EL-KML FT -TRH TERCMES

slm leminde tarihilik Siyer ve Megzi ile balamtr. Kur'n ayetlerinin tefsiri ve hadislerin
aklanmas ve shhatini tesbit etmek iin Hz. Muhammet! devrinin hdiselerinin bilinmesine ihtiya
hasl oldu. Bylece Hz. Muhammed'in hayat (Siyer) ve savalar (Megzi) hakknda kitaplar telif
edilmee baland. Bunu yine din meselelerin halline yardm iin Hulef-i ridn devri tarihinin
yazlmas takip etti.
Emevler zamannda balayan tarihilik, Abbasler devrinde byk gelimeler gstererek diya tarih
edebiyat arasndaki nemli yerini ald. lk nce yalnz Hz. Muhammed ve Hulef-i ridn devri ele
alnrken, yine Kur'n- Kerm'in tefsiri zerindeki almalar, Arap dili ve edebiyatm renme
ihtiyacn dourdu. Cahiliye devri iirini anlamak iin cahi-liye devri tarihini bilmek icap ediyordu.
Bu ihtiya slm ncesi Arap tarihnin aratrlmas ve yazlmas neticesini dourmutur.
Cahiliye devrinde Araplar'in d dnya ile fazla temaslar yoktu. Do-laysyle Arabistan dndaki
devlet ve milletler hakknda bilgi sahibi deillerdi. Fetihler ile birlikte mslmanlar d dnyaya
aldlar ve eitli milletler ve kltrlerle karlatlar. Bu sayede kendi tarihleri yannda dier
milletlerin tarihini de aratrmaa baladlar. Bylece Abbasler'in ilk devirlerinden itibaren umum
slm tarihleri yazlmaa baland. ,Bu tip tarihler kinatn yaradl ile balar, peygamberler tarihi
ile devam eder, Cahiliye devri Arap tarihi ile dier milletlerin tarihleri anlatlr ve Hz. Muhammed'den itibaren mellifin kendi devrine kadar devam eden slm tarihi ile son bulurdu. slm
tarihiliinde bu tip eserlerin says yzleri amaktadr. Tercmesi takdim edilen b'l-Esr'in elKm fi't-trh adl mehur eseri de umum slm tarihi tarznda yazlm olan tarihlerin en
nemlilerinden birisidir.
slm kltr tarihinde mmtaz bir yeri olan bn'1-Esr kardeler o tarihlerde "Cezret bn mer"
adyla bilinen bugnk Cizre kasabasnda domulardr. Babalar Ebu'l-Kerem Muhammed,
ocuklarn iyi yetitirmek iin Ceziret bn mer'i terkederek Musul'a yerlemi ve Musul hkmdar
Kutbeddin Mevdd b. Zeng'nin hizmetine girmitir. Bir sre Medine divannn banda bulunan
Ebu'l-Kerem Muhammedi daha sonra ticaretle uramaa balamtr.
Kardelerin en by olan Mecdedcln, Hadis ilminde devrinin nemli ahsiyetleri arasnda yer
almakta idi. Hadis sahasnda Cmi'u' 1-usl fi ehds'r-Resl ve en-Nihaye f garibi'l-hads adl iki
kitab bulunmaktadr. Kardelerin k. Ziyeddin ise daha ok edebiyatla megul oluyordu. elMesel es-sir f edebi'l-ktib ve'-ir adl kitab vardr. Kardelerin ortancas ise elimizdeki kitabn
yazar zzeddin'dir.
bn el-Esr Ebu'I-Hasan zzeddin Ai b. Ebi'l-Kerem Muhammed e-eyban el-Cezer 4
Cemaziyelevvel 555 (13 Mays 1160) .tarihinde dnyaya gelmitir. Babas.ve kardeleri ile birlikte
Musul'a giderek burada Ebu'1-Fazl Abdullah b, Ahmed .el-Hatb et-Ts'den ders grmtr. Daha
sonra Badad, am,. Haleb ve Kuds'te eitli limlerin derslerine devam etti. Resm vazife ile ksa
sre iin gittii yerlerde tannm bir lim bulduu takdirde onun derslerine devam etmeyi ihmal
etmiyordu. mrnn son yllarnda Musul'da kalarak, eserlerini kaleme ald. bn'1-Esr 63D (1232)
tarihinde Musul'da vefat etti ve orada defnedildi.
bn'1-Esr slm tarihileri iinde en ok eser yazanlar arasnda yer almaktadr. Hemen btn
almalarm slm ve Trk tarihine tahsis etmitir.
Eserlerinin birincisi es-Sem'n'nin mehur Kitfau'I-esb'mm muhtasar olan Kjtabu'1-bb f
terkbi'I-ensb adl kitabdr. kincisi sahabenin hal tercmelerini ihtiva eden Usdu'1-gbe f

ma'rifeti's-sahbe'dir. Musul Atabegleri'nin tarihi olan Trhu'd-devleti'I-Atabekye bn'l- Esr'in

nc eseridir. bn'l-Esr'in en nemli ve byk eseri el-Kmil fi't t-rb. adl umum slm
tarihidir.
tbn'l-Esr'i ebedletiren el-Kmil fi't-trh hilkatten 628 (1230) yi-hmi sonuna kadar cereyan eden
olaylar anlatr. El-Kmil'in esas kayna Taber'nin Trhu'r-rusul ve'I-mlk adl mehur tarihidir.
bn'1-Esr Ta-berfnin bu geni hacimli eserini rnek alm ve ayn tarzda kendi tarihini yazmtr.
Hilkatten 302 (914-915) ylma kadar olan ksmn Taber'den almtr. Ancak Taber bir olay
anlatrken o olay hakknda toplayabildii btn rivayetleri olduu gibi eserine almtr. bn'1-Esr
bu rivayetleri dier kaynaklarla da karlatrarak tek bir rivayet halinde vermektedir. Dier taraftan
Taber'nin bilgi vermedii olaylar bn'l-Esr'in verdii bilgiler sayesinde reniyoruz. Mesel
Taber Kuzey Afrika ve Endls olaylar hakknda tek kelime bile yazmamtr. Taber'nin bu eksiini
bn'1-Esr salam bilgilerle telfi etmektedir.
bn'1-Esr, Taber'den sonraki devirleri eitli kaynaklara, szl ri~ XIV
vayetlere ve kendisinin mahedelerine gre yazmtr. Eserinin asl nemli ksm da bu ikinci
ksmdr.
bn'1-Esr yalnz slm-Arap tarihinin deil Trk tarihinin de vaz geilmez kaynadr. Eserinin son
cildinin hemen tamam Trk tarihine tahsis edilmitir. Gazneliler, Seluklular, Hal Seferleri ve
zellikle Musul Atabegleri hakknda verdii geni malmat kaynak malzemesi olarak ok deerlidir.
bn'1-Esr slm tarihiliinde nemli bir merhaledir. Kendisinden sonraki tarihiler zerindeki
tesiri byktr ve hepsinin ilk mracaat ettikleri kaynaklarn banda el-Kmil gelmektedir. Bu
tarihilerin sonuncusu olan Cevdet Paa'nm Ksas- Enbiy'snda da el-Kmil'in tesirini grmek
mmkndr. Dier taraftan slm tarihi zerinde aratrma yapan tarihilerin ilk mracaat ettikleri
kaynaklarn banda el-Kmil gelmektedir.
El-Kmil fi't-trl'in mehur msteriklerden C. J. Torcberg tarafndan 1851-1876 yllar arasnda
ilk tenkitli neri yaplmtr. Bunu 1883 ylndan itibaren Msr'da yaplan basklar takip etmitir.
Tornberg nerine baz kk ilveler yaplarak 1965 ylnda Beyrut'ta yeniden baslmtr. ElKmil'in baz blmleri eitli Avrupa dillerine tercme edilmitir.
bn'l-Esr'in bu byk eserinin Trke'ye tercmesinin ok faydal ve o nisbette de klfetli bir i
olduu muhakkaktr. Bu sebepledir ki, imdiye kadar buna teebbs eden olmamtr. lkemizde
slm tarihine kar uyanan alka yava yava slm tarihi kaynaklarnn dilimize kazandrlmasna
yardmc olacaktr. Bu sahada ilk byk teebbs BAHAR YAYINEV tarafndan balatlmtr.
Temennimiz bu tip teebbslerin birbirini takip etmesidir. El-Kmil'in tercmesinin tarihiliimize
katkda bulunaca aktr. Bata Bahar Yaynevi'nin sahibi Osman BAPEHLVAN olmak zere, bu
byk ve zor ii gerekletiren mtercimleri, redaksiyonunu yapan Prof. Dr. Mertol TULUM'u ve
kitabn nere hazrlanmasnda emei geen TRKYAT Matbaaclk mensuplarm tebrik etmek
vazifemizdir.
[1]
Prof. Dr. Hakk Dursun YILDIZ
Bismillahirrahmanirrahim
Kadm olup varlnn balangc bulunmayan, Dim olup bakasnr sonu ve Kerm, olup
cmertliinin nihayeti olmayan, gerek Mlik olduu iin zatnn hakikati akllar ile kavranamayan,

Kadir olup lemdeki her ey kudretinin eseri olan, Mukaddes olduu iin sonradan olanlar kendisine
benzemeyen, kendisinden bakalarnn kurtulamad deimelerden mnezzeh olan, btn yaratklar
alaltan ve ykselten, rzklarm bolla-tran ve daraltan, durumlarn salamlatran ve bozan,
ldren ve dirilten, var eden ve yok eden, hidayete erdiren ve saptran, ycelten ve zelil eden Allah
(C.c.)'a kamdolsun.
O, mlk dilediine verir, dilediinden de mlk eker geri alr. Dilediini yceltir, dilediini de
alaltr. Her trl hayr elinde olup zarar ve menfeat takdir etmek suretiyle her eye gc yeter.
Gemi alardaki milletleri ve bozulan mmetleri helak eden O'dur. Ne var ki, onlarn kendilerini
korumak iin yapm olduklar smaklar onlar helak olmaktan kurtaramamtr. Acaba imdi :
Onlardan hi birini gryor veyahut onlarn gizli bir sesini olsun iitiyor musun? (Meryem, 98).
Netice olarak : Yaratmak da emretmek de. O'na mahsustur. lemlerin Rabbi olan Allah' in an ne
kadar ycedir! (A'rf, 54).
Ltfettii nimetlerden ve insanlara bol miktarda bahettii rziklar-dan dolay tekrar Allah (C.c.)'a
hamdeder, Arap ve Acem'in efendisi olup btn mmetlere peygamber olarak gnderilen Allah'n
elisi Hz. Muham-med (S.a.)'e, hidayetin bayraklar, karanlklarn parlayan kandilleri olan O'un.
line ve eshbma salt ve selm ederim.
Eskiden beri iimde tarih kitaplarn okuyup iindekilerin! renmek sevgisi, gizli ve ak tarih
hdiselere muttali olma arzusu, bu kitaplarn sayfalan arasna terk edilmi olan bilgi, kltr ve
tecrbelerden faydalanma temayl vard. Ne yazk ki, bu kitaplar zerinde biraz durunca onlarn bu
maksad gerekletiremeyeceklerini, hatt bu kitaplar yznden bilgi cevherinin araza dneceine
kanaat getirdim, yle ki, bir ksm tarihiler btn rivayetleri aratrp toplamak suretiyle hacimli
eserler meydana getirirken, dier bir ksm tarihiler de alnmas lzumlu olan pek ok bilgileri terk
edip muhtasar kitaplar kaleme almlardr. Bununla beraber btn tarihiler byk hadiseleri ve
mehur olaylar eserlerine almamlar; bir oklar da: Falan ihanete uratld, falana ikram edildi,
fiyatlarda bir rtlk art yapt iin, shib'1-ayar grevinde bulunan falan zimm azledildi.
eklinde bir takm alnmamas ve yazlmamas gereken kk ve basit hadiselere yer vererek sayfalar
karalamlardr.
Ayrca her tarihi kendi zamanna kadar olan tarih hadiseleri kaleme alm, kendilerinden sonra
gelenler ise bunlara zeyiller yazarak bu tarihten sonra meydana gelen yeni hadiseleri bunlara ilve
etmilerdir. Dier taraftan Dou tarihi ile megul olanlar, Bat'ya ait tarih hadiseleri eserlerine
almamlar; Bat tarihi ile itigal edenler de Dou'ya ait tarih haberleri kitaplarna almay ihmal
[2]
etmilerdir
Bu durum karsnda tarih bilgilere merak olan birisi, kendi zamanna kadar olan
tarih hadiseleri bir insicam ve btnlk ierisinde renmek istedii zaman, muhtevalar ndaki
noksanlk ve bktrclk bir yana, eitli tarih kitaplarn ve bir ok ciltleri okumak mecburiyetinde
kalmaktadr.
Nihayet ben bu iin usulszln grnce, rendiklerimi unutmaktan kurtarmak ve icabnda ba
vuracam bir eser elde etmek iin Dou ile Bat ve bu ikisi arasndaki lkelerde yaayan ve saltanat
sren, gelmi gemi btn hkmdarlarn haberlerini ihtiva eden bir tarih kitab yazmaa baladm
ve bu kitabmda, kinatn yaratlndan itibaren iinde bulunduum zamana kadar cereyan eden
hadise ve vakalar pepee ve bir sraya gre almay kararlatrdm.
Bu arada unu ifade edeyim ki, ben bu kitabma tarih, ile ilgili btn hadiseleri aldm syleyemem;
nk Musul'da bulunan {Mellif kendisini kasdediyor) bir kimseye elbette Dou ve Bat'mn en son
snrnda cereyan eden hadiseler ondan uzak kalacaktr. Bununla beraber bu kitabmda hi bir

tarihinin kitabnda toplanmayan bilgileri topladm syleyebilirim. Bu kitabmn zerinde biraz

dnen kimse sylemi olduum bu szn doruluunu hemen anlar.
Ben nce, ihtilf hlinde kendisine ba vurulan, btn tarihilerce itimada lyk grlen main Eb
Ca'fer et-Taber'nin byk tarih kitab (T-rhu't-Taber) ile ie baladm. Ayn zamanda bu kitapta
bulunan btn bab balklarn hi birini atlamadan kitabma aldm, Eb Ca'fer et-Taber kitabna
ald hadiselerin pek ounda muhtelif rivayetler zikretmitir. Halbuki onun zikrettii bu
rivayetlerden her biri ya bir nceki rivayetin aynsn veyahut ok cz' bir farkn tekil etmektedir.
Ayrca o byle yapmakla ok az bir ey ilve etmekte veya eksiltmektedir. te bu yzden ben, bu
rivayetlerin en tamamn alp kitabmda naklettim ve bu rivayetlere onun kitabnda bulunmayan dier
rivayetleri ilve ettim; ayrca her eyi yerlerine koymaya altm. Neticede ilerde greceiniz zere,
belli bir hadise hakknda zikredilenlerin hepsi farkl kanallardan rivayet edilmekle birlikte tek bir
siyak oluturmu oldu.
Taber Tarihi'ni bylece tetkik ettikten sonra dier mehur tarih kitaplarna getim ve bunlar gzden
geirip okudum. Bu arada Taber Tari-hi'nde bulunmayan, fakat ondan yapm olduum nakillere bu
kitaplardan da bilgiler ilave ettim. Ayrca bu 'kitaplardan aldm btn bilgileri uygun olan yerlerine
koydum. Dier taraftan Hz. Peygamber (S.a.)'in eshab arasnda cereyan eden hadiseler ile ilgili
hususlarda Eb Ca'fer et-Taber' nin naklettiklerine her hangi bir ilvede bulunmadm. Ancak bir
insan ad veya aklanmasna ihtiya duyulan ve yahut da tarihilerce naklinde ten-" kit bahis konusu
olmayan hususlarda ilveler yaptm. Ayrca ben, tarihiler arasndan doruluk, salam inan ve
klliyetli bilgi bakmndan gerekten metin bir imam olan Eb Ca'fer et-Taber'ye itimat ettim.
Bu arada unu da ifade edeyim ki, ben, zikri geen tarihlerden (Mellif bu tarihleri aka
zikretmenitir) ve mehur kitaplardan sadece yapm olduklar nakillerde doruluklar ve tedvin
ettikleri eylerde salamlklar bilinenlerden nakillerde bulundum. Bu nakilleri yaparken de karanlk
gecelerdeki krn yry, akl talaryla inci tanelerini bir araya toplayann davran gibi hareket
etmedim.
Dier taraftan tarihilerin bir tek hadiseyi eitli yllar ierisinde zikrettiklerini ve her ay bu hadise
ile ilgili bir takm eylerden bahsettiklerini, neticede bu hadisenin btnln kaybedip
paralandn, dolaysyla bu hadiseden hi bir maksada ulalmadm, hatt derinlemesine
dnmedike hi bir ey anlalmadn grdm. te bunun iin ben, tek hadiseyi bir yerde
topladm, ve bu hadise ile ilgili her eyi hangi ay ve ylda olursa olsun burada zikrettim. Bylece bir
tek hadise belli bir sra ve insicam ierisinde pepee anlatlm oldu.
Her yln byk ve mehur hadiselerini husus balklar altnda, husus balklar altnda toplanmas
mmkn olmayan kk hadiseleri ise her yln sonuna eklediim Bu Yln Dier Olaylar adn
tayan tek balk altnda topladm. Bu arada lkelerin belli bir kesiminde ortaya kp hkm sren,
fakat dnemi uzun srmeyen birinden bahsettiim zaman, onunla ilgili haberlerin eitli yerlere
serpitirilmesi hlinde onun fazla tannmamas sebebiyle onunla ilgili bu haberlerin bilinemeyeceini
dnerek, batan sona kadar onunla alkal btn hadise ve haberleri ilk defa ortaya kn
zikrettiim bahiste anlattm.
Ayrca her yln sonunda mehur limlerden, fazilet sahibi kimselerden ve ileri gelen nllerden o yl
ierisinde vefat etmi olanlar da zikrettim. Dier taraftan kitabmda, yazl birbirine benzeyen,
fakat telaffuzda farkl olan isimlerin yanl okunmalarm nlemek, ayrca nokta ve hareke koymak
klfetinden kurtulmak iin bu isimlerin okunu ekillerini hareke ve harflerini yaz ile tesbit ederek
anlattm.

Bu kitabmla ilgili pek ok malzemeyi toplandktan sonra., pepee gelen hadiseler ve birbirini takip
eden engeller yznden, ayrca tarih konusundaki bilgimin tamamlanp mkemmellemesi bakmndan
kitabm uzun sre askya aldm.
Ancak kendileriyle grp konumay en son isteklerim arasnda saydm, gece sohbetlerinde ve
dp kalkma hususunda kendilerini en iyi rnek addettiim bir grup din kardeimle bilgi ve fazilet
sahibi dostlarm yazdklarm rivayet etmeleri iin benden bunlar dinlemek istediler. Ben kitabm
bitirmediimi ileri srp bunu yerine getiremeyeceimi ifade ederek mazeret beyan ettim; nk o
srada ben, kitabn msveddesine tekrar gz atmam, dzeltmek istediim hatalar dzeltmemi ve
karlp atlmas gerekenleri de kitaptan karp atmamtm. Onlar ise isteklerini srdryorlar,
isteklerinde srar ediyorlar ve bundan bir trl vaz gemiyorlard. Nihayet eserin tamamlanmasndan
ve dzeltilmesinden, hatt lzumlu olan ksmlarn braklp, atlmas gerekli olan ksmlarn karlp
atlmasndan nce bunu benden dinlemee baladlar. Halbuki gerektii ekilde megul olup bu eseri
tamamlamak iin, yardmc ve destekleyici birinin bulunmamas, pepee gelen zntler ve birbirini
takip eden musibetler yznden azmim gevemi ve aczim ortaya kmt. Bu srada ise ihmal ve
ftura tutulmutum, bir trl hedefime doru sava gemisi gibi yol alrm diyemiyordum.
Durum byle iken, kendisine itaat etmem farz ve vacip emrine uymam gerekli ve lzm olan,
zerlerine ynelmesiyle faziletlerin sakland, kendilerinden yz evirmesyle'cehalet ruhlarnn
gizlendii bir ahsiyet olan, gzel ahlk ve beenilen hareketleri yok olmu iken tekrar dirilten,
bunlar paralanp rm iken tekrar yeni bir ekilde iade eden, adalet ve ihsann halkna yayan,
ikram ve ihsan tebeasn kuatan, cihanda adaleti ihya eden, slm'n ve mslmanlarm rkn olan,
Melik'r-rahrn lakabyla tannan, Allah'n zafer, destek ve yardmna mazhar olup alini bir zat olan
[3]
efendimiz Bedrddin {L'l b. Abdullah)'in
-Allah (C.c.) devletini ebed klsn!- bir buyruu
geldi.
te bu anda zerimden ihmal kaftann ve tembellik elbisesini karp attm. Ayrca divitimi
hazrlayp kalemimi dzelttim ve kendime: almak ve derlenip toparlanmak zaman gelmitir;
haydi bir an evvel toparlan! dedim.
Ayrca bo zaman kendim iin en mhim frsat saydm ve sr'atle bu eseri tamamlamaa baladm.
Zten Allah (C.c.) bir eyin olmasn istedii zaman nce onun sebebini hazrlar. Burada hayret
edilecek bir ey varsa o da yar atlarndan sonuncusunun bile msabakay kazanmak istemesidir. Ben
kendimi (tenkit) oklarna hedef yaptm, beni yerip knayanlarn szlerine kar ise kendimi ortaya
attm. nk me'hazlar (temel kaynak eserler) zleni tasnif ekillerine ulat ve hatalarn
dzeltilmesi ve eksiklerin tamamlanmas mahiyetindeki ilve ksmlar te'lif ve tashih yoluyla
gzelletirilip tekrar gzden geirilerek tertipli bir mecmua haline getirildii zaman bu tenkitlerin
dier eserlere yneltilmesi daha uygun olur. Bununla beraber tenkitlerin bu esere de yneltilmesi
uygun der, nk hen kusurumu ikrar edip itiraf ediyorum ve eserimdeki yanllarn yazm srasnda
ortaya km hatalar olduunu sylemiyorum. Hatt bilmediklerimin bildiklerimden daha ok
olduunu da tiraf ediyorum. Eserime manasna uygun olarak, el-Kmil fi't-tarh adn verdini.
Bilgi ve dirayet iddiasnda bulunan ve kendilerini ilim ve rivayette engin denizler gibi derinlemi
zanneden nice limler grdm. Bunlar tarihle megul olmann niha faydasnn, ksaca ve haberler
renmek, tarih bilgisinin niha maksadnn da gece sohbetlerinde ve dier yerlerde bunlar
anlatmaktan ibaret olduunu zannederek tarihle megul olmay hakir grp hor gzle bakmaa
baladlar; ayrca tarih ilminden yz evirip onu bo bir ey saydlar.

te onlarn bu durumu, bakn in zne deil de sadece d grne eviren ve cevheri boncuk
olan kimsenin hline benzer.
Allah'n, kendisine selim bir tabiat verip doru yolu gsterdii kimse, tarihle megul olmann pek ok
faydalar olduunu, hatta dnyev ve ulrev bir ok menfaatlarnm bulunduunu gayet kolaylkla
ahlar. Biz burada tarihin faydalar hakknda aklmza gelen baz eyleri syleyeceiz, geri kalan
ksmlarn ise eserimizi grp okuyacak olann karihasna brakyoruz.
Tarihle megul olmann salad baz dnyev faydalar unlardr :
1- Apak bir gerektir ki, insan lmszl sever ve yaayanlar halkasnda bulunmay tercih eder.
nsann dnk grd veya iittikle-riyle gemi milletlerin haber ve hadiselerini ihtiva eden
kitaplar okumas arasndaki fark keke bir bilmi olsaydm! Tarih kitaplarn okuyan bir kimse
gemi alarn insanlaryla ayn asrda bulunmu gibi olur; bu kitaplardaki hadise ve haberleri
renen kii de bu insanlarla karlam gibi olur ve kendisini onlarn arasnda bulur.
2- Hkmdarlar, ellerinde emretme ve menetme yetkisi bulunan idareciler, tarih kitaplarnn
muhtevalarna vakf olduklar zaman, zalimlerin ve gaddarlarn gidiat ve hareketlerini, bu
hareketlerin tarih kitaplarna geirilerek halkn bunlar birbirlerine aktardklarn, sonrakilerin
ncekilerden rivayet yoluyla bunlar birbirlerine naklettiklerini onlarn bu hareketlerinin gerilerinde
kt bir isim ve halkn dillerinde kt bir an braktklarn, lke ve memleketleri nasl harabeye
evirdiklerini, Allah' m kullarn helak edip mahvettiklerini, halkn mallarn telef edip onlarn
durumlarn bozduklarn renirler ve bylece onlarn bu davranlarn irkin grerek bu ekilde
hareket etmekten vaz geerler ve bu hareketlerden uzak kalrlar.
Dier taraftan yine onlar, dil idarecilerin gzel hareketlerini, kendilerinden sonra gerilerinde gzel
anlar braktklarn, lke ve memleketlerinin mamurluklarn, mallarnn oaldn renirler ve
bylece onlarn bu hareketlerini beenirler, byle yapmaya zenirler ve bu uurda gayret gsterirler;
ayrca buna ters den davranlar da brakrlar.
Bundan baka onlar tarih okumakla, dmanlarn verecekleri zararlar bertaraf edecek isabetli
grleri de renirler ve bu sayede kendilerini tehlikelerden kurtarrlar, kymetli ehirleri ve byk
memleketleri de korumu olurlar. Eer tarih okumann bunlardan baka faylar olmasayd, bunlar bile
iftihar etmeye yeter ve artard.
3- nsan tarih okumakla tecrbeler kazanr, bir takm hadiseleri renir ve bunlarn neticelerini
kolayca kestirebilir; nk dnyada vukua gelmi hi bir hadise yoktur ki, onun ayn veya bir benzeri
meydana gelmemi bulunsun. te kiinin bunlar vastasyla akl geliir ve lider olmaa ehliyet
kazanr. Manzum olarak birinin syledii u sz ne kadar gzeldir; Grdm ki insanda iki trl akl
vardr : Doutan olan ve sonradan kazanlan akl.
Doutan olan akl insanda yoksa, Sonradan kazanlan bir akln faydas olmaz.
Perdelenen gzler bir ey grmeyince, Gne aydnlnn ona faydas olmaz.
Bu manzumeyi syleyen kimse, doutan olan akl ile Allah'n insan iin yaratm olduu tabi akl,
sonradan kazanlan akl ile de tabi akln tecrbe kazanm eklini kasdetmitir. Ayrca bu kimse
sonradan kazanlan akln deerini byterek onu ikinci derecede akl saymtr. Yoksa sonradan
kazanlan akl, tabi akln tecrbe ile art kazanm eklinden baka bir ey deildir.
4- nsan sahip olduu tarih kltryle eitli meclis ve ihtifallerde bir eyler anlatmak, nadir ve gzel
eyler nakletmekle bir gzellik kazanr; hatt btn yzler kendisine evrilir, kulaklar dikkatle
kendisini dinler ve kalpler onun anlattklarn holanarak inceden inceye dnmeye balar.

Tarih ile megul olmann salad uhrev faydalardan bazlar ise unlardr :
1- Akll ve zeki kimse tarih kitaplarn okuyup zerinde dnnce, ayrca dnyann durmadan kendi
ehliyle deitiini ve musibetlerinin kendisinde mukim olan kiilerin bana dkldn, dnyann
hem onlarn canlarn ve hem de mallarm ellerinden ekip aldn, kklerini ve byklerini yok
ettiini, erefli ve erefsiz hibir kimseyi hayatta brakmadn, zorluk ve skntlarndan zengin ve
fakirin kurtulmadn grnce, dnyadan el eker, ondan yz evirir, ahiret iin hazrla ynelir, bu
saylanlarn hi birinin bulunmad ve skinlerinin bu noksanlardan uzak ve arnm olduu bir yurda
(cennete) rabet eder. Belki birisi kp: Biz tarih okuyan ve tarih hadiselere bakan hi bir kimsenin
dnyadan el ekip hirete yneldiini ve ahiretin yksek derecelerine rabet ettiini grmyoruz.
diyebilir. Ah keke bilseydim! Bu sz syleyen kii, vaaz ve tlerin efendisi, szlerin en fasihi
olan Kur'an- Kerim'i okuyan, bununla birlikte az da olsa dnya metamdan bir eyler peinde olan
nice kimseler grmtr; nk kalpler dnya sevgisiyle doludurlar.
2- Tarih okuyan kii, bu sayede ahlkn gzelliklerinden olan sabr ve dayankll (teselli bulmay)
huy hline getirir; nk akll kii stn bir peygamberin ve byk bir hkmdarn, hatt hi bir
beerin dnyann musibetlerinden kurtulmadm grnce onlarn basma gelen felket ve musibetlerin
kendi bana geleceini de bilir. Bir iirde Meien yle denilir: Ben Gziyye'denim; eer o
azgnlk edip taknlk yaparsa ben de taknlk yaparm. Eer o doru yolda olursa ben de doru
yolda olurum.
Kur'n- Kerm'de zikredilen kssalar bu hikmete dayanmaktadr. Bir yette: phesiz bunda akl
olan, yahut kalp huzuru iinde kulak veren kimseler iin elbette bir t vardr. (Kf, 37) buyurulur.
Eer bu sz syleyen kii, Kur'an'da zikredilen kssalardan Allah'n bunlarla hikye ve gece
sohbetlerinde anlatlan eyleri murad ettiini sanyorsa, o: Bu yetler O'nun bakasna yazdrp da
kendisine sabah-ak-am okunmakta olan evvelkilere it masallardr. (Furkn, 5) diyen sapklarn
szlerine sarlm olur.
Allah (C.c.)'tan bize anlayl bir kalp, doruyu syleyen bir dil vermesini, sz ve hareketlerimizde
[4]
doruya muvaffak klmasn isteriz. O, bize kfidir, ne gzel Vekil'dir.
SLM'DA TARH KULLANILMAA BALANMASI

[5]

Rivayet edildiine gre, Hz. Peygamber (S.a.) Medine'ye hicret ettii gaman yazlarda tarih
kullanlmasn emretmitir. Fakat doru ve mehur olan gre gre tarih kullanlmasn emreden Hz.
mer (R.a.)'dir.
a'b'nin anlattna gre bu yle olmutur :
Eb Ms el-E'ar (R.a.) Hz. mer'e bir mektup gndererek: Sizden bize mektuplar gelmekte, fakat
zerlerinde tarih bulunmamaktadr. demitir. te bunun zerine Hz. mer istiare maksadyla
sahabeleri bir araya toplamtr. Onlardan birisi tarih balangc olarak Hz. Peygamber (S.a.)! in
peygamber oluunun, bir dieri de Raslllah (S.a.)'m hicretinin esas alnmasn ileri srmtr.
Bunun zerine Hz. mer (R.a.): Raslllah'm hicreti hak le btln arasan ayrmtr. Bunun iin
O'nun hicretini tarih balangc olarak kabul ediyoruz. buyurmulardr.
Meymn b. Mihrn'm anlattna gre, Hz. mer'in eline zerinde aban ay yazl olan bir mahkeme
hcceti verilmi, bunun zerine o: Bu hangi aban aydr? Gelecek aban ay m, yoksa ierisinde

bulunduumuz aban ay m? diye sorduktan sonra yannda bulunan sahabelere dnerek:

evrenizdeki insanlara anlayabilecekleri bir tarih balangc tayin edin. buyurmulardr. Hz.
mer'in bu sz zerine sahabelerden bi-risi, tarih konulmasna Zlkarneyn'in dneminden balatan
(Bizansllar)'m kulland bu tarihten balatlmasn teklif etmi, fakat Hz. mer; Bu bizim iin uzun
saylr. diyerek reddetmitir. Ayn sahabe bu defa, ranllarn tarihinin kullanlmasn teklif etmi,
ancak ran ahlarndan her birinin tahta karken kendi tahta kn tarih balangc sayd ve
kendinden ncekilerin balatt tarihi kaldrd ileri srlerek, onun bu teklifi yine kabul
edilmemitir. Neticede istiareye katlanlar Hz. Peygamber (S.a.)'in Medine'de ne kadar kaldn
hesapladlar ve on sene kaldn tesbit ettiler. Bunun zerine Raslllah (S.a.)'m hicretini tarih
balangc olarak kabul ettiler.
Muhammed b. rn anlatyor :
Adamn birisi Hz. mer'in huzurunda ayaa kalkarak: Bir tarih balangc tayin edin. demesi
zerine Hz. mer ona: Hangi tarihi kabul edelim? diye sormu, o da: Acemlerin yapt gibi falan
yln falan ay eklinde olabilir. demi, Hz. mer: ok gzel, bu ekilde bir tarih balatnz.
buyurmular ve ittifakla hicreti tarih balangc olarak kabul etmilerdir. Sonra onlar, hicret ylnn
hangi aydan batlaca hususunda deiik grler ortaya atmlardr. nce Ramazan ayndan
balatlmasn ileri srmler, fakat sonra haclarn dn ay, ayn zamanda haram ay olan
Muharrem'den balatlmasn kabul etmiler ve ittifakla bu ayn hicretin birinci ay olmasn
kararlatrmlardr.
Sa'd b. el-Mseyyeb'in anlattna gre, Hz. mer (R.a.) sahabeleri bir araya toplayarak onlara:
Yazlarmz iin tarihi hangi gnden balatalm? diye sormu, bunun zerine Hz. Ali (R.a.}:
Raslllah (S.a.)'m hicretinden ve mriklerin diyarn terkettii gnden balatalm. buyurmutur.
Hz. mer, onun bu teklifini kabul ederek hicreti tarih balangc olarak kabul etmitir.
Arar b. Dinar'n anlattna gre, Yemen'de bulunduu srada yazlarna ilk defa tarih koyan kii Ya'l
b. meyye'dir.
slmiyetten nceki dnemlerde, Hz. brahim (A.s.)'in oullar brahim (A.s.) ile olu smail (A.s.)'h
Ka'be'yi bina etmesine kadar Hz. brahim'in atee atld zaman tarih balangc kabul etmilerdir.
Sonra Hz. smail' in oullar, birbirlerinden ayrlncaya kadarki dnemde Ka'be'nin ina edilip
kurulmasn tarih balangc olarak kararlatrmlardr. Bylece Til-me'den kan her kavim,
ktklar tarihi kendileri iin tarih balangc saymlar; hatta Hz. smail'in oullarndan olup da
Tihme'de kalan ve Zeyd-oullar'ndan olan Sa'd, Nehd ve Cleyne Tihne'den klarn Ka'b b.
L'ey'in lmne kadar kendileri iin tarih balangc kabul etmilerdir.
Bundan sonra onlar Fl vak'asma kadar Ka'b b. L'ey'in lmn tarih balangc olarak
kullanmlardr. Daha sonra Hz. mer (R.a.)'in hicreti tarih balangc olarak kararlatrmasna kadar
Fl vak'as tarih balangc olarak devam etmitir. Hz. mer'in hicreti tarih balangc kabul etmesi
ise hicr on yedi veya on sekiz ylnda olmutur.
Dier taraftan her Arap kabilesi, zerinde ittifak ettikleri bir tarih balangc bulunmad iin mehur
hadiseleri kendilerine tarih balangc semilerdir.
Mesel onlardan bir air :
Dikkat et, ben lmszl arzu ediyorum; aklm ise doum zamanm olan Hucr'un dnemini
kavramaktadr.
mealinde syledii bir beyitle doum tarihinin mru''l-Kays'm babas Hucr'un dnemine rastladn
dile getirmitir.

Nbia el-Ca'd:
Kim beni sorarsa, bilsin ki ben Hunn gnlerinde (yni Mnzir b. Mssem'nm dnemindeki salgn
deve hastal zamannda) yaam genlerdenim.
mealinde syledii bir beyitle kendi tarihini aralarnda hkm sren salgn hastalk hadisesinin
zaman ile anlatmtr.
Bir baka ir de :
O, bn Hemmm'm Has'an kabilesi zerine yapt baskn srasnda bir brmck ve kundak
ierisinde bulunuyordu. mealindeki beytiyle bahsettii kiinin tarihini bu hadise ile vermitir.
Hulsa her Arap kabilesi kendince mehur olan bir hadiseyi tarih balangc kabul etmitir. Eer
onlarn, zerinde ittifak ettikleri bir tarih balangc bulunsayd, tarih konusunda ihtilafl hareket
[6]
etmemi olacaklard. Dorusunu ise en iyi Allah "bilir.
ZAMAN KAVRAMI
Zaman, gece ve gndzn saatlerinden ibarettir. Bazen ksa ve uzun sren mddete de zaman denilir.
Araplar: Sana meyvelerin topland zaman geldim. derler. Bununla meyvelerin derildii vakti
kasdederler. Yine onlar zaman kelimesini oul kalbna sokarak (ezmn eklinde): Sana Emir
Haccc'm emirlik zamanlarnda geldim..derler. Bununla da onun emirlik vakitlerinden her bir vakti,
[7]
zamanlardan bir zaman telakki ederler.
Balangcndan Sonuna Kadar Btn Zaman (Dnyann mr)
Bu hususta alimler farkl grler beyan etmilerdir. Sa'd b. Cbeyr in Ibn Abbs (R.a.)'tan
rivayetine gre o, btn zamann (dnyann mrnn) yedi bin yl olduunu sylemitir.
Vehb b. Mnebbin ise, dnyann mrnn alt bin yl olduunu ileri srmtr.
Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Bunlarn arasndan doru olan ve shhatine dellet eden bn mer
(R.a.)'in Hz. Peygamber'den rivayet ettii u hadistir : Raslllah (S.a.) yle buyurur : Sizden
nceki milletlerin mrlerine nisbetle sizin mrnzn mddeti, ikindi namaz ile gnein batmas
arasndaki zaman kadardr.
Enes (R.a.) ile Eb Sa'd (R.a.) bu manada bir hadis rivayet etmiler, fakat Raslllah'm ikindi
namaz yerine ikindiden sonra eklinde bir ifade kullandn sylemilerdir.
Eb Hreyre (R.a.)'nh rivayet ettii bir hadiste Raslllah (S.a.): e-hdet ve orta parmaklarn
yanyaa getirip aret ederek, ben kyamete u kadar bir zaman kala peygamber olarak gnderildim.
buyurdular.
Cbir b. Semura, Enes, Sehl b. Sa'd, Breyde, Mstevrid b. eddd ve Ensardan bir grup byk zat
bu manada Hz. Peygamber (S.a.)'den hadis rivayet etmilerdir. te bunlar sahih olarak kabul edilen
haberler (hadisler) di r.
Eb Ca'fer'in ifadesine gre, Yahudiler ellerinde bulunan Tevrat'a dayanarak Hz. dem (A.s.)'in
yaratlmasndan Hz. Peygamber (S.a.Vin hicretine kadar geen srenin drt bin alt yz krk iki sene
olduunu ileri srmlerdir.
Hristiyan olan Yunanllar ise Hz. dem'in yaratlmasndan hicrete kadar geen srenin be bin dokuz
yz doksan iki yl bir ay olduunu sylerler.

Yine Hristiyanlara gre, Yahudiler Tevrat'ta vasflar ve ne vakit peygamber olaca yazl olan Hz.
sa (A.s.)'mn peygamberliini inkr etmek iin kendi tarihleri ile Hristiyanlarn tarihi arasndaki
yllar eksilttiler ve Hz. sa'nm peygamber olarak gnderileceine dair Tevrat'ta belirlenen vaktin
henz gelmediini ileri srerek, kendilerinin onun peygamber olarak gnderilecei vakit
beklediklerini sylediler.
Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Bana gre onlarn zuhurunu bekledikleri ve Tevrat'ta evsaf bildirilen
ahs sa (A.s.) deil, Deccal'dir.
Mecsler (ateperestler) se, Keymers (Geymers) 'in hkmdarlndan hicrete kadar geen
srenin bin yz otuz dokuz yl olduunu ileri srmlerdir. Bununla birlikte Mecsler,
Keymers'ten te bir ey zikretmezler ve onun Adem (A.s.) olduunu iddia ederler.
Eb Ca'fer et-Taber'nin ifadesine gre, Keymers hakknda, gemie ait haberler konusunda bilgi
sahibi olan kimseler farkl grler ortaya atmlardr. Bunlardan bir ksm Mecslerin yukarda
geen grn kabul etmitir, dier bir ksm da, Keymers'in yedi iklime sahip olduktan sonra
dem adn aldn, aslnda onun dem deil, Hm b. Yfes b. Nh (dorusu Hm deil, Gmir'dr)
olduunu, Hz. Nh (A.s.)'a iyilik edip itaatte bulunduu iin Nh (A.s.)'un kendisine ve zrriyetine
lkelere sahip .olmas, mlknn kesiksiz bir surette devam etmesi ve uzun mrl olmas yolunda
duada bulunduunu ve Nh (A.s.)'un duasnn kabul edildiini, dolaysyla Keymers'in ve neslinin
Farslara hkmdar olduunu, bu saltanat ve mlklerinin Mslmanlarn Medin'e girip mlk ve
saltanatlarn ellerinden alncaya kadar devam ettiini sylemilerdir. Bunlardan baka Keymers
hakknda daha farkl grler ileri srenler de vardr.
Bu aklamalardan sonra Eb Ca'fer et-Taber, bir takm balklar altnda zaman ve vakitlerin hadis
(sonradan) olduu, Allah (C.c.)'m zaman yaratmazdan nce bir ey yaratp yaratmad, lemin fani
olup sadece Allah'n baki olduu ve her eyi yaratann O olduu konularn zikretmi ve bu
hususlarda bahsi burada uzun kaan bir ok deliller serdetmitir. Halbuki bunlarn yeri, zellikle
muhtasar olanlar gz nne alnacak olursa tarih kitaplar deildir. Bunlarn bahsedilecei yerler
usul ilimlerine (kelm ve akaide) ait olan kitaplardr. Kelm alimleri (mtekellimn), bu konular
kitaplarnda olduka gzel anlatmlardr. te bundan dolay bu konular kitabmza almamay daha
[8]
uygun grdk.
Yaratmann Balangc ve lk Yaratlan
Ubde b. Smit'in rivayet ettii sahih bir haber (hads)de Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurmutur :
Allah (C.c.)'n ilk yaratt ey kalemdir. Allah, kaleme Yaz dedi, o da olup bitecek her eyi
yazd. bn Abbs (R.a.)'tan da bu manada bir hadis rivayet edilmitir.
Muhammed b. shk ise bu hususta unlar sylyor : Allah'n ilk yaratt ey, aydnlkla karanlktr.
Allah, karanl simsiyah bir gece, aydnl ise parlak ve bembeyaz bir gndz yapt. Fakat hadse
dayanan birinci gr daha dorudur. bn shk ise bu szn bir senede dayanmadan sylemitir.
Eb Ca'fer et-Taber, Sfyn'm Eb Him vastasyla bn Abbs (R.a.)'tan : Allah hi bir eyi
yaratmadan nce Arnn zerindeydi. Allah'n ilk yaratt ey kalemdir. Kalem, kyamete kadar olup
bitenleri yazmtr. tarzndaki rivayetine kendi kendine itiraz ediyor ve yle cevap veriyor : Eer
bu hadis sahih ise, u'be bu hadsi Eb Him'den : Allah'n ilk yaratt ey kalemdir. tarznda
[9]
rivayet etmi ve : Allah Ar' mm zerinde idi. cmlesini sylememitir.

Kalemden Sonra Yaratlan eyler

Allah (C.c), kalemden ve kaleme kyamete kadar meydana gelecek olan hadisleri ve vukuat yazmay
emrettikten sonra, ince bir bulut yaratt. Eb Rezn el-Ukayl'nin : Yaratklar yaratmazdan nce
Rabbimiz nerede idi? sualine cevap veren Hz. Peygamber'in : Altnda ve stnde hava bulunan bir
bulutta idi. Sonra O, suyun zerinde Ar'n yaratt. hadisinde bahsettii bulut ite bu buluttur. Ayrca
: Onlar, ille de Allah'n bulutlan glgeler iinde kendilerine gelmesini (ilerini bitirmesini) mi
bekliyorlar? (Bakara, 210) yetinde geen bulut da bu buluttur.
Bana gre bu husus zerinde biraz dnmek gerekir, nk az nce Allah'n ilk yaratt eyin
kalem olduu ve ona kyamete kadar olup bitenleri yazmasn emrettii konusu geti. Sonra ise bu
fasln banda : Allah'n kalemi yaratt ve ona kyamete kadar olup bitenleri yazmasn emrettii,
sonra da bulutu yaratt ifade edildi. u bir gerektir ki, yaz yazmak iin nce bir alete ihtiya
vardr, bu alet ise kalemdir. Ayrca yaznn yazlaca bir ey daha gereklidir ki, bu da Levh-
mahfuzdur. Aslnda kalemden sonra ikinci olarak Levh- mahfuzsun zikredilmesi gerekirdi. Geri
iin dorusunu en iyi bien Allah'tr, fakat Lehv- mahfuz un yaratlnn kalemden sonra
zikredilmemesi, belk de mlzemet (kalem ile zerine yazlacak olan eyin birbirini gerektirdii
esasndan) hareketle lafzn manasndan anlalaca dncesine dayanmaktan ileri gelmektedir.
Bundan sonra alimler, Allah'n buluttan sonra neyi yaratt hususunda farkl grler ortaya attlar,
Dalhk b. Mudhm'in bn Abbs (R.a.)' tan riyavetine gre : Allah'n ilk yaratt ey Ar'tr; sonra
onun zerine istiva etmitir (kmtr).
Dier alimler ise : Allah'n Ar'tan nce suyu yarattn, sonra Ar' yaratp onu suyun zerine
yerletirdiini ileri srmlerdir. Bu gr ayn zamanda bn Abbs'tan rivayette bulunan Eb Salih
ile bn Mes'd ve Vehb b, Mnebbih'in de grleridir.
Bir dier rlyavete gre : Allah (C,c), kalemden sonra Krs'yi, sonra Ar', sonra havay, sonrakaranlklar, sonra da suyu yaratm ve Ar' suyun zerine yerletirmitir.
Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Ar'tan nce suyun yaratldn ileri srenin gr, Eb Rezn'in
Rasllah (S.a.)'tan rivayet ettii hadse dayand iin daha dorudur.
bn Abbs'tan rivayette bulunan Sa'd b. Cbeyr'in grne uygun den bir dier gre gre ise :
Allah, Ar' yarattnda su rzgarn zerinde bulunuyordu. Eer durum byle ise, su ile rzgar
Ar'ta nce yaratlm olurlar.
Bir baka alim de : Allah, hi bir eyi yaratmazdan bin sene nce kalemi yaratmtr. diyor.
Yine limler, Allah'n gkleri ve yeri yaratmaa balad gn konusunda farkl grler ileri
srmlerdir.
Abdullah b. Selm, Ka'b, Dahhk ve Mchid Allah'n yaratmaa balad gnn pazar gn
olduunu sylerler.
Eb Hreyre (R.a.)'nin grne katlan Muhammed b. sHk da bu gnn cumartesi olduunu ileri
srer.
Yine alimler, Allah'n her gn neyi yaratt konusunda ihtilf ettiler. Abdullah b. Selm bu konuda
yle sylyor : Allah (C.c), yaratmaa pazar gn balad, yerleri pazar ve pazartesi gnleri
yaratt, dalar ve yiyecekleri (rzklar) sal ve aramba gnleri yaratt, gkleri perembe ve cuma
gnleri yaratt, cuma gnnn son saatlerine doru Allah gklerin yaratlmasn tamamladktan sonra
ayn saat ierisinde dem (A.s.)'i yaratt. te kyamet bu saatte kopacaktr.

bn Mes'd ve Eb Salih'in kendisinden yapt bir rivayette bn Ab-bs da bu grtedirler. Ancak

onlar dern (A.s.)'in yaratl ile cuma gnndeki son saat hakknda sz etmemilerdir.
Ali b. Eb Talha'nm kendisinden yapt bir rivayette bn Abbs (R.a.) yle diyor : Allah (C.c),
yiyecekleri ile birlikte yeri yaymadan yaratt, sonra ge ynelip onlar yedi kat olarak tesviye
(tanzim) etti, bundan sonra da yer yzn yayd. te bu : Bundan sonra yeri deyip yayd. (Nzit.
30) yetinde bildirilen durumdur. Bana gre doru olan gr budur.
krime'nin kendisinden yapt bir rivayette yine bn Abbs yle diyor : Allah (C.c), dnyay
yaratmazdan ikibn yl nce Beyt'i (Beyt-i m-mr'u) drt rkn (ke) zerinde suyun zerine koydu.
Bundan sonra Beyt'm altndan yer denip yayld. bn mer (R.a.) de bu grtedir.
Sdd Eb Salih, bn Abbs11 an rivayet eden Eb Mlik, Mr-ret'l-Hemdn ve bn Mes'd'dan
rivayet ederek : Yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratan, sonra da ge ynelip onlar yedi gli
halinde tesviye (tanzim) eden O'dsr... (Bakara, 29) yetinin izahnda unlar sylyor : Allah,
sudan nce hi bir ey yaratmazdan evvel Ar' suyun zerindeydi. O, dier yaratklar yaratmak
isteyince sudan duman kartt, duman ise suyun zerine havalanp ykseldi, Allah (C.c. )bu ykselen
dumana sema (gk) adn verdi. Sonra suyu kurutarak tek bir yer hline getirdi. Bundan sonra yeri
paralayp onu iki gn ierisinde yani pazar ve pazartesi gnlerinde yedi para (tabaka) yapt : Allah,
yeri balk zerinde yaratt, bu balk ; Nn. Kaleme andolsun ki... (Kalem, 1) cmlesiyle balayan
ve bu srenin adn alan Nn (balk)'dur. O, bal suyun ierisinde, suyu yaln ve dz ta
zerinde yaratt, bu ta melekin srt zerine koydu, meleki de kaya zerine yerletirdi, kayay
rzgara brakt. te bu kaya, yerde ve gkte bulunmayan, fakat Hz. Lokman tarafndan zikredilen
kayadr. Balk kmldad, onun bu kmldamasyla yer sarslp salland, bunun zerine Allah, yerin
zerine dalar yerletirip ykseltti, bylece yer sabitleip istikrar kazand. Bundan dolay dalar
yere kar iftihar edip nrler. te bu : Yerin insanlar ile birlikte sarslmamas iin yeryznde
sabit ve yksek dalar yarattk.. (Enbiy, 31) yetinde ifade edilmitir.
bn Abbs Dahhk, Mchid, Ka'b ve dierlerinin sylediklerine gre; Allah'n yeri ve g
yaratt alt gnden her biri (dnya yl itibariyle) bin yldr.
Bana gre, Allah (C.c.)'m yer yzn falan gn, gk yzn falan gn yaratt tarzndaki rivayet ve
haberler mecaz olarak kabul edilmelidir; nk bunlar yaratld zaman gn ve gece diye bir ey
yoktu. Aslnda gnler, gnein dousuyla bat arasndaki zamandan ibarettir. Geceler ise, gnein
batyla douu arasndaki zamandan ibarettir. O zaman ise ne gne ve ne de gk yz vard. Gn
mefhumundan murat ise, Allah'n her eyi bir gn ls ierisinde yaratmasndan ibarettir. Mesel
bir ayette : Orada sabah akam onlar iin rzklar da vardr. (Meryem, 62) buyu-rulur. Halbuki
[10]
cennette sabah akam diye bir ey yoktur.
Gece ve Gndzden Hangisinin Daha nce Yaratld
Biz, yukarda Allah (C.c.)'m vakit ve zamanlar yaratmazdan nce yaratm olduu varlklar, vakit ve
zamanlarn gece ve gndzn saatlerinden ibaret olduunu ve bunlarn da gne ile ayn felek
derecelerindeki hareket ve seyrinden meydana geldiklerini anlattk.
imdi gece ve gndzden hangisinin dierinden nce yaratlm olduunu anlatacaz.
Bu hususta alimler farkl grler ileri srmlerdir. Bu alimlerin bir ksm, gecenin gndzden nce
yaratlm olduunu iddia etmi ve iddiasnn doruluuna, gndzn gnein aydnlndan meydana

geldiini, gne batt zaman gecenin ortaya ktn, bylece gndzn aydnlktan ibaret olduunu
ve bu aydnln geceden ibaret olan karanln zerine geldiini, gnein aydnlnn gecenin
zerine gelmemesiyle gecenin sabit kaldm delil gstererek, bunlar, gecenin gndzden nce
yaratlm olduunun bir isbat saymtr. Bu, ayn zamanda bn Abbs (R.a.)'m da grdr.
Dier alimler ise gndzn geceden nce yaratldn ileri srmler ve iddialarna, Allah var iken
O'nunla beraber hibir eyin olmadm, gece ve gndz diye bir eyin bulunmadn, hatta geceyi
yaratmeaya kadar btn yaratklarnn O'nun nuruyla aydnlandn delil gstermilerdir.
bn Mes'd (R.a) bu hususta yle diyor : Rabbinizin katnda gece ve gndz diye bir ey yoktur;
gklerin nuru (aydnl) O'nun zatnn nurundan kaynaklanmaktadr.
Eb Ca'fer et-Taber, yukarda zikredilen delillere ve : Sizi yaratmak m daha g, yoksa g m?
ki onu bina eden Allah'tr. O, onun (gn) boynunu ykseltti ve ona bir nizam verdi. Onun gecesini
karartt, gndzn de (aydnla) kard. (Nzit, 27,28,29) ayetinde Allah (C.c.)'n geceyi
gndzden nce zikretmesine dayanarak birinci grn daha doru olduunu sylyor.
Ubeyd b. Umeyr el-Hris yle diyor : Ben, Hz. Ali (R.a.)'nin yannda bulunuyordum. Bu srada bn
el-Kevv' ona aydaki siyahl sordu. Hz. Ali ona : te bu silinen ayet (nine)tir. karln
verdi. Hz. Ali bu szyle : Biz gece ile gndz iki ayet (niane) kldk; gece ayetini silip, gsterici
olan gndz ayetini getirdik. mealindeki ayete iaret etmiti. (sr, 12).
bn Abbs, Mchid, Katde ve dier alimler de bu gr ifade eden ibareler kullanmlardr.
Bundan- dolay Allah, gece ve gndz yaratt, fakat gnei aydan daha parlak kld.
Eb Ca'fer et-Taber, bu bahiste, bir ka sayfa tutan ve olduka uzun olan bn Abbs'm Hz.
Peygamber (S.a.)'den rivayet ettii bir hadisi nakletmektedir. Bu hadiste, gne ve ayn yaratllar,
bunlarn hareket ve seyirleri, bunlarn enber ve kasnak (veya araba) eklinde iki ara zerinde olup
her aracn yz altm kulpu bulunduu, kulplar saysnca meleklerin bu aralar kulplarndan
tutarak ektikleri, sonra ay ve gnein bu aralardan derek yer ile gk arasndaki bir denize
daldklar], bu durumun gne ve ay tutulmasn meydana getirdii, sonra meleklerin uy ve gnei
denizden kardklar, bunun da ay ve gne tutulmasnn sona ermi olduunu gsterdii, gibi konular
gemektedir.
Sonra o, yldzlardan ve onlarn seyir ve hareketlerinden, gnein batdan domasndan, batda
Cbers (Sryancesi : Markisy), douda Cbelk (Sryancesi : Bercisy) adnda iki ehir
bulunduundan, bunlarn her birinin on bin kaps olduundan ve her kapy on bin muhafz
koruduundan kyamete kadar bu muhafzlara bir kere muhafzlk yaptktan sonra bir daha sra
gelmediinden bahsetmektedir.
Ayrca o, Mensik ve Srs (veya Tris)'ten Ye'cc ve Me'cc gibi anlatlmasna gerek olmayan
kavimlerden ve dier bir takm eylerden de bahsetmektedir.
Ben, akl ve manta ters den bu gibi eyleri kitabma almaktan kandm. Eer onun anlattklarnn
isnad sahih olsayd, elbette biz de bunlar zikrederdik ve sylerdik. Fakat bu hads sahih deildir.
Ayrca byle mhim ve byk meseleleri, bunun gibi zayf isnadlara dayanarak kitaplara geirmek
doru ve caiz deildir.
Biz, burada Allah (C.c.)'m yaratmak istedii varlklarn ilk yaratllarndan, bunlarn yaratllarnn
tamamlanmasna kadar dnya yllar ve zaman itibariyle ne kadar vakit gemi olduunu anlattk.
Bizim bu kitab yazmaktan maksadmz ise, yukarda akladmz zere, Rablerine isyan eden
diktatr zalim hkmdarlar ile Rablerine itaat eden hkmdarlarn tarihini ve kendilerine eliler ve
peygamberler gnderilen kavimlerin yaadklar zaman ve vakitleri anlatmaktan ibaretti. Ayrca biz,

tarihlerin tesbitine yarayan, vakit ve saatlerin bilinmesine yardm, eden gne ve ayn hllerini de
yukarda anlattk. imdi ise, kendisine ilk defa Allah (C.c.) tarafndan devlet ve nimet verilen, bu
nimeti kfranla karlayp O'nun Rablin inkr eden ve kibirlenen, bu yzden Allah tarafndan
kendisine verilen nimetler elinden alnarak zelil ve rsvay edilen varlktan (eytandan) bahsedeceiz.
Bundan sonra da onun yolundan giden ve izini takip eden, bu yzden Allah'n nikmet ve belsna
urayandan sz edeceiz. Bunu takiben de, Allah (C.c.) izin verirse onun zamannda veya ondan sonra
Rablerine itaat eden, ileri ve hareketleri vlen hkmdarlar ile elilerden ve peygamberlerden
[11]
bahsedeceiz.
BLS'N KISSASI, LK DURUMU VE HZ. ADEM (A.S.)' YOLDAN IKARMASI
Allah'a isyan edenlerin birincisi, lideri ve bakan bls'tir. Anlatldna gre, Allah bls'i gzel bir
tarzda yaratm, onu sema, dnya ve yer yzne hakim ve malik klmt; ayrca onu, bunlara ilveten
cennet bekilerinden biri yapmt. Fakat o Rabbine kar byklenip tanrlk ddiasnda bulundu ve
idaresi altndakileri kendisine ibadet etmeye davet etti. Bu yzden Allah, onu rahmetinden kovup
eytan klna soktu; hilkat ve suretini irkinletirdi. Ayrca Allah, lutfuyla baladklarn elinden
geri ald, ona hemen net edip gklerinden uzaklatrd. Sonra onun ve taraftarlarnn ahiretteki
yerlerini cehennem kld. Biz, cehennem ateinden, Allah'n gazabndan ve yksek dereceler elde
ettikten sonra tekrar dmekten Allah'a snrz.
imdi gemi alimlerin naklettikleri haberlere dayanarak, Allah'n b~ ls'e verdii nimetleri, onun
haksz yere yapm olduu iddialar anlatacaz. Bunun peinden de onun saltanat ve hkmdarl
zamanndan, bunlarn kendisinden alnmasna kadarki zaman ierisinde meydana gelmi hadiselerden
[12]
ve saltanatnn elinden k sebebinden bahsedeceiz.
blis ile lgili Haberler ve Saltanat Esnasnda Cereyan Eden Hdiseler
bn Abbs (R.a.) ile bn Mes'd (R.a.)'un rivayetlerine gre, blis sema dnyann mlk ve saltanatna
sahipti ve o, kendilerine cin denilen meleklerden bir kabileye mensuptu. Cinlere bu ismin verilmesi,
onlarn cennetin muhafzln yapmalarndan ileri gelmekteydi. bls, sema dnyann mliki olmakla
birlikte, ayn zamanda cennetin de muhafzlar.' arasndayd. bn Abbs diyor ki : te blis bundan
sonra Allah'a isyan etti; Allah da onun suretini deitirerek rahmetinden kovulmu bir eytan haline
setirdi.
Katde'den : Onlardan kim ben ilhm, o deil derse... ayetinin sadece blis hakknda nazil olduu,
hatt bu sznden dolay blis'e Allah tarafndan lanet edilip rahmetinden uzaklatrlarak eytan
haline getirildii ve hakknda : Onlardan kim ben ilhm, o deil derse, biz bundan dolay onu
cehennem azabna arptrrz. te biz salimleri byle cezalandrrz. (Enbiy, 29) Duyurulduu
rivayet edilmektedir. Bu rivayetin bir benzeri de bn Creyc'den nakledilmitir.
blis'in hkm ve saltanat srd dnemde meydana gelen hadiselerden biri, Dahhk vastasyla bn
Abbs'tan nakledilen u rivayettir :
blis, kendilerine cin denilen meleklere mensup bir kabileden idi. Meleklerin arasnda bulunan bu
cinler zehirli dumansz ateten yaratlmlard. blis ise cennetin muhafzlarndan bir muhafzd.
bn Abbs szlerine devan ediyor ve yle diyor : Melekler nurdan yaratlmlardr. Kur'n-

Kerm'de zikredilen cinler ise, alevlenerek yand zaman atein bir tarafnda dil gibi uzanan yaln
ksmndan yaratlmlardr. nsan da amurdan yaratlmtr. Yer yznde ilk yaayanlar cinlerdi;
fakat onlar yer yznde atmaya girerek birbirlerini ldrp kanlarn dktler. Bunun zerine
Allah (C.c), blis komutasnda, kendilerine cin denilen meleklerin bir kabilesine mensup olan bir
orduya o cinlerin zerine gnderdi. blis ve beraberindeki ordu, onlar denizlerdeki adalara ve
dalarn etrafna srd. Bu zaferden sonra blis gurura kaplp kendi kendisine : Hi bir kimsenin
yapamadn yaptm dedi, fakat Allah onun kalbinden geeni biliyordu; blis'in yannda bulunan
melekler ordusu ise bunu bilmiyorlard.
Enes (R.a.)'ten de bu manada bir rivayet nakledilmitir.
Eb Salih'in Abbs'tan, Mrret'l-Hemdni (Hemdn : Yemen'de byk bir kabilenin addr)'nin bn
Mes'd'dan yapm olduklar rivayette bn Abbs ve bn Mes'd yle diyorlar : Allah (C.c), arzu
ettii varlklar yarattktan sonra Ar zerine ykseldi. Kendilerine cin denilen meleklerin bir
kabilesinden olan blis'i sema dnyann bana geirdi. Bunlara cin denilmesinin sebebi ise onlarn
cennetin muhafzlar olmalarndan ileri gelmekteydi. blis, sema dnyann mliki olmakla birlikte
cennetin muhafzlarmdand. te bu mevkiinden dolay onu 'kalbinde kibir ve gurur meydana geldi ve :
Allah, bu dereceleri bana meleklere kar olan meziyet ve stnlmden dolay verdi dedi. Allah,
onun kalbindeki kibir ve gurura muttali olduu iin : Ben yeryznde bir halife yaratacam.
buyurdu.
bn Abbs diyor ki : bis'in ad Azzl idi, meleklerin en ok ibadet edenlerinden ve ilimce en stn
olanlarmdand, te bu meziyetler onu kibir ve gurura srkledi.
Bu da blis'in gurura kaplmasnn sebebi hakknda nc bir grtr.
krime'nin bn Abbs'tan rivayetine gre, Allah bir kavim yaratt ve onlara : dem'e secde edin.
buyurdu. Fakat onlar : Secde etmeyiz. dediler. Bunun zerine Allah (C.c.) onlarn stne bir ate
gnderdi ve on-lan yakt. Sonra baka bir kavim yaratt ve : Ben amurdan bir beer yaratacam,
dem'e secde edin. buyurdu, fa'kat onlar secde etmekten kandlar. Bunun zerine Allah, zerlerine
bir ate gnderip onlar da yakt. Daha sonra bu melekleri yaratt ve onlara : dem'e secde edin.
buyurdu. Onlar : Evet, secde ederiz. dediler. te blis secde etmeyen bu gruptan idi.
ehr b. Haveb yle diyor :
blis, yer yznde yaayan cinlerden olup meleklerin kendilerini kovduklar cin taifesinden idi; fakat
bir melek onu esir alp semaya (ge) gtrmt. Ayn zamanda Sa'd b. Mes'd'dan da buna
benzer bir rivayet nakledilmektedir.
Fakat bu gr ve rivayetlerin en dorusu Allah (C.c.)'m buyurduunu kabul etmek ve O'nun gibi
sylemektir. O yle buyurur : Hani biz meleklere : "dem iin secde edin" demitik de blis'ten
bakas hemen secde etmilerdi. O ise cinden olduu iin Rabbinin emrinden dar kmt...
(Kehf, 50). blis'in Allah'n emrine itaat etmemesi, ibadetinin okluundan ve bilgisinin
[13]
stnlnden dolay kendisini beenmi olmasndan ve cinlerden bulunmasndan ileri gelebilir.
HZ. DEM (A.S.)'N YARATILMASI
blis'in saltanat ve hakimiyeti dnemindeki hadiselerden (sylentilerden) biri de babamz Hz. dem
(A.s.)'in yaratlmasdr. Allah, meleklere, blis'in devlet ve saltanatnn zevale yz tuttuu, kendisinin
mahvolaca zamann yaklat bir srada onun kalbinde saklam olduu kibir ve gururu bildirmek
istedi. Halbuki melekler onun bu hlini bilmiyorlard. Allah (C.c.) blis'in kibrini bildirmek

maksadyla meleklere yle seslendi : Muhakkak ben yer yznde bir halife yaratacam dedi.
Onlar : Yer yznde bozgunculuk karacak ve kanlar dkecek kimse mi yaratacaksn? dediler.
(Bakara, 30).
bn Abbs'tan rivayet edildiine gre : Meleklerin byle sylemeleri, onlarn bundan nce
yeryznn sakinleri olan cinlerin ve blis'in durumlarn renmelerinden ve grmelerinden sonra
olmutu. Bu yzden onlar Rablerine : Yer yznde cinler gibi kanlar dkecek, bozgunculuk
karacak ve sana isyan edecek birini mi yaratmak istiyorsun? Halbuki biz sana hamdedip seni tebih
ediyor ve takdis ediyoruz. dediler.
Allah (C.c), meleklere : Sizin bilmediinizi ben biliyorum. buyurdu. Yani, blis'in iinde saklam
olduu gurur ve kibrini, onun benim emrime kar gelmeye azim ve kararl olduunu ben biliyorum ve
bunlar ayan-beyan grmeniz iin size aklayp bildiriyorum. demek istiyordu.
Allah (C.c), Hz. dem'i yaratmak istedii zaman Cebrail (A.s.)'e yer yznden balk getirmesini
emretti. Yer yz Cebrail (A.s.)'e : Bir ey alarak beni eksiltmenden, ekil ve suretimi bozarak beni
hakir drmenden Allah'a snrm. dedi. Bunun zerine Cebrail (A.s.) yer yznden hi bir ey
almadan geri dnd ve : Ey Rabbim! Yer yz sana snd, ben de ona snma imkn tamdm.
dedi. Bundan sonra Allah (C.c.) bu ie Mkil (A.s.)'i grevlendirdi; yer yz yine Allah'a snd ve
Mikil de ona snma imkan tand. Sonra Mkil, Allah katma dnerek aynen Cebrail'in
sylediklerim tekrarlad. Bu sefer Allah (C.c), yer yzne Azrail (A.s.)'i gnderdi. Yine yer yz
Azrail'den Allah'a snd, Bunun zerine Azrail (Melek'1-mevt): Rabbimin emrini yerine
getirmeden geri dnmekten Allah'a snrm dedi ve yerden balk ald. Fakat bu bal bir yerden
almad; yer yznn deiik yerlerinden krmz, beyaz ve siyah topraklar alp bunlar birbirine
kartrarak yapkan amur hline getirdi. demoullarnn eitli renklerde olmalar bundan ileri
gelmektedir.
Eb Musa'nn rivayet ettii bir hadste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurur : Allah (C.c.), Hz.
Adem'i btn yer yznden ald topraktan yaratt; bu sebeble demoullari yerden alnan bu
topraa gre krmz, siyah, beyaz ve bunlar arasnda bir renk almakta, yumuak ve sert huylu, iyi ve
kt olmaktadrlar. Bundan sonra dem'in yaratlaca toprak slatld, hatta yapkan amur haline
geldikten sonra siyah ve kokan bir amur eklini alncaya kadar bekletildi. Bundan sonra da
Rabbimizin buyurduu gibi hu amur kuru balk haline dnnceye kadar olduu gibi brakld. Bu
hususta Allah (C.c.) yle buyurur : Andolsun ki, biz insan kuru balktan, suretlenip ekillenmi bir
amurdan yarattk. (Hcr, 26).
Hadiste geen lzib kelimesi, yapkan amur manasna gelmektedir. te bu amur deiip
kokuuncaya kadar braklm, neticede kokumu kara balk haline gelmitir. Bundan sonra ses
karan kurumu bir balk halini almtr.
Adem'e dem isminin verilmesi, onun yer yznden (topraktan) yaratlmasndan ve yer yz
manasna gelen edm kelimesinden kaynaklanmaktadr.
bn Abbs (R.a.) yle diyor : Allah (C.c), dem'in yaratlaca topran yerden alnarak ge
karlmasn emretti. Topra getirilen dem'i, yapkan ve kokumu siyah amurdan yaratt. Bu
amur ise maddeleri birbirine iyice yaptktan sonra kokumu siyah bir ekil ald. te Allah,
blis'in dem'e secde etmekten byklenmemesi iin onu bizzat kendi eliyle bu amurdan yaratt.
dem'in cesedi yere braklm bir ekilde krk gece, bir rivayette ise krk yl kald. blis ise bu krk
gece veya krk yl iinde dem'in cesedinin yanma gelir, ona ayayla vururdu, bu cesed de ses
karrd. Allah (C.c.) bunu : O, insan bardak gibi (nlayan) kupkuru bir balktan yaratt?

buyruuyla aklamaktadr; yni dem'in cesedi ses veren ve frlerek iirilip testi haline getirilen
kokumu kuru balktan yaratlmtr. Bundan sonra blis, dem'in azndan girip arkasndan,
arkasndan girip azndan kmaa balad ve kendi kendine onun iin : Sen byle ses karmak iin
deil, belki bir maksad iin yaratlmsmdr. Eer senin bana musallat klnrsam, elbette seni helak
edeceim; ayet sen bana musallat olursan mutlaka sana isyan edeceim dedi.
Dier taraftan melekler dem'in cesedinin yanma gelirlerdi ve ondan korkarlard. Hatta dem'in
cesedinden meleklerden daha ok blis korkard.
Nihayet Allah'n dem'in cesedine ruhun flenmesini istedii zaman gelince O meleklere : O halde
ben dem'in yaratln bitirdiim, ona ruhumdan flediim zaman siz derhal onun iin secdeye
kapann. (Hcr, 29) buyurdu. Allah, dem'in cesedine ruhu frnce bu ruh onun ba tarafndan
cesedine girdi. Hatt ruhun cesed ierisinde harakete gemesiyle onun urad ksmlar hemen ete
brnd. Ruh dem'in bana girdii zaman o aksrd. Bunun zerine melekler ona : el-hamd
lillh demesini sylediler. Bir rivayette dem'e el-hamd lillh demesini Allah (C.c.) ilham
etmiti. Bunun zerine dem : el-hamd lillhi Rabbi'l-lemin (lemlerin Rabbi olan Allah'a
hamdolsun )dedi. dem'in bu hamdine kar Allah ona : Ey dem! Rabbin sana merhamet etti
buyurdu. Ruh, dem' in gzlerine gelince o gzlerini cennet meyvelerine evirdi, ruhun karnna
ulamasyla o yemek stedi ve ruh ayaklarna gelmezden nce hemen acele edip yerinden kalkarak
cennet meyveleri zerine srad. te bundan dolay Allah (C.c.) : nsan aceleden yaratld.
(Enbiy, 37) buyurmutur. Netice de btn melekler dem'e secde etti. Ancak blis byklendi ve
kfirlerden oldu. Bunun zerine Allah (C.c.) blis'e : Ey blis! Ben emrettiim halde senin dem'e
secde etmene mani olan nedir? diye sordu O ise Ben ondan daha hayrlym. Senin amurdan
yarattn bir kimseye ben secde edecek deilim karln verdi; kibir, taknlk ve ekememezlii
yznden dem'e secde etmedi. Bunun zerine Allah (C.c.) : Ey blis! iki elimle (bizzat) yarattma
secde etmenden seni hangi ey menetti? Kibirlenmek mi istedin, yoksa ycelerden mi oldun?...
Andolsun ki, cehennemi senden (senin cinsinden) ve onlarn (insanlarn) iinden sana tbi olanlarn
hepsiyle dolduracam. (Sd, 75, 85) buyurdu.
Nihayet Allah (C.c), blis ile uramay, onu azarlamay braktktan ve onun isyan zerinde
direndiini grdkten sonra ona lanet edip rahmetinden midini kesttirtti, onu huzurundan kovarak
eytan haline getirdi ve cennetten karp srd.
a'b yle diyor :
blis, banda bir sark, gzleri a, tek ayanda bir pabu, eitli s- kmtlar ierisinde ve perian
bir halde yer yzne indirilmitir.
Humeyd b. Hill de yle diyor : blis eli brnde olarak yer yz- ne indirilmitir. Bu yzden
namaz klarken elleri bre koymak mekruh klnmtr.
blis, yer yzne indirilince yle dedi : Ey Rabbim! dem'in yznden beni cennetten kovdun; ben
ancak senin bana verecein kuvvet ve kudretle onunla baa kabilirim. Bunun zerine Allah ona :
Haydi onun zerine musallat klndn. buyurdu. blis : Biraz daha ikraanm artr. dedi. Allah
(C.c): dem'den doacak her ocua karlk senin de bir ocuun dnyaya gelsin, yani neslin
onunki kadar ok olsun. buyurdu. blis : Biraz daha artr. dedi. Allah : Onlarn (insanlarn)
kalpleri senin meskenin olsun, onlarn ierisinde kann dolat gibi dolaabilirsin. buyurdu. blis :
Biraz daha artr. dedi. Bunun zerine Allah (C.c.) : Onlarn iinden gcnn yettii kimseleri
sesinle yerinden oynat, onlara kar svarilerinle, piyadelerinle yaygara kar, mallarna ve
ocuklarna ortak l, onlara vaatte bulun. "eytan bu! Onlara bir aldattan baka o ne vaat edebilir?"

(sr, 64) "buyurdu.

blis'in bu isteklerine karlk dem yle dedi : Ey Rabbim! Ona mhlet verip bana musallat kldn;
ben ancak senin bana verecein g ve kuvvetle ona kar koyabilirim. Allah (C.c.) ona : Senden
doacak her ocuk (neslin) iin ktlerin (eytanlarn) errinden koruyacak bir muhafz
grevlendirdim. buyurdu. dem : Biraz daha bana imkan ver! dedi, Allah (C.c.) : Yaplan her
bir iyilik (hasene) on katyla mkfatlan-drlacaktr; dilersem daha da arttrrm. lenen bir gnah
yalnz bir katyla cezalandrlacaktr; istersem bunu da silip affederim. buyurdu. dem : Biraz daha
artr! dedi. Allah (C.c.) : Ey kendilerinin aleyhinde haddi aan kullarm! Allah'n rahmetinden
midinizi kesmeyin, nk Allah btn gnahlar yarhar (balar). (Zmer, 53) buyurdu. dem:
Biraz daha artr! dedi. Allah (C.c): Ruh bedenlerinde olduu mddete ev-Jdnn (neslinin)
tevbelerini kabul edeceim, reddetmeyeceim. buyurdu. dem : Biraz daha artr! dedi. Allah
(C.c.) : Ne olursa olsun affedeceim, aldrmayacam. buyurdu. Bunun zerine dem : Kfi,
yeter, ey Rabbim! dedi. Bundan sonra Allah (C.c.) dem'e: u meleklerin yanma git ve onlara :
"es-Selm aleykm"de. buyurdu. Bunun zerine dem meleklerin yanma geldi ve onlara : esSelm aleykm dedi. Melekler ise onun selmna karlk olarak: Ve aleyke's-selm ve
rahmetullh karln verdiler. Bundan sonra dem Rabbine dnd ve Rabbi ona : te bu, senin
ve zrriyetinin arasnda selm ekli olsun. buyurdu.
Nihayet meleklerden gizli olan blis'in durumunun (kibir ve gururunun) melekler tarafndan
renilmesinden ve blis'in dem'e secde etmeyecei anlaldktan sonra, Allah (C.c), dem'e btn
[14]
isimleri retti.
Allah'n dem (A.s.)'e rettii simler
Alimler, Allah'n dem'e rettii isimler hakknda farkl grler ortaya attlar. bn Abbs'tan
rivayette bulunan Dahhk unlar sylyor :
Allah, insanlarn kendi aralarnda birbirleriyle anlatklar insan, hayvan, yer yz, ova, da, at,
eek gibi benzeri isimleri, hatt yellenme -ve hafife yellenmeye kadar olan btn isimleri dem'e
retti.
Mchid ve Sa'b b. Cbeyr de aym gr ileri srmlerdir.
bn Zeyd : dem'e retilen isimler, zrriyetinin adlardr. diyor.
Reb' ise : dem'e retilen isimlerin sadece meleklerin adlarndan ibaret olduunu sylyor.
Allah (C.c), Hz. dem'e isimleri rettikten sonra, isimlerin sahipleri olan varlklar meleklere
arzetti ve onlara : Eer (sylediklerinizde) doru iseniz, bunlarn adlarn bana syleyin. (Bakara,
31) buyurdu; yani benim yeryznde sizden birini halife yaptm takdirde bana itaat edip beni takdis
edeceinizi, bana asi olmayacanz; kendinizden bakasn yer yznde halife yaptm takdirde,
onun yer yznde fesad karp kanlar aktacan sylemitiniz. Eer bu szlerinizde doru iseniz
haydi bunlarn isimlerini syleyiniz! Siz ki, gznzle grdnz bu nesnelerin isimlerini
bilmiyorsunuz. Buna mukabil, gzlerinizle grmediiniz halde sizden ve sizden bakasndan ortaya
kacak olan eyleri bilmemeniz elbette ki tabidir.
te bu, bn Mes'd'un ve bn Abbs'tan rivayette bulunan Eb Salih' in grdr.
Katde ve Hasen'den yle dedikleri rivayet edilmitir : Allah, Hz. dem'i yaratp onu kendisine
halef (halife) yapacan bildirdii zaman melekler : "Sen yer yznde bozgunculuk edecek ve kanlar
dkecek bir kimse mi yaratacaksn?" demilerdi. Allah da : "Sizin bilemeyeceinizi her halde ben

bilirim" demiti. (Bakara, 30), te bu esnada melekler kendi aralarnda unlar konutular :
Rabbimiz, diledii ekilde -nasl bir yaratk yaratrsa yaratsnvkendi katnda bizden daha mkerremini ve bilgilisini hi bir vakit yaratmaz dediler. Nihayet Allah (C.c), Hz. dem'i yaratp ona secde
etmelerini emredince, Hz. Adem'in kendilerinden daha hayrl ve Allah katnda daha mkerrem
olduunu anladlar ve: dem bizden daha hayrl ve Allah katnda bizden daha mkerrem ise de biz
ondan daha bilgiliyiz dediler. Melekler, bilgileri sebebiyle gururlanp kendilerini beenince, Allah
tarafndan Hz. dem'e btn isimler retildi, sonra da bu isimler meleklere arzedilerek onlar
imtihan edildiler. Bu hususta Allah tarafndan kendilerine : Eer benim, sizden daha mkerrem ve
daha bilgili birini yaratmayacam hususundaki szlerinizde doru iseniz, bunlarn isimlerini bana
syleyin. (Bakara, 31) buyuruldu. Bunun zerine melekler, her m'minin tevbeye kotuu gibi
tevbeye koup sndlar ve : "Seni tenzih ederiz. Senin bize rettiinden baka bizini hi bir
bilgimiz yok. nk hakkyla bilen ve hikmet sahibi olan phesiz sensin," dediler. (Bakara, 32).
Hasen ve Katde Allah'n Hz. Adem'e at, katr, deve, cin ve vahi hayvanlarn, hatta her eyin ismini
[15]
rettiini de sylediler.
Hz. dem (A.s.)'in Cennete Girmesi ve Buradan karlmas
Melekler tarafndan kendilerine gizli kalan blis'in isyan ve azgnl renildikten, dem'e secde
etmeyi terk edip isyan ettii iin Allah tarafndan azarlanmasndan, isyan zerinde srar edip
azgnla devan ettiinden dolay Allah tarafndan lanet edilip kendisine ; Cennetten k, nk sen
artk kovuldun. Kyamete kadar sana lanet okunacaktr. (Hcr, 34, 35) buyurulduktan, cennetten
kovulup yer yz ile sema dnyann saltanat ve cennetin muhafzl elinden alndktan sonra, Hz.
dem Allah tarafndan cennete yerletirildi.
bn Abbs ile bn Mes'd anlatyorlar :
Adem (A,s.), cennete yerletirildii zaman o tek bana dolayordu ve lfet edip nsiyet duyaca
bir ei de yoktu. dem (A.s.), bir ara uykuya dalmt ki, uyandnda br kadnn ba ucunda
oturduunu grd. Allah, onu Hz. dem'in kaburgasndan yaratmt. dem. (A.s.) ona : Sen
kimsin? diye sordu. O : Ben bir kadnm diye cevap verdi. Bunun zerine Hz. dem : Niin
yaratldn? dedi. O : Benimle lfet edesin diye karlk verdi. Melekler, Hz. dem'in bilgisinin
derecesini lmek iin ona : Ey Adem! Bu kadnn ad nedir? diye sordular. dem (A.s.) :
Havva'dr cevabn verdi. Onlar: Niin Havva ad verildi? dediler. Hz, dem: "Diriden
yaratld iin bu ad ald" karln verdi. Bundan sonra Allah dem (A.s.) iin: "Ey dem! Sen
einle birlikte cennete yerle, cennet nimetlerinden neresinden isterseniz ikiniz de bol bol yiyin, fakat
u oaca yaklamayn..." (Bakara, 35) buyuruldu.
bn slk, ehl-i kitaptan ve Abdullah b. Abbs (R.a.) gibi dier ilim sahiplerinden kendisine ulaan
haberlere gre unlar sylyor :
Allah (C.c), Hz. dem'i uykuya daldrdktan sonra sol tarafndaki kaburgalarndan birini ald ve
bunun yerini hemen etle kapatt. Hz. dem uykuda iken bu kaburgadan Havva'y yaratt. dem (A.s.)
uyannca yan banda Havva'y grd ve: Etim! Kanm! Canm (ruhum veya eim)! dedi ve
Havva'ya sevgi duyarak ona kalbiyle baland. Allah, dem (A.s.) iin kendisinden (kaburgasndan)
bir e yaratp onunla eletirdikten sonra ona : "Ey Adem! Einle birlikte cennete yerle, cennet
nimetlerinden eresinden isterseniz hol bol yiyin, fakat u aca yaklamayn, yoksa ikiniz de

2ulmodelerden olursunuz." (Bakara, 35) buyurdu.

Mchid ve Katde'den ayn rivayet nakledilmitir.
Allah (C.c), Hz. Adem'i ve eini cennette yerletirdikten sonra onlar imtihan etmek, kendileri ve
ocuklar (nesli) hakkndaki ilh kaza ve hkm yerine getirmek iin bir aacn meyvesi hari dier
btn meyvelerden istedikleri gibi yemelerine msaade etti, fakat eytan onlarn kalplerine vesvese
soktu. Aslnda eytann Hz. dem ve Havva'nn yanlarna gelmesi yle oldu : O, cennete girmek
istedii zaman cennetin muhafzlar onu cennete sokmadlar, bunun zerine blis, dem (A.s.) ve
Havva ile konuabilmek iin kendisini cennete kadar gtrp ierisine koymalar hususunda btn
yer yer yzndeki hayvanlarn yanlarna geldi ve onlara teklifte bulundu, fakat btn hayvanlar onun
bu teklifine kar ktlar. te bunun zerine o, ylann yanma geldi ve ona : Eer beni cennete
sokarsan, seni himayeme alr, demoullarmdan korurum. dedi. blis'in bu szleri zerine ylan onu
az dilerinden iki tanesinin arasna alarak cennete soktu. Ylan, o zamana kadar, Allah'n yaratt en
gzel hayvanlardan biri olup drt ayak zerinde yryordu ve Buht (Arap-Acem develerinin
birlemesinden meydana gelen melez) devesine benziyordu; ayrca zeri de rtl (tyl) idi. te bu
hadiseden sonra Allah onu tysz, plak ve karn zerinde srnerek yryen bir hayvan haline
getirdi.
bn Abbs bu hususta : Ylan nerede bulursanz ldrnz, Allah'n dman blis'in ylana olan
himaye vaadini boa karnz. diyor.
Ylan cennete girdiinde blis onun azndan dar kt ve feryat ederek Hz. dem ile Havva'ya
kar ac ac alamaa balad. Onun bu alayn duyan Hz. dem ve Havva buna ok zldler.
Bunun zerine onlar blis'e : Seni alatan nedir? diye sordular. blis onlara : Sizin iin alyorum,
nk siz leceksiniz ve iinde bulunduunuz bu nimet ve kerametlerden ayrlacaksnz. diye
karlk verdi. Onun bu szleri Hz. dem ile Havva'ya tesir etti. Sonra blis, onlarn yanma gelerek
kalplerine vesvese (tereddt) soktu ve : Ey dem! Sana, ebediyet aacna ve ykl olmayan
sonsuz bir devlete ulamann yolunu gstereyim mi? dedi. Hemen bunun arkasndan ilve ederek :
Rabbiniz bu aac baka bir ey iin deil, ancak iki melek olacanz yahut ebed kalclardan
bulunacanz iin yasak etti, dedi ve onlara : "phesiz d, ben sizin iyiliinizi isteyenlerdenim"
diyerek yemin etti. (Araf, 20,21); yani siz iki melek olarak ve yahut melek olmasanz bile ebediyyen
cennette kalacaksnz diye yemin etti ve : Bu suretle ikisini de aldatp (o aatan yedirerek)
cennetteki mertebelerinden drd. (Arf7 22). blis'in vesvesesinin tesirinde daha ok Havva
kald. Hz. dem, ihtiyacn tatmin iin Havva'y ard, fakat o : Buraya kadar gelmedike bu ie
yanamam. dedi. Bunun zerine dem (A.s.) onun syledii yere geldi, fakat bu defa Havva : Bu
aatan (budaydan) yemedike bu ie yanamam. dedi. Nihayet her ikisi bu aatan yediler ve yer
yemez her ikisinin avret yerleri grnd. Onlarn cennette giydikleri elbiseleri ise ince bir deriden
ibaretti. Avret yerleri alan Hz. dem ve Havva, cennet yapraklarndan st ste yamayp alan
yerlerini rtmeye baladlar. Bir rivayete gre, bu yapran incir aacnn yapra olduu sylenir.
Yasaklanan bu aacn meyvesinden yiyen ise abdest bozmak mecburiyetinde kalrd. Hz. dem, bu
srada cennette koarak dolamaa balad. Bunun zerine Allah ona : Ey dem! Benden mi
kayorsun? buyurdu. Hz. dem : Ey Rabbin! Senden deil, senden utandmdan dolay
kayorum. dedi. Allah (C.c): Ey dem! Seni bu ie kim evketti? diye sordu. Adem (A.s.) :
Havva tarafndan bu ie itildim. diye cevap verdi. Bunun zerine Allah : Her ay ondan kan (hayz
kan) aktacam. Ben onu akll ve vakarl olarak yaratmtm; imdi ise onu hafif akll klacam.
Ben onun kolaylkla gebe kalp, yine kolaylkla doum yapmasn salamtm. imdi ise onun

zahmetle hamile kalp, zahmetle dourmasn takdir edeceini ve doum esnasnda defalarca onu
lme mruz brakacam. buyurdu. Eer Havva'nn bana bu musibet ve imtihan gelmesiydi,
kadnlar hayz grmeyeceklerdi ve hepsi de akll vs vakarl olup, kolayca hamile kalp ve kolayca
douracaklard.
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Adem'e : Senin yaratldn topraa yle bir lanet edeceim ki, bu
lanet sebebiyle yer yznn meyveleri dikene dnecektir. buyurdu.
te o vakitler cennette ve yer yznde sidr (Arabistan kinazi) ve talh (Muaylan) aalarndan daha
stn bir aa yoktu.
Alal (C.c.) ylan iin de unlar syledi : Mel'un iblis senin iine girip kulumu (Adem'i) aldatt. te
bu yzden sen yle bir lanete uradn ki, bu sebeble rzkn toprak, ayaklarn karnnn iinde olacaktr.
Ayrca sen demoullarnm, onlar da senin dmann olacak, sen rast geldiinde onlardan birinin
kesinden yakalayacaksn, o da rast geldii yerde senin ban ezecektir. Birbirlerinize dman
olarak yer yzne ininiz. Burada birbirlerine dman olarak yer yzne inecek olanlar dem, blis
ve ylandr. Bylece Allah (C.c.) onlar yer yzne indirdi. Ayrca Allah, Hz. dem ve Havva'nn
ierisinde bulunduu nimet ve stnl ellerinden ald.
Anlatldna gre, Sa'd b. Mseyyeb yemin ederek: dem (A.s.) akl banda iken bu aatan
yemedi; ancak Havva'nn kendisine sunduu araptan sarho olup Havva'nn onun elinden tutarak
aacn yanma getirmesinden sonra bu aatan yedi. diyor.
Ben, Sa'd b. Mseyyeb'in bu szne hayret ediyorum. nk Allah (C.c.) cennet arabm tavsif
ederken : (Cennetteki araptan) sarho olmak yoktur. (Sfft, 47) buyurmaktadr. Bu ayet karsnda
[16]
nasl olur da o bu sz syleyebilir?
dem (A.S.)'n Cennete Yerletirildii, Cennetten karld Ve Tevbesiin Kabul Olduu
Gnn Hangi Gn Olduu
Eb Hreyre (R.a.)'nin rivayet ettii bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurur : Gnein
doduu en hayrl gn cuma gndr. dem bu gn yaratld, bu gn cennete yerletirildi, bu gn
cennetten karld, Allah onun tevbesini bu gn kabul etti ve kyamet bu gn kopacaktr. Bu gnn
ierisinde yle bir vakit ve saat vardr ki mslman bir kulun hayr dilekleri bu vakte rastlar ise
mutlaka Allah onun dileklerini yerine getirir.
Abdullah b. Selm yle diyor : Ben bu saatin hangi vakitte olduunu ok iyi biliyorum. Bu saat
cuma gn gndznn son vaktidir.
Bazlarnn grne gre, Allah (C.c.) Hz. dem ile Havva'y Firdevs cennetine cuma gn
sabahndan iki veya dier bir rivayette saat getikten sonra yerletirmi ve yedi saat getikten
sonra yer yzne indirmitir. Buna gre Hz. dem ile Havva Firdevs cennetinde be saat
kalmlardr. Dier bir rivayette ise onlarn bu cennette saat kaldklar sylenir.
Ebu'l-liye ise, Hz. dem ile Havva'nn cuma gnnn dokuzuncu veya onuncu, saatinde cennetten
karldklarn sylyor.
Eer Hz. dem ile Havva'nn cuma gn sabahndan iki saat getikten sonra Firdevs cennetine
yerletirildiklerini syleyen kii bu szyle Hz. dem ve Havva'nn bu gnk ekliyle dnya
gnlerinden olan cuma gnnden iki saat getikten sonra Firdevs cennetine yerletirildiklerini
anlatmak istiyorsa, bu sz gerekten pek uzak deildir ve dorudur; nk selef alimlerinden
aktarlan rivayetler, Hz. dem'in, bir gn bizim bin olan haftann altnc (yni cuma) gnnn son

saatinde yaratld tarznda nakledilmektedir. Bu gnn bir saatinin bizim dnya ylmzdan seksen
yla muadil olduu da bilinmektedir. Biz daha nce yukarda Hz. dem'in topraktan olan
hamurunun bizzat Allah (C.c.) tarafndan you-rulduktan sonra ve kendisine ruh frlmezden nce
krk yl bekletildi1'ni zikretmitik. phesiz bu krk yl bizim dnya ylmz itibariyle hesap
edilmitir. Hz. dem'e ruh frldkten sonra cennete yerletirilmesi ve cennetten karlp yer
yzne indirilmesi gibi hllerin phesiz bizim dnya ylmz itibariyle 35 yl (her hlde dorusu 43
yl olacak) kadar bir mddet iinde cereyan etmi olduu inkr edilemez.
Eer bu sz syleyen kii, beher gn bin yl kadar olan cuma gnnden iki saat getikten sonra Hz.
dem ve Havva'nn Firdevs cennetine yerletirilmi olduunu kasdediyorsa, gerekten ve dorudan
uzaklam olur; nk bu konuda sz salhiyeti bulunan btn alimler, ruhun Hz. dem'in cesedine
cuma gnnn son saatinde ve gne batmazdan biraz nce frldn sylyorlar.
Eb Salih'in bn Abbs (R.a.)'tan rivayetine gre, Hz. dem ahiret gn itibariyle yarm gn yani be
yz yl kadar cennette kalmtr. Bu rivayet ise Hz. Peygamber (S.a.)'den nakledilen hadislere ve
[17]
dier alimlerden aktarlan rivayetlere aykr dmektedir.
dem (A.s.) ile Havva'nn Yeryznn Neresine ndirildikleri
Rivayet edildiine gre, Allah (C.c), dem ile birlikte ei Havva'y onlar yaratt gn olan cuma
gn gne batmazdan nce gkten yer yzne indirdi.
Hz. Ali (R.a.), bn Abbs, Katde ve Ebu'l-liye bu hususta yle diyorlar : dem (A.s.),
Hindistan'n Serendb topraklarnda bulunan Nd (veya Bd) da zerine, Havva da Cidde'ye
indirildi.
bn Abbs diyor ki : dem (A.s.)' Havva'y aramak iin att admlardan her ayak bast yer ky
ve kasaba, admlarnn arasndaki boluklar ise ova ve sahra oldu. Hatt dem (A.s.) yryerek
Cem denilen yere gelince Havva ile bulutu. Bu yzden onlarn bulutuklar yere, "bu-luturtcu" ve
"bir araya getirici" manasna geldii iin "Mzdelife" ad verildi. Ayrca onlar "Arafat" 'ta
tantklar iin buraya da tanma manasna gelen "Arafat" ismi verildi. "Cem' " denilen yerde
birbirleriyle buluup bir araya geldikleri iin burasna da "Cem' " denildi. Ylan, sfahan'a, blis de
Meysn'a indirildi.
Bir dier rivayette ise dem (A.s.) le, blis de Ublle'ye indirilmilerdir.
Eb Ca'fer et-Taber diyor ki : Bu husustaki haber ve rivayetlerin doruluunu bilmek ancak hccet
derecesinde bir haber (hads) in rivayet edilmesiyle mmkn olur. Kald ki biz, bu hususta dem'in
Hindistan'a indirildiini bildiren bir haber (hads) den bakasn da bilmiyoruz. Bu haberin shhatini
de slm alimleri reddetmemilerdir.
bn Abbs'm ifadesine gre; dem (A.s.), Nd da zerine indirildiinde ayaklar yerde, ba da
gkteydi; meleklerin tebihini dinliyordu, melekler ise ondan korkuyorlard. Bu yzden melekler,
Alah'tan dem'in boyunun ksaltlmasn istediler, bunun zerine Allah (C.c.) boyunu altm arna
indirdi. dem (A.s.) ise meleklerin seslerini ve tebihlerini iitemez bir hale geldii iin bu duruma
ok zld. Hatt dem : "Ey Rabbim! Ben yurdunda senin komun idim, benim senden baka da
rabbim yoktu. Beni cennetine koymutun, dilediim yerden yiyor, dilediim yerde kalyordum; fakat
sen beni mukaddes bir daa indirdin, ben burada da meleklerin seslerini iitiyor, cennetin kokusunu
alyordum. imdi ise boyumu altm arna drdn; bu yzden meleklerin sesleri kesildi, Arnn

etrafndaki tavaf grntleri gzlerimden uzaklat, cennetin kokular kayboldu" dedi. Bunun zerine
Allah ona : "Ey dem! Bu senin ilediin gnahn bir neticesidir" diye cevap verdi.
Allah (C.c), dem ile Havva'nn plakln grnce, cennetten indirdii sekiz ift koyundan bir
kou boazlamasn dem (A.s.)'e emretti. Bunun zerine dem bir ok alp bunu boazlad ve
ynn ald. Havva bu yn eirdi, dem ise eirilen bu yn dokudu; kendisine bir cbbe,
Havva'ya bir gmlek ile bir ba rts yapt. Bylece her ikisi de bunlar giyindiler.
Anlatldna gre, Allah (C.c), dem ile Havva'ya bir melek gndermi ve bu melek hayvanlarn ve
koyunlarn derilerinden giyecekleri eyi onlara retmitir.
Yine anlatldna gre, yukarda geen yn ve deri elbiseler dem (A.s.)'in evldnn giymi
olduklar elbiselerdi. dem ile Havva'nn elbiseleri ise cennet yapraklarndan zerlerine rttkleri
elbiselerdi.
Allah (C.c.) dem'e yle vahyetti: Ey dem! Ar'mn hizasnda benim bir harem yerim vardr. Sen
oraya git, benim iin ev (mbed) yap. Meleklerimin Ar'mn evresinde nasl tavaf ettiklerini
grdn, sen de bu evimin evresinde o eklide tavaf et. te ben orada senin ve bana itaatte bulunacak
olan evladnn dualarn kabul edeceim.
Bunun zerine Hz. dem (A.s.) : Ey Rabbim! Bu benim iin nasl mmkn olur? Benim buna gcm
yetmez, ayrca ben burann yolunu da bilmiyorum dedi. Hz. dem'in bu ilticas zerine Allah onun
refakatine bir melek verdi ve dem (A.s.) onunla birlikte Mekke tarafna gitti. Hz. dem, ayrl
imenli bir yere uradnda melee : Beni buraya indir. dedi. Melek ise onun bu trl tekliflerine
: Olmaz, olduun yerde dur. diye karlk verirdi. Bu durum Mekke'ye kadar byle devam etti.
Nihayet Hz. dem'in inip konaklad her yer mamur oldu, geip gittii yerler ise l ve sahra hlini
ald. dem (A.s.) Sina (Tr- Sn), Zeytun, Lbnan, Cd ve Hra olmak zere bu be dadan
getirdii talarla bu evi (Ka'be'yi) yapt. Onun temelini ise Hra dann getirdii talarla kurdu.
Nihayet evin (Ka'be'nin) yaps tamamlandktan sonra melek onu Arafat'a gtrd ve ona bugn
haclarn yaptklar btn hac mensikini retti. Bundan sonra melekle birlikte dem (A.s.)
Mekke'ye geldi ve bir hafta evi (Ka'be'yi) tavaf etti. Daha sonra Hz. dem Hind lkesine geri dnd
ve orada Nh danda ld.
Bu gre gre, Hz. dem ile Havva birlikte yere inmi oluyorlar; ayrca evi (Ka'be'yi) de dem
(A.s.) yapm oluyor. te bu gr, Allah'n izniyle ilerde anlatacamz zere evin (Ka'be'nin)
gkten indirildii grne aykr dmektedir.
Anlatldna gre, Hz. dem Hind lkesinden krk defa yaya olarak gelip hac yapmtr. Hz. dem
Hind lkesine indii zaman onun banda cennet aacndan yaprandan yaplm bir ta vard. dem
(A.s.) yere indikten sonra tacn yapld aacn yapraklar kuruyup yere dkld. te bundan Hind
lkesinde bulunan her trl ho kokulu bitkiler bitti. Bir rivayete gre de bu ho kokulu bitkiler
Havva ile Hz. dem'in zerlerini kapattklar cennet yapraklarndan meydana gelmilerdir.
Bir baka rivayete gre, Hz. dem cennetten karlmakla emredildi- zaman o cennetteki her aacn
yanndan geerken dallarndan birer tane koparm ve yere ndii zaman bu dallarla birlikte inmitir.
te Hind lkesindeki ho kokulu bitkilerin asln bunlar tekil etmitir. Ayrca Allah Hz. dem'e
cennet meyvelerinden de vermitir. te bizim dnyadaki meyvelerimiz, bu cennet meyvelerinden
meydana gelmitir. Ne var ki, cennet meyveleri bozulmaz; fakat dnya meyveleri ryp bozulur.
Yine Allah Hz. dem'e her eyin san'a tn retti. dem (A.s.) ile birlikte cennet kokular, Haceru'lesved (siyah ta) ve Musa (A.s.)'nm asas da indirildi. Haceru'l-esved, cennet yakutundan bir tat ve
yere indirilmezden nce kardan daha beyazd. Hz. Musa'nn asas ise cennetin aalarndan s

(mersin aac) ile lbn (am aacn) dan yaplmt. Bunlardan sonra da rs, tokmak ve kerpeten
gibi aletler indirildiler.
dem (A.s.)'in endam ve ekli gayet gzeldi; hatt Ysuf (A.s.) hari, evldndan hi birisi kendisine
benzemiyordu. Cebrail (A.s.) Hz. dem'in yanma bir kese budayla birlikte gnderildi. dem (A.s.) :
Bu nedir? diye sordu. Cebrail (A.s.) : Bu seni cennetten karan nesnedir. diye cevap verdi. Hz.
dem : Ben bunu ne yapacam? dedi. Cebrail (A.s.): Bunu yeryzne (topraa) serp. diye
karlk verdi. dem (A.s.) buday tanelerini yere serpti ve annda bu taneler Allah tarafndan
yetitirilip buday haline getirildiler. Bundan sonra dem (A.s.) bu tanelerden biten ekinleri biip bir
araya toplad ve ovalayarak samanndan ayrdktan sonra onlar tp hamur kard ve ekmek yapt.
te bunlarn hepsi Cebrail (A.s.)'in ona retmesi ile oldu. Ayrca Cebrail (A.s.) dem (A.s.)'in
yanma ta ve demir getirdi; Hz. dem bunlar birbirine srtnce ate ktn grd ve bylece ate
yakmasn rendi. Yine Cebrail (A.s.) ona demircilii ve ekin ekip bimesini de retti. Bu arada
kendisine bir de kz gnderildi. Bylece dem (A.s.) onunla ift srmeye balad. Bir rivayete gre
Allah (C.c.)'m Hz. dem ile Havva'ya hitaben : Ey dem! Hi phesiz o (blis) senin de ein
Havva'nn da dmandr. Bundan dolay satn o sizi cennetten karmasn, sonra zahmete dersin.
fTh, 177) buyurduu bu ayette zikredilen zahmet, ite bu renberlik zahmetidir.
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. dem'i (Nd) dandan indirdi ve yer yz ile birlikte onun zerinde
bulunan cin, hayvan, ku ve benzeri dier btn varlklar onun hakimiyet ve mlkiyetine verdi. Bunun
zerine Hz. dem Allah (C.c.)'a maruzatta bulunarak : Ey Rabbim! u yer yznde seni benden
baka kim tebih edecek? dedi. Allah (C.c.) ona : Pek yaknda senin sulbnden bana hamd edip
beni tebih edecek bir zrriyet karacam. Ayrca yer yznde admn anlmas iin yksek yksek
evler (nbedler) yapacam; yine yeryznde kendisine stnlk ve eref tahsis edeceim bir ev
(mabed) yapacam ve ona kendime nisbet ederek evim (yani Beytulah) ismini verip onu emniyetli bir
harem (dokunulmazlk) yeri klacam. Kim bana sayg duyarak bu eve hrmet gsterip burasn
harem yeri kabul ederse, kendisine bahedeceim eref ve itibara hak kazanacaktr. Kim de onun
ahalisini korkutursa, bana kar olan ahdini bozmu olur ve harem saydm bu yerin hrmetini ihlal
etmi saylr. Yine ben bu evimi yeryznde insanlar iin kurulmu ilk ev (mabed) klacam. Kim bu
evimi kasdederek hac yapmak maksadyla gelir ve bundan baka bir maksad da yoksa, bana gelmi,
beni ziyaret etmi olur ve benim mu-safirim saylr. Kerim (cmert) olana yakan ise musafir ve
konuklarna ikram etmek ve hemen onlarn hacetlerini yerine getirmektir. Ey dem! Hayatta kaldn
mddete bu evin imar ve bakmn sen yapacaksn. Bundan sonra da burann imar ve bakmn senin
evldndan gelecek olan mmetler ve peygamberler asrlar ierisinde srayla stleneceklerdir.
buyurdu.
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. dem'e harem yeri kld eve (yani Beyt'l-haram'a) gitmesini
emretti. Bu ev (mabed) tek bir yakut, bir rivayete gre tek bir inci halinde cennetten indirilmiti. Bu
ev (mabed), Allah'n Nh (A.s.)'un kavmini suda batrd tufana kadar olduu gibi kald. Tufan
esnasnda Allah bu evi ge kaldrd, temeli ise yerinde kald. Allah (C.c.) bunu brahim (A.s.) iin
hazrlad ve Allah'n izniyle ilerde bahsedeceimiz zere Hz. brahim (A.s.) bu temel zerine
Ka'be'yi ina etti.
Nihayet Hz. dem hac yapmak ve tevbe etmek zere Beyt'l-harm'a hareket etti. dem (A.s.) ile
Havva ettikleri hat ve kaybettikleri cennet nimetleri yznden burada iki yz sene aladlar ve krk
gn hi bir ey yiyip imediler; ancak krk gn sonra yiyip imee baladlar. Bu arada dem (A.s.)
Havva'ya yz yl yaklamad. Neticede Hz. dem hac iin Beyt'1-ha-m' ziyaret etti ve Rabbiden

kelimeler bekleyip tevbe etti; Allah da onun tevb e sini' kabul etti. Bu husus u ayette bildirilmektedir
: Ey Rabbimiz! Biz kendimize yazk ettik. Eer bizi balamaz, bizi esirgemezsen her halde zarara
[18]
urayanlardan olacaz. (Araf, 23).
Hz. dem'in Sulbnden Zrryetinm karlmas ve Kendilerinden Sz Alnmas
bn Abbs'tan rivayet eden Sa'd b. Cbeyr yle diyor : Arafat'n arka ksmnda bulunan "N'mn"
denilen yerde Alah (C.c.) Hz. dem'in zrreyetinden sz ald ve kyamete kadar yarataca btn
zrriyeti onun sulbnden karp kk karncalar gibi huzuruna toplad, sonra onlar karsna alarak
: "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" dedi. Onlar ; "Evet Rabbimizsin" dediler. (te bu
hidendirme) kyamet gn : "Bizim bundan haberimiz yoktu" dememeniz iindi. Yahut : "Baa
evvel atalarmz Allah'a irk komutu. Biz de onlarn ardndan gelen bir nesiliz. imdi o btl
kuranlarn iledii gnahlar yznden bizi helak mi edeceksin" dememeniz iindi. (A'rf, 172, 173).
Yine bn Abbs'tan rivayet edildiine gre, Allah onlardan "Dahn" denilen yerde sz almt.
Sdd ise yle diyor : Allah (C.c.) Hz. dem'i cennetten karp henz gkten yer yzne
indirnezden nce srtnn sa tarafn svazlayp inci gibi beyaz ufak karncalar eklinde ondan
zrriyetini kard ve onlara : "Rahmetimle cennete giriniz." buyurdu. Yine ayn ekilde Allah (C.c)
Hz. dem'in srtnn sol tarafn svazlayp ufak karncalar eklinde siyah renkli dier bir zrriyet
(nesil) kard ve onlara da : "Siz de cehennem ateine giriniz; zira sizin buraya girmenizin benim iin
nemi yoktur" buyurdu. te Allah'n kendilerine bu ekildeki hitab, Kur'an'da es-hb- yemn
(saclar) ve eshb- imal (solcular) olarak bildirilen bu zr-riyetlerin ikili bir tasnife tbi tutulduu
zaman olmutu.
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. dem'in bu zrriyetlerinden sz ald ve onlara : Ben sizin Rabbiniz
deil miyim buyurdu. Onlar da : Evet sen bizim Rabbimizsi, diye cevap verdiler. Bylece
onlarn bir ksm gnll olarak, dier bir ksm ise takiyyeten (gnll grnerek) Allah'a sz
[19]
verdiler.
Hz. dem (A.s.)'in Zamannda Dnyada Meydana Gelen Hdiseler
Bu hadiselerin ilki Hz. dem'in olu Kabil'in kardei Hbil'i ldrme-siyle balad. lim adamlar
Kabil'in ismi hakknda ihtilfa dmlerdir. Onlarn bir ksm onun adnn Kayn, dier ksm Kin
(veya Kbn), bir dier ksm Kyin ve bir baka ksm da Kbl olduunu sylemilerdir.
Yine ilim adamlar Kabil'in kardei Hbil'i ldrmesinin sebebi hakknda farkl grler ileri
srmlerdir.
Bir rivayete gre Kabil'in Hbil'i ldrmesinin sebebi u idi : dem (A.s.) malm hatya dmezden
nce cennette Havva'ya yaklamt ve bu yaklamadan Havva Kabil ile ikizine hamile kalmt.
Havva onlara gebe iken zahmet ve ar duymamt. Hatt onlar dorurken de doum sancs
ekmemi ve cennet temiz olduu iin de doum esnasnda kan grmemiti. Ancak dem (A.s.) ile
Havva yasak aatan yiyip yer yzne indirildikten ve yer yznde yerletikten sonra dem (A.s.)
Havva'ya tekrar yaklat ve bu yaklamadan Havva Hbil ile ikizine hamile kald. Fakat bu defa
Havva onlara gebe iken sanc ve zahmet duymaya balad. Hatt onlar doururken doum sancs
ekip doum esnasnda kan da grmt.

Anlatldna gre, Havva gebe kald zaman her vakit biri kz, dieri erkek olmak zere daima ikiz
ocua hamile kalrd. Bylece Havva dem (A.s.)' sulbnden gelmek zere onun iin yirmi
batnda erkek ve kz evlat olmak zere krk ocuk dnyaya getirdi. Bunlardan erkek olanlar, kendi
ikizi hari olmak zere dier batnlardan doan kz kardelerinden istedii ile evlenebilirdi; ancak
ikizi olan kz kardeiyle evlenmek hell deildi, nk o zaman anneleri Havva ile kendi kz
kardelerinden baka kadn bulunmuyordu. Bu yzden Hz. dem olu Kabil'e Hbl'in ikiziy-le, dier
olu Hbil'e de kardei Kabil'in ikiziyle evlenmelerini emretti.
Dier bir rivayette ise Kabil'in Hbil'i ldrmesi u ekilde olmutur : dem (A.s.) (hac yapmak
iin) ortadan bir ara kaybolmutu. Yola kmak istedii zaman ge hitaben : ocuumu emanet
olarak sen koru dedi, fakat gk bunu kabul etmedi. Bunun zerine Hz. dem yere ve dalara ayn
hitabm tekrarlad; fakat onlara bunu kabullenmekten ekindiler. Bu defa Hz. dem bu vazifeyi olu
Kabil'e teklif etti; o da bu teklifi kabul edip babas dem (A.s.J'e : "Evet gidebilirsin, dndn
zaman onu istediin gibi bulacaksn" dedi. Nihayet dem (A.s.) yoluna devam etti; fakat durum
anlatacamz gibi gerekleti. Bu hususta Allah (C.c.) yle buyurur : Biz emneti gklere, yere ve
dalara arzettik de onlar bunu yklenmekten ekindiler ve endieye dtler. nsan bunu srtna
yklendi; nk o ok zalim, ok cahildir. (Ahzb, 72). Hz. dem oullar Kabil ile Hbil'e kz
kardelerinin nikh hususunda sylemek istediklerini syleyince, Hb babasnn szn kabul edip
buna rza gsterdi. Fakat Kabil babasnn szn dinlemedi ve Hbil'in ikizi olan kz kardeiyle
evlenmek istemedii gibi kendi ikizi olan kz kardeini de Hbil ile evlendirmeye yanamad. Hatt
itiraz ederek : Biz cennette doduk, onlar ise dnyada dodular dedi.
Kabil'in Hbil'i ldrmesi konusunda baz ilim adamlar da unlar sylyorlar :
Kabil'in ikizi olan kz kardei insanlarn en gzeli idi; Kabil onu kardei Hbil'den kskand ve
onunla kendisi evlenmek istedi. Aslnda Hbil ile ikizi olan kz kardei cennette domamlar, yer
yznde dnyaya gelmilerdi. in dorusunu ise en iyi bilen Allah'tr. dem (A.s.) olu Kabil'e: Ey
olum! kizin olan kz kardein sana helal deildir. dedi, fakat Kabil babasnn bu szne kar kp
reddetti. Bu defa dem (A.s.) ona : Ey olum! Bir sen bir de kardein Hbil Allah'a kurban sunun.
Allah (C.c.) hanginizin kurbann kabul ederse bu kzla evlenmeye o daha lyktr. Kabil tarmla,
Hbil ise hayvanclkla megul oluyordu. Bunun iin Kabil Allah'a kurban olarak buday, Hbil ise
gen koyunlar, bir rivayete gre bir sr sundu. Nihayet Allah tarafndan gnderilen beyaz bir ate
Hbil' in kurbanm yakt, Kb'inkini ise olduu yerde brakt. O zamanlar Allah'n bir kurban kabul
edip etmemesi atein onu yakp yakalamasyla bilinirdi. Allah (C.c.) tarafndan Hbil'in kurban
kabul edilip Kabil'in ikiz kz kardeiyle evlenmesine hkmedilince, Kabil fkelendi ve gururuna
malp oldu; hatt eytann kendisine galip gelmesiyle kardei Hbil'e : "Kz kardeimle
evlenmemeni salamak iin mutlaka seni ldreceim" dedi. Bunun zerine Hbil de : Allah ancak
gnahlardan saknanlarn kurbanm kabul eder. And olsun ki, beni ldrmek iin elini bana uzatrsan,
ben seni ldrmek iin elimi sana uzatc deilim; nk ben lemlerin Rabbi Allah'tan korkarm.
Dilerim ki, sen kendi gnahnla birlikte benim gnahm da yklenip o atein yaranndan olasn. te
zlimlerin cezas budur. (Mide, 27-29) dedi. Nihayet onun (Kabil'in) nefsi kardeini (Hbil'i)
ldrmee uymutu da onu ldrmt; bu yzden ziyana urayanlardan olmutu. (Mide, 30).
Neticede Kabil Hbil'i takip etti ve onu koyunlarn otlatt bir srada ldrd. Kur'n- Kerm'de
kssalar anlatlan iki kii ise Hbil ile Kabil'dir. Bu hususu Allah (C.c.) Kur''da u ekilde beyan
ediyor : Onlara dem'in iki olunun gerek olan haberini oku. Hani onlar (kendilerini Allah'a)
yaklatracak birer kurban sunmulard da ikisinden birninki kabul olunmu, brnnk ise kabul

olunmamt. O (Kabil), kardei (Hbil'e) : "Seni elbette ldreceim" demiti. (Hbil de) ona :
"Allah ancak (kendisinden) korkanlarmkini kabul eder" demiti. (Mide, 27).
Kabil, kardei Hbil'i ldrnce arp kald ve kardeinin cesedini nasl defnedeceini bilemedi;
nk iddia edildiine gre, demoullarndan ilk defa ldrlen Hbil idi. Bunun zerine Allah
(C.c.} : Yeri eerek kardeinin cesedini nasl gmeceini gstermek zer*-; bir karga gnderdi.
(Kabil): "Eyvah! Yazklar olsun bana! Ben u karga gibi olup da kardeinim cesedini gmmekten ciz
mi kaldm?" dedi. Artk o (yaptndan dolay) pimanla denlerden oldu. Bundan dolaydr ki,
sriloullarna u gerei hkmettik : "Kim bir can, bir can karl olmakszn (yani ksas) veya
yer yznde bir fesad karmakszn ldrrse btn insanlar ldrm gibi olur. Kim de bir can
kurtarrsa (ldrmezse) btn insanlar il-y etmi (diriltmi) gibi olur. And olsun ki
peygamberlerimiz onlara bey-yineler (mucize ve delelr) ile geldiler. Fakat onlarn ilerinden bir
ou, bunlardan (mucize ve delillerden) sonra (hl) yer yznde (fesad ve cinayet) hususunda haddi
amaa devam ettiler." (Mide, 31, 32).
Kabil, Hbil'i ldrnce Allah (C.c.) ona : Ey Kabil! Kardein Hbil nerede? diye sordu. Kabil de
: Bilmiyorum, ben onun muhafz deilim. diye cevap verdi. Bunun zerine Allah (C.c.) ona :
Kardein Hbil'in kan yer yznden u anda bana sesleniyor ve azm aarak kardeinin kanm
yutan yer yz sana lanet okuyor. Yer yznde topra ileyip ektiin zaman o sana mahsln ancak
yer yznde dehet ve korku ierisinde kalman artyla verecektir. buyurdu. Bu durum karsnda
Kabil: Ey Rab-bim! Eer hatam balamazsan, suum ok byk olacaktr. dedi.
Anlatldna gre, Kabil, kardei Hbil'i Hra da yokuunda ldrmtr. Bundan sonra Kabil
dadan inerek kz kardeinin elinden tutup Yemen topraklarnda bulunan Aden'e kamtr.
bn Abbs bu hususta unlar anlatyor :
Kabil, kardei Hbil'i ldrdkten sonra kz kardeinin sinden tutarak Nd (veya Bd) dandan
dz bir yere indi. dem (A.s.) ona dnerek : "Haydi git buradan! Dima sen korku ierisinde kalp
grdn kimselerden emin olmayacaksn" dedi. Bundan sonra Kabil, hangi evldnn yanndan
getiyse onun tarafndan taa tutuldu. Bu srada Kabil'in evldndan kr birisi kendi olu ile birlikte
Kabil'in yanndan geiyordu. Olu babasna : "ite bu adam senin baban Kabil'dir; ona ta at" dedi.
Bunun zerine m, babas Kabil'e bir ta att ve onu ldrd. Bu defa olu m babasna : "Sen
baban ldrdn" dedi. Olunun bu sz zerine m, vurduu bir tokatla olunu da ldrd. Bunun
zerine o : "Yazk oldu bana; bir ta attm babam ldrdm, bir tokat vurdum olumu ldrdm'"
dedi.
Kabil ldrld zaman yirmi yandayd; Kabil onu ldrd zaman ise yirmi be yanda
bulunuyordu.
el-Hasen'e gre, Allah (C.c.)'m Kur'n'da zikrettii ve haklarnda : Onlara dem'in iki olunun
gerek haberini oku (Mide, 27) buyurduu bu iki kii Hz. dem (A.s.)'in sulbnden gelen (ilk)
oullarndan deildir, bunlar sriloullarmdandr. Dier taraftan ilk defa len kimsenin de Hz. dem
(A.s.) olduu bilinmektedir.
Eb Ca'fer et-Taber bu hususta unlar sylyor :
Bana gre doru olan ise bu iki kiinin (Kabil ile Hbil'in) Hz. dem' in z oullarndan
olmalardr; nk sahih bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) : "Haksz yere ldrlen her kiiden
mutlaka dem'in ilk olunun (Kabil'in) zerine bir gnah pay yazlr; nk ilk defa ldrme iini
balatan odur." buyurmutur. te bundan anlalyor ki, Kur'n'da zikri geen dem'in iki olu onun
ilk ve z evld olan Kabil ile Kabildir. Ayrca srailoullrndan nce de dem'in oullar arasnda

ldrme hadisesinin varl bilinmektedir. Dier taraftan bu hadiste, dem'in ilk olunun ldrme
iini ihdas ettii de ifade edilmektedir. Hz. dem'den nce zrriye-tinden lenlerin bulunduuna bir
delil de u iki ayetin tefsirinde zikredilen rivayettir. Allah (C.c.) bu iki ayette yle buyurur : Sizi
bir candan (dem'den) yaratan, bundan da (gnl) kendisine snsn diye eini yapan O'dur. Vakta ki
o, eine yaklat da ei hafif bir yk yklendi (hamile kald) ve bir mddet bununla gidip geldi.
Nihayet (gebelii) arlamca ikisi (dem ile Havva) Rabblerine yle dua ettiler : "Eer bize
dzgn bir ocuk verirsen and olsun ki biz sana kredenlerden olacaz." Fakat Allah onlara dzgn
bir ocuk verince, kendilerine verdii bu ocuk hakknda O'na eler tutmaya baladlar. Onlar neyi e
tutuyorlarsa Allah (C.c.) onlardan mnezzeh ve ycedir. (Araf, 187,190).
bn Abbs, bn Cbeyr, es-Sdd ve dier alimler bu iki ayetin tefsirinde yle diyorlar :
Havva, dem (A.s.)'den meydana gelen ocuklarna ad olarak Abdullah, Abdurrahman gibi isimler
verirdi. Fakat bu adlardaki ocuklar yaamayp lrlerdi. Bu sralarda blis onlarn yanma gelerek :
"Eer o-cuklarnza bu isimlerden baka isimler verirseniz, onlar muhakkak yasarlar" dedi. Bundan
hemen sonra Havva douduu ocuunun adn Ab-dulhris koydu. Bu ad ayn zamanda blis'in de
adyd. te : "Sizi bir candan yaratan O'dur..." szleriyle balayan bu ayetler, bu hadiseyi anlatmak
zere indirilmilerdir. Ayrca bu ekildeki tefsir tarz merf olarak da rivayet edilmitir.
Ben diyorum ki:
Allah (C.c.)'m Hz. dem ile Havva'nn ocuklarn nceleri ldrmesi, Abdulhris adm verdikleri
ocuunu yaatmas onlar imtihan edip denemek iindir. Her ne kadar Allah, varldarm (durumlarn
ve niyetlerini) imtihan etmeden bilirse de, bu bilgiye savap ve kap terettp etmemektedir. (Yani
sevap ve azaba mstehak olmak iin varlklar (insanlar) Allah tarafndan dnyada mutlaka imtihan
edilirler).
Yine ilk defa lenin ve ldrenin Hz. dem'in z evldndan olduuna dair dier bir delil de
alimlerin Hz. Ali b. Eb Tlib'den naklettikleri u rivayettir :
Hbil, Kabil tarafndan ldrld zaman dem (A.s.) u mealdeki msralar ile balayan beyitler
sylemitir : "lkeler ve zerinde yaayanlar deiti, yer yz karanlk ve irkin bir manzara
arzediyor, renkli ve tatl olan her ey deiip bozuldu, gzel yzlerde nee ve sevin eseri kalmad.
Fars alimlerinden pek ou Keymers'in dem (A.s.) olduunu iddia ederler. Onlardan bazlar ise
Keymers'in dem (A.s.)'in sulbnden gelen z olu olup Havva'dan domu olduunu ileri srerler.
Keymers hakknda daha pek ok ileri srlen grler vardr; fakat bunlar burada anlatmak
kitabmzn hacmini kabartr, nk bizim asl maksadmz gemi hkmdarlar ve onlarn
dnemlerim anlatmaktr. Yoksa bir hkmdarn nesebi konusundaki ihtilflar zikretmek kitabmzn
yazl gayesine aykr der. ayet biz bir hkmdarn nesebi ile ilgili ihtilflardan bahsetmi isek,
bu sadece bilmeyenlere kar bu hkmdar iyice tantmak iindir.
Farsl alimlerin Keymers hakknda ileri srdkleri bu fikirler, Fars-l olmayan dier alimler
tarafndan kabul edilmemitir. Onlar, Keymers' in "dem" ismiyle anlmas hususunda Farsl
alimlerle hemfikir olmalarna ramen, onun ahs ve evsaf konusunda onlardan ayr dnmektedirAyrca onlar, Farsl alimlerin dem diye ileri srdkleri Keymers'in ise Hm (dorusu Gmir) b.
Yfes b. Nuh olduunu iddia etmektedirler.
Yine onlar Keymers hakknda unlar ileri srmektedirler :
Keymers, uzun mrl ve deerli bir zat olup dou tarafnda bulunan Taberistn'm dalk
blgelerinden Dnbvend'de yaam, burasn ve Fars' ele geirdikten sonra durumu daha da
glenmi, oullarna verdii bir emirle onlar Bbil'i, bir mddet sonra da btn iklimleri (lkeleri)

hkimiyetleri altna almlardr. Ayrca Keymers, ehirler ve kaleler yapm, kendisi iin atlar
edinmi ve silhlar hazrlamtr. Fakat o, saltanatnn sonuna doru cebbarlanp zalim kesilmi ve
kendisine "dem" adm takm, hatt : Kim beni bu addan baka bir isimle arrsa onu
ldrrm. diye tehdit etmitir. Keymers, otuz kadnla evlenmi ve bunlardan nesli oalmtr. O,
mrnn sonlarna doru doan olu Mri ile kz . Mriyne'yi ok beendii iin onlar dier
ocuklarna tercih edip ne geirmi ve kendisinden sonra gelen hkmdarlar bunlarn neslinden
tremilerdir.
Eb Ca'fer et-Taber bu konuda yle diyor :
Keymers'e dair haberleri burada zikretmemin sebebi, Keymers'in eitli milletlere mensup olan
alimlerin ittifakyla Acem olan Farslarm byk atas olarak kabul edilmesinden ileri gelmektedir.
Fakat onlar, yukarda bahsettiimiz zere, Keymers'in btn insanlarn atas olan Hz. dem (A.s.)
olup olmad hususunda farkl grler ileri srmlerdir. Bununla beraber Keymers'in kendisi ve
ocuklar tarafndan kurulan devletler, dou topraklarnda ve dalk ksmlarda, Hz. Osman b.
Affn'n halifelii dneminde Yezdecird b. ehriyr'n Merv'de ldrlmesine kadar kesiksiz olarak
muntazaman devan etmitir. Dier taraftan kinatn mrn ve gemiteki tarih hadiseleri Fars
hkmdarlarnn isimlerine (mrlerine) gre hesap etmek, dier milletlerin hkmdarlarnn
mrlerine gre hesap etmekten hem daha kolay ve hem de geree daha yakndr; nk Fars
devletleri dnda, demoullarmdan gelen milletler tarafndan kurulan hi bir devletin bir
hkmdardan dier bir hkmdara ard arkas kesilmeden muntazaman kesiksiz bir ekilde
devredildii bilinmemektedir.
Ben imdi, dem (A.s.)'in ve kendisinden sonra peygamber, hkmdar olan evldnn ve Farsllarm
atas olan Keymers'in mrleri hakknda bize kadar ulaan haberleri, yine Allah'n izniyle bu
peygamber ve hkmdarlarn, alimler arasnda ihtilafl olan durumlaryla ittifakl olan durumlarn ve
muayyen bir zamanda hkmdar olduu ittifakla kabul edilen her hangi bir hkmdarn durumunu
zikredeceim.
dem (A.s.), Allah'n kendisine bahettii dnya mlk yannda ayrca kendi ocuklar iin de
peygamber ve eli olarak gelmiti. Allah (C.c), dem (A.s.)'e yirmi bir sayfa indirmi ve o bu
sayfalan kendi eliyle yazmt. Bu sayfalar kendisine reten ise Cebrail (A.s.) idi.
Eb Zerr (R.a.)'in rivayet ettii bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) : Peygamberlerin says yz yirmi
drt bindir. buyurmutur. Eb Zerr (R.a.yin : Bunlarn ka tanesi eli (rasl)dir? sorusuna Hz.
Peygamber : Ho ve saylar byk bir grubu oluturmak zere yz on tanedir. buyurmutur.
Yine Eb Zerr'in : Bunlarn ilki kimdir? sorusuna Hz. peygamber : dem (A.s.)'dir. cevabn
vermitir. Eb Zerr'in : Ey Allah'n elisi! dem, eli ve peygamber midir? sorusuna ise Hz.
Peygamber : Evet o, eli ve peygamberdir. Allah onu kendi eliyle yaratt, ona kendi ruhundan fledi,
sonra da onu insan ekline soktu. karln vermitir.
Alal (C.c.) tarafndan dem (A.s.) zerine yirmi bir sayfa ierisinde indirilen eyler arasnda donruz
etinin, kan ve aenin haram olduunu bildiren hkmler ile alfebe (veya noktal harfler- hurf-
[20]
nceme) harfleri bulunmaktayd.
Hz. s (t)'n Doumu
Hz. dem (A.s.)'in zamanndaki hadiselerden biri de Hz. s'in dnya ya gelmesidir. Hz. (A.s.)
dnyaya geldii zaman dem (A.s.) yz yirmi yandayd; Hbil'in ldrlmesinin zerinden ise be

yl gemiti. Bir rivayete gre (A.s.) ikiz olarak deil, tek bana domutu. bn Ab-bs ise onun
ikiz olarak domu olduunu sylyor. kelimesi "Hibetul-. lal" yani 'Allah'n ba" olarak tefsir
edilmektedir; bunun manas ise Hbil'in yerine halef olmak demektir. Dier taraftan s (A.s.), Hz.
dem' in vasisi olarak onun yerini almtr. .
Hz. dem (A.s.),"lm vakti yaklanca olu s (A.s.)'i yanma ard ve ona vasiyyetini yapt.
Ayrca ona gece ve gndzn saatlerini, yaratklarn gnn her saatindeki ibadet keyfiyetlerini ve
ilerde meydana gelecek olan Nuh tufann retti. Hz. dem'den sonra riyaset s (A.s.)'e geti ve
Allah (C.c.) ona elli sayfa gnderdi. Bu gne kadar yaayp gelen demoullarmm btn nesepleri
s (A.s.)'e dayanmaktadr.
Keymers'in Hz. dem olduunu ileri sren Farsllar bu hususta unlar sylyorlar :
Keymers'in "Mn" adnda bir kz ile "M" adnda bir olu dnyaya gelmitir. Mi, kz kardei
Mn ile evlenmi ve bunlardan "Siy-mek" adl bir erkek ocuk ile "Siymi (veya Siyama?)"
adnda bir kz ocuu meydana gelmitir. Siymek ile Siymi'nin evlenmesinden Efreval (veya
Efravk), D aks (Ds?), Bevsb (Bersb), Ecreb ve Ur (Evr?) meydana gelmilerdir. Bu
ocuklarn hepsinin annesi ise babalar Siymek'in kz kardei ve M'mn kz olan Siymi'dir.
Yine Farsllarn anlattklarna gre, yer yz yedi iklime blnm, Bbil lkesi ve halkn karadan
ve denizden bu lkeye ulatklar yerler bir iklim saylmtr. Bu iklimde yaayanlar, Siymek'in olu
Efravl'in ocuklar ile onun neslinden gelen insanlardr. Siymek'in olu Efravl ile kz Efri
(Efr?)'nin evlenmesinden hkmdar olan Uhenc (Evhenc) = (Heveng) Pdd dnyaya gelmitir.
Uhen, byk babas Keymers'in yerine geerek hkmdar olmutur. Ayrca o, yedi iklimi idaresi
altna toplayan ilk kiidir. Uhen ile ilgili haberleri ileride anlatacaz.
Farsllardan bazlar, Uhec'in Hz. dem'in Havva'dan doan z olu olduunu sylerler.
bn el-Relb, yer yznde ilk nce hkmdar olan kiinin Uhank b. bir b. lh b. Erfahed b. Sn
b. Nuh olduunu ileri srdkten sonra unlar sylyor :
Farslarn iddialarna gre Uhank, Hz. Adem'den iki yz yl sonra hkmdar olmutur. Halbuki
Uhank Hz. Nuh (A.s.)'tan iki yz yl sonra hkmdar olmutur; nk Farslar, Hz. Nuh'tan ncekiler
hakknda bilgi sahibi deildirler.
Him b. el-Kelb'in bu konuda anlattklarnn hi bir mesnedi yoktur; nk Uhenc (Heveng)
Farsllarca ok iyi bilinmektedir. Ayn zamanda her millet kendi neseplerini ve aralarnda mehur
olan gnlerini (harpleri) bakalarndan daha iyi bilirler.
Farsl nesep alimlerinden biri, Uhenc Bdd'n Mehlil olduunu leri sryor. Ona gre Uhenc'in
babas Efravl'dir ve bu zat Mehlil'in babas olan Kaynn ile ayn kiidir. Kaynn'm babas olan
En da Siy-mek ile ayn kiidir. M ise En'un babas s (A.s.)'dir. Keymers de Hz. dem'in
kendisidir. Eer durum bu alimin iddia ettii gibi ise, Uhenc'in Hz. dem'in zamannda yaam bir
kii olduunda phe edilmemelidir, nk ilk semav kitaplarda zikredildiine gre, Berkl b. Mahvl b. Hanl b. Kayn b. dem'in kz Dne, olu Mehlil'i Hz. dem (A.s.) yz doksan be
yalarnda iken dourmutur. Hz. dem'in bin yl yaad kabul edildiine gre o, dem (A.s.)
ld zaman alt yz altm be yanda bulunuyordu.
Yine Farsllarn iddialarna gre, Uhenc krk yl hkmdarlk yapmtr. Eer durum Farsh nesep
aliminden aktardm gibi ise, Uhenc'in Hz. dem'in vefatndan iki yz yl sonra hkmdarlk
[21]
yaptna dir sylenen sz, gerei aksettirmekten uzak saymamak lazmdr.

Hz. dem (A.s.)'ii Vefat

Rivayet edildiine gre, Hz. dem (A.s.) lmnden nce on bir gn hasta yatm ve olu s (A.s.)'i
yanma arp vasiyetini yapm, onu yerine vasi tayin etmitir. Ayrca ondan, vasiyet yoluyla
kendisine rettii bilgileri Kabil ile onun evldndan gizli tutmasn istemitir, nk dem (A.s.)
bildiklerini yalnz Hbil'e tahsis edip rettii iin Kabil onu kskanp ldrmt. Bunun zerine
Hz. s ve oullar Hz. dem'in emrine uyarak bu bilgileri gizli tuttular. Bundan dolay Kabil ve
evld bu bilgilerden faydalanamadlar.
Eb Hreyre (R.a.)'nin rivayet ettii bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurur : Allah (C.c.)
Hz. dem'i yaratt zaman ona : "Ey dem! u melek grubunun yanna git ve onlara, 'es-Selm
aleykm' diyerek selm ver." buyurdu. Hz. dem (A.s.) de onlarn yanma gelip selm verdi. Bunun
zerine onlar da : "Aleylte's-selm ve rahnetullal" diyerek karlk verdiler. Bundan sonra Hz.
dem Allah'n huzuruna dnd ve Allah (C.c.) ona : "te bu, hem senin ve hem de zrriyetinin kendi
aralarnda selamlama ekli olacaktr" buyurdu. Sonra Allah (C.c.) her iki elini (mecaz mnada
anlamak gerekir) yumarak ona : "Arzu ettiini se al." buyurdu, Hz. dem : "Geri O'nun her iki eli
de uurlu ve kutludur; fakat ben Rabb'inin san tercih edip beendim." dedi. Bunun zerine Allah
(C.c.) sa elini at; dem (A.s.) O'msn sa avucunun ierisinde kendisinin ve btn zrriyetinin
suretlerini grd. Burada zrriyetinden her bir kiinin eceli belirlenip yazlmt. dem (A.s.)'in
mr ise bin yl olarak yazlyd. Hz. dem, onlarn arasnda zerlerinde nurlar parlayan bir kitle
grd ve : "Ey Rabb'im! zerlerinde nurlar parlayan bu kiiler kimlerdir?" diye sordu. Allah (C.c.) :
"Onlar, kullarma gndereceim eli ve peygamberlerdir." buyurdu. Onlarn arasnda hepsinden daha
nurlu birisi vard ve mr krk yl olarak yazlmt. Allah (C.c.) Hz. dem'e bu nurlu kiinin Dvd
(A.s.) olduunu bildirdi. Bunun zerine Hz. dem : "Ey Rabb'im! Bu kij hepsinden daha nurlu
olduu halde ona krk yllk bir mr takdir edilip yazlm" dedi. Allah (C.c),: "Ona da bu kadar
mr yazdm" buyurdu. Hz. dem : "Ey Rabb'im! O'nun mrn uzatmak zere benim mrnden
altm yl eksilt" dedi. Hz, Peygamber (S.a.) szlerine u ekilde devam etti : "dem (A.s.) yer
yzne indirilince gnlerini saymaa balad. Ruhunu almak zere Azrail (Melek'1-mevt) yanma
geldiinde ona : "Ey lm melei Azrail! Acele ettin, daha benim altm yllk mrm var" dedi.
Azrail: "Sen Rabb'inden bu altm yllk mrnn olun Hz. Dvud (A.s.)'a verilmesini istemitin,
senin u anda mrn tkenmitir" dedi. Bunun zerine dem (A.s.) : "Ben byle bir ey yapmadm"
cevabn verdi. Hz. Peygamber (S.a.) szlerine devam ederek yle buyurdu : "dem (A.s.), verdii
sz unuttu, dolaysyla zrriyeti de verdii szleri unuttu; dem (A.s.) verdii sz inkar etti,
dolaysyla zrriyeti de verdikleri szleri inkr ettiler. te bu yzden Allah (C.c.) verilen szlerin
yazyla belgelendirilmesin! kaunlatrd ve ahit gsterilmesini emretti.
tbn Abbs (R.a.) rivayet ediyor ve yle diyor :
Bor yeti (Bakara, 282) indirildii zaman Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurdular : "lk nce
(szn) inkr eden Hz. dem olmutur." (Peygamberimiz bu cmleyi defa tekrar etmilerdir).
Allah Hz. dem'i yaratt zaman onun arkasn (srtn) svazlayp kyamete kadar gelecek olan
zrriyetini ondan kard ve dem (A.s.)'e onlar arzedip gsterdi. Hz. dem onlarn arasndan
nurlu birisini grd ve : "Ey RabVim! Bu benim hangi olum?" dedi. Allah (C.c.) : "Olun Dvd
peygamberdir" dem (A.e.) : "mr ne kadardr?" dedi. Allah (C.c.) : "Altm yldr" buyurdu.
dem (A.s.) : "O'nun mrn artrman isterim" dedi. Bunun zerine Al-I-al (C.c.) : "Hayr! Ancak
sen kendi mrnden verirsen artrrm" buyurdu. dem (A.s.)'in mr hin yl olarak takdir edilmiti;

mrnden krk yln Hz. Davud'a balad. Allah (C.c.) tarafndan bu hususla gili hir belge
yazlp melekler ahit tutuldu. dem (A.s.)'in lm zaman yaklap melekler ruhunu almak iin
geldiklerinde, meleklere : "Benim daha krk yllk mrm var." dedi. Melekler de ona : "Sen. o krk
yl olun Dvud (A.s.)'e balamtn" dediler. dem (A.s.) : "Hayr! Ben byle hir sz vermedim
ve ona byle bir bata bulunmadm." karln verdi. Bunun zerine Allah (C.c.) daha nce
yazlm olan belgeyi dem (A.s.)'e ibraz edip gsterdi ve melekleri de ahit tuttu; bununla beraber
Allah, Hz. dem'in mrn bin, Dvud (A.s.)'un mrn de yz yl olarak tamamlad.
Sa'd b. Cubeyr'in de ierisinde bulunduu bir cemaatten bu rivayetin bir benzeri rivayet edilmitir.
bn Abbs, Hz. dem'in mrnn dokuz yz otuz alt yl olduunu sylyor. Tevrat ehli ise Hz.
dem'in mrnn dokuz yz otuz yl olduunu iddia ediyor.
Bu husustaki Rasulullal (S.a.)'m hadisleri ve alimlerin szleri bizim anlattklarmzdan ibarettir.
Bununla beraber insanlarn en bilgilisinin Ra-sulullab (S.a.) olduunu unutmamak gerekir.
Hz. dem'in kendi mrnden olu Dvd (A.s.)'a altm yl baladn bildiren Eb Hreyre'nin
rivayeti esas alnd takdirde, yukarda zikredilen iki hadisle Tevrat'ta geen Hz. dem'in dokuz yz
otuz yl yaad rivayeti arasnda fazla bir farkn bulunmad grlr. Belki de Allah (C.c.)
Tevrat'ta Hz. dem'in, olu Dvud (A.s.)'a balad ksm anmayarak yalnz onun eksilen yan
zikretmitir.
Yahya b. Ubbd'dan rivayette bulunan bn shk, Yahya'nn babas Abbd'm u szn aktaryor :
Bana gelen bir habere gre, Hz. dem ld zaman Allah tarafndan onun kefen ve hanutu (gzel
kokulu bir madde) cennetten gnderilmi, sonra kabir ve defin ileri iin melekler grevlendirilmi
ve onlar dem (A.s.)'i defnetmilerdir.
beyy b. Ka'b'm rivayet ettii bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurur:
dem (A.s.)'in lmesi yaklanca Allah kendisine cennetten kefen ve hamit gnderdi. Havva
melekleri grnce onlarn arkasndan. dem (A.s,)7 in yanna girmek istedi. Bunun zerine Hz. dem
Havva'ya : "Rabbimin elileri (melekleri) ile beni kendi halime brak. Bama ne geldiyse hep senin
yznden geldi; ektiim mihnetlerin sebebi hep senin" dedi. dem (A.s.) lnce melekler onu sidirli
su ile tekli sayda (bir, , be gibi) olmak zere ykadlar, yine tekli sayda olmak zere elbiseye
sarp kefenlediler, sonra lahdine indirip defnettiler. Bundan sonra onlar : "te bu tarzda hareket
etmek dem (A.s.)'den sonra gelecek olan nesli iin bir snnet olsun" dediler.
bn Abbs anlatyor :
Adem (A.s.) lnce olu s (A.s.) Cebrail'e : "dem'in namazn kldr" dedi. Cebrail de ona :
"leri ge, babann namazn kldr, otuz defa tekbir al, bunun bei namaza aittir, geri kalan yirmi bei
ise dem'e ikram ve ihtiramdr" dedi.
Rivayet edildiine gre, dem (A.s.) Gru'1-kenz denilen Eb Kubeys dandaki bir maaraya
defnedilmitir. bn Abbs ise, Nuh (A.s.) gemiden ktktan sonra dem (A.s.)'i Beyt'l-ntakdis
(Kuds)'e defnetnitir, diyor.
Yukarda zikredildii zere, Hz. dem cuma gn vefat etmitir. Yine anlatldna gre, Havva
dem (A.s.)'den sonra bir yl yaam, sonra yukarda anlattm maarada einin yanma defnedilmi
ve Tufan'a kadar burada kalmtr. Daha sonra Nuh (A.s.) onlar yerlerinden karp bir tabuta
yerletirdikten sonra gemisine almtr. Yer yzndeki sular ekildikten sonra Tufan'dan nceki
yerlerine tekrar yerletirmitir.
Rivayete gre, Havva iplik eirmek, bez dokumak, hamur yourmak, ekmek yapmak gibi kadnlar
tarafndan yaplan btn ileri yapmtr.

Biz, buraya kadar dem (A.s.) ile dman blis'in durumlarn, onlarla ilgili haberleri, Hz. Adem'in
dman olan blis'in kibirlenip gururland, taknlk edip isyan ettii zaman Allah'n onu
huzurundan ve rahmetinden kovarak cezasn abuklatrdn ve kyamete kadar kendisine mhlet
verdiini, yapt hatdan ve verdii sz yerine getirmemekten dolay Hz. dem'in cezasn dnyada
iken abuklatrdn, fakat hatsndan tevbe edip ruc ettii iin onu rahmetiyle kuattn, anlatp
tamamladk. imdi de Allah'n izniyle dem (A.s.)'in iki olu Kabil ve s (A.s.)'e, bunlarn
[22]
ocuklar konusuna geebiliriz.
HZ. DEM'N OLU S (A.S.)
Daha nce Hz. s'in baz hllerini, babas dem (A.s.)'in yerine geip onun yolundan yrdn ve
babas Hz. dem'in vasisi olduunu, kendisine sahifeler indirildiini anlatmtk.
Rivayet edildiine gre, Mekke'de ikamet eden Hz. s lnceye kadar hac ve umre ile megul
olmutu. Kendisine ve babas Hz. dem'e indirilen sahifeleri bir araya getirip bu sahifelerdeki
emirlerle amel etmi, Ka'be'yi de ta ve amurdan ina etmiti,
Bizden nce gelen alimler (selef), Allah tarafndan imdiki Ka'be'nin yerinde dem (A.s.)'e tahsis
edilen 'Kubbe'nin Tufan hadisesine kadar yerinde kaldn, ancak Tufan'dan nce Allah'n bu
Kubbe'y ge kaldrdn sylyorlar.
Rivayete gre, s (A.s.) hastalannca olu En'a vasiyyetini yapm ve hemen sonra vefat etmitir.
Cesedi ise anne ve babasnn bulunduu Eb Kubeys dandaki maaraya defnedilmitir. Hz. s
doduu zaman dem (A.s.) iki yz otuz be yanda bulunuyordu. Yukarda da getii zere, bu
hususta baka rivayetler de vardr. Hz. s vefat ettii zaman dokuz yz on iki yandayd. En,
babas s (A.s.) ldkten sonra devletin idare ve siyasetinde, emri altnda bulunan tebeasm idarede
onun yolundan ayrlmad, idare ve siyasette de herhangi bir deiiklik yapmad. Tevrat ehline gre,
En yedi yz be (dorusu dokuz yz be) yl yaam ve En, babas s (A.s.) alt yz be yanda
iken dnyaya gelmitir.
bn Abbs bu hususta unlar sylyor :
s (A.s.)'in En'tan baka da pek ok ocuklar vard; s (A.s.), En'u kendisine vasi tayin etti.
Sonra En'tan doksan yanda iken s (A.s.)'in kz Nimet'ten yani kz kardei ile olan evliliinden
Kaynn ve bir bir ok ocuklar dnyaya geldi. En da olu Kaynn'i kendisine vasi tayin etti :
Kayn'm da Mehlil adnda bir olu ve daha pek ok ocuklar dnyaya geldi. Kaynn, olu
Mehlil'i kendine vasi tayin etti. Mehli'derj Yerd, yani Yrd ve pek ok ocuk dnyaya geldi.
Mehlil de olu Yrd' kendisine vasi seti. Yrd'dan Hanh, yani drs (A.s.) ile pek ok ocuk
dnyaya geldi. Yerd de olu drs (A.s.)'i kendine vasi tayin etti. Hanh' tan ise Metalah ve pek ok
ocuk meydana geldi ve olu Metalah' kendisine vasi yapt.
Tevrat'ta zikredildiine gre, Mehlil doduu zaman Hz. dem yz doksan be, Kaynn ise
yetmi yalarnda idi. Mehlil'in olu Yerd dnyaya geldii zaman dem (A.s.) drt yz altm
yandayd. Mehlil. babas (Kaynn'n) yolundan yrd; fakat bununla beraber bir takm hadiseler
[23]
onun zamannda ba gsterdi.
Hz. s (A.s.) ile Yerd'in Hkmranlklar Srasnda Meydana Gelen Hadiseler

Anlatldna gre, Kabil kardei Hbil'i ldrp "babas dem (A.s.)' in yanndan kap Yemen'e
geldii zaman blis yanma geldi ve ona : H-bil'in kurbannn kabul edilip ate tarafndan yaklmas,
onun atee sayg gsterip ona tapmasndan ileri gelmektedir. O hlde sen de hemen kendin ve
kendinden sonra gelecek olan neslin iin bir ategede yap. dedi. Bunun zerine Kabil bir ategede
yapt. Yer yznde ilk ategedeyi yapan atee tapan da Kabil oldu.
bn shk anlatyor :
Kayn, yani Kabil, dem (A.s.)'in kz ve kendi kz kardei Et (Es) ile evlenmi, bu evlilikten
Hanh adnda bir erkek ocuk ile Azb (And) adnda bir kz ocuu dnyaya gelmitir. Hanh da kz
kardei Azb ile evlenmi, bu evlilikten ise rd, Mahvl, Enl adlarnda erkek ocukla Mlis
adnda bir kz ocuu meydana gelmitir. Hanh'un olu En-il de kz kardei Mlis ile evlenmi ve
bu evlilikten Lmek adnda bir erkek ocuu dnyaya gelmitir. Lmek, biri Ad, dieri Sala
adlarnda iki kadnla evlendi. Ad'nn Lmek'ten Blis (Tlin), Tblin (Tbi) ve T-belkn
adlarnda erkek ocuu dnyaya geldi. Bunlardan Blis, ilk defa yer yznde kubbeli meskende
(veya adrda) oturan, mal mlk edinen kimse olmutur. Tblin de yer yznde ilk defa zil ve musik
aleti kullanan kimsedir. Tbelkn ise ilk defa yer yznde demir ve bakr istihsal edip ileyen kiidir.
Bunlardan doan ocuklar ise iri yar kimseler olup zalim, cebbar ve firavun kiiler olmulardr.
Sonra Kayn'm, yani Kabil'in nesli inkraza uram, gerisinde az miktarda bir nesil kendisini takip
etmistir. Hz. Adem'in btn zrriyetinin nesebleri karm ve aralarndaki nesep balar kopmu,
ancak s. (A.s.)'den gelen nesillerin nesepleri korunmu ve aralarndaki balar kopmamtr. Bu
gnk nesil, Hz. s'ten gelmektedir; hatt bu gnk btn insanlarn nesepleri dem(A.s.)'e deil,
Hz. s'e dayanmaktadr.
bn shk'm Kbi ve ocuklar konusunda anlattklar, benim burada, anlattklarmdan ibarettir.
bn shk'tan baka Tevrat ehli de bu konuda unlar sylyorlar : Kabil'in evldndan ilk nce
elence ve musik aletlerini icad edip kullanan kii Kabil'in Tbl (veya Kbl) adndaki oludur. O,
Mehlil b. Kaynn'm zamannda ney, tanbur, davul, ut gibi musik aletleri icat etmi ve bunlar
kullanmtr.
Bundan sonra Kbrin ocuklar elenceye daldlar; hatta dalk blgede yaamakta olan Hz. s'in
evldndan yz kadar kimse bu haberi alr almaz atalarnn tavsiyelerine kulak asmadan onlarn
yanma gitmee kalktlar. Bu durumu renen Yerd, tte bulunarak onlarn gitmelerini nlemee
altysa da onlar onun bu tn kabul etmediler. Nihayet Kabil'in ocuklarnn yanlarna gelen bu
kiiler, onlarn elencelerini grnce arp kaldlar; geri dnmek istediklerinde atalarnn
kendilerine yapm olduu beddualar, onlarn dnmesine engel oldu. Dalk blgede kalp da
kalplerinde phe ve sapklk bulunan kimseler, onlarn orasn beenip ho grdklerinden dalk
blgeye dnmediklerini sandlar ve gizlice dalk blgeden inmee baladlar. Neticede onlarn
elencelerini gren bu kimseler, bundan holandklar; hatt koarak yanlarna gelen ve kendileriyle
beraber olan Kabil'in evldndan bulunan kadnlarla anlatlar. Bylece taknla daldlar,
kendilerini ki ve fuhua kaptrdlar.
Tevrat ehlinin bu szleri pek yabana atlacak cinsten deildir; nk bn Abbs ve benzeri
ahsiyetlerin ^ierisinde bulunduu gemi msl-man alimlerden teekkl eden bir gruptan buna
yakn rivayetler nakledilmitir. Fakat onlar, bu hadiselerin Hz. dem (A.s.) ile Hz. Nuh'un
arasndaki devirlerde getiini sylemelerine ramen, kimin saltanat ve hkmranl dneminde
meydana geldiini aklamamlardr. Aralarnda ok az bir fark bulunmakla beraber, bu rivayetin bir
benzerini de Hakem b. Uteybe babasndan rivayet etmitir. Dorusunu ise en iyi bilen Allah (C.c.)'tir.

Farsl nesep alimlerine gelince, ben, onlarn Mehlil b. Kaynn hakknda sylediklerini ve Mehlil'in
yedi iklime hakim olan Uhenc'n ta kendisi olduunu yukarda anlattm ve Farsl alimlere muhalif
olanlarn grne de izah edip akladm.
Him b. el-Kelb bu hususta unlar sylyor :
lk nce yer yznde bina yapan, madenler karan ve zamannn insanlarna mescitler yapmalarn
emreden Mehlil'dir. Yine o, yer yznde ilk iki ehri kurmutur. Bu ehirlerden birisi Irak'ta bulunan
Bbil, dieri ise Hzistan'da bulunan Ss ehirleridir. Mehlil'in hkmranl ise krk yl
srmtr.
Him b. el-Kelb'den bakalar ise bu konuda unlar sylyorlar :
Yer yznde ilk defa demir istihsal eden ve bundan zanaatta kullan-mak zere aletler yapan, sular
faydalanlacak.yerlere aktmay plnlayan, nalk ziraate ve almaa tevik eden, zararl hayvanlar
ldrp onlarn derilerinden elbise ve yataklar yaplmasn emreden, sr, koyun ve vah hayvanlar
kesip etlerini yemeklerini isteyen ilk kii Mehlil'dir. Rey ehrini de o ina etmitir.
Rvlerin anlattklarna gre, Dnbvend'de Keymers'n yerleip iskn ettii ehir hari, yer
yznde ilk ina edilen ehir Rey'dir. Yine rvlerin anlattklarna gre, ilk nce hkmler ve
kanunlar fhudd) koyan odur. Bu sebebten o "pdd" lakabn almtr. Farsa olan bu kelimenin
manas "adaletle ilk hkmeden kimse" demektir. P ve dd kelimelerinden mrekkep olan bu
kelimenin birinci cz' olan "p" ilk, dier cz' olan "dd" adaletli hareket etmek ve hkm vermek
manalarna gelir. lk defa cariyeler edinip hizmetinde altran ve aalar kesip binalarda kullanan
kii yine odur.
Ravilerin anlattna gre, Hind lkesine inen Mehlil beldeleri dolap eline geirdikten sonra
bana ta giymi, blis'i ve ordusunu malup ederek onlarn insanlarn, insanlarn arasna
karmalarn nlemi, bu hususta onlar tehdit etmi, onlarn asi ve azgnlarn da ldrmtr. Bunun
zerine onlar, korkularndan dalara ve llere kamlar, fakat onun lmnden sonra tekrar geri
dnmlerdir.
Rivayete gre Mehlil (Uhenc), erli kt insanlara "eytan" adm vermi ve onlar hizmetinde
kullanm, btn iklimlere (lkelere) hakim olmutur. Uhenc, yani Mehlil'in doumu ile
[24]
Keymers'n lm arasnda iki yz yirmi yllk bir fark vardr.
YERD
Mehlil'in olu olan bu zata "Yrd" de denir. Onun annesi ise Berkl b. Mahvl b. Hanh b. Kayn b.
dem'in kz Semn'dir. Mehlil kendi teyzesi olan Sem'an ile evlenmi ve ondan Yerd adndaki olu
dnyaya gelmitir. Yerd, doduu zaman dem (A.s.) drt yz altm yanda bulunuyordu; putlar
onun zamannda yaplm ve slm'dan kanlar da yine omm zamannda kmt.
bn shk'm anlattna baklacak olursa, Yerd yz altm iki yanda iken Dermesl b. Mahvl b.
Hanh b. dem'in kz Berket (veya Berken?) ile evlenmi, bu evlilikten onun Hanh adndaki olu,
yani Hz. drs (A.s.) dnyaya gelmitir. Hanh, dem (A.s.)'in oullarndan kendisine ilk defa
peygamberlik verilen ve kalemle yaz yazan kiidir. Yine o, ilm-i ncm (astroloji) ve hesap lmiyle
ilk uraan kimse olmutur. Yunan filozoflarnn katnda byk bir itibara sahip olan Hanh'a onlar,
Filozof Hirmis (Hrmz) adn vermilerdir.
Yerd, olu drs (A.s.)'in doumundan sonra sekiz yz yl yaam, bir ok erkek ve kz ocuklar

olmu, dokuz yz altm iki yl yaamtr.

Rivayete gre, Hz. drs (A.s.)'a otuz sahife indirilmitir. Allah yolunda ilk cihad yapan, kuma biip
elbise diken ve Kabil'in ocuklarn esir alp onlar kle olarak kullanan ilk kii yine Hz. drs'tir.
Atalarnn Yerd'p Hz. drs'i kendisine vasi tayin etmesini tavsiye etmeleri ve bu tavsiyeyi kendi
aralarnda mteselsien srdrmeleri zerine Hz. drs (A.s.) babas Yerd'in vasisi oldu.
Hz. drs (A.s.) yz sekiz yanda iken dem (A.s.) vefat etmitir. drs (A.s.) kavmini hakka davet
etmi, vaaz ve nasihatte bulunmu, onlara Allah'a itaat etmelerini, eytana kar gelmelerini ve
Kabil'in ocuklaryla mnasebetlerde bulunmamalarn emretmi, fakat onlar onun bu szlerine kulak
asmamlardr.
Yine tbn shk'n Tevrat'tan naklettiine gre, Allah (C.c.) Hz. d-rs'i yz altm be yanda iken
kendi katma kaldrd. Bu srada babas Yerd be yz yirmi yedi yanda bulunuyordu. Hz. drs'in
kaldrlmasndan sonra Yerd, drt yz otuz be yl daha yaad ve dokuz yz altm iki yanda iken
vefat etti.
Hz. Peygamber (S.a.) Eb Zerr (R.a.)'e hitaben : Ey Eb Zerr! Drt eli (peygamber) Sryn'dir.
Bunlar, dem, s, Nh ve Hanh (Hz. d-rs)'tir. Kalemle ilk yaz yazan Hanh'tur. Allah (C.c),
Hanh'a otuz sahi fe gndermitir. buyurdular.
Rivayet edildiine gre, Allah Hz. dris'i zamanndaki btn yer yz halkna eli olarak gndermi,
gemi insanlarn bilgilerini onun ahsnda toplam ve buna ilve olarak otuz sahife gndermitir.
Raverden bazlar, Bveresb'in Hz. drs'in zamannda hkmdarlk yaptn, Hz. dem'in
[25]
szlerinden bazsn iitmi olup bunu sihir olarak kullandn, sylerler.
TAHMURIS'IN HKMDARLII
Farshlarm iddiasna gre, Uhenc'in vefatndan sonra Tahmris b. Vvencihan b. Habaydd b. Uhenc
(Heveng) hkmdar olmutur. Vven-cihn'm mnas, yer yznn hayrls demektir. Onun nesebi
hakknda daha baka rivayetler de vardr.
Yine Farshlarm iddialarna gre, Tahmris, yedi iklime hakim olmu ve basma tac giymitir. O
tebeasma efkatli davranm, tebeas da onun idaresinden memnun kalmtr. Ayrca o, Fars lkesinde
Sbr ehrini ina etmi ve buraya yerlemitir. Sonra da lkeleri dolamtr. Yine o, srayp
bls'in zerine binmi ve onun srtnda yer yznn uzak ve yakn yerlerini dolam, sonra onu ve
onun azgn yardmclarn korkutup onlarn dalmalarn salamtr. Elbise ve yatak iin yn ve kl
kullanan ilk kii odur. Hkmdarlar iin zinet ve ss olmak zere at, katr ve merkep kullanan ilk kii
yine odur. Hayvanlar ve dier eyleri korumak zere kpek beslenmesini, av iin doan ve ahin gibi
kularn edinilmesini emreden odur. Yine o, Faray yaz olarak kullanmtr. Bveresb, onun
hkmdarlnn ilk ylnda ortaya km ve halk Sbiilie davet etmitir.
Eb Ca'fer et-Taber ve dier alimler, Tahmris'in bls'in srtna binerek onun zerinde dolatn
sylyorlar. Biz, burada onlarn sylediklerini naklettik, vebal kendilerinindir.
bn el-Kelb bu konuda unlar sylyor :
Yer yznde ilk Bbil hkmdar Tahmris'tir. Allah'a kar itaatli bir kimse olan Tahmris'in
hkmdarl krk yl srmtr. Farsa ile ilk yaz yazan odur. Onun hkmdarl dneminde
putlara taplm ve lk defa oru onun zamannda tannp bilinmitir. Orucun tannmas ise yle
olmutur : Bir grup fakir kimse yiyecek bulamadklar iin gndzleri bir ey yememiler; geceleri
ise lmeyecek kadar yemiler. Sonra bu hareketleriyle Allah'a yaklatklarna inanmlar. te bunun

zerine ilh seriatler oru ibdetini getirmitir.

[26]

HANH (HZ.DRS) (A.S.)

Sonra Yerd'in olu Hanh, altm be yanda iken Bvl b. Mahvl b. Hanh b. Kayn b. dem'in kz
Hedne - ona Ezne de denir - ile evlenmi, bu evlilikten Metalah adnda bir olu dnyaya
gelmitir. Metalah doduktan sonra Hanh (drs) yz yl daha yaam, sonra Alah'n katma
kaldrlmtr. Hanh henz Allah katma kaldrlmazdan nce olu Metalah' Allah'n emrini yerine
getirmek ve ocuklarnn durumu ile ilgilenmek zere onu kendisine halef seti, onu ve ailesini vasi
tayin etti; ayrca onlara, yaknda Allah'n Kabil'in ocuklarn ve onlarla mnasebet kuranlar
cezalandrp azaba arptracan bildirdi ve ailesini onlarla dp kalkmaktan menetti. Cihadda
babas Hanh'un yolunu tutan Metalah ilk defa ata binen kii olmutur. Bundan sonra Metalah yz
otuz yedi yanda iken Azzl b. Enl b. Hanh b. Kayn'n kz Arb ile evlendi, bu evlilikten
"Lemek" adnda bir olu dnyaya geldi. Lemek doduktan sonra Metalah yedi yz yl daha yaad
ve pek ok kz ve erkek ocuklar oldu. Metalah'n btn mr dokuz yz yirmi yedi yl srd ve
ld; yerine ise olu Lemek'i vasi tayin etti. Lemek ise kavmine tler verdi ve onlar Kabil'in
ocuklaryla dp kalkmaktan menetti; fakat onlar, Lemek'in szlerini dinlemediler; dalk blgede
yaayan bu kimseler topluca bulunduklar yerden inip Kabil'in ocuklar arasna katldlar.
Rivayet edildiine gre, Metalah'n Lemek'ten baka "Sb" adnda bir olu daha vard. Sabiler bu
ad ondan almlardr.
Metalah'n olu Lemek, Berkil b. Mahvl b. Hanh b. Kayn'n kz Kn (Fin?) ile yz seksen
yedi yanda iken evlendi, bu evlilikten ayn zamanda bir peygamber olan Hz. Nh (A.s.) dnyaya
geldi. Hz. Nuh'un domundan sonra babas Lemek be yz doksan be yl daha yaad, bir ok erkek
ve kz evld dnyaya geldikten sonra ld. Lemek'in olu Hz. Nh ise be yz yanda iken Berkl
b. Mahvl b. Hanh b. Kayn'n kz Azre ile evlendi; bu evlilikten Hz. Nh (A.s.)'un Sm, Hm ve
Yfes adlarnda olu dnyaya geldi. Nh (A.s.) ise Hz. dem'in lmnden yz yirmi alt yl
sonra dnyaya geldi. Hz. Nh (A.s.) bydkten sonra babas Lemek ona : Bu dada bizden baka
kimsenin kalmadn rendin. Sakn yalnzlk hissetme ve bu hatal mmetin yolundan gitme. dedi.
Hz. Nh durmadan kavmini hakka davet edip onlara tler verdiyse de onlar onu alaya alp
istihzalarna devam ettiler.
Rivayet edildiine gre, Hz. Nh hkmdar Bveresb'in zamannda yaam, onun tebeas olan halk
Nh (A.s.)'un kavmi olmu ve onlar dokuz yz elli sene Allah'n yoluna davet etmi, fakat yeni gelen
her nesil, kfr yolunda tek bir millet halinde kendilerinden nce gelen nesli takip etmi, neticede
onlarn zerine Allah azabn indirmitir.
bn Abbs'tan rivayette bulunan Eb Salih'ten naklen bn el-Keb bu hususta yle diyor :
Lemek'in Nh adnda bir olu oldu ve Nh (A.s.) doduu zaman Lemek seksen iki yandayd. O
zaman halk ktlkten menedecek hibir kimse yoktu. Bunun zerine Allah (C.c), drt yz seksen
yanda iken Hz. Nh (A.s.)'u onlara peygamber olarak gnderdi. O, kavmini yz yirmi yl hakka
davet etti. Sonra Allah ona bir gemi yapmasn emretti. O da bir gemi yapt ve alt yz yanda iken
gemisine bindi. Nuh Tufan'mda boulanlar bouldu ve bu hadiseden sonra Hz. Nh (A.s.) yz elli
yl daha yaad.
lk gelen alimlerden bir grubun rivayetine gre, Hz. dem ile Hz. Nh' un arasndan on asrlk bir

zaman gemi ve bu asrlar iinde yaayanlarn hepsi de hak yolda bulunmulardr. Allah'a kar
isyan ve kfr devri ise Hz. Nuh'un peygamber olarak kavmine gnderildii ada balamtr. Allah
(C.c.) tarafndan kavmine eli olarak gnderilen Hz. Nh ise tevhide davet edici ve uyarc olarak
[27]
gnderilen ilk peygamberdir. Bu gr, ayn zamanda bn Abbs ile Katde'nn de grdr.
CEMSID'N HKMDARLII
Farsl alimler, Tahmris'ten sonra Cemd'in hkmdar olduunu sylerler. Onlara gre, cem "ay,"
d "u, ziya" demektir. Cemd ok gzel olduu iin kendisine bu lakab vermilerdir. Tahmris'in
kardei olan Cemd'in asl ad ise Cem b. Vvenchan'dr.
Bir rivayete gre Cemd, yedi iklime hakim olmu, buralarda bulunan insan ve cinleri itaati altna
alm ve bana ta giymitir. O, hkmdarlnn birinci yln tamamladktan sonra ellinci ylma
kadar demirden kllar, zrhlar, silahlar ve san'at aletleri yaplmasn, ellinci ylndan yznc ylma
kadar ise ibriim elde edilip eirilmesini, pamuk, keten ve eirilip dokunmas mmkn olan her eyin
elde edilmesini ve bunlarn trl renklere boyanarak giyilmelerini emretmitir.
Cemd, hkmdarlnn yznc yl ile yz ellinci yllar arasndaki zaman ierisinde halk asker,
alimler, ktipler ve san'atkarlar, renberler olmak zere drt tabakaya ayrm ve halktan bir de
hizmeti snf edinmitir. Ayrca o, tekil ettii bu snflar iin husus mhrler yaptrm, sava
mhrnn zerine : "dareli davran ve yumuak muamele", vergi mhrnn zerine : "Adalet ve
bayndrlk", posta ve haberleme mhrnn zerine : "Doruluk ve emanet", mahkeme mhrnn
zerine : "Siyaset ve haklnn hakkm korumak" cmlelerini yazdrmtr. Bu mhrlerin bu ekildeki
kullanma det ve gelenei slmiyet gelip bunlar kaldrmasna kadar devam etmitir.
Yine Cemd, saltanatnn yz ellinci ylndan iki yz ellinci ylma kadar eytanlar ile savam, galip
gelerek onlar perian etmi ve onlar (Allah tarafndan) onun emrine verilmilerdir. Cemd,
saltanatnn iki yz elli ile yz on alt yllar arasnda, emrindeki eytanlar dalardaki ta ve
kayalar krdrmak, yumuak ta, kire ve al elde etmek, bunlar-ile binalar ve hamamlar ina etmek,
denizlerden ve dalk ksmlardan nakliyat yapmak, madenler, altn, gm ve eriyen dier maden
maddeler elde etmek, eitli kokular ve ilalar yapmak iin grevlendirmitir. Bundan sonra
Cemd'in emri zerine kendisi iin camdan bir araba yaplm, eytanlar kotuu bu arabaya binerek
havaya ykselmi ve bir gn iinde Dnbvend'den Bbil'e gelmitir. Onun Bbil'e geldii bu gn ise
yln ilk aynn ilk gn (Nevrz)dr. Halk o gn ve ondan sonra gelen be gn bayram
edinmilerdir.
Cemd, altnc gn bir beyanname yaynlayarak, tebeasm Allah'n honud olaca bir tarzda idare
ettii iin kendisine bir mkfat olarak Allah tarafndan tebeasmm scak ve soukluktan,
hastalklardan, ihtiyarlk ve kskanlktan korunacan halkna bildirmitir. Bunun bir neticesi olarak
halk, yz on alt yllk bir zamandan sonra yz yl daha yuks-rda zikredilen hllerden azade
olarak yaamlardr.
Bundan sonra Cemd, Dicle zerine bir kpr ina etmi ve bu kpr skender tarafndan yklmcaya
kadar uztm sre ayakta kalmtr. Kendisinden sonra gelen kral ve hkmdarlar ise ayn ekilde
kprler yapmak istemiler; fakat aciz kaldklar iin aatan kprler yapmak yolunu semilerdir.
Cemd, Allah'n kendisine vermi olduu nimetleri hie sayarak inkr etmi, insanlar, cinleri ve
eytanlar bir araya toplayp onlara, kendilerinin sahibi olduunu, hastalklardan, lm ve

ihtiyarlktan onlar kendi kuvvetiyle koruduunu bildirmi, azgnln srdrmeye devam etmi ve
halkndan hi bir kimse ona cevap vermemi, onun ierisinde bulunduu bu durum eref ve vakarn
kaybettirmi, neticede Allah tarafndan idare ve ilerini yrtmekle grevli olan melekler de
kendisinden uzaklamlardr.
"Dahhk" ismiyle bilinen Biveresb onun bu durumunu renir renmez hemen paralamak zere
Cemd'in zerine yrd, fakat o kap kurtuldu. Ancak bundan sonra bir frsatn bulan Bveresb
onu ele geirdi ve barsaklarm karp kendisini testere ile ikiye bld.
Bir rivayete gre, Cem ilhlk iddiasnda bulunmu, kardei sgatur (sfatur?) onu ldrmek zere
zerine yrm, fakat Cem izini kaybettirip yz yl kadar saklanm, neticede gizliliim srdrd
bir srada Bveresb zerine yrm ve onu malp ederek mlkn elinden almtr.
Rivayete gre, Cem'in hkmdarl yedi yz on alt yl, drt ay srmtr.
Yukarda getii zere, bir takm Acem hurafelerinden ibaret olan, duyulmas kulaklara ho
gelmeyen, tabiat ve akllar tarafndan reddedilen bir takm eylerin bulunmasndan dolay Cem ile
alkal haberleri buraya almamaa karar vermi iken biz yine de onunla ilgili haberleri ve hadiseleri
bu ksmda tam olarak vermee altk. Byle yapmamzn sebebi ise Acemlerin cahilliklerini ortaya
koymaktr; nk onlar, ou zaman Araplar cehaletle sulayp ayplarlar; halbuki Araplar hurafe
hususunda onlarn ulat bu noktaya hibir zaman gelmemilerdir. Eer biz Cem ile ilgili bu ksm
buraya almam olsaydk, Acemlerin haberlerine dair zikretmek istediimiz bir ksm eyleri terk
[28]
etmi olacaktk.
HZ. NH (A.S.)'UN ZAMANINDA MEYDANA GELEN HADSELER
Hz. Nuh'un peygamber olarak gnderildii kavmin diyaneti hakknda alimler farkl grler ortaya
atmlardr. Baz alimler, bu kavmin kfr, fuhiyat, iki imek ve elencelere dalarak Allah'a
itaatten yz evirmek gibi Allah'n holanmad bu irkin ilerle megul olduklarn sylemiler;
dier bir ksm alimler de bu kavmin Bversb'a itaat eden insanlar olduklarn ifade etmilerdir.
Bveresb, Sbilik mezhebini ilk defa ortaya koyan kii olmu ve Hz. Nuh'un peygamber olarak
gnderildii kavim de ona tabi olmulardr. Biz, Bveresb ile ilgili haberleri yaknda leride
bahsedeceiz.
Allah'n kitab Kur' ise onlarn putperest bir kavim, olduklarn sylyor ve bir yette: (Onlar
halka) : 'Salan tapchkanmzi brakmayn. Hele Ved'cen, Suv'dan, Yes'tan, Ye'k'ta ve Nesr'den
asla vaz gemeyin' dediler. Onlar bylece pek ok kimseleri saptrp batan kardlar. (Nh, 23,24)
buyurulur.
Bana gre bu gr arasnda tenakuz yoktur, nk hakknda pheye mahal bulunma}'an en doru
gr Kur'n- Kerm'n de beyan ettii zere bu kavmin putseperst olmasdr. Ayn zamanda puta
tapan bu kavim, Sbilerin bir kolunu tekil etmektedir. Sbilik mezhebinin esas ise ruhanlere
ibadet etmekten ibarettir. Bu ruhanler de meleklerdir. Onlarn meleklere ibadet etmelerinin sebebi
ise onlarn kendilerini Allah'a yaklatracaklar inancndan kaynaklanmaktadr. Aslnda Sbiler,
kinatn bir yaratcsnn bulunduunu ve O'nun kudret ve hikmet sfatlarna sahip mukaddes bir varlk
olduunu itiraf ederler; bununla birlikte: "Bize den grev O'nun celal ve azametini kavramaktaki
aczimizi bilmek, O'na yaka-trc vastalar olan ruhanlerin aracl ile O'na yaklamaa almak
olmaldr," derler. Ruhanleri gzle gremedikleri iin de, kinat idare ettiklerine inandklar byk
varlklar (heykil), yni yedi gezegenden ibaret plan yldzlar vastasyla ruhanlere yaklamaa

alrlar.
Sbilerden "Eshbu'l-ehs" denilen bir grup, bu byk varlklarn, yni yedi gezegenin doup
battklarn, gece grnp gndzn grnmediklerini dnerek gzlerinin nnde devaml
bulunmak zere putlar ihdas etmilerdir. Onlarn bundan maksad, putlar vastasyla "heykil"
denilen yedi gezegene, bunlarla ruhanlere, ruhanler ile de kinatn yaratcsna tevessl edip
yaklamaa almakt. te bu tarz bir dnceden yer yznde ilk defa putlar ortaya kmtr.
Yakn zamana, yni slmiyetten biraz ncesine kadar Araplarn ara-smda da bu itikad taayanlar
vard. Bu hususla, ilgili olarak bir ayette .; (Onlar derler ki) : Biz, bunlara (putlara) ancak bizi
Allah'a daha fazla yaklatrsnlar diye tapyoruz. (Zmer, 3) buyurulur. Neticede putlara tapmaktan
Sbilik, kfr, hayaszlklar ve dier .gnah eitleri meydana gelmitir.
Hz. Nuh'un kavmi kfr ve isyanlarnda direnince, Allah (C.c.), kendilerini azabndan sakndrmak,
tevbeye, hakka dnmee ve Allah'n emirlerini yerine getirmee davet etmek zere Hz. Nh (A.s.)'u
elli yanda iken onlara peygamber gnderdi ve Hz. Nh kavminin arasnda dokuz yz elli yl kald.
Avn b. Eb Seddd'a gre, Hz. Nh peygamber olarak gnderildii zaman yz elli yasaldayd ve o
kavminin arasnda dokuz yz elli yl kalm, bundan sonra da yz elli yl daha yaamtr.
Yukarda getii zere, bu konuda baka rivayetler de vardr.
b shk ve dier alimler bu konuda yle diyorlar :
Hz. Nuh'un kavmi kendisinin zerine ullanr, boazn skar ve ba-yltmcaya kadar onu dverlerdi.
Nh (A.s.) kendine gelince : "Ey Rabb'im! Beni ve kavmimi affet, bala; zira onlar bilmiyorlar"
derdi. Nihayet onlar isyanlarna devam ettiler, gittike de hatalar oald ve bu durum hem Nh
(A.s.), hem de kavmi iin ok uzun srd; gn getike Hz. Nuh'un onlar tarafndan ektii skntlar
daha da artt, hatt o, bir nesil gelip getike daha sonra gelecek olan neslin iman etmesini bekledi;
fakat ne yazk ki sonra gelen nesil ncekinden daha beter kyordu. Bu arada onlardan birisi : "Bu
adam bizim atalarmzla birlikte yaad, o zaman da imdiki gibi mecnundu, atalarmz onun hi bir
szn kabul etmediler." dedi. Hz. Nh kavmi tarafndan dvlr, bir beze sarlarak evine atlrd.
Onu ld sanrlard. Nh (A.s.) kendine gelince gusleder ve kavminin arasna karak onlar Allah'a
imana davet ederdi. Durumun uzadn ve her gelen neslin atalarndan daha fena olduklarn gren
Hz. Nh ellerini kaldrp : "Ey Rabb'im! Kullarnn bana yaptklarn gryorsun. Eer senin bunlara
bir ihtiyacn varsa onlar doru yola ilet, ayet onlara ihtivacm yoksa, onlar hakknda hkmn
vermen iin bana frsat ver." diye dua etti. Bunun zerine Allah (C.c.) vahiy yoluyla Hz. Nuh'a ;
"nananlar hari, dierleri inanmayacaktr." buyurdu. Nihayet kavminin imanndan midini kesen Nh
(A.s.) onlarn aleyhine bedduada bulundu. Allah (C.c), onun bedduasn u ayetlerle bize haber
veriyor : Ey Rabb'im! Yer yznde kfirlerden yurt tutan hi bir kimse brakma! nk sen onlar
brakrsan (mmin) kullarn yoldan karrlar, onlar kafir ve fcirden baka da evld dourmazlar.
Ey Rabb'im! Beni, anam, babam, iman etmi olarak evime giren kimseleri, erkek mminleri ve kadn
mminleri sen mafiret ef; zalimlerin helakinden baka bir eylerini de artrma. (Nh, 26-28).
Hz. Nh, kavmini Allah'a ikyet edip onlara kar yardm isteyince kendisine Allah tarafndan :
(Ey Nh!) Bizim nazaretimiz ve vahyimizle gemi yap. Zalimler hakknda bana bir ey syleme;
nk onlar suda boulacaklardr. (Hd, 37) buyuruldu. Bunun zerine Nh (A.s.) gemi yapmaa
yneldi, dine davet iini durdurup aa, demir, zift gibi gemi iin gerekli olan eyleri hazrlamaa
balad. Bu arada Hz. Nh geminin inas ile megul olurken yanndan gelip geen kavmi onu alaya
alyordu. Bir ayette bildirildii zere Nh (A.s.) da onlara: ...Eer bizimle elenirseniz biz de
sizinle, bu elendiiniz gibi eleneceiz. Artk kendisim rsvay edecek olan azabn kime gelip

atacam, dimi azabn da kimin bana ' geleceini ileride bileceksiniz. (Hd, 38-39) tarznda
karlk veriyordu. Bu arada kavmi de ona! 'Ey Nh! Peygamberlikten sonra imdi de marangoz oldun'
diyerek alay ettiler. Nihayet Allah (C.c.) onlarn kadnlarn ksr hle getirdi, bu yzden onlar ocuk
yapamaz oldular. Hz. Nh gemisini sc (Hindistan'da yetien bir aa) aacndan yapp tamamlad ve
Allah'n emriyle uzunluunu seksen, geniliini elli, yksekliini ise otuz arn yapt.
Katde, bu geminin uzunluunun yz, geniliinin elli, yksekliinin ise otuz arn olduunu
sylyor.
el-Hasen ise geminin uzunluunun bin iki yz, geniliinin ise alt yz arn olduunu ileri sryor;
fakat iin dorusunu Allah bilir.
Ayrca Allah Nh (AVs.)'a gemisini st, alt ve orta olmak zere katl yapmasn emretti ve o da bu
emre uygun olarak hareket edip katl yapp tamamlad ve gemiyi hazr hle getirdi.
Allah, Hz. Nuh'a vermi olduu bir sz zerine : Nihayet emrimiz gelip de frn kaynad zaman
(Nuh'a) dedik ki: "Her birinden (her eit hayvandan erkek ve dii olmak zere) ikier ift ile
aleyhinde sz geen (helakleri takdir edilen) kimselerden gayri aileni ve iman edenleri gemiye
ykle." Zaten onunla beraber iman edenler de pek azd. (Hd, 40) buyurdu. Allah (C.c.) bu frn
kendisiyle peygamberi olan Nh (A.s.) arasnda bir almet klmt.
Rivayet edildiine gre, bu frn (tennr) Havva'nn sahip olduu bir tatan ibaretti. bn Abbs'a gre
ise bu frn Hindistan topraklarnda bulunuyordu. Mcid ve e-a'bi ise bu frnn Kfe
topraklarnda bulunduunu, frnda suyun kaynadn gren einin bunu Nh (A.s.)'a haber verdiini
sylyorlar.
Ayrca Allah'n emriyle Ka'be Cebrail (A.s.) tarafndan drdnc kat ge kaldrld. Yukarda da
bahsi getii zere, Ka'be cennet yakutundan yaplmt. "el-Haceru'1-esved" denilen ta da yine
Cebrail (A.s.) tarafndan Eb Kubeys dann bir yerine gizlice braklmt. Hz. brahim (A.s.)
Ka'be'yi yeniden ina edip bu ta yerine yerletirinceye kadar brakld yerde kalmt.
Nihayet frn kaynayp fkrmca Allah (C.c.)'n gemiye almasn emrettii kimseleri Hz. Nh
gemisine ald. Bunlar, Hz. Nuh'un olu Sm, Hm ve Yfes le bunlarn hanmlar ve dier alt
kiiden ibaretti. Bylece Hz. Nh ile birlikte gemiye binenlerin says on olmutu.
bn Abbs'a gre, gemide sekiz erkek kii bulunuyordu; bunlardan biri Crhm idi ve hepsi de Hz.
s (A.s.)'in oullarmdand.
el-A'me ise gemide bulunanlarn yedi kiiden ibaret olduunu sylyor1; fakat bunlarn arasnda Hz.
Nuh'un hanmnn bulunduunu zikretmiyor.
Katde'ye gre de gemide sekiz kii vard. Bunlar, Hz. Nh, hanm ve olu ile bunlarn
hanmlarndan ibaretti.
Hz. Nh kendisiyle birlikte Hz. Adem (A.s.)'in cesedini gemiye ald; sonra Allah'n, yanma almasn
emrettii hayvanlar gemiye soktu; fakat kfir olan olu Ym ise gemiye binmedi. Bu arada gemiye en
ge binen hayvan merkep oldu. Merkep gemiye alnrken gs gemiye girdii halde, blis kuyruuna
yapt iin ayaklar bir trl yerden kalkmyordu. Hz Nh, merkebe gemiye girmesini emrettiyse de
o bir trl girmee g ye-tiremiyordu. Nihayet Nh (A.s.) merkebe : eytan yannda olsa dahi
gemiye gir. diye seslendi. Bylece Hz. Nuh'un azndan src-i lisan kabilinden bu sz km oldu.
Hz. Nh bu sz syler sylemez eytaa merkep ile birlikte gemiye girdi. Bunun zerine Hz. Nh :
Ey Allah'n dman, seni gemiye kim soktu? diye eytan sorguya ekti. eytann : "Her ne kadar
yannda eytan bulunsa dahi gemiye gir." diye merkebe seslenen siz deilmiydiniz? demesi zerine
onu serbest brakt.

Hz. Nh (A.s.)'un gemiye hayvanlar almas emredilince o : Ey Rabb' im! imdi ben arslanla sr,
olakla kurdu, kula kediyi bir arada nasl barndracam? dedi. Bunun zerine Allah (C.c.) ona :
Daha nce aralarna dmanl koyan, imdi de onlarn arasn bulur. cevabn verdi ve arslanm
zerine humma hastal atarak onu kendisiyle megul etti.
te bu yzden bir i'irde :
Uzun mrl de olsa kpek humma hastalna yakalanmaz; fakat humma hastal arslanm aln
yazsdr. denmitir.
Hz. Nh geminin en alt katma kular, orta katma vah hayvanlar yerletirdi, kendisiyle birlikte
bulunan demoullar da en st kata yerletiler. Hz. Nh gemide kendisini garanti altna alp gemiye
alnmalar emredilenleri gemiye ykledii zaman, bir rivayette, bizim zikrettiimiz gibi, dier
rivayette ise alt yz yalarnda bulunuyordu. te bu srada sular boanmaa balad. Nitekim bu
hususla ilgili bir yette : Biz de derhal nehir gibi devaml akan bir su ile gn kaplarm atk. Yer
yznde kaynaklar fkrttk. Her iki su takdir edilmi bir iin olmas iin birleti. (Kamer, 11-12)
buyurulur. Sularn boanmaa balamas ile geminin su zerinde ykselmesi arasnda krk gndz ve
krk gecelik bir zaman geti; hatt gittike sular oalp ykselmee balad. Hz. Nh (A.s.)
kendisinin ve beraberindekilerin zerine geminin atsn kapatp rtt. Sonra gemi dalar gibi
dalgalar arasnda yzmee balad. Bu srada Hz. Nh kendisinden ayrlp bir kenarda bekleyen ve
helak edileceklerden olan olu Ym'a : Yavrucuum! Sen de bizimle beraber bin, kfirler ile
beraber olma. (Hd, 42) diye seslendi. Fakat kfir olan olu Ym babasna : Beni sudan koruyacak
bir daa kacam... (Hd, 43) karln verdi. Hz. Nuh'un olu Ym, barnak ve snak yerleri
olan dalara kp kurtulmak istemiti. Bunun zerine Hz. Nh olunu : Bugn Allah'n emrinden
(azabndan) merhamet sahibi olan Allah'tan baka koruyucu yoktur... (Hd, 43) diyerek uyard. Ama
ne yazk ki bu srada : Aralarna bir dalga girdi ve olu (Ym) suda boulanlardan oldu. (Hd, 43).
Bu srada sular dalarn balarna ykseldi; hatta en yksek dan bandan onbe arn daha
ykseldi. Neticede yer yznde bulunan hayvanlar ve bitkiler telef oldular. Yer yznde ise sadece
Hz. Nh (A.s.), onunca birlikte bulunanlar, bir de Tevrat ehlinin iddialarna gre Uc b. Anak sa
kaldlar.
bn Abbs anlatyor :
Allah (C.c.) krk gn yamur yadrnca, yamur ve amurdan rahatsz olan hayvanlar ve kular Hz.
Nuh'un yanma gelip onun emrine boyun
ediler. Bunun zerine Hz. Nh, Allah'n emrettii zere onlardan alnacaklar gemiye ykledi.
Nihayet Hz. Nh ve beraberindekiler on Austos (b)'a rastlayan Recep aynn onuncu gnnde
gemiye bindiler, Muharrem aynn onuncu gn olan Aure gnnde gemiden dar ktlar, ite
re gn oru tutanlar bundan dolay tutarlar.
Tufan hadisesinde ykselen sular iki ynden geliyordu. Bu sularn yars gkten boanyor, dier
yars ise yerden fkryordu. Hz. Nuh'un gemisi btn yer yzn dolat ve hi bir yerde karar
klamad. Nihayet Harem'e (Mekke'ye) geldi ve iine girmeden bir hafta onun evresinde dolat.
Sonra buradan ayrld; iinde bulunanlarla birlikte yer yzn dolaarak Musul topraklarndaki
Kard'da bulunan Cd dama gelip onun zerinde karar kld. te bu anda Allah tarafndan :
...Zlimler gruhuna : 'Uzak olsunlar' denildi" (Hd, 44). Gemi Cd dann zerine karar klnca,
yine Allah (C.c.) tarafndan : Ey yer yz! Suyunu yut; ey Gle! Sen de suyunu tul. denildi. (Hd,
44). Nihayet yer yz suyu yutup iine ekti. Sular ekilinceye, kadar Hz. Nh gemide kald. Bundan
sonra Nh (A.s.) gemiden kp el-Cezre topraklarnda bulunan Karda tarafnda bir yere gitti ve

orada bir ky kurup "Semnn" (seksen) adm verdi. nk yannda bulunanlarn says seksen
kiiden ibaretti ve her biri kendisi iin bir ev yapmt. Bu ky hlen de "Suku's-Semnn" adn
tamaktadr.
Tevrat ehlinden bazlar, Hz. Nuh'un ocuklarnn Tufan'dan sonra dnyaya geldiini sylyorlar. Bir
rivayete gre de Sn'm Tufandan doksan sekiz yl nce dnyaya geldii ileri srlyor. Bir rivayette
de Hz. Nuh'un boulan olunun ad Ym olarak bilinen Ken'an'dr.
Mecslere gelince, onlar Tufan hadisesini bilmezler, devletin Keymers (Hz. dem)'in devrinden
beri kendilerinde bulunduunu sylerler. Eer Tufan olsayd bunlarn nesilleri kesilmi olur ve
devletleri de yklp gitmi olurdu. derler.
Baz mecsler ise Tufan hadisesini kabul ederler, fakat bunun Bbil ve ona yakn evrede meydana
geldiini ileri srerek, Keymers (Hz. dem)'in ocuklarnn meskenleri douda olduu iin Tufan
basknnn onlara ulamadn sylerler. Fakat bu hususta sylenen en doru sz, Allah (C.c.)'m :
Biz onun (Nuh'un) zrriyeni (yer yznde) devaml kldk. (Sfft, 77) buyruudur. nk gemide
birlikte bulunduu kimselerden oullar Sn, Hm ve Yfes hri hibir kimse onun neslini devam
ettirmemitir.
Hz. Nh (A.s.) lm deinde iken kendisine : Dnyay nasl buldun? diye sormular. O da : ki
kapl bir ev gibi buldum, bir kapdan girdim, dier kapdan ktm. buyurmular. Hz. Nh
[29]
lmnden sonra yerine en byk olu Sm' vasi tayin etmitir.
ARAPLARIN DAHHK ADINI VERDKLER BVERESB

[30]

(ZDHAK)

Yemen ahalisi Dahhk'm kendilerinden olduunu, onun firavunlarn ilki olup Hz. brahim (A.s.)
Msr'a geldii zaman burann kral olduunu iddia ederler.
Farslar ise onun kendilerinden olduunu sylerler ve onu kendi soylarna nisbet ederek eceresinin
Bveresb b. Ervendesb b. Zinkr b. Vend-rtek b. Yrn b. Efrevl b. Siymek b. M b. Keymers
olduunu zikrederler. Farsllardan bazlar ise onu baka bir ecere ile kendilerine nisbet ederler.
Eskilere ait tarih haberleri rivayet edenler ise onun yedi iklime hakim olduunu, ayn zamanda
sihirbaz ve fcir bir kii olduunu iddia ederler.
Him el-Kelb anlatyor :
Dorusunu Allah bilir, ama iddia edildiine gre, Dahhk Cemd'den sonra bin yl hkmdarlk
yapmtr. O, Sevd'de Kfe yolundaki Burs adl bir kyde yerlemi ve btn yer yzne hakim
olmutur. Zulm ve hakszl prensip edinmi, pek ok adam ldrm, yer yznde ilk defa adam
asmay, insan organ keserek cezalandrmay o balatmtr. Yer yznde r vergisini ihdas eden,
para basan, ark syleyen ve kendisi iin arklar sylettiren ilk kii yine odur. Bize ulaan bir
habere gre, Dahhk Nemrd'un kendisidir. Hz. brahim (A.s.) onun zamannda domutur, Hz'.
brahim'i atete yakmak isteyen de odur. Farslar ise hkmdarln Uhenc, Cemd ve Tahmris'in
mensup olduklar slaleye ait olduunu, Dahhk'in ise yer yz halknn hkmdarln sihirbazlk ve
kt yollarla, hatt halk omuzlar zerinde bulunan iki ylanla korkutarak ele geirip gasbettiini
iddia ederler.
Kitap ehlinden bir oklar ise, onun omuzlar zerindeki eyin ejderha ba gibi uzunca iki et
parasndan ibaret olduunu ve onun bunlar elbisesiyle rtp kapattn sylerler. O, halk
korkutmak maksadyla bunlarn iki ylan olduunu, yiyecek istediklerini, acktklar zaman hareket

edip kmldadklarn sylerdi; halk ise kendisinden ok sknt ekmiti. Ayrca o, omuzlar
zerindeki et paralar deprenip hareket ettii zaman bunlara insan beyni ile yak yapard ve bylece
onlarn deprenmeleri dinmi olurdu. Bunun iin de o kk yataki ocuklar boazlard; hatta bu i
iin her gn iki adam boazlard. Halk, bu ekilde onun cefasna katlanmay srdrrken Allah (C.c.)
onun helak olmasn murad etti; bu sebeble sbahan (sfahan) halknn avam snfndan Kb (Cve)
adnda birisi isyan bayran ekti. Onun isyan etmesinin sebebi ise, Bveresb (Dahhk)'in adamlar
tarafndan iki olunun omuzlarndaki et paralarnn zdrap ve deprenmesini durdurmak iin elinden
alnm olmasyd. Kb elinde bulunan asasna yannda tad daarcn takarak bir bayrak gibi
yere dikti ve halk Bveresb'e kar cihad ve savaa ard. eitli zulm ve ikenceler ierisinde
bulunduklarndan halkn pek ou onun arsn kabul ederek evresinde toplandlar. Kb.
Bveresb'i malup edince halk bu bayra uurlu sayarap tazim edip sayg gstermee halad; hatt
halk bayrak hususunda ar gitti. Nihayet bu bayrak Acem ahlarnn teber-rk edip uur bekledikleri
en byk bayraklar oldu ve bu bayraa "De-ref-i Kbiyn" adn verdiler. Onlar, bu bayra byk
ilere giritikleri zaman ortaya karrlard. Yine bu bayrak hkmdar ocuklarnn byk ve nemli
iler iin yola karldklar vakit ekilirdi.
sbahan halkndan olan Kb kendisine tbi olanlarla birlikte harekete geti ve yoluna devan ederken
etrafna pek ok adam topland. Kb Dahhk'e yaklanca onun kalbine bir korku dt, konaklarn
terk edip kat, yerini ise bo brakt. Bunun zerine Acemler Kb'nin etrafna toplandlar; fakat Kb
saltanata talip olmayacan ve buna da lyk olmadn onlara bildirdi ve kendilerine Cemd'in
evldndan birisini hkmdar yapmalarn emretti; nk Cemd, devlet kuran ve bunda hizmeti
sebkat eden byk hkmdar Ulank b. Fervl'in olu (torunu) idi. Efridn b. Es-gyn ise Dahhk'in
errinden bir yerde saklanmt. Kb ile beraberindekiler onun yanna geldiler ve onunla karlanca
ok sevindiler, hatt hemen onu hkmdarla getirdiler. Bu arada Kb ile memleketin ileri gelenleri
devlet ilerinde ona yardmc oldular. Efridn, saltanata geip devlet ilerini salam bir temel
zerine oturttuktan sonra Dahhk'in konaklarn ele geirdi ve onun peini takip ederek Dnbvend
dalarnda onu esir etti.
Mecslerden bazlar, Efridn'un, Dahhk'i koruma altnda tutmak iin cinlerden "bir grubu
grevlendirdiini sylerler. Bazlar ise Dahhk' in, Dvud (A.s.)'un olu Hz. Sleyman ile
karlatn ve Sleyman (A.s.)' in onu Dnbvend danda hapsettiini iddia ederler. O zaman Hz.
Sleyman m (Suriye)'da bulunuyordu.
Tutuklu bulunan Bveresb (Dahhk)'i Hz. Sleyman srkleyerek Horasan'a getirdi. Hz. Sleyman
onu tanynca kamamasn salamak iin cinlere emir verdi, onlar ela onu tutup skca baladlar;
ayrca hapsedildii maaradan kp kamamasn ve ebediyyen orada kalmasn salamak iin, cinler
onun tutuklu bulunduu maarann kapsn alp tklatan iki adam varm gibi ona bir de tlsm
yaptlar. Dier taraftan Mecsler Dahhk'in lmeyeceine inanrlar.
te yukarda anlatlan bu hikye, Farslarm mbalaal yalanlarndan biridir. Ayrca Farslarm bu
konuda bizim buraya almadmz daha ok mbalaal yalanlar da vardr.
Farslardan bazlar, Efridn'un onu Nevruz gn ldrdn ileri srerler. Acemler, Dahhk
ldrlrken ; "rnrz nevruz"; yani "Bugn yeni bir gndr, zaman yeni bir gn ile karlyoruz."
demiler ve onun ldrld gn, yni Nevrz'u "bayram gn iln etmilerdir. Dahhk' in esir
alnmas Mehrican gn vuku bulmutur. Bunun zerine Acemler : "Adam boazlayan kiinin
ldrlmesi iin Mehrican gelmitir" demilerdir.
Farslar, Dahhk'in yapt ilerden biri hari, gzel saylabilecek hibir iini duymadklarn

sylyorlar. Onun gzel saylan ii ise udur : Onun ahaliye yapt cefalar artp, iledii zulmlerin
ard arkas kesilmeyince, memleketin ileri gelenleri birbiriyle haberleerek kapsna kadar gidip
onunla grmeyi kararlatrdlar. Nihayet kapsna gelen bu kiiler, ilk nce yanma girip konumak
zere sbahanl Kb'yi setiler. Dahhk'in huzuruna selm vermeden giren Kb Ona : Ey
hkmdar! Seni btn iklimlerin hkmdar olarak m, yoksa bu bir iklimin (Bbil'in) hkmdar
olarak m selmlayaym? dedi. Dahhk ise : Btn iklimlerin hkmdar sfatyla selmla; nk
ben, btn yer yznn hkmdarym diye karlk verdi. Bunun zerine Kb ona : Madem ki
btn iklimlerin hkmdarsn, neden bu yk ve arlklar, ktlkleri bu iklimlerin arasndan
sadece bize yklyorsun ve neden u ileri bizimle dier iklimlerin insanlar arasnda taksim
etmiyorsun? diye sordu. Bu arada Kb ons kendilerinden hafifletilmesini istedii bir takm eyleri
sayp dkt. Dahhk ise onun szlerini tasdik etti ve onun bu szleri Dahhk'e te'sir etti. Bu te'sirle o
yapt ktlkleri ikrar edip itiraf etti ve yanma gelen bu hey'etin gnllerini alarak onlarn
istedikleri ve holandklar eyleri yapacana dir sz verip vaatlerde bulundu. Ayrca onlara,
imdilik, tekrar geri gelmek zere yerlerine dnmelerini ve geldikleri zaman ihtiyalarn yerine
getirdikdikten sonra tekrar yurtlarna dnmelerini syledi.
Dahhk ile gelen hey'etin konumalar esnasnda Dahhk'in annesi de orada hazr bulunmutu. Annesi
ise kendisinden daha ktyd. Gelen heyet huzurdan ayrldktan hemen sonra annesi onlarn
konumalarna kar olunun tahamml gsterip yumuak davranmasna kzarak fkeli bir halde
yanma girdi, olunu azarlayp yerdikten sonra ona : Sen onlar krp geirip yok etmeli ve ellerini
kesmeliydin. dedi.
Nihayet annesi sz uzatnca olu da ona : Ey kadn! Senin dndklerinin hepsini ben de
dndm, fakat heyet hlinde gelen bu kiiler beni hak mefhumuyla anszn kskvrak baladlar.
Onlarn zerine atlp yok etmei her dnmde hak mefhumunun hayali benimle onlarn arasna
girdi, bundan dolay onlara bir ey yapamadm. cevabn verdi. Bundan sonra Dahhk evre
blgelerden gelen halkla megul olmaa balad, onlara daha nce vermi olduu szleri tutup yerine
getirdi ve onlarn pek ok ihtiyalarn karlad.
Bazlar, Dahhk'in saltanatnn alt yz yl, mrnn ise bin yl olduunu sylerler. O, mrnn
sonlarna doru nfuz ve kudreti bakmndan sanki bir hkmdara benziyordu. Bir rivayete gre, onun
saltanat bin yl srm, kendisi ise bin yz yl yaamtr.
Bizim, Bveresb (Dahhk) ile ilgili haberleri burada zikretmemizin sebebi, bazlarnca Hz. Nuh'un
onun zamannda yaad ve Hz. Nuh'un ona ve sahip olduu memleketlerin ahalisine peygamber
olarak gnderildii iddiasndan ileri gelmektedir. Bir rivayete gre, Bbil, Sr ve Dimak
[31]
ehirlerini Dahhk kurmutur.
HZ. NH (A.S.)'UN ZRRYYET
Hz. Peygamber (S.a.) : Biz onun (Nuh'un) zrriyyetini baki kldk.
(Sfft, 77) ayetini tefsir" ederken onun devaml ve baki olan zrriyetinin Sm, Hm ve Yfes
olduunu beyan etmitir.
Vehb b. Mnebbih ise Arap, Fars ve Rumlarn atasnn Sm, Sudanllarn atasnn Hm, Trkler ile
Ye'cc ve Me'cc'un atalarnn Yfes olduunu sylyor. Bir rivayete gre, Kiptiler Hm'n olu
Kt'un ocuklarndan remilerdir.

Hm'n neslinin siyah olmasnn sebebi ise udur : Hz. Nh uyuduu zaman avret yeri almt; Hm
babasnn bu durumunu grd halde onun avret yerini rtmemiti. Dier iki olu Sn ile Yfes
babalarnn avret yerlerini grr grmez hemen zerine bir elbise atarak rtmlerdi. Hz. Nh
uyannca Hm ile dier iki kardeinin yaptklarn rendi, Hm' m aleyhine, Sm ile Yfes'in de
lehine duada bulundu.
bn shk anlatyor :
Hz. Nh (A.s.)'m olu Sm'n hanm Sulb (Slb?), Betvl (Beril?) b. Mahvl b. Hanh b. Kayn
b. dem'in kzdr. Sm'n bu hanmndan Erfahed, Esved (Eved), Lved ve rem adnda olan
ocuklar dnyaya gelmitir. Fakat ben, rem'in Erfahed ve kardeleriyle bir anneden olup
olmadklarn bilmiyorum. Sm'n olu Lved'in ocuklar ise Fars, Crcn, Tasni ve Amlika'n
atas olan Amlk'tr. am'da (Suriye'de) kendilerine Ken'nler denilen zalim ve cebbar kimseler ile
Msr firavunlar, Csim adyla bilinen Bahreyn ve Uman ahlisi bunlardand. Yemme ile hr
arasnda bulunan Remi topraklarnda gebe adr halk olarak yaayan Lved'in soyundan gelen
Emmoullar da bunlardand. Onlar, bu blgede oalmlard; fakat ilemi olduklar bir gnah
yznden helak oldular, gerilerinde ise kendilerine "Nesns" denilen kk bir grup kald. Yemne'de yerleen Tasm sllesi ise Bahreyn'e kadar uzanmlard. Tasm, Anlk, Emn ve Cain
Arap kavminden olup dilleri ise Arapa idi. Daha Yesrib (Medine) ehri kurulmazdan nce Abl
buraya gelmiti. Amlk'a mensup olanlar da San''mn ad konmazdan nce San' blgesine
inmilerdi. Hatt onlarn bir ksm Yesrib'e gelerek Abl'i oradan srp karmlar ve "Cuhfe"
denilen yere inip yerlemilerdi. zerlerine boanan bir sel yznden helak olduklar iin burasna
"Cuhfe" ad verilmitir.
Sm'n olu rem'in Avd (Avs) Gsir ve Havil adnda olu oldu. Avd'm Gsir, d ve Ab
adlarnda olu dnyaya geldi. rem'in olu Gsir'den ise Semd ve Ceds dodu. Bunlar Arap olup
Arapanm Muda lehesiyle konuurlard. Araplar bu kavimlere ve Crhm'e el-Arabu'l -ribe (saf
Arap) derlerdi. Yine Araplar, kendi aralarnda yaadklar bi srada Arapa konumay rendikleri
iin smail oullarna el-Arabu'l mte'ribe (Araplam Araplar) derlerdi.
d kavmi Reml'den Hadramevt'e kadar, Semd ise Hcz ile m arasnda bulunan Hcr
blgesinden Vdi'1-Kur (Mekke)'ya kadar olan yerlerde ikamet edip yerlemilerdi. Cads de
Tasm'a iltihak edip onlarla birlikte o gn iin ad Cevv olan Yemme'den Bahreyn'e kadar olan
ksmda ikamet ediyorlard. Cim topluluu ise Umn'da kalyordu.
Nabat ahlisi, Nabt b. M b. remb. Sm'm ocuklarndan meydana gelmi, Farslar ise Fars b.
Tre b. Msr b. Sm'm oullarndan tremilerdir.
Sm'm olu Erfahed'in de Kaynn adnda bir olu oldu. Kaynn sihir ile megul olurdu. Sonra
Kaynn'n da Salih b. Erfahed eceresiyle anlan bir olu dnyaya geldi. Kaynn sihirle megul
olduu iin Tevrat'ta bu ecerede ismi zikredilmedi. Salih'ten ise Gbir, Gbir'den de Fla dnyaya
geldi. Fla kelimesinin mnas "taksim edens blen" demektir. Onun bu ad almas, yer yznn
onun dneminde blnmesinden ve dillerin onun zamannda karmasndan ileri gelmektedir. Ayrca
Gbir'in bir de Kahtan adnda bir olu daha dnyaya geldi. Kahtn'n da biri Ya'rub, dieri Yakzn
adnda iki olu oldu. Bunlar Yemen'e yerletiler. Yemen'e ilk yerleen ve "laneti icabettirecek bir ey
yapmadn" manasnda "ebey-e'1-la'ne" cmlesiyle ilk selmlanan hkmdar Kahtn'dr. Gbir'in
olu Fla'dan Er, Er'dan Sr, Sr'dan Nhr, Nhr'dan Trah, yani Arapadaki adyla
zer, zer'den Hz. brahim (A.s.) dnyaya gelmitir. Ayrca Erfahed'in Nemrd admda bir olu
daha domutur. Bir rivayete gre ise Nemrd'un neseb eceresi Nemrd b. Kev b. Hm b. Nuh'tur.

Him el-Kelb ise bu konuda unlar sylyor :

Hindi ve Sindler, Tevkr (Tevkn) b. Yaktn b. Gabir b. lh b. Erfahed b. Sm b. Nuh'un
oullardr. Crhm ise Yaktn b. Gbir'in ocuklarndan remitir. Hadaramevt de Yaktm'm oludur.
Nesebini Hz, smail (A.s.)'in soyundan bakasna nsbet edenlere gre Yaktn ile Kahtn ayn kiidir.
Smhce ve Ktme'nin haricindeki Berberi ahalisi ise Seml b. Mrib b. Frn b. Amr b. Amlk b.
Lved b. Sn b. Nuh'un ocuklardr. Smhce ile Ktme ise frik b. Sayfb. Sebe'in oullardr.
Hz. Nuh'un olu Yfes'in ise Cmir, Mu'', Mrek, Buvn, Fub, M-ic ve Tre adlarndaki
oullar dnyaya gelmitir. Bir gre gre C-nir'in evldndan Fars hkmdarlar dnyaya gelmi,
Trkler ve Hazarlar Tre'in ocuklarndan, bn ahlisi Mic'in ocuklarndan, Ye'cc ve
Me'cc, M''m ocuklarndan, Saklibe (Bulgarlar?) ve Burcn (Bodan?) ahlisi de Buvn'm
ocuklarndan remilerdir. bn ahlisi eski alarda, s b. shk'm ocuklar ve bakalar gelip
yerlemeden nce Rum topraklarnda yaarlard. Hz. Nuh'un olu Sm, Hm ve Yfes'ten treyen
her kavim ayr ayr lkelere dalarak yerletiler ve bakalarn bu topraklardan srp kardlar.
ecereleri Latb. Yunan b. Yfesb. Nh olan Rumlar da Yfes'in ocuklarndan remilerdir.
Hz. Nuh'un olu Hn'm Msryim, Kev, Kt ve Ken'an adlarnda drt olu olmutur. Hn'm olu
Kev'ten Nemrd dnyaya gelmitir. Bir rivayete gre, Nemrd'un Sm'm oullarndan olduu
sylenir. Hn'm ocuklarnn geri kalanlar ise Nuba, Habe ve Zengibar sahillerine gidip
yerlemilerdir. Berberi ahlisi ile Kptlerin Msryim'in ocuklarndan redikleri de rivayet
edilmektedir.
Rivayete gre Kt, Sind ve Hind'e giderek oraya yerlemi, buralarn halk ise onun ocuklarndan
remilerdir.
Ken'an oullarnn bir ksm m (Suriye)'a gitmi, sonra sriloul-lar am'a gelip onlar
ldrmler, sa kalanlar ise srp karmlar, bylece m sriloullarnm eline gemitir. Daha
sonra sriloullar-nn zerine yryen Rumlar, ok az hari olmak zere onlarn bir ksmn
ldrmler, geri kalan ksmn ise., Irak'a srmlerdir". Neticede Araplarn gelmesiyle m onlarn
eline gemitir.
d kavmine kendi zamanlarnda "d- rem" denirdi. d kavmi helak olduktan sonra Semd
kavmine "Semd- rem" denildi.
Tevrat ehline gre, Erfahed dnyaya geldii zaman babas Sm yz iki yandayd. Erfahed'in
babas Sn alt yz yl yaamtr. Erfahed otuz be yanda iken olu Kaynn domutur. Erfahed
de drt yz otuz sekiz yl yaamtr. Kaynn otuz dokuz yanda iken lh adndaki olu dnyaya
gelmitir; fakat yukarda da anlattmz zere, Kaynn sihirbaz olduu iin ilh kitaplarda mrnden
bahsedilmemitir. Gbir doduu zaman babas lih otuz yandayd. lih drt yz otuz yl
yaamtr.
Gbir'in Fla ve Kahtn adnda iki olu dnyaya gelmitir. Tufan'dan yz krk yl sonra Fla
domutur. Babas Gbr ise drt yz yetmi drt yl yaamtr. Fla otuz yanda iken olu Er
domutur. Babas Fla ise iki yz otuz dokuz yl yaamtr. Er otuz iki yanda iken olu olu
Sr dnyaya gelmitir. Er iki yz otuz dokuz yl yaamtr. S-r otuz yanda iken olu Nhr
domutur. Babas Sr ise iki yz otuz yl yaamtr. Nhr yirmi yedi yanda iken Hz. brahim
(A.s.)'in babas] olan olu Trah (zer) dnyaya gelmitir. Nhr, iki yz krk sekiz yl yaamtr.
Trah'tan Hz. brahim (A.s.) domutur. Tufan hadisesi ile Hz. brahim'in doumu arasndan geen
zaman ise bin iki yz altm yldr. Bu srada Hz. dem (A.s.)'in yaratlnn zerinden bin
yz otuz yedi yl gemiti.

Gbir'in olu Kahtn'dan Ya'rub, Ya'rub'tan Yecb, Yecb'ten Se-be', S ebe'ten Hmyer, Kehln,
[32]
Amr, E'ar, Enmr ve Mrr, Amr'dan Ad, Ad'den Lalm ve Czam dnyaya gelmilerdir.
EFRDUN'UN HKMDARLII
Esgyn'n olu Efridn Cemd'in soyundan gelmitir. Fars nesep alimlerinden bazlar, Dahhk'i
yenip mlk ve devletini elinden alan Ef-ridn'm Hz. Nh (A.s.)'un kendisi olduunu, dier bazlar
ise Efridn'un Allah (C.c.)'m Kur'n- Kerm'de zikrettii ve Hz. brahim ile maceras olan
Zlkarneyn'in kendisi olduunu iddia ederler. Benim Efridn'u burada zikretmenin sebebi, onun
olunun kssalarnn ilerde bahsedilecei zere Hz. Nuh'un kssasna benzemesi, hal ve gidiatnn
gzellii, Dahhk' in onun tarafndan ldrlm bulunmas, ayrca bir rivayete gre Dahhk' in
helakinin Hz. Nuh'un tarafndan olduu iddias gibi hususlara dayanmaktadr.
Geri kalan dier Fars nesep alimleri ise Efridn'un nesebini hkmdar Cemd'e nisbet ederler.
Cemd ile Efridn arasnda on batnda on ata gelip gemi, Dahhk'ten korktuklar iin de hepsi
Esiyn adm alm, ancak kendilerine krmz renkli veya alaca renkli sr sahibi Es-yn gibi
verilen lakaplarla birbirinden ayrt edilmeleri mmkn olmutur. lk nce filleri ehlletirip onlara
binen, katrlar reten, rdek ve gvercin besleyen, teryak yapan Efrdn'dur. Ayrca o. zulme
urayanlarn hakkn korumu, halka Allah'a ibadet etmeyi, insafl hareket edip iyilik yapmalarn
emretmi, halkn Dahhk tarafndan gasbedilen topraklarn ve dier eylerini kendilerine iade etmi,
ancak sahipleri bulunmayan mlk ve topraklar yoksul miskinlere vakfetmitir.
Rivayete gre ilk nce sf ismini alan ve tp ilmiyle megul olan kii Efrdn'dur.
Efridn'un olu vard. Byk olunun ad erm (Semi?) ikincisinin ad Tc, ncsnn ad ise
rec idi. Kendisinden sonra oullarmm ayrla deceklerinden korkan Efridn hayatta iken idaresi
altnda bulunan memleketleri onlarn arasnda e taksim etti. Bunu yaparken de onlarn hisselerine
den paylarn zerinde adlarnn yazl bulunduu oklarn ierisine yerletirdi ve her birine kur'a
usulyle bunlarndan birisini almalarn emretti. Neticede Rum ve Marip (Bat) lkeleri erm'e,
Trk ve in lkeleri Tc'a, Irak Sind, Hind, Hicaz ve dier lkeler de rec'e isabet etti. Ayrca
Efrdn ok sevdii nc olu rec'e tac ve tahtn da verdi. Efridn ldkten sonra olu
arasnda dmanlk krklendi, kendilerinden sonra da bu dmanlk ocuklar arasna srad.
Zamanla aralarnda kskanlk hislerinin artmas zerine Tcile erm, kardeleri rec'in ve onun iki
olunun zerine yryp onlar ldrdler. Sonra bu iki karde lkeleri kendi aralarnda taksim
ederek yz yl saltanat srdler.
Efridn, Nemrd, Nabat ahalisinden ve bakalarndan Sevd blgesinde kalanlarn pelerini takip
edip onlarn ileri gelenlerini yok etti ve izlerini yer yznden sildi. Efridn ise be yz yl saltanat
[33]
srd.
HZ. NH (A.S.) LE BRAHM (A.S.) ARASINDAK ZAMAN ERSNDE MEYDANA
GELEN HADSELER
Daha nce Hz. Nuh'un ve oullarnn durumlarn, babalan Nh (A.s.)' un vefatndan sonra oullarnn
yer yzn aralarnda nasl taksim ettiklerini ve her birinin yerletikleri yerleri anlattk. Hz. Nuh'un
ocuklar arasnda taknlk yapp isyan edenler oldu. Bunun zerine Allah (C.c.) kendilerine

peygamber gnderdi; fakat onlar kendilerine gnderilen peygamberi yalanladlar, bu sebebten Allah
onlar helak etti. te Allah'n helak edip yok ettii bu kimseler d ve Semd adlarndaki kavimlerdir.
Bunlar, rem b. Sn b. Nuh'un ocuklarndan remilerdir.
Birinci d kavmi olarak bilinen d'm nesep eceresi d b. Avd b. rem b. Sam b. Nuh'tur. d
kavminin yerletikleri yerler ise hr, Uman ve Hazaramevt arasndaki Ahlf'a kadar olan yerlerdir.
d kavmi uzun boylu, zorba ve kibirli kiiler olup bir benzeri yer yznde yoktu. Allah (C.c.) onlar
hakknda : ...Dnn k O sizi, Nh (A.s.)'m kavminden sonra (onlarn yerine) hkimler kld ve
yaratlta sizi onlardan stn (kuvvetli) yapt. (A'rf, 69) buyurur.
Allah, d kavmine peygamber olarak Hz. I-Id (A.s.)' gnderdi. Hd (A.s.)'un nesep eceresi ise
Hd b. Abdullah b. Rebh b. el-Celd b. d b. Avd'dur. Bazlar ise Hz. Hd'un Gbir b. hh b.
Erfahed b. Sn b. Nh olduunu iddia ederler.
[34]
d kavmi putperest kiilerdi ve Dr, Dar, Heba adlarnda tane putlar vard.
Hz. Hd,
onlar Allah'n birliine inanmaa, sadece ona ibadet etmee ve insanlara kar zulm terketmee
davet etti; fakat onlar Hz. Hd'u tekzip edip yalanladlar ve : Bizden daha kuvvetli kim vardr?
diyerek ona karlk verdiler. Onlarn ierisinden Hz. Hd'a inananlarn says ok azd.
d kavminin durumunu tan shk u ekilde anlatyor : d kavmi, peygamber olarak gnderilen Hz.
Hd'u yalanladklar iin pepee gelen ktlklara maruz kaldlar. Nihayet zor duruma den d
kavmi, yamur duas iin Mekke'ye bir hey'et gndermek hususunda kendi aralarnda grtler.
Bunun zerine Kayl b. Ayr, Lukaym "b. Hezzl, Mersed b. Sa'd, Mu'viye b. Bekr'in days Clhme
ta. el-Haytaer ve Lk-mn b. d b. Fulan (Meylan?) b. d el-ekber (Byk Ada)'den teekkl eden
bir heyeti yetmi kiiyle birlikte Mekke'ye gnderdiler. Bu heyetin ierisinde mslman olan tek kii
Mersed b. Sa'd idi ve o da nslmanli-n gizlemiti. Mekke'ye gelen bu heyet, Mekke'nin hricinde
ve hareni snrnn dnda yerleen Mu'viye b. Bekr'in yanma gelip ona konuk oldular. Mu'viye b.
Bekr ise konuklarna ikramda bulunup onlar ho karlad. Ayn zamanda heyet olarak gelen bu
kimseler onun daylar ve shr akrabalar idiler. Zira Lukaym b. Hezzl, Mu'viye'nin babas Bekr'in
kz ve Mu'viye'nin kz kardei Hzeyle ile evli bulunuyordu ve bunlardan doan ocuklar ise
daylar Mu'viye'nin yannda Mekke'de bulunuyorlard. Bu ocuklar, Lukaymoullar olarak bilinen
Ubeyd, Anr, mir ve Umeyr adlarndaki kiilerdi. te bunlar, birinci d kavminin bakyyesi olan
son d kavmini meydana getiriyorlard. Mu'viye'nin yanma konuk olarak inen bu kiiler, onun
yannda bir ay kaldlar. Bu mddet ierisinde Mu'viye'nin "Cerdetn" denilen arkc iki cariyesi
onlara arklar syleyip elendiriyorlar; onlar da durmadan iki imek suretiyle gnlerini
geiriyorlard. Onlarn, kal srelerini uzatmalar ve geli gayelerini brakmalar Mu'viye'ye ar
geldi ve : Daylarm, akrabalarn mahvoldu. diye kendi kendisine sylendi. Fakat utancndan bir
trl heyete m-safir olmalar hasebiyle yamur duasna kmalarm syleyemedi. Mu'viye bu
durumu "Cerdetn" denilen iki cariyesine at. Onlar : Sen bir iir syle, biz bu iiri onlara okuruz,
onlar bu iirin kimin tarafndan sylendiini bilemezler, belki de bu iir onlar harekete geirir.
dediler. Bunun zerine Mu'viye u mealdeki msralarla balayan bir iir syledi :
"Ey Kayl! Yazklar olsun sana! Yerinden kalk ela Allah'tan dilekte bulun, zira Allah sabah vakti
bulutlar meydana getirerek d kavminin topraklarn sular. nk d kavmi sz sylemeyecek bir
halde gecelediler..."
Cerdetn denilen bu iki criye tarafndan Mu'viye'nin syledii bu iir okunup onlar tarafndan
iitilince birbirlerine : Ey cemat! Kavminiz sizi balarna gelen ktlk belsndan kurtulmak iin
gnderdi, siz ise yamur duasnda bulunma geciktirdiniz. Haydi u Haren'e giriniz de kavminiz iin

yamur duasnda bulununuz. dediler. Bunun zerine Mersed b. Sa'd : Allah'a yemin ederim ki,
duanzla Allah size yamur yadr-mayacaktr. Ancak peygamberinize (Hd'a) itaat ederseniz sizin
iin yamur yadrlacaktr. dedi ve msmanln aa vurdu. Mersed b. Sa'd' m bu szlerini
duyan Mu'viye'nin days Clhme b. el-Hayber, 3'eeni Mu'viye b. Bekr'e : Mersed'i yannda tut,
onu bizim yanmza brakma. dedi. Bundan sonra onlar heyet halinde d kavmi iin yamur duasnda
bulunmak zere Mekke'ye hareket ettiler. Mekke'ye gelince kendi kavimleri iin Allah'a dua edip
yamur yadrmasn istediler. Onlarn dualarn mteakip Allah (C.c.) gkte beyaz, krmz ve siyah
renkte bulut yaratt, sonra bulutlardan : Ey Kayl! Kendin ve kavmin iin u bulutlardan birini
se. diye bir ses geldi. Kayl ise : Bu bulutlar arasnda suyu en ok olan siyah bulut olduu iin,
ben siyah bulutu setim. dedi. O srada bir mndi Kayl'e : Sen ldrc bir kl frtnas setin, bu
bulut d kavminden hi bir kimseyi sa brakmayacak, atalarn da ocuklarn da mahvedip yok
edecektir. Ancak doru .yolda olan Lziyyeoullar bu helakten kurtulacaktr. diye seslendi.
Lziyyeoullar ise Lukaym ta. Hezzl' m oullaryd ve bunlar daylar Mu'viye b. Bekr'in yannda
Mekke'de kalyorlard. Nihayet Allah, ierisinde azap bulunan siyah bulutu d kavmi zerine
gnderdi. Bu bulut Mui adndaki vadi tarafndan onlarn zerine geldi. Siyah bulutu gren d
kavmi buna ok sevindiler ve: Bu bize yamur getiren bir buluttur. dediler. Hd : Hayr, arabuk
gelmesini istediiniz bulut, ierisinde ackl azab bulunduran bir rzgrdr. O, Rab-binin emriyle
(emrolunduu) her eyi helak edecektir, dedi. (Ahkf, 24, 25).
Bu bulutta nelerin bulunduunu gren ve onun yok edici bir rzgr olduunu anlayan ilk kii d
kavminden Fehded (Mehded?) adnda bir kadn idi. Bulutta bulunanlar grnce bararak kendini
kaybedip yere dmt. Ayldktan sonra kendisine : Neler grdn? diye sorduklarnda : Bulutun
ierisinde ate paralar gibi parlayan bir eyler grdm ve bulutun nnde bulunan bir takm
adamlar onu ekip srklyorlard. diye cevap verdi. Nihayet azap rzgr vadiden kp grnd
zaman, ilerinde Halacn'm da bulunduu yedi kii : Haydi gelin de vadinin kenarna duralm, azap
rzgrn durduralm. dediler. Fakat rzgr, onlar, altndan girip havaya kaldryor, yere vurup
boyunlarn koparyordu. Azap kasrgasndan kurtulan tek kii ise Halacan oldu ve daa doru
trmanmaa balad bir srada kendi kendisine u mealdeki msralar sylyordu :
"Geride ancak Halacan kurtulup sa kalmtr. Gecesi korkutan gndzn iddetinden vay Halacn
senin hline! O gnn saldrmas ve ayaklaryla ezmesi devaml olmutu. Eer bu hal kendi bama
gelmemi olsaj'-d, mutlaka haberini aratrp bilmeye alrdm."
Bu srada Halacan ile karlaan Hz. Hd (A.s.) ona: Eer mslman olursan kurtulursun. dedi.
Halacan: Eer msan olursam bunun karlnda bana ve var? diye sordu. Hz. Hd: Cennet
vardr. buyurdu. Ha-lacn : Buht devesi gibi bulut ierisinde bulunanlar nelerdir? diye sordu. Hz.
Hd : Onlar meleklerdir. cevabm verdi. Halacn : Eer ben mslman olursam Rabb' beni
onlardan korur mu? diye sordu. Hd (A.s.) : Sen hi askerlerinden korkup da onlara sman bir
hkmdar grdn m? dedi. Bunun zerine Halacn : Rabb' dediklerini yapsa dahi ben memnun
olman. karln verdi. Bundan hemen sonra azap rzgr gelip onu helak ederek arkadalarnn
arasna katt. Bu hususta Allah (C.c): Allah onu (kasrgay) yedi gece, sekiz gn aralksz onlarn
zerine musallat kld... (Hakka, 7) buyurur. Hlsa bu kasrga, d kavminden hi bir kimseyi sa
brakmad. Bu esnada Hz. Hd ve kendisine iman edenler bir ala ekilmi, esen frtnal rzgr
onun ve beraberindekilerin sadece derilerim okayp gemitir. Fakat bu kasrga yerle gk arasnda
bulunan d kavminden kimin zerine uradysa onlarn zerine talar yadrarak beyinlerini
paralamtr.

d kavminin gnderdii heyet Mekke'den dnp Mu'viye b. Bekr'in yanma gelip tekrar konuk
olduklar bir srada, deve zerinde bir adam gelerek onlara d kavminin lelk olduunu, Hz. Hd'u
ise kurtulduunu haber verdi.
bn shk szlerine devam ederek yle diyor.: Allah tarafndan Luk-man b. d'a : "Ebedi yaamak
hususu hri olmak zere kendin iin bir dilekte bulun" denildi. O da : 'Ey Rabb'm! Bana mr ver'
dedi. Bunun zerine Allah tarafndan ona : "Haydi se!" denildi. O da yedi kartaln mr kadar uzun
sren bir mr seti. Her kartal seksen yl yayordu; iddia edildiine gre o yedi kartaln mr
kadar yaamt. Lukrnan, yumurtadan yeni km erkek bir kartal yavrusunu yanma alp besliyor,
seksen yllk mr dolup lnce de bir yenisini alarak beslemee devam ediyordu. Nihayet Lbed
ismindeki yedinci kartal ile birlikte Lukman "b. d ld.
Hz. Hd (A.s.) yz elli yanda iken vefat etmitir. Kabri ise Hadara-mevt'te, bir rivayete gre ise
Mekke'nin Hcr blgesinde bulunmaktadr.
d kavmi helak olunca Allah (C.c.) onlarn zerine siyah kular gndermi, bu kular onlarn
cesedlerini denize atmlardr. Bir ayette bu hususla ilgili olarak : "...te onlar o hle geldiler ki,
meskenlerinden baka bir ey grnmez oldu." (Ahkf, 25) buyurulur.
Rzgr hi bir zaman lsn amam, ancak o gn iin lsn ap kendisini idare ile memur
olan meleklere kar gelerek onlara galebe almtr. Bu hususu bildiren bir yette '. "d kavmine
gelince, onlar da uultulu, azgn bir frtna ile helak edildiler." (Hakka, 6) buyurulur.
Hakikaten bu frtnal rzgr dev aalar kklerinden skp deviriyor, d kavminin evlerini ise
balarna ykyordu.
Semd kavmine gelince : Onlar, Semd b. Csir b. rem b. Sm'm evladndan reyip oalmlard
ve Hicaz ile am arasnda bulunan Hcr blgesinde yayorlard. Ayrca Semd kavmi, d
kavminden sonra reyip oalmlar, kfre sapp isyan etmilerdi. Bunun zerine Allah (C.c.) Hz.
Salih (A.s.)'i onlara peygamber olarak gndermiti. Hz. Salih'in nesep eceresi, Salih b. Ubeyd b.
Esif b. Mic b. Ubeyd b. Cdir b. Semd, bir rivayete gre ise Salih b. Esif b. Kemic b. rem b.
Semd idi. Hz. Salih (A.s.) onlar Allah'n birliine ve sdece O'na ibadet etmee davet etmiti. Bu
hususla ilgili olarak bir yette :OnIar : "Ey Salih! Sen bundan nce iimizde mit beslenilen br
kiiydin" dediler. (Hd, 62) buyurulur.
Allah (C.c), Semd kavmini uzun mrl klmt; hatt onlardan birisinin kerpiten yapm olduu
ev mrne kfi gelmeden yklyordu. Bunun zerine onlar, dalardaki kayalar oyarak geni evler
yaptlar ve bolluk.ierisinde yaadlar. Hz. Salih, devaml surette onlar hakka davet etti; fakat onlar,
Salih (A.s.)'e tbi olmadlar, ancak zayf tabakadan az miktarda kii onun davetini kabul edip
kendisine tbi oldu. Hz. Salih'in srarl bir ekilde onlar hakka davet edip korkutmas zerine
putlaryla birlikte ktklar bir bayram iin: Ey Salih! Sen de bizimle birlikte bayrammza katl,
bize bir yet (mucize) gster, sen kendi Allah'na yalvar, biz de kendi ilahlarmza yalvaralm. Eer
duanz kabul olunursa biz sana tbi olalm, ayet bizini duamz kabul olunur ise sen bize tbi ol.
dediler. Hz. Salih onlarn bu isteini kabul etti. Bunun zerine onlar putlarn yanlarna alarak bayram
yerine ktlar, onlarla beraber Salih (A.s.) de bayram yerine geldi.
Onlar, Hz. Salih'in duasnn kabul olunmamas iin putlarna yalvardlar. Bu arada Semd kavminin
bakan durumunda olan birisi : Ey Salih! u tek basma duran kayadan on yanda hamile ve geni
karnl bir dii deve kar. Eer bunu yaparsan senin peygamberliini tasdik edeceiz. dedi. Bunun
zerine "Hz. Salih kendisini tasdik edeceklerine dir onlardan sz aldktan sonra kayann yanna gelip
namaz kld ve Rabb'ine dua etti. te bu srada kayada, doum sancs eken kadnlarda grld

gibi bir sanc ekme hli grld. Bundan hemen sonra kaya ald, ierisinden ise onlarn istedikleri
gibi bir dii deve kt. Bu durumu onlar gzleriyle gryorlard. Az sonra bu deve kendi
byklnde bir erkek yavru dourdu. Bu durum karsnda Sernd kavminin bakan durumunda
olan Cndu' b. Amr ile birlikte kavminden bir grup kimseler Hz. Salih'e iman ettiler.
Kayann ortasndan deve ktktan sonra Salih (A.s.) onlara : te bu dii devedir. Su ime hakk
(bir gn) onun, belli bir gnn su ime hakla da sizindir." (u'ar, 155) dedi. Ayrca onlara : Bu
deveyi keserseniz mutlaka Allah sizi helak eder. buyurdu. Neticede su ime hakk bir gn deveye,
belli bir gn iin de onlara verildi. Devenin suya gelecei gn suyu deveye brakrlar, bu arada kap
kaaklarm deveden sadklar stle doldururlard. Su ime hakk kendilerine gelince de deveyi suyun
bandan uzaklatrrlard ve deve o gn su imezdi. Kendilerine ayrlan gnde ertesi gn
kullanacaklar sular kaplara doldurup bir kenara brakrlard.
Nihayet ok gemeden Allah tarafndan Hz. Salih'e kavminin pek yaknda deveyi keseceklerine dir
bir vahiy geldi. Hz. Salih (S.a.) bunu onlara sylediinde onlar : Bizler byle bir ey yapacak
deiliz. dediler. Bunun zerine Salih (A.s.) onlara : Eer siz bu deveyi kesmeseniz bile, pek
yaknda iinizden doacak olan birisi bu deveyi kesecektir. dedi. Onlar : Doacak olan bu ocuun
almetini bize bildirin; Allah'a yemin ederiz ki, mutlaka deveyi kesecek olan kimseyi bulup
ldrrz. dediler. Hz. Salih bu kimsenin almetini bildirirken onun kumral, gk gzl, kzl sal
bir gen olduunu syledi.
bn shk szlerine devam ediyor ve unlar sylyor : Bu kavmin bulunduu ehirde nfuz sahibi
gl iki yal kii vard. Bunlardan birisinin bir olu bulunuyordu ve dengini bulamad iin onu
evlendirmiyordu. Dierinin ise bir kz ocuu vard, o da kzma denk bir e bulamad iin onu
evlendirmiyordu. Nihayet bu nfuzlu yal kiiler, olanla kz birbiriyle evlendirdiler. te bu
evlilikten Salih (A.s.)'in almetini syledii ocuk dnyaya geldi.
Hz. Salih'in : "inizden doacak birisi bu deveyi kesecektir" demesi zerine onlar hemen harekete
geerek ehirden sekiz ebe kadm setiler ve yanlarna ehri dolamak zere zabta memurlar kattlar.
Onlar, doum yapan bir kadn grdklerinde onun yanma gelirler ve bu ocuun almeti tarif edilen
ocuk olup olmadn kontrol ederlerdi.
Neticede evsaf tarif edilen ocua rastlayan ebe kadnlar : "Allah'n peygamberi Salih (A.s.)'in tarif
ettii ocuk budur." diyerek harmaya baladlar. Bunun zerine zabta memurlar ocuu alp
gtrmek istediler. Fakat bu ocuun dedeleri olan ihtiyar nfuzlu iki kii araya girip ocuu zabta
memurlarna vermediler ve onlara : "Eer Salih bu ocuu istiyorsa biz onu kendimiz ldrrz."
dediler. Bu ocuk, doan ocuklarm en kts olup bakalarnn bir hafta ierisindeki bymesini o
bir gnde tamamlyordu. Nihayet Semd kavminden bozgunculuk yapan dokuz kii bir araya geldiler.
Bu dokuz kiiden bir tanesi de ksa zamanda byyen bu kt ocuktu. Daha nce bu sekiz kii deveyi
kesecek olan kiinin kendilerinden doacak olan bir ocuk olduunu dnerek ve bundan endie
ederek kendilerinden doan olan ocuklarn ldrmlerdi. Sonra bundan pimanlk duyan bu
kimseler o kt ocukla birlikte Hz. Salih'i ve ailesini ldrmek zere yemin ettiler ve yle dediler :
"Biz toplu halde buradan karz, bizleri gren halk ise bir yolculua ktmz sanr. Biz hemen
Salih'in yolu zerindeki maaraya gelir, orada bekleriz. Gece vakti oup da Salih ibadet etmek iin
mescidine kt bir srada onu ldrr, sonra tekrar maaraya gelir, oradan da evlerimize dneriz.
Bundan sonra da 'Onun ldrldn bilmiyoruz' deriz, bylece onun kavmi bizi tasdik edip
szlerimize inanrlar." Aslnda Hz. Salih geceyi kavminin arasnda geirmez, Mescid-i Salih ismiyle
kendisine nis-bet edilen mescide gider, orada gecelerdi. Nihayet bu dokuz kii maaraya

girdiklerinde zerlerine bir kaya dt ve hepsini ldrd. Bu dokuz kiinin plnn bilen bir grup
kimse maaraya gelip onlarn helak olduklarn grnce hemen bararak geri dndler ve : "Salih
nce onlara kendi ocuklarn ldrmelerini emretti, imdi de kendilerini ldrd." dediler.
Bir rivayete gre, bu dokuz kiinin Hz. Salih'i ldrmek iin yemin tmeleri, onlarn deveyi
kesmelerinden ve Hz. Salih (A.s.)'in kendilerini azapla korkutup uyarmasndan sonra olmutu. Dereyi
boazlyan bu dokuz kii kendi aralarnda : "Gelin Salih'i ldrelim! Eer o davasnda hakl ve doru
ise bir an nce onu ldrm oluruz, ayet davasnda yalanc ise yine onu ldrp devenin
arkasndan gndermi oluruz." dediler. Bunun zerine onlar bir gece Salih (A.s.) ile ailesinin
bulunduu yere geldiler. Fakat melekler tarafndan atlan talarla beyinleri paralanarak helak
oldular. Bu srada onlarn yanma gelen adamlar onlarn helak olduklarn grnce Hz. Salih'e:
"Bunlar sen mi ldrdn?" diyerek zerine yryp onu ldrmek istediler. Ancak Hz. Salih
(A.s.)'in airetinden olan kimseler, Hz. Salih'i ldrmesine engel oldular ve onlara : "Salih sizi
azapla korkutmutur. Eer o, dvasnda doru ise, hareketinizle Rabb'mzm gazabn ar-trmaym,
ayet o yalanc ise biz onu tutar size teslim ederiz." dediler. Bunun zerine onlar Hz. Salih'i
ldrmekten vaz geerek geri dndler.
Birinci rivayete gre, Hz. Salih'i ldrmek iin yemin eden dokuz kii deveyi boazlyan kiiler
deildir. kinci rivayet ise daha dorudur. Allah doru olan daha iyi bilir.
Devenin ldrlmesinin sebebi udur : Bir rivayete gre, Kaddr b. Slif bir grup kiiyle birlikte
arap iiyorlard, su hakknn deveye ait olduu bir gne rastlad iin araplarna katacak su
bulamamlard. te bu hadise zerine onlar birbirlerini tevik ve tahrik ederek deveyi kesmilerdir.
Dier rivayete gre Semd kavminin ierisinde biri Katm, dieri Ka-bl (Kubl?) adnda ahlaksz
iki kadn vard. Kaddr b. Slif Katm adndaki kadna, Msda' ismindeki bir erkek de Kabl
adndaki kadna akt. Bunlar ou zaman bu kadnlarla gizlice buluurlard. Gecelerden bir gece bu
kadnlar Kddar ile Msda'a : Deveyi ldrmedike bizimle bir araya gelmenize imkan yoktur.
dediler. Bunun zerine onlar, kadnlarn isteine "pek iyi" diyerek adamlarn yanlarna alp deveyi
ldrmek zere harekete getiler. Bu srada deve su havuzunun banda duruyordu. Onlarn ele
baslar, ilerinden birisine : Git, deveyi boazla. dedi. Deveyi boazlamak zere giden kii, bu ii
gzne kestiremeyip geri dnd. Sonra eleba olan kii, bir bakasn gnderdi, fakat o da gzne
kestiremeyip geri dnd. Hulsa kimi gnderdi ise deveyi ldrmeyi gzne kestiremeyip geri
dndler. Bu defa eleba olan kii bizzat kendisi devenin yanma gelerek zerine atld ve devenin
arka ayaklarmdaki sinirleri kesmesi zerine deve yere yuvarlanp debelenmee balad. Dvenin
ldrld gn arambayd. Kendi dillerine gre deveyi ldren bu kiinin ad "Cebbar" idi.
Onlar, kendilerince haftann ilk gn kabul ettikleri pazar gn helak olmulard. Deve ldrlnce
onlardan birisi Hz. Salih (A.s.)'in yan gelerek : abuk yeti, deveyi ldrdler. dedi. Bunun
zerine Hz. Salih hemen devenin bulunduu tarafa yneldi, bu srada onlar Hz. Salih'i karlayarak :
Ey Allah'n peygamberi Salih! Deveyi falan kii kesti, bizim bunda suumuz yok. diyerek zr
dilemee baladlar. Bu durum karsnda Hz. Salih (A.s.) onlara : Gidip bakn, devenin yavrusunun
arkasndan yetimee aln, eer arkasndan yetiebilirseniz, Allah azabn zerinizden
kaldrabilir. dedi. Bunun zerine onlar yavruyu aramaa koyuldular. Bu srada annesinin izdrap
ierisinde kvrandn gren yavru, pek yksek olmayan "el-Kare" adndaki bir daa gelerek zerine
kt. Onlar ise yavruyu yakalamak iin dan zerine kmak istediler. Fakat Allah tarafndan yaplan
bir vahiy ile da, kularn dahi ulaamayaca bir tarzda ge doru iyice ykseldi. Bundan sonra Hz.
Salih kavminin yaad ehre indi. Hz. Salih'i gren yavru ise gzlerinden yalar boanarak

alamaa balad, sonra yavru Hz. Salih'e dnerek defa brd. Bunun zerine Hz. Salih (A.s.)
onlara; Bu yavrunun her ^brmesi bir gnlk mddeti bildirir. Siz memleketinizde gn daha
yaayn. te bu, yalan olmayan br vad ve tehdittir. (Hd, 65) dedi. Ayrca onlara, balarna
gelecek olan azabn almetini bildiriken birinci gn yzlerinin sararacan, ikinci gn yzlerinin
krmz il aacan nc gn ise yzlerinin siyahlaacam syledi. Ertesi gn sabahleyin
kalktklarnda kk, byk, kadn, erkek hepsinin yzleri safran srm gibi sararmt. kinci gn
kalktklarnda yzleri kpkrmz kesilmiti. nc gnnn sabahnda ise yzleri ziftlenmi gibi
simsiyah olmutu. Azabn yaklatn gren bu kavim hemen ha-nutlarm srnp kefenlerini
giydiler. Onlarn hanutlar mrr-i safi ile sar sabrdan ibaretti. Kefenleri ise deridendi. Bundan sonra
onlar kendilerini yere atarak azabn nereden geleceini bilmediklerinden gzlerini bir yere, bir ge
evirmee baladlar. Drdnc gn sabah olunca gkten gk grltsne benzer bir sayha (ses)
geldi ve bu sayha onlarn gs ukurlarnda bulunan kalplerini param para etti. Allah (C.c.) bu
hususla ilgili olarak bir yette : "O zlimleri korkun bir ses (sayha) alp gtrd de yurtlarnda diz
st ken (canlar kan) kimseler oluverdiler." (Hd, 67) buyurur.
bn Cureyc'in rivayet ettii bir hadiste yle buyurulur : Allah (C.c), Semd kavminden dou ile bat
arasnda bulunan herkesi helak etti, ancak Harem (Ka'be)'de bulunan bir kii helktan kurtuldu. Onu
bu azaptan Harem'de bulunmas kurtarmt. Hz. Peygamber'den bu kiinin kim olduu sorulduunda
O, "Eb RiTdir" buyurdular. Bir gre gre, Eb Ril'in Sakf kabilesinin atas olduu da
sylenir.
Hz. Peygamber (S.a.) Tebk seferine kt zaman Semd kavminin yaad ehre geldiinde
eshabma dnerek : Sizden hi biriniz bu ehre . girmesin ve buradan su imesin. buyurdular. Sonra
Hz. Peygamber (S.a.) eshbma devenin su imek iin iki dan arasndan geldii yolu ve yavrusunun
daa kp durduu yeri gsterdi.
Semd kavmi helak olduktan sonra Hz. Salih (A.s.) am tarafna hareket edip Filistin'e geldi. Sonra
buradan Mekke'ye gitti ve orada yerleti. Hz. Salih lnceye kadar burada ibadetle megul oldu,
ld zaman ise elli sekiz yanda bulunuyordu. Hz. Salih kavmini yirmi yl mddetle hakka davet
etti.
Tevrat ehli ise d, Semd, Hd, Salih adlarnn Tevratta gemediini iddia ediyorlar.
bn shk Tevrat ehlinin bu iddialarna kar karak : d, Semd, Hd ve Salih ile ilgili haberlerin
Araplar arasnda hem chiliyet ve hem de slmiyet dneminde Hz. brahim (A.s.) kadar mehur olup
bilindiklerini sylyor.
Ben derim ki, Tevrat ehlinin bunlar inkr etmeleri Hz. brahim (A.s.)1 in peygamberliini ve Hz. s
[35]
(A.s.)'nn durumunu inkr etmelerinden daha hayret verici deildir.
HZ. BRAHM (A.S.) VE ONUN AINDAK ACEM AHLARI
Hz. brahim (A.s.)'in nesep eceresi: brahim b. Trahb. Nhr b. S-r b. Er b. Fla b. Gbir b.
lah b. Kaynn b. Erfahed b. Sm b. Nh' tur. Onun bulunduu yer ile doduu yer konusunda ihtilf
edilmitir. Bir rivayette onun Ehvz topraklarnda bulunan Ss'ta, dier bir rivayette B-bil'de, bir
baka rivayette Ks'da doduu sylenir. Bir rivayette de onun Harran'da doduu, fakat babas
tarafndan Bbil'e gtrld ifade edilir. lim erbabnn hemen hepsi Hz. brahim'in Nemrd b.
Kev zamannda dnyaya geldiini sylyorlar. Yine haber ehlinin hepsi de Nemrd'un, bazlarnn
iddiasna gre Hz. Nh (A.s.)'un kendisine peygamber olarak gnderilen zdihak (Zohak)'m valisi

olduunu ifade ediyorlar. Selef alimlerinden bir grup ise Nemrd'un kendi bana mstakil bir
hkmdar olduunu sylyorlar.
bn shk ise unlar sylyor : Yer yznn dousu ve bats hep Nemrd'un idare ve mlknde
bulunuyordu. Kendisi ise Bbil'de kalyordu. Sylendiine gre yer yznn saltanat ancak
hkmdarda toplanmtr. Bunlar, Nemrd, Zlkarneyn, Sleyman b. Dvud (A.s.)'dur.
bn shk'm dnda birisi de bunlara Buht Nassar' ilve etmitir. Fakat biz bu grn doru
olmadn yaknda zikredeceiz.
Hz. Nh ile Hz. brahim'in arasnda ancak Hz. Hd ile Hz. Salih peygamber olarak gnderilmilerdi.
Allah (C.c.) Hz. brahim (A.s.)'i halka hccet, kullarna eli olarak gndermek isteyip de onun
dnyaya gelme zaman yaklanca mneccimler Nemrd'un huzuruna gelerek: Biz senin u beldende,
u yln u aynda brahim adnda bir ocuun doacan biliyoruz. O, sizin dininizi terk edecek ve
putlarnz kracak. dediler. Nihayet mneccimlerin haber verdikleri yl gelip atnca, Nemrd btn
hamile kadnlar yannda hapsetti. Ancak Hz. brahim'in annesinin gebelii belli olmadndan onun
hamileliinin farkna varamad, bu yzden onu hapsetmedi. Hatt Nemrd o yl iinde doan btn
erkek ocuklar boazlayp ldrmt.
Hz. brahim'in annesi
doum sancsn hissedince,
geceleyin evinden karak kendisine yakn olan bir maaraya geldi ve ocuu brahim'i burada
dourdu. Yeni doan ocuk iin yaplmas lzm gelen eyleri yaptktan sonra maarann azn
kapatp hemen evine geri dnd. Bundan sonra annesi, olu brahim'in ne hlde bulunduunu grmek
iin onu sksk yokluyordu. Hz. brahim, bakalarnn bir ay ierisinde gsterdii gelimeyi, bir gnde
gsteriyordu. Annesi maaraya geldii vakit, Allah onun rzkn ba parmann ierisinde kld iin
onu ba parman emer bir vaziyette sa buluyordu.
Hz. brahim'in babas zer, bir gn hanmna gebeliinin durumunu sormutu. O da : Bir olan
ocuu dourdum, fakat ld. demi kocas zer de onun bu szn tasdik edip inanmt.
Rivayet edildiine gre, zer, brahim'in doduunu biliyordu, fakat hkmdar Nemrd'un bu
hadiseyi unutmasna kadar brahim'in doduunu saklamt. Hatt bir gn zer : Benim bir olum
var, fakat ben onu sakladm. Eer ben onu meydana karrsam hkmdar tarafndan ona bir zarar
gelmesinden endie duyar msnz? diye sordu. zer'i arkadalar ise : Hayr, onun hakknda bir
endiemiz yok. diye cevap verdiler. Bunun zerine zer olu brahim'i maaradan kard. brahim
maaradan knca hayvanlarla dier yaratklar gzden geirip szd. O, bundan nce anne ve
babasndan baka hi bir ey grmemiti. Bu yzden babasna grdklerini soruyordu, babas da ona
: u deve, u srdr... gibi cevaplar veriyordu. Bu arada brahim : Bu yaratklarn bir Rabb'
olmas lazmdr. dedi. brahim'in maaradan k gnein batndan sonraya rastlad in bam
kaldrp ge bakt ve Mteri (Jpiter) yldzn grd. brahim : te bu benim Rabb'imdir. dedi.
Yldz ok gemeden kaybolunca da : Ben batmak suretiyle kaybolan Rabb' sevmem. dedi.
brahim' in maaradan k ayn sonuna rastlad iin ay grmezden nce yldz (Mteri'yi)
grmt.
Rivayet edildiine gre, Hz. Brhin on be aylk iken dnmee balamt. Bir ara brahim
maarada iken annesine : Beni maaradan dar kar da bir bakaym. demiti. Bunun zerine
annesi onu maaradan dar kard, fakat k zaman akam vaktine rastlad iin o yldz
(Mteri'yi) grd ve gklerle yerin yaratln dnd; yldz hakknda ise yukarda bahsi geen
szleri syledi. Bundan sonra : brahim ay doar halde grnce : "Rabb'im ite budur." dedi. Fakat
o da batis kaybolunca : "Eer Rabb'im beni hidayete ulatrmazsa mutlaka sapanlardan olurum."
dedi. (En'm, 77). Nihayet gn aydnlanp gne dounca, brahim gnei o na kadar

grdklerinden daha byk ve nurlu buldu. Bunun zerine o : te Rabb'im budur, bu hepsinden
byktr, dedi. O da kaybolup batnca : "Ey kavmim! Ben sizin (Allah'a) e tutageldiinz eyden
katiyyen uzam." dedi. (En'm, 78). Bundan sonra Hz. brahim kavminin dininden uzaklam ve
Rabb'm tanyp renmi olarak babasnn yanma dnd, fakat onlara bunu duyurmad. Ayrca
annesi, brahim'e kendisini nasl saklayp gizlediini haber verdi ve brahim buna ok sevindi.
zer, kavminin tapmakta olduklar putlar yapar ve bunlar satmas iin brahim'e verirdi. O da
bunlar satarken : Faydalar olmayan, zararlar dokunmayan bu putlar satn alan var m? diye
seslenirdi; fakat hi bir kimse gelip de ondan bu putlar satn almazd. Hatta brahim putlar
satlmaynca onlar alr, bir rman kenarna gtrr, putlarn balarn suya sokar, kavminin putlara
tapmasn alaya almak maksadyla putlara hitaben : Haydi su iin! derdi. Nihayet brahim'in bu
hareketleri kavminin arasnda yaylmaa balad, fakat brahim'in yaptklar Nemrd'u kulana
kadar varmamt.
Artk Hz. brahim, kavmini ierisinde bulunduu sapkl terke ve onlar Allah'a kullua davet etme
zamannn geldiini dnerek nce babas zer'i tevhide, yani Allah'n birliine inanmaa davet etti,
fakat babas onun davetini kabul etmedi. Bundan sonra brahim kavmini tevhide davet etti. Bunun
zerine onlar : Ey brahim! Sen kime kulluk edip tapyorsun dye sordular. brahim ; Alemlerin
Rabb'ine diye cevap verdi Bu defa onlar : Alemlerin Rabb'i dediin Nemrd mudur? diye
sordular. Hiz. brahim : Hayr! Ben ancak beni yaratana kulluk ediyorum. cevabn verdi. te bu
durum karsnda Hz. brahim'in asl gayesi ortaya kt ve tapm olduklar putlarn acizliklerini
gstererek onlar susturmak istedii Nemrd'a ulatrld. Bu srada Hz. brahim onlarn putlarna
yapmak istedii eyi gerekletirmek iin frsat kolluyordu. Bu arada yldzlara baktktan sonra :
Ben hastaym. dedi. Yani duyulduu zaman kendisinden uzaklamalarn salamak iin veba
hastalna yakalandn sylemek istiyordu. brahim (A.s.)'in maksad ise onlar kendisinden
uzaklatrp, bayramlarna topluca ktktan sonra putlarn kolaylkla- krabilmekti. Onlar, bayram
yerlerine ktklar zaman brahim bu szn (hastaln) sylemiti ve onlarla birlikte bayrama
kmamt. te bu srada tek bana putlarn yanma gelen brahim : Allah'a yemin ederim ki, siz
arkanz dnp gittikten sonra, ben putlarnza elbette bir tuzak kuracan. (Enbiy, 57) dedi. Hz.
brahim'in bu szn arkada kalanlaryla zayflar duymulard. Bundan sonra brahim putlarn yanma
geri dnd, putlar ise byk bir puthanenin ierisinde bulunuyorlard ve yanyana dizilmilerdi; hatta
puthanenin kapsna kadar bu putlar bykten ke doru sralanmlard. Bu arada onlar bayram
yerine kmazdan nce ilahlar olan putlarnn nlerine yemekler hazrlayp brakmlard ve :
Bayram yerinden dndmz vakit ilahlarmz bu yemekleri takdis etmi olurlar, biz de takdis
edilmi bu yemekleri yeriz. demilerdi. brahim, putlara ve nlerindeki yemeklere bakarak onlara :
Ne duruyorsunuz, yemeyecek misiniz? (Sfft, 91) dedi. brahim, cevap alamaynca : Ne oluyor
size de konumuyorsunuz? (Sfft, 92) diye seslendi. Bundan sonra o : Gizlice sa eliyle bir vurup
onlar krd. (Sfft, 93). Hatt brahim (A.s.) eline alm olduu bir baltayla btn putlar krd ve
salam brakt en byk putun eline baltay brakp oradan ayrld.
Nihayet bayram yerinden dnen ahali, putlarn basma gelen bu hli grnce korktular ve bunu byk
bir hadise sayarak : Bunu bizim ilahlarmza yapan kimse zalimlerdendir. (Enbiy, 59) dediler. Bu
arada onlar : brahim adnda bir gencin ilahlarmz diline doladn duyduk. (Enbiy, 60), ondan
bakasndan byle bir ey duymadk; her halde bunu ilhlarmza o yapmtr, dediler. Putlarn
krld haberi Nemrd'a ve ahalinin ileri gelenlerine duyurulduu zaman onlar : O halde onu halkn
gznn nne getirin ki, bizim onu ne gibi cezalara arptracamz halk grm olur. (Enbiy, 61)

dediler. Baz mfessirler, yette geen Halk grm olur cmlesini, Nemrd'u ve ileri gelen
kiilerin brahim'i delilsiz ve ahitsiz bir ekilde yakalanp getirilmesini ho grmediklerinden
halkn onun aleyhine hidlik yapmalar umulur tarznda tefsir etmilerdir.
Hz. brahim yakalanarak getirilip, halk hkmdarlar Nemrd'm yannda brahim iin toplannca
onlar : Ey brahim! lhlarmza sen mi bu ii yaptn. (Enbiy, 62) dediler.
Hz. brahim : Belki bu ii onlarn u by yapmtr. O hlde konuuyorlarsa bunu onlara sorun.
(Enbiy, 63) dedi. Hatt brahim (A.s.) onlara byk putun hepsinden daha byk olmasna ramen
kendisiyle birlikte kendilerine taplan kk putlara kzarak onlar krdm syledi. Bunun zerine
onar, putlar krma konuanda brahim'e isnad ettikleri su iddiasndan vaz geerek kendilerine
dndler ve : brahim'i buraya getirmekle zulmettik, biz de onun syledikleri gibi dnyoruz.
dediler. Sonra onlar, putlarn zarar ve faydalarnn olmadn, krmak gibi bir kudrete sahip
bulunmadklarn rendikten sonra Hz. brahim'e : And olsun ki, bunlarn sz sylemediklerini sen
de bilirsin. (Enbiy, 65), "o hlde ilhlarmza bunu yapann kim olduunu bize haber ver ki sana
inanalm" dediler. Hz. brahim'in onlarn aleyhine hccet getirmesi sadedinde Allah (C.c.) : Sonra
yine onlar (eski) kafalarna dndrldler. (Enbiy, 65) buyurur. Onlarn : Bunlarn sz
sylemediklerini sende bilirsin. (Enbiy, 65) demeleri zerine Hz. brahim ; yle ise Allah'
brakp da size hi bir eyle ne fayda ve ne de zarar veremeyecek olan putlara m tapyorsunuz? Size
ve Allah' brakp da tapmakta olduunuz putlarnza yazklar olsun! Hl aklnz banza
dermeyecek misiniz? (Enbiy, 66. 67) dedi. Bundan sonra Nemrd brahim'e : Taptn ve
bakalarna da tapmaa davet ettiin ilh nasl bir eydir? diye sordu. Hz. brahim : Benini
Rabb'im ldrr ve diriltir.. (Bakara, 258) cevabm verdi. Bunun zerine Nemrd : Ben de
ldrr, diriltirim. dedi. Hz. brahim : Bu nasl olur? dedi. Nemrd : lme mahkm olmu iki
kiiyi yanma arrn. Bunlardan birisini ldrrm, bylece onu ldrm olurum. Dierini ise
affederim, onu da diriltmi (sa brakm) olurum. dedi. Bunun zerine Hz. brahim : Allah, gnei
doduu yerden getiriyor. Haydi sen de onu batdan getir. (Bakara, 258) dedi. Hz. brahim'in bu
sz karsnda Nemrd tutulup kald ve ona hibir ekilde cevap veremedi. te bundan sonra
Nemrd ve adamlar Hz. brahim'in ldrlmesine karar verdiler ve aralarnda : "Onu yakn! (Bu
suretle) ilhlarnza yardm edin.." (Enbiy, 68) diye konutular.
Abdullah b. mer (R.a.), Hz. brahim'in atee atlarak yaklmasn ilk tavsiye eden kiinin Parslardan
gebe, bedevi birisinin olduunu sylyor. Kendisine : Farslann da bedevileri var mdr? diye
sorulduunda : Evet, onlarn da bedevileri vardr; bunlar Krtler dr. diye cevap vermitir.
Rivayet edildiine gre, bu krdn ad Heyzen idi, bu kiiyi yer yuttu ve kyamete kadar da yerin
tabanna doru inmee devam edecektir.
Nemrd'u emri zerine her eit aatan odunlar toplanmaa baland; hatt brahim (A.s.)'in
memleketinden bir kadn, dileklerine ermek ve dininde sevap kazanmak maksadyla Hz. brahim'in
yaklmas iin hazrlanan atee odun toplamak iin adak yapmt. Hz. brahim'i atee atmak
istedikleri zaman onu atein yanma getirdiler, toplanan odunlar yle tututurdular ki, zerinden uan
ku atein scaklndan ve iddetinden yanarak yere dyordu. Nihayet onlar Hz. brahim'i atee
atmak zere toplandklarnda, insanlar ve cinler hari, yer, gk ve bunlarn zerinde bulunan btn
yaratklar hep bir azdan feryad ederek : Ey Rabb'imiz! Yer yznde brahim'den baka sana kulluk
eden kimse yok, o da urunda atee atlp yaklacak, bize izin ver de brahim'in yardmna koalm.
diye Allah'a yalvardlar. Bunun zerine Allah (C.c.) Eer o sizden yardm isterse, dileyen ona
yardm etsin; eer benden bakasn yardmna armaz ise, ben onun yardmcsym. buyurdu.

Nihayet Hz. brahim'i atee atmak zere binann tepesine kardklarnda, o ban ge kaldrp : Ey
Allah' im! Sen yerde de gkte de teksin. Allah bana kfi ve O ne gzel Vek'dir. diyerek dua etti.
Hz. brahim atee atlmazdan nce bal bir vaziyette iken Cebrail (A.s.) kendisine grnd ve : Ey
brahim! Bir ihtiyacn var m? diye sordu. Hz. brahim ise : Sana ihtiyacm yoktur. diye cevap
verdi. Bundan sonra onlar, Hz. brahim'i atee frlattlar, bu esnada Allah (C.c.) atee : Ey ate!
brahim'e kar serin ve selmet ol. (Enbiy, 69) buyurdu. Bir rivayete gre, atee bu ekilde
seslenenin Cebrail (A.s.) olduu sylenir. Eer soukluk ve serinlii selmet takib etmemi olsayd.
brahim (A.s.) bu defa atete meydana gelen serinlikten lm olacakt. Hatt ilh hitap karsnda o
gn yer yznde bulunan btn ateler hitabn kendilerine olduunu sanarak snmlerdi. Ayrca
Allah (C.c.) Hz. brahim'in suretinde glge meleini gnderdi ve bu melek gelerek atein ierisinde
bulunan brahim ile nsiyet etmek iin onun yanma oturdu.
Bundan sonra Nemrd, atein brahim'i yakp kl ettii kanaati hsl oluncaya kadar gnlerce bekledi.
Hatt Nemrd bir ara atee baktnda odunlarn yanmakta olduunu, brahim'in ise kendisi gibi
birisiyle atein ierisinde oturmakta olduunu grd. Bunun zerine, Nemrd kavmine : Ben
brahim'i sa vaziyette, diri gibi grdm, onun durumu bana kark geliyor. Hemen benim iin atei
yukardan grebileceim yksek bir bina yapm. dedi. Nemrd'un adamlar hemen onun iin bir bina
yaptlar ve o binann zerine kp baknca brahim'i kendisine benzer birisiyle atein ierisinde
oturur bir vaziyette grd, hatta Nemrd brahim'e seslenerek : Ey brahim! Allah'n o kadar
bykm ki, izzet ve kudreti seninle u grdm durum arasna girdi, yani sana zarar verdirmedi.
Acaba ateten kmaa gcn yeter mi? diye sordu. brahim : Evet, ateten kmaa gcm yeter.
diye cevap verdi. Nemrd : Atein ierisinde kaldn takdirde onun sana zarar vermesinden korkar
msn? diye sorunca, brahim : Hayr, korkmam. diye karlk verdi. Hz. brahim ayaa kalkt ve
yryerek atein iinden dar kt. brahim (A.s.) ateten dar knca Nemrd ona : Ey brahim!
Yannda grdm sana benzeyen adam kimdi? diye sordu. brahim (A.s.) : Benimle nsiyet etmek
iin Rabb'imin bana gnderdii glge meleidir. diye cevap verdi. Bunun zerine Nemrd : zzet
ve kudretini, yalnz O'na kullukta srar ettiin iin sana yaptklarn grdmden senin Allah'na
kurban takdim etmek istiyorum. dedi. brahim (A.s.) ise : Sen kendi "dinine bal kaldka Allah
senin takdim edecein kurban kabul etmez. dedi. Nemrd : Ey brahim! Saltanat ve mlkm
brakmaa gcm yetmiyor. dedi ve drt bin sr kurban ederek brahim'i kendi hline brakt,
Allah da brahim'i Nemrd' dan korudu.
Allah (C.c.)'m Hz. brahim'e yaptklarn grnce kavminden bir grup kinie Nemrd ve cemaatinden
korkmalarna ramen brahim'in dvetine icabet ederek iman ettiler. Hz. brahim'in kardeinin olu
olan Lt b. H-rn da iman edenler arasndayd. brahim (A.s.) ile Hrn'm nc kardeleri ise
Trah (zer)'m olu Nhr idi. Nhr da Betvl'in babasyd. Betvl ise Lbn ile Hz. brahim'in olu
shk'm hanm ve Hz. Yakb'un annesi olar Rabek'nm babalaryd. Lbn da Hz. Yakb'un
hanmlar olan Rll ile Liy'nm babalaryd.
Ayrca Hz. brahim'e amcasnn kz Sre de man etmiti. Sre ise Hz. brahim'in amcas olan byk
Hrn'm kzyd. Bir rivayete gre, Sre Harran hkmdarnn kzyd ve brahim (A.s.) ile birlikte
[36]
Allah'a man etmiti.
Hz. brahim (A.s.) ile Ona man Edenlerin Hicreti

Bundan sonra Hz. brahim ile ona tbi olanlar kendi kavimlerinden ayrlmaa karar vererek
bulunduklar yeri terkedip Msr'a geldiler. Msr'da ise ilk firavunlardan Sinan b. Ulvn b. Ubeyd b.
Avlec b. mlk b. Lved b. Sn b. Nh firavunluk makamnda bulunuyordu. Bir rivayete gre Sinan D
alili k'in kardei olup onu Msr'a vali tayin etmiti.
Sre ok gzel bir kadnd ve hibir vakit brahim (A.s.)'e kar gelmezdi. Firavuna Sre'in
gzellii tavsif edilince Hz. brahim'e birisini gnderip onlar huzuruna getirtti. Firavun brahim
(A.s.)'e : Yanndaki kadn kimdir? diye sordu. Hz. brahim : (Din kardei olduunu kasdede-rek)
Kz kardeimdir. diye cevap verdi. Hz. brahim bu kadn esimdir dedii takdirde Firavunun
kendisini ldrmesinden korkmutu. Bundan sonra Firavun brahim (A.s.)'e : Bu kadn ssle ve
bana gnder. dedi. Bunun zerine Hz. brahim Sre'ye sslenmesini emretti ve sslendikten sonra
onu Firavuna gnderdi. Sre Firavunun huzuruna girdiinde, o elini Sre'ye doru uzatt. Bu srada
Hz. brahim namaza durmutu. Firavun Sre'ye elini uzatt zaman iddetli bir ekilde tutulup
kalmt. Bunun zerine Firavun Sre'ye : Allah'a dua et, sana zararm dokunmaz. dedi. Sre
Firavun iin Allah'a dua etti, o da bu durumdan kurtuldu. Fakat Firavun tekrar Sre'ye elini uzatt;
yine o iddetli bir ekilde tutulup kald. Sre'ye : Benim iin Allah'a dua et, sana zararn
dokunmaz. dedi. Sre onun iin Allah'a dua etti; yine o bu durumdan kurtuldu. Firavun bu i. nc
defa tekrarlad, yine iddetle tutulup kald ve Sre'nin duasiyla tekrar kurtuldu. Bunun zerine Firavun
kendisine en yakn olan hacible-rinden birisini yanma arp ona : Sen bana insan deil, bir eytan
getirmisin. Onu derhal buradan uzaklatr ve ona Hcer' ver. dedi. Hcib de Firavunun emrini
yerine getirdi. Bundan sonra Sre Hcer ile birlikte. brahim (A.s.)'in yanma hareket etti. Sre'nin
dndn hisseden Hz. brahim namaz keserek Sre'ye : Naslsn, ne durumdasn? diye sordu.
Sre de : Allah (C.c.) kfirin hilesine kfi geldi ve Hcer'i de bana hizmeti olarak verdi. diye
cevap verdi. Eb Hreyre (R.a.) bu hdiseyi anlatt zaman : Ey gk suyunun oullar! te bu kadn
(Hcer) sizin annenizdir. derdi.
Eb Hreyre'nin rivayet ettii bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) yle buyurmutur : Hz. brahim
hayatnda ancak defa- yalan sylemitir. Bu yalanlarn ikisi Allah, birisi de Sre hakkndadr.
Allah hakknda olanlarn birisi : 'Ben hastaym' demesi, dieri ise : 'Bu ii u byk put yapmtr.'
[37]
demesidir. Sre hakkndaki ise : 'O benim kz kardeimdir.' de-mesidir.
HZ. SMAL (A.S.)'N DOMASI VE MEKKE'YE GTRLMES
Rivayet edildiine gre, Hcer endaml bir cariye idi. Sre onu Hz. brahim'e balamt. Hatta
Sre brahim (A.s.)'e : Bu cariyeyi al, belki Allah ondan sana bir ocuk nasip eder. demiti.
Sre'nin ise hayz-dan kesilip yalamncaya kadar hi ocuu olmamt. Nihayet Hz. brahim' in
Hucer'den smail adndaki olu dnyaya geldi. Bundan dolay Hz. Peygamber (S.a.) : Msr'
fethettiiniz zaman halkna hayr tavsiye edin (iyi davrann). Zira onlarn szinle ahidleri ve akrabalk
balar vardr. buyurmutur. Hz. Peygamber (S.a.) ahid ve akrabalk bandan Hcer'in Hz. smail'i
dourmasn kasdetmitir.
Hz. brahim Sre ile birlikte Firavun'un korkusundan Msr' terk edip am'a (Surij^e'ye) hareket
ettii zaman Filistin topraklarnda bulunan es-Seb'e indi, kardeinin olu Lt b. Hrn da M'tefike'ye
indi. Seb'den M' tefike'ye bir gn bir gecede gidilirdi. Allah (C.c.) Hz. brahim'e bu srada
peygamberlik vermiti ve o Seb' denilen yerde bir kuyu kazm, bir de Mescid yapmt. Kuyunun

suyu temiz bir kaynak suyu idi. Nihayet Seb' halk Hz. brahim'e eziyet edince o buradan ayrld ve
ayrln mteakip kuyunun suyu ekildi. Seb' halk Hz. brahim'in peinden gittiler ve ondan geri
dnmesini istediler; fakat Hz. brahim geri dnmedi ve onlara yedi tane kei vererek : Bunlar
kuyunun bana gtrdnz vakit st tekrar ortaya kacak ve eskisi gibi temiz bir su kayna
olacaktr. Bu sudan iiniz, fakat ay ba hlindeki bir kadm buradan avucuyla su almasn. dedi.
Onlar keileri alp yola ktlar, keilerle birlikte kuyunun bana gelip durduklarnda su tekrar
grnd, bylece kuyunun suyundan hem keiler hem de kendileri itiler. Nihayet ay ba deti gren
bir kadn gelip bu kuyudan avucuyla su alncaya kadar bu sudan imeye devam ettiler. Ancak bundan
sonra kuyunun suyu eksilerek bu gnk hlini ald. Hz. brahim ise Remle ile ly (Beyt'l-makdis)
arasnda bulunan "Katt" veya "Ktt" denilen beldede yerleti.
Hz. smail dnyaya geldii zaman Sre ok zlmt. Onun bu zntsne bir teselli olsun diye
yetmi yanda bulunmasna ramen Allah tarafndan kendisine Hz. shk baland. Hz. brahim ise
bu srada yz yirmi yanda bulunuyordu. smail ile shk bydkleri zaman birbirlerine hasm
kesilip dman olmulard. Bu yzden Sre Hcer'e kzp onu evinden kovmutu. Sonra Hcer'i tekrar
evine alm, fakat onu kskandndan yine evinden srp karmt. Hatta Sre Hcer'in vcudundan
birpara keseceine yemin etmiti. Neticede onu irkinletirmemek iin kulan ve burnunu
kesmekten vaz geip onun snnet yerini kesmiti. Kadnlarn snnet olma deti buradan kalmtr.
Bir rivayette ifade edildiine gre, smail ocuk yatayd, dolaysyla Sre'nin Hceri evinden
uzaklatrmas smail ile sk' yznden deil, Sre'nin onu kskanmasndan ileri gelmiti. Doru
olan gr de budur.
Bundan sonra Sre Hcer'e : Benimle ayn beldede kalmayacaksn. dedi. Bunun zerine Allah
(C.c.) Hz. brahim'e "Mekke'ye gitmesini vahyet-ti; o zaman Mekke'de hi bir bitki mevcut deildi.
Hz. brahim, Hcer ile olu smail'i Mekke'ye gtrp onlar Mekke'de Zemzem'in bulunduu yere
brakp geri dnd. Hcer Hz. brahim'in arkasndan : Ey brahim! Ekini, suyu, yiyecei ve lfet
edip yalnzln] giderecei bir kimsesi bulunmayan byle bir yere bizi brakp gitmeyi sana kim
emretti? diye seslendi. Hz. brahim : Rabb'm emretti. dedi. O zaman Hcer : O. bizi zayi etmez,
muhakkak bizi korur. dedi. Hz. brahim geri dnerken : Ey Rabb'imiz! Ben zrriyetimden kimisini
(Hcer ile smail'i) senin mukaddes olan evinin yannda ekinsizbir vadiye yerletirdim. Ey
Rabb'imiz! Onlar namaz dosdoru klsnlar diye byle yaptm. Artk sen insanlarn bir ksmnn
gnllerini onlara meylettir. kretmeleri iin de onlar baz meyvelerle rizklandr. (brahim, 37)
di}'e yalvard.
smail susaymca ayaklaryla tepinmee, annesi Hcer de bir eyler grebilirim midiyle Safa
tepesine kp saa sola bakmaa balad, fakat Hcer hibir ey gremedi. Sonra-vadiye inerek
Merve tarafna kotu, Merve'nin tepesine knca yine bir eyler grebilirim gayesiyle saa sola
bakt, fakat bu defa da br ey gemedi. Hcer bu koma hareketini yedi defa yapt. te hacc
esnasnda yaplan sa'yin asl buradan gelmektedir. Bundan sonra Hcer smail'in yanma'geldi; bu
srada smail ayaklaryla tepmiyordu ve "Zemzem" denilen pnar ise yerden kaynayp toprak zerine
kmaa balamt. Hcer ise suyun toprak zerine kmasn salamak iin elleriyle topra
kartrarak eeliyor ve etrafn eviriyordu. Hatt toplanan sular (ihtiyat tedbiri olarak) tulumuna
dolduruyordu. Hz. Peygamber (S.a.) Hcer'in bu hareketi hususunda : Allah, Hcer'e merhamet etsin!
Eer o, suyu kendi hline brakm olsayd, bu su etrafna tap akan bir pnar olacakt. buyurmutur.
Crhm kabilesi Mekke'ye yakn bir vadide yerlemiti. Suyu gren kular ise vadinin etrafn
sarmlard. Kularn vadiyi terketmediini gren Crhm kabilesinin insanlar kendi aralarnda :

Bu kular vadiyi brakmadklarna gre, burada mutlaka su vardr diyerek harekete geip Hacer'in
yanma geldiler ve ona : Su senin olsun, eer istersen biz seninle birlikte burada kalrz, dolaysyla
yalnzln gidermi oluruz. dediler. Hcer onlarn bu teklifini kabul etti. Bundan sonra onlar smail
byyp annesi Hcer lnceye kadar hep birlikte burada kaldlar. Daha sonra Hz. smail Crhm
kabilesinden bir hanmla evlendi. Hz. smail ve ocuklar Arapay Crhm kabilesinden rendiler.
Bu yzden Hz. smail'in soyundan gelenlere, Araplam Arap mnasnda "el-Arabu'1-mte-arribe
denildi.
Hz. brahim (A.s.) Hacer'in yanma gitmek iin Sre'den izin istedi. Ancak Sre, Hacer'in evine
inmemek artyla onun gitmesine izin verdi. Ne yazk ki brahim (A.s.) Mekke'ye geldiinde Hcer
vefat etmiti. Bunun zerine Hz. brahim, olu smail'in evine gitti ve olunun hanmna : Kocanz
nerede? diye sordu. O da : u anda evde yok, ava gitti. diye cevap verdi. Hz. smail Harern'de
avlanmak yasak olduundan bu blgenin dna kar, avlandktan sonra tekrar Harem mahallinde
bulunan evine dnerdi. Hz. brahim olu smail'in hanmna : Msafir kabul eder misin? diye sordu.
O : Hayr! Kabul edemem, hem u anda yanmda hi kimse yok diye cevap verdi. Bunun zerine
Hz. brahim ona : Kocanz geldii zaman benden ona selm syleyin, kapsnn eiini deitirsin.
dedi.
Bundan sonra Hz. brahim hanm Sre'nin yanma dnd. Hz. smail evine geldii zaman babasnn
kokusunu hissetti ve hanmna : Eve birisi geldi mi? diye sordu. O, gelen kiiyi hafife alarak :
Evet, u ve u vasfta yal birisi geldi. diye cevap verdi. smail : Pek iyi ne syledi? diye
sordu. Hanm : Benden kocanza selam syleyin, kapsnn eiini deitirsin, deyip gitti. diye
cevap verdi. Bunun zerine Hz. smail bu hanmn boad, tekrar baka bir hanmla yeniden evlendi.
Hz. brahim aradan uzun bir mddet getikten sonra olu smail'i ziyaret etmek iin tekrar hanm
Sre'den izin istedi. Sre de olunun evine inmemek zere ona izin verdi. Bunun zerine Hz. brahim
Mekke'ye geldi ve hemen olu smail'in evine giderek hanmna : Kocanz nerede, diye sordu.
smail'in yeni hanm ise : Ava gitti, Allah izin verirse hemen imdi gelir, Allah size merhamet etsin!
Buyurun konuumuz olun. dedi. Hz. brahim : Msafir kabul eder misin? diye sordu. O da Evet,
kabul ederim. dedi. Hz. brahim : Yannzda ekmek veya buday veya burma ve yahut arpa bulunur
mu? diye sordu. smail'in hanm ise ona, st ve et ikram etti. Hz. brahim de et ve stn bereketli
olmas iin dua buyurdu. Eer smail'in hanm o gn Hz. brahim'e ekmek veya buday veya arpa
veyahut da hurma takdim edip ikramda bulunsayd, yer yznn byk bir ksm bunlarla dolup
taacakt.
Bundan sonra smail'in hanm Hz. brahim'e : Buyurun, evimize inin, banz ykayaym. dedi.
Fakat brahim Sre'ye verdii sz zerine onun evine inmedi. Hz. brahim Makam (bu gnk Makm-
brhim)'a geldii srada smail'in hanm elinde bir su kabyla onun yanma geldi ve kab Makm'm
yannda bulunan Hz. brahim'in sa tarafna koydu. brahim (A.s.) Makam (ta)'m zerine ayayla
basnca Makm'n zerinde ayann izi kald. smail'in hanm Hz. brahim'in bann sa yarsn
ykad, sonra Makm'm sol tarafna geip bann sol yarsn ykad. Bunun zerine Hz. brahim ona :
Kocanz geldii vakit benden ona selm syleyin, artk kapsnn eiinin dzelmi olduunu
kendisine iletin. dedi.
Hz. smail eve dnd vakit babasnn kokusunu hissetti, hanmna : Evimize birisi mi geldi? diye
sordu. Hanm : Evet, insanlarn en gzel yzl ve en ho kokulusu olan bir ihtiyar geldi; o, bana
unu, unu syledi, ben de ona unu ve unu syledim. Ayrca onun ban ykadm, ite u ayann
izidir. O, sana selamn iletmemi istedi ve kapnzn eiinin dzeldiini syledi. dedi. smail (A.s.)

: Gelen zat babam Hz. brahim'dir. dedi.

Rivayet edildiine gre, smail'in tepindii yerden suyu fkrtp karan Cebrail (A.s.)'dir; nk su
aramak iin Hcer vdde koarken Cebrail (A.s.) onun yanma gelmiti; hatta Hcer onun geliini
sezdii iin : Geliini bana hissettirip duyurdun, ben ve ocuum mahvolduk. Bize yardm et!
demiti. Bunun zerine Hz. Cebrail Hcer ile birlikte Zem-zem'in bulunduu yere geldi, ayan yere
vurmasyla suyun pnar hlinde kaynayp fkrmas bir oldu. Hacer'in acele ederek krbasna su
doldurmaa balamas zerine Hz. Cebrail: Korkma! Bundan sonra susuzluk ekmeyeceksin. dedi.
[38]
MEKKE'DEK BEYT'L-HARM (KA'BE)'IN NASI
Rivayet olunduuna gre, bundan sonra Alal (C.c.) Hz. brahim'e Ka' be'yi ina etmesini emretti.
Fakat Hz. brahim Ka'be'nin ina ediecei yer hususunda skntya dt. Bunun zerine Allah (C.c.)
rehberlik etmesi iin ona "Sekine" denilen, kvrla kvrila hareket eden ve yumuak esen iki bal bir
rzgr gnderdi. Hz. brahim Sekine ile birlikte hareket etti ve Sekine bu gnk Ka'be'nin bulunduu
yere gelince kalkan (veya ylan) gibi kvrlp, durdu. Bunun zerine Hz. brahim'e, Sekne'nin gelip
durduu yere Ka'be'yi ina etmesi emredildi. O da bu emre uyarak Ka'be' yi buraya ina etti.
Dier rivayette ise Allah Hz. brahim'e insan ba gibi ba olan ve buluta benzeyen bir varlk
gnderdi ve o Hz. brahim'e hitaben ; Ey brahim! Ka'be'yi benim byklm veya glgemin
evreledii kadar yap, fazla veya eksik yapma. dedi. Hz. brahim de onun talimatna uygun bir
vaziyette Ka'be'yi yapt. Bu iki gr Hz. Ali (R.a.)'den nakledilmitir. Sdd ise Hz. brahim'e
Ka'be'nin yerini gsterenin Hz. Cebrail olduunu sylemektedir.
Hz. brahim Mekke'ye hareket etti ve buraya geldiinde olu smail'i buldu. smail ise Zemzem
kuyusunun arkasnda oklarn dzeltmekle megul idi. Hz. brahim olu smail'e hitaben : Ey smail!
Allah (C.c.) bana kendisi iin bir ev (mbed) yapmam emretti. dedi. Hz. smail de babasna :
Rabb'ine itaat et. dedi. Hz. brahim olu smail'e : Rabb'im senin bana yardm etmeni emretti.
dedi. smail : O hlde bu emri derhal yerine getiririm. karln verdi. Bunun zerine Hz. smail
kalkp ibana geldi. Hz. brahim Ka'be'nin temelini ykseltirken olu smail de kendisine ta
veriyordu. Bu arada Hz. brahim olu smail'e : Bana yle gzel bir ta bulup getir, ben onu
insanlara bir iaret olsun diye Rkn'n zerine koyacam. dedi. Bu esnada Eb Kubeys da Hz.
brahim'e : Bende bir emniz (Haceru'l-esved) var, gelin aln. diye seslendi. Bir rivayete gre
Haceru'l-esved'i brahim (A.s.)'e haber veren Hz. Cebrail idi. Neticede Hz. brahim Haceru'l-esved'i
alp yerine koydu.
Hz. brahim ile olu smail Ka'be'nin inasn srdrrken : Ey Rabb'imiz! Bizden kabul buyur, sen
iiten ve bilesin. (Bakara, 127) diye Allah'a yalvaryorlard.
Ka'be'nin yaps ykselince, ya ilerlemi olan Hz. brahim talar kaldramaz olmutu. Bu sebepten
bugn Makm- brahim denilen tan zerine basarak talar alp inaata devam ediyordu. Nihayet
Hz. brahim Ka'be'yi tamamlayp bitirince Allah (C.c.) ona insanlar hacca armasn emretti.
Bunun zerine Hz. brahim : Ey Rabb'im! Ben sesimi onlara du-yuramam. dedi. Allah (C.c.) ona :
Sen onlar hacca ar, sesini onlara duyurmak bize aittir. buyurdu. Bu durum karsnda Hz.
brahim : Ey insanlar! Allah (C.c.) size Beyt'l-atk'a (Ka'be'ye) gidip hacc yapmanz farz kld
diye seslendi. Hz. brahim'in hu sesini yer ile gk arasnda bulunan her ey, hatta babalarn sulbnde,
analarnn rahminde bulunan herkes duydu. Neticede man edip de kyamete kadar Allah'n ilminde

hacc yapmalar tesbit edilen kimseler bu sese icabet ettiler ve : Ey Rabb'imiz! Samimiyet ve imanla
bu davetini kabul ediyoruz. dediler.
Bundan sonra Hz. brahim olu smail ve dier mslmanlar ile birlikte Terviye (Zilhicce'nin yirmi
sekizinci gn) Mina'ya gelip konaklad ve onlara le, ikindi, akam ve yats namazlarn kldrd.
Geceyi Mina'da geiren Hz. brahim onlara sabah namazn kldktan sonra Arafat'a hareket etti ve
onlarla birlikte bir mddet burada kald. Gne bat tarafna meyledince (yani zeval vaktinden sonra)
le ve ikindi namazlarn birletirerek kldktan sonra onlarla beraber bugn imamn durmu olduu
Arafat'taki vakfe yerine geldi, ve "Erk" denilen yerin zerinde durdu. Gne batnca Hz. brahim ve
beraberindeki haclar oradan kalkarak Mz-delife'ye geldiler. Hz. brahim burada onlara akam ve
yats namazlarn birletirerek kldrd. Sonra Hz. brahim ve beraberindekiler geceyi burada
geirdiler. Tan yeri aardktan sonra onlarla birlikte sabah namazn kld ve ortalk aydn!anmcaya
kadar "Kuzah" denilen yerde bekledi. Bundan sonra Hz. brahim beraberindeki rnslmanlarla
birlikte oradan ayrld ve onlara eytann nasl talanacana kadar olan hacc ile ilgili hususlar bir
bir gsterip retti, hatta onlara kurban kesilen yeri de gsterdi. Bu ilerden sonra bizzat kendisi
kurban kesip tra oldu ve tavafn nasl yaplacana da onlara gsterdi. Bundan sonra eytann nasl
talandn gstermek iin Mina'ya dnd. te bylece hacc ilerini bitirip tamamlam oldu.
Hz. Peygamber (S.a.)'den rivayet edilen bir hadiste; Haccm nasl yaplacan Hz. brahim'e
klavuzluk edip bildirenin Hz. Cebrail olduu haber verilmektedir. Ayrca bu hadisi bn mer (R.a.)
de Hz. Peygamber (S.a.)'den rivayet etmitir.
Hz. brahim (A.s.) tarafndan ina edilen Ka'be, ilerde de bahsedeceimiz zere Hz. Peygamber
[39]
(S.a.)'in doumundan otuz be sene sonra Ku-rey tarafndan yklmasna kadar devam etmitir.
KURBAN ETME KISSASI
Selef dnemindeki mslman alimler, kurban edilecek kiinin kim olduu konusunda ihtilf
etmilerdir. Bu alimlerden bir ksm kurban edilecek olan kiinin Hz. smail olduunu, dier bir ksm
da bunun Hz. shk olduunu ileri srmlerdir. Hz. Peygamber (S.a.)'den bu her iki grle ilgili iki
hads rivayet edilmitir. Eer bu iki gr hakknda (tercih edebileceimiz) sahih bir delil
bulunsayd, biz bu sahih olan brakp da baka bir delile ba vurmazdk.
Kurban edilecek olan kiinin Hz. shk olduunu bildiren hadisi, Ah-nef, Abbs b. Abdu'l-Muttalib
vastasyla Raslllah (S.a.)'tan rivayet etmi ve Rasllah, ierisinde : Biz, (oluna bedel olarak)
ona byk bir kurban verdik. (Sfft, 107) ayetini zikrettii bu hadiste "oul" szn shk olarak
aklamtr. Ayrca bu hadis Abbs b. Abdu'l-Muttalib'den mevkuf olarak da rivayet edilmitir.
Kurban edilecek kiinin Hz. smail olduunu bildiren hadise gelince, Sunbih rivayet ediyor ve yle
diyor : Biz, Muviye b. Eb Sfyan'm yannda bulunuyorduk. Sz kurban edilecek kiiden alnca
Muviye : "Meselenin iyzn bilen birisine rastladnz." dedikten sonra yle syledi : "Biz,
Raslllah'm yannda bulunuyorduk. Birisi gelerek : 'Ey iki kurbanln olu! Allah'n sana ganimet
olarak ihsan ettiklerinden bana da ver.' dedi. Raslllah ise onun bu szne gld." Muviye'ye iki
kurbanlktan ne kasdedildii sorulduunda o unlar syledi : "Abdu'l-Muttalib Zemzem kuyusunun
kazsn baar ile tamamlad takdirde oullarndan birisini kurban etmeyi adamt. Kur'a ise Hz.
Peygamber (S.a.)'in babas Abdullah'a kmt. Fakat Abdu'l-Muttalib yz deve fidye ederek
Abdullah' kurban etmekten kurtarmt. - Biz bu konuyu Allah izin verirse ilerde zikredeceiz -.

kinci kurbanlk ise Hz. smail'dir."

[40]

Kurban Edilecek Kiinin Hz. shk Olduunu leri Srenler

mer b. el-Hattb, Ali b. Eb Tlib, Abbs b. Abdu'l-Muttalib, kendisinden krime'nin rivayette
bulunduu Abdullah b. Abbs, Abdullah b.Mes'd, Ka'b, bn Sbt, bn Ebu'l-Hzeyl ve Mesrk
kurban edilecek kiinin Hz. shk olduunu ileri srmlerdir.
Amr b. Eb Sfyan b. Eb Esd b. Eb Criye es-Sakaf'nin anlattna gre, Ka'b bir gn Eb
Hreyre'ye : Haydi, anlat dedi. Bunun zerine Ka'b unlar anlatt :
Hz. brahim, shk' kurban olarak kesmei kararlatrd zaman eytan : "Allah'a yemin ederim ki,
eer brahim'in ailesini imdi batan karamazsam, bundan sonra hi bir zaman onun ailesinden
birini ebed surette batan karamam." dedi. Bunun zerine eytan onlarn tandklarndan birisinin
suretine girerek Hz. brahim'in shk' kurban etmek zere gtrd bir srada Hz. brahim'in hanm
Sre'nin yanma geldi ve ona : "Sabahn erken saatinde brahim shk' nereye gtryor?" diye sordu.
Sre : "Baz ilerini grmek zere ktklarn" syledi. eytan : "Hayr, Allah'a yemin ederim ki,
brahim shk' kurban etmek zere gtrd." dedi. Sre : "Hayr, brahim olunu kesmez." dedi.
eytan : "Evet, Allah'a yemin ederim ki, o olunu kesmek iin gtryor; nk o, bunu Allah'n
emrettiini iddia ediyor." cevabn verdi. Bunun zerine Sre : "Hz. brahim'in bu hareketi Rabb'ine
itaat etmek bakmndan ok gzeldir." dedi.
Nihayet eytan Sre'den midini kesince hemen oradan uzaklaarak babas ile gitmekte olan shk'n
arkasndan yetiti ve ona : "brahim seni kurban olarak kesmek istiyor." dedi. shk : "Baban beni
kesmez" dedi. eytan : "Evet, Allah'a yemin ederim ki, o seni kurban edip kesecek; nk bunu
Rabb'inin emrettiini iddia ediyor.' 'dedi. shk : "Allah'a yemin ederim ki, eer bunu ona Rabb'i
emretmi ise mutlaka o Rabb'ine itaat eder." karln verdi.
Bunun zerine eytan Hz. shk' brakarak babas brahim (A.s.)'e geldi ve ona : "Byle erkenden
olunu nereye gtryorsun?" dedi. Hz. brahim : "Baz ihtiyalarmz grmek iin gtryorum."
dedi. eytan : "Hayr, Allah'a yemin ederim ki, sen onu kurban olarak kesmek istiyorsun." dedi, Hz.
brahim : "Niin kurban edip keseyim?" diye sordu. eytan : "nk sen, bunu Allah'n emrettiini
iddia ediyorsun" diye cevap verdi. Bunun zerine Hz. brahim : "Allah'a yemin ederim ki, eer bunu
bana Rabb'im emretmi ise, mutlaka O'nun emrini yerine getiririm." karln verdi.
Nihayet Hz. brahim olu shk' kesmek iin teebbse geince, Allah (C.c.) onu olunu kurban
etmekten affetti ve shk'm karl olarak ona byk bir kurban gnderdi. Bu arada Allah (C.c.) Hz.
shk'a vahy-ederek : "Ben sana bir dua hakk tanyorum ve hu duan mutlaka kabul edeceim."
buyurdu. Bunun zerine Hz. shk : "Ey Allah'm! Gelmi ve gemi kullarndan herhangi birisi sana
irk (ortak) komadan vefat ederek sana kavuursa onu cennetine koy!" diye dua etti.
Ubeyd b. Umery anlatyor :
Hz. Musa (A.s.) : "Ey Rabb'im! nsanlar : 'Ey brahim'in, shk'm, Ykub'un Rabb'i!' diye hitap
ederler; acaba onlar bu erefe nasl nail oldular?" diye sordu. Allah (C.c.) ona : "brahim, bana hibir
eyi denk tutmad, mutlaka beni tercih etti. shk ise benim urumda kurban olma cmertliini
gsterdi; halbuki kurban olmann dndaki eyler ile de bana cmertlik gsterebilirdi. Ykub'a
gelince, ben ona bel ve cefay artrdka, o da bana kar olan hsn-i zannn artrd." diye cevap
verdi.

Kurban Edilecek Kiinin Hz. smail Olduunu leri Srenler

Sa'd b. Cbeyr, Ysuf b. Mihrn, e-a'b, Mchid ve At' b. Eb Rebh'm mtereken bn
Abbs'tan rivayet ettiklerine gre o yle demitir ; Kurban edilecek olan kii Hz. smail'dir.
Yahudiler ise bunun shk olduunu iddia ediyorlar, dolaysyla yalan sylyorlar.
Ebu't-Tufeyl ile e-a'b; kurban edilen koun boynuzlarn Ka'be'de grdklerini sylyorlar.
Muhamned b. Ka'b ise yle diyor :
Allah'n Hz. brahim'e oullarndan kurban etmesini emrettii kii Hz. smail'dir; nk biz, Aiah'n
kitab Kur'n'da Hz. brahim'in kssasnda ve olunu kurban etmek iin verilen emirde kurban
edilecek kiinin Hz. smail olduunu buluyoruz. Bunun isbat ise yledir : "Allah (C.c.) Hz.
brahim'in iki olundan kurban edilecek olann kssasn tamamladktan sonra : 'Ona (brahim'e)
slihlerden bir peygamber olmak ezere shk' mjdeledik." (Sfft, 112) buyuruyor. Ayrca Allah
(C.c.) : 'Biz ona (Sre' ye) shk', onun ardndan da (torunu) Ykub'u mjdeledik.' (Hd, 71)
buyuruyor ve Ykub'tan sonra oullar ve torunlaryla bu mjde devam ediyor. O halde bu durum
karsnda Hz. brahim'e olu shk' kurban etmek iin Allah'n emir vermesi mmkn deildir. Ayn
zamanda Allah (C.c.)'n Hz. brahim'e shk ile ilgili olan va'di (neslinin devam) kurban edilecek
olan kiinin Hz. shk deil, Hz. smail olduunu gsterir.
Muhamned b. Ka'b bu grn halfe mer b. Abdulazz'e anlatt zaman o : Ben bu meseleyi bu
[41]
gne kadar dnmemitim, grne katlyorum. demitir.
Hz. brahim'e Olunu Kurban Etmekle Emdermesinin Sebebi ve Kurban Edi ekli
Rivayet edildiine gre, Allah Hz. brahim'e olunu kurban etmesini emretti. Anlatldna gre,
bunun sebebi u idi :
Hz. brahim kendisine Allah'tan erkek ve slih bir evlad balamasn istedi ve : Ey Rabb'im! Bana
slihlerden olacak bir evlt ver. (Sfft, 100) diye duada bulundu. Bunun zerine melekler kendisine
halm tabiatl bir olan ocuunun verildiini mjdelediklerinde o : O halde bu ocuk Allah rzas
iin kurban olsun dedi. Nihayet ocuk byyp babas brhim (A.s.) ile koup gezecek hle gelince
ona : Vaat edip adam olduun adan (kurbann) yerine getir. diye vahyedildi.
te buraya kadar anlatlanlar, kurban edilecek kiinin Hz. shk olduunu ileri srenlerin grne
dayanmaktadr. Bu gr kabul edenlere gre bu hadise, ly'ya iki mil uzaklkta olan am
topraklarnda meydana gelmitir. Kurban edilecek olan kiinin Hz. smail olduunu iddia edenlere
gre ise bu hadise Mekke'de vuku bulmutur.
Muhammed b. shk anlatyor :
Hz. brahim olunu kurban etmekle emrolunduu zaman oluna : "Ey oulcazm! Yanma byk
bakla ipi al, ailemiz iin odun toplamak zere u dadaki vadiye gidelim." dedi. Hz. brahim ile
olu daa gitmek zere yola ktklarnda blis Hz. brahim'i geri evirmek iin onun yolunu kesti.
Bunun zerine Hz. brahim ona ; "Ey Allah'n dman! Benden uzak dur; Allah'a yemin ederim ki,
mutlaka O'nuri emrini yerine getireceim. dedi. Bu defa bls Hz. smail'in yolunu keserek ona,
babasnn kendisini keseceini syledi. Bunun zerine Hz. smail: "Ben Rabb'imin emrini dinler, O'na
itaat ederim." dedi. Hz. smail'den de midini kesen bls son olarak Hcer'e gidip durumu ona
bildirdi. Hcer : "Eer brahim'in Rabb'i ona olunu kurban etmesini emretmi ise, Allah'n emrine
teslim olmak gerekir." karln verdi. Bunun zerine blis oradan fkeli bir vaziyette ayrld ve

onlar hi bir ekilde saptramad.

Hz. brahim olu smail ile birlikte Sebr vadisinde tek balarna kaldklar bir srada Hz. brahim
oluna : "Yavrucuum! Ryamda seni boazladm gryorum; bir dn; ne dersin?" dedi. O da :
"Babacm! Einrolunduun eyi yap. naallah beni sabredenlerden bulursun." dedi.
(Sfft, 102). Sonra o, babas brahim'e : "Ey babacm! Eer beni boazlayp kurban edecek isen, el
ve ayaklarm skca bala ki, kanmdan sana bir ey sramasn; aksi takdirde sevabm eksilir; nk
lm tahhaml ar ve iddetli bir hadisedir. Ayn zamanda ban iyice bile ki, keserken beni
rahat ettiresin. Yine beni boazlamak iin yatrdnda yzkoyun yatr; zira ben, senin yzme bakp
da merhamete kaplarak Rabb'inin emrini yerine getirmemenden korkar ve endie duyarm. Eer
gmleimi annem Hcer'e gtrmeyi mnasip grrsen, bunu yap. Zira bu, annem iin daha teselli
edici olabilir." dedi. Bunun zerine Hz. brahim : "Ey oulcazm! Allah'n emrini yerine getirmem
hususunda sen ne gzel yardmcsn" dedi.
Nihayet Hz. brahim olunun isteine uyarak onun ellerini ve ayaklarn skca baladktan sonra
ban biledi ve : "Onu aln zerine yatrd." (Sfft, 103). Bundan sonra ba eline alp olunun
boazna bastrd; fakat Allah (C.c.) ban azn tersine evirdi. Hz. brahim boazlama iini
bitirmek iin tekrar ba olunun boazna bastrd. Bu esnada kendisine : "Ey brahim! Ryay
doruladm." (Sfft, 104, 105) buyu-ruldu ve : "te u, olunun yerine gnderilen kurbanlktr; onu
boazla."~ denildi.
Rivayet edildiine gre, Allah (C.c.) boazlanma esnasnda Hz. smail' in boazna bir bakr levha
yerletirmiti.
bn Abbs, Hz. brahim'e gnderilen koun krk gz (yl) cennette ot-ladm sylyor.
Bir rivayette ise, Hz. brahim'e gnderilen kurbanlk koun daha nce Hbil tarafndan kurban edilen
ko olduu ifade ediliyor.
Hz. Ali (R.a.) de bu koun boynuzlu, iri gzl ve beyaz tyl olduunu sylyor.
el-Hasen ise : Hz. smail'in yerine bedel olarak gnderilen kurban Erv'dan getirilmi bir teke olup
Hz. brahim'e Sebr'den indirilmitir. Hz. brahim bunu, bir rivayette "Makam" denilen yerde, dier
[42]
bir rivayette ise Mina'da kurban kesilen yerde boazlamtr." diyor.
Allah (C.c.) Tarafndan Hz. brahim'in mtihan Edilmesi
Hz. brahim Allah tarafndan Nemrd'la ve kendisini Allah'a yaklatrmaa faydas dokunaca yaa
geldikten sonra olunu kurban etmek suretiyle imtihan edilmesinden sonra tekrar Allah (C.c.) onu
imtihan ettiini haber verdii bir takm kelimelerle imtihana tbi tuttu ve : Rabb'i brahim'i bir takm
kelimelerle imtihan etti, brahim de bu kelimeleri tamamen yerine getirdi... (Bakara, 124) buyurdu.
Bu mmetin ilk dnemde gelen alimleri, bu "kelimeler" konusunda ihtilfa dp farkl grler ileri
srdler.
krime'in rivayet ettiine gre bn Abbs, Rabb'i' brahim'i br takm kelimelerle imtihan etti..
ayetini aklarken yle diyor : Bu din ile imtihan edilen brahim'den baka hibir kimse bu dini
ayakta tutamad. Bu hususta Allah onun hakknda : "brahim, ald emirleri tastamam yerine getirdi."
(Necn, 37) buyurur.
Bu kelimeler (emirler) otuz tanedir. Bunlarn ilk onu Tevbe (Beret), ikinci onu Ahzb, nc onu
ise M'minn surelerinde gemektedir.
Tevbe suresinde geen on kelime hakknda-Allah (C.c.) yle buyururun Tevbe edenler, ibdet

edenler, hamd edenler, seyahat edenler (oru tutanlar veya cihad edenler), rk edenler, secde
edenler, iyilii emredenler, ktl nehyedenler, Alah'm snrlarm koruyanlar. Sen o mminlere
(cenneti) mjdele." (Tevbe, 112).
Ahzb suresinde geen ikinci on kelime hakknda Allah yle buyurur : "phesiz ki (Allah'a) rm
olup boyun een erkeklerle (Allah'a) ram olup boyun een kadnlar, iman eden erkeklerle iman eden
kadnlar, lat ve ibadete devam eden erkeklerle tat ve ibadete devam eden kadnlar, sdk erkeklerle
sdk kadnlar, sabreden erkeklerle sabreden kadnlar, nte-vzi olan erkeklerle mtevzi olan
kadnlar, sadaka veren erkeklerle sadaka veren kadnlar, oru tutan erkeklerle oru tutan kadnlar,
avret yerlerini (haramdan) koruyan erkeklerle avret yerlerini (haramdan) koruyan kadnlar, Allah'
ok zikreden erkeklerle Allah' ok zikreden kadnlar, (ite) bunlar iin Allah mafiret ve byk
mkfat hazrlamtr." (Ahzb, 35).
Mminn suresinde geen nc on kelime hakknda ise Allah yle buyurur : "Namazlarnda huu
gsteren, bo (faydasz) eylerden yz eviren, zektlarn veren, rz (namus) anm koruyan, - ancak
karlarna ve cariyelerine yaklamalar knanmayarak bundan istisna edilmitir. O halde kim bunlarn
tesine amak isterse, phe yok ki onlar haddi aanlardr - emnetlerine ve ahidlerine riyet eden ve
namazlarna devam eden mminler muhakkak felah bulmulardr." (Mninn, 1-9).
Dier alimler ise bu kelimelerin on hasletten ibaret olduunu sylyorlar. Tvs ve dierlerinin bn
Abbs'tan rivayetine gre o yle diyor : "Kelimeler on hasletten ibarettir. Bunlarn bei bata, dier
bei de gvdede bulunur. Bata bulunanlar, byklar ksaltmak, aza su alp alkalamak, buruna su
ekmek, misvak kullanmak ve salar ayrarak taramaktr. Gvdede bulunanlar ise trnaklar kesmek,
kask kllarm tra etmek, koltuk alt kllarn yolmak, snnet olmak ve byk abdest bozduktan
sonra def-i hacet mahallini ykamaktr.
Eb Salih ile Mchid'in de ierisinde bulunduu dier alimler, bu kelimelerin, hacc nensiki ile
Allah'n : "...Ben seni insanlara imam yapacam..." (Bakara, 124) buyruundan ibaret olduunu
sylyorlar.
Dier bir grup alim ise bu kelimelerin yldzlar, gne, ay, ate, hicret ve snnet olmak gibi alt
nesneden ibaret olduunu sylemilerdir.
el--Hasen bu hususta unlar sylyor : "Allah, brhim (A.s.)'i yldz, gne ve ayla imtihan edince,
o, Rabb'nin ebed ve dim olduunu rendi de yeri ve gkleri yaratan Allah'a yneldi, sonra
vatann terk-edip hicret etti, olunu kurban etmek istedi ve kendisini kendi eliyle snnet etti."
Bu hususta baka rivayet ve grler de vardr; fakat bunun gibi muhtasar trih kitaplarnda bunlara
yer vermee ihtiya yoktur. Biz, bu kadarn ise kitabn fasllar arasnda bir boluk kalmasn diye
[43]
zikredip alyoruz.
ALLAH'IN DMANI NEMRUD VE ONUN HELAK OLMASI
Biz imdi Allah'n dman Nemrd'dan, dnyada iken bana gelen hallerden, onun Allah'a kar
isyanda inad etmesinden ve Allah'n ona mhlet verip imkan tanmasndan bahseden haberlere tekrar
geri dnyoruz.
Yer yznde yaayan ilk diktatr, zlim hkmdar Nemrd'dur. Biz, onun Hz. brahim'i atete yakmak
istemesi konusundaki haberi yukarda anlattk.
Nemrd, Hz. brahim'i bulunduu ehirden srp kard ve brahim' in Allah'n arayp bulacana

dir yemin etti. Bunun zerine o, drt kartal yavrusu buldurup onlar et ve arapla iyice byyp
kuvvetleninceye kadar besledi. Bundan sonra o, kartallar (sepet) eklindeki bir tabuta balad,
yanma kartallar iin lazm olan etleri tayacak birisini alarak tabutun ierisinde oturdu. Yannda
bulundurduu etin bir parasn yukarya doru frlattnda kartallar onunla birlikte uarak
ykseldiler. Hatta Nemrd aaya baknca, dalar kprdayan karnca kadar klm grd.
Bundan sonra yine bir et paras alarak yukarya doru frlatt; bu defa kartallar daha fazla
ykseldiler. Nemrd tekrar aaya baktnda yer yznn denizle evrilmi olduunu; hatta yer
yznn deniz zerindeki bir gemi kadar kldn grd. Biraz daha ykseldikten sonra
kendisini koyu karanlklar ierisinde buldu ve ne aasnda, ne de yukarsnda hibir ey
gremiyordu. Bu durum karsnda korkuya kaplan Nemrd, bu defa yannda bulundurduu etten bir
parasn aaya doru att. Bunun zerine kartallar atlan eti kapmak maksadyla hzla ses kararak
aaya doru inmee baladlar. Dalar, kartallarn aaya doru szl-dklerini grp kanatlarnn
hrtlarn iitince, korkuya kaplarak yerlerinden oynayacak hle gelmilerdi. Bu hususla ilgili bir
yette Allah (C.c.) : "Gerekten onlar bir takm tuzaklar kurmulard. Halbuki onlarn tuzaklarndan
dalar yerinden oynayp gitmi olsa bile Allah katnda onlara ait (nice nice) cezalar vardr."
(brahim, 46) buyurur. Kartallar uularna Beyt'l-Makdis (Kuds)'ten balyarak havalandlar ve
gelilerinde Duhn dana kondular. '
Nemrd bu teebbs ile hi bir ey yapamayacan anlaynca, yksek br bina yaptrmaa giriti.
Bina ykselip tamamlannca zerine kp kendi iddiasinca Hz. brahim'in Allah'na bakmaa balad;
hatta daha nceleri def-i hacette bulunmayan Nemrd bu srada korkusundan def- hacet yapmaa
balad. Allah (C.c), onun yapt bu yksek binay temelinden sarsp ykt. Bu srada korkudan halkn
dileri kart ve birbirlerini anlamaz oldular. Bundan sonra onlar yetmi ayr dilde konumaa
baladlar. Bundan nce ise btn insanlar Srynice konuurlard.
Nemrd'un def-i hacet yapmad eklindeki rivayetin hibir deeri yoktur. nk beer tabiat gerei
hibir insan, hatta ulv lem ile sk bir iliki ierisinde bulunan ve insanlarn en ereflisi olan
peygamberler bile def-i hacet yapmaktan kurtulamamlardr. Buna ramen peygamberler de yerler,
ierler, kk olsun byk olsun def-i hacette bulunurlar. Eer def-i hacet yapmaktan herhangi bir
kimsenin kurtulmas gerekseydi, mutlaka ereflerinden ve Allah'a yaknlklarndan dolay
peygamberlerin kurtulmas gerekirdi. Eer Nemrd'un, mlk ve saltanatnn geniliinden dolay def-i
hacetten kurtulduu kabul edilirse, sahh olan gre gre Nemrd mstakil bir saltanata da sahip
deildi. Hatta mstakil bir saltanata sahip olsa bile, mlk ve saltanat ondan daha geni olan skender
hakknda dahi def-i hacet yapmad konusunda herhangi bir rivayet nakledilme-mitir.
Zeyd b. Elem yle diyor : Allah (C.c), Hz. brhimden sonra ayrca Nemrd'a bir melek gnderdi
ve bu melek vastasyla onu drt defa kendisine yani hakka davet etti; fakat Nemrd bu daveti reddetti
ve : "Benden baka rab m vardr?" diye karlk verdi. Bunun zerine melek ona : " gne kadar
ordularn topla" dedi. Nemrd da hemen ordularn toplad. Bundan sonra Allah (C.c.) onlarn
zerine sivri sinekleri musallat etti; hatta halk sivri sineklerin okluundan zerlerine doan gnei
dahi gr emiyorlard. Nihayet Allah tarafndan gnderilen sivri sinekler, onlar yiyip bitirdiler,
geriye ise sadece kemiklerini braktlar. Bu arada sivri sinekler hkmdar Nemrd_'a hi
dokunmadlar. Bundan sonra Allah (C.c) Nemrd'a da bir sivri sinek musallat etti ve sinek onun
burun deliinden ieri girdi. Bylece tam drt yz yl beynindeki sivri sinein izdrabm dindirmek
iin bana tokmak vuruldu. Hatta iki elini bir araya getirerek birden bana tokmak indiren kimse ona
en byk merhamet ve efkati gstermi saylyordu. Nemrd'un hkmdarl drt yz sene srd ve

neticede Allah onun ruhunu alp ldrd. Gklere doru ykselen en yksek binay Nemrd
yaptrmtr.
Bir grup lim ise Nemrd b. Ken'n'm yer yznn dou ve batsna hkini olduunu sylyor. Fakat
siyer ve hkmdarlarn haberlerine vukufu olan alimler bu gr reddediyorlar. Bununla beraber bu
limler. Hz. brahim'in daha nce yukarda hakknda baz bilgiler naklettiimiz Dahhk'in dneminde
domu olduunu inkar etmezler. Aslnda ise yeryznn dou ve batsna hakim olan hkmdar
Dahhk'tir. Yer yzne hkim olan Dahhk'in Nemrd ile ayn kii olduunu ileri sren kimsenin bu
gr doru deildir. nk ilk dnemdeki alimler, Nemrd'un nesebinin Nabat, Dahhk'in
nesebinin ise Farslar (Acemler) arasnda yaygn bir ekilde bilinip tanndn, Nemrd'un ve
evladnn ise Dahhk tarafndan Sevd blgesine ve bu blgenin sa ve sol kesimlerine vali tayin
edildiklerini, Dahhk'in de sahip olduu geni lkesinde dolap durduunu, kendisinin ve atalarnn
asl vatannn Taberistn dalarnda bulunan Dnbvend olduunu ve Efridn'un onu ele geirdii"
zaman burada vurup yakaladn zikrediyorlar.
Buht-Nassar'm durumu da tpk Nemrd'un durumu gibidir. Bazlar Buht-Nassar'm yer yzne hkim
olduunu sylyor; fakat durum onlarn dedii gibi deildir. Buht-Nassar, Lhrsb adna Ehvz ile
Dicle'nin batsndaki Rum topraklarna kadar olan yerlerin bakumandanlk (speh-bedlik) grevini
yrtyordu. Bu srada Lhrsb Trkler ile sava halinde olduundan onlarn karsnda bulunan
Belh'te kalyordu. Hatta Trkler ile yapt sava dolaj^syla burada uzun mddet kald iin Belh
ehrini kurmutu.
Aslnda Nabat'lardan hi bir kimse mstakilen tek bana yer yznden bir kar topraa bile hakim
olmamtr. Bu durum karsnda bir Na-batl olan Nemrd'un btn yer yzne hakim olmas nasl
dnlebilir? Nemrd'un Sevd blgesindeki idarecilik sresi drt yz yl devam etmi, kendisi
helak olduktan sonra neslinden yerine geen Nabat b. Ka'd yz yl, ondan sonra Kedvus b. Nabat
seksen yl, ondan sonra yerine geen Bli b. Kedvus yz yirmi yl, daha sonra onun yerine geen
Nemrd b. Bli bir yl, bir ay idarede kalmlardr. Netice olarak Nabatllarm bu idaresi yedi yz
bir yl devam etmitir.
Ayrca Nemrd'un Dahhk'in dnemine yetimi olmas ve onun dneminde idari grev stlenmesi,
bir ksm kimseleri Nemrd hakknda yukarda zikrettiimiz zere onun yer yzne hakim olduu
fikrine sevk-etmitir.
Efridn devletin idaresini eline geirip zdihak (Dahhk)' malup ettikten sonra Nemrd b. Bli
(Tle?)'i ldrm, Nabat'lar srp karm, hatta onlarn pek ounu da katletmek suretiyle
[44]
ldrmtr.
HZ. LT (A.S.) VE KAVMNN KISSASI
Biz, daha nce Lt (A.s.J'un Hz. brahim ile birlikte Msr'a hicret et-tiini, Hz. brahim'in am'a geri
dndn, Hz. Lt'un ise Sedm'da kaldm anlatmtk.
Nihayet Sedm'da yerleen Hz. Lt, Allah tarafndan burann halkna peygamber olarak gnderildi.
Sedm halk ise Allah' tanmyor ve her trl ktl irtikap ediyordu. Nitekim bu hususla ilgili
olarak Allah (C.c): Hani Lt kavmine : Siz gerekten yle hayaszlk yapyorsunuz ki, sizden nce
hibir kimse bunu yapmamtr. demiti. Her halde siz erkeklere yaklaacak, yol kesecek, toplant
yerinizde meru olmayan eyleri mi yapacaksnz? (Ankebt, 28, 29) buyurur.
Bu ayetteki "yol kesmek" cmlesinden onlarn, yanlarna gelen bir m safiri hemen yakalayp

gtrerek ona ltilik denilen bu irkin hareketi tatbik etmeleri kasdedilmitir.

Yine ayn ayetteki "toplant yerinizde meru olmayan eyleri mi yapacaksnz" cmlesinden, bir
rivayette onlarn, yanlarndan geen kimseleri taa tutup onlarla alay etmeleri, dier bir rivayette
onlarn toplant yerlerinde karlkl olarak yellenme yarma girimeleri, bir baka rivayette ise
toplant yelerinde birbirleriyle ltilik yapmalar kasdedilmitir.
Hz. Lt (A.s.) onlar Allah'a ibadet etmee davet ediyor, yol kesmek, ltilik yapmak ve hayaszlklar
irtikab etmek gibi Alah'm holanmad bu irkin ileri yapmaktanonlar menediyor, bu kt
hareketleri yapmakta ve tevbe etmemekte srar ettikleri takdirde onlar ackl bir azap ile tehdit
ediyordu. Fakat Hz. Lt'un bu tehdidi ve onlara verdii tler, onlarn ktlkler zerinde srar
etmelerini ve Allah'n tehdid ve uyarsn inkar ederek Allah'n azabnn abuklamasn artrmaktan
baka bir netice dour mam t. Hatta cr'etlerini artrarak Hz. Lt'a : "Eer doru syleyenlerden
isen, Allah'n azabn bize getir." (Ankebt, 29) demilerdi.
Hz. Lt, davetinin uzamas, onlarn isyan ve tuyanlarnda direnmeleri zerine Rabb'inden onlara
kar yardm istedi. Allah (C.c.) onlar helak etmek, elisi Hz. Lt'a yardm etmek isteyince onlarn
zerine Hz. Cebrail ile birlikte Mkil ve srafil'i gnderdi. Rivayet edildiine gre, bu melekler,
gen adamlar suretine girerek yaya halde geldiler. Allah (C.c.) ise onlara, nce Hz. brahim ve
Sre'ye uramalarn ve brahim (A.s.)'e shk', onun arkasndan da Ykub'u mjdelemelerini
emretmiti.
Nihayet melekler Hz. brahim'e geldiler. Bu srada Hz. brahim'in evine onbe gndr misafir
uramamt; hatta misafirin gelmeyii ona ok ar gelmiti. Misafirperverlii yznden Allah ona
bol rzklar ihsan etmiti. Netice olarak Hz. brahim onlarn geliine ok sevindi; hatta o gne kadar
kendisine misafir olanlarn gzellikleriyle kyaslanamayacak kadar gzel olan bu misafirleri grnce
Hz. brahim kendi kendisine : "Onlara ancak benim hizmet etmem gerekir" diyerek ailesinin yanma
gidip kendi eliyle kzartt semiz bir buzay getirip onlara takdim etti, fakat onlar buna el
srmediler. Bunun zerine : brahim, onlarn ellerinin buna uzanmadn grnce onlardan rkilip
kalbine korku girmiti. Onlar : "Korkma! Biz Lt kavmine gnderildik" dediler. brahim'in hanm
(Sre) ise (hizmet iin) ayakta idi. (Sre, Allah'n emrini ve Lt kavminin bana gelecei bildii
iin) gld. Biz ona shk', shk'm ardndan da (torunu) Ykub'u mjdeledik. (Sre, hayretinden
ellerini yzne vurarak) : 'Vay! Kendim bir koca kar, u kocam da bir ihtiyar iken hen mi douracak
nm? Dorusu bu, pek alacak bir ey' dedi. (Melekler) : 'Allah'n emrine mi ayorsun? Ey hne
halk! Allah'n rahmeti ve bereketleri sizin zerinizdedir. phe yok d O, banide layk, ba ve
ihsan ok olandr' dediler.. (Hd, 70-73). Bu srada Sre doksan, Hz. brahim ise yz yirmi
yalarnda bulunuyorlard.
Hz. brahim'in zerinden korku gidip mjde sevinci gelince Lt kavmi hakknda Cebrail (A.s.) ile
mnakaaya balad ve ona : Eer onlarn arasnda elli mslman varsa durum ne olacak?" dedi.
Bunun zerine melekler : "Eer Lt kavminin ierisinde elli mslman bulunursa, Allah onlara azap
etmez." cevabn verdiler. Hz. brahim : "Krk mslman olursa durum ne olacak?" cevabn verdiler.
Hz. bhhim : "Krk mslman bulunursa da Allah azap etmez" diye karlk verdiler. Hz. brahim :
"Otuz mslman bulunduu takdirde durum ne olacak?" dedi. Onlar: "Otuz mslman bulunduu
takdirde de durum yine ayn olur" dediler. Nihayet Hz. brahim on saysna kadar indi. Melekler ise
ona : "Eer onlarn arasnda on mslman bulunursa, Allah onlara azap etmez" dediler. Bunun
zerine Hz. brahim kendi kendine: "Aralarnda on mslmanm bulunmad bir kavimde hayr
bulunmaz" dedikten sonra : 'Onlarn ierisinde Lt da var' dedi. Melekler : 'Biz onlarn arasnda

kimin bulunduunu ok iyi biliriz. Biz, yalnz geride (azapta) kalacaklardan olan kars mstesna,
Lt'u da ehlini de muhakkak kurtaracaz' dediler. (Ankebt, 32).
Bundan sonra Melekler Hz. Lt'un bulunduu Sedm beldesine doru gittiler. Melekler Sedm'a
geldiklerinde tarlasnda almakta olan Hz. Lt ile karlatlar. Allah (C.c.) meleklere : "Lt,
kavminin aleyhine drt defa ahadet etmedike onlar helak etmeyin." buyurmutu. Bu yzden
melekler, Hz. Lt'un yanma gelip ona : "Biz, bu gece sana misafir olacaz." dediler. Hz. Lt
meleklerle birlikte evine giderken bir mddet yrdkten sonra onlara dnerek : "Siz, bu belde
halknn ne yaptklarn biliyor musunuz? Allah'a yemin ederim ki, yer yznde bunlardan daha kt
insanlarn bulunacan zannetmiyorum." dedi ve bu szn drt defa tekrarlad.
Bir rivayete gre, melekler Hz. Lt'un kzyla karlamlard ve ona: "Ey hanm kz! nip
konaklayacamz bir yer var m?" diye sormulard. Hz. Lt'un kz ise : "Evet var, olduunuz yerde
bekleyin, ben gelinceye kadar ehre girmeyin" demiti. nk belde halknn onlara ktlk
yapmalarndan korkuyordu. Hz. Lt'un kz hemen babasnn yanma gele-rek ona : "Ey babacm!
ehrin kapsnda bekleyen genlere yeti; zira kavmin onlar yakalar, ele geirirse, irkin
hareketlerde (ltilikte) bulunurlar. Ben, bugne kadar rastladm insanlar arasnda bunlar gibi
gzelini grmedim." dedi. Hz. Lt'un kavmi, onun evine erkek misafir k,abul etmesini
yasaklamlard. Bu yzden Hz. Lt kavmine duyurmadan onlar evine getirdi, msafirlerin geldiini
ancak Lt'un ailesi biliyordu. Fakat Hz. Lt'un kars dar karak misafirlerin geldiklerini Lt
kavmine bildirdi ve onlara : "Evimize yle gzel kimseler geldi ki, bugne kadar onlar gibi gzel
yzl ve ho kokulu insanlar grmedim" dedi. Bunun zerine onlar koarak Lt (A.s.)'un evine
geldiler. Hz. Lt onlara : "Ey kavmim! te kzlarm, sizin iin onlar daha temizdir. Artk Allah'tan
korkun, beni misafirlerimin iinde kk drmeyin. Szin iinizde akl banda bir adam yok mu?"
(Hd, 78) diyerek misafirlerine sarkntlk etmelerini menetti, aradklarn kendi kzlarnda
bulabileceklerini belirterek onlar kzlarna tevik etti. Fakat onlar : "And olsun ki, senin de bildiin
zere bizim senin kzlarnla hi br hak (ve alkamz) yoktur. Sen bizim ne istediimizi elbette
bilirsin." (Hd, 79) ve : "Biz seni elleme karmaktan men etmedik mi?" (Hicr, 70) dediler.
Hz. Lt, teklif ve szlerinin kabul edilmediini grnce onlara : Ah, size (kar koyacak) bir gcm
olsayd ve yahut sarp bir kaleye smabil-seydim!" (Hd, 80) yni beni sizden koruyacak yardm
edenlerim veya airetim olsayd, diye temennide bulundu. Hz. Lt bu szlerini syleyince hemen
melekler yanna gelip : "Senin kale ve sman ok kuvvetlidir. Zira Allah hibir peygamber
gndermemitir ki, kavminden ona arka kan ve airetinden ona destek olan bir grup bulunmam
olsun" dediler.
Hz. Lt, onlarn kouarak geldiklerini grnce evinin kapsn kapatt; fakat onlar kapy amak iin
zorladlar. Bunun zerine Hz. Lt kapy at, onlar da ieri girdiler. Bu esnada Cebrail (A.s.)
Rabb'inden onlar cezalandrmak iin izin istedi ve kendisine izin verildi. Bunun zerine Cebrail
(A.s.) kanadn ap onlarn gzlerini kard. Hatta onlar birbirlerine : "Aman abuk davrann,
kurtulmaa bakn! Zira bugn Lt'un evinde yer yznn en sihirbaz adam vardr." diyerek
birbirlerini inemek suretiyle Hz. Lt'un evinden dar kmaa baladlar. Bu srada melekler Lt
(A.s.)'a : "Ey Lt! Emin ol, biz Rabb'inin elileri (melekleri) yiz. Onlar sana asla dokunamazlar. Sen
hemen gecenin bir vaktinde ailenle yola k. Yalnz karnz mstesna, iinizden hibiri geri
kalmasn..." (Hd, 81) ve : "...Sen de arkalarndan git. Sizden hibir kimse ardna (dnp) bakmasn.
Emrolunacamz yere geip gidin." (Hcr, 65) dediler.
Nihayet Allah (C.c.) Hz. Lt ve ailesini am (Suriye) tarafna doru yola kard zaman, Lt (A.s.)

meleklere : "Hemen u saatte onlar helak edin." dedi. Bunun zerine melekler ona : "Biz ancak onlar
sabah vakti helak etmekle emrolunduk. Sabah vakti yakn deil mi? (Hud, 81) dediler. Sabah vakti
olunca Cebrail (A.s.), dier bir rivayette Mkil (A.s.) kanadn onlarn zerinde yaadklar topran
ve yerletikleri be kasabann altna daldrp havaya kaldrd. Hatta gk yzndekiler onlarn
kpeklerinin havlamalarn ve horozlarnn tlerini duydular. Bundan sonra melek havaya kaldrm
olduu kasabalar ve onlarn yaadklar toprak parasn ters yz ediverdi. Ayrca o anda
kasabalarda hazr bulunmayanlarn zerine talar yadrlarak helak edildiler. Bu arada Hz. Lt'un
kars ykntnn grltsn duyunca: "Vah! Kavmime yazk oldu" diye alayp szlamaa balamt.
O anda gelen bir ta da onu ldrp olduu yere y-vermiti. te bylece Allah (C.c.) Hz. Lt'u ve
kars hari olmak zere onun ailesini kurtard.
Rivayet edildiine gre, bu kasabalarda drt yz bin kii yaamaktayd. Hz. brahim bu kasabalarn
zerinde bulunan yksek bir yere kar : "Bir gn Sedn helak olacak." derdi. Lt kavminin yaad
ehirler be tane idi ve bunlar : Sedn, Sab'a, Umra, Dm ve Sa'va'dan ibaretti. Bunlarn en by
[45]
ise Sedm idi.
HZ. BRAHM (A.S.)'N KARISI SRE'NN VEFATI, OCUKLARI VE HANIMLARI
lim ehlinden hi biri Sre'nin yz yirmi yedi yanda iken m (Suriye)'da vefat ettiini reddetmiyor.
Ancak bir rivayette Ken'n topraklar zerinde bulunan diktatr ve zlimlerin memleketinde vefat
ettii syleniyor.
Rivayet edildiine gre, Sre'nin vefatndan sonra Hcer'in bir mddet daha yaad ifade ediliyor.
Fakat doru olan gr ise, Hz. brahim' in Mekke'ye gitmesi konusunda yukarda anlattmz zere
Hcer'in Sre' den nce vefat etmi olduudur. Her halde doru olan da budur.
Sre vefat edince Hz. brahim Ken'nlerden Yaktn'm kz Katr ie evlendi ve ondan Nefn,
[46]
Merrn, Medyan, Meden, Neak ve Surh adlarnda alt olan ocuu dnyaya geldi
Hz.
ibrahim'in smail ve shk ile birlikte btn ocuklarnn says sekizdir. Bu ocuklarnn en by
ise smail'dir.
Dier bir rivayete gre ise Hz. brahim'in ocuklarnn arasnda bunlardan baka isimler de
mevcuttur. Berberler Nefn'm, Hz. u'ayb'in kavmi olan Medyen halk ise Medyn'm neslinden
remilerdir.
Yine rivayet edildiine gre, Hz. brahim hanm Katr'dan sonra Ehr (Erhr?)'in Hacn adndaki
[47]
kz ile de evlenmitir.
Hz. brahim'in Vefat ve Kendisine ndirilen Sahifelerin Says
Bir rivayette bildirildiine gre, Allah (C.c.) Hz. brahim'in ruhunu kabzetmek istedii zaman, onun
yanma yal bir insan suretinde lm melei Hz. Azrail'i gnderdi. Bir gn Hz. brahim misafirlerine
yemek ikram ederken, scak bir havada yal birinin yaya olarak geldiini grd. Bunun zerine Hz.
brahim, yanma gelmesi iin ona bir merkep gnderdi. O da merkebe binip Hz. brahim'in yanma
geldi. Bu htiyar insan Hz, brahim' tarafndan kendisine takdim edilen yemei yerken azna gtrmek
istedii lokmay nce gzne ve kulana sokuyor-, ancak bundan sonra azna gtrebiliyordu. Ayn

zamanda yedii yemek hemen def-i hacet mahallinden dar kyordu. Hatta brahim (A.s.)
Rabb'inden, kendisi lm isteyinceye kadar onun ruhunu kabzetmemesini istemiti. Bir ara Hz.
brahim ihtiyara : "Ey ihtiyar! Neden byle yapyorsun?" diye sordu. htiyar ona : "Ey brahim!
Bunlar bana ihtiyarhk yaptryor" diye cevap verdi. Hz. brahim ona : "Ka yandasmz?" tye
sordu. O, yan sylediinde Hz. brahim'den iki ya daha byk olduu anlald. Bunun zerine Hz.
brahim : "Benim de bu ihtiyar gibi olman iin iki yl kalm" dedi ve ellerini kaldrp ; "Ey Rabb'im!
Hemen ruhumu kabzet" diye yalvard. Hz. brahim'in bu szleri zerine ihtiyar ayaa kalkp onun
ruhunu kabzetti. Bylece Hz. brahim (A.s.) iki yz yanda iken vefat etti.
Br rivayette Hz. brahim'in yz yetmi be yanda iken vefat ettii sylenir. Bana gre bu rivayet
hakknda biraz dnmek gerekir. nk Hz. brahim'in, kendisinden iki veya daha fazla ya byk
olan birisini grmesi mmkndr. Zira iki yz yl yaayan birinin, kendisinden bu kadar kk bir
farkla byk olan birisini gayet kolaylkla grmesi mkan dahilindedir. Fakat rivayet bu ekilde yani
yz yetmi be yl tarznda nakl edilmitir.
Dier taraftan brahim (A.s.) Hz. Nuh'un uzun mrl olduunu, hatta uzun mddet yaamasna ramen
bu adamda (ihtiyar insan suretindeki lm meleinde) grd davranlarn onda olmadn da
biliyordu.
Eb Zerr (R.a.)'in rivayet ettii bir hadste Hz. Peygamber (S.a.) : "Allah (C.c.) Hz. brahim'e on
sahife indirmitir." buyurdular. Bunun zerine Eb Zerr : "Ey Allah'n Rasl! Bu sahifelerde neler
vard?" diye sorduunda Hz. Peygamber (S.a.) : "Btn sahifelerdekiler, emsal (rnek szlerden
ibarettir." buyurdular. Mesel, bu emsalden bir tanesi udur : "Ey halkn bana geen marur
hkmdar! Ben seni dnya servetini birbiri zerine ymak iin deil, mazlumun hakkn zlimden
alarak onun bana dua etmesine ihtiya brakmaman iin gnderdim. Zira ben, kfir dahi olsa
mazlumun duasm geri evirmem."
Ayrca bu sahif eler deki emsalden birisi de udur : "Akl sahibi olup da nefsine malup olmam kii
iin gnn ierisinde belirli saatleri olmaldr. Bu saatlerin birinde Rabb'ine mncat edip
yalvarmal, dierinde Allah'n yaratt varlklar hakknda tefekkre dalmal, bir dierinde nefsini
muhasebe etmeli, bir baka saatte ise hellinden yiyecek ve ieceklerin temini ile megul olmaldr.
Akll olan kimse ancak ey iin yer deitirip intikalde bulunur. Bunlar : Ahireti iin hazrlanmak,
hayat ihtiyalarn dzene koymak ve haram olmayan nesnelerden faydalanp lezzet almaktr. Akll
kii zamann iyi deerlendirmeli, kendi durumuna ynelmeli ve dilini muhafaza etmelidir. Szn
(mesuliyet bakmndan) amalden sayann konumas az olur ve ancak kendisi iin lzumlu ve faydal
olan eyleri konuur."
Anlatldna gre, yer yznde ilk snnet olan, ilk defa misafir kabul eden ve ilk alvar giyen Hz.
[48]
brahim'dir.
HZ. BRAHM (A.S.)'N OLU HZ. SMAL'N OCUKLARI
Biz daha nce yukarda Hz. smail'in Harem'de (Mekke'de) ki ikmetini, Crhm'den bir kadnla
evlendiini, babas Hz. brahim'in emriyle bu kadn boayp sonra - Hz. brahim'in : 'Kocana syle,
kapsnn eiinden memnun oldum' dedii - Mudd el-Crhm'nin kz Seyyide ile evlendiini
anlatmtk.
Hz. smail'in Seyyide adndaki bu hanmndan on iki erkek ocuu olmutur. Bunlar: Nbit, Kaydr,
zl (bdl?), Ma, Mesma', Rama (?), M (Ms?), zer, Katr, Kafes, Tamy ve Kaydmn'dr.

ddia edildiine gre Hz. smail yz otuz yedi yl yaamtr. Hz. smail'in iki olu Nbit ve
Kaydr'dan Allah (C.c.) Araplar tretmitir. Allah (C.c.) Hz. smail'i Peygamber olarak Amlik'a ve
Yemen kabilelerine gndermitir. Hz. smail'in bu oullarnn adlar benim burada zikrettiim
ekillerin dnda da telaffuz edilip zaptedilmitir.
Hz. smail lm deinde iken kardei Hz. shk'i yanma arp ona vasiyetini yapm ve kzn
kendi olu s b. shk ile evlendirmesini ondan istemitir. Hz. smail (A.s.) annesi Hcer'in Hcr'deki
[49]
kabrinin yanma def-nedilmistir.
HZ. BRAHM (A.S.)'IN OLU HZ. SHK VE OCUKLARI
Rivayet edildiine gre, Hz. shk Betvl'in kz Rafk ile evlendi ve bu hanmdan onun s ve Ykub
adlarnda ikiz olu dnyaya geldi. s Ykub'dan nce domutu. Hz. shk, bu ocuklar doduu
zaman altm yandayd. Bundan sonra Hz. shk'm olu s amcas smail (A.s.)'in kz Nesme ile
evlendi ve bu evlilikten Rm adndaki olu dnyaya gedi. Btn sarn renkli kavimler Rm'un
evladndan tremilerdir. Bazlar, bn'larm (il ve kzl elreilerin) da onun evladndan
meydana geldiini sylerler.
Hz. shk'm olu Ykub yani srail ise days Lebn b, Betvl'in kz Leyy ile evlenmi ve bu
evlilikten Rbil, em'n, Lva, Yahd, Zeb-ln, Lihar, - bir rivayette Vhar - adlarndaki oullar
dnyaya gelmitir. Rbil ise Ykub'un ocuklarnn yaa en bykleridir. Hz. Ykub, hanm Leyy
lnce hanmnn kz kardei yani baldz Rhil ile evlenmi, bu hanmndan Ysuf ile Bnymin
adlarndaki oullar dnyaya gelmitir. Bnymin kelimesi "metin, gl" mnalarna gelen
Arapadaki "eddd" kelimesinin karldr.
Ayrca iki cariyeden Hz. Ykub'un Dn, Neftli, Cd ve Er adlarnda drt erkek bocuu daha
dnyaya gelmi, bylece erkek ocuklarnn says on ikiye ulamtr.
Sdd anlatyor : "Hz. shk bir kzla evlendi ve bu kz iki olan ocuuna hamile kald. Nihayet
doum zaman gelince Ykub, kardei ve ikizi olan s'ten nce annesinin rahminden kmak istedi.
Bunun zerine s kardei Ykub'a : "Allah'a yemin ederim ki, eer benden nce kmaa alrsan,
annemin karnnda iken buna mni olacam ve muhakkak surette annemi ldreceim." dedi. Bu
durum karssnda Ykub seri ekil-di ve s ondan nce dodu. Ykub ise onun kesinden tutup
hemen onun peinden kt. te bu yzden Ykub'a "bu ad verildi; kardei s ise Ykub'a kar koyup
isyan ettii iin bu ad ald. s "babas shk tarafndan, Ykub ise annesi tarafndan daha ok
seviliyordu. Ayrca s avclkla megul olurdu. Bir gn, babas shk (A.s.) yalanp gzleri
kapannca olu s'e : "Yavrucuum! Bana av eti getir, yanma yakla, babamn bana yapm olduu
duay ben de sana yapaym" dedi. s'in vcudu kll, Ykub' unki klszd. Anneleri ise babalar
shk'm syledii szleri iitmiti. Y-kb'u daha ok seven annesi ona : "Ey oulcazm! Hemen bir
koyun kes, etini kebap yap, koyunun postunu zerine geir, kebap edilmi koyunu babana takdim et ve
ona : "Ben, olun s'im de" dedi. Ykub da annesinin tavsiyesine uyarak bu ii yapt. zerinde koyun
postuyla babasnn yanma gelen Ykub : "Babacm! Buyurun yiyin!" dedi. Hz. shk : "Sen
kimsin?" diye sordu. Ykub ise ; "Ben olun s'im" diye cevap verdi. Bunun zerine shk (A.s.) elini
Ykub'un vcuduna dokundurunca : "Vcut s'in vcudu, fakat kokusu Ykub'undur" dedi. Bu srada
Ykub'un annesi Hz. shk'a : "O s'tir; buyurun yiyin!" dedi. Bunun zerine Hz. shk Ykub' un
takdim ettii kebap etten yedi ve onun iin neslinden peygamberler ve hkmdarlar getirmesi iin

Allah'a dua etti.

Ykub, babas shk (A.s.)'m yanndan ayrldktan hemen sonra avdan dnm olan s babasnn
yanna geldi ve ona : "Babacm! stediin av getirdim" dedi. Babas shk ise ona : "Yavrucuum!
Kardein Ykub senden daha abuk davrand" dedi. Bunun zerine s, Ykub'u ldreceine dair
yemin etti. Bu durum karsnda Hz. shk olu s'e : "Bir duam daha var, onu da senin iin yaparm"
dedi ve : "Zrriyetinin says toprak saysnca ok olsun ve balarna kendilerinden bakas
gemesin" diye duadan bulundu.
Bundan sonra Ykub kardei s'ten korktuu iin daysnn yanma kat, Fakat o, daysnn yanma
giderken geceleri yoluna devam ediyor, gndzleri ise bir yere saklanp gizleniyordu. Bundan dolay
Ykub'a "srail" ad verildi. Daha sonra Ykub daysnn iki kzyla evlenip onlar beraberce nikah
altna ald. Bundan dolay Allah (C.c.) : "..ki kz kardele birden evlenmek de size haram klnd.
Ancak gemiteki evlilikler mstesna..1 (Nisa, 23) buyurur. Hz. Ykub'un bu iki hanmdan ocuklar
oldu. Hz. Ykub'un hanm Rhil olu Bnymin'i dourduktan sonra lohusalk gnlerinde vefat etti.
Hz. Ykub Beyt'l-makdis (Kuds)'e geri dnmek istedii zaman days ona bir koyun srs verdi.
Fakat g ettikleri vakit yanlarnda harcyacaklar bir eyleri yoktu. Bunun zerine Ykub'un hanm
Ysuf'a : "Babamn putlarndan bir put al, yolda giderken satar, parasn harcarz" dedi. Ysuf da
Ykub'un hanmnn babasna ait olan putlardan bir put alp getirdi.
Hz. Ykub, annelerinden yetim kaldklar iin oullarndan Ysuf ile Bnymin'i ok seviyordu. Bu
arada Ykub obanlarndan birine : "Eer biri gelip de size : 'Kimsiniz?' diye sorarsa : 'Biz s'in
kleleri, Ykub'un obanlaryz, dersiniz" diye tenbih etmiti. s, onarla karlatnda : "Onlardan
kim olduklarm" sordu. obanlardan birisi yukardaki cevab verince Ykub'a dokunmad. Bunun
zerine Ykub m (Suriye)'a inip yerleti.
[50]
Hz, shk yz altm yanda iken am'da vefat etti ve babas brahim (A.s.)'in yanma defnedildi.
HZ. EYYB (A.S.)'LIN KISSASI
Hz. Eyyb, s'in evlad Rm'un soyunda gelen bir kiidir. Hz. Eyyb' un nesep eceresi ise Eyyb b.
Ms b. Rzec (Rzic?) b. s b. shk b. brahim'dir. Bir rivayete gre onun eceresi Eyyb b. Ms b.
R'l b. s'dir. Eyyb (A.s.)'un hanm ise kendisi tarafndan bir ekin demetiyle dvlmesi emredilen
Ykub b. shk'n kz Leyy dr. Bir rivayette Hz. Eyyb' un hanmnn Efrhim b. Ysuf'un kz
Rahmet olduu sylenir. Eyyb (A.s.)'un anne tarafndan nesebi Hz. Lt'un ocuklarna
dayanmaktadr.
Hz. Eyyb tevhid dnine bal bir kiiydi ve hakm arasn dzeltmek iin alrd. Bir ihtiyacnn
yerine getirilmesini istedii zaman nce secdeye kapanrd, sonra ihtiyacnn grlmesini Allah'tan
isterdi.
Hz. Eyyb iin anlatlan kssann ve bana gelen felketin sebebi u idi : Allah (C.c.J Eyyb (A.s.)'u
and zaman meleklerin ona dua ve istifar ile cevap vermeleri bls'in Eyyb't kskanmasna yol
at. Hatta blis onu din ynnden fitneye drp sarsmak iin Allah'tan kendisini onun bana
musallat etmesini istedi; Allah (C.c.) da blis'i sadece mal noktasndan onun bana musallat kld.
Bunun zerine blis, bu mesele zerinde istiare etmek iin ifritlerden ileri gelen adamlarn toplad.
Dimak (m) ehrine bal olan Besniyye kasabas btn mtemi-latyla birlikte Hz. Eyyb'un
mlkiyetinde idi. Bu kasabann arazisinde obanlar tarafndan ona ait bin koyun otlatlrd. Ayrca
araziyi ekip bimek iin hazrlanm koumlu vaziyette be yz ifti vard. Bu iftlerin (sabanlarn)

peinden giden be yz tane de klesi mevcuttu. Her klenin bir hanm, ocuklar ve mallar vard.
Bu arada bir ift iin gerekli olan (saban v.s. gibi) let ve edevat dii bir merkep tard. Her dii
merkebin de bir, iki veya daha ok spalar vard.
Nihayet istiare iin toplad adamlarna : "Ben Eyyb'un mal ve mlkne musallat oldum. Ne kadar
gcnz var? Hner ve marifetiniz ne rurumdadr?" diye sordu. Bunun zerine onlarn her biri
grlerini ayr ayr ortaya koydular. stiareden sonra blis adamlarn Eyyb (A.s.)'un mal ve
mlknn zerine gnderdi. Neticede onlar Hz. Eyyb'un btn mallarn yok ettiler. Hz. Eyyb ise
bu durum karsnda Allah'a hamd ediyor, O'na ibdet etmekten, verdii eylere kretmekten ve
bana musallat ettii bel ve musibetlere sabretmekten asla geri durmuyordu.
blis, Hz. Eyyb'un bu metanet ve sabrn grnce Allah'tan kendisini onun ocuklarna musallat
etmesini istedi. Allah (C.c.) ise blis'i onun ocuklarna musallat etti; fakat Eyyb (A.s.)'un bedenine,
aklna ve kalbine musallat olmasna msade etmedi. Neticede bls onun btn ocuklarn helak
edip yok etti. Bundan sonra bls onun ocuklarna hikmet reten bir muallim klna girerek yaral
ve kafas krlm bir vaziyette Hz. Eyyb'a gelip kendisini andrd. Hatta yrei yufkalaan Eyyb
(A.s), onun bu durumuna alad ve yerden bir avu toprak alp onun bana dkt. bls ise Eyyb'un
bu hareketine ok sevindi.
Fakat Hz. Eyyb sonradan yanldn anlad, pimanlk duyup Allah' tan balanmasn istedi.
Hafaza melekleri ise bls'ten nce onun tevbe-sin Allah'a ulatrdlar.
bls, bu durum karsnda da Hz. Eyyb'un Rabb'ine ibdet etmekten ve basma gelen felketlere
sabretmekten geri kalmadn grnce, bu defa Allah'tan kendisini Hz. Eyyb'un vcuduna musallat
klmasn istedi. Bunun zerine Allah. (C.c.) onu Eyyb (A.s.)'un vcuduna musallat kld; fakat onu
Hz. Eyyb'un diline, kalbine ve aklna musallat etmedi ve ona bunlara tesir edecek bir g vermedi.
Bir ara bls, Hz. Eyyb secdede iken yanma sokularak burun deliine ylp bir fledi ki, Eyyb
(A.s.)'un vcudu ate kesildi ve neticede etleri dklp vcudunu kurtlar sard (1). Hatta bls Hz.
Eyyb'un vcudundan yere den kurtlar alr, onlar dtkleri yerlere tekrar kor ve onlara hitaben :
"Allah'n rzkndan yiyiniz" derdi.
Ayrca Eyyb (A.s.) czzam hastalna yakaland. Bundan daha kts ise onun vcudunda kadn
memesi gibi kabarcklar ve iler belirmee balad. Bunlar deildii zaman etrafa koku sayor ve
hi bir kimse bu kokuya tahamml edemiyordu. Bu yzden kasaba halk onu kasabalarnn dndaki
bir ple brakmlard. Hatta hanmndan baka hibir kimse onun yanma yaklamyor, hanm ise
ona lzm olacak eyleri getirip go0) Btn peygamberler davet ve teblilerine aksi ynde tesir eden mlk ve dilsizlik gibi
kusurlardan, beden kurtlanmas gibi nefret verici her trl ayplardan beridirler. Bu hususta geni ve
doru bilgi iin akid ve kelm kitaplarnn nbvvet bahiserine baklmaldr. (Mtercim).
tryordu. Nihayet Hz. Eyyb plkte yedi yl kald ve bana gelen bu felketin kaldrlmas iin
Allah'tan dilekte bulunmad. Halbuki Allah katnda, yer yznde ondan daha deerlisi yoktu.
Dier bir rivayette ise Hz. Eyyb'un basma gelen felket ve musibetlerin sebebi u idi : m
topraklarnda ktlk bagstermiti. Bu srada Msr firavunu Hz. Eyyb'a haber gndererek kendi
lkesinde bolluk olduunu bildirmi ve onu lkesine davet etmiti. Hz. Eyyb da ailesini, atlarn ve
dier (koyun, sr gibi) hayvanlarn alarak Msr'a gitti. Firavun ise ona iktda bulunup arazi
paralar verdi.
Daha sonra bir gn Hz. u'ayb firavunun huzuruna kp ona : "Ey firavun! Allah'n gazaplanmasyla,
bir gn yer, gk, da ve denizlerdeki varlklarn gazaba gelmesinden korkmuyor musun?" dedi. Hz.

u'aby bu szleri firavuna sylerken Eyyb (A.s.) susmutu ve hi bir ey sylememiti. Nihayet
firavunun huzurundan ayrldktan hemen sonra Allah (C.c.) Hz. Eyyb'a vahyederek : "Ey Eyyb!
lkesine gittiin iin firavunun karsnda sustun; bana gelecek belya hazr ol" buyurdu. Bunun
zerine Hz. Eyyb: "Ey Rabb'im! Ben yetimlerin ellerinden tutmadm m? Garipleri barndrmadm
m? Alarn karnlarn doyurmadm m? Dullarn ellerinden tutmadm m?" diyerek yapt iyilikleri
saymaa balad. Bu esnada bir bulut geldi ve ilerisinden on bin saysnca korkun bir sesle : "Ey
Eyyb! Bunlar yapan kim?" sz iitildi. Bu hitap karsnda Hz. Eyyb hemen eline bir avu toprak
alp bana dkt ve : "Ey Rabb'im! Sensin" dedi. Bunun zerine Allah ona vahyederek : "Bana
gelecek belya hazr ol." dedi. Hz. Eyyb : "Dinim ne olacak?" deyince, Allah (C.c.) ona : "Onu sana
emnet edeceim (yani koruyacam)" dedi. Hz. Eyyb : "yle ise belya aldrmam" dedi.
Baka bir rivayette ise Hz. Eyyb'un bana gelen felaketlerin sebebi bu anlatlanlar deildir. Fakat
bizini burada anlattklarmza benzemektedir.
Allah tarafnda Hz. Eyyb'un bana gelen felketlerin iddeti artp ekilmez hle gelince hanm ona
: "Sen duas makbul bir kimsesin; Allah'a dua et, sana if versin" dedi. Hz. Eyyb ise hanmna :
"Biz, yetmi yl bolluk ve nimetler ierisinde yaadk; hi olmazsa yetmi yl musibet ve felketlere
katlanp sabr gsterelim" eklinde karlk verdi ve : "Allah'a yemin ederim ki, eer O, bana if
verir de iyileirsern, sana yz sopa vuracam" dedi.
Rivayet edildiine gre, Hz. Eyyb'un, hanmna yz sopa vuracam diye yemin etmesinin sebebi u
idi : Bir gn bls Hz. Eyyb'un hanmna grnerek ona : "Banza bu felaketler neden geldi?" diye
sordu. O da:"Allah'n takdiri byle imi" diye cevap verdi. bls ona: "Bu da Allah'n takdiriyledir,
peimden gel" dedi ve Eyyb (A.s.)'un hanm onun peine takld. Nihayet bls ona, daha nce
ellerinden km olan btn mallarnn bir vadide olduunu gsterdi ve : "Bana secde et, bu mallar
size geri vetireyim" dedi. Bunun zerine Hz. Eyyb'un hanm : "Benim kocam var, onunla bu meseyi
greyim" dedi. Kars bu durumu kocas Eyyb (A.s.)'a haber verince ona : "Sana bu teklifi yapann
eytan olduunu bilmiyor musun? Eer hastalmdan ifa bulursam sana yz sopa vuracam" dedi ve
onu yanndan uzaklatrd. Ayrca ona : "Senin yedirecein yemek, iirece-in su bana haram olsun.
Getirecein hi bir eyi azma srmeyeceim, gzm grmesin, yanmdan uzakla" dedi. Bunun
zerine Hz. Eyyb'un hanm onun yanndan uzaklat. Neticede hanmn kovan Eyyb (A.s.) yannda
yiyecek ve iecek bir eylerin bulunmadn ve grp konuacak bir. dostunun olmadn grnce
secdeye kapanarak Rabb'ine : "Gerekten bu dert bana (gelip) att. Sen merhamet edenlerin en
merhametlisi-sin." (Enbiy, 8) diyerek yalvarmaa balad. Hatta bu yalvarn tekrarlamas zerine
kendisine : "Ban kaldr, duan kahul olundu. Ayrca : "Ayam vur, ite hem ykanacak, hem iecek
souk (bir su)." (Sd, 42) denildi. Bylece Allah (C.c.) Hz. Eyyb'un eski vcudunu ve suretini geri
verdi.
Hz. Eyyb tarafndan kovulan kars ise : "Ben Eyyb'u tek bana nasl brakrm? O alktan lr,
canavarlar kendisini paralayp yer" dedi ve Eyyb (A.s.)'un yanma geri dnd. Fakat afiyete
kavuan kocas Eyyb'u grnce onu tanyamad. Hatta onu eski (hasta) halinde grmedii iin
hayrete dt ve ona : "Ey Allah'n kulu! Burada hastala tutulmu bir adam vard, onu grdn m?"
diye sordu. O da : "Onu grseniz, tanr msnz?" dedi. Hz. Eyyb'un hanm : "Evet, tanrm" dedi.
Bunun zerine O : "Evet o hasta adam benim" dedi ve o zaman kocas Eyyb'u tand.
Rivayet edildiine gre Hz. Eyyb : "Bu dert bana gelip att." szn, kurtlarn kalbine ve diline
doru yaylmaa balad bir srada Allah' diliyle zikretmek, kalbiyle tefekkr etmekten mahrum
kalaca korkusuyla sylemitir. Allah {C.c.) Hz. Eyyb'a ailesini (helak olan ocuklarn), onlarla

beraber daha bir mislini (dnyada iken) geri verdi. Bir rivayette ailesi ona diriltilerek ahslaryla
birlikte iade edildi. Bir baka rivayette ise Allah ona, hanmn, genliini geri getirdikten sonra iade
etti. ve bundan sonra hanm yirmi alt erkek ocuk dnyaya getirdi.
Bu arada Allah (C.c.) Eyyb (A.s.)'a bir melek gnderdi ve gelen melek ona : "Ey Eyyb! Bel ve
musibetlere sabr gsterdiin iin Allah sana selm sylyor, harman yerine k" dedi. Hz. Eyyb
emre uyarak harman yerine kt. Bu esnada Alah onun harmannn zerine bir bulut gnderdi ve bu
bulut harmannn zerine altndan ekirgeler yadrmaa balad. Hatta Eyyb (A.s.) harmannn
dna kan ekirgelerin peinden gidip onlar kendi harmannn ierisine sokmaa alyordu. Onun
bu davranna kar melek : "Kendi harmanna den ekirgelerden gzn doymad m ki, kaanlarn
peinden gidip onlar harmanna sokmaa alyorsun?" dedi. Bunun zerine Hz. Eyyb : "Bu bolluk
ve bereket Rabb'imin bereketlerin-dendir, bu sebeble ben Rabb'imin bereketlerine kar doymak
bilmiyorum." dedi.
Hz. Eyyb'un zerinden bel ve musibetlerden kaldrldktan sonra o, yetmi yl daha yaad. Bu
arada Eyyb (A.s.) shhat ve afiyete kavuunca Allah ona, zerinde yz tane budak bulunan kurumu
bir hurma salkm almasn ve yeminini yerine getirmek iin bunu hanmna vurmasn emretti. O da
Alah'm bu emrini yerine getirdi.
Hz. Eyyb'un : "Ey Rabb'im! Bu dert bana (gelip) att." sz, ikayet deil, bir dua idi. Bunun byle
olduunun delili ise : "Biz onun duasn kabul ettik.." (Enbiy, 84) buyruudur.
Eyyb (A.s.) : "Bende gzel bir ey grdnde onu gizleyen, irkin bir ey grdnde onu ifa edip
yayan komudan Allah'a snrm." diye dua ederdi.
Rivayet edildiine gre onun bu ekilde dua etmesinin sebebi u idi : Kendisine iman eden Yilded,
[51]
Elfer ve Sfer adlarnda kii vard
Bunlar, Hz. Eyyb'un musibet ve felketlere mptel
olduu gnlerden birinde onun yanma gelip iddetli bir ekilde onu tenkit edip ayplamaa baladlar
ve ona : "Bu gne kadar hibir kimsenin ilemedii yle bir gnah iledin ki, bu yzden azap
zerinden kaldrlmyor" diye* ktlar. Hatta Hz. Eyyb ile onlarn arasnda mnkaa bir hayli
uzad. Bu srada orada bulunan bir gen onlara hitaben : "Siz, szn en gzelini, dncenin en
dorusunu, iin en gzelini bir kenara braktnz. Halbuki Hz. Eyyb'un sizin zerinizde bir hakk
vardr. Ona hrmet gstermek bu szlerinizden ve tavsiflerinizden ok daha stndr. Acaba siz
tenkis edip kusurlu grdnz bu kiinin hakkna riyetin, saygszlk gsterdiiniz bu kimseye
hrmet etmenin ne demek olduunu ve aypladnz bu kiinin kim olduunu biliyor musunuz? Hz.
Eyyb'un Allah'n peygamberi olduunu ve bugn iin yer yzndeki yaratklarn en hayrls
olduunu bilmiyor musunuz? Sonra Allah (C.c.)'m onun herhangi bir hareketine gazap ettiini,
kullarna bahettii deer ve stnlklerden herhangi bir eyi ekip ondan aldn ve birlikte
olduunuz uzun mddet ierisinde onun haktan baka bir ey yaptn ne siz biliyorsunuz, ne de Allah
size byle bir eyi bildirdi? Eer onu gznzden dren ve klten, gnlnzde onu alaltan ey
onun bana gelen felket ve musibetler ise, siz de iyi biliyorsunuz ki, Allah (C.c.) peygamberleri,
sddklar, ehidleri ve slihleri eitli musibet ve felketlerle mptel klar ve onlar bununla
imtihan eder. Halbuki Allah'n onlar felket ve musibetlerle mptel klmas, onlara gazap ettiine
ve onlar hie saydna bir delil olmaz; aksine onlarn stnlne ve hayrllma bir almet olur.
dedi. Bu gen, bu slpta bir hayli eyler syledikten sonra szlerine yle devam etti :
Allah'n azamet ve cellini dnmekte ve lm hatrlamakta dillerinizi (gelii gzel konumaktan)
alkoyup durduran, kalplerinizi burkup kran ve hccetinizi yarda brakp kestiren bir takm eyler

vardr. Siz, Allah'n bir ksm kullarnn bulunduunu, onlarn, dilsiz olularndan deil de, Allah
korkusundan dolay sustuklarn bilmiyor musunuz? Halbuki onlar, Allah' ve yetlerini ok iyi bilen
akll ve fasih kimselerdir. Fakat Allah'n azametini hatrladklar iin kalpleri burkulup krlm,
dilleri tutulup kalm, Allah korkusundan,ve O'nun heybetinden akllar balarndan gitmitir. Onlar,
ayldklar zaman hemen tertemiz amellerle Allah'a koarlar; kendilerini, iyiler snfna dhil
olmalarna ramen zlimlerden, takva sahibi akll ve zeki kimseler olmalarna ramen de kusurlu
kullardan sayarlar. Ayn zamanda onlar, Allah iin yaptklar ok amelleri, ok grmezler, fakat
bununla beraber O'nun iin yaplacak az amele de rza gstermezler. Amellerinin okluu sebebiyle
Allah'a kar marmazlar. Her nerede rastlarsanz onlar Allah sevgisiyle dopdolu ve O'nun
korkusuyla rpermi bir vaziyette bulursunuz.
Hz. Eyyb, bu gencin szlerini dinleyince : "Allah (C.c), merhametiy-le hikmeti byn de kn
de kalbine yerletirir. Kimin kalbinde hikmet varsa, bu, mutlaka dilde kendini gsterir. Hikmet
denilen nesne yala, aarm sala ve geni tecrbe ile elde edilmez. Allah bir kulunu kk iken
hikmet sahibi klarsa, onun hakimler (hikmet sahibi kimseler?) arasndaki mertebesi aa dmez"
dedi.
Sonra Hz. Eyyb bu zta dnerek : "Siz, korkut ulmazdan. nce korktunuz, dlrnezden nce
aladnz. Eer ben size, Allah'n beni bu musibetten kurtarmas iin mallarnz benim adma
tassadduk edin ve yahut benim adma bir kurban kesin, belki bu sayede Allah benden raz olur deseydim, bu teklifim size nasl gelirdi? Siz kendinizi beendiniz, yapm olduunuz iyilikler sebebiyle
shhat ve afiyetinizin devan ettiini sanp haddi atnz ve ululuk taslamaa baladnz. Eer siz
gerekten kendinizle Rabb'iniz arasnda kalm olan bir takn hareketlerinize iyice bir bakp
grseniz, Allah'n ltfedip rtt bir takm ayp ve kusurlarnza rastlardnz. Eskiden insanlar bana
sayg gsterirdi, szm dinlenir, hakkma riyet edilir ve hasmmdan hakkm alnrd. imdi ise
katnzda ne dncemin ve ne de konumamn yeri var. Bu davrannzla siz bana iinde
bulunduum, musibet ve felketlerden daha ar geliyorsunuz. dedi.
Bu szleri syledikten sonra Hz. Eyyb onlardan yzn evirdi; yalvarmak ve kendisinden yardm
istemek zere Allah'a yneldi ve unlar syledi: "Ey Rabb'im! Beni niin yarattn? Benden
holanmyor idiysen keke yaratmasaydm! Keke orta yere atlan ve tiksinilen bir hayz bezi
paavras olsaydm! Keke Kerm olan zatn benden evirmene sebeh olan ilediim gnah bir
bilebilseydim! Eer beni ldrseydin, lm benim iin ok gzel bir ey olurdu. Ben, garibin yurdu,
miskinin karargh, yetimin velsi, dulun bakc ve koruyucusu olmadm m? Allah'm! Ben senin zelil
bir kulunum; eer iyilikte bulunursam minnetsanadr, ktlk yaparsam beni cezalandrmak senin
elindedir. Beni musibet ve felketlere hedef yaptn da bellar zerime dkld. Eer bu musibetleri
bir dan zerine mus-sallat eteeydin, o da bu bel ykn ekemezdi. Ben bu zayf hlimle bu yk
nasl ekerdim? Malm elimden kp gitti, avucumu ap dileniyorum; vaktiyle kendilerini
doyurduum kimselerden birisi, imdi bana bir lokma veriyor, onu da bama kakp beni ayplayp
yeriyor. ocuklarmn hepsi helak oldular. Onlardan biri sa kalsayd bana yardm ederdi. Hne
halkm benden bkp usand, yakn akrabalarm da bana kar itaatsizlik edip yaptm iyilikleri
grmemezlikten gelmeye baladlar. Dostum benden yz evirdi, haklarm inkar edildi, yaptm
iyilikler unutuldu. Onlara sesleniyorum, fakat onlar bana cevap vermiyorlar, zr diliyorum, fakat
mazeretimi kabul etmiyorlar. Uam ardm, fakat cevap vermedi, cariyeme (veya mmetime?)
yalvardm, merhamet gstermedi. Beni zen ve^ zelil eden senin kaza ve kaderindir, beni hasta eden,
senin kudretindir. Eer Rabb'im gsmdeki heybeti karp alsayd ve azm doldura doldura

konumam iin dilimi zseydi, sonra bir kulun kendisini Mevl-sna kar savunup hccet getirmesi
uygun dseydi, bama bu musibetler geldii zaman senden afiyet umardm. Fakat O beni bir kenara
att ve benden uzaklat. Halbuki O beni gryor, ben O'nu gremiyorum, O beni duyuyor, ben O'nu
duyamyorum. Bana bakmyor ki, bana merhamet etsin, bana yaklamyor ki, bertm konuup
kendimi mdfaa edeyim.
Hz. Eyyb bu szleri syledikten sonra onlarn zerine bir bulut gelip durdu ve bu buluttan yle bir
nida geldi: "Ey Eyyb! Allah (C.c.) sana yle diyor : 'Ben sana yaklatm, zaten yakndm. Kalk,
hccetini sun ve beratin hakknda konu. Kalk, cebbar (diktatr)'m yerini al; zira benimle
hesaplamaa ve mdfaaya girimek ancak cebbar olan kiiye yakr.
Benimle hesaplamaa kalkman iin senin arslanm azna-yava (tahta kska) yi geirmen,
ejderhann azna gem vurman, bir l nur tartman, bir rniskallik rzgar lmen, gneten bir km
yapman ve dn yarnn yerine getirmen gerekir. Sahip olduun bu gcnle erimeyecein bir eyi
nefsin sana temenni ettirdi. Sen, zayflna ramen benimle byklk iddiasna m tutuuyorsun,
yoksa acizliinle birlikte benimle hesaplamaa m yelteniyorsun, yahut da fsid bir mantk ve szle
bana hccet getirmek mi istiyorsun? Ben yer yzn yarattm zaman sen var miydin? Sen, yer
yznn l ve miktarn ne kadar yaptm biliyor musun? Ben, g havada direksiz ve basz bir
vaziyette tavan gibi kaldrp durdurduum zaman, sen benim ile beraber miydin? Acaba senin
hikmetin gzn nurunu hareket ettirmee, yldzlarn yrtmee ve yahut da emrinle gecesini
gndze, gndzn geceye evirmee kfi gelir mi?' Bunlardan baka Allah (C.c.) yaratklarndan
bir takm eyler daha sayd.
Bunun zerine Hz. Eyyb : "Bu ilerde ok gerilerdeyim. Keke yer yarlsayd da ierisine girseydim,
seni gazaplandiracak bir ey syleme-seydim. Ey Allah'm! Bel ve musibetler zerimde topland.
Ben, anlatm olduun eylerin tmnn senin kudret elinin eseri ve hikmetinin tedbri olduunu
biliyorum. Ssna hibir ey gizli kalmaz, sen kalplerin gizlemi olduu eyleri bilirsin. Ayn zamanda
bamda bulunan musibetler hakknda benim bilmediklerimi sen bildin. Kudret ve kuvvetini ok defa
duymutum, fakat imdi ba gzmle grdm. Ben, sylediklerimi senin beni mazur grmen iin
syledim. Sen ise bana merhametinden dolay sustun. Ben elimi azmn zerine koyup kapattm,
dilimi diimle srdm, yanam topraa yaptrdm ve yzm topraa gmdm. Bundan sonra senin
holanmayacan eyleri yapmayacam." dedi ve dua etti.
Hz. Eyyb'un bu szleri zerine Allah (C.c.) ona : Ey Eyyb! Hkmm hakknda nafiz oldu,
rahmetim gazabma baskn geldi ve muhakkak surette seni baladm. Ayrca senden sonra
geleceklere ve musibet ehline bir ibret, sabreden kullara bir teselli olmas iin sana (helak olan) aile
fertlerini, (yok olan) mal ve mlkn, hatta bunlarla birlikte bir mislini daha geri verdim. O halde :
"Ayan yere vur! (yerden kacak) bu su ile hem ykanrsn, hem iersin." (Sd, 42). Bu suda senin
iin ifa vardr. Ayn zamanda () arkadan iin kurban kes ve onlar iin istifar et; zira onlar senin
yznden bana isyan ettiler, dedi. Bunun zerine Eyyb (A.s.) hemen ayam yere vurdu ve nnda bir
pnar fkrd. Hz. Eyyb, bu sudan ykannca Allah mptel kld hastal ondan kaldrd, sonra o
pnardan kp bir kenara oturdu. te tam bu srada Hz. Eyyb'un hanm yanma geldi ve ondan kocas
Eyyb'u sordu. Hz. Eyyb : "Grseniz kocanz tanr msnz?" diye sordu. O da : "Elbette tanrm,
bana ne oldu ki onu tanmayaym?" diye cevap verdi. Bu esnada Hz. Eyyb glmsedi ve hanm onu
glnden tand. Hz. Eyyb'un hanm kocasn tanr tanmaz hemen boynuna sarld; hatta helak
olup yok olan btn mallar ve ocuk-lan yanlarna gelinceye kadar onun boynundan ayrlmad.
Benim burada Hz. Eyyb:u Ysuf (A.s.)'tan ve onunla ilgili kssalardan nce zikretmemin sebebi,

bazlarnn onu Hz. Ykub'un zamannda yaayan bir peygamber olduunu sylemelerinden ileri
gelmitir.
Rivayet edildiine gre Hz. Eyyb doksan yanda iken vefat etmi, yerine olu Havme
(Harnel?)'i vasi tayin etmitir. Allah (C.c.) Hz. Eyyb ldkten sonra olu Bir'i peygamber olarak
gndermi ve Allah ona Zlkifl adn vermitir. Yetmi be yanda vefat eden Zlkifl (A.s.)
lnceye kadar am'da ikmet etmi ve kendisinden sonra yerine olu Ay-clan' vas tayin etmitir.
Yine Allah (C.c), Aydan'dan sonra u'ayb b. Day'n (Sayfn) b. Anka1 b. Sabit (Nabiti) b. Medyen b.
[52]
brahim ecere-siyle bilinen Hz. u'ayb' peygamber olarak gndermitir.
HZ. YSUF (A.S.)'UN KISSASI
Haber ehlinin anlattklarna gre, Hz. shk yz altm yanda iken vefat etmi ve iki olu Ykub ile
s tarafndan Habrn mezrasnda babas brahim (A.s.)'in yanma defnedilmitir. Hz. Ykub da yz
krk yedi yl. yaamtr.
Hz. Ykub'un olu Ysuf (A.s.)'a gelince, yeryz gzelliinin yans annesiyle olu Ysuf arasnda
taksim edilmitir. Hz. Ykub olu Ysuf'u kz kardeinin terbiyesine brakmt. Hz. Ysuf'u hem kz
kardei hem de babas Ykub (A.s.) ok seviyorlard. Bir gn Hz. Ykub kz kardeine : "Ey
hemirem! Ysuf'u bana teslim et; Allah'a yemin ederim ki, onun yanmdan bir an bile olsa
aynlmasma tahamml edemiyorum." dedi. Kz kardei da ona : "Allah'a yemin ederim ki, ben de bir
an olsun onu yanmdan ayramyorum." diye cevap verdi. Hz. Ykub'un srar zerine kz kardei ona
: "Onu bir ka gn benim yanmda brak, belki bu beni teselli eder." dedi. Hz. Ykub'un
ayrlmasndan sonra kz kardei babas shk (A.s.)'m en byk'ocuu olmas hasebiyle yannda
bulundurduu babasnn kuan alp Ysuf'un beline balad, sonra da o : "Kuak kaybolmutur,
kimin aldn aratrn." dedi. Nihayet onun istei, zerine kuak aratrld, fakat bulunamad. Bunun
zerine o : "Bir de hne halkn aratrn." dedi. Hne halk aratrldnda kuak Ysuf'un belinde
bulundu. O zamanlar hkim olan yle bir usl vard : Mal alman kii hrsz yakalad zaman
maln alan hrsza mlik olurdu ve hi bir kimse ona mdhalede bulunmazd. te bu sebeble Hz.
Ykub'un kz kardei Ysuf'a sahip kt ve lnceye kadar Ysuf'u elinde tuttu, ldkten sonra ise
Ykub (A.s.) olu Ysuf'u yanma ald. te Ysuf'un kardelerinin : "Eer o (Bnymin) alchysa.
ctofra nce kardei (Ysuf) de almt..." (Ysuf, 77} diye syledikleri sz bu hdise ile ilgilidir.
Yukarda da zikredildi-i zere Hz. Ysuf'a isnad edilen hrszlk konusunda bundan baka rivayetler
de vardr.
Hz. Ysuf'un kardeleri onun babalan tarafndan sevildiini ve baba-rmn ona kar olan
dknln grnce onu kskandlar; hatta babalarmn onu sevmesi kendilerine ok ar geldi.
Sonra Hz. Ysuf ryasnda on bir yldz ile gne ve ayn kendisine secde ettiklerini grd ve
ryasn babas Ykub (A.s.)'a anlatt. Bu srada Ysuf (A.s.) on iki yanda bulunuyordu. Bunun
zerine babas ona : "Oulcamz! Ryan kardelerine anlatma. Sonra sana bir tuzak kurarlar.
nk eytan insann apak bir dmandr." (Ysuf, 5) dedi. Bundan sonra Hz. Ykub ryasn tbir
etti ve ona : "Rabb'in seni ylece (ryada grdn gibi) beenip seecek, sana rya tbirine at bilgi
de verecek..." (Ysuf, 6) dedi.
Bu srada Hz. Ykub'un hanm Ysuf'un babasna sylediklerini iit-miti. Hz. Ykub hanmna :
"Ysuf'un sylediklerini gizli tut, sakn dier ocuklarna bu durumu bildirme." diye tenbih etti.
Hanm ise : "Pekiyi sylemem" diye sz verdi. Fakat Hz. Ykub'un dier ocuklar hayvan

otlatmadan dndklerinde hanm onlara durumu haber verdi. Bunun zerine onlar Hz. Ysuf'a kar
nefret ve kskanlklarn artrdlar ve annelerine : "Bu ryada gneten babamzdan bakas, aydan
ise senden bakas, yldzlardan da bizden bakas kasdedilmi deildir. Rhl'in olu bizi hkm
altna almak stiyor ve : "Een sizin efendinizim" diyor dediler. Nihayet Hz. Ysuf'un kardeleri
kendi aralarnda istiare ederek Ysuf ile babalarnn arasn ayrmaa karar verdiler ve : "Ysuf ile
biraderi (Biry-min) babamzn katnda niiakkak bizden daha sevimlidir. Halbuki biz (birbirimizi
destekleyen kuvvetli) bir cemaatiz. .Babamz hr halde (Ysuf'a ve kardei Bnymin' bize tercih
etmek hususunda) aak bir hata iindedir. Ysuf'u ldrn. Yahut onu (uzak ve ssz) bir yere atn k
babanzn tevecch sadece size mnhasr olsun ve siz ondan sonra slih (tev-be etmi) bir zmre
olasnz." (Ysuf, S, 9) dediler.
Bunun zerine onlarn en akll ve faziletlisi olan Yld (Yahz) onlara : "Sakn Ysuf'u
ldrmeyin. Zira ldrme ii byk bir hadisedir ve vebali ok byktr. Siz onu bir kuyuya atn ki
oradan geen kafilelerden birisi onu alp gtrsn." dedi ve onlardan Ysuf'u ldrmeyeceklerine
dair sz ald. Yahda'nm bu szleri zerine onlar, babalar Hz. Ykub' un huzuruna girip kardeleri
Ysuf'u kendileri ile birlikte kra salmasn konuup grmek iin kendi aralarnda karar aldlar ve
babalarnn yanma gelip huzurunda durdular. Daha nceleri de onlarn babalarndan bitecek bir ileri
ve ihtiyalar olduu zaman babalarnn yanma gelip huzurunda elpene divan dururlard. Hz. Ykub
onlar bu vaziyette grnce ihtiya ve isteklerini sordu. Onlar, babalarna hitaben : "Ey babamz!
Sana ne oluyor da Ysuf'u bize emnet etmiyorsun! Oysa ki biz ona iyilik etmek isteyen kimseleriz
(yani geri getirip sana teslim edinceye kadar onu koruruz): Yarm onu bizimle beraber (kra) gnder
de bol bol yesin (isin). oynasn. Biz onu mutlaka koruruz." (Ysuf, 11, 12) dediler. Bunun zerine
babalar Ykub (A.s.) onlara : "Onu gtrmeniz mutlaka beni zer. Siz ondan habersiz iken onu bir
kurtun yemesinden korkarm." (Ysuf, 13) dedi
Hz. Ykub'un bu sz onlara sylemesi undan ileri geliyordu : Gya bir gn Ykub (A.s.) ryasnda
Ysuf'un bir dan tepesinde durduunu, on tane kurtun onu ldrmek iin hcum ettiklerini, bu
kurtlardan bir tanesinin onu koruduunu, bu esnada yerin varldn ve Ysuf'un buraya girdiini,
ancak gn sonra buradan ktn grmt. te bu yzden kurtlarn Ysuf'u yiyeceklerinden
korkmutu.
Bunun zerine Hz. Ykub'un oullar babalarna : "Allah'a and olsun i, eer biz (kuvvetli) zmre
olduumuz halde kurt onu yerse, o zaman biz gerekten hsrana urayan ciz kimseler oluruz." (Ysuf,
14) dediler. Hz. Ykub da onlarn bu szlerine itimat edip gvendi. Bu srada Ysuf babasna hitaben
: "Ey babacm! Beni. onlarla birlikte gnder." diye yalvard. Hz. Ykub ise olu Ysuf'a :
"Gerekten onlarla birlikte gitmeyi arzu ediyor musun?" diye sordu. O da : "Evet istiyorum." diye
cevap verdi. Bunun zerine Hz. Ykub ona gitmesi iin izin verdi. Bunun zerine Ysuf hemen
elbiselerini giyip onlarla birlikte yola kt; yolda giderlerken kardeleri ona ikram ve izzet
gsterdiler. Fakat onlar kr yerine gelince Ysuf'a kar olan dmanlklarn aa vurdular. Hatta
kardelerinden birisi Ysuf'u dvmee balad zaman o dier kardeinden yardm isterdi; bu defa
da kendisinden yardm istedii kardei kendisini dvmee balard. Neticede Ysuf kardelerinin hi
birinden merhamet grmedi. Hatta kardeleri onu yle dvmlerdi ki, nerdeyse az kalsn ldre
yazmlard. Hz. Ysuf ise bu esnada : "Ey babacn Ykub! u cariyelerin oullarnn senin oluna
ne yaptklarn ah bir bilsen!" diye feryad ediyordu.
Ysuf'u ldrmek zere olduklar bir srada Yahda kardelerine : "Siz bana Ysuf'u
ldrmeyeceinize dair sz vermemi miydiniz?" diyerek onlara verdikleri sz hatrlatt. Bunun

zerine onlar Ysuf'u alp kuyunun kenarna geldiler, gmleini kardktan sonra kollarm arkasna
balayp kuyuya attlar. Bu srada Ysuf kardelerine : "Ey kardelerim! Gmleimi bana geri verin,
kuyuda iken onunla vcudumu rterim." dedi. Kardeleri de ona: "Gnee, aya ve on bir yldza
yalvar. Zira bunlar seninle nsiyet ederek yalnzln giderirler." dediler. Bunun zerine Ysuf :
"Ben byle bir rya falan grmedim." dedi. Neticede onlar Ysuf'u kuyuya sarkttlar ve kuyunun
yarsna gelince onu lsn diye aaya brakverdier. Ysuf'un atld kuyuda birikmi su vard ve
o kuyuya brakld zaman suyun ierisine dmt. Sonra o bir ta parasna sarlp onun zerine
kt ve kendisini kurtard. Bu arada kardeleri Ysuf'u kuyuya braktktan sonra ona seslendiler;
Ysuf da onlarn kendisini acyip . merhamete geldiklerini sanarak kuyudan onlara cevap verip
seslendi. Bunun zerine onlar ta atarak Ysuf'u kuyunun ierisinde ldrmek istediler; fakat onlarn
bu hareketine kardeleri Yahda mni oldu.
Bundan sonra Allah (C.c.) Ysuf'a vayhederek : "And olsun ki, sen onlarm bu ilerini onlar farkna
varmakszn (bir gn) kendilerine haber vereceksin." (Ysuf, 15) buyurdu. Bir rivayete gre bu
yetteki "onar farkna varmakszn" cmlesi "senin Ysuf olduunun farkna varamayacaklar"
eklinde tefsir edilmitir. Ysuf'un atld kuyu Beyt'l-nakdis (Kuds) topraklarnda bulunmaktadr
ve herkese bilinmektedir.
Sonra Ysuf'un kardeleri akamleyin alyarak babalarnn yanma dndler ve ona : "Ey babamz!
Biz (atta) yarmak iin (kra) gittik, Ysuf'u da eyamzn yannda brakmtk, (ne yazk ki) onu
kurt yemi.."
(Ysuf, 17) dediler. Bunun zerine babalar Ykub (A.s.) onlara : "Belki nefisleriniz size (kt) br
ii gzel gsterdi. Artk (bana den) gzel bir sabrdr.." (Ysuf, 18) dedi. Bundan sonra Hz. Ykub
onlara : "Bana Ysuf'un gmleini gsterin." dedi. Onlar da babalar Ykub (A.s.)'a onun gmleini
gsterdiler. Bunun zerine Hz. Ykub : "Allah'a yemin ederim ki, bu kurttan daha halim selim bir kurt
grmedim, olumu paralayp yemi de gmleini yrtmam." dedi. sonra haykrp yere dt ve bir
mddet baygn vaziyette yatt. Hz. Ykub ayidktan sonra uzun mddet alad. Bu mddet iinde
Ykub (A.s.) Ysuf'un gmleini per ve koklard.
Hz. Ysuf kuyuda gn kald ve Allah tarafndan gnderilen bir melek gelip onun arkasna
balanm olan kollarn zd. Bundan sonra : "Bir kervan geldi. Bu kervan (nce) sucularn
(kuyuya) gnderdi. O da (gidip) kovasn kuyuya sald." (Ysuf,19). Ysuf da sucunun sald
kovaya tutundu ve kuyunun dna karld. Bunun zerine sucu : "Mjde, ite bir olan! dedi. Onu bir
ticaret mal olarak sakladlar.." (Ysuf, 19). Yani sucu ve adamlar bis bu olan satn aldk demekten
korktular ve onu bir ticaret mal olarak sakladlar. nk onlar, yanlarnda bulunan tccarlarn
(Ysuf'u ucuza aldklarn bildikleri takdirde) kendileriyle ortak olmaa kalkacaklarndan
korkuyorlard. Bu yzden onlar : "Suyun sahipleri bu olan bize ticaret mal olarak verdi." dediler.
Bu srada Yahda Ysuf'a yemek getirmiti. Ysuf'u kuyuda gremeyince saa sola bakt ve onu bir
evde Mlik'in yannda olduunu grd ve hemen kardelerine haber verdi. Onlar Mlik'in yanma
gelip : "Bu olan bizim kaak klemzdir." dediler. Ysuf kardelerinden korktuu iin halini
anlatamad. Bunun zerine onlar, Ysuf'u kardelerinden ok dk bir fiyata satn aldlar. Bir
rivayete gre, onlar Ysuf'u yirmi, dier bir rivayete gre ise krk dirheme satn almlard. Nihayet
onlar Yusuf'u alp Msr'a gtrdler. Mlik onu gzelce giydirdikten sonra sata kard. Msr
devlet hazinelerinin banda bulunan Kutfr (Ktfr) veya tfr (Etfr?) ismindeki Msr Azz'i onu satn
ald. O srada Msr'n banda Amlika'dan Reyyn b. el-Veld adnda birisi kral olarak
bulunuyordu.

Rivayet edildiine gre, bu kral Hz. Ysuf'a iman etmi ve Ysuf hayatta iken lmtr. Sonra bu
kraln yerine Kaabs b. Mus'ab gemi, Hz. Ysuf kendisini imana davet etmi ise de ona iman
etmemitir.
Msr'n hazine bakan Azz, Hz, Yusuf'u satn aldktan sonra onu evine getirmi ve hanm R'l'e :
"Ona deer ver, gzel bak, (bu gen olgunluk ama Ve bizim grmekte olduumuz baz ileri
anlayacak bir duruma geldii zaman) belki bize faydas dokunur, ya da onu evlt ediniriz." (Ysuf,21) demiti. Hazine bakanlnda bulunan Az-z ise bir kadnla cins mnasebette bulunacak
iktidara sahip deildi, hanm R'l gzel bir kadnd, devlet ve dnya nimetleri (lks) ierisinde
yayordu.
Hz. Ysuf otuz yan doldurduu bir srada Allah (C.c.) ona peygamberlikten nce ilim ve hikmet
verdi. Azz'in hanm R'l ondan murd almak istedi ve kaplar iyice kapattktan sonra onu kendisine
yaklamaa davet etti. Fakat Hz. Ysuf : "Byle bir i yapmaktan Allah'a snrm. Zira kocanz
benim efedimdir; o bana gzel davrand, zlimler hibir zaman felah bulmazlar." (Ysuf, 23)
diyerek onun davetini reddetti. Hz. Ysuf bunlar sylemekle, byle bir ie giritii, takdirde bunun
efendisine kar bir hyanet olacan, hiynetin de bir zulm olduunu anlatmak istiyordu.
Azz'in hanm R'l ise Ysuf'un gzelliklerini sayp dkmee devam etti ve onu kendisine ekmek
iin tahrik ederek ona : "Ey Ysuf! Ne gzel salarn var?" dedi. Hz. Ysuf ona : "Vcudumdan ilk
nce dklecek olan bu salarmdr." diye cevap verdi. Bu defa R'l : "Ey Ysuf! Ne gzel gzlerin
var?" dedi. Hz. Ysuf : "Vcudumdan ilk nce gzlerim yere akacaktr." karln verdi. Sonra
R'l : "Ey Ysuf! Ne kadar gzel yzn var?" dedi. Hz. Ysuf: "Bu gzel yzm toprak olmaa
mahkumdur." diyerek karlk verdi. Nihayet R'l devaml surette Ysuf ile megul oldu; hatta R'l
ona, o da R'l'e kar niyet kurmutu. Ysuf alvarn karmak zere bir tarafa ekildii zaman,
babas Ykub'un suretini grd ve diiyle parman srm vaziyette duran Hz. Ykb ona : "Ey
Ysuf! Sakn R'le yaklama, zira ona yaklamadn mddete ufuktaki ku gibi olursun, sana kimse
el uzatamaz. ayet ona yaklar onunla cins mnasebette bulunursan, ldkten sonra yere
yuvarlanm ku gibi olursun." dedi.
Bir rivayete gre Hz. Ysuf R'l'in ayaklar arasna sokulduu zaman duvarn zerinde : "Zinaya
yaklamayn; nk o phesiz bir hayszlktr ve kt bir yoldur." (sr, 32) yazsn grd. Ysuf,
Rabb'inin burhann grnce hemen ayaa kalt ve btn kuvvetiyle kapya doru kotu. Hatta Ysuf
kapdan dar kmazdan nce Azz'in hanm R'l onun arkasndan yetiti, gmleinin arka
ksmndan tutup ekti ve gmleini yrtt. Bu srada Ysuf ve R'l : "..Kapnn yannda onun efendisi
ile karlatlar.." (Ysuf, 25). R'l'in efendisinin yannda R'l'in amcasnn olu da vard. R'l
efendisine hitaben : "Ailene ktlk etmek isteyenin cezas zindana atlmaktan, yahut acildi bir
azaptan baka ne olabilir?" (Ysuf,25) dedi. Bunun zerine Hz. Ysuf : "Asl o benden murad almak
istedi..' (Ysuf, 25) Ben ondan katm, fakat o benim peimden yetiip gmleimi yrtt." dedi.
R'l'in amcasnn olu ise : "Bu iddiann doru olup olmadn gmlein hali gsterecektir. Eer
gmlek n taraftan yrtlm ise kadnn dedii dorudur. Eer arkadan yrtlm ise Ysuf'un
syledii dorudur." dedi. Gmlek getirildiinde, onun arkadan yrtlm olduu grld. Bunun
zerine R'l'in kocas Azz ona : "phesiz ki bu, sizin (siz kadnlarn) fendindendir. nk sizin
fendiniz (hileniz) byktr." (Ysuf, 28) dedi.
Rivayet edildiine gre, Hz. Ysuf un (beratna) ahidlik edenin beikte yatan bir sab olduu
sylenir.
Bu hususla ilgili olarak bn Abbs'm rivayet ettii bir hadiste Hz. Peygamber (S.a.) : Drt kimse

vardr ki, bunlar henz beikte ve kk yata iken konumulardr. Bunlar firavunun karsnn
salarn taramakla grevli olan kadnn olu, Hz. Ysuf'un ahidi, Creyc'in macerasna karan
ocuk ve Meryem'in olu Hz. sa'dr." buyurmulardr.
Bu arada R'l'in kocas Azz Hz. Ysuf'a : 'Sen bundan (bu meseleyi sylemekten) vaz ge..
(Ysuf, 29) ve hi bir kimseye bunu bahsetme." dedi. Sonra kars R'l'e dnerek : Ey kadn! Sen de
gnahna istifar et. nk sen cidden gnahkarlardan oldun. (Ysuf, 29) diyerek onu uyard.
Fakat ok gemeden Ysuf ile Azz'in hanm R'l arasnda ceryan eden bu hadise hemen duyuldu.
Hatta kadnlar arasnda bu hadise dilden dile dolamaa balad. Bu hadisenin yayldn renen
R'l bu kadnlara haber salp onlar evine davet etti. Ayrca R'l onlara dayanmalar ve zerlerine
oturmalar iin yastk ve minderler hazrlad. Msfir hanmlar eve gelince onlarn her birinin eline
bir bakla bir aa kavunu (trunc) verdi. Bu srada Azz'in hanm R'l Ysuf'u kadn msfirlerin
bulunduu odann dnda bir yere saklamt. Hanm msfirlerin baklarn ellerine alp aa
kavununu kesmee bayacaklar bir srada R'l Ysuf'a : "k karlarna!" dedi. O da karlarna
kt. Nihayet : Onlar Ysuf'u grnce onu byk bir varlk olarak tamdlar, (hatta hayran kalp
kendilerinden geerek baklarla) kendi ellerini.kestiler ve : "Allah' ten-zh ederiz, bu bir beer
deildir, bu ancak erefli ve stn bir melektir." dediler. (Ysuf, 31).
Neticede Ysuf'u gren bu misafir kadnlarn kendilerinden geip ellerini kesmelerinden ve R'l
hakknda yapm olduklar dedikodudaki hatalarn anlamalarndan sonra R'l meselenin iyzn
ikrar ederek onlara : te beni kendisi hakknda knayp aypladnz (zt), u grd-nzdr.
Yemin ederim ki, ben ondan murd almak istedim de o, namus-krlk gsterip kendini korudu. Allah'a
yemin ederim ki, eer o, kendisine emredeceimi yapmazsa, muhakkak zindana atlacak ve mutlaka
ziyana urayanlardan olacaktr." (Ysuf, 32) dedi. Hz. Ysuf ise Allah'a isyan etmek yerine zindana
girmei tercih etti ve : "Ey Rabb'im! Zindan bana bunlarn davet edegeldikleri eyi (irtikab etmekten)
daha sevimlidir. Eer sen bunlarn tuzaklarn benden uzaklatrp dndrmezsen (belki) onlara
meyleder, chillerden olurum. (Ysuf, 33) dedi. Bunun zerine : "Rabb'i onun duasn kabul etti de
onlarn tuzaklarn kendisinden savd." (Ysuf, 34).
R'l'in kocas Azz ise gmlein arkadan yrtlm olmas, yznn trmalanmas ve kadnlarn
baklarla parmaklarn doramas gibi delillere dayanarak Ysuf'u serbest brakma kararma vard.
Rivayet edildiine gre, R'l kocasna ikayette bulunarak : "Bu kle beni halk arasnda rezil, rsvay
etti; benim kendisinden murd almak istediimi onlara duyurdu." dedi. Bunun zerine Azz onu yedi
yl hapsetti.
Hz. Ysuf zindana atld zaman Msr firavununun adamlarndan iki gen de onunla birlikte zindana
atlmt. Bu genlerden birisi firavunun yemeklerini hazrlayan ekmekisi (as), dieri ise onun
ieceklerini hazrlayan sakisi idi. Bunlarn zindana atlmalarnn sebebi ise onlarn firavunu
zehirlemek istediklerine dair bir szn firavunun kulana gitmi olmasyd, Hz. Ysuf zindana
girince,: Ben rya tbirinden anlarm. dedi. Bunun zerine genlerden biri, dierine : Gel bu
adam deneyelim. dedi. nce ekmeki olan gen sz ald ve : Ben ryamda kendimi bamn
zerinde ekmek tayor ve kular da bu ekmekten yiyor grdm. Dieri ise: Ben ryamda kendimi
arap (zm) skyor grdm. (Ysuf, 36) dedi. Hz. Ysuf bu genlere : Size gda olmak zere bir
yiyecek gelecei zaman, ben onun ne olduunu daha size gelmezden nce haber verebilirim.. (Ysuf,
37) dedi ve kendisinden sorulan bu dlerin ikisine de cevap vermekten ekindi ve sz baka tarafa
ekerek : Ey hapishane arkadalarm! Darna dank bir ok dzme tanrlar m daha hayrldr,
yoksa hepsine ve her eye gelip gelen ve kalhr olan bir tek Allah m daha hayrldr? (Ysuf, 39)

dedi.
Firavunun ekmekisinin ad Mallet (Mahleb?) sakisinin ad ise Neb idi. Bu genler sorduklar
ryalarn tbirlerini reninceye kadar Ysuf'un peini brakmadlar ve onu buna cevap vermee
mecbur ettiler. Bunun zerine Hz. Ysuf : Biriniz (yani ryasnda arap sktn gren) efendisi
krala arap iirecek, dieri (ekmeki) ise aslp kular tepesinden yiyecektir. (Ysuf, 41) dedi. Hz.
Ysuf onlarn ryalarn yorunca onlar : Biz byle bir rya falan grmedik? dediler. Bunun zerine
Ysuf : te hakknda fetva istemekte olduunuz rya meselesi (bylece) olup bitmi, (hkme
balanmtr) (Ysuf, 41) dedi. Sonra Hz, Ysuf, bu iki genten kurtulacan bildii Neb'ya :
Beni efendinin (hkmdarn) yannda an. (Ysuf, 42). Ayrca benim haksz yere zindana atldm
ona syle, dedi. Ancak eytan tarafndan Ysuf'a arz olan bir gaflet sebebiyle : eytan ona
(Ysuf'a) Rabb'ini anmay (Rabb'inden yardm istemeyi) unutturdu." (Bu yzden Ysuf) daha nice
yllar zindanda kald." (Ysuf,42). Ayrca Allah (C.c.) Ona vahyederek : "Ey Ysuf!.Sen benden
bakasn kendine vekil (himayeci) edindin; bunun iin senin mahbusluk mddetini uzatacam.''
buyurdu. te bu yzden Hz. Ysuf yedi yl zindanda kald.
Bundan sonra Msr hkmdar firavun Reyyn b. el-Veld korkun bir rya grd. Bu firavunun
nesep eceresi ise Reyyn b. el-Veld b. el-Hervn (Servan?) b. Ere b. Frn b. Amr b. Imlk b.
Lved b. Sn b. Nuh'tur. Bu firavun ryasnda yedi zayf srn yedi semiz sr yediini, ayrca
yedi yeil baan yannda yedi tane kuru baak bulunduunu grd ve bu r.ysn tbir ettirmek iin
sihirbaz, khin, falc ve izcileri bir araya toplayp ryasn onlara anlatt. Bunun zerine onlar :
(Bunlar) karma kark (ve yalanc) dlerdir. Biz byle dlerin tbirini bilen (kimseler) deiliz.
(Ysuf, 44) dediler. Ayrca : (Zindandaki) iki (arkada) tan kurtulan, nice zaman sonra (Ysuf'u)
hatrlad ve : "Ben size onun tbirini haber vereyim. Hemen beni gnderin." dedi. (Ysuf, 45).
Onlar, hemen Neb'yu Hz. Ysuf'a gnderdiler ve Neb firavunun grd bu ryay Ysuf'a anlatt.
Hz. Ysuf bu ryay tbir etmek sadedinde : Yedi sene adetiniz veclle ekin ekersiniz,
yiyeceinizden az bir miktar hri olmak zere bitiklerinizi baanda brakrsnz. Sonra bunun
ardndan yedi kurak (yl) gelecek, (tohumluk iin) saklayacanzdan az bir miktar hri olmak zere
nceden biriktirdiklerinizi yiyip bitirecek. Daha sonra bunun ardndan da bir yl gelecek, insanlar
onda (yani o zaman) yamura kavuturulacak ve o yl (zm ve zeytin gibi mahslleri, yahut st
hayvanlarn) skp saacaklar. (Ysuf, 47-49) dedi. Ryada grlen j^ed semiz sr bolulk
yllarn, zayf olan yedi sr ise ktlk yllarn temsil ediyordu. Keza ryada grlen yedi yeil
baakla yedi kuru baak da ayn ekilde bolluk ve ktlk yllarn simgeliyordu.
i B N ' L- ES r
139
Nihayet Neb firavunun yanma dnerek Ysuf'un yapm olduu bu tbiri ona anlatt ve Firavun Hz.
Ysuf'un sznn doruluunu anlad. Bunun zerine Firavun : Onu bana getirin.. (Ysuf, 50) diye
adamlarna emir verdi.
Firavun tarafndan gnderilen eli Ysuf'un yanma gelip onu firavunun huzuruna gitmesi iin davet
ettii zaman, o eliyle birlikte firavunun huzuruna kmad ve ona : Efendine (firavuna) dn de
ellerini kesen o kadnlarn zoru neydi? Bunu kendisine bir sor. (Ysuf, 50) dedi.
Nihayet eli Hz. Ysuf'un yanndan geri dndkten sonra firavun bu kadnlara Ysuf'un teklif ettii
soruyu sordu. Onlar ise : Ha, Allah iin (sylemek gerekirse) biz onun zerinde bir fenalk
grmedik.." (Ysuf, 51). fakat Azz'in kars bize kendisinin Ysuf'tan murd almak istediini haber
verdi, dediler. Bunun zerine Azz'in hanm : imdi hak meydana kt. Ben ondan nurd almak
istedim. O ise seksiz phesiz doru syleyenlerdendir. (Ysuf, 51) dedi.

Eli geri dnp bu itiraf Hz. Ysuf'a naklettikten sonra o : Azz'in gyabnda ona gerekten hiyet
etmediimi.. (Ysuf, 52) bilsin diye elileri geri evirdim, dedi. Hz. Ysuf bu sz syleyince
Cebrail (A.s.) ona : "R'l'e kar niyet kurduun zamanda da m hiynet etmedin?" dedi. Bunun
zerine Hz. Ysuf (A.s.): Ben nefsimi terbiye etmem (temize karmam). nk nefis btn
iddetiyle ktl emreder.. (Ysuf, 53) dedi.
Nihayet Hz. Ysuf'un firavun katnda bert ve emin bir kinie olduu ortaya knca o adamlarna :
Onu (Ysuf'u) bana getirin, ben onu kendime has bir (mstear) edineyim. (Ysuf, 54) dedi.
Eli tekrar Hz. Ysuf'un bulunduu zindana geri dnnce, o eli ile birlikte zindandan kt ve
hapishanede kalanlar iin dua ettikten sonra hapishanenin kapsnn zerine : "Buras dirilerin
kabridir. Hznlerin topland bir evdir. Dostlarn tecrbe edildii, dmanlarn sevindirildi bir
yerdir." cmlelerini yazd. Bundan sonra Hz. Ysuf boy abdesti alp elbiselerini giydi ve firavunun
yanma gelmek zere yola kt. Neticede Hz. Ysuf firavunun huzuruna gelip : Onunla konuunca,
firavun ona : "Sen bugn(den itibaren) bizim nezdimiade mhim bir mevki sahibisin, emin (bir
mstear)sm." dedi. (Ysuf, 54). Bunun zerine Hz. Ysuf ona : 'Ben memleketin hazineleri zerine
(memur) et. nk ben onlar korumaa muktedirini ve bilenim." (Ysuf, 55) dedi. Fakat firavun onu
bir yl sonra bu greve tyin etti. Eer Ysuf : "Beni memleketin hazineleri zerine (memur) et."
dememi olsayd, onu hemen bu greve tyin edecekti. Neticede firavun bir yl sonra btn
hazinelerini ona teslim edip hazineler zerinde hkm verme yetkisini ona devretti ve verecei
hkm geerli
kabul etti. Ayrca efendisi Kutfr (Ktfr?), yani Aziz ldkten sonra onun grevini Ysuf'a devretti.
Kutfr'in vefat ise bu hadiselerin ceryan ettii gecelerin birinde meydana gelmiti. Bir rivayete gre
ise firavun Kutfr'i azledip grevini Ysuf'a devretmiti. Birinci rivayet daha dorudur. nk ileride
de bahsedeceimize gre Ysuf Azz Kutfr'in hanm ile evlenmitir.
Hz. Ysuf Msr'n idaresinde mhim bir grev stlenince Firavun Reyyn b. el-Veld'i imna davet
etti, o da iman etti, bundan sonra da vefat etti. Onun vefatndan sonra yerine Msr firavunu olarak
Kaabs b. Mus'ab b. Mu'viye b. Numeyr b. Selvs b. Frn b. Amr b. Imlk geti. Hz. Ysuf onu da
mana davet etti; fakat o imn etmedi. te Hz. Ysuf bu firavunun saltanat dneminde vefat etti.
Bundan sonra Firavun Reyyn b. el-Veld, Hz. Ysuf'un efendisi olan Kutfr'in dul kalan hanm R'l
ile Ysuf'u evlendirdi. Hz. Ysuf R'l ile zifafa girdii zaman ona : "Bugnk kavumamz, o
zamanki senin istediin kavuma tarzndan daha hayrl deil midir?" diye sordu. R'l de Hz. Ysuf'a
: "Ey doru szl arkada! O hareketten dolay beni ayplama. Grdn gibi ben devlet ve dnya
servetleri ierisinde mreffeh bir ekilde yaayan gzel bir kadnm. Kocan ise kadnlara
yaklaabilecek bir iktidara sahip deildi. Allah seni sonsuz derecede gzeikte yarattndan nefsime
malup oldum." diye cevap verdi. Hz. Ysuf R'l ile zifafa girdii zaman onu bakire buldu ve
R'l'den Efrym ve Min (Mi?) adlarnda iki olu dnyaya geldi.
Hz. Ysuf firavun tarafndan haznelerinin bana getirildi. Bu arada yedi bolluk yl gelip geti. Hz.
Ysuf ise gelecek ktlk yllarna hazrlk olmak zere biilen ekinlerin tanelerini baaklarnda
brakarak hazrlk yapt. Derken ktlk yllar gelip, att, ahli de .ktlk yznden ala dt. Bu
srada Ysuf'un babas Hz. Ykub'un yaad memleketlerde de ktlk hkm sryordu. te bu
sebeble Hz. Ykub anne bir karde olan Ysuf'un kardei Bnymin'i yannda brakp dier oullarn
(zahire getirmek zere) Msr'a gnderdi. Hz. Ykub'un oullar Msr'a gelip Ysuf'un yanma
girdikleri zaman Ysuf onlar tanmt; fakat onlar, aradan uzun bir mddetin gemesi ve Hz.
Ysuf'un giyim kuamnn deimesi dolaysyla onu tanyamamlard. nk Hz. Ysuf

hkmdarlara lyk olan elbiseler giyinmiti. Hz. Ysuf onlara bakt ve : Buraya ne maksatla
geldiniz? Bana syleyin. dedi. Onlar Biz m'lyz, yiyecek ve zahire almak zere buraya geldik.
dediler. Bunun zerine Hz. Ysuf onlara : Siz yalan sylyorsunuz, sizler casuslarsnz, iin gerek
yzn bana syleyin. dedi. Onlar: Biz, doru szl drst bir adamn on evladyz, aslnda biz on
iki idik, bir kardeimiz bizimle birlikte kra kmt ve orada helk oldu, bu kardeimiz ise babamza
bizden daha sevimli idi. dediler. Hz. Ysuf : Pekl, bu kardeiniz helak olduktan sonra babanz
kime sevgi duyup teselli bulurdu? diye sordu. Onlar : Ondan daha kk olan bir kardeimiz var,
onunla teselli bulurdu. diye cevap verdiler. Hz. Ysuf : O halde onu grmek istiyorum, onu bana
getirin. Aksi takdirde : 'Eer onu bana getirmezseniz, artk benim yanmda size hi bir dle (zahire)
yok-tu*, bo yere bana yaklamayn.' (Ysuf, 60) diyerek onlara karlk verdi. Onlar ise : "Onu
babasndan istemeye alrz ve her halde (bunu) yaparz." (Ysuf, 61) dediler. Bunun zerine Hz.
Ysuf : "yle ise tekrar geri dnnc.eye kadar iinizden birini bana rehine olarak brakn." dedi.
Onlar da em'n'u rehine olarak braktlar. nk ekilen kur'a ona isabet etmiti. Bundan sonra Hz.
Ysuf onlarn zahirelerini hazrlatt ve zahire tartan memurlarna, onlarn zahire ve yiyecek
karlnda demi olduklar sermayeyi (paray) tekrar onlarn yklerinin iine koymalarn syledi.
Hz. Ysuf byle yapmakla onlarn tekrar geri dneceini umuyordu. nk o Hz. Ykub'un
oullarnn,
yani kardelerinin emnete riyet,
dinlerine olan ballklar sebebiyle zahire
karlnda dedikleri bedelin yklerinde kmas zerine onu geri getireceklerini biliyordu ve bu
sebeble onlarn geri dnmelerini salamak istiyordu.
Bir rivayete gre, Hz. Ysuf'un, kardelerinin zahire karlnda dedikleri bedeli yklerinin
ierisine brakmasnn sebebi, babalarnn yannda ikinci kez onlar geri gnderecek mli gcnn
olmamasndan kaynaklanmt. Hz. Ykub'un oullar zahire bedeli olarak demi olduklar
sermyelerinin kendi yklerinin ierisinde kmas zerine tekrar Msr'a geldiler. Hz. Ysuf,
ahalinin ktlktan zorluk ektiklerini grnce zahireyi eitlik esasna gre datmaa balad. Bir
kiiye ancak bir deve yk zahire veriyordu.
Nihayet Hz. Ykub'un oullar zahire ykl hayvanlaryla Msr'dan dnp babalarnn yanma
geldiklerinde onlar : Ey babamz! Msr lkesinin hazinedar olan Azz bize yle iltifat ve ikramda
bulundu ki, eer o, Ykub'un evldndan birisi bile olsayd, bize bu kadar ikram ve iltifatta
bulunamazd. Ayrca o, kardeimiz em'n'u yannda rehine olarak brakt ve bize de : "Krda helak
olan kardeinizden sonra babanzn en ok sevdii ve efkat gsterdii kardeinizi bana getirin." Aksi
takdirde : 'Eer onu bana getirmezseniz, artk benim yanmda sze hibir dle (zahire) yoktur, bo yere
bana yaklamayn.' (Ysuf, 60) dedi. dediler.
Bunun zerine Hz. Ykub onlara : Ben onu (Bnymin'i) sze nasl gvenip emanet edebilirim?
iNtekim bundan nce kardei (Ysuf) iin sizlere gvendim de (bama neler geldi)." (Ysuf, 64)
dedi. Dier taraftan : Onlar, metalarn (zahire yklerini) atklar zaman (zahire bedeli olan)
sermayelerini kendilerine geri gnderilmi buldular. (Bunun zerine) onlar : "Ey babamz! Daha ne
istiyoruz? te sermayemiz de bize iade edilmi. (Biz onunla tekrar) ailemize zahire getiririz.
Kardeimizi korur, bir deve yk zahire de artrm oluruz" dediler. (Ysuf, 65). Hz. Ykub ise :
"Bu seferki aldmz lelt (zahire) pek azdr (bizi idare etmez)" (Ysuf, 65) dedi ve : "Etrafnz
kuatlp (aresiz kalmanz hri) onu (Bny-min'i) bana muhakkak surette geri getireceinize dair
Allah'tan bana salam bir taahht getirmedike onu sizinle beraber gndermem." diyerek onlara art
kotu. Nihayet :."Onlar, babalan (Ykub'a) teminatlarn verince o : "Allah benini ve .sizin hu
dediklerimize vekl (lid olsun.)" (Ysuf, 66) dedi.

Hz. Ykuh, kardeleriyle birlikte Bnymin'in gitmesine izin verdikten sonra, onlara tavsiyelerde
bulunarak : "Ey oullarm! (Msr'a vardnzda) hepiniz bir kapdan girmeyin, ayr ayr kaplardan
girin." (Ysuf, 67) dedi. nk Hz. Ykub oullarnn toplu halde Msr'a girmeleri halinde onlara
nazar demesinden korkmutu. Onlar da babalarnn bu tn yerine gelirdiler.
Hz. Ykub'un oullar Msr'a gelip : "Ysuf'un huzuruna girdiklerinde o, kardeini kendi yanna
ald.." (Ysuf, 69) ve onu tamd. Ayrca Hz. Ysuf onlar bir yere indirdi ve onlara yiyecekler
hazrlatp kendilerine! takdim etti. Onlar ikier ikier sofraya oturttu, Bnymin ise tek bana kald
ve alyarak." Eer kardeim Ysuf hayatta olsayd, o da beni kendisiyle birlikte oturturdu." dedi.
Bunun zerine Hz. Ysuf : ''Kardeiniz Bnymin tek kald." dedi ve onu yanma oturtup birlikte
yemek yedi. Gece olup yatmak zaman gelince Hz. Ysuf onlara yataklar getirdi ve : "Her iki karde
bir yatakta uyusun." dedi. Bnymin ise yine tek kald. Bunun zerine Ysuf (A.s.) : "Bu da benimle
beraber uyur." dedi ve Bnymn Ysuf ile birlikte onun yatanda kald. Hz. Ysuf gece boyunca
sabaha kadar kardei Bnymin'i koklayp barna bas. Bu arada Bnymin de kardei Ysuf'un
kaybndan duyduu zntlerini ona anlatt. Bunun zerine Ysuf ona : "Kaybolan (len) kardeinin
yerine beni karde olarak kabul edip sever misin?" dedi. Bnymin ona : "Senin gibi bir karde nasl
bulunur? Fakat sen ne babam Ykub'dan ve ne de annem Rh'den domu deilsin." dedi.
Bnymin'in bu szleri zerine Hz. Ysuf alamaa balad ve ayaa kalkp onun boynuna sanld,
sonra ona : "Ben senin kardein Ysuf'um, onlarn gemite bize yaptklarna tasalanma; nk Allah
(C.c.) bize ihsanda bulundu. Benim sana retip sylediklerimi sakin kardelerine duyurma." dedi.
Rivayet edildiine gre, Ysuf'un kardeleri onun yanma girdiklerinde, O elindeki lee hafife
vurdu ve : "Bu bana sizin on iki erkek karde olduunuzu, kardelerinizden birini de sattnz
sylyor." dedi. Bnymin, Hz. Ysuf'un bu szn iitince hemen onun nnde secdeye kapand ve :
"u lekten kardeim (Ysuf'un) hayatta olup olmadn bir sor." diye ricada bulundu. Bunun
zerine Hz. Ysuf lee hafife vurdu, sonra : Evet kardein hayattadr, onu pek yaknda
greceksin." dedi. Hz. Ysuf'un bu sz karsnda Bnymin : "Sen benim hakkmda ne istersen onu
yap, zira kardeim (Ysuf) benim burada olduumu renirse, pek yaknda beni kurtarr." dedi.
Bnymin'in bu szleri zerine Ysuf odaya girip alad, abdest aldktan sonra tekrar onlarn yanma
geldi. Hz. Ysuf kardelerinin develerine gerekli erzak ve zahireyi yklettikten sonra yannda bulunan
gm zahire leini kardeinin farknda olmadan onun devesinin tad bir ykn iine gizlice
yerletirdi.
Bir rivayete gre bu gm kabn zahire lei olmad, iinden su iilen bir maaraba olduu
sylenir.
Anlatldna gre, Bnymin, Ysuf'un kendi kardei olduunu renince ona : "Asla senden
ayrlmam." dedi. Bunun zerine Hz. Ysuf ona : "Ben seni burada ahkorsam anne ve babamzn
zntye deceklerinden korkarm. Ben ancak seni ar bir sula tehir ederek burada
alkoyabilirim." dedi. Bnymin ona : "Nasl istersen yle yap." diye rzasn bildirdi. Bunun zerine
Hz. Ysuf ona : "Ben bu lei senin devenin tad zahirenin ierisine gizlice yerletirir, sonra
telll karr, lein alndm iln ederim. lek senin yknde bulunacandan seni hrszlkta
itham edip onlarn elinden alrm." dedi. Bnymin : "Pekl yle yap." dedi.
Nihayet Ysuf'un kardeleri kafile halinde Msr'dan ayrlacaklar bir srada arkalarndan bir mnd
(telll) : "Ey kafile (durun)!. Siz phesiz hrszlarsnz." (Ysuf, 70) diye seslendi. Bunun zerine
onlar : Allah Allah! (Hviyetimizi, ahlakmz) siz de renmisinizdir. Eiz hu yere, and olsun ki,
fesad karmak iin gelmedik. Ayrca biz hrsz kimseler de deiliz. (Ysuf, 73). nk biz aldmz

zahire ve yiyeceklerin bedelini Ysuf'a dedik." dediler. Onlarn bu szleri zerine, kafileye seslenip
durduranlar tekrar onlara : "Eer yalanclar iseniz (alann) cezas nedir?" (Ysuf,74) diye sordular.
Onlar : "Onun cezas yknde (hrszlk mal) bulunan kimsenin kendisidir.." (Ysuf, 75) dediler.
Yani ald mala karlk kendisini alr, kle edinirsiniz demek istediler- Bunun zerine Hz. Ysuf,
kardei Bnymin'in kabndan nce onlarn kaplarn aramaa balad, sonra lei (veya marabay)
kardeinin kabndan karp buldu. Hz. Ykub'un dier oullar hrszn Bnymin olduunu grnce
Ysuf'u kasdederek : "Eer o (Bnymin) alm bulunuyorsa onun daha nce bir kardei (Ysuf) de
almt." (Ysuf, 77) dediler. nk Hz. Ysuf kk iken annesinin babasna ait olan bir putu
alp krmt. Bu yzden onlar Ysuf'u bununla ayplamaa altlar.
Bir rivayete gre ise Ysuf iin sz konusu edilen hrszlk meselesi, bahsi yukardaki geen kuak
(kemer) hadisesidir..
Neticede alman nesnenin ocuun (Bnymin'in) yk arasndan kmas zerine onlar : "Ey Rhl'in
oullar! Btn bellar bamza sizin yznzden geliyor." dediler. Bunun zerine Bnymin de
onlara : "Hayr, Rhl oullarnn bana gelen bella, hep sizin yznzden gelmitir. Bu lei
(veya marabay) benim ykme sokan kimse, daha nce yklerinize zahirenin bedeli olan dirhemleri
sokan kimsedir." diye karlk verdi.
I-Iz. Ysuf kardelerinin verdii hkme ve karara dayanarak Bny-min'i yannda alkoydu. Nihayet
onlar kardeleri BnyminJi kurtarmak iin bir are bulamaynca, Ysuf'tan onu kendilerine
brakmasn istediler ve: Ey Azz (Ysuf)! Gerekten onun ihtiyar bir babas var. Onun yerine
(bizden) birimizi alkoy.. (Ysuf, 78) dediler. Bunun zerine Hz. Ysuf onlara :Allah korusun! Biz,
eyamz kimin yannda (yknde) bul-duysak ancak onu tutarz. (Ysuf, 79) dedi. Nihayet onlar,
Bnymin'i kurtarmaktan mitlerini kesince, yabanc bir kimseyi aralarna almadan kendi kendilerine
babaa grmek iin bir tarafa ekildiler. Onlarn yaa bykleri olan em'n onlara hitaben:
"Kuatlp aresiz kalmadka Bnymin'i getirip teslim etmek zere) babanzn sizden Allah adna
teminat alm olduunu, daha nce de Ysuf hakknda ilediiniz kusuru itilmediniz mi? Artk hen
(Msr'dan kmama veya savamama) babam izin verinceye kadar buradan (Msr'dan) kat'iyyen
ayrlmam. (Ysuf, 80). Babanzn yanma dnn, banza gelenleri ona haber verip anlatn. dedi.
Nihayet onlar babalarnn yanma dnp Bnymin'in durumunu vs em'n'un orada kaldn ona
nalattlar. Bunun zerine babalar Hz. Y-kub onlara : "Hayr, sizi nefisleriniz aldatp (byle byk)
bir ie srklemitir. Artk (bana den) gzel bir sabrdr. Umarm ki Allah onlarn hepsini (Ysuf,
Bnymin ve em'n'u) birden bana getirip kavuturacaktr. (Ysuf, 83) dedi.
Bundan sonra Hz. Ykub (A.s.) onlardan ayrld ve: "Vay Ysuf um!" diye zlp alamaa balad.
Sonra: ...zntden iki gzne ak dt. Fakat (kalbini dolduran fke ve znty) yutup saklad.
(Ysuf, 84). Bunun zerine oullar ona : "Hl Ysuf'u anp duruyorsun. And olsun ki, sonunda ya
kederinden mzmin bir hastala yakalanp eriyeceksin, yahut da heke urayanardan olacaksn."
(Ysuf, 85) dediler, Bunun zerine Hz. Ykub onlara cevap vererek : "Ben (taan) kederimi,
mahzuluumu yalnz Allah'a ikayet ediyorum. Ben Allah tarafndan sizin (Ysuf'un ryasnn
doruluuna ait) bilmiyeceniz (nice) eyleri de biliyorum."
(Ysuf, 86) dedi.
Rivayet edildiine gre, Hz. Ykb'un olu Ysuf iin ektii kayg ve znt, banda musibet
bulunan yetmi kiinin {veya yavrusunu kaybetmi yetmi annenin) kaygu ve znts derecesine
varmtr. Bu zntsne karlk olarak da kendisine yz ehd mkfat verilmitir.
Anlatldna gre, bir gn Hz. Ykb'un bir komusu yanma gelip ona : "Ykub! Babann yama

gelmediin halde kuruyup tkendin." dedi. Hz. Ykub da ona : "Beni Allah'm Ysuf'un gam ve
kederiye mptel klmas yiyip bitirdi." dedi.
Bunun zerine Allah (C.c.) ona vahiy yoluyla : "Ey Ykub! Sen beni yaratklarma m ikyet
ediyorsun?" buyurdu. Hz. Ykub : 'Ey Rabb'im! Hata yaptm, beni bala!' dedi. Bunun zerine Allah
(C.c.) : 'Senin bu hatan baladm' buyurdu. .Bundan sonra Hz. Ykub hlini soranlara : 'Ben (taan)
kederimi ve hznm yahnz Allah'a ikyet ediyorum.' (Ysuf, 86) derdi. Bunun zerine Allah (C.c.)
vahiy yoluyla Hz. Ykub'a : "Eer oullarn Ysuf ve' Bnymin lm olsalard bile, onlar senin
iin diriltir dini. Fakat ben seni onlarn kayg ve zntsyle mptel kldm. nk sen bir defasnda
kebap yaptn, fakat cimrilik ederek komuna ondan yedirmedin." buyurdu.
Bir rivayete gre, Hz. Ykb'un bu kayg ve zntye mptel olmasnn sebebi u idi : Hz. Ykb'un
bir inei, bu inein de birka tane buzas vard. Hz. Ykub buzalan, annelerinin brleri
arasnda ve gznn nnde ona acmadan boazlamt. te bu yzden o, en kymetli evldn
(Ysuf'u) kaybetmekle mptel klnp imtihan edildi.
Dier bir rivayette ise Hz. Ykub bir gn bir koyun kesmiti. Bu srada kapsnn nne bir miskin
(zavall) kii gelip durdu, fakat Ykub (A.s.) ona bu koyunun etinden yedirmedi. Allah (C.c.) ona bu
hususta vahiyde bulunarak Ysuf'un kaybyla mptel klnmasnn sebebinin bu olduunu bildirdi.
Bunun zerine Hz. Ykub yemekler hazrlatt ve : "Orulu olanlar gelsinler, Ykb'un evinde iftar
etsinler." diyerek bir mndi (telll) vastasyla ilan ettirdi.
Bundan sonra Hz. Ykub Msr'dan gelen oullarna tekrar Msr'a dnmelerini ve Ysuf ile kardei
Bnymin hakknda soruturmalarda bulunmalarn emretti. Hz. Ykb'un emri zerine onlar tekrar
Msr'a dndler ve Ysuf'un huzuruna girdiklerinde : "Ey Azz! Bizi ve ailemizi ktlk bast, biz az
bir sermye ie geldik. Bize yetecek olan miktar tam lek olarak ver.." (Ysuf, 88) dediler.
Rivayet edildiine gre, onlarn zahire bedeli olarak getirdikleri sermaye, kalp dirhemler (paralar)
den, dier bir rivayette ise yn ile sde yadan ibaret maddelerdi. Bu hususta baka rivayetler de
vardr. Ayrca onlar: "(Ayar yksek para ile ayar dk olan parann arasndaki fark) bize sadaka
olarak ihsanda bulun." (Ysuf, 88) dediler. Bir rivayette ise yetin bu cmlesi : "Kardeimiz
Bnymin'i bize iade etmek suretiyle ihsanda bulun." eklinde tefsir edilmitir.
Hz. Ysuf onlarn bu szlerini iitince kendine hkim olamad ve gzlerinden yalar boanarak
alamaa balad, sonra da onlara saklam olduu srrn aklad.
Bir rivayete gre, Hz. Ysuf'un onlara srrn aklamasnn sebebi, Hz. Ykub'a, olu Bnymin'in
hrszlk yapmas yznden Msr'da alkon-duu sylendiinde, onun, olu Ysuf'a bir mektup yazm
olmasyd. Bu mektup yledir :
Allah dostu brahim'in olu shk, Allah'n kurban shk'm olu ve Allah'n kulu Ykub'dan adaletli
Msr Azizine,
Allah'a hamcl ve senadan, ztnza selm ve sayglarm sunduktan sonra unu arzederim ki, biz: bel
ve musibetlerle ie yaayan bir aileyiz. Dedem brahim (A.s.) elleri ve ayaklar balanarak atee
atld; fakat Allah (C.c.) atei ona serin ve selmet kld. Babam shk da elleri ve ayaklar
balanarak yere yatrld ve kurban edilmek iin bak boazna dayand; fakat Allah (C.c.) o anda bir
kurban gnderip onu kurtard. Bana gelince, benim bir olum vard ve evldmn arasnda bana en
sevimlisi idi. Kardeleri onu bir gn kra gtrdler, kana bulanm gmlei ile geri dndler ve :
"Onu kurt yedi." dediler. Ayrca benini anne bir karde baka bir olum daha vard. Kaybolan
olumun yerine onunla teselli buluyordum, onu da Msr'a gtrdler, geri dndklerinde : 'Onun
hrszlk yaptm, bu yzden sizin onu alkoyduunuzu.' sylediler. Biz yle bir aileyiz ki,

neslimizden hrsz dnyaya gelmez. Eer onu (Bnymin'i) salp geri gnderirseniz ne l, aksi
takdirde beddua ederim ve bu beddua yedinci ocuuna sabet edip onu yakalar.
Msr azizliinde bulunan Hz. Ysuf bu mektubu okuyunca kendine sahip olamad, alamaa balad.
Nihayet kalbine saklad srrn onlara aarak : "Siz cahilliiniz yznden Ysuf ve kardeine
yaptklarnz biliyor musunuz?" (Ysuf, 89) dedi. Bu arada : Onlar : "Yoksa sen gerekten Ysuf
musun?" dediler. O da : '(Evet) hen Ysuf'um, bu da kardeim (Bn-ymin), Allah (birbirimize
kavuma) bize ltfetti. nk kim (Allah'tan) korkar ve sabrederse, phesiz Allah gzel
davrananlarn mkfatn zayi etmez.' dedi. (Ysuf, 90). Onlar zr dileyerek : '"Allah'a and olsun
ki, gerekten Allah seni bize stn klm. Gerek u ki, biz elbette hata ilemi olduk." (Ysuf, 91)
dediler. Bunun zerine Hz. Ysuf : "Bugn sizi knamak yok (yni suunuzu size anlatmayacam).
Allah sizi affetsin! nk O merhametlilerin en merlametlisidir." (Ysuf, 92) dedi.
Bundan sonra Hz. Ysuf onlara babasn sordu. Onlar, Bnymin'in de kaybolmasyla zntden
gzlerinin kapandn sylediler. Bunun zerine Hz. Ysuf onlara : "u gmleimi gtrn ve ona
babamn yzne koyun, (gzleri) grecek duruma gelir. Ayrca btn ailenizi bana getirin."
(Ysuf, 93) dedi. Hz. Ysuf'un bu szleri zerine Yahda : "Bu gmlei babama ben gtreceim;
nk kana bulanm gmlei babama ben getirip sunmutum ve kurtun Ysuf'u yediini ona ben
sylemitim. Bu gmlei gtrerek Ysuf'un hayatta olduunu ona haber vereceim, daha nce nasl
onu zdysem, bu defa onu yle sevindireceim." dedi. te bu yzden mjdeci olarak Hz. Ykub'un
yanna Yahda gitti.
Kafile Msr'dan ayrlnca rzgr Hz. Ykub'a Ysuf'un kokusunu getirdi. Ykub (A.s.) ile Ysuf
arasnda seksen fersahlk bir mesafe bulunuyordu. Hz. Ysuf Msr'da, Ykub (A.s.) ise Ken'n
topraklamadayd. Bunun zerine Hz. Ykub oullarna : "Eer hana bunak demezseniz, inann ben
Ysuf'un kokusunu alyorum." (Ysuf, 94) dedi. O srada yannda hazr bulunan oullar da Hz.
Ykub'a : "Allah'a yemin ederiz ki, sen hla (Ysuf'u hatrlamak konusunda) eski sapklk ve
akmliindasm." (Ysuf, 95) dediler. Nihayet: Mjdeci (Yahda Ysuf'un gmleiyle) gelince cini
Ykufo'm yzne koydu vs (gzleri) grr duruma geldi. Bunun zerine Ykub : "Ben sise Allah
tarafndan (vahiy yoluyla Allah'n Ysuf'un ryasn doru karmas konusunda) sizin
bilemeyeceiniz eyleri bilirim demedim mi?" dedi. (Ysuf, 96).
Mjdeci Yahda geldiinde Hz. Ykub ona : "Ysuf'u brakp geldiinde o ne haldeydi?" diye sordu.
Yahda: "O Msr'a hakim durumdayd." diye cevap verdi. Hz. Ykub : "Ben mlk ve hkimiyeti ne
yapaym? Onu brakp geldiin zaman o hangi din zere idi?" diye sordu. Yahda: "slam dini zere
idi." deyince Hz. Ykub: "te imdi Allah'n bize verdii nimet tamamland." dedi.
Hz. Ykub'un yannda bulunan oullar Ysuf'un gmleini grp onun sa olduu haberini
"adklarmda : "Ey babamz! Allah'tan bizim gnahlarmzn affn dile! Zira biz gerekten gnahkrlar
idik." (Ysuf, 97) dediler. Hz. Ykub ise onlara : "Sizin iin Rabb'imden sonra af dilerim.."
(Ysuf, 98) dedi. Bylece Hz. Ykub duasn cuma gnnn seher vaktine kadar tehir etti.
Bundan sonra Hz, Ykub ve ailesi oularyla birlikte Msr'a gitmek zere yola ktlar. Msr'a
yaklatklar bir srada Ysuf ile Msr halki onlar karlamaa geldiler. Msr halk Hz. Ysuf'u
sayp kendisine ta' zim gsterdiklerinden onlar da karlamaa kmlard. Bu srada Hz. Y-kub
bineinden inmiti ve olu Yahda'ya dayanarak yaya halde yryordu. Bir ara Hz. Ykub'un gzleri
svarilerle halka iliti ve olu Yahda' ya : "Yavrucuum! Bu adam Msr firavunu mu?" diye sordu.
Yahda ; "Hayr, bu adam senin olun Ysuf'tur.", diye cevap verdi. Hz. Ykub olu Ysuf'a
yaklanca, nce Ysuf babasn selmlamak istedi; fakat onun selmlamas engellendi. Bunun zerine

Hz. Ykub : "Ey keder ve zntleri datan kii! Selm sana olsun!" dedi. nk Ysuf'un
kaybolmasndan bu yana Hz. Ykub'un znt ve gz yalan hi dinmemiti.
Hz. Ykub ailesiyle birlikte Msr'a geldiklerinde, Ysuf anne ve babasn yanma alp tahta oturttu.
Bir rivayete gre, Ysuf'un annesi lm olduundan teyzesi ile babasn yanma alp tahta oturtmutu.
Bu arada Hz. Ykub ile Ysuf'un annesi ve kardeleri Ysuf'a secde ettiler. O devirde halkn
hkmdarlar selmlamas secde eklinde olurdu. Buradaki secdeden aln yere koymak
kasedilmemitir. nk aln yere koyarak secde etmek ancak Allah iin caiz olur. Buradaki secdeden
maksad ise selmlama annda eilmekten ve tavzu gstermekten ibarettir. Nitekim gnmzde de
hkmdarlar bu ekilde selmlanrlar. Ysuf (A.s.), annesiyle babasnn ve kardelerinin kendisini
secde ederek selmladklarn grnce : "Ey babacm! te bu, vaktiyle grm olduum ryamn
tabiridir. RabVim onu doru kard.." (Ysuf. 1QO) dedi.
Hz. Ysuf'un vaktiyle grd rya ile babas Ykub (A.s.)'un Msr'a gelmesi arasndan krk yl, bir
rivayette gre ise seksen yl gemitir. Hz. Ysuf kuyuya atld zaman on yedi yandayd ve babas
Ykub (A.s.) ile bulutuunda doksan yedi yanda bulunuyordu. Hz. Ysuf ailesini Msr'a
getirdikten sonra yirmi yl daha yaad ve yz yirmi yanda iken vefat etti. Vefatndan sonra ise
yerine kardei Yahda'yi vas tayin etti.
Rivayet edildiine gre, Ysuf, babas Ykub (A.s.)'tan ayrldnda on sekiz yandayd. Bir
rivayete gre de, Ysuf Msr'a geldiinde on yedi yanda bulunuyordu. Firavun onu Msr'a
geldikten on yl sonra kendisine vezir edindi. Hz. Ykub ile olu Ysuf arasnda geen ayrlk
sresi ise yirmi iki yldr. Hz. Ykub ailesi ile birlikte Msr'da on yedi yl kalmtr. Bu hususta daha
baka rivayetler de vardr. Dorusunu ise Allah bilir.
Hz. Ykub lrken olu Ysuf'a kendisini babas shk (A.s.)'m yanna defnetmesini vasiyet etti. Hz.
Ysuf da babasnn bu vasiyetini yerine getirdi ve onu am'a gtrp babasnn yanma defnetti.
Bundan sonra Ysuf (A.s.) tekrar Msr'a dnd, kendisi de, ldkten sonra Msr'dan alnp
babalarnn yanma defnedilmesini vasiyet etti. Ysuf {(A.s.) ld zaman Hz. Musa srail oul lan
ile Msr'dan karken vasiyeti zerine onu gtrp babasnn yanma defnetti.
Hz. Ysuf'un Efrm ve Min (Mi?) adlarnda iki olu oldu. Efrm' in de Nn adnda bir olu
dnyaya geldi. Nn'dan ise Hz. Musa'nn yol arkada olan Ya' dodu. Min'dan Musa dnyaya
geldi. Bir rivayete gre bu Musa, Hz. Musa b. mrn'dan nce peygamber olmutu. Tevrat ehline gre
ise Min'dan doan Musa Hzr ile maceras olan Musa'dr. Bir gre gre, Hz. Eyyb (A.s.)'un
[53]
[54]
hanm Rahmet
de Min'dan dnyaya gelmitir.
HZ. U'AYB (A.S.)'LN KISSASI
Rivayet edildiine gre, u'ayb (A.s.)'in bir ad da Yesrn'dur. Nesep eceresi ise Yesrn b. Day'n
b. Anka b. Sabit b. Medyen b. brahim'dir. Bir baka rivayette ise onun nesep eceresi, u'aby b.
Mky'dir ve Med-yen'in oullarndan gelmektedir. Dier bir rivayette u'ayb (A.s.)'in Hz.
brahim'in oullarndan olmad, fakat brahim f A.s.)'e imn eden ve onunla birlikte am'a
(Suriye'ye) hicret eden birinin olu olduu sylenir. Hz. u'ayb'in Lt (A.s.)'un kznn olu olduu
muhakkaktr. Hz. u'ayb'in ninesi ise Hz. Lt'un kzdr. u'ayb (A.s.) ma idi. "Biz seni aramzda
zayf gryoruz.." (Hd, 91) yetinde geen "zayf1' sz, ma olarak tefsir edilmitir.
Hz. Peygamber u'ayb (A.s.)'i and zaman : "O, kavmine gzel davranmas ve iyi ilikileri

sebebiyle peygamberlerin hatibi unvann almtr." buyurdular. Allah (C.c.) onu Medyen halkna yani
Eyke ahlisine peygamber olarak gndermitir. "Eyke" kelimesi sarmak haldeki aa demektir.
Medyen ahlisi Allah'a isyan eden kfir bir insan topluluu idi.
Tart ve llerinde eksik tartarak halk aldtrlar ve onlarn mallarn ifsad ederlerdi. syan ve kfr
ehli olmalarna ramen Allah onlara bol miktarda nimetler vererek onlar refahn doruk noktasna
karmt. Bu durum ise onlar iin bir istidrc (derece derece azaba yaklamak) idi. Bunun zerine
Hz. u'ayb (A.s.) onlara : "Ey kavmim! Allah'a kulluk edin. Sizin ondan baka hi bir tanrnz yoktur.
lei, tarty eksik tutmayn. Ben sizi gerekten bir nimet (ve refah) iinde gryorum. phesiz ki,
ben bir gn (hepinizi) eepevre kuatc bir azaptan korkuyorum." (Hd, 84). dedi.
Fakat Hz. u'ayb'in peygamber olarak gnderildii ahli sapklk ve azgnlklarna devam etti. Hatta
u'ayb (A.s.)'in onlar uyarp Allah' hatrlatmas, Allah'n azabndan sakmdrmaa almas, onlarn
zerinde yrdkleri hatal yoldaki direnmelerini artrmaktan baka br ie yaramad. Allah (C.c.)
onlar helak etmek isteyince onlarn zerine Yevm'z -zulle'nin (glge gnnn) azabn musallat etti
bn Abbs : "..Onlar o glge gnnn azab yakalayiverdi. Gerekten o, muazzam bir gnn azab
idi." (u'ar, 189) yetinin tefsirinde unlar anlatyor : "Allah (C.c.) onlarn zerine iddetli bir
scak gnderdi ve bu scaktan onlarn nefesleri darald; hatta onlar bu skntya dayanamyarak
kralara katlar. Bu srada Allah onlrm zerine bir bulut gnderdi ve bu bulut onlar glgeleyip
gneten korudu. Hatta onlar bu bulutun altnda serinlik ve rahatlk hissedince birbirlerine seslenerek
dier kimseleri de bulutun altna ardlar. Bylece hepsi bulutun altna toplandlar. te onlar toplu
halde iken Allah onlarn zerine bir ate gnderdi." Bunlar anlattktan sonra bn Abbs : Glge
gnnn azab, denilen hdise bundan ibarettir. demitir.
Katde ise bu hususta unlar sylyor : Allah (C.c.) Hz. u'ayb'i iki mmete peygamber olarak
gndermitir. Bunlardan birisi kendi kavmi olan Medyen halk, dieri ise Eyke ahlsidir. Eyke, sk
ve sarmak eklinde bym bir aalk blgeden ibarettir. Allah, onlar cezalandrmak isteyince
zerlerine iddetli bir scak gnderdi ve gnderilen azab onlarn zerinde bir bulut gibi ykseltti.
Bulut kendilerine yaklanca, serinlik verir midiyle ona doru gitmee baladlar. Onlar, tam bulutun
altnda toplannca zerlerine ate yadrld. te : "Glge gnnn azab onlar yakalad.." yetinin
mnas budur.
Medyen halk ise Hz. brahim (A.s.)'in olu Medyen'den tremilerdir. Allah onlara zelzele (deprem)
ile azb etmi ve bylece helak olup gitmilerdir.
Baz limler Hz. u'ayb'in kavmi hakknda unlar sylyorlar : "u' ayb (A.s.)'in kavmi (ilhi)
hkmlerle amel etmeyi terketmeleri zerine Allah onlarn rzk ve geimlerini bollatrd. Sonra
onlar, (ilh) hkmleri ihmle devam ettiler; buna kar Allah onlarn rzk ve geimlerini daha da
artrd. Hulsa, onlar Allah'n hkmlerini ihmle devam ettike, Allah da onlarn rzk ve
geimlerini bollatrp artrmaa devam etti. Nihayet Allah (C.c.) onlar helak etmek isteyince,
onlarn zerine bir scaklk musallat etti. Hatta onlar, scakln iddetinden olduklar yerde
duramyor-larcl, ne glge altnda bulunmak ve ne de suya girmek onlara fayda vermiyordu. Neticede
onlardan birisi gidip bir bulutun altnda glgelenmee balad ve serinlik hissedince de dier halka
seslenerek : Buraya gelin! Burada rahatlk ve serinlik vardr." dedi. Bunun zerine onlar kouarak
onun yanna gelip toplandlar. Bu srada Allah onlarn zerine alevli bir . ate gnderdi. te : 'Glge
gnnn azab..' denilen hadise bundan ibarettir.
mir, bn Abbs'tan onun : "Kim sana glge gnnn azab konusunda bir ey sylerse, onu yalanla
(ona inanma)." dediini rivayet etmitir.

Mchid ise : "Glge gnnn azab hakknda, azap u'ayb (A.s.)'in kavmini glge gibi rtmtr."
eklinde beyanda bulunmutur.
Zeyd b. Elem : "Ey u'aby! Babalarmzn taptklarn (putlar) brakmamz, yahut mallarmzda
(eksik veya fazla verme hususunda) dilediimizi yapmay terk etmemizi sana namazn m emrediyor?
Gerekten sen yumuak huylusun, ok akllsn, (diyerek alay ettiler)." (Hd, 87) ayetini aklarken
[55]
Hz. u'ayb'in onlara yasak ettii eylerden birisinin de paralar krpmak olduunu sylyor.
HIZIR'IN KISSASI VE HZ. MUSA (A.S.)E OLAN MACERASI
Kitap ehlinin ifadelerine gre, Hzr ile arkadalk eden Musa, Musa b. Min b. Ysuf b. Ykub'dur.
Hz. Peygamber (S.a.)'den rivayet edilen sahih bir hadiste ise Hzrla arkadalk eden Msa'nm ilerde
de bahsedeceimize gre, Musa b. mrn olduu ifade ediliyor.
lk semav kitaplara mensup olan limlerin sylediklerine gre Hzr, hkmdar Efridn b. Esyn'm
zamannda ve Musa b. mrn'dan nce yaamtr.
Rivayet edildiine gre, Hzr, Hz. brahim (A.s.)'in zamannda yaayan byk Zlkarneyn'in nc
kollarnn banda bulunuyordu. Hzr, Zl-karneyn ile birlikte hayat nehrine (b- hayt) geldiinde
bu nehrin suyundan iti. Zlkarneyn ile birlikte olanlar bunun hayat suyu olduunu bilmiyorlard. Bu
yzden Hzr lmszleti ve kitap ehline gre u anda onun diri olduu kabul edilir.
Kitap ehlinden bazlar, Hzr'n Hz. brahim'e iman eden ve onunla birlikte hicret eden Yely (Bely)
b. Melkn b. Fla b. Gbir b. lih b. Erfahedb. Snb. Nuh'un evladndan olduunu iddia
ediyorlar. Ayn zamanda Hzr'n babas byk bir hkmdard. Bir bakalarna gre, Hz. brahim'in
zamannda yaayan Zlkarney'in Efridn b. Esyn olduu ve nc kuvvetlerinin banda da Hzr'n
bulunduu synleniyor.
Abdullah b. evzeb, Hzr'n Farsoullarmdan, lys'm ise sriloul-larndan olduunu ve bunlarn
her yl (hacc) mevsiminde bulutuklarn sylyor.
bn shk ise, Allah'n sraioullanna kendilerinden Niye b. Em-vas (Ems?) adnda birini halife
yaptn ve onunla birlikte Hzr' srail-oullarna peygamber olarak gnderdiini, sriloullarmn
ifadesine gre Hzr'n asl adnn rmiy b. Halky olduunu ve Harun b. mrn'm soyundan
geldiini, hkmdar Niye ile Eridn arasnda bin yldan fazla bir zamann bulunduunu sylyor.
Hzr'n Efridn ile byk Zlkarneyn'in zamanlarnda ve Musa b. mrn'dan nce yaadna dair
sylenen szler daha doru gibi gzkyor. nk sahh bir hadste : "Allah'n Musa b. mrn'a
Hzr' aramas
iin emir verdii.." ifade ediliyor. Raslllah (S.a.) ise kinatta olup biten hdiseleri en iyi bilen
kiidir. Buna gre, Hzr'n Musa b. mrn'm zamanndan nce Zlkarneyn'in nc kollarnn
kumandanlnda bulunduu, hayat suyundan imesi sebebiyle mrnn uzam olduu, Hz. brahim' in
zamannda peygamber olarak gnderilmedii, Niye b. Emvas'm halifelik dneminde peygamber
olarak gnderildii byk bir ihtimaldir. Halfe olan Niye b. Emvas ise Btsb b. Lhrsb'n
dneminde yaamtr.
Bu husustaki hadsi beyy b. Ka'b Hz. Peygamber (S.a.)'den rivayet etmitir.
Sa'db. Cbeyr anlatyor:
Bir gn bn Abbs'a : "Nevf (Lk?), Hzr'n Musa b. mrn ile arkadalk etmediini sylyor."
dedim. Bunun zerine o bana : "Allah'n dman yalan sylyor." dedi ve beyy b. Ka'b'm

Raslllah (S.a.)'tan rivayet ettii u hadsi nakletti : "Bir gn Hz. Musa (A.s.) sriloullarma bir
konuma yapt. Bu srada kendisine : "nsanlarn en bilgilisinin kim olduu." soruldu. Bunun zerine o
: "Benim" diye cevap verdi. Allah (C.c), bilgiyi kendisine nisbet edip Allah'a isnad etmedii iin onu
azarlad. Bunun zerine Hz. Musa : "Ey Rabb'im! Bu havalide benden daha bilgili bir kulun var m?"
diye sordu. Allah (C.c.) : "Evet, iki denizin birletii yerde bir kulum var, o senden daha bilgilidir."
diye cevap verdi. Hz. Musa : "Ey Rabb'im! Onu nasl bulabilirim?" dedi. Allah (C.c.) : "Bir balk
alrsn, onu bir zembilin iine koyarsn, bu balk nerde kaybolursa, Hzr' orada bulursun." dedi.
Bunun zerine Hz. Musa bir balk ald ve onu bir zembilin ierisine koydu, sonra yanndaki yiitine
(Ysa' b. N'a) : "Bu bal kaybettiin zaman bana hemen haber ver." dedi. Nihayet Hz. Musa ile
yiiti deniz sahilini takibederek yaya halde yollarna devam ettiler; hatta bir kayann yanma geldiler.
te hayat suyu denilen su burada bulunuyordu. Bu sudan ien lmszleir; l bir varlk bu suya
yaklatnda mutlaka dirilirdi. Bu sudan bala dokunur dokunmaz o dirildi. Bu srada Hz. Musa
uykuya dalmt. Balk ise kmldayarak zembilden kt ve srayp denize dt. Baln dt
yerde Allah'n emriyle suyun aknts durdu ve baln getii yerde tak gibi bir iz kald. Balk ise
denizde bir delie doru yola koyuldu. Bu durum, onlar iin alacak bir ey oldu.
Bundan sonra Hz. Musa ie yiiti yollarna devam, ettiler. Kuluk vaki yemek yeme zaman gelince
Hz. Musa yiitine : "Kuluk yemeimizi getir; gerekten u yolculuumuz yznden bamza
(epeyce) sknt geldi."
(Kehf, 62) dedi. Halbuki Hz. Musa Allah'n emrettii snr geinceye kadar skntya dmemiti. Hz.
Musa'nn beraberinde olan yiit de ona : "Grdn m? Kayaya sndmz vakit ben bal
unutmuum. Onu bana eytandan bakas unutturmad. O, alacak bir surette denize (atld) ve yolunu
tutup gitti." (Kehf, 63) dedi. Bunun zerine Hz. Musa: "te, aradmz budur." dedi. Sonra onlar,
izlerinin zerinde gerisin geri dndler. (Kehf, 64). Bylece onlar izlerini takibederek kayann
bulunduu yere geldiler. Burada elbisesine brnerek birinin uyamaktan olduunu grdler. Hz. Musa
ona selm verdi. O da selmn ald ve : "Bizim blgemizde byle bir selm ekli yoktur. Sen
kimsin?" dedi. Hz. Musa ona: Ben Musa'ym." dedi. O, : "sriloullarmn Msa(s msn?)" diye
sordu. Hz. Musa : "Evet, sriloullarmn Msa'sym." diye cevap verdi. Bunun zerine o : "Ey
Musa! Ben, senin bilmediin ve Allah'n.bana rettii bir bilgiye sahibim, Sen de benim bilmediim,
fakat Allah'n sana rettii bir bilgiye sahipsin.1' dedi. Hz. Musa ona : "Sana, doru yol olarak
retilen ilimden bana da retmen iin sana tbi olaym m?" (Kehf, 66) diye sordu. O da : "Eer
bana tbi olacaksan, ben sana anlatp syleyinceye kadar bana hibir ey sormayacaksn." (Kehf, 70)
diye cevap verdi. Nihayet onlar, sahil boyunca yaya olarak yrmelerine devam ettiler, sonra bir
gemiye bindiler. Bu srada bir sere gelerek geminin.bir kenarna kondu ve gagasyla denizden bir
damla su ald. Bunun zerine Hzr Hz. Musa'ya: "Her ikimizin bilgisi Allah'n ilmine kyasla u
serenin gagasyla ald su kadardr." dedi.
Musa (A.s.) ile Hzr gemide yollarna devam ederlerken, bir ara Hz. Musa Hzr'n gemiyi bir kazk
(ivi) ile delmee altn veya bir tahtasn karmaa kalktn grd. Bunun zerine Hz. Musa
Hzr'a : "Onlar, hibir ey almadan (navlunsuz olarak) bizi gemiye bindirdiler. Sen ise sahiplerini
(suda) bomak iin onu deliyorsun (deldin). And olsun ki, sen byk bir i yaptn." dedi. (Hzr) :
'Sen benim yanmda sabretmee asla g yetiremezsin demedim m?' dedi. (Musa) : 'Unuttuum
eyden dolay beni sorumlu tutma. u iimde (arkadalmzda) bana glk karma.' dedi.. (Kehf,
71 73). te bu, Musa'nn ilk unutmasyd.
Bundan sonra Hz. Musa ile Hzr yollarna yaya olarak devam ettiler. Onlar, yolda giderlerken,

ocuklarla oynamakta oan bir olan ocuu grdler. Hzr, bu ocuun bandan yakalayp ldrd.
Bunun zerine Hz. Musa : "Tertemiz (masum) bir can, (dier) "bir can karl olmakszn
ldrdn ha! And olsun k sen kt bir ey yaptn." dedi. (Hzr) : "Ben sana, benim yanmda
sabretmee asla g yetiremezsin demedim mi?" dedi. (Musa) : "Eer bundan sonra sana bir ey
sorarsam benimle arkadalk etme. Zira tarafmdan muhakkak surette re (yni benden ayrlmakta
mazur saylmaa) ulatn." dedi. Onlar, yollarna devam ettiler. Nihayet bir memleket halkna
vardlar. Orann ahalisinden yemek istediler; fakat onlar, misafir kabul etmekten kandlar.
Kendilerine yiyecek ve iecek verecek hibir kimseyi bulamadlar. Derken yklmaa yz tutmu bir
duvar buldular. O, bunu dzeltiverd. (Musa, ona : "Onlar bizi misafir kabul etmediler), dileseydin
elbette buna kar bir cret alrdn." dedi. (Hzr) : "te bu, benimle senin ayrhmizdr. Sana
zerinde asla sabr-edemediin eylerin iyzn haber vereceim." dedi. Gemiye gelince, (o),
denizde i yapan yoksullarnd. Ben onu kusurlu yapmak istedim; nk arkalarnda her (salam)
gemiyi zorla almakta olan bir hkmdar vard. Olana gelince : Onun anas da babas da imn etmi
kimselerdi. Bunun iin onlar bir azgnlk ve kfirlik brmesinden korkup endie ettik. Diledik ki
onun yerine Rabb'leri kendilerine temizlike daha hayrlsn, merhamete daha yaknn versin.
Duvara gelince : Bu, o ehirde iki yetim olan ocunnundu. Altnda da onlara ait bir define (kenz)
vard, babalar da iyi bir adamd. Bunun zerine Rabb'n diledi ki, ikisi de rdlerine ersin-ler,
defineleri karsnlar. (Bu) Rabb'inden bir merhamet idi. Ben bunu kendi reyimle yapmadm. te
zerlerinde sabredemediin eylerin i yz budur." dedi. (Kehf, 74-82).
bn Abbs, ayette geen "kenz" (define) kelimesinden maksadn ilim olduunu sylerdi.
bn Abbs'a: "Musa ile Hzr hadisesinin sonuna doru Musa (A.s.)' nn yiitinden bahsedildiini
iitmez olduk. Acaba bunun sebebi nedir?" diye sorulduunda, O: "Musa (A.s.)'nm yiiti hayat
suyundan iti, ebedlie kavutu. Hzr onu alp gemiye att, sonra da gemiyi denize brakt. Bu gemi
onunla beraber kyamete kadar dalgalar arasnda yzmee devam edecektir. Onun bu cezaya
arprlnas, hakk olmad halde hayat suyundan imi olmasndan ileri gelmitir." diye cevap
verdi.
Yukarda geen hads, Hzr'n Hz. Musa'dan nce yaam olduuna ve onun dnemini idrak ettiine
dellet etmektedir. Ayrca bu hads, Hzr'n rmiy olduunu syleyenlerin grnn de hatal
olduunu isbat etmektedir. nk rmiy Buht-Nassar'in dneminde yaamtr. Hz. Musa ile BuhtNassar'n dnemleri arasndaki mddet farkm anlamak tarih bilgisine vakf olan kimse iin pek zor
bir mesele deildir. nk Hz. Musa Minhr'in zamannda peygamberlik yapmtr. Minihr ise
[56]
byk babas Efridn'dan sonra hkmdarlk etmitir.
MNUIHR VE ONUN ZAMANINDA MEYDANA GELEN HADSELER
Efridn b. Esyn b. Gv (Pergv?)'dan sonra rec b. Efridn'uu oullarndan Minihr hkmdar
olmutur. Minihr Dnbvend'de, bir rivayette ise Rey ehrinde dnyaya gelmitir. Minihr
dnyaya geldii zaman Tc ve Selm tarafndan ldrlmesinden korkulduu iin doumu onlardan
gizli tutulmutur. Minihr bydkten sonra dedesi Efridn'un yanma gidip ona intisap etmitir.
Dedesi Efridn onda hayr iaretleri grdnden asl dedesi rec'e v,erdii memleketleri Minihr'e
vermi ve onun tacn buna giydirmitir.
Bazlar Minhir'in, Minihr b. ecer (Minharner?) b. frik b. s-hk b. brahim olduunu ileri

srerler ve hkmdarln kendisine Efridn'dan sonra getiini sylerler. Bu iddialarna da Cerr b.

Ayj'e'nin aadaki msralarn hid (delil) gsterirler :
"shkoullar lm kuan kuanp, demir silahlar taktklarnda birer arslan kesilirler. Kendilerini
tantmak maksadyla neseplerini sylerken spehbed, Kisr, Hrmz ve Kayser'i zikrederler. Onlar,
Allah'n kitabna ve peygamberlie nail olduklar gibi, stahr ve Tster'in de hkmdarlar idiler. O
parlak smah Farsoullaryla bizi ylesine erefli br ata birletirir ki, sonradan gelen nesiller ,ona
nisbet edilmek erefini kazandktan sonra lemde baka hibir eye nem vermezler. Bizim atamz
Allah dostu brahim (A.s.), Rabb'imiz ise Allah (C.c.)'tr. Biz Allah tarafndan verilen ve takdir
edilen ksmete razyz.
Farslar ise bu nesep -eceresini inkar ederler, ancak Efridn'un oullarnn kendilerine hkmdarlk
ettiklerini kabul ederler, bakalarnn kendilerine hkmdarlk yaptklarn kabul etmezler.
Bana gre Farslarn bu sz dorudur. nk skender'den nceki Fars (Acem) hkmdarlarnn
isimleri bilinmektedir. Ayrca skender'in Fars lkesini istilasndan sonra kurulan beylikler
dnemindeki hkmdarlar da bilinmektedir. Minihr, Hz. Musa'nn zamannda yaam olduuna
gre, ayrca Hz. Musa ile Hz. shk'n arasndan bilinen be ata getiine ve bunlarn da Msr'da
yaam olduklarna gre, acaba bunlar ne zaman oalp yer yzne dalmlar ve Fars
memleketlerine hkim olmulardr? Dier taraftan Cerr b. Atyye bu bilgiyi nereden elde etmitir ki,
sz bir hccet (delil) tekil etsin? Hatta Cerr zellikle "btn soylar Hz. shk'n oullarnn
nesebinde birletirmee almtr (!).
Him b. Muhamraed el-Keli unlar sylyor :
Tc ve- Selrn, kardeleri rec'ten sonra yz yl hkmdarlk yapmlardr. Bundan sonra
Minihr yz yirmi yl hkmdarlk etmitir. Bundan sonra da Trk asll Tc'un bir olu Minihr'in
zerine hcum edip saldrm ve onu hkmdarlnn sekseninci ylnn banda iken on iki yl
mddetle Irak' beldelerinden srp karmtr. Fakat daha sonra Minihr'e talih yr olmu, oda
kendisini srp karan Tc'un olunu Irak beldelerinden srm ve tekrar hkmdarla gemi,
bundan sonra ela yirmi sekiz yl daha hkmdarlk etmitir.
Minihr, adalet ve iyilikleriyle tannm bir hkmdardr. lk nce hendekler kazdran, sava
letleri toplayan, muhtarlk meselesini ortaya atp her kye bir muhtar tyin eden ve kyllere
muhtara itaat etmelerini emreden odur. Bir rivayete gre, Hz. Musa onun hkmdarlnn altmnc
ylnda ortaya kmtr.
Him b. Muhamraed el-Kelb'den bakalar ise bu konuda unlar sylyorlar :
Minihr hkmdar olunca dedesi . rec b. Efrid'un cn almak zere Trk memleketleri zerine
yrm, Efridn'un olu Tc ile kardei Selm'i ldrmtr. Bundan sonra Tc b. Efridn'un
oulanndan Trklerin kendisine nisbet edildii Efrsiyb (Alp Er Tona) b. Feenc (Fe-nec?) b.
Rstem b. Trk, Tc'un lmnn zerinden altm yl getikten sonra Minihr'e sava am ve onu
Taberistn'da muhasaraya almtr. Daha sonra Efrsiyb ile Minihr aralarnda sulh anlamas
yapmlar, Minihr'in adamlarndan kuvvetli bir atc olan r (Erisiyatir?) adndaki bir kiinin
frlatp ataca bir okun dt yeri kendi mlklerine snr olarak tesbit etmilerdir. Nihayet r'nm
Taberistan'dan att ok Belh nehrine (Amudery) dm, bundan byle bu nehir Tc'un oullar olan
Trklerle Minihr'in saltanat mlkne bir snr tekil etmitir.
Bana gre bu, Farlarn aralarnda dolatrdklar en garip yalanlardan biridir. nk bir adamn
att bir ok nasl olur. da bu kadar mesafeyi katettikten sonra Taberistan'dan ta Belh'e ulaabilir?
Rivayet edildiine gre, yine Minihr Frat, Dicle ve Belli nehirlerinden kanallar kazdrarak sular

aktm ve byk nehirler vcuda getirmi, topraklarn verimli ve bayndr hle getirilmeisni
emretmitir.
Bir rivayete gre, Minihr'in hkmdarlnn zerinden otuz be yl setikten sonra Trkler
memleketinin snrlarn ellerine geirmi ve orada yaayan tebeasma el uzatmlardr. Bundan dolay
o, tebeasm azarlam ve onlara hitaben unlar sylemitir : Ey tebeam! nsanlarn hepsini siz
dnyaya getirmediniz. nsanlar ancak kendilerini dnp koruduka ve dmanlarn kendilerinden
bertaraf edip uzaklatrdklar mddete nsan saylrlar. Trkler, memleketinizin snrlarn ellerine
geirdiler; bu ise sizin dmanlarnza kar sava terketmenizden ileri gelmitir. Allah (C.c.) bu
mlk ve devleti bizi imtihan etmek, bu nimetlerine kar kredip etmediimizi renmek iin ihsan
etmitir. ayet kredersek nimetlerini artracak, nankrlk edersek devlet ve nimetlerini elimizden
alarak bizi cezalandracaktr. Biz savaan ve kendimizi korumasn bilen bir kavmiz, yarn savaa
hazr olun.
Minhr'in bu daveti ve emri zerine halk ve ileri gelen kimseler hazrlanp toplandlar. Minihr
konumak iin ayaa kalknca onlar da ayaa kalktlar. Bunun zerine o : Oturunuz! Ben sesimi size
duyurmak iin ayaa kalktm. dedi. Onlar da yerlerine oturdular. Bundan sonra u konumasn yapt
:
Ey ahli! Yaratklar yaratanndr, nimet verene kretmek, kudret sahibine teslim olmak gerekir.
Olacak muhakkak olur, ister kendisi bakasn takib etsin, ister bakas kendisini takib etsin,
yaratktan daha ciz bir ey yoktur ve yaratann kuvvetinden stn bir kuvvet mevcut deildir. Arad
kendi elinde olan kimseden daha gls olmad gi-b, kendisi bakasnn elinde olan insandan
daha ciz ve zayf kimse de yoktur. Tefekkr bir nurdur, gaflet bir karanlktr, sapklk ise bir
cehalettir. Bizden nce yaayanlar gelip getiler, sonradan gelenler de onlara iltihak edip muhakkak
katlacaklardr. Bize bu mlk ve saltanat balad iin Allah'a hamd eder, kendisinden bize
doruluk, yakn ve doru i grmeyi ilham etmesini isteriz. Hkmdarn memleket halk zerinde
haklar olduu gibi. halkn da hkmdar zerinde haklar vardr. Hkmdarn memleket halkndan
bekledii, halkn hkmdara itaatleri, ona gzel t_, lerde bulunmalar ve dmanlaryla
savamalardr. Halkn hkmdardan bekledii ise, onlarn yiyecek ve erzakn vaktinde temin edip
vermesidir. nk ahlinin devletten baka bavuraca bir destei yoktur. Ayn zamanda hkmdar
ahlinin hazinedardr. Ahlinin hkmdar zerindeki haklardan olarak o, ahliye merhametle
bakmal, mlayim davranmal ve onlara g ve kudretlerinin hricinde takat getirmeyecekleri
vazifeleri yklememelidir. Herhangi bir afat sebebiyle ahlinin meyvelerinde bir eksilme meydana
gelirse, hkmdar bu eksilme nisbetinde onlarn vergilerini drmelidir. Ahlinin mallarna
herhangi bir tabi afat sebebiyle bir zarar isabet ederse, hkmdar bu zarar karlamah ve onlar eski
hallerine getirip retimi devam ettirmelerini salamak in onlar desteklemeli, sonra da onlar fazla
skmadan verdiklerini bir veya iki sene ierisinde geri almaldr.
Bir hkmdarda meziyet bulunmaldr : O, doru szl olmal, yalan sylememelidir. Cmert
olmal, cimrilikten saknmaldr. fkelendii zaman kendine hkim olmaldr. nk hkmdar
saltanat makamnda olduundan eli her yere ular (istediini yapabilir). Vergiler hkmdarn
hazinesinde toplanr; o toplanan mallar kendisine tahsis etmemeli, ehliyet ve istihkak derecelerine
gre asker ve tebeasma sarfetmelidir.
Hkmdar affetmesini bilmeli ve ok defa af ile muamele etmelidir; nk hkmdarn affndan
baka devleti kuvvetli ve baki klan hibir ey yoktur. Ayn zamanda hkmdarn afta yanlmas,
cezada yanlmasndan daha hayrldr.

Dikkatli olun! Trkler, memleketinize ve size gz dikmilerdir. Onlarn saldrlarn nlemek iin
bana yardmc olun; zira siz bana yardm etmekle kendinizi korumu olacaksnz. Size silaha
sarlmanz ve hazrlanmanz emrettim, fikir ve tedbir almak hususunda sizinle beraberim. Bu
devlette bana ait olan cihet, sizin bana itaat etmeniz sebebiyle hkmdarlk adn tamamdr.
Hkmdar, tebeas kendisine itaat ettii takdirde ancak hkmdar olur; tebeas tarafndan emirleri
dinlenmeyen hkmdar, hkmdar deil, ancak kle olur. Musibet ve felket annda en mkemmel
silah sabrlk olmak ve yakne bavurmaktr. Dmanla savarken lenler iin Allah'n rzasn
kazanmalarn umarm. Bu dnya, insanlar iin bir seferden (yolculuktan) ibarettir; onlar, yklerini bu
dnyann dnda baka bir yerde zeceklerdir.
Minihr'in bu konumas bir hayli uzundur ve bu slupta devam etmektedir.
Bundan sonra Minihr yemeklerin getirilmesini emretti; orada hazr bulunanlar yiyip itiler, sonra
da ona ballklarn gsterip teekkr ederek huzurundan ayrldlar. Minihr'in hkmdarl yz
yirmi yl srmtr.
Himb. Muhammed el-Kelbi Ryi hakknda unlar sylyor: Ryi'in asl ad Hris'tir. Neseb
eceresi ise Haris b. Kays b. Sayf b. Sebe' b, Ya'rub b. Kahtn'dr. Ryi, Minihr'in hkmdarl
dneminde Ya'rub b. Kahtn'dan sonra Yemen hkmdar olmutur. Ona Ryi lakab, bir kavimden
ald ganimetleri Yemen'e getirmi olmasndan dolay verilmitir. Daha sonra Ryi Hindistan
zerine yryp ahlisinin bir ksmn ldrm, bir hayli ganimet ve esir alarak tekrar Yemen'e
dnmtr. Bundan sonra tekrar Ryi Tay'da bulunan iki dan, hemen bunlarn ardndan Enbr ve
Musul'un zerine yrm, svari birliklerinin bana adamlarndan emir b. el-Attf tyin ettikten
sonra buralardan hareket ederek Azerbeycn topraklarnda bulunan Trklerin zerine gelmi ve
Trklerin sava erlerini ldrp oluk ocuklarn esir almtr. Ayrca Ryi, bu sefer esnasnda
olup bitenleri iki tan zerine yazdrmtr. Bu iki ta Azer beycn'da bulunmakta ve yerleri
bilinmektedir.
Ryi'ten sonra Yemen hkmdarlna "Z'1-Menr" lakabyla bilinen olu Ebrehe gemitir. Ona
bu lakabn verilmesinin sebebi udur : Ebrehe Marib (Kuzey Afrika) memleketlerine savaa kt
zaman karadan ve denizden bu memleketlerin i ksmlarna kadar girmi, geri dn srasnda
ordusunun yolunu armasndan endie ederek yollarn kolayca bulabilmelerini salamak iin
getii yerlere nianlar (kuleler) diktirmitir. te bu sebeble kendisine bu lakap verilmitir.
Yemenlilerin iddialarna gre, Ebrehe, olu Abd'i bu savata Marib lkesinin en uzak kelerinden
birisine gndermi, o da burada ganimetler elde etmi ve garip davranl, yadrganan esirler (nesns
cinsi maymunlar) alarak geri dnmtr. Halk bu esirlerden korktuu iin kendisine korku salan
manasna gelen "Z'1-Ez'r" ismini vermitir. Ebrehe, muhtelif lkeler ele geiren gayretli ve
hareketli bir Yemen hkmdardr.
Benim burada Yemen hkmdarlarndan bazlarn zikretmenin sebebi ise, Ryi'in Minihr'in
saltanat dneminde hkmdarlkta bulunduu ve Yemen hkmdarlarnn Fars (Acem)
hkmdarlarna bal birer mil (vali) olduklar yolundaki birisinin-iddiasndan kaynaklanmaktadr.
[57]
HZ. MUSA (A.S.)'NIN KISSASI, NESEB VE ZAMANINDAK HADSELER
Rivayet edildiine gre Hz. Musa'nn eceresi, Musa b. mrn b. Yas-her (Yashur?) b. Khes b. Lva
b. Ya'kb b. shk b. brahim'dir. Hz. Y-kub seksen dokuz yanda iken olu Lva dnyaya gelmi,

Lva de krk alt yanda iken olu Khes domutur. Khes'ten Yasher, Yasher'den de altm yanda
iken olu mrn domu ve mrn yz otuz yl yaamtr. Hz. Musa'nn annesi Yuhbid, hanm ise
Hz. u'ayb'in kz Safr'dr.
Hz. Musa'nn zamannda Msr firavunluunda ikinci Ysuf (yni Hz. Ysuf)'un dnemindeki firavun
Kaabs b. Mus'ab b. Mu'viye bulunuyordu. Bu firavunun hanm ise birinci Ysuf'un zamannda
bulunan firavun Reyyn b. el-Veld'in torunlarndan Muzhm b. Ubeyd'in kz Asiye idi. Bir rivayette
ise Asiye'nin sriloullarmdan olduu sylenir.
Hz. Musa'ya nida (vahiy?) geldii zaman Msr firavunu Kaabs b. Mus'ab'm ld bildirildi ve bu
firavunun yerine kardei Veld b. Mus'ab geti. Uzun mrl olan Veld kardei Kaabs'tan daha
kibirli ve daha f-cir bir kimse idi. Allah tarafndan Hz. Musa ile kardei Harun (A.s.) peygamber
olarak gnderildiler ve firavuna gidip onu hak yola davet etmek iin Allah'tan emir aldlar. Rivayet
edildiine gre, firavun Veld b. Mus'ab kardei Kaabs ldkten sonra onun hanm Asiye ile
evlenmitir.
Bundan sonra Hz. Musa ile kardei Hz. Harun peygamber olarak firavunun huzuruna hareket ettiler.
Hz. Msa'nm dnyaya gelii ile srilo-larm Msr'dan karp gtrmesi arasndan seksen yllk
bir zaman gemiti. Hz. Musa (A.s.) sriloullarm Msr'dan karp denizden geirdikten sonra Th
lne gitti ve burada onlar, Y' b. Nn ile birlikte burasn terkedinceye kadar krk yl kaldlar.
Hz. Musa doumundan Th lnde vefat etmesine kadar yz yirmi yl mr srmtr.
bn Abbs ve dier alimler, - rivayetleri birbirlerine karm- olmakla birlikte - bu hususta unlar
sylyorlar : Allah (C.c.) Hz. Ysuf'un ruhunu kabzedip onun zamanndaki firavunu helak ettikten
sonra firavunlar Msr lkesinin saltanatn veraset yoluyla devam ettirdiler. Bu arada Allah'n
iradesiyle Isriloullar orada yayldlar.
Bu mddet ierisinde Isriloullar firavunlarn idaresinde yaamaa devam ettiler ve Hz. Musa'nn
zamanndaki firavun (Veld b. Mus'ab) baa geinceye kadar Hz. brahim, Hz. shk, Hz. Ykub ve
Hz. Ysuf'un tebli ettikleri slm eratinin kalntlar (yaayan hkmleri) ile amel etmelerini
srdrdler. Hz. Musa'nn zamanndaki Msr firavunu, dier firavunlarn arasnda Allah'a kar en
ok byklk taslayam,- O'na kar en ar sz syleyeni ve mrce en uzun olan idi. Rivayete gre,
bu firavun Veld b. Mus'ab idi. O, sriloullarma kt muamele ediyor, eziyet ektiriyor, onlar kle
olarak kullanyor ve ektirmedik ikence brakmyordu.
Allah (C.c.) sriloullarm kurtarmak istedii zaman Hz. Musa yetiip yaa kemle erdi ve Allah
tarafndan kendisine peygamberlik verildi. Hz. Musa domazdan nce firavun bir rya grm,
ryasnda Beyt'l -Makdis (Kuds) tarafndan kan bir ate Msr lkesinin evlerine kadar gelip
Kptleri yakm ve Msr'daki btn evleri tahrib etmiti, sriloullarma ise hi dokunmamt.
Bunun zerine firavun sihirbazlar, khinleri ve falclar toplayarak onlardan ryasnn yorulmasn
istedi. Onlar bu ryay : "sriloullarmm ne'et edip geldikleri Beyt'l-Makdis'ten bir adam kacak
ve Msr'n helak olmasna sebeb olacak." diye yordular. Bunun zerine firavun, sriloullarmdan
doacak her erkek ocuun boazlanp ldrlmesini, kz ocuklarnn ise ldrlmemelerini emretti.
Rivayet edildiine gre, Hz. Musa'nn gelmesi yaklat zaman firavunun bilginleri ve mneccimleri
ona gelerek : "Bizim bilgilerimize gre, sriloullarmn arasndan doacak olan erkek ocuunun
domas ok yaklamtr. Bu ocuk senin tahtn alacak, saltanatn eline geirecek ve dnini
deitirecektir." dediler. Bunun zerine firavun, sriloullarmdan doacak olan her erkek ocuun
ldrlmesini emretti.
Bir baka rivayette ise, firavun ve kendine yakn olan st seviyedeki adamlar bir araya gelerek Allah

(C.c.)'n Hz. brahim'e, zrriyetinden peygamberler ve hkmdarlar karacana dir vermi olduu
va'dini grp konutular. Bu adamlardan bazlar ona unlar sylediler : "sriloul-lar Alah'm bu
va'dini beklediler ve beklemi olduklar kiinin Hz. Ysuf olduunu zannettiler; fakat Ysuf (A.s.)
vefat edince : 'Allah'n brahim (A.s.)'e va'dettii bu deildir.' dediler." Bunun zerine firavun onlara
: "Siz vaziyeti nasl gryorsunuz?" diye sordu. Onlar da, her tarafa adamlar gnderilerek
sriloullarmdan doacak olan her ocuun ldrlmesini kararlatrp tavsiyede bulundular. Bu
durum karsnda firavun Kptlere : "Darda alan klelerinizi gzden geirin ve onlar ieriye,
yannza aln, bundan byle bu gibi (pis) ileri sriloullarma grdrn." dedi. Bunun
zerine Kiptiler klelerini yanlarna alp sriloullarmn klelerinin yerinde altrmaa baladlar.
Bu husus bir yette : "Gerekten firavun o yerde istibdada kalkt, orann ahlisini snflara ayrd.
Onlardan bir zmreyi za'fa uratyor, bunlarn oullarm boazlyor, kzlarn ise diri brakyordu.
nk o fesad karanlardand." (Kasas, 4} tarznda aklanmaktadr. Bylece sriloullarmdan
doan erkek ocuklar boazlanp ldrldler. Hatta firavun, ocuklarn drmeleri iin gebe
kadnlara ikence yaplmasn emretmiti. Kadnlara uygulad ikence tr ise, kamlar yardrp
gebe kadnlar bu keskin kamlarn zerinde yrtyor, bylece kadnlarn ayaklarn kesip
doruyordu. Hatta ocuunu dren kadnn bu haldeyken yavrusunun zerine basp kendisini
korumaa alt grlyordu. Bu srada Allah'(C.c.) sriloullarmn yallar arasnda lm
orann artrmt. Bunun zerine Kptlerin ileri gelenleri firavunun huzuruna gelerek :
"sriloullarmn arasnda lm oald, pek yaknda btn iler bizim klelerimizin stnde
kalabilir. nk onlarn erkek ocuklar kk iken boazlanp ldrld iin bymyor,
bykleri ise lmle yok olup tkeniyor. Onlarn erkek ocuklarnn hayatn balaman iin bir
ferman karsan iyi olur." dediler. Bunun zerine Firavun, erkek ocuklarn bir yl boazlanp
ldrlmelerini, bir yl sa braklmalarn emretti. ocuklarn sa braklmalar emredilen ylda Hz.
Harun, ldrlmeleri emredilen mteakip ylda ise Hz. Musa dnyaya geldi. Hz. Musa'nn annesi
doum zaman yaklanca ocuunun bana gelecekleri dnerek zlmee balad. Bunun zerine
Allah (C.c.) ona : "Olun Musa'y emzir, ona kar bir tehlike gelirse, onu denize (N'e) brak,
(boulacandan) korkma, (ayrlndan) dolay da kederlenme; nk biz onu yine sana
dndreceiz, hem de onu peygamberlerden biri yapacaz." (Kasas, 7) diye vahyetti.
Nihayet Musa'y annesi dorup onu emzirmee balad, sonra bir marangoz ararak ona kilitli
ierden olan bir tabut (sanduka) yaptrd ve Musa'y tabutun iine koyup onu kzldenize (Nl'e)
brakt. Tabut Hz. Musa'nn annesinden uzaklamaa balaynca blis ona gelip vesvese verdi ve
Musa'nn annesi kendi kendine : "Ben kendime ne yaptm! Eer ocuum yanmda boazlanm
olsayd, hi olmazsa onu kendi elimle kefenler, defnederdim. Bu ise onu kendi elimle denizdeki
balklara ve hayvanlara yem olarak atmaktan benim iin daha sevimli olurdu." diye sylenmee
balad. Annesi Musa'y tabutla birlikte denize brakt zaman :"(Msa' mn) kz kardeine : 'Onun
izini ta'kib et.' dedi. O da berikilerin (kendisi' nin onun kz kardei olduunun farkna varmadan) onu
uzaktan gzetledi." (Kasas, 11). Hz. Musa'nn kz kardeinin ad ise Meryem idi. Tabutu srkleyip
gtren dalgalar, bazen onu yukarya kaldryor, bazen de aaya indiriyordu. Nihayet dalgalar,
tabutu Firavunun konann nndeki aalarn arasna getirip soktu. Bu srada Nil'de ykanmak zere
oraya gelmi olan Firavun'un ei Asiye'nin cariyeleri tabutu yakalayp Asiye' ye gtrdler. Onlar,
tabutun iinde para ve kymetli eya bulunduunu sanmlard. Tabut alnca Asiye'nin gz ocua
iliti ve ona kar iinde bir acma ve sevgi hissi belirdi. Asiye ocuu Firavun'un yanma getirip
durumu anlattktan sonra ona: "(Bu ocuk) benim iinde, senin iin de bir gz bebeidir, sakn onu

ldrmeyin. Olur ki bize faydas dokunur, yahut onu bir evlad ediniriz." (Kasas, 9) dedi. Bunun
zerine Firavun : senin iin yle olabilir, benim ona ihtiyacm yok." dedi.
Hz. Peygamber (S.a.) bu hususla ilgili bir hadislerinde.: "Allah'a yemin ederim ki, eer Firavun kars
Asiye'nin kabullendii gibi bu ocuu gz bebei olarak kabullenseydi, Allah, Asiye'y hidayette
kld gibi ona da hidayet nasip ederdi." buyurmulardr.
Aslnda Firavun, Musa'y boazlayp ldrmek istemiti; fakat Asiye' nin devaml srar zerine onun
hayatn balad. Hatta Firavun bu ocuk hakknda : "Ben, bu ocuun sriloullarmdan olmasndan
ve helakimizin bunun elinden kmasndan korkuyorum." demiti. Bu hususla ilgili bir yette :
"Firavun'un adamlar onu yitik olarak aldlar. nk o, (ilerde) kendileri iin bir dman ve tasa
olacakt.." (Kasas, 8) buyurulur.
Nihayet onlar, Musa'y emzirmek iin bir st annesi aramaa baladlar; fakat Musa bu kadnlardan
hi birinin stn azna alp emmedi. Bu konu ile ilgili bir yette : "Biz daha nce, ona st annelerin
(stn emmei) haram etmitik. Bunun zerine (kardei Meryem) onlara : 'Sizin iin onun bakmn
stlenecek, ona iyi davranp bakacak bir aile gstereyim mi?' dedi." (Kasas, 12) buyurulur. Bunun
zerine onlar Musa'nn kz kardeini yakalayp ona : "Sen bu ailenin bu ocua kar iyi
davranacaklarn nereden rendin? Yoksa onlar bu ocuu tanyorlar m?" diye sordular, hatta onlar
bu hususta kukuya dtler. Musa'nn kz kardei Meryem de onlara : "Bu ailenin bu ocua kar iyi
davranmas, onun hayrn istemeleri, onlarn bu ocua kar olan efkatlerinden, hkmdar
Firavun'un hacetini yerine getirmek arzusundan ve ondan menfaat ummak kaygusundan ileri
gelmektedir." diye cevap verdi. Bundan sonra Musa'nn kz kardei annesinin yanma gelerek durumu
kendisine bildirdi. Bunun zerine hemen Musa'nn annesi ocuunun yanma geldi ve memesini azna
verince stn emmee balad. Bu srada Musa'nn annesi az kalsn : "te bu benim olum."
diyecekti. Fakat Allah onu korudu ve byle sylemesine frsat vermedi.
Musa'nn bu ad almas, onun aalk iinde ve suda bulunmasndan ileri gelmiti. nk Kpt
dilinde "M" su, "s" ise aa demekti. Allah (C.c.) Musa ile annesinin birbirlerine kavumas
konusunda : "te (bylece) onu annesine iade ettik, t ki gzleri onunla aydnlansn ve
kaygulanmasm.." (Kasas, 13) buyurur.
Musa, annesinden gn ayr kalmt. Bundan sonra annesi onu alp evine gtrd ve Firavun onu
kendisi iin evlad edindi; hatta Musa Firavun'un olu olarak arlrd. Musa byyp hareketlenince
annesi onu Asiye'ye getirdi. Asiye ise onunla oynuyor ve onu hoplatyordu; bir ars onu Firavun'a
uzatt. Firavun onu kucana alnca sakalndan tutup yoldu. Bunun zerine Firavun : "Cellatlar
arn, hemen bunu boazlasnlar! te bu, beklenilen o ocuktur." dedi. Asiye Musa'nn
boazlanmasn engellemek iin kocas Firavun'a : "Sakn onu ldrmeyin. Olur d bize faydas
dokunur, yahut onu evlad ediniriz." (Kasas, 9). Hem o kk bir ocuktur, ne yaptn bilmiyor, bunu
da bilmiyerek yapmtr. Hem sen, Msr'da ss eyas bakmndan benden daha ok znete sahip olan
bir kadnn bulunmadn da bilirsin. Ben onun nne yakuttan bir ss' eyas koyacam, bir de ate
koru koyacam. Eer ocuk yakutu alrsa, bunu bilerek yapm saylr ve akll olduu anlalr; bu
takdirde onu boazlatrsn. Eer ate korunu alrsa ocuk olduu ve aklnn ermedii anlalr." dedi.
Hemen Asiye ocuun nne bir yakut, bir de bir tas ierisinde ate koru koydu. Bu srada Hz.
Cebrail gelip ocuun elini ate koruna uzatmasn salad, bylece Musa atei alp azna gtrd ve
dilini yakt. Bu hususu dile getiren bir yette : "Dilimden de u dm z ki, szm iyi
anlasnlar." (Th, 27, 28) buyurulur. Bylece Musa elini atee uzatmakla lmden kurtulmu oldu.
Nihayet Musa bir hayli byd, Firavun'un bineklerine binmee ve giyindiklerinden giyinmee

balad. Bu arada o, Firavun'un olu olarak biliniyor ve ona nisbet edilerek arlyordu.
sriloullar ise onun sayesinde glenip kuvvet kazanmlard; hatta Musa'dan korktuklar iin sriloularna zulmeden hibir Kbt kalmamt.
Bir gn Firavun Musa yannda yokken bineine binip saraydan uzaklamt. Musa saraya geldii
zaman kendisine Firavunun bineine binip gittiini sylediler. Bunun zerine Musa da bir binee
binip onun peinden gitti; fakat Musa Meni'e geldiinde kaybie (le istirahat) vakti olmutu. Menf
ise Hz. Ysuf'un ehri olan eski Msr'da bir byk ehirdi. Bu gn ise buras byk bir kasabadr.
Nihayet Musa, arlarnn kapal olduu bir srada le vaktine doru : "..Ahlisinin gaflet zere
bulunduu bir zamanda ehre girdi, (orada) birbiriyle kavga etmekte olan iki adam grd. u kendi
taraftarlarndan (sriloullarmdan - Bir rivayette bu kisinin Smir olduu sylenir-), bu da
dmanlarndan (Kbtlerden) di. Derken taraftarlarndan olan (adam) dmannn aleyhinde ondan
yardm istedi.." (Kasas, 15). Musa ise, kendisinin srail oullarn Kbtlerden koruyup kolladn
bilmesine ramen bu kbtnin srailli ile kavgaya tutumasna fkelendi. Kbt halk ise Musa'nn
sriloullarmdan olduunu bilmiyordu ve onun sriloullarma olan ysknlm st annelii
meselesinden kaynaklandn sanyorlard. Neticede fena halde fkelenen Musa : "Ona (Kbt'ye) bir
yumruk vurup ldrd, (sonra) o, bu eytann ilerindendir, o gerekten artc, apak bir
dmandr." (Kasas, 15) dedi. Ayrca Musa : "Ey Rabb'im! Ben cidden kendime yazk ettim. Artk
beni bala.' dedi. Bunun zerine Allah onu yarlgayp balad. nk O, yar-hgayc Ve merhamet
edicidir." (Kasas, 16).
Bu srada Allah (C.c.) Hz. Musa'ya vahiy yoluyla : "zzet ve cellime yemin ederim ki, eer
ldrdn kii (kbt) bir saniye olsun benim yaratc ve rzk verici olduumu ikrar edip inansayd,
mutlaka (katil suundan dolay) sana azab tattrrdm." buyurdu. Bunun zerine Musa (A.s.) : "Ey
Rabb'im! Bana in'm ve ihsan ettiin (af ve yarglama gibi) eyler hakk iin artk sululara asla arka
kmayacam." (Kasas, 17) dedi. Bu arada Hz. Musa : "(yakalanmak) korkusuyla ehirde (bana
gelecek akbeti) bek-liyerek sabahlad. Bir de ne grsn, dn kendisinden imdat isteyen (adam yine)
ona feryad edip (ondan yardm) istiyor. Bunun zerine Musa ona: 'Sen gerekten apikar bir
azgnsn.' dedi." (Kasas, 18). Sonra ona yardm etmek zere ilerledi; fakat o, kavgaya tututuu kbtyi
yakalamak iin Hz. Musa'nn kendisine doru gelmekte olduunu grnce, daha nce Musa kendisine
ar konutuu iin kendisini ldreceinden korkarak Hz. Musa'ya : "Sen, dn bir can ldrdn
gibi (imdi de) beni mi ldrmek istiyorsun? Sen arabuluculardan olmay arzu etmiyorsun da, bu
yerde ill bir zorba olmak istiyorsun." (Kasas, 19) dedi. Bunun zerine Musa kbtyi brakverdi.
Fakat kbt hemen harekete geerek dnk ldrlen adamn Musa tarafndan ldrldn halka
yayp duyurdu. Bu durum karsnda Musa'nn aranmasn isteyen Firavun adamlarna : "Onu hemen
yakla-yn, zira o bizim adammzdr." dedi. Bu esnada bir adam gelerek Hz. Musa'ya : "ehrin nde
gelen adamlar seni ldrmek iin (toplandlar) ve hakknda mzakere ediyorlar. Hemen (buradan)
k (git)." (Kasas, 20) dedi.
Rivayet edildiine gre, (Musa'ya haber getiren adam) Harbl (Hz-kl?) idi ve Firavun soyundan
olup mmin bir kiiydi.
Rivayet edildiine gre, Hz. Musa'ya haber getiren adam Harbl (Hz-kl) idi ve Firavun'un
hanedanndan m'mi bir kiiydi. O, Hz. brahim'in getirmi olduu dnin kalntlar (yaayan
hkmleri) zerine amel eden
bir kimse idi ve Hz. Musa'ya da ilk defa o iman etmiti. Harbl, Hz. Musa' ya durumu bildirince
hemen Musa (A.s.) korkarak ve etraf gzetleyerek onlarn aarsndan ayrld. Bu arada : "Ey Rabb'im!

Beni o zlimler gruhundan kurtar!" (Kasas, 21) diyerek Allah'a yalvard.

Hz. Musa onlarn arasndan ayrldktan sonra ana yoldan deil, sarp ve dnemeli bir yoldan ehri
terketmee balad bir srada onun yanna at srtnda elinde bir sng bulunan bir melek geldi. Hz.
Musa onu grnce korkssundan onun nnde yere kapand. Bunun zerine melek ona: "nmde yere
kapanma, beni takib et." dedi. Ve Musa'y Medyen tarafna yneltti. Hz. Musa Medyen tarafna
yneldiinde : "Umarm Rabb'im beni doru yola iletir." (Kasas, 22) dedi. Nihayet melek Hz. Musa
ile birlikte Meyden'e kadar onunla yolculuk etti. Bu yolculuk esnasnda Hz. Musa'nn yiyecek bir eyi
olmad iin, o aa yapraklarn yiyerek karnn doyurmaa alyordu; hatta Musa'nn yrmek
iin takati kalmamt. Fakat buna ramen g bel Medyen'e geldi. Nihayet Hz. Musa : "Medyen
suyuna vardnda, st tarafnda hayvanlarm sulayan bir sr insan buldu. Onlarn gerisinde (alt
yannda) srlerini alkoyan iki kadn grd.." (Kasas, 23). Bu kadnlar Hz. u'ayb'in kzlaryd. Bir
rivayette ise bu kadnlar, Hz. u'ayb'in biraderinin olu, yani yeeni Yesrn'un kzlaryd. Hz. Musa
onlar grnce : " 'Bu hliniz nedir?' dedi. Onlar : 'obanlar (hayvanlarn) sulayip dnnceye kadar
biz Bulamyoruz. Babamz ise yal bir adamdr.' dediler." (Kasas, 23).
Hz. Musa onlara acd ve gelerek kuyunun zerindeki byk ta kaldrd. Halbuki bu ta
Medyenlilerden bir grup kimse bir araya geldii zaman ancak kaldrabiliyordu. te bylece Hz. Musa
kadnlarn koyunlar sulad, onlar da hemen sr'atle geri dndler. Halbuki daha nce bu kadnlar
koyunlarna havuzda artan suyu iiriyorlard. Bu srada Hz. Musa (A.s.) serinlemek iin bir aacn
glgesine ekildi ve : "Ey Rabb'im! Ben, gerekten bana indirdiin hayrdan tr byle yoksulum."
(Kasas, 24) dedi.
bn Abbs (R.a.) bu yetin izrhmda : "Hz. Musa bu sz syledii vakit, herhangi bir insan onu
grm olsayd, iddetli alktan (yedii yeil yapraklar yznden) onun barsaklarmn yeilliini
grrd ve kendisi iin Allah'tan ancak bir lokma istemekle yetinirdi." diyor.
Hz. u'ayb'in iki kz hemen abucak babalarnn yanma dndler, erken dnlerinin sebebini soran
babalarna durumu olduu gibi anlattlar. Bunun zerine Hz. u'ayb kzlarndan birisini Hz. Musa'y
yanna a-irmak zere ona gnderdi. Fakat onu armak zere giden kz utana utana yanna vard ve
ona : "Srlerimizi sulamanza karlk cretinizi vermek iin sizi babam aryor." (Kasas, 25)
dedi. Bunun zerine Hz. Musa kz ile birlikte babas u'ayb (A.s.)'in yanma gitmek zere ayaa kalkt,
kz nde, kendisi arkada yrmee balad. Yolda giderlerken rzgr kzn eteini savuranca Musa
onun mahrem yerini grd. Bunun zerine Musa ona : "Siz arkamdan yryn, bana gideceim yolu
gsterin. Zira biz kadnlarn bacaklarna bakmayan bir aileye mensubuz." dedi.
Nihayet Musa (A.s.) Hz. u'ayb'in yanma gelip : "Ona kssay (bandan geenleri) anlatnca, o :
'Artk korkma, o zlimler gruhundan kurtuldun.' dedi." (Kasas, 25). Bu arada Hz. Musa'y babasna
getiren kz ise: "Babacm! Onu cretle (oban) tut. nk cretle kullandklarnn en hayrls
phesiz ki, bu kuvvetli ve emin (kiidir)." (Kasas, 26) dedi. Bunun zerine babas bu kzma : "Onun
kuvvetli olduunu grdn, fakat emin bir kii olduunu nerden biliyorsun?" dedi. Kz babasna : "Ben
onunla1 birlikte yolda gelirken rzgrn eteimi amas zerine o, bana arkasndan yrmemi syledi.
te buradan onun emin bir insan olduunu anlyorum." diye cevap verdi. te bunun zerine Hz.
u'ayb Musa ,A.s.)'ya "Ben iki kzmdan birini - bana sekiz yl rgatlk yapmak zere - sana nikahlama arzu ediyorum. Eer (hizmetini) on (yl)a tamamlarsan o da kendinden (olur). (Bununla
beraber) sana zorluk ektirmek istemem. n-aallah beni slihlerden bulacaksn." (Kasas, 27) dedi.
Hz. Musa ise ona : "Bu, seninle benim aramdadr. Bu iki mddetten hangisini doldurursam demek ki
bana kar bir husmet olmayacaktr. Allah da bu dediimiz szn stnde bir hiddir." (Kasas, 28)

dedi.
Hz. Musa gnn u'ayb (A.s.)'in yannda geirdi; akam olunca da Hz. u'ayb ona akam yemei
hazrlatp getirdi, fakat Musa (A.s.) yemedi. Hz. u'ayb, kendisine niin yemediini sorunca o : "Biz
yle bir aileye mensubuz ki, azck bir hiret ameli karsnda btn dnyay verseler almayz." diye
cevap verdi. Hz. u'ayb ona : "Biz bu yemei sana bunun iin getirmedik, misafire yemek yedirmek
benim ve atalarnm bir detidir." dedi. Bunun zerine Hz. Musa getirilen yemei yedi. Hz. Musa'nn
bu ekilde davranmas, u'ayb (A.s.)'in ona kar rabetini iyice artrd ve Musa'y yanma getiren
Safra adndaki kz ile onu evlendirdi. Bu arada Hz. u'ayb kzma, bir as getirip Musa'ya vermesini
emretti. Kz ona bir as getirdi. Bu as Hz. u'ayb'e, insan suretine girmi bir melek tarafndan
getirilip emnet braklmt. Hz. u'ayb'in kz bu asay getirip Musa'ya verince, babas bu asay
grd ve kzndan bunu yerine koyup, bir bakasn getirmesini istedi. Bunun zerine kz bu asay
yerine brakt ve bir bakasn almak istedi; fakat eli bir trl bu asadan bakasna varmyordu. Hatta
babas u'ayb (A.s.) kzn defalarca geri evirdi, fakat geri geldiinde elinde ayn as ile dnm
oluyordu.
Nihayet Hz. Musa koyunlar otlatmak zere bu asay alp kt; u'ayb (A.s.) ise onun bu asay alp
kmasndan sonra pimanlk duydu ve arkasndan gidip emnet olan bu asay onun elinden geri almak
istedi. Hz. Musa, onun bu asay elinden almak istediini grnce, ona mni oldu ve vermedi. Bunun
zerine onlar, ilk rastlayacaklar adam hakem yapmak suretiyle meseleyi halletmee karar verdiler.
Bu srada onlarn yanna insan suretinde bir melek geldi ve bu melek Musa'nn elinde bulunan asann
yere braklmasn istedi ve asay yerden kim kaldrrsa as onun olur, diye hkmetti. Neticede Hz.
Musa asay yere brakt; hanmnn babas u'ayb (A.s.)'in ise asay yerden alp kaldrmaa gc
yetmedi. Hz. Musa eliyle tuttuu gibi asay yerden alp kaldrd. Bunun zerine u'ayb (A.s.) asay
ona brakt.
Bu as, brtlen aacndan yaplm, ucu kvrk olan atal bir denekten ibaretti. Bir rivayette ise bu
as cennetteki mersin aacndan yaplmt ve Hz. Adem cennetten karld zaman beraberinde
getirmiti. Hz. Musa'nn bu asay ele geirmesi konusunda daha baka rivayetler de vardr.
Hz. Musa on yl u'ayb (A.s.)'in koyunlarn otlatp onun yannda kald. Bundan sonra ailesi ile
birlikte souk bir k gnnde yola kt. Nihayet Allah (C.c.)'m Musa'ya kerametini bahedip
peygamberliini balataca ve kendisiyle mklemede bulunaca gece, Hz. Musa yolunu ard ve
nereye gideceini bilemez hle geldi. Bu srada ise hanm Safra hamileydi; gk grltl, imekli
ve yamurlu bir k gecesinde onu doum sanclar yakalamt. Hz. Musa ise sabahleyin erkenden
arp kaybettii yolunu bulmak maksadyla ailesinin snmasn salamak ve geceyi bulunduu yerde
geirmek iin akmak tan karp ate yakmaa alyordu. Hatta Musa (A.s.) yoruluncaya kadar
akmaktan ate karmaa alt, fakat muvaffak olamad. te bu srada bir ate parlad; Hz. Musa
bunu grnce gerekten ate sand, kalbuki grd ate Allah'n nurlarndan bir nur idi. Bunun
zerine Hz. Musa : "Ailesine : 'Siz (burada) elenin. nk ben bir ate grdm; olur ki size ondan
(yolumuz hakknda) bir haber getiririm.' (Eer haber bulamazsam) snmanz iin bir ate paras
getiririm." (Kasas, 29; Nemi, 7) dedi.
Hz. Musa grd atee doru yneldiinde, onu gkten byk bir brtlen bir rivayette unnb
aacna doru uzanm bir nur olarak grd. Musa (A.s.) yeil bir aacn ierisinden dumansz bir
ekilde alevlenen, gittike byyen ve aacn yeilliini artran bu byk atei grnce arp kald
ve korkuya kapld. Hatta atee yaklat zaman ate geri ekildi; Musa ise feryad ederek gerisin geri
dnd. Bu srada aatan bir ses geldi; Hz. Musa bu sesi iitince bir yaknlk hissetti ve geri dnd.

Musa (A.s.): "Aacn yanna gelince, feyizli (ve mmtaz) bir yerdeki vadinin sa kysndan ve
aatan : 'Ate (mahalinde) bulunan ve evresinde olan kimselere muhakkak (feyiz) ve bereket
verildi. Ey Musa! Ben lemlerin Rabb' olan Allah'm denildi." (Kasas, 30; Nemi, 8).
Hz. Musa bu sesi iitip, bu heybeti grnce, onun gerekten Rabb'i olan Allah olduunu anlad; bu
sebebten kalbi arpmaa balad, dili tutuldu, gc tkendi, ruhu gelip giden bir l hlini ald.
Bunun zerine Allah (C.c.) ona bir melek gndererek onun vastasyla kalbini takviye edip
glendirdi.
Nihayet Hz. Musa'nn akl bana gelince ona : "phesiz ben senin Rabb'inim. Haydi ayakkablarn
kar. nk sen mukaddes bir vadi olan "Tuv" 'dasn." (Th, 12) diye seslenildi. Hz. Musa'ya,
ayakkablarm karmas iin Allah tarafndan emredilmesinin sebebi, onlarn lm eek derisinden
yaplm olmasyd; baka bir rivayette ise onun ayaklarnn mbarek yere demesini temin etmekti.
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Musa'nn kalbini teskin etmek iin ona : "Ey Musa! O sa elindeki
nedir?" (Th, 17) diye sordu. O da : "O, benim asamdr, ona dayanrm, onunla davarlarma yaprak
silkerim. Onu (su kabm, azk torbam tamak gibi) baka ilerim iin de kullanrm." (Th, 18)
diye cevap verdi.
Ayn zamanda bu sa karanlk gecelerde k vererek Hz. Musa'nn yolunu aydnlatr, susuz kald
zaman onu kuyuya sarkttnda, ba ksmnda meydana gelen kovaya benzer bir kapla kuyudan su
karr, can meyve istedii zaman onu yere diker ve nnda mevsimine has meyveleri tayan dalh
budakl bir aa olurdu.
Allah (C.c.) ona ; "Ey Musa! Asan brak." buyurdu. Oda hemen asasn bkat. Fakat Hz. Musa
asasn evik hareket eden iri csseli bir ylan olarak grnce : "..arkasna dnp kat ve geri
dnmedi." Bunun zerine kendisine : "Ey Musa! Korkma; nk ben varm, benim katmda
peygamberler (hibir eyden) korkmazlar." (Nemi, 10) buyurdu Ayrca ona : "Gel, korkma! Biz onu
yine evvelki hline evireceiz." (Th, 21) dedi.
Allah (C.c.)'m Hz. Msaya asasn brakmasn emretmesi ise, Firavun' un yannda onu brakt
zaman ejderhaya dntnde ondan korkmamasn salamak ve onu buna altrmak gayesine
matuftu.
Hz. Musa geri dnnce Allah (C.c.) ona : "Aay eline al, sakn korkma! Elini de onun azna sok."
buyurdu. Bu srada Hz. Musa'nn zerinde ynden yaplm bir cbbe vard, o korku ierisinde elini
bu cbbenin yenine sokmutu. Bunun zerine Allah ona: "Elini cbbenin yeninden kar."
dedi, o da hemen elini yenden kard ve plak elini ylann azna soktu. Hz. Musa elini ylann
azna sokunca, ylan, daha nce Hz. Musa'nn hibir korku ve yadrgama hissetmeden elinde tuttuu
as hline geliverdi.
Bundan sonra Allah (C.c.) ona : "Elini koynuna sok da Firavun'a ve kavmine (gsterecein) dokuz
mucize iinde o, (el), kusursuz, bembeyaz olarak kiversin." (Nemi, 12) buyurdu. Bunun zerine Hz.
Musa elini koynuna soktu; Koynundan elini kardnda, hibir kusur (alacalk) olmakszn kar gibi
parlak bir ekilde kard. Sonra tekrar elini koynuna soktuunda, eli eski haline geldi. Bu srada
kendisine : "..te bu iki (mucize), Firavun'a ve cematine Rabb'inden iki burhandr. nk onlar
fsiklar gruhudur." (Kasas, 32) buyuruldu. Bunun zerine Hz. Musa : "Ey Rabb'im! Gerekten ben
onlardan bir cana (kydm), ldrdm. Onun iin beni ldreceklerinden korkuyorum. Kardeim
Harun, o, lisan bakmndan benden daha fasihtir. Onu da benimle beraber yardmc (bir peygamber)
olarak gnder ki, sylediklerimi dorulam olsun (yani szlerimden onlarn anlamadklarn o anlar,
dolaysyla sylediklerimi onlara aklar). nk ben, beni tekzib edeceklerinden endie ediyorum."

(Kasas, 34) dedi. Bunun zerine Allah da ona : "Biz, senin pazunu kardeinle "Kuvvetlendireceiz ve
size yle bir satvet (hccet) vereceiz k, onlar size eriimeyecek. yetlerimizle (verdiimiz
mucizelerle) gidiniz; siz de, size tbi olanlar da galip geleceksiniz." (Kasas, 35) buyurdu.
Bundan sonra Musa (A.s.) ailesinin yanma dnd ve onlar alarak Msr'a doru yola kt. Nihayet
Hz. Musa gece vakti Msr'a geldi ve annesinin evine misafir oldu. Ne Hz. Musa misafir olduu hne
halkn tanyordu, ne de onlar Musa'y tanyorlard. Bir ara Harun gelip annesinden onun kini
olduunu sordu. O da, onun bir misafir olduunu syledi. Bunun zerine Harun onu yemee ard ve
birlikte yemeklerini yediler. Bu srada Harun ona : "Sen kimsin?" diye sordu. O da : "Ben Musa'ym"
diye cevap verdi. Bunun zerine ayaa kalkp kucaklatlar.
Rivayet edildiine gre, Allah (C.c.) Hz. Musa'y yedi gn serbest braktktan sonra ona : "Rabb'inin
sylediklerini yerine getir." buyurdu. Bunun zerine o : "Ey Rabb'im! Gsme genilik ver, iimi
kolaylatr, dilimden (u) dm z ki, szm iyi anlasnlar. Bana kendi ailemden bir de vezir
ver, yani biraderim Harun'u, ki, onunla arkam glendir, onu iime ortak kl." (Th, 25-32) diye
duada bulundu. Hz. Musa'nn ailesi ise olduklar yerde kalmlard, Musa'nn ne yaptndan da
habersizlerdi. Nihayet Medyen halkndan bir oban yanlarna gelip onlar tand ve onlar alp
Medyen'e getirdi. Daha sonra Hz. Musa'nn denizi yarp getii haberi kendilerine ulancaya kadar
onun ailesi Hz. u'ayb'in yannda kaldlar, ancak bu hadiseden sonra Musa'nn yanna geldiler.
Hz. Musa Msr'a gitmek zere yola kt srada Allah (C.c.) Harun (A.s.)'a vahyederek ona, Musa
(A.s.)'nm Msr'a dnmekte olduunu bildirdi ve onu karlamasn emretti. Bu emir ve .vahiy zerine
Hz. Harun Msr'n dna karak Musa (A.s.)'y karlad. Hz. Musa kardei Harun'a : "Ey Harun!
Allah ikimizi de peygamber olarak Firavun'a gnderdi, haydi benimle gel ona gideceiz." dedi. Bunun
zerine Harun : "Emrin bam stne, gidelim." dedi. Hz. Musa kardei Harun'un evine geldikten
sonra kardei Harun ile birlikte Firavun'un yanma gideceklerini aa vurduunda Harun'un kz bunu
duydu ve hemen seslenip bunu annelerine duyurdu. Bunun zerine anneleri onlara : "Allah akna
Firavun'un yanma gitmeyin, yoksa ikinizi birden ldrr." diye onlar uyard. Fakat onlar annelerinin
szn kabul etmediler ve bir gece Firavun'un kapsn aldlar. Bunun zerine Firavun kapcsna :
"Bu saatte kapm alan kim?" diye sordu. Kapc hemen onlarn yanma gelip onlarla grt. Hz.
Musa kapcya: "Firavun'a haber ver, biz lemlerin Rabb'i olan Allah'n iki elisiyiz." dedi. Bunun
zerine onlar Firavun'un huzuruna kabul edildiler.
Rivayet edildiine gre, Hz. Musa ile Harun (A.s.) Firavun'un huzuruna girebilmek iin tam iki yl
gidip gelmilerdi; hatta hibir kimse onla-ra durumlarn Firavun'a bildirmee cesaret edememiti.
Ancak szleriyle Firavun'u gldrp elendiren bir masakara (soytar) ona bu haberi gtrp
iletmiti. te bu haber zerine Firavun onlarn huzuruna girmesine msade etti. eriye girdikten
sonra Hz. Musa ona : "Ben lemlerin Rabb'i olan Allah'n bir elisiyim." dedi. Firavun ise Hz.
Musa'y tand ve ona : "Biz seni yeni domu (bir ocuk) ken iimizde bytmedik mi?. Sen
mrnden bir hayli yl bizim aramzda kalmadn m? O yaptn ii (ldrme iini) de sen iledin. Sen
nankrlerdensin." (u'ar, 18) dedi. Bunun zerine Hz. Musa da ona : "Ben bu ii o vakit, bilmez
durumda iken yaptm. Sizden korkunca da hemen iinizden (brakp) katm. Nihayet Rabb'im bana
br hkm (peygamberlik) verdi ve beni peygamberlerden yapt." (u'ar,' 20, 21) dedi. Firavun ona :
"Eer sen bir yet (mucize) getirdiysen ve dorulardan isen onu gster bakalm!" (A'rf, 106) dedi.
Bunun zerine Hz. Musa : "Asasn brakverdi. Bir de ne grsnler id, o apak bir ejderha
oluverdi." (A'rf, 107).
Bu ejderha azn ap'alt enesini yere, st enesini ise Firavun'un saraynn zerine koydu ve

kapmak zere Firavun'un zerine yrd. Bu durum karsnda Firavun korkusundan lk atp
yerinden frlad ve altna yapt. Bundan sonra Firavun yirmi ksur gn karn arsna tutuldu, hatta
nerdeyse lecek hale gelmiti. Bunun zerine Firavun, Allah adma Musa'dan ejderhay eski haline
getirmesini istedi. Hz. Musa onu eline alnca eskisi gibi as ekline donuverdi. Bundan sonra Musa
(A.s.) elini koynuna soktu, kardnda ise eli kar gibi bembeyaz olmutu ve nur gibi parldyordu.
Sonra elini koltuunun altna tekrar soktuunda eski halini almt. Bundan sonra elini tekrar
koltuunun altna sokup kardnda elinden gklere ykselen ve gzleri kamatran parltlar
ykseliyor ve ortal aydnla bouyordu. Bu aydnlk evlerin iine kadar giriyor, pencere ve
perdelerin arkasndan grlebiliyordu. Firavun'un ise onun parlt ve aydnlk saan eline bakmaa
gc yetmiyordu. Bundan sonra Hz. Musa elini tekrar koynuna sokup kardnda eli eski halini
almt.
Allah (C.c.) Hz. Musa ile kardei Harun (A.s.)'a vahyederek : "Ona yumuak sz syleyin. Olur ki
nasihat dinler, yahut (Allah'tan) korkar." (T-h, 44) buyurdu. Bunun zerine Hz. Musa Firavun'a :
"ster misin genliini geri getireyim, bir daha ihtiyariamayasm, mlkn elinden alnmasn, evliliin,
yiyip imenin ve binmenin zevkini tekrar sana iade edeyim, ldn zaman cennete giresin? te
bunlar yaparsam, bana man eder misin?" dedi. Firavun ona : "Hman gelip bunlar ona soruncaya
kadar sana iman etmem." diye cevap verdi. Hman gelince Firavun ona Hz. Musa'nn syledii bu
szleri arzedip anlatt. Bunun zerine Hman onu acizlikle sulad ve ona : "Sen, kendine taplan bir
kimse iken, imdi kul olup bakasna m tapacaksn?" dedi. Sonra ona : "Ben sana genliini geri
getiririm." dedi ve boya bitkisinden bir boya hazrlayp onu bu boya ile boyayp gen gstermee
alt. te bylece siyah renkle boyanan ilk kimse Firavun oldu.
Hz. Musa onu bu vaziyette grnce, onun bu durumu Musa'y korkuttu. Bunun zerine Allah (C.c.) ona
vahiy yoluyla : "Grdn durum seni korkutmasn, zira onun ok az bir mr kalmtr." buyurdu.
Firavun Hz. Musa'ya gelen bu vahyi duyduu zaman kavminin huzuruna karak onlara : "phesiz o
bilgili bir sihirbazdr." (u'ar, 34) dedi ve onu ldrmek istedi. Bunun zerine Firavun'un
hanedanndan iman etmi bir kii olan Harbl onlara : "Siz bir adam Rabb'im Allah'tr demesiyle
ldrr msnz? Halbuki o, size Rabb'inizden apak mucizeler de getirmitir.." (Mmin, 28) dedi.
Bu defa Firavun'un kavminden bir grup kii ona : "Onu ve kardeini geciktir, sonra ehirlere toplayc
(adamlar) gnder, onlar sana ok bilen (hnerli) her sihirbaz getirsinler." (u'ar, 36, 37) dediler.
Firavun bu kimselerin szn tuttu ve btn sihirbazlar yannda toplad. Onun yannda toplanan
sihirbazlarn says ise yetmi, iki, bir baka rivayette onbe bin, dier bir rivayette otuz bin kiiydi.
Hulsa Firavun bu sihirbazlara galip geldikleri takdirde bir takm vaadlerde bulundu. Bu arada Hz.
Musa ile karlamak iin Firavun'a mahsus olan bir bayram gnn kararlatrdlar. Nihayet bayram
gn gelince, Firavun halk toplad ve sihirbazlar sraya dizdi. Bu srada Hz. Musa kardei Harun ile
birlikte elinde as ile toplanan halkn yanma geldiler. Firavun ise kavminin ileri gelenleriyle birlikte
kendilerine ayrlan zel meclislerinde oturuyorlard. Hz. Musa sihirbazlarn yanlarna geldiinde
onlara : "Yazklar olsun size, Allah'a kar yalan, dzmeyin. Sonra azap ile sizin kknz kurutur.."
(Th, 61) dedi. Bunun zerine sihirbazlar birbirlerine : "Bu sz sihirbaz szne benzemiyor."
dediler. Sonra onlar Hz. Musa'ya : "Biz sana bu gne kadar bir benzerini grmediin bir sihir
gstereceiz." dediler ve : "Firavun'un ululuu hakk iin galip olanlar elbette biz olacaz." (u'ar',
44) diyerek ndler. Bundan sonra sihirbazlar Musa (A.s.)'ya : "Ey Musa! (lkin hnerini ortaya)
sen mi atacaksn? Yoksa biz mi atalm?" (A'rf, 115) dediler. Hz. Musa onlara : "nce siz atn."
(A'rf. 116) dedi. Bunun zerine onlar da : "plerini ve sopalarn attlar." (u'ar', 44). Neticede

onlarn ortaya attklar ipler ve sopalar insan gznde ylanlara dntler ve birbirlerinin zerine
ylm bir vaziyette dalar gibi .vadiyi doldurdular. Bu durumu gren Hz. Musa korkuya kapld.
Bunun zerine Allah ona : "Ey Musa! Sa elindekini brakiver. Bu, onlarn yaptklarn yutar. nk
onlarn san'at diye ortaya attklar ancak bir byc tuzadr. Byc ise nerede olsa felah bulmaz."
(Th, 69) buyurdu. Hz. Musa hemen asasn elinden brakverdi ve as byk bir ejderha haline
gelerek insanlarn gzlerinde ylan gibi gzken onlarn sopa ve iplerinin zerine saldrd, onlar
yutup bitirdi ve ortada hibir ey brakmad. Bundan sonra Hz. Musa asasn eline alr almaz o tekrar
eski haline dnd.
Sihirbazlarn reisi ise ma bir kimseydi. Bakanln yapt dier sihirbazlar kendisine : "Musa'nn
asas byk bir ejderha oldu ve sopalarmzla iplerimizi yuttu." dediler. Sihirbazlarn reisi olan ma
sihirbaz, onlara : "Ortaya atm olduunuz ip ve sopalardan hi kalan olmad m ve as eski haline
dnmedi mi?" diye sordu. Onlar : "Hayr" diye cevap verdiler. Bunun zerine ma sihirbaz : "Bu
sihir deildir." dedi ve secdeye kapand; dier sihirbazlar da ona tbi oldular, secdeye kapanarak:
"lemlerin Rabb'ine, Musa ile Harun'un Rabb'ine iman ettik." (u'ar,' 47, 48) dediler. Bu durum
karsnda Firavun onlara : "Ben size izin vermeden ona iman m ettiniz? phesiz ki o, size sihri
reten hynzdr. yleyse ben de sizin ellerinizi ve ayaklarnz aprazlama keseceim. Sizi
muhakkak surette hurma dallarna asacan. Siz de hangimizin azab daha etin ve srekli olduunu
elbet bileceksiniz." (Th, 71) dedi. Neticede Firavun inanm olan bu sihirbazlarn ellerini ve
ayaklarn aprazlama bir ekilde keserek onlar ldrd. Onlar ise ldrlrlerken : "Ey Rabb'imiz!
stmze sabr yadr, bizi mslmanlar olarak ldr." (A'rf, 126) diye Allah'a yalvanyorlard.
Nihayet onlar gnn banda kfir iken sonunda ehd olarak can verdiler.
Harbl, Firavun hanedanndan inanm bir kii idi ve imnn saklyordu. Bir rivayette onun
sriloularmdan, dier bir rivayette ise Kbt-lerden olduu sylenir. Baka bir rivayette Harbl'in,
ierisine Musa'nn konulup N nehrine braklan tbutu yapan marangoz olduu da sylenmektedir.
Harbil, Hz. Musa'nn sihirbazlara galip geldiini grnce imann aa vurmutu. Baka bir rivayette
ise o, imann bu hadiseden nce aa vurmu ve iman eden sihirbazlarla birlikte aslarak
ldrlmtr. Harbl'in, kendisi gibi iman eden, fakat imann gizleyen bir hanm vard ve bu hanm
Firavun'un kznn salarn taramakla grevli idi. Bir gn Fi-ravun'un kznn salarn tararken tarak
elinden dt, eilip alrken "Bismillah" dedi. Bunun zerine Firavun'un kz, "bu cmledeki Allah
sznden babam m kasdediyorsun?" diye sordu. O : "Hayr, benim ve senin hatta babann Rabb'ini
kasdediyorum." diye cevap verdi. Nihayet Firavun' un kz bu hadiseyi babasna anlatt. Bunun
zerine Firavun bu hanm ve ocuklarn huzuruna arttrd ve hanma : "Rabb'in kim?" diye sordu.
O da : "Benim de senin de Rabb'in Allah'tr." diye karlk verdi. Onun bu szlerine fkelenen
Firavun hemen bakrdan yaplm bir frn getirilip kzdrlmasn ve bu kadnla ocuklarnn bu firma
atlarak yaklmalarn emretti. Harb'in hanm frna atlmazdan nce Firavun'a : "Benim senden bir
dileim var." dedi. Firavun ona : "Dilein nedir?" diye sordu. O, : "Benim ve ocuklarnm
kemiklerini bir araya toplayarak onlar gmmenizi istiyorum." dedi. Firavun : "Dileiniz yerine
getirilecektir." dedi ve anneleriyle birlikte ocuklarnn da frna atlmalarn emretti. Nihayet
ocuklar teker teker frna atlp yakldlar. Kadnn en kk ocuu ise sabi yata bir erkek
ocuuydu ve bu ocuk annesine : "Anneim! Sabret, zira sen hak yoldasn." dedi. Bunu mtekib
ocuuyla birlikte kadn frna atlp yakld.
Firavun'un hanm Asiye sriloullarmdand. Bir rivayete gre ise o, sriloularmdan deil, baka
bir kavimdendi. Asiye de inanm m'min bir kadnd ve mann saklyordu. Harbl'in hanm

ldrld zaman, Allah Asiye'nin basiretini am, o da bu hanmn ruhunun melekler tarafndan
gklere ykseltildiini grmt. Ayn zamanda Asiye, Harbil'in hanm ikence ekerken onu
kardan seyredip zlyordu. Harbl'in hanmn ruhunu gklere karan melekleri grnce de man
kuvvet kazanm, Musa (A.s.)'ya olan yakini ve tasdik derecesi artmt. Tam bu srada Firavun
Asiye'nin yanma gelerek Harbl'in hanmna yaptklarn anlatt. Bunun zerine Asiye ona : "Yazklar
olsun sana! Allah'a kar ne kadar cr'etkarsm?" dedi. Firavun da Asiye'ye : "Her halde o kadna arz
olan delilik hli sana da bulat." dedi. Asiye ise ona : "Bende delilik yok, ben yalnzca benim, senin
ve lemlerin Rabb'i olan Allah'a inandm, diye cevap verdi. Bu arada Firavun, hanm Asiye'nin
annesini huzuruna anp ona : "Harbl'in hanmnn bana gelen senin kznn bana da geldi. Yemin
ederim ki, ya Musa'nn Allah'n inkar eder, ya da lm tadar." dedi. Bunun zerine Asiye'nin annesi
kzn bir keye ekip onu Firavun'un isteine uygun hareket etmeye ard; fakat Asiye annesinin bu
isteini reddetti ve : "Allah' inkar etmek meselesine gelince, Allah'a yemin ederim ki, asla bunu
yapamam." dedi. Bunun zerine Firavun'un emriyle Asiye ellerinden drt kaza vurularak lnceye
kadar ikenceye tbi tutuldu. Nihayet leceini anlayan Asiye lme giderken : "Ey Rabb'im! Bana
kendi katnda, cennetin iinde bir ev yap. Beni Firavun'dan ve onun (fena) amel (ve hareket) indan
kurtar. Beni o zlimler gruhundan selmete kar." (Tahrm, 11) dedi. Asiye lrken Allah (C.c.)
onun basiret gzn at, o da melekleri ve kendisi iin hazrlanan ikram ve ihsanlar grd,
sevincinden gld. Bunun zerine Firavun : "u delinin haline bakn, azap ekerken glyor." dedi.
Bundan sonra Asiye ruhunu teslim edip vefat etti.
Firavun, kavminin ierisine Musa'nn korkusunun dtn grnce, onlarn Musa'ya inanp
kendisine tapmay terkedeceklernden endie duydu ve bir are dnerek veziri Hrnan'a : "Ey
Hman! Benim iin yksek bir kue yap. Olur ki ben o yollara, gklerin yollarna ularm da
Musa'nn tanrsna ykselip karm. Ben onu mutlak bir yalanc sanyorum..." (M'ro.in, 36, 37) dedi.
Bunun zerine Hman tula yaplmasn emretti. Yeryznde ilk defa tula yapan kii Hman'dr.
Nihayet Hman btn ustalar toplad ve yedi yl ierisinde bu kuleyi tamamlad; hatta kulenin
ykseklii dier binalarn yksekliini ok amt. Firavun'un .byle bir ie girimesi Hz. Musa'ya
ok ar geldi ve bu hareket onun gznde bymee balad. Bunun zerine Allah (C.c.) vahiy
yoluyla Hz. Musa'ya : "Ey Msai Brak onu, istediini yapsn. Ben ona marmas iin mhlet
tanyorum, yaptrdn kuleyi ise bir saniyede yok ederim." buyurdu. Nihayet kule tamamlannca
Allah (C.c.) Hz. Cebrail'e emir verdi, o da kuleyi tahrip edip ykt ve bu kulenin inasnda alan
btn usta ve iileri helak edip yok etti.
Firavun, bunun Allah tarafndan meydana geldiini grnce, bu defa adamlarna, sriloullarma ve
Musa'ya bask ve iddet uygulamalarn emretti.
Firavun, bu tahrip ve helak hadisesinin Allah tarafndan vukua geldiini renince, adamlarndan, Hz.
Musa'ya ve sriloullarma iddet uygulamalarn istedi. Onlar da Firavun'un bu isteini uyguladlar
ve sril oullarna takat getiremeyecekleri ileri yklediler. Hulsa sriloullar-nn btn erkek ve
kadnlar bask altna alnd. Bundan nce, Firavun'un adamlar sriloullarn altrdklar zaman
onlara yiyecek verirlerdi. imdi ise onlara yiyecek hibir ey vermemee baladlar. Bu yzden
onlar en kt bir duruma dmlerdi ve yiyeceklerini kazanmaa alyorlard. Hatta "bu
durumlarn Hz. Musa'ya ikayet edip bildirmilerdi. Bunun zerine Musa (A.s.) onlara : "Allah'tan
yardm isteyin ve sabredin. Zira phesiz gzel akbet Allah'tan korkanlarndr." dedi ve : "Umulur ki
Rabb'iniz dmannz helak edecek, sizi bu yerde hkm sahibi yapacak da sisin nasl hareket
edeceinize bakacaktr" (A'rf, 129) diyerek onlar teselli etti.

Firavun ve kavmi Allah' inkar konusunda direnip kfrlerine devam edince, Allah (C.c.) onlara
pepee yetler (mucizeler) gndererek onlar hakk kabule ard. nce Allah (C.c.) onlarn zerine
bir tufan, ard arkas kesilmeyen bir yamur gnderdi ve bu yamur onlarn her eyini srkleyip
gtrd. Bunun zerine onlar Hz. Musa'ya gelerek: "Ey Musa! Rabb'ine dua et de "bu felketi
zerimizden kaldrsn. O takdirde sana iman eder, seninle birlikte sriloullarn gndeririz."
dediler. Hz. Musa' nn duas zerine Allah onlardan bu musibeti kaldrd ve ekinleri yeniden
yeermee balad. Bu defa onlar : "Yamurun yadrlmamas bizim houmuza gitmiyor." diyerek
szlerinden dndler. Bu defa Allah onlarn zerine ekirge srleri gnderdi ve bu ekirgeler
onlarn ekinlerini yiyip bitirdi. Bu durum karsnda yine onlar Musa (A.s.)'nm yanma gelip ondan,
balarndaki felketin kaldrlmasn istediler ve kaldrd takdirde kendisine iman edeceklerini
sylediler. Hz. Musa dua etti, Allah da onlarn bandan bu felketi defetti. Fakat onlar :
"Ekinlerimizin bir ksm kald, bu bize yeter." diyerek yine iman etmediler. Bu defa Allah, onlarn
zerine haarat (ekin bitleri) gnderdi ve bunlar btn ekinleri ve bitkileri yiyip bitirdiler. Hatta bu
haarat onlarn yemeklerini ifsad ediyordu ve bir trl bunlardan kendilerini koruyamyorlard. Yine
onlar Hz. Musa'dan, bu felketin zerlerinden kaldrlmasn istediler. Hz. Musa'nn duasyla bu
felket zerlerinden kaldrld; fakat onlar bu defa da iman etmediler. Sonra Allah (C.c.) onlarn
zerine kurbaalar gnderdi ve bu kurbaalar tencerelerinin iine dyor, yemeklerinin ierisine
giriyor, hatta evlerini doldurup tayordu. Onlar, Musa'ya iman etmeleri iin bu felketin onun
tarafndan kaldrlmasn istediler. Hz. Musa'nn duasyla bu felket onlarn zerinde" yine kaldrld.
Onlar, bu defa da iman etmediler. Son olarak Allah onlarn zerine kan gnderdi ve Firavun'a mensup
olanlarn sular kana dnt. Hatta Firavun'a mensup olanlar ile sriloullar ayn yerden su
alyorlard, sriloullarmdan bir kimsenin ald su, su olarak kalyor, Firavun'a mensup olan
birisinin ald su ise hemen kana dnyordu. yle ki sriloullarma mensup olan birisi azna
ald suyu Firavun'a mensup olan birisinin azna boaltyor, fakat hemen aznn cerisinde su
kana dnyordu. Bu kan hdisesi yedi gn srd. Onlar, yine kendisine iman etmeleri iin bu
felketin Hz. Musa tarafndan kaldrlmasn istediler. Musa (A.s.) dua etti, Allah da duasn kabul
ederek bu felketi onlarn zerinden kaldrd; fakat onlar bu sefer de iman etmediler.
Nihayet Firavu'un ve kavminin imanlarndan midini kesen Hz. Musa : "Ey Kabil'imiz! Gerekten
sen Firavun'a ve ileri gelenlerine dnya hayatnda zinet (hamet) ve (nice) mallar verdin. Senin
yolundan saptrsnlar diye mi hey Rabb'imiz! (bunlar onlara verdin?). Ey Rabb'imiz! Sen onlarn
mallarn yok et; kalplerini iddetle sk. Onlar o etin azab grecekleri zamana kadar iman
etmeyeceklerdir." (Ynus, 88) diyerek dua etti ve kardei Harun (A.s.) da min dedi. Allah da onlarn
dualarn kabul etti. Firavun'un ve mensuplarnn at, mcevherat ve zinet eyalarnn dnda kalan un,
hurma ve yiyecek maddeleri gibi dier btn mallarn taa evirdi. Hz. Musa'ya verilen (dokuz)
mucizeden birisi de budur.
Nihayet durum uzayp Hz. Musa'ya ar gelince, Allah (C.c.) ona vahiy yolu ile sriloullarn
alp'gtrmesini, bu arada Hz. Ykub'un olu Ysuf (A.s.)'un nann bulunduu tbutu da yanma alp
onu Arz- Mukaddes (Filistin)'e defnetmesini emretti. Bunun zerine Hz. Musa (A.s.) Ysuf'un
tbutunun bulunduu yeri sordu, fakat onun bulunduu yeri hibir kimse bilemedi. Ancak tabutun
bulunduu yeri bilen yal bir kadn gelip ona Nil nehrindeki yerini gsterdi. Hz. Musa, mermer bir
sanduka ierisinde bulunan Hz. Ysuf'un nam Nil nehrinden karp yanma ald ve sriloullaryla
birlikte yola kt. Ayrca Hz. Musa sriloullarma, mmkn olduu kadar Kbflerden ariyet olarak
ss eyas almalarn emretti. Onlar da Musa (A.s.)'nm emrini yerine getirdiler ve Kbtlerden pek

ok eyler aldlar. Hz. Musa sriloullaryla birlikte Msr'dan gece vakti kmt ve Kbtler
onlarn Msr' terkettiklerini bilmiyorlard. Hz. Musa sriloullarnn art kollarnn, kardei Harun
(A.s.) ise nc kollarn banda bulunuyordu. sriloullar Msr'dan hareket ettikleri zaman alti-yz
yirmi bin kiiden ibaretti. Firavun, nc birliklerinin banda bulunan veziri Hman ile birlikte
sriloullarnn peine dt. Bu arada : "ki ordu (Firavun ve sriloullarnn ordular) birbirlerini
grnce, Musa'nn yanndakiler: '(te yetitiler), yakalandk.' dediler." (u'ar, 61). Ayrca sriloullan Hz. Musa'ya: "Ey Musa! Sen aramza gelmezden nce de, geldikten sonra da ez ve cef
ekiyoruz, durum hi deimedi. Sen gelmezden nce onlar erkek ocuklarmz boazlyorlar, kz
ocuklarmz ise diri brakyorlard. imdi ise Firavun bize yetimek zeredir, bizi ldrecek."
dediler. Bunun zerine Hz. Musa onlara : "Hayr, phesiz ki Rabb'im benimle beraberdir. O, beni
(selamet) yol (una) iletecektir." (u'ar', 62) dedi.
Neticede sriloular denize varmt; nlerinde deniz, arkalarnda Firavun vard. Onlar, helak
olacaklarn yaknen anlamlard. te bu srada Hz. Musa ne geip asasn denize vurdu ve hemen
deniz yarld. Hatta her paras kocaman da gibi oldu ve her kabile (sbt) iin denizde on iki yol
ald. Hatta her kabile (sbt) : "Adamlarmz mutlak surette helak olacak." diyerek zldler. Fakat
Allah'n emriyle su a gibi bir hl ald. Bylece her kabile denizden kp kurtuluncaya kadar
sandakini ve so-lundakini grr hle geldi.
Firavun ve adamlar denize yaklatklarnda, suyun ylece durduunu ve ierisinde yollarn
bulunduunu gren Firavun, adamlarna : "u denizin benim korkumdan yarldm ve dmanlarma
yetimek iin aldn grmyor musunuz?" dedi. Sonra Firavun denizin ierisindeki yollarn
azna gelip durunca, bindii at korkudan denize girmedi. Bu srada Cebrail (A.s.) ksnemi (can
aygr isteyen) bir ksraa binerek geldi. Firavun'un ordusundaki atlar bu ksran kokusunu alnca
onun peine taklp yrdler. Hatta Firavun'un ordusundan ilk kii karaya ayak basmaa niyetlenip
en son kii denize girdii bir srada Allah tarafndan gelen bir emirle deniz onlar yakalayp
zerlerine kapand ve onlar boup ldrd. Bu srada sriloular onlarn boulularn
seyrediyorlard; Cebrail (A.s.) de denizin dibinden ald bal Firavun'un azna dolduruyordu.
Firavun boulmak zere iken : "...sriloullarnm iman ettii (Allah'tan) baka bir ilh olmadna
gerekten inandm. Ben de mslmanlardamm." (Ynus, 90) dedi. ve bouldu. Bu arada Allah (C.c.)
ona Mkil (A.s.)'i gnderdi ve Mkil onu : imdi mi (iman ediyorsun)? Halbuki sen bundan evvel
(mrn boyunca) isyan etmi, dima fesadlardan olmutun." (Ynus, 91) diyerek ayplad.
Hz. Cebrail Peygamber (S.a.) Efendimize hitaben : "Firavun'un Allah' m merhametini celbedecek bir
kelime sylemesinden korktuum iin onun azna balk tkarken ah sen beni bir grseydin!"
demitir.
sriloular kurtulduktan sonra : "Firavun'un gerekten boulduu na inanmyoruz." dediler. Bunun
zerine Hz. Musa Allah'a dua etti ve Allah (C.c.) onu boulmu bir vaziycU'e denizden kard;
sriloullar ise onun cesedidini aldlar ve ibret gayesiyle seyredip baktlar. Bundan sonra
sriloular yollarna devam ettiler, derken putlara tapan bir kavme rastladlar ve Hz. Musa'ya
hitaben : "Ey Musa! 'Onlarn nasl tanrlar varsa, sen de bize yle bir tanr yap.' dediler. (Bunun
zerine) Musa : 'Siz gerekten cahillik eden bir kavimsiniz.' dedi." (A'rf, 138). Hz, Musa'nn bu
szleri zerine sriloular bu dnceden vaz getiler. Bundan sonra -Musa (A.s.) Firavun'un
ehirlerine her biri on ikier bin kiiden meydana gelen iki byk ordu gnderdi. Bu srada
Firavun'un ehirlerinde ahli kalmamt. nk Allah tarafndan onlarn ileri gelen bykleri ve
bakanlar helak edilmilerdi. Bu ehirlerde sdece kadnlar, ocuklar, ktrm-ler, hastalar, yallar

ve aciz kimseler kalmlard. Nihayet bu iki ordu bu ehirlere girdiler ve pek ok ganimet mallar ele
geirdiler. Bu arada onlar tanmas mmkn olan ganimet mallarn yanlarna aldlar, tanmas
mmkn olmayanlar ise satp paralarn aldlar. Bu iki ordunun banda kumandan olarak Ya' b.
Nn ile Klib b. Yfenn bulunuyordu,
Allah (C.c.) Hz. Musa'ya daha Msr'da iken sriloular ile birlikte Msr' terk ettikten ve Allah'n,
onlarn dmanlarn helak etmesinden sonra kendilerine neleri yapacaklar ve neleri yapmayacaklar
konularn ihtiva eden bir kitap (Tevrat) vermeyi va'detmiti. Nihayet Allah (C.c.) Firavun'u ve
kavmini helak edip sriloularm kurtarnca onlar : "Ey Musa! Bize va'dettiin kitab getir." dediler.
Bunun zerine Hz. Musa Rabb'ine dua ederek O'ndan bu kitab istedi. Allah (C.c.) ona, otuz gn oru
tutmasn, ykanp temizlenmesini ve temiz elbiselerini giyip kendisiyle mklemede bulunmak ve
istedii kitab almak zere Tr-i Sina'ya gelmesini emretti. Bunun zerine Musa (A.s) Zilkde'nin ilk
gnnden bal-yarak otuz gn oru tuttu ve kardei Harun (A.s.)'u kendi yerine sriloul-larmn
bana halef tyin ettikten sonra Tr-i Sina'ya hareket etti. Hz. Musa Tr-i Sn'ya yneldii srada
azndaki kokuyu yadrgayp holanmad, bu yzden harnb (kei boynuzu) aacndan koparlm bir
dal ile azn misvaklad; bir rivayete gre o, azn aa kabuu ile misvaklam-t. Bunun zerine
Allah (C.c.) vahiy yoluyla ona : "Ey Musa! Benim katmda orulunun az kokusunun, misk
kokusundan daha ho olduunu bilmiyor musun?" buyurdu, ve ona bir on gn daha oru tutmasn
emretti. Hz. Musa da emre uyarak bir on gn daha oru tuttu. Bu on gnlk oru ise Zilhicce'nin
onunda tamamlanm oldu. Bir yette bu konu ile ilgili olarak: "Bu suretle Rabb'inin tyin buyurduu
vakit krk gece olarak tamamland.." (A'rf, 142) buyurulur.
te bu on gece zarfnda sriloular fitne ve tereddde dtler; nk otuz gecelik mddet
tamamlanm, Hz. Musa ise henz geri dnmemiti. Bu srada Harun (A.s.) srail oullarna hitaben :
"Ey sriloular! Ganimet mallar sizin iin hell deildir, Kbtlerden ariyet (emnet) olarak
aldnz ss eyalar ise ganimet maldr. , Musa geri dnp bu husustaki fikrini beyan edinceye
kadar imdilik bir ukur kazn ve bu ss eyalarn oraya brakn." dedi. Onlar, Harun (A.s.)'un
szn dinlediler ve bir ukur kazarak ss eyalarn oraya gmdler. Bu arada Bcermi
ahlisinden, bir rivayette ise sriloullarndan olan Smir Hz. Cebrail'in atnn trnak izinden ald
topra getirip bu ukurun zerine att. Allah'n emriyle bu ss eyalar bren bir buza ekline
girdi. Bir rivayette ise bu znet eyalar atee atlp eritildi, sonra Smir Cebrail (A.s.)'in atmn
ayann altndan ald bu topra zerine serpti ve bu znet eyalar Allah'n emriyle bren bir
buza oldu. Yine bir rivayete gre, buzann brp yrd sylenir, dier bir rivayette ise
onun ancak bir defa brd, baka brmedii ifade edilmektedir. Bir baka rivayette,
Smir'nin gn ierisinde bu znet eyalarndan bir buza heykeli yapt, sonra Hz. Cebrail'in
atmm ayann altndan ald topra bu heykelin zerine serptii ve nnda buzann brerek
ayaa kalkp dikildii de sylenmektedir.
Smir, buzay bu vaziyette grnce sriloullarna :"te sizin de, Musa'nn da tanrs budur. Fakat
Musa unuttu (yani onu burada brakt ve Tur'a aramaa gitti)." (Th, 88) dedi. Bunun .zerine
srloullar buzaya tapmaa baladlar. Bu durum karsnda Harun (A.s.) onlara : "Ey kavmim!
Siz bu (buza) ile ancak imtihana celldiniz. Sizin gerek Rabb' iniz ok esirgeyen (Allah'tr). Haydi
bana tbi olun, benim emrime itaat edin." (Th, 90) dedi. Bunun zerine bir ksm ona itaat edip tbi
oldular, bir ksm ise isyan edip kar geldiler; fakat Hz. Harun onlara sava amad.
Hz. Musa (A.s.) Allah'a mncatta bulununca, Allah (C.c.) ona: "Ey Mu sa! Seni kavminden (ayrp
byle) acele ettiren nedir?" (Th,83) diye sordu. Hz. Musa : "Onlar benim arkamdan geliyorlar. Ey

Rabbm! Raz olasn diye sana abucak geldim." (Th, 84) diyerek cevap verdi. Allah (C.c.) ona:
"Biz senden sonra kavmini imtihan ettik; Smir onlar saptrd." (Th, 85) dedi. Bunun zerine Hz.
Musa ; "Ey Rabb'im! Bu Smir kavmime buzay tanr edinmelerini emredip syledi; pek iyi ona
ruhu kim verdi?" dedi. Allah (C.c.) : "Ben verdim." buyurdu. Bunun zerine Musa (A.s.) : "O halde
onlar sen saptrdn." dedi.
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Musa ile mklemede bulununca, Musa (A.s.) O'nu grmek istedi ve :
" 'Ey Rabb'im! Bana kendini gster, sana bakaym!' dedi. Rabb'i (ona) : 'Sen beni katiyyen
gremezsin, fakat u daa bak. Eer o, yerinde durursa, sen de beni grrsn.' dedi. Rabb'i daa
tecelli edince onu parampara ediverdi, Musa da baygn bir vaziyette yere dt. Aylmca : 'Seni
tenzih ederim, sana tevbe ettim, ben iman edenlerin ilkiyim.' dedi." (A'rf, 143).
Bundan sonra Allah tarafndan Hz. Musa'ya, ierisinde hell ve haram konularnn bulunduu, bir
hayli tlerin topland levhalar verildi. Bunun zerine Musa (A.s.) kavminin yanma dnd, fakat
ilh nurla kuatldndan hibir kimse onun yzne bakamyordu. Hatta Hz. Musa mikat-tan
dndkten sonra krk gn yzn ipek bir rtyle kapatt, daha sonra bu rty brakp yzn at.
Nihayet Hz. Musa kavminin yanma gelip onlarn buzaya taptklarn grnce, elindeki levhalar
brakverdi ve kardei Harun (A.s.)'un bandan ve sakalndan tutup onu sert bir ekilde kendine
doru ekti. Bunun zerine Harun (A.s.) ona : "Ey anamn olu! Sakalmdan ve bamdan tutma. Zira
ben senin : 'sriloullar arasnda ayrlk kardn, szm tutmadn' diyeceinden korktum." (Th,
94) dedi. Hz. Harun'un bu sz zerine Musa (A.s.) onu brakt ve Smir'ye dnp ona : "Ey Smir!
Ya senin zorun ne idi?" (Th, 95) dedi. Smir de ona : "Ben onlarn grmediklerini grdm, o
elinin (Cebrail'in) ayak bast yerden bir avu (toprak) aldm, onu (eritilmi mcevheratn iine)
attm. Nefsim bana bunu bye ho gsterdi." (Th, 96) dedi. Bunun zerine Hz. Musa (A.s.) ona :
"Defol git. nk hayatn boyunca senin nasibin : 'Bana dokunmayn (bemimle temas kurmayn)
demekten ibaret olacaktr.1 dedi." (Th, 97). Bundan sonra Hz. Musa buza heykelini trpledi ve
onu atee atp yakt, sonra Smir'ye verdii bir emirle onun zerine idrarn yapmasn istedi.
drarn yaptktan sonra da onun krntlarn denize serpti.
Hz. Musa levhalar elinden brakp att zaman onlarn yedide alts krlm, geriye ancak yedide,
biri kalmt. Bu srada sriloullar tevbe etmek istediler, fakat Allah (C.c.) onlarn tevbesini kabul
etmedi. Bunun zerine Hz. Musa onlara : "Ey kavmim! Sisler buzay (tanr) edinmekle kendinize
zulmettiniz. Gelin, yaratannza tevbe edin de kendinizi ldrn." (Bakara, 54) dedi. Hz. Musa'nn bu
szleri zerine sriloullarndan buzaya tapanlarla tapmayanlar savaa tutuup birbirlerini
ldrmee baladlar ve bu savata her iki taraftan ldrlen kiiler ehid sayldlar. Bu hdisede
sriloullarndan yetmi bin kii ldrld. Bu arada Hz. Musa ile kardei Harun (A.s.) Allah'a dua
edip yalvardlar; bu sebeble Allah sriloullar affetti ve onlara birbirlerini ldrmekten vaz
gemelerini emretti. Ayrca Allah (C.c.) onlarn tevbesini de kabul etti. Bu arada Hz. Musa (A.s.)
Smir'yi ldrmek istedi, fakat Allah Hz. Musa'ya onu ldrmemesini emretti ve ona:
"Smir.cmert bir kiidir." buyurdu. Bunun zerine Hz. Musa ona lanet etmekle yetindi.
Bundan sonra Hz. Musa kavminin hayrllarndan yetmi kii seti ve onlara : "Benimle birlikte mkat
mahallinde Allah'n katma gelin, yaptklarnzdan tvbe edin, oru tutun ve elbiselerinizi temizleyin."
dedi ve Allah'n tayin ettii vakitte mkat mahallinde bulumak zere onlarla birlikte Tr-i Sina'ya
gitti. Bu arada yannda bulunan bu kimseler Hz. Musa'ya: "Biz Rabb'imizin szn iitmek istiyoruz,
bizim iin O'ndan bir dilekte bulunun." dediler. Bunun zerine Hz. Musa : "Sizin iin bir dilekte
bulunacam." dedi.

Musa (A.s.) Tr dana yaklanca, dan her tarafn bir bulut kaplad ve Hz. Musa bulutun ierisine
girdi. Bu srada Hz. Musa kavmine : "Yaklan." diye seslendi. Onlar da yaklap bulutun ierisine
girdiler ve hemen secdeye kapandlar. Nihayet onlar, Allah (C.c.)', Musa (A.s.) ile konuurken ve
ona emirler ve yasaklar vazederken dinlediler. Fakat Hz. Musa Rabb'i-siyle olan mklemesini
tamamladktan sonra bulut dald ve Musa onlarn yanma geldi. Bu srada onlar Hz. Musa'ya : "Ey
Musa! Biz Allah' aka grmedike sana inanmayz.." (Bakara, 55) dediler. Bu szlerinin ardndan
onlar yldrm arpt ve hepsi orada ldler. Bunun zerine Musa (A.s.) Allah'tan dilekte bulunarak
O'na : "Ey Rabb'im! sriloullarmn en hayrllarn seip getirdim; imdi ise onlarsz tek bama
geri dnyorum, kavmim bana inanmaz." diyerek yalvarp dua etti. Hatta Msa*(A.s.) onlarn
ruhlarnn iade edilip diriltilmesine kadar Allah'a srarla yalvard. Bylece onlar teker teker
diriltildiler; hatta onlar diriltilirken birbirlerinin nasl diriltildiklerini gryorlard. Diriltildikten
hemen sonra onlar Hz. Musa'ya hitaben : "Ey Musa! Sen Allah'a dua ediyorsun, O da sana istediin
eyleri veriyor. O'na dua et de bizi peygamber yapsn." dediler. Hz. Musa dua etti, Allah da onlar
peygamber yapt.
Rivayet edildiine gre, bu yetmi kii ile ilgili hdise sriloullar-nn tevbe etmesinden nce
meydana gelmitir. Hz. Musa tarafndan seilen bu yetmi kii mkat mahallinde iken, sriloullarmn
tevbesinden ve Hz. Musa'nn onlara birbirlerini ldrmelerini emretmesinden nce Allah' tan zr
dileyip tevbe etmilerdir. Bu iin dorusunu ise Allah daha iyi bilir.
Hz. Musa sriloullarmn yanma Tevrat ile birlikte geri dndnde, Tevrat'ta ar ve yaplmas zor
olan hkmler bulunmas sebebiyle onlar Tevrat' kabul etmekten ve iindekilerle amel etmekten
ekindiler. Bunun zerine Allah (C.c.) Hz. Cebrail'e emretti, o da sriloullarma mensup askerlerin
kapladklar yer lsnde ve bir fersaha bir fersah miktarnda Filistin'den bir da koparp getirdi,
bir glge gibi normal bir insan boyu onlarn balarnn zerine kaldrd. Bu srada Allah onlarn
yzlerine doru bir ate gnderdi, arkalarndan ise bir deniz getirdi. Bunun zerine Hz. Musa onlara :
"Size getirdiim eyi (Tevrat') kuvvetle tutun ve dinleyin. Eer getirdiklerimi kabul eder,
emrettiklerimi yaparsanz ne l, aksi takdirde u dan altnda ezilir, u denizde boulur ve u atele
de yanar kavrulursunuz." dedi. Nihayet sriloullan kendileri iin bir kurtulu yolunun bulunmad
grnce, Hz. Musa'nn teklifini kabul ettiler ve yzlerinin bir yann yere koyarak secdeye vardlar.
Hatta onlar bu vaziyette secdede dururken gzlerinin ularyla zerlerinde glge gibi duran da
korkuyla takib ettiler ve : "Dinledik, itaat ettik." dediler. Bu hadiseden sonra yzlerinin bir yann
yere koyarak secde etmek srail oullar iin bir snnet olmutur.
Hz. Musa (A.s.) mncattan dndkten sonra krk gn ierisinde kendisini gren kii muhakkak ya
lr veya bir rivayete gre gzleri kr olurdu. Bu yzden Hz. Musa yznn grlmemesi iin
yzyle ban "br-ns" denilen bir rt ile rterdi.
Daha sonra sriloullarmdan bir adam kendisinden baka vrisi bulunmayan amcasnn olunun
malna vris olmak in onu ldrd ve onu gtrp baka bir yere att. Sonra sabah olunca da Hz.
Musa'nn katma geldi ve bir ksm sriloullarmdan onun kann taleb etti; fakat onlar, bunun
iftirasn reddettiler ve onu ldrmediklerini sylediler. Bunun zerine Hz. Musa katilin bulunmas
iin Allah'tan dilekte bulundu ve Allah {C.c.) onlara bir inek boazlamalarm emretti. Onlar Hz.
Musa'ya: "Bizimle alay m ediyorsun?" dediler. Musa onlara : 'Chillerden (alay edicilerden)
olmaktan Allan'a snrn' dedi (Bakara, 67). Bunun zerine onlar Hz. Musa'ya : "Nasl bir inek
olacak?" diye sordular. Eer onlar herhangi bir inek boazlam olsalard, bu onlar iin kfi
gelecekti. Fakat onlar titizlik gsterip zorluk kardlar, Allah da onlarn zerine zorluk karp

durumu arlatrd. Aslnda onlarn zorluk karp titizlik gstermelerinin sebeb ve hikmeti, annesine
iyilik yapan ve anlatlan vasfta bir inei olan kiinin Allah tarafndan onun bu vesile ile
faydalandrlmak istenmi olmasyd. Nihayet onlar aradlar, taradlar ve istenilen vasftaki nei
ancak bu kiide bulabildiler ve derisi dolusu altn vererek onu satn aldlar. Onlar, Hz. Musa'ya
boazlyacaklar inein nasl olmas gerektiini sorduklarnda : "O (inek) ne yal, ne de krpe,
kisinin ortasnda bir inektir.." (Bakara, 68) diye cevap verdi. Bunun zerine onlar : "Bizim iin
Rabh'ine dua et, renginin nasl olduunu aklasn.." (Bakara, 69) dediler. Hz. Musa onlara :
"Rabb'im : 'Onun, bakanlara sevin veren, rengi parlak sapsar bir inek olduunu' sylyor." (Bakara,
69) dedi. Onlar, yine Hz. Musa'ya : "Bizim iin Rabb'ine dua et, onun nasl bir ey olduunu bize
aklasn. Zira o inek bize (baka ineklere) benzer geldi.." (Bakara, 70) dediler. Hz. Musa onlara :
"Rabb'im : 'Onun henz boyunduruk altna alnmam, toprak srmemi, ekin sulamam, (ayb veya
alacas olmayan) salma bir inek olduunu' sylyor." (Bakara, 71) dedi. Bunun zerine onlar Hz.
Musa'ya : "te imdi gerei getirdin (vasfn tastamam bildir-din)." (Bakara, 71) dediler ve bu
vasftaki inei aramaa baladlar; fakat aradklar bu vasftaki inei ancak annesine iyilik eden o
adamn yannda bulabildiler. Neticede onu derisi dolusu altna satn aldlar ve boazladlar. Bundan
sonra boazlanan inein dilini, bir rivayette baka bir azasn ldrlen kiinin cesedine vurdular.
Bunun zerine ldrlen kii Allah'n izniyle dirilip ayaa kalkt ve : "Beni falan ldrd." dedikten
[58]
sonra tekrar ld.
SRALOGULLARI'NIN TH OLUNDEK DURUMLARI VE HZ. HARUN'UN VEFATI
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Musa'ya sriloullari ile birilkte cebbarlar (zorbalar)n yaadklar
belde olan Erha'ya, yani Beyt'l-Makdis'e gitmesini emretti. Hz. Musa bu emre uyarak sriloullar
ile beraber yola kp cebbarlarn yaad Erha beldesine yaklat zaman, nce srail-oullarnn
her boyundan birer kii olmak zere on iki nakb (sorumlu bakan) seti ve onlar cebbarlardan haber
getirmeleri iin onlarn yaadklar yerlere gnderdi. Nihayet onlar haber getirmek zere hareket
ettikleri zaman, cebbarlardan c b. Ank (veya c b. k) adnda bir adamla karlatlar. c b. Ank
bu on iki nakbi yakalad ve onlar srtlanp hanmnn yanma getirdi; hanmna dnerek onlar iin :
"Bizimle savamak istediklerini syleyen u adamlara bak!" dedi ve onlar ayaklarnn altna alp
ezmek istedi. Fakat hanm ona engel oldu ve : "Onlar brak, geri dnsnler ve kendi kavimlerine
grdklerini anlatsnlar." dedi. Bunun zerine c b. Ank onlar serbest brakt.
Nihayet on iki nakb c b. Ank'm yanndan ayrldktan sonra kendi aralarnda birbirlerine : "Eer
biz bu cebbarlar hakknda sriloullarna haber gtrr, bilgi verirsek, onlar bunlarn lkesine
gelmezler. En iyisi mi bu cebbarlarn durumunu biz onlardan gizleyelim, grdklerimizden
habersizmi gibi davranalm." dediler ve bu gr zerinde karar kldktan sonra sriloularmn
yanma dndler. Fakat on iki nakbten onu sznde durmayp durumu ve grdklerini sriloullarna
anlattlar. Yalnz Y-a' b. Nn ve Hz. Musa'nn enitesi Klib b. Yfenn adlarndaki dier iki nakb
ise szlerinde durdular ve grdklerini ancak Hz. Musa ile kardei Harun (A.s.)'a anlattlar.
sriloullar cebbarlar hakknda bilgi ve haber aldklarndan onlarn bulunduklar topraklara
gitmekten imtina edip ekindiler. Bunun zerine Hz. Musa onlara : "Ey kavmim! Allah'n aize takdir
ettii mukaddes topraa girin, arkanza dnmeyin. Sonra zarara urayanlarn (haline) dnm
olursunuz." (Mide, 21) dedi. Onlar da Hz. Musa'ya: "Ey Musa! Orada zorba bir millet var. Onlar

oradan kmadka biz asla oraya girmeyiz. Eer karlarsa, o zaman oraya gireriz." (Mide, 22)
dediler. Bu arada : "(Allah'tan) korkanlardan, Allah'n (kendilerine) nmet yerdii iki adam (Yb.
Nn ile Klib b. Yfenn) : 'Onlarn zerine kapdan girin, eer kapdan girerseniz, muhakkak ki siz
galip gelirsiniz.' dediler.." (Mide, 23). Bunun zerine onlar : "Ey Musa! Onlar orada olduklar
mddete biz oraya asla girmeyiz. Artk sen Rabb'in ile beraber git! Bu suretle ikiniz savan, biz
burada oturuyoruz!" (Mide, 24) dediler.
Hz. Musa onlarn bu tavrlarna fkelendi ve : "Ey Rabb'im! Ben kendimden ve kardeim (Hrun)'den
bakasna mlik deilim. Bizimle, o yoldan km (fask) toplumun arasn ayr." (Mide, 25) diye
beddua etti. Allah (C.c.) : "Oras onlara krk yl yasakland. Yeryznde akn akn dolaacaklar.
Sen yoldan km olanlar iin zlme." (Mide, 26) buyurarak Hz. Musa'nn duasn kabul etti.
Aslnda Hz. Musa kavmine beddua etmekte acele etmiti, duas kabul edilince de pimanlk duydu.
Bu durum karsnda sriloullar Hz. Musa'ya : "Biz lde yiyeceklerimizi nasl te'min edeceiz?"
diye sordular. Bunun zerine Allah (C.c.) onlara men (kudret helvas) ile selva (bldrcn kuu)
gnderdi.
Men kelimesinin tefsiri hakknda farkl rivayetler vardr. Bir rivayette o, zamk gibi aalar zerine
yaan ve eker gibi tatl olan bir madde, dier rivayette terancbn (kudret helvas), baka bir
rivayette yufka ekmek, bir dier rivayette her insan iin bir s' lsnde gkten inen bal olarak
aklanmtr.
"Selva" kelimesi ise bldrcm'a benzeyen bir ku olarak izah edilmitir.
sriloullar Hz. Musa'ya : "Biz lde iecek suyu nasl te'min edeceiz?" diye sorduklarnda, Allah
tarafndan verilen bir emirle Hz. Musa asasn taa vurdu ve : "Hemen tatan (her boy iin) on iki
pnar fkrd.."
(Bakara, 60).
Yine sriloullar Hz. Musa'ya : "Biz lde glgeyi nasl bulacaz?" dediklerinde, Allah tarafndan
stlerine bulut glgelik olarak getirildi.
Son olarak sriloullar Hz. Musa'ya : "lde giyeceklerimizi nasl te'min edeceiz?" diye
sorduklarnda, Allah tarafndan onlarn zerlerinde bulunan elbiseleri boylanyla birlikte uzayan ve
hi eskimeyen bir ekil ald.
Bundan sonra sriloullar : "Ey Musa! Biz bir yemee dayanamayacaz, bizim iin Rabb'inden dua
et de, bize yerin bitirdii sebzesinden, acur, sarmsak, mercimek ve soan karsn.." (Bakara, 61)
dediler. Bunun zerine Hz. Musa onlara : "yi olan, daha aa olanla m deitirmek istiyorsunuz?
Bir ehre inin, orada sizin istedikleriniz var.." (Bakara, 61) dedi. sriloullar Th lnden knca
Allah tarafndan kendilerine indirilmekte olan kudret helvas ile bldrcn kuu kaldrld.
Bundan sonra Hz. Musa c b. Ank ile karlat. Musa (A.s.)'nm boyunun uzunluu on arnd,
dolaysyla asasnn uzunluu da on arn idi. Hz. Musa c b. Ank ile karlat zaman birden on
arn srad ve asa-syla c'un topuuna vurup onu ldrd. Rivayet edildiine gre, c b. Ank
bin yl yaamtr.
Allah (C.c.) vahiy yoluyla Hz. Musa'ya : "Ben kardein Harun'un ruhunu kabzedeceim, onunla
birlikte falan daa gelin." buyurdu. Bunun zerine Hz. Musa ile kardei Harun (A.s.) tarif edilen daa
doru hareket ettiklerinde orada benzerini grmedikleri bir aala karlatlar, ve bu dada hazr
yaplm bir evle ierisinde denmi bir yatak grdler. Ayn zamanda bu evden darya gzel bir
koku da yaylyordu. Harun (A.s.) bu evi grnce ok beendi ve kardei Musa (A.s.)'ya : "Ey Musa!
Ben u yatan zerinde uyumak istiyorum." dedi. Hz. Musa da ona : "Pek la, haydi yat uyu." dedi.

Bunun zerine Harun (A.s.) ona : "Bu evin sahibinden korkuyorum, sonra gelir bana fkelenir." dedi.
Hz. Musa : "Sakm korkma, ben seni evin sahibine kar korurum." dedi. Harun : "O halde sen de
benimle yat, uyu." dedi. Sonra her ikisi de birlikte uyuyunca, lm Harun (A.s.)'u yakalad. Bu srada
lm saatinin geldiini hisseden Harun (A.s.) kardei Hz. Musa'ya : "Ey Musa! Beni aldattn." dedi
ve ruhunu teslim etti. Bunun zerine Hz. Harm deinin zerinde olduu halde Allah tarafndan ge
kaldrld. Hz. Musa tek bana sriloullarmn yanma dnd zaman onlar : "Sen, biz Harun'u
sevdiimiz iin gtrp onu ldrdn." dediler. Bunun zerine Hz. Musa onlara : "Yazklar olsun
size! Benim, kardeimi ldreceime ihtimal mi veriyorsunuz?" dedi. Fakat sriloullar bu
iddialarnn zerinde srar edince, Hz. Musa namaz klp Allah'a dua etti. Bunun zerine Harun (A.s.)
zerinde yatm olduu dekle birlikte Allah tarafndan gk ile yer arasnda bir yere indirildi; hatta
sriloullar onu gzleriyle grdler. Bu arada Allah (C.c.) onlara Harun'un ldn ve Musa'nn
onu ldrmediini haber verdi. Bunun zerine onlar Hz. Musa' yi Harun'un vefat konusunda tasdik
[59]
edip doruladlar. Harun (A.s.) Th lnde vefat etti.
HZ. MUSA (A.S.)'NIN VEFATI
Rivayet edildiine gre, bir gn Hz. Musa ve yiiti Ya b. Nn birlikte yaya yrrlerken kendilerine
doru bir kara yelin gelmekte olduunu grdler. Ya b. Nn kara yeli grnce kyametin koptuunu
zannederek Hz. Musa'ya sarld ve : "Allah'n elisine sarlrsam kyamet kopmaz." dedi. Bu srada
Hz. Musa gmleinin altndan syrlp gitti ve gmlei Ya b. Nn'un elinde kald. Ya b. Nn
elinde gmlekle geri geldii zaman sriloullar onu yakaladlar ve ona : "Sen Allah'n peygamberini
ldrdn." dediler. Bunun zerine Ya b. Nn onlara : "Ben Musa'y ldrmedim; fakat o benim
elimden syrlp gitti." dedi. sriloullar onun bu szne inanmadlar. Bu defa Ya b. Nn onlara :
"Madem ki bana inanmyorsunuz, cezam gn geciktirin." dedi. Bunun zerine onlar Ya b. Nn'a
gn mhlet tandlar ve onu gz altnda tutmak iin adamlar grevlendirdiler. Bu srada Ya b.
Nn Allah'a dua edip yalvard ve kendisini gz altnda tutan adamlarn ryalarnda onlara, Musa'nn
Ya b, Nn tarafndan ldrlmedii ve Allah tarafndan onun ge kaldrld bildirildi. te
bundan sonra sriloullar onu serbest braktlar.
Anlatldna gre, Hz. Musa lmden holanmyordu; Allah (C.c.) ona lm sevdirmek isteyince,
Ya b. Nn'a peygamberlik verip ona vahiy gnderdi. Ya b. Nn ise sabah akam Hz. Musa'nn
yanma gidip gelirli. Bu srada Musa (A.s.) ona : "Ey Allah'n Peykamberi! Syle bakalm Allah sana
ne gibi tecellilerde bulundu?" diye sordu. Bunun zerine Hz. Ya ona : "Ey Allah'n Peygamberi!
Ben bu kadar yl sana arkadalk ettim, hi ben senden Allah'n sana olan tecellilerinden sordum mu?"
diye karlk verdi ve ona hibir ey bahsetmedi. Hz. Musa, Ya b. Nn'un verdii bu cevap
karsnda hayattan nefret edip lm sevmee balad.
Rivayet edildiine gre, bir gn Hz. Musa tek basma giderken kabir kazmakta olan meleklerin yanna
urad, onlar tanynca yanlarnda durdu. Hz. Musa o gne kadar gzellik ve zerfet bakmndan bu
kabirden daha gzelini grmemiti. Bunun zerine o, meleklere : "Ey Allah'n melekleri! Bu kabri
kimin iin kazyorsunuz?" diye sordu. Onlar : "Allah katnda stnlk kazanan bir kul iin kazyoruz."
diyerek cevap verdiler. Hz. Musa : "Her halde bu kulun Allah, katnda husus bir yeri var, ben bunun
gibi iine girilip yatlacak bir yer grmedim." dedi. Melekler ona : "Bu kabrin senin mezarn olmasn
ister misin?" dediler. Hz. Musa : "Evet, hem de ok isterdim.1' diye karlk verdi. Bunun zerine
melekler ona : "O halde mezara in ve yaslan; Rabb'ine ynel, son derece rahat bir ekilde nefes al."

dediler. Meleklerin bu sz zerine Hz. Musa mezara indi. Rabb'ine yneldi, sonra rahat bir nefes
ald. Bu nefesle Allah (C.c.) onun ruhunu kabz-etti, sonra melekler, onun kabrinin zerine toprak atp
kapattlar.
Hz. Musa (A.s.) Allah katnda olanlara rabet eder, dnyaya nem vermezdi. Allah'a kar
tavzuundan dolay bir ardan glgesinde barnr, tatan yaplm ii oyuk bir kaptan yer ve ierdi.
Peygamberimiz (S.a.) Hz. Musa'nn lm hakkndaki bir hadislerinde yle buyurur : "Allah (C.c.)
Musa'nn ruhunu kabsetmek iin ona Az-ri (A.s.)'i gnderdi; fakat Musa onun yzne indirdii bir
tokatla onun gzn kard. lm melei Azrail geri dnp Allah'a: 'Ey Rafob'im! Beni lmden
holanmayan bir kulunun ruhunu almaa gnderdin.' diyerek ikayette bulundu. Bunun zerine Allah
{C.c.) ona: 'Geri dn ve Musa'y elini bir kzn srtna koymasn ve elinin altndaki her kl
saysnca kendisine birer yl mr verileceini syle, bylesine uzun yaamakla, imdi lmek
arasnda onu muhayyer kl.' dedi. Bunun zerine lm melei M-sa'yp. geldi ve onu imdi lmekle
uzun mddet yaamak arasnda muhayyer kld. Musa, lm meleine : 'Pek iyi, uzun br mrden
sonra ne olacak?' diye sordu. lm melei ona : 'Yine onun sonu lm olacak,' diye cevap verdi.
Bunun zerine Musa : 'O halde imdi lmeyi tercih ediyorum.' dedi ve melek onun ruhunu kabzetti."
Hz. Peygamber (S.a.)'den rivayet edilen bu hadis sahih olduu iin, Hz. Musa'nn vefat hakkndaki
rivayetlerin en dorusu budur. Hz. Musa Th lnde vefat etmitir.
Rivayet edildiine gre, ilerde de bahsedeceimiz zere cebbarlarn ehrini fetheden kii Hz.
Musa'dr.
Hz, Musa (A.s.) yz yirmi yl yaam, bunun yirmi yln hkmdar Efridn'un zamannda, geri kalan
yz yln ise hkmdar Minihr'in dneminde geirmitir. Hz. Musa'nn peygamber olarak
gnderilmesinden ruhunun kabzedilmesine kadar geen sre ise Minihr'in dnemine
rastlamaktadr.
Hz. Musa'dan sonra peygamber olarak Hz. Ya b. Nn gnderilmi, onun peygamberliinin yirmi
[60]
yl Minihr'in dneminde, yedi yl ise Ef-rsyb'm hkmdarl zamannda gemitir.
HZ. YA B. NUN (A.S.) VE ONUN CEBBARLARIN EHRN FETHETMES
Hz. Musa vefat edince, Allah (C.c.) Ya b. Nn b. Efrm b. Ysuf b. Ya'kb b. shk b. brahim'i
sriloularma peygamber olarak gnderdi ve ona cebbarlar (zorbalar)m ehri Erh'ya gitmesini
emretti.
Alimler Erh'nm kimin tarafndan fethedildii konusunda ihtilaf etmilerdir. bn Abbs bu konuda
unlar sylyor : "Ya b. Nn ile Klib b. Yfenn hari, Hz. Musa ile,kardei Harun (A.s.) ve
bunlarla birlikte Th lne gelen herkes, aradan yirmi yl getikten sonra burada vefat etmilerdir.
Sonra aradan krk yl geince Allah (C.c.) Ya b. N'a vahiy yoluyla'Erh'ya gitmesini ve orasn
fethetmesini emretmitir. Neticede Ya b. Nn Allah'tan ald emir zerine buraya gelip Erh'y
fethetmi-tir." Katde, es-Sdd ve krime de ayn gr kabul etmektedirler.
Dier limler ise, Hz. Musa'nn Th lnden ayrldktan sonra da yaadm, nc kuvvetlerin
banda bulunan Ya b. Nn ile birlikte cebbarlarn ehrine gittiini ve burasn fethettiini
sylyorlar. Bu gr ayn zamanda bn shk'n grdr.
bn shk ise bu konuda yle diyor: mrn'm olu Hz. Musa cebbarlarla savamak zere Ken'n
topraklar zerine hareket etti ve Ya b. Nn ile mrn'm kz Meryem'in yni kz kardeinin kocas

ve enitesi Klib b. Yfenn'y nc birlik olarak gnderdi. Nihayet onlar cebbarlarn lkesine
geldiklerinde, burann ahlisi Hz. Lt'un oullarndan olan Bel'am b. B'r'un (B'r'nm) yannda
toplandlar ve ondan : "Musa bizi ldrmee ve yurdumuzdan karp srmee geldi. Bizim
yerlerimize sriloul-1 arn yerletirmek istiyor. Ne olur onlarn aleyhine bedduada bulun." diyerek
ricada bulundular. Bel'am b. B'ra ise Cenb- Hakk'n en byk ismi olarak bilinen sm-i a'zani
biliyordu. Bunun zerine Bel'am onlara : "Yanlarnda melekler bulunan Allah'n peygamberine ve ona
inanan m'minlere ben nasl beddua ederim?" dedi. Bel'am tarafndan ricalar reddedilmesine ramen
onlar tekrar gelip ondan beddua etmesini istediler.
Nihayet onlar Bel'ain'dan mitlerini kesince, bu defa onun hanmnn yanma geldiler ve ona bir hayli
hediyeler takdim ettiler. O da verilen hediyeleri kabul etti. Bundan sonra onlar, bu hanmdan,
kocasna sriloul-larnm aleyhine dua etmesini irin gsterip bunu te'min etmesini istediler.
Bel'arn'm kars onlarn bu isteklerini kabul etti ve kocasndan sriloul-larnn aleyhine dua
etmesini istedi; fakat Beran karsnn bu isteini red-deti. Hattta karsnn srar zerine o : "Allah'tan
bir stiharede bulunaym." demek zorunda kald. Bunun zerine Bel'am b. B'r Allah'tan istiharede
bulundu, fakat Allah (C.c.) onu ryasnda byle bir ekilde dua etmekten menetti. Bel'am bu durumu
karsna syleyince, o : "Rabb'ine tekrar mracaat et." dedi. Bunun zerine Bel'am Allah'tan tekrar
stiharede bulundu; fakat kendisine cevap verilmedi. Bu durum karsnda kars ona: "Eer Rabb'in
dileseydi, sriloullarmm aleyhine dua etmeni yasaklard." dedi. Nihayet Bel'am karsnn devaml
surette hileli yollarla ba vurmas zerine malup oldu ve srloullarmn aleyhine dua etmeyi kabul
etti.
Bunun zerine Bel'am b. B'r bir eee binip srloullarmn bulunduu yerin zerindeki bir daa
ynelerek hareket etti, maksad ise bu dan zerinde durup sriloulannm aleyhine dua etmekti.
Fakat Bel'am biraz yol alnca bindii eek tkezleyip durdu. Bel'am yere indi ve eeine vurup onu
kaldrd, sonra ona binip yoluna devam etti, fakat ok gemeden eein aya tekrar tkezledi. Hulsa
Beram'in eei defa tkezledi ve her defasnda eei ayaa kaldrp yoluna devam etmee alt.
Ancak nc tkezleyiinde eei fazla dvmesi zerine Allah (C.c.J eei dile getirip konuturdu
ve eek Bel'am'a : "Yazklar olsun Bel'am sana! Nereye gidiyorsun? Meleklerin beni yoldan
evirdiklerini grmyor musun?" dedi. Fakat Bel'am bu uyarya ramen geri dnmedi. Bunun zerine
Allah (C.c.) eein yrmesine izin verdi; Be'am da ona binip sriloullarm grebilecei yksek
bir yere geldi. BeVam b. B'r, her ne zaman srloullarmn aleyhine dua etmek iin teebbse
geecek olsa, Allah onun dilini sriloulannm lehine dua etmee eviriyor, kendi kavminin lehine
dua etmek istedii zaman ise onun dilini onlarn aleyhine duaya dndryordu. Bunun zerine kendi
kavmi ona bu durumu anlattlar. Bel'am onlara : "Bu benim elimde deil, Allah galebe alyor." dedi
ve o anda dili uzayp gsnn zerine sarkt. Bu duruma den Bel'am ; "te imdi hem dnyam ve
hem de hiretimi kaybettim. Bundan sonra bana hile ve hud'a yapmaktan baka bir ey kalmad." dedi,
sonra kavmine dnp onlara, karlarn sslemelerim ve ellerine satmak iin meta (ticaret eyas)
verip srloullarmn askerlerine gndermelerini ve askerlerin istedikleri ile birlemelerine hibir
kadnn engel olmamasn tavsiye etti. Sonra onlara : "Eer sriloullarmdan bir kii zina ederse, siz
onlara kfi gelirsiniz." dedi. Onlar da Bei'an'm sylediklerini uyguladlar ve kadnlar srail
oullarnn askerlerinin arasna saldlar. Bunun zerine em'n b. Ykub' un boyunun bakan olan
Zemr (Zmr?) b. elm bir kadn alp Hz. Musa'nn, yanma geldi ve ona : "Benim bu kadnla cins
temasta bulunmamn haram olduunu syleyeceinizi sanyorum. Allah adna and ierim ki, sana itaat
etmeyeceiz." dedi ve kadn alp adrna gtrd, onunla temasta bulundu. Bunun zerine Allah

(C.c.) onlara veba hastaln indirdi. Bu srada Hz. Musa'nn zel ileri ile grevli olan yeeni
Finhs b. e-Azr (Ayzr) b. Harun ordughta deildi. Finhs geldii zaman srloullarmn arasnda
veba hastal yaylm bulunuyordu. Finhs iri gvdeli ve gl-kvvetli bir kimseydi; olup bitenleri
renince hemen Zemr'nn adrna yrd ve onun kadnla sarma dola yattn grnce de
elindeki mzran ikisine birden saplad ve onlar inci dizer gibi mzrana di-ziverdi. Nihayet
Zemr ile kadn ldrlnce veba hastal ortadan kalkt.. Veba hastalnn yayld gndzn belli
bir saatinde bir rivayette yirmi bin, dier bir rivayette yetmi bin kii lmt.
Allah (C.c.) Bel'am b. B'r hakknda : "Ey Peygamber! Onlara u adamn haberini de oku : Ona
yetlerimizi verdik de, onlardan syrld, kt; eytan onu peine takt^ bylece azgnlardan oldu.
Elbette dileseydik onu, o yetlerle ykseltirdik : fakat o, yere sapland ve hevesinin peine dt.
Onun durumu, tpk u kpein durumuna benzer : stne varsan da dilini sarktp solur, braksan da
dilini sarktp solur. te yetlerimizi yalanlayanlarn durumu budur. Bu kssay anlat, belki
dnrler (t alrlar." (A'rf, 175, 176) buyurur.
Bundan sonra Hz. Musa, Ya' b. Nn'u sriloullar ile birlikte Erh'ya gnderdi ve Ya'
Erh'ya gelerek cebbarlarn byk bir ksmm ldrd; fakat onlardan ldrlmeyen pek az kimse
kald. Bu arada gnein batmas yaklatndan gece karanlnn bastrmasyla onlarn kendisini ciz
brakp zor duruma drmesinden endie etti ve Allah'a yalvarp gnei durdurmasn istedi. Allah
(C.c.) da onun duasn kabul etti ve Ya onlarn kkn kazymcaya kadar gnei durdurdu. te
bundan sonra Hz. Musa Erh'ya geldi ve burada Allah'n diledii kadar kald. Sonra Allah (C.c.) Hz.
Musa'nn ruhunu kabzetti. Hz. Musa'nn mezarnn nerede olduunu hibir kimse bilmemektedir.
Hz. Musa'nn bu hadiseden (Erh'mn fethinden) nce vefat ettiini ileri srenler ise bu konuda
unlar sylyorlar : Allah (C.c), Ya b. Nn'a cebbarlarn ehri Erh'ya gitmesini emretti; o da
yanma sriloul-larm alarak Erh'ya hareket etti. Bu srada Allah'n sm-i a'zamm bilen Bel'am b.
B'r adndaki adam Ya'dan ayrld.Bu iddiay ileri srenler, bundan sonras iin yukarda bahsi
geen Bel'am hdisesini naklederek szlerini devam ettirirler.
Hz. Ya b. Nn cebbarlara galip gelip zafer elde edince, cumartesi gecesinin akam karanl onu
bastrd. Bunun zerine Ya Allah'a dua etti; Allah da onun duasn kabul edip gnei geri evirdi ve
gndz bir mddet daha uzatt. Bylece Hz. cebbarlar hezimete uratp ehirlerine girdi ve ganimet
mallarn bir araya toplad, Sonra Allah'a yaklamak maksadyla bu mallar kurban etmek istedi; fakat
ate gelip yakmad. Bunun zerine Hz. Ya onlara : "inizde ganimet mallarna hyanet eden birisi
var, gelip bana bey'at ediniz." dedi. Onlar da Ya'm tavsiyesine uyarak ona bey'at ettiler. Bey'at
esnasnda Hz. Ya'n eli ganimete hyanet eden adamn eline yapp kald. Bunun zerine o adam
yakutla sslenmi altndan bir kz ban getirip Ya'n nne brakt. Hz. Ya altndan yaplm
olan bu kz bayla birlikte ganimet malna hyanet eden adam kurbanlk mallarn ierisine koydu,
sonra bir ate gelip her ikisini birden yakt.
Rivayet edildiine gre, Hz. Ya Erh'y alt ay mddetle muhasara etti, yedinci ayn ierisinde Hz.
Ya sriloullar ile birlikte Erh ehrine gelerek hep birlikte bir nra atnca sur dt. Bunui
zerine onlar ehre girdiler ve cebbarlar hezimete urattlar. Bu arada onlardan pek ok kimseyi de
ldrdler. Bu hadiseden sonra m (Suriye) blgesinde bulunan bir gurup hkmdar bir araya
gelerek Hz. Ya'n zerine yrdler; fakat Hz. Ya savaarak onlar hezimete uratt. Neticede bu
hkmdarlar kaarak bir maaraya sndlar ve Hz. Ya'n emriyle ldrlp asldlar. Bundan
sonra Ya b. Nn btn m blgesine hkim oldu, bundan byle buras sriloullarmn yurdu oldu.
Sonra Ya (A.s.) valilik merkezlerine kendi valilerini tyin etti. Nihayet Ya b. Nn'un ruhu Allah

tarafndan kabze dil dikten sonra sriloullarnm bana onun yerine halef olarak Klib b. Yfenn
geti.
Hz. Ya yz yirmi alt yl yaad, Hz. Musa'dan sonraki peygamberlik grevi ise yirmi yedi yl
devam etti.
Cebbarlardan hayatta kalanlara gelince, frk b. Kays b. Sayf b. Se-be' h. Ka'b b. Zeyd b. Hmyer b.
Sebe' b. Yecub b. Ya'rub b. Kahtn fr-kye'ye giderken onlarn yanna urad ve onlar m
sahillerinden alarak onlarla birlikte frkiye'ye geldi. Ayrca frk, frkye'yi fethetti ve burann
hkmdar olan Circr'i ldrd, yannda getirdii cebbarlar buraya yerletirdi. Bugn Berberi
denilen halk buraya yerleen bu kimselerdir. Himyerlilerden Berberilerin arasnda ikmet edenler ise
frk b. Sayf'nin soyundan gelen Sinhce ve Ktme boylar olup, bugn dahi onlar Berberilerin
[61]
arasnda hayatlarn srdrmektedirler.
KARUN'UN KISSASI
Karun'un ksa eceresi, Krn b. Yasher (Yashr?) b. Kaahes'tir. Bir rivayette Karun'un, Hz.
Musa'nn amcasnn olu olduu, dier bir rivayette ise onun Hz. Musa'nn amcas olduu sylenir.
Fakat doru olan birinci rivayettir. Hz. Musa'nn ksa nesep eceresi ise, Musa b. mrn b. Kaahes'tir.
Karun byk bir servete ve bir ok hazinelere sahip bir kimseydi. Anlatldna gre, hazinelerinin
anahtarlarn krk katr tard. Fakat o, mal ve servetinin okluu sebebiyle kavmine kar azgmlap
haddi at. Kavmi ise ona tte bulunup, onu taknlndan vaz geirmee alt ve Allah'n Kitab
Kur'n'da anlatld zere ona: "...Salan marma, Allah (gururlanp) maranlan sevmez. Allah'n
sana verdii (maldan harcayp) hiret yurdunu ara, dnyadan da nasibini unutma. Allah'n sana ihsan
ettii gibi, sen de insanlara (sadaka vererek) ihsanda bulun. Yeryznde bozgunculuk yapmay isteme;
nk Allah bozgunculuk yapanlar sevmez." (Kasas, 76, 77) diyerek nasihatta bulundu. Fakat Karun,
Allah'n hilmine (msamahasna) marur olan (aldanan) kimse gibi kavmine cevap vererek: "Bu
(servet ve hazineler) bende bulunan bilgi (ve tecrbe) sayesinde bana verildi.." (Kasas, 78) dedi. Bir
rivayete gre Karun bu szyle : "Eer Allah benden memnun olmam olsayd ve benim deerli
olduumu bilme-seydi, bu mal ve serveti bana vermezdi." demek istemiti. Fakat Karun kendisine
yaplan bu tlere ramen azgnlk ve serkeliinden vaz gemedi, aksine azgnlna devam ederek
: "Ss, (debdebesi) iinde kavminin karsna kt.." (Kasas, 79).
Knn, srtnda sar renkli parlak 'bir elbise, altn kakmal erguvan renkte bir eerle eerlenmi
beyaz bir at srtnda, ayn ekilde sslenen atlara binmi yz criye ve drt bin adamyla birlikte
kavminin karsna kmt. Ayrca o, yaptrd saraynn duvarlarn altnla kaplatm, saray iin
bir de altndan kap yaptrmt. Hatta gaflet ve cehalet ierisinde bulunanlar onun gibi servete sahip
olmak temennisinde bulunmular, kendilerine ilim verilen ve Allah' tanyan kimseler ise onlan bu
temnemlilerinden vaz geirmek iin : "Yazklar olsun sizlere! Allah'n sevab man ve iyi amel eden
kimseler iin daha hayrldr.." (Kasas, 80) diyerek onlar uyarmlard.
Allah (C.c.) Karun'a zekat vermesini emretti; o da Hz. Musa'ya gelerek her bin dnar iin bir dinar,
her bin dirhem iin bir dirhem ve her bin ey iin bir ey vermeyi kabul etti. Fakat evine dndnde
bunu ok buldu ve sriloullarmdan kendilerine gvenip itimat ettii kiilerden bir grup kimseyi
toplayp onlara : "Siz, Musa ne emrettiyse onun szn tutup yerine getirdiniz; imdi ise o, sizin mal
ve servetinizi elinizden almak istiyor." dedi. Onlar Karun'a : "Sen bizim bymz ve
efendimizsiniz, istediini emret, yapmaa hazrz." dediler. Bunun zerine Karun : "Ben size falan

fahieyi getirmenizi emrediyorum, ona bir bahi verin de Musa' nm kendisiyle- zina ettiini sylesin
ve ona iftira atsn." dedi. Nihayet onlar Karun'un emrine uyarak gidip fahie kadnla grtler, kadn
onlarn bu isteini kabul etti.
Bundan sonra Karun Hz. Musa'ya gelerek : "Kavmin sriloullar, senin emir ve yasaklarla ilgili
szlerini dinlemek zere toplanm bulunuyor, senin gelmeni bekliyorlar." dedi. Hz. Musa toplanan
sriloullarnn karsna kp onlara : "Hrszlk yapann eli kesilecek, iftira edene seksen krba
vurulacak, zina yapan bekarsa yz sopa vurulacak, evli se l-drlnceye kadar talanarak
recmedilecek." dedi. Bu srada Karun Hz. Musa'ya : "Bu saydklarn sen yapsan dahi ayn hkm
uygulanacak m?3' diye sordu. Hz. Musa ona : "Evet, ayn hkm uygulanacaktr." diye cevap verdi.
Bunun zerine Karun ona : "sriloullar senin falan kadnla zina ettiini sylyorlar." dedi. Hz.
Musa : "O kadn arn, eer o bunu tasdik edip kabul ederse, durum onun syledii gibidir." dedi.
Nihayet kadn getirilince Hz. Musa ona : "Tevrat' indiren Allah hakk iin doru syle, bunlarn
syledikleri gibi ben seninle zina ettim mi?" diye sordu. Kadn : "Hayr, benimle zina etmedin, onlar
yalan sylyorlar; hatta sana iftira etmem iin bana bir takm bahi ve dller verdiler." diye cevap
verdi. Bunun zerine Hz. Musa secdeye kapand ve onlarn aleyhine dua etti. Bu srada vahiy yoluyla
Allah ona : "Yere dilediini emret, sana itaat edecektir." buyurdu. Bunun zerine Hz. Musa : "Ey yer!
onlar yakala ve iine al." dedi.
Rivayet edildiine gre, iftira hdisesi Hz. Musa tarafndan renildii zaman o, Karun'a beddua
etmiti. Bunun zerine vahiy yoluyla Allah (C.c.) ona : "Yere dilediini emret, o sana itaat edecektir."
buyurdu. Hz. Musa hemen Karun'un yanma geldi, huzuruna girdiinde Karun, onun yzne bakt ve
kendisine bir ktlk yapacan anlad. Bunun zerine o: "Ey Musa! Bana merhamet et, ac." diyerek
yalvard. Hz. Musa : "Ey yer!
Onlar yakala ve iine al." dedi. Karun durmadan : "Ey Musa! Bana merhamet et, ac." diyor, Musa
(A.s.) da : "Ey yer! Onlar yakala ve iine al." diyordu. Hatta yer onlar diz kapaklarna kadar iine
ald. Karun devaml surette Hz. Musa'dan merhamet ve efkat diliyor, Hz. Musa ise : "Ey yer! Onlar
yakala, iine al." diyordu. Nihayet onlar tamamen yerin iine batp gmldler. Bu srada vahiy
yoluyla Allah (C.c.) Hz. Musa'ya : "Ey Musa! Ne kadar kat yreklisin? zzet ve cellim hakk iin,
eer o bana yalvarp seslenseydi, mutlaka ona icabet eder, merhamet ederdim. Artk senden sonra
yeri itaat etmesi iin bir daha hibir kimsenin emrine vermeyeceim." buyurdu. Allah (C.c.) Karun'u
her gn bir insan boyu yerin dibine doru ekmektedir. Nihayet Allah Karun'un bana bu felketi
verince, daha nce ona nasihatte bulunan m'minler Allah'a hamdet-tiler; Karun'a imrenip de dn
onun yerinde olmay temenni edenler ise hatalarn anladlar, Allah'tan balanmalarn dileyerek
[62]
tevbe ettiler.
MNCHR'DEN SONRAK FARS HKMDARLARI
Fars hkmdar Minihr'iri lmnden sonra Trk hkmdar Efrft-siyb b. Feenc b. Rstem Fars
lkesi zerine yrd ve burasn istila etti; sonra Bbil topraklarna yrd, burada ve
Mihricnkazak'ta uzun mddet kald. Efrsiyb Fars lkesinde bir hayli bozgunculuk kard ve her
geen gn zulmn artrd; hatta lkenin mmur olan yerlerini harabeye evirdi, kanal ve rmaklar
toprakla doldurup iptal etti. Hkmarlnm beinci ylnda halk ktla dt; hatta Efrsiyb Fars
lkesini terkedip gidinceye kadar bu ktlk devam etti. Zevv b. Tahmsb'm hkmdar olmasna kadar

halk Efrsiyb'tan pek ok sknt ekti.

Minihr olu Tahmsb'a fkelenmi, onu lkesinden dar srmt. Bunun zerine Tahmsb Trk
memleketlerine gidip Vmen (Vamin?) adndaki Trk hkmdarnn yannda ikmet etmee balad
ve onun kzyla evlendi. Bu evlilikten Tahmsb'm Zevv adnda bir olu oldu. Mneccimler Vmen'e,
kendi kzndan dnyaya gelecek olan bir erkek ocuun kendisini ldreceini sylediler. Bunun
zerine Vmen kzn hapsettirdi. Nihayet Tahmsb Vmen'in kz ile evlendikten sonra bu evlilikten
Zevv dnyaya geldi; fakat Vmen'in kz hem kendi durumunu ve hem de ocuunun durumunu gizli
tutmutu. Daha sonra Minihr Tahmsb' affetmi, o da Manihr'in yanma dnmt. Tahmsb,
Trk lkesinde kalan karsyla olu Zevv'i hapisten kurtarmak ve kendi lkesine getirmek iin bir
takm areler dnm ve neticede onlar yanma getirmee muvaffak olmutu.
Anlatldna gre, Zevv bydkten sonra dedesi Vmen'i ldrm, baz savalarda Trklere emn
tanm, aralarnda cereyan eden bir takm savalardan sonra Trk asll olan Efrsiyb' Fars
lkesinden kovup Trk topraklarna kadar srmtr.
Efrsiyb, Minihr'in lmnden itibaren Zevv'in onu srp karmasna kadar Bbil topraklaryla
Fars lkesi zerindeki hkimiyetini on iki yl devam ettirmitir. Ayrca Efrsiyb'n srlp
karlmas bnmh (Austos) aymln Rzbn yani onuncu gnne rastladndan Zevv bu gn
Farslar iin bayram ilan etmi ve Farslar bu gn Nevruz ve Mehricn bayramlarna nc bir
bayram olarak ilve etmilerdir.
Zevv, halkna iyilik eden, idaresinden holanlan bir hkmdard. O, nce Efrsiyb'm lkesinde
tahrip ettii eyleri slah edip dzeltti, kaleleri yeni batan imr etti ve kaybolan su damarlarn
atrp yeniden sular aktt; bylece lke eskisinden daha gzel bir hle geldi. Ayrca Zevv, te-basni
yedi yl vergiden muaf tuttu. Onun hkmdarl dneminde lke mmur hle geldi ve refah pay bir
hayli artt.
Yine Zevv, Sevd blgesinde Zb adn verdii nehri kazdrm ve bu nehrin iki kenarna el-Atka ad
verilen ehri kurmu, bu ehri Yukar Zb, Orta Zb ve Aa Zb adyla blgeye taksim etmitir.
Muhtelif alkoll ikiler edinen ve bunlarn iml edilmesini emreden, ayrca eitli yemekler
hazrlattran ilk kimse Zevv'dir. Ayrca o, Trklerden ve bakalarndan ald ganimet mallarn
askerlerinin arasnda taksim edip datmtr.
Zevv'in hkmdarl yl srmtr. Girsb b. Ent (Envat?) devlet idaresinde Zevv'e vezirlik
etmi ve onun yardmcs olmutur. Bir rivayete gre, Girsb ve Zevv devleti mtereken idare
etmilerdir. Fakat birinci rivayet daha dorudur. Girsb, Farslar arasnda byk bir itibar kazanm,
[63]
ancak hkmdar olmamtr.
KEYKUBD'IN HKMDARLII
Zevv'den sonra Keykubd hkmdar olmutur. Keykubd'm nesep eceresi ise, Keykubd b. R' (Z)
b. Meysere (Meys) b. Nevzerb. Min-ihr'dir. Keykubd, arazinin sulanmas iin nehirlerin ve
pnarlarn sularn planl bir ekilde tanzim etmi, ehirlere adlarn vermi ve bunlarn snrlarn
tesbit etmitir. Ayrca o, lkeyi kr (eylet) sistemi altnda blgelere ayrm ve her blgenin snrn
tesbit edip aklamtr. Bu eylet topraklarnn gelirlerinden asker beslemek iin r (onda bir
vergi) almtr.
Anlatldna gre, Keykubd bir ok hazineye sahipti, lkesine dman sokmamak konusunda ve
lkenin imr hususunda ok haris bir hkmdard.

Rivayet edildiine gre, Keyn hkmdarlar ve onlarn oullar Keykubd'm neslinden gelmektedir.
Keykubd ile Trkler arasnda pek ok sava cereyan etmitir. Keykubd, Trklerin, lkesine
szmalarn nlemek iin Belh nehrinin yani Ceyhun (Amuderya)'un yaknlarnda bir yerde ikmet
[64]
ederdi. Keykubd'm hkmdarl ise yz yl srmtr.
ZEVV VE KEYKUBD'IN HKMDARLIKLARI DNEMNDE SRLOULLARININ
ARASINDA MEYDANA GELEN HADSELER VE HIZKL'N PEYGAMBERL
Hz. Ya b. Nn vefat ettikten sonra sriloullarmm bana Klib b. Yfenn geti, ondan sonra ise
onlarn bana bn el-Acz (yal kadnn olu) denilen Hzkl b. Nr (Bz) geti. Hzkl'e bn elAcz denilmesinin sebebi u idi : Hzkl'in annesi, ya bir hayli ilerlemesine ramen Allah' tan bir
erkek ocuk istemiti, Allah da onun dileini kabul ederek Hzkl'i ihsan etti. te bu yzden ona bn
el-Acz denildi. Hzkl, lm bir kavmin diriltilmesi iin Allah'a dua etti, Allah da onun duasn
kabul ederek onlar diriltti.
Bu hdisenin sebebi u idi : Rverdre (Dverdn?) adndaki bir kasabada veba hastal ba
gstermi, burann ahlisi kasabalarn terk ederek baka bir tarafa gidip oraya yerlemilerdi.
Kasabada kalanlarn pek ou lm, terk edenler ise sa kalmt. Veba hastal kalktktan sonra
kasabalarn terk edenler, tekrar yerlerine geri dnmlerdi. Bu srada kasabada sa kalanlar: "Bu
arkada ve dostlarmz kasabay terk etmekle bizden akll hareket ettiler, eer biz de onlar gibi
hareket etseydik hi birimiz lmez sa kalrdk." dediler. Ertesi yl tekrar veba hastal ba
gsterdi, bu defa kasaba halk hep birlikte kasabalarn terk ettiler. Kasabalarn terkedenlerin says,
bir rivayette otuz bin ksur, dier bir rivayette bin, bir baka rivayette ise drt bin kiiden ibaretti.
Bu rakamlar zerinde daha baka rivayetler de vardr. Nihayet kasabalarn terkedenler, daha nceki
yere gelip yerletiler. Bu srada Allah tarafndan gnderilen bir melein sayhasyla onlarn hepsi
lmt, daha sonra kemikleri ryp orta yerde kalmt. te onlarn rm kemiklerinin
yanndan gemekte olan Hzkl onlar grnce durdu ve onlarn tekrar yeniden diriltilmele-ri hususunu
dnd.
Bunun zerine vahiy yoluyla Allah (C.c.) ona : "Ey Hzkl! Benim onlar nasl dirilteceimi grmek
ister misin?" buyurdu. O da : "Evet, grmek isterim." dedi. Bu srada kendisine : "yle ise onlara
seslen." denildi. Bunun zerine Hzkl: "Ey rm kemikler! Allah size bir araya toplanmanz
emrediyor." diye seslendi. Bu emir zerine hemen kemikler uuarak bir araya gelip iskeletler haline
geldiler. Bundan sonra Hzkl tekrar : "Ey iskeletler haline gelen kemikler! Allah size ete
brnmenizi emrediyor." diye seslendi. Bunun zerine iskeletler, etlenip kana hrndler, hatta
ldkleri esnada zerlerinde bulunan elbiselerini dahi giydiler. Bu defa Hzkl: "Ey Ruhlar! Allah
size eski bedenlerinize dnmenizi emrediyor." diye seslendi. Hulsa ruhlarn cesedlere girmesi
zerine onlar dirip ayaa kalktlar ve dirildikleri zaman : "Ey Rabb'imiz! Seni tenzih eder, sana
hamd ederiz. Senden baka ilh yok, ancak sen varsn." dediler. Bundan sonra onlar diri olarak kendi
toplumlarnn yanlarna geri dndler; halbuki onlar, bunlar lm biliyorlard. Onlar kendi
kavimlerinin yanlarna dndklerinde yzlerinde lm belirtileri vard. Hatta onlar, bundan sonra
nasl elbise giyerlerse giysinler, giydikleri elbiseler mutlaka kirli kefen eklini alyordu. Daha sonra
onlar tekrar ecelleri ile ldler, kendilerinden sonra da Hzkl vefat etti.
Hzkl'm sriloullar arasnda ne kadar kald zikredilmemitir. Bir rivayete gre, diriltilen bu

kiiler Hzk'in kendi kavmi idi. Onlar ldkleri zaman Hzkl alayarak: "Ey Rabb'im! Ben sana
ibadet eden ve seni zikreden bir kavmin ierisinde bulunuyordum. imdi ise tek bama kaldm."
diyerek zntsn dile getirdi. Bunun zerine Allah (C.c.) ona : "Onlar yeni batan tekrar
diriltmemi ster misin?" dedi. O da : 'Evet, isterim." karln verdi. Allah ona : "Onlarn hayatn
sana baladm." buyurdu. Bunun zerine Hzkl len kavminin insanlarna hitaben: "Allah m izniyle
[65]
dirilin." diye seslendi. Onlar, Allah'n izniyle dirilip bir mddet daha onunla birlikte yaadlar.
HZ. LYS (A.S.)
Hz. Hzkl vefat edince, sriloullarnn arasnda bir takm uygunsuz hadiseler meydana geldi ve
onlar Allah'a olan ahitlerini terkedip putlara tapmaa baladlar. Bunun zerine Allah (C.c.) onlara,
lys b. Ysn b. Finhs b. el-Azr (Ayzr) b. Harun b. mrn' peygamber olarak gnderdi.
Hz. Musa'dan sonra sriloullarma gnderilen peygamberler. Tevrat'n hkmlerinden unutulanlar
yenilemek iin gnderilirlerdi. Hz. lys, sriloullarnn hkmdarlarndan Ehb adnda bir
hkmdarn yannda bulunuyordu; Ehb ise onu dinler ve onun szlerini tasdik ederdi, lys (A.s.) da
ilerinde ona yardmc olurdu. sriloullar ise bu srada Ba'l adnda bir puta tapyorlard. Hz. lys
onlar Allah'n birliine ve O'na ibdet etmee davet etti; Halbuki sriloullar ancak kendi
hkmdarlarnn szlerine kulak asar, onlarn szlerini dinlerlerdi. Bu srada ise sriloullarnn
hkmdarlar dank vaziyette idiler ve hi bir hkmdar belli bir blgede hkm sryor ve o
blgeyi haraca balyordu.
Bir gn Hz. lys'm yannda bulunduu hkmdar ona : "Allah'a yemin ederim ki, ben senin davet
ettiin dinin batl olduu kanaatindeyim. nk ben sriloullarnn hkmdarlarndan falan ve
falan'm putlara taptklarn gryorum. Fakat buna ramen onlarn yiyip itiklerini, dnya
nimetlerinden faydalandklarn, puta tapmalarnn kendilerine bir zarar olmadn, hatta puta
tapmalarnn dnyalklarndan hibir eyi eksiltmediini grmekteyim. Hem bizim onlardan stn
olan bir tarafmz da yoktur." dedi.
Bunun zerine Hz. lys istirc'da bulunarak (Biz Allah iiniz, muhakkak O'na dneceiz, diyerek)
yannda bulunduu hkmdardan ayrld. Sonra bu hkmdar da dierleri gibi putlara tapmaa
balad.
Bu hkmdarn m'min, fakat imann gizleyen slih bir komusu vard ve bu kiinin hkmdarn
saraynn kenarnda bir bahesi mevcuttu. Hkmdar ise komularna ok iyi davranyordu. Bu
hkmdarn er ve kfrde ei menendi bulunmayan bir kars vard. Bir gn kars hkmdara bu
adamn bahesini elinden almasn syledi; fakat hkmdar karsnn bu szn. dinlemedi.
Hkmdar bulunduu beldeden bir yere gittii zaman yerine halef olarak kars bakar ve halkn
arasna kard. Bir defasnda hkmdar ehirden uzaklamt; ite bu srada kars bostan sahibi
kiinin aleyhine hid tutup kocas hkmdara svdn ileri srerek onu ldrp bostanna el
koymutu. Nihayet hkmdar geri dnd zaman karsnn bu hareketine fena halde fkelendi ve bu
hadiseyi gznde bytt ve ok yadrgad. Bunun zerine kars ona : "Olan oldu." diyerek kocasn
yattrmaa alt. Bu srada Allah Hz. lys'a, hkmdar ve karsna gidip baheyi sahibinin
miraslarna geri vermelerini, vermedikleri takdirde kendisinin onlara gazap edip bahenin iinde
kendilerini helak edeceini ve bu baheden ok az bir mddet faydalanacaklarm sylemesini
vahyetti.

Bunun zerine Hz. lys hkmdar ve karsna durumu bildirdi; fakat onlar hakka yaklamadlar.
Hz. lys, sriloullarnn kfr ve hakszlk zerinde driendiklerini grnce onlarn aleyhine dua
etti. Bunun zerine Allah (C.c.) onlara yl yamur yadrmad; bu yzden hayvanlar, kular,
bcekler ve aalar telef oldular, hatta insanlar ok iddetli bir skntya dtler. Bu srada Hz. lys
sriloullarnn kendisine bir ktlk yapmalarndan korkarak gizlenmiti; rzk ise onun ayana
geliyordu. Sonra bir gece Hz. lys s-riloullarmdan bir kadnn evine snmt; bu kadnn Elyesa'
b. Ahtb (Uhtb?) adnda bir olu vard ve olu ar bir hastala yakalanmt. Hz. lys'm duasyla
Elyes', iinde bulunduu ar hastalktan afiyet bulup ifaya kavutu ve lys'a tbi olup ona
baland. Hatta Elyasa' lys ile beraber bulunur, onunla sohbet eder, onun sylediklerini tasdik
ederdi. Nihayet Hz. lys yalannca Allah (C.c.) vahiy yoluyla ona : "Ey lys! Sen hayvanlar, kular,
bcekler ve bunlar gibi bir ok yaratklarn telef olup yok olmasna sebeb oldun. Halbuki sadece
sriloullar isyan etmiti." buyurdu. Bunun zerine Hz. lys : "Ey Rabb'im! Bana msaade et, bu
defa sriloullarmn lehine dua edeyim, skntlardan kurtulmalarna sevineyim, umulur ki onlar hak
yola dnerler." dedi ve sriloullarnn yanna gelerek onlara : "Kusurlarnz yznden hem siz, hem
de hayvanlar ve dier yaratklar helak oldu. Eer siz, yaptklarnz yznden Allah'n size gazap
ettiini renmek ve benim sizi davet ettiim eyin hak olduunu bilmek isterseniz, putlarnzla
birlikte ortaya kn ve onlara dua edip yal-varn, eer bu putlar dualarnza icabet eder, isteklerinizi
yerini? getirirlerse, iddia ettiiniz gibi putlara tapmak hak olur. ayet onlar dualarnza icabet etmez
ve isteklerinizi yerine getirmezler ise, o zaman btl yolda olduunuzu anlam olursunuz ve bu yolu
brakrsanz, ben de sizin iin Allah'a dua ederim, bu vesile ile sizi skntlardan kurtarr." dedi
Bunun zerine sriloullar ona : "Gerekten imdi yerinde bir sz syledin." dediler. Fakat onlar
fazla zaman geirmeden hemen harekete geerek putlaryla birlikte ortaya ktlar ve onlara dua edip
yalvarmaa baladlar. Ancak ne var ki, putlarndan dua ve yalvarmalarna bir karlk alamadlar,
sknt ve darlktan da kurtulamadlar. Bunun zerine hemen Hz. lys'a koarak ona : "Biz mahvolduk,
bizim iin Allah'a dua et." dediler. Hz. lys onlarn skntlardan kurtulmalar ve kendilerine yamur
yadrlmas iin Allah'a dua edip yalvard. Bu srada sriloul-larnn gzlerinin nnde kalkan
gibi bir bulut belirdi ve gittike bymee balad. ok gemeden Allah (C.c.) bu buluttan bol
miktarda yamur gnderdi; bylece memleketleri yamur sebebiyle yeniden dirildi ve Allah onlar
iinde bulunduklar skntlardan kurtard. Fakat onlar btl yollarn brakmadlar ve hak yola da
dnmediler. Bunun zerine Hz. lys, Allah (C.c.)'tan ruhunu kabzetmesini ve kendisini onlarn
elinden rahata kavuturmasn istedi.
Hz. lys'm bu duasndan sonra Allah ona bir kanat takt ve nurdan bir de elbise giydirdi. Ayrca
ondan yemek ve imek zevkini de kesti. Bylece lys hem. insan, hem melek, hem yer ve hem de gk
zelliklerini tayan bir varlk oldu.
Bu arada Allah (C.c.) hkmdar ve kavminin basma bir dman musallat etti ve bu dman onlara
kar zafer elde edip hkmdarla karsn gasbettikleri bahenin ierisinde ldrd, etleri
[66]
rynceye kadar onlar bahenin ierisine brakt.
HZ. ELYESA' (A.S.)'IN PEYGAMBERL VE SRLOULLARINDAN TBUTUN
ALINMASI
Hz. lys sriloullarn braknca, Allah (C.c.) onlara Elyesa' peygamber olarak gnderdi. Hz.

Elyesa' sriloullarnn arasnda Allah'n diledii kadar kald, sonra Allah onun ruhunu kabzetti.
Bundan sonra sril-oullarun arasnda hata ve isyanlar oald. Halbuki iinde seknet {moral
gc) ve Musa ile Harun ailesinin geriye braktklar bir kalnt bulunan, melekler tarafndan tanp
getirilen Tbut onlarn yanlarnda bulun-makta3'rd ve onu birbirlerinden tevars ederek devralp
gelmektelerdi. Hatta onlar dmanla karlatklar zaman Tbut'u ordunun nnde bulundururlar, bu
vesile ile Allah (C.c.) onlarn dmanlarn mutlaka hezimete uratrd.
Seknet denilen ey, kedi bana benzeyen bir nesne idi. te bu seknet denilen nesne Tbut'un iinde
kedi gibi ses verdii zaman sriloullar kendilerine yardm geleceini anlar ve fetihler yaparak
muzaffer olurlard. Daha sonra onlarn bana lf admda bir hkmdar geti, o zamana kadar Allah
onlar dmanlarndan koruyordu. Nihayet onlarn hat ve ktlkleri oald bir zamanda
zerlerine gelen dmana kar koydular ve Tbut'u kardlar. Fakat sava neticesinde dman
onlara galip gelerek Tbut'u ellerinden ald ve onlar hezimete uratt.
sriloullarnm hkmdarlar l Tbut'un ellerinden alndn renince, zntsnden ld.
Bundan sonra dman onlarn topraklarna girip yama hareketlerine giriti ve esirler alarak geri
dnd. sriloullar bir hayli zaman alkant ve srtme ierisinde kaldlar. Hatta zaman zaman
azgnlk ve taknlklar yaptklar zaman, Allah (C.c.) onlardan intikam alacak kimseleri balarna
musallat ederdi. Tevbe edip de taknlklar braktklar zaman ise Allah, dmanlarnn errinden
onlar korurdu. Hz. Ya b. Nn'un vefatndan Emuvl (smail)'in peygamber olarak gnderilmesine
ve hkmdar Tlut'un gelip Tbut'u alarak onlara geri vermesine kadar sriloullarnn hal ve
vaziyetleri byle devam edip gitti.
Hz. Ya b. Nn'un vefatndan, sriloullarnn bazen hakimler, bazen hkmdarlar, bazen de
mtegallibe (mstebid) ler tarafndan idare edilip hkmdarln tekrar kendilerine ve
peygamberliin EmuvPe gemesine kadar drt yz altm yl gemitir.
sriloullarnn bana ilk nce Hz. Lt'un neslinden gelen Kevn adnda birisi musallat olmu ve
onlar sekiz yl istibdad altnda ezip perian etmitir. Daha sonra sriloullarm Kevn'm
istibdadndan Kk Klib'in Atnil adndaki kardei kurtarm ve krk yl onlarn banda kalmtr.
Bundan sonra sriloullarnn bana Acln adndaki hkmdar musallat olmu ve onsekiz yl onlarn
banda kalmtr. Sonra sriloullar-n onun istibdadndan Bnymin'in torunu Ehz (Ehd,
Ehvez?) kurtarm ve seksen yl balarnda-kalmtr.
Acln'dan sonra sriloullarnm bana Ken'nlerden Ybn adnda bir hkmdar musallat olmu ve
onlar yirmi yl idaresi altnda tutmu, daha sonra sriloullarm kendi peygamberlerinin neslinden
gelen Deb-r adndaki bir kadn kurtarmtr. Bu esnada sroullarn bizzat bu kadn idare
etmemi, onun nmna Brk adnda biri krk yl ynetmitir.
Bundan sonra sriloullarnm bana Hz. Lt'un neslinden gelen bir kavim musallat olmu, onlar'
yedi yl hkimiyeti altnda tutmu, daha sonra onlar Neftl b. Ya'kb'un evladndan Ced'n b. Yuv
(Yava?) adndaki birisi kurtarm ve onlar krk yl idare ettikten sonra vefat etmitir. Kendisinden
sonra sriloullarm yl mddetle olu Ebmlah (Ebmelek?) idare etmi, ondan sonra idareyi
Ebmlah'm daysnn olu - bir riyavette amcasnn olu - Fvv'nm olu Fla' (Tla?) stlenmi ve
yirmi yl onlar idare etmitir. Fla'dan sonra sriloullarnm basma Y'r adnda birisi gemi ve
onlar yirmi iki yl idare etmitir.
Bundan sonra da srloullarmih bana Filistin ahlisinden Amn oullan gemi ve onlar onsekiz
yl idareleri altnda tutmulardr. Daha sonra sriloullarm srayla Filistin halkndan Yeftah
(Yeftuh?) adnda birisi alt yl,' Yebahsn (Yecsn) yedi yl, ln on yl, Litrn (Kirn) (bazlar ona

krn der) sekiz-yl idare etmilerdir.

Daha sonra Filistin ahlisi sriloullarm kahredip ezmi ve onlar krk yl idareleri altnda
tutmulardr. Bundan sonra sriloullarma mensup olan emsn onlar yirmi yl idare etmitir.
emsn'dan sonra sriloullar on yl bakansz ve idarecisiz yaamlardr. Bundan sonra
sriloullarnm idaresinin bir khin olan l stlenmi, bir rivayete gre onun dneminde Filistin
halk Tbut'u ele geirmitir. l'nin idareyi ele almasndan krk yl getikten sonra Emuvl
peygamber olarak gnderilmi ve onlar yirmi yl idare etmitir. Sonra onlar Emuvl'den Allah'a
[67]
yalvarp kendileriyle birlikte dmanlara kar savaacak bir hkmdar gndermesini istediler.
HZ. EMUVL (ML) VE TLT'UN DURUMU
Emuvl b. Bl hakknda anlatlan haberlere gelince : sriloullar-mn balarna gelen felketler
uzayp, dmanlar kendilerine gz dikip, Tbut da ellerinden alnnca, karlatklar her
hkmdardan korkar hale geldiler. Msr ile Filistin arasndaki blgede hakimiyetim srdren Ken'
anlerin hkmdar Clt onlarn zerine gitti ve zafer elde ederek onlar vergiye balad, ellerindeki
Tevrat' da ald. Bunun zerine onlar, birlikte savaacaklar bir peygamber gndermesi iin Allah'a
dua ettiler. Kendilerinden peygamber gelen on' iki slle tamamen yok olduklarndan geriye yalnzca
hamile br kadn kalmt. sriloullar, bu kadnn douraca ocua olan rabetlerini dnp, bu
kadmm bir kz ocuu dourup da onu bir erkek ocukla deitirmesinden endie ederek onu bir eve
kapattlar. Nihayet kadn bir olan ocuu dourdu ve ona "Allah duam kabul etti" manasna gelen
Emuvl adn verdi.
Ona bu ismin verilmesinin sebebi u idi: Bu kadn ksrd, kocasnn ise baka bir hanm daha vard
ve bu hanmndan on tane ocuu olmutu. kinci kadn fazla ocuu olmas sebebiyle ksr olan
kadna hakszlk edip kt davrand. Bu sebeble ksr olan yal hanmn kalbi incindi ve kendisine
bir olan ocuu ihsan etmesi iin Allah'a yalvard. Allah da onun gnllnn krklna merhamet
etti ve annda hayz grmee balad, kocas ona yaklanca da hamile kald. Gebelik mddeti bitince
bir olan ocuu dourdu ve adn Emuvl koydu. Emuvl byynce, onu annesi Tevrat' renmesi
iin Beyt'l-Makdis'e teslim etti ve sriloullar-nin limlerinden yal birisi ihtiyalarn
karlamay zerine alarak onu evlat edindi.
Emuvl'in Allah tarafndan peygamber olarak gnderilecei a gelince, namaz kld bir srada Hz.
Cebrail gelerek bu yal limin sesine benzeyen bir sesle seslendi. Bunun zerine Emuvl yal
limin yanma geldi ve ona: Ne stiyorsun? diye sordu. O da Emuvl'in korkmasn istemediinden
: Ben seni armadm demeyi uygun grmedi ve ona : Git, uyu. diye cevap verdi. Bunun zerine
Emuvil geri dnp gitti. Fakat Cebrail (A.s.) ona, ayn ekilde bir daha seslendi. Emuvl tekrar
yal limin yanna geldi. Bu defa yal lim ona : Evldm! Geri dn, seni arrsam bir daha
gelme. dedi. Ayn durum nc defa tekrarlannca, bu sefer Cebrail (A.s.) Emuv'e grnd, ona
kavmini uyarp korkutmasn emretti ve Allah'n, kendisini peygamber olarak gnderdiim bildirdi.
Bunun zerine Emuvl sriloularm hakka davet etti; fakat onlar onu yalanladlar, ancak daha
sonra ona itaat ettiler. Bundan sonra Emuvl onlar on yl, dier bir rivayete gre ise krk y idare
etti.
Clt adndaki hkmdarlaryla birlikte Amlika ahlisinin sriloul-larn sindirmeleri ve onlar
ldrmeleri o raddeye gelmiti ki, nerdeyse top yekun onlar yok edeceklerdi. Nihayet sriloullar

bu durumu grnce : Kendi peygamberlerine : "Bize bir hkmdar gnder, biz de Allah yolunda
savaalm." dediler. (Emuvl onlara) : "Ya size sava (farz olarak) yazlnca savamazsanz?" dedi.
Onlar : "Biz, yurtlarmzdan karlm, oullarmzn arasndan uzaklatrlm iken Allah yolunda ne
diye savamayalm" dediler. (Bakara, 246).
Bunun zerine Emuvl Allah'a dua etti. Allah (C.c.) da ona bir as le ierisinde ya bulunan bir
trke (ok kab) gnderdi. Ayrca ona :Sizin sahibiniz (komutasnda savaacanz kii) bu asnm
boyunda olacaktr. Eer biri yanma girerken bu tirketeki ya kaynayarak fokurdayp ses karrsa,
ite o kii sriloullarnm hkmdar olacaktr. Bu ya onun bana sr ve onu sriloullarnm
bana hkmdar olarak geir. dedi. Bunun zerine herkes kendi boyunu as le lmee balad.
Fakat onlar asnm boyunda olamadlar. Tlt debb (tabak) idi, bir rivayette onun saka olup su
satt da sylenir. Eeini yitiren Tlt onu aramaa km-ti; Emuvl'in bulunduu yerden
geerken onun yanma girip kaybolan eeini bulmas iin Allah'a yalvarmasn istedi. Tlt ieri
girince ya fo-kurdayarak kaynamaa balad. Nihayet onlar Tlt'un boyunu ltklerinde as ile
ayn boyda olduunu grdler. Bunun zerine : Peygamberleri onlara : "Allah Tlt'u size hkmdar
olarak gnderdi." dedi. (Bakara, 247).
Tlt Srynce'de vl'dur. Buna gre onun nesep eceresi: vl b. Kays b. Enmr b. Drr b.
Yahruf b. Yeftah (Yeftuh?) b. b. Bnymin b. Ya'kb b. shk'tr.
Emuvl bunu onlara syleyince, sriloullar ona : u andakinden daha byk bir yalan sylemi
deilsin. Biz hkmdar soyundan geliyoruz, Tlt'un fazla bir mal yoktur ki onun peinden gidelim.
dediler. Bunun zerine Emuvl onlara : Allah onu (Tlt'u) sizin zerinize (hkmdar) seti, ona
bilgice ve vcuta da bir stnlk verdi. (Bakara, 247) dedi. Bu sefer onlar : Eer doru sylyor
isen, bize br yet (almet) gster. dediler. Bunun zerine Emuvl onlara : Onun hkmdarlnn
almeti, Rabb'inizden iinde sekine (moral gc) ve Musa ailesi ile Harun ailesinin braktklarndan
bir kalnt olmak zere, melekler tarafndan tanarak gelecek olan Tbt'tur. (Bakara, 248) dedi.
Ayette geen "sekine" bir kedi bandan ibarettir. Bir rivayette "sekine" 'nin "iinde peygamberlerin
kalplerinin ykand altmbir kap." olduunda sylenir. Daha bu hususta baka rivayetler de vardr.
Tbut'un iinde inci, yakut ve zebercedden levhalar da vard. Ayette geen "bakiyye" ise, Hz.
Musa'nn asas ile levhalarn paralarndan ibarettir.
Melekler, gndzn ve herkesin gzleri nnde, gkle yer arasnda bu Tbut'u tayarak Tlt'a
getirdiler. Tlt ise bu Tbut'u karp onlara gsterdi. Fakat onlar kzarak onun hkmdarln ikrar
edip kabul ettiler ve istemeyerek onunla birlikte (savaa) ktlar. Onlarn says ise seksen bin idi.
Sava iin yola ktklar zaman Tlt onlara : Allah sizi bir rmakla imtihan edecektir. Kim ondan
ierse benden deildir. Ondan (kana kana) tatmayip sadece eliyle bir avu alan bendendir.. (Bakara,
249) dedi. Burada bahsi geen rmak Filistin, bir rivayette ise rdn rmadr. Buna ramen ok az
bir ksm dnda herkes o rmaktan iti. meyenlerin says ise sadece drt bin kii idi. O rmaktan
ien susad; ancak avulaya-rak ienlerin susuzluklar kalmad.
Nihayet : Tlt ve beraberindeki iman eden kiiler rma anca..
(Bakara, 249) Clt onlar karlad. Clt olduka fazla bir kuvvete sahipti. Onun kuvvetini
grenlerin bir ou geri dndler ve : Bugn C-lt'a ve askerlerine kar bizim gcmz yetmez..
(Bakara, 249) dediler. Bu srada Tlut'la birlikte, Bedir savama katlanlarn says kadar, yz on
ksur kii kalmt. Nihayet geri dnenler dndkten sonra kalanlar : Nice az bir topluluk var ki,
Allah'n izniyle sayca ok topluluklar yenmitir. Allah, sabredenlerle beraberdir. (Bakara, 249)
dediler.

Onlarn arasnda on olu ile birlikte Hz. Dvud (A.s.)'m babas da vard. Hz. Dvud ise
sa'nn en kk olu idi. O, geride kalp onlarn davarlarn otlatyor ve onlara yemek tayordu. Bir
gn Dvd babasna: Babacm! Ben sapanmla attm her eyi vurup yere dryorum. dedi,
sonra : Bir gn dalarn arasna girmitim, orada yere km bir arslan grdm. Srtna bindim,
kulaklarndan tuttum ve hi korkmadm. diyerek szlerine devam etti. Dvud, bir baka gn yine
babasnn yanma gelip ona : Ben, dalarn arasnda yrrken tebih getiriyorum. stisnasz btn
dalar benimle birlikte tebih ediyor. dedi. Bunun zerine babas ona : Sana mjdeler olsun! Bu,
Allah'n sana verdii byk bir hayrn almetidir. dedi.
Allah (C.c.) Tlt ile birlikte bulunan peygamber (Emuvl)'e ierisinde ya bulunan bir trke ile
demirden bir elbise yollad ve bunlarla birlikte onu Tlt'a gnderdi. O. Tlt'a : Aranzdan Clt'u
ldrecek kii, bu ya kaynaymcaya ve trketen szp dar akmcaya kadar bann zerine koyacak,
sonra yzne akmayaca gibi, bann zerinde ta gibi kalacak, daha sonra da o bu elbisenin
ierisine girip onu dolduracaktr. dedi. Bunun zerine Tlt, sriloullarm ard ve onlar
denedi; fakat hibir kimse bu evsafa uygun dmedi. Bundan sonra Tlt davar otlatan, Davud'u
aldrp getirtti. Dvd yolda gelirken taa rastlad ve talar dile gelip ona : Ey Dvd! Bizi
yanma al, Ct'u bizimle ldreceksin. dediler. Nihayet Dvd bu talar alp torbasna koydu. Bir
ara Tlt: Clt'u kim ldrrse kzm ona vereceim ve lkenin her tarafndan onun mhrn
geerli klacam. demiti.
Nihayet Dvd, Tlt'un huzuruna geldiinde, trkei bann stne koydular. Hulasa trkein
iindeki ya kaynad ve Dvd ondan srnd. Sonra demir elbiseyi giydi ve iini doldurdu. Halbuki
Dvud hastalkl, rengi morumsu ve saryd. Elbisenin iine girince, daralmaa balad ve onu
epevre sard. te buna, hem Emuvl, hem Tlt ve hem de sril-oullar sevindiler. Bunun
zerine onlar, Clt'un zerine yryp savamak zere saf hline gelip dizildiler. Bu arada Dvd,
Clt'a doru ilerledi, talar alp onlar sapanna yerletirdi ve Clt'a onlar savurup att. Davud'un
att ta Clt'un gzlerinin arasna isabet etti ve kafasn delip onu ldrd. Onun att ayn ta
isabet ettii herkesi delip geiyor ve onlar ldryordu. Nihayet Allah'n izniyle Clt'un askerleri
yenildiler. Bundan sonra Dvd geri dnp kzn Davud'a nikahlad; hkimiyeti altndaki topraklar
zerinde Davud'un mhrn de geerli kld. Bundan sonra Halk Davud'a ynelip ona sevgi
beslediler.
Bunun zerine Tlt, Davud'u kskanmaa balad ve onu gafil avlayp ldrmek istedi. Fakat Dvd
durumu renince onun yanndan ayrld ve giderken de yatana bir arap tulumu brakp stn
rtt. Tlt, Davud'un uyuduu yere girdiinde Dvd kam bulunuyordu. Bunun zerine Tlt
tuluma bir darbe indirdi ve tulumu deldi. Bu arada azna bir damla arap geldi. Bunun zerine o,
Dvd iin : Allah Davud'a merhamet etsin, ne kadar da ok arap iiyormu? dedi.
Nihayet sabah olunca Tlt, hibir ey yapmam olduunu anlad ve Davud'un kendisini gafil avlayp
ldrmesinden korkmaa balad. Bunun iin de muhafz ve bekilerinin saysn artrd.
Bundan sonra Dvd, Tlt uykuda iken evinin n tarafndan ieri erirdi; birini ba ucuna, dierini de
ayaklarnn u ksmna olmak zere iki ok brakp gitti. Tlt uykusundan uyanp oklar grnce :
Allah Davud'a merhamet eylesin, o benden daha hayrl imi; ben onu elime geirdim ve onu
ldrmek istedim, o ise beni eline geirdi, fakat ldrmedi. dedi. Tlt, her ne kadar onun peinden
gizli ajanlar gnderdiyse de onu ele ge-iremediler.
Bir gn Tlt binei zerinde giderken Davud'u grd ve onun peine takld- Dvd da ondan kap
dadaki bir maaraya gizlendi. Allah (C.c.J Tlt'un basiretini balad ve Davud'un izin kaybetti.

Bundan sonra Tlt btn alimleri ldrd. Geriye ancak ism-i a'zam' bilen bir kadn kalmt, onu
da ldrmesi iin bir adama teslim etti; fakat adam kadna acyp ldrmedi ve onun durumundan hi
kimseye sz etmedi.
Bundan sonra Tlt, pimanlk duydu ve tevbe etmek istedi; hatta o kadar alamt ki, halk ona
acmaa balad. Tlt, her gece mezarla gider ve : Allah akna, kim benim iin tevbe etme
imkan olduunu biliyorsa sylesin. derdi. Tlt, bu szn devaml surette tekrarlaynca kabirlerin
birinden kendisine : Ey Tlt! Bizi hayatta iken ldrdn yetmiyormu gibi, imdi ldkten sonra
da m bizi rahatsz edeceksin? diye bir ses geldi. Bunun zerine Tlt daha ok alamaa ve
zlmee balad. Bu srada ad geen kadn ldrmesini emrettii adam, Tlt'a ac ve ona : Ben
sana bir lim gsterecek olursam, belki onu da ldrrsn. dedi. Tlt : Hayr, ldrmem. diye
cevap verdi. Bu adam Tlt'tan sz stne sz aldktan sonra o kadn ona haber verdi. Bunun zerine
Tlt adama : Ona sor bakalm, tevbe etmem mmkn olur mu? dedi. Nihayet adam kadnn yanna
gelerek Tlt'un tevbe etmesinin mmkn olup olmayacan sordu. Kadn, adam : Onun tevbesinin
kabul edileceine dir hibir ey bilmiyorum; fakat sizin bildiiniz bir peygamber kabri var rai?
diye sordu. Bunun zerine onlar: Evet, vardr. Biz Hz. Ya' b. Nn'un kab--rini tanyoruz."
dediler. Nihayet kadn onlarla birlikte Ya'm kabrine gitti ve dua etti. Bunun zerine Ya' b. Nn
kabrinden kt ve onlar ba ucunda grnce : Ne istiyorsunuz? diye sordu. Onlar : Tlt'un
tevbesi kabul olunur mu? diye sormaa geldik. dediler. Ya' b. Nn onlara: Ben onun iin u
syleyeceimden baka kabul olacak bir tevbe bilmiyorum : O mlknden ve saltanatndan tamamen
syrlr, ocuklaryla birlikte Allah yolunda savar ve btn ocuklar ldrlr, sonra kendisi
savaa devam eder, en sonunda kendisi de ldrlrse, belki o zaman tevbesi kabul edilir. dedi. Bu
szleri syledikten sonra Ya' l olarak yere dt. Bu defa Tlt, ocuklarnn kendisinin
peinden gelmeyeceklerinden korktuu iin eskisinden daha zntl olarak geri dnd. Hatta Tlt
gz kapaklar dp, vcdu zayf dnceye kadar alayp szlad. Nihayet oullan onun halini
sorduklarnda, onlara durumu anlatt. Bunun zerine oullar savaa hazrlandlar ve ldrlnceye
kadar onun nnde savamaa devam ettiler. Tlt, oullarnn savata ldrlmesinden sonra da
savaa devam etti ve en nihayet kendisi de ldrld.
Rivayet edildiine gre, Tlt'a tevbe. etmesinin eklini haber vermek zere diriltilen peygamber
Elyasa', bir rivayette ise Emuvl idi. Dorusunu ise Allah bilir.
[68]
Tlt'un ldrlnceye kadar geen hkmdarlk dnemi krk yldr.
HZ. (DVD) (A.S.)'UN HKMDARLII
Hz. Davud'un neseb eceresi, Dvd b b. Uveyd (bed) b. B'z b. Salamn b. Nahn b. Amm
Nzeb (Ndib) b. Rm b. Hasrn b. Frd b. Yahd b. Ya'kb b. shk'tir.
Hz. Dvd ksa boylu, seyrek sal ve mavi gzl idi. Tlt ldrlnce, sriloullar Hz. Davud'a
gelerek Tlt'un hazinelerini kendisine verdiler ve onu balarna hkmdar yaptlar.
Rivayet edildiine gre, Hz. Dvd (A.s.) Clt'un ldrlmesinden nce hkmdarla gemiti. Bu
srada onun hkmdarla gemesinin sebebi u idi: Allah (C.c.) vahiy yoluyla Emuvl'e, Tlt'un
Medyen'e giderek orada bulunanlar istisnasz ldrmesi iin ona emir vermesini bildirmiti. Bunun
zerine Tlt, Medyen'e gidip hkmdarlarnn dnda kalanlar ldrd; hkmdarlarn ise esir
alp getirdi. Bu srada Allah (C.c.) Emuvl'e vahiy yoluyla : Benden Tlt'a syle : "Ben ona bir
emir verdim, o ise emrimi yerine getirmedi. Hkmdarl ondan ve onun neslinden kesinlikle

alacam ve bir daha hkmdarlk kyamete kadar onlara gemeyecektir. buyurdu. Bunun zerine
Allah (C.c.) Emuvl'e, Davud'u hkmdarla geirmesini emretti. Emuvl, Hz. Davud'u hkmdar
yaptktan sonra, o, Clt'un zerine yrd ve onu ldrd. Dorusunu ise Allah bilir.
Dvd, sriloullarmm bana hkmdar olunca, Allah onu hem peygamber ve hem de hkmdar
kld. Ayrca ona Zebur'u indirdi ve zrh yapmasn da retti. lk defa zrh yapan Hz. Dvd'dur.
Allah onun elinde demiri yumuatt; dalara ve kulara onunla birlikte tebih etmelerini emretti. Hatta
Allah hibir kimseye onun sesi kadar gzel bir ses vermedi. Hz. Dvd Zebur'u okuduu zaman vahi
hayvanlar el ile boyunlarndan tutulacak derecede ona yaklarlar ve sessizce onu dinlerdi.
Hz. Dvd (A.s.) ok ibdet eder ve oka alard. Geceleri namaz klar, senenin yarsn orulu
geirirdi, gece ve gndz onu drt bin kii korur, kendi elinin emeinden yerdi.
Hz. Davud'un hkmdarl dneminde Eyle ahalisi maymuna evrildiler. Bunun sebebi u idi:
Cumartesi gn kyya ok balk gelir, cumartesinden baka gnler ise kyya hi balk gelmezdi.
Bunun zerine onlar, denizin kenarlarna byk havuzlar yapp bunlarn ierisine su doldurdular.
Cuma gnnn son saatlerine doru havuzlar aarlar, ierisine su aktrlard, bu vesiyle ile
havuzlara giren balklar dar kamazd. Pazar gn olunca da onlar yakalayp tutarlard. Halktan
bazlar onlarn byle yapmamalarn istediler, fakat onlar byle yapmaktan geri kalmadlar. te
bunun zerine Allah onlar maymuna evirdi. Onlar gn bu ekilde meymun olarak kaldlar, sonra
[69]
da helak oldular.
Hz. Davud'un Oriya'nn Hanm le Olan Meselesi
Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Davud'u Oriya'nn karsyla imtihan etti. Bu hdisenin sebebi u idi:
Hz. Dvd zamann e taksim etmiti. Bir gn halkn anlamazlklarn haledip hkme balar, bir
gn uzlete ekilip Allah'a ibdet eder, bir gnn ise hanmaryla geirirdi. Hz. Davud'un doksan
hanm vard. Ayrca o, Hz. brahim'in, Hz. shk'm ve Hz. Ykub'un stnlklerine gpta ederdi.
Bir defasnda Hz. Dvd (A.s.) : Ey Rabb'im! Grdm kadaryla hayrn tmn atalarm alm
bulunuyor. Onlara verdiklerinin benzerini bana da ver. dedi. Bunun zerine vahiy yoluyla Allah ona:
Senin atalarn bir takm musibetlerle imtihan edildiler ve sabrettiler. brahim olunu boazlamakla
imtihan edildi, shk gzlerini kaybetmekle imtihan edildi, Ykub da olu Ysuf'a zlmekle imtihan
edildi. buyurdu. Hz. Dvd : Ey Rabb'im! Onlar imtihan ettiin ekilde beni de imtihan et ve
onlara verdiklerinin benzerini bana da ver. dedi. Allah (C.c.) ona vah-yederek: mtihan
edileceksin, kendini koruyup kolla. buyurdu.
Rivayet edildiine gre, onun imtihana ekilmesinin sebebi u idi: Hz. Dvd (A.s.) hibir ktlk
yapmadan bir gn geirebileceini iinden geirmiti. Nihayet kendini ibdete verdii gn gelince, bu
gnn ktlk yapmadan geirmee karar verdi, kapsn kapatp ibdete koyuldu. Aniden zerinde
btn gzel renklerin topland altndan bir gvercinin nne konduunu grd, ve onu yakalamak
istedi. Bu gvercin uup onun yakalamaktan mitsizlie dmeyecei kadar bir yakma kondu. Sonra
gvercin utu, o da onu takip etti. Nihayet bu vaziyette gvercini takip ederken ykanmakta olan bir
kadn grd ve gzelliine hayran kaldi. Bu kadn Davud'un yerdeki glgesini grnce, kendisini
salaryla rterek gizlenmee alt. Bu ise Hz. Davud'un rabetini iyice artrd. Bunun zerine Hz.
Dvd kadn hakknda bilgi toplamaa balad ve kocasnn bir snr boyunca askerlik hizmetinde
olduunu rendi. Hz. Dvd snr kumandanna haber gndererek, Oriya'nm savata Tbfun nnde

yrmemesini emretti. Tbt'un nnde ilerleyen kim olursa olsun yenilmez; ya zafer kazanr, ya da
ldrlrd. Snr komutan Hz. Davud'un dediini yapt ve Oriya ldrld.
Anlatldna gre, Hz. Dvd kadn grnce beendi ve kocasnn kim olduunu sordu ve ona :
Falan ordudadr diye cevap verildi. Bunun zerine Dvd (A.s.) ordu komutanna bir mektup
yazarak, onu bir asker birlik ile birlikte falan dmann zerine gndermesini emretti, komutan da bu
emri yerine getirdi. Neticede Allah ona zafer nasib etti ve komutan durumu bir mektupla Dvd
(A.s.)'a bildirdi. Bu defa Hz. Dvd komutana bir mektup yazarak onu daha kuvvetli olan falan
dmann zerine gndermesini emretti. Komutan emri j^erine getirdi; fakat o yine zafer kazand. Hz.
Dvd verdii emirle onun nc bir dmana kar gnderilmesini emretti, komutan bu emri de
yerine getirdi. Fakat Oriya nc seferinde ldrld, Dvd (A.s.) da onun karsyla evlendi.
Katde'nin demesine gre bu kadn Hz. Sleyman'n annesidir.
Baka bir rivayete gre, Hz. Davud'un gnah u idi: Ona, Oriya'nn hanmnn gzelliine dir haber
geldiinde, hell yoldan bu kadnn kendisinin olmasn temenni etmiti. Bu srada Oriya savaa
gitmi ve gittii savata ldrlmt. Hz. Dvd, Oriya'nn ldrlmesine bakasna zld kadar
zlmemiti. Dvd (A.s.), kendisini ibdete tahsis ettii bir gnde kapsn kapatm, mihraba
ekilip kendisini ibdete vermiti. te bu srada Allah tarafndan gnderilen iki melek anszn
kapnn dndaki bir yerden yanma girmilerdi. Hz. Dvd bu durumdan korkuya kapld. Yanma
gelen iki melek ise ona : Korkma, biz iki davacyz. Birimiz, tekinin hakkna tecavz etti. imdi
sen aramzda halt ile hkmet, haktan uzaklama. (Sd, 22) dediler. Bu arada onlardan biri : Bu
kardeimin doksan dokuz koyunu var, benim ise tek bir koyunum var- Byle iken: "Onu da bana ver"
dedi ve konumada bana ar bast (Yani bana galip gelerek koyunumu elimden ald). (Sd, 23)
dedi. Hz. Dvd tekine dnerek : Ne dersin? diye sordu. br : Doru sylyor. Ben
koyunlarm yze tamamlamak istedim ve onun bir koyununu da aldm. diyerek cevap verdi. Bunun
zerine Hz. Dvd ona : O takdirde senin bakasnn hakkna tecavz etmene gz yumamayz. dedi.
Melek de ona : Senin buna gcn yetmez. diye karlk verdi. Hz. Dvd : Eer ona koyununu geri
vermeyecek olursan, (burun ve alnn gstererek) u ve u yerlerine vururuz. diyerek tehdit etti.
Bunun zerine melek ona : Ey Dvd! Sen, u ve u yerlerine vurulmaa benden daha lyksn.
nk senin doksan dokuz hannm olduu hlde, Oriya'nm bir tek hanm vard. Nihayet ldrnceye kadar onun peini brakmadn, sonra da onun hanm ile evlendin. dedi. Bundan sonra
[70]
melekler onun gznden kayboldular
Nihayet Hz. Dvd mtihan edildiini ve iine dt durumu anlad. Bunun zerine hemen secdeye
kapand ve krk gn zaruri bir ihtiyac olmadka da bam secdeden kaldrmad. Bu arada Hz. Dvd
yle ok alad ki, gz yalarndan sulanarak biten otlar ban rtt. Sonra Hz. Dvd Allah'a : Ey
Rabb'im! Alnm yara oldu, gz yalarm tkendi; yine de ilediim gnah hakknda bana bir ey
sylenmedi? diyerek nida edip seslendi. Bu srada ona : A isen doyuralm, hasta isen if
verelim, zulme uradysan yardm edelim. eklinde bir nida geldi. Bunun zerine Hz. Dvd hkra
hkra yle alad ki, gz yalarndan biten otlar birden kuruyup sararverdi. te tam bu srada Allah
(C.c.) onun tevbesini kabul etti ve ona : Bam kaldr, seni yarhgayp affettim. buyurdu. Hz. Dvd
: Ey Rabb'im! Suumu baladn nasl anlayaym? Sen dil bir hkimsin, verdiin hkmde
adaletten sapmazsn. Yarn kyamet gn Ori-ya eliyle ban tutup ah damarlarndan kanlar akarak
senin Ar'mm nne gelip de : "Ey Rabb'im! una sor, ne diye beni ldrd?" diyecek olursa, o
zaman ne olacak? dedi. Bunun zerine vahiy yoluyla Allah (C.c.) ona : Kyamet gn olduu zaman

onu arrm ve seni bana balamasn isterim. Bylece o seni bana balar, ben de ona cenneti
balarm. buyurdu. Hz. Dvd : Ey Rabb'im! te imdi senin beni balayp affettiini
anladm. dedi.
Bundan sonra Dvd (A.s.) vefat edinceye kadar utancndan dolay doya doya bir daha gk yzne
bakamad. Hz. Dvd gnahn eline nak-etmiti, gz ona ilitii zaman eli titremee balard.
Kendisine, imesi iin kap iinde iecek bir eyler getirildiinde yarsn veya birini ier, hemen
gnahn hatrlayarak hkra Tkara alamaa balard; alarken de mafsallar birbirinden
ayrlacak gibi olur, sonra da getirilen kap gz yalaryla dolmu olurdu. Bu yzden : Hz. Davud'un
bir damla gz ya, btn yaratklarn gz yalarna mudildir. denirdi. Hz. Dvd, iledii gnah
avucunun iinde yazl olarak kyamet gn gelecek ve : Ey Rabb' im! Gnahm! Gnahm! Beni ne
geir! diyecek ve ne geirilecek, fakat (Allah'n affndan emin olmad iin) kendisini gven
iersinde hissetmeyecektir. Bu defa o : Ey Rabb'im! Beni geriye brak! diyecek, fakat yine kendini
emniyet iinde grmeyecektir.
Hz. Davud'un iledii gnah, sriloullarmm, kendisine itaat etmemelerine ve onu hafife almalarna
sebeb oldu. Sonra adnda ve Tlt' un kzndan olma bir olu ona kar karak halk kendi
etrafnda toplanmaa ard. sriloullarmm sapklar arasndan ona tbi olanlarn says zamanla
bir hayli oald. Nihayet Allah (C.c.) Hz. Davud'un tevbesini kabul edince bir grup insan onun
etrafnda topland ve o bunlarla birlikte olu 'ya sava at. Neticede olunu hezimete uratt. Bu
arada Hz. Dvd, kumandanlarndan birisini hezimete urayan olunun peinden gnderdi ve ona
yumuak ve iyi muamele etmesini emretti. Fakat Dvd (A.s.) olunu esir alp ldrmeden
getirmesini beklerken, hezimete urayan olunu tkib eden kumandan onu bir aaca kstrp yakalad
[71]
ve onu ldrd. Dvd (A.s.) olunun lmne ok zld ve kumandanna darl-d.
.
Bey t'l-M akdi s,'in nas ve Hz. Dvd (A.s.)'m Vefat
Rivayet edildiine gre Hz. Davud'un zamannda ortal kasp kavuran biri veba hastal ba
gsterdi. Bunun zerine Hz. Dvd halkn alp sonra ina edilecek olan Beyt'l-Makdis'in bulunduu
yere geldi. Meleklerin oradan ge ykseldiklerini grd iin oraya dua etmek zere gelmiti. Hz.
Dvd Kaya (Sahra)'mn yanma gelince durdu ve veba hastalnn kaldrlmas iin Allah'a dua etti.
Allah da onun duasn kabul buyurdu ve veba hastaln kaldrd. Bunun zerine onlar burasn
mescid edindiler. Beyt'l-Makdis'in inasna Hz. Davud'un hkmdarlnn zerinden on bir yl
getikten sonra baland ve inas tamamlanmadan nce de Dvd (A.s.) vefat etti. Dvd (A.s.) vefat
etmezden nce olu Sleyman'a Beyt'l-Makdis'in tamamlanmasn ve kardei sa'y ldren
kumandan ela ldrmesini vasiyet etti.
Hz. Dvd vefat edip Sleyman (A.s.) onu defnettikten sonra, babasnn emrini yerine getirmek zere
harekete geip nce kumandam ldrd, sonra da Beyt'l-Makdis'in inaatn tamamlad. Hz.
Sleyman Mes-cid'i mermerden yapm, altnla ssleyip mcevherler ile donatmt. Bunlar ise
btn cin ve eytanlar altrmak suretiyle baarmt. Hz. Sleyman, Mescid'i bitirdii gn byk
bir bayram yapt ve kurbanlar takdim etti. Allah (C.c.) da onun takdim ettii kurbanlar kabul buyurdu.
Hz. Sleyman nce ehri in ile ie balad, onu bitirdikten sonra Mescid'in imar ve
tamamlanmasna giriti. Bu binann nitelii hususunda aklen uzak grlen "bir takm eyler
sylenmitir, fakat onlarn burada zikredilmesine gerek yoktur.

Anlatldna gre, Mescid'in inasna ilk balayan Hz. Sleyman'dr. Hz. Dvd onu ina etmek
istedii zaman Allah vahiy yoluyla ona: Buras mukaddes bir ev olacaktr. Sen ise elini kana
bulam bulunuyorsun, bu mukaddes evi ina etmee lyk deilsin. Fakat olun Sleyman elini kana
bulamam olduundan bunu o ina edecektir. buyurdu. Hz. Sleyman hkmdarla geince bu
Mescid'i in etti,
Hz. Davud'un vefatna gelince : Onun bir cariyesi vard ve her gece kaplar kapattktan sonra
anahtarlar getirip ona teslim ederdi. Bundan sonra Dvd (A.s.) ibdete ekilirdi. Bir gece criye
kaplar kapattktan sonra evin ierisinde bir adam grd ve ona : Seni eve kim ald? diye sordu.
Adam : Ben hkmdarlarn yanma izin almadan girerim. diye cevap verdi. Hz. Dvd onun bu
szn iitince ona : Sen lm melei misin? diye sordu. O da : Evet dedi. Bunun zerine Hz.
Dvd : lme hazrlanmam iin neden bana haber gndermedin? dedi. Melek ona : Sana pek ok
haberci gnderdim. dedi, Dvd (A.s.) : Senin gnderdiin habercilerin kimlerdi? diye sordu.
Melek de : Baban, kardein, komun ve tandklarn hani neredeler? diye sordu. Hz. Dvd :
ldler diye cevap verdi. Bunun zerine melek : te onlar benim sana gnderdiim habercilerdi.
nk sen de onlar gibi leceksin. dedi, sonra da ruhunu kabzetti. Hz. Dvd vefat edince., onun
mlk ve saltanatna, ilmine ve peygamberliine Sleyman (A.s.) vris oldu.
Hz. Davud'un on dokuz erkek ocuu vard, onlarn arasndan babasna bu hususlarda Hz. Sleyman
miras oldu. Vefat ettii zaman Dvd (A.s.) yz yandayd. Bu hususta Hz. Peygamber (A.s.)'den
[72]
rivayet edilen sahih bir hads vardr. Hz. Davud'un hkmdarl ise krk yl srd.
HZ. DAVUD'UN OLU SLEYMAN (A.S.)'IN HKMDARLII
Hz. Dvd vefat edince, olu Sleyman (A.s.) sriloullarmm basma hkmdar oldu. Bu srada Hz.
Sleyman on yanda bulunuyordu. Allah ona hkmdarlkla birlikte peygamberlik de vermiti.
Ayrca Hz. Sleyman, Allah'tan kendisinden sonra hibir kimseye verilmeyecek derecede byk bir
mlk (saltanat) vermesini istemiti. Allah (C.c.) da onun duasn kabul edip insanlar, cinleri,
eytanlar, kular ve rzgar onun emrine verdi. Hz. Sleyman evinden ktktan sonra tahtna varp
oturuncaya kadar kular sayg duyarak bann zerinde halka tekil eder, insanlar ve cinler ona
sayglarndan ayakta dururlard.
Rivayet edildiine gre Allah, rzgar, cinleri, eytanlar, kular ve baka eyleri onun emrine,
ilerde de bahsedeceimiz zere mlkn (saltanatn) elinden alp tekrar verdikten sonra vermitir.
Hz. Sleyman beyaz tenli, iri csseli bir kiiydi ve beyaz renkli elbiseler giyerdi. Babas Dvd
(A.s.) hayatta iken olu Sleyman ile istiarede bulunur ve onun sylediklerini kabul ederdi. Allah'n
Kur'an'da ve u yette : Dvd ve Sleyman ekin konusunda hkm verdiklerinde..
(Enbiy, 78) diyerek anlatt husus bunlardan bir tanesidir.
Bu hadise ile ilgili haber yledir : Birisinin koyunlar bir bakasnn bana girip zm salkmlarn
yemi ve ba tahrip etmiti. Hz. Dvd, koyunlarn ba sahibine verilmesini hkmetti. Bunun zerine
Sleyman (A.s.) babasna : Baka bir zm ekli daha vardr ; Ba, eski hline gelinceye kadar onu
koyunlarn sahibine, koyunlar da ban sahibine verirsin. Ba, eski hline gelinceye kadar o
koyunlardan istifade eder. Sonra sahihi ban alr, boyunlar ise sahibine iade eder. dedi. Hz.
Dvd, olu Sleyman'n bu zm yolunu beendi ve bunu uygulad. Bu husus bir yette : Biz onun
hkm Sleyman'a kavrattk. Onlarn hepsine de hkmdarlk ve bilgi verdik... (Enbiy, 79)

tarznda aklanmaktadr.
Baz limler bu hadisenin, fer- hkmlerde her mctehidin isabet ettiine bir delil tekil ettiini ileri
sryorlar. nk Hz. Dvd Allah katndaki doru hkm isabet ettiremedi, Hz. Sleyman ise isabet
ettirdi. Bununla beraber Allah (C.c.) her ikisi hakknda : Hepsine de bir hkm (hkmdarlk) ve
ilim verdik. buyurdu.
Hz. Sleyman kendi elinin emeinden yer ve sk sk gazaya kard. O gazaya (savaa) kmak
istedii zaman, btn askerlerim, bineklerini ve ihtiya duyduklar her eylerini alacak kadar tahtadan
geni bir ara yaplmasn emreder, sonra da rzgra bir emir verir ve rzgr onlar gidi ve
dnleri birer aylk mesafe olan yerlere gtrr getirirdi. Hz, Sleyman'n yz hanm ve yedi yz
cariyesi vard. Allah (C.c.) ona ye bir mkfat ve imkn vermiti ki, kim ne konuursa, rzgr
[73]
konuulanlar ona getirir, o da kimin ne sylediini bilirdi.
Hz. Sleyman le Belks Arasnda Geenler
Biz, nce sze Bellds'm nesebi ve krall hakknda sylenenlerden balyoruz, sonra da ikisi
arasnda geen hadiselerden bahsedeceiz. Alimler Belks'm atalarnn isimleri konusunda farkl
grler ileri srmlerdir. Bir gre gre, onun ad Bekama, babasnn ad ise Larh (l-arh)tr.
Nesep eceresi ise : Larh b. el-Hris b. Kays b. Sayf b. Se-be' b. Yecub b. Ya'rub b. Kahtn'dr.
Baka bir gre gre, onun ad Belkama, babasnn ad Hdid'dir. Babasnn asl ad Larh olup
nesebi Yemen tbba'larna (Yemen hkmdarlarna "tbba' " ad verilir) dayanmaktadr. Nesep
eceresi ise Larh b. Abd (Zl'-Ez'r) b. Ebrehe (Z'l -Menr) b. el-Hris (er-Ryi)'tir. Belks'in
nesebi konusunda daha baka rivayetler ve grler de vardr. Fakat onlarn burada zikredilmesine
gerek yoktur.
Dier taraftan limler, tbba'lar hakknda, onlarn ncelik ve sonra-lk konusunda, saylarnn azl
ve okluu hususunda aratrclara fazla faydas olmayan bir takn farkl grler ileri srmlerdir.
Ayrca limler Belks'm (anne tarafndan) nesebi konusunda da bir ok grler ileri srmlerdir.
Bir ok rv onun annesinin cinlerden Ravha adnda bir kadn olup babasnn cinlerin kral esSkker olduunu sylemitir. Bir rivayette ise Belks'm annesinin ad Belkama olup, babasnn Amr
b. meyr el-Cinn olduu ve onun : nsanlar arasnda benim dengini yoktur. diyerek cinlerden bir
kz istedii ve cinlerin kendilerinden bir kzla onu evlendirdikleri ileri srlmektedir. te Belks'm
annesi olan Belkama, Amr b. Umeyr'in cinlerden ald kadndan dnyaya gelmitir.
Amr b. Umeyr'in cinlere hangi yolla ulat ve onlardan evlenmek iin kz istedii konusunda da
limler ihtilaf etmilerdir. Bir rivayete gre Amr b. Umeyr ava dknd. Hatta ou zaman ceylan
suretindeki cinleri avlar, sonra da onlarn cin olduklarn anlaynca onlar serbest brakrd. Bunun
zerine cinlerin kral ona grnp bundan dolay teekkr etmi ve onunla dost olmutu. Bu arada
Amr b. Umeyr cinlerin kralndan kzn stemi, o da Yebrn ile Aden arasndaki sahil ksm
kendisine vermesi artyla kzm ona vermeyi kabul etmiti.
Baka bir rivayete gre, bir gn Belks'm babas Amr b. Umeyr ava gitmiti. Biri siyah, dieri beyaz
kavga eden iki ylan grd. Siyah ylan beyaz ylana stn gelmiti. O da siyah ylann ldrlmesini
emretti; beyaz ylan alp zerine su dkt, hemen sonra beyaz ylan ayld. Onu serbest braktktan
sonra evine dnd ve tek bana otururken yanbanda gzel bir gen hasl oldu. Amr ondan ok
korkmutu. Bunun zerine o Anr'a : Sakn korkma, ben senin kurtarp serbest braktn ylanm.
ldrdn siyah ylan ise bizim uamzd. Bize kar koydu ve ailemden birka kiiyi de

ldrd. dedi. Sonra Amr b. Umeyr'e mal vermek ve tp ilmini retmek istedi. Fakat o : Benim
mala ve servete ihtiyacm yok, tp ilmi ise krala yakmaz. Eer bir kzn varsa onu bana ver. dedi.
O da kzm, yaptklarna karmamak, kart takdirde kendisinden ayrlmak artyla ona nikahlad.
Amr b. Umeyr onun bu teklifini kabul etti. Nihayet kadn ondan hamile kald ve bir olan ocuu
dourdu, sonra bu ocuu atee att. Amr b. Umeyr buna zlmekle beraber, kabul ettii arttan dolay
sesini karmad. Sonra kadn bir daha hamile kad; bu sefer bir kz ocuu dourdu, onu da bir dii
kpein nne att. Kpek ise onu alp gitti. Bu da onun ok arna gitti; fakat kabul ettii art
dolaysyla yine sesini karmad. Daha sonra Amr b. Umeyr'e kar karak adamlarndan birisi ba
kaldrm, o da askerlerini toplayp onunla savamak zere yola kmt. Bu srada hanm da
yannda bulunuyordu. Nihayet onlar bir ovaya gelip burasn ortaladklarnda Amr b. Umeyr
yanlarnda bulunan azklarnn tmnn topraa kartrdldm ve sularn da krba ve kaplarndan
boaltldklarn grd. Artk onlar kesinlikle helak olacaklarm ve bunu kadnn emriyle cinlerin
yaptn anladlar. Nihayet Amr b. Umeyr buna dayanamad ve karsnn yanma gelerek oturdu,
sonra yere iaret edip : Ey yer, olumu yaktn, sabrettim. Kzm dii bir kpee yedirdin, sabrettim.
imdi ise bizi, azmz ve suyumuzu yok etmek gibi bir facia ile kar karya brakyorsun.
Nerdeyse mahvolacaz. dedi. Bunun zerine kadn : Eer sabretmi olsaydn senin iin daha iyi
olurdu. imdi sana iin iyzn anlataym : Senin dmann vezirini aldatp onun vastasyla, seni ve
askerlerini ldrmek iin aznza ve su-yunuza zehir kattrd. Vezirine emret de geriye kalan azktan
yesin ve sudan isin. dedi. Amr b. Umeyr, vezirine yiyip imesini emretti; fakat o buna yaklamad.
Bunun zerine vezirini ldrd. Sonra kadn onlara yaknda bulunan suyu ve saklanm erzak
gsterdi ve ona : Oluna geline : Ben onu bytp terbiye etmesi iin bir dadya verdim, fakat o
ld. Kzn ise hayattadr. dedi. te hemen o anda bir kzcaz yerden kverdi. Bu kzcaz ise
Belks idi. Bundan sonra Amr b. Umeyr'den kadn ayrld, kendisi ise dmannn zerine yryp
onlara kar zafer kazand.
Amr b. Umeyr'in cinlerden bir kadnla evlenmesi konusunda baka eyler de sylenmitir. Bunlarn
hepsi de asl astar olmayan dzme hurafelerdir.
Belks'n Yemen'e kralie olmasna gelince; bir rivayette babas onu veliahd gstermi, o da
babasndan sonra tahta gemiti. Dier rivayette ise, babas kendisinden sonra tahta geecek kimseyi
vasiyet etmeden lmt. Halk ise kraln olan kardeinin olunu balarna geirmilerdi. Bu kii
ahlksz ve fskm biriydi; eraftan birinin veya bir kraln gzel bir kz olduunu rendii zaman
onu getirtir, rzna tecavz ederdi. Nihayet sra amcasnn kz Belks'a geldi. Ayn eyi ona da
yapmak istedi, fakat Belks kendi kkne gelmesi kaydyle ona sz verdi. Bu arada akrabalarndan
iki kiiyi hazrlad ve kke gelip babaa kaldklar bir srada onu ldrmelerini emretti. Neticede
amcasnn olu yanna girdiinde bu iki kii zerine atlarak onu ldrdler. Belks, onun
ldrlmesi zerine vezirlerini yanma getirtip, onlar: inizde kendi kznn ve airetinin nin
kzlarnn namus ve erefi iin gayrete gelecek hamiyet sahibi hi mi kimse yoktu? diyerek azarlad,
sonra onlara krallarnn lsn gsterip : Banza bir kral sein dedi. Bunun zerine onlar :
Senden bakasn istemeyiz. diyerek onu kralie yaptlar.
Bir baka rivayete gre, Belks'n babas kral deil, vezirdi. Vezirliini yapt kral ise gidiat kt,
rezilin birisiydi. Soylularn, ileri gelenlerin kzlarn ellerinden alr, onlarn namuslarn lekelerdi.
te Belks onu ldrd, halk da onu balarna geirip kralie yapt.
Yine ilim ehlinden bir ksm kimseler Belks'n saltanatn ve ordu-sundaki askerlerin okluu
konusunu ok abarttlar. Bir rivayette, onun eli altnda drt yz kraln olduu ve her bir kraln bir

blgesi bulunduu, bu krallarn her birinin drt bin savasnn olduu, ayrca Belks'n devlet
ilerini yrtmek zere yz vezirinin bulunduu, onun on iki kumandan olup her birinin on iki bin
savaya sahip olduu ileri srlmektedir.
Bazlar ise bu konuda o derece mbala yapmlardr ki, bu onlarn ne derecede cahil ve zayf
akll olduklarn gsterir. Onlara gre, Belks' m on iki bin kumandan, her kumandann eli altnda
yz bin savas, her savann yetmi bin ordusu, her ordunun da yetmi bin bahadr askeri vard
ve bunlarn yalar ise yirmi be idi. u anda bu byk yalan rivayet edip nakleden kiinin hesap
bildiini zannetmiyorum; nk hesap bilseydi cehaletinin ne miktarda olduunu anlard. ayet
verdii rakamlarn ulat mebl bir bilseydi, bu tutarsz sz cr'etli bir ekilde sylemekten geri
dururdu. nk btn yer yz sakinleri genciyle, yalsy-la, ocuuyla, kadnyla bu sayya
ulaamaz. O halde yalnz yirmi be yanda olanlarn says nasl bu kadar olabilir? Keke yirmi be
yanda olmayan dier halkn, btn tebeamn, meslek sahiplerinin, renberlerin ve dierlerinin
saysnn ne kadar olduunu bir bilseydim! nk ordu mensuplar lke halknn bir ksmm tekil
eder. Ayn zamanda Yemen'in nfusu gnmzde azalm bile olsa, Yemen topraklar klm
deildir. Bu topraklar, bu kadar kiiyi ayakta ve yan yana dursalar bile almaz.
Yine onlar, Belks'n gnee secde etmesini salamak iin odasndaki gnein girdii delie
(pencereye) yz bin okka altn harcadn ve daha baka eyler yaptn sylyorlar. Ayrca
onlar, Belks'n taht hakknda da ordusundaki askerlerin okluuna mnasip bir takm eyler
anlatyorlar. Biz, bunlar zikrederek sz uzatmayacaz. Onlar, yalan sylemek ve cahillerin
akllaryla alay edip elenmek zere anlatlar; akl sahibi kimselerin, cehaletle onlar
sulamalarndan doacak neticeye hi aldr etmediler ve bunu kmsediler. Bizim bunlar irkin
olmalarna ramen burada zikretmemizin sebebi, bu gibi kimselerin szlerinin doruluuna inanan
kiileri bunlara vakf klmak ve bylece doruya ulamalarn salamak gayesine matuftur.
Belks'n Hz. Sleyman'n yanma gelip mslman olmasna gelince : Sleyman (A.s.) Hdhd kuunu
aram, fakat onu grememiti. Hdhd, yerin altndaki suyu grr, orada suyun olup olmadn,
yakn m uzak m olduunu bilirdi. te Hz. Sleyman onu bunun iin aramt. Hz. Sleyman
savalarndan birisinde suya ihtiya duydu, yannda bulunanlarn hi birisi ise suyun ne kadar uzakta
olduunu bilmiyordu. te bunu sormak iin Hdhd kuunu arad, fakat gremedi. Rivayet edildiine
gre, onun Hdhd kuunu aramasnn sebebi u idi: Kular Hz. Sleyman' glgelerdi. Br ara
Sleyman (A.s.) gne nn yere vurmu olduunu grd, n nereden szdn grmek zere
baktnda Hdhd kuunun yerinin bo olduunu fark etti. Bunun zerine : Ona etin bir ekilde
azab edeceim, ya da onu keseceim, yahut da bana (mazeretini belirten) ak bir delil getirir.
(Nemi, 21) dedi.
Bu srada Hdhd'n yolu Belks'n sarayna uramt ve gz sarayn arkasnda bulunan bir baheye
ilimiti. Orada ise bir baka hdhd grd ve ona : Sen neye Sleyman'dan ayrsn ve burada ne
yapyorsun? diye sordu. O da : Sleyman dediin kimdir? dedi. Bunun zerine Sleyman'm
yanndan gelen Hdhd ona, Hz. Sleyman'n durumunu, kulardan ve baka yaratklardan onun
emrine verilenleri anlatt. br hdhd buna hayret etti. Bu defa Sleyman'n Hdhd' ona : Asl
hayret edilecek olan ey ise, bu kadar kalabalk olmalarna ramen bu kavmin banda bir kadnn
kralie olmas, Ona her eyden verilip onun "byk bir tahtnn bulunmas. (Nemi, 23), Allah'a
kredecekleri yerde gnee secde etmeleridir. dedi. Belks'n taht altndan yaplmt; bu taht ise
yakut, zeberced ve inci gibi deerli mcevherlerle sslenmiti.
Bundan sonra Hdhd kuu Hz, Sleyman'n yanna dnd ve gecikmesinin sebebini bildirip zr

beyan etti. Bunun zerine Hz. Sleyman ona : u mektubumu al, gtrp ona brak, dedi. Hdhd,
Belks saraynda iken ona yetiti ve mektubu onun odasna brakt. Belks mektubu okudu, daha sonra
da kavminin ileri gelenlerini toplad ve onlar : Ey ileri gelen kimseler! Bana ok deerli bir mektup
brakld. O, Sleyman' dan geliyor ve o, 'Rahman ve Rahm olan Allah'n adyla' (balyor). "Bana
kar byklk taslamayn ve bana teslim olarak yanma gelin." (diye yazyor). Ey ileri gelenler! Bu
iimde bana bir fikir verin. (Bilirsiniz ki) ben siz olmadka hibir eyi (kendi bama) kesip
atmam. (Nemi, 29-30) . dedi. Bunun zerine ileri gelen kimseler ona : Biz kuvvetliyiz, yaman
savalarz, ama ferman senindir. Bak (dn), neyi emredersen (onu yapalm) (Nemi, 33) dediler.
Belks bu defa : Ben onlara bir hediye gndereyim, bakaym eliler ne ile dnecekler. (Nemi, 35).
Eer o bu hediyeyi kabul ederse, dnya hkmdarlarndan birisidir. Biz ondan daha yksek ve
kuvvetliyiz. ayet kabul etmezse, o Allah tarafndan gnderilmi bir peygamberdir. dedi.
Nihayet hediye Hz. Sleyman'a ulanca, o Belks'n elilerine : Siz bana mal ile yardm m etmek
istiyorsunuz? Allah'n bana verdii, size verdiinden daha hayrldr. Hediyeniz ile siz sevinirsiniz
(ben deil). (Ey eli!) Onlara dn ve (syle) : Onlara, kendilerinin asla kar koyamayacaklar
ordularla gelir, onlar hor ve hakir bir durumda oradan srer karrm. (Nemi, 36, 37) dedi.
Nihayet eliler Belks'n yanma dnnce, o kavminin ierisinde bulunan kumandanlarn yanma alarak
Hz.'Sleyman'n yanma gitmek zere yola kt. Belks, kumandanaryla birlikte Hz. Sleyman'n
lkesine gelip ona bir fersah kalncaya kadar yaklatnda, Hz. Sleyman adamlarna : Ey ileri
gelenler! Onlarn bana teslim olarak gelmelerinden nce, hanginiz onun tahtn bana getirebilir?
dedi. (Bunun zerine) cinlerden bir ifrit (kt bir cin) : Sec makamndan kalkmadan (le yemeine
gitmeden) nce ben onu sana getiririm. dedi. (Nemi, 38, 39). Hz. Sleyman : Daha erken
istiyorum deyince, yannda Kitab'dan bir ilim bulunan kimse (sm-i a'zam bilen veziri saf b.
Berhy) : Sen gzn krpmadan nce ben onu sana getiririm! dedi. (Nenl, 39). Sonra ona :
Devaml surette gk yzne bak, onu yanma getirene kadar gzn krpma. dedikten sonra secdeye
kapanp dua etti. te bu srada Hz. Sleyman Belks'n tahtnn ,kendi tahtnn altndan yukar doru
ktn crrd. Bunun zerine o : Bu, Rabb'imin lutfudandr. (Lutfuna) kr m edeceim, yoksa
nankrlk m edeceim? diye beni snamak istiyor.. (Nemi, 40) dedi. Yni Rabb'ime kretmem
gerekirdi; nk ben daha kzm krpmadan onun tahtn bana getirmiti. Rabb'ime kar nankrle
dmem de muhtemeldi, nk onun tahtn bana getirme hususunda benden daha muktedir birini
benim elimin altna vermiti (Yani hased-lik ederek nankrlke debilirdim).
Nihayet Belks gelince kendisine : Senin tahtn da byle mi? denildi. O : Bu, tpk o dedi. (Nemi,
2). Sonra o : Ben onu kaleler ierisinde brakp gelmitim. Halbuki yannda onu koruyan askerler de
vard. Buraya nasl gelebildi? dedi.
Hz. Sleyman eytanlara : Bana, iinde Belks' huzuruma kabul edeceim bir kk yapn. dedi. Bu
srada eytanlardan birisi : Zten Sleyman'n emrine verilenler, verilmi bulunuyor. Belks ise
Sebe' kraliesi-dir. imdi Sleyman onunla evlenir, bir de olan ocuklar dnyaya gelirse, bundan
sonra biz ebediyyen kendimizi kulluktan kurtaranlayz. dedi. Belks, bacaklar kll bir kadnd.
Bunun zerine eytanlardan biri dierlerine : Ona yle bir bina yapnz ki, onun bacaklarnn kll
oluunu grsn de onunla evlenmesin dedi. Nihayet eytanlar, zemini yeil sradan ona bir kk
yaptlar, zemin ksmnn zerini ise beyaz sradan tabakalarla kapladlar. Bylece zemin ksm su
gibi grnmeye balad. Hatt yeil ve beyaz sra tabalarnn arasna balk ve benzeri dier deniz
hayvanlarnn resimlerini yerletirdiler. Bundan sonra Hz. Sleyman tahtna oturup Belks'n huzuruna
alnmasn emretti. Belks, Sleyman (A,s.)' m huzuruna gelmek iin kke girdiinde, zeminin

altndaki balk ve dier deniz hayvanlarnn resimlerini grnce, onu dalgalanan bir su sand ve
iinden gemek maksadyla bacaklarn svad. Hz. Sleyman Belks' bu vaziyette grnce ban
baka tarafa evirdi ve : O, sradan yaplm cill, effaf (bir zemindir). (Nemi, 44) dedi. Bunun
zerine Belks: Ey Rabb'im! Gerekten ben kendime zulmetmiim. (Artk) Sleyman'la beraber
lemlerin Rabb'i Allah'a teslim oldum (mslman oldum). (Nemi, 44) dedi.
Bundan sonra Hz. Sleyman, Belks'n bacaklarndaki kllar giderecek ve vcuduna zarar
vermeyecek bir eyin olup olmadn sorup stiarede bulundu. Bunun zerine eytanlar, kllar
zararsz bir ekilde gidermek iin hamam otunu imal ettiler. te hamam otu ilk defa imal edilip 0 gn
kullanlmtr. Hz. Sleyman Belks ile evlendi ve onu ok sevdi, sonra da onu Yemen'deki kralielik
tahtna iade etti. Sleyman (A.s.) her ay onu ziyaret eder ve yannda gn kalrd.
Rivayet edildiine gre, Hz. Sleyman Belks'a kendi kavminden birisi ile evlenmesini emretmiti.
Fakat o, bunu kabul etmedi ve bunu kendisi iin bir eref meselesi yapt. Bunun zerine Hz. Sleyman
ona : slm'da bundan (evlenmekten) baka bir yol yoktur. dedi. Belks : Eer evlenmek
kanlmaz bir ey ise, beni Hemdan kral Z Tbba' ile evlenir. dedi. Hz. Sleyman Belks' Z
Tbba' ile evlendirdi, sonra Belks' Yemen'e gnderdi ve kocasn da Yemen'e hkmdar yapt.
Ayrca Yemen'deki cinlere Z Tbba'a itaat etmelerini emretti. Bunun zerine Z Tbba' onlar
hizmetinde kulland ve cinler onun iin Yemen'de Sehn, Mervh, (Mer-vh?), Felyn, Hneyde gibi
bir takm kaleler yaptlar. Fakat Hz. Sleyman vefat edince, cinler Z Tbba'm itaatmdan ktlar.
Bylece Hz. Sleyman'n hkmdarlnn sona ermesiyle birlikte Z Tbba'm ve Belks' m saltanat
ve hkmdarlklar da son buldu.
Bir rivayette ise Belks'm Hz. Sleyman'dan nce m blgesinde ld, Hz. Sleyman'n onu
[74]
Tedmr'de defnedip kabrini kimseye sylemedii ileri srlmektedir.
Hz. Sleyman'n, Ei Cerde'nin Babasna Sava Amas, Cerde le Evlenmesi, Evinde Puta
Taplmas,Yz (Mhr)nn Kendisinden Alnmas ve Tekrar Eline Geirmesi
Anlatldna gre, Sleyman deniz ierisindeki adalardan birinde bir krallk bulunduunu, bu kralm
gl bir saltanat olduunu ve annn da ok yksek olduunu haber ald. Fakat kimse oraya yol
bulup gidemiyordu. Hz. Sleyman bu adaya gitmek zere yola kt; rzgr onu ve askerlerini gtrp
bu adaya indirdi. Sleyman (A.s.) bu adann kraln ldrd ve pek ok ganimetler ald. Bu
ganimetlerin arasnda, insanlarn gzellikte bir benzerini grmedikleri kraln kz da bulunuyordu. Hz.
Sleyman onu kendisine ayrd ve ona slm dinine girmesini teklif etti, fakat o isteksiz bir ekilde
mslmanl kabul etti. Sleyman (A.s.) onu ok fazla seviyordu, fakat onun znts gitmiyor ve
alayp duruyordu. Bir gn Hz. Sleyman ona : Sana yazk oluyor. Bu bitmeyen znt, tkenmeyen
gz yalar neden ileri geliyor? diye sordu. Kadn : Ben, babam, onun kralln ve onun bana
gelenleri hatrlyorum da btn bunlar beni zyor. diye cevap verdi. Hz. Sleyman ona : Allah
sana babann mlknden daha hayrl bir mlk verdi ve sana slm dnini nasip etti. dedi.
Bunun zerine kadn : Evet yledir; fakat babam hatrladka grdn hle dyorum. eytanlara
emretseniz de babamn suretini evimin ierisine yapverseler. Bylece sabah akam babamn suretini
grrm. Belki bu benim zntm giderir. dedi.
Hz. Sleyman eytanlara emir verdi; kadna, babasnn tpk olmak zere bir heykelini yaptlar, o da
heykele, babasnn elbiselerinin aynsn giydirdi. Hz. Sleyman evinden ayrld zaman kadn

criyeleriyle birlikte sabahleyin babasnn heykelinin buluduu yere gelir ve hep birlikte ona secde
ederler, akam olunca yine oraya gelip hep birlikte onun nnde secdeye kapanrlard. Sleyman
(A.3.)= kadnn bu hareketinden krk gn haberdar olmad.
Nihayet saf b. Berly durumdan haberdar oldu. saf siddklardan idi. Gece olsun, gndz olsun,
Hz. Sleyman bulunsun veya bulunmasn, o, Hz. Sleyman'n evine girmek istedii zaman diledii
vakitte girer ve geri evrilmezdi. Bir gn saf Hz. Sleyman'n yanna varp ona : Ey Allah'n
peygamberi! Yam ilerledi, gcm kuvvetim kalmad, mrmn tkenmesine az kald. Bir yere
dikilerek halka bir konuma yapmak, bu konumamda Allah'n peygamberlerinden bildiim lde
bahsetmek, onlar vmek ve halka bilmediklerini retmek istiyorum. dedi. Hz. Sleyman da :
Olur, yap. diyerek ho karlad ve halk bu i iin bir araya toplad. saf b. Berhy konumasn
yapmak zere ayaa kalkt, gemi peygamberlerden bahsedip onlar sena edip vd. Sonunda sra
Hz. Sleyman'a gelince : Kklnde ne kadar halim selimdin. Yine kklnde hoa gitmeyen
her eyden ne kadar uzaktn! dedi. ve oradan ayrld.
Fakat Hz. Sleyman saf'a ok hiddetlendi ve birisini gnderip onu yanma ard. Hz. Sleyman ona
: Ey saf! Benden sz edince benim kklkteki hlimi vdn, yamn ilerlemesinden sonraki
hlimden hi sz etmedin. Ben yalannca ne gibi kt eyler yaptm. dedi. saf da ona : Bir
kadnn uruna krk gndr senin konanda Allah'tan bakasna taplmaktadr. dedi. Bunun zerine
Hz. Sleyman : Biz Allah iiniz ve O'na dneceiz. (Bakara, 156) dedikten sonra : Ben, bu
sylediini mutlaka sana gelen bir habere dayanarak sylemi olduunu biliyorum. diye konutu.
Sonra konana girip putu krd ve o kadnla birlikte cariyeleri de cezalandrd. Daha sonra teiniz
elbiseler getirilmesini emretti ve elbiseler getirildi. Bu elbiseleri hayizl kadn eli dememi, henz
hayz ama gelmemi bakire kzlar dokurdu. Hz. Sleyman bu elbiseleri giyip kra kt ve yere kl
serptirdikten sonra tevbe ederek Allah'a yneldi, tavazu gsterip yalvararak kllere blendi. Hulsa
Hz. Sleyman o gnn alamak ve istifar etmekle geirdi, sonra da evine dnd.
Hz. Sleyman'n bir mmveled (ocuk dourmu) cariyesi vard; yalnz ona gvenir, yz
(mhr)n ona teslim ederdi. O, yzn ancak tuvalete girdii zaman, bir de hanmlarndan birisine
yaklamak istedii
zaman karrd. Temizleninceye kadar da yzn bu cariyeye teslim ederdi. Saltanatnn btn,
hnerleri ise bu yzkte idi. Gnlerden bir gn Hz. Sleyman helaya girmi, yz de bu cariyeye
teslim etmiti.
Bu srada cinnlerden "Sahar" adnda bir eytan Hz. Sleyman'n suretine girip cariyenin yanma geldi
ve yz aldktan sonra Sleyman'n suretini muhafaza ederek gidip onun tahtna kuruldu. Bundan
sonra insanlar, cinler ve kular cnun bana toplanmaa baladlar. Hz. Sleyman heladan ktnda
ekil ve durumu deimi olarak cariyeye : Yzm! diye seslendi. Cariye ona : Sen kimsin?
diye sordu. Hz. Sleyman ; Ben Sleyman'm. diye cevap verdi. Bunun zerine cariye : Sen
Sleyman deilsin, yalan sylyorsun. Sleyman gelip yzn benden ald, imdi de tahtnda
oturuyor. dedi. Nihayet Hz. Sleyman hatsn anlad, sonra kp gitti ve sriloullarma : Ben
Sleyman'm demee balad. Fakat onlar, onun Sleyman olduuna inanmadlar ve zerine toprak
serperek svp saydlar. Hz. Sleyman bu durum karsnda deniz kenarna gidip balklarn
balklarn pazarlara tamaya balad. Onlar, tama creti olarak ona her gn iki balk veriyorlard.
Ald baln birisini ekmek karlnda satyor, dierini ise yiyordu. Hz. Sleyman'n bu durumu
krk gn srd.
Daha sonra saf b. Berhy ve sriloullarmn ileri gelenleri, Hz. Sleyman'n klna giren

eytann idaresini yadrgamaa baladlar. Bunun zerine saf : Ey sriloullar! Benim

Sleyman'n idaresinde grdm deiikliin siz de farkna vardnz m? diye sordu. Onlar : Evet.
farkndayz. diyerek cevap verdiler. saf h. Berhy : Bana mhlet verin, Sleyman'n hanmlarnn
yanna gideyim ve onlardan bizim gibi onun hareketlerini yadrgayp yadrgamadklarn sorup
reneyim. dedi. Nihayet saf, onlarn yanma gidip sordu, fakat onlar saf'm bildiinden daha
beter eyler anlattlar. Bunun zerine o : Biz Allah iin, muhakkak O'na dneceiz. (Bakara, 156),
Muhakkak bu, apak bir imtihandr. (Sfft, 106) dedi.
Bundan sonra saf gidip sriloullarma durumu bildirdi. eytan, durumunun onlar tarafndan
renildiini grnce, hemen oturduu tahttan kalkp kat ve deniz kysna gelip elindeki yz
denize frlatp att. Atlan yz bir halik yuttu. Bu bal ise bir balk avlad. Hz. Sleyman
baln avland gn o balknn balklarn pazara gtrmt. cret olarak balknn kendisine
verdii iki balktan birisi ise yz yutmu olan balkt. Hz. Sleyman bu bal ald, yemek iin
iini temizledii bir srada ierisinde kendi yzn grd. Hemen yzn alp parmana takt
ve secdeye kapand. Bundan sonra insanlar, cinler ve kular bana topland, halk da kendisine
ynelmee balad ve saltanatnn bana o-eri dnd. Bu arada Hz. Sleyman gnahndan tevbe etti
ve yzn elinden alan Sahar adndaki eytan yakalayp getirmeleri iin eytanlar drt bir tarafa
datt. Nihayet Sahar eytanlar tarafndan yakalanp getirilince, Hz. Sleyman onun iin bir kayay
oydurdu ve ierisine onu koydu. Sonra kayann azn demir ve kurunla kapatp onu denize att.
Sahar isimli eytan Hz. Sleyman'n makamnda, evinde puta taplan sre kadar, yani krk gn kald.
Rivayet edildiine gre, Hz. Sleyman'n hkmdarlnn elinden gitmesinin sebebi u idi : Onun
"Cerde" adnda vefal bir hanm vard, yzn ise ondan bakasna emanet edip teslim etmezdi.
Bir gn Cerde Hz. Sleyman'a : Olan kardeimle falan arasnda bir anlamazlk var, ben senden
onun lehine hkm vermeni istiyorum. dedi. Hz. Sleyman : Olur, yaparm. dedi, fakat yapmad.
te bu yzden belya urad.
Bir ara Hz. Sleyman yzn karp bu hanmna teslim etti ve sonra helaya gitti. Bu srada eytan
Hz. Sleyman'n klnda ortaya kt ve yz alp gitti. Sleyman (A.s.) da hemen onun arkasndan
hanmnn yanma gelip yzn istedi. Hanm ona : Az nce yz almadn m? diye sordu, o da
: Hayr, almadm. dedi. Bunun zerine Hz. Sleyman hayret ve aknlk ierisinden oradan ayrld.
eytan ise onun tahtna oturup krk gn sreyle onun yerine insanlar arasnda hkm verdi. Nihayet
halk onun durumunu anlad, onu kuatp evreledikten sonra Tevrat' ap okumaa baladklarnda,
eytan aralarndan uup kat ve yz denize att. Yz bir balk yuttu. Daha sonra Hz. Sleyman
bir balknn yanma gitti. Karn a olduu iin ondan yiyecek bir ey istedi ve ona kendisinin
Sleyman olduunu syledi. Fakat balk onun Sleyman olduuna inanmad ve bir sopayla vurup
ban yard. Hz. Sleyman bandan akan kanlar ykamaa koyulduu bir srada, balklar
arkadalarnn bu hareketini knayp yerdiler ve Hz. .Sleyman'a iki balk verdiler. Bu balklardan
birisi ise yz yutan balkt. Sleyman (A.s.) temizlemek iin baln karnn yardnda yzn
grd ve onu ald. Bylece Allah ona mlk ve saltanatn geri verdi. Nihayet balklar onun
Sleyman olduunu anlaynca, ondan zr dilediler. Hz. Sleyman onlara : zr dilediiniz iin sizi
vmyorum, yaptnz bu davran iin de sizi knamyorum.dedi.
te bu hadiseden sonra Allah (C.c.) cinleri, eytanlar ve rzgr Hz. Sleyman'n emrine verdi.
Bundan nce ise Allah bunlar onun emrine vermemiti. Bu, Kur'n- Kerim'deki konu ile ilgili
ayetlerin zahirine daha uygun dmektedir. Nitekim Allah (C.c.) bu ayetlerde yle buyurur :
(Sleyman) : Ey Rabb'im! Beni affet, bana, benden sonra hibir kimseye nasp olmayan bir mlk

(hkmdarlk) ver. nk sen ok bol verensin. dedi. Biz rzgar onun emrine verdik. Onun emriyle,
onun istedii yere yumuak (yumuak) akar giderdi. eytanlar, (onlardan olan) her bina ustasn,
dalgc, (ktlk yapmamalar iin) zincirlerle birbirlerine balanm
olan dierlerini de (onun enirine verdik). (Sd, 35-38).
Hz. Sleyman'n, hkmdarlnn elinden alnmas konusunda daha baka rivayetler de vardr. Fakat
[75]
dorusunu Allah bilir.
Hz. Sleyman (A.s.)'m Vefat
Allah (C.c.) Hz. Sleyman'a mlkn geri verdikten sonra o, emrine verilen yaratklar tarafndan itaat
edilerek hkmdarln devam ettirdi. Cinler de ona diledii gibi kaleler, heykeller, havuzlar kadar
(geni) leenler, sabit kazanlar yaparlard.. (Sebe\ 13). Ayrca onlar, Sleyman (A.s.)'a baka eyler
de yaparlard. Hz. Sleyman diledii eytan cezalandrr, dilediini de serbest brakrd. Nihayet Hz.
Sleyman'n ecelinin yaklat sralarda o, namaz kld her gn, nnde bir aacn bittiini grr,
ona : Adn nedir? diye sorar, o da : Adm udur. diye cevap verirdi. Sonra ona : Ne ie
yararsn? diye sorard. Eer aa dikilmek iin ise dikilir, bir deva (il) iin ise yazlp bir yere
kayd edilirdi. Yine bir gn namaz klarken nnde bir aacn bittiini grd ve ona : Adn ne-dr?
diye sordu. O da : Adm harnbe (kei boynuzu) diye cevap verdi. Ona: Ne ie yarasn? diye
sorduunda, o : u evi, yni Beyt'1-Mak-dis'i ykmaa yararm. diye cevap verdi. Bunun zerine
Hz. Sleyman : Ben hayatta iken Allah bu evi ykacak deildir. Demek benim lmm ve Beyt'lMakdis'in yklmas senin elinden olacak. dedi ve aac kknden skp kard. Bundan sonra :
Ey Allah'm! Cinler benim lmm bilmesinler, t ki insanlar da cinlerin gayb bilmediklerini
renmi olsunlar. diyerek dua etti.
Hz. Sleyman, kimi zaman bir yl, iki yl, kimi zaman bir ay, iki ay, bazen daha az, bazen daha ok
olmak zere ibadet etmek iin Beyt'1-Mak-dis'e ekilirdi. Yiyeceini, ieceini de yanma alrd.
Vefat ettii sefer de yanma yiyecek ve ieceini almt. Hz. Sleyman deneine yastanm bir
ekilde namaz klarken eceli geldi ve vefat etti. Fakat ne eytanlar, ne de cinler onun vefatndan
haberdar olmadlar. Ondan korkularndan ilerine kesintisiz olarak devam ettiler. Bir kurt deneini
kemirdi, denei krlnca da o yere dt. Bylece onlar Hz. Sleyman'n ldn rendiler. Bu
arada halk da cinlerin gayb bilmediklerini renmi oldular. Eer cinler gayb bilmi olsalard,
horlayc azap iinde kalmazlard. (Se-be', 14), ayrca, yorucu ilerin zorluklarna katlanmazlard.
Hz. Sleyman yere dnce, sriloullar onun ne zaman ldn renmek istediler ve aa
kurdunu alp denein zerine bir gece bir gndz braktlar. Aa kurdu denekten bir miktar
kemirdi. Kurdun ke-mirdii miktar gz nne alarak hesap ettiler. Byle bir denein bir yl
ierisinde kemirilebilecei neticesine yardlar. Daha sonra eytanlar bu kurda : Eer sen yemek
yeseydin, sana en gzel yemekleri getirirdik. Eer su ve iki iseydin, sana en gzel iecekleri
getirirdik. Fakat sana su ve amur tayacaz. dediler. Bunun zerine kurdun bulunduu yere amur
ve su taamaa baladlar. Kuru aa parasnn ortasndaki amuru grmyor musun? te bu, onlarn
bu kurda tadklar amurdur.
Rivayet edildiine gre, cinler ve eytanlar kendilerinden tecrbeli birine -bir rivayette bls'e -,
yaptklar ilerin zorluundan ve yomculu-undan ikayette bulundular. Bunu zerine o : Siz dolu
gidip, bo dnmyor musunuz? dedi. Onlar : Evet dediler. Tecrbeli olan, onlara : Sizin iin her
gidiinizin dnnde bir dinlenme imkn vardr. dedi. Rzgr konuulan bu szleri hemen Hz.

Sleyman'n kulana gtrd. Bunun zerine Hz. Sleyman, onlarn banda bulunan grevlilere,
eytan ve cinlerin inaat ve alma yerlerine inaat iin gerekli olan alet ve malzemeleri getirip
braktklarnda-, oradaki grevlilerin, ilerin daha abuklamas, eytan ve cinlerin daha ar bir
duruma dmeleri iin alma yerlerine getirip braktklar eyleri tekrar srtlarna ykleyip geri
gndermelerini emretti. Bu durum karsnda onlar, srtlarnda yklerle gelip daha nce hllerini
ikyet ettikleri kimseye bu durumlarn anlattlar. Bunun zerine o : Kurtuluu bekleyin, zira iler
varabilecekleri son noktaya kadar geldi mi, deimeye mahkum olurlar. dedi. Bundan sonra Hz.
Sleyman ok yaamad ve bir mddet sonra vefat etti. O, vefat ettiinde elli yanda bulunuyordu.
[76]
Hkmdarl ise krk yl srd.

KEYKUBD'DAN SONRAK FARS HKMDARLARI

Keykubd ldkten sonra yerine olu Keykvs b. Keyniyyeb. Key-kubd geti. Keykvs hkmdar
olunca, lkesini dmanlardan korudu ve komu lkelerin ileri gelen byklerinden bir grup kiiyi de
ldrd. Keykvs, Belh civarnda ikamet ederdi. Onun bir olu oldu ve adn Si-yveh koydu.
Sonra olunu bahadr bir kii olan Rstem b. Dstn b. Neriman b. Cevzenk h. Girsb'a teslim etti.
Bu srada Rstem, Sicistn ve havalisinin spehbedi (hkmdar veya bakumandan) idi. Keykvs
olunu terbiye edip eitmesi iin ona teslim etmiti.Rstem onun "olunu gzel bir ekilde terbiye etti
ve ona eitli ilimleri, binicilii, usul ve dab, hkmdarlarn htiya duyaca bilgileri retti.
Nihayet Rstem, onun istedii ekilde mkemmelletiini grnce, onu alp babasna gtrd.
Babas olu Siyveh' grnce, hem d grnnden, hem de sahip olduu bilgi ve kltrden
dolay ok memnun kald.
Siyveh'm babas Keykvs, Trk hkmdar Efrsiyb'm kz le evlenmiti. Bir rivayette onun
Yemen hkmdarnn kz olduu da sylenir. Bu kadn Siyveh'e ak olmu ve ondan murad almak
zere kendisine davet etmi, fakat Siyveh onun bu isteini kabul etmemiti. Bunun zerine kadn
jurnalde bulunarak kocasyla olunun arasn at. Bu durum karsnda Siyveh Rstem'e gidip
ondan babasn ikna etmesini ve babasyla Efrsiyb arasnda (kzn babasna nikahlad srada)
kararlatrlan baz eylerin Efrsiyb tarafndan yerine getirilmemesi sebebiyle ken-. diini
Efrsiyb'a kar savamak zere gndermesi iin teklifte bulunmasn istedi. Aslnda Siyveh, bu
kadnn errinden ve hilesinden kurtulmak iin babasndan uzaklamak istiyordu. Rstem, onun bu
dileini yerine getirdi. Bunun zerine babas Keykvs, onu yola karp beraberinde byk bir ordu
gnderdi. Siyveh da Efrsiyb ile karlamak zere Trklerin lkesine hareket etti. Nihayet
Siyveh Trk lkesine gelince Efrsiyb ile aralarnda sulh anlamas yapld. Siyveh, Efrsiyb
ile aralarnda yaplan sulh anlamasn bildirmek zere babasna bir mektup yazd, fakat babas da
ona bir mektup gnderip sulh anlamasn bozmasn ve hemen Efrsiyb ile savaa girmesini emretti.
Siyveh ise, sulhu bozmay irkin grp buna yanamad ve dolaysyla babasnn emrini yerine
getirmedi; nk Siyveh yapm olduu eyleri babasna irkin gser-mek iin btn bunlar
tezgahlayann babasnn hanm, yani vey annesi olduunu fark etmiti. Bunun zerine Siyveh,
Efrsiyb'a bir eli gnderip yanma gelmek zere kendisi iin eman istedi. Efrsiyb, onun bu isteini
kabul etti. Bu eman meselesinde elilik yapan kii Krn (Pran) b. Vis'n idi. Bundan sonra Siyveh
Trk lkesine girdi ve Efrsiyb ona ikramda bulunup kendisini saraynda konuk etti, ayrca

kendisine hediyeler verdi, Keyhusrev'in annesi olan Vesffrd adndaki kz ile onu evlendirdi.
Nihayet Efrsiyb, hkmdarln elinden almasndan kortuu Siyveh'm edeb ve kahramanln,
devlet idaresindeki bilgisinin ileri derecede olduunu anlad. Zamanla Efrsiyb'm iki olu ve
kardei Keyder' in Siyveh'e olan kskanlklar sebebiyle Efrsiyb'a yaptklar jurnaller onlarn
arasnn daha ok almasna sebeb oldu. Bunun zerine Efrsiyb, kardeiyle oullarna Siyveh'
ldrmelerini emretti. Nihayet Siyveh' ldrdler ve organlarn kestiler. O ldrld zaman
hanm olan Efrsiyb'm kz ise, olu Keyhusrev'e hmile bulunuyordu. Hatta onlar, hanmnn
karnndaki cenini drmek iin eitli arelere ba vurdular; fakat buna ramen ocuk dmedi.
Siyveh'e eman verilmesini salayan Krn, onun ldrlmesini ho karlamad ve bu iin
akbetinden, babas Keykvs ile Rstem'in onun intikamn almalarndan korkup endieye kapld.
Ayrca o, Siyveh'm eini (Efrsiyb'm kzn), douraca ocuu ldrmek zere yanma ald.
Ancak kadn dourunca, Krn'm kalbi hem annesine hem de yeni doan ocuuna kar yumuad ve
ocuu ldrmedi, hatt onu sa braktn da kimseye sylemedi. Keykvs ise ocuun durumunu
aratrmak ve onu kendisine getirmek zere Trk lkesine bir adam gnderdi.
Siyveh'm ldrld haberi Fars lkesine ulanca, ds b. Cev-derz (Gderz) zntsnden
siyahlar giydi. ds, matem iin ilk siyah elbise giyinen kimsedir. ds, siyah elbiseler iinde
Keykvs'un huzuruna gelince, ona : Bu elbiseler ne oluyor? diye sordu. O da : Bu gn,
karanlklarn ve siyahlklarn gndr. diye cevap verdi.
Keykvs, olu Siyveh'm ldrldn haber alnca, Bahadr Rstem ve sfahan ispehbedi (ba
kumandan veya hkmdar) olan Ts ile birlikte Efrsiyb ile savamak zere ordular gnderdi. Bu
iki kumandan askerleri ile birlikte Trklerin lkesine girdiler ve ar basarak bir ok kimseleri
ldrdler, bir hayli de esir aldlar. Bu iki kumandan ile Efrsiyb arasnda ok etin savalar oldu.
Bu savalarda Siyveh'm ldrlmesini syleyen ve planlayan Efrsiyb'm iki olu ile kardei
Keyder de ldrldler.
Farslar, eytanlarn Keykvs'un emrine verildiklerim, iddialarna gre onlarn Keykvs in yz
fersah uzunluunda bir ehir ina ettiklerini, bu ehrin etrafna bakr, pirin ve gm madenlerinden
birer sur yaptklarn, eytanlarn bu ehri (iinde bulunan mal mlk, hayvan, insan v.s. ile birlikte)
yerle gk arasnda tayp gezdirdiklerini, Keykvs' un yiyip imediini ve def-i hacet yapmadn,
(ve yahut, yiyip itii halde def-i hacette bulunmadn), sonra Allah tarafndan gnderilen
kuvvetlerin ehri tahrip ettiklerini, eytanlarn ise ehri korumak iin onlara mukavemet
gsteremediklerini, bu yzden Keykvs'un onlarn reislerinden bir topluluu ldrdn iddia
ederler.
Gemi kavimlerin haberlerine vakf oan limlerden biri de, eytanlarn Keykvs'un emrine
verilmelerinin Hz. Sleyman b. Davud'un emriyle olduunu sylyor, Keykvs savalarda muzaffer
olur, hkmdarlardan karsna kanlar kim olursa olsun mutlaka malub ederdi. Hatta gklere
ykselip kmay iinden geirinceye kadar bu durumu devam etti. Sonra Keykvs Horasan'dan
kalkp Bbil'e gitti. Allah, ona yle bir g ve kuvvet verdi ki, bu g sayesinde beraberindekiler ile
birlikte bulutlara kadar ykseldi. Sonra Allah onlardan bu gc geri ald, bunun zerine onlar
bulutlardan dp helak oldular, ancak Keykvs kendisi kurtuldu ve o gn (ilk olarak) def-i hacette
bulundu.
Bu hadiseden sonra Keykvs'un mlk (saltanat) paraland, ona kar kanlar oald ve bunlar
ona sava atlar. Kimi zaman galip geldi, kimi zaman da onlar galip geldiler. Daha sonra Yemen
lkesine sava at. Bu srada Yemen lkesinin banda Abd (Z'1-ez'r) b. Ebrehe (Z'l-menr) b.

Haris (er-Ryi) hkmdar olarak bulunuyordu. Keykvs Ye-men'e geldii zaman karsna Z'1ez'r lakabyla bilinen Abd b. Ebrehe kt, fakat felli olduundan daha nceleri bizzat kendisi
savaa kmyordu. Ama Keykvs topraklarna ayak basp lkesini ineyince, bizzat askerleriyle
birlikte kendisi savaa kt. Neticede Keykvs' ele geirip esir ald, askerlerini ise kltan
geirdi. Daha sonra onu bir kuyuya hapsedip zerini bir kapakla kapatt. Bunun zerine Rstem
Sicistn'dan Ye-men'e hareket etti ve Keykvs'u kurtarp yanma ald. Z'1-ez'r (Abd b. Ebrehe) ise
ona kar koymak zere askerlerini toplayp onunla savamak istedi, fakat sonra yok olmaktan korktu.
Bunun zerine Rstem ile Z'l-ez'r, Rstem'in Keykvs'u alp Fars lkesine geri dnmesi artyla
aralarnda bir sulh anlamas yaptlar. Nihayet Rstem Keykvs'u esaretten kurtarp getirdi ve onu
tekrar hkmdarlna iade etti. Bunun zerine Keykvs, Sicistn ile Gazne'ye bal br blge olan
Zblistn' ona ikt olarak verdi ve ondan "ubudiyet" (kulluk) ismini kaldrd. Daha sonra Keykvs
[77]
ld. Hkmdarlk sresi ise yz elli yl srd.
KEYHUSREV B. SYVEH B. KEYKVS'UN HKMDARLII
Keykvs lnce yerine olunun olu (torunu) olan Keyhusrev b. S-yveh b. Keykvs hkmdar
oldu. Keyhusrev'in annesi ise Trk h-kmdari Efrsiyb'm kz Vesffrd idi. Keyhusrev
hkmdarlk tahtna geince, btn ispehbedlere (ba kumandanlara veya hkmdarlara) birer mektup
yazarak, tm askerleriyle birlikte gelmesini emretti. Nihayet btn kumandanlarn hepsi gelip
toplannca, Ts'un komutanlnda otuz bin asker hazrlayp Trk lkesine girmesini, ad Firzed b.
Siyveh olan kardeininvbulunduu ehir hari, urad her ehir ve kyn ahalisini ldrmesini
emretti, nk Keyhusrev'in babas Siyveh, annesiyle Trk ehirlerinden birisinde evlenmiti. Ts
bu ehre gelince Frzed ile arasnda sava kt ve bu savata Frzed'i ldrd. Kardeinin
ldrld haberi Keyhusrev'e ulanca, o buna ok zld ve arna gitti. Bunun zerine
Keyhusrev, Ts ile birlikte bulunan amcasna bir mektup yazarak Ts'u yakalayp zincire vurduktan
sonra kendisine gndermesini ve ordunun ilerini (kumandanln) zerine almasn emretti. Amcas
onun isteini yerine getirdikten sonra Efrsiyb'm zerine yrd. Efrsiyb da ona kar kendi
askerlerini gnderdi. Niticede taraflar arasnda ok etin bir sava meydana geldi, pek ok kii
ldrld, Farslar ise dalara kamak zorunda kaldlar, daha sonra da Keyhusrev'in yanma
dndler. Keyhusrev amcasn knayp azarlad ve Trklere kar savamaya kesin karar verdi. Btn
askerlerin toplanmasn, bir neferin dahi olsa dta kalmamasn emretti. Btn askerler toplannca
onlara, drt ayr cepheden Trklerin yurduna hcuma geeceini bildirdi. Cevderz'i en kalabalk
kuvvetin bana geirip Belli tarafndan Trklerin yurduna girmesini emretti ve ona Diref-i
Kbiyn' verdi. Bu onlarn en byk sanca idi. Bu sanca ancak hkmdar ocuklar ile birlikte
ve ok mhim iler dolaysyla gnderirlerdi. Keyhusrev, baka bir kuvveti in tarafndan, dier bir
kuvveti Hazar yaknlarndan ve drdnc kuvveti de bu iki kuvvetin arasndan harekete geirdi ve
onlara Trk lkesine girmelerini emretti. Nihayet askerler drt cepheden Trk lkesine girdiler ve
her taraf harabeye evirdiler. Bilhassa Cevderz, ok fazla sayda insan ldrd, esirler ald ve bir
ok yeri tahrip etti. Keyhusrev ise bizzat kendisi Cevderz'in gittii yolu takip etti. Yanma vardnda,
o, stnlk salayp Efrsiyb'm ailesinden ve yaknlarndan pek ok kimseyi ldrm bulunuyordu.
Ayrca onun be yz altm bin ksur kiiyi ldrm olduunu, otuz bin kiiyi esir aldn ve hadde
hesaba smayacak kadar ganimetler alm olduunu grd. Bu arada Cevderz, Efrsiyb'm
ailesinden ve onun tarhan-larmdan (ileri gelenlerinden) ldrd kimseleri ona arz etti. Bundan

sonra Keyhusrev'in katnda Cevderz'in itibar daha ok artt,-kendisine teekkr edip sfahan ve
Crcn' ikt olarak verdi. Bu arada Keyhusrev'e, drt cepheden Trk lkesine giren asker
kuvvetlerin kumandanlarndan ldrdkleri kiiler, aldklar ganimetler, tahrip ettikleri yerler
hakknda bilgi veren, Efrsiyb'm askerlerini pepee nasl hezimete urattklarn anlatan mektuplar
geldi, o da onlarn savaa btn gleriyle devam etmelerini ve daha nce belirlenip kendilerine
bildirilen yerde buluacaklarna dair bir mektup gnderdi.
Efrsiyb, tarhanlarmdan (ileri gelen reislerinden), ailesinden ve askerlerinden ldrllenlerin
haberini ald zaman, bu durum ok arna gitti ve arp kald. Bu srada yannda oullarndan
sadece de (eyde?) kalmt. Bu olunu bir orduyla birlikte Keyhusrev'in zerine gnderdi.
Neticede karlaan taraflar etin bir savaa tututular ve aralksz drt gn savatlar. Sonunda
Trkler hezimete uradlar, Farslar ise onlarn peini brakmadlar, yakaladklarm ldrdler veya
esir aldlar. Bu arada Efrsiyb'm olu de'yi de yakalayp ldrdler. Efrsiyb, bu hdiseyi ve
olunun ldrldn duyunca, yannda bulunan askerlerle birlikte harekete geip Keyhusrev'le
karlat, benzeri . iitilmemi olan etin bir savaa tututular. Sava iddetini artrp vahim bir
durum ald. Sonunda Efrsiyb yenildi ve Trklerden pek ok kii ldrld. Trklerden ldrlen
kiilerin says yz bin idi. Bundan sonra Keyhusrev, Efrsiyb'm peini adm adm takibe koyuldu.
Efrsiyb ise lkeden lkeye kap durdu ve en sonunda zerbeycn'a gelip burada sakland.
Neticede yakalanan Efrsiyb, Keyhusrev'in huzuruna getirildi. Keyhusrev ona, babasna kar yapm
olduu gaddarlktan sual at, fakat o ne hccet getirebildi ve ne de elle tutulur bir zr beyan
edebildi. Bunun zerine Keyhusrev onun ldrlmesini emretti. Hulsa babas Siyveh'm
boazland gibi o da boazland, sonra da Keyhusrev muzaffer ve sevinli olarak zerbeycn'dan
ayrld.
Efrsiyb ldrlnce, onun yerine Trklerin bana olan kardei Keysevsf (Keyersf?) hkmdar
oldu. O da lnce, onun yerine olu Curzsf geti. Crzsf, ok zlim ve diktatr bir hkmdard.
Keyhusrev, babas Siyveh'm intikamm alp hkmdarln salam-latrdktan sonra, dnyadan
elini eteini ekti ve kendini ibadete verdi. Ailesi ve yakn arkadalar, mlknn bana geip
grevini srdrmesi iin srar ettilerse de, o bunu kabul etmedi. Bunun zerine ona : O halde senin
yerine geip hkmdarlk yapacak olan kiiyi belirle. dediler, o da Lhrsb' seti. Bundan sonra
Keyhusrev onlarn yanndan ayrld ve kayboldu. Bir daha onun hayatndan ve nerede ldnden
haber alnamad. Onun hakknda bundan baka syleyenler de vardr.
[78]
Keyhusrev altm yl hkmdarlk yapt, ondan sonra Lhrsb hkmdar oldu.
HZ. SLEYMAN (A.S.)'DAN SONRA SRLOULLARININ DURUMU
Rivayet edildiine gre, Hz. Sleyman'dan sonra sriloullarnn bana onun olu Ruhbu'am b.
Sleyman hkmdar oldu ve hkmdarl on yedi yl srd. Ruhbu'am'dan sonra sriloullarnn
hkmdarlklar paraland. Bundan sonra Eby b. Ruhbu'am, dier kol (sbt)larm deil, yalnz
Yahda ve Bnymin kollarnn hkmdar oldu, nk dier kollar (esbt) Hz. Sleyman'n klesi
Yurbu'am b. Byi''y balarna hkmdar olarak geirmilerdi. Hkmdarln sriloullarmn
elinden kmasnn sebebi, onlarn iddialarna gre, Hz. Sleyman'n hanm Cerde'nin onun evinde
puta takdim ettii kurban idi. Bu yzden Allah {C.c.) onu, mlknn bir ksmn oullarnn elinden
almakla tehdit edip cezalandrmt. Eby b. Ruhbu'am'm hkmdarl yl srd. Ondan sonra

Uss b. Eby babasnn hkmdar olduu iki kola (Yahda ve Bnymin kollarna) krk bir yl
[79]
mddetle hkmdarlk yapt. Eby salih bir kiiydi ve topald.
ss b. Eby'nn Rezh el-Hind ile Savamas
Rivayet edildiine gre ss b. Eby salih bir kiiydi. Babas ise puta tapan ve halk putlara tapmaa
davet eden bir kimseydi. Fakat olu ss hkmdar olunca, bir mnadiye emir verip halka u ekilde
ilnda bulunmasn syledi : Haberiniz olsun, kfr artk mensuplaryla birlikte lmtr. man ve
mensuplar ise yaayacaktr. sriloullarmdan kafasn kim kfr ile dar karrsa, mutlaka
ldrrm. Allah'a kar itaat terk edilip O'na isyan edildii iin tufan dnyay ve dnyada
bulunanlar sulara bodu, beldeler yerin dibine geirildi, gklerden yer yzne ate ve ta
yadrld. ss, bu konuda ii olduka sk tuttu.
sriloullar arasndan puta tapan ve Allah'a kar isyan ile megul olan bir ksm kimseler hkmdar
ss'mn annesinin yanma geldiler ve olunun yaptklarn ona ikyet ettiler. ss'mn annesi de puta
tapard. Nihayet annesi ss'mn yanma geldi, onu fena halde azarlayp yaptklarndan vaz gemesini
istedi, fakat ss annesinin szlerine kulak asmad, hatt putlara taptndan dolay onu tehdit etti ve
ondan ber (uzak) olduunu aklad. Bunun zerine puta tapan halk ondan mitlerini kestiler;
kendisinden korkanlar ise lkelerini terk ederek Hindistan'a gitmek zere yola ktlar.
Bu srada Hindistan'da Rezh (Zere ?) adnda br hkmdar vard. Kendisi diktatr, zalim ve byk
bir sultan ve bir ok lkeler ona itaat edip boyun emilerdi. Halkn da kendisine tapmaa davet
ediyordu. te sriloullarmdan kaan bu grup Hind hkmdarnn yanma gelerek kendi
hkmdarlarn ona ikyet ettiler, ayrca ona kendi lkelerinin gzelliklerini, bolluunu, askerlerinin
azln, hkmdarlarnn gszln ve liyakatsizliini anlattlar, lkelerini ele geirmesi iin
tahrik edip i-tahlandrdilar.
Bunun zerine Hind hkmdar nce casuslar gnderdi. Casuslar, oradan ona haberler getirdiler.
Nihayet o, haberin doruluuna inannca, askerlerini toplad ve deniz yoluyla m blgesine hareket
etti. Bu arada lkesine gelen sriloullar ona : ss'mn bir dostu (Allah) var, bu ona yardm eder
ve onu destekler. dediler. Rezh de onlara : Benim ordularm ve askerlerimin okluu karsnda
ss ve dostu ne yapabilir? dedi.
Rezh'in, lkesini istilya gelecei haberi ss'ya ulanca Allah'a yalvarp dua etti, Hind
hkmdarnn kuvveti karsndaki aczini ve za'fm dile getirdi ve Allah'tan kendisine yardm
etmesini istedi. Allah (C.c.) da onun duasn kabul etti ve ona ryasnda : Ben, sana ktlkleri
dokunmayacak ekilde Hindli Rezh'e ve askerlerine kar kudretimi gstereceim ve onlarn mallarn
sana ganimet olarak vereceim; t ki dmanlarn senin dostunun elinden tuttuu kiiye g
yetiremeyeceklerini ve dostunun ordusunu yenemeyeceklerini rensinler. buyurdu.
Daha sonra Rezh deniz yoluyla hareket edip sahile geldi, buradan da Beyt'l-Makdis'e yrd.
Beyt'l-Makdis'e iki konaklk mesafe kala askerlerini blgeye datt ve o blge askerlerle dolup
tat, sriloullarmn kalplerini de bir korku sard. Bu arada ss, gzcler gnderdi, onlar geri
dndklerinde gelenlerin, bir benzeri iitilmemi derecede kalabalk olduklarn ss'ya bildirdiler.
Bu haberi sriloullar iitince haykrarak alamaya, birbirleriyle vedalamaya baladlar, hatt
Rezh'e kadar gidip ona teslim olmaya ve boyun emee karar verdiler. Bu srada hkmdarlar Uss
onlara : phesiz Rabbim bana zafer vaat etmitir. O'nun vaadinden dnmesi ise sz konusu

deildir. Siz tekrar Allah'a dua edip yalvarmaa devam edin. dedi. Onlar da yle yaptlar ve hep
birlikte dua edip Allah'a yalvardlar. Onlarn iddialarna gre Allah vahiy yoluyla ss'ya : Ey ss! Dost dostunu bakasnn eline teslim etmez. Dmann ise senin yerine ben haklayacan. Bana
tevekkl eden asla horlanmaz. G ve kuvvetini benden alan katiyyen zayf dmez. Sen rahat ve
skntsz olduun zamanlarda beni zikredip andn; ben de seni skntl olduun zamanlarda
(dmannn eline) teslim etmeyeceim. Pek yaknda bir ksm zebanileri gndereceim ve onlar
dmanlarm ldrecekler. Seni mjdeliyorum, s-riloullarma bunu haber ver. buyurdu.
Mminler, bu mjdeye sevindiler, mnafklar ise onu yalanladlar.
Bunun zerine Allah (C.c.) ona askerleriyle birlikte Rezh'a kar kmasn emretti. ss olduka az
sayda bir askerle onun karsna kt ve tmseke bir yere gelip durdu, buradan Rezh'in askerlerini
gzetlemeye balad. Bezli onlar grnce kmsedi ve hakir grd. evresindekilere ; Ben, bu
kk bir grup iin mi askerlerimi toplayp lkemden buraya geldim ve bunca masraf yaptm? dedi.
Sonra da yanma gelen sriloul-larn ve haber toplayp getirmek zere gnderdii casuslar yanma
ard, onlara da : Siz bana yalan sylediniz. Bana sriloulannn ok olduklarn sylediniz, ben
de askerlerimi toplayp bunca masraf yapp buraya geldim. dedi ve onlarn ldrlmelerini emretti.
Emir zerine onlar ldrldler. Bundan sonra ss'ya birini gnderdi ve ona : Sana yardm edecek
ve seni benim satvetim (kahredici gcm) den kurtaracak olan dostun nerede? diye sordu. ss da
ona : Ey bedbaht! Sen ne sylediinin farknda deilsin. Sen, gcnle Allah' yenmek, ya da azlna
ramen O'nunla okluk yarma m girmek istiyorsun. O, u anda bulunduum yerde benimle beraber
bulunmaktadr. Allah, kiminle beraber olursa, onun yenilmesine imkn yoktur. Pek yaknda bana
gelecek (musibetleri) greceksin. dedi.
Rezh, onun bu szlerine fkelendi ve askerlerini saflar hline getirip savaa hazrladktan sonra
ss'nm zerine yrd ve okularna at emrini verdi, okular da ata getiler ve oklarn ss ile
askerlerinin zerlerine yadrdlar. Bu srada Allah (C.c.) srail oullarna yardmc olmak zere
meleklerden bir imdat grubu gnderdi. Onlar, atlan oklar alp Hindli okularn zerine frlattlar.
Her okuyu kendi att ok ldrd, bylece btn okular ldrldler. Bu esnada sriloulannn
saflarndan tebih ve dua sesleri ykselmee balad. Melekler de Hindlilere g-rndler. Rezh
melekleri grnce, Allah onun kalbine bir korku sald ve o arp kald, askerlerine seslenerek
meleklere kar hamle yapmalarn emretti. Askerler verilen emre uyarak hamlelerini yaptlar, fakat
mlekler tarafndan ldrldler. Geride Rezh, kleleri ve hanmlarndan baka kimse kalmad.
Rezh, bu durumu grnce gerisin geri dnd ve : ss' nn dostu beni ldrd (mahvedip bitirdi)
diyerek kamaa balad.
ss onun gerisin geri kamakta olduunu grnce : Allah'm! Eer onu helak etmezsen, onun
yerindeki naibi (vekili), asker toplayp tekrar zerimize gelecektir. dedi. Bundan sonra Rezh ve
beraberindekiler denizin kysna geldiler ve gemilere bindiler. Onlar, gemilerle hareket edip
yollarna koyulduklar bir srada Allah tarafndan gnderilen bir rzgr (frtna) ile hepsi denizde
bouldular.
ss'dan sonra yerine olu Sft hkmdar oldu ve lnceye kadar yirmi be yl hkmdarlk yapt.
Daha sonra Amrem (mrn)'in kz ve Ahziy'mn kz kardei (veya annesi) Azelya hkmdar oldu.
Azelya baa geince, sroullarmdan hkmdarlk ailesine mensup olanlarn btn ocuklarn
ldrm, geriye ise sdece Ahziynn oulunun olu olan Yu-v b. Ahziy kalmt. O da ortada
olmayp gizli kald iin kurtulmutu.
Daha sonra Yuv ve adamlar Azely'y ldrdler. Azely'nm hkmdarl yedi yl srd. Bundan

sonra krk yl Yuv hkmdarlk yapt. Sonra Yuv', byk annesini ldrd adamlarndan
birisi ldrd. Ondan sonra ziy -ona ziy'da denir- b. Emsy (Emsy) b. Yuv hkmdar
oldu ve lnceye kadar elli iki yl hkmdarlk yapt. Ondan sonra Ysm (Ytm) b. ziy
hkmdar oldu ve lnceye kadar on alt yl hkmdarlk yapt. Bundan sonra Hazky b. Ehz
hkmdar oldu ve hkmdarln lnceye kadar devam ettirdi. Denildiine gre, Hazky' m,
kendisine mrnn bittiini bildiren a'y'nn arkada olduu sylenir. Hz. a'y tarafndan
Hazky'ya mrnn bittii bildirilince o, Allah'a yalvarp mrn uzatmasn diledi, Allah (C.c.) da
onun mrn uzatt ve> a'y'ya emrederek mrnn uzatldn ona bildirmesini istedi. Bir baka
rivayette, ileride de bahsedilecei zere, bu kssada geen a'y'nn arkadann Sdky olduu
[80]
sylenir.
Hz. a'y ile Birlikte Bulunan sriloullarmn Hkmdar ve Senhrb'in srloullannin
zerine Yrmesi
Allah (C.c), Hz. Musa'ya Kur'n- Kerm'de zikredilen u ayetleri (buyruklar) vahyetmiti: Biz
Kitb'da sriloullarma u hkm verdik : Siz o lkede iki defa fesad karacaksnz ve (bana
kar) byk bir serkelik yapp kabaracaksnz. te o iki (fesadnzdan) birincisinin zaman gelince,
sizin zerinize gl kuvvetli kullarmz gnderdik, onlar da evlerin aralarna kadar girip (sizi)
aratrdlar. (Bu) yaplmas gereken bir vaat idi. Sonra tekrar size, onlar yenme imkn verdik, sizi
mallarla, oullarla destekledik ve savalarnz oalttk. Eer iyilik ederseniz, kendinize iyilik
etmi olursunuz. Ktlk ederseniz, o da kendi aleyhinize olur. Sonuncu (bakaldrmanzn
cezalandrlma) zaman gelince, yzlerinizi kt duruma soksunlar (zntden suratlarnzn
aslmasna sebeb olsunlar), ilk kez girdikleri gibi Mescid'e (Beyt'l-Makdis'e) girip (tahrib et)sinler
ve ele geirdiklerini mahvetsinler! diye (yine yle kullar gnderdik). (Tev-be ederseniz) Rabb'inizin
sizi esirgeyeceini umabilirsiniz. (Eer tekrar fesada) dnerseniz, biz de sizi (cezalandrmaa)
dneriz. Biz cehennemi kfirlere bir zindan yaptk. (sr\ 4-8).
sriloullannn arasnda zamanla gnah ve ktlkler oald. Allah (C.c.) ise, onlara olan
merhametinden dolay gnahlarm balyordu. Allah'n onlarn gnahlarna bir ceza olarak verdii
ilk musibet u ekilde oldu : sriloullannn bana kendilerinden Sdky adnda birisi hkmdarolmutu. sriloullarmda u det hkimdi: Onlarn bana bir hkmdar getii zaman, Allah onlara
bir de peygamber gnderir, bu peygamber hkmdar irad eder, Allah istediini vahiy yoluyla ona
bildirirdi. sriloullannn ise Tevrat eratinden baka bir eratleri olmamt. Sdky hkmdar
olunca Allah onlara Hz. a'y'y peygamber olarak gnderdi. Hz. Muhammed (S.a.) ile Hz. sa
(A.s.)'y mjdeleyen bu zat idi. Sdky' nin hkmdarlnn sonlarna doru, sriloullannn
arasnda gnah ve ktlkler oalmaa balad. Bunun zerine Allah (bir musibet olarak) onlarn
zerine fezay dolduracak kadar kalabalk bir askerle birlikte Bbil hkmdar Senhrb'i gnderip
balarna musallat etti. Nihayet Sen-hrb, Beyt'l-Makdis'e geldi ve etrafn kuatt. Bu srada
sriloullannn hkmdar Sdky ise bacanda kan bir bandan muzdarip olup hastalanmt.
Peygamber a'y ona gelip: Allah, sana vasiyetini yapman ve senden.sonra gelecek hkmdar
belirlemeni istiyor, zira sen lmek zeresin. dedi. Bunun zerine hkmdar Sdky, Allah'a dua
edip yalvard; Allah da onun duasn kabul buyurdu ve Allah (C.c.) Hz. a'y'ya vahiy yoluyla
hkmdar Sdky'nm mrn on be yl uzattn ve dman Senhrb'ten onu kurtardn bildirdi.
Hz. a'y, hkmdar Sdk-y'ya bunu bildirince, arlar dindi ve eski salna kavutu.

Bundan sonra Allah, Senhrb'in askerlerinin zerine bir melek gnderdi ve bu melein sayhasiyla
(grltl sesiyle) alt kii dnda hepsi ldler. lmden kurtulan bu alt kii Senhrb ile be
ktibinden ibaretti. Bazlarna gre, bu ktiplerden birisi Buht-Nassar idi. Bunun zerine Sdky ve
srioullari onlarn klalarna gittiler ve burada bulunan mallar ganimet olarak aldlar. Senhrb'i
aradlarsa da bulamadlar. Hemen arkasndan peini takip etmek zere adamlar gnderdiler ve onu
be arkadayla birlikte buldular. Onlar yakalayp zincire vurduktan sonra Sdky'nm yanma
getirdiler. Sdky, Senhrb'e : Rabb'imizin sana yaptn nasl buldun? diye sordu. Senhrb :
Daha nce Rabb'inizin haberini ve size yardmlarn duymutum; fakat kulak asp dinlememitim.
dedi. Sdky, onlar Beyt'l-Makdis'in etrafnda dolatrdktan sonra hapsetti.
Allah (C.c), Hz. a'y'ya vahiy yoluyla hkmdar Sdky'nm Senhrb'i ve beraberindekileri serbest
brakmasn emretti, bunun zerine onlar serbest brakt. Bundan sonra onlar Bbil'e geri dndler ve
Allah'n kendilerine ve askerlerine neler yaptn kendi kavimlerine anlattlar. Senhrb ise bundan
sonra yedi yl yaad, sonra ld.
Kitap ehlinden bazlarnn iddialarna gre, Senhrb'den nce sriloullannn zerine Bbil
hkmdarlarndan Kifr (Lfr) adnda bir hkmdar yrmtr. Buht-Nassar onun amcasnn olu
ve ayn zamanda ktibi idi. Allah, onlarn zerine bir rzgr gnderip onun ordusunu helak etmi,
ancak kendisiyle ktibi kurtulmutu. Daha sonra, kurtulan bu Bbil hkmdarn oullarndan birisi
ldrmt. Baht-Nassar da hkmdarnn ldrlmesine fkelenerek onu ldren olunu ldrd.
te bu hadiselerden sonra Senhrb sriloullannn zerine yrmtr. Senhrb Ninova'da
hkmdarlk ediyordu. zerbeycn hkmdar ile birlikte o gn sriloullarma sava ap onlar
sindirmiti. Daha sonra Senhrb ile zerbeycn hkmdar arasnda anlamazlk kt. Her iki taraf,
askerleri tkenip yok oluncaya kadar birbiriyle savaa devam ettiler. Bunun zerine Isriloullar
kp onlarn beraberinde bulunan mallar ganimet olarak aldlar.Rivayet edildiine gre, Senhrb
lnceye kadar yirmi dokuz yl hkmdarlk yapmtr. Senhrb'in muhasara ettii srail oullarnn
hkmdar ise Hazky di. Hazky vefat ettikten sonra yerine olu Mne- hkmdar oldu ve elli
be yl hkmdarlk yapt.
Ondan sonra mn hkmdar oldu ve adamlar tarafndan drln-ceye kadar on iki yl
hkmdarlk etti. Bundan sonra onun olu Yiy hkmdar oldu ve Msr firavunu Ecda'm (burunsuz
firavun'un) onu ldrmesine kadar otuz bir yl hkmdarlk yapt. Sonra onun olu Yh Ehz b.
Yiy hkmdarla geti; fakat firavun Ecda' onu azledip yerine olu Ykkm b. Yh Ehz'
hkmdar yapt ve onu haraca balad. Ykkm'in hkmdarl ise on iki yl srd. Bundan sonra
onun olu Yyhn hkmdar oldu, fakat Buht-Nassar ona sava at ve onu hkmdarlnn
zerinden ay getikten hemen sonra Bbil'e gtrd. Bundan sonra Buht-Nassar onun yerine
amcasnn olu Yakny'y hkmdar yapt ve ona Sdky adn verdi. Fakat Yakny Buht-Nassar'a
kar geldi, bunun zerine Buht-Nassar ona sava at ve onu ele geirip Bb'e gtrd, ayrca BuhtNassar, onun olunu gznn nnde boazlad ve Yakny'nm gzlerine mil ekti. Bu arada Beyt'lMakdis'i ve Heykel1! (Hz. Sleyman'n yaptrd bideyi) tahrip edip ykt. Bundan sonra
sriloullarn esir alp Bbil'e gtrd. leride de Allah'n izniyle zikredeceimiz zere, onlar,
Beyt'l-Makdis'e dnnceye kadar Bbil'de kaldlar. Sdky (Yakny)'nm. btn hkmdarl on
bir yl srd.
Rivayet edildiine gre, sriloullarmn arasnda ktlkler oalp yaylnca, Allah (C.c.) Hz.
a'y'ya vahyetti ve vahyedilenleri kendi lisan ile onlara anlatp, onlar uyarmasn istedi, o da bunu
yerine getirdi. Bunun zerine sriloullar, ldrmek iin onun zerine saldrdlar, fakat a'y

onlardan kat ve kaarken nne bir aa kt. Bu aa ald, a'y da iine girdi. Bu srada
eytan onun elbisesinin psklnden tuttu ve onu sriloullarma gsterdi. Onlar bir testere getirip
aac bimeye baladlar ve aacn ortasna geldiklerinde onu ikiye, blp kestiler ve ldrdler.
sriloullarmn hkmdarlarnn isimleri hakknda bundan baka eyler de sylenmitir, fakat biz
bunlarn nakline gvenmediimizden ve sz uzatmak' endiesinden dolay bunlar buraya almyoruz.
[81]
LHRSB LE OLU BTSB'IN HKMDARLIKLARI VE ZERDTT'N ORTAYA
IKMASI
Daha nce, Keyhusrev'in lm yaklatnda amcasnn olu Lh-rsb b. Keyveh (Keyveci) b.
Keykvs'u kendisine veliaht tayin etmi olduunu zikrettik. Buna gre Lhrsb, Keykvs'un olunun
olu, yani torunu olur. Lhrsb hkmdar olunca, kendisine altndan bir taht yaptrd ve onu eitli
mcevherlerle ssledi. Horasan topraklarndaki Belh ehri onun emriyle kendi adna yaptrld ve bu
ehre "Hasn" adn verdi. Ayrca devlet iin gerekli olan -daire ve defterleri tanzim etti. Kendisi
iin askerler seip hkmdarln kuvvetlendirdi. lkesini imar edip topraklar iletti ve askerlerin
beslenme ihtiyalarn karlamak maksadyla halktan hara toplad.
Onun hkmdarl zamannda Trklerin kuvvet ve kudreti iyice artmt. Bu yzden onlarla savamak
iin Belh ehrine gelip yerlemiti. Lhrsb, kendi lkesinin halk tarafndan sevilen ve holanlan bir
kiiydi. Komu dmanlarna kar ise onlar silip sprecek bir gte idi. Adamlarn kontrol
etmede ok dikkatli, imar ve yap ilerinde ileri dnceli, gayret ve engin himmet sahibi bir ahst.
lkesini imar edip sulama kanallar amt. Ayrca, Hind, Rum ve Marib hkmdarlarn haraca
balamt; bunlar korkularndan ve kendisinden ekindiklerinden mektuplar yazarak onu
hkmdarlarn hkmdar olarak tanmlard.
Daha sonra Lhrsb kendini ibadete verdi, hkmdarl brakt ve ibadetle megul olmaa balad.
Kendi yerine ise hkmdar olarak olu Btsb' halef brakt. Lhrsb, yz yirmi yl hkmdarlk
yapt. Sonra olu Btsb hkmdar oldu. Onun dneminde peygamberlik iddiasnda bulunan ve
Mecs (ateperest)leri peine takan Zerdet (Zerdt) b. Se-kman ortaya kt. Ehl-i Kitab'm
iddialarna gre Zerdt, Filistin halkndan olup rmiy (Ermiy) peygamberin rencilerinden
birinin zel hizmetini gren ve ona ok yakn olan bir kimseydi. Zerdt hainlik edip iftira etti, bunun
zerine rmiy'nin rencisi de ona beddua etti ve hemen ala tenlilik hastalna yakaland. Bundan
sonra Zerdt oradan ayrlp zerbeycn'a gitti ve orada Mecserin dinini ortaya koyup yaymaa
balad.
Bir rivayette, Zerdt'n Acemlerden olduu sylenir. Bir kitap yazp, bununla yer yznn bir ok
yerlerini dolat, hi bir kimse bunun ne demek olduunu anlamaymca da bunun kendisine hitap edilen
semav bir dil olduunu ileri srd. Sonra bu kitabna "Et" adn verdi. Daha sonra zerbeycn'dan
Fars lkesine geti. Onlar da bu kitabn neyi ihtiva ettiini anlayamadlar ye kabul de etmediler.
Bundan sonra Hindistan'a geti ve kitabn Hind hkmdarlarna sundu. Daha sonra buradan in ve
Trk lkelerine geldi, fakat onlar- onu kabul etmediler ve lkelerinden srp kardlar. O da
Fergne'ye gitmek zere yola kt, fakat Fergne hkmdarnn onu ldrmek istemesi zerine
buradan kap Btsb b. Lhrsb'm yanma geldi. Btsb Zerdt'n hapsedilmesini emretti ve bir
mddet hapsedildi. Bu defa Zerdt kitabn erh etti ve ona tefsir mnasna gelen "Zend" adm verdi.
Daha sonra Zend'in de erhini (aklamasn) yaparak ona : "Tefsr'in Tefsiri" mnasna gelen

"Bzend" adn ver-db Zerdt'n bu kitab, matematik, astroloji, tp. gemi kavimlere ait haberler,
peygambelere gnderilen kitaplar gibi eitli konulardaki bilgileri ihtiva ediyordu. Ayrca bu kitapta
: Krmz develi kii gelinceye kadar, size getirmi olduum bu kitaba sk sarln. gibi cmleler de
yer almt. "Krmz develi" den maksad, Hz. Muhammed fS.a.) idi. Onu kitabnda Hz. Muhammed
(S.a.)'in bin alt yz yl sonra gelecei de belirtilmiti. te bu sebepten Mecslerle Araplar arasnda
dmanlk ortaya kt. Dier taraftan Sbr Z'1-ektf'dan bahsedilirken, Araplara kar giriilen
savan sebepleri arasnda bu szn de bulunduu zikredilmektedir. Dorusunu ise Allah bilir.
Daha sonra Btsb, Belh'te iken Zerdt' yanma getirtti. Zerdt, onun huzuruna girdiinde ona
dnini aklayp sundu. Btsb onun sunduu dni beendi ve bu dne girdi, halk da bu dne
girmeleri iin zorlad, hatt bu dni kabul edip ona uyuncaya kadar halktan pek ok kimseyi ldrd.
Mecsler ise Zerdt'n aslen zerbeycn'l olduunu ileri srerler. Ayrca onun, hkmdarn
yanma eyvannn tavanndan indiini, elinde bir ate tomaryla geldiini ve bu atele oynad hlde
onu yakmadn; hatt bu atein onu elinden alan kimseleri de yakmadm, hkmdarn ona uyup
dnine girdiini ve hkmdarn, lkesinin eitli yerlerine ate-gedeler (Mecs mabedleri) ina
ettirdiini, ategedelerde yanmakta olan atein bu ateten tututurulduunu ve ategedelerinde
yanmakta olan atein bu gne kadar snmeden aralksz devam ettiini de iddia ederler. Halbuki onlar
bu hususta yalan sylyorlar; nk ileride de zikredeceimiz zere, Allah (C.c.) Hz. Muhammed
(S.a.)'i peygamber olarak Gnderdii zaman (yani dnyaya geldii zaman), Mecslerin btn
ategedelerinde yanmakta olan bu ate snmt.
Zerdt, Btsb'n- hkmdarlnn zerinden otuz yl getikten sonra ortaya "kmt. Allah'tan
vahiy yoluyla aldn iddia ettii kitabn .da ona sunmutu. Bu kitap, on iki bin sr derisinin
zerine kazdrlarak altn ile yazdrlp nakedilmiti. Btsb, bu kitab stahr'da bir yere koydurup,
halka retilmesini yasaklamt.
Btsb ve atalar bundan nce Sbilik (yldzlara tapanlar) dninde idiler. Zerdt'e ait dier
[82]
haberler ise pek yaknda ileride zikredilecektir.
BHT-NASSAR'IN SRLOULLARININ ZERNE YRMES
Buht-Nassar'm sriloullannn zerine ne zaman gnderildii konusunda limler iltilaf etmilerdir.
Bir rivayette onun, peygamber rmiy, Dnyl, Hanny, Azrya ve Mil'in zamannda gnderildii,
dier bir rivayette ise sriloullarnn Yahya' b. Zekeriyy'y ldrmeleri zerine Allah'n onu
sriloullannn zerine gnderdii sylenmektedir. Ancak birinci grte olanlarn says daha
oktur.
Buht-Nassar'm ilk gnlerine dair olan hususlar Sa'd b. Cbeyr yle anlatyor :
sriloullarmda (semav) kitaplar okuyan birisi vard. Bu kii : ..zerinize gl, kuvvetli
kullarmz gnderdik.. (sr\ 5) mealindeki Allah'n buyruuna gelince : Ey Rabb'im!
sriloullarmm helakini ellerine verdiin bu adam bana gster. diyerek dua etti. Bunun zerine ona
ryasnda, Bbil'de bulunan Buht-Nassar admda zavall bir miskin kii gsterildi. Bu kii, ticaret
maksadyla gidiyormu gibi gstererek Bb'e gitti ve btn miskinleri yanma arp Buht-Nassar'
nasl bulabileceini sordu. Nihayet onlar Buht-Nassar' nasl bulabileceini ona gsterdiler. O da
birini gnderip Buht-Nassar' yanma getirtti; onun hasta bir fakir kii olduunu grd, iyileinceye
kadar onu tedavi etti. yiletikten sonra ona bir miktar harlk verdi ve memleketine geri dnmeyi

kararlatrd. Bu srada Buht-Nassar ahyarak ona : "Sen bana bunca iyilik yaptn, hlbuki ben bu
iyiliklerinin karln sana verebilecek durumda deilim." dedi. Bunun zerine srailli bu kii ona :
"Senin buna gcn yeter. Bana bir belge yazarsn, bu belgede hkmdar olduun zaman beni serbest
brakacana dair taahhtte bulunursun." dedi. Buht-Nassar : "Benimle alay m ediyorsun?" dedi.
srailli kii: "Hayr, bu mutlaka vuku bulacaktr." diye cevap verdi.
Sonra Fars hkmdar, m (Suriye) blgesinin durumu hakknda bilgi sahibi olmak isteyince, o
blgenin haberlerini renmek ve orada bulunanlarn durumlar hakknda bilgi toplamak maksadyla
kendisine gvendii birini oraya gnderdi. Bu kii, kendisine hizmet etmekten baka bir ii olmayan
fakir Buht-Nassar ile birlikte yola kt. Nihayet bu kii m blgesine gelince, orasn svarileri,
adamlar ve silhlar itibariyle Allah'n yer yzndeki memleketlerinin en by olduunu 'grd.
te bu grd eyler onun kolunu kanadn krd (moralini bozdu), bundan dolay kimseye bir ey
sormad. Buht-Nassar ise m ahalisinin sohbet ettikleri meclislere gider onlara : "Neden Bb'e
sava amyorsunuz? Eer siz Bbil'e sava aarsanz, bir ev hari hibir kimseden mukabele
grmezsiniz." der idi. Meclislere gelip toplanan btn m ahalisi de ona : "Biz sava kimseler
deiliz ve hem biz sava iin bir gereke de grmyoruz." diye cevap verirlerdi. Nihayet onlar bu
blgeden geri dndklerinde, gzcler hkmdara gelip grdkleri svarileri, adamlar ve silhlar
haber verip anlattlar. Dier taraftan Buht-Nassar ise hkmdara haber gnderip ona iin i yzn
anlatmas iin kendisini huzuruna kabul etmesini istedi. Hkmdar onu huzuruna kabul etti, o da
hkmdara her eyi olduu gibi anlatt. Daha sonra hkmdar, aralarnda piyade bulunmayan drt bin
kiiden teekkl eden bir atl svari birliini m blgesine gndermek isteyip de bu birliin bana
kimin getirilmesini istiare ettii zaman, ona, adamlarndan birini tavsiye etmilerdi. Bunun zerine
Hkmdar : "Hayr, onlarn bana Buht- Nassar' getireceim." dedi ve Buht Nassar' onlarn
bana kumandan tyin etti. Bundan sonra onlar, m blgesine hareket ettiler, bir ksm beldelerin
halkn ldrdler, bir hayli ganimet aldktan sonra sa salim geri dndler.
Daha sonra Lhrsb onu, Ehvz'dan Dicle batsndaki Rum topraklarna kadar olan blgenin
ispehbediine (ba komutanlna) tayin etti. Buht-Nassar'm sriloularmm zerine yrmesinin
sebebi u idi : Lhrsb, yukarda zikrettiimiz zere, onu bu makama getirince, o m blgesine
hareket etti, fakat Dimak ve Beytl-Makdis ahalisinin ondan sulh istemesi zerine onlarla sulh
anlamas yapt. Onlardan rehineler alarak geri dnd. Buht-Nassar, Kuds'ten dnp Taberiye'ye
geldii bir srada sriloullar onunla sulh anlamas yapan hkmdarlarna: "Sen, Bbil-lilere
yaclk yaparak bizi rezil rsvay ettin." dediler ve zerine saldrp onu ldrdler. Buht-Nassar
onun ldrldn haber alnca, yannda bulunan rehineleri ldrd ve Kuds'e dnp orasn
tahrip etti.
Rivayet edildiine gre, Buht-Nassar' ispehbedlik grevine getiren hkmdar, Behmen b. Btsb b.
Lhrsb idi. Buht-Nassar ise uzun mrl olduundan Behmen'in dedesi Lhrsb'a, babas Btsb'a
ve kendisine hizmet etmiti. Behmen, sriloullannn Beyt'l-Makdis'teki hkmdarna eliler
gndermi, bir srailli de onlar ldrmt. Buna fkelenen Behmen, Buht-Nassar' Bbil blgesine
tyin etti ve kalabalk bir askerle birlikte onu (Kuds'e gemek zere) Bbil'e gnderdi. O da, biraz
sonra anlatacamz zere, sriloullarna yapacan yapt.
Buraya kadar anlattklarmz zahir (grnrdeki) sebeplerdir. srail-oullarndan intikam almay
gerektiren sebepleri ortaya karan asl sebep ise, sriloullarnm Allah'a kar isyan edip O'mn
emirlerine kar gelmeleri idi. Allah (C.c.)'m onlar zerindeki ilh deti (kanunu) ise yle idi :
Allah, onlarn bana bir hkmdar geirdii zaman bu hkmdarla birlikte-bir de peygamber

gnderir, bu peygamber hkmdara doru yolu gsterip ona Tevrat'n hkmlerini anlatrd.
sriloullarnm zerine Buht-Nassar gelmezden nce, onlarn arasnda isyan ve ktlkler oalp
yaylmt. Bu srada onlarn banda Yakny b. Yykm hkmdar bulunuyordu. Allah, bu
hkmdara yol gstermesi iin rmiy'y peygamber olarak gnderdi. Bir rivayette gnderilenin Hzr
(A.s.) olduu sylenir. rmiy onlarn arasnda kalp, onlar Allah'n yoluna davet etti, gnah
ilemekten onlar men etti ve Senhrb'i helak etmekle Allah'n kendilerine ne kadar byk bir nimet
ihsan etmi olduunu onlara hatrlatt, fakat onlar, bunlarn hi birine aldr etmediler, bunun zerine
Allah, rmiy'ya onlar kendi azabndan sakndrmasn emretti. Ayrca ona, sriioullar-nm tekrar
Allah'a itaate dnmemeleri halinde, onlar ldrecek, oluk ocuklarn esir alacak, kentlerini tahrip
edip ykacak, kendilerini kleletirecek birisini gndereceini ve onun, kalplerinden merhamet ve
efkatin silinmi bir orduyla zerlerine geleceini bildirdi. Fakat onlar buna ramen Allah'a itaate
dnmediler. Bunun zerine Allah rmiy'ya : Onlarn zerine yle bir fitne (bel) gndereceim ki,
bu fitne akll kiiyi akna evirecek ve filozofun hikmeti, akl sahibi kiinin gr bu fitnenin
ierisinde fonsiyonunu yitirecektir. Yine ben onlarn bana diktatr, kat kapli ve zalim birini
musallat edeceim, onu heybetli klp kalbinden merhamet duygusunu alacam. Onun arkasndan
gecenin karanln andran kalabalklar yryecek, bulut paralar gibi askerler gidecektir. Bu kimse
sriloullarm helak edecek, onlardan intikam alacak ve Beyt'l-Makdis'i tahrip edecektir. buyurdu.
rmiy, bu ilh tehdidi iitince feryad ederek alamaa balad ve elbiselerini paralad. Bana kl
saarak Allah'a yalvarmaa ve kendisi hayatta olduu mddete onlarn zerinden bu azab
kaldrmas iin dua etmeye balad.
Bunun zerine Allah ona : zzetime yemin ederim ki, bu hususta senin tarafndan bir dilek olmadka,
Beyt'l-Makdis'i ve sriloullarm helak etmeyeceim. diye vayhetti. rmiy buna sevindi ve :
Musa ve dier peygamberleri hak ile gnderen Allah'a yemin ederim ki, ebediyyen ve hibir zaman
sriloullarnm helakini istemeyeceim. dedi.
Bunun zerine rmiy, sriloullarnm hkmdarna gidip kendisine vahyi ona bildirdi, o da bu
mjdeye ok sevindi. Bu vahyin zerin-den yllk bir zaman geti, fakat onlar isyan vektlklerini daha da artrdlar. Bu, onlarn helakinin yaklat bir zamanda olmutu. Onlar t
dinleyip ibret almadklar iin de vahiy azalmt. Bunun zerine hkmdarlar onlara : Ey
sriloullan! Allah'n azab size gelip atmadan nce, u iinde bulunduunuz hle bir son verin.
dedi, fakat onlar, aldr etmediler ve yaptklar ktlkleri de terk etmediler. Bu defa Allah (C.c),
Buht-Nassar'm kalbine, Beytirl-Makdis'te bulunan sriloullarnm zerine yrmesini ilham etti. O
da ufuklar kaplayan kalabalk bir askerle harekete geerek onlarn zerine yrd.
sriloullarnm hkmdar bu durumu renince, rmiy peygamberi yanma ard. Yanma gelince
ona : Ey rmiy! Senin iddian nerede kald? Hani, Allah sana vahyedip, sen istemedike Beytl'Makdis'i yldrmayacakt? dedi. Bunun zerine rmiy Rabb'im verdii szden caymaz, ben O'na
gveniyorum. dedi.
Nihayet onlarn ecelleri gelip mlklerinin son bulmas yaklanca, Allah da onlar helak etmek
isteyince, rmiy'ya insan klnda bir melek gnderdi ve ona, rrniy'dan fetva sorup grn
almasn emretti. Bunun zerine Melek gelip ona : Ey rmiy! Ben sriloullarndan bir kimseyim,
sana akrabalarm hakknda bir ey sormaa geldim. Ben, Allah'n bana emrettii ekilde onlarn
akrabalk haklarna riayet ediyorum. Ayrca iyilik edip ihsanda bulunuyorum. Ama benim bu
iyiliklerim onlarn bana kzgnlklarm artmak ve bana kt muamele etmekten baka bir netice
vermedi. Onlar hakknda bana fetva ver, fikrini bildir. dedi.

rmiy ona : Sen, Allah ile arandaki ilikileri gzel tut. Allah'n sana emrettii ekilde akrabalk
mnsebetlerine riayet et. dedi. Bundan sonra Melek onun yanndan ayrld, fakat bir ka gn sonra
yine insan suretinde rmiy'nn yanna geldi. rmiy : Ahlklar dzelmedi mi? Arzu ettiin durum
hsl olmad m? diye sordu. Melek-: Seni hak ile gnderen Allah'a yemin ederim ki, bir insann
yaknlarna yapabilecei her eyi yaptm, hatt daha fazlasn yaptm, fakat onlarn davran ve
gidiat daha da ktleti. dedi. rmiy'nm : Akrabalarnn yanma geri dn ve iyilik yapmaa
devam et. demesi zerine Melek onun yanndan ayrld ve bir mddet daha bekledi. Buht-Nassar ise
ekirge srsnden daha kalabalk bir askerle Beyt'l-Makdis'e geldi. sriloullan onlardan
korktular, hkmdarlar ise rmiy'ya : Hani Rabb'inn sana verdii sz nerede kald? dedi. rmiy
da : Ben, Rabb'ime gveniyorum. diye karlk verdi.
Daha sonra Allah tarafndan mriy'ya fetva istemek zere gnderilen melek, tekrar Beyt'l-Makdis'in
duvar zerinde oturmu halde bekleyen rmiy'mn yanma gelip ona daha nceki szlerini tekrarlad
ve akrabalarnn kendisine yaptklar cefa ve zulm ikyet ederek : Ey Allah'n peygamberi! Bu
gne kadar olan her eye sabr edip tahamml gsterdim, nk bunlar beni kzdran eylerdi. Bugn
ise, onlarn Allah tarafndan byk bir gazaba uradklarn gryorum. Eer onlar, bu gn, daha
nceki bulunduklar hl zere kalsalard, onlara olan fkem artmayacakt. Bugn onlara Allah iin
gazap ediyorum, sana durumu haber vermek iin geldim. Seni hak ile gnderen Allah'a yemin ederek
sylyorum ve senden sriloullarmn helak olmas iin onlarn aleyhine dua etmeni istiyorum.
dedi. Bunun zerine rmiy ellerini kaldrp : Ey gklerin ve yerin sahibi olan Allah'm! Eer onlar
hak ve doru yol zerinde iseler, onlar halleri zerine brak; eer onlar senin gazap ettiin bir ey ve
raz olmadn bir hareket zerinde iseler ,onlar helak et. diyerek dua etti. Bu szler, rmiy'mn
azndan kar kmaz, Allah Beyt'l-Makdis'e gk yznden bir yldrm gnderdi ve Allah'a kurban
sunulan yer aevler iinde yanmaa balad. Bu esnada ehrin kaplarndan yedisi yerin dibine geti.
rmiy bu durumu grnce feryat edip elbiselerini paralad ve bana kl serperek : Ey yerin ve
gklerin sahibi Allah'm! Ey Rahman ve Rahim olan Rabb'im! Hani bana sz vermitin, szn
nerede? diye seslendi. Bunun zerine Allah ona vahiy yoluyla : Onlarn balarna gelen bu felket,
senin bizim elimize (gnderdiimiz melee) verdiin fetvadan dolay gelmitir. "buyurdu. te bu
srada rmiy, bu felketin kendi verdii fetvadan kaynaklandn ve gelip kendisine fetva soran
kiinin Allah tarafndan gnderilen bir melek olduunu anlad. Bunun zerine rniy bulunduu
yerden ayrld ve vahi hayvanlarn arama katld. Buht-Nas-sar da ordusuyla birlikte Beyt'lMakdis'e girdi, m topraklarn ineyip srilouilarm yok edip tketinceye kadar onlar
ldrmee devam etti ve Beyt'l-Makdis'i de tahrip edip ykt, hatt askerlerine emir verip
tattrd topraklarla Beyt'l-Makdis'i doldurup zerini kapatt. Bundan sonra Buht-Nassar,
sriloullarmdan ald esirler ile birlikte Bbil'e geri dnd. Bu arada Buht-Nassar emrederek
Beyt'l-Makdis'te bulunanlarn tmn bir araya toplanttrd; toplananlarn arasndan yz bin ocuk
seip bunlar beraberinde bulunan kumandan ve prenslere taksim etti. Taksim edilenlerin arasnda
Peygamber Dnyl,. Hanniy, Azriy ve Mil gibi genler bulunuyordu. Ayrca Buht-Nassar
srilouilarm eit gruba ayrd. Onlarn te birini ldrd, te birini m blgesinde brakt,
geri kalan te birisini ise esir alp Bbi'e getirdi. Bu hadiseden sonra Allah (C.c.) mriy'ya uzun
bir mr verdi. eitli beldelerde, yer yzndeki kr ve sahralarda grlen odur.
Bundan sonra Buht-Nassar, Bbil'e dnd ve Allah'n diledii kadar hkmdarln srdrd. Sonra
houna giden bir rya grd, fakat ryasnda grd baka bir ey, kendisine asl ryasn unutturdu.
Bunun zerine Dnyl', Haniy'y, Azriy'y ve Ml'i yanma ard, onlara : Grp de

unutturulmu olduum bu ryay bana haber verip syleyin. Eer grdm bu ryay ve onun
yorumunu bana sylemeyecek olursanz, omuzlarnzdan kollarnz skp karrm. diyerek tehdit
etti. Nihayet onlar, Buht-Nassar'm yanndan ayrldlar, Allah'a yalvarp dua ederek O'ndan
kendilerine bu ryay ve yorumunu retmesini istediler. Allah (C.c), onlara kendisinden istedikleri
bu ryay ve yorumunu retip haber verdi. Bunun zerine Buht-Nassar'm yanma gelip ona : Sen
ryanda bir heykel grmsn. dediler. O : Doru sylyorsunuz. diyerek szlerini tasdik etti. Bu
defa Grdn heykelin iki aya ve baldrlar seramikten, dizleri ve uyluklar bakrdan, karn
gmten, gs altndan, ba ve boynu demirdendi. Sen, hayret ierisinde bu heykeli seyrederken,
Allah onun zerine gkten bir kaya paras gnderdi ve onu paralad. te sana grdn ryay
unutturan budur. dediler. Buht-Nassar : Doru sylediniz. Pek iyi, bu ryann yorumu nedir? diye
sordu, onlar da : Sen, hkmdarlarn hkmdarlklarm grdn. Kiminin hkmdarl dierinden
daha yumuak, kiminin hkmdarl ise dierinden daha gzel, kimininki de daha serttir.
Hkmdarln ilki seramikten (balktan) idi. Bu ise hkmdarln en zayf ve yumuak olandr.
Onun stnde bakr gelmekte idi. Bu, seramikten daha stn ve daha serttir. Bakrn stnde ise
gm bulunmakta idi. Bu, bakrdan daha deerli ve hem de daha gzeldir. Gmn stnde altn
yer almakta idi. Bu, gmten daha gzel, hem de ondan daha deerlidir. Tm bunlarn zerinde ise
demir bulunmakta idi. te bu, senin hkmdarlndr. Bu ise dier hkmdarlklarn en etini ve en
satvetlisidir. Senin, Allah tarafndan gkten gnderilerek bunlarn hepsini paraladn grdn
kaya ise, Allah'n gkten gnderecei bir peygamberdir, hkimiyet sonunda onun eline geecektir.
dediler.
Dnyl ve beraberindekiler, Buht-Nassar'm ryasn yorumlayp tabir edince, onlar kendisine
yaklatrp ilerini onlarla istiare etmee balad, fakat Buht-Nassar'm yakn adamlar onlar
kskandklarndan jurnal edip onlar hakknda Buht-Nassar' soutacak bir takn eyler sylediler.
Bunun zerine Buht-Nassar emir verip byk bir hendek kazdrd ve onlar hendee brakt. Hendee
atlanlar alt kiiydi. Ayrca bunlarla birlikte paralayp yemesi iin ete dkn bir de arslan
brakld. Bundan sonra Buht -Nassar'm adamlar birbirlerine : Haydi gidelim, yemeklerimizi
yiyelim, ieceklerimizi ielim. dediler, gittiler ve yiyip itiler. Sonra geri dndklerinde onlan
oturmu bir vaziyette, arslan da hi birine saldrmadan onlarm arasnda uzanm bir durumda
buldular. Ayrca onlarn arasnda yedinci bir kiinin daha bulunduunu grdler. Meleklerden bir
melek olan bu yedinci kii onlarn yanma gelip Buht-Nassar'a yle bir amar indirdi ki, bir anda
arslan suretinde bir vahi hayvana eviriverdi. Fakat o, bununla birlikte insanlarn akl erdirdii
eylere akl erdirip dnebiliyordu. Bundan sonra Allah (C.c.) onu tekrar eski suretine, yani insan
ekline dndrd ve ona hkmdarln iade etti. Buht-Nassar hkmdarlna tekrar geri dnnce,
bu defa Dnyl ve arkadalar onun katnda en deerli insanlar oldular. Buht-Nassar, Fars blgesine
dndkten sonra, bu defa Farsl kiiler Dnyl ve arkadalarn ona jurnal edip gammazladlar ve
jurnal ederken de, Dnyl'm arap itii zaman idarini tutamadn sylediler. Onlarn arasnda
yaygn olan dete gre, idrarn tutmamak ayp saylrd. Bunun zerine Buht-Nassar, Dnyl ve
arkadalarna bir ziyafet hazrlayp onlar yemee ard, kapcya da : drarn yapmak iin kan
ilk kiiyi ldr. diye talimat verdi, ve Eer idrarn yapmak iin kan kimse : "Ben BuhtNassar'm." derse, sen ona : "Yalan sylyorsun; Buht-Nassar bana seni ldrmemi emretti." dersin,
sonra da onu ldrrsn. dedi.
Allah (C.c), Dnyl'a idrar yapma ihtiyacn hissettirmedi. Toplant yerinden ilk kalkan Buht-Nassar
olmu, vakit gece olmasna famen hkmdarlna gvenerek dar kmt. Kapc onu grnce

ldrmek iin onun zerine atld. Bunun zerine Buht-Nassar ona : Ben, Buht-Nassar' im. dedi.
Kapc : Hayr, yalan sylyorsun. Buht-Nassar bana, seni ldrmemi emretti. dedi ve onu
ldrd.
Bir rivayete gre, Buht-Nassar'm ldrlme sebebi u idi : Allah, onun zerine bir sivri sinek
gndermi, bu sinek onun burun deliinden girip bana (beynine) kmt. Buht-Nassar, bu yzden
kafasna vurulmadka yerinde duramyor ve rahat edemiyordu. Buht-Nassar, lm deine
dnce, ailesine ve yaknlarna : Kafam yarn, benim lmme sebep olan eyin ne olduunu bakp
grn. dedi. Nihayet Buht-Nassar lnce ban yardlar ve beyninin zerinde sivri sinei grdler.
Bununla Allah (C.c), kullarna kendi kudret ve hakimiyetini, Buht-Nassar'm ise zayfln gstermek
murad etmiti. Bu sebeble Buht-Nassar byklk taslayp kabarnca, Allah onu yaratklarnn en
gsz ile ldrd. Her eyin mlk ve hakimiyeti elinde olan Allah'n sn ne kadar ycedir! O,
dilediini yapar ve ne isterse hkmeder.
Dnyi'a gelince, o bir mddet Bbil topraklarnda kald, buradan ayrldktan sonra da vefat etti.
Hzistn'a bal Ss kasabasnda defnedildi.
Allah (C.c), sriloullarm Bey.t'l-Makdis'e geri dndrmeyi murad ettii zaman, Buht- Nassar
lm bulunuyordu. Baz limlerin grn cve, Buht-Nassar, Beyt'l-Makdis'in tahribinden sonra
krk yl daha yaamt. Ondan sonra yerine lmerdec (lmerudah ?) adndaki olu geti ve o
blgede yirmi yl hkmdarlk yapt. lmerdec'in lmnden sonra yerine olu Beltsir hkmdar
oldu ve bir yl hkmdarlk yaptktan sonra ii rndan karmas zerine, o gnn Fars hkmdar
(Behmen)-yukarda da bahsettiimiz zere bu ihtilafl bir konudur- onu azletti, yerine ise m ve
Bbil blgelerine hkmdar olarak Dryu'u tyin etti. Dryu otuz yl (veya yl ?) hkmdarlk
yapt, sonra onu da azledip yerine Ahavru'u hkmdar yapt ve bu da on drt yl hkmdarlk etti.
Ondan sonra yerine olu Keyru el-tlm (dorusu el-aylem) on yanda iken hkmdar oldu.
Keyru, Tevrat' rendi ve Yahudilik dnine girdi. Ayrca o Dnyl ve beraberindeki Hanniy,
zary ve dierlerinden bir ok eyler rendi. Sonra bunlar Keyru'tan Beyt'l-Makdis'e gitmek iin
izin istediler, fakat Keyru onlara : Sizin gibi yanmda bin tane peygamber bile olsa, sizi yanmdan
asla ayrmam. dedi. Sonra Dn-yl' kaza (yarg) ileriyle grevlendirdi ve devlet ileriyle ilgili
btn yetkisini ona brakt. Ayrca Buht-Nassar'm sriloullarndan ald ganimet mallarn tekrar
sriloullar arasnda taksim etmesini ve Beyt'l-Makdis'i yeniden imar etmesini enretti. Beyt'lMakdis, Keyru'un dneminde imar edildi ve sriloullar buraya geri dnd.
Bu hkmdarlarn hkmdarlk mddetleri, Beyt'-Makdis'in tahrip edilmesinden itibaren saylm
olup Buht-Nassar'a nisbet edilirler. Keyru'un hkmdarl ise yirmi iki yl srmtr.
Bir rivayete gre, sriloullarmm Sn blgesine geri dnmelerine izin veren hkmdarn Btsb b.
Lhrsb olduu sylenir. Ona m beldelerinin tahrip edildii ye burada sriloullarndan hibir
kimsenin kalmad haberi ulat zaman, Bbil lkesinde bir ilnda bulunarak : sriloullarndan
m blgesine dnmek isteyen dnebilir. dedi. Ayrca onlarn bana Hz. Dvd (A.s.)'un soyundan
gelen birisini geirdi ve ona Beyt'l-Makdis'i imar etmesini emretti. Bunun zerine sriloullar geri
dndler ve Beyt'l-Makdis'i imar ettiler.
rmiy b. Halky (veya Hazky), Harun b. mrn'm kolundan (sb-ndan) gelen bir kimseydi. BuhtNassar, m blgesini ineyip Beytl'-Makdis'i tahrip ettikten ve sriloullarnm bir ksmn
ldrp, bir ksmn esir ettikten sonra, rmiy bu blgeyi terk edip vahi hayvanlarn arasna
katlmt. Daha sonra Buht-Nassar, Bbil'e geri dnd zaman rmiy elinde bir sepet incir ve
yannda bir miktar zm ras ile birlikte eeinin srtnda olduu hlde geri geldi ve Beyt'l-

Makdis'in harabe hlini grd. Bunun zerine o : .. Allah burasn byle ldkten sonra nasl
diriltecek?' demiti. Allah da onu yz sene l brakp sonra dirilmiti..
(Bakara, 259). Allah, nce onu. sonra eeini ldrd ve onu gzlerden (bakalarnn grmesinden)
korudu. Nihayet Beyt'l-Makdis imar edildikten sonra, Allah rmiy'nm nce iki gzn canlandrd,
sonra onun gzleri nnde bakp dururken cesedine can verildi.
Kendisine : Ne kadar (l olarak) kaldn? denildi. O : Bir g, ya-hud bir gnden az. dedi.
Allah : Hayr, yz yl kaldn. Yiyecek ve ieceine bak, henz bozulmamtr. Bir de merkebine
bak. dedi. (Bakara, 259). Bunun zerine rmiy, eeinin kemiklerine bakt, bu kemiklerin yan yana
dizildiklerini, sonra bu kemiklerin ete brndklerini grd. Bundan sonra Allah'n izniyle merkep
dirilip ayaa kalkt. rmiy, ehre baktnda onun imar edilmekte olduunu, eitli lkelerden geri
dnen sriloul-larnn burada oalm olduklarn grd. Halbuki daha nceleri ehir bir harabe
halindeydi ve sriloullarmm bir ksm ldrlm, bir ksm ise esir alnmlard. rmiy, ehri bu
hlde grnce : Biliyorum ki, Allah her eye kadirdir. (Bakara, 259) dedi.
Rivayet edildiine gre, Allah'n yz yl ldrp, sonra dirilttii kii Uzeyr'dir. Allah (C.c), Uzeyr'i
tekrar diriltince, o bir hatrlama zerine Beyt'l-Makdis'teki evine gitmek istedi, evinin nne
geldiinde kendi cariyelerinden yal, m ve ktrm bir kadn grd. Bu kadn yz yirmi yanda
bulunuyordu. Uzeyr ona : Bu ev, Uzeyr'in evi midir? diye sordu. Yal kadn : Evet, onun evidir.
dedi ve alamaa balad. Sonra : Senden baka hibir kimsenin Uzeyr'den sz ettiini grmedim.
dedi. Bunun zerine o : Ben, Uzeyr'im diye karlk verdi. Yal kadn da : Uzeyr, duas makbul
bir kimseydi, beni salma kavuturmas iin Allah'a dua et. dedi ve Uzeyr onun iin dua etti, yal
kadnn gzleri ald ve ayaa kalkp yrmee balad. Kadn onu grnce tand. O sralarda
Uzeyr'in yz on yanda bir olu bulunuyordu, onun da yal bal bir ok oullar vard. Nihayet
bu kadn onlarn yanma giderek, onlara Uzeyr'in geldiini haber verdi, onlar da gelip Uzeyr'i
grdler. Olu onu srtnda bulunan bir benden tand.
Bir baka rivayette ise, Uzeyr sriloullar ile birlikte Iarak'ta bulunuyordu. Bilhare Beyt'lMakdis'e geri dnerek sriloullarma Tevrt- yeniledi, nk sriloullar bu srada Beyt'lMakdis'e geri dnm bulunuyorlard. Fakat daha nce ganimet mallaryla birlikte Tevrat
kendilerinden alnp yaklarak yok edildiinden ellerinde Tevrat bulunmuyordu. Uzeyr de alman
esirler arasndayd. Uzeyr, sriloullaryla birlikte Beyt'l-Makdis'e dnnce, halktan uzaklap tek
bana yaamaa ve gece gndz alamaa balamt. Bir ara zntl bir ekilde otururken yanna
bir adam gelip ona : Ey Uzeyr! Seni alatan nedir? diye sordu. Uzeyr ona : Allah'n kitab ve bize
olan ahdi elimizde bulunuyordu. imdi ise artk yok. te bunun iin alyorum. diye cevap verdi.
Bunun zerine adam : Allah'n, bu kitab tekrar size geri vermesini ister misin? diye sordu. Uzeyr :
Evet, istiyorum. dedi. Adam : O hlde geri dn, oru tut ve temizlen. Yarn ayni yerde bulualm.
dedi. Nihayet Uzeyr, denileni yapt ve ayn yere gelip adam beklemee balad. Adam de elinde bir
kap su ile onun yanma geldi. Aslnda bu adam, insan klnda Allah tarafndan gnderilen bir melek
idi. Bu kaptaki sudan Uzeyr'e iirdi ve hemen Tevrat onun kalbine nakedildi. Bundan sonra Uzeyr
hemen sr-iloullarnna gelip onlara Tevrat' yeniden vaz etti. Onlar da Tevrat'n getirdii hell ve
haram hkmleriyle birlikte ceza hkmleri (hudd) kabul edip tandlar. Uzeyr'i de hi bir kimseyi
sevmedikleri bir sevgiyle sevdiler. Bylece Uzeyr, sriloullarnm durumunu dzeltti ve bir mddet
sonra bu hl zere iken Allah onun ruhunu kabzetti. Bundan sonra tekrar sriloullarmm arasnda
isyan ve ktlkler ortaya kmaa balad, hatt bazlar : Uzeyr, Allah'n oludur. dediler.
Nihayet sriloullar Beyt'-Makdis'te kalmaa devam ettiler; hatt Mlku't-tavif (beylikler,

blge hkmdarlklar) dneminde, Rumlar (Bizansllar)'m kendilerine, galip gelmesine kadar,

Beyt'l-Makdis'e d- . nenlerle birlikte bir hayli oaldlar, fakat bundan sonra bir daha topar-,
lanp bir araya gelemediler.
Buht-Nassar ile Beyt'l-Makdis'in imar konusunda limler pek ok farkl grler ileri srmlerdir.
[83]
Fakat biz, sz uzatmamak iin ksa kesiyoruz.
Buht-Nassar'm Araplarn zerine Yrmesi
Rivayet edildiine gre, Allah (C.c.) Berhy b. Haniy (Ahniy)'ya vahiy yoluyla Buht-Nassar'a
gidip, ona kfr ve inkrlarna bir ceza olarak Araplarn zerine yrmesini, savalarn
ldrmesini, oluk ve ocuklarn esir etmesini ve mallarm ganimet olarak almasn sylemeyi
emretti. Bunun zerine Berhy, kendisine vahyedilen bu emri gidip Buht -Nassar'a bildirdi. BuhtNassar da nce lkesinde bulunan Arap tacirlerimden ie balad ve onlar iin Necef'te al eklinde
bir avlu yapp onlar oraya hapsetti ve balarna muhafzlar tayin etti. Buht-Nassar'm zerlerine
gelmekte olduu haberi Araplarn arasnda yaylnca, onlardan bir ok grup eman dilemek zere
Buht-Nassar'n yanma geldiler. O da, onlarn isteklerini kabul edip kendilerine eman verdi ve onlar
affedip Sevd blgesine yerletirdi. Bunun zerine onlar Enbr ehrim kurdular. Sonra Buht-Nassar,
Necef'te hapsettii Araplar serbest brakt. Onlar da binalar yaptlar ve buraya "Hre" adn verdiler;
Buht Nassar'm hayat boyunca burada kaldlar.
Buht-Nassar lnce, Hre halk Enbr halkna katldlar. te bu, Araplarn Sevd blgesinde Hre ve
Enbr'da ilk yerlemeleri olmutur.
Buht-Nassar, Necd ve Hicaz'da bulunan Araplarn zerine yrd zaman, Allah Berhy ile
rmy'ya vahiy yoluyla, Ma'add b. Adnan'a gitmelerini ve onu alp Harran'a gtrmelerini emretti.
Ayrca Allah onlara, Ma'add b. Adnan'n neslinden son peygamber Hz. Muhammed (S.a.)'in
geleceini de bildirdi. Bunun zerine Berhy ve rmiy hemen yola ktlar, fakat onlar iin Allah
tarafndan yol drld, mesafe ve konaklama mahalleri ksaltld. Bu yzden onlar Buht-Nassar'dan
nce Ma'add b. Adnan'a yetiip onu aldlar ve annda Harran'a getirdiler. Bu srada Ma'add on iki
yanda bulunuyordu. Daha sonra Buht-Nassar geldi ve kalabalk halinde toplanm Araplarla
karlat. Onlarla savaa tutuan Buht-Nassar, onlar hezimete uratt ve pek ok kimseyi ldrd.
Bundan sonra Hicaz tarafna yrd, burada bulunan Adnan Araplar toplayp savaa hazrland.
Neticede Adnan ve Buht-Nassar taraftarlaryla birlikte "Ztu Irk" denilen yerde karlatlar.
Aralarnda ok etin bir sava meydana geldi, fakat neticede Adnan hezimete urad, Buht-Nassar da
onun peine dp blgedeki baz kalelere varncaya kadar onu takip etti. Sonra Araplar tekrar
Adnan'n etrafnda toplandlar. Bu defa taraflar kendileri iin hendekler kazdlar. Bu arada BuhtNassar askerlerinin bir ksmn pusuya yatrmt. te bu, yer yznde kurulan ilk pusu olmutur.
Nihayet Buht-Nassar'm askerleri, Araplar n ve arkalarndan sarp kltan geirmee baladlar.
Araplar, balarna gelen bu felket zerine : Mahvolduk! nidalaryla feryd edip bartlar.
Neticede Adnan ve Buht-Nassar taraflarn savatan ektiler. Buht-Nassar, Bbil'e" dndkten sonra
Ma'add b. Adnan peygamberler (Berhy ve rmiy) ile birlikte Harran'dan ayrld ve Mekke'ye geldi.
Buraya gelince hacc iin gerekli olan yerleri belirleyip iaretlerdi ve kendisiyle beraber gelen
peygamberler ile birlikt hacc yapt. Sonra Ma'add b. Adnan buradan ayrlp Rist'a geldi ve Haris b.
Mudd el-Curhim'nin soyundan kimlerin hayatta kaldn sordu. Kendisine, Cem b. Culhme' nin

sa olduu sylendi. Bunun zerine o, Cem'in Mu'ne adndaki kz ile evlendi ve bu evlilikten
[84]
Nezr adndaki olu dnyaya geldi.
BTSB, HKMDARLII DNEMNDEK HDSELER VE BABASI LHRSB'IN
LDRLMES
Btsb b. Lhrsb hkmdarla geince, devletini salam esaslara balayp kanunlarn yapt. Fars
lkesinde Fes adnda bir yeni ehir kurdu. Ayrca lkesinin ileri gelen byklerinden yedi kii seti
ve bunlar iin yedi derece tespit edip her birini rtbesine uygun bir blgeye hkmdar tayin etti. Daha
sonra Efrsiyb'm kardei olan Trk hakan Hurzasf (Crzfs ?)'a bir eli gndererek sulh anlamas
yapt ve bu anlama Btsb adna Trk hakan Hurzsf m kapsnda bir hayvann (atn) bekletilmesi
esas zerine kararlatrld, nk o devirde hkmdarlarn kapsnda bir hayvan bekletilmesi deti
vard. Fakat yukarda bahsettiimiz zere, Zerdt Btsb'm yanma geldikten ve Btsb onun
telkinlerini kabul edip ona tbi olduktan sonra, Zerdt ona Trk hakan ile aralarnda olan sulh
anlamasn bozmasn tavsiye etti ve : Ben sana yle bir yldz (zaman) tayin edip belirleyeceim
ki, o zaman sava iin yola kacak olursan, zafer senin olacaktr. dedi. te yldzlara baklarak
hkmdarlar iin uygun zaman seme ameliyesi ilk defa burada uygulanmtr. Zerdt, yldz ilmine
(astroloji'ye) vakft ve bu konuda ok mahirdi. Btsb, Zerdt'n teklifini kabul etti ve Trk
hakannn kapsnda hayvanla birlikte bekleyen grevli kiiye bir haber gnderip onu oradan
uzaklatrd. Trk hakan Hurzsf, Btsb'm bu hareketine ok fkelendi ve ona bir mektup gnderdi.
Mektubunda, onu tehdit edip yapt hareketi ho karlamad ve Zerdt' kendisine gndermesini
istedi; gndermedii takdirde sava ap zerine yryeceini, kendisini ve ailesini ldreceini
syledi.
Bunun zerine Btsb da ona son derece sert ve ar bir mektup gnderdi, mektubunda ona sava
iln ettiini bildirdi. Neticede taraflar birbirlerinin zerine yrdler ve karlatklarnda iddetli
bir savaa tututular. Bu savata Trkler hezimete uradlar ve ok sayda l verdiler. Sonra da
hezimete uram olarak geri dndler. Btsb da Belh'a geri dnd. Bu savatan sonra Zerdt,
Farslarm katnda byk bir itibar kazand ve zafer onun szyle kazanld iin an ve hreti
gittike byd.
Bu savata en ok baar salayan ve yararlk gsteren kii sfendi-yr b. Btsb idi. Sava bittikten
sonra bir ksm insanlar Btsb ile olu sfendiyr arasnda sz dolatrp aralarn amak istediler
ve Btsb'a gelerek : Olun sfendiyr hkmdar olmak istiyor. dediler. Bunun zerine Btsb
olunu bir savatan baka bir savaa srkleyip durdu; en sonunda onu zincire vurup hapsetti.
Bundan sonra Btsb, Kermn (Kirman) ve Sicistn taraflarna gitti ve buradan dnini renmek ve
kendisini ibadete vermek maksadyla Tam-beder (Tamder)'adndaki bir daa hareket etti. Btsb,
yal ve mecalsiz hlde babas Lhrsb', hazinelerini, ocuklarn ve hanmlarn Belh'te brakmt.
Nihayet bu haber Trk hakan Hurzsf e ulat, o da bu haberin doruluk derecesini aratrp tahkik
ettikten sonra haberin doruluunu rendi ve Btsb'm Belh'te bulunmamasn frsat bilerek
askerlerini toplayp Belh zerine yrd. Hurzsf, Belh'e gelince burasn ele geirdi. Lhrsb',
Btsb'm iki olunu ve hirbizleri (ategede hizmetilerini) ldrd, ayrca devlet dairelerini ve
burada bulunan defterleri yaktrd, ate-gedeleri de yktrd. Sonra lkenin dier beldeleri zerine
seriyyeler (kk askeri birlikler) gnderdi. Bu birlikler, bir ok insanlar ldrdler, bir ksmn
esir aldlar, bu arada bir ok yerleri tahrip ettiler. Ayrca Hurzsf, Btsb'm iki kzn esir ald.

Bunlardan birisi Humn idi. Dier taraftan onlarn en byk sanca olan Diref-i Kbiyn' da
ellerinden ald. Bundan sonra Btsb'm peine dt. Btsb ise onun nnde duramad ve kaarak
Fars lkesine yakn dalara snd. Nihayet Btsb bana gelen felketler sebebiyle elleri ve
kollar balanp ciz hle dt.
Btsb skp daha mkil duruma dnce, kendi limlerinden C-msb ile olu sfendiyr'a haber
gnderip onu hapisten kartt ve ondan zr diledi. Ayrca ona veliaht yapacana dair sz verdi.
sfendiyr babasnn bu szlerini iitince ona secde etti, sonra yanndan kalkp babas B-. tsb'm
askerlerini bir araya toplad ve btn geceyi hazrlk almalaryla geirdi. Ertesi gn Trk hakan
ile askerlerinin zerine yrd. Her iki taraf karlanca savaa tututular. Neticede sava ok
kzt; bu arada sfendiyr kar tarafn bir kanadna kar hamle yapt ve bu hamleyle byk bir tesir
meydana getirip o kanad zayf drd, hamlelerini pe-pee srdrd. Trkler arasnda kar
tarafn askerlerinin banda sfen-diyr'm bulunduu haberi yaylnca, hezimete uradlar ve hibir
eye bakmadan savatan ekildiler. Bundan sonra sfendiyr Diref-i Kbiyn' Trklerin elinden
aldktan sonra geri dnd.
sfendiyr, babasnn yanma gelip huzuruna girince, kazand zaferden dolay ok sevindi ve ona
Trklerin peini brakmamasn, hakanlarn, ailesinden eline geirdiklerini ve ldrme imkn
bulduu her Trk ldrmesini, kendilerinden alman ganimet mallarn ve esirleri kurtarp o-eri
almasn tledi. Bunun zerine sfendiyr Trk lkesine girdi, pek cok kiiyi ldrd ve bir ok da
esir ald. Bir hayli tahribat yaptktan sonra Trklerin bakentine kadar geldi ve buraya kl zoruyla
girip Trklerin hakann, kardelerini ve savalarn ldrd. Ona ait mallar ganimet olarak ald,
hanmlarn esir etti, kendi kz kardelerini de kurtarp geri ald. Bundan sonra btn Trk lkesini
dolat; hatt Trk lkesinin en son noktasna ve Tbbet (Tipet)'e kadar vard. sfendiyr, Trk
lkesini ikt blgelerine ayrd, kendilerine eman verip her yl babas Btsb'a belli bir miktar hara
gtrp teslim etmelerini art kotuktan sonra, bu ikt blgelerini Trklerin ileri gelenlerine verdi.
Bundan sonra sfendiyr Belh ehrine geri dnd.
Bu defa Btsb lkeyi koruyup Trklere kar zafer kazand iin olu sfendiyr' ekemeyip
kskanmaa balad, fakat bunu aa vurmad, iinde sakl tuttu. Sonra Btsb oluna askerleri
hazrlayp Sicistn'da bulunan bahdr Rstem'e sava ap zerine yrmesini, emretti ve ona : u
Rstem, lkemizin tam ortasnda hkm sryor. Keykvs'un kendisini azad ettiini ve Sicistn'
kendisine ikt olarak verdiini ileri srp bize itaat etmiyor. dedi. Biz, bu hususu Keykvs'un
hkmdarl bahsinde anlattk. Btsb'm maksad ise, byle yapmakla kskand olunu Rstem'e
ldrtmek veya kendisinden fena halde nefret ettii Rs-tem'i kendi olu sfendiyr vastasyla
ldrtmek idi. Nihayet sfendiyr askerlerini hazrlayp Scistn'dan Rstem'i karp srmek iin
onun zerine yrd. Rstem de ona kar koydu ve onunla savaa tututu. Neticede sfendiyr
ldrld, onu bizzat Rstem ldrmt.
Bundan sonra Btsb ld. Onun hkmdarl yz on iki yl, bir rivayette yz yirmi yl, dier bir
rivayette ise yz elli yl srd.
Rivayet edildiine gre, sriloullarmdan birisi Btsb'a.gelip kendisine peygamber olarak
gnderildii ileri srd ve Btsb ile Belh ehrinde bir araya geldi. Peygamberliini ileri sren
adam brnce konuuyor, Mecslerin peygamberi olduunu iddia eden Zerdt ise onun
sylediklerini tercme ediyordu. Ayn zamanda orada onlarla birlikte hazr bulunan lim Cmsb da
srailli olup peygamber olduunu syleyen bu kiinin szlerini tercme ediyordu. Btsb ve ondan

nce gelen atalar ile dier Farsllar Zerdt'ten nce Sbilik (yldza tapclk) dninde idiler.

[85]

KEYKVS'N DNEMNDEN BEHMEN B. SFENDYR'IN DNEMNE KADAR

YEMEN LKESNN HKMDARLARI LE LGL BLGLER
Keykvs'un Hz. Sleyman b. Davud'un zamannda yaadn ileri srenlerin szleri yukarda geti.
Ayrca Hz. Sleyman'n zamanndaki Yemen hkmdarlarn ve larh'm kz Belks ile ilgili
haberleri daha nce yukarda zikrettik Belks'tan sonra, kendisine devleti glendirip, halkn ilerini
bir nizama sokarak ihsanda bulunduu iin "En'um" denilen Ysir b. Amr b. Ya'fur hkmdar oldu.
Yemenlilerin sylediklerine gre, Ysir b. Amr gaza maksadyla Ma-rib tarafna gitmi ve kendi
zamanna kadar hibir kimsenin ayak basmad "Vdi'r-Reml" denilen bir kum vadisine kadar
gelmiti. Bu vadiye gelince, kumlarn okluundan daha ileriye gitmek iin yol bulamamt. Burada
kald bir srada kumlar alnca, Amr adnda birine adamlaryla birlikte alan ksmdan geerek
daha ileriye gitmesini emretti. Fakat Amr adamlaryla birlikte buradan geti ve bir daha geri
dnmedi. Ysir bu durumu grnce, bakrdan bir put heykeli yaplmasn emretti ve heykel yapld.
Sonra bu heykel vadinin kenarnda bulunan bir kayann zerine dikildi ve heykelin gs ksmna
Ysir b. Amr, "Msned (Himyer)" yazs ile unlar yazdrd:
"Bu heykel, Ysir En'um el-Hmyeri tarafndan dikilmitir. Buradan teye yol yoktur. Hibir kimse
buradan teye gitmeye kalkmasn, yoksa mahvolur."
Rivayet edildiine gre, bu kum vadisinin arkasnda Hz. Musa'nn mmetinden bir kavim
yaamaktayd ve Allah'n : Musa'nn kavminden bir mmet (cemat) vardr ki, (halk) hakka
gtrrler ve hakla hkmederek adalet yaparlar." (A'rf, 159) buyruu ile kasdettii kimseler ite bu
kiilerdi. Dorusunu ise Allah bilir.
Ysir b. Amr'dan sonra Tbbn, dier adyla Es'ad adndaki kii hkmdar oldu. Yemen
hkmdarlarna "tbba' " ad verildi. Bu hkmdam knyesi Eb Kerib, nesep eceresi ise Es'ad b.
Melikeykerib (tbba') b. Zeyd b. Amr b. Abd (tbba' Z'1-ez'r) b. Ebrehe (tbba' Z'1-menr) b.
Hris (er-Ryi) b. Kays b. Sayf b. Sebe' idi. Kendisine "ez-Zyid" de denilirdi. Bu tbba'
(hkmdar), Btsb ile Erder Behmen b. sfendiyrb. Bstsb'm dnemlerinde hkmdarlk
yapmt. O, er-Ryi'in gittii yolu takip ederek Yemen'den yola kp Tayy'deki iki daa kadar geldi
ve buradan Enbr'a gitmek zere yola kt. imdiki Hre'nin bulunduu yere telince arp kald ve
gece vakti olduu iin bulunduu yerden ayrlmad ste bu sebeple buraya, armak mnasna gelen
"Hre" ad verildi. Sonra buraya Ezd, Lahm, Cuztn, mile ve Kuz'a kabilelerinden bir grup insan
brakt. Nihayet onlar, kendileri iin binalar yaparak buraya yerletiler. Bundan sonra Hre'ye Tayy,
Kelb, Skn, Belhris b. Ka'b ve yd kabilelerinden bir ksm insanlar gelip yerletiler. Daha sonra
bu hkmdar Musul'a, oradan da zerbeycn'a geti ve Trklerle karlap onlar hezimete uratt,
savalarn ldrp oluk ocuklarn esir ald. Bundan sonra Yemen'e dnd; kendisinden
korktuklar iin evredeki hkmdarlar ona hediyeler gnderdiler. Ayrca ona Hind hkmdarndan
hediyeler geldi ve bu hediyelerin arasnda ipek, misk, d gibi dier nefis armaanlar vard.
Hkmdar Es'ad o gne kadar byle hediyeler grmediinden Hind hkmdarndan hediyeler getiren
eliye : Bunlarn hepsi lkenizde var m? cliye sordu. Eli : Hayr, bunlarn pek ou in
lkesinden gelmedir. diyerek cevap verdi ve ona in lkesini tavsif edip bu lke hakknda bilgiler
verdi. Bunun zerine o, in lkesine sava aacana dair yemin etti ve Himyerliler ile hareket

ederek er-Rekik'e (?) ve siyah klahllar lkesine geldi. Buraya gelince adamlarndan Sabit adnda
birisini kalabalk bir orduyla in tarafna gnderdi. Sabit ldrlnce bizzat hkmdar Es'ad kendisi
harekete geip in'e girdi, sava erlerini ldrp ne buldu ise hepsini ganimet olarak alp gtrd.
Tbba Es'ad'm bu seferi, yola kmas, in'de kalmas ve geri dn dhil yedi yl srd.
Sonra- hkmdar Es'ad'm Tubbet (Tipet)'te brakt on iki bin Hm-yerli svari, Tbbet halkn
oluturdu."Tabiat (huy), cild ve renk bakmndan Araplara benzeyen Tipetiiler, bugn de kendilerinin
Arap milletinden olduklarn iddia ederler.
Bunlar bize anlatlanlardr. Fakat siyer ve tarih ilimleriyle uraanlarn bir ou bu rivayete muhalif
hareket etmi ve kendi aralarnda birbirine muhalif davranarak birinin nce zikrettiini, dieri sonra
zikretmitir. Onlarn bu ekilde hareket etmelerinin pek faydal taraf yoktur. Biz, burada ksa
[86]
bulduumuz rivayeti naklettik.
ERDER BEHMEN LE KIZI HUMANA HAKKINDAK HABERLER
Btsb'dan sonra olunun olu (torunu) Erder Behmen b. sfendi-yr hkmdar oldu. Savalarnda
muzaffer olan bir hkmdar idi ve babasndan daha ok hkmdarlk yapmt. Rivayete gre Sevd
blgesinde, bugn Yukar Zb'da "Hmeyniy" adyla bilinen "Eyvn-i Erder" adn verdii bir
ehir kurdurmutu. Ayrca Dicle blgesinde, bugn "Ubul-le" adyla bilinen "Behmen Erder" adnda
baka bir ehir daha ina ettirmiti. Yine babasnn intikamn almak iin Sicistn zerine yrm,
Rstem'i, babas Destn' ve Rstem'in olu Fermrz' ldrmt.
Behmen, byk Dr'nm ve hr (veya son) Fars hkmdarlarnn atas olan Erder b. Bbek'in
babas Ssn'm ve onun ocuklarnn atasdr. Dr'nm annesi ise Behmen'in kz Humna'dr. Buna
[87]
gre Humana, Dr'nm hem kz kardei ve hem de annesidir
Behmen, -Rum'a (Roma'ya ?) bir milyon sava askerle gazaya kmt. Kendisine yer yznn
muhtelif blgelerinin hkmdarlar vergi gnderirlerdi. Fars hkmdarlarnn en by ve tedbir
bakmndan en stn idi.
Behmen'in annesi, Bnymin b. Ya'kb'un soyundand. Olu Ssn'm annesi ise Sleyman b.
Davud'un ne si indendi. Behmen'in hkmdarl yz yirmi yl, bir rivayette seksen yl srd.
Behmen, alak gnll, Farslar arasnda beenilen ve kendisinden honud olunan bir kiiydi. Onun
mektuplar ve yazl emirleri, "lerinizin idarecisi, Allah'n hizmetisi ve kulu Erder'den.." diye
balard.
Behmen'den sonra yerine kz Humana hkmdar (melike) oldu. Halk onu babasna olan
sevgilerinden, kendisinin akllln ve binicilikteki bahadr ve ustaln takdir ettiklerinden
balarna hkmdar yapmlard. Humna'nn lakaba ise "ehrzd" idi.
Anlatldna gre onun hkmdarla getirilmesi yle olmutu : Hu-mna, babas Behmen'den
byk Dr'ya hamile kalnca, ondan hkmdarlk tacn karnndaki ocuu Dr'ya vasiyet etmesini
ve onu hkmdarla tercih etmesini istemiti. Behmen de onun bu isteini yerine getirip Dr
annesinin karnndan iken ona tacn vasiyet etmi ve onu tacnn mirass yapmt. Behmen'in dier
olu Ssn ise hkmdarla hazrlanyordu. Babasnn bu davrann grnce, stahr'a gidip zhd
hayat yaamaa balad ve da balarna ekilip koyunlar edindi. Koyunlarn ise bizzat kendisi
otlatyordu. Onun bu hareketi halk tarafndan pek ho karlanmad, hatta aypland.
Behmen, olu Dr henz annesinin karnnda iken ld, bunun zerine halk Dr'nm annesi Humna'y

hkmdar yaptlar. Humana hkmdarla geirildikten birka ay sonra Dr'y dnyaya getirdi,
ancak Hu-mna doumunu gizli tutup halktan saklyarak ocuunu nefis ve kymetli mcevherlerle
birlikte bir tabuta (sandukaya) koyduktan sonra stahr'daki Kerr nehrine, bir rivayete gre Belh
nehrine brakt. Nihayet tabut, stahr halkndan bir deirmencinin eline geti ve deirmenci ierisinde
bulduu mcevherlerden dolay ok sevindi. Deirmencinin kars ocuu bytp terbiye etti. Daha
sonra ocuk delikanl olunca durum anlald; annesi Humana da yapm olduu bu kt hareketi ikrar
edip kabul etti. Dr byyp olgunluk ama gelince imtihana tbi tutuldu ve hkmdarlarn
oullarnn bulunabilecei en iyi bir seviyede olduu grld. Bunun zerine Humana tac ona teslim
etti, kendisi ise Fars lkesine gidip orada stahr ehrini kurdu. Ayrca Rumlar (Bizansllar) ile
savalar yapt ve zaferler kazand; dmanlarn memleket snrlarna girmesine engel olup onlar
megul etti. Dier taraftan tebaasndan ald vergileri hafifletti. Bylece Humana otuz yl
hkmdarlk yapm oldu.
Bir rivayete gre, Dr'nm annesi Humana oluna byynceye kadar bakt, sonra kendisini
azlederek hkmdarl oluna teslim etti. Dr da kahramanlk ve kararllkla lkesini idare edip
korudu.
imdi tekrar sriloullanna, devletlerinin kuruluundan yklmasna kadar geen zaman ile onlarn
dnemlerindeki Fars hkmdarlarnn zamanlarnn karlatrlmasna geiyoruz.
Daha nce Buht-Nassar'm esir alarak Bbil'e gtrd sriloulla-nnn tekrar Beyt'l-Makdis'e
dn sebebini zikretmitik. Onlarn Beyt'l Makdis'e dnleri Keyru b. Ahaviru'un dneminde
olmutu. Keyrus' un Bbil'deki hkmdarl Behmen'den nce balam, onun lmnden sonra kz
Humna'nm dneminde drt yl daha devam etmiti. Beyt'l -Makdis, Buht-Nassar tarafndan tahrip
edildikten sonra yz yl harabe olarak kalmt. Bu srenin bir ksm Behmen dneminde, dier bir
ksm ise kz Humna'nm dneminde gemiti. Bu hususta daha baka rivayetler de vardr. Bu konu
ile ilgili farkl grler yukarda zikredildi.
Keyru ile Btsb'm ayn kii olduu ileri srlm ise de, bu gr, Keyru'un hi bir zaman
mstakil hkmdar olmad ileri srlerek reddedilmitir.
Beyt'l-Makdis imar edilip sriloullar buraya dndklerinde, aralarnda Uzeyr de bulunuyordu.
sriloullar Beyt'l-Makdis'e dndkten sonra balarndaki hkmdar Fars hkmdarlar tarafndan
tayin edilmeye baland. Bu hkmdar bazen Farslardan, bazen de sriloullarm-dan birisi olurdu.
Bu durum, Dr b. Dr'y ldren skender'in o blgeyi ele geirmesi sebebiyle blgeye hkim olan
Yunan ve Rum (Bizans) hkmdarlarnn dnemine kadar devam etti. Rivayet edildiine gre, bu sre
[88]
seksen sekiz yl srmt.
BYK DR LE OLU KK DR, ONUN LM VE Z'L-KARNEYN LE
LGL BLGLER
Dr b. Behmen b. sfendiyr hkmdar oldu. Kendisine, "iyi huylu" mnasna gelen "Cehrzd"
lakab verildi ve kendisi Bb'e gelip yerleti. Dr, hkmdarl elinde gerei gibi tutuyor,
evresindeki hkmdarlar kendisine boyun ediriyor, dolaysyla onlar da kendisine hara demek
zorunda kalyorlard. Ayrca Dr, Fars diyarnda "Drbcird" adnda bir ehir kurdu ve posta
hayvanlarn yeniden gzden geirip bir nizama soktu. Dr olunu ok beenirdi, onu ok sevdii
iin de kendi ismini ona vermiti, dolaysyla kendisinden sonra yerine hkmdar olmasn vasiy-yet

etmiti. Dr'mn hkmdarl yirmi iki yl srd.

Ondan sonra yerine olu Dr hkmdar oldu ve el-Cezre blgesinde Nusaybin yaknlarnda bu gne
kadar hretini devam ettiren "Dr" ehrini kurdu. Ayrca Dr vezirlie layk olmayan birisini
kendisine vezir semiti. Bu vezir Dr'nn kalbini yakn adamlarna kars ifsad edip bozdu, bylece
kk Dr askerlerinin ileri derecedeki kumandanlarn ldrd. Bundan dolay hem halk, hem de
yakn evresi ondan soudu ve uzaklamaa balad. Kk Dr, gen, tecrbesiz yakkl, kindar,
[89]
diktatr ve halkna kt davranana bir hkmdard. Onun hkmdarl ise on drt yl srd.
SKENDER Z'L-KARNEYN
Yunanl skender'in babas Filifos (Filip), "Makedonya" denilen bir belde ahalisinden olup burann
ve civar beldelerin hkmdar idi. Filip, her y Dr'ya muayyen bir miktarda hara demek zere
onunla sulh anlamas yapmt. Filip lp de yerine olu skender geince btn Rum diyarn istil
edip eline geirdi. Dr'ya kar glenince de her yl Dr' ya gtrlp teslim edilen harac bu defa
gtrmedi. Dr'ya gtrlp teslim edilen hara, altndan yaplm yumurta byklndeki
toplardan ibaretti. Haracn denmemesine fkelenen Dr, skender'e bir mektup yazarak, daha nce
babas tarafndan gnderilen harac gnder-memek suretiyle yapt hatdan ve kt davranndan
dolay onu azarlad ve kendisine bir evgan, bir top ve bir de bir kap dolusu susam gnderdi. Ayrca
mektubunda, onun ocuk yata olduunu, hkmdarl brakp evgan ve topla oynamasnn daha
uygun bulunduunu, sylediini yapmayarak emrine kar geldii takdirde, kendisini zincire vurarak
yanna getirecek birisini gndereceini, askerlerinin saysnn ise kendisine gnderilen susam taneleri
kadar ok olduunu bildirdi.
Bunun zerine skender de ona cevab bir mektup gnderdi ve mektubunda, kendisine yazlan
mektuptan ne denmek istendiini anladn, kendisine ne maksatla evgan ve top gnderdiine dair
mektubundaki 3?a-zy dikkatle okuyup zerinde dndn, topu evgna doru atan kiinin
evgndan korunmaya altn dnp yer yzn topa benzeterek bunu kendisi iin bir uur
saydn, Dr'nm mlk ve saltanatn kendi mlk ve saltanatna ilve edeceini, kendisine
gnderilen susamlarn da yal olmas ve yakc bir acl bulunmamas dolaysyla tpk top ve
evgan gibi kendisi iin uurlu olduunu yazp bildirdi ve bir de bir kese hardal gnderdi; ayrca ona,
gnderdii bu hardal tanelerinin az olmakla birlikte yakc ve ac olduunu, askerlerinin says az da
olsa hardal gibi yakp kavurduunu bildirdi. skender'in bu mektubu Dr'nm eline geince, hemen
askerlerini toplayarak savaa hazrland. Gemi milletlerin haberlerini bilenlerden bir limin
iddiasna gre, Dr b. Dr ile savaan skender, kendisine sava aan kk Dr'nm 1 ardeidir.
Kk Dr'nm babas olan Byk Dr, skender'in annesi olan Rum kralnn kz Hely ile
evlenmiti. Bu kz byk Dr'nm yam-aetirildii zaman bedeni fena hlde kokuyordu. Bunun zerine
Dr, bu kokunun giderilmesi iin bir are bulunmasn emretti. Nihayet bu hususta bilgi sahibi
olanlar, Farsa'da "sender" ad verilen bir aa tryle onu tedavi etmek konusunda gr birliine
vardlar. Kadn, kaynatlan bu aacn suyundan banyo yaptrld. Neticede kokunun ou bertaraf
edildi fakat bsbtn giderilemedi. Nihayet onun vcudunun kokusuna dayanamayan Dr, onu
ailesine iade etti. Kadn iade edildii zaman Dr'dan hamileydi ve ailesine dndkten sonra bir
olan ocuu dnyaya getirdi. ocuuna ise suyundan ykand aacn ismine izafeten bu aacn
adn verdi. Daha sonra kadnn babas lm, yerine ise skender hkmdar olmutu. skender,

dedesinin Dr'ya demekte olduu harac Dr'ya gndermemiti. te bunun zerine Dr birisini
gndererek haracn denmesini istedi. Gnderilen bu hara ise yumurta eklinde altn toplardan
ibaretti. skender ona : Bu yumurtalar yumurtalayan tavuu kestim ve etini yedim. stersen sulh
iinde yaarz, istersen savaa da hazrz. diyerek cevap verdi.
Daha sonra skender savatan korkarak bar istedi. Bunun zerine Dr yakn adamlaryla bu konu
zerinde istiarede bulundu; fakat Dr' ya kar kalpleri bozuk olan yakn adamlar ona savamasn
tavsiye ettiler. Bu durum karsnda Dr ona sava iln etti. skender ise Dr'nm iki hcibine
(perdedarma) bir mektup gnderdi ve Dr'y ldrp temizledikleri takdirde alacaklar karl
kendilerinin takdirine brakt. Nihayet onlar Dr'nm ldrlmesi mukabilinde alacaklar miktar
tayin edip anlatlar, fakat kendilerinin canlar konusunda her hangi bir art komadlar. skender ile
Dr savamak zere karlatklar zaman Dr'nm iki hacibi onu bu savata hanerlediler. Taraflar
arasndaki bu sava bir yl srd. Neticede Dr'nm askerleri yenildi, skender ise Dr'ya son
nefeslerinde yetiebildi.
Dier "bir rivayette ise Dr'y, zulmnden kurtulmak isteyen Heme-dan halkndan iki muhafz,
ldrmt. Bu iki muhafzn Dr'y ldrmeleri, askerlerinin hezimete urayarak ondan
uzaklatklar srada meydana gelmiti. Yoksa Dr, skender'in emriyle ldrlmemiti. Aslnda
iskender, Dr'nm askerleri hezimete urad zaman bir mndi vastasyla Dr'nm esir alnmasn,
ldrlmemesini iln ettirmiti. Fakat skender'e onun ldrld haberi geldi, bunun zerine o,
Dr'nm yanna gelip yznn zerindeki topra sildi ve ban kucana alarak ona : Seni kendi
adamlarn ldrd. Ben, hibir zaman seni ldrmeyi dnm e d im ve aklnm ucundan bile
geirmedim. Ey soylularn soylusu, hkmdarlarn hkmdar ve hrlerin hr! Seninle byle bir
duruma dmemek iin ok uratm, fakat olmad. Arzu ettiin ekilde vasiyetini yap. dedi. Dr da
ona, kz Renek ile evlenmesini, haklarna rivayet etmesini, onu el stnde tutmasn, ayrca
Farslarm hr olan soylu ailelerini sa brakmasn ve kendisini ldrenlerden intikamm almam
vasiyyet etti. skender de onun bu vasiyetini tmyle yerine getirdi. Dr'y ldren iki ha-cibini
karsna alp onlara: Sizler, canlarnzn korunmas konusunda her hangi bir art komamtmz.
dedi. Sonra onlara Dr'y ldrmek zere anlama karl vermeyi taahht ettii eyi dedi
.bundan sonra da onlar ldrd. Arkalarndan onlar in : Hkmdarlar ldrenlerin, bozulmasna
imkn olmayan eman ve himayeler hari, hayatta braklma-malar gerekir. dedi.
skender ile Dr, Hazar yaknlarnda bulunan Horasan'da, bir rivayette ise Dr'mn bulunduu elCezre blgesinde karlamlard,
skender'den nce Rumlar (Bizansllar) m idare ve devletleri darmadankt, onun gelmesiyle durum
dzeldi. Farslarm devlet ve idaresi ise ondan nce birlik ve nizam ierisinde idi, ondan sonra
durumlar bozuldu ve idarede danklk meydana geldi. Ayrca skender, Fars kavmine ait olan
hikmet (felsefe), iln-i ncm (astroloji) gibi eitli ilimleri ihtiva eden eserleri alp lkesine gtrd
ve bunlar Rumca'ya tercme ettirdi.
skender'in, byk Dr'mn olu kk Dr ile baba bir karde olduklarn ileri srenlerin szlerini
yukarda anlattk. Rumlar ile nesep alimlerinden bir ou onun skender b. Fiifos (Filip) olduunu
iddia etmilerdir. Bir rivayette skender'in babasnn nesep eceresinin Filibos b. Matriyos, dier
rivayette ise Filibos b. Masrm b. Hermes b. Herdes b. Manton (Mayton) b. Rm b. Lt b. Ynk b.
Yfes b. Sevbe b. Serhn b. Rmt b. Zant b. Tkl (Tfil) b. Rm b. el-Asfar b. lfez b. el-s b. shk b. brahim olduu ileri srlmtr.
Dr ldrldkten sonra, skender onun mlkn (lkesini) kendi mlkiyle birletirdi; ayrca, Irak,

m (Suriye), Rum, Msr ve el-Cezre topraklarn lkesine katt. skender, Dr'mn

ldrlmesinden sonra askerlerini tefti edip gzden geirdii zaman saylarnn bir milyon drt yz
bin olduunu grd. Bunlarn, sekiz yz bini kendi ordusundan, alt yz bini de Dr'mn
ordusundand. Bundan sonra skender, Fars lkesine ilerledi, burada bulunan kaleleri, ategedeleri
yktrd, hirbizleri (din adamlarn) ldrd, Farsara ait kitaplar yaktrd ve Fars memleketine kendi
adamlarndan bir ksm insanlar grevlendirdikten sonra bezginlik gstermeden hemen Hind
topraklarna hareket etti; Hind hkmdarn ldrp ehirlerini ald, puthalerini tahrip edip ykt ve
ilim kitaplarn dayaktrd. Sonra buradan in lkesine yrd; in'e geldiinde, hacibi sece yars
yanma gelip;, u gelen adam in hkmdarnn elisidir. diyerek haber verdi. Hacib tarafndan
skender'in huzuruna getirilen eli nce onu selmlad, sonra babaa kalmalarm istedi. Bunun
zerine elcinin zeri arand ve hibir eye rastlanmad. Bundan sonra skender'in yannda bulunanlar
dar ktlar. Eli, skender'e : Ben in hkmdarym; ne istediini sormaya geldim. Eer
istediin, yaplmas mmkn olan bir ey ise onu yerine getiririm ve savaa girmem. dedi. Bunun
zerine skender ona : Benim tarafmdan sana gven veren ey nedir ki, buraya kadar gelebildin?
diye sordu. in hkmdar : Ben, senin akl banda hakim (yerli yerinde hareket eden) birisi
olduunu biliyorum. Ayrca aramzda dmanlk ve kin de yoktur. Sen de bilirsin ki, eer beni ldrrsen bu, in halknn lkemi sana teslim etmelerine bir sebep tekil etmeyecektir. Sonra sen
gaddarlkla (szlerine rivayet etmemekle) itham edilip sulanacaksn. dedi.
skender, onun akll bir kii olduunu anlad ye : yllk gelirini hemen, bundan sonra gelirinin
yarsn her yl iin istiyorum. dedi. n hkmdar : Tamam kabul ettim; fakat bana durumumun ne
olduunu bir sorsanz, iyi edersiniz. dedi. Bunun zerine skender : Pek iyi, syle bakalm,
durumun nasl? diye sordu. in hkmdar : Bu durum karsnda ben, ilk savaan kiinin kurban
ve saldrp paralayann ilk lokmas olurum. dedi. skender : Eer senin iki yllk gelirini almakla
yeti-nirsem, ne dersin? deyince hkmdar : Durumum biraz daha iyice olur. diye cevap verdi.
skender : Eer bir yllk gelirini almakla yetinirsem, hlin nasl olur? diye sordu. in hkmdar :
Hkmdarlm yerinde kalr, fakat hkmdarln tad tuzu kalmaz. dedi. skender bu kez :Gemi yllarnn gelirlerini sana brakyorum. Her yl gelirinin te brini alacan, bu .durumda hlin
nasl olur? diye sordu. in hkmdar ^Gelirimin altda biri fakirlere, yoksullara ve lkenin gerekli
harcamalarna, altda biri de bana, te biri orduya, te biri de sana ait olsun. dedi. Nihayet
skender : Tamam, senden bu kadarla yetiniyorum. deyince in hkmdar, skender'e teekkr
edip yanndan ayrld. skender'in askerleri durumu renince, bar yapldna ok sevindiler.
Ertesi gn in hkmdar byk ve kalabalk bir orduyla skenderin askerlerini kuatt. Bunun
zerine skender ve askerleri atlarna binip hazrlandlar. Bu srada in hkmdar banda tac
olduu hlde bir filin zerinde grnd. skender ona : Gaddarlk yapp anlamay bozdun mu?
diye sordu. in hkmdar : Hayr, sana gszlmden dolay itaat etmediimi gstermek istedim,
nk ulv alemin sana var gcyle yneldiini grnce, sana itaat etmek suretiyle ona itaat etmeyi,
sana yakn olmakla ona yaklamay istedim. diyerek cevap verdi. Bunun zerine skender : Senin
gibi birisinden cizye alnmaz. kimizin arasnda fazilete lyk, aklla tavsif edilecek kii senden
bakas deildir. Senden istediklerimin hepsini sana balyor ve ite gerisin geri dnyorum. dedi.
in hkmdar da : Bundan dolay zarar grp ziyan etmeyeceksin. dedi ve skender'e, aralarnda
kararlatklarmm bir ka katn hediye olarak gnderdi. Ayn gn skender oradan ayrld, Douda ve
Batda btn yer yz halk ona boyun edi, Tbbet (Tibet) ve dier yerleri de eline geirdi.
skender, Dou ve Bat ile bunlarn arasndaki lkelerin fetih ilerini tamamlayp bitirince Kuzey

lkelerine doru yrd ve burada bulunan memleketleri ele geirip, bu memleketlerde yaayan
eitli milletleri kendisine boyun edirdikten sonra Ye'cc ve Me'cc kavminin bulunduu lkeye
gelip dayand.
Ye'cc ve Me'cc hakknda farkl grler ortaya atlmtr. Doru olan gr ise, onlarn Trklerden
bir kol olup kuvvet, kudret sahibi kt kiiler olduu ve kalabalk bir sayya sahip olduklar
grdr. Onlar, yaknlarnda bulunan komu lkelerde bozgunculuk karp, glerinin yettii
memleketleri tahrip edip ykyorlar ve kendilerine yakn lkelerin halkna da eziyet ediyorlard. Bu
memleketlerin halk skender'i grnce, ona bu kavimlerin kendilerine yaptklar ktlkleri ikyet
ettiler. Nitekim Allah (C.c.) onlar hakknda yle buyuruyor : Sonra o (Z'1-Karneyn) bir yol tuttu.
Nihayet iki sed (da) arasna ulat zaman sedlerin nnde hemen hi sz anlamayan bir kavim
buldu. Onlar : "Ey Z'1-Karneyn! Ye'cc ve Me'cc bu yerde bozgunculuk yapyorlar. Bizimle
onlarn arasna bir sed yapman iin sana bir vergi verelim mi?" dediler. O da : "Rabb' imin beni
iinde bulundurduu (mal ve mlk, sizin vereceinizden) daha hayrldr. Siz bana (beden) kuvvetle
yardm edince, sizinle onlarn arasna salam bir engel yapaym." dedi. (Kehf, 92 - 95). Yani
skender : Rabb'imin bana vermi olduu imknlar, sizin vereceiniz vergiden daha hayrldr. Bana
kuvvetle yardm edin. derken "kuvvef'ten, eddi yapmak iin gerekli olan usta, ii ve bu i iin
lzm olan alet ve edevat kasdetmiti. Sonra skender onlara : Bana demir ktleleri getirin. (Kehf,
96) dedi. Onlar da skender'in istedii demir ktlelerini getirip ydlar. Bunun zerine skender,
temeller kazdrd ve bu temelleri su tabakasna kadar indirdi. Sonra bir kat demir, bir kat odun olmak
zere bunlar birbirlerinin zerine ydrd. Nihayet : (Karlkl iki dan) iki yan tam denkleti
vakit.. (Kehf, 96) odunlar atee verilip tututuruldu, demir ktleleri snp kzarnca zerine erimi
bakr dkld. Bylece dklen erimi bakr odunlarla demir ktleleri arasndaki boluklar
doldurdu. Hatta bakrn krmzl, demirin siyahlndan dolay o, izgilerle sslenmi bir elbise
hline geldi. Ayrca skender, eddin st tarafn demirlerle ykseltip evirdi. Bundan byle Ye'cc
ile Me'cc bir daha komular olan dier lkelere gidip eza ve cefa yapamaz oldular. Bu hususla
lgili olarak Allah (C.c.) : Artk (Ye'cc ve Me'cc) onu ne aabildiler, ne de delebildiler. (Kehf,
97) buyurur.
skender sed iini tamamladktan sonra Kuzey kutbu tarafndan karanlklara dalp girdi. Gne o
srada gney tarafnda bulunduundan oras karanlklar ierisindeydi. Yoksa yer yznde ebediyyen
gne grmeyen hi bir yer yoktur. skender, karanlklara dalarken yanma adamlarndan drt yz kii
almt ve "ebedlik pmar"n aryordu. skender, on sekiz gn bu karanlklar ierisinde yrd; fakat
"ebedlik pmar"n elde edemeden geri dnd. Hzr ise onun nc kuvvetlerinin banda olduu iin
"ebedlik pman"m elde etti ve ierisinde yzp ykand, suyundan iti. Dorusunu Allah daha iyi bilir.
Daha sonra skender, Irak'a dnd ve Irak yolu zerinde bulunan eh-rizr'da bomaca (hvnk)
hastalndan ld. Bir rivayete gre ld zaman otuz alt yandayd. Sonra skender,
mveenerlerle sslenmi altn bir tabuta konuldu, cesedinin bozulup kokmamas iin sabir aac usresiyle cesedi yaland. Bundan sonra skenderiye'de bulunan annesinin yanma gtrld.
skender'in hkmdarl on drt yl srd, Dr'y hkmdarlnn nc ylnda ldrd. On iki
tane ehir kurdu. Bunlardan bazlar sfahan -buna Cey de denmektedir-, Hert, Merv ve Semerkand
kentleridir. Ayrca, Sevd blgesinde Dr'nm kz Renek iin bir ehir ina ettirdi. Yine o, Yunan
diyarnda bir ehir ina ettirdi ve Msr'da skenderiye ehrini kurdu.
skender ld zaman hayatnda yannda bulundurduu Yunan, Fars, Hind ve dier milletlerin
hakimleri (filozoflar) evresinde toplandlar. skender hayatta iken onlar bir araya getirir, onlarn

konumalarn dinlerdi. te bu hakm kimseler onun ba ucuna sralandlar. leri gelen byklerinden
biri sz alarak : Her biriniz yle bir sz sylesin ki, yaknlar iin bir taziye, halk iin bir t
olsun. dedi ve elini tabutun zerine koyarak : Esirleri esir eden imdi esir oldu. dedi.
Dieri: Bu hkmdar altn toplayp gizliyordu. imdi ise altn kendisini gizliyor. dedi.
Bir dieri: nsanlar, bu cesedin ne kadar az talibi, fakat bu tabutun ne kadar ok talibidirler. dedi.
Bir dieri: En ok alacak ey, gl kii (gcne ramen) malup olduu hlde, gsz
kimselerin bo ilerle oyalanp aldan ierisinde bulunmalardr. dedi.
Bir dieri: Ey eceli gizli, emeli ak olan kii! Bir ksm emellerine ulamak iin ecelinden bir
miktar uzaklasaydm ve yahut ecelinin gelmesini nleyerek bir ksm emellerini gerekletirseydin!
dedi.
Bir dieri: Ey alarak didinip yorulan kii! Muhta olduun zaman seni brakp perian edecek
eyleri topladm. Nihayet topladn eylerin vebali sana yklendi ve bunlarn gnahna bulatn. Ne
topladmsa bakalar iin topladn, gnah ise sana kald. dedi.
Bir dieri: Sen bizim iin t veren birisi idin, fakat bize lmnden daha te'sirli bir t vermi
deildin. Akl olan dnsn, ibret almak isteyen alsn. dedi.
Bir dieri: Senden korkan nice kiiler vard ki, seni grmeden de senden korkarlard. Fakat ayn
kiiler imdi senin huzurunda ve senden korkmamaktadrlar. dedi.
Bir dieri: Nice kiiler vard ki, susmadn zamanlarda, candan senin susman isterlerdi, fakat ayn
kiiler bugn srarla senin konumam istiyorlar, ama bu defa sen konumuyorsun. dedi.
Bir dieri: Bu can lmemek iin nice canlara kyd; fakat imdi lm bulunuyor. dedi.
Hikmet kitaplarna sahip olan bir dieri: Bana .kendinden uzaklamamam emrederdin, fakat imdi
sana yaklama gcn bulamyorum. dedi.
Bir dieri: Bu yle byk bir gndr ki, uzaklamaa balayan ktlkler geri dnm, yaklamaa
balayan iyilikler ise uzaklamtr. Mlk elinden gidene alamak isteyen, alasn. dedi.
Bir dieri: Ey byk hkmdar! Bulutun glgesinin ekilmesi gibi hkmdarln ekilip gitti.
Sineklerin brakt izlerin silinmesi gibi hkmdarlnn izleri silindi. dedi.
Bir dieri: Ey yer yznn eni boyu kendisine dar gelen kii! imdi seni kuatan toprakla hlinin
nasl olduunu keke bilseydim. dedi.
Bir dieri : Akbeti bu olan br kii nasl olur da kendisini sonunda yok olup savrulacak olan dnya
mallarn toplamaa verir? te buna an. dedi.
Bir dieri: Ey maer topluluk ve fazilet sahibi kiiler! Sevinci srekli olmayan ve lezzeti yarda
kesilen eylere rabet etmeyiniz. Artk salh ve doru yolda olmak ile azgnlk ve bozgunculuk sizin
iin apak bir ekilde ortaya km bulunuyor. dedi.
Bir dieri: Ey gazab lm demek olan kii! lme de gazap etsey-din ya! dedi.
Bir dieri: Siz geip giden bu hkmdar grdnz. Geride kalan hkmdar bundan ibret alsm.
dedi.
Bir dieri: Uyuyann ryasna bir bakn, bir anda nasl bitiyor? Bulutun glgesine bakn, bir anda
nasl ekilip gidiyor? dedi.
Bir dieri: Kendisine kulak verilip dinlenilen kii artk susmu bulunuyor. imdi, susan herkes
konusun. dedi.
Bir dieri: Sen, lmne sevindiin kiilerin yanna nasl gittiysen, senin lmne sevinenler de
ylece senin yanna yaknda geleceklerdir. dedi.
Bir dieri: Sana ne oluyor, organlarndan br tekini bile kprdatamyorsun? halbuki daha nce yer

yznn mstekil hkmdar idin. Hatt sana ne oluyor ki, iinde bulunduun yerin darlndan
kurtulmak istemiyorsun? Halbuki geni yer yz sana dar geliyordu. dedi.
Bir dieri: Bir dnya ki, sonu byle oluyor, bandan itibaren ondan el etek ekmek daha uygun
olur. dedi.
Sofrasn kuran kii: Koltuk yastklarn dizdim, yemek masalarn kurdum; fakat kavmin ulusunu
gremiyorum. dedi.
Hazinedar: Sen bana mallar toplayp biriktirmeyi emrediyordun. imdi ben kimin iin mal toplayp
biriktireyim. dedi.
Bir dieri: Bu usuz bucaksz dnyadan yedi karlk bir yere d-rlp kvrldn. Bunun byle
olduunu yaknen buseydin, nefsini dnya peine takp srklemezdin. dedi.
Ei Renek : Dr'nn galibinin malp olacam sanmyordum. Sizlerden iittiim bu szler, onun
lmne sevindiinizi gsteriyor. O, su imek iin kulland bardan bile geri dekalan cemaatn
kullanmas iin arkasnda brakp gitti. dedi.
skender'in lm haberini alan annesi de : Ben, olumu kaybettimse de, onun htras kalbimden
silinmeyecektir. dedi.
Bu hakimlerin (filozoflarn) szlerinde bir takn tler ve gzel hikmetler vardr. te. bunlar
almamn sebebi budur.
skender'in, savalarnda ba vurduu hilelerinden birisi udur : D-r ile savat bir srada, her
iki tarafn askerlerinin arama kp bir m-ndye : Ey Farsllar! Sizin bize, bizim de size karlkl
olarak yazdmz
emanlar hususunda her hlde bilginiz vardr. Aranzda bu hususta vermi olduunuz szden
caymayanlar ayrlsn. Bizden de bu hususta vefakrlk grecektir. diye barmasn emretti. te bu
sebeple Farslar birbirlerini itham ederek kendi aralarnda alkanmaa haladlar.
skenderin bir baka hilesi de udur : Hind hkmdar filleriyle karsna kt zaman, skender'in
askerlerinin atlar bunlardan rkp kamlard. Bunun zerine o, geri dnp bakrdan fil heykelleri
yaplmasn emretti ve yaplan filleri silahlarla donatp onlar atlarn arasna brakt. Bylece atlar
fillere alp rkmekten kurtuldular. Bundan sonra skender tekrar Hind kesine geri dnd, yine Hind
hkmdar ona kar koydu. Bunun zerine skender, fillerin ierisine neft (petrol) ve kkrt
doldurulmasn emretti. Sonra bu filler bir araba zerine konularak sava meydannn ortasna
getirilip brakldlar. skender'in askerlerinden bir grup da bu fillerin banda bulunuyordu. skender,
sava balayp iddetlenince fillerin ierisindeki maddelerin atele tututurulmasn emretti. Nihayet
filler snp kzarmaa balaynca skender'in askerleri onlarn yanndan uzaklatlar. Bu defa Hind
hkmdarnn filleri, skender'in yapma fillerinin etrafn sardlar. Bu snm fillere hortumlarn
dokundurunca yandlar ve geri dnp Hindistan'a doru kamaa baladlar. Bylece Hind askerleri,
skender'in yapma fillerinin karsnda hezimete uradlar.
skender'in bir dier hilesi de udur : skender, savunmas olduka muhkem olan bir ehrin yanma
geldi. Bu ehirde bol miktarda erzak ve ok sayda su kaynaklar bulunmaktayd. skender, buradan
geri dnd ve hemen kente tccar klnda, yanlarnda satacaklar ticar eya bulunan kimseleri
gnderdi. Ayrca skender onlara, yiyecek maddeleri satn almalarm ve bu maddelere yksek fiyat
vermelerini emretti. Sonra bu yiyecek maddelerini ellerine geirdikleri zaman onlar atee verip
yakmalarn ve oradan kamalarn syledi. Nihayet skender'in isteklerini yerine getirdiler ve kap
onun yanna geldiler. Bunun zerine skender o kentin civarndaki kasaba ve kylere seriyyeler
(kk asker birlikler) gnderdi ve onlara sk sk baskn ve hcumlar tertip etmelerini emretti. Bu

durum karsnda kentin evresinde yaayan halk kendilerini korumak iin kaarak gelip bu bu kente
sndlar. Bu sefer skender, zerlerine yrd, ve onlar kar koyup kendilerini savunmadlar.
skender, Aristoteles'e bir mektup yazarak ona, Rumlarn ileri gelenleri arasnda engin himmet, stn
nefis ve ecaat sahibi bir grup kiinin bulunduunu, kendisini ldrmek istediklerinden korktuunu ve
zanla hareket ederek onlar ldrmeyi istemediini bildirdi. Bunun zerine Aristoteles ona unlar
yazd : Mektubunu okudum ve ne demek istediinizi anladm. Szn ettiin kimselerin engin himmet
sahibi olmalarna gelince, vefakrlk, stn nefisten ve engin himmet sahibi olmaktan kaynaklanr.
Buna karlk ahde vefaszlk ise nefsin dklnden ve hasisliinden ileri gelir. Ama onlarn
ecaatlerine ve az akll olularna gelince, bu durumda olan kimselerin refahn artr ve onlara gzel
kadnlar ver. Zira refah iinde yaamak kahramanlk ve ecaat duygusunu ldrr, sulh-ve bar
ierisinde yaamay sevdirir. Adam ldrmekten uzak dur, zira bu, affedilmeyen bir hat ve
balanmayan bir gnahtr. ldrmenin dndaki eylerle cezalandr ki, icabnda balama imknn
olsun. Cezalandrmaa gc yeten kiinin afla muamele etmesi ne kadar gzeldir. Huyun azel olsun
ki, halkn seni samimiyetle sevsin. Kendini adamalarna tercih etme; nk tercihle birlikte sevgi,
dostluk ve iyi muamele ile birlikte de buuz olmaz.
skender, Fars lkesini eline geirdikten sonra Aristoteles'e bir mektup daha yazarak ona, rnehr'de
gr sahibi, kararl, kahraman, yakkl ve soylu kimselerle karlatn, onlar, kendilerine bir
takm eyler vermek ve paylar ayrmak suretiyle elinde tuttuunu, onlar kendi balarna brakp
sefere kt takdirde isyan edip ba kaldrmalarndan emin olmadn, ktlklerinin ortadan
kalkmas iin kendilerinin yok edilmeleri gerektiini bildirdi.'Bunun zerine Aristoteles de ona
unlar yazd :
Senin Farsl adamlar hakknda yazm olduun mektuptan ne demek istediini anladm. Onlar
ldrmek hususuna gelince, bu, akbetinden korkulan ve emin olunmayan bir bozgunculuk ve azgnlk
saylr. Eer onlar ldrecek olursan, lke halk onlarn yerine bakalarn karna karr ve sava
dnda onlar ldrdn iin btn lke halk tabi olarak hem sana ve hem de senden sonra
geleceklere dman kesilir. Onlar askerlerinin arasndan,srp karman ise hem senin ve hem de
askerlerin iin tehlikeli olur. imdi sana, onlar ldrmekten daha te'sirli bir yol gstereceim. nce,
hkmdar ocuklarn ve hkmdarla lyk olacak kiileri arr ve onlar eitli blgelerin bana
idareci tayin edersin, ayrca: onlarn her birisini mstakil bir hkmdar yaparsn. Bylece onlarn
birliini bozmu olursun. Neticede onlar birbirlerine derler ve kendi varlklarn senin eserin kabul
edeceklerinden seni sevmek ve sana itaat etmek zorunda kalrlar. skender de Aristoteles'in bu
tavsiyesine uyarak onun dediini yapt. te "Mlk't-tavif (blge hkmdarlar)" bunlardr. Bir
rivayette Mlk't-tavif'i ortaya karan sebebin bundan bakas olduu ileri srlr. nallah biz
[90]
bunu ileride zikredeceiz.
skender'den Sonra Onun Kavminden Hkmdar Olanlar
skender ldkten sonra, olu skenderun (skenderos)'a hkmdar olmas teklif edildi, fakat o bunu
kabul etmedi ve kendisini ibadete vermeyi tercih etti. Bunun zerine Yunanllar -denildiine greLagos'un olu Batlamyus'u hkmdar yaptlar. Onun hkmdarl otuz sekiz yl srd. Sonra onun
yerine Batlamyus Filozofos (Dinnos ?) hkmdar oldu ve hkmdarl krk yl srd. Ondan sonra
Batlamyus Oragatos hkmdar olup yirmi drt yl hkmdarlk yapt. Ondan sonra hkmdarla
Batlamyus Filfetr geldi ve yirmi bir yl hkmdarlk etti. Bundan sonra Batlamyus Efifans hkmdar

oldu ve hkmdarl yirmi dokuz yl srd. Ondan sonra hkmdarla Oragatos geti ve
hkmdarl yirmi dokuz yl srd. Bundan sonra Batlamyus Ster hkmdar oldu ve on yedi yl
hkmdarlk yapt. Ondan sonra hkmdarla Batlamyus Alahender (Aleksandr) geti ve
hkmdarl on bir yl devam etti. Bundan sonra gizlenip saklanan Batlamyus hkmdar oldu ve
sekiz yl hkmdarlk yapt. Ondan sonra, ayn zamanda bir filozof olan Kleopatra hkmdar oldu ve
hkmdarl on yedi yl srd. Btn bu hkmdarlar Yunanl idiler. Eskiden nasl Fars
hkmdarlarna "Kisr", Bizans hkmdarlarna "Kaysar" deniliyor idiyse, skender'den sonra
hkmdar olan herkese "Batlamyus" denildi.
Baz limler, "Macest" ve dier bir ksm kitaplarn sahibi olan Bat-lamyus'un bu hkmdarlarn
arasnda geen hkmdar Batlamyus olmadn, onun, ileride de zikredeceimiz zere, Bizans
(Roma) hkmdarlar dneminde yaayan Batlamyus olduunu sylyorlar.
Kleopatra'dan sonra m (Suriye) blgesine Rum (Roma) hkmdarlar hakim oldu. Onlar arasnda
ilk hkmdar olan kii Cayius Yulius idi ve be yl hkmdarlk etti. Ondan sonra
Augustos.hkmdar oldu ve hkmdarl elli alt yl srd. Onun hkmdarlnn zerinden krk iki
yl getikten sonra Meryem olu Hz. s (A.s.) dnyaya geldi. Rivayet edildiine gre, Hz. s'nm
[91]
domas ile skender'in hkmdar olmas arasndan yz yl gemitir.
SKENDER'DEN SONRAK FARS HKMDARLARI
(Mlk't-tavif = Blge Hkmdarlar)
skender ldkten sonra Fars lkesini "Mlk't-tavif" diye bilinen blge hkmdarlar ele geirdi.
Onlarn bu hkmdarlklara getirilme sebebi daha nce yukarda geti.
Rivayet edildiine gre, blge hkmdarlklarnn ihdas edilme sebebi u idi : skender, Fars
lkesini eline geirip maksadna ulanca, filozof Aristoteles'e bir mektup yazarak ona : Ben, Dou
lkelerinde bulunan herkese zulm ve ktlk ederek onlar korkutup kinlerini kazandm. Fakat
onlarn benden sonra bir araya gelip lkeme saldrmalarndan ve milletime eziyet etmelerinden
korkuyorum. Bunun iin ldrdm hkmdarlarn ocuklarn da ldrp babalarnn yanma
gndermek istiyorum. Ne dersin? diye sordu.
Aristoteles de ona unu yazd : Eer sen hkmdarlarn oullarn ldrecek olursan, bu takdirde
hkmdarlk soysuz ve seviyesiz sefil kiilerin eline geer. Sefil kimseler hkmdar olup idareyi
ellerine geirirler ise glenirler, glenince de azarlar, hadlerini ap zulmetmeye kalkarlar. Hatt
yapacaklar ktln.,ve verecekleri zararn had safhaya ulamasndan korkulur. Bana kalrsa, sen,
hkmdarlarn oullarn topla ve onlarn her birini bir blgeye hkmdar yap. Bu takdirde onlarn
her biri tekine kar kacak ve elindeki hkmdarl kaybetmemek iin dierinin maksadna
ulamasna imkn vermeyecektir. Bylece aralarnda dmanlk ba gsterecek ve kendilerinden uzak
olanlarla uramak frsatn bulamayacaklardr.
Bunun zerine skender, zaman kaybetmeden Dou memleketlerini Mlk't-tavif arasnda
paylatrd ve onlarn lkesinden ilm-i nucm (astroloji) ve hikmet (felsefe) ile ilgili bilgileri kendi
lkesine gtrd. skender'den sonra onlar, Aristoteles'in syledii duruma dtler ve birbirleriyle
uramaktan Yunanistan'a saldrmaa vakit bulamadlar.
Aristoteles, onlarn en limlerinden olup filozoflarn en stn idi. skender, onun grleri
dorultusunda hareket ederdi. Aristoteles, felsefeyi -Sokrat'n rencisi Efltun (Platon)'dan rendi.

Sokrat ise sadece tabi ilimlerde Osilavus'un rencisi idi. Osilavus kelimesi ise "yrtc hayvan
ba" demektir. Osilavus da Anaksagoras'm rencisi idi.
Aristoteles, bir ksm meselelerde hocasna muhalefet etmi, kendisine bu hususta bir soru sorulunca :
Efltun bir dosttur. Hakikat (gerek) da bir dostur. Fakat hakikatin dostluu Efltun'un dostluundan
daha nce gelir. diye cevap vermitir.
limler, skender'den, sonra Irak blgesinin idaresi ve Bbil blgesini elinde bulunduran Mlk'ttavif'in says konusunda ihtilf etmilerdir. Him b. el-Kelb ve dierleri; skender'den sonra
Belkis Selbeks' m, ondan sonra Antakya ehrini kuran Antikos'un hkmdar olduklarn, Kfe ve
havalisinin elli drt yl bu hkmdarlarn idaresinde kaldn ve bunlarn el-Cibl, Ehvz ve Fars
[92]
taraflarna el uzattklarn sylyorlar.
Ek b. Egn'n Hkmdarl
Daha sonra byk Dr'nm soyundan gelen ve "Ek" adyla bilinen birisi ortaya kt. O, Rey
ehrinde doup bymt. Ek byk bir ordu toplayarak Antikos'un zerine yrd. Antikos da
kar karak ona doru yrd ve her iki taraf Musul dolaylarnda karlatlar. Neticede Antikos
ldrld ve Ek Sevd blgesine hkim oldu. Bylece Musul'dan Rey ve sfahan'a kadar olan.
yerler onun eline gemi oldu. Ayrca ya, erefi ve soylu oluundan dolay blge hkmdarlar
(Mlk't-tavif) ona tazim gsterip yazdklar mektuplarn bana onun adn koydular ve onlardan
hibirini azledip veya baa geirmemesine ramen ona "Hkmdar" ismini verdiler. Ondan sonra
[93]
yerine olu Sbr b. Ek hkmdar oldu.
Cevderz (Gderz)'in Hkmdarl
Sbr'dan sonra, sroullarnm zerine yryp ikinci defa sava aan Cevderz b. Ekn hkmdar
oldu.
Allah (C.c.)'m onu, sriloullarmm zerine musallat etmesinin sebebi, onlarn Hz. Zekeriyy'nm olu
Yahya (A.s.)'y ldrm olmalaryd. Cevderz, sriloullarndan pek ok kimseyi ldrp imha
etti. Onlar, bundan sonra bir daha eskisi gibi bir araya gelerek bir birlik kurmak imkn bulamadlar.
Ayrca Allah, onlarn elinden peygamberlii ald ve onlar zelil ve hakir eyledi.
Rivayet edildiine gre, sriloullarmm zerine yryp onlarn bana musallat olan kiinin Rum
(Roma) hkmdar Titus b. sfiynus olduu syleniyor. Titus, sriloullarnm bir ksmn ldrp
bir ksmn esir ald ve Beyt'l-Makdis'i de tahrip etti. Romallar ise, Antikos'un intikamn almak
maksadyla Fars lkesi zerine yrmt. Bu srada Bbil hkmdarlnda Bbekb. Erdeir
tarafndan ldrlen Erduvn'm babas Bel (Pel) bulunuyordu. Bunun zerine Bel blge
hkmdarlarna (Mlk't-tuavif'e) mektuplar yazarak onlara, Romallarn lkelerine hcum etmek
zere toplanp hazrlandklarn, kendisinin onlara kar koyup aciz kald takdirde onlarn,
kendilerini toptan ele geireceklerini bildirdi.
Bunun zerine blge hkmdarlarnn her birisi Bel'a gc nisbe-tinde asker, silh ve mal
gnderdi. Bylece Bel'm yannda drt yz bin asker topland. Neticede Bel bu askerlerin bana
Sevd ve el-Cezre arasndaki el-Hazr blgesinin hkimi olan kiiyi kumandan tyin etti.
Romallarla karlaan bu ordu onlarn hkmdarn ldrd ve askerlerini imha etti. te bu

malbiyet Romallar stanbul ehrini kurarak saltanat merkezlerini Roma'dan hu yeni yere
nakletmelerine tevik eden bir sebeb oldu. stanbul ehrini ina eden kii ise hkmdar Kostantin idi.
Ayn zamanda o, Roma hkmdarlar arasnda ilk Hristiyanh kabul eden hkmdar odu ve Hz.
s'nn Yahudiler tarafndan ldrld iddiasna dayanarak vatanlarnda kalan sriloullarm
Filistin ve m blgesinden srp kard. Ayrca o, Hz. Mesh (s)'in armha gerildii aac ele
geirip ald. Bizans Rumlar bu aaca tazim gsterip onu hazinelerine koydular. Bu aa paras
bugn de onlarn elleri altnda bulunmaktadr. Fars hkmdarl, Erder b. Bbek hkmdar
oluncaya kadar dankln korudu. Him b. Kelb ise onlarn hkmdarlk mddetlerini
aklamamtr.
Farslarm haberleri hakknda ilim sahibi olan dier limler ise unlar sylyorlar : skender'den
sonra Fars lkesine Fars olmayan, "el-Cebel" blgesine hkim olan her hkmdara itaat eden ve
kendilerine Mlk't-tavif denilen Egnler hkmdar oldular. Bunlarn hkmdarl iki yz yl,
bir rivayette ise yz krk yl srd. Bu sre ierisinde Ek b. Egn yirmi yl, yerine geen olu
Sbr altm yl hkmdarlk yaptlar. Sbr' un hkmdarlnn krk birinci ylnda Meryem olu
Hz. Mesh (s) zuhur etti. Roma hkmdar Titus b. sfiynus ise, yaklak olarak Hz. Is' mn gklere
kaldrlmasndan krk yl sonra Beyt'l-Makdis zerine yryp ehri eline geirdi, halknn bir
ksmm ldrp bir ksmn da esir aldi ve ehri tahrip edip ykt. Bundan sonra byk Egnn'm
olu Cev-derz hkmdar oldu ve hkmdarl on yl srd. Ondan sonra Bren (Bzen ?) el-Egn
hkmdar oldu ve yirmi bir yl hkmdarlk etti. Ondan sonra hkmdarla Cevderz el-Egn geldi
ve seksen dokuz yl hkmdarlk yapt. Ondan sonra hkmdarla gelen Ners el-Egn ise krk yl
hkmdarlk etti. Bundan sonra Hrmz el-Egn hkmdar oldu ve hkmdarl on yedi yl srd.
Ondan sonra hkmdarla Erduvn el -Egn geldi ve yirmi iki yl hkmdarlk yapt. Sonra Kisr
el-Egn hkmdar oldu ve hkmdarl krk yl srd. Ondan sonra Bel el -Egn hkmdar
oldu ve yirmi drt yl hkmdarlk etti. Sonra kk Erduvn hkmdar oldu ve hkmdarl on
yl srd. Daha sonra Er-der b. Bbek hkmdar oldu.
Baz limler de unlar sylyorlar : skender'den sonra Fars lkesine, skender tarafndan aralarnda
lkenin pay edildii ''Mlk't-tavif' hkim oldu ve Sevad blgesi hari herkes nereye hkmdar
tayin edildiyse yalnz oraya sahip oldu. Sevd blgesi ise skender'in lmnden sonra elli drt yl
daha Rumlarn elinde kald. Mlk't-tavif dneminde ve onlarn arasnda hkmdarlar neslinden
gelen birisi el-Cibl ve sfahan blgelerinde hkmdar olmutu. Ondan sonra yerine geen oullar
ise, Sevd blgesini ellerine geirmiler ve bundan byle onlar bu blge ile birlikte sfahan, Mht
ve el-Cibl blgelerinin de hkmdar olmulard. te bu blgelere hkim olup hkmdarl elinde
bulunduran kii, dier Mlk't-tavif in bakanlar gibi hkm srerdi; nk onun ve yerine geen
oulannm ne geirilip saylmalar bir det hline gelmiti. Bundan dolay, hkmdarlarn hayatndan
bahseden tarih kitaplarnda yalnz onlarn durumundan bahsedilegelmitir. Bu bakmdan biz de yalnz
onlardan sz ettik, bakalarn anlatmadk. Mlk't-tavif denilen blge hkmdarlarnn
hkmdarlk sreleri toplam olarak iki yz altm, bir rivayette yz krk drt, dier bir rivayette
ise be yz yirmi yl srmtr. Dorusunu Allah bilir.
el-Cibl blgesine sahip olup, sonra oullar Sevd blgesine hkim olan hkmdarlardan birisi de
Ek b. Cezeh (Cuzeh ?)'tir. Bir rivayette onun sfendiyr b. Btsb'm soyundan olduu sylenir. Baz
Farslar da onun Ek b. Dr olduunu iddia ederler. Dier bir ksm Farslar ise onun Keykvs'un
soyundan olup byk Egn'm olu Ek olduunu sylerler. Ek'in hkmdarl yirmi yl srmtr.
Ondan sonra yerine olu Ek hkmdar olmu ve yirmi bir yl hkmdarlk etmitir. Bundan sonra

yerine olu Sbr hkmdarla gemi ve otuz yl hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra yerine olu
Cevderz gemi ve on dokuz yl hkmdarlk etmitir. Sonra onun yerine olu Ners hkmdar olmu
ve krk yl hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra Hrmz b. Bel b. Ekn hkmdarla gelmi ve on
yedi yl hkmdarlk etmitir. Bundan sonra Egn'm olu byk Erduvn hkmdar olmu ve on iki
yl hkmdarlk yapmtr. Sonra Kisr b. Egn hkmdarla gemi ve krk yl hkmdarlk
etmitir. Ondan sonra Bel'n olu kk Erduvn hkmdar olmu ve on c yl hkmdarlk
yapmtr. O, Ekn hkmdarlarn en by, en ulusu ve hkmdarlar malp eden en kudretlisi
idi. Ondan sonra Erde-sr b. Bbek hkmdarla gelmi, ileride de bahsedeceimiz zere, Fars
lkesini bir araya toplayp birlii salamtr.
Bazlar, hkmdarlarn isimleri hakknda bizim burada bahsetmediimiz bir ksm isimler
zikretmilerdir. Bu isimleri sayp dkerek sz uzatmaa gerek yoktur. Biz bu konuda sylenenlerin
[94]
bir ksmn Erder b. Bbek'in hkmdarlndan bahsederken zikrettik.
MLUKU'T-TAVAIF DNEMNDE MEYDANA GELEN HADSELER VE HZ. S B.
MERYEM LE HZ. YAHYA B. ZEKERYY
Birbiriyle sk bir alkas bulunan bu iki hadiseyi bu balk altnda toplayarak sze balyoruz. mrn
b. Msn, Hz. Sleyman b. Davud'un soyundan gelmekteydi. Msn ailesi ise sriloullarnn ileri
gelen liderlerini ve din limlerini (hahamlarn) bnyesinde toplayan bir aile idi. rnrn, Fkr
(Fkz ?)'un kz Hane ile evli idi. Hz. Zekeriyy b. Berh-y da Hanne'nin kz kardei ' ile
evliydi. Bir rivayette 'm, mrn'm kz Meryem'in kz kardei olduu ela sylenir.
Hanne, yalanp acuze hline geldiinden ocuk dourma zaman gemi bulunuyordu. Ayn zamanda,
hi ocuk dournamt. Gnlerden bir gn, bir aacn glgesinde otururken bir kuun, yavrusunun
azna yiyecek boalttn grd. Bunun zerine ocuk sahibi olmay arzulad ve kendisine bir ocuk
balamas iin Allah'a dua etti. Ayrca kendisine bir ocuk balad takdirde onu Beyt'lMakdis'e hizmetkr olarak adamay sz verdi ve karnmdakini Beytl-Makdis iin balad, fakat
onun cinsiyetinin ne olduunu bilmiyordu. Onlarn bu ekildeki balama adaklar u tarzda
oluyordu: Adanarak balanan ocuk kilisenin hizmetlerini grr ve bul ana kadar aralksz bu
hizmetlerine devam ederdi. Bul ama gelince o muhayyer klnr; isterse kilisede kalr,
hizmetlerine devam eder, isterse diledii yere ekip giderdi. Fakat bu tr hizmetlere ancak erkek
ocuklar balanp adnabilirdi. nk kzlar hayz grmeleri sebebiyle bu tr hizmetlere elverili
grlmezlerdi.
Daha sonra, Hanne Merj^em'e hamile bulunduu bir srada mrn vefat etti. Hanne doum yaptktan
sonra onun kz olduunu grnce : Allah onun ne dourduunu ok iyi bilirken, o : Ey Rabb'im! Onu
kz olarak dourdum. Erkek (kilise hizmetlerinde ve orada bulunan kullarla olan hizmet
mnasebetlerinde) kz gibi deildir. Ona Meryem adn verdim. dedi. (Al-i mrn, 36). "Meryem"
kelimesi onlarn dilinde "ibdet (bid ?)" manasna gelirdi. Sonra Hanne, onu bir bez parasna sarp
Mescid'e gtrd
ve Hz Harun'un soyundan gelen din limlerinin (hahamlarn) eline teslim etti Hz. Harun'un soyundan
gelen bu hahamlar, eybe oullarnn Ka'be iin stlendikleri grevler ne ise, Beyt'l-Makdis iin
ayn grevi stlenmilerdi. Meryem'in annesi onlara : te benim adadm kz ocuum budur,
buyurun alnz. dedi. Bunun zerine onlar, nderlerinin ve kurban islerini idare ile grevli olan zatn

kz olmas hasebiyle, onu alp bakmak hususunda birbirleriyle yara girdiler. Fakat Hz. Zekeriyy :
Teyzesi benim nikhm altnda olduu iin ben onu alp bakmaa daha lykm. dedi. Bu defa onlar;
Biz en iyisi kur'a ekelim, kime derse o alp baksn. dediler. Bunun zerine kalemlerini akmakta
olan bir nehre -bir rivayette bunun rdn nehri olduu sylenir- braktlar. Neticede Tevrat yazmak
iin kullandklar kalemlerini nehre braktlar. Hz. Zekeriyy'nm kalemi suyun zerine kt,
dierlerinin kalemleri ise dibe kt. Kur'ay kazanan Hz. Zekeriyy Meryem'i alp onun bakmn
stlendi ve onu Hz. Yahya'nn annesi olan teyzesine teslim etti. Bundan sonra onun iin bir st anne
buldu ve Mescid'in iinde onun kalaca bir oda yaptrd. Bu odaya ancak bir merdivenle klyordu
ve oraya kendisinden baka kimse kmyordu. Hz. Zekeriyy, Meryem'in yannda yaz mevsiminde k
meyvesine, k mevsiminde de yaz meyvesine rastlyordu. Ona : Bunlar sana nereden geliyor. diye
sorduunda, o : Allah katndan geliyor. diyerek cevap verirdi. Hz. Zekeriyy, Meryem'in yannda
yaz mevsiminde k meyvesinin, k mevsiminde de yaz meyvesinin "bulunduunu grnce, Allah'a
dua edip kendisi iin ocuk istedi ve : Meryem'e bunu yapan, benim eimi doum yapabilecek hle
getirebilir, buna gc yeter. dedi. Sonra ; Ey Rabb'im! Bana katndan temiz bir zrriyet ver. Zira
sen dualar iitensin. (Al-i mrn, 38) diyerek dua etti.
Hz. Zekeriyy, kendilerine ait olan bir mezbahada namaz klmakta iken, gen bir adam grd.
Grd bu adam Cebrail (A.s.) idi ve ondan korkuya kaplmt. Hz. Cebrail ona : Gerekten Allah
sana, kendisinden bir kelimeyi (sb. Meryem'i) tasdik edici olmak zere Yahya'y mjdeliyor.. (Ali mrn, 39) dedi. Hz. Yahya"; s(A.s.)'y dorulayrp ona imn eden ilk kii oldu. Bunun sebebi u
idi : Hz. Yahya'nn annesi Yahya'ya hamile bulunduu bir srada, Hz. s'ya hamile olan Meryem ile
karlat ve ona ; Ey Meryem! Hamile misin? diye sordu. Meryem ona : Niin soruyorsun? dedi.
Bunun -zerine Yahya'nn annesi: Karnmdakinin, senin karnmdakine secde (tazim) ettiini
gryorum. dedi. te Hz. Yahya'nn, s (A.s.)'y tasdik etmesi budur.
Rivayet edildiine gre, Yahya (A.s.) Hz. sa'y yanda iken tasdik etmi ve Allah ona Yahya
adn vermiti. Ondan nce kimse bu isimle adlandrlmamt; Bu hususla ilgili olarak bir yette :
..Daha nce ona hi kimseyi ada yapmadk. (Meryem, 7) buyurulur.
Dier bir yette
Hz.
Yahya hakknda : Dnyaya getirildii gn de, lecei gn de, diriltilip
(kabrinden) kaldrlaca gn de ona selm olsun! (Meryem, 15) buyuru-lur. Denildiine gre,
demoulunun en zorlu ve skntl olduu zamanlar, burada sz edilen gndr. Allah (C.c), onu
bu gnn sknt ve zorluundan selmete erdirmitir. Hz. Yahya, s (A.s.)'dan yl nce
domutur. Bir rivayette ise alt ay nce dnyaya geldii sylenir. Hz, Yahya (kk iken) ocuklarla
oynamazd ve (byd zaman da) kadnlara yaklamazd.
Hz. Zekeriyy : Ey Rabb'im! Bana ihtiyarlk gelip atmtr karm da ksr iken benim nasl olum
olur? (Al-i mrn, 40) dedi. Hz. Zekeriyy
bu szleri syledidii zaman doksan iki, bir rivayette yz yirmi yanda bulunuyordu. Hanm ise bu
srada doksan sekiz yandayd. Bunun zerine Allah (C.c.) Hz. Zekeriyy'ya : yle (ama) Allah
dilediini yapar. (Al-i mrn, 40) buyurdu. Hz. Zekeriyy, bu szleriyle doacak ocuun ksr
karsndan m, yoksa baka bir hanmdan m kendisine ihsan edileceini renmek istemiti. Yoksa
Allah'n kudretini inkr etmek iin bu szleri sarf etmemiti. Sonra Zekeriyy (A.s.) : Ey Rabb'im! O
hlde bana (olum olacana dir) bir almet ver. dedi. Allah : Senin almetin, gn insanlarla
iaretten baka trl konumamandr. buyurdu. (Al-i mrn, 41). Denildiine gre, Allah, Hz.
Zekeriyy'nn almet istemesi yznden bir ceza olsun diye gn konumasn yasaklad.
Nihayet Yahya dounca, babas Zekeriyy (A.s.) onun yakkl, seyrek sal, ksa parmakl, atk

kal, ince sesli ve ocukluundan beri Allah'a itaatte kararl olduunu grd. Bir ayette Yahya'nn
kklkteki durumu hakknda : Biz ona ocuk iken hikmet verdik. (Meryem, 12) buyu rulur.
Rivayet edildiine gre, bir gn emsali olan ocuklar ona : Ey Yahya! Gel, beraber oynayalm.
demiler, oda: Ben oyun iin yaratlmadm. diye cevap vermiti. Hz. Yahya, ot ve aa yapraklar
yiyerek karnn doyururdu.
Denildiine gre, Hz. Yahya arpa ekmei ile karnn doyururdu. Bir gn blis, Hz. Yahya'nn yanma
uramt, onun yannda ise bir arpa ekmei vard. Bunun zerine blis ona : Sen kendinin zahid
olduunu iddia ediyorsun, halbuki yanma arpa ekmei almsn. dedi. Hz. Yahya : Ey Mel'n! O,
beni ldrmeyecek kadar ayakta tutan bir rzktr. diye cevap verdi. Bunun zerine blis : lecek
olan birisi iin daha az bir rzk kfi gelirdi. dedi. Allah {C.c.) vahiy yoluyla Hz. Yahya'ya : Onun
sana syledii bu sz aklna koy. buyurdu.
Hz. Yahya kk yata iken kendisine peygamberlik verildi, bu sebeple insanlar Allah'a ibadete
davet etti. Kldan yaplm elbise giyerdi, hibir zaman dirhemi, dinar ve barnaca bir meskeni
olmad. Nerede aksan ederse, orada sabahlard. Hi bir zaman cariye ve kleye de sahip olmad.
Kendisini ibadete verdi. Bir gn vcuduna bakt, zayflam olduunu grnce alamaa balad.
Bunun zerine Allah vahiy yoluyla : Ey Yahya! Vcudun zayflad diye mi alyorsun? zzet ve
Cellime yemin ederim ki, eer cehenneme muttali olsaydn kldan elbise yerine demir zrh giyerdin.
buyurdu. Bu sefer Hz. Yahya daha ok alamaa balad; yle ki alamaktan gz yalar yanaklarnn
etini yiyip bitirdi ve dileri grnmee balad. Yahya (A.s.)'nm durumunu renince annesi yanma
geldi. Bu srada babas Hz. Zekeriyy ile birlikte hahamlar (ahbr) da onun yanma geldiler. Zekeriyy
(A.s.) ona : Oulcazm! Neden byle yapyorsun? diye sordu. Hz. Yahya ona : Bunu bana sen
emrettin. nk bir zamanlar sen bana : "Cennet ile cehennem arasnda yle bir yoku vardr ki, bunu
ancak Allah korkusundan dolay alayanlar geip aabilir." demitin. diye cevap verdi. Bunun
zerine Hz. Zekeriyy : O zaman ala, gayret gsterip ibadet etmee al. dedi. Bu arada annesi,
yanaklarnn zerine koyup dilerini kapatmas iin ona iki kee paras hazrlad, fakat o alayarak
onlar da slatyordu. Hz. Zekeriyy, halka t vermek istedii zaman nce etrafna bakar' eer Hz.
Yahya orada ise cennetten ve cehennemden sz etmezdi.
Allah (C.c), Hz. isa'y Tevrat'n baz hkmlerini neshetmek (yrrlkten kaldrmak) zere eli
olarak gndermiti. Onun neshettii hkmlerin arasnda olan kardeinin kzyla evlenmenin haram
olmas davard. Onlarn hkmdarlar olan Hirodis'in ise houna giden bir karde kz vard ve
onunla evlenmek istiyordu. Hz. Yahya, Hirodis'i kardeinin kzyla evlenmekten menetti. Bu
hkmdar ise kardeinin kznn her gn bir ihtiyacn giderip karlard. Kzn annesi, Hz. Yahya'nn
hkmdara kardeinin kzyla evlenmesini yasakladn duyunca kzma : Hkmdar, sana ihtiyacn
sorduu zaman, sen ona, Zekeriyy'nn olu Yahya'y boazlayp ldrmeni istiyorum dersin. dedi.
Kz, hkmdarn yanna girdiinde, ona ne gibi ihtiyalar olduunu sordu. O da : Zekeriyy'nn olu
Yahya'y boazlaman istiyorum. dedi. Hkmdar : Benden baka bir ey iste. dedi. Fakat kz :
Onu boazlamandan baka senden bir ey istemiyorum. deyip diretince, hkmdar, Yahya'y
arp bii- de leen getirtti ve Hz. Yahya'y boazlatt." Kz, Hz. Yahya'nn kesilen ban grnce :
te bugn gzlerim mutlu oldu. dedi, sonra saraynn damna kt ve damdan aaya dt.
Sarayn alt ksmnda, yani yerde azgn kpekleri bulunmaktayd. Der dmez kpekler saldrd ve
baka baka kendisini yemee adlar. bret almas iin, kpeklerin en son yedikleri ey gzleri oldu. 2Yahya ldrld zaman kanndan bir damlas yere dmt. Bu kan damlas, Allah'n onlarn
zerlerine Buht-Nassar' gndermesine kadar kaynayp durdu. Nihayet bir kadn Buht-Nassar'm

yanma gidip bu kan damlasn gsterdi. Allah, Buht-Nassar'm kalbine bu kan damlas kaynamasn
brakp sakinleinceye kadar sriloullarm ldrmee devam etmesini ilham etti. O da, bu kan
damlas sakinleip duruncaya kadar onlardan yetmi bin kii ldrd.
Sdd de buna yakn eyler sylemitir; fakat o, bundan farkl olarak unlar anlatmtr :
Hkmdar, karsnn kzyla (vey kz olabilir?) evlenmek istemiti; fakat Hz. Yahya onu bundan
alkoymak istedi, bunun zerine kars Hz. Yahya'y ldrmesini talep etti. Bu durum karsnda
hkmdar, Hz. Yahya'ya birisini gnderdi ve giden kii onu ldrp ban bir leenin ierisine
koyarak hkmdarn huzuruna getirdi. Bu srada Hz. Yahya'nn kesilen ba : "Bu kzla evlenmek sana
hell olmaz." diyordu. Nihayet Yahya'nn kan kaynamaa balad; ehrin surlarna ykselinceye
kadar zerine toprak attlarsa da, kann kabarp kaynamas durdurulamad. Bunun zerine Allah,
onlarn bana byk bir orduyla birlikte Buht-Nassar' musallat etti. Buht-Nassar, muhasara altna
alp kuattysa da onlara kar bir zafer elde edemedi. Buht-Nassar geri dnmek isteyince,
sriloullarmdan bir acuze kadn onun yanma gelip : "Duyduuma gre, geri dnyormu-sun." dedi.
Buht-Nassar : "Evet, oktandr buradayz, askerler alk tehlikesiyle kar karya bulunuyor. Ayrca
askerlerin erzak da azald. Bu yzden onlar skntya maruz kaldlar." dedi. Acuze kadn ona : "Eer
ben sana ehri aacak olursam, ldrlmelerini istediim kimseleri ldrdkten sonra, ldrme iini
durdurman istediim zaman ldrmekten vaz geer misin?" diye sordu. Buht-Nassar : "Evet, vaz
geerim." diye cevap verdi. Bunun zerine kadn ona : "nce askerlerini drde taksim et, sonra
onlar ehrin evresine yerletir. Bundan sonra da ellerinizi ge kaldrp : 'Allah'n! Senden Yahya
b. Zekeriyy'nm kan zerine fetih istiyoruz.' diyerek dua edin." dedi. Kadnn dediini yaptlar. Az
sonra ehrin suru ykld ve ehre girdiler. Kadn Hz. Yahya b. Zekeriyy'nm kannn sakinlemesine
kadar, onun kan zerine sriloullarn ldrmelerine devam etmelerini istedi. Nihayet Hz.
Yahya'nn kannn sakinlemesine kadar yetmi bin kii ldrld. Bundan sonra kadn, BuhtNassar'dan ldrme iini durdurmasn istedi, o da vermi olduu szden dolay ldrme iine son
verdi.
Sonra Buht-Nassar, Beyt'l-Makdis'i tahrip etti ve oraya kokmu leler atlmasn emretti. Bundan
sonra yanma Danyl' ve sriloullar-nn ileri gelenlerinden Azriy ve Ml gibi bir ksm
insanlar alp geri dnd. Ayrca Clt'un kellesini de yanma alp gtrd. Danyl, Buht -Nassar'm
katnda byk bir itibr ve deere sahipti. Fakat onu ekemeyen Mecsler, jurnalde bulunarak onunla
Buht-Nassar'm arasn atlar.
Bundan sonra Sdd, daha nce yukarda bahsedildii zere, Buht -Nassar'm, sriloullannm ileri
gelen kiilerini paralamas iin bir arsla-nn nne attn, onlar arslandan kurtarmak zere bir
melek gnderildiini ve Buht-Nassar'm suretinin (bir arslan suretine) deitirilip vah hayvanlar
arasnda yedi yl kaldn zikretmektedir.
Sdd'nin zikrettii bu rivayet ile bizim zikretmediimiz dier rivayetlerde, Hz. Yahya b. Zekeriyy'y
ldrmeleri zerine sriloullarm ldrp, Beyt'l-Makdis'i tahrip eden kiinin Buht-Nassar olduu
gr, siyer ve tarihiler ile gemi milletlerin hayatlar hakknda bilgi sahibi olan kimseler
tarafndan aslsz kabul edilmitir; nk ad geen bu kimselerin tm, Buht-Nassar'm sriloull
arnn zerine, onlarn rmiy b. Halky'nn zamannda peygamberleri a'y'y ldrdkleri bir
srada yryp onlar ldrdn ittifakla kabul etmilerdir. Ayrca Hristiyan ve Yahudilere gre,
rmy'nm zaman ile Hz. Yahya'nn ldrlmesi arasnda drt yz altm bir ylhk bir zaman fark
vardr. Yahudiler ve Hristiyanlar bu hususun kitaplarnda ve din metinlerinde ak bir ekilde
belirtilmi olduunu da ileri srerler. Dier taraftan Mecsiler, Buht-Nassar'm srioullarnn

zerine yrmesi ile skender'in lmne kadar geen mddet konusunda Hristiyan ve Yahudiler ile
ayn gr paylatklar hlde. skender'in lm ile Hz. Yahya'nn doumu arasndaki mddet
konusunda onlardan ayrlrlar ve bu mddetin elli bir yl olduunu iddia ederler.
bn shk ise bu konuda yle diyor :
Gerek u ki, sriloullar Bbil'den dndkten sonra Beyt'l-Makdis'i imar ettiler ve nfusa bir
hayli oaldlar. Daha sonra eskisi gibi gnah ilemee baladlar, Allah da onlara peygamberler
gndermee devam etti. Fakat onlar, kendilerine gnderilen peygamberlerin bir ksm-m
yalanladlar, bir ksmn da ldrdler. Allah onlara en son olarak Hz. Zekeriyy ile olu Hz.
Yahya'y ve Meryem olu Hz. s'y peygamber olarak gnderdi, fakat onlar, Hz. Zekeriyy ile olu
Hz. Yahya'y ldrdler. Bunun zerine Allah (C.c.) onlarn zerine Bbil hkmdarlarndan Cders (Hards ?) adnda bir hkmdar gnderdi. Bu hkmdar harekete geip onlarn zerine yrd
ve bulunduklar m (Suriye) blgesine geldi. Beyt'l-Makdis'e gelince, fil sahibi olan askerlerinden
Nebzzn adndaki byk bir kumandana : "Ben daha nce, sriloullarna kar zafer kazanrsam,
kanlar askerlerimin arasnda oluk oluk akp, ldrecek hibir kimse kalmaymcaya kadar onlar
ldrmee devam edeceime yemin etmitim." dedi ve ehre girip bu durum gerekleene kadar
onlar ldrmee devam etmesini emretti. Bunun zerine Nebzzn (Nebzer-zn ?) ehre girdi ve
onlarn kurbanlarn takdim ettikleri yere gelip durdu. Burada kaynayp durmakta olan bir kan grd
ve : "Ey sroular! Bu kan neden kaynyor?" diye sordu. Onlar : "Bu, bizim takdim ettiimiz, fakat
kabul edilmeyen bir kurbanmzn kandr. Bu yzden kaynyor." diye cevap verdiler. Nebzzn
onlara : "Bana doruyu sylemediniz." dedi. Bu sefer onlar : "Hkmdarlk ve peygamberliin arkas
bizden kesildi, bu yzden kurbanlarmz kabul edilmez oldu.'; dediler. Bunun zerine Nebzzn, bu
kan yznden, onlarn ileri gelen ahsiyetlerinden yedi yz yetmi kiiyi boazlatt, fakat kan yine
dinmedi ve kaynamasna devam etti. Bu defa limlerinden yedi yz kii getirilip onlarn da bu kan
zerine boazlanmasn emretti. Nihayet onlar da boazlanp ldrldler, fakat kan yine dinmedi.
Nebzzn, kanm dinmediini grnce onlara : "Eys-riloullar! Bana doruyu.syleyin ve Allah'n
emrine kar sabrl olun. Yer yzndeki hkmdarlnz bir hayli uzun srd. Bu mddet iinde
dilediinizi yaptnz. Sizden ne erkek ve ne de kadn, ate lifleyecek bir kimse kalmaymcaya kadar
ldrmezden nce bana doruyu syleyin." dedi.
srailoullar iin ciddiyetini ve katliamn iddetini grnce, ona doruyu sylediler ve : "Bu kan,
bizi Allah'n gazabna sebep olacak bir ok eyden menedip alkoyan bir peygamberin kandr. Bu
peygamber sizin haberinizi bize bildirmiti, fakat biz onu tasdik edip dorularnadk ve ldrdk. te
bu kan onun kandr." dediler. Nebzzn onlara : "Bu peygamberin ad ne idi?" diye sordu, "Yahya
b. Zekeriyy idi." diye cevap verdiler Nebzzn : "te imdi bana doruyu sylediniz. Rabb'iniz
ite bunun iin sizden intikam alyor." dedi ve secdeye kapand. Sonra evresinde bulunanlara :
"ehrin kaplarn kapatn ve burada bulunan Cders' in askerlerini ehrin dna karn." dedi. Onlar
da kumandann bu szn yerine getirdiler. sriloullar ile babaa kalan Nebzzn kana hitaben :
"Ey Yahya! Benim ve senin Rabb'in olan Allah, senin yznden kavminin bana gelenleri ve kannn
karl olmak zere onlardan ne kadar kiinin ldrldn biliyor. Ey Yahya'nn kan! Kavmin
bitip tkenmeden Allah'n izniyle artk yat, sakin ol." dedi ve kan sknet bulup durdu. Bunun
zerine Nebzzn onlar ldrmeyi durdurdu ve : "sriloul-larmn inand Allah'a ben de inandm
ve O'ndan baka Rabb olmadna yaknen tasdik edip iman ettim." dedi. Sonra sroullanna :
"Kanlarnz Cders'in ordughnn iine akncaya kadar bana sizi ldrmemi emretti. Ben onun
emrine kar gelemem." dedi. sriloullar: "yle ise onun emrini yerine getir." diye karlk

verdiler. Bunun zerine Nebzzn onlara bir ukur kazmalarn, sonra at, katr, eek, sr, koyun ve
deve ne varsa getirip bunlar boazladktan sonra ukura doldurmalarn emretti. Kan iyice
oahncaya kadar hayvanlar boazlatmaa da devam etti. Sonra biriken kanlarn zerine su
dktrmek suretiyle kann Cders'in ordughna kadar akmasn salad..Bundan sonra daha nce
ldrm olduu kimselerin cesetlerinin getirilmesini ve bunlarn, hayvanlarla doldurulmu olan
ukurun zerine atlmalarn istedi. Nihayet getirilen cesetler, daha nce hayvanlarla doldurulmu
ukurun zerine brakldlar. Cders, kann ordughna kadar geldiini grnce, Nebzzn'a haber
gnderip : "Artk ldrme iini durdur, yaptklarnn intikamn onlardan aldm." dedi.
te bu, Allah (C.c.)'m sriloullarma gnderdii imha hadiselerinin son halkasdr. Allah, bu
hadiseyi peygamberi Hz. Muhammed (S.a.)'e u ayetlerle bildirmektedir :
Biz Kitab'da sriloullarma u hkm verdik.: "Siz o lkede iki defa fesat karacaksnz ve (bana
kar) byk bir serkelik yapp kabaracaksnz! te o iki (fesadnzdan) birincisinin zaman gelince,
sizin zerinize gl, kuvvetli kullarmz gnderdik, onlar da evlerin aralarna kadar girip (sizi)
aratrdlar. Bu, yaplmas gereken bir vaat idi. Sonra tekrar size, onlar yenme imkn verdik; sizi
mallarla, oullarla destekledik ve savalarnz oalttk. Eer iyilik ederseniz, kendinize iyilik
etmi olursunuz. Ktlk ederseniz, o da kendi aleyhinize olur. Sonuncu (bakaldrmanzn
cezalandrlma) zaman gelince, yzlerinizi kt duruma soksunlar (zntden suratlarnzn
aslmasna sebeb olsunlar), ilk kez girdikleri gibi Mescid'e (Beytl-Makdis'e) girip (tahrip etsinler)
ve ele geirdiklerini mahvetsinler diye (yine yle kullar gnderdik). (Tevbe ederseniz) Rabb'inizin
sizi esirgeyeceini umabilirsiniz. (Eer tekrar fesada) dnerseniz, biz de sizi (cezalandrmaa)
dneriz. Biz cehennemi kfirlere bir zindan yaptk. (sr\ 4-8).
Allah, sriloullarmm bana ilk vak'ada Buht-Nassar ve ordusunu musallat etti. Sonra
sriloullarma tekrar devlet ve galebe imkn verdi. Bundan sonra ise son vak'ada onlarn zerine
Cders ve ordusunu musallat kld. Bu son vak'a srioullar iin brnden daha ar oldu. Bu son
vak'a ile onlarn lkeleri harap oldu, sava erleri ldrld, kadnlar ve ocuklar esir edildi. Bu
hususla ilgili olarak Allah : ..galebe ve istil ettiklerini mahvetsinler diye (banza yine dmanlar
musallat ettik.) (s-ra\ 7) buyurur.
w .BaZ1 limler> Hz- Yahya'nn Erderb. Bbek'in dneminde ldrldn ileri srmlerdir.
Bir rivayette de onun ldrlmesini Hz. sa'nn (gklere) kaldrlmasndan bir buuk yl nce olduu
[95]
sylenir. Dorusunu se Allah bilir.
.
Hz. Zekeriyy'mn ldrlmesi
Hz. Yahya ldrlp de babas Hz. Zekeriyy onun ldrldn duyunca kat ve Beyt'l-Makdis
yaknlarndaki aalkl bir baheye girip snd. Hkmdar arkasndan aramak zere adamlar
gnderdi. Hz. Zekeriyy bir aacn yanndan geerken aa ona : Ey Allah'n peygamberi! Bana
gel. diye seslendi. Yanma geldiinde aa yarld ve Hz. Zekeriyy ierisine girdi. Sonra aa
zerine kapand ve aacn ortasnda kald, Bu srada Allah'n dman bls gelip Hz. Zekeriyy'mn
elbisesinin ucundan tuttu ve bu ksm aacn dnda brakt. Onun byle yapmaktan maksad ise, Hz.
Zekeriyy'y haber verdii zaman kendisini tasdik etmelerini salamakt. Daha sonra bls Hz.
Zekeriyy'y arayanlar karlad ve durumu haber verdi. Fakat nce onlara : Ne aryorsunuz? diye
sordu. Onlar : Zekeriyy'y aryoruz. dediler. Bunu zerine bls : Zekeriyy, u aaca bir by

yapt, aa yarld-, o da iine girdi. dedi. Sana inanmyoruz. dediler. Bu sefer bls : Benim bir
iaretim var, onu grnce beni tasdik edersiniz. dedi ve Hz. Zekeriyy'mn darda kalan elbisesinin
ucunu gsterdi. Bunun zerine ellerine baltalar alp aac devirdiler, sonra aac ortasndan testere
ile bitiler. Bylece Hz. Zekeriyy (A.s.) aacn ierisinde iken ldrld. Bunun zerine Allah
(C.c.) yer yznn en kt insanlarn onlarn zerine musallat etti ve onlardan bunlar vastasyla
intikam ald.
Rivayet edildiine gre, Hz. Zekeriyy'mn ldrlmesinin sebebi u idi: bls, sriloullarnm
sohbet meclislerine gelip Hz. Zekeriyy'ya Meryem ile ilgili olarak iftirada bulundu ve onlara :
Meryem'in yanma girip kan kii sadece odur. Ondan bakas onu hamile brakmamtr. dedi.
Bunun zerine sriloullar onu aramaa baladlar, o da hemen kat. Daha sonra bu rivayette, az
[96]
nce zikrettiimiz eylere yakn ifadelerle, onun aacn erisine girmesinden bahsedildi.
HZ. S (MESH)'NIN DOMASI VE PEYGAMBERLNDEN TBAREN SON ANINA
KADARK DURUMU
Hz. s'nn dnyaya gelmesi Mlk't-tavif dnemine rastlamaktadr. Mecsler, Hz. s'nn
doumunun, skender'in Bbil topraklarn ele geirmesinden altm be yl, Eknlerin
hkmdarlklarnn zerinden elli bir yl getikten sonra olduunu, Hristiyanlar da onun doumunun,
skender'in Bbil topraklarn ele geirmesinden itibaren yz altm yl getikten sonra
olduunu sylerler. Ayrca Hristiyanlar, Hz. Yahya'nn s (A.s.)'dan alt ay nce doduunu ileri
srerler. Yine onlara gre, Hz. Meryem on , bir rivayette on be, dier bir rivayette yirmi yanda
iken Hz. s'ya hamile kalmtr. Yine Hristiyanlarn iddialarna gre, Hz. s ge kaldrlncaya
kadar otuz iki yl birka gn yaam, Hz. sa'dan sonra annesi Hz. Meryem de alt yl daha hayatta
kalmtr. Bylece Hz. Meryem toplam olarak elli bir yl yaam oluyor. Onlara gre, Hz. Yahya, s
(A.s.)'mn ge kaldrlmasndan nce ldrlm, Hz. s' ya peygamberlik ve risalet otuz yanda
iken gelmitir.
Biz, daha nce Hz. Meryem'in kiliseye hizmeti ile ilgili bilgileri anlatmtk. Hz. Meryem ile
marangoz olan amcasnn olu Ysuf b. Ya'kb b. Msn kilise hizmetlerini grrlerdi. Ysuf b.
Y'kb hem marangozdu ve hem de hikmet sahibi bir kiiydi. Elinin emeinden geinir ve
kazandklarn da tasadduk ederdi. Hristiyanlarm sylediklerine gre, Ysuf b. Y'kb Hz. Meryem
le evlenmi, fakat Hz. Meryem'e yaklamam, ancak Hz. s ge ekildikten sonra ona yaklamtr.
Dorusunu ise Allah bilir.
Hz. Meryem ve amcasnn olu Ysuf, sulan tkendii zaman, her biri kendi kabn alr ve iinde su
bulunan maaraya gider, oradaki tatl sudan kaplarn doldururlar, sonra kiliseye geri dnerlerdi.
Nihayet Cebrail (A.s.)'in Hz. Meryem ile karlaaca gn gelip att zaman, Meryem'in suyu
tkenmi bulunuyordu. Bunun zerine amcasnn olu Ysuf'a kendisiyle birlikte suya gitmesini teklif
etti, fakat Ysuf : Benim yarma yetecek kadar suyum var. diyerek onunla su almaa gitmedi. Bu
durum karsnda Hz. Meryem su kabn alp tek bana maaraya geldi ve orada Hz. Cebrail'i buldu.
Bu srada Cebrail (A.s.) : Meryem'e dzgn bir insan eklinde grnd. (Meryem, 17). Hz. Cebrail
ona: Ey Meryem! Allal beni sana tertemiz bir olan ocuu vermem iin (Meryem, 19) gnderdi.
dedi Bunun zerine Hz. Meryem ; Ben senden, Rahman olan (Allah'a) snrm. Eer tak (Allah'tan
korkuyor ve O'na itaat ediyor) isen (bana dokunma). (Meryem, 18) dedi. Bir rivayette bu ayette
geen "tak" kelimesinin, bir erkek ismi olduu da sylenir. Hz. Meryem, Cebrail'i grnce onu

gerekten bir erkek sanmt. Bunun zerine Cebrail (A.s.) ona : Ben, sadece Rabb'imin elisiyim.
Sana, tertemiz br olan ocuu vermek iin (geldim). (Meryem, 19) dedi. Hz. Meryem : Bana
hibir beer (eli) dememi ve zina da etmemiken, benim nasl bir olum olur? (Meryem, 20) dedi.
Cebrail (A.s.) de ona : (Evet) yledir. Fakat Rabb'in : "O bana kolaydr, nk biz onu insanlara
(kudretimizi gsteren) bir aret ve bizden bir rahmet klacaz." buyurdu. Zaten i olup bitmitir.
(Meryem, 21) dedi.
Hz. Cebrail, Meryem'e bunu syleyince, Allah'n hkmne boyun eip teslim oldu. Sonra Cebrail
(A.s.), onun elbisesinin yakasndan fledi ve yanndan ayrld. Hz. Meryem ise o anda Hz. Mesih'e
hamile kald. Daha sonra da kabna suyunu doldurup geri dnd. Hz. Meryem'in zamannda
kendisinden ve amcasnn olu marangoz Ysuf'tan daha ok ibadet eden bir kimseye rastlanmyordu.
Ysuf ise Meryem ile birlikte bulunuyordu ve onun hamile kalmasna ilk tepki gsteren de o olmutu.
Ysuf, onun hamile olduunu grnce, bunu byk bir hadise telkki etti ve neye yorumlayacan
bilemedi, tham etmek istedii zaman, onun ne derece saliha bir kadn olduunu hatrlyor ve bir an
iin dahi gznden uzaklamami olduunu dnyordu. Temize karmak istedii zaman ise,
hamileliini grmemezlikten gelemiyordu. Nihayet bu durum ona ar gelmeye balaynca, Meryem
ile konutu ve ona ilk olarak : Ben senin bu durumunu grmemezlikten gelerek kalbimde saklayp
gizlemee altysam da, durumun ar basp bana galip geldi. dedi. Meryem ona : Bana gzel
szler syle. diye karlk verdi. Bunun zerine Ysuf : Syle bakalm! Sen hi tohumsuz ekin
bittiini grdn m? diye sordu. Meryem : Evet diye cevap verdi. Ysuf : Hi yamur almadan
aa biter mi? diye sordu. Meryem : Evet, biter. diye cevap verdi. Bu defa Ysuf ona : Erkek
olmadan ocuk olur mu? diye sordu. Meryem : Evet, olur. Sen, Allah'n ekini ilk yaratt zaman
tohumsuz olarak yarattm bilmiyor musun? Yine sen, Allah'n aac yamursuz olarak yarattn ve
yamurla aalar ayr ayr yarattktan sonra kudretiyle yamuru aa iin bir hayat sebebi kldn
bilmiyor musun? Yoksa sen, tohum ve yamur olmadan Allah'n ekin ve aa bitiremeyeceini mi
sylemek istiyorsun? dedi. Buun zerine Ysuf ona : Hayr, bunlarn hi birini demek istemiyorum.
Aksine, Allah dilediini yapamaa kadirdir, diyorum. O, bir eye "ol" dedi mi o hemen olur. dedi.
Bu defa Meryem ona : Pek iyi, sen Allah'n dem ve Havva'y erkek ve kadn olmakszn yarattn
bilmiyor musun? diye sordu. O da : Evet, biliyorum. dedi. Hz. Meryem'in bu szleri zerine
Ysuf'un iine, Meryem'in bu durumunun Allah'tan olduu, Meryem' in bu srr, kendisinden
gizlediim grnce ona bu sr hakknda bir ey sormasnn uygun olmad hissi dodu.
Bir rivayete gre, Hz. Meryem hayz grd iin odalarn bir kenarna ekilmiti ve gelip
geenlerden uzak durmak iin duvarlar kendisine bir siper ve perde edinmiti. Hayzdan kurtulup
temizlenince, yannda bir erkek bulunduunu grd. Bu rivayette, bundan sonra yukarda geen ayetler
zikredilmektedir.
Hz. Meryem hamile kalnca, Hz. Zekeriyy'nm hanm olan teyzesi bilgece ziyaret maksadyla yanma
geldi. Hz. Meryem teyzesine kapy anca, onu orada tuttu ve : Ben hamileyim. dedi. Bunun
zerine Meryem de teyzesine : Ben de hamileyim dedi. Bu defa teyzesi : Ben, karnmdaki-nin
senin karmndakine secde (tazim) ettiini gryorum. dedi.
Hz. Zekeriyy'nm hanm Yahya'y dourdu.
Hz. Meryem'in hamilelik mddeti konusunda ihtilf edilmitir. Bir rivayette, Hz. Meryem'in dokuz ay
hamile kald sylenir. Bu, ayn zamanda Hristiyanlarn da grdr. Dier bir rivayette onun
sekiz ay hamile kald sylenir. Bu ise ayr bir mucizedir. nk ondan baka sekiz aylk hibir
ocuk yaamamtr. Bir baka rivayette alt ay hamile kald ifade edilir. Dier bir rivayette saat,

bir baka rivayette ise bir saat hamile kald sylenmektedir. Onun bir saat hamile kald rivayeti,
Kur' n- Kerim'in : Meryem, hemen ona hamile kald. Onunla uzak bir yere ekildi. (Meryem, 22)
ayetinin zahir daha uygun grnmektedir. Bu ayette iki fiil birbirine "hemen sonralk" manasn ifade
eden "f" harfi ile balanmtr.
Hz. Meryem (doum sanclarn) hissedince, dou tarafndaki mihrabn yanma gitti ve onun en uzak
bir kesine ekildi. Nihayet : Doum sancs onu bir hurma dalfmn alt)na getirdi.. (Meryem, 23).
Hz. Meryem doum sancs ierisinde bulunmasna ramen insanlardan utancndan dolay : Keke
bundan nce seydim, unutulup gtseydim! (Meryem, 23) dedi. Yani ismim, cismim unutulsayd da,
izimi, cismimi kimse grmesey-di, demek istemiti.
Hz. Meryem : Yanmda kimse yok iken s benimle konuur, ben de onunla konuurdum. Yanmzda
birisi olduu zaman ben onun karnmda tebih ettiini iitirdirn. diyor. Hz. Cebrail (veya Allah'n
konuturduu s) : (Dan) altndan : 'Tasalanma, Rabb'in senin alt(yan)mdan akan bir su arlu
meydana getirdi.' (Meryem, 24) diye seslendi. Bu ayette geen "min tahtna" kelimesinin bandaki
harfi "miri." eklinde okuyanlar, seslenenin Cebrail olduunu, "men" eklinde okuyanlar ise seslenen
kiinin Allah'n konuturduu s olduunu sylemilerdir. Hz. Meryem'e : Hurma aacn kendine
doru silkele.. (Meryem, 25) denildi. Bu, kesilmi ve geriye kt kalm bir hurma aac idi.
Meryem, onu silkeleyince hemen bir hurma aac oluverdi. Bir rivayette ise bu, kesilmi bir aat.
Fakat doum sancs Meryem'i zorlaynca, o bu aa kkne sarld. Bu kk de dorulup uzad,
yeerip hurma vermee balad. Meryem'e : Hurma aacn kendine doru silkele, zerine olmu
taze hurma dklsn. (Meryem, 25) denildi. Bmm zerine o, aac sallaynca, zerine taze
hurmalar dklmee balad. Bu defa Allah (C.c.) ona : Ye, i, gzn aydn olsun! Eer insanlardan
birini grrsen : "Ben Rahman olan (Allah) iin oru adadm. Bugn hibir insanla
konumayacam." de. (Meryem, 26) buyurdu. O zamanlarda oru tutan bir kii, akam oluncaya
kadar kimseyle konumazd.
Nihayet Hz. Meryem, s'y dourunca, bls hemen gidip sriloul-larma Meryem'in doum yaptn
haber verdi. Bunun zerine onlar koarak Meryem'in yanma geldiler ve onu ardlar. O da :
ocuunu yklenip kavmine getirdi. (Meryem, 27).
Rivayet edildiine gre, marangoz Ysuf, Meryem'in krk gn maarada brakt, sonra onu alp
ailesinin yanma getirdi. Hz. Meryem'i bu vaziyette gren kavmi ona : Ey Meryem! Sen tuhaf br i
yaptn. Ey Harun'un kz kardei! Baban kt bir adam deildi; annen de fahie deildi. (Meryem, 27,
28). Senin bu yaptn nedir? dediler. Rivayete gre, Hz. Meryem, Musa (A.s.)'nn kardei Hz.
Harun'un soyundan geliyordu.
Bana gre Meryem, Harun (A.s.)'un neslinden deildir. O, Yahda b. Ya'kb'un boyundan ve
Sleyman b. Davud'un soyundandr. Onlar, "S-liher" diye anlrlard. Hz. Harun ise, Lva b.
Ya'kb'un soyundandr.
Hz. Meryem onlara, Allah'n kendisine sylemesini emrettii eyleri syledi, fakat onlar bundan
sonra Meryem'in konumasna devam etmesini istediklerinde, o, konumalar iin s'y gsterdi.
(Meryem, 29). Bunun zerine kzp kuprdler ve : Onun bizimle bu ekilde alay etmesi, zina
etmesinden bize daha ar geldi. dediler. Sonra : Beikteki ocukla nasl konuuruz? (Meryem,
29) diyerek sylendiler. Bunun zerine s konutu ve : Ben, gerekten Allah'n kuluyum. O bana
kitb verdi, beni peygamber yapt. Beni, bulunduum her yerde insanlara yararl kld. Sa olduum
mddete bana namaz klmay, zekt vermeyi emretti. (Beni), anneme iyilik eder (kld), ba kaldran bir zorba yapmad. (Meryem, 30-32) dedi. O, kendisini ilh

itikad edenlerin aleyhine kuvvetli bir hccet olmas iin ilk nce kulluk ifade eden cmle ile sze
balad.
Hz. Meryem'in kavmi onu recmetmek maksadyla ellerine ta almlard, fakat olu s konumaa
balaynca, onu tala recmetmekten vaz metiler. Artk s bundan sonra yatlar gibi konuma
zaman gelinceye kadar bir daha konumad. Sonra sriloullar: Onu Zekeriyy'dan bakas hamile
brakmamtr, nk yanma girip kan sadece odur. dediler ve onu ldrmek iin aramaa
baladlar. Bunun zerine Zekeriyy onlarn arasndan kap uzaklat, fakat onlar sonunda onu
.yakalayp ldrdler.
Hz. Zekeriyy'nm ldrlmesinin sebebi konusunda bundan baka rivayetler de vardr. Bunlar daha
nce yukarda bahsedildi.
Rivayet edildiine gre, Hz. Meryem'in doum vakti yaklanca Allah ona vahiy yoluyla : Ey
Meryem! Kavminin bulunduu yerden k git, nk onlar seni ellerine geirecek olurlarsa ayplarlar,
hem seni ve hem de ocuunu ldrrler. buyurdu. Bunun zerine amcasnn olu marangoz Ysuf
onu alp Msr'a gitti. Msr snrna vardklarnda Meryem'i doum sanclar tuttu. zgn bir hlde
doumunu yapnca ona : zlme, Rabb'in senin alt(yan)mdan akan bir su arla meydana getirdi.
Hurma dalm kendine doru silkele, zerine, olmu taze hurma dklsn. Ye, i, gzn aydn olsun!
Eer insanlardan brini grrsen : "Ben Rahman olan (Allah) iin oru adadm. Bugn hibir insanla
konumayacam." de (Meryem, 24-26) denildi. Bu srada k mevsimi olmasna ramen onun
zerine taze hurmalar dklyordu.
Hz. s'nm domasyla putlar ise tepe taklak yklm, eytanlar byk bir korkuya kaplarak bls'in
yanma gelmilerdi. bls, eytanlarn bu ekilde bir araya toplandklarn grnce, onlardan
toplanmalarnn sebebini sordu, onlar da bls'e durumu haber verdiler. Bunun zerine b-ls :
Yeryznde ok nemli bir hadise vuku buldu. dedi ve frlayp utu, onlarn gznden kaybolup
uzaklat. Sonra bls, Hz. s'nm doduu yere geldi ve meleklerin evresini sarp kuatm
olduklarn grd. Bu esnada mhim hadisenin burada vuku bulduunu anlad, fakat melekler, onun
Hz. s'ya yaklamasna imkan vermediler. Bu durum karsnda bls, adamlarnn yanma geri dnd
ve onlara durumu anlatt. Sonra onlara : Ben muhakkak surette doum yapan her kadnn yannda
bulunmu-umdur. (Fakat bu yeni doan ocua yaklaamadm). Ben, bizzat onun kendisiyle doru yola
ilettiklerinden daha ok sayda kimseyi saptracam mit ediyorum. dedi.
Hz. Meryem, olu s'y1 Msr'a gtrd ve on iki yl mddetle onu kimseye gstermedi. Beik
omuzlarnda olduu hlde baak topluyor, geimini bu ekilde temin ediyordu.
Bana gre, s'nn, annesi Meryem'in kavminin arasnda dnyaya geldiini ifade eden birinci gr,
Kur'n- Kerm'e uygun olduu iin daha dorudur. nk : Meryem onu tayarak kavmine getirdi.
(Meryem, 27) ayeti ile : Beikteki ocuk ile nasl konuuruz? (Meryem, 29) ayeti, birinci grn
doruluuna delalet. etmektedir.
Rivayet edildiine gre, Hz. Meryem olu s'y dourduktan sonra amcasnn ou marangoz Ysuf
ile birlikte onu Msr'a gtrmt. Kur' n'da zikri geen "Rabve" (tepe) (M'minn, 59)
kelimesinden maksad Msr lkesidir. Bir rivayette Rabve'nin Dimak, dier bir rivayette ise Beyt'1-Makdis olduunu sylenir; Bu hususta daha baka rivayetler de vardr.
Hz. Meryem'in olu ile birlikte Msr'a gitmesinin sebebi, sriloulla-rrun banda bulunan bir
hkmdardan korkmu olmasyd. Bu hkmdar, Romalyd ve ad da Heredos idi. Yahudiler, onu
s'y1 ldrmesi iin tahrik edip aldatmlard. Bu sebeple Msr'a giderek, bu hkmdar lnceye
kadar oh iki yl orada kalmlard. Hkmdar ldkten sonra da tekrar m blgesine geri

dnmlerdi. Bir rivayette Heredos'un s'y ldrmek istemedii, hatt ge kaldrldktan sonra
onun varlndan haberdar olduu sylenir. Onlar ise Msr'a Yahudilerin s'ya bir ktlk
[97]
yapmalarndan korktuklar iin gitmilerdir. Dorusunu ise Allah bilir.
Hz. s'nn Peygamberlii ve Baz Mucizeleri
Hz. Meryem Msr'da iken bir ky aasna (dihkan) msafir olarak inmiti. Bu aann evi fakir ve
miskinlerin barnak yeriydi. Bir gn aann bir mal (paras ?) alnd; ancak o, evinde bulunan
miskinleri itham etmemiti. Meryem de aann basma gelen bu hrszlk hadisesine ok zlmt.
(On iki yalarnda) bulunan s, annesinin bu zntsn grnce ona : Aaya, alman malnn
bulunmasna klavuzluk etmemi ister misin? diye sordu. Annesi Meryem : Evet, isterim. diye
cevap verdi. Bunun zerine s ; Onun malm m ile ktrm olan adamlar ald. Hrszlk
konusunda her ikisi ibirlii yaparak, m olan ktrm olan tad, o da bu mal ald. dedi. Bunun
zerine m olana, ktrm olan yklenip kaldrmas sylendi, fakat o aczini izhar edip
kaldramayacan bildirdi. Bu durum karsnda Mesih. s ona : Pek iyi, dn gece mal aldnzda
onu nasl kaldrp tamtn? dedi. Bunun zerine sularn itiraf ettiler ve aldklarn da iade
ettiler.Bir gn yine aann evine msafirler gelmiti; fakat yannda msa-firlerine ikram edebilmesi
iin iecek bir eyleri yoktu. s, aann bunun zerinde ihtimamla durduunu grnce, aaya ait olan
bir odaya girdi ve orada iki sra hlinde sralanm testiler buldu. s, ellerini testilerin azlarna
dokundurarak hepsinin yanndan geti ve arkasndan testiler iecekle doldu. O srada s on iki
yalarnda bulunuyordu.
s, ilk mektep sralarnda bulunduu zamanlarda, ocuklara, ailelerinin ne yaptklarn ve ne
yediklerini sylerdi.
Vehb anlatyor :
Bir ara s ocuklarla oynad bir srada, gen birisi, bir ocuun zerine atlp onu ayayla
tekmeleyerek ldrm, sonra ldrd ocuu kana bulanm vaziyette Mesih s'nn ayaklarnn
arasna frlatp atmt. Bunun zerine s'y yakalayp bulunduklar beldenin hkiminin huzuruna
getirdiler ve ocuu onun ldrdn sylediler. Hkim, s'ya durumu sorunca, o : ocuu ben
ldrmedim dedi, fakat onlar s'y sert bir ekilde tutup gtrmek istediler. Bunun zerine o :
Bana ldrlen ocuu getirin, ona kendisini ldrenin kim olduunu soraym. dedi. s' nmbu
szne hayret ettiler ve ldrlen ocuu yanma getirdiler. Hz. s, Allah'a dua etti ve
duasn*mteakip Allah tarafndan ldrlen ocuk diriltildi. Hz. s ocua : Seni kim ldrd?
diye sordu, o da kendisini ldren kimsenin adn vererek : Beni falan kii ldrd. dedi. Bunun
zerine srioullan diriltilen ocua, s'y gstererek : Bu kimdir? diye sordular, o da : Bu,
Meryem olu s'dir dedi ve hemen ld.
Ata anlatyor :
Hz. Meryem s'y boyaclk renmesi iin bir boyacya rak olarak vermiti. Boyacnn yanma bir
hayli elbise birikmi, bu srada da bir ii kmt. Boyac, s'ya : Bunlar, eitli renklere
boyanacak elbiselerdir. Onlarn her birisinin zerine boyanaca rengi gsteren bir iplik koydum.
imi grp dnnceye kadar bunlar boyarsn. dedi. s onlarn hepsini bir boya kpne doldurdu.
Boyac isini grp geri dnnce, s'ya boyanacak elbiseleri sordu, O da elbiseleri boyadn
syledi. Boyac : Hani, elbiseler nerede? Bir greyim. deyince s : u kpn ierisinde diye
cevap verdi. Boyac : Hepsimi? diye sorunca da s : Evet, hepsi onun iindedir dedi. Bunun

zerine boyac : Eyvah! Tm elbiseleri berbat ettin dedi ve ona kzd. Mesh s'nn : Acele etme,
onlar nce bir gr. demesi zerine boyac kpten elbiseleri kard ve her birinin renginin
sahipleri tarafndan istenen renklerde olduunu grd. Nihayet boyac bu durumu grnce hayretler
iinde kald ve bunun Allah'tan olduunu anlad.
Hz. s ve annesi Meryem am'a dndklerinde, "Nasra" denilen bir kasabaya indiler. Nasr ad
buradan gelmektedir. Hz. s otuz yama kadar burada kald. Allah ona, halkn arasna girip onlar
Allah'a kullua davet etmesini, hastalar, ktrmleri, anadan doma krleri, alacal tenlileri ve dier
hastalar tedavi etmesini variyetti. O da vahiy yoluyla ald bu emirleri yerine getirdi. Bu sebeple
halk onu sevmee balad, kendisine tbi olanlarn says oald ve yksek bir ne ulat.
Hz. s bir gn, hkmdarlardan birinin ziyafetinde hazr bulunmutu. Hkmdar, bu ziyafete halk
da armt. Hz. isa'nn yemek yedii kap li eksilmiyordu. Bunun zerine hkmdar ona : "Sen
kimsin?" diye sordu, o da : "Ben, Meryem olu s'ym" dedi. Hkmdar, hemen tahtn brakp bir
grup adamlaryla birlikte ona tbi oldu. te bunlar "Havariler" dir.
Bir rivayette Havarilerin, yukarda bahsi geen boyac ile adamlar olduu, dier bir rivayette
Havarilerin, (balk) avclar olduu sylenmitir. Baka bir rivayette onlarn, elbise temizleyicileri
(amarclar) olduklar, bir dier rivayette ise denizcilerden meydana gelen bir grup kimse olduu
sylenir. Dorusunu ise Allah bilir.
Havarilerin says on iki kii idi. Onlar, acktklar veya susadklar zaman : "Ey Allah'n Rh'u
(s)! Biz acktk ve susadk" derler; o da elini yere vurur, her biri iin iki yufka ekmek ve iecekleri
eyleri yerden karrd. Bir defasnda Hz. s'ya : "Bizden daha faziletli kim olabilir? Dilediimiz
zaman sen bize yedirip iiriyorsun" dediler. Bunun zerine Hz. s onlara : "Kendi elinin emeinden
yiyen kimseler sizden daha faziletlidir." dedi. Bundan sonra onlar, cret karlnda elbise ykamaa
baladlar.
Allah (C.c), Hz. s'y peygamber (eli) olarak gnderdii zaman, o, bir takm mucizeler gsterdi.
Bunlardan biri de u idi : O, amurdan bir ku modeli yapar, sonra ona fler, o da Allah'n izniyle
uan bir ku olurdu. Bir rivayette bunun yarasa kuu olduu sylenir.
Hz. isa'nn zamannda tp ilmi ilerlemiti. Bu seseble o. anadan doma krlerin gzlerini amak,
alaca tenlileri iyiletirmek ve lleri diriltmek gibi tiplar ciz brakan mucizelerle onlara gelmiti.
Onun dirilttii kimselerden birisi, kendi dost ve arkada olan zir hastaland zaman, kz kardei
Hz. isa'ya haber gndererek onun lmek zere olduunu bildirdi. Bunun zerine Hz. s yanma gitmek
zere yola kt. Aralarnda ise gnlk bir mesafe vard. s (A.s.) yanma Vardnda leli gn
olmutu. Bu durum karsnda Hz. s onun kabrine geldi ve dirilmesi iin dua etti. zir, hemen
dirildi ve ocuklar oluncaya kadar bir mddet daha yaad. Yine s (A.s.) bir kadn diriltmiti, bu
kadn da dirildikten sonra ocuk sahibi olup bir mddet yaamt. Ayrca o, Hz. Nuh'un olu Sm'
da diriltmiti. Bir gn Hz. s Havarileri ile beraber otururken, Hz. Nl'tan, Tufan hadisesinden ve
Nuh'un gemisinden sz etti. Bunun zerine Havariler ona : Keke bize, bu hadiseleri yaayp grm
birisini dilrilt-sen! dediler Hz. s hemen bir tepeye geldi ye : "te buras Hz. Nuh'un o&lu Sm'm
kabridir" dedi, sonra Allah'a dua etti ve Sn dirildi. Sm, dirilir drilmez : Kyamet mi koptu?
diye sordu. Hz. Mesl ona : Hayr, ben Allah'a dua ettim, o da seni diriltti' 'dedi. Sonra Havariler
ona bir takm sorular sordular, o da onlara, sormu olduklar eylerin cevaplarn verdi, sonra da
ld. Ayrca Hz. s (A.s.), peygamber Uzeyr'i de diriltti. sriloullar ona : "Bize Uzeyr'i dirilt, aksi
takdirde atee atp seni yakarz." dediler. Bunun zerine s (A.s.) Allah'a dua etti, Uzeyr de dirildi.
srilouilar Uzeyr'e : "(s'y gstererek), bu adam hakknda ne dersin?" diye sordular, Uzeyr de :

"Onun Allah'n kulu ve elisi olduuna ehadet ederim." diyerek cevap verdi. Hz. sa'nn dirilttii bir
[98]
peygamber de Hz. Yahya b. Zekeriyy idi. s (A.s.) su zerinde yrrd.
Sofrann nmesi
Hz. isa'nn byk mucizelerinden birisi de sofrann inmesi idi.
Sofrann inmesinin sebebi u idi : Havariler, Hz. s'ya : Ey Meryem olu s! Rabb'in bize glden
bir sofra indirebilir mi? dediler. Hz. s da : Allah'm! Rabb'imiz! Bizim zerimize gkten bir
sofra indir ki bizim iin, nce ve sonra gelenler iin (o gn) bir bayram olsun ve (bu hadise), senden
bir mucize olsun.. (Mide, 114) diyerek dua etti. Bunun zerine Allah (C.c), zerinde et ve ekmek
bulunan bir sofra ndirdi ve onlar bunu yiyip bitirerneder. Hz. s onlara : Bu sofradan saklamak ve
biriktirmek maksadyla bir eyler almadnz mddete, byle devam edecektir. dedi. Fakat ne
yazk ki, bir gn bile gemeden onlar sofradan bir eyler alp biriktirme hareketine giritiler. Rivayet
edildiine gre, meleklerin tayarak getirdikleri sofrann zerinde yedi yufka ekmek ve yedi balk
vard. Melekler, sofray getirip Havarilerin nlerine koydular ve batan sona kadar hepsi yiyip
karnlarn doyurdular. Bir rivayette sofrann zerinde cennet meyveleri olduu, dier rivayette et
hari her trl yiyecein bulunduu, bir baka rivayette ise her trl yiyecein tadn tayan bir balk
bulunduu sylenir. Yemek yiyenlerin says ise be bin kii idi. Onlar yedike yemekler artp diz
boyuna ulamt. Bunun zerine Hz. s,'ya : Biz, senin gerekten Allah'n elisi olduuna ehdet
ederiz. dediler. Sonra buradan ayrlp gittikten sonra hep sofra konusunu konutular. Sofrann
yannda hazr bulunmayanlar ise onlara : s, gzlerinizi byledi. dediler. Bylece onlarn bir
ksm fitneye tutulup inkra saptlar. Neticede kfr ve inkra sapan bu kiiler, domuz ekline
sokuldular. Hilkati deien bu kimselerin arasnda kadn ve ocuk bulunmuyordu. Onlar, bu hlleri
zerinde gn kaldktan sonra helak oldular ve reyip oalamadlar.
Bir rivayete gre, bu sofra, krmz bir sofra olup altnda ve stnde birer bulut olduu hlde onlarn
gzlerinin nnde nlerine inmiti Bu durum karsnda Hz. s alayarak : Allah'm! Beni
kredenlerden kl! Allah'm! bu sofray bir azap ve ukubet vesiylesi deil, onu bir rahmet kl!
demiti. Bu srada ise Yahudiler, hayatlar boyunca bir benzerini grmedikleri ve kokusundan daha
ho bir koku koklamadklar "bu bu sofrann iniini seyrediyorlard. em'n, Hz. s'ya : Ey Allah'n
Ruhu! Bu sofradakiler, dnya yiyeceklerinden mi, yoksa ahiret yiyeceklerinden mi? diye sordu. Hz.
Mesih : Bu sofradakiler, ne dnya yiyeceklerinden, ne de ahiret yiyeceklerindendir. Bu, Allah'n
kudretiyle yaratt bir sofradr. diye cevap verdi. Sonra onlara : Buyurun, istediinizden yiyin!
dedi. Onlar da Hz. s'ya : Ey Allah'n Ruhu! nce siz buyurun, yiyin dediler. s'nm (A.s.) : Bu
sofradan, yemek yemekten Allah'a snrm demesi zerine ne Hz. s ve ne de onlar bu sofradan
yemek yemediler. Sonra Hz. s, saylar bin yz olan hastalar, kot-rrnler ve fakirleri sofraya
ard. Bu sofradan yiyip karmlarm doyurdular; fakat buna ramen sofradan hibir ey eksilrnemiti.
Hulsa bu sofradan yiyen hastalar ve ktrmler salklarna kavutular, fakirler de zengin oldular.
Bundan sonra sofra, onlarn gzlerinin nnde ykselip kayboldu. Havariler ise. sofradan
yemediklerine piman oldular.
Dier bir rivayete gre, sofra birer gn aralkla krk gn inmiti. Allah (C.c), Hz. s'ya, sofraya
fakirleri armasn, zenginleri armamasn emretti, O da Allah'n bu emrine uydu. Fakat bu durum
zenginlerin arna gitti. Bu yzden sofrann indiini inkr ettiler ve pheye dtler; bu arada
bakalrm da pheye drdler. Bunun zerine Allah (C.c.) Hz. s'ya : Ben sofray

yalanlayanlar, dnyada hibir kimseye yapmayacam azapla azaplandrmaya ahdettim. diye

vahyetti. Bu sebeple Allah, onlardan yz otuz kiinin hilkatini deitirip domuz ekline soktu.
Halk bu manzaray grnce feryat ederek Hz. s'ya kotular ve alamaa baladlar. Hz. s da
hilkati deitirilen bu kiilerin hallerine bakp alad. Domuz ekline dnen bu kimseler Hz. sa'y
grnce, etrafnda dnp aladlar. Hz. s ise onlar teker teker isimleriyle aryor, fakat onlar
konuamadklar iin balarn sallayarak iaret ediyorlard. Bylece onlar, bu hilen zerine gn
[99]
yaadlar, sonra helak olup gittiler.
Hz. s'nm Ge kmas, Annesini Grmek zere nmesi Vetekrar kmas
Rivayet edildiine gre, Yahudilerden bir grup kimse Hz. s ile karlatlar ve onu grnce :
Sihirbaz kadnn olu sihirbaz adam, zni-vadnm olu ahlksz adam geliyor. diyerek ona ve
annesine iftira at-i-1 r Hz. s bu szleri duyunca onlara beddua etti, Allah da duasn kabul edip
onlar domuz suretine evirdi. sriloullarnm reisi bu du-^rnce tela kaplp korktu ve
Yahudileri Hz. s'nm ldrlme-i fikri zerinde birletirip onlar ikna etti. Nihayet Yahudiler Hz.
s' nh bana topladlar ve ona baz eyler sordular. s (A.s.) onlara : Ey Yahudi topluluu! Allah
size buzediyor. dedi. Neticede Yahudiler. Hz. s'nm bu szne fkelenip onu ldrmek iin
zerine saldrdlar. te bu srada Allah (C.c.) Hz. Cebrail'i gnderdi ve Cebrail onu alp aydnlk
delicinden tavannda penceresi olan bir evin ierisine soktu. Sonra Allah (C.c.) onu, tavandaki
pencereden ge kaldrd. Yahudilerin reisi ise, adamlarndan Katbnos adnda birisine, s'nm
yanma girip onu ldrmesini emretti. Katbnos ieri girdiinde hibir kimseyi gremedi. Bu esnada
Allah (C.c.) onu, orada Hz. s'ya benzer bir ekle soktu. Sonra dar ktnda onu s sanp
ldrdler ve armha gerdiler.
Rivayet edildiine gre, Hz. s (A.s.) arkadalarna : Sizden hanginiz bana benzetilip ldrlmee
raz olur? diye sordu. Onlardan biri : Ey Allah'n Ruhu! Ben raz olurum. diye cevap verdi. Bunun
zerine o kii Allah tarafndan Hz. s'ya benzer bir ekle sokuldu, sonra ldrlp armha gerildi.
Yine rivayet edildiine gre, Hz. s'ya benzetilerek armha gerilen kiinin srilouilarmdan Ya'
adnda birisi olduu sylenir.
Anlatldna gre, Allah, Hz. s'ya hu dnyadan ayrlacan bildirdiinde lmden endielenip
Havarileri yanma ard ve onlar iin yemekler hazrladktan sonra onlara : Bu gece yanmda
bulunun, benim'size ihtiyacm var. dedi. Nihayet Havariler gelip toplannca, onlara akam yemei
takdim etti ve bizzat kendisi hizmet etti. Havariler yemeklerini yiyip bitirdikten sonra, Hz. s kendi
eliyle onlarn ellerini ykad ve elbisesiyle ellerini kurulad. Havariler, onun bu davrann
yadrgadlar ve pek holanmadlar. Bunun zerine Hz. s (A.s.) onlara : Bu gece yaptklarma itiraz
eden benden deildir. dedi. Bylece Hz. s istediklerini yapp bitirene kadar ona itiraz etmediler.
Sonra s (A.s.) onlara : Size yemek yerken hizmet edip ellerinizi bizzat kendi elimle ykamama
gelince, bunu size rnek olmak ve hi birinizin dierine kar kibirlenmemesini gstermek iin
yaptm. Sizden yardm istediim ihtiyacma gelince ecelimin geciktirilmesi iin Allah'a ok ok dua
edin. Havariler, dua etmee baladklarnda uyku bastrd, dolaysyla dua etmee muktedir
olamadlar. Hz. s (A.s.) ise durmadan onlar uyandryor ve : Sbhnellah! Benim iin bir gece
uykusuz kalamyorsunuz. diyordu. Bunun zerine Havariler ona : Allah'a yemin ederiz ki,
bamza ne geldiini bilenyo ruz. Biz daha nce, gece vakitlerinde uzun uzun otururduk; fakat bu pe

ce bize ne oldu anlamyoruz. Her dua etmek istediimizde bundan alko nulduk. dediler. Hz. s da
onlara : oban gidince sr dalr. dedi ve leceini onlara haber verdi. Sonra onlara : Bu gece
horoz defa t-mezden nce, sizden birisi beni inkr edecek ve bir ka dirhem karlnda beni
satacak, bu paray yiyecektir. dedi.
Bundan sonra Havariler dar kp daldlar. Bu srada Yahudiler Hz. s'y aryorlard. Nihayet
Havarilerden biri olan em'n'u yakalayp : te bu onun arkadadr. demilerdi.
limler, Hz. s'nn ge kaldramazdan nce lp lmedii konusunda ihtilf etmilerdir. Bir
rivayette, Hz. s'nn lmezden nce ge kaldrld sylenmi, dier rivayette ise Allah tarafndan
veya yedi saat sonra tekrar diriltilip ge kaldrld ifade edilmitir. Hz. s ge kaldrldktan
sonra Allah ona : Aa (yere) in. buyurmutur.
Yahudiler, em'n'a s (A.s.)'nm arkada olduunu syledikleri zaman, o bunu inkar ederek : Ben
onun arkada deilim. demiti. Bunun zerine onlar da em'n'u serbest brakmlard. em'n
onlar tarafndan defa yakalanm, her birisinde : Ben onun arkada deilim. demek suretiyle
kendisini kurtarmt. Nihayet em'n horoz sesini iitince, alamaa balad ve bu onu ok zd. Bu
srada Havarilerden birisi Yahudilere gelip Mesh s'nn bulunduu yeri gsterdi. Yahudiler de ona
mkfat olarak otuz dirhem verdiler. Sonra Yahudiler ile birlikte bu havan Hz. s'nn bulunduu eve
geldi ve tek basma ieri girdi. Allah (C.c), bu esnada Hz. s'y ge kaldrd ve Hz. s'nn
bulunduu evi gsteren havariyi ise s'nn ekline soktu. Bylece Yahudiler onu yakaladlar,
ayaklarn skca balayp srkleyerek gtrrken ona : Hani sen lleri diriltiyor, unlar ve
unlar yapyordun?... imdi kendini kurtar bakalm. dediler. Havr de onlara : Ben size Mesh
s'nn bulunduu yeri gsteren kiiyim, s deilim. dedi. Fakat onun bu szne kulak asmadlar ve
gtrp onu armha gerdiler.
Dier br rivayete gre, havr, Yahudilere Hz. s'nn bulunduu yeri gsterince, onlar Hz. isa'y
armha germek iin bulunduu evden aldlar. Bu esnada yer yzn bir karanlk bastrd; Allah
tarafndan gnderilen melekler ise Hz. s ile onlarn arasna girdiler. Bu arada Allah, Mesh s'nn
bulunduu evi gsteren havariyi Hz. s'nn ekline soktu. Bylece onlar, Hz. s'nn yerine, armha
germek zere havariyi yakaladlar. Havr, her ne kadar : Ben, size s'nn bulunduu yeri gsteren
kiiyim. dediyse de, onun szn dinlemediler, sonra ldrp armha gerdiler. O srada Allah
{C.c), Hz. Mesh s'y saat, dier bir rivayette yedi saat ldrdkten sonra diriltip ge kaldrd.
Sonra ona : Annen Meryem'in yanma in; zira hibir kimse onun kadar sana alamad ve hibir kimse
de onun sana zld kadar zlmedi. buyurdu. Nihayet yedi gn sonra Hz. s annesi Meryem'in
yanma indi ve indii srada zerine inmi olduu da nur ile dolup tat. Hz. s gkten indii zaman
annesi Meryem ile daha nce onun cinnet hastalndan tedavi et-ti&i bir kadn armha gerilerek
idam edilen havarinin banda alyorlard. Hz. s onlara : Neden alayp duruyorsun?>/ diye
sordu, onlar da : Sana alyoruz. diyerek cevap verdiler. Bunun zerine Hz. s : Allah beni kendi
katma kaldrd ve bana hayrdan baka bir ey isabet etmedi. u armha gerilmi adam ise, onlara
benim suretimde gsterildi. dedi. s (A.s.), annesi Meryem'den Havarileri toplamasn istedi, sonra
da toplanan Havarileri Allah'a davet eden birer eli olarak yer yznn drt bir tarafna gnderdi ve
onlara Allah'n kendisine emretttii eyleri kendisi adna insanlara tebli etmelerini emretti. Bundan
sonra Allah (C.c.) onu kendi katma kaldrd ve ykseltirken ona kanatlar takp nurdan elbiseler
giydirdi. Ayrca ondan yemek ve imek zevkini ald, sonra meleklerle birlikte uup gitti. u anda o,
meleklerle birlikte Ar'n evresinde bulunmaktadr. te bylece Hz. s (A.s.) insan-melek, yergk zelliklerini tayan bir varlk oldu.

Havariler ise, Hz. s'nn verdii emir zerine yer yzne daldlar. Hz. s'nn Allah tarafndan
indirildii gece ise, Hristiyanlarn tts yaktklar gecedir.
Yahudiler. Havarilerin sa kalanlarna bir takm ikenceler yaparak saldrda buhmuyor ve onlara
[100]
svp sayyorlard. O srada Roma hkmdar olan Herodes
Havarilerin bu durumunu haber
almt. Herodes, putperest bir hkmdard ve o zamanlar Yahudiler onun hakimiyeti altndayd. Bir
gn ona : Senin hakim3'etin altnda bulunan sriloullarmm arasnda birisi vard. O, lleri
diriltmek, balktan ku yapp uurmak, gaipten haber vermek gibi bir takm mucizeler gsterirdi.
Ayrca o, Allah'n elisi olduunu sylerdi. Fakat sriloulln onun zerine saldrp onu
ldrdler. denildi. Bunun zerine : Yazklar olsun size! Neden daha nce bunu bana haber
vermediniz? Allah'a andolsun ki, eer bu durumu daha nce renmi olsaydm, mutlaka Yahudiler
ile s'nn arasna girer, onun. ldrlmesini engellerdim. dedi. Sonra Herodes, adamlar gndererek
Havarileri Yahudilerin ellerinden kurtard. Bu arada Herodes Havarilere Hz. s'nn getirmi
olduu din hakknda bir takm eyler sordu, onlar da hkmdar Herodes'e bu hususta bilgi verdiler.
Neticede Herodes, onlara tbi olup Hristiyanl kabul etti ve Hz. s'ya benzetilerek idam edilen
Sercis (Cercis)'i sehpadan indirip defnettirdi. Ayrca havarinin idam edildii armh kutsallatrp
onu muhafaza altna alp korudu. Bundan sonra sriloullarna saldrd ve onlardan pek cok .kimseyi
[101]
ldrd. Hristiyanln Roma'da yaylmas buradan
oldu.
Rivayet edildiine gre, hkmdar Herodes, "Kaysar" lakabyla anlan Roma mparatoru Tiberius'un
naibi idi ve niblere de hkmdar ad verilirdi. Tiberius'un hkmdarl yirmi yl srd.
Tiberius'un tahta gemesinden Hz. s'nn ge kaldrlmasna kadar geen mddet ise on sekiz yl bir
[102]
ka gndr.
HZ. S'NIN GE KALDIRILMASINDAN HZ. MUHAMMED (S.A.)'N ZAMANINA
KADAR HKM SREN ROMA HKMDARLARI
ddia edildiine gre, Tiberius'tan sonra m blgesinin tm hakimiyeti olu Cyus (Gaius,
Caligula)'a gemi ve drt yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Tiberius'un Klodiyus (Claudius)
adndaki dier olu hkmdar olmu ve on drt yl hkmdarlkta kalmtr. Sonra Petrus ile Paulus'u
ldrp baaa asan Neron hkmdar olmu ve hkmdarl on drt yl srmtr. Bundan sonra
Potlys (Vitellius) hkmdar olmu ve drt ay hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Hz. s'nn
intikamn almak iin olu Titus'u Beyt'l-Makdis'e gnderip yktran ve sril-oullarn ldrten
[103]
sfisynus (Vespasianus)
hkmdar olmutur. Sonra onun olu Titus tahta gemitir. Ondan
sonra kardei Domitianus hkmdar olmu ve on alt yl hkmdarlkta kalmtr. Sonra Narvas (Nerva) hkmdarla gemi ve hkmdarl alt yl srmtr. Ondan sonra Trayms (Traianus)
hkmdar olmu ve on dokuz yl hkmdarlk etmitir. Bundan sonra Hadrianus hkmdarla gemi
ve yirmi bir yl hkmdarlk yapmtr. Sonra Batynus (Patyanius)'un olu Antoninus hkmdar
olmu ve yirmi iki yl hkmdarlkta bulunmutur. Ondan sonra Markus (Marcus) ve oullar on
dokuz yl hkmdarlkta kalmlardr. Onlardan sonra Komudus (Kommodus) hkmdarla gelmi
ve on yl hkmdarlk etmitir. Sonra Fartinacus (Partinax) hkmdar olmu ve hkmdarl alt
[104]
ay srmtr. Ondan sonra hkmdarla Sevaru (Seberus, Septimus Severus)
gemi ve on

drt yl hkmdarlk etmitir. Sonra Antinanus .(Antoninus Bassianus, Karakalla)

[105]

hkmdar
[106]
olmu ve hkmdarl yedi yl srmtr. Ondan sonra Markyanus (Marcianus)
hkmdarla gelmi ve alt yl hkmdarlkta kalmtr. Sonra Antinnus (Antoninus, Elagobalus)
[107]
hkmdar olmu ve hkmdarl drt yl srmtr. Mehur hekim Calinus (Galen, Cealionius), bu hkmdarn dneminde vefat etmitir. Ondan sonra Alek-sandrus (Alexander Aurelius
[108]
Sever us )
hkmdarla gelmi ve on yl hkmdarlk etmitir. Sonra Maksimnus
[109]
(Maximinos Thrax)
hkmdar olmu ve yl hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra Cordiy[110]
nus (Gordianus)
hkmdarla gemi ve alt yl hkmdarlk yapmtr. Sonra hkmdarla
Filifos (Uhilippus) gelmi ve yedi yl hkmdarlkta kalmtr. Ondan sonra Dakyus (Decius
[111]
Traianus) hkmdar olmu ve alt yl hkmdarlk yapmtr. Sonra Kalus (Gallus)
gelmi ve
ve alt yl hkmdarlkta kalmtr. Ondan sonra Valeriyanus (Valerianus) ve Kalinus (Gallianus)
hkmdar olmular ve on be yl hkmdarlk etmilerdir. Sonra Kaludiyus (Claudius II) gelmi ve
bir yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Kritalius hkmdar olmu ve hkmdarl iki ay
srmtr. Sonra Oriliyanus (Aurelianus) hkmdarla gemi ve hkmdarl be yl devam
etmitir. Ondan sonra Tktus (Tacitus) hkmdar olmu ve alt ay hkmdarlk yapmtr. Sonra
hkmdarla Fulor-nus (Florianus) gemi ve yirmi be gn hkmdarlk etmitir. Ondan sonra
Furubos (Probus) hkmdar olmu ve hkmdarl alt yl srmtr. Sonra hkmdarla
Doklatynus (Docletianus) gemi ve alt yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Mahsimnus
(Maximanus) hkmdar olmu ve yirmi yl hkmdarlk yapmtr. Sonra Kostantin (Kostan-tinus)
gemi ve otuz yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Yuliyanus (Julius) hkmdar olmu ve
hkmdarl iki yl srmtr. Bundan sonra Yuyanus (Dicinianus) gelmi ve bir yl hkmdarlk
etmitir. Sonra Valentiynus (Valentinianus) ve Gartiynus (Gratianus) hkmdar olmular ve yirmi
yl hkmdarlk yapmlardr. Onlardan sonra hkmdarla Hartiyanus ve kk Valentiynus
gelmi ve hkmdarlklar bir 1 srmtr. Sonra byk Tiyadasis (Theodosius I) hkmdar
[112]
olmu ve on yedi yl hkmdarlk etmitir
[113]
Daha sonra Arkadiyus (Arkadius) ve Onoriyus (Honorius
hkmdar olmular ve yirmi yl
hkmdarlk etmilerdir. Onlardan sonra hkmdarla kk Tiyadasis ve Valentiynus gelmi ve
hkmdarlklar on alt yl devam etmitir. Sonra Markynus hkmdarla gemi ve yedi yl
hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra Lvest (dorusu Leon) hkmdar olmu ve hkmdarl on yl
[114]
srmtr. Sonra hkmdarla Znun (Zenon)
gelmi ve on sekiz yl hkmdarlk etmitir.
[115]
Bundan sonra Anastas hkmdarla gemi ve yirmi yedi yl
hkmdarlk yapmtr. Sonra
Yustinynus (Justinos) hkmdar olmu ve hkmdarl dokuz yl srmtr. Ondan sonra
[116]
hkmdarla yal Yustinynus (Justinos)
gemi ve yirmi yl hkmdarlk etmitir. Sonra
Yustinus (Justino II) hkmdar olmu ve on iki yl hkmdarlkta kalmtr. Ondan sonra Tiberius I)
hkmdarla gelmi ve alt yl hkmdarlk etmitir. Sonra Marik (Mavrikios) ile olu Tedsis
hkmdar olmular ve yirmi yl hkmdarlkta kalmlardr. Ondan sonra Foka (Phokas) hkmdar

olmu, yedi yl alt ay hkmdarlk yaptktan sonra ldrlmtr. Sonra Hz. Muhammed (S.a.)'in
mektup yazd Herakliyus (Herak-leios) hkmdarla gelmi ve (dorusu otuz) yl hkmdarlk
[117]
yapmtr
Tarihilerin ifadelerine gre, Beyt'l-Makdis (Kuds)'in Buht-Nas-sar tarafndan tahrip edilmesinden
sonraki imarndan itibaren Hz. Muhammed (S.a.)'in hicretine kadar bin ksur yl gemitir.
skender'in hkmdarl ile hicret arasndaki mddet dokuz yz yirmi ksur yldr. skender'in ortaya
kmasyla Hz. s'nm doumu arasndaki mddet ise yz yldr. Hz. s'nn doumu ile ge
kaldrlmas arasndaki mddet otuz iki yldr. Hz. s'nn ge kaldrlmas ile hicret arasndaki
mddet be yz seksen be yl, bir ka aydr.
Eb Ca'fer et-Taber'nin Roma hkmdarlarnn says hakknda s-ledikleri bundan ibarettir.
Fakat o, bu hkmdarlarn dnemlerind" meydana gelen hadiseleri zikretmemitir. Ancak Roma
hkmdarlarn kaleme alp zikreden baka bir tarihi, bu hkmdarlarn pek ou hak knda Eb
Ca'fer et-Taber'ye katlmamakla birlikte dier geri kalanla hakknda farkl isimler zikrederek ona
katlm ve bu hkmdarlarn d nemlerinde meydana gelen baz hadiseleri bu farkl isimlere nisbet
ederek zikretmitir. Biz imdi Allah izin verirse bu tarihinin vermi olduu bilgileri mutasar olarak
[118]
zikredeceiz.
ROMA HKMDARLARI
( TABAKAYA AYRILMAKTADIR)
Birinci Tabaka
Sbiler
Pek ok tarihi, Sofir'in soyundan gelen Romallarn Yunanllara galip geldiklerini zikrederler.
sriloullar ise Sofir'in, Asferb. Nifrb. s b. shk b. ibrahim olduunu iddia ederler. Onlar
Yunanllara galip gelmezden nce Roma'da kalyorlard; Hristiyanhktan evvel de Sbilik mezhebine
(dinine) girmilerdi. Tpk Sbilerde olduu gibi onlarn da taptklar putlar vard. Roma'daki ilk
hkmdarlar Galyus (Gallius) olup on sekiz yl hkmdarlk etmiti. Bir rivayete gre ise,
Galyua'tan nce Ro-nulus ve Ermnus (Romus ?) hkmdarlk etmiler ve kendilerine nisbet edilen
Roma ehrini kurmulard. Rumlar da adlarn Roma'dan almlard. Galyus'un tarihte ilk hkmdar
olarak gsterilmesi, ilk hkmdar oluundan deil, hretinden ileri gelmekteydi.
Galyus'tan sonra Yulyus (Julius) hkmdar olmu ve drt yl ,drt ay hkmdarlk yapmtr. Ondan
sonra hkmdarla Augustus gemitir. "Augustus" kelimesi; "domak, gen ve ocuk" mnalarna
gelen "sab" kelimesinin karldr. lk defa "Kaysar" (Sezar) adn Augustus almtr. Kaysar
kelimesinin izah udur : Augustus'un annesi ona hamile iken lmt. Annesinin karn yarlarak
fsezeryala) karldndan ona bu ad verildi. Daha sonra Kaysar (Sezer) ad Roma hkmdarlarnn
bir unvan oldu. Augustus'un hkmdarl ise elli alt yl be ay srd.
Pek ok tarihi, Roma imparatorluunu onun adyla balatrlar; nk Roma'da ilk defa ordular
hazrlayp karada ve denizde savalara girierek, Yunanllara sava ap onlarn lkelerini istil eden
o olmutu. Ay-nca o Yunanllarn son hkmdar olan kralie Kleopatra'y ldrm, iskenderiye'yi
istil ederek orada bulunan her eyi Roma'ya tam, m (Suriye) blgesini zaptetniti. Bylece
Yunanllarn hkmranl zayflayp dalm ve Roma imparatorluuna katlmlard. Bundan

sonra Augustus, Antikus (Antiochus)'un olu Herodes'i Beyt'l-Makdis (Ku-ds)'e blge hkmdar
olarak tayin etti. Hz. s onun hkmdarlnn krk ikinci ylnda dnyaya geldi. Kaysriye ehrini de
o kurdu.
Augustus'tan sonra hkmdarla Tiberius gemi ve yirmi yl hkmdarlk etmitir. Kendisine
nisbet edilen Taberiye ehrini de o kurmutur. Araplar ise onun kendi adm verdii bu ehrin ismini
[119]
"Taberiye" eklinde deitirmilerdir. Hz. s, onun dneminde ge kaldrlm
ve bu
hadiseden sonra yl daha hkmdarlk yapmtr.
Sonra Tiberius'un olu Gyus (Gaius) hkmdar olmu ve hkmdarl drt yl srmtr. Gyus
hkmdar olunca, Hristiyanlarm em-ms grubunun ba olan rahip stafanos (Stephanus) ile Yhanna
b. Zebe-d'nin kardei Ykub'u ve bir ok Hristiyan ldrmtr. Onun ldrd bu iki kii ayn
zamanda Havarilerden idiler. Ayrca o, Hristiyanlar ldren ilk putperest hkmdar olmutur.
Ondan sonra Tiberius'un dier olu Klodiyus (Claudius) hkmdarla gelmi ve on drt yl
hkmdarlkta kalmtr. Onun dneminde Havarilerden em'n es-Saf hapse atlm, daha sonra
hapisten kurtulup Antakya'ya gelmi ve halk Hristiyanla davet etmitir. Sonra Roma'ya giden
em'n burann halkn da Hristiyanha davet etmi, bu arada hkmdarn hanm onun davetini kabul
edip Beyt'l-Makdis'e gelmi ve Hristiyanlarm Hz. isa'nn, zerinde idam edildiini iddia ettikleri
armh Yahudilerin elinden alp Hristiyanlara teslim etmitir.
Sonra Neron hkmdar olmu ve on yl ay hkmdarlk yapmtr. Neron, hkmdarlnn
sonlarna doru Petrus ile Paulus'u Ro-ma'da idam edip ldrtm ve onlar baaa astrmtr.
Yine Neron'un dneminde Yahudiler, Beyt'l-Makdis'in ilk piskoposu olan Ya'kb b. Ysuf'u
yakalayp ldrmler ve kutsal ha geri alp topraa gmmlerdir. Yer yznn haritasn gsteren
"Kitb el-Corafya" adl eserin sahibi filozof Marinos da onun dneminde yaamtr.
Ondan sonra hkmdarla Gabas gelmi ve yedi ay hkmdarlk etmitir. Sonra Oson (Otho)
hkmdar olmu, hkmdarl ise ay srmtr. Daha sonra Bitalis hkmdar olmu ve on bir ay
hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra hkmdarla spesynus (Vespasianus) gemi ve yedi yl, yedi
ay hkmdarlk etmitir. Onun hkmdarl dneminde Beyt'l-Makdis (Kuds) halk Kaysar
(mparator)'a bakaldrmtm Bunun zerine spesynus, Beyt'l-Makdis'i muhasara edip ehri zorla
fethetmi ve halktan Yahudi, Hrisyan pek ok kimseyi ldrmttr. Ayrca o, hkmdarlk
dneminde ikence ve eziyetlerini btn Hristiyan ve Yahudilere kar yaygmlatrmtr.
Sonra onun yerine olu Titus hkmdar olmu ve hkmdarl iki yl ay srmtr. Titus'un
dneminde, Harran halkndan Markayn adndaki kii, varln hayr (nur) ve er (zulmet) den ibaret
olan iki temel unsur ile bunlarn uyumasn salayan ikisi arasndaki "bir kuvvetten meydana geldii
felsef dncesini ortaya koymutur. "Markniye" denilen mezhep (ekol) de kurucusuna istinaden
ona nisbet edilmitir.
Daha sonra onun yerine spesynus'un dier olu Domitianus hkmdar olmu ve on be yl on ay
hkm srmtr. Hkmdarlnn dokuzuncu ylnda Havarilerden ncil'in ktibi Yhann'y bir
adaya srgn etmi, sonra affedip geri dnmesine msaade etmitir.
Ondan sonra Nervas hkmdar olmu, bir yl be ay hkmdarlk etmitir. Sonra hkmdarla
Traynus (Traianus) gemi ve hkmdarl on dokuz yl srmtr. Hkmdarlnn altnc ylnda
ise ncil'in ktibi Yhann Efsis (Efes) ehrinde vefat etmitir.
Sonra liy Andriynus (Aelius Hadrianus) hkmdar olmu ve yirmi yl hkmdarlk yapmtr.
Hkmdarl dneminde kendisine kar gelen Hristiyan ve Yahudilerden pek ok kimseyi ldrm,

Beyt'1-Mak-dis'i de tahrip etmitir. Bu, Beyt'l-Makdis'in en son tahribi idi. Yine o, tahrip etmi
olduu Beyt'l-Makdis (Kuds)'i hkmdarlnn sekizinci ylnda tekrar imar etmi ve ona liy
(lia, Aelius) adm vermitir. Bundan sonra Kuds ehri bir isimle anlmaa balanmtr. Daha
nceleri ise bu ehir Urelim (Jerusalem) ismiyle anlrd. Bundan sonra hkmdar liy, bu ehre
Yunanl ve Romallardan bir grup kimseyi getirip yerletirmi ve Zhre iin byk bir abide
yaptrmtr. Abide ok yksek olduu iin st tarafndan byk bir ksm yklmtr. Bu abide,
gnmze, yani 603 h. (1206-1207 m.) ylma kadar varln korumutur. Ben, salam bir ekilde ina
edilen bu abideyi grdm. Hz. Dvd (A.s.)'dan ok sonra ina edilmesine ramen bu abidenin ona
nisbet edilmesini bir trl anlayamyorum. Bu abidenin, Hz. Dvd tarafndan ina edildiini ve
orada ibadete ekildiini Kuds halkndan duymutum. Suskunluu iar edinen byk filozof Sakides,
bu hkmdarn zamannda yaamtr,
Ondan sonra hkmdarla Antninis Biyus (Antoninus Pius) gemi ve yirmi iki yl hkm
srmtr. "el-Macast" ve "el-Corafya" gibi daha bir takm eserleri olan Batlamyus onun
dneminde yaamtr. Bir rivayette Batlamyus'un Claudius'un soyundan geldii sylenir; hatt ona
nisbet- edilerek kendisine "Batlamyus el-Klod" denmitir. Claudius ise Romallarn altnc
hkmdar idi. Batlamyus'un Yunan hkmdarlarndan olmayp, hkmdar Antoninus'un dneminde
yaadna dair delil ise, onun kendi kitab olan el-Macast'de bizzat kendisinin sekiz yz seksen
ylnda Buht-Nassar iin skenderiye'de gnei gzetlediini zikret-mesidir. Buht-Nassar'm hkmdar
olmasndan Dr'nn ldrlmesine kadar drt yz yirmi dokuz yl, yz on alt gn gemitir.
Dr'nn ldrlmesinden itibaren Augustus'un son Yunan hkmdar kralie Kleo-patra'y
ldrmesine kadar geen sre ise iki yz seksen alt yldr. Augustus'un, Antminus'a kar galip
gelmesinden sonra yz altm yedi yl gemitir. Bylece Buht-Nassar'm hkmdarlndan Adriynus
(Had-rianus)'un dnemine kadar yaklak olarak sekiz yz seksen yl gemi bulunmaktadr.
Dolaysyla bu tarih Batlamyus'un anlattna uygun dmektedir.
Batlamyus'un, son Yunan hkmdar kralie Kleopatra'nm olu olduunu ileri sren kiinin iddiasn,
baz alimler tarih yoluyla, Yunan hkmdarlarnn listesini vermek ve onlarn hkmdarlk
mddetlerini zikretmek suretiyle rtmlerdir. Eb Ca'fer et-Taber ise, daha nce bahsedildii
zere, Yunan hkmdarlarnn hkmdarlk mddetlerini iki yz yirmi yedi yl olarak zikretmitir.
Antoninus'tan sonra hkmdar olan ve Orliyus (Aurelius) diye adlandrlan Markus (Marcus) on
dokuz yl hkmdarlk etmitir. Onun hkmdarl dneminde Urfa'da piskopos olan bn Deysn iki
esas unsur kabul ettii nur ve zulmet, yni hayr ve er felsef prensibini ortaya koymutur. O, bu adn
Urfa ehir kapsnn yaknnda bulunan "Deysn" adndaki bir nehirden almtr. bn Deysn kk
iken bu nehrin kenarnda atlm bir vaziyette bulunmutu. Daha sonra bu nehrin kenarna bir kilise
yapmtr.
Ondan sonra Kommodus hkmdar olmu ve on iki yl hkmdarlkta kalmtr. Onun dneminde
mehur hekim Calinus (Cealionius), Batlamyus el-Klod ile bulumu ve Hristiyanlk dni de onun
dneminde ortaya kp yaylmtr. Calinus bunlar Cevmi'u Kitabi Efltun fPs-si-yse adl
eserinde zikretmitir.
Sonra Bertinak (Pertinax) hkmdarla gelmi ve ay hkmdarlkta kalmtr. Sonra Yuliynus
(Julianus) hkmdar olmu ve iki ay hkmdarlk etmitir. Ondan sonra hkmdar olan Sevarus on
yedi yl hkmdarlkta kalm ve dneminde Yahudi, Hristiyan ayrm yapmadan onlardan pek ok
kimseyi ldrm, bir oklarn darmadan edip srmtr. Ayrca skendenriye'de byk bir abide
ina etmi ve ona "lhlarn Abidesi" manasna gelen "Heykel'l-lie" ismini vermitir.

[120]
Ondan sonra hkmdarla Antoniyus (Antoninus)
gelmi ve alt yl hkmdarlk etmitir.
Sonra Makruniyus (Macrinus) hkmdar olmu ve hkmdarl,bir yl iki ay srmtr. Ondan sonra
[121]
Antoninus (II)
hkmdarla gemi ve drt yl hkmdarlkta kalmtr. Sonra ':Maniys"
lakabyla anlan Alexandros hkmdar olmu ve on yl hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra
hkmdarla Maksimiynus (Maximinus Thrax) gemi ve yl hkmdarlk etmitir. Sonra Maximus hkmdar olmu ve ay hkm srmtr. Ondan sonra hkmdarla Gardianus gemi ve
hkmdarl alt yl devam etmitir. Daha sonra Filibus (Philippus) hkmdar olmu ve alt yl
hkmdarlkta kalmtr. Sonra o, Sbilerin dnini brakp Hristiyanl kabul etmi ve lkesinden
pek ok kimse de ona tbi olup bu dine girmitir. Bu yzden halk arasnda ihtilf meydana gelmitir.
htilf karp hkmdara kar koyanlarn birisi ise Dakyus (Decius) adndaki patrik idi. Nihayet
Dakiyus, hkmdar Filibus'u ldrp hkmdarl ele geirdi ve Filibus'un yerine geerek iki yl
hkmdarlkta kald. Hkmdarlk dneminde ise Hris-tiyanar takibata koyuldu. Ondan korkarak
kaan Ashb- Kehf Efss (Efes) ehrinin dousundaki bir maaraya gelip gizlenmilerdi. Bu ehir
sonra yklp harap olmutur. Ashb- Kehf ise bu maarada yz elli yl kalmlardr.
Ashb- Kehf in maarada yz elli yl kaldklarna dair sylenen bu sz yanltr, nk Hz. s
(A.s.)'nn ge kaldrlmasndan bu ana kadar yaklak olarak iki yz on be yl gemitir. Eshb-i
Kehf in maarada kald mddet hakknda ise Kur'n'da : Onlar maaralarnda yz yl bekleyip
[122]
eletiler. (Buna) dokuz yl daha kattlar. (Kehf, 18, 25) buyu-rulur
Bu her iki mddetin
toplam ise be yz yirmi drt yl etmektedir. Buna gre Eshb- Kehf slmiyetin zuhurundan
yaklak altm yl nce maaradan dar kmlardr. Biraz nce zikrettiimize gre Eshb- Kehf
in maaradan kmasndan itibaren hicrete kadar geen sre ise iki yz yl amaktadr. Bu srelerin
toplam se Hz. Muhammed (S.a.) ile Hz. s (A.s.) arasndaki fetret mddetini ok amaktadr. Ancak
bu gr nakleden kii, yukarda da grdmz zere, Eshb- Kehf'in ortadan yz elli yl
mddetle kaybolduklarn sylemek istiyorsa buna bir diyeceimiz yoktur; fakat bu da
Kur'n-
Kerm'in ifadesine muhaliftir. Eer Kur'- Kerm'deki bu ayet olmasayd, o zaman bu kiinin sz
doru olabilirdi.
Sonra hkmdarlk tahtna Gaiyus (Callius) km ve iki y hkmdarlk yapmtr. Onun
hkmdarlk orta olan Yuliynus (Gallienus ?) ise on be yl hkmdarlkta kalmtr. Sonra
Kaludiyus (Claudius) gelmitir. Ondan sonra yerine hkmdar olan olu Oriliynus (Aurelianus) ise
alt yl hkmdarlk etmitir. Sonra Tafistus (Tacitus) ve kardei Fo-rus (Florianus) hkmdar
olmular ve dokuz ay hkmdarlkta kalmlardr. Ondan sonra Probus tahta km ve dokuz yl
hkmdarlk etmitir. Sonra Krus (Carus) hkmdar olmu ve iki yl, be ay hkm srmtr.
Ondan sonra hkmdarla Doklatynus (Diocletianus) gelmi, hkmdarl ise on yedi yl
[123]
srmtr. Daha sonra Maksimnus (Maxi-manus)
ile Maksinatyus (Maxinatyus) mtereken
hkmdar olmular, sonra birbiriyle arparak lkeyi aralarnda taksim etmilerdir. Baba
Maksimnus, m, el-Cezre ve Rum topraklarnn bir ksmna sahip olmu, olu Maksinatyus ise
Roma ve civarndaki Firenk topraklarna malik olmutur. Her ikisinin de hkmdarlklar dokuz yl
srmtr. Ayn zamanda onlarla birlikte hkmdarla ortak olan Kostantin'in babas Kostans ise,
henz o zaman kurulmam olan Kostantiniyye'nin kenarnda bulunan Borantya ile civar blgelerde
hkm srmtr. Babas Kostans lnce, yerine annesi Helena ile bilinen ve Hristiyanlk dnini
kabul eden olu Kostantin hkmdar olmutur.

Batan buraya kadar anlatlan Roma hkmdarlklarnn durumu tpk blge hkmdarlar (Mlk'ttavf) nr durumuna benzemektedir ve saylar tam olarak tesbit edilememitir. Tarihiler tarafndan
blge hkmdarlarnn says hakknda ileri srlen farkl grler, aynen Roma hkmdarlar
hakknda da ileri srlmtr.
Bir tarihinin ifadesine gre, batan buraya kadar anlatlan Roma hkmdarlar say bakmndan
blge hkmdarlarna (Mlk't-tavif) benzemektedir ve saylar tam olarak tesbit edilememitir.
Blge hkmdarlar hakknda vaki olan ihtilf, aynen Roma hkmdarlar hakknda da vakidir. Ancak
Kostantin ile Hz. Muhammed (S.a.)'in peygamberliini iln ettii zamanda hkmdarlkta bulunan
Herakleios arasndaki hkmdarlarn saysna Itimad edilebilir. Bu tarihinin sznde gerek pay
oktur. nk Daluyus (Decius) ve Ashb- Kehf'ten bahsederken bu ihtilf ve tenakuzlarn bir
ksmn grdk. Bundan dolay Taber, Ashb- Kehf'in hangi hkmdar zamannda yaadklarn
zikretmenitir. Biz bunu hkmdarlarn dnemlerinde meydaan gelen nemli hadiseler sadedinde
[124]
olduu iin zikrettik.
kinci Tabaka
Hristiyan Roma Hkmdarlar
Annesi Helena'dan dolay hret kazanan Kostantin, btn Roma'ya hakim olup imparator olmu,
Maksimnus (Maximinus) ve onun olu Maksinatyus ile pek ok savalar yapmtr. Ancak daha
sonra Maksim-mis ile olu Maksinatyus lnce, Kostantin tek bana imparatorlua sahip olmutur.
Kostantin, otuz yl ay hkmdarlkta kalm ve Hris-tiyanl ilk kabul eden Roma
hkmdarlarndan olmas hasebiyle halk bu dini kabule zorlayp onlara sava amtr. Nihayet
Roma halk onun tesiriyle bu dine girmi ve gnmze kadar ayn ekilde bu dine girme faaliyetlerini
srdregelmilerdir.
Tarihiler, Kostantin'in Hristiyanl kabul etmesinin sebepleri hakknda ihtilf etmilerdir. Bir
rivayete gre, Kostantin alacalk (ala tenli-lik) hastalna yakalanmt. Halk ise bu hastalndan
dolay onu hkmdarlktan uzaklatrmak (veya onu bu hastalndan kurtarmak ?) istiyordu.
Hristiyanl kabul edip fakat bu durumunu saklayan vezirlerinden birisi ona, zerinde sava vesilesi
yapabilecei bir din ihdas etmesini tavsiye etti ve ona Hristiyanl irin gsterdi. Vezirin maksad
ise, Hristiyanlk dinine gireceklere hkmdar vastasyla destek ve yardmc olmakt. Nihayet
Kostantin vezirinin tavsiyesine uyup teklifini kabul etti. Bunun zerine kendi adamlarndan ve st
seviyedeki devlet adamlarndan Hristiyanl kabul edenler ile Romal Hristiyarlar hkmdara tbi
oldular ve ona destek saladlar. Bylece o, kendisine kar gelen muhaliflerini bertaraf edip perian
etti.
Dier bir rivayete gre ise, Kostantin tapmakta olduklar putlar adna dmanlarnn zerlerine asker
birlikler gndermi ve bu birlikler hezimete urayp geri dnmlerdi. Ayrca onlarn, Sbilerin
geleneine uygun olarak yedi yldzn adlarn tayan yedi tane putlar vard. Bir gn, Hristiyanlk
dnini kabul edip fakat durumunu gizleyen bir veziri ona, putlar adna gnderilen ve hezimetle geri
dnen asker birlikler konusunda bir eyler syleyip putlar yermi ve ona Hristiyanla. girmesini
tavsiye etmiti. Bunun zerine Kostantin vezirinin tavsiyesine uyarak Hristiyanl kabul etmi,
dmanlarna kar zaferler kazanp hkmdarln srdrmtr. Bu hususta daha baka rivayetler

de vardr,
Kostantin, hkmdarlnn zerinden yl getikten sonra, u anda bulunduu yer zerinde varln
srdren Kostantiniyye ehrini kurmutur. Bu ehir, Karadenizde balayp Rum denizine (Ege'ye ?)
kadar uzanan hali zerinde kurulmu olup karadan Roma'ya, Frenk memleketleri ve Endls'e hudut
bulunmaktadr. Romallar bu ehre, "hkmdarn ehri" manasna gelen "stanbul" ismini
vermilerdir.
Kostantin'in hkmdarlnn zerinden yirmi yl getikten sonra, Rum (Anadolu) beldelerinden
biri'olan Necaea (znik)'da birinci konsil topland. Bu toplantya iki bin sekiz yz krk piskopos
katlmt. Bu arada Kostantin, onlarn arasndan gr ayrl bulunmayan ve ayn gr paylaan
yz on sekiz piskopos semi ve onlar Hristiyanhm kollarndan Arianizm mezhebinin kurucusu
skenderiyeli papaz Arius'u aforoz etmilerdi. te bylece Kostantin daha nce mevcut olmayan
Hristi-yanln prensiplerini,vazedip koymutur. Bu konsile, skenderiye patrii bakanlk etmitir
[125]
Helena aslen Urfal olup Kostantin'in babas tarafndan Urfa ehrinde esir alnm ve ondan Kostantin
dnyaya gelmiti. Helena, olu Kostantin'in hkmdarlnn yedinci ylnda Beyt'l-Makdis
(Kuds)'e giderek Hristiyanlarm, Hz. s'nm zerinde armha gerildiini iddia ettikleri kutsal ha
gmlp sakland yerden bulup kartt ve o gn bayram iln etti. Bu bayrama "stavroz Bayram"
denmektedir. Ayrca o, gnmze kadar ayakta kalan ve muhtelif Hristiyan mezheplerince hac
maksadyla ziyaret edilen ve "Kumme" ad ile bilinen "Kyme" ismindeki kiliseyi ina ettirmitir.
Bir rivayete gre, Helena'nm Beyt'l-Makdis'e gitmesi, Kostantin'in hkmdarlnn yedinci ylndan
sonra olmutur. nk baz tarihilere gre, Kostantin, hkmdarlnn yirminci ylndan sonra
Hristiyanhk dinini kabul etmitir. Kostantin, hkmdarlnn yirmi birinci ylnda annesiyle birlikte
lkesinin her tarafnda kiliseler yaptrmlardr. Bunlardan birisi Hms (Humus), dieri ise Urfa
kilisesidir. Sonuncu kilise ise harika bir eser olup grlmee lyktr.
Sonra babas tarafndan veliaht tayin edilen olu Kostantin, babasnn yerine gemi ve yirmi drt y
Antakya'da hkmdarlk yaptktan sonra kendisine babas tarafndan Kostantiniyye ehri teslim
edilmitir.
Babasndan sonra yerine geen olu Kostantin, babasnn, kendisini veliaht tayin etmesi zerine yirmi
[126]
drt yl
Antakya'da hkmdarlk yapm, sonra babas ona Kostantiniyye'yi teslim etmi,
kardei olan Kos-tans'a Antakya, m, Msr ve el-Cezre'yi; dier kardei Kostus'a Roma ve ona
snrda oan Frenk ve Saklibe (ek, Leh ve Bulgar) memleketlerini vermitir. Ayrca son iki
olundan aabeyleri Kostantin'e itaat edip boyun emeleri konusunda sz almtr,
[127]
Kostantin'den sonra yerine yeeni, yani kardeinin olu Yuliynus (Julius) gemi ve iki yl
hkmdarlk etmitir. Yuliynus, hkmdarlktan nce Sbilii benimseyip kabul etmiti ve bu
inancn ise gizliyordu. Nihayet hkmdarlk makamna gelince, inancn aa vurup kiliseleri
yktrm ve pek ok Hristiyan da ldrmtr. Yuliynus, S-br b. Erder'in dneminde Irak
zerine yapm, olduu bir seferde kendisine isabet eden sivri bir okla ldrlmtr. Eb Ca'fer etTaber, Yuliynus ile ilgili haberleri Sbr Z'-Ektf ile birlikte vermektedir. Halbuki Sbr Z'1Ektf, Sbur b. Erder'den sonra hkmdar olmutur.
Yuliynus'tan sonra hkmdarla Yuniynus (lovianos) gemi ve bir yl hkmdarlk etmitir. Bu
hkmdar, Hristiyanhk dinini tekrar ortaya karm, kendisi bu dini kabul etmi, sonra Irak'tan geri

dnmtr.
Ondan sonra hkmdarla I. Valantiynus (Valentinianus) gemi ve on iki yi] be ay hkmdarlkta
kalmtr. Sonra Valens hkmdar olmu ve yl ay hkmdarlk etmitir. Ondan sonra
hkmdarla II. Valantiynus (Valentinianus) gelmi ve yl hkm srmtr.
[128]
Sonra byk Tedus (Theodosios I) hkmdar olmu ve on dokuz yl
hkmdarlkta kalmtr.
Theodosios'un manas ise "Allah vergisi" demektir. Bu hkmdarn dneminde stanbul ehrinde
ikinci bir konsil daha toplanm ve bu konsilde bir araya gelen yz elli piskopos, Mak-dones'i ve
taraftarlarn aforoz edip lnetlemilerdir. Bu konsile skenderiye, Antakya ve Beyt'l-Makdis
(Kuds) patrikleri katlmtr. Patriklik makamnn bulunduu ehirler ise drt tanedir. Bunlardan
birincisi Roma Patrikliidir ki, Havarilerden Patrus'a aittir. kincisi, skenderiye Patrikliidir; bu da
drt ncil'den birinin sahibi (yazar) olan Mar~ kus'a attir. ncs Kostantiniyye (stanbul)
Patrikliidir. Drdncs ise Antakya Patrikliidir; bu da Patrus'a aittir. Theodosios'un
hkmdarlnn sekizinci ylnda Ashb- Kehf hadisesi ortaya kmtr. Ondan sonra byk Tedus
[129]
(Theodosios)'un olu Arkadiyus (Arkadius) hkmdar olmu ve on yl hkmdarlk etmitir
Sonra onun yerine byk Tedus (Theodosios)'un olu kk Tedus (Theodosios II), hkmdarla
[130]
gemi ve krk iki yl hkmdarlkta kalmtr
Onun hkmdarlnn yirmi birinci ylnda Efss
(Efes) ehrinde nc konsil toplanm ve bu konsile iki yz piskopos katlmtr. Bu konsilin
toplanma sebebi, hristiyanlarm Nasturlik kolunun kurucusu ve stanbul patrii olan Nasturis
(Nestorios)'in onlarn mezheplerine aykr gr beyan etmi olmasyd. Nihayet Efes konsilinde
toplanan piskoposlar, Nasturis' aforoz edip srgn ettiler. Bunun zerine Nasturis Msr lkesine
gidip Ahmm blgesine yerleti ve Sislah (Siflah ?) kasabasnda ld. Daha sonra Nasturis'in tabileri
oalm ve bu sebeple kendileriyle muhaliflerinin arasnda iddetli arpmalar meydana gelmitir.
Nihayet onun grleri tamamen silindikten sonra eski Nusaybin metropoliti Bersuma tarafndan
tekrar ihya edilmitir.
Usul konusunda yazm olduu "Nihyet'l-ikdm", eski ve yeni mezhepler ile felsef ekoller
konusunda yazd "el-Milel ve'n-nihal" adlarndaki eserleriyle tannan mellif e-ehristn'nin, bu
son eserinde Nasturis'in halife el-Me'mn dneminde yaadn kaydetmesi, dorusu alacak bir
husustur. e-ehristn bu grnde yalnz kalmaktadr, onun bu grne itirak edecek bir baka
alimin bulunacam sanmyorum.
[131]
Tedus'tan sonra Markyn (Markianos) hkmdar olmu ve alt yl hkm srmtr
Hkmdarlnn ilk ylnda, stanbul patrii Di-yeskoris (Dioskores) iin drdnc konsil toplanm
ve bu konsile yz otuz piskopos katlmtr. Bu toplantda. Ya'kber dier Hristiyan
mezheplerine muhalefet edip kar kmlardr.
[132]
Ondan sonra byk Liyon (Leon) hkmdar olmu ve on alt yl hkmdarlk yapmtr
Sonra
hkmdarla Ya'kb mezhebine mensup olan kk Liyon (Leon) gemi ve bir yl hkm
[133]
srmtr. Ondan sonra Ya'kb mezhebine mensup olan Zenon
gemi ve yedi yl
hkmdarlkta kalmtr. Fakat Zenon taht oluna brakp kendisi inzivaya ekilmi, oncak olu
[134]
lnce tekrar tahtna geri dnmtr. Sonra, Ya' kb mezhebine mensup olan Nestas

[135]
(Anastasios) hkmdar olmu ve yirmi yedi yl hkmdarlkta kalmtr
Ammuriye (Amorion)
kentini o ina edip kurmutur. Kentin temelini kazmak zere hafriyata giritii zaman orada byk
hazineler bulmu ve bunlar kentin ina masraflarna harcamtr. Geri kalan ksmyla da pek ok
kilise ve manastrlar ina ettirmitir.
[136]
Bundan sonra hkmdarla Yustin (lustinos)
gemi ve yedi yl hkmdarlk etmitir.
Hkmdarl dneminde Ya'kb mezhebine mensup olan pek ok kimseyi ldrmtr.
Ondan sonra hkmdarla Yustnus (lustinianos) gelmi ve yirmi dokuz yl hkmdarlkta kalmtr
[137]
Yustnus, Urfa'da byk ve harika bir kilise yaptrm ve hkmdarl dneminde stanbul
ehrinde beinci konsil toplanmt. Bu konsilde ruhlarn hayvan cesedlerine gtn ileri sren
Menbic piskoposu Adriha aforoz edilmitir. O, bu grne gereke olarak, insanlarn iledikleri
gnah ve yaptklar taknlklarn bir cezas olarak Allah'n onlar byle cezalandrdn ileri
sryordu. Yine onun dneminde Msr'da Ya'kber ile Melekler (Suriye Hristiyanlar) arasnda
bir takm fitne ve karklklar km, Yahudiler, Beyt'l-Makdis (Kuds) ve Cebel'l-Hall'de
Hristiyanlarn zerine saldrm ve bir ok Hristiyan ldrmlerdir. Ayrca Yustnus pek ok
kilise ve manastr yaptrmtr.
[138]
Daha sonra tahta Yustinus (lustinos)
gemi ve on yl hkmdarlk etmitir. Onun
dneminde ran tahtnda Kisra Enirvn bulunuyordu. Sonra Tiberius (I. Kostantin) hkmdar olmu
ve yl sekiz ay hkmdarlk yapmtr. Bu arada Tiberius ile Enirvn arasnda bir takm
mektuplamalar ve hediyelemeler meydana gelmitir. Tiberius, zel binalar yapp onlar sslemee
son derece dkn bir hkmdard.
Ondan sonra Mevrk (Mavrikicjs) hkmdar olmu ve hkmdarl yirmi yl drt ay srmtr
[139]
Onun hkmdarl dneminde Hama ehrinde Hristiyanlarm br kolu olan Mrnliin
kurucusu Mrn ort-taya atm, m blgesinde kendisine pek ok kimse tbi olmutur. Fakat sonra
[140]
onlar inkraza uram, u anda onlardan hibir kimse kalmamtr
Kisr Perviz, Behrm bn tarafndan hezimete uratld zaman geip snd hkmdar Mevrik
idi. Allah'n izniyle ilerde de bahsedeceimiz zere, Mevrik onu kzyla evlendirdikten sonra
askerleriyle yardm ederek tekrar tahtna iade etti.
Daha sonra hkmdarla Mavrk'm patriklerinden Fokas (Phokas) gemitir. Fokas, gaflete drp
Mevrk' ldrm, sonra yerine Bizans imparatoru olmutur. Fokas'm hkmdarl ise sekiz yl drt
[141]
ay
O. hkmdarl ele geirdikten sonra Mevrk'm evldn ve yakn adamlarn sk bir
takibata tbi tutmu ve onlar ldrmtr. Kisr Pervz bunu duyunca, hemen m ve Msr zerine
ordular sevk etmi ve pek ok Hristiyan halk ldrmtr. Kisr Pervz konusuna gelindiinde
tekrar. bu bahse temas edilecektir.
Fokas'tan sonra hkmdarla Hirakl (Herakleios) gemitir. Onun hkmdarla gemesinin sebebi
u idi: Farslar, byk ordularla Bizans (Rum) topraklarna girmiler ve stanbul halicine kadar gelip
burasn muhasara etmilerdi. Hirakl ise deniz yoluyla Bizansllara zahire ve yiyecek tayordu. Bu
sebeple onlarn katnda iyi bir itibar kazand, ecaat ve aklll ortaya kt. Dolaysyla Bizansllar
onu sevmilerdi. Bunun zerine Hirakl, Fokas'm ktlklerini Bizans halkna anlatp onlar Fo-kas'
ldrmee srkledi. Onlar da Hirakl'm szlerini tutup Fokas' ldrdler ve yerine Hirakl'

hkmdar yaptlar.

[142]

nc Tabaka
Hicretten Sonraki Bizans Hkmdarlar
Bu dnemin ilk hkmdar Hirakl (Herakleios)'dr. Onun hkmdarla gelme sebebi az nce
[143]
anlatlmtr. Hirak, yirmi be yl, bir rivayet-te otuz bir yl hkmdarlkta
Peygamberimiz
Hz. Muham-med (S.a.) onun dneminde risaletini teblie balam ve Mslmanlar am'
(Suriye'yi) onun elinden almlard.
Ondan sonra yerine olu Kostantin hkmdar olmutur. Bir rivayette Kostantin'in Herakleios'un olu
olmayp kardei Kostann'in olu olduu sylenir. Kostantin ise dokuz yl alt ay hkmdarlk
etmitir. Onunla ilgili bilgiler, ileride es-Savr sava bahsinde zikredilecektir.
Kostantin'in hkmdarl dneminde, Mrnlii benimseyip Mele-klere kar kan skenderiyeli
Kuros (Kyros)'u lanetleyip aforoz etmek zere altnc konsil toplanmtr.
Sonra Kostantin'in olu Kuta hkmdar olmu, Hz. Ali ile Hz. Mu-viye'nin halifelikleri dneminde
on be yl hkmdarlkta kalmtr. Ondan sonra hkmdarla Kostantin'in olu kk Hirakl
(Heraklanos) gemi ve drt yl ay hkmdarlk etmitir. Sonra Kusta'nm olu Kostantin
hkmdarla gemi, Hz. Muviye'nin son dnemlerinde, Yezd' in, Yezd'in olu II. Muviye'nin,
Mervn b. Hakem'in dnemlerinde ve Abdlmelik'in ilk zamanlarnda olmak zere on yl
hkmdarlk yapmtr. Daha sonra "Yark burun" lakabyla bilinen Ustman (Iustinianos II) hkmdar
olmu ve Abdlmelik'in dneminde dokuz yl hkmdarlk etmitir. Daha sonra halk tarafndan
azledilip burnu yarlm ve bir adaya gtrlm, fakat bir frsatn bulup kamay baarm ve Hazar
hakannn yanma gelip ondan kendisine yardm etmesini istemitir. Onun kendisine yardm etmemesi
zerine oradan ayrlp Brcan (Bodan) hkmdarnm yanma gelmitir. Ondan sonra yerine Lotu
[144]
(Leontios) hkmdar olmu, Abdlmelik'in dneminde yl hkm srmtr
Ancak daha
sonra hkmdarl brakp rahip olmutur. Sonra Tarsuslu bsimir {Tiberius II ?) tahta km ve
yedi yl hkmdarlk etmitir. Ancak Ustinan (Iustinianos) ile,.birlikte Brcan (Bodan) hkmdar
onun zerine yrm ve aralarnda pek ok savalar meydana gelmitir. Neticede Ustinan zafer elde
edip bsimir'i hkmdarlktan azletmi ve tekrar tahtn ele geirmitir. Bu hadise Veld b.
Abdlmelik'in dneminde meydana gelmitir. Ustinan, tahta kp istikrar saladktan sonra Brcan
hkmdarna her yl gndermeyi taahht ettii vergiyi toplamak iin Bizans halkn sktrp zulme
balam ve bu yzden pek ok kimseyi ldrmtr. Neticede Bizans halk toplanp hkmdarlar
[145]
Ustinan' ldrmlerdir. Onun kinci hkmdarl iki buuk yl srm
ve Sleyman b.
Abdlmelik devrinin ilk gnlerinde ldrlmtr.
[146]
Ondan sonra Filifos (Philippikos)'un olu Nestas (Anastasios) hkmdar olmu
hkmdarl
dneminde ise Bizansllar arasnda ihtilf ba gstermi, neticede onu hkmdarlktan azledip
srgne gndermilerdir.
Sonra, Sleyman b. Abdlmelik'in dneminde "Ermeni" adyla mehur olan Tiyadus (Theodosios II)
hkmdar olmutur. Mesleme b. Abdlmelik tarafndan muhasara edilen hkmdar ite bu

hkmdardr. Daha sonra, devlet idaresindeki beceriksizlii yznden Tiyadus'un yerine Kostantin'in olu Elyon (Leon III) gemitir. Hkmdarla gemezden nce Rumlara, Mslmanlar
stanbul nnden srp karacan vaat etmi, onlar da bu yzden onu hkmdarla getirmilerdir.
Elyon'un hkmdarl yirmi alt yl srm ve Veld b. Yezd b. Abdlmelik'e bey'at edildii yl
lmtr.
Elyon (Leon)'dan sonra hkmdarla olu V. Kostantin gemi ve yirmi bir yl hkmdarlk etmitir.
Emev Devleti onun dneminde inkraza urayp yklm ve kendisi de halife Mansr'un hilfete
geiinin onuncu ylnda lmtr. Sonra yerine olu Elyon (Leon IV) hkmdar olmu ve halife
[147]
Mansr'un geri kalan dneminde on dokuz yl drt ay hkmdarlk yapmtr
Elyon, Mehd'nin
halifelii dneminde lmtr. Ondan sonra Kostantin'in olu Elyon'un hanm Rina (rene) Elyon'
dan olan olu Kostantin ile birlikte tahta gemilerdir. Abbasi halifelerinden Mehd ile Hd'nin son
dnemlerinde ve Harun er-Red'in ilk gnlerinde devleti Kostantin'in annesi Rina (rene) idare etmi
ve Harun er-Red ile sulh ierisinde yaamtr. Ancak olu Kostantin byynce Harun er-Red ile
olunun aras bozulmutur. Bu sebepten Harun er-Re-sd onun zerine yrm ve meydana gelen
savata Kostantin hezimete u&ramtr. Kostantin'in bu savata esir dmesine ramak kalmtn-.
Bunun zerine annesi Rina olunun gzlerine srme ekmi ve olundan sonra hkmdarl tek
bana be yl daha devam ettirmitir. Ayrca Rina, Harun er-Red ile tekrar sulh anlamas
yapmtr.
Rina'dan sonra tahta Nikfor (Nikephoros I) km ve Rina'nm elinden ald hkmdarl yedi yl
ay devam ettirmitir. stibrk (Stav-rakios)'m babas olan Nikfor'un adnn bir ok kitaplarda Nikfor
eklinde yazlm olduunu grdm. Ayrca onun adnn Nikafor eklinde yazldm iddia eden
birisine de rastladm.
Nikfor, kendisinden sonra yerine olu stibrk (Stavrakios)' veliaht tayin etmitir. Bizans
hkmdarlar arasnda ilk defa olunu veliaht tayin eden Nikfor'dur ve kendisinden nce byle bir
tatbikat olmamtr. Nikfor kendisinden nceki Bizans hkmdarlar ve Fars hkmdarlar gibi
sakaln tra etmemi, aksine sakal brakmtr. Bizans hkmdarlar mektuplarna: "Hristiyanlarm
kral falandan.." diye balarken, o : "Ben btn Hristiyanlarm hkmdar deilim" diyerek
mektuplarna : "Bizans hkmdar falandan.." diyerek balamtr. Rumlar o gne kadar Araplara, Hz.
smail'in annesi Hacer'den dolay Sarkiyus, yni "Sre'nin kleleri" adn takmlard. Nikfor, bunun
nne gemi ve Rumlarn boy-, le sylemelerini yasaklamtr. Nihayet Nikfor 193 h. (808-809 m.)
ylnda Brcan (Bodan) halkyla kendi arasnda meydana gelen bir savata ldrlmtr.
Nifkor'un yerine, veliaht tayin ettii olu stibrk (Stavrakios) gemi ve iki ay hkmdarlkta
[148]
kalmtr. Ondan sonra hkmdarla Nikfor'un amcasnn olu Mihailb. Cercis
Bir rivayette
Miha-il'in, stibrk'm olu olduu sylenir. Mihail, Abbasi halifesi Emn'in dneminde iki yl, bir
rivayette daha ok mddetle hkmdarlkta kalmtr. "Patrik" adyla bilinen -Elyon (LeonV),
Miha'm zerine hcum edip onun elinden hkmdarl alm ve kendisini hapsetmitir. Bylece
hkmdarl ele geiren Elyon yedi yl ay hkmdarlkta kalmtr. Ancak daha sonra Mihail'in
adamlar onu kurtarmak iin Elyon'un zerine saldrmlar ve onu ldrmlerdir. Bundan sonra
kendilerine iktidar kaps alm ve Mihail tekrar tahtna geri dnmtr. Bir rivayette Miha-l'in,
Elyon'un hkmdarl dneminde rahiplikle megul olduu sylenir. Miha'in bu ikinci hkmdarl
dokuz yl srmtr. Bir rivayette ise onun hkmdarlnn bundan daha uzun srd ifade edilir.
Mihail'den sonra yerine olu Tufil (Theophilos) gemi ve on drt yl hkmdarlkta kalmtr.

Tufil'in Zibatra (Doanehir)'yi fethetmesi zerine Abbasi halifesi el-Mu'tasm harekete gemi ve
Ammriye (Amo-rion)'yi fethetmitir. Tufil ise halife el-Vsk'm zamannda lmtr.
Tufil'den sonra olu Mihail (Mikhai III) hkmdar olmu ve yirmi sekiz yl hkm srmtr. Annesi
olu Mihail ile birlikte devlet idaresini srdrmekte iken olunun onu ldrmek istemesi zerine
rahibe olmu ve idareden uzaklamtr. Ammriye halkndan ve sabk hkmdarlarn oullarndan
"bn Bokrat" adyla tannan birisi Mihail'e kar isyan etmi ve Mihail yannda bulunan Mslman
esirlerle onu karlam ve onu ele geirip organlarn keserek byk bir ikenceye tabi tutmutur.
[149]
Ondan sonra Slav asll olan Besl (Basileois I)
ba kaldrm ve taht ele geirdikten sonra
253 h. (867 m.) tarihinde Mihail'i ldrmtr.
Mihail'den sonra Slav asll olan Besl hkmdar olmu ve Abbasi halifelerinden el-Mu'tezz, elMhtedi'nin dnemleri ile el-Mu'temid'in ilk gnlerini kapsamak zere yirmi yl hkmdarlkta
kalmtr. Besl'in annesi Slav asll olduu iin kendisi annesine nisbet edilmitir. Bu yzden Hamza
el-sfahn, Mihail'den sz ederken Besl'in babasn Slav asll sanp : "Mihail, Besl tarafndan
ldrldkten sonra hkmdarlk Bizansllardan Slavlara gemitir." demek suretiyle yanlla
dmtr.
Besl (Basileios)'den sonra yerine olu Elyon (Leon IV) gemi ve Abbasi halifelerinden elMu'temid, el-Mu'tazit, el-Mktef'nin dnemleriyle el-Muktedir'in ilk zamanlarnda yirmi alt yl
hkmdarlk yapmtr. Bir rivayete gre, 297 h. (909-910 m.) tarihinde lmtr.
Daha sonra Elyon'un kardei Aleksandros hkmdar olmu ve bir yl iki ay hkmdarlk etmitir.
Aleksandros, Dubeyle'de lmtr. Bir rivayete gre, halkna kt muamele etmesinden dolay bir
tuzaa drlerek ldrld sylenir. Ondan sonra Elyon'un olu Kostantin (VII) ocuk yata iken
hkmdarla gemi, fakat onun adna devlet idaresini Ermnus (Romanos) adndaki bir deniz
patrii slenmitir. Ermnus bu grevi stlendii zaman kendisine bir takm artlar komutu.
Bunlardan birisi uydu : Ne kendisi ve ne de evldndan her hangi bir hkmdarhoa talip olmayacak
ve ta giymeyeceklerdi. Fakat aradan iki yl geince hem kendisine ve hem de oullarna hkmdar
olarak hitap edilmee baland. Bu arada Ermnus da Kostantin'in yannda tahta oturmaa balad
Onun olu vard; taht kavgasn nlemek iin onlardan birisini ha-dmlastrp patrik yapmt,
nk patriin hkmdar zerinde hkmetme yetkisi vard. Ermnus, bu durumunu 330 h. (941-942
m.) ylma kadar devam ettirdi. Bu srada dier iki olu tahtn gerek sahibi olan hkmdar Kostantin
ile i birlii yapp babalarn tahttan uzaklatrmay kararlatrdlar. ki karde bir gn babalarnn
yanma girip onu yakaladlar ve stanbul yaknlarndaki bir adada bulunan kendi manastrna
gtrdler. Bundan sonra Kostantin ile birlikte yaklak krk gn kadar hkmdarlk ettiler, ancak
hkmdar Kostantin'e tuzak kurmak istemeleri zerine, Kostantin daha nce davranp onlar yakalatt
ve her ikisini iki ayr adaya gnderip srgn etti. Bu arada birisi banda bulunan grevli kiiye
saldrp onu ldrd, bunun zerine ada halk da onu yakalayp ldrdler ve ban Kostantin'e
gnderdiler. Kostantin onun ldrlmesine zld.
Ermnus (Romanos), rahiplie dndkten drt yl sonra lm; Kostantin ise Abbasi halifelerinden
el-Muktedir'in son zamanlarndan itibaren el-Khir, er-Rz, el-Mstekf'nin dnemlerinde ve elMut'in ilk gnlerinde hkmdarln srdrmtr. Sonra Andronikos'un olu Kostantin'e kar ba
kaldrm ve ona kar koymutur. Kostantin'in babas Andronikos 294 h. (906-907 m.) ylnda elMktef'nin yanma gelmi ve huzurunda Mslman olduktan sonra lmt. Andronikos'un olu
Kostantin ise Ermeniyye (Armenia) ve zerbeycn yoluyla kaarak Bizans'a gelmiti. Burada
evresine kalabalk bir halk toplanm ve zamanla tabileri bir hayli oalmt. Nihayet Kostantin 301

h. (913-914 m.) ylnda stanbul zerine yryp hkmdar Kostantin'in elinden hkmdarl
almaa alm, fakat hkmdar Kostantin buna frsat vermeden onu ele geirip ldrmtr.
Ayn ekilde Frenklerin (Franklarn) merkezi olan Roma'nm sahip ve hkimi de isyan ederek
Kostantin'in itaatinden kp kendisine hkmdar adn vermi ve hkmdar elbisesi giymitir.
Halbuki daha nceleri Kostantiniyye (stanbul)'nin sahibi olan Bizans hkmdarlarna itaat ediyor ve
onlardan emir alyorlard. Nihayet 340 h. (951-952 m.) ylnda Roma'nm banda bulunan hkmdar
kuvvetlenip Kostantin'in itaatinden kmt. Bunun zerine Kostantin, Roma hkmdar ve onunla
birlikte hareket eden Franklarla savamak zere asker birlikler gnderdi. Nihayet taraflar
karlanca birbirleriyle savaa tututular; neticede hezimete urayan Bizansllar sknt ve perianlk
i;erisinde Kostantiniyye'ye ger* dndler. Bu durum karsnda Kostantin Roma hkmdarna kar
koymaktan vaz geerek onunla sulh anlamas yapt. Bu arada Kostantin, oe-lu Ermnus (Romanos)'u
Roma hkmdarnn kzyla evlendirip ona dnr oldu. Bundan sonra Franklarn durumu gittike
kuvvetlendi ve leri artt. leride bahsedeceimiz zere, onlar baz Endls beldelerini istil
ettiler. Sicilya adasn,. Suriye'nin Akdeniz sahillerini ve Beyt'1-Mak-dis (Kuds)'i ellerine
geirdiler. Neticede, yine ileride zikredeceimiz zere, 601 h. (1204-1205 m.J ylnda
Kostantiniyye'ye hakim oldular.
Bu ksma unu ilve etmek uygun olacaktr : Peenekler, Baltler ve dier muhtelif Trk kavimleri
bir araya gelip 322 h. (933-934 m.) ylnda eski bir Bizans ehri olan Velider (Vodan ?) zerine
yrdler ve burasn kuattlar. Durumu haber alan Ermnus (Romanos I), bunlarn zerine ilerinde
on iki bin Hristiyanm da bulunduu byk bir ordu gnderdi. Taraflar etin bir savaa tututular,
neticede Bizansllar yenildiler. Trkler ehri yama edip halktan bir ok kimseyi ldrdkten ve bir
ksm insanlar esir aldktan sonra ehri tahrip ettiler. Trkler, sonra Kos-tantiniyye zerine yryp
burasn krk gn muhasara ettiler. Bu arada Bizans memleketlerine bir takm baskn ve aknlar
[150]
yaptlar. Bu aknlar Frank memleketlerine kadar uzand, sonra tekrar geri dndler.
ARAP KABLELERNN IRAK'A GELMELER VE HRE'YE YERLEMELER
bn el-Kelb anlatyor :
Buht-Nassar tarafndan Hre'ye yerletirilen Araplar, onun lmesi zerine Enbr ahalisine katldlar
ve onlarla birlikte yaamaa baladlar. Bunun bir neticesi olarak Hre uzun mddet bo ve harabe
olarak kald. Hre ahalisi Enbr'a gelip yerletikten sonra bir daha Arap memleketlerinden hi bir
Arap gelip onlara katlmad. Nihayet Enbr halkna katlarak burada yerleen ve zamanla saylar
oalan Ma'add b. Adnan'n soyundan gelenler ve onlarla birlikte bulunan dier Arap kabileleri
aralarnda kan savalarn kendilerini paralayp datmas zerine Yemen ile Suriye'nin dou
taraflarnda mnbit ve mamur yerler aramaa ktlar. Baz kabileler Bahreyn'e gelip yerletiler.
Burada ise daha nceden gelip yerlemi olan Ezd kabilesinden bir grup bulunmaktayd. Ayrca
Fehmb. Teymb. Esed b. Vebereb. Kub'a'nm iki olu Mlik ve Amr, kavminden bir grup kimse ile
Mlik b. Zheyrb. Amr b. Fehm ve btn Kabs boyu ile Haykdb. Hankb. Umeyr b. Kabs b. Ma'add
[151]
b. Adnan da Tihme'den buraya geldiler
Bu arada onlara Gatafanb. Amr b. Tamesnb. Avz
Mentb. Yakdumb. Efsb. Du'm b. yd b. Nezr b. Ma'add b. Adnan ile yd kabilesinden dier
kimseler iltihak ettiler. Neticede Bahreyn'de toplanan Arap kabileleri burada yerlemek zere karara
vardlar, birbirlerine yardm etmek ve destek olmak zere kendi aralarnda bir ittifak akdettiler.

Nihayet tek bir g hline gelen bu kabileler, kendilerine "yerlemek" manasna gelen "Tenh" ismini
verdiler. Ayrca Numre b. Lahm' dan bir takm batnlar da buraya gelip yerletiler. Dier taraftan
Mlik b. Zheyr, Cezme el-Ebra b. Mlikb. Fehmb. nimb. Devs b. el-Ezd' yi kendisi ile birlikte
burada yerlemee ard ve onu kz kardei Lemis ile evlendirdi, bunun zerine Cezme de gelip
buraya yerleti. Bu kahilelerin bir araya gelip toplanmalar Mlk't-tavif dneminde olnus-tu.
Onlara Mlk't-tavif denmesinin sebebi ise, kk bir toprak paras zerinde bulunmalarndan ve
bir ka saray ile belli miktardaki hanelere hkmetmelerinden ileri geliyordu.
;Daha sonra Bahreyn'de yerleen Arap kabilelerinin canlar mnbit ve mamur Irak topraklarna
gitmek istedi, bunun zerine Mlk't-ta-vif'in arasndaki ihtilftan faydanlanmak suretiyle Arap
memleketlerinin civarnda bulunan Acemleri yenmek, veya bu blgeleri onlarla paylamak gibi bir
mide kapldlar. Nihayet bu kabileler Irak topraklarna gitmee karar verdiler. Muhtelif kabilelerden
toplad bir takm kimseler ve kendi kavminden yanma ald bir grup insanlar ile birlikte ilk nce
Irak topraklar zerine Haykd b. Hank yrd. Burada, Bbil topraklarndan Musul'a kadar uzanan
ve bu blgeye hakim olan Ermnler (remliler) ile karlatlar. Ermnler ise bu srada Mlk'ttavif'ten Erduvnler ile savayorlard. Erduvnler Irak'n Sevd blgesindeki Niffer kasabasndan
Ubulle'ye kadar uzanan blgede kalyorlard. Nihayet Erduvnler. Ermnleri memleketlerinden
uzaklatrdlar. remlerin kalntlar olduklar iin Ermnere bu isim verilmitir. Aslnda Ermnler,
Sevd blgesinde yaayan Nebatlardr.
Daha sonra Tenh paktndan Fehm b. Teymullah'm ki olu Mlik ve Amr oullar Ermnerin
hkmdarnn bulunduu Enbr'a geldiler. Numre ve onunla birlikte olanlar da Erduvnlerin
hkmdarnn bulunduu Niffer'e geldiler. Enbr ve Niffer'e gelen Araplar, Es'ad Eb Ke-rib b.
Melikeykerib adndaki Yemen Tubba' ordusuyla birlikte buralara gelinceye kadar Acemlere boyun
emediler ve kendi reisleri tarafndan idare edilerek yaadlar. Nihayet ordusuyla beraber buralara
gelen Tb-ba', askerlerinden zayflar ve yola devam edemeyecekleri burada brakt; kendisi ise
ordusuyla beraber yoluna devam etti. Sonra onlarn yanna geri dnen Tbba', onlar burada kendi
hllerine brakp Yemen'e dnd. lerinde ise her kabileden insanlar vard. Bu arada "Tenh" ismi
altnda toplanan dier kabileler Enbr'dan Hre'ye geldiler. Bunlar kerpiten yaplm evleri deil,
adr hayatm tercih ettiler ve hayatlarn a-darla Cezme el~Ebr b. Mlik b. Fehm geti. Bir
rivayette Cezme el--br civarnda kalyordu. Mlik lnce yerine kardei Amrb. Fehmb. Ganim b.
Devs el-Ezd hkmdar oldu. Amr'in lmnden sonra hkmdarla Cezme el-Ebrb. Mlik b.
Fehm geti. Bir rivayette Cezme el-Ebr'm Demr (dorusu Vebr) b. Enmb. Levzb. Srn b. Nh
(A.s.)'un soyundan olup ilk gelen saf ve halis Araplardan olduu sylenir. Dorusunu ise Allah bilir.
[152]
Cezme el-Ebr
bn el-Kelb anlatyor :
Gezime, gr bakmndan Arap hkmdarlarnn en stn, baskn yapmak ve dmanlar imha
etmek bakmndan ise onlarn en gls idi. Irak topraklarnda ilk nce devlet kuran, Araplar
etrafnda toplayan ve ordular tekil ederek dmanlaryla savaan odur. Cezme, baras (ala tenlilik)
hastalna mptel olduu iin Araplar kendisine sayg ve tazim duyduklarndan bu hastalktan
kinaye olarak "gzel imali" manasna gelen "el-Vaddh" veya "el-Ebr" kelimesini isminin sonuna
ekleyerek ona "Cezme el-Vaddh" veya "Cezme el-Ebr" diye hitap ederlerdi. Cezme'ye tbi

olanlar Hre, Enbr, Bakka, Ht, Ayn't-Temr ve Sahra blgesinin etrafndaki yerler ile Umeyr
(Gumeyr ?) ve Hafiyye arasndaki arazilerde yerlemilerdi. Btn mallar Cezme'ye gnderilir ve
hey'etler onun yanma gelirdi. Ayrca Cezme, Yemme'de yerlemi olan Tasm ve Ceds kabilelerine
kar savamak zere sefere kmt. Bu srada Tbba' Es'ad Eb Kerib'in olu Hassan, Tasm ve
Ceds kabileleri zerine baskn yaptndan Cezme onunla karlat ve savamadan askeriyle
birlikte geri dnd, fakat Hassan Cezme'nin bir tabur askeriyle karlat ve onlar tamamyla imha
etti. Cezme'nin "Dayzenn" denilen iki putu vard. yd kabilesi ise "Ayn- Ub" denilen yerde
kalyordu. Bir gn Cezme'ye, yd kabilesinden olan daylarnn yannda Lalm kabilesinden Adiyy
b. Nasr b. Rab'a admda gzel ve yakkl bir gencin bulunduunu haber verdiler. Bunun duyan
Cezme onlara sava iln etti. yd kabilesi ise Cezme'nin iki putunu alp kendilerine getirmek zere
adamlar gnderdiler. Nihayet ydh adamlar tarafndan putlar alnp kabileye getirildiler. Bunun
zerine yd kabilesi Cezme'ye haber salp ona : "Senin iki putun bizi sevdiklerinden senden yz
evirdiler ve bizim yanmzda sabahladlar. Eer bize kar savamayacana dair sz verirsen
putlarn sana iade ederiz." dediler. Cezme onlara : "Putlarla birlikte Adiyy b. Nasr' gnderirseniz,
teklifinizi kabul ederim." dedi. yd kabilesi. Cezme'nin bu isteini kabul ederek bu iki putla birlikte
Adiyy b. Nasr' da ona gnderdiler. Cezme, bu gzel genci yanma ald ve onu kendisine arap
sunucusu yapt.
Cezme'nin kz kardei Raki bu gzel ve yakkl genci grnce ona k olup Cezme'den
kendisini istetmesi iin ona haber gndermiti; ounun zerine gen ona : "Bunu ona sylemee cesaret
edemem, ayrca seni benimle evlendireceine de ihtimal vermiyorum." dedi. Bu sefer Raki ona :
"Cezme arap sofrasna oturduu zaman ona su kartrlmam saf arap, sofrada bulunan dier
kimselere ise su katlm arap takdim et. arap tesirini gsterdikten sonra beni ondan iste; o bunu red
etmeyecektir. Beni seninle evlendirdii zaman orada hazr bulunanlar s-hid tut.'7 dedi.
Nihayet gen Adlyy b. Nasr, Rak'nin dedii gibi hareket etti; Ce-zne de onun isteini kabul edip
Raki'yi kendisine verdi. Bunun zerine Adiyyb. Nasr hemen Raki'nin yanna gelip ayn gnn
gecesinde onunla zifafa girdi. Ertesi gn Adiyy, gzel kokular srnm olarak hkmdar Cezme'nin
huzuruna geldi, fakat Cezme onun hu hlini yadrgayarak ona : "Ey Adiyy! Bu kokular nedir?" diye
sordu. Adiyy : "Zifafa girmemin bir almetidir." diye cevap verdi, bunun zerine Cezme : "Hangi
zifaf, kiminle evlendin?" dedi. Adiyy : "Raki ile zifafa girdim." deyince, Cezme : "Yazklar olsun
sana! Seni Raki ile kim evlendirdi?" diye sordu. Adiyy : "Hkmdar (Cezme) kendisi evlendirdi"
diye cevap verdi. Bunu duyan Cezme yaptna piman oldu ve ban nne eip dnmee
balad. Bu srada Adiyy onun yanndan kat ve bir daha ne izine rastland ve ne de ad duyuldu.
Cezme, Raki'ye u mealdeki msralar yollad :
"Ey Raki! Bana doruyu syle, zaten sen bana yalan sylemezsin.
Sen hr bir kimse-ile mi yoksa annesi criye olan bir Arap ile mi veya bir kle ile mi zina ettin?
Eer kle ile zina ettiysen kleye, aa snftan biriyle zina ettiysen aa snftan birine layksn."
Bunun zerine Raki ona : "Hayr! Hi birisi ile deil. Benim muvafakatimi almadan asil bir
Arapla beni sen evlendirdin." dedi. Bu durum karsnda Cezme Raki'ye dokunmad ve onun
mazeretini makul karlad. Adiyyb."Nasr ise tekrar yd kabilesine dnd ve hayatn burada devan
ettirdi. Adiyy bir gn genlerle ava kmt; ilerinden birisi, iki da arasnda bulunduu bir srada
onu okla vurdu ve Adiyy ba aa yuvarlanp ld.
Adiyy'den hamile kalan Raki bir olan ocuu dnyaya getirmi, adn ise Amr koymutu. Nihayet
Amr byyp serpilince annesi ona gzel elbiseler giydirip ho kokular srerek onu daysn ziyarete

gnderdi. Days Cezme yeenini grnce onu ok sevmi ve kendi ocuklarnn arasna almt. Bir
gn Cezme ailesi ve ocuklaryla birlikte, bolluk ve bereketli bir ylda le km, iekleri ve
sular bol olan bir bahelik yerde adrlar kurdurup konaklamt. Bir ara Amr ve Cezme'nin
ocuklar mantar toplamaa kmlard. Hkmdar Cezme'nin ocuklar topladklar mantarlar yer,
Amr ise topladklarm yemez, biriktirirdi. Nihayet kouarak Cezme'nin yanma geldiklerinde Amr u
mealdeki msralar syledi:
"te bunlar benim topladklarmdr, en iyileri buradadr; nk her toplayann elleri azna gitti,
topladklarn yediler."
Yeeni Amr'm bu szlerini duyan days Cezme, onu kucana ald ve bir daha onu yanndan
ayrmad. Ayrca onun bu syledii msralara cok sevindi, yapt bu hareketi de pek beendi. Bunun
zerine Cezme' nin emriyle onun boynuna gmten bir gerdanlk takld. Bylece o, Araplar
arasnda boynuna ilk gerdanlk taklan kii oldu.
Amr en gzel gnlerini yaad bir srada cinler onu kapp gtrdler. Cezme yeeni Anr' her
tarafta arattysa da onu bir trl bulamad. Bir mddet sonra Kud'a kabilesine mensup olan Belkn
oullarndan F~ ric b. Mlik'in iki olu Mlik ve Aidi Suriye'den kalkp Cezme'nin yanna gelmek
ve ona nefis hediyeler sunmak zere hareket etmilerdi. Yolda gelirlerken bir yerde konaklamlar ve
yanlarnda bulunan mm Amr adndaki bir cariye yemek hazrlamt. te bu srada yemeklerini
yerken rlplak, trnaklar uzam, salar keelemi, perian halde bir gen yanlarna kageldi ve
bir kenara oturup elini uzatarak yemek istedi. Cariye ona bir paa uzatt, paay yiyen gen tekrar
ikinci kez elini uzatp yiyecek istedi; bunun zeFne mm Amr adndaki cariye : "Kleye paa
verirsen, kol fbut) ister." dedi ve onun bu sz sonra darb- mesel hline geldi. Bundan sonra cariye
Mlik ve Akl'e yannda bulunan araptan takdim ettikten sonra tulumunun azn balad, bunun
zerine gen Amrb. Adiyy u mealdeki msralar syledi:
"Ey mm Amr! arap ksesini bizden esirgedin, Hlbuki arap ksesi sadan takdim edilirdi, Ey
mm Amr! u kiinin en kts, Sohbetinize almadnz u garip deildir."
Bunun zerine Mlik ve Akl ona, .kim olduunu sordular. O da kim. olduunu u mealdeki msralarla
cevaplandrd :
"Eer beni veya nesebimi bilmiyorsanz, Kendimi tantaym, ben Amr b. Adiyy'im, Lahm kabilesinden
ve Tenn soyundanm, Yarn beni, Nmre kabilesine ba kaldrm greceksiniz."
Amr b. Adiyy'nin kendisini bu ekilde tantmas zerine ayaa kalkarak onu kucakladlar, stn
ban temizlediler, trnaklarn kesip salarn ksalttlar ve ona gzel elbiseler giydirdiler. Sonra
kendi aralarnda : "Biz Cezme'ye kendi yeeninden daha hor grlecek bir hediye sunamayz"
dediler ve onu alp Cezme'nin yanma gtrdler. Days Cezme onu grnce ok sevindi ve : "En
son kaybolduu gn onu boynundaki gerdanl ile grmtm; hl u ana kadar onun hayali gzmn
nnden gitmedi ve kalbimden silinmedi." dedi. Bu arada tekrar boynuna gerdanlk taktlar, fakat
Cezme onu bu ekilde grnce : "Artk Amr gerdanlk takacak ya an gemitir." dedi. Onun bu
sz darb- mesai hline geldi. Sonra Cezme, Mlik ve Akl'e dnerek: "Mjdenize karlk olarak
benden ne dilersiniz?" diye sordu, onlar da : "Biz ve sen hayatta olduka, senin nedimin olmak
isteriz." dediler. Bylece Cezme'nin daim nedimi olarak kaldlar ve onlarn bu arkadalklar Arap
iirlerinde darb- mesel oldu.
el-Cezre ile Suriye'nin dou ksmlarnda yaayan Araplarn hkmdar Amr b. Zarib b. Hassan b.
zeyne el-Amlk idi. Kendisi Amali-ka'nn Amile kulundand. Amrb. Zarib ile Cezme arasnda
sava meydana gelmi, neticede Amr ldrlm, askerleri hezimete uramt. Cezme ise savan

galibi olarak sa salim geri dnmt. Amr ldrldkten sonra asl ad Naile olan kz ez-Zebb
baa gemiti. ez-Zebb'nm askerleri ise Amlika'nm kalntlar ile dier araplardan ibaretti. O,
Frat'tan Tedmr'e kadar uzanan blgeye hkmediyordu. ez-Zebb hkmdar olup devletin idaresini
salam bir hle getirdikten sonra babasnn intikamn almak iin Cezme ile savamaa karar verdi,
bunun zerine son derece akll ve zeki olan kz kardei Rebbe (Zebbe ?) ona : "Eer Cezme'ye
sava aarsan bunun ard arkas kesilmez. Savata zafer ise srayladr." dedi ve ona sava
terketmesini, hileye bavurmasn tavsiye etti. ez-Zebb da kz kardei Rebbe'nin tavsiyelerine uyup
Cezme' ye bir mektup gnderdi ve onu kendisiyle evlenmesi ve mlkn teslim almas iin lkesine
davet etti. Ayrca mektubunda kadnlarn hkmdarlnn kulaklara pek ho gelmediini, otorite
boluu meydana getirdiini, kendisine ve mlkne ondan baka denk olabilecek birisini
grmediini de belirtti.
Nihayet ez-Zebb'nm mektubu Cezme'ye ulanca, onun bu davet ve teklifini pek ar bulmad;
gvendii kimseleri toplayp durumu onlara arz etti ve onlarla istiarede bulundu. Bu srada Cezme
Frat nehrinin kysndaki Bakka'da bulunuyordu. stiare neticesinde onlarn gr, Cezme'nin ezZebb'nm davetini kabul edip lkesini ve tahtn istila etmesi noktasnda birleti.
Cezme'nin kendilerine gvenip istiare ettii kimselerin arasnda Lahni kabilesinden Kasr b. Sa'd
adnda birisi de vard. Kasr'in babas Sa'd, Cezme'nin bir cariyesi ile evlenmi ve ondan Kasr
dnyaya gelmiti. Kasr, edip (veya akll), ileri grl bir kiiydi, Cezme'ye t-leriyle destek
olduu iin de onun yakn adamlar arasndayd. Kasr, onlarn hkmdar Cezme'ye yaptklar bu
teklifi uygun bulmad ve : "Bu zayf bir gr, hazr bir tuzak" dedi. Onun bu sz daha sonra darb-
mesel hline geldi. Ayrca Kasr Cezme'ye : "ez-Zebb'ya bir mektup yaz; eer davet ve teklifinde
sammi ise kendisi senin yanma gelsin, aksi takdirde imha etmesi iin kendini onun tuzana drme;
nk sen babasn ldrmekle onu intikam alma kinine ittin." dedi.
Cezme Kasr'in bu tavsiye ve teklifini kabul etmedi ve ona : "Hayr, sen yle bir adamsn ki, fikrin
derinlerde dolayor, fakat meydana kmyor." dedi. Cezme'nin bu sz de darb- mesel hline
geldi.
Bundan sonra Cezme kz kardeinin olu, yani yeeni Anar b. Adiyy'i arp onunla da istiarede
bulundu. Amr ona ez-Zebb'nm yanma gitmesini tevik etti ve : "Kavmini Numre imdi ez-Zebb'nm
yannda bulunuyor, seni grnce onlar seninle birleirler." dedi. Cezme, yeeni Amr'm bu fikrini
beendi ve gitmee karar verdi, bunun zerine Kasr : "Kasr'in sz dinlenmez" dedi. Araplar da :
" Bakka'da kararlatrlp salama baland." dediler. Bu iki sz de darb- mesel oldu.
Nihayet Cezme yeeni Amr b. Adiyy'i yerine halef brakp svarilerinin bana Amrb. Abdu'lCinn'i geirdikten sonra ileri gelen adamlar ile birlikte ez-Zebb'nm yanma gitmek zere yola kt.
Cezme, konaklamak zere Furda kasabasna indii vakit Kasr'i yanma arp ona: "Grn
nedir?" diye sordu. Oda: "Sen gr Bakka'da braktn" diye cevap verdi. Kasr'in bu sz de bir
darb- mesel oldu.
Bu arada ez-Zebb'nm elileri gelip Cezne'yi hediyeler ve nefis eylerle karladlar, bunun
zerine Cezme Kasr'a dnerek : "Ey Ksir! Durumu nasl gryorsun?" diye sordu, o da :"Az bir
karlk, byk bir tehlike" diye cevap verdi. Kasr'in bu sz de bir darb- mesel hline geldi. Sonra
Kasr szlerine devam ederek ona : "Biraz sonra seni ez -Zebb'nm svarileri kuutacak. Eer
svariler senin nnde yrrse ez -Zebb sylediklerinde samimidir, eer svariler iki tarafn
kuatrlarsa, bil ki seni ablukaya alp ihanet edeceklerdir. te o zaman bir ihtiyat tedbiri olarak
As'ya binersin - As, Cezme'nin hzl koan ve hi bir at tarafndan geilmeyen atnn ad idi-; ben

de As'ya binerim, seninle birlikte kap kurtuluruz." dedi.

Nihayet ez-Zebb'nm asker birlikleri ve svarileri Cezne'yi karladlar, onunla at As'nm
arasna girdiler; bunun zerine As'ya Kasr tek basma binmek zorunda kalmt. Arkasndan gz
ucuyla As'nm srtndaki Kasr'a bakan Cezme: "Yazklar olsun! Akl ve tedbir u anda As'nn
[153]
srtmdadr."
demiti. Cezme'nin bu sz de bir darb-i mesel oldu. As, o gn srtnda Kasir
olduu hlde gne batncaya kadar komu, uzun bir mesafe katettikten sonra da telef olmutu. Bunun
zerine. Kasr, As'nn telef olduu yerde onun hatrasna "As Burcu" denilen bir bur (hisar burcu)
yaptrd. Bu yzden Araplar darb- mesel yaparak "As'nn getirdii nesnede hayr vardr." derler.
Bundan sonra Cezme, ez-Zebb'nm svarileri arasnda yoluna devam edip onun huzuruna geldi. ezZebb onun geldiini grnce stn ban ap plak kalmt, kask kllar ise sa rgleri gibi
rl hldeydi. Bu vaziyette iken ez-Zebb ona : "Ey Cezme! Zifafa hazrlanm bir gelinin durumunu
mu gryorsun?" dedi; bunun zerine Cezme de ; "^ sonuna vard, dostluk dmanla dnt,
ortalkta bir hyanet eseri gryorum." dedi. ez-Zebb'nm ve Cezme'nin bu szleri de birer darb-
mesel oldu. Onun bu szlerine karlk olarak ez-Zebb da "Allah'a yemin ederim ki, bu durum
aramzda dostne mnasebetin olmamasndan ve mukabil ihsanmzn azlndan deildir, bu,
insanlarn .huylarnn bir gereidir." dedi. Onun bu sz de bir darb- mesel oldu.
Sonra ez-Zebb : "Duyduuma gre hkmdarlarn kanlan kuduz hastalna iyi gelirmi." dedi ve
onu mein bir minder zerine oturtup altn bir leen getirilmesini emretti. Ve altn leen getirildi. Bu
srada Ce-zme'ye bol miktarda arap iirildi. Sarho olduktan sonra ez-Zebb'nm emriyle kol
damarlar kesildi ve kanlarn yere akmamas iin alt m leen nne srld. Bu srada ez-Zebb'ya :
Eer kannn bir damlas leenin dna derse, bu kann bedeli talep edilir." denildi. Zaten
hkmdarlar, sava hli hari, hkmdarlk makamna hrmeten balar vurularak l-drlmezlerdi.
Nihayet Cezme'nin kollar tkattan kesilip yere dt; bunun zerine ez~Zebb : "Onun kann zayi
etmeyin." dedi Bu szne karlk olarak Cezme de : "Yaknlarnn sahip kmad bir kan, brakn
aksn!" dedi. Cezme'nin bu sz de bir darb- mesel oldu.
Bylece Cezme kan kaybederek ld. Kasr de As'nn telef olduu kabilenin topraklarndan
hareket ederek Hre'de bulunan Amr b. Adiyy'in yanma geldi. Bu srada Amr b. Adiyy ile Amr b.
Abdu'l-Cin'in aras alm bulunuyordu. Kasr, onlarn aralarn bulup dzeltti ve tekrar halkn Amr
b. Adiyy'e itaat etmelerini salad. Sonra Kasr Amr b. Adiyy'e : "Hemen hazrlan, daynn kann
heder edip ortada koyma." dedi; bunun zerine Anrb. Adiyy : "Gkte uan kara kutan daha kuvvetli
iken ben o kadnn hakkndan nasl gelebilirim?" dedi. Anr'n bu sz de darb- mesel hline geldi.
ez-Zebb, khinlerden devletinin akbetini ve kendisinin nasl leceini sormu, onlar da: "Biz senin
lmnn Amrb. Adyy vastasyla olacan gryoruz, ancak lmn yine kendi elinle olacaktr."
diye cevap vermilerdi. Bunun zerine ez-Zebb Anrb. Adiyy'den kendisini korumaa balad ve
bulunduu meclisten ehrin iinde kendine has olan bir kaleye yer altndan tnel kazdrd. Sonra kendi
kendisine : "Anszn basma bir felket gelirse, bu tnelden gider kendi kaleme snrm." dedi. Bu
arada usta bir ressam arp onu Amrb. Adiyy'e gnderdi ve kendisini onlara tantmamasn
tenbihledi. Ayrca ona: "Amrb. Adiyy' in otururken, ayakta iken, gecelik elbisesi giymiken, tebdil-i
kyafet gezerken, silh kuanmken, endamyla, elbisesiyle ve rengiyle muhtelif resimlerini yapp
getirmesini." syledi. Ressam da onun tavsiyelerini tuttu ve Amr b. Adiiy'in muhtelif resimlerini
yapp getirdi. Byle yapmakla ez-Zebb, onun nasl birisi olduunu tanmak ve onu hangi hl ve
kyafette grrse grsn ondan kendisini korumak istemiti.

Bu arada Kasr de bir hile dnp Amrb. Adiyy'e : "Burnumu kes, z brakacak ekilde srtma vur
ve beni ez-Zebb ile babaa brak." dedi; fakat Amrb. Adiyy : "Hayr, asla bunu yapamam" diye
karlk verdi; bunun zerine Kasr ona : "O hlde beni kendi halime brak, zemmedilip yerilmekten
uzak kalasn." dedi ve onun bu sz bir darb- mesel oldu. Sonra Amrb. Adiyy ona: "Sen daha iyi
bilirsin" dedi. Kasr de hemen kendi eliyle burnunu kesti ve srtnda sopa izleri meydana getirdi.
Bundan sonra da kendisine bu hareketleri Amr yapm gibi gsterip oradan kama ss vererek
ayrld ve ez-Zebb'nm yanma geldi. Kasr'in kapda bekledii ez-Zebb'ya bildirilince, ieriye
alnmasn emretti ve huzuruna karld. ez-Zebb onu burnu kesik, srt bereli grnce : "Kasir,
burnunu mutlaka bir ey iin kesmi olacak" dedi. ez-Zebb'nm bu sz bir darb- mesel oldu. Sonra
ez-Zebb ona : "Ey Kasr! Sana ne oldu?" diye sordu. Kasr : "Amr b. Adiyy, days Cezme'ye ihanet
ettiimi, senin yanma gelmesini benim tavsiye edip irin gsterdiimi ve seninle i birlii yapp onun
aleyhine altm ileri srerek beni bu grdn hle soktu. Benim senin yannda bulunmam,
bakalarnn yannda bulunmamdan ona ar geleceini bildiim iin kalkp senin yanma geldim."
diye cevap verdi. ez-Zebb, ona ikramda bulundu ve taltif etti. Bu arada ez-Zebb Kasir'in
tecrbesinden, grlerinden ve devlet idaresine dair olan bilgilerinden bir hayli eyler elde edip
rendi.
Nihayet Kasr. ez-Zebb'nm kendisine iyice snp gvendiini anlaynca, ona : "Benim Irak'ta bir
ok mallarm, ayrca nadide eyalarm ve kymetli kokularm bulunmaktadr. Beni Irak'a gnder ki,
hem oradaki mallarm alp geleyim, hem de sana Irak'tan kymetli eyler getireyim. Bu arada bol
kazan elde etmen iin oradan muhtelif ticaret mallar ile birlikte hkmdarlar iin lzumlu olan bir
takm eyler de getireyim." dedi. Bunun zerine ez-Zebb Kasr'in Irak'a gitmesine msaade etti ve
byk miktarda sermaye vererek tertip ettii bir kervan ile birlikte onu Irak'a gnderdi. Kervan ile
birlikte Irak'a gelen Kasr, gizlice Amr b. Adiyy in yanma gelip durumu kendisine bildirdi ve ona :
"Sen bana Irak'ta mevcut olan nefis kuma, nadide mallar ve dier metal ardan bir eyler hazrla,
onlar gtreyim; belki bu sayede Allah, ez-Zebb'dan intikam almana frsat verir, bylece dmann
ldrm olursun." dedi. Bunun zerine Amr b. Adiyy onun bu isteklerini yerine getirdi ve istedii
btn metalar hazrlad. Bundan sonra Kasr kervanla birlikte bu mallar getirip ez-Zebb'ya sundu,
o da bunlar ok beendi, sevindi ve Kasr'e kar olan itimad bir kat daha artt. Sonra ez-Zebb
birincisinden daha byk bir kervan ve sermaye ile tekrar onu Irak'a gnderdi. Kasr bu ikinci kervan
ile birlikte tekrar Irak'a geldi ve gcnn yettiince kymetli eya ve metadan alabileceklerini Anrb.
Adiyy'den alp ez-Zebb'nm katma dnd. Kasr, nc defa Irak'a geldii zaman Amr. b. Adyy'e
durumu bildirdi ve ona : "Bana, adamlarndan ve askerlerinden en ok gvendiin kiileri topla ve
onlar iin byk uvallar (harar) hazrla - Tarihte ilk defa byk uvallara adam yerletirme taktiini
uygulayan kii Kasr idi -, sonra her bir devenin zerine iki uval iine yerletirdiin adamlar ykle
ve uvallarn balanma yerlerini i ksmdan yap." dedi. Bundan sonra szlerine devam ederek ona :
"Ben, ez-Zebb'nn bulunduu ehre girdiim zaman, onun sktnda kap kurtulmak maksadyla
yaptrd tnelin kapsna geldiimde seni oraya brakr, adamlar da avullardan karrm, bylece
adamlarmz ehir ahalisine barp seslenirler, kendilerine kar koyanlar olursa onlar ldrrler.
Bu arada eer ez-Zebb kalesine snmak iin kamaa niyetlenip tnelden gemek isterse, onu
orada ldrrsn." dedi.
Amr b. Adiyy, Kasr'in bu teklifini kabul edip onun dediklerini yapt. Bylece ez-Zebb'nm
memleketine hareket ettiler. ez-Zebb'nn bulunduu ehre yaklatklarnda, Kasr nceden gidip ezZebb'ya kervann geldiini mjdeledi ve ona getirdii kymetli kumalarn ve dier nadide eyann

okluunu bildirdi; ayrca ondan develere ve zerlerindeki kymetli yklere bakp seyretmesini -rica
etti. Kasr ise gndzleri gizlenir, geceleri yoluna devam ederdi. Bu tatbikat ilk yapan Kasr idi.
Nihayet ez-Zebb, develere bakp seyretti ve zerlerindeki yklerin arlndan ayaklarnn yerlere
batp gmldklerini grd. Bunun zerine : "Develer neden byle ar yryorlar? Yekpare, byk
bir ta m, demir mi tayorlar? Yoksa ykleri souk ve sert bakr mdr? Veya yklerin
ierisindekiler km vaziyette oturmu adamlar mdr?" mealindeki msralar syledi.
Neticede develer ehre girdiler ve ehrin ortasna geldiklerinde htrldlar. Bu srada uvallarn
ierisindeki adamlar frlayp dar ktlar. Kasr, nce Amr b. Adiyy'e tnelin kapsn gsterdi.
uvallardan kan askerler de ehrin ahalisine barp seslendiler ve onlar kltan geirmee
baladlar. Amr b. Adiyy'e gelip tnelin kapsna durdu. Bu esnada tnelden kararak kalesine
snmak isteyen ez-Zebb, tnel kapsnda Amrb. Adiyy'in dikildiini grnce, daha nce ressama
yaptrd resimlerden onu tand; bunun zerine ez-Zebb yzndeki zehiri yalayarak : "Amr'm
eliyle deil, kendi elimle leceim." dedi ve onun bu sz bir darb- mesel oldu. Fakat Amrb. Adiyy
onu klcyla karlayp ldrd.Amr sonra ehirden ald ganimetlerle birlikte tekrar Irak'a geri
dnd.
Cezme'den sonra yerine kz kardeinin olu, yani yeeni Amrb. Adiyy b. Nasrb. Rab'ab. Amrb.
Harisb. Se'd b. Mlikb. Amrb. Nm-reb. Lahm hkmdar oldu. lk defa Arap hkmdarlarndan
Hre'yi bakent yapan kii Amrb. Adiyy idi. lnceye kadar hkmdarlkta kalm ve yz yirmi, dier
bir rivayette yz on sekiz yanda iken lmt. mrnn doksan be yl Mlk't-tavif dneminde,
on drt yl bir ka ay Erderb. Babek dneminde, sekiz yl iki ay da Erder'in olu Sbr
dneminde gemiti. Amrb. Adiyy, tek basma hkm srp savalar yapm ve Erderb. Bbek'in
Fars halknn bana gemesine kadar Ml-k't-tavif'in hi birine boyun ememiti. leride de
zikredeceimiz zere, hkmdarlk Amrb. Adiyy'in evldna gemi ve babadan ouia intikal ederek
onlarn en sonuncusu olan Nu'mnb. el-Mnzir'e, yni Kinde hkmdarlar dnemine kadar devam
etmiti.
Bir rivayete gre, Nasr b. Reb'a'nm ocuklarnn Irak'a gitmelerinin sebebi, yukarda bahsedilen
husus deil, Reb'a'nm grm olduu bir rya idi. Reb'a'nm grd hu rya, Allah izin verirse pek
[154]
yaknda Ha-belilerin durumundan bahsedilirken zikredilecektir.
Mlk't-lavf Dneminde Tasm ve Cech_ Kabileleri
Tasm'm nesep eceresi, Tasni b. Lz b. Ezher b. Sam b. Nh idi." Ce-ds'inki de Cedsb. mirb.
Ezher b. Smb. Nh idi. Hlsa her ikisi de anca ocuklar idiler. Onlar nceleri eski ad Cew olan
Yemme'de otu-turyorlardi. Buras o zamanlar en ucuz, bolluk ve bereketli bir memleketti. Mlk'ttavf dnemindeki hkmdarlar ise Amlk idi ve ok za-hmdi. Gaddarlk ve zulmde ok ileri
gitmiti. Bu arada pek ok irkin hareketleri vard. Ceds kabilesinden Hzeye adndaki bir kadn
kocas boam ve ocuunu elinden almak istemiti. Kadn kocasn hkmdar Amlk'a ikyet edip :
"Ey hkmadr! Bu olan ocuunu dokuz ay karnmda tadm, sonra dourdum, onu iki yl emzirdim,
kemikleri geliip stten ayrlma zaman gelince, onu benden cebren almaa kalkt ve beni hzn ve
keder ierisinde brakmak istedi." dedi. Bu arada kadnn kocas da; "Ey Hkmdar! Ben onun
mehrini tarn olarak dedim, buna karlk ondan bu zavall ocuktan baka bir fayda grmedim. Sen
istediin gibi hkmn ver." dedi. Bunun zerine hkmdar Amlk olan ocuunun kendi
glmanlarnn arasna alnmasn, kadnla kocasnn satlmalarm, kocasna hanmn bedelinin bete

birinin verilmesi, hanmna da kocasnn sat bedelinin onda birinin verilmesini emretti. H-zeyle
onun verdii bu hkm karsnda u mealdeki msralar syledi:
"Aramzda hkm versin diye Tasm'm kardeine geldik, fakat o H-zeyle hakknda zalimce hkm
verdi. Hayatm hakk iin sen adaletle hkmetmedin; ayrca hkm verdiin kii hakknda da bilgi
sahibi deilsin. Ben aile yuvasnda iken pimanlk duymamtm, ama imdi pimanm; ayrca bu
hkm karsnda kocam da piman oldu."
Amlk, Hzeyle'nin bu szlerini iitince, Ceds'ten hi bir bakire kzn bikri kendisi tarafndan izale
edilmedike evlendirilmemesini emretti. Cedslier onun bu davranndan bir takm skntlara ve
zillete maruz kaldlar. Bu kt hareketini Abbd'm kz ve el-Esved'in kz kardei ems'un, yani
Ufeyre'nin evlendii gne kadar devam ettirdi. Ufeyre'yi kocasna teslim etmek zere alp gtrmek
istedikleri zaman kocasndan nce onu Amlk'a gtrp teslim ettiler. Bu esnada Ufeyre'nin yannda
geler de bulunmaktayd. Ufeyre, hkmdar Amlk'in huzuruna girince, bikrini izle etti, sonra yol
verdi. Ufeyre kan revan ierisinde, elbisesi nden ve arkadan yrtlm bir vaziyette, perian, irkin
bir hlde kendi kavminin yanma geldi ve u mealdeki msralar syledi :
"Ceds'ten daha baya ve zelil bir kavim yoktur, hi geline byle yaplr m? Ey kavmim! Mehrini
vermi, hediyelerini getirmi bir hr erkek hi buna raz olur mu?"
Ayrca Ufeyre kavmini tevik edip galeyana getirmek iin u mealdeki msralar da syledi:
"inizde karnca saysnca erkekler varken, gen kzlarnza yaplan bu harekete kar ses
karmamanz size yakr m? Ufeyre kanlar ierisinde aikre halkn arasnda yrmekte ve
kadnlarn eliinde bir erkein zifafna konulmaktadr. Eer biz erkek, sizler de kadn olsaydnz, bu
"kt davran asla kabullenmezdik. erefinizle lnz veya dmannz ldrnz. Haydi sava
ateini byk ve kuru odunlarla kztrnz. Aksi takdirde kabileyi terkedip krlara gidin ve alktan
zayflayp ln. Vatannzdan uzak kalmak byle rezalete katlanmaktan daha iyidir. Zillet ierisinde
yaamaktansa lmek daha hayrldr. Eer siz bu hadiseden sonra da gazaba gelip ki z m ay ac
aksanz, gzlerinize srme ekip kadn olun ki, ayplanmayasmz. Kendinize kadn kokular srn,
nk siz gelin elbiseleri ve neslin remesi iin yaratldnz. Namusunu mdafaa etmeyip de
aramzda erkek gibi bbrlenerek yryenlere yazklar olsun ve onlar bizden rak olsun."
Kabilesi tarafndan sz dinlenen ve kendisine itaat edilen el-Esved, kz kardeinin bu szlerini
iitince kavmine unlar syledi : Ey Ceds topluluu! Bu kavmin insanlar sizin lkenizde sizden
daha erefli ve stn deillerdir, ancak onlar bu stnl bize ve onlara hakim olan hkmdarlar
sebebiyle elde etmilerdir. Eer biz aciz davranmasaydk onun bize stnl olmayacakt. ayet biz
kar koyarsak ondan intikammz alrz. Size vereceim emirlerde bana itaat ediniz, bu size zamann
erefini kazandracaktr.
Ufeyre'nin szlerini iitip gayrete gelen Cedslier, el-Esved'e : Sana itaat ederiz, ama onlarn says
bizden daha oktur." dediler. Bunun zerine el-Esved onlara : "Ben hkmdar iin bir ziyafet
hazrlar, onu ve ailesini bu ziyafete arrm. Onlar kymetli elbiseleri ierisinde salma salma
yrrlerken, biz de kllarmz alp onlar ldrrz. dedi. Ce-disliler : Sylediin gibi yap, sana
itaat ederiz. dediler. Bu durum karnda el-Esved ehrin dnda byk bir ziyafet yemei hazrlad.
Kendisi ve adamlar kllarn ziyafet sofrasnn yaknma gmdkten sonra hkmdar Amlk' ve
adamlarn ziyafete davet ettiler. Hkmdar ve adamlar kymetli elbiseler ierisinde salma salma
geldiler. Nihayet ziyafet sofrasnda yerlerini alp elleriyle yemeklere uzandklar bir srada,
Cedslier kllarn gmdkleri kumdan karp onlar ve hkmdarlarn ldrdler. Sonra avam
snfna saldrp onlar da ldrdler.

Bundan sonra Tasni kabilesinden geri kalanlar, Yemen hkmdar Hassan b. Tbba'm yanma gittiler
ve ondan yardm istediler. Bunun zerine Hassan Yemme'ye hareket etti. Buraya gnlk bir
mesafe kald bir srada ilerinden birisi ona : Benim Yemme adnda Ceds kabilesinde evli bir
kz kardeim vardr. O, gnlk bir mesafeden svariyi rahatlkla grebilir. Geliini kavmine haber
vermesinden korkuyorum. Bunun iin adamlarna emret, her biri bir aa kesip nne koysun ve
kendileri gizlesin. dedi.
Hassan onun tavsiyesine uyarak adamlarna bu ekilde hareket etmelerini emretti, fakat buna ramen
Yemme onlar grd ve Cedslile-re : Dikkat edin! Himyerliler size doru geliyor. dedi.
Cedslier: Ne-ier gryorsun? diye sordular, o da : Aa altnda bir adam gryorum, elindeki
krek kemiinin etini syryor veya ayakkabsn dikiyor. dedi fakat onlar Yemme'ye inanmayp
onu yalanladlar. Hlbuki durum onun syledii gibi idi. Nihayet Hassan sabahleyin erkenden
zerlerine ka-geldi ve onlar imha edip lkelerini tahrip etti. Bu arada Yemme Hassan1 in
huzuruna getirildi ve onun emriyle gzleri oyularak karld. Yem-rne'nin gzlerinde siyah damarlar
gren Hassan ona : Gzlerindeki bu siyah damarlar nedir? diye sordu. Yemme : Bu damarlar
"ismid" adnda kk srme talardr. Ben gzlerime srme ekiyordum. diye cevap verdi.
Rivayete gre, gzlerine ik defa srme eken Yemme'dir. lk ismi Cew olan bu lkeye Hassn'm
emriyle bu kadnn ad verildi, bundan sonra burann ad Yemme olarak kald. irler, bir ok
irlerinde Yem-me'yi konu edinip zikretmilerdir.
Cedsliler, Hassan tarafndan imha edilince Amlk' ldren el-Esved kaarak "Tayy dalar" denilen
iki daa geldi ve buralarda ikamet etmee balad. el-Esved'in buralara gelip yerlemesi ise T
ayllarn buraya geliinden nce olmutu. Tay kabilesi bundan nce, u anda Murd ve Hem-dan
kabilelerine ait olan Yemen'in Curf blgesinde ikamet ediyorlard. Sonbahar sralarnda semiz ve iri
csseli bir deve Tay kabilesinin bulunduu yere gelir, sonra tekrar geri dner, fakat onlar bu devenin
nereden geldiini bilmezlerdi. Nihayet bir defasnda Tavllar, deveyi takip ettiler ve onun peinden
yryerek onunla birlikte Feyd yaknlarnda bulunan Tay dalar adyla bilinen Ece' ve Selm
dalarna geldiler. Tayhlar bu dalardaki hurmalklar ve geni mer'aiar grdler; bu arada el-Esved
b. Afr (dorusu fr)'a rastladlar ve onu ldrdler. Bundan sonra Tay kabilesi bu iki daa
yerletiler ve hl buralarda yaamaktadrlar. Tay kabilesinin lk defa bu dalara gelip yerlemeleri
[155]
byle olmutu.
ESHAB-I KEHF
Eshb- Kehf Mlk't-tavf dneminde yaamt ve devrinde yaadklar hkmdarn ad Dakyus
[156]
(Decius) idi. Ona "Dakyanus" da denirdi. Onlar, Efss (Efes)
adndaki bir Bizans ehrinde
yayorlar, hkmdarlar ise putlara tapyordu. Aslnda Eshb- Kehf, Kur'n- Kerm' de de
zikredildii zere, Allah'a iman etmi gen kiilerdi. Bu hususta Alah (C.c.) : Yoksa sen ,Eshb-
Kelhf ve Rakm'in bizim alacak ayetlerimizden bir ayet olduklarm m sandn? (Kehf, 9)
buyurmutur. "Rakm", Eshb- Kehf'in sndklar maarann kapsnn zerine konan ve onlarn
hllerini anlatan bir kitabedir. Bir rivayette, bu kitabenin onlarn zamannda yaayan baz kimseler
tarafndan yazld ve bu maarann ierisine konulduu sylenir. Bu kitabede Eshb- Kehf'in
isimleri, hangi hkmdarn dneminde yaadklar ve maaraya ne sebeple geldikleri yazlyd.
bn Abbs (R.a.)'m zikrettiine gre, Eshb- Kehf'in says yedi kiiden ibaretti; sekizincileri ise

kpekleriydi. bn Abbs Eshb- Kehf hususunda : Onlar hakknda bilgi sahibi olan nadir kiilerden
birisi de benim demiti.
bn shk da onlarn sekiz kii olduunu ileri sryor. Onun bu szne gre, onlarn dokuzuncusunun
kpekleri olmas gerekir. Aslnda Es-hb~ Kehf Rum asll olup putlara tapyorlard, fakat Allah
(C.c.) onlara hidayet nasip ettii iin iman etmilerdi. Onlar, Hz. s (A.s.)'nm e-riatine gre amel
ediyorlard.
Bazlar ise, onlarn Hz. sa'dan nce yaadklarn, Hz. s'nn onlar kendi kavmine anlattn ve
ge kaldrlmasndan sonra onlarn Allah tarafndan uykularndan uyandrldklarn iddia
etmilerdir, fakat birinci rivayet daha dorudur. Eshb- Kehf in iman etmeleri yle olmutu : Hz.
s'nn havarilerinden birisi onlarn bulunduu ehre gelip buraya girmek istemiti. Kendisine : Bu
ehrin giri kapsnn zerinde bir put var, ona secde etmeyen hibir kimse buraya giremez.
denilmiti. Bunun zerine havr de ehre girmeyip, yaknda bulunan bir hamama gelip almaa
balamt. Hamam sahibi onun hamama gelmesiyle bir uur ve bereket hasl olduunu grm, bu
arada Eshb- Kehfi oluturan genler onu sevip gnl balamlard. Havr ise onlara yer ve gkler
hakknda bilgiler veriyor ve ahiret hayatndan bahsediyordu. Nihayet bu genler tasdik edip ona iman
ettiler. Durum bu iken, bir gn hkmdarn olu yannda bir kadmlla birlikte gelip beraberce hamama
girmi, havari onu bu hareketinden dolay ayplam fakat onlar utandklarndan havariye bir ey
dememilerdi. Daha sonra hkmdarn olu yine yannda bir kadnla birlikte gelip hamama girmek
istemiti. Bu sefer de havari onu ayplam, hatt azarlayp ona ar szler sylemiti, ancak
hkmdarn olu onu dinlemeyip yanndaki kadnla birlikte hamama girmiti. Ne var ki, hamama
girdikten sonra ikisi de lmlerdi. Bu srada hkmdara olu ile yanndaki kadn ldren kiinin
hamamda alan adam olduu sylendi, fakat aranmasna ramen havari bulunamad. Bu defa havari
ile kimlerin arkadalk ettii soruldu; cevap olarak ona iman eden genlerin arkadalk ettikleri
sylendi. Bunun zerine onlar aranmaa baland; fakat kaarak kendi tarlasnda ziraatle megul olan
bir arkadalarnn yanma gelidler ve ona durumlarn anlattlar.
Nihayet arkadalar da onlara katld ve birlikte yollarna devam ettiler. Arkadalarnn kpei de
onlar takip ederek pelerinden geldi. Akam vakti olup hava kararnca bir maaraya snp kendi
kendilerine : Bu gece burada kalalm, sabah olunca ne yapacamz dnrz. dediler. Maaraya
geldiklerinde, kenarnda bir pnarn ve yan banda meyve aalarnn olduunu grdler, bunun
zerine meyvelerden yediler ve pnardan sularn itiler. Nihayet gece karanl bastrnca Allah
(C.c.) onlarn kulaklarn tkayp uyuttu. Ve yerin rutubetinden vcutlar rmesin diye onlara saasola evirmek zere melekler grevlendirdi. Gne doduu zaman onlara da ulayordu.
Hkmdar Dakyanus (Decius) onlarn haberini aldktan sonra adamlaryla birlikte pelerine taklp
izlerini takip etmi ve onlarn maaraya girdiklerini anlamt. Hkmdar, adamlarna maaraya girip
onlar karmalar iin emir verdiyse de, maaraya her girmek isteyen kii korkup geri dnyordu. Bu
srada ilerinden birisi hkmdara : Onlar ele geirdiin zaman ldrmeyecek misin? diye sordu.
Hkmdar : Evet, ldreceim. diye cevap verince : O hlde maarann kapsn duvarla rp
kapat; brak onlar alk ve susuzluktan ieride lsnler. dedi. Hkmdar Dakyanus onun tavsiyesine
uyup maarann azn kapatt. Bylece maarada uzun mddet kaldlar.
Bir gn obann biri koyunlarn otlatrken yamura tutulup : u maarann kapsn ap da
koyunlarm oraya soksam. diye dnm ve maarann kapsn amt. Ertesi gn Allah (C.c.)
maaradakilerin ruh larn iade edip onlar diriltmiti. Nihayet onlar dirilince. aralarndan Yem-lha
adnda birisine gm para verip kendilerine yiyecek almas iin ehre gndermilerdi. Yemlha,

ehrin kapsna geldii zaman yadrganacak baz deiiklikler grp bir dkkana girdi ve sahibine :
u para karlnda bana yiyecek bir eyler verin. dedi. Dkkan sahibi : Bu paralar nereden
buldun? diye sordu. Yemlha : Ben ve arkadalarm dn bu ehirden kmtk. Sabah olunca onlar
beni buraya gnderdiler. diye cevap verdi. Dkkan sahibi : Bu paralar falanca hkmdarn
devrinden kalmadr. dedi ve onu hemen hkmdarn yanma gtrd. Hkmdar salih bir kimseydi,
ona bu paralar nereden bulduunu sordu, o da kendisinin ve arkadalarnn bandan geenleri ona
anlatt. Bunun zerine hkmdar arkadalarnn nerede olduklarn sordu. Yemlha, hkmdara ve
yannda bulunanlara : Benimle birlikte gelin. dedi ve onlar alp maarann kapsna kadar gtrd,
sonra onlara : Msaade ederseniz, nce arkadalarmn yanma ben gireyim; aksi takdirde onlar
seslerinizi iitirler ve hkmdar Dakyanus'un kendilerinin bulunduu yeri renmi sanarak korkuya
kaplrlar. dedi. Yemlha arkadalarnn yanma girdi ve durumu onlara anlatt. Bunun zerine onlar
Allah'a kretmek iin secdeye kapandlar ve Allah'tan kendilerini ldrmesi iin duada bulundular.
Allah (C.c.) da dualarn kabul etti ve Yemlha ile arkadalarnn kulaklarna perde vurup onlar
uyuttu. Sonra hkmdar onlarn yanma girmek istedi, fakat girmek isteyenler korkuya kaplp
giremediler ve geri dndler. Daha sonra namaz klnp ibadet edilmesi iin maarann yannda bir
kilise ina ettiler.
Ikrime bu konuda unlar sylyor :
Allah, Eshb- Kehfi uykularndan uyandrp dirilttii zaman, bata bulunan hkmdar msman bir
kimseydi, ancak bu hkmdarn memleket halk ruh-cesed ve bunlarn diriltilmeleri konusunda
htilfa dmlerdi. Onlardan bir grup : ''Allah (C.c), hair esnasnda sadece ruhu diriltir, cesedi
diriltmez." diye iddia etmi, dier bir grup da : "Allah fen ruhu, hem de cesedi birlikte diriltir."
fikrini ileri srmt. leri srdkleri bu grler Mslman olan hkmdara ar gelmiti. Bunun
zerine hkmdar kaba uhadan elbiseler giyip Allah'a dua etti ve gerein kendisine aklanp
gsterilmesini istedi. Hkmdarn bu dilei zerine Allah (C.c), Eshb- Kehfi sabahn erken
saatinde uykularndan uyarp diriltti. Gnein doduunu gren Eshb- Kehf birbirlerine :
"Eyvah! Bu gece ibadetten mahrum kaldk." dediler ve hemen suya kotular; fakat maarann
yaknnda bulunan pnarn suyunun ekildiini ve aalarn kurumu olduunu grdler, bunun zerine
birbirlerine : "Hayret, bir gecede pnarn suyu ekilmi, aalar kurumu!" diyerek hayretlerini
belirttiler. Bu srada Allah (C.c.) onlara alk hissi verdi, bu yzden onlar : "(Hanginiz giderse) bu
ehre baksn, hangi yiyecek daha temiz {ve lezzetli) ise ondan size bir azk getirsin. Fakat dikkatli
davransn, sakn sizi birisine sezdirmesin." (Kehf, 19) dediler.
Nihaj^et onlardan birisi yiyecek satn almak iin ehre girdiinde, arsnn yollarn tanm, fakat
rastlad kimselerin ehrelerinin deimi olduunu grnce durumu yadrgamt. Bu arada ehirde
iman belirtilerinin hakim olduunu grmt. Yiyecek satn almak iin bir dkkna girdiinde adam
onun verdii gm paralar yadrgam ve onu hkmdara gtrmt. Yolda giderken gen adam,
dkkn sahibine : "Sizin hkmdarnz falan deil mi?" diye sorduunda, o : "Hayr, bizim
hkmdarmz falan kimsedir." dij'e cevap vermiti. Gen onun verdii bu cevaba arp kalmt.
Nihayet gen, hkmdarn huzuruna getirildiinde ona arkadalarn ve durumlarn haber verip
anlatt. Bunun zerine hkmdar halkm toplayp onlara : "Siz, ruh ve cesedin diriltilme-leri
konusunda ihtilfa dmtnz. te Allah (C.c.) size falan hkmdarn devrinden kalan bu adam bir
ayet (delil) olarak gnderdi." dedi. Sonra bu gen onlara : "Benimle gelin, arkadalarmn yanna
gidelim." dedi. Hkmdar ve halk bineklerine atlayp bu genle birlikte maarann bulunduu yere
hareket ettiler. Maarann bulunduu yere geldiklerinde, bu gen, hkmdara : 'Msade ederseniz,

arkadalarmn yanma nce ben gireyim ve sizin geldiinizi onlara haber vereyim, yoksa
hayvanlarnzn trnak seslerini ve sizin konumalarnz duyarlar, hkmdar Dakyanus'un geldiini
sanarak korkuya kaplrlar." dedi. Bunun zerine hkmdar nce onun, arkadalarnn yanna
girmesine msaade etti. eri giren bu gen, arkadalarna durumu anlatt. te onlar maarada ne
kadar kaldklarn bu srada rendiler, sevinlerinden aladlar ve Allah'a yalvarp kendilerini
ldrmesini ve gelenlerden hi birisinin kendilerini grmemesini istediler. Dualar kabul olunan bu
gen kiiler, hemen o anda ldler. Bylece Allah, onlarn kulaklarna perde ekip onlar uykuya
daldrd. Nihayet ieri giren gencin ok geciktiini gren hkmdar ve halk, maarada bulunan bu
genlerin yanma, girdiler. eri girdiklerinde onlarn cesedleriyle karlatlar ve cesedlerde
yadrganacak bir eyin olmadn, fakat ruhsuz olduklarn grdler. Bunun zerine hkmdar
yanndakilere : "te bu size bir ayet ve delildir." dedi. Bu srada hkmdar, bakrdan yaplm az
mhrl bir sanduka grd; onu atnda iinde bir kurun levha bulunduunu, zerinde Eshb-
Kehf'in isirnlerinin yazl olduunu ve canlarn, dinlerini korumak iin hkmdar Dak-yanus'tan
kaarak bu maaraya gelip sndklarn bildiren bir yaz bulunduunu grd. Ayrca bu levhada,
onlarn bu maarada bulunduklarn renen Dakyanus'un maarann azn duvarla rdrp
kapattna ve bu yazy okuyanlarn Eshb- Kehf'in durumunu reneceklerine dair bir yaz
bulunmaktayd.
Hkmdar ve yannda bulunan halk, bu levhadaki yazlar okuyunca hayrete kapldlar ve ldkten
sonra hair gn dirilmenin bir delili olarak bu hadiseyi gsteren Allah'a hamdedip yksek sesle Ona
tebih ettiler.
Dier bir rivayette bu hususta unlar da sylenmektedir : Hkmdar ve yanndakiler, bu genlerin
yanlarna girdiklerinde onlar diri olarak buldular, yzlerinin parlakln koruduunu, renklerinin
solmam olduunu ve elbiselerinin bile rmeden salam kaldn ^rdler. Bu genler,
hkmdara ve yanndakilere Dakyanus'ta ektiklerini anlattlar. Bu durumdan duygulanan hkmdar
kalkp onlarn hepsiyle ayr ayr kucaklam ve onlarla birlikte oturup Allah' tebih edip zikretmiti.
Sonra bu- genler hkmdara : "Allah'a smarladk" dedikten sonra eski yattklar yerlerine geri
dnmlerdi. Hkmdar onlarn her biri iin altndan bir sanduka yaptrmt, fakat o gece ryasnda
onlar grm ve ona : "Biz altndan deil, topraktan yaratldk ve sonunda topraa dneceiz."
demilerdi. Bunun zerine hkmdar onlarn her biri iin tahtadan ayr ayr tabutlar yaptrd. Allah
(C.c), halkn gnlne bir korku salarak onlar halktan korudu. Ayrca bu hkmar maa-nn kapsnda
bir mabed bina etmi -ve Eshb- Kehf adna bir bayram tanzim etmiti.
Eshb- Kehf denilen bu genlerin adlan1 ise yledir : "Maksilmini-yanus, Yemlha, Martus
(Martinyanus), Niruyus, Kastomus (Kostantinos), Dinamos (Diyonisyus), Ritofus, Kalus (Kalius),
Mahsilminiyanus." Burada saylanlar dokuz isimden ibarettir" ve bu husustaki rivayetlerin en
[157]
mkemmelidir. Dorusunu ise Allah bilir. Eshb- Kehf'in kpeklerinin ad ise Ktmr idi.
HZ. YUNUS B. METTA
Mlk't-tavf dnemindeki hadiselerden birisi de Hz. Ynus peygamberdir. Rivayete gre. Hz.
Isb. Meryem ile Hz. Ynus b. Metta hari, hi bir peygamber annesine nisbet edilmemitir. Hz.
Ynus'un annesi Metta idi ve kendisi Musul'a bal Ninova kasabasmdandi. Kavmi putlara tapard.
Allah (C.c.) puta tapmaktan menedip alkoymak ve Allah'n birliine davet etmek zere onlara Hz.
Yus'u peygamber olarak gnderdi. Ynus (A.s.), kavminin arasnda otuz yl kald ve bu mddet

ierisinde onlar tevhide davet etti; fakat bu mddet ierisinde iki kii hari, kavminden baka iman
eden olmad. Neticede kavminin imanndan midini kesen Hz. Ynus onlara beddua etti, bunun
zerine Allah tarafndan kendisine : Kullarma beddua etmekte ne kadar acele ettin! Onlarn yanma
dn ve onlar krk gn tevhid ve dine davet et. denildi. Bu emir zerine Hz. Ynus geri dnd ve
otuz yedi gn onlar tevhide ard; fakat onlardan hi biri yine iman etmedi. Bu sefer Hz. Ynus :
gne kadar size azap gelecektir. Bunun iareti ise benizlerinizin uup solmu olmas olacaktr.
dedi. Gerekten ertesi gn uyandklarnda benizlerinin rengi umutu. Bu durum karsnda
birbirlerine : te Ynus'un bahsettii azap gelip att. Biz onun yalan sylediini hi grmedik. Bir
bakn, eer Ynus aramzda gecelerse azaptan emin olabiliriz, yok aramzdan ekip gitmi ise biliniz
ki azap bizi yakalayacaktr. dediler.
Bu son davetin krknc gecesi gelip atnca, Hz. Ynus azabn geleceini yaknen bildiinden onlarn
arasndan kp gitmiti. Ertesi gn olunca vadedilen azap gelip onlar kuatt. iddetle duman saan
simsiyah ve korkun bir bulut aniden onlarn zerine kagelmiti. Sonra ehri kaplayan buluttan
yaylan dumanlar evlerinin damlarn simsiyah hle getirmiti. Nihayet bu durumu grnce helak
olacaklarn anladlar ve Hz. Ynus'u aramaa baladlar, fakat onu bulamadlar. Bunun zerine Allah
(C.c.) tevbe etmelerini ilhan etti, onlar da tevbe konusunda samimi davranarak yal bir zatn yanma
geldiler ve ona : Bamza gelenleri gryorsun, ne yapmamz tavsiye edersiniz? dediler. Yal zat
: nce Allah'a iman ediniz, sonra tevbe ediniz ve : "Ey dipdiri olan ve hibir eye muhta olmadan
varln devam ettiren, hibir canlnn mevcut olmad zaman da dipdiri olan, lleri dirilten ve
kendisinden baka ilh olmayan, dipdiri olan Rabb'imiz!" diyerek Allah'a yal-varn. dedi. Bundan
sonra bulunduklar ehirden kp geni bir arazi zerinde bulunan yksek bir yere geldiler ve
hayvanlar yavrularndan ayrdktan sonra yksek sesle Allah'a yalvarp sularnn balanmasn
istediler. Bu arada daha nce yapm olduklar zulm ve hakszlklardan pimanlk duyup hak
sahiplerine haklarn iade ettiler; yle ki, binalarnda bulunan bakasna ait bir ta bile skp
sahibine geri verdiler.
Nihayet tevbe etmeleri zerine Alalh onlardan azab kaldrd. Azabn kaldrld gn ise Aure
gnne rastlayan bir aramba gn idi. Bir rivayette de azap 15 evval aramba gn
kaldrlmt. Hz. Ynus kavminden ve onlarn yaadklar ehrin durumundan haber bekliyordu. Bu
srada yanndan geen birisine : Kasaba halk ne yapt? diye sordu. O da : Tevbe ettiler, Allah da
tevbelerini kabul edip azaplarn tehir etti. diye cevap verdi. Bunun zerine Hz. Ynus fkelenerek :
And olsun ki, bir yalanc olarak onlarn arasna dnmeyeceim. dedi. Hz. Ynus'un kavmi hari,
azabn gelip att hibir kavimden Allah azab tehir etmemiti. Bundan sonra Hz. Ynus Rabb'ine
[158]
darlarak (veya Rabb' isi adma fkelenerek) ekp gitti
Ynus (A.s.) hiddetli, aceleci ve
sabrsz bir karektere sahipti,' bu yzden Allah (C.c.) Hz. Peygamber (S.a.)'e Ynus gibi olmamasn
tavsiye etmi ve ..Balk sahibi (Ynus) gibi olma.. (Kalem, 48) buyurmutu.
Hz. Ynus ekip gidince, Allah'n kendisini cezalandramayacan, bir rivayette hapis skntsna
[159]
sokamayacan sanmt
Nihayet ekip giden Hz. Ynus bir gemiye binmi ve gemi halk
iddetli bir frtnaya tutulmutu. Bir rivayette ise Hz. Ynus gemiye bindii zaman gemi hareket edip
yrmemiti. Gemide bulunanlar : Aramzda bulunan bir gnahkr yznden gemi yrmyor.
demilerdi. Bunun zerine Hz. Ynus : Bu benim gnahm yzndendir, beni denize atn. dedi,
fakat onlar kur'aya bavurmadan Ynus (A..)'un isteine uyarak onu denize atmak istemediler. Bu
hususla ilgili olarak bir yette : (Gemidekiler) kur'a ekti. (Ynus) yenilenlerden oldu. (Sfft, 141)

buyurulur. Fakat onlar, kur'a Hz. Ynus'a isabet etmesine ramen onu denize atmadlar. Sonra kur'a
iini defa tekrarladlar, fakat hepsinde de kur'a Hz. Ynus'a isabet etti. Buna ramen yine de onu
denize atmamlard. Bunun zerine Hz. Ynus gecenin karanl altnda kendisini denize
brakvermi, o nda bir balk gelip onu yutmutu. Bu esnada Allah (C.c.) bala valyederek onu
yutmasn, fakat etini paralamamasn ve kemiklerini krmamasn emretti. Bunun zerine balk onu
alp denizdeki kald yere dnd. Hz. Ynus baln deniz dibindeki kald yere gelince bir takn
sesler iitti ve kendi kendine : Bu nedir? diye sylenmee balad. Bu srada baln karnnda
bulunan Ynus (A.s.)'a Allah (C.c.) vahyederek : Bu sesler, denizdeki canl hayvanlarn
tebihleridir. buyurdu. Bunun zerine Hz. Ynus baln karnnda iken tebih etmee balad. Onun
bu tebih seslerini iiten melekler : Ey Rabb'imiz! Issz bir yerden gelen zayf bir ses iitiyoruz.
dediler. Allah (C.c.) onlara : Bu, kulum Ynus'un sesisir. Bana isyan etti, ben de onu denizdeki bir
baln karnnda hapsettim. buyurdu. Bunun zerine melekler : Demek bu ses, her gn Allah, katma
salih amelleri ykselen, salih kul Ynus'un sesi ha! dediler ve onun iin Allah katnda efaati
oldular. Hz. Ynus ise : ..Karanlklar (denizin karanl, gece karanl ve baln karnndaki
karanlk) iinde : "Senden baka ilh yoktur, seni tenzih ederim, ben zlimlerden oldum" diye
seslenip. (Enbiy, 87) Rabb'ine yalvard. Gerekten Hz. Ynus'un daha nceden yapm olduu
salih amelleri vard. Bu sebeple Allah (C.c.) onun hakknda : Eer o, Allah' tebih edenlerden
olmasayd, (insanlarn) yeniden diriltilecek!eri gne (mahere) kadar onun karnnda kalm olacakt.
(Sfft, 143, 144) buyurdu. Salih ameller, sahibini tkezledii zaman ayaa kaldrr ve kurtarr.
Nihayet : Biz onu halsiz, hasta bir vaziyette bo bir yere attk. (Sfft, 145); yani Hz. Ynus yeni
domu ocuk gibi balk tarafndan deniz sahiline atlmt. Ynus (A.s.) baln karnnda krk gn,
bir rivayette yirmi gn, dier bir rivayette gn, baka bir rivayette ise yedi gn kalmtr.
Dorusunu ise Allah bilir.
Sonra Allah (C.c), Hz. Ynus'un yannda bir kabak bitkisi yaratt, bundan damlayan stle
besleniyordu. Bir rivaj'ete gre ise, Allah emrine yabani bir da keisi vermiti. Bu kei, eski
kuvvetini kazanp yryebilecek gce gelinceye kadar, sabah akam onu emzirirdi. Nihayet bir gn
kabak bitkisinin yanma gelip onun kurumu olduunu grnce, zlp alamaa balad, bunun
zerine Allah (C.c.) onu azarlad ve ona : Helak olmasn istediin yz binden ziyade insana
zlmyorsun da, bir kabak bitkisinin kurumasna zlp alyorsun. buyurdu.
Bundan sonra Allah (C.c.) kavminin yanma gitmesini ve Allah'n onlarn tevbelerini kabul ettiini
bildirmesini emretti, o da kavminin yanma gitmek zere yola kt. Giderken bir obana rastlad,
ondan Ynus'un kavminin durumunu sordu- oban ona kavminin durumunun iyi olduunu ve
peygamberleri Ynus'un dnn beklediklerini syledi, bunun zerine Hz. Ynus obana : Git,
onlara Ynus ile karlatn syle. dedi. oban : Bir ahit gstermeden ben bunu kavmine
syleyemem. dedi. Bu durum karsnda Hz. Ynus ona srden bir keiyi, bulunduklan yeri ve bir
aac ahid gsterdi ve : Bunlarn hepsi senin Ynus ile karlatna ahitlik edecektir. dedi,
bunun zerine oban Ynus'un kavmine gidip kendisinin Ynus'u grdn haber verdi, fakat onlar
obann szne inanmadlar ve ona ktlk yapmaa yeltendiler. Bu vaziyet karsnda oban onlara :
Acele etmeyin, sabah bekleyin. dedi. Sabah olunca oban onlar yanma alp Ynus ile karlat
yere geldi ve bu yerden, keiden ve aatan kendisinin doruluuna dair konuup ahitlik yapmalarn
istedi. Hulsa bunlarn de dile gelip onun lehinde ahitlik ettiler. Bu srada ise Hz. Ynus orada
bir yere gizlenmi pusuda bekliyordu. Kei ahitlik ederken dile gelip onlara : Eer Allah'n
peygamberi Ynus'u grmek istiyorsanz, o urada bulunmaktadr. dedi; bunun zerine tarif edilen

yere gelip Ynus'u buldular, onu grnce ellerine ayaklarna kapanp ptler, sonra onu alp
ehirlerine gtrdler.. Bundan sonra Hz. Ynus ailesi ile ocuklarnn yannda krk gn kald, sonra
onlarn yanndan ayrlp ehir dnda bir yerde ibadete ekildi. Bu srada kavminin banda bulunan
hkmdar da idareyi obana teslim ederek Hz. Ynus ile birlikte kendisini ibadete verdi ve onun
arkada oldu. Bundan sonra halk krk yl oban idare etti. Ancak daha sonra Hz. Ynus tekrar
kavminin arama geri dnd.
bn Abbs ve ehri). Haveb Sfft sresindeki bir ayeti delil gstererek Hz. Ynus'un baln
karnndan dar atldktan sonra peygamber olduunu sylyorlar. Bu ayette : Biz onu hasta br
hlde aasz, bo bir yere (sahile) attk. Onun zerine (glge yapmas iin) kabak trnden bir aa
bitirdik. Onu, yz bin, ya da daha fazla insana peygamber olarak gnderdik. (Sfft, 145-147)
buyurulur.
Ayrca ehrb. Haveb unlar sylyor:
Cebrail (A.s.), Hz. Ynus'a gelip ona : "Ninova ahlisine git; onlar azapla korkut, zira azap gelip
onlara atmtr." dedi. Bunun zerine Hz. Ynus : "yle ise hemen bir binek bulaym ve hareket
edeyim." dedi. Cebrail (A.s.) : "Bununla oyalanacak kadar zaman yok, durum ok acildir." dedi. Bu
defa Hz. Ynus : "yle ise kendime bir ayakkab arayp bulaym." dedi. Cecril (A.s.) : "Durum
bundan da cildir." dedi; bunun zerine Hz. Ynus fkelendi ve gidip bir gemiye bindi, fakat o
gemiye binince gemi hareket etmeyip durdu. Bu durum karsnda gemidekiler kur'a ektiler, fakat
kur'a Hz. Ynus'a isabet etti. Hz. Ynus denize atld zaman bir balk geldi ve Allah tarafndan :
"Biz Ynus'u senin iin bir rzik klmadk, biz seni ancak onu korumak iin gnderdik." diye bir nida
geldi; bunun zerine balk onu yuttu ve oradan ayrlp Ynus ile birlikte Ubulle'ye geldi. Sonra balk
[160]
buradan ayrlp onunla Dicle'ye geldi ve Ynus (A.s.)'u Ninova'ya brakt.
MLK'T-TAVF DNEMNDE MEYDANA GELEN HADSELER
Bu dnemde meydana gelen hadiselerden birisi Allah tarafndan Antakya ehrine gnderilen eli
hadisesidir. Bu eliler s (A.s.)'nm ha-vrilerindendi ve ilk nce bunlardan ikisi gnderilmiti.
Antakya'ya gnderilen bu iki eli havarinin isimleri hakknda farkl grler ileri srlmtr. Bu iki
eli Antakya'ya geldiklerinde ehrin yaknnda koyun otlatan Habbu'n-Neccr adndaki yal bir zatla
karlatlar ve ona selm verdiler. Habbu'n-Neccr onlara : Siz kimsiniz? diye sordu, onlar :
Biz s (A.s.)'nin elileriyiz, sizi Allah'a ibadete davet etmek zere buraya geldik. diye cevap
verdiler. Bunun zerine Habbu'n-Neccr : Pek l, sa'nn elileri olduunuza dair bir mucize ve
deliliniz var m? diye sordu. Onlar : Evet vardr; biz Allah'n izniyle hastalar ifaya kavuturur,
anadan doma krl ve abralk (ala tenlilik) hastaln iyiletiriniz. diye cevap verdiler. Bunun
zerine. Habbu'n-Neccr onlara : Benim yllardr hasta olan bir olum var. dedi ve onlar alp
evine getirdi. Onlar, hasta ocua ellerini srer srmez ocuk iyileip ayaa kalkt ve bu haber ksa
zamanda ehrin her tarafna yayld. Allah (C.c.) bu iki havari vastasyla pek ok hastalara ifa
vermiti. Antakya halknn Antihos fAnti-ochos) adnda putlara tapan bir hkmdarlar vard. Bu iki
havarinin haberini alan bu hkmdar onlar yanma arp : Siz kimsiniz? diye sordu, onlar da :
Biz sa'nn elileriyiz, seni ve halkn Allah'a kullua davet etmek iin geldik. diye cevap verdiler.
Bunun zerine hkmde,/ onlara : Sylediklerinizin doruluunu ispat eden bir delil ve mucizeniz
var m? diye sordu. Onlar : Evet vardr; biz, Allah'n izniyle anadan doma kr ve abraly
iyiletirir, hastalar ifaya kavutururuz. dediler. Bundan sonra hkmdar onlara : imdilik kalkn

gidin, siziu hakknzda gerekeni dnrz. dedi. Hkmdarn huzurundan karken halk onlar taa
tutmutu.
Dier bir rivayette bu husus yle anlatlr :
Antakya'ya gelen bu iki havari bir mddet ehirde kalmlar ve hkmdarla grmemilerdi. Bir
gn hkmdar dar ktnda onlarn tekbir getirip Allah' zikrettiklerini iitti. Bu hareketlerine
fkelenen hkmdar onlar hapse attrd ve her birine yzer sopa vurdurdu. Bu iki havari yalanlanp
dvlnce, Hz. s onlara yardmc olmas iin havarilerin reisi em'n'u gnderdi. Kendini belli
etmeden ehre giren em'n, hkmdarn yaknlaryla dostluk kurdu. ok gemeden hkmdarn
yaknlar onun huzurunda em'n'dan sz etmee baladlar. Bunun zerine hkmdar onu yanma
getirtti ve sohbetinden ok memnun kald, ona yaknlk duyup ikramda bulundu. Bir gn em'n
hkmdara : Ey hkmdar! Sizi kendi dinlerine davet eden iki kiiyi hapsettirip dayak attrdnz
iittim. Bu kiilerle hi konuup sylediklerini duydunuz mu? dedi. Hkmdar : Ar derecede
fkelenmem buna mani oldu. diye cevap verdi. Bunun zerine em'n : Eer hkmdar uygun
grrse, onlar hapisten karp getirelim ve onlarn szlerini bir dinleyelim. dedi. Nihayet
hkmdar onlar arp getirtti ve em'n onlara : Sizi buraya kim gnderdi? diye sordu. Onlar :
Her eyi yaratan ve orta olmayan Allah (C.c.) gnderdi. diye cevap verdiler. Bunun zerine
em'n : Gayet ksa olarak Allah' bize tantn. dedi, onlar da : Allah dilediini yapar, dilediine
hkmeder. diyerek Allah' tanttlar. Bu defa em'n : Peki, mucize ve deliliniz nedir? diye sordu.
Onlar : Neyi arzu edip istiyorsanz, onu delil ve mucize olarak gsteririz. diye cevap verdiler.
Bunun zerine hkmdarn emriyle gzleri grmeyen ve gz ukurlar kapal olan bir gen getirildi.
Bu iki havari srekli surette Allah'a yalvardlar ve neticede gencin gz ukurlar yarld. Bunun
zerine havariler fndk byklnde iki amur paras alp onun gz bebei ksmna yerletirdiler;
bu amur paralar hemen gz bebeine dnt ve gen grmee balad. Bu durum karsnda
hayrete den hkmdar onlara : "Eer kendisine ibadet edip taptnz Allah ly diriltirse, biz o
zaman O'na iman eder, sizi tasdik ederiz." dedi. Havariler de hkmdara : "Bizim ilhmzn her eye
gc yeter." diye cevap verdiler. Bunun zerine hkmdar : "Bakn, burada yedi gn nce lm,
fakat babas burada olmad iin henz defnedilmemi olan bir l var." dedi. Kokumaa balam
olan bu l onlarn nne getirildi. Bu iki havari aktan, em'n da iinden dua etti. Duay mteakip
l canlanp ayaa kalkt ve kavmine : "Ben mrik olarak ldm ve.cehennem vadilerine atldm.
erisinde bulunduunuz durumdan sizi uyarp sakndryorum." dedi, sonra gzlerine devam ederek :
"Gklerin kaps ald ve ben gzel yzl bir gencin u kiiye efaat ettiini grdm." dedi.
Bunun zerine hkmdar : "Kim bu kii?" diye sordu. Dirileri adam em'n'u gstererek : "Birisi
bu, (dier iki havariyi gsterip) ikisi de u kiiler." dedi. Bu durum karsnda hkmdar arp kald
ve em'n bu esnada hkmdar kendi dinine davet etti. Hkmdar ve kavminden bir ksm
Sem'n'un davetini kabul edip iman etti, dier bir ksm ise kfre saplanp kald ve iman etmedi.
Dier bir rivayete gre ise, hkmdar da iman etmemi ve kavmiyle birlikte bu havariyi ldrmeyi
kararlatrmlard. Bu srada ehrin giri kapsnda bulunan Habbu'n-Neccr, onlarn bu havari
elileri ldrme karar aldklarn duyar duymaz koarak onlarn yanma geldi ve tler verip onlar
Allah'a itaate ve bu elilerin davetine icabet etmee ard. Bu husus, Kur'n- Kerm'deki : Biz
onlara iki eli gnderdik, fakat onlar yalanladlar. Biz de (elileri) nc bir (eli) ile
destekledik. (Ysn, 14) mealindeki ayet ile devamndaki ayetlerde aklanmaktadr. Bu ayette bahsi
geen nc eli ise em'n'dur. Yine bu ayette, elileri gnderenin Hz. s olmasna ramen, Allah
(C.c.)'m Biz gnderdik. diyerek gnderme iini kendisine isbet etmesi, Hz. s'nn onlar Allah'n

izniyle gndermi olmasndan ileri gelmektedir.

Antakya ahalisi bu havarileri yalanlaynca, Allah da onlardan yamuru kesti. Bunun zerine Antakya
halk bu eli havarilere : Dorusu biz sisin yznzden uursuzlua uraddk. Eer bu sznzden
vaz gemezseniz sizi mutlaka talarz (veya ldrrz) ve bizden size ac bir azap dokunur. (Ysn,
18) dediler.
Habbu'n-Neccr, m'mi bir kiiydi, fakat imann gizli tutuyordu. Gnlk kazancnn yarsn
ailesine ayrr, dier yarsn ise tasadduk ederdi. Bu esnada kavminin yanma gelip onlara : ..Ey
kavmin, elilere uyun! (Ysn, 20) dedi. Kavmi ise ona : Yoksa sen bizim ilhmza kar kyor,
onlarn ilhna m inanyorsun? dedi. Bunun zerine O : Ben niin beni yaratana ibadet etmeyeyim?
Oysa siz hep O'na dndrleceksiniz, (Ysn, 22) dedi. Habbu'n-Neccr bu szn syler sylemez
onu ldrdler. Onlar onu ld re dursun, Allah ona cennetini ltfedip verdi ve : Ona : "Cennete
gir" denilince : "Rabb'imn beni baladn ve beni arlananlardan kldn kavmim ah bir
bilseydi!" dedi. (Ysn, 26, 27). Bundan sonra Allah (C.c) onlarn zerine bir sayha (korkun ses)
[161]
gnderdi ve bu sayha ile onlar helak oldular.
emsn (Samson)
Mlk't-tavif dneminde meydana gelen hadislerden biri de emsn hadisesi idi. emsn bir Rum
kasabasmdand ve iman etmi bir kiiydi. Bulunduu kasabann ahalisi ise putperestti. Kendisi ehre
bir ka millik bir mesafede kalyordu. Kasabasnn putperest halkna kar yannda bulundurduu bir
devenin ene kemiiyle kar kor ve onlarla savard, Susad zaman ise iinde tatl su bulunan bir
ta yarlr ve suyunu buradan ierdi. Kendisine Allah tavafndan yle bir kuvvet ve g verilmiti ki,
zincir ve benzeri eylerle onu balayp zapt etmek imknszd. O, bu g ve kuvvetiyle onlarla
savayor, ald ganimet mallaryla geimini temin ediyor, fakat onlar bir trl emsn ile baa
kamyor-lard. Nihayet bir gn emsn'un hanmna kocasn balayp kendilerine teslim etmesi iin
ona ykl bir mkfat vermeyi kararlatrdlar. emsn'un hanm onlarn bu teklifini kabul etti. Onlar
da kendisine onu balamas iin salam bir ip verdiler. Neticede kadn kocas emsn'u uyumas iin
yalnz brakt ve uyuduktan sonra gelip kollarm bu iple balad. emsn uyannca kollaryla ipi ekip
kopard. Bunun zerine kars onlara haber gnderip durumu kendilerine bildirdi. Bu defa kocasn
balamas iin ona demirden yaplm bir ba gnderdiler. emsn uykuda iken kars onun ellerini
bu bala boynuna balad, fakat emsn uykudan uyanp kollarn ekmesiyle bu ba kopup
boynundan ve ellerinden yere dt. Nihayet emsn her iki durumda da karsna : Seni bu ekilde
hareket etmee sevk eden sebep nedir? diye sordu Kars: Senin g ve kuvvetini denemek istedim;
dnyada g ve kuvvet bakmndan senin bir benzerini grmedim. diye^cevap verdi ve arkasndan :
Seni yer yznde malp edecek bir ey var m? diye sordu. Bunu zerine emsn : Evet, var
diye cevap verdi. Karsnn. srarla bunun ne olduunu sormas zerine de : Beni samdan baka
hi bir kuvvet zapt edemez. diyerek bu srr aklad. Bu defa kars, uyuduu zaman - salar uzun
olduun iin -ellerini kendi salaryla balad ve haber gnderdi, gelip emsn'u yakaladlar,
burnunu ve kulaklarn kesip gzlerini oydular, sonra halka tehir ettiler. Bu srada onu seyretmekiin hkmdar da oraya gelmiti. inde yaadklar ehir ise stunlar zerine kurulmutu. emsn
kendisini bu hle sokan putperest halka musallat olmas iin Allah'a duada bulundu, bunun zerine
Allah tarafndan kendisine, stunlar zerinde duran ehrin iki direini tutup ekmesi emredildi. Bu
arada Allah tarafndan oyulan gzleri ve kesilen organlar kendisine iade edildi. Nihayet emsn'un

bu iki direi ekmesiyle zerinde bulunan hkmdar ve halkla birlikte ehir kt ve hepsi ehrin
[162]
[163]
ykntlar arasnda kalp helak oklular
emsn da Mlk't-tavif dneminde yaamt.
Cercs
Mlk't-tavif dnemindeki hadiselerden birisi de Cercs hadisesi idi. Rivayet edildiine gre,
Musul'da "Dzne" adnda bir hkmdar bulunuyordu ve kendisi cebbar, zalim br kiiydi. Cercs ise
Filistin halkndan olup salih bir kimseydi ve kendisi gibi salih kimseler olan arkadalar ile birlikte
imann gizli tutuyordu. Cercs ve arkadalar son havarilere yetimi ve onlardan t ve bilgi
almlard. Cercs ticaretle megul olan bir kimseydi ve bu vesileyle pek ok servet kazanmt.
Kazancnn byk bir miktarn fakirlere tasadduk ederdi. yle ki servetini tasadduk ederek bitirdii
ve kendisinin fakir hle dt olurdu. Sonra tekrar ticarete dner, servetinin aynsn kazanr ve
tasadduka devam ederdi. Eer sadaka vermenin haz ve zevki olmasayd, Cercs'in katnda fakirlik
zenginlikten daha sevimli idi.
m (Suriye) blgesinde dininden dolay eziyete maruz kalmaktan korkan Cercs, Musul hkmdarna
sunmak zere yanma br hayli hediyeler alp Musul'a gitti. Maksad Musul hkmdarna bu hediyeleri
sunarak onun himayesine snmak ve dier hkmdarlarnn nfuzlar altna dmekten kurtulmakt.
Cercs Musul hkmdarnn yanna geldii zaman, hkmdar kavminin ileri gelen byklerini
toplayp byk bir ate yaktrm, trl ikenceler uygulamak iin gerekli hazrl yapm ve "Eflon"
adndaki putunu getirtip meydana diktirmi bulunuyordu. Bu puta secde etmeyenleri eitli
ikencelere tabi tuttuktan sonra atee atyordu.
Cercs, hkmdarn bu yaptklarn grnce dehete kapld ve onunla mcadele etmeyi dnd.
Ayrca hkmdara sunmak zere getirmi olduu mal ve hediyeleri kendi din ve milletinden olan
halka datt, sonra fkeli br ekilde hkmdarn yanma gelip ona : Bil ki, sen bir kul ve klesin;
kendin iin bir eye sahip olmadn gibi bakas iin de her hangi bir eye malik deilsin. Senin
fevkmda seni yaratan ve sana rzkn veren bir Rabb vardr. dedi ve Allah'n bykln dile
getiren bir takm szler syledi, sonra hkmdarn putunu yerip tahkir etti. Bunun zerine hkmdar
ona, kim olduunu ve nereden geldiini sordu. Cercs : Ben Allah'n bir kuluyum ve onun yaratm
olduu bir cariye (kadn) nin oluyum. Topraktan yaratldm ve tekrar topraa dneceim. diye
cevap verdi. Bunun zerine hkmdar onu kendi putuna tapmaa davet etti ve : Eer senin Rabb'm
sylediin gibi hkmdarlarn hkmdar olsayd, evremde toplanan kavmimin hkmdarlarnn
zerinde benim eserimi grdn gibi, senin zerinde de Rabb'inin eserinin gzkmesi gerekirdi.
dedi. Cercs, Allah' takdis edip eserlerini tazimle anmak suretiyle ona karlk verdikten sonra :
itmeyen, grmeyen ve lemlerin Rabb'inden sizi mstani klmaa kadir olmayan Eflon'a m
taparsn, yoksa yer ve gkleri emriyle ayakta tutan Allah'a m taparsn? Hem sen kavminin by
olan ve senin himaye ve yardmnla bu makama gelen Ta-raklina'y, nceleri yiyip ien, sonra
Allah'n yardm ve himayesiyle stn makamlara ykselip insan-meek seviyesine kadar ycelmi
olan Hz. lys ile nasl kyaslayabilirsin? Yine kavminin dier bir by olan ve bu makama senin
himaye ve yardmnla ulaan Mihlits', Allah'n yardm ve himayesiyle lemlere stn kld Hz.
s ile nasl kyaslalaya-hilirsin? dedi ve Allah (C.c.) tarafndan Hz. s'ya verilen mucizeleri ve
[164]
ona tahsis edilen keramet ve stnlkleri anlatt
Bunun zerine hkmdar, Cercs'e : >en bize bilmediimiz eyleri anlattn. dedi ve onu putuna

secde edip tapmakla ikenceye raz olmas arasnda serbest brakt. Bu durum karsnda Cercs,
Allah'n kudret ve azametini gsteren bir takm eyleri saydktan sonra : Eer u gk kubbeyi
ykseltip bolukta tutan senin bu putun ise, iddianda haklsn ve sznde dorusun; ayet byle
deilse - ki deildir - sus ve defol ey mel'un adam! dedi.
Hkmdar, Cercs'in bu szlerini duyunca onun hapse atlmasn, et ve damarlar kopup
paralanncaya kadar vcudunun demir taraklarla taranmasn emretti. Bu arada daha ok ikence
yapmak iin onun vcuduna sirke ve hardal da srlmt. Bunca ikenceye ramen Cercs yine de
lmemiti. Hkmdar, bu ikence trlerinin onu ldrmediini grnce, bu defa alt tane demir ivi
getirilmesini emretti. Bu iviler ate gibi krpkrmz oluncaya kadar atete kzdrldktan sonra
bana batrhp sokuldu ve neticede beyni akt. Fakat Allah onu korudu ve ldrmedi. Hkmdar, bu
ikencenin de onu ldrmediini grnce, bakrdan yaplm havuz eklinde byk bir kazan
getirilmesini emretti. Bu kazan ate gibi kpkrmz bir hle gelinceye kadar atele kzdrld, sonra
Cercs iine konulup kapa kapatld ve kazan souyuncaya kadar bu hlde brakld. Bu defa da
Cercs'in lmediini gren hkmdar onu yanma ard ve : Sen bu ikencelerden ac ve zdrap
duymuyor musun? dedi. Cercs : Rabb'im senin ikencelerinin acsn benden uzaklatrp sana
kar bir hccet olsun diye bana sabr ve tahamml gc veriyor. diye cevap verdi.
Bu durum karsnda hkmdar bana bir felketin geleceini anlad, kendi hayatndan ye devletinin
zevalinden korkmaa balad ve Cercs'i mebbed olarak hapsetmeyi -kararlatrd. Fakat kavminden
bir grup kimse hkmdara : Eer sen onu serbest olarak zindana brakrsan, orada bulunan insanlarla
konuur ve onlar aleyhine evirebilir. Bunun iin ona bakalaryla konumasn engelleyecek bir
ikence uygulanmas gerekir. dediler. Bunun zerine hkmdar, hapishaneye atldktan sonra onun
yz st yatrlp kollarnn ve ayaklarnn drt demir kaza balanmasn, on sekiz kiinin
tayabildii bir mermer stunun getirilip srtna konulmasn emretti. Hkmdarn emri zerine
mermer stun srtna konuldu ve gnn mermer tan altnda geirdi. Gece vakti olunca Alah (C.c.)
onun yanma bir melek gnderdi, bylece Cercs melekler tarafndan ilk defa desteklenmi ve ilk
vahi}' kendisine gelmi oluyordu. Nihayet gelen melek, mermer stunu srtndan att, bal olan
kollarn ve ayaklarn kazklardan zd, yedirip iirdikten sonra mjde verip teselli etti. Sabah
vakti olunca zindandan kard ve ona ; Haydi dmannn yanna git ve onunla mcadele et! dedi.
Sonra Allah'n ona : Ben. onu yedi yl bu hkmdarla imtihan edeceim. Bu mddet ierisinde drt
defa kence yapp onu ldrecek ve her defasnda ruhunu kendisine iade edeceim, ancak drdnc
ldrnde ruhunu kabul edip mkfatn bol bol vereceim. vahyini iletti.
Hkmdar farknda olmadan Cercs gelip ba ucuna dikildi ve onu Allah'a imana davet etti. Bu durum
karsnda irkilen hkmdar ona : Sen Cercs misin? diye sordu. Cercs : Evet, ben Cercs'im
diye cevap verdi. Bunun zerine hkmdar : Seni zindandan kim kard? de-ye sordu. Cercs :
Gc ve saltanat senin g ve saltanatndan daha stn olan Rabb'im kard. diye cevap verdi.
Cercs'in bu szlerine son derece fkelenen hkmdar her trl ikencenin uygulanmasn istedi.
Bunun zerine iki kalas arasna koyup uzattlar, sonra bann zerine bir kl yerletirdiler, bundan
sonra onu bandan itibaren iki paraya ayrdlar. Daha sonra bu iki paray paralara ayrdlar ve
hkmdarn kuyu dibinde besledii et yemee dkn olan yedi arslan arama bu paralar
braktlar. Arslanlar cesedinin paralarn grnce balarn nlerine eip peneleri zerine dikilip
kaldlar ve ayaklarnn altnda bulunan cesedin paralarna dokunmadlar. Bylece Cercs'in o gn
l olarak arslanlann ayaklar arasnda geti. Bu, onun tatm oldu ilk lm idi. Gece vakti olunca
Allah (C.c.) cesedinin paralarn bir araya getirip cesed haline soktu ve ruhunu iade edip onu

kuyunun dibinden dar kard. Ertesi gn sabah olunca, Cercs anszn yanlarna kageldi; bu
srada onlar Cercs'in ldn sanarak sevin iinde bayram yapyorlard. Cercs'in yanlarna
doru gelmekte olduunu gren halk : u adama bakn, ne kadar da Cercs'e benziyor. dediler. Bu
srada onu gren hkmdar : Bu adam Cercs'in ta kendisidir. diye seslendi. Onlarn yanma gelen
Cercs ise : Evet, ben gerekten Cercs'im. Siz ne kt bir kavimsiniz ki, organlarm kesip cesedimi
paralayp beni ldrdnz. Allah (C.c.) ruhumu bana tekrar geri verdi. Haydi, kudretini size
gsteren byk Rabb'e iman edin! dedi. Bunun zerine birbirlerine : Bu bir sihirbazdr, ellerinizi
ve gzlerinizi byledi. dediler. Bundan sonra, lkelerinde bulunan sihirbazlar topladlar.
Sihirbazlar bir araya gelince hkmdar aralarndaki en byk sihirbaza : zntm giderip beni
teselli edecek en byk sihrini gster. dedi. Bunun zerine byk sihirbaz yanma bir kz
getirilmesini istedi ve getirilen kzn kulaklarna fledi; fler flemez tek kz iki kz oldu. Yine
ayn sihirbaz bir miktar tohum getirilmesini istedi ve getirilen tohumlar yere ekti. Tohumlar yerden
ekin olarak kp byd, sonra onlar] biti ve harman yapp savurduktan sonra danelerini ayrd.
Bundan sonra daneleri tp un haline getirdi ve ekmek yapp yemee balad. Bunlarn hepsi bir
saat gibi ksa bir zaman ierisinde olup bitti. Bunun zerine hkmdar sihirbaza : Cercs'i bir kpek
ekline sokabilir misin? diye sordu. Sihirbaz, bir bardak su istedi, getirilen suyun ierisine fledi ve
bu suyun Cercs'e iirilmesini syledi. Bunun zerine hkmda Cercs'e : Bu suyu i. diye emretti.
Cercs de suyu son damlasna kadar iti. Bu srada sihirbaz Cercs'e : Kendini nasl buluyorsun?
diye sordu. Cercs ise : yilikten baka bir ey hissetmiyorum. ok susamtm, Allah bana ltfedip
bu suyu verdi ve susuzluumu giderdim. diye cevap verdi. Bunun zerine sihirbaz hkmdara :
Eer sen, kendin gibi biriyle urasaydm onu yenerdin, fakat sen gklerin ve yerin tek hakimi ve
mliki olan biriyle kar karya gelmi bulunuyorsun. dedi.
Bu srada Cercs'in acaip eyler gsterdiini duyan zavall bir kadn m blgesinden kalkp onun
yanma geldi. Cercs bu srada hkmdar tarafndan idnetli bir ikenceye uratlmt. Gelen kadn
Cercs'e : Benim bir kzden baka hibir malm yok, tarlam onunla srer, geimimi bu sayede
temin ederdim. imdi kzm ld. Merhamet ve yardmn mit ederek senin katma geldim; Allah'a
dua et de benim bu kzm diriltsin. dedi. Bunun zerine Cercs onun eline bir denek verdi ve :
kznn yanma git, bu denekle ona vur, sonra : "Ey kz, Allah'n izniyle diril!" diye seslen.
dedi. Kadn denei alp kznn ld yere geldi, fakat len kznden geriye sadece iki boynuzu
ile kuyruunun' kllarnn kaldn grd. Bunlar bir araya topladktan sonra elindeki denei
bunlara vurdu ve Cercs'in sylemesini tavsiye ettii szleri syledi. kz hemen dirilip ayaa kalkt.
Bu arada kzn dirildii haberi hkmdar ve ahaliye ulat.
Sihirbaz, hkmdara sylemek istediklerini syledikten sonra, hkmdarn adamlarndan, makam
itibariyle kendisinden sonra gelen birisi ayaa kalkp : Beni dinleyiniz! dedi, Evet, seni
dinliyoruz. diyerek karlk verdiler. Bunun zerine : Bu adamn (Cercs'in) yaptklarn hep sihre
hamlettiniz. O, ne ldrlebiiyor ve ne de ikenceden ac duyuyor. Siz, hi hayatnzda kendisinden
lm bertaraf edip uzaklatran veya ly dirilten bir sihirbaz grdnz m? dedi ve onun len
bir kz diriltmesi hadisesini anlatt. Bunun zerine hkmdar ve adanlan ona : Senin bu szlerin
onun lflarna kulak verip kabul etmi bir kimsenin szlerini andryor. dediler. O da : Evet, ben
onun doru yolda olduuna inandm ve Allah' ahid tutuyorum ki, ben sizin taptnz putlardan
beriyim. dedi. Bu durum karsnda hkmdar ve adamlar ayaa kalkp hanerlerle onun zerine
yrdler, hanerle dilini kestiler ve adam ok gemeden ld. Hkmdar ve adamlar onun iman
ettiini halktan sakladlar ve onun syleyeceklerini sylemeden, anszn veba hastalndan ldn

syleyip yaydlar, fakat Cercs durumun i yzn halka aklad ve ldrlen kiinin szlerini
onlara aktard. Bunun zerine halktan drt bin kii onun arkasndan iman ettiler, fakat hkmdar iman
eden bu drt bin kiiyi eitli ikencelerle ldrp hepsini yok etti.
Bu arada hkmdarn ileri gelen en byk adamlarndan Mihalits, Cercs'e : Ey Cercs! Sen
Rabb'min insanlar yoktan var ettiini ve tekrar onlar iade edip dirilteceini iddia ediyorsun. imdi
ben senden bir ey isteyeceim; eer Rabb'in bunu yaparsa, Rabb'ine iman edip seni tasdik edeceim
ve kavmimden seni koruyacan. Bak, grdn gibi u anda altmzda on drt tane taht, nmzde
bir masa, zerinde ise tabaklarla kadehlerimiz vardr. Bunlarn her biri ise muhtelif kuru aalardan
yaplmtr. imdi sen Rabb'ine dua et de bunlar ilk yaratt gibi tabi hllerine getirip
yeillendirsin ve her biri renk, yaprak, iek ve meyve-leriyle birbirlerinden ayrt edilip
tannabilsin. dedi. Bunun zerine Cercs : Sen, kendin iin olduu kadar benim iin de ok zor ve
g bir ey istedin; fakat bunlar Allah iin ok kolay eylerdir. dedi ve Allah'a dua etmee balad.
Daha onlar yerlerinden ayrlmadan btn bunlar birden yeillenip kk salmaa, dallanp
budaklanmaa, yaprak ve iek amaa baladlar. Her aac kendi adyla tandlar.
Bu istei ileri sren Mihalits halka hitaben : Cercs'in ikence ve ldrlmesini ben zerime
alyorum. dedi ve bakr madeni getirtip bundan ii bo bir kz heykeli yaptrd, sonra bu heykelin
iini neft, kurun, kkrt ve arsenik ile doldurup Cercs'i ierisine soktu. Bundan sonra heykelin altna
ate yaktrd ve heykel ate kesilip ierisindeki maddeler eriyip birbirine kart. Bu arada heykelin
ierisinde bulunan Cercs de l. Nihayet Cercs lnce Allah (C.c.) onlarn zerine iddetli bir
kasrga, imek ve gk grlts, yerle gk arasn karartan simsiyah bir bulut gnderdi. Bylece
gnlerce aknlk ve hayret ierisinde kaldlar. Bundan sonra Allah (C.c.) Hz. Mkl'i gnderdi.
Mkl bu heykeli yukarya kaldrdktan sonra iddetle yere vurdu ve grlty iiten herkes byk
bir korkuya kapld. Bu arada heykelin paralanp krlmas zerine Cercs ierisinden dipdiri- olarak
dar kt. Cercs'in onlarn bana dikilip konumaa balamasyla karanlk ortadan kalkt ve yerle
gk aras aydnland.
Bu arada onlarn byklerinden ve ileri gelenlerinden birisi (Tarak-lina) Cercs'e: u kabirlerde
yatan llerimizi diriltmesi iin Allah'a dua et. dedi. Bunun zerine Cercs'in emriyle kabirler ald
ve ierisindeki llerin ryp ufalanm olan kemikleri grld. Bundan sonra Cercs dua etti;
daha onlar bulunduklar yerden ayrlmadan dokuzu erkek, bei kadn, ocuk olmak zere on yedi
kiinin kabirlerinden di-rilip kalktklarn grdler. Dirilen bu on yedi kiiden birisi yal bir
adamd. Cercs ona : Ne zaman ldn? diye sordu; o da : Falan zamanda lmtm. diyerek
cevap verdi. Hesap edildiinde yal adamn drt yz yl nce ld anlald.
Hkmdar, Cercs'i sa salim grnce adamlarna : Alk ve susuzluk hari, Cercs'e ve ona tabi
olan arkadalarna yapmadnz hi bir ikence tr kalmad. Bu defa ona alk ve susuzluk ile
ikence edin. dedi. Bunun zerine onlar Cercs'i yiyecek ve iecek ulamayan, yannda kr, dilsiz ve
ktrm bir olu bulunan fakir ve yal bir kadnn evine getirip kapattlar. Cercs acknca yal
kadna : Yannda yiyecek veya iecek bir eyin var m? diye sordu. Yal kadn ona : Yemin
ederek syleyeyim ki, u ve u zamandan beri hi bir yiyeceimiz yoktur; fakat ben evden karak
senin iin bir eyler arayp bulurum. dedi. Cercs ihtiyar kadna : Sen Allah'a ibadet ediyor
musun? diye sordu. Yal kadn : Hayr diye cevap verdi, bunun zerine Cercs onu Allah'a imana
davet etti; kadn onun davetini kabul ederek iman etti ve Cercs iin yiyecek bir eyler bulmak zere
evinden dar kt. Bu yal kadnn evinde, evin atsn tayan aatan yaplm bir direk vard.
Yal kadn evden ayrldktan sonra Cercs Allah'a dua etti ve bu direk yeerip bilinen ve yenilen her

trl meyveleri verdi. Direkten uzayan dallar evin atsndan dar kp evi ve evresini
glgelemee balad. Yal kadn eve dndnde Cercs bolluk ierisinde karnn doyurmak iin bir
eyler yiyordu. Evindeki deiiklii gren yal kadn : Ktlk ve yokluk iinde bulunan bu evde seni
doyuran Allah'a iman ettim. Olumu iyiletirmesi iin byk Allah'a dua eti! dedi. Bunun zerine
Cercs ona : Olunu bana doru yaklatr. dedi. Yl kadn olunu ona yaklatrdnda gzlerine
tkrd ve hemen gzleri grmee balad, kulaklarna frnce de sarl gidip duymaya balad.
Bu defa yal kadn ona : Dil ve ayaklarnn tutukluunu da gideriver. diye ricada bulundu. Bunun
zerine Cercs : Bunu sonraya brak, bunun ayr ve byk bir gn vardr. dedi.
Hkmdar, yal kadnn evinin zerinde ykselen aac grnce : Burada daha nce grmediim
bir aa gryorum. dedi. Bunun zerine adamlar ona : Bu aa, alkla ikenceye tabi tuttuun
sihirbaz iin bitip byyen bir aatr. Hem Cercs ve hem de yal kadn bu aacn meyvelerinden
yiyerek karnlarn doyurmaktadrlar. Ayrca Cercs bu yal kadnn olunu ifaya kavuturup
iyiletirmitir. diyerek cevap verdiler.
Bunun zerine hkmdar emir verip evi yktrd ve aacn da kesilmesini emretti. Fakat aac kesmek
istediklerinde (Allah (C.c.) tarafndan aa kurutuldu. Bunun zerine aac kesmekten vaz getiler.
Bundan sonra hkmdarn emriyle Cercs yzkoyun yatrld, kollar ve ayaklar drt kaza
baland. Daha sonra altma haner ve byk baklar yerletirilen ve zerine ar bir stun yklenen
bir araba hazrland. Krk kz koulan araba birden Cercs'in zerinden geirildi ve Cercs
paraya blnd. Bundan sonra hkmdarn emriyle Cercs'in paralar atete yaklp kl haline
getirildi. Hkmdarn grevlendirdii adamlar tarafndan bu kl gtrlp savrularak denize atld.
Daha onlar yerlerinden ayrlmadan gkten : Ey deniz! Allah {C.c.) sana bu ho ve pak vcudun
paralarm koruman emrediyor. Onun vcudunu tekrar iade etmek istiyor. eklinde bir ses iittiler.
Bundan sonra Allah tarafndan gnderilen rzgrlar vastasyla Cercs'in yaklan cesedinin klleri
denize atlp savrul-mazda nceki hline getirilip topland. Kllerini savuran adamlar yerlerinden
henz ayrlmadan Cercs st ba tozlu bir ekilde onlarn yanna kageldi. Geri dndler ve
iittikleri ses ile rzgrlarn onun savrulan kllerim topladklarn, Cercs'in tekrar dirildiini
hkmdara haber verdiler. Bu srada Cercs de onlarla birlikte geri dnmt. Hkmdar Cercs'e :
Hem kendin iin ve hem de benim iin hayrl bir ey yapmak ister misin? Eer halk tarafndan senin
beni malp ettiin sylenmeyecek olsayd, sana iman-ederdim. Sen bir defack olsun putum Ef-lon'a
secde et veya onun iin bir koyun kurban et, sonra ben seni sevindirecek olan arzunu yerine
getiririm. dedi. Cercs ise bu vesile ile hkmdarn putunu grme imkn bulup onu krabileceini,
putun krlp ortadan kalkmasyla hkmdarn kendisine iman edip tabi olacan mit ederek
hkmdara : Beni putun bulunduu yere gtr, ona secde edip kurban takdim edeceim. diyerek onu
oyuna getirmek istedi.
Hkmdar, onun bu teklifine son derece sevindi ellerine ve ayakla-na kapanp ondan o gn ve
gecesini kendi yannda geirmesini istedi, Cercs de onun bu teklif ve ricasn kabul etti, bunun
zerine de hkmdar saraynn bir odasn boaltp ona tahsis etti ve Cercs gelip odaya girdi. Gece
vakti olunca Cercs kalkp namaza durdu, namazdan sonra ise Zebur'u okumaa balad. Cercs'in sesi
ok gzeldi. Hkmdarn hanm Cercs'in sesini iitince yanma geldi ve ona iman etti, fakat imann
sakl tutup aa vurmad. Ertesi gn sabah olunca hkmdarla birlikte Cercs putlara tapmak
bahanesiyle puthaneye geldi. Bu srada evinde kald yal kadna : Cercs fitneye kaplp
yolunu ard ve hkmdardan sonra yerine gemek iin tahtna gz dikti. diye sylendi. Bunun
zerine yal kadn ktrm olan olunu omuzuna yklenip ahalinin arasndan puthaneye doru

yrd ve giderken de Cercs'i ktleyip yeriyordu. Nihayet Cercs puthaneye girdiinde gz ok

yaknnda bulunan yal kadnla ktrn oluna iliti. Cercs, ihtiyar kadnn olunu ismiyle arnca
ona cevap verdi. Hlbuki (dilsiz olduundan) daha nceleri hi konumuyordu. Sonra annesinin
omuzundan inip iki aya zerinde yryerek Cercs'in yanma gelip durdu. Hlbuki ktrn
olduundan daha nceleri hi yere ayaklarn basp yrmemi-ti. Cercs ona : Git, u putlar ar,
yanma gelsinler. dedi. Bu srada puthanede altn kaideler zerine oturtulmu yetmi bir tane put
vard. Ayrca onlar putlarla birlikte ay ve gnee de taparlard. Bu gencin armas zerine putlar
yuvarlanarak Cercs'in nne geldiler. Nihayet btn putlar yanma geldii zaman Cercs ayan yere
vurdu ve vur-masiyla altn kaideleriyle birlikte btn putlar yerin dibine getiler. Bunun zerine
hkmdar : Ey Cercs! Beni aldattn ve putlarm mahvettin. dedi. Cercs de ona : Ben bu putlar
gerei renip ibret alman iin krdm, nk bu putlar ilh olsalard, kendilerini benden
korumalar gerekirdi. diye cevap verdi. Cercs bu szlerini syledikten sonra hkmdarn hanm
dinini ve imann aa vurup onlara Cercs'in gsterdii harikulade hlleri sayp anlatt ve : Siz bu
adamdan daha ne bekliyorsunuz? Putlarnzn helak olup gittii gibi kendinizin de helak olmas iin
ondan bir beddua m bekliyorsunuz? dedi. Bunun zerine hkmdar hanmna : Bu sihirbaz seni bir
gece gibi ksa bir zamanda ne kadar abuk aldatp ayartmi? dedi, sonra hkmdarn emriyle hanm
bir sehpaya baland ve vcudu demir taraklarla tarand. Kadn bu ikenceden ac duyunca Cercs'e :
Allah'a dua et, zdirap ve acm hafifletsin! dedi. Bunun zerine Cercs : Ban kaldr, yukar
bak! dedi. Kadn ban kaldrp yukar baknca gld. Bu defa hkmdar hanmna : Seni
gldren ey nedir? diye sordu. Hanm : Bamn zerinde ve ellerinde cennet zilletlerinden bir
ta tayan iki melek gryorum. Onlar bu tac ile beni sslemek iin ruhumun kmasn bekliyorlar
ve ruhumu alp cennete gtrmek istiyorlar. diye cevap verdi. Nihayet hkmdarn hanm ruhunu
teslim edince Cercs : Ey Allah'm! ehitlerin en stn mertebesini vermek iin bana bu bel ve
musibetleri ihsan ettin. Bu iinde bulunduum vakitler benim son gnlerimdir. Senden bu mnkirlerin
bana takat getiremeyecekleri bir azap ve ceza indirmeni diliyorum. diyerek dua etti. Bunun zerine
Allah (C.c.) gkten ate yadrp onlar yakt. Gkten yaan atein harareti ile yanmaa baladklar
bir srada kalpleri fke ile dolan bu kiiler Cercs'in zerine hcum edip onu klla vurup
ldrdler. Bu, Cercs'in drdnc ve son ldrl idi. Nihayet, ehir, iindekilerle birlikte
yanp tkendikten sonra yerden kaldrlp alt stne getirildi. Bundan sonra bir mddet daha ehrin
altndan pis kokular saan dumanlar yayld.
Cercs'e iman edip de onunla birlikte ldrlen kiilerin says hkmdarn hanm ile birlikte otuz
[165]
drt bin kiiydi.
Hlid b. Sinan el-Abs
Fetret dneminde yaayan kiilerden birisi de Hlid b. Sinan el-Abs idi. Bir rivayette onun
peygamber olduu sylenir. Onun mucizelerinden birisi u idi : Bir gn Arabistan topraklarnda bir
ate peyda olmutu. Halk fitneye kaplp neredeyse Mecs (atepeterst) olacakt. te bu srada Hlid
b. Sinan asasn alp atein iine dald ve ortasna kadar gelip atei datt. Hlid atein iinde iken :
Dalr, dalr! Her hidayet doruya ulatrr. Ben alev alev yanan atein ierisine girer ve
elbiselerim srlsklam olarak atein ierisinden dar karm. diyordu. Hlid b. Sinan daha atein
ortasnda iken ate snmt.

Hlid b. Sinan, lm vakti gelip atnca aile fertlerine: Ben defnedildikten sonra pek yaknda bir
yabani eek srs gelecek, srnn ban ise kuyruksuz bir eek ekecek ve trnayla kabrimi
tepecek. te bunu grdnz zaman kabrimi an, ben size btn olup bitecekleri haber vereceim.
dedi. Gerekten Hlid b. Snn lp defnedildikten bir mddet sonra onun syledikleri aynen kt.
Bunun zerine kabrini amak istediler; fakat ilerinden bazlar : Eer onun kabrini aarsak, Araplar
bizi bir lmzn kabrini atmz iin yerip ktlerler. diyerek kabrinin almasn ho grmediler
ve amaktan vaz getiler.
Bir rivayete gre, Hz. Peygamber (S.a.)'in Hlid b. Sinan hakknda: O, kavminin zayi ettii bir
peygamber idi. tarznda bir sz syledii ve kznn Hz. Peygamber (S.s.)'e gelip iman ettii
sylenir.
Ayn ekilde Hlid b. Sinan hadisesinin Mlk't-tavif dneminin son hadisesi olduu da sylenir;
fakat bu rivayetin doru bir taraf yoktur, nk bir kimsenin kznn Hz. Peygamber (S.a.)'in
zamanna yetimesi iin o kimsenin, Erder b. Bbek'in blge hkmdarlklarm ele geirmesinden
ok sonra yaam olmas gerekir.
Biz imdi tarihi aka gre tekrar Fars hkmdarlarna dnyoruz, fakat onlardan nce Mlk't[166]
tavif ten Egn hkmdarlar ile Fars hkmdarlarnn tabakalarndan bahsedeceiz.
FARS HKMDARLARININ TABAKALARI
Birinci Tabaka
Piddler
Keymers (Hz. Adem)'ten sonra yer yznn hkmdarlna U-henc (Heveng) gemitir. Pidd
ise krk yl hkmdarlkta kalmtr. "Pidd" kelimesi "ilk hakim" manasna gelmektedir. Pidd'dan
sonra hkmdarla Tahmris b. Nevcihn gemi ve otuz yl hkmdarlk yapmtr. Ondan sonra
kardei Cemd hkmdar olmu ve yedi yz on alt yl hkmdarlkta kalmtr. Ondan sonra
hkmdarla Bveresb b. Er-vendsb gemi ve bin yl hkmdarlk etmitir. Sonra Efridn b. Esgyn hkmdar olmu ve be y2 yl hkm srmtr. Ondan sonra hkmdarla Minihr gemi
ve yz yirmi yl hkmdarlk etmitir. Sonra Trk asll olan Efrsiyb hkmdar olmu ve on iki yl
hkmdarlkta kalmtr. Bundan sonra Zevvb. Tahmsb hkmdarla gemi ve hkmdarl yl
[167]
srmtr .Daha sonra Girsb hkmdarla gelmi ve dokuz yl hkmdarlk etmitir.
kinci Tabaka
Keynler
Bunlardan ilk nce hkmdarla Keykubd gemi ve yz yirmi alt .yl hkmdarlk etmitir. Sonra
Keykvs hkmdar olmu ve yz elli yl hkmdarlkla kalmtr. Ondan sonra Keyhusrev
hkmdarla gelmi ve seksen yl hkmdarlk yapmtr. Sonra Keylhrsb hkmdar olmu ve yz
yirmi yl hkm srmtr. Ondan sonra hkmdarla Keybtsb gemi ve yz yirmi yl
hkmdarlkta kalmtr. Sonra Keybehmen hkmdar olmu ve on iki yl hkmdarlk etmitir.

Bundan sonra hkmdarla kralie Humana ehrzd gemi ve otuz yl hkmdarlkta kalmtr.
Sonra onun erkek kardei Dr b. Belmen hkmdar olmu ve on iki yl hkmdarlk etmitir. Ondan
sonra skender tarafndan hkmdarl elinden alman Dr b. Dr hkmdarla gemi ve on drt
y hkmdarlk etmitir. Dr b. Dr'mn elinden hkmdarl aldktan sonra skender on drt yl
[168]
daha hkmdarlkta kalmtr.
nc Tabaka
Egnler
Irak ve el-Cibl blgesini istil edip buralara hakim olanlar Egn-erdi. Dier Mlk't-tavif
(blge hkmdarlar) bunlara tazim ve sayg gsterirlerdi. Mlk't-tavif dneminde Egnerin ilk
hkmdar Ek olup elli iki yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra yerine olu -pr gemi ve yirmi
drt yl hkmdarlkta kalmtr. Bundan sonra Hz. Yahya b. Zekeriyy'nn ldrlmesi zerine
sriloularma sava aan pr'un olu Cevderz hkmdar olmu ve elli yl hkmdarlk
yapmtr. Sonra Cevderz'in biraderinin olu, yni yeeni Vebhn (Vcen ?) b. Be (Pel)
hkmdarla gemi ve yirmi bir yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Cevderz b. Vebhn
hkmdar olmu ve on dokuz yl hkm srmtr. Sonra Cevderz'in kardei Ners hkmdarla
gemi ve otuz yl hkmdarlk etmitir. Bundan sonra Ners'nin amcas Hrm-zn b. Be b. pur
hkmdar olmu ve on dokuz yl hkmdarlkta kalmtr. Sonra Hrmzn'm olu Firz
hkmdarla gemi ve on iki yl hkmdarlk etmitir. Ondan sonra Firz'un yerine olu Hsrev
hkmdar olmu ve krk yl hkm srmtr. Bundan sonra hkmdarla Hsrev'in kardei Bel b.
Firz gemi ve yirmi drt yl hkmdarlk etmitir. Sonra Bel'm olu Erduvan (Artaban)
hkmdar olmu ve elli be yl hkmdarlkta kalmtr. Baz tarihiler, Hrmznb. Bel' tan sonra
byk Erduvn'n hkmdar olduunu ve on iki yl hkmdarlkta kaldn zikretmektediler.
Mlk't-tavif in says hakknda daha baka rivayetler de vardr. Farslar, Mlk't-tavif ile
Bversb ve Trk asll Efrsiyb'in dnemlerinde saltanat ve hkmdarln ellerinden alnmas ve
bu dnemlerin tarihen zabtnn mmkn olmamas sebebiyle tarih silsilenin karm olduunu itiraf
[169]
ediyorlar.
Drdnc Tabaka
Ssnler
Ssnlerin ilk hkmdar Erderb. Bbek'tir. [170]
Erder b. Bbek ve Fars Hkmdarlar
Bir rivayette. Hristiyanlarn ve daha nceki kitap ehli olan milletlerin kayt ve ifadelerine gre,
skender'in Bbil topraklarn ele geirmesinden be yz yirmi yl, Mecslerin ifadesine gre, iki
yz altm alt yl getikten sonra hkmdar Drb. Dr'mn intikamn almak, hkm-darl ehline
ve Mlk't-tavif'ten nceki seleflerinin nesline iade edip teslim etmek ve hkmdarl tek bir

hkmdarn elinde toplamak maksadyla Erderb. Bbekb. Ssn (kk Ssn) b. Bbekb. Ssnb.
Bbek b. Mihrimes b. Ssnb. Behrem (hkmdar) b. sfendiyrb. Btsb harekete geti. Dier bir
rivayette onun nesep eceresi daha baka ekilde tesbit edilmitir.
Anlatldna gre, Erderb. Bbek stahr'a bal kasabalardan T-zude (Trude ?) kasabasnda
dnyaya gelmiti. Dedesi Ssn ise ecaat sahibi, ava dkn bir kiiydi. Ssn, "Bderenciler"
(Bzerencler ?) adyla bilinen Fars hkmdarlarnn neslinden gelen bir kadnla evlenmiti. Ssn,
stahr'daki "Narhd" adl ategedenin kayyim ve nazrln yapyordu. Onun bu kadndan Bbek
adnda bir olu dnyaya gelmiti. Bbek byynce babasnn yerine geerek halkn ilerini slenip
idareyi ele almt. Daha sonra Bbek'in de Erder adnda bir olu dnyaya geldi. Bu srada stahr'm
hkmdar Bderenclerden Czihr adnda birisi di. C-zihr'in Tir adnda bir hadm vard ve onun
Drbcird (Drbgird)'e dizdar (kale muhafz) tayin etmiti. Erder yedi yama geldii zaman bababas onu Czihr'in yanna gnderip-' Tr'ta teslim etmesini, onun terbiyesinde bymesini, Tr
ldkten sonra ayn grevle onun yerine geirip dizdar tayin etmesini rica etmiti. Czihr, Bbek'in
bu isteini kabul ederek Erder'i Tr'nm yanma gnderdi. Tr da Erder'i kabul edip evltlk
edindi ve kendisi lnce idareyi Erder stlendi ve ok gzel bir idarecilik yapt.
Bu arada mneccim ve falclardan bir grup kimse Erder'in yldzna bakarak, ona doumunun hayrl
olduunu sylediler ve lkelere hakim olacan bildirdiler. Bunun zerine Erder iyiliklerini daha
da artrd. Bir gece Erder ryasnda ba ucunda duran bir melein kendisine : Alah seni lkelere
hakim klacak. dediini grd. Bu ryadan sonra Erde-r kendisinde daha nce grmedii bir
kuvvet ve kudret hissetti. Onun ilk yapt i, Drbcrd'in "Hobahan" mevkiine gelip burann Fsn
adndaki hkmdarn ldrmek olmutu. Sonra "Kevsen" denilen yere gelip burann Minihr
adndaki hkmdarn ldrd. Oradan "Lezvz (Ler-vr)" denilen yere hareket etti ve Dr adndaki
burann hkmdarn da ldrd. Bundan sonra bu yerlerin idarelerini kendi tarafndan tayin ettii
kimselere teslim etti. Bu arada babasna bir mektup yazarak btn yaptklarn ona bildirdi. Ayrca
babasndan el-Beyd'da bulunan Czihr' in zerine hcum edip saldrmasn istedi. Bunun zerine
babas dediini tuttu ve Czihr'i ldrp tacn ald. Sonra el-Cibl ve civar blgelerin hkmdar
Erduvan'a bir mektup yazarak Czihr'in tacm olu S~ bur'a giydirmesi iin ondan yalvarp izin
istedi, fakat Erduvan onun byle bir harekete girimesini iddetle menetti ve tehdit etti. Bbek ise
onun bu tehdidine pek aldr etmedi, ancak gn ierisinde ld. Bunun zerine- Bbek'in olu
Sbur Czihr'in tacn giyip babasnn yerine geti ve hkmdarln iln etti. Bu arada Sbur bir
mektup yazarak kardei Er-der'i yanma ard, fakat Erder onun bu arsn reddetti ve gelmedi.
Buna fkelenen Sbur onunla savamak iin byk bir asker kuvvet hazrlayp zerine yrd.
stahr'dan hareket ettii zaman Sbur'm bu seferine akrabalarndan, kardelerinden ve yakn
adamlarndan bir grup kimse de katlmt. Bu seferine katlan kardelerinin arasnda yaa
kendisinden daha byk olanlar bile vard. Kendi kardeleri onun tacn ve tahtn alp Erder'e
teslim ettiler. Bu defa tac Erder giyip tahta kt. Azim ve ciddiyetle ie balad. Ebersm adnda
birisini kendine vezir tayin etti ve Fhr adndaki kimseyi de en yksek dini vazife ve rtbe olan
Mbezn- mbez (ruhaniler reislii) makamna getirdi. Erder kardelerinin ve onlarla birlikte
hareket edenlerin kendisine kar suikastta bulunacaklarn hissedince onlarn pek ounu ldrtt. Bu
srada Drb-cird halknn isyan ettii haberi geldi. Bunun zerine Erder geri dnp isyan.bastrd
ve halkndan pek ok kimseyi ldrdkten sonra ehri tekrar ele geirdi. Bundan sonra oradan
Kermn'a gitti ve burann hkmdar Bel ile iddetli bir savaa tututu. Erder bizzat kendisi
arparak Bel' esir ald ve Kermn' istil edip ele geirdi; ayrca Erder, Kerman ehrini kendi

adn tayan olu Erder'e teslim edip idaresini de ona brakt.

Basra krfezi sahillerinde Asyn (Ebtenbd ?) adnda kendisine sayg duyulan bir hkmdar vard.
Bu defa Erder bunun zerine yrd; onu ve beraberinde bulunanlar kltan geirip ldrd,
ayrca hkmdarn yer altnda saklad hazinelerini ele geirdi ve bu vesile ile pek ok kymetli
mallar elde etti. Dier taraftan Erder, bir ksm hkmdarlara mektuplar yazarak onlardan kendisine
itaat etmelerini istedi, fakat hibir hkmdar onun bu isteini kabul etmedi. Bu hkmdarlardan birisi
de Erder-Hurre'ye bal olan Ebrss (rasistan) ehrinin sahip ve hkmdar olan Mihrek idi. Bunun
zerine harekete geen Erder nce Mihrek'in zerine yryp onu ldrd, sonra Gur'a geti ve
Gur ehrini kurdu. Ayrca burada "Trbl" adyla bilinen bir saray ve bir de ategede yaptrd.
Tam bu srada, Erder bu ilerle urarken Erduvn'm elisi bir mektupla huzuruna kageldi. Bunun
zerine Erder halk toplayp Erduvn'm gnderdii mektubu okudu. Mektupta Erder'e hitaben :
Ey kurt! Haddini atn ve kendi elinle lmn istedin. Ta giyip bu memleketleri ele geirmene kim
izin verdi? Sana bu ehri ina etmeyi kim emretti? Ayrca Erduvn ona, kendisini balayp huzuruna
getirmesi iin Ehvz hkmdarn yanma gnderdiini de bildiriyordu.
Bunun zerine Erder de bir mektup yazarak ona u ekilde cevap verdi: Allah, bama giydiim
tac bana balayp verdi ve fethettiim memleketlere beni sahip kld .Allah'n bana, seni yakalamak
imkn vereceini ve senin ban "Erder-Hrre'de yaptrdm ategedeye gndereceimi mit
ediyorum.
Bundan sonra Erder veziri Ebersm' Erder-Hurre'de yerine halef brakp kendisi stahr tarafna
hareket etti, fakat ok gemeden veziri Ebersm'dan kendisine bir mektup geldi. Ebersm
mektubunda, Ehvz hkmdarnn Erder-Hurre'ye geldiini, fakat malp ve perian bir vaziyette
geri dndn yazyordu. Bundan sonra Erder sfahan zerine yrd ve sfahan' ele geirip
hkmdarn ldrd, sonra Fars lkesine dnp Ehvz'm sahip ve hakimi olan Nirufer ile savamak
iin zerine yrd fakat bu arada Errecn, Meysn ve Tsr'a urad, Sur-rak'a gelince Dceyl
(Dicle'nin bir kolu)'in kenar ksmnda durup Ehvz' ele geirdi. Erder, burada Sku'l:Ehvz ehrini
kurduktan sonra bol miktarda genimet alarak Fars lkesine geri dnd. Bir mddet sonra ise Kzern
ve Hurre (Cirih ?) yoluyla tekrar Fars lkesinden Ehvz'a geldi. Meysn hkmdarn ldrp burada
Kerh-Meysn ehrini kurduktan sonra Fars lkesine geri dnd.
Bu defa Erder Erduv'a bir eli gnderip sava iln ettiini bildirdi ve ondan sava iin bir yer
belirlemesini istedi. Bunun zerine Erduvn ona bir mektup gndererek, Mirimh (Temmuz)'m
sonunda Hrmz-cn dzlnde onunla karlaacan, bildirdi; fakat Erder tayin edilen vakitten
nce Hrmzcn dzlne gelip kendisi iin hendekler kazdrd ve su yollarn tuttu, daha sonra
tayin edilen vakitte Ermnlerin hkmdar Baba ile birlikte Erduvn belirlenen Hrmzcn
dzlne geldiler. Bu srada Erduvn ile Er manlerin hkmdar Baba taht kavgas yznden
birbiriyle savayorlard. Erder'in sava iln etmesi zerine kendi aralarndaki sava brakp
onunla savamaa karar verdiler. Mttefik olarak hareket eden ve birbirlerine destek olan bu iki
hkmdar, Erder ile bir gn birisi, dier gn birisi nbetleerek savayorlard. Sra Ermnlerin
hkmdar Baba'ya geldiinde Erder onun karsna kmad. Sava sras Erduvn'a geldii gn o
da Erder'in karsna kmad. Bunun zerine Erder, Ermnlerin hkmdar Baba ile bir sulh
anlamas yapt. Bu anlamaya gre Erder Baba'ya dokunmayacak, Baba da Erduvn' yalnz brakp
aralarndan ekilecekti. Fakat ok gemeden Erder Erduvn' ldrp lkesini istil etti. Bu durum
karsnda Ermnlerin hkmdar Baba, Erder'in itaati altna girmek mecburiyetinde kald. te o
gn Errer'e "ehinh" unvan verildi.

Bundan sonra Erder, Hemedn'a yrd ve burasn fethedip ele geirdi, sonra buradan el-Cebel,
zerbeycn, Ermeniye (Armenia) ve Musul'a hareket etti ve kl zoruyla buralar fethetti. Musul'dan
Sevd blgesine geen Erder burasn ele geirdikten sonra Medin ehrinin dousunda bulunan
Tsfon (Taysefn) ehrinin karsnda ve Dicle'nin kenarnda bir ehir kurdu ve bu ehre Bih-Erder
adn verdi. Sonra Sevd blgesinden stahr'a geri dnd.
Erder, stahr'dan srasyla Sicistn, Crcn, Nsbr, Mervr Belh ve Hrezm zerine yrd, sonra
tekrar Fars lkesine dnp konaklamak zere Gur'a gelip indi. Burada bulunduu srada Kusan, Turan
ve Mk-ran hkmdarlarnn elileri gelip Erder'e itaatlerini bildirdiler.
Bundan sonra Erder Bahreyn'e hareket edip burasn muhasara etti, muhasara neticesinde mkl
duruma den Bahreyn hkmdar kalesinin surundan atlayp ld. Erder buradan Medin'e geri
dnd ve burada yerleti. Hayatta iken kendi tacn olu Sbur'a giydirdi. Bu arada Erder sekiz tane
ehir kurdu. Bu ehirler unlardr : 1) Bahreyn'de kurulan e-Hatt ehri, 2) Medin ehrinin karsnda
ina ettirilen Be-hresir ehri, ki bunun asl ad Bih-Erder olup sonradan Araplar tarafndan
Arapalatrlp Bihsr ekline sokulmutur, 3) Erder-Hurre (Gur), - Sonradan bu ehre
Bveyhilerden Adudu'd-devle tarafndan F-ruzbd ad verilmitir -, 4) Kerman'da kurulan Erder
ehri, - Bu ehrin ad da Arapalatrhp Berder ekline sokulmutur -, 5) Basra yaknlarnda ve
Dicle zerinde kurulan Behmen Eerder ehri- Basrahlar bu ehre Behmen-r adn vermilerdir -,
6) Hzistan'da kurulan Rme-hrmz ehri, 7) Sku'l-Ehvz (Hrmz-Erder), 8) B_u gn Hazze
adyla bilinen Bd-Erder ehri, 9) Frat-Meysn ehri.
Erder, gidiat beenilen, zaferden zafere koan ve bayra yere dmeyen bir hkmdard. Kendisi
bir ok ehirler ve iller kurup, derece ve rtbeler ihdas etmi ve memleketleri imar etmitir.
Erder, Erduvn' ldrdkten sonra lmne kadar on drt yl hkmdarlkta kald. Bir rivayette on
drt yl on ay hkm srd sylenir. Erder Irak' istil edince Tenh paktna giren bir ok Arap
onun idaresi altnda bulunan bir memlekette yaamak istemediler, bu yzden Tenh pakt altnda
toplanan Araplardan Kud'a kabilesi ve dierleri Irak'tan g edip Suriye'ye gtter ve orada
yerletiler. Hre ve Enbr ahalisi ise Erder'e boyun eip itaati altna girdiler. Hre ve Enbr
ehirleri Buht-Nassar'm zamannda kurulmutu. Onun lmesinden sonra Hre halknn Enbr'a g
etmesi zerine Hre harabe hle geldi. Amrb. Adiyy'nin dneminde Hre'nn tekrar batan imar edilip
mamur hle gelmesine kadar Enbr ehri be yz elli yl mamur bir hlde ayakta kald. Hre ehri de
Amr b. Adiyy tarafndan imar edildikten sonra Kfe ehri kurulup Mslmanlarn buraya gelip
[171]
yerlemesine kadar be yz otuz ksur yl mamur bir vaziyette ayakta kalmt.
Sbur b. Erder b. Bbek'in hkmdarl
Erder b. Bbek ldkten sonra yerine olu Sbur geti. Babas Erder hkmdar olunca, dedesi
Ssnb. Erder b. Behmen'in yapm olduu bir yemin yznden Egnleri ldrmek hususunda ok
ileri gitti, nk dedesi Ssnb. Erder, bir gn hkmdar olduu takdirde Ekb. Cezze (Hurre ?)'nin
neslinden hi bir kimseyi sa brakmayacana dair yemin etmi, ayrca kendi neslinden hkmdar
olacaklara bunu bir grev olarak ykleyip tavsiyede bulunmutu. Nihayet Ssn b. Erder'in
neslinden ilk defa Erder b. Bbek hkmdar oldu ve Egnlerin btn erkek ve kadnlarm
ldrd, ancak devlet konanda bulduu ve gzelliine hayran kald bir kz ldrmeyip sa
brakt. Bu kz ise ldrlen hkmdarn kzyd. Erder bu kza nesebini sorduunda, hkmdarn

hanmlarndan birisinin hizmetisi olduunu sylemiti. Ayrca Erder ona bakire olup olmadn
sorduu zaman bakire olduunu haber vermiti; bunun zerine Erder onu kendisi iin seip beendi
ve onunla evlendi. Bir mddet sonra Erder'den hamile kalnca, hamileliine gvenerek ona
kendisinin Ek'in evldndan olduunu itiraf edip haber verdi, bunun zerine Erder ondan nefret etti
ve yal bir zat oah Herced b. Esm (Hercendb. Sm)' yanma arp, ona durumu anlatt. Erder,
dedesi Ssnb. Erder'in yemininin yerine gelmesi iin Herced b. Esm'a onu ldrmesini emretti.
Herced, ldrmek zere onu alp gtrd zaman kendisinin hamile olduunu syledi, bunun zerine
Herced ebe kadnlar arp hamile olup olmadn aratrd. Ebe kadnlar onun hamile olduunu
sylediler. Bu durum karsnda Herced onu yer altnda izbe bir yere brakt; sonra kendi tenasl
uzunu kesti ve bu hususta bir yaz hazrlayp bunlar bir kutunun ieisine yerletirdi ve kendi
mhrye mhrle dikten sonra hkmdarn huzuruna geldi. Hkmdar Erder ona : Ne yaptn?
diye sorduunda, Herced : Onu yer altnda izbe bir yere braktm. dedikten sonra kutuyu ona teslim
etti ve bunu kendi mhrledikten sonra hazinelerinden birisine brakp saklamasn istedi. Hkmdar
Erder, Herced'in dediini tutup isteini yerine getirdi.
Doum zamanna kadar Herced'in yannda kalan bu kzcaz bir erkek ocuk dnyaya getirdi. Yal
Herced hkmdar Erder'in msaadesini almadan ocua ad koymay pek uygun bulmad ve kk
yataki bu ocuu ona bildirmekten de korktu. Bunun zerine Herced, ocuun doduu saati tesbit
edip yldzna baktrd ve onun ileride hkmdar olaca grld. te bu sebeple Herced bu ocua,
hem unvan ve hem de ahs ad olabilecek bir isim seti ve "hkmdar olu" manasna gelen hpur
(pur, Sbur) adn verdi. Bylece tarihte ilk defa bu ismi bu ocuk alm oldu.
Aradan uzun zaman gemesine ramen Erder'in baka ocuu olmamt. Bir gn ocuu yannda
tutup byten yal Herced hkmdar Erder'in huzuruna girdiinde onu son derece mahzun grd ve
: Hkmdarmz zen nedir? diye sordu. Bunun zerine hkmdar Erder: Nasl zlmeyeyim
ki, kl sallayarak dou ile bat arasndaki lkeleri fethedip elime geirdim ve atalarmn mlk ve
saltanat bende topland. Hl byle iken yerime neslimden birini brakmadan lp gideceim. diye
cevap verdi. Yal Herced ona : Allah sana nee ve uzun mr versin! Benim yanmda senin ok ho
ve zarif bir olun vardr. Sana daha nce teslim edip braktm kutuyu getirt, sana bunun doruluunu
ispatlayacam. dedi. Bunun zerine Erder az mhrl kutuyu getirtti, kutuyu at zaman
ierisinde Herced'in kesilmi tenasl uzvu ile bir yaz buldu. Bu yazda: Hkmdarlarn hkmdar
Erder'den hamile kalan Ek'in kz, kendisinin ad geen hkmdar tarafndan ldrlmesi emredildii zaman bana hamile olduunu haber verdiinde, ben bu gzel ve ho hkmdarn ektii ekini
(zrriyetini) telef etmek istemedim ve o kzcaz hkmdarn emri zerine yerin altnda izbe bir yere
koydum. Bylece bir iftiracnn iftirasna kurban gitmeyeyim diye kendimi hkmdara kar temize
karmak istedim. yazlyd.
Bunun zerine Erder yal Herced'e Sbur ile beraber ayn boy ve kyafette, birbirine benzeyen yz,
bir rivayette bin ocuk hazrlamasn ve hi bir iaret koymadan onlar kendi huzuruna getirmesini
emretti.
Herced, hkmdar Erder'in emrine uyarak dediini yapt ve ocuklar huzuruna getirdi.Erder
onlarn arasnda gz gezdirip bakt, kendi opu-una iaret edilmedii ve kendisine her hangi bir ey
sylenmedii hlde onlarn arasndan kendi oluna kar gnlnde bir meyil meydana geldi ve olunu
buldu. Sonra bu ocuklara bir top ve birer evgn verilerek eyvanda taht zerinde oturan Erder'in
nne karldlar ve burada topla oynamaa baladlar. Bir ara topun yuvarlanp sarayn eyvanna
girmesi zerine btn ocuklar eyvana girip topu almaa cesaret edemediler, ancak ilerinden Sbur

cesaret ederek eyvana girdi. Erder, onun bu cesaretini daha nce kendi olu olduuna dair gnlnde
meydana gelen meyil ile birletirip bunlar kendi olu olduuna bir delil sayd, sonra ona : Adn
nedir? diye sordu, o da : "hpur-' diye cevap verdi.
Bylece Erder'in katnda Sbur'un kendi olu olduu sabit olunca, onun durumunu etrafa duyurdu ve
kendisinden sonra yerine ta giyip hkmdar olmas iin onu veliaht tayin etti. Sbur akll, gzel
konuan ve bir ok meziyetleri olan bir kiiydi. Hkmdar olup bana tacn giyince, yakn uzak
demeden herkese mallar dalp onlara ihsanlarda bulunmutu. Bylece tutum ve hareketlerindeki
meziyetleri ortaya km ve btn hkmdarlara kar bir stnlk kazanmt. Fars lkesindeki
Sbur ehriyle Nisbur, Firz-Sabur (Enbr) ve Cndeysbur ehirlerini de Sbur ina ettirip
kurmutu.
Rivayet edildiine gre, Sbur Rum askerlerinin bulunduu Nusaybin zerine yryp burasn bir
mddet muhasara altnda tutmu, fakat bu srada Horasan tarafnda bizzat kendisinin hazr
bulunmasn gerektiren bir hadise ktndan kuatmay brakp oraya gitmiti. Horasan tarafndaki
ileri salama balayp hallettikten sonra tekrar Nuseybin'e dnmt. leri srlen bir iddiaya gre,
kendiliinden yklan Nusaybin ehrinin surlarndan alan bir gedikten ieri girmi, Rum askerlerini
ldrp bir takm esir ve ganimetler alarak Suriye zerine yrm ve burada Flkya (Kalukia ?),
Kadkya gibi ehirlerin de dahil bulunduu bir ok ehri fethedip eline geirmiti. Ayrca
Antakya'da bulunan bir Rum hkmdarn (Valerianus) muhasara edip esir alm, hkmdarla birlikte
[172]
ehir halkndan pek ok kimseyi gtrp Cndeysbur ehrine iskn edip yerletirmiti.
Hadr ehri
Dicle ile Frat arasnda bulunan Tekrt'in dalk blgesinde "Hadr" ad verilen bir ehir vard. Bu
ehirde Cermika'da Satrun adnda bir hkmdar bulunuyordu. Araplar arasnda onun ad "Dayzen"
olarak hret bulmutu ve kendisi Kud'a kabilesindendi. Dayzen, el-Cezire'ye hakim olmutu ve pek
ok askeri vard. Sbur b. Erder Horasan'da iken, Dayzen Savd blgesinin baz ksmlarna
girmiti. Sbur, Horasan'dan dnd zaman kendisine onun bu yaptklar haber verildi. Bu durumu
renen Sbur, Dayzen'in zerine yryp onu drt yl, bir rivayette iki yl muhasara altnda tuttu;
fakat bu mddet ierisinde Sbur ne kaleyi ykabildi ve ne de Dayzen'in yanma ulaabildi.
Dayzen'in Nadire adnda bir kz vard. Nadire det grme zaman geldii iin ehrin varouna
karlmt. Her det grme zaman gelen kzn ehrin darsna karlmas onlarn bir gelenei idi.
Nadire kadnlarn, Sbur da erkeklerin en gzellerindendi. Bunlar birbirlerini grr grmez ak
olmulard. Nadire birisini gndererek Sabura : ehrin sularnn nasl yklabileceine dair sana yol
gsterirsem benim iin ne yaparsn? diye sordurttu. Sbur : stediklerin hususunda seni hakem
tayin ederim ve ne istersen yaparm. Ayrca seni btn hanmlarmdan daha stn tutarm. diye
cevap verdi. Bunun zerine Nadire, ehrin surunu ykacak olan tlsm tarif ederek ona : Boynu
tokal boz renkli bir gvercin bulur, ayana mavi gzl bakire bir kzn hayz kanyla yaz yazar,
sonra gvercini salverirsin. O, mutlaka ehrin surlarnn zerine gelip konacak ve bylece surlar
yklacaktr. dedi. Nadre'nin anlatt bu sr, bu ehrin bir tlsm idi. Nihayet Sbur onun
dediklerini yapt ve ehrin surlar atlayp ayrlmaa balad. Bunun zerine Sbur zorla ehre girip
Dayzen'i ve adamlarn ldrd. Bugn onlardan hibir kimse hayatta kalmamtr. Sonra Sbur ehri
tahrip ederek Dayzen'in kz Nad-re'yi alp gtrd ve Ayn''Temr'de onunla zifafa girip evlendi.
Nadire o gece sabaha kadar sancdan kvranp durdu. Sbur, onu bu hle sokup inciten eyin ne

olduunu aratrdnda, karn bklmleri arasna bir mersin aac yaprann yapm olduunu
grd. Nadre'nin sanc ve acs bundan ileri geliyordu. Sbur bakt zaman Nadre'nin vcudunun
letafetinden onun kemiklerinin ierisindeki ilikleri gryordu. Bunun zerine ona : Baban seni ne ile
beslerdi? diye sordu, o da : Kaymak, ilik, oul bal ve saf arapla beslerdi. diye cevap verdi.
Sbur : Babann ba hakk iin and ierek sylyorum ki, ben sana yeni bir devre aacam ve seni
bunlar yediren babandan daha ok besiyeceim. dedi ve bir adama emir vererek bir at getirmesini
istedi. Adam da azgn bir ata binip geldi. Nadire, sa rglerinden bu atn kuyruuna baland ve
zerine bir adam bindirilerek bu azgn at salverildi. Bylece Nadire paralanarak ldrld.
Bir ok air Dayzen'i iirlerine konu edinmilerdir. Sbur'un zamann da "Mni" adyla bilinen zndk
ortaya km, peygamberlik iddiasnda bulunmu ve "Maniheizm" denilen bu akma pek ok kimse
tbi olmutur.
Sbur b. Erder'in hkmdarl otuz yl on be gn, dier bir rivayete gre ise ottz bir yl alt ay
[173]
dokuz gn srmtr.
Hrmz b. Sbur b. Erder b. Bbek'n Hkmdarl
Hrmz, sima ve vcut itibariyle dedesi Erder'e benzetilirdi, fakat tedbir ve idare bakmndan ona
benzeyen bir taraf yoktu. Byk ve tehlikeli ilere atlmakta gayet cesur ve kuvvetli idi. Hrmz'n
annesi ise dedesi Erder tarafndan ldrlen hkmdar Mihrek'in kzlarndan birisiydi.
Mneccimlerin, Mihrek'in neslinden gelecek birisinin hkmdar olacan haber vermeleri zerine,
Erder onun neslinden gelenleri takip ederek son ferdine kadar ldrmt, fakat bir frsatn bulan
Hrmz'n annesi kap kurtulmu ve le gidip obanlarn yannda ikamete balamt. Bir gn
Sbur ava km ve son derece de susamt. Bu srada ierisinde Hrmz'n, annesinin de kald
bir takm adrlar grm ve adrlarn yanma gelip imek iin su istemiti. adrlarn birinden bir
kadm kendisine su vermiti. Sbur bu kadn grnce onun stn gzelliine vuruldu. ok gemeden
obanlar adrlarna gelmilerdi. Sbur onlara bu kadnn kim olduunu sorduu zaman, ilerinden
birisi kendi kz olduunu sylemiti. Bunun zerine Sbur ondan bu kz evlenmek iin istedi, o da
kz hemen kendisine verdi, bylece Sbur kz alp sarayna dnd. Kzn st ba temizlenip gzel
elbiseler giydirildikten sonra ona yaklamak istedi, fakat kz buna yanamad ve bir mddet direndi.
Nihayet direnmesi uzaynca Sbur ona bunun sebebini sordu. Kz, kendisinin, Mihrek'in kz olduunu
ve byle davranmakla onu Erder'e kar korumak istediini syledi. Bunun zerine Sbur onun
hviyet ve hlini saklayacana dair ona sz verdi ve bundan sonra yaklat. Sbur'un ondan Hrmz
adnda bir olu dnyaya geldi ve olunun durumunu yllarca saklayp gizledi.
Bir gn Erder olu Sbur'a hatrlatmak istedii bir eyi sylemek iin evine geldi ve anszn
.ieriye girdi. Bir mddet oturduktan sonra elinde bir evgn ile topun peinden barp aran
Hrmz kp geldi. Gz ocua ilien Erder phelenip onu yadrgad ve kendi soyunda bulunan
iri gvdelilik ve yz gzellii gibi dier bir takm beden hususiyetlerini inceledikten sonra ocuun
kendi soyundan gelen kimselere, benzediini grd ve onu yanma yaklatrmalarn istedi. Bundan
sonra Sbur'a ocuk hakknda bir eyler sordu. Sbur boynunu eip hatasn ikrar etti ve olup bitenleri
babas Erder'e anlatt. Erder buna ok sevindi ve mneccimlerin Mihrek'in soyundan gelecek olan
birisi hakkndaki szlerinin gerekletiini syledi. Bu durum Erder'in gnlndeki sknt ve
endieleri giderip onu teselli etti.

Nihayet Sbur hkmdar olunca olu Hrmz' Horasan valiliine tayin etti ve onu buraya gnderdi.
Horasan'a gelen Hrmz dmanlar kahredip sindirdikten sonra mstakil bir ekilde hkm srmee
balad. Fakat bir takm jurnalciler babas Sbur ile olu Hrmz'n arasn amak iin onun
babasnn elinden hkmdarl alacan ileri srerek gelip babasna jurnalde bulundular. Rivayet
edildiine gre, Hrmz bunu iitince elini kesip babasna gnderdi. Ayrca babasna bir mektup
yazarak, aleyhinde sylenen szleri duyduunu, elini de bu iftira ve thmetten kurtulmak iin kesip
gnderdiini; bildirdi; nk onlarn adet ve geleneklerine gre vcudunda kusur bulunanlar
hkmdarla getirmezlerdi. Nihayet Hrmz'n kesip gnderdii eli ulanca, babas buna ok
zld ve bir mektup gndererek elini kestiinden dolay duymu olduu znty bildirdi, ayrca
onu veliaht tayin edip neticede hkmdarla getirdi.
Hrmz hkmdarla geince, halkna adaletle davrand, verdii szleri tuttu ve atalarnn yolunu
izledi. Bu arada Rmehrmz' il hline getirdi. Hrmz'n hkmdarl ise bir y on ay kadar
[174]
srd.
Behram b. Hrmz b. Sbur'un Hkmdarl
Hrmz'n olu olan Behram son derece halim selim, temkinli hareket eden ve halkna iyi davranan
bir hkmdard. Bir zndk olan Mni'yi ldrp derisini yzdkten sonra iine saman doldurarak
Cndey-sbur ehrinin kaplarndan birinin zerine astrmt. Bundan dolay bu kapya "Mni
Kaps" ad verildi.
Behrm'n hkmdarl yl, ay, gn srd. Amrb. Adiyy ldkten sonra, Fars
hkmdarlarndan Sbur b. Erder ile Hrmz b. Sbur ve Behram b. Hrmz'n dnemlerinde,
Rab'a, Mudar, Irak l-lerindeki dier kabileler, Hicaz ve el-Cezire valiliklerinde Amr b. Adiyy' in
mru'1-Kays e-Bed' adndaki olu bulunuyordu. mru'1-Kays, Nasr b. Rab'a sllesinden ve
Farslarm Arap valilerinden ilk nce Hristiyan-l kabul eden kii di. Uzun yllar valilik grevinde
bulunan mru'l -Kays yz on drt yl yaamt. Onun valilik grevinin yirmi yl bir ay Sbur b.
Erder'in hkmdarl dneminde, bir yl on gn Hrmz b. Sbur'un dneminde, yl ay
gn Behram b. Hrmz'n dneminde ve on sekiz yl da Behrmb. Behram b. Hrmz'n
[175]
hkmdarl dneminde gemiti.
Behrmb. Behrmb. Sburb. Erder'in Hkmdarl
Behram b. Behram, devlet ilerine vakf bir hkmdard ve hkmdarlk dnemi ok iyi gemiti.
Bana tacn giydikten sonra halka iyi davranacan vaat etmiti. Onun ka yl hkmdarlkta kald
konusun^-da ihtilf edilmitir. Bir rivayette on sekiz yl, dier bir rivayette ise on yedi yl
[176]
hkmdarlk yapt sylenir. Dorusunu ise Allah bilir.
Behrm b. Behram b. Behram b. Hrmz b. Sbur'un Hkmdarl
Behrmb. Behrmb. Behrm bana tacn koyduu zaman memleketinin ileri gelen bykleri gelip
onun iin iyi dilekte bulunmulard. O da onlara gzel davranacana dair szler sylemiti.

Hkmdar olmazdan nce Sicistn valiliinde bulunuyordu. Behrm'in hkmdarl ise drt yl
[177]
srd.
Ners b. Behrm'm Hkmdarl
Ners, nc Behrm'm kardei idi. Ners'ye tac giydirildii zaman memleketin eraf ve ileri
.gelen bykleri gelip onun iin iyi dileklerde bulunmulard. O da onlara iyi davranacan vaat
etmi ve : Allah'n bize ltfedip verdii hkmdarlk ve devlet nimetinin krn zayi
etmeyeceiz. diyerek halkna kar gayet gzel muamele etmiti. Ners'nin hkmdarl ise dokuz
[178]
yl srd.
Hrmz b. Ners b. Behrm b. Behrm b. Behrm b. Hrmz'nHkmdarl
Hrmz b. Ners hkmdar olduu zaman, kabalndan ve kat yrekli oluundan dolay halk ondan
ok korkmutu. Hkmdar Hrmz bunu hissedince onlara idaresinin sertliinden korktuklarn
bildiini, fakat kendisinde bulunan hu kabalk ve sertliin Allah tarafndan merhamet ve efkate
evrildiini bildirdi ve onlara yumuak bir siyaset uygulad. Fakirleri kalkndrmaa, lkesini mamur
hale getirmee ve adaleti yaymaa kar ok haris idi. Hrmz b. Ners, arkasnda evlt brakmadan
lmt ve bu durum halk ok zmt, bu sebeple halk hkmdarn hanmlarndan hamile birinin
olup olmadn sormulard ve kendilerine hanmlarndan birisinin hamile olduu sylenmiti. te
bir rivayete gre, Hrmz kendisinden sonra hkmdarl annesinin karnnda bulunan bu ocuk iin
vasiyet etmiti. Nihayet bu kadn Sbur Z'I-ektf adndaki olunu dnyaya getirdi.
Hrmz b. Ners'nin alt yl be ay, bir rivayette ise yedi yl be ay hkmdarlkta kald sylenir.
[179]
Sbur b. Erder'den buraya kadar zikredilen hkmdarlardan hi biri atlanm deildir.
Sbur Z'I-Ektf'n Hkmdarl
Bu hkmdarn nesep eceresi, Sbur b. Hrmz b. Nersb. Behrm b. Behrm b. Hrmz b. Sbur b.
Erder b. Bbek'tir. Bir rivayete gre, Sbur Z'1-Ektf babasnn vasiyeti zerine hkmdar
olmutur. Sbur doduu zaman halk onun doumuna ok sevinmi ve onun doumunu lkenin drt bir
tarafna yayp duyurmulard. Yine onun doumu zerine vezirler ve yksek derecedeki dier
memurlar babasnn dneminde olduu gibi grevlerinde kalmlard.
Civar blgelerdeki dier hkmdarlar, Fars hkmdarnn beikte yatan kk bir ocuk olduunu
duymular, bu sebeple Trkler, Araplar ve Rumlar Fars lkesine gz dikmilerdi. Fars
memleketlerine en yakn olanlar ise Araplard. Bu yzden kalabalk bir topluluk halinde Araplardan
Abdulkays ve Bahreyn halk hareket ederek deniz yoluyla Fars memleketlerine ve Erder-Hurre
sahillerine gelip buralarda yaayan halkn hayvanlarn davarlarn ve geim kaynaklarn ellerinden
aldlar, lkede pek ok bozgunculuk ve zulm yaptlar. Dier taraftan yd kabilesi de Irak'n Sevd
blgesini ele geirip burada yaayan halka pek ok zulm yaptlar ve bozgunculuk kardlar.
Bylece Araplar bu memleketlerde bir mddet kaldlar ve Farslarn hkmdarnn kk bir ocuk
olmas hasebiyle Fars halkndan her hangi bir sava veya mukavemetle karlamadlar.

Nihayet Sbur biraz byyp hadiseleri deerlendirme yama gelince, anlay ve idrakinin
stnln gsteren ilk delil u hadise olmutu : Sbur bir gece uyanp seher vaktinde grlt ve
sesler iitmiti. Bu ses ve grltlerin sebebini sorduunda kendisine Dicle kprs zerinden gelip
geen halkn izdihamdan kardklar sesler ve grltler olduu sylendi. Bunun zerine Sbur
hemen ikinci bir kprnn yaplmasn emretti. Bylece kprlerden biri gelenlere, dieri ise
gidenlere tahsis edilerek izdiham nlenmi oldu. Halk ise onun bu idrak ve tedbirlerine hayran kalp
sevinmilerdi.
Sbur on alt yama gelip de silh tayabilecek gce eriince, adamlarnn ileri gelen reislerini
toplayp onlara ocukluk dneminden beri -5-mndan km olan isleri anlatt ve memleketini
korumak, bir ksm dmanlarn zerine yrmek istediini syledi. Bu hareketinden dolay teekkr
edip iyi dileklerde bulundular, fakat kendisinden yerinde kalmasn, dmanlarn zerine ise kendi
yerine kumandanlarn ve askerlerini gndermesini istediler. Sbur, onlarn bu istediini reddederek
askerlerinden bin kii seti. Bu defa sefere kacak olan askerlerin saysnn artrlmasn teklif
ettiler, fakat Sbur onlarn bu teklifini kabul etmedi ve askerlerin saysn da artrmad. Nihayet Sbr
bin kiilik bir asker birlikle harekete geip yola kt ve hi bir Arabi sa brakmamalarn istedi.
nce Araplarn igali altnda bulunan Fars memleketlerine geldi ve onlar gafil bir anda yakalayp
acmaszca pek. oklarn ldrd, bir ocuunu da esir ald. Bundan sonra denizi geip e-Hatt
ehrine geldi ve hibir ganimete iltifat etmeden Bahreyn'de bulunan Araplar ldrd. Buradan
Temim, Bekrb. Vil ve Abdulkays kabilelerinden bir ksm insanlarn yaad Hecer'e geti ve oluk
oluk kanlar akmcaya kadar onlar kltan geirip ldrd. Ayrca Abdulkays kabilesinin zerine
yryen Sbr ve askerleri onlar mahvedip yok ettiler. Sonra Ye-mme'ye geip burann halkndan
pek ok kimseyi ldrdler. Bu arada Araplara ait olan btn su kaynaklarn kapatp kuruttular.
Bundan sonra Irak ve Suriye kalelerinin (Manzru'-m) arasndaki blgede yaayan Bekr ve
Talib kabilelerinin zerine yrdler, bir ok kimseyi ldrp bir oklarn da esir aldlar ve su
kaynaklarn topraklarla doldurup kuruttular. Bu arada Medine yaknlarna kadar gelip burada
bulabildikleri Araplar ldrdler ve bir ksmn da esir aldlar.
Sbur, zerlerine yrd dman ve kabile reislerini ldrmek istedii zaman, nce onlarn
omuzlarndaki krek kemiklerini kartr, bylece ikence yaparak ldrrd. Bu yzden kendisine
"Sbur Z'l -Ektf" ad verilmitir.
Bu srada yd kabilesi el-Cezre'ye S' etmiti ve Sevd blgesine basknlar yapyordu. Bunun
zerine Sbur ordular tehiz edip onlarn zerine gnderdi. yd kabilesinden Lakt adnda birisi
Sbr'un gnderdii bu askerlerin arasnda bulunuyordu ve u mealdeki msralarla bir mektup
yazarak durumu yd kabilesine haber verdi : "Bu mektupta el -Cezre'de bulunan yd kabilesine
Lkt'tan bir selm var. Sizi ar pazardaki paralar ve al veriler megul etmesin, zira zerinize
arslan Kis-r geliyor. Hem de dirsek ularyla birbirlerini ite kaka, ekirge srs kadar kalabalk
yetmi bin kiiyle birlikte geliyor."
Fakat yd kabilesinin insanlar onun gnderdii bu mektuba pek aldr etmediler ve basknlarna
devam ettiler. Bunun zerine Lakt onlara : "yd kabilesine tebli edip duyur, onlarn ortasna girip
dur! Ben doru olan gryorum, eer bana kar gelinmezse doru olan gr ortaya kacaktr."
misralaryla balayan bir kaside yazp gnderdi. Bu kaside, sava en iyi ekilde tasvir eden mehur
bir kasidedir. Buna ramen yd kabilesinin insanlar tedbir almadlar ve aldrmadlar. Neticede
Sbur onlar anszn bastrd ve hepsini kltan geirip ldrd. Ancak Bizans lkesine kaanlar
kendilerini kurtarabildi. te Sbur'un Araplara yaptklar bunlardan ibarettir.

Sbur'un Rumlar (Bizansllar) la olan mnasebetlerine gelince; o, Rumlarn hkmdar olan Kostantin
ile sulh akdettiinden onlarla bar ierisinde bulunuyordu. Kostantin, Bizans hkmdarlar arasnda
Hristi-yanl ilk defa resmen kabul eden kii idi. Biz, onun Hristiyanh kabul etmesinin sebebini
Sbur ile ilgili bu bahsi tamamladktan hemen sonra anlatacaz. Kostantin, lmnden hemen nce
kendi lkesini olu arasnda taksim etmiti. Fakat tahta kan oullar ok gemeden lmlerdi.
Bunun zerine Bizans halk Kostantin'in hanedanndan Alyanos adnda birisini balarna geirip
hkmdar yaptlar. O, Rumlarn Hristiyanlktan nceki dinleri zerine bulunuyordu, fakat
Hristiyanln izhar edip bunu gizliyordu. Alyanos hkmdarlk makamna geince, eski Rum dininde
olduunu aa vurup kiliseleri tahrip etti, papazlar ldrd ve Bizans halkn tekrar eski dinlerine
evirdi. Sonra Rum ve Hazar Trklerinden byk bir ordu meydana getirip Sbur'un zerine yrd.
Bu arada Sbur'dan intikam almak isteyen Araplar bir araya toplandlar ve onlarn byk bir ksm
Alyanos'nun ordusuna katldlar. Bu srada S-br tarafndan Bizans ordusunun durumu hakknda bilgi
edinmek iin gnderilen gzcler geri dndler ve birbirlerine zt haberler getirdiler. Bunun zerine
Sbur gvendii kimselerden yanma bir grup alp Bizans ordusunun bulunduu tarafa doru gitti ve
Alyanos'un nc birlikleri kumandan Yusnos (Julyanos)'un yaknma gelince kendisi bir yere
gizlendi ve yanndaki adamlardan bir kan haber almak maksadyla onun ordughna gnderdi, fakat
Rumlar bu adamlar yakalayp Yusnos' un huzuruna gtrdler. Onlardan biri geli srlarn
aklayp Sbur'un bulunduu yeri haber verdi. Bunun zerine Yusnos adamlarndan birisini
Sbur'un yanma gnderdi ve onu uyard. Bu durum karsnda SbUr geri dnp ordusunun bana
geti. Bundan sonra Sbur, Arap ve Rumlarla savaa tututu, fakat askerleri hezimete uratld ve pek
ok askeri kltan geirilerek ldrld. Neticede Bizansllar, Dou Medin'i yni Tsfon
(Taysefn) ehrini ele geirdiler ve Sbur'un mal ve hazinelerine el koydular. Bu malbiyet zerine
Sbur, lkesinde bulunan dier kumandan ve askerlerine mektuplar yazarak Arap ve Rum askerlerin
kendisini hezimete urattklarn bildirdi ve hemen kendisine yardma gelmelerini istedi. Bunun
zerine toplanp Sbur'un yanma geldiler. Bundan sonra Sbur geri dnp Alyanos ile tekrar savaa
tututu ve Tsfon ehrini kurtarp geri ald. Alyanos ise Behresr ehrine geri ekildi. Bu srada Sbr ile Alyanos arasnda devaml surette karlkl olarak eliler gelip gittiler. Bir gn Alyanos
odasnda oturmakta iken nereden atld belli olmayan bir ok gelip isabet etti ve onu ldrd. Bu
durum karsnda Bizansl askerler arp kaldlar ve Fars lkesinden kap kurtulabileceklerinden
mitlerini kestiler. Bu arada Yusanos'tan balarna geip hkmdar olmasn istediler. Fakat Yusnos
onlarn bu isteini reddetti, ancak Hristiyanhk dnine geri dndkleri takdirde isteklerini kabul
edebileceini syledi. Bunun zerine kendilerinin Hristiyanhk dninde olduklarn, fakat Alyanos'tan
korktuklar iin dinlerini gizlediklerini sylediler. Onlarn bu szleri zerine Yusnos balarna
geip hkmdar oldu. Bu srada Sbur Bizansl Rumlara haber gndererek onlar tehdit etti ve
balarna hkmdar olarak geirdikleri Yusnos ile grmek iin onun yanma gelmesini istedi.
Bunun zerine Yusnos seksen kiilik bir hey'et- le birlikte Sbur'un yanma hareket etti. Sbur,
Yusanos'un gelmekte olduunu iitince onu karlad, her ikisi de eilerek birbirlerine sayg
gsterdiler ve birlikte-oturup yemek yediler. Ayrca Sbur Bizansl kumandanlara haber gnderip
balarna Yusanos'u geirmelerini istedi ve ancak bu suretle hmndan kendilerini
kurtarabileceklerini syledi. Bylece Sbur'un Yusanos'u desteklemesinle onun durumu daha da
kuvvetlendi. Sonra Sbur Bizansllara : Belde ve ehirlerimizi ykp yaktnz, adamlarmz
ldrdnz ve lkemizde bir ok tahribat yaptnz. Ya yapm olduunuz tahribatn bedelini
dersiniz, ya da bunlara karlk Nusaybin'i bize geri verirsiniz. dedi. Nusaybin daha nceleri

Farslarn elindeydi, Rumlar ise burasn sonradan ele geirmilerdi. Bunun zerine Bizansl Rumlar
Nusaybin'i Farslara teslim ettiler ve burada yaayan Rumlar ehri tahliye ettikten sonra ekip gittiler.
Bunu duyan Sbur stahr, sfahan ve dier yerlerden on iki bin aileyi getirip Nusaybin'e yerletirdi.
Bun^ dan sonra btn Rumlar kendi memleketlerine dndler ve ok gemeden balarna geen
Yusnos da ld.
Rivayet edildiine gre, Sbur Bizans snrna geldii zaman adamlarna, maksadnn gizlice
Rumlarn memleketine girip durumlarn renmek ve askerleriyle ehirleri hakknda bilgi edinmek
olduunu syledi. Bundan sonra Sbur hemen Rum lkesine girdi ve bu lkede bir hayli dolat.
Bir.gn Sbur Rum memleketlerinde dolarken Rum Kay-sar'nn dn yaptn ve halk dn
yemeine davet ettiini iitti. Bunun zerine dilenci kyafetine girerek dn yerine geldi, maksad ise yemek esnasnda Kaysar'
grp tanmakt. Fakat ok gemeden onun Sbur olduu anlald ve yakalanp bir kz derisinin
ierisine konuldu. Bundan sonra Kaysar kz derisi ierisine konan Sbur'u yanma alp askerleriyle
birlikte Fars lkesine yrd. Nihayet Fars topraklarna giren Kaysar Cndeysbur ehrine gelinceye
kadar nne gelen- insanlar ldrd ve bir ok yerleri tahrip etti, ayrca urad hurma aalarn
da dorayp telef etti. Kaysar'm gelmekte olduunu haber alan Cndeysbur ahalisi hemen kalelerine
snp kapandlar, fakat Kaysar tarafndan muhasara edildiler. Muhasara srasnda Kaysar
mancnklar kurarak surlarn bir ksmn ykt. Bir gece muhasara esnasnda Sbur'u korumakla
grevli olan muhafzlarn gaflete dmesi zerine yaknnda bulunan Eh-vzl esirlere seslenip
yanlarnda bulunan zeytin yan getirip ierisine kapatld kz derisinin zerine dkmelerini
syledi. Onlar da zeytin yan getirip derinin zerine dktler. Neticede derinin yumuamas
zerine Sbur derinin iinden kp kurtuldu ve hemen Cndeysbur'a geldi. ehrin giri kapsna
geince, Sbur kendisini muhafzlara tantt, bunun zerine muhafzlar onu ehre soktular. Sbur'un
ehre girdiini duyan halk sevinten yksek sesle hamdedip tebih etmee baladlar. Bu sebeple
Rum askerleri uyanp Sbur'un katm anladlar. Sbr, Cndeysbur ahalisinden toplad
kimseleri hemen tehiz edip savaa hazr hle getirdi ve o gecenin seher vaktinde Rum askerlerinin
zerine yrd. Neticede Rum askerlerini kltan geirip Kaysar' esir ald ve zincire vurup balatt.
Bu arada onun mallarn ve hanmlarm ganimet olarak ald. Sonra Kaysar'a, tahrip ettii yerleri imar
etmesini emretti ve Cndeysbur ehrinden mancnkla ykp tahrip ettii yerleri Bizans
memleketlerinden toprak tatarak tekrar imar etmee mecbur etti. Ayrca kesip doran olduu
hurma aalarnn yerine zeytin aalar diktirdi. Bundan sonra Kaysar'm kelerini kestirip bir
merkebe bindirdi ve onu memleketi olan Bizans'a gnderdi. Giderken de kendisine : te bu, senin
bize yapm olduun zulmn mkfatdr. dedi. Sbr, bir mddet burada kaldktan sonra tekrar
Rumlara kar savaa kt ve bir ok kiiyi ldrp bir hayli kimseleri de esir ald. Sonra esir ald
bu kimseleri "Irn-elir Sbur" adn verdii ve Ss tarafnda ina ettirdii bu ehre yerletirdi. Bir
rivayete gre Horasan'daki Nisbur ehrini o kurmutu. Dier taraftan Irak'a "Bzrg Sbur" adn
verdii bu ehri de o ina ettirmiti.
Sbr Z'1-Ektf'in hkmdarl yetmi iki yl srd. Araplarn bana tayin ettii genel valisi
mru'1-Kays b. Amrb. Adiyy onun hkmdarl dneminde lmt. Bunun zerine Sbur, len
babasnn yerine olu Amr b. mru'l-Kays' tayin etti. Amr b. mrul'-Kays'n valilii se
Sbur'un son dnemlerinden itibaren kardei Erder b. Hrmz'n btn hkmdarlk dnemi ile
[180]
Sbur b. Sbur'un ilk hkmdarlk dnemi dahil toplan otuz yl devam etti.

Bizans Hkmdar Kosfantin'in Hristiyanl Kabul Etmesinin Sebebi

Kostantin'in Hristiyan olmasnn sebebine gelince; son zamanlarna doru yalanm ve huyu
bozulmutu. Bu arada vcudunu abralk fala tenlilik) hastal sarmt. Bu yzden Bizans halk onu
tahttan indirip her eyden feragat etmesini istediler. Bunun zerine Kostatin kendisinin iyiliini
dnen yakn adamlarn toplayp bu hususta onlarla istiarede bulundu. Bu adamlar ona : Bizans
halk seni tahttan indirmee karar vermitir, bunu durdurmaa gcn yetmez. Ancak din yoluyla buna
bir are bulabilirsin. dediler. Bu srada Hristiyanlk dini aktan yaylmaa balamt. Halbuki
daha nceleri gizli ekilde yaylyordu. Bu adamlar yol gstererek ona : Bizans halkndan Kuds'
ziyaret edip gelinceye kadar kendin iin mhlet iste. Kuds' ziyaret ettiin zaman Hristiyanlk dinine
girersin ve halk da bu dine girmee sevkedersin, zaten halk bu dini kabul edecektir. te o zaman
sana itaat edenlerle birlikte, sana isyan edip ba kaldranlara kar mcadele edersin. Din iin
savaan bir millet mutlaka zafer kazanr. dediler. Kostantin onlarn bu tavsiyelerine uydu ve tatbike
koyuldu. Neticede byk bir halk kitlesi Hristiyan olup Kostantin'e tabi oldu, bir ok halk da eski
Yunan dinlerinde kalp ona kar koydu. Kostantin, kendisine tabi olanlarla birlikte muhalif tarafa
sava at ve zafer kazand. Neticede onlarn pek ounu kltan geirip ldrd ve felsefeye dair
olan kitaplaryla birlikte dier kitaplarn atee verip yakt. Bu arada Kostantiniyye (stanbul) ehrini
ina ettirip halk buraya tad. Daha nceleri ise onlarn bakentleri Roma ehriydi. Mlk ve
hkmdarl devam eden Kostantin Suriye blgesine de hakim oldu. Sbur Z'1-Ektr'tan nceki ran
[181]
kisrlar Bat Medin, yni Tisfon ehrinde kalrlard
Nihayet kk yata tahta kan Sbur
byynce, Medin'in dousunda Eyvn' yaptrd ve oraya tand. Bundan byle buras
hkmdarln merkezi oldu. Benim hayatta olduum 625h. (1228 m.) ylnda buras hl ayaktayd.
[182]
Sahur b. Z'1-Ektf'm kardei Erder b. Hrmz b. Ners b. Behrm b. Behram b. Hrmz b.
Sbur b. Erder b. Bbek' Hkmdarl
Erder hkmdar olup taht salamlatktan sonra lkenin ileri gelen bykleriyle makam ve mevki
sahibi olan kiilere yneldi ve onlardan pek ok kimseyi ldrd. Bunun zerine halk onu drt yl
[183]
sonra tahttan indirdi.
Sbur b. Sbur Z'1-Ektf'm Hkmdarl
Sbur Z'1-Ektf'm olu Sbur, amcas Erder'in tahttan indirilmesinden sonra yerine geip
hkmdar olunca, halk babas Sbr Z'l-Ek-tf'm hkmdarlnn tekrar oluna gemesinden dolay
ok sevindi. Sbur tahta kp hkmdar olunca, valilerine birer mektup yazarak, halka kar adaletle
davranmalarn ve merhametle muamele etmelerini emretti. Ayrca vezirlerinden ve evresinde
bulunan dier memurlardan da ayn ekilde hareket etmelerini istedi. Bu arada hkmdarlktan
azledilen amcas Erder de onun itaatine girdi ve halk Sbr'u ok sevdi. Fakat daha sonra lkenin
ileri gelen bykleriyle eraf, altnda bulunduu bir srada adrn iplerini kestiler ve Sbur altnda

kalp ld. Onun hkmdarl ise be yl srd.

[184]

Sbur'un Kardei Berbmb. Sbur Z'1-Ektf'm Hkmdarl

Babas Sbur daha hayatta iken olu Behrm' Kerman valiliine tayin ettiinden ona "Kermanh"
lkab verilmiti. Behrm hkmdarla geince, kumandanlarna birer mektup yazarak onlar kendi
itaati altna girmee tevik etti. Behrm'm yapm olduu iler halk tarafndan ok beenildi. Ayrca o
Kerman'da bir de ehir ina ettirdi. Nihayet kendini bilmeyen bir takm cr'etkr kiilerin hcumu
[185]
srasnda onlardan birinin att bir' okla ldrld. Behrm'm hkmdarl on bir yl srd.
Yezdecird b. Behrm b. Sbur Z'1-Ektf'm Hkmdarl
Fars nesebini iyi bilenlerden bir alim, "el-Esm (gnahkar)" lkab verilen Yezdecird'in,
"Kermanh" lakabyla bilinen Behrm'm olu deil, kardei olduunu sylyor.
Yezdecird, kaba, kat kalpli ve bir ok kusurlar olan bir kiiydi. En byk kusurlar, sahip olduu
meziyetleri yerinde kullanmayp ktye kulanmas, kk kusurlara gz yummamas, akl, zek ve
kurnazlk gibi meziyetlerini gayet ustalkla kt yollarda kullanmas ve kendini beenmesi gibi
hususlard. Son derece kt huylu olup ufak tefek hatalar balamaz, kendi yakn bile olsa hi bir
kimsenin efaat ve aracln kabul 'etmezdi. Evhaml olduundan hi kimseye gvenmez, yararl i
ya-Dan hi kimseyi mkfatlandrmaz, ayet ok az bir bata bulunursa bunu da ok sayard.
Adamlarndan birisinin kendi tebeasmdan biriyle dostluk kurduunu iittii zaman onu derhal
hizmetinden uzaklatrrd. Fakat btn bunlarla birlikte Yezdecird, kvrak zekl ve edep sahibi bir
kiiydi ve bir ok ilim dallarnda mehret sahibiydi. Zamannn filozofu olan Ners'yi kendisine vezir
edinmiti. Ners, terbiyesi mkemmel ve fazilet sahibi stn bir insand. Hkmdar Yezdecird
tarafndan kendisine "Hezrbde (Hezrbende ?)" lkab verilmiti. Ners vezirlik makamna
getirilince, halk onun hkmdar Yezdecird'i slh edip yola getirecei midine kapld, fakat ne yazk
ki mitleri boa kt.
Nihayet Yezdecird'in hkmdarl kemale erip kuvvet ve kudreti artnca, lkenin ileri gelenleri ve
eraf ondan korkmaa "baladlar. Yezdecird zayf halkn zerine yklenip onlardan pek ok
kimsenin kanlarn dkt.
Halk, balarna musallat olan Yezdecird tarafndan eitli felket ve musibetlere maruz kalnca,
balarna gelen bu felketlerden dolay Allah'a dua edip yalvarmaa baladlar ve bu zalim
hkmdarn elinden kendilerini bir an evvel kurtarmasn dilediler.
Sylenildiine gre, hkmdar Yezdecird Crcan'da iken saraynda bulunduu bir srada nereden
geldii bilinmeyen ok gzel bir atn sarayn kapsna gelip durduunu grd. At grenler onun
gzelliine hayran kalmlard. Yezdecird'e atn durumu anlatlnca, eerlenip azna gem vurulduktan
sonra huzuruna getirilmesini istedi, fakat hi kimse at eerleyip azna gemini vuramad. Durum
Yezdecird'e haber verildiinde bizzat kendisi gelip atn eerini vurdu ve azna gemini takt. Pal-dum
kayn takmak iin kuyruunu kaldrd zaman atn vurduu bir iftenin kalbine isabet etmesiyle
derhal orada ld. At ise btn kuvvetiyle koup ortadan kayboldu ve bir daha haber alnamad. te
bu, Allah' m kudretinin bir eseriydi ve onlara merhamet ettii iin byle yapmt.
Yezdecird'in hkmdarl yirmi iki yl, be ay, on alt gn srd.

Araplar konusuna gelince; Sbur b. Sbur'un dneminde Araplarn banda vali olarak bulunan Amr
b. mru''1-Kays el-Bed! b. Amr b. Adiyy ld zaman, Sbur onun yerine vali olarak Amlika'dan
Evsb. Kallm' tayin etti. Evs b. Kallm be yl bu grevde kald ve Behrrn b. Sbr'un
hkmdarl dneminde ldrld. Bundan sonra onun yerine vali olarak mru'1-Kays b. Arar b.
mru'1-Kays el-Bed: tayin edildi ve yirmi be yl bu grevde kaldktan sonra gnahkr Yezdecird'in
hkmdarlk dneminde ld. Yezdecird, onun lm zerine, yerine onun olu Nu'mn b. mru'1Kays b. Amrb. mru'l-Kays b. Arar b. Adiyy'i vali tayin etti. Nu'mn'm annesi ise Eb Rab'a b. Zhl
b. eybn'm kz akka idi. Ayrca Nu'mn, el-Havernak saraynn kurucusu idi.- Onun bu saray
ina etmesinin sebebi u idi : Yezdecird'in doan ocuklar yaamyordu. Bunun iin havadar ve
sala elverili bir yer aratryordu. Kendisine H-re'nin dnda bir yer tavsiye edilip gsterildi.
Bunun zerine Yezdecird olu Behrrn-Gr'u Nu'mn'a teslim etti ve oluna mesken olarak el-Havernal*;' yapmasn emretti. Ayrca ondan olunu Arap llerine karp gezdirmesini ve havas
almasn istedi. Aslnda el-Havemak' yapan mimar, Sinimmr adnda birisiydi. Sinimmr bu saray
tamamlad zaman herkes onun yapsn ve gzelliini takdir edip hayran kalmt. Bunun zerine
Sinimmr: Eer cretimi hol bol vereceinizi bilseydim, onu gnele birlikte dnen bir saray
yapardm. dedi. Onun bu szleri, zerine Nu'mn : Demek sen bundan daha stn ve gzelini
yapabilirdin de yapmadn. dedi ve onun el-Havernak'm tepesinden aaya atlmasn emretti.
Neticede el-Havernak'm tepesinden atlan Sinimmr ld. Araplar, Sinimmr'm bu ekilde
cezalandrlmasn bir ok iirlerinde darb- mesel olarak zikretmilerdir. Selt b. Sa'd, Sinimmr'i
darb- mesel olarak zikrettii bir iirinde yle diyor :
"Sinimmr gzel eseri iin nasl cezalandrlm ise, Eb Gayln da ihtiyarlndan ve gzel
ilerinden dolay oullar tarafndan yle cezalandrld."
Ad geen Nu'mn defalarca Suriye topraklarnda savat ve ahalisini felket ve musibetlere maruz
brakp bir hayli esir ve ganimet ald. Bu arada Fars hkmdar onun emrine iki alay asker verdi. Bu
alaylardan birisi Tenh paktna giren Arap kabilelerinden teekkl etmiti ve ad Devs idi, dieri ise
Parslardan meydana gelmiti ve ad ehb' idi. te Nu'mn bu iki birlikle Suriye ahalisine ve
kendisine itaat etmeyen Araplara kar savayordu.
lkbahar gnlerinden bir gn, Nu'mn el-Havernak saraynda otururken yksekten Necefe bakt ve
civarndaki ba bahe ve nehirleri grd. Houna giden bu manzara karsnda vezirine : Hi
hayatnda byle bir manzara grdn m? diye sordu. Bunun zerine veziri : Hayr, grmedim;
keke bu devaml olsayd! diye cevap verdi. Bu defa Nu' mn : Devaml ve baki olan nedir? diye
sordu. Vezir :Allah katnda olan nimetler, ebed ve devamldr. diye cevap verdi. Bunun zerine
Nu'rn: Pek iyi, bu nimetler nasl elde edilir? diye sordu. Vezir : Dnyay terk-etmek ve Allah'a
ibadet etmekle elde edilir. cevabn verdi. Bunun zerine Nu'mn o geceden itibaren makam ve
saltanatn brakt ve kaba uhadan elbiseler giyerek kp gitti. Bundan sonra bir daha kendisinden
haber alnmad. Halk sabahleyin uyand zaman onu yerinde bulamad.
Nu'mn, makam ve mevkiini terk edip gitmesine kadar yirmi dokuz yl, drt ay hkm srd. Onun
yirmi dokuz yllk grevinin on be yl Yezdecird'in dneminde, drt yl ise Behrm-Grb.
Yezdecird'in zamannda geti.
Fars alimleri ise bu hususta daha deiik gr beyan ediyorlar. Biraz sonra bu hususa temas
[186]
edilecektir.

Behrmb. Yezdecird el-Esm'in Hkmdarl

Behrm-Gr doduu zaman babas Yezdecird onun Araplar tarafndan bytlp terbiye edilmesini
uygun buldu ve Mzir b. Nu'mn' artp Behrm' bytp terbiye etmesini istedi. Ayrca
Yezdecird tazm ve ikramda bulunarak onu arlad ve onu Araplarn bana emir tayin etti. Bunun
zerine Mnzir b. Nu'mn Behrm' alp gtrd ve onu emzirmeleri iin eraf ve asilzadelerin
kzlarndan salam vcutlu, keskin zekl, grgl ve kltrl kadn seip beendi. Bu kadnlardan
ikisi Arap asll, biri de Acem kkenli idi. Hlsa bu kadnlar yl mddetle Behrm' emzirdiler.
Behrm be yama gelince onun istei zerine Mnzir onun iin muallimler tuttu ve bu mullimler ona
yaz, atclk ve hukuk rettiler. Ayrca Mnzir Fars filozoflarndan birisini ona hoca tuttu ve
Behrm ona renci oldu ve onun rettiklerini ksa bir srede renip hafzasna ald. Nihayet
Behrm on iki yama gelince kendisine retilen btn ilimleri renmi ve muallimlerinin seviyesini
amt. Bunun zerine Mnzir muallimlere ilerinin bittiini syleyerek yerlerine geri dnmelerini
emretti. Bundan sonra Behrm iin Mnzir at ve binicilik retmek zere yeni muallimler getirtti ve
Bebrm onlardan kendisi iin lzm olacak olan her trl-"bilgiyi ald. Sonra bu muallimler de
ilerini tamamlayp geri dndler. Bundan sonra Mnzir'in emriyle yar iin arap atlar getirildi ve
yar Mnzir'in al renkli bir at kazand, dier atlar ise rakipleriyle arkadan onu takip ederek yar
bitirdiler. Bunun zerine Mnzir yar kazanan bu atn kendi eliyle tutup Behrm'a verdi. Behrm da
at sevinerek alp kabul etti.
Bir gn Behrm bu ata binip ava kmt ve gz bir yabani eek srsne ilimiti. Okunu bu
srnn zerine frlatp attktan sonra onlarm zerine yrd; tam bu srada yaban bir eei srlndan
yakalayp paralamak isteyen bir arslanla karlat ve okunu frlatp arslana att. Att bu ok
arslann srtn delip geti ve yaban eein srtna sapland, onun srtn da deldikten sonra yere dt
ve okun te biri de yere sapland. Behrm'm yannda bulunanlar bu manzaray grnce arp
kaldlar ve hayrete dtler. Bundan sonra Behrm kendisini avclk ve elenceye verdi, zevk ve
safaya dald.
Babas Yezdecird ld zaman Behrm Mnzir'in ilannda bulunuyordu. lkenin eraf ve ileri gelen
bykleri ise Yezdecird'in zulm ve kabalndan dolay onun soyundan gelen hi bir kimseyi
hkmdarla getirmemek zere anlatlar. Ayrca Behrm'n Yezdecird'in olu olmas ve onun
Araplarn arasnda yetiip bymesi, onlarn ahlk ve kltrn almas dolaysyla ona hkmdarl
vermemeyi kararlatrdlar. Neticede Erder b. Bbek'in neslinden gelen Kisr adnda bir adam
hkmdarla getirdiler. Behrm, babas Yezdecird'in ldn ve kendisinin yerine Kisr'nm
hkmdarla getirildiini renince, Mnzir'i ve olu Nu' mn', Araplarn ileri gelen erafndan bir
grup insan yanna arp onlara, babas Yezdecird'in kendilerine ho davranp iyilikler yaptn,
aksine kendi halk olan Farslara kat ve iddetli davrandn anlatt ve onlara babasnn lmn,
kendisinin, yerine Kisr'nm hkmdarla getirildiini haber verdi. Bunun zerine Mnzir ona : Bu
seni korkutmasn, ben bunun bir aresini bulurum. dedi ve Araplarn tannm cengver
svarilerinden on bin kiilik bir kuvvet hazrlayp onlar olu Nu'mn'm komutasnda Fars
hkmdarlnn merkezi olan Tsfon ve Bihresr ehirlerinin zerine gnderdi. Bu arada olu
Nu'mn'a, bu iki ehre yakn bir yerde kararghn kurup nc birliklerini bu ehirlere gndermesini,
kendisine kar atmaya girenlerle savamasn ve dier beldelerin zerine basknlar yapmasn
emretti. Nu'mn da babas Mnzir'in bu tavsiyelerine uyup onun sylediklerini yapt. Bunun zerine
Fars lkesinin leri gelen bykleri, Yezdecird'in mektup ve elilik ileriyle grevli olao st

seviyedeki memuru Havb (Cuvn ?)'yi Nu'mn'm durumunu bildirmek zere Mnzir'e gnderdiler.
Havb, Mnzir'in yanma geldii zaman ona: nce hkmdar Behrm' gr! dedi. Bu durum
karsnda Havb Behrm'n huzuruna girdi, fakat onun ahsnda grd hamet ve gzellik
karsnda korkuya kaplp akna dnd ve huzurunda eilip sayg gstermeyi unuttu. Behrm onun
bunu aknlktan unuttuunu farketti ve onunla konuup kendisine bir hayli gzel vaatlerde bulundu,
sonra onu Mnzir'in yanma gnderdi ve Mnzir tarafndan ona cevap verilmesini istedi. Bunun
zerine Mnzir ona : Getirmi olduunuz mektubu inceledim. Allah, babas Yezdecird'in lmnden
sonra yerine ou Behrm' hkmdar yapt iin Nu'mn' sizin zerinize Behrm gnderdi. dedi.
Havb, Mnzir'in bu szlerini iitip Behrm'n ahsnda grd meziyetleri hatrlaynca, onu
hkmdarlktan uzaklatrmak iin anlaanlarn hepsinin hatal yolda olduklarn anlad ve Mnzir'e :
Sen bizzat kendin hkmdarlarn kald bakente git, lkenin ileri gelen adamlar ve eraf senin
yanma gelecek ve senin hkmdarln konusunda maverede bulunacaklardr. Eminim ki onlar
tavsiyenize kar kmayacaklardr. dedi.
Havb'nin ayrlmasndan bir gn sonra Mnzir otuz bin Arap su-varisiyle birlikte yanma Behrm'
alp hkmdarlk merkezi olan Tsfon ve Bihresr ehirlerine geldi, emir vererek halk bir araya
toplad. Bundan sonra Behrm mcevherlerle sslenmi altn bir taht zerine kp oturdu ve
Farslarm ileri gelen byklerine kar bir konuma yapt. Bunun zerine onlar, Behrm'n babas
Yezdecird'in kabalk ve sertliini, gidiatnn ktln, bir ok kiileri ldrdn, memleketleri
tahrip ettiini anlattlar ve bu sebeple hkmdarl onun neslinden aldklarn sylediler.
Onlarn bu szlerini dinleyen Behrm : Ben burada babam hakknda sylediklerinizi yalanlayacak
deilim, zaten devaml surette onun yaptklarn ayplayp knadm. Ayrca Allah'tan onun bozup isad
ettiklerini dzeltmek iin bana hkmdarl nasp klmasn diledim. Eer hkmdarlmn
zerinden bir yl getii hlde bu vaat ettiklerimi yerine getirmezsem, kendi isteimle hkmdarlktan
ekileceim. Ayrca ta ve hkmdarlk zinetlerinin ete dadanm yavrulu iki arslann nne
konulmasn istiyorum. Kim bunlar arslanlarm nnden alp sa olarak kurtu-Tursa onun hkmdar
olmasna razym. dedi. Behrm'n bu teklifini kabul ettiler, ta ile hkmdarlk zinetlerini iki
arslann nne braktlar ve mbezn mbez (rhni res)'i hakem olarak tayin ettiler. Behrm, daha
nce Farslar tarafndan hkmdarla getirilen Kisr'ya : te ta ve hkmdarlk zinetleri, haydi
alb> dedi. Kisr ise : nce siz harekete gein, zira veraset yoluyla hkmdarl isteyen sizsiniz.
Ben ise hkmdarl gasbeden bir kiiyim. dedi. Bunun zerine Behrm eline bir demir omak alp
tacn bulunduu tarafa doru yneldi, fakat arslanlardan birisinin koarak kendisine doan gelmesi
zerine Behrm srayp arslann srtna bindi ve ayaklaryla arslann kaburgalarn skarak onu
kuvvetten drd. Bu arada elindeki demir oma arslann bana vurmaa balad. Bu defa dier
arslan srayp Behrm'n zerine atld; fakat Behrm onun kulaklarndan yakalad ve ban zerinde
bulunduu arslann bana vurmaa devam etti. Nihayet arslanlarm balar yarlp sersemleyince
elindeki demir omakla onlar ldrd ve ta ile hkmdarlk zinetlerini ald. Bu manzara karsnda
ona ilk defa itaat edip boyun een kii Kisr oldu. Sonra orada hazr bulunanlar : Sana boyun eip
itaat ettik ve hkmdarlna raz olduk. dediler. Orada hazr bulunan vezirler, lkenin ileri gelen
bykleri ve eraf kendilerini affetmesi iin Mnzir' den Behrm ile grmesini rica ettiler. Bunun
zerine Mnzir Behrm' dan onlar affedip balamasn istedi, o da Mnzir'in bu isteini kabul
ederek onlar affetti.
Nihayet Behrm yirmi yanda iken tahta geip hkmdar oldu. Behrm tahta kt gn tebaasnn
rahat ve refah iin tertibat ald. Bundan sonra yedi gn mddetle halka iyi eyler vaat etti ve onlara

Allah'tan korkmalarn tavsiye etti, fakat Behrm hkmdarl mddetince elenceyi dier eylere
tercih ettiinden tebeas arasnda ikyetler oalmaa "balad; bu arada civarndaki dier lkelerin
hkmdarlar onun lkesine gz dikip ele geirme gayretine girdiler. lk defa Behrm'n zerine
yryen Trk hkmdar Hakan idi ve Trklerden meydana getirdii iki yz elli bin kiilik bir
kuvvetle ona sava amt. Trk Hakan'n zerlerine gelmekte olduunu renen Fars halk bunu bir
felket sayarak ok korktular ve lkenin ileri gelen bykleri Behrm'n yanna giderek onu uyardlar,
fakat o gelen bu kiilerin uyarsna aldrmad ve elencesine devam etti. Sonra Behrm
zerbeycn'daki bir ategedede ibadette bulunmak ve oradan Ermeniyye (Armenia)'ye geerek
burada avlanmak maksadyla yanma lkenin ileri gelen byklerinden yedi kii ve kahraman
cengverlerinden yz adam alarak hazrlanp yola kt, yerine ise kardei Ners'yi halef brakt
Halk onun dman olan Hakan'dan kap memleketi terlettiinden phe etmiyordu, bu yzden
canlarndan ve lkelerinin istilsndan korkan halk bir araya gelerek Hakan'a boyun emek ve ona
hara demek hususunda anlatlar ve karara vardlar.
Halkn kendisine boyun emeyi kararlatrdklarn renen Hakan, onlardan kendisine herhangi bir
tehlike gelmeyeceine emin oldu. Bu srada Behrm tarafndan Hakan'n durumunu incelemek zere
gnderilen casus geri dnp Hakan'n Fars halkna duyduu gven sebebiyle geri dnmek niyetinde
olduunu bildirdi. Bunun zerine Behrm yanndaki adamlarla birlikte zerbeycn'dan Hakan'n
zerini yrd ve bir gece anszn onu bastrd. Sava srasnda sebat ve sabr gsteren Behrm
bizzat kendi eliyle Hakan' ldrd, askerlerini kltan geirip krd. lmden kurtulan Hakan'n
askerleri ise hezimet hlinde geri ekildiler ve sava arlklarn geride brakarak katlar. Fakat
Behrm onlarn peini brakmad, arkalarndan giderek yakalayabildiklerini esir ald,
yakalayamadklarn ldrd. Bir hayli ganimet ele geirdikten sonra oluk ocuklarn esir ald ve
adamlaryla birlikte sa salim geri dnd. Ayrca Behrm Hakan'n tacn ve mcevherlerle ssl
takyesini ele geirdi ve lkesinin bir ksmn istil edip buraya bir merzuban (vali, emir, muhafz
kumandan) tayin etti. Bundan sonra Trk elileri Behrm'n yanma gelip sayg gstererek huzurunda
eildiler ve itaati altna gireceklerini bildirdiler. Ayrca snr ihllini nlemek iin aralarnda bir de
snr tayin ettiler. Bundan sonra Behrm kumandanlarndan birisini Mverannehr'e gnderdi, bu
kumandan bir hayli kimse ldrd ve'bir ok kiiyi de esir ald; ayrca pek ok ganimet de ele
geirdi. Sonra Behrm Irak'a dnd ve yerine halef brakt kardei Ners'yi Horasan'a vali tayin
etti. Ayrca ona Belh ehrinde ikamet etmesini emretti.
Bir mddet sonra Behrm'a, Deylem'in reislerinden birisinin byk bir asker kuvvet meydana
getirerek Rey ve kasabalarna aknlar yapt, esir ve ganimetler alp memleketi yakp ykt, hudut
boylarndaki adamlarn aciz kalp onlar durduramad, halkn ise ona vergi demeyi kabullenip
kararlatrd haberleri geldi. Bu duruma son derece zlen Behrm Rey'e byk bir ordu gnderdi
ve ordunun bandaki kumandana : Deylemli bu adama birisini gndermesini ve bu kiinin onu
mitlendirip tevik ve tahrik ederek Rey zerine yrmesini salamasn. emretti. Nihayet
kumandan, Behrm'n tavsiyesine uyup emrini yerine getirdi. Deylemli de askerlerini alp Rey zerine
yrd. Bunun zerine kumandan bir mektupla Behrm'a, Deylemlinin Rey ehrine doru gelmekte
olduunu bildirdi. Behrm da kumandana bir mektup gndererek . Deylemlinin zerine yrmesini,
adn verip tayin edecei bir yerde durup beklemesini syledi. Sonra Behrm yakn adamlarndan bir
grupla birlikte svari olarak hareket etti ve tayin edip belirledii yerde orduya yetiti. Deylemli ise
onun geldiinin farknda deildi ve bu yzden de midi bsbtn artmt. Nihayet Behrm
adamlarn ve askerlerim sava vaziyetine sokup D eylem tarafna yrd. Neticede Deylemlilerle

karlaan Behrm bizzat kendisi sava balatt ve Deylemlilerin reisini esir ald. Bylece
Deylemlinin askerleri hezimete urad. Bunun zerine Behrm'n emriyle Deylemli askerlerin
arasnda, Behrm'n yanma gelip snanlara emn verilecei iln edildi. Bu iln duyan Deylemliler
topluca Behrm'n yanna geldiler, Behrm onlara emn tand ve hi bir kimseyi ldrmedi, hatt
onlara iyilik edip ihsanda bulundu. Bylece Deylemliler memleketlerine geri dndler ve Behrm'a
kar gzel bir itaat rnei gsterdiler. Bu arada Behrm esir ald reislerini yannda brakt, ve o,
Behrm'n en yakn adamlarndan birisi oldu.
Bir rivayette bu hadisenin Trklerle yaplan savatan nce olduu sylenmektedir. Dorusu ise Allah
bilir.
Behrm Deylemlilere kar zafer kazandktan sonra "Firz-Behrm" adn verdii bir ehir ina ettirdi
ve ehir kyleriyle birlikte ina edildi. Sonra Nesr'yi kendisine vezir edindi ve ona kendisinin
gizlice Hindistan'a gideceini bildirdi. Bylece kimsenin haberi olmadan Hindistan'a geldi, fakat
Hindliler onun kahramanln ve yrtc hayvanlar nasl ldrdn grmlerdi. Bu srada bir fil
halkn yolunu kesip pek ok kimseyi ldrmt. Bunun zerine Behram filin bulunduu yerin
kendisine gsterilmesini istedi. Hind hkmdar Behrm'm bu ecaat ve kahramanln iitince, filin
neticesi hakknda kendisine bilgi getirmesi iin onunla birlikte birisini gnderdi. Nhayet Behrr ve
Hindli meelik bir ormana geldiler. Hindli adam bir aacn zerine kt, Behrm ise filin bulunduu
yere gidip fili ortaya kard ve fil grltl bir sesle meydana kp durdu. Behrm, file doru
yaklap kalarnn arasna bir ok att ve ok kaybolacak kadar kalarnn arama sapland. Sonra
Behrm onu ok yamuruna tutup hortumunu yakalad ve devaml surette saplad oklarla onu takatsiz
hle getirdi ve bir frsatn bulup ban keserek kopard ve ormandan dar kard.
Hindli adam, Behrm'm bu yaptklarn aynen grd gibi gelip hkmdara anlatt. Bunun zerine
hkmdar Behrm'a ikram edip ihsanda bulundu ve ondan durumu hakknda bilgi istedi. Behrm, Fars
hkmdarnn kendisine fkelendiini ve bu vesile ile kap yanma geldiini syledi. Bu srada Hind
hkmdarnn dman byk bir orduyla onun zerine gelmek iin harekete gemiti. Hind
hkmdar ise teslim olup dmannn itaatine girmeyi ve hara vermeyi gze almt, fakat Behrm
onun bu hareketine engel odu ve dmanyla savamasn tavsiye etti. Nihayet taraflar karlanca
Behrm Hind hkmdarnn tmarl sipahilerine : Beni arka taraftan koruyun. dedi ve dman
askerlerinin zerine atld. Hezimete uraymcaya kadar onlar ok yamuruna tutup nne gelenleri,
kim olduuna ehemmiyet vermeden, darbeden geirdi. Neticede Behrm ve yanndaki Hintli askerler
dman ordughnda bulunan her eyi ganimet olarak aldlar. Sonra Hind hkmdar,
kahramanlnn bir mkfat olarak Behrm'a Deybul, Mkrn' verdi ve onun emriyle bu beldeler
Fars lkesinin topraklarna katld. Ayrca kzn da onunla evlendirdi.
Behrm ise sevin ierisinde tekrar lkesine dnd ve krk bin kiilik bir kuvvetle Ners'yi Rum
lkesine gnderdi. Ayrca ona vergi konusunda Rum hkmdanyla grmesini emretti. Nihayet
Kostantiniyye (stanbul)'ye kadar gelen Ners'ye Rum hkmdar sulh teklif etti ve bu teklif kabul
edildi. Neticede Ners, Behrm'm btn emir ve isteklerini yerine getirerek Fars lkesine dnd. Bir
rivayete gre, Behrm'm, Hakan' ldrp Rum hkmdanyla sulh anlamas yaptktan sonra bizzat
Yemen zerine yrd ve buradan Sudan'a geerek savalarn ldrp halkndan pek ok
kimseyi esir ald, sonra lkesine geri dnd sylenir.
Behrm, hkmdarlnn son gnlerine doru ava km ve bir geyiin peine taklmt. Geyii
takip ederken bir kuyuya dp bouldu.
Behrm'm boulduu haberi annesine ulat zaman, kuyunun bulunduu yere gelip olunun

karlmasn istedi. Bunun zerine kuyudan pek cok amur karld; yle ki karlan amurdan
tepeler meydana geldi, fakat Behrm'm cesedi bulunamad.
Behrm'm hkmdarl on sekiz yl on ay yirmi gn, bir rivayette ise yirmi yl srd.
Eb Ca'fer et-Taber, yukarda bahsedildii zere, Behrm-Gr'un adn zikrederken babasnn onu
Mnzirb. en-Nu'mn'a teslim ettiini sylemiti. Yezdecird el-Esm'den bahsederken de babasnn
onu Nu'mn b. mru'l-Kays'a teslim ettiini syledi. Aslnda bu iki nakil arasnda bir tenakuz yoktur,
nk baz alimler birinci rivayeti, bazlar da ikinci rivayeti ileri srmlerdir. Ne var ki Eb Ca'fer
[187]
et-Taber bu rivayetlerin kime ait olduunu belirtmemitir.
Yezdecird b. Behrm-Gr'un Hkmdarl
Yezdecird b. Behrm ta giyip tahta kt zaman halka iyi muamele edeceini vaat ederek onlara
babasn, onun menkabelerini ve halkla iice olduunu anlatt. Bir kenara ekilip tebaasndan
uzaklat takdirde bunu yadrgamamalarn, bunun kendi maslahatlar icab olduunu ve dmanlara
kar bir tuzak kurma hareketine matuf bulunduunu bilmelerini istedi. Sonra babasnn adam olan
Ners'yi kendisine vezir edindi, tebaasna adaletle muamele edip dmanlarn perian etti ve
ordusuna . iyi davrand.
Yezdecird'in biri Hrmz, dieri Firz adnda iki olu vard. Sicistan valisi olan Hrmz, babas
Yezdecird'in lmnden sonra gelip hkmdarl eline geirdi, Firz ise kaarak Akhunlarm
(Heytla) lkesine gitti ve onlarn hkmdarndan kardeine kar yardm istedi. Bunun zerine
Akhun hkmdar Talekn' Firz'a baladktan sonra asker vererek yardmda bulundu. Nihayet
Firz askerleri alp kardei Hrmz'n zerine yrd ve kardeini Rey'de ldrd. Hrmz ile
Firz ana bir z kardei idiler. Bir rivayette ise Firz'un, kardei Hrmz' ldrmedii, esir edip
hkmdarl elinden ald sylenir.
Yezdecird tahta kt zaman Rumlar babas Behrm'a dedikleri vergiyi yollamamlard. Bunun
zerine Yezdecird, babas Behrm tarafndan gnderilen miktarda bir askerle birlikte Ners'yi onlarn
zerine gnderdi ve Ners Yezdecird'in isteini gerekletirip onlarn bu vergiyi gndermelerini
salad.
[188]
Yezdecird, on sekiz yl drt ay, bir rivayette ise on dokuz yl hkmdarlk yapt.
Kardei Hrmz' ve Ailesinden Kiiyi ldrdkten Sonra Tahta kan Firz fa. Yezdecird
b. Behrm'n Hkmdarl
Firz, kardei Hrmz'e kar zafer kazanp hkmdar olunca, adaleti yaygmlatnp halka gzel
muamele etti. Son derece dindar olan Firz tebaasna kar bahtsz ve uursuz olmutu. Hkmdarl
dneminde birbirini takip eden yedi yl mddetle lkesini ktlk sarm, nehir ve kanallarn sular
tamamen ekilmi, Dicle'nin suyu azalm, aalar kurumu, lkesinin da ve ovalarmdaki ekinler
kuruyup sararm, kular ve vah hayvanlar lm, btn halk alk ve iddetli skntlara maruz
kalmt. Bunun zerine Firz bir yazyla halka kendilerinden hara, cizye ve hibir verginin
alnmayacan duyurdu. Sonra tekrar bir yazyla ahaliye, yanlarnda stok edilmi hlde yiyecek
maddesi bulunan herkesin bunlar dier ihtiya sahipleriyle paylamalarn ve zengin fakir herkesin
ktlk karsnda eit ve bir olmalarn iln edip bildirdi. Ayrca her hangi bir ehir veya kasabada

alktan bir insann ldn haber ald takdirde, len kiinin bulunduu ehir veya kasaba halkn
iddetle cezalandrp tenkil edeceini iln etti. Firz'un uygulad bu mkemmel siyaset neticesinde,
ktlk yllarnda Erder-Hurre'ye bal bir kasabada len kii hari, hi kimse alktan lmemiti.
Neticede Firz dua edip Allah'a yalvard ve duasnn kabul edilmesi zerine ktlk ortadan kalkt ve
lke tekrar eski bolluk yllarna kavutu.
Nihayet dmanlarn kahredip yendikten, lke ve halk canlanp di-rildikten sonra Firz bu defa
Akhunlarla savamak zere harekete geti. Firz'un gelmekte olduunu duyan Akhun hkmdar
henvr fAha-nuvar?) korkuya kapld. Bunun zerine adamlarndan birisi ona: Kollarm ve
ayaklarm kes, sonra beni Firz'un geecei yol zerine brak. Aileme ve ocuklarma iyi bak. Ben
Firz'un aresine bakarm. dedi. Hkmdar adamnn dediini yapt ve onu Firz'un geecei yolun
zerine brakt. Daha sonra Firz yoldan geerken onu grd ve hlini sordu, bunun zerine adam :
Ben, hkmdarm henvr'a : "Senin Firz'a gcn yetmez" dedim, o da beni bu hle getirdi. Ben
sana ksa yoldan hkmdarn zerine gitmen iin bir yol gstereceim. dedi. Firz, bu adamn
szne aldand ve onun klavuzluunda askerleriyle birlikte, yola koyuldu. Firz : Ben sana bu gne
kadar hi bir hkmdarn gemedii en ksa bir yol gstereceim. diyen bu adamn szne aldand
ve onun klavuzluunda askerleriyle birlikte yola koyuldu. Firz askerleriyle beraber bir hayli mesafe
katetti. Nihayet bu adam geri dnemeyecekleri bir noktaya geldiklerinde durumunu aa vurup iin i
yzn onlara bildirdi. Bunun zerine Firz'un adamlar : Ey hkmdar! Biz seni uyarp sakndrdk,
fakat dinlemediniz. u anda her hl karda ilerlemekten baka aremiz yoktur. dediler. Bu durum
karsnda ilerleyerek dmanlar olan Akhunlara ulatlar. Fakat bu srada susuzluktan lmek
zereydiler; hatta pek ou susuzluktan lmt. Firz ve askerleri bu duruma dnce henvr'a
sulh teklifinde bulundular. Bu teklifte, Firz ve askerlerinin geri dnmelerine msaade edilecek ve
bir daha Firz bu "l-keve sava iin gelmeyecekti. Nihayet taraflar arasnda sulh anlamas yapld
ve Firz sulhle ilgili bir belge yazp imzaladktan sonra lkesine geri dnd.
Firz memleketine dnp bir mddet kaldktan sonra, hamiyet ve gayreti onu tekrar hsenvr'm
zerine yrmee sevk etti. Vezirleri onun daha nce yapm olduu sulh anlamasn bozmasnn
doru olmayacan syledilerse de, szlerine kulak asmad ve hsenvr'm zerine yrd. Nihayet
iki taraf birbirlerine yaklatklar zaman, hsenvr'm emriyle ordughnn arkasnda on arn
geniliinde ve yirmi arm derinliinde byk bir hendek kazld, bu hendein zeri hafif tahtalarla
kapatlp zerine toprak serpildi. Sonra henvr ve askerleri bu hendein gerisine ekildiler. Firz,
hsenvr'm geri ekildiini duyunca hezimete uratacana inanarak onun peine takld, fakat ne
Firz' ve ne de askerleri nlerinde hendek bulunduunu bilmiyorlard. Neticede Firz ve askerleri
hendee dp ldler. Bundan sonra henvr, Firz'un kararghna gelip burada bulunan her e3'i
ganimet olarak ald; bu arada Firz'un hanmlarn ve mbezn mbezi de esir etti. Sonra Firz'un ve
onunla birlikte hendee dp lenlerin cesedlerini karp sandukalara koydurdu.
Bir rivayete gre Firz, henvr'm kazdrd hendein bana geldii zaman hendein zeri rtl
deildi. Bu yzden Firz kar tarafa gemek iin hendein zerine kprlej kurdurdu ve hsenvr'm
askerlerinin bulunduu tarafa geti, geri dnte faydalanmak iin de getii yere bayrak ve iaretler
koydurdu. Nihayet iki tarafn askerleri kar karya geldiklerinde henvr ortaya karak Firz'a
daha nce aralarnda yapm olduklar sulh anlamasn hatrlatt ve ahdi bozmann ceza ve
tehlikesini bildirip onu uyard, fakat Firz inadnda direnip onun uyarsn reddetti. Bu arada Firz'un
adamlar araya girip onu caydrmaa altarsa da Firz kararndan vaz gemedi; ancak askerleri ne
de olsa aralarnda bir sulh anlamas olduundan savaa kar isteksizlik gsterdiler. Nihyet Firz'un

savamakta direnmesi zerine henvr aralarndaki anlama belgesini bir sngnn ucuna takarak
havaya kaldrd ve : Allah'm! Bu anlama metninin icab olarak ona cezasn ver, taknlk ve
azgnln kendi bana musallat kl! dedikten sonra hemen onunla savaa tututu. Neticede Firz ve
askerleri hezimete uradlar ve geri dndklerinde hendek zerine kurduklar kprlerin bulunduu
yeri arp hendein ierisine dtler. Firz ve pek ok askeri burada ld, hen-vr ise onlarn
mallarn, hayvanlarn ve yanlarnda bulunan her eylerini ganimet olarak ald ve bylece btn
Horasan blgesine hakim oldu. Bu srada Firz'un hezimete uradn haber alan Fars ahalisinden
Sulara adnda sayg ve itibar gren birisi yanma cengver bir svari grubu alarak harekete geti ve
durum hakknda bilgi edinmek maksadyla yola kt. Bir rivayette Firz'un, henvr'm zerine
yrd zaman yerine Sicistn blgesinin sahip ve hakimi olan Suhr'y halef brakt sylenir.
Nihayet Akhunlarn hkmdar henvr ile karlaan Suhr onu Horasan'dan srp kard ve
Firz'un kararghndan alm olduu esirleri, mallar ve dier eyleri alp lkesine dnd. Suhr'mn
bu baarsndan dolay Fars halk ona son derece sayg gsterdiler; hatt onu hkmdardan sonra en
byk kii kabul ettiler.- Akhunlarm lkesi ise Toharis-ta di. Akhun hkmdar taht kavgas
yznden kan savata kendisinden kardei Yezdecird'e kar yardm isteyen Firz'a Tlekn' da
balamt.
[189]
Firz'un hkmdarl yirmi alt yl, dier bir rivayette ise yirmi bir yl srmtr.
Yezdecird le Firz'un Hkmdarlklar Dneminde Araplarn Arasnda Meydana Gelen
Hadiseler
Himyer hkmdarlarnn hakimiyetleri dneminde, Himyer ve dier kabilelerden ileri gelen kiilerin
oullar da onlarn hizmetlerinde grev alrlard. Hassan b. Tbba'm hizmetinde bulunanlardan birisi
Kinde'nin ulularndan Amrb. Hucr el-Kind idi. Amr b. Tbba' kardei Hassan b. Tbba'
ldrdkten sonra Amrb. Hucr'a kar bir iyilik gsterisi yaparak kardei Hassn'm kzn onunla
evlendirmiti. Hlbuki hibir Arap bu aileden evlenmee rabet gstermemiti. Nihayet bu evlilikten
Amrb. Hucr'un Haris adnda bir olu dnyaya geldi. Amrb. Tbba'dan sonra yerine Abd Kll b.
Msevvib hkmdar oldu. Himyerliler, Amr b. Tb-ba'n oullar kk olduu iin onu
hkmdarla getirmilerdi. Hlbuki Amr b. Tbba'm kardei Hassan b. Tbba'm olu Tbba'
hkmdar olabilecek bir yata idi, fakat ne var ki hkmdarlk sras gelmezden nce cinler akln
alm, bu sebeple de hkmdarln bakalarnn eline gemesinden endielenen Abd Kll,
hkmdarla gemiti. Abd Kll ise ilk Hristiyanlk dnini kabul etmi bir kiiydi, fakat dnini
halktan gizliyordu. Nihayet Hassn'm olu Tbba' cinlerin elinden kurtulup eski hline gelince,
Yemen'e hakim oldu. Tbba' astroloji ile megul olduundan kendisinden nce meydana gelen ve
sonra meydana gelecek olan hadiseleri ok iyi biliyordu. Onun Yemen'e hakim olmas Himyerlileri
ok korkutmutu. Bu sebeble Tbba' kz kardeinin olunu, yni yeeni Haris b. Amrb. Hucr'u byk
bir orduyla birlikte Hre'ye gnderdi. Haris b. Amr nce e-aldka adndaki kadnn torunu Nu'mnb.
mru'l-Kays'm zerine yrd ve onunla savaa tututu. Neticede Nu'mn' ve ailesinden bir ksm
kiileri ldrd. Ancak byk Nu'mn'm olu Mnzir ile Ne-mirb. Kstoullar evldndan olan
annesi M'ussem lmden kurtuldu. Bylece hkmdarlk Nu'mn hanedannn elinden kp Haris b.
Amr el-Kind'ye geti ve onlarn sahip olduklar yerlere, bu defa Haris b. Amr sahip ve hakim oldu.
Bu. baz tarihilerin ileri srd bir grtr.

bn el-Kelb bu hususta unlar sylyor :

Nu'mn'dan sonra yerine olu Mnzir b. Nu'mnb. Mnzir b. Nu' mn geti ve krk drt yl hkm
srd. Onun bu krk drt ylnn sekizi Behrm-Gr'un dneminde, on sekiz yl Yezdecird b.
Behrm'n zamannda, on yedi yl da Firz b. Yezdecird'in dneminde geti. Mnzr'den sonra yerine
olu Esvedb. Mnzir geti ve yirmi yl hkm srd. Bu mddetin on yl Firz b. Yezdecird'in
dneminde, drt yl Bel b. Firz'un zamannda, alt yl ise Kubd b. Firz'un deneminde geti.
Grld zere burada Eb Ca'fer et-Taber, Hrisb. Amr'in Nu' mn b. mrul'-Kays'
ldrdn, lkesini elinden alp Nu'mn ailesinin hkmranlna son verdiini zikrediyor. Daha
nce, yukarda, asker destek salayarak Behrm-Gr'u Fars (ran) tahtna getiren kiinin Mnzir b.
Nu'mn veya en-Nu'mn olduunu zikretmiti. Sonra ise, bu Nu'mn'm soyundan gelen Hre
hkmdarlarn bandan sonuna kadar srayla zikrediyor; fakat araya giren Haris b. Amr ile onlarn
hkmdarlk sralarn kesintiye uratmyor. Eb Ca'fer'in bunu byle zikretmesi, Araplara ait tarih
bilgilerin doru zaptedilmemesinden ve kendilerine ulaan bu bilgileri tahkik etmeksizin
aktarmasndan ileri gelmektedir.
Bu hususta daha baka- rivayetler de vardr. leride Eyym'1-Arap bahsinde Hucrb. Amr'in mru'lKays'm babasn nasl ldrdnden bahsederken bu hususa temas edeceiz.
Doru olan udur : Kinde hkmdarlarndan Amr ve Haris Araplar zerinde hakim durumda idiler.
Mnzirler sllesinden ve Lahmlerden olan Hre hkmdarlar ise, Kubd'm Fars hkmdarln
ele geirmesinden sonra onlar Hre'den uzaklatrp yerlerine Haris b. Amr el-Kind'yi tayin
edinceye kadar varlklarn Hre'de srdrmlerdi. leride de zikredeceimiz zere, Enirvn
[190]
Hre'yi tekrar Lalmlere iade etti.
Bel b. Firz b. Yezdecird'in Hkmdarl
Firz'dan sonra yerine olu Bel (Pela) hkmdar odu; ancak Bel ile kardei Kubd arasnda
meydana gelen bir takm taht kavgalarndan sonra Bel galip gelerek tahta kmt. Bel hkmdar
olunca, gstermi olduu hizmet ve yararlktan dolay Suhr'ya ikramda bulunup iyilikler yapt. Bel,
gidiat gzel ve lkenin imarna dkn bir kiiydi. Onun bu husustaki titizlii o raddeye varmt ki,
bir evin harap olduunu ve sahiplerinin ekip gittiklerini haber ald zaman, halkn yurtlarn terke
mecbur kalmalarn nlemek iin onlara yardm elini uzatmayan ve ihtiyalarm gidermeyen o kyn
hkimini iddetle cezalandrrd. Bel, Medin yaknlarnda Sbt ehrini ina ettirdi, hkmdarl
[191]
ise drt yl srd.
Kubd b. Firz b. Yezdecird'in Hkmdarl
Kubd hkmdar olmazdan nce kardei Bel'a kar yardm istemek zere Trklerin hkmdar
Hakan'n yanma gitmiti. Yolda giderken yannda bulunan bir grup adamyla birlikte hviyetlerini
gizleyerek Nisbur snrlarna uramlard. Bu adamlarnn arasnda Zermihrb. Suhr da
bulunuyordu. Yolculuk esnasnda cins msebette bulunmak arzusuna kaplan Kubd bu dncesini
Zermihr'e at ve ondan kendisi iin asil bir kadn bulmasn istedi. Zermihr ise onun arzusunu yerine
getirmek iin konaklamak zere indikleri evin hanmna ba vurdu. Bu hanmn kocas tmarl
sipahilerden biriydi ve ok gzel bir kz vard. Zermihr kz annesinden istedi ve babasyla annesine

mitler vererek kz onlardan koparp ald. Nihayet anne ve babas kzlarn Kubd ile evlendirdiler.
Kubd o gnn gecesinde zifafa girdi ve bu evlilikten kadn En-irvn'a hamile kald, fakat Kubd
ona kymetli hediyeler verilmesini emrettikten sonra onu annesinin evine geri gnderdi. Kzn annesi
Ku-bd' ve durumunun sorduu zaman kz ona Kubd hakknda hi bir ey bilmediini, ancak
alvarnn altnla dokunup bezenmi olduunu, syledi. Kznn bu sznden annesi, Kubd'm
hkmdarlarn oullarndan birisi olduunu anlad. Bundan sonra Kubd yoluna devam edip Hakan'n
yanma geldi ve kardei Bel'a kar kendisine yardm etmesini istedi. Kubd Hakan'n vaatleriyle
avunup drt yl yannda kald. Bundan sonra Hakan onun emrine byk bir ordu verdi ve onu lkesine
gnderdi. Kubd drt yl nce evlendii ve ailesinin yanma geri gnderdii karsnn yaknndan
geerken onun durumunu sordu. stei zerine karsyla dnyaya getirmi olduu olu Enirvn
huzuruna getirildi ve kars ona bu ocuun kendisinin olu olduunu syledi. Kubd burada
bulunduu srada kardei Bel'm ld haberini ald. Bu sebeple ocuu Enir-vn' uurlu sayp
annesiyle birlikte hkmdar hanmlarna mahsus olan bineklere bindirip lkesine getirdi. Kubd,
Medin'e gelince tahta kp hkmdar oldu ve tahtn salamlatrdktan sonra Suhr'y kendisine en
yakn adam tayin ederek olu Enirvn'dan dolay yapt hizmetlere teekkr etti, sonra devletin
idaresini ona teslim etti. Suhr devlet idaresini stlenince, bu defa halk ona meyledip Kubd'a nem
vermemee balad. Bu duruma tahamml edemeyen Kubd, el-Cebel diyarnn ispeh-bedi
(kumandan, vali) olan ve Mihrn hanedanndan olduu sylenen S-br er-Rz'ye bir mektup yazarak
ordusuyla birlikte yanma gelmesini istedi. Bunun zerine Sbr ordusuyla birlikte derhal Kubd'm
yanma geldi ve Kubd ona, Suhr'y ldrmee kararl olduunu bildirerek bunu gizli tutmasn
emretti
Bir gn Sbur er-Rz Kubd'm yanma geldi. Bu srada Suhr yannda bulunuyordu. Sbur yannda
bulundurduu ilmikli ipi atp Suhr' nm boyununa geirdi ve yakalayp hapse att, daha sonra da
bodurup l-drterek cesedini ailesine gnderdi ve yerine ise Sbur er-Rz'yi getirdi.
Kubd'm hkmdarl dneminde Mazdek zuhur etti ve mezhebini ortaya koydu. Mazdek, Zerdt'n
ileri srd fikirlerin bir ksmn benimseyip kabul etti, baz ilveler yapt gibi baz
deitirmelerde de bulundu. Mazdek, Zerdt'n davet ettii esaslar itibariyle kendisinin de Hz.
brahim (A.s.)'in eriatine davet ettiini iddia ediyordu. Btn haramlar ve ktlkleri hell sayd,
hi bir insann dierine stn olamayacan ileri srerek mal, mlk, kadn, kle ve cariyelerden
faydalanma hususunda btn insanlar eit kld. Bu sebeple iki kelimeyi bir araya getirip
konumaktan aciz olan halktan sefil kimseler Mazdek'in etrafnda toplandlar. Ona tbi olan bu
kiilerin says on binleri amt. Mazdek, birinin hanmn elinden alr, bir bakasna verirdi. Yine
ayn ekilde birisinin mal, kle, cariye, mlk ve tarlasn alr, bir bakasna verirdi. Nihayet
Mazdek'in kuvveti gittike artp sn ykseldi, hatt hkmdar Kubd da ona tbi oldu. Bir gn
Mazdek Kubd'a : Bu gn, Enirvn'm annesi olan hanmnzla yatmak sras bendedir. dedi.
Kubd onun bu istek ve teklifini kabul etti, fakat Enirvn kalkp Mazdek'in ayakkablarn eliyle
kard ve ayaklarna kapanarak annesine dokunmamas iin efaatte bulundu ve bunun dnda kalan
mlklerinde istedii gibi hareket edebileceini syledi. Bunun zerine Mazdek Enir-vn'm
annesine dokunmad ve onu serbest brakt.
Ayrca Mazdek hayvanlarn boazlanp etlerinin yenmesini yasaklad ve insanlarn topran
bitirdikleriyle "re hayvanlardan meydana gelen yumurta, st, ya ve peynir gibi eylerle
beslenebileceklerini syledi. Nihayet Mazdek yznden halkn ba byk derde girdi. Durum o
raddeye gelmiti ki, ne baba ocuunu ve ne de ocuk babasn tanyabiliyordu.

Kubd'm hkmdarlnn zerinden on yl geince mbezn mbez (ruhan reis) ile lkenin ileri
gelenleri bir araya gelerek -Kubd'i tahttan indirdiler, yerine kardei Cmasb' geirdiler ve sonra
Kubd'a : Sen Mazdek'e tbi olmakla ve onun adamlarnn halka yaptklar ktlkler sebebiyle
gnahkr oldun. Seni ancak kendini ve hanmlarm feda etmen kurtarabilir. diyerek boazlayp atee
kurban etmek iin kendisini teslim etmesini istediler, fakat Kubd kendisini onlara teslim etmedi.
Bunun zerine Kubd' yakalayp hi kimsenin ulaamayaca bir yere gtrdler ve orada
hapsettiler. Bu durum karsnda Zermihrb. Suhr ortaya atld, Mazdek mezhebine bal olan bir ok
kimseyi ldrd ve Cmasb' tahttan indirip Kubd' tekrar tahta kard. Ancak daha sonra Mazdek
mensuplarnn kkrtmasyla Kubd kendisim tahta karan Zer-mihr'i ldrd.
Bir rivayete gre, Kubd hapse atlp kardei Cmasb tahta karlnca, Kubd'm bir kz kardei
ziyaret bahanesiyle yanma girdi, onu bir kilime sardrp uaklarndan birine ykledikten sonra
hapishanenin dna kard. Bu srada hapishanenin gardiyan uaa srtnda tad eyin ne
olduunu sordu. Hemen Kubd'm kz kardei araya girip : Bu benim hayizl gnlerimde ierisinde
yattm nakl bir rtdr. diye cevap verdi. Bunun zerine gardiyan uan srtndaki kilime elini
bile sr-meyip ua serbest brakt, bylece uak srtnda gtrd Kubd' hapishaneden
uzaklatrd.
Hapishaneden bu yolla kap kurtulan Kubd Akhunlarm (Heytla) hkmdarnn yanma gitti ve
kendisine asker vermesini istedi. Kubd yolda giderken nce ran-ehr'e, yni Nisbur'a urad ve
gzel bir kz bulunan Nisburlu bir adamn evine konuk oldu. Kisr Enirvn'm annesi olan bu kzla
Kubd burada evlendi. Bazlarna gre Kubd'm Enirvn'm annesiyle evlenmesi yukarda
bahsedilen seferinde deil, hu seferinde olmutu. Sonra Kubd olu Enirvn ile birlikte geri dnp
alt yl tahtta kalan kardei Cmasb' hkmdarlktan uzaklatrd ve yerine tekrar kendisi hkmdar
oldu.
Bundan sonra Kubd Bizans'a sefere kp mid ehrini fethetti ve Errecn, Hulvn ehirlerini ina
ettirdikten sonra ld. Kubd'dan sonra yerine olu Enirvn hkmdar oldu ve babasnn onu
veliaht tayin etmesi zerine hkmdarlk grevini stlendi. Kubd'm hkmdarl, kardei Cmasb'm
alt yllk hkmdarl dahil, krk yl srd.
Kubd'm hkmdarl dneminde Hazarlar ba kaldrp harekete geerek lkesine akn ve basknlar
yaptlar, hatt Dnever'e kadar geldiler. Bunun zerine Kubd byk kumandanlarndan birisini on iki
bin kiilik bir kuvvetle onlarn zerine gnderdi. Neticede bu kumandan Er-rn (zerbeycn) lkesini
ineyip geti ve "Ress" adyla bilinen nehirden irvan'a kadar olan yerleri fethedip ele geirdi.
Daha sonra Kubd arkasndan bu kumandana yetiti ve Errn'da Berze'a ve Beylakn ehirlerini ina
ettirdi. Bu ehirler ise tamamen hudut fsugr) ehirleri idi. Kubd bu iki ehirden baka ehirler de
ina ettirdi. Hazarlar ise yerlerinde kaldlar. Bundan sonra Kubd, Bbu'1-Ln ile irvan topraklar
[192]
arasnda Ln
iin bir set ina ettirdi. Ayrca bu set zerinde bir ok ehirler kurdu, ne var ki
[193]
Bab ve Ebvb (Demirkapi) ehirleri kurulduktan sonra bu ehirler yklp ortadan, kayboldu.
Kubd'm Hkmdarl Dneminde Araplar Arasnda Meydana Gelen Hdiseler
Daha nce anlattmz zere, Haris b. Amrb. Hucr el-Kind Araplarn bana geip Nu'mn b.
mru'l-Kays' ldrnce, Kubd ona bir eli gnderip nceki hkmdar ile aralarnda bir anlama
bulunduunu ve kendisiyle grmek istediini, bildirdi. Kubd bir zndk olmasna ramen iyilikten

yana olan, kan dklmesinden holanmayan ve dmanlarn idare etmesini bilen bir kii idi. Nihayet
bir gn Haris b. Amr Kubd'm yanma geldi ve hi bir Arab'n Frat' gememesi hususunda
anlamaya vardlar, fakat Haris b. Amr el-Kind hrsa kaplp, adamlarna Frat' geip Sevd
blgesine akm ve basknlar yapmalarn emretti. Durumu renen Kubd bu hadisenin Haris b.
Amr'm elinin altndan cktn anlad ve onu huzuruna arp : Bir ksm hrsz Araplar yle yle
yapmlar. dedi, bunun zerine Haris b. Amr Kubd'a :Byle bir eyin vuku bulduunu bilmiyorum,
Araplar ancak madd imkn ve askerlerle durdurabilirim. dedi ve ondan Sevd blgesinden baz
yerler istedi. Kubd bu isteini kabul etti ve ona Frat'n alt ksmmdan alt blge (kaza) tahsis etti.
Bunun zerine Haris b. Amr Yemen'de bulunan Tb-ba'a haber gndererek onu Acem (ran)
memleketleri zerine yrmee tevik ve tahrik etti. Bu durum karsnda Tbba' hemen harekete
geerek Hre'ye geldi ve yeeni ernir Z'1-Cenn' Kubd'm zerine gnderdi. Nihayet Kubd ile
savaa tutuan emir onu yendi ve Rey ehrine ekilmee mecbur etti, sonra da burada yakalayp
ldrd. Bundan sonra Tbba' emir'i Horasan'a, kendi olu Hassn' da Sud'a gnderdi ve onlara :
Hanginiz in'e nce girerse, oraya hakim olacaktr. dedi. Hassan ve emir'den her biri byk bir
orduya sahipti; hatt sylendiine gre sahip olduklar bu ordularn says alt yz krk bin kiiden
ibaretti. Ayrca Tbba' dier yeeni Ya'fur'u da Bizans zerine gnderdi. Ya'fur, Kostantiniyye'ye
(stanbul'a) geldii zaman Bizans halk onun itaatine girip vergi verdi. Ya'fur sonra buradan Roma
zerine yrd ve burasn muhasara etti. Fakat beraberindeki askerlerin arasnda veba hastalnn
yaylmas zerine Rumlar saldrya getiler ve hepsini kltan geirip ldrdler, yle ki ilerinden
kurtulan olmad.
Sonra emir Z'1-cenh Semerkand zerine yryp burasn muhasara etti, fakat ele geiremedi.
emir, Semerkand hkmdarnn ahmak birisi olduunu ve ileri kznn idare ettiini duyunca bu kza
hediyeler gnderdi ve ona : Ben seninle evlenmek iin geldim, yanmda ise drt bin sandk dolusu
altn ve gm var. Bunlar sana vereceim ve ben kendim in'e geeceim. Eer bu topraklar ele
geirirsem hanmm olursun, ayet lrsem bunlar senin olur. diyerek haber gnderdi.
emir'in bu szleri kza iletilince : Teklifini kabul ediyorum, altm ve gm sandklarn
gndersin. dedi. Bunun zerine emir her sanda ikier kii yerletirerek drt bin sandk gnderdi.
Semerkand ehrinin drt kaps vard ve her kapy ikier bin kiilik muhafzlar korurdu. emir,
sandktaki kiilerin dar kma zamann belirlemek iin parola olarak zil alnmasn kararlatrd.
Nihayet sandk ierisindeki kiiler ehre sokulunca, emir yksek sesle bard ve zil alnd. Bunun
zerine adamlar hemen sandklarndan kp ehrin kaplarn tuttular. Bundan sonra emir askerinin
banda olduu hlde ehre girdi ve ahalisini ldrp, ehirde ne varsa hepsini alp gtrd. Bylece
Semerkand iini tamamladktan sonra emir in zerine yrd; Trkleri hezimete uratarak
lkelerine girdi. emir in lkesine gelip Hassan b. Tbba ile karlat zaman, Hassan ondan
yl nce in'e gelmi bulunuyordu. Nihayet Hassan ve emir lnceye kadar her ikisi de in
lkesinde kaldlar. Bir rivayete gre onlarn buradaki ikamet mddetleri yirmi bir yldr. Dier bir
rivayete gre ise, onlar alm olduklar ganimetler, esirler ve mcevherler ile birlikte gelmi
olduklar yoldan geri dnerek Tbba' m yanma geldiler, sonra hepsi birlikte tekrar lkelerine geri
dndler. Tbba' ise Yemen'de ld ve ondan sonra bir daha Yemen hkmdarlarndan dier
kavimlerle savamak zere memleketinden kan olmad.
Tbba'm hkmdarl yz yirmi bir yl srd. Bir rivayete gre Yahudilie girmitir.
bn shk yle diyor :
Dou seferine kan tbba' son tbba' olup ad Tbbn Es'ad Eb Kerib idi. Bu tbba', bir ok

memleketleri ele geirdikten sonra dou seferinden dnerken yolunu Medine'ye uratmt. Bu ilk
geii esnasnda ahaliye dokunmayp olunu onlarn yannda brakmt, fakat olunun bir tuzak
neticesinde ldrlmesi zerine ehri tahrip edip halknn kkn kazmak ve yok etmek maksadyla
tekrar Medine'ye hareket etti, Tbba' m zerlerine gelmekte olduunu duyan Medine'nin yerlileri
Ensr, Nec-croullarmn Arnrb. Mebzloullar kolundan olan Amrb. et-Talle'nin komutas altnda
toplandlar ve Tbba' ile savamak zere zerine yrdler. Gndzleri Tbba' ile savayor,
geceleri ise onu takip ediyorlard. Bu srada Tbba'm yanma Kurayzaoullarndan iki yahudi limi
geldi ve ona : "Senin yapmak istediklerini duyduk. Medine'yi ykmak, ahali-lisini yok etmek
hususunda srar etsen bile bunu yapamayacaksn. Ayn zamanda senin bana pek yaknda bir felketin
gelip gelmeyeceinden emin deiliz." dediler. Bunun zerine Tbba' : "Bunun byle olmasnn sebebi
nedir?" diye sordu. Onlar : "Medine ehri Kurey'ten gelecek olan bir peygamberin hicret yurdu
olacaktr." diye cevap verdiler. Tbba', onlarn bu szleri zerine Medine'yi ykmaktan ve halkn
ldrmekten vaz geti, hatt onlarn bu szlerini beenip dinlerine girdi. Bu iki yahudi alimden
birinin ad Ka'b, dierinin ki ise Esed idi. Tbba' ve kavmi ise putperest idiler. Bundan sonra Tbba'
yolu zerinde bulunan Mekke'ye geldi ve Ka'be'ye ubuklu alaca kumatan bir rt giydirdi. Rivayete
gre Ka'be'ye ilk rt giydiren kii Tbba' idi. Ayrca Ka'be'ye bir kap ve bir anahtar yaptrdktan
sonra Mekke'den ayrld, Yemen'e hareket etti. Nihayet Yemen'e gelen Tbba' kavmini Yahudilie
davet etti; fakat kavmi buna yanamad ve onu atein hakemliine davet etti. Yemenlilerin iddialarna
gre, bir ateleri vard ve ihtilafl konularn zmnde bu atee bavururlard. Bu ate haksz yakar,
haklya zarar vermezdi. Tbba' kavminin bu teklifine : "Adaletli ve insafl hareket ettiniz." diye
cevap verdi. Nihayet Tbba'm kavmi putlaryla, beraberinde Yemen'e getirdii iki yahudi alimi de
boyunlarnda asl olan Tevrat kitaplaryla birikte gelip atein kaca yere oturdular. Ate knca
onlar kuatp sard, putlarn, putlarla birlikte getirmi olduklar eyleri ve putlar tayan Himyerli
adamlar yakp yok etti. teki iki Yahudi alimi ise, Tevrat kitaplar "boyunlarnda asl olduu hlde
hibir zarar grmeden, sadece alnlar terleyerek ateten ktlar. Bunun zerine Himyerli Tbba'n
kabul ettii Yahudilik dnine girdiler.
Bundan nce, bir khin olan fi' b. Kleyb es-Sadef Tbba'n yanma gelip bir mddet kalmt. Bir
gn Tbba' ona : "Sen benim mlk ve saltanatma denk baka bir milletin mlk ve saltanatn biliyor
musun?" diye sordu. fib. Kleyb: "Hayr, Gassn hkmdarnn mlk ve saltanatndan baka
yoktur." diye cevap verdi. Bu defa Tbba': "Gas-sn'm mlk ve saltanatn aan daha stn bir mlk
ve saltanat var mdr?" diye sordu. fib. Kleyb : "Evet vardr. Bu mlk ve saltanatn sahibi olan
zat, hayr ve iyilikleri olan, iyilikleri kabul edilen, nitelikleri Zebur'da tavsif olunan, mmeti btn
semav kitaplarda stn grlen ve karanlklar nurla gideren peygamber Hz. Ahmed (S.a.)'dir. O,
Lueyy ve Kusayy oullarndandr. Geldii zaman ne mutlu O'nun mmetine!" diye cevap verdi. Bunun
zerine Tbba' Zebur'a bakt zaman Hz. Mu-hammed (S.a.)'in anlatldn grd.
Bu tbba', yni Tbbn Es'ad Eb Kerib b. Melikeykerib'den sonra Rab'ab. Nasr el-Lahm
hkmdar oldu. Rab'ab. Nasr ldkten sonra Yemen lkesinin hakimiyeti tekrar Hassan b. Tbbn
Es'ad'm eline geti.
Rab'iab. Nasr hkmdar olduu zaman korkulu bir rya grd. Bunun zerine ne kadar sihirbaz,
khin ve falc varsa hepsini huzuruna getirtti ve onlardan grm olduu korkulu ryann tabir
edilmesini istedi, onlar da Rab'a'dan grm olduu ryay anlatmasn istediler. Ra-b'a : "Eer
grdm ryay size anlatrsam, yapacanz tabir beni tatmin etmez." dedi. Rab'a'nm bu sz
zerine ilerinden birisi: "Eer hkmdar ryasnn tabirinden mutmain olmak istiyorsa, Sath ve

kk'a haber salsn, zira onun ryasn ancak onlar tabir edebilirler." dedi. Sa-th'm asl ad Rab' b.
Rab'a idi. Ayn zamanda Zi'b b. Adiyy'e nisbeten ona "ez-Zi'b" de deniyordu. kkm neseb eceresi
ise, kkb. Mus'ab b. Yekurb. Enmr idi.
Rab'a onlara haber gnderdi ve kk'tan nce Sath geldi. Sath hkmdar Rab'a'nm huzuruna
gerince nce ona ryasn ve ryasnn tabirini sordu. Bunun zerine Sath : "Sen bir kafa tas grdn,
bu kafa tas karanlk bir yerden kp hayvanlarn otlad bir yere dt ve kafa tas olan hayvanlar
yiyip bitirdi." dedi. Hkmdar Rab'a : "Sylediklerin tamamen dorudur, hi hata yapmadn.
Acaba bu ryann yorumu nedir?" diye sordu. Sath : "ki kara talk arasnda yaayan ku ve
bcekler adna yemin ederim ki, Habeliler topraklarnz istil edecek ve Ebyen ile Cure arasndaki
yerleri ellerine geireceklerdir." diye cevap verdi. Bunun zerine hkmdar Rab'a : "Ey Sath!
Baban hakk iin sylyorum, bu, asap bozucu ve zc bir eydir. Acaba bu sylediklerin benim
zamanmda m, yoksa benden sonra m olacak?" diye sordu. Sath : "Bu senin zamannda deil, senden
altm veya yetmi yl sonra vuku bulacaktr." diye cevap verdi. Bu defa Rab'a : "Onlarn bu
hakimiyeti devam edecek mi, yoksa kesintiye urayp sona m erecek?" diye sordu. Sath : "Yetmi
ksur yl sonra hakimiyetleri son bulacak, sonra toplu hlde burada ldrlecekler, sa kalanlar ise
burasn terk edip kaacaklar." dedi. Hkmdar Rab'a : "Onlarn ldrlp memleketten karlmas
kimin tarafndan olacaktr?" diye sordu. Sath : "Aden tarafndan kacak olan rem Z Yezen bunu
stlenecek ve Yemen'den onlar srp karacaktr." dedi. Hkmdar Rab'a : "Bu zatn hkmranlk
ve saltanat devam edecek mi yoksa kesintiye urayp son bulacak m?" diye sordu. Sath : "Kendisine
gkten vahiy inen ve Glib b. Fihrb. Mlik b. Nadr'm soyundan gelen pak ve akll bir peygamber
onun saltanat ve hkmranlna son verecek ve uzun mddet hkmranlk ve saltanat onun kavmi
(mmeti)nde kalacaktr." diye cevap verdi. Bu defa Rab'a : "Acaba bu uzun mddetin bir sonu var
mdr?" diye sordu. Sath : "Evet vardr. Bu mddetin sonu, gemi ve geleceklerin topland,
iyilerin bahtiyar olup ktlerin bedbaht olduu kyamet gndr." diye karlk verdi. Son olarak
Rab'a : "Ey Sath! Bu sylediklerin doru mu?" diye sordu. Sath : "Evet dorudur. Tan yerinin
aydnlna, gecenin karanlna ve tam aydnlanan sabah vaktine yemin ederim ki, sana haber
verdiim eyler elbette dorudur." diye cevap verdi.
Bundan sonra Rab'a'nm huzuruna kk geldi ve ona : "Ben korkulu bir rya grdm, bu ryay ve
yorumunu bana syle." dedi. Rab'a, her iki khinin sylediklerinin birbirine uyup uymadn kontrol
etmek iin Sah'm sylediklerini ona amad. Bunun zerine kk : "Evet, sen bir kafa tas grdn, bu
kafa tas karanlk bir yerden kp yksek br tepe ile bir imenlik arasna dt ve btn canllar
yiyip bitirdi." dedi. Hkmdar Rab'a kk'm bu szlerini duyunca : "Yanlmadm, doru syledin,
fakat bu ryann yorumu nedir?" diye sordu. ikk : "ki kara talk arasnda yaayan insanlar adna
and ierek derim ki, lkenize Sudanlar (siyahiler) gelecek ve Ebyen ile Necrn arasndaki yerleri
ellerine geirip hakim olacaklardr." diye cevap verdi. Hkmdar Rab'a : "Ey kk! Baban hakk
iin sylyorum, bu, insan fkelendirecek ackl bir hadisedir. Acaba bu ne zaman olacaktr?" diye
sordu. kk : "Senin hakimiyetinden biraz sonra vukua gelecektir. Sonra Z Yezen hanedanndan
mazisi temiz, an ve eref sahibi bir gen kp onlara zilletin acsn tattracak ve sizi onlarn elinden
kurtaracaktr." diye karlk verdi. Rab'a : Acaba onun hkmranl devam edecek mi, yoksa son
bulacak m?" diye sordu. kk : "Onlarn hkmranl bir peygamber ile son bulacak, bu peygamber
din ve fazilet sahibi insanlar arasna hak ve adaleti getirecek, hkmranlk ise "fasl gn" ne kadar
onun mmetinin elinde bulunacaktr." diye cevap verdi. Bunun zerine hkmdar Rab'a : "Fasl gn
ne demektir?" diye sordu. kk : "dare ve yetki sahiplerinin hesaba ekilip cezalandrlacaklar,

gkten l ve dirilerin duyabilecekleri bir nidann gelecei ve btn insanlarn tayin edilen bir
vakitte hesap vermeleri iin toplandklar bir gndr." diye cevap verdi.
Rab'a bylece khinlere soracaklarn sorup cevaplarn aldktan sonra, gerekli ihtiyalarn
hazrlayp oullarn ve dier aile fertlerini Irak'a gnderdi. Hre hkmdar olan Nu'mnb. Mnzir,
Rab'a b. Nasr' m Irak'a gnderdii oullarnn devam eden neslinin bir kalnts olup asl nesep
eceresi Nu'mnb. Mnzirb. Nu'mnb. Mnzirb. Anrb. m-ru'l-Kaysb. Amrb. Adyyb. Rab'a b.
Nasr'dr.
Rab'a b. Nasr'm lmesi zerine, Hassan b. Tbbn b. Eb Kerib b. Melikeykerib b. Zeydb. Amr
Z'1-ez'r'm Yemen hkmdarlna gemesi ve onun Yemen halkn yanma alarak kendinden nceki
yemen tbba' larmn yaptklar gibi Arap ve Acem topraklarn inemek maksadyla harekete geip
yola kmas, Habelileri harekete geirdi ve hkmdarln Himyerlerin elinden kmasna sebep
oldu. Nihayet Hassan b. Tbbn Irak'a gelince Yemenli Arap kabileleri onunla beraber bu sefere
katlanmak istemeyerek kendi memleketlerine geri dnme arzusuna kapldlar, bu arada kardei Amr
ile, Hassn' ldrmesi ve yerine kendisini geirmeleri, sonra Yemen'e birlikte dnmeleri konusunda
konutular. Amr, onlarn bu tekliflerini kabul etti; ancak Z Ru'ayn el-Hmyer buna kar kt ve
Amr'a engel olmak iin onu caydrmaa alt, fakat Amr onun szlerine kulak asmad. Bunun zerine
Z Ru'ayn eline bir kat alarak u mealdeki msralar yazd:
"Acaba uykusuzluumu uyku ile deitiren birisi yok mu? Gecesini huzur iinde geiren kii
bahtiyardr. Himyerliler, hkmdarlarna ihanet edip gaddarlkta bulundular. Allah, Z Ru'ayn'in
zrn kabul eder.
Z Ru'ayn, bu msralar zerine yazm olduu kd mhrleyip Amr'm yanma geldi ve ona : "Al
bu kd bir yere koy." dedi. Amr, onun istei zerine kd ald ve bir yere brakt. Bu arada
Hassan kardei Amr ile Yemenli Arap kabilelerinin kendisini ldrmeyi kararlatrdklarm
renince u mealdeki iki msra' syledi:
"Ey Amr! Beni ldrmek hususunda acele etme; nk sen etrafna adamlar toplamadan da
hkmdarl alabilirsin."
Fakat Amr kardei Hassn' ldrmek hususunda direndi ve onu "Rahbet Mlik" denilen yerde
ldrd. Bir rivayete gre burann dier ad "Furdatu Nu'm" idi. Bundan sonra Amr Yemen'e dnd,
fakat uykusuzluk hastalna tutuldu. Durmadan uykusuzluunun sebebini tabip, khin ve falclardan
soruyor ve onlara ikyette bulunuyordu. Nihayet sorduu kimselerden birisi ona : "Bir kimse
kardeini veya akrabasn haksz yere ldrrse, mutlaka uykusuzluk hastalna tutulur." dedi. Amr
bu sz iitince, kardei Hassn' ldrmee tevik ve tahrik eden herkesi ldrd. ldrlme sras
Z Ru'ayn'a gelip de onu ldrmek istedii zaman Z Ru'ayn ona : "Benim senin yannda beratm
var." dedi. Amr : "Ne gibi bir beratn var?" diye sorunca, Z Ru'ayn : "Sana emanet olarak braktm
yazy kar." dedi. Amr, yazy karp baktnda Z Ru'ayn tarafndan yazlm olan ve yukarda
bahsi geen iki msra' grd ve onu ldrmekten vaz geti; fakat ok gemeden Amr ld, onun
lm ile de Himyerler dalp paralandlar.
Bana gre, Eb Ca'fer et-Taber'nin Kubd'm Rey'de ldrld ve onun ldrlmesinden sonra
Tbba'm buralar ele geirdiine dair yapm olduu nakil doru deildir ve fahi derecede
hataldr.. Aslnda onun bu naklinden bahse bile gerek yoktur. Eer Taber'nin Tarihindeki ana
balklar, zelliklerini ihll etmeden muhtevasn zikretmeyi kendimize art komam olsaydk, onun
zikrettii bu hususlar buraya almamak daha uygun olacakt. Bu nakildeki hat ynne gelince :
Taber, Kubd' m Rey'de ldrldn zikretmektedir; hlbuki Fars tarihileriyle dier tarihiler

arasnda Kubd'm belli bir tarihte.kendi eceliyle ld hususunda ihtilaf bulunmamaktadr.

Yukarda da zikrettiimiz zere, onun hkmdarl belli bir mddet devam etmitir. Ayrca bu
rivayet hari, Kubd'm ldrldne dair hi bir nakil de mevcut deildir. Dier taraftan Kubd
lnce yerine olu Kisr Enirvn gemitir. Bunun byle olduu "Kf nebki.." cmlesiyle balayan
kaside balndan daha mehurdur. Eer Fars hkmdarl Kubd'm lmnden sonra Himyerle-re
gemi olsayd, kendisinden sonra yerine olu Enirvn nasl geip hkmdar olabilir? Hatta
Bizans' kendisine vergi getirmee zorlayacak ve dier milletlerin hkmdarlarn itaati altma alacak
kadar tahtm nasl salamlatrabilirdi?
Sonra Eb Ca'fer et-Taber, Tbba'm olu Hassn' in'e, emir'i Semerkand'a, olan kardeinin
olunu, yni yeenini Bizans'a gnderdiini ve yeeninin Kostantiniyye'yi ele geirdikten sonra
Roma'ya hareket edip burasn muhasara ettiini zikrediyor. Yemen ve Hadaramevt'in ne kadar nfusu
vardr ki, hu ikisinden ordular teekkl etsin. Kald ki onlarm bir ksm memleketlerini korumak iin
yerlerinde kalacaklar. Hl byle iken Tbba'n bir orduyla kmasn, Hassn'm dier bir orduyla
harekete geip in gibi askeri kalabalk, savalar ok olan lkeye yrmesini, Tbba'n yeeninin
bir baka orduyla Kisr gibi birisiyle karlap hezimete urattktan sonra lkesini ele geirmesini,
yine ayn orduyla Semerkand gibi kalabalk nfuslu ve byk bir ehri kuatmasn, yine baka bir
orduyla Ya'fur'un harekete geip Bizans zerine yrmesini ve Kostantiniyye'yi ele geirmesini bir
trl anlayamyorum. Hlbuki Mslmanlar memleketlerinin okluuna, lkelerinin geniliine ve
saylarnn nfusa okluuna ramen Kostantiniyye'yi ve civarndaki yerleri almak iin ok aba
sarfettiler. Yemen ise asker ve nfus bakmndan en kk bir lkedir. u hlde onlarn bu
nakledilenleri yapmaa gleri yetmez. Hele Tbba' ile birlikte bulunan bir ksm askerle bu ileri
yapmaa nasl g yeter? te bu tr nakiller kulaklar trmalar, akl ve havsalalar bunlar kabul
etmez.
Dier taraftan Eb Ca'fer, Tbba'n Fars, Bizans, in ve dier lkeleri Kubd'm ldrlmesinden
sonra, yni olu Enirvn'm hkmdarl dneminde ele geirdiini zikrediyor. Hz. Peygamber
(S.a.)'in, hkmdarl krk yedi yl devam eden hkmdar Enirvn'm dneminde dnyaya geldii
hususunda ihtilf yoktur. Yine Habelilerin Yemen'i ele geirmelerini mteakip Himyerlerin
hkmranlnn sona erdii konusunda da ihtilf yoktur. Himyerlerin en son hkmdar ise Z
Nuvs'tir ve onlarn hkmranl Z Nuvs'tan nce sarslp gevedii ve nizamlar bozulduu iin
Habeliler gz koyup lkelerini ellerinden almlardr. Himyerlerin Yemen hakimiyetleri ise
Kubd'm dnemine rastlamaktadr. O hlde Habelilerin Yemen hakimiyetinin Kubd'm dneminde
olduu kesin olarak bilinirken ve Habelilerin Yemen'i ele geirmezden nce, Yemen hkmdar olan
Tbba'n Kubd' ldrp lkesini ele geirmesi nasl mmkn olur? Bu, kabul edilemez ve vukuu da
imkanszdr.
Habelilerin Yemen hakimiyeti yetmi yl srmtr. Bir rivayette daha fazla srd sylenir.
Onlarn Yemen hakimiyetinin sona ermesi, Enirvn'm hkmdarlnn sonlarna doru olmutur.
Bu husustaki tarihi nakiller hilinmektedir ve Seyf Z-Yezen hdisesi bu hususu apak ortaya
koymaktadr. Habelilerden sonra Yemen, Mslmanlar tarafndan fethedilip ele geirilinceye kadar
Farslarm elinde kalmtr. Bu durum karsnda Fars memleketlerini eline geiren Tbba'n
hkmdarlk mddeti, kendisinden sonra gelen Himyerli hkmdarlarn hkmranlk mddetleri ve
yetmi yl sren Habelilerin Yemen hakimiyetleri krk ksur yl devam eden Enirvn'm
hkmdarlk mddetinin ierisine nasl sdrlabilir? Mesel, bu hakimiyet mddetleri arasmda
yetmi yl sren Habe hakimiyetinin krk ksur yl devam eden Enirvn'm hkmdarlk

mddetinden nce sona ermesi ok garip ve hayreti mucip bir eydir. Eer Eb Ca'fer et-Taber bu
hususu dnsey-di, byle bir nakilde bulunmaktan elbette haya ederdi.
Bundan daha garibi de, Eb Ca'fer'in ad geen Tbba'dan sonra yerine Rab'a b. Nasr el-Lahm'nin
hkmdar olduunu sylemi olmasdr. Ad geen Rab'a ise Cezme'nin kz kardeinin yeeni Amrb.
Adiyy' in atasdr. Amrb. Adiyy'in Mlk't-tavif dneminde days Cezme' den sonra Hre
hkmdarlna gelmesi, Erderb. Bbek'in hkmdarlndan doksan be yl nce olmutur. Erder
ile Kubd'm arasnda ise yaklak yirmi hkmdar gelip gemitir. Bu durum karsnda Amr'm atas
olan Rab'a Kubd'dan bu kadar uzun zaman nce yaamasna ramen nasl olur da Kubd'dan sonra
hkmdar olur? Eer Eb Ca'fer et-Taber bu hadiseyi : "Kubd'm dneminde meydana gelen
hadiseler" bal altnda vermemi olsayd, bir tevil ihtimali olabilirdi. Hatt Eb Ca'fer bununla da
yetinmeyip Tbba'n seferini anlattktan sonra "Ku-bd' ldrd ve lkesini ele geirdi." eklinde
bir de cmle eklemitir.
bn shk ise, tbba'lardan dou seferine kan kiinin son tbba' olduunu sylyor ve "son tbba' "
szyle de douya sefer yapan ve buralar ele geiren tbba'larm sonuncusunu kasdediyor; nk bn
shk olsun, bakalar olsun, dou seferine kan Tbba'n lmnden sonra bir takm tbba'larm
hkmdarlk yaptklarn, sonra uzun sren bir karklk neticesinde Habelilerin gz koymasyla
lkeleri olan Yemen'in ellerinden ktn sylyorlar. Eb Ca'fer'in bu sznn doru olmas iin
bu tbba'n Kubd'm dneminde yaad kabul edilirse, phe yoktur ki Yemen lkesi elinden alman
son tbba'n meyyeoullar (Emevler) zamannda yaamas, Habelilerin Yemen'i istila edip ele
geirmeleri, Ab-bsoullar (Abbasler) nn hilfete gemelerinden bir mddet sonra olmas ve
slam'n balangcnn ise onlarn hkmdarlklarndan yz yl sonra olmas gerekir.
Sonra bn shk, Amr b. Talle e-Ensri'nin Tbba'a kar koyup zerine yrdn sylyor.
Hlbuki Amrb. Talle'nin yal bir zat olarak Hz. Peygamber (S.a.)'e yetitii ve Bedir savandan
dnerken vefat ettii rivayet edilmektedir. bn shk'm bu sznn doru olmadnn bir delili de
udur : Mslmanlar sava maksadyla Fars memleketleri zerine yrmek istedikleri zaman,
devaml surette Farslar Mslman Araplara savala ilgili mektuplama ve konumalarnda : Siz
milletlerin en hakiri, en zelili ve sayca en azsnz. derlerdi ve Mslman Araplar da onlarn bu
szlerini sineye ekip itiraf ederlerdi. Eer Tbba'n hkmdarl yakn bir zamanda olsayd,
Araplar onlarn bu szlerine kar:
Biz daha dn sizin hkmdarnz (yni Kubd'i) ldrdk, lkenizi elinizden aldk, namusunuzu
inedik ve mallarnz el koyduk. diyerek kendilerini savunurlard. Araplarn byle sylemeyip,
Farslarm kendilerine syledikleri szleri ikrar edip itiraf etmeleri, bu Tbba'm ok uzun zaman nce
yaadn veya byle bir Tbba'm olmadm gsterir. Kald ki Farslar ne gemite ve ne de yakn
bir tarihte byle bir eyin vaki olduunu kabul etmezler; nk onlar, Mlk't-tavif (blge
hkmdarlar) dnemi hari, Keymers'ten itibaren slm'n geliine kadar mlk ve saltanatlarnn
kesintiye uramadan devam ettiini iddia ederler. Key-mers ise baz Farsllara gre Hz. dem'in
kendisidir. Bununla birlikte Mlk't-tavif dneminde lkenin bir ksmnda hakimiyetini srdren
Fars hkmdarlarnn saltanatlar tamamen kesintiye uramamtr. Bu arada tarihiler dou seferine
kan ve lkeler fetheden tbba' hakknda pek ok htilf etmilerdir. Bir rivayette bu tbba'm emir
b. Gu olduu, dier bir rivayette ise onun Tbba' Es'ad olup emir Z'1-cenh' Se-merkand'a
gnderdii sylenir. Bu hususta neticesinde fayda hasl olmayan bir takm ihtilflar daha vardr.
[194]
Hulsa, yaplan bu hatalarn akla kavumasnda bu kadar kfidir.

Laht'a (Lah'a ?)'Nm Hkmdarl

bn shk'm anlattna gre, Amrb. Tbbn lp Himyerler paralannca Hmyerlerden olan, fakat
hkmdar hanedanna mensup olmayan Laht'a b. Tenf (Yenf ?) Z entir adnda birisi zorla
hkmdarl ele geirdi ve Himyeryelerin sekin iyi kimselerini ldrp hanedan ailesine mensup
olan bir takm haneleri kartrd. Laht'a fsk bir kiiydi ve iddia edildiine gre Hz. Lt'un kavmi
gibi livata yapyordu. Hkmdar ocuklarndan birinin bul ama geldiini duyduu zaman
adamlarn gnderip onu yanma getirtir, ileride hkmdar olmasn diye bu maksatla yaptrd
eyvanna gtrp ona tecavzde bulunur, namusunu kirletir, sonra da bu irkin ii bitirdiini
bildirmek maksadyla azna bir misvak alarak muhafzlarnn ve askerlerinin yanma kard. Bundan
[195]
sonra kirlettii gence yol verir ve bylece gen halk arasnda rezil ve rsvay olurdu.
Z-Nuvs'n Hkmdarl Ve Eshb-I hdd (Hendek)'Un Kssas
Hkmdar ocuklarndan Zr'a Z-Nuvs adnda birisi vard ve nesep eceresi ise Zr'a Z-Nuvs b.
Tbbn Es'ad b. Kerib idi. Zr'a Z -Nuvs kardei Hassan b. Tbbn ldrld zaman ocuk
yata bulunuyordu; sonra byyp gzel, yakkl ve akll bir gen oldu. Lalt'a, dier hkmdar oularna
yapt gibi onu da kirletmek istedi ve bir adam nderdi, fakat Zr'a kapsna gelen adamn maksadn
anladndan ayakkabsnn ierisine k. ve keskin bir bak saklayarak onunla birlikte Laht'a'nm
yanma geldi. Laht'a onu eyvanna alp kaplar kapattktan sonra zerine atld, fakat Zr'a onu
bakla ldrp kafasn gvdesinden ayrdktan sonra azna misvakn koyup muhafz ve
askerlerine grnd eyvannn penceresine brakt, sonra da dar kt. Bu srada halk : Acaba
Zr'a Z-Nuvs ya m, kuru mu? kabilinden szler sylemee balad, bunun zerine Zr'a: Siz
bunu Laht'a'nm kellesinden renin, bende bir ey yok. diyerek karlk verdi. Z-Nuvs'n bu sz
zerine halk Laht'a'nm hlini grmek iin gittiklerinde gvdesin- -den ayrlm ba ile karlatlar.
Bu durumu gren Hemyerliler ve Laht'a'nm muhafzlar hemen Z-Nuvs'n peinden kp ona
yetitiler ve kendilerini Laht'a'nm elinden kurtarp rahata kavuturduu iin evresinde toplanarak
balarna geirip hkmdar yaptlar. Z-Nuvs Yahudi idi. O zamanlar Necran'da Hz. s (A.s.)'nm
dinine bal samim, drst bir miktar Hristiyan yayordu, balarnda ise Abdullah b. Smir adnda
birisi bulunuyordu ve Hristiyanhm bozulmam asl ise Necran'da idi.
Velib b. Nnebbih anlatyor :
Hz. s (A.s.)'nm dinine intisap edenlerin kalntlarndan Fimiyun adnda zhd sahibi, salih,
gayretli ve duas makbul bir zat vard. Fimiyun seyyah bir kiiydi ve gittii bir beldede tannacak
kadar kalmadan bir baka beldeye geerdi. Ayn zamanda elinin emeiyle geinir, meslek olarak
da usta olduundan kerip dkerdi. Pazar gnn mukaddes saydndan o gn almaz ve kra
karak btn gndz namaz klarak geirirdi. m (Suriye) kasabalarndan birine gelen Fimiyun
burada h-- viyetini belli etmeden ustalk iini yrtyor ve ibadetini srdryordu; fakat ok
gemeden Salih adnda birisi onun farkna vard ve onu ok sevdi. Nereye giderse onu takip eder,
peine taklrd; fakat Fimiyun bunun farknda deildi. Yine. bir pazar gn
Fimiyun ibadet
maksadyla lara ktnda Salih hissettirmeden peine takld ve onu grebilecei bir yere gelip
oturdu. Fimiyun ayaa kalkp namaza durunca bir ejderha ona doru gelmee balad. Ejderhann

kendisine doru gelmekte olduunu grnce dua etti ve ejderha ld. Bu arada ejderhann Firniyun'a
doru yrdn gren, fakat bedduasyla onun ldn fark etmeyen Salih Fimiyun'un hayatndan
endie ederek :
"Ey Fimiyun! zerine ejderha geliyor" diye bard; fakat Fimiyun istifini
bozmadan akam vaktine kadar namazna devam etti. Bu srada Fimiyun Salih'in kendisini tandn
anlad. Salih ise ona : "Allah bilir ki, seni her eyden ok seviyorum, nerede bulunursan bulun,
seninle kalmak ve seninle birlikte bulunmak istiyorum." dedi. Bunun zerine Fimiyun ona : "Dilediin
gibi yap1' dedi, bundan sonra Salih bir daha onun yanndan ayrlmad. Fimiyun ayana kadar gelen
bir hasta iin dua ettii zaman derhal hasta ifa bulur, fakat skntya den veya hastalanan birisinin
ayana arldnda gitmezdi. Bir gn kasaba halkndan m bir olu olan birisi Fimiym'un
armakla kimsenin evine gitmediini renince, m olunu bir odaya kapatp zerine bir rt
rttkten sonra Fimiyun'un yanma gelip ona : "Evimde yaplacak bir tamir ii var, gel sana
gstereyim." dedi. Birlikte eve gelip odaya girdiklerinde adam olunun zerindeki rty kaldrp
ald ve Fi-miyun'dan m olunun gzlerinin almas iin dua etmesini istedi. Fimiyun dua etti ve
m ocuun gzleri ald.
Fimiyun kasaba halk tarafndan tanndn renince Salih ile birlikte kasabadan ayrld ve yolda
giderken Suriye topraklar snr ierisinde bulunan byk bir aaca rastlad. Bu srada aatan birisi
ona seslenerek : "Ben oktan beri seni bekliyordum. Sakn yerinden ayrlma, ben imdi leceim,
haamda bulun." dedi ve adam hemen ld. Fimiyun onu defnettikten sonra Salih ile birlikte hareket
ederek yollarna devam ettiler ve Arap topraklarndan birine geldiler. Neticede Araplar onlar
yakalayp Necran'a gtrdler ve onlar burada sattlar. Necran ahalisi ise o zaman Araplarn dininde
olduklarndan civarda bulunan uzun bir hurma aacna tapyorlard ve her yl bu aa iin tertip
ettikleri bayram gnnde btn kymetli ss eyalarn ve sahip olduklar gzel elbiseleri getirip bu
aacn zerine asyorlard. Bylece halk bir gn aacn yannda kalr ve oradan ayrlmazlard. te bu
srada Necranllarm ileri gelenlerinden birisi Fimiyun'u: bir bakas da Salih'i satn ald. Fimiyun
efendisi tarafndan kendisine verilen odada geceleri ibadete kalkar, namaz klar ve sabaha kadar
hi bir lmba yaklmad hlde oda aydnlanrd. Nihayet bu durumu gren efendisi hayrete kaplarak
ona hangi dine inandn sordu. Fimiyun ise efendisine inanm olduu dinini aklad ve
efendisinin dinini yerip aypladktan sonra ona : "Eer kendisine taptm Allah'a dua edersem,
tapm olduunuz hurma aacn ortadan kaldrp yok eder." dedi. Bunun zerine efendisi: "Haydi
yap! Eer bu dediini yaparsan, dinimizi brakr senin dinine gireriz." dedi.
Fimiyun hemen
kalkp namaza durdu ve hurma aacn yok etmesi iin Allah'a dua etti. Bunun zerine Allah (C.c.)
hurma aac zerine bir rzgr gnderdi ve bu rzgr aac kuruttuktan sonra kknden koparp yere
att. Bu durum karsnda Necran ahalisi Fimiyun'un dinine tbi oldu ve bylece Fimiyun onlar
Hz. s (A.s.)'nm dininden olan bir eriata tevik etti. te bundan sonra her yerdeki dindalar gibi
onlar da bir takm felketlere maruz kaldlar. Bylece Hristiyanlik dini Necran'da yaylm oldu.
Muhammed b. Ka'b el-Kuraz anlatyor :
Necran ahalisi putlara tapard. Buraya bal kasabalarndan birisinde bir sihirbaz vard, ahali sihir
retmesi iin ocuklarn ona gnderirlerdi. Nihayet Hz. s'nm dini zere olan ve Allah'a ibadet
eden Fimiyun Necran'a geldi. Aslnda Fimiyun bir kasabada tannd zaman burasn terk eder, bir
bakasna giderdi. O, duas kabul olan, hastalar iyiletiren ve kerametleri bulunan bir zat idi.
Necran'a gelen Fimiyun nce sihirbazn bulunduu kasaba ile Necran arasnda bir adr kurup burada
kald. S~ mir adnda birisi olu Abdulah' dier ocukarla birlikte sihir renmesi iin sihirbaza
gndermiti. Abdullah adndaki bu ocuk adrn yanndan geerken Fimiyun'a urar, onun kld

namaz ve yapt ibadetleri beendii iin oturur, onun szlerini dinlerdi. Sonunda Abdullah
Mslman olup Allah'n birliini tasdik edip O'na ibadet etmee balad; Abdullah devaml surette
Fimiyun'dan "sm-i zam" ' soruyor ve renmek istiyordu. Fimiyun ise "sm-i zam" ' biliyordu ve
ondan saldya-rak : "Sen buna tahamml edemezsin" diyordu. Abdullah'n babas olan Smir de
olunun dier ocuklarla birlikte sihirbazn yanma gidip geldiini sanyordu. Abdullah, hocas
Fimiyun'un kendisine "sm-i zam" ' retmek istemediini grnce, fal oklarnn zerine btn
Allah'n isimlerini yazd, sonra bunlar teker teker atee att. Nihayet sra "sm-i zam"m yazl
olduu oka gelince, ateten srayp kt ve ateten hi bir zarar grmedi. Bunun zerine Abdullah
"sm-i zam"m yazl olduu oku alp Fimiyun'un yanma geldi ve durumu ona anlatt. Fimiyun ona:
"Bunu bir sr olarak sakla; fakat bunu yapabileceini de sanmyorum." dedi. Bundan sonra Abdullah
Necran'a geldiinde her karlat skntl kiiye : "Ey Allah'n kulu! Dinime girmek ister misin?
Senin iin Allah'a dua edeyim de iinde bulunduun felket ve skntdan seni kurlarsn!" derdi, o da :
"Evet" diyerek teklifini kabul eder, Allah'n birliini tasdik edip rnslman olur, Fimiyun da onun
iin Allah'a dua eder ve Allah duasn kabul edip o kiinin skntsn giderirdi. Hatt Necran
ahalisinden banda hastalk ve felket bulunan herkes gelip ona tbi oldular ve duasn alp sknt ve
hastalklardan kurtuldular.
Nihayet Abdullah'n durumu Necran hkmdarna ulatrld ve onu huzuruna arp : "Kasaba
halkm bana kar ifsad edip bozdun ve dinime kar geldin. Seni bakalarna ibret olacak bir cezaya
arptraca-cam." dedi. Abdullah ise ona : "Buna senin gcn yetmez." diye cevap verdi. Bunun
zerine hkmdar onu yksek bir dan tepesine gnderip tepeden aaya attrd, fakat yere
dmesine ramen ona hi bir ey olmad. Bu defa hkmdar onu Necran civarndaki derin sulara
attrd. Bu sular ki iine den mutlaka helak olur, kurtulmazd. Abdullah ierisine atld bu
sulardan sa salim yine kurtuldu. Abdullah b. Smir hkmdara galip gelince ona : "Allah'n birliini
tasdik edip benim iman ettiim gibi iman etmedike beni ldrmee gcn yetmeyecektir. Eer
dediimi yaparsan beni ldrebilirsin." dedi. Bunun zerine hkmdar Allah'n birliini tasdik etti,
sonra elindeki asasn Abdullah'a vurup bam hafife yard ve bylece onu ldrd. Bunu mteakip
hkmdar da olduu yerde can verdi. te bu hadiseden sonra Necran ahalisi Abdullah b. Smir'in
dinine girdiler.
Muhammed b. Ka'b el-Kuraz szlerine devam ederek unlar sylyor :
Bundan sonra Necranllarn zerine ordusuyla birlikte Z-Nuvs yrd ve Yahudilie davet ederek
onlar lmle Yahudilik arasnda muhayyer brakt, fakat Hristiyanlk dinini kabul eden Necranllar
lm setiler. Bunun zerine Z-Nuvs derin ukur ve hendekler kazdrp onlar ukurlara attrd ve
atele yaktrd, bir ksmm da kltan geirdi. Bylece Z-Nuvs yaklak yirmi bin kiiyi ldrd.
bn Abbs anlatyor :
Necran'da Z-Nuvs adnda Himyer hkmdarlarndan bir hkmdar vard. Asl ad Ysuf b.
urahbl olan bu hkmdar, Hz. Peygamber (S.a.)'in doumundan yetmi yl nce yaamt. Onun ok
meharetli bir sihirbaz vard. Bu hnerli sihirbaz yalannca hkmdar Z-Nuvs'a : "Ben artk
yalandm, bir gen.gnder de ona sihir reteyim." dedi. Bunun zerine hkmdar ona sihir
retmesi iin Abdullah b. Smir adndaki genci gnderdi. Abdullah sihir renmek iin sihirbazn
yanma gidip geliyordu. Yolu zerinde ibadetiyle megul olan gzel okuyulu bir rahip vard. Bir
defasnda bu gen onun yanma gelip oturmu ve hlini ok beenmiti. Hocas sihirbazn yanma
giderken nce rahibin yanna urar, bir mddet yannda kalr, sonra yanma geldiinde hocas olan
sihirbaz : "Niin ge kaldn?" diyerek onu dverdi. Yine o, babasnn yanna dnerken de rahibe

urar ve bir mddet yannda kalrd. Babasnn yanma geldiinde : "Neden ge kaldn?" diye bu defa
babas sorar ve dverdi. Nihayet Abdullah adndaki bu gen durumu rahibe anlatp ikyet etti. Bunun
zerine rahip :. "Hocan sihirbazn yanma geldiin zaman: 'Beni babam bekletti', babann yanma
geldiin zaman da : 'Hocam sihirbaz beni yannda fazla tuttu' dersin." diyerek ona yol gsterdi. Bu
sralarda o beldede halkn yolunu kesen byk bir ylan vard; bu gen ylann yanndan geerken
att bir tala onu ldrm ve gelip durumu rahibe haber vermiti. Bunun zerine rahip ona :
"Bana bir hl gelecek ve pek yaknda bir belya maruz kalp imtihan edileceksin. Bu bel ile
karlatn zaman sakn beni kimseye syleme." diyerek tenbihte bulundu. Bu gen anadan doma
krlerin gzlerini ayor, abralk hastaln iyiletiriyordu; insanlara ifa datr hle gelmiti. Bu
hkmdarn amcasnn gzleri grmeyen kr bir olu vard ve o bu gencin hlini, ylan nasl
ldrdn duymutu. Bir gn gencin yanma gelerek ondan :
"Gzlerimi geri vermesi iin Allah'a dua et." diye ricada bulunmutu. Onun bu ricas zerine gen :
"Eer Allah gzlerini geri verip iyiletirir-se O'na iman eder misin?" diye sordu. O da : "Evet, iman
ederim" karln verdi. Bunun zerine gen : "Allah'm! Eer o sznde sadk ise gzlerini geri
ver!" diyerek dua etti. Allah duasn kabul buyurdu ve hemen adamn gzleri grmeye balad. Sonra
bir gn hkmdarn yanma geldi, hkmdar onun gzlerinin alm olduunu grnce arp kald ve
ona gzlerinin nasl aldn sordu, fakat amcasnn olu hkmdarn bu sorusunu cevapsz brakt
ve gzlerinin ajlmas hususunda hi br ey sylemedi. Ancak daha sanra hkmdarn srar zerine
gzlerini aan kiinin bu gen olduunu syledi. Nihayet emriyle bu gen huzuruna getirildiinde
hkmdar ona : "Grdm kadaryla sihirbazlkta bir hayli ilerlemisin." dedi. Bunun zerine gen :
"Ben kimseye ifa vermiyorum; ancak Allah diledii kimseye ifa verir." diyerek karlk verdi.
Bundan sonra hkmdar gence ikenceye balad ve rahibi syleyinceye kadar yapmaa devam etti.
Bu defa hkmdarn huzuruna rahip getirildi ve ona dininden dnmesini teklif etti, fakat rahip onun bu
teklifini reddetti. Bunun zerine hkmdarn emriyle bir destere ile rahibin bann ortasndan
gvdesi kiye ayrlp ldrld. Bundan sonra huzuruna gzleri alan amcasnn olu getirildi ve
hkmdar ona da dininden dnmesini teklif etti, ancak bu teklifi kabul etmeyince onun da gvdesi
aynen ikiye ayrlp ldrld. Daha sonra hkmdarn huzuruna Abdullah adndaki bu gen getirildi
ve hkmdar ona da dininden dnmesini teklif etti, fakat gen bu teklifini reddetti. Bunun zerine
hkmdar onu ldrmek iin yksek bir dan tepesine gnderdi ve buradan aaya atlmasn
emertti. Gencin : "Allah'm! Onlarn hakkndan gel!" diye dua etmesiyle birlikte da sarslp
sallanmaa balad ve genci dan tepesine karanlar olduklar yerde helak oldular. Bundan sonra
gen sa salim hkmdarn yanma geri dnd ve hkmdar ondan adamlarnn durumunu sordu.
Bunun zerine gen ona : "Allah onlarn hakkndan geldi." diye cevap verdi. Buna fkelenen
hkmdar, bu defa onu denize atmalar iin bir gemiye bindirip gnderdi. Alp gtrdler, denize
atmak istediklerinde gen : "Allah'm! Onlarn hakknda gel!" diye yalvard. Yanndakiler bouldular,
gen yine kurtuldu ve tekrar hkmdarn yanna geldi. Bunun zerine hkmdar onun klla
ldrlmesini emretti. Vurmalaryla birlikte klcn az tersine dnp kesmedi. Bylece gencin
durumu Ye-men'de yayld, halkn arasnda sayg ve deeri artt. Bu arada halk onun doru yolda
olduunu da anlad. Nihayet gen son olarak hkmdara : "Sen beni ldrmee g yetiremezsin;
ancak memleketindeki ahaliyi toplayp onlarn gzleri nnde : 'Bu gencin Rabb'i olan Allah'n
adyla' diyerek bana bir ok atarsan o zaman ldrebilirsin." dedi. Hkmdar onun bu dediini yapt
ve genci ldrd. Bu manzara karsnda orada toplanan ahali hep birlikte : "Biz, bu gencin Rabb'ine
inandk." dediler. te "bu srada hkmdara : "Korktuun bana geldi." denildi. Bunun zerine

hkmdar ehrin kaplarn kapatt ve ukurlar kazdrp ilerini atele doldurdu, sonra ahaliyi atee
atp dininden dnenleri serbest brakt, dnmeyenleri ise ukurlara atp yakt.
Bu srada iman eden ahalinin arasnda bir de kadn vard ve bu kadnn olan ocuu
bulunuyordu. Bunlardan bir tanesi kkt ve st emme anda idi. Hkmdar bu kadna : "Dininden
dn, yoksa seni ve oullarn ldrrm." diyerek tehdit etti, fakat kadn dininden dnmedi. Bunun
zerine hkmdar iki byk olunu ukura atp atete yakt, fakat kadn imannda sebat gsterip
dininden dnmedi. Bu defa hkmdar kucandaki kk olunu alp ate ukuruna atmak istedi. Bu
durum karsnda kadn bir an dininden denmeyi aklndan geirdi, fakat kk ocuk annesine:
"Anneciim! Sakn dininden dnme, benim atee atlmamn sana bir zarar yok." dedi. Bu durum
karsnda hkmdar Z-Nuvs nce ocuu, sonra hemen arkasndan annesini ate ukuruna atp
yakt. te kk yata konuanlardan bir tanesi de bu ocuktur.
Rivayet edildiine gre, Hz. mer (R.a.)'in halifelii dneminde adamn birisi Necran'da bir
harabeyi kazm. Bu srada elini bann zerindeki bir darbe yarasnn zerine koymu vaziyette
bulunan Abdullah b. Smir'in cesediyle karlamt. Cesedi oturur vaziyetteydi ve eli bandaki
yararn zerinden ekildiinde kan akyor, serbest brakldnda ise tekrar elini basnn zerindeki
yarann stne koyuyordu. Nihayet harabeyi kazan adam bir mektup yazarak durumu Hz. mer (R.a.)'e
bildirdi. Bunun zerine Hz. mer de yazd bir mektupta, cesedi olduu gibi brakmalarn ve
[196]
zerini kapatmalarn emretti.
Habelilerin Yemen'i stil Etmeleri
Rivayet edildiine gre, Z-Nuvs, Hristiyanlk dininden dndrmek maksadyla kazdrd
ukurlarda atee atarak Yemen halkndan pek ok kimseyi ldrd zaman, Devs Z-Sa'lebn
adnda birisi kap kurtulmu, onu yakalayamamlard. Bu kii Kaysar'a gidip Z-Nuvs ve
askerlerinin kendilerine yaptklarn anlatarak onlara kar kendisinden yardm talebinde bulundu.
Bunun zerine Kaysar ona : lkeniz bize ok uzak; Habeistan hkmdar Ne'ye bir mektup
yazaym, bu dinden olup memleketi lkenize yakn olduundan size o yardm eder. dedi ve
Habeistan hkmdarna bir mektup yazarak Devs'e yardm etmesini istedi. Nihayet Devs ZSa'lebn Kaysar'm yazd mektubu getirip Habeistan hkmdarna sundu, bunun zerine Habeistan
hkmdar onunla birlikte ve Eryt adnda birisinin komutasnda yetmi bin kiilik bir ordu gnderdi.
Bu ordunun ierisinde Ebrehe el-Erem de bulunuyordu. Bu ordu deniz yoluyla hareket ederek Yemen
sahiline gelip konaklad. Bu srada Z-Nuvs da hazrlanp askerlerini toplad; fakat bir kuvvet
denemesi dnda her hangi bir sava meydana gelmedi ve sonunda Z-Nuvs askerleriyle birlikte
hezimete urayp geri ekildi. Bundan sonra Eryt ordusuyla Yemen'e girdi. Z-Nuvs, kendisinin ve
kavminin bana gelen bu faciay grnce atn denize srd ve boularak ld. Eryt ise Yemen
lkesini ineyip erkeklerinin te birini ldrd ve ald esirlerin te birini hkmdar Ne'ye
gnderdi. Bundan sonra Eryt Yemen'de kald ve halk zillet ierisinde yaatp kendisine boyun
edirdi.
Rivayet edildiine gre, Habeliler Yemen topraklarnda bulunan e-Mendeb sahiline knca ZNuvs Yemen'in ileri gelen asil beylerine birer mektup yazarak dmanlarna kar birlemeye
ard, fakat onlar Z-Nuvs'm bu teklifini kabul etmediler ve her beyin Hahelilere kar kendi
blgesinde savamasn ileri srdler. Z-Nuvs teklifinin kabul edilmediini grnce bir ok
anahtar yaptrp bir ka deveye ykledikten sonra Habeli askerleri karlad ve onlara : te bunlar

Yemen'de bulunan hazinelerin anahtarlardr, aln bunlar sizin olsun, fakat adamlarmz ve
ocuklarmz ldrmeyin. dedi. Onlar. Z-Nuvs'm bu teklifini kabul ettiler ve onunla birlikte
San''ya hareket ettiler. San''ya geldiklerinde Z-Nuvs onlarn byne : Hazineleri teslim
almalar iin adamlarn gnder. dedi. Habeli askerlerin banda bulunan kumandan, gvendii
adamlarna hazinelerin anahtarlarn verip her birini bir tarafa gnderdi. Bu srada Z-Nuvs Yemen
beylerine birer mektup gndererek: Memleketinize gelen her siyah kz (Habelileri) ldrn.
dedi. Bunun zerine Yemen ehirlerine dalan Habeliler ldrld, ancak kaabilenler kurtuldu.
Nec, Z-Nuvs'm bu yaptklarn duyunca, Eryt ve Ebrehe el -Esrem komutasnda yetmi bin
kiilik bir ordu daha gnderdi ve Eryt lkeyi ele geirip yllarca burada kald; fakat orduda bulunan
Ebrehe el-I Esrem Eryt ile anlamazla dt ve askerin bir grubu Ebrehe'nin yannda yer ald,
dier grubu ise Eryt'm yannda kald. Nihayet iki taraf birbirlerinin zerlerine yrmee baladlar.
Bu srada Ebrehe birisini gndererek ona : Sen Habei askerleri kar karya getirmekle ancak
helak olmalarna frsat vermi olursun. En iyisi meydana k, mbareze (dello) edelim; hangimiz
ldrp galip gelirsek lenin askerlerine .sahip olsun. dedi. Neticede Ebrehe ve Eryt deloya
tututular. Eryt elindeki mzra kaldrp Eb'rehe'ye vurdu ve mzrak bana isabet edip burnunu ve
g-zn yard. Bu yzden ona "burnu yark" manasna gelen "el-Erem" ismi verildi. Bu srada
Ebrehe'nin Eryt'm arkasnda pusuda brakt "At-vede" adndaki klesi Eryt'm zerine atld ve
onu ldrd. Bundan sonra Ebrehe el-Erem hem orduyu ve hem de lkeyi ele geirdi. Bu arada
Atvede'ye : Dilediini syle! dedi. Bunun zerine Atvede : Yemen lkesinde hi br gelin benim
elimden gemedike kocasyla zifafa girmesin. dedi, Ebrehe de onun bu isteini kabul etti. Atvede
bir mddet bu irkin hareketini srdrd, sonra Yemenli birisi zerine saldrp onu ldrd. Ebrehe
onun ldrlmesine ok sevindi ve : Eer onun byle bir istekte bulunacan bilseydim, ona dilek
hakk tanmazdm. dedi.
Eryt'm ldrld haberini alnca Nec buna ok fkelendi ve lkesini ineyip peremini
kesmedike Ebrehe'nin peini brakmayacana dair yemin etti. Ebrehe bunu duyunca bir miktar
Yemen topra ile peremini kesip gnderdi, ayrca bir de mektup yazarak itaatinden kmadn, bir
miktar Yemen topra ile peremini kesip gnderdiini ve gnderdii topra ayann altna alp
inedii takdirde yeminini yerine getirmi olacan, bildirdi. Nec onun bu davranndan
memnun kald ve Yemen topraklarndaki grev ve hakimiyetini srdrmesini istedi.
Ebrehe, Yemen lkesinde istikrarn salaynca, Eb Murra Z-Ye-zen'e birini gnderip Z-Ceden'in
kz olan hanm Reyhne'yi zorla ekip elinden ald ve kendisine nikahlad. Bu kadndan Mesrk
adnda bir olu oldu. Daha nce Reyhne'nin Z-Yezen'den Ma'd Kerb (Seyf) adnda bir olu daha
olmutu. Bu durum karsnda Z-Yezen Yemen'den ayrlp Hre'ye geldi ve Amrb. Hind'den Kisr'ya
kendisinin mevkiini, erefini ve ihtiyacn bildiren bir mektup yazmasn istedi. Fakat Amrb. Hind :
Ben her yl Kisr'nn yanma giderim, u anda ona gitme zamanm yaklamtr. dedi. Bunun zerine
Z-Yezen "birlikte Kisr'nn yanma gitmek iin bir mddet onun yannda kald. Nihayet bir gn ZYezen Amrb. Hind ile birlikte Kisr'nn yanna gittiler. Huzuruna girdiklerinde Kisr Enirvn, ZYezen'e ikramda bulunup ona hrmet gsterdi. Bu srada Z-Yezen ihtiyacn dile getirip
Habelilerden ektiklerini ikyet edip anlatt ve onlara kar koymak iin kendisinden yardm istedi,
ayrca Yemen'in zenginliklerinden ve mallarnn okluundan bahsederek onu Yemen zerine
yrmee tahrik etti; fakat Kisr Enirvn ona : stek ve ihtiyacn derhal karlamak ve yerine
getirmek isterdim, ama Yemen'e giden yollar ok sarptr, ileride bir eyler dnrz. dedi ve
yannda kalmasn teklif etti. Bunun zerine Z-Yezen lnceye kadar onun yannda kald.

Z-Yezen'in olu Ma'd Kerib ise Ebrehe'nin himayesinde byd. Babasnn Ebrehe olduunu
sanyordu. Bir gn Ebrehe'nin bir olu Ma'd Kerib'e ve babasna svmt. Bunun zerine Ma'd
Kerib annesine babasn sordu, o da oluna doruyu syleyip gerek babasnn Z-Yezen olduunu
haber verdi. Ma'd Kerib, Ebrehe ve olu Yeksm lnceye keder Yemen'de kald, sonra buradan
[197]
ayrld ve ileride bahsedeceimiz eyleri yapt,
Kisr Enirvn B. Kubd B. Firz B. Yezdedrd B. Behrm-Grb. Yezdedrd El-Esm'in
Hkmdarl
Kisr Enirvn ta giyip hkmdar olunca halka bir konuma yaparak Allah'a hamd edip O'nu sena
etti ve ilerinde, dinlerinde ve nesillerinde meydana gelen bozulmalar dile getirip anlattktan sonra
bunlar dzelteceini bildirdi. Daha sonra Mazdek mezhebine mensup olanlarn ileri gelen reislerini
emir verip ldrtt ve bunlarn mallarn ihtiya sahipleri arasnda datt.
Enirvn'm onlar ldrmesinin sebebi, daha nce de zikrettiimiz gibi, Kubd'm Mazdek'e uyarak
onun davet ettii hususlara ve mezhebine tbi olmas, ayrca zndklk ve Kubd dneminde
zikrettiimiz dier hususlarda olduu gibi onun emrettii her eye itaat etmi olmasyd. Kubd'm
dneminde ise Mnzirb. Mssem Hre ve civar blgelerin valiliinde bulunuyordu ve Kubd onu
Mazdek mezhebine girmeye davet etmiti; fakat o bunu reddetti. Bu defa Kubd Haris b. Arar elKind'yi davet etti ve o Kubd'm arsn kabul edip Mnzir b. Mssem'y Kubd'm lkesinden
uzaklatrarak onun tahtn kuvvetlendirdi. Bir gn Enirvn'm annesi kocas Kubd'm. yannda
bulunduu bir srada Mazdek onun yanma gelmiti. Mazdek Enirvn'm annesini grnce Ku-bd'a :
Bu hanmn bana ver, nefsimi tatmin edeyim. dedi, Kubd da : Buyur, al. diye karlk verdi;
fakat Enirvn yerinden frlayp Maz-dek'in ayaklarna kapand ve annesini kendisine balamas
iin yalvarp yakard. Bunun zerine Mazdek Enirvn'm annesine dokunmad, fakat bu Enirvn'm
gururuna dokunup nefsinde yer etmiti.
Kubd bu hl zere ld ve olu Enirvn hkmdar olup tahta oturdu. Mnzirb. Mssem,
Kubd'm ldn haber alnca Enirvn' m yanma geldi. Enirvn'm Mazdek'e ve mezhebine tbi
olma konusunda babasna muhalif olduunu biliyordu. Gerekten de Enirvn Maz-dek'in mezhebini
sevmiyor ve reddediyordu. Sonra Enirvn umum bir izin kararak herkesin huzuruna girmelerine
msaade etti. Bunun zeri-ne nce Mazdek, sonra Mnzir b. Mssem huzuruna girdiler. Bu srada
Enirvn : ki eyi arzu ettim, umarm ki Allah bunlar bana nasip etmitir. deyince, Mazdek ; Ey
hkmdar! Bu iki ey nedir? diye sordu. Enirvn: Hkmdar olup - Mnzir b. Mssem'y
kasdederek -u erefli adam idari hizmetimde kullanmak ve u zndklar ldrmek, diye cevap
verdi. Bunun zerine Mazdek : Acaba btn insanlar ldrebilecek misin? deyince, Enirvn :
te sen buradasn ya, ey kahbe ocuu! Allah'a yemin ederim ki, ayan ptmden beri hl
orabnn pis kokusu burnumdan gitmedi. dedi ve Mazdek'in ldrlmesini emretti. Nihayet Mazdek
emriyle ldrld ve cesedi asld. Bu arada bir kuluk vakti ierisinde Czer ile Nehravan ve
Medin arasnda yz bin zndk ldrp cesedlerini astrd. te o gn Enirvn adn ald.
Bundan sonra Enirvn Haris b. Amr' aramaa balad. Enbr'da bulunan Haris b. Amr kendisinin
Enirvn tarafndan arandn renince adamlarn, mallarn ve ocuklarn alarak, Enbr'dan
kat ve giderken Seviyye'ye urad, Mnzir b. Mssem ise Talib, yd ve Beh-r kabilelerinden
meydana gelen bir svari birliiyle onun peine dt; fakat Kelb kabilesinin topraklarna giren Haris

b. Amr kurtuldu, ancak mallar ve hecn develeri (veya cariyeden doma ocuklar) Mnzir
tarafndan yama edildi. Bu arada Taliboullar, kiku'i-murrouliarndan krk sekiz kiiyi
yakalayp Mnzir'in yanma getirdiler. Mnzir, Kfe ile Ben-Hind (Hintoullar) manastr arasnda
bulunan Ben Mern (Me-rinoullar) diyarmdaki Haferu'l-emyl mevkiinde onlarn boyunlarn
vurdurdu. air Arnrb. Klsm :
"Onlar ganimet ve esirler alarak dndler, biz ise zincire vurulmu hkmdarlar alarak dndk."
mealindeki msralaryla bu hadiseyi dile getirmitir.
ir mru'1-Kays da onlar hakknda u mealdeki msralar sylemistir :
"Hucr b. Amr oullarndan nice hkmdarlar akama doru getirilip ldrldler. Eer onlar bir
sava meydannda ldrlm olsalard, belki ho grlebilirdi; fakat onlar Ben Mern diyarnda
ldrlmlerdir. Onlarn balar htmi (hanm iei) ile ykanmam, aksine kanlara bulanm
olarak kalmtr. Kular balarna m, kalarn ve gzlerini oyup karmlardr."
Enirvn, Mazdek ve adamlarn ldrdkten sonra, halkn mallarna el uzatan bir grup kiinin
ldrlmesini ve bu mallarn sahiplerine geri verilmesini, ayrca nesepleri pheli olup babalar
bilinmeyen ocuklarn mensup olduklar ailelerde braklmalarn, ocuu kabullenen kimsenin ise,
ona kendi malndan bir pay ayrmasn emretti. Dier taraftan nikhsz bir ekilde zorla kendisiyle
yaamaa mecbur edilen her hangi bir kadnn zorlayan kiiden mehri alndktan sonra o kimse ile
yaayp yaamamak veya bakasyla evlenmek hususunun kendi ihtiyarna braklmasn, ancak daha
nce evlendii bir kocas varsa tekrar kocasna iade edilmesini istedi.
Yine Enirvn, asil aileden olan, fakat aile reisleri lenlerin kzlarnn denkleriyle
evlendirilmelerini emretti ve bunlarn evlenme masraflar hazineden karland. Ayrca asil alieye
mensup olup da dul kalan kadnlar eraftan ileri gelen asilzade kimselerle evlendirdi ve bunlardan
doan olan ocuklarn devlet hizmetlerinde kulland. Sonra tahribata urayan byk kk, ta ve
aatan yaplm olan kprleri tamir edip dzeltti; harabe hline gelmi olan kasabalar tekrar imar
edip eski hllerine getirdi ve timarh sipahileri aratrp darlk ierisinde bulunanlar madd
yardmlarla destekleyip durumlarn takviye etti. Dier taraftan yollar zerinde saraylar (hanlar) ve
kaleler ina ettirdi; valiler, hakimler ve miller seip grevlendirdi. Enirvn, kendisine Erder'i
rnek seip onun yolundan yrd, ayrca babas Kubd'm dneminde ellerinden km olan Sind,
Sindost, Ruhhac, Zbulistan ve Tohristan' tekrar Fars lkesine katt. Bu arada Bariz (?) milletinden
pek ok kimseyi ldrd, geri kalanlar ise memleketlerinden srp kard.
Ebhaz (Abaza), Bencer, Belencer ve Ln adl kavimler, Enirvn'm lkesine yrmek iin
birletiler ve yollar dzgn olduu iin nce baskn yapmak maksadyla Ermeniye (Armenia)'ye
geldiler. Enirvn ise, lkesinin i ksmlarna gelinceye kadar onlara zaman tand, ancak bundan
sonra onlarn zerine askerler gnderdi. Onlarla savaan bu askerler esir aldklar on bin kii hari
hepsini ldrp yok ettiler. Esir edilen bu on bin kii ise zerbeycn'a yerletirildiler.
Kisr Enirvn'm Enzd adnda bir olu vard ve bu olu ocuklarnn yaa en by idi.
Enirvn zndk olduu haberini alnca, onu Cndeysbur'a gnderdi, ayrca dinini ve terbiyesini
dzeltsinler diye, dindarlklarna gvendii bir grup kimseyi de yanma katt. Nihayet En-zd'n bu
kiilerle beraber bulunduu bir srada Bizans lkesine giren babas Enirvn'm hastaland haberi
geldi. Bunun zerine Enzd yannda bulunan bu kiilerin zerine saldrp onlar ldrd,
hapishaneleri boaltp mahkmlardan faydaland ve evresine irret kiilerden byk bir kalabalk
toplada. Bu srada Medin'de bulunan babas Enirvn'm naibi onlarn zerine bir asker kuvvet
gnderdi. Bu asker birlik onu Cndeysbur'da muhasara altna ald. Bu naip sonra Kisr Enr-

vn'a da bir haber gnderdi. Enirvn ise naibine bir mektup yazarak olu Enzd hususunda ii
sk tutmasn ve onu esir almasn emretti.
Bunun zerine muhasarann iddeti artrld, askerler zorla ehre girip halktan pek ok kimseyi
ldrd ve Enzd' da esir ald. Enzd'n annesinden dedesi olan Dver er-Rz bunu duyunca
Sicistan mili (valisi) ne saldrd ve savaa tututu; fakat mil tarafndan hezimete uratlnca Ruhhac
ehrine snp kendisini buradan savunmaa balad. Sonra Kis-r Enirvn'a bir mektup yazarak
zr diledi ve kendisine ehri teslim edecei birini gndermesini istedi. Bunun zerine Enirvn
ehri teslim almas iin birisini gnderdi ve ona eman verdi.
Hkmdar Firz, lkesini tahkim edip korumak iin Sul ve Ln tarafnda byk talarla bir bina (sur)
ina ettirmi, sonra yerine hkmdar olan olu Kubd se bu binalarn saysn artrmt. Kisr
Enirvn hkmdar olunca Sul ve Crcar taraflarnda pek ok binalar ve kaleler ina ettirdi.
Bylelikle btn lkesini koruma altna alm oldu.
Dier taraftan Sicyr (Sencebu ?) Hakan da Enirv'm lkesine saldrmak istedi. O Trklerin en
by idi ve Ebhaz, Hazar ve Belen-cer'leri kendi tarafna ekmeyi baarm, onlar da itaati altna
girmilerdi. Nihayet Sicyr Hakan byk bir ordu (yz on bin asker) ile harekete geti ve Kisr
Enirvn'a bir mektup yazarak kendisine vergi demesini istedi, gndermedii takdirde lkesini
inemekle tehdit etti; fakat Kisr Enirvn onun bu tehdidine aldr etmedi, nk lkesini ve Ermeniye hudut boyunu tahkim edip koruma altna almt ve bu yzden az sayda asker kendisine
yetiyordu. Sicyr Hakan onun lkesine geldiyse de hi bir ey yapamadan me'yus bir ekilde
memleketine geri dnd. Akhunlann (Heytla) hkmdar Verd (Vezr ?)'i ldren ve lkelerinden bir
[198]
ok yerleri ele geirip alan kii bu Sicyr Hakan di.
Kisr Enirvn'n Rum lkesini Ele Geirmesi
Kisr Enirvn ile Rum hkmdar Gatynus (Yahtiynus, Yustini-anus) arasnda bir bar
anlamas mevcuttu. Gatynus tarafndan Suriye Araplarnm bana vali tayin edilen Hlidb. Cebele
ile Kisr Enirvn tarafndan Uman, Bahreyn ve Yemme'den Tif ve dier Hicaz blgelerine kadar
olan yerlerin valiliine tyin edilen Lahm kabilesinden Mn-zirb. Nu'rnn arasnda bir fitne ba
gstermiti. Bunun zerine Hlidb. Cebele Mnzirb. Nu'mn'm zerine saldrp adamlarndan pek ok
kimseyi ldrm, mallarn ganimet olarak almt. Bu durum karsnda Enirvn Gatynus'a bir
mektup yazarak aralarndaki sulh anlamasn hatrlatt ve Hlid'in Mnzir'e kar yaptklarn
bildirdi; ayrca ondan Mnzir'in elinden alm olduu mallar iade etmesi in Hlid'e emir vermeini, Mnzir'in adamlarndan ldrm olduu kimselerin diyetlerini demesini ve Mnzir'in
hakkn alvermesini istedi ve bunlar yapmad takdirde aralarndaki sulh anlamasnn bozulmu
olacan bildirdi. Bu arada Mnzir b. Nu'mn'm haklarnn alnmas hususunda Kisr Enirvn
pepee Gatynus'a mektuplar gnderdi, fakat Gatynus onun gnderdii bu mektuplara pek aldr
etmedi.
Kisr Enirvn, arka arkaya yazm olduu mektuplardan cevap alamaynca, hazrln yapp yetmi
bin ksur askerle birlikte Gatynus' un lkesine savaa kt. Yolu el-Cezre'den geen Enirvn
Dr ve Ruha (Urfa) ehirlerini aldktan sonra Suriye blgesine geerek Menbic, Haleb, Antakya,
Fmiye, Hns (Humus) ve bu ehirlere bitiik olan pek ok ehri zorla alp buralarda bulunan mal ve
ticaret eyas ne varsa hepsini eline geirdi. Bu arada Suriye ehirlerinin en stn olan Antakya
ehrinin ahalisini esir alp, onlar Sevd blgesine srd. Sonra Kisr Enirvn'n emriyle Tsfon

(Taysefn) ehrinin civarnda Antakya'ya benzetilerek onun modelinde Rmiyye adyla bir ehir
kuruldu ve Antakya ahalisi Enirvn tarafndan buraya yerletirildi. Ayrca bu Rumiyye ehri iin
be mahalle (ile) kurdurdu. Bunlar : Yukar Nehrevn, Orta Nehrevn, Aa Nehrevn, Bdery
ve Bksy mahalleleri idi .Bundan sonra Envirvn Antakya'dan buraya esir olarak getirilip
yerletirilen halka erzak gndermeye devam etti ve balarna da ayn dnden olmalar hasebiyle
yaknlk duyup anlaabilmelerini salamak iin Ehvz Hristiyanarmdan birisini tayin etti. Dier
Suriye ve Mudar (Msr ?) ehirlerini ise Gatynus Kisr Enirvn'a pek ok para deyerek tekrar
satn ald; ayrca lkesine sava amamas iin Kisr'ya her yl fidye demeyi taahht etti. Nihayet
Rumlar her yl bu fidyeyi getirip Kisr'ya dediler.
Bundan sonra Enirvn (Rum (Bizans) lkesinden Hazarlarn zerine yrd ve onlardan pek ok
kimseyi ldrp ganimetler almak suretiyle tebaasnn intikamn ald. Sonra Yemen'e geti, burada
da bir ok insan ldrp ganimet aldktan sonra Medin'e dnd. Bylece Enirvn Hrakle
(Ereli)'nin aasndan itibaren Bahreyn ile Uman arasndaki yerleri ele geirmi oldu. Bu arada
Enirvn Nu'nn b. Mnzir'i Hre'ye vali tayin edip onu taltif ettikten sonra, dedesi Firz'un
intikamn almak zere Akhunlann zerine yrd. Bundan nce Enirvn Hakan ile sih-r akrabalk
kurmutu. Akhunlann (Heytle) lkesine giren Kisr Enirvn, hkmdarlarn ldrd ve
hanedanndan hi kimseyi sa brakmad. Bundan sonra Belli ve Mvernnehr'e geip askerlerini
Fergne' ye indirdi, sonra da Medin'e dnd. Bu arada Kisr Brcn'a savaa kt, sonra geri
dnp ordusunu Yemen'e gnderdi. Nihayet Yemen'e gelen bu ordu, Yemen hakimiyetini ellerinde
bulunduran Habelileri ldrp lkeyi ele geirdi.
Hkmdar Enirvn'n saltanat krk sekiz yl, bir rivayette ise krk. yedi yl srd.
Hz. Peygamber (S.a.), Enirvn'n hkmdarlnn sonlarna doru dnyaya gelmitir. Bir rivayette
ise, Hz. Peygamber (S.a.)'in babas Abdullah b. Muttalib, Enirvn'n hkmdarlnn zerinden
yirmi drt yl getikten sonra dnyaya gelmi, Hz. Peygamber de onun hkmdarlnn krk ikinci
ylnda dnyaya terif etmitir.
Himb. el-Kelb yle diyor:
Fars hkmdarlar tarafndan Araplarn bana vali tayin edilen Es-vedb. Mnzir'den sonra kardei
Mnzirb. Mnzirb. Nu'mn vali tayin edilmi ve yedi yl bu grevde kalmtr. Ondan sonra yerine
Nu'mn b. Esved tayin edilmi ve drt yl- bu grevi srdrmtr. Sonra yerine Eb Ya'ferb.
Alkarna b. Mlik b. Adiyy el-Lahm halef olarak gemi ve bu grevde yl kalmtr. Bundan sonra
Mnzir b. mrul'-Kays el-Bed' tayin edilmi ve krk dokuz yl bu grevini devam ettirmitir. Mnzir
b. mrul'-Kays, salarn rp rg eklinde iki tarafna sarktt iin kendisine "Z'1-karney"
lkab verilmiti. Onun "Mssem" adyla bilinen annesi ise, Amrb. Ccemb. Nemirb. Kst'n kz
Maviye idi. Ondan sonra yerine olu Amrb, Mnzir tayin edildi ve bu grevi on alt yl srd. te
onun idaresinin zerinden sekiz yl sekiz ay getikten sonra Hz. Muhammed (S.a.) dnyaya geldi. Hz.
Peygamber (S.a.), Enirvn'n hkmdarl dneminde meydana gelen "Fil yl"nda domutu.
Yemen lkesi Kisr Enirvn'a boyun eip itaatine girince, kumandanlarndan birisim byk bir
orduyla mcevherler lkesi olan Hind memleketlerinden Serendb'e gnderdi ve bu kumandan
burann hkm-daryla savaa tututu. Neticede hkmdarn ldrp lkesini istil etti ve buradan
Kisr Enirvn'a pek ok mal ve mcevherler gnderdi.
Fars lkesinde "akal" denilen hayvan bulunmuyordu. Enirvn'n hkmdarl dneminde Trk
illerinden Fars lkesine bir akal akn balamt. Buna zlen ve zor duruma den Enirvn
Mbezn m-bez (rhn reis)'i huzuruna arp ona : Bu yrtc hayvanlarn lkemize geldiklerini

rendik, bu hadiseyi gzmzde bytyoruz. Bu husustaki grn bize bildir. dedi. Bunun
zerine Mbezn mbez : Ben limlerimizin : "Bir lkede adalet zulme galip gelmez, lke halk
birbirlerine zulmetmee kalkrsa dmanlar kendileriyle harp eder ve istemedikleri eyler
balarna gelir." dediklerini duydum. diye karlk verdi. Artk ok gemeden Kisr Enirvn'a
lkesinin u ksmlarnda bir grup Trk yiidinin savaa giritikleri haberi geldi. Bunun zerine
Kisr Enirvn vezirlerine ve valilerine emir vererek, uhdelerine tevdi edilen grevleri icra
ederken adalet snrn amamalarn ve yaptklar her eyde adaletli hareket etmelerini istedi.
Enirvn'n bu emrini tuttular; bylece Allah (C.c), dmanlarn harbe gerek kalmadan balarndan
[199]
savd.
Enirvn'n Ermeniye Ve zerbeycn'da Yaptklar
Ermeniye (Armenia) ve zerbeycn'm bir ksm Rum (Bizansl) lara, dier ksm ise Hazarlara aitti.
Kubd, bu taraflardan gelebilecek bir tehlikeyi nlemek iin bu tarafn bir ksmna bir sur ina
ettirdi. Kubd lp yerine olu Enirvn hkmdar olunca, durumunu kuvvetlendirip Fergne ile
Brcn'da savap geri dnd ve sonra bern, Maskat, Bb ve Ebvb ehirlerini kurdu. Ebvb
ehri da yolu zerinde kurulduu iin kendisine bu ad verildi. Enirvn, ad geen bu ehirlere
"Seys-cn" (?) adn verdii bir kavmi yerletirdi. Ayrca bunlardan baka ehirler de kurdu. Dier
taraftan kurduu her ehrin giri kapsna bir kk yaptrd. Bu arada Crzn topraklarnda Sudbl
ehrini kurdu ve buraya Sudlular ile Fars asll kimseleri yerletirdi. Kisr Enirvn, Bbu'lLn' ina ettirdi ve Ermeniye'nin Rumlarn elinde bulunan ksmn tamamen fethedip ele geirdi.
Ayrca Erdebl ehri ile bir ksm kaleleri tamir edip dzeltti. Bundan sonra Trk hkmdarna bir
mektup yaza-v rak sulh ve ittifak anlamas yapmak istediini bildirdi ve shr akrabalk kurmak
arzusunda olduunu zikredip kzn kendisine vermesini talep etti. Bylece iki hkmdar birbirlerinin
kzlaryla evlendiler.
Kisr Enirvn Trk hkmdar Hakan'a, kendi kz olduunu syleyerek hanmlarndan birisinin
evltlk edindii bir kz, Trk hkmdar ise ona kendi z kzn gnderdi. Nihayet iki hkmdar bir
araya geldiklerinde Enirvn gvendii adamlarndan bir gruba Trk askerlerinin bulunduu tarafa
geip yangn karmalarn emretti, onlar da Enirvn'n emrine uyarak yangn kardlar. Ertesi gn
olunca Trk hkmdar bu durumu Enirvn'a ikyet etti, fakat o bilmezlikten gelerek byle bir
durumdan haberdar olmadn syledi. Enirvn bir ka gece geince adamlarna tekrar ayn
ekilde hareket etmelerini emretti. Trk hkmdar barp armaa balaynca, Enirvn ona
yumuak davrand ve zr diledi. Bu defa Enirvn kendi askerlerinin bulunduu taraftaki ot ve
saireden yaplm olan kulbeleri atee vermelerini emretti. Ertesi gn sabah olunca bu defa
Enirvn Trk hkmdar Hakan'a ikyette bulunarak : Bana thmete thmetle mukabelede
bulundun. dedi, bunun zerine Trk hkmdar yemin edip bundan hi haberi olmadm syledi.
Bundan sonra Enirvn ona : Her ikimizin de askerleri bahi ve yamalarla elde edecekleri
eyleri kaybederiz korkusuyla sulh yapmamz istemiyorlar. Ayrca onlarn aramz ap tekrar
dman olmamza sebebiyet verecek bir hadise karp karmayacaklarndan da emin deilim. En
iyisi, bana msaade et, snrlarmzn arasna kaplar olan bir sur yaptraym; bylece senin
istediklerin senin tarafna, benim istediklerim de benim tarafma geebilsin," dedi. Trk hkmdar
Hakan onun bu teklifini kabul etti.

Nihayet Enirvn, denizden itibaren balayp dalarn tepesine kadar uzanacak ekilde bu suru ina
ettirdi. Ayrca sur iin demir kaplar yaptrd ve suru korumak iin muhafzlar tayin etti. Bu srada
Trk hkmdar Hakan'a : Enirvn seni kandrp kz olmayan biriyle evlendirdi, sur yaptrmak
suretiyle kendisini muhafaza altna ald, dolaysyla sen onun iin bir kurnazlk dnemedin.
denildi.
Enirvn sonra civar blgelere derecelerine gre blge hkmdarlar (valileri) tayin etti. Mesel,
es-Serr valisi ve Filan-h bunlardandr. Lekz (Dastan) ve Maskat gibi yerler de bu hkmdarlarn
tayin edildikleri yerlerden iki tanesidir. Ermeniye slm'n zuhuruna kadar Farslarn elinde kalmtr.
Bu arada Seycinlerden pek ok kimse kalelerini ve ehirlerini terkettikleri in buralar harap olmu,
sonra bu yerleri Hazarlar ve Rumlar istil etmilerdir. slmiyet geldii zaman bu yerler Hazarlar ve
[200]
Rumlarn ellerinde bulunuyordu.
Fil Val'as
Ebrehe yerini salamlatrp Yemen valiliini srdrd bir srada San' ehrinde "Kulleys"
denilen ve yer yznn hibir yerinde benzeri grlmeyen bir kilise yaptrd. Sonra Nec'ye bir
mektup yazarak : Ben senin iin ei ve benzeri grlmemi bir kilise yaptrdm, Arap haclar bu
kiliseye evirinceye kadar bu iin peini brakmayacam. dedi.
Araplar arasnda bu kiliseden bahsedilince, Fukaymoullarndan ve haram aylarn erteleyenler
(nee'e) den birisi fkelenerek kp bu kiliseye geldi ve def-i hacetini yapp burasn kirlettikten
sonra ailesinin yanma geri dnd. Bu durum Ebrehe'ye bildirildii gibi ayrca ona bunu yapan
kimsenin Araplarn hac maksadyla Mekke'de ziyaret ettikleri Ka' be taraftar birisi olduunu ve
haclarn Ka'be'den buraya evrileceini duyduu iin fkelenerek bunu yaptn, sylediler. Bunun
zerine Ebrehe fkelendi ve Mekke'ye gidip Ka'be'yi ykacana dair yemin etti. Dier taraftan
Habelilere hazrlanmalarn emretti, onlar da hemen hazrlandlar. Bylece Ebrehe yannda bulunan
Mah-md adndaki fil ile beraber yola kt. Bir rivayete gre, Mahmd adl filin peinden giden on
fil daha vard. Kur'n-i Kerim'de "fil" kelimesinin mfred (tekil) olarak zikredilmesi, bu fillerin
bykleri olan Mahmd adndaki filin kasdedilmesinden ileri gelmitir. Fillerin says konusunda
daha baka rivayetler de vardr.
Araplar Ebrehe'nin yola ktn duyunca bunu byk bir hadise sayarak onunla savamay zerlerine
bir vazife telakki ettiler. Bu srada Ye-men'in ileri gelen erafndan ve hkmdarlarndan Z-Nifr
adnda birisi Ebrehe'ye kar koydu ve onunla savaa tututu; fakat Ebrehe onu hezimete uratp esir
ald ve ldrmek istedi; ancak daha sonra ldrmekten vazgeti ve yannda mahpus olarak tutmaa
karar verdi. Bundan sonra Ebrehe yoluna devam etti. Bu defa Nfeyl b. Habb el-Has'am ona kar
koydu ve savaa tututu. Neticede Nfeyl b. Habb yenildi ve esir edildi. Ebrehe onu da ldrmek
istedi, fakat Nfeyl'in Arap topraklarnda kendisine klavuzluk edeceine dair sz vermesi zerine
onu serbest brakt ve klavuz olarak yannda gtrd. Nihayet Ebrehe Taife gelince, Sakf kabilesi
yol gsterip klavuzluk etmesi iin Ebrehe ile birlikte Eb Ril' gnderdi ve o da Ebrehe'yi
Muammis'e kadar getirdi. Eb.Rigl buraya gelince ld. Araplar, Habelilere yol gsterdii iin
onun kabrini taladlar. te talanan kabir budur.
Ebrehe, Muammis'e vardktan sonra nce Esvedb. Maksd'u Mekke'ye gnderdi, o da Mekkelilerin
mallarn (hayvanlarn) srp Ebrehe' nin yanma gtrd. Bu mallarn arasnda Abdlmuttalibb.

Him'in iki yz devesi de bulunuyordu. Bundan sonra Ebrehe, Hunta el-Hmyer'yi Mekk'ye
gnderdi ve ona : Git, Kurey'in efendisini (reisini) bul ve ona benim onlarla harbetmek iin
gelmediimi, sadece Ka'be'yi ykmak iin geldiimi, buna engel olmadklar takdirde kendileriyle
savamayacam syle. dedi.
Ebrehe'nin bu szleri Hunta tarafndan Abdlmuttalib'e ulatrldnda Hunta'ya : Allah'a yemin
ederim ki, biz de onunla harbetmek istemiyoruz. Buras Allah'n ve dostu brahim'in evidir. Eer
evinin ve hareminin yklmasna mani olmak isterse, ancak O mani olur. ayet O, evi Ka'be ile
Ebrehe arasndan engelleri kaldracak olursa, bizim yapacak bir eyimiz yoktur. dedi. Bunun zerine
Hunta : Benimle gel, hkmdarn yanma gideceiz. dedi. Hunta ile beraber Abdlmuttalib yola
kt ve Ebrehe'nin kararghna gelince Z-Nifr'i sordu. Z-Nifr Abdlmuttalib'in eski dostlarmdand.
Bir klavuz vastasyla Abdlmuttalib Ebrehe'nin yannda tutuklu bulunan Z-Nifr'in yanma gtrld
ve ona:
Bamza gelen bu felkete kar bir yardmn dokunur mu? diye sordu. Z-Nifr : Hkmdarn
elinde esir bulunan ve sabah akam lmn bekleyen birisinin nasl yardm dokunabilir? Ancak
filin seyisi olan neys benim dostumdur. Seni ona tavsiye eder ve byk bir zat olduunu sylerim;
ayrca istediklerinizi konuabilmeniz iin hkmdarn huzuruna girmenizi temin etmesini, yapabilirse
hkmdarn katnda senin iin efaati olmasn rica ederim. dedi, Abdlmuttalib de : Bu kadar
benim iin yeter. diye karlk verdi. Bunun zerine Z-Nifr birisini gnderip neys'i yanma artt
ve ona Abdlmuttalib'i tavsiye edip onun Kurey'in efendisi ve ulusu olduunu bildirdi. Bu tavsiye
zerine neys Abdlmuttalib'i yanma alp hkmdar Ebrehe'nin huzuruna geldi ve ona: Darda
bekleyen kii Kurey'in efendisi ve bydr, huzurunuza girmek iin sizden izin bekliyor. dedi,
Ebrehe de girmesi iin izin verdi.
Abdlmuttalib, iri yapl, heybetli ve gzel yzl bir zatt. Ebrehe onu grnce sayg gsterip ikramda
bulundu, tahtndan inip bir sergi zerine oturdu, Abdlmuttalib'i de yanma oturttu. Sonra tercmanna
dnerek : Sor bakalm, ihtiyac ne imi? dedi. Tercman Ebrehe'nin bu szn Abdlmuttalib'e
aktard, bunun zerine Abdlmuttalib : Benim isteim alm olduu iki yz devemi geri vermesidir.
dedi. Ebrehe de tercman vastasyla ona : Gerekten seni ilk grdm zaman beni hayret ve
aknla drmtn. imdi hu szlerini iittikten sonra sana kar saygm azald. Benden
develerini istiyorsun, hem senin ve hem de atalarnn dininin bir sembol olan Ka'be'den hi sz
etmiyorsun. Hlbuki ben onu ykmak iin geldim. dedi. Bunun zerine Abdlmuttalib : Ben develerin
sahibiyim, Ka'be'nin de sahibi var ve O, onu korur. diye cevap verdi. Ebrehe de onun bu szlerine
kar: Orasn benden koruyacak kimse yoktur. dedi. ve develerin Abdlmuttallib'e iade edilmesini
emretti. Abdlmuttalib develerini alnca, bu develer yznden Allah' gazaba getirip balarna bir
zarar gelmesinden korktuu iin onlarn boyunlarna kurbanlk nian takarak Harem'e sevk etti, sonra
Kurey'in yanna gelip durumu haber verdi ve Ebrehe ordusunun eza ve cefasndan korktuu iin
kendisiyle birlikte Mekke'yi "terk edip da balarna kp snmalarn istedi. Bundan sonra
Abdlmuttalib bir grup Kureyli ile birlikte Ka'be'ye geldi ve Ka'be kapsnn halkasndan tutup
Kureyliler-le beraber Ebrehe ordusuna kar kendilerine yardm etmesi iin Allah'a dua edip
yalvard. Ayrca Abdlmuttalib Ka'be kapsnn halkasndan tutup u mealdeki msralarla da Allah'a
yalvarp dua etti :
"Ey Rabb'im! Onlara kar senden baka kimseden yardm istemiyorum. Ey Rabb'im! Kendi
himayende bulunan bu evini onlarn zararndan koru. Ka'be'ye dman olan, senin de dmanndr.
Kendi ihsann olan bu evi onlara kar koru."

Yine Abdlmuttalib u mealdeki msralarla da Allah'a dua edip yalvard :

"Ey Allah'm! Kulun bile kendi meskenini ve eyalarn korur, sen de insanlarn toplanma yeri olan
evini koru ki, onlarn hac ve kuvvetleri gaddarlk yoluyla senin kuvvet ve kudretine galip gelmesin.
Bunu yaptn takdirde ilerini tamamlayacak olan nemli bir ii yapm olursun. Bir zalim zerimize
geldii zaman ona kar yardm midini beklediimiz tek varlk sensin. Bylece onlar zilletten ve
rsvaylktan baka bir ey kazanmadan ekilip giderler. stersen onlar orada helak edip yok edersin.
Bu gne kadar seninle, savamak arzusuyla harp lklar atan bunlardan daha cr'etkr birisini
duymadm. Onlar, senin iyalini (kullarn) esir almak iin filleri ve lkelerindeki askerleri gruplar
hlinde ekip buraya getirdiler. Cehaletlerinden dolay hileye ba vurarak himayende olan mbarek
evinin zerine yrdler, zavalllar senin kudret ve azametini hi dnmediler."
Abdlmuttalib sonra Ka'be kapsnn halkasn brakt ve beraberindeki Kureylilerle birlikte dalarn
tepelerine kt. Bylece kendilerini koruma altna alp Ebrehe'nin Mekke'ye girdii zaman yapaca
eyleri gzlemee baladlar.
Ertesi gn Ebrehe Mekke'ye girmek zere hazrland ve Mahmd adndaki filini de hazrlad.
Ebrehe Ka'be'yi ykp tekrar Yemen'e dnmee kararlyd. Nihayet fili Mekke'ye doru evirip
srdkleri bir srada Nfeyl b. Habb el-Has'am gelip filin kulandan tuttu ve ona : Ey Mahmd!
k, sonra sa salim geldiin yere geri dn; nk Allah'n beldesi Haram'da bulunuyorsun. dedi ve
filin kulan brakt, bunun zerine fil kendisini yere brakverdi. Nfeyl b. Habb ise btn gcyle
koup dan tepesine kt. Habeli askerler, ken fili kaldrmak iin bir hayli dvdler, fakat fil
yine de yerinden kalkmad. Bu defa fili Yemen tarafna doru evirdiler ve fil komaa balad.
Ayn ekilde fil Suriye tarafna evrilince yine komasn srdrd. Bu defa filin yn douya
evrildi ve fil yine kotu. Fakat Mekke tarafna evrilince tekrar yere kt ve yerinden
kprdamad. Bu srada Allah (C.c.) onlarn zerine deniz tarafndan krlang kuuna benzeyen
srler hlinde kular gnderdi; bu kularn her birinin gagasnda bir, ayaklarnda ikier ta
bulunuyordu.
Mercimek ve nohut tanesi byklnde olan bu talar kular getirip zerlerine
braktlar. Bu talar kime isabet ettiyse ldrd, fakat atlan talar hepsine isabet etmemiti. Bu defa
Allah (C.c.) bir sel gnderip onlar denize srkledi. Bu srada Ebrehe ile birlikte kurtulanlar
geldikleri yola doru koumaa ve Yemen'e giden yolu gstermesi iin Nfeyl b. Habb'i aramaa
baladlar. Nfeyl b. Habb Allah'n onlarn zerine indirdii bu felketi grnce u mealdeki
msralar syledi:
"Allah (C.c), peini brakmadktan sonra nereye kap kurtulacaksn. Artk Ebrele el-Erem galip
deil, malp durumdadr."
Nfeylb. Habb dier msralarnda mealen yle diyor: "Ey Rudeyne! Sana bizden selm olsun. Biz
sabahleyin erkenden sizi sevindirdik. Sizden birisi akam vakti ate paras almak iin yanmza
geldi, fakat atei alamad. Ey Rudeyne! Eer Muhassab vadisinin yaknnda cereyan eden ve
gzmzle grdmz hadiseyi grm olsaydn, arp kalr, beni mazur grrdn; hatt fikrimi
beenir, gemite kalan ayrlklarmza esef ve kayg duymazdn. Ben Ebrehe ordusunu yok eden
kular grdm zaman Alah'a hamd ettim ve onu vdm, fakat zerimize talar atld zaman ok
korktum. Sanki Habelilere yol gstermek boynumun borcu imi gibi, kaarlarken kendilerine yol
gstersin diye N-feyl'i aryorlard."
Ebrehe'nin cesedi yle bir hle geldi ki, "btn uzuvlar tek tek dkld; yle ki San''ya
getirdiklerinde ku kadar kalmt. lmezden nce gs yarlp kalbi dar kt ve bundan sonra
ld.

Ebrehe lnce yerine olu Yeksn hkmdar oldu. Babas Ebrehe bu oluna izafetle "Eb Yeksm"
knyesini almt. Yeksn hkmdar olunca, Himyerliler ile Yemenliler ona boyun ediler. Bu arada
Habeli-ler, onlarn erkeklerini ldrp kadnlarn kendilerine nikahladlar ve olan ocuklarn da
Araplarla kendi aralarnda tercman nlarak kullandlar.
Allah (C.c), Habelileri helak ettikten sonra ve Ebrehe ile birlikte dier kurtulanlar geri dndkten
sonra, ertesi gn Abdlmuttalib ile Eb Mes'd es-Sakaf Habelilerin ne yaptklarna bakmak zere
Mekke'ye indiler; fakat hi bir ses iitmediler ve kararghlarna geldiklerinde Habelilerin lm
olduklarn grdler. Bunun zerine Abdlmuttalib iki ukur kazdrd, bu ukurlara Eb Mes'd ile
kendisi iin bir hayli altn ve mcevher doldurdu, sonra dier insanlar ard, onlar da bu ar
zerine geldiler ve artan altn ve mcevherleri aldlar. te Abdlmuttalib ukura doldurduu bu
mallar sayesinde lnceye kadar bolluk ve zenginlik ierisinde yaad.
Allah (C.c), gnderdii bir sel ile Habelileri denize srkleyip dkt. Habelileri Ka'be'den
uzaklatrp balarna bu felketi musallat edince, Araplarn katnda Kureylilerin itibar artt. Bu
yzden Araplar Ku-reyliler iin: Onlar ehlullahtr (Allah'n yaknlardr), bu yzden Allah
Habelileri helak edip onlarn bandan uzaklatrd. dediler. Sonra Yeksm ld, yerine kardei
[201]
Mesrk hkmdar oldu.
Yemen'in Himyerlerin Eline Gemesi Ve Habelilerin Buradan karlmalar
Yeksm lnce Vehriz tarafndan ldrlen kardei Mesrk b. Ebrehe Yemen hkmdar oldu.
Habelilerin Yemen ahalisine kar zulmleri artnca, "Eb Mrre" knyesini tayan Seyf b. ZYezen Yemen'den ayrlp Kaysar'm yanna geldi ve ona durumundan ikyette bulundu. Bir rivayette,
ad geen bu knyenin kendisinin deil, babas Z-Yezen' in olduu sylenir. Seyf b. Z-Yezen,
vaktiyle babasna yapm olduu yardm vaadini geciktirdii iin Kisr'nm yanna gidip ondan yardm
talebinde bulunmad, nk babas Z-Yezen, hanm elinden alnd zaman Kisr Enirvn'm
yanna gelip ondan Habelilere kar kendisine yardm etmesini istemi, o da yardm vaadinde
bulunmutu. Z-Yezen onun yardm vaadine mit balayp yannda kalm ve bu vaad
gereklemeden onun yannda iken vefat etmiti. Z-Yezen'n olu Seyf ise annesiyle birlikte babas
olduunu zannettii Ebrehe'nin himayesinde kalmt. Bir gn Ebrehe'nin olunun kendisine ve
babasna svmemesi zerine Seyf annesine babasnn kim olduunu sordu. Annesi de Ebrehe'nin olu
ile kendi olu arasnda geen bu hadiseyi rendikten sonra babasnn kim olduunu oluna syledi.
Durumu renmesine ramen Seyf, Ebrehe ve olu Yeksm lnceye kadar burada kald. te bundan
sonra Seyf b. Z-Yezen Bizans hkmdar Kaysar'm yanna gitti, fakat Bizans hkmdar Habelilerle
ayn dine (Hristiyanla) mensup olduundan, onun yannda aradn bulamad ve Kisr'nm yanma
geldi. Bir gn Kisr hayvanna binmi vaziyette yolda giderken Seyf nne geip : Benim senin
yannda bir mirasm var. dedi, bunun zerine Kisr hayvanndan inip onu yanma ard ve : Sen
kimsin, mirasn nedir? diye sordu. Seyf in : Ben, kendisine yardm vaat ettiin Yemenli ihtiyarn
(Z-Yezen'in) oluyum. Biliyorsun babam yannzda lmt, ite bu vaat benim hakkm ve
mrasmdr. diye cevap vermesi zerine Kisr ona acd ve : lkeniz bizden ok uzakta
bulunmaktadr. lkenize giden yollar ise ok sarp ve elverisizdir, ayrca elde edeceimiz fayda ise
ok azdr, bunun iin askerlerimi tehlikeye atamam. dedi ve ona para verilmesini emretti. Seyf
paralar aldktan sonra dar kt ve bunlar halkn zerine samaa balad, halk da onun serptii

bu paralar toplayp kaptlar. Kisr onun bu hareketini duyunca neden byle yaptn sordu, bunun
zerine Seyfb. Z-Yezen: Senin huzuruna para almak iin deil, asker istemek ve beni zillet ve
aalktan kurtarman iin ktm. Bizim memleketin dalar talar altn ve gmle doludur. diye
cevap verdi.
Bu sz Kisr'nn houna gitti ve ona : Bu zavall lkesini benden daha iyi bildiini zannediyor.
dedi, sonra onunla birlikte Yemen'e asker gnderme konusunda vezirleriyle istiarede bulundu. Bu
srada Mbe-zn mbez Kisr'ya : Ey Hkmdar! Babasnn kapnzda lmesi ve ona gemiteki
yardm, vaadiniz sebebiyle huzurunuza gelen bu gencin senin zerinde bir hakk vardr.
Hapishaneleriniz gl, kuvvetli ve bahadr insanlarla doludur. Eer hkmdar isterse onlar bu
genle birlikte gnderebilir. Eer onlar zafer elde ederlerse,, bunun erefi hkmdara aittir ayet yok
olup helak olurlarsa, hkmdar da memleket de onlardan kurtulmu olur. dedi.
Bunun zerine Kisr : Bu doru bir fikirdir. dedi ve bu kabilden olan mahpuslarn hapishanelerden
karlp hazrlanmalarn emretti. Bylece sekiz yz kii tespit edilip karld. Bundan sonra Kisr
tmarl sipahilerden Vehriz adnda birisini onlarn bana kumandan tayin etti.
Bir rivayette ise Vehriz'in, yapm olduu bir ktlkten dolay Kisr'nn kendisine kzp hapsettii
mahkmlardan birisi okluu sylenir. Aslnda Kisr, Vehriz'i bin okuya denk tutard.
Nihayet Kisr'nn emriyle bu sekiz yz kii sekiz gemiye bindirildi ve deniz yoluyla harekete
geirildi; fakat denize aldktan sonra bu gemilerden ikisi batt, geri kalan alt gemi ise Hadaramevt
sahiline salimen kt. Bu arada Seyfb. Z-Yezen'e pek ok kimse katld. Mesrkb. Eb-rehe ise
Habeliler, Himyerliler ve bedevi Araplardan meydana gelen yz bin kiilik bir kuvvetle onlarn
zerine yrd. Vehriz, adamlarnn kap kurtulma midine kaplmamas iin denizi arkasna alp
btn gemileri yakt ve yanlarnda bulunan btn yiyecek ve giyecekleri tamamen atee verip yakt,
ancak srtlarnda bulunan elbiselerle henz yemek iin gerekli olan yiyeceklere dokunmad ve sonra
adamlarna dnerek : Ben bunlar, Habeliler zafer elde ettikleri takdirde ellerine geirmesinler
diye yaktm. Eer zafer elde edersek, ok daha fazlasn alacaz. Eer benimle birlikte savar ve
sabr gsterirseniz, bunu bana gstermi olacaksnz, byle yapmazsanz, srtmdan kncaya kadar
klcmn zerine dayanacam. yi dnn, kumandannz kendine bunu yaparsa hliniz ne olur?
dedi. Bunun zerine onlar : lnceye veya zafer elde edinceye kadar seninle birlikte savaacaz.
dediler. Bu srada Vehriz Seyfb. Z-Yezen'e dnerek: Yannda neler var? diye sordu. Seyf de:
Arap askerlerden tut da, Arap kllarna kadar istediin her ey var. diye cevap verdi. Sonra Seyf
: Ayaklarm ayaklarna bala, t ki birlikte lelim veya birlikte zafer elde edelim. dedi. Bunun
zerine Vehriz : ok insafl davrandm. diye karlk verdi.
Bundan sonra Seyf b. Z-Yezen kendi kavminden toplayabildii kadar adam toolad. Kendisine ilk
katlanlar ise Kinde'den es-Seksik kabilesi mensuplar oau. Mesrk b. Ebrehe onlarn
hazrlandklarn haber alnca, askerlerini toplayp hazr hle getirdi. Bu srada Vehriz de adamlarn
hazr duruma getirerek yaylarn gerip beklemelerini emretti ve onlara : Size at emrini verdiini
zaman hemen hedefinize oklarnz atarsnz. dedi.
Bu srada Mesrk banda bir tac, gzlerinin arasnda yumurta b-vklnde bir krmz yakut
olduu hlde bir fil zerinde n ve arkas grlmeyecek kadar kalabalk bir orduyla harekete geti.
Zaferden baka bir ey dnmyordu. Vehriz'in gzleri iyi grmedii iin adamlarna : Bana
onlarn byn (kumandann) gsterin. dedi. u filin stndeki adan. diyerek onu gsterdiler.
Bu defa Mesrk filden inip ata bindi. Bunun zerine Vehriz'in adamlar filin srtndan inip ata
bindiini sylediler. Sonra Mesrk attan inip katra bindi. Adamlarnn Mesrk' un attan inip katra

bindiini sylemeleri zerine, Vehriz : Hem Mesrk, hem de mlk ve saltanat perian oldu. dedi.
Bu srada Vehriz, yallktan dolay gzlerinin zerine dm olan kalarnn kaldrlmasn emretti
ve adamlar tarafndan kalar gzlerinin zerinden kaldrlp bir bezle baland. Sonra Vehriz okunu
yaynn tam ortasna yerletirip ; Bana Mesrk'u gsterin. dedi. Vehriz adamlar tarafndan Mesrk
gs-terilince : Ben imdi okumu ona atacam, eer oun adamlarnn hareketsiz vaziyette
durduklarn grrseniz, izin verinceye kadar yerinizden ayrlmayn, nk bu durum ona okumu
isabet ettiremediimi gsterir. ayet Mesrk'un etrafn evirip kuattklarn grrseniz, okumu ona
isabet ettirdim demektir, hemen onlarn zerine hcum edip saldrya gein. dedi. Sonra okunu
Mesrk'a att ve onu alnnn ortasndan vurdu. Bu arada Vehriz'in adamlar da ata getiler. te
Mesrk ve adamlarndan bir grup kimse bu ekilde ldrld. Habeliler ise bindii hayvandan yere
dm olan Mesrk'un evresinde toplandlar. Tam bu srada Vehriz'in komutasndaki Farsl
adamlar Habeli askerlerin zerine saldrdlar ve Habelileri hezimete urattlar. Farsl askerler
Habelilerin kararghlarndan saylamayacak kadar ok miktarda ganimet aldlar.
Bundan sonra Vehriz adamlarna : Araplara dokunmayn, siyahilerden kimseyi sa brakmayn,
hepsini ldrn. dedi. Bu arada korkusundan kaan bir bedevi Arap, bir gece ve bir gndz
koturduktan sonra dnp arkasna baktnda, okluundan bir ok grd ve okun kendisini ta-kib
ettiini sanarak : Seni douran anana yazklar olsun! Bu kadar uzun yol kat edip uzaklatktan sonra
da m bu ok bizi takip etti? dedi. Sonra Vehriz ilerleyip San''ya girdi, Yemen lkesini ele geirip
eyaletlere valiler tayin etti.
Habelilerin Yemen hakimiyeti yetmi iki yl devam etti. Bu zaman zarfnda srayla Eryt, Ebrehe,
Yeksmb. Ebrehe ve Mesrkb. Ebrehe olmak zere bu drt hkmdar Yemen'de hkm srd. Bir
rivayette Habelilerin Yemen hakimiyetinin iki yz yla yakn olduu sylenir. Bundan baka
rivayetler de vardr; fakat birinci rivayet daha dorudur.
Vehriz Yemen'i ele geirdikten sonra, Kisr'ya bir mektup yazarak durumu kendisine bildirdi ve bir
ok mal ve hediyeler gnderdi. Kisr da ona bir mektup yazp, Seyf b. Z-Yezen'i, bazlarna gre
Ma'd Kerib b. Seyf b. Z-Yezen'i Yemen lkesine hkmdar yapmasn emretti. Ayrca Kisr,
Yemen lkesinin bana geen bu yeni hkmdar her yl kendisine denmek zere belli bir miktarda
cizye ve haraca balad. Vehriz ise Kisr'mn emri zerine Seyf'i Yemen hkmdarlna getirdikten
sonra geri dnd ve Kisr'mn yanna geldi. Yemen hkmdarlna geen Seyf Habelileri ldrd,
hamile kadnlarn karnlarn yarp ocuklarn dar kard/Bylece Habelilerden pek az sayda
kii brakt ve onlar kle, hizmeti yapt. Sa brakt bu kiilerden bir ksmn da ellerinde
mizraklaryla kendi nnde koan bir merasim takm yapt. Fakat Seyf in bu hayat pek uzun srmedi,
bir gn dar ktnda bu Habeliler mzraklaryla nnde koarken mzrak darbeleriyle onu
ldrdler. Bylece Seyf'in hkmdarl be yl srm oldu. Bundan sonra Habeli birisi ortaya
kp Yemenlileri ldrd ve lkede bozgunculuk kard. Nihayet Kisr bu durumu renince drt
bin Farsl askerle birlikte Vehriz'i tekrar Yemen'e gnderdi ve ona Yemen'de bulunan siyahileri ve
siyahilerden meydana gelen Araplar, kk byk ne varsa hepsini ldrmesini emretti. Bu arada
siyahilerin kan karan ne kadar kvrck sal kii varsa, hepsini ldrp sa brakmamasn istedi.
Nihayet Vehriz harekete geip Yemen lkesine girdi ve Kisr'mn emrini yerine getirdi; Yemen'de hi
bir Habeli brakmayp hepsini ldrd ve bir mektupla durumu Kisr'ya bildirdi. Bunun zerine
Kisr onu Yemen lkesinin banda brakt ve lnceye kadar Kisr adna bu lkenin vergilerini
toplad. Vehriz ldkten sonra Kisr onun yerine olu Merzubn' kayd- hayat artyla Yemen
lkesinin basma geirdi. Bundan sonra Merzubn'm yerine Kisr'nm emriyle onun olu Tncn geti,

daha sonra da Tncn'm olu Hurra-Husre geti.

Daha sonra Kisr Pervz, Hurra-Husre'ye fkelendi ve onu Yemen' den yanma getirtti. Hurra-Husre,
Pervz'in huzuruna girdiinde Fars'n ileri gelen byklerinden birisi Kisr'mn babasnn klcn onun
zerine att. Bunun zerine Kisr onu ldrmekten vazgeti; fakat Yemen'de-ki grevine son verip
yerine Bzn' gnderdi. Bzn, Allah (C.c.) tarafndan Hz. Muhammed (S.a.) peygamber olarak
gnderilinceye kadar Yemen lkesinin banda kald.
Bir rivayete gre, Enirvn'm Vehriz'den -sonra yerine Zern'i tayin edip grevlendirdii
sylenmektedir. Zerin, taknca hareket eden bir kisiydi. Bir yere gitmek istedii zaman nce birisini
ldrr, sonra onun eklemleri arasnda yryp yoluna devam ederdi. Kisr Enirvn ld
zaman, Zerin Yemen lkesinin banda bulunuyordu. Onu bu grevinden Kisr Enirvn'm olu
Hrmz azletti.
Tarihiler Kisrlar tarafndan Yemen lkesine tayin edilen idareciler hakknda pek ok ihtilflarda
[202]
bulunmulardr, fakat ben bunlarn zikredilmesinde bir fayda grmyorum.
Fil Hadisesinden Sonra Kurey'in Yaptklar
Yukarda anlattmz zere, Fil eshabnm bana gelen felketlerden sonra Araplar arasnda
Kurey'in itibar bir hayli artt. Araplar Ku-rey iin : Onlar Allah'n yaknlardr, Mekke'deki
sakinleridir ve Allah onlar koruyor. demee balamlard. Bunun zerine Kureyliler kendi
aralarnda toplanp : Biz, Hz. brahim'in oullar, Harem'in ahalisi, Ka'be'nin sahipleri ve Mekke'nin
sakinleriyiz. Hi bir Arap bizim sahip olduumuz mevkie ve haklara malik deildir. Ayrca Araplar
bize tandklar haklar baka hi bir kimseye tanmazlar. yle ise geliniz, Harem'de gsterilen
hrmeti Harem dndaki eylere gstermemek noktasnda birleelim. Eer biz, Harem dndaki
eylere Harem'deki gibi hrmek gsterirsek, Araplar : "Kurey Harem dndakilere tpk Harem'deki
gibi hrmet gsteriyor." diyerek bizi ve Harem'imizi hafife alrlar. dediler. Bunun zerine
Kureyliler, Arafat'ta vakfe yapmay ve buradan Mina'ya gitmeyi terk ettiler. Hlbuki onlar,
Arafat'taki vakfenin ve buradan Mina'ya gitmenin haccm icaplarndan ve Hz. brahim (A.s.)'in dininin
esaslarndan olduunu biliyorlard ve itiraf edip kabul ediyorlard. Ayrca Kureyliler : Biz Harem
[203]
ahalisiyiz, Harem'den bakasna hrmette bulunmayz. Ayn zamanda biz humusuz
diyerek
Arafat'ta vakfe yapp oradan Mina'ya inmenin dier Araplara mahsus olduuna inanyorlard. Hums
ile ayn kkten olan hamaset kelimesinin manas "iddet ve dinde salbet gstermek" demektir.
Dolaysyla onlar dinlerinde salbet gsterdikleri iin kenlerine "Hums" ismini vermilerdir. Sonra
Kureyliler kendi kadnlar tarafndan dourulmu olan, fakat Harem dndaki (hill) blgelerde sakin
olan Araplar da bu doum mnasebetinden dolay Harem sakinleri olarak kabul ettiler. te bu
doum mnasebetiyle Kinne, Huz'a ve mir kabilelerini Harem sakinleri arasna aldlar. Daha
sonra Kureyliler bir takm bid'atler ihdas ederek, Hums (Harem) ahalisinin ihraml iken peynir
yapp ya karamayacaklarn, ihramh olduklar mddete kldan yaplm adrlara
giremeyeceklerini, ancak deriden yaplm adrlarn altnda glgelenebileceklerini, sylediler.
Ayrca Harem dndan lacc veya umre yapmak maksadyla gelen kimselerin yanlarnda getirmi
olduklar yiyecekleri Harem dahilinde yiyemeyeceklerini, kudm tavafn ancak Hm elbiseleri ile
yapabileceklerini, bu tr elbise bulamadklar takdirde plak olarak tavaf edeceklerini, ayet onlarn
ileri gelen byklerinden birisi plak olarak tavaf etmek istemez ve hums elbisesi de bulamazsa,

kendi elbisesi ile tavaf yaptktan sonra bu elbiseyi zerinden atmas gerektiini ve "atk" dedikleri bu
elbiseye ne sahibinin ve ne de bakasnn el sremeyeceini ileri srerek bir takm, kaideler
koydular.
te dier Araplar Kureylilerin ihdas ettikleri bu bid'atlere din gibi sarldlar ve onlarn koyduklar
esaslara gre tavaf etmee baladlar. Harem dndan yanlarnda getirdikleri yiyecekleri brakp
Harem'den satn aldklar yemekleri yediler.
Buraya kadar anlatlanlar erkekler iin sz konusu idi. Kadnlar ise tavaf esnasnda btn elbiselerini
karrlar, ancak zerlerinde dirsekten koltuk altna kadar ak olan bir gmlekle tavaf ederler ve bu
esnada : Bu gn bir ksm veya hepsi grld; alan da hell grmyorum. derlerdi.
Allah (C.c.) tarafndan Hz. Muhammed (S.a.) peygamber olarak gn-derilinceye kadar bu ekilde
hareket ettiler, Hz. Peygamber, Kurey'in ihdas ettii bu bid'atleri kaldrd ve Harem'dekilerin de
Arafat'a kp vakfe yaptktan sonra oradan Mina'ya inmeleri esasn getirdi. Bundan sonra haclar
Harem dndan getirdikleri elbiseler ile tavaf etmee baladlar ve hacc mevsiminde Harem
dahilinde dardan getirmi olduklar yiyecekleri yediler. Bu hususta Allah (C.c), dier Araplarn
yaptklar gibi Kureylilerin de Arafat'tan Mina'ya inmelerini emrederek : Sonra insanlarn
(Araplarn) elbirltk dnd yerden siz de dnn. Allah'tan (gnahlarnz) balamasn isteyin.
phesiz ki Allah ok yarlgayc. hakkyla esirgeyicidir. (Bakara, 199) buyurur. Ayrca Allah
(C.c), Harem dndaki hill blgelerden getirilen elbise ve yiyeceklerin Harem blgesinde terk edilip
bu elbiselerle tavaf edilmemesi ve yiyeceklerin yenilmemesi konusunda : Ey Adem oullan! Her
mescid (gidiiniz) de ss (l, gzel elbiseler) inizi (zerinize) aln; yeyi, iin, fakat israf etmeyin;
nk Allah israf edenleri sevmez. De ki: "Allah'n, kullar iin kard ss ve gzel rzklar kim
haran etti?" De ki: "O (nlar), dnya hayatnda inananlar iindir. Kyamet gn ise (bunlar) yalnz
onlarn olacaktr." te biz bilen bir topluluk iin ayetleri byle aklyoruz. (A'rf,31, 32) buyurur.
[204]
Mutayyibn Ve Ahlf'm Kendi Aralarnda Yaptklar Dayanma
Daha nce Kusayy tarafndan olu Abduddr'a hicbet (Ka'be kaps muhafzl), sikye (haclara su
datma ii), rifde (haclara len vermek), nedve (umum meclis toplants tertib etmek) ve liva
(bayrak muhafzl) grevlerinin verildiini anlatmtk. Daha sonra Abd-Menf b. Kusayy'inoullar olan Abd-ems, Him, cl-Muttalib ve Nevfel kendilerinin daha stn ve kendi kavimleri
arasnda daha itibarl olmalar hasebiyle bu grevlere Abduddr oullarndan daha lyk olduklarm
dnerek bu grevleri onlarn ellerinden almak istediler. te bu sebeple Ku-rey arasnda tefrika
ba gsterdi. Kureylilerden bir grup Abd-Menf'n yannda yer alrken, dier bir grup da Kusayy'in
Abduddr'a verdii bu grevlerin ellerinden alnmasnn yerinde olmayacan dnerek onlarn
yannda yer ald; nk bu gruba gre Kusayy'in fazileti bilinip buyruu uurlu sayld iin onun
buyruklar kendi aralarnda tabi olunmas gerek bir kanun saylyordu.
Abd-Menfb. Kusayyoullarmn sz sahibi, en yallar olmas hasebiyle Abd-ems idi.
Abduddroullarnn sz sahibi ise, ayn zamanda savunmalarm stlenen mirb. Him b. AbdMenfb. Abduddr idi. Esedb. Abdu'l-Uzzb. Kusayy, Zhre b. Kl b b. Teymb. Mrre ve Haris b.
Fihrb. Mlik b. Nadroullar Abd-Menfoullaryla, Manzum, Sehm, Cumah ve Adiyy b. Ka'b
oullar da Abduddroularyla birietirler. mir b. Lu'eyy ile Muhrib b, Fihr taraftarlaryla
birlikte bu iki grubun dnda kaldlar ve iki gruptan herhangi birisine katlmadlar.

Abd-Menf tarafnda yer alan gruplar kendi aralarnda, denizin suyu bir yn parasn slatt
mddete birbirlerini terk etmeyeceklerine ve yardmsz brakmayacaklarna dair kuvvetli bir ittifak
anlamas yaptlar. Bu srada Abd-Menfb. Kusayyoullan gzel koku ile doldurulmu byk bir kap
kardlar. Bir rivayete gre, bu kab Abd-Menfoullarm-dan birisinin hanmnn kard sylenir.
Netice olarak, karlan bu koku dolu kab getirip Ka'be'ye braktlar ve ellerini bu kabn ierisine
daldrmak suretiyle ittifak ve yardmlama anlamas yaptlar ve kokulu ellerini Ka'be'ye srerek bu
anlamay takviye edip pekitirdiler. te bu sebeple onlara "Mutayyibn" (gzel kokulular) ad
verildi.
Abduddroullan ile onlarn yannda yer alan dier kabilerle ise Ka' be'de toplanarak birbirlerini
terk etmeyeceklerine ve yardmsz brakmayacaklarna dair aralarnda anlama yaptlar. Bu sebeple
de kendilerine "mttefikler" manasna gelen "Ahlf" ad verildi. Sonra sava yapmak zere toplanp
saf saf dizildiler. Tam bu srada taraflar Abd-Menfoul-larna sikye ve rifde ileri,
Abduddroullarma da hicbe, liva ve nedve ileri verilmek artyla birbirlerine sulh arnda
bulundular. te bylece taraflar kendilerine verilen bu grevlere raz kalarak aralarnda sulh
anlamas yaptlar ve savamaktan vaz getiler. Bundan sonra taraflar kiminle ittifak anlamas
yaptlarsa, slmiyetin gelime kadar bu durumlarn devam ettirdiler. Bu hususla ilgili olarak Hz.
Peygamber (S.a.) : CaMliyet dnemindeki hlf (ittifak) anlamasna gelince, slm bunu
[205]
kuvvetlendirmitir, fakat slm'da hlf yoktur
buyurmulardr.
Abd-Menfoullanna braklan sikye ve rifde grevlerini cmert ve zengin olan Him b. AbdMenf zerine ald, nk Abd-ems b. Abd-Menf ok yolculuk yapan, mli durumu zayf olan
ailesi kalabalk bir kimse idi.
Bu bahsi "Fil Vak'as ve Kurey'in Yaptklar' balndan nce anlatmamz gerekirdi; fakat
[206]
hadiselerin birbirleriyle olan sk mnasebetlerinden dolay sonraya braktk.
Hara Ve Asker Konusunda Kisr Enirvn'n Yaptklar
Kisr Enirvn'dan nce Fars hkmdarlar eyalet topraklarnn sulanma ve verimlilik derecesine
gre bazlarndan te bir, bazlarndan drtte bir, dier bazlarndan bete bir, altda bir nisbetinde
vergi alyorlar, ayrca belli miktarda cizye (kafa vergisi) de topluyorlard. Hkmdar Kubd, daha
shhatli vergi toplayabilmek iin arazinin llmesini emretti, fakat bu lme ii tamamlanmadan
nce Kubd ld. Kubd'm olu Kisr Enirvn hkmdar olunca, lme iinin tamamlanmasn
emretti ve buday, arpa, zm, yonca, hurma, zeytin ve pirin mahsllerinden her birine belli bir
miktarda vergi koydu. Bu vergiler bir yl ierisinde taksitte toplanyordu. Hz. mer b. el-Hattb,
ran' fethettii zaman bu vergi sistemini uygulad.
Kisr Enirvn sonra millerinin fazla vergi almasn nlemek iin vilyet kadlarna, vergi
maddelerini ve nisbetlerini ihtiva eden birer yaz gnderdi. Ayrca mahsllerine afat isabet edenlerin
vergilerini zarar ve ziyan nisbetinde indirmelerini emretti. Dier taraftan lkenin ileri gelen
bykleri, hanedan mensuplar, askerler, ategedeler, ktipler ve hkmdarn hizmetinde olanlar
hari, btn insanlar glerine gre on iki, sekiz, alt ve drt dirhem arasnda deien miktarda cizye
demekle mkellef tutuldular. Ancak yirmi yama girmeyenler ile elli yan aanlar cizye
vergisinden muaf tutuldular.
Kisr Enirvn daha sonra ktipler snfndan "Bbek" adnda asa-letli ve becerikli birisini asker

iler dairesinin basma getirdi. Bbek Kis-r'dan bu ile megul olup zerine dmesi iin imkn ve
frsat istedi. Bundan sonra Bbek, askerlerin tefti edilmesi iin nnden geecekleri yere kendisi
iin bir seki (yksek yer) yaptrp burasn gzelce tefri ettirdi, sonra silh ve tehizatlar ile birlikte
karsnda hazr bulunmalar iin onlara seslendi. Bunun zerine askerler karsna gelip durdular,
fakat Bbek askerlerin arasnda Kisr'y grmedii iin geri dnmelerini emretti. Bbek, bu
hareketini iki gn tekrarlad, nc gn bir mndi-ye emir vererek, banda tac dahi olsa, herkesin
toplanma yerine gelmesi iin yksek sesle barmasn istedi. Kisr mnadinin sesini iitince hemen
bana tacn giyip silhn kuandktan sonra tefti alanna geldi, sonra Bbek'in nne gelip
kendisini arz etti. Bbek iki yay kirii hari onun mkemmel bir surette silhlanm olduunu grd.
Hlbuki her askerin yannda tamak mecburiyetinde olduu bu iki kirii Kisr yanma almamt.
Bbek zerinde bu kirileri gremeyince, Kisr'nm adn duyurup iln etmeden ona : zerinde
bulunmas gereken btn tehizatn yanma al. dedi. Bunun zerine Kisr zerine almad bu iki
kirii hatrlayp onlar srtna ast. Sonra Bbek'in mndisi yksek sesle : Bahadrlarn by olan
kii drt bin dirhem mkfat alacaktr. diye bard. Bylece Bbek Kisr'nm adn duyurmu oldu.
Bundan sonra Bbek tefti iin bulunduu yksek yerden inip Kisr'nm yanma geldi ve yapm olduu
kabalktan dolay ondan zr diledi, ayrca ona byle yapt takdirde ancak iini mkemmel bir
surette baarabileceini hatrlatt. Bunun zerine. Kisr: Devletimizin slh iin yaplan hibir i ve
davran bize ar gelmez. diye karlk verdi.
Kisr'nn szlerinden bazlar unlardr :
kr ve nimet terazinin iki kefesi gibidir; hangisi ar basarsa, denklemesi iin hafif olan tarafa
arlk ilve edilir. Eer nimet ok, kr az olursa, (Allah'a kar) hamd azalr. ok nimet ok kr
gerektirir. kr arttka nimet de artar, hatt nimetin miktar krn miktarn aar. Ben, kr
hakknda dndm; onun bir ksmnn szle, bir ksmnn da ile yerine getirileceini rendim.
Allah katnda amellerin en ho ve makbul olann dndm, sonra bunun Allah'n gkleri ve yer
yzn ayakta tutup dengeledii, dalar yerlerinde sabit kld, nehirleri aktt, mahlkati yaratt
ey olan hak ve adalet llerini buldum ve buna sarldm. Dier taraftan insanlar, kprdayan
canllar, kular ve btn hayvanlar ayakta tutan memleketlerin bayndrln hak ve adaletin
semeresi olarak buldum. te bu husus zerinde biraz dnce savaan askerlerin lkeyi bayndr hle
getirmek iin uraan halkn cretli hizmetileri, lkenin bayndrlna sebep olan halkn da savaan
askerlerin cretli hizmetileri olduklarn grdm. Savaan askerlere gelince, lke sakinlerini ve
vergi mkelleflerini mdafaa edip korumaa altklarndan dolay cretlerini onlardan isterler. O
hlde onlarn, kendilerini savunan bu askerlere cretlerini vermeleri bir bortur; nk bayndrlk,
can ve mal konusunda emniyet ve gven ancak onlar sayesinde mmkn olur. Kez savaan askerlerin
barnma, yeme, ime, mal retme ve evlt sahibi olma gibi hususlarn ancak lkenin mamur olmas
iin uraanlar ve vergi mkellefi olanlar sayesinde mmkn olabileceini grdm; bu sebeple vergi
mkelleflerinden, askerler in ihtiyalarn karlayacak kadar aldm, geri kalan gelirlerini ise
ihtiyalarn karlamalar ve retimlerini devam ettirmeleri iin kendilerine braktm. Bunu yaparken
de iki taraftan birisine haksz davranmadm. Askerlerle vergi veren halk gren iki gz, yardmlaan
iki el ve iki ayak gibi kabul ettim. Hangisine zarar gelirse, dierinin de rahatsz olacan dndm.
Atalarmn hayatn gzden geirdim, onlarn yaptklarndan bana sevap kazandracak, halkn
arasnda iyi bir an brakacak, asker ve tebe-ann maslahat ve yararna olacak hi bir eyi terk
etmedim, aksine ehemmiyet verip tatbik ettim. Onlarn iyi olmayan ve bozuk olan gidiatlarndan da
yz evirdim. Hibir zaman ecdat sevgisi beni kendisinde hayr olmayan kt eylere sevk etmedi.

Hintlilerin ve Bizans halknn hayatlarna da bir gz attm ve iyi olan hasletlerini aldm. Nefsan
arzularmzn temayllerine kar nefsimizle aramzda her hangi bir atma da meydana gelmedi.
Bunlar dier memleketlerde bulunan btn adamlarmza ve niblerimize yazdm.
Derin bilgiye, mkemmel bir akla ve nefis hakimiyetine dellet eden bu szler zerinde biraz durup
dnn. te bu durumda olan bir kimsenin kyamete kadar adalet konusunda darb- mesel olmaya
hakk vardr.
Kisr Enirv'm ok iyi yetimi ocuklar vard. Kendisinden sonra hkmdarl olu Hrmz'e
verdi.
Hz. Muhammed (S.a.) "Fil ylnda dnyaya gelmitir. Bu, Kisr En-irvn'm hkmdarlnn krk
ikinci ylma rastlamaktadr. Araplarn mehur gnlerinden olan "Z-Cebee" sava da bu yl
[207]
meydana gelmitir.
HZ. MUHAMMED (S.A.)'N DOUMU
Kays b. Mahrame, Kabs b. Eyem, bn Abbs ve bn shk'm sylediklerine gre Hz. Peygamber
(S.a.) "Fil yY'nda dnyaya gelmitir. bn el-Kelb ise Hz. Peygamber (S.a.)'in babas Abdullah b.
Abdlmuttalib' in Kisr Enirvn'm hkmdarlnn yirmi drdnc ylnda, Hz. Peygamber
(S.a.)'in de onun hkmdarlnn krk ikinci ylnda dnyaya geldiini ve Hz. Peygamber'in Allah
tarafndan Kisr Pervz b. Kisr Hrmz b. Kisr Enirvn'm hkmdarlnn zerinden yirmi iki
yl getikten sonra peygamber olarak gnderildiini, Pervz'in hkmdarlnn zerinden otuz iki yl
getikten sonra da Rasiullah (S.a.)'m Mekke'den Medine'ye hicret ettiini sylyor.
bn shk yle diyor :
Rasiullah (S.a.), on iki Reblevvel pazartesi gn "Dr bn Ysuf" denilen evde dnyaya geldi.
Bir rivayette bu evi Hz. Peygamber (S.a.)'in Akl b. Eb Tlib'e balad, hatt lnceye kadar bu
evin onun elinde kald, sonra Akl'in olu tarafndan Haccc'm kardei Muhammed b. Ysuf'a
satld, onun da "Dr bn Ysuf" adn verdii binay yaparken bu evi onun iine ald, sonra
Hayzuran'm (Harun er-Resd'in annesinin) bu evi o binadan ayrp iinde namaz klman bir mescid
hline getirdii sylenir. Bir rivayette Hz. Peygamber (S.a.)'in Reblevvel'in onunda, dier bir
rivayette ise ikisinde dnyaya geldii ifade edilir.
Yine bn shk anlatyor :
Reslullah (S.a.), on iki Reblevvel pazartesi gn "Dr bn Ysuf" Hz. Peygamber'e hamile
kald zaman bir rya grm ve ryasnda ona: "Sen bu mmetin efendisine hamilesin; O doduu
zaman : 'Btn haset-ilerin errinden O'nu bir olan Allah'a sndrrm.' de, sonra O;na Muhammed
adn ver." denilmiti. Yine mine Hz. Peygamber'e hamile kald zaman, kendisinden kan bir nur
ile Suriye topraklarndaki Busr saraylarn grmt. mine, olu Hz. Peygamber'i dnyaya
getirdiinde, dedesi Abdlmuttalib'e birisini gnderip ona : "Senin iin bir olan ocuu dnyaya
getirdim; gel, gr." dedi. Abdlmuttalib de gelip grd ve bu srada mine ona, hamile iken
ryasnda grdklerini, ryasnda kendisine sylenenleri ve doacak olan bu ocuun adnn
Muhammed konulmasna dair kendisine verilen emri anlatt.
Osman b. Ebu'l-s yle diyor :
Annem bana Vehb'in kz mine'nin Hz. Peygamber'i dnyaya getirdii zaman onun yannda hazr
bulunduunu, evde bulunan her eyin nur satn ve yldzlara baktnda, onlarn kendisinin zerine

decek-mi gibi yaklam olduklarn grdn sylemiti.

Hz. Peygamber'i ilk olarak Eb Leheb'den doma Mesrh adnda bir olu ile birlikte onun cariyesi
Sveybe emzirdi. Sveybe, Hz. Peygamber' den nce amcas Hamzab. Abdlmuttalib'i, kendisinden
sonra da Eb Seleme b. Abd'1-Esed el-Mahzm'yi emzirmiti. Sveybe, Hz. Peygamber (S.a.)
hicret etmezden nce Mekke'de bulunduu srada O'nun yanma gelir ve Hz. Peygamber ile hanm Hz.
Hatice ona ikramda bulunurlard. Hz. Hatice Eb Leheb'e haber gndererek, Sveybe'yi azat etmesi
iin kendisine satmasn istemi, fakat Eb Leheb onun istediini kabul etmemi ve ancak Hz.
Peygamber (S.a.) Mekke'den Medine'ye hicret ettikten sonra Eb Leheb onu azat etmiti. Hz.
Peygamber (S.a.), Hayber dn Sveybe'nin vefat haberini reninceye kadar ona ihsanda bulunup
ilgilenmiti. Hz. Peygamber Sveybe'nin vefatndan sonra olu Mesrh'u sormu ve kendisine
annesinden nce Mesrh'un ld sylenmiti. Bu defa bir akrabasnn bulunup bulunmadn soran
Hz. Peygamber'e, yaknlarndan hi kimsenin kalmad sylenmiti.
Sveybe'den sonra Hz. Peygamber'i, Sa'd b. Bekrb. Hevzinoulla-rmdan asl ad Abdullah b. Haris
b. icne olan Eb Zeyb'in kz Halime emzirdi. Halme'nin kocasnn ad ise Haris b. Abd'1-Uzz
idi. Hz. Pey-gamber'in Halme'den olan st kardeleri Abdullah, neyse ve eym adyla bilinen
Czme idi. Hz. Peygamber'i annesi Halime ile birlikte eym bytmlerdi.
Hz. Peygamber (Sa.) Hatice ile evlendikten sonra st annesi Halime yanma gelmi ve ona ikram ve
ihsanda bulunmutu. Halime, Hz. Peygamber (S.a.) Mekke'yi fethetmezden nce vefat etmiti.
Mekke'nin fethinden sonra Halme'nin bir kz kardei Raslullah (S.a.)'n yanma gelmi, st annesi
Halme'yi sorduunda vefat ettiini haber vermiti. Bunun zerine gzleri yaaran Hz. Peygamber
geride brakt kimseleri sordu; oda bu hususta Raslullah (S.a.)'a bildiklerini haber verdi. Sonra
Halme'nin kz kardei Hz. Peygamber'den yardm talebinde bulundu ve hacetinin yerine getirilmesini
istedi. Bunun zerine Hz. Peygamber ihsanda bulunup hacetini yerine getirdi.
Abdullah b. Ca'ferb. Eb Talib'in nakline gre Halime unlar anlatyor :
Hi bir ey bulunmayan bir ktlk ylnda emzirecek ocuk aramak zere bir grup kadnla birlikte
memleketimizden ktk. Ben beyaz dii eeime binerek yola kmtm, yanmzda da yal bir
devemiz vard. Allah'a yemin ederim ki, memesinden bir damla olsun st kmyordu. Yanmda
bulunan ocuum alk yznden alad iin hepimiz geceyi uykusuz geirmitik. Ne yal devede
ve ne de memelerimde ocuu doyuracak st vard. Fakat biz bereketli bir yamur, bir ferahlk ve
kurtulu bekliyorduk. Bu srada arklk ve zafiyet yznden huysuzluk gsteren merkebim
arkadalarm g durumda brakmt. Nihayet Mekke'ye geldiimizde Raslullah (S.a.) emzirilmek
zere teker teker hepimize verilmek istendi, fakat onun yetim olduunu duyan her kadn onu kabul
etmekten ekindi, nk biz emzireceimiz ocuun babasndan bir eyler umuyorduk ve : "Bir yetim
iin anne ve dedesi ne yapabilir?" diyorduk. Benimle birlikte gelen her kadn kendisine emzirecek bir
ocuk bulmutu, fakat ben bulamamtm. Nihayet geri dnmee karar verdiimizde yanmda bulunan
kocama : "Ben arkadalarmn arasnda eli bo geri dnmek istemiyorum, henz emzirecek bir ocuk
da bulamadm. Allah'a yemin ederim ki, gidip o yetim ocuu alacan ve onu gtreceim." dedim.
Bunun zerine kocam bana : "Pek iyi, al, belki Allah bu ocuk sayesinde bize bereket ihsan eder."
dedi, ben de gidip onu aldm. ocuu kucama aldm zaman memelerim stle doldu ve st
kardeiyle birlikte doyuncaya kadar emdiler, sonra her ikisi de uykuya daldlar. Hlbuki yanmda
bulunan kendi olan ocuum bundan nce uyumuyordu. Bu srada kocam yal devemizin yanma
gidip baktnda onun memelerinin stle dolmu olduunu grd. Sonra kocam deveyi sap stn
kana kana iti; kendisi itikten sonra bana da sundu, ben de itim, her ikimiz de doyduk. Bu arada

kocam bana : "Ey Halime! Mbarek ve uurlu bir ocuk aldnn farknda msn?" dedi, ben de :
"Allah'a yemin ederim ki, yle olmasn umuyorum." diye karlk verdim. Bundan sonra Mekke' den
ayrldk. Ben ocuu yanma alp dii merkebime bindiim zaman kadn arkadalarmn
merkeplerinden hi biri bana yetiemedi. Bana: "Ey Eb Z'eyb'in kz Halime! zerine binmi
olduun bu merkep Mekke'ye giderken bindiin merkebin ayn deil mi? Dur, biraz bizi bekle."
dediler. Ben de : "Allah'a yemin ederek sylyorum ki, evet o, ayn merkeptir." diye cevap verdim.
Bunun zerine onlar : "Bu merkebe bir hl oldu." diyerek hayrlanmaa baladlar. Bundan sonra
Sa'doullar diya-rmdaki adrlarmza geldik. Allah'a yemin ederek sylyorum, yer yznde
buradan daha kurak bir yer yoktu. Byle olduu hlde biz buraya geldikten sonra koyunlarm akam
vakti geri dnerken karnlar tok ve memeleri stlenmi olarak dnyorlard. Hlbuki bakalarnn
koyunlarmdan bir damla olsun st kmyordu. Bizim bu duru:nurnuzu grenler obanlarna: "Yazklar
olsun size! Sizde koyunlarnz Eb Z'eyb'in kz Halme'nin obannn otlatt yerlerde otlatsanz
ya!" diyorlard. Buna ramen onlarn koyunlar akam vakti a ve stsz, benim koyunlarm ise tok ve
stl olarak dnyorlard.
Biz Allah (C.c.)'m bu ocuk sayesinde bize kar bolluk ve bereketini artrdn her zaman
biliyorduk. Bylece iki yl getikten sonra onu memeden kestim. Ayrca onun bjaimesi dier
ocuklara benzemiyordu, iki yl gemeden etine dolgun bir olan ocuu hline gelmiti. Nihayet onu
alp annesinin yanma gtrdk. Hlbuki onun sayesinde grdmz bolluk ve bereketten dolay onun
yanmzda kalmasn daha ok arzu ediyorduk. Bu yzden onu bizim yanmzda brakmas iin
annesiyle grp konutuk. Nihayet annesi mine'nin teklifimizi kabul etmesi zerine ocuu alp
geri dndk. Allah'a yemin ederim ki, dnmzden bir ka ay sonra, st kardeiyle birlikte
evimizin arka tarafnda bulunan koyunlarmzn yannda bulunduklar bir srada st kardei olan
olum koarak tel ierisinde yanmza geldi ve ; "u Kureyli kardeimin yanma beyaz elbiseli iki
kii geldi, yere yatrp karnn yardlar ve hl karnnn ierisini kartryorlar." dedi. Bunun zerine
kocam ve ben tella koup ocuun yanma geldik; geldiimizde ocuk ayakta ve yz sararm bir
hlde bulunuyordu. Hemen onu kucaklayp barmza bastk ve ona : "Ey yavrucuumuz! Sana ne
oldu?" diye sorduk, o da : "Beyaz elbiseli iki kii yanma gelip beni srt st yatrdlar, sonra karnm
yardlar ve karnmda bilmediim bir eyi aradlar." diyerek olup bitenleri anlatt. Sonra adrmza
dndk, bu srada st babas olan kocam bana : "Allah'a yemin ederim ki, ocuun basma bir ktlk
gelmesinden korkuyorum. Byle bir ey olmadan gtrp onu ailesine teslim et." dedi.
Nihayet ocuu alp annesine gtrdk. Bunun zerine annesi : "Ey st annesi olan Halime! Onu
yanndan ayrmak istemiyordun, neden erken getirdin?" dedi. Ben de : "Artk Allah (C.c.) olumu
yetitirdi ve ber. zerime deni yaptm, bana bir ktlk gelmesinden korktuum iin grdn
gibi onu sa salim sana teslim etmek istiyorum." dedim. Bunun zerine : "Hayr, teslim etmenin
sebebi bu deildir, dorusunu syle, beni inandr." dedi ve iin iyzn anlatp doruyu
syleyinceye kadar beni yanndan brakmad. Sonra bana : "Yoksa eytann ona musallat olmasndan
m korkum?" dedi. Ben de : "Evet" diye cevap verdim. Bunun zerine : "Hayr! eytan asla ona
musallat olamaz, nk olumun fevkalde bir durumu var, istersen sana bunu anlataym." dedi, ben
de : "Evet, haydi anlat." dedim. Bunun zerine mine unlar anlatt : "Ben ona hamile kaldm
zaman, benden bir nur ktn ve bu nurun Suriye blgesindeki Busr'da bulunan saraylar
aydnlattn grdm. Ayrca Allah'a yemin ederek sylyorum ki) onun hamileliinden daha hafif ve
kolay bir hamilelik grmedim. Sonra ben onu dnyaya getirdiini zaman, ellerini yere koyup ban
semaya doru kaldrm bir vaziyette domutu." Sonra bana : "imdi sen ocuu bana brak, kendin

de sa salim geri dn." dedi.

Hz. Peygamber (S.a.)'in st emme mddeti iki yl srmt. Bir rivayete gre, st annesi Halime onu
dedesi Abdlmuttalib'e ve annesi mine'ye teslim ettii zaman be yandayd.
eddd b. Evs anlatyor :
Raslullah (S.a.)'m yannda bulunuyorduk. Tam bu srada miroul-larmdan yal bir zat geldi.
Kavminin reisi ve efendisi olan bu zat asasna dayanarak ayakta durdu ve Hz. Peygamber (S.a.)'e
hitaben : "Ey Ab-dlmuttalib'in olu (torunu)! Duyduuma gre Allah'n elisi olduunu ve brahim,
Musa, s ve dier peygamberleri gnderdii eyle seni de eli olarak gnderdiini iddia
ediyormusm. Dikkatli ol, ok byk konuuyorsun. Bilmelisin ki, peygamberler sriloullarmdan
gelmektedir. Hlbuki sen, u talara ve putlara tapan bir kavimden gelmektesin. Peygamberlik kim,
sen kimsin. Her szn bir hakikati olmaldr. Acaba bu sznn asln veelilik hadisesinin nasl
baladn anlatr msn?" dedi.
Bu yal zatn sorusu Hz. Peygamber'in houna gitti ve ona : "Ey miroullarmm kardei! Gel, otur!"
dedi. Nihayet bu adam deve ker gibi melip oturduktan- sonra Hz. Peygamber (S.a.) ona unlar
syledi : "Szmn hakikatine ve peygamberliimin balangcna gelince : bir defa ben atam brahim
(A.s.)'in duasnn mahsul ve kardeim s (A.s.)'nm bir mjdesi ve annemin, ilk ocuuyum. Dier
kadnlarn en ar biimde tadklar hamilelik ykn bana hamile kalnca annem de tad. Sonra
annem ryasnda, karnndakinin nur olduunu grm, gzyle bu nuru takip ettii zaman gznden
daha nde giderek yer yznn dousunu ve batsn aydnlatp ona gstermitir. Nihayet anneni beni
dnyaya getirdi ve ben byyp yetitim. Bydm zaman ise iir ve putlara kar bende ftratan
bir nefret meydana geldi. Bir gn Sa'db. Bekr-ouliarnm lkesinde st annemin terbiyesinde
bulunurken dier ocuklarla birlikte oynamak zere ailemden ayrlp uzaklatm. te bu srada
yanlarnda ierisi karla doldurulmu altn bir tas bulunan kii yanma geldi. Nihayet onlar
arkadalarnm arasndan beni yakaladlar ve arkadalarm kap vadinin kenarna geldiler. Sonra
onlara dnp : "Sizin bu ocua ne ihtiyacnz var? Onun babas yok ve hem onu ldrmek size bir
ey kazandrmaz." diye seslendiler. ocuklar, bu adamlarn kendilerine cevap vermediklerini
grnce benim durumumu haber vermek ve bu adamlara kar yardm talebinde bulunmak zere
koarak kabileye geldiler. Bu srada adamlardan birisi beni tutup yavaa yere yatrd, sonra
gsmn ortasndan kasma kadar yard. Onun yardm gryordum, fakat elinin dokunduunu
hissetmiyordum. Bundan sonra karnmn ierisinde bulunan i organlar kard ve tasn iindeki karla
gzelce ykadktan sonra yerine yerletirdi. Sonra kalbimi karp yard ve iinden siyah bir et
paras alp dar att. Bu arada bir ey alyormu gibi sa tarafna elini uzatt. Bir de baktm ki,
elinde nurdan bir mhr vard ve bakanlar hayrete drecek derecede parlyordu. Bu adam kalbimi
bu mhrle mhrledi ve kalbim nurla doldu. te bu peygamberlik ve hikmet nurudur. Bundan sonra
kalbimi eski yerine koydu ve ben uzun mddet bu mhrn serinliini kalbimde hissettim. Sonra
nc adam arkadana uzaklamasn syledi, o da hemen benden uzaklat. Bu defa nc adam
gsmn ortasndan kasmn nihayetine kadar yarlm olan yerlere elini srerek uratt ve Allah'n
izniyle yarlan yer iyileip kapand. Sonra elimden tutup beni yavaa ayaa kaldrd. Bundan sonra
nc adam karnm yaran birinci arkadana "Onu mmetinden on tanesiyle tart." dedi. Beni on
kiiyle tarttlar ve onlardan ar geldim. Sonra arkadana : "Onu, mmetinden yz tanesiyle tart."
diye syledi. Beni yz yiiyle tarttlar ve yine onlara ar geldim. Son olarak : "mmetinden bin
kiiyle tartn." dedi, bin kiiyle tarttklarnda ben yine onlara galip gelip ar bastm. Bunun zerine
"Onu brakn, eer onu btn m-metiyle tartsam yine de ar gelecek." dedi. Bundan sonra beni

kucaklayp bamdan ve alnmdan ptler ve bana : "Ey dost! Korkma, eer Allah (C.c.)'m senin
hakknda ne murad ettiini buseydin, gzlerin aydn olur, gnln rahat ederdi." dediler.
Biz bu durumda iken toplu hlde yanmza gelen kabile ile karlatk. Kabilenin nnde ise st
annem bulunuyordu ve yksek sesle : "Vay zavall yavrucak." diye feryat ediyordu. Bu srada
yanmdaki adamlar beni kucaklarna bastlar, bamdan ve alnmdan pmee baladlar. Sonra bana :
"Gsz ve zayf olmana ramen ne kadar ho ve sevimlisin." dediler. Bu defa st annem : "Ah tek
basma kalan yavrucak!" diye seslendi. Bunun zerine beni yine kucaklarna bastrdlar ve alnmdan
ptler, sonra bana ; "Tek bana yalnz da olsan, ne kadar ho ve sevimlisin. Aslnda sen yalnz
deilsin, nk Allah seninle beraberdir." dediler. Bundan sonra st annem bana : "Ah yetim
yavrucak! Kimsesiz ve arkasz olduun iin seni arkadalarnn arasndan alp ldrdler." dedi.
Yine beni barlarna basp kucakladlar ve alnmdan ptler, sonra : "Sen ne gzel yetimsin! Allah
katnda ne kadar deerlisin! Senin iin murad edilen hayr ve iyilii ah bir bilsen!" dediler ve beni
derenin kenarna kadar getirdiler. St annem beni grnce : "Ey oulcazm! Seni henz byle sa
olarak grebilecekmiydim." dedi ve yanma gelip beni barna bast. Nefsim kudret elinde bulunan
Allah'a yemin ederim ki, beni barna basan st annemin kucanda bulunduum srada bir elim
karnm yaran adamlardan (meleklerden) birinin elinde bulunuyordu ve ben onlara iltifat edip
bakyordum ve st annemle birlikte gelen kabile halknn onlar grdklerini sanyordum. Halbuki
onlar yanmda bulunan bu adamlar grememilerdi. Bu srada kabile halkndan birisi : "Bu ocua
cinnet gelmi veya onu cin arpmtr; hemen onu bakp tedavi etmesi iin khinimize gtrelim."
dedi. Bunun zerine ben : "Ey kii! Bende senin dediin hllerden hi birisi yoktur. radem yerinde,
aklm basmdadr; ayrca hi bir hastalm da yoktur." dedim. Bu defa st baban, yani st annemin
kocas araya girdi ve : "Konumasnn dzgnln grmyor musunuz? Olumda sakncal her
hangi bir eyin bulunmadn umuyorum." dedi. Fakat onlar beni khine gtrmee karar verdiler ve
beni alp gtrdler. Bamdan geenleri khine anlattklar zaman o : "Susunuz, ocuk hlini kendisi
anlatsn, nk n kendi durumunu sizden daha iyi bilir.' dedi. Bunun zerine ben olup bitenleri batan
sona kadar khine anlattm. Bu sojiorinr iitea khu: ieraen zg ime anld ve beni kucana
bastrdktan sonra yksek bir s^sle : "Ey Araplar! Bu ocuu ldrn, onunla birlikte beni de
ldrn. Lt ve Uzz'ya yemin ederim ki, eer onu sa alarak brakr, byyp yetimesine frsat ve
imkn verirseniz, sizin dininizi mutlaka deitirecek, iinize kar kacak ve benzerini hibir zaman
duymadnz yeni bir din getirecektir." dedi.
Khin bu szlerini syledikten sonra st annem yanma geldi ve beni onun kucandan ekip ald,
sonra ona : "Sen benim bu olumdan daha delisin ve daha bunaksn. Sen kendini ldrecek birisini
bul, biz onu ldrmeyeceiz." dedi.
Bundan sonra beni aileme teslim, ettiler. Bama gelenlerden dolay korku ierisinde sabahladm.
Gsmden kasma kadar yarlan izi bir ayakkab ba gibi belliydi. Ey mir oullarnn kardei!
te benim hlim byle balad ve szmn asl da budur.
Bu szlerim zerine miroullarnin reisi olan bu zat: "Kendisinden baka mabud bulunmayan
Allah'a ehadet-ederim ki, senin zerinde bulunduun i (peygamberlik) haktr. Sana soracam bir
ksm eyleri bana anlat." dedi, ben de : "Soracaklarnz sorun." dedim, bunun zerine "lmi artran
ey nedir?" diye sordu, ben de : "renmektir." diye cevap verdim. Sonra : "Kiinin ilim sahibi
olduunu gsteren ey nedir?" diye sordu, ben : "Soru sormaktr." diye karlk verdim. Bundan sonra
[208]
: "Bir ey nasl ilerletilir?
diye sordu, ben : "Devaml surette yapmakla ilerletilir." diye cevap

verdim. Bu defa : "Ktlklerle beraber yaplan iyiliin faydas olur mu?" diye sordu, ben : "Evet,
olur. Tevbe gnahlar temizler, iyilikler de ktlkleri siler. Kul rahat zamannda Allah' zikreder,
hatrlarsa, skntl zamanlarnda Allah da ona yardm eder." diye cevap verdim. O : "Bu nasl olur?"
diye sordu, ben : "Allah (C.c.) bir kud-s hadiste yle buyurur : 'zzet ve cellirn'e andolsunki, ben
kulumda iki emniyet ve iki korkuyu br arada bulundurmam. Eer kulum dnyada iken benden
korkarsa, kullarm -cennette topladm gn onu emniyet ierisinde bulundururum ve onun emniyeti
devan eder. Ayrca onu yok edileceklerle birlikte yok etmem. ayet dnyada iken benden korkmaz ve
emniyet ierisinde bulunursa, kyamet gn kullarm hesap iin topladm zaman benden korkar ve
korkusu devam eder.' diye cevap verdim." Bunun zerine : "Ey Abdlmuttaib'in olu (torunu)!
Davette bulunduun eyin ne olduunu bana anlatr msn?" dedi, ben de : "Orta olmayan ve bir olan
Allah'a ibadet etmee, Alliah'a benzetilen ilhlar ile Lt ve Uzz'ya tapmaktan vaz gemee, Allah
tarafndan peygamber ve kitap vastasyla gnderilen eylere inanmaa, artlarn yerine getirerek be
vakit namaz klmaa, senede bir ay oru tutmaa, Allah'n seni temizleyip arndrmas ve malnn sana
temiz ve hell olmas iin zektn vermee, imkn bulduun takdirde hacca gitmee, cenabetten
ykanmaa, lme ve ldkten sonra dirilmee, cennet ve cehenneme inanmaa davet ediyorum."
diyerek anlattm. Bu defa : "Ey Abdlmuttaib'in olu! Eer bunlar yaparsam karlnda bana ne
var?" diye sordu, ben de : "Altlarndan rmaklar akan ve iinde temelli kalacaklar Adin cennetleri
vardr. te (gnahlardan) arnanlarn mkfat budur." (Th, 76) mealindeki ayetle karlk verdim.
Bunun zerine : "Ben hayatta rahat ve bolluu seven bir adamm; acaba ahiretteki bu mkfatn
yansra dnyada da bir faydas var m?" diye sordu, ben de : "Evet vardr. Zafer ve lkelerde iktidar
sahibi olmaktr." diye cevap verdim. Nihayet miroul-larmn reisi olan bu zat, Hz. Peygamber
(S.a.)'in davetini kabul edip ms-lman oldu ve gnahlarndan tevbe etti.
bn shk, Hz. Peygamber'in babas Abdulahb. Abdmuttaib'in Vehb b. Abd-Menf b. Zhre'nin kz
mine'nin Raslullah'a hamile iken vefat ettiini sylyor.
Him b. Muhammed ise, Hz. Peygamber'in babas Abdullah b. Abdlmuttaib'in Raslullah yirmi
[209]
sekiz gnlk iken
vefat ettiini sylyor.
Vkd de bu hususta unlar sylyor :
Hz. Peygamber'in babas Abdullah b. Abdlmuttalib. Kurey'in bir ticaret kervamyla Suriye'den
dnerken hasta hlde Medine'ye gelmi ve bir mddet kaldktan sonra burada vefat etmitir. Sonra
Dru'n-Nbia adndaki konan avlusunda bulunan kk br binann odasnda defne-dmitir.
Bana gre doru olan da budur.
bn shk anlatyor :
Hz. Peygamber (S.a.) alt ya'mda iken annesi mine Mekke ile Medine arasnda bulunan Ebv'da
vefat etmitir. mine, olu Hz. Peygam-ber'i Neccroullarmdan Medine'deki daylarm ziyarete
getirmi ve geri dnerken yolda vefat etmitir. Bir rivayette ise mine'nin Hz. Peygamber ve
rnrebbiyesi (dads) mm Eymen ile birlikte kocas Abdullah'n kabrini ziyaret etmek iin
Medine'ye geldii ve geri dnerken "Ebv" denilen yerde vefat ettii sylenmektedir. Dier bir
rivayette de Abd-muttalib'in Raslullah ile annesi mine'yi yanma alp Raslulah'm
Neccroullarmdan olan daylarn ziyarete gtrd, ziyaretten dndkten sonra mine'nin
Mekke'de vefat ettii ve "'bu Eb Zerr' denilen yerde defnedildii sylenir. Fakat birinci rivayet
daha dorudur.
Kureyliler Uhud zerine yrdkleri zaman Hz. Peygamber'in annesi mine'yi kabrinden
karmaa yeltendiler; ancak ilerinden birisinin : Kadnlar mahrem varlklardr; hem bizim

kadnlarmzn Muham-med'in eline gemesi daha ok muhtemel ve mmkndr. demesi zerine, Hz.
Peygamber (S.a.)'in annesi mine'ye bir ikram ve hrmet olsun diye Allah (C.c.) onlar bundan vaz
geirdi.
bn shk'a gre Abdlmuttalib Hz. Peygamber sekiz, bir rivayette on yanda iken vefat etmitir.
Abdlmuttalib, Eb Tlib'in Hz. Peygan-ber'e kar yapt iyilii ve gsterdii efkat ve merhameti
bildii iin kendisinden sonra Raslulah'm ona braklmasn vasiyet etmiti. Dedesi
Abdlmuttaib'in vefat zerine Hz. Peygamber amcas Eb Tlib'in himayesine brakld. Eb
Tlib'in, yeeni Hz. Peygamber'e kar olan ilgisinin bir eseri olarak Hz. Peygamber sabahleyin
yalanp kokulanm olduu hlde kalkarken, kendi ocuklar gzlerinin apaklaryla kalkyorlard.
[210]
Temnoullarciun Muakkar Kalesinde ldrlmesi
Him b. Muhammed'in anlattna gre, Vehriz Kisr'ya Yemen' den kymetli ve nadir eya ile bol
miktarda mal gndermiti. Bu eya ve mallar gtren kafile Ternmoullarnn lkesine vard
zaman, ir Fe-razdak'm dedesi Sa'sa'ab. Naciye el-Muc', Temmoullarmn bu kafileye saldrp
getirdikleri mal ve hediyeleri yama etmee ard, fakat onlar bunu reddettiler. Bunun zerine :
Ben bu kafilenin Bekrb. Vil-oullarnn yurtlarndan geeceini ve bu mallar ele geirip bu sayede
size kar sava aacaklarn sanyorum. dedi. Sa'sa'ab. Nciye'in bu szlerini Temmoullar
duyunca hemen kafileye saldrdlar, mal ve hediyeleri ellerine geirdiler. Bu srada Seltoullarmdan
Natf adnda birisi ferisinde kymetli mcevherler bulunan bir heybe ele geirmiti. te bu sebeple
"Falan, Natif'in hazinesine kondu" sz bir darb- mesel oldu.
Bundan sonra yama edilen kafilenin adamlar Yemme'nin sahip ve hakimi olan Hevze b. AH elHanef'nin yanma gittiler. Hevze b. Al, onlar giydirip azklarn hazrladktan sonra hayvanlara
bindirdi ve kendisi de onlarla birlikte Kisr'nm yanma hareket etti. Huzuruna girdii zaman Hevze b.
Al'yi Kisr ok beendi ve inciden yaplm bir gerdanlk getirtip bana balatt. te bu sebeble
ona "Tal Hevze" ad verildi. Sonra Kisr ondan Temmoullarnn kendi kavminden olup
olmadn, yahut da aralarnda bir sulh anlamas bulunup bulunmadn sordu. Bunun zerine
Hevze ona: Hayr, aramzda hibir anlama yok, ancak lm var. diye cevap verdi. Onun bu sz
zerine Kisr : O halde intikamn alacaksn. dedi ve Temmoullarmn zerine asker gndermek
istedi. Bu srada Kisr'ya Temmoullarmn lkesinin ok kt olduu sularnn yeterli olmad
sylendi ve Araplar tarafndan "Mka'bir" diye adlandrlan Bahreyn valisi zd-Firzb. Cuey'e
Temmoullarn ldrmesine dair bir mektup gndermesi tavsiye edildi. Araplar tarafndan zdFirz'a "Mka'bir" adnn verilmesi, onun sulu insanlarn ellerini ve ayaklarn kesmesinden ileri
geliyordu. Nihayet Kisr bu tavsiyeye uyarak zd-Firz'a bir eli gnderdi, Hevze b. Al'yi yanma
arp hediye ve taltiflerini yeniledikten sonra eliyle birlikte onun da gitmesini emretti. Hevze ve
eli baak toplama mevsiminde Muka'bir'in yanma geldiler. Temmoullar ise zahire getirmek ve
dklen baaklar toplamak zere Hecer'e giderlerdi. Mka'bir bir mndye : Temmoul-larmdan
burada ne kadar kimse varsa gelsin, zira hkmdar Kisr kendilerine zahre ve yiyecek datlmasn
emretti. diye seslenmesini syledi. Bunun zerine orada bulunan Temmoullar Muakkar adndaki
kaleye girdiler. Onlarn bu kaleye girmesi zerine Mka'bir, onlarn erkeklerini ldrd, ocuklarn
ise sa brakt. Bu arada o gn, Yerb' kabilesinin cengver svarisi Ka'neb er-Riyh de ldrld.
Sonra sa braklan ocuklar gemilere bindirilip Fars lkesine gnderildi.

Hbeyra b. Hudeyr el-Adev anlatyor :

stahr fethedildikten sonra bu ocuklardan bir ka tanesi geri dnd. Geri dnenlerden birisi hadm
hle getirilmi, dieri de terzilik renmiti. Bu arada Temmoullarndan Ubeyd b. Vehb adnda
birisi bal olduu kap zincirini kesip kurtulmay baard. Dier taraftan Hevze b. Al de
Muka'bir'den kendisine esir edilen Temmoullarndan yz kii balamasn istedi, sonra balanan
[211]
bu kimseleri Hevze b. Al zd edip salverdi.
Hrmz B. Enirvn'm Hkmdarl
Hrmz'n babas Kisr Enirvn, annesi ise byk Hakan'n kz idi. Hrmz b. Kisr, edip ve
zayflara kar yilik yapma konusunda iyi niyet sabibi bir kii idi. lkenin ileri gelen erafna ise pek
yz vermezdi. Bu yzden ona darlp dman kesilmilerdi. Hrmz de onlara kar ayn duygular
tayordu. Aslnda Hrmz dil bir kiiydi; hatta onun adaleti ile ilgili olarak yle bir hadise
anlatlr : Bir gn Hrmz, Medin yaknlarnda bulunan Sbt (Pelasbd)'a giderken yolu zm
bana uramt. Timarl sipahilerden birisi, bir zm bana girip bir ka salkm koruk zm alm,
ba bekisi de peine taklp barmaa balamt. Kisr Hrmz'n cezalandrma korkusu sipahinin
iine ylesine yerlemiti ki, ald bir ka salkm koruk zm karlnda altn ile sslenmi olan
kemerini bekiye verip kendisini kurtarmak mecburiyetinde kald. Bunun zerine beki onu serbest
brakt.
Rivayet edildiine gre, Hrmz daima muzaffer olan bir hkmdard, neye el atsa mutlaka onu elde
ederdi. Akll, fakat kt niyetli birisiydi; bu ynyle Trk olan daylarna ekmiti. limlerden,
hanedan ve asilzadelerden on bin alt yz kiiyi ldrtmt. Onun tek dncesi sefil kimselerle
uyumak ve onlarn durumlarn iyiletirmekti. Bu arada lkenin ileri gelen byklerinden pek ok
kimseyi hapse attrp grevlerinden uzaklatrm, rtbe ve derecelerini indirmiti. Dier taraftan
askerlerin madd durumunu da ihmal etmiti. Dolaysyla evresinde bulunan pek ok kimse aleyhine
dnmt. Yine bu srada Hrmz'n hkmdarlnn on altnc ylnda Trk hkmdar ye (be
?) yz bin kiilik sava erleriyle birlikte onun zerine yryp Hert ve B-zes'a kadar geldi.
Buradan Hrmz ve Fars ahalisine bir mektup gndererek Bizans lkesine geebilmesi iin
gzerghmdaki yollar dzeltmelerini istedi. Bu arada Bizans hkmdar, Hrmz' kasdederek
seksen bin kiilik bir orduyla lkenin kenar ksmlarna kadar geldi. Dier taraftan Hazar hkmdar
da byk bir ordu ile Bb ve Ebvb (Demir-kap)'a kadar ilerledi. Araplardan meydana gelen bir
grup da Sevd blgesine her taraftan basknlar yaptlar. Bu durum karsnda Hrmz, "bn"
adyla bilinen Behrm-Huen'in komutasnda askerlerinin arasndan setii on iki bin cengver
savay harekete geirdi. Nihayet on iki bin askerle birlikte hzla yoluna devam eden Behrm Trk
hkmdar ye le karlap savaa tututu ve att bir okla onu ldrd, askerlerini ise muhv edip
yok etti. Bundan sonra Behrm'm karsna ye'nin olu Bermuda kt, fakat sava neticesinde
Behrm onu da hezimete uratt ve teslim oluncaya kadar bir kalede muhasara altnda tuttu, sonra esir
edip Hrmz'e gnderdi. Bu arada kalede bulunanlar ganimet olarak ald. Ganimet mallar ise ok
yklyd.
Bundan sonra Behrm ve beraberindeki askerler, Hrmz'n kahrndan korktuklar iin ona kar ba
kaldrdlar ve Medin tarafna gittiler. Bu arada olu Perviz'in babas Hrmz'den hkmdarla
daha lyk olduunu aa vurdular. Hrmz'n maiyyetinde bulunan baz kiiler de bu hususta onlar

desteklediler. Behrm'm maksad ise, Hrmz ile olu Perviz'in arasna soukluk sokmak suretiyle
onlarn arasn amakt. Bylece Perviz babasna stn gelip kazanrsa Behrm'm ii Perviz'e kar
kolaylaacak, ayet Hrmz ou Perviz'e kar stn gelirse, aralarndaki ihtilf sebebiyle yine
Behrm kolayca kurtulacakt. Dolaysyla Behrm Hrmz'e kar maksat ve gayesine ulam
olacakt. Nihayet Perviz durumu renince babas Hrmz'den korkarak zerbeycn'a kat. Buraya
geldiinde etrafna bir ksm merzuban (beylerbeyi) ve ispehbed (ba kumandan veya hkmdar)
topland. Bu arada ilerinde Perviz'in daylar Bistn ve Pindye'nin de bulunduu lkenin ileri
gelen bykleri harekete geerek Medin'e yrdler, Kisr Hrmz' tahttan indirip gzlerine mil
ektiler ve ldrmeyi gnah sayarak onu bu hlde braktlar. Perviz bu durumu renince hemen
zerbeycn'dan ayrlp bakente hareket etti.
Hrmz'n hkmdarl on bir yl dokuz ay srd. Bir rivayette on iki yl srd sylenir.
Hrmz'den nce veya sonra, Hrmz hari, hi bir Fars hkmdarnn gzlerine mil ekilmemitir.
Hrmz'n iyi hareketlerinden biri yle anlatlr : O Medin'in karsnda Dicle'ye bakan saraj^mn
inasn tamamladktan sonra byk bir ziyafet tertip edip etraftan pek ok insan davet etmiti.
Hrmz yemekten sonra davetlilere sarayn inasnda bir kusur olup olmadn sordu, bunun zerine
orada bulunan btn davetliler sarayn inaasmda her hangi bir kusur olmadn sylediler. Ancak
ilerinden birisi ayaa kalkp sarayn byk kusurunun olduunu syledi.
1) nsanlar evlerini dnyaya yaparlar, hlbuki sen dnyay saraynn iine koymusun, genilii ve
odalarn bykl hususunda frata kamsn. Bu durumda saray yazn ok gne ve yel alr, kn
ise ok souk olur, bu da sakinlerini rahatsz eder.
2) Hkmdarlar sulara bakarak keder ve efkrlarn datmak, havay nemli tutmak ve gz nurlarn
artrmak iin saraylarn nehir kenarlarna ina ederler. Sen ise Dicle'yi brakp sarayn otsuz, susuz
bir kra ina ettirmisin.
3) Kadnlarn odalarn erkeklerin kaldklar yerin kuzeyine yaptrmsn, hlbuki bu taraf devaml
olarak rzgr aldndan, kadnlarn seslerini ve gzel kokularn erkeklerin tarafna gtrr. Bu ise
gayret ve hamiyete aykr der.
Hrmz onun bu tenkitlerini u ekilde cevaplandrd: Sahanlklarn ve salonlarn geniliine
gelince : Meskenlerin en iyisi temaa edilecek kadar geni olan meskendir. iddetli scak ve souk
ise keten bez (hay), elbise ve atele giderilebilir. Saraym bir su kenarna ina ettirmem hususuna
gelince : Bir gn babamn yannda bulunuyordum. Babam sarayndan Dicle'yi seyrediyordu. Bu srada
Dicle'de gznn nnde bir gemi batmt. indekiler babamdan yardm istiyorlard, babam da
tel ve znt ierisinde yetiip onlar kurtarmalar iin saraynn altnda bulunan gemilere
sesleniyordu; fakat gemiler yardma gelinceye kadar onlarn hepsi boulmutu. te o zaman kendi
kendime : "Bundan sonra kendimden daha gl olan bir sultana komu olmam," dedim. Kadnlarn
odalarn kuzey tarafna yaptrmama gelince : Kuzey ksmmn havasnn ar olmadn, hatt daha
yumuak olduunu dnp devaml surette kadnlarn evde bulunacaklarn gz nne aldm. Bu
sebeple onlarn odalarn Kuzey ksmna ina ettirdim. Mahremiyet ve gayret meselesine gelince :
Kadnlarla erkekler bir arada bulunmayacaklar, hem bu saraya girip kanlar bir kayyimin nezareti
altnda bulunan kle ve hizmetiler olacaktr. Sana gelince, bu sylediklerini mutlaka bana olan bir
kin yznden sylemi olmalsn. Bana bunun sebebini anlat.
Bunun zerine adam unlar syledi:
Benim mlk olarak bir kym vard, bu kymn gelirini aileme harcardm, fakat Merzuban
(beylerbeyi) hana stn gelip kym elimden ald. Tam iki yldan beri bu hakszl size ikyet

etmek istiyorum, fakat bir trl size ulaamadm. Bu durum karsnda gidip vezirinize ikyet ettim,
lkin veziriniz bana insaf etmedi. Kyn bana ait olduuna dair ismimin devam etmesini salamak
iin hl kyn vergisini ben dyorum. Gelirini bakas alsn, vergisini ben deyeyim, ite bu
zulmn son merhalesi ve t kendisidir.
Bunun zerine Hrmz vezirine durumu sordu, o da adamn sylediklerini tasdik edip : Merzubnm
ktlk etmesinden korktuum iin durumu size bildirmedim. dedi. Bu durum karsnda Hrmz
merzubn-dan aldnn iki katnn geri alnmasn ve kyn sahibi olan bu adamn onu diledii ite
iki yl mddetle altrmasn emretti. Bu arada vezirini azledip kendi kendine : Eer vezir zalimi
gzetip korursa, bakasnn da veziri murakabe etmesi gayet tabidir. dedi. te bundan sonraHrmz bir kutu edindi ve kutuyu kendi mhrye mhrleyip kilitledikten sonra saraynn kapsna
brakt. Kutunun zerinde ise hakszla urayan halkn ikyet dilekelerini atabilecekleri bir delik
vard. Hrmz, her hafta bu kutuyu aar, hakszla urayan halkn meselelerini hallederdi. Bir gn
Hrmz kendi kendine dnp halka yaplan hakszlklar an be an renmek istediini syledi ve
bir zincir edindi. Bu zincirin bir ucunu oturduu yerin tavanna, dier ucunu ise sarayn dndaki bir
pencereye balad. Zincirin tavana bal olan ksmnn ucunda ise bir an taklyd. Hakszla
urayan kimse gelip zinciri sallad zaman an sallanp ses veriyordu. Bunun zerine Hrmz derhl
[212]
hakszla urayan kimseyi huzuruna getirtiyor ve yaplan hakszl nnda hallediyordu.
Pervz B. Hrmz'n Hkmdarl
Kisr Pervz kuvvet ve satvet bakmndan hkmdarlarn en gls, gr cihetinden en isabetlisi
idi. Kuvvet, ecaat, mal toplamak ve bahtiyar olmak bakmndan kendinden nceki hi bir hkmdarn
ulaamad mertebelere eriti. te bu sebeple kendisine muzaffer olmak manasna gelen "Pervz"
lkab verildi. Pervz, daha babas Hrmz hayatta iken hkmdarl onun elinden almak istedii
iddiasyla Behrm--bn tarafndan babasna jurnal edilmiti. Pervz, Behrm'm kurduu bu tuza
renince, babasnn kahrndan korktuu iin gizlice zerbeycn'a gitti. Yukarda da getii zere, bu
hususta baka rivayetler de vardr. Nihayet Pervz zerbeycn'a varnca orann ileri gelen bykleri
bey'at edip ona tbi oldular. Bu arada Medin'de bulunanlar da babas Hrmz' tahttan indirmeyi
kararlatrdlar. Pervz bu durumu duyunca Behrm-bn'de nce Medin'e ulamak iin acele
harekete geip ondan nce Medin'e geldi ve ta giyip tahta oturdu. Bundan sonra gzlerine mil
ekilen babas Hrmz'n yanma varp ona kendisine yaplan bu hareketlerle hi bir ilgisinin
olmadn ve kendisinin kahrndan korktuu iin zerbeycn'a katn syledi. Bunun zerine
babas Hrmz onun bu szlerini tasdik etti ve ondan her gn kendisi ile sohbet edip vakit geirecek
birisini gndermesini ve kendisim tahttan uzaklatrp gzlerine mil ekenlerden intikamn almasn
istedi, fakat Pervz, Behrm'm askerleriyle birlikte kendisine doru yaklamakta olduunu syleyerek
babasndan zr diledi ve kendisine yaplanlarn intikamn ancak Behrm' ele geirdikten sonra
alabileceini ifade etti.
Behrm ise Nehrevn'a hareket etti, Pervz de ona doru yrd ve her ikisi Nehrevn'da
karlatlar. Pervz, kendi adamlarnn savaa kar isteksiz olduklarn grd ve neticede hezimete
urad, sonra babasnn yanna gelip durumu anlatt ve istiarede bulundu. Babas Hrmz ise ona
Bizans hkmdar Mavrk (Maurikios)'m yanma gitmesini tavsiye etti; bunun zerine Pervz ikinci
defa hazrlk yapt ve ok az miktarda askerle yola kt. Daylar Pidye ve Bistn ile Behrm'm
kardei Krdi de bu askerlerin arasnda bulunuyordu. Medin'den ktklar zaman Per-vz'i

adamlar, Behrm'm tekrar Hrmz' hkmdarla getirmesinden, Bizans hkmdarna bir mektup
yazarak kendilerini kabul etmeyip geri evirterek Behrm'a teslim etmesinden korkuya kapldlar ve
bu yzden babas Hrmz' ldrmek iin ondan izin istediler; fakat Pervz onlara herhangi bir
cevap vermedi. Bu durum karsnda Pindye, Bis-tm ve onlarn yannda bulunan baz kimseler
Hrmz'n yanma gittiler ve onu boarak ldrdler, sonra Pervz'in yanma geri dndler. Bundan
sonra Pervz ile adamlar sr'atle yollarna devam ederek Frat' getiler ve istirahat etmek zere bir
manastra girdiler. Tam bu srada Beh-rm-bn'in Behrmb. Siyvu komutasnda gnderdii
svariler onlar" burada bastrdlar. Bunun zerine Pindye Pervz'e : Bann aresine bak. dedi,
Pervz de : u anda hibir arem yok. diye cevap verdi. Sonra Pindye : Ben kendimi senin iin
feda edeceim. dedi ve onun elbiselerini alp giydi. Bundan sonra Pervz ve beraberindekiler
manast-dan ktlar ve bir dan ierisine gizlendiler. Behrmb. Siyvu manastra geldiinde
Pervz'in elbiselerini giymi olan Pindye'yi manastrn damnda grd ve onu Pervz zannetti.
Pindye sa salim teslim olmas iin ertesi gne kadar ondan mhlet istedi ve Behrm oia mhlet
tand. Ertesi gn olunca Pindye ayn hileye bavurdu, fakat Behrmb. Siyvu onu alp Behrmb'in yanma gtrd ve Behrm-bn onu hapsetti. Bundan sonra Behrm-bn bakent
Medin'e geldi ve ta giyip tahta kt, fakat devletin ileri gelen bykleri ondan yz evirdiler, halk
ise korkularndan ona itaat etmek mecburiyetinde kald. Bu arada Behrmb. Siyvu ile Pindye
Behrm-bn'i ldrmek zere anlatlar, fakat Behrm-bn durumu renince Behrmb.
Siyvu'u ldrd, Pindye ise zerbeycn'a kaarak kurtuldu.
Pervz daha sonra Antakya'ya geldi ve adamlarn yardm istemek zere hkmdar Mavnk'm yanna
gnderdi. Hkmdar Mavrk ona yardm vaadinde bulundu. Bu arada Pervz hkmdar Mavnk'm
Meryem adndaki kz ile evlendi. Sonra Mavrk ok sayda asker hazrlayp onun emrine verdi. Bu
askerlerin says yetmi bine ulayordu ve ilerinde bin savaya bedel bir kimse de bulunuyordu.
Pervz bu askerleri bir nizama soktuktan sonra onlarla birlikte zerbeycn'a hareket etti. Bu srada
Pindye, dier nc birlikler ve timar sipahiler krk bin kiilik bir svari birliiyle gelip Pervz'e
katldlar. Ayrca sfahan, Fars ve Horasan'dan bir ok insan gelip onun etrafnda topland. Bundan
sonra Pervz Medin zerine yrd; Behrm-bn de Pervz'e kar yrd. Nihayet taraflar
arasnda iddetli bir sava meydana geldi ve bu savata bin savaya bedel olan Bizansl svari
ldrld. Behrm-bn ise hezimete urayp Trk illerine gitti, Pervz ise sava meydanndan
kare-kete geip Medin'e girdi ve Bizans askerlerine toplam yirmi milyon para datt, sonra onlar
memleketlerine geri gnderdi.
Behrm-bn Trklerin arasnda kalyor ve .onlardan izzet, ikram gryordu. Bir ara Pervz Trk*,
hkmdarnn hanmna birisini gnderdi ve ona hediye olarak bol miktarda mcevher ve dier
kymetli eya yollayp ondan Behrm-bn'i ldrmesini istedi. Bunun zerine Trk hakannn
hanm onun peine adamlar koydu ve onu ldrtt. Behrm'm ldrlmesi Trk hkmdarnn
arna gitti ve hanmnn ldrttn renince onu hemen boad. Daha sonra Pervz de days
Pindye'yi ldrd. Dier days Bistm' ldrmek istedii zaman, Bistm snmaya msait olan
Taberistn'a kat ve kurtuldu, fakat Pervz peine adamlar takp onu da ldrtt.
Bizansllar ise Pervz'in hkmdarlnn zerinden on drt yl getikten sonra hkmdarlar Mavrk'
tahttan indirip ldrdler ve Fokas adndaki bir kumandan balarna hkmdar yaptlar. Ayrca
Kisr Pervz'in yanma kap kurtulan bir olu hari, Mavrk' btn neslini ve zrriyetini yok ettiler.
Bunun zerine Kisr Pervz kendisine sman Mavnk'm oluna ta giydirip onu Bizans'a hkmdar
yapt ve onunla birlikte byk kumandan ve timarl sipahinin komutasnda byk bir ordu

gnderdi. Bu kumandanlardan birisinin ad Boran idi ve Pervz onu bir orduyla Suriye tarafna
gnderdi. Boran Suriye'ye girip Beyt'l-Makdis'e kadar geldi ve Hristiyanlarn zerinde Hz. s
(A.s.)'nm aslp idam edildiini iddia ettikleri armh aacn alp Kisr Pervz'e gnderdi. kinci
kumandan ise ahin adnda birisiydi ve Pervz onu baka bir orduyla Msr'a gnderdi. ahin
adndaki bu kumandan da Msr' fethedip skenderiye'nin anahtarlarn Pervz'e yollad. "ehrberz"
rtbesinde olan nc kumandan ise onlarn en bykleri olup ad Ferruhn idi ve Pervz dier iki
kumandan ona balamt. Ferruhn'n annesi soylu bir kadnd ve hep stn meziyetli ocuk
doururdu. Bir gn Pervz onu huzuruna getirtip : Ben Bizans zerine bir ordu gndermek istiyorum
ve bu ordunun bana oullarndan birisini getirmek niyetindeyim; acaba hangisini getirmemi tavsiye
edersin? dedi. Kadn : Falan olum tilkiden daha kurnaz, ahinden daha ihtiyatldr. Ferruhn
sngden daha tesirli ve nfuzludur. ehrberz ise falan olumdan daha halim (akll)'dir. diye
cevap verdi. Bunun zerine Pervz : Ben en halim (akll) olann tercih edip tayin ediyorum. dedi
ve ordunun bana ehrberz' geirdi.
ehrberz, hemen, harekete geip Bizans zerine yrd, Rumlar ldrp aalarm dorad ve
ehirlerini tahrip edip ykt. Baskn, yama ve tahriplerine devam ederek Bizans memleketlerini
ineyip Kostantiniyye (stanbul)'ye kadar gelip Halic'e indi. Bu arada Kisr Pervz tarafndan
Bizans'n basma hkmdar olarak geirilen Mavrk'm oluna halk boyun emedi ve itaati altna
girmedi. Bununla birlikte Rumlar, ahlksz ve fa-sk olduu iin balarna geirmi olduklar Fokas'
ldrdler ve yerine Mslmanlarn kendisinden Suriye'yi alm olduu Hirakl (Herakleios) adnda
birisini hkmdarla getirdiler.
Hirakl Bizansl halkn bana gelen yama, ldrme ve eitli felketleri grnce, Farsl askerlerin
elinden kendilerini kurtarmas iin Allah'a yalvarp dua etti. Bir gn Hirakl, yksek bir yerde oturan,
gr sakall (veya iri gvdeli), gzel kyafetli birisini grd. Bu srada yanlarna gelen bir bakas bu
adam oturduu yksek yerden indirip Hirakl'a : Bu adam sana teslim ediyorum. dedi. Fakat Hirakl
uyandktan sonra grd bu ryay kimseye anlatmad. kinci gece ryasnda tekrar bu adam
makamnda otururken grd. nc bir adam elinde bir zincirle yanlarna gelip zinciri oturmakta
olan bu adamn boynuna takp onu Hirakl'a teslim etti ve : Sana ipiyle birlikte Kisr'y teslim
ediyorum. Onunla sava,- zira galip geleceksin ve dmanlarn hakkndaki arzularna kavuacaksn.
dedi. Bunun zerine Hirakl Bizans'n ileri gelen byklerine bu ryay anlatt. Onlar da Hirakl'a
Kisr'ya kar sava amasn tavsiye ettiler. Bu durum karsnda Hirakl hazrln yapp yerine
olunu Kostantiniyye'de halef braktktan sonra ehrberz'n bulunduu yoldan baka bir gzergh
takip ederek harekete geti ve Ermeniyye memleketlerine gelip el-Cezire'ye gitmek zere Nusaybin'e
indi. Kisr Pervz ise Hirakl'a kar bir birlik gndererek Musul'da beklemelerini emretti. Bu arada
Kisr Pervz ehrberz'a bir mektup gndererek Hirakl'a kar yapaca savata gnderdii asker
birlie destek ve yardmc olmas iin oraya gelmee tevik etti.
Bir rivayette ehrberz'n bu seferinde deil de baka bir seferinde Bizans lkesine yryp Suriye
topraklarn inedikten sonra Ezrit'a geldii, burada Bizans ordularyla karlap onlar hezimete
uratt, zafer elde edip esir ve ganimetler ald, bu sayede itibarnn artp n kazand sylenir.
Bir gn ehrberz'n kardei Ferruhn ikili bir annda : Ben ryamda kendimi Kisr Pervz'in
tahtnda oturur grdm. dedi. Onun bu sz Kisr'ya ulanca, kardei ehrberz'a bir mektup
yazarak Ferru-hn' ldrmesini emretti, fakat ehrberz Kisr'ya bir mektup yazp ona Ferruhn'm
ecaatini, dman karsndaki vuruculuunu bildirdi ve onu ldrmesini istedi. Kisr ise tekrar bir
mektup yazarak onu ldrmesini emretti. Buna ramen ehrberz kardeinin ldrlmemesi iin

Kisr'ya bir mektup daha yazd. Sonra Kisr nc bir mektup yazarak onu ldrmesini emretti.
ehrberz ise buna ramen kardeini ldrmedi. Bunun zerine Kisr br mektupla, ehrberz'
azlettiini, yerine askerin bana Ferruhn' getirdiini bildirdi. ehrberz ise Kisr'nm kendisini
azline kar kmad ve ona boyun edi. Ferruhn kumandanlk makamna oturunca postac ona
Kisr'nm kk bir mektubunu sundu. Bu mektupta Kisr Ferruhn'a kardei ehrberz' ldrmesini
emrediyordu. Nihayet Ferruhn'm ehrberz' ldrmek istemesi zerine o : Bana frsat ver de
vasiyetimi yazaym. dedi ve bir tomar getirip ierisinden Kisr' nn kendisine gnderdii
mektubu kard ve bunlar ona gsterdikten sonra : Ben senin hakknda defa Kisr'da ricada
bulundum ve seni ldrmedim; hlbuki sen daha bir emirle beni ldryorsun. dedi. Bunun zerine
Ferruhn kardei ehrberz'dan zr diledi ve kumandanl ona iade etti. te bundan sonra Ferruhn
ile kardei ehrberz Kisr'ya kar Bizans hkmdarn desteklemee karar veridler. Bu sebeple
ehrberz Hirakl'a bir mektup yazarak : Benim seninle grmem gerek ve syleyecek bir eylerim
var. Fakat syleyeceklerim ne mektuba sar ve ne de posta ile ulatrlabilir. En iyisi elli Rum
askerle bana doru gel, ben de elli Farsl askerle sana doru geleyim. dedi. Bunun zerine Kay-sar
(Bizans hkmdar) btn ordularyla (be yz bin askerle) harekete geti ve ehrberz'n kendisine
kar bir tuzak kurmasndan endie ederek nce ehrberz'dan haber getirmeleri iin gzc casuslar
gnderdi. Bu casuslarn ehrberz'n elli Farsl askerle gelmekte olduunu bildirmeleri zerine
Kaysar da elli Rum askerle ona doru yrd. Neticede her ikisi bir araya geldiler. Aralarnda
bulunan bir tercman vasitasyll ehrberz Kaysar'a : Ben ve kardeim lkeni tahrip ettik ve
bildiin zere daha bir takm eyler yaptk, fakat Kisr bizi kskanp ldrmek istedi. Biz imdi
itaatinden ktk ve senin yannda ona kar savaacaz. dedi. Hirakl, buna ok sevindi ve Kisr'ya
kar aralarnda ittifak ettiler. Bu arada srlarn ifa etmesin diye tercman ldrdler. Bundan
sonra Hirakl ordusuyla birlikte Nusaybin'e gitti.
Kisr Pervz bu durumu renince Hirakl ile savamas iin kumandanlarndan Rahzr adndaki
birisinin komutasnda on iki bin kii gnderdi ve bu kumandana Hirakl'm Dicle'yi gemesine mani
olmas iin Musul topraklarndaki Ninova'da beklemesini emretti. Kisr ise Deskiret'l -Melik'te
kald. Rahzr, Hirakl'm durumunu anlamak iin etrafa casuslar gnderdi ve bu casuslar Hirakl'm
yetmi bin sava ile gelmekte olduunu haber verdiler. Bunun zerine Rahzr Kisr'ya birisini
gnderip durumu bildirdi ve bu kadar ok askerle savamayacan syledi, fakat Kisr onun bu
mazeretini kabul etmedi ve savamasn emretti. Bu durum karsnda Rahzr Kisr'nm emrine boyun
edi ve askerlerini savaa hazr hle getirdi. Bu srada Hirakl, Kisr'nn ordusuna doru yola kt ve
Rahzr'm beklemekte olduu yerin dnda bir yerden Dicle'yi geti. Rah-zr da onun zerine yrd.
Nihayet taraflar karlap savaa tututu ve bu savata Rahzr ile alt bin asker ldrld, geri
kalanlar ise hezimete urad.
:
Kisr Pervz, bu durumu haber alnca son derece sarsld, Hirakl ile savaamayacam anlayp geri
ekildi ve Medin'e geri dnp buraya snd. Sonra hezimete urayan askeri birliklerin
kumandanlarna birer mektup yazarak onlar cezalandrmakla tehdit etti. lerde de bahsedeceimiz
zere, onun bu mektubu askerleri aleyhine evirdi. Hirakl ise Me-din kentinin yaknma kadar geldi,
sonra lkesine geri dnd.
Hirakl'm geri dnmesinin sebebi u idi : Kisr Pervz Hirakl ile savamaktan aciz kalnca "bir hile
dnd ve ehrberz'a bir mektup yazarak teekkr etti ve medhedip onu vd. Mektubunda ona
hitaben : Bizans hkmdarlarna gidip onun lkeye gelmesine yardmc olmak hususundaki emrimi
yerine getirmekle ok iyi yaptn. u anda o lkenin i ksmlarna kadar girmi durumda ve

kendisinden emin bulunmaktadr. Sen onun arkasndan, ben ise karsndan geleceim. Falan gn ona
kar koymak zere bir raya geleceiz ve onlardan hi bir kimse bizden kurtulamayacaktr. dedi.
Sonra bu mektubu abanoz aacndan yaplm bir bastonun iine yerletirdi ve Medin'deki bir
kilisenin rahibini huzuruna getirterek ona : Sana ihtiyacm var. dedi. Rahip : Hkmdar benim
gibi birisine muhta olmaktan ok uzaktr; aslnda ben onun kulu ve k-lesiyim. diye karlk verdi.
Bunun zerine Kisr : Bizansl Rumlar yaknmzda konaklam durumdalar, btn yollar ise onlarn
kontrolnde-dir. u anda benim Suriye'de bulunan adamlarma ihtiyacn var. Sen bir Hristiyansm,
Bizansllarn yanndan geerken seni yadrgamazlar. Ben bir mektup yazdm ve onu u bastonun
ierisine yerletirdim. Bunu ehrberz'a ulatracaksn. dedi ve ona iki yz dinar verdi. Rahip
mektubu alp at ve okuduktan sonra onu tekrar yerine koyup yoluna koyuldu. Bizans kararghna
gelip Rumlar, rahipleri ve anlar grnce duygulanp kalbi yufkalat ve kendi kendine : Eer
Hristiyanh mahvedersem, insanlarn en kt olurum. dedi, sonra hkmdar Hirakl'm adrna gidip
durumunu anlatt ve mektubu ona verdi. Hirakl bu mektubu okudu. Sonra adamlar Suriye yolunda
yakaladklar bir adam onun huzuruna getirdiler. Bu adam Kisr ile anlamt ve yannda
ehrberz'm azndan Kisr'ya. yazd bir mektup bulunuyordu. Bu mektupta ise Kisr'ya hitaben :
Ben Bizans hkmdarm devaml surette aldattm. Artk bana iyice inand ve emrettiin zere
lkenin i ksmlarna kadar geldi. Hkmdardan arka taraftan benim, kar taraftan onun, Hirakl'm
zerine hcum ederek onun ve adamlarndan hic birisinin kurtulmamas icn zerine yryeceimiz
gn bana bildirmesini bekliyorum. Ayrca Hirakl'e yakalanaca yoldan gitmesini tavsiye edip
steyeceim. deniyordu.
Bizans hkmdar Hirakl ikinci mektubu okuyunca haber kesinlik kazanm oldu ve yenilmi gibi
gstererek hemen lkesine dnd. ehr-berz Bizans hkmdar Hirakl'm lkesine dnmekte
olduunu renince karm olduu frsat telfi etmek istedi ve yolun yarsnda Rumlara yetiip
onlar krp geirdi ve pek oklarn ldrd. Bu arada Kisr'ya bir mektup yazarak : Ben Bizansl
Rumlara bir hile yaptm ve onlar Irak'a girdiler. dedi ve lclrd'kimselerin ounun balarn
ona gnderdi. Bu hadise hakknda Allah (C.c.) : Elif, n, raim. Rumlar (Araplarn bulunduu
blgeye) en yakn bir yerde yenildiler; onlar bu yenilgilerinden sonra bir ka (3 il 9) yl iinde
tekrar galip gelip yeneceklerdir. (Rm, 1-4) mealindeki ayetleri indirmitir. Ayette geen "en yakm
yer" tbiri ile Araplarn Bizans topraklarna en yakm yer olan Ezrit kasdedil-mitir. Nitekim
Bizansl Rumlar burada yapm olduklar bir savata yenilmilerdi.
Farslarm ilk defa kitap ehli olan Rumlara galip gelip yenmeleri, Hz. Peygamber (S.a.) ve
Mslmanlara ok ar geldi. Mrik kfirler ise kendileri gibi mm olan Mecsi (Ateperest)
Farslarm Rumlar yenmelerine ok sevindiler. Bu ayetler indii zaman Hz. Eb Bekr (R.a.), beyy b.
Halef ile dokuz yla kadar Rumlar galip geldii takdirde yz devesine bahse girmiti. Neticede bahsi
Hz. Eb Bekr kazand. O zamanlar bu tr bahse girmek henz haram deildi. Hz. Peygamber (S.a.),
Bizansl Rumlarn Farslara kar zafer haberini Hudeybiye gn rendi, kendisi ve yannda bulunan
[213]
Mslmanlar buna ok sevindi.
Hz. Peygamber (S.A.)'n Sebebiyle Kisr Pervz'in Grd Mucizeler
Bu mucizelerden bir tanesi u idi: Kisr Pervz Dicle nehri zerine bir bend yaptrm ve bunun iin
hesaplanamayacak derecede ok para harcamt. Yine onun oturma yerinin tki benzeri grlmemi

bir ekilde na edilmiti. Yannda ise sihirbaz, khin ve mneccim olmak zere yz altm kii
bulunduruyordu. Onlarn arasnda Arap asll Syib (Sib) adnda bir khin vard ve onu Kisr'nn
yanma Yemen valisi B-zn gndermiti. Kisr, herhangi bir i kendisini zd zaman bu adamlar
toplar ve onlara : Bu iin mahiyeti nedir? bir inceleyin bakalm. derdi.
Allah (C.c.) tarafndan Hz. Muhammed (S.a.)'in Peygamber olarak gnderilmesi zerine Kisr
sabahleyin kalkt zaman hi bir arlk "bastrmad halde takn ortasndan yarlm ve Dicle
bendini yklm buldu. Kisr bu durumu grnce zld ve : Hibir arlk olmakszn mlkmn
tak kt, Dicle bendi ykld ve ahlk gitti. dedi. Sonra Syib' in ilerinde bulunduu khin,
sihirbaz ve mneccimlerini arp onlara : Bu iin mahiyeti nedir? Bir bakp aratrn. diyerek
onlardan bilgi istedi; bunun zerine onlar Kisr'nm huzurundan ktlar ve meseleyi incelemee
baladlar, fakat yer yznn kararp, gk yznn onlar evreleyip tutmas zerine yapmak
istedikleri eyi yapamadlar. Syib ise durumu aratrmak maksadyla karanlk bir gecede yksek bir
tepeye kp geceyi burada geirdi. Burada "bulunduu bir srada Hicaz tarafndan akan br imein
douya kadar uzandn grd. Sabahleyin ise ayaklarnn atlnda yemyeil bir bahe ile karlat.
Sonra Syib bu Kehanet neticesinde : Eer grdklerim doru ise, Hicaz'dan bir hkmdar
(peygamber) kacak ve hkmranl douya kadar ulaacak; yer yz bir hkmdara ne kadar
cmerte davranyorsa, ayn cmertlii ona da gsterecektir. dedi.
Syib dahil btn khinler, mneccimler ve sihirbazlar inceleme esnasnda grm olduklar bu
durumlardan sonra bir araya gelip kendi aralarnda ve birbirlerine : Allah'a and olsun ki, bizimle
bilgimiz arasna giren engel mutlaka gkten gelen bir eydir; bu ya u anda gnderilmi bir
peygamberdir, ya da bu hkmdarn, yni Kisr Pervz'in saltanatna son vermek zere gnderilecek
olan bir peygamberdir. Eer Kisr'ya devletinin yklacan sylersek mutlaka bizi ldrr. dediler
ve durumu ondan gizlemee karar verdiler. Sonra Kisr'nm huzuruna girdiklerinde: Durumu
inceleyip aratrdmzda, Dicle zerindeki bend ile hkmdarn taknn uursuz bir zamanda
kurulmu olduunu grdk. Nihayet zamanla uursuzluk vakti gelip yerini bulmu ve bylece bend ile
tk yklmtr. imdi yeni hesaplar yapacaz ve tesbit edeceimiz uurlu zamanda onlar yeniden
ina ettiin takdirde bir daha onlar yklmayacaklardr. dediler. Neticede hesap yoluyla uurlu
zaman tesbit ettiler ve Kisr'ya tekrar bunlarn inasna balamasn sylediler. Bunun zerine Kisr
byk masraf yaparak Dicle bendini sekiz ayda tamamlad ve onlara : Bu eddin zerine kp
oturabilir miyim? diye sordu, onlar da : Evet, kp oturabilirsin. diye cevap verdiler. Kisr,
tmarl sipahileri ile birlikte kp bendin zerine oturdu. Tam bu srada Dicle nehri Kisr' nn
altndaki bendi alp gtrd ve kendisi kl pay lmden kurtuldu. Kisr sularn iinden karlp
kurtarldktan sonra khin, sihirbaz ve mneccimlerini bir araya toplad ve onlardan yaklak yz
kiiyi ldrd, sonra sa kalanlara : Sizi kendime yaklatrp yakn kimseler yaptm ve size bol
miktarda maa dedim. Siz bunca iyiliklerime ramen galiba benimle oynuyorsunuz. dedi. Bunun
zerine onlar : Ey hkmdar! Bizden ncekiler nasl yamldlarsa, biz de yanldk. dediler ve Kisr
iin yeniden hesaplar yapp uygun zaman tesbit ettiler. Bunun zerine Kisr tekrar bendi ina edip
tamamlad. Bundan sonra Kisr'ya bendin zerine kp oturmasn sylediler, fakat Kisr korktuu
iin bu defa ata binip bendin zerine yle kt, ne var ki, Kisr bend zerinde gezinirken b.end tekrar
ykld ve Kisr lmden yine kl pay kurtuldu. Bunun zerine Kisr onlara: Ya doruyu
sylersiniz, ya da hepinizi ldreceim. dedi. Kisr'nm bu tehdidi karsnda doruyu sylediler.
Sonra Kisr onlara : Yazklar olsun size! Keke bunu bana daha nce syleseydiniz de bu husustaki
tedbirimi alsaydm. dedi. Korkumuz buna engel oldu. diye cevap verdiler. Kisr Dicle nehrinin

verdii malbiyetin tesiriyle akn bir hle geldi ve onlar serbest brakt. Bu bendin yklmasyla
kumlu ve akll geni alanlar meydana geldi. Hlbuki daha nceleri bu alanlar yoktu ve buralar
tamamen mamur hldeydi.
Hicretin altnc ylnda Hz. Peygamber (S.a.) Abdullah b. Huzfe es-Sehm'yi Kisr'ya eli olarak
gndermiti. Bu srada Frat ve Dicle nehirlerinin sular iyice oalm, ne bundan nce ve ne de
bundan sonra bu hl hi grlmemiti. Hatt sular fkrp Kisr'nm yaptrd eyleri skp
gtrmt. Kisr, yukarda da bahsettiimiz zere, bu sularn nn kesmek iin ok urat, fakat
taan sularn hakkndan gelemedi. Nihayet sular geni alanlara tap ykseldi ve ekili yerler sular
altnda kald. Bu arada bir ksm kasaba ve ileler de su altnda kalp batt. Daha sonra Araplar Fars
topraklarna girip onlar savala megul ettiler ve su tamalarn nlemelerine mani oldular. Zamanla
benddeki yark daha da geniledi. Haccc'm zamannda yeni tamalar meydana geldi, fakat Hac-cc
dihkanlar (Acem fellhlarmm reisi, aas) bn el-E'as'a yardm etmekle itham ettiinden onlara
zarar vermek maksadyla bu su taknlarn nlemek iin tedbir almamt, ancak zamanla su
taknlarnn tehlikesi iyice bym ve halk bunu nlemekten ciz kalm, nihayet bu problem
gnmze kadar yz st kalmtr.
Eb Seleme b. Abdurrahmanb. Avf anlatyor:
Allah (C.c.) Kisr'nm yanma bir melek gnderdi. Bu srada Kisr eyvannn bir odasnda
bulunuyordu ve yanma girilmiyordu. Vakit Kisr'nm kaylle uykusuna yatt ve le scann
bastrd bir vakitti. Tam bu srada melek elinde bir as ile gelip ba ucuna dikildi ve Kisr bu
melekten ok korktu. Sonra melek ona : "Ey Ksr! Ya inanr Mslman olursun, ya da bu asay
kracam (devletini ykacam)" dedi. Bunun zerine Kisr : "Hayr, brak krma." dedi. Melek,
yanndan ayrldktan sonra da muhafz ve hciblerini yanma ard ve fkelenerek : "Bu adam
ieriye kim soktu?" diye sordu. Onlar : "Bizim yanmzdan kimse gemedi ve onu da grmedik." diye
cevap verdiler. Ertesi yl ayn vakitte melek yine geldi ve : "Ya inanp mslman olursun, ya da bu
asay kracam." dedi. Kisr yine : "Hayr, brak krma." dedi ve daha nce de olduu gibi muhafz
ve hciplerini tekrar azarlad. nc yl melek tekrar geldi ve Kisr'ya : "nanp Mslman olacak
msm, yoksa bu asay kraym m?" diye sordu. O yine : "Hayr, brak krma." dedi. Bu defa melek
asay krd, sonra yanndan ayrld. te bu asann krlmasyla Kisr'nm saltanat ykld; ayaklanan
Farsllar ile olu tarafndan kendisi ldrld.
Hasen el-Basr'nin rivayetine gre, bir gn sahabe : Ey Allah'n Ra-sl! Sana iman edip etmeme
hususunda Allah'n Kisr'ya kar ahiret-tek hcceti nedir? diye sordu. Hz. Peygamber (S.a.) onlara
: Allah (C.c.) Kisr'ya bir melek gnderdi ve bu melek nur parlayan elini Kisr' nn duvarndan
sokup ona uzatt. Kisr bu nur parlayan eli grnce tela kaplp korktu. Bunun zerine melek ona :
"Ey Kisr! Sakn korkma, zira Allah (C.c.) bir peygamber gnderdi ve ona kitap indirdi. Ona tbi ol
ki, dnya ve hirette selmette olasn!" dedi. Kisr ise : "Bir dneyim." diye cevap verdi.
[214]
buyurdu.
Z-Kaar Vak'asi Ve Sebebi
Rivayete gre, Hz. Peygamber (S.a.) Kisr ordusunun Rab'a kabilesi karsnda yenildiini haber
ald zaman : Bu gn Araplar'm Acemler karsnda muzaffer olduklar ilk gndr. Rab'a kabilesi
benim sayemde bu yardma nail oldu. buyurmutur. Hz. Peygamber (S.a.)'in bu sz tesbit edildi ve
bu szn vak'a gn syledii anlald.

Himb. Muhammed anlatyor:

Adiyyb. Zeyd et-Temm ,ve kardeleri Anmr (beyy) ile Amr (Smeyy) kisrlar ile beraber
bulunurlard ve onlarn kisrlar katnda ayr bir yerleri ve itibarlar vard. Mnzirb. Mnzr emirlik
makamna geince, olu Nu'mn' Adiyyb. Zeyd'in terbiye ve himayesine verdi. Mnzir'in Nu'mn'dan
baka on bir erkek evld daha vard ve gzelliklerinden dolay onlara beyaz ehreli mnasna gelen
"ehib" ad verilmiti. Mnzirb. Mnzir ld zaman arkasnda bu oullarn brakmt. Kisr ise
onlarn arasndan birisini seip Araplarn bana emir tayin etmek istiyordu. Bunun zerine Kisr
Adiyy b. Zeyd'i huzuruna arp ondan Mnzir'i oullar hakknda bilgi istedi. Kisr Adiyyb.
Zeyd'in Mnzir'in oullarnn yetimi adamlar olduunu sylemesi zerine onlar huzuruna
getirmesini emretti. Adiyyb. Zeyd de birer mektup yazarak onlar getirtti ve evinde msafir etti. Fakat
Adiyy b. Zeyd bu msa-firlerine ikramda bulunurken kardelerini Nu'mn'a tercih ediyor, bylece
onlara Nu'mn'm baa gemesine taraftar olmadn gstermek istiyordu. Bu arada Adiyyb. Zeyd
Nu'mn'm kardeleriyle ayr ayr grerek onlara : "Eer hkmdar sizden btn Araplar zapt edip
edemeyeceinizi soracak olursa, kendisine Nu'mn hari btn Araplar zaptedebi-leceklerini
sylemelerini tavsiye etti. Sonra Nu'mn ile babaa kalp ona: "Eer hkmdar sana kardelerin
hakknda bir ey soracak olursa, ona "Eer ben kardelerimi zapt etmekten aciz kalrsam, bakalarn
zapt etmekten daha ok aciz kalrm." eklinde cevap vermesini tledi.
Mernaoullarmdan Adiyyb. Evsb. Merna adnda dah bir air vard. Bu zat, Nu'mn'm
kardelerinden Esved b. Mnzir'e : "Benim gzm seni tutuyor, senin baa gemeni istediimi
biliyorsun. Fakat ben senden, Adiyyb. Zeyd'e uymaman ve onun sylediklerini dinlememeni
istiyorum. Allah'a yemin ederini ki, hibir zaman o senin iyiliini dnmez." dedi, fakat Esved onun
bu szlerine hi iltifat etmedi.
Nihayet Kisr Adiyy b. Zeyd'den onlar huzuruna getirmesini isteyince teker teker huzuruna soktu.
Kisr Nu'mn'm kardelerinden her birine ayr ayr : "Araplar zapt-u rapt altna alabilir misiniz?"
diye sorduu zaman onlardan her biri : "Nu'mn hri, btn Araplar zapt edip sana itaat etmelerini
salarz." diye cevap verdi. Nihayet Nu'mn Kisr' nn huzuruna girince, Kisr, onun ksa boylu, alaca
tenli, irkin bir adam olduunu grd ve ona : "Kardelerini ve Araplar zapt edip bana itaat
etmelerini salyabilir misin?" diye sordu. Bunun zerine Nu'mn : "Eer kadelerimi zapt etmekten
aciz kalrsam, bakalarn hi zapt edemem." diye cevap verdi. Nu'mn'm bu cevab zerine Kisr
onu emir tayin etti ve altm bin dirhem kymetinde bir ta ile bir hl'at (elbise) giydirdi. Bu durum
karsnda Adiyyb. Evsb. Marna, Esvedb. Mnzir'e: "Al bakalm imdi, szm dinlemedin,
emirlikten mahrum kaldn." dedi.
Sonra Adiyyb. Zeyd bir yemek ziyafeti hazrlad ve Adiyyb. Evs b. Merna'y yemee davet-etti. Bu
srada ona : "Dostun Esved b. Mnzir' in emir olmasn, dostum Nu'mn b. Mnzir'in emir olmasndan
daha ok arzu ettiini biliyorum. Sakm beni ayplama, nk sen de ayn durumdasn. Ayrca bana
kar kin beslememeni istiyorum, zira bu ite benim paym seninkinden daha ok deildir." dedi.
Sonra Adiyyb. Evsb. Mer-na'ya, kendisini ayplayp yermeyeceine ve hi bir zaman kendisine
problem karmayacana dair yemin edip sz verdi. Bu srada Adiyyb. Evsb. Merna da ayaa
kalkp devaml surette onu hicvedip yereceine ve bana problem ve gaileler karacana dair
yemin etti. Nu'mn ise Kisr'nn yanndan ayrlp Hre'ye geldi. Adiyyb. Evsb. Merna Esved b.
Mnzir'e : "Emirlii elden kardysan da Adiyyb. Zeyd'den intikamn almaktan geri durma, nk
onun mensup olduu Ma'add kabilesinin hile ve desisesi hi bir zaman eksik olmaz. Ayrca senden
ona kar koyman istedim, fakat beni dinlemedin. Bu arada senden mal ve mlknn gelirlerini bana

arz edip gstermeni istiyorum." dedi. Esved b. Mnzir de onun bu teklifini kabul etti.
Adiyy b. Evs b. Merna zengin bir adam olup mal ve mlk oktu. Her Alah'm gn Nu'mn'a bir
hediye ve kymetli eya gnderirdi, bu sebeple, Nu'mn'm katnda sayg gren bir kii olmutu.
Adiyyb. Evs Nu'mn'm katnda Adiyyb. Zeyd'den bahsedildii vakit onu ver, meziyetlerini sayar,
fakat bu arada onun hile ve hud'a sahibi birisi olduunu da syler, bylece Nu'mn'm adamlarn
kendine ekmee alrd. Nitekim bunu baard ve onlar kendine ekti. Adiyyb. Evs onlarn
Nu'mn' m huzurunda her vesile ile : Adiyy b. Zeyd seni emir tayin ettirdiini sylyormu." demeleri
hususunda onlarla anlat. Nihayet onlar bu sz tekrarlamak suretiyle Nu'mn' Adiyy b. Zeyd'in
aleyhine evirdiler. Bunun zerine Nu'mn, Adiyyb. Zeyd'e birini gnderip hemen acele kendisini
ziyarete gelmesini istedi. Bu srada Kisr'nn yannda bulunan Adiyyb. Zeyd ondan zin alp geldi,
fakat Nu'mn onun hi yzne bakmad, onu hapsedip yanma giri ve k da yasaklad. Adiyyb.
Zeyd ise hapishanede iir sylemee balad. iirlerini duyunca Nu'mn onu hapsettiine piman
oldu, fakat onu serbest brakmaktan da korktu.
Sonra Adiyyb. Zeyd kardei beyy'e, yni Ammr'a manzum beyitlerle bir mektup yazarak halini
ona anlatt. beyy, kardeinin bu manzum beyitlerle yazlm olan mektubunu okuduktan sonra kardei
hakknda Kis-r ile grt. Bunun zerine Kisr Adiyyb. Zeyd'i serbest brakmas hususunda
Nu'mn'a bir mektup yazd ve bir de adam gnderdi. Bu arada Adiyyb. Zeyd'in kardei beyy, Kisr
tarafndan gnderilen adamn nne geip ondan, Nu'mn'dan nce Adiyyb. Zeyd'in yanma gitmesini
istedi, o da beyy'in bu teklifini kabul ederek nce Adiyy b. Zeyd'in yanna gitti ve ona hapisten
kurtarlmas iin kendisinin gnderildiini bildirdi. Bunun zerine Adiyyb. Zeyd ona : "Mektubu bana
ver, onu ben gndereyim. Sakn yanmdan kma, zira benim yanmdan ayrlrsan Nu'mn beni
ldrr." dedi; fakat mektubu getiren bu adam Adiyyb. Zeyd'in bu teklifini kabul etmedi. Bu srada
Adiyy b. Zeyd'in dmanlar Nu'mn'm yanma gelip durumu ona bildirdiler ve onu Adiyyb. Zeyd'i
serbest brakmaktan korkuttular. Bu durum karsnda Nu'mn onlar Adiyyb. Zeyd' in yanma
gnderdi. Nihayet onlar gelip Adiyyb. Zeyd'i boarak ldrdler, sonra da defnettiler.
Bu arada Kisr'nn gnderdii adam Nu'mn'm huzuruna girdi ve mektubu sundu. Nu'mn : "Evet,
ba stne, hkmdarn emrini saygyla yerine getireceiz." dedi ve Kisr'ya bir cariye ile drt bin
mskal (para) gnderdi, sonra ona: "Ertesi gn sabah olunca Adiyyb. Zeyd'in yanma git, onu
hapishaneden al ve gtr." dedi. Ertesi gn adam hapishaneye geldiinde Adiyyb. Zeyd'i burada
gremedi. Bu srada hapishanenin muhafzlar ona, Adiyyb. Zeyd'in birka gn nce ldn
sylediler. Bunun zerine adam tekrar Nu'mn'm yanma geri dnd ve ona Adiyyb. Zeyd'i dn
grdn, bugn ise gremediini syledi. Bu durum karsnda Nu'mn : "Yalan sylyorsun." dedi
ve ona bir miktar rvet verip durumu Kisr'ya sylememesini, kendisinin Nu'mn'm yanma
gelmezden nce Adiyyb. Zeyd'in ldn sylemesini istedi ve ondan gven sz ald. Ne var ki,
Nu'mn Adiyyb. Zeyd'i ldrdnden dolay ok piman oldu ve dmanlarnn kendisine kar
cr'etli davranmalarndan da ok korktu.
Bir gn Nu'mn ava kmt, yolda giderken Adiyy'in olu Zeyd ile karlat. Grp konutu ve
ona grdne ok sevindi, fakat babasnn bana gelen durumdan dolay da zr diledi. Sonra
Kisr'nn yanma gnderdi ve onu sitayile vp babasnn yerine geirmesini istedi. Kisr onun bu
arzusunu kabul etti ve Zeyd'i zellikle Araplara yazlan mektuplar kaleme almakla grevlendirdi.
Sonra Kisr Nu'mn' nasl bulduunu sordu, o da sitayile bahsederek Nu'mn' medhedip vd.
Bylece Zeyd babasnn mevkiinde yllarca hkmdar Kisr'nn yannda kald. Zeyd Kisr'nin yanma
teflifsiz olarak sk sk girip kard.

Acem hkmdarlarnn elinde kadnlarn vasflarndan bahseden bir yaz vard. Onlar nerede
bulunursa bulunsun bu vasflara uygun bir kadn bulduklar zaman onu istemek zere adamlar
gnderirler, ancak bunun iin Arap memleketlerine pek ba vurmazlard. Bir gn Zeyd b. Adiyy
Kisr'ya : "Ben, kulunuz Nu'mn'm ve amcasnn kzlar arasnda bu vasflar haiz yirmiden fazla kzn
bulunduunu biliyorum." dedi. Bunun zerine Kisr ona : "O hlde bu kzlar benim katma
gndermeleri iin bir mektup yaz." dedi. Onun bu teklifi karsnda Zeyd : "Ey hkmdar! in en kt
taraf Araplarn ve Nu'mn'm kendilerini Acemlerden stn grmeleridir. Onlarn bu kzlar
saklamalarndan endie ediyorum. Eer Nu'mn'm yanma gidersem bunu yapamaz. Beni ve benimle
birlikte iyi Arapa bilen birisini Nu'mn'm yanma gnder." dedi. Bunun zerine Kisr onunla birlikte
gl kuvvetli birisini gnderdi. Zeyd bu adamla birlikte yola kp Hre'ye geldi ve birlikte
Nu'mn'm huzuruna girdi. Zeyd sz alarak Nu'mn'a : "Hkmdar Kisr aile mensuplaryla oullar
iin kz aryor; seni sayd iin bu maksadla bizi sana gnderdi." dedi. Nu'mn ona : "Bu kadnlarn
vasflar nelerdir?" diye sordu. Bunun zerine Zeyd : Biz, onlarn vasflarn bildiren bir yazy
getirdik." diye cevap verdi.
Aranlan kadnlarn vasflar ise, Mnzir'in Gassnlerden Haris b. Eb emir'in zerine yapt bir
basknda ele geirdii bir cariyede bulunan vasflard. Mnzir bu cariyeyi Eirvn'a hediye etmiti
ve bir mektup yazarak cariyeyi u ekilde tavsif etmiti: Orta boylu, parlak renkli, inci dili, beyaz
tenli, sk kirpikli, parlak ehreli, ahu gzl, gzlerinin siyah simsiyah ve beyaz bembeyaz, iri gzl
kalkk burunlu, burun delikleri dar, admlar geni, tez yryen, gzlerinin siyah tamamen beyazyla
evrili, kalarnn aras ak, sb yzl, endam ho, salar gr, uzun boyunlu, gs ve gerdan
geni, tomurcuk memeli, pazu ve omuz balar iri, bilekleri gzel, avular ho ve nazik, parmak
ular uzun ve dzgn, karn bklmleri nazik, ince belli, kalalarnn i ksm dolgun, arka ksmlar
kalkk ve ll, uyluklar tombul, yan etleri dolgun, omuzlar iri, diz kapaklar byk, incikleri ve
halhal yerleri dolgun, topuk ve ayaklar ho ve narin, admlar dar, nazl, cildi yumuak ve nazik,
efendisine kar fevkalede itaatkr, burun ucu hafif kalkk olup gerisi bask deil, trnak evresi
przsz, alak gnll, ten rengi krmzya mi karamtrak deil, fakirlik grmemi, canl
(efkatli?), vakarl, akll, gzel halli, airetine inmeden babasnn nesebiyle iktifa eder, kabilesinin
toplu adna inmeden yakn airetinin nesebiyle yetinir, terbiye ve edebini hadiseler olgunlatrm,
fikir ve gr bakmndan erefli kimseler gibi dnr, ihtiya sahibi gibi i grr, elleri hnerli,
tat dilli, ince ve tatl sesli, evinin zineti, dman ayplama unsuru, arzu ettiin zaman murad almaa
hazr, braktn zaman o da brakr, gzleri szlerek keskince bakar, yanaklar krmz, dudaklar
hareket edip kmldar, senden nce sana doru srayp koar ve sen otur demeden oturmaz.
Kisr Enirvn gnderilen bu cariyeyi kabul etti ve kadn hakknda yazlan bu vasflalarn kayda
geirilmesini emretti. Bylece bu yaz Kisr Pervz b. Hrmz'e kadar ulat. Nihayet Zeyd kadnlarn
tavsifini ihtiva eden bu yazy Nu'mn'a okudu ve bu ona ok ar geldi. Sonra Nu'mn Kisr
tarafndan Zeyd ile birlikte gnderilen ve Arapa-y bilen bu adamn yannda Zeyd'e : "Sevd ve Fars
inekleri arasndan ihtiyacnz karlayamadmz m?" dedi. Nu'mn, "sr ve inek" manasna gelen
"n" kelimesini kulland iin Kisr'nm gnderdii adam bu kelimenin manasn anlayamad ve
Zeyd'e : "n ne demektir?" diye sordu. O da : "nek manasna gelmektedir." diye cevap verdi.
Nu'mn onlar iki gn musafir etti ve Kisr'ya bir mektup yazarak : "Benim yanmda hkmdarn
istedii vasfta kadn yoktur." diye cevap verdi. Ayrca Zeyd'e : "Beni hkmdara kar mazur
gster." dedi.
Zeyd yanndaki adamla birlikte Kisr'nn yanma geri dnd zaman, Kisr Zeyd'e : "Hani

bulunduunu haber verdiin kadnlar nerede?" diye sordu. Bunun zerine Zeyd : "Ben size Araplarn
kendilerinden bakalarna kz vermediklerini sylemitim. Tabi bu onlarn yanl tercihlerinden ve
bahtszlklarndan ileri gelmektedir. Ayrca Nu'mn'n ne sylediini benimle gnderdiin bu
adamdan sorabilirsin. Zira onun syledii szleri burada huzurunuzda hikye etmeyi byklnze
uygun bulmuyorum." diye cevap verdi. Bu defa Kisr, Nu'mn'n ne sylediini adamna sordu, o da
Nu'mn'n : "Sevd ve Fars'n inekleri arasnda ona yetecek derece inekler yok mudur ki bizden kadn
istiyor." szn anlatt. Kisr bu szleri iitince yznde hiddet eserleri grld, kalbinde kin ve
intikam hisleri uyand. Bu srada Kisr : "Nice kul ve kleler vardr ki, bundan daha kt ve arn
istemitir, neticede ziyan ve helake maruz kalmtr." dedi.
Nu'mn Kisr'nm bu szn duydu, fakat Kisr aylarca ses kar mad. Nu'mn harp hazrlklarna
balad bir srada Kisr'dan kendisine bir mektup geldi, bu mektupta Kisr'nm yanma arlyordu.
Mektup Nu'mn'n eline geer gemez silhland ve alabileceini yanma alp Tayyi' dalarna geldi.
Nu'mn bu kabileden evli olduu iin onlardan kendisini Kisr'ya kar korumalarn istedi, fakat
Kisr'dan korktuklar iin onun bu isteini kabul etmediler. Nu'mn nereye gittiyse, hibir Arap
kabilesi onu kabul etmedi. Bu durum karsnda gizlice "Z-Kr" denilen yerde bulunan
eybnoullarmn yanma geldi. Burada Hni' b. Mes'db. mirb. Amr e-eybn ile karlat.
Hni'kabilesinin nfuzlu bir by idi. Bu srada hanedanlk Rab'a kabilesinin Z'1-Ceddeyn
hanedanndan Kaysb. Mes'db. Kaysb. Hlid b. Z'1-Ceddeyn'in elinde bulunuyordu ve Kisr Kaysb.
Mes'd'a Ubulle'yi arpalk olarak vermiti, bu yzden Nu'mn ailesini onun yannda brakmak
istemedi. Hni'in himayesinde brakt takdirde kendi ahsn koruduu gibi koruyacan bildii iin
ailesini ve mallarn ona emanet etti. Mallarnn arasnda drt yz, dier bir rivayette sekiz yz adet
zrh vard.
Bundan sonra Nu'mn Kisr'nm yanma hareket etti ve giderken Sbt kprsnn zerinde Zeydb.
Adiyy ile karlat. Zeyd ona : "Haydi kurtul bakalm Nu'mnck!" dedi. Bunun zerine Nu'mn : "Ey
Zeyd! Demek bunu sen yaptn ha! Allah'a yemin ederim ki, eer bir kurtulur-sam babana yaptm
sana da yapacam." dedi. Zeyd ise ona : "Yr Nu'mn'ck, and olsun senin iin Kisr'nm katnda
yle bir toyla ipi hazrladm ki, onu neeli tay bile koparamaz." diye karlk verdi.
Kisr Nu'mn'n kendi kapsna kadar geldiini rendii zaman ona birisini gnderdi ve onu
zincire vurdurup Hnikn'e yollad. Daha sonra veba hastalna yakalanan Nu'mn burada ld.
Halk ise el-A'' nn bir beytine dayanarak onun Sbt'ta ldn sanr. el-A' bu beytinde yle
diyor :
"te Nu'mn Sbt'ta mahbus olarak ld; Rabb'i ise onu lmden kurtarmad."
Nu'mn, slmiyetin zuhurundan nce vefat etmitir.
Nihayet Nu'mn lnce Kisr Hre ve Nu'mn'm idaresinde bulunan yerlerin valiliine ysb.
Kabisa et-T''yi tayin etti. Kisr, Bizans hkmdarnn yanma giderken ys b. Kabisa'nm yanndan
gemiti ve ys ona hediyeler vermiti, bu sebeple Kisr ona birisini gndererek teekkr etmiti. Bu
defa Kisr ysb. Kabsa'ya birisini gnderip Nu'mn' in arkasnda brakm olduu eyleri bir araya
toplayarak kendisine yollamasn istedi. Bunun zerine ys b. Kabsa, Hni' b. Mes'd e-eybn'ye birisini gndererek ondan Nu'mn'm kendisine emanet brakt eyleri yollamasn talep etti,
fakat Hni' b. Mes'd Nu'mn'm kendisine emanet ettii eyleri teslim etmek istemedi. Kisr ise Hni'
b. Mes'd'un bu hareketine ok fkelendi. Bu srada Nu'mn b. Zur'a et-Talib onun yannda
bulunuyordu ve o Bekrb. Vil kabilesinin ortadan kaldrlmasn istiyordu; bu sebeple Ksr'ya :
"Scaklar bastrncaya kadar onlara dokunma, nasl olsa onlar scaklar balad zaman pervanelerin

atee saldrdklar gibi Z-Kr suyunun yanma ineceklerdir. te o zaman istediiniz gibi onlar
yakalarsnz." dedi. Kisr onun bu sz zerine Z-Kr' m yaknndaki e-Hmv'e gelmelerine kadar
onlar bekledi. Buraya geldiklerinde Kisr, Nu'mn b. Zur'a'y eli olarak gnderdi ve onlar teslim
olmak, yahut lkelerini terk etmek veyahut da savamak gibi ktan birisini tercih'etmek hususunda
muhayyer brakt; bunun zerine onlar bu arttan birini semek iini Hanzala b. Sa'lebe el-Icl'ye
havale ettiler, o da savamay tavsiye etti. Bu durum karsnda onlar Kisr'ya sava iln ettiklerini
bildirdiler. Kisr onlarn bu kararn renince, ys b. Kabsa et-T' komutasnda bir ordu gnderdi.
Bu arada Fars merzu-bnlar (beylerbeyleri) Hmerz en-Nesev, Talib ve yd kabileleri ile
Sefevn tarafnn valisi Kaysb. Mes'd b. Kays b. Z'1-Ceddeyn de bu orduya katldlar. Ayrca
Kisr zerinde okular tayan fillerle birlikte, bir de ordu gnderdi. Bu srada Hz. Muhammed
(S.a.) peygamber olarak gnderilmiti. Dier tlraftan Kaysb. Mes'd'un istei zerine Hni'b. Mes'd
Nu'mn'm kendisine emanet brakt zrhlarn ve silhlarn Kaysb. Mes'd'un bahadrlarna datt.
Nihayet Fars ordusu eybnoullarma yaklanca, Hni' b. Mes'd : "Ey Bekroullar topluluu!
Sizin Kisr ile savaacak gcnz yok, l ve krlara ekiliniz." dedi. Onun bu sz zerine kabile
halk sr'atle le doru koumaa balad. Tam bu srada Hanzala b. Sa'lebe el-Icl ortaya atld ve
: "Ey Hnib. Mes'd! Bir taraftan bizi kurtarmak istiyorsun; dier taraftan tehlikeye atyorsun." dedi
ve le ynelen halk geri evirdi. Ayrca Bekroullarma kadnlarn gtrmelerine imkn vermemek
iin kadnlar iine koyarak develerin zerine ykledikleri mahfelerin kolanlarn (iplerini) kesti, bu
yzden kendisine "kolanlar kesen" manasna gelen "Mukatt'u'l-vudun" ismi verildi. Sonra Hanzala b.
Sa'lebe kendisi iin zerine kubbeli bir adr kurdurdu ve bu kubbeli adr zerinden uup
yklmadka sava'tan kamayacana dair temin etti. Bunun zerine le ynelen halk geri dnp
kendileri iin on be gn yetecek kadar su aldlar. Bu srada Acemler onlarn zerine yryp elHmv' de savaa tututular, fakat susuzluk korkusuyla hezimete urayarak Cu-bbt'a kadar ekildiler.
Bekr ve Icl kabilesinin mensuplar ise Acemlerin pelerine dp onlar kovaladlar ve bu kabileler
o gn byk bir yararlk gsterdiler, fakat Acem askerlerinin sonradan onlar kuatp sarmas zerine
halk : "Icl kabilesi mahvoldu." demee balad, ancak Bekroullar daha sonra Acemler zerine
yaptklar bir hamlede cl kabilesi mensuplarnn savaa devam ettiklerini grdler. Sava esnasnda
onlardan bir kadn : "Eer onlar zafer elde ederler ise, snnetsizler bizi ele geirirler. Ey Icl oullar!
Elinizi abuk tutun, onlar size feda olsun. mealindeki msralar sylyordu.
O gn bu kabileler Acemlere kar savalarn srdrdler. Ancak susuzluk endiesine kaplan
Acemler Z-Kr kumsalna ekildiler. Bu srada Acemlerin tarafnda yer alan yd kabilesi,
Bekroullarma haber salarak, onlara : "sterseniz bu gece sava safndan ekilip kaalm, isterseniz
kalalm, siz Acemlerle karlatktan sonra cepheyi terk edelim." diye teklifte bulundular. Bunun
zerine Bekroullar onlara : "Sizin Acem ordusuyla birlikte kalmanz ve bizim onlarla
karlamamzdan sonra cepheden ekilmeniz bizim iin daha faydal olur." diye cevap verdiler. Bu
arada eybnoullarmn mttefiki olan Zeyd b. Hassan es-Sekn onlara : "Beni dinleyin, Acemlere
kar pusu kurun." dedi. Nihayet onlar Zeydb. Hassn'm bu tavsiyesine uydular, sonra birbirlerini
tevik ederek savaa tututular ve kyasya savatlar. Bu arada eybnlerden el -Karn'in kz onlar
tevik gayesiyle : "Ey eybnoullar! abuk davrannz, saf saf olarak dmana saldrnz. Eer
bozgun urarsanz snnetsizler bizi kirletirler." mealindeki beyitleri syledi. Bunun zerine eybnoullarmdan yedi yz kii kl sallamay kolaylatrmak iin kaftanlarnn kollarn omuzlarndan
itibaren kestiler ve Acemlere kar kahramanca savatlar. Bu srada Hmerz, mubreze (dello) iin
ortaya atld ve karsna Brdb. Harise el-Yekr kt. Hmerz mubreze esnasnda Brdb. Harise

tarafndan ldrld. Sonra Bekroullarmn sol ve sa kanatlar Acem. ordusunun sol ve sa

kanatlarna kar hcuma getiler. Bu arada pusuda gizlenenler ortaya ktlar ve ilerinde ysb. Kabsa et-T''nin de bulunduu ordunun merkezine saldrdlar. ydllar ise daha nce verdikleri sz
zerine bozguna urayarak geri ekildiler. Bylece Acemler hezimete urayp malp oldular.
Bekroullar ise on-lann pelerine dtler, ganimet ve yama hareketlerine iltifat etmeden onlar
[215]
ldrmee devam ettiler. Z-Kr vak'as hakknda airler pek ok iir sylemilerdir.
Amr B. Hind'den Sonraki Hre Hkmdarlar
Nasrb. Rab'a sllesinden Amrb. Hind'in lmne kadar hkmdarlk yapanlar yukarda zikrettik.
Amrb. Hind lnce, yerine kardei Kaabs b. Mnzir geti ve drt yl hkmdarlk yapt. Bu
mddetin sekiz ay Enirvn'm dneminde, yl drt ay ise Hrmz'n dneminde geti.
Kaabs'tan sonra yerine Shreb geti. Bundan sonra onun yerine Mnzir b. Nu'mn geti ve drt yl
hkmdarlkta kald. Ondan sonra Kaabs'un babas Nu'mn b. Mnzir hkmdar oldu ve yirmi iki yl
hkmdarlkta kald. Bu mddetin yedi yl sekiz ay Hrmz'n zamannda, on drt yl drt ay ise
Pervz'in dneminde geti. Sonra Kisr b. Hrmz'n dneminde hu grevi ys b. Kabsa et-T' ile
Nahrhan (Nahr-can ?) stlendiler ve on drt yl hkm srdler. ysb. Kabsa'nm bu grevinin
zerinden bir yl sekiz ay getikten sonra Hz. Muhammed (S.a.) peygamber olarak gnderildi. Sonra
on yedi yl mddetle zdbeh b. Mbyn (Ybiyn ?) el-Henedn hkmdarlkta bulundu ve
mddetin on drt yl sekiz ay Kisr b. Hrmz'n, sekiz ay irye b. Kisr'nm, bir yl yedi ay
Erderb. irye'nin bir ay da Kisr'nm kz Bran-Duht' un dnemlerinde geti.
Daha sonra Cuvs vak'asmda Bahreyn'de ldrlen ve Araplar tarafndan kendisine "Marur" ad
verilen Mnzir b. Nu'mn b. Mnzir bu grevi stlendi ve Hlid b. Veld'in Hre'ye geliine kadar
sekiz ay bu grevde kald. Bu zat, Nasrb. Rab'a hanedannn sonuncusu idi. Nihayet Acem
saltanatnn yklmasyla onlarn hkmranlklar da sona erdi.
Him b. Muhammed'in iddiasna gre, Nasr hanedanna mensup olan btn hkmdarlarn says
[216]
yirmi olup, be yz yirmi iki yl sekiz ay hkm srmlerdir.
Mervezn Ve Hrmz Tarafndan Yemen Valiliine Tatini
Him b. _ Muhammed anlatyor:
Kisr Hrmz Zern'i Yemen valiliinden azlettikten sonra yerine Mervezn' tayin etti. Mervezn
Yemen'de uzun mddet bu grevde kald ve burada ocuklar dnyaya geldi. Sonra Yemen
dalarndan el-Me-dyi' (el-Masni ?) dalk blgesinin halk isyan edip vergilerini demediler,
bunun zerine Mervezn zerlerine gitmek istedi, fakat bulunduklar dalk blgenin sarp ve muhkem
oluu yznden bunun mmkn olmadn grd. Bu dan tek bir yolu vard ve bu yolu bir kii
koruyordu. Ayn zamanda bu dan karsnda bir baka da daha vard. Mervezn bu daa yaklap
atn srd ve atyla birlikte bu iki dan arasnda bulunan en dar boazdan srayp geti. Himyerler
onu grnce : "Bu bir eytandr." dediler. Bylece Mervezn kalelerini ele geirdi, neticede onlar
vergilerini tekrar demee baladlar. Mervezn bu durumu Kisr' ye bir mektupla bildirdi. Kisr
onun bu hareketine hayret etti ve yanna ard. Bunun zerine Mervezn, olu Hurrahusre'yi yerine
halef tayin etti ve kendisi Yemen'de ayrlp Kisr'nm yanma hareket etti, fakat yolda giderken ld.

Bu durum karsnda Kisr, Hurrahusre'yi Yemen valiliinden azledip yerine Bzn' tayin etti. Bzn
[217]
Yemen'e giden en son Acem valisi idi.
Kisr Pervz'in ldrlmesi
Kisr Pervz'e gelince, mal ve servetinin oalmas, dman memleketlerindeki fetihlerinin artmas,
bahtnn yar olmas onu isyana sevk etti ve halkn mallarna gz koymaa balad, bu yzden halkn
ona kar tavr deiti. Rivayet edildiine gre, Pervz'in on iki bin, dier bir rivayette ise bin
kars vard ve bunlarn hepsiyle cinsi ilikide bulunurdu. Ayrca hizmetinde kulland binlerce
cariyesi vard. Dier taraftan elli bin binek hayvanna sahipti ve kymetli mcevherler ile deerli kap
ve tabaklar gibi gzel eyaya ok dknd. Rivayet edildiine gre Kisr Pervz, hkmdarlnn
on sekizinci ylnda bir yl ierisinde lkesinden toplanan vergilerin hesap edilerek tesbit edilmesini
emretti. Neticede toplanan vergilerin gm para cinsinden deeri yz yirmi milyon mis-kal
arlnda olduu grld.
Kisr Pervz halk hor grrd. Zzn adndaki birine emir vererek hapishanelerde tutuklu bulunan
herkesi ldrmesini istedi. ldrlmelerini emrettii tutuklu kimselerin says ise otuz alt bini
buluyordu. Fakat Zzn onlar ldrmek cr'etinde bulunmad. Bu sebeple hapishanelerdeki tutuklu
kimseler Pervz'e dman oldular. Sonra Kisr Pervz Bi^. zansllar karsnda yenilen kimselerin de
ldrlmelerini emretti. Bu defa bu kimseler de ona dman oldular. Ayrca Pervz kalan vergileri
tahsil etmek zere bir adam grevlendirmiti. Bu adan halka zulmederek haksz yere mallarn gasp
etti. Neticede halkn niyeti bozulup tavr deiti. Bu durum karsnda lkenin ileri gelen
byklerinden bir grup B-bil'e giderek Pervz'in olu rye'nin yanma geldiler. Kisr Pervz
ocuklarn Bbil'e brakmt ve onlar her hangi bir tasarrufta bulunmaktan men etmiti. Ayrca
yanlarnda onlar terbiye edip eitecek kiiler brakmt. Nihayet rye'nin yanma gelen bu kiiler
onu alp Behresr'e gittiler. Geceleyin Behresr'e giren rye, hapishanelerde tutuklu bulunanlar
serbest brakt. Bu arada Bizansllarn karsnda hezimete uramalar yznden Kisr Pervz
tarafndan ldrlmeleri emredilen kimseler ile hapishaneden kurtulanlar, rye'nin etrafnda
toplandlar ve "Kubd (rye'nin ad) ehinh" diye bardlar. Sonra sabah vakti Kisr Perz'in
sarayna ait olan avluya girdiler; bunun zerine muhafzlar saray terk edip katlar, Kisr Pervz ise
kamak maksadyla saraynn yaknndaki bir baheye kt, fakat yakalanp esir edildi. Bylece
onlar Pervz'in yerine olu rye'yi tahta karp hkmdar iln ettiler. Sonra rye babasna
birisini gnderdi ve yapt ktlklerden dolay onu azarlayp ktledi. Daha sonra olu rye'nin
desteiyle Acemler onu ldrdler.
Kisr Pervz'in hkmdarl otuz sekiz yl srd.
Hz. Peygamber (S.a.), Pervz'in saltanatnn zerinden otuz iki yl be ay on be gn getikten sonra
Mekke'den Medine'ye hicret etmitir.
Rivayet edildiine gre, Kisr -Pervz'in on sekiz erkek evld vard. Bunlarn en bykleri ehriyr
idi ve rn onu evltlk edinmiti. Bir gn mneccimler Kisr Pervz'e : Pek yaknda oullarndan
birinin bir olan ocuu dnyaya gelecek, bu taht ve saltanatn yklmas onun elinde olacak ve bu
ocuun almeti olarak bedeninde bir kusur bulunacak. dediler. Bunun zerine Pervz byle bir
ocuun meydana gelmesini nlemek iin oullarna kadnlar yasaklad. Ancak ehryr'm ehvetinin
galebesinden ikyet etmesi zerine rin hacamatlk hizmetinde istihdam ettii bir cariyeyi ona
gnderdi. rin bu cariyeyi ksr sanyordu. Nihayet bu cariye ehriyr'dan Yezdecird'e hamile kald.

rin, Yezdecird doduktan sonra onu Pervz'den be yl mddetle saklad, sonra yalanan Pervz'in
ocuklara kar efkat ve merhamet gsterdiini grnce, ona : Oullarndan birisinin ocuunu
grmek seni sevindirir mi? dedi. Kisr Pervz : Tabi sevinirim. diye cevap verdi. Bunun zerine
Srin hemen Yezdecird'i onun yanma getirdi. Pervz onu ok sevdi ve yanma ald. Bir gn Yezdecird
onun nnde oynad bir srada mneccimlerin kendisine syledikleri sz hatrlad ve hemen
ocuun elbiselerinin karlmasn emretti. Nihayet Yezdecird'in zerindeki elbiseler soyulduunda
kalalarndan birisinin kusurlu olduunu grd ve onu ldrmek istedi, fakat rin ona mni oldu ve :
Eer saltanatn sonu gelmi ise, bunu durdurmak mmkn deildir. dedi, bunun zerine rin'in
emriyle Yezdecird Sicistn'a gtrld. Bir rivayette rin'in onu Sevad blgesinde ve Humniye
denilen bir kyde brakt sylenir. Nihayet Kisr Pervz b. Hrmz ldrlnce yerine olu irye
[218]
hkmdar oldu.
Kisr rye B. Pervz H. Hrmz B. Enirv'm Hkmdarl
Annesi Meryem Bizans hkmdar Mavrk'm kz olup asl ad Kubd olan rye b. Pervz tahta
kp hkmdar olunca lkenin hatr saylr bykleri ve eraf yanna gelip : lkemizde iki
hkmdarn bulunmas doru olmaz, ya Kisr Pervz'i (baban) ldrrsn, biz o zaman sana kul
oluruz ya da biz seni tahttan indirir, Pervz'e itaat ederiz. dediler.
rye, onlarn bu szlerine krld, babasn merkezden uzaklatrp baka bir yere gnderdi ve orada
hapsettirdi. Sonra lkenin sayg deer byklerini bir araya toplad ve onlara : Biz Kisr Pervz'e
yapt ktlkleri anlatmak ve bu ktlklerinden bir ksmna bizzat kendisini vkf klmak
maksadyla bir eli gndermeyi dndk. dedi ve lkenin ilerini tedbirle grevli olan staz
Hunes (Esfd Cnes ?) adnda birisini ona gnderdi. rye, ondan babas Pervz'e unlar
sylemesini istedi : Yaptn ktlkler seni bu hle drd, nk sen baban Hrmz'e kar
cr'etli davranp gzlerine mil ektirdin ve onu ldrdn. Sonra evldn olan bizlere ktlk edip
halkla olan mnasebetlerimizi engelledin ve her trl huzur ve rahattan bizi mahrum brakn. Ayrca
hapishanelere koyduun kiileri ebediyen mahkm ederek onlara ktlk ettin. Dier taraftan bir ok
kadnlar alp srf kendi arzuna tahsis ettin, onlara efkat, gstermedin ve ocuk dourmalarna msait
olan erkeklerle muaeretlerine engel oldun. Tebaan olan halka sert ve kat davrandm. Vergi
mkelleflerinden vergi toplarken iddet kullanp zulmettin. Bizans ve dier lkelerin snr boylarna
askerler toplayp onlar aile ve ocuklarndan ayrdn. Bu arada sana iyilik etmesine, kzyla
evlendirmesine ve katnda iyi bir intiba brakmasna ramen Bizans hkmdar Mav-rk'a kar ihanet
ettin. Ne senin ve ne de lke halknn ihtiyac olmad, size bir faydas dokunmad hlde "arrnh"
ona vermedin. te bu yaptklarna dair lehinde bir delilin varsa, bunlar anlat; eer delilin yoksa,
hakknda ilh emrin tahakkuk etmesi ici hemen Allah'a tevbe et.Nihayet eli staz Hune, Kisr
Pervz'in yanma geldi ve rye' nin szlerini aktarmak suretiyle elilik grevini yerine getirdi.
Bunun zerine Kisr Pervz :
Benden cevap olarak ksa mrl olan rye'ye syle ki: Hibir kimse iin byk sular bir yana,
kklerini bile yaknen i yzn bilmeden aa vurup yaymak uygun deildir. Nitekim asln
aratrmadan bize nisbet ederek bir takm sular sayp dktn. Eer biz senin sylediin gibi olsak
bile, ey chil; bu hareketinle bir ayp ilemi olacandan bizden sadr olan ve ldrlmemizi
gerektiren byle byk bir suu aa vurmaman ve yaymaman gerekirdi; nk senin milletinin

kadlar, lme mahkm olan bir kimsenin ocuunu, hkmdar olmak bir yana, babasndan ayrrlar
ve iyi kimselerle dp kalkmasna msaade etmezler, hlbuki biz-Allah'a hamdolsun- O'nun yol
gstermesiyle kendimizi, ocuklarmz ve tebaamz kusursuz bir ekilde islh edip dzelttik. imdi
ben, cehaletini anlaman iin bize yklediin sularn i yzn aklyorum. Sana cevabm yledir :
Babam Hrmz hakknda sylediklerine cevabm udur : Bir takm kt kimselerin tahrikiyle
babamz Hrmz bizi itham etti, hatt hakkmzdaki kt dncelerinden korkuya kaplarak
kapsndan uzaklatk ve zerbeycn'a gittik. Bylece aramzn ald etrafa yayld. Nihayet
devletinin zayf dp otoritesinin kaybolduunu grnce zer-beycn'dan kalkp kapsna geldik.
Fakat bu defa mnafk E ehram zerimize hcum ederek bizi lkemizden uzaklatrp kovdu, bunun
zerine biz de Bizans lkesine gidip sndk, sonra tekrar lkemize geri dndk ve babamz
ldrenlerden veyahut onun ldrlmesinde parma olanlardan intikam almakla ie baladk.
Oullarm hususunda sylediklerinize gelince : Ben sizin lzumsuz eylerle megul olmanz,
dolaysyle lke ve tebaaya kar zarar ve eziyetinizi nlemek iin banza koruyucu muhafzlar tayin
ettim. Ayrca sizin iin bol miktarda harcamalar yaptm ve btn ihtiyalarnz temin ettim. zellikle
senin durumuna iaret etmek istiyorum. Mneccimler senin doumun mnasebetiyle bana kar fitne
ve fesat karacak birisi olduunu veyahut da senin sebebinle bunun meydana geleceini sylediler.
Dier taraftan Hind hkmdar da sana bir mektupla bir hediye gndermiti. Mektubu okuduum
zaman, hkmdarlmn zerinden otuz sekiz yl getikten sonra, hkmdar olup tahta geeceini
mjdelediini grdm. Bu mektubu ve mneccimlerin doumun mnasebetiyle sylediklerini ihtiva
eden yazy nhrleyip muhafaza ettim. Bunlar imdi eim rin'in yannda bulunmaktadr. stersen
bunlar okuyabilirsin. te btn bunlar bile, seni ldrmek yle dursun, sana olan iyiliklerimizi
engellemedi.
Uzun mddet hapishanelerde tuttuumuzu sylediin kimselere gelince, bu husustaki cevabm udur :
Ben ancak lme mahkm olan veya bir ksm organlar kesilmesi gereken kimseleri hapsettim.
Hlbuki mahkmlar korumakla grevli olanlar ile vezirler lme mahkm olanlarn bir yolunu bulup
beni ldrmezden nce onlar ldrmemi istiyorlard. Fakat ben kan dkmekten nefret ettiim ve
lm hak edenlerin haya-ta kalmalarn istediim iin temkinli hareket edip onlar ldrmedim ve
durumlarn Allah'a havale ettim. Eer onlar hapishaneden dar karacak olursan, Rabb'ine kar
isyan etmi olursun ve bunun akbetine katlanmak mecburiyetinde kalrsn.-.
Tebaamz olan halka zor ve bask kullanarak onlardan mal, eitli mcevher ve meta topladmz
hususundaki sznze gelince : Ey cahil! unu bilmelisin ki, Allah'tan sonra mlk ve devleti ayakta
tutan ey mal ve askerdir. Bilhassa evresi dmanlar tarafndan sarlm olan Fars lkesini
dmanlarn arzu ve isteklerinden koruyup onlar bertaraf etmek ancak asker, silh ve sava iin
kuvvet hazrlamakla mmkn olur. Bunlar ise ancak bol miktarda para ve mal ile temin edilir. Bizden
nceki atalarmz silh, mal ve benzeri dier eyleri toplamlard, fakat mnafk Behrm ve adamlar
ok az miktar hari bunlar yama ettiler. Nihayet biz zerbeycn'dan mlk ve tahtmza dndkten
ve halk bize itaat edip boyun edikten sonra lkemizin her tarafna ispehbed (ba kumandan)ler ve
fdsebnlar (bir tr asker ve idri grev ?) gnderdik; bunlar dmanlara kar koydular ve dman
lkelerine basknlar yaptlar. Bu vesile ile dman lkelerinden ok miktarda mal ve meta ganimet
olarak bize ulat. Duyduuma gre, lme mstehak olan kt kimselerin dncelerine uyarak bu
mallar datmak istiyormusun. Sana u kadarn syleyeyim ki, bu mallar bir hayli emek
sarfedilerek, glklere katlanlarak, hatt tehlikelere gs gerilerek toplanmtr. Sakn byle bir
harekete girime, zira bu mal ve servet, saltanat ve lken iin bir smak, dmanna kar koyman

iin bir kuvvettir.

Nihayet staz Hune (Cnes ?), rye'nin yanma dnd ve babas Pervz'in verdii cevaplar ona
anlatt. Sonra Fars'n hatr saylr bykleri tekrar rye'nin yanma geldiler ve ona : Ya babann
ldrlmesini emredersin, yahut da biz seni tahttan indirir, ona itaat ederiz. dediler. Bu durum
karsnda rye istemiyerek babasn ldrlmesini emretti ve bu i iin babas Pervz'in zulmne
urayan kiileri seip grevlendirdi. Nihayet Nmrz blgesinden Mihr-Hrmz b. Merdanah adnda
bir gen onu ldrd.
Kisr Pervz ldrlnce olu rye elbisesini paralayp ellerini yzne vurarak yksek sesle
alad. Sonra emriyle babas Pervz'in na gtrld ve lkenin ileri gelen bykleri ve eraf na
arkadan takip etttiler. Nihayet Pervz defnedildikten sonra rye'nin emriyle babasnn katili
Mhr-Hrmz ldrld.
Kisr Pervz'in hkmdarl otuz sekiz yl srd.
Sonra rye veziri Firz ile yapt bir meveret neticesinde esaat ve edep sahibi olan on yedi
kardeini ldrtt.
Bundan sonra rye hastalklara yakaland ve dnya lezzetlerinden zevk alamaz oldu. Sonra
Deskiret'l-Melik'te ld. rye kardelerinin ldrlmesinden sonra ok zld ve
ldrlmelerine dayanamad. Denildiine gre, kardelerini ldrttkten bir gn sonra kz kardeleri
Buran ile Azermduht yanma girip ar konutular ve ona : Senin sonu gelmeyen bir saltanata kar
olan hrsn, baban ve kardelerini ldrmee evketti. dediler. rye, kz kardelerinden bu sz
iitince iddetli bir ekilde alad, tacn bandan' karp yere att ve hayat boyunca keder ve
znts devam etti. Yine rivayete gre o hanedanndan gcnn yettii kimseleri ortadan kaldrp
yok etmiti. Onun dneminde Fars lkesinde veba hastal ba gsterdi ve bu hastala yakalanan
[219]
pek ok kii ld. rye de ayn hastalktan ld ve hkmdarl sekiz ay srd.
Erder'in Hkmdarl
Erder, hkmdarlk tahtna kt zaman henz yedi yandayd. rye lnce Farslar onu
balarna geirip hkmdar yaptlar. Henz kk yata olduu iin onu Bahdr (Mihzer ?) Cnes
adnda birisi himaye edip terbiye etti. "Devlet sofras efi" rtbesinde olan bu zat, devlet siyasetini
yle idare etti ki, bu sayede Erder'in yann kkl bile hissedilmedi. Bu srada ehrberz,
Kisr Pervz tarafndan emrine verilen askerlerle birlikte Bizans snrnda bulunuyordu. Nitekim
yukarda da zikrettiimiz zere, onun Bizans'ta yaptklar Pervz ldkten sonra onun iin ok iyi
olmutu. Bu sebeple kendisine hil'at ve hediyeler gnderiliyordu. Pervz ve rye ona mektup yazar,
nemli hususlarda istiarede bulunurlard. Fakat Fars lkesinin ileri gelen bykleri Erde-r'i tahta
karrken onunla istiarede bulunmamlard. te ehrberz bunu tecavze ve onlar ldrmee bir
vesile sayd, ya kk olduu iin Erder'i kmseyip saltanat ve tahtna gz koydu. Bunun
zerine askerlerini alp Medin'e yrd. Bu durum karsnda Erder, Bahadr Cnes ve geri kalan
hanedan mensuplar bulunduklar yeri terk edip Tisfon'a tandlar. ehrberz onlar ve Tsfon
(Taysefn) ahalisini muhasara altna ald ve mancnklar kurdurup onlara sava at, fakat hi bir ey
elde edemedi. ehrberz, ehre kuvvetle giremeyeceini anlaynca hileye ba vurdu ve ehrin
muhafzlarnn ba ile Nmrz ispehbedini kandrp onlara ehrin kapsn atrd. Bundan sonra
ehrberz ehre girdi, reislerinden bir grubu ldrp mallarna el koydu. Bu arada ehrbe-rz'm

emriyle adamlarndan bir grup, Husrevh Kubd'm eyvannda (sofasnda) Erder'i ldrd,
[220]
Erder'in hkmdarl bir yl alt ay.srd.
ehrberaj'in Hkmdarl
Asl ad Ferruhn olan ehrberz hanedana mensup deildi. Erder ldrldkten sonra tahta kt,
ancak tahta kt srada iddetli bir karn buruntusuna yakaland, fakat sonra afiyet bulup kurtuldu.
stahr ahalisinden karde, Erder'i ldrd iin onu ldrmee karar verdiler. Ayn zamanda
bu karde onun muhafzlar arasnda bulunuyordu. Hkmdar bir yere gitmek zere hayvanna
bindii zaman muhafzlar silhlarn kuanp ellerine kl ve oklarn' alarak saf hlinde
sralanrlard. Hkmdar onlardan hangisinin hizasna gelirse, karsna dikildii muhafz kalkann
hkmdarn bindii atm eerinin kana yaslar ve secde eder gibi alnn kalkannn zerine koyard.
ehrberz tahta ktktan bir ka gn sonra hayvanna binip muhafzlarn karsna kt ve bu
karde birbirlerine yakn bir vaziyette sraya girdiler. ehrberz onlarn hizasna geldii zaman onu
snglediler. Neticede ehrberz l olarak bineinden yere yuvarland. Sonra ehrberz'm ayana
ip balayp onu srklediler. Baz devlet bykleri de onlarn ehr-zerz' ldrmesine yardm
ettiler. Ayrca Erder'i ldren kimselerin ldrmesine yardmc oldular.
[221]
ehrberz'm hkmdarlk mddeti sadece krk gn srd.
Pervz B. Hrmz B. Enirvn'n Kz Bran'n Hkmdarl
ehrberz ldrlnce Farslar Bran' balarna geirip hkmdar yaptlar, nk hanedan
mensuplarndan tahta karacak bir erkek bulamamlard. Buran, tahta knca tebaasna iyi davrand
ve onlara adaletle muamele etti, ayrca kprleri tamir edip dzeltti, mkelleflerin vergi borlarn
kaldrd ve armh aacn Bizans hkmdarna geri verdi.
Bran'n hkmdarl bir yl drt ay srd, sonra yerine Fervz'i uzaktan amcasnn oullarndan
Hunebende (Cnesdih ?) adnda birisi geti, fakat hkmdarl bir ay bile srmedi. Gidiatn
[222]
beenmedikleri in onu kendi askerleri ldrd.
Pervz'in Kz zermduht'un Hkmdarl
Hunebende ldrlnce Farslar Pervz'in kz zermduht'u balarna geirip hkmdar yaptlar.
zermduht kadnlarn en gzeli idi. O zamanlar Farsn by olan ve Horasan spehbedi bulunan
Ferrul-hrmz ona bir eli gndererek evlenme teklifinde bulundu. zermduhl: Kraie iin
evlenmek caiz deildir. Senin maksadn ehev arzularn tatmin etmektir, falan vakit bana gel. diye
karlk verdi. Ferruhhr-mz onun bu teklifine aldand ve o gece yola kt. Fakat zermduht saray
muhafz kumandanna talimat verip onu ldrmesini emretti. Nihayet Ferruhhrmz, muhafz
kumandan tarafndan ldrld ve cesedi sarayn avlusuna atld. Sabah olunca Ferruhhrmz'n
cesedi sarayn avlusunda grld ve zermduht'un emriyle ortadan kaldrld. Ferruh-hrmz'n
Rstem adnda bir olu vard ve Kdisiye'de Mslmanlara kar savamt. Bu srada Rstem
Horasan'da babasna veklet ediyordu. Babasnn ldrldn haber alnca byk bir ordu ile

harekete geti ve Medin'e gelip ordughm kurdu. Sonra zermduht'un gzlerine mil ektirip onu
ldrd. Bir rivayette zehirleyerek ldrd sylenir.
zermduht'un hkmdarl alt ay srd.
Rivayet edildiine gre, zernduht'tan sonra Erderb. Bbek'in soyundan gelen ve Ehvz'da oturan
Kisrb. Mihr-Cnes adnda birisi getirildi ve Fars'n ileri gelen bykleri tarafndan tahta karlp
hkmdar yapld. Ta giyen Kisr b. Mihr-Cnes bir ka gn sonra ldrld.
Dier bir rivayete gre, zermduht't an sonra hkmdar olan zat Pervz'in oularmdan HurrezdHusrev'dir. Hurrezd-Husrev'in annesi kurt asll olup Bistm'm kz kardei idi. Rivayete gre
Hurrezd-Husrev Nusaybin yaknlarnda "el-Hcre" adyla bilinen bir kalede bulunmutu. Nihayet
tahta karlan bu zat ksa bir mddet sonra tahttan indirildi ve ldrld. Hkmdarl ise alt ay
srd.
zermduht'tan sonra Kisrb. Mihr-Cnes'in hkmdar olduunu syleyenlere gre, Fars'n ileri
gelen bykleri Kisr b. Mihr-Cnes ldrldkten sonra, hkmdarla getirecekleri kimsenin
kadn dahi olsa hanedan sllesinden olmasn istediler ve Meysn'da oturan Firz b. MihranCnes adnda birisini getirip hkmdar yaptlar. Ayrca Firz, Cnesdih adn da tard; annesi ise
Yezdanznb. Enirvn'm kz Sa-hr-Buht idi. Firz, ba byk olduu iin ta giyerken : Bu ta
ne kadar darm? dedi. Bu szn uursuzluk almeti kabul edip derhal ldrdler. Bir rivayete
[223]
gre bir ka gn sonra ldrlmtr.
Yezdecird B. ehriyr B. Pervz'in Hkmdarl
Bundan sonra Farslarm durumu bozuldu ve ileri sarsld. Bu arada Mslmanlar da gelip lkelerine
girdiler. Bunun zerine nnde savamak ve lkeyi dmanlardan korumak maksadyla hkmdarla
getirmek zere hanedan sllesinden birisini aratrmaa baladlar. Nihayet hanedan soyundan olan
Yezdecird b. ehriyr b. Pervz'i stahr'da buldular ve onu Medin'e getirip balarna hkmdar
yaptlar. Fakat tahta kmasna ramen atalarna nisbetle onun hkmdarl bir rya ve hayal gibiydi.
Yann kkl ve lkenin zayf durumda bulunmas hasebiyle lkeyi vezirler ve ileri gelen devlet
adamlar idare ediyordu. lkenin zayf olmas sebebiyle dmanlar cr'et bulup her taraftan saldrya
geerek lkenin i ksmlarna kadar ilerlemilerdi. Bu arada Yezdecird'in hkmdarlnn
zerinden iki yl getikten sonra Araplar da onlara sava atlar. Yezdecird ldrld zaman yirmi
sekiz yandayd. Yezdecird hakkndaki geri kalan bilgileri ise Mslmanlarn Fars lkesinde
yaptklar fetihlerden bahsederken zikredeceiz.
Fars hkmdarlaryla ilgili olarak verdiimiz bilgiler burada son buluyor. Bundan sonra hicr tarihi
esas alarak slam tarihinden bahsedeceiz; fakat bundan nce Chiliye devri Araplarma ait olan
mehur tarihi hadiselerden bahsedeceiz, sonra, inallah, slm dnemdeki hadiseleri zikredeceiz.
[224]
CHLYE DEVR ARAPLARI ARASINDA MEYDANA GELEN HADSELER
Eb Ca'fer et-Taber Chiliye devri Araplar ile ilgili olarak, Z -Kaar, Cezmet'l-Ebra, Zebb',
Tara ve Ceds hadiselerinden bakasna temas etmemitir. Bunlar da hkmdar olmalar hasebiyle
zikretmi, bunlarn dnda kalanlar ise gz ard etmitir. Biz, Chiliye devri Araplar arasnda

meydana gelen mehur hadiseler ile iddetli mcadele ve kalabalk byk gruplar tarafnda meydana
gelen vak'alar zikredeceiz, kk gruplar ile yaplan baskn ve saldralara ise temas etmeyeceiz,
nk bu tr hadiseler saylamayacak kadar oktur. imdi Allah'tan muvaffakiyeti dileyerek sze
[225]
balyoruz.
Zheyrb. Cenb El-Kelb'nin Gatafn, Bekr, Talib Ve Kayn Oullar le Yapt Sava
Zheyrb. Cenbb. Hbel b. Abdullahb. Kinneb. Bekrb. Avf b. Uz-re el-Kelb evresinde Kud'a
kabilesinin topland kiilerden birisiydi. sabetli grlerinden dolay kendisine "Khin" denirdi.
Zheyrb. Cenb iki yz elli yl yaamt ve bu mddet ierisinde iki yz vak'aya tirak etmiti. Bir
rivayette onun drt yz elli yl yaad sylenir. Kahraman, baarl ve tuttuunu koparan uurlu bir
kiiydi.
Gatafn kabilesi ile yapt savan sebebi u idi: Bazb. Reysb. Gatafnoullar Tihme'den kp
toplu hlde yollarna devam ederken karlarna Mezhc'ten bir kabile olan Suda' kt ve saldrya
geip onlarla savaa tututu. Baz b. Reysoullar ise aileleri ve mallaryla birlikte gidiyorlard.
Namuslarn korumak iin Suda' kabilesine kar koydular ve onlar malp edip perian ettiler. Bu
vesile ile Baz oullarnn mal ve serveti bir hayli artt, dolaysyla glenip kuvvetlendiler. Sonra
bu durumlarna bakp : Vallahi biz de Mekke gibi av hayvanlarnn ldrlmedii ve kendisine
snanlara saldrlmad bir harem'e sahip olabiliriz. dediler ve bir harem ina ettiler. Harem iini
ise Mrre b. Avfoullar stlendi. Nihayet Zheyrb. Cenb, Bazb. Reysoullar-nm bu hareketini ve
kararlarn haber alnca : And olsun ki, ben hayatta olduum mddete bu asla olamaz ve Gatafn'm
byle bir hareme sahip olmalarna katiyyen msaade etmem. dedi. Sonra kavmini toplantya ard;
huzurunda toplandklar zaman ayaa kalkp onlara Gatafn'm durumunu ve onlardan kendisine ulaan
haberleri anlatt ve sonra : Bizim geriye brakacamz en byk haslet onlarn bu hareketine engel
olmaktr. dedi. Bylece kavmi onun bu isteini kabul etti. Bundan sonra Zheyr b. Cenb kavmini
yanma alp Gatafn kabilesine kar sava at ve onlarla kyasya saVat. Neticede Zheyr b. Cenb
onlar malp edip maksadna ulat. Onlardan bir svariyi yakalayp haremlerinde ldrd ve
bylece haremlerini muattal hale getirip yklmaa terk etti. Daha sonra Gatafn kabilesine iyilikte
bulunup kadnlarn geri verdi, fakat mallarna el koydu. Zheyrb. Cenb bu hususla ilgili olarak u
mealdeki msralar syledi:
"Karlatmz zaman Gatafn kabilesi karmzda duramad ve kadnlar ellerinden alnd. Eer biz
faziletle davranmasaydk, onlar karakter ve huyu utanmak olan bakire kzlarna tekrar
kavumayacaklard. te intikam ve alacaklarnz, haydi talep edip aln! sterseniz tekrar karlaalm.
Sancak hazrland zaman biz arslan kesiliriz; bu sizin iin bilinen bir husustur. Bundan byle geni
yer yz ve kandrc bol sular Cenboullarmn oldu. Biz, dileri salam olan mzraklarla
dmanlarn kibir ve gururunu kendimizden bertaraf edip uzaklatrdk. Eer onlarla karlatmz
zaman sabr ve metanet gstermeseydik, Suda' kabilesinin bana gelenler bizim de bamza
gelecekti..."
Zheyrb. Cenb'm Vailoullarmdan Bekr ve Talib kabileleri ile yapt savan sebebi de u idi:
Ebrehe Necid'e geldii zaman Zheyr onun yanma gitmiti ve Ebrehe kendisine hi bir Arab'a
gstermedii izzet ve ikram gstermi, sonra da onu Vailoullarmdan Bekr ve Talib kabileleri
zerine emir tayin etmiti. Zheyr bu kabilelerin bana emir tayin edildikten sonra bir ktlk yl

meydana geldi ve onlar kendilerinden talep edilen vergileri deyemez hle dtler. Bunun zerine
Zheyr onlar savata tutup vergi borlarn deyebilmeleri iin otlak yerlere gitmelerine msaade
etmedi. Nerdeyse hayvanlar telef olacakt. Nihayet Teymullah b. Sa'lebeoullarmdan biri ve ayn
zamanda cesur ve atlgan bir kii olan bn Zeyybe bu durumu grnce uyumakta olan Zheyr'in
yanma gelip klcn karnna bastrd ve kl barsaklarn arasndan geip srtndan kt. Fakat kl
karn boluuna rastlad iin barsaklarna ve karn boluundaki dier organlarna zarar vermedi.
bn Zeyybe ise onu ldrdn sand. Zheyr de kurtulduunu fark ettii iin tekrar saldrp
ldrmesin diye hi kmldamad ve sessiz kald. Bunun zerine bn Zeyybe kavmine dnp
Zheyr'i ldrdn syledi, onlar da bu habere ok sevindi.
Bu srada Zheyr'in yannda kendi kavminden az sayda kii vard. Zheyr onlara kendisini lm
gstermelerini, Bekr ve Talib kabilelerinden kendisini defnetmeleri iin izin almalarn, izin
aldklar zaman kendisinin yerine drl bir elbiseyi defnetmelerini ve kendisini alp hemen
kavminin yanma gtrmelerini syledi. Bunun zerine Zheyr'in dedii gibi yapp Bekr ve Talib
kabilelerinden defni iin izin kopardlar ve derince bir ukur kazp grenlerin bir l olduunda asla
pheye dmeyecekleri bir tarzda drl bir elbiseyi getirip ukura braktlar, sonra Zheyr'i alp
kendi kavimlerine gtrdler. Bundan sonra Zheyr tekrar onlara kar hazrlk yapp adamlar
toplad. Nihayet Bekr ve Talib kabileleri Zheyr'in lmediini rendiler. Bunun zerine bn
Zeyybe u mealdeki msralar syledi:
"Gece karanlnda Zheyr'e yle bir kl drttm ki, Bekr kabilesi onun gzelliklerini korumaa
alrken dmanlk ve hasmlklar tamamlanm oldu. Bekr kabilesi kim, akllca davranmak kim!
Yolunu saptm olan uursuz kl, Zheyr'e drttm zaman bana hyanet etti."
Zheyr Yemenlilerden toplayabildii kadar adam toplad ve Bekr ile Talib kabilelerine kar sava
at. Zaten onlar Zheyr'in kendilerine sava aacaklarn biliyorlard. Nihayet Zheyr iddetli bir
ekilde savaa tututu ve Bekr kabilesi hezimete urad. Daha sonra savaa giren Talib kabilesi de
ayn ekilde yenilip malp oldu. Bu arada Rab'a'nm iki olu Kleyb ve Mhelhil esir edildi, bir
ok mallara el konuldu. Dier taraftan Taiiboullarndan pek ok kimse ldrld ve onlardan bir
grup svari ile ileri gelen hatr saylr kiiler esir alnd. Bu sava dile getiren Zheyr u mealde bir
kaside syledi :
"lm korkusundan nereye kaacaksnz? Biz Mhelhil ile kardei . Kleyb'i esir aldk, bn Arar ile
bn ihb' da zincire vurduk. Ayrca, Mhelhil'e : 'Ey Bekr oullar! mdada yetiin.' diye yalvardklar bir srada kuluk uykusunda bulunan ve azlarnn sular soumu olan Talib'in gzel yzl,
beyaz tenli btn dilberlerini esir aldk. Bu dilberler mi asalet ve erefi koruyacaklardr? Ey Talib
oullar! Ben bn Rubd'm, yazk size, namusunuz inendi. Onlar bozguna uraynca tpk deve
kularnn yksek tepeler zerinde katklar gibi, dalarn arasnda bulabildikleri btn yollardan
kayorlard. mir ve Cenboullarma mensup olan arslanlar sayesinde lm deirmeni onlarn
zerinde dnyordu. Bozgun neticesinde bir ksm kap kurtuluyor, bir ksm ise ldrlp topraa
beleniyordu. Biz ykselirken eref ve ululuumuz da tpk bulut zerindeki gk yznn stnl
gibi stnlk kazanyordu."
Zheyr'in Kayn b. Cesroullar ile yapt savan sebebi ise u idi : Zheyr'in bu kabilenin ierisinde
evli bir kz kardei vard. Bir gn kz kardei tarafndan bir eli geldi. Elinin yannda birine kum,
dierine gven dikeni konmu iki kese vard. Bunun zerine Zheyr : Kz kardeim size kum kadar
kalabalk ve gven dikeni kadar sert ve gl bir dmann gelmekte olduunu haber veriyor. Hemen
buradan ayrln. dedi. Onun bu szne karlk Culhb. Avf es-Suham : Biz bir kadnn szyle

yola kamayz. dedi. Bu durum karsnda Zheyr oradan ayrlp yola kt, Culh b. Avf ise olduu
yerden ayrlmad. Sabah olunca dman ordusu gelip aniden Culh' bastrd ve btn kabile halkn
ldrdkten sonra Culh'm ve kabile halknn mallarn alp gtrd. Zheyr ise yoluna devam edip
Cenboullarma mensup olan airetiyle bulutu ve onlarla bir araya topland. Zheyr'in durumunu
renen ordusu bu defa onun zerine yrd, fakat Zheyr dman ordusuna kar koyup savaa
tututu, sabr ve metanet gstererek onlar hezimete uratp reislerini ldrd. Bylece dman
ordusu perian bir vaziyette geri dnd.
Zheyr'in mr uzayp ya ilerleyince, yerine yeeni Abdullah b. Uleym'i geirmiti. Bir gn Zheyr
: Dikkat edin, kabile yolcudur. dedi. Abdullah ise : Bilin ki, kabile mukmdir. diye itiraz etti.
Bunun zerine Zheyr : Bana kar muhalefet eden kimdir? diye sordu. Oradakiler : Kardeinin
olu, yni yeenin Abdullah b. Uleym. diye cevap verdiler. Bu cevap karsnda : Demek kiinin en
byk dman yeeni imi. dedi, sonra katksz saf arap iti ve ld.
Katksz arap ierek lenlerin arasnda Amrb. Klsm et-Talib ile Eb mir Ml'bu'l-esinne el[226]
miri de bulunmaktadr.
Beredn Vak'asi
Bu vak'anm meydana gelii yledir: Ziydb. Heble Suriye blgesine hkmdar olmutu. Kendisi
Seh b. Hulvnb. Imrnb. Elhf b. Ku-d'a kabilesindendi. Ziydb. Heble, Necid ve Irak
civarndaki Araplarn hkmdar olan ve "kil'l-rnrr" (mrr, yani ac ot yiyen) lakabyla bilinen
Hucrb. Amrb. Mu'viyeb. Haris el-Kind'ye baskn yapt. Bu srada Hucr b. Amr, Rab'a, ve Kinde
kabileleriyle birlikte Bahreyn'e baskn yapp saldrmt. Bunu haber alan Ziydb. Heble, erkekleri
ad geen basknda olduklar iin gerilerinde braktklar Hucr ve Rab'anm aile ve mallarnn zerine
yrd ve onlarn aile ve ocuklarn esir alp mallarna el koydu. Bu arada Zlim b. Vehb b. Haris
b. Mu'viye'in kz Hind'i de esir etti.
Hucr, Kinde ve Raba Ziyd'n bu saldrsn haber alr almaz hemen yaptklar sava ve baskndan
vaz geip Ziyd b. Heble'nin peine dtler. Rab'a kabilesinin ileri gelen erafndan Avfb.
Muhalimi b. Zhlb. eybn ile Amrb. Eb Rab'ab. Zhlb. eybn ve dierleri Hucr'un yannda
bulunuyorlard. Nihayet onar Aynu Ub'm aasnda bulunan Be-redn'da Amr'a (dorusu Ziyd
olacak ?) yetitiler. Hlbuki o arandnn farknda deildi. Hucr dan eteine indi. Hucr ile birlikte
bulunan Bekr, Talib ve Kinde kabileleri ise dan alt ksmnda Sahsahan'da bulunan Hafr adndaki
suyun bana indiler. Avfb. Muhalimi ile Amrb. Eb Rab'a acele ederek Hucr'a : Ziyd' abucak
yakalamak istiyoruz, belki bizden aldklarnn bir ksmn kurtarabiliriz. dediler ve Ziyd'a doru
yrdler. Ziyd ile Avf b. Muhallim arasnda eskilere dayanan bir dostluk vard. Nihayet Avfb.
Muhallim Ziyd'n yanma girip : Ey yiitlerin hayrls! Karm mme'yi geri ver. dedi; bunun
zerine Ziyd mme'yi geri verdi, fakat mme Ziyd'dan hamile idi. Neticede kadn bir kz
ocuu dourdu ve Avf bu ocuu diri diri gmmek istedi, fakat Amrb. Eb Rab'a bu ocuu
kendisine balamasn istedi ve : Belki ondan baka insanlar doar. dedi. te bu sebeble bu kza
"mn ns" ad verildi. Daha sonra bu kzla Haris b. Amr b. Hucr kil'l-mrr evlendi ve bu kz
Amr adnda bir olan ocuu dnyaya getirdi. Bundan dolay Amr "bn mm ns" adyla tannr.
Daha sonra Amrb. Eb Rab'a, Ziyd'a : Ey yiitlerin hayrls! Aldn develerimi geri ver. dedi,
bunun zerine Ziyd develerini geri verdi. Bu develerin arasnda erkei de bulunuyordu. Bu erkek

deve dierle- rinin arasna girmeyip direnince Amrb. Rab'a onu alp yere vurdu. Bunun zerine
Ziyd ona : Ey Amr, ey eybnoullar! Eer develeri yere vurduunuz gibi karnza kan
erkekleri de yere vursaydz ite o zaman yiitliiniz belli olurdu. dedi. Onun bu sz zerine Amr
: Verdiin kadar konu. Bana byk bir bel aldn, bunun cezasn ekeceksin. And olsun ki,
buradan ayrlmadan mzramn demirini kanma kandracan. dedi ve atn nahnuzlayp hemen
Hucr'un yanma geldi, fakat durumu ona amad. Bunun zerine Hucr, Ziyd'dan haber getirmek ve
askerinin durumunu renmek zere Sedsh. eybn b. Zhl ile Suley' b. Abdu Ganm'i gnderdi.
Bunlar Hucr'un yanndan ayrldlar ve bir gece anszn Ziyd'n kararghna geldiler. Bu srada Ziyd
ald ganimetleri askerleri arasnda taksim etmi, onlara mum nda tere ya ile hurma ikram
ediyordu. Nihayet bunlar yendikten sonra Ziyd askerlerine : Kim bir ba odun getirirse ona bir
mlek dolusu hurma vereceim. diye seslendi. Bunun zerine Seds ile Suley' bir ba odun getirip
iki mlek dolusu hurmay aldlar ve Ziyd'n adrnn yaknna gelip oturdular. Sonra Suley',
Hucr'un yanma geri dnp Ziyd'n karargh hakknda ona bilgi verdi ve Ziyd'dan ald hurmalar
ona gsterdi.
Seds ise : Hucr iin ak seik, salam bir bilgi edininceye kadar buradan ayrlmayacam. dedi
ve^ Ziyd'n kavminin arasna girip onlar dinlemee balad. Hucr'un kars ise Ziyd'n arkasnda
bulunuyordu ve Ziyd'a: Bu hurmalar Hecer'den, tereya ise Dmet'l-Cendel'den Hucr'a hediye
edilmiti. dedi. Sonra Ziyd'n adamlar evresinden ayrldlar. Bu srada Seds yannda oturan
adama hafife elini vurarak : Sen kimsin? diye sordu, o da : Falan'm olu falanm. diye cevap
verdi. Seds, yannda bulunan adama bu soruyu kendisinin yabancln anlayp anlamadn
yoklamak iin sormutu. Bunun zerine Seds Ziyd'n adrna konumalarn duyabilecei bir yere
kadar yaklat. Ziyd ise Hucr'un karma yaklap onu pt ve onunla akalamaa balad. Bu arada
ona : u anda Hucr hakkndaki kanaatin nedir? diye sordu. Hucr' un kars : Onun hakknda bu
syleyeceklerim bir zan ve kanaat deil, yakin derecesinde bir bilgidir ki, sen krmz saraylar, yni
Suriye'nin saraylarn grnceye kadar o senin peini brakmayacaktr. imdi onun eybnoullarnm
svarileri arasna girip birbirlerini tevik ve tahrik ettiklerini grr gibiyim. imdi er damarlar
kabarm, mrre (ac ot) yiyen deve gibi dudaklar kprm vaziyettedir. abuk ol, kurtulmaa bak;
zira arkanda aceleci bir takipi, byk bir kalabalk, gl bir tuzak ve keskin bir gr seni
beklemektedir. diye cevap verdi. Kadnn bu szlerine fkelenen Ziyd ona bir tokat vurdu ve :
Sen. bunlar srf onu beenip sevdiin iin sylyorsun. dedi, bunun zerine kadn : Allah'a and
olsun ki, onun kadar hibir kimseye buz etmedim, uyurken de uyank iken de ondan daha temkinli ve
tedbirli birini grmedim. Gzleri uyua clahi vcudunun baz organlar uyank durur. Uyumak istedii
zaman, yanma byk kap ile st koymam emrederdi. Bir gece uyurken yaknnda bulunuyordum ve
ona bakyordum. Tam bu srada kabuundan soyulmu byk bir siyah ylan ba ucuna doru ilerledi
ve ban ylann bulunduu taraftan br tarafa evirdi. Sonra ylan eline doru uzand, fakat o elini
ekti. Bu defa ylan ayak ucuna doru ilerledi, fakat ayn ekilde ayam da kvrarak kendine doru
ekti. Bundan sonra ylan st kabna doru ilerledi ve gelip st iti, sonra da azna ald st
tekrar kabn ierisine brakt (zehirini att). Bunun zerine ben kendi kendime : Uyanr, bu st ier
ve lr; bylece ben de ondan kurtulrm. dedim. Nihayet uykusundan uyand, st kabn istedi, ben
de alp kendisine gtrdm. Eline alp kokladi, sonra elinden brakt ve st dkld. Bundan sonra
bana : Siyah ylan nereye gitti? diye sordu, ben de grmediimi syledim; bunun zerine bana :
And olsun ki, yalan sylyorsun. dedi. te onlarn arasnda geen btn bu konumalar Seds
duydu ve hemen harekete geip Hucr'un yanma geldi. Hucr'un huzuruna girdiinde :

"Yalan haber tayanlar dehet ierisinde sana gelip pheli bir haber getirdiler. Ben de yakn
derecesinde size bir haber getirdim. Bakas sana pheli ve kark haber getirirken ben apak bir
haberle gel dini."
mealindeki msralar syledi, sonra duyduklarn ona anlatt. Hucr ise bu. esnada mrre (ac ot) ile
oynuyor, fke ve zntsnden dolay mrare-den yiyor, fakat kzgnlndan yediinin farkna
varmyordu. Nihayet Seds szn bitirince Hucr mrre yediinin farkna vard. te o gn
kendisine "kil'l-mrr" ad verildi. Mrr, ok ac ve zehirli bir bitkidir ki, yiyen hayvan mutlaka
ldrr.
Bundan sonra Hucr'un emriyle halk savaa arld ve Hucr harekete geip Ziyd'm zerine yrd.
Neticede taraflar arasnda iddetli bir sava meydana geldi, Ziyd ve Suriye halk hezimete urayp
byk apta zayiat verdi ve pek ok kii ldrld. Bekr ve Kinde kabileleri bu ve-sie ile Ziyd ve
askerlerinin elinde ganimet olarak bulunan mallarm ve ellerinde esir olarak tuttuklar adamlarn
kurtardlar. Bu esnada Seds, Ziyd' tand ve zerine atlp boynundan yakalad, sonra yere vurup
onu esir ald. Amr b. Eb Rab'a, Seds'm Ziyd' esir aldn grnce onu kskand ve okunun
ucunu drtp Ziyd' ldrd. Seds buna ok kzd ve ona : Esirimi ldrdn, onun diyeti bir
hkmdar diyetidir. dedi, bunun zerine Seds ve Amr, Hucr'un hakemliine ba vurdular. Hucr ise
Seds' un lehine ve Amr b. Eb Rab'a ile kavminin aleyhine hkmetti ve hkmdar diyeti
denmesine karar verdi. Diyet bedeli iin ayrca kendi malndan onlara yardmda bulundu. Sonra
Hucr kars Hind'i alp onu iki ata balatt ve atlar mahmuzlayp onu paralatt. Bir rivayette onu
atete yakt da sylenir. Bundan sonra Hucr Hre'ye dnd. Bu arada kars Hind hakknda u
mealdeki msralar syledi :
"Karm Hind'in bandan geen bu tecrbeden sonra, kadnlarn kandrd bir kii phesiz aldanm
bir cahildir. Kadnn gze ho gelmesi ve tatl szl olmas bir yana, iinde saklad her ey ok
acdr. Btn kadnlarda grlen sevgi almeti ise devaml deil, secicidir."
Baz alimler. Suriye hkmdar olan Ziyd b. Heble es-Selh'nin Hucr ile savatn sylyorlar.
Bana gre bu doru deildir, nk Selh kabilesi hkmdarlar, karadan olmak zere Filistin'den
Kmnesrn ve Bizans memleketlerine kadar uzanan Suriye taraflarnda hkm srmlerdir. Gassnler
bu memleketleri onlardan almlardr. Gerek Gassn hkmdarlar ve gerekse Filistin'den Kmnesrn
ve Bizans memleketlerine kadar uzanan Suriye blgelerindeki Selh kabilesi hkmdarlar, aslnda
Bizans hkmdarlarna bal birer vali idiler. Nitekim Filistin'den Bizans memleketlerine kadar
uzanan kara blgesindeki halk ile Araplarn banda bulunan Hre hkmdarlarf da Fars
hkmdarlarnn valileri idiler. Esasnda ne selh kabilesi hkmdarlar ve ne de Gassn
hkmdarlar Suriye topraklar zerinde hi bir zaman mstakil bir hakimiyet srmemilerdir. Hatt
mstekllen bir kar topraa bile sahip olamamlardr.
Bu alimlerin Ziyd hakkndaki "Suriye hkmdar" tabiri de doru deildir; nk "Merif'-m"
denilen Suriyenin yksek blgelerinin hkmdar olan Ziyd b. Heble es-Selh, "Akil'l-murr"
lakabyla bilinen Hucr'dan ok nce yaamtr. Ayrca Hucr, Enirvn'm babas Ku-bd'm
dneminde Hre ve rak Araplarmn hkmdar olan Haris b. Amr' m da dedesidir. Kubd'm
hkmdarlk dnemi ile Hicret arasnda yaklak yz otuz yllk bir zaman fark vardr. Hlbuki
Gassmler, Suriye'nin kenar blgelerini Selhlerden alt yz yl, dier bir rivayette ise be yz yl
sonra ele geirmilerdir. Gassnler ile Selhler arasndaki mddet fark hususunda duyduum en
asgar mddet, yz on alt yldr. Hulsa Gassnler, Selhlerden sonra ortaya kmlardr. Ayn
zamanda Ziyd, Selh hkmdarlarnn sonuncusu da deildir. Buna gre aradaki mddet fark daha

da armaktadr. Bu byk farka ramen nasl olur da hkmdar olan Ziyd b. Heble Hucr'un
zamannda bulunabilir ve ona baskn yapp saldrabilir? Arap rvleri bu savan vukuu hakknda
ittifak ettiklerine gre, bu tenakuzu bertaraf edip izah etmek gerekir. Bu hususta sylenebilecek en
uygun sz udur : Bu rivayetin doru olabilmesi iin, Hucr'a muasr olan Ziydb. Heble'nn ya bir
kabilenin reisi, yada Suriye'nin kenar ksmndan kk bir blgeyi ele geiren bir mtegallibe
olmas gerekir. Dorusunu ise Allah bilir.
Yine alimlerin "Hucr'un sonra Hre'ye dnd" sz de doru deildir; nk Adiyy b. Nasr elLahm'nin soyundan gelen Hre hkmdarlarnn saltanatlar, Kubd'm dnemi hari, hi bir zaman
kesintiye uramamtr. Yukarda da zikrettiimiz zere, Kubd bu kesinti dneminde Hre
hkmdarlna Haris b. Amr b. Hucr kil'l-murr' tayin etmiti. Nihayet Enirvn tahta kp
hkmdar olunca, Haris b. Amr' azledip tekrar hkmdarl Adiyy b. Nasr el-Lahm soyuna iade
etti. Hucr'un tekrar Hre'ye dnd szn, taasuba kaplan baz Kindelilerin sylemi olaca
pheden uzak deildir. Dorusunu ise Allah bilir.
Eb Ubeyde ise bu vak'adan bahsediyor, fakat Hucr ile savaan kiinin Selh kabilesinden olan Ziyd
b. Heble olmadn, onun Gassn hkmdarlarndan bir hkmdar olan Glib b. Heble olduunu
sylyor. Ayrca Hucr'un Hre'ye dndnden bahsetmiyor. Bylece bu konudaki vehim de izale
[227]
edilmi oluyor.
mru'l-Kays'n Bahas Hucr'un ldrlmesi Ve Onun ldrlmesinden nru'-Kays'n
lmne Kadar Meydana Gelen Hadiseler
Biz nce onlarn Necid blgesindeki Araplarn basma geip hkmdar olmalarnn sebebini
zikredeceiz, sonra da onun ldrlmesine kadar olup biten hadiseleri ve ldrlmesi ile ilgili
hususlar srayla aktaracaz.
Bekr kabilesinin ayak takmlar akl banda olan kimselere galip gelip, duruma hakim olmulard.
yle ki, kuvvetli olan zayf olan yiyordu. Bu durum karsnda akl eren kimseler zayfn -hakkn
kuvvetliden alabilecek birini balarna hkmdar yapmaa karar verdiler; fakat dier Araplar onlarn
bu kararma rza gstermediler, nk onlar Bekr kabilesinden birisinin baa gemesi hlinde,
Araplardan bir ksm kabilelerin ona itaat edeceklerini, dier bir ksm kabilelerin ise kav koyup
muhalefet edeceklerini, dolaysyla bu iin yrmeyeceini ok iyi biliyorlard. Bunun zerine Yemen
tbba'larmdan (hkmdarlarndan) birisine gidip balarna bir hkmdar tayin etmesini istediler,
nk o zamanlar Araplar iin Yemen tbba'lan, Mslmanlarn halifeleri mesabesinde idi. Bu
durum karsnda Yemen tbba', Hucr b. Amr kil'l-murr' onlarn "bana hkmdar tayin etti.
Nihayet Hucrb. Amr gelip Batnu kl'e yerleti, Bekr kabilesini yanma alp baskn hareketlerine
giriti ve Lahmlerin elinde bulunan Bekr kabilesine ait olan topraklar kurtarp geri ald. Hucr lp
Batnu kl'e defnedilinceye kadar bu topraklar onun elinde kald.
Hucr lnce yerine olu Amr b. Hucr hkmdar oldu. Amr'm hkmdarl srf babasnn hakim
olduu yerlerle snrl olduundan kendisine "el-Maksr" denildi. "el-Cevn" adyla bilinen kardei
Mu'viye ise Ye-mme hkmdar idi. Amr b. Hucr lnce yerine olu Haris b.' Amr hkmdar oldu.
Haris, otoriter ve gr sesli bir hkmdard. Nihayet Fars tahtna Kubd b. Firz kp hkmdar
olduu zaman, yukarda da bahsettiimiz zere, Mazdek adnda birisi ortaya kt ve insanlar
zndkla davet etti. Kubd, onun bu davetini kabul etti. Bu srada Mnzirb. Ms-sem, Kisrlar

adna Hre ve civarnn valiliinde bulunuyordu. Kubd kendisiyle birlikte onu Mazdek'in dinine
girmee davet etti, fakat Mnzir onun bu davetini reddetti. Bu defa Kubd, Haris b. Amr' Mazdek'in
dinine davet etti, o bu daveti kabul etti; bunun zerine Kubd onu Hre valiliine tayin etti ve Mnzir'i
memleketinden kovdu. Haris b. Amr'm tayini konusunda daha baka rivayetler de vardr. Bunu Kubd
dnemine ait olan bahiste anlattk.
Nihayet Kisr Enirvn babas Kubd'dan sonra yerine geip hkmdar oluncaya kadar herkes
yerinde kald. Enirvn tahta knca Maz-dek'i ve taraftarlarn ldrp Mnzirb. Mssem'y
tekrar Hre valiliine iade etti. Sonra Haris b. Amr'm peine takld. Haris ise Enbr'da kalyordu,,
ailesi ve meskeni burada idi. Neticede Haris b. Amr ocuklarn, mallarn ve hecin develerini (veya
cariyeden doma ocuklarn) alarak kat; fakat Mnzir Talib, yd ve Behr kabilelerinden
meydana gelen bir svari birliiyle peine dt. Bu srada Kelb kabilesinin topraklarna giren Haris
b. Amr kurtuldu, fakat mallan ve hecin develeri (veya cariyeden doma ocuklar ?) Mnzir
tarafndan yama edildi. Bu arada Talib kabilesi, kil'l-murr oullarndan krk sekiz kiiyi
yakalayp Mnzir'in yanma getirdi. Bunlarn arasnda Haris b. Amr'm iki olu Amr ile Mlik de
bulunuyordu. Neticede Mnzir onlar Ben Mern (Mern oullar) diyarnda ldrd. Bu hadiseyi
Amr b. Klsm :
"Onlar ganimet ve esir alarak dndler; biz de zincire vurulmu hkmdarlar alarak dndk."
mealindeki msralanyla dile getirdi.
ir mru'1-Kays ise onlarn durumunu u mealdeki msralanyla dile getirmitir :
"Hucrb. Amroullarndan nice hkmdarlar akama doru getirilip ldrldler. Eer bir sava
meydannda ldrlm olsalard, belki ho grlebilirdi: fakat onlar Ben Mern diyarnda
ldrldler. Balar htm (hanm iei) ile ykanmam, aksine kanlara bulanm olarak kalmtr.
Kular ise balarna m, kalarn ve gzlerini oyup karmlardr."
Bundan sonra Haris b. Amr Kelb kabilesi topraklarnda ikamet etmee balad. Kelbliler onun
Mnzir'in adamlar tarafndan ldrldn ileri srerler. Kindeli alimler ise, onun ava kt
srada geyik srsnden erkek bir geyiin peine takldn, avlamakta glk ektii iin
cierinden yemedike hi bir ey yemeyeceine dair yemin ettiini, bir svari grubu tarafndan
geyiin takip edilip gn sonra getirildiini, bu srada Hris'in alk yznden lm tehlikesiyle
kar karya kaldn, geyiin kendisi iin kebap yapldn ve karacierinden scak bir para
yedikten sonra hemen ldn ileri sryorlar.
Haris b. Amr, Hre'de bulunduu srada Nizr kabilelerinin ileri gelen eraf gelip kendisine : Senin
itaatin altndayz. Bildiiniz gibi, baz ldrme hadiseleri yznden aramza fitne girdi. Biz
evremizden (veya yok olmaktan ?) korkuyoruz. Oullarnz bizimle beraber gnderin de aramzda
kalsnlar ve bu fitneyi kaldrsnlar. dediler. Bunun zerine Haris b. Amr oullarn Arap kabileleri
arasnda taksim etti. Oullarndan Hucr'u Esed b. Kuzeyine ile Gatafn'm, Kb hadisesinde
ldrlen olu urah-bl'i Bekr b. Vail ile dier kabilelerin, ban gzel koku ile khflayp sard
iin kendisine "Galf" denilen dier olu Ma'd Kerib'i Ayl soyundan gelen Kays kabilesi ile dier
kk kabilelerin, dier olu Seleme'yi ise Talib ve Nemirb. Kaast kabileleri ile Ternm
kabilesinden Sa'd b. Zeyd Ment oullarnn bana tayin etti.
Esedoullarmn banda bulunan Hucr, her yl ihtiyac kadar onlardan vergi ve hediyeler alyordu. Bu
durum bir mddet byle devam etti. Sonra vergilerini toplamak zere onlara birisini gnderdi. Bu
srada Esedoul-lar Tihme'de bulunuyorlard. Hucr tarafndan vergi toplamak zere gnderilen bu
adam dvdler ve kovdular. Bu durumu renen Hucr, Rab'a kabilesinden ald askerler ile

kardeinin Kays ve Kinne kabilelerinden meydana getirdii asker birlii alp onlarn zerine
yrd. Nihayet Hucr onlarn yanma geldii zaman nce sekin ve ileri gelen kimselerini yakalayp
onlar sopa ile ldrmee balad, mallarn mubah sayp el koydu ve onlar Tihme'ye gnderdi
[228]
ayrca onlarn ileri gelen erafndan bir grup kimseyi de hapsetti. Bu kiilerin arasnda air
Ubeyd b. e-Ebras da bulunuyordu. Bu zat bir iir syleyerek Hucur'dan kendilerine merhamet
dilediinde bulundu. Onun bu iirinden duygulanan Hucr merhamete geldi ve birisini gnderip onlar
serbest brakmasn, istedi. Nihayet bir gn khinleri Avf b. Rab'a b. mir el-Esed kehanette
bulundu ve onlara: Uzun boylu, galip gelen hi malp olmayan, develerin arasna girdiinde onlar
yabani sr srsne eviren, ite kan akyor olan ve yarn ilk defa soyulacak olan hkmdar
kimdir? diye sordu. Onlar da : Kim olduunu siz syleyin. dediler, bunun zerine khin : Eer
korkan nefsimin rknt ve alkants olmasayd, onun Hucr olduunu apak sylerim. dedi. Bu
szleri zerine her taraftan harekete geerek Hucr'un kararghna ulatlar ve adrna hcum- edip
onu ldrdler. Klcn drterek Hucr'u ldren kii Ilb' b. Haris el-Khil idi. Daha nce de Hucr
onun babasn ldrmt. Hucr ldrlnce Esedoullar : Ey Kinne ve Kays kabileleri topluluu!
Sizler bizim kardeimiz ve amcamzn oullarsnz. Nesep itibariyle bizden ve sizden uzak olan bu
adamn gidiatn, kendisinin ve kavminin size yaptklarn grdnz. O hlde onlarn
mallarn'yamalayanz. dediler. Bunun zerine onlar Hucr'a ait olan hecin develerinin zerine
saldrdlar ve onlar yama ettiler, sonra Hucr'u beyaz br elbiseye sarp yol zerine attlar. Kays ve
Kinne kabileleri onu yol zerine atlm vaziyette grnce zerindekileri soyup aldlar. Bu arada
Amr b. Mes' d da ailesini kurtard.
Rivayet edildiine gre, Hucr Esedoullarmn kendisine kar birletiklerini grnce onlardan korkup
ailesi ve kz Hind iin Utrid b. Ka'b b. Zeyd Ment b. Temm'in oullarndan biri olan Uveymir b.
icne'den yardm istedi ve Esedoullarna : Eer bana cephe alacaksanz, ben sizden ayrlyor ve
sizi kendi hlinize babaa brakyorum. dedi. Hucr'un bu sz zerine onunla anlatlar ve yol
verdiler. Sonra Hucr aralarndan ayrld ve bir mddet kendi kavmi arasnda kald. Daha sonra
onlara kar byk bir kalabalk toplad ve bu kimselere gvenerek kstaha zerlerine yrd.
Esedoullar ise kendi aralarnda istiare ederek : Allah'a yemin ederek ifade edelim ki, eer Hucr
bizi malp ederse, bizleri ocuk yerine koyacaktr. Bu takdirde yaamann bir manas yoktur. O
hlde erefimizle lelim daha iyidir. dediler ve bir araya toplanp Hucr'un zerine yrdler.
Karlaan taraflar iddetli bir savaa tututular ve etin bir ekilde savatlar. Esedoullarmn
banda Ilb' b. Haris bulunuyordu ve Hucr'a saldrp onu ldrd. Bylece Kindeliler ile
beraberindekiler hezimete urayp malp oldular. Esedoullar ise Hucr'un ailesinden bir takm
kimseleri esir aldlar ve ellerini avularn dolduracak kadar bol miktarda ganimet ele geirdiler.
Ayrca Hucr'un cariyelerini, karlarm ve yanlarnda bulundurduklar eyleri alp aralarnda taksim
ettiler.
Dier bir rivayete gre, Hucr sava alannda esir olarak yakalanp bir adrn ierisine konulmu ve
Ilb'm kz kardeinin olu onun zerine atlp yanndaki bir demir parasn ona vurmutu; nk
Hucr, daha nce Ilb'm babasn ldrmt. Hucr, lb'm yeeni tarafndan yaralanm ise de henz
memiti. Bunun zerine Hucr vasiyetini yazp bir adama verdi ve ona : nce oullarmn en
by olan Nfi'e git, eer alar ve sabrszlk gsterirse onu brak ve en kk olum mru'lKays'e gelinceye kadar onlar tek tek dolap yokla, hangisi sabr gsterip metanetli davranrsa atm,
silhm ve vasiyetimi ona ver. dedi. Hucr, vasiyetinde kendisini kimin ldrdn ve hadisenin

nasl meydana geldiini anlatmt.

Nihayet bu adan onun vasiyetini alp olu Nfi'e gtrd ve Nfi bana toprak serpip sabrszlk
gsterdi. Sonra oullarnn hepsini dolat ve hepsi de Nfi' gibi sabrszlk gsterip dayanamadlar
ve balarna toprak serptiler. En son bu adan mru'l-Kays'in yanna geldi ve ona bir kadeh
arkadayla arap iip tavla oynarken buldu. Bu adam mru'l-Kays'e babas Hucr'un ldrldn
syledi, fakat o adamn szne hi aldrmad. Arkada ise bir n iin oyundan elini ekti, fakat
mru'1-Kays ona : Oyununu bozmak stemedim. dedi, sonra babasnn vasiyetini getiren bu adama
dnp, babas Hucr'un bandan geenleri batan sona kadar anlatmasn istedi, adam da olup
bitenleri batan aa anlatt. Bunun zerine mru'1-Kays adama dnp : Esedoullarndan yz
kiiyi ldrp, yz kiiyi serbest brakmadka iki ve kadn bana haram olsun. dedi.
Hucr, iir syledii iin olu mru'l-Kays'i yanndan kovmutu ve ondan pek holanmyordu. mru'lKays'in annesi, Rab'ab. Hris'in kz ve Kleyb b. Vil'in kz kardei Ftma idi. mru'1-Kays ise
Arap kabileleri arasnda dolar, su gletleri kenarnda iki ier ve avclk yaparak gnlerini
geirirdi. Babasnn ldrld haberi geldii zaman Yemen topraklarna bulunan Denmn'da
bulunuyordu. mru'1-Kays babasnn lm haberini duyunca :
"Ey Demmn! Geceler uzuyor, bitip tkenmek bilmiyor. Ey Demmn! Biz, Yemen topluluuyuz ve
kavmimizi severiz." mealindeki beyitleri syledi.
Sonra mru'1-Kays : Babam beni kk iken ihmal etti, byynce de kan davasn srtma ykt. Bu
gn arap, yarn i var. dedi ve onun bu sz bir darb- mesel oldu. Daha sonra Yemen'den ayrld,
Bekr ve Ta-lib kabilelerine gelip Esedoullarma kar onlardan yardm istedi. Onlar da mru'lKays'in bu yardm isteini kabul ettiler. Bunun zerine Esed-ouanna casuslar gnderdi. Fakat
Esedoullar durumdan haberdar olup uyandlar ve gelip Kinneoularma sndlar. mru'l-Kays'in
casuslar ise onlarn arasnda bulunuyorlard. Bu srada Ilb' b. Haris Esedoullar-na : Haberiniz
olsun ki, siz Kinneoullarmn yannda iken mru'1-Kays' m casuslar sizinle ilgili haberleri alp ona
gtrdler. Kinneoularma bildirmeden bir gece buray terk edin. dedi ve onlar da sz dinleyip
buradan ayrldlar. mru'1-Kays ise Bekr, Talib ve dier kabilelerden toplad kimseleri yanma
alp Kinneoularma geldi ve Kinneoullarn Esedoullar sanmt. Bu sebeble Kinneoullan
zerine saldrp silhn ekti ve Hkmdar Hucr'un ve bu byk insann intikamn almaa
aryorum. diyerek seslendi. Bu srada kendisine : La'net edilmekten uzak olasn! Biz senin
intikam almak istediin kimseler deiliz, biz Kinneoullaryz, Esed-oullar dn buradan ayrldlar,
onlar takip et ve intikamn al. denildi. Bunun zerine mru'1-Kays Esedoullarmn peine dt,
fakat onlar o gece yakalanmadlar. Bu durum karsnda mru'1-Kays u mealdeki msralar syledi:
"Bir kavmin peinden Hind'e kar teessr duyuyorum; eer onlar ya-kalanabilselerdi intikammz
dinecekti; fakat ne yazk ki onlar ele ge-irilemediler. Dedeleri onlar babalarnn oullar vastasyla
korudu... Mahvolmak zere iken onlar Ilb' kurtard. Eer ona yetiebil-eydim tulumlar bo
kalacakt."
mru'1-Kays bu iirinde "babalarnn oullaryla" sznden Kinneoullarn kasdediyor; nk iki
karde olan Esed ve Kinne Huzeyme'nin iki olu idi. Onun "Eer ona yetiebilseydim tulumlar bo
kalacakt." szne gelince; bir rivayete gre bunun mnas u idi : Onlar Hucr'u ldrdkten sonra
develerini srp gitmilerdi ve bu yzden Hucr'un st tulumlar bo kalmt. Dier bir rivayete gre
ise, Hucr'un ldrlmesiyle kanlar akp derisi boalmt. Tulumun bo kalmas demek bu manaya
gelmektedir.
Fakat mru'1-Kays Esedoullarmn izlerini takip edip onlar le vakti yakalad. Ne var ki mru'l-

Kays'm svarileri takattan kesilmi, susuzluktan mahvolmulard. Esedoullar ise bu suyun bana
gelip konaklamlard. Nihayet taraflar savaa tututular ve her iki taraf ok sayda l verdiler.
Neticede Esedoullar savatan kamak mecburiyetinde kaldlar. Ertesi gn olunca Bekr ve Talib
kabileleri Esedoullarmn pelerini takip etmek istemediler ve mru'l-Kays'e : te intikamn aldn,
yeter artk. diyerek itiraz ettiler. mru'I-Kays ise : Hayr, vallahi intikamm almadm. dedi,
bunun zerine onlar : Hayr, sen uursuz bir adamsn. dediler ve Kinneoullarmn ldrlmelerini
istemediklerinden onu yalnz brakp ayrldlar. Bu durum karsnda mru'1-Kays en'e'de yerleen
Ezd kabilesine gidip onlardan yardm istedi, fakat onlar : Esed oullar bizim kardeimiz ve
komumuzdur. diyerek onun yardm isteini reddettiler. Bu defa onlarn yanndan ayrlp Himyer
hkmdar Merse-d'I-Hayr b. Z-Ceden'in yanma geldi ve aralarnda akrabalk bulunmas hasebiyle
ondan Esedoullarma kar yardm istedi, bunun zerine Mersed, Himyerlilerden be yz adam onun
emrine verdi. Fakat mru'1-Kays ayrlmazdan nce Mersed vefat etti, yerine Kurml adnda
Himyerli birisi geti. Kurml, mru'1-Kays iin yol az hazrlad, sonra bu be yz kiilik asker
kuvveti onunla beraber gnderdi. Bu arada yabanclarn arasnda aznlk hlinde yaayan Araplar da
ona iltihak ettiler. Ayrca mr'l-Kays Yemen kabilelerinden cretli adamlar tuttu. Sonra btn bu
adamlar alp Esedoullarmn zerine yrd ve onlar ele geirdi.
Daha sonra Mnzir mru'l-Kays'i ele geirmek istedi, bu konuda srarl olup zerine ordular
gnderdi, fakat mru'1-Kays bu ordulara kar koyacak gte deildi, ayrca beraberinde bulunan
Himyerliler ile dier kabilelerden kendisine katlanlar kendisini brakp ayrldlar. Ancak m-ru'1Kays ailesinden bir grupla birlikte kurtuldu ve Eb Uteybe b. Haris adyla bilinen ihb elYerb''nin olu Hris'in yanma geldi. Mnzir ona bir eli gnderip mru'l-Kays'i ve beraberindeki
kiileri kendisine teslim etmedii takdirde onu savala tehdit etti. Bu durum karsnda Haris b. ihb
onlar teslim etti, fakat mru'1-Kays ile beraberinde bulunanlardan Yezdb. Mu'viye b. Haris ve
kendi kz Hind kurtuldular. mru'l -Kays, kz Hind ve Yezdb. Mu'viye ile birlikte zrhlarn, silh
ve mallarn yanma alp yd kabilesi reisi olan Sa'db. ed-Dabbb'm yanma geldi, Sa'd da onu himaye
edip korudu. Ancak mru'1-Kays onun hakknda bir medhiye syledikten sonra onun yanndan ayrlp
Mualb. Teym et-T' nin yanma geldi ve onun yannda kalp kendisi iin develer edindi. Ancak
kendilerine "Zeydoullar" denilen Cedle kabilesinden bir grup kimse bu develere saldrdlar ve
onlar yakalayp gtrdler, bunun zerine Neb-bnoullar stn sap faydalanmas iin ona kk
bir kei srs verdiler. te mru'1-Kays bu hadiseyi:
"Develer olmad zaman keiler onlarn yerini tutar. Bu keilerin en yallarnn boynuzlar ise sopa
gibi uzundurlar." beytiyle balayan -msralarnda die getirmitir.
Daha sonra onlarn yanndan ayrlan mru'1-Kays, bu defa mirb. Cveyn'in yanma geldi, fakat
mir onun aile ve mallarn elinden almak istedi. mru'1-Kays bu durumu renince hemen onun
yanndan ayrlp S'aloullarmdan Harise b. Murr adnda birisinin yanma geldi ve ondan kendisini
himaye etmesini istedi, Harise b. Murr de onu himayesine ald. te bu yzden mir b. Cveyn ile
Harise b. Murr arasnda sava kt ve bir takm byk hadiseler meydana geldi. Nihayet mru'1Kays kendisi yznden Tayyi' kabilesi arasnda sava ktn grnce, onlarn yanndan ayrlp
Yahudi Semuel b. diy'nm yanma geldi ve Semuel ona ikramda bulunup onu konuk edindi. mru'1Kays bir mddet onun yannda kald, sonra ondan kendisini Bizans hkmdarna ulatrmas iin
Haris b. Eb imr el-Gassn'ye bir mektup yazmasn rica etti. Semuel onun bu isteini kabul etti ve
mru'1-Kays, ailesini ve zrhlarn onun yanma brakp Haris b. Eb imr'in yanma gitti. mru'1Kays Bizans hkmdarnn yanma vard zaman hkmdar onu iyi karlad ve kendisine ikramda

bulundu.
Esedoullar, mru'l-Kays'in Bizans hkmdarnn yanma gittiini rendikleri zaman kendilerinden
Tarnnh adnda birisim Bizans hkmdarna gnderdiler. mru'1-Kays ise Tammh'n bir erkek
kardeini ldrmt. Tammh Bizans hkmdarnn yanma vard zaman, lkmdar mru'1-Kays
ile birlikte ierisinde hkmdar oullarndan bir grubun bulunduu byk bir orduyu harekete
geirmiti. mru'1-Kays yola ktktan sonra Tammh hkmdarn yanma gelip ona : mru'1-Kays
fa-cir ve sapn birisidir. Kznzla mektuplatn ve bulutuunu sylyor, ayrca kznz hakknda
iirler syleyerek Araplar arasnda kznz tehir etti. dedi. Bunun zerine hkmdar, mru'lKays'in arkasndan ona zehirli bir hlle (elbise) ile altndan dokunmu bir ey gnderdi ve bir de
mektup yazarak : Sana hrmeten kendi giydiim hllemi gnderiyorum ve bunu giymeni arzu
ediyorum. Ayrca her konak mahallinden durumunu bildiren mektuplar gndermeni istiyorum. dedi.
mru'1-Kays ise buna ok sevindi ve hlleyi giyindi, fakat giydii hllenin zehiri hemen vcuduna
sirayet etti ve derisi dklmee balad; bu yzden kendisine "yara sahibi" manasna gelen "Z'1kurh" ad verildi. mru'1-Kays bu hadiseyi :
"Tammh bana ikence verecek elbiseyi giydirmek iin lkesinden kalkp geldi. Keke canm doru
drst birden ksayd; ne var ki, canm taksit taksit kt."
mealindeki msralaryla dile getirdi.
mru'1-Kays Bizans topraklarnda bulunan Ankara'ya gelince burada lm deine dt ve : Nice
boanm tesirli fasih sz, tap dklen nice vuru, doptolu nice byk kap (yni mru'1-Kays)
imdi Ankara toprana gelmi bulunuyor. dedi. Bu srada Asb dann eteine defnedilmi Bizans
hkmdarlarnn kzlarndan bir kadnn kabrini grd ve ona hitaben :
"Ey komum! phesiz meakkatler nbetleerek yer deitirir. Asb da durduka ben buradaym.
Ey komum! Biz burada iki garibiz, her garib birbirinin yakndr."
mealindeki msralarla tahassrn dile getirdi. Sonra mru'1-Kays ld ve bu kadnn mezarnn
kenarna defnedildi. mru'1-Kays'in kabri buradadr.
mrul-Kays lnce, Haris b. Eb imr el-Gassn, Semuel b. diy' nn yanma gidip ondan mru'lKays'in kendisine brakm olduu yz zrhiya dier emanetlerini kendisine vermesini istedi, fakat
Yahudi Semuel bunlar ona vermedi; Bunun zerine Haris b. Eb imr Semuel'in bir olunu elinden
ald ve : Zrhlar bana vermezsen olunu ldreceim. dedi, buna ramen Semuel, mru'l-Kays'e
ait olan hibir eyi ona teslim etmedi. Bu durum karsnda Hrs de onun olunu ldrd. Semuel ise
bu hadiseyi u mealdeki msralarla dile getirdi: "Bir ksm kavimler yerilirken ben Kind'nin, yni
mru'l-Kays'in emanet zrhlarn korumak suretiyle ahdimi yerine getirdim. Babam Adybir gn
bana : 'Ey Semuel! na edip yaptm eyi sakn yk-mayasn.' diye vasiyette bulunmutu. Yine babam
Adiy benim, iin muhkem bir kale yapmt ve istediim zaman iip faydalanacam bir su
brakmt."
Daha sonra el-A' bu hadiseyi u mealdeki msralaryla dile getirmitir :
"Sen Semuel gibi ol, zira azim ve himmet sahibi Haris b. Eb imr gece karanl gibi, kalabalk ve
byk bir orduyla Semuel'n yanma geldii zaman, o, iki kt durumla kar karya kalp Harise : 'Ey
Haris! Dilediini syle, zira szn dinleyip yerine getireceim.' demiti. Bunun zerine Haris de
ona : 'Sen ahdini bozmak ve evldn kaybetmek gibi iki ey arasnda bulunuyorsun. Hengisini
seersen se, seen iin bunlarn her ikisinde de hayr ve haz yoktur.' diyerek karlk vermiti.
Semuel, biraz tereddt gsterdikten sonra Hris'e: 'Sen esirini (olumu) ldr, zira ben komumun
(yni mru'1-Kays' in) brakt emanetleri koruyacam.' diyerek ahdine vefa gsterdi."

El-A''mn bu hadise ile ilgili olarak syledii bu msralar bir hayli uzundur, biz bu kadarla iktifa
[229]
ediyoruz.
Hazz Vak'as
Hazz vak'asmn hikayesi yledir : Yemen hkmdarlarndan bir hkmdarn elinde Mudar, Rab'a
ve Kud'a kabilelerinden esirler bulunuyordu. Bu sebeple Maad oullarnn hatr saylr
byklerinden bir hey'et hkmdarn yanma geldi. Bu hey'etin ierisinde Sedsb. eybnb. Zhl b.
Sa'lebe, Avf b. Mulahhmb. Zhlb. eybn, Avfb. Amrb. Cemb. Rab'ab. Zeyd Ment b. mir edDahyn ve Cemb. Zhlb. Hill b. Rab'a b. Zeyd Ment b. mir ed-Dahyn gibi ahsiyetler de
bulunuyordu. Esirlerin arasnda Belr kabilesinden Ubeyd b. Kurd adnda air birisi vard. Bu kii
gelen hey'eti karlayp kendisim de kurtarmak istedikleri esirlerin arasna almalarn rica etti. Gelen
bu hey'et hkmdarn huzuruna girip hem Ubeyd b. Kurd ve hem de kendi esirleri hakknda onunla
grtler. Neticede hkmdar bu esirleri onlara balayp serbest brakt. Bunun zerine air
Ubeyd b. Kurd u mealdeki msralar syledi:
"Gzel haslet sahibi Avf'e, Hill olu Cem'e ve dier Avf e canm feda olsun... Eer iddetlenen
sava esnasnda Seds olmasayd, savam iddetinden pabularm ayaklarmdan kard. Sonra
duysunlar diye Behr kabilesine seslendim; hlbuki onlarn kulaklar sar deildi. Bundan nce de
Maadoullarn Kaastoullar koruyup himaye etmiti."
Fakat hkmdar, ley'ette bulunanlarn bazlarn rehin alp yannda brakt, dierlerine de :. Kabile
reislerinizi bana getirin, bana itaat etmeleri iin onlardan sz alacam, aksi takdirde rehin aldm
adamlarnz ldrrm. dedi, bunun zerine onlar kabilelerine dnp durumu haber verdiler. te
bu haber karsnda Kleyb Rab'a kabilesine haber salp onlar toplad. Bu arada Maad kabilesi de
onun yannda yer ald. Kleyb'in ldrlmesini bahsederken de anlatacamz zere, Maad
kabilesinin evresinde topland kiilerden birisi de Kleyb idi. Nihayet Kleyb etrafna toplanan
bu kabilelerle birlikte harekete geti ve nc birliinin bana "Seffh et-Talib" adyla bilinen
Seleme b. Hlidb. Ka'b b. Zheyrb. Teym b. sme b. Mlik b. Bekr b. Hubeyb b. Talib'i tayin etti,
ayrca yollarm bulabilmeleri iin onlara Si' dann yaknnda bulunan ve Mekke ile Basra
arasnda uzanan Thfe'dek Hazz dann zerine ate yakmalarn emretti. Bu arada Seffh etTalib'ye : Dman etrafn sard zaman iki ate yak. diye tenbih etti. Rab'a kabilesinin toplanp
harekete getiini renen Mezhic kabilesi ise kendilerine tabi olan Yemen kabilelerini yardm
arp topluca Rbi'a kabilesinin zerine yrdler. Mezhic kabilesinin harekete getiini renen
Tihme ahalisi de Rab'a kabilesine katld. Mezhic kabilesinin bir gece Hazz dana gelmesi
zerine Seffh et-Talib burada iki ate yakt. Kleyb bu iki atei grnce evresine toplad
kabilelerle birlikte topluca Mezhic zerine yrd ve sabah erkenden onlar bastrd. Nihayet Hazz
danda karlaan taraflar savaa tututular ve iddetli bir ekilde savatlar. Neticede her iki
taraftan pek ok kii ldrld ve Mezhic kabilesi hezimete urayp topluluklar dald. Bunun
zerine Seffh :
"Hazz danda ate yakmak iin kaldm gece, uyumamaktan yollarn aran ve kabilenin
uyanklar olmadan da yollarn bulabileceklerini sandm nice blk ve mfrezelere yol gsterdim."
mealindeki msralar syledi.
Ferizdak da Cerr'e hitaben onu hicvederek :

"Eer Vil'in olu Talib'in svarileri olmasayd, her taraftan dman saldrp yanma gelirdi. Onlar
hkmdarlar, hkmdarn yannda bulunan aznlk hlindeki Araplar dvdler ve btn ateleri
bastran iki ate yaktlar." mealindeki msralar syledi.
Bir rivayete gre, Hazz vak'asmda kimin kumandan ve reis olduu bilinmemektedir, nk Kleyb'in
kznn olu olan Amr b. Klsm bir iirinde mealen yle diyor :
"Biz, Hazz danda atein yakld kuluk vaktinde bahi ve ihsanda bulunanlardan daha ok ihsan
ve bahite bulunduk."
Eer Amr b. Ksm'un dedesi Hazz vak'asmda reis ve kumandan olsayd, bunu mutlaka zikrederdi,
"ihsan ve bahite bulunduk" diyerek bununla iftihar etmezdi. Dier taraftan Amrb. Klsm Hazz
vak'asma itirak edenleri farkl bayraklar altnda gstererek :
Biz dmanla karlatmzda sa tarafa bulunuyorduk, sol tarafta ise babamzn oullar
bulunuyorlard. Onlar kendi taraflarmdakile-re, biz de kendi tarafmzdakilere saldrmtk.
dedi, bunun zerine kendisine : Sen kendini kardelerine, yni Mudar kabilesine tercih edip stn
tuttun. dediler. Yine Amrb. Klsm :
Bundan nce hcum edip atlan kii Kleyb idi. Hangi an ve eref vardr ki sahibi biz olmayalm.
mealindeki msralarla balayan kasidesinde dedesi Kleyb'i zikrediyor; fakat dedesi vastasyla
iftihar edecei en erefli eyin onun reislii olmasna ramen bir trl Hazz vak'asmda onun
[230]
reisliini ileri srmyor.
Keyvin ldrlmesi, Bekr Ve Talib Kabileleri Arasnda Meydana Gelen Vak'alar
Vilb. Hinbb. Efsb. Du'mb. Cedeb. Esedb. Rab'ab. Nizrb. Maadd b. Adnan'n iki olu Bekr ile
Talib kabileleri arasndaki sava, Kleyb'in ldrlmesi yznden meydana gelmiti. Kleyb'in
nesep eceresi ile birlikte asl ad: Vil b. Rb'a b. Haris b. Zheyr b. Cem b. Bekr b. Hubeybb.
Amrb. Ganmb. Talib idi.
Onun "Kleyb" lkabn almas ise yle oldu : O herhangi bir yere gitmek istedii zaman yanma bir
kpek yavrusu alr, gzel bir baheye veya houna giden bir yere geldii zaman bu kpek yavrusuna
vurur, sonra onu barr ve havlar vaziyette buraya brakrd. Bu kpek yavrusunun havlamasn
duyanlar oradan uzaklarlar ve oraya yaklamazlard. te bu sebeble kendisine "Kleyb" lkab
verildi. nceleri kendisine "Kley-bu Vil (Vil'in kpekii)" deniliyordu, fakat daha sonra Vil
kelimesi atlp sadece "Kleyb" lakabyla anlmaa balad ve bu isimle hret kazand.
Rab'ab. Nizr'm sanca oullarnn en bynn elinde bulunuyordu ve byklk srasna gre
onlarn arasnda el deitiriyordu. Sonra bu sancak torunlarndan Aneze b. Esed b. Rab'a'nn eline
geti. Bu soyda byklar ksaltp sakallar sarya boyamak deti vard ve bunu Rab'a kabilesinden
dier soylara kar koyup sava yapmak isteyenler yapard. Daha sonra bu sancak Abdu'1-Kays b.
Efsb. Du'mb. Cedle b. Esedb. Rab'ab. Nizr'm eline geti. Bu soyun deti ise, kendilerine satap
kt sz syleyenleri tokatlamak, kendilerine tokat atanlar da ldrmek eklinde idi. Bundan sonra
sancak el deitirip ayn soydan Nemirb. Kaast b. Hinb'in eline geti. Bu soyun deti ise
yukardakiler in detlerinden farkl idi. Daha sonra ad geen sancak Bekrb. Vil'in eline geti. Bu
soyun deti ise bir ku yavrusu sebebiyle bakalarna ktlk etmekti. Onlar, ku yavrusunu yolun
ortasna (veya drt yol azna ?) balarlar, kuun yeri bylece belli edildikten sonra hi bir kimse bu
yoldan gemezdi. Gelip gemek isteyenler ise bu yolun solundan ve sandan giderlerdi. Nihayet

sancak Talib kabilesine geince, bunu Vil b. Rab'a ald. Yukarda da bahsettiimiz zere, onun
deti yannda kpek yavrusu tamakt.
Maad kabilesi sadece u kiinin reislii altnda toplanmtr : Birincisi: mir b. ez-Zarib b. Amrb.
Bekrb. Yekrb. Hris'tir. Bu zatm soyu Advnb. Amrb. Kays Aylan kabilesine dayanmaktadr. Bu
kabile de nsb. Mudar soyundandr. ns ile lysb. Mudar'n erkek kardeidir. te mrb. ezZarib, Mezhic kabilesi ayrlp Tihme'ye hareket ettii zaman Maadd kabilesinin banda kumandan
olarak bulunuyordu. Bu, Tihme ahalisi ile Yemen kabileleri arasnda ceryan eden ilk hadise idi.
kincisi: Rab'ab. Haris b. Mrre b. Zheyr b. Cem b. Bekrb. Hubeybb. Kelb'dir. Bu zat, Yemme
ahalisi ile Yemenliler arasnda meydana gelen Slln vak'asmda Maadd kabilesinin banda
kumandan idi.
ncs : Vil b. Rab'a, yni Kleyb'dir. Bu zat, Hazz vak'asmda Maad kabilesinin kumandan idi
ve Yemen topluluklarn datp onlar hezimete uratmt, bu sebeple Maadd kabilesi mensuplar
hkmdarn tacn ona verip vergilerini ona demee baladlar ve onun itaati altna girdiler. Fakat
bir mddet sonra Kleyb gurur ve taknla kaplp kavmine zulmetmee balad. Zulm o noktaya
vard ki, zerinde bulut bulunan yerleri yasak blge iln edip buralarda hayvan otlatlmasna msaade
etmedi. Bir defa Kleyb : Falan yerin vah hayvanlar benim civarmda (himayemde) saylr. dedi
mi, artk orada avlanlmaz, kimse develeriyle oraya giremez, onun ateinin yand yerde ate
yakamaz, evlerinin arasnda dolaamaz ve oturduu yere oturamazd.
Cemoullar ile, eybnoullar tefrikaya dmekten korkup birlik hlinde yaamak istediklerinden
ayn yurtta kark hlde otururlard. K-eyb ise Mrre b. eybnb. Sa'lebe'nin kz ve Cesss b.
[231]
Mrre'nin k\z kardei Celle ile evli idi.
Bess Harbi
Kleyb, ilkbaharn balarnda Hicaz topraklarnn bir ksmn yasak blge (hm) iln ederek koruma
altna almt ve buraya sava olmayanlar giremezdi. Daha sonra Sa'db. meys b. Tavk el-Cerm
adnda birisi, Temmli Mnkz'm kz ve Cesssb. Mrre'nin teyzesi Bess'un yanna gelip indi.
Sa'db. meys'in Serb adnda bir devesi vard ve bu deve Cesssb. Mrre'nin develeri ile birlikte
otluyordu, Araplarn : "Serb'dan daha uursuz, Bess'tan daha uursuz." eklindeki darb-
mesellerinin menei bu deve idi.
Nihayet Kleyb bir gn develerini ve onlarn otladklar mer'lar grp kontrol etmek maksadyla
kalkp develerinin yanma geldi ve onlarn arasnda bir hayli dolap gezdi. Kleyb'in develeri ile
Cesss'n develeri kark hlde otluyorlard. Bu srada Kleyb'in gz Serb adndaki deveye iliti
ve onu yadrgad, bunun zerine Cesssb. Mrre yannda hazr bulunan Kleyb'e : Bu deve,
komumuz Sa'db. meys el-Cerm'nin de-vesidir. dedi. Kleyb : Bu deve bir daha bu korulua
girmesin. diyerek onu uyard, bunun zerine Cesss : Benim develerim nerede otlarsa, bu deve de
orada otlayacaktr. diyerek sert ekilde karlk verdi. Kleyb : Eer bu deve bir daha buraya
gelirse, okumu memesine atar, onu ldrrm. dedi. Cesss : Eer sen bu deveyi memesinden
vurup ldrr-sen, ben de seni mzramla gerdanndan vurur ldrrm. diye karlk verdi.
Bylece her ikisi de az kavgas yaptktan sonra ayrldlar. Sonra Kleyb bir ara karsna : Sen
Araplar arasnda komusunu bana kar savunup koruyacak birisini tanyor musun? diye sordu.
Kars : Cesss'tan bakasn tanmyorum, bu ii ancak o yapabilir. diye cevap verdi. Bunun
zerine Kleyb olup bitenleri karsna anlatt. te bu hadiseden sonra Kleyb koruluuna gitmek

istedii zaman kars ona engel olmaa alr, tatszlk karp akrabalar ile arasn amamas iin
Allah ad vererek ona yalvarr, kardei Cesss b. Mrre'nin yanma gider ve ondan develerini
Kleyb'in koruluuna salmamasn isterdi.
Aradan bir mddet getikten sonra Kleyb korulua kt ve develerinin arasna girip gz gezdirmee
balad. Bu esnada Sa'db. meys'in Serb adndaki devesini grd ve okunu atp deveyi
memesinden vurdu. Deve yara alnca geri dnp brerek kamaa balad ve sahibinin yaknma
gelip kt. Sahibi devesini bu vaziyette grnce lk atp barmaa balad. Bess ise
komusunun bu ln duyunca hemen onun yanna geldi ve devenin vaziyetine grnce elini bann
zerine koyup : Vah vah! Adam perian oldu. diyerek haykrmaa balad. Cesss ise Bess'u
gryor ve barmasn iitiyordu. Bunun zerine hemen onun yanma geldi ve : Sus! Sakn korkma,
endieye mahal yok. dedi, sonra Sa'd b. meys el-Cerm'yi teskin etti ve onlara dnp : Ben pek
yaknda bu deveden daha byn, yni Gll'i ldreceim. dedi. Gll Kleyb'in develerinin
erkei idi ve zamannda onun bir benzeri grlmemiti. Cesss aslnda bu sz ile Gll'i deil,
Kleyb'i kasdetmiti. O srada Kleyb' in bir casusu konutuklarn dinliyordu ve onlarn bu szlerini
gelip Kleyb'e anlatt, bunun zerine Kleyb : Demek Cesss sadece Gll'i ldrmee yemin
etmi, bununla yetinecek. dedi. Hlbuki Cesss Kleyb' in gafil bir nn yakalamaa alyordu.
Kleyb bir gn kendini emniyette hissederek dar kt ve evlerden bir hayli uzaklanca Cesss
atma binip mzran yanma ald ve Kleyb'e yetiti. Kleyb olduu yerde durdu ve Cesss ona : Ey
Kleyb! Mzrak ensende. dedi, bunun zerine Kleyb : Eer doru sylyorsan, arkamdan deil,
nmden gel, karma k. dedi ve dnp ona bakmad. te bu srada Cesss mzran vurup onu
atndan yere drd. Kleyb bitkin bir vaziyette : Ey Cesss! Bana bir yudum su ver. diye
yalvard, fakat Cesss ona hi bir ey vermedi ve Kleyb ruhunu teslim edip ld. Sonra Cesss
yannda bulunan Amr b. Haris b. Zhl b. eybn'a emir verdi ve yrtc hayvanlarn cesedini
paralayp yememeleri iin zerini talarla rttrd. Bu hdiseyi Kleyb'in kardei Mhelhilb.
Rab'a u mealdeki msralarla dile getirdi :
"Amr ve ecaat sahibi Cesss b. Mrre'nin ldrdkleri kii (Kleyb) olduka deerli bir kimsedir.
Yumuakln en sertiyle kalbine vurdu, orada yaknma kar efkat gstermedi. Yarn ve yarndan
sonras kendisi iin kyam edilecek byk bir ie ipotektir. Byk birisinden gzel hasletler
hatrland zaman, elbette Kleyb'e kar alamam byk olacaktr. Ben onun sunduu saf katksz
arab ieceim, kuaksz kse ile arap sunup onlar buna kandracam."
Cesss b. Mrre, Kleyb'i ldrnce hemen atma bindi ve mahmuz-layp kavminin yanma dnd. Bu
srada Cesss'n dizleri almt. Babas Mrre olunun bu hlini grnce : Muhakkak Cesss size
kt bir hadise ile dnmtr. Bu gne kadar ben onu dizleri ak olarak hi grmemitim. dedi.
Nihayet Cesss gelip babasnn karsnda durdu ve babas ona: Ey Cesss! Sana ne oldu, banda
bir hl mi var? diye sordu, bunun zerine Cesss : yle bir vurma ii yaptm ki, yarn Viloullar
bu i iin byk bir sr'at ve hareketlilikle toplanacaklardr. dedi. Babas Mrre : Annesi
ocuunu kaybedesice! Kime vurdun? diye sordu. Cesss : Kleyb'i ldrdm. diye cevap verdi,
bunun zerine babas: Gerekten sylediini yaptn m? diye sordu. Cesss ise: Evet karlnverdi. Bu durum karsnda babas: Ey Cesss! And olsun ki, kavmine ne kt bir haberle dndn.
dedi. Olu Cesss da :
"Kendisini korumak iin hazrlanan kuvvet sahibi kimse gibi iyi hazrlan; artk durum svme ve
niza snrn amtr. Ben seni yle bir savaa srkledim.ki, bu sava saf suyu yalnn boaznda
brakr." mealindeki msralar syledi.

Babas Cesss'm bu szn duyunca, olunun kendisini knamasndan dolay kavminin kendini
yardmsz brakacandan korktu ve oluna u mealdeki msralaryla cevap verdi:
"Eer sen beni saf suyu yalnn boaznda brakan bir savaa srk-. lediysen, bu savala ellerini
Kleyb'in zerinde topladm. Artk bundan sonra korku ve silhlar eskitmek yoktur .Ben sava
elbisesini giyeceim ve bununla kendimi savunarak zillet ve rsvaylk aybni ortadan kaldracam."
Bundan sonra Mrre kavmini kendisine yardm ard. Onlar Mr-re'nin bu davetini kabul edip
snglerini parlattlar, kllarn bilediler, mzraklarn dorultup dzelttiler ve kendi kavimlerinin
topluluuna katlmak zere sefere hazrlandlar.
Cesss'm kardei Hemmmb. Mrre ile Kleyb'in kardei Mhelhil bu srada iki iiyorlard. Cesss
durumu haber vermesi iin Hemmm'm yanma bir cariye gnderdi ve cariye onlarn yanma gelip
Hemmm'a iaret etti, bunun zerine Hemmm kalkp cariyenin yanma geldi ve cariye durumu ona
haber verdi. Bu defa Mhelhil Hemmm'a dnp : Cariye sana ne syledi? diye sordu. Hemmm
ile Mhelhil'in arasnda olup bitenleri birbirlerine kar saklamayacaklarna dair bir anlama vard.
te bu yzden Hemmm cariyenin sylediklerini Mhelhil'e aynen nakletti. Aslnda Hemmm bu
durumu ona aka ve elence esnasnda duyurmak istiyordu. Bunun zerine Mhelhil ona : Kardeinin
dbrnn halkas bundan daha dardr, (yni byle bir ey yapamaz). dedi. Bundan sonra onlar
tekrar ikilerine yneldiler. Mhelhil Hemmm'a : Haydi ii Bu gn imek, yarm yapmak
gndr. dedi. Hemmm, korku ve ekingenlik ierisinde imeye devam etti. Mhelhil serho
olunca Cesss ailesinin yanma dnd ve aile halkyla birlikte hemen harekete geerek kendi
kavminin topluluuna geldi. Bu srada Kleyb'in ldrlme hadisesi ortaya kp yaylmt, bunun
zerine gidip onu defnettiler. Kleyb defnedildikten sonra yakalar yrtlp paraland, j'zler
trmalanp amarland, kzlar ve feraceli kadnlar Kleyb'e matem tutmak iin ortaya dkldler.
Hlsa ortalk bir matem havasna brnd. Kadnlar ise Kleyb'in kz kardeine gelip : Cesss'm
kz kardei Celle'yi aramzdan kar, zira onun aramzda bulunmas hem bizim iin bir utantr, hem
de onun aramzda bulunmasnda bamza selen felkete sevinmek manas vardr. dediler. Yukarda
da bahsettiimiz zere, Celle Kleyb'in kars idi, bunun zerine Kleyb'in kz kardei kardeinin
hanm Celle'ye : Sen matemimizden uzak-la, zira sen katilin kz kardeisin ve bize zulmeden bu
adamn z kardeisin. dedi. Bu durum karsnda Celle atksn sryerek onlarn arasndan kp
gitti, fakat giderken yolda babas Mrre ile karlat ve babas ona : Ey Celle! Arkadan ne var ne
yok. diye sordu, Celle de : ok kimsenin feryad, ebed sren bir hzn, kaybedilen bir dost, hi
yznden bir kardein ldrlmesi, bu ikisi arasna ekilen kin tohumlar ve paralanan yrekler.
diye cevap verdi. Bunun zerine babas Mrre kz Celle'ye : Balayp affetme fazileti, diyet
miktarnn ykseltilmesi bu sylediklerini bertaraf etmez mi? dedi. Celle : Ka'be'nin Rabb'ine
yemin ederim ki, ite bu aldatlm birinin kuruntusudur. Talb kabilesi diyet bedeli develerin
saysn artrdn iin mi efendilerinin kann aramaktan 'vaz geip senin yakan brakacak? diye
karlk verdi.
Celle oradan ayrldktan sonra, Kleyb'in kz kardei onun arkasndan : Bu gidi dmanlk edip
tecavzde bulunann gidii, bamza gelen felkete sevinenin ayrldr. Yarn ard arkas
kesilmeyecek olan sava hamlelerinden vay Mrre ailesinin bana geleceklere! diye sylendi.
Celle, Kleyb'in kz kardeinin kendisine syledii bu szleri duyunca : Hr bir kadn nasl olur da
rtsnn yrtlmasna (namusunun lekelenmesine) sevinir, yaknn ldrlmesini bekler? Allah kz
kardeimi bahtiyar etsin! Keke : 'Utanma nefreti, dman korkusu' deseydi, ne olurdu? dedi, sonra
u mealdeki msralar syledi":

"Ey asl kavimlerin kz! Eer knamak istiyorsan acele etme, nce sor, tahkik et. Sence knamay
gerektirecek sebepler gerekletiyse, ite o zaman knayp serzenite bulun. Bir kz kardein
kardeine kar gstermi olduu efkat ve merhamet hissinden dolay knanmas vaki ise, buyurun
knayn! Cesss'm bu yapt bana gre dehet vericidir. Vah olana ve olacaklara! Cesss' sevmemle
beraber, onun bu hareketi belimi bkt, ecelimi yaklatrd. Eer karlan bir gzn ksasn yerine
getirmek, kardei olmayan dier bir gzle kabil olsayd, o zaman aldrmazdm. Gz, tpk bir annenin
bkt eyin ezasna katland gibi, apak ve sairesini tamaa katlanr. Ey Kleyb! Sen yle bir
ldrlm kiisin ki, zaman senin lmn yznden iki evimin tavann birden ykt. lk olarak yeni
yaptm yuvay, sonra da eski hanemi ykmaa alt. Onun ldrlmesi, vurulup avcnn nne
den bir ku gibi beni yakndan vurdu. Ey akrabam olan kadnlar! Durunuz, size syleyeceklerim
var. Bugn zaman beni byk bir musibete hedef seti; yle ki Kleyb'in ldrlmesi biri arkamda,
dieri nmde olmak zere beni iki ate arasnda brakt. Bir gn iin alayan, iki gn iin alayan
gibi olmaz. ntikamn alan kiinin yrei sour. ntikamm alrsam, ocuunu kaybeden matemzede annenin dier bir
ocuunu kaybetmekle urayaca akbete maruz kalrm. Keke bu kan kolumdaki hayat damarmdan
alnacak kanla telfi edilebilseydi. Bugn hem katil, hem maktul durumundaym, umarm ki Allah beni
rahata kavuturur."
Mhelhil'e gelince, onun asl ad Adiyy'dir. Bir rivayette adnn m-ru'1-Kays olduu da sylenir.
Ayn zamanda Mhelhil, mru'1-Kays b. Hucr el-Kind'nin dayisdr. Ona "Mhelhil" lkabnn
verilmesi hatrna geldii gibi iir syleyip, iir zerinde hassasiyet gstermeyen ilk kii
olmasndan, kasideler sylemesinden ve iirinde yalan syleyen ilk kii olmasndan ileri gelmektedir.
Mhelhil sarholuu gidip akl bana gelince, onu korkutup endieye sevkeden ey, kadnlarn :
Bilin ki, Kleyb ldrlmtr. diye barmalar oldu. Bunun zerine Mhelhil, bu hadise
hakknda ilk defa sylenen u mealdeki iirini okudu :
"Dn gen kzlarn vatanlarnn dnda grlmelerini kskanrdk. Kleyb ld zaman artk ondan
sonra zelil ve perian olduklarnn farknda olarak balar ve kollan ak vaziyette ktlar. Gsleri
yeni belirmi ceylan gibi gen kzlar, Kleyb'in kefene sarlma zaman yaklat iin zinetlerini
karm olarak grrsn. Onlar Kleyb'in aralarndan ayrlna zldklerinden balar ve kollar
ak bir vaziyette yzlerini derinden trmalyorlar ve onun intikamn zamann alacan sylyorlar...
Onlar diyorlar ki: 'Bundan sonra snmak iin yalvaran kim himaye edecek, mzraklarn ularn kim
boyayp knalayacak? Salam urganlar dm noktalalarmdan koparan rzgr estii zaman, kesilen
dl develerini kim paylatracak? Diyetleri acilen toplayp yerlerine kim takdim edecek? Zamann
pepee getirdii felket ve musibetlerin arln kim yklenecek?' Kleyb zaman iin bir zahire idi;
imdi ise onun yokluu geldi ve bu yokluu yurdumun temelini sarsp skt. Kavmin ve kadnlarn
sabrna galip gelen, balanamayacak kadar byk olan bir musibetle olanca arln zerime atan
ve bana ac veren zamandan vay bama gelenlere! Bu musibet ki, daha nce genlerin ve orta
yallarn sma olan muhkem kaleleri ykt. Ondan sonra bu kaleler ve surlar, artk yava yava
duvar ve stunlar yklarak hare-beye terk edildi. Ey kadnlar! nce bir keten bezine sarlp
kefenlenen kavmin efendisine alayn, yas tutup iyiliklerini sayn! Yardmsz kalan yetimler iin
alayn, komularla yardmlamann kesilmesine de alayn! Kanlara bulanm olarak boynunun
dne alayn! Zaten beni alatan da budur. Onun ldrlmesine karlk olarak Talib
kabilelerini her yerde ldreceim; yle ki, llerinin evrelerine toplanan kartallar, zplayarak
yryen kargalar, onlarn etrafnda dolaarak avularnn etlerini koparp paralayacaklar.1'

Sonra Mhelhil, kardei Kleyb'in ldrld yere gidip onun kan-grd ve kabrinin bana gelip :
"Topran altnda basiretli, kararl, husumeti iddetli, ifadesi gl biri yatyor. O, yuvasmdaki boz
renkli bir ylan gibidir, soktuu kiiyi afsuncunun nefesi dahi kurtaramaz." mealindeki msralar
syledi.
Bundan sonra Mhelhil salarm kesip elbisesini ksaltt, kadnlar ve onlarla dp kalmay brakp
iki ve kumar kendisine yasaklad. Bu arada kavmini bana toplad ve ilerinden bir ksm adamlar
eybnoulla-rma gnderdi. Nihayet bu adamlar Mrre b. Zhl b. eybn'nm yanma geldiler. Bu
srada Mrre kavminin meclisinde toplant hlinde bulunuyordu. Gelen bu adamlar Mrre'ye : Bir
deve uruna Kleyb'i ldrmekle byk ve tehlikeli bir i yaptnz, akrabalk balarn kopardnz ve
hrmetsizlik ettiniz. Size drt husus arzedeceiz; eer bunlardan birisini tercih ederseniz, hem siz
kurtulmu olacaksnz, hem de biz tatmin alacaz. Tercih edeceiniz hususlara gelince: Ya Kleyb'i
tekrar bizim iin diriltirsin, ya da Kleyb'in katili olan Cesss' bize teslim edersin ve biz onu
ldrrz, yahut da Cesss'n yerine ona denk olan kardei Hemmm' bize teslim edersin, veya bize
kendinden fedakrlk yaparsn, zira Kleyb'in kann demek seninle de mmkn olabilir. dediler.
Bunun zerine Mrre onlara : Kleyb'i diriltmee gelince, buna benim gcm yetmez, Cesss' size
teslim etmem hususuna gelince, o bir gentir, dncesizce hareket edip Kleyb'i ldrdkten sonra
atna atlayp gitmitir. u anda hangi memlekete gittiini bilmiyorum. Hernmm ise onlarca kiinin
babas, kardei ve amcasdir. Bunlarn hepsi de kavminin cengver svarileridir ve bunlar bakasnn
iledii bir cinayete karlk olarak onu teslim etmeyeceklerdir. Bana gelince, svarilerin ilk
saldrnda en nce ldrlen ben olurum, fakat acele lmek istemiyorum. Size teklif edeceim iki
husus var. Bunlardan biri, dier oullarm ite buradadr, hangisini istiyorsanz aln ve efendinize
karlk olarak onu ldrn; dieri ise, size siyah gzl, krmz tyl bin deve vereyim. dedi.
Neticede bu adamlar Mrre'nin bu iki teklifine kar fkelendiler ve ona : Dier oullarnn cann
ortaya koymakla iyi etmedin, stelik Kleyb'in kann st mukabilinde bizimle pazarlk konusu mu
yapmak istiyorsun? diye ktlar. te bylece taraflar arasnda sava krklenmi oldu. Kleyb'in
kars Celle ise babasna ve kendi kavmine iltihak etti. Bu arada Bekr kabileleri savaa katlmaktan
geri durdular ve Kleyb'in ldrlmesini byk bir hadise sayp savata eybnoullarna yardm
etnek istemediler. Dier taraftan Lceym ve Yekr kabileleri de onlardan ayrlarak ekip gittiler.
Haris b. Ubd ve ailesi de eybnoullarma yardmdan geri durdular.
Mhelhil, kardei Kleyb'in ardndan kaside eklinde bir ok mersiye syledi. Bu mersiyelerinden
biri u mealdeki msralardr :
"Ey Kleyb! Ne dnyada ve ne de ierisinde bulunanlarda hayr yoktur, nk sen de onu terk edip
gidenler kervanna katldn. Ey Kleyb! Onun savrulan topra senin zerinde ykselmiken
glgelikler altnda hangi erefli ve deerli gen kalmtr. Kleyb'in lm haberini getirenlere : 'Artk
yer yz zerimize 3akld veya yer yznn direkleri yerinden ayrld.' dedim. Basiret ve kararllk
onun gzel hasletlerinden idi. Ey kavmim! Onun btn iyiliklerini saym deilim. O, svariler
saldrlarna koyulduklar zaman, pepee dizginleri zerine den svarilerin kumandam idi. Talib
svarilerinin mzraklarn, dmanlarnn kanlaryla boyadklarm grrsn.' Onlar ular demirli,
boumlar salam Hatt beldesi yaps mzraklardan sarslp yerlerinden oynuyorlard. Keke gk,
altnda bulunanlarn zerine gseydi, yer yz yarlp da zerindekiler! ime alsayd! Allah
iimizden sizinle sulh yapanlarn hllerini gne en yksek mecrasndan grnp k verdii
mddete dzeltip islh etmesin!"
Bir rivayete gre, taraflar aralarndaki ilk sava olan Uneyze vak'a-smda karlatlar. Uneyze, Felce

yaknnda bir yerdir. Bu savata taraflar kuvvet bakmndan msavi olduklarndan birbirlerine kar
stnlk salayamadlar. Bu hususu Mhelhil u mealdeki mis rai aryla dile getirmitir :
"Biz ve babamzn oullar bir kuluk vakti "Uneyze" denilen yerin kenarnda, deirmen talar gibi
birbirimizi yedik, bitirdik. Keke rzgr elik azl keskin kllarla vurulan miferlerin sesini Hucr
ahalisine iittirseydi."
Nihayet savatan ekilen taraflar bir mddet sonra tekrar "Nehey" denilen bir suyun banda
karlatlar. eybnoullar bu suyun bana gelip konaklamlard. Aralarnda meydana gelen ilk
savan bu olduu da rivayet edilmektedir. Bu savata Talib kabilesinin reisi Mhelhil, eyboullarnm reisi ise Haris b. Mrre idi. eybnoullar bu savatan galip ktlar, Taliboullar ise
malp oldular. Sava son derece iddetli olmasna ramen, bu savata Mrreoullarmdan bir tek
kii bile ldrlmedi.
Daha sonra taraflar tekrar "Zenib" denilen yerde karlatlar. Bu sava onlarn yaptklar en byk
sava idi. Neticede sava Taliboullar kazand ve Bekr kabilesinden pek ok kimse ldrld.
Ayrca bu savata Havfezn ile Ma'nb. Zide'ni dedesi erhl b. Mrre b. Hemmn b. Zhlb.
eybn, Haris b. Mrre b. Zhl b. eybn, Zhl b. Sa'lebeoulla-rndan Amr b. Seds b. eybn b:
Zh ve Bekr kabilesinin ileri gelen reislerinden bir ksm kimseler ldrldler.
Bundan sonra taraflar tekrar Varidat vak'asmda karlatlar ve ok iddetli bir ekilde savatlar.
Neticede sava yine Taliboullar kazand ve Bekroull arndan pek ok kimse ldrld. Bu
savata Cesss'm z kardei Hemmmb. Mrre b. Zhlb. eybn da ldrld. Mhelhil onun
cesedinin yanndan geerken ldrldn grnce : Allah'a and olsun ki, Kleyb'in
ldrlmesinden sonra bana en ar gelen ey senin ldrlmen oldu. Yine Allah'a yemin ederim ki,
ikinizden sGnra artk Bekr kabilesi bir daha ebediyyen hayr ve iyilik zerine toplanamaz. dedi.
Rivayet edildiine gre, Hemmmb. Mrre Kdda vak'asmdan nce meydana gelen Kusaybt
vak'asmda ldrlmt. Kendisini ldren kii ise Naire idi. Aslnda Hemmmb. Mrre onu yitik
olarak bulmu, sonra bytp ona Naire adn vermiti. Naire Hemmm'm yannda kalyordu.
Nihayet Naire byynce kendisinin Talib kabilesine mensup olduunu rendi. Hemmm
Kusaybt vak'asmda savayordu ve susad zaman gelip krbasndan suyunu iiyordu. Bu frsat
deerlendiren Naire onu tuzaa drp ldrd ve kendisi asl kavmi olan Taib kabilesine iltihak
etti. Cesss bu vak'ada nerdeyse yakalanacakt, fakat kurtulmay baard. Bunun zerine Mhelhil u
mealdeki beyti syledi:
"Eer svarilerim sana yetiebilseydi, sen onlarn inlerinin derinliklerinde gizlenen arslanlar gibi
olduklarn grecektin."
Daha sonra u mealdeki msralaryla szlerine devam etti :
"Svarileri Erke'ye indireceim, bylece borlarm demi olacam. Bekr kabilesinin ileri gelen
deerli kiilerini ldreceim ve nice gzleri kapaklar dolup taacak ekilde alatacam. yle ki,
bizim darbemizin iddetinden korku ve tela kaplan hamile kadnlar ceninlerini dreceklerdir."
" E yy m'l-Ar ab" adyla bilinen bu vak'alarm srasnn anlattmz ekilde olmad da rivayet
edilmektedir. Biz bunu ileride zikredeceiz.
Talib kabilesinden Eb Nveyre ile yanndakiler kendi kavimlerinin gzcleri idi. Cesss ve
yanndaki dier kimseler de kendi kabilelerinin gzcleri idiler. Bir gece Cesss ile Eb Nveyre
karlatlar. Bu srada Eb Nveyre ona : Gremek, kl veya mzrakla dello yapmak
hususlarndan birisini se. dedi. Cesss grei tercih etti. Bunun zerine her ikisi de gremee
baladlar. Her ikisi de kabilelerinin gzcleri olduklarmdan gecikmeleri zerine kabile mensuplar

aramaa ktlar ve onlar greirken buldular. Cesss neredeyse Eb Nveyre'yi yenmek zere idi,
fakat kabile taraftarlar onlar ayrp araladlar.
Bundan sonra Talib kabilesi srarla Cesss' takibe koyuldular, bunun zerine babas Mrre
Cesss'a : Sen Suriye'deki daylarnn yanma git. dedi, fakat Cesss babasnn bu tavsiyesini kabul
etmedi. Babas Mrre srar edip onu be kiiyle birlikte gizlice yola kard. Mhelhil bunu haber
alnca hemen Eb Nveyre ile birlikte adamlarnn kahramanlarndan otuz kiiyi onun peinden
gnderdi. Bunlar sr'atle gidip Cesss'a yetitiler. Cesss kendilerine kar koyup atmaya girdi ve
atma esnasnda iki kii hari, Eb Nveyre ve adamlar ldrldler. Bu arada ar bir ekilde
yaralanan Cesss da ld. Ayrca Cesss'n yanndaki adamlar da ldrld; ancak iki kii
kurtulabildi. Nihayet kurtulan bu iki kii kendi adamlarnn yanma sa salim dndler. Mrre olu
Cesss'n ldrldn duyunca : Cesss'n onlardan bir kiiyi bile ldrmemesi beni hzne
bodu. dedi. Bunun zerine kendisine : Cesss bizzat otuz kiinin reisi olan Eb Nveyre'yi ve
onunla birlikte on be kiiyi kendisi ldrd ve bunlarn ldrlmesinde biz kendisine itirak
etmedik. Biz ancak geri kalan on be kiiyi ldrdk. denildi. Mrre bu durumu renince : te bu
Cesss'a kar gnlm teskin etti. dedi.
Bir rivayette, Bekr ve Talib kabileleri arasndaki savata en son ldrlen kiinin Cesss olduu
sylenir. Buna gre Cesss'n ldrlmesi yle oldu : Bilindii zere Cesss'n kz kardei Celle
Kleyb'in kars idi ve Kleyb ldrldkten sonra hamile olarak babasnn yanma dnmt.
Nihayet iki kabile arasnda sava kt ve taraflar arasnda olanlar oldu. Sonra her iki kabile yok
olmakla kar karya kalnca sulh anlamas yapp sava sona erdirdiler. Bu srada Cesss'n kz
kardei Cele bir olan ocuu dnyaya getirdi ve adn "Hicris" koydu. Bu ocuu days Cesss
terbiye edip bytt. Bu ocuk baba olarak Cesss' tanyordu ve Cesss onu kendi kzyla
evlendirdi. Bir gn Hicris ile Bekr kabilesinden birisi arasnda bir mnakaa cereyen etti. Bu adam
Hicris'e : Seni babann yanma gndermedike uslanmazsn. dedi, bunun zerine Hicris adamla
mnakaay terk edip zgn ve mahzun bir halde annesinin yanma geldi ve durumu ona anlatt.
Nihayet Hicris hanmnn yannda uyurken, hanm dnceli ve skntl olduunu grd ve durumunu
yadrgad, sonra gidip babas Cesss'a kocas Hicris'in hlini aktard. Bunun zerine Cesss :
Ka'be'nin Rabb'ine yemin ederim ki, o intikam peinde kouyor. dedi ve kzgn ta misali geceyi
byle geirdi. Sonra sabah olunca Hicrisi yanma ard ve ona : Sen benim ocuumsun ve sana ne
kadar deer verdiimi de bilirsin. stelik kzm da sana verdim. Baban yznden uzun mddet sren
bir sava meydana geldi; imdi sulh yaptk ve sava braktk. Halkn kabul edip girdii sulh
anlamasnn ierisine senin de girmeni uygun buluyorum ve benimle birlikte gelip bizden nasl sulh
anlamas iin sz alndysa, senden de bu szn alnmasn istiyorum. dedi. Bunun zerine Hicris :
Pek iyi kabul ediyorum, dediini yapacam. diye cevap verdi. Bu durum karsnda Cesss hemen
Hicris'i bir ata bindirdi ve atma binen Hicris harp iin gerekli olan btn edevat giyinip kuand,
sonra : Benim gibi birisi silhsz olarak kendi aile ve yaknlarnn yanma gitmez. dedi. Nihayet
Cesss ile birlikte Hicris yola ktlar ve kendi kavimlerinden bir grup kiinin yanma geldiler. Cesss
onlara durumu hikaye edip anlatt; ayrca Hicris'in. de kabilesinin dier fertleri gibi sulh anlamasn
kabul edeceini bildirdi ve : Sizin akdettiiniz sulh anlamasna katlmak iin Hicris kalkp buraya
geldi. dedi. Nihayet kan yaklatrp sulh anlamas iin ayaa kalktklar bir srada Hicris
mzrann ortasndan tuttu, sonra : Atm ve iki kula, mzram ve iki demiri, klcm ve iki az
hakk iin sylyorum, er kii babasnn katilini yaatmaz. dedi. Bu srada Cesss gzlerini dikmi
ona bakyordu. Sonra Hicris mzran ekip Cesss'a saplad ve onu ldrd. Bundan sonra Hicris

kendi kavmine ltihak etti. te bylece Cesss, Bekr ve Talib kabileleri arasndaki savata Bekr
kabilesinden en son ldrlen kii oldu. Fakat ilk zikrettiimiz birinci rivayetin doruluunu
syleyenler daha ounluktadr.
mdi kaldmz yerden tekrar devam ediyoruz.
Cesss ldrldkten sonra babas Mrre, Mhelhil'e birisini gnderdi ve ona : Artk Cesss'
ldrp ntikamn aldn, savatan vaz ge, inad ve arl brak, iki tarafn arasn dzelt, zira bu,
her iki kabile iin hem ok uygun olur, hem de dmanlarn daha kahredici olur. dedi, fakat
Mhelhil onun bu szlerine kulak asmad. Haris b. Ubd ise savatan geri durmutu ve savaa
katlmamt. Mrre'nin iki olu Cesss ve Hemmm ldrlnce kardei Anrt). Ubd'm olu
Bceyr'i, yni yeenini bir deveye bindirip Mhelhil'e gnderdi ve eline bir de mektup verdi. Haris
b. Ubd mektubunda Mhelhil'e hitaben : Sen ldrmek hususunda ar gittin, intikamn aldktan
baka Bekr kabilesinden pek ok kimseyi ldrdn. Sana olumu (yeenimi) gnderiyorum, istersen
kardeine karlk olarak onu ldrr, iki kabilenin arasn dzeltirsin, yahut da onu salverir, aradaki
dmanl bertaraf edersin, nk bu iki kabile arasndaki savalarda yaamas sizin ve bizim iin
hayrl olan bir ok insan lp gitti. dedi. Mhelhil Hris'in kendisine gnderdii mektubun
muhtevasna vakf olunca tutup Bceyr'i ldrd ve : Sen Kleyb'in ayakkablarnn balarna
karlk ldrldn (yni sen ancak onun ayakkabsnn bana denksin.) dedi. Haris b. Ubd
yeeni
Bceyr'in- ldrldn duyunca, onu iki kabilenin arasn dzeltmek iin kardei
Kleyb'in karlnda ldrdn sand ve : O ne gzel ldrlm kiidir ki, Vil'in iki olunun
arasn bulup dzeltti. diye sylendi, fakat kendisine yeeni Bceyr iin Mhelhil'in : Sen
Kleyb'in ayakkablarnn balarna karlk ldrldn. dedii nakledilince Haris buna ok
fkelendi ve u mealdeki msralar syledi :
"Beni Neme'nin bal bulunduu yere yaklatrn; zira Vil sava yeniden cotu. Beni Neme'nin
bal bulunduu yere yaklatrn; zira salarn aard ve adamlarm beni yadrgamaa balad. Allah
biliyor ki, ben bu savan canilerinden deilim, fakat bu gn bu savan ateiyle yanyorum."
Nihayet Neme adndaki atn alp onun yanma getirdiler. Bu at zamannda ei ve benzeri grlmemi
bir at idi. Haris b. Ubd atma binip Bekroullarnn ilerini zerine ald ve onlarn yaptklar
savalara katld. Onun itirak ettii ilk sava, "Tahlku'l-lemem (salarn tra edilmesi)" adyla
bilinen Kdda vak'as idi. Bu vak'aya "Tahlku'l-lemem" denilmesinin sebebi ise, Bekroullarmn
birbirlerini tanyabilmeleri iin sala- . larn tra etmi olmalaryd. Ancak Cahder b. Dubey'a b.
Kays Ebu'l-Me-smi'a tra olmamt ve kabile mensuplarna : Ben ksa boyluyum, beni
ayplamayn ve zerinize gelecek olan ilk svari karlnda sam satn alyorum. dedi. lk gelen
svari ise bn Annk oldu ve Cahder b. Dubey'a onun zerine saldrd ve ldrd. Cahder b. Dubey'a
bu savata recez bahrinden kasideler okuyor ve :
"Eer svariler gelip yaklarlar ise onlar benim zerime saln. Eer
onlarla arpp vurumazsam, salarm kknden kazyn." mealindeki msralar sylyordu.
Haris b. Ubd o gn var gcyle savat ve Talib kabilesinden pek ok kiiyi ldrd. Tarafe, bu
hususu u mealdeki msralaryla dile getirmitir :
"Bizi, Tahlku'l-lemem gn kuvvetlerimizi tanyanlara sorun; zira o gn beyaz tenli gzel kadnlar,
korkularndan paalarn svayp kamaa hazrlanmlard; svariler ise deve srlerini toplayp
ka hazrlna balamlard."
te bu gn, yni Kdda vak'asmda Haris b. Ubd Mhelhil'i esir ald. Mhelhil'in asl ad Adiyy idi,
fakat Haris b. Ubd onu tanmyordu. Bunun zerine Haris ona : Bana Adiyy'nin bulunduu yeri

gsterirsen, seni serbest brakrm. dedi. Mhelhil: Eer Adiyy'in bulunduu yeri sana gsterirsem,
beni serbest brakacana Allah adna sz verir misin? diye sordu. Haris : Evet, sz veriyorum.
diye karlk verdi. Bunun zerine :
Ben Adiyy'im. dedi. Bu durum karsnda Haris b. Ubd onun aln san kesti ve serbest brakt.
Sonra bu hadise ile ilgili olarak :
"Adiyy yznden kendime ne kadar teessf etsem yeridir; ;nk onu elime geirmitim ve ldrme
imknna sahiptim; fakat ne yazk ki onu tanyamadm ve frsat karp onu serbest brakmak
mecburiyetinde kaldm. mealindeki msralar syledi.
ki taraf, yani Bekr ve Talib kabileleri arasnda meydana gelen iddetli savalarn says betir :
Birincisi Uneyze vak'asdr. Bu savata taraflar birbirlerine stnlk salayamayp berabere kalmlardr.
kincisi Varidat vak'asdr. Bu sava Talib kabilesinin lehine, Bekr kabilesinin aleyhine
neticelenmitir.
ncs Hnv vak'asdr. Bu sava yukardakinin aksine Bekr kabilesinin lehine, Talib kabilesinin
aleyhine neticelenmitir.
Drdncs Kusaybt vak'asdr. Bekr kabilesi bu savata mhim bir isabet ald; yle ki bu savatan
sa kmayacaklarn sanmlard.
Beincisi Kdda vak'asdr. Bu sava "Tahluk (salarn tra edilmesi)" adyla bilinmektedir ve
Haris b. Ubd bizzat bu savaa katlmtr.
Ayrca burada saylanlardan baka, kk apta da olsa, baz vak'alar daha meydana gelmitir.
Bunlardan birisi Nakyye vak'asdr. Dieri Fa-sl vak'asdr ki, Bekr kabilesinin Talib kabilesine
stn ve galip gelmesiyle neticelenmitir. Bundan sonra artk bu iki kabile arasnda byk savalar
meydana gelmemi, ancak karlkl olarak hucrn ve basknlar yaplmtr. Bu iki kabile arasndaki
savalar ise krk yl srmtr.
Sonra Mhelhil kavmine unlar syledi: Kendi kavminize kar efkat ve merhamet gstermenizi
uygun buluyorum, nk onlar sizin iyiliinizi istiyorlar. Sava balyal krk yl olmutur. Aslnda
intikam peinde kotuunuz iin de ben sizi knamyorum. Eer savala geen bu yllar refah ve bar
ierisinde gemi olsayd, yine de refahn bu kadar uzun srmesinden bklr, usanlrd. Bu savatan
nasl usanlmasn ki, iki kabile birbirini yiyip bitirmi, anneler ocuklarn kaybetmi, ocuklar yetim
braklm, hl evrede yaknlarnn lmne alayp feryad edenler var, ortada ise dinmeyen gz
yalar, gmlmemi cesetler, knndan syrlm kllar, dzeltilmi mzraklar var... Yarm kar
kabile sevgi ve beraberlik duygulan iinde size gelecek ve akrabalar birbirlerine yle merhamet ve
efkat gsterecekler ki, ayakkabnn ban balayacak derecede birbirle-rinize yardmc
olacaksnz. Nitekim dedii gibi de oldu.
Bundan sonra Mhelhil : Bana gelince, aranzda kalmaa gnlm raz olmuyor. Hem ben Kleyb'in
katilini grmee tahamml edemiyorum. Ayrca galeyana gelip sizi onlarn kkn kazyp yok
etmee tevik ve tahrik etmekten korkuyorum, bu sebeple Yemen'e gideceim. dedi ve onlardan
ayrlp Yemen'e hareket etti. Nihayet Mezhic kabilesinin bir kolu olan Cenb kabilesine gelip onlarn
yanma indi. Bu srada Mhelhi'in kzma talip oldular, fakat Mhelhil kzn onlara vermek istemedi;
ancak onu kzn evlendirmee zorladlar ve kznn mehri olarak kendisine ilenmi deriler
gnderdiler. Bunun zerine Mhelhil :
"Cem kabilesinin deerli oullarnn kz kardeinin karlat durumdan dolay Talib kabilesini
knayn! Erkm airetini kaybetmesi, onu Cenb kabilesinden biriyle evlenmee mecbur etti; onun

mehri ise ilenmi deri idi .Eer Ebn ve Mtbi dalarn getirip kz isteseydi, isteyenin burnu kana
bulanrd." mealindeki msralar syledi.
Erkm, Cem b. Talib kabilesinin bir boyudur. Kz, aireti olan Er-km' kaybettiinden, Cenb
kabilesinden bir adan ilenmi bir deri paras karlnda onu kendisine nihklamtr.
te bundan sonra Mhelhil kendi kavminin diyarna geri dnd. Bekr-oullanndan Amr b. Mlik b.
Dubey'a onu Hecer civarnda esir ald ve esir olmasna ramen ona ok iyi davrand. Bu srada
Hecer tarafndan getirmi olduu araplar satmakta olan bir arap taciri Mhelhil'e rastlad, bu kii
Mhelhi'in eski dostlarmdand ve esir olmasna ramen ona bir tulum arap hediye etti. Bunun
zerine Mlikoullar acele olarak onun bana toplandlar ve bir deve kestiler. Sonra Amr'm
Mhelhil'e tahsis ettii odada ve onun yannda imee baladlar. Nihayet iki onlar tesiri altna
ald bir srada, Mhelhil daha nceleri kardei Kleyb iin at hlinde syledii iirini terennm
etmee balad. Amr Mhelhi'in bu atn iitince : Bu adam gerekten suya kanm. And olsun ki
Zebb suya gidinceye kadar bu adam benim yanmda su imeyecek. dedi. Zebb Amr'a ait erkek bir
deve idi ve yazn kavurucu scaklnda bile be gnde bir defa su imee inerdi. Bunun zerine
Mlikoullar Mhelhi'in lmesini istemediklerinden hemen Zebb'i aramaa koyuldular; fakat
Zebb'i bulamadlar. Neticede Mhelhil susuzluktan ld.
Rivayet edildiine gre, Mhelhi'in days, yani Talib kabilesinden Mcellil'in kz Amr'm kars
idi. Bu kadn, Mhelhil esir iken onun yanma gelmek istedi, bu vesile ile Mhehil onu anarak :
"Mcellil'in kz teru taze, ok latif, beyaz tenli, edal, cilveli, sarlmas tatldr. Biraz uzaa git, zira
bal ve kelepeli olan sarlmaa yol bulamaz. O, gsn bana vurup dedi ki: 'Ey Adiyy! Seni
koruyucular korumutur."
mealindeki msralarla balayan uzun bir iir syledi.
Mhelhi'in syledii bu iir Amr b. Mlik'e aktarld. Bunun zerine Amr devesi Zebb gelip su
iinceye kadar Mhelhil'e su vermeyeceine dair yemin etti. Bu durum karsnda bir grup insan
Amr'dan, devesi Ze-bb'in kendi bana gidip su imesini beklemeden ona su iirmesini istediler.
Amr onlarn bu isteini kabul etti ve yemininin yerini bulmas iin devesini suyun bana getirtip ona
su iirtti, sonra Mhelhil'e orada bulunan en ar ve zararl bir su iirdi ve Mhelhil hemen ld.
[232]
Taliboullar le Haris El-A'rec Arasndaki Sava
Eb Ubeyde anlatyor :
Vil'in iki olu olan Bekr ve Talib kabileleri Mnzir b. Mssem' nn evresinde toplandlar. Bu
toplanma kendi aralarndaki savatan sonra olmutu ve bu savata onlarn arasn bulan kii Kays b.
erhil b. Mr-re b. Hemmm idi. Mnzir b. Mssem bunlarla birlikte kik'l-Mrr oullarna
sava at ve Talib ile Bekr oullarnn bana kendi olu Amr b. Hind'i geirip ona : Haydi
daylarnla sava. dedi, bunun zerine Amr onlara sava iln etti. Taraflar savaa tututular,
neticede kil'l-Mrr-oullar hezimete uratlp esir edildiler. Alman bu esirler ise Mnzir'in
yanma getirildiler ve hepsi de Mnzir tarafndan ldrldler.
Ancak daha sonra Taliboular Mnzir'e kar ktlar ve Suriye'ye gittiler. Bunun sebebim ileride
eybn'a dair haberler ksmnda zikredeceiz. Bundan sonra Bekr ve Taliboullar arasnda sava
yeniden balad. Bir gn Suriye'deki Gassn hkmdar Haris b. Eb imr dar kmt ve
giderken bir grup Talibliye rastlam, fakat Talibliler kendisini karlamamlard. Kendisini

sadece Talib kabilesinden Amr b. Kl-sm karlamt. Bunun zerine Haris ona : Beni
karlamaktan kavmini alkoyan nedir? diye sordu. Amr b. Klsm : Senin geleceini
bilmiyorlard. diye cevap verdi. Gassn hkmdar Haris : Eer geri dnersem onlarla yle bir
sava yapacam ki, bu sava onlara geliimin uyars olacak. dedi. Bunun zerine Amr da : Bir
kavim uyand m, mutlaka grlerinin isabeti artar, cemaatleri glenir. En iyisi, onlarn
uyuyanlarn sakn uyandrma. diyerek karlk verdi. Onun bu szleri karsnda Haris : Gya sen
beni onlarla korkutmaa alyorsun. And ierek sylyorum, Gassn genleri diyarnzda at
oynattklar zaman kavminin uyanklarnn ryasz bir uykuya daldklarn, asllarnn kkleri kaznp
geri kalanlarmn kurak-verimsiz, susuz-uzak yerlere srldklerini reneceksin. dedi. Bundan
sonra Amrb. Klsna yanndan geri dnp kavminin yanna geldi ve onlar toplayp u mealdeki
msralar syledi :
"Ey Hkmdar! Lanetten uzak olasn! Bilmelisin ki, biz senin isteklerini yaptrtmayz. Yine bilmelisin
ki, bizim ykmz ar, adam-, larmzm meydana getirecei hezimet ok iddetlidir. Zrhlar
giyildii zaman, Maad'dan hi bir kabile bize kar koyup direnemez."
Haris el-A'rec geri dnnce Tliboullarma sava iln etti, bunun zerine her iki taraf savaa
tututular ve iddetli bir ekilde savatlar. Neticede Haris ve Gassnoullar hezimete uradlar. Bu
arada Hris'in kardei ile birlikte bir ok kimse de ldrld. Bunun zerine Amr b. Kl-sm :
"Ey Haris b. Eb emir! Babana yazk, bana gelen felketten dolay kardein feryad ettii zaman
ona merhamet edip yardm etseydin ya! te imdi kendine yklediin klfetin tadn tat! Ayrca bu
[233]
konuda kardeine ve mirb. Eb Hucr'a itirafta bulun." mealindeki msralar syledi.
Aynu Uba Vak'as
Bu sava Mnzirb. Mssem ile Haris el-A'recb. Eb imr Cebele arasnda cereyan etmitir. Bir
rivayete gre Hris'in nesep eceresi, Haris b. Eb imr Amrb. Cebele b. Haris b. Hucr b. Nu'mn b.
Haris el-Eyhem b. Haris b. Mriye el-Gassn'dir. Onun nesep eceresi hakknda bundan baka
rivayetler de vardr. Dier bir rivayette onun Ezd kabilesinden olup Gassn'a hakim olduu sylenir:
Fakat birinci rivayet daha dorudur ve bu rivayeti nakledenlerin says daha oktur. Semuelb.
Adiy'dan m-ru'l-Kays'm zrhlarn isteyen ve onun olunu ldren de Haris b. Eb imr'dir. Bir
rivayette bakasnn olduu da sylenir. Dorusunu ise Allah bilir.
Bu savan sebebi u idi: Araplarn hkmdar Mnzirb. Mssem btn Maad kabilesini yanma
alarak Hre'den hareket edip "Zt'l-Hyr" denilen yerdeki Aynu Ub'a gelip inmi, buradan
Suriye'deki Araplarn hkmdar olan Haris el~A'recb. Cebele b. Haris b. Sa'lebeb. Cefne b. Amr
Muzeykyb. mir el-Gassn'ye bir eli.gndererek ona : Ya fidye verirsin, askerlerimi alp dner
giderim; ya da sava iln edersin, muharebe ederiz. demiti.
te bunun zerine Haris de bir eli gnderip ona : Bize biraz mhlet ver, durumumuzu gzden
geirip dnelim. diye karlk verdi. Neticede Haris askerlerini toplayp Mnzir'e doru yrd
ve ona bir eli gndererek : kimiz de kavmimizin ileri gelen yal iki kiisiyiz, gel askerlerimizi
bo yere helak etmeyelim. Ortaya ikimizin ocuklarndan birer kii kp dello yapsn, ldrlenin
yerine baka biri gesin. Eer ocuklarmz bylece tkenirse, o zaman senin karna ben karm,
aramzda galip gelen saltanat ve mlkn sahibi olur. dedi. Bu teklif zerinde anlatlar. Bunun
zerine Mnzir adamlarndan kahraman birisinin yanma gelip ona ortaya kp askerlerin .arasnda
durmasn ve kendisini Mnzir' in olu olarak gstermesini emretti. Mnzir'in adam ortaya knca

Haris de onun karsna olu Eb Kerib'i kard, fakat Eb Kerib Mnzir'in adamm grnce
babasnn yanna geri dnp : Bu adam Mnzir'in olu deildir, bu olsa olsa Mnzir'in ya kulesidir,
ya da adamlarndan kahraman birisidir. dedi. Bunun zerine babas Haris : Ey oulcazim!
lmekten mi korkuyorsun? Kavmin ileri gelen bir by olarak ben bu anlamay bozacak
deilim. dedi. Bu durum karsnda olu Eb Kerib geri dnd ve Mnzir'in adamyla delloya
tututu. Neticede Mnzir'in adam Hris'in olunu ldrp ban Mnzir'in nne brakt, sonra
tekrar dello yerine dnd. Bu defa Haris dier olunu ortaya karp ona dello yapmasn ve
kardeinin intikamn almasn emretti. Bunun zerine Hris'in olu karsna kt, fakat yanma
yaklanca hemen babasnn yanma dnp : Babacm! And olsun ki, bu Mnzir'in olu deil,
kulesidir. dedi. Haris ise yine : Oulcazm! Kavmin ile gelen bir by olarak ben verdiim
szden dnemem. diye karlk verdi. Bu durum karsnda Hris'in olu tekrar geri dnp dello
yerine geldi ve onun karsna kt, fakat Mnzir'in adam zerine atlp onu da ldrd.
Annesi bir Gassn olan ve bu srada Mnzir'in tarafnda bulunan imr b. Amr el-Hanef bu durumu
grnce Mnzir'e : Ey Hkmdar! Ahde vefaszlk gsterip ihanette bulunmak hkmdarlarn ve
erefli insanlarn karakterine yakmaz. stelik sen amcann oluna iki defa ihanette bulunup
gaddarlk yaptn. dedi. Bunun zerine Mnzir ona fena hlde fkelendi ve aralarndan karlmasn
emretti. Bu defa o da gidip Hris'in askerlerine katld ve durumu Hris'e haber verdi. Haris ona :
Ne dilersen dile, istein yerine getirilecektir. dedi, imrb. Amr da : steim senin tarafnda olmak
ve dostluunu kazanmaktr. diye karlk verdi.
Ertesi gn olunca Haris krk bin kiiden ibaret olan adamlarn savaa hazrlayp onlar tahrik ve
tevik etti. Taraflar savaa tutuup iddetli bir ekilde savatlar. Bu savata Mnzir ldrld ve
ordusu da hezimete uratld. Haris ldrlen iki olunun cesetlerinin iki denk uval gibi devenin
zerine ykletilmesin! ve Mnzir'in cesedinin de bir denk gibi bu iki cesedin zerine konulmasn
emretti, sonra : ki dengin zerindeki ilve ykn (Mnzir'in) yardmna koun! diye seslendi ve
onun bu sz bir darb- mesel oldu. Bundan sonra Haris Hre'ye gitti ve burasn talan ederek yakp
ykt. Bir rivayete gre ldrlen iki olunu buradan defnetti ve zerlerine bugn "el-Gariyyn"
adyla bilinen mehur iki abideyi ina ettirdi. Bu vak'a hakknda bn Ebu'r-Ra'l ed-Dbyn u
mealdeki msralar sylemitir :
"Aynu Ub'da birbirlerine denk nice hkmdarlar ve nice vasat insanlar braktk. lm bulutlar
aralksz bir ekilde onlarn zerine lm yadrd. phesiz ki mutsuzlarn rahat lmdedir. lp
[234]
de rahata kavumu olanlar elbet l deildir, ancak l dirilerin ldr."
Mercu Halime Vak'as Ve Mnzirb. Mnzirb. Mssem'nn ldrlmesi
Yukarda da getii zere, Mnzir b. Mssem ldrlnce yerine "el-Esved" lakabyla bilinen olu
Mnzir hkmdar oldu. Nihayet Mnzir yerini saamlatrp ilerini yoluna koyduktan sonra
askerlerini toplayp babasnn intikamn almak zere Haris el-A'rec'in zerine yrd ve ona bir eli
gndererek : Sana kar atlar zerinde orta yal cengverler hazrladm. dedi, Haris da ona : Ben
de sana kar gzel koan hafif tyl atlar zerinde by yeni terlemi yiitler hazrladm. diye
karlk verdi. Nihayet Mnzir harekete geerek Mercu Halme'ye gelip konaklad ve burada bulunan
Gassnhar burasn ona braktlar. Bu yere Mercu Halime adnn verilmesi, Haris el-Gassni'nin kz
Halime'den ileri gelmektedir. Biz Halime ile ilgili bilgileri bu vak'a'yi bitirdikten hemen sonra

zikredeceiz.
Bundan sonra Haris de harekete geip Mercu Halme'ye geldi ve burada konaklad. Sonra Mercu
Haime'de yerlemi olan kylerin halkna askerleri iin yemek yapmalarn emretti, bunun zerine
kyller onun emrini tutup yemekler hazrladlar ve yaptklar yemekleri byk kaplara doldurdular,
sonra bunlar getirip askeri karargha braktlar. Askerler ise kar tarafla savar, canlar yemek
istedii zaman bu kaplarn yanma gelip karnlarn doyururlard. te bylece Haris ile Mnzir
arasndaki bu sava gnlerce srd, fakat taraflar birbirlerine stnlk salayamadlar. Bu durumu
gren Haris sarayna ekildi ve kz Hind'i yanma arp, byk kaplar ierisinde bol miktarda gzel
koku hazrlamasn emretti. Hind hazrlad bu kokulardan babasnn adamlarna srd, sonra babas
Haris yksek sesle : Ey Gassn yiitleri! Hre hkmdarn (Mnzir'i) kim ldrrse, kzm Hind'i
onunla evlendireceim. diye seslendi. Bu srada Lebd b. Amr el-Gassn, babasna: Babacm!
Ben ya Hre hkmdarn ldreceim, ya da bu uurda ldrleceim, bunun nc bir kk yok.
Kendi atmdan pek memnun deilim, Zeytiyye isimli atn bana ver. dedi, bunun zerine babas atn
ona verdi. Taraflar karlap bir mddet savatktan sonra Lebd b. Amr Mnzir'in zerine saldrd
ve vurduu bir darbe ile onu atndan aaya drd, bylece Mnzir'in her taraftaki askerleri
hezimete urad. Bundan sonra Lebd atndan inip Mnzir'in ban gvdesinden kopard ve getirip
Hris'in nne brakt. Bu srada Haris sarayndan onlar seyrediyordu. Bu durum karsnda Haris
Lebd'e : Amcasnn kzyla olan durumuna gelince, seni onunla evlendiriyorum. dedi. Lebd : Ben
imdi geri dneceim ve arkadalarma yardm edeceim, onlar geri dnd zaman ben de
dnerim. diyerek karlk verdi. Sonra Lebd geri dnd ve kardei el-Esved ile karlat. Bu
srada askerler el -Esved'in evresinde toplanmlard ve o iddetli bir ekilde savayordu. Kar
tarafa baskn kp zayiat verdirmiti. te bu srada Lebd gelip ne geti ve savamaa balad, fakat
ok gemeden ldrld. Bu hezimetten sonra bu savata Ledb'den bakas ldrlmedi. Bu arada
Lahmler ikinci defa hezimete urad ve btn cephelerdeki adamlar ldrld. te bylece
Gassnhar ok gzel bir zaferle geri dndler.
Anlatldna gre, bu savaa Mnzir btn Irak Arapianyla, Haris de tm Suriye Arapianyla
katlmt. Bu ekilde asker saysnn artmas dolaysyla bu savata gk yzne toz bulutlar ykselip
gnei rtm, gnein dou yerinden uzakta kalan yldzlar bile grnr hle gelmitir. Bu vak'a,
"Eyym'1-Arab" denilen sava gnlerinin en mehurudur. Gas-snl bir air bu savala iftihar
ederek u mealdeki msralar sylemitir :
"Halime Vadisi vak'asmda susam mzraklar ve gzel yryl atlarla ilerledik. Avularmz ise
kle ve cariyelerle doldurduk... Hkmdarn kz Hind, ecaat ve kudret sahibi birisine gzel koku
getirmiti, biz de bu koku dolu kaplan Mercu Halime alanna koymu ve bu dolu kaplara
meyletmitik."
Mnzir'in ldrlmesi ile ilgili olarak daha baka hadiseler de rivayet edilmektedir. Biz imdi
bunlar zikrediyoruz.
Baz alimler onun ldrlmesi hususunda unu anlatrlar : Mnzir'in ldrlme sebebine gelince,
Harisb. Eb imr Cebeleb. Haris el-A'rec el-Gassn, Mnzir b. Mnzir el-Lahm'den kzn istedi ve
bu vesile ile Lah-mlerle Gassnler arasndaki sava sona erdirmeyi dnd. Mnzir b. Mnzir de
kz Hind'i Haris ile evlendirmeyi kabul etti, fakat Hind kim olursa olsun evlenmek istemiyordu, "bu
yzden vcuduna alacalk (baras) hastaln andran iaretler koyarak babasna : Ben bu hldeyken
beni Gassn hkmdarna hediye mi etmek istiyorsun? dedi. Bunun zerine Mnzir kzn ona
verdiine piman oldu ve evlendirmekten vaz geti. Daha sonra Haris birisini gnderip kzn ondan

istedi, fakat Mnzir kzn vermedi ve engel oldu.

Ancak daha sonralar Mnzir'in savaa kt bir srada Haris b. Eb imr. Hre'ye bir ordu
gnderip burasn talan ettirip yaktrd. Mnzir H-re'nin talan edilip yakldn renir renmez
km olduu sava yarda brakp geri dnd ve Gassn'a gitmek zere harekete geti. Haris,
Mnzir'in hareket ettiini renince, adamlarn ve kavmini toplayp bunlarla birlikte o da hareket
etti. Nihayet taraflar Aynu Ub'da karlatlar ve savamak iin yerlerini aldlar. Taraflar savaa
tututular ve sava taraflar arasnda gittike kzt. Mnzir'in s kanad Hris'in sol kanadna saldrd
ve bu sol kanatta bulunan Hris'in olu bu srada ldrld, bylece Haris' in sol kanad hezimete
uratld. Bu arada Hris'in sa kanad da Mnzir' in sol kanadna saldrd, bylece Mnzir'in sol
kanad da hezimete urad ve bu kanadn bandaki kumandan Ferveb. Mes'db. Amrb. Eb Rab'a b.
Zhl b. eybn ldrld. Sonra Gassn ordusu merkezden Mnzir'in zerine saldrd ve bu saldrda
Mnzir ldrld. Neticede Mnzir'in adamlar her tarafta hezimete uratld. Bu arada Mnzir'in
adamlarndan pek ou ldrld ve bir ou da esir edildi. Esir edilenlerin arasnda Temmoullarndan olanlar bulunduu gibi, Hanzalaoullarmdan da yz .kii bulunmaktayd. Bu arada
esir alnanlarn arasnda e's b. Abede de vard. Bu zatn air kardei Alkame b. Abede, Hris'in
yanna gelip kardeini serbest brakmasn istedi ve onu u mealdeki msralarla balayan mehur
kasidesiyle vd :
"Genliin uzaklap, yalln yaklat bir srada gzellere kar coan gnl, senin yznden
kararsz oldu. Aramza nice felket vs zorluklarn girmesine ve ailesinin uzaklap gitmesine ramen
bana Leyl'nn visalini teklif ediyor. Eer bana kadnlar sorarsanz, on-larm hastalklarn ok iyi
bilen bir tabibim. Eer adamn sa aarm veya mal azalm ise, onun kadnlarn sevgisinden
nasibi yoktur. Nerede bulurlarsa bulsunlar, ok mal isterler; onlara gre genliin ilk yllar ok
hotur. Gassnllardan gayretli ve hamiyetli olanlar savatlar, bir de Hinb, Ks ve ebb kabileleri
vurutular. Onlarn zerlerindeki demir elbiseler ise, tpk gney rzgrnn kuru hasattan kard
ses gibi ses veriyordu. Bu savatan ancak dizginiyle birlikte bir at ile soylu, uzun ayakl, iyi koan
mzrak gibi bir at kur tu-labildi, bir de klcn keskinliinden islanp boyanm gibi hamiyet sahibi bir
zrhl yiit. Senin her kabileye karlk beklemeksizin bir ok iyiliklerin dokunmutur. O hlde senin
ihsan ve cmertliinden e's'in de bir nasibi olmaldr. Gariplik ve uzaklktan dolay beni ltfuna nail
olmaktan mahrum brakma; zira ben adrlar arasnda dolaan garip birisiyim."
air Alkame b. Abede : "Senin ihsan ve cmertliinden e's'in de bir nasibi olmaldr." msrama
gelince, hkmdar Haris : "Evet, Allah'a and olsun ki, hem de pek ok nasibi vardr." dedi ve e's'i
serbest brakt. Sonra e's'e dnp : "ster kendin iin bahi dile, ister kavminin esirlerinin
salverilmesini dile, bu iki isteinden birisi yerine getirilecektir. dedi. Bu arada yannda oturan
yakn arkadalarna : Eer e's bahi ve hediyeyi kavminin esirlerine tercih ederse, onda hi hayr
yoktur, diye fsldad, bunun zerine e's : Ey Hkmdar! Ben kavmime hi bir eyi tercih
etmem. dedi. Bu durum karsnda Hkmdar Haris e's'in hatrna Te-mm kabilesinden olan
esirleri serbest brakt ve kendisine elbise giydirip hediyeler verdi, ayrca btn esirlere elbiseler
giydirip hediyeler datt ve yolcu ederken onlara bol miktarda azk verdi. Nihayet bu esirler
lkelerine varnca Haris tarafndan kendilerine verilen btn eyleri e's'e verdiler ve : Biz senin
sayende esaretten kurtulduk, bunlar zor durumlarda kaldn zaman kullanrsn. dediler. te bylece
e's deve, elbise ve benzeri dier eylerden pek ok servete sahip olup zengin oldu.
Mnzir'in ldrlmesi hakknda zikredilen rivayetlerden birisi de udur : Mnzir, toplam olduu
kalabalk bir asker kuvvetle Suriye topraklarna gelip konaklad. Dier taraftan Suriye hkmdar

olan Haris b. Eb imr-ki ounluun grne gre hkmdar olan bu zattr- de harekete geip
kendi kz Halme'ye nisbet edilen Mercu Halme'ye geldi. Bu srada Larunlerin hkmdar, yni
Minzir de Mercu's-Suffer'e geldi. te bu anda Haris iki svariyi gzc olarak gnderdi. Bu
svarilerden birisi Hasf isimli ata binmiti. Bindii bu at drt nala koar ve kendisine hi bir
suretle yetiilemezdi. Nihayet bu iki svari gelip kar kavmin arasna girdiler ve hkmdarn yanna
kadar sokuldular. Bu arada hkmdarn nnde amdan tutan adam ldrdler. Bunun zerine kar
kavimin adamlar panie kaplp kllarna sarldlar ve sabaha kadar birbirlerini ldrp krdlar.
te bu srada Gassn hkmdar Hris'in elileri gelip onlara sulh ve vergi demeyi teklif ettiler. Bu
arada Haris elileri vastasyla : Durumu tespit edip kararlatrmak iin sise kabile reislerini
gnderiyorum. dedi. Sonra adamlarm ard ve onun bu arsna yz, bir rivayette ise seksen gen
icabet edip yanma geldi. Haris onlar silhlandrdktan sonra kz Haline'ye emir vererek onlar
giydirip kuatmasn ve onlara gzel kokular srmesini syledi, Halime de babasnn bu isteklerini
yerine getirdi. Bu srada Zeytiyye adndaki atn binicisi olan Lebd b. Amr, Halime' ni yanndan
geerken tutup onu pt. Halime de alayarak babasnn yanna geldi ve babas ona : Lebd bu
genlerin arslamdr; eer sa salim geri dnerse seni onunla evlendireceim. dedi ve onu bunlarn
bana reis tayin etti. Nihayet harekete geip yola ktlar. Irak askerlerinin kararghna
yaklatklarnda hkmdar (Mnzir) adamlarnn ileri gelen reislerini bir araya toplad. Gassniler,
yni bu yz kiilik grup zerlerindeki silhlarla geldiler, fakat silhlarn gstermemek iin
zerilerine baka elbiseler giyerek durumlarn kamufle ettiler. Hep birlikte hkmdarn huzuruna
geldiklerinde hemen silhlarn kardlar ve orada bulunanlar ldrdler. Bu arada Lebd b. Amr
Irakllarn hkmdarn (Mnzir'i) ldrd, ancak daha sonra epevre kuatlan bu yz kiilik
Glssnler grubu, Lebd b. Amr hari, hepsi ldrldler. Lebd'in bindii Zeytiyye adndaki at
brakld yerden ayrlmamt, lmden kurtulan Lebd ise hemen ata binip hkmdar Hris'in
yanma geldi ve durumu kendisine haber verdi. Bunun zerine Haris : Kzm Halme'yi sana
nikahladm. dedi, fakat Lebd : Halkn arkamdan "hezimete uram yz kiinin art" demesine
firat vermem. dedi ve tekrar geri dnp kar tarafla savamaa balad, fakat ldrld. Irakllar
ise ileri gelen adamlarn aratrdlar, fakat onlarn ldrlm olduklarn renince manen sarslp
zayfladlar. Bunu frsat bilen Gassnllar hemen onlarn zerine yrdler ve onlar hezimete uratp
darmadan ettiler.
Ben derim ki, nesep ve siyer alimleri bu sava gnlerinin mddeti hakknda, hangisinin nce,
hangisinin sonra vuku bulduu konusunda ihtilf etmilerdir. Ayrca bu savalarda ldrlen kiinin
kini olduu hususunda da ihtilfa dmlerdir. Bu alimlerden bazlar Halme vak'asmda Mnzir b.
Mssem'nm, Aynu Ub vak'asmda ise onun olu Mnzir b. Mnzir'in ldrldn sylyor.
Dier bazlar ise tam.bunun aksini leri sryor. Bir ksm da bu iki vak'anm ayn olduunu kabul
ediyor ve ldrlen kiinin Mnzir b. Mssem olduunu, olu Mnzir b. Mnzir'in ise Hre'de
ldn sylyor. Bir rivayete gre de ldrlen Hre hkmdarlarnn bunlar olmad
sylenmektedir, fakat doru olan ise Hre hkmdarlarndan ldrlen kiinin Mnzir b. Mssem
olduudur ve bunda phe yoktur. Olu Mnzir b. Mnzir'e gelince, onun ldrld hakknda pek
ok ihtilf vardr. Doru olan ise onun ldrlmediidir. Onun ldrldn kabul edenler ise,
yukarda zikrettiimiz zere, ldrl sebebi hakknda ihtilfa dmlerdir.
Burada ben hadise bir olmakla birlikte bu alimlerin ihtilflarn zikrettim, nk bu hadisenin btn
sebeplerini bir ksm alimler zikretmilerdir. Eer biz bunlardan birisini terk etmi olsaydk, bu
konuda bilgisi olmayanlar bir olan hadisenin her sebebini mstakil bir hadise zannedip, bu hadiseyi

bizim ihmal ettiimizi sanacakt. Bunun iin biz her iki hadiseyi birlikte zikrettik ve buna dikkati
[235]
ektk.
Mudarrt'l-Hcre'nin ldrlmesi
Bu zat, Hre'nin sahip ve hakimi olan Amrb. Mnzirb. Mssem idi; saltanatnn sertliinden ve
siyasetinin kuvvetinden dolay kendisine "Mudarrt'l-Hcre" lkab verilmiti. Annesi ise Haris b.
Amr el-Maksr b. kil'l-Mrr'm kz ve mru'1-Kays b. Hucrb. Hris'in halas Hind idi :
Onun ldrlmesinin sebebi u idi : Bir gn Mudarrt'l-Hcre yannda oturan yakn arkadalarna :
Memleketimdeki Araplar arasnda annesinin anneme hizmet etmesini*izzet-i nefis meselesi yapp
gururuna ye-dirmeyen birisini tanyor musunuz? diye sordu, onlar da : Byle birini tanmyoruz,
ancak byle bir kii olsa olsa Amrb. Kism et-Talib olabilir, nk onun annesi Leyl, Mheihil
b. Rab'a'nm kzdr; Leyl'nn amcas Kleyb Vil, kocas Kism, olu ise Amr'dir. diye cevap
verdiler. Bunun zerine Mudarrt'l-Hcre iinden geenleri aa vurmad ve Amr b. Klsm'a
haber gnderip kendisini ziyarete gelmesini, annesi Leyl'y da beraberinde getirmesini ve annesinin
kendi annesi Hris'in kz Hind'i ziyaret etmesini istedi. Onun bu teklifi karsnda Amrb. Kism
annesi Leyl ile birlikte Talib oullarndan bir grup svariyle yola kp Frat nehrinin kenarna
geldi. Amrb. Hind, yni Mudarrt'l-Hcre Amr b. Klsm'un geliini haber alr almaz emir vererek
Hre ile Frat arasnda adrlarn kurdurdu ve lkesinin ileri gelen kimselerine haber salp yemekler
hazrlatt, sonra btn halk yemee davet etti. Bu arada Mudarnt'-Hicre kendisi, Amrb. Kism
ve ileri gelen yakn adamlar otan ierisine yerletiler. Otan yaknnda annesi Hind iin kurulan
kub-bemsi kk adra ise, annesi Hind ile "Amrb. Klsm'un annesi Leyl yerleti. Davet edip
ard insanlar ise yemeklerini otan d ksmnda ve kapsnn nnde yediler. Ayrca
Mudarrt'l-Hcre daha nce annesine : Herkes yemeini yiyip sra nadide armaanlara geldii
zaman hizmetilerini yanndan uzaklatrr, armaanlar yanma getirildiinde Leyl' ya hizmet etmesini
syler ve onlar teker teker eline uzatp vermesini emredersin. diyerek tenbih etmiti. Hind de
olunun dediklerini aynen yapt. Nihayet armaanlarn getirilmesi istendii zaman Hind Leyl'ya :
u taba bana verir misin? diye seslendi. Leyl ise : htiyac olan kalksn alsn. diye karlk
verdi. Hind'in srar etmesi zerine Leyl : Ey Talib hanedan! Vay bamza gelenlere! diye
barmaa balad Amr b. Kism annesinin bu ln duyunca kan tepesine srad. Bu srada
ota-dakiler ikilerini yudumluyorlard. Amrb. Hind, yni Mudarrt onun ehresinden bir bel
kacan anlamt. Tam bu srada Amrb. Kism srayp otada asl bulunan Amrb. Hind'in
klcn ald. Zaten bu esnada otada baka kl bulunmuyordu. Eline geirdii bu klc hemen
Mudarrt'l-Hcre'nin basma vurup onu ldrd. Sonra otan dna kp : Ey Talib hanedan!
diye seslendi. Bunun zerine Talibliler Mudarrt'-H-cre'nin mallarn ve atlarm yamaladlar ve
kadnlar da esir aldlar. Sonra yola koyulup Hre'ye geldiler.
fnn et-Talib bu konuda u mealdeki msralar sylemitir :
"mrn hakk iin and olsun ki, Amr b. Hind annesi Hind'e hizmet ettirmek maksadyla Leyl'y davet
etti, fakat bunda muvaffak olamad. Amrb. Klsm ise kalkp parlak ve ilek klc eline ald,
[236]
nedimlerinin imekte olduklar ikiyi boazlarnda brakt."
Birinci Klb Vak'as

bn el-Kelb anlatyor :
Kinde hkmdarlarndan mlk ve saltanat en ok artp genileyen ilk kii Hucr kil'l-Mrr b.
Amrb. Mu'viye b. Haris el-Kind'dir. Hucr ldkten sonra yerine olu Amr hkmdar oldu ve
babasnn malik olduu mlk ve saltanata aynen sahip oldu. Amr'm hkmdarl babas Hucr' un
hakim olduu yerlerle snrl olduundan kendisine "Amr el-Maksr" ad verildi. Amrb, Avfb.
Muhallim e-eybn'nin kz mm ns ile evlendi ve bu evlilikten Haris adndaki olu dnyaya
[237]
ge l di
Amr el -Maksr'dan sonra yerine olu Haris hkmdar oldu ve krk yl, dier bir
rivayette ise altm yl hkm srd. Gnlerden bir gn Haris avlanmak iin ktnda yabani bir
eek grp zerine saldrd, fakat hayvann elinden kap kurtulmas zerine peine dt ve onun
kara cierinden yemedike hi bir ey yemeyeceine dair yemin etti. Bu srada Haris "Mshu-ln"
denilen yerde bulunuyordu. Nihayet bir grup svari bu hayvan gn takip ettiler ve sonunda onu
buldular. Haris alktan lmek zere iken hayvan onun yanna getirdiler. Neticede hayvan atete
kzartlp kebap yapld ve cieri scak scak Hris'e yedirildi, fakat Haris hemen ld.
Haris daha hayatta iken oullarn Maad kabilelerinin bana geirip onlar reis tayin etmiti. En
byk olu Hucr'u, Esedoullar ile Kinne kabilesinin bana, urahbil adndaki olunu Bekr b. Vil
ve Ribb kabileleri ile Hanzaa b. Mlik b. Zeyd Ment b. Temim ve seyyid b. Anr b. Temmoullarmin bana, yaa en kk olan olu Seleme'yi Talib ve Sa'd b. Zeyd Ment b.
Temmoullar ile Nemirb. Kaasitoullarnn bana, "Galf" adyla bilinen dier olu Ma'd Kerib'i
Kays Aylan kabilesinin bana geirdi. Bunu mru'l-Kays'm babas Hucr'un ldrmesi bahsinde
zikrettik, fakat gerek duyulduundan burada bir daha tekrarladk.
Babalar Haris lnce oullarnn durumu kart, aralarna tefrika gi-.rip jurnal hareketleri balad.
Beraber olduklar kabileler arasnda baskn ve hcum hadiseleri ba gsterdi. ylesine rndan
kt ki, artk bu kabilelerden her birisi dierine kar asker toplayp ordular hlinde birbirlerinin
zerlerine saldrmaa balad. urahbil, beraberindeki ordu ile Basra ve Kfe arasndaki "Klb"
denilen suyun bana gelip konakla-di. Seleme de harekete geip beraberindekiler ve yurtlarndan
ayr olarak hkmdarlarla beraber kalan alnlk hlindeki Araplarla birlikte Klb'a doru yrd.
Taliboullarimn banda Seffhb. Hlid b. Ka'b b. Zheyr bulunuyordu. Nihayet urahbil ve Seleme
taraftarlar savaa tututular ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Ayrca taraflar birbirlerine kar
sebat ve metanet gsterdiler. Ancak ayn gnn akamna doru Hanzaa ve Amrb. Temmoullar ile
Ribb kabilesi, Bekrb. Vil kabilesini yalnz braktlar ve kendileri hezimete uradlar, fakat buna
ramen Bekrb. Vil kabilesi sebat gsterip olduu yerden ayrlmad. Bu arada Sa'doullar ile
beraberindekiler de Talib kabilesini yalnz brakp ayrldlar, fakat Talib kabilesi sebat gsterip
direndi. te bu esnada urahbil bir mndi vastasyla : Kim bana Seleme'nin ban getirirse, ona
yz deve vereceim. diye ilnda bulundu; bunun zerine Seleme de bir mndi ile : Kim bana
urahbl'in ban getirirse, ben de ona yz deve vereceim. diyerek iln ettirdi..Bu durum zerine
sava tekrar hzland ve herkes yz deveyi elde, etmek iin bu iki kiiden birisini yakalayp
ldrrm midiyle zafer peine dt. Akama doru Seleme ile Talib kabilesi stnlk kazand;
u-rahbl ise hezimete urad ve ekip gitti. Z's-Sneyne et-Talib urah-bTin peine dmt;
geri dnp baktnda Z's-Seyne'nin kendisini takip ettiini grd ve geri dnerek klcn onun
diz kapana vurup ayan kopard. Z's-Sneyne, Eb Hane'in anne bir erkek kardeiydi ve
kardeine : Beni bu adam (yni urahbil) ldrd. dedi ve hemen arkasndan Z's-Sneyne ld;

bunun zerine Eb Hane urahbil iin : Eer seni gebertmezsem, Allah benim canm alsn! dedi
ve urahbl'in zerine saldrp onu yakalad. Yakay ele veren Surahbl ise : Ey Eb Hane! St,
st! diye seslendi. Bu szyle Surahbl diyet demeyi kadsediyordu. Fakat Eb Hane : Sen ok
st dktn. diye karlk verdi. Bu defa Surahbl : Ey Eb Hane! Bir sokak adamna karlk bir
hkmdar ldrlr m? diye sordu. Eb Hane : Kardeini benim hkmdarmdr. diye karlk
verdi ve okunu drtp urahbl'i atndan yere drd, sonra yanma gelip ban kesti ve amcasnn
bir olu ile Seleme'ye gnderdi. Amcasnn olu urahbl'in ban getirip Seleme'nin nne frlatp
att, bunun zerine Seleme ona : Keke daha nazike braksaydm! dedi. Bu s- . rada Seleme'nin
pimanlk duyduu ve kardei urahbl'in ldrlne zld yznden okunuyordu. Bunu
hisseden Eb Hane Seleme'den uzaklap kat. Arkasndan Seleme u mealdeki msralar syledi :
"Eb Hane'e bir eli ile ulatrn, neden mkfatn almaa gelmiyor? Bilsin ki, o btn insanlarn en
hayrls Klb'm talar arasnda ldrlen urahbl'dir. Cem b. Bekroullan onun evresinde
toplanmt; Ribb kabilesinin yaramaz huylu irkin insanlar ise onu terk edip yalnz braktlar."
Eb Hane de Seleme'ye u mealdeki msralarla karlk verdi :
"Yanma gelmee ekmiyorum, sonra sen Suneybi't gnnde babann yaptklarn yaparsn. Babann
bu yapt ok irkin bir hyanet idi ve lnceye kadar baban bunu bir gerdanlk gibi boynunda
tad."
Suneybi't vak'asm sebebi u idi : Hris'in Temim ve Bekr kabilelerinde emzirilmekte olan bir
olan ocuu vard ve bu ocuk bir ylann sokmasyla lmt. te bunun zerine Haris, Temim ve
Bekr kabilelerinin her birinden ellier kii yakalayp oluna mukabil bu yz kiiyi ldrd.
urahbl ldrlnce, Zeyd Metb. Temmoullar onun aile ve yaknlarn korumaa kalktlar ve
araya girip onlar gvenliklerine ve kendi kavimlerine ulatrdlar. urahbl'in ldrld haberi
"Galf" adyla bilinen kardei Ma'd Kerib'e ulanca, u mealdeki msralarla bir mersiye syledi :
"Yarlk illetinden hasta olan devenin sivri ta zerinde duramad gibi, yann henz j^atak
zerinde duramanaktadr. Bana kardeim urahbrin lm haberinin gelmesinden beri gz yalarm
dinmiyor, itiim su zehir gibi olup boazmdan gemiyor. Ate alevi gibi scak kl zerinde
oturmama ramen, bunlar halktan saklyorum. te genlik ve lezzetten sonra mzraklar pepee inip
urahbl'i vurdu. Ey annemin olu! Temmoullarm arp da cevapsz kaldn zaman keke yanma
gelseydim! Sonra senin arkanda darlktan genilie kncaya veya elbiselerim paralanmcaya kadar
vurusay-dm! Vil kabilesi ok iyi yapt; onlarn deti ise, boyunlarn vurulduu, Temmoullarm
kap, atlarnn kuyruklarn bacaklarnn arama sokup gerisin geriye dndkleri gn efkatle iyilik
yapmak oldu."
Bu mersiye bir hayli uzundur.
Sonra Talib kabilesi Seleme'yi aralarndan karp kovdular, oda gidip Bekrb. Vil kabilesine
[238]
snd ve onlara katld. Talib kabilesi de Mnzir b. mrul'-Kays el-Lahm'ye iltihak etti.
Birinci vre Vak'as
Bu vak'a, Mnzirb. mru'1-Kays ile Bekrb. Vil kabilesi arasnda meydana geldi. Sebebi ise u idi :
Biraz nce de anlattmz zere, Talib kabilesi Seleme b. Hris'i ilerinden karp srdklerinde,
o da gidip Bekr b. Vil kabilesine iltica etmiti. Seleme, Bekrb. Vil kabilesinin arasna katlnca,
kabile mensuplar evresinde toplanp ona boyun ediler ve : Senden bakas bize hkmdarlk

edemez. dediler. Bunun zerine Mnzir birisini gnderip onlar tekrar itaati altna girmee ard,
fakat onlar Mnzir'in bu davetini kabul etmediler. Bu durum karsnda Mnzir zerlerine
yryeceine, zafer kazand takdirde vre dann etein-deki ukurlar kanla doluncaya kadar
onlar bu dan tepesinde boazlayp keseceine dair yemin etti.
Sonra toplad byk bir asker kuvvetle zerlerine yrd. Taraflar vre'de karlatlar ve ok
iddetli bir ekilde savatlar. Neticede sava Bekr kabilesinin hezimetiyle nihayet buldu. Bu arada
Yezdb. urahbl esir edildi ve Mnzir'in emriyle ldrld. Ayrca sava alannda pek ok insan
ldrld. Dier taraftan Mnzir, Bekr kabilesinden bir ok kiiyi esir ald ve bu'esirler onun
emriyle vre damm tepesinde boazland. Bu srada akan kanlar katlap dondu. Bunun zerine
Mnzir'e : Lanetten uzak olasn! Eer yer yzndeki btn Bekroullarm boazlayp kessen, yine de
onlardan akan kan bu dan eteimdeki ukurlara ulamaz, ancak zerine su dkersen ular. denildi.
Mnzir, onlarn dediklerini tuttu ve kan dan eteindeki ukura kadar akp indi. Bundan sonra emir
vererek kadnlarn atee atlp yaklmalarn istedi.
Bu srada Kays b. Sa'lebe kabilesinden birisi Mnzir'in yanma gelip Bekr b. Viloullarmdan alm
olduu kadn esirler hakknda grt. Bunun zerine Mnzir kadn esirleri serbest brakt. ir elA', Kaysli bu adamn Mnzir'in yanma gidip Bekr kabilesinden alman bu esirler hakknda efaati
olup araya girmesinden dolay iftihar ederek u mealdeki msralar sylemitir :
"Fakir olmasna ramen Allah'n kendisine her eyi verdii kimse bizdendir. Hkmdarlara ise,
vre gn eybnoullarmdan esir alinan kadnlar atee atlmak zere arzedildii zaman, onlarn bu
[239]
kadnlarn Kaysli kiinin ricas zerine balayp affetmek der."
kinci vre Vak'as
Anrb. Mnzir el-Lalm, Es'ad adndaki bir olunu Zrreb. Udes et-Temm'nin himaye ve
terbiyesine brakmt. Es'ad serpilip byd zaman yanndan gemekte olan besili bir deve ile
karlat ve onunla oynarken memesine vurdu. Devenin sahibi olan Sveyd, Abdullah b. Drirn etTemm'nin oullarndan birisiydi ve Es'ad adndaki ocuun zerine saldrp onu ldrd, sonra
kap Mekke'ye gitti ve Kurey ile anlama yapt. Bundan nce Amrb. Mnzir yannda Zrre olduu
hlde bir savaa km, fakat sava imkn domamt. Tay dalarnn karsna geldikleri bir srada
Zrre, Amr b. Mnzir'e : Hangi hkmdar vardr ki, savaa ksm da eline bir ey geirmemi
olsun ve geri dnmemi bulunsun. u anda Tay kabilesinin yaknnda bulunuyorsun, onlarn zerine
yr. dedi. Bunun zerine Amr b. Mnzir Tay kabilesinin zerine yrd ve bir ksm kiileri
ldrp, bir ksmn esir ald. Bu arada ganimet de ele geirdi. Fakat bu hadise sebebiyle Zrre'ye
kar Tay kabilesinde bir kin duygusu meydana geldi. Sveyd, Es'ad' ldrd zaman Zrre Amr
b. Mnzir'in yannda bulunuyordu. Bunu frsat bilen Tay kabilesinden Amrb. Milkat, Amrb. Mnzir'i
Zrre aleyhine kkrtarak ona u mealdeki msralar syledi:
"nsann kat ta gibi yaratlmadn Amr'a kim ulatracak? te dan eteindeki annesinin son
ocuu vre'den de aadr. Zrre'yi ldr, zira kavmin iinde Zrre'den daha vefalsn
grmyorum."
Bunun zerine Amrb. Mnzir : Ey Zrre! Ne dersin? dedi. Zrre : Sana yalan sylyorlar,
kandrlyorsun. Zaten sen onlarn sana olan dmanln biliyorsun. diye karlk verdi. Amrb.
Mnzir: Doru sylyorsun. diyerek onu tasdik etti. Sonra gece karanl knce, Zrre kavminin
yanma gitmek zere hemen yola kt, fakat ok gemeden hastaland. lm deinde iken Zrre

oluna : Ey Hcib! Neheloulla-rnn arasndaki gen ve uaklarmz yanma al. dedi, sonra
kardeinin olu Amrb. Amr'a, yani yeenine dnp : Amrb. Milkat'm peini brakma, zira hkmdar
benim aleyhime kkrtan odur. dedi. Bunun zerine yeeni Amrb. Amr ona : Ey amcacm! Bu iki
iten en zorunu ve en tehlikelisini zerime yktn. dedi.
Zrre lnce yeeni Amrb. Amr hemen bir kuvvet hazrlayp Tay kabilesine sava at ve Tarif b.
Mlik ile Tarif b. Amr' ele geirdi ve Melkatoullarn da ldrd. Bu hususla ilgili olarak Alkame
b. Abede u mealdeki msralar syledi :
"Biz atlarmz Dariyye'den alp onlarla birlikte Katkt tepelerinin snrna geldik. Burada Tarif b.
Amr ile Tarif b. Mlik'i ele geirdik, Dertliler ise ifalarn Melkatoullarmdan intikam almakta
buldular."
Zrre'nin ld haberi Amrb. Mnzir'e ulanca, Drimoullarma kar sava iln etti. Aslnda
Amrb. Mnzir daha nce Drimoullarmdan yz kiiyi ldreceine dair yemin etmiti. Bunun
zerine onlar takibe koyulup vre'ye geldi, fakat onun gelmekte olduunu renen Drimoul-lar
bulunduklar yeri terk ederek etrafa daldlar. Bu durum karsnda Amr b. Mnzir olduu yerde
kald ve Drimoullarmin zerine seriyye-lerini gnderdi. Bu seriyyeler baskn esnasnda ldrm
olduklar kiiler hri, doksan dokuz adam yakalayp Amr b. Mnzir'e, getirdiler. Amr b. Mnzir bu
doksan dokuz kiiyi ldrd. Tam bu srada Bercim kabilesinden air bir adam kendisini medhetmek
zere yanma geldi, fakat Amr b. Mnzir ldrd kimselerin saysn yze tamamlamak iin onu
ldrmek zere yakalad, sonra ona : Bahtsz kii Bercim'den gelen kiidir. dedi ve hu sz bir
darb~ mesel oldu.
Bir rivayete gre, Amrb. Mnzir Drimoullarmdan yz kiiyi yakmay adamt. Bu yzden
kendisine "Muharrik (yakc, yakan)" ad verildi. Bu sebeple Amr b. Mnzir onlardan doksan dokuz
kiiyi yakt. Bercim kabilesinden birisi geerken burnuna et kokusu geldi ve hkmdar yemek
hazrlattryor sanp yanma gitti. Hkmdar Amrb. Mnzir ona: Sen kimsin? diye sordu, o da :
Lanetten uzak olasn! Ben Bercim kabilesinden gelen birisiyim. diye cevap verdi. Bunun zerine
Amrb. Mnzir: Bahtsz kii, Bercim'den gelen kiidir. dedi, sonra onun verdii bir emir zerine
bu kii de atee atlp yakld. air Cerr bu hususla ilgili olarak Ferizdak'a u mealdeki iki msra
sylemitir :
"Amr b. Mnzir'in ateiyle yaklanlar imdi nerededir? Yahut da aranzda emzirilen Es'ad imdi
nerede ve ne hldedir."
te bu hadiseden sonra Temim kabilesi Bercimli kiinin yemee kar duyduu a gzllkten
dolay yemek dknl ile ayplanr oldu. Bu sebeple birisi u mealdeki msralar sylemitir :
"Temm kabilesinden birisi ld zaman, eer onun yaamas seni sevindiriyor ise, ekmek veya et,
yahut da hurma ile hazrlanm bir azk, ya da alacal bir kilime durulmu bir ey getir. Onlarn
Lokmnb. d'm ban yemek iin bir yl urap Bath'y bir batan br baa getiklerini grrsn."
Rivayet edildiine gre, bir gn Ahnefb. Kays, Muviyeb. Sfyn'm yanna girmiti; Muviye ona :
Ey Eb Bahr! Kilimin iinde drl olan ey nedir? diye sordu. Bunun zerine Ahnef : Ey
Mminlerin emiri! Bulama, yani un orbasdr. diye cevap verdi. Temim kabilesi nasl alacal
kilime sarlm azkla ayplanyorsa. Kureyliler de bulama ile ayplanyordu. Denildiine gre, bu
[240]
ikisinden daha vakarl ve oturakl mizah yapan kii grlmemitir.
Zheyr B. Cezme, Hlidb. Ca'ferb. Kilb, Haris B. Zlim El-Mrr'nin ldrlmeleri Ve

Ralran Vak'as
Zheyrb. Cezme b. Revhab. Rab'ab. Mazin b. Haris b. Kat'ab. Abs el-Abs, Dhs ve Gabr
savann sahip ve kahraman, Kays Aylan kabilesinin efendi ve reisi olan Kaysb. Zheyr'in babas
idi. Hre hkmdar ve Nu'mnb. Mnzir'in dedesi olan Nu'mnb. mru'1-Kays, erefinden ve
kabilesinin reis ve efendisi olmasndan dolay kzn onunla evlen-dirmiti. Bir gn Nu'mnb.
mru'1-Kays, Zheyr'e birini gnderip oullarndan birisinin kendisini ziyaret etmesini istedi, bunun
zerine Zheyr yaa en kk olan olu e's'i ona gnderdi .Nu'mn ona ikramda bulunup eitli
hediyeler verdi. e's babas Zheyr'in yanna geri dnmek istedii zaman Nu'mn ona hlle giydirip
kendisine ok kymetli eyler verdi. e's kavminin yanma dnmek zere yola kp Ganb. A'sar'm
sularndan bir suyun bana geldii zaman, Ganoullarmdan Rebhb. Eell tutup onu ldrd ve
yannda bulunan her eyi ald. Fakat Rebh ldrd Idinin kim olduunu bilmiyordu. Bu srada
Zheyr'e e's'i hkmdar Nu'mn'n yanndan ayrld, en son Gan cematinin sularndan bir suyun
banda grld sylendi. Bunun zerine Zheyr harekete geip Gan cemaatinin diyarna geldi.
Gan cemaati ise mirb. Sa'sa'aoullar-nm mttefiki idi. miroullar Zheyr'in evresinde
toplandlar ve Zheyr onlara olunu sordu, fakat onlar olu hakknda bir ey bilmediklerine dair
yemin ettiler. Bunun zerine Zheyr : Fakat ben biliyorum. diye karlk verdi. Bu durum karsnda
Eb mir Zheyr'e : Bizden honut olman iin sana ne yapabiliriz. diye sordu. Zheyr : u
eyden birisini; ya ocuumu diriltirsiniz, ya Gan topluluunu olum mukabilinde ldrmem iin
bana teslim edersiniz, ya da siz ve biz hayatta kaldmz mddete aramz sava devam eder. diye
karlk verdi. Bunun zerine miroullar: Sen bize hibir k yolu brakmadn. ocuunun
diriltilmesine gelince, onu Allah'tan bakas dirilternez. Gan soyunun teslimine gelince, hr
insanlarn kabul edemeyecekleri bir eyi onlar da kabul etmezler. Aramzda kacak olan sava
meselesine gelince, Allah'a and olsun ki, biz senin honutluunu isteriz, fke ve kzgnln arzu
etmeyiz. Eer diyet istersen diyet deriz, ayet oulunun katilini istersen sana onu teslim ederiz, yahut
da sen oulunun kann balarsn, bu hareketin akrabalk ve komuluk hakk iin zayi edilmi
saylmaz. dediler, fakat Zheyr : Ben sylediklerinden bakasna raz olmam. diyerek karlk
verdi. Hlid b. Ca'ferb. Kilb, Zheyr'in Gan soyundan olan daylarna kar gsterdii bu ar
tecavz ve dmanl grnce : Allah'a and olsun ki, biz bu gnk gibi bir adamn kendi kavmine
mtecaviz ve saldrgan davrandn grmedik. dedi. Bunun zerine Zheyr ona : Eer Gan
topluluunu istemekten vaz geersem, benim isteimi yerine getirebilecek misin? dedi. Hlidb.
Ca'ferb. Kilb : Evet, getireceim. diye karlk verdi. Bu durum karsnda Zheyr u mealdeki
msralar syleyerek geri dnd :
"Eer Hlidb. Ca'ferb. Kilb olmasayd, ben Gan topluluunu kul, kle yaparak yaknm kurtarp
intikamm alrdm. Ne var ki dar ve yksek toprak paralarnda dolaan miroullarmdan bir cemaat
onlar koruyup himaye etti. O miroullar ki savan krkleyiileri, kavgann kahramanlardrlar,
onlara karde olan stn ve erefli olur, dmanlardan korkmaa gerek kalmaz. Ki onlar, kavmin
civar sahalar bo kald zaman ayp ve kusurdan uzak kalmak iin namus ve hamiyet yurdunda
ikamet ederler."
Sonra Zheyr, Gan topluluuna br kadn gnderdi ve ona nesebini saklamasn emretti. Ayrca ona
semiz deve eti verip, bunu gzel kokular karlnda satmasn, bu vesile ile olunun durumunu sorup
aratrmasn istedi. Bunun zerine kadn Gan topluluuna gidip onun kendisine verdii emirleri
yerine getirdi. Nihayet bu kadn Rebhb. Eell'in karsna gelip : Ben br kzm evlendiriyorum, u

et karlnda gzel koku almak istiyorum. dedi. Bunun zerine Rebhb. Eell'in kars ona gzel
kokular verdi ve kocasnn e's'i ldrmesinden bahsetti. Daha sonra bu kadn Zheyr'in yanma
dnp olunun durumunu kendisine haber verdi. Bu vaziyet karsnda Zheyr svarilerini toplayp
onlar Gan topluluunun zerine kkrtt. Gan topluluundan^ok insan ldrld. te byle ce
miroullar ile Absoullar arasnda sava balam oldu ve gittike bu sava fitnesi yaylp
byd.
Daha sonra Zheyr ailesi ile birlikte Haram aynda Ukz panayrna geldi, burada Hlidb. Ca'ferb.
Kiib ile karlat. Hlid ona: Ey Zheyr! Senden grdmz zarar ve ktlkler son hadde
ulat. dedi, bunun zerine Zheyr : Allah'a yemin ederim ki, gcm olduu mddete intikam
alacam, bunun ard arkas kesilmeyecek. dedi. Hevzin kabilesi her yl vergilerini getirip Ukz
panayrnda Zheyr'e teslim ederler, Zheyr ise onlara horlayp kltrd. Bu yzden Hevzin
kabilesi ona kar iin iin kin ve garaz beslemee balad. Bir mddet sonra Hlid ve Zheyr kendi
kavimlerinin yanma dndler, fakat Hlid daha abuk davranp Hevzin memleketine geldi ve
kavmini toplayp Zheyr'e kar savaa ard. Hevzinliler onun bu arsn kabul edip sava iin
hazrlandlar ve Zheyr'e kar koymak iin harekete getiler. Zaten Hevzinliler Zheyr'in geecei
yolun zerinde bulunuyorlard. Zheyr de hareket edip Hevzin memleketinin yaknma gelip
konaklad. Bu srada Zheyr'in olu Kays babasna : Bizi bu yerden kurtar, zira dmanlarmzn
yaknnda bulunuyoruz. dedi. Bunun zerine Zheyr olu Kays'a : Ey aciz! Hevzin kabilesinin
nesiyle beni korkutuyor, erlerinden korunmak istiyorsun? Onlar en iyi bilen benim. diye karlk
verdi, fakat olu Kays nad brak, beni dinle ve bizi buradan gtr; zira ben onlarn saldrlarndan
korkuyorum. diyerek babasn uyard.
erdb. Riyhb. Yakazab. Usayye es-Slleniyye'nin kz olan Tm-dr, Zheyr'in mm veledi
(ocuk sahibi cariyesi) idi ve onun kardelerinden birisi kan davas meselesinden dolay
miroullarnm tarafna gemiti, bu yzden onlarn arasnda kalyordu. Bunun frsat bilen Hlid,
Zheyr hakknda bilgi getirmesi iin onu casus olarak gnderdi ve o harekete geip Zheyr ve
kavminin bulunduu yere geldi. Kaysb. Zheyr ise onun maksad ve durumunu anlad. Bunun zerine
Kays ve babas Zheyr ellerini ve kollarn balayp Hevzin topraklarndan kp tzaklaincaya
kadar onu yanlarnda gtrmek istediler, fakat kz kardei Tmdr buna engel oldu. Bu durum
karsnda kendilerinden Hlid'e her hangi bir haber gtrmeyeceine dair sz aldktan sonra serbest
braktlar, fakat sz vermesine ramen Hlid'in yanma gidip bir aacn yannda durdu, sanki aaca
sylyormu gibi yaparak durumu Hlid'e haber verdi. Bunun zerine Hlid ve beraberindekiler
atlarna binip kendilerinden ok uzakta olmayan Zheyr'in zerine yrdler. Karlaan taraflar
iddetli bir ekilde savatlar. Bu arada Hlid ve Zheyr kar yarya geldiler ve uzun mddet
vurutular, sonra kucak kucaa gelip ikisi birden yere dtler. Bu srada Verk b. Zheyr babasna
yardm etmek iin Hlid'in zerine saldrp klcyla vurdu, fakat Hlid iki zrh giydirdiinden ona hi
bir ey yapamad. Dier taraftan Hlid'in hanmnn olu (vey olu) olan Cnduh b. el-Bekk,
Zheyr'in zerine saldrp ldrd. Zheyr ldrld zaman Hlid ile kar karya vuruuyordu.
Bylece Hlid Zheyr' den intikamn alm oldu ve Hevzin kabilesi kendi yerlerine geri dnd. Bu
arada Zheyr'in oullar da babalarn alp memleketlerine gotrdler. Verk b. Zheyr babasnn
ldrlmesi hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Zheyr'in Hlid'in gs altnda yattn grdm zaman, ocuunu kaybetmi annenin telayla
hemen koarak birbirlerini alt etmek iin uraan bu iki kahramann yanma geldim. Her ikisi de
klcn yeleklerini yakalamak istiyor, kl ise durmadan balarna iniyordu. Ne var ki, Hlid'e

vurduum zaman elim kurudu ve iki katl kuvvetli zrh onu benden korudu. Ah! Keke Hlid ve
Zheyr'in bu gnlerinden nce annem Tmdr beni dourmam olsayd! Hayatm hakk iin
sylyorum ki, anneciim, beni dourduun zaman phesiz mjdelendirilip sevinmitin. Acaba bu
sevin ve mjdeler sana ne kazandrd? Eer ben ldrlrm, miroullar da kurtu-lursa, kavmim
beni Harre'de soylu bir kisi olarak armasn. Ey Hlid! Eer umaa gcn yetiyorsa, haydi u!
Artk nereye konarsan kon, mutlaka kalbinde bir korku ve tedirginlik bulunacaktr. Eer hayatta
kalrsan lm bir darbeyle seni yakalayacak ve bu darbeyle hayat brakacaksn, bylece lmn
gelmi olacaktr."
Hlid, Zheyr'i ldrdnden dolay Hevzin kabilesini minnet altna sokarak u mealdeki msralar
sylemitir
"Hevzin kabilesine ulatrp duyurun, nasl olur da onlar ben kendi-dilerini azad edip hrriyete
kavuturduktan ve bu sayede oalp redikten sonra bana nankrlk ederler? Ben nice burunlar
kesip zulmn artrmasndan sonra onlarn efendisi Zheyr'i ldrdm. Ayn zamanda onlarn diyet
bedellerini ve kadnlarnn mehirlerini hkmdarlarn diyet bedeli olan hecin ve gen develer
derecesine kardm."
Zheyr Gatafn kabilesinin efendi ve reisi idi. Hlid Gatafn kabilesinin efendileri Zheyr'in
karlnda kendisini isteyeceklerini bildiinden kalkp Hre'de bulunan Nu'mn b. mru'l-Kays'in
yanma gitti ve ondan kendisini himaye etmesini istedi. Bunun zerine Nu'mn onu himayesine ald ve
onun iin kubbemsi bir adr kurdurdu. Bu arada Zheyr'in oullar Hevzin'e kar toplanp
hazrlandlar. Dier taraftan Haris b. Zlim el-Merr onlara : Siz bana Hevzin kabilesine
yapacam savata yardmc olun, ben de sizi Hlid b. Ca'fer'in errinden koruyaym ve onun
hakkndan geleyim. dedi.
Bunun zerine Haris b. Zlim harekete geip Nu'mn'm yanna geldi ve huzuruna girdi. Bu srada
Hlid b. Ca'fer Nu'mn'm yannda bulunuyordu ve her ikisi de beraberce hurma yiyorlard. Haris
Nu'mn'a yaklap bir eyler sordu, Hlid ise onu kskand ve Nu'mn'a : Ey Nu'mn! Lanetten uzak
olasn! Bu adama benim byk bir iyiliim olmutur, Ga-tafn kabilesinin efendi ve reisi olan
Zheyr'i ldrdm, imdi Gatafn'm reis ve efendisi budur. dedi. Bunun zerine Haris, Hlid'e :
Pek yaknda bu iyiliinin mkfatn deyeceim (!). dedi. Bu esnada Haris yemek iin hurmaya
uzanyor, fakat fke ve hiddetinden ald hurmalar parmaklarnn arasndan yere dyordu. Bu
durumu gren Urve kardei Hlid'e: Hris'in cretkar biri olduunu bildiin halde onunla byle
konumaktan ne kazandn? dedi. Hlid de : Ondan korkmama sebep ne? Allah'a and olsun ki, o beni
uyurken grse dahi korkusundan beni uyandrmaa cesaret edemez. diye karlk verdi.
Sonra Hlid ve kardei Urve kendileri iin kurulan kubbemsi adra ekildiler ve adr kapattlar.
Halid adrn ierisinde uyuyor, kardei Urve ise onun banda nbet tutuyordu. Haris, gece karanl
knce H-lid'in bulunduu adrn yanna gelip adr kapatan ipleri kesti ve ieri girdi. Sonra
Hlid'in ba ucunda nbet tutan Urve'ye : Eer sesini karrsan, seni ldrrm. dedi ve Hlid'i
uyandrd. Hlid uyannca Haris : Beni tanyor musun? diye sordu. Hlid : Evet tanyorum, sen
H-ris'sin. diye karlk verdi. Sonra Haris : Bana yapm olduun iyiliin mkfatn al (!) dedi
ve az gedik klcyla vurup onu ldrd. Bundan sonra Haris atma binip ekip gitti.
Bu arada Urve adrdan kp yardm talebiyle Nu'mn'm yanma geldi ve huzuruna girip olup bitenleri
anlatt. Bunun zerine Nu'mn Hris'i yakalatmak iin peinden adamlar gnderdi.
Hrs diyor ki: Biraz gittikten sonra onu ldrmemi olabilirim endiesiyle tekrar geri dndm ve
kendimi belli etmeden halkn arasna kartm. Sonra tekrar Hlid'in yanma gelip ldne kanaat

getirinceye kadar klla vurdum. Bundan sonra geri dnp kavmimin yanma geldim.
Abdullah b. Ca'de el-Kilb bu konuda u mealdeki msralar sylemitir :
"Ey Haris! Eer sen Hlid'i uyandrsaydm, onu titrek ve korkak, silhsz olarak bulmayacaktn.
Babas Ca'fer soyundan olanlar Hlid'e kar zntlerinden yakalarn yrtp paraladlar, onlar
orada bo yere alamadlar. Eb Bahr'e, oklarn iinde hill zannedilen her tecrbeli kii ile lm
haberini duyurun. Hlid'e karlk olarak sizin ileri gelenleriniz ldrlecek ve bu Haris b. Zlim'e
kar bir ibret dersi olacaktr."
Haris de ona u mealdeki msralarla cevap vermitir :
"Allah'a and olsun ki, ben Hlid'i uyandrdm, fakat ellerinin kl tutmaktan aciz, kendisinin zayf
olduunu grdm, bu sebeple stne ullanp klcmla bana vurdum. Korkudan altna karp
stn ban berbat etti."
Nu'mn himayesi altnda bulunan komusu Hlid'e karlk ldrmek iin Hris'i arattrmaa devam
ediyordu. Zaten Hevzin kabilesi de efendi ve reisleri olan Hlid'e karlk ldrmek iin onu
aryordu. Haris ise Temm kabilesine gidip Damrab. Damrab. Cbirb. Katan b. Nehelb. D-rim'den
snma hakk istedi. Damra da onun bu isteini kabul edip Nu' mn ve Hevzin kabilesine kar
himaye edeceine sz verdi. Nu'mn bu durumu renince bn el-Hms et-Talib komutasnda bir
ordu hazrlad ve bu orduyu Drinoullarnm zerine gnderdi. Zaten bn el-Hms de babasnn kan
dolaysyla Hria'i aratyordu, nk babasn o ldrmt. Dier taraftan Hlid'in kardei Ahvasb.
Ca'fer miroullarn toplayp onlarla harekete geti. Sonra Nu'mn'm askerleriyle birleip
Drinoullarnm zerine yrd. Drimoullarna ait olan sularn en yaknna geldiklerinde mantar
toplayan ve yannda bir devesi olan bir kadn grdler. Ganoullarmdan birisi bu kadn yakalayp
yannda alkoydu. Gece vakti olup adam uyuyunca kadn devesine binip yoluna devam etti ve sabaha
doru Drimoullarna ulat. Hemen hi vakit geirmeden Drim-oullarmn reisi Zrreb. Udes'e
gidip durumu kendisine haber verdi ve : Dn beni bir topluluk yakalad ve bu topluluk senden
bakasn istemiyor, fakat onlarn kim olduklarn bilmiyorum. dedi. Bunun zerine Z-rre : Onlar
bana tavsif edip anlat. dedi. Kadn : Gzleri kk, kalar den bir adam grdm; bir bez
parasyla kalarm kaldryordu ve yanndakiler onun emrine gre hareket ediyorlard. dedi. Zrre
: Bu, kavmin reisi ve efendisi Ahvas'tr. diye cevap verdi.
Sonra kadn : ok az konuan baka bir adan daha grdm, o konutuu zaman develerin erkek deve
etrafnda toplanmas gibi onun evresinde toplanyorlard. Yz ok gzeldi' ve yanndan ayrlmayan
iki de olu vard. dedi. Zrre : Bu, Mlik b. Ca'fer ve oullar mir ile Tufeyl'dir. diye karlk
verdi. Kadn : ri gvdeli ve sakal krmz sarya alan bir adam daha grdm. dedi. Zrre : Bu,
Avf b. Ahvas'tr. diye cevap verdi. Kadn : Uzun boylu ve iri gvdeli baka bir adam daha
grdm. dedi. Zrre: Bu, Rab'ab. Abdullahb. Eb Bekrb. Kilb'dr. dedi. Ka-~ dm : Ksa
boylu, siyah renkli, burnunun ucu sivri, ortas bask bir baka adam daha grdm. dedi. Zrre :
Bu, Rab'ab. Kurtb. Abdullahb. Eb Bekr'dir. diye cevap verdi. Kadn: Kalar atk, gr sakall
bir adam daha grdm. Bu adam konutuu zaman salyas sakalna akyordu. dedi. Zrre: Bu,
Cnduhb. el-Bekk'dr. diye karlk verdi. Kadn: Gzleri kk, aln dar bir adam daha grdm.
Bu adam kendisine ait bir ati ekiyordu ve yannda elinden ayrmad bir okluk (ok kab) tayordu.
dedi. Zrre : Bu, Rab'ab. Ukayl b. Ka'b'dr. dedi. Kadn: Bir adam daha grdm; yannda
salar kumral iki olu vard ve ikisi bir yere yneldii zaman halk gzlerini onlara evirirdi. Ayn
ekilde arkalarn dnp gittikleri zaman da halk gzlerini onlardan ayrmazd. dedi. Zrre : Bu,
Sa'kb. Amrb. Huveyid b. Nfeyl ile iki olu Yezd ve Zr'a'dr. diye karlk verdi. Sonra kadn :

Syledii her sz baktan daha keskin olan bir adam daha grdm. dedi. Zrre : Bu, Abdullah
b. Ca'deb. Ka! b'dr. diye cevap verdi.
te bundan sonra Zrre kadna evine dnmesini emretti ve kadn huzurundan ayrlp evine dnd.
Fakat Zrre vakit geirmeden hemen obanlarna haber gnderip develeri getirmelerini emretti.
obanlar emrini derhal yerine getirdiler. Develer getirildikten sonra ailesini, ocuklarn ve btn
arlklarn develere ykletip Bad memleketlerine doru yola kt. Bu arada Zrre Mlik b.
Hanzalaoullanna eliler gnderdi ve elilerin verdii direktif zerine Mlikoullar Zrre'nin
yanma geldiler. Zrre durumu onlara anlatt ve btn arlklarn Bd memleketlerine
gndermelerini emretti. Zrre'nin emrine uydular ve geceyi savaa hazrlkl olarak geirdiler.
Amiroullar sabah olup uyannca, Ganoullarma mensup olan kii yannda brakt kadnn kam
olduunu onlara bildirdi, bunun zerine telaa dtler ve bir araya gelip durumu grtler.
lerinden birisi : yle sanyorum ki, bu kadn gidip bizi kavmine haber vermitir. Onlar da tedbir
alarak mallarn ve ailelerini Bd memleketlerine gnderip geceyi bize kar silhl ve hazr
vaziyette geirmilerdir. En iyisi mal ye hayvanlarn ele geirmek iin harekete geelim; zira onlar
farkna varmadan biz iimizi grr, tekrar geri dneriz. dedi. Bunun zerine Drim-oullarmn
gtrm olduklar mal ve hayvanlar ele geirmek iin hayvanlarna binip harekete getiler. Kar
tarafn geciktiini grnce Zrre kendi kavmine : Muhakkak surette onlar sizin aile ve mallarnz
ele geirmee ynelmilerdir. Hemen onlarn zerine yryn. dedi. Bunun zerine sr'atle harekete
getiler; kar taraf aile, mal ve hayvanlarna ulamazdan nce onlara yetitiler ve etin "bir savaa
tututular. Neticede Mlik b. Hanzalaoullan Nu'mn'n gnderdii ordunun kumandan bn el-Hms
et~Talib'yi ldrdler. Amiroullar da Ma'bed b. Zrre'yi esir aldlar. Drimoullar ise le
vaktine kadar sabr ve metanet gsterip direndiler. Bu arada Kays b. Zheyr de beraberindekilerle
birlikte baka bir taraftan gelip savaa katld. Nihayet Amiroullar ile Nu'mn'n gnderdii ordu
hezimete urayp memleketlerine geri dndler. Dier taraftan Amiroullar esir aldklar Ma'bed b.
Zrre'yi beraberlerinde gtrdler ve Ma'bed lnceye kadar onlarn elinde esir kald. Zrre b.
Udes de bu gnlerde, yani sava gnleri ierisinde ld.
Hris'i Temnoullarma iltica etmesi konusunda yukarda zikredilenden baka rivayetler de vardr.
yle ki : Nu'mn, Hris'in Hlid'i ldrp kamasndan sonra onu kzdracak bir ey yapmak istedi.
Bu srada kendisine Hris'in Hre'ye gittii ve dostu Iydb. Deyhes et-Temm'ye msafir olduu
sylendi. Bunun zerine Nu'mn ona birisini gnderdi ve devesine el koydu. Bu durum karsnda
Haris hayvanna binip gizlice Hre'ye geldi ve devesini obanlardan kurtarp tekrar geri ald. Bu
arada onu kzdracak bir ey yapmak istedi ve Nu'mn'n olu Gadbn' grnce klcyla kafasna
vurup onu ldrd. Nu'mn, olunun ldrldn renince peinden adamlar gnderdi, fakat
Haris bir trl bulunamad. Haris bu hususta u mealdeki msralar syledi :
"Ot koparp yerken geceleyen eein hayalar m ki, benim komularm mahv olup biterken, senin
komun sa salim kalyor? Eer sen ok sayda deve ve kadn ele geirdiysen, ite bu da Selm'nn
olu (Gadbn) dur, bana byk bir felket gelmitir. Z'1-Hayat adndaki klcmla onun bann
ortasna vurdum; byle tehlikeli ilere, ancak stn ve kerm olan kiiler cr'et edebilir. Hlid'i nasl
ekinmeden ldrdysem, aynen onu da yle ldrdm; zaten benim silhm asilzadelerin oullarn
yakalar. nce (Hlid'i) ldrmekle ie haladm, ikinci olarak da bu hadise ile Gadbn' ldrdm;
imdi sra ncsndedir, fakat bu nc hadiseden atlgan ve cr'etli kimseler rkp kayor..."
Dier bir rivayette ise yle denilir : Haris tarafndan ldrlen kii u-rahblh. Esvedb. Mnzir idi.
Esved, olu urahbn Sinan b. Eb Harise el-Merr'nin kars emzirsin diye onun yannda brakmt.

Bu yzden Sinan pek ok mala sahip olmutu. Sinan'n olu Herim ise bu mallardan istedii gibi
tasarruf ediyordu. Bir gn Haris gizlice gelip Sinan'n haberi olmadan eerini dn olarak ald,
sonra Sinan'n karsna gidip : Kocanz benim himaye edilip snma imknm kolaylatrmak iin
hkmdar Esved'in olu urahbl'i bana teslim etmenizi istiyor, sylediklerimin doruluuna delil ise
kocanzn'u eeridir. dedi; bunun zerine Sinan'n kars urahbl'i ssleyip ona teslim etti, fakat
Haris urahbl.i ldrp kat.
Bu yzden Esvedb. Mnzir, Zbyn ve Esedoullarma sava at ve Erbek kysnda onlarla savaa
tututu. Neticede onlar krp geirdi, pek ounu ldrp bir ksmn da esir ald, ayrca mallarn
yama edip H-ris'i mutlaka ldreceine dair yemin etti. Haris ise Esved'in gafil bir ann yakalayp
ldrmek gayesiyle gizlice Hre'ye geldi. Haris evinde bulunduu bir srada bir kadnn: Ben
Hrsb. Zlim'in komusuyum ve onun himayesindeyim. diye bardn duydu ve kadnn durumunu
aratrp rendi. Esved, bu kadnn bir blk devesine el koyup zaptetmiti. Bunun zerine Haris
kadna : Yarn falan yere gel. dedi ve kendisi de ertesi gn oraya geldi. Nu'mn'n develeri oraya
gelince, Haris bu kadnn develerini Nu'mn'n develerinin ierisinden seip kard ve develerini
kendisine teslim etti. Bu develerin arasnda bir de Lif' adnda bir deve bulunuyordu. Haris bu hadise
hakknda u mealdeki msralar sylemitir:
"Ey Kadn! Lif' adndaki devenin sesini duyduun zaman, Eb Leyl'y (Hris'i) ar; o ne gzel
arcdr! O Eb Leyl k, keskin klcyla yrr ve bu klcyla ba arsnn topland yerleri
paralayp datr."
Bundan sonra Hirs kendisini himayesi altna alacak birisini aramaa balad, fakat hi bir kimse onu
himayesi altna almaa cesaret edemedi. Bunun zerine kendilerine ba vurduu kimseler : Sen
Nu'mn'n olunu ldrdn, bu durum karsnda Nu'mn ve Hevzin kabilesine kar seni kim
himayesi altna alabilir? dediler. Nihayet aresiz kalan Haris, Zrre b. Udes ile Damre b.
Damre'nin yanna geldi ve onlar Hris'i btn insanlara kar himayeleri altna aldlar.
Dier taraftan Anrb. Itnbe el-Hazrec, dostu Hiid b. Ca'fer'in ldrldn renince : Allah'a
and olsun ki, eer Haris Hlid'i uyank olarak bulsayd, onun stne gitmee cesaret edemezdi. Ben
onunla karlamay ok istiyorum. dedi. Anrb. Itnbe'nin syledii bu szler H-ris'e ulanca, o :
Allah'a yemin ederim ki, mutlaka onun evine gideceim ve yannda silh olduu hlde onunla
karlaacam. dedi. Hris'in bu szleri Amr b. Itnbe'ye ulatrldnda, uzunca bir iir syleyerek
ona karlk verdi. Bu iirin iki beytinin meali yledir :
"Bana tehdit savuran ve nezir adayan Haris b. Zlim'e duyurup haber verin. O ancak uyuyanlar
ldrebilir; silhl, cesur ve uyank olanlar ldremez."
Amr'm syledii bu iir Hris'e ulat zaman hemen Haris Medine' ye geldi ve Amrb. Itnbe'nin
evini sorup rendi; evine yaklanca da : Ey Amrb. Itnbe! Bana yardm et. diye seslendi. Bunun
zerine Amr onun yanma gelip : Sen kimsin? diye sordu. Haris : Ben falan oullarndan bir
adamm, falan kabileye gitmek iin yola kmtm. Senin yaknnda bulunan bir kavim nme geip
yanmda bulunan her eyi aldlar. Benimle beraber gel de elimden aldklar mallar kurtaralm. dedi.
Bunun zerine Amr silhn kuanp atma bindi ve Haris ile birlikte gitti. Amr evinden bir hayli
uzaklatktan sonra Haris ona yaklat ve : Sen imdi uykuda msn, yoksa uyank msn? diye
sordu. O da Hris'e : Uyanm. diye cevap verdi. Bunun zerine Haris : Ben Eb Leyl'ym, ite
az gedik klcm. dedi. Bu durum karsnda Amrb. Itnbe klcm, bir rivayete gre mzran, yere
brakverdi, sonra Hris'e : ok acele ettin, frsat ver de klcm alaym. dedi. Haris : Haydi al!
dedi. Amr : Klcm almadan saldracandan korkuyorum. dedi, bunun zerine Haris : ahsm

Haris adna sz veriyorum, klcn almadka sana saldrmayacam. dedi, Amr da : ahsm Amrb.
Itnbe hakk iin sylyorum, klcm yerden almayacam. diye karlk verdi. Bundan sonra Haris
manzum beyitler okuyarak dnp gitti. Bu beyitlerden bir ka tanesi u mealdedir :
"Amr'm sz bize ulat ve onunla karlatk; bu, hayret verici bir ey oldu. Karma kt zaman
onu ldrmek istedim ve silhn kuanm olarak buldum, ne var ki o ldrlme korkusu ierisinde
uyuyan birisi deildi, lkin klcn kuanmt. Onu ldrme imknna sahipken, yine de vefa gsterip
ona iyilikte bulundum, nk ben eskiden de vefal birisi idim."
Sonra Haris, Nu'mn'n kendisini ele geirmek iin byk aba harcamakta olduunu ve Hevzin
kabilesinin Hlid'in intikamn almaktan geri durmayacaklarn renince hemen kimseye
hissettirmeden am'a hareket etti ve gidip Yezdb. Amr'dan iltica hakk istedi. Bunun zerine Yezd b.
Amr hem ona ikramda bulundu ve hem de iltica hakk tand. Yezd'in, boynunda bak, akmak talar
ve tuz bulunan korunmu hr bir dii devesi vard ve bununla halkn imtihan ediyordu. Hris'in kars
hamile ol' duundan can et ve i ya istemiti, -bunun zerine Haris deveyi yakalayp bir da
geidine gtrd ve burada boazlayp et ve i yandan bir ksmn karsna getirdi. Bu arada etten
bir ksmn da kaldrp bir yere koydu. Nihayet ortadan kaybolan bu deve aranmaa baland ve bir
vadide kesilmi olarak bulundu. Bunun zerine hkmdar (yni Yezdb. Amr), khine birisini
gnderip devenin durumunu sordurdu, khin de deveyi Hris'in boazladn syledi. Bu durum
karsnda hkmdar Yezd gzel koku mukabilinde Hris'in karsndan ve bu devenin etinden satn
almas iin bir kadn gnderdi, fakat kadn eti satn aldktan sonra Haris ona yetiti ve ldrp evinin
ierisine gmd. Bu defa hkmdar Yezd khine kadnn durumunu sordu, khin de : Deveyi kesen
kii kadn ldren kiidir. Eer Hris'in evini aratrmay ho grmyorsan, Hris'i bir yere gnder,
ben de gidip evini aratraym. dedi. Yezd khinin szn dinledi ve Hris'i bir yere gnderdi.
Haris evini terk edince, khin gelip evini aratrd ve kadn buldu. Haris ise iin iinde bir ktlk
olduunu sezip geri dnd ve gelip khini ldrd. Bu arada Haris yakalanp Yezd' in huzuruna
getirildi ve Yezd ldrlmesini emretti. Bunun zerine Haris : Bana snma hakk tanyp
himayene almtn, sakn bana kar olan ahdini bozma. dedi. Hkmdar Yezd ise : Sen bana kar
defalarca ahdini bozup ihanette bulundun; ben ise bir defa sana kar olan ahdimi bozup ihanette
[241]
bulunuyorum. dedi ve onu ldrd.
Abbas Ve Zbyn Kabileleri Arasnda Meydana Gelen Dis Ve Gabr Vak'alari
Bu vak'alarm sebebi u idi : Kays b. Zheyr b. Cezme el-Abs, mir ile savamak ve babasnn
intikamm almak iin asker hazrlamak zere Medine'ye geldi ve ilk nce Uhayhab. Culh'a gidip
ondan iyi bir zrh al-, m ak istedi. Uhayha ona : miroullarmn beni ayplayp yermeyeceklerini
bilsem, bu zrh satmayp sana hibe ederdim, fakat sen bu zrh iki yan doldurmu bir erkek deve
mukabilinde satn al. dedi. Kays b. Zheyr bu teklifi kabul edip zrh satm ald. Bu zrh "Zt'lHavi" diye isimlendirildi. Ayrca Uhayha ona baka zrhlar da hibe etti. Bylece Kays b. Zheyr
hazrlklarn tamamlayp kavminin yanma dnd. Bundan sonra Kays b. Zheyr, Rab' b. Ziyd elAbsi'nin yanna urayp intikamn almak hususunda kendisine yardm etmesini istedi ve Rab' b.
Ziyd bu arsn kabul etti, fakat Kays'm tam ayrlaca srada Rab'in gz heybesine iliti ve :
Heybenizin iindeki nedir? diye sordu. Kays : Heybenin iinde yle bir ey var ki, grsen dehete
dersin. dedi ve devesini ktrp heybeden zrh kard. Rab' zrh grnce ok beendi ve

zerine giydi; zrh ise tan boyuna greydi. Bu defa Rab' zrh Kays'e geri vermedi. Bu zrh yznden
aralarnda karlkl olarak bir hayli eliler gelip gitti. Kays, zrh zerinde srar ediyor, Rab' ise
vermemekte direniyordu. Bu durum zerinden bir hayli zaman getikten sonra Kays aile ve yaknlarn
Mekke'ye gnderdi, kendisi ise Rab'in bir gaflet nn kollamaa balad.
Daha sonra Rab' de mallarn ve develerini otu bol olan bir mer'aya gnderdi; aile ve yaknlarna da
buraya g edip tanmalarn emretti, onlar da Rab'in emrine uyup tanma hareketine giritiler.
Rab' ise atna binip evine gitti. Kays bu durumu renince aile ve kardelerini yanna alp hemen
Rab'in mal ve develerini gtren g kervannn nne geti ve Rab'in annesi olan Hareb'in kz
Ftma ile karsnn develerinin diz gllerinden tuttu. Bunun zerine Rab'in annesi Ftma ona : Ey
Kays! Ne istiyorsun? dedi. Kays : Sizi Mekke'ye gtrp zrhma karlk olarak orada sizi
satacam. diye karlk verdi. Ftma : Zrhna ben kefilim, yolumuzdan ekil. dedi, bunun
zerine Kays onlar serbest brakt. Nihayet Ftma olunun yanna geldii zaman onunla zrh
konusunu g-. rt, fakat Rab' zrh geri vermeyeceine dair yemin etti. Bu durum karsnda Rab'in
annesi Ftma, Kays'e birisini gnderip Rab'in sylediklerini kendisine bildirdi. Neticede aresiz
kalan Kays bir baskn tertip ederek Rab'in drt yz devesini alp Mekke'ye gtrd ve onlar burada
satp karlnda atlar satn ald. Her ne kadar Rab' Kays'in peini takip ettiyse de ona yetiemedi.
Kays'in satn ald atlarn arasnda "Dhis" ve "Gabr7 " adndaki atlar da vard.
Bir rivayete gre, Dhis Yerb'oullarnn atlarmdand ve bu atn babas Dabbeoullarmdan neyfb.
Cebele adndaki ahsn atyd. neyf b. Cebele'nin bu atnn ismi ise "Sbt" idi. Dhis'in annesi de
Yerb'lu birisine aitti. Bu Yerb'lu ahs, Dabbeoullarmdan olan kiiden, (dl almak iin) atn
ksrana ekmesini istedi, fakat Dabbeoullarmdan olan kii bu isteini kabul etmedi. Ancak gece
vakti olunca Yerb'lu ahs kalkp Dabbeoullarmdan olan kiinin atn ald ve kendi ksrana ekti;
ne var ki, Dabbeoullarmdan olan kii uyannca atn gremedi ve yksek sesle kavmine seslendi,
bunun zerine kavmi arsna uyup yanma geldi ve bu ii yapan kiinin Yerb'lu ahs olduunu
dnerek olup bitenleri kavmine haber verdi. Dabbeoullar ise bu ie fena hlde fkelendiler. Bu
durum karsnda Yerb'lu ahs : Acele edip tellanmayn, ite atnzn menisi, gelin aln. dedi;
Dabbeoullar da : Adam insafl hareket etti. dediler. lerinden birisi hemen ksran yanma
frlayp elini ksran rahmine soktu ve rahmin iindekileri ekip kard; fakat bu, ksran
dllenmesini engelleyemedi ve ksrak bir tay dourdu. te bu sebeple doan bu taya "Dhis"ad
verildi.
Yerb'lu ahsm iki olu vard.. Kaysb. Zheyr ise Ye rb'oullarn a baskn yapp yama
hareketlerine girimi, bu arada kadm ve ocuklardan bir hayli esir almt. Yine bu esnada Dhis ve
Gabr' adndaki atlarn zerinde iki gen uak grm, yakalamak iin pelerine taklm, fakat
yetiememiti. Kays geri dnd zaman esir alm olduu kadn ve ocuklarn arasnda bu iki gencin
annesiyle iki kz kardeinin bulunduunu grd, ancak Dhis ve Gabr' adndaki atlar onun gnlnde
yer etmiti. Bu, Rab' ile aralarnda cereyan eden hadiselerden nce olmutu. Bir mddet sonra kadm
ve erkek esirlerin fidye karlnda serbest braklmalarn istemek zere Yerb'oullarmdan bir
hey'et geldi. Kaysb. Zheyr bu iki gencin annesij'le iki kz kardei hari, dier btn esirleri serbest
brakt, sonra : Eer bu iki gen Dhis adndaki tay ile Gabr' adndaki at getirirlerse ne l, aksi
takdirde annelerini ve kz kardelerini brakmayacam. dedi, fakat genler Kays'in bu teklifine
yanamadlar. Kays'in esirleri arasnda bulunan Yerb'oullarmdan yal bir kii bir iir syledi ve
bu iiri iki gence gnderdi. Bu iirin meali yledir :
"Ribb kabilesini, develeri ve Su'd' kurtaran tay, insanlarn en hayrl taydr. Bu kadnlara mukabil

olarak hemen Dhisi ona teslim edin, zira byle yapmak akllca bir i olur. Halkn zerinde durduu
konu ise atlara karlk satlan (yni kurtarlmayan) esirlerdir. Kays b. Zheyr byle gzel bir at
karlnda telefe maruz kalan esirlere hayat hakk tanyor ve deerini drmeden fazlasyla verip
iri csseli develer karlnda bir tek soylu at satn almak istiyor."
Bu adamn syledii iir, Yerb'oullarma ulanca bu iki at alp Kays'e gtrdler ve kadnlar,
yni bu iki gencin annesiyle kz kardelerini kurtardlar.
Dier bir rivayette ise, Kays'in Dhis'i kendi ksrana ektii ve bundan bir tay meydana geldii ve
bu taya "Gabr' " adm verdii sylenir. Bundan sonra Kays Mekke'de kald. Mekke ahalisi ona kar
vnyordu. Aslnda Kays de ok vnge "bir kiiydi. Bunun zerine Kays Mekke ahalisine :
Ka'be ve Harem'inizi bir tarafa brakn, bundan baka (vnecek) neyiniz varsa onlar getirip ortaya
koyun. dedi. Bu szlerine Abdullah b. Cud'n : Eer sana kar Beyt'l-Ma'mr (Ka'be) ve gven
mahalli olan Harem ile vnmezsek ne ile vnp iftihar edeceiz? diyerek cevap verdi. Nihayet
onlarn vnmelerinden bkp usanan Kays Mekke'den ayrlp onlardan uzaklamaa karar verdi.
Kays'in bu karar ise Kurey'i ok sevindirdi, nk onlar da Kays'in vnmesinden hi
holanmyorlard. Sonra Kays kardelerine : Bunlarn yanndan bizimle "birlikte tez elden ayrln,
yoksa aramzda fitne kacak, gidip Bedroullarma katln, nk onlar asalet ve hasep bakmndan
dengimiz, nesep bakmndan amcamzn oullardr. Dier taraftan kerem ve stnlk cihetiyle
kavmimizin ileri gelen en erefli kiileridir. Onlarla beraber olduumuz takdirde Rab' bize g
yetiremez. dedi. Bylece Kays ve kardeleri Bedroullarma katldlar. Kays Bedroullarma
giderken u mealdeki msralar syledi :
"Bedroullarma yapp yapmamakta muhayyer olduklar bir i iin gidiyorum. Eer iltica hakk verip
komulua kabul ederlerse, onlar en hayrl bir kavimdir; ayet kendilerine komu olmamzdan
holanmazlarsa, bunda ayp saylacak "bir ey yoktur. Biz Necrn'da Haris el-Hayrb. Ka'b'in yanma
geldik ve birbirimizle ok gzel komuluk ettik. yle kimselere komu olduk ki, onlara bir garip
gelse, rahat aralarna katlr ve kabul grrd. Onlarn arasnda emniyet inde olur ve onlarn bir
paras hline gelip d giysiye nisbetle i giysi mesabesinde olur. Eer babamzn oullaryla
yapacamz savata kom-usuz ve tek bamza kalrsak, bizim de komumuz (yardmcmz) Allah
olur."
Bundan sonra Kays Bedroullarma geldi ve Huzeyfe'nin yanma indi. Huzeyfe ve kardei Hamel b.
Bedr, Kays'e iltica hakk tanyp himayelerine aldlar. Bunun zerine Kays ve kardeleri onlarn
arasnda ikamet edip yaamaa baladlar. Kays ve kardelerinin Araplar arasnda ei menendi
grlmemi ok gzel atlar vard. Huzeyfe ise sabah akam Kays'in yanma geliyor, atlarna bakp
onu kskanyor, fakat bunu da vurmayp iinde gizliyordu. Kays ve kardeleri br mddet
Bedroullarmm arasnda kaldlar ve bu mddet iinde onlardan ikram ve hrmet grdler. Rab'
onlarn bu hareketine ok fkelendi ve honutsuzluk gsterip onlara u mealdeki manzum beyitleri
gnderdi :
"Besledikleri kin, yaptklar zulmden dolay Bedroullarma bir eli gnderin, zira ben teden beri
sizin dostunuz oldum ve Fezre kabilesine kar her hususta sizi mdafaa edip korudum. Sulh ve
barnz bar saydm, Necrn ve Hacer ahalisinin svarilerini bertaraf edip sizden uzaklatrdm.
Amcanzn olu olan babam Ziyd, babanz Bedrb. Amr'm dostu idi. Siz buna ramen zulm ve
ihanetlerin kardei olan Kays'i koruyup himayenize aldnz; byle yapmakla g-smdeki kini artrp
kabarttnz. Huzeyfe'nin Kays'i barna basp himaye etmesi, baka bir ktlk yapmasa bile bana
yeter, zaten bu i Hamel b. Bedr balatt. Eer onlar himaye etmekten vaz geerseniz, ben de size

kar eski durumuma dnerim; ayet imtina edip reddederseniz, zrm beyan ediyorum, kabahat
benden gitmi olur."
Fakat Bedroullar Rab'in bu tehdidine ramen Kays ve kardelerini himaye hususunda her hangi bir
deiiklik gstermediler. te Rab' onlarn bu tavrna ok fkelendi, Abs kabilesi de onun bu
fkesine kar hiddete gelip gazapland. Sonra Huzeyfe Kays'ten holanmamaa balad ve onu
aralarndan uzaklatrmak istedi; fakat bir gereke bulamad. Kays ise mre hacc yapmaa karar
verdi ve adamlarna : Ben mre yapmaa karar verdim; Huzeyfe ile her hususta senli benli olmaktan
uzak durun, ben donnceye kadar ondan gelen her eye boyun eip tahamml edin, zira ehresinden
onun ktlk yapacan anladm; fakat siz atlar yartrma hususunda onunla bahse tutumadka size
kar aradn elde edemeyecektir. diyerek onlar uyard. Gerekten Kays isabetli gr sahibiydi,
irade ve dncelerinde pek yamlmazd. Nihayet Kays Mekke'ye hareket etti. Onun hareketinden
hemen sonra Abs soyundan Verd b. Malik adnda bir gen yiit Huzeyfe'nin yanma gelip oturdu ve
ona : Kays' in atlarndan damzlk erkek bir at edinsen, atlarnzn asaleti iin iyi olur. dedi.
Huzeyfe : Benim atlarm Kays'in atlarndan daha iyidir. diye karlk verdi. Her ikisi de bu hususta
iddialatlar ve kendi grlerinde direndiler; sonunda Kays'in iki atyla Huzeyfe'nin iki atn
yartrmaa karar verdiler. Yar kazanan ise on deve alacakt.
Nihayet Verd b. Mlik Mekke'ye gidip durumu Kays'e haber verdi. Bu nun zerine Kays ona : yle
sanyorum ki, sen beni Bedroullar ile birbirimize drdn, tabi sen de benimle birlikte ister
istemez bu iin iine dm oldun. Huzeyfe ok zalim birisidir, gnl asla hakka raz olmaz; tabi
biz de onun zulmne boyun emeyiz. dedi. Sonra Kays mreden dnp kavmini bir araya toplad ve
onlarla birlikte Huzeyfe'nin yanna gidip bahisten vaz gemesini istedi, fakat Huzeyfe onun bu isteini
kabul etmedi. Bu defa Fezre ve Abs kabilelerinden bir topluluk gelip Huzeyfe' den bahsi brakmasn
istediler; fakat Huzeyfe onlarn bu isteini de reddetti ve : Eer Kays yar benim kazandm
kabul ederse, istediinizi kabul ederim, aksi takdirde asla kabul etmem. dedi. Eb Ca'de el-Fezr
bu hususta u mealdeki msralar syledi :
"Ey Bedroullar" topluluu! Artk u bahis iini brakn, zira biz bahis konusundaki srtme ve
ekimelerden bktk usandk. Brakn adam, Ferzeoularmm himayesinde kalsm? zira sizden
uzakta olup bitenler gznzn nnde cereyan etmi gibidir (yni her-eyden haberdar olursunuz).
Senin Kays'e kar direnip iddialaman haberi Him, Husayn, bn Avf, Haris ve Sinan'a geldii
zaman, keke senin bu hareketini aykken mi, yoksa serhoken mi yaptm ah bir bilseydim!"
Huzeyfe, kardelerine ve adamlarnn ileri gelenlerine bahsi terk etme konusunu sordu ve bunun
zerinde srarla durdu. Bu srada Kays Hu-zeyfe'ye : Bana kar ne ile yaracaksn? diye sordu.
Huzeyfe : Senin Dhis ve Gabr' adndaki atlarna kar benim Hattr ve Hanf adndaki atlarmla
yaracam. diye karlk verdi.
Bir rivayete gre, bu bahis ve yar Dhis ve Gabr adlarndaki atlar zerine yaplmt. Kays :
Dhis daha hzl koar.,. Huzeyfe : Gabr daha hzl koar. demilerdi. Bu arada Huzeyfe Kays'e
: Atlar tanmak hususunda senden daha isabetli olduumu sana bildirmek istiyorum. demiti. Fakat
birinci rivayet daha dorudur.
Sonra Kays Huzeyfe'ye : Yar mesafesini tayin et ve yar kazanann alaca mebl tesbit edip
belirle. dedi. Bunun zerine Huzeyfe ; Yar mesafesi, bl ile Zt'1-sd denilen yerlerin aras
olsun -bu mesafe yz yirmi ok atm kadar, yni otuz alt bin ile krk sekiz bin arn arasndayd-,
ortaya konan mebl da yz deve olsun. dedi. Bundan sonra atlar yara hazrladlar. Bu i bittikten
sonra atlan kounun balayaca yere getirdiler ve hazrlanp silhlarn kuandlar. Yar kazanann

alaca dl mebln ise Ikl b. Mervnb. Hakem el-Kays'ye braktlar. Bu arada yar balatacak
emin kimseler hazrladlar.
Huzeyfe Esedoullarmdan birisini atlarn geecei yola dikti ve ona Zt'1-sd vadisinde Dhis'i
karlamasn, dier atlar geip nde geldii takdirde onu vadinin dibine atmasn emretti.
Nihayet atlar yara braklnca Dhis gayet ak bir ekilde dierlerinin nne geti. Orada
bulunanlar Dhis'in ne getiini grmlerdi. Bu srada Kays ve Huzeyfe kendi kavimleriyle birlikte
kounun balad yerde bulunuyorlard. Ne var ki, Dhis vadiye inince Esedoullarmdan
Huzeyfe'nin grevlendirdii kii Dhis'in nne geip vurduu bir amarla Dhis'i suyun iine
drd. Dhis ve binicisi neredeyse bouluyordu. Dhis suyun iinden kp kurtulduu zaman dier
atlar kendisini gemiti. Gabr adndaki atn binicisi Dhis'in geciktiini grnce onun gittii yolu
brakp Huzeyfe'nin atlarnn gittii yola girdi ve onlarla bir araya geldi. Bundan sonra Hanf dp
aradan kt, geriye ise sadece Gabr ile Hattr kald. Sert ve engebeli yerlerde Hattr Gabry', dz
yerlerde ise Gabr Hattr'- geiyordu. Nihayet bu iki at seyirci halkn yanma yaklatklarnda sert ve
engebeli bir yere gelmilerdi, bu yzden Hattr Gabr'y gemiti. Bunun zerine Huzeyfe : Ey
Kays! Benim at seninkini geti. dedi. Kays ise : Acele etme, dzle knca belli olur. diye
karlk verdi ve onun bu sz bir darb- mesel oldu. Bir mddet sonra bu iki atn dzle kp
yanyana gelmeleri zerine Huzeyfe : Allah'a and olsun ki, arkadamz bizi aldatt. dedi. Kays ise
ona : Atn yz yirmi ok atm mesafeden koturan kii aldatmay oktan terk etmitir. diye karlk
verdi ve onun bu sz de bir darb-i mesel oldu.
Yar Gabr adndaki at nce bitirdi, onu Huzeyfe'nin Hattr adndaki at takip etti. Hanf adndaki
dier at se nc geldi ve en son Dhis adndaki at kageldi; Dhis'in srcs olan gen onu ar
ar getirdi ve atma yaplanlar Kays'a anlatt. Huzeyfe ise bunu inkr edip haksz olarak kendi atnn
yar kazandn iddia etti ve : ki atm da pe-pee geldi. dedi. Bu durum karsnda Kays ve
adamlar gidip Dhis'i alkoyan kavmi grdler ve burada incelemeler yaptlar. Rab' b. Ziyd
onlarn bu durumundan haberdar olunca buna ok sevindi ve adamlarna : Allah'a and olsun ki, artk
Kays helak olmutur. yle sanyorum ki, eer Huzeyfe onu ldrmezse, mutlaka size gelecek ve
snma hakk isteyecektir. Allah'a yemin ederim ki, eer Kays byle bir ey yaparsa, onu himayemize
almaktan baka aremiz yoktur. dedi.
Daha sonra Esedoullarmdan Huzeyfe'nin grevlendirdii kii, Dhis'i engellediine piman oldu ve
Kays'e gelip yaptklarn itiraf etti, fakat itirafndan dolay Huzeyfe ona svd.
Bundan sonra Bedroullari, Kays ve kardelerine hrmetsizlik gsterip dil ile eziyet etmee
baladlar. Bu hareketlerinden dolay Kays onlar azarlayp payladysa da, bu onlarn kendisine kar
taknlk yapmalarndan, ez ve cefalarn artrmalarndan baka bir ie yaramad.
Sonra Kays ve Huzeyfe yar iin ortaya konan dl konusunda mnakaaya tututular ve bu
mnakaay birbirlerinin canlarna kasdedecek dereceye vardrdlar, fakat halk buna engel oldu. Bu
arada halk katnda Huzeyfe'nin hakszlk ve taknl ortaya kt; fakat buna ramen Huzeyfe yart
ve ortaya konan dl almak hususunda direndi. Bunun zerine olu Nedbe'yi Kays'a gnderip bahis
konusu olan dl vermesini istedi. Nedbe babasnn mesajn iletince Kays okunu drtp Nedbe'yi
ldrd, bindii at ise babas Huzeyfe'nin yanma geri geldi. Bu arada Kays : Ey Absoullar!
Hemen g ve sefere hazrlann! diye seslendi. Kays'in bu ars zerine burasn hep birlikte terk
edip ayrldlar. Dier taraftan at tek bana Huzeyfe'nin yanma gelince olunun ldrlm olduunu
anlad ve yksek sesle durumu halka duyurup beraberindekiler ile birlikte harekete geerek
Absoullarmn bulunduklar konaklama yerlerine geldi, fakat bu yerlerin bombo olduunu ve olunun

ldrlm cesedini grd. Hemen atndan inip olunun yanma geldi ve alnndan pt, sonra olu
defnedildi.
Kays'in kardei Malik b. Zheyr, Fezre kabilesinden evlenmiti ve onlarn arasnda kalyordu. Kays
kardei Malik b. Zheyr'e haber gnde^ rerek : Huzeyfe'nin olu Nedbe'yi ldrdm ve buradan
ayrldm, sen de bize katl, yoksa ldrlrsn. dedi, fakat kardei Malik : Kays'in vebali
kendisine aittir. dedi ve bulunduu yerden ayrlmad. Sonra Kays Kab' b. Ziyd'a haber gnderip
yanma dnmek istediini bildirdi ve beraber kalmalarn teklif etti, fakat Rab' b. Ziyd onun bu
teklifine ne cevap verdi ve ne de gelmesine mani oldu, nk bu konuda dnceli hareket etti.
Daha sonra Bedroullar arasnda bulunan Kays'in kardei Malik b. Zheyr'i ldrdler. Malik'in
ldrld haberi Absoullaryla Rab' b. Ziyd'a ulat zaman buna ok zldler ve bu onlara
ok ar geldi Bu arada Rab' Kays'a el altndan bir casus gnderip ondan haber getirmesini istedi.
Gelen casus ise Kays'm syledii u mealdeki msralar duydu :
"Acaba Bedroullar Malik'i ldrmekle kurtulabilecekler mi? Rab bamza gelen musibetlerde
bizi yardmsz brakyor; hlbuki kendiinden nce babas Ziyd zamann getirdii ac gnlere ve
musibetlere kar bir barnak ve smakt. Rab'a syleyin, o, eyhini (babasn) rnek alsn; zira
insanlar atalarndan aldklarnn bir ksmn korurlar, bir ksmn da zayi ederler. Bedroullarmn
hepsi aley" hime dnmken artk benim bu yerlerde ikamet etmem mmkn deildir."
Nihayet bu casus adam geri dnp Kays'm durumunu Rab'a haber verdi, bunun zerine Rab' Malik'in
ldrlmesine alayp u mealdeki msralar syledi.
"Artk uyku kat; yaylan bu byk haberden duyduum zntden dolay bir n olsun gzlerimi
yumamyorum. Mlik b. Zheyr ldrldkten sonra m kadnlar hayizdan temizlenmenin sonunu
bekleyip mitlenecekler? Malik'in ldrlmesine sevinen varsa, gpegndz kadnlarmzn yanma
gelsin. Geldiinde kol ve balar ak kadnlarn Mlik'e alayp at yaktklarn, seher vaktinin
aydnlanmasndan hemen nce kalkp gittiklerini grecektir. Bu kadnlar ki, zayf ve yumuak
olmayan, olduka gl olan bir yiite alayp yzlerinin grnen ksmna vurup dvnyorlar.
Hlbuki daha nce onlar yzlerini rtp gizliyorlard, bugn ise kendilerine bakanlara kar yzlerini
ap grnyorlar."
Bu iir bir hayli uzundur.
Kays Rab'in syledii bu iiri duyunca, hemen kendisi ve ailesi hay-vanlarna binip Rab' b. Ziyd'a
gitmek zere yola ktlar. Bu srada Rab' silhn dzeltiyordu. Kays gelip Rab'in yanna indi, Rab'
ayaa kalkt ve her ikisi de Malik'in bana gelen bu felkete kar zntlerini izhar edip alatlar
ve birbirlerine sarlp kucaklatlar. Bu arada Rab'in kavmi Kays ile birlikte gelenleri karlayp
konuk edindiler. Sonra Kays Rab'a : Sana iltica edip sman senden kamaz, senden yardm isteyen
senden mstani olamaz. Benim sana ki defa ktlm oldu, buna mukabil senin de bana iki iyiliin
dokusun. Ben kavmimle beraberim, kavmim de seninle beraberdir. Bedroullar Mlik'i ldrd,
buna ramen onlara ktlk yapmak niyetinde deilim; nk Bedroullaryla savaa girsem, onlara
Zbynoullar yardm eder, ayet onlar benimle savaa girerlerse, bu defa Absoullan beni
yardmsz braktr. Ancak Absoullarm bamda toplarsan, o zaman bana yardm ederler. Ben ve
Bedroullar kan mevzuunda eitiz; nk ben onlarn olunu ldrdm, onlar da benim kardeimi
ldrdler. Bana yardm edersen, intikam almak iin onlara yklenirim; yardm etmezsen, bu defa
onlar intikam almak iin benim zerime yrrler. dedi. Bunun zerine Rab' de : Ey Kays! Kendim
iin grmediim hayr ve fazileti senin iin grsem, bunun bana bir faydas olmaz; ayn ekilde senin

iin uygun grmediim bir eyi sen bana uygun grrsen, bunun da sana bir faydas olmaz. Sen hem
zalim, hem de mazlum olduun halde, Malik'in ldrlmesi bana ar geldi. Onlar sana kar atn
engellemekle zulmettiler, sen ise kan aktarak onlara zulmettin, onlar da oullarna karlk olarak
kardein Malik'i ldrdler. Eer her iki taraftan ldrlen kiilerin kanlar birbirlerine denk saylr,
bundan sonra tekrar sava karsa ben seninle beraberim. Bana gre iki ktan en uygun olan onlarla
sulh yapmaktr ve bylece arlmz tek cepheli olarak Hevzin kabilesiyle olan savaa yneltmi
oluruz. diyerek karlk verdi. Bundan sonra Kays ailesine ve adamlarna haber sald, onlar da
hemen hareket edip Rab'in yanma gelip indiler. Antereb b. eddd Mlik hakknda yazd mersiyeyi
onlara okudu. Bu mersiyenin meali yledir :
"ki atn komas yznden bir kavmin kurban olan Mlik gibisini grenin gzleri ne kadar mutludur!
Keke bu iki at Malik'in ldrlmesinden sonra zamann tadn tatmasalard! Keke bu iki at yar
iin bir araya getirilip koturulmasayd! Ah keke her ikisi birlikte bir beldede lseydi de, Kays
onlar geseydi ve grlmeselerdi! Fakat ne yazk ki, bu ki at Malik'in lmn hazrlad; Mlik ise
deerli, erefli ve asaletli birisiydi. Onlar bilirler ki, sava gnlerinde ben ve o iki yiit idik. Biz
sava gnnde kadnlarmz himaye eder, savan skntl nnda btn parmak ularna vurur,
koparrdk. Eer senden sonra yaar ve zaman bana frsat ve imkn verirse, ne yapacam pek
yaknda greceksin. Gerekten and iiyorum ki, eer ksa bir mddet yaamak frsat bulursam, beni
grdnde mutlaka gzlerin aydn ve mutlu olacaktr."
Huzeyfe, Kays ve Rab'in ittifak ettiklerini renince bu, ona ok ar geldi ve kacak sava iin
hazrla balad.
Bir rivayete gre, Absoullarmn yaad blgelerde ktlk ba gsterince bu blgelerinde ahalisi
Fezre kabilesinin yaad topraklara g etmiti. Rab' de Huzeyfe'den snma ve himaye hakk
aldktan sonra onun yannda ikamet etmee balamt. Nihayet Malik'in ldrld haberi Rab'a
ulanca Huzeyfe'ye : Artk gn daha himayenizde kalacam. dedi, Huzeyfe ise : Pek iyi,
olur, diye karlk verdi. Bundan sonra Rab' Fezreoullarmm arasndan ayrld. Hamel b. Bedr bu
durumu renince kardei Huzeyfe'ye : Grn ne kadar isabetsiz, Mlik'i ldrdn, sonra da
Rab'in gitmesine msaade ettin. Allah'a yemin ederim ki, o sana kar mutlaka br sava atei
alevlendirecektir. dedi. Bunun zerine Huzeyfe ve Hamel b. Bedr atlarna binip Rab'in peine
dtler, fakat Rab' oktan savuup gitmiti. te bu anda onlar Rab'in iinde bir ktlk gizlediini
anladlar.
Nihayet Rab' ve Kays ittifak edip birletiler. Huzeyf de kendi kavmini toplayp Absoullarmn
zerine yrmee karar verdi. Bu arada Rab' ve Kays de kendi kavimlerini toplayp savaa
hazrlandlar. Neticede Fezre kabilesi, yani Huzeyfe ve kavmi Absoullarma baskn yapp bir hayli
deve ve adamlar ele geirdiler. Bunu izzet-i nefis meselesi yapan Absoullan ise bir araya toplanp
kar baskna hazrlandlar. Fezre kabilesi de onlarn baskn yapacaklarn renince hemen
hazrlanp karlarna ktlar. Taraflar Azak suyunun yannda karlatlar ve ok iddetli bir ekilde
savatlar. te bu, taraflar arasnda meydana gelen ilk vak'a oldu. Bu savata Avf b. Yezd ldrld,
onu ldren kii Cndebb. Halef el-Abs idi. Neticede pek ok kayp vererek Fezre kabilesi
hezimete urad. Bu arada Rab' b. Ziyd, Huzeyfe b. Bedr'i esir ald. Hurr b. Haris el-Abs ise
Huzeyfe'yi ele geirdii takdirde onu klcyla vurup ldreceine nezretmiti. Hrr'n Asram adnda
keskin bir klc vard. Huzeyfe esir edilince, Hrr b. Haris nezrini yerine getirmek iin klcyla
vurup onu ldrmek istedi, fakat Rab', Hrr b. .Hris'in karsna haber gnderdi ve kocasnn klcn
ortadan kaldrp saklamasn syledi, kars da kocasnn klcn ortadan kaldrp saklad. Kabile

mensuplar da Hrrb. Harise bu iin akibetinin kt olduunu hatrlatp Huzeyfe'yi ldrmesine engel
olmaa altlar, fakat Hrrb. Haris klcyla vurup onu ldrmek hususunda direndi. Bunun zerine
Huzeyfe'nin stne adamlar konuldu ve klcyla ona vurdu, fakat kl ona hibir ey yapmad ve
bylece Huzeyfe ldrlmekten kurtulup esir olarak kald.
Sonra Gatafn kabilesi toplanp bar ve sulh iin gayret sarf ettiler. Neticede taraflar Mlik b.
Zheyr'in kanma karlk Bedrb. Huzeyfe'nin kannn heder edilmesi, Avf b. Bedr iin diyet denmesi,
Hrrb. Hris'in Huzeyfe'ye vurduu kl darbesi yznden hepsi de on aylk hamile olmak zere
Huzeyfe'ye iki yz deve ile drt kle verilmesi hususlarnda anlamaya vardlar. Dier taraftan
Huzeyfe bu vak'ada ldrlen Fezre kabilesine mensup olan kiilerin kanlarn heder edip diyet
talebinde bulunmad. Bu arada esirler de salverildi.
Huzeyfe kendi kavminin yanma dnd zaman yapt anlamadan dolay pimanlk duyup
Absoullan hakknda kt szler sarfetti. Kaysb. Zheyr ile Umreb. Ziyd atlarna binip Huzeyfe'nin
yanma geldiler ve onunla bu hususlar grtler. Neticede Huzeyfe onlarla ittifak yapmay ve
onlardan alm olduu develeri geri vermeyi kabul etti. Bu develer Hu-zeyfe'nin yannda
yavrulamlard. Tam bu srada anlamak zere iken yanlarna Sinan b. Eb Harise el-Merr
ikageldi ve Huzeyfe'nin sulh konusundaki grn beenmeyerek ona : Eer mutlaka bu
anlamann icabn yerine getireceksen, verdikleri develerin yavrularn alkoy ve vermi olduklar
develerin- yerine baka zayf develeri ver. dedi. Onun bu teklifi Huzeyfe'nin grne uygun geldi,
fakat Kays ve Umre bu teklifi kabul etmediler.
Bir rivayete gre, Umre ve Kays'n Huzeyfe'den istemi olduklar bu develerin daha nce
Huzeyfe'nin Kays'tan yar karlnda dl olarak ald develer olduu sylenir- Yine baka bir
rivayette, Mlik b. Z-heyr'in bu savatan sonra ldrld sylenmektedir. Humeyd b. Bedr' in bu
hususta syledii u mealdeki msralar bunu gsteriyor :
"Biz Avf mukabilinde Mlik'i ldrp intikammz aldk. Artk kim hak ve adaletin dnda bir ey
yaparsa, zulme sapm olur."
Bundan sonra Sinan devaml surette Huzeyfe'yi savaa tevik ve tahrik etti. Neticede sava iin
hazrlandlar.
Huzeyfe ve kavminin sava karar Ensr'a (Mednelilere) ulanca, Amrb. tnbe, Mlik b. Acln,
Uhayhab. Clh, Kays b. Hatim ve dierleri gibi Ensr'm ileri gelen reislerinden bir grup bir araya
gelerek, Huzeyfe'nin bal olduu Fezre kabilesiyle Absoularmn arasn bulmak iin harekete
getiler ve yanlarna geldiler. Aralarnda ittifak salamak iin taraflara gidip geldiler, fakat Huzeyfe
buna yanamad ve bylece onlar katnda Huzeyfe'nin saldrgan olduu anlalm oldu. Bunun
zerine Ensr'n ileri gelen reisleri Huzeyfe'yi uyarp bu iin akbetinin kt olacan sylediler,
sonra yanndan ayrlp geri dndler.
Neticede Huzeyfe Absoullarna, Absoullan da kar muamelede bulunup Huzeyfe'nin bal
bulunduu Fezre kabilesine basknlar yaptlar. Bylece fitne ve er filizlenip iddetlenmee balad.
Huzeyfe kardei Hamel b. Bedr'i baskn yapmak zere gnderdi ve Hamel Reyynb. Esa'b. Sfyan'
esir alp elini kolunu baladktan sonra Huzeyfe'ye gnderdi. Huzeyfe ise Reyyn', iki olunu ve
kardei Amr b. Esla'n olu Cbeyr'i rehin brakmas artyla serbest brakt. Reyy da Huzeyfe'nin
ileri srd art yerine getirdi. Buna mukabil Kays de Fezre kabilesinin zerine yrd ve
ilerinde Mlik b. Bedr'in de bulunduu bir cemaate rastlad. Kays, Mlik b. Bedr'i ldrd ve
Fezre kabilesi de bozguna urad. te bu srada Huzeyfe Reyyn'nm iki olunu tutup ldrd.
Onlar,. "Babacn yeti!" feryadlar ierisinde can verdiler. Huzeyfe Reyyn'm kardei Amr b.

Esla'n olu Cbeyr'i ldrmek istediyse de, daylar ona engel oldu.
Mlik ve Reyyn'm iki olu ldrlnce taraflar arasnda sava iyice kzt. Savan arl ise
Fezre ve onun yannda yer alanlarn tarafn-dayd. Sava gnlerinin birisinde taraflar karlatlar ve
ok etin bir ekilde savatlar. Sava akama kadar srd. Bu srada Reyynb. Esla', Zeydb.
Huzeyfe'yi grd ve zerine saldrp onu ldrd. Neticede Fezre ve Zbyn kabileleri hezimete
urad. Bu arada Haris b. Bedr de yakalanp ldrld. Absoullan ise hi bir isabet almadan sa
salim geri dnd. Huzeyfe, oullarndan Zeyd ve Hris'in ldrlmeleri zerine btn
Zbynoullarn toplad, sonra Eca' ve Esed b. Huzeyme'ye haber gnderip onlar da toplad.
Absoullan bu durumu renince onlar da evrelerindeki mttefiklerini topladlar. Sonra Kaysb.
Zheyr hemen harekete geilerek Akka suyunun tutulmasn tavsiye etti, bunun zerine Absoullar
onun tavsiyesine uyup Akka suyunun bana geldiler. Huzeyfe de evresinde toplad kabilelerle
birlikte Absoul-larnn zerine yrd. Sonra taraflar arasnda eliler gelip gitti. Huzeyfe, Akka
suyundan imedike sulh yapmayacana dair yemin etmiti. Bunun zerine Kays bir kap ierisine
koyup bu sudan Huzeyfe'ye gnderdi ve : Huzeyfe'nin beni aldatmasna frsat vermeyeceim. dedi.
Nihayet Absoullarnn, Huzeyfe'nin tarafndan ldrdkleri kiilerin diyetlerini Huzeyfe'ye
demeleri artyla aralarnda sulh anlamasna vardlar. Ayrca diyet bedelleri toplanp deninceye
kadar Huzeyfe'nin yanma rehineler braktlar. Diyetleri denecek olan kimseler ise on kiiden
ibaretti. Huzeyfe'nin yannda braklan rehineler de Kays b. Zheyr ile Rab' b. Zi-yd'm birer olu
idi. Bunlardan birisini Kutbeh. Sinan'n, dierini Bekr b. Vil kabilesinden m bir adamn yanma
braktlar. Baz kimselerin diyeti kabul ettii iin Huzeyfe'yi ayplamalar zerine, Huzeyfe ve kardei
Hamel b. Bedr Kutbeb. Sinan ile Bekr b. Vil kabilesinden olan m adamn yanma gelip bu iki
ocuu kendilerine teslim etmelerini istediler, sonra giydirip kuatp ailelerine geri gndereceklerini
sylediler. Bunun zerine Kutbe b. Sinan yannda braklan Kays'n olunu onlara teslim etti, fakat
Bekrb. Vil'den olan m adam yannda braklan Rab'in olunu onlara vermedi. Nihayet Huzeyfe ve
kardei Hamel, Kays'n olunu aldktan sonra geri dndler ve giderken yolda Umre b. Ziyd elAbs'nin bir olu ile bu zatn amcasnn oluna rastladlar. Neticede bunlar yakalayp Kays'n olu
ile birlikte her n de ldrdler.
Absoullan bu durumu renince toplam olduklar diyet bedellerini vermeyip geri aldlar ve silh
satn alp adamlarm Huzeyfe'nin zerine kkrttlar. Sonra Kays bir grup kimseyi yanna alp
harekete geti ve Huzeyfe'nin bir olu ve onun yannda bulunan Zbynotllarmdan bir kisim svari
ile karlat, sonra bunlarn hepsini ldrd. Bunun zerine Huzeyfe adamlarn toplayp Ur'r
suyunun banda bulunan Absoulla-rnn zerine yrd. Taraflar savaa tututular, zaferi Fezre
kabilesi kazand ve sa salim geri dnd. Huzeyfe savan peini brakmayp devam ettirmek iin
gayret sarfediyordu, kardei Hamel ise savan devam etmesini istemiyordu ve olanlardan dolay da
pimanlk duymutu. Hamel kardei Huzeyfe'ye sulh yapmasn teklif etti, fakat Huzeyfe bu teklifi
kabul etmedi. Bundan sonra Huzeyfe, Esed ve Zbynoullar ile Gatafn kabilesinin dier
boylarndan byk bir kalabalk toplayarak Absoularna doru harekete geti. Bunun zerine
Absoullar bir araya gelip durumlar hakknda istiarede bulundular. Kays b. Zheyr onlara : u
anda banza takat ve gcnzn stnde bir felket gelmitir. Aslnda Bedr-oullarmn sizin
kannzdan ve sizden daha ok kiiyi ldrmekten baka bir gayeleri yoktur, dierleri ise mal ve
ganimet peindedirler. Bana kalrsa, mallarmz olduu yerde brakalm ve mallarmzn basma biri
Dhis, dieri iyi koan bir at zerinde iki kii brakalm, kendimiz de bu mallardan bir konaklk
mesafe kadar uzaklaahm. Kar taraf hu mallarn yanma gelince burada braktmz atl kiiler

yanmza gelip onlarn geldiklerini bize bildireceklerdir. Gelen bu kabileler ise yama ve mal
toplamakla megul olacaklar, ilerindeki basiret sahibi, ileri grl kimseler onlar bu
hareketlerinden men edip engellemee alsalar dahi onlar hu kimseleri dinlemeyecekler ve sava
vaziyetini bozup herkes kendisini emniyette hissederek silhlarn develerinin srtlarna asacak ve
ellerine geirdikleri ganimetleri korumakla megul olacaklardr. te bu atl kiiler gelip bize durumu
haber verdiklerinde hemen geri gelip saldrya geeriz ve onlar damk bir ekilde iken yakalarz;
nk o zaman herkes kendi cannn derdine decektir. dedi.
Absoullar Kays'm bu dediklerini tuttular. Sonra Huzeyfe ve beraberindeki kabileler gelip yama
hareketlerine koyuldular. Huzeyfe ve akl banda olan dier kimseler onlarn bu hareketlerini
engellemee1 altlar, fakat onlar bu hareketlerinden vaz gemediler ve tam Kays'm tavsif ettii
gibi davrandlar. Absoullar dnp geldiklerinde Esedoullar ile dier kabile ve boylar dalm,
en arkada sadece Fezreoullar kalmt. Nihayet Absoullar eitli ynlerden onlarn zerine
saldrdlar ve Gatafn kabilesinin efendi ve reisi olan Malik b. Seb' et-Talib'yi ldrdler.
Neticede Fezreoullar ve onlarla birlikte bulunan Huzeyfe hezimete urad. Bu arada be svari ile
tek bana kalan Huzeyfe hemen buradan kat. Absoullar onun katn renince Kays b. Zheyr,
Rab' b. Zi-yd, Krvb. Amrb. Esla' ve iki olu Huzeyfe tarafndan ldrlen Rey-y b. Esla'
hemen harekete geip gece yars Huzeyfe'nin ve onunla birlikte kaan adamlarnn pelerine dtler.
Kaysb. Zheyr: yle sanyorum ki, onlar Cefru'l-Heb'e denilen yere varp konaklamak zere
buraya inmilerdir. dedi. Btn gece yrdler ve gne doarken Cefru'l-Heb'e'de suyun banda
onlara yetitiler. Bu srada Huzeyfe ve adamlar salverdikleri atlarm toplamaa aitlarsa da Kays
ve beraberindeki kimseler atlaryla onlarn arasna girip buna engel oldular. Cefru'1-Heb' e'de
bulunan Huzeyfe'nin yannda kardei Hamel b. Bedr, olu Hsnb. Huzeyfe ve dierleri bulunuyordu.
Nihayet Kays, Rab' ve beraberindekiler : Geldik, yetitik! nidalaryla zerlerine hcum ettiler;
yani onlar bu szlerle ldrldkleri srada : Babacm yeti! diye yalvarp baran Reyyn'm iki
ocuunun arsna icabet etmi oluyorlard. Sonra Kays onlara : Ey Bekroullar! Zulm ve
taknln akbetini nasl buldunuz? diye seslendi. Bunun zerine Huzeyfe ve beraberindekiler,
Allah ve akrabalk adna kendilerine dokunmamalar iin onlara yalvardlar, fakat Kays ve
yanndakiler onlarn yalvarlarna pek kulak asmadlar. Bu srada Kr-v b. Amr dolaarak
Huzeyfe'nin arkasna gelip durdu ve vurduu bir darbe ile belini krd. Aslnda Krv' Huzeyfe
kendi evinde yetitirip bytmt. Sonra Huzeyfe'nin kardei Hamel'i ldrdler ve her ikisinin de
balarn kesip gvdelerinden ayrdlar, ancak Hsn b. Huzeyfe kk yata bir ocuk olduu iin ona
dokunmadlar. Bu vak'ada Fezre, Esed ve Gatafn kabilelerinden ldrlen kimselerin says drt
yz aknd. Abs-oullarrdan ise sadece yirmi ksur kii ldrlmt. Fezreoullar bu vak'ay,
"helak" manasna gelen "Bevr" kelimesiyle isimlendirmilerdir. Kays b. Zheyr uzunca yazd bir
iirde u mealdeki msralarla bu vak' ay dile getirmitir :
"Heh'e'nin zerinde en hayrl ve deerli bir l olan Huzeyfe bulunuyor ve buradan ayrlmyor.
Onun lm kavmiyle ve ileri gelenleriyle birlikte btn Kays kabilesini zmtr. Onun lmne
yakn dostlar kadar kendisine uzak olan kimseler de zlmlerdir."
Ayrca Kays b. Zheyr, Huzeyfe hakknda u mealdeki msralar da sylemitir :
"Grmyor musun? nsanlarn en hayrls Cefru'l-Heb'e zerinde bulunuyor ve yerinden ayrlmyor.
Eer zulm olmasayd yldzlar doup parlad mddete ona alardm; fakat, Hamel b. Bedr
taknlk yapp zulmetmitir, zulmn ve taknln akbeti ise ok ac ve vahimdir."
airler, Heb'e vak'as hakknda daha pek ok iir ve kasideler sylemilerdir.

Daha sonra Absoullar, Heb'e gn yaptklarna piman oldular ve birbirlerini ayplayp knadlar.
Fezre kabilesine mensup olanlar ise bir araya toplanp Sinan b. Eb Harise el-Mrri'in yanma
gittiler ve balarna gelenleri ikyet ettiler. Sinan b. Eb Harise, onlarn balarna gelen felketin
bykln grnce Absoularm ktleyip yerdi ve Bedr-oullar ile Fezre kabilesinin
intikamn almak iin Araplar toplayp zerlerine yrmee karar verdi ve bu maksatla da etraftaki
kabilelere eliler gnderdi. Arap kabilelerinden saylamayacak kadar pek ok sayda insan topland.
Sinan b. Eb Harise evresinde toplanan bu adamlara mal ve ganimet peine dmelerini yasaklad
ve sabr gstermelerini emretti. Bundan sonra Absoullarma doru hareket ettiler. Absoullar
onlarn kendilerine doru gelmekte olduklarn rendikleri zaman Kays : Bana kalrsa onlarla
karlamayalm; nk onlarn yaknlarn ldrdk, bu sebeple bizden intikam almak peindedirler.
Ayrca onlar dn yama ve mal peinde komalar yznden balarna gelenleri grdklerinden, bu
gn ayn eyi yapmayacaklardr. Bizce yaplmas gereken en uygun husus udur : nce kadnlar ve
mallarmz miroullarmn yanma gnderelim; nk bu kan mevzuu kar taraftan nce bize ait bir
meseledir, bu sebeple bize kar taarruza gemeyecekler, kuvvet ve metanet sahibi olanlarmz da
atlarn srtlarnda kalacak, bylece sava geciktirmi olacaz. ayet savatan vaz gemeyecek
olurlarsa, nasl olsa aile ve yaknlarmz ile birlikte mallarmz korunma altna alm bulunuyoruz,
hi ekinmeden savarz ve onlara kar sabr ve metanet gsteririz. Eer zafer elde edersek, zaten
istediimiz budur; kaybedersek, zaten tedbirimizi alm bulunuyoruz ve mallarmzn yanma gider,
himaye altnda oluruz. dedi.
Nihayet Kays'n taraftarlar onun bu tavsiyeleri dorultusunda hareket ettiler. Bu arada
Zbynoular ile beraberindekiler harekete getiler ve Absoullarma "Zt'l-Cercir" denilen
yerde yetitiler. Taraflar o gn iddetli bir ekilde savatlar, sonra ayrldlar. Ertesi gn olunca
tekrar karlatlar ve ilk gnk savatan daha iddetli savatlar. Antere b. eddd'm kahramanl
ise bu sava gnlerinde ortaya kt. Sinan'n etrafnda toplanan halk, savan iddetini ve l
saysnn okluunu grnce, Huzeyfe'nin sulh yapmasna engel olduu iin Snn b. Eb Hri-se'yi
knayp onu uursuz saydlar, ldrlmesi gerekenlerin kanm aktmaktan vaz gemesini ve tekrar
bara dnmesini tavsiye ettiler, fakat Sinan onlarn bu isteklerine uymad ve nc gn de tekrar
savaa devam edilmesini istedi- Ne var ki, adamlarnn geveklik gsterip bara meylettiklerini
grnce savatan vaz geerek geri dnd. Sinan ve adamlar ayrlp gidince Kays ve Absoullar
eybnb. Bekroullarnm yanna gidip onlarn himayesine girdiler ve bir mddet onlarla birlikte
yaadlar; fakat Kays eybnoullarma bal genlerin mallarn almak iin teebbse gemek gibi
naho hareketlerini grnce onlarn yanndan ayrld. Bu arada eybnoullarndan bir grup, Kays ve
adamlarn yakalamak zere pelerine dt. Bu grup Absoullar ile karlat ve taraflar savaa
tututu, ancak bu savatan eybnh grup malp olarak kt. Bundan sonra Abs kabilesi Hecer'e
hareket etti. Buraya gelmekten maksatlar ise Hecer hkmdar Muviyeb. Haris el~Kind ile
muahede yapp ittifak salamakt. Fakat Muviye bir gece onlara baskn yapmay kararlatrd.
Absoullar Muaviye'nin bu niyet ve kararn renince, hemen sr'atle oradan uzaklatlar. Muviye
de vakit geirmeden onlarn peine dt. Fakat klavuzluk yapan kii, Muviye ve adamlarnn
hayvanlarn iyice yorgun drp bitkin hle getirdikten sonra Absoullarma yetimelerini
istediinden kasden onlar yanl yollardan gtrd. Nihayet Muviye ve adamlar Absoularma
Ferk yokuunda yetitiler ve iddetli bir ekilde savaa tututular. Neticede Muviye ve Hecer halk
hezimete urad, Absoullar ise pelerine dp mallarn ellerinden aldlar ve diledikleri kadar
adam ldrdler. Sonra geri dndler ve Keib kabilesinden bir cemaatin bulunduu Ura'r suyunun

bana inip konakladlar. Bunun zerine Kelb kabilesinden olan bu cemaat, Absoullaryla savamak
zere harekete getiler. Rab' ise dello iin ortaya kp onlarn reisini istedi. Bu durum karsnda
Mes'd b. Mesd adnda birisi ortaya kp Rab'in karsna dikildi. Her ikisi de delloya tutuup
vurumaa baladlar ve sonunda ikisi birden yere dtler. Bu arada Mes'd, Rab'i ldrmek zere
iken miferi dt ve boynu ald. Tam bu srada Absoullarmda birisi okunu atp Mes'd'u
ldrd, bunun zerine hemen Rab' frlayp Mes'd'un ban kesti ve Absoullar Mes'd'un ba
mzran ucunda takl olduu hlde Kelblilerin zerine hcuma getiler. Neticede Kelbliler hezimete
uradlar, Absoullar ise onlarn mallarn alp kadn ve ocuklarna esir ettiler. Bundan sonra
Absoullar Yemme'ye gittiler ve Hanifeoullar soyundan olan burann ahalisiyle anlap yl
burada kaldlar. Fakat Ye-mmeliler Absoullarma kar iyi muamelede bulunmadlar ve onlar
darla sokup sktrdlar, bu yzden de Absoullar onlar terk edip uzaklatlar. te bundan sonra
Absoullanndan pek ou paralanp dald, bir km ldrld, hayvanlar telef oldu ve Araplar
onlar' perian etti. Bu arada Dabbeoullar Temm kabilesine kar yapacaklar savata
yardmlarndan faydalanmak iin onlara haber gnderip kendi aralarnda oturmalarm teklif ettiler.
Absoullar bu teklifi kabul ettiler ve gelip onlara komu oldular.
Dabbe ve Temim kabileleri arasndaki durum sona erince, Dabbeoul-larmn Absoullarma kar
tutumlar deiti ve alkalarn keserek onlar bertaraf etmek istediler. Bunun zerine Absoullar
onlara sava atlar ve sava kazanp mallarn ganimet olarak aldlar. Sonra miroullarma gidip
Ahvasb. Ca'ferb. Kilb ile anlatlar. Temmoullarma kar yapaDaha sonra Absoullan, Heb'e gn yaptklarna piman oldular ve birbirlerini ayplayp knadlar.
Fezre kabilesine mensup olanlar ise bir araya toplanp Sinan b. Eb Harise el-Mrr'nin yanma
gittiler ve balarna gelenleri ikyet ettiler. Sinan b. Eb Harise, onlarn balarna gelen felketin
bykln grnce Absoullann ktleyip yerdi ve Bedr-oullan ile
Fezre kabilesinin
intikamn almak iin
Araplar toplayp zerlerine yrmee karar verdi ve bu maksatla da
etraftaki kabilelere eliler gnderdi. Arap kabilelerinden saylamayacak kadar pek ok sayda insan
topland. Sinan b. Eb Harise evresinde toplanan bu adamlara mal ve ganimet peine dmelerini
yasaklad ve sabr gstermelerini emretti. Bundan sonra Absoullarna doru hareket ettiler.
Absoullan onlarn kendilerine doru gelmekte olduklarn rendikleri zaman Kays : Bana calrsa
onlarla karlamayalm; nk onlarn yaknlarn ldrdk, bu sebeple bizden intikam almak
peindedirler. Ayrca onlar dn yama ve nal peinde komalar yznden balarna gelenleri
grdklerinden, bu ;n ayn eyi yapmayacaklardr. Bizce yaplmas gereken en uygun hu-us udur :
nce kadnlar ve mallarmz miroullarmm yanma gnde-elim; nk bu kan mevzuu kar taraftan
nce bize ait bir meseledir, bu ebeple bize kar taarruza gemeyecekler, kuvvet ve metanet sahibi
olan-armz da atlarn srtlarnda kalacak, bylece sava geciktirmi olacaz, ayet savatan vaz
gemeyecek olurlarsa, nasl olsa aile ve yaknlarmz e birlikte mallarmz korunma altna alm
bulunuyoruz, hi ekinme-en savarz ve onlara kar sabr ve metanet gsteririz. Eer zafer elde
iersek, zaten istediimiz budur; kaybedersek, zaten tedbirimizi alm bu-nuyoruz ve mallarmzn
yanma gider, himaye altnda oluruz. dedi.
Nihayet Kays'n taraftarlar onun bu tavsiyeleri dorultusunda ha-ket ettiler. Bu arada
Zbynoullar ile beraberindekiler harekete geer ve Absoullarna "Zt'l-Cercir" denilen yerde
yetitiler. Taraflar gn iddetli bir ekilde savatlar, sonra ayrldlar. Ertesi gn olunca krar
karlatlar ve ilk gnk savatan daha iddetli savatlar. Antere eddd'm kahramanl ise bu
sava gnlerinde ortaya kt. Sinan'n rafnda toplanan halk, savan iddetini ve l saysnn

okluunu gnce, Huzcyfe'nin sulh yapmasna engel olduu iin Sinan b. Eb Hri-yi knayp onu
uursuz saydlar, ldrlmesi gerekenlerin kann akt-ktan vaz gemesini ve tekrar bara dnmesini
tavsiye ettiler, fakat Si-n onlarn bu isteklerine uymad ve nc gn de tekrar savaa devam lmesini
istedi. Ne var ki, adamlarnn geveklik gsterip bara mey-tiklerini grnce savatan vaz geerek
geri dnd. Sinan ve adamlarilip gidince Kays ve Absoullan eybn b. Bekroullarmn yanma gionlarm himayesine girdiler ve bir mddet onlarla birlikte yaadlar: at Kays eybnoullarna bal
genlerin mallarn almak iin teebbse gemek gibi naho hareketlerini grnce onlarn yanndan
ayrld. Bu arada eybnoullarmdan bir grup, Kays ve adamlarn yakalamak zere pelerine dt.
Bu grup Absoullan ile karlat ve taraflar savaa tututu, ancak bu savatan eybnl grup malp
olarak kt. Bundan sonra Abs kabilesi Hecer'e hareket etti. Buraya gelmekten maksatlar ise Hecer
hkmdar Muviye b. Haris el-Kind ile muahede yapp ittifak salamakt. Fakat Muviye bir gece
onlara baskn yapmay kararlatrd. Absoullan Muaviye'nin bu niyet ve kararm renince, hemen
sr'atle oradan uzaklatlar. Muviye de vakit geirmeden onlarn peine dt. Fakat klavuzluk
yapan kii, Muviye ve. adamlarnn hayvanlarn iyice yorgun drp bitkin hle getirdikten sonra
Absoullarna yetimelerini istediinden kasden onlar yanl yollardan gtrd. Nihayet Muviye ve
adamlar Absoullarna Ferk yokuunda yetitiler ve iddetli bir ekilde savaa tututular. Neticede
Muviye ve Hecer halk hezimete urad, Absoullan ise pelerine dp mallarn ellerinden aldlar
ve diledikleri kadar adam ldrdler. Sonra geri dndler ve Kelb kabilesinden bir cemaatin
bulunduu Ura'r suyunun bana inip konakladlar. Bunun zerine Kelb kabilesinden olan bu cemaat,
Absoullanyla savamak zere harekete getiler. Rab' ise dello iin ortaya kp onlarn reisini
istedi. Bu durum karsnda Mes'd b. Mesd adnda birisi ortaya kp Rab'in karsna dikildi. Her
ikisi de delloya tutuup vurumaa baladlar ve sonunda ikisi birden yere dtler. Bu arada
Mes'd, Rab'i ldrmek zere iken miferi dt ve boynu ald. Tam bu srada Absoullarndan
birisi okunu atp Mes'd'u ldrd, bunun zerine hemen Rab' frlayp Mes'd'un ban kesti ve
Absoullan Mes'd'un ba mzran ucunda takl olduu hlde Kelblilerin zerine hcuma getiler.
Neticede Kelbliler hezimete uradlar, Absoullan ise onlarn mallarn alp kadn ve ocuklarna
esir ettiler. Bundan sonra Absoullan Yemme'ye gittiler ve Hanifeoullar soyundan olan burann
ahalisiyle anlap yl burada kaldlar. Fakat Ye-mmeliler Absoullarna kar iyi muamelede
bulunmadlar ve onlan darla sokup sktrdlar, bu yzden de Absoullar onlar terk edip
uzaklatlar. te bundan sonra Absoullanndan pek ou paralanp dald, bir km ldrld,
hayvanlar telef oldu ve Araplar onlar perian etti. Bu arada Dabbeoullar Temim kabilesine kar
yapacaklar savata yardmlarndan faydalanmak iin onlara haber gnderip kendi aralarnda
oturmalarn teklif ettiler. Absoullar bu teklifi kabul ettiler ve gelip onlara komu oldular.
Dabbe ve Temm kabileleri arasndaki durum sona erince, Dabbeoul-larnn Absoullarna kar
tutumlar deiti ve alkalarn keserek onlar bertaraf etmek istediler. Bunun zerine Absoullar
onlara sava atlar ve sava kazanp mallarn ganimet olarak aldlar. Sonra Amiroullarma gidip
Ahvasb. Ca'ferb. Kilb ile anlatlar. Temmoullarna kar yapaca savata onlarn desteini
kazand iin bu ie Ahvas b. Ca'fer cok sevindi; nk o Lakt b. Zrre'nin, kardei Ma'bed'in
intikamn almak iin rairoullarna kar sava amak niyetinde olduunu renmiti. Nihayet
Absoullar Amiroullarmn yannda ikamet edip kaldlar. Ancak bir mddet sonra Temmoullar,
Amiroullarmn zerine yrdler ve aralarnda "'b Cebele" denilen vak'a meydana geldi. Bu
vak'ay biraz sonra naallah zikredeceiz.
Sonra Zbyn kabilesi, .mirb. Sa'sa'aoullarma kar sava iln etti. Bu srada Absoullar,

Amiroullarmn arasnda bulunuyordu. Nihayet taraflar savaa tututular ve neticede niroullar

hezimete urad. Bu arada Krv b. Hneyy el-Abs esir edildi, fakat kimse onun kim olduunu
bilmiyordu. Zbynoullar kabilelerine dndklerinde ilerinden bir kadm Krv' tand, bunun
zerine Kirv' hemen Hsn b. Huzeyfe'ye teslim ettiler ve Hsn onu ldrd. Sonra Absoullar,
miroullarmdan ayrlp Teym'r-Ribb kabilesinin yanma geldiler, fakat Teym kabilesi onlara
taknlk yapp zulmde bulundu. Bu yzden taraflar savaa tututular ve etin bir ekilde savatlar.
Sayca ok fazla olan Teymliler, Absoul-larmdan pek ok kimseyi ldrdler. Bundan sonra
Absoullar savatan bkm, adamlar ve mallar azalm, hayvanlar telef olmu bir hlde buradan
ayrldlar. Bunun zerine Kays kendi mensuplarna : Grnz nedir, ne yapalm? diye sordu,
onlar da : Zbyn kabilesinden olan kardelerimizin yanma dnelim, zira onlarla birlikte lmek,
bakalaryla beraber yaamaktan daha iyidir. diye karlk verdiler. Bu durum karsnda harekete
geip bir gece Haris b. Avf b. Eb Harise el-Mrr'nin, dier bir rivayete gre Herim b. Sinan b. Eb
Harise el-Mrr'nin yanma geldiler. Bu srada Haris b. Avf, Hsn b. Huzeyfeb. Bedr'in yannda
bulunuyordu. Haris b. Avf Hsrm yanndan ayrlp geri dnnce Absoullarm grd ve onlara ilgi
gsterip, ho geldiniz. dedi, sonra onlara kim olduklarm sordu. Onlar : Biz kardelerin
Absollanyz. diye cevap verdiler ve isteklerini dile getirip anlattlar. Bunun zerine Haris b. Avf
: Hay hay, istekleriniz bam stne, ben hu dileklerinizi Hsn b. Huzeyfe'ye ileteyim. dedi ve
Hsn'm yanna tekrar geri dnd. Haris, Hsnb. Huzeyfe'ye : Byle gece vaktinde ve ge saatte
kapnz bir ihtiya iin alnd. dedi. Hsn : htiya ve dileinizi yerine getirdim. diyerek karlk
verdi. Sonra Haris : Ahsoullarnm hey'etini evimde buldum. dedi, bunun zerine Hsn ona :
Kavminizle anlap sulh yapm; zira ben ne diyet veririm, ne de diyet isterim, nk amcalarm,
babam ve atalarm Abs-oullarmdan yirmi kiiyi ldrmlerdir. dedi. Bu durum karsnda Haris
geri dnp Hsn'm sylediklerini Absoullarna haber verdi ve onlar alp Ziyd ; Biz lmn nc
svarileriyiz. dediler; bunun zerine Hsn b. Huzeyfe: Hayr, siz lmn deil, barn
nclerisiniz. Sizler nasl kavminize ihtiya duyuyorsanz, kavminiz de size ihtiya duymaktadr.
dedi, sonra onlar yanma alp Sinan'n yanma geldi ve ona : Kalk, airetinin ileriyle ilgilen ve
onlarn arasn bul, zira bu hususta ben de sana yardmc olacam. dedi. Sinan, Hsnb. Huzeyfe'nin
dediini yerine getirdi ve bylece aralarnda bar gereklemi oldu. Artk bundan sonra
Absoullar geri dndler.
Bir rivayete gre, Kays b. Zheyr Absoullaryla beraber Zbyn-oullarnn yanma gitmemi ve :
Gatafnl kadm beni ebediyyen grmemelidir; nk ben onun ya kardeini, ya kocasn, ya ocuunu,
ya da amcasnn olunu ldrmmdr. Bundan sonra ben Rabb'ime tevbe edeceim. demi,
Hristiyanhk dinini k'abul ederek yer yzn dolap Umn'a gelmi ve burada bir mddet rahiplik
hayat yaamt. Bir gn Havcb. Mlik el-Abd, Kays'a rastlayp onu tanm ve : Eer sana
acrsam, Allah bana merhamet etmesin. dedikten sonra onu ldrmtr.
Dier bir rivayete gre, Absoullar Zbynoullarmn yanma geldikleri zaman Kays, Nmeyrb.
Kast (herhalde Nemirb. Kast olacak?) kabilesinden bir kadnla evlenmi ve bu evlilikten Feclle
ardndaki olu dnyaya gelmiti. Fedle yannda dokuz kiiyle birlikte Hz. Peygamber (S.a.)' in
yanma gelmi ve Hz. Peygamber onu dier dokuz kiinin zerine bakan tayin etmiti.
[242]
Allah'a hamd olsun ki, nihayet Dhis ve Gabr sava sona erdi.
i'bu Cebele Vak'asi

Lakt b. Zrre, kardei Ma'bed b. Zrre'nin intikamn almak iin mirb. Sa'sa'aoullarma sava
amay kararlatrmt. Ma'bedb. Zrre'nin Amiroullarmn elinde esir iken ldn daha
yukarda zikretmitik. Lakt b. Zrre sava hazrl ile megul olduu bir srada, Absoullar ile
Amiroullarmn ittifak ettikleri haberi kendisine ulat, bu durum karsnda Lktb. Zrre onlarn
zerine yrmee cesaret edemedi ve Absoullaryla aralarnda intikam ve dmanlk bulunan btn
kabilelere eliler gnderip onlar Abs ve miroullaryla yapaca savata kendisi ile ittifak ve
yardmlamaa ard. Bunun zerine Esed, Gatafn kabileleri ile Amr b. Cevn ve Muviye b. Cevn
Lakt'm etrafnda toplandlar. Sonra oalp glendiler ve sava iin harekete getiler. Sancak
ilerini ise Muviye b. Cevn stlendi. Esed ve Feza re oullar Muviye b. Cevn ile beraber bir
sancak altnda toplandlar. Hcib b. Zrre ile Amr b. Temm'e de bir sancak verildi. Hassan h.
Hemmm ile beraber Ribb kabilesi de bir sancak altnda toplandlar. Amrb. Udes ile beraber
Temm kabilesi boylarndan bir cemaat de baka bir sancak altnda birletiler. Bu arada Lakt h.
Zrre ile beraber Hanzala'ya da bir sancak verildi. Lakt'in yannda kz Daltens da yer ald; nk
Lakit kz Dahtens'u kendisiyle birlikte savalara gtrr ve ondan gr alrd.
Sonra byk bir ordu hlinde, mir ile Absoullarm ldrp intikamlarn alacaklarndan son
derece emin olarak hareket egetiler. Lakt b. Zrre yolda giderken eraftan Kerib b. Safvnb.
Hubb es-Sa'd'ye rastlad ve ona : Aramza katlp bizimle beraber savamana engel olan nedir?
diye sordu. Kerib b. Safv : u anda devemi aramakla megulm. diye cevap verdi. Bunun
zerine Lakt b. Zrre : Hayr ,sen bizim gelmekte olduumuzu kar tarafa haber verip onlar
uyarmak istiyorsun; geliimizi onlara haber vermeyeceine dair yemin etmedike seni "brakman.
dedi. Bu durum karsnda Kerib sylemeyeceine dair yemin edip sz verdi, fakat Lakt'in yanndan
fkeli bir ekilde ayrld. Nihayet Kerib b. Safv miroullarma yaklanca, bir bez paras alp
iine bir Eb cehil karpuzu, bir diken, biraz toprak, iki Yemen hrkas, bir krmz hrka ve on siyah
ta koyup bu bez parasn onlarn su aldklar yere att ve hi konumad. Nihayet bu bohay
Muviye b. Kueyr alp Ahvasb. Ca' fer'in yanna geldi ve bunu su aldklar bir srada adamn
birisinin getirip attn syledi. Bunun zerine Ahvasb. Ca'fer Kays b. Zheyr el-Abs'ye: Bu boha
konusunda ne dnyorsun. diye sordu. Kays b. Zheyr : Bu, Allah'n bize bir ltfudur, bu adam
ise sizinle konumaa yemin ettirilmi birisidir. Size savamak iin gelen dmanlarnzn topraktaki
toz tanecikleri kadar ok, kuvvetlerinin diken kadar sert olduunu haber vermek istiyor. Ebcehil
karpuzu gelen kabilelerin reislerini, iki Yemen hrkas Yemenli iki kabilenin onlarla beraber
olduklarn, krmz hrka H-cib b. Zrre'nin gelen orduda olduunu, talar ise bu ordunun on
gnden beri size doru gelmekte olduunu gsteriyor. Sizi uyaryorum; hr ve erefli olun, hr
kimselerin sabrettikleri gibi sabredip sebat gsterin. eklinde yorumlayp cevap verdi.
Bunun zerine Ahvasb. Ca'fer, Kays'a : Senin bu grn kabul edeceiz ve "buna gre
davranacaz; nk sen karlatn sknt ve zorluklardan mutlaka bir k yolu bulmu bir
kiisin. dedi. Kays : Madem ki benim bu grme gre hareket edeceksiniz, o hlde develerinizi
'bu Cebele'ye (Cebele Geidine) srp gtrn, sonra onlar bu gnlerde hi suya indirmeyin,
susuz brakn. Dmanlarnz geldii zaman bu develeri, kl ve mzraklarla drterek onlarn zerine
saln. Bu develer susuzluktan korkun sesler karp onlar oyalayacak ve topluluklarn datacaktr.
te bundan sonra onlarn peine dn ve intikamnz alarak yreklerinizi soutun. dedi. Onlar da
Kays'm bu tavsiyelerine aynen uydular.
Kerib b. Safvn geri dnerken tekrar Lakt ile karlat ve Lakt ona: Kar tarafa haber verip onlar

uyardn m? diye sordu. Kerib b. Safvn onlardan hi bir kimse ile konumadna dair tekrar yemin
etti, bunun zerine Lakt de onun gitmesine msaade etti. Bu srada Lakt'in kz Dahtens, babasna :
Beni ailemizin yanna gnder, Abs ve miroullarma kar beni hedef yapma, zira bu adan mutlaka
onlar haberdar edip uyarmtr. dedi. Lakt kz Dahtens'un bu szlerini beenmedi ve onu
ahmaklkla sulayp geri gnderdi. Bundan sonra Lakt yoluna devam ederek kalabalk bir askerle at
kinemeleri arasnda 'bu Cebele'nin az ksmna gelip konaklad. Onlarn tek derdi su idi ve bu
yzden hemen suya doru ynelmilerdi. te bu srada Kays kendi adamlarna : Develeri imdi
onlarn zerine saln. dedi. Kays'n szn tuttular ve develeri saldlar. Develer ise susuzluktan
kudurmucasma korkun sesler kararak onlarn arasna daldlar. Bir ksm develerin arkasnda, bir
ksm da yanba-lannda kaldlar. Neticede develer Temmoullarn ve beraberlerindekileri ineyip
dattlar. Bu srada 'bu Cebele denilen geitte bulunuyorlard ve develer onlar hazrlksz bir
hlde iken yakalayp dzle karmt. Bylelikle sancaklarnn altnda toplanmalar engellendi.
Abs ve miroul-lar ise bu durumdan yararlanp onlarn zerine saldrdlar. Taraflar iddetli bir
ekilde savatlar ve bu sava esnasnda Temmoullarndan ok sayda insan ldrld. Kar
tarafn reislerinden ilk ldrlen kii ise Amrb. Cevn oldu. Bu arada Muviye b. Cevn ile Hcib b.
Zrre ve Lakt'in kz Dahtens'un kocas Amr b. Amr b. Udes esir edildi. Lakt b. Zrre ise kendini
toparlayp dalm bulunan kavmini tekrar yanma ard; fakat ok az sayda kii topland. Bu
durum karsnda Lkit bayran alp bir uurumun kenarna dikti, sonra saldrya geip vurutuktan
sonra geri dnd ve : Ben Lakt'im. diye adamlarna seslendi. Ayn ekilde ikinci defa saldraya
geti ve bir hayli kiiyi ldrp yaraladktan sonra geri dnd. Artk evresinde toplananlarn says
hayli artmt. te bu srada atnn zerinde iken uurumun kmesiyle Antere zerine saldrd ve
vurduu bir darbe ile Lakt'in belini krd. Sonra Kays gelip klcyla vurdu ve onu kanlar ierisinde
brakt. te bu esnada Lakt kz Dahtens'u hatrlayp u mealdeki msralar syledi :
"Ey Dahtens! Keke bilseydim ve bu haber sana geldiinde seni dinleseydim. Sen salarn m
kesiyorsun, yoksa salma salma m yryorsun? Hayr, sen bir gelinsin ve salma salma yryorsun."
Sonra Lakt b. Zrre ld ve Temm ile Gatafn kabilelerinin hezimetleri tamamlanm oldu. Bundan
sonra Hcib b. Zrre'yi be yz, Amr b. Anr' iki yz deve fidye karlnda kurtardlar. Bu arada
sa salim kurtulanlar da ailelerine geri dndler.
Dahtes ise babasnn arkasndan kasideler hlinde mersiyeler syledi. Syledii mersiyelerden
biri u mealdeki kasidesidir :
"Ulu ve erefli olan kii, Hmdif'in gzel ve hayrl hasletlerine, yni Hndif in gencine, yalsna,
dmanlarna kar en zararl olanna, esarettekilerini en ok azat edip hrriyetlerine kavuturana, yer
alt mahzenlerindeki asil, ulu ve efendilerine, hitap gnndeki ssne ve hkmdarlar katndaki
reisine, neseplerine mracaat edildii zaman, nesep bakmndan en mkemmel olanna vakf ve
muttali oldu. O ki, airetin asaletini ykseltip dayana olan reis ve efendisini gzetti. O airetinin
ihtiyalarn giderip kolluyor, zararl eylerden onlar koruyor, asalet ve ereflerini mdafaa ediyor.
Yrnmesi mmkn olmayan dmanlarn topraklarna tpk lm gelmi kara ylann kstahl gibi
ayak basp giriyor. O bulutsuz ak bir havada parlayan bir yldz gibidir, fakat ulu ve deerli olan
kii onun canyla oynad. Ne var k btn lmler ezelde takdir edilip yazlmtr. Esed-oullar
kularn sahiplerinden katklar gibi katlar; Hevzin kabilesinin adamlar ise kuyruklarnn yannda
(yani kuyruklar kstrlm) fare gibiydiler."
Muhammed b. shak Cebele vak'asm bizim zikrettiimiz gibi anlatmyor, bizden farkl zikrediyor ve
yle diyor

[243]
Bu vak'anm asl sebebi udur : Hmdifoullarnm ku'duduna
Kay s yemek vermek
mecburiyetindeydi ve bu ku'dud srayla Hmdifoullar arasnda dolard. Nihayet sra Temim
kabilesine, sonra Amrb. Temmoul-lara gelmiti. Amrb. Temrnoullar ise Hndifoullarmn
sayca en az, zayf ve perian bir boyu idi. Sra bunlara gelince Kays ku'duda yemek vermekten imtina
etti ve kar koydu; bunun zerine Temim kabilesi bir araya topland ve dier Arap kabileleriye
ittifak anlamas yapt. Bundan sonra Kays'm zerine yrdler.
Muhammed b. shk, kssann bundan sonrasn bizim zikrettiimiz gibi anlatyor, fakat baz
ksmlarnda bizden ayrlyor. Bunlarn burada zikredilmesine gerek grmyorum.
mirb. Tufeyl el-mir, bu vak'anm cereyan ettii gnde dnyaya gelmitir.
Baz alimler, Bahreyn'deki bir ksm Araplarn Mecuslii kabul ettiklerini, Zrreb. Udes ile iki olu
Hcib ve Lakt'in, Akra'b. Habis ve digrlerinin Mecs olduklarn, Lakt'in kendi kz Dahtens ile
evlendiini ve ona Farsa olan bu "Dahtens" adn verdiini, hatt Lakt ldrldnde kz
Dahtens ile evli bulunduunu ve bu hususta : Ey Dahtens! Keke bilseydim! mealindeki
msralarla balayan beyitleri sylediini zikrederler. Fakat doru olan birinci rivayettir. En
[244]
dorusunu ise Allah bilir.
Ztu Nekf Vak'as
Bekr b. Abd Mentb. Kinneoullar, Kusayy'in Mekke'yi Kurey kabilesi arasnda hane hane taksim
edip parsellemesinden ve kendileriyle birlikte Huz'a kabilesinden bir ksm kimseleri Mekke'den
karp srmesinden beri, Kurey'e kar buz ediyor ve kin "besliyorlard. Nihayet Ab-dlmutalib'in
dneminde Harem'i Kurey'in elinden almaa, icabnda Ha-rem'i ele geirinceye kadar onlarla
savamaa karar verdiler. Bu arada . Bekroullari, .Hnb. Huzeymeoullarma ait develere el
koymular ve onlar srp gtrmlerdi. te bundan sonra Bekroullar toplayabilecekleri btn
adam ve kabilermi bir araya topladlar. Dier taraftan Kureyli-ler de kendi kabile ve adamlarn
toplayp hazrlandlar. Ayrca Abdlmut-talib Kurey kabilesiyle Ahb arasnda bir ittifak
anlamas yapt. Ah-b topluluu ise, Haris b. Abd Ment ve Hnb. Huzeymeb. Mdrikeoul-lar
ile Huz'a kabilesinden Mustalakoularmn bir araya gelmesinden meydana gelmiti. Nihayet
balarnda Abdlmuttalib olduu hlde Kurey kabilesi ve mttefikleri, Bekroullar ve
mttefikleriyle karlatlar ve "Ztu Nekf" denilen yerde savaa tututular. Neticede Bekroullar
hezimete urayp byk zayiat verdiler ve bir daha Kurey ile savamaa kendilerinde cesaret
bulamadlar.
bn u'le e-Fihr bu hususta u mealdeki beyitleri sylemitir :
"Ztu Nekf gn Bekroullarnm taknlklarna ayn ekilde mukabelede bulunan bir topluluu gren
kimsenin gzleri ne kadar mutludur. Onlar evlerimizin ve kadnlarmzn, yanma gelip kondular, fakat
bizim iin ok kt konuk oldular."
Bu vak'a gn Kare kabilesinden Abd b. Seffh el-Kr, Bel'b. Kays' in kardei Katdeb. Kays'i
ldrd. BeP'nn ad Mshk idi. Yine bu vak'a gn : "Kre'ye atan insafl davranmtr." denildi.
Kare Hnb. Hu-zeyme'nin ocuMarmdandr. Hnb. Huzeyme de Adalb. Di'in soymdan-dr.
Onlardan birisi u mealdeki beyti sylemitir :
"Biz Kare kabilesine : 'zerimize gelmeyin, yoksa erkek deve kuu gibi sr'atle koup kaarz.' diye
arda bulunup yalvardk."

Denildiine gre, bu "beyit sebebiyle onlara Kare ismi verilmitir. nceleri Kare kabilesi "Rumt'l[245]
hadak (nianc okular)" ismiyle anlyordu.
Birinci Ve kinci Ficr Vak'alan
Birinci Ficr vak'asmda kayda deer nemli bir ey olmamtr. Fakat buna ramen bizim burada
birinci Ficr vak'asm zikretmemizin sebebi ikinci Ficr vak'asmda meydana gelen byk hadiseler
dolaysyla birinci Ficr vak'asmn da bunun gibi olduu ve bizim bunu ihmal edip buraya
almadmz zannn bertaraf etmek iindir.
bn shak anlatyor :
Birinci Ficr sava Kurey ve onlarla beraber olan btn Kinne-oullaryla Kays- Aylan kabilesi
arasnda meydana gelmitir. Bu savan sebebi u idi : Kinneoullarmdan birisinin Nasr b. Muviye
b. Bekr b. He-vzinoullarmdan birisine borcu vard. Kinneli bu ahs ise fakir dp borcunu
deyemeyerek hle gelmiti. Bunun zerine Nasrb. Muviyeoul-larmdan olan kii Ukz panayrna
bir maymun getirip: "Kinne kabilesinden olan falan kiinin bana olan borcu mukabilinde kim bunu
benden satn alr?" diye seslendi. O bunu, Kinneli ahs ve kabilesini ayplayp kk drmek iin
yapmt. Fakat bu srada onun yanndan gemekte olan Kinneli birisi, Nasrb. Muviyeoullarmdan
olan bu kiinin syledii sz gururuna dokunduundan klcyla vurup maymunu ldrd. Bunun
zerine Nasr b. Muviye oullarndan olan kii Kays kabilesini, Kinneoullarmdan olan kii de
Kinne kabilesini yardma ard. Nihayet her iki kabilenin insanlar toplanp az kavgasna
tututular. Aralarnda sava kmasna ramak kalmt, fakat sonra sulh yapp anlamaya vardlar.
Dier bir rivayete gre ise, bu savan sebebi u idi : Bir grup Ku-reyli gen, miroullarmdan yz
peeli gzel bir kadnn yanma gelip ona : Peeni kaldr da yzn grelim. demilerdi. Kadn
onlarn bu szne aldr etmemi ve yzn amamt, fakat bu genlerden birisi kadnn elbisesinin
eteini srtna kadar kaldrp bir dikenle buraya tututurmutu. Kadn bunun farknda deildi. Nihayet
kadn ayaa kalknca d-br alm ve genler : Yzne baktrmadn, ama biz senin dbrne
baktk. diyerek glmlerdi. te bunun zerine kadn : Ey miroulla-r! Yetiin, rezil rsvay
oldum. diye bard. Onun barmas karsnda bir grup insan kouup yanma geldiler ve kavgaya
tututular. Savaa kmasna ramak kald bir srada, durumun sanld kadar byk olmadn ve
basit olduunu grdler, bunun zerine anlamazla son verip sulh yaptlar.
Baka bir rivayete gre, bu birinci Ficr savann sebebi u idi: Gfr oullarndan Eb Ma'erb.
Mikrez adnda, son derece gl ve kararl birisi Ukz panayrnda oturup ayaklarn uzatarak u
mealdeki msralar sylemiti :
"Bize Mdrike b. Hmdifoullar derler; kimin gzne vurursak artk gz grmez olur, kim de bizim
kavmimizden olursa artk o kii azgn denizin dalgas gibi gururlanp byklenir."
Sonra da : Allah'a and olsun ki, ben Arab'n en ereflisi ve ulusuyum; kim benden daha erefli ve ulu
olduunu iddia ederse, gelsin ayama klla vursun. demiti. te bunun zerine Kays Aylan'dan
Ahmer b. Mazin adnda birisi kalkp klla ayana vurdu ve hafife ayan tahri edip yaralad. Bu
hadise zerine her ikisinin taraftarlarndan bir hayli insan toplanp mnakaaya tututular, fakat sonra
anlamaya vardlar.
kinci Ficr vak'as ise, Fil vak'asmdan yirmi yl, Abdlmuttalib'in vefatndan on iki yl sonra
meydana gelmitir. Araplar arasnda "Eyy-m'1-Arab" adyla bilinen savalarn en by ve en

mehuru bu ikinci Ficr vak'asdr. Bu vak'aya "Ficr" denmesinin sebebi, Kays Aylan ve Kinne
kabilelerinin hu vak'ada bir ksm haramlar ihll edip hell saymalarndan ileri gelmektedir. Bu
ikinci Ficr vak'asmdan nce cereyan eden 'bu Cebele vak'as, Eyym'l-Arab'm arasnda
zikredilmektedir, fakat bu Ficr vak'as ondan daha byktr.
kinci Ficr vak'asnm sebebi u idi: nce Kinne kabilesinden olup, sonra Damre kabilesine geen
Berrdb. Kaysb. Rf', erli ve bell olmas yznden kavminin kendi aralarndan karp srd
bir kiiydi ve aklna eseni hi ekinmeden yapard. Atlgan ve pervaszl sebebiyle darb- mesel
hline gelmi ve hakknda : "Berrd'dan daha pervasz ve ahlksz." denilmitir.
Bu hususta bir air u mealdeki beyitler sylemitir :
"Bu gen gecelerin tand bir gentir ve o bu gecelerde dilini karp hareket ettiren zehirli ylan
gibidir. Tpk Berrd gibi, gecelerin gemesiyle her gn pervaszca yapt bir hadise vardr.' '
Bir gn Berrd kalkp Nu'mnb. Mnzir'in yanma geldi. Nu'mn her yl misk ve kuma ykl bir
kafileyi ticaret iin Ukz panayrna gnderir ve "bunlar orada kendi hesabna satlrd. "Ukz",
"Z'1-Mecz" ve "Mecenne" hac mevsimi geldiinde her yl Araplarn toplandklar panayrlard ve
panayr gnleri geinceye kadar herkes gven ierisinde bulunurdu. Ukz panayr Nahle ile Tif
arasnda, Mecenne panayr Zahrn'da, Z'i-Mecz ise Arafat'ta vakfe yerine durulduunda sol tarafta
bir yerde kurulurdu. Bir gn Nu'mn, yannda Eerrd b. Kays ile er-Rahhl ismiyle tannan - ki bu
isim ona hkmdarlarn yanma fazla gidip geldii iin verilmiti - Urve b. Utbeb. Ca'ferb. Kilb'm
bulunduklar bir srada: Kim benim bu misk ve kuma ykl kafilemi Ukz panayrna kadar
gtrebilir. dedi. Bunun zerine Berrd ortaya atlp : Ey Nu'mn, lanetten uzak olasn! Bu kafileyi
ben Kinne zerinden gtrebilirim. diye karlk verdi. Nu'mn : Ben bu kafileyi Kinne ve Kays
Aylan zerinden gtrecek birisini istiyorum. dedi. Bu defa Urveb. Utbe ortaya atld ve (Berrd'
kasdederek) : Ey Nu'mn, lanetten uzak olasn! Kendi kabilesinden kovulan bu kpek mi senin
kafileni gtrecek? Ben bu kafileyi, Tihme ve Necd halkndan olan h ve Kaysm ahalisinin
zerinden gtrebilirim. dedi. Fakat Berrd fkelendi ve : Ey Urve! Kinne zerinden gtrebilir
misin? diyerek ona kt. Urve ise : Evet, btn insanlar zerinden gtrebilirim. diyerek
karlk verdi.
Bunun zerine Nu'mn kafileyi Urve er-Rahhl'e teslim etti ve gtrmesini emretti. Berrd Urve'nin
peine takld; Urve onu gryordu ve ondan korkmuyordu. Nihayet Urve, Fedek civarnda "Teymen"
denilen vadide kavminin ortasna geldii bir srada, Berrd b. Kays ona yetiti ve kumar (fal)
oklarn karp ldrlmesi hususunda falna bakt. Bu srada Berrd'm yanma gelen Urve : Ey
Berrd! Ne yapyorsun? diye sordu. Berrd : Katlin hususunda falna bakp kur'a ekiyorum;
bakalm katlin konusunda bana izin verilecek mi, yoksa verilmeyecek mi? diye cevap verdi; bunun
zerine Urve : Bunu yapmak dbrn skar. diye tehdit etti, fakat Berrd klcyla hemen Urve'nin
zerine atld ve onu ldrd. Kafile ve yk ileriyle megul olanlar Urve'yi ldrlm grnce
hemen kafileyi brakp daldlar. Berrd ise kafielyi alp doru Hayber'e gitti, fakat Kays
kabilesinden iki kii Berrd' yakalamak zere onun peine dt. Bu iki kiiden birisi Gan
cemaatindendi ve ismi Esedb. Cveyn idi, dieri ise Gatafn kabilesindendi ve ad Mavir b. Malik
idi. Berrd Hayber'e geldiinde ilk defa bu iki kii ile karlat ve onlara : Siz kimsiniz? diye
sordu. Onlar : Biz Kays kabilesindenz, Berrd' ldrmek iin geldik. diye cevap verdiler. Bunun
zerine Berrd onlar indirip bineklerini balad, sonra : Hanginiz Berrd'a kar daha cesur
dayramp gzel kl kullanr? diye sordu. Gatafnl olan : Ben. diye cevap verdi. Sonra Gan
cemaatinden olan Esedb. Cveyn'e : Sen bineklere sahip ol. dedi ve Gatafnl Mavir b. Mlik'i

yanma alp gya Berrd'm bulunduu yeri gstermek gayesiyle onu evlerden uzakta ve Hayber'in
kenarnda izbe bir har ebeye gtrd. Berrd buraya gelince Gatafnl adam : te Berrd' in
bulunduu harabe burasdr ve o burada barnr. Bana biraz mhlet ver, gidip onun ierde olup
olmadna bakaym. dedi. Gatafnl adam beklerken Berrd ieri girip geri geldi ve : Berrd
ieridedir, hem de uyuyor. Bana klcn gster, keskin mi, deil mi bir bakaym? dedi. Bunun
zerine Gatafnl adam klcn Berrd'a verdi ve Berrd klcn ekip Gatafnl adam ldrd.
Sonra bu klc saklayp Gan cemaatinden olan adamn yanna geldi ve ona : Arkadandan daha
korkak birisini grmedim. Onu Berrd'm bulunduu odaya braktm, uykuda olmasna ramen onun
zerine gidemedi. dedi. Bunun zerine Gan cemaatinden olan adam : Sen u bineklere bakacak
birisini bul, ben gidip Berrd' ldreyim. dedi. Berrd : Sen binek hayvanlarn brak, mes'liyeti
bana aittir. diye karlk verdi. Sonra beraberce harabeye geldiler ve Berrd burada onu da ldrd.
Bundan sonra Berrd kafileyi alp Mekke'ye hareket etti ve yolda Esedb. Huzeymeoullarmdan birine
rastlad. Berrd : Gel sana mkfat ve d vereyim ve Harb b. meyye ile" kavmime git; zira onlar
hem benim kavmim, hem de senin kavmindir - nk Esed b. Huzeyme Hmdifoullarmcland-.
Onlara, Berrd b. Kays'i Urve er-Rah-hl'i ldrdn haber ver ve Kays kabilesinden kendilerini
korusunlar. dedi ve bu haberi iin ona on deve vermeyi kararlatrd. Bunun zerine Esedb.
Huzeymeoullarmdan olan bu adam yola kt ve Ukz panayrna geldi. Burada bir grup insan
bulunuyordu ve bu adam Harbb. mey-ye'ye gelip Berrd'm mesajn ona iletti. Bu durum karsnda
Harbb. meyye, Kurey'in yallarndan ve erafndan olan Abdullah b. Cd'n et-Teym ile Eb
Cehl'in babas Him b. Mure el-Mahzm'ye haber gnderdi, ayrca btn Kurey kabilelerine
haber gnderip her birinin birer temsilci gndermelerini istedi. Bu arada Ahb topluluunun efendi
ve reisi olan Huleys b. Yezd el-Hris'ye de haber sald ve durumu onlara bildirdi. Bunun zerine
onlar aralarnda mavere ettiler ve : Biz Kays kabilesinin kendilerinden ldrlen kiinin
intikamn almasndan korkuyoruz; nk onlar ldrlen kii karlnda Damreoullarmdan
pervasz ve ahlksz birini (Berrd') ldrmee raz olmazlar. dediler ve o gn iin Kays
kabilesinin asl ve reisi olan Eb Ber mirb. Ca'ferb. Kilb Ml'bu'l-esinne'ye gidip ona : Bizim
haberimiz yokken Necd ve Tihme arasnda bir hadise meydana gelmitir. Bunu halka duyur; bylece
hem sen, hem de onlar durumu renmi olurlar. demeyi kararlatrdlar.
Nihayet Eb Ber mirb. Mlik'in yanma gelip dndklerini ona sylediler; bunun zerine Eb
Ber kendisine sylenenleri kavmine bildirdi ve durumu halka duyurdu.
Bundan sonra bir grup Kureyli kalkp : Ey Ukz ahalisi! Mekke'de kavmimizin arasnda bir
hadisenin meydana geldiini rendik. imdi onlardan geri duracak olursak fitne ve errin
bymesinden korkuyoruz. Sakn buradan ayrlmamz sizi korkutmasn. diyerek harekete getiler ve
her eye ramen dere tepe demeyip Mekke yoluna dtler. Akama doru gelmekte olduklar haberi
Eb Ber mirb. Mlik'e ulatrld, bunun zerine : Kurey vaadinde durmad, Harbb. meyye ise
beni aldatt. Allah'a and olsun ki, artk Kinne kabilesi bir daha Ukz panayrna ebediy-yen
gelemeyecektir. dedi ve adamlarn alp Kureylilerin peine derek "Nahle" denilen yerde onlara
yetiti. Taraflar savaa tututular ve Kays kabilesi mensuplar fkelenip iyice cotular. Kureyliler
nerdeyse hezimete urayacakt; fakat onlarn snp emniyette olacaklar bir yerleri vard, o da
Harem-i erife girmekti. Kureyliler bu ekilde savaa devam ettiler, fakat geceyle birlikte hemen
Harem'e girdiler. Bu srada Hz. Muhammed (S.a.) onlarla beraberdi ve yirmi yalarmdayd.
Zhr: Hz. Muhammed (S.a.) onlarla beraber deildi; eer onlarla beraber olsayd, hezimete
uramazlard. diyor. Bu gereke hibir ey ifade etmez, nk Hz. Peygamber (S.a.)'e vahiy verilip

peygamberlik geldikten sonra bile O'nun eshb hezimete uram ve ldrlmlerdir. Kald ki Hz.
Peygamber'in risaletten nce bir toplulukla beraber olmas ve onlarn hezimete uramalar, pek tabi
ki mmkndr.
Nihayet Kureyliler Harem-i erife girince, Kays kabilesi mensuplar onlardan uzaklatlar ve
ayrlrken : Ey Kurey topluluu! Urve'nin kann yerde brakmayacaz; nmzdeki yl Ukz
panayrnda hesaplaacaz. dediler ve birbirlerini tevik ve tahrik edip Urve er-Rahhl'in
ldrlmesine alayarak memleketlerine dndler.
Daha sonra Kays kabilesi toplayabilecei btn gruplar evresine toplad; bu arada kendisine Sakf
ve dier kabileler de katld. Dier taraftan Kurey kabilesi de toplayabilecei btn gruplarn
toplad. Kinne kabilesinin tamam, Ahb topluluu ve Esedb. Huzeyme de Kurey'in yannda yer
aldlar. Kurey kabilesi ise. herkese silh datt; bu arada Abdullah b. Cud'n yz kiiyi mkemmel
bir ekilde silhlandrd. Dierleri de ayn ekilde hareket ettiler.
Nihayet Kurey kabilesi her boyunun banda bir reis olduu halde vaat olunan yere (Ukz'a) gitmek
zere yola kt. Himoullarmm reisi Zbeyrb. Abdlmuttalib idi ve yannda Hz. Peygamber (S.a.)
ile birlikte Abdlmuttalib'in oullarndan kardeleri Eb Tlib, Hamza ve Abbs bulunmaktayd.
meyyeoullar ile mttefiklerinin reisi Harb b. meyye, Abdddroullarmm reisi krimeb.
Himb. Abd Menfb. Abdddr, Esedb. Abd'l-Uzzoullarnn reisi Huveylidb. Esed,
Mahzmoullarnn reisi Eb Cehl'in babas Him b. Muire, Teymoullarnn reisi Abdullah b.
Cud'n, Cumahoullarmm reisi Ma'merb. Habb b. Vehb, Sehmoullarmn reisi s b. Vil, Adiyyoullarmn reisi Sa'db. Zeyd'in babas Zeyd b; Amrb. Nfeyl, mirb.
Leyoullarmm reisi Sheylb. Amr'm babas Amr b. Abd ems, Fihroullarnm reisi Eb Ubeyde'nin
babas Abdullah b. el-Cerrh idi. "Ahb" denilen ve Haris b. Abd Mentoullar ile Kinne, Adal
ve Kare kabilelerinden, Hnb. Huzeymeoullanndan Di ile Mus-talakb. Huz'a'dan meydana gelen
bu topluluun reisleri ise balarnda kumandan olarak bulunan Hleys b. Yezd ile Sfynb. Uveyf
idi. Onlar Hrisoullar ile ittifak ettikleri iin "Ahb" adn almlard. Ahb kelimesiyle ayn
kkten gelen "tahabb" kelimesi, "toplanmak" manasna delmektedir. Bekroullarnn reisi Bel'b.
[246]
Kays, Kinne kabilesinden Fi-rsb. Ganmoullarmm reisi Umeyrb. Kays Cizl't-Ta'n
Esedb.
Hu-zeymeoullarmn resi Birb. Eb Hzim idi. Dier insan topluluklarnn reislii ise, Abd
Menfoullar arasndaki itibarndan ve yallndan dolay Harbb. meyye'ye verilmiti.
Kays kabilesi, Ukz panayrna Kurey kabilesinden nce gelmiti. miroullarmm reisi Eb Ber
mirb. Malik Ml'bu'l-esine, Nasr-oullan ile Sa'd ve Sakf kabilelerinin reisi Sbey1 b. Rab' b.
Muviye, C-emoullarmm reisi Dreyd'in babas es-Smme, Gatafn kabilesinin reisi Avfb. Eb
Harise el-Mrr, Sleymoullarnm reisi Abbs b. Z'l b. H-neyyb. Enes, Fehm ve Advnoullannm
reisi ise Kdmb. Amr idi.
Kurey kabilesi hareket edip Ukz panayrna geldii zaman, Kays kabilesi burada bulunuyordu. Harb
b. meyye'nin yannda meyye'nin oullarndan dier kardeleri Sfyn, Eb Sfyn, s ve Ebu'l-s
da bulunmaktayd. Harb b. meyye ve kardeleri Sfyn ile Ebu'l-s kendilerini balayp : Bizden
hibir adam, lnceye veya muzaffer oluncaya kadar bulunduu yerden asla ayrlmayacaktr.
dediler. te o zaman "Anbis (arslanlar)" adn aldlar. Bu kelimenin mfred (tekili) olan "anbes"
kelimesi "arslan" manasna gelmektedir. Nihayet Kays ve Kurey kabileleri iddetli bir savaa
tututular. Gndzn ilk saatlerinde sava Kays kabilesinin lehine idi ve zafer onlaryd..Bu sebeple
Kurey kabilesinden ve Kinneoullarmdan pek ok sayda kii hezimete uramt. Bu arada Zhre
ve Adiyyoullar da hezimete uramlard. Ayrca Ma'mer b. Habb el-Cumah ldrlm ve

Firsoullarmdan bir grup da hezimete uramt. Harb b. meyye ile Abd Menfoullar. ve dier
Kurey kabileleri sebat ve sabr gsterip yerlerinden ayrlmamlard. Nihayet le vaktine kadar
Kurey ve Kinne kabilelerine kar stnlk ve zafer Kays kabilesindeydi. Bundan sonra durum
tersine dnp zafer ve stnlk Kurey ve Kinne kabilelerine geti. Bu sebeple Kays kabilesinden
pek ok sayda insan ldrdler. Sava gittike kzt ve durum vahim bir hl ald. O gn Haris b.
Abd Metb. Kinneoullarmm sanca altnda bulunan, sabr ve metanet gsteren yz kii
ldrld. Bylece Kays kabilesi hezimete urad ve onlarn ileri gelenlerinden Abbs b. Z'l esSlem ve dierleri ldrld. Mlik b. Avf en-Nasr;nin amcas Ebu's-Seyyid, Kinne kabilesinin
yapt bu katliam grnce : Ey Kinneoullar topluluu! ldrmek hususunda ileri gittiniz. diye
seslendi. Bunun zerine Abdullah b. Cud'n : Biz ar ve ileri giden msrif bir topluluuz. diye
karlk verdi.
Sbey' b. Rab' b. Muviye, Kays kabilelerinin hezimete uradklarn grnce kendisini balayp yan
yatt ve : Ey Nasroullar topluluu! ster beni mdfaa edin, ister brakp gidin. diye seslendi;
bunun zerine Nasr, Cem, Sa'd b. Bekr, Fehm ve Advnoullar ona acyp evresinde toplandlar,
dier Kays kabileleri ise hezimete urayp daldlar. evresinde toplanan bu kabileler benzeri
grlmedik etin bir sava yaptlar. Sonra taraflar birbirlerini sulhe davet ettiler ve lleri sayp
hangi tarafn l says daha oksa, ok olan tarafn dier taraftan llerinin diyetlerini almas
artyla aralarnda sulh yaptlar. ki tarafn lleri sayldnda, Kurey kabilesiyle Kinneoullarnn
Kays tarafndan yirmi kii daha fazla ldrdkleri anlald, bunun zerine Harb b. meyye, o gn
Kays kabilesine diyet bedellerini deyinceye kadar olu Eb Sfyn' ve kabilesinin ileri gelen baz
reislerini rehin olarak brakt. Bundan sonra taraflar birbirlerinden ayrldlar ve sava braktlar.
Aralarndaki dmanlk ve ktlkleri tamamen terkettiler. Artk bir daha Berrd ile Urve arasnda
[247]
geen hadiseden dolay birbirlerine eza ve cefa etmemek zere anlatlar.
Z-Neceb Vak'asi
Z-Neceb vak'as u ekilde meydana gelmiti: miroullar, Cebele gn Temm kabilesini
hezimete uratp yapacaklarn yapnca onlarn kklerini kazmay dndler bunun zerine Kinde
hkmdarlarndan Hassan b. Kebe el-Kind'ye, yni Hassan b. Muviye b. Hucr'a bir mektup
yazarak kendileriyle beraber Temm kabilesinden Hanzalaoullarma kar savamaa ardlar ve
Hanzalaoularmm kendi svarilerini ve ileri gelen reislerini ldrdklerini bildirdiler. Kinde
hkmdar Hassan onlarn bu arsn kabul etti ve beraberindekiler ile birlikte yurtlarndan ayr
olarak hkmdarla beraber kalan aznlk hlindeki Araplar yanma alp onlara doru yola kt.
Hanzalaoullar, Kinde hkmdar Hassan' m gelmekte olduu haberini alnca, Amrb. Amr onlara :
Ey MlikouIIar! Bu hkmdara ve beraberinde getirdii kalabala sizin gcnz yetmez; derhal
bulunduunuz yerden ayrln. dedi. Bu srada Hanzalaoul-S lan hkmdarn gzerghnda bulunan
bir vadinin (yani Z-Neceb'in) st ksmlarnda kalyorlard. Bu vadinin alt ksmnda ise
Yerb'oullar oturuyordu. Bunun zerine Mlikoullar yerlerini deitirip Yerb'loulla-rnm arka
ksmna getiler. Bu defa Yerb'oullar hkmdarn geecei gzerghta kalm oldu.
Yerb'oullar Mlikoullarmm yer deitirme hareketlerini grnce hemen hazrlanp hkmdar
Hassan b. Kebe'nin gelecei yola ktlar. Sabahn erken saatlerinde yhndakilerle birlikte
hkmdar Hassan b. Kebe onlarn yanma geldi. Zaten Yerb'oullar sava iin hazrlanmlard.

Neticede Hassan b. Kebe ile Yerb'oullar savaa tututular. Mlikoullar Yerb'oullarmm

savatklarm ve onlarn sava esnasndaki direnme glerini grnce, hemen yanlarna gelip onlarn
saflarnda savaa katldlar ve uzun mddet savatlar. Huey b. Nimrn er-Riyh, sava esnasnda
hkmdar Hassan b. Kebe'nin bana vurup onu yere drd ve bu darbenin te'siriyle hkmdar
ld. Bu arada Ubeyde b. Mlik b. Ca' fer de ldrld. Tufeyl b. Mlik ise at Kurzl zerinde
olmasna ramen yenildi. Dier taraftan miroullarmm reisi olan Amr b. Ahvas b. ,Ca' fer de
ldrld. Bylece miroullar ve hkmdar Hassan b. Kebe'nin taraftarlar hezimete uram
oldu. slm dneminde air Cerr, Z-Neceb gnn anarak u mealdeki msralar sylemitir :
"Z-Neceb gn biz kendimizi savunduk, fakat Mlik iyi mzrak sallayanlarn yannda kendisine
itimad edilmeyecek birisine gvenip sarld."
Z-Neceb vak'as Cebele savandan bir yl sonra meydana gelmiti. Ahvas b. Ca'fer, olu Anr'n
[248]
lmnden sonra bir miktar daha yaad, fakat olunun zntsne dayanamayp ld.
Na'fu Kuve Vak'as
Bu sava eybnoullarnn lehine, Temmoullarmm aleyhine olmutur.
Eb Ubeyde anlatyor :
Bistn b. Kays "Na'fu Kuave" denilen yerde oturan Temm kabilesinden Yerb'oulannn zerine
bir baskn yapmt. Bir kuluk vakti yamurlu ve rzgrl bir gnde onlarn yanma kagelmiti. Bu
srada otlaklara braklan develere rastlam ve btn develeri ele geirip geri dnmt. te bunun
zerine Yerb'oular bir araya gelip Bistm b. Kays'm peine dtler. Onlarn arasnda Umre b.
Uteybe b. Haris b. ihb da bulunuyordu. Fakat Bistrn'a yetitiklerinde Bistm geri dnp Umre b.
Uteybe'nin zerine atld ve onu ldrd. Ayrca Bistn kendisine yetien Mlik b. Httn elYerb''yi de ldrd. Bistm, ayn ekilde peini takip edip gelen ve kendisine yetien Bceyrb. Eb
Mleyl'i de ldrd. Bylece Yerb'oullarndan ok sayda insan ldrdler ve geri kalanlarn da
esir aldlar. Esir edilenlerin arasnda Mleyl b. Eb Mleyl de bulunuyordu. Bistm b. Kays ve
beraberindekiler ise ganimet alarak sa salim geri dndler. Esirlerden birisi Bistm'a : Benim
yerimde Eb M-leyl'in olmasn ister misin? dedi. Bistm : Elbetteki isterim. karln verdi;
bunun zerine esir olan kii : Eb Mleyl'in bulunduu yeri sana gsterirsem, beni hemen serbest
brakr msn? diye sordu. Bistm : "Elbette brakrm. cevabn verdi. Bu durum karsnda esir
olan kii : Eb Mleyl'in Allah'n yarattklar arasnda dnyada en ok sevdii kii olu Bceyr'dir.
Sen imdi onu olu Bceyr'in zerine kapanm bir vaziyette perken bulacaksn; git onu esir al.
dedi. Bistm hemen geri dnd ve Eb Mleyl'i esirin syledii gibi buldu. Nihayet onu esir ald ve
esir olan Yerb'lu kiiyi hemen serbest brakt. Eb Meyl bu srada Bistm'a : Olum Bceyr'i
ldrdn, beni ve dier olum Mleyl'i esir aldn. Allah'a and olsun ki, burada bal kalp esir
olduum mddete azma bir lokma olsun koymayacam. dedi, fakat Bistm onun a kalp
lmesinden korktuu iin onu fidye demeden serbest brakmak istedi ve serbest brakmak iin olu
Mleyl'in fidyesini demesini, ldrlen dier olu Bceyr'in kan bedelini istememesini, bana her
hangi bir gaile amamasn, ayp ve srlarn ifa etmemesini, kendisine ve kavmine kar hi bir
zaman baskn yapmamasn art kotu. Eb Mleyl, Bistm'm ileri srd bu artlar kabul etti,
bunun zerine Bistm onu fidyesiz olarak serbest brakt ve alm san kesti. Eb Mleyl kavminin
yanma dnnce Bistm ile yapt anlamay bozmak ve ona gaddarlk yapmak istedi, ancak
Yerb'oullarndan birisi Bistm'a haber gnderip durumu kendisine bildirdi ve onu Eb Mleyl'e

kar uyard.
Mtemmem b. Nveyre bu hususta :
"Bekroullarnn yldz ve reisi olan Ebu's-Sahb' Bistm'a benden bunu duyurun..." mealindeki
[249]
msralarla balayan beyitler syledi.
Gabt Vak'as
Bu sava eybnoullar ile Temm kabilesi arasnda meydana gelmi ve Bistm b. Kays e-eybn
bu savata esir dmtr.
Bu savan sebebi u idi : Bistm b. Kays Havfeznb. erik ve Mef-rkb. Amr eyh n oullarndan
bir topluluk ile beraber Temmoullar-mn memleketlerine gidip,, Felec sahrasnda birbirleriyle
komu olarak yasayan Salebe b. Yerb', Sa'lebe b. Sa'd b. Dabbe, Sa'lebeb. Adb. Fezre ve
Sa'lebeb. Sa'db. Zbyn topluluklarna baskn yaptlar ve onlarla savaa tututular. Balarnda
Sa'lebe adlarndaki kiilerin bulunduu bu topluluklar hezimete uradlar. lerinden pek ok kii
kltan geirilip ldrld. eybnoullar ise onlarn mallarn ganimet olarak aldlar. Bu arada
giderken Felec sahrasyla Gabtu'l-Medere arasnda bulunan ve Temm kabilesinden olan Mlik b.
Hanzalaoullarma uradlar ve onlarn develerini srp gtrdler. Bunun zerine Mlik b.
Hanzalaoullar nlerinde Uteybe b. Haris b. ihb el-Yerb' ve Yerb'oullarnm svarileri olduu
halde eybnoullrmm pelerine dtler. Temm kabilesinin reislerinden Uhaymirb. Abdullah,
seycl b. Cbt, Hrrb. Sa'd ve Malik b. Nveyre ele Uteybe b. Hris'in yannda yer almlard.
Nihayet "Gabtu'l-Medere" denilen yerde eybnoularma yetitiler ve hemen savaa tututular.
Taraflar savata sabr ve metanet gsterdilerse de, neticede eybnoullar yenildiler ve Temmliler
kendilerinden ganimet olarak alman mallarn tekrar geri aldlar. Bu arada eybnoullar Eb
Merhab Rab'a b. Husayye'yi ldrdler. Uteybe b. Haris ise srarla Bistm b. Kays'm peine dp
ona yetiti ve : Ey Ebu's-Sahb! Esaretim altna gir, zira ben senin iin l ve susuzluktan daha
hayrlym. dedi, bunun zerine Bistm b. Kays teslim olup onun esareti altna girdi. Bu defa
Sa'lebeoullar Uteybe b. Hris'e : Eb Merhab ldrld; sen ise Eb Mleyl'in iki olu Bceyr ve
Mleyl'i, Mlik b.Httn ve dierlerini ldren Bistm' esir aldn, derhal onu ldr. dediler.
Uteybe b. Haris ise : Ben ailesi kalabalk bir kiiyim, geim sknts ekiyorum ve st (diyeti)
seviyorum. diye cevap verdi; bunun zerine Sa'lebeoullar: Sen onu fidye karlnda serbest
brakacaksn, o da dnp gidecek ve tekrar bizimle savaacak, o zaman hlimiz ne olacak? diyerek
itirazda bulundular, fakat Uteybe b. Haris bu szlerine kulak asmad ve Bistm yakalanp
ldrlmesin diye onu alp nirb. Sa'sa'aoullarma gtrd. Uteybe'nin, Bistm' alp miroullarma gtrmesinin sebebi ihb'm kz ve Bistm'm halas Havle'nin miroullarmdan birisiyle
evli olup onlarn arasnda bulunmasyd.
Mlik b. Nveyre bu hususta u mealdeki msralar sylemitir :
"Allah hakk iin Attb b. Meyye intikam almak isteimizi grd de bundan vaz geirip geirmemek
konusunda bocalad. Bceyr'i ve M-lik'i, sonra geri dnp Hureys'i ldren kiiyi (Bistm') sen sa
brakr msn? Biz bundan nce Kilboullar hadisesinin kuluunda ve topluluun huzurunda onun
annesinin olundan intikammz aldk."
U'teybe b. Haris mroullarnm evlerinin tan ortasna geldii bir s-rada Bistm : Vah
eybnoullarna! Artk benini in bu gn eybn yok. diye bard. Bunun zerine rairb. Tufeyl

Bistm'a haber gnderip ona : Eer evime snmaya gcn yeterse, hemen yap, ben seni korurum;
eer bunu yapamazsan kendini rlmemi kuyu ukuruna at. dedi. Uteybe'nin tabii olan bir cin gelip,
mirb. Tufeyl'in Bistm'a sylediklerini ona haber verdi, bunun zerine Uteybe emir verip mir'in
evini yerle bir ettirdi. Bundan sonra silhn kuanp atma bindi ve aralarnda rnir b. Tufeyl'in de
bulunduu Ca'ferolarmn meclisine geldi. Onlar selmladktan sonra mir b. Tufeyl'e dnp :
Ey mir! Bistm'a gnderdiin haber bana ulat. Seni Bistm konusunda u sktan birisini
semekte muhayyer brakyorum. dedi. mir : Bunlar nedir? diye sordu. Uteybe : stersen kendi
giysini ve ailenizin giysilerini bana verirsin, ben de bunlara mukabil Bistm' serbest brakrm; zira
senin ve ailenin giysileri Bistm'm ve ailesinin giysilerinden daha erli ve kt deildir. dedi. mir
: Buna imkn yok. diye karlk verdi. Bu defa Uteybe : yle ise ayam onun ayann yerine koy
(kendini onun yerine koy ?); zira benim katmda sen ondan daha kt ve erli deilsin. dedi. mir :
Bunu da yapamam. diye cevap verdi. Bu sefer Uteybe : u tepeyi atm zaman beni takip edersin
ve Bistm uruna lmek zere benimle vuruursun. dedi. mir : Bu benim iin dier tekliflerinden
daha ktdr. diye karlk verdi. Bu durum karsnda Uteybe Bistm' yanma alp Ubeydb. S'lebeoullarna gitti. Bu srada Bistm Uteybe'nin annesinin mahfesini (iin de oturmak iin deve
zerine kurulan st kapal hevde) eskimi hlde ve perian bir vaziyette grnce : Ey Uteybe! Bu,
annenin mahfesi midir? diye sordu. Uteybe : Evet. diye karlk verdi. Bistm : Bir reis ve
efendinin annesine ait bylesine eskimi ve deersiz bir mahfe grmedim. dedi, bunun zerine
Uteybe : Lt ve Uzz adna yemin ederim ki, annen mahfesini bana getirmedike seni serbest
brakmayacam. dedi. Bistm'm annesinin mahfesi hem bykt ve hem de deeri yksekti. Zaten
Bistm'm maksad ise Uteybe'yi annesinin mahfesine tevik edip ekmek, bylece kendisinin Uteybe
tarafndan ldrlmesini engellemekti. Nihayet Bistm haber gnderip annesinin mahfesini getirtti ve
drt yz, bir rivayette bin deve, otuz at ve annesinin mahfesini fidye olarak verip kendisini esaretten
kurtard. Bistm hrriyetine kavuunca Uteybe ve develeri hakknda bilgi toplamak zere casuslar
gnderdi. Gnderdii casuslar gelip develerin Erb zerinde olduklarn haber verdiler, bunun
zerine Bistm hemen bir baskn yapp btn develeri ve onlara ait develerin yannda ne varsa
[250]
hepsini alp grrd.
eybnoullarmn Temmoullarma stn Geldikleri Bir Sava
Eb Ubeyde anlatyor :
Temm kabilesinden Akra' b. Habis ile kardei Firs - ki, her ikisine Akra'n (iki Akra') denirdi -,
kendi kabilelerinden Mca'oullaryla birlikte Bekr b. Vil kabilesine baskn yapmak niyetiyle
kmlard. Bu srada yanlarnda Eb Cu'l Berk da bulunuyordu. Bistm b. Kays e-ey-bn ile
mrb. Mrre, Bekrb. Viloullanyla birlikte onlar "Zble" denilen yerde karladlar ve ok
iddetli bir savaa tututular. Neticede Bekr b. Viloullar galip geldi, Temmliler ise hezimete
urayp malp oldular. Bu arada iki Akra', yani Akra' b, Habis ile kardei Firs, Eb Cu'l ve pek
ok kii esir edildi. ki Akra', kendi ahslar adna Bistm'a fidye vermeyi teklif ettiler ve fidyeleri
gndermek zere onunla anlatlar; bunun zerine Bistm onlar serbest brakt, fakat Bistm'm
yanndan ayrlp uzaklatktan sonra hibir ey gndenediler.
Esirlerin arasnda Yerb'oullanndan birisi vard; gece yars Bistm b. Kays onun u mealdeki
msralar sylediini iitti :
"Bana efkat gsteren anneme canm feda olsun! Belki de o, u anda ayaa kalkamayacak durumda

hastadr. Keke annem benim ihsan bol bir yiitin yanma dtm bilseydi de, gnlndeki
skntlar gidip rahatlasayd. Annemin umduu ey ise, eli ak, cmert ve deti atlganlk olan ihsan
sahibi Bistm'm yanna gece vakti den ben olunun tekrar yanma geri dnmesidir."
Bistmb. Kays, onun syledii bu msralar iitince ona: Baban hakk iin sylyorum, senin
haberini annene, senden bakas gtrp ua-tramaz. dedi ve onu serbest brakt.
bn Rumayd el-Anz u mealdeki msralar sylemitir :
"Rahman'dan bize hediyeler geldi ve bu hediyeleri getiren develer Bistm'm evlerinin yanna
ktrld. Hzeyl'in ordusu ile iki Akra'm ordusu beraberdi; at ve deve srleri ise balarm
gstermilerdi. Bistm'm at boanmt, at srs hlinde svarileri ise Hem-mm' zlfleri
yanlarna sarkm olan ocuklarnn zerlerine saldryorlard."
Evs b. Hacer de u mealdeki beyitleri sylemitir :
"Sabahleyin bizi uzun srecek olan yle utan verici bir ayp yakalad ki, ufukta yldz parladka biz
bu aypla yerilip svleceiz. Ben ne bylesine alayan ok olan bir gn grdm, ne de hzn ve
kederin uzaklat bir yz grdm. Kahren Berkve Hbis'i ldrdler. Onlar iin dmdz lde ok
etin bir gn olmutu. Kahramanlar yan izdikleri zaman, Ebu's-Sahb savan en hareketli yerinde
sanki tecrbeli bir arsland."
Ebu's-Sahb'dan maksat Bistmb. Kays'dir. Bir ok ir Bistmb. Kays'i medhederek bu gn (sava)
hakknda pek ok iirler sylemilerdir. Fakat biz sz uzatmamak iin onlar burada zikretmedik.
[251]
Mbid Vak'as
Bu sava Temmoullannm aleyhine, eybnoullarnn lehine neticelenmitir.
Eb Ubeyde anlatyor :
Temim kabilesinden Tarif b. Temim el-Anber hacca gitmiti. Kendisi iri csseli birisiydi ve
"Mcedda' " lakabyla tannrd. Ayn zamanda kavminin svarisi ve bahadr idi. Tarifin Ka'be'de
tavaf yapt bir srada, Eb Rab'aoullarmdan gl kuvvetli, kahraman bir gen olan Hamssab.
Cendel onunla karlat ve gzlerini dikip uzun mddet ona bakt; bunun zerine Tarif : "Niin byle
dikkatli dikkatli bana bakyorsun?" diye sordu. Hamssa : "Seni tesbit etmek istiyorum; belki bir
orduyla geldiimde seninle karlarm ve seni ldrrm." diye cevap verdi.. Tarif : "Allah' im! Bu
yl kmadan beni onunla karlatr." diye dua edip yalvard. Hamssa da ayn ekilde dua etti; bunun
zerine Tarif u mealdeki msralar syledi:
"Her ne zaman Ukz panayrna bir kabile gelse, nce durum deerlendirmesi yapacak olan bir
yetkiliyi bana gnderirler. Beni yadrgayp basit grmeyin; ben silh keskin, gl bir adamm ve
hadiseler arasnda iaretliyim, bilinirim. evremde seyd ve Hceymoulla-rmdan pek ok svari
var; evimin etraf ise mcadeleci ve dv-1 lerle doludur. Altmda sakar at, zerimde klcn
azn ters dndrp kreltecek salam ve zarif bir zrh vardr."
Eb Rab'ab. Zhl b. eybn ile Mrreb. Zhlb. eybnoullar arasnda bir husumet ve dmanlk
vard; hatt nemsenmeyecek derecede aralarnda kansz bir sava da meydana gelmiti. Eb
Rab'aoullarmm reisi Hnib. Mes'd, kendi kavmine': "Ben onlarla aramzdaki dmanln
bymesini istemiyorum." dedi ve kavmini Mebid suyunun basma gtrp orada konaklamaa karar
kld. Mebid suyu Temmoullannm sularna yakn bir yerde bulunuyordu. Nihayet Temmoullar
onlarn buraya gelip konakladklarn renince birbirlerini haberdar ederek : "Bu Eb

Rab'aoullar mnferit bir kabiledir. Eer onlarn kkn kazyp yok edersek, Bekr b. Viloullarm
zayf drm oluruz." dediler ve bir araya gelip koldan harekete getiler. Bu koldan
Hanzalaoullarmn banda Ebu'l-Ced' et-Tahv, Sa'doullarmn banda bn Fedek el-Mink-r,
Amr b. Temmoullarnm banda Tarfb. Temm reis olarak bulunuyorlard. Eb Rab'aoullan
onlarn koldan kendilerine yaklamakta olduklarn haber alnca sava iin hazrlandlar. Hni' b.
Mes'd kendi kabilesine bir konuma yaparak onlar savaa tevik etti ve onlara : "Kar taraf
zerinize geldiinde onlarla bir miktar savan, sonra geri ekilin. Onlar, ganimet ve yama ileriylemegul olduklar bir srada tekrar gelip saldrn. Bu suretle istediinizi yapm olursunuz ve gayenize
ularsnz." diyerek tavsiyede bulundu.
Temmoullar sabah erkenden uyank duran ve hazrlkl bulunan Eb Rab'aoullarn bastrdlar
ve taraflar iddetli bir savaa tututular. eybnoullan, reisleri bulunan Hni' b. Mes'd'un
tavsiyelerine aynen uydular. Temmoullar ise ganimet peine dp bununla megul olmaa
baladlar. Temm kabilesinden birisi Hni'fe. Mes'd'un kk bir oluna rastlayp onu yakalad ve :
Bu ganimet bana yeter. diyerek onu alp gtrd. Temm kabilesi ganimet ve esirlerle megul
olurken, eybnoullar tekrar gelip hcuma getiler ve onlar hezimete urattlar, ayrca diledikleri
kadar adam ldrdler ve diledikleri kadar esir aldlar. yle ki, Temm kabilesi bylesine bir
musibetle hi karlamamt. Durum o kadar vahimdi ki, onlardan ok az kii kurtulabildi ye hi bir
kimse durup dierini bekleyemedi. Bu arada Tarfb. Temm de hezimet eurad ve Hamssa takip edip
onu ldrd. Sonra eybnoullar Temm kabilesi tarafndan esir alman kadn, erkek ve ocuklarn,
ganimet olarak alman mallarn tekrar geri aldlar; ayrca onlarn yanlarnda bulunan ne varsa, onlar
da aldlar. Hni' b. Mes'd ise Temmli birisi tarafndan esir alman olunu yz deve fidye vererek
kurtard.
eybnoullarndan bir air bu gn hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Ey Tarifi Marur cahil gibi dua ettin; hlbuki sen yle bir durumda idin ki, t)ininiyordun.....Savata
kalkp kar koyduun kabilenin bulunduu yere geldin; hlbuki bu kabilenin babasnn ismini duyan
ordu hezimete urard. Sen bu kabilenin mensuplarn yurtlarnn evresinde kahramanca yurtlarn
korurken buldun; svariler onlara yaklatklarnda, hemen cr'etle onlarn zerlerine atlrlard. Onlar
sava srasnda Eb Rab'a oullarna intisap ettiklerinde, yldzlar gibi kmeli olarak blkler
hlinde gelirlerdi. Senin zrh ile sakar atn elinden alp satla kardlar. Seni onlarn eline
seydoul-laryla evinin evresinde bulunan mcadeleci ve dv adamlarn teslim etti."
Amr b. Sevd Tarifin arkasndan u mealdeki msralarla bir mersiye sylemitir :
"Ey Amrb. Cndeb soyunun en hayrl kiisi! Sakn uzaklama; mrm hakk iin sylyorum ki,
kabirleri ziyaret eden (kabre giren) kii mutlaka uzaklar. Atei bizzat kendisi yakt zaman ateinin
kl ok olurdu; o bundan ne mitsizlie der, ne de yzn eki-tirdi (yani musafirperver ve ok
cmertti). At geri ekilse bile, o, yine de savsaklayp beklemezdi; elinden her eyi gitse de, srf
[252]
kendi karnn dnmezdi."
Zveyrn Vak'asi
Eb Ubeyde sylyor :
Bekrb. Viloullar, memleketlerinde kuraklk ve ktlk ba gsterince, Yemme ile Hecer
arasndaki Temim kabilesinin yurtlarna gelip yerlemilerdi. Bu iki kabile birbirlerine yaklap

komu kabile hline gelince birbirlerine tecavzde bulunmaa baladlar; Bekrb. Vil kabilesinden
olan kii karlat Temmliyi ldryor, ayni ekilde Temmli de karlat Bekrb.
Viloullarmdan olan kiiyi ldryordu. Bu iki kabileden her hangi bir kimse kar tarafn malna
rastlad m hemen hi ekinmeden alp gtryordu. Nihayet i rndan km, fitne ve fasat
byyp krklenmiti. eybnoullarmdan Havfeznb. erk ile Vdik b. Haris, Drimoullarma
baskn yapmak iin kmlard. te bu srada Temim kabilesi, Amrb. Hanzalaoullar, Ribb, Sa'd
ve dier kabilelerden meydana getirdikleri byk ve kalabalk bir toplulukla harekete geip Bekrb.
Vil oullarnn zerine yrd. Temm kabilesinin banda Ebu'r-Reis el-Hanzl bulunuyordu.
Bekrb. Viloullar bu durumu renince balarnda Eb Mefruk el-Asamm Amr b. Kaysb. Mes'd,
Hanzala b. Seyyar el-Icl ve Humrnb. Abd Amr el-Abs olduu hlde Temmlilere kar yrdler.
Taraflar karlanca Temm ve Ribb kabileleri iki deve getirip stlerini ulla rttler ve develerin
yanma iki muhafz brakarak bal vaziyette taraflarn sava saflar arasna getirip koydular ve onlara
"iki ilh (tanr)" manasna gelen "Zveyrn" ismini verdiler. Sonra : Bu iki deve kamadka, biz de
kamayacaz. dediler. Eb Mefruk Amr b. Kays bu iki deveyi grnce bunlarn durumunu sordu ve
kendisine bu develerin durumu anlatld; bunun zerine : Ben de sizin "zvey"inizim (yani, ulu
kiinizim). diyerek iki tarafn sava saflar arasna gelip kt ve kendi taraflarna : Savan ve
ben kamadka siz de kamayn. dedi. Nihayet taraflar savaa tututular ve etin bir ekilde
savatlar. Bu arada eybn-oullar develerin bulunduu yere ulatlar ve onlar yakalayp
boazladlar. Bunun zerine sava yeniden iddetlenip alevlendi. Neticede Temm kabilesi hezimete
urad ve balarnda bulunan Ebu'r-Reis ile beraber pek ok kii ldrld.
Bekr b. Viloullar onlarn mal ve kadnlarn ele geildiler ve bir ok kimseyi de esir aldlar.
Dier taraftan Havfezn, mal ve kadnlarm gerilerinde brakp savaa katlan kimselerin braktklar
bu mal ve ka-dmlar da alp sa salim adamlarnn yanna dnd.
air el-A' bu sava gn hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Ey Selm! Bizden sorma; karlama vaktinde ne krmzlk ne de siyahlk belli deildi. Zveyrn
gn sabahnda onlar erkenden bastrp mttefikleriyle beraber onlar hezimete uratan biz idik.
Genlerimiz ve yallarmz atlarla onlarn arasnda dolap hamle yapyorlard. Bu atlar tpk sert ve
keskin kayalar zerindeki ahin ve doan kularnn baklar gibi gzleriyle devaml surette
yukarlar szyorlard. Onlarn at srtndan yaz seli gibi birden boanmalary-la birlikte kayak izleri
eklinde keelerin altndan srtlar grnmt."
Bir ok air, zellikle Aleb el-Icli bu sava gn hakknda pek ok
iirler sylemilerdir. Aleb el-Icli'nin": Eer seni ululuk ve eref sevin-diriyorsa, fke ve hmla
acele ko. mealindeki msrayla balayan rc-zesi (nazm tr) bu iirlerden bir tanesidir. Aleb elIcli, bu rczesinde unlar sylyor :
"Onlar Zveyrnlanyla. geldiler, biz de rem'den kalan ve arslan gibi olan yalmz el-Asamm (Eb
Mefruk) ile geldik. Bu yal bymz el-Asamm yle bir zattr ki, tekrar dner saldrr, oku
krld zaman nereden gelecei ve ne yapaca belli olmayan kahraman gibi klcyla vurur. Hi
saldraya gemeyen bir ordunun saldrya geen bir orduyu bertaraf edip hezimete uratmas mmkn
mdr?"
Burada zikredilen ordulardan maksat Bekrb. Vil ve Temm kabileleridir. Aeb el-Icl'nin : nat ve
cidallemesi ok olan nice savalar vardr... msrayla balayan bir rczesi daha vardr ve bu
[253]
rczesinde bu nden bahsetmektedir.

Hatim Et-T''nin Esir Edilmesi

Eb Ubeyde anlatyor :
Tay kabilesinden olan Hatim kendi kavminden toplad bir ordu ile Bekr b. Vil kabilesine bir
baskn yapp onlarla savaa girdi. Neticede Tay kabilesi hezimete urad ve bu kabileden bir ksm
ldrld, byk bir ksm da esir edildi. Esir edilenlerin arasnda ise Hatim b. Abdullah et -T de
vard ve bu zat Uneyze'den bir adamn yannda esir bulunuyordu. te bu srada Unezye'den "liye"
adnda bir kadn devesini getirip H-tim'den, devenin damarn yarp kan almasn istedi, fakat Hatim
deveyi boazlad. Kadn devesinin boazlandn grnce lk atarak barmaa balad; bunun
zerine Hatim b. Abdullah u mealdeki msralar syledi : '
"Ey benim erefli kiim! liye ile husmete girime, zira kesip boazladm deve kendi mahmdir.
nis besili devemi deyinceye kadar Esm'mn olu size kefildir. Ben devenin burnundan kan almam,
fakat deveyi liye'ye kiralarm. Aslnda ben kan almaktan iftihar ederim, fakat neter benden
holanmyor... Benim gibiler ancak lnce hatrlanr."
Rumeyd e-Anz de kavminin yaptklaryla iftihar ederek u mealdeki msralar sylemitir :
"Biz Hatim ile bn Zlim'i esir aldk; her biri korkarak vurduumuz bend ve zincirde helak oldular.
Biz svarilerin arkamzdan yetiip bizi yakalama midinde olmalarna ramen, yd kabilesinden
Ka'b', sonra Eb Hassn' da esir aldk. Reyyn, "Vecc" denilen yerde ahdini bozup bize gaddarlk
etti, fakat kendisi ve tabileri orada yere alnp paralanm gibiydiler."
Yahya b. Mansr ez-Zhl de kavminin savalaryla nerek uzun bir kaside sylemitir. Bu
kasidede ok gzel kltr ve edep rnekleri vardr, fakat sz uzatmamak iin onlar burada
zikretmiyoruz. Bu kasidenin ilk msra': "Geceleri yamur yadran bir bulut, gndzleri scak yel
esen bir yurt Uruffn'dan mdr?..." eklinde balamaktadr.
Eb Ubeyde diyor ki :
islmiyet geldii zaman Araplarn arasnda yurt bakmndan en gl, komu bakmndan en kuvvetli
ve en ok mttefike sahip olan kabile eybnoullar idi. Lahm kabilesinden Uneyne topluluu
mttefikler arasnda bulunuyordu. Dermeke b. Kinde topluluu ise Hindoullar arasnda yer
alyordu. Tay kabilesinden krime, Uzre kabilesinden Havteke ve Bnne topluluklar Haris b.
Hemmmoullarmn arasnda yer alyorlard. Kurey kabilesinden ize, Kinde kabilesinden Dabbe
ve Havas topluluklar da Eb Rab'aoullannm arasnda yer almlard.- Dier taraftan
Abdlkaysoullanndan Sleyme"topluluu Es'adb. Hemmm'n, Sa'lebe kabilesinden Vesile topluluu
ile Tay kabilesinden Hayberoullar da Temm b. eybnoullarnm arasnda bulunuyorlard. Kinde
kabilesinden Avf b. Haris topluluu ise Muhallemoullarmn arasnda yer alyordu. te btn
kkl bykl bu kabileler ve boylar eybnoullarnm komular idiler. Bu sebeple
[254]
eybnoullarnm says hem oalm ve hem de onlar g ve eref kazanmlard.
Mshuln Vavasi
Eb Ubeyde anlatyor :
Rab'ab. Ziyd el-Kelb kendi kavminden bir ordu ile birlikte savaa kmt. Tamam Eb
Rab'aoullarmdan meydana gelen eybnoulan-nm bir ordusuyla karlat. Hemen savaa

tututular ve etin bir ekilde savatlar. Neticede eybnoullar galip gelerek onlar hezimete
urattlar ok sayda kimseyi ldrdler, ayrca ok sayda kiiyi esir ettiler ve yanlarnda bulunan
her eylerini aldlar. te bu savan olduu gne "Mshuln" denir. O gn eybnoullarnm banda
reis olarak Hayynb. Abdullah b. Kays el-Muhallem, dier bir rivayette ise Eb Rab'aoullann-dan
Ziyd b. Mersed bulunuyordu. eybnoullarmdan bir air u mealdeki msralar sylemitir :
"Rab'a'ya sor; zira Kelb kabilesinden olan ordusuyla geldi ve akama doru topluluu dalnca
svarileri yerlerinden ayrlmayp kald, fakat daha sonra pepee dalmaya balaynca evlerinde
kalm kzlarla mallan bize kald."
Sonra Rab'ab. Ziyd el-Kelb kendi kavmine hasm oldu ve onlara-sava at, fakat kavmi
tarafndan hezimete uratld. Bunun zerine kendi kavmini terk ederek eybnoullarnm yanma geldi
ve Eb Rb'aoullarmdan Ziyd adnda birisinden iltica hakk stedi,
fakat Es'ad b. Hemmmoullar onu ldrd. eybnoullar ise Rab'ab. Ziyd'n diyet bedeli olan iki yz deveyi Kelb
[255]
kabilesine gnderdiler, Kelb kabilesi de bu diyet bedelini kabul edip rza gsterdi.
Sleym Ve eybnoullari Arasndaki Sava
Eb Ubeyde anlatyor :
Balarnda Nasb es-Slem bulunan Sleymoullarma ait bir ordu, Bekrb. Vil kabilesine baskn
yapmak zere kmt. Bu ordu yolda giderken eybnoullarmdan Suley' b. Abd-Ganm adnda
birisiyle karlat. Suley b. Abd-Ganm bu srada ihram idi ve Bahr adndaki atnn zerinde
bulunuyordu. Suley': Nereye gidiyorsunuz? diye sordu, onlar: eybnoullarma baskn yapmaa
gidiyoruz. diye cevap verdiler. Bunun zerine Suley' : Biraz durun; size doruyu sylyorum, sakn
eybnoullarma yaklamayn. Allah'a yemin ederim ki, onlar, ksrak ve atlar hari yz idi
edilmi atla sizin zerinize geleceklerdir. dedi, fakat onlar Suley' b. Abd-Ganm'in bu szlerine pek
kulak asmadlar1 ve baskn yapma fikrinde srar edip direndiler. Bu durum karsnda Suley' atn
mah-muzlayp hemen kavminin yanma geldi ve onlar uyard. Bunun zerine eybnoullar harekete
geip hazrlandlar. Nihayet eybnoullar hazr vaziyette beklemekte iken Sleymoullar onlarn
zerine geldiler ve taraflar savaa tututular. iddetli bir savatan sonra eybnoullar muzaffer
oldular, Sleymoullar ise hezimete uradlar. Bu arada Sleym-oullarmdan pek ok kii ldrld
ve bir ok kii de esir edildi. lerinden ok az kurtulabildi. Sleymoullarnm reisleri Nasb mrn
b. Mr-re e-eybn tarafndan esir edildi ve onun tarafndan boynu vuruldu.
Suley' b. Abd-Ganm bu gn hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Kendileriyle karlatm zaman Z'loullarm ve Nsib'in ordusunu byle bir harekete
girimemeleri iin uyardm; hlbuki zan ve ihtimaller nazar- itibara alnp uyulmalyd. Ben onlara
dedim ki :'Ha-rb ve Rkis'te bolluk ierisinde otlayp deve dikeni yiyen develer vardr, bununla
birlikte bu yerin altnda lm de otlamaktadr. Onlarn bunu kabul edip boyun emeleri gerekirdi. Sen
ne zaman oraya gelirsen gel, mutlaka suyun banda Haris ve her taraf saran ordusuyla
[256]
karlarsn."
Cedd Vak'as
Bu sava Bekr b. Viloullanyla Temm kabilesinden Minkaroullarnn arasnda cereyan etmitir.

Bu sava yle olmutu : Asl ad Haris b. erik e-eybn olan Hav-fezn ile Seltb. Yerb'oullar
arasnda bir mtareke anlamas mevcuttu. Havfezn anlamay bozmaa karar verip eybnoullar
ile Zhl ve Lehzim kabilelerini toplad ve onlarn basma Humrn b. Abd Amr b. Bir b. Amr'
getirdi. Sonra Yerb'oularmm gafil bir nn yakalamak midiyle savaa kt. Yerb'oularmm
zerine gelince, Uteybeb. Haris b. ihb onun geliinden haberdar olup uyand ve gidip kavmini
uyandrd; bunun zerine Yerb'oullar Havfezn ile suyun arasna girdiler ve su almalarn
engellediler. Bu durum karsnda Havfezn Uteybe'ye : Seninle birlikte sadece kavmini gryorum,
ben ise Bekroullarndan bir ka taifenin arasnda bulunuyorum. Eer size kar zafer kazanrsak
saynz azalr ve dmanlarnz size gz diker, siz zafer kazanp bize galip gelirseniz, airetimin en
uzak kiilerini ldrm olursunuz. Aslnda benim mak-sad ve hedefim siz deilsiniz. Bizimle sulh
yapp yanmzda bulunan hurmalar almaa hazr msnz? Allah'a and olsun ki, bundan sonra bir daha
ebediyyen Yerb'oullarm korkutmayacaz. dedi. Uteybe onun bu teklifini kabul etti ve yanlarnda
bulunan hurmalar aldktan sonra onlara yol verdi. Sonra Bekroullar, "Cedd" denilen yerde
kabilesinden ayrlm vaziyette yaayan Rubey' b. Hrisoullarma baskn yaparak onlarn
develerini, kadn ve ocuklarm ellerine geirdiler. Rubey'b. Hris'in bir dier ad da Muk's idi;
Sa'doullaryla yapaca ittifak yemininden geri durduu iin kendisine bu ad verilmiti. Rubey' b.
Hrisoullar
bu durum karsnda imdatlarna yetimesi iin Kleyboullarna bir adam
gnderdiler, fakat Kleyboullar onlarn imdadna gelmediler. Bu defa imdat arma giden kii
Minkrb. Ub ey d oullarna gitti. Onlar bu ary kabul edip harekete getiler ve savamakta olan
Bekroullarma yetitiler. Bu srada bir aacn glgesinde oturmakta olan Havfezn onlarn geldiinin
farknda deildi, ancak Ehtemb. Smeyyb. Sinan el-Minkr'nin kendi tepesinde dikildiini grnce
durumun farkna vard ve hemen atma bindi. Ehtem b. Sinan : Ey Sa'doullar! Hemen hazrlann.
diye seslendi. Havfezn da : Ey Bekrb. Viloullar! Siz de hazrlann. diye yksek sesle bard.
Nihayet Minkaroullar yetiip Bekroular ile savaa tututular ve ok iddetli bir ekilde
savatlar. Niticede Bekroullar hezimete uratldlar ve daha nce ele geirmi olduklar mallar ve
esirleri brakmak zorunda kaldlar. Fakat Minkaroullar pelerine dtler, bir ksmn ldrp bir
ksmn esir aldlar. Bu arada Ehtemb. Smeyy, Humrnb. Abd Amr' esir etti. Kaysb. sim elMinkar'nin asl maksad ve hedefi Hav-fezn' ele geirmekti, bu yzden bir taya binip onu takibe
koyuldu. Havfezn ise yeni doum yapm bir ksrak zerinde idi ve Havfezn'a bir hayli
yaklamasna ramen bir trl ona yetiememiti. Nihayet Kaysb. sim karacandan korktuu iin
mzran onun srtna drtt, fakat Havfezn mzran drtlmesyle hzlanp kurtuldu. Kendisine
o gn "Havfezn" ad verildi. Bir rivayete gre, ona bu ismin verili sebebi bu deildir.
Ehtemb. Smeyy, Humrn' esir almas konusunda u mealdeki msralar sylemitir :
"ur'm yapt parlak demirli sng ile donatld hlde, Humrn' yine de lm yakalad ve o : 'Ey
Kays oullar! mdada gelin.' diye onlar ard. Ben ise Minkaroullarma intisap ettim; zaten ben
svariler ile karlatmda mutlaka karlamann hakkn yerine getirirdim."
Sevvr b. Hayyn el-Minkar, Bekroullarndan birisine kar ne-rek u mealdeki msralar
sylemitir :
"Biz Havfezn'a yle bir mzrak vurduk ki, mzran karnndan kard kan ona deiik bir renk
giydirdi. Humrn'a gelince, snglerimiz onu kahredip malp etti ve kollarna ar bir halka takmak
mecburiyetinde brakt. Keke senin iin bir mzrak (sava) gnleri olsayd da, biz o gnleri Cuvs,
Nibc ve Seytel gnleri gibi addet-seydik. stn derecelerin taksim edildii gn, Allah, bizim
bunlara sizden daha lyk olduumuza hkmetti ve bunlar bize bahetti, hem de bol bol verdi. Senin

ge ykselmee gcn yetmez ve sen Allah'n senin fevkmda ina ettii ululuk mertebesine
[257]
ykselmek iin yol bulamazsn."
yd, Yni U' Ve Uzl Vak'as
Bu vak'aya "Uzl Sava" denmesinin sebebi, Bistmb. Kays, Hni' b. Kabsa ve Mefrk b. Amr'in
riyaset kavgasna dmelerinden ileri gelmektedir. Bekroullar Kisr'nm ve Farslann hakimiyeti
altnda bulunuyorlard. Farslar onlar kendi hakimiyetleri altndaki topraklarda iskn ediyor ve
icabnda sava iin tehiz ediyorlard. Bir ara Bekroullar Ay-n't-Temr valisinin yanndan muhtelif
bayraklar altnda yz kiiyle ayrld ve Yerb'oullarmm "Hazn" denilen yere inmelerini
gzlemee balad. Nihayet Uteybe, Ubeyd ve Zbeydoullar bir araya gelip Hazn'de toplandlar.
Zbeydoullar Hadka'ya, Uteybe ve Ubeydoullar da Ravdat' s-Semed'e gelip indiler.
Bekroullar ise harekete geerek Hadbet'1-Ha-sy'e gelip konakladlar. Bistm b. Kays Hadka'da
bir karart grd ve orada Bistm'm daha nceden tand bir gen vard; nk Bistmb. Kays,
Uteybe'nin eline esir dt zaman Sa'lebeoullarmn ocuklarn tanmt. Bistm bu gence
Hadka'daki karartnn ne olduunu sordu, gen ise onarn Zbeydoullar olduunu syledi, bunun
zerine Bistm : Onlarn ka hane olduklarn sordu, gen : Elli hanedir. diye cevap verdi. Bu
defa Bistm : Uteybe ve Ubeydoullar nerede? diye sordu, gen : Onlar Ravdat's-Semed'de,
dier halk ise "Huff" denilen yerde bulunuyorlar. diye karlk verdi. Bu durum karsnda Bistmb.
Kays kendi adamlarna dnp : Ey Bekroullar! Bana itaat ediyor musunuz. dedi, nler da :
Evet, itaat ediyoruz. diye karlk verdiler; bunun zerine Bistm : Sizin iin yalnz hlde bulunan
u Zbeydoullar kabilesinin iini bitirip ganimetleri aldktan sonra sa salim geri dnmenizi uygun
gryorum. dedi. Onlar: Zbeydoullarmn ini bitirmek ve ganimet almak bize fazla bir ey
kazandrmaz. diyerek itirazda bulundular. Bistm ise : ki ganimetten birisi,, sa salim kalmaktr.
diye karlk verdi, onlar ise : Uteybe b. Haris lmtr. dediler. Bu srada Mefrk Bistm'a
hitaben : Ey Ebu's-Sahb! Sen korkuyorsun. dedi, Hni' b. Kabsa da Bistm'a : Bizden uzakla,
defol. diye kt; bunun zerine Bistm : seydb. Cbt gece olsun gndz olsun "akr"
adndaki atn yanndan ayrmaz; eer sizi farkederse, atma biner ve "Mleyha" denilen yere karak :
"Ey Sa'lebe oullar!" diye barr ve size ganimeti unutturan yle bir darbe indirir ki, hi biriniz
arkadann yere dtn bile gremez. u hlde siz beni dinlemeyip isyan ettiniz, ben size tabiim
ve pek yaknda olacaklar grp reneceksiniz.
Nihayet nce Zbeydoullarma baskn yaptlar, sonra Uteybe ve Ubeydoullarma yneldiler.
seyd'in at akr, onlarn atlarnn trnak seslerini hissedince, ayaklarn yere vurup trmalamaa
balad, bunun zerine seyd hemen akr adndaki atma binip Mleyha'da bulunan Yerb'oullarnn yanma geldi ve : Ey sabah kt olanlar! Ey Sa'lebe b. Yer-b'oullar! diye onlara
seslendi. Aradan ok gemeden gne ykselir ykselmez taraflar karlatlar ve etin bir ekilde
savatlar. Neticede eybnoullar Temim kabilesinden bir grup cengver svarileri ldrdkten
sonra hezimete uradlar. Bu' arada eybnoullarmdan da ldrlenler oldu ve bir grup kimse esir
edildi. Bu esir edilenlerin arasnda Hni'b. Kabsa. da bulunuyordu, fakat Hni' fidye verip kendisini
kurtard.
Mtemmemb. Nveyre bu gn hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"mrm hakk iin sylyorum, gerek haykrlarn balad bir srada seyd'in kuluk vaktinde
sesini duyurduu kabile ne kadar gzeldir? O seyb ki, vuruurken mzrak parltlar karan, Akbar

cinleri kadar kalabalk olan bir yiitler grubuna sesini duyurdu. Bu kabile onlar (eybnoullarm),
Ufak suyunun yan taraflarnda ve yannda yakalad; hatt onlarn bir ksmn kle yapp bir ksmn
azat edinceye kadar oradan ayrlmad."
air el-Avvm ise bu gn hakknda u mealdeki msralar sylemitir:
"Allah, Ufk'a gn Bistm' dmanlarna teslim eden Bekr b. Vil kabilesinden bir cemaat rezil ve
perian etsin. Ebu's-Sehb Bistm onlarn develerinin nnde kendisini teselli edecek bir izdiham ve
vuruma grd de teselli buldu. Aslnda siz savan arslanlar idiniz, fakat Ufk'a gn Gabit'ta deve
kular gibi oldunuz."
air el-Avvm bu gn hakknda daha pek ok iirler sylemitir. Bistm, onun bu gn hakknda
srarla iir sylemee devam ettiini grnce, develerini elinden alm, bunun zerine Bistm'm
annesi u mealdeki msralar sylemitir :
"Ben, el-Avvm hari her airin syledii iirle bir ey elde ettiini gryorum, el-Avvm ise
syledii iirler yznden fakir dt. O hlde hibir kimse, el-Avvm'm iirinde olduu gibi,
mkfat develerini kaybetmek ve stsz kalmaktan baka hi bir ie yaramayan iiri sylemesin."
[258]
akka Vak'asi Ve Bistm B. Kays'n ldrlmesi
Bu sava, eybnoullar ile Dabbe b. ddoullar arasnda cereyan etmi. eybnoullarnn efendi
ve reisi olan Bistm b. Kays bu savata ldrlmtr.
Bu savan sebebi u idi: Bistm b, Kays b. Mes'db. Hlidb. Abdullah Z'1-Ceddeyn, beraberinde
kardei Sell b. Kays ve Esedb. Huzeyme-oullarmdan ku uurarak kehanette bulunan Nakd adnda
birisi olduu hlde Dabbeoullar ile savamak zere yola kmt. Yolda giderken Bistm
ryasnda birisinin kendisine gelip: Kova kaygan ve yaln yere gelecek. dediini grd ve
ryasn Nakd'e anlatt. Nakd ise bunu uursuzluk sayp ona : Keke sen de : "Bu kova nemli le
dnecek." desey-din de uursuzluk senden uzaklasayd. dedi. Bundan sonra Bistm yoluna devam
etti, fakat Dabbeoullar topraklarnda bulunan ve "Hasen" denilen kum uzantsna gelince evreyi
iyice grebilmek iin bu kum tepesinin zerine kt ve araziyi dolduran bir deve srs grd. Bu
sr Sa' lebeb. Sa'db. Dabbeoullanndan Mlik b. el-Mntefika aitti ve bin tane deve vard. Damzlk
olan erkek devenin gzleri ise oyulmu vayetteydi; nk chiliye dnemindeki Araplarda bir
kimsenin develerinin says bine ulatnda gz demesin diye bu develer iin damzlk braklan
erkek devenin gzlerini oyma adeti vard. Bu develer ise burada otluyordu, Mlik b. el-Mnefk da
gzel yryen soylu bir atn zerinde olduu hlde develerin arasnda dolayordu.
Bistm b. Kays kum ynnn zerine knca kendisini grp haberdar olmalarndan korktuu iin
yan yatp yuvarlanarak arkadalarnn yanma geldi ve: Ey eybnoullar!vBen bu gnk kadar
gaflete ve deve bolluuna hi rastlamadm. dedi. Bu srada Nakd, Bistm'm kum tepesinden aaya
yuvarlanmas sebebiyle tozlanm sakalna bakp onun iin tekrar fal tuttu ve : Eer ku doru ise ilk
nce Bistm ldrlecektir. dedi. Bundan sonra Nakd Bistm'm yanndan ayrlmaa karar verdi,
fakat Bis-tm'dan ayrlp gitmee korktuundan kendisini bir titreme ald ve Bistm son defa olmak
zere : "Ey Ebu's-Sehb! Geri dn, senin ldrlmenden korkuyorum. dedi; ne var ki, Bistm onun
szn dinlemedi, bunun zerine Nakd de onu terk edip ayrld.
Bistm ve adanlan hemen harekete geerek develere baskn yaptlar ve onlar srp gtrdler. Bu

develerin arasnda Mlik'in "Eb ir" adnda tek gz kr erkek bir devesi vard. Atnn zerinde
bulunan Mlik ise hemen acele olarak kendi kavmi olan Dabbe oullar in a geldi ve "Ti' r" denilen
yerin zerine kp : "Ey kavmim! Haberiniz olsun baskn var. dedi ve geri dnd. Dabbeoullarmn
svarileri develeri gtrmekte olan Bistm ve adamlarna yetitiler. Bu srada Mlik'in "Eb ir'
'adndaki tek gzl erkek devesi dier develeri peine takp geri dnmek iin develerin arasndan
ayrlyordu, fakat Bistm onun peine taklan her deveyi boazlayp kesiyordu. Mlik, Bistm ve
adamlarnn bu hareketini grnce : Ey Bistm! Bu ne beyinsizliktir? Onlar boazlama; nk onlar
ya senin, ya da benim olacaktr. dedi, fakat Bistm onun bu szne kulak asmad. Bistm, "Za'fern"
denilen yaz bir atn zerinde ve adamlarnn arkasnda bulunuyor, onlar himaye ediyordu. Nihayet
Dabbeoullarmn svarileri Bistm ve adamlarna yetiince, Mlik bu svarilere : nce onlarn su
tulumlarn nian alp atn. dedi, onlar da su'tulumlarn nian aldlar ve attklar oklarla tulumlar
paraladlar. Bu arada Sa' lebeoullar da yetitiler. Onlarn nlerinde ise smb. Halife es-Sabh
adnda kt akll birisi bulunuyordu. Daha nce sim mzrana srm balarken kendisine : Ey
sim! Bununla ne yapacaksn? diye sorulduunda, Bununla Bistm' ldreceim. diye cevap
vermi ve Dabbeoullar onu hafife alarak alay etmilerdi. Nihayet imdat kii gelip tehlikeyi haber
verince izin almadan babasnn atma binip svarilere yetiti ve Dabbeoullanndan birisine : Bu
adamlarn reisi hangisidir? diye sordu, o da :
u yaz atn zerindeki kiidir. diye cevap verdi; bunun zerine sim b. Halife Bistm'm karsna
geip tan hizasna gelince onun zerine saldrd ve mzran bir kulann deliine vurup br
kulandan kartt, Bistm ise "el'e" denilen (ho kokulu, devaml yeil kalan) bir aa zerine
dp yld. eybnoullar bu durumu grnce develeri braktlar ve geri dnp kamaa
baladlar. Dabbeoullar ise onlarn peine dp bir ksmn ldrdler ve bir ksmn da esir
aldlar. Bu arada Sa'lebeoul-lar Bistm'm kardei Nicdb. Kays' ve eybnoullanndan yetmi
kiiyi esir ettiler.
Dabbeoullarmdan Abdullah b. Aneme, eybnoullarmn komusu idi ve ldrlmekten korktuu
iin Bstm hakknda mersiye olarak u mealdeki msralar syledi :
"Yazklar olsun mm'1-arza (?) ki, "Hasen" denilen yerde kuluk vakti yol zorluk kardnda onu
rtp gizlememiti. O (Bistm), maln aramzda taksim eder, biz de gne batarken onu "Ebu's-Sehb" diye arrdk. Ey mm'1-arz! Sana ciddi olarak sylyorum ki, artk Bistm' ne sen
grebileceksin, ne de biz greceiz. ri csseli, seri ve gzel yryen, srtndaki yk bir palan ile
insan bedeni olan ve boynunun alt tyle kapl bulunan bir deve evresi svarilerle donatlm olduu
hlde irkin ehreli, haysz, ne syle-ini bilmez ahmak birisinin vaadine doru gtryor.
Ganimetin drtte biri, ganimetin taksiminden nce seilip almanlar, sava yerine varlmazdan nce
elde edilen ganimetler, artan fazlalklar ve arzuna gre aldklarn senindi. Zeyd b. Amiroullarnm
kulaklar sar oldu; hi bir maktul Bistm'a denk deildir. Bistm bir yasta yatrlmadan "el'e"
adndaki aacn zerine ylmt. Bu srada aln sanki parlak bir kl gibiydi. Eer babasnn
oullar ona kar teessr duyup zlyorlarsa, zaten balarna felket gelmitir ve bir byklerini
kaybetmilerdir Bistm yle bir kiiydi ki, yavrular kendilerinden ayrldktan sonra stleri ekilen
develer allarna e-kildileri zaman o bol bol yedirir, ikramda bulunurdu."
Bekrb. Vil kabilesinden olan her hane, Bistm'm sahip olduu stnlk ve itibarden dolay onun
ldrlmesiyle evlerinden kp sokaa dklmlerdi.
Dabbeoullarmdan em'ale b. Aldarb. Hbeyre, Bistm' anp onun hakknda u mealdeki
msralar sylemitir :

"akkat'l-Hasenn (iki kum yn) vak'asmda eybnoullar mrlerini ksaltan eceller ile
karlatlar. Biz, eybnoulldr elence hlinde iken, babular ve efendileri Bistm'm kulak
ilerine mzraklarla drttmzde, o kvrana kalmt. Biz ona uzunluu salam rlm bir ip ve
life benzeyen boumlu bir mzrakla vurmutuk.
Bistm b. Kays'n annesi de olu Bistm in u mealdeki msralar sylemitir :
"Z'1-Ceddeyn'in oluna (yni torunu Bistm'a) Bekr b. Viloullar alasn; zira kendilerinden
..ziet ve gzelliklerini temsil eden Bistm ortaya kt. Bistm onlarn aralarna ktnda, onlar
tpk hilli ortalarnda kalan gk yldzlar gibi olurlard. Onun gibi birisini grenin gzleri ne kadar
mutludur? Sava gn vurumak iin develerinden inip atlarna bindikleri zaman o bir yiitti. O,
sava yerinin ulusu ve erefisi idi, asla kolunu kanadn brakp indirmezdi. Ytlarm aya kayd
(sarsld) zaman, arslan kesilirdi. Senin lmne, kendisini esaretten kurtaracak birisini bulamayan
esir kii alayacak, bir de savan erleri ve svarileri alayacak. Ayrca kendilerini esaretten
kurtardn kiilerle aileleri zayi olup kendileri perian olan dullar alayacak. Musibet ve felket
bulutlarn datan, en ar sava hamlelerinde savalara yetien o idi. Bylece o, savalar sebebiyle
helak ve ldrme ilerine karmt; ne var ki, Temn-lilerin ok ve mzraklar onu faciaya
srkleyip ldrd. Temmoul-lar bizini bir gaflet ve hatamz (Bistm'm ldrlmesi) yakalad
ki, mrm hakk iin sylyorum, bu gaflet ve hatann balanma-' s asla mmkn deildir. te bu
[259]
hata sebebiyle eybnoullar isabet aldlar..."
Nisr Vak'as
Nisr, yanyana bulunan dalarn addr. Bu vak'a bu dalarn yannda meydana gelmitir ve Araplarca
bilinen bir yerdir.
Bu savan sebebi udur: Temnb. Mrr b. ddoullar, amcalar Dabbeb. dd ile Abd Ment b.
ddoullarm yiyip bitiriyorlard. Bir gn Dabbeoullar Temn kabilesinden bir gruba saldrm ve
bu grup isabet almt. Bunun zerine Temmoullar onlarn peine taklp aramaa baladlar. Bu
srada Teyn, Adiyy Sevr-Athal, Ukl-yni Abd Ment b. ddoullar -,ve Dabbeb. dd
kabilelerinden meydana gelen Ribb topluluu ayrlp Esedoullarna iltihak etmiti. Bu toplulua
Ribb ad, ittifak anlamas iin yemin ettikleri srada elleri rub (hurma veya zm usaresi) ierisine
daldrmalarndan dolay verilmitir. O gnlerde Esedoullar Zbyn b. Bdoullarmn mttefiki
idiler. Nihayet Dabbeoulllar iin yardm arsna gelen kiinin : Ey Hmdfoullar! diye
seslenip onlar yardma armas zerine Esedoullar onlarn imdadna kotular. Bu,
Dabbeoullarmn ilk defa darda kalp Hmdifoullarmdan yardm istedii ve mttefikleri olan Gatafn
ve Zab kabilerinden imdat talebinde bulunduu gndr. Nisr savanda Esedoullarnn reisi, Avfb.
Abdullah b. mirb. Cezime b. Nasr b. Ka'n idi. Bir rivayete gre, Nisr vak'asmda Esedoullarnn
bandaki reisin Hlidb. Nadle, Ribb topluluunun bandaki reisin Nu'mn'n kardei Esved b.
Mnzr olduu sylenir; fakat bu doru deildir. Btn bu topluluklarn banda Hsnb. Hu-zeyfe b.
Bedr bulunuyordu. Zheyr b. Eb Slm'nm u mealdeki msralar bunun doru olduunu gsteriyor :
"Z-Neceb denilen yerde kark seslerden meydana gelen grlt ve atlarla evresini mttefik
kabileler sard zaman, zulm paralayp yok etmek ve yahut balad hususunda ve savalar
konusunda Hms gibisi var mdr?"
Temmouliar bu durumdan haberder olunca, mirb. Sa'sa'aoulla-rndan yardm istediler. Bunun

zerine mirb. S'sa'aoullar onlarn yardmna kotular. Bu srada Temmoullarnn banda

Hcib b. Zr-re bulunuyordu. mir b. Sa'sa'a cevvb (gezgin) bir kii idi (yni eski yerleim
yerlerini gezip dolaan bir kimse idi). Aslnda cevvb, Eb Bekrb. Kilboullarmdan Mlik b.
Ka'b'm lkab idi. "Cevvb" lakabyla bilinen Mlik b. Ka'b, Ca'feroullarm alp Haris b.
Ka'boullarma gtrm, bu sebeple onlar Haris b. Ka'boullaryla ittifak anlamas yapmlard. Bir
rivayete gre, miroullarmn banda reis olarak urayhb. Mlik el-Ku-eyr bulunuyordu. Nihayet
harekete geen taraflar "Nisr" denilen yerde karlatlar ve savaa tututular. Sava ise
miroullar tarafndan kzt ve onlar savaa kar direnip sabr gsterdiler. Bu arada
Temmouliar dalp kurtuldular ve bu yzden pek ok zayiat vermediler. Bu savata
miroullarmn reisi urayhb. Mlik ile Ubeydb. Mu'viye b. Abdullah b. Kilb ve dierleri
ldrldler. Ayrca bu savata miroullarmn ileri gelen kadnlarndan bir ksm yakalanp ele
geirildi. Bu yakalanan kadnlarn arasnda Muhallef'in kz Selm ile Hemmm'm kz Anka ve
dierleri de vard. Hatta Selm Cevvb ve Tufeyl'i yererek u mealdeki msralar sylemitir :
"Tanr Kunb'1-Ayr Cevvb (yni Mlik b. Ka'b) ile Eb Leyl'y Nisr gn katklar iin lanet
edip yerdi. Nisr gn sava alannda Zbynoullar efendi ve hkim durumda
iken nasl
vnlebilir?
Onlar, otlayan hayvanlarnz, develerinizi ve kadnlarnz alp gtrdler ve siz buna engel
olmadnz.1'
Cevvb ile iki karsn brakp kaan Tufeyl'i ayplayan birisi de u mealdeki msralar sylemitir :
"Tufeyl kt bir hlde iki karsn brakp kat. Bu arada "Kunbl' -Ayr" ve "Cevvb" lakabyla
bilinen Mlik b. Ka'b da katt."
"Kunb", "at ve eek gibi hayvanlarn zekerlerini rten klf" demektir. "Cevvb" ise Mlik b. Ka'b'm
lakabdr ve eski yerleim yerlerini gezip dolat iin kendisine bu lakap verilmitir.
Birb. Hzini de Hcib b. Zrre'nin hezimeti hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Hcib b. Zrre serap ierisinde parlayan kzl bir at zerinde olduu hlde Hicaz blgesinden
ekip gitti ve kurtuldu. Eer kar taraf Temmoullarnn reisi olan Hcib'e yetiseydi, mutlaka
yakalandnda yz gz topraa beienmi olacakt."
Nisr vak'as, Cebele vak'asmdan ve Laktb. Zrre'nin ldrlmesinden sonra meydana gelmitir.
[260]
Cifr Vak'as
Nisr vak'asnm zerinden bir yl geip senesi tamamlandktan sonra, Nisr savama katlan Arap
kabileleri tekrar toplanp bir araya geldiler. Bu kabilelerin Nisr savandaki reisleri,
miroullarmn reisi hari, Cifr vak'asmda da reis olarak kaldlar., Bir rivayete gre,
miroullarmn Cifr savandaki reisi Abdullah b. Ca'de b. Ka'b b. Rab'a idi. Nihayet taraflar
Cifr'da karlatlar ve savaa tututular. Temmouliar bu savata sabr ve sebat gsterdiler, fakat
buna ramen Temmoullarmdan, bilhassa Amrb. Temmoularndan pek ok kii ldrld. Cifr
gn ldrlen kiilerin says pek ok olduu iin bu gne "Saylem" ismi de verilmitir.
Birb. Eb Hzini, miroullar lehine Temmoullarmdan bir cemaat hakknda u mealdeki
msralar sylemitir :
"Temmouliar mir'in Nisr gn ldrlmesi iin toplandlar, fakat durum tersine dnp kendileri
ukubet ve felkete uradlar. Savaa ktklarnda, biz onlarn ba arlarn arslan bayla tedavi

ederek iyiletirirdik. Biz kllarmzla atlar zerindeki svarilere uzanr, mensup olduumuz kabileyi
sylerdik; hlbuki bu esnada akan kanlardan atlarn gerdanlar parlard. Bu atlar ki, toz duman
arasndan, srgan arslanlara doru koan yrtc hayvanlar gibi koarak ve ask bir ehre ile
karlard."
Bu iir daha birka beyitle devam etmektedir. Birb. Eb Hzini u mealdeki msralar da sylemitir
:
"Cifr ve Nisr vak'alar hem bir azap, hem de bir meakkat ve sknt oldu. Temim kabilesinden
Temm b. Mrroullarma gelince, kar kabile onlar bitkin bir vaziyette iken uykuda yakalad. Cifr
ve Nisr vak'alarnda, miroullar da deve kular gibi olmulard."
Eir'in Temmoullarn aleyhine iirlerini srdrmesi zerine kendisine : Sana ne oluyor,
Temmoullarmdan ne alp veremeyecein var? Hlbuki onlar akrabalk bakmndan sana en yakn
kimselerdir. denilince, o : Temmoullarmdan elimi ektiim zaman btn insanlardan elimi
[261]
ekmi olacam /ve baka hi bir kimse kalmam olacak. diye karlk verdi.
Safka ve kinci Klb Vak'as
Safka vak'asmn sebebi u idi : Kisr Pervz b. Hrmz'n Yemen'de-ki naibi Bzn ona Yemen'den
bir yk kafilesi gndermiti. Bu kafile Necd blgesindeki Nata' denilen yere gelince, Temmoullar
saldrya geerek kafileyi yamaladlar. Bu arada Kisr'nm elileriyle muhafz okularnn stlerini
soydular. Bunun zerine onlar mallar yamalanp zerleri soyulmu olduklar hlde, Yemme'nin
sahip ve hakimi olan Hevze b. Ali el-Hanef'nin yanma geldiler. Hevze b. Ali ikram ve ihsanda
bulunarak onlar giydirip kuatt. Daha nceleri Kisr Yemen'de satlmak zere ticaret maksadyla
misk ve kuma kervan gnderdii zaman, Hevze b. Ali Kisr'nm bu vesile ile gnderdii ticar
elilerini tehiz eder, onlar korur ve iyi muamele ederdi. Kisr ise bu yaptklarndan dolay Hevze b.
Ali'yi muk afal andrn ak istiyor ve onu grmeyi arzu ediyordu. Nihayet Hevze en son
Temmoullarmm yakalayp soyduklar bu elilere ve adamlara yardm edince, onlar : Hkmdar
Kisr devaml surette sizi anyor ve yanma gitmenizi arzu ediyor dediler, bunun zerine Hevze b.
Ali onlarla beraber Kisr'nm yanma gitti. Hevze b. Ali Kisr'nm yanma gelince Kisr ona ikram ve
ihsanda bulundu, akl ve zeksn denemek iin onunla bir hayli konutu. Neticede houna gidecek
eyler grd, onu beendi, bunun zerine bol miktarda mal verilmesini emretti ve talarndan birini
getirip Hevze'ye giydirdi. Bu arada Hecer blgesindeki mal ve topraklar ona ikt olarak verdi.
Hevze b. Ali Hristiyand; Kisr ona ve Mka'ber'e kendi askerlerini alp Temmoullarma kar
savamalarn emretti. Nihayet Hevze ve Mu-ka'ber Kisr'nm askerlerini alp Hecer'e doru harekete
getiler ve Mu-akkar adndaki Kaleye gelip konakladlar. Hevze olsun, Muka'ber olsun
Temmoullarnm memleketlerine girmekten korktular, nk bu memleketlerin ahalisi beldelerini
koruyup savunurken Acemlerin buralara girmeleri ve tahamml gstermeleri bir hayli zordu, bu
sebeple Hevze ve Muka'ber Temmoullarnm adamlarna haber gnderip onlar zahire almaa
ardlar. Temm memleketleri sarp ve etin yerlerdi. Neticede onlar dere tepe demeden btn
yollar tutup geldiler. Muka'ber onlar beer beer, onar onar, yahut daha ok veya daha az sayda
olmak zere kalenin iine ald. Onlar "Arka,kapdan karacam" diyerek gruplar hlinde n
kapdan ieri soktu, fakat kapdan her ieri 'girenin boynunu vurup ldrd. Bir mddet sonra
Temmoullar ieri girenlerin kmadklarn grnce durumu renmek ve haber getirmek zere

adamlar gnderdiler. Absoullardan birisi zincire vurup. krd ve kapda bulunanlar dar kt.
Muka'ber ise kapnn kapatlmasn ve ehirde (kalede) bulunan herkesin ldrlmesini emretti. O
gn Fish bayram (hristiyanlarm paskalyas) olduundan Hevze b. Ali, Muka'ber'den yz kiinin
balanmasn istedi. Hevze balanan bu yz kiiyi giydirip kuattktan sonra Fish bayramnda
onlar serbest brakt.
air el-A' bir kasidesinde Hevze'yi medhederek bu husus hakknda u mealdeki beyti sylemitir :
"Hevze Fish bayram gn aikr bir ekilde, affedilmelerini saladktan sonra giydirip kuatt bu
yz kiiyle Allah'a yaklamak istiyor, bu yaptklarndan dolay da O'ndan mkfat ve sevap
bekliyor."
Muakkar vak'as bir mesel hline geldi. Bu hadisede kaplar kapatld iin, ayn manada bu vak'aya
"Safka Vak'as" ad verildi. Bu vak'anm meydana geldii sralarda Hz. Muhammed (S.a.)'e
[262]
peygamberlik gelmi bulunuyordu ve Mekke'de idi, henz daha hicret etmemiti.
kinci Klb Vak'as
Kays b. Sa'lebeoullarndan birisi Necrn topraklarnda ikamet eden daylar Haris b.
Ka'boullarnn yanma gitmiti. Haris b. Ka'boullar ondan arkasnda kalan dier insanlarn
durumunu sordular; bunun zerine o, Muakkar kalesinin kapsnn Temnoullarnn zerine
kapatldn ve sava erlerinin ldrldn, oluk ocuklaryla mallarnn evlerinde korumasz bir
hlde kaldklarn anlatt. Onun bu haberi zerine Mezhc kabilesinden olan Hisoullar ve onlarn
mttefikleri bulunan Nehd ve Cermb. Rabbn (Cerrnb. Ziyyn veya Hazmb. Riyyn ?) boylar bir.
araya geldiler ve sekiz bin kiilik byk bir ordu meydana getirdiler. Chiliyye dneminde, Z-Kar
savandaki Kisr'nm ordusu ve Cebele vak'asmdaki ordu hri bu ordudan daha kalabalk bir ordu
meydana getirildii bilinmiyor. Nihayet Temmoullarnn zerine yrmek maksadyla harekete
getiler. Bu srada Hrisoullarmm arasnda bulunan Seleme b. Muaffel adndaki khin ortaya kp
onlar uyard ve onlara hitaben : Sizler kabilelerin birer fertleri olarak gideceksiniz, bir mddet
mutlu ve mutsuz olarak savaacaksnz, yolcu olarak onlarn sularndan ieceksiniz, su zerinde
karlap vuruacaksnz, ganimetiniz toprak olacak. Szm dinleyin ve Temim kabilesiyle
savamayn. dedi, fakat onlar khinin szn dinlemediler ve savamak zere yola ktlar. Nihayet
Temmoullar durumdan haberdar olunca, ilerinden ileri gelen gr sahibi kimseler o gn iin yz
doksan yalarnda bulunan Ekseni b. Say-f'ye giderek : Ey Eb Cyde (Cnde ?) u ii siz stlenin,
zira biz sizin reisliinize razyz. dediler, bunun zerine Eksemb. Sayf u mealdeki msralar
syledi:
"Bir kii yz doksan yl yaayp hl hayattan bkp usannamsa, o kii cahildir. On eksii ile
mrmden iki yz yl geti (yani yz doksan yl yaadm). Geen geceleri saymaktan bu yllar
saymak daha az ve kolaydr."
Sonra Eksem onlara : Benim reislie ihtiyacm yok, fakat size tavsiyede bulunup yol gsterebilirim.
Hanzalab. Mlik Dehn'ya, Sa'db. Zeyd Ment ile Dabbe b. dd, Sevr, Ukl ve Abd Mentb. dd'n
[263]
oullan Adiyy
kabilelerinden teekkl eden Ribb topluluu Klb'a inip konaklasnlar.
Hrisoullar ve mttefikleri bu iki yolun hangisinden gelirse, bunlardan birisi dierinin yerini alm
olur ve kar kabileye kafi gelir. dedi; sonra szlerine yle devam etti : Tavsiyelerimi tutun, sakn
kadnlar sava saflarna sokmayn; zira seviyesi dk kt kii kendi kurtuluunu namus ve harimini

terk etmekte grr. Banzda bulunan emirlerinize (kumandanlarnza) kar fazla ihtilf karmayn.
Sava esnasmda fazla barp armayn; zira bu korkaklktan ileri gelir. phesiz ki, kii acizdir. En
aptalca hareket fcirliktir, yni haktan ayrlmaktr. En akll ve zekice hareket ise takvadr, yni
haramdan saknmak, Allah'tan korkmaktr. Fikir birlii ierisinde olun, zira birlik iinde olmak
topluluu kuvvetlendirir. Ayrlk ve ihtilftan uzak durun, nk ihtilfa denler birlik iinde
olamazlar. ok savsaklamayn, fakat acelecilik de etmeyin; zira bu ikisi arasnda en salam yol
temkinli ve ar hareket etmektir. yle acelecilikler vardr ki, sonu gecikmeyle neticelenir. Bir
kardein sana stnlk ve ululuk taslarsa, ona kar alak gnll ol. Kaplan derilerini giyinip savaa
kn;- gece karanln bekleyin ve durmadan btn gece yryn; zira gece tehlike ve serleri
gizlemee daha msaittir. S.abr ve sebat gstermek, kuvvetli ve gl olmaktan daha iyidir. En mutlu
zafer, esirleri ok olan zaferdir. En hayrrl ganimet ise maldr. Sava esnasnda lmden korkmayn,
nk lm arkanzdadr. Sava srasnda yaama sevgisine kaplmak hatadr. Emirlerinizin en
hayrllarndan birisi ise, Temimb. Abd Mentb. ddoullarndan Nu'mnb. Mlik b. Haris b.
Cesss'tr.
Eksemb. Sayf'nin tavsiyesini kabul edip tuttular, bunun zerine Amrb. Hanzala Dehn'ya, Sa'd ile
Ribb topluluu da Klb'a gelip konakladlar. Bu arada Mezhic kabilesi ve onlarn yannda yer alan
Kd'al-lar da harekete geerek Klb'a doru yneldiler. Onlarn bu hareket haberi Sa'd ve Ribb
topluluuna ulatrld. Mezhic kabilesinin kendilerine yaklat bir srada, meytb. Znb' elYerb' durumdan haberdar olup hemen devesine bindi ve Sa'd'in yanma gelip : Ey Temmoullar!
Uyann, kalkn! diye seslendi, bunun zerine onlar hemen kalkp harekete getiler. Mezhic kabilesi
ise develere ulap onlar yama ettiler. Yama esnasnda Mezhic kabilesinden birisi u mealdeki
rczeyi sylyordu :
"Biz her yl Klb'a sahipleri ortadan kaybolmu develer iin gelirdik, fakat kim galip gelirse
develeri o srer gtrrd."
Aradan ok gemeden ve herkesten nce Kays b. sim el-Minkr, Nu'mnb. Cesss ve Mlikb. elMntefik onlara yetitiler. Kaysb. sim, rcze syleyen Mezhicli kimseye u mealdeki msralarla
karlk verdi:
"ok gemeden bulutu, dalm yldzlar gibi sahipleri develerine yetiecek, Sa'd ile savan
kahramanlar ve develerin sahipleri onlarn gtrlmelerine engel olacak."
Sonra Kays b. sim u mealdeki msralar syleyerek onlarn zerine saldrd:
"Her yl develere el koyup gtryorsunuz,- bir grup onlar alayp dllyor, siz de yavrular elde
ediyorsunuz. Sahipleri ise aciz ve chil olduklarndan develerini koruyamyor, develeri urunda
vurumak iin kar koyamyorlar. imdi siz bu yiitlerin yumuak ve gevek davranacaklarn m
sanyorsunuz? Heyhat! Artk umduunuza nail olmayacaksnz."
Bundan sonra taraflar hemen savaa tututular ve btn gn akama kadar var gleriyle savatlar.
Neticede Yezdb. eddd b. Kanan el-Hris, Nu'mn b. Mlik b. Cesss'm zerine saldrd ve att
bir okla onu ldrd. Nu'mn b. Mlik'in ldrlmesi zerine reislik Kays b. sm'a geti. Taraflar
akam karanlnn bastrmasna kadar savaa devam ettiler ve geceyi tetikte bekleyerek geirdiler.
Ertesi gn sabah olunca tekrar sava iin harekete getiler. Kays b. sim tarafyla Mezhic kabilesi
karlatlar ve birinci gnden daha iddetli bir ekilde savatlar. Mezhic kabilesinden ilk hezimete
urayan kii onlarn sancaktarln yapan ve "Mdric'r-Riyh" adyla tannan mir b. Mecn b.
Abdullah el-Cerm idi. mirb. Mecn sanca brakp kanca, Sa'doullarmdan birisi peine dt
ve yetiti, fakat mir bineinin direnip yrmemesi zerine hemen inip yaya olarak komaa balad

ve Kays b. sm'n yanma gelip : Ey Temnoullar! Siz svarileri halletmee bakn, yayalar zaten
sizindir. diye seslendi ve esirleri toplamaa balad. Bu arada Mezhic kabilesinin reisi olan Abd
Yas b. Haris b. Vakks el-Hris esir edildi ve Nu'mn b. Mlik b. Cesss mukabilinde ldrld.
Abd Yas, air bir kiiydi ve ldrmezden nce kendilerini hicvetmesin diye dilini balamlard;
fakat Abd Yas iaretle onlara dilini zmelerini ve kendilerini hicvetmeyeceini anlatt. Bu durum
karsnda dilini zdler.
Bunun zerine Abd Yas b. Haris u mealdeki iiri syledi:
"Beni knamayn! Artk bama gelenler knanmama yeter ve artar. Ne benim iin, ne de sizin iin
knamada her hangi bir fayda yoktur. Bilmiyor musunuz ki, knamann faydas azdr; zaten benim bir
kardei knayp yermem karakterime yakmaz. Ey yolcu! Eer yolun derse, Necranl nedimlerime,
bir daha Eb Kerib, Eyhenn (yni Esved ve kb'e), Yemen'e ait Hadramevt blgesinin st
ksmlarnda bulunan Kays'e kavuamayacam syle. Onlar, dilimi yass semer kolan kaylarndan
birisiyle baladklar zaman ben onlara: 'Ey Temmoullar topluluu! Dilimi zn.' diye syledim.
Sanki ben kheylna binmemiim ve atma : 'Bir defa da geri dn, arkam-dakilere saldr.' dememiim.
Sanki suya kandrc tulumlar yapp hazrlayan ben deilmiim... Karm Mleyke bilir ki, ben hem
saldran ve hem de zerime saldrlan bir arslanm. Klb'da grp karlatm bir kavmin
asillerine ve onlara tabi olanlara Allah lanet etsin! Eer isteseydim endam gzel ksrak beni onlarn
elinden. kurtarrd ve sen onun peinden skn ederek ileri geip kurtulan kestane dorusu kzl atlar
grrdn. Mzraklar atlara drttrl-d zaman mzraklar parmak ularmda oynatmak hususunda
ok mahir idim. Ey sim! Zincir ve bam z, zira ben malp olarak zamann aclarn tatmaa
kar tahammll ve sabrlym. Eer beni ldrrseniz, bir efendi ve reisi ldrm olursunuz. Eer
serbest brakrsanz, malm elimden alm olursunuz."
Bu iirdeki "Eb Kerib"den maksad, Birb. Alkameb. Hris'tir. "Ey-hemn" tabirinden maksad ise,
Esvedb. Alkameb. Haris ile "Abdulmesh b. Ebyad" adyla tannan kb'dr. Kays'den ise, Kays b.
Ma'd Kerib kas-dedilmitir.
Bir rivayette ileri srldne gre, Kays : Eer Abd Yas bu iirinde beni ne alsayd, sahip
olduum her eyi verip onu kurtarrdm. demitir. Nihayet Abd Yas ldrlm ve kendisinden
[264]
hi bir suretle fidye kabul edilmemitir.
Zahru'd-Dehn Vak'as
Bu vak'a, Tay kabilesiyle Esedb. Huzeymeoullar arasnda cereyan etmitir. .
" Sebebi udur : Evs b. Harise b. Le'm et-T' kendi kavmi arasnda itaat edilen bir reis ve efendi,
ayn zamanda cmert ve atlgan bir kiiydi. Bir gn Evsb. Harise ile Hatim et-T' eli olarak Amrb.
Hind'in yanma gitmilerdi. Amrb. Hind, Evs'i yanma arp ona: Sen mi daha stnsn, yoksa
Hatim mi'daha stn? diye sordu. Evs: Ey Amr! Allah seni lanetten uzak tutsun! Hatim, kabilenin
emsalsiz, tek ve yegne kiisidir, ben bu kabilenin bir ferdiyim. Eer bir n iin benim, ocuklarmn
ve hsmlarmn sahip olduu eylere Htim'in malik olduunu farz edelim, bunlar bir kulukta
balayp hibe eder.- diye cevap verdi. Sonra Amr b. Hind, Htim'i yanma ard ve ona : Sen mi
stnsn, yoksa Evs mi stn? diye sordu. Hatim : Ey Amr! Allah seni lanetten uzak etsin! Sen
Evs'ten sz ediyorsun; onun ocuklarndan her hangi birisi bile benden daha stndr. diye karlk
verdi. Amr her ikisinin de verdikleri cevab beendi ve kendilerine ikram edip ihsanda bulundu.

Daha sonra btn Arap kabilelerinden gelen eliler Nu'mn b. Mn-zir'in huzurunda toplanmlard;
bu elilerin arasnda Evsb. Harise de bulunuyordu. Nu'mn b. Mnzr hkmdar hllelerinden yanna
bir hlle getirttikten sonra elcilere dnerek : Yarn tekrar huzuruma gelin, bu hlleyi iinizden en
stn ve deerli olannza giydireceim. dedi. Ertesi gn olunca, Evs hari btn eliler Nu'mn'm
huzuruna geldiler. Bu srada Evs'e : Niin dier elilerle birlikte Nu'nn'm huzuruna gitmedin?
diye sorulduunda o : Eer hkmdar Nu'mn'm murad ettii kii ben deilsem, benim iin en uygun
olan durum orada hazr bulunmamamdr; ayet onun murad ettii kii ben olursam, mutlaka aranrm.
diye karlk verdi. Nihayet Nu'mn tahtna oturup Evs'in orada olmadn grnce : Evs'e gidin ve
ona korktuu eyden emin olmasn ve huzuruma gelmesini syleyin. dedi. Bunun zerine Evs
Nu'mn'm huzuruna geldi ve hlle ona giydirildi, fakat aile yaknlarndan bir grup kimse onu
kskandklarndan air Hutay'e'ye gelerek ona : Evs'i hicvet, sana yz dii deve vereceiz. dediler;
bunun zerine Hutay'e : Evimin ierisinde grdm ne kadar mal ve eya varsa, hepsi onun ltuf ve
ihsannn eseridir. Bylesine bana yardm dokunan bir zat ben nasl hicvederim? dedi, sonra u
mealdeki msralar syledi:
"Le'n (yni Evs) ailesinin, devaml surette iyilik ve ihsanlar bana gelirken ben nasl olur da onu
hicvetmee cr'et edebilirim."
Fakat airlerden Birb. Eb Hzim onlara gelip : Ben sizin iin onu hicvedebilirim. dedi; bunun
zerine onlar bu develeri Bir'e verdiler. Bir ise Evs'i hicvetti, stelik hiciv hususunda ok takn
hareket etti ve Evs'in annesini de diline dolad. Evs onun kendisini hicvettiini renince hiciv
karlnda alm olduu develerin zerine baskn yaparak hepsini ele geirdi ve kendisinin peine
dt; fakat Bir kamay baard ve aireti olan Esedoullarma gelip onlardan snma hakk istedi.
Esedoul-lar ise, onu Evs'e teslim etmeyi kendileri iin ar ve namus meselesi yaptklarndan, ona
iltica hakk tandlar ve Evs'e kar onu korudular. Bu durum karsnda Evs, Tay kabilesinden Cedle
boyunu toplayp onlarla Esedoullar zerine yrd. Taraflar Teym'nm karsnda bulunan Zahru'd-Dehn'da karlatlar ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Neticede Esedoullar hezimete
uratldlar ve katliamdan geirildiler. Ancak Bir yine kurtulup kat; fakat hangi, kabileye gelip
iltica hakk istediyse, Evs'ten korktuklarndan ona snma hakk tanyamadlar. Bunun zerine Bir
es-Sammn'm st ksmnda yerlemi olan Cndebb. Hsn el-Kl-b'nin yanma geldi, fakat Evs
birisini gnderip ondan Bir'i kendisine teslim etmesini istedi. Bu durum karsnda Cndeb onu
teslim etmek zere Evs'e gnderdi. Nihayet Bir Evs'in yanma getirildiinde Evs'in kavmi ona Bir'i
ldrmesini tavsiye etti; bunun zerine Evs annesinin yanma Bir'in ldrlmesi hususunda onunla
istiarede bulundu, fakat annesi Evs'e Bir'in mallarn geri vermesini, onu balamasn ve ona
ihsanda bulunmasn .tavsiye edip hicvi ancak medhin temizleyeceini syledi. Bu durum karsnda
Evs annesin tavsiyesini kabul etti ve dar kp Bir'e Ey Bir! imdi sana ne yapacam
sanyorsun? dedi. Bir ise u mealdeki msralarla dndklerini dile getirdi : .
. "Ey Evs! Bir taraftan senin nimet ve ltuflarm umuyorum; dier taraftan senden korkuyorum. imdi
ben sylediim dorularla, daha nce sylemi olduum btn yalanlar siliyorum. Eer bana ihsanda
bulunursan sana teekkr edeceim; zten nimetin karlnda kr vaciptir. Acaba bu teekkrmn
bu gn iin bana faydas olur mu? Bugn Su'd'nm olu-.Evs'e, Esedoullarmdan uzak yakn btn
airetim feda olsun! Ltuf ve nimetleriyle Su'd'nm olu Evs bana yetiti; hlbuki hicvim dolaysyla
benden ona ktlkler ulamt."
Sonra Evs, Bir'e ihsanda bulunup onu gzel yryen bir ata bindirdi ve daha nce elinden alm
olduu develerini kendisine geri verdi; ayrca ona kendi malndan yz deve verdi. Bunun zerine Bir

: Artk lnceye kadar bir daha senden bakasn medhetmeyeceim. dedi ve syledii mehur bir
[265]
kaside ile onu vd.
Vakt Vak'asi
Bu vak'a yle olmutur: Sa'lebeb. Ukbe b. Sa'b b. Alib. Bekrb. Vil'in iki olu Kays ve Teym'1Lt oullarndan oluan Lehzim kabilesiyle Iclb. Lceym ve Aneze b. Esedb. Rab'ab. Nizr
topluluklar bir araya gelerek baskn maksadyla Temmoullarmn zerine yrdler. Bu srada
Temmoullar baskn yapmakla meguld. Kaysb. Sa'lebe'nin elinde esir olarak bulunan ve "elA'ver" adyla bilinen Nib b. Beme el -Anber baskn yapmak gayesiyle toplandklarn grnce
onlara : Bana bir adam verin, baz isteklerimi bildirmesi iin onu kendi kabileme gndereceim.
dedi; bunun zerine onlar : Sana vereceimiz bu adam bizim hazr bulunduumuz bir srada ve
gzmzn nnde gnderebilir misin? diye sordular. el-A'ver : Evet, gznzn nnde
gnderilirim. diye cevap verdi. Bu sz zerine onlar el-A'ver'in yanma gen bir uak getirdiler.
Bunun zerine el-A'ver : Bana ahmak bir uak getirdiniz. dedi. Gen uak: Allah'a and olsun ki,
ben ahmak deilim. diye karlk verdi. El-A'ver : Ben seni bir deli olarak gryorum. dedi. Gen
uak : And olsun ki, bende delilik falan yok. diye cevap verdi. Bu defa el-AVer ona : Sen akll
msn? diye sordu, gen uak : Elbette akllym. diye karlk verdi. el-A'ver : O hlde ate mi
daha ok, yoksa yldzlar m? diye sordu, gen uak : Yldzlar daha oktur. Aslnda her ikisi de
oktur. diye cevap verdi. Bunun zerine el-A'ver avucuna kum ald ve : Avucumda ne kadar kum
var? diye sordu, gen uak : Bilmiyorum ama, avu-cunuzdaki kum bir hayli oktur. diye karlk
verdi. Sonra el-A'ver eliyle gnei iaret ederek : Bu nedir? diye sordu uak : Bu gnetir. diye
cevap verdi. Bunun zerine el-A'ver : Senin akll birisi olduunu sanyorum; kavmime git, benden
onlara selm ve yanlarnda bulunan esirlere iyi davranmalarn syle, zira ben yle bir kavmin
yannda bulunuyorum ki, bana ikram ve ihsanda bulunuyorlar. Yine onlara syle ki: krmz erkek
devemi soyup salsnlar ve dii ak deveme binip isteklerimi Mlikoul-larma iletsinler. Ayrca onlara
brtlen dikeninin yaprak atn, kadnlarn su tulumu diktiklerini haber ver. Syle onlara,
Hemmmb. Beme' ye itaat etmesinler, nk o uursuzun birisidir. Huzeylb. Ahnes'e itaat etsinler;
zira o kararl ve uurlu birisidir. Bu sylediklerimin haber ve izahn Hris'ten sorsunlar. dedi.
Bundan sonra gen uak el-A'ver'in kavmine gelip onun sylediklerini iletti, fakat kavmi onun ne
demek istediini anlayamad; bunun zerine onlar Hris'in yanma gelip gen uan kendilerine
getirmi olduu bu haberi ona batan aa anlattlar. Haris tgen uaa dnp : el-A'ver'in sana
sylediklerini batan sona kadar tekrar bana anlat. dedi, gen uak da el-A'ver'in kendisine
sylediklerini batan itibaren sonuna kadar ona anlatt; bunun zerine Haris gen uaa : Bizden elA'ver'e selm gtr ve tavsiyelerine uyacamz ona haber ver. dedi. Gen uak bylece elilik
vazifesini yerine getirip tekrar kendi kabilesine dnd. Haris ise Anberoullarna dnp onlara unu
syledi: Adamnz el-A'ver'in size aklamak istedii bir ey var : Avucundaki kuma gelince,
bununla size saylamayacak derecede kalabalk bir dman kuvvetin zerinize gelmekte olduunu
haber veriyor. Eliyle gnee iaret etmesine gelince, bununla da size gelmekte olan dman kuvvetin
gneten daha ak ve gerek olduunu sylemek istiyor. Krmz erkek deve meselesine gelince,
onunla es-Sammn' kasdediyor ve size derhal buray terk etmenizi emrediyor., Beyaz dii deveye
gelince, onunla da Dehn'y gidip korunmanz istiyor. Mlikoullarna gitmeniz hususuna gelince,
kendinizle birlikte onlar da haberdar edip uyandrmanz istiyor. Brtlen aacnn yaprak amas

meselesine gelince, bununla, zerinize gelmekte olan dman kuvvetin silhlanp hazrlandklarn
bildirmek gayesini gdyor. Kadnlarn mein tulum dikmeleri hususuna gelince, bu kadnlarn sava
iin su tulumlar dikip hazrladklarm ima etmek istiyor.
Hris'in bu aklamas zerine Anberoullar durumdan haberdar olup uyandlar ve Dehn'y gittiler.
Bu arada Mlikoullarm da uyardlar, fakat Mlikoullar onlarn bu uyarsna pek kulak asmadlar.
Sonra Lehzim kabilesiyle Icl ve Anez e oullar harekete geerek Han-zalaoularna geldiler ve
Amroullarm yerlerinden ayrlm buldular, bunun zerine "Vakt" denilen yerde Drimoullarm
bastrdlar ve onlarla iddetli bir ekilde savatlar; yle ki, bu sava ok byd. Neticede
Rab'aoullar Temmoullarnn reislerinden bir grup kimseyi esir aldlar. Esir edilen reislerin
arasnda Drr b. Ka'k'b. Ma'bedb. Zrre de bulunuyordu. Aln san kestikten sonra Drr b.
Ka'k' serbest braktlar. Ayrca Ascelb. Me'mnb. Zrre ile Cveyreb. Bedrb. Abdullah b. Drim'i
de esir aldlar. Cveyreb. Bedr/esaret zinciri altnda eli kolu bal bir vaziyette bulunduu srada,
Rab:aoullarn iki leminde grd ve onlara iittirmek zere u mealdeki msralar syledi :
"Nice kaylle (le zeri) uykusunda olanlar var ki, bu durum onla-rri bizi ziyaret etmesine engel
tekil ediyor; zten ben de byle bir ziyareti yapmaktan uzam. Bunca felket ve musibet bamda
iken gl, silhl, tehlikelerin zerine sr'atle giden, irkin szlerden geri duran ve, cahilce
davranlar hri, edepsiz ve terbiyesizlerin yannda vakarl ve temkinli olan bir kavmin penesine
dtm. Umarm ki, tpk yamurlu bulutun kurak beldeye suyunu dkp aktt gibi, onlar da benim
zerime nimet yamurlarn aktrlar. Allah bir yiiti zillet ve perianla dtkten sonra tekrar tutup
ayaa kaldrmaa kadirdir. sterlerse Icloullarmm asil ve erefli kiileri, beni zilletten kurtarp eski
hlime kavuturabilirler."
. Rab'aoullar syledii bu mealdeki beyitleri duyunca onu serbest braktlar.
Ayrca bu savata Ka'k' b. Ma'bed b. Zrre'nin iki olu Nu'aym ve Avf ile birlikte
Temmoullarnn ileri gelen byklerinden de bir ksm kimseleri esir aldlar. Bu arada Nehel
kabilesinden Hakmb. Cezme b. Usayl' en-Nelei ldrld: Zaten Nehel kabilesinden bu savaa
ondan bakas itirak etmemiti. Bekr kabilesi bu vak'adan gn sonra kendi yurtlarna dnerken,
yolda Anberoullarndan kiiye rastladlar. Bunlar kendi kavimleri gittikleri hlde bulunduklar
yeri terk etmemilerdi. Nihayet Bekroullann grnce develerini kovalayarak srp gtrdler ve
Bekroullarmn eline dmekten kurtardlar.
airler bu vak'a hakknda pek ok iirler sylemilerdir. Bunlardan bir tanesi Eb Mehve elFak'asfnin Vakt sava dolaysyla Temm kabilesini yerip ayplad u mealdeki misralardr :
. "Meydana gelen iki Vakt vak'asmda, ne Nehel kabilesi, ne de uursuz Fukayrnb. Drim topluluu
doru drst savamadlar. Bercim kabilesi hari, Muci' kabilesinin adamlar olan Avfoullan
da onlarn bellerini kramadlar ve klarn atrp kovalayamadlar."
Ebu't-Tufeyl Amrb. Hlid b. Mahmd b. Amrb. Mersed de u mealdeki msralar sylemitir :
"Temmoullar sancaklarmzla karlatklarnda, tpk tavancl kularnn yere inerken kanadlarm
topladklar gibi gslerini kayp yoldular. Grltl sesler arasnda dman kabilenin askerleri
[266]
anszn Vakt'e geldiler; bu askerlerin sngleri ise uzun urgan gibiydiler."
Merrt Val'as
Bu vak'a, Temm kabilesiyle mir b. Sa'sa'a'oullari arasnda cereyan etmitir.

Sebebi u idi: Ka'neb b. Attb er-Riyh ile Bahr b. Abdullah b. Seleme el-mir Ukz
panayrnda karlamlard. Bahr Ka'neb'e : Beyaz atn ne yaptn? diye sordu, Ka'neb de :
Beyaz atm yanmda bulunmaktadr, neden bu at soruyorsunuz? dedi. Bahr : Falan ve falan
savalarda seni benim elimden o at kurtarmt, ite bunun iin soruyorum. diye karlk verdi.
Ka'neb'in, Bahr'in bu iddiasn inkr edip reddetmesi zerine her ikisi de karlkl olarak
birbirlerine lanet okudular ve yalanc olann doru olan tarafn elinde ldrlmesi iin Alalh'a dua
ettiler. Sonra Allah'n diledii kadar bir mddet beklediler, daha sonra Bahr miroullarm
toplayp yola kt ve rem'l-Kelbe'de dank ve gafil hlde bulunan Anber b. Arar b.
Temmoularma baskn yaparak onlarn develerini, kadn ve ocuklar alp gtrd. Bu esnada
iddetli bir savala da karlamad, fakat imdat arsnda bulunan kiinin gelip Anber b. Amr b.
Temm, Mlik b. Hanzala b. Mlik b. ZeydMentb. Temm. ve Yerb'b. Hanzalaoullarndan
yardm istemesi zerine onlar Bahr'in peine dtler. Hatta Amr b. Temmoullar ataklk yaparak
nden gittiler. Bahr "Merrt" denilen yere ulanca miroullarna hitaben : Ey miroul-lar!
Etrafa bakn bakalm, bir ey grebiliyor musunuz? dedi. Onlar : Oklar atlarn omuzlarnda apraz
duran bir svari birlii gryoruz. dediler; bunun zerine Bahr: Bu, Amrb. Temmoullardr,
kayglanmaa demez. dedi, fakat Amroular Bahr ile beraber bulunan miroullarna yetitiler
ve ok az bir miktar savatktan sonra geri ekildiler. Bahr ise yoluna devam etti. Sonra Bahr : Ey
miroullar! Etrafnza bir daha bakn, bir ey grebiliyor musunuz? dedi, onlar : Oklar dik
duran bir svari -birlii gryoruz. dediler. Bahr : Bu, Mlik b. Hanzala-oullardr,
kayglanmaa demez. dedi, fakat bu Mlik b. Hanzalaoul-lan da onlara yetitiler ve bir miktar
savatktan sonra geri ekildiler. Bahr ise yine yoluna devan etti. Sonra tekrar Bahir : Ey
miroullar! Bir kez daha bakn bakalm, bir ey gryor musunuz? dedi, onlar : Yanlarnda
oklar bulunmayan, sanki zerinde ocuklar olan bir svari birlii gryoruz. dediler. Bahr :
Bunlar, Yerb'oullardr; oklar ise atlarnn kulaklar arasndadr. Erken gelen lmden saknn ve
onlara kar direnip sabr gsterin, fakat kurtulacanz sanmyorum. dedi.
Yerb'oullanndan kendilerine ilk yetien kii, "Vk'a" adyla bilinen Nu'aymb. Attb oldu.
Hadiselerin arasnda iyice pitii iin kendisine "Vk'a" ad verilmiti. Nihayei Nu'aym b. Attb,
Msellem el-Kuey-ri'ye saldrp onu esir ald. Bu arada Kueyi- kabilesi Devkesb. Vkdb. Havd'n
zerine hcum edip onu ldrd .Yine Nu'aymb. Attb, el-Mu-saff el-Kueyri'yi esir ald ve
ldrd. Kidmb. Becle e-Mzin ise Bahr'in zerine saldrd ve onunla kucak kucaa geldi.
Ka'neb b. Attb'm tek gayesi ise Bahr'i ele geirmekti. Kidm ile Bahr'in kucak kucaa geldiklerini
grnce onlara doru yneldi. Bu srada Kidm : Ey Ka'neb! Ba-hr'i ben esir aldm. dedi, bunun
zerine Ka'neb : Ey Kidm el-Mzin! Ya Bahr'den vaz geersin, ya da klla ban vururum.
dedi. Bu tehdit karsnda Kidm Bahr'i brakt ve hemen Ka'neb Bahr'in zerine atlp onu ldrd.
Bundan sonra Ka'neb Suhbn'm zerine saldrd ve esir ald. Suhbn'm annesi ise Mazini
kabilesindendi. Bu sebeple Mzinoullar ona : Ey Ka'nebi Esir ettiimiz Bahr'i elimizden alp
ldrdn, onun yerine kardeimizin olunu (Suhbn') bize ver. dediler. Ka'neb onlarn isteini
kabul etti ve Bahr'e karlk olarak Suhbn' geri verdi. Buna raz olup memnun kaldlar. Bundan
sonra Yerb'oullar, miroullarmm An-beroullarnidan alm olduklar mallar, esir ettikleri kadn
[267]
ve ocuklar kurtarp geri aldlar, daha sonra yurtlarna dndler.
Feyfu'r-nh Vak'asi

Bu vak'a, mir h. Sa'sa'a ile Haris b. Ka'b arasnda cereyan etmitir. Meydana gelmesi se yle
olmutu : miroullar birikmi bir ok intikamlarn almak iin HrisouUarm aryorlard. Bu
durum zerine "Z'l-Gussa" adyla bilinen Husayn b. Yezd b. edddb. Kanan el-Hris,
miroullarna kar kabilesini toplad, Cu'f ve Zbeyd kabileleriyle Sa'd kabilesinin kollar olan
Are {Kueyriyye ?), Murad, Suda', Nehd, Has'am, ehrn ve Nlis kabilelerinden yardm isteyerek
hayvanlarn otlatmak zere Feyiu'r-Rh'te bulunan miroullarmn zerine yrd. Mezhic kabilesi
ise, adamlarnn kamamalarn salamak iin kendileriyle birlikte kadn ve ocuklarn da sava
yerine getirmilerdi. Nihayet bu durum karsnda miroullar da toplanp bir araya geldiler.
rnrb. Tufeyl onlara hitaben : Ey miroullar! Bizimle birlikte onlara baskn yapn, zira ben
onlarn mallarn ganimet olarak alacamz ve kadnlarn esir edeceimizi umuyorum. Bylece bir
daha onlarn zerinize gelmelerine imkn vermemi olacaksnz. dedi, bunun zerine mirouilar,
mirb. Tufeyl' in bu arsn kabul ettiler ve Hrisoullarmn zerine yrdler. miroullar,
Hrisoullar ile Mezhic kabilesine ve dier mttefiklerine yaklanca, Hrisoullarmn gzcleri
gelip durumu kendi kabilelerine haber verdiler. Bu arada Hrisoullarmm yallar da kendilerine
katldlar; bylece onlar durumdan haberdar olup uyandlar. Neticede taraflar karlatlar ve her
kuluk vakti savaa Feyfu'r-Rh'te balamak zere gn mddetle iddetli bir ekilde savatlar. Bu
arada Sumeyl b. AVer e-K-lb ile Amrb. Subeyh en-Nehd sava alannda kar karya geldiler.
Amr b. Subeyh mzran ekip Sumeyl'e drtt ve Sumeyl atnn boynuna sarlp geri dnd, fakat
yolda giderken Has'am kabilesinden birisi Sumeyl ile karlat ve bu adam onu ldrp zrh ve atn
elinden ald.
O gn bu savaa Amir b. Tufeyl ile beraber Nmeyroullar da katldlar ve glerini gsterip ok
gzel savatlar. te bu sava gn N-' meyroullar mzraklaryla bir araya gelip toplandklarndan
sk bir aala benzemeleri sebebiyle kendilerine "Hureycet't-T'n" ad verildi.
Nmeyroullarnm bir araya gelip toplanmalarnn sebebi u idi : miroullar tekrar saldrmak
zere "Urkb" denilen yere ric'at ettiklerinde, mirb. Tufeyl, Nmeyroullarm sordu ve onlarn
sava meydanndan ekilmi olduklarn grd. Bunun zerine mirb. Tufeyi geri dnd ve yksek
sesle bararak : "Ey Nmeyroullar! Uyann, yardma gelin; zira bu gnden sonra benim iin
Nmeyroullarma ihtiyacm kalmaz. dedi ve bindii atla onlarn arama dald. te bylece onlarn
maneviyatlar tekrar dzeldi. Bundan sonra miroullar savaa devam etmek zere tekrar avdet
ettiler. Bu srada mir b. Tufeyl'in gs ukuru ile gbeinin arasndaki ksmda yirmi tane mzrak
yaras bulunuyordu. mir b. Tufeyl, o gn savaan insanlarn arasna girip durumlarn aratryor ve
: Ey falan! Senin bir ey yaptn grmyorum; yararl i yapan kim varsa gelsin, bana klcn veya
mzran- gstersin. Yararl bir ey yapmadysa, ne atlsn ve yararl bir ey yapsn. diyordu.
Bunun zerine var gcyle savap yararl i yapan herkes mir b. Tufeyl'e geliyor, sngsnn veya
klcnn zerindeki kan ona gsteriyordu. Tam bu srada Hrisoullarndan "Mshir" adnda birisi
mirb. Tufeyl'e gelip : Ey Eb Ali! Bak onlara ne yaptm, mzrama bir bak! dedi. mirb. Tufeyl
mzrana bakmak in ona doru yneldiinde, Mshir anszn mzran Amir'in gznn altma
saplad ve burasn yarp gzn kard, sonra mzran olduu gibi brakp kavminin yanma dnd.
Mshir'in bu harekete tevessl etmesinin sebebi ise, mir'in kavmine kar yaptklarn grm
olmasyd. Mshir mir iin : 'Allah'a and olsun ki, kavmimi helak edecek kii budur. demiti.
Bunun zerine mir b. Tufeyl de u mealdeki msralar syledi :
"Biz yeni silhlarla donatlm olarak, geni ehrn kabilesinin ve btn Kelboullarmm zerine

geldik. mrm hakk iin sylyo-rum-ki mrm ve hayatm bana pek kolay olmayacak-, Mshir'in
mzrak darbesi yzmn grnen ksmn aypl hle getirdi. Artk ben tek gzl, korkak, bir yere
gidemeyen ve her bulunulmas gereken yerde bir ey yapamayan yetersiz bir kii oldum. Byle bir
gencin durumu ne kadar ktdr?"
miroullar o gn, Murd kabilesinin reisini yaral olarak esir aldlar; fakat yaras iyiletikten sonra
onu serbest braktlar.
O gn, Erbedb. Kaysb. Hrrb. Ca'fer ile Ubeydb. urayhb. el-Ah-vas stn gayret gstererek baarl
savaanlarn arasnda yer aldlar.
Lebdb. Rab'a aada meali verilen msralar sylemitir. Bu msra-larm mir b. Tufeyl'e ait
olduu da sylenmektedir.
"Bekrb. Viloullar gibisiyle btn geni ehrn kabilesine ve Kelb kabilelerine gelip geceledik.
Kim bizim msafirliimiz gibi konaklarsa msafirlerine verecei ziyafetten gafil olmayarak uyur. Ey
kmayc! Eer karln vermek (veya saymak) mmkn olsayd, onlara karlklar verilirdi; fakat
btn cin ve peri hepsi bize geldi. Has'am, Mezhic kabilesine denk bir kabiledir. Biz ancak
kabilelerden bir kabileyiz."
Cok semeden taraflar arasnda ldrme hareketi hzland ve her iki taraftan ldrlenler oldu.
Sonra taraflar sava brakp ayrldlar ve birbirlerine kar ganimet almak abasna dmediler.
Neticede bu savan eref ve stnln, gstermi olduklar sabr ve metanetten dolay mir
[268]
oullar kazand.
Yehmm Veya Dier Adyla Kaartu Hk Vak'as
Bu vak'a Tay kabilelerinden iki kabile arasnda cereyan etmitir.
Sebebi ise udur : Haris b. Cebele el-Gassn, salnda Tay kabilelerinin aralarn bulup
dzeltmiti, fakat Haris b. Cebele'nin lmesiyle birlikte onlar tekrar kendi aralarnda savamaa
baladlar. Neticede Ced-leoullaryla Gavsoullar "Garsan" denilen yerde karlatlar ve bu
karlanada Cedleoullarmm kumandan ve Evsb. Hlid b. Harise b. Le' ' in amcas Esba' b. Amr
b. Le'm ldrld. Sinbisoularmdan Mus'ab adnda birisi ise Esba'r kulaklarn alp bunlar
ayakkablarna dikti. Bu hususta Eb Serve es-Sinbis u mealdeki beyti sylemitir :
"Biz sizin kulaklarnzla ayakkablarmz dikeriz, istemeyerek de olsa kafa taslarnzdan su ieriz."
Her iki kabile kendi aralarnda karlkl olarak bu hususta pek ok iirler sylemilerdir. Gavsoullarmm bu yaptklar Evs b. Hlid b. Le' m'in arna gitti ve bizzat kendisi de savaa katlmaa
karar verdi. Hlbuki daha nceki savalara ne Evs ve ne de Hatim b. Abdullah ve Zeyd el-Hayl gibi
Tay kabilesinin ileri gelen reis ve byklerinden hi bir kimse katlmamt. Nihayet Evs b, Hlid
sava iin hazrla geip Cedleoul-larm toplamaa balad bir srada Eb Cbir u mealdeki
msralar sylemitir :
"Ey Tay kabilesi mensuplar! Ha^/di zerimize gelin; aksi halde gerek hesaplama gn ortaya
kacaktr. Savan balayp kzt gn kim bizim gibi olabilir? Zaten sava ve hesaplamaa
katlma-masak da bizim emsalimiz yoktur. Eer beni brakmak veya bana ktlk etmek istersen,
zaten korkun korku bineklerimi dizginle-nitir."
Gavsoullar, Evs b. Hlid'in kendilerine kar hazrla giritiini rendiler. Bu arada Ece' dann
zirvesinde bulunan Men' adndaki tepeye ate yakld. Ad geen tepeye bu ate ilk defa bu gn
yaklmt. Nihayet btn Gavs kabileleri balarnda kabile reisleri olduu hlde harekete getiler.

Bu kabile reislerinin arasnda Htinb. Abdullah ile Zeyd el-Hayl de ^ulunuyordu. Dier taraftan C e
dl e oullar, Evs b. Hlid b. H-rse b. Le'm'in bakanlnda toplanarak onlar da harekete getiler.
Hatta Evs b. Hlid Cedleoularyla birlikte Tay dalarndan Ece' ve Selm adlarndaki iki daa
gelip konaklamadka ve buralarn halk vergilerini kendisine getirmedike Tay topraklarndan geri
dnmeyeceine dair yemin etti. Nihayet taraflar karlkl olarak yrye getiler ve "Kaartu Hk"
denilen yerde her iki taraf kendi sancaklar altnda olmak zere karlatlar. Taraflar savaa
tututular ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Sava ise Kibdb. Cndeboullarmn aleyhine
neticelendi ve bu savata on~ , lar helak olup mahvoldular.
Adiyy b. Hatim anlatyor :
Yehnm vak'asmda halk savarken ben bekliyordum. Tan bu srada Zeyd el-Hayl'in, k
olmayan bir da yolunda iki olu Mknif ile Hureys'in yannda bulunduunu ve onlara : "Ey
oullarm! Kavminize kar merhametli olun, zira bu gn taraflarn birbirlerini yiyip bitirme
gndr. ayet bu taraftakiler amcalarmz ise, dier taraftakiler de dayla-rmzdr." dediini
duydum. Bunun zerine ona : "Daylarna kar pek savamak istemediinizi gryorum.'1 dedim.- Bu
szmden sonra fkesinden Zeyd el-Hay'in gzleri kzard ve ban kaldrp bana bakmaa balad.
Korkumdan altndaki eere bakmak mecburiyetinde kaldm, sonra atm mahmuzlayp ondan
uzaklatm. yle ki, Zeyd el-Hayloullarm brakp baklaryla bir hayli beni szd. Bundan sonra
iki olu Mknif ve Hureys, tpk iki ahin kuu gibi- evike babalarnn yanndan ayrldlar. Kays b.
zib ise Bahir b. Zeyd el-Hayl b. Harise b. Le'm'in zerine saldrd ve bana yle bir darbe indirdi
ki, Bahir atmn boynuna sarlp geri dnmek mecburiyetinde kald. Bu savata byk bir katliam oldu
ve neticede Cedleoullar hezimete urad.
Zeyd el-Hayl; bu hususta u mealdeki msralar sylemitir :
"Hafif yamurlu ve ok rzgrl bir gndeki ku srleri gibi sekin atlardan meydana gelen svariler
Le'moullarmn zerine geldiler. Eer bunlardan kurtulursan, mutlaka sende gs tahtasyla
boaznn arasnda kemik kalm canl kiinin uursuzluu vardr. bn Le'm sava meydanndan
kaarak srtn bize verip korundu ve mz~ rayla kendisini Kays b. zib'e kar savundu.
Ma'noullar ise, kllar tavanda asl duran ve hi snmeyen kandiller gibi olduklar hlde geldiler.
bn Le'm de, kesici parlak klcn te'siriyle bn Hu-rnris teslim" oluncaya kadar sava meydanndan
kamad."
Artk Yehmm vak'asmdan sonra Cedeoullarmdan savaacak kimse kalmad. Bundan sonra
Cedleoullar Kelb kabilesinin yurtlarna girip onlarla ittifak anlamas yaptlar ve beraber
[269]
yaamaa baladlar.
Z Tulh "Val'as
Temim kabilesiyle Bekroullar arasnda cereyan eden bu vak'a ayn zamanda "es-Samed" ve "d"
adlaryla da bilinmektedir.
Bu vak'a u ekilde meydana gelmitir: Temm kabilesinden Amra b. Trik b. Ersem el-Yerb',
Cbir el-Icl'nin kz ve Ebcer'in kz kardei Mrriyye ile izdiva akdi yapm ve zifafa girmek iin
Icl kabilesine gitmiti. Ayrca Amra b. Tark'n Temmoullarmdan "Natif'in kz" adyla bilinen ve
Temmoullar arasnda bulunan baka bir kars daha vard. Bir gn Ebcer kz kardeini ziyarete
gelmiti; bu srada kocas Amra kz kardeinin yannda bulunuyordu. Ecber kz kardeine :

Amra'nm kars Natif'in kzn senin yanna getireceimi umuyorum. dedi; bunun zerine Amra
Ebcer'e : Ailemi elimden alncaya kadar bana rahat vereceinizi sanmyorum. dedi. Ebcer ise
sylediine piman oldu ve Anra'ya : Ben senin kavmin olan Temmoullarna kar sava aacak
deilim, fakat ben Temmoullarma bal olan u kabileden esir alacam. dedi. Bundan sonra
Lehzim topluluunu oluturan kabilelerin banda bulunan Ebcer ile eybnoullarmn banda
bulunan Havfeznb. erk e-eybn adamlarn top1 ayp hazrlandlar ve kavmini uyarp haber
vermesin diye Amra'nm bana muhafz tayin ettikten sonra byk bir orduyla yola ktlar; fakat
Amra bir yolunu bulup kendisini korumakta olan muhafzn elinden kurtulup kat ve ok sr'atli bir
ekilde gidip Yerb'oullarma ulat. Sonra onlara : Bekr b. Viloullarmdan byk bir ordu sizinle
savamak in zerinize geliyor. dedi; bunun zerine Yerb'oullar, kendi kabilelerinin bir boyu
olan Sa'lebeoullarma durumu bildirdiler ve kendilerinden bir gzc gnderdiler. Bu vaziyette
gn kadar beklediler. Neticede Bekroullannm ordusu gelip topraklarna girdi. Buna kar Yerb'oullar da hazrlanp harekete getiler ve taraflar "Z Tuln" denilen yerde karlatlar. Bu arada
muhafzn elinden kaan Amra gelip Ebcer ile karlat ve ona kendisini tantt. Karlaan taraflar
savaa tututular; neticede zaferi Yerb'oullar kazand, Bekroullar ise hezimete uradlar. Bu
arada Havfezn, olu erk ve eybnoullar arasnda bulunan air bn Aneme esir edildiler, fakat
kendisi gibi bir air olan Mtem-memb. Nveyre, bn Aneme'yi esaretten kurtard, ayrca
Bekroullarmn ordusunun byk bir ksm da esir edildi.
air bn Aneme, Mtemmem b. Nveyre'ye teekkr ederek u mealdeki msralar syledi :
"nsanlarn Rabb'i olan Allah, iffet ve deerini koruduu mddete, bana yapm olduu iyilikten
dolay Mtemmem'i en gzel ekilde mkfatlandrsn. Oullarmz ve kanlarmz onun sayesinde
kurtuldu. Ayrca o, yegne kii olarak bizim esaretten kurtulmamz salad. Ey Eb Nehil! Ben
[270]
size,kar nankr deilim, senden bakasna da srekli olarak mal verecek deilim."
Akrun Vak'as,
Eb Ubeyde anlatyor :
Temm kabilesinden Anrb. Amrb. Uds, Absoullarna kar sava am ve oluk ocuklaryla
develerini alp gtrmt, fakat geri dnerken Akrun yokuunun alt ksmna gelince.burada inip
konaklad ye esir ald cariyelerden birisim odalk olarak yanma ald ve onunla yatt. ok gemeden
Absoullar burada onu yakalad. Taraflar savaa tututular ve iddetli bir ekilde savatlar. Sava
srasnda Absoullarmdan Enes'l -Fevris b. Ziyd, Amr' ve Hanzala adndaki olunu ldrd;
sonra Abs-oullar, Amr tarafndan ganimet olarak alnp gtrlen mallarn, esir edilen kadn ve
ocuklarn kurtarp geri aldlar. ,
i air Cerr, Drimoullarn bu hadise ile ayplayarak u mealdeki msralar sylemitir :
"Burkat Akrun gn Amr'm' basma gelenleri ve yeni boy att bir srada ldrlen olu Hanzala'y,
nasl unutursunuz?"
Amr ala tenli birisiydi; kendisi-ve beraberindekiler Absoullarnn develerini, kadn ve ocuklarn
alp geri dndklerinde yollarn arp baka bir yola sapmlard. Bu yzden de yanl gittikleri
yoldan bir dan tepesine kp buradan aaya yuvarlanmlar ve sebeple bir takm meakkat ve
skntlara maruz kalmlard.
Bu konuda air Antere u mealdeki msralar sylemitir:

"Dan tepesinde susuz bir hlde bulunan seriyyeler, sanki suyun bana en ku-srleri
gibiydiler. Onlarn dan tepesinden yuvarlanmalar yznden korkuya kaplmalar, iimi rahatlatt
veya rahatlatmaya ok yaklat. lmekten korkuyor idini; fakat bu srada Amr'm mertebe ve
dereceleri henz kymetli bir varlklarn yitirmi olan alayclarnn arasna getirilip konulmamt."
Sem'ab. Amrb. Amr'm annesi Absoullarndand. Bir gn days Sem'a'y ziyaret etmi ve
ldrlen oluna karlk olarak yeenini ldrmt; bunun zerine Miskin ed-Brimi u mealdeki
msralar syledi:
"Kabilemizden Sem'a'y days babasna (dorusu her hlde oluna olacak ?) karlk ldrd.
[271]
Halbuki hibir zaman Sem'a daysnn karlnda nesebini deiip s atmamt."
Slln Vak'as
Eb Ubeyde anlatyor: mirb. Sa'sa'aoullar hums ierisinde yer alyorlard. Kurey'e ve onlarn
arasnda doanlara "hums" denirdi. Hum-sa mensup olan kimseler ise ok dindar olurlard.
niroullar hums ietisinde yer almalarna ramen hkmdarlara itaat edip boyun emezlerdi.
Nihayet Nu'mnb. Mnzir, Kisr Pervz tarafndan Araplarn bana hkmdar tayin edildikten sonra,
her yl Kisr kendi hesabna ticaret maksadyla Ukz panayrnda satlmak zere misk ve kuma ykl
bir kafile tertip edip gnderirdi. Bir defasnda miroular Kisr'mn gnderdii bu kafilenin nne
geip kafilede bulunan bir ksm ticar mallar alp gtrmlerdi. Nu'nn b. Mnzir bu duruma fena
hlde fkelendi, nce anne bir kardei Vebere b. Rumnus el-Kelb'ye, sonra srayla Arap rkndan
sava iin hazrlad zel gruba, sefere kmayan tekud sipahilerine haber gnderdi. Ayrca Dabbe
b. ddoullar ile dier kabilelerden Ribb topluluuna ve Temim kabilesine haber salarak onlar bir
araya toplad. Btn bu kabile ve topluluklar Nu'mn'm arsn kabul ettiler. Hatta
Dabbeoullarndan Drrb. Amr ed-Dabb, hepsi cengver svari olan dokuz olu ve kahraman bir
svari olan Hubey b. Dlef ile birlikte Nu'mn'm bu arsna uyup yanma geldi. Bylece byk bir
ordu meydana getirilmi oldu. Ayrca Nu'mn bu orduyla birlikte bir de ticaret kervan hazrlad ve
onlara bu kervan gtrmelerini emretti. Sonra onlara : Ukz panayrmdaki ticar ilerinizi
tamamlayp, haram aylar ktktan ve her kavim kendi memleketlerine dndkten sonra miroullarmm zerine' yryn; zira onlar bu srada Sllh taraflarna yakn bir yerde bulunurlar. dedi.
Bunun zerine onlar Ukz panayrndan ayrldlar ve : Hkmdarn ticaret kervanna herhangi bir
saldr ve baskn olmasn diye buradan ayrlyoruz. diyerek durumlarn gizlediler.
Nihayet Ukz panayrnda toplanan kabile ve topluluklar buradan ayrlnca, Kureyliler onlarn niyet
ve maksadlarn anladlar ve gidip mir-oullarna vaziyeti bildirmesi iin Abdullah b. Cd'n'
onlara gnderdiler. Bunun zerine Abdullah b. Cd'n onlara gelip durumu haber verdi. Bu. durum
karsnda miroullar teyakkuza geip savaa hazrlandlar ve gzc casuslar gnderdiler. Bu
arada miroullarmin bana mirb. Mlik Ml'bu'l-esinne tekrar geri dnd. Neticede Nu'mn'm
gnderdii ordu harekete geip onlarn zerine yneldi ve taraflar "Slln" denilen yerde
karlatlar ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Bir ara taraflar savaa devam ettikleri bir srada,
Yezd b. Amrb. Huveylid es-Sa'k'm gz Nu'mn'm kardei Vebere b. Rumnus'a iliti ve grn
houna gittiinden zerine saldrp onu esir ald!. Vebere b. Rumnus'un miroul-larnin eline geip
esir dmesi zerine, Nu'mn'm ordusu hezimete yneldi; fakat Drrb. Amr ed-Dabb buna mani olup
ordunun bana geti ve bizzat kendisi ve oullar savaa katlp ok etin bir ekilde savat. Eb

Ber mirb. Mlik, Drrb. Amr "in ve oullarnn mir oullarna yaptklarn grnce Drr'm
zerine saldrd. Eb Ber ise bilei gl, ok kuvvetli birisiydi. Drr, kendisine saldran Eb
Ber' ile atnay? girdi ve neticede Drr yere dp yuvarland; bunun zerine Drr'm oullar
Eb Ber' ile atmaya girerek babalarn kurtardlar ve bineine bindirip gtrdler. Drrb. Amr
bir hayli yal idi; hayvanna binince : Kim oullarna sevinip gvenirse, kendisine ktlk etmi
olur. dedi ve onun bu sz bir darb- mesel oldu. Drr bu szyle : Bir kimsenin oullar byyp
adam olma. ama geldiklerinde bu onu sevindiri-yorsa, kendisi yalanp zayf hle deceinden bu
onun iin kt olur. demek istiyordu
Eb Ber Drr' esir ald takdirde ondan byk miktarda fidye koparmak midiyle srar edip
zerinde duruyor, fakat oullar ise babalarn ona kar koruyorlard." Nihayet Eb Ber, Drr'm,
oullar tarafndan korunduunu grnce Drr'a : kimizden birimiz bu uurda lecek; en iyisi bana,
yakalayp esir ettiim takdirde kendisinden bol miktarda fidye koparabileceim birisini gster. dedi;
bunun zerine Drr ona Hubey b. Dlef'i iaret edip gsterdi. Hubey b. Dlef ise kavminin ileri
gelen efendi ve reislerindendi. Neticede Eb Ber, Hubey b. Dlef in zerine saldrp onu esir ald.
Hubey b. Dlef siyah tenli, irkin ve clz birisiydi. Eb Ber onu bu vaziyette grnce kle sanp
Drr'm kendisini aldattn zannederek : Ben Allah iinim, gidip kavmime yardm edeceim,
haberiniz olsun ki, ben bahtszla dtm. dedi. Hubey b. Dlef onun bu szlerini iitince, Eb
Ber'nn kendisini ldrmesinden korktu ve ona : Ey kii! Eer senin maksadn st, yni fidye olarak
deve almaksa, tam adamna dtn. dedi ve drt yz deve fidye vererek kendisini kurtard.
Nu'mn'm ordusu ise hezimete urayp malp oldu. Hezimete urayan bu ordunun insanlar Nu'mn'm
yanma dnnce kardei Vebere b. Rumnus'un esir dtn, ordudaki kiilerin iini Drr'm
stlendiini ve Drr ile Eb Ber'nn arasnda geen maceray Nu'mn'a anlattlar. Bu arada Vebere
b. Rumnus bin tane at ve deveyi fidye olarak verip kendisini Yezdb. Amrb. Huveylid es-Sa'k'm
elinden kurtard. Bylece nceleri fakir hlde bulunan Yezd b. Amr birden zengin oldu.
air Lebd kendi kavminin sava gnlerini anma sadedinde u mealdeki msralar sylemitir :
"Ben, dmanlarn boazma sarlp bomaya altklar bir srada, mir oullarnn eref ve
asaletinin zulm ve hakszlktan kurtard-- bir kiiyim."
.
Lebd szlerine devam ederek yle diyor :
"K'u'l-Karyeteyn, yni Slln gn kuluunda dalgalar hlinde, yldzlar gibi kalabalk asker
alaylar ile ve sr'atle onlarn zerine yrd. Bu alaylarn reisi kolar gibi vuruuyor ve bu alaylarn
[272]
arasndan tehlike ve perianlk yaylyordu."
Z Alak Vak'as
Bu vak'a, mir b. Sa'sa'aoullar ile E seci oullar arasnda cereyan etmitir. Her iki taraf "Z Alak"
denilen yerde karlatlar ve iddetli bir ekilde savatlar. Neticede miroullarndan air Lebd'in
babas Ra-bab. Mlik b. Ca'ferb. Kilb sava meydannda ldrld ve miroullar hezimete
urad. Esedoullanndan Hlidb. Nadle, olu Habb ve Haris b. Hlid b. Mudallel onlarn pelerine
dtler ve ok sk bir ekilde takibata koyuldular, fakat Eb Ber' mirb. Mlik anszn bir grup
adamyla'bir likte onlarn arkasndan zerlerine kageldi ve Hlid'e : Ey Eb Ma'kl! sterseniz siz
bizim gememize msade edin, biz de sizin gemenize msaade edelim; bylece yarallarmz
tayalm ve llerimizi defnedelim. dedi. Hlid onun bu teklifini kabul etti ve her iki taraf bu

hususta anlatlar. Sonra Eb Ber, Hlid'e: Rab'ab. Mlik'in ne durumda olduunu biliyor musun?
diye sordu. Hlid : Evet biliyorum, onu ldrlm olarak braktm. diye cevap verdi; bunun
zerine Eb Ber : Onu kim ldrd? diye sordu, Hlid: Ona ilk darbeyi ben vurdum, sonra
Smitb. Efkam zerine ullanp onu ldrd. diye karlk verdi. Eb Ber, Rab'a b. Mlik'in
ldrlm olduunu duyunca kendisi ve yanndakiler hemen Hlid'in zerine saldrdlar, fakat Hlid
ve beraberindeki olu Habb ile. Haris b. Hlid onlara kar koydular ve kendilerini savundular. Ne
var ki Habb'in silhn elinden aldlar, fakat daha sonra Esedoullar onlara yetitiler ve adamlarn
mdafaa edip korudular.
air Cumeyh bu hususta u mealdeki msralar sylemitir:
"Sen svarilerin hlini Maad kabilesinden sorutur; . zira onlar, ne komularn haklayabildiler ve ne
de kurtuldular. Kurzl onlarla birlikte kouyor, halk onlarn geli seslerini dinliyor, svarilerin
kulaklarnn hizasna sarkan salar ile salp savruluyordu. Can soluklar yaklanca, Rab'a'ya gadr
edip' kendilerinden alnacak olan intikama onu kurban ettiler. Gsndeki mzra, hr iki kii (Hlid
ve Smit) kin ve fke ile yzlerini ekiterek onun gsnden ekip kardlar."
"Kurzl", mir'in babas Tufeyl'in atnn ismidir.
air Lebd, babas Rab'a'dan bahsettii bir kasidesinde onun hakknda u mealde iki msra
sylemitir : "Artk ben, Z Alak'ta kaybettiim babamn kabilesi cimri Rab'oullarmdan deilim;
[273]
sen de hayana sarl ve sabr gster,"
Rakam Vak'as
Eb Ubeyde anlatyor :
miroullar Gatafn kabilesine sava amlard.. Bu srada mir-oullarnm beraberinde bulunan
mir b. Tufeyl gen yata bir delikanl idi ve henz kabilesinin reisi deildi. Nihayet miroullar
harekete geip Rakam vadisine geldiler. Bu srada Rakam vadisinde, Mrre b. Avf b. Sa'd-oullar
ve onlarla birlikte Eca' b. Zi'b b. Gatafn kabilesinden bir kavim ile Fezreb. Zbynoullarndan
bir topluluk bulunuyordu. Onlar, mir-oullarmn geliinden haberdar oldular ve uyandlar, fakat
miroullar Tedru' yaknnda bulunan Rakam vadisinde zerlerine saldrp hcuma geti. Taraflar
kar karya geldiler ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Bir ara mirb. Tufeyl yzn
evirdiinde Fezreoullarmdan bir kadn grd ve ona kim olduunu sordu. Kadn : Ben,
Fezreoullarmdan Nev-fel'in kz Esm'ym. diye cevap verdi. Bir, rivayete gre bu kadnn, Hsn
b. Huzeyfe'nin kz Esma olduu sylenir. mir b. Tufeyl'in bu kadna ismini sorduu bir srada
pelerinde Mrreoullar olduu hlde kendi kavminden hezimete urayan kimseler, zerine
kageldiler. Amir bu durumu grnce zrhn Esm'ya atp hezimete uram olarak geri dnd, fakat
daha sonra Esma bu zrh kendisine iade etti,, ancak Mrreoullar, balarnda Sinan b. Harise elMrr olduu hlde onlarn pelerine dtler. Eca' b. Zi'b kabilesinden olanlar ise, miroullarnn
daha nce kendilerine yapm olduklar bir sindirme ve ldrme hareketinden dolay onlardan
yakalayp esir aldklar kimseleri boazlayp kestiler. Eca' b. Zi'b-oullarndan olan bu toplulua,
Mezhicoullar deniyordu. Nihayet bu Mezhicoullar, miroullarndan yetmi kiiyi boazlayarak
ldrdler.
mir b. Tufeyl, Gatafn kabilesinden bahs'edip Esm'ya tarizde bulunarak u mealdeki msralar
sylemitir :
"Esma gizlice beni kuluk yemeine istedi; acaba ben kovuldum mu, yoksa kovulmadm m? Banza

doan burunlu kimseleri, kahraman ve cesur kiileri musallat edeceim ve svarileri "dargad"
denilen kara taln tepesine doru ynelteceim. Mlik, yine Mlik ve dayanacak hibir eyi
bulunmayan ssz llerin kardeiyle birlikte bir gn ortaya kacam."
Bu msralarm gerisi beyitler hlinde uzayp gitmektedir.
mir b. Tufeyl'in syledii bu iir, Gatafn kabilesine ulanca onlardan bir grup kimse hicviyeler
syleyip onu ktlediler. Bu srada Zbynoull arndan air Nbia, Nu'mn b. Mnzir'in
yanndan katndan Gassn hkmdarlarnn yannda bulunuyordu. Daha sonra Nu' mn'm Nbig'ya
enn vermesi zerine, Nbia kavminin yanna geri dnd ve kavminden mirb. Tufeyl hakknda
sylemi olduklar hicviyeleri sordu; bunun zerine mir'in kendileri hakknda syledii hicviye ile
kendilerinin mir hakknda sylemi olduklar hicviyeleri batan sona kadar ona inad edip okudular.
air Nbia: Hiciv hususunda ok takn hareket etmisiniz; mir gibi birisi bu tr hicivlerle
yerilmemeliydi. dedi, sonra Gatafn kabilesinin sekin hanmlarndan birisi olan Esm'y
hicviyesinde konu edinip ondan bahsettii iin mir'i hata yapmakla sulad ve onun hakknda u
mealde msralarla balayan bir iir syledi:
"Eer mir cahillikle byle bir ey sylediyse, bu gen oluundan ileri gelmitir; zira cehaletin
binei genliktir. Yalanp san ban aardmda veya kara karga beyazlatnda, sen de akllanp
olgunlaacaksn veya iftihar edip vneceksin. Sen, baban gibi veya Eb Ber gibi ol ki, hkm
vermek ve hkmde isabet edip doruyu bulmak sana uygun dsn. Gidecek bir kaplar bulunmayan
ve kendilerini beenip kocalarna isyan eden kadnlar da senin yumuaklndan yz bulup
gitmesinler.."
mir b. Tufeyl bu iiri duyunca : "Demek ben, bundan nceki iirlerle hicvedilmemiim."
[274]
diyerek.bu hicviyenin arln dile getirdi.
Shk Vak'as
Eb Ubeyde anlatyor :
Zbynoullan, Shk'ta bulunan mroullarma kar sava amt. Zbynoullarmm banda ise
Sinan b. Eb Harise el-Mrr vard. Sinan onlar tehiz ederek savaa hazrlad ve kendilerine bol
miktarda erzak, at ve deve verdi. Nihayet miroullarma ait olan bir ok deve ve hayvan ele geirip
geri dndklerinde pelerinden miroullar onlara yetitiler ve her iki taraf iddetli bir ekilde
savatlar. Neticede miroullar hezimete uradlar; onlardan bir ok kimse isabet ald. Bu arada
dalp le gidenler ise, iddetli scak yznden susuzlua dp helak oldular. Zbynoullan
miroullarndan birisine yetiip ona : "Dur! Canna dokunmayacaz, silhn brak "derler", q da
hemen onlarn szn tutar, silhn brakrd. Bu gn miroullarnn bana en byk felketin
geldii bir gn olmutu. Sonra mir b. Tufeyl ile kardei Hakem de hezimete uradlar, fakat zayf
duruma den ve esir edilmekten korkan Hakem, boynuna bir ip takarak bir aaca kp kendisini ast.
Ayn ekilde Ganoullarndan birisi de kendisini asmak istedi ve aaca kp kendisini bolua
braknca pimanlk duyarak rpnp debelenmee balad. Bu srada orada bulunanlar yetiip onu .
kurtardlar ve hem kendisini asmak isteyip, hem de debelenip feryat ettii iin onu ayplayp
yerdiler.
Urveb. Verd el-Abs, bu hususta u mealdeki msralar sylemitir:
"Biz, elimizde arta kalan mzraklar ve Hat memleketinden getirilen yumuak, azlar ince, keskin

oluundan azlar siyah grnen Hind kllaryla bir sabah erken miroullarn kendi
memleketlerinde bastrdk ve onlara sert bir darbe indirdik. Onlarn hline ayorum, kendilerini
[275]
asarak ve boarak ldryorlar; hlbuki onlarn sava meydannda lmeleri daha uygundu."A'yr ve Nak'a Vak'alan
nceleri iz kabilesinden olup sonra Dabbeoullarnn tarafna geen Msellem b. el-Meccer,
Absoullarma komu bulunuyordu. Bir gn Msellem ile olgun ve stn zmreden birisi olan Umre
b. Ziyd kumar oynamlard ve kumar Umre kazanmt ve bu yzden Msellem'in zerinde
Umre'nin on gen deve alaca toplanmt. Bu sebeple Msellem Umre'den kendisine yol
vermesini stedi ve ailesine gidip istedii develeri kendisine gndereceini syledi, fakat Umre ona
msaade etmedi. Bu durum karsnda Msellem "irhf" adndaki olunu Umre'ye rehin brakt,
sonra onun yanndan ayrlp kavminin yanma geldi, gen develeri alp tekrar Umre'nin yanma dnd
ve develeri ona verip rehin brakt olunu kurtard.
Msellem olunu kurtarp yola ktklarnda, olu babasna : Ey babacm! Mi'dl kimdir? diye
sordu, babas olu irhfa : Mi'dl, amcalarnn oullarndan birisiydi, ekip gitti ve u na kadar
geri dnmedi. diye cevap verdi; bunun zerine irhf : Ben onu ldren kiiyi tanyorum. dedi.
Msellem : Kini bu kii? diye sordu, irhf : Onu ldren kii Umre b. Ziyd'dr. Bir gn
sarhoken kendi kavmine Umre'nin : "Mi'dl'i ben ldrdm, fakat arkasn arayan birisi kmad."
dediini duydum. dedi.
Bu szn zerinden bir hayli zaman geti ve irhf da geliip byd. Daha sonra Umre
Absoullarmdan byk bir kalabalk toplayp onlarla Dabbeoullarna baskn yapt ve develerini alp
gtrd, fakat Dabbeoullan harekete geerek onlarn pelerine takld ve otlakta onlar yakalad. irhf bu srada Umre'yi
grnce ona : Ey Umre! Beni tandn m? dedi; bunun zerine Umre : Sen kimsin? diye sordu,
o da :. Ben irhf im; amcamn olu Mi'dl' bana geri ver. Onu ldrdn gn onun bir benzeri
yoktu. dedi ve hemen Umre'nin zerine saldrp onu ldrd. Bundan sonra Dabbe ve Absoullar
savaa tututular ve ok etin bir ekilde savatlar. Neticede Dabbeoullar, develerini onlarn
elinden alp kurtardlar, irhf bu hususta u mealdeki msralar sylemitir :
"Ziydoullanndan. ileri gelenlerin kendilerini korumaa alan Ce-zme kabilesinin ve Bicd
kabilesinden olan svarilerin balarna gelen felketleri Badoullarma ulatrp duyurun! Biz
Absoullarm 'Nk'a' denilen yerde dank bir hlde braktk ve onlar grldkleri her vadide
ldrlyorlar, ancak memleketin otsuz, susuz llerine kaanlar elimizden kurtulubiliyorlard. Ey
Umre! Sen Abs-oullarnn hlini bizden sor; ayrca Verd'den ve mbareze iin ortaya kan
herkesten sor. Ben onlarn cesedlerini el-Batn vadisinde ukur ve sert yerlerin yrtc kurtlarna rehin
[276]
(yiyecek) braktm."
Nbt (Nte'e ?) Vak'as
Eb Ubeyde anlatyor :
miroullar Rakam ve Shk savalarnn intikamn almak iin Ga-tafn kabilesinin zerine
yrdler, fakat tesadfen Absoullaryla karlatlar. Bu srada Absoullarnn yannda Gatafn

kabilesinden hi kimse yoktu. Aslnda Absoullar Gatafn kabilesiyle beraber Rakam ve Shk
savalarna katlmamlard. Bir rivayette, ilerde de zikredeceimiz zere, bu savalara Eca' ve
Fezre kabilelerinden bir topluluk ile Gata-fnoullar katlmt. Nihayet miroullar baskn
yaparak Absoullan ile Zbyn ve Eca' topluluklarnn develerini alp gtrdler, fakat yurtlarna
dnerken yollarn arp Nbt vadisine girdiler ve bu vadinin derinliklerine kadar indiler. .Hatt
vadinin sonuna yaklamalarna ramen kendilerine bir yol ve k yeri bulamadlar. Bu vadiyi
meydana getiren iki dan birbirlerine iyice yaklatklar bir yere geldiklerinde dan tepesinde
Absoullarmdan aa silkeleyen bir kadn grdler ve ona vadinin k yerini sordular. Kadn
onlara : Bu vadinin k yeri svarilerin yanndan gemektedir. diye cevap verdi. Dan epesinde
bulunan bu kadn svarilerin geldiklerini grm, fakat miroullar vadinin derinliklerinde olmalar
hasebiyle gelen bu svarileri grememilerdi. Bunun zerine sa solu gzetlemesi iin kendilerinden
birisini dan tepesine gnderdiler. Nihayet dan tepesine kan bu adam vadide bulunanlara :
"Snglerinin demirleri atlarnn kulaklar hizasnda bulunan ve atlarn srtlarnda ocuklara
benzeyen insanlar gryorum." dedi, onlar : "Bunlar Fezre kabilesinin insanlardr." diye karlk
verdiler. Bu defa adam : "zerlerinde krmz elbiseler varm gibi grnen, kvrck sal, beyaz
tenli insanlar gryorum." dedi onlar : "Bunlar, Eca' kabilesinin insanlardr." diye cevap verdiler.
Yine bu adan : "Uyluklarnn hizasna kadar atlarna sava letleri yklemi grnen, snglerinin
kovuklarndan tutarak atlarn eken, kartal kular gibi insanlar gryorum." dedi. Bu defa : "Bunlar
da AbsouUarnn insanlardr; fakat ne yazk ki', erken lm bizi yakalad." dediler ve vadide
yakalandlar. rnirb. Tufeyl herkesten nce Verd (Gl) adndaki atma binip onlardan uzaklat. Ne
var ki, Verd adndaki atnn yorulmas zerine, Fezreoullar at aygr olarak kullanp dlnden
faydalanmasnlar diye atn boazlad. Bundan sonra taraflar arasnda sava balad ve bir hayli
devan etti. Neticede miroullar hezimete urad ,ve kendilerinden pek ok kii ldrld. Bu
arada mir-oullarnn ileri gelen kiilerinden Ber'b. mirb. Mlik de ldrld. Babas mir b.
Mlik ldrlen olu Ber1 ile kyelendiinden kendisi "Eb Ber" knyesiyle anlrd. Ayrca
Mrre b. Enesb. Hlid b. Ca'fer-oullarmdan Nehel,'Enes ve Hezr da ldrldler. mirb.
Tufeyl'in kardei Abdullah b. Tufeyl ise, Rab'b. Ziyd el-Abs tarafndan ldrld. Daha bunlardan
[277]
baka pek ok kimse ldrld. Neticede hezimet, mir-oullarnn aleyhine neticelendi.
Frat Vak'as
Eb Ubeyde anlatyor :
mrnb. Mrfe'nin kz kardeinin olu Msennb. Harise e-ey-bn Frat nehri civarnda bulunan
Taliboullar zerine bir baskn yapt. Bu hadise slm'n douundan bir az nce olmutu. Neticede
Msen-n b. Harise stn gelip zafer kazand ve Taliboullarnn savalarndan yakaladklarn
ldrd. Bu arada pek ok kii de Frat nehrinde boularak ld. Sonra Msennb. Harise onlarn
mallarn ald ve adamlar arasnda bu mallar taksim etti.
Taliboullarndan bir air Frat sava hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Asker alaylar Frat'n akm zorlad zaman, Delke'yi klc le vurup kuatan kimse bizdendi.
Temiz su almak ve imek iin evresi bozuk, az rlmemi kuyuyu dzeltip salamlatran kii de
bizdendi. 'Garb'-m' lakabyla bilinen, bir benzen grlmeyen ve akrabalar kendisinden uzak
olduu hlde lnetlemeyi en iyi ekilde zen kimse de bizdendi."
Bu iirde geen "Delke", Msenn b. Hrise'nin atnn addr. Az rlmemi kuyuyu salamlatmp

dzelten kii ise Mrreb. Hemmm' dr. "Garb'-m" lakabyla bilinen kii de bn el-Kals b.
[278]
Nu'mnb. Sa'lebe'dir.
Brk Vak'as
el-Mufaddal ed-Dabb anlatyor :
Talib ve Nemir b. Kstoullar ile Temini kabilesinden bir grup kendi aralarnda savaa
tututular; (Kfe ile Basra arasndaki) Sevd topraklarnda bulunan Brk'a kadar geldiler ve kendi
aralarndan setikleri bir eliler hey'etini sulh talebiyle Bekrb. Viloullarma gnderdiler; bunun
zerine eybnoullar ve onlarla beraber bulunanlar bir araya toplanp Talib kabilesiyle onlarn
yannda bulunanlarn zerine yrmek istediler. te bu srada eybnoullarmdan Zeyd b. erk sz
alarak: Ben daylarm Nemir b. Kstoullarma eman hakk tandm ve onlar himayeme aldm.
dedi. Bu durum karsnda onlar Zeydb. erk'in, daylar Nemr b. Kstoullar hakknda vermi
olduu emn ve himaye hakkn onaylayp kabul ettiler. Bundan sonra sadece Taliboullar ile
Temm kabilesinin zerine yrdler ve Taliboullarndan pek ok sayda adam ldrdler. yle
ki, Taliboullar tarih boyunca byle bir felkete hi mruz kalmamt. Bundan sonra
Taliboullarmdan alm olduklar mallar ve esirleri kendi aralarnda taksim edip paylatlar. Bu
gn Taliboullar iin ok ar ve felketli bir gn oldu; nk adamlar ldrlm, mallar
yamalanm, 'kadn ve ocuklar ise esir edilmiti.
eybnoullarmdan Eb Kelbe bu gn hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Su'd mevkiindeki bir gece, Taliboullar iin ne bir dayanak, ne bir namus ve gayret, ne de bir
eref ve asalet brakmtr. Nemir-oullarma gelince, eer Mrre ailesinden doanlarn fazilet ve
[279]
asaleti olmasayd, yamaclk hareketi onlarn da zerine yaylacakt."
Tlfe Vak'as
Bu sava, Yerb'oullarnm Nu'mnb. Mnzir'in askerlerine kar zafer elde ettikleri bir savatr.
Eb Ubeyde anlatyor :
Bu savan asl sebebi. Temm kabilesinden Yerb'oullarnm bykten ke veraset yoluyla
geen "rifde" payesi meselesi idi. Bu paye vezirlik derecesindeydi ve bu payeye sahip olan kii
hkmdarn sa tara-.fmda otururdu. Nu'mn'm, bir rivayete gre olu Mnzir'in hkmdarl
dneminde Temm kabilesinden Hcibb. Zrre ed-Drim, Nu'm' dan bu rifde payesinin Temm
kabilesinden Haris b. Beybeb. Kurtb. Sfyn b. Mc' ed-Drim'ye verilmesini istedi. Bunun
zerine Nu'mn Yerb'oullar ile bu konuyu grp onlardan rifde payesini Haris b. Beybe'ye
teslim etmelerini talep etti; fakat Ye rb'oullar Nu'n'm bu talebini kabul etmediler.
Yerb'oullsr Thfe mevkiinin hemen alt ksmnda ikamet ediyorlard. Nu'mn, isteinin
Yerb'oullar tarafndan reddedilmesi zerine olu Kaabs-ile kardei. Hass' onlarn zerine
gnderdi. nc birliin banda Hassan, savaa katlacak olan dier halkn banda ise Kaabs
bulunuyordu. Ayrca Nu'mn, Temim ve dier kabilelerden, sava iin hazrlad Arap rkndan zel
bir grup ile sefere kmayan tekad sipahilerinden meydana getirdii kalabalk bir orduyu da onlarn
emrine verdi. Nihayet onlar harekete geerek bu orduyla birlikte Thfe'ye geldiler ve taraflar burada
karlap savaa tututular. Yerb' oullar, bu savata sabr ve metanet gsterdiler; Kaabs ve

beraberindekiler ise hezimete uradlar. Amra'nm babas Trik, sava esnasnda vurduu bir darbe
ile Kaabs'n atm yaralad ve onu esir ald. Hatta Trik Kaabs'un aln san kesmek istedii zaman,
Kaabs ona : Hkmdarlarn aln sa kesilmez. diye kt; bunun zerine Trik san
kesmekten vazgeti ve onu serbest brakt. Hassan ise, Birb. Amrb. Cveyn tarafndan esir edildi;
fakat Bir ona ikram ve ihsanda bulundu, sonra onu serbest brakt. Nihayet hezimete urayan bu ordu,
Nu'mn'm yanma geri dnd. Bu srada Yerb'oullarndan ihbb. Kays b. Kiys Nu'mn'm yannda
bulunuyordu. Nu'mn, ihb b. Kays'e dnp : Ey ihb! Olum ve kardeime hemen yeti; eer
onlar sa vaziyette bulursan, Yer-b'oullarma istediklerini vereceimi, rifde payesini kendilerine
iade edeceimi, bizden ldrdkleri kimselerin kan ve intikamlarnn peine dmeyeceimi,
aldklar ganimetleri kendilerine brakacam ve ayrca kendilerine iki bin deve vereceimi, onlara
ulatrp syle. dedi. Bunun zerine ihb hemen harekete geip yola kt ve kabilesine geldiinde
Kaabs ile Hassn' sa olarak buldu ve onlar serbest brakt. Bu durum karsnda Hkmdar
Nu'mn, Yerb'oullarna vermi olduu bu szleri tuttu ve bir daha rifde konusunda onlara
dokunmad.
Mlik b. Nveyre, Thfe sava hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Biz Kaabs'un tayn, svariler kotururken ve askerlerin onun leceini zannetmelerinden sonra
yaraladk. Bu srada Kaabs'un zerinde gzel "dokunmu yumuak ve parlak elbiseler vard; elinde
ise Hind yaps, beyaz ve keskin bir kl bulunuyordu. Biz bunlarla, ulalmas zor olan gayelere,
[280]
istenildii zaman ulalabileceini gstermek istedik."
Nibc ve Seytel Vak'alari
Eb Ubeyde anlatyor :
nceleri Minkaroullarmdan olup sonra Temm kabilesine intisap eden Kays b. sim el-Minkar,
Muk's topluluunu yanma alp savaa kt. Muk's topluluu ise, Temm kabilesine bal boylar
olup Haris b. Amrb. Ka'bb. Sa'd'in oullarndan Sarm, Rab' ve Ubeyd'in bir araya gelmelerinden
teekkl etmiti. Bu arada Kays ile beraber Selme b. Za-rib el-Hmmn de Ehris topluluunu
yanma alp o da savaa kmt. Ehris topluluu ise, yine Temm kabilesinin boylar olup, Ka'b b.
Sa'd'in oullarndan Hmmn, Rab'a, Mlik ve el-A'rac'n bir araya gelmelerinden meydana gelmiti.
Nihayet Kaysb. sim ile Selme b. Zarib Bekrb. Viloularna kar sava atlar ve karlarnda
Lehzim topluluunu buldular. Lehzim topluluunu, Sa'lebeb. Ukbe (dorusu Uke) b. Sa'b b. Alb.
Bekrb. Vil'in iki olu Kays ile Teym'l-Lt'm oullar meydana getiriyordu ve Zhl b. Sa'lebe, Iclb.
Lceym, Aneze b. Esedb. Rab'a-oullar da onlarla birlikte bulunuyorlard. Lehzim topluluu ve
beraberindekiler ise Nibc ve Seytel'de ikamet ediyorlard. Bu iki yerin arasnda yaklak yarm
gnlk bir mesafe vard. Nihayet Kaysb. sim Nibc zerine hcum etti, Selme ise saldr ve
hcuma gemek iin harekete geip Seytel zerine yrd. Nibc'a gelince svarilerine sularn
iirdi, sonra artan sular dktrd ve yannda bulunanlara : Haydi savan! nnzde lm,
arkanzda geni bir l var. dedi, sonra Kays sabahn erken saatlerinde Bekr kabilesinden Nicb'da
bulunanlarn zerine hcuma geti ve onlarla iddetli bir- ekilde savat. Neticede Bekr
kabilesinden olanlar hezimete uratld ve bol miktarda, saylmayacak kadar ganimet ele geirildi.
Bundan sonra Kays yama ve ganimet iini bitirir bitirmez hemen acele olarak Seytel'e hareket etti ve
orada bulunan Selme ile be-raberindekilere yetiti. Selme ise henz -Seytel'de bulunanlara sava

amamt; bunun zerine Kays hemen Seytel'dekilerin zerine saldrd, fakat onlar Kays'e kar
koyup onunla savaa girdiler, neticede hezimete uradlar Kays ise Nibc'daki kadar ganimet ele
geirdi, sonra Selme' nin yanma gelip ona : Benim baskn yapacam kimselerin zerine hcum
ettiniz. dedi; bunun zerine Kays ve Selme mnakaaya tututular; aralarnda bir fitnenin kmasna
ramak kalmt ki, ganimetlerin Se-lme'ye teslim edilmesi zerinde anlamaya vardlar.
Nibc ve Seytel vak'alan hakknda Rab'a b. Tarif u r^ealdeK -ns-ralar sylemiti*-:
"Ey Kaysb. sim!- Allah seni bamzdan eksik etmesini Sen bizim ulumuz, erefimiz ve
smamzsn. Bekrb. Viloullarmm varlklarn ellerinden alp onlar hi bir eysiz brakan ve
Seytel ile N-bc' onlarn basma dar eden sensin."
Kurre b. Zeydb. sim da u mealdeki msralar sylemitir:
"Ben menileri paralayan adamn oluyum, ki bu adam Lehzim kabilelerinin Seytel'de hazrlanp
toplandklarn grmt. Sabahn erken saatinde Kays b. sim onlar bastrd ve onlar karlarnda
an-1 cak sngleri buldular. Kays ise bu snglerle onlara zehirler sundu ve o bir ie balad m
mutlaka sonunu getirirdi. Kays, beraberindeki adamlarla birlikte yzlerinden sular damlayan ve
gemlerini ineyen ask suratl atlarla geldiler. Kor duman gibi tozlar koparan bu atl'askerleri,
[281]
dmanlar ancak anszn grebildiler...'
Fel Vak'as
' Eb Ubeyde anlatyor :
Bu savata Bekrb. Viloullar Temmoullarma stn gelmilerdir.
Bu savan sebebi ise u idi: Bekrb. Viloullarndan bir grup insan "S'b" denilen yere gidip k
orada geirdiler. lkbahar getikten sonra buradan geri dnerken "Devv" denilen yerden getiler ve
orada Te-mmoullarma mensup olan Anr ve Hanzalaoullaryla karlatlar. Neticede bir baskn
yaparak Temmoullarmn ok sayda hayvanlarn ele geirdiler ve srp gtrdler. Tam bu srada
imdat iin birisi gelip durumu Amr ve Hanzalaoullarma haber verdi. Bunun zerine onlar kendi
kavimlerine yardm etmek zere harekete getiler ve Bekrb. Viloulla-rnm peine dtler. Bekrb.
Viloullar ise iki gn iki gece gittikten sonra yorgun dtklerinden "Fele"_denilen yere gelip
indiler. Ayrca onlar gerilerinde gzc olarak gzel koan iki at srtnda iki kii braktlar ve bu
kiiler arkalarnda Temimoullar geldii takdirde onlarn gelilerini haber vereceklerdi. Nihayet
Temimoullar bu gzc kiilere yaklanca hemen atlarn koturup acele ekilde kendi kavimleri
olan Bekroul-larma geldiler ve onlar uyardlar. Bekr b. Viloullan "Fel" denilen yere
geldiklerinde, Temmoullannm pelerinden gelmekte olduu haberi kendilerine ulatrlmt.
Hanzalab. Yesr el-Icl ise ;adrm kurup konaklamaa balad; beraberindekiler de inip onunla
konaklamaa baladlar ve onunla beraber savamak iin hazrlandlar. Nihayet Temimoullar gelip
yetitiler, Bekroullar ise onlara kar koyup iddetli bir ekilde savatlar. Bu arada Arfece b.
Bahir el-Icl, Ternmoullarmdan Hlid b. Mlik b. Seleme'nin zerine saldrd ve onu yaralayp esir
ald. Rb'b. Mlik b. Seleme ise sava meydannda ldrld. Neticede Temmouila-r hezimete
uradlar, Bekroullar ise arzuladklar zafere ulatlar. Sonra Arfece b. Bahir, Hlid b. Mlik'i
serbest brakt ve aln san kesti.
Bunun zerine Hlid b. Mlik u mealdeki msralar syledi :
"Biz iyilik olarak Lceymoullarmm iyiliklerini grdk; bakalarnn iyilikleri azald zaman

onlarnki oalp artard. Onlar adrlarn 'Fel' denilen yerde kurdular ve harm-i ismetlerini ok
gzel korudular. Ben esaret zincirine boyun emiken, onlar bana ihsanda bulunup beni serbest
braktlar. Bineklere binenlerin en hayrls ve bir araya toplandklar zaman klleri (cmertlikleri)
en ok olan onlar deil midir? Balarna umum bir felket geldii zaman, onlar Bekroullarmm
salam bir direi deiller' midir? .
Kaysb. sim, bu davranndan dolay Hlid b. Mlik'i ayplam ve u mealdeki msralar
sylemitir :
"Ey Selmb. Cendel'in olu! Eer sen hr (mert) bir kii olsaydn, dmanna kar ayaklanrdm ve
Selmb. Cendel'in yolunu tutmazdn. Her gn Fel harabeleriyle birlikte : "bn Hanzal'm yardmna
koup intikamm aln!" eklindeki garip seslerin cevabn kim verecek? Nice susuzlar (intikam
ateiyle yananlar) var ki, isteklerini yerine getirecek ne ulu bir efendileri ve ne de suyu bol
kuyulardan onlara kana kana iirecek (intikam alacak) aileleri var. Fel savanda nc birliin ilk
safnda olmanza ramen, kamak suretiyle Rb' b. Mlik'e gaddarlk ettin. ahinden korkan kata kuu
gibi, iine dmekten korktuun tehlikeden kurtulmaa alyorsun. Dilerim korktuundan
kurtulmayasm!"
Kays b. sim, Fel savanda ldrlen kardei Rb'b. Mlik'in ve onunla beraber ldrlen
dierlerinin intikamn almad iin Hlid b. Mlik'i ayplayp yeriyor ve cahiliye devri inanlarna
gre : Onlarn intikam sedalar ykseliyor; fakat hibir kimse onlarn intikam sedalarna kulak
asmyor. diyor. Eer uzatmak korkusu olmas-ayd, bu hususu daha geni bir ekilde izah ederdim.
[282]
eyyitn Vak'as
EbUbeyde anlatyor:
Bu vak'a, Bekr b. Viloullarmm lehine neticelenmitir. Necid topraklarnda slmiyet ortaya
knca, Bekrb. Viloular Sevd blgesine gittiler. Kurey kabilesinden olan ve eybnoullarmm
mftefiki bulunan Mukyis b. Amr b. izeoullar ise eyyitn'da kaldlar. Bekroullar Sevd
blgesine gelip yerleince, Kisr rye'nin hkmdarl dneminde yaygn olan veba ve taun
hastalklar onlarn arasnda da yaylmaa balad; bunun zerine Bekrb. Viloular bulunduklar
Sevd blgesinden ayrldlar ve La'la' denilen yere gelip yerletiler. Lala' ok verimsiz ve fakir bir
yerdi, eyyitn ise verimli bir arazi idi ve bolluk vard. Temimoullar da eyyitn'a gelip
yerlemilerdi. Bu arada Bekrb. Viloul-larna eyyitn'm bolluk ve berekt haberi ulamt; bunun
zerine Bekr oullan bir araya gelip toplandlar ve kendi aralarnda bir karara varp :
Temmouilarma baskn yapalm, zira Abdlmutatlib'in torunu Hz. Mu-hammed (S.a.)'m dninde :
'Birisini ldren, ldrd kimse karlnda ksas olarak sadece kendisi ldrlr.' En iyisi biz bu
baskm yapalm, sonra bu saldr ve baskn zerine sulh yaparz." dediler. Bundan sonra Bekroullar,
Birb. Mes'db. Kaysb. Hlid'in bakanl altnda mallarn, oluk ve ocuklarn yanlarna alarak
La'la'dan ayrldlar ve drt gecede eyyitn'a geldiler. Hlbuki La'la' ile eyyitn arasndaki mesafe
normalde sekiz gnde alnabiliyordu. Hlsa Bekroullar, Temmouilarma ulatrlmak istenen
btn haberlerden nce davranp anszn sabahn erken saatinde farkna varmadan onlarn zerine
kageldiler ve etin bir ekilde savatlar. Temimoullar, .nceleri her ne kadar sabr ve sebat
gsterdilerse de, sonra hezimete urayp malp oldular. Daha sonra Hz. Peygamber (S.a.), Bekrb.
Viloullarma, ellerinde bulunan ganimet mallarn geri vermeleri iin bir mektup yazd.

Red b. Rumayd el-Anber eyyitn savayla iftihar ederek u mealdeki msralar sylemitir :
"eyyitn ile La'la' aras kadnlarmz iin drt konaklk bir mesafedir. Biz, henz insanlarn
benzerini grmedikleri bir toplulukla geldik... ki bu anszn gelen kalabalk topluluun dalgalar
hlinde yrmesinden ortasna alacalklar dmekte ve zerlerindeki bulutun iinden lm
parlamaktadr. Biz, sabahn erken saatinde Sa'd, Amr ve Mlikoullarm bastrdk, bu onlar iin ok
kt bir gn olmutu. Onlar korkmu bir deve yavrusunun komas gibi koarak Dabbe-oularndan
asalet ve eref sahibi birisine gaddarlk ettiler. Yerb' oullar ise yurdumuzun ortasna yerletiler,
[283]
fakat onlar burada yerlemi olarak kalamayacaklardr."
Ensr - Evs ve Hazrec - Arasnda Meydana Gelen Hadiseler
"Ensr", Harise b. Sa'lebe'nin iki olu Evs ve Hazrec'ten meydana gelen kabilelerin lkabdr. Evs ve
Hazrec'in baba tarafndan nesep ecereleri ise, Harise b. Sa'lebe el-Anka'b. Amr Mzeyky' b. mir
Msse-mb. Harise el-Gtrf b. mru'I-Kays el-Batrkb. Sa'lebe b. Mazin b. Ezd b. Gavsb. Nebetb.
Mlik b. Zeydb. Kehlnb. Sebe'b. Yecub b. Ya'rubb. Kahtn'dr. Hz. Peygamber (S.a.) Medine'ye
hicret ettii zaman kendisini koruyup yardmda bulunduklar iin, Evs ve Hazrec kabilelerine "Ensr"
lkabn bizzat kendisi vermiti. Evs ve Hazrec'in anneleri, ise Khil b. Uz-re'b. Sa'd'n kz
Kayle'dir. Bundan dolay Evs ve Hazrec kabilelerine "Kay-leoullar" denir. Sa'lebe uzun boyunlu
olduu iin kendisine "el-Ank" lkab verildi. Her gn giymi olduu elbiseyi kendisinden sonra
bakas giymesin diye yrtp att iin Arar'a da "Mzeyky" lkab takld. mir"e "Mssem"
lkabnn verilmesi ise yamur gibi cmert olmasndan veya bir rivayete gre erefli oluundan ileri
geliyordu. mru' -Kays'e "Batrk" lkab u sebeble verilmiti: Belks'tan sonra Araplardan
sriloullarmn ilk yardm istedikleri kii mru'1-Kays idi. Hz. Sleyman (A.s.)'nn olu Ruhbu'am
Belks'e yardm ettii iin kendisine "Batrk" denilmiti.
Ezd kabilesi, Yemen'in Me'reb mevkiinde ikamet ediyordu. Hatt khinlerin Amr Mzeyky'ya gelip,
Allah'n kendilerine gnderdii peygamberleri inkr etmeleri yznden bir ceza olarak el-Arem
selinin memleketlerini tahrip edeceini ve ahalisinden pek ounun boularak leceklerini haber
vermesine kadar burada kaldlar. Amr khinler vastasyla bu durumu renince mal ve
gayrimenkul!erini satarak kendisine tbi olanlarla birlikte Me'reb'den uzaklat. Sonra eitli
memleketlere daldlar ve her boy istedii yere yerleti. Huz'a kabilesi Hicaz'a, Gassn kabilesi de
am'a (yni Suriye'ye) yerleti.
Sa'lebe b. Amr b. mir de beraberindekiler ile birlikte Medine'ye geldi. Medine'nin o zamanki ismi
"Yesrib" idi.
Hrise'nin iki olu Evs ve Hazrec ile beraberlerinde bulunanlar ise Medine'de
kalmlard. Bu srada Medine'nin ierisinde arlar, etrafnda kyler bulunuyordu. Ayrca
Medine'de Kurayza, Nadir ve Kaynukoullar gibi sriloullarma mensup Yahd kabileleri ile
Msile ve Ze'roullar gibi baka kabileler yaamaktayd. Medine'de yerleen bu kabileler ise
kendileri iin her hangi bir tehlike sz konusu olduu zaman hepsinin sabilecei byk kaleler
yapmlard. Nihayet Evs ve Hazrec kabileleri Medine'ye gelip onlarn arasnda yerleince, onlar da
kendileri iin eitli evler ve kaleler ina ettiler; fakat ilerde de bahsedeceimiz zere, Ftyn ve
Mlik b. Acln hadiselerine kadar hakimiyet ve stnlk Yahudilerin elinde bulunuyordu. Bu
hadiselerden sonra hakimiyet ve stnlk Evs ve Hazrec kabilelerinin eline geti. Biraz sonra
bahsedeceimiz zere, Evs ve Hazrec kabileleri arasnda Smeyr sava kncaya kadar, onlar birlik

ve ittifak ierisinde yaadlar.

[284]

Ensr'n Medine zerindeki Hkimiyeti, Yaddlerin Zayf Duruma Dmeleri Ve Fityn'un

ldrlmesi
Yukarda bahsettiimiz zere, Ensr (Evs ve Hazrec) Medine'ye geldiinde, hakimiyet Yadderin
elinde bulunuyordu. Onlarn bu hakimiyetleri ise, Yahudi asll olan Fityn'un onlarn bana
gemesine kadar devam. etti. Fityn aslnda sriloullarndan bir Yahudi idi, fakat' daha sonra
Sa'lebeoullarnm tarafna geip onlara intisap etmiti ve ok kt bir kiiydi. Qnun dneminde
Yahudiler herhangi bir kadnla evlendikleri zaman zifaftan nce evlenmek istedikleri kadn Fity'a
takdim eder ve bu kt duruma boyun eerlerdi. Fityn'un ayn hareketi Evs ve Hazrec kabilelerine
de yapt rivayet edilmektedir.
-Hazrec kabilesinden Mlikb. Acln es-Slim'nin kz kardei evlenmiti. Zifaf vaktinin yaklat bir
srada kardei Mlik'in de hazr bulunduu aile meclisinden baldrlar plak olarak kmt, bunun
zerine kardei Mlik : ok kt bir harekette bulundun. dedi, kz kardei ise M-lik'e : Bu gece
bana yaplacak hareket baldrlarm amamdan daha ktdr, nk kocam olmayan birisinin yanma
gtrleceim. dedi ve geri dnd. Bunun zerine Mlik kz kardeinin yanma girip : Dndn
bir pln var m? diye sordu, kz kardei: Evet, bir plnm var, fakat siz ne dnyorsunuz? dedi.
Mlik : Ben kadnlar ile birlikte ieri gireyim, sonra onlar dar kp Fityn yannza geldiinde
onu ldreyim. diye karlk verdi. Kz kardei Mlik'in bu plnn uygun grd ve ona : Bu plnn
uygula. dedi. Sonra kadnlar Mlik'in kz kardeini alp Fit-yn'a gtrdler, Mlik de klcn
kuanp kadn klna brnerek onlara beraber gitti. Nihayet kadnlar Mlik'in kz kardeini ieride
brakp dar ktklarnda Fityn hemen onun yanma dald ve Mlik klcn ekip onu ldrd,
sonra oradan kap uzaklat.
airlerden birisi bu hususla ilgili olarak u mealdeki msralar sylemitir :
"Acaba kadnlarnzn zifaf hediyesini Fityn'un demesi talihinizin bir hkm mdr? Byle verilen
bir hkm ne kadar irkindir? Nihayet Mlik vurduu bir kl darbesiyle iinden koyu krmz
kanlar kartarak onu ldrd."
Daha sonra Mlik b. Acln memleketinden kap am'a (Suriye'ye) gitti ve Gassn hkmdarlarndan
"Eb Cbeyle" knyesiyle bilinen hkmdar Ubeydb. Salim b. Mlik b. Slim'in yanma geldi. Eb
Cbeyle, Gadbb. Cem b. H-azrec'in oullarndan birisiydi .ve onlarn basma geip hkmdar
olmu, kabilesi arasnda stn bir erefe ulamt. Bir rivayete gre, Eb Cbeyle'nin hkmdar
olmad, fakat Gassn hkmdarnn katnda byk bir itibara sahip olduu sylenir. Doru olan da
budur, nk Gassn hkmdarlarnn arasnda byle birisim bulunmamaktadr. Ayn zamanda biraz
nce zikredildii zere, Eb Cbeyle'nin Haz-rec'den olduu ifade edilmiti.
Mlik b. Acln, Eb Cbeyle'nin huzuruna girince nce ona Fityn'un yapm olduu ktl anlatt,
onu ldrdn bildirdi ve bundan sonra kendisinin geri dnemeyeceini syledi; bunun zerine
Eb Cbeyle, Yahudiler zelil ve perian olup Evs ve Hazrec kabileleri Medine'nin en erefli ahalisi
oluncaya kadar hi bir koku srnmeyeceine ve kadnlara yaklamayacana dair Allah'a and iti.
'

Sonra Eb Cbeyle byk bir kalabalkla birlikte am'dan yola kt ve kendisini Yemen'e
gidiyormu gibi gsterip Medine'ye geldi; "Z Hurud" denilen yere inip konaklad. Bu arada niyetinin
ne olduunu Hazrec ve Evs kabilelerine bildirdi, sonra haber salp Yahudilerin ileri gelenlerini

yanma ard ve onlara ihsanda bulunma niyetinde olduunu izhar etti. Bunun zerine Yadudilerin
ileri- gelenleri kendilerine en yakn olan kimselerle birlikte Eb Cbeyle'nin yanma geldiler ve
kapsnn nnde toplandlar. Eb Cbeyle teker teker ieriye alnmalarn emretti ve ieri alnanlar
batan sona kadar ldrd. Eb Cbeyle'nin onlar ldrmesinden sonra Evs ve Hazrec kabileleri
Medine'nin en erefli ahalisi hline geldiler, hurmalk ve mesken edinme konusunda onlara ortak
oldular.
Hazrec kabilesinden Ramkb. Zeyd, Eb Cbeyle'yi bir kaside ile medhederek onun hakknda u
mealdeki msralar sylemitir :
"Eb Cbeyle, yeryznde yryenlerin en hayrls,-yeminini yerine getirenlerin en vefals, iyilikte
bulunmak bakmndan onlarn en iyisi ve iyi kiilerin yolunu tanmak cihetinden onlarn en bilgilisidir. Mhim gnler ve savalar bize klc elik krntlarn tutup toplayan bir ko (yni Eb Cbeyle
gibi bir yiit) brakt."
Eb Cbeyle, Ramkb. Zeyd'in ark ve nahifliine bakarak onun syledii bu kaside ile bedeni
arasnda bir irtibat kurup : Kt bir kap ierisinde gzel bir bal. dedi; bunun zerine Ramkb. Zeyd
: Kiinin deeri, en kk iki organ, yni kalp ve diliyle belli olur. karln verdi. Bundan sonra
[285]
Eb Cbeyle tekrar am'a dnd.
Smeyr Sava
Ensr (Evs ve Hazrec} uzun mddet birlik ve ittifak ierisinde yaad. Bu iki kabile arasnda ilk
kan ihtilf ve sava ise Smeyr savayd.
Bu savan sebebi u idi: Sa'db. Zbyn kabilesinden ve Sa'lebeoul-lanndan Ka'bb. Acln adnda
birisi Mlik b. Acln ile anlap onunla birlikte yaamaa karar verdi. Bir gn Ka'b,
Kaynukoullarnm panayrna kmt; orada Gatafnoullarndan birisinin yannda bir atla birlikte
beklediini grd ve bu kii: Medine ahalisinin en ereflisi gelip bu at benden alsn. diyordu. Bu
srada birisi ona : Medine ahalisinin en ereflisi falandr. dedi. Bir dieri : Medine halknn en
ereflisi, Evs kabilesinden Uhayhab. Culak'tr. dedi, bir bakas'ise: Medine ahalisinin en
faziletlisi falan olu falan Yahuddir. diye iddiada bulundu, fakat Gatafnoullarndan olan bu kii
at getirip Mlik b. Acln'a verdi; bunun zerine Ka'bb. Acln : Ben size mttefikim Mlikb.
Acln'n sizin en faziletliniz olduunu sylemedim mi? dedi. Evs kabilesinin Arnrb. Avfoullarmdan "Smeyr" adnda birisi Ka'b'n bu szne kzd ve ona svd. Sonra birbirlerinden
ayrldlar ve Ka'b bir mddet bekledi.
Daha sonra Ka'bb. Acln, Kaynukoullarnm Kba'da bulunan panayrna gitti; fakat Ka'b' takip
eden Smeyr panayrn tenha olduu bir srada onu ldrd. Mlik b. Acln mttefiki olan Ka'b'n
ldrldn renince hemen Amr b. Avfoullarma bir eli gnderdi ve Ka'b'n katilini istedi.
Onlar Mlik'e bir eli gnderdiler ve Ka'b'n katilini bilmediklerini sylediler. Bylece karlkl
olarak eliler birbirlerine gidip geldiler. 'Mlik devaml surette onlardan Smeyr'i istiyor, onlar ise
Ka'b'n Smeyr tarafndan ldrld iddiasn devaml olarak inkr ediyorlard. Sonra Mlik'e
diyet demeyi teklif ettiler, Mlik de teklifi kabul etti. Bu srada onlar arasnda geerli olan bir
gelenek ve kaideye gre, kardelik akdi ile bulunan bir mttefikin diyeti, neseben kabilenin aslndan
olan bir - kimsenin diyetinin yars kadar idi. Fakat buna ramen Mlik, Ka'b'n diyetini tam olarak
almak istiyor, onlar ise Mlik'in bu isteini kabul etmiyor ve : Biz ancak bir mttefik diyeti olan yar

diyeti deriz. diyorlard; fakat bu diyet ii srncemede kald ve netice savala noktaland, bunun
zerine her iki taraf toplandlar ve karlap iddetli bir ekilde savatlar, sonra savaa ara
verdiler. Bu arada Ensr'm dier boylar da savaa katldlar ve ikinci defa karlap gece
karanlna kadar savaa devam ettiler. Bu ikinci karlama ile sava Evs kabilesi kazand.
;
Nihayet taraflar sava braktktan sonra Evs kabilesi Mlik'e bir eli gnderip aralarndaki
mes'elenin halledilmesi iin Hassan b. Sabit b. Mnzir'in dedesi Hazreli Mnzirb. Haram enNeccr'nin hakemliini kabul etmesini istediler. Mlik onlarn bu isteini kabul etti. Bundan sonra
her iki taraf Mnzir b. Harm'm hakemliine ba vurdular. Mnzir ise Mlik'in arkada ve mttefiki
olan Ka'b'n diyetini, Evslilerin bu defa tam olarak demelerini, bundan sonra meydana gelecek olan
bu tr;ha-diselerde kendi det ve kaidelerine bal kalmalarn kararlatrd. Evs kabilesi mensuplar
onun bu hkmne raz oldular ve Ka'b'm diyetini tam olarak getirip Mlik'e teslim ettiler, sonra
ayrldlar; fakat buna ramen aralarnda dmanlk tohumlar yerlemi, gnllerinde kinvebuz atei
[286]
alevlenmiti.
Ka'fab. Arar El-Mzin Sava
Evs kabilesinden Cahcaboullar ile Hazrec kabilesinden Mazin b. Neccroullar arasnda bir
sava meydana geldi.
Bu savan sebebi u idi: Ka'b b. Amr el-Mzin, S l imoull arndan bir kadnla.evlenmiti ve sk
sk bu kadnn yanma gidip geliyordu. Cah-caboullannm efendi ve reisi olan Uhayhab. Culh.
kavminden bir grup* insana onu gzetleyip yakalamalarn emretti; bunun zerine onlar bir frsatn
bulup Ka'b b. Amr' ldrdler. Kardeinin ldrldn haber alan Asmb. Amr ise emir verip
kavmini savaa hazrlad ve sava ilnn bildirmek zere Cahcaboullarma bir eli gnderdi.
Nihayet taraflar Ru-hbe'de karlatlar ve iddetli bir ekilde savatlar. Bata Uhayha olmak zere
Cahcaboullar ve onlarla beraber bulunanlar hezimete uradlar, sim b. Amr, Uhayha'nm peine
dt ve ancak kalesine girdikten sonra yetiebildi. Att ok kalenin kapsna isabet etti. Bu arada
sim Uhayha' nn kardeini ldrd. Cahcaboullar Uhayha'nm kardeinin ldrlmesinden sonra
bir ka gece daha orada beklediler. Bu srada Uhayha, sim b. Amr'n kendisini aramakta olduunu
ve kendisini ldrmek iin frsat kolladn rendi.Bunun zerine Uhayha u mealdeki msralar
syledi:
"Haber aldm ki, kale ile evim arasnda geceleyin dolayormusun. Ne var ki, Dahyn adndaki
kalemin yannda kuvvetli sava yiitleri, kilerindeki arslanlar gibi harbe hazrlkl, heybetli genleri
buldun. Onlar seni yoldan geri evirip uzaklatrdlar ve bu yzden sen kara talkl yerlere gitmek
mecburiyetinde kaldn. Ey smcm! Feryd etme;, zira harp oyuncak deildir. Ruhbe'ye
girdiklerinde kavmimle sabahn erken saatinde sizi bastran ben idim. Bundan nce ben Ka'b'
ldrdm ve "klcm sayesinde yksek erefe ulatm."
sim da Uhayha'nm bu sylediklerine u mealdeki msralarla balayan bir manzume ile cevap verdi:
"Eer Uhayha'nm evine ur arsan, ona cevabm ilet. Kpeklerini megul ederek ondan nce oturduu
yere gelen ben idim. Ona bir ok attm, fakat ok isabet etmedi. Okumu attm zaman orada kapsn
kilitleyen kendisi idi..."
Daha sonra Uhayha,'yarmda Neccroullarndan Amrb. Zeyd'in kz ve ayn zamanda Hz. Peygamber
(S.a.)'in dedesi Abdlmuttalib'in annesi Selm olduu halde, Neccroullar zerine bir gece anszn
baskn yapmay kararlatrd, fakat Selm buna rza gstermedi. Gece karanl knceye kadar

Selm Uhayha ile beraber kald ve bir mddet sonra Uhayha uykuya dald. Bunu frsat bilen Selm, o
gece Neccroullarma gidip durumu onlara bildirdi ve hemen geri dnd. Bylece Neccroullar
durumu renip uyandlar. Bu arada Uhayha kavmiyle birlikte afak vakti onlarn zerine ikageldi.
Neccroullar ise onlar silhlaryla karladlar ve aralarnda meydana gelen ufak bir savatan
sonra Uhayha geri ekildi. Daha sonra Uhayha, Neccroullarma haber verip onlar uyaran kiinin
Selm olduunu renince, kolu krhcaya kadar dvd ve sonra serbest brakt.
Bunun zerine Uhayha beyitler syledi. Bu beyitlerden bir ksmnn meali yledir :
"Ey Selm! Babann hayat hakk iin sylyorum; rtkan, amatac, yiyici, dalgn ve hassas zarif
kiiyi yiit genlerle birlikte harekete getiremedii hlde bytlen bir kadn benim iime yaramaz.
Deve yavrusunun saml olan annesine emme vaktinde kotuu gibi, o da nerede olursa olsun
kendisini yceltecek bir ey olunca hemen oraya koar. Eer kiiye akl fayda veriyorsa, ben onun
iin zamann getirecei musibetlere kar muhkem bir kale hazrladm. Bu kaleyi bir demirci
salamlatrp ssledi, demir krntlar onu pekitirdi ve demircinin vurduu eki darbeleri onu
eksiltmedi... Fakir ne zaman zengin olacan, zengin de ne zaman fakir hle deceini bilemez. Bir
ii yapmaa azimli olsan da, kaylle vaktinin seni nerede yakalayacam bilemezsin.-Yeni domu
deve yavrusuna sahip olsan bile, bu yavru byyp senin mi olacak, yoksa bakasnn m olacak?
Bunu da bilemezsin. Doup byyen ve gelien kardeler hibir zaman hayatta bak kalamazlar;
anneleri, onlar mutlaka kaybedecektir. Pek yaknda anneleri evltlarnn lmesi veya bir katilin
[287]
onlar ldrmesiyle tek bana ocuksuz olarak yaamaa mahkum olacaktr."
Amrb. Avfoullar le Hrisoullari Arasnda Meydana Gelen Serre Sava
Evs kabilesinden Amrb. Avfoullar ile Hazrec kabilesinden Hris-oullar arasnda ok etin bir
sava oldu.
Bu savan sebebi u idi: Hrisoullarmdan birisi, Amr b. Avfoulla-rindan birini ldrmt; bunun
zerine Amrb. Avfoullar katilin zerine yrdler ve hile ile bir yolunu bulup ldrdler. Sonra
maktuln (yni katilin) ailesi durumu aratrp onun nasl ldrldn rendi, bunun zerine de
maktuln ailesi ve kabilesi sava iin hazrlandlar ve Amrb. Avfoullarma bir eli gndererek
kendilerine kar sava iln ettiklerini bildirdiler. Taraflar "Serre" denilen yerde karlatlar. Evs
kabilesinin banda seyd'in babas Hudayrb. Sink, Hazrec kabilesinin banda ise (daha sonra
slm dnemde) mnafklarn reisi olan ve "Ebu'l-Hubb" knyesiyle bilinen Abdullah b. Sell
bulunuyordu. Neticede taraflar savaa tututular ve iddetli bir ekilde savatlar. Taraflar
birbirlerine ancak drt gn dayanabildiler. Bundan sonra Evs kabilesi evlerine dndler, Hazrec
kabilesi mensuplar ise savan bu ekilde neticelenmesine ok sevindiler.
air Hassan b. Sabit bu hususla ilgili olarak u mealdeki msralar sylemitir :
"Dorultulmu mzraklarla sabahn erken vaktinde dman kabileyi karlayan Neccroullarma,
arldklar zaman zafer elde eden Amrb. Mlik grubuna annem ve teyzem feda olsun! Allah'a and
olsun ki, Amroullarnn bellerini krdklar kuluktaki baarlarn hayatm boyunca unutmayacam."
Hassan b. Sabit bir baka iirinde u mealdeki msralar sylemitir:
"Hak olarak hayrl babann hayat iin sylyorum, ne elim ve ne de dilim zor olan eylerde bana
kar gelmemitir. Dilim ve klcm her ikisi de keskindir, fakat dilim klcn yapamadn
yapmaktadr. Cehd ve gayret bana haya ve iffetimi unutturamad; zamann felket . ve musibetleri de

trpm kreltemedi. Onlara ramen ailemi oaltmaa alyorum; fakat alm da soutulmu saf
su ile gide-riyorum.
Trnaklar anmalarna ramen binek hayvanlarn sr'atle sren "benim, alk olmadm eylerin
zerine ekinmeden giden yine benim. Her taraftan tarassut altna alnp korkutulduu zaman, mllevves kiiye "mertaba, ho geldin" diyen de benim. iy taneleri beni arr, ben de onlarn bu
arlarna icabet ederek ate saan bulutun slarn datrm. Ey Kays Acele etme, olduun yerde
bekle, zira senin akbetin Hind yaps kllara ve mzraklara sahip olan cengver gl kimselerle
karlamak olacaktr. Ey Kays b. Hatim! Sen bu cengver, gl kiileri grdn zaman olduun
yerde donup kalacaksn. Onlar, yle bahadr kiilerdir ki, sanki onlar yavrularnn yannda inlerini
koruyan birer arslan, hazr bulunduklar her yerde Hat yaps titreen birer mzraktrlar..."
Hassan b. Sbit'in bu mealdeki msralar uzayp gitmektedir. Kaysb. Hatn ise ona u mealdeki
msralaryla cevap vermitir :
"Sen Hasn'y sahal erken mi, yoksa zevalden sonra m terk ediyorsun? Sefer az hazrlanmayan bir
km ayrl nasl olur? Hasn g gn sk sidr aalarnn iinden tek bana olduu hlde kam
(veya kovulmu) kimsenin bak gibi bize bakt. Beyaz geyik boynu gibi olan Hasn'nm boynunu,
gs zerindeki yakut ve zeberced talar sslyordu. Sanki bu yakut ve zeberced onun gs ukuru
zerinde karanlkta mkemmel bir ekilde parlayan sreyy yldz gibiydi. Bil ki, er'ab ile Rtic
kaleleri arasm uzun seyyal dikeninin kesii gibi kk dalar kesmektedir. Bizim iki yksek
duvarmz vardr ve lm bunlarn aasmdadr. Medine'de her hangi bir grup imdat iin bard
zaman lm bu duvarlarn zerine ykselmektedir. Sen siyah tal yerleri krmz bir ekilde
grrsn; hlbuki yksek yerler burann altnda kalmaktadr. Kendisi doru yolda olmad, hlde
bakalarn dallette grme klfetine den kiiden ok uzam. Amr'm husumet sahibi, kendisine.
ders verilmi bahtsz bir kabile reisi olmas ne kadar kt oldu... Onun yiyeceklere kar, arzusu pek
oktu ve onun lgatiride sabrm bir mnas yoktu; nk bir gn a kaldnda a kald bu gn
yarnn kuluuna ikyet ederdi. Karakteri mkil kii benim karakterime ters dt; ben de ona :
'Beni brak, kendini dzelt.' dedim. Mal ve ahlk ereti olarak verilmitir, gcn yettii nisbette iyilik
yaparak bunlar-dan hazrlk yap. Hakk batln peinden gtrmee kalkma, zira hak buna kar kor;
ama hakkn peinden yksek dalar bile eksen, dalar buna boyun eer ve hakkn peinden gelir.
Eer bir ii yoluna yordamna riayet etmeden yapmaa kalkrsan mutlaka mahrum olursun; eer
usulne uygun olarak yaparsan hedefine ularsn..."
Ubeyd b. Nkd da sylemi olduu uzun bir iirinde bu vak'adan bahsederken u mealdeki
msralar terennm etmitir :
"Bir ksm lkeler sanki bu gn silinip gitmi gibidir; onlar ise zamann deimesi, asrlarn gemesi
eskitip rtmtr. Serre gn Ebu'-Hubb (Abdullah b. Sell)'m bizzat kamas, kendisi iin ok
kt ve irkin olmutu. Hatta ona : 'Arkadan lm geliyor ve seni aryor." denildii zaman o gn
zrhn brakp kamt. Oklar kendisine dorultulduktan sonra yolun kapatlmas, onu bizden
[288]
kurtarrnst.
Husaynb. Eslet Sava
Bu sava Evs kabilesinden Vil b. Zeydoullar ile Hazrec kabilesin^ den Mazin b. Neccroularmn
arasnda cereyan etmitir.
Bu savan sebebi ise - u idi: Evs kabilesinden ve Viloullarmdan Husayn b. Eslet,

Mzinoullarmdan birisiyle mnakaaya tutuup onu ldrd, sonra kavminin ve ailesinin yanma
gitmek zere geri dnd, fakat Mzinoullarmdan bir grup da Husayn b. Eslet'in peine taklp onu
ldr1 d. Eb Kays b. Eslet kardei Husayn b. Eslet'in ldrldn renince hemen kabilesini bir
araya toplad ve Mzinoullarma bir eli gndererek kendilerine sava iln ettiini bildirdi, sonra
sava iin hazrland. Bu savaa, Evs ve Hazrec kabilerinin hepsi katld. Neticede taraflar sava-a
tututular ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Her iki taraftan da pek ok kii ldrld. Bu arada
Eb Kays b. Eslet kardeini ldren kimseleri katledip kklerini kazd; Bunun zerine Vahvahb.
Eslet kardei Eb Kays b. Eslet'i knayarak : Hazrec kabilesinden de hezimete urayanlar
bulunmaldr. dedi. Onun bu sz zerine Eb Kays, "Eb Husayn" knyesini verdii kardei
Vahvah b. Eslet'e, u mealdeki msralarla balayan uzun bir iirle cevap verdi:
"Eb Husayn'a iletip duyurun ki, baz szlerin katmda, byk deeri . vardr. Kii ne tatr, ne de
demirdir. Buradan gzel bir ekilde ayrlp gseydiniz, size ne lzm gelirdi? Kald ki, tarafmdan
himaye edilmesi gerekenler (kadnlar ve ocuklar) korunmutu. Bazlar da var ki, korunmas gerekli
olanlar korumazlar. Ben sizin iin hayrl eyler yapyorum; zaten kerim kiinin yapt eyler kerem
[289]
eseri olarak kalr."
Rab' Sava
Bu sava Evs kabilesinden Zaferoullar ile Hazrec kabilesinden Mlik b. Neccr'oular arasnda
cereyan etmitir.
Savan sebebi u idi : Zaferoullarmdan "Rab' " admda birisi sahibine teslim etmek zere mal
gtryordu ve giderken yolu Neccroulla-rmdan birisine urad, fakat Neccroullarmdan olan bu
adam ona engel oldu. Bunun zerine mnakaaya-tututular ve nitecede Rab' onu ldrd. Bu durum
karsnda her ikisinin kabileleri toplandlar ve taraflar iddetli bir ekilde kyasya savatlar.
Neticede Mlik b. Neccroullar hezimete uradlar.
Evs kabilesinden Kays b. Hatm bu hususla ilgili olarak u mealdeki msralar sylemitir :
"Amra'ya zenginlii cidd grnd iin mi terk ediyor? Yoksa durumumuz onun durumu gibi midir?
Akam vakti olunca Amra'ya evi uzaklamaa balad; sana onun ayrl bugn belli oldu. Lmbalar
. ve kendileri sar nilfer iekleri olan Kata bahelerinden hi bir bahe, zerindeki kara bulutlar
syrlan hi bir kalabalk mesirelik Amra'dan daha gzel deildir. Koltuk altlarndan misk kokusu
yaylan Amra, kadnlarn ereflilerinden ve ileri gelenlerindedir.
Onlar Rab' sava gn biz kahraman svarilerin bedenlerinin nasl olduunu, snglerimiz
krlncaya kadar sava imdatsmm peinde ve sava neesi ierisinde vurutuumuzu rendiler. Bu
svarileri sen abuk ekilmek istenen kovay ekiyorlarm gibi grrsn.
Hazrec kabilesinden Hassan b. Sabit bir kaside ile Kays b. Hatm'e cevap verdi. Bu kaside u
mealdeki msralarla balamaktadr : "Onlarn hznleri seni heyecana- sevkediyor; hlbuki onlar bu gn kendi yaptklarnn gadrine
uradlar.
Yesrib (yni Madine) bilir ki, hak ayrt edilemez hle geldii zaman biz orada hakkn terazisiyiz.
Yesrib bilir ki, yamur ktl olduu zaman biz orann yamurlaryz. Yesrib bilir ki, kendisi sava
atnda biz bu savan kahraman1 svarileri oluruz. Yine Yesrib bilir ki, Nebt (yni Anrb. Mlik

b. Evs) keskin kllar savrulduu zaman orann zelil ve perian bir kiisi olur.
Evs kabilesi, her ne zaman bizi miferlerimizi giydikten sonra sng sallarken grse, ateleri gizlenir
(yni karmzda sinerler)... Ey Evs kabilesi mensuplar! Kendinize smak arayn; zira eski
[290]
hlleriniz size geri dnd."
Kud'al Bir Gen Uak Yznden Meydana Gelen Fri' Sava
Araplar arasnda vuku'a gelen mehur savalardan biri de- Fri' savadr. '
'
Bu savan sebebi u di: Neccroullarmdan birisi nce Kud'a kabilesinden olup sonra Beli
kabilesine intisap etmi olan gen bir uak ele geirmiti. Bu gencin amcas, Evs kabilesinden
Mu'zb. Nu'mn b. m-ru'l-Kays'in komusu idi. Mu'z adndaki bu zat ise Sa'cl b. Muz olarak
bilinen Sa'd'm babasyd. Bir gn bu gen amcasn ziyarete gitmiti, fakat Neccrl kii onu
yakalayp ldrd; bunun zerine Mu'z b. Nu'mn Neccroullarna bir eli gndererek komusunun
(yni gencin) diyetini veya katilini kendisine gndermelerini istedi ve katil hakknda kendisinin karar
vereceini bildirdi, fakat onlar Mu'z'm bu isteklerini kabul etmediler. Bu srada Abdu'lEheloullarmdan birisi sz alarak; Eer onlar bu isteklerimizi yerine getirmezler ise, bu gence
karlk olarak mir b. Itnbe'yi ldrrz. dedi. mirb. Itnbe ise Hazrec kabilesinin ileri gelen
erafmdand. Bu sz mir'e ulanca u mealdeki msralar syledi :
"Emsallerime benden kim haber ulatrr? t ancak onu kabul edenleri irad de szden ibarettir.
Bir ksmnz benim ldrlmem hususunda aceleci olduu iin pek yaknda piman olacaktr. Dilin
ise madd yararlara hi tesiri yoktur. erefim, izzetim, tecrbe ve baarm, pahal bir bedel
karlnda vgy satm almam, musibet felketleri nlemek iin malm harcamam, gayret sahibi
kahramanlarn tepelerine vurman, sevgiliye cotuu zaman : 'Olduun yerde dur, vlrsn veya
rahat edersin.' demem, gzel hasletleri savunmama, henz dal budak salm, tuz gibi saf sahih
nesepleri ve ruhlar irkinlik zerine karar klmam nice kimseleri himaye etmeme engel oldu."
mirb. Itnbe'nin bu szleri karsnda Yahudi asll Rab'b. Hu-kayk da u mealdeki msralarla
ona cevap verdi:"Emsallerime benden kim haber ulatracak? Benim katmda iftira ve zulme yer
yoktur. Ben haksz yere emsallerime kzman, nk inancma gre ktleme ve knamalarn bir
cezas vardr. Yer yznde mekn tutup yrd hlde, yere batmaa yaklaan bu kii gibisini hi
grmedim. Bir yiidin ihanete urad bir lkede kalmas, onun iin skntdan baka bir ey
deildir. Dnlmeden sylenen bir sz kab olmayan bir su gibidir. nsanlarn baz huylar mzmin
hastalk hlini almtr; tpk cimrilik gibi ki, bunun devas yoktur. Baz hastalklar vardr ki, ifa
bulmas umulur; ahnak, k hastalnn ise ifs yoktur. Kii, bol miktarda ni'nete kavumaktan pek holanr, fakat Allah
ona diledii kadar verir. Bir kimse ne kadar akll olursa olsun, fakirlik ve skntlarla karlamam
bulunsun, mutlaka bir gn kaza ve kader gelip onun sahasna ker. Kiiyi zamann kzlar
(felketleri) nbetleerek pepee takip eder; hatt kaplarn and gibi onu andrr ve onda
gedikler aar. Bir kabilenin bana sknt ve felketler ktkten sonra, bunlar bir bolluk ve rahatlk
takip eder. lm ordusundan saknp korunmaa alan kii istedii kadar tedbir alp korunsun, bu
korunmann ona hi bir faydas olmayacaktr. Hrsl kimseye hrs yznden zenginlik verilmez, .
fakat cmert kiinin yannda saysz servet toplanr. Cimriye malm faydas olmaz, iyilik de sahibini
kltmez. Gnl zengin olan bulduu ile yetinir, her hangi bir eyle zengin olmaa kalkmaz. Gnl
fakirlii ise bedbahtl devaml olandr. Kii gecelerin gelip gemesini ister; hlbuki gecelerin geip

yok olmas, kiinin mrnn tkenmee yz tutmas demektir."

Mu'zb. Nu'rnn, Neccroullarmn diyet vermekten veya katili kendisine teslim etmekten
ekindiklerini grnce kendisi ve kabilesi sava iin hazrlanp harekete getiler ve Hassan b. Sbit'e
ait olan Fri' kalesinin yannda savaa tututular. Sava btn iddetiyle taraflar arasnda yayld ve
ldrlen gencin diyetini mir b. Itnbe getirip teslim edinceye kadar sava btn hzyla devam etti.
mir'in bu diyeti teslim etmesinden sonra aralarndaki anlamazlklar dzeldi ve bylece tekrar eski
gzel gnlerine dnm oldular.
Bunun zerine mir b.' Itnbe bu hususla ilgili olarak u mealdeki msralar syledi:
"... Ben, bir mecliste toplandklar zaman nce Allah'a itaatte bulu-. nup sonra bahile ie balayan,
komularna kt sz syletmeyen, msafiri arlamak- hususunda ok gayret gsteren, zenginiyle
fakiriyle hi bir ayrm gzetilmeden birlikte yaayan, isteyicilere ihsanlar bol olan, svarilerini
dman saflarnn zerine ynelten, oklann katile ulatran, intikam ve kinle dmanlarna ye'tien, sava iin her karlarna kana darbe
indiren, hep bir azdan : 'Akranlarnz' yakalayn; zira lm Viloullarmn gerisindedir! diyen,
glerini dmanlarn zerine dikerek saanak hlde yaan yamurun altndaki arslanlar gibi yryen,
sava atei tututuu zaman ucu krlm ok ve mil gibi faydasz dlmayan ve bir kvlcmla hemen
parlayan, haysiyet ve erefini srdrp tabiat deitirmeyen, cehalet hastaln akl ve hilimle tedavi
eden ve konuma gnnde araya giden szlerle hatipleri ayplanmayan bir kabileye mensubum."
mirb. Itnbe'nin syledii bu beyitleri, ierisinde Far' vak'asm-dan bahsedilmemesine ramen
[291]
gzel olularndan dolay burada zikrettik.
Htb Vak'as
Araplar arasnda cereyan eden en mehur savalardan bir tanesi de Htb savadr. Bu savan adn
ald kii ise, Evs kabilesine mensup olan meyyeb. Zeyd b. Mlik b. Avfoullarmdan Htb b.
Kays'tir. Htb sava Smeyr savandan yaklak yz yl sonra meydana gelmitir. Bu iki sava
arasnda bir ok sava ve vak'alar cereyan etmitir. Bunlardan mehur olanlar burada zikrettik,
mehur olmayanlarn ise zikrine lzum grmedik. Htb sava, 'Bu's vak'as hari, slmiyetin
ortaya kmasna kadar geen mddet ierisinde Araplar arasnda meydana gelen en son savatr.
Htb savann sebebi u idi: Htb kabilenin sz geen efendisi ve ileri gelen erafndan bir zatt.
Bir gn Sa'lebe b. Sa'db. Zbynoullarm-dan birisi gelip Htb'a msafir olmutu. Musafir olan bu
kii sabah erkenden Htb'm yanndan ayrlp Kaynuk'oullarmm arsna uramt. Bu srada
Haris b. Hazrecoullarmdan annesine nisbetle "bn Fshum" diye tannan Yezdb. Haris onu grm
ve Yahudi asll birisine : Eer u Sa'lebeoullarmdan olan adamn arkasndan ona bir tekme
vurursan abam senin olacak." demiti. Bunun zerine Yahudi abay alp adamn arkasna yle bir
tekme vurdu ki, arda bulunanlar bu sesi iittiler. Bu defa Sa'lebeoullarmdan tekmeyi yiyen bu
kii: Ey Htb ailesi! M-safiriniz rezil, rsvay oldu; arkasndan ona tekme vuruldu. diye
barmaa balad. Durumun Htb'a bildirilmesi zerine hemen adamn yanma geldi ve kendisine
tekmeyi vurann kim olduunu sordu, adam da iaret ederek Yahdiyi gsterdi; bunun zerine Htb
klcn alp Yahdi-nin tepesine indirdi ve ban yard. Bu srada bn Fshum'a Yhudinin
ldrld ve ldrenin Htb olduu haberi ulatrld. bn Fshum
hemen Htb'm peine dt, fakat yetitii zaman o, yaknlarna ait olan evlerin arasna girmi

bulunuyordu. Bu srada bn Fshum Mu'viyeoul-larmdan birisiyle karlat ve hemen onu orada

ldrd. te bundan sonra Evs ve Hazrec kabileleri arasnda sava kvlcmlar harekete geti.
Neticede her iki kabile kendi aralarnda toplanp savaa hazrlandlar1 ve Haris b. Hazrecoullar
bendinin zerinde bulunan kprde karlatlar. Bu savata Hazrec kabilesinin banda
Beyadaoullarmdan. Amr b. Nu'mn. Evs kabilesinin banda ise Eheloullanndan Hudayr b. Simk
bulunuyordu. Evs ve Hazrec kabileleri arasnda meydana gelen bu sava civarlarnda bulunan dier
Arap kabilerine kadar duyulup yaylmt. Bunun zerine Fezre kabilesinden Uyeyne b. Hsnb.
Huzeyfe b. Bedr ile ayn kabileden Hyar b. Mlik b. Hammd harekete geip Medine'ye geldiler ve
Evs ile Hazrec kabilelerinin arasn bulmak iin sulh konusunu grtler ve her iki kabilenin
birbirlerine kar iddia ettikleri eyleri demeyi tekeffl ettiler, fakat her iki kabile onlarn bu
teklifini kabul etmediler. Nihayet sava kprnn yannda balad. Bu savaa Uyeyne .b. Bedr ile
Hyar b. Mlik de ahit oldular ve savan iddetine bakarak Evs ile Hazrec kabileleri arasnda sulh
yapmann imknszln grp mitlerini yitirdiler. Neticede sava Hazrec kabilesinin zaferiyle
nihayet buldu. Htb sava, Araplar arasnda cereyan eden savalarn en mehurlarmdan-dr. Bu
savatan sonra bir takm vak'alar daha meydana gelmitir, ancak bu vak'alarm hepsi Htb savandan
[292]
kaynaklanmtr.
Rab' Vak'as
Bu vak'a, Htb savann bir devamdr. Htb adyla bilinen kpr vak'asndan sonra Evs ve Hazrec
kabileleri tekrar "Rab' " denilen yerde karlatlar. Rab' ise Sefh yaknnda bulunan bir duvard.
Karlaan taraflar iddetli bir ekilde savatlar. Her iki kabile birbirlerini yok etmek zere iken
Evs kabilesi hezimete urad, Hazrec kabilesi ise Evs'lilerin peine dp onlar evlerine kadar takip
etti. Hlbuki bundan nce savaan bu iki kabileden her hangi birisi yenilip evlerine ekildii zaman
galip olan. taraf malp olan taraf takip etmezdi. Hazrecliler Evslilerin peini evlerine kadar takip
edince, Evsliler sulh istemek mecburiyetinde kaldlar, fakat Hazrec kabilesinden Neccroular
onlarn sulh isteini kabul etmediler, Bunun zerine Evsliler kadn ve ocuklarn kalelerin ierisine
koyup onlar korunma altna aldlar. Bu durum karsnda Hazrecliler Evslilerin pelerini brakp geri
dndler.
Beydaoullarmdan Sahrh. Selmn bu vak'a hakknda u mealdeki msralar sylemitir :
"Sveyd b. S amit'e, kabilesine ve bn Eslet'e benden ulatrp duyurun. Biz, Rabf savanda onlarn
ileri gelen kiisini ldrdk, kurtulanlar ise yaral olarak kurtuldular. Eer ayn airete mensup
olmamzdan kaynaklanan haklar yaplmas gereken bir hakkn yerine getirilmesini durdurmam
olsayd, daha nce otuz krk dolayn-: daki atl svarilerin gelip onlar helak ettii gibi, imdi de
bizim tarafmzdan onlarn bana ayn felketler gelebilirdi."
Sveyd b. Smit de Sahrb. Selmn'a u mealdeki msralar ile cevap verdi :
"Benden Sahrciime haber gtrp iletin; o, iinde bn Eslet'in de bulunduu Evs savann aclarn
tatmt. Onlarn, ileri gelen kiimizi ldrmelerine karlk olarak biz de onlarn seriyyelerini (
yzer kiilik asker birliklerini) katlettik. unu da bilmenizi isterim ki, kurtulmak gayesiyle gelip size
[293]
snanlar aslnda kurtulmu saylmazlar."
Bak' Vak'asi

Bak' vak'as da Htb savann bir devamdr. Evs ve Hazrec kabileleri Rab' vak'asdan sonra
"Bak'ul-Gargad" denilen yerde tekrar karlatlar ve ok iddetli bir ekilde savatlar. Neticede
sava Evs kabilesi kazand.
Bunun zerine Evs kabilesinden Ubeydb. Nkd u mealdeki msralar syledi :
. "Avfoullar ile topluluklarnn geldiklerini ve Neccroullar topluluunun hazrlanp
toplandklarn grnce, kavmimi ardm ve onlara adamlarnn bulunduklar yere giden yolu
gsterip klavuzluk yaptm. Mlikoullarndan nice topluluklar karlama srasnda canlarn
cmerte feda ettiler; fakat karlama esnasnda ne korktular ve ne de geveklik gsterip daldlar.
Onlar le vaktinden akamn gurubuna kadar meydanda kaldlar ve size lm kadehleri sundular.
Uzun mddet kendileriyle uralmasna ramen dengelerini korudular ve kendilerine kar gelen
kavmin kanlarn kana kana itiler (intikam aldlar). ldrlm olan yaknlarn zerinden savan
iddeti kalkt; eer aramzda sulh anlamas olanlar ile yakn akrabalar olmasayd, onlarn
cesedlerinin nakline gerek kalmazd. Hamilerini yitiren her gen kz : 'Acaba kavmimizden arkamzda
kalanlarn hepsi ldrld m?' diyorlard. Siz, kendisine cariyelerin ve kymetli hllelerin elik
ettii, evresini koruyan kerm birisini ldrdnz. Hlbuki onun ihsan bol, huyu ve ekli gzeldi;
meclisine sonradan katlanlar kiye kanard, kendisinin varl ise develer iin bir bahtszlkt.'
Hazrec kabilesinden ve Hrisoullarmdan Abdullah b. Revha, Ubeyd b. Nkd'a u mealdeki
msralarla cevap verdi :
"Avfoullar ile onlarn kardei olan Ka'b'm ve Neccroullar topluluunun geldiklerini grdm.
Daha nce de onlar sizin koruluklarnz kllaryla ihll etmilerdi ve onlarn size~ yaptklarn hi
bir kimse yapmamt."
Htb savanda Evs kabilesinin banda reis olarak Viloullarndan Eb Kays b. Eslet bulunuyordu.
Eb Kay s Hazrec kabilesine kar btn" gcyle kendisini savaa vermiti ve rahatn terk etmiti,
bu yzden de zayflayp rengi deimiti. Bir gn karsnn yanma geldii zaman kars kendisini
tanyamam, onu ancak konumasndan tanyabilmi ve : "Ko-nuuncaya kadar seni tanyamadm."
demiti.
Bunun zerine Eb Kays b. Eslet u mealdeki msralarda balayan uzun bir iir syledi :
"Karm bana : 'Niin kt sz sylemee' niyet ediyorsun? Yava ol, szlerini kulaklarma kadar
ulatrp duyurdun.' dedi. Rengim deitii iin karm beni tanyamad ve yadrgad; hlbuki sava,
aclar kendisine toplayan bir gulyabni idi. Kim savan tadn tadarsa, savan tadn ac ve
kendisini sava meydannda bulur. Mifer basmdaki salar dkt; hafif bir uykudan baka uyku
uyumuyorum. Artk ben gayretimi Mlikoullarmn bykleri zerine teksif ediyorum, nk herkes
anna lyk olan yapar. Ben, dmanlara kar dz yerdeki havuzcuklar gibi, halkalar eklinde
rlm geni bir zrh hazrladm. Dmanlarm Hind-yaps parlak, keskin, sert, ucu
eri bir klla enselerinden kakarak kendimden bertaraf edip uzak-latrdm."
Sonra Eb Kays b. Eslet, Evs kabilesi mensuplarn toplad ve onlara: Ben, hangi kabilenin bana
getinse, onlar mutlaka hezimete uradlar. Siz holandnz birisini banza bakan tayin edin.
dedi; bunun zerine Evs kabilesi mensuplar, Eheloullarmdan seyd'in babas Hudayr b. Si~ mk'i
kendilerine bakan setiler. Hudayr'm olu seyd ise Hz. Peygamber (S.a.) ile sohbette bulunmak
suretiyle sahabe arasna girmi ve Bedr
savama katlmt. te bundan sonra Evs kabilesinin savala ilgili btn ilerini Hudayr stlenip
yrtt. Neticede Evs ve Hazrec kabileleri "Gars" denilen yerde karlap savaa tututular. Bu.

karlamada zaferi Evs kabilesi kazand. Bundan sonra her iki kabile sulh talebiyle birbirlerine
karlkl olarak eliler gnderdiler ve savata ldrlen kiilerin, says hesap edilip fazla can
zayiat verdiren kabilenin diyeti demesi hususunda sulh- anlamasna vardlar. Nihayet hesap
neticesinde Evs kabilesinden Hazrec kabilesine gre kii daha fazla ldrld anlald. Bunun
zerine Hazrec kabilesi diyet yerine rehin olarak kendilerinden gen ua Evs kabilesine teslim
[294]
etti, fakat,Evsliler gaddarlk edip bu genci ldrdler.
_
.
Evs Ve Hazrec Kabileleri Arasnda Meydana Gelen Birinci Ficr Vak'as
Bu birinci Ficr vak'asmn, daha nce bahsi geen ve Kays ile Kin-e kabileleri arasnda cereyan
eden birinci Ficr savayla hi bir alakas yoktur. Evs kabilesi mensuplar diyet mukabilinde
kendilerine rehin braklan genci ldrnce Hazrecliler bir araya toplanp sava iin hazrlandlar
ve "Hadk".denilen yerde Evsler ile karlatlar. Hazrec kabilesinin banda Abdullah b. beyyb.
Sell, Evslilerin banda ise Eb Kays b. Eslet bulunuyordu. Neticede taraflar savaa tutuup iddetli
bir ekilde savatlar ve birbirlerini yok edecek derecede vurutular. Evslilerin kendilerine rehin
olarak braklan genci ldrmelerinden dolay bu vak'aya "Ficr" yni ''Birinci Ficr" ad verildi.
Kays b. Hatim bahesinden dnd bir srada kavminin sava iin hazrlanp ortaya ktn grd
ve hemen kabilesine katld; fakat ne yazk ki silhn, almas mmkn olmad ve yannda bulunan
klcyla savaa itirak edip byk baarlar gsterdi, ancak Kays fena halde yaraland ve bu
yaralanmadan dolay bir mddet tedavi altna alnd, bu esnada kendisine su imemesi tavsiye edildi.
Bu sebeple Abdullah b. Revha u mealde bir beyit syledi :
"Ficr gn attmz bir okla Kaysb. Hatm'i yaraladk. Bu sebeple o perhiz altna alnd ve
[295]
bakalar su ierken perhizli olduu iin o su iemiyordu."
Muabbis ve Mudarrs Vak'as
Daha sonra Evs ve Hazrec kabileleri "Mudarrs" ve "Muabbis" denilen iki duvarn yannda tekrar
karlatlar. Hazrecliler "Mudarrs" admdaki duvarn, Evsliler ise "Muabbis" adndaki duvarm
arkasnda bulunuyorlard. Her iki kabile iddetli bir ekilde gnlerce savatlar, neticede Evs
kabilesi mensuplar hezimete urayp evlerine ve. kalelerine ekildiler. Evsliler ise bu savataki
kadar bylesine kt bir hezimetle hi karlamamlard. Sonra Amrb. Avfoullar ile Evs
kabilesinden Evs Ment-oullar bir araya gelip Hazrec kabilesiyle sulh anlamas yapmak istediler,
fakat Evs kabilesinden Abdu'I-Eheloullar ile Zaferoullar ve Evs kabilesinin dier baz kollar bu
sulh anlamasna kar ktlar ve : Hazrec kabilesinden intikam alncaya kadar sulh anlamasna
yanamayacaz. dediler. Bu arada Amrb. Avfoullar ile Evs Mentoullarmn sulh teklifini bir
frsat bilen Hazrec kabilesi onlara kar baskn hareketlerini sklatrp eza ve cefalarn artrdlar.
Bu durum karsnda biraz nce de bahsettiimiz zere Evs kabilesinden Abdu'l-Eheloullar ile
Zaferoullar ve dierleri hari, Evs kabilesinin dier kollar Medine'den g etmee karar verdiler.
S el eme oullar ise Abdu'l-Eheloullarmm "Ra'l" 'de bulunan mallarna baskn yaptlar. Abdu'lEheloullar burada bulunan mallarn korumak iin Selemeoullar ile atmaya girdiler ve bu
atma esnasnda Eheoullarmdan Sa'd b. Mu'z byk bir yara ald. Selemeoullar Sa'db. Mu'z'

alp Hazrec kabilesinden Amr b. Cemh'un yanma gtrdler. Amrb. Cemh ise Sa'db. Mu'z'a
himaye hakk tamd ve Ra'l'i koruma altna alarak burann yaklmasn ve aalarnn kesilmesini
nledi. lerde de bahsedeceimiz zere, Bu's savanda Sa'db. Mu' z, Amr b. Cemh'un yapm
olduu bu iyiliin karln kendisine fazlasyla dedi.
Daha sonra Evs kabilesi mensuplar, Hazreclilere kar Kurey ile ittifak anlamas yapmak iin
Umre.yapmaa gidiyormu gibi gsterip Mekke'ye geldiler, nk o zamanlar Araplar arasnda yle
bir det vard: Herhangi bir kimse umre veya hacc yapmak istedii zaman hasm ona saldrmaz ve
umre yapmak isteyen kii evinin zerine kesilmi hurma budaklar asard. Evsliler de byle yaptlar
ve Mekke'ye gelip Kurey ile ittifak anlamas akdettiler. Bu anlamann yapld srada Eb Cehil
Mekke'de bulunmuyordu. Eb Cehil, Mekke'ye dnd zaman Kureyli-lere : Siz eskilerin:
'Yabanc yerliyi kovar.' szn hi duymadnz m? stelik Evs kabilesi hem kalabalk ve hem de ok
gldr, ayrca yerlilerin kendi zerlerine gelen yabanclar memleketlerinden karp srdkleri ve
onlara stn geldikleri nadiren vaki olmutur. dedi; bunun zerine Kureyler Eb Cehil'e :
Onlarla yapm olduumuz bu ittifak anlamasndan nasl kp kurtulabiliriz? diye sordular. Eb
Cehil: Siz bu ii bana brakn, benjm iin uhdesinden gelirim. diye karlk verdi. Bundan sonra
Eb Cehil kabilesinden ayrlp Evslilerin yanma geldi ve onlara : Siz ben yok iken kabilemle ittifak
anlamas yapmsnz; imdi ben sizinle anlama yapmak ve ileride banzn armamas iin size
bir frsat tanmak zere bir hususu hatrlatmaa geldim. Hatrlatacan husus ise udur : Biz kadnlar
ar pazara kan bir milletiz; bizden birisi arya kan kadna yetitii zaman onun kna vurur.
Eer kadnlarmza yaplan bu muameleyi ayn ekilde kadnlarnza yapld takdirde bunu ho
karlayacaktanz, sizinle anlama yapabiliriz. ayet byle bir muameleyi ho karilayamayacaksamz,
bundan nce yaplm olan anlamay geri evirin. dedi. Bunun zerine Evsliler : Biz byle bir
hareketin kadnlarmza yaplmasn reva grmeyiz. dediler ve daha nce yaplm olan anlamay
geri evirip memleketlerine dndler; nk En-sr (Evs ve Hazrec), zellikle Evs kabilesine
mensup olanlar iffet ve namuslarna ok dkn idiler.
air Hassan b. Sabit kendi kabilesinin Evslilere yaptklaryla vnerek u mealdeki msralarla
balayan uzun bir iir sylemitir :
"Eb Kays'e bir eli gnderin; ayet o, gnderilen elinin getirdii mesaja kulak verirse, bu mesaj
ona bir ksm eyleri aklayacaktr. Eer kendi topraklarnzn ierisinde bulunduunuz bir srada
sizi palabykl kalabalk bir asker topluluu kuatp basrmazsa, ben kendimi iffetsiz ve namussuz
sayyorum. Bu korkun kalabalk asker topluluunu gren ulu ve kudretli kiiler onlara boyun eer,
yerleip mekn tutanlar korkularndan bulunduklar yeri terk eder, iei burnundaki bakire kzlar
salar aarp yalanr, hamile kadnlar ise ocuklarn drr. Sizi meskenleri inleri olan sk aal
ormanlarn arslanlar gibi olan Neccroullarnn kahraman arslanlan ziyaret edecektir. Ki bu
kahramanlarn arasnda hakk arsan. etrafa iniltiler yayan zavall bir durumda kalr. Sanki
kendilerini seyredenlere kar onlarda bulunan parlaklk ve gzellik sert lgn aalarndan ve
yaklm gmten alnmt. Onlar zerlerindeki demir silhlarla vuruurlarken sanki gl siyah
erkek deve gibiydiler. Ey Eb Kays! Bu's vak'asmdan nce seni lm karlamt; imdi Bu' s
[296]
vak'asmdan sonra ise beni alaltc bir zillet ve perianlk yakalad..."
Ensr (Evs ve Hazrec) Arasnda Meydana Gelen kinci Ficr Valt'as
Evs kabilesi Hazreclilere kar Nadr ve Kurayzaoullarma ittifak anlamas teklifinde bulunmutu.

Hazrecliler bu durumu renince Nadr ve Kurayzaoullarma bir eli gndererek kendilerine

sava iln ettiklerini bildirdiler; bunun zerine Yahudi asll olan Nadr ve Kurayzaoullar : Biz
Evsllerle byle bir ittifak anlamas yapmak niyetinde deiliz. diyerek Hazreclilere haber
gnderdiler,' fakat Hazrecliler onlarn bu szlerindeki sadakatlerini garanti etmek iin Nadr ve
Kurayzaoullarndan krk gen rehin aldlar.
Daha sonra bn Fshum bir gn iki iip sarho olduktan sonra bu hususla ilgili olarak u mealdeki
msralar syledi :
"Onlar mttefik aramaa koyuldular; nk kemikleri yufkalat iin zayfladlar ve mallarn bo
yere zayi ettiler. Onlardan birisi kabileye kt davrand zaman biz onlarn zerine r (?)
oullarndan hasmlar gndeririz. Onlar, sava imdatlarm srtlanp gtr-, dler; biz de Yahudileri
alp kendimize sermaye yaptk. Biz, ahde vefaszlk gsterirler endiesiyle Yahudilerden bir grup
kimseyi rehin aldk ve onlar yanmzda emanet olarak bulunuyorlar. Onlar emanmz altnda ve
yanmzda bulunan bu rehinlerden dolay siya-seten bize boyun eip zelil oldular; yle ki tarafmzdan
balarna gelebilecek musibetlerden dolay bizlerden korkuyorlard: nk biz dmanmzla
karlatmz zaman yle bir darbe ile saldrz ki; erefli ve ulu kimseleri perian edip kendimize
boyun ediririz."
Nadr ve Kurayzaoullar bn Fshum'un bu szlerine fena hlde fkelendiler. Ka'b b. Esed : Eer
biz onlara baskn yapmazsak bn Fshum' un dedii gibi oluruz. dedi; bunun zerine onlar Evs
kabilesiyle ittifak yapp Hazrec kabilesine kar koydular. Hazrecliler, Ka'b b. Esed'in bu szn
duyunca, yanlarnda rehin bulunan Nadr ve Kurayzaoullarmm gen uaklarn ldrdler, fakat bu
arada birkan serbest braktlar. Serbest braklanlardan birisi de Kurayzaoullarndan Muhammed
b. Ka'b'n dedesi Sleymb. Esed idi. Nihayet Evs kabilesiyle Nadr ve Kurayzaoulla-r Hazreclilere
kars sava amak zere bir araya geldiler ve neticede iddetli bir ekilde savatlar. Yahudi
genlerin ldrlmesinden dolay bu vak'aya "kinci Ficr' vak'as" ad verildi.
Bu Yahudi genlerin ldrlmeleri hakknda baka bir rivayet daha zikredilmektedir. yle ki:
Beydaoullarndan Hazredi Amrb. Nu'mn kendi kabilesi olan Beydaoullarma : Atanz sizi kt
bir yere yerletirdi. Allah'a and olsun ki, sizi Nadr ve Kurayzaoullarnn bulunduklar yerlere getirip
yerletirmedike veya onlardan .rehin alman genleri l-drmedike bama su
dokundurmayacam. dedi. Nadr ve Kurayzaoullarnn yerlemi olduu yerler ise en gzel ve en
uygun yerleme yerleriydi. Bunun zerine Amrb. Nu'mn Nadr ve Kurayzaoullarma bir eli gnderip
onlara : Ya bulunduunuz yerleri tehliye edip yurdunuzu bize brakrsnz, ya da rehin alman genleri
ldrrz. dedi. Bu durum karssmda Nadr ve Kurayzaouliar yurtlarn terk etmee niyetlendiler;
fakat Kurayzaoularmdan Ka'b b. Esed ortaya atlarak : Ey kabilemin insanlar! Yurdunuzu koruyun
ve buradan ayrlmayn. Brakn Amrb. Nu' mn gen uaklarnz ldrsn. Bir gen uak kazanmak
bir gecelik meseledir. Sizlerden birisi bir gece herhangi bir kadn ile yatt zaman, bu ldrlecek
olan genler gibi birisine sahip olabilir, dedi. Bunun zerine onlar Beydaoullarma bir eli
gnderdiler ve onlara : Biz yurdumuzu terk etmeyeceiz, size rehin braklan genlerin durumu
hakknda dnn ve onlar koruyun. diye karlk verdiler, fakat Amrb. Nu'mn re-' hin braklan bu
gen uaklar ldrd. Abdullah b. beyy b. Sell ise Amr b. Nu'mn'n bu hareketine kar kt ve
ona bu hareketinin gnah ve zulm olduunu syledi. Abdullah b. beyy, rehineleri ldrmekten ve
Evs-lilere kar savamaktan Amrb. Nu'mn' caydrmaa alarak ona : 'Bir gn naamn bir aba
ierisine sarlm olarak drt kii tarafndan getirileceini imdiden grm gibi oluyorum. demiti.
Bu arada ne Abdullah b. bey ve ne de ona tbi olanlar rehinlerden hi bir genci ldrmediler ve

onlar serbest braktlar. Serbest braklanlardan birisi de Muhammed b. Ka'b'm dedesi Sleym b.
Esed idi. te bu vakit Nadr ve Kurayzaoullar Hazreclilere kar Evslilerle ittifak anlamas
yaptlar ve aralarnda "kinci Ficr yak'as" denilen sava meydana geldi. Bu rivayet, kinci Ficr
vak'asma bu ismin verilmesinin uygunluunu gstermektedir, nk birinci rivayete gre,
Hazreclilerin rehineleri Yahudi kabilelerinin ahde vefa gstermemelerinden dolay ldrm
olduklarndan bu vak'aya "kinci Ficr vak'as" adnn verilmesi pek uygun gelmemektedir. Ancak
Yahudilerin ahde vefa gstermemelerinden dolay bu vak'aya "kinci Ficr vak' as" adnn verilmesi
[297]
mmkn olabilir.
B's Vak'as
Sonra Nadr ve Kurayzaoullar birbirlerine yardm etmek zere Evs kabilesiyle olan muahedelerini
tekrar yenilediler. Bylece durumlar glenince sava hazrl gayretine dtler. Bu arada Nadr ve
Kurayzaoul-larna dier Yahudi kabileleri de iltihak edip katldlar. Hazrecliler bu clurumu
renince bir araya toplanp sava iin hazrla giritiler ve mttefikleri Eca' ile Cheyne
kabilelerine haber gnderdiler. Bu arada Evsli-ler de mttefikleri olan Mzeyne kabilesine haber
saldlar. Bylece her iki taraf sava iin krk gn hazrlk yaptlar ve Krayzaoullarna bal
bulunan "Bu's" mevkiinde karlatlar. Evslilerin banda seyd'in babas Hudayr el-Ketibb.
Simk, Hazreclilerin banda ise Beydaoullarndan Amrb. Nu'mn bulunuyordu. Bu arada Abdullah
b. beyy b. Sell kendisine tbi olanlarla birlikte
Hazreclilerin yannda yer almad. Harise
bHrisoullar da Evsiilerden uzak durdular ve onlara katlmadlar. Karlaan taraflar iddetli bir
ekilde savatlar ve her iki taraf sava esnasnda sabr ve metanet gsterdiler.
Evsliler silhlarn acsn hissedince yenilmi olarak hemen "Urayd" tarafna doru kamaa
baladlar. Balarnda bulunan Hudayr onlarn hezimetini grnce olduu yere kt ve mzrann
demirini ayann zerine vurup : Vay bama gelenlere! Deve gibi olduum yerde akldm kaldm.
Allah'a and olsun ki, ldrlmedike geri dnmeyeceim. Ey Evs topluluu! Eer beni brakp gitmek
istiyorsanz, buyurun gidin. dedi; bunun zerine Evsliler ona merhamet gsterdiler, Abdu'lEheloulla-rndan Halife adndaki kiinin iki olu Mahmd ve Yezd lnceye kadar Hudayr'i
savunup vurutular. Bu srada kimin tarafndan atld belli olmayan bir ok gelip Hazreclilerin reisi
olan Amrb. Nu'mn'a isabet etti ve onu ldrd. Abdullah b. beyy b. Sell ise bir ara Bu's'm
yaknma kadar gidip durum hakknda haber almaa almt. Tam bu srada bir abaya sarlm olan
Amr b. Nu'mn'n naamn drt kii tarafndan getirilmekte olduunu grd. Daha nce Abdullah b.
beyy bunun byle olacam Amrb. Nu'mn'a sylemiti ve nitekim dedii gibi de oldu. Abdullah b.
beyy onu bu durumda grnce : Haydi imdi yapm olduun taknlk ve zulmn vebalini tat
bakalm! dedi. Neticede Hazreciler hezimete uradlar, Evsliler ise var gleriyle Hazreclilere
yklendiler ve onlarla vurutular. Hazredi birisi : Ey Evs kabilesi topluluu! Kardeleriniz olan
Hazreclileri yok etmeyin, onlara iyi muamele edin; zirkonlarn civarnda yaamak Sa'lebeoullarnm
civarnda yaamaktan daha hayrldr. diyerek yksek sesle bard; bunun zerine Evsliler savaa
son verdiler ve Hazreclilerin llerini (yni silh, elbise v.b. eylerini) soymadlar. Hazreclilerin
llerini Nadr ve Kurayzaoullar.soydular. Evsliler reisleri Hudayr b. Simk'i sava alanndan
yaral olarak kaldrdlar, fakat Hudayr ald bu yaradan ld. Bu arada Evsliler Hazreclilerin
evlerini ve hurmalklarm atee verip yaktlar. Eheloullarndan Sa'db. Mu'z ise, RaTde-kendisine
gsterilen iyi muameleden dolay Selemeoullarmm mallarn, evlerini ve hurmalklarn yaklp

yklmaktan korudu. Ra'l ile ilgili bahis biraz nce yukarda zikredildi. Yine Bu's gn Zbeyrb.
ysb. Bt, Hazrec kabilesinden Sabit b. Kays b. emms' kurtard ve aln san kestikten sonra onu
serbest brakt. te bu yzden - ileride bahsedeceimiz zere - Sabit, slmiyet dnemindeki
Kurayzaoullar vak'asmda Zbeyr b. ys'm cann kurtarmak suretiyle kendisine yaplan bu iyiliin
karln dedi.
Bu's vak'as, Evs ve Hazrec kabileleri arasnda meydana gelen mehur savalarn en sonuncusudur.
Bundan sonra slmiyetin gelii ile her iki kabile sz birlii ederek tek kelime (kelime-i tevhd}
etrafnda slm'a ve mslmanla'ra yardm etmek zere bir araya gelip kaynatlar. Bylece Allah
(C.c.) sava hususunda mminlere kfi geldi.
Bu's vak'as hakknda Evs ve Hazredi airler bir ok iirler sylemilerdir. Evs kabilesinin
Zaferoullar kolundan Kays b. Hatm'in Bu's hakknda sylemi olduu bir iirin meali yledir ;
"Amre'nin. altm yaldzl srmal elbise gibi ssl olan resmini tanyor musun? kimizin de diyar Mina
zerinde bulunmaktadr; eer kervann gelme midi olmasayd, o bize gelecekti. Bulut altndaki gne
gibi bize grnd, fakat bir kan gsterip dier kan bizden esirgedi.
Ben haksz yere sava krkleyen birisi deilim; vakta ki onlar (sulha) yanamadlar, ben de tutup
sava ateini her tarafa yaydm. Sava kaldrma gayretinin onun hzn artrmaktan baka bir ie
yaramadn grnceye kadar savan bertaraf edilmesini iln ettim, fakat savan baladn
grnce ben de brdelerim (bir tr giysi) le beraber ivi balar ekirge gzlerine benzeyen ve
yenleri parmak ularn rten sava elbisesini (zrh) kat kat giydim. Sen yere atlan mzrak
paralarn uzun boylu gzel kzlarn ellerindeki bir zirhk hurma dallar gibi grrsn. Mlik, Salebe
ve Milkhenn (?) gibi hayrl kabileler bana yldrm birlikler verdiler. Nice sava erleri vardr ki,
arldklar zaman kstah yryl develer gibi savaa koarlar. Bizim sava meydanndan
kamzn en kt ekl mzraklarn birbirine girdii bir srada vurumaya devan ederken
ayaklarmz sabit bir yerde durduu hlde yzmz biraz evirerek omuzlarmz hafife emekten
ibarettir. Biz size kllarla tekrar tekrar saldrdk ve siz her kt gnde bembeyaz ortaya kan, fakat
darbe yaralanyla kpkrmz bir ekilde geri dnen ve stl develer arasnda dolaan yeni domu
deve yavrularndan daha zelil ve perian idiniz. Hadk gn. sizinle karlatmda ban ak ve
mi-fersizdi; elim ise tura oynar gibi klla oynuyordu. Bu's vak'asm-da kllarmz bizi Gassn'nm
kknde bulunan parlak erefimize gtrd. Biz sizinle Ficr vak'asmda ve ondan nce de savatk;
fakat Bu's sava ise stn gelme gn oldu. Evs kabilesine mensup nice topluluklar iri taneli
yamur serpintileri arasnda yryen ars-lanlar gibi nzraklariyla heybetli bir ekilde gelip Bu's
vak'asma katldlar."
Hazrec kabilesinden Abdullah b. R ev h a ise Kays b. Hatm'e u mealdeki msralarla cevap
vermitir :
"Leyl kark insanlarn arasndan sana m arzu duyuyor? Evet, gs zerinde gz yann
serpintileri var. Sevgiden ikyet eden mihnet sahibi kederli kiinin ihtiyacn karlamayan uzaklara
dalp giden kiinin arkasndan alad. Sabah erken gne kendisini gsterdii zaman, onun aklndan
obadan uzaktaki her trl mer' dncesini uzaklatrp onu rahatlatt. Biz, var olan eski mallarmz
fakir ve hak sahibi isteyiceye vermek suretiyle asalet ve erefimizi koruruz. Kllarmz yolunu
arm krleri yola getirdi ve azlarndan salyalar akan nice hasmlar yola sokup dzelttik. Biz,
zerlerinde demir silhlar, yldzlar gibi parlak miferler bulunan nice piyadelerle ortasnda lm
grnen mihnetti sava meydanlarna azgn yryl develer gibi yryp geldik. Onlar zrhsz
idiler ve sen onlar mzraklarn kaldrp darbelerini indirdikleri zaman arslanlar ordusu sanrsn. Her

kt gnde onlarn smaklar dorultulmu sert mzraklar ile keskin kllar olmutu."
bn Revha'nn tebb (vg kasidelerinin banda kadnlardan bahsederek kasideyi sslemek) de
bulunduu Leyl, Kays b. Hatm'in kz kardeidir. Kays b. Hatm'in tebbde bulunduu Anre ise
[298]
Abdullah b. Revha'nn kz kardei ve Ensr'dan Nu'mnb. Ber'in annesidir.
Salf Kabilesinin Tif Hkimiyeti Ve Ahlf (Mttefikler) le Mlikoullar Arasnda Meydana
Gelen Sava
Tif topraklar eskiden beri Advn b. Anr b. Kays b. Aylan b. Mudar-oullarna ait bulunuyordu.
mir b. Sa'sa'a b. Mu'viyeb. Bekr b. Hevzin b. Mansrb. Ikrine b. Hafsa b. Kays b.
Aylnoullarmn nfuslar oalnca iddetli bir savatan sonra Tif'i ellerine geirdiler,
miroullar yaz Tif'te, k da Necid'cle geirirlerdi. Sakf kabilesinin evleri Tif'in evresinde
bulunuyordu.
Sakf kabilesinin nesebi konusunda alimler farkl grler ileri srmlerdir. Bu alimlerden
bazlarna gre Sakf kabilesi Ma'add soyundan gelen yd'a dayandrlmtr. Buna gre Sakf'in ad
ve nesebi Kasiyy b. Nebtb- Mnebbilb. Mansrb. Yakdmb. Ersb. Du'm b. yd'dr. Dier baz
alimlere gre, Sakf kabilesi Hevzin'e dayandrlm ve ona nis-bet edilmitir. Buna gre Sakf'in
ad ve nesep eceresi Kays b. Mnebbih b. Bekr b. Hevznb. Mansrb. Ikrime b. Hafsa b. Kaysb.
Ayln'dr.
Sakf kabilesi, Tif'i grdkleri zaman burann gzel meyveleri ve bitkileri holarna gitmiti.
Bunun zerine onlar miroullara yle bir ' teklifte bulundular : Tif arazisi tarma elverili
deildir, hayvanclk iin ise gayet uygundur. Grdmz kadaryla siz hayvancl ziraat ve
meyvecilie tercih etmisiniz. Biz hayvanlar olmayan bir kabilenin insanlaryz. Eer klfetsiz ve
masrafsz bir ekilde hem zira rnlere ve hem de hayvanlara sahip olmak isterseniz, beldeniz Tif'i
bize teslim edin; zira
1 biz topraklarnz iler, ilerine meyve aalar diker ve ileri rl gzel kuyular kazarz. Ayrca
bunlarn masraf ve iiliini biz stleniriz ve size hi bir masraf ve 'klfet yklemeyiz. Meyveler
olgunlat zaman
' toprak sahibi olarak meyvelerin yarsn siz, almamzn karl olarak da yarsn biz alrz."
Bu teklif miroullarnn houna gitti ve arazilerini Sakflilere teslim ettiler; bunun zerine Sakflier
Taife indiler ve Tif topraklarn kendi aralarnda taksim ettikten sonra bu topraklar ilediler ve
zerine zm, meyve aalar diktiler. Nihayet Sakflier miroullarna bu anlama ile ilgili olarak
vermi olduklar sz bir mddet yerine getirdiler. miroullar'da bu sebeple dier Arap
kabilelerinin Sakflilere yapmak istedikleri saldrlan nlediler.
Sakflilerin nfuz ve itibarlar artnca Tif memleketlerini tahkim ettiler ve Tif zerine muhkem bir
sur ina ettiler. Bundan sonra Sakflier daha nceleri miroullarna arazilerini iletmeleri
karlnda ve yar hisse eklinde demekte olduklar meyveleri vermemek iin direndiler.
miroullar ise bu haklarn Sakflilerden almak istediler, fakat haklarn almaa g yetiremediler;
bunun zerine miroullar Sakflilere sava atlar ve neticede herhangi bir zafer elde edemediler.
Skif kabilesi, Ahlf (mttefikler) ve Mlikoullar olmak zere iki batn (boy) dan meydana
gelmiti. Sakflilerin miroullarna kar koymalarnda Ahlf'in byk tesiri olmutu. te bu

sebeple Ahlf Mlkoul-larna kar bir itibar kazanm oldu ve buradaki ikametlerini bu itibar ve
stnlk zerine devam ettirdi.
Sonra Ahlf m serveti artp atlar oalnca, Nasrb. Mu'viye b. Bekr b. Hevznoullarmin arazisi
ierisinde bulunan ve "Cilzn" denilen yeri atlarna koruluk olarak setiler. Nasroullar bu duruma
fena hlde fkelendiler ve bu yzden Ahlf ile savaa girdiler. Taraflarn inatlamas sava uzatt ve
srncemede brakt. Bu savata, Nasroullarnn banda nceleri Nasroullarmdan olup sonra
Yerb'oullanna intisap eden Ufeyf b. vf b. Ubd, Ahlf'in banda ise Mes'd b. Ka'neb
bulunuyordu. Ahlf ile Nasroullar arasndaki bu savan uzamasn frsat bilen Mlikoullar, Ahlf
a kar Yerb 'oullaryla ittifak anlamas yapp birletiler; nk teden beri Mlikoullar ile
Ahlf arasnda devam edip gelen bir kin ve nefret vard. Bu srada ise Mlikoullarmm banda
Sakflilerden Cn-dbb. Avfb. Haris b. Mlik "b. Hutaytb. Cem bulunuyordu. Ahlf, Mlikoullar
ile Yerb'oullarnn birletiklerini duyunca hemen bir araya gelip toplandlar ve sava iin
hazrlandlar. Ahlf ile Mlikoullar ve mttefikleri olan Nasroullar arasnda meydana gelen ilk
sava Tif vak'asdr. Bu Tif savanda taraflar iddetli bir ekilde savatlar. 'Neticede zaferi
kazanan Ahlf, Mlikoar ile mttefikleri Nasroullarn Tif ten kard ve onlar Tif in arka
tarafnda bulunan ve "Lahf" denilen bir vadiye srd. Bu Tif savanda Ebn dann bir yolunda
Mlik ve Nasroullarmdan pek ok kimse ldrld. Sonra taraflar arasnda, Nahle tarafnda "Gmr
Z Kinde" ve Hulvn tarafnda "Ke-rn" adyla bilinen bir ksm vak'alar daha meydana geldi.
Kernvak-'asinda Yerboullardan Ufeyf b. Avf'n atm olduu bir sava narasy-a yetmi
hamile kadnn ocuklarn drdkleri ileri srlr. Her iki taraf Kern vak'asnda etin bir
ekilde savatlar, sonra sava brakp ayrldlar. Bundan sonra Mlikoullar Ahlf a kar
kendilerine mttefik bulmak iin Devs, Has'am gibi dier kabilelere bavurdular. Bu arada Ahlf da
Mlikoularma kar kendilerine destek ve mttefik bulmak zere Medine'ye gidip Ensr'dan ittifak
akdi talebinde bulundular; bunun zerine' Ahlf tan Mes'd b. Mu'attih, Evs kabilesinin Arar b.
Avfou-lar kolundan ve zamannda Ensr'm ileri gelen erafndan biri olan Uhayha b. Culh'a gelip
ondan destek ve ittifak akdi istedi. Bu durum karsnda Uhayhab. Culh Mes'd'a : Allah'a and
olsun ki, bir adam kendi kavmi adna baka bir kavme gider ve onlardan yardm ve her hangi bir ey
talebinde bulunursa, mutlaka kendi kavmi ' iin hi arzu etmedii eyi o kavim iin ikrar edip kabul
etmek mecburiyetinde kalr. diyerek ona tte bulundu. Bunun zerine Mes'd daha nceki
dostluundan dolay Uhayha'ya : Ben senin kardeinim. dedi. Uhayha ise ona : Senin kardein
geride brakm olduun (Mlikoullar) dr. Onlarn yanma geri dn; kulaklarn ve burnun kesilmesi
bahasna da olsa, onlarla sulh anlamas yap, nk onlara muhalif olduun takdirde hi bir kimse
kavmin hakknda sana yardmc olmayacaktr. diye karlk verdi. Bu durum karsnda Mes'd
Uhayha'nm yanndan ayrlmak mecburiyetinde kald, fakat Uhayha ona yol az katp bir de silh
verdi. Ayrca. Medine'de ato ve kaleler ina eden bir genci de verdi. Bu gen Mes'd b. Mu'attib
iin bir kale (ato) yapt. Bu kale Tif te yaplm olan ilk kale idi. Bundan sonra Tifte bir takm
kaleler ina edildi. Artk Tif savandan sonra Ahlf ile Mlikoullar arasnda kayde deer
herhangi bir sava meydana gelmedi.
Taraflar arasnda meydana gelen bu sava hakknda pek ok iir sylenmitir. Bunlardan bir tanesi,
Ahlf tan ve Avf b. Ukdeoullarndan "Muhabbir" adyla bilinen Rab'ab. Sfyn'm sylemi olduu
u mealdeki iirdir :
"Ahlf ile Mlikoullan arasnda sava fitnesini kkrtan ben deilim; bu fitneyi Sakf kabilesinin iki
efendisi (reisi) Mes'd b. Ka'neb ile Cndb b. Avf krkledi ve onlarn tututurup krkledikleri bu

sava fitnesinden kurtulu imkn yoktur. Mlik ve Avfoullar arasnda alevlenip iddetlenen bu
sava fitnesi, kk yataki ocuklarn salarn aartp onlar ihtiyarlatt. Bu sava ateini onlar
kendi elleriyle tututurup yaktlar; fakat bu atei ne de gzel tututurdular... Onlar (Mlikoullar),
ylm toprak kmesi gibi kalabalk halde geldiler ve onlara dn yerimizi ineyip getiler.
Daveti lm arsn tekrarlad zaman, karlamak iin Mes'd b. Mu'at-teb'i, savamak iin ise
Avfb. Ukdeoullarm, Ilc kabilesini, mttefiklerden Habb'i, Ribb topluluundan bir kabilenin
askeri alaylarn ve Sa'doullanm ardlar. Mes'd b. Mu'attib, Mekrs'da bir kavme
(Mlikoullarma) baskn yaparak onlar her taraftan kuatp sard; bugn onlar iin ok skntl ve
ar bir gn olmutu. Hamile kadnlar, Ufeyfb. Avf'in (atm olduu sava nrasyla deil), yardm
[299]
talebiyle att nara ile ocuklarn drdler."
SON

[1]
[2]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/XIII-XV.

Burada geen Dou ve Bat kavramlarn bugnk mnada dei, mellifin yaad adaki mnada anlamak gerekir.
(Mtercim).
[3]
Musul hkimi olan, Melik'r-rahm lakabyla bilinen Bedrdclin L'l' b. Abdullah el -Atabek'dir. Kendisi 657/1259'de vefat etmitir.
Zirikli, el-A'lm, VI, IH. (Nairin notu).
[4]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/1-8.
[5]
Tercme ettiimiz bu eserin bata gelen temel kaynaklarndan birisi Eb Ca'fer Mu-hammed b. Cerr et-Taber (lm. 310/922-923)'nin
Trihu'I-mem ve'1-Mlk adl ese-ridir.Melli bn e!-Esr, el-Km! fi't-trh ismindeki bu eserini kaleme alrken, hlket-ten 302 (914915) ylna kadar olan ksmn hemen umumiyetle Tabr'nin ad geen eserinden ksaltarak almtr. Bu sebeble Chiliye Devri Araplar
Arasnda Meydana Gelen Hdiseler balna kadar olan bu cdin metnindeki eksik ksmlar, mellifin ihtisarndan kaynaklanan ve yanl
anlalmaa msait olan yerleri, nsha ve bask farklarndan ortaya kan farkllklar gz nne alarak btr ksmlar Tabr'nin ad geen
eserinden baz kelime ve cmieier eklemek suretiyle tercme ettik. Tercme esnasnda meydana gelebilecek kendi hat ve zhullerimiz
istisna edilirse, metne uymayan tercmelerde bu husus gz nnde bulundurulmaldr. (Mtercim).
[6]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/9-11.
[7]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/12.
[8]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/12-14.
[9]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/14.
[10]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/14-17
[11]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/17-19.
[12]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/20.
[13]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/20-22.
[14]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/23-26.
[15]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/26-28.
[16]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/28-31.

[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/31-32.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/32-36.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/36-37.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/37-43.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/43-44.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/45-48.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/49-50.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/50-52.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/53-54.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/55.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/56-57.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/58-60.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/61-66.

Biver kelimesi "n bin" demektir : Esb keiimesi ise "at" manasna gelmektedir. On bin tane ata sahip olduu iin kendisine bu isim
verilmitir. (Mtercim).
[31]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/67-70.
[32]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/71-74.
[33]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/75-76.
[34]
Bu isimler srasyla Taber'de Sad, Samd ve Heba eklinde gemektedir. Bk. ilgili blm (Mtercim).
[35]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/77-85.
[36]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/86-92.
[37]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/92-93.
[38]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/94-97.
[39]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/98-100.
[40]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/101-103.
[41]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/103.
[42]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/104-105.
[43]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/105-107.
[44]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/108-110.
[45]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/110114.
[46]
Bu isimler srasyla Taber Tarihinde Yaksn, Zemrn, Medyan, Yesbuk, Sh ve Bsr eklinde gemektedir. (Nereden).
[47]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/115.
[48]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/115-117.

[49]
[50]
[51]
[52]
[53]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/118.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/119-121.
Bu isimler Tevrat'ta, Bi!ded; Elifz ve Sofer eklinde gemektedir. Bak Eyyb Sifri, fasl II, ayet, II. (Nereden).
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/122-130.

Hz. Eyyb (A.s.)'dan bahsedilirken hanm Rahmet'in Efrm b. Ysuf'un kz olduu sylenmiti. Bkz. Hz. Eyyb bahsi
(Mtercim)
[54]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/131-149.
[55]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/150-152.
[56]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/153-156.
[57]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/157-161.
[58]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/162-186.
[59]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/186-188.
[60]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/189-190.
[61]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/191-194.
[62]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/195-197.
[63]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/198-199.
[64]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/200.
[65]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/201-202.
[66]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/203-205.
[67]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/206-208.
[68]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/209-214.
[69]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/215-216.
[70]
Bu tr hareketler peygamberlerin smet sfatna aykr der. Dolaysyla bu ve buna benzer hareketlerin peygamberlerden zuhuru
mmkn deildir. Bu konu hakknda doru ve geni bilgi iin akid ve kelm kitaplarnn nbvvet bahislerine baklmaldr (Mtercim).
[71]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/216-219.
[72]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/219-220.
[73]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/221-222.
[74]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/222-228.
[75]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/228-232.
[76]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/232-233.
[77]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/234-236.
[78]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/237-239.
[79]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/240.

[80]
[81]
[82]
[83]
[84]
[85]
[86]
[87]
[88]
[89]
[90]
[91]
[92]
[93]
[94]
[95]
[96]
[97]
[98]
[99]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/240-243.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/244-246.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/247-249.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/250-259.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/259-260.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/261-263.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/264-265.
O dnemde Fars ahlisinden herhangi bir kii z kz, annesi ve benzeri yakn akrabalaryla evlenebiliyordu. (Mtercim).
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/266-268.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/269.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/270-279.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/279-280.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/281-282.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/282.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/282-285.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/286-293..
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/294.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/295-300.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/300-303.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/303-304.

[100]
Ancak Judaea eyaleti hkmdar olan Herodes Agrippa'nn M. S. 44 ylnda ld ve Hz. sa'nn ge kaldrld srada bu blge
hkmdarnn Ventidius Kumanus (48-52) veya Fests adnda bir hkmdar olduu bilinmektedir. (Mtercim)
[101]
Judeae hkrnarl. (Mtercim).
[102]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/304-308.
[103]
Ancak Neron'dan sonra ksa mddetlerle Galbo (Sulpicius) ve Oiho (Salvius) 68-69 yllarnda hkm srmlerdir. Vespasianus ise
69-70 yllar arasnda Roma tahtn igal etmitir. (Mtercim).
[104]
M. S. 193-208
[105]
M. S. 208-217. Ancak bu mddet iinde Sempiimus Geta ile birlikte hkmettii iin yedi yl diye kaydedilmi olabilir. (Mtercim
[106]
Opellius Macrinus'un M. S. 217-218 yllarnda hkm srd aratrmalarda belirtildiine baklrsa, Ibn el-Esr'in verdii bu
bilgiye phe ile bakmak gerekir. Geni bilgi iin bk. Aktt, O. Roma mparatorluk Tarihi, stanbul 1970, II, 67 vd. (Mtercim).
[107]
M. S. 218-222
[108]
M. S. 222-235.
[109]
M. S. 235-238

[110]

M. S. 238-244. Maximinos ile Gordianus arasnda ksa mddetlerle Kalvinus Balbinus ve Pupienus Maximus tahta gemilerdi.
(Mtercmi).
[111]
Bu son imparatorun hkmdarlk mddetleri, aratrmalarda daha deiik olarak belirtilir. Bk. Akit, II, 350. (Mtercim).
[112]
M. S. 395 ylma kadar ibn el-Esr'in sayd bu imparatorlarn hangi yllar aras tahtta kaldklarna dair geni bilgi iin bk. Akit, II,
350-351 ve dier yerler.
[113]
Mellif, bundan sonra Bizans imparatorlarn kaydetmektedir. (Mtercim).
[114]
Zenon iki kez imparator olmutur. Birincisinde bir yla yakn, ikincisinde ise 476-491 yMlar arasnda hkm srmtr. Bk.
Ostrogorsky, s. 56. vd. (Mtercim)
[115]
491-518
[116]
Yirmi yl deil de otuz sekiz yl imparatorluk yapt bilinmektedir. Bk. Ostrogorsky,
s-535, hkmdar listeleri. (Mtercim
[117]
Bu imparatorlarn hkmdarlk mddetleri iin bk. Ostrogorsky, hkmdarlar listeleri, s. 535. (Mtercim)
[118]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/309-312.
[119]
Hz. sa'nn ge kaldrlmas, bu Tiberius'un zamannda deil, Tiberius'un olu Cla-udius'un zamannda olmutur. (Mtercim)
[120]
M. Aurelius Antoninus Caracall. (Mtercim)
[121]
Antoninus Elagabalus. (Mtercim).
[122]
Eshb- Kehf gne yl hesabyla maarada yz yl kalmlardr. Kurn- Kerm'de ise gne yl ay yl olarak beyan
edilmitir. Gne yl ile ay yl arasndaki her yz ylda yllk bir fark bulunmaktadr. Buna gre ems yz yl kamer yz
yla muadildir. (Mtercim).
[123]
Maxsimianus Galerius. (Mtercim).
[124]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/313-318.
[125]
znik Konsili ve burada alnan kararlar ile ilgili bilgi iin bk. Ostrogorsky, Iltan tercmesi, s. 44 vd. (Mtercim)
[126]
337-361
[127]
361-363
[128]
379-395) yllar arasnda hkm srmtr. (Mtercim).
[129]
395-408
[130]
408-450
[131]
450-457.
[132]
457-474
[133]
Zenon, nce bir y[ kadar tahtta kaldktan sonra inzivaya ekilip yerine olunu geirmi, fakat sonra tekrar hkmdarla
geerek 476-491 yllar arasnda ikinci defa Bizans tahtn igal etmitir. (Mtercim).
[134]
Basifiskos (Mtercim).
[135]
491-518.
[136]
lustinos 518-527 yllar arasnda Bizans imparatorluu yapmtr. (Mtercim).
[137]
527-565 yllar arasnda 38 yJ hkmdarlkta kalmtr. (Mtercim)

[138]
[139]
[140]
[141]
[142]
[143]
[144]
[145]

II. lustinos 565-578. (Mtercim).

583-602
Bugn Lbnan'da hi kk bir grup Mrri yaamaktadr. (Mtercim)
602-610
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/319-324.
kinci rivayet daha dorudur. Bk. Ostrogorsky, Iltan tercmesi, s. 81 vd. (Mtercim)
695-698

Ancak en son aratrmalarda bu dnemin 705-711 yllan arasnda olduu kaydedilir. Bk. Ostrogorsky, Iltan tercmesi, s.
535. (Mtercim).
[146]
Daha evvel babasnn hkmdarlndan sz edilmemektedir. (Mtercim).
[147]
Ancak Ostrogorsky, onun 777-780 yllarnda hkm srdn belirtir. Bk. Iltan tercmesi, s. 535. (Mtercim).
[148]
I. Mikhail Rangabe (Mtercim).
[149]
Basileios I Makedonya slalesinin kurucusudur. (Mtercim)
[150]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/325-330.
[151]
Bu nesep eceresinin dorusu ise, Haykr b. Hayk b. Umeyr b. Kanas b. Ma'add b. Adnan'dr, bk. Taber, Trihu'l-mem
ve'l-mlk, ilgili blm. (Mtercim).
[152]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/331-332.
[153]
Bu darb-f mesel Trkemizdeki : "At alan skdar' geti" atasznn karldr. (Mtercim).
[154]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/333-341.
[155]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/341-344.
[156]
Eshb- Hehf'in Tarsus'ta yaadklarna dir de bir rivayet vardr. Bu rivayet halk arasnda daha yaygndr. (Mtercim).
[157]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/345-349.
[158]
Bu tr dnceler ve szler peygamberlerin "ismet" sfatna yakmaz. Bu hususa dikkat edilmelidir. Geni bilgi iin Enbiy suresinin
87. ayetinin geni tefsirine baklmaldr. (Mtercim).
[159]
Bu tr dnceler ve szler peygamberlerin "ismet" sfatna yakmaz. Bu hususa dikkat edilmelidir. Geni bilgi iin Enbiy suresinin
87. ayetinin geni tefsirine baklmaldr. (Mtercim).
[160]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/350-353.
[161]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/354-356.
[162]
Burada ehir manasna gelen "medne" kelimesi Taber Tarihinde minare ve kule manasna geien "mi'zene" eklinde gemektedir.
Bu tibarla stunlar ekilerek yklann ehir deil, kule olmas gerekir. Bak. Taber Tarihi, ilgili blm. (Mtercim).
[163]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/356-357.
[164]
Yukardaki paragrafn byk bir ksm metindeki hatal kelimeler ve eksik cmlelerden dolay Taber'nin Tarihi esas alnarak
tercme edilmitir. (Mtercim).
[165]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/357-366.

[166]
[167]
[168]
[169]
[170]
[171]
[172]
[173]
[174]
[175]
[176]
[177]
[178]
[179]
[180]
[181]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/366.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/367.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/367-368.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/368.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/369.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/369-379.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/373-375.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/375-377.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/377-378.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/378.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/379.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/379.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/379.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/379-380.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/380-385.

Biraz nce Tsfon ehri Dou Medin olarak gemiti. Burada ise Ba Msdin oia-rak gemektedir. Hlasa metinde bir
tenakuz bulunmaktadr. (Mtercim).
[182]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/385.
[183]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/386.
[184]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/386.
[185]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/386.
[186]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/386-389.
[187]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/389-395.
[188]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/395-396.
[189]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/396-398.
[190]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/398-400.
[191]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/400.
[192]
Ln : erkez, Abaza, Akba ve Grclerin yaadklar Dastan blgesidir. (Mtercim).
[193]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/400-403.
[194]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/403-412.
[195]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/412.
[196]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/412-418.
[197]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/418-421.

[198]
[199]
[200]
[201]
[202]
[203]
[204]
[205]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/421-424.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/424-427.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/427-428.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/428-432.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/433-437.
Hums : Kurey, Harem ahalisi demektir. (Mtercim).
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/437-438.

Bu hadisin izah yledir: Hz. peygamber, Chiliye dnemindeki Arap kabilelerinin birbirlerine kar savamak ve yama
hareketlerine girimek zere yaptklar ittifak anlamalarn reddetmitir. Burada islm'n takviye edip destekledii hlf (ttifak) akdi ise
Chiliye dneminde mczlma yardm ve akrabalk likilerini devam ettirmek zere yaplan ittifak anlamalardr. (Mtercim).
[206]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/439-440.
[207]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/440-442.
[208]
Bu cmle Taberi'nin Tarih'inde: "er nasl oalr?" eklinde gemektedir. Bak. ilgili blm (Mtercim).
[209]
Taber'nin Tarih'inde, "yirmi sekiz gnlk" cmlesi "yirmi sekiz ay'' eklinde gemektedir. Bak. gili blm (Mtercim).
[210]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/443-451.
[211]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/451-453.
[212]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/454-457.
[213]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/457-463.
[214]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/463-466.
[215]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/466-474.
[216]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/474.
[217]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/475.
[218]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/475-477.
[219]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/477-480.
[220]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/480-481.
[221]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/481.
[222]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/481-482.
[223]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/482-483.
[224]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/483.
[225]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/484.
[226]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/484-487.
[227]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/487-492.
[228]
Az nce Esedoullarmn Tihme'de bulunduklar kaydedilmiti. Burada ise oniarn ileri gelen erafnn Tihme'ye gnderildii ifade

ediliyor. Her- halde metinde bir tahrip var. Dorusunu tesbi etmek mmkn olmad. (Mtercim).
[229]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/492-500.
[230]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/500-502.
[231]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/502-503.
[232]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/504-517.
[233]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/517-518.
[234]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/518-520.
[235]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/520-524.
[236]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/525-526.
[237]
Yukarda geen "Beredn Vak'asnda" mm ns ile Amr'n deil, olu Hris'in evlendii kaydedilmiti. (Mtercim
[238]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/526-529.
[239]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/529-530.
[240]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/530-532.
[241]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/532-542.
[242]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/542-559.
[243]
Ku'dud, babas muammerinden (uzun mrllerden) olmas hasebiyle, en byk atas ve babas arasndaki nesep vastas az olan
kiiye denir, (Mtercim).
[244]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/559-563.
[245]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/563-564.
[246]
Cizl't-ta'n'1 lkabnn Umeyrb. Kays'a deil, Alkame b. Firs'a ait olduu baz kaynaklarda zirkedilmektedir. bkz. sim Efendi
Kamus Tercmesi, ilgili madde. (Mtercim).
[247]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/564-570.
[248]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/570-571.
[249]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/571-572.
[250]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/572-574.
[251]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/575-576.
[252]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/576-578.
[253]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/578-580.
[254]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/580-581.
[255]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/581-582.
[256]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/582.
[257]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/582-584.
[258]
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/584-586.

[259]
[260]
[261]
[262]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/586-589.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/589-591.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/591-592.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/592-593.

[263]
Yukarda Ukl, Abd Mentb. dd'n oullar
gsterilmektedir, bk. Nisr Vak'as. (Mtercim).
[264]
[265]
[266]
[267]
[268]
[269]
[270]
[271]
[272]
[273]
[274]
[275]
[276]
[277]
[278]
[279]
[280]
[281]
[282]
[283]
[284]
[285]
[286]
[287]
[288]
[289]

gsterilmiti.

Burada ise Abd Mentb. dd'n oullar olarak Adiyy

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/593-597.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/597-599.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/599-602.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/602-603.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/603-605.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/605-607.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/607-608.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/608-609.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/609-611.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/612.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/613-614.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/614-615.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/615-616.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/616-617.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/617-618.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/618.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/619-620.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/620-621.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/621-623.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/623-624.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/624-625.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/625-627.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/627-628.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/628-630.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/630-632.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/632-633.

[290]
[291]
[292]
[293]
[294]
[295]
[296]
[297]
[298]
[299]

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/633-634.

bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/634-636.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/636-637.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/637-638.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/638-640.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/640-.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/640-642.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/642-644.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/644-647.
bnl Esir, El Kmil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 1/647-650.