NDEKLER

Yaynevinin Notu
BRNC BLM
Komn Bilimcilerinin Eletirel emas
KNC BLM
Komn'n Kanuncul Douu (Siklus Temeli'nin Oluumu)

NC BLM
Siklus Temeli (Komn'n Elemancl Taban)
DRDNC BLM
Siklus'un lk Halkalar: "Tanrlatrma Prosesi
(Animizm - Totemizm - nsan Tanrlar)
BENC BLM
Komn Gc'nn Elemancl Geliim emalar
ALTINCI BLM
Komn'n Elemancl Geliimi
YEDNC BLM
Komn Gc'nde Elemancl Tasnif Yoluyla nsann nemi
SEKZNC BLM
Komn'n uurlanma Yolu:
Yabanclama-Sansr-Dejenerans ve Bilim
DOKUZUNCU BLM
Animizm ve Bilim

KOMN GC
BRNC BLM
KOMN BLMCLERNN
ELETREL EMASI
Burada komne bulam bilginlerin eletirisi deil, eletirel bir dkm
ematik olarak verilecektir.
Komnn elemanlar, insanlk tarihi boyunca prose halinde taranarak ele

getikten sonra; veya komn elemanlarnn kanuncul ileyiiyle, komnn

insanlk tarihi iinde kendisini yeniden retii kanuncul ileyiiyle ele getikten
sonra; onlarca yl nce, Finans-kapitalizmin uzman karcl iinde para
blk yaplm kimi komn elemanlarnn gzlere batrlndan ibaret olan
uzman grlerinin eletirel bir dkmn yldrm hzyla vermemek, bir
yerde gereksiz yere yaratlm kafa karklklarna yeri gelmiken bir nebze de
olsun son vermemeye katlanmak olurdu.
Yeri geldike iricelerini tehir edip elekten geireceiz. Fakat kayda deer
bulu ve gelitirimler olmadklarn; ancak topyekn eleborasyonlaryla
(tasnif edici ele alnlarndan sonra) komn kefine ve gelitirimlerine birikim
salayabildiklerini bilmeliyiz. Tek balarna hemen hemen pek fazla deerleri
yoktur. Hatta yaratt kafa karklklar lsnde zararl da olurlar. Fakat
Morgan tek bana komn kefiyle bir deerdir. nk birikimlerinin tmn
tasnif ederek gerekliin ileyi kanunlarna (belirli llerde komn kefine)
ulam bulunur.
Bu adan burada, bu denemenin (komn elemanlarnn kanuncul ileyiinin)
kavranna pratik bir katks olabileceini ve kafa karklklarna bir dzen
verebileceini dnerek, bu uzman grlerinin eletirel ematik dkmn
karmak yersiz olmayacaktr.
Eletirel ema iki balkta verilecektir:
A) Kronolojik Dkm,
b) Eletirici ematik Dkm
A) KOMN BLMCLERN KRONOLOJK DKM
(Antropoloji Okullar)
ngiltere'yi kapitalizme geiren ilk sosyal devrimden sonra, ayn devrim
dalgas Avrupa'y 150 yl sonra da olsa tmden eline almakla kalmad; uzak
batya;Amerika'ya ve Uzakdou'ya; Japonya'ya dek srad.
19. yzyl sosyal devrimi verimliliini dnce alannda da gsterdi. Tarihte
tesadf yoktu.
1859'da Marks ve Darwin nl eserlerini yaynladlar.
1- Marks, insann toplum biimlerinin geliim kanunlarn retici glere
balayarak aklyordu.
2- Darwin, trlerin geliim kanunlarn, yaama-reme savalarna ve doal
eleim kanununa balayarak aklyordu.
Aradan iki yl geti gemedi, 1861'de Henri Maine ve Johannes Bachofen
Babahan ve Anahan hukuklarn ortaya kardlar.
Balca kaynaklar, Yunan mitolojisi ve Roma hukuku idi. Ama ayr
sentezlere ulatlar:
3- Henri Maine Ataerkil Hukuku ne kard.
4- svireli Roma Hukuku Profesr Johannes Bachofen Ataerkil Hukuktan
nce Anaerkil Hukuk'un geldiini ortaya koydu.
5- 1864'te Fransz Fustel de Coulangers Antik Kent'i yaynlad. Kanlmaz
olarak Bachofen'i anlayamad. Babahanla yan tuttu. Evrimci bir dini
yakalamaya alt.
6- 1865'te sko Hukuku J. Mc Lenan "lkel Evlilik" eserini yaymlad.
Dolaysyla da Bachofen'i (anaerkil aamay) bir kez daha gsterdi.
7- Sir John Lubbock 1865'te tarih ncesi alar yaynlad.

Ancak bunlarn tm, asl insan toplumunun ilk komn kklerini iaret
etseler de; metafizik -rastgele nlerinde bulunan dokmanlar aamayanaratrma ve grlerin tesine geemiyorlard.
Antik Kent: Elbette komn ile medeniyet melezi bir giriftlik idi. Oradan,
Roma ve Yunan kentlerinden tarih ncesi komncl kentlere geilemedi. Oysa
geilebilirdi. Ama aile biimlerine takl kalnd. Oysa aile biimleri komn
iinde derleik canl bir proseydi.
8- Amerikal Lewis Henri Morgan daha verimli topraklar stnde, bizzat
komncl Kzlderililer iinde yayordu. Ve ii en derin kkleriyle ele alma frsatn
karmad. Onlarca yl yaad yerliler iinde yapt aratrmalarla "Komnal"
toplumu kefetmekle kalmad; insann ilk vahet ve barbarlk aamalarna canl
determinist bir ele alla yaklap tasnif etme stnl gsterdi. Komnden
medeniyete geie bile genel olarak nemli iaretler koydu.
nsan toplumunun ilk ekirdei; maddenin paralanabilir en kk ekirdei
gibi, canlnn en temel paralanabilir veya reyebilir ilk ekirdei, hcre
gibi kefedilince iler bambaka almlara giriyor ve o ekirdein iindeki
aile biimleri-dinsel-hukuksal-tekniksel zetle; insann retim ve reyim
proseleri ve o temellerde ykselen kltrel (dini) inan gidileri birbir ortaya
kabiliyordu.
Maddeci fizikiler, hcreci biyologlar ve toplumcu antropologlar da hep
ayn sezilerle yola kmlar ve abalamlard.
Marks ve Engels, Avrupa sosyal devrimlerinin gbeinde, devrimci dnce
ve pratik iinde toplumcu akla dolup tamadan yapamadlar. Ayn dokmanlara
boylu boyunca daldlar. Ama onlar iin realite; kendi alarn "tarihin lokomotifi"
saydklar devrimler asndan aydnlatmak biiminde ortaya kt.
Ve toplumun motoru olan retici gler elemann kefettiler. Ancak
bununla kalamayacak potansiyellere sahiptiler. Kapitalizmin izahndan bunun
Antik Tarih ve tarih ncesi kklerine dek uzandlar. Bilhassa Marks, Engels'e
vasiyet edecek derecede komn ekirdei zerinde younlayordu. Bu adan
Morgan'n byk kefine ve eserine olan ilgisini Engels'e at.
Engels, Morgan'n komn kefini ve eserini, yaynlanndan 7 yl sonra
Marksizm'e kazandrabildi.
Morgan eserini 1877 ylnda "Eski Toplum" balyla yaynlad.
9- Engels, ayn eseri, "Aile'nin, zel Mlkiyetin, Devletin Orijini"
balyla daha ok toplumsal evrim asndan zetledi.
* * *
nsann ilk komn ekirdekli cevheri, insan toplumunun btn geliim
yasalarn kendi iinde saklad iin, ok verimliydi. Aratrmalar bununla
bitmedi.
Komndeki aile biimleri ve hukukundan sonra, yine burjuva mantnn
metafizik illzyonlarna; bir konuyu dier paralarndan soyutlayarak gklere
karmak ve lime lime edip ayr raflarda paketlemek eilimine uyuldu. Ve
"Totemizm" ortaya atlp didik didik edildi.
10- lk kez Edinburg hukukularndan Fohn Ferguson Mc Lennan,
komnal toplumdaki "Totem" realitesini ve inanlarn ortaya att.
Mc Lennan, 1869-70 yllarnda "Hayvan ve Bitkilerin Tapna" adyla
bir dergide ne srd grleri, Tylor'dan daha orijinal biimde
kuramlatryordu.

11- Edward B. Tylor, gen yata kendisini bu alanda gsterme frsatn

bulan ender ansllardand. Darwinci J. Lubbock'un adayd. Yine Darwinci
Henri Christie'nin yakn arkadayd. Varlkl bir ailenin gezgin ocuuydu.
niversiteden gelmedii halde aratrmacyd. Ve Huxley-Wallacelubbock gibi
balca Darwinciler'le organize olmutu.
1865'te, 33 yandayken, "nsanln lkel Tarihi ve Uygarln Geliimi
zerine Aratrmalar"n yaynlad. Bir yl sonra, 1866'da "Vahilerin Dini"
bal altnda bir deneme yapyordu. Bunu 1871'de yaynlad "lkel Kltr"
ile gelitirecekti. Animizm grn kii psikolojisiyle izaha kalkt.
Ama Mc Lennan'n totemizmi ele al daha orijinal ve somuttu. Belki
metafiziki totem inan komn geliiminden koparlmt ama, totem komnn
temellerinde yer alan organizasyon ve insan toplumunun paralanarak
geliiminde dnerek varolan bir dnce sistemiydi de. Bu yzden Mc
Lennan'n totem kuramnn yanklar daha fazla oldu.
Lennan iin zmleyici yerel halklar, Amerika ve Avustralya yerlileriydi.
Sir George Grey'in aratrmalarna dayanarak, yerlilerin tam tekilatlanmasyla
totemlerin balarn gsterdi. Ancak bunu, totem inanyla-tapncyla balants
asndan koydu. Ve konusunu evrenselletirdii, yani her ilkel toplumda
ileyen bir kanun gibi koydu. Okyanusya'da, Peru, Fiji, Hindistan, Sibirya,
srail, Avrupa'da totemizmin izlerini gstermeye alt. Mitolojileri bu adan
tarad.
Ama totemin kaynanda ilk cinsel yasaklar ve aile biimleri geliimleri
kan tekilatlanlarn atlyordu. Sadece "Fetiizm", totem tapnlarn
abartyordu.
12- W. Robertson Smith, Mc Lennan'n Edinburg Akam Kulb'nn kurucu
yelerindendi. Ve eski Semit kklerini inceliyordu. Lennan' dorulayan
bulgular Semitler'de gsterdi. Ay-gne tapmalarndan yola karak, ilk
tapmalarn hayvanlar olabileceini ileri sryordu. Belgeleri henz kt idi. 38
yanda, 1885'te lkel Arabistan'da Akrabalk ve Evlilik'i ve nl "Kurban"
aratrmasn yaynlad. lk aratrmasysa 33 yanda 1880'de yaynlad
"Hayvana Tapma" idi. Ba yaptysa, 1889'da yaynlad "Samilerin
Dini zerine Dersler" oldu. Profesr olmutu. 48 yanda 1894'te ld.
almalar, hep totemizmi onaylar yndeydi.
Ve gen takipilerinden J. G. Frazer'i etkiledi. Frazer'e verdii ansiklopedik
grev, Totemizm idi.
13- J. G. Frazer: 1887'de totemizmi ksaca yaynlad. M. C. Lennan daha
metodik idi. Kan totemlerinin dinsel ve rgtlemi yanlarn belirtti. Ana soylu
d evlenmeler ve dinsel balantlarn aklad. nce hepsi derleikti. Ayrllar
sonradan ortaya kt.
"Gerilere gittike, kiilerin kendilerini ve totemlerini ayn tr olarak kabul
ettiklerini buluruz."
lkel komn inanc, Totemin, kanlarn ve komnn atas olduudur.
Yine Frazer 1890'da, ba yapt, Altn Dal' yaynlad. Din ve kltrlerin
kklerini belgelerle aklamaya alyordu.
Ama "Yaban" vahi kkleri yaknlatrmaya alrken, ondan bir hayli
uzaklam ve kii karmakark hale gelmiti.
Ve bu almalarn hepsi Morgan'n lmsz kefinden ve yaymlanndan
(1877'den) sonrayd. Morgan komn, i ve d evlilikleriyle ve totem

rgtlenileriyle oktan aka koymutu. nk asl komn ekirdeini, canl

olarak Irakua yerlileri iinde yakalayp onlarca yl aratrmt.
14- Lorimer Fison, Fiji'de misyonerken, Morgan'n akrabalk soruturmalarn
yrtyordu. 1871'de Avustralya'ya gitti. lnla, Alfred W.Howitti buldu. Morgan
ile srekli konuuyorlard. Tylor gibilerle de irtibatlydlar. Morgan' benimsiyorlar,
Mc Lennan' eletiriyorlard. Anaerkil aile tezini gelitirmek istiyorlard. Karlkl
evlenmeden kan kan ve kabileleri soyut hesaplamalarla ortaya koydular.
Fison etkili oldu.
Tylor bunu sonradan genelletirdi...
15- Baldwin Spencer, Doa bilimcisi olduu halde, 27 yanda, 1887'de
Avustralya'ya niversite grevlisi (Biyoloji Blm Bakan) olarak gittiinde,
Aranda kabilesi zerine malzeme derleyen Frank Gillen ile tanarak (birlikte)
yerliler zerine etnografik almalara girdi.
"Orta Avustralya Yerli Kabileleri" (1889) ve "Kuzey Blgesinin Yerli
Kabileleri" (1914) almalarn yaynladlar.
Fison ve Howitt, Morgan yanlsysa; Spencer ve Gillen de Frazer'in
etkisindeydi.
Frazer, Spencer'in almalarndan yararland ve kendi almalarna destek
buldu:
"Bylece totem mistisizmini lokal bir varsaym olmaktan karp, benim
amdan olsun, iyi belgelenmi bir gerek haline sokmutur."
Ancak uzman kafas metafizik kayganlktayd. En belirgin gerei, kendi
fikirlerine, benimseyilerine uyduu, kendisi ne srd halde olmama
dndrebilir, her an fikir deitirebilirdi. Totem inanc ne denli demokratik olsa
dahi, kii zerinde bir egemenlik (tapn) yaratmt. Bunun temellerine inmek
yerine, bu grten bile caydlar. Din tarihi zerinde durmaktan vazgetiler.
Totemizmi, cinsel yasaklardan, yani d evliliklerden ve inanlardan koparp
tannmaz hale getirdiler.
Her eye karn, komn ekirdei, btn toplum biimlerinin retici gler
ve kltr temellerini tad (o kklerden kagelindii) iin, tekrar tekrar ve
herkesi sras geldike etkiliyorlar, kendi ekim merkezine katyordu.
Tylor da, Frazer de totemizmden vazgeemedi. Frazer, 1910'da "Totemizm
ve Ekzogami: Hurafe ve Toplumun lkel Biimleri zerine Bir Aratrma"
balyla, 4 cilt tutan eserini yaynlad.
Ama totemin kii ve toplum zerindeki egemenliini (ilk tapn temellerini)
yakalamken kard. Komnde her ey derleikti. O madde ve canlnn
ekirdei gibiydi; retici gler ile birlikte insan retici gc de dierlerinden
ayrd olan beyniyle o ekirdekte yerini almt. nsan beyni, kara cahilliinden
tr veya olanca al-merak-yla, kendiliinden olumu cinsel yasaklarn
ulat o totem sentezini ister istemez doayla-komnle-kiiyle zdeletirip
kendisinden bir adm nde kutsallatrmadan yapamad. nk kendisini henz
bilemiyordu. Ve uyum zorunluluklar yznden, evresini-kendisini sezilerle
de olsa bir yoruma oturtmak eilimini, doadan gelii (evrim) koullaryla
edinmi bulunuyordu.
Frazer bindii dal her ynden kesmi oldu. Komn ile ilgili hangi alandan
kalksanz verimli olurdu. Ama hepsini btnletirmek kaydyla. Aileyi totemden,
totemi kan balarndan ve toplumdan, kiiden, inanlarndan kopardnz m
komn anlalmaz kalr, oradan retici glere ve komnn paralanlarna

gemek olanaksz kalrd. Uzman karlar ve metafizikilii byleydi, bir uval

inciri "zel" saplarla berbat etmeleri iten bile deildi.
16- Fin kkenli olan Edward Westemack, 30 yanda ulat yeni fikirlerini
yaynlad. Darwin'ciydi.
"Evliliin Tarihi"ni 1891'de yaynlad. Lamark hibir iz tamadan
Darwinizm'i komnn geliimine uygulamaya alyordu. Darwin'in yars gibi
duran Alfred Wallace'n desteini almt.
nemli zellii, cinsel yasaklar zerinde doal seleksiyon asndan
durmasyd. Ama toplumsal geliim bambaka ieriklerle doluydu. Darwin
gibi o da bu konuda insan hayvan derecesine drmekten kurtulamad.
Ama, cinsel seleksiyon, gebelik sresinin uzamas, ocuk eitimi sresinin
uzamas gibi konulara deinmesi bile eserini insan bilimlerine yaklatrmaya
yetiyordu.
17- BronislavMalinovski, Edward Westemack'n tezlerine yaknlk duyuyordu.
1910'da, 26 yanda onunla almak frsatn yakalad. Daha nce deneysel
psikolojide nc olan Wundt'un yannda almt.
1913'te "Avustralya Yerlilerinde Aile"yi yaynlad.
"Aile, dinsel forml veya kurallarn deil, pratik gidiin rnyd." Bu genel
kan bile bilgini gereklere yaklatrabildi. nk totemden nce komn vard.
Totem ile birlikte komnn yasaklarla geliimi balyordu. Ama ister istemez
cinsel yasaklar "ruh"u yaratnca, totem, insan ruhunun zerinde snmeden
ycelecekti.
Malinovski, anasoyu kabul etti. Babasoy sonra geliyordu. Ancak atlanan
hep Morgan ve Engels idi. Dolaysyla metafizik aile-din-by illzyonlarndan
kurtulamad. Freud'un ince eletirisi bile Malinovski'yi asl gereklie
yaklatramad.
18- Sigmund Freud: nsan toplumunun ilkel komn ekirdei, phesiz
ki insann hayvanlar aleminden ayrlyla olmutu. Freud'un zekas, klinik
psikolojiden, doa bilimleri metafiziinden biraz olsun kurtulunca ister istemez
gze arpar bir parlama yapmt. Yaad cinsel basklar ve hastalklardaki
yansmalarnn temelli bir realite olduunu kavraynca, antropolojiye ve
arkeolojiye, yani cinsel yasaklarn ilk kklerine uzanmak aratrmacln
gsterdi. Ne var ki, sonuca pek kolay ulama yzeyselliiyle dopdolu metafizik
burjuva yaamna ve mantna kurban oldu. Darwin-R.Smith FrazerAtkinson'dan ekletize ettii aforizmalar ile, insan toplumunun douunu
aklamak cehaletine dt. 1913'te nl "Totem ve Tabu" almas
olumsuz eletiriler almasna karn, parlak etkiler yaratt. Bu, o dnemin de
konu hakkndaki yetersiz aamasn yanstan kant olurken; birbiri peisra
akraba silsileleri gibi birbirlerini etkileyen uzman dar kafalln daha en verimli
almlarn yapt bir zamanda bile, Morgan-Engels gibi hayatn dncesine
vakfetmenin deerini ortaya koydu.
19- Fransz Sosyoloji Biliminin
Kurucusu:
Emile Durkheim,
Fransz
burjuvazisinin, Finans-kapitalizm'e evrilirken, Marksizme kar en akgz
sosyoloji okulu oldu. Marksizm'i grmezden gelerek soyoloji tanrlna
kalkt. Ama "iblm" konusuna girince, uvallayverdi. blm basit
ekonomi kural gibi duruyordu ama komndeki retici gler geliimine ayak
uyduruyordu. Durkheim, realiteden ok saduyusuna gvenince, komnn
paralann, ihtiyarlamayla-ypranmayla aklamaya kalkverdi. Sonra buna

benzer bir grne aldanmayla komn de, toplumu da "din" ile aklamaya
kalkt; ba yapt din saduyusuyla kt.
"Dini Yaamn lk Biimleri" 1912-1915.
Her eyi tersine evirdi. nanlarn toplumdan (komnden) deil, dini
inanlardan; totemizmden geldiini savunarak, maddeci antropolojiye ters
dt. Cinsel yasaklardan kma totemizmi, cinsel yasaklarn kayna sayd.
* * *
Kapitalizm,
Finans-kapitalizm'e ve emperyalizme evrildike, bu ilk
antropoloji okullar da daha hazr yiyici, n-poz-kr getirici, kendi iine dnk
masaba krkambar kitap fareliine brndler.
Ge gelmi Alman Finans-kapitalizm'ine uygun hrsta bir etnolog kt:
Franz Boas, 1858-1941.
20- Franz Boas, Durkheim ve Freud ile adat. Zengin, eitimli,
Almanlam bir yahudiydi.
"ngiliz Kolombiyas Hintlileri zerine lk Rapor" 1889'da yaynland.
1890'da ayn konu zerine "ikinci rapor"unu yaynlad. Morgan' tersine
evirdi; babahanl, anahanla kaynak yapt.
Oysa "Kwakiut Hintlileri'nin Kkeni"nde anaerkil olduunu gzlemlemi ve
savunmuken, bunu tersine evirmiti.
Grevi Morgan antropolojisine ve evrime kar kmakt. Amerika'da
ve Avrupa'da bunu okullatrd. Ama bunu bile bezirgan hilekrlyla ve
inkrclyla yapt. Alman okullarndan evrimci Darwinizm'i ve tarih ncesi
biliminin temel direi olan Morgan' kovmay baardlar. Alman rk grlerine
zemini hazrladlar.
21- W. H. R. Rivers, 1864'te ngiltere'de (Kent) dodu. Londra'da tp okudu.
Nrolojiye alt. Deneysel psikoloji hocas oldu,1897. Ama o da modaya
uydu. Hukukular, doa bilimcileri, psikologlar, zoologlar antropolojiye; komn
ekirdeine boylu boyunca dalyorlard. Rivers de girdi. Psikoloji-psikanaliznroloji-zooloji-jeoloji-felsefe-tarih... Neredeyse btn bilim dallar komnn;
ilk insan toplumunun temelleriyle ilgiliydiler; insan ekirdeinin cazibesi bu
denli glyd.
Rivers, gleri; toplumlarn birbirleriyle "kontak" kurmalar ve karmalarn
ne geirdi, hatta biricik temel etken yapt:
"Halklarn kontak (temas) kurmas ve kltrel harmanlanmas insan geliimini
yaratan gleri harekete geirerek, birincil etken roln oynuyordu."
Uzmanlar, karna gre teori yapard. Bilim namusu onlar iin ann
getirdii karlara gre yelken amakt. Evrimci okulla Alman tarihsel okulu
arasnda bir yerlerde boluk doldurmak, ngiliz antropolojisinin geldi noktayd.
Emperyalizm a hepsini byle etkiliyordu. Evrimciler ve Morgan geriletiyordu.
1914; "Malenezya Toplum Tarihi" ba yapt oldu.
22- Radcliffe-Brown: kisi de doa bilimlerinden geliyordu. Rivers
rencileriydiler.
Rivers ile Durkheim arasnda
kaldlar.
1930-31'de
"Avustralya Kabilelerinin Toplumsal rgtlenmesi"ni yaynladlar.
Yeni batan eski defterleri, uzun bir pratik Avustralya "alan almasyla"
kartrmalar nemli zellikleri oldu. Akraba evliliklerini bir kez daha gzden
geiriyorlard. Ana hukukunu ne karmadan, apraz kuzen evliliini ne
sryordu. Bylece, prose gzden karlyor, evrimin snr izgileri silinerek
evrim de tannmaz hale getiriliyordu. Ama btn bunlar, giderek geri lkeleri

anlamak ve smrge yaklamlarn bu pratik bilgiler temeline oturtmaya

hizmet eder hale dnyordu ister istemez.
23- Meyer Fortes ve E. Evans Pritchard: kisi de Malinowski'nin ve RadcliffeBrown'n rencisi saylrlar. Durkheim'a da yaslandlar.
Bu yzden iki okul arasnda gidip gelen incelemeler sunarlarken,
Durkheim'n "Klan"ndan yararlandlar.
Ama kendilerine has zellikleri, Afrika toplumlar iinde alan almas
yaparak, onlarn toplum yaplarn, evrim ve ana-baba hukuku asndan
deil, daha ok devlet-aile-kan rgtlenmeleri asndan ngiliz Finans-kapital
krslerine tantm olmalardr.
lgintir, ikinci emperyalist evren sava arefesinde yaplan bu aratrmalar,
tam savan kzt 1940 ylnda yaynlanr: "Afrika Siyasal Sistemleri" ve
"Anmak Toplumunun Siyasal Sistemi" sava sonrasnda da srer. 194549-51-53; yine konular ayndr, ama daha ok akrabalk-evlilik derinliklerini
yoklarlar.
Aratrmalarn alan, Sudan ve Gana'da ilkel toplumlarn yaad
blgelerdir. Anmak-Nuer ve Talensi topluluklardr. Evrencil Afrika Enstits'nce
desteklidirler.
"A Grup Toplumlar" dedikleri, devletlemi olanlardr. G Grubu, henz
devletlemese de, o yola girmilerdi ve alt kategorilere ayrlyordu. Devlet
akrabalk-soy rgtlenmelerinden douyordu.
Daha aadaysa,
"soy"
dedikleri "kan" rgtlenmeleri iinde yaayp gidiyorlar ve yneticiler buna
gre oluuyordu.
Nuer Toplumu, Nil'in aa-gney kylarnda gebe ve ilkel tarm ile
uraan kabilelerdi. Evans Pritchard'n aratrmasyd. cilt tutan aratrma,
ayrntlarla kiisel ilikilere ve sosyal hayata dek girmiti. "Kan davalar"yaygn
ve birleme-ayrlma proselerini etkiliyordu. Babahanlk egemendi ve siyasal
erk henz olumamt. Devletleme iin retim koullar elverili olmad veya
ne corafya ne de teknik elvermedii iin, komn yeterince paralanamyordu.
Ama Evans oral deildi. O, kan balarnn devletlemeye engel olduu tezini
abartyordu. "Soy Teorisi" buradan metafizikleip ykselmi o l d u .
Kuzey Gana'daki Tallensi Toplumu: Meyer Fortes aratrmt. Sudan'daki
Nuer'lere benzer bir yap sergilemekle birlikte, tarm ve bakanlk sistemi
daha gelimiti. Ama Fortes'in ilgisi prose deildi. Fortes de, Evans gibi, "Soy
Teorisi"ni yani "Kan Balarn"yldzlatryordu. Oysa kan-komn paralayan
retici gler geliimidir. O ise, Afrika ilerinde yok saylr.
Subtropikal rmak boylar dnda medeniyete gei iin teknik retici glerin
gelikin olmas gerekir. Oysa medeniyetler geliiminden binlerce yl sonra; MsrIrak-Hint medeniyetlerinin Afrika'y kolonize giriimlerinden sonra bile, Afrika'da
medeniyete gei elemanlar; subtropikal rmak ve teknik retici glerin
geliim ortam bulunmad iin, Afrika Nil Kuzeyi dnda bir Msr olamadan
emperyalizmin smrge an beklemek zorunda kalmtr. Ama Afrika, bir
Amerika ve Avustralya da deildir. Gebelik ve kent (tarm) aamalar da,
medeniyete geilerde retici glerin elverdii kadaryla yaanm fakat corafya
ve teknik retici glerden tr dumura uram, geliememitir.
Bu bilinmedike, smrgeciler iin gereken ey en pratik bir yaklam olduu
gibi, Afrika antropolojisi iin de ayn olur. Medeniyet alarn alm iki blge
seilir: Aa Nil: Sudan ve Gana'nn kuzeyi. Orada kan balar bile eski klsik

biimini korumaktan uzak bulunur. oktan medeniyete zlmlerdir.. Buna

karn, kapitalizmi de ap emperyalizme gemi batl insana, "kan balar"
yeterinden fazla bir illzyon yaratr. Smrgeletirme iin de kan balar nem
tar. O tek engel, nasl srama tahtas gibi kullanlabilir? ngiliz'in Afrika
Antropolojisi bu ie yarar..
24- John Middleton Tait: 1950'den sonra, "Soy Teorisi"ni Afrika'da olan
almalarn yaygnlatrarak parlatr.
25- John Barnes: Hem Afrika, hem Avustralya Antropolojisinde uzman
olduu iin, "Soy Teorisi"nin metafizikliini gzlere batrd, 1962. "Yeni Gine
Ykseklerinde Afrika Modelleri".
26- Edmund Leach Yeniden Malinovski'yi ne kard; soy teorisinin
eletirisine katld: Sri Lanka ky "Pul Eliya" (1961).
"Tarmc Soy Sistemlerinin Baz Dokunulmam zellikleri zerine"
(1962).
E.Leach, retici gler bilincinde deildi ama ekonomi temellerine;
topraa deinerek soy sistemlerinin idealize edilmesini rtt. Ancak, o da,
kan balarnn kolayca eriyemeyeceini, veya nasl eriyebileceini gzard
ediyordu.
27- Claude Levi Strauss ngiliz antropolojisinin soy teorisinin asl rakibi C.
Levi Strauss'un "Aile Birlii" teorisi oldu.
C. Levi Strauss, 1908'de Brksel'de Fransz ailesinin ocuu olarak domutu.
Fransa'da okuyarak Sorbonne'dan felsefe retmeni olarak mezun oldu, 1931.
Sonradan Brezilya'da, Sao Paulo da grevliyken, ilkel toplumlara merak sard.
Amazon'da kk incelemeler yapt, 1935-1939. Yani 40 yandan sonra,
neredeyse 100 yllk ilkel komn bilgileri birikiminden sonra, tezlerini gelitirme
frsatn ge gelmi olarak yakalad. Alan almalarna gerek duymadan, bu
alanda birikmi ynla bilgiyi ett ederek, kendi tezlerini gelitirdi. Ama asla
ge geliinin meziyetlerini kullanamad.
kinci sava kapdan bacadan girdiinde Strauss, komnn cazibesine
kaplm bulunuyordu. Almanlar Fransa'ya girmi, Majino hattn gemilerdi.
Strauss, ABD'ye kamak zorunda kald. Burada komn uzmanlaryla, Morgan
kart Alman Boas ve Lowie Robert ile tant. Ama Rus dil bilimcisi Roman
Jakobson'dan etkilendi. Ve kltrn, insan beyninden, altuurdan ve zihin
yollarndan kt gibi tepetaklak koyduu tezini Jakobson'dan esinlendi.
New York'ta birikmi komn bilgilerini derledi. Washington'da Fransz kltr
ailesi olarak alt. Fransa'ya dndnde, 1949'da "Akrabaln Elemansal
Yaplar"n yaynlad.
B) KOMN BLMCLERNN ELETREL EMATK DKM
Komn bilimine bulam, akmlasyon (birikim) bilimi haline gelmi
grleri, kendi anda 30 yl iinde dnya lsnde derleyip tasnif eden ve
pratiinde (Irakua yerlileri iinde) adm banda deneyip sentezlere uratan
Morgan' soyut olarak, iin bandan ele almak, az ok eletirel bir emay
kendiliinden elimize verebilir.
ncelikle Morgan' asl yaratt-kefettii gerekler iinde emalatracaz.
Ve eletirici gelitirim diyalektiine uyduumuzu anacaz.
Metafizik sosyolojilerinden antropoloji okullar, tarih ncesi bilimine

PARA BLK girdiler. Komn, elemanlaryla modern ada da kendisini

bakalatrarak (dalp toplanarak) evrimini srdrd iin; aile-akraba-dinkyl-esnaf-ii-aydn-burjuva gibi modern sosyal snflar (insan malzemesi)
ve kltrleri ierisinde orijin olarak kendisini sezdiriyordu. En ok da "Aile" ve
"Din" yanyla klsik bilim gidiinin diine uygun geliyordu.
Morgan, meseleyi btnlkl koyarak, o paral metafizik soysuzlatrma
gidiini ak etmiti, Kan ayr ayr toplum yaplar deil, bir tek komn
ierisindeki cinsel yasaklarla rgtleni biimiydi; bir yan aile, dier yan
kan tekilatlar olmakla birlikte, komn oluturuyordu. Ve doal bir geliimle
doadan topluma evrilen insann ilk ekirdeiydi. Evrim halkalarna giren
her varlk gibi, komn de i elemanlarnn diyalektiiyle yaamn-varln
bakalatrarak srdrmeye mecburdu. Elemanlarn zenginletirmesi ve
selekte etmesi kanlmazd. Morgan ve Marks-Engels hep bu sezi ve bilin
ile komne eilirlerken, klsik bilim, minder dnda kaak ve baltalayc gre
yolunu tuttu.
Ne var ki, tarih ncesi biliminde yaamak iin, ister istemez komnn belirli
elemanlarn parlatmak zorunda kald. Bu yzden, belki ileride bilim olarak be
para etmeyecei iin, "bilim" adn bile alamayacak bir birikim bilimi ymadan
edemediler. O fraeloji (bo lakrd) ynlar iinden die dokunur belgeler seilip,
toplum biimlerinin geliimi kanunlar asndan kullanlacak malzemeler arasna
katlabilir. Ya fikirleri?
Yine toplum biimlerinin geliimi kanunlar asndan, eletiriye deecek
olanlar eleborasyondan geirerek; nktesi-esprisi yerli yerine konularak,
kanuncul deeri neyse, olduu gibi konularak, yaplabilecek eletiriler
gerekebilir.
Bunda da ince, keskin bir yol alr. Eletirilerin az, yeterli malzemeyi yp
yorumlamaktan kama (ksrlk) verebilir. Eletirilerinin ou, eletirdiimiz
uzman okullarnn batana saplanmak (bulduunu yitirmek:
kendini
kaybetmek) sonucuna varabilir. Kendini (tarihsel grevini) kaybetmek,
hele bulmuken yitirmek, kii iin olduu kadar; bazen toplum iin de trajik
olabilir.
Olaylar harikadr. Eer kanuncul bir gidi veya tarihin gidiinin kanunlar
zerinde duruyorsak, daima olaylar manzumesi iinde yzebilmeyidnebilmeyi, sonuna dek gelitirmek zorundayz. Ancak olaylar manzumesi
yeterinden fazlaca birikmise, artk aralarndaki kanuncul balar kurmak
zerine ustalamaya gemek gerekir; olaylardan kanunlara, kanunlardan
olaylara her yoldan gidi-gelileri denemekten ylmayz.
Bir kez kanun ele getikten sonra, eletirel tasnif de orap sk gibi
arkadan gelecektir. Burada bylesine bir eletiriyi ele almayacaz. Yeri
geldike, bal bana eletirel ele allara ayrca gireceiz. Burada okuyucuya
sadece bir fikir vermek anlamnda bir eletirel dkm sunmakla yetineceiz.
Bilinmeyenlerin gzne irice kavramlarla kl serpenlerin ackl yoksul hallerini
tehir etmek iin.
l bir tektir. ok il yok il anlamna gelir.
L. H. MORGAN'IN KOMN BLM VE
ELETRC GELTRM ZARURET

Lewis Henry Morgan 1818'de New York Aurara'da dodu. Babas, zengin
kyllerdendi ve senatr idi. On kardein dokuzuncusu olarak yetiti. Hukuk
okudu. Fakat ocukluu Hintli gmenler arasnda gemiti. Hukuk stajn
(1844) New York yaknndaki Rochester'de yaparken, Irakua yerlileriyle tanr
tanmaz, komnn cazibesine kaplmaktan kendisini alamad. Hatta Irakua
adyla bir grup oluturdu ve rgtlendi. Washington'a kar Irakuallar', toprak
sorununda savundu.
1847'de "Irakualar zerine Mektuplar", 1851'de "Irakua Topluluu"nu
yazd. Komnde, Mc Lennan'dan nce ve daha ak bir ekilde "Ekzogami"
(d evlenme) olayn gsterdi. 1871'de "Kandalk ve Akrabalk Sistemleri"
balkl eserinde, komnn kavrann derinletirdi. 1877'de yaynlad, "Eski
Toplum" eseri, btn o sezi-derinliklerini, zengin evrensel belgelerle ispatlama
yolunu tutuyordu.
Morgan, daha 1865'te, 139 akrabalk sistemi ve 260'tan fazla akrabalk
biimi tasnif etmiti. Bu derleyii btn dnyay kapsyordu.
1871'de, byk eserini hazrlamadan nce, Avrupa'ya da gitti. Gereken
kaynaklarn asllarn ve konuyla ilgilenen rakiplerini bizzat ziyaret edip,
yakndan tand.
Maine, Mc Lennan, Lubbock, Darwin ve Huxley ile tanp, konusunun
hayvandan insana gei kkleriyle, medeniyete gei almlarna dikkatlice
eildi. Darwin ayn yl, "The Descent of Mand and Selection in Relation to
Sex" (nsann Treyii ve Cinsel Seleksiyon) kitabn yaynlamt. Yine 1870
ve 1871'de Tylor-Lubbock-Mc Lennan, Totem-Animizm ve Medeniyetin
Orijini ile ilgili almalarn yaynlamlard. Morgan ile rakiplerinin arasnda
geen, konuyla ilgili tartma ve tantmlar, Morgan'a eserinin derinletirilmesi
konusunda deerli uyarlar vermi olmalyd ki, 1877'de yaynlayabildii "Eski
Toplum" almas, komn hemen btn elemanlaryla ele alma yeteneini
gsterdi. Byk eserini tam 30 ylda tamamlam bulunuyordu.
Morgan'n dierlerinden byk fark, komn insan toplumunun ekirdei
olarak ciddiye alnda yatyordu. Bu yzden, kefine gereken deeri verdi.
Veya determinizmi, Avrupal antropologlardan ok daha devrimci bak
alaryla ykl olduu iin, komn ekirdeini douu ve snfsz topluma
kadar olan geliimi kanunlaryla sezmek apn onda rgtlyordu. Morgan,
bu uyankllkla, komn bir prose alarak, maddi temelleriyle ilemeyi sonuna
dek gelitirmeye alt.
inde bulunduu an belgeleriyle yapabilecei kadarn baard. a
itibaryla bu byk ilerlemeydi. Rakiplerinin hepsini gerilerde brakyor, kalc
gereklere ulayordu:
1- nsan toplumunun hayvanlar aleminden ayrlndan balayarak, Vahet ve
Barbarlk alarn tasnif etmesi, bal bana alamayan bir temeli sunuyordu.
ok genel kalan bu tasnif, o gn iin insanlk tarihi asndan byk aydnlk
getiriyordu. Ak gizli konuyla ilgilenen her dnr o tasnifi az ok ciddiye
almadan, konusuna giremezdi. Bugn o tasnifler, ayrntlarnda ve proseler ile
olgular arasndaki tanmlamalar daha gerekil yaklamlara evrilseler de, genel
olarak olgular tasnif edi (sentezlere ulatrarak, proselendiri) deimedi.
2- Komn aile biimlerinin geliimi ve kan tekilatlarnn geliimiyle
(yani cinsel yasaklarn iki yanl geliimiyle) birlikte ele alarak, diyalektik
kanunculuuyla aklad.

3- Komn bir prose olarak, maddi temellerine yaslanarak (retici gleri

bir kanun gibi) ele ald.
4- Komnn medeniyete geiini soyut da olsa gzlere batrrken, retici
gler iinde zmledi.
5- Komnn son durumada snfsz-modern komnizme evrilebileceini
grd ve bunu istedi-zledi.
Be ana balkta zetlenebilen bu farkllk, Morgan'a, Mark-Engels'in
sahip kmasna yetip artarken; Finans-kapitalizm'e geen Avrupa'nn
uakcl uzmanlklarnn da kskanlk ve dmanlklarnn yeterli sebebini
oluturuyordu.
Ancak Morgan'n baars, asl komnde Aile ve Kan elemanlarnn Endogami
ve Ekzogami elemanlaryla birlikte; rnekleriyle-etraflca dnya lsndeki
tasnifleriyle ortaya konuluundan gelir. Tabii ki bu, komnn ana elemanlaryla
kefi ve izah olur.
Morgan bu ispatl-belgeli yorumuyla komnn kolektif mlkiyet elemanretici gler ve benzeri elemanlarn da proseleriyle kendiliinden koymu olur.
Fakat asld ana halka kan ve ailedir. Ana halkadan ekince, dier halkalaryla
birlikte komn, eline gelmi olur.
Bu yzden Morgan'n ve Morgan' Marks'n notlaryla da ele alp tantan ve
bir lde gelitiren Engels'in eserleri yeni belge ve ilerlemeler nda eksikgelitirilmeye muhta kalr.
Morgan'n ve Engels'in eserinin, yeni belge ve yeni toplumsal konaklarn
geliimiyle eksiklerinin ve kimi ciddi yanllarnn ortaya kmas kanlmazdr.
Fakat Morgan'n "komn" kefini hibir eletirel gelitirim glgeleyemez,
tersine lmszletirir. nk toplum biimlerinin geliimi kanunlar, komn
ekirdeinin kendisini yeniden retii ve zmlemesiyle ortaya kar ve
bakalar. Son durumada, toplum biimlerinin geliimi kanunlar zerinde
duran her dnr, komn ekirdeine tutunmak zorunda kalr. Komn ne
denli eletirel gelitirimlerle ele alrsak alalm, komn biliminden (Morgan'dan)
yararlanmak zorunda kalrz. te tarih ncesini eeleyen uzmanlklarn dtkleri
deve kuu glnl ve kstlklar bir yanyla Finans-kapital plnden
beslenmekten vazgeemeyen apszlklarysa; dier yanyla, Morgan Bilimi'ni
gzlerden karaym derken, en temelli ekirdekil kanunlardan uzak dmeleri
(derya iinde gerei bulmuken kaybetmeleri)dir.
ELETRC GELTRMN DYALEKT
Eletirici-devrimci gelitirimler yeni toplumcul konaklarn almyla, yeni
eleman ve belgelerin zorlayc birikileriyle olur ve gelitirim basama ar
basar. Eletirici tamamlayc olgunluuyla stnleir.
Morgan ve Engels'in eserleri bir ok ynden eletirel gelitirime uratlabilirdi.
Toplum biimleri yeni gelimelere uradka, komnn kendisini yeniden
retii veya komn ekirdeindeki kanunlarn yeni bir almyla kar karya
bulunduumuz iin, ister istemez, komnn kendisini yeni bir zmlemesiyle
karlarz. Toplumcul geliimin yeni bir bakalamyla ortaya kan elemanlar,
daima komncl kanunlara bal kalarak bakalam veya sadelemi komn
elemanlarndan baka bir ey deildir.
Misal: Gnmzde geri doulu lkelerde ortaya kan sosyal devrimler,

tarihsel devrimci geleneklerle melezleerek geliyorlard.

"TarihselDevrim Eleman", 7000 yl nce komn elemanlarnn diyalektiiyle,
medeniyete gei sreci ierisinde, komnn bakalamyla kazanlan yeni
bir elemand. Komn kendiliinden medeniyete geemiyor veya gese bile
medeniyeti srdremeyip baka daha geri bir komnn tarihsel devrimine
ihtiya duyuyordu. 6500 yllk antik tarih, tarihsel devrimlerle ilerleyecekti.
Bu ok eski bir gerek (kanun) idi. Fakat ne Marks, ne Morgan, ne de
Engels bunu gerektii gibi yakalayp koyamamlard. nk henz bunu
aklayabilecek belgeler iinde bulunmadklar gibi, bunu aklamak ihtiyac
duyan 20.yzyln geri lkeleri (Osmanl) determinizmi ve melez sosyal
devrimleri iinde yaamyorlard.
Bu bizim iinde yaadmz an determinizmi ve belgelerinin icab oldu.
lk medeniyete gei belgeleri ve tarih ncesi fosilleri, 20. yzyl ile birlikte
dncelerde devrim yaratabilecek birikilere ulamaya balyordu.
O belge birikileri ve yeni bir toplumsal konan allar ortasnda "Tarihsel
Devrim" problemi ve kefi parldyordu. Bu durumda Morgan'a (ve MarksEngels'e) sayg gsterisi veya dalkavukluk altnda, ileri bir adm atmamak;
tapn klelii iinde onlar baltalamak olurdu. Tarihsel maddecilikten
rendiimiz
bunun
tersiydi.
Ancak
eletirel
gelitirimin
diyalektii
bambakayd.
Morgan'n eseri, Engels'in ele allaryla birlikte kuaklar boyu etkili oldu.
Fakat anlalmaktan uzak kald. nk komn, btn insanlk tarihi ierisinde
toplum biimlerinin geliimi (komnn elemanlaryla aldklar yeni biimler)
asndan ele alnamyor; komn, toplum biimlerinin geliiminden (insanlk
tarihinden) koparlyor, ayr bir varlk haline sokuluyordu. Oysa toplum biimleri
geliimleri ve kanunlar, komnn kendisini yeniden retisinden baka bir ey
deildi. Komn gelitiren kanunlar neyse, insan toplumlarn gelitiren kanunlar
da onlard. yleyse komn, i elemanlarnn diyalektiiyle kavranrsa, insanlk
tarihinin hangi halkasndan yola ksanz elbette komnn i elemanlaryla ve
o elemanlarn kanunlaryla karlardnz; ancak bunlar, komnn bakalam
halleri olduu iin, o halkadan komne ulamak ve komn, komnn geliim
kanunlaryla kavramak olanaksz kalr. Bu adan komnn kefi insanlk tarihi
(insann uyum mekanizmalar) asndan byk nem tar. Nitekim komn
bilimi ortaya ktka, komnn tarih ierisindeki geliimi (tarihsel devrimler ve
sosyal devrimler) aydnlk kazanabilmilerdir. Bunun tersi de ksmen dorudur.
Marksizmin, sosyal devrimlerin ve kapitalizmin geliim kanunlarn kavrayp
aydnlatmak daha olaslamtr. Ancak bu ksmi zorluklar da beraberinde
getirir, Yazl tarihteki toplumsal geliim kanunlar bir hayli bakalat iin,
komn tarihine aynen uygulanamaz; uygulanrsa doru sonulara ulalamaz.
Marks-Engels bu adan komn (tarih ncesi) bilimine ve zellikle bunu
yetkince ortaya koyan Morgan'a sahip kp gelitirdiler.
Morgan, Marks ve Engels'in gelitirimleri yeterli saylabilir mi? Hayr, tarih
ncesi bilimi zerinde ne kadar durulsa yeridir. nk tarih ncesi ne denli
aydnlatlabilirse, insanlk tarihi de o denli aydnlatlabilir.
Tarih ncesi bilimi ve belgeleri, Engels'ten (1895) beri bir hayli ilerlemi
bulunuyor. Bunlarn yorumlan zerine kafa yorulmas boa gitmez. Komn,
insanlk tarihinin biricik anahtar olarak ele alnabilirse, o anahtar fosil
belgeleri arasnda ne kadar parlatp ortaya karabilirsek, insanlk tarihinin

saysz problemlerinin zmnn kolaylaaca anlalabilir.

Ancak, tarih ncesi yazsz tarihtir. O halde komn bilimi, insanlk tarihine
uygulandka ele geen veriler de, komn bilimine uygulanarak yola devam
edilmelidir. Bylece tarih ncesi (komnn) geliim kanunlaryla, komnn
tarih ierisindeki almlarndan ve derlenimlerinden doan toplum biimlerinin
geliim kanunlar karlatrmal olarak irdelenme olanaklar ortaya kar. Bu
olanaklar ierisinde, gelitirilebilen ve gelitirilebilecek olan tezler, ispatlanma
kolaylklar da kazanm olur. Komn elemanlarnn ilk ve son biimleri veya
halkalar karlatrlabildike kanunlar btnlk (prose) kazand gibi, en temel
geliimleriyle birlikte aydnlatlm olur.
Yani bu, gelitirimlerin tartlmasn ortadan kaldrmasa bile, herkesin
anlayabilecei tartmalar ksa kesip, kanunlara uyum mekanizmalarnn
gelitirilmesine baklabilecei bir aamaya ulalr. Kanunlar elemanlarn
hareketiyle birlikte kendi kendisini ispat eden geliim iinde bulunacaklar
iin, mesele, komn elemanlarn ve kanunlarn insanlk tarihi ierisinde
karlatrmal olarak (btnl iinde) ele almak suretiyle zmlenebilir.
Zaten ama, insanlk tarihinin gidi kanunlarn rten perdelerin tek
tek ve toptan kaldrlmas olduuna gre, daima yaplmas gereken, bu tr
karlatrmalarla ilerlemek olmaldr.
Morgan ile Marks-Engels'in bilimce buluup uyumas da bu yzdendir.
Tarih ncesi ve tarihin buluup uyumas tabiatndan-zorunluluklarndan ileri
gelir. Yapma-yaktrma (suni) deildir.
Bu bakmdan, yaklak bir asr sonra, konuyu yeni ilerlemeler asndan
gzden geirdiimizde, Morgan'n (ve Marks-Engels'in) eletirel gelitirimi
kanlmazlayor. Burada iaret etmekle yetineceiz; komn elemanlarnn
gerek ekirdekil oluumu iindeki bakalamlarnn ele alnn emalatran
bu alma, zerine gidilmeden (zmni olarak) bu eletiri ve gelitirimlerle
yklenmi bulunur. Bu almann "gelitirilmesi" basamana kuvvetle
basldka, eletiri basama, gelitirim basamana atlamak zere ksa ve
hassasa klmas gerekir. Eletiri basamanda fazla oyalanmak, gelitirim
basamana geemeyiin iaret ve delilliklerinin direnliini gsterir. Baka
bir deyile, gelitirim basamana kmak, eletirim basamana kuvvetle
basmakla gelecekse, eletirimin olumlu-gelitiren yanyla glenmek ve
bunlar yeni ilerlemelerle sentezletirmek akla gelen ilk ey olmaldr. O zaman
olumsuz eletirim yanlar kendiliinden dupduruca ortaya km olacaktr ki,
bu ele al, eletirinin olumsuz diyalektiini, polen ald iei incitmeyen ar
gibi, ksa ve hassasa yaayp amak olur. Tersini yaarsak veya ne geliip ne
eletirebiliyorsak doru yoldan kmz demektir. Marksizm zemininde eletiri
ve gelitirim bylesine kldan ince kltan keskin bir gidi (determinizm) iinde
bulunuu ister. Bu yzden, yepyeni stratejik aamalarn (verilerin) birikimini
gerektirir.
Veriler iki yanl birikirler, akldan karmayacamz iki yan: 1- Gemi
olaylarn, bilhassa yazsz tarih ncesinin komn geliimiyle ilgili bilgi-belge
ve yorumlarn birikii; 2- ine girilen yeni aamalarn veri birikileri (komnn
kendisini zmleyiiyle) olur.
Bu iki yanl birikilerin karlatrmal yorumlar, daima toplum biimleri
geliim kanunlarn, daha anlalr klabilecek ispatlarla zenginletirmekten geri
durmazlar. nk insan toplumunun kanunlar kendilerini yeniden reterek

giderlerken, yeni almlarla yeni elemanlar kazanarak zenginleirler; ama

son durumada asllarna dnmek zere sadeleirler de. Gerekte komn, bu
ekilde kendisini zmleyerek (aklayarak) akar.
"Tarihsel Devrim Eleman" da, komnn kendisini zmleyerek akt bir
konan rn olmutur; tarihsel devrimler, ilk medeniyete geii izah etmekle
kalmam, antik tarihin geliimini (6500 yllk muammay da) aklamtr. Bu
zmleni, gelecekte olabilecek, bakalarnn zmlenilerine de yardm
eder; tpk tarihsel devrimin aklanna, daha nceki elemanlaryla birlikte
bizzat komn kefinin yardm ettii gibi, eer Morgan'n komn kefi ve
aydnlatlar olmasayd, tarihsel devrimler kanunu aydnlatlamazd.
Tarihsel devrimler kanunu, komnn medeniyetlerle karlat yerde,
medeniyetlerle barbarln (komnn) diyalektik greiyle ortaya kmtr.
Snfl toplumun paralayc ve dejenere eden gidiinin insanl lme gtrd
daha medeniyet doarken anlalmtr. 7000 yl nce Smer Medeniyeti'nin
douunda beliren rpertici gerek, 6500 yl boyunca tekerrr edip durmutur.
Hemen ayn gerein teki yznde insanl dirilten ve yaatan eyin ne olup
olmayaca belirmitir. Snfl toplum (medeniyet) kendi bana kaldnda
insanl, tabii insanlk derken onun iinde doay da birlikte kast ettiimiz
anlalmaldr, topyekn kii mlkiyeti hrsyla menfaat paralanyla lme
gtrrken, barbarln komn gc, insanl (ve doay) insancl -iradeciltoprak ve sanayi devrimiyle kurtarmtr. Ancak bu kendiliinden-uuraltyla
ve medeniyetin dndan medeniyeti ykarak gerekletii iin, tarihsel devrim
biiminde gereklemi ve yeniden medeniyetler ve tarihsel devrimler "tekerrr"
ederek gelimitir.
Bu tekerrr ediler iinde, tarihsel devrimler eleman, komnn kazand
vazgeilmez en nemli grevcil zelliklerden (fonksiyonlardan) biri haline
gelmitir. nk, tarihsel devrim eleman komnn btn elemanlarn
hizmetine alarak grevini yapar.
Bylece tarihsel devrimler kanunu, komnn insanlk tarihindeki yaatckanuncul nemini ortaya karr ve anlalma kolaylklar getirir.
Tarihsel devrim kanunundan komnn saklad ekirdekil kanunlara
geilebilir, geilmelidir. Tarihsel devrim kanunuyla birlikte, bu grev
baarldka, Morgan ve Marks-Engels'in eserleri bir adm daha eletirici
gelitirime uratlmak zorunda kalnr.
Bu aydnlatlar iinde, btn tarih ncesine bulam birikim bilimlerinin
(uzmanlklarn) ne olup olmadklar apak ortaya kar. Ksaca grelim.
H. MAINE: "PATRA POTESTAS" (Despotik Babahanlk)
Henry Maine, ngiliz Finans-kapitalizm'inin banaz milliyeti karclnn
gnll hizmetisiydi. Medeni ve Roma Hukuku stadyd. ngiltere'nin
Hindistan smrge sistemine yeni hukukcul-felsefi klflar aranrken parlad.
Cermen komnleri ile Roma Hukuku arasndaki elikilerin uzlatrlmas,
Roma Hukuku'nun Cermence canlandrl problemi, ngiliz modern hukuku ile
Hindistan smrge kastlarnn nasl uzlatrlabilecei biimini almt Maine'nin
kafasnda. Ancak o tam bir ngiliz muhafazakaryd. Komn "Despotizm" ve
babahanlk elemanlar yanndan kavrayacak, ngiliz smrge sistemine sunacakt.
"Kadim hukuk" almas byle dodu (1861). Radikal (az ok zgrlk)

grlerin itibar grmesi, Maine tutuculuunu besleyip teoriletirmiti.

Kayna Roma hukuku ve Hindistan toplumu idi. Her iki kayna da
karlatrmal olarak aratracak materyallere sahip olmad gibi, bunu da
dert etmiyordu. Kafasnda ngiliz-Hindistan problemine despotik-babahan
sistemiyle pratik zm getirmek yatyordu. Hemen hibir komn ne pratik,
ne de teorik olarak incelememiti. Komn btn elemanlaryla tarih ierisinde
kavramaktan ok uzakt.
Sadece "komn" "babahan", "despotizm" ve "ortak mlkiyet" yanndan
kabaca kavryordu. Fakat komnn tarihi prosesini hemen hibir ekilde
kavrayamad iin, Hindistan komnne katlan "kast" elemannn nasl ortaya
kp Hindistan'n aln yazsn oluturduunu dnemedi bile. Hindistan'
Cermen komn ve Sakson komn ile kartrp liberal muhafazakr hayallerle
Hindistan Anayasa Tarihi'ni hazrlad.
Burada bireyi topluma kurban eden babahan despotizmi ne kyor,
modelleiyordu.
"nsanlar, atalara itaatin bir arada tuttuu, mutlak yaltlm gruplar
biiminde dalmlardr. Kanun atalarn szleridir. lk alarda toplum, imdiki
gibi bireyler topluluu deildir."
H. Maine, "Kadim Hukuk" almasnda dayand tezi bu merkezde dnp
dolayordu. ine geldii yanyla kavrad bu despotik yan, Roma Hukuku'yla
ispatlamaya alyordu. Roma Hukuku, ana hukukundan ok sonra ortaya
km babahan sistemine dayanyordu. (12 levha) Romallarn Agnasyon kural
(Agnate) baba soyu akrabal idi.
Maine bunu, "en eski akrabalk ilikisi" olarak kabul edip, teoriletirdi. Ve
modern ngiliz vs. medeniyetlerinin de bu temelden gelitiini ileri srd.
Bu gelitirimi tamamen hayal rnyd. Baba soyuna dayanan akrabalar
arasna katlan evlatlklar giderek oalyor ve kan balar zayflayarak, bireyler
daha zgr oluyorlard. Kan balar kurallarnn yerini zel kiiler aras kontrat
(szleme) kurallar alyordu.
Maine, bylece ngiliz muhafazakarl-Kilise (ncil) ile uzlayor, bu
anlaylara teorik hakllk ve aklamalar getirmi oluyordu.
Maine, "Kadim Hukuk" kitab yaynlanr yaynlanmaz, hak ettii yeri buldu.
1861'de Hint Yasal Sistemi'nin bakan olarak Genel Valilik Meclisine (Konsl)
atand.
Gelecei ve Avrupa balarn rgtleri, gemile ve Hindistan ile balar
sildi. Yazdklar hep bunun iindi. Sonuna dek, reformlara ve demokrasiye kar
direnii, aslnda, komnn despotik babahan elemanlarnn snfl toplumla
yozlaarak Maine'nin kiiliinde yansyyd.
BACHOFEN: ANAHANLIK ELEMANI
Maine'in "Kadim Hukuku"nun yaynland 1861 yl, svireli hukuku
Johannes Bachofen "Anahukuku" kitabn yaynlamt. Fakat, ngiliz Okulu
konuya el atmadka, yank bulamad. Oysa konu, Maine'in tezini alaa
etmekle kalmyor, "Komn"n daha derin kavranna doru byk bir adm
atyordu. Ancak "Kutsallatrma" (Din) etkisindeydi.
Ayn Roma Tarihi ve mitolojik klsiklerden yola kan J. Bachofen, ilkel
toplumlarda kontroln erkek eflerde deil, kadnlarda bulunduu sonucuna

ulayordu. Ve belgeleri daha gereki, ulat sentezler daha zengindi.

Maine, Bachofen'in susua getirilmesine uygun adm yaparak, Anahukuku
gereklerini hasralt edeceini umdu.
Oysa Bachofen, eninde sonunda yanksn bulabilecek yeni fikirler ileri
sryordu. Ve bu ilk kez yaplyordu.
Aile Tarihi O'nun eseriyle balyordu.
1- Btn kurallardan yoksun cinsel ilikiler aamas.
2- Babalk belirsiz kaldndan, soy zinciri analk hukukuna gre
hesaplanrd.
3- Ve kadn egemenlii kanlmazd.
4- Tek eli evlilie gei, toplumsal yaam koullarnn gelimesinin deil,
insanlarn beyinlerindeki dinsel yansmalarnn rndr.
ne srd bu tezlerde phesiz ki en kayda deeri, mistik-ahlak
yaklamla "Hetarism" (Yunanllardaki ve genel anlamyla: fuhu) adn verdii,
"btn kurallardan yoksun cinsel ilikiler evresi" gr ve bunun peisra ileri
srd "Anahukuku" grdr.
Her iki gr hakknda da kkl bilgi ve belgelere sahip deildi. Ve bu
grleri, toplumsal gidie deil, dinsel fikirlere bal olarak gelien olgular
sand iin, kalnca kitabnda sk sk gereklerden uzaklaarak, bozulmaktan
kurtulamamlardr. (Engels, Orijin)
Bachofen de komnn "kutsallatrma" elemannn etkisinde gelimi ve
bu etki idealizmine yansyarak sryordu. O komnn temelli elemanlarn
yakalamken, btnyle bilince karamad iin bilhassa kutsallatrma
prosesinin etkileriyle dnp davranmaktan kurtulamyor, nemli olabilecek
keiflerini gelitirip ileyemiyordu.
MC LENNAN: "EKZOGAM" ELEMANI
Bachofen'in eseri, btn mistik-idealist tepetaklaklna ramen, 1861 yl
iin "tam bir devrim" (Engels) demekti. Maine'den farkl olarak, komn de
ailenin tarihine girmi bulunuyordu. Bu ayn zamanda, cinsel yasaklar kuram
demekti. Fakat bunu fark etmekten uzakt.
1865'te Bachofen'den habersiz, ngiliz hukuku Mc Lennan kt. Kuruduygusuz-kurnaz slubuyla yapma (suni) bir kadn karma evlilikleri
tutturmutu. Bu uydurma, cinsel yasaklar ile ilerleyen diyalektik geliimi
veya ayklanarak ilerleyen aile biimleri gidiini rtyor, kafa karklna
yol ayordu. Kendi tezinin temel varsaym; vahi kabileler arasnda bitmek
bilmeyen savat. Sava ve kadn ktl yznden kabileler, baka kabilelerden
kadn karyorlard. Bu uydurmaya kendisi bile kendi eserinde yer yer temelli
bir pheye dt halde, srarla cinsel yasaklar ile olan ilerlemelere kar
kyordu.
"Dardan Evlenme: Ekzogami"ve "erden Evlenme: Endogami"deyimleri,
bu yaktrma kadn karmalar zerine patlyordu: karlarn dardan bulmak
zorunda olanlar ile kendi iinde bulabilenler arasnda kyasya nedeni
aklanamaz elikiler yaratlyordu.
Komn elemanlarnn tarihsel ak boyunca ortaya kan elemanlarnn
tekrar tekrar denenmi etkileim ve diyalektik yaratclklar karsnda artk
cinsel yasaklarn gereklii ve yaratt ilerlemeler sz gtrmez kesinliktedir.

Ve Mc Lennan' zerinde durmayacak derecede elemitir.

Yine de Mc Lennan, 1- Dardan Evlenme (Ekzogami) elemanna dikkat
ekmi; 2- Anahukuku elemannn Babahukuku'ndan nce geldiini ileriye
srerek, komnn elemanlaryla kefinde o zaman iin parlak bir tartma
balatmtr.
"KOMN" KEFNN EVRENSELLEMES VE L. H. MORGAN
Henry Maine'nin kendisi bile "Kadim Hukuk" eserini (tezlerini) unutmutu
ki, tartmalar, tezlerini yerle bir edecek alevlenie ve ynelie ulavermiti.
Komn, yaayan elemanlaryla tarih boyunca dnrleri etkilemiti. Maine
nereye bastnn farknda olmakszn, karc yaklamyla girdii komn
elemanlarnn iine bir kez daha ekiliyordu. Anahanlk eleman babahanlk
elemanndan daha nce gelmiti. Ve babahanlk despotizmi, savunulamayacak
kadar suun ncsyd.
Maine, nl "Patria Potestas" (babahanlk) tezini diretmekten geri
durmasa da, gerekler gibi zerine gelmiti. Mc Lennan'dan sonra, Morgan'n
1847'den beri ortaya koyduu ve 1877'de "Eski Toplum" (Ancient Society,
or Researches in the Lines of Human Progress From Savagery, Through
Barbarism to Civilisation) adyla yaynlad tezler, o gne dek grlmemi
derinlikte ve zenginlikteydi.
Maine, pek de fark etmeden girdii komnn iinden neredeyse lnceye
kadar, 20 yl akn bir sre kamad. Sonunda yanlln kabul etmek zorunda
kald m? Hayr. Ama konu zerinde derinlemek ve tartmay uzatarak
yaygnlatrmak yolunda srklendi. Mc Lennan ve Morgan'n konularn da
kapsayan incelemelerini geniletip srekliletirdi. "Dou ve Batda Ky
Topluluklar" (1871); "Kurumlarn lkel Tarihine Dair Dersler" (1875);
"lkel Hukuk ve Tre zerine Denemeler" (1883).
Bu tartmalar, komnn elemanlaryla kefedilip aklanmasn sadece
Avrupa'da deil, Amerika'da da atelemi oldu. Komnn kefi ve aratrlmas
evrenselleiyordu.
Morgan'n byk eseri bu kefin ve izahlarn merkezinde salam bir
zemin hazrlyordu. nk dorudan aile biimleriyle ikiz karde olan kan
tekilatlanmalarn, almasnn merkezine alyordu. Bu, cinsel yasaklarn ve
komnn ta kendisiydi.
Maine ve Mc Lennan ise, komnn iinde onu bilemeden, sezerek
dolayorlard. Fakat ngiliz Finans-kapitalizmi'nin gzdeleriydiler. ngiliz
Finans-kapitalizmi de dnya kapitalizminin gzdesiydi ve smrge-yar
smrge almlar iin bu tr "Eski Toplum"srlarnn zmlenmesine ihtiya
duyuyordu.
Bylece komnn kefi, Finans-kapitalizmi'n ihtiyalarna-antropoloji
okullarna tutunarak, kimsenin anlamn tam olarak yorumlayamad ve
sonularnn nerelere varabileceini asla kestirmedii yollardan byk
admlarla ilerledi. Morgan'n 30 yl akn emeklerinin "Eski toplum" olarak
yorumlanndan sonra evrenselleiverdi. nk Morgan, o zaman iin
devrimci Amerika'nn dnryd; ngiliz buna katlanamazd; Morgan'
bastraym derken, "komn" tartmalarn btn Avrupa'ya-Amerika'ya yayd.
Bu, evrenselliin geri dn olmayan birinci aamas oldu.

kinciAama; Marks-Engels'in,bilhassaMarks'n,TarihselMaddecilii,insanlk
tarihinin btn alarna uygulamak eilimiyle, Morgan'n eserini Marksizm'e
kazandrma abalaryla olutu. Engels, 1884'te konuyu ele ald zaman, konu
bir hayli materyal kazanm bulunuyordu: Maurer (ky-kent kurulular-Mark);
Latham (Etnoloji); Lubbock (Uygarln Kkeni); Bachofen (Analk Hukuku);
Mc Lennan (lkel Benlik), Maine (andmz eserleri) ve Morgan. Morgan ile
birlikte; komn, daha dikkat ekici hale gelirken, iin iine Tylor-Vestemarck
gibi yeni aratrmaclar da girmiti. Engels sonradan bunlardan da yararland.
Engels'in de belirtmekten kendisini alamad gibi, konu hakknda irdelemelerbelgeler sratle yeni ilerlemeler kaydediyordu. Marksizm'in de Morgan'a sahip
karak, komne el at, aratrmalarn evrensellemesini krkledi. Komnn
kefi ve irdelemesi, ister istemez sosyalist lke ve kuaklara da yansyacak;
Solon'dan Muhammed'e, Rousseau'ya ve Marks-Engels'e dek, hepimizi nasl
etkilemi ve hepimizi iine almsa, onlar da cazibe merkezine srklemeden
durmayacaktr. nk, insanln kayna ve geliimi bilinemedike, insanln
kendi kanunlarna "uyum mekanizmalar"gelitirilip sistemletirilemez.
MC LENNAN: "TOTEMZM" ELEMANI
Totem elemann gzlere ilk batran, Mc Lennan oldu. Edinburg hukukusu J.
Ferguson, Mc Lennan'n "Hayvan ve Bitkilerin badeti"ni 1869-70'de komn
elemanlar ierisinde sezerek, metafizik parlata uratyordu. Tylor'un ayn
dergide 1866'da yaynlanm "Vahi Dini"ni, daha orijinal yanndan yakalayp,
btn tarih ncesinde, hatta antik tarihte etkin olan totemizm somutluunda
ele alp gelitiriyordu. Totemizmin yer yer ata dini olduunu gzlere batryor,
komnn kendisini totem ile eletirdiini belgeliyordu. Totemizmin dinlerin ve
bilimin ilk temellerini oluturduu kanaatini dile getiriyordu. Eldeki belgeleri
tarayarak, Amerika-Avustralya-Hindistan kabilelerinde totemciliin kalntlarn
gsteriyordu. Tevrat'ta geen Adem-Havva-Ylan-rn yklerinin totem ile
balarn koyuyordu. Yzlerce sayfalk almas, hep totemizmin varln gze
batryordu.
Ne var ki totemizmin cinsel yasaklar ve animizm ile balants konulamad
gibi, insan ruhu ile olan balantlar da havada kalyordu.
Komn elemanlar reyim ve retim temelleri iinde, retici gler prosesiyle
taranp, kanuncul determinizmler (denklemler) ele geirilmedike, komnn
hibir eleman, hele totem gibi komn ile edeerlemi bir eleman aklanamazd.
Zaten Mc Lennan-Tylor-Frazer gibi uzman grleri yle bir problemi nlerine
koymuyorlard. Yldzlaabilecekleri elemanlar bulup parlatyorlard.
Akmlasyon (birikim) byle iliyordu.
1- Tarih ncesi bilimcileri, hemen hepsi, ngiltere'nin zgr-kariyer vadeden
sofrasndan besleniyorlard.
2- Ekmek veren eli srmayan uzmanlk, ister istemez metafizik bir yol
tutuyor; komne deil, komnn elemanlarn kendisiyle birlikte yldzlatrmaya
gz kesebiliyordu.
Bir tek "animizm"-bir tek "totemizm" eleman iin ciltler dolusu kitap,
ancak bu itici gler iinde doldurulabiliyordu: 1- Finans-Kapital (bilime hz ve
emek veren) itici gc, 2- Kii'nin (mlke ve kariyere hz veren) itici gc.
ROBERTSON SMITH: "KUTSALLATIRMA" ELEMANI

Mc Lennan'n arkadayd. Totemizm elemanna takl kalmad. Totemlerin

neden kutsallatrld zerinde derinlemeye alrken, kilisenin gazabna
urad. 1878'de kilise meclisinde sulamalara karlk verdi. ki yl gemeden,
uyarlmasna karn, Tevrat'ta geen "Hayvan Kabileleri" zerinde d u r d u .
Bylece, evlilik biimleriyle totemik balarn olduunu, Mc Lennan'dan ve
Alman Julius Wellhausen'den esinlenerek ortaya koydu. 1881'de profesrlkten
uzaklatrld. Ama Britanica Ansiklopedisinde editrlk ald. 1883'te
Cambridge'de Arapa retmeni oldu. 1889'da, ayn niversitede profesr
oldu; artk nl-byk bir bilgindi. Fakat be yl sonra, 50 yana varmadan
ld.
Finans-kapitalizm'in kocam zlfiyari kilise kutsallna kii beyni yannda
az ok maddeci dokunular bile cezasz kalmyordu. W. R. Smith rneindeki
kk "saptma" bunu gstermeye yetti. Tylor, kiliseyle dalamadan "Animizm"
elemannda soyutlamas biraz da bu yzdendi.
W. R. Smith yeterince bilemeden 1- Kii, 2- Toplum eleman zerinde
duruyordu; bunu kutsallk elemannn geliimi iinde yapyordu.
1- Kurban Teorisi'ni gelitirdi: Kurban, toplumsal bir trendi. Trenler
toplumsal aamaya gre evrilseler de daima "tren" zellii kalc etkilerdeydi.
Bu yzden kurban, kalc bir tren olarak srp gidiyordu. Fakat, her
toplumsaln kii yan unutuluyordu.
Tren (kurban) yaplrken, kurban ile ilgili mitler sonradan oluuyorlard ve
kii anlatlarna gre deiiyorlard. nk mitolojiye iman, kii kurallarnn
iradesine braklyordu. Bu noktada da kiinin komne skca ball
(toplumsallk) unutuluyor, modern toplum ve kii ile komn kartrlyordu.
2- Yine yeterince bilemeden kutsallatrma prosesi ile, kii ile toplumun
amacnn yer deitirdiini
anlamaya
alrken, toplumun
amacnn
kutsallatrma haline geldiini, kii ve toplumun kutsallatrma amac ile asl
kendi amacn gerekletirdiini sisler ierisinde anlatmaya alt.
"Klan (komnde kan) da devlet de dinde temsil ediliyordu."
"Komn" ile "Devlet" kartrmalar, komn ile medeniyet kartrmas kadar
iri bir yanlt. Fakat anlatan arif deilse, dinleyen arif olmalyd. Bu toleranslar
uzmanlklarn anlatmaya altklarndan ve belgelerinden yararlanabilirdi.
Kan da, devlet de dinde temsil edilirken;
"Baba Tanr, aile ya da klana aittir."Yine,
"Kral olarak (tanr) devlete aittir."
u cmlede, boylu boyunca bir kitaplk koskoca yanllar gsterilebilir.
Biz, sylenmek istenene dokunacaz. Tanr komnndr, komn de tanrnn
deil midir? Tanr devletindir, devlet de tanrnn deil midir?
Bu nokta da, komnn kutsallatrma prosesi zerinde durulurken bile,
onun anlalamad ortaya kyor. Yine de u gerekliin sebebini deil,
kendisini tesbit edip aklamaya alyordu:
"lkel dinin temel anlam, tek organik toplumun yeleri olarak tanrlarn ve
tapanlarn
dayanmasyd."
nk besbelliydi ki tanrlar, komnn atalarydlar; komn kendisinin bu
ata tanrlardan trediine inanyordu.
"Tanrnn
toplumdaki
yeri
de,
insan
ilikilerine
benzetilerek
tanmlanyordu."

Gryoruz, uzman akl hemen hibir eyi aklayamyor, tersine kartryor.

Fakat iinde dolat belge ve dnce antrenmanlar ayklandka, komnn
kutsallatrma eleman kendisini gsterir. Kutsallatrma eleman ancak,
komndeki animizm-cinsel yasaklar-benlik-ruh-totem-kan-aile-retici gler
gibi en temel elemanlarn diyalektii aydnlatlabildike zmlenebilirdi.
EDWARD B. TYLOR: "ANMZM" ELEMANI
1832'de doan E. B. Tylor, "doutan anslyd."Yakn arkada R. R. Maret,
"Tylor" biyografisinde byle diyordu. Gerekte hemen btn uzmanlklarn
gidiini, Tylor'n hikayesinde yanstyordu. Hepsi ngiliz'in (kara Avrupasna
baknca) daha zgr kalan-rahatlklarla donatlm- bahesinde iekleniyordu.
Ama Tylor, daha fazlasna erienlerdendi.
Tylor'n kuaklar, bir nceki devrimci alkant yerine, dinsel-zihinsel
fikirlerin yeerdii Finans-kapitalizm'in, smrge ana karken, anavatanna
huzur verdii konakta yetiiyorlard.
Varlkl sanayici evresinde yetiti. niversiteye gitmedi. Darwinci eilimleri
gelimiti. Henry Christie ile Meksika'ya gitti. "Aztek"ler arkeolojisi ve
mitolojisiyle bylendi. Zaten Darwinciler ve antropologlarla tan idi: LubbockHuxley-Wallace.
Komnde Mit eleman yan sra Totem elemanna ve Animizme ilgi duydu.
Teknik ve dil elemanna da eildi.
Krkna gelmeden, 1871'de, Royal Sosyeteye ye seildi. 1875'te Oksford'da
antropoloji hocalna alnd. 1896'da, kiisel nvanla profesr yapld.
Komn alannda az biraz tasnif yapabilen, Morgan' afie etmeden hazinesine
katan byle adam oluyordu. Uzmanlklarn peine dp uaklamalar, bu
"payenlerdi. Tylor; Lubbock'tan teknik eleman, Max Mller'den dil ve mit
elemanlarn, Comte'tan da fetiizmden devirme animizm elemann alarak
daha derli toplu bir antropoloji ortaya karyordu. ngiltere ve Avrupa'nn
iine girdii fikirsel soyutlama ortamna uygun bir geliimdi.
Ancak komn, n ard tutan bir kanun olarak gzden karyor,
eklektizmden kurtulamyordu.
Henz, "Benlik" eleman (insan beyninde uur-altuur rgtlenmesi)
aydnlatlmamt. Freud psikanaliz tezlerini 1895'ten sonra gelitirebilecek ve
1912'de konuya el atabilecekti. Ondan sonra bile, komnde benlik eleman
ile "Ruh" elemannn balantlar zmlenemedi. nsann bedenden ayr ruh
sezisi "muamma" bir "ikilik" olarak kald. Animizm, bu yzden sadece sonu
olarak tespit ediliyordu; sebebi zlemiyordu. Animizm, kii psikolojisine
balanyordu. Toplumcul cinsel yasaklardan yansyan kii psikolojisi
anlalamyordu.
"Ruh" eleman lm ve rya ile izah etmeye allyordu. "Animizm":
Her eyi insann kendisi gibi canl gr de, dolaysyla ryalara ve lme,
yani insann "Benlik" elemann yaratan cinsel yasaklar, ve benlik elemannn
rgtleniiyle zmlenemeyince; ne rya, ne lm, ne de animizm elemanlar
aydnlanamyordu. Benlik'in yaratt sanlan rya-lm-animizm elemanlar,
"kii" elemannn "ruh"unun evresine yanstlndan doup geliiyordu. Ve
benlik denen uur-altuur rgtlenii, greceimiz gibi reyim aksiyonu
tabanndan filizlenen cinsel yasaklar elemanna bal geliiyordu. Yani animizm,

kiiden deil, toplumcul gidi dolaysyla kiiden yansyordu.

Komnn reyim ve retim temelleri aydnlatlamaynca; daha dorusu
maddeci diyalektik bak as ile tehizatlanmakszn komne ayak baslnca,
orada reyim temelinden kaynaklanm manevi elemanlarn bys ierisinde
bocalanp "muamma"layordu. Tylor'da "din" veya "animizm" abarts byle
dodu. Oysa komnn hibir eleman tek bana ayrcalkl bulunmuyordu;
komn topyekn bir organizmayd. Orada ancak elemanlarn diyalektik ileyii
(kanunlar) egemen olabilirdi. O egemen kanunlarda da retim ve reyim
aksiyonlarnn diyalektik grei ekirdeklemiti. Tylor, o btnl yakalamaz
m? (Primitiv Kltr: 1871'de ilk paragraf o btnl gze batrarak konusuna
girer.) Fakat giderek din-animizm grleri metafizikleerek filizleir.
Oysa animizmin, kiinin iinden km olmas grntr; gerekte
animizm, kiinin iinden kmaz, kii dndaki toplumdan kiinin iine girer.
Kiiden yansyan her ey toplumun (kanunlarnn) yansmasdr.
J. G. FRAZER: DN'N KKEN YERNE KOLLEKSYON'U
Frazer, R.Smith'in etkisinde geliti. Frazer'e kadar tarih ncesi bilimi (komn
ve komnn elemanlarnn aydnlatl) bir hayli yol katetmiti. Frazer buna
ramen, totemizm ve din kltrnn erdsyonu dna tamad. nk tarih
ncesi bilimi, belirli niversite-uzman evresinde ekirdeklemi, kendi iinde
blnerek geliiyordu adeta. Morgan-Marks-Engels birikimlerine de srtn
dnm, Finans-kapitalizm'in evrensel smr havasna ayak uydurmutu.
Frazer bu hava ierisinde; Mc Lennan'n, R. Smith'in ve Tylor'un brakt
yerden devam ediyordu. Onlar genel olarak komn zmlemek-kanuncul
gidii aydnlatmak- determinizmi bu yoldan etkiliyordu.
Frazer, dnya apnda dinin kkleri zerine belgeleri tarad ve bir koleksiyon
biriktirdi. Ancak, bunlar tasnif edilmekten ok uzak karmaklktayd. Akl
yrtmek istemeleri de ister istemez, kafa kartrc oldu: "Altn Dal".
Greceimiz gibi, komn ve elemanlarnn insanlk tarihi iindeki prosesi
ele geirilmeden, kutsallatrlma elemannn prosesi aklanamaz; tpk
elemanlarnn her biri iin olduu gibi.
Frazer, etkilendii R.Smith gibi, kutsallatrma elemannda takl kalarak,
biraz daha derinleip belgeleri younlatrr.
Ne var ki, uzman grnn bilim namusu, menfaatleri kadar oynakt.
Fikirleri belirli kanunlar aramad ve bulup ortaya balanamad iin en ok
bal bulunduu gndelik karlarna ayak uydurmaktan baka yol bulamyordu.
Frazer "Altn Dal"dan on yl sonra kendi fikirlerini inkar eden elikilere dt.
Uzmanlarn, bu yzden en ok gvenebileceimiz yan; hipotezleri (fikirleri)
deil, derledikleri belgeler olmaldr. Frazer de bunu u szleriyle desteklemi
ve belgelemitir:
"Er ge ince hipotezlerim (fikir kprlerim) uarsa, umarm kitabm bir
gerekler mahzeni olarak kalabilir."
S. FREUD: PSKANALZ-BENLK-K-DN
1895'te antropoloji-tarih ncesi bilimi- dnda "benlik" olgusunun uuruuralt rgtleniini aydnlatt. Her dnr gibi komnn cazibesinden uzak

kalamazd. nk yaanan modern toplum olsa da, modern toplumdaki her

eleman da komnden kp gelen elemanlarn bakalam yeni biimleriydiler.
Freud bunu sadece sezdi fakat hibir zaman bilincine ulaamad.
Oysa, psikanaliz ile kii elemann yakalarken, nemli bir kefe ayak
bamt: Benlii aydnlatan enkonsiyon-konsiyon tezadn ortaya koydu. Bir
kez uuraltndan aslnca, insann derinliklerine inmek zarureti arkasndan
kovalayp geliyordu.
Freud yine pratik deneyleri ile cinsel yasaklarn basklanm biimlerini
modern toplumda tespit etti. Bu iki modern biimlere girmi kii ve cinsel bask
eleman, Freud'u ister istemez komn bilimine (antropolojiye-arkeolojiyemitolojiye ilh...) yneltti.
Ancak hemen hibir ilerleme gsteremedi. Kiiyi toplumdan, cinsel yasaklar
toplumcul giditen koparmaktan (metafizikletirmekten) kurtulamad.
Onca birikmi, 1847-1913 (60 yllk), tarih ncesi bilimlerinden hibir
sentez karamad. Totem ve tabu elemanlarn, Babahan-Anahan elemanlarn
birbirine kartrp kiinin psikozlaryla ayn kefeye koymaya kalkt.
Totem vahi komnlerin, tabu barbarln iiydi. Anahanlk babahanlktan
nce; babahanlk oban-sr ekonomisiyle gelmiti. Kiinin psikoz ve
nevrozlar bu elemanlarla ilikiliydi. Ancak, modern toplumlarla bakalaan
elemanlar, bakalaan kii elemann, toplumsal yasaklarla da dinamitleen
cinsel yasaklarla btnleerek, sblimasyon [ululatrma] kanallarnn k
yolu bulamad yer ve zamanda nevroz ve psikozlara yol ayordu. Tarihsel
prose iinde deiim gsteren elemanlar her toplumda baka baka eitlemeler
gsterirlerken, nevroz ve psikozlarn eilim ve dozlar da deiir. Kii toplumcul
gelimelerden koparlamayaca gibi, elemanlar da koparlamaz. nk onlar
tmlk iinde toplumcul kanunlara uyarak akarlar.
Freud, komndeki kii elemannn, modern toplumda bakalam halinin ne
anlama geldiini bilmeden gzlere batrmt. Bu nemliydi. nk komnde
kii ve toplumun gc diyalektik gre halinde komn gcn oluturuyordu.
Fakat son durumada komnn temel gc, kiinin bile farknda olamayaca
byk leklerde kii zerinde tecelli ediyordu. Nasl? Toplumcul kanunlar
dolaysyla. Toplumu oluturan, tek tek kii elemanlarnn kopmaz btnlyd.
Kiinin gc ise, beyinli oluuyla kaim oluyordu. Freud bu bakla deerli bir
eleman yakalamt. Bunu sezdi ama asla anlayamad.
"Totem und Tabu" eseri byk skse yapmasna ramen, antropolojiye
psikanaliz tartmalarn getirmekten baka bir katks olamad. Cinsel
yasaklarn icadn, kiinin fantasmografik alkantlarndan daha gerek d
bir fantasizm ile "icad" etme yolunu tutarken, insan toplumunun geliim
kanunlar ve biimleri hakkndaki cehaletin lmsz rneini verdi. Dier
uzmanlarn ondan fark, sadece kii gibi bir elemann yol gsterdii psikanalize
bulamam olmalarnn verdii dar grllk idi. Yoksa hepsi benzer cehalet
ve n yarglarla olmadk tezleri iirmeye hazr sorumsuzluk (megalomani)
iindeydiler.
Kii eleman, kiinin ruhu ve toplum dolaysyla kiinin ruhundan yansyan
"kutsal ruh" eleman; reyim aksiyonu tabanndan filizlenen animizm ve
cinsel yasaklar ve kan tekilatlaryla bir btnd ve komnn (toplumun)
kanuncul gidiinden fkryorlard. Canl organizmalara paralel fakat farkl bir
uyum gelitirme srecine giren komn, "kii" elemann da hayvandan apayr

"ruh" geliimli bir zenginlie ulatryordu.

Freud ne tarih ncesini, ne doal seleksiyon tabanyla olan diyalektiini
ve gelien elemanlaryla komn-kiiyi anlamak durumunda ve abasnda
deildi.
E. WESTERMARCK: "REYM AKSYONU"
Edward Westermarck Darwinci'ydi. Hibir cinsel ve toplumsal yasak
tanmayan komn aamasn anlayamyordu. Fin gelenekleri, ngiliz-FranszAlman ve Amerikan geleneklerinden daha az babahan deildi. Westermarck
da Engels'in deyimiyle konuya "ahlak zabtas" gzlkleriyle yaklayordu.
Bu n yarglarla antropolojiye girerken; farknda olmadan salam bir temel
yakalamt: Komnde "reyim Aksiyonu".
reyim gidiine topyekn bir nem verdi. Genel olarak "utan ve ahlak"n
"cinsel yasaklarla" ilikileri zerine olan tezlere ve kan rgtlenmelerinin,
aile
biimleri
geliimlerinin
bunlarla
olan
ilgisine
gvenmiyor
ve
zmleyemiyordu.
Doa bilimleri (Darwin) takntl oluu, onu maymundan insana gei
tabanna doru ekiyordu. Bu aray, Westermarck' daha gereki, nemli
saylabilecek tespitleri gze batrmaya srkledi. Fakat proseyi tam olarak
kuramad iin, gzlere batrmaya altnn byk nemini kendisi de
anlayamad.
Aile'nin evrensel varlnn geliimini doal seleksiyon temeliyle aklama
yolunu tuttu. Bu nokta da, elbette insan hayvan derecesine drmek
(Darwinizm'in kanlmaz yanl) ile inmeliydi. Fakat "gei" iin gzlerden
kaan yeni bir gr neriyordu. Bu gr sadece gei zerinde dikkatle
kullanlabilirse byk nem tayordu.
Yksek memelilerin, genellikle yaam sreleri uzadka ve sinir sistemleribeyinleri (yaamlarnn pasif uyum zenginliklerine evrilii yznden) daha
karmaklaarak yetenekleiyordu. Bu geliim, yksek memelilerin yavrular
ve kendileri yanndan iki yanl ileyerek, yavrularna daha ok ilgi gstermek
zaruretlerine yol ayordu. Yavrular bakm ve eitim iin daha fazla renme
ihtiyacyla doarlarken, diiler daha fazla ilgi ile analk gdlerini zorlayp
gelitirmek zorunda kalyorlard. Bu durum, diiyi erkein yardmna muhta
hale getiriyordu. Bylece erkek, (insanms maymunlarda) srde kalc bir
yere kavuuyorlard.
E.Westermarck "History of Human Marriage 1891: Evliliin Tarihi"
almasnda yle yazyordu:
"Goril ve empanzeler aile birliklerinde yayorlard ve baba yuvay kurmak ve
aileyi korumakla sorumluydu. En yksek maymunlardan vahi ve barbar insan
rkna geerken de ayn durumla karlayoruz." "ocuk bakm annenin, ailenin
korunmas da babann sorumluluundayd."
Westermarck, her uzmann bolca yapt gibi, gnnn toplumuyla komn
hele vahi komn kartryordu. Vahi komn ile barbar komn ayrmadan
ayn torbada anmas da cabasyd. Bu onlarn her zamanki yenilip yutulmaz
boluklar ve yanllaryd. Fakat bu byk eksiklikler ve yanllar ortasnda
her uzman bir eyler yakalyordu. Westermarck da deerini sezdii reyim
aksiyonuna eilmiti. Yeterince zerine gidip yldzlatramasa ve gerek

anlamn veremese de; insan toplumunun ilk evrelerinde, bilhassa yasak

bilmeyen komne evrilite (ki bunu Westermarck prose olarak hibir zaman
kavramadan soyut bir akl yrtmeyle birletiriyordu.) reyim aksiyonunun
baskn bir gidi tutturduunu, aile biimlerinin geliimine eklektik olarak
balarken, yanp-snen betimlemeler iinde gstermeye alyordu:
1- nsan toplumunda ocuk says: Yani bir kadnn ocuk dourma says
genel olarak bir tanedir. kiz-z dourma istisnadr. Yani trn devam iin
bu yeterli olamamaktadr. O halde evlat azl insan toplum olmaya iteler.
Baka ocuklarn beraberlii, insan trlerini devam ettirmede avantaj salar;
toplumcullama bunu salar.
2- Diilerin giderek gebelik sresi uzamtr: Gebelik yaama savann verimini
drr. Bu zorluklarn-tehlikelerin art demektir. ster istemez, toplumcullama
zaruretlerine katk yapan etkenler arasna gebelik de girer. Fakat bu ilk ikisi eer
nc zorlayc art olmasayd, yine stesinden gelinebilecek (alabilecek)
engeller olarak kalabilirdi. Erkei iine almayan, dii ve yavrulardan oluan
maymun ve memeli srleri az deildi. nc art, ilk iki artla bulutuka,
toplumcul evrim halkas hayvanlardan ayrlmaya balam olmalyd. Bu art,
ocuklarn kendi bann aresine bakma sresinin uzamasyd.
3- ocuklarn bakm ve eitim sresinin uzamas: nsan trlerine sramaya
aday insanms maymunlarda bile, yaam koullar beyin-sinir geliimlerinden
arca stnlemiti. Daha ok renmek zorunluluuyla kuatlmlard. Alet'in
ilk evreleri bu zorunluluklarla kefedilmiti. Giderek yavrular, ister istemez daha
fazla karmaklaan sinir sistemiyle ve yetkinleen beyin ile dosalar da, yaam
koullarn renmeleri iin gerekli sre daha da uzuyordu. renecekleri ve
stesinden gelecekleri olaylar tml kompleksleiyordu: En az iki- yllk
sreler 6-7 yla kmt. Bu sorun, ilk iki artla da birleince; insan toplumuna
evrili aceleletii gibi, geri dn olmayan bir yol haline geldi.
Erkekler bu gidi ierisinde srde daimileti. Erkekler aras kavgalar,
kskanlklar trplendi ve yasaksz komn dodu.
Westermarck'n tezi, bu derece aydnlk ve yasak bilmeyen Komn'e
ynelmi olmaktan elbette ok uzakt. Fakat Darwinci yaklamla, modern
aileyi de gz nne alarak; ilkel komnde aile biimlerinin geliimine el atnca,
bu tr tespitleri yanp-snen bir parlata da ulatrm bulunuyordu.
Morgan-Engels ve antropolojik ilerlemeler dikkatle irdelenirken, insanlk
tarihinin proseleri yeni konaklaryla birlikte gz nnde tutulmadka, reyim
aksiyonundaki bu verilerin nemi anlalamad. Bunu Westermarck bile
anlamadan baarmt. O, dz ve kaba bir modern aile mantyla "Evliliin
Tarihi"ni ansiklopedik bir tarzda ele alyordu. Literatr ve argmanlar doa
biliminden ve evrimden yanayd. 30 yanda ilk eseriyle sahann stadlar
arasna giriveren E. Westermarck'n insan toplumunu anlayamayan Darwinci
doal seleksiyon takntlar, Engels'i de kendi zamannda artmt. Btn
bulgularn, yasak tanmayan komn yadrgaynda kullanyor ve yasak
tanmayan komndeki cinsel serbestlii, hayvanlardakine benzer bir eit
cinsel kzgnlk dnemlerine balyordu. Oysa insanolu, hayvanlar aleminden
ayrldka; yani erkeini de, yavrularn da, diilerini de bir arada tutmakta yarar
gren, uyumunu sr-toplum olmakta bulan bir yolu kefettike, cinsel kzgnlk
evreleri de hayvanlardan ayrlma eilimine girmi olmalyd. nk bir aradalkbeslenme-barnma koullarnn hayvanlara kyasla iyilemesi, cinsel gdlerin

uyarmn ve devridaimlerini sklatrabilirdi. Erkek spermlerinin retimindeki

art verimlilii ve benzer biimlerde kadnlarda yumurtlama dnemlerinin
sklaarak, yumurtlayn ayda bire dek verimlilemesi; kzgnlklarn sosyal
kollektiviteye bal olarak baar-sevgi ilikileriyle belirlenmeye baland;
seksin de bir sevgi alverii haline gelii, baka trl nasl aklanabilirdi? nsann
hayvanlardan ayrt, Darwin'in doal seleksiyon anlayna braklamayacak
kadar bambakalamt.
Westermarck, kariyer peinde skolstik bir Darwinciydi. Orijinal olma yolunu
Darwin'in doal seleksiyonuna skca bal kalmakla bulmutu. Lamark izleri
silmesi o dnemin modasna uygun ve yeterli saylyordu. Tarihsel maddecilik
alanna girilmedike, bilgilerin ktl soyutlama-teorik sentezlere ulamay da
kstlatryordu.
Sadece hayvanlar alemine kapal kalmak (ksaca greceiz) Darwin'de
bile, onca verimli "Trlerin Orijini" kanunlarnn buluuna ramen, dnce
ksrln srttrvermitir.
Hibir yasan tannmad komn belgeleyen veriler, 19. yzyla dek
yaam kabilelere dayand halde, Westermarck'n insan toplumunu hayvan
srleriyle ve cinsellikleriyle kartrmas; Darwinci skolastisizmin derinliini ve
trajik sonunu yanstr.
Westermarck'n tezi, bizim yerli yerine oturtma abalarmzda olduu gibi,
hayvanlar aleminden ayrlarak henz toplumsallamakta olan "gei" evresine
ait deildir; soyut bir akl yrtmedir ve vahi mi-barbar m olduklarn ayrt
edemedikleri Avustralya-Okyanusya ilkel kabilelerine atfedilmektedir. Oysa
bu gibi toplumlar vaheti oktan geride brakm (anatomik insanlamasn
tamamlam) Aa Barbar gelenekli toplumlardr.
DARWIN: "DOAL SELEKSYON" TABANI
Charles Robert Darwin, Cambridge'te okudu. ok gen yata doa
bilimlerine eilim duydu. 22 yanda kt dnya gezisinde derledii-grd
bilgiler onu konusunda yetkinletirdi ve mmin kafasn materyalizm yanndan
zenginletirdi. 30 yl boyunca, zerinde durduu "Doal seleksiyon yoluyla
trlerin orijini" konusunu 1859'da yaynladnda, organik dnyann
(canllarn) evrimi teorisini kurmu oluyordu: Canllar istihale: bakalama
yolundan kaltmsal zellikler kazanarak, doaya uyum yapyorlard; doa art
canlnn organlarnda ister istemez grevcil deiiklikler yaptka, zamanla
canllarn bu uyum abalar, organ hcrelerini fizyolojik deiime uratyor
ve bu tr basklar, tohumcul hcreler yanndan yeni kuaklarda irsiyet
kazanyordu. Canl varlklar, bu ekilde pasif yoldan uyum gsterirken, trlerin
evrimi gerekleiyordu. Bu DOAL SELEKSYON dedii AYIKLANMA yoludur.
Uyum yapabilenler, hayatta kalabilirler.
nsan da bir canldr. Fakat insan, toplumcul bir varlktr. Toplum dolaysyla
uyum yapar. Bu toplum dolayll, hayvandan byk bir ayrt getirir. nsann
toplum dolaysyla uyumu demek ayr kanunlarla (kendine has, orijinal) evrim
halkas demektir. Bu AKTF UYUM, insann teki canllar gibi tr bakalamn
yaratr.
Bu besbelli olan ayrt, Darwin, kendi bulu kalplarndan syrlamayarak,
kabaca da olsa, fark etmemekte adeta direnmitir. nk insan da bir canl

olduuna gre, ayn kanunlara uyarak, maymun atalardan intikal etmitir

[gei yapmtr]. O halde insani yeteneklerle maymun veya yksek memeli
canllarn zihinsel yeteneklerini birbirleri zerine oturtmak suretiyle insan
toplumunun evrimini ayn doal seleksiyon kanunlaryla aklamak mmkn
grnr.
Darwin, gelien toplumcul devrimlere, toplumcul teorilere, Marks-Engels,
Morgan'n teorilerine ramen; lnceye dek bu dz mantn-kendi kalplarn
insan toplumuna uydurma skolstisizminde direnmitir.
1871'de yaynlad "nsan Soyu", insan toplumunun atalarnn insans
maymunlar olduu tezini at yerlerde bol bol bu skolstik direniini yanstr.
Bu irice yanllk, inanlmaz bir skolstisizmle btn doa bilimcilerine yansm
ve gnmze dek, en kk bir alma belirtisi gstermeksizin, gelmitir.
Demek hazr yollar dna kabilecek diyalektik beyinler yok denecek kadar
ender yetimektedir.
Darwin'in eserleri, konumuz asndan doru ve asla yklamayacak olan
salam bir taban ortaya koyar: nsan trnn de temeli doadr ve canllarn
en yksei olan insanms maymunlardr. Toplumcul bakalam ve animizm
oradan bakalaarak gelir. Yeri geldiinde greceiz; bu toplumcul oluum,
bambaka kanunlar ierecektir.
Darwin'in byk yanlgs, kendi kefinin gc iindedir. Kefine kendisini
fazla kaptrmtr. nsan beyni byledir. Seferber olduu kanunlarla dolup
tatka, baka sentezlere almas zorlar. Demek hayat bir btn olarak
ele almak zenginliini beyinde tamak ve yaatp gelitirmek tek aredir.
Bu determinizm ile yryecektir elbet ama kiinin gcn neden yabana
atmal? Determinizmin bir ucu toplumcul g ise, dier ucu kiicil gtr.
Darwin'in determinizmi, toplumcul ve kiicil gcn doa biliminden yana
fazlaca iletilmesinden derleiktir. Bu g, kefinin temeli olduu kadar, toplum
biliminden yana yoksulluunun da temeli olur.
Tezinin nemini kavrar:
"...benim, trlerin orijini adl yaptmn doal seleksiyon ya da en iyi uyum
gsterenlerin yaamas prensibinin etkisine belki de fazla nem verdiimi
teslim etmeliyim."
Ama insan toplumunda, "Sosyalite"nin derin anlamlarn zemez. Hep
hayvanla insan, kii ile kiiyi karlatrr ve "toplum" "sosyal" olu gerekliini
atlar.
Hemen "nsan Tr" kitabnn tamamn u grn ispatna ayrr:
"nsan ile yukar memeli hayvanlar arasnda zek yetenekleri bakmndan
esasta hibir fark bulunmadn gstereceim."
Farklar yakalamken; zerine gidip, bambaka kanunlar karsnda
bulunduunu anlayp geri ekileceine ve yepyeni almalarla grn
zenginletireceine, ok kolay bir yolu seer. Elindeki canllarla ilgili malzemeleri,
insan toplumu biimleriyle deil, birey olarak insan ile karlatrr.
Birey olarak insan, toplumdan ayr bir varlk olamayacann bile ayrtna
varamad iin, ele ald rnekler de, bu toplum dolaysyla aktif uyumun
derinliklerini sezmekten uzak der.
lkel bir insann, modern bir insan kalitesine sratle ykselebileceini
"ararak" grmesinin snrlarn, yukar memelilerin de pekala "gelime
yoluyla" insan olabilecei fikrini ispata kalkar. "Gelime" hangi kanunlarla

olur? Doal seleksiyon ile. Ne fark etti? Hibir ey.

Animizm iin o belgelerden yararlanrken greceiz.
E. DURKHEM: SOSYOLOJ KALPAZANLII
Cinsel yasaklarn varln, gnmzdeki aile ii ilikilerimizden, toplumlarn
akrabalararas ilikilerinden de pekala anlayabiliriz. Yine cinsel yasaklarn kii
beyninde ve organlarnda yaratt basklarla, uur-altuur rgtleyebileceini;
gnmz insannn cinsel basklarn ie pskrtml enerjilerinden domu
toplumcul ilere ynelme eilim ve yeteneklerinden veya cinsel baskl veya
patlamal gidiinden (ruhsal hastalklardan) anlayabiliriz.
nsanlk tarihi, tutkun bir aratrma eilimi ve drstl ile kanuncul tasnife
uratlmadka ve tml gz nnde tutulamadka, ba yiyen yanlglar
kanlmazdr. Fakat bir de buna aratrmacnn kalpazanl eklenirse, trajedi
bsbtn numuneleir. Emile Durkheim, bu rnei verir.
E. Durkheim, Fransz Finans-kapitalizmi'nin evren smrgeciliine kt
dnemin burjuva sosyoloji kurucularndandr. Kategorisi sadece komn
bilimcisine (antropoloji okullarna) girmez; kendisini tmyle insanlk tarihine
vakfetmitir. Fransz sosyolojisinin kurucusu olmaktan daha ileri iddia ve
almlar gder.
Ancak, karc burjuva kafas onu her eyde, tarihsel maddeci diyalektii;
dzletirme-tersine evirme, kimi yerde Hegel'den de geri derek, gerisin
geri mistikletirme kalpazanlklarna iteler.
Komn elemanlar ierisinde, en ok totem ve aile zerinde durur. Paralmetafizik bir eleman zerinde younlamak yerine, biriken tm bilgilerin
kanuncul sentezlerini yakalama yolunu seer. Ne var ki, bulunmu gereklerin
diyalektiinden yararlanp daha ileri sentezler arayacana, varolan gereklii
bozarak, kendine zgyme yeni lakrdlar retir. Bu kalpazanl, onu yaarken
ve lmnden bir mddet sonraya dek yeeni ve sadk hayrl takipisi Marcel
Mauss sayesinde pek bayld etkin bir skseye ulatrsa da, son durumada
"esef" edilecek bir unutulmayla mzeye kaldrlmaktan kurtulamamtr. nk,
hibir pratik derde deva olamayacak kertede "bilimsel" frili [bbrlenmeli]
bo lakrdlarla en temelli gerekleri bozma yolunu tutmutur.
Durkheim, burjuva-kii karclnn insan psikolojisine yansyarak
kompleks ve yceltimleriyle buluup, kalpazan yaratlarn ilgin-acklkomedik bir rneidir.
Hayatn biricik gerei kanunlardr. O kanunlar, insana "UYUM"
mecburiyetleri iin elzem [ok gerekli, vazgeilmez]dir. Buna eilen bilim,
gerek bilim olma yolunu tutabilir. Bunu hazmeden ve yaamna geiren
toplum hayatta kalr. Kltr, bo laf ve cakal edebiyat-sanat ve ilh. deil,
kanunlarn, kana kartrlm (maddelemi) gcdr. Marks-Engels bunun
iin insanlk iinde yaar. Durkheim, tozlu raflarda bu yzden ldr.
19. yzyln sonu ve 20. yzyl ba, sosyal devrimlerin proleteryalat
evredir. Tarihsel maddeciliin evrencil ykseliine kar kapitalizmin Durkheimci
sosyoloji kalpazanl da ykselir.
Durkheim da toplumun kanunlarn aryor, bunun insan evriminin
balangcnda bulunabileceini dnyordu. Ancak bu, sabit-duraan bir ey
deil, srekli evrim geiren insanln ilk ekirdei komn ve i elemanlarnn
diyalektiiydi. Durkheim, kafay komne deil, "din"e takarken, balca byk

yanlln ve kalpazanln ispat etme yolunu tutmu oldu. " blm",

"Sosyolojik Metod'un Kurallar" gibi almalarna benzemeyen bir alana
adm atmt. Orada her aratrcnn zaafna gre tutulabilecei bir eleman
veya elemanlar yuma bulunuyordu. O elemanlar insanlk evrimi boyunca
insan etkilemi-belirlemiti. O belirleniten kaynaklanan tutkular ile komn
elemanlarna bulatnzda, farknda olmakszn kendinizi de resmetmeye
balarsnz. Durkheim, dine tutularak skolstisizmini ve kalpazanln bir kez
daha resmetti:
"Dinin toplum hayatndaki nemli roln ancak 1895'te fark ettim." "1895
olaylar, dnce geliimimde bir snr izgisi ekmektedir; yle ki, imdiki
grlerimle uyuabilmesi iin, btn eski aratrmalarm yeniden yaplmaldr.
Bu, tamamyla yakn zamanda baladm DN TARH almalarna balyd;
ve zellikle de Robertson Smith ve ekol ettlerime."
Durkheim bunu 1907'de bir dergi editrne yazarken belirtiyordu: "Revue
Neo Scolastique". lmnden nce yazd son eseri bayapt oldu: "Dini
Hayatn lkel Biimleri" (1915). Durkheim, aile ve ahlk ile de ayn derecede
ilgilendi. lmnden hemen nce planlad ii buydu. Gerekten komn, bu
denli cazibe merkeziydi. Ne var ki Durkheim, oktan metafizik ve skolstie
batm bulunuyordu. Totemizm zerine bir ok gerekleri gze batrd. Fakat
kanun asndan gerekleri bozdu. Cinsel yasaklar (reyim aksiyonundan
km) en temel elemand. Durkheim, cinsel yasaklar reddederken, kankomn ilikilerini de kartrp bozgunculuk yapm oluyordu. Totem gereini
kan-komn gereinin zerine karyor, retim ve reyim aksiyonu kaybolup
yitiyordu. Oysa o temeller dnda; ne totem (din), ne aile, ne de ahlak aranp
bulunmazd. Durkheim'in dorular ancak o temeller ierisinde kullanlabilir
malzemeler olabilirdi. Sosyolojiyi din-aile-ahlak gibi ayr ayr sosyolojilerle
sulandrdka, Durkheim, kendi sosyolojisi iinde kayboluyordu.
B. MALNOWSK: YEN GNE VE TROBRAND BELGELER
B. Malinowski de doa bilimlerinden antropolojiye girenlerdendi. Byk
birikimler zerine geldii iin, kendisini sosyal-psikolojik (metafizik) okullar
iinde de buldu. Darwinci Westermarck'tan etkilendi. Deneysel psikolojinin
kurucularndan Wund'un yannda alt. Freud'un kii ve aile elemanlarn,
psikanaliz asndan gzlere batrndan etkilendi. Freud'un kltrn kkenine
dair masaln incelikle eletirirken, hep asl temel reyim gerekliinin etrafnda
dolat. Ancak komn, insanlk tarihi iinde kavramak olanaklar gelitii
halde, kendi havuzundan tarihsel maddecilik okyanusuna alma uyankln
kendisinde bulamad. Trobriand adalarndaki alan almalarnda komnn
bir hayli orijinal elemanlaryla karlamasna ramen, antropoloji okullarnn
ezberci yaklamndan kurtulamad.
Vahet ve Barbarln ayrdn yapamad. Tabu ve by ile totemizmi kartrd.
Cinsel yasaklarn nemini kavrad fakat, Freud'un buluunun gelitii ada
eser vermesine ramen, cinsel yasaklarn, kii ve ruh elemanlar vastasyla
komn ierisinde yaratt geliimleri anlayamad gibi, insanlama prosesinde
reyimin ve animizmin taban grevini aklamak yerine; din-by-mit olgularn
abartt ve kartrd. Olumlu yan, Yeni Gine ve Trobriand Adalarnda komn
belgelerini toplamas ve Freudiyen grelere kar bu belgelerle savamasyd.
Anahan-Babahan elemanlarnn geliimini anahatlaryla gsterdi.

Freud'n yaratt "Baba katli" masal ve mitine bilimsel adan deer

vermesi ve eletirilmesini ciddiye al, komn'n oluumunu aklama gayreti
bakmndan kayda deerdi. Bunun zerine varyla-youyla gidebilseydi,
antropoloji okullar arasnda yepyeni bir problemin tartlmasna yn
vermi olacakt. Bylece belki eldeki malzemeler, akllca tasnif edilebilme
yoluna girebilirdi; ayn zamanda komn elemanlar da daha kolay tasnif
yolunu kendiliinden tutard. Antropoloji okullarnn "soy teorisi" batandan
kamay srp gitti. Uzmanlk, gelenekleri kramay krl ve Fodlacl
(devlet kapkulluu) iinde yryordu.
C. L. STRAUSS: "DL" ELEMANI:
KLTRN SHRL DENE
Neredeyse bir asrlk antropolojik birikimlerin zerine krk yandan sonra
geldi. ster istemez ikinci byk sava sonras Fransa-Avrupa-Amerika ve dnya
insannn sorunlaryla etkilenerek, komn elemanlarna eildi. Ancak insanlk
(yeryz lsnde) oktan harman yerine dnm; sorunlar maherlemiti.
Komnden modern toplumlara, modern toplumlardan komne uzanan prose,
karmaklaan problemler arasnda seilmezlemiti. Bu durumda tarihsel
maddeciliin metod ve biliminden uzak dm etnoloji veya antropoloji
okullarnn ksrl iyice gzlere batarken, Claude Levi Strausse yetiti.
Brezilya ve Banglade'te alan almalarna katld. Bu elikinin zmnden
doabilecek verimliliklerin deerini anlayamad.
Komn elemanlar iinde dil ve kltr abartp yldzlatrd. Fakat komn
ile modern toplumlar arasndaki prosenin sradan bir gazetecide bile yaratt
sorulardan kat. Snd ey, zr kabahatinden byk denecek cinsten idi:
"Ancak, etnolog (sosyal ve kltrel antropolog) bu tr sorunlara kafa
yoruyor olsa, felsefeci olurdu ve etnolojiyle uramazd." (1959 radyo
konumalar)
Komn, insanlk ekirdeiydi. Bugnk insanlk geliimiyle dorudan
balantlyd; komnn kendisini yeniden retii halkalarndan, alp gelien
modern toplumlarn sorunlaryla etnolojiyi ilgili bulan sradan gazetecinin
sorularndan bu cevapla kaan C. L. Strauss, gerekte bir asrlk antropoloji
okullarnn ie kapal batan ve lln anlatm oluyordu.
Sknca her uzmanlk, gereklerden bu yolla kayordu. Kimsenin aklna
uzmanlklarn bir tek tasnif bilimiyle btnlemesi gerekirlii gelmiyordu.
Fakat yeri geldiinde de etnolojinin boyunu aan yle irice tezekler
dktryorlard:
"nsan, Homo Faber: Alet yapan diye tanmland. Ve bu zellik, kltrn
en can alc iareti olarak kabul edildi. Bu gre katlmadm ve kltrle
doa arasndaki snr alet yapmnda deil, eklemli dilde izmenin en temel
amalarmdan biri olduunu itiraf etmeliyim. Aklm dil ile gerekleir...""... Baz
hayvanlar bir noktaya kadar alet ve alet benzeri nesneler yapabilmektedirler.
Yine de onlarn doadan kltre geii tamamladklarn dnmeyiz. Fakat bir
de, bizimkinden farkl olsa da tercme edilir bir dili olan, iletiim kurabileceimiz
canl varlklarla karlatmz dnn..."
Uzmanmz madem aleti skalyor, dil elemann sihirli denek belliyor;
yleyse komnde, dil elemannn oluumunu aramaya ykselmesi gerekmez

mi?
"Dilin orijini konusunu zmlersek, kltrn doada nasl boy verdiini
(hayvandan insan toplumuna nasl geildiini) ve bir kategoriden bir dierine
geiin nasl olabildiini anlayacaz."
Uzmanmza gre dil, bylesine verimli bir sihirli denek. Dilin evrimini
zerse, komnn evrimini de, toplumdan topluma gei biimlerini de
zmleyecek. Fakat;
"Fakat etnolojinin konusu deildir bu." diye iin iinden svveriyor:
"Beynin
yapsnn
ve
ileyiinin
kesinlikle
akla
kavumasn
gerektirdiinden, psikolojik, hatta anatomik ve fizyolojik bir konudur."
(Entretiens avec C. L. Strauss. 1959 Georges Charbonnier)
Hem koskocaman bir iddia ortaya atacaksn, hem de bu iddiann ispatn
bakalarna brakacaksn. te almndan yanna varlamayan antropoloji
okullarnn dtkleri ackl durum ve benzeriydi. in garibi, bunun farknda
bile deillerdi.
yl sonra ayn C.L.Strauss, "Vahi Dnce"yi yaynladnda, ne
gryoruz? Dilin kkeniyle ilgili bir ok belgeyi farknda olmakszn veya
anlamn yorumlayamayarak ortaya koyuyor. Demek dilin kkeni, "sibernetiin",
"anatominin-fizyolojinin-psikolojinin" ii deil, hepsinin yaratcs olan toplumun
iidir. Toplumun kkeni-ilk ekirdei de komndr. yleyse komn, insanlk
tarihi ierisindeki bakalamlaryla ciddice ele alnmaldr.

KNC BLM
KOMN'N KANUNCUL DOUU
(Siklus Temeli'nin Oluumu)
GD MOTORU VE
LKEL CANLILARDA "DNME YETENE"
Hayvanlarn dnme, renme ve duygulanmlar insanlar gibi btnlk
iinde (tez-antitez-sentez yarat ile) ilemekten uzaktr. Doann dorudan
etkileriyle, organcl determinizme sk skya baldr.
Hayvandaki pasif uyum zaruretleriyle (organcl bakalam gidiiyle)
oluan ve gelien igdler sistemi, hayvann pasif dnme-renme ve
duygulanmlarnn motor gcdr. Genellikle igdleri kendisinde rgtleyen,
temelde reyim temelidir. nsan dnme-renme ve duygulanmlarysa,
toplum motoruna, yani komnn i elemanlar diyalektiine sk skya bal

iler. nsan dnce-renme ve duygulanmlar, bu yzden btnlkl ve

sonsuz geliimli beyinsel bir rgtlenmeye ulamtr. Ve reyimle birlikte,
retime dayanr.
gdler motoru ile toplum (komn) motoru arasndaki fark iki ayr tr
arasndaki farktan karlatrlamaz derecede daha farkldr. Hibir canl, tr
olarak doaya egemen olamaz; doann sadece doal herhangi parasdr.
Doay deitirebilmek iin yzbinlerce, milyonlarca yl gemesi gerektii
zamanlarda bile, bu deiimin kkl ve kalitesi insannkinin yannda
karlatrlamaz, sz edilemez kalr.
Hayvan dncesi, renmesi ve duygulanmlar da buna benzer. Fakat
hayvanlarn pasif uyumlara paralel pasif dnce, rence duygulanmlar bir
gerektir. Eer yle olmasayd, insan toplumu ve insan beyninin geliiminde
ok byk bir halka eksik bulunurdu; veya insan toplumu ve beyni geliemezdi.
Bunun taban da sarslmazca reyim sistemine bal kald.
Bu konu doa bilimlerince yeterince aydnlatlm, binlerce rneklere sahip
bir konudur. Evcil hayvanlarn eitimi bunu yeterince kantlar: 1-Hayvanlarn
igdler motoru (kanuncul gidii) kullanlarak renme, dnme ve
duygulanma sreleri de, igdleri de deitirilebilir. 2-Sadece bununla da
kalmaz, binlerce yldr uygulanan bu metodlarla insanlar, evcil hayvanlar
zerinde bir eit toplumcul (suni) bir seleksiyon: ayklama gelitirmi olurlar
ve bu tr evcil hayvanlarda ayklamalar; irsiyet (kaltm) kazanr. Atlar,
kpekler, posta gvercinleri buna kesin rneklerdir. Bu tr hayvanlardan elde
edilen yavrularn artk eski doal vahi atalarndan farkl organ ve igdlere
(dnce, renme ve duygulanmlara) sahip olduu grlr.
Vahi atalarnda igdler, uzun yzbinlerce-milyonlarca ylda pekimiken,
evcillerde bu, geri dnler ierebilecek zayflktadr; fark budur.
"Evcil igdler, doal igdlerden elbette az pekimitir; onlar, daha az
amansz, daha az duraan, ok daha ksa sreleri ieren soya ekimle iletilmi
bir ayklanmann sonucudurlar."
(Charles Darwin; "Die Entstehung der Arten", s.285)
Hayvan dnce, renme ve duygulanmlarnn igdler motoruna bal
olduuna basit rnek, yine evcil hayvanlardr. Vahi hayvanlarda (kurt, yabani
at, gvercin, kedi) evcillemenin, yine igdlerin mekanizmalar kullanlarak
baarlabilmesi bunu kantlar. Evcil kuluka tavuun altna hindi yahut rdek
yumurtalar koyarak, kuluka tavuun analk igdlerini kullanr ve rdek
yavrular alr ve yetitirirsiniz. Kpein av grme ve hazrlanma, zerine
atlayp avlama igds, av izlemeye, yakalamaya, sahibine geri getirmeye
kullanlmtr. Darwin'den bir rnek: Kurttan evcilletirilmi bir kurt kpei,
geyik srsn grdnde; onlara saldrmas gerektii yerde, srnn
evresinde koar ve sry tpk koyun srlerine yapt gibi, uzak, korunakl
bir yere srer. nk igdleri, evcilletirmeye gre ayklanmtr. Artk
sry kurtlardan korumak eilimine girmitir. (s.285, ayn eser.)
O halde biraz "igd" zerinde duralm:
1- gd; doutandr, yani irsidir. Soydan gelir. Baz davranlar hemen
hi denemeden yapma zellii tar.
u demektir: Doann getirdii artlar, hayvanda organcl bir determinizm,
organlarnn ve igdlerinin deiimini yaratr. Ve organlar, igdler, giderek
tohumcul hcreler yanndan, arkadan gelen yeni dllerle bakalama kazanrlar.

Bunlar irsiyet kazanm olurlar. Yani igdler, bir eit doa artlarn organcl
grev (uyum) olarak derleyip toplar ve anlatrlar.
2- Bu yzden, tr iinde dier yeler de ayn igdlere uyarlar. Bir trde
farkl igdler de olamaz.
3- Ancak, yine de srf igdler yeterli olamaz; iin iine pasif dncerenme-hafza ve duygulanmlar karmadan olmaz.
"Pierre Hubert'in belirttii gibi,
doadaki aa konaklarda bulunan
hayvanlarda bile, yarglama ve dnme yetisi, pek az da olsa, ou zaman
ie karr."(age, s.280)
Peki "yarglama", "dnme yetisi", "hafza" ve "duygulanmlar" yaratan
nedir? Darwin bunun zerinde durmaz. Zengin rneklerle, onun ortaya
koyduu doal seleksiyon kanunudur. Zaten bu da her eyi aklar. Yaama ve
reme savalar.
Biz biraz kafa yorabilsek, konumuz asndan daha verimli anlay ve
kavraylara ulaabiliriz.
Organcl determinizme yol aan doa artlar, igdleri yaratrken; hemen
yan
banda, renme-hafza-dnme-duygulanma-karar verme-tatmintatminsizlik gibi hcre eylemlerini de tekilatlandrr.
Bylece her igd, bir dizi renme-hafza-dnme-duygulanmlar da
gelitirirler. Bir ok igd, benzer hafza ve renmeyle birlikte dnme
ve duygulanmalar gelitirdiinde ise, kanlmaz olarak en aa konaktaki
hayvanlarda bile ilgin renme-hafza-dnme-duygulanma zenginlikleri
ortaya kar:
1- Yaprak bitleri (aphides) kendi dklarn karncalara yedirirler. Dk
tatldr. Karncalar tatl dklar yemek iin yaprak bitinin karnn duyargalaryla
svazlar. Yaprak biti dksn seve seve karncaya verir. nk dk yapkandr;
dk kar kmaz oradan uzaklatrlmazsa sahibine ar zorluklar verir. (age,
s. 282)
2- Polyerpes karncalarnn erkekleri ve dourgan diileri hibir i yapmazlar.
Ksr olan diileri ya da ii karncalar ise, kleletirebilecekleri Fuska tr baka
karncalar yakalamakta uzmanlamlardr. Ama onlar da kendi yuvalarn
yapmay ve kurtuklarn beslemeyi beceremezler. Bu ilerin hepsini, hatta g
etme zamanna karar verip, g etmeyi ve efendilerini azlarnda tamay bu
kle karncalar yaparlar (age, s. 294)
3- Fakat bu tr karncalarn, doa artlarnn bakalam olduu lkelerde
bu igdleri de, bakalaarak, yeni tr karncalara olanak vermitir. F.
Rufescens, hibir iini kendisi yapamaz, tamamyla klelerin eline bakar. F.
Sanguiena ise, daha az kle altrr. Yuvalarn ne zaman, nerede yaplacana
kendileri karar verirler. G zamann bilir ve karar verirler. Ve Rufescens gibi,
kendilerini klelerin aznda tatmazlar, tersine klelerini kendileri tarlar.
svire'de de, ngiltere'de de kleler zellikle kurtuklara bakarlar-beslerler.
Fakat svire'de baz blgelerde klelerle efendiler birok ii birlikte yapmak
zorunda kalmlardr. (age, s.298)
imdi bu noktada, en ilkel canl olan virs rneine geerek, hcre dahi
olamayan bir canlnn benzer taktiini inceleyelim:
4- Virsler: En ilkel, bildiimiz hcre geliimine bile ulaamam, canllardr.
nsan ve hayvan vcudunu arar ve kurban olacak hcreye kendisini yaptrr.
Hcrenin haberi olmadan, hcrenin zarn deler ve kendisini kromozomlara

en uygun bir ekilde yaptrr. Virs, kendi kendine oalamad iin, girdii
hcrenin ekirdeinin rettikleri materyaller vastasyla oalrlar. Ve bir milyara
kadar oalarak, hcreyi imha ederler. Bunlar ancak, baklk sistemindeki T
ve B hcreleri tanyarak, onlara kar sava verebildikleri iin; bir hayli sarsc
hasar brakrken, kimyasal alveri ve taktikleri geliir durur. llara kar bile
dayankllk gelitirirler.
Yukarda andmz en ilkel canldan ve biraz daha gelikin karncalardan
anladmz kadaryla, bir igd oluurken, kesinlikle baka igdlerin
yardmyla; yani ister istemez, hafza, renme, dnme ve duygulanma
kendililiklerinden yararlanarak, bir takm deneyler yapar ve bu deneylere gre,
kendisine yararl olan davran seer. ngiltere'deki karncalar, kleletirme
igdlerini ar safhalara karabilmiken, svire'dekiler daha fazla almak
ve paylamak zorunda kalmlardr; doa artlarna gre uyum, bu kadarn
gerektirmitir.
Demek bir igd oluurken, ister istemez, canl, hafzasn, renme
basaman kullanmak zorunda kalr. Bu elbette, insandan farkl olarak,
sadece organcl determinizm ile olur. Ortaya kan dnce de yine organlarn
organizasyonu ve yneliiyle oluuyor. Duygulanmalar ise, hcrelerin
ihtiyalarnn tatmini ve tatminsizliinin verdii canllk, cokunluk veya tersi
kknlk, sinirlilik halleridir.
Bu, en ok virsn davranlaryla aklanabilir. Virs hcre bile olamam
en ilkel bir canlyken, sanki beyni, dncesi, hafzas, duygular varm gibi,
davran-biim deiimi, zincirleri gsterir. Oysa virsn mikroskopik bedeninde
olan biten ey, sadece kimyasal asit ve enzim alverileridir. Ortamn artlarna
gre, enzim ve asitler canlya yneli kazandrrlar ve biim deiimi gelir.
Bir de ok hcreli, be duyulu, beyinli canllar dnnce, irdeleyince,
durum aydnlanr. Bu kimyasal tepkimeler, elektriksel akmlar da kazanarak,
haberlemelerini, hafzalarn ve renmelerini ilerletirler; kendiliinden
dnce ve duygulanm grnleri artar.
Daha dorusu, beynin ve organlarn geliiminin temelinde hep bu enzim, asit
alverilerinin grev deiimleri yatt iin, beyin bu temellerin ve deiimlerinin
en yksek ifadesi olma yolunu tutar.
nsan beyni de bu ifade zincirinden kurtulamaz. Ancak insan beyni, geliimi
iin bambaka uyum yollarndan ilerler. Son durumada, doann ve toplumun
(kendini yaratan materyalin) ifadesi olur.
Eer enzim ve asitlerin diyalektik kombinezonlar olumasayd, ne hafzane renme, ne de onlarn gelikin halleri olan hcre kromozom zincirleri
ve ok hcreli hayvanlar, yani igdler ve organlar oluamazd. Dolaysyla,
"dnce yetisi" ilkel basamaklarn kamazd.
NSAN HCRES VE VRSLERDE CANLILIK
nsan hcreleri, uyum bakmndan daha zengin deneylere sahiptir. Bunlarn
en ilgin ve "bamsz" alanlarndan Tims (baklk sistemi) hcrelerini
ele alalm.
Tabii burada "bamszlk" grece bir deyimdir. T ve B hcreleri hibir
yerden emir almamakla bamszdrlar ama, insan bedeninde bulunmakla da
bamldrlar. Beyin ve beden hormonlarndan etkilenirler; zaten gelikin ve

ilginleen zengin aksiyonlar buradan gelir.

Konumuzun anlalmas iin yeni bir basamak olabilirler. Bundan sonra
memeli ve yksek memeli hayvanlarda "dnme yetenei" rneklerine
geebiliriz.
Baklk organmz, iman tahtamzn hemen ardnda, gs kafesimizle
korunan, birka gram arlnda fakat grevi kendisinden umulmayacak
kadar byk olan bir organmzdr. Baklmzn sava okuludur.
Baklmzn ilgili bulunduu Makrofaj hcreleri, byk temizleyici
hcrelerdir. nanlmaz yetenekler gelitirmilerdir. Dman mikrobun hcresini
her yanndan, bilhassa koromozomcul yapsndan tanyarak, tand mikrop
hcrenin bir parasn da kendi hcre zarna etiket gibi yaptrr ve haberci
hcreler araclyla, vurucu T hcrelerine, lenf hcrelerine mikrobu veya virs
tantrlar; imha etmesine yol aarlar.
Lenf hcreleri de bedenin mikroplara kar karakollardrlar. Makrofajlarn
bilgilendirmelerine gre oalrlar, kimyasal kar cephane, silh retirler.
Antikor adn alan bu sava, saldr elemanlar, mikroplarn hastalk yaratan
antijenlerine yaprlar ve mikrobik hcreleri imha ederler. Sonradan, ii biten
baklk hcreleri, saylarn eski konumuna getirmek zere, intihar ederler.
Hcrelerindeki ekirdekcil-koromozomal zelliklerini bozarak, paralanrlar.
Makrofajlar bu lleri temizlerler. Ve sava, hafza hcrelerine kaydedilir,
arivlenir; baklk kazanlr.
Elbette her insanda baklk sistemi, o insann moral gcyle dorudan
balantl olarak i grr. Yani toplum biimlerinin geliimiyle yakndan ilgilidir.
Morali sreen olanlarn beyin ve beden hcreleri, dengeli bir hormonal
salg akm ve diyalektii iinde olurlar. Genellikle endorfin hormonunun
basknl, beyin hcrelerinden, yani moral gcn yksekliinden gelir. Beden
hareketlerinin sportiflemesi de buna elik eder. Bu durumlarda baklk
sistemi hcrelerinin yk azalr, baars artar.
Baklk sistemi hcreleri, gnmze kadar en az bir milyon kadar mikrop
ve virs ile karlaarak onlar tanm, onlara kar ayr ayr sava taktikleri
retmitir.
Virsten ve mikroplardan daha gelikin olan baklk sistemi hcrelerimiz,
elbette bulunduklar insan bedeni ve toplum ortam iinde gelimeye daha
uygun olurlar.
Onlarn bu gidilerinden konumuz asndan da dersler kartabiliriz.
Balca ders: Kimyasal salg. Yani etkileimleri zenginlemi hcre ekirdekleri,
kromozomal yaplar ilkel canllktan daha ileri uyumlarla, yeni say ve
kaliteler kazanmlardr. Dolaysyla, ortam etkilerine daha zengin tepkiler
gelitirebilirler; hafzalar ve renmeleri kolaylap zenginlemitir. Ayn
zamanda kimyasal salg retimleri yannda, kendilerini kendi kendilerine
kopyalayp oaltmalar da gelimitir.
Tims'te, bir milyon mikrobu tanyp renme ve hazrlanma eilimini
akla getirmek, baklk hcrelerinin ne yaman zenginlie sahip olduklarn
anlamamza yeter. Bir de bunlara, bedendeki hcreleri tanyp renmesini ve
saldrda dman ile dost hcreleri ayrt edebilmesini ekleyelim.
lkel bir canl olan virsten balayarak, baklk hcrelerimizin alma
sistemi akla getirilirse; daha yksek bitkisel canllarn ve bceklerin; rneklerini
grdmz karncalarn davranlarnn ve giderek gelien igdlerin, bir

zincirin birbirlerini tamamlayan halkalar olduu daha anlalr hale gelir.

Bu zincirin her bir halkas yeni bir tr oluturur. Evrimin geliimi, trlerin
geliimiyle canl hayat basamaklandrr. Trlerin geliimi kanunlar, doal
seleksiyon ile aklk kazanr: Canllarn, yaama ve reme savalaryla doaya
uyum yapsdr.
Canl hayatn bu trleerek ilerleyiinin yksek memeliler basamana
kldka, pasif uyum zenginleir. Dolaysyla pasif "dnme yetenekleri" de,
ilerlemi olarak bulunur. gdlerin motorcul gc beyin kabuunu, zeka,
dnmeyi gelitirdike (yaam karmaklatka), renmeye-dnmeye daha
ok ihtiya duyulur. gdler basit kalr, ama zek, dnme artar.
GDLERDEN DNME YETLERNE DORU
Bir balina aslnda balk deil, memelidir; iskeletine bakldnda, yzgelerinin,
nasl insann veya maymunun krek, omuz, el, kol kemiklerine benzediini
grebiliriz. Bu memeli suya dnmek zorunda kaldka, yeni hayatna uyum
yaparak, balina trlerine olanak vermitir. Ku trlerinin iskeletleri izlendiinde,
uyum zaruretleriyle birbirlerinden ktklar ve son durumada, bu zincirin
halkalarn srngenlerin oluturduu ortaya kar. Genel olarak memeli halkalar
da birbirlerine bu ekilde balanrlar. nsan da yksek maymunlara bu ekilde
balanr:
"Byk anatomistimiz Prof. Huxley, bu meseleyi etrafl bir ekilde inceleyip,
insann organizasyonunun, btn ksmlarnda, yksek maymunlardan az farkl
olduu ve bu farkn, ayn grup maymunlarn daha aa yelerinkinden daha
kk olduu sonucuna ulamaktadr."(C. Darwin, "Die Abstammung...")
Bu organcl deiim zincirinin yanbanda, sinir sistemi ve beyinsel
faaliyetler de yani igdler, renme, hafza, dnme, duygulanmlar da,
ayn uyum zaruretleriyle deiip trlerin geliim zincirine ayak uydurur.
Organcl deiim, nasl yaama ve reme savalarna bal olarak trlemise,
igdler ve hayvancl dnme yetenekleri diye bilinen pasif dnme,
duygulanma zincirleri de ayn yaama ve reme savalarna bal olarak
organlamann yannda i ie trleir.
Fakat yukar aamalara kldka, trler deneme, yanlmalarla renmelere
daha ok ihtiya duyarlar. Ve dnme, duygulanmalar da deiir. Baka bir
deyile igdler, daha aa hayvanlarda daha kesin ve belirgin ama zeka,
dnme yetenei daha azdr. Yukar kldka, dnme yetisi ve renme
zorunluluu artar; igdler, yaama ve reme savalarn karlayamaz hale
gelir.
Beyinsel geliim de bunu dorular. Giderek beyin kabuu ksm byr. Orant
olarak, igdlerin yer ald ekirdek beyin kk kalr. Fakat bu igdlerle
zeknn ters orantsn deil, yaamn, pasif uyumun karmaklaarak
zenginletiini gsterir. Organcl bakalamn (trlerin) kayna, grevcil
bakalamlardr; anatomi deildir.
Darwin'den birka rnekle konuyu ksaca animizme doru ilemek yararl
olabilir:
1- "Brehm, Abessyme'de bir vadiyi geen byk bir Pavian tr (maymun)
srsne rastlamt. Bunlardan birka derenin kar tarafndaki tepeye
varmlar, bazlar ise,
henz vadide bulunuyorlard. Arkada kalanlarn
zerine kpekler saldrnca, tepedeki erkek maymunlar hemen kayalardan

aaya koup, sonuna kadar alm azlaryla kpeklerin zerine bararak

yle bir saldrdlar ki, kpekler kurtuluu geri ekilmekte buldular. Kpekler
yeniden saldrdklarnda, btn Pavian tepeye ulamt. Tahminen 6 aylk bir
yavru Pavian lk atarak yardm isteyen bir ekilde kalmt. O zaman erkek
maymunlarn en irisi, gerek bir kahraman gibi tekrar tepeden aaya indi.
Yavaa yavrunun yanna gidip onu okad ve doru yola gtrd."
Bu ve aadaki rneklerde, igdlere daha fazla dnme yeteneinin
katldna dikkat etmeliyiz.
2- "Bir kartal, gen bir Cercopithecus tr maymuna saldrr. Fakat
maymun bir dala trmand iin, onu hemen kartamaz. Maymun yksek
sesle imdat isteyince, srnn dier yeleri byk bir grlt kopararak, onu
kurtarmaya koarlar. Kartaln etrafn evirip, kartala saldrrlar..."
3- "Birka yl nce, hayvanat bahesindeki bekilerden biri, bana hiddetli bir
Pavian tr maymunun, yere kt anda saldrarak ensesinde derin bir yara
atn gstermiti. Pavian ile ayn kafeste yaayan, fakat bakcsna ok bal
olan Amerikan maymunu, iri Pavian'dan ok korkuyordu. Ama bekiyi tehlikede
grr grmez, yardmna koup, Pavian' bara bara srm, beki kap
kurtulma olanan bulmutu."(C. D. Die Abstammung des Menschen)
4- "Mr. Hooker bana, Hindistan'da bindii bir filin, batakla saplanp,
ertesi gn onu adamlar halatlarla ekip kurtarana kadar, batakln iinde
kalmaya mecbur olduunu anlatt. Byle hallerde fil, ulaabildii canl-cansz
her eyi hortumuyla yakalayp, daha fazla batakla batmamak iin dizlerinin
altna koyarm..." "Ar hayvan iin, bu kadar kritik bir durumda, srcsn
kollama, asil sadakatn ahane bir belgesidir." (age, s.137)
5- "Hamadryas Pavianlar (maymun tr) bcek aramak iin talar oynatr.
Bol bcek bulurlarsa, dierlerini de arrlar ve av paylarlar."
6- "Bizon boalar, tehlike srasnda diileri ve yavrular srlerinin ortasna
alrlar ve kendileri d tarafta savunmaya geerler."
7- "Abessyme'deki Pavianlar, bir baheyi talan ederken, liderlerini derin
bir sessizlik ve dikkat iinde takip ederler. Eer durumunu anlamayan aptal
bir yavru grlt karrsa, dierlerinden kendisini sessiz ve itaatkr olmaya
ynelten bir amar yer." (Charles Darwin, Die Abstammung der Menschen,
s. 132)
8- "Lord Tankerville bana, Chillinghom Park'taki yabani boalar arasndaki
meydan kavgasnn canl bir hikayesini anlatt. Bu boalar, o dev Bos
Primigenius'un irilik bakmndan yozlam ama gzpekliklerini yitirmemi
torunlaryd. 1861'de bir ka egemenlik iin dvt, gen boalardan ikisinin
birleip srnn eski liderine saldrd ve onu yere ykp sakatlad grld;
yle ki, bakclar, onun lmcl yaralar alm bir halde, evredeki bir koruda
yattna inandlar. Ama, birka gn sonra, gen boalardan biri koruya tek
bana yaklanca, almak iin kudurmu olan "ayrcalkl kral" korudan kt
ve hasmn ksa srede ldrd. Sonra sessizce srye dnd ve uzun zaman
tartmasz egemen oldu."(C. Darwin, "Seksel Seleksiyon", s. 390)
9- "Amiral Sir B. J. Sulivan'n bana bildirdiine gre; Falkland adalarnda
yaarken, gen bir ngiliz aygr getirtmiti. Bu aygr, sekiz ksrak ile birlikte
yayordu. evre tepelerdeyse iki yabani aygr, kk birer ksrak ylksyla
yayordu ve bu iki aygrn dvmeden birbirlerine asla yaklamad kesindi.
kisi de, (birbirlerine rakip olduklar halde), ayr ayr gelip ngiliz aygrnn

elinden ksraklar tek balarna alamayacaklarn anlaynca, bir gn ikisi birlikte

gelip, ngiliz aygrna saldrdlar. ki aygrdan biri, ngiliz aygryla dvrken,
dieri ksraklar srp gtrmeyi deniyordu..."
Bu ve benzeri bir ok rneklerde unu rahatlkla grebiliyoruz:
gdlerin gereklemesi annda, aa hayvanlardakinden ok daha fazla
ve belirgin olarak, iin iine, "yarglama", "dnme", "renme", "hafza"ve
"duygulanm" yetenekleri karrlar. nk yaama ve reme savalar bir hayli
karmaklaan yukar hayvanlarda igdler, uyum zaruretlerine yeterince
karlk vermemeye balar. Bu durumda yeni yeni igdlerin olumas iin de,
zaman giderek ksalmakta ve trn hayatta kalmas zorlamaktadr. Bylece
zorlanan igd motorlar, kendi aralarnda btnleerek, ilkel canllardan
beri gelimekte ve iin iine karmakta olan yarglama, dnme, renme,
hafza ve duygulanmlardan yararlanmay gelitirmek zorunda kalrlar. Yaama
savalarnn keskinleip karmaklamas, yeni igdlerin olumasndan ok
duygulanarak, renerek, hafzalar canl tutarak ve dnp yarglayarak
uyum yapmay gelitirebilir. nk igdler birer kalp olarak geliirken, o
kalplara uygun yaam koullar da bulunduunu anlatr. Yaama ve reme
sava hibir igd kalbna uymayacak derecede karmaklarsa, eski
igdler onlara cevap veremez hale geldii gibi, yeni igd kalplarnn
olumasna da imkn vermez; ancak bu durumda uyum mekanizmalar ara
bir yolu gelitirir. O yol zaten, canlnn-yukar hayvanlarn beyninde bir olanak
olarak ilenmi biimlerde bulunmaktadr. Zorlayan artlar o yolu gelitirir ve
yarglama-dnme-renme yetenekleri gelitirilir.
Doa bilimcileri bunun sebepleri zerine gitmeseler de, ok nceden
sonular tespit etmiler ve sebepleri sezmilerdir:
"Ehliletirilmi hayvanlar, tanmadklar bir lkeye gtrlr ve ilkbaharda
ayrlara salnacak olursa, ok defa zehirli bitkileri yedikleri halde, sonradan bu
iten sakndklar iin, maymunlarn rnler hakkndaki bilgilerinin, igdsel
mi, yoksa kendilerinden nceki atalarnn edinilmi deneylerinin etkisinden mi
olduunu sylemek zor olmaktadr..." (age)
Ancak yle bir genel tespit de kolaylkla yaplabilmektedir:
1- "Yukar hayvanlarda igdlerin, aa hayvanlara oranla basitlii ve
sayca azl, aa hayvanlarnkiyle zt bir durum gstermektedir." (Charles
Darwin, age, s. 91)
Fakat, yle bir yanl gre yol alamaz:
2- "Cuvier, igd ile zeknn birbirleriyle ters orantl olduunu zannediyor;
dierleri,
yksek hayvanlardaki akli yeteneklerin,
yavaa
igdlerden
gelitiini kabul ediyorlar."
3- "Pouchet, ilgin bir makalesinde, bu ekilde tersine bir orantnn
gerekte varolmadn gsterdi. Harika igdlere sahip olan bcekler, ayn
zamanda en zeki olanlardr. Omurgal hayvanlar arasnda balk ve anfibilerin
zek azl, az gelimi igdlerine uyar (yani igdler ile zeka ters deil,
doru
orantldr.)"(age)
4- "...beynin aktarlan bir deiimi olarak kabul edilen serbest zeka ve
igdnn gelimeleri srasnda birbirlerini karlkl olarak etkileyip bozduklar
olana reddedilemez."(C. Darwin, Abst., s. 92)
zetle; igdler zek ve ilh. dnce geliimlerinin motoru durumuna
girerken; giderek yukar hayvanlara kldka, yeni bir igd yaratma yerine

zek ve dnce gibi faaliyetlerin gelimesini zorlayp gelitirme yolunu seer.

Bu durum giderek, insan toplumunun domasnda nemli bir basama, ALET
yapm ve kullanmn tramplenletirir.
nsann o ilk komnal douunu ve animizmini anlamak iin, igd ve
zek yannda gelien duygulanmlar da biraz olsun hatrlamalyz.
GDLER VE RENME-DUYGULANIMLAR
"Genellikle
hayvanlar,
kendi
aralarnda
davranlarn
taklit
etmek
eilimindedirler." (age)
nk taklit ederek renirler. Taklit etme; uzun, milyonlarca yldr sren
renmenin vazgeilmez yolu olmutur. Taklit, tekrarlardan oluur. Tekrarlar
hafza hcrelerine kaydedildike hatrlanr. Hayvanlarda da hafza hcreleri
gelimitir. Hatrlarlar ve bu tekrarlara bal olarak renirler.
1- "Kular, ebeveynlerinin ve bazen baka kularn seslerini taklit ederler.
Papaanlar ounlukla her eit sesin taklitisi olarak bilinirler.
2- "Eitim ile veya birlikte yaama ile kedi kpei emzirebilir, kpek kedi
gibi davranarak kediyi temizleyebilir. Kedi gibi topla oynayabilir.
3"Kediler,
yavrularna
fare
ve
sere
yakalamasn
taklitlerle
retebilirler.
4- "Bu yzden dikkatleri de geliir. Dikkatle izler ve renirler.
5- "Hafzalar da geliir. Aylarca sahibini grmemi maymunlar, yeniden
bulutuklarnda sevinle onu tanyp kucaklarlar. Kpeklerde bu yetenek ok
daha fazla baskn hale getirilmitir. Yllarca sahibini grmemi vahi bir kpek,
5 yl sonra bile hafzasn tazeleyebilir.
6- "Belirli llerde
anlay-hayal ve
duygulanmlar
da
gelimitir.
Hayret-merak-znt-sevin
ve
benzeri
duygular
hissederler.
nsanms
maymunlar, aalar zerinde yataklar yaparlar.
Orangutanlar, geceleyin
kendilerini pandanus yapraklaryla
rterler.
Geni yapraklarla
kafalarn
scaktan korumasn bilirler. Gmen kularn gne engel olunursa, ok
kederlenirler. Uzun yolculuklarna hazrlk annda belki de sevinmektedirler."
(Charles Darwin, "Die Abstammung des Menschen", s.136-138)
Dikkat-taklit-sevinme-zlme-sevgi-korku
gibi
duygulanmlar
da,
pekl anlalabilecei gibi, eitli igdlerin oluumu srasnda, igd
oluumuna katlm ve igdlerin tatmini ve tatminsizlii ile de pekitirilmi
oluumlardr.
Temel olan ey duygulanmlar deil, organizmann doaya uyum
zaruretleridir. Canl, yaama ve reme sava verirken, gelien igdler
oluurken; elbette dikkat ve renme gerektii gibi, aln-remenin ve baka
igdlerin baar veya baarszlkla karlamas gibi hallerde de, sevin,
znt, korku, sevgi gibi duygulanmlarn eliinde hayata geerler.
Analk igds, alk igds tatmin edildiinde; hcrelerin canlln
salayan kimyasal ve elektriksel alveriler dengelenirler, ihtiyalar yerli
yerine oturur. Bu suretle igdy oluturan hcre gruplar, ifrazatlarn veya
grevlerini yeni batan retebilecek momente ularlar. Bu, ister istemez,
canlnn bedenindeki dier hcreleri ve balantl bulunduu beyin hcrelerini
etkileyerek; ac-hzn veren hormon ve salglar (serotonin-adrenalin-dopamin
gibi) bask altna alan baka hormonlarn (endorfin gibi) salglanmasna yol

aar. Dolaysyla, canlnn bedeninde bir neelenme hali ister istemez ortaya
kar.
Yani olan biten, gerekte; bir takm kimyasal elektriksel alverilerin
igdy oluturan hcre gruplarn ve beden hcrelerini kaplamasdengelemesi veya dengesini bozmas olaylarndan ibarettir. Bu adan byk
bir gereklik tarlar.
nsan, hayvanlar aleminden geldii iin; hemen btn bu igd ve
duygulanmlar TEMEL olarak miras almtr. Ancak, onlar kendine mal eder.
O mekanizma da hibir canlda daha nce grlmemi TOPLUM olgusudur
ve kendine has orijinal kanunlarla, elemanlar diyalektiiyle olumutur. Bu
geliimin ulat en byk sonu: Evrimin, btn basamaklarnn dm
ve zmn kendisinde tam oluudur. Bu yzden, yukardaki igd ve
duygulanmlarn ifadesi insan ile anlam kazanmtr.
DOAL SELEKSYON'UN ELASTK GELM VE ANMZM
Btn bunlar ksaca da olsa anmakszn, animizmin ilk biimleni kklerini
kavramamz; daha dorusu en ilk komnn dnce filizlerini ve ynelilerini
anlayabilmemiz olanaksz kalrd.
Animizmi nemsememek, onu anlayamamaktan ileri gelir. Animizm
anlalamadan, komn de yeterince anlalamaz. Bu, insan, dncesini
kavramakszn anlamaya benzer.
Totemizmi, kutsallatrma gidiiyle tanrsallatrmalar kavramak, animizm
anlalamadan yeterince baarlamaz. nk onlar, animizmden kp geliirler.
Kutsallatrmalarn beii animizmdir.
Animizm, totemizmden veya kutsallatrmalardan kp gelimez. Tersine
kutsallatrmalar, animizmden kaynaklanrlar.
Bu una benzer: Dil, dncenin aletidir. Ancak dilin kayna toplum,
dolaysyla dncelerdir. "Dil aleti", dnceleri bir bir ileyerek ifade eder
ve bunu yaparken, dnceleri de gelitirir elbette. Fakat dnce birikileri
ve zorlaylar olmasayd, dil de oluamazd. "Eer dil, dnceyi yaratm
olsayd?" sorusu bile ne kadar sama (abes-absurd) kmazlara dalmamza
yol ayorsa, "eer totemizm animizmi yaratm olsayd?" sorusu da ayn
kapya kar.
Totemizm, animizmin sadece bir arac-dntrcs ve onu din-felsefebilim-gerek bilim gibi yeniden retilere (en sonunda kendisini bilince
karmaya) gtren ilk kutsallatrma kprs-halkasdr.
Animizm, insan toplumunun, en doal olduu iin, z itibariyle, komn
kadar gerek ve kanuncul bir dnce sistemidir. Ve bir prose iinde geliip
dnr.
Bu yzden, onun dnmlerini ve aamalarn kavramak iin, en ilk k
kklerine girmemiz ve ilk halkas veya animizmin ilk manevi aleti olan totemizmin
nasl olutuunu ve tek tanrcla doru nasl bakalaarak dntn bilince
karmalyz, ki, felsefe-bilim ve tarihsel maddecilik adyla doan gerek bilimin,
o temeller ile olan gerek balarn zm olalm. Veya komnn kendisini
yeniden retirken; animizmini ve onun gibi temel elemanlarn da reterek, nasl
gerek bilime doru gelimi olduunu btn kkleri ve boyutlaryla kavrayalm.
Animizmin doal seleksiyon ve canllarn igdleriyle-renme-yarglama-

dnme-duygulanma gibi zellikleriyle nasl bir ilgisi olabilecei, biraz

dnenlerimiz iin anlalmaz olmaktan kar.
Doal seleksiyon taban (srama tahtas) olmakszn ne komn, ne de
komnn dnce sistemi olan animizm doamazd.
Doal Seleksiyon Taban; canl trlerin geliimi, yani doada en uygun uyum
yapanlarn ayakta kal veya ayklanarak, canl trler zincirini oluturmas
idi. Trler geliirken, organcl bakalamlar yannda; igd-renmeyarglama-dnme-duygulanma bakalamlar da geirip geliiyorlard. nsan
toplumunun ve dncesinin (animizmin) srad taban da bu oldu.
Ancak doal seleksiyon tabann, genel olarak kavramann yannda, zel
"ESNEK" geliim yanyla birlikte kavramak nem kazanyordu. Eer doal
seleksiyonun, giderek esnekleen bu yan olumasayd, insan toplumuna ve
dncesine sramak olanaksz kalrd.
nsan toplumu ve insan, inanlmaz bir uyum zenginlii iindedir. Uyum,
esneklik yetenei anlamna gelir. Elastikiyet-plastik yap insana sadece
toplumcul (komncl) yapsndan gelmez. O esnek (plastik) yap, doal
seleksiyonun geliim tarihinden kaynaklanr.
Doal seleksiyon tarihi, yani canl trlerin geliim halkalar ilerledike;
nce basit irsiyet kazanan igdleri olutururlar; igdlerle i ie ve
yanbanda; renmeler-hafza-duygulanmlar ve zamanla pasif dnmeyarglama zellikleri geliir. Fakat trlerin geliimi ylesine zenginleir ve yukar
basamaklara kar ki, artk igdler sistemi, uyum yetenei bakmndan yeterli
elastikiyeti salayamaz, keskin ve kt kalr. O zaman devreye, daha elastiki bir
uyum mekanizmas girer.
Evrim, varolandan yola karak, yeni yollar aabilirdi. Varolan fakat
yeterince gelimemi, ancak gelimeye yatkn yol, hemen igdlerin
yanbandaki yarglama dnme yetenekleriydi.
Trler, memeli canllar basamaklarn karken, artk ne organlarn, ne
igdlerin keskin yetenekleri, uyum iin yeterli olamaz hale geliyordu. nk
trlerin rekabeti de o derece glemi, daha esnek yetenekler ister hale
gelmiti. Evrimin zoru bu durumda pasif dnme ve yarglama yolunu daha
da gelitirmek durumuna girdi. Beyin kabuunun geliimi ilerledi; igdler
sayca ve kalitece temel olarak kalsa da, saylar azald, kalitesi basitleti.
Nitekim insanla, igdlerin giderek tamamen toplumun kontrolne girebilme
olanaklar, doal seleksiyonunu byle bir esneklii kazanmasyla olutu.
nsan bedeni, organcl deimelerle ilk insan trlerine srarken, elbette
insanms maymunlarn beden tabanna dayanyordu.
nsan dncesi de, en ilk olarak yine ayn insanms maymunlarn bedeninde
yer alan beyin tabanna basarak srama yapt.
ESNEKLN SR VE BREY MOMENTLER VE "ALET"
Bu srayta, doal seleksiyonun esneklik (tramplencil: sratc) zellii
nem kazand. nsan toplumu, o esneklikten srama yapt.
nsanms maymun tabannda dnce esnekliinin gelimesi, baka bir
olana da gelitiriyordu. Bu, antropoid [insanms] srleri ierisinde; tek
tek hayvanlarn iinde; ayr ayr kalite ve saylarda yetenek farkllamasn
gelitirdi.

Yani esneklik, 1- Sr iinde tabanlamakla kalmyor; 2- Srnn

bireylerindeki farkllklar da, yeni yeni denemelerle gelime olanan
yakalyordu.
Bu iki bal esneklik olana, insanms maymunlar iinde ncelikle "ALET"
geliimini realite iine soktu.
Hayvanlar aleminde "sr", sonradan edinilmi bir kazanm olmas bir yana,
belki gl bir igd bile deildir. yle olsa bile, hayvanlar aleminde hayvan
sr iindeyken bile, doa artlarna kar tek bana organlarn gcyle uyum
yapar. nk doa, canlya milyonlarca yl boyunca dorudan etki etmitir. Sr
igds veya sr olgusu, canlnn tek bana uyum gerekliini aabilecek
kadar geliememi, btn igdleri kapsayacak olgunlua eriememitir. Yani
toplum olamamtr. Tersine, sr oluu bile, hayvann bireysel igdlerini yer
yer nlemi, paralamtr. nk canl doann dorudan etkisi altnda pasif
uyum iinde geliirken, organlar, igdleri lsnde tek balarna yaama ve
reme sava vermek zorunda kalarak, bakalamlar ve ar basan bu gidii
kramamlar, ancak ESNEKLK kazanabilmilerdir.
Bu noktada esneklik, iki ballaarak olanaklar daha fazla ve genie
kucaklamaya giderek, kural haline getirmi grnyor.
1- Sr esneklii: Omurgal hayvanlarn en aa konandan; balklardanbceklerden-kulardan
beri
sr
esnekliine
rastlanmaktadr.
Ancak
bu aamalarda sr esneklii, igdlerin keskin biimde ilerleyiinin
kontrolndedir. Hayvancl bireyselliin esneklie katks yok denecek kadar
snrldr.
Yukar hayvanlara kldka, sr olgusunun esneklie olan katks artar.
Bu ne demektir?
Esneklik,
hatrlayalm,
doal
seleksiyonun
igdleri
yeterince
zenginletiremedii ve kullanamad yerde, dnme-yarglama yeteneklerini
kullanp gelitirmesi olanaklardr. Sr oluu yukar memeli hayvanlarda
esneklik geliimine ne gibi katk yapabilir?
Bu, sanldndan fazladr. Fakat ne var ki, sr toplum deildir. Ve esneklie
katks bu yzden snrldr. Doa bilimcileri sr ile toplumu kartrdklar iin ve
esneklik zelliinin evrimdeki yerini kavrayamadklar iin, srye olduundan
daha fazla rol vermilerdir. Organisizm onlarn bu saptmalarnn bir baka yz
ve kantdr; sk sk sr olgusunu topluma benzetirler.
Sr olgusu, dnce-yarglama-renme-dikkat-hafza-duygulanma gibi
esneklikleri yeri geldike sk sk besler. Ve birey olarak, hayvanlarn bu zel
yeteneklerini (esnekliklerini) yer yer, zaman zaman glce destekler ve
gelitirir.
Memelilerin, sr halinde g etmek-avlanmak-aa zerlerinde kovuklarda
geici yataklar yaparak barnmak, birlikte paylamak, birlikte remek, yavru
bytmek gibi igd ve eylemleri gerekletirmesi; karncalar-balklar ve
kularn dar-kesin kalplarna smaz. Kaarken-kovalarken-avlanrkenrerken-paylarken-renirken her adm banda beklenmedik bir ok
durumla kar karya gelinmesi daha da artmtr. Bu karmak ilerleyi, sry
daha da isabetli-gerekli bir davran haline getirir. Ve sr olgusu yaamareme savalarn kolaylatrdka, dnme, yarglama, renme ve ilh. gibi
esnekliklerin gelimesine yeni seviyeler kazandrr.
Yeri gelmiken hatrlatmalyz: Canllar aleminde hemen btn gdler ve

zihin faaliyetleri reyim sistemine balanarak geliirler. Sr gd ve eilimi de

elastikiyette en byk organizasyon olan REME SSTEMNE bal olarak geliir,
birey esneklii de. Yeri geldiinde etraflca ele alacaz; btn gidi, remeye
hizmet eder.
2- Birey esneklii: Bu durum, birey olarak hayvann dnme-yarglama
ve duygulanma esnekliklerini daha fazla yetenekletirir. Yeni nesil bireylerin
farkllamalar, pasif yoldan da olsa arttka, milyonlarca ylda yava yava
zel bireysel yetenek farkllamalar srye intikal eder [geer]-retilirbenimsenii geniler. Bu geliim yeniden bireye dner ve esneklik doann
zoru yolundan yava hatta belli belirsiz pasif uyum mekanizmas olarak
belirginleir.
Kurtlarn, aslanlarn, srtlanlarn, akallarn esnek taktiklerle avlan ak
bir zek belirtisidir. Kunduzlarn ve maymunlarn alet kullan ve renmeye
yatknlklar, kpek ve atlarn evcilletirmede kazandklar ilerlemeler hep doal
seleksiyonun esneklik mekanizmasn gelitirmesine bal olarak aklanabilir.
Doal seleksiyonun bu sr ve birey momentleri ile gelien esneklik
mekanizmas, milyonlarca yllk doal seleksiyon tabannda, insan toplumuna
srama olana veren iki bal bir elastikiyet idi.
Bu elastikiyet, antropoidlerde ilkin "ALET" yapma yeteneine sram
grnyor.
Alet yapm, belki ilkin birey olarak daha yetenekli bir antropoidin elinde
geliti. Sr sonradan bunu benimseyip gelitirdi. Veya ilkin bu denli keskin
birey-sr ayrl olmasa da, aletlerin ilerleyiinde, esneklik mekanizmasnn bu
iki momentinin katklar daha belirgin dnmlere girmi olmas gerekir. nk
sr, bireyi, yukar hayvanlar konanda, hazmetmekten daha uzak kalr. Canllar
aleminde sr, canl bireyi hibir yerde ve aamada, insan toplumunda olduu gibi
hazmedemez, belirleyemez. Ancak karncalarda ve arlarda grld gibi sr,
aa hayvanlarda sr-kollektif igd yer yer canlnn her eyi gibi olduunda,
canl birey o igdnn faaliyetleri iin de hazmedilmi-hie indirilmi gibi olur.
Ama bu durumlarda da esneklik dediimiz dnce-yarg gibi yeteneklere igd
seviyesini aabilecek llerde rastlanamaz; bu gibi durumlarda esneklikten
ok igdden sz edilebilir. Oysa yukar memelilerde igdler sayca az ve
kalitece basit kalma eilimindedirler; dnce ve yarglama iin iine daha fazla
karmaktadr.
Animizm, aletten daha fazla elastikiyete tutunmu grnse bile, bu,
komncl geliimi bilememekten kaynaklanr. Doa bilimlerinin uzmanlklar
ynnde dz mantkla insan toplumunu doal seleksiyona balama eilimleri
bu yanl krkler. Blmn son balklarnda ele alabileceiz.
Animizm, aletten nce, yukar hayvanlarn dnme, yarglama elastikiyetine
tutunabilseydi,antropoidlerdeninsantoplumunagei dahasratliolmaklakalmaz,
canllarn yukar aamas daha fazla alet kullanma olanana sahip olurdu. Daha
dorusu insan toplumu ile yukar hayvanlar arasnda bu denli uurumlar olmazd.
O uurumu, doal bilimcilerin maymunlara insanlamay retebileceklerini
sanan skolastisizmleri onlarca yldr bir trl dolduramyorlar.
nk animizm, yukar memelilerin esnek olmakla birlikte, PASF UYUM
damgal dnme ve yarglama yeteneklerine tutunmu olsa bile, "alet"
yapma gibi o pasif dncelerin yarat deildir; insann toplumcullamasnn
(komnn) eseridir.

Bu yzden animizm, aletten belki de milyonlarca yl sonra geliebilmitir.

Yani hibir yasak tanmayan ilk komnn douu gereklemeden animizm
hayat bulamaz. Ve bu aamadaki animizm de ruhu-gelikin bir animizm
olamaz. nk henz cinsel yasaklar domu bulunamaz.
Cinsel yasaklar ile komn ve kii eleman "ruh: benlik" kazandka, animizm
ruhu canclk anlayna kavuacaktr.
n animizm diyebileceimiz ilk animizm kkleri clz bir ruhulukla sadece
"canc" anlaytadr. Ama bu bir ("ANMATZM": hayvan cancl) deildir.
Freud'e deerek konuya girelim.
PRE-ANMZM-BELGESZLK VE FREUD
Konumuz Freud deildir. Animizmin ne yaman derin kklere sahip karmak
bir temel oluturduunu gze batrarak konumuzda ilerlemek iin, animizm
dolaysyla Freud'a dokunarak animizme devam edeceiz.
Freud, psikanaliz teorisinin salad prestije gvenerek, haddi olmad
konularda da pek ileri gittiini unutarak, belgesi olmad konularda fikir beyan
etmeyi bilim namusuna yaktrmayan pozunu vermeyi ihmal etmiyor. Ve n
animizmi veya animizmin en derin kklerini yle es geiyor:
1- "Gerekte bynn dayand prensipler, animizmin ekirdeini oluturan
spiritler (ruhlar) teorisinden daha eski ve ilkeldir.
2- Bizim psikanalitik anlaymz, bu noktada R. R. Marett'in bir teorisiyle
uyuuyor. R. Marett, animizmde bir pre-animist (n) aama, en iyi ekilde
animatizm deyimiyle nitelendirilebilecek bir aama kabul ediyor. Bu n animizm
aamas zerine sylenecek fazla bir sz yok, nk spirit (ruh) inanc tamayan
bir kabile henz bulunabilmi deil." ("Totem und Tabu", s. 132)
Klsik bilim, en sorumlu olduu zamanlarda bile byle sorumsuzca
konuur, demagojilere anak aar durur. Sonradan gelenlerin durumu daha
sayg demez ve kesesini dnen yeni Memedaa kategorisini iler:
1- "Bynn dayand prensipler" derken Freud, babahanlk ile birlikte
km by ile ilk totem inan ve kutsallamalarn kartrr. Byy de
totemizmi de yani barbarlkla vaheti de ayn kefeye koyar. Bylece animizmi
kkleriyle gerek anlamda kavramadn ak eder. Animizm'i prose olarak
deil, dierlerinin yapt gibi en ok ruhu animizm olarak gelii gzel ve takl
kaldklar "by" merkezli olarak (metafizikletirerek) kavrayp anlatrlar.
By, animizmin ok sonraki bir "tekn//"dir. Bu durumda animizmden daha
eski prensiplere dayandrlmas, ne bynn ne animizmin ne de komnn hi
anlalamad ortaya kar. Oysa animizm, cinsel yasaklardan, kii ruhundan
ve kutsallatrlan ruhlardan (sipiritlerden) da eskilere dayanr.
2- R. R. Marett, n animizm sezisinde hakl grnyor. Eseri elimizde
yok. Ancak verili bulunan geni dokmanlara ok ynl baknca; gl ve
kkl; her yandan, bilhassa komn yanndan pre-animizmin ve animizmin
zerine gidebilmi grnmyor. Yine de n animizm sezisi; hele "ANMATZM"
deyimiyle anlatlmaya allan bir n animizm sezisi bile bal bana bir deer
tamaktadr. Ve bu haliyle bile, Freud'un psikanalitik "baba katli" fantezisiyle
nereden zorlasan uyumaz. Hayvanlarn en esnek yukar memelisi n animizme
ne denli yakn bulunursa bulunsun, Freud'un hayvandan insana gei teorisiyle
badatrlamayacak gerilikte bulunur. Yani Freud, modern insann "baba"

komplekslerini maymun atalara yaktrmakta pek byk parende atar. "Hayvan

cancl" denen animatizm baka, Freud'un hayvanlara bir rpda kltrl
toplum kanunlarn yaptr bambaka bir eydir.
R. R. Marett, n animizm ile, Freud'un aklamalarndan anlald kadaryla,
doal seleksiyonun esneklik mekanizmasn (hayvancl dnme ve yarglama
yann) kastetmektedir. Bu n animizm olmaktan ok uzak, fakat oraya giden
yolda, insann "alet" ile basp topluma sramaya balad, alete en yakn
hayvancl dnce (esneklik) basamadr.
3- Bu yzden pre-animizm zerine sylenecek ok ey vardr. Ruhu (siprit)
inan-tamayan kabile aramak gerekmez. yle dorudan belgeler olsayd,
bilime fazla i dmezdi. Ne var ki, tarih ncesi tmden belgesiz olmasa da,
ad zerinde "yazsz" tarihtir. Belgesizdir diye hipotezsiz kalnamaz. Ama
hipotez yapacam diye de hi olmayacak-yutturulamayacak ocuka "baba
katli" (Freud, T.T.) masallar da uydurulamaz. Elimizde dalar kadar birikmi
doa ve insan bilimleri var. Ve pekl en karanlk tarih ncesindeki gemiimiz,
o bilimlerin ciddi, sabrl tasnifi ile tatmin edici aydnlklar kazanmaktan geri
durmamtr. Ve durmayacaa da benzer.
Pre-animizm ve animizm de, ayn abalarn yla aydnlanma olanaklar
iine oktan beridir girmi bulunuyor. Bu yzden, pre-animist kabileler
[hakknda] belge bulunamyor diye "pre-animizm aamas zerine sylenecek
fazla bir sz yok"diyerek konuyu iimize geldii gibi es geemeyiz. Hele hibir
belge ve bilime dayanmadan, hayvandan insana gei gibi ciddi bir konuda
"baba katli"gibi bir masal uydurabilme cretini gsterebilmi bir Freud, bunu
kolayca yapamamaldr.
n animizm, en ilk komnn yaratdr. Toplum olumadan n animizmden
sz etmek olas deildir. Bunu bir ok kez, doal seleksiyon tabann irdelerken
anlam bulunuyoruz. En son Freud ve Marett "Animatizm"iyle hatrlam olduk:
Animizm, ncelikle komnn dnya gr-doaya uyum mekanizmasdr.
Bu yzden en eski kkleri de, komnn en ilk doadan k-dou cevheri
iinde aranmaldr. Yani hibir yasak tanmayan komn iinde, en ilk komnn
douuyla birlikte aramalyz.
NSAN TOPLUMUNA (KOMNE) GDEN
ANA CADDENN AILII
Komnde "spirit" (ruh) denen eleman veya inan ne zaman ba
gstermitir? Cinsel yasaklarn doduu Ate anda; kesin saylabilecek
belgeleriyle, Neanderthaller (Orta Vahet) anda... Demek animizmin ruhu
anlaya kavutuu ilk snr budur. Orta Vahetten nceki aama henz insan
benliinin olumad-cinsel yasaklarn insan beyninde uur-altuur rgtleniini
pekitiremedii bir aamadr.
Demek animizmin n aamasn, Orta Vahetten ncelerde; Aa Vahet
anda arayarak, daha gerilere gitmek veya en geriden Ate ana dek
uzanmak yanl olmayacaktr.
Ancak burada nemli olan, animizmin yeri ve zamanndan ok insan
toplumunda ilk dncenin oluum mekanizmalardr:
1- nsan, dnme ve dil beyninin gelimedii, ancak be duyu beyninin
arca gelimeye meyilli bulunduu antropoid aamadan henz kt bir

aamada nasl bir mekanizmayla dnmeye balamtr?

2- Bu mekanizma nasl bir yetkinliktedir ki, beyin geliimini, o zamana
dek grlmemi bir hzla gelitirip, insanoluna grlmedik bulular getiren
sonsuz geliim yayna kavuturmutur.
te animizmin zerinde asl duru sebebimiz bu olmaldr. Ancak animizm
olgusu btn kkleriyle aydnlatlabildike, ilkel dncenin mekanizmalar
ortaya kabilir. Ve animizm beiinde gelien cinsel yasaklar ve totemizm
mekanizmalar da doyurucu izahlara kavuur.
Paleolitik belgeler ne kadar taranrsa taransn, u gerei deitiremiyor:
Alet kullanma grevi, beyin geliimlerinden nce gelmitir.
Yani alet kullanmak, beyin geliiminin insancl aamalarn gerektirmemi
ve beklememitir. nsan beyninin geliimi, fosil belgelerin kesin bir ekilde
belirttii gibi, alet belgelerinden ok sonra, basamak basamak, hemen hi
boluk kalmakszn gereklemitir.
empanzede kalot ykseklii (kafa kubbesi) 32,5 endekstir. Aa Vahet'in
ilkel komn basamaklarnn ba saylabilecek Pitekantroplarn kafa kubbesi
(kalot) yksekliiyse, 37,9 endekstir. Afrikantrop'ta ise 39,2 endekstir. Beyin
geliimi, bu konaktan yukarya doru kldka, imdiki insann kalot ykseklii
ortalamasna (60 endekse) doru ilerler.
Demek kesin bir matematikle ortaya kan gerek udur: Alet kullanma,
beyin geliimini beklemeksizin, yzbinlerce, belki milyonlarca yl nceden
balayp gelimitir. O halde alet geliiminin bast basamak, hayvancl
dnme esneklii (doal seleksiyonun esneklik mekanizmas)dir.
Antropoidlerin alet kullandka, dik yrmeyi kurallatrm olduunu yine
fosil belgeler gsterir: Antropoid (insanms) maymunlarda, uyluk kemii
yumurtams kesintiliyken, Pitekantrop'ta imdiki insana yakn menurumsudur
[yaylm].
Alet kullanma kurallatka, iki ayak zerinde dik yrme de kurallamtr.
Bu gidi yeni bir yolu daha aar: Dik yrmeyle boyun kaslarnn grevi ve
zamanla kendisi deiir; kafatasnn ve beynin geliimini engelleyen kaskat
balar giderek tamamen ortadan kalkar. Beyin geliimi organcl olarak
zgrleir. Ve bu drtl yol birbirlerini destekleyerek, var olan ve gelitirilmeyi
bekleyen asl byk caddeyi aarlar; REYM BAKALAIMI'n yava yava
rerler.
1- Hayvancl dnce esneklii alet kullanmay ateler.
2- Alet kullanma, dik yrmeyi gelitirir.
3- Dik yrme ve alet kullanma birbirlerini kurallatrrlar.
4- Boyun kaslar, dik yrmeyle beyin geliimini engelleyen tutularn
brakarak, beynin anatomik geliimini serbest brakr.
Birbirlerini destekleyen bu drt yol, insann retimi adn almaktan ok
uzak bulunur. nk henz ortada insan toplumu yoktur.
Bu aamada "alet" arca yukar memeli hayvan damgasn tar.
Ancak birbirlerini gelitiren bu prosede, aletin rol, yine insanlaan varln
yakalayp bir daha arkasn brakmayaca, gelitirici balca iki elemandan
birisi olur. Birincisi: Doal seleksiyonun esneklik (pasif dnce) temelidir.
kincisi: Alettir. kisi giderek anatomik bakalama yollarn (dier iki yolu)
gelitirir.
Bu yollar ise, alet kullanabilen yukar memeli hayvan (Antropoid'i) doruca

insan toplumuna (komne) gtren bir ana caddeye karmtr.

Bu ana cadde, Antropoid'in reyim sistemini (igdlerini-yavrulama
srelerini, yavrunun eitimi gdlerini ve pasif dncelerini-barnma
artlarn, geim, yaama artlar) giderek altst eden yava, uzunca, zorlu
bir yoldan adm adm bakalatran, dosdoruca geni besbelli bir yoldur.
Antropoid denen insanms empanze, goril, orangutan, jibon maymunlardan
alet kullanabilenleri bu ana caddeye iteler. O drt kk yolda pekienler,
bu ana yola kabilince, artk reyim sisteminin srekli bakalaan zorluklar,
onlar, kendi determinizmine kskvrak alm bulunur. Baka hibir sapa yola
giremezler. nk reyim mekanizmas doal seleksiyon tarihinde giderek
btn yaama savalarn kendi hizmetine almtr. reyim sisteminin giderek
insanlamas, demek, hayvancl gdlerin zemeyecei karmaklklara girii;
dnce ve yarglama yeteneklerinin daha fazla ie karmasn, btn yaama
savalarnn ve gdlerinin bakalamasn da tohumlandrr.
Bu noktada biraz durmalyz. retim ve reyim kavram ve olgularna canlinsan kyaslamalaryla bir zet bak getirmeli veya hatrlatmalyz. nk en
ok sansr ettiimiz, fakat en byk gerekleri saklayan en temelli (doayla
gbek bal) sistemimiz, retimden ok reyim sistemimizdir.
EVRMN KOMN LE GARANTYE ALDII VEYA
BAKALAARAK GLENEN REYM SSTEM
Canllarn yaamnda geim, yaama sava ile canllarn organlaryla yaplr
ve tketerek yaamak iin yaplr. Bir de canllarn remesi vardr; nesillerle
trn devam salanr.
1- Yaama sava, 2- reme sava adn alrlar.
1- nsan toplumunda, insan trnn geimi, retim ile yaplr. Giderek
teknik adn alan alet ile TOPLUM iinde ve toplumcul metodlarla giderek
corafya retici gc adn alacak doa parasyla al veri iinde geliir.
Canllarn yaama savandan fark, TOPLUM-TEKNK ve CORAFYA retici
gleriyle oluudur.
2- nsan trnn devam iin bir de insann reyimi vardr. reyim de
bir retimdir. Ve geimin retiminden ayrlamazca sonsuz balantlarla geliir.
reyim de ancak toplum iinde, corafya gleri-teknik-gelenek grenekler
iinde yaplabilmesiyle canllarn reyiminden ayrlr. Ve bu yzden iki bal bir
tek retim aksiyonu adn alr.
Canllarn yaamnda, bu denli girift olmamakla birlikte, yine iki ana aksiyon
zelliklerini koruyan genel yaam biimidirler.
Birazdan greceiz. Canllarda reyim iklimlere uymaktan kamad iin,
ancak iftleme mevsiminde yavrularn yaatlmas amac ile evresinde,
yaama sava ile reme sava birbirleriyle daha girift bir btnlk kazanma
eilimi gder.
nsan toplumu, ad zerinde toplum olgusuyla canllardan bsbtn
ayrlr. Bu iki bal bir tek RETM aksiyonu diyebileceimiz geim retimi ile
insan retimi, toplum olgusuyla bir tekleir. Grdk; komnde hibir eleman
birbirlerinden ayrlabilecek gibi ayr seilere sahip deildir. Komn tam bir
ekirdekil gtr.
Ancak komnn ilk dou prosesinde NSAN REYM, geim artlarnn

RETM'nden daha fazla REYM adn alabilecek ve komn var edebilecek

baskn geliim tutturmutur. nsan reyimi komnn douundan, yekpareliini
tamamlayna kadar neyse, bu gn de hemen hemen ayn temel olgularla
yrmtr. retim ise; teknik ile birlikte boyuna deiir-geliir. Basit ve
yeniden retim ve ilh.
Bu yzden ilkin retim adn alabilecek bir geliimi bile tutturmu saylamaz.
Saydmz bu drtl yol ncelikle, retim adn alabilecek aksiyonu deil, reyim
adn alabilecek reyim bakalam ana caddesini aar. O ana cadde antropoid
maymunu, dosdoru komne, hibir yasak tanmayan ilk insan toplumuna
karr.
O, zorlu etin yol, hayvan sosyal hayvan durumuna sokacaktr. Komnn
zorlu yaam; ancak komn, insann reyim aksiyonunun problemlerini
giderebildike, geim sava kendince retim adn alabilecek ilerlemelere
kavuabilir. Bu yzden, antropoid maymunun alet kullann retim saymakta
acele etmemeliyiz.
Alet kullan yabana atlamasa da, doal seleksiyonun dnme
yeteneklerinin geliimi elastikiyetine tutunarak gelitii, yani yukar memeli
hayvan damgal bulunuu unutulamaz. Alet kullanm ancak dik yrmeyi
kurallatrabilmi ve beynin gelime olanaklarn anatomik bakalamla
aabilmitir. Bu deiimler, hayvancl reyimi hemen deil, uzun yzbinlerce
yl boyunca etkileyerek, insan remesine giden caddeyi amtr.
Bunu tespit ederken yine aletin tutunduu veya basarak srad elastikiyet
tabann irdelediimiz gibi, bakalaan reyim sisteminin tutunduu, canllarn,
yukar memelilerin ve antropoidin reme sistemleri tabann da ksaca gzden
geirmeliyiz.
nk, yukarda andmz drt yolun bakalatrd ey, sadece baparmakuyluk kemii-boyun kaslar ve kafatas-beyin anatomisi deildir. Bunlarn
yannda btn bir yaam kendi basksna almaya balayan reyim sistemidir.
Diyalektik geliim hep byle srprizlerle ilerler: En ok grlen-gz nnde
olan ilerlemeler, gerekte daha byk devrimci gelimelerin sadece n
habercileri, yol aclardrlar. Biz onlar gnn determinizmiyle asl elemanlar
sanabiliriz ve arkadan geleni yine gnn artlandrlaryla nemsemeyiz.
O arkadan gelen dev ilerlemeler, yeni geliimler insan kuatmadka, insan
neyin ne olduunu yeterince kavrayamaz.
Modern insan iin geerli olan bu durum, antropoid iin tartmasz geerli
olur. Antropoid, sadece, geim savan iyiletirmek iin zorlandka aleti
kefeder ve ona yapr. Oysa biraz nce grdk ki, aletin kefi veya basite
kullanlmaya balan en temelde sadece yzeysel geim savalarnn deil,
reyim savalarnn; yani topyekn doal seleksiyon kanunlarnn zaruretidir.
Bunu kavrayamayan klsik bilim, evrimi boyuna kr tesadflere balar. Ve
teoloji kanadnn saldrlarna kap aralar. Zaten evrimcilik de, bir eit ince
Allahlktr. Dindeki kaza, kader, tesadf klsik bilimin de iine girer.
Antropoid, "soyutlama" aamasyla hibir alkas olmayan yukar memeli
insanms maymundur. Be duyusuyla ve igdleriyle hareket eder. Bu
erevede sktka dnme-yarglama esnekliinden yararlanrken, alete
yapm bulunuu bize tesadf (rastlant) gibi grnyor. Fakat bu rastlantnn
teki yz, doal seleksiyon determinizmidir. Antropoidi alete srkleyen-iten
ey, topyekn geliip gelen doal seleksiyon tarihinin getirdii yaama ve reme

sava seviyesidir.
Buraya kadar daha ok igd erevesinde doal seleksiyonun gelitirdii
hayvancl-renme-hafza-dikkat-duygulanm ve dnme-yarglama esneklii
zerinde durduk. Antropoidin alet kullanabilme artlarn ve olaslklarn
kanuncul temellere indirgedik.
imdi benzer bir irdelemeyle, hayvancl reyim temellerinin, insanlamaya
doru bakalama artlarnn ve olaslklarnn kanuncul temellerini arayacaz
ksaca.
nsann reyimine yle, evrimin topyekn geliim kanunlar asndan
enine-boyuna baktmzda; imdiye dein insan toplumunun reyim temeli,
o kadar muazzam temellere oturmuasna kendiliinden tkr tkr iliyor ki,
insanolu reyimi problem bile etmeyerek, kendiliinden-seve seve evleniyor,
anne-baba oluyor; ocuklarn eitip yetitiriyor, karlat onca zorluklara,
eer aile-yani reyim yzndense, gkn bile karmadan neredeyse seve seve
katlanyor; reyimi sorun etmiyor, iine, retime bakyor. Bu durum grnte
byle olsa da; alttan alta yeni modern toplum biimlerinin geim artlarn
zorlatran ve ailelerin zerine insafszca dalar gibi sorumluluklar ykveren
dini iman kar Finans-kapitalizm rejimlerinin kymaya evirdii aile artlar
altnda bile reyimin hl devam edebilmesi, insan reyiminin ne kadar kkl
ve salam temellere dayandrdn dndremez mi? Onca oluk ocuuyla
ii-isiz ailelerin nasl geinebildiklerine yllardr aarak, eriilmez cesaret ve
metanetlerine hayranlkla bakar dururum. Bu inanlmaz gidiin, btn geri ve
doulu dediimiz halklarda geerli olduunu dnrsek, reyimin devindirici
(uuraltlarndan gdc) determinizmi sanldndan ok daha derinlerde ve
iddetlidir.
Aslnda evrimin mekanizmasna baklacak olursa, bunda alacak yan
yoktur. Evrim tek bir tr ierisinde olsun, trlerin geliiminde (halkalannda)
olsun, kendisini devam ettirerek, insan basamana doru kmak iin reme
yolunu kullanr.
Bunun derin anlam udur: Yaama savalar, aslnda reme savana
hizmet ederler. reyemeyen bir tr yok olur. reyemeyen trlerin yok olmas,
evrimin yoksullamas, giderek yok olmasdr. reyimi evrimin btn trleri
iinde alrsak; evrimi ortadan kaldrm veya en geri basamaklarna inmi
(yeniden baa dnm) oluruz. Evrim daha en ilk basamaklarndan beri
remeyi donatrken, yaama savalarn giderek remenin hizmetine alarak,
garanti altna almak yolunu tutmutur. Ve bu garantileni, insan toplumunda
daha komn oluurken; kendi nemini-gcn-garantileniini vurgulayacaksalama alacak btn elemanlarn, diyalektik biimde kskvrak (ekirdeki
biimde) kendi hizmetine alarak; en yksek llerinde olumutur. Baka bir
deyile, evrim kendi basamaklarn reyimi garanti altna alarak; en yksek
llerinde olumutur. Baka bir deyile, evrim kendi basamaklarn, reyimi
garanti altna alarak; en yksek llerinde olumutur. Yine baka bir deyile
evrim; kendi basamaklarn reyimi garanti altna alarak karken; hem bu
garantileniini komnn ekirdekil kanunlaryla kesin biimlere kavuturmu;
hem de bu gidiin bilinlere yansyacak ifadesi olmutur. nsan toplumu
bunu birka milyon ylda oluturmu, sebebini bile kendisine sormayacak
derecede garanti altnda olduu iin, retiminin geim yanna bakmtr. Fakat
retim, reyimi (evrimi) tehdit edecek Finans-kapital azgnlna girdii an

ve yerde bilin sigortalarn devreye sokmaya balamtr. Bu, evrimin dm

ve zmlerinin oluturduu toplum biimlerinin geliim kanunlarn bilince
karp, o kanunlara uyduka; evrim (ve reyim) kendi garantisinin zafer
tacn giymi olacaktr. nk komncl ekirdekte atlm bulunan kanuncul
dm, daha iyi anlalyor ki, reyim ile retimin ok hassas diyalektiinden
olumutur. Ve orada reyim son durumada retime baskn bulunur.
Bunun kanuncul anlam; aslolan, doa ve insan toplumudur; teknik
retici gc de bunlara gbek bayla smskca baldr. O hassas dengeler
ancak doa ve insan yanndan kurulabilir. Aksi takdirde, evrimin ekirdekte
garantilemi olduu gerek, inatla kendisini tekrar tekrar ortaya koymaktan
geri durmayacaktr. Ta ki kendisini bilinlerde egemen klana dek.
Bu ereveden (evrimin en yksek tepesinden: toplumcul temel
kanunlardan) baklnca; canllarn reyim sistemlerini garantiye almak
zere; bilmeden, doal olarak organizmann inanlmaz abalar gze arpar.
Sanki canllar remelerini garantiye almak iin, her eylerini seferber etmi
grnrler; Sanki bir bilin varmasna varlarn yoklarn ortaya koyarlar. Bu
en ok gelikin memeli hayvanlarda kendisini ortaya koyar. reme savalarnn
ldrc olduu zamanlar az deildir. Bir ok canl reme uruna lmleri
gze alr ve bu uurda lrler. Somon ve alabalklar, bilinen rnekleridir. Yine
kalamarlar da iftletiklerinde lmle kar karyadrlar. Nesillerinin devam
iin yok olurlar. Elbette bunlar, organizmann kendi kurgusundan olur.
Biz insanlara remek iin lmek, samaym gibi gelir. Ancak ak-namus,
aile ball, sevgisi, devam iin para para veya kesin lmler hibir
insana o kadar uzak deildir. Bunun dier sebebi, retimin de reyime bal
geliimidir.
reme determinizmi bu denli derinlerde salam kklere tutunmutur.
Gzlerden kardmz bir baka yan da, insan reyiminin btn insancl
heyecanlar kendisinden karp, retim ile de harmanladdr. Yani insan
sadece ak-ailesi iin deil, erefi, namusu, saygs, idealleri uruna da lr:
reyim retim ile bu denli kaynaktr ve reyim en derinlerden en etkin
bulunur. Modern insann bunu anlayamay, retim determinizminin teknik
geliimle arca glenip insan metafizikletirmesinden ve o derin kklerden
paralayp ayrmasndan ileri gelir. Fakat o kklerin insan toplumundaki
btn elemanlarla olumu sonsuz diyalektik balarnn dinamizmi, insanla
tekrar tekrar o temel dengelerin olmazsa olmaz mesajlarn ve dayatlarn
vermekten geri durmayacaa benzer. nk o, evrim kadar eski bir sistemle,
toplumla birlikte doaya kskvrak baldr ve teknik determinizminden ok,
eski ve her eleman daha ok kendi hizmetine almtr.
reyim sistemi en ilkel canllardan; yaama savandan, yaama savann
gelimesiyle ortaya km; srekli organlap sistemleerek, yaama savan
da kendi sistemine balamtr. nk organizma iin geim nemlidir; ancak
hayatta kalmak zaruretlerinin, geim savan basks altna alabilecei gerei
ok aktr. Canllarn tarihi geliimi, bunu her admda kantlamakla geer.
nsan toplumunda da durum deimez; sadece kanunlar karmaklar.
Franszlarn nl bir deyileri var: "Yaamak iin mi yemeli, yemek in mi
yaamal?" Modern insan akl, o basit gerei, insann beden sal ynnden
kavramakta gecikmemitir. nsan bedeni gibi, insan toplumu da inanlmaz
balarla gerekte geim zerine deil; ayakta kalmak savana (en iyi uyum

yapanlarn hayatta kalna) gre ayarlanmtr. Geim savalar reme

savalarna hizmet ederek geliir.
En ilkel hcre aamasna bile girememi virsler, insanlk tarihinden itibaren
yaarlar; var olurlar. Belki tarihleri daha eskidir. Virsler, hcre bile deildirler.
ekirdekleri, kromozomlar, oalma zellikleri bile yoktur. Fakat milyonlarca
yldr yaarlar; hayatta kalmann (en iyi uyum) yollarn gelitirmek zorunda
kalmlardr.
En ilkel canl da bile grlen byk gerek, geim (tketim) savandan
ok, hayatta kalma (reme) savadr. Yani canlnn kendi gnlk yaama
savandan elde ettii tketimi, btn hayatnn genel hedefi olan hayatta
kalma (uyum) savalarna hizmet ederken, ondan ok daha kk bir para
olarak kalr.
Virs, kendi bana oalamayaca iin, girdii insan vcudundaki
hcrelerin ekirdeklerine yerleir. Orada, ekirdein kromozomlarndaki
protein gibi materyallerin retimi srasnda kendisini kopyalattrarak,
retmi olur. Bunu baarncaya kadar, her trl koulda yaama yetenekleri
kazanmtr. Baardktan sonra da, baka bir reme yolu gelitirmeye imdilik
gerek duymamtr. nk bir hcre iinde kopyalanarak sratle bir milyardan
fazla oalabilmektedir. nsan vcudu onlar yeterince tanyarak, baklk
gelitirdiindeyse; baka klklara girerek artma yolunu deneyerek bunu
tekrarlarlar. Gizlenirler. Uyurlar. Ama mutlaka yaama olana bulurlar.
Virsn (en ilkel canlnn) hayat bile bize onun tketiminden daha ok, reme
determinizminin kuatc gcn anlatr. nk virsn derdi, geiminden ok
hayatta kalmaktr; zira her trl koulda yaamasn gelitirmitir. nsandan
nce maymunlarda yaadna phe yoktur. Demek, her trl koulda ayak
uydurarak yaayabiliyor. Fakat sadece reyiini, gelikin bir canlnn hcre
ekirdei vastasyla daha rahat gerekletirebilmektedir. Hayati stratejisi de
buna gre oluur; geimini reyerek baarr.
Organizmann canll, srekli gelimek ister. Gelimek, canlln icabdr.
Doa artlar, canly hayatta kalabilmesi iin bir ok uyum mekanizmasna
zorladka, canl gelime eilimini glendirir. Uyum yapanlarn uyum
mekanizmalarndan birisi de reme sistemleridir. reyim sistemleri, sistem
olarak yaama (geim) igdlerini de kendisinde rgtleyecek gelimelere
doru ilerleyecek yetenekler ve zaruretler gerektirdike, reyim hayatta
kalma mekanizmalarnn en gelikini olur.
Canl, doa artlarna en iyi uyumu gelitirdike, kendi iinde neslini devam
ettirmeyi reme sistemiyle baard gibi; yine deien doa artlarna tr
deitirerek uyum yapmay da reme sistemi yoluyla devam ettirip gelitirir.
Afrika kedisi vaak, iki milyon yl nce Avrupa'ya ktka, baka iklim
artlar altnda organcl grevleri de bakalarken, fizyolojisi de deiime urar.
Fizyolojik deiimler, ancak reme hcreleri, yanndan arkadan gelen yavru
nesillerde organcl deiimleri getirebilir. Ve yeni kedi trleri geliir. Bu yzden
Sibirya ve Asya ile Amerika'y birletiren kprden geen Kuzey Amerika
vaa, farkl bir tr oluturur. Buna benzer bir gidite, birbirlerine akraba
yeni trlerin olumas da reme sistemleriyle oluur. Kedigiller, vaaklardan
tutun da, talara, jaguarlara, leopar, panter ve aslanlara kadar bir ok tr
iine alr.
Balklar,
anfibiler,
srngenler,
kular,
memeliler
birbirlerinden

kyaslanamayacak kadar farkl trler olsalar da, hep uyum zaruretleriyle

birbirlerinden reme sistemleri vastasyla trlemilerdir.
reme sistemleri, uyum mekanizmasnn en gelimi biimi olarak geni
organizasyonludur. Yaama savalarn da kendi hizmetinde derleyip toplar.
Darwin'in byk nl eseri, zellikle "Seksel Seleksiyon" ile ilgili
nc almasndaki derledii saysz rnekler, reyim sisteminin byk
organizasyonunu ispatlar:
1- Canllar, iftleme iin, zellikle ve genellikle; erkekler diilerle iftleme
iin rekabet ve dv halindedirler.
2- reyim iin dvrken, organcl bakalamla silahlanrlar: Di, mahmuz,
gaga, ene, pene ve ilh.
3- Yuva yapma, kuluka veya hamilelik sresi iinde ortaklaa grev
paylam.
4- Yavrularn bakm, ailenin korunmas.
5- Analk ve ksmen babalk gdleri-grevleri.
6- reyim grevlerinin
byk organizasyon zorunluluuyla sr
olma eiliminin glenmesi-ksmen gd haline gelii ve baz canllarda
glenmesi.
7- Genellikle ok elilik-arada bir tek elilik.
Yavrularn (neslin) devam iin gerekli olan hemen her eyi kapsayan
bu igd ve dnme-yarglama ve duygulanma eilimleri, ister istemez
beslenmeyle ilgili gdleri kolayca kendisine balar.
nsan toplumu, modern tarihte bile reyim ve retim problemlerine gidi
kanunlar uyarnca; gereince zm bulamamken (bilinle davranamazken),
canllar phesiz ki bunu organcl determinizmleri icab zincirleme yaparlarken,
beslenme, yaama savalar, kendiliinden reyim savalarnn gl
zaruretlerine uyarlar.
Burada stratejik ama, remek gibi dursa da; remek, en uygun olanlarn
hayatta kalabilmesi iin icad edilmi stn bir mekanizmadr.
Burada
Darwin'in
verdii
rneklere
bavurmuyoruz.
Merakllar
irdeleyebilirler. Balklardan tutun da, amfibilere, srngenlere, kularamemelilere dek verilen rneklerin hepsinde; giderek artan llerde yedi
maddede saydmz zellikler gerekleir.
Canl beslenirken, alk igdsnn emirlerini tatmin eder grnr.
Dorudur. Ancak, canl beslenirken bile; reyim gdlerinin organize ettii
hcreler-organlar topluluu, canlnn bedeninde daha fazla nem ve g
kaplad iin, beslenme gdsnn tatmini, reyim gdlerinin (hcrelerinin)
organizasyonuna gre olur. Eer canl k mevsimini iyi geirememise,
iftleme mevsiminde erkek elenebilir, dii salkl yavrular meydana
getiremez, bytemez, dolaysyla srnn varl bile tehlikeye girer.
nk, genellikle anne ile yavrular sry olutururlarken, gl olurlarsa
ayakta kalabilirler. Harem kurmu erkek gl olabilirse, arada bir yoklad
anne ve yavrular koruyabilir ve srnn liderliini srdrebilir. Bu, onun
hayatta kaln garantileme yoludur. Yani reyimin garantileniiyle, yaamn
garantilenii ayn kapya kar. nk reyim, doal seleksiyonun en stn
organizasyonu olup kmtr. Dolaysyla, dnme-yarglama-renmedikkat-hafza-duygulanmlar gibi elastikiyet mekanizmasn glendirerek,
kendi organizasyonuna balayan belirleyici g, yine reyim sistemi olur.

Primatlarda ve Antropoidlerde de durum deimez. Tersine, reyim sistemi,

yukarda andmz prensipleri ve gidii dorulamakla kalmaz, giderek daha da
pekitirmi bulunur.
Yzmilyonlarca ylda gelierek gelen reyim sistemi, ister istemez insan
toplumuna geite, elastikiyeti ve hemen her eyi kapsayan en salam temel
olma yolunu tutmutur.
te bu yzden, Antropoid beslenme, yaama sava iin ne yapsa; yeni bir
ilerleme kaydetse, o ilerleme yava, uzun bir yoldan da olsa, reyim sistemini
glendirip bakalatrmaya, yeni bir trde pekimeye (reyimin garantiye
aln yolunu amaya) yarar. Bu, yzmilyonlarca yldan beri gelierek-pekierek
gelen bir yoldur. nsan toplumunda en yksek seviyesine, say ve kalitece
garantilenmi aamasna ulamtr.
Antropoid, aleti, yzeysel grnte; dnme yarglama elastikiyetine
tutunarak, yaam sava iin yapmtr. Aletin yzeyde grnen faydas budur:
Yaama savan kolaylatrmtr. Fakat alet kullanma grevi, ister istemez
balca iki fizyolojik deiime yol aacaktr:
1- Baparmak oynakl gelimeden, alet, verimlice kullanmaktan uzak
kalr. Maymunun kavramaya ve salnmaya elverili engel veya makara yerine
geen elinde ba parmak ksadr, dier parmaklar kavramaya uygun, engel
gibi uzun ve mentee gibi alp kapanr biimdedir. Alet dediimiz, ilkin bir aa
parasnn byke bir labut haline getirilmi halidir. Belki nceleri daha ilkel hi
yontulmamtr. Sonra ayn ey akmak talaryla birletirilir veya yeniden yaplr.
Bunlar iin bile elin fizyolojisinin deimesi gerekir. Elin buna uyumu zaman
alr. reme hcreleri kanalndan yeni kuaklarda baparmak oynaklaacak,
dier parmaklar ksalacak ve bildiimiz aleti skca, maharetlice kavrayp, evirip
evirecek hale gelmeye balayacaktr. Bu geliim, yan banda dik yrmeyi de
gerektirir.
2- Aletin saa, sola, aa, yukar, ileri, geri savrulabilmesi; hamle yaplp
geri ekilebilmesi bir yana, rahata tanp kullanlabilmesi iin bile, kollarn
dik yrme biimiyle daha rahat olmas gerekir. Omurga diklemeli, omuzlar
yere paralel ve geni; omurgaya da dik bir biim almaldr. Bunun iin leen
kemiklerine, bacak kemiklerine daha fazla yk biner; eklemlerle kaslarn
balantlar, hepsi deiim geirmek zorundadrlar.
3- Alet ve dik yrme birbirlerini destekleyerek kurallatka, fizyolojik
deiimler anatomik bakalamlar pei sra srkler. Bu gidi iinde grev
deiimlerinin gerektirdii anatomik bakalamlar srer.
4- Alet kullanm ve dik yrme kurallatka, boyun kaslarnn kafatasn
cendere veya ikence denen demirci aleti gibi kavray gever, zamanla brakr
ve deiir. Kafatas serbestleir. Beyin, gelime olana bulur.
Bu drt bal geliim, bir tek ALET'ten km grnyor. Aleti de elastikiyet
atelemi bulunur. Meseleye bu yzeysellikte braktmz zaman, derinlerden
gelen determinizme ulaamam oluruz. Teknik retici g, nyarglarmz
(gnn determinizmini) besleyen bilimcil yzeyselliklerimiz az deildir; tersine,
her yanmzdan bizi kuatmtr. natla, ylmadan, daima daha derine ve somuta
inmeliyiz. Gerek bilim; karanln en cra diplerini aydnlatabilirse, gerek
(lmsz) olur.
Yzeyde
grnen
elastikiyet
(dnme-yarglama)
yetenei,
aleti
yaratmtr. Elastikiyet, doal seleksiyonun gelitirdii mekanizmasdr. Fakat,

tek ve balca deildir. Elastikiyet, igdler motorunda geliir. gdler

motorunun byk organizasyonu ise, reme sistemine bal geliir. reme
sistemi, igdlerin elastikiyetinin byk blmn kendisinde derlemekle
kalmaz, yaama savayla ilgili igd ve elastikiyetleri de hizmetine sokar.
Bu durum, modern adaki insan toplumunda, retimin her trl doa ve
insan malzemesini, reyimleri de dahil, kendi hizmetine alm grnmesine
pek benzer.
nsan toplumunda ilerin bu denli tersine dnnn anlamlar zerinde
durmay baka yere brakalm. Gerekte, toplum bu denli zt kanunlarla
kurulmamtr. Aksine, insan toplumu da, doal seleksiyonun reyim
temellerinin bakalamas yolunu yryerek olumutur. Baka trls de
olamazd, olamamtr.
"Nasl oluyor da kk bir alet kullanm, insan toplumuna yol aabilecek
reyim ve bakalamlarna yol aabiliyor?" sorusuna verilebilecek en kkl
yant, bylece bulup koymu oluyoruz.
nk doal seleksiyon tarihinde hemen btn yollar, reyim sistemine
kar. Ve reyim sistemini glendirip, bakalatrr.
Primatlarn veya antropoid maymunlarn reyim sistemleri de yle bir
aamaya gelmitir ki, hayvan dnyasnda byk bir keif saylabilecek alet
kullanl, yeni bir trn (insan toplumu: komnn) yaratlna yol aan reyim
bakalamlar zincirini yayndan boandrmtr.
Bir kere daha nk yeni bir trn yaratl kprs, reyim sistemi iinde
veya bizzat reyim sisteminin bakalamas yoluyla gerekleir. Alet, yaama
savandaki baarsn sratle reyim sistemine yanstarak, beden hcreleri
kanalndan, tohumcul hcreleri basklam ve reyim sistemi yava yava yeni
bir tr (insan) oluturmutur. Ancak bu, o gne dek grlmemi bir bakalam
getirmitir. Grelim.
LK KOMNN DOUU: BAKALAAN REYM VE
RETC GLER DYALEKT
Antropoid maymunlarda reyim sistemi, yukar memelilerdeki btn
zellikleri tar:
1- Erkek, diiler iin dvr. Ve hareme sahiptir. Dolaysyla daha iricedir.
2- Dv yasas, erkekleri, g bakmndan (adale-iskelet-sinir sistemipene-di) diilere kyasla rakipleri iinde seilir klmtr.
3- Cazibe bakmndan da erkekler daha albenili renklere ve seslere
sahiptir.
4- Maymunlar, "pek srcl (gregarious) hayvanlardr." (Darwin, Seksel
Seleksiyon, s. 551) Bunun sebebini, yine daha ok reme sisteminde aramak
gerekir. Diinin yavrulara birka yldan daha ok olmamak zere bakma
mecburiyeti, yavrularn ergin duruma gelinceye dein bir arada bulunma
zaruretleri, erkeklerin dii ve yavrular koruma ve yardm etme grevleri; diilerin
gebelik sreleri boyunca hormonlarnn etkisiyle yavalayp, yardmlama
eilimlerine girmeleri; erkein iftleme iin birka diiye ihtiya duymas veya
nesillerin devam iin en uygun davran olarak dii ve erkekler tarafndan byle
bir yolun tutulmas, maymunlarda sr eilimini daha fazla kuvvetlendirmitir.
5- iftleme genellikle mevsimliktir. Kzgnlk, ylda bir kez genellikle

sonbaharda veya kt geen k mevsimine gre seilmitir. Yavrular, en

uygun mevsime denk gelecek gibi doarlar. Genellikle yal ve souka geen
yerlerde, k aylar gebelikle atlatlr. Bu yzden, iftleme, hem mevsimliktir,
hem de grece kt geen mevsime gre ayarlanmtr.
6- Erkekler, ok eli (haremcil) bir reme yolu tutmakla birlikte, kimi maymun
trlerinde diilerin de cinsel kzma dneminde, birden fazla erkekle ve birden
fazla iftleme yapt tespit edilmitir. Demek, gebeliin garantisi iin bu yol
daha uygundur. Bu durum, sry kskanlkla datmaz, glendirir. Erkekler
de bu durumu uygun bir yol olarak semilerdir. Bu ekilde, yavrularn bakm
ve yaama sava daha da kolaylamaktadr. Srcl eilim g kazanr.
Bu reyim sistemi, nasl deierek insan reyimine doru geliir ve
komnay yaratabilir?
1- ncelikle alet, antropoidleri tr olarak deitirir; grdk: Dik yrmeel-kol-bacak-leen
kemii-omurga-boyun-kafatas-beyin-hormonal
yap,
antropoidden yavaa ayrlr.
2- Yani antropoidlerin yavrusu olarak dnyaya gelen yeni tr, artk anatomi,
fizyoloji ve yaam bakmndan yava yava, yeni bir yol tutturarak trn
hayata geirirken, kendi iinde cinsel sei yapmak zorundadr.
3- Alet, artk antropoidlerden ayrlan yeni kuaklarn vazgeemedikleri,
organlarnn bir uzants olma yolunu tutacaktr.
4- Bu uzun, yzbinlerce, belki de milyonlarca yl sren bir prosedir. Yani
bizim, birka paragraflk sentez dncelerle akladmz olaylar, yzlerce,
binlerce kuaklar zinciri ierisinde, kk de olsa sramalarla gerekleir. Alet
kullanma ve alete bal olarak dik yrme kurallatka, anatomik bakalamn
yannda, yaam savalar ve reme savalar da deiecektir. Burada deiimi
zorlayan sebepler zerinde durmalyz.
5- Bakalam zorlayan sebepler, daha ok reme sistemi ierisinde
aranmaldr. Evrim geliimi iinde giderek, yukar memelilere kldka, yaama
ve reme savalar zorlap karmaklar. gdlerin cevap veremedii yerde,
hayvancl dnce ve yarglamann (elastikiyet) iin iine kartn grmtk.
Bu gidiin, reme asndan anlam bambaka olur. Dnme ve yarglama, alet
gibi keiflere yol atka, gerekte yaama sava, beslenme, gndelik korunma
iin yaplm grnen bu keif; en derin determinizmle organizmay (canlln
btn beden-beyin btnl iinde), daha iyi reme olanaklarna ve hayatta
kalmaya iter. Bu, doal seleksiyon tarihinde, yeni bir uyum gelitirme yolundan,
yeni bir trn geliimine yol ama anlamna gelir. Fakat, bu kez tutulan yolun
(aletin kefinin) byk deeri, o gne dek grlmemi bambaka kanunlara
dnerek, insan toplumu trne giden ana yolu aar.
zetle: Alet, dik yrme, beyin geliimi ve bunlarn kurallamas gerekte
tesadfen olumu keif ve ilerlemeler deil; reyim ve hayatta kalma sava
determinizminin antropoidleri yeni bir tr oluumuna srkleyiidir. Ama bu
kez doal seleksiyon tarihi ylesine birikim ve atlama momentine gelmitir
ki, yeni tr olarak geliecek olan insan toplumu, evrimin yepyeni ve egemen
halkas durumuna girecektir. Bu yzden, bu dnm, ayn zamanda toplumcul
kanunlara dnm iermektedir. Bu prose yle geliir:
1- Tesadfen bulunmu grlen alet, en kkl reyim ve hayatta kalma
zaruretlerinden fkrd iin, ayn derecede dik yrme ve beyin geliimiyle
birlikte, yeni beslenme, korunma ve elastikiyet olanaklarn (dnme,

yarglamay) gelitirir.
2- Bunlarn btn, gelitike, yavaa reme sistemlerini etkiler.
a) Elastikiyet (dnce) aleti, alet dnceyi gelitirecektir. Dik yrme ve
kafatas geliimiyle birlikte, beyin daha fazla kvrmlarla korteksi gelitirir. Bu,
nce daha ok arka beyin, yani be duyularn ar hassasiyeti-kullanlmas
sonucunda oluur. nk insancl dnmeden henz sz bile edilemez.
Be duyu kullanm had safhada geliecektir. nk aletin ve dik yrmenin
verdii olanaklar, hayvancl dnmeyi daha ok gerektirir. Ve boyun kaslarnn
engellerinden kurtulan beyin, zgrce geliimin anatomik ve yaamcl yaylarna
kavuur. Beslenmenin yeni gelikin admlar da bu dinamizmin iinde yer alr.
b) Alet'n beyni, beynin aleti etkileme prosesi iinde; zaten taban olarak
varolan elastikiyet (beyinsel geliim), bir noktada aleti aar duruma geldiinde
veya bu dnmlerin belirli birikiminden sonra, yavrularn eitimi daha ok
zaman almaya balar. nk igdler artk yaama savana cevap veremez
duruma geldike, hayvancl dnceye daha ok i der olmutur. Alet, bu
geliimden hz alr ve bu geliime hz verir. Ama yeni nesillerin eitimi bir o
kadar zorlar. gdlerin eitime ne kadar ihtiyac yoksa, sonradan edinilmi
ve edinilecek bilgilerin o derecede eitime ihtiyac vardr. gd ile yetenekler
bu noktada ayrlrlar. Bir yetenei belirleyen grevcil deiimler, beyinde
yeni organizasyonlar, anatomik hcre rgtlenmeleri oluturup, yetenein
hayata gemesine gereken zemini tekil ederler. Fakat yine de bu hcrelerin,
yetenekler icra etmesi iin, belirli derecelerde renme zamanna ihtiya
duymalar kanlmazdr.
Antropoidlerde aletten sonra grlen beyin geliimleri, uzun yzbin yllar
boyunca hep be duyu (arka beyin) ynnde olmutur. Hi deilse Sapiense
dek grlen aama, daima bu yndedir. n beyin balantlarna u veriler
gelimi olabilse de, bu sre boyunca kafatasna yansyan beyin geliimleri
belirgince be duyu ynnde olmutur.
Bunun anlam; hayvancl dnmenin motorcul igdlerden, be duyu
beynine doru yer deitirdii veya igdlerin, cinsel yasaklar olmakszn srf
elastikiyet + alet + be duyu geliimiyle bask altna alnabildii veya tatmin
edilebildii gereidir. Bu igd, be duyu etkileimi, beyni gelitiren i
dinamizmlerdir. Tabii ki alet, dik yrme ve beyin geliimini gerektiren yaama,
reme savalarna bal olarak ilerler.
te bu geliim; ister istemez yavrularn eitimindeki grevli sreyi uzatr.
Sonradan renilmesi gereken eyler artar. Bunlar, be duyunun edindii
hemen her eyi kapsar.
c) Bu geliimler, sadece yavrularn eitim sresini uzatmakla kalmaz. Beyin
kvrmlar (korteks) ile birlikte, anatomik bedencil bakalamlarn btn,
diinin rahmindeki yavrunun, rahimde daha fazla kalarak beslenip gelimesini
gerektirir. Gebelik sresi de uzar.
Her iki geliimin de birlikte yrd sylenebilir. Yani gebelik sresinin
uzamas da, yavrunun eitim sresinin uzamas da yava yava birlikte gelimi
olmaldr.
lk alet kullanm, 1924 ylndan beri Gney ve Dou Afrika'da bulunan
Australopitesinler'in fosil belgelerine baklrsa, en az 3 milyon yl nce
balamtr. Demek Pitekontroplar'a dek geen 2 milyon yllk sre, ilk komnn
oluumu prosesi saylabilir.

ki milyon yl iinde adm adm gelien ey, antropoidlerin reme (ve

yaama) savalarndaki deiimdir gerekte.
3- Gebelik sresi uzadka, eski reme sistemine gre sonbahar ve k gebelik
ile geirenler ile gebelik sreleri ile ayn zamanda yavrularn eitimi uzam (yeni
tre doru adm atm) olanlar arasndaki elikiler, zamanla uzlamaz boyutlara
kmadan edemez. Eski sr, yeni sorunlara cevap verecek veya o sorunlar
tatmin edebilecek donanmlara sahip deildir. Belki ilkin farknda olamadklar iin,
problemin zmne birlikte eilseler de, uzlamaz ztlklar iki tr arasndakiler
kadardr. iftleme zamanlar seksel seimlere eilmek zorundadrlar. Aama,
henz "hayvancl"dnceyi "insancl"a dntrememitir; sr ve birey, kendi
igd ve elastikiyeti dorultusunda ve yeteneinde akar.
4- Toplumcullama birdenbire gelmez; basamak basamak, en az iki milyon
ylda kld unutulmamaldr. Yani organlarn-srnn ve hayvan bireyin
seleksiyonu her kuakta veya birka kuakta azar azar gerekleebilir. Yine de
Australopitesinler'den Pitekantrop'a kadar olan izgiye, pek az belge olmasna
ramen, baklrsa, arada bir sramal geliimlerle ilerlemitir. empanze ve
Australopitekus ile Pitekantroplar arasnda te bir kadar beyinleme fark
bulunur. Demek, kuaklar arasnda, bilhassa eski sr-bireyin igd ve
elastikiyetiyle, yeni kuaklarn bilhassa artan elastikiyetlerinin + alet + organ
deiimlerinin + gebelik srelerinin ve yavrularn eitimi srelerinin uzamas
ile kyasya elimeden ilerlemesi dnlemez. Prose ister istemez yeni trn
geliimini, eski trden bir yerde btnyle ayrr ve sonu yok etmeyle gelen
rekabete yol aar. Fosil belgelerin azl, belki de bu yok etmeyle ilerleme
yzndendir.
5- Bu gidi; yeni trn basamaklan iinde; erkeklerin, kendi trnn
savunmas + elastikiyeti + gebe diilere yardm + yavrularn eitimi +
yuvalarn bulunmas + aletlerin oaltlmas ve gelitirilmesi ile daha fazla
ilgilenmesini gerekli klmtr. nk erkein yeni bir tr olarak gidecei baka
bir sr bulma ans yoktur ve kendi srs iinde, dier erkeklerle rekabeti
her iki sebep yznden azaltmak, tersine ibirliklerini gelitirmek zorundadr.
6- Bylece; hayvancl dv yasasna bal iftlemenin yerine, srde her
diinin her erkekle iftleme serbestlii (cinsel alveri serbestlii) olumak
zorunda kalacaktr. Bu prose de yava yava elikileri trpleyerek ilerlemek
zorundadr. Erkekler iki byk zaruretle kuatlmlardr. Birincisi: Yeni trn
gelitii srde ortaya kan yeni sorunlarn, erkei de her ynden balay;
ikincisi: Ne yeni bir sr oluturabilmek, ne de baka bir srye katlabilmek
olanaklarna sahip bulunamay.
7- Bu aamalarn bir btn olarak kapy ald yer ve zaman da;
toplumculuk (komn) domaya balam saylr. Veya doa ana, komn
dourmak zere byk zorluklar geride brakm, komnn en ilk hali olan;
hibir yasan bilinmedii komn dourma hazrlna girmitir.
Artk gerisi kolaydr:
a) Alet giderek teknik retici gcn tohumu olabilecek kk ilerlemeleri
katedecektir.
b) Corafya retici gc adn alacak geliim, kendisini, srden topluma
geerken, yani erkein de ibirliine daha fazla katlmasyla ortaya karr.
Gebe diilerin ve yavrularn daha dzenli ve gvenilir blgelerde, uygun aa
ve kovuklarn bulunduu yerlerde korunmas, yerletirilmesi, geici olarak da

olsa savunulmas, ortaklaa ibirliiyle yeni yerlere g edilmesi veya yeniden

geri ekilinmesi; yeni yeni hamlelerle doann sry barndrabilecek
zellikteki yerlerinin tannp fethedilmesi, temizlenmesi, benimsenmesi, alet
geliimi kadar, belki de zaman zaman daha fazla nem tar. Ve gelitirici
olur.
c) Bu noktada elastikiyet, btn bu geliimlerle birlikte, bir btn olarak
artk animizm dnce biimine doru ykselir. Ve yavaa gelenekleir.
d) Btn bunlar gelitiren ve bu geliimlerden doup, bunlar sarmalayan
sr, artk toplumcul bir varlk haline gelmekle kalmaz, kanun gcnde
bir alkanlk, gelenek, grenek ve yeni kuaklarda devam ettirilerek sren
ete, kemie yansm bir olmazsa olmaz gidi haline gelmitir. Bu, insan
retici gcnn, kendi tarihiyle (gelenek-grenek retici gcyle) birlikte
douudur.
Bundan sonra alet uzun zaman yerinde sayan uyuklaylara girse de, insan
toplumunun zaruretleri, yani yine temelde ileyen reyim sisteminin artk
belirginleen determinizmi (apak zaruretleri) teknik retici gcnn tohumu
veya ilk aamas olan aleti yerinde tutamaz; yer yer sramal geliimlere
u ratr.
Yine reyim zaruretleriyle corafya retici gc geliir. Ve animizmi
(elastikiyet dediimiz dnce ve duygulanmlarn toplumcullaan canc
anlay) glendirir.
zetle: nsan toplumunun retici gler diyalektii; temelde, reyim
sisteminin zaruretleriyle ve dinamizmiyle oluur. Yani temelde insan ve doa
damgal olarak doar ve geliir. Hatrlayalm, reyim sistemi, doal seleksiyon
tarihinin veya trlerin geliimi tarihinin srekli tahkimat yarak glenen
eilimidir. Btn geim sistemleri, yani yaama savandaki beslenmekorunma gdleri, son durumada reyim sistemine hizmet eder ve reyim
sistemi kanalndan yeni bir tre olanak verir.
nsan toplumunun douunda da yle olmutur; ancak bu kez doan tr,
yle birikimlerden srayarak gelimitir ki, kendi zel kanunlarn oluturarak
gelir. O kanunlar, en temelde KOMN iinde derleerek doarlar. Toplum olmak
(komn) bal bana bir kanundur. Ve retici gler iinde, her yannda onlar
kapsayarak bulunur. Komn, elemanlaryla (canl diyalektik dnmleriyle)
srekli hareket halinde, kendisini yeniden reten bir organizmadr. Ve kendisi
dahil, btn i elemanlarnn diyalektiini, temelde, insann kendi reyim
sistemi sayesinde edinir. Bu insann reyim sistemi, hayvandan bambaka bir
reme biimine kavuurken, hem insan toplumunu (komn); hem komnn
btn i elemanlarn kapsayan ve komnn en salam temelini tekil eden
kiiyi; hem de retici gleri ve tm i elemanlarn diyalektik alaryla birlikte
oluturur. Kendisini yeniden retecek olan Siklus Temeli olumutur.

NC BLM
SKLUS TEMEL
(Komn'n Elemancl Taban)
SKLUS TEMEL: DEVRDAM (DNG)
Komnn kanuncul douunu (orijinal: Kendisine has elemanlarnn
diyalektiiyle oluumunu) grdk.
imdi komnn elemanter (ilk elemancl) yapsn; kendisini
yeniden reten o ilk tabann (Siklus: devridaim temelini) daha
yakndan gzden geireceiz.
Komnn kendisini yeniden rettii kanuncul bir temeli bulunur.
O temeli, komnn kendi ierisinde yeniden rettii cinsel yasaklarn
balad yer ve zamana kadar olan elemanlarn diyalektii ierisinde
ele almamz yanl olmaz.
Geri vahet a boyunca komn, hep kendi yekpareliini
sklatrmak zere; ayn temellerdenpekayrlmaz. Fakat kutsallatrma
ve yabanclamann balad zaman, komn, kendisinin ilk temelini
hangi sebeple olursa olsun yeniden retmeye balam demektir. Cinsel
yasaklar ve kutsallatrmalarn ilk halkas olan totemizm balangc,
komn elemanlarnn zenginlemeye balad en ilkel bir reti adm
olmasna ramen; temel ile temelin yeni bir bakalama iine girdii yeni
aamalar zincirlerinin snr izgisidir. Bu ayrntlar da gz ard etmemek,
elimize komnn kanuncul gidiiyle ilgili yeni dnmleri ve ispatlar verir.
Snr izgisini grmezden gelsek de, Siklus temelini btn vahet ana
yerletirsek de, yitirdiimiz fazla bir ey olmaz. nk vahet a, komnn
yekpareleme veya kendi kanunlarn pekitirme adr.
te biz o pekitirmelerin bile en eski bir temele sahip olduunu bulup
gsterirsek, alabileceimiz dersler sanlandan byk olacaktr. nk tarihsel
proseler atlanrsa, insan toplumunun modern alarnda ortaya kabilecek
o temel kanunlardan gelme yansmalarn izahnda doacak boluklar, bizi
yeniden o en eski kanuncul temellerin eleborasyonuna gtrp, atlanan
proseyi yeni batan kefetmemizi ve yerli yerine koymamz gerektirecektir.
Siklus: embercil devridaim, ksr dng demektir. Komncl kanunlar
boyuna diyalektik bir Siklus ierisindedirler; boyuna "tekerrr" ierisinde
kendilerini yeniden retirler. Hayat, hibir zaman durduu yerde saymaz.
En durgun, yerinde saym grnen vahet anda bile, sonradan grlm
muazzam ilerlemelerin diyalektik yay hazrlanmtr. Burada anlatlmak istenen;

komn temelinin elemanter yapsnn, kendisini durmadan yeniden retirken,

ayn kanunlar temelinde hareket ettiidir. Hayat o taban zerinde devridaimlerle
ilerler. Bu ilerleyi iinde o en eski temeller de ayn kalmazlar, deiip geliirler,
yeni toplum biimlerinden yeni zellikler edinirler. Fakat en temel elemanter
i yap, gerek ana zellikleri bakmndan, gerekse ana diyalektik ileyileri
bakmndan ayn kalrlar. Ve bize bu inat gidileriyle uyum mekanizmalarmzn
ana yollarn-dengelerini verirler. Btn bu ana mekanizmalarn hassas
bakalamlar veya proseleri ise, insan toplumunun bilim, bilin gdmnde o
ana yaplarn dengelerinin en hassas terazi ayarlarn sunarlar. Bu yzden Siklus
temelinin yakalan kadar, Siklus temelinin kendisini yeniden reti proselerinin
ele geirilmesi de nem tar.
Siklus Temeli ile; sonra gelen devridaim halkalarnn (tarihi prosenin)
birebir karlatrlmas olanaklarnn kullanlmas, insan bilincinin her alanda
(ayrntlarda bile) aydnlatlmas zaferini verecektir.
Siklus Temeli, insanlk tarihinin en karanlk ve en bastrlm yanlarn
saklar.
O temeller, en yakn, en ak, imi gereklerimizin denklemlerinden
rlm bulunur. O yakn imi kanunlarn modern tarihte ulam bulunduu
ve ulaaca krdmler ile o ilk temeller karlatrld zaman, veya tarihi
gidi, o ilk temel kanunlar neter gibi kullanlarak otopsi masasna yatrlabildii
zaman, alnacak dersler ve ele geirilebilecek uyum mekanizmalar, bin yllar
ac kolaylklar barndrabilir.
Grdk: Siklus temeli diyebileceimiz, kendisini yeniden reten en ilk
komn taban veya ekirdekil kanunlar temeli, komn'n dou sreciyle
birlikte olumutur. Ve komn i elemanlar diyalektiiyle kskvrak her
yanndan sarmtr.
Bu temel; insann reyim sistemiyle oluurken, insan retici gc ve doa
ile yorulmutur. Komn, kendisiyle birlikte btn retici glerini doadan
alr.
Kendisini yeniden reten yaratc diyalektik temel elemanlar, balantlaryla
yle zetlenebilir:
nsan toplumunun YASAKSIZ gelien reyim sistemi, HAYVAN ile NSAN
arasnda gelien BLNME ve TEZATLANMA'nn, KOMN vastasyla K
beyninde RGTLEN'dir. Bu yzden; sadece hayvancl reme sistemini
deil, btn yaama ve reme gdlerini-dnce ve duygulanmlarn
yasaklayarak; hayvancl enerjilerin tmn toplumsal ilerleyie sevk ederek,
yaratc Siklus TEMELN KURAR:
Hayvancl enerjiler uuraltndan dinamizm gsterdike, toplumcul yneli,
yeni sentezler yaratr, toplumcul yneli bilin olur ve hayvan enerjilerini
yeniden ve yeniden bastrarak yaratlarnda ilerler. Doan sentez KOMN
olur.
Komn, en bata kendi yaratcs olan Siklus temelini; btn diyalektik
alaryla iinde barndrarak doar.
Siklus Temeli;
1- Kii beyninde uur-altuur biiminde rgtl olarak yer alr.
2- Komn ierisinde reyim sistemiyle rgtldr.
3- retici glerin efendisi olarak, btn retici gler ierisinde kendisini
damgalar.

Sonra gelen komn iinde doan cinsel yasaklar, yine bu temelin kendisini
yeniden retiinden baka bir ey deildir.
LK KOMN: TOPLUM K VE RUH'UN LK OLUUMU
nsan hayvandan ayran zelliklerin banda:
"RUH"u olan bir "TOPLUM" olmak gelir. O da "KOMN"dr. Komn, ruhsal
bir toplumdur.
1-Toplum zellii, maddi retici g ise;
2-Ruh zellii, manevi gtr.
Ve her ikisi birlikte bulunur. Toplum maddesi ruh maneviyatyla kendisini
gsterir; ruh da toplum ile... Peki ya kii?
Ruh, kiide tecelli ederken, insan toplum halinde yaratld iin; kii ruhu
toplumun kanunlaryla olutuu halde, yani toplum dolaysyla kiinin iine
girdii halde; modern tarihin insan gnmz n yarglaryla bakt iin,
kii ruhunu (benliini) toplumun nne geirir: Olay tepetaklak kavrar. Bu
kutsallatrma prosesinden devamla-dnm ile gelir. Yerinde greceiz.
Kiiyi yaratan, reyim sistemiyle birlikte toplumdur.
Komnn toplum maddesi de, ruh maneviyat da ayn zamanda ayn
mekanizmalarla ayn temellerden uzun bir diyalektik sre ile yaratlr; kii de
bununla birlikte oluur.
O yaratc taban: nsanlaan reyim sistemidir. Buraya kadar, ister istemez
anlatm kolayl ile; komnn oluumunu, kanuncul gidi ile toplumu, ruhtan
ayrarak grdk. imdi ayn gidiin toplumun ve kiinin ruhunu nasl bir
mekanizmayla oluturduunu greceiz. Toplum-kii ve ruh ayrlmayan-birlikte
gelien ve bir tek reyim sisteminin bakalamna bal olarak zdr.
Komn ve kii en ilk aamasnda bile ruhsuz doamazd. nk o, yz
milyonlarca yllk doal seleksiyon tarihinin (evrimin), yepyeni, grlmedik
bir halkasna geiin, en doal geliimle ortaya kan kanuncul patlamas veya
sramasyd. Grlmemi bir toplum maddesi oluurken; RUH'unu gelecee
smarlayamazd. Ayrca, gelecekte oluabilecek bir ruhun kklerinin izah da
mehul kalmaktan kurtulamazd. Kii ise, toplumsuz ve ruhsuz olamazd.
nsann ruhunu var olan zeminiyle kavramak, insan toplumunu ilk
ekirdekil kanunlaryla kavramak asndan bizi ilgilendirmelidir. O komncl
kanunlarn iyice ele geirilii, toplum biimlerinin geliimine ve nihayetine k
tutar. Bu yzden konumuz hayatidir; uyum mekanizmalarmz ierir. Toplum
olarak ve kii kii!
Yeni batan hatrlayarak, adm adm ilerlemekten ylmayalm:
LK YASAKSIZLIK VE LK TOPLUMCULUK (Yceltimler)
nsan hayvandan ayran birinci zellik, "TOPLUM" olmaktr. Toplum olmak,
grdmz ve kantladmz gibi, balbana bir kanundur. Ancak toplum,
ya da daha doru olan deyimiyle ve bulunduu zelliklerin tmn en doru
biimde kapsayabilen anlamyla "KOMN", balbana bir kanun olmakla
birlikte, btn i elemanlarn ve kendisinin yaratcs deildir. Komn i
elemanlaryla birlikte yaratan ey, grdmz gibi, insanlaan reyim
sistemiydi.

nsanlaan reyim sistemi (hayvancl cinsel ve ilh. gdleri-dnm ve

duygulanmlar), onlar kendiliinden bask altna alarak, doal bir cinsel yasak
getiriyordu. Bu, sonradan akrabalar arasna getirilecek komn iindeki cinsel
yasaklarn da yaratc taban oldu. Bu prose (hayvan ve insan balayan en
temelli kpr) olmakszn, cinsel yasaklarn sebebi ve deeri de anlalamaz.
Cinsel yasaklar (akrabalar aras cinsel alveri yasa), komnn oluumundan
ok sonra, uzun denemelerden sonra geliebilmi bir i elemandr. Komnn
yekparelemesine; kii ruhunun daha da gelierek kendi kendisini totem
araclyla komne balamasna, kutsallatrma prosesinin alevlenmesine;
animizmin ruhu anlaynn glenmesine hizmet eden en temelli dinamikyaratc bir elemandr. nk toplum ve kii beynini rgtler.
Ancak onun yaratc taban insanlaan reyim sistemiydi. O taban anlalmadka,
ne komn ne de komnn i elemanlar anlalamazd. nk komnde, komnn
i elemanlarnn da yaratc taban, insanlaan reyim sisteminin diyalektiiyle
olumutu. Ve o tabann topyekn kendisi, hayvancl reyim sistemine getirdii
baslarla (cinsel alverite serbestlik: yasakszlk ile) cinsel yasak anlamn
tayordu. Skolstik kafalarn alamad bu diyalektik eliki, yz milyonlarca
yllk biriken ve patlayarak yaratclaan bir elikiydi. Harem sisteminde bir
eit cinsel yasaklkta-kskanlkta kilitlenmi olan hayvancl reme sistemi,
zddna atlayarak, cinsel zgrle dnt. Bu, o zamana kadar grlmemi bir
bakalamayd. Bu, hayvan srsn, sosyal hayvana (topluma) dntrrken,
hayvan bireyi ruhu olan kiiye eviriyor ve ruhu olan bir toplum douyordu. nk
yeni bir reyim sistemi, hayvancl reme sistemini basklarken, onu kendi tarzyla
yasaklam oluyordu. Bu da bir eit yasaklamayd. Komn iinde cinsel zgrlk
(her diinin her erkekle cinsel alverii serbest olan bu yeni reme biimi) her
bireyin beyninde ve srnn davrannda yer alan eski reme sistemini (gdleri,
dnce ve duygulanmlar) bask altna alp, kendiliinden yasaklam oluyordu.
Evrim tarihinde erkek ile dii blnnn diyalektii srekli kendisini
yeniden reterek, reyim sistemlerini ve yeni trlerin oluumunu yaratmaya
byk dinamizmler vermiti. Son durumada vard aama, yukar
memelilerdeki erkek liderliindeki harem (ok elilik) ksr dngs olmutu.
Bu aama giderek yaama ve reme savalarnda bakalamlar zorlamadan
edemezdi.
Ve ksr dng atlamak ve dnmek zere "ELASTK" bir yol gelitirdi.
Bu yol, hayvancl pasif dnme ve yarglama yetenekleriydi. Elastikiyet alete,
alet dik yrme ve beyin geliimine yol aarken, asl yeni bir reme sistemine
giden ana yolu ayordu. Bu ana yol, dii ile erkein blnnn en yksek
diyalektik sentezini yaratyordu: Toplum-Kii-Ruh zyle doan KOMN.
Komn doarken, hayvancl reme enerjilerini; yani gd, dnce,
duygulanmlarn basks altna alrken, bu enerjileri yok etmiyor, toplumculua
yneltmi oluyordu. te bu noktada Toplumun-Kiinin-Ruhun biricik ynelii
dodu:
TOPLUMUN HAYATTA KALII determinizmiyle ykl TOPLUMUN
YCELTLMES. Btn enerjiler, toplumun bekas [kalcl] iin toplumcul
ilerin baarsna ynelmek zorunda kald. Bu gidi ierisinde; toplumun baar
ve baarszlklar; toplumun her bireyinde, kiiyi yaratacak olan toplumcul
dnce, yarglama ve duygulanmlarn her an her yerde iledi. Baar, her
bireyde kiiyi olutururken, kiiyi toplumda eriten ve onun iine toplumcu /
ilerleme cokularn (yceltmeleri) / aamalar izlenimlendirdi. Enerjiler, tatmin

bularak, haz alma alkanlklarn toplumculuk kanalna soktu. Baarszlk da

ters ynden tatminsizliklerle ayn toplumculuu, bireyin iinde ilerken, yine
kiiyi sosyalletirme prosesini iledi.
Bu prose ierisinde; insan ruhu dediimiz benlik, kiilik psikolojilerimizin
btn; bugn sanki yleymiesine koyulduu ve sanld gibi kiiden
topluma (yaratc) bir ekilde deil; tersine toplumdan kiiye, kiiyi yaratan
biimde olumutur.
nk reyim sistemi hayvancllktan insanclla dnrken birey,
doada sr halinde iken bile TEK BAINA'dr; toplumculuu yaratacak gc
olamayaca gibi, toplumun olumasna ENGEL tek banalklar (igdler
ve elastikiyet) ierisindedir. O dnm ierisinde imi KANUNCUL gidi
geerlidir.
Kanuncul gidi reyimi bakalatrrken, toplum ve toplumculuk bireyleri
kanlmaz zaruretlerle kskvrak yakalar. Hayvan birey, ya toplumcullaacak ya
da toplum dnda veya iinde yok edilecektir. Bu zorlu ve vahet a boyunca
srecek olan prosenin henz badr. Fakat TEMEL'dir. Her ey o temel ierisinde
geliim diyalektiklerini edinir.
Bu adan insan ruhu da, reyim sisteminin bakalamyla toplum-kii ruh
btnl ierisinde olumutur.
Ancak toplumun ruhu yoktur, varsa da o kiiden yansmadr denecek.
Bu noktada gzden karlan udur: nsan ruhu, toplumcul ruh elbette
kiinin beyninden yansmadr. Fakat onu yaratan ey kii deil, toplumu ve
toplumculuu yaratan kanunlardr. O kanunlarn kiiden topluma yansmadan
nce kiiyi kuatmas, hayvan bireyi kii haline getirirken, insan ruhunu
oluturmas gerekir. Yani toplumcul kanunlar kiiden topluma yansmadan
nce kii ierisine girmesi gerekir.
Fakat bu tarihsel maddecilie ait orijinal gr, o'nu bilimler bilimi veya
gerek bilim haline getiren; gereklere dayal, her yanndan tutarl salam
gr, ilk koyulduu retici gler ve kapitalizm erevesinde braklrsa, btn
toplum biimlerinin geliiminde ve hele ilk komncl ekirdekte ilenmezse;
her zaman yeni gelimelerin kard dalar kadar sorunlar altnda kalmaya
mahkumdur.
Bu adan konuya biraz daha yakndan bakldka; kii gcnn, komn
gc ile olan diyalektiinin daha derinletirilmesi gereinin bizi zorladn
grrz.
Bu udur: Modern a, kii mlkiyetinin KESN biimler ald bir gidi
ilerken, kii mlkiyeti kiiyi toplum nne atar. Adeta kanserletirince varaca
en son gelime ve bozulma (dejenerasyon) noktalarna ulatrr. Bu modern
a dnrlerinde almas ok zor nyarglar yayar ve derinletirir. Fakat bu
arlam (kansercil) gidi temelli bir sebebi dndrr.
"Kiinin, toplum ve ruhun olumasnda hi mi etkileri-yaratc diyalektii
olmamtr?"
Elbette olmutur: Toplum-kii-ruh l bir etkileimle var olup komn
yaratrlarken, kiinin de ruh dediimiz psikolojileriyle yaratc katklar olur.
Ruh dediimiz psikolojiler, elbette kiiden topluma yansrlarken, yaratc
etki kiiyi yldzlatrr. Marks'n ahane denecek sezileriyle koyduu gibi, kii
komnn en salam temelidir.
Ne var ki, Kii Gc de Komn Gc gibi bir diyalektik prose iinde geliir.

te bu prosede atlanan ve ilenmeyen muazzam boluk, kii gcnn en

temelde POTANSYEL bir enerji olduudur. O potansiyel enerji ilkin, toplumu
ve toplumculuu oluturan kanunlar gerei, komn gcne kyasla daha geride
kalr; hatta zamanla kii gc komn gc ierisinde erir-adeta yok edilirce
bastrlr. nk kii henz hayvandr. Komn, hayvan sosyal hayvan yaparken,
kiiyi de potansiyel bir kii gc haline getirir.
O potansiyel g nce komn ierisinde toplumcul emek ile, kolektif
aksiyon ile ilenir. Sonra kii mlkiyetli antik ve modern medeniyetler kiiyi
iler. Giderek kii, toplumu yeniden yaratp kurabilecek bilince (bilime) doru
gelitiinde, ortaya kan gerek u olacaktr:
Kiiler ancak toplumcul kanunlara uyarak yeni bir toplum biimini
yaratabilirler. O halde kii en yaratc, yani bilim sahibi olduu en yksek
toplum biiminde bile; yani toplumun bilinli biricik motoru-motorlar haline
geldiklerinde bile, ancak ve ancak toplumcul (ve doacl) kanunlarn emrine
girebildikleri llerde varolabilirler.
te bu yzden:
1- ekirdekil diyebileceimiz kanunlarn bilince karlmas yan banda;
2- Kii gcnn komn gc ile olan diyalektiinin bilince karlmas, yegane
nemi zerlerinde toplarlar.
Komn Gc'n ilerken; benzer bir almayla "KGC"n ilemeyi baka
bir yere brakmak zorunda kalyoruz.
Bu prose iinde; toplumun ve kiinin (dnce ve davranlar anlamnda
Ruh'un) biricik ynelii, toplumun yaratlmas ve hayatta kalmas uruna
(evrimcil determinizm ile ykl olarak), TOPLUMUN YCELTLMES oldu.
Toplum uruna gsterilen baarlar, yani toplumun yaratlma ii, daha
dorusu reyim sisteminin insanlaarak bakalamasnn getirdii zaruretler
toplumu yaratrken, gsterilen baarlar; o yarata katlan bireylerde
kendiliinden, btn enerjilerin tatmininden doan hazlar toplumcullatrd.
Baarszlklar (tatminsizlikler) enerjileri kstrm grnse de, daha fazla
baar iin gerilen bir yay gibi kurma grevi yapt. Her ey toplum uruna
yaplrken, toplumca yaplan ilerin baars her eyin zerine kt. Ayr ba
eken hayvanlklar kendiliinden srtt ve elendi. Elenmedii yerde bastrld.
Bu yaratllar, komnn en ilk dou haliydi. Sonra gelen vahet alar
hep bu ilk temelin kendisini yeniden reterek, hem yanlarn trplemesi veya
hayvanlklarn eleyerek, yekparelemesi sreci oldu.
leriki balklarda greceimiz gibi, sonraki alarda ortaya kan ilk cinsel
yasaklar; uur-altuur (insan ruhu) ve kutsal ruh; kutsallatrmalar; totem ve
kan, aile tekilatlar; i blm ve retici gler ve benzeri elemanlar, hep bu
ilk temelde "N" aama veya tomurcuklanma olarak yer alm, yaratlmt.
Bu yzden vahet alar boyunca komnn i elemanlarn tararken,
hep ayn temel elemanlarn sadece kendilerini yeniden retme (komnn
yekparelemesi) hareketlerine ahit oluruz.
Bu genellik iinde kalmamal, daha yakna girmeliyiz. Ki, olabildiince
genel kanunlardan ayrntlara, ayrntlardan genel kanunlara gidi gelilerle
kanuncul oluumu ele geirebilelim.
YASAKSIZ YASAK-K-RUH VE KOMN

nsann reyim sistemi, oluurken, milyonlarca yldr sregelen hayvancl

reme sistemlerini ve onun yanbanda ve iinde-iie derleik bulunan
btn yaama savayla ilgili gdleri-dnce-yarglama ve duygulanm
mekanizmalarn kendiliinden adm bana basklayarak, ilerlemek zorunda
kald.
nk antropoidlerin evresine uyum mekanizmas, onlar reyim
sistemlerini insan tr ynnde bakalamaya srklyordu.
Alet-dik
yrme-beyin
geliimi-gebelik
sresinin
uzamas-yavrularn
bakm ve eitiminin zaman alan zorluklarla yklenmesi adm adm ilerlerken,
hayvancl reme sistemindeki, Darwin'in ortaya koyup gsterdii "Dv
Yasas" ortadan kalkt.
"Dv Yasas", evrim tarihi boyunca, erkeklerin diilere sahip olmak,
srnn liderliini yapmak, sry korumak gibi mekanizmalarla i ie
ileyerek gelimi bir yasayd. Organcl determinizm ile iliyordu. Organcl
dnce-yarglama ve duygulanmlara sahip olduu kadar, organcl dv
organlarna da sahip idi. Bu gidi ierisinde, hayvancl reme sistemi, primatlar
dahil olmak zere, btn yukar hayvanlarda haremcil bir kmaza girmiti.
nsan tr bu reyim sistemini ykarak, yerine ok daha elastiki, her an,
her yerde, her koulda uyum yetenekli bir reyim sistemini gelitirerek dodu.
Ancak bu dou, kendisine has orijinal kanunlaryla, bambaka bir sramay
ieriyordu.
nsanlaan reyim sistemi, dv yasasn kendiliinden ortadan kaldrarak,
yerine; kolektivizm, ortaklaa paylama, ortaklaa korunma, ortaklaa tketme,
ortaklaa toplayclk ve avclk ve benzeri ibirliklerini kurmak zaruretleriyle
dolu barl uzlamay getirdi.
Bu kolektivizm iinde; cinsel alverilerde de zgrlk, serbestlik,
yasakszlk vard. Eer cinsel alverilerde dv yasas srseydi, toplumsallk
domazd.
Elbette bu ok uzun bir sreci iine ald. Fakat cinsel alverilerde hibir
yasak (ayn zamanda toplumsal dnce ve davranlarda da hibir yasak)
tanmayan kabileler, bir gereklikti. Engels, Orijin [Ailenin zel Mlkiyetin
ve Devletin Kkeni] eserinde belirtir:
"Bancroft, Bering boazndaki Kaviatlar, Alaska'daki Kadiaklar ve ngiliz
Kuzey Amerikas'nn merkezindeki Tinnekler arasnda "Btn kurallardan
yoksun cinsel alveriin varln belirtir.
"Letourneau, ayn durum iin, Chippeways yerlileri, ili Kukular, Karaipler
ve inhindi'ndeki Karenler arasndan rnekler verir; eski Yunan ve Romallarn,
Partlar, Persler, skitler, Hunlar ve benzerleri zerine anlattklar da ayr."
Bu durum, toplumsalln getirdii, ayn zamanda toplumsalln n art
olan yeni bir eydi. Ve insanlaan reyim zaruretlerinden kaynaklanyordu.
Cinsel yasaklar: Akrabalar arasnda cinsel yasaklar ok sonra gelitirilen bir
sistemdi. O sistemin boyuna yeni batan denemeler geirmek zorunda kal,
yakn zamanlara kadar bir ok toplumda yasaklara ve toplumsal ilerlemelere
ramen, aile ii cinsel alverilerin sregeldii byle bir ilk temelin byk
gerekliini gsterir.
Tevrat'taki Adem-Havva ve ocuklar arasndaki cinsel alveri serbestisi;
Lut'un kzlaryla yat, Davut'un ocuklar arasndaki cinsel ilikiler hep, byle
bir temelin her toplum gereklii iinde yakn tarihlere kadar sregelmi bir

taban olduunu anlatr.

Kskanlk: Hayvanlar arasnda grlene benzer cinsel alverilerde kyasya
kskanmak ve dvmek, insan toplumunda sonradan komn ierisinde gelien
akrabalar arasnda tretilen cinsel yasaklarla birlikte ortaya kt.
Yeri geldiinde greceiz. Komn ierisinde sonradan yaratlan cinsel
yasaklar, elbette daha byk bir ilerlemeydi. Ancak bu cinsel yasak
ilerlemelerinin salam temeli, bu ilk yasaksz komn geliimiydi.
"Yasakszlk" ile "yasak" olgularnn ztl, skolstik kafalarn kolay kolay
alamayaca birliktelik iinde bulunur. Sonradan tretilen cinsel yasaklar,
"yasakszlk"tan kmakla birlikte; gerekte derinlemesine baklrsa, kendisi de
bizzat doal bir yasak olan yasakszln kendisini yeniden retiinden kar.
nk yeni reyim sistemi olan yasakszlk kanunu, gerekte bir cinsel
yasak grevi grerek ortaya kmtr.
Hayvancl dv yasasn bask altna alrken, onu komn iinde ilemez
klarak ortadan kaldrr. Ama btnyle yok edemez. Hayvancl dv yasas
iinde bulunan hayvancl cinsel igdler, dnce, yarglama ve duygulanmlar
bask altna alnrlar.
Basky yapan geliim, insancllaan reyim sistemi zaruretleriyle birlikte
doup gelien toplumculuktur, toplumcullamadr. Toplumu oluturan btn
retici gler geliimidir. Fakat bu ilkin hibir yasak tanmayan, cinsel
alverilerde bile yasaksz ilikilerdir.
Bu yasaksz gidi, eski hayvancl reme ve yaama gdlerini bask altna
alrken, gerekte onlara amansz bir yasak uygulam oluyordu.
Bu durumda antropoidlerin beyinlerinde bu tezatl gidi, ilk uur-altuur
gidiini rgtledi veya temellendirdi. Buna n benlik, n ruh, n psikoloji
denebilirdi. Bu oluum, kiinin ilk oluumlaryla geliti.
Hayvan bireyi bu yasaksz gelien basklarla kiiye evrilirken, hayvan srs
de topluma evriliyordu. Bu, henz kan tekilatlarna blnmemi komn idi.
Fakat beyin, komnden nce uur-altuura blnm (rgtlenmi) idi.
nk bu, hayvan bireyin kii olma artyd. Komnn komn olma art iine
de giriyordu. Ama komnn komn olmas iin kan tekilatlarna blnm
olmas gerekmiyordu. Komn, ilkin bir tek KAN tekilat halinde douyordu.
Blnme sonradan gelecekti.
SKLUS TEMEL'NN NSAN (VE DOA) DAMGASI
nsan toplumunun yasaksz gelien reyim sistemi, sadece hayvancl reyim
sistemini bask altna almaz; yukar memeli antropoidlerin btn yaama ve
reme gdlerini, dnce, duygu mekanizmalarn bask altna alr, yasaklar,
geriletir. Hayvan ile insan arasndaki blnme ve ztlarn dvnden kp
geliir.
Fakat yok etmez; btn bunlar insann uuraltna hapsedilir. nsann uuru
ise, aktel olan yasaksz komnn btndr. O btn yaratan insann reyim
sistemidir; o sistem ise, retici glerle derleik olarak bulunur. nk insann
reyim sistemi yle bir geliim yolu izler ki, btn her eyi kapsayarak gelitii
iin, retici glerin ve temel olarak btn elemanlarn yaratcs olur:
1- nsan retici gc kolektivizm ile doar: TOPLUM
2- nsan retici gc salam temeli ile doar: K

3- nsan retici gcnn salam temeli olan kii, beyninin rgtleni tarzyla
(sonsuz geliimli olan uur-altuur tezadyla) komn-kiiyi ve tm evrimin
geliimini garantiye alabilecek potansiyelde: Srekli gelien BLN ile doar.
4- nsan retici gc en ilk i blmyle domaz. Komn imi
kolektivizm iinde, reyimin zaruretleriyle doar. Orada iblm potansiyel
olarak bulunuyordu. Ama ilkin komn, her eyiyle (kolektivizm ile) reyimin
zaruretlerine uymak ve problemleri gidermek zere seferberlik ile domutu.
Kadn-erkek i blm ayrt etmeksizin doal bir yekparelik iinde dodu.
5- nsan retici gc, en doal, en gereki, en kapsaml, en yaln dnya
gryle dodu: ANMZM. nsan kendisini doadan ayrt edemeyecek lde
doann doal bir ekiydi, parasyd, ocuuydu. Taptaze kolektif dncesiyle
her eyi kendisi gibi bildi: Tarih retici gc.
6- nsan retici gc, en doal, doadan ayrt edilemeyecek kadar doal
olan ve btnyle insan retici gcne (reyim mekanizmalarna) hizmet eden
potansiyel teknik retici gcyle dodu: ALET
7- nsan retici gc, reyim sisteminin kapsam iinde olan (reyim ile
derleik biimde) retim sistemiyle dodu: Bitki hayvan toplaycl-avcl ve
kadn-ocuk-erkek paylamcl
8- nsan retici gc, corafya retici gcyle birlikte fakat doadan
koparlml seilemeyecek derecede doa ve insan retici gcyle-alet
ile derleik olarak dodu: reyim sisteminin zaruretleri, insan barnan
hayvandan ayrarak ilerledi. Aalar zerinde yatak, yapraklardan yorgan
yapabilen insanms maymunlar, daha fazlasn yapmak zorunda kaldlar.
Daha geni blgeleri tandlar; blgelerinde daha ok canl-bcek-bitki, kkbyk hayvan tandlar; her eyi daha yakndan ve daha ok tekrarlarla
deneyip incelemek zorunda kaldlar; daha ok iliki, daha geni seme
olanaklar ve ihtiyacn kkrtt; bir tek eye ve blgeye ballk zorunluluu
giderek azald lde gler, barnm-yerleim-blgeyi koruma- temizlemesavunma-dzenleme zek ve davranlarn gelitirdi. Gelge corafya retici
gcnn yannda metodu insanda kalc oldu. Ve insan, iklim deiimlerine
uyum yollarn arama zaruretleriyle-olanaklaryla kuatlm olarak doduu
anda, corafya retici glerine ve daha nemlisi teknik yaratma ve kullanma
metodu gibi corafya retici gc yaratma-kullanma metoduna sahip oldu.
zetle: 1- Toplum, 2- Kii, 3- Ruh, 4- Animizm, 5- Yekparelik, 6- Alet
(Teknik), 7- Toplayclk-Avclk (retim), 8- Corafya retici Gc biiminde
ayrt edebileceimiz elemanlara her ynyle hangi adan bakarsak bakalm;
orada btn elemanlar ayrt edilemezce insan retici gc merkezli olarak
domu veya yaratlm bulunur. Ancak her zaman unuttuumuz bir gerek
daha kendisini sarsc bir ekilde gzlere batrr: Bizzat insann kendisi, reyim
sistemiyle, retici gleriyle ve komnn tm elemanlaryla birlikte doaya
gbek bayla smskca bal olarak domutur.
Bu yzden, kendisini yeniden reten komncl kanunlar temeli (Siklus)
en batan insan retici gc damgasyla doar. Fakat insan retici gcnn
bal olduu her ey, doann insan (komn) biiminde rgtleniinden baka
bir ey deildir.
Demek Siklus temelinin son durumada yeniden rettii ey, ilerleyen
biimde yine bu elemanlar olacaktr.
LK ANMZM-LK RUH-KUTSAL RUH VE YABANCILAMA

lkin insan, benlii, psikolojisi, ruhu ile domu bulunmasna ramen,

kutsallatrd kendi bedeninden ayr tuttuu bir kutsal ruh anlay olmad.
nsan beyni uur-altuur olarak rgtlenirken, elbette ikili bir kiilie de
blnm oluyordu. Ancak bu gelime henz kendi bedenini ve ikili kiiliini
doadan ve her eyden ayrt edebilecek bir soyutlama derecesinde deildi.
nk bilin, komnn kendisiydi. Yani komn yaratan kanunlardan
ibaretti. Alt bilin ise; bask altna alnm bulunan hayvancl reme ve yaama
gdleri ve elastikiyetiydi. Ve kendiliinden en saf, en doal haliydi.
nsan toplumunda sonradan yine bu temellerden gelien komn iindeki
cinsel yasaklar, komnn kendisini yeniden retii aamasnda gelmi yeni
kan tekilatlar, aile biimleri blnlerini getirdii lde, kii beyninde
bilinlenmeleri ve bilinaltna bastrlar yeni bir aamaya (yeni blnlere)
sratt. Bu aama ilkin, hayvan ile insan arasnda bln idi; komn ii cinsel
yasaklarla birlikte, insan toplumu iinde blnler aamasna girmi oldu. O
zaman bilin yeni bir seviye kazanarak, soyutlama gcn arttrd: Bedenden
ayr kutsal ruh sezisi bu aama da totem ile birlikte dodu.
lk komnde soyutlama yetenei ve kutsallatrma yok muydu? nsan
benliinin, psikolojisinin bulunduu yerde soyutlama yetenei de olumu
demektir. Fakat seviyesi en ilkel dzeydedir. Ve bu dzey, yaln bir animizm
dncesine olanak verir.
nsan, iindeki hayvan gdlerini bastrrken (bilinalt), toplumcul
kanunlaryla bilincini oluturur. Bilmeden, doal olarak ilerleyen bu geliim,
ister istemez toplumsallkla hayvan blnnden (ztlndan) hz alarak,
soyut dnya alglayna ular. te bu ilk aama; animizmin en yaln halini
verir. O yaln halin yorumu, insann her eyi kendisi gibi bilmesi ve grmesidir.
Bu kendini bilmeden yaplan soyutlama; elbette kendisinden sonra gelen
soyutlama ilerleyilerinden geridir. Ancak ilk taban olmas bakmndan
nemlidir ve en dorudur. nsann bilinlenme maceras, komnn kendisini
yeniden reti mekanizmalaryla modernletike, SKLUS dediimiz devridaim
yine o eski tabana bilimle, bilinle dnm veya o taban modern biimde
yeniden retmi olacaktr.
nk orada (ilk komnde) insan ruhu var ama, kendisine yabanclamalar
balatan bedenden ayr KUTSALLATIRILMI RUH anlay yoktur. Henz
komn kendi iinde cinsel yasaklarla blnleri balatmamtr. Dolaysyla
insan ruhu ilkin, deyim yerindeyse daha dank, hayvan ile insan arasndaki
snr izgileri henz keskinlememi durumdadr. nsan, doayla kendisini ayrt
edemez bir btnlk ierisindedir. Sonra gelen cinsel yasaklarla insan, yine
kendisini birdenbire koparm ve ayrt etmi saylmaz. Fakat o prose, kendisine
yabanclamas ile balam olur.
Bu ilk aamada animizm, bu yzden en doal ve en doal olduu iin
kendiliinden en doru biimde bulunur: Canl-cansz her eyi, evreni kendisi
gibi bilir ve ylece kavrar. Bu gr, modern kimya ve biyolojinin ortaya
koyduu atomcul hareketlilik ve en ilkel canllarn hcresel (kimyasal ve
elektriksel) hareketlilii ile inanlmas g uyuumlar ierisindedir. Yani canl
cansz btn evrende hareketlilik yasalar vardr ve hepsi bir btn olarak
insanda sentezlenmi bulunmaktadr. Konu, bu hareketliliin yasalarna
uyum yapmakta dmlendiine gre; en ilk komnn animizmi, bu uyum

problemini kendiliinden zm bir dorudur. Tek fark, karacahil (fakat doal)

bir doru oluundandr. Demek ilk insan grn ve kavrayn ktlemek,
sadece ktmz kabuu bilmeden tekmelemekten (yabanclama-sansrdejeneranstan) ileri gelir. O prose de kutsal ruh anlayyla balamtr.
Animizm, kutsal ruh anlay ile soyutlama seviyesi atlayarak, evrim geirir.
Fakat bitmez, kalite ve ynelileri deiir. Siklus temeli, kutsal ruhun veya
totem tanrlarn balad yerde, yeni bir sikl'de (devridaim halkasyla) kendisini
yeniden retmeye balam demektir.
Artk en ilk komn, elemanlaryla bakalaarak kendisini yeniden retirken,
iine yeni elemanlar katacak ve Siklus temelini geride brakarak, kendisine
yabanclaarak ilerleyecektir.
Vahet a boyunca devridaim (kendini yeniden retme) temeli, cinsel
yasaklar= kutsallatrma prosesinin totemler ile balayp gelimesi bir kenara
braklrsa, pek deimez; hemen hemen ayn kalr.
Vahet anda en ilk komn taban, komnn yekparelemesini veya
ANATOMK NSANLAMA diyebileceimiz aamasn tamamlamak iin kendisini
yeniden retir.
Bunu salayan, bata komn ierisindeki cinsel yasaklarn retilmesidir.
lkin hayvancl reyime, gdlere, kendiliinden insanlaan reyim ile konan
yasak, bu kez komn iindeki akrabalar arasnda gelime gsterir. Ebeveynler
ile ocuklarn cinsel alverileri yasaklanr. Bylece komn, kendisi iinde
blnmekle birlikte; tekilatlanmaya, birliini sktrmaya balar. Yani komn
kan tekilatlarna blndke, her kan tekilat kendi tekilat vastasyla
komne balanr ve ilikilerini eki dzene sokar.
Fakat bu, bilin ile deil, bambaka bir yordam ile kendiliinden gelien
totem tanr araclyla gerekletirilir.
Yerinde greceiz. Cinsel yasaklar, komn ierisinde kan tekilatlanmalarn
(blnmeleri) rgtledike, her kann bir kutsal ruhlu totem tanrs olur. Ve kan,
o totem tanry atas beller. Kan, totem tanr vastasyla kendisini, komnn tm
elemanlarn kutsallatrarak, totem tanrnn peine taklr. Bylece komn, kendi
ierisindeki her elemann totem tanr amacnda (kutsallatrma prosesinde)
eriterek, yekpareletirir. Hemen bunun yan banda; i ie retici gler tml
kutsallatrlarak, geliimi hzlanmtr. Yekparelemeyle, anatomik insanlama;
bu iki bal gibi duran, i ie btn bir geliimle tamamlanm olur.
Bunun anlam: Komnn kendi kanunlaryla kendisini yeniden reterek,
kendisini (kanunlarn) pekitirmesi ve doal seleksiyon tabann (hayvanl),
kendi kanunlarnn egemenlii altna almasdr. Artk komn doal seleksiyon
kanunlaryla deil, kendi toplumcul kanunlaryla (Siklus temeliyle) geliecek
demektir.
Ancak burada, kutsallatrmayla ortaya kan bir prz kendisini
gstermeden yapamaz. Komn, doal olduu kadar, karacahil temellerde
domutur. Yani UUR-ALTUUR'a sahip olmakla birlikte; bilim anlamnda
UURSUZ'dur. Bu yzden, kendini bilemedii iin, kendiliinden, doal geliim
yolundan, toplumcul evrim, kutsallatrma (kutsallatrlm ruh: totem Tanr)
diyebileceimiz bir yol aar kendisine.
Bilimcil uurla deil, doal bir uur-altuur geliimiyle evresine aktif uyum
mekanizmas gelitirir.
nsan ruhu, en ok ilikide bulunmaya (konsantre olmaya) balad bitki ve

hayvanlar kutsallatrr ve onlarn peine taklr. Bylece, doay, toplumunu,

retici glerini de ata belledii kutsal totem tanrs vastasyla kutsallatrarak;
evresine, kendisi dahil her eye deer vererek, onlara uyum gelitirmi olur.
Burada prz udur: Komn, dorudan kendisini bilmeye-bilgiye-bilime
ynelecei yerde, kutsallatrma yoluna girerek, doal bir saptma yapar.
Sonu, kendisine yabanclama olur. Bu yoldan kutsallatrma halkalar ve tek
tanr ile son bulacak din prosesi geliir, din prosesi bilim yoluna girdii zaman
bile, teolojinin etkileri, klsik bilimler bilimi felsefede idealizm olarak kendisini
gsterir. Yani her eyi yaratan toplumcul kanunlar deil, sihirli dncelerdir.
KUTSALLATIRMA SINIRI VE NEDEN
Komn, manevi insan retici gcnn rgtleniidir. Bu yzden, doal
olarak maneviyatn (ruhi gcn) yceltir. Komnn ilk aamasnda, kiiden
kolektifleerek yansyan ruhi (manevi) gcn seviyesi, animizmin en ilk aamas
kadardr. Sonradan cinsel yasaklarla bu seviye, soyutlama gcn ykseltebildii
iin, bedenden ayr bir kutsal ruh sezisini veya uygulayn getirir. Animizm,
artk apak alglanan ve totem denen bitki ve hayvanlara yaktrlan bir kutsal
ruha kavumutur. Ve kutsallatrmalar ile birlikte, insan alglay ve kavray
(yani en ilk mant) dolambal bir yola saptmtr. Doal Siklus tabanndaki
n mant (ilk animizmi), doal olduu lde en doru bir alglay btnl
iindeyken; neden yine doal bir ekilde animizmi kutsallatrma yoluna
sokmutur? Neden dosdoruca bilgilenme, sebeplerini dnme ve gereklerin
snrna ulama yolunu tutmamtr?
Komn ve komnde eriyen kii, her eyden nce manevi insan retici
gcnn kaygan olduu bir ortamdr; insan retici gcnn younca iledii bir
cevherdir. Dolaysyla, ister istemez ruhi (manevi) gcn yceltir. nsanlam
veya uuraltna pskrtlm hayvancl enerjiler, tmyle toplumcul ilere
yneldike, toplumcul ve kiicil kolektif emek, komn yceltir; ilkin bu,
animizmin ilk aamas biiminde ifade bulur. Cinsel yasaklarla gelen ikinci
halkas, totemizmi (kutsallatrma) yceltir. Bu aamada, komnn amac da
dolaylar. lkin potansiyel ama; bizzat komn olarak hayatta kalmak iin
reyim sisteminin zaruretlerine uymak iken; totemizm aamasnda belirlenen,
grnen ama; komnn kendisi deil, totem tanrsdr. Yani komn, ilkin
doal olarak kendisini ama edinmiken, ikinci aamada, peine takld totemi
vastasyla kendisini amalar.
nk kolektif emei ve kolektifleen kii psikolojileri, nce, komn
olmak uruna Siklus Temelinin oluumuna ynelmitir. Ve plack komn
(kendisini) yceltmitir. Hemen sonraki her aamadaysa, kolektif emek ve
kolektifleen kii psikolojileri, cinsel yasaklar (totemizm) vastasyla Siklus
Temelini yeniden retmeye yneldii iin; Totem-tanrlarn yceltir. Totem
tanrlarnn vastasyla (dolayl olarak) komn yceltir.
Kolektif emek ve kolektifleen kii psikolojileri, kendisini bilmeden doduu
iin, toplumcul yceltimleri, yneldii ynde oluup geliir.
Kutsallatrma prosesinin bitip tkenmez; orta vahetten beri, belki
200 bin yldan daha fazla zamandr sren halkalar, hep komnn kolektif
emeinin ve kolektifleen kii psikolojilerinin ynelilerini ve macerasn anlatr.
Kutsallatrmalar ynyle; komn-kollektivizmini ve dinamikleen psikolojik

enerjilerini ispat eder, belgelendirir.

Kutsallatrmalarn bittii yerde balayan bilim ve felsefelerde de, ayn
komn gc, Engels'in pek gzel tespit ettii gibi, sosyal snflar-tabakalar ve
kiiler psikolojilerinde de "igdler" halinde srerek devam eder. ngiltere'de
kapitalizmin gelimesine el verirken, topik sosyalizme ve tarihsel maddecilie
srar.
Yani, gerek olan en temelli g; Komn gc ve O'nun en salam temeli
kii gc'dr. Kutsallatrmalar-idealizmler, hepsi komn ve kii gcnn
uurlanma yolu iin geici olarak dolaylca kurduu saptm kprlerdir.
Komn ve kii gc, tarihsel maddecilik kanalndan, kendisinin ve evrenin
srlarna (uurlanna) ulaacaktr.
Komn'n
Kanuncul
douu-Siklus
Temeli
ve
O'nun
kendisini
kutsallatrmalar yoluna girerek, kendisini yeniden retii, maddi kanuncul
gidiiyle kavranamadka, tarihsel maddecilik savana katlnm da olsa,
tepataklak (skolstik ve metafizik) bak-yorumlay alarndan gerektii
kadar kurtulunamaz.
Komn'n medeniyetlerle olan grei (tarihsel devrimler gidii) de, tarih
ncesinin bu temelleri aydnlandka, insanlk tarihinin btnl asndan
yerli yerine oturan ok ynl ispatlara kavumu olur. Aslolan, komn ve
kii gcdr. O glerin, kutsallatrma sikllar altnda fosiller gibi kal ve
onun bilinlere karlmasnn uzun, aprak, acl ve devrimlerle dolu olan
yolu sabrla yrdke, elde edilen bilinli kii gc ve komn gc lmsz
olacaktr. nk o zaten Siklus Temelinin kendisini yeniden retmesinden
baka bir ey deildir.
SKLUS TEMEL'NN DYALEKT
Siklus Temeli'nin veya komnn kanuncul douu konusunu ilerken grdk:
Komn' veya Siklus temelini yaratan, insanlaan reyim zaruretleridir.
Peki Siklus Temeli veya Komn'n elemancl taban kendisini yeniden, nasl
ve niin retir?
Hatrlayalm:
Komnn
elemancl taban,
insan
retici
gcnn
koygunluunda [etkisinde] rlm ve kurulmutu. Yani Siklus (devridaim)
temeli byk lde insan retici gcnn zaruretleriyle, ihtiyalaryla
kuatlmtr.
O ihtiyalar henz reyim zaruretlerinden kurtulmu deildir. nk ilk
komnn Pitekantroplar anda olumu olduunu dnrsek, ki btn
belgeler bunu destekliyor; komn yukar vahet sonuna kadar, anatomik
insanlamasn srdrdne gre, reyim zaruretlerinin iddetli basks
altndadr. Yzbinlerce yllk vahet anda, komn Siklus tabann, insan
trlerinin bakalamas yolundan yeniden retirken, yine reyim zaruretlerinin
iddetli basks altnda bulunduunu belgelemi olur. Bu ne demektir?
nsan toplumu, hayvancl reyim ve ilh. gdlerini bask altna almakla;
bata toplumcul ynelili insan psikolojisini yaratm ve komn retici gleriyle
birlikte bu yneliten kagelmitir.
nsann psikolojik gcnn, komnn en salam temeli oluu budur. Henz
komn domadan insanlaan reyim zaruretleri, komnn salam temelini
oluturacak olan bireyleri toplumcul ynelie srkler; komn ve retici gler,

bu zaruretlerle i ie birbirlerini besleyerek, toplumcul yneliten hz alarak

geliirler. Hepsinin temelinde ise; hayvancl reme sistemini yasaklayan gidi
bulunur. Bu komplike gidi, yaratc Siklus tabann oluturur. Fakat temel, bir
kez yukarda andmz diyalektik dinamizmini kurunca, artk geri dnemez ve
duramaz; tersine, ileriye, ihtiyalarna doru atlr. htiyalar ve zaruretleri,
kendisini tamamlamak ve gelimektir; atlmlar bu ynde gerekleir.
Bunlar, somut olarak ilkin nelerdir? Ve nasl bir diyalektik yneli ve
dinamizm izlerler?
ncelikle; ihtiyalarn ve zaruretlerin birbirlerini kovalayan diyalektii,
insanlaan reyim temelinde hareket eder. Bu yzden, komplike i ie etkileim
halinde gelimekle birlikte, bir sra yapmak gerekirse, Siklus taban diyalektii
yle geliir:
1- Hayvan yasaklayan psikolojik enerjiler, toplumcullamaya-toplumcul
ilere ynelirler.
2- Bu yneli ierisinde yasaksz komn ve
3- retici gler elemanlar geliir.
4- Animizm eleman da bu geliimin dnce eleman olur: Yaad evreni,
kendisi ve toplumu gibi yorumlar.
Bu temelde, henz retim ve maddi retici gler, hatta komn bile
belli lye kadar var olularn ve geliimlerini, reyim sisteminin iddetli
basklarna borludurlar:
1- Toplumcul yneli bu zaruretlere hayvancl olan her eyi yasaklayarak
ilerlerken;
2- Komn oluumu, toplum yneli hzna gre geliir.
3- Maddi retici gler geliimi, ilk iki geliime gre zayf kalr: Alet ve
barnma, toplama, avlanma alanlar adeta yerinde sayar. Metot olarak byk
gelime gstermez.
4- Animizm, ilk toplumcul yneliten hz ald iin, bu geliimi de sarp
sarmalayan bir geliim gsterir.
Dolaysyla; Siklus Temeli eksiklerini (ihtiyalarn) tamamlamak zere
atlr:
1- Komn ierisinde cinsel yasaklar retmeye balar. Bu reyim tabannn
komn ierisinde yeniden retilmesidir. Bylece reyim, tek eli aileye varana
dek kendisini tamamlamaya, sonra da kendisini bilince karmaya devam
edecektir.
2- Komn, yine reyimin yeni vurucu gc cinsel yasaklarla, kan
tekilatlanmalarna kavuarak, kendi i rgtlenmesini gelitirmeye, totem
araclyla yekparelemesini tamamlamaya devam eder.
3- Maddi retici gler, atein kullanmn kurallatrmaya, maara (ilk ev)
geliimine, toplama ve av alanlarnn geniletilmesi metotlarna sramtr.
4- Btn bunlarn temelinde, kolektifleen kiinin psikolojisinin ve animist
dncesinin dinamizmi yatar ve toplumcullaan reyim zaruretleriyle her eyin
banda, iinde ve her eyden etkilenerek yer alr.
Siklus temeli, Vahet a boyunca bu zaruret ve ihtiyalarla dinamizm
bulur ve kendisini yeniden retir. Vahet a sonunda, bu geliim, anatomik
insanlamayla sonulanr. nsan tr, artk anatomik geliimini tamamlamtr.
Geliimini, artk anatomik bakalamlarla (insan trlerinin deiimiyle) deil,
toplum biimlerinin geliimiyle srdrecektir.

1- Maddi retici glerden corafya retici gleri, maaray ev haline

getirerek, ak havada ev dzeni kurabilecek aamaya gelmitir. Av ve toplama
alanlar sratle alabilecek ve kefedilebilecek metot gcne ulamtr. Ak
havada yaayabilecek aamann eiindedirler.
Maddi retici glerden teknik metotlar da, artk insan uzvu ile alet arasna
ok-yay gibi mekanik gleri sokacak aamaya ulamtr.
Yukar vahet ile karan barbarlk ann aa kona, bu aamay alp
gtrecektir.
Bu iki geliime yaklalmas, komn corafya retici gcnde yeni bir
rn eiine getirmi olur: Bitkilerin ve hayvanlarn gelge evcilletirilmesi,
bahe ekimi ve birka hayvann bakm.
2- Cinsel yasaklardan hz alan insan psikolojisinin soyutlama gc, totem
(bitki ve hayvan) Tanr'lardan ana tanrya yani insan tanrlara doru seviyelenir.
Totemler yine komnn atalardrlar-temsilcileridirler, fakat tanr-otorite
gc giderek, aktel olarak toplum reyim ve retim sembol kadna doru
geliir. Bu, komnn, giderek doann bir lde zerine kmaya baladnn
gstergesidir.
Ancak reyimin basks, hl retim tarafndan kaldrlabilecek seviyeye
ulaamamtr. Cinsel yasaklar geliimi medeniyete geie dek srecektir.
Bunun etkileriyse, medeniyet iinde bile silinemeyecek derece gldr.
nsan toplumunun totemden kopuamaynn sebepleri, sadece en eski derin
kklere tutunuundan ileri gelmez, tarihsel olarak srecin devam ediinden
de kaynaklanr. Siklus temeli (hayvanl bask altna almak ve toplumcul
ynelilerde yceltimlere tutunmak) bu derecede derin etkilere sahiptir
Bu dinamizm, komn ve retici gleri gelitirirken, kendisi de yeni
seviyelerine trmanr.
imdi konuyu, elemancl geliimler ierisinde yeniden tek tek, her eleman
zellii ierisinde gzden geirerek aramaya alalm. nce ematik, sonra
biraz daha ayrntlca; fakat hep kanuncul alardan tasnife doru.

DRDNC BLM
SKLUS'UN LK HALKALARI:
"TANRI"LATIRMA PROSES
(Animizm - Totemizm - nsan Tanrlar)
SKLUS TEMEL VE KUTSALLATIRMA PROSES
Kutsallatrma (tanrsallk) prosesi zerinde, bir ok ynlerden skca
durmamz gerekiyor. Kutsallatrmalar, grdmz gibi komnn ve komn
meydana getiren kii elemanlarnn ilk oluumuna-doumuna-geliimine Siklus
(devridaim) temelinden SONRA katlm ve insann dnce sistemine adeta

yapm bir elemandr. Kutsallatrmalar veya oradan kp gelien "DN" meselesi

metafizikletirilerek ele alnp zmlenebilecek bir uzmanlk alan deildir. Bu
denli spekle (dnce oyunu) yaplmasnn bir nedeni de, zmlenemeyecek
denli derin kklere tutunmu oluundan ileri gelir. zmlenii ancak, bu
almada yaplmaya urald gibi; doal seleksiyon tabanna ve oradaki
geliiminin en son yay olan "ELASTKYET" elemanna dek inilerek, komnn
kanuncul doumu ve dolaysyla Siklus temelinin ele geirilmesiyle baarlabilir.
Veya en azndan doru bir temel yakalanm olur.
nk kutsallatrmalar, komnn kii (beyin) elemann yaratyla
dorudan ve saysz balantlar gerekletirir.
Kutsallatrmalar, hibir kutsallatrma veya tanrsallamann bulunmad
en ilk animizm temelinden (Siklus'tan) geliir. Fakat kiinin henz komn-kii
olabilmesi iin, sosyal hayvanlnn pekimesi gerekir. Kiinin en ilk komn
ile sosyal hayvan durumuna ykselmesi yetmez; pekimesi, komn ierisinde
erimesi gerekir. Bu, kutsallatrma prosesi ile uzun yzbin yllar ierisinde
baarlr. Dolaysyla kii beyni, kutsallatrmalar ile dolup taar. Sonra gelen
dinlerin veya tanrsallklarn temeli hep o kutsallatrma halkasna veya
halkalarna dayanr.
Fakat buna ramen; kutsallatrmalar Siklus temeli dediimiz asl ilk
komnn kanuncul douunda yer almazlar. Kutsallatrmalar yzbinlerce yl
sonra komn iinde gelien cinsel yasaklarla, beyinsel geliime katlrlar ve
onu etkilerler. Bu yzden, kutsallatrma prosesi son durumada baki (kalc)
deildir. Ancak bilinlere karldka, dnce sistemimizle (idealizm-bilim ve
ilh.) olan balantlar-dnmleri kesip atabilir veya kutsallatrma prosesi
ve modern adaki dnmleri, toplum biimi taban, toplum biimlerinin
geliimiyle kklerine dek yolunup tasfiye olduka, etkileri ortadan kalkar.
Baki olan Siklus temelidir ve o temel ile olumu bulunan kiinin uur-altuur
dinamizmidir. nk o dinamizm, hayvanln her trl enerjisini yasaklayarak
toplumcul ilere, ilerleyilere, yceltimlere ynelten milyonlarca ylda adm adm
gelimi bulunan, insanlaan reyim sistemiyle insan beyninde ve bedeninde
hcreler organizasyonunu yeni batan dzenleyerek (basklarla ynlendirilip
bakalatrarak) olumu ve gelimitir.
Siklus temelinde insan beyninin bu rgtlenii de elbette mutlak (hi
deimez) bir olgu deildir.
Fakat insanln toplumcul yaps, kiinin bedencil ve beyincil anatomik
yaps-psikolojik mekanizmas, bu kanuncul temel ile olumutur. O kanuncul
temeli yaratan doa ve toplumcul artlar ortadan kalkmadka, anatomik
yapmzda, toplumcul yapmzda temel elemanlar ve mekanizmalar
bakmndan muhafaza ve mdafaa edili artlarn korumu olurlar.
Bu, hcrenin bakalam geirirken atacl tipi muhafaza etmesine
(korumasna) benzer. Toplumcul hcreler deimeden bedencil hcreleri
deitirerek yeni bir canl trne olanak vermesi gibi; Siklus temeli baki kalarak
yeni toplum biimlerinin geliimine imkn verir. Kii ve beyin geliimi de yledir:
Hayvanl bastran ve hayvancl enerjileri toplumcul ilere -yceltimlere
kaydran uur-altuur mekanizmas (reyim sistemi) baki kalrken, toplum
biimleri geliimine ayak uyduran beyinsel geliim, anatomik, fizyolojik ve
psikolojik geliimlerini yine o temele yaslanarak srdrr. Ancak insan tr,
maddeden canlya geerken olduu gibi bir bakalama girerse, temeldeki

kanunlar kkten deiebilirler. imdilik byle bir emare ortada grnmyor.

Bu bakmlardan Siklus temeli olsun, beyincil mekanizmalarmz olsun (ki
her ikisi de i ie geliirler), insan tr yeni bir tre bakalamadka kanuncul
alardan inat bir temel olarak kalrlar. nsan toplumu bu yzden Siklus
temelinin devridaimlerinden kamaz. Kendisini yeniden reterek, kendisini
bilince karmak ve kanunlarna bilinle uyarak yoluna devam etmek zere
kurulmutur.
Bu gidi ierisinde kutsallatrma prosesi, Siklus temeline tutunarak
ilerledi. Daha dorusu Siklus temeli, kutsallatrma kprsn yaratarak,
uurlanma yolunda ilerledi. Yeri ve zaman gelince kutsallatrma kprsn
bilim kprsyle deitirdi.
nk Siklus, hayvanlktan kmak zere kurulmutu; nce sosyalleerek
hayvanlktan kld, buyeterli olmad. Eksikler-ihtiyalarhepinsanlamaynnde
gelimek ve pekimek zorundayd; anatomice insanlald, sosyal hayvandan
bu kez gerekten bilinli modern insana doru yol ald. reyimin basksndan
zddna geildi. retimin reyimi basks altna ald a gelitike, komnn
ekirdekil kanunlaryla, insanlk tarihi ierisindeki ileyileri aydnlanmaya
balad. Tarihin geliim hz Siklus'u sratle bilinlere dayatyordu. Veya temel
kanunlar hep batan beri kurulduu gibi ileyerek, sonuna kadar hayvanlktan
kmay gelitiriyor, modern biimlerde kendisini yeniden retiyordu. Sosyal
hayvanlmzdan kurtulmak, Siklus temelini btn insanlk tarihi boyunca
geliim halkalaryla birlikte ele geirip, gidiini kontrola almakla (ona uyum
yapmakla) mmkn olacaktr. Kutsallatrma halkalar, bu gidi ierisinde
toplum biimlerinin geliimiyle birlikte, insann dnce sisteminde ve sosyal
hayatnda byk roller oynamtr. Kutsallatrma prosesinin bittii yerde bile,
ondan kolay kurtulunamaz dnm geirir. Dnce sistemlerimizin en ilk
animizm berraklna ulamas iin, kutsallatrma kprsnden (halkalarndan)
geerken edindii btn saptamalar ve kazanmlar hi deilse kanuncul
alardan bilinlere karlp, etkileri bertaraf edilmeli; sonra gelen bilimcil
kprlerdeki dnmleri daha kolay yakalanabilme olanaklar kazanlmaldr.
lkokul ocuu onu grd, hissettii anda yakalayp bertaraf edebilmelidir.
Bunun iin kanuncul bilinlere karma da yetmeyecektir. Ayrntlca eitimin,
btn sosyal hayatmza her an kullanlabilecek metodlar haline getirilmesi
gerekecektir.
DARWNZM-ANMZM VE KUTSALLATIRMA
Kutsallatrma Prosesi'nin balayabilmesi iin; ncelikle, kutsallatrabilecek
insan beyninin uur-altuur biiminde rgtlenebilmi olmas gerekirdi. Bu,
Darwin'in sand kadar kolay olmamtr. Tylor, Freud, Lubbock ve Spencer'in
de prose ile ilgilenmeksizin, modern kiiden esinlenerek "rya"lardan doup
gelimemitir. Grdmz gibi, toplumcul kanunlar gerekli klmtr.
Hayvan ile insan snr, en az iki milyon ylda Antropoid reyim sisteminin
insanlamas yolundan alabilmitir. lk aletlerin kullanmndan, en ilk
hibir kural-yasak tanmayan komnn doumuna kadar geen sre; yani
Austrolopitekus'lardan Pitekantrop'a kadar geen sre, antropolojide kabul
gren bir zaman ile; iki milyon yldan aa deildir. Ve bu sre, yeni lmlerde
1924'ten beri srekli azalmamakta, artmaktadr.

Bu sre ierisinde antropoid beyni 6-7 endeks kadarlk bir srama

yapmtr.
Bu srama, sadece basit alet kullanmyla deil, aleti de iine alan reyimin
insanlamas sistemiyle kazanlmtr.
Atlanan ve anlalamayan birinci basamak budur. O birinci basamak
olmasayd, insan ruhu veya Siklus temeli kazanlamazd. Birinci basamak
atlannca, ikinci basamak: Siklus temeli ve sonra gelen kutsallatrma (totem)
basamaklar hi anlalamad.
Darwin, o iki milyon ylda edinilmi insana gei basaman grmeden,
insan kolayca hayvan igdlerine balama eilimini ciddi ciddi ne srd:
1- "Bizim
en
yksek yeteneklerimizin
bu ackl
dolayl sonular,
hayvanlardaki igdlerin bilinen yanllar ile ayn paralele konulmaldr."
2- "Vahilerin, doadaki eya ve kuvvetlerin, canl ya da bir ruh olarak yaam
olduklarna inanma eilimi (animizm) belki benim bir kere gzlemlediim kk
bir olayla tasvir edilebilir:
yi gelimi ve ok dikkatli bir hayvan olan kpeim, scak ve sessiz bir
gnde ayrda yatyordu. Kendisinden pek uzakta olmayan bir yerde, ak bir
gne emsiyesi hafif rzgarla ara sra sallanmakta idi. Altnda birisi oturmu
olsa, hayvan buna belki de hi dikkat etmeyecekti. Ama emsiye ne zaman
hafife hareket etse, kpek sinirli bir ekilde hrlayp havlyordu. Sanyorum
ki hayvan abucak ve bilinsiz olarak, hareketin, gzkmeyen herhangi bir
yabanc canl bir nesnenin yznden olduunu ve hibir yabancnn kendi
sahasna girmeye hakk olmadn dnm olmaldr."
3- "Ruh kuvvetlerine inanma, kolaylkla, bir yolda birka tanrnn var
olabilecei inancna dnebilir. nk vahiler, pek tabii olarak, ruhlarda da
ayn zntlerin, intikam arzusunun, ayn basit hakllk fikrinin ve kendilerinde
grdkleri btn eilimlerin varln kabul edeceklerdir."
4- "Mc Lennan, insan hayat belirtilerinin herhangi bir izahn dnmek
zorunluluunda olup, en basiti ve insann aklna ilk gelen varsaym, doa
belirtilerini hayvan bitki ve cansz maddelerde faaliyet halinde olan ruhlara
balamaktan
ibarettir."
5- "nsan ruhunda, hayal, merak ve anlay ve benzeri yeteneklerinin henz
gelimedii devrede, kpekte olduu gibi ryalar, ruhlarn varl inancna onu
gtrmeye yetmemi olmaldr."
6- "Buna ramen, ben, hayat ve ruhun bizim benzeen yeteneklerimizin
takdir edilmi olduu biimde yorumland, daha eski ve daha ilkel bir durumun
var olduunu pek kolay kabul edemiyorum."
Darwin, "Die Abstammung des Menschen" (nsan Soyu) adl kitabnda
(sayfa 129'da ve dipnotlarnda), bu ve benzer fikirlerini, hep insan ruhiyatn
hayvanlara yaklatrma eilimini gder.
Tylor-Freud-Lubbock-McLennan-Spencer ve benzerleri Darwin'den zaman
zaman eklektik olarak yararlansalar da, Darwin'in bu hayvan temelinden
ayrlamayan ekincelerinin anlamlarn, ne demek istediini kavrayamazlar.
Elbette Darwin, insann hayvan (doal seleksiyon) temelini gzlere batrmak
isterken ok hakldr. Fakat insann doal seleksiyon kanunlarna bal olarak
gelitiini ne srer duruma gelecek derecede insan toplumunun orijinal kendi
kanunlaryla gelimi olabileceinden bihaber oluu da o derecede onu haksz
ve yanl bir duruma srkler.

Ancak Darwin'in srarlarndan bir ders alnabilirdi: Kutsallatrma proseleri,

insan toplumunun ilk oluumundan ok sonralar ortaya kmtr.
Yani
animizm de bir prose takip eder. Animizm, ilkin tabiatta evresinde ruhlu
bir canllktan ok, sade bir canclk bulmakla balar. Soyutlama gc cinsel
yasaklarla gelitike, animizm de ruh kazanr ve her eyde ruhlu bir canclk
sezer.
1- Darwin, hayvan (doal seleksiyon) tabannda srar ederken, ders
alabileceklere bilmeden animizmin bu ilk balangcn iaret etmi olur. Darwin
bu yzden, kutsallatrmalar komnn en ilk aamalarna yaktrmakta acele
eden grlere ekince koymakta sonuna dek hakldr.
2- Fakat Darwin, hayvandan insana geite kanuncul dou ve taban
hakknda hibir fikre sahip olmad iin, konusunu kavrayamaz ve insan
hayvan derecesine indirmekten baka yol bulamaz. nk uzmanlat alan
orasdr: Doal seleksiyon rnekleri.
Animizm anlay ile hayvan igdlerinin yorum sonular arasnda, iki
milyon yllk bir toplumcullatrma kalite atlay kadar derin farklar bulunur.
Hayvanda grlen igdler, elastikiyet dediimiz dnce-yarg ve
duygulanmlarla ne derecede birbirlerine balanabilirler ki? Son durumada
hayvanda igdler temeldirler. Elastikiyet ancak igdlerin yetmedii yerde,
dar-ksa amal ileri baarmaya yarayabilir. Hayvan ackt zaman aln
gidermek zere bir eyler yapabilir. nceden ackacan bilemez. Tpk bunun
gibi hayvann hemen her eyi organcl determinizm ile belirlenir. Hayvan bu
yzden igdlerinin ihtiyalaryla ynlenir. gds tatmin olduka unutup
baka bir igdnn doyuruluuna ynelir. gdler arasndaki ban kuruluu
iin toplumcullama prosesi gerekir.
Bu ise yine organcl-anatomik bir dizi bakalam gerektirmitir:
Toplumcullama hayvancl reyim sistemi insancl reyim sistemine dnrken
hayvancl tm igdler bastrlm; enerjiler toplumcullamtr.
Bu grlmemi ilerleme, insan dncesini yaratr; igdler kolektifleen
tm
ilerle
birlikte toplumcullap elastikiyeti
soyutlama
seviyesine
karmtr.
lk animizm: nsann her trl tabiat faaliyetini kendi faaliyetlerine
benzeterek yorumlayabilmesi ancak byle ortaya kabilir.
Bu geliim ise, Darwin'in kpek rneinden ok farkldr. Kpek sahasn
koruma igdsyle havlarken, elastikiyeti pek azdr. nsanda ise igdler
tamamen elastiki bir yoruma dnmtr. Bu yoldan insan dncesi
evrencil bir btnlk kazanr. Zaman mekn tanmaz: Her eyi her yerde
yorumlayabilir. Yorumu yanltr. Giderek dzeltir. Ama yorumlar. nsann ilk
zellii bu elastikiyetidir: Dnerek yorum yapma yeteneidir. Bu yetenek ilk
Siklus temeline (yasaksz komn tabanna) ulatka geliir. Oradaki elemancl
diyalektik zenginlik yzbinlerce ylda oluurken, insan beyninin en ilk gelitirici
yayn kurarken grlmemi btnleyici zenginlik insan beyninde yle
rgtlenmitir:
1- Hayvancl igdlerin ve elastikiyetin btn insan uuraltna
hapsedilerek btnletirilmitir.
2- Hapsedilerek btnletirilen igd ve elastikiyetler, hapsedildii lde
dinamizm kazanrlar.
3- nsanlaan reyim sisteminin elemanlar, basklayan uuru olutururlar.

Bu elemanlar, grlmemi yepyeni bir trn ok zengin diyalektik btnlne

sahiptirler: Toplum-Kii-retici Gler.
4- Bylece hayvancl reme ve yaama gdleri; yani doal seleksiyon ile
toplumcul kanunlar, uuralt ve uur biiminde bir tek beyinde rgtlenmi
olur.
5- Bu, grlmemi bir sentezdir ve insan beyninin geliimini sonsuz bir
dinamizmine kavuturur.
te bu doa ve toplum kanunlarnn bir tek beyinde rgtleni sentezi,
insana yorum yapma (soyutlama) yeteneini kazandrr.
Animizm, bu diyalektikten doup geliir.
Animizm, bu yzden bir hayvann igd ve elastikiyetlerinden bambaka
bir yorum gc demektir.
nsan faaliyetleri retici gleri, alet-corafya metodlarn-insan gelenek
greneklerini-insan uur-altuurunu kapsamakla kalmaz; kii ve toplum
gibi sonsuz geliimli bir dinamizmi de kapsar. Bu elemanlarn tm komn
cevherinde ekirdeklemi bulunur. Bu yzden ayrmayan-kopumaz bir
diyalektik geliimle kendilerini retirler.
Animizm bu ekirdekte, tm elemanlarn iinde, her yerinde dnce-bilin
biimleri olarak yer alr. Dolaysyla animizm bir dnce sistemi olarak komnn
ekirdekil kanunlarndan (Siklus'tan) hz alarak, komnn devridaimleriyle
birlikte yeniden retilerek yaar ve geliir.
Yani animizm de proselenir: Devridaim halkalar ierisinde geliir. Bu
yzden animizm Siklus temeli ele gemeden zmlenemez. Animizmi falanca
totem veya tanr halkasndan ekerek ele almak, animizmi ve kutsallatrma
proselerini kartrmakla sonulanr. Din-by-totem speklasyonlarnn sonu
gelmez ok satan enileri bu kkszlkten kaynaklanr.
Animizm nce dinsiz idi. Evrenin canl-cansz varlklarnn faaliyetlerini
ilkin canc bir anlayla insann faaliyetlerinden yola karak yorumlad.
Kutsallatrmalarn gelitii yerde animizm totemci yoruma dnt.
"K"CL NYARGILAR VE "RUH"
"Ruh kuvvetlerine inanma, kolaylkla bir ya da birka tanrnn var olabilecei
inancna dnebilir" mi?
Mc Lennan, Darwin, Tylor gibi (animizmi ilkin konular asndan ortaya
atp kabartlandran) uzmanlar iin, her ey bu kolaylkta geliiverirler.
Uzmanlarmz hibir kanuncul determinizmi aramaya zahmet etmeksizin bu
kany gelitiriverirler.
"Ruh glerine inanmak fikri" gelimeden nce bir kere "Ruh gleri"nin
ortaya kmas gerekir. Yani insan bedeninden-kendi ruhundan-benliindenpsikolojisinden ayr "her yerde her daim hazr ve nazr"bir kutsal ruh'un olumu
bulunmas gerekir.
Kutsal ruh'un olumas iin de ondan nce insan ruhu'nun olumas
gerekir.
"Tylor'un gsterdii gibi, ruhlarn varl fikrinin oluumunda ryalarn rol
oynam olmas ok muhtemel"midir?
Tylor ve Freud gibi Darwin de, ayn yanla katlr. Ruhu-kutsallatrlm
animizmin kii ruhundan-benlikten ktna inanr. Bu, modern kii'nin batda

kii mlkiyetiyle kanserlemi bir hcre gibi abartliindan ileri gelen bir
nyargnn, bilime sokuluudur.
Kii'nin ruhu-benlii, evreye, doa faaliyetlerine-canl-cansz her eye
yansmadan nce kiinin ruhu-benlii nasl olumutur?
ncelikle bunun zerinde durulmas gerekirken, dorudan kii zerinden
yola klmas modern dnrn, "modern kii" nyargsdr.
Animizm kiiden topluma yansmadan nce, toplumun kanunlar olarak
kiiye yansmtr. nk komnde kii eleman, komn yaratan kanunlarla
birlikte olumutur. Ancak kii komn ile birlikte, insanlaan reyim sistemi
kanunlaryla yaratlrken, komn daha aktif bir yaratclktadr. Kiiyi yaratan
da komn yaratan da; insanlaan reyim sistemidir. Fakat hayvann insan kii
olabilmesi iin, sosyal olmas gerekir. Komnde btn elemanlar, komncl
dediimiz ekirdekil bir rgyle kskvrak sarmalandka, elemancl grevlerini
yeterince gelitirememilerdir. Bu elemanlardan biri de kii elemandr. Bu
adan komn, en ilk aamada kii elemann yaratc bir adm daha fazla
stlenir.
Kii, hayvandan insana giden yolda hayvan bireyi olarak komnn
oluumuna yaratc katk yapmaz m? Elbette yapar. Fakat bu yaratclk,
hayvann aleti kefeden elastikiyeti derecesindedir. O elastikiyet bile hayvan
bireyin yaratcl deil, doal seleksiyon kanunlarnn at pasif dnceyarglama geliimi yoludur.
Komnn oluumunda da kii eleman komn yaratmaz: Komn de kiiyi
de yaratan reyim sisteminde yer alan, hayvancl olan her eyi yasaklayan ve
hayvancl enerjileri toplumcul ilere ynelten reyim zaruretleridir. Bu gidite
grdmz gibi, toplumcul olmak (yasaksz komn olumas) zaruretleri, kii
olmak zaruretlerinden daha nce gelmitir. Kiinin tefeci-bezirganlkla kendini
iyice gstermesi ve geliiminin gecikmesi de bunu her yanyla gsterir.
Fakat buna ramen komnde eritilen, hayvan iken; sosyal hayvan yaplan
kii potansiyel anlamda komnn en salam temelidir. Gelecekte modern
komnn yaratlnda motor g kii olurken bile, asl determinizm yine
temeldeki kanunlar olacaktr; kii deil. Ancak o kanunlar bilince karabilen
kii motor grevini stlenecektir. Aksi halde kiiye gereinden fazla rol vermek,
kiiyi daha en bandan olgunlam farzetmek olur. Tylor'un-Freud'un-Wund
ve benzerlerinin yapt budur.
Darwin'in hayvan (doal seleksiyon) tabannda bunca srar etmesine
ramen ayn yanla katlmas, modern aydnda modern kii nyargsnn
direncini gsterir. brettir.
Komn ve elemanlarn yaratan kanunlardan ok, elemanlaryla
byleniler, determinizmin o kiideki seviyesini belirtir. Genellikle birikim
bilimleri bu tr metafizik aamalarndan geliirler. Genel kanunlarn tasnifine
giden yolu bilmeden parkeleyip malzemelendirirler. Onlarn bu konudaki
direnlerinin hakl yanlar, kiinin yaman bir salam eleman olarak komnn
temelinde, dier elemanlardan daha canl-aktif bir insan retici gc eleman
olarak yer alnda sakldr. Fakat onlar bunu da bilmezler; sezerler. Ama
kanuncul gidi ve kii prosesi bakmndan anlatsanz da anlamayacak kadar
metafizik bnle batmlardr. Darwin, onca salam bir doal seleksiyon
tabann yakalamken; Tylor'n "Rya" tezine hak verii bu bnln derin
izlerini anlatmaya yeter.

"Ruhlarn varl fikrinin douunda, ryalarn rol oynam olmas pek olas
bir ihtimal" imi.
Kutsal ruhu yaratan ey ryalar deil, insan ryasn da, insan psikolojisini
de yaratan ey, ilkin cinsel yasak temelini kuran reyim sistemidir. Sonra
gelen komn ii akrabalar aras cinsel yasaklar tretimleri de o en eski reyim
temelinden kp geliirler. En temeldeki reyimcil cinsel yasak hayvancl ve
ilh. gdlerini yasaklarken, sonra gelen cinsel yasaklar; akrabalar aras cinsel
alverileri yasaklayarak, en eski temeli pekitirir. Bu pekitirme insan ruhunu
yani beyindeki uur-altuur rgtleniini gelitirerek, soyutlama yorum gcn
arttrr. Ryalar, hayvancl gd seviyesini aarak, toplumcul seviyedeki
duygulanmlar kapsar. Rya ve lm duygulanmlar gibi, bedenden ayr
kutsal ruh sezileri de, kiiden km gibi dursalar da, toplumdan kiinin iine
girmilerdir. Hepsinin temeli, Siklus'ta yer alan ve boyuna kendisini yeniden
reten (hayvancl yasaklayan) cinsel yasaklardr.
1861-1865 yllarnda ne srlm bu fikirlerin, 50 yl sonra konuyu ele
alan Freud'da bile, hibir ilerleme kaydetmeyiine ne demeli? Oysa belgeler
ve yeni fikirler gibi bymtr. 1913 yl Freud'un "Totem und Tabu"
almas, konuyu bir adm olsun ileriye gtrmez. Oysa Freud, modern kiiden
yola karak, metafizik soysuzlatrmalar bir kenara braklrsa, pekala insann
bilin-bilinalt mekanizmasn ortaya koyan bir ilerleme iindedir. Demek,
kanuncul giditen ok, uzmann kendi alan spekle edilmektedir. Bu uzman
hastal o denli derindir ki, 50 yllk ilerleyiler bile onlara bana msn demez.
Modern burjuva aydnnn bilim iffeti, kazan getiren kariyerden ibarettir.
Kutsallatrmalarn, kutsal ruhun ve totem tanrnn yaratlmasna gemeden
nce, kafalarmzda modern toplumun yaratt "kii"cil nyargy biraz olsun
kaldrabilmek iin bu tr ibreti, anmalar kafalarmzdan karmamak gerekir.
Kii toplumun en salam temeli olduu lde, toplumu temsil eder. Siklus
temeli elbette kiilerde rgtlenmitir. Hayvanlmzn bastrl lsnde
toplumcul lklere yneliriz. Yetenekler, kahramanlklar, yeri geldiinde hep
kiiye ait olur. Hele snfl toplumda kii iyiden iyiye "evreniben yarattm"sanabilir.
Bu noktada, "ok ycelenme padiahm; senden byk Allah var!" sz gibi,
toplumcul gidi kanunlar hatrlanmal, hatta akllardan hi karlmamaldr.
Kii bilerek-bilmeyerek veya sezerek ancak o kanunlara uyduu lde snfl
toplumda ne frlayabilmitir. Ne var ki bu da son durumada geicidir. Modern
sosyal snflarn eriyip etkilerini yitirecei modern komna'da kii motor roln
oynasa da, yldzlama ortamn yitirip gidecektir.
"KUTSAL RUH" (TANRI) VE KAYNAI: CNSEL YASAK
"Kutsal Ruh" diyebileceimiz totem tanr (Ruhun) dan tek tanr ruhuna
kadar kutsallatrma prosesiyle deierek gelien ve giderek gkselleip iyice
soyutlaan; insan bedeninden, yani psikolojisinden apayr bir inan hallerini
alan tanrsal ruh, elbette insan ruhu'nun yansmasndan kp gelmitir. Fakat
bu geliim, hangi sosyal kanunlarla oluup proselenmitir?
Bu yle bir prosedir ki, insann kendi yaratt; sadece kendi psikolojik
gcnden domu gibi grnen tanrlar, insan onbinlerce yldr peinden
srklemi; klasik bilimin bile "muamma" saymaktan kendisini kurtaramad
en eski toplumcul kanunlar saklar.

Kutsal ruh znde insan ruhunun yansmasndan baka bir ey deildir.

Fakat insan ruhunu yaratan, toplum biimleri geliim kanunlarndan baka bir
ey deildir. nsan ruhu bu yzden durduu yerde kalmaz; toplum biimleriyle
deiip geliir. Tanrlar veya tanrsal ruhlar da yle: Toplum biimleriyle deiip
geliirler. Hep insan ruhuyla dorudan balantl olduu halde, insan ruhundan
bamszca, insan ruhunu ve toplumu-doay tm evreni dzenleyip giden bir
sistem haline gelirler: nanlmaz yabanclama.
Kutsallatrma prosesi bu yzden insann kendisine olan yabanclamasnn
ve kendi gereini sansr ediinin de balangcn oluturur.
Fakat kutsallatrma prosesinin altnda yatan temel gerekler (kanuncul
rg) bambakadr. O'nu, kutsallatrma gidii iinde deil, insan ruhunu
oluturan kanunlarda aramak gerekir. O, Siklus temelini oluturan reyim
sisteminin insanlamas srecinde oluur; grdk.
Bu yetmez. Bu aamada insan ruhunun soyutlama gc, ancak animizmin
ilk dinsiz (tanrsz-kutsallatrmay iermeyen) imi canc aamasna elverir.
Fakat bu temel olmakszn kutsallatrmalar yaratan toplumcul yceltim
gc yeni bir Sikl ile ykselemez. Bunun iin Siklus'un kendisini yeniden
retmesi gerekir. Siklus znde cinsel yasak dinamizmini tar. Yasan temeli,
hayvanln yasaklanmas-komn ve elemanlarn yaratan toplumcul yneliin
ykseltilmesidir. Komn, retici gleriyle olutuka, bu kez yasaklar, komn
iinde cinsel alverileri engelleyen toplumcul cinsel yasaklara dnr.
Bu retim, animizmi daha ileri bir soyutlama gcne ulatrr. nsan ruhu,
genel animizmden konsantre olduu-en ok alverite bulunduu bir canly
yceltir. Ve onu, sembol tanrs (totem) yapar. lkin reyime bal gelien
tanrsallk, sonradan retimin geliimiyle bal retimle geliir. Yani, nce "kii"
ruhunun olumas gibi, kutsal ruhun olumas veya ruhlarn varlna inan da,
temeldeki hayvanlmz yasaklayan Siklus temeline uyar. Fakat yeni bir halka
gerektirir.
Bu geliim de Siklus temelinin yeniden retimini gerektirmitir: "Benliin
kii ruhu'nun yansmas (projeksiyon) kanallarndan" yaktrmas ile kutsal
ruhun oluumunu geitiremeyiz. Veya Freud'un "Endopsiik alg sayesinde,
ilkel insann kendi psiik organizasyonunu da yanstmas" mekanizmas, bize,
kutsal ruhun oluumunda hangi toplumcul kanunu aydnlatabilir? Darwin'in
doal seleksiyonun gelimesi kolayclysa, toplumcul hibir ilerlemeyi
aklayamaz; ayn kapya kar, her eyi kolayca dntrverir.
"Ruh kuvvetlerine inanma" fikrinin douunu bile aklamaya zahmet
etmeden, "ruh kuvvetlerine inanma" fikrinin "kolaylkla bir veya birka tanrnn
var olabilecei inancna dnebilir." kansn ileri srer.
Oysa tanrsallama halkalar, hep toplum biimlerinin geliim kanunlarna
ve halkalarna bal olarak oluurlar.
Kutsallama prosesinin balangc, balbana bir geliimdir. Kutsallatrma
prosesinin ilk halkas, komn biimlerinin geliiminde yeni bir an alyla
paralel geliirken, vahet anda bu gidi, insan trlerinin bakalamyla
adm adm ilerleyerek, onbinlerce ylda oluup binlerce-onbinlerce ylda
olgunlaabilir.
1- Siklus temeli ilkin daima reyimin zaruretleriyle hareket eder: Kurulu
diyalektii, daima, reyimin ierisinde bulunduu zaruretleri gidermek,
reyim sistemini varabilecei en olgun dengesine ulatrmak zere, sikl'lara

(devridaimlere) girer. Siklus temelindeki btn elemanlar da, bu diyalektik

dngye uyarlar. Kii-komn-retici gler-animizm de ulaabilecekleri en
ar geliimlere kadar gidecekler; ta ki insan beyni, Siklus temelini en ilkel
ve en modern aamalaryla kavrasn ve bilinle ona uyum yaparak en olgun
dengesini (yrngesini) bulsun-o yrngede aksn diye.
2- Kadnn gebelik sresinin uzamas, bebein kilo ve geliiminin art,
doumdan sonra komnn hareketliliini, verimini dren bakma muhtal;
ocuklarn bakm ve eitim srelerinin uzay ve bunlara ilikin bir ok irili ufakl
problem, ncelikle hayvanl yasaklayan ve toplumcul ynelilere ykselten bir
gidii beyinlerde rgtlerler.
3- Bu rgtleni, beraberinde komn yeni aamasna gelimeye iteler.
4- retici Gler: Kii-toplum-teknik-corafya; yeni aamasna zorlanr.
5- Ve animizm (bir dereceye kadar tarih retici gc anlamnda, fakat
Siklus temelinin her yerinde yer alan dnce sistemi) yeni soyutlama
seviyelerini zorlar.
Siklusu oluturan ve zorlayan zaruretler, zamanmzdan 500 bin yl nce,
Pitekantroplar, scak ekvator kuandan daha souk olan kuzeylere doru
srklerken, atein kefine ulatrd. reyimin zaruretleri, ate ve maara istedi,
insan bunlar buldu ve gelitirdi. Yeni av alanlar (corafyalar) ve av ve yaama
metodlar, aletler birbirlerini gelitirdiler.
Maara komn; hcre zar gibi paketleme grevi yapt. Komn elemanlar
daha yakn ve saysz iletiimlere girdiler. Komnn temeli olan Siklusun kendisini
yeniden reti olanaklar ve yetenekleri geliti.
Bunlarn banda, hayvanln bir adm daha yasaklan ve toplumcul
ilerleyiin ykseltilmesi geliyordu. Ate ve maara olanaklarnda bu geliim;
komn iinde cinsel yasaklarn kefine doru yeni bir adm dourdu.
lk, ebeveyn ile ocuklarn cinsel alverii yasakland. Bu geliim
anlalabilecei gibi, yaratl olsun, uygulan olsun; sonra gelen kardeler
aras cinsel alveriin yasaklanna kyasla daha kolay bir tretimdir.
Fakat buna ramen; bu admn bile bir rpda-birdenbire deil; yzbinlerce
yl alan denemelerle tutunabildiini dndrecek zaman-a aralklar var.
Belki bu ilk cinsel yasaklar, Pitekantroplarn zamanmzdan bir milyon yl nceye
dek karlabilen ilk yasaksz komn aamalarndan hemen sonra, kendiliinden
balayarak adm adm ilerlemilerdir. nk ilkin ocuklarn bymesi, ergenlik
seviyesine ulamas iin geen sre, ebeveyn ile ocuklar arasnda uzun bin yllar
sonra olsun, ncelikle analar ve ocuklar arasnda, hangi ocuun hangi anadan
doduu belli olduu ve btn analarn ocuklara sahip kt iin (erkeklere
kyasla daha fazla emek harcadklar iin) daha fazla sevgi ve ballk oluur. Bu
durum, analar ile ocuklar arasnda hormonal geliimi analk-ocukluk ynnde
etkiler. Kadnda hormonal denge analktan yana geliir. Giderek analar ile
ocuklar arasnda gelien; cinsel olmayan koruma, yceltme, eitme, bytme,
ocuu insan olarak alglama dnce-davranlar ve duygulanmlar; kadnlk
cinsel hormonunu basklayan hormonlar arttrr. Bu, ok nemli bir geliimdir.
Analk gdlerinin yukar memeli hayvanlarda ok daha fazla gelikin bulunuu,
bu alandaki elastikiyeti ve sr davranlarn gelitirdii iin; komndeki bu tr
gelimelere belirli bir temeli oluturmu bulunur. reyimin insanlat komnde,
ocuklarn bakm ve eitim srelerinin uzamas bu temeli gelitirir. Kadnda
bulunan strojen hormonu, reyim sisteminin bir parasdr: Kadnlk zelliklerini

verir. reyim sistemi geliirken, strojen hormonu da kadnln geliimiyle birlikte

zenginleir. nk ylda bir iki kez mevsimsel reme hormonlarndan, daha
sk iftlemenin ve beraberliin gelitii, insann reyim sistemi erkekte olduu
gibi; kadnda da cinsellik hormonlar gelitirir. Fakat basklayc hormonlar da
(folikln) beraberinde getirir. Bu, sadece kadnn yumurtlama ve yumurtann
lerek atm srasnda aylk periyodlar halinde iler gibi dursa da, ilk komn
alarnda; gdleriyle birlikte gelierek oluur. Kadnlar o alarda doum
kontrolu tanmadklar iin, her ocuktan sonra hamile kalmalar en olaan bir
geliimdi. Ve hamile kaldktan sonra yumurta atm-aylk kanama gerekmez.
Ve gebelik sresince olsun, ocuun bakm sresince olsun, ki bu da 2-5-10
yl sren emzirmelere bile varabilirdi, kadnda cinsellik hormonlarndan ok,
cinsellik hormonlarn basklayan hormonun geliimini arttrr.
Bu yzden, analar ile ocuklar arasnda cinsel alveriin yasaklan,
kendiliinden bir yol bulur. Komnde soyutlama yetenei arttka; ilk cinsel
yasak tretimi belki de tpk aletin elastikiyete tutunarak gelimesi gibi, analk
hormonlarnn geliimine tutunarak adm adm olumutur.
Kadnlarn ve analk hareketinin komnde giderek tanrsallamasnn
derin kkleri, buralara dek en salam ve en eski yollarla uzanr. Veya bu
kklere tutunarak geliecektir. Ama ilkin, o insanlaan reyim temeli, ve
cinsel yasaklar tretimleri gerekirler. "Geliim" szc, insan toplumunda
sadece kanunlarn nda bir ey ifade edebilir. Aksi halde nereye ekersen
oraya giden yuvarlak bir tekerleme olur kar. Kanuncul geliim bambakadr;
realiteler kanunlara smskca bal akarlar.
Erkeklerin ocuklarla cinsel alveriinin yasaklanmas, byle zel hormonal
bir geliim yolu izleyemez. Tersine reyimin insanlamas, erkeklik hormonu
testesteronu daha da gelitiren bir cinsel skfklk gelitirir. Ayrca kadnlarda
olduu gibi, aylk periyodlara deil, beslenme ve bakm ile her an ileyebilen
mikroskobik sperm hareketliliine bal gelitii iin, kontrol edilmesi daha zor
bir psikoloji ve beden rgtleniiyle i ie oluup olgunlar.
Kadn ile erkek tezatlan, reyimin insanlamasyla hem yaratlm, hem
de reyimin insanlamasna omuz vermitir. Hayvan ile insan bln ve
tezad, reyimin insanlamasn beslemiti. Kadn ile erkek bln ve tezad
da, reyim tabannda komn ii cinsel yasaklarn geliimini besledi.
Bu besleyite itici gc kadnn oynad, akla en yatkn gelen bir temeli
barndryor. Erkeklerin ocuklarla cinsel alveriinin yasaklan da, kadnlarn
ana-ocuk ilikilerine tutunarak gelimek zorunda kalm olmaldr. Kadnlar
ocuklar hamilelikten balayarak byttkleri lde, yani iblm
doup gelitike, bastrlm ve insanlatrlm hayvancl elemanlar yeni bir
insanlama evrimine (halkasna) girerler: nsani ilikiler; kadn-analk-ocuklar
yrngesine girer; erkek de ister istemez buna uymak zorunda kalr.
Kadnlar-analar takm ocuklara insancl sevgiyi, eitimi, bakm, dzeni,
saygy rettike; hayvancl cinsellik bask altna alnr; cinsel ve bir ok
sosyalite asndan daha hayvan kalan erkek, komnde olumsuz tezadn daha
fazla srdremez. Kadnlar veya analar ile erikin kzlar birlik olurlar, erikin
erkeklere, yani bilinmeyen babalara kar cepheleirler. Veya cinsel alveri
sadece erikinler arasna hapsedilme sonucunu dourur. Bu, giderek ninelerdedeler-anne-babalar ve erkek kz kardeler grubuna yol aar.
Cinsel yasaklarn birinci ilerleyii bilinli olamayacana gre, bu yolu veya

buna benzer bir yolu izlemi olmaldr.

Her ne ekilde olursa olsun, cinsel yasaklar geliimi kanlmaz bir yoldur.
nk temeldeki Siklus: Hayvancl remenin insancl reme sistemine
dnmesiyle cinsel yasak biiminde kurulmutur. Bu temel kendisini
komn ierisinde yeniden retmek ve insancl reme eserini tamamlamak
zorundadr.
nsancl reyimin olgunlat yer ve zamanda, insancl retim (geim
koullar) hz kazanmaya balar; grdk. Ve kutsallatrmalar, reyimden ok
retim temellerinden determinizm bulmaya balar. Fakat bu i ie gelien,
batan beri komplike bir olgudur. reyim ile retimin diyalektii her toplum
ve her ada orijinal zellikler gsterir. Genel kural somut artlara gre
uygulanabilirse ve insanlk, tarih iindeki kutsallatrma prosesini gz nnde
tutabilirse, yerli yerinde tasnifler insanlk kltrne ve teolojiye k tutabilir.
Kutsallatrma prosesinin ilk halkasnda reyim zaruretleri (cinsel yasaklar)
barol oynamtr. Kutsallatrma (tanr fikrinin douu: totem) fikirlerinin
cinsel yasaklarla olan ban biliyoruz: nsan ruhu-benliidir. Btn fikirlerin
kayna insandr. Fakat ilk insan, atalarnda tanr fikri retir gibi bilinle veya
bilinaltyla dorudan kii aklndan kmamtr. Adeta bize toplumcul gidi
kanunlarn zdrmeyi cezbettiren KOMNAL bir yol izlemitir.
nk kii, birincisi: Komnal bir ekirdek ierisinde ayrlmaz bir eleman
olarak bulunur. kincisi: Kii henz bugnk gibi bamsz fikir retip
tarttrabilecek soyutlama olgunluunda deil, tersine ancak komn dolaysyla
davranabilecek sosyal hayvan olma yolunda (hayvandan henz ayrlm) bir
varlktr.
Bugnn kiisi, sosyal hayvan olma yolunu oktan katetmi, sosyal
hayvanlndan da kurtulmaya alan; gerekten insan olma yoluna girmi
bir varlktr. Bu, her trl hayvanln bilinlere karma yoluna girmi insan
demektir.
Bu alardan; komnal insann tanr inanna sap, modern klasik bilimin
sand gibi kii yarat deildir. Komncl bir yarattr.
Ne demek, komn elbirlik olup tanr fikrini mi yaratmtr? Hayr, ilk insan
komn (kiileri) henz hayvanlktan kamam veya henz sosyallemeye
balam olduundan, her kefini planlayarak yapmak yerine, kendiliinden doal
gidiin dayatmalar yolundan yapmak zorunda kalr. Yani toplumcul kanunlar
plack etki ederek, insan gder: Bilin demek, toplum demektir, bilin altysa
hayvan.
te bu nokta da; toplumun kanunlar, cinsel yasak dolaysyla komn
yeni inanlara sevkeder. Tanr inannn oluumunu zmek, bunun gibi baka
komncl her eleman zmlemek, ancak komncl kanunlar zmek ile
elde edilebilecek bir durum yaratr.
Daha dorusu hayvanlktan insana geiin mekanizmas, grdmz gibi
cinsel yasaklarla kurulmutur; bugnn nyargsyla sandmz gibi retimin
mekanizmasyla kurulmamtr. nk retici glerin yaratcs da, grdmz
gibi reyim (cinsel yasak) zaruretleridir. Bu yzden tanr'nn yaratl da daha
baka bir mekanizmaya uymaz.
Ama "kii"nin bu yaratta hi mi rol olmaz?
"TANRI" TOTEMN DOUUNDA KOMN VE

K'NN ROLLER
Hayvancl reme ve yasama gdleriyle birlikte dnme-yarglama
duygulanm faaliyetlerine kendiliinden getirdii yasaklamayla, insanlaan
reyim sistemi "kii" beyninde, o zamana kadar grlmemi bir mekanizma
kurar: uur-altuur tezad, kiinin beynini (dnme-yarglama-duygulanma
yeteneklerini) sonsuz geliimli bir organ haline getirir. Fakat bu ilkin, reyim
sistemine bal kaldka, ok ar geliir. Ancak retici gler gelitike, toplum
biimleri geliimi hzlanr ve beynin geliimi de buna ayak uydurmak zere
mekanizma altrm hzlandrr. Ama yine de ilk temeller alamaz, kalr.
in bu yan, cinsel yasaklarn kii beynini rgtleyi yandr. Bu tek yanla
kalrsak, geliim kanunlarnn temeli olan Siklus'tan ve sonra gelen cinsel
yasaklardan hibir ey anlamam saylrz.
nsanlaan reyim sistemi, kiinin dnme mekanizmasn yaratrken, dier
yandan kiiyi kuatan ortam; komn yaratr.
Kii beyni, tek bana yaratlmamtr. Komn ierisinde, komnn en salam
insan temeli olarak, fakat komnn bir eleman olarak yaratlmtr. Bu yzden
kii, toplumcul giditen ve kanunlarndan bamsz dnp davranamaz. Bu,
her ada geerli bir genel kanundur: Komn'n insan toplumunda yaratl
kaynaklar asndan kanuncul hkm, ancak insan tr baka bir varla
dnebilirse tartlabilir duruma girer. nsan varolduka, toplumcul bir
yaratk olarak var olacaktr.
Bu noktada; "her ey toplumun egemenliinde iler" anlamn karmak
da, toplumcul kanunlardan hibir ey anlamadmz ak eder. Komn, atom
ve hcre gibi, kendi i elemanlarnn sentezinden baka bir ey deildir. O
halde komn i elemanlaryla; i elemanlar komn ile birlikte dnlmek
zorundadr. Diyalektik yaratllarn ve yaratlarn kk budur. Bu kke (Siklus
temeli) vakf olduka, insan toplumunun uyum mekanizmalar bilinlere
karlabilir.
Konumuz asndan, durum farkl deil; tersine daha fazla ince ayrnt ve
insanlk tarihi kadar topyekn (objektif) dnme gerektirir.
Kii eleman, komn ile birlikte, insanlk tarihi iinde gz nnde
tutulmadka, skolstik yaklamlardan kurtulmak hepimiz iin g olmutur
ve olacaktr.
Kii ilkin, sonra gelen retimin baskn olduu alardaki gibi, bilinlenmeye
balayan (sosyal hayvanlndan syrlan) bir eleman deildir. Tersine, henz
hayvanlktan syrlmaya alan, sosyalleen (komnleen) bir elemandr.
Dolaysyla; dier elemanlarda olduu gibi, komne giderek sonsuzlaan ve
kuvvetlenen balarla baldr. Yani, modern snfl toplumda olduu gibi, komn
paraland iin "bamsz" geliim tutturmu elemanlar sreciyle kartrlmaya
gelemez. Kii, modern amzn sorumluluunda ve sorumsuzluunda olsa
bile, sonuna dek bamsz geliemez; hepsi Siklus temelinin diyalektik yanyla
ileyip geliim bulur. Durum, modern kii iin bile byleyken; ilkel kii henz
Siklus temelinin iindedir; komnden ayrlmamtr.
te bu sebeplerle; kii ilkin bilinsizdir. Toplum (komn) davran, kiinin
bilinci yerine geer. Komn ne yaparsa, kii onu dnr ve onu yapar. Eer
kii komnden ayr ba ekiyorsa, o kii hayvancl cepheye kayyor demektir.
nk henz bln, insanlk ile hayvanlk arasndadr. uuralt hayvanlktadr.

uur (komn) hayvanl uur altna hapsederek varolur. Bunu da bilinle deil,
reyimin zaruretleriyle (cinsel yasak ile) yapar.
Demek cinsel yasaklarn, reyimden gelen dinamizmle insan beyninde
dnce-yarglama ve duygulanm yarat tek bana deil, toplum (komn)
dolaysyla olur.
Bunu akllardan karmadan ilerleyelim. Peki, nasl oldu da cinsel yasaklar
tanr (totem) inanna doru geliebildi?
Modern "kii" nyargmzdan kurtulduysak; yani komn biliminin gsterdii
gerekler dorultusunda Siklus temelini kavradysak, iimiz kolaylar.
Komn reyim zaruretleriyle ate-maara (teknik corafya) ilerleyileri
yapabildike, toplayclktan avcla doru bir adm daha geliim bulur. Komnn
konsantrasyonu bakalar: Komn, en ok avlayabildii ve ilgisini ekerek
alverite bulunduu hayvanda younlar. Dolaysyla "kii" beyni her eyiyle
bu hayvanla dolup taar. En ilk animizm alr, animizm genel canc anlayndan
syrlarak, bir tek tanrya (totemizme) doru evrime urar. nk, nce komn
henz kan tekilatlarna blnmemitir; komn ilk cinsel yasak ilerlemesiyle
sadece bir tek ana kan haline gelebilir. kinci cinsel yasak ilerleyii komn
yavru kanlara bldke, totem tanrlar tek tanrdan karak, ok totem tanrya
oalrlar. Sonradan bu teklik-okluk yeniden insan tanrlar iinde de tekerrr
edecek ve en son, gkselleen tek tanrcla dnecektir.
imdi tekrar baa dnelim: Bu gidite cinsel yasak geliiminin iki yanl
etkisini hatrlayalm:
1- Cinsel yasak, kii yanndan, kii beyninde uur-altuur rgtleniini yeni
bir soyutlama gcne karrken;
2- Toplum (komn) yanndan, komn genel danklndan, hayvancl
srye kaan rgtleniinden; daha insancl tekilatla doru srkler. Dedelernineler; anneler-babalar ve erkek-kz kardeler arasnda evlenme gruplar olan
bir tek ana kan tekilatna doru gelitirir.
Bu geliim, ate ve maara ve yeni ev elemanlarn hazmederek, yeni bir
an evrimini gelitirmeye hizmet ederken; kii beynini ve komn, animizm
anlaynda yeni bir evrime (totemizme) doru gelitirir.
Bu ilerleyite kiinin rol ne kadardr?
phesiz ki, cinsel yasaklar; hem kiiyi, hem komn yarattna ve
yeniden rettiine gre; dnce geliiminde komn kadar kiinin de pay
olmas gerekmez mi?
Bu nokta da doru yant: Kiinin toplum dolaysyla dnp etki ettiinde
aranabilir:
Unutmayalm,
henz
kii
daha ok potansiyel,
ilenip zamanla
olgunlaabilecek bir elemandr.
Bu prose hatrlardan karlmakszn, yle dnlebilir: Hayvan hayvan
iken, kendince bir dnme-yarglama ve duygulanma elastikiyetine sahip ise;
sosyal hayvan durumuna girmiken, bir takm iaretler diline, hatta iki heceli
dil geliimine ulam bulunurken, neden dncesiyle totemizmin kefinde
katks olmasn?
ok doru: Elbette kii, cinsel yasaklarla, daha dorusu cinsel yasak gibi
etkide bulunan reyim sistemiyle ve arkadan gelen komn ii cinsel yasaklarla
sosyallemi ve bir benlie (ruha) sahip olmusa; bu komnn oluumunda
etkiler. Fakat unutulmamaldr; bu geliim, komn olma zaruretlerinden bir

adm geriden gelir. Aksi halde komn kiinin yaratm olduu tartmalarna
bile girebilir. Bu, ok yanl olur. nk reyimin zaruretleri, hayvancl
bireyi komn olmak hedefiyle bastrmak zorunda kalmtr. nsanlamann
yay (Siklus temeli), hayvancl reme ve ilh. gdleri bastrarak, enerjileri
toplumcul yceltimlere sevketmek zere kurulmutur. Bu, kiiyi, toplumla
birlikte ancak bir adm geriden gelitirerek yaratr.
Bu kurallar akldan karlmadan ve olaylar ierisinde dikkatlice kullanlarak,
kiinin dnce paylar zerinde ok ynlce durulmaldr.
Toplum, kii beyni olmakszn varl bile dnlemeyeceine gre; daha
aletin kefinde bile; hayvancl dnme yetileri ak seikken, elbette en ilk
animizm inanlar da, sonra gelen totem inanlar da kii beyninde canlanp
tutunurlar. Fakat toplum (komn) dolaysyla.
Bunu, farkl alardan irdeleyelim:
SKLUS TEMEL-CNSEL YASAK-K RUHU VE
"KUTSAL RUH"UN DOUU
ncelikle insan ruhu yaratlm bulunmasayd, ne animizmin ilk aamas,
ne de totemizm aamas var olmazd. nk toplum, dolaysyla da olsa kii
ruhunun, beyinde uur-altuur rgtleniiyle gereklemesi olmakszn kutsal
ruh: Tanr inan doamazd.
Kutsal Ruh, son durumada toplumcul kanunlar dolaysyla da olsa, kiinin
ruhsal eilimlerinin abartlm yansmasndan olumutu.
Kutsal Ruh, son durumada ad zerinde, manevi bir "Ruh" idi. Ve her
yanndan insancl (toplumcul) aktivitelerin yansy akyordu.
Animizmin ilk canc kavray olmasayd, animizmin totemci (kutsal ruhu)
kavray da geliemezdi. Fakat her ikisi de insan ruhundan kagelmilerdi.
nsan ruhunu (uur-altuur tezadnn beyinde rgtleniini) yaratan ise;
cinsel yasaklard.
Bu noktada bir hiyerariyi tartrsak veya aydnlatrsak, kutsal ruhun
temeli olan insan ruhu daha iyi kavranabilir.
nsan ruhunun oluumu ve geliiminde imdiye dek iki eit cinsel yasaktan
sz ettik:
1- nsanlaan reyim sistemi dolaysyla, her trl hayvanla getirilmi
cinsel ve sosyal yasaklar btn. Dolaysyla, hayvancl btn enerjilerin
toplumcullamas yolundan komnn temel elemanlaryla olumas.
2- Komn iinde akrabalararas cinsel alverie kar getirilmi cinsel
yasaklar zinciri.
Acaba hangisi, insan ruhunu oluturmada ve soyutlama gcnde daha
etkin rol oynamtr?
Elbette birincisi daha temellidir ve ikinci cinsel yasak ilerlemelerini yaratan
da birincisidir. nk ok daha kapsaml geliim gstererek, komn tm
elemanlaryla birlikte yaratan reyim zaruretlerine sahiptir.
reyim zaruretleri, komn yaratan hayatn btndr. Hem yasaklad
hayvancl gdleri ve dnceleri kapsar; hayvancl elemanlar bastrarak,
insancl uuralt yapar, hem de komn yaratan elemanlar oluturarak, bilin
durumuna sokar.
Sonra gelen komn ii cinsel yasaklar, yine reyim zaruretleriyle olumakla

birlikte; daha dar kapsaml veya hedeflidir: Komn ierisinde ebeveynlerle

ocuklar arasndaki cinsel alverii yasaklar.
kinci cinsel yasak geliimleri de ayn zamanda sosyal yasaklar da besler;
komn tm elemanlaryla etkiler ve kutsal ruh (tanr) inancnn douuna
yol aar. Fakat bu yarat dolaylca olur. Birincisi: Var olan bir temelden
yola kt iin, yaratc etkisi birinci temelden trdr. kincisi: Dorudan
insann uur-uuralt rgtleniine etki ettii kadar, dorudan komnn teknikcorafya retici glerine etki edemez. Kii ve komnde yaratt rgtleniler
dolaysyla, retici gler geliimine etki eder.
retici gler geliimi ve komn, bu ilk aamalarda, yine en ok Siklus
temeli olarak belirlediimiz birinci yasaklar btnyle dinamizm bulur. Ve
ikinci komn ii cinsel yasaklar geliimi de bu yzden birincisinin eseri olur.
Buradan alacamz dersler unlardr:
1- Animizmin ilk canc aamas bu yzden hi de kmsenmemelidir.
Unutulmu veya anlalmam oluu, o ilk aamann deerini kltmez, tersine
zerinde daha ok dnmemizi ister.
Demek animizm: Toplum dolaysyla, insan beyninin imi dnya
grdr. Toplumun bulunduu kolektif aksiyonu, avclktan ok, toplayclk
aamasndadr. Bitki kkleri, ot, bcek, kk hayvan, meyveler, yemiler,
ieklerdir. Dolaysyla animizm de yani soyutlama gc de buna gre olur.
Dank bir kolektif emek, dank bir konsantrasyon (younlama) getirir.
Soyutlama sentezi, genel bir canclk (animizm) olur. Kutsallatrmaya
younlama gc elvermez. Fakat byledir diye, o aamada kutsallam
olmasa da, doa faaliyetlerini ruhsuz kavray gelimemi olamaz. nk,
kolektif emein ve kolektif konsantrasyonun (insan benliini younlama
ve soyutlama gcn) gelitii yerde bedenden ayn bir ruh sezisi domu
bulunmas gerekir. Ancak bu, bir n aama halindedir. Ve kutsallatrma
seviyesini vermez.
2- Komn, iinde gelien ilk cinsel yasakta, kolektif aksiyonu, kendi
iinde evlilik gruplar yaratarak, biraz daha ykseltmitir: Toplumcul yneli
ve yceliler, daha da artarak kolektif emei younlatrmtr. Toplayclktan
avclk aamasna geildike, daha ok kolektif emek ve komnn yceltilmesi
bir adm daha yer kazanmtr.
Dier yandan, kiinin beyin rgtlenii yeni yasak ve gelimelerle daha
da pekierek, konsantrasyon ve soyutlama gcn ilerletir. Ve kolektif emek
dolaysyla; konsantrasyon ve soyutlama gc ileyerek, komnn sembol
olan toteme ruh kazandrrlar. Ve o ruh, kolektif emein totem zerinde
younlamasyla kutsal ruh haline gelir.
zetle: reyim sisteminin zaruretleri, asl olan temeldir. Komnn kolektif
aksiyonunu (emeini) + kiinin ruhunu + ilk animizm temelini + sonradan
gelen cinsel yasaklar yaratan da bu temeldir.
Arkadan gelen cinsel yasak, daha ok komnn kolektif emeini ve kii
beyninin ruhi rgtleniini pekitirdiine gre, kolektif emek konsantrasyon
soyutlama gc gelierek, animizm temelini kutsal bir ruh varlna sahip
totem tanr anlayna doru srkler.
Bylece her yerde her daim hazr ve nazr kutsal tanr ruhu domu olur.
LK TANRININ YER VE ZAMANI

Totem tanrnn (kutsal ruh anlaynn) ilk douu, vahet ann hangi
evresine rastlar?
Bu tarih, en doru olarak belki atein en ilk kullanld Sinantrop ana
dek gtrlebilir. Sinantroplar, zamanmzdan yaklak 400 bin yl nce Pekin
civarnda yaamlar ve ate ile maaray kullanmlardr. Choukoutien maaras
ve iinde bulunan ate yaklm ocak, ta aletler, krlm kafa taslar, kemikler
gibi fosil belgeler (1921-1939) bunu ispatlamaya yeterli bulunmutur.
Bu a, aa vahetin sonlarna doru uzanr. Orta vahet ana geii
hazrlar. Ate-maara ve av hayvanlarnda ilerleme bu ada balam hatta
gelimi grnr. Fakat, henz buzullara kar ate kullanm sreklilik
kazanmamtr. Atein kullanmnn kurallat a, Neanderthal a (orta
vahet) olacaktr.
Sinantropus anda totem belgeleri bulunmaz. Neanderthal anda;
kimsenin inkar edemeyecei totem belgeleri ve l gmme, hatta ilkel de olsa
eyalaryla l gmme belgeleri, konuyu aydnlatr.
1- Bu aa ait olan, bulunabilmi, yeryznn bilinebilen en eski totem
belgeleridir. Emil Bahler 1903-1927 yllar arasnda Alplerin yksek tepelerinde
maara bulmutur. 1903-1908'de Wildkirchi maarasn; 1917-1922'de
Brachenloch
maarasn;
1923-1927'de
Wildermannlisloch
maarasn
bulmutur. Maaralardan birincisi ve ncs, deniz seviyesinden 2100
metre yukarda, ikincisi de 3000 metre yukarda bulunur. Ki, nc buzul
aras dneme tarihlenir: Zamanmzdan 75-100 bin yl ncelere kar.
kinci ve nc maaralarda 80 cm yksekliinde rl ta duvarlar
ve iinde zenle yerletirilmi "maara ays" kafataslar bulunmutur.
Kafataslarnn bazlarnda kk delikler vardr. Birisinin gz oyuklarna kendi
kemikleri sokulmutur. Bir dieri, yine kendisine ait kemiklerinin zerine
konulmutur. (Das Alpine Paleolithikam der Schweiz, 1940. E.B)
2- Almanya'da, Velden yaknndaki Petershhle maarasnda; dolap benzeri
blmelerde be maara ays kafatas, bacak kemikleriyle birlikte bulunmutur.
1916-1922 yllar arasnda, Konrad Horman'n kazlar. (Nrnberg 1923, p:
V.M)
3- Yine, yeryznde bulunmu bu en eski l gmme fosilleri de hemen
ayn tarihlere aittir.
Gney Fransa'da da (la Ferrassi'de) bulunan bir maarada, trenle gmld
anlalan iki yetikin Neanderthal insan ve iki ocuun mezar bulunmutur.
Yetikinlerden birinin kadn olduu dnlyor; bir ukur iine melmi
biimde gmlmtr. Bacaklar gvdeye ekilmi, kollar ise gsne dayanm
durumdadr. Dier yetikinin cesediyse, srtst, bacaklar toplanm durumda,
fakat bir ukur iinde deildir. Ba ve omuzlar, ta paralaryla korunmu
gibidir. Srt st yatan ocuklar ise; s mezarlar iindedir. Yaknlarndaysa,
kemiklerle, yabani kz klleriyle ve baka hayvan kalntlaryla dolu bir ukur
bulunur. (Henry Fairfield Osborn, "Men of the Old Stone, age, 1918)
4- Yine ayn blgede, on alt yanda bir gen, uykudaym gibi gmlmtr.
Ba sa kolunun stnde yatar, dzenlice paralanm akmakta paralarnn
zerine konulmutur. Burada nemli belge: ok gzel bir son dnem (ge)
alen baltas ile birlikte gmlm olmasdr. Balta, elinin hemen yanndadr.
5- Gney Fransa'da, Dardogne'de la Chapelle aux Saints'te, 50-55 yalarnda

bir Neanderthal mezar bulunmutur (erken Mousterian dnemi Neanderthal

insan). Dou-bat ynnde (gnee gre) uzatlmtr. Yannda deniz kabuklar,
Mousterian akmak talar ve tyl gergedan, at, ren geyii ve bizon kalntlar
bulunur. Sevdii yiyecek, ss ve av hayvanlaryla gmlmtr.
6- Paleolitik (Orta vahet) ay tapncnn kalntlar, tm kutup blgesi
evresinde yaylmtr.
"Finlandiya'dan Kuzey Rusya'ya, tm Sibirya'dan Alaska'ya, Labrodor'dan
Hudson Krfezine; Finler ve Lagonlar, Ostyaklar ve Vogullar, Amur Irma
blgesi
Orotileri,
Gilyaklar,
Goldiler
ve
Kamatka
halkalar;
Kuzey
Bat Amerika sahilinden Nootkalar,
Tlingitler,
Kwaikiutlar ve dierleri,
kuzeydounun
Algonkileri."
(Leo Frobenius, Kltrgeeshichte Afrikas, Harita Zrih, Paidon-Verlag.
1933, s.88-131-132).
Fosil belgelerde, Ay Tapncnn btn bir kutup kuan kaplamas ve ayn
izgiden; Asya ile Amerika'y birletiren kprden Amerika'ya uzan, bu
gelenein kklln sezdirir. Belki benzer gelenekler ok daha ncelerde
balam bulunur. nk, ate ve maarann gemii, zamanmzdan ok
ncelere, 400 bin yl ncelerine kadar gider.
Fakat unu da akldan karamayz: Cinsel yasaklar uzun denemelerden
sonra tutunduu gibi, soyutlama, konsantrasyon gc zamanla pekiebilir. Ve
pekien her aama, ne kadar uzun srelerde pekimi ve geleneklemise, o
kadar da zor toplum hayatndan silinebilir.
Bunu nereden anlyoruz?
Vahet a tarihinde ard ardna gelen insan trlerinin, fosilleri, bilhassa
insan beyni geliimi hakknda bilgiler elde edebilen kafatas fosilleri,
Pitekantroplardan balayarak, hep bugnk insan beyni geliimine doru
basamaklar adm adm doldurur.
Bu kafa kubbesi alarndan da kafatas, hacimsel geliim alarndan da
grlebilir. Kafataslarnn i geliim izlerinden, beyin geliim ynleri ve kaliteleri
de izlendiinde; durum deimez:
nsan beyni nce n beyindeki dnce ve dil beynini gelitirinceye
kadar; vahet a boyunca, be duyusunu ar zorlad anlalmaktadr.
Pitekantroplarda beyinleme, boyun kaslarndan kurtulmann verdii hzla,
arkadan balayarak byr fakat bunda be duyu kullanmnn etkin bulunduu,
arkadan gelen Neanderthal tiplerde; had ar olarak ortaya kar. Hacim olarak
1725 cm kp'e kadar gelien beyne, srf byklk olarak bakanlar, Neanderthal'i
imdiki insandan daha beyinli sayarlar. Bu, ok yanltr. Neanderthal'in beyni,
arka tarafa doru ar geliirken, n beyin pek gelimi bulunmaz. Arka beyin,
be duyu beyni asndan gelikin olduunu gsterir. Bu gelikinlikte, buzullarla
cebelleen Pitekantroplarn da pay olmaldr. Tpk n beyinleri imdiki insan
beyninden farkl olmayan Sapienslerin beyin geliiminde olduu gibi. Bir sonra
gelen basamak, bir nceki basaman abasn da gsterir. nk sonra gelen
sentez, nce gelenlerin abalar sonucunda tur atlar.
Tpk bunun gibi; kutsallatrma prosesi de byle adm adm gelierek
hazrlanr. Neanderthal insanda yzbin yl nce grlen Ay Tanr (totem)
inan, daha nce totem inanc biiminde olmasa da; komnn ilgilendii,
henz srrna eremeyip younlat ve yararlanma yollarn bulurken; tehlikeli
yanlarn da rendii bitki ve hayvanlara kar, sempati-hayranlk ve korkular

beslemesi (dnce-yarglama ve duygulanm sentezleri) doal olarak

dnlmelidir.
Nitekim, beinci uluslararas Antropolotik ve Etnolojik Bilimler Kongresi'nde,
1956 ylnda, Pensilvanya'da ve Gney Afrika Johannesburg Witfatersrand
niversitesi'nde Dr. Raymond Dart, Ta a ncesi'ne (Pre-Litik) ait belgelerde;
zamanmzdan 600 bin yl ncelere dek gtrlebilen tarihlemelerle, ldrlen
hayvanlarn ba ve kuyruklarnn kesildiini kantlamtr.
Ba ve kuyruk kesimi, henz kutsallamayla ilgili olmasa da, komnn
sevdii, korktuu, onu avlamakla iftihar ettii ve onlar tayarak kendisini
kantlayan semboller edindiine ilikin olabilir.
Bu, imdiki avc gelenekli insanlarn, avlad hayvanlar ev ve iyerlerinde
tehir etmelerine benzetilebilir. Tehir ettikleri hayvan balar veya organlar,
hem avcnn, hem de avn yceliini kantlar.
Aradaki nemli fark; komnn kolektif emeidir. Ve semboller bir miktar
daha yceltim kazanrken, gerekte komnn yceltimini ifade ederler.
Cinsel yasaklar tutunduka, bu semboller giderek komnn veya komn
ierisindeki kan tekilatlarnn sembolleri olacak; soyutlama-konsantrasyon
gc arttka da, semboller kutsallaacaktr.
Zamanmzdan en az 500-600 bin yl nce balad dnlebilecek
bu semboller, Neanderthal insan anda, Koca Maara Ays biiminde
(younlalan nesne ile deierek) sembollemi ve hafife kutsallamtr.
Sonra gelen Sapienslerde kutsallatrmalar daha ciddi ifade tarzlar
kazanrlar. Derin maara kelerine saygyla yaplm totem resimleri ve
heykelleri, bunu fazlasyla kantlar. Komnde cinsel yasaklar gelitike, kolektif
emek ve konsantrasyon ile soyutlama gc ilerler. Ve komnn sembollerinin
kutsallama derecelerinin artyla sonulanr. Kutsallatrmalar, komnn
kolektif emei gelitike adm adm katmerlenecektir. Bunun en byk
rneini, ilk ana Irak medeniyetine geite grrz: En byk kutsallatrma
sikl' orada gerekleir. nk medeniyet, deniz seviyesinden aada bulunan
bal, kereste, zift, ta, toprak ile yzlerce ylda doldurarak, sulama kanallar
aarak, youn komn emeiyle ve n tarihsel devrimlerle (demir teknii
olmakszn) doabilir. Geri bu aamada komn artk retim zaruretleriyle
davranmaya balamtr. Fakat komn, yine komn olarak davranma gcn
younca tar. Ve kutsallamann KATMERLEN, bu yzden grlmemi
llerde artarak; btn insanln kutsallatrma temellerine tesir ederek,
derece derece yerleir.
Demek:
1- lkin reyim zaruretleriyle (birinci Siklus temellerindeki hayvanla
getirilen yasak ile), ate, maara, av alanlarnda gelime olur.
2- Ve animizm kavray, yavaa, sembolleri filizlendirir. Bu aamada ifade
tarz zayf, fakat o derecede de dnce-duygu potansiyeli fazladr.
3- kinci komn ii cinsel yasaklar, Siklus'tan gelen hzla (ate-maara,
yeni av alanlaryla) tutunduka, komnn kolektivizmi ve konsantrasyonu
geliir. Dolaysyla soyutlama gc artar. Semboller yavaa ve hafif bir ekilde;
kutsallama ile dolarlar: Kutsal Ruh (Tanr) domu olur. Komn'n animizmi,
artk kutsal totem sembolne ulamtr.
4- Geriye, komnn sembol olan Kutsal ruhun, Ay'nn bedeninden
karak her yanda dolamas kalr. Komn, kollektif emei, kollektif dnce

ve duygulanmlar arttrdka; uur-uuralt tezad iine giderek, daha fazla

komncl faaliyetler katlm olur. Ve kutsal Ay Tanr, komn insanlarnn
sadece gnlk yaantsnda kalmaz, ryalarnda da dolar. Bylece kutsal
ruh, her yerde, her daim hazr ve nazr hale gelir.
5- Giderek bu durum, komn dili gelitike; sistemleir-gelenekleirdnceleir (mitolojinin dillemesi), gerekleir. Artk lm gereklii yeni
boyutlar kazanr: lenlerin, gml biimleri; melerek, uzanarak, uyur
biimde, ukur iine, akmak ta zerine ve sevdii av kemikleriyle-eyalaryla
gml; lmden sonra da dirim (yaam) olaca dncesinin, bundan
belki de 100-200 bin yl nceden filizlendiini anlatr.
Demek, bedenden ayr "ruh" anlaynn kkeni, ilk animizm temellerine dek
uzanabilir. "Ruh"u anlayn varolmas iin kutsallatrlm olmas gerekmez.
Kutsallatrmalar, sadece "ruh"u anlayn derece atlayn ifade ederler.
nk, kutsallatrmalarn temeli, "ruh" deil, komnn Siklus temelinden
hz alm olan:
1- Komnn kolektif aksiyonu (emei),
2- Ve konsantrasyon-soyutlama gcn younlatrp arttran, insan
ruhudur:
3- Sonra gelen komn ii cinsel yasaklar, bu gidie insan retici gc
yanndan etki ederek, konsantrasyonu ve soyutlamay ykselterek,
kutsallatrma sramasna hz kazandrr.
Bu yzden, kutsallatrmalardan nce, animizmin ilk canc aamas varsa,
orada hafif dozlarda da olsa, bedenden ayr bir "ruh" anlay, ilkel olarak
belirmi bulunur. Kutsallatrmalar, bu temellere tutuna tutuna, halka halka
geliirler. Ve bunun iin ok doal bir ekilde, insan beynine ve bedenine
komn dolaysyla nfuz ederler.
mdi bu ayrmda, animizmi ve kutsallatrma geliimlerini, beyin faaliyetleri
asndan da kavramak zere; uur-altuur rgtleni ve geliimlerine ksaca
gz atmalyz. nk bu aamada beyin faaliyetleri, yabanclama, sansr ve
kutsallatrma yol ayrmna girmi olur. Bundan sonra geliecek olan proselerde,
beyin faaliyetlerinin ve mitolojilerin (kltrlerin) zmlenmesinde, bu yol
ayrmnn bilinlere karlmas byk rol oynayacaktr. Hatrlayalm:
SKLUS TEMEL'NN KUTSALLATIRMALARDAK
NEM VE DNMLER
nce, Siklus temeli; kendisini ve dnce sistemi olan animizmi hazmeder.
Kendisini hazmettike, birinci halkasn, retme dinamizmini bulur.
Siklus temelinde, kii ruhu ve komn dolaysyla kii ruhundan yansyan
manevi ruh vardr. Fakat henz komnn ANGAJE'si younlamad iin
kutsallamamtr. Komnn kendisi de, faaliyetleri de, toplayclk aamas
gerei danktr; dolaysyla angajesi de dank olur.
Toplayclktan avcla geildike, komnn angajesi (kendisini derli toplu
olarak bir iki olaya, besin, barnm nesnesine verip balamas) koygunlar.
Ancak bu aknlk-korku, hayranlk derecelerini aamaz. Bu aama da,
kutsallatrma yok; fakat kutsallatrma prosesini balatacak bir yorum
tkanklna girilmitir. Angaje, bilgi derinliini getirdike sorular oalr;
insann faaliyetleriyle doann faaliyetleri tatminkar aklamalar bulamaz hale

gelir.
Animizmin aklayc mekanizmas veya teknii olan insan bedeninden ayr
"ruh"u izah yetmez. Yeni bir soyutlama, yorum gc gerekir. te bu aamada
Siklus, yeni bir cinsel yasak devridaimine girdike, beyin faaliyetleri bu gc,
kutsallatrma prosesine giderek bulur.
Bedenden ayr, doa faaliyetlerini aklamakta bilmeden kullanlan insann
ruhu, ruhu anlay, komnn angaje olduu (en ok yararland) nesneye
balandka ve onu aydnlatamadka kutsallatrr.
Animizm, bylece yeni bir halkaya girerek; kendisini kutsal ruh teknii
(totemizm) ile aydnlatmaya balar. Animizmin bu aamas yani totemizm, insan
toplumunun doadan grnmez bir ekilde bir adm da olsa bamszlamas
veya onu corafya retici gc olarak toplumcullatrmasnn belgesi olur.
Bu aama da, cinsel yasaklarn komn iine girmesiyle i ie geliir. Siklus
temelinde yer alan ve hazmedilen hayvanla kar kendiliinden reyim
sistemiyle getirilen yasak, artk komn iinde kanda akrabalararas cinsel
alverilere srar. Komn iinde cinsel yasaklar zincirinin birinci halkas,
kolay gelien bir ilerlemedir ve komn blmez; fakat yavru KAN tekilatlarna
blmeye hazrlar. Komn, birinci cinsel yasak ilerlemesiyle, drt evlenme
gruplarna (dedeler-nineler; babalar-anneler; ocuklar; torunlar) blnr,
fakat bu hl komn blmemi, kendi iinde evlenme gruplar halinde i
tekilatna kavuturmutur. Bu yzden, henz bir tek totem tanr yeterli olur.
Arkadan gelen ikinci-nc cinsel yasak ilerlemeleriyle, komn ayr
ayr KAN tekilatlarna (boylara) blnecek ve her kann ayr totem tanrs
oluacaktr. Bylece tek totem tanrdan, ok totem tanrya geliecektir.
Dikkat eken zaman aralklarnn yorumlar ve beyin rgtleniiyle
balantlar var:
lk totem tanr, en ok zamanmzdan 200 bin yl veya 600 bin yl geriye
gtrebilir ve daha da beriye, zamanmza doru ekilemez. yleyse, ilk
komn ile ilk tanrsalln arasnda en az 500 bin yllk bir zaman, animizmin
en ilk aamasnn egemenlii var.
Bu sre ierisinde, komn ii birinci cinsel yasan denenmemesi ve
tutunmu olmamas, pek akla yatkn dmyor. Bu bize, beyin rgtlenileri
zerinde biraz daha yakndan dnmemizi tler:
1- Siklus temeli, sandmzdan daha fazla kapsaml ve etkindir.
2- Komn ii cinsel yasaklar, sandmzdan daha az kapsaml ve daha az
etkindir.
Animizm bu yzden totemizmin anasdr ve ona bal geliir.
Kutsallatrmalar, sonra gelen cinsel yasaklarn yaratclndan ok, Siklus
temelinin yaratclna bal geliir. Cinsel yasaklar, retici glerden teknik ve
corafya'nn geliimini dolayl etkiledii halde, Siklus temeli (reyim zaruretleri)
dolaysz etkiler; onlar batan beri yaratan da Siklus temelidir.
Animizm bu yzden uzun bir ilk aama geirdikten sonra, totemizm ile
talanr veya totemizm tekniini (tanrsallatrma metodunu) kullanmak
yoluna sapar.
Bir baka artc grnen zaman aral: Totemizmin (tanrsallatrmalarn)
birinci halkasyla, ikinci ve nc-drdnc halkalar arasndaki zaman
aralklar son derece azalr.
Neanderthal insandan hemen sonra gelen Sapiens insan tanrsallamalar,

birden fazla totem tanr tanrlar. nk komn, ikinci cinsel yasak ilerlemeleriyle,
bir ok kan tekilatna blnm bulunur.
in daha ilginci, henz totemizm halkas en stn geliimini tamamlarken,
tanrsallk insanlamaya, ana tanrya dnmeye balar. Bu sre de
hazmedilmek iin birka on bin yla ihtiya duyduktan sonra, insann
tanrsallamas da sratle ilerler: Kadn-erkek tanrlar sahneyi doldururlar. Bu
srecin gksellemesi ve bildiimiz tek tanrya dnmesi artk birka bin yln
ii olur.
Ve animizm, ulu gksel tek tanryla nihayet bularak, bilime ve gerek
bilime (tarihsel maddecilie) dnmesi, artk birka yzyl ierisinde geer.
Bunun zerine, toplum ve beyin rgtlenileri alarndan durmalyz. Ana
halkay ve dnmlerindeki can alc diyalektii karmamalyz.
Siklus Temeli'nin olutuu srada, insan toplumunun ve beyninin rgtlenii
ne durumdadr? ematik olarak grdk: reyim sistemi insanlatka,
hayvancl reyim sistemine ait igdler, btn yaama gdleri ve bunlara ait
olan dnme-yarglama ve duygulanma esnekliklerinin tm, insan toplum
hayatnn retici gler diyalektiine sahip bambakalyla yavaa bask altna
alnr.
Hatrlarsak, bu bask altna aln, 2 milyon yldan az bir zamanda
gerekleemez. Antropoidlerin ilk alet kullanlarndan, beyin geliiminin
en az 6-7 endekslik bir srama yapt Pitekantroplara veya 8-9 endekslik
(39,2) bir srama yapt Afrikantroplara kadar olan sre, 2 milyon yldr.
lk komnn oluumunu bu tarihlere oturtmak yanl olmaz. nk, kendisi
de Pitekantroplardan saylan Sinantrapus, ekvator kuandan, in ilerine
dek (kuzeye) km ve ate ile maaray kullanmtr. Beyincil geliimi de 40
endeksi am, kafatas hacmi 1050 cm kp civarn bulmutur.
Demek komn hayat, ok daha nce balamtr ki, beyincil geliim grlmemi
sramalarn yaar. lk yasaksz komn Caval Pitekantrop zamannda (bir
milyon yl ncelerde) balam saymak, ne eksik ne fazla, yerli yerinde bir gr
olur. Antropolojiye baklrsa, Sapienslere kadar olan insan trlerini insan bile
saymamak eilimleri zayf deildir.
Yasaksz komn ne kadar aa veya ne kadar yukar zamanlara ekerseniz
ekiniz, u gerekten kurtulamazsnz: Hayvancl reyim sisteminin, insancl
reyim sistemine dnrken; hayvancl tm reme ve yaama gdlerinin
dnme ve duygulanmlarnn, insan toplumuyla bask altna alnmas
gerei.
Saknca urada balar: Komn ierisinde ba gstermi olan cinsel yasaklar,
yeni bir yol ayrm aar. Bunun kesin tarihlemesi ise, Neanderthal insan
trnn son dnemleri olan, zamanmzdan 75-100 bin yl nceleridir.
lk alet kullanm belgeleri (3 milyon yl nce) ve Neanderthal cinsel yasakla
ilgili kutsallatrma belgeleri ortada durduka, ilk yasaksz komnn dou
zamann Pitekantroplardan aaya ve yukarya ekmek, insanlaan reyim
sistemi gereini (toplumcullama olgusunu) deitiremez.
Bu hesapla, toplum ve beyin rgtlenilerinin temelleri, biraz daha gvenilir
ayrntlara ve hiyerariye kavumu olur.
Pitekantroplar zaman, yasak tanmayan en ilk komn aamasnda,
yekpareleme prosesine henz girmi bulunulan insan toplumu aamasdr.
Ve ister istemez, hayvan bireycilliinin etkilerini, zerlerinden henz kesince

atamam (horde) haldedir. Sosyal hayvanlmzn ilk aamasdr. nsan

ruhu-beyin rgtlenii de buna bal olarak animizmin en ilk aamasn
dank (angaje yetenei zayf) olarak yaar. nk, reyim zaruretleri henz
toplayclk ve kk avclk aamasn aamamtr.
Ne var ki, bu en ilkel aama, daima biz insanlar aldatmtr. nyarglarmz
daima glye-ileriye-gelimi olana doru kurgulanm olduu iin;
konumuzla ilgili olan, baka bir deyile, angaje olduumuz proseler, bizi daima
hayvanlktan karp modernletiren olgularla sreklilik olarak ktmz kabuu
tekmeleyen eilimlere srkledii iin, insanln en eskide kalm aamalar
bizi ilgilendirmemi, ilgilendirdii zaman bile ktlemekten kurtulmamzdr.
Bu, kutsallatrma-yabanclama ve sansr mekanizmalarmz gereidir. Ve
o denli de nemlidir. nsanln en ilk Siklus temeli, hayvanla ne denli yaknsa,
onu o denli dnmleri asndan nemseyip ele alacamz yerde, tersine,
daima biraz daha gze batan ileri safhalarn abartp, eskiyi kmseyip
ktlemiizdir. Kanlmaz yanl ve eksiklerimiz birikerek, bize yine o en eski
temeli iaret ettii zaman bile, o en koyu nyarglarmz (yabanclama-sansr
ve kutsallatrmayla dnp yozlam bak alarmz), gnn angajesi
olduumuz irili ufakl olaylarnn kurban edivermitir hepimizi.
Bereket, birikim artk iaretlerini her yandan younlatrmaktadr. ncelikle,
aile biimleri ve kan tekilatlar yoluyla cinsel yasaklarn nemini; Morgan ve
Engels aratrmalaryla btn dnyaya duyurmutur. Artk oradan "Siklus"
dediimiz devridaim temellerine inmek ve komnn neden tarihin btn
kilitlerini aabilecek biricik anahtar olduunu aydnlatmak (daha ikna edici
ayrntlarla ispatlamak) kolaylayordu.
Cinsel yasaklar bize, toplumun (komnn aile biimleri ve kan
tekilatlaryla) rgtlenii-yekparelemesini vermekle kalmyor, insan beyninin
uur-altuur rgtleniini (kiinin geliimini) de aydnlatyordu. Fakat, cinsel
yasaklardan ncesi de olmalyd. O ncelik az bir zaman da kapsamyordu.
lk cinsel yasaklardan en az birka milyon yl daha gerilere uzanyordu. nsan,
ilk aleti kullanr kullanmaz, insan toplumuna ulaamad. Ve fosil belgelerin
aydnlattklar yetip artyordu: lk alet ile en ilk komnn olutuu Pitekantroplar
zaman arasnda en az iki milyon yl ne olabilirdi? Maymun hayvan, reyimin
bakalamas yolundan insana (sosyal hayvana) dnyordu.
1- te Siklus Temeli; bir tr, mutlak bir varlk haline getirecek derecede,
yzbinlerce ylda ileyerek; etine-kemiine kazyan bu proseden doup
geliti. Ve kendisinden sonra gelen her eyin yaratcs oldu. Dahas, insan
toplumu daha doarken, btn temel elemanlar kendisinde tohumlandrp
filizlendirdi.
2- Cinsel yasaklar; bu yzden, var olan tohumlardan ve filizlerden fkrd.
Kapsam-etkileri ve yaratcl ikinci kald.
Bu iki aamada toplum ve beyin rgtlenilerini gzden geirelim:
SKLUS TEMEL'NDE VE CNSEL YASAKLAR'DA
NSAN BEYNNN RGTLENME YNELLER
Siklus temelinde toplum; danka bir insan srs aamasndadr ve avclktan
ok, toplayclk, meyve-bitki-yemi-bcek ile beslenmekte; kurallatrp gelitirdii
aletiyle de kk hayvan avcln gelitirmektedir. Belki aalar zerinde yatak

yapp yaamaktan daha elverili kovuklar-maara yaamna giden corafya retici

gcn gelitirim admlarn karmakta ve kuzeye doru, yeni av alanlar peinde
srklenmektedir.
Bir paragrafta anlabilen bu geliimin btn; insanlaan reyim sistemiyle
elde edilmitir. Bu aamada belki insan, hayvandan ayrt edilemeyecek bir
durumdadr. Fakat bu grne aldanmaktadr. nsan toplumu bir kez olutu
mu, orada grnler, nyarglarmzla aldatclar; insan toplumu grdk,
canllardan apayr bir geliim diyalektiine (elemancl tabana) sahip olmu
demektir.
Artk o taban, insan trlerinin deiimi veya halkalaryla ilerlese de, hep
ayn elemancl taban yeniden reterek geliecektir. nk insan trleri
son durumada birbirlerinden kmadrlar. Hepsi maymunu (andropoid'i)
insanlatnr:Sosyalhayvanhalinegetirenbirtekprosedir.Austrolopitekuslar'dan
Sapiens'lere ve imdiki insana uzanan prosede hep ayn insanlama (insan
trleriyle) basamaklanr.
Siklus Temeli zamannda beyin rgtlenii nasl bir aamay iler?
Genel emay hatrlayalm:
nsanlaan reyim sistemi; kanlmaz bir gidite anatomik bakalamlarla
kesin-kaltsal admlarn atarken, beyin yapsnda hayvancl reme ve savama
gdlerini, dnme-yarglama ve duygulanma elastikiyetlerini, zetle
hayvanln btnn bask altna alr.
Bunu beyin asndan ele alrsak; geliim, geri dn olamayan byk
sonsuz geliimli bir ileri atltr.
nk hayvancl elemanlar bastrlrken:
1- nsanlaan reyim sistemiyle topluma ularken, artk geriye
dnemeyecek anatomik (bedencil) ve toplumcul elemanlar kazanrlar. nsann
remesini srdrebilmesi iin, toplumsal yneli ve toplumsal ilerlemeler
gerekmitir. Bu yzden; retici glerin geliim diyalektii kurulur. Bu, insan
trnn anatomik reme sistemiyle garantiye (zaruretlere) alnmtr.
2- Hayvancl elemanlar, toplum hayatnda olduu gibi, insanlaan bedende
de anatomik olarak bask altna alnrlarken, olduklar gibi kalamazlar.
Yzbinlerce yl ierisinde; hayvancl gd ve ilh. elemanlar, her ban kaldrta
toplumcul gidi ile insancl elemanlara dnrler veya Siklus temeline hizmet
eder hale gelirler (insanlarlar).
3- Beyinsel geliim iinde bu gidi, hayvancl en eski beyin sisteminin asl
beyne gre ok kk kalyla bir lde anlalabilir. Fakat bu grnn
kalite bakmndan anlamlar ok daha derindir. Asl beyinde beyin kabuu;
arka beyinden ne, dnme ve dilleme beynine doru grlmemi llerde
byme sramalar iine girer. Beyin, yaad evreni yorumlama grevine
girer. nk toplum; giderek btn yeryzn kapsayacak bir Siklus temeliyle
kurulmutur. Bu kurulu, canl bir giditir ve beyin bu temellerin hareketiyle
rgtlenir.
4- Beyinde rgtleni, deyimlendirmeyle uur-altuur biiminde oluur.
Bu deyim, u alardan aydnlatc ve tercih edilebilir zelliklere sahiptir:
Varolan hayvancl elemanlar, beyin anatomisinde yeni gelien asl beyin
kabuu (korteks) ile bask altna alnrlar. Aslnda bask altna alan ve korteksi
gelitiren; phesiz ki, toplumcul elemanlarn gidiidir. Toplum kurallar,
uurlanma gidiini belirledii ve srekli olarak hayvancl eilimleri basklad

iin, uur altn da belirlemi olur. Yani, basklanan hayvancl elemanlarn

btn, uuralt diyebileceimiz bir basklanma gidiine maruz tutulurken,
ylece durmazlar: uur-uuralt bir motor pistonu gibi ileyerek, srekli
biimde gerek uyum mekanizmalarna denk den uurlanma (BLN) yolunu
retirler. Bu reti, giderek daima bilinlenmeyi ar bastrr (yani, toplumcul
uyum mekanizmalarn) ve bu yzden beyin, bu diyalektik sentezlenile;
grlmemi geliim basamaklarn trmanr.
5- Daha ilk Siklus temeli aamasndayken, toplum ve beyin rgtlenii, bu
temel diyalektii ve elemanlarn yakalamtr. Btn geliimler, bu hayvan ve
insan blnlerinden (tezatlanndan) fkrrlar. Beyin, toplum dolaysyla
doay ve insan toplumunu, kendi rgtlenii iinde sentezletirmitir. Evrenin,
kendisini ifade ettii en son rnei-halkasdr.
6- Bu adan u yanl veya metafizik kavraya kamak ve yzeyselleip
derinlememek ackl bir yanl olur. Freudiyen yaklamlarn dzeltilemez bir
eilimleri budur.
Beyin faaliyetleri, her eyden nce toplumcul Siklus'a girer girmez, uur ve
altuur rgtlenii de btnyle toplumcul determinizmle dolar ve iler. Bastrlan
hayvanlk, bastran insanlk bln ve tezatlan, temel emadr. Fakat bunu
beyin anatomisi ve hcreleri iindeki ileyileriyle dndmzde, beynin
her hcresinde hayvancl elemanlar basklanr ve insancl elemanlara hizmete
ynelirler. Ve giderek, insanlarlar. Ancak; uur-altuur rgtlenii baki kalr
veya hayvancl bln geride brakarak, insan toplumu iindeki blnlerle
ilerlemeye devam eder. Ta ki uurlanma yollar uyum mekanizmalar toplumda
egemen olana; uur; uuraltn kontroluna alana dek.
7- Siklus temelinin hazmedilme srecinde, yani komn ii cinsel yasaklarn
devreye girmesine kadar olan evrede (en az 600 bin yl boyunca), insan
toplumu adm adm her geliimini beynine doldururken, bu ilk hayvan insan
tezadyla dinamizm bulmutur.
Bu tezatlan daima, hayvan reyim ve ilk elemanlarn bastrrken,
enerjisini toplumcul ynelilere aktarak, toplumu yceltir. Ve her toplumcul
ilerleyi, insan beyninde yeni anatomik ilerlemeler kaydetmeden hazmedilmi
saylmaz. Bylece hayvanlk geriler, insan toplumu ilerler. nsan bilinci veya
uurlan bu aamada toplumcul gelimenin kendisidir. Yani insann zel
ayr kiisel fikir retileri, tartmalar gelimi deildir. Tartma; hayvancl
elemanlarn uurlanndan depremesi ile, insancl elemanlarn bastran
ilerleyii arasnda olabilir.
Giderek toplumcul elemanlar, belirli bir yer kazanabilecek hazmedilie
ulatklarnda, bln komn iine srar. nk reyim zaruretleri, toplumu
yeni avclk-ate ve maara aamasna zorlayacak birikime ulatrm bulunur.
O zaman komn ii cinsel yasak tretimi devreye girer. Cinsel yasaklarn
ilk halkas zamannda, toplum ve beyin rgtlenii nasl bir aamayla iler?
Toplumcul aama ate-maara-avclk keiflerine ulam bulunduuna
gre, bunlar yaratan cinsel yasak tretimleri deil, Siklus temelinin devridaim
diyalektii veya henz talepleri dinmemi olan reyim zaruretleridir.
Komn ii cinsel yasaklar da yaratan (kendisinden reten) yine Siklus'un
kendisidir. O halde bu aama da beyin rgtlenii ne durumdadr?
Blnn ulat aama, komn iindedir artk. Hayvan ile insan bln
gerilemi, insan bln yerini almtr. Bu, beyin rgtleniinin insanlama

ynnde daha kesin bir ilerleyie sahip oluu (pekimesi) aamasnn

balangcdr.
Bu kez, sosyal hayvanlk, kendi ierisinde bir tezad arayp bulur: Daha geri
sosyal hayvan, daha ileri sosyal hayvan tezad; gerekten uurlu insan sentezini
arama yolunu aacaktr. Lakin uurlanma yolu dz mantkla ilerlemeyecektir.
Toplumcul yneli, angaje gcn gelitirdii veya kolektif emek
younlamas gerektirdii aamalarda, ynn en ok angaje olduu nesnelere
evirerek, o nesneyi ve nesneleri yceltip, kutsallatrr: Totem tanr doar.
Bylece, beyin rgtlenii sapa bir yola girmi olsa da, yepyeni mekanizmalar
kazanr. nce; bilin, komnn kendisi iken; imdi totem tanr olur. Yani
komn bu kez kendisini uuraltna bastrmaya balar; bilinci ve amac artk
tanr olur.
Bu gidi, insann kendisini sansr ederek; kendisine yabanclama
mekanizmalarn gelitirecektir. Bu, ilkin uurlanma yolunu saptm grnse
de; sonradan uurlanma gidiine hz kazandracak mekanizmalar kazan
stilidir. Animizm, kendi bilincini aan angajeleri yznden; tanrsallk metodunu
gelitirir. Sonradan, o metodun en gelikin tek tanrclk evresinde bile; dramatik
yetersizlikleri sratle gzlere batacak ve bilimsel geliim filizlenecektir. Ancak
kutsallatrma prosesi (komnn varyla youyla angaje gc) ile; komn,
btn bilgileriyle kendisini de kutsallatrd iin; bir eit kendisinin uyum
mekanizmalarn da kutsallatrarak, garantiye alm olur. Doay ve insan
korumay bu yoldan baarr. Ve insanla miras brakr. Bu bilinlere karma,
bilim yolunu ama bakmndan da byk kolaylklar kazandrr. Elemancl
dnmlerin korunmas ve dntrlmesi de bu adan kolaylam olur.
Kutsallatrma prosesi, bu adan yabana atlamaz olumsuzluklar tar.
Siklus'un toplumcul yneli ve toplumsal ileri yceltiten, TANRISAL
ycelilere (kutsallatrmalara) sap; Siklus temelini dinsel, sonra da
idealist katmanlarla (adeta fosilleen tabakalarla) rtm; Siklus'u adeta
fosilleme srecine kapatm gibi oluu, grnn olumsuz yanyd. Fakat
bu dnmler, Siklus'u ldrememi, tersine kendince korumutu. Siklus'un
kendisini ifade edi stili-yolu buydu. Kutsallatrma Prosesi, eer toplumcul
kanunlar (elemanlarn diyalektik gidii) ile birlikte zmlenebilirse; Siklus'un
ispat edilmesi ynnde kullanlabilirdi. Yani kutsallatrmalar, aslnda Siklus'un
baka grnmlerinden ibarettirler. Tanrsallk katmanlarn kaldrn, altndan
Siklus temeli kar.
Marks-Engels,
tanrsallk
geleneklerinden
dnm
olan
felsefe
katmanlarn kaldrnca; bir lde Siklus'un en temel elemanlarna (retici
glere) genel hatlaryla ulalmas byle olmutur.
te Siklus'tan sonra gelen cinsel yasak halkalar, Siklus'un baka reti
biimi (devridaim) olmakla birlikte, beyin rgtlenilerini, Siklus temelini,
komn ve retici gler gibi temel elemanlarn bask altna alarak;
uuraltna pskrtmek; tanrsallk geleneklerini uurlanma yerine koymakla
sonulanmtr. Bu mekanizma kavrandka, mitoloji ve dinlerin gidileri
tatminkar aydnlatlara kavuturabilir: Komn ve komn hareket ettiren
Siklus'u (cinsel ve toplumsal yasaklardan hz alarak atlmlaan toplumsal
ynelileri) rten tanrsallk kabuunu yarn, altndan komnn gerek amac
(uyumu) ortaya kacaktr.

KUTSALLATIRMANIN KNC HALKASI:

TOTEM TANRILAR VE KAN'LAR
reyim zaruretleri; Siklus temelinin diyalektiiyle, yeni devridaimlere
(Siklilere) girmek; iinde barndrd reyim zaruretlerini airlatrncaya, yani
zddna atlayncaya dek gitmek ve son durumada kendisini insan uurunda
buluncaya kadar sik hareketini srdrmek zorundadr.
Evrim, binbir yndeki alternatiflerini sonuna dek zorlayarak, kendisine en
uygun yoldan ilerler.
nsan toplumunun ilerleyi yolu, komn ierisinde en zengin patlanglara
gebe elemanlar diyalektiiyle almt. O yolun ana hatt doa ve insan damgal
reyim zaruretlerinde zetleniyordu.
reyim zaruretleri, sonuna dek gitmek zere; komn iinde cinsel yasaklar
yolunu gelitirdi. Cinsel yasaklar, dorudan insan retici gcn gelitiren,
dolaysyla giderek retim zaruretlerini besleyen bir mekanizmayd.
Komn ii cinsel yasaklarn ikinci halkas, birinciye kyasla bu yzden ok daha
abuk geldi. Fakat geldii kadar abuk alamad. nk cinsel yasaklarda ikinci
ilerleme, kardeler arasndaki cinsel alveriin yasaklanmasyd. Kardelerin
byk bir akranlk-ya eitlii iinde bulunuu, en byk gl douruyordu.
Ve komn, cinsel yasaksz-uzlamayla domutu. Kardelerin akranl zorluunu
bu gelenek besliyordu. Komn'n toplumca yaamann bulunduu yerde; cinsel
alveri genler arasnda sratle beslenebiliyordu.
kinci cinsel yasak ilerleyii bu yzden, sonular bakmndan ok daha
nemli oldu. ocuklar, yani kardeler, komnn en kalabalk nfusuydu.
Cinsel alverilerinin yasaklanmas, komn yeni tekilatlanma zenginliine
kavuturacakt.
nce, ayn rahimden gelen kardeler arasnda cinsel alveriin nlenmesi
kolay geliebilirdi. Fakat sonras, zaman alacakt. Tevrat'taki Hz. brahim
gebelerinin evlenme yasaklarnn byk zaman (yeni nesiller) alan geliimi
bunu kantlyordu. Baba bir anneler ayr olan kardelerin evlenmelerinin
yasaklanmas iin; birka nesil gemesi gerekiyordu. Sonradan, erkek ve kz
kardelerin ocuk-torun ve torun ocuklar arasndaki cinsel alveriler de
yasaklanacakt.
Bylece, "ORTAK"LAA ALE BM ve KAN tekilatlanmalar dodu. Komn,
bylece yeni i tekilatlarna kavuarak, insan retici gc dzene giriyor;
komn yekparelemesi geliiyordu.
Her kan tekilat kendi iinden deil, baka bir kandan evlenebilir idi. Kendi
aralarnda evlenemeyenler kan tekilatn olutururken; dier yandan evlenme
biimleri de gelien aile biimlerini oluturuyorlard.
Cinsel yasaklarn bu ikinci ilerleyii, ilkin vahet ann yukar aamasnda
Sapiens insan trlerinde gereklemi saylabilir.
Sapienslerin her iki (Kromonyon ve Grimaldi) tipi de, Neanderthal insan
tr ile adatr. Ve her iki Sapiens tipi de, Neanderthal insan tr ile ayn
Avrupa corafyasnda yaamlardr.
Antropolojinin nyargl Metod yanllar u noktalarda zetlenir:
1- nsann yalnz bugnk biimi, insan saylmaktadr. Bu yzden,
birbirlerinden kpgelitikleri, yzlerce fosilbelgeninbirbirlerinitamamlamasna
karn; insann bugnk geliimini; basamaklar halinde birbirlerinden karak

tamamlayabilecekleri zerine nyarglardan tr gidilemiyor.

2- nsan trnn geliimi; btnlkl olarak dnlmyor; daha ok
Avrupa aratrmalaryla ve belgeleriyle "kan" retiliyor.
nk insan bilimleriyle, doa bilimleri tmln kurmadan insan
trnn douunun zmlenemeyeceini henz kavrayamyorlar. Sadece
Antropoloji-Etnoloji-Paleantoloji-Arkeoloji-Psikoloji-Sosyoloji
ve
yer
yer
Biyoloji eklektizmleriyle (krntlaryla) idare etmeyi yeterli sayabiliyorlar.
in en kt yan, Morgan ve Engels'in vahet-barbarlk tasniflerinin deerini
anlamak istemiyorlar. Tarihsel maddeciliin var olu sebebini ise akllarna
dahi yaklatrmyorlar.
Oysa; Neanderthal ile Sapiens tiplerinin ayn ada, bir arada yaam
olmalar, kesin belgelere sahip olduu iin; insan trlerinin birbirlerinden
ktklarn ve ileri bir trn geri bir trden, hem anatomik olarak, hem de kltr
bakmndan bakalaarak; yava yava gelitiini ispatlayarak gsterebilirdi.
Bylece, daha gerilere gidilerek, Pitekantroplardan beri gelien insan tr
basamaklar iin de ayn tez, fosil belgeler iinde aranp bulunabilirdi.
Asya'dan bat Avrupa'ya giden yol zerinde; 352 fosil insan belgesi
bulunmutur. Bunlar, Neanderthal tiptedirler. Sapiens tipi olan Kromanyonlar
da ayn yol zerinde bulunurlar. Demek, Neanderthal tiplerinin en gelikinlikleri,
yzlerce yl iinde Sapienslemilerdir.
Neanderthal tiplerin cinsel yasaklar gelitiren ve ilk ay totemine-mezarlara
sahip olan tipleri; Neanderthal'in Sapienslerce yok edildii veya Neanderthal
trn ortadan kalkt dneme yakn bir zamandr: Zamanmzdan 75 bin yl
nceleri. Yok edilileri ise, bundan 25 bin yl sonralar olur.
Yani zamanmzdan, en ok 50 bin yl nce.
Sapienslerin her iki tipinin de (Kromanyon ve Grimaldi'nin) maaralarn
derin-karanlk yerlerine ate yakp aydnlatarak, insan hayretten donduran
(realizme uygun) totem tanr resimleri izdikleri tarihler de hemen hemen
ayn tarihlere denk der.
Demek Sapiensler, Neanderthal atalarndan ayrlp, yeni cinsel yasaklar
gelitirdike, daha stn bir toplum rgtleniine ulamlar, bir ok kan
tekilatna, dolaysyla da bir ok totem tanrya sahip olmulardr.
Morgan ve Engels'in altn izerek-nemle belirttikleri gibi:
"Cinsel yasaklarn ilerleme kaydetmedii airetlere kyasla, cinsel yasaklarn
ilerledii; hele kardeler aras cinsel alverii yasaklam bulunan airetler; sz
gtrmez bir ekilde, daha hzl ve daha tam bir ekilde gelimilerdir."
"Ve bu ilerlemeden dorudan doruya kan ve ilk amacn ok aan tekilat
biimi, barbar halklarn ounda komnn temelini oluturan GENS=KAN'dr.
Ve bu belirlemenin ne kadar olaanst bir sonu verdiini gsterir. (L'Origine
de la Famille etc. 1954 Paris, la famille (2))
Sapiensler, Neanderthaller gibi bir ok ta aletler yapmlardr. Fakat, ta
yerine kemikten alet yaplaryla ileri geerler. Ta aletler geriler-nemsizleir.
Neanderthalleri kovduklar maaralara yerleirler ve Ren geyii avna
ynelirler. Fakat bizon-at da avlarlar. Uzaktan atlan zpkn-karg kullanrlar.
Bu ilerlemeler, aka Sapiensleri Neanderthallere stn getirmitir.
stnln ba, cinsel yasaklardaki en zor aamay yaayp gemekten
ileri gelirler.
1- Komn kan tekilatlarna kavuur.

2- Kii, aile biimlerine kavuur.

3- Kii beyni, yeni sramalarla uur-altuur rgtlenilerini gelitirir. Beyin,
n beyin ve dil beyni geliimine ular.
4- Kutsallatrmalar, bunlara bal olarak katmerlenirler: Yani komnn
kolektif aksiyon ve ynelileri glenir. Dolaysyla, angajelerinin dozu artar. Ve
totem tanrlarna ballklar o lde geliir.
5- Komn, kiiyi kolektif emei ve angajesi (yani kutsallatrmalar) iinde
eriterek, YEKPARELER.
6- Neanderthal insann beyin hacmi, yer yer yukar tiplerine gre Sapiens'ten
fazla grnr. Fakat Sapienste grlen ilerleme, hibir Neanderthal insan
tipinde grlmez: Neanderthallerde ne dnme beyni, ne de dil beyni gelikin
deildir. Be duyu beyni ilerleme gstermitir.
Sapiensler de, imdiki insan gibi dnme ve dil beyni (n beyin)
gelimitir.
7- Totem tanr, tek otorite olmasna ramen, cinsel yasaklarda olsun,
aktel geim artlarnda olsun, kadn barole gemek zere sivrilmitir.
8- "lleri ok defa ssler ile birlikte gmyorlard. Ve hi phesiz cesetleri
boyalarla
svyorlard."
(H. G. Wells, Esquise de L'Histoire niverselle 45/1)
Totem tanr artk birden fazladr. nk, komn kendi iinde kan tekilatlarna
blnerek, rgtlenmitir. Ve her kann ayr bir totem tanrs olur.
Totem tanrclkta, TEK TANRI'dan OK TANRI'ya geilmitir. Animizmin
totem teknii, komn iinde her kana ve giderek bireye nfuz eder.
1914 ylnda Kont Henr Begouen, oullaryla birlikte, Pireneler'de yerin 18
metre altnda Sapiens'lerin yaadklar maaralar kefetmilerdir. Trois Freres:
Biraderler.
Abbe Breuil, yllar sren almalaryla, Sapienslere ait en zengin belgelerin
bulunduu bu maaray, galeri gibi sergilemeye hazrlamtr.
Maarada inanlmaz gereklikte yaplm, 500'e yakn boyal totem tanr
(hayvan) resimleri, kabartmalar, oymalar ve heykelcikleri bulunur.
Sapienslerin maaray tapnak gibi kullandklar anlalyor. Boyal ta
aletlerle zenerek, zel ressamlarca yaplm:
Mamut-Gergedan-Bizon-Yabani At-Ay-Yabani Eek-Ren geyii-Misk kz
gibi byk hayvanlar; bir ve birden fazla, gerekte naslsalar ylece btn
dinamizmleriyle, dn-sray-srler halinde ve av halinde avlanrlarken,
mzraklar arasnda, yaralanm durumda izilmiler, kabartlp oyma biiminde
resmedilmilerdir.
"Hareket halinde 3 bizon kzn gsteren heykelcikler vard ki, bugnn
en iyi sanatkar artistleri ancak bu kadar yapabilirlerdi."(C.M.Y., s.25) "Tarih
balangcmza dek haleflerinin daha iyisini yapamayacaklar resimler izdiler."
(Wells, L.H.., 44/1)
"Bu
an
ren
geyii
heykelcikleri
ilk
heykeltralk
denemelerine
iarettiler."
"Ta veya fildii zerine, ren boynuzlar zerine yaplan resimler mamutlara,
atlara, renlere ve pek az da insann kendisine aitti."
"nsann bu artistlik ilerlemesi, Paleolitik an sonuna doru, gittike daha
net olarak kendisini belli eder."(B.Pal., s.81)
"Desenlerinin byk ounluu, hayvanlar temsil ediyordu. nsan heykelcii

karikatre eindi."
"Sonralar, insan vcudunun temsilinde daha ok zerafet ve daha az
kalabalk grld."(s.46/2) (Wells, L'Histoire niverselle)
"(Byk hayvanlarn yan sra), beyaz bayku, sansar, balklar, tavan
gibi kk hayvan resimleri de bulunuyor." (H. Khn, Auf den Spuren des
Eiszeitmenschen, 1953, s. 88-89)
Btn belgelerden anlald kadaryla, Sapiens'lerin Totem Tanr'lar birden
fazladr. Ve ar tabiat olmalarna ramen, bir tatmin (doyum) noktasna da
ulalmakta ve ANGAJE'nin totem tanrlardan NSANTANRI'ya doru kaymakta
olduu anlalmaktadr.
Onlar, antropolojinin sand gibi zevk ve estetik duygulanmlaryla deil,
komnn kutsallatrd ve dolaysyla grevlendirdikleri totem tanrlar
olduklar iin, resmedilmilerdir. Realizmlere gelince; Totem tanrlar, bir zorba
deil, komnn eitcil-gnllerince seilmi ata sembolleriydiler. O sembol
tanrlar, dolaysyla komn kutsallap korunuyordu. Dolaysyla tanr resimleri
de eit, zgr, lkc bir psikolojiyle, gereki biimde, gerei eip bozmadan
yaplyorlard. Ancak angajelerinin gnlllk iinde; isteyerek totemlere
kaymas (kii ve komn ruhunun isteyerek totem tanrnn gdmne verilmesi),
gelecekte kacak problemlerin (yabanclamann) balangc olacaktr.
TANRILARIN NSANLAMASI: NC HALKA
Siklus temelinin bir baka yansmas da, insan trlerinin geliiminde grlr:
Vahet alar boyunca komn biimlerinin geliimi, Siklus'un devridaimleriyle
olurken, bu geliim insan trlerinin bakalamna yansr. leri bir insan tr,
geri insan trlerini yok ederek ilerler. Fakat kendisi de daha ileri bir insan
tr, geri insan trlerini yok ederek ilerler. Fakat kendisi de daha ileri bir insan
trnn bakalamn; kendi komn hayatyla (Siklusuyla) tohumlandrp
hazrlarlar. nk trler, reyim kanalndan bakalarlar. nsan tr, vahet
anda henz imi reyim zaruretleriyle devridaim eder.
retim zaruretlerinin, reyim zaruretlerinin barnda, batan beri
tohumlandrlm olan elemanlarn filizlendirii, vahetten barbarlk ana gei
ile olur. Cansz maddeler gibi, canl bitki ve hayvanlar da toplumcullatrlr.
Bahe ekimi, hayvan evcilletirilmesi balanglar. Ve insan anatomik
bakalamn tamamlayarak, bir tek insan tr iinde (trn bakalatrarak
deil), toplum biimlerini bakalatrarak ilerler.
Ki o zaman bile, barbarln aa evrelerinde (ilk binli yllarnda) o
yansy; aa barbarln yukar vahet insann yok ediinde (yamyamlk
geleneklerinde) grebiliriz. Oysa elbette barbarlk vahetten kp gelimitir.
Aa barbar insan, son durumada yukar vahi Sapiensler'den tremedir.
Vahet anda geri bir insan tr, ileri bir insan trne hem kpr, hem
de kurban olur. reyim zaruretlerinin dramatik ilerleyii, ancak RETM
zaruretlerinin, reyim zaruretleri iinde ileri bir adm atyla son bulur. Bahe
ekimi-hayvan evcilletirimi-mlekilik-ak havada uzun saz ve kerpi evler
grlr.
Fakat, reyim zaruretlerinin, Siklus temelini basks altna alabilmesi,
ancak modern tarihin geliimiyle (uzun onbinlerce yldan sonra) mmkn
olabilecektir. Bu geliim de, Siklus dnda olumaz. Sadece Siklus, bu kez

retim zaruretlerini had safhada kendi temellerinden aalatrarak, kendi

dengesini, insan uurunda buluncaya dek; reyim ile retimi had safhalaryla
ortaya koyma yolunu tutmutur. Ortaya kan gereklik, zerinde kitaplar
dolusu dnmeye deer mthiliktedir:
nsanln amac, retim deildir; retimin amac insanlktr. nsanlk ise,
doa ve toplum btnl iinde derleyip, Siklus temelinde sentezletirmitir.
Bu yzden, en ince ayrntlara varncaya dek; toplumcul ve doacl kanunlarn
bilincini ve uyumunu emreder.
Modern tarih, retim zaruretlerinin reyim zaruretlerine baskn geldii
artlar iler; yle bir hzla ve had safhaya ulamak isterce, her ynden iler ki,
Siklus'tan bamszm gibi gsteriler sergiler.
Bu, sadece retime ait bir zellik deildir; evrimin genel eilimi budur. Evrim
kendi dengesini buluncaya kadar, her yolu sonuna dek yoklar. kmaza-kapana
girdii yerde, binbir alternatiften en uygun olann sonuna dek gelitirerek
ve zddna atlayarak ilerler. Evrimin insan toplumunu yarat da; igdlerin
yetmedii yerde, elastikiyet yolunu gelitirirken; alete, dik yrmeye srayla
balamam mdr? Oysa, asl olan elastikiyet deil, canlnn yaama ve reme
savalardr. Bu yzden, yine evrim aslna dner. Btn yaama savalarn
kendisinde derleyen reyim sistemini, elastikiyet (alet, dik yrme, anatomik
bakalama, beyin geliimi) yolundan insanlatrarak, insan toplumuna ular.
Orada hem reyim, hem de retim i ie ekirdekil diyalektik halinde bulunur.
Evrim, kendisini insan bilincinde ve uyum mekanizmalarnda buluncaya dek,
retim ve reyim aksiyonlarn, kapsad her elemanyla birlikte, sonuna kadar
had safhalarda gelitirir.
Fakat Siklus dengesinden kamaz. Siklus dngsnden kt yerde, insan
toplumu yeni bir tre doru bakalayor demektir. Tpk Andropoidlerin insan
trne sray gibi: Evrim, bunu zorlar.
nk dengesini bulmak ister.
Eer dengesini insan bilincinde ve toplumunda bulacak ise, yeniden Siklus
temelindeki dengesine; modern biimde dnmek zorundadr. nk, insan
toplumunun btn ilk tasla, Siklus temelinde (baka bir tre dnmedike,
kolay kolay bakalamamak zere, insan toplumuna-kanunlarna kaznarak)
hazrlanmtr.
Madde taslann atom sentezinde; canl taslan hcre sentezinde
hazrland gibi. nsan toplumunun tasla da komnn Siklus sentezinde
hazrlanmtr. Bu, bir bitkinin tohumu veya bir canlnn embriyonu gibidir. Veya
her hangi bir maddenin atomcul forml gibidir. Madde veya canl, baka bir
tre dnmedike, ekirdeindeki taslak deimeyecei gibi, insan toplumunun
Siklus temeli dediimiz komnn elemancl taban veya ekirdekil diyalektii
de kendisinden bambaka bir tre sramadka, deiemez.
nsan toplumu bu dng iinde hareket ederken, iki temel aksiyonu
vardr. Aslnda bu bir tek RETM aksiyonudur: nsann reyimi ve tretimi
bir madalyonun iki yzdr. nsan, yaayabilmek iin geimini retir; hayatta
trn srdrebilmek iin kendisini retir. Geimini retmek ile kendisini
nesiller ile retmek; sz ile olsun, kolayca ayrlabilir eyler deildirler. Yaam
(evrim) ierisinde de ayrlamazlar.
Siklus temeli bu gereklii, daha insan toplumu ekirdek (embriyon) halinde
doarken, milyonlarca-yzbinlerce ylda, toplumuna btn elemanlaryla

birlikte silinemezce formlletirip taslaklatrmtr.

Her ey o taslak veya forml iinde belirlenmitir. Bu belirleni, madde ve
canl temellerinden bambakal elbette "son sz"oluunda; yani maddeyi de,
canly da temel formlleriyle kendisinde derlemi-sentezletirmi oluunda
yatar.
Bu yzden akllarn alamayaca bir ELASTKYET yeteneine sahiptir. Doa
ve toplum kanunlarn kendisinde meczeder.
ekirdekil Siklus taslanda btn elastikiyet, reyim ve retim
aksiyonlarnda toplanr. Fakat anlamlar zerinde ne kadar dursak az olaca
anlalan bir gereklikle karlayoruz. Siklus, reyim ve retim aksiyonunu
da kendisinde sentezlemekle birlikte, retimi reyimin hizmetine alarak
denklemlemitir; reyimi retimin hizmetine alarak deil.
retimin, reyimi hizmetine al, Siklus'un elastikiyetini her yanda deneyip
yeniden kendini insan bilincinde bulmak zere younlat modern tarihin son
yzylnda gereklemitir.
Bu yzylda bile, retimin insann amacymasna grntler sergileyen
ahbazl altnda; asl reyim gerekliinin gizlendii gzlerden zor
karlmtr.
nk reyim damgasnn anlatt byk gerek; insan ve doadan baka
bir ey deildir. nsansz ve doasz retim nereye kadar gidebilir? retimin
Finans-kapitalizmce yozlatrlm btn tketim ahbazlklar alnndaki doa
ve insan damgasn nereye kadar rtp gizleyebilir?
te bu dng ierisinde; reyimin egemenlii srmekle birlikte, yava
retimin zaruretleri Siklus'un barnda filizlenip geliir.
retim aksiyonunun ban ilk kaldrd aama: nsann organlar ile aleti
arasna mekanik gc yerletirdii yerde, ok ile yayn kefi srasnda balar.
Fakat bu ilk balangtr. Avcl tehlikesizletirip kolaylatrr. Doa'dan belli
belirsiz bamszlamay getirir.
Bir adm daha ilerisi, maara terk edilip ak havada uzun saz ve
kerpi evlerde yaanmaya baladka kefedilir: Bahe ekimi ve hayvan
evcilletirimi.
Bu ilerleme, doadaki cansz maddelerden sonra, canl bitki ve hayvanlarn
da toplumcullatrlmasdr. mlekilik, mekanik gcn geliimini iyice
arttrr.
retim,
gelecekteki
btn
geliimleri
imdiden
bu
ilerlemelerde
tohumlandrm saylr. Gebelik ve ziraatten sonra sanayi geliimi, bu
temellerden (uygun artlar bulup kotardka) fkracaktr.
te bu ilerlemelerin banda, kadn (ANA), elle tutulur, gzle grlr aktel
bir g olarak bulunduu iin, yavaa totemizmin barndan filizlenerek
tanrlar.
Cinsel yasaklar, batan beri zaten ana yanl bir rgtlenme ile hakl olarak
kadn aktelletirmi; atein-maarann kullanm, yeni nesillerin bakm ve
eitimi, yeri gelince sava ileri bile kadnn zerindedir. Bu yzden, daha
Orta Vahet'ten beri kadn, totemizmin egemenliine ramen ne kmaya
balamtr.
lk insan heykelleri Sapiensler zamannda sadece kadnlara aittir ve giderek
yaygnlaarak tekelleir ve saygnlar.
Vahetten barbarla geilir geilmez, rejim aka ANALIK Sistemi halini

alr. Komn ii cinsel yasaklar belki hl kardeler aras cinsel alverileri

nlemekle meguldr. Yeni bir ilerlemenin sonular, hl verimini komnn
kan tekilatlanmasnda ve retim yaamnda gstermeye devam eder. Kan
tekilatlarna paralel olarak, Totem Tanrlar da Kan'larn sembolleri olarak
geleneklerini srdrrler. Ancak komnn kolektif emei-kollektif ANGAJE'si artk
avclktan analk rejiminin uzun saz evlerin yapmna, yeni Kan'larn yerletirilip
rgtleniine, kerpi ev yapmna, bahe ekimine, hayvan evcilletirimine, yeni
nesillerin bakm ve yerletirilmesine, mlekilie, giysi, yemek ve ilh. ilerine
kaymtr.
ster istemez kutsallatrma prosesi, komnn kolektif emei ve angajesi
kprsnden geerek, kadn Tanrlatrmaya eginleir.
Totemizmin barnda Ana Tanr filizlenirken; kesin bir kopuma-altstlk
yaanmaz: Sosyal hayatta yaanan devrim, barl-gnll-eite-kankardeler
arasnda gelitii iin, insann (ilkin kadnn) tanrlamas da barl, gnll
bir angajeyle olur.
Komn hayat bitmedike; gelenekleri medeniyete kaznamadka, totem
tanr gelenekleri de bitmez. Komn Kan tekilatlaryla yaarken, totem tanrlar
da Kan'larn sembol olarak yaarlar. Ancak aktel glerini kadn tanrlara
devretmilerdir. Bu yzden kadn tanrlar, sonra erkek tanrlar hep hayvan
baldrlar. Heredot-berose Tarihi'nin sayd acayip hayvan bal insan vcutlu
yaratklar, komndeki bu totem ve insan tanr koeksiztansnn yansmalarndan
baka bir ey deildirler.
Orta barbarlkla birlikte, sr ekonomisine geilir geilmez; retim
aksiyonu bir adm daha kazanr. Belki ilk anda erkek tanrlaamaz. Ama
giderek, erkek sr ekonomisiyle birlikte egemenletike, kadn dzenini
alteder ve tanrlar.
retimin reyimin barnda filizlenip fidanlamas ile balayan tanrnn
insanlamas; bu kez kocaman bir adm atarak, erkei de tanrlatrr. Bu arada
komn, btn yeryzne yaylarak, oaln gelitirmitir. Komnler aras
savalar, vahetten beri sregelerek geliirken, dman ve rakip komnlerin
tanrlar da tanrlar iine girme eilimi tarlar. nk onlar ayn zamanda
ruhsal varlklardr.
KUTSALLATIRMA GC'NN KATMERLEN
Komn, srye sahip olduka, gebelik sistemleip geniler.
Frat-Dicle'nin bire 300 veren verimli topraklarna kadar gelen komnler,
gebe de olsalar; orada yerleirler. Yava yava, nehirlerin birleip Basra
Krfezi'ne dkldkleri, balklarla yklenmi delta azna (Sinear'a) dek
gelirler.
Burada ekim demirsiz; sert kuvartist ta, kemik ve ilh. ile ok daha kolay
yaplabilir. Verim, alvyonlu topraklarda grlmedik ldedir.
Fakat komnn o denli kolektif emeinin arlamasn gerektirir: Balklar
kurutulacak-tanarak doldurulacak, kurak topraklar geni su yollaryla
sulanacak; yerleim yerleri iin zel ve orijinal sistemle, kereste, zift, hasr
ile doldurulup kaplanacaktr.
Bu kolektif emek younlamasndaki katmerlenmi komnn (kii
beyinlerinin)
angajesini
de
katmerlendirir.
Dolaysyla
kutsallatrma

(tanrsallatrma) gc de o zamana dek grlmemi llerde misli misli

artar.
Totem ve kadn tanrsallklar pekiir. nk Irak balklarna dm
komnler, gebe de olsalar; totem ve ana tanr geleneklerini muhafaza
etmektedirler. Henz erkek tanrsallamamtr.
Sonradan erkek tanrlarn k bile, tarihsel devrimlerin en ilk altstlkleri
iinde geliir ve ayn derecede gl olur.
te, ilk ana Irak medeniyetinde; insan tanrlarn kk ve gc, retim
zaruretlerinin kolektif emei arlatrmasndan ileri gelir.
Kolektifemekvekolektifbeyinangajesininarlatrlmas,kutsallatrmalarn
(tanrsalln) gcn katmerlendirir. lk tapnak, Irak dzlnde dalar.
Tanrlar Zigguratlarn tepelerinde yceltilir. Sonra da gkselleirler.
Ancak bu, madalyonun bir yzdr. Dier yz, tarihsel devrimlerdir.
Irak balklarndan, Yukar Barbarla (ziraat ve sanayi komn toplumuna)
gei ile dardan gelen gebe daha gen komnlerin n tarihsel devrimleriyle
gerekleir.
Yukar Barbar (kent) toplumundan medeniyete gei de ayn tarihsel
devrim yolunu izler. Ve kutsallatrmalarda daha gen komn gc ile tazelenip
korunarak ve gelitirilerek, glerine g katarlar. Tanrlarn gksellemesi,
tarihsel devrimlerin kutsallatrma yarlarna dnr.
Medeniyetlerin evrensellemesi eiine gelindiinde, gksellemi ok tanr
enflasyonu, bildiimiz tek tanrya dnr: Tekelleir.
Fakat bu, bambaka bir devrimdir: Yeni bir dnya grdr. Ve iinde
kendini inkar ediini tar.
Ana Irak medeniyetinin kent koruyucular tanr olurken, ana Irak
medeniyetinden tohumlam yavru kent koruyucular yar tanr olurlar. Bu,
bir eit peygamberlie giden yolu, Hz. brahim gebeleri Tek Tanr ve Resul
sistemiyle gelitirirler.
Artk medeniyetler geliimi evrenselleecektir. Hz.Muhammed o a, Gney
Ticaret Yolu zerinde brahim'in bayran devralarak aar.
Artk retim zaruretini, reyimin egemen olduu komn gcn; her yerde
eritmek zere kovalayacaktr.
6500 yllk antik tarih boyunca, tarihsel devrimler reyim: Yani doa
ve insan gcn temsil etmiler; reyim ile retimin Siklus'taki dengesini
dayatmlardr.
Medeniyetler ise; matah [meta] fetiizmiyle damgal snfl toplumun
tefeci-bezirgan egemenliindeki retim amacn yceltmiler; insan ve doay
dejenerans batana srklemilerdir ve ilh.
Bu nokta da, yeni batan komne dnelim; elemancl geliimi tarayarak,
izleyelim.

BENC BLM
KOMN GC'NN
ELEMANCIL GELM EMALARI
KOMN GC'NN BAKALAIM EMALARI
Bu blmde; komn'n genel olarak ve zel olarak elemanlaryla
deiip-gelimesi veya bakalaarak kendisini yeniden retii, ematik
olarak ele alnacaktr.
ematik ele al, konumuzun kaleme alnndan nce matematiksel
zmlenii verir. Yazana, gdc sentez basamaklarn verdii gibi, okuyana da
aklda tutucu ve konuyu kavratan ipularn verir.
emalatrma iki basamakta verilecektir:
A) Komn'n ematik Bakalam (Genel olarak)
B) Komn Gc'nn Elemanlaryla Bakalam emalar (zel olarak)
Komn gc, kiiyi hayvan kertesinden, sosyalite gcyle sosyal hayvan
kalitesine ykseltirken (kii'yi toplumcullatrrken) kendi ierisinde hesame
okunmazca hazmeder.

Kii'nin
sosyal
hayvan
biiminde
hazmedildii
sre,
komnn
yekparelemesi srecidir de. Komn yekpareletike, kii hazmedilir. Kii
hazmedildike, komn yekpareleebilir. Kii ile toplumun diyalektii komnn
gcn yaratr. Fakat bu genellik bize ne kiiyi, ne toplumu, ne de komn
gcn kavratabilir. Komn gcnn kii ile toplum arasnda gidip gelen dier
elemanlarn diyalektii kavrandka, kii ve toplum gerektii gibi kavranabilir.
Marks'n dedii gibi kii, komnn en salam elemandr: "Kii komn'n
temelidir." Kii olmazsa, toplum diye bir ey kalmaz. Fakat balangta kii
toplumu yaratmaz, toplum (komn) reyim tabannn itici gcyle doduka,
kiiyi hayvanlktan kurtarr, sosyal hayvan yapar; dolaysyla kii toplumu
deil, toplum kiiyi yaratm olur. Ve kii toplumsuz yapamaz. Bu yzden,
komn bal bana bir kanun gcdr. O'nu i elemanlarnn diyalektiiyle
tekrar tekrar kavramak yerli yerinde bir aba olur.
A) KOMN GC'NN
FMATK BAKAIATMT
I- VAHFT ATNTN KOMN GELM
EOLITH: TAAFAT NCFSt

Yasak Tanmayan Komn'n Oluumu

(Pre Animizm)

Aa Vahet: Pitekantroplar
Yasak tanmayan komn
n Animizm
(Zayf ortak mlkiyet)
Yekpareleen Komn.

Aa Vahet Sonu:
Ate ile birlikte cinsel yasak eleman
ve Eantrop-Piltdowm-Heildelberg komn
trleri. Ate: Sreksiz-kesintili.
(Animizm Ba)

Orta Vahet: Neanderthal Trleri

Ate: Srekli ve cinsel yasak-Ruh
Animizm-Totemizm Ba
(Yekpareleen Komn)

Yukar Vahet: Sapiens

Yekpare komnler: Sapiens Trleri,
Cinsel Yasaklar. Totemizm-Animizm
ve Ana Tanra

(Oynak Ortak Mlkiyet)

BARBARLIK AI'na GE
II- BARBARLIK AININ KOMN GELM
(Bir tek insan tr; birok insan rklar)
Aa Barbarlk
Anahanlk-mlekilik.
(Yekpare Komn) nsan Irklar
glenen ortak mlkiyet
hl oynaktr.

Orta Barbarlk
Babahanlk-obanclk.
(Yekpare komn bozulur.)
nsan rklar. Oynak ortak
mlkiyet

Yukar Barbarlk
Babahanlk-Tarm ve Sanayi
Kent: Yekpare komn daha ok
Bozulur. nsan rklar
Yerleik Ortak Mlkiyet

MEDENYET'E GE
III- MEDENYETLER AINDA KOMN GELM
Irak'ta ilk Kent'lerle Birlikte
DESPOTK KOMN
Ar Kolektif Emek ve
Temsilcisi Tanrlaan
Komn efi (Tapnak)

Gebe Komn Rezervleri ve

Tufanlar
(Tarihsel Devrimleri)

Semit-Fenike-Msr-in-Hint
Kent Despotik Komnleri Irak'tan Mtak: dallar

Irak ve Fenike-Msr'dan Kent Tohumlar

BATI'YA OLAN DEMOKRATK
BAKALAIM

Grit-Grek
Despotik gelenekli Demokratik
Kent Komnleri
Irak-Fenike-Msr'dan
Giden kent tohumlaryla.

Hun-Macar-Cermen-Frank
Sakson-Vandal-Viking-Norman
Gebe komnleri
(Roma medeniyeti zerine
Tarihsel Devrimlerle)

Roma Demokratik
Kent Komn
Despotik gelenekli:
Troya'dan kaan Ene dlyle.

Dou Roma: Despotikleen

Komn.

Slav-Bulgar gebe
Komnleri

Avrupa Orta a'na ve

KAPTALZME KLASK
GE

Kapitalizme Yar Smrgeyle

gei

DOU'YA OLAN DESPOTK BAKALAIM

(Irak'tan Kent Tohumlaryla)
in-Hint Despotik Komnleri
Mool-Trk Gebe
Komnlerinin Tarihsel
Devrimleri
Japon Adalar

Malezya
Adalar

Anadolu-Fenike-Filistin (Yahudi)
Hicaz Kent Komnleri: Despotik
Tabanl

Seluk-Osmanl Gebe
Komnleri

YARI VE TAM SMRGE BMYLE KAPTALZME GE

B) KOMN GC'NN
EIEMANIARIYIA BAKAIAIM EMAIARI
I-AAI VAHET AINDA KOMN'N
EIEMANIARIYIA GEIM
(Yekpareleen Komn Gc)
Hibir yasan tannmad ilk komn'de
Baskn reyim Eleman

Baskn Doa Eleman

Baskn nsan retici Gc

Zayf Alet Eleman

Zayf retim Eleman

(Basit Toplayclk)

Zayf Barnm Eleman: Corafya

Aalar vs.

Zayf Ortak Mlkiyet Eleman

Zayf Kadn-Erkek blm Eleman

Zayf n Benlik Eleman ve Zayf n Ruh Eleman

Zayf n Animizm Eleman

Kontrolsz Kii Eleman

Glenmeye alan
Toplum Eleman

Zayf Gelenek-Grenek (Tarih retici Gc) Eleman

Bakalaan nsan Tr Eleman

(reyim ve Yeni Aamalara gei)
TT-AAT VAHFT SONUNDA (ATF LF BRLKTE)
YFKPARFLFFN KOMN'F KATTLAN YFN FLFMANLARLA
(Yekpareleen Komn Bakalam Gc:
Zayf Ortak Mlkiyet Eleman)

Zayf Maara-Ate
(Corafya retici Gc
ve Alet Eleman)

Zayf Cinsel Yasak Eleman

Zayf retim Eleman

Zayf Benlik Eleman

Zayf Ruh Eleman

Zayf Animizm Eleman

Glenen Kadn Erkek (Cinsler aras)

blm Eleman

Zayf Kutsallatrma Eleman

Glenen Toplum

eleman ve Kontrole Alnan Kii Eleman

Bakalaan nsan Tr Eleman

(reyim ve Yeni Aamalara Gei)

TTT- ORTA VAHFT'TF YFKPARF KOMN'F KATTLAN

YFN FLFMANLARLA BAKALATM

Kurallaan Maara ve
Ate Eleman
(Corafya ve Teknik
retici Gleri)

Kurallamaya balayan
Cinsel Yasak Eleman

Ruh Eleman
(Kii ve komn zerinde ycelen
bamszlaan Ruh ve Animizmin
Glenmesi)

Gelien Benlik Eleman ve

Kontrole Alnan Kii Eleman
Zayf Kutsallatrma Zayf
Totem ve Zayf Dil

Glenen Animizm Eleman

(Hereyde dolaan ruhuluk)

Zayf Totemizm Eleman

(Animizmin Totem seicilii)

Zayf Aile Biimleri

Zayf Kan Tekilatlar Eleman

Kutsallatrma Eleman

Glenen Toplum Eleman

ve Kontrole Alnan Kii Eleman

l Gmme

Bakalaan nsan Tr Eleman

(reyim ve Gei)
Neanderthal Tipleri

IV- YUKARI VAHETTE YEKPARE KOMN'E

KATILAN YEN ELEMANLARLA BAKALAIM
Oynak Ortak Mlkiyet Eleman

Gelien Cinsel Yasaklar

Aile Biimleri

Gelien
Kan Tekilatlar

Dil
Totemizm

Kutsallatrma
Eleman

(Animizmin Temsilcisi)

Gelien Benlik
(Komnde eriyen Benlik)

Gelien Ruh
(Animizme ve zellikle
Totemizme yansyan ruh)

Dil

Dil

Yekpare Komn Gc'nn

Kesinlemesi
(Kii'nin Eritilmesi ve Toplumsal
Ynelilerin Glenmesi)

Totemizm ve
Zayf Ana Tanr Filizlenii

Gelien I.blm
Ev-Av ileri eleman

Kutsallaan Dil ve Gzel Sanat

Elemanlar. Kutsallaan
Resim-Heykel-iirli DilDans-Tren

l Gmme-Yeniden Dirili Eleman

(Soyut Fikir Gelitirme)

Bakalaan nsan Tr Eleman

Sapiens Tipleri

V- AAI BARBARLIKTA YEKPARE KOMN'E

KATILAN YEN ELEMANLARLA BAKALAIM
Oynak Ortak Mlkiyet

Ortak Saz Evler

Gelien Cinsel Yasaklar

Gelien Corafya ve Alet

(Ak Havada Ok-Yay ve mlekilik:
Bahe Ekimi ve Hayvan Besleme)

Gelien Benlik ve Ruh

Gelien Ana Tanr ve

Gerileyen Totemizm
Gelien I.blm Eleman
(Ev ve Av leri

Gelien Kutsallatrma
Eleman

Gelien Kan Tekilatlar

Eleman
ve Glenen Komn gc

Kutsallaan Dil-SanatTrenler
Gelien Mit ve Animizm

Gelien Bir tek stikrarl nsan Tr

Yukar Vahet nsannn Yok Edilmesi

Aa Barbar
Komn yayllar eliinde
bakalaan nsan Irklar

VI- ORTA BARBARLIKTA ATLAYAN KOMN'DE

KATILAN YEN ELEMANLARLA BAKALAIM
Oynak Ortak Mlkiyet Eleman

Daha nce hazrlanan

Sr ekonomisi eleman
Ve gebelik ve bahe ekimi

Babahanlk Eleman
Gerileyen Anahanlk ve Totemizm

Gelien Cinsel Yasaklar

Gelien Benlik ve Ruh

Eleman

Gelien Kutsallatrma ve
Baba Tanr'ya gei
Gerileyen Ana Tanr ve
Totemizm ve Animizm

Yabanc nsan Eleman

(oban-Yanama-Yardmc-

Arkadalar-Avaneler)

kinci Blm: Oturuklar-Gebeler

Yekpare Komn yerine atlayan komn

Tabu Eleman
(Erkei kollar-Kadn geriletir)

By-Sihir Eleman
Erkei stnletirir.
Kadn Alaltr.

VII- YUKARI BARBARLIKTA ZLPPARALANMAYA HAZIRLANAN KOMN'DE

KATILAN YEN ELEMANLARLA BAKALAIM

Irak Balk Ortam

Bereketli Tarm
Corafya stnl

Arlaan Kolektif Emein

Ycelmesi

Katmerleen Kutsallk
Bakr leri
Eleman Tapnaklama
Tarm ve Sanayi blm
Eleman

Kk Ekinci
Kk Esnaf

Ululama
efleri

Askercil Demokrasi
efleri

Ana Tanr-Baba Tanr Elemanlar

Yabanc nsan Eleman

(Yardmc-Yanama)

Tabu-By-Sihir Elemanlar

Despotik Kent Komn

Farazi Toprak Sahiplii

Sur ve Saray Eleman

Tamkara: Tapnak Kontrolnde
Ticaret Eleman

(Snfl Toplum)
Medeniyete Gei : Komncl Paralan
(Tarihsel Devrimler Devridaimi Balangc)

VIII- IRMAKIL MEDENYETLER AI'NDA

KENT KOMN'NE KATILAN
YEN ELEMANLARLA BAKALAIM
Despotik Irak Medeniyeti'nden Kent Tohumlar
Semit Kent Komn
ve Demir Eleman'nn
Ge Geliimi

Fenike Kent Komn

ve Korsanlk Eleman
Ge Geliimi

Despotik Komn'de Demokratik

Teknik ve nsan Tabannn Ge
Geliimi: Kk Gedik

Filistin Gebe ve Kent

Komn'ne Despotizme
Demokratik Elemanlarn
Katlm (Gedik)

Msr Kent Komn

Despotik Komnn Ar Basm
(Subtropikal Irmak Bereketi Ar
Kolektif Emek)
in Kent Komn
Subtropikal Irmak Boyu
Despotik Komn
Hint-Despotik Kent Komn
Mool-Trk Gebe Komn
Tufan Gelenekleri

Semit-Mool-Trk Gebe
Tufanlar ve Kast Sistemleri

TX- HAYVANCTL MFDFNYFTLFR ATNDA VF KFNT

KOMN'NF KATTLAN DFMOKRATK FLFMANLAR
Despotik Irak Medeniyeti'nden Kent Tohumlar
Biriken Geliim

Fenike Kent Komn

Korsancl Bezirganlk
(Ksmen Demokratikleme)
Korsancl+Demir: Biriken Geliim
(Hareketlilik+Demir:
Biriken

Semit Kent Komn

Hareketli Tarihsel Devrimci
ve Demir'in Mucidi Komn
(ksmen demokratikleme elemanlar:

Filistin: Semit
brahim Gebeleri-Yahudilik
(Ksmen Demokratik Geliimli)
Zaman: Birikim Eleman ve Ksmi

Demokratikleme

Grit-Grek Kent Komn

Korsancl Bezirganlk+Demir+Aile
Emei ve Demokratik Ynetim
(Despotizm'de Gedik)

Msr Kent Komn

Despotik Komn
Biriken Geliim

Roma Kent Komn

Hun-Macar-Cermen-Frank
1-Toprak Sahibi: Partici ve aile
Sakson-Vandal Gebe
iine
ald: Yanamalar
komn T.Devrimleri ve daha
2-Plepler:
Kk ekinci+kk
demokratik Avrupa Ortaa
esnaf+kk tccar
Serf-Derebey medeniyetine
Demokratikleen Tapnak ve
zl
Ynetim

Kle-Efendi Medeniyete zlKapitalizme Gei

X- MODERN ORTAA'DA YEN KOMN TPLER

VE ELEMANLARI
kkn Roma Medeniyeti (Avrupa) zerine gelen tarihsel
devrimci Gebe Komnler
Hun - Macar - Cermen - Frank - Anglo - Sakson
Aknlar
Gebe Bey (Senyr) efliinde
Yardmc ARKADA'lar veya Avane'leriyle gelir. Kutsallatrmalarla ykldrler.
Totemcil gelenekli Babahandrlar. Oynak ortak mlkiyetlidirler.
ken Roma Snfl Toplumu iine girdiklerinde:
Hristiyanlarlar.
(slamlaan gebe
Trkler ve Moollar gibi)

Topraa yerleirler.
atolarlar.

e d kar
Savunmal

Kleleri zgrletirip toprak ve

devrimi yaparlar.

Kk ekinci
ve Kk
esnaf "kolon"lar

Toprak Beyleirler: Derebeyi olurlar. Kleletirmeyi bilmezler.

alan ynlar. Yar kle: Serf olurlar.

Biriken sermaye
gcn satn alp
Kapitalist olur.

Serf zgrln satn alabilir, kazanabilir.

ileir.

Kk ekinci ve kk esnaf olur.

Mlkszleip
ileir.

Mlkszleme
ileir.

(nk Roma Kent Komn' demokratik tabanldr. Kii mlk zlme ve

birikme olana bulmutur. Dou'daki gibi kii mlk komn mlkyle dorudan
smskca bal deildir.)

XI- KAPTALZME V A R A M A Y A N D O U L U
K O M N TPLER V E E L E M A N L A R I
Despotik komn tabanl Irak-in-Hint-Msr medeniyetleri zerine gelen Tarihsel
devrimci Komnler
Despotik in Medeniyetleriyle
oka ilikide olan Gebe Komnler
Trkler-Moollar. in'de AI yaparlar.
(Rnesans medeniyetleri)
Yine despotik tabanl ran-Irak-MsrBizans zerine gelirler. Yine despotik
medeniyetlere oka bularlar.
A yaparlar. (Rnesans) Derebeyleip
Serfleirler.
slamlarlar.
Kutsallatrmalar
Katmerleir.

Despotik tabanl Hint'e a

yaparlar, Kast'lar. Din-Asker
kastlar: alan ynlar.
Meslek kastlar
Bat Finans Kapitalizmi tam
Smrgesi

Ortak mlkiyet kutsallap

efin adna balanrken
zel mlkiyete zl
zorlar.

Slav-Gebe Komn
Despotik tabanl Bizans
Medeniyetiyle oka bulamadan oka ilikili olur.
Derebey despotizmi ar
basar. Kiisel mlkn zellemesi yavalar. Kyl
isyanlar ileri fikir giriimler
boulur Yozlama-ry
olarak toplumu sarar.

Hristiyanlar: Kutsallatrmas
katmerleir ve doulu komn
geleneklerine girer. Ekonomi
taban olarak Bizans' canlandrr. III.
Roma gebe Komn Kle-efendi
sistemine varmaz; Derebey-serf
(toprakbent) sistemine varr. Fakat
modern Avrupa ortaa gibi

Bat Finans-kapitalizminin tam

ve yar smrgesi gelir.
(Kapitalizme varamam)

kapitalizme geemez. nk
taban despotiktir: Kii mlkiyeti
yeterince zlemez. Yine de az
bulat ve son gei olduu iin,

ilk yar smrge olur.

lk s o s y a l i z m e varr.

XII- ANTK ORTAALAR OKTUR

Her tarihsel devrim, bir ortaa getirir. Krlarn (Komn'n) ehirlere
(Medeniyete: Snfl topluma) stnl demektir.
Ortaalarn geliimi iki basamakta geliir:
1- Kent komnlerinin stnl ile gelir. Bu a, 5-6 bin yl kadar
srer.
2- Gebe komnlerin stnl ile gelir. Bu a, 100 yl kadar srer.
Ve Avrupa ortaan oluturur. Kapitalizm, buradan doup geliir.
Birinci
basamakta, gebe
komnler olgunlap
ikinci
basamaa
hazrlanrlar; barol oynayamazlar. Kent'ten geiin bittii yerde gebe
komn salgnlar tarihi, daha ok Avrupa'y doldurur.
Birinci Basamakta: Smer ile Akad medeniyetleri arasnda; Babil ile
Asur Medeniyetleri arasnda; Asur ile Eti Medeniyetleri arasnda; Med-Pers
Medeniyetleri arasnda; Perslerle-Grekler; Greklerle-Romallar; FarslarlaAraplar arasnda krlarn ehirlere stnlemesi (ortaalar) patlak vermitir.
Yani, aralarnda tarihsel devrimlerle ilerleyen kanuncul bir ba ve sreklilik
bulunur. Antik medeniyetler, soyut-dank bir koleksiyon deildirler.
Birbirlerinden kar ve geliirler.
kinci Basamakta: Gebe komnlerin aknlar, eski birinci basamakta
gelimi
Roma-Bizans-slam
kkn
medeniyetlerinin
zerine atlarak
geliir. Eski medeniyetlerin yklp dald her yerde, kendisine gre bir
ortaa belirir: Komn gelenek grenekleri ste gelmi, eski medeniyet
kk devletiklere dalp, canlanlara (Rnesanslara) uramtr. slam
medeniyetinin Trkler ve Moollar nnde ykl, sonunda da doudan batya
kadar saysz yeni devletikler (Fetret: Tavaifl mlk) tremitir. Seluklu
Medeniyetinin yklndan sonra da yle olmutur. Ancak, klasik tarih sadece
Avrupa ortaayla ilgilenir: Roma Medeniyetinin, Hun-Macar-Frank-Cermen
ve ilk gebe aknlaryla yklndan sonra saysz derebey: Feodalite denen
devletiklerle, krlarn ehirlere stn gelii, Avrupa ortaan oluturmutur.
Burada tek fark: Kapitalizme geilebilme olanaklarnn domu bulunuudur.
XIII- ANTK ORTAALARDA KOMN VE
ELEMAN GELM
Birinci basamakta gelien ortaalarda, kent komn elemanlarnda
despotizm ve ortak mlkiyet elemanlar ar bast lde, en temelde
kolektif emein arlamas ve kutsallatrma gelenei ar basm demekti.
O derecelerde de yabanclama ve sansr eilimleri gl oluyordu. Fakat
dejenerans, gerek toplum, gerekse doa asndan dejenerans (zlparalan-yozlama) gidii gecikiyor; diren kazanyordu. Kent komn

elemanlar, demokratik zelliklerle daha fazla paralanmaya-zel mlkiyete

eimli oldular. Fakat, demokratikleme dnda, efendi-kle elemanlar
alamad:
1- nce kent komnnde: Kk ekinci-Esnaf-Tapnak ve grevlileri
bulunuyordu. Bu i blm ierisinde, kolektif emein arlam geleneiyle,
despotik eleman, komn, adal, koygun bir ortak mlkiyetle birlikte
sarmalyor, mlkiyeti komn adna tapnaa (tanrya) veya komn efine
brakyordu. zel mlkiyete paralan, zorlam bulunuyordu. Kent komn
gelitike, kk ekinci egemenlik ilikilerinden yararlanarak, topra benimsedi
ve byk toprak sahibi pozisyonuna doru ilerledi. Yanndaki yanamalar
arttrd; kulluk ilikisine doru evrili, topraktaki benimseyie paralel geliti.
Ar da olsa, sonunda, medeniyet, snfl toplum paralan her devridaim
halkasnda geldi. Ve kent komn medeniyet eiine ulatnda, byk toprak
sahibi, efendi, kle elemanlarna da ulam bulundu.
2- Kent komn batya atladnda, Akdeniz kylarnda kra topraklar,
kolektif emein yerine zel aile emeini ve toprak benimseyiini gerektirdi.
Kent komn ister istemez zamanla demokratik elemanla demokratikleti.
Topraklar, daha ak biimde zel mlk haline getirildi ve klelik-efendilik
tredi.
Bylece, bu kentten km medeniyetler zerine gelen kent komnnn
tarihsel devriminde veya ortaalarda bir adm daha ileriye giden
demokratiklemeler olsa da, klelik-efendilik elemanlar tekerrr etmekten
kurtulamad.
Fakat, arkadan gelecek olan bin yllar boyunca hazrlanm bulunan gebe
komnlere kle-efendi ilikisini atlatabilecek ortam hazrlam oldu. Tarihte
kentten medeniyete geecek komn kalmad gibi, gebe komnler de son
tarihsel devrim salgnlarn tamamlyorlard. Kapitalizme gei iin, Avrupa
ortaa harman yeri oldu.
XIV- AVRUPA ORTAAI'NDA (ANTK ORTAA
SONUNDA) GEBE KOMNLER ve ELEMANLARI
Avrupa ortaa, kinci basamak'ta geliti; Gebe komnlerinin, Roma
Bizans medeniyetleri zerine salgnlar ortasnda irili-ufakl tarihsel devrimlerle
olutu.
Gebe komnnde, ne kk ekinci, ne de esnaf vard. Dolaysyla, kent'in
ilerlemi aamasndaki toprak sahibi ve Kliyan-Kle-Plep de yoktu.
Gebe komn'de Bey vard. Sr sahibi apulcu bir kahramand.
Kutsallamaya ve kutsallatrmaya dknd. Yanamas, kentteki gibi
tarmdan anlayan Kliyan trnden deildi. Srden ve apuldan anlayan
sava Avane, Bey'in yanamasyd.
Gebe komn, bu yzden kkn medeniyet zerine tarihsel devrim
(Toprak Devrimi) yarattnda, alt insan kle yapmay beceremedi. Kleleri
ve yenilenleri serf: Yar kle-toprak bent yapt veya gebelerin medeniyete
geiinden serf ortaya kt.
Avrupa ortaa, zaman ve ortam geliimi bakmndan orijinallii u
noktalarda toplanmt: Tarihte hemen hemen medeniyete gememi barbar
kalmyordu; gebe aknlar Avrupa ortaa ile birlikte son buluyordu. En ge

geldikleri iin, tefeci-bezirgan kvrakl-kii mlkiyeti geliimi bir hayli zeka

kvrakl da yaratmt. Bir de demokratik kent komn temelleri zerinde
kurulup gelimi bulunan Roma medeniyeti zerine tarihsel devrimler
geliiyordu. Bu iki zellik, Avrupa ortaann gerisin geri kle-efendi ilikilerine
dnecei yerde, kapitalizme geie elverdi.
Gebe komn ele geirdii topraklar eite ailelerin tasarrufuna datarak,
toprak reformu yapt. Kleler-serfler-kolonlar zgrlklerine kavutular. Kk
ekinci-esnaf-tccar oldular. Sonradan, derebeyleme aztnca da, kleleme
yerine serfleme ba gsterdi. Fakat, Avrupa'da komn gelenekli toplumlarn
hareketi srdke, serfler zgrlklerini kleye gre daha abuk kazandlar,
zgr kyller-esnaflar-bezirganlar-hr burjuvalar dodu. sizleenler bu kez
ii oluyorlard.
Kapitalizme gei balamt.

ALTINCI BLM
KOMN'N ELEMANCIL GELM
PASF UYUM'DAN AKTF UYUM'A
Genel olarak evrimin, zel olarak doann ve toplumun gidi kanunlar
ylesine zengin, etkileyici, kuatc, ynelticidir ki; brakalm canllar, cansz
nesneleri bile canlymasna hareket ettirip; olaylar manzumesi biiminde
onlara anlam (hayat) kazandrr. Ki, canl hayat da cansz saydmz o
olaylardan yeerir, filizlenir, can bulur. Ancak bu yava geliimli olur.
Fakat bir kez canl yaam dodu mu, evrim akl almaz boyutlarla hzlanp
kalitelenir. Eleim [seleksiyon] ve uyum sava her yan kaplar. Uyum

yapabilenler, canl olsun cansz olsun, nesillerini yeni dnmlerle devam

ettirirler. Uyum yapamayanlar eleime urayarak yok olurlar.
Bu bakmla, eleim ve uyum sava "hayati"dir. Beyni olan en ilkel canllardan
beri, bu eleim ve uyum sava, hcrelerin organizasyon zenginlii lsnde,
organcl determinizm ile: Alk-tokluk-savunma-saldrma-kama-yeme-imeuyuma-haberleme (sinyalleme) toplanma-srleip btn bunlar birlikte
yapma-dalma-iftleme-yavrulama-yavrular eitme biimlerinde tepkiler
gelitirecek bir anlamlar btnl kazanmtr. yle ki, sanki bu anlam, beyni
olan canllarn bu eleim ve uyum savan sezmi ve ona gre bilince dnerek,
davran gelitirmiesine; bir etki yaratr ve yayar evresine. Ve bu baka
canllarda da zincirleme uyum ve eleim savalaryla etki-tepkiyle yaylr-geliir.
Oysa bu phesiz ki, insan toplumu gibi aktif bilinli uyum deildir. Organcl
determinizm ile oluan pasif uyumdur. Elbette pasif uyumun da mertebeleridereceleri vardr. Pasif uyumun en yksek mertebesinde bile, insan gibi bilin
yoktur. Bilin bambaka bir mekanizma: Totem gerektirmitir. Hayvanlarn en
yksek memelilerinde olsun, alet kullanma grlr de, totem; cinsel yasaklardan
ve toplumsal yneliten sentezlenmi tekilat ve inan sembol grlmez.
AKTF UYUM: "ANMZM" ve "TOTEMZM"
Ama insan toplumu da, totemizm aamas da, unutmamak ve zerine
gitmek gerekir ki, hayvanlar aleminin bu yksek derecelere ulam pasif
uyum sentezlerinden dnerek; bambakaymasna yeni kaliteler, etkiler
sunarak gelimitir.
Elbette bu aktif insan toplumu uyumu, ilkel de olsa bilin-altbilin geliimiyle
hayvanlar aleminden ayr, bakalamlar btndr. Ama yine de hatrdan
karlmamas gereken ey; insan toplumu bu bakalama ularken, bast
srama tahtas, pasif uyum temelleridir. Yerinde greceiz.
Bu proseyi koparrsak, insan toplumunun en ilk mantk sistemi olan
ANMZM'i anlayamam-aklayamam oluruz. Animizm, insann her
eyi, doay da tmden kendisi gibi dnp davranan canl gibi grmesi,
alglamas ve ilkelce de olsa, yorumlamasdr. Animizm'i anlayamadmz
lde, animizmden gelien Totemizm'i de, ilk insan ekirdeini de yeterince
anlayamam; o ilk ekirdein ierisinde insan insan yapan retici gler
elemanlarn da, canl geliimleriyle kavrayamam oluruz.
"UYUM" ZORUNLULUKLARI ve KOMNCL KANUNLAR
Sanlr ki, insan toplumunun ilk ekirdei olan komna, onbinlerce yl
gerilerde kalyla, bugnk insan toplumunu pek uzun uzadya ilgilendirmez.
Oysa, nasl maddenin en kk paras atom, canlnn en kk paras
hcre, tm evreni, hayat ve insan toplumunu ilgilendiriyorsa, tpk onun
gibi, insan toplumunun paralanabilir en ilk ekirdei komn de, bugnk
insan dolayszca ilgilendirir. nk bugnk toplum yaplarnn, o ilk
ekirdein kendisini yeniden retilerinden gelimi baka baka yansmalar
ve evreleridirler.
Komn, k ve gidi kanunlaryla iyice kavrandka, gnmzdeki toplum
gidileri de o lde aydnlanm olur.
Buna neden ihtiya duyalm?

phesiz ki, en temelde yatan ve evrimin daha balangcndan beri ortaya

koyduu ve dayatt eleim ve uyum sava zorunluluklar yznden, buna
mecbur kalyoruz. Nice dnen saysz ba, bu uurda kl sallayp kelle
kaybetmitir. Hem de bilerek-bilmeyerek. Komn'n cazibesi: ekim gc,
btn sebepleri yzeyde brakan bu temel sebeple hareket ederek, insanln
en yatkn beyinlerini kendi determinizmiyle drterek kendisini aydnlatmalarn
ister durur. nk insan toplumu da, cansz-canl tm varlklardan apayr bir
gidi iindeymi gibi dursa da, "uyum" ve "eleim" kanunlarnn dna kamaz.
Cansz (atom) ve canl (hcre) uyum ve eleimlerden geliip sentezlemitir.
Bu yzden, insan toplumu hangi aamada bulunursa bulunsun, o ilk kendi
ekirdeindeki kanunlaryla hareket ettii iin, o ekirdee ballktan
kurtulamaz. Dolaysyla, toplumun ve katiyetle koparlmadan anlmas gereken
doann, eleim gidilerine uyum zorunluluklaryla o ilk ekirdeini-kanunlarn
anlamaya alr.
KOMN'N KEF DALGALARI
te, bu en temel sebep yznden; 19. yzyl ortalarndan balamak zere;
20. yzyl da tmden kaplayacak llerde gelien, bir komn kefetme,
zmleme dalgas, Amerika'dan Avrupa'ya ve Trkiye'de bize kadar yayld.
Trkiye, henz bu konuda ne yazk ki pek uykuda gezer grnyor. Sovyetlerde
ne olup bittiini bilemiyoruz. Ama phesiz ki, Sovyet aydn fidelii bu konuda
da mtebahhirler (uzmanlklar) tretmeden duramayacaktr. yleyse, bu
dalga in'e de atlayacak ve tm yeryznde dalgalanmadan; kendisini sonuca
ulatrmadan (kefettirmeden) durulamayacaktr.
Demek bu dalgalarn iinde hazrlksz acemi denizciler gibi kalp,
boulmaktansa, btn gcmz ve kuanmmzla iine boylu boyunca
girmekten baka aremiz yoktur.
Bu uurda verdiimiz savalar kadar baarl olabilir veya yenilebiliriz. Ama
son durumada hi olmazsa gelecek kuaklara bu dalgalarda savaabilme
gelenei brakabiliriz; belki de daha fazlasn baarabiliriz. Bu da her halkarda
insan toplumunun kazanc olur. Demek bu engin dalgalara yelken am
olmak, nereden baksanz yararl, gelitirici, insanlk lsnde uyarc-verimli
olmas bir yana, buna mecburuz. Birileri, her eye kyan birileri, bu kuatc
dalgalara hepimiz iin atlmak zorundayd.
KOMN'N UYUMCUL ELASTKYET
Onca hengamemizin ortasnda bile, bu dalgalara atlmaktan geri duramadk.
Onlarca yl oldu, hl bouuyoruz. Ama o dalgalarla boumay da rendik;
neyin, ne zaman, nereden karmza kacan kestirip teknemizi batrmadan
Kolomb misali, "Amerika"mza oktan girdik; saysz seferlerle i derinliklerini
baka baka denizlerden ulaabilme koullarn kefetmeye alyoruz.
Buhari'nin derledii hadislerden birinde yle yazar; "Allah'n ferman udur;
(...) Ben, en ok mmin kulumun ruhunu kabzetmekte tereddt gsterdim."
Allah bile, en bilinli, kendisine en ok inanm ve balanm kulunun bile
ruhunu ele geirmekte zorlanmakta, ikircilik geirmektedir. Neden? nsann
bilin-altbilin arpmalar, beynin geliim diyalektii, komnn en derin, en el

dememi geliim proselerine kadar uzanr; hatta doaya kadar. Bu yzden, "kii"
(beyin) dipsiz kuyular. Neyin ne zaman nerede nasl kabileceini, kiinin ne
kendisi, ne de karsndaki bilemez-anlayamaz olur. Kii dnce ve davranlar
ele avuca smaz (zapdedilemez), aknlk verici bir hal alr. Komn gelenekleri
iinde yaayan peygamber, bunlar sezilerle yakalasa da, gidi kanunlarn
bilmedii iin; "nefis" (kii psikolojisi) incelemesine bile girmek zorunda kald
iin, iin iine girdike armadan, kendisini bile tanmakta sonu gelmez zorluklar
ekmeden yapamyor. Ve Allah'n elisi olmas itibariyle ald bu dersi, insanla
duyurmaktan ekinmiyor. Daha fazla derinletirmeden konumuza geelim.
Uzunca olan bu hadisin nemli vuru nktesini buraya almzn sebebi;
ilkel toplum ekirdeinin ne denli ele avuca gelmez, ele geirilmesi zor bir yap
olduunu vurgulamak iindir.
"Kii", komn ekirdeinde yer alan, fakat hemen hibir esamesi (varlnn
izi) bulunmayan, toplumla tamamen kaynak potansiyel bir elemandr.
Kii, komnn snfl topluma paralanyla birlikte topluma kar-ondan
ayrymasna tepkiler- varlklar gelitirmeye balar. Oysa kii, ne denli
ahbazlarsa ahbazlasn, toplumun en kk parasdr o kadar. Fakat yine
de toplum ile i bitmez. nk kii ve toplum, komn ekirdeinin insancl
diyalektiini olutururlar. Ne toplum kiisiz, ne de kii toplumsuz yapamaz.
Komnde kii yokmu gibi dursa bile, kii, en ilkel toplumda bile gizli (potansiyel)
motor grevlerden birini stlenmitir. Ve komn snfl topluma zlr zlmez,
o potansiyel g, akl almaz ahbazlklara giriir. Allah'lklar-Peygamberlikleri
bile stlenir. nsanl birbirine katmakla kalmaz, doal afet ve rahmetleri bile
stlenir.
Bunu "kii"ler yapar gibi durur. Oysa hatrlayalm, komn ierisinde
gizli-potansiyel bir g de olsa, "masum", ismi-cismi bile belirsiz, komnn
elemanlarndan birisidir. Yani bu komn btnlnn iidir.
te komn bylesi bir ekirdek gtr. erisinde "dipsiz kuyu" denecek
llerde potansiyel eleman gler ve kanunlar sakldr. Hepsi ayr ayr bir
ie yaramazlar. Birlikte muazzam-inanlmaz almlar yaratrlar. Bu komn
ekirdeinin, elastiki-esnek, her yana her eye uyum yapma dinamizmine
sahip gcdr. Bugne dek gelien toplum biimleri, hep o komn temellerinin
kendisini yeniden retiinden halka halka ykselen devir daimli almlardr.
ELEMANLARININ BTNLYLE KOMN
Komn, topyekn tek bir organizmadr. Ama o organik btn, i
elemanlaryla birlikte var olur ve bakalam geirir. Tpk atom gibi,
hcre gibi, atomun elektron-proton i ztlklar, atomun tmln
yaratr. Koullara gre bu i elemanlarn en ufak bakalamlar,
atomun yapsn ve oluturduu maddelerin cinslerini deitirirler...
Hcre i elemanlarnda da gidi farkl olmaz. Hcre i elemanlarnn
ztlklarndan gelien hcre tml doar domaz, er-dii; bitki hayvan
ztlklar biiminde canl hayat gelitirip ykseltir.
Toplumun ilk komncl ekirdei de, i elemanlarnn ztlklarndan
bir kez domu bulununca; yine o i elemanlarnn doaya ve toplumuna
inanlmaz uyum yetenekleriyle (komn), aa: avc, orta: ger,
yukar: tarmc barbar aamalarn ve snfl toplum biimlerini yaratp

gelitirir.
Komn i elemanlaryla iyice tanyabilirsek; 100 yl akn bir
sredir, cazibesine dayanlamayp, yeniden, tekrar tekrar kefedilmeye
allrken, tannmaz hale getirilen komn nasl nerede neden tahrif
ettiklerini kolayca aydnlatabiliriz.
Komn, canl bir organizmadr. Elbette bu yzden o'nu dou prosesi
iinde ele alp tanmak en doru yol olur. Ancak burada metafizik yapmak
zorunluluuna katlanarak konumuzu ksa kesmek zorundayz. Baka yerlerde
bol bol ele aldmz o proseden yararlanarak burada, komnn i elemanlarn,
yine canl geliimlerini de yanstmaya alarak vermeye almalyz.
KOMN'N DOU VE GELM YNLER
1- Komn, dou prosesi bakmndan, doadan kp gelitii, doann doal
ama toplumsal ocuu olduu hatrlanrsa; demek bir yanyla kendi kaynana
doru uzanr.
2- Komn, geliim-alm-paralan, toplum biimleriyle kendisini yeniden
reti prosesi bakmndan ele alnrsa; demek dier yanyla komn bugnk
toplum biimleri geliimlerine doru uzanr.
Komne binlerce-onbinlerce yl sonra kubak bakldnda, kabaca ilk
grlen canllk ve ztlk budur.
Elbette zt gibi duran bu geliim, doal, gerek, gelitiren, diyalektik bir
ztlktr. Doa ve toplum ne denli zt olsalar, ztlarn birlikte geliimini olutururlar.
Ve bir tek komn tmln ve geliimini ilerler.
1- Burada komn' ilk kaynana gtren balca bir i eleman yakalayp
ileyebilirsek;
2- Yine komn paralayp yeni toplum biimlerine gelitiren bir veya birka
i eleman yakalayp aydnlatabilirsek; komn btn i elemanlaryla canlca
daha kolay kavrayp aydnlatabiliriz.
Komn hatrlayalm; canl bir tek btn organizmadr. Paralamakla, bir
tek i eleman abartarak onu anlatmann olana yoktur. Zaten antropolojik
uzmanlklarn yapt budur. Komn her bir yanndan ekitirip, her biri kendi
tutulduu yan abartarak, tannmaz hale getirmesidir.
Biz o tr uzman metafiziklerin bir dkmn karabilmek ve yeri geldiinde
dikkate deer olanlarn tehir etmek iin, komn i elemanlaryla didaktik bir
tanmlamaya uratmak ihtiyacndayz.
Bu yzden, bir tek veya birka elemann yldzlatrmak durumunda deiliz.
Ama her yapnn bir geriye eken-ileriye gtren ztlkl elemanlar olur. O
elemanlar komnde de bulunabilir. O elemanlarn zerine dlrse, komn
dinamizmi veya dou-geliim prosesi daha iyi kavranabilir.
Bu amala baknca, yadsnamaz iki yzn belirttik: 1-Komn'n dou
kaynana giden yan; 2-Komnn toplum biimleri geliimine (ileriye) doru
giden yann grmezden gelemedik.
UNUTTUUMUZ "NSAN REYM"NE DKKAT!
O halde bizi geriye-kaynaa gtren, ve ileriye, toplum biimleri geliimine
doru gtren komnn belirgin-ne km elemanlar da bulunabilir diye

dnebiliriz.
Bunu aradk; bulduk.
Bunu burada ele almadan, bulduumuz elemanlara dikkat ekmeden
nce; bilhassa birini ne denli uur altmza bastrm olduumuzu zellikle
hatrlatmalyz.
Yllardr, duraksz, her vesileyle zerine eildiiniz bir konu olduu halde;
komnn bile elemanlarn ayrntlarna girerek tasnif etmeye; her bir eleman
daha alt elemanlarna ayrmaya-i balantlarn kurmaya altmz halde,
ana sentezi gzden kardmz ve bunu da gayet doal olarak bin yllardr
uur altmza bastrm olduumuz iin yaptmz ararak tespit ettik.
Marks ve Engels, hep ilemilerdir. Engels, Morgan'n kefinden-byk
eserinden sonra, bir kez daha gzlere batrmtr. Ve bunu hepimiz adeta
ezberlemiizdir:
"Tarihin en son durumasnda belirlendirici eleman, dorudan doruya
hayatn retimi ve yeniden retimidir. Bu retimin kendisi iki eittir. Bir yanda,
geim aralarnn; beslenmeye, giyinmeye, barnmaya yarayan nesnelerin
ve bu nesneler iin gerekli aygtlarn retimidir. te yandan, insan denilen
yaratn kendisinin retimi; trnn (nevi'nin) oalp yaylmasdr. Verili bir
tarihsel a ve verili bir lke insanlarnn iinde yaadklar sosyal kurumlar,
bu iki eit retimle: Bir yanda emein, te yanda ailenin bulunduklar evrim
kona ile artlanmlardr."(Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Orijini'ne
nsz.)
"Hayatn retimi", ksaca ona "retim" deyip geiveririz. Engels, Morgan'dan
ailenin geliimini rendikten sonra, konuya daha da scak grnyor: "retim
"insan "reyimi"yle birlikte bulunur.
Bizim iin konu bsbtn uyarc olmasna karn, konuyu alabildiine
farkl boyutlarda ilemek zorunda oluumuz gelitike, ister istemez "reyim"
temellerinden ayr dtk. Ayr dtke unuttuk.
Ama dikkatimizi eken bir ey oldu: "reyim'i ne kadar kolay
unutuvermiiz.
Bunun sebebi, binlerce-onbinlerce yllardr onu bastrm oluumuzdan
gelir. reyim sorunlar boylu boyunca bilin alanna veya nce "hayat" alanna
ktka, sonra bilin alanna tamadka da bu bastr kendiliinden gelenekil
bir ekilde srecee benzer.
Komnn i elemanlarn gelii gzel aklmza geldii gibi yazmaya baladk.
phesiz ki, ncelikle retici Gleri baa aldk ve ayrntlara girmeye baladk.
Ardndan, kii-totem ayrntlarna girerken, birden "reyim"i genel sentez olarak
atladmz fark ettik.
Oysa Komn i elemanlarna ayrrken, retici glerden nce, komn
retim ve reyim olarak genel tasnif sentezine uratmamz gerekirdi.
Bu anmz, sadece "reyim" dediimiz, insann tr olarak kendisini
devam ettirmek iin yeniden retmesinin sandmzdan daha fazla "srlar"
saklayabilecei zerine parmak basmak iindi.
nsann geim, yaama koullarn retmesi, bildiimiz "retim" biliniyor,
anlalyor da; "insan reyimi" daha fazlasyla bildik-tandk, hatta basit,
aa, ayp sayld iin zerinde bile durulmaya demez geliyor ve bir kenara
braklveriyor...

1- KOMN'DE RETM VE REYM AKSYONLARI

Konumuza devam edelim.
Komnn iinde birbirlerinden ayrlmazca derleik bulunan btn
elemanlar tasnif etmek gerekirse, ncelikle bu, tarihin determine
edici iki genel eleman ynnde yaplmaldr.
1- retim Elemanlar
2- reyim Elemanlar
Bu iki eleman da komn iinde ylesine organik balar kurmulardr
ki, bunlar ne birbirlerinden; ne de alt elemanlarndan ayrabilmek
mmkn deildir.
Ancak bu, yine komnn kendi elastiki uyumcul yeteneklerinin
dinamizmiyle mmkn olmutur: Komnn iindeki tm organik balar kuran
retici gler motoru gelitike, komn organizmasn kendisi paralana
uratmtr.
Bu paralan, hayatn kendi gerekleri olduu iin; komnn i elemanlarn
tasnif etmek deyince, komnn ayrmam, organik btnl iindeki
elemanlarn yapma yaktrma bir ekilde ayrmak yerine, zaten doal olarak
ayrm bulunan bu elemanlar derleyip anlamak ve komndeki biimlerini
bulmak daha gereki olacaktr.
Zaten komn olarak, komnn tek bana ele alnp anlalmas metafizik
bir samalk olmutur. Komn, en ilkel biimden bu yana; srekli canl,
bakalaan bir geliim halinde olmutur. Komn, snfl topluma zldnde
bile, ilk halinden bambakalasa dahi, komn, gerekte kendisini yeniden
retmek zere dalp-derlenmekte; devir daimlerini srdrmektedir.
Bu bakmdan, komn sadece ilk saf haliyle anlamak iin bile, komnn
btn servenini gz nnde tutabilmek gerekir.
Bunu olabildiince ilk kavrayanlar, Marks-Engels ve Morgan olmulardr.
Marks-Engels, klasik kapitalizm geliiminden yola karak, retici gler
motorunu ve insanlk prosesini kavradlar.
Morgan, Amerikan Kzlderilileri kabilelerinden yola karak, tm insanlk
prosesini; bilhassa Vahet-Barbarlk ve Medeniyete zl prosesini
olabildiince kavrad lde, tm insanlk tarihini gidebilecei snfsz topluma
dek ngrleriyle kavramaktan ve belirtmekten korkmad.
Komn cazibesine kaplan uzman ele allarnn dtkleri yanl, kiicil
yzeysel karlarnn kurban olarak, komn bylesine, insanlk tarihi
lsnde canl bir geliim olarak grebilme, anlatabilme cesaretini,
perspektifini bulamamalardr.
2- "RETC GLER" ELEMANI
Meseleye byle hayatn canl oluu iinde baklabilince, i kolaylar; anlalr
hale gelir mi? Evet ama mr boyu sren emekler ister; fakat deer.
Hatrlayalm; komn, doaya ve her trl toplumsal geliim artlarna ayak
uydurabilme esnekliinde; ele avuca gelmez; kabzedilemez, daima gelien
bir organizmadr. Byle olunca da, insanlk tarihi kadar zengin hareketlilii
almlar-uyumlar olan bu organizma, sadece bir yanyla ele alnp

kavranmaktan uzak der. O kolaylklara, masa ba etdlere aldananlarn

ban yzyl akn bir sredir yemesi bu yzdendir. Bakalm:
Komn'n en ok bilinen genel RETM aksiyonu iinde hangi alt elemanlar
bulunur?
Ayrmak ne mmkn.
Tm insanlk geliimlerinden yararlanarak, balca alt eleman:
a) retici gler'dir diyebiliriz.
Fakat retici gler de geneldir. zele inelim: retici glerden insan ele
alalm. nsan: Hem retim ile, hem reyim ile, hem de dier retici glerle
kopmaz balara sahiptir. Ama yine de, bile bile bu gze batr yapabiliriz.
b) nsan: Komnde retici glerin en plastik; elastiki, uyum yapma
yetenekli olandr. Fakat, teknik retici gcne ve corafyaya da alabildiine
baml kalr. Hi deilse grnen bir ok zelliiyle, bu temel karakterdedir.
Beyniyle olsun, dnp yeniden yeni davranlar gelitirebilir. Dier retici
glerin altnda kalmamay gelitirebilir. Bu, doru gibi durur.
Fakat insanlk geliimi tmden gz nne alnmadka, bu tezin de
eksiklikleri bitmez. Avustralya ve Amerika ktalar yerlileri (komnleri)
hatrlansn. Corafya retici gc, evcilletirebilecek hayvan sunmadka, Aa
Barbarl aamamlardr. Yine Afrika'da komnler, Nil'in yukar blmlerinin
subtropikal rmak verimliliklerini bulamadka, baka bir Msr medeniyeti
yaratmamlardr. Yine ilk medeniyet, sadece subtropikal verimli, demirsiz
ilenebilen Frat-Dicle delta aznda; balklar iinde kolektif komn emei ile
doabilmitir ve Hint-in-Msr'a benzer verimlilikte ve teknik geliime arca
ihtiya duymadan geliim bulduu subtropikal rmak boylarna atladnda,
sadece oralarda yeni rneklerini ykseltebilmitir.
Demir kefedildikten bin yl kadar sonra, kra topraklarda, korsancl geliime
tutunarak, yepyeni ve daha hareketli hayvancl Grek ve Roma kentleri, demir
tekniiyle ykselebilmilerdir.
Bu kadarck bir hatrlama bile, insan retici gcnn, corafya ve teknik
glerine olan bamlln kmsememeyi veya gzard etmemeyi bize
retir. Bu bak olmadka, ne komn ne de oradan geliimi bulan insanlk
tarihini anlayp aklamaya olanak bulunamaz.
Komn, bu retici glerin diyalektiiyle; akl almaz ztlamalar ve
dengeleriyle dinamizm bulur ve bakalamlar geirip, yeni toplum biimleri
geliimlerine urar.
Komn en ilkel biimlerinde bile, teknik geliime uramam olduu hallerde
bile, duraan bir organizma deildir. Bulunduu corafyaya gre teknik yaratp
deitirebilir; barn, doay toplumcullatrp corafya retici gc haline
sokuu, gelenekleri, retimi veya geim yordamlar yani toplumcul aamasnn
bakalama eilimleri hep bulunduu veya dm olduu doa parasna gre
olur.
Tarih (Gelenek-Grenek) retici Gc: Komn douuna, corafyasna,
tekniine, insanna gre bir geliim tutturur. nsan komncl aamada
bsbtn geleneklerle dnp davranr. Gelenekler bilin yerine geerler.
Onlar, komnn en doal biimde rettikleri uyum mekanizmalar olduu
iin, bugn bizlere sama "bo inan"lar gibi gelseler de, komn insanlarnn
yaamcl elemandrlar. Kendilerini-evrelerini yorumlama ve ona gre
davranma biimleridirler. Bu yzden, kuaklar boyunca yzlerce-binlerce yl

terk edilemezler. Komn aamasn, toplum biimini bakalatrd zaman bile,

eski aamann izleri srer gider.
Animizm, insann en ilkel mantk sistemidir. Her eyi; tmden doay,
evresini kendisi gibi yorumlar. Canl olarak grr-alglar-dnr-ona gre
davranr. Bu, sanld kadar-grnd kadar sama-akl d-bo inan deildir.
nsann en ilk uyum mantdr ve doal bir geliimle kendiliinden olumutur. Bu
yzden de, doay-evrimi, dolaysyla gerei yanstr. Ve binlerce, onbinlerce,
hatta yzbinlerce yldr insan dnce-davranlarndan silinemez. Animizm,
totemizm'e dnt zaman bile, temel mantn srdrr. Ve bu gelenekler,
Komn'n yaamn tmden etkiler. nsan retici olarak komn veya komn
olarak insan retici gc dendii zaman bu gelenek grenekler: Tarih retici
gc, etle trnak gibi hemen komnn, insann yan banda yer alr. Tarihsel
retici g, insann dnce-davran yntemleri-ierikleridirler.
Teknik retici Gc: Gnmze bakldnda ne yaman bir "uyum
mekanizmalar" btn olduu anlalabilir. Atom'un bir zerresi, insan
toplumuna alar atrabilir. Tekniin sonsuz denilebilecek versiyonlaryla
el dememi ktalar, geri braktrlm insanlk paralar - lkeler, modern
geliimlerle bir rpda bahtiyar klnabilir veya insanlk yeryz lsnde
yeniden dzenlenebilir.
Teknik retici gc, insann evresine uyum gelitirmekte kulland,
bu adan insann kendisinden de daha fazla elastiki (plastikcil) uyum
zenginliklerine sahip bir retici gtr.
Teknik, komnde gze batan bir g olmamakla birlikte, potansiyel gcyle
komn paralayp, snfl toplum biimleri geliimine aan, insan toplumuna
alar atran balca maddi gtr.
Ancak, ahbazl, insan toplumu, yine tekniin de geliimiyle ilerledike
ortaya kar.
Bu noktada sakncalar gryoruz. Teknik retici gcn gereinden fazla;
dier retici gleri ayaklar altna alan bir gidi tutturduu ortadadr. Bu durum,
snfl toplumda ortaya km ve gelimi gibi dursa da (ki bu byk lde
dorudur), gerekte teknik retici gcnn ar uyum mekanizmalarna sahip
(plastik) oluundandr.
nsan, teknik ile, toplum biimlerini bakalatrmtr. Teknik, insann dier
canllardan farkl olarak pasif uyumdan aktif uyuma gemesini gelitirirken,
organ bakalamlar yerine toplum bakalamlarn geirmitir.
Biliniyor: Komn, vahet alarnda, tekniin henz gelimedii ilkel
aamada, bir ok insan trleriyle ilerlemitir. Yani, dier canllar gibi
organcl bakalamlar geirerek, eitli insan trleri ile aama aama evrim
basamaklarn kmak zorunda kalmtr. nsann anatomik bakalamnn
durduu, bir tek insan tr haline geldii zaman, en fazla ellibin yl ncesidir.
O ada ne gryoruz: Teknik retici gc, ate-ok-yay-mzrak-mlekolta-kerpi ev-kulbeler gibi aamalara sram bulunur. Komn artk insan
organlar yerine, organlarnn sonsuz uzants gibi teknik retici gcn
geirmitir. Bylece insan, anatomik bakalam veya trler geliimi durmu;
bunun yerine toplum biimleri bakalamlar gemitir. Bundan sonra insan
veya komn, tekniin bu olanaklarn sezerek, teknik geliime hz vermitir.
nsan, tekniin peine dtke, ister istemez tekniin uyumcul-esnek
yeteneklerini kefetmi ve teknii gelitirme-retme yollarna girmitir.

Elbette snfl toplumla birlikte, kr, mallarn fetiizmi, animizmin ve

totemizmin yerine getike; retim aralarnn retimi kendiliinden teknik
geliimi geri dnlmez temellere ulatrmtr. Demir'in kefiyle bu hz, toplum
biimlerinin geliimine de yansdka, tekniin sihirli gc, atein kefinden
sonra bir kez daha anlalmtr. Tekniin geliimi, mallarn fetiizmini, yani
para-mal-n-poz-lks-ihtiam-saltanat tapncn krkler. Mal tapnc, teknik
geliimi krkler. Bylece giderek teknik, komndeki potansiyel motor gcn
ne geirmi olur.
Teknik de, insan da, evrimde ge gelmenin olanaklarn ve hnerlerini
kendisinde toplayabilecek zelliklere sahip olmulardr. Teknik, tek bana nedir
ki? Teknii teknik yapan, yine son durumada insan olmaldr, diye dnmeden
yapamyoruz. Ama peki bu denli ahbazlan, dier retici gleri hie say
neden? Demek insan da teknii hl aamyor. Onun illzyonlarndan, sihirli
gelitiriciliinden kurtulamyor. yleyse, kii kuruntularmzla deil, toplumsal
geliim kanunlaryla konumak gerekir.
Daha fazla uzatmamak iin, u kadarna dikkat ekmeliyiz: nsan
toplumunun hayvanlar aleminden ayrlrken barol oynayan maddi glerden
birisi de tekniktir. nsan, teknik adn almaya, aday alet gelitirimiyle ayaa
kalkm, dik yrm ve beynini-baparman-anatomisini insanlatrmaya
yneltmitir. Teknikten kopamay ve onun yaratc ldrc ve yaatc
illzyonlarna tutuluu bu yzdendir.
Elbette bu, bilinli bir yaklam deildir. Her retici g, gidebilecei son
aamaya kadar ilerledike, dier retici glerle olan balar ortaya kar ve
insan toplumu, gerekleri o zaman kavrayabilir.
te, insan toplumunun gidi kanunlarnn bilince karlmalarnn zaruretleri
bu noktada dayatr.
Bu yzden, komn ekirdei temelleri ve toplum biimleri geliimi batan
sona gz nnde tutulmaldr.
yle grnyor ki, temelde, komn iindeki elemanlarda teknik retici
gc, dier retici gler iinde clzdr. Veya hi olmazsa uzun bin yllar boyunca
komn paralayabilecek bir g gstermez. Ancak potansiyeli, besbelli ki,
dier retici gleri mahvedebilecek veya alar artacak boyutlardadr.
Ama insansz, kayna olan corafya retici gc olmakszn, nereye kadar
gidebilir?
Demek ban alp gitmeye en msait grnen teknik bile, komn iinde
dier retici glerle kuatlm-bal-potansiyel bir g olarak bulunur. Geliim
sadece tekniin deil, btn retici gler diyalektiinindir.
Unutmamak gerekir: Gebelik aamasna, corafya retici gcnn,
evcilletirecek hayvan (sr) sunumlaryla ve insan aklyla geilmitir. Yine
medeniyete, demirsiz (bir lde teknik gcn zoru olmakszn) corafyann
subtropikal rmak boyunda ekilebilir toprak sunumlaryla ve insan toplumunun
kolektif emek birikimleriyle-gelenekleriyle ve aksiyonlaryla geilmitir. Tabii
en temelde bunlar iinde yer alm ate-ok-yay-mlekilik-kerpi ev gibi
teknikleri-metodlar da unutmuyoruz. Ama buna karn teknik, gze batan
barol oynam grnmyor. Bunu hatrdan karmadan, tekniin dier retici
glere olan, metafizie, paralarn soyutlanp abartlna gelmeyen balarn
gzlere batryoruz. retici gler, birbirinden koparlamaz bir tmlk iinde
ztlaarak, dinamizm bulurlar.

Corafya retici Gc: Farkl bir durumda deildir. nsan toplumunun,

yaayabilmesi iin, doay kendi mekan haline getirmesi gerekmitir. Bu,
doann toplumcullatrlmas gidiiyle doal yoldan gelimitir.
nsann doay toplumcullatrmas, doadaki doal gleri ve nesneleri
toplumcullatrmasyla olur. Bu, insann teknik ve metod geliimlerini yaratr.
Canllar, milyonlarca, yz milyonlarca ylda doada bakalamlar
yaratabilirler. Mercan resifleri-adacklar bu trdendir. Bu, canllarn pasif
uyumlaryla olur.
Ama insan toplumu, doa kouluyla karlatka, sebep roln oynayarak,
yeni teknik ve metod geliimlerine kap aar. nsan toplumu, doay, retici
gler tml iinde arabuk istedii koullarda toplumcullatrarak ilerler.
Doa'nn, insan toplumu tarafndan bu toplumcullatrma gidiine Corafya
retici Gc diyoruz.
Burada, oka arlan ve yanlnan diyalektii bir kez daha anmalyz: nsan
toplumu, yeterince sebep olabilecek aamaya ykselmedike; yani teknikmetod-toplum-gelenek gibi retici gleri az da olsa gelitirmi bulunmadka,
doa koullaryla karlanca; yeni teknik ve metod sentezlerini yaratamaz. Ve
doay toplumcullatramaz, corafya retici gcn gelitiremez.
lk medeniyetin demirsiz domas iin, Irak'ta subtropikal Frat-Dicle
balklarnn tarma elverili hale getirilmesi iin, protosmerlerin orta barbarlk
aamasn gemi olmalar gerekti.
Yani sadece doann olanaklar, toplum sebebi olmakszn hitir. nsann
aktif uyumunu (teknik-toplum metod ve geleneklerini) gelitirdii yerde
ve lde, corafya retici gc geliebilmitir. Eer insan aktif uyumunu
gelitirememise, doaya etkisi, onu corafyalatrmas olamaz; doann da
yle bir toplum da toplum adn alamaz; dier canllarn pasif uyumu almam
demektir.
nsann toplumu, tarihini; srf corafya ile aklama eilimleri ciddi ciddi
srmektedir. Bu baklar, insan pasif intibakl hayvan yerine koyduklarn bile
anlayamyorlar.
Doa koullarnn, corafya retici gcnn olumas iin, toplumun sebep
roln oynamas gerekirken; tam tersine doa koullarnn, toplumsal geliimin
sebebi oluu da, diyalektiin teki yandr. Toplum, yeterince sebep rol oynasa
da, doa, olanaklar sunmadka; toplum yeni teknik ve metodlar gelitirme
sentezine ulaamamtr. lk medeniyetin subtropikal rmak boyunda domas
ve yine benzer rmak boylarnda, ilk Irak ana medeniyetinden tohum alarak,
Msr-in-Hint'te gelimi bulunuu, baka trl aklanamaz.
Eski dnya ile Yeni Dnya'nn farkl gidileri de bu gidii gzlere batrr. Yeni
dnya denen Amerika ktas, insan toplumuna sr manivelasn verebilecek
koullar sunamaynca, insan medeniyete geemedi. Ve eski dnya denen
Asya-Afrika ktalar medeniyette ilerlerken, yeni dnya: Amerika ktas durdu,
geliemedi.
Demek, corafya retici gc de, dier retici glerle topyekn etkileimle
geliir. "Toplum sebebi" sz iinde anlan her ey, bu retici gler tml
ve gidiidir.
3- KOMN' TOPLUM BMLERNE AAN G: TEKNK

Bu drt retici g iinde nsan ve Tarih retici gc, "MANEV" retici

glerdir. Aslnda bu szc de yeterince anlamak, yine insanln bandan
geenleri tml ile gz nnde bulundurabilmek ile mmkn olabilir. Yani,
tm toplumcul temel kanunlar insanlk tarihi iinde anlayabildike, MANEV
szcnn derin anlamlarn kavrayabiliriz.
MANEV: Btnyle insan toplumuna dair demektir. Ama, onu maddi retici
glerden koparamayacamz da grdk.
MADD retici Gler: TEKNK ve CORAFYA kolayca anlalveriyor. Veya
anladk sanveriyoruz. Maddi retici glerin iine szm veya i ie gemi
manevi insan katmlar, maddi gleri CANLI-AKTF hale getirmekle kalmaz;
onlara insancl manevi ruhlar katarlar.
Ancak insan uuru, kendi gidi kanunlarn kavrayamadka, kendini
saran, ama bu kendisinden baka bir ey olmayan toplum yaratklarna
tapar. Kendisine olan yabanclamas, gerekle btn derinliiyle k ve gidi
kanunlarn kavrayamayndan ve o kanunlarn esiri oluundan baka bir ey
deildir. O kanunlarn btnnn bilince karlamayndan doabilen her
trl yksekliin bile, o kanunlarn yapma-eksik ve yanl yorumuna karlk
dt lde yabanclamalar alm olmazlar.
Bu yzden, modern an bilinli teknik yaratlar ve rejimleri bile; insan
ve tarih retici glerini, "manevi" karakterlerini teknik ve corafya ve (maddi
retici glere) katn anlayamaz ve yanstamazlar. Tersine, maddi retici
gler, manevi retici gleri istila etmiesine bir gidi ierisindedirler.
Demek evrimin kanunlar ya kavranmam, ya da anlalmamtr. -Maddeninnesnelerin veya kiilerin tapmnda yansm bulunan yabanclamalar,
sanldndan daha derin kkldrler ve bu kanunlara bal kalrlar.
nsan toplumu tarafndan ilenmi doa paralarna baknca, ne grebiliriz?
Kimi tm ovay kaplam, rzgarla dalgalanan buday tarlalar. Veya kra bir
yama kaplam, gndnd tarlalar. Bir dan eteinde kurulmu, pembe kiremitli
beyaz evlerin arasndan tek tk salnan aal bir kasaback. Deniz kenarnda,
kk limanlar doldurmaya alan yk motorlar ve balk tekneleri. Hemen
yanbalarnda, bacalarn titreten fabrikalar. Kimi ovaya tap doldurma gayreti
ierisinde, irili ufakl ehirler.. Fabrika ve binalarla karmaklaan byk merkezli
ehirler.. Hepsi insan toplumunun doada yaratm olduu peyzajlardr.
Ve insan toplumunun manevi ruhunu yanstrlar. Bunu anlarz ama bunun
gidiini, gerei gibi elimize avucumuza alamayz.
Bunun derin sebepleri: Toplumun gidi kanunlarnn ne denli derin
kklerde bulunduunda yatar. Komnn saklad kanunlar bu denli can
alcdrlar. O kanunlar, tm almlar veya kendilerini yeniden retileriyle
kavranmaldrlar.
Ama bu retici gler kanununun ileyileri iinde, giderek tekniin
stnlemesi gzard edilemez. Bu, tekniin uyum zenginliklerinden gelir.
Teknik ve metodlar, unutamayz ki, doal koullarn toplum sebebiyle
arpmasndan kan sentezlerdir. Buna karn, corafyay da insan da
tasallutu altna alabilecek matah (Pazar-tketim) illzyonlar yaratabilmitir.
Baka bir deyile: Teknik retici gc, insann kendi toplumuna kar
yabanclatrmasnda, topyekn retici gler kanunlar ak ierisinde
deerlendirmek kaydyla, balca motor roln stlenmitir.
Bu durum bize, komnde yer alan elemanlar iinde, potansiyel de olsa;

komn toplum biimlerine paralayp gelitiren motor gcn, alttan alta

teknik retici g olabileceini dndrr.
Ancak bu, kolay bir Aristo mant olmamaldr. Snfl toplumlardan geriye,
komne gittike; hatta komnn ilk biimlerine gittike; maddi retici gler
clzlarlar, ve tersine manevi retici gler basknlarlar.
rnein, medeniyete ilk geite bile barol oynayan gler iinde teknik
gze batmaz. Medeniyetin demirsiz domas bir yana, medeniyet, kolektif
aksiyon ile baarlm, bir ok tarihsel devrimlerden sonra doabilmitir. Bu,
Msr-in-Hint medeniyetleri iin de geerlidir.
Meseleye byle baklnca; tekniin rol kmsenmeye bile gidebilir. Ancak,
insanlk atei-mlekilii-kerpi evleri-sr yetitirmeyi ve tarm yapabilmeyi,
yani topyekn teknik ve metodlarn gelitirip biriktirmi olmasayd, o verimli
subtropikal rmak boylarnn deerini anlamayp, baka gebeler gibi geip
gidebilirdi.
Demek teknik retici gc, komn iinde giderek kendisine yer aan, gnein
altndaki yerini almaya adaylanan bir potansiyel gtr.
Ve tekniin gidi yn: Dierlerinden daha fazla paralama ve yeni toplum
biimlerine bakalatrma eilimidir.
nsan, tekniin bu geliim hzn ve gcn sezerek, ona sarlrken bile,
onun sonsuz yaratc ve ykc gcnn nerelere varabileceini tasavvur
etmekten uzaktr.
te bu noktada insan, kendi toplum kanunlarn bilince karamadka,
tekniin illzyonlarna; mallarn nesnelerin fetiizmine, kiilerin tapncnda
bile gizlenmi bulunan, tekniin yeni toplum biimlerini, dolaysyla bilinmez
ama sezilir yeni metahlarn-nesnelerin fetiizmini mjdeleyen potansiyel
gcne tapnr; bilerek-bilmeyerek teknie hz verir, onun peinden gider.
Komn iindeki teknik retici gcn bu illzyonlar, henz ok derinlerden ve
geni zaman sreci iinde etki etmektedir. nk komn, en ilk biimlerden, en
son biimi olan "kent" basamana kncaya kadar, onbinlerce yl kateder.
Yeni bir aamaya gemek iin, binlerce yl gerekir. Komnn yeni bir
aamaya srayabilmesi iin, sadece teknik yenilikler yetmez. nsann atei
kefetmi oluu, muazzam bir sramadr. Ama ateten her alanda saysz
teknik ve metodlar yaratmas iin, soyut fikirler gelitirmesi gerekir. Bunun
iin, doal koullar ile toplumsal sebeplerin uygun seviyelerde bulumas; yeni
teknik ilerlemelere yol aabilecek corafyalarn iine girilmi olmas gerekir.
Yine de bu uzun yry, tekniin komn yeni biimlere tayan balca
glerden biri olarak ele almamza engel tekil etmez.
Morgan'n ve Engels'in tarih ncesini teknik retici gcn geliimine gre
tasnif etmesi, belki ematik ve maddeci gelebilir. Ancak son durumada,
btn eleborasyonlarmza ramen, bu tasniflerin dna pek kolay klamyor.
O halde bu kestirme yol bile, tekniin komn yeni toplum biimlerine ac
bir rol stlendiini gstermeye yetebilir.
Burada teknik retici gc (tek bana deil) btn retici gler iinde
ileriye ac bir eleman olarak ele almann yanl olmayacan syleyebiliriz.
Sadece bunu dile getirebilmek iin bile zorlanmz, komnn btn i
elemanlaryla birlikte, ne kadar ekirdeklemi ama bir o kadar da uyum
zenginlikleri tayan elastiki yetenekler iinde olduunu gsterir. Veya ele al
zorluklar bu karakterlerinden gelir.

Burada sadece unu belirtmi olduk: Teknik retici gcn zellikle komn
iinde takip etmek, bizi komnn o anki aamasna ve gelecekteki aamasna,
hatta gemiteki hangi aamadan gelitiini kavramamza giden yolu aabilir.
Bu, dier retici gleri gzard etmemiz anlamna gelmez. Dier retici glerle
birlikte ele alrken, tekniin bu zellii metod olarak akllarda tutulmaldr.
Hepsi bu kadar.
Tersini dnelim: Corafya retici gcn takip etmek, bize ayn yollar
yeterince aamaz. Yine teknik izlerle birlikte, corafya izleri bize yardm edebilir.
nsan ve gelenek grenekleri (dili-kltr) de bize, tekniin olduu kadar, ayn
yolu aamaz.
nsann scak ekvator kuandan kalkp, souk in ilerine-maaralarna
geiini, sonra daha kuzeye ve Avrupa'ya ulamasn ve aamalarn bize atein
kanunlarndan baka daha iyi hangi retici g aklayabilir?
Claud Levi Strauss uzman tipi, insann alet ile aklan yerine, "kltr"
ile hem de "dil" ile aklann benimsiyor. Yeri geldiinde greceiz. Dil,
aletten ok sonra geliebilmi bir alt elemandr. Ve daha baka totem gibi
kan tekilatlanmas-aile biimleri gibi elemanlara, en ilk animizm gibi,en
ilk mantk sistemlerine bal kalrlar. Ki, bu elemanlarn hepsi dilden nce
gelimilerdir. nsann ilk ayaa kalkt zaman bile, alet izleri belirmitir.
Ve ayaa kalk, beyinleme veya beynin insanlamasn yaratrken, alet
kullanmnn sreklilemesiyle paralel gelimitir.
Dahas, ate gibi tekniklerin kullan gelimeseydi, Neanderthal insan da,
kendinden nceki Eantrapus gibi yok olur giderdi. Buzullar Avrupa'y bastka,
Neanderthal insan, lk gzel iklimde yaamaktan vazgeip, ate ile aylar
maaralardan karp kendisi yerleti. Belki cinsel yasaklar bundan sonra
gelitirdike, dnce ve dilini de gelitirip l gmmeyi; maddeden ayr bir
ruh sezisini gelitirebildi.
nk insann uurunu-kltrn yaratan, retici gler tmldr. nsan
uuru ve kltr, o maddi hayat yaratamaz. Ve bu retici gler iinde de
tekniin rol komn ileriye aan bu gidilerde ne kmadan edemez.
4- "TOPLUM"DA "K" ELEMANI: DOAYA GDEN YOL
Tpk teknik gibi, bizi bu kez komnn k kaynana doru gtren bir
eleman vardr. Teknik retici gcn izlerini takip etmek bizi nasl yeni toplum
biimleri geliimine gtryorsa, tpk yle "kii" eleman da bizi komnde dou
kaynana gtrr.
Teknik bizi komnn dou kaynana gtremez mi? Komnn hangi
elemanndan kalksanz, elbette komnn hem kaynana, hem de komnn
paralanna: Yeni toplum biimleri alna doru gidebilirsiniz.
Ancak bu yol, gsterite en yetenekli elemanlar bulup, onlarn zerine
gidebilirsek, komnn saklad kanunlara daha salamca ulaabilir ve
yolunuzu kaybetmeyebilirsiniz. O zaman, 1850'den beri zerinden yzyl
akn sredir yzden fazla antrapolog ve arkeologun alma yaptklar eser
verileri ve tannmaz hale getirdikleri komn, anlalmaz olmaktan kar. nsan
toplumunun ilk ekirdei olarak nem kazanr.
Ve onbinlerle ylm tarih ncesi bilgileri ve yzlerce ciltlik birikim bilimleribilim adamlaryla birlikte bir rpda tasnif oluverir.

"Kii" eleman, komnde yok denecek kadar az rol oynar grnr. Kii'nin
komnden, kan tekilatlarndan ayr bir ismi bile yoktur. Kii, komn toplumuyla
etle trnak gibidir; ayramazsnz. Hepsi kan kardetirler ve totemlerince
kutsallatrlmlardr.
"Her
kii
kendi
Kan'nn
totemcil
atalarnn,
ruhlar-kular-yldzlarmemeliler-mlek ve aletler ve bunun gibi adlarn tar. Ayn kiinin 30 veya
daha fazla ad olabilir."(Bateson, s.127, La pense Sauvage C.L.S.)
Bu durumda; kii eleman nasl olur da bizi komnn k kaynana, eskileredoaya dek gtrebilir? Burada grlyor ki kii, en yercil kan, karde, akraba
balln belirten-aklayan bir tarzda adlandrlmtr. Ve stelik bu komnn
yaamyla-tekniiyle, her eyiyle, atalaryla kutsallatrlarak gelitirilmitir.
Kii, itenlikle hem atalarna-totemine-hem de akrabacl-toplumsal yaamna
balanarak, onu adlarn tayarak yaatr, gelenekletirir ve yeni kuaklara
ezberlenmi biimde aktarr. Olaylar bile aralar gibi adlara yanstlarak, yaatlr.
Ve grnmden fazlaca derinlikli, iten, duygusaldr, kutsaldr. "Kzkardeim"in
anlam hem akrabal yanstrken, hem de "dokunulmaz" anlamn yanstrken,
komnn ekirdekil griftliini anlatr. Komn ancak kendi i tezatlar
paralayabilir.
Kiinin adlar sistemi bile, komnn her elemanyla ne derecede kaynak
ekirdeki ama o denli de uyum yetenei gsteren tek bir organizma olduunu
gsterir.
Buna karn kii eleman, komn iinde potansiyel ayr bir varlktr. Tpk
teknik eleman gibi, gnein altndaki yerini alabilmek iin, birikir, yetenekleir.
Snfl topluma paralanma gelmeden dahi kii, kendisini, sr-oban-orta
barbarlk aamasnda erkek cinsinin ne gemesi ve stnlemesi alt slnde
gstermeye balar. Snfl topluma zl esnasnda kii, tm psikolojisiyle
teknikten daha ar bir ahbazlk potansiyeliyle ortaya atar kendisini.
Tevrat ve Kur'an, yazl lmsz komn hayatnn ve zlnn
belgeleridir. Orada kiilerin ne denli birbirlerine bal ama ne denli de ayr
ayr birer sosyal varlklar olduklarn izleyebiliriz. brahim toplumu: Gebe
komnn, Muhammed toplumu, snfl topluma doru zlp kelebekleen
kent komn kozasn yanstr. Kiilerin, ne yaman potansiyel gler olduklarn
kutsal kitaplardan izleyebiliriz.
Ama burada, kiinin RETM aksiyonu asndan ilevleri, bizi komnn
dou kaynana gtremez. Kii eleman, asl REYM aksiyonu bakmndan
bize kaynaa doru giden yolu verebilir. Bu sebeple, kiinin komn iindeki
toplumsal varoluunun yanklanmay veya potansiyel bir g oluu zerinde
fazla durmamz, bizi varmak istediimiz yere gtremez.
nsan, hayvandan farkl olarak, beyninde dnce gelitirme mekanizmasna
sahiptir. Bu, toplum oluundan ileri gelir. Ve toplum olarak deil, kii kii
beyinlemitir. Toplum, kendiliinden gelimi kanunlaryla kii beyinlerini,
kendi kurallarna gre ileyip uyumlatrr. Fakat yine de her kii, ayr beyin
hcreleriyle, ne denli toplumsal uyumla belirlendirilmi olursa olsun, ayr
geliim potansiyellerine sahip bulunurlar.
Bu yzden, kiiyi i psikolojisinde irdelemek, bizi iki ynl alma
gtrr:
1- nsan beyninin, hayvan beyninden ilk farkllat doal kaynana kadar
derin kklere uzanrken, dier yandan;

2- Toplum biimlerinin geliim basamaklarna doru uzanr.

Ancak hatrlamak gerekir ki, yine btn retici glerin diyalektiini,
insanlk tarihi lsnde gz nnde tutmalyz. Yoksa metafizikletirilmi "kii"
kmaznda mumyalanmaya balarz. nk kii komnde toplumla karlkl
etkileen bir diyalektik oluturur. Ve gnmze dek zenginleerek gelir.
Doa ile toplum diyalektii nasl teknik-metod sentezlerini vermise; kii
ile toplum diyalektii de bu ve benzer sentezlerin ilenip ortaya karln
ve hzlandrlmasn salayan dinamizmler getirerek, komnn yeni biimlere
sray sentezlerini yaratr.
lk medeniyetin yaratlnda, corafya determinizminin sunduu olanaklar,
toplumun kolektif aksiyonuyla ilendiinde, komnn barbarlk aamalar
ve medeniyete zl, grlmemi hz kazand. Fakat bu kolektif aksiyon
unutmamal ki, tek tek her kiinin yetenekleri ve azmi lsnde gereklemitir.
Kii ortada sivrilmemi bulunsa bile, komn topluca kolektif aksiyonla bir
organizma olarak davransa bile, kii eleman komn iinde kendi ayr ayr,
kiicil beyniyle, dn ve davranyla kolektif aksiyonu oluturur. Kiiler, bu
yetenekleri toplumdan alrlar. Fakat ayr dn ve davran sentezleriyle farkl
katllar yaparlar ve bylece komnde potansiyel bir motor grevi yaparak,
komn yeni toplum biimlerine amakta, toplumla (btn retici glerle)
birlikte senteze katlrlar.
Tefeci-bezirgann ortaya k ve bir sosyal snf haline gelii, kiiyle
toplumun diyalektiini aklayan yaman belirgin bir rnektir. Ama ondan ok
nce, komnn en saf yukar vahet anda bile kii, ilk kutsal tapnak yerine
geen maaralarda totem tanrlarn resimlerini yaparken, komnn grevlisi
olarak resim-heykel (sanat) yeteneklerini gelitirerek, kendini gstermi ve bu
sentezlere ayrcalkl katln yapmtr bile. Kadn erkek grev blmlerinde
de kii, toplum diyalektii iten ie iler; ilkin cins: Kadn erkek blmlenii,
sonra i blmleri kii-toplum elikilerini toplum sentezlerine ulatrp
zenginletirirler.
Btn bunlar temelde, retici gler kanununa bal olarak deiirler fakat
retici gler iki yanl ilerler:
1- retim, 2- reyim.
Toplum olarak komnn reyim ile dorudan balants "kii" ile olur. ster
cinsel yasaksz komnde olsun, ister cinsel yasaklar henz balatm Kanda
Aile'de veya ikinci ilerleme saylabilecek Ortakl Aile'de olsun, reyim aksiyonu
kadn-erkek iki ayr kiiler iinde geliir. Toplum (komncl) kurallaryla
(totemizm ile) iler, fakat kiiler araclyla gerekletirilir. Teknik nasl toplumu
determine ederse, ylece toplum kurallar da kiileri yle belirler. Ama teknii
realize eden-gerekletiren toplumcul emek ise; retim aksiyonunu ve yine
cinsel yasaklarla ileyen retim aksiyonunu da kiiler realize ederler.
Bu yzden cinsel yasaksz veya cinsel yasakl ileyen reyim aksiyonu, her
kiinin beyninde sanlandan byk sentezler yaratr.
En yasaksz komn de insann (kiilerin) edep yerlerini kapatma eylemi
bile, kii beyninde her an ileyen tezatlar kurarak, toplumcul sentezlere yol
aar.
Daima hatrlamalyz: Kii beynindeki tezatlar, komnde yeni tezat ve
sentezleri gelitirir. Kii ile toplumun (tm retici glerle ileyen toplumun)
diyalektik ztlamas ve gelitirmesi budur.

Kiiyi toplumcul aksiyonlara iten en temelli eylem; reyim aksiyonu iinde

gelien cinsel yasaklar olmutur.
nsan toplumu iinde ilk blmleni, cinsler arasnda oluur. Kadn ve
Erkek.
Kadn ve erkek ne kadar bir tek komn ekirdei iinde, bir tek insan
senteziyle ayrlamaz, ekirdekil eleman olmularsa da; potansiyel g
bakmndan temelde ayr zellikler gsterirler.
Komnde her kiinin ayr zelliklerle donanm oluunun yannda, kadn
ile erkek kiilerin CNS olarak bln de, kii ve toplum asndan byk
deerler tayan diyalektik sentez kaplar oluturur.
Hayvanlar aleminden, toplum aamasna gei ile "dii", toplumda
"kadn"lasa bile; temelde analk gdleri, insanlama gidiiyle, toplumsal
sentezlerle ne kadar tannmaz geliimlere urasa bile; erkekten apayr olarak
douran-ocuklara bakan-yetitirendir. Bu en temel zelliinin yklerini kadnn
zerinden alarak ne kadar sosyalize etsek, kadn douran olarak kalrken,
erkek cinsiyle olan temel sentez kapsn ak brakmak zorunda kalrz. O da
insan reyimi konusudur.
nsan reyemezse, toplumu da ne kadar yeni sentezlere ulaabilir? retimi
ilerleyebilir mi?
Maltus'un skolstik papaz kafac gibi, byk insan ve bilim adam
ounluumuz da bu en yaln gerei anlayamad.
nsan reyimi ile insan retimi birbirlerine kopmaz balar ile baldr. nsan
reyimi durduka, insan toplumunun retimi de pek fazla ileriye gidemez.
nk toplum i reyimini kesmekle, sentez balarn ve kaplarn dmlemi
olur. Kiinin kii ile, cinslerin kendi ilerinde birbirleriyle ve kii ve cinslerin
toplum geneliyle olan gelitirici diyalektik elikileri, toplumun manevi retici
g motorunun i aksamlarn olutururlar. retici glerden insan elemannn
alt elemanlar olan "kii" bal altndaki; cins (kadn-erkek) elemanlar, insan
retici gcnn olmazsa olmaz geliim dinamizmleridirler.
nsan toplumunun komn temelinde en dinamik eleman kiiler ve cinsler
ise, onlarn da en canl i elemanlar yeni kuaklar olarak genlerdir.
Eer yeni kuaklar (remeyi) kesip atarsanz, toplum dinamizmini; yeni
sentezlerin k yollarn kesip atarak, toplumun uyum yeteneklerini yavaa
kreltip yok etme sonucuna ularsnz.
Toplum, en bilinsiz doal aamalarndan 20.yzyl ortalarna dek (vahetin
yamyamcln, ktlk yllarndan ve retim geriliinden kalma ocuk kurban
etmeleri, kz ocuklarn douran boazlar eksilsin diye ldrmeleri ve savalar
bir kenara brakrsak), "nfus planlamas"n tanmadan; reyimine engeller
koymadan ilerledi.
Ne oldu? Nfus arttka, retim artmak zorunda kald. nk reyim ile
retim, bilinsiz doal gidilerde bile kopmaz balarla birbirlerine bal bir ak
ierisindeydi.
Bu kanun bilindikten sonra; elbette bu kanuna uyum esasna gre, her
ey gibi nfus da (reyim de) planlanacaktr. Ancak, gnmzdeki gibi hibir
gidi planlanamazken, sadece nfus planlamas tutturmak, kapitalizmin
kendi kmazlarna are ararken, toplum dinamizmini uyum mekanizmalarn
kreltmekle sonulanr.
ekirdekil-temel, insan toplumu kanunlar her yanndan bilinebildike;

yani insanlk tarihi boyunca bu kanunlarn gidilerinden alnabilmi derslerle,

doa ve insan toplumu gidiini birbirlerinden ayrmadan, btn retici
gler geliimi, sonsuz geliim dinamizmleri hesaplanarak planlanabilir. Ve
planlamaldr. nsanlk bu gidile karlamadan edemez.
Bu, insanln doa ve toplum kanunlarna uyum zaruretidir. Ve bilinli
uyum zaruretlerinin kapy eninde-sonunda almamas beklenemez.
te reyim aksiyonu, dier retim aksiyonuna byle kopmaz balarla
baldr.
Komncl ekirdekte reyim aksiyonu, gnmzden daha yakc, yaratc
sonular vermi grnyor. Sebebi udur:
Komnde retim, neredeyse reyimden kp gelimitir. Bugnk
grlerimize ters gelse de, gerek budur.
Gnmzden ne kadar ok geriye gidersek, ki bu proseyi kabaca izleyen
herkes anlayabilir, daima unu grr ve buluruz: nsan reyimi insann
retimine baskn gelir. Ve son durumada kan balar-yani komncl
yapnn retimden baskn olduu tarihin derinliklerine inildike ortaya kan,
yadsnamaz bir gerek olur.
Bunu, vahet ann yzbinlerce yl, barbarlk ann onbinlerce yl,
medeniyetler ann binlerce yl srmesinden; ama teknik geliimin sanayi
devrimiyle ahlanyla birlikte; toplumcul geliimin de grlmemi hzlara
kavumasndan anlayabiliriz.
yleyse, insan reyimi, insann retiminden daha fazla m nemlidir?
Buradan alacamz ders nedir?
nsan reyimi de insan retimi de btn retici gler gibi, denk ilemekle
beraber, insan toplumu, beyinli: manevi oluuyla, kt kayna, yani doay
ve kendisini retici gleriyle birlikte daha ok planlamaya yatkndr.
nsan reyiminin, insanlama gidiinde ne k, insan retici gcnn
doaya ne kadar baml olduunu kanuncul kesinlikle ortaya koyuudur.
Teknik retici gc doaya daha az m baldr? Hayr, doa, btn retici
glerin kaynadr. Ve denkliin en tutarl temeli de budur. Fakat komndeki
teknik eleman, at alp skdar gemeye daha yatkndr.
nsan toplumu, tekniin bu gelien ve gelitirici yann, insanlamaya
balad gnden beri sezmi olmaldr. nsan, teknii kefettike, daha yontma
ta a denen ilk vahet aamalarnda bile boyuna teknik ilerletileri zerinde
duruunu, Afrika'dan Asya'ya dek benzer tekniklerle yaylndan anlayabiliriz.
Teknik kefedildike, yaama kolaylklar artmtr. Atein kefi, insanln artk
geri dnlemez ve durulamaz ilerleyii olur.
Ancak insan, tekniin bu kolaylklar getirici, rlar ac bysnn peine
dtke, kt kabuu tekmeler duruma girmitir. Teknik, insan toplumunu
doadan bamsz, ayr bir varlkmasna davranmaya srklemitir. Hatta
her eyi yaratann teknik olduu zanlarna yol amtr. Bat Marksologlarnn
ve kaba Marksistlerinin pek bayldklar "ekonomik determinizm"izahlar, hep
teknik eilimdedirler. Oysa bu, grne aldantr.
Komn ekirdei elemanlarna ve o elemanlarn smskca bal olduu
kanunlara indike; orada grdklerimiz ve bulduklarmz bizi alkn olduumuz
fikirleri, sk bir gzden geirmeye itmekten geri durmamaktadr.
Ve komn temelinin, tarihin btn kilitlerini aan biricik anahtar oluu,
daha iyi anlalmaktadr. Ve neden bu denli inatlkla her olayda karmza

kp duruu d a . nk komn, insan toplumunun en temelli kanunlarn

saklamaktadr. Bu yzden, komn ekirdei zerinde duruluu veya komnn
cazibesine (ekim kuvvetine) yakalan, tesadf saylmamaldr. 1822
yllarndan balayan ve tm bat aydnlarn gnmze dek saran bu komn
dalgas, neredeyse 150 yldr dou aydnlarnn kapsn dvmektedir. Biz de
bana msn diyen yok. Ziya Gkalp'ten geri dtk desek yanl olmaz. Henz
Marksizmin hazr fasllarn ezberlemekle megulz. Devlet kapsnda bir kuru
rzk ile tetebb dkn ulema gelenei, aydnlarmzn peini brakmyor. ikyl ynlar ekmek derdinde, bildiinden amyor..
Biz ne yapyoruz? Onlarca yldr kapmz dven bu dalgalarn altnda yatan
nedir? Acep diye dnmeden yapamamz. Konuyu stratejik aamamz
asndan ele aldka, evrencil ve evrimcil yaman kanunlarla karlayoruz.
Gnmzn hemen btn altyap ve styap sorunlarnn, komnn
paralan-medeniyete zl proselerinde dmlendiini buluyoruz.
Bugnk modern medeniyet rejimlerimizi aydnlatmak iin, antik medeniyet
tarihlerine girmek zorunda kaldmzda, antik medeniyetlerin de komnn
paralanndan ktn; dahas insanlk tarihinin, komnn kendisini
yeniden retiinin tarihi olduunu ibretle her yanndan izlemekten kendimizi
alamyoruz.
te komn, bu yzden bizi iine ekiyor. zel olarak, antik tarihin gidiini;
genel olarak insanlk tarihinin gidiini (Marksizm'in koyduklarn) anlamak iin,
komnn sakladklarn her yanndan kavramamz gerekiyor.
nsanolunun bugn iin, retime kyasla reyimini hemen hi azna
almay, sanki reyimin retimden km gibi hazr benimseyi ile, her eyi
retim imi gibi gsterii ve gr altnda bir bit yenii arand zaman; tarih
ncesi bilimin (Morgan ve Engels'in) de ortaya koyduu gibi, retimin tarih
ncesinde hi de bugnk saltanatn srdrmediini, tersine derinlere indike
insan reyiminin balbana nem kazand anlalyor.
nsan toplumunun, reyimi mesele yapmaynn altnda saklad sr:
Tarih ncesinde, hayvanlar aleminden kopumasnda; insan reyimini
mesele yaparak, uzun alar boyunca cinsel yasaklar geliimiyle, bu temel
aksiyonunu yoluna koyuunda gizlidir. Yine de bu srrn diyalektik, ztlkl gidii
iyice aydnlanmadka, altuura bastrdklar, reyimi kendi llerinde mesele
yapmaktan geri duramaz.
Komnde reyimin, zmlenmesi gereken balca problem oluu;
komnn oluumundan daha derin kklere uzanmas gerekir. Komn, reyim
problemini, uzun alar sren hayvanlar aleminden kopuma tarihinden
devralm olmaldr.
nsan, ilkin yasaksz komn aamasna ulatnda; artk reyimi, hayvan
reyiminden kesince ayrlmtr.
Bugnk geim-barnm koullarnn yaratt kolaylklar, o alara
yaktran nyarglarmzdan kurtularak, olaylarn gidiine uyarak baktmzda;
insan toplumu ilk komn anda, tpk gnmzdeki gibi ocuk dourupbeslemek ve bytmek zorundayd. Yeni kuaklarn eitimi sorunlar da,
gnmz gibi modern toplum koullarna uyum iin gerekli okullar dzeyindeki
problemlere paralel bir ekilde doaya ve topluma uyum problemlerini
tamadan yapamayacak durumda olmalyd. Beyin insanlatka, renme
sorunlar da o denli artmak zorundayd. nk toplumsallalm demekti.

Uyum toplumsallaldka kolaylarken, yeni kuaklarn eitimi biiminde

topluma yeni bir yk getiriyordu. nk toplumsallk, hayvan srsnden
ok daha karmak bir retici gler dinamizmi getirmiti. Ve daha nemlisi,
hayvansal gdlerle ynetilemeyecek bir geliim hzna ulalmt. Toplumsal
geliim, yeni yeni aamalar kaydettike, yeni eitim-barnm-geim sentezleri
gelitirmek gerekirdi.
Fakat reyim neredeyse gnmz insan toplumunun temellerine sahipken,
retim yok denecek kadar az bir seviyedeydi.
te can alc paradoks bu noktada kendisini ortaya karyordu.
nsan toplumu ortaya kt anda retim, geim, barnma, metod
alarndan hl doann doal bir eki durumundayd. Doann ok az bir
parasn corafya retici gc haline getirebilmi, teknii de doann doal bir
gc olarak toplumcullatrabilmiti. Ki bu, retici glerde bu halleriyle doal
devirmelerden teye gemiyordu.
Ama reyim asndan; hayvanlar aleminden bsbtn geriye dnlmez
biimde alar am; toplum haline gelmilerdi. Fakat bu yasaksz plak komn
aamas bile, reyim asndan yeterli olamamt.
Bu aamada komn, srden ileride, insan toplumu srsyd.
tekilatlanmalar, aile biimleri, kan gruplar gelimemiti.
Yallar, anne babalar ve ocuklar, yeni kuaklar hep bir arada reyim
aksiyonuna katlmalar, daha fazla sremezdi. Bir kez reyim aksiyonunda ve
beyin geliiminde, hayvancl gdleri geride brakp bastran aama (dinamizm)
geliim bulmutu.
Cinsel yasaklar, insan toplumunun kendi iinde deneme yanlmalarla bulup
gelitirdii, kendiliinden bir seleksiyon (eleim) yasas oldu.
Cinsel yasaklar, toplum ierisinde reyim aksiyonunu grlmemi toplumsalailesel-kiisel-ruhsal tekilatlanmalara ulatran bir devrim oldu denebilir.
reyim aksiyonu bundan sonra yeni boyutlara ularken, retim aksiyonuna
da yeni sentezler katmadan yapamazd. Bunun zerinde yeniden duracaz.
Burada yeniden kiiye dnersek, kiinin nasl reyim ile balantl olarak; bizi
komnn doum kaynana gtrebilecek yaman bir eleman olduunu anlalr
hale getirmi oluruz.
1- Hayvan ile insan arasndaki blnn prosesi: Ztlkl atmas, insan
reyimini hayvandan ayrarak, uzunca bir yoldan insanms trleri, insan
toplumu sentezine ulatrd: Yasaksz ilkel komn.
Erkek ile kadn arasndaki blnn, yasaksz komn potasnda cendereye
alnarak ve doayla arparak gelimesi (prosesi), cinsel yasaklar sentezlerine
yol at.
Balangtan beri gelen blnler: Ztlkl dinamizmler gelierek, cinsel
yasaklar biiminde insann iine de girmi oldu.
3- Cinsel yasa benimseyen UUR: Bilin oldu. Bu bilin, elbette
kendiliinden, kendisini bilemeyen yasak ile oluan bilin idi. Cinsel yasa
benimsemeyen yan ise, ALTUUR: Bilinalt oldu. Bilinalt yan: Elbette insan
kt kaynaa gtren, hayvancl gdlerin toplumcul baskyla insanlatrld
en karanlk yan oldu.
Bylece insan toplumu ierisinde; "kii", yepyeni senteze ulat. Kii (insan)
kendisi de farknda olmakszn, kendi beyninde iki zt kutba blnd: Aydnlkkaranlk gibi veya bilinir-bilinmez kutuplar.

Kiinin BENLK'li oluu, bilin-altbilin kutuplanyla balad. Bu kutuplaan

benlik, insann beyninde gelimesine ramen; uzuvlar-organlar gibi bir
ey deildi, bambaka, insann birdenbire, hatta 19. yzyl sonuna dek
kavrayamayaca bir eydi. Toplum sentezinden, kii iine girmi, yeni bir
geliimdi. Veya yepyeni bir aamaya sryordu. Toplum ile doann, toplum
iinde kadn-erkek blnlerinden (tezatlarndan) kendiliinden gelien cinsel
yasaklar prosesiyle ycelen, elle tutulmaz, gzle grlmez bir varlk idi. Bu
tartlmazca herkesin kabul ettii insancl RUH'u ayr bir eleman olarak gze
batrmak zorundayz.
Btn bu bakmlardan Kii eleman, komn ierisinde, hibir elemandan
bamsz olmayarak, tersine her elemann iine nfuz etmi bir potansiyel g
olarak yer ald.
Kii, bu potansiyel gcyle, aslnda insan toplumunun en belirgin ve
en bilinmez tercmesiydi. Toplumun, komnn zlm biimleri olarak,
toplumun iinde kii de giderek zlr ve geliir. Potansiyel gc alm
yapar. Toplum biimlerinin geliimiyle birlikte kii de, toplumun en kk ve
en dinamik paras olarak, toplumu yanstan komplike: zmlenii g bir
ayna haline gelir.
Kiinin kutuplaan benlii; reyimi de retimi de ruhunun krizcil ataklarnda,
pireyi deve yaparak, habbeyi kubbe yaparak, bir bardak sularda frtnalar
kopartarak belirginletirir.
Psikoloji denen ey; benliin bu hareketli dinamizmidir. Kutuplarnn
arpmalardr. Ama, daima hatrlamalyz. Kii psikolojisi, cinsel yasaklarla;
reyim ile damgal bulunur. Btn lkclklerimizin ve alaltmlarmzn
kayna bu temellere dayanr.
Bu adan; kii psikolojilerinin, toplum konular asndan irdelenmesi, bizi
komnn ilk dou kaynana kadar gtren salam-dinamik bir yoldur. Ve
komnn saklad kanunlarn salam bir ispatn verir.
Toplum biimlerinin geliim kanunlar, kii yanndan ele alndnda; ok
daha zengin, komplike-ayrntl-kkl zetler manzumesi ve silsilesiyle
karlarz.
5- KOMN'DE "RUH" ELEMANININ HAREKET
Komn'de reyim, retimde olduu gibi; insan retici gc
bakmndan iki yanl iler: Kii ve Toplum.
reyim, kii yanndan olduu kadar, toplum yanndan da zengin yaratlara
yol aar.
Cinsel yasaksz, dolaysyla toplumsal yasaksz komn, hcre olma
yolundaki ilkel canlcklara benzer. Henz hcre ekirdei-plazmas-zar ve
besleyici -ayrtrc-sentezleyici elemanlar olumam canllardaki
gibi,
komnn ilk aamas olan yasaksz komn ekirdekiini, hcrenin zaryla
evrelenip korunmasna ve dier i elemanlarnn yaratlnda derlenip
toplanmasna benzer bir etki yaratm olmaldr. Ki, Neanderthal insanda
birdenbire l gmme: lmden sonra dirim realitesiyle karlarz. Demek
cinsel yasak eleman geliim bulmutur. Bu geliim, kii iinde: uur-altuur;
toplum iindeyse: Yeni blnmelerin, kan tekilatlarnn olutuunu gsterir.
Cinsel yasak aksiyonu dorudan doruya kii beynini nasl etkilemise,

ylece toplumu da dolayszca etkiler. Ve toplum iinde aile biimleriyle, kan

tekilatlanmalarn yaratr.
Demek komnde reyim aksiyonu; kii iinde "ruh" elemann yaratrken,
toplum iinde "Aile" ve "Kan" elemanlarn yaratr.
"Ruh" eleman, komnde yabana atlamaz bir geliimdir. Sadece kiinin
toplumla olan diyalektiinde, yeni toplumsal sentezlere yol amasnda rol
oynamaz; kii iin de yeni sentezlerin kayna olmakla da kalmaz. Ruh, kiiden
bamszmasna komne ve tm doaya yanstlr. Animizm (canclk)
da ruha kavuturulur. Zamanla ruh, totem tanrlarn iine girer. Her yanda
gezinir olur. Komnn inanlarn glendirirken, kendi kii ruhunun zerinde
egemenletirdii totem: Ata tanrlarna yanstt, kendi ruhunu ycelttii halde,
bunu bilmeden yapt iin, kii ve toplum giderek bu ruhun egemenliine
girer.
Ama: Giderek komnn kendisi olmaktan karak, uur altna bastrlr,
ama kutsallaarak totem tanr haline gelecektir. Bu, kendiliinden doal bir
geliimdir. Komnn kendisini ama edinii de bilinle olmad; hayvanlar
aleminden ayrlrken, hayvancl organcl determinizmden ykselerek, gelien
bir savunma mekanizmasyken; nce bu mekanizmay doaya yansttka,
animizm oluur. Sonra ruh eleman gelitike, kendi savunma mekanizmas
halinde gelien komnn kendisini ama ediniinin yerini, totem tanry ama
edini alr. Bylece animizm anlay da ruh kazanarak; yorum-anlay-sezi
zenginliine ulam olur.
Komnde ruh eleman, bu denli zengin bir rol oynar. Cinsel yasaklarla,
kiinin beyninde gerekleen benlik kutuplamas veya bln ilkesi, insann
n mant bile denemeyecek, animizm temellerinden hz alarak, kendisini ve
doay yorumlama (uyum gelitirme) sistemi ierisine girer.
nsan, kendi iinde gelien ruhunu, evresine ve her eyine yanstarak,
toplumcul sentezlerini gelitirir; uyum mekanizmalarn zenginletirir;
kendisiyle birlikte corafyasn-tekniini-kan tekilatlarn yeniden ve yeniden
toplumcullatrrken "ruh" elemann kullanr.
Burada,
ruh
ile birlikte;
bir baka eleman daha geliecektir:
"Kutsallatrma"
6RUH'UN KUTSALLAMA AAMASI VE
ELEMAN OLARAK "KUTSALLATIRMA"
"Kutsallatrma", komn ierisinde; kii gibi, alet gibi elle tutulur, gzle
grlr bir eleman deildir elbette. Elle tutulmaz, gzle grlmez ama
komnn her yanna sinmi, her yerinde hazr ve nazr "ruh" eleman gibi bir
elemandr. Daha dorusu, ruh elemannn, hem animizme g katarak, hem
de animizmden g alarak komnn ierisinde ycelmi yeni bir sentezi veya
bakalam halidir.
Ruh, cinsel yasaklardan geliir. Bata animizm anlayna ve komndeki her
elemana tutunarak, onlarn toplumcul anlamn zenginletirir. Ama giderek,
toplumcul sentez, yine cinsel yasaklarla gelitike, ruh da zenginleir. Animizm
ile birlikte; kendisini ve evresini (doay) yorumlama-uyum yapma gc,
totem gibi belirgin sentezlere ular.
Komn, hcre gibi ekirdekleip-zarlarken; derlenip toparlanr ve uyum

mekanizmasn da genel animizm anlay iinde monizme ulatrma yolunu

tutar. Animizm (uyum-yorum) mekanizmas ierisinde totem Ata tanr inancn
yceltir. Kendi kii-insan ruhunun zerinde, totemi kutsallatrr.
Aslnda her yerde dolaan ruhun: Komnn, yorum-uyum gcnn
bakalaarak, kutsallama aamasna giriinden baka bir ey deildir. Cinsel
yasaklardan, kii iinde oluan dnce sistemi (kii beyni iinde olumu
kutuplu benlik) olumutur. Cinsel yasaklar gelitike veya komnn yaad
olaylar zenginletike, kii beynindeki benlik "ruh" anlayna doru bakalar.
Ruh, komnn her elemanyla birlikte animizme de g katarken, komnn
yeni aamalarnda kutsallatrmaya doru bakalam olur. Bylece, giderek
komnden ayr, kiinin seilemez oluu yznden veya komncl ekirdekte
hibir elemann ayr gayrl sz konusu olamayacak kertede her eleman (tpk
elektron-proton tezadyla olumu atom ekirdei; plazmas-hcre zar ve
benzer elemanlaryla hcre tml gibi), komndeki her eleman ztlaarak,
komn tmln yaratt iin, bildiimiz benlik tannmaz hale gelir; ruhlarkutsallar. Yine komncl yap yznden, ruh ve kutsallam ruh, komnn
her elemanna ve doaya yorum ve uyum gc olarak girer ve siner. Komnn
yeni toplumcul sentezleriyle-aamalaryla artk kutsallatrma biiminde
dnce sistemi olarak veya bir eit komn felsefesi-ideolojisi anlamnda n
mantk seviyelerinden "DN" anlayna doru proselenir (ilerler).
Benlik-ruh-kutsallatrma geliimleri, komnn hangi konaklarna denk
debilir? Yeri geldike greceiz: nsanln aa vahet aamalarndan yukar
vahet aamasna kadar bu geliim kendisini hazrlamakla birlikte; yukar
vahet aamas bu proseyi tmden yaam grnmektedir. Barbarlk ana
gei ile birlikte; prose i ie gemi-griftlemi olarak bulunduuna gre, bu
geliimler uzun yzbin yllar iinde, insan trleriyle batp karak, ilk kklerini
oluturmu demektir. Yeniden dneceiz.
7- "ALE BMLER" VE "KAN" ELEMANLARI
Cinsel yasaklar, yasaksz ilk komn ekirdeinde ilk toplumsal yasak yerine
de geerler. Cinsel yasaklar, kii iinde ilk ruhsal bln (uur-altuuru)
yaratt gibi, toplum iinde de dolaysz olarak aile biimlerini ve aile biimleri
geliiminden ayrlmayan toplumsal blnleri (tekilatlanmalar) yaratrlar.
Aile biimleri, sosyal "KAN" tekilatlanmalarnn br yznden baka bir ey
deildirler. Her ikisinin kk de cinsel yasaklar olmutur.
Cinsel yasaklar, kiinin komn iindeki yaam iin aile biimlerini olutururken;
toplum iin "kan" blmlerini oluturur.
Aile biimleri mi kandan kt, yoksa kan tekilatlanmalar veya blnleri
mi aile biimlerinden kt? Sorusunun yant: Her ikisi de cinsel yasaklardan
kt ve birbirlerini etkileyerek-birbirlerinden karak geliti, olabilir. Komnde
unutulmamas gereken ey; hibir elemann bamsz-ayrlabilir olmad; her
elemann elikileriyle komnn ekirdekil tmln yaratm oluudur.
Burada ksaca anarak geeceiz, yeri geldiinde genie-kklce zerinde
durulmas gereken bir yan var. Cinsel yasaklarn kk ne denli eski, yzbinlerce
yl gerilere dayansa bile; komn yaam, bakalaarak, blnerek, yeryzne
yaylarak srdke; cinsel yasaklarn yeni batan hi konmama tekrar
tekrar yaanmak zorunda kald anlalyor.

Tevrat'ta geen evlenme biimlerinden anlald kadaryla, daha

zamanmzdan 3-4 bin yl nceye kadar, brahim adna bal gebe
topluluklarnda bile cinsel yasaksz komn ilikileri, henz kesin biimlerde
geride braklmam grnyor.
Hz.Lut zaman .. 1900-1800'l yllardr. Ama Lut'un kzlaryla evlendii
bir gerek. Lut'un kzlarndan Ammanoullar ve Mohaboullar tryor. Onlarn
da ayn veya kanda aile ilikilerini srdrdkleri seziliyor.
Hz. Davut zaman, . ncesi 1000 yllarna denk dyor. Ama hl z
karde evlenmeleri; kanda aile biimi srklenip geliyor. Kutsal kitap, durup
dururken bu evlenmeleri niye ansn?
Hz. Muhammed zaman, unun uras 1400 yl nceleridir. Ama ortakl
aile biimini yaayan kalntlar, bizzat Allah ve Peygamberi Kur'an hkmne
balayarak, kaldrmak zorunda kalyor. (Nisa Suresi)
19. yzyl balarndan ortalarna, hatta sonlarna kadar; yani en ok 150 yl
ncesine kadar, Amerikan-Avustralya yerlilerinde kanda-ortakl sendiyazmik
aile biimlerine rastlanyor. Morgan, nl komn tezlerini, Irakua ve Seneko
yerlileri ierisinde; bizzat onlarca yl yaayarak, gelitiriyor.
Dahas, geri ky yaantsnda, kalabalk komn geleneklerini srkleyen
Trkiye toplumunda, 20. yzyl ortalarnda bile kimi blgelerimizde, benzer geri
aile biimlerini artran yklere oumuz ahit olmuuz veya dinlemiizdir.
Bunun sebebi, elbette toplum biimlerinin henz kesin biimlerde
modernleemeyiidir. Ama bu yaklam, konuyu yeterince aklayamaz.
Aile biimleri, neden bu denli elastiki-plastik esnekliindedir? Tarihlerinalarn-toplum biimlerinin snrlar iine hapsedilemezler. Veya hl neden,
modern geliimlere ramen, eski alarda kalmas gerekirken, neredeyse
olduu gibi yeniden canlanrlar?
Sanki yaad toplum biimleriyle-ayla-tarihiyle ilikileri yokmuasna
bamsz, inat bir geliim imiesine yeniden ve yeniden benzer biimlerde
ortaya karlar.
Elbette her ey gibi aile biimleri de, toplum biimlerinin geliimiyle izah
bulur. Ancak burada, aile biimlerinin kiiyle olan balantlarn hatrlamalyz.
Yine kii-toplum diyalektii unutulmamaldr. Kiinin irdelenii bizi, en eski k
kaynaklarna gtrd gibi, kendisiyle ilgili olan aile biimleri gibi konularn
zmleniine de yardm eder.
Aile, cinsel yasaklarn kii hayat bakmndan getirdii bir snrllk-blmleni
idi. Cinsel yasaklar, kii yanndan aile biimiyle sonulanr ve yansr idi.
Kiiye yakndan, doum ve geliim evrimiyle bakldnda da, tpk aile gibi,
kiinin de alar ap gelen, topluma karn snr-kalp tanmaz bir geliimi
gze arpar. Ve daha dorusu, kii bazen alar aarak, kendi toplumundan
ok daha ileri kiilikler sunabilirken, ok geri kiilikler de sunabilir.
Bunun sebebini, insann ne denli uyum yetenekli: Elastiklemi de olsa,
doadan k balarnda aramalyz. Teknik de doaya son durumada bamldr.
Ama o ballk, daima insan eliyle olduu iin, doadan tannmayacak halde
uzaklatrlmtr. Bir kadn, bir daktilonun, bir gzln, bir kalemtran, bir
radyonun, bir telefonun, bir megafonun doadan gelitirilmi olduu kamzn
duraksamadan, bilinle anlatabilecei dnmlerdir? Ama insan, her eyiyle
doadr:
Klyla-tyyle-barsaklaryla-gzyle-kulayla-ayaklar-elleriylereme sistemleriyle. Hatta en ayrcalkl beyniyle.

Keiflerde, Marks'n toplum biimleri geliimleri kanunlarn aklayyla,

Darvin'in trlerin geliim kanunlarn aklay ayn 1859 ylna denk dmesi,
tesadf deildir. Hemen ardndan Morgan, komncl yapy aklamaya
girimitir. 1851-1877
nsan-doa ile bylesine paralellikler tamaktadr. Ama teknik ilerlemede
muazzam rlar aacak atomcul-hcrecil keifler, daha sonraya kalacakt.
Ve onlar da paralel bir geliim tutturmulard. nsan-teknik, doa temelleriyle
bylesine sk ilikilidir. Fakat teknik, toplum dolaysyla doadan uzak
drlm, dolaysyla insann kendisine yabanclatrlmasnda, toplum
geliimine kazandrd hz ile balca maddi temeli hazrlam grnr. Yine ayn
zelliklerle, yabanclamann zmlenmesinde maddi temeli, teknik retici
gc hazrlam olacaktr. phesiz ki yine btn retici gler geliimiyle
birlikte.
Bu durumda insan, teknik retici gcne oranla doadan ancak teknik
aracyla uzaklaabilse de, fazla ileriye gidemez. nk insan nesillerinin
yetimesi iin, teknik nesillerinin yetimesinden ok daha fazla uzun zamana
ihtiya duyar.
Bu ksa genel matematiksel yoklaylardan sonra, kiinin ve ailenin yeniden
bamszlamasna ortaya klarn, insann doaya daha yakn oluuna,
yani yeni kuaklarn her ortaya knda yeni batan renmek ihtiyacyla
"doal" zrl oluuna balayabiliriz.
nsan kii, bir trl reyim-cinsel yasak damgalanndan yakasn
kurtaramaz. retimi daha hareketli ve genliklidir, alar aar-geliir-gelitirir.
Ama reyim, retim ile kopmaz balarla gelise de, hep doa temellerini
hatrlatp durur. nsann kendisine olan yabanclamas da bu elikilerin
senteziyle oluur. zmlenii de farkl olamayacaktr.
Tekrar baa dnelim: Cinsel yasaklarda birinci ilerleme: Anne-babalarla,
ocuklar arasnda cinsel alverii darda tutar. Bylece dedeler-nineler;
babalar-anneler; ocuklar, yani erkek ve kz kardeler ayr evlenme gruplar
olutururlar. Bu kanda aile biimini olutururken, en ilkel KAN tekilat
blmlenii de yaratm olur: Dedeler-nineler hepsi bir arada karkocadrlar.
Onlardan olma ocuklar, yeni anne-babalar olurlar. Yani kardeler arasnda
evlenirler. Ama dede ve ninelerle evlenmezler. Bunlardan olma ocuklar
da anne-babalaryla evlenemezler ve kendi aralarnda (kardeler aras)
evlenebilirler. Bylece topyekn bir tek kan oluurken, bu kanda aileleri, bir
tek kann iinde, yeni bir blnmeye basamak oluturmu olur.
Cinsel yasaklarda ikinci ilerleme, kardeler arasnda evlenme yasa
getirilmekle salanm olur.
Her iki ilerleme de kolay olmu grlmyor. rdelemeleri ayr, uzun yer
tutar.
Ksaca kardeleraras evlilik dlannca, bir tek kan tekilat ve kanda
aile atlayp blnm, yeni aamaya geilmi olur. Ayn rahimden gelme
kzkardeleri cinsel alveriten uzaklatrmakla balam olabilir. Tpk
ebeveynlerle cinsel alverite, doal olarak ayn rahimden gelme erkek
ocuklarla analarn yatn uzaklatrmakla ilk ilerlemenin balam olabilecei
gibi.
Ve bylece, birbirleriyle yatamayan kardeler yeni bir kan yavrusu olmu
olurlar. Ana kan yavru kanlar dourmu olur. Ve bu kanlar birbirleri iinde

yatamaz (evlenemez) yelerden olumu olur.

Nfus arttka her bir kan, yavru kanlara blnerek federasyon,
konfederasyonlar oluturabilir.
Anakann rol, Fratri yerine geer. Yani hamile gelmi bir iki kandan derleik
bir toplumun yapsdr. ou kez kabileler 2'ye blnerek oalrlar..
Kan tekilatlan, anlalyor ki, kanda aile iinde ilk yasak ilerlemesiyle u
verse de, ikinci ilerlemenin yaratt ortakl ailenin belirmesiyle ortaya kma
benzer.
Belki de vahet alarnn aa ve orta aamalar bu denemelerle
gemi saylabilir. Yukar vahet konanda da yeni batan ayn ilerlemelerin
yaand, totem sentezlerinden daha kesince anlalyor. Totem ve ana tanr
sentezlerine baklrsa, vahet anda gemi olan cinsel yasak abalar daha
iyi anlalabilir. nk geliim, komncl ekirdein saklad kanunlardan kp
geldii iin; yukar vahette ve hemen onunla i ie gemi aa barbarlkta
kesin izgilerine kavumu sentezlerin sebeplerinden yararlanp, gerisingeri
belgelerle balangtan bu yana gelien prose bilinlere karlabilir. Yeri
geldike zerinde duracaz.
8- ENDOGAM-EKZOGAM VE METAFZKLER
Aile ve kan elemanlarnn geliiminde, ok yakn bir rgtlenme ve evlenme
sistemi iledi: eriden evlenme (Endogami), dardan evlenme (Ekzogami)
Kan'n kendi iinden evlenmesi mutlak bir yasakt.
Kan'n douu (cinsel yasaklarn ilerleyii) icabyla, kan ister istemez kendi
iinden evlenemeyince, kendi kannn dndan evlenmek zorundayd.
Fakat kendi kan dndaki kanlar da bir tek ana kandan blnerek, domu
bulunuyorlard.
O zaman kanlar bir araya toplayan kabile iinden evlenilmi oluyordu.
Kan, kendi dndan ama kabilesi iindeki baka bir kandan evlenerek, yeni
kanlar yaratyordu.
Hatrlayalm: Cinsel yasan birinci ilerlemesinde kan henz doamyor ama
ebeveynlerle ocuklar arasnda cinsel alveri dlannca ister istemez bir tek
KANDA ALE halindeki komn, yeni bir cinsel yasaa ve dolaysyla potansiyel
olarak yeni kanlara hamile kalyordu.
Cinsel yasan ikinci ilerleyiinde, kardeler aras cinsel alveri dlannca
ister istemez, birbirleriyle evlenemeyen kardeler KAN' veya kanlar domu
oluyordu.
Kanda aile halinde komnde bu olanakszd. Anne babalarla evlenemeyen
ocuklar, kendi ilerinde evlenebildiklerinden, sadece kanda evlenme gruplar
ayn komn ierisinde domu bulunuyordu. Dedeler-nineler, anne-babalar;
erkek kzkardeler; evlenme grubu da kendi aralarnda karkoca idiler. Ve bir
tek komnde yaayabiliyorlard. Komn, kanlara blnmeyi gerektirmiyordu
henz. Dolaysyla dardan evlenme; Ekzogami de gelimemi bulunuyordu.
Tersine, evlilik gruplar arasnda (yani dardan) evlenme yasakt. Komnn
sosyal-nfussal, yani her trl ekonomik-kltrel ilerleyiine karlk den
retici gler ilerleyii gerekletike, komn kendine evlilik asndan
benzemeyen zt kutbunu dourmak zere ikinci cinsel yasak admn att. Ve
komnn ieriden evlenirliine karlk, dardan evlenmek zorunda olan ama

ierden evlenemez olan (birbirleriyle evlenemeyen) kardeler kann dourmu

oldu.
Bylece kanda aile biimi alarak, ortakl aile biimine geilirken, kan
tekilatlanmalar sistemine geiliyordu. Kan tekilatlanmalar yani kendi iinden
evlenemeyen kanlar oaldka ister istemez, ierden evlenirlilik (endogami)
yannda kendi zdd olan dardan evlenirlilik; ekzogami ilerleyii ortaya
kyordu. Ama her ikisi de zt olmakla birlikte, beraber-birarada geliiyorlard.
nk kanlarn tekilatlann komn yaratmt ve kanlarn btn komn
oluturuyordu.
te Morgan'n, bizzat ilerinde yaayarak kavrad balca byk fikri bu
noktalarda zetlenebiliyordu. Bu dupduruca kavranm byk fikir O'nu, Vahet
ve Barbarlk alarn tasnif etmeye gtrrken, Medeniyete gei grlerine
ve insanlk gidiinin snfsz topluma doru gelimek zorunda olduu grlerine
kadar ileriye de gtrd.
nk komn, eer topyekn kavranldnda, yani insanlk tarihi lsnde
bakldnda, byle her toplumsal kilidi aabilen biricik anahtar grevini
yapyordu. Komn, insan toplumunun, hcrenin canlda yapt grevi yapan,
en kk en ilk ekirdeiydi.
Komn (ilkel snfsz toplum) sadece snfsz-eitliki yanyla deil, sadece
kanda yapsyla deil, sadece totemik kutsallatrmalaryla deil; ve benzeri
koparlm dil, sanat, by, cinsellik, kii, teknik gibi ayr ayr zellikleriyle deil;
topyekn btn zellikleriyle (elemanlaryla) ve tm insanlk tarihi iindeki
kendisini yeniden retileriyle (kanunlaryla) kavranabildike anlalabilir ve
ierisinde saklad ekirdekil kanunlar karlatrmal olarak aydnlatlabilir.
Ne iin?
Bilerek-bilmeyerek hepimizin yapt; daha dorusu determinizmin bize
yaptrd hep udur:
"Uyum" yeteneklerimizin kanunlarn kefederek, insan toplumunun doa
ve toplum gidiine yani topyekn evrime bilinle uyum yapmak. Doann ve
toplumun geliim kanunlarna ulamak; onlarn ayrntlarnda derinlemek ve
naslsalar ylece onlara uyum yapmak.
McLennan'larn, Bachofen'lerin, Tylor'larn da bilmeyerek komne karmalar
bu yzdendir. Ama iinde bulunduklar lke ve dnya determizmleri, onlarn
pek s bencilliklere-kariyerizmlere-ulusuluklara iterek, konuyu metafizie
kaydrmalarna yol amtr.
Yeri geldiinde dkmlerini verirken ksaca greceiz, Endogami-Ekzogami
konularnda da Morgan'n duru kefini, komnn dou kkleri ve medeniyete
al-geliim dinamizmleri asndan ele almaktan zellikle kanmlardr.
Komnn dardan evlenir: ekzogamisini ayn zamanda bir o kadar da
ieriden evlenir: endogamisinden koparak, uzman kariyerine kurban ederek
bu konuyu ne karmlardr.
9- "ANMZM" - "TOTEM" ELEMANI ve KUTSALLIK
Totem eleman da, komnn dier elemanlarndan koparlarak ele
alnd ve komnn kendi canl geliimiyle-insanlk tarihi ierisinde
ele alnamad iin, gerek komncl deeri ortaya konulamamtr.
Elbette asl yanl, totemin komndeki elemanlararas etkileiminin
konulamamas ve kavranlamayyla kalmaz. Komn kendisini snfl

toplumlara doru yeniden retirken, totem elemannn etkileri

de gnmze dek dier elemanlarla kararak (kutsallklar iine
sinerek) geldii iin, onlar proseleriyle bilince karamadka,
birikim bilimleri, "uyum" mekanizmalarmza hemen hibir katk
yapmakszn kalrlar. Yani toplum biimlerinin geliimi kanunlarn
bilince kar asndan, hemen hibir deer tamaz olarak kalrlar.
Sadece tasnif iin birikim salam olurlar. Gerek tasnifler, hayat ile
uyum snavlarnda aktka, birikim bilimleri grevlerini tamamlayp
mzeye kaldrlrlar.
a) Animizm'in Temelleri
Unutmamalyz, totem sentezi cinsel yasaklarn geliiminden sonra ortaya
kmtr.
Totem sentezini kesin biimleriyle yukar vahet anda ve barbarlk
aamalarnda grebiliriz.
"KAN" tekilatlanmas domadan, totem kesinlemesi olmam grnyor.
Baka bir deyile, cinsel yasaklar irdelemeleri kesin sentezlerine ulaamadan
totem sentezlerine de ulalamam olduu sylenebilir.
Fakat bu konaktan nce yzbinlerce yl kapsayan (aa vahete uzanan)
alar var. nsan, insan olmaya balayal cinsel yasaklar denemekten geri
durmam olmaldr. Ancak hibir yasak tanmayan komn aamasn geirmek
zorunda kald da kesin bir gereklik gibi grnyor. nk hayvanlar
aleminden kopuma, insan trlerinin bakalamasyla oluuyor.
Darwin'in natrel seleksiyon kanuna gre grevcil deiimler, organ
bakalamlarn getirerek, trlerin belirli kuaklar iin kayna olur. Demek
insan trleri, kendi aralarnda kopuma oluncaya dek birbirleriyle evleniyorlar.
Koputuktan sonra da bakalaan tr ayn, hibir yasan henz koyulamad
bir toplum aamasn yaamak zorunda kalyor. Belki denemeler yapyor,
fakat cinsel yasak renilmesi gerektii gibi kesin kurallarla uygulan
gelenekselletirilmesi zorunlu bir kltrdr. nsan trleri bir batp bir ktna
gre, cinsel yasaklarn tutunma olasl zayf grnyor.
Pitekantrop'tan nce de, henz insan olduu pheyle karlanan insan
trleri var ki, bunlarn beyin geliimleri empanze llerini henz am
durumdadr. Ve belki de reyim aksiyonlar hayvanlar aleminden henz ayrlma
yolundadr. Hem beyince, hem toplumcullama gidileriyle cinsel yasak ihtiyacn
hissedecek aamada grlmyorlar. Hibir belgeye de rastlanmyor. En kesin
belge, yzbinlerce yl nce gelmi Neanderthal insan trlerinde grlyor.
l gmme gelenei. Besbelli ki insan toplumu iinde "ruh" inanc gelimi
bulunuyor. Demek bir nceki, hi deilse atei kullanan ama buzullara kar
yeterince savatramayan Sinantrop-Eantrop-Heilderlberg-Pitdovn gibi insan
trlerinde cinsel yasak abalarnn tutunmu olabileceini kabul edebiliriz. Belki
pitekontroplarda da bu abalar denenmi, kii ierisinde benlik geliimi u vermi
olabilir. Ama bu, gelikin bir "ruh" anlayna, "ruhun" komn ierisindeki her
yanna yansyan hareketine ulam grnmyor.
Hayvanlar aleminden kopumak zorunda kalan ama henz cinsel yasaklar
evresine de giremeyen insan toplumu, kanlmaz olarak hayvandan bir adm
daha ilerideki hibir yasak tanmayan sr halini yaamak zorunda kalmtr.

Kald ki kutsal (yalan bilmeyen-yalanlanamayan lmsz) Adem-Havva veya

Hz.Lut'un kzlaryla yat belgeleri de byle bir aamann ok yakn zamanlara
kadar yaanabileceini aydnlatmaktadr. Ki, amzdan en ok 4 bin yl ncesinin
belgeleridir. Adem ile Havva'ya kadar gidersek, bu Semit atalarnn tarihi de 5-6
bin yl ncesinden daha gerilere gtrlemez. Demek insanolu cinsel yasaklar
bildii ve gelikin bir ruha-kutsallatrma geleneklerine sahip olduu halde, komn
yaamnn varolduu yerde, reyim aksiyonunu yasaklarla snrlayp kesin bir
geliime oturmakta zorlanmaktadr. Bu, alacamz byk bir derstir.
Konu vahet ana indirgendiinde, hibir yasan bulunmad komn
aamas kesin bir gereklik kazanr.
yleyse; cinsel yasan bulunmad yerde ruh da olamayacana gre,
animizm; her eyi insan gibi canl yorumlay nasl geliebilir?
Bunu, daha titiz bir almayla yerinde aklayacaz. Burada u kadaryla
yetiniyoruz: Komn ierisinde her eye yansyan bir ruh geliimi, ilerlemi
bir animizmin gstergesidir. Bu orta vahet (Neanderthal insan) aamasnda
grlen, yukar vahette (sapiens trlerinde) ve aa barbarlkta iyiden iyiye
gelimi bulunan bir ilerlemedir. Fakat bu aamann n halleri-belirtileri de
olmaldr.
te bu n belirtiler veya n animizm diyebileceimiz filizlenmeler, hibir
yasan tannmad yasaksz komn alarna denk dmektedir. Cinsel
yasaklara bal gelien ruhun dolamad konak, yasaksz aamadr nk.
Animizmin n filizlerini bu aamada arayabiliriz.
Bu alar belgeleyen, birka kafatas ve alet geliimlerini anlatan fosillerden
te baka veri yok elimizde. Ancak bu belgeler, azdr diye akl yrtmemizi
engellemez. Tersine o tarihlerde grlmemi ilerlemeleri anlatan ve nemlisi
btn fosil belgeler yan yana geldiinde insan trnn geliimine k tutan bir
prosenin ilk halkalarna uyum yapan belgeler ise, daha ok eleman ve bilim
dalyla tehizatlanm olarak o belgelerin ne anlama gelebilecekleri zerine kafa
yormalyz. Akl bu, akln ilemeyenler ortasnda akln iletenler yadrgansa
da, yeni gerekler, bu gelitirimlere basarak ortaya kp ilerleyebilir.
1- nsan ncesi yksek memeliler, pasif uyum prosesinin ad zerinde en
yksek aamasn yaarlar, pasif uyum yabana atlamaz. Orada canllarn
birikmi ve sentezlemi pasif uyumlar be duyu ve beyin haline gelmitir.
Yksek memelilerde grlen pasif uyum, insann aktif uyumuna sramak zere
gelimi en yksek pasif uyum olduuna gre, pasif de olsa beyin faaliyetlerine
en yatkn aamadr. Yani renmeye ve dnmeye. Sadece toplum haline
gelinemedii iin (renme-eitim-teknik-barnma yani cinsel yasaklara temel
olacak aamaya ulaamad iin), organcl determinizm demek olan gdlerle
davranlr. Dnme yoktur. Fakat insan ncesi pasif bir renme olduu lde,
pasif bir dn de bulunur. At ve kpeklerin insana yatknlklar o pasif uyumun,
insan kuaklarnca en az 10-15 bin yldr ayklanarak gelitirilmi oluundandr.
Yani ayklan veya seleksiyon, hcrelere yansyarak, eitime, dnceye daha
yatkn (gdleri bir lde insanlatrlm-sentezletirilmi) at ve kpek nesilleri
elde edilebilmitir. (Darwin)
2- Pasif uyumun en ilkelinde bile ama: Doaya-canlnn evresine
"uyum"dur. Pasif uyum yksek memelilere doru gelitike, uyum yetenekleri
de geliir. Kpek ve atlarda grlen uyum gelitirimini baka ilkel hayvanlar da
deniyorlar: Kular-horozlar...

3- Demek insan toplumunun doduu yerde, pasif uyum, aktif uyuma

srama yapmtr diyebiliriz. Belki bu ok uzun alar boyunca sren bir
geliim olmutur. Fakat aktif uyum abalar kesindir. Greceiz.
Aktif uyum, toplum olmay zorunlu kld gibi, beyin hcrelerinin
organizasyonunda da benzer sramalar sonuna dek ister.
Bu iki srama da, yani toplumsallk ve beyinsel geliimde alet-kafatas
fosilleriyle belgelenmi bulunuyor.
Aktif uyumun amac; pasif uyumdan farkl olarak, yaad evreye
hayvancl gdlerden bir adm da olsa ileride, gdlerin sentezletirilmi
biiminde dnceli-uyumu olmas gerekir.
Bunun iin totem semboll cinsel yasak ilerlemeleri gerekmez. Alet geliimi,
beynin az da olsa geliimine yol am bulunurken, insan trlerini, hayvanlar
aleminden koputuracak yaama savalarna da itelemi bulunur. Bu kopumal
geliim, insan kendi tr iine kapal ilkel sr topluma doru ister istemez
srkler.
te bu aamayla birlikte, insan trleri geri dn olmayan bir bakalama
srecine girmi olurlar.
4- reyimleri, geride brakmaya baladklar hayvanlar aleminden
farkllatka, yaam-geim-barnma savalar da bakalar.
Bu bakalamalar, beyindeki hayvancl gd seviyelerini, her gd halkasn
baka gd halkalaryla zaman ve yerine gre grev: ihtiya zorlamalaryla
birletirerek, insancl dnce sentezlerine ulatrmadan yapamazlar. Ve insan
da aletlerle yaama sava ilerlerken, beyinleme ve toplumsallama ilerler.
5- Beyinleme ve toplumsallamann ilerleyii temelinde pasif uyumaktif uyuma dnnce, dncenin ilk mant phesiz ki yaad doa ve
toplum evresini yorumlamak zorunluluuyla damgal bulunduu iin, animizm
biiminde geliecektir.
Pasif uyum iindeki beyin bile, potansiyel bir animizm ile yorulmutur.
Hayvansal gdlerin tercmesi dikkatle yorumland zaman, ilkel (pasif
uyum seviyesinde) bir animizm sonucuna ular. Yani pasif uyum aamas,
potansiyel olarak (kopuk zincirleme gdler determinizmi altnda bile olsa),
animizm yorumlaryla ykl bir geliimdir.
Beyinleme-toplumsallamayla birlikte aktif uyum seviyesine ular ulamaz
bu potansiyel animizm, her eyi kendisi gibi grp yorumlama mantna
ular.
Demek animizm mantna ulamak iin, cinsel yasaklarla gelimi bulunan
ruha ve toteme ihtiya yoktur. Tam tersine, cinsel yasak, ruh-totem geliimleri
iin animizme veya animizmi ortaya karan aamaya ihtiya vardr. Totemizm:
Cinsel yasaklarn tekilat sembol olabilmesi iin n manta gereksinim
duyar.
Ancak animizm de en ilk insancl yorumlarna ulaabilmesi iin;
1- reyim sisteminin insanlamasna;
2- Dolaysyla retim adn henz almasa da, geim-barnm-savunma gibi
yaama olanaklarn, reyiminin seviyesini karlayacak aamada insanlatrm
olmasna;
3- Dolaysyla bunlarn eliinde, empanzeden daha ileri bir beyinleme
gidiini tutturmu olmasna ihtiya duyar.

b) Animizmin dnmleri ve kutsallk

Animizmin bu ilk temelleri yeterince anlalamadan, cinsel yasaklarn
ilerleyii ve komn elemanlar (kii) iinde benliin geliimi ve ruh'un
komn sararak animizmi daha anlalr-gzlere batran bir seviye ykseltii
anlalamaz.
1- Animizmin n mantk olarak belirdii aama: Hibir yasan bulunmad
en ilk komn temelidir. Bu temel olmakszn cinsel yasaklar dnce ve eylem
olarak doamaz. nk n benlik ve n ruhunu gelitiren n reyim geliimi bu
temeller ierisinde olumu bulunur. Ki bu temellere bastka, cinsel yasaklarbenlik-ruh-animizm ve totemizm srama yapabilir.
2- Cinsel yasaklar deneme yanlmayla bilinen ilk ilerlemelerini yapar
yapmaz; nce kii ierisinde uur-altuur kutuplu benlik: nsanlk ruhu oluur.
3- nsan, bu ruhunu kefetmesine gerek duymadan; evresine, toplumuna
ve yaad doaya yanstr. Ruh, komnn her yaantsnda nefes alr gibi
dolamaya balar. nsan kendisini nasl hisseder ve yaarsa, evresini de yle
bilir ve grr. Bylece animizm ruh ile zenginleir; uzun yzbinlerce yl srebilen
salam bir mantk silsilesi geliir.
4- Giderek cinsel yasaklar-benlik-ruh ve animizm elele tutuarak, kan
tekilatlanmalarn ve onun sembol olan totemizm sistemini yaratrlar.
5- Totemizm, animizmin beiinde doumunu yapt halde, animizm
totemizmden yaylm gibi durur. Buradaki aldanmz, daima parldayan eye
kaplmzdan gelir.
Bu, una benzer: Determinizmin genel bilgi birikimleri, nce yeni yeni
bir fikri veya kanunu kefetmemize olanak salad halde, o kanunu hayata
geiren determinizm grlmez veya kavranmaz da, determinizmin bir ocuu
olan yeni fikir veya kanun abartlarak, her ey haline getirilir. Evrim gibi
koskoca bir prosenin btnlklce kavran ne yazk ki bu tr aldanlarla
ilerlemitir. Hele daha gerilere gidilince, durum iyice kmazlar. Allah'n her
eyi yaratt kefi, a iin determinizmi karlayan bir yeni gr idi. Ama
kendisinden nceki ok Allah'lar kesip att iin, kendi kkn bilemedi.
Medeniyet yeni bir keifti, ama tarih ncesini her eyiyle kazmak isteyince,
kendisini bile tanmlamaktan uzak dyordu.
Totemizm'de de yle oldu.
6- Totemizm, ata dini veya inanyd. Komn, uyum mekanizmas olarak,
yani dnyasn yorumlayp ona gre uyum yapmak iin, n mantndaki
animist: Her eyi canl gren karkl sadeletirmek zorundayd.
Bu zorunluluk komnn reyim ve retim aksiyonlarnn ilerlemesiyle
durmadan geliiyordu. Komn iinde kan tekilatlanmalar bize karkm gibi
gelse de, aslnda getirdii snrllklar ile sadeleme yaratyordu. Komndeki
sadeleme veya insanlama, dnce sistemine de yansd. Ve animist
mantk monizme ulaarak, totemizm biiminde bir yorum tekliine ulat.
Komn, iinde bulunduu doay, bitki ve hayvan tanrlar haline getirerek
yorumluyor ve toplumcullatryorlard. Bylece uyum yetenekleri kolaylap,
pratikleiyordu.
7- Fakat bu geliim ile komn iine cinsel yasaklar benlik-ruh-animizmtotem elemanlaryla birlikte yeni bir eleman daha katlyordu: Kutsallatrma.
Kutsalln da elbette bir n temeli vard. Bu, komnn iinde henz cinsel
yasaklarn grlmedii aamadaki insan beyinlerindeki n ruh elikileri

kadard. Ve evresini ilkel animist mantklar kadar yorumlayp, o elikileri

(korku-minnet duygularn) en ok ilgilendikleri canllara yanstyorlard.
Maara resimleri dikkatle yorumlanmaldr. Hayvan resimleri sadece totemizm
ile yorumlanmaldr.
Kutsallatrma, totemizm ile birlikte ata saydklar bu hayvan tanrlarda
sembolletike, genel olarak animizm geride kald. Aa barbarlk alarn da
kapsayarak, totemizm nclnde, ana tanrlarn nclnde srmekten
geri durmad. Ama her ey totem ve ana tanrlarm gibi grnm verdi.
Oysa en salkl-salam-en geni uyum mekanizmalarn iine alarak doup
gelimiti. En byk eksii kendiliinden, bilinsizce, karacahil damgasyla
domu bulunuuydu.
Animizm, totemizme dnmtr. Totemlerin insanlar gibi ruhlar-canlar
vardr.. Giderek kutsallatrmalar, toplum biimlerinin geliimi eliinde ana
tanrlara-baba tanrlara doru ykseldike, animizm anlay (n mantk sistemi)
bu kutsallatrma amalarna hizmet eder. Ve zelliklerini kutsallatrd
tanrlara aktarr. Bylece animizm tannmaz hale gelir.
Aslnda kutsallatrmalarn en ycelmi biimi olan tektanrclkta bile
animizm zelliklerini aramak yanl olmaz. Animizm de, totemizm de, ok
ve tek Allah'lk da hepsi gerekte doa ve toplumun yorumlannn ve o
yorumlara gre uyum mekanizmalar gelitirmenin (determinizmin) aamalara
gre yansyndan baka bir ey deildir.
10- "DL" ELEMANI TOTEMZM VE KUTSALLIK
Ate nasl kendisinden sonraki teknik keiflerin anas olmusa, reyim
aksiyonunun insanlamasyla gelien animizm (n mantk sistemi) kendisinden
sonra gelen dnsel keiflerin potas-beii oldu.
Komnde altyap-styap gibi, reyim-retim gibi, teknik (alet) fikirdnce gibi ayrmlar, gnmzdeki gibi belirgin deildir. Tersine ar
komplike-iie gemi tek bir organizma halindedir. ileyi kanunlarnn
ayrt edilmesindeki zorluk buradan gelir. Tpk atomun ve hcrenin
zmleniindeki zorluklar gibi.
Animizm dediimizde onun nasl tmden komn yaamna veya douundaki
damgas olan reyim aksiyonunun insanlamasna bal olduunu unutamayz.
reyim aksiyonunun insanlamas dendiinde, onun nasl tmden retici
gler geliimiyle balantlarla uzun yzbinlerce ylda gelimi bulunduunu
akldan karamayz.
Ate de, animizm de kendilerinden sonraki uzantlarna analk ediyorlarsa
phesiz ki bu topyekn komn organizmasnn douu-geliimi ile birlikte
deerlendirilmelidir. Ne ate ne animizm elemanlar alnp, uzmanlarn yapt
gibi komn anlalmaz klan, gnmz nyarglaryla sivriltilip birer ana
kanun muamelesine uratlamaz. Prose olduu gibi gz nnde tutulabilirse
asl kanunlar seilebilir.
Animizm, henz komncl determinizm monizmini kuramad lde,
genel-ok ynl-ok kutupludur. reyim sistemi en ilk komn yapsndaki
insanlam temellerine kavumu olsa da, henz cinsel yasaklar kefedilmedii
iin, insan beyni de hayvancl gdleri kesin bir hapsedie uratamaz. uur
ile uuralt kesin ztlna ancak cinsel yasaklarn ilerlemesiyle ulaabilir. Bu

da totem sentezinin olutuu bu geliime denk der. Komncl determinizm

insan beyninde benlik: uur-altuur tezatlarnn yaratt sonsuz geliimli
fikirler maneviyat: "RUH" monizmine (biricikliine) ularken;
Komn
toplumda totem ile damgal kan tekilatlanmalarnn monizmine ular. O da
totemizmdir. Bundan sonra animizm, totemizme ve kii beyinlerindeki ruhun
kutsallatrmalarna hizmet eder.
Komn yaamnda dil eleman da bu geliimlerin mekanizmasyla ortaya
kmtr.
nsan dncesi, hayvanlarn pasif uyumlu gdlerinden farkl bir adm daha
ileride (gdleri bastrlarak komn yaamyla sentezletirilmi bir aamaya
ular ulamaz) animizm anlayn gelitirdiyse mutlaka bu dncesini dile
benzer ses ve hareketlerle anlatmak zorunda kalmtr.
Ancak vahet anda daima hatrlanmaldr ki insan toplumu, insan
trlerinin bakalamasyla ilerlemek zorunda kalmtr. Bu yzden grev
deiimlerini anlatan organ (uzuv) deiimlerine yol at: Boynu, kafatas,
beyni, leen kemikleri, dileri, gzleri ve benzeri ayrntlarla birlikte elleri ve
baparmak oynakl aama aama bugnk insan trne doru, insan trleri
iinde bakalaarak geliim gsterdi.
"Dil" de hem beyinsel (soyut-manevi dnce anlatml), hem de bedensel:
Beyinde ve azda organ balantlar olan; insanlamaya en ok muhta
bir organdr. ster istemez, terih: organ bakalamlarna uymu olduunu
gryoruz.
Wells'in belgelerine gre Neanderthal insan bile henz baparma
oynaklamam, kafatas arkada byk: be duyu ile davranan durumdadr.
Kafas nde kk, dil ve dnce ile ba ho deildir. Dileri ve dama henz
insanlamamtr.
Demek dil henz geliememi, iki heceli sesler kararak anlamaktadr.
Yukar vahet aamas artk totemi sentezletirmitir ve organ bakalamlar
bugnk insan sentezine ulam gibidir.
Fosil belgeler prosesi ile dnce-dil geliiminin kkleri olan cinsel yasakruh totem ve kutsallatrma proseleri; dilin ruh ve totem ile birlikte gelitiini
dndrr.
Fakat insann doadan-hayvanlar aleminden-pasif uyum temellerinden
gelimi bulunduu (yani en ilk temel proseler) asla akldan karlmamaldr.
nsan, aktif uyum aamasnn temeli olan yasaksz komn tramplenine bir
kez basm bulunuyorsa; o aamadan balayarak konuma, dil eylemlerini de
gelitirmi olmaldr.
Eer o aamalar olmasayd, ne animizm mant, ne cinsel yasaklar, ne
benlik, ne ruh, ne totem, ne de dil geliimleri olamazd.
Elbette asl dil, lisan, cinsel yasaklar-ruh-totem ve kutsallatrmann elele
tututuu bir aamada adeta skn edip, ocuklardakine benzer akmaya
balamtr. Ama eski aamalardan koparldka ve tek bana ele alndka
lisan; konuma olarak soyut dilleme (lanque abstrait) Claude Strauss gibilerin
totemi olur kar.
"Tm bu sorunlarn dilbilimsel olduunu" dnr. nk onun iin "en
bata gelen kltrel olaydr."
nsann aas gelir. Ama uzmanlk dipsiz kuyularna batp, kamamak
onlarn tabiatndandr. Greceiz: Hepsi bylenmeler ve byletiler yaratp

tapnrlar. Eksantrik bir ayrnt yakalaylar, onlarn hafiyeciliklerine yeter

sebep tekil eder..
Peki kutsallatrmalarn dil ile ilgisi nedir? Totem sembolleri dilin ifreleriyse,
kutsallatrmalar dilin slubu, iirselleip ezberleniinde kaynak grevi yapan
benliin ycelmi enerjisidir.
Bu, totem ile birlikte iler, totem kii zerinde ne kadar egemenleip
stnlemise kutsallk enerjisi de o denli gl olur. Ve kii ile kii arasnda;
kan ile kanlar arasnda, kan ve kii ile toplum arasndaki konuma,
dillemelerde hep totemik yansmalar dil sembollerine geer gramerleir.
Yeni kuaklarda gelenekleir.
Komn, yukar aamalarna doru biim gelitirdike totemizm alr ama
kutsallatrma biiminde baka tanrlara dntke, dil ve dnce kutsallatrma
enerjisiyle dolup taar.
Nasl animizm temeli totemizme hizmet etmise, sonraki aamalarda
animizm ve totemizm temelleri, tanrsallama gidiine hizmet ederken, dnce
ve dil sistemini de yanna alarak topyekn kutsallatrma-tanrsallatrma
amacna hizmet eder hale gelir.
Dnce ve dil geliimi onbinlerce yl boyunca totem ve tanrsallk
sembollerinden kurtulamaz. Snfl toplum biimlerine alan (komn
paralandktan) binlerce yl sonraki gelimi ve yeryzn doldurmu her
eitten toplum biimleri geliimini eleborasyondan geirdiimizde, alacak
llerde dnce ve dilin kutsallatrma eilimlerini bulmadan edemeyiz.
Bu yzden kimi uzmanlar "totem", kimilerini "kutsallk" (din), kimilerini
"dil", kimilerini "psikoloji" anlamnda "ruh" sarp byler; iine ekip
kmazlatrr. nk hepsi ekirdekcil griftlikte komn iinde kolay kolay
seilemez diyalektik koeksiztansa girmi: Kanunlamlardr.
11- "KLTR" ELEMANI: L GMME-SANAT
Komn'de kltr eleman gibi genel bir ayrm da olanakszdr. C.L.Strausse
gibilerin (batdan devirme, bizde de doulu aydnlarda da) "kltr" takntlar
bitmedike, o genel kltr kklerine iaret etmekten kendimizi alamayz.
Komn'de kltr eleman, ayn mekanizmalar ve gidi ierisinde
kavranamadka anlalmaz, temelsiz, boyuna soyutlatran, ayaklar topraktan
koparak uup giden bir balon olarak kalmaya mahkum olur. Aydnlarnuzmanlarn derdi de deildir. Onlar iin "cennet, kalemlerinin glgesi altndadr."
nsanln cenneti ise, doann ve toplumun gidi kanunlarn arayp bulan ve
uyum yapmay programlatrabilen teori-pratiin glgesi altnda ilerler.
Dikkat etmisek buraya kadar ele almaya altmz komncl elemanlarn
ou, manevi-reyimsel balantlar daha yaman ve youn olanlardr ve
komnde okluu olutururlar. Maddi retimsel elemanlar daha az yaman
olmamakla birlikte, azlktadrlar. Bunun anlamlar zerinde durmak gerekir.
Ama en genel anlam, komnn kendisinin bizzat daha ok manevi insancl
retici g oluunda toplanr.
Bu yzden, kltr dendiinde komnn topyekn bu saydmz her
elemann armonisi komnn kltrn oluturur.
Burada konuyu, kanunlar arayndan saptacak uzatmalara girmeden
sadece "l gmme" ve "sanat" sentezlerine ksaca deinmekle yetineceiz.

LM OLAYI: Yksek memeli hayvanlar da dahil, hibir hayvanda

bedenden ayr bir "ruh" sezisi yaratamaz. nk hayvan, gdler zinciri iinde
organcl determinizmiyle birbirinden kopuk pasif uyum iinde bulunur. Alksavunma-analk-avlanma ve benzeri gdleri doyurulduka veya baka bir
gdyle devre d braklnca sadece o gdnn doyurulma iine bakar. Tabii
bu sadece organcldr. nsan beynindeki benlik gibi yeni sentezlere ulaamaz.
nsan, hayvanlar aleminden uzaklatka (Neanderthal insan: Orta vahet
aamasnda fosil belgelerde kesinlik kazanm biimde) lm olayna daha
fazla nem verdii anlalyor.
H.Spencer, Wund, Tylor, Freud gibi iine bir sr uzmanlk eitlerini alan
klasik bilimin sand gibi lm olay, bedenden ayr ruh sezisi vermemitir.
Tersine komndeki kii iinde domu bulunan uur-altuur tezadnn
(benliin), bedenden ayr bir ruhun var olabilecei sansn yaratt iin, lm
olaynn da baka bir yaantya dirili olabilecei ("basbadel mevt: lmden
sonra dirim") kavramn dourmutur.
nsan beyninde enkansiyon dediimiz uursuzluun uur ztlyla bir arada
rgtlenmesi; veya hayvancl i gdlerin insanlama gidiiyle bilhassa cinsel
yasaklarla bask altna alnmas; insanda, bilincinin dnda elde olmayan baz
glerin (determinizmin) rol oynadn sezdirmitir. nsan benliine, toplumcul
kanunlar determinizmi bilincine de etki eder. Bu insanda, bilin-altbilin
(benlik) btnl iinde uur altndan etki ederek rol oynar. Komn insan
bunu bilmedii iin, bu geliimi (yani kendi ruhunun kanunlarla hareketini)
kendi bedeninden ayr bir "ruh" varl kavramna dntrr. Kandalarndan
herhangi birisinin lm halinde, ok sevdii, sosyal ilikilerle belleine her
an totem kutsallatrmalaryla kazd kandan, ryalarna dek her yanda
grmeden, hayallerine sokmadan yapamaz. Bu komnn her kiisinde kendi
beyinlerinde gerekletii halde, bilinemez kald iin beden dnda bir ruh
varl sezisini veya sansn verir. Bu, hemen her olayda baka biimlerde
beyin aynasnda kiisel olarak yansd iin, sadece kiilerle ilgili olarak
dnlmez, determinizmin karl olarak bedenden ayr bir "ruh" olarak
dnlr. Animizm ve totem ve oradan dnerek ycelmi olan ok ve tek
tanr halkalar da hep bu bedenden ayr "ruh" sezileri temeline yaslanr.
Gerekte "ruh" denen sentez: Doann ve insann kanunlarnn (topyekn
evrimsel determinizmin) insan uur altndan yansyarak, kendisini ifade
etme biimidir. nsan benlii, kendi doal anlay-bilgileri-gc lsnde
toplumcullatrma gidiini kendisine ve doasna yanstarak elde ettii evrenini
yorumlama tarz: "RUH" biiminde olabilmitir. Ruh dedii, gerekte, kendi
beynindeki bilin-altbilin mekanizmasndan baka bir ey deildir. O sadece,
kendi ruhuna yansyan determinizmi bilemedii iin, determinizmi kendi bedeni
dnda dolaan bir ruh olarak ifade edebilmitir. Kendi ruhu toplumuyla birlikte
gelitike, animizmi de, totemi de, arkadan gelen tanrlar da, tek tanrya
doru yceltmitir. Dilindeki, dncesindeki, dinindeki semboller de buradan
dnerek gelir. nsann kendi ruhunu, kendinden ayr bir ruha ve toteme
balaynn kprs byle kurulup glendirilmitir.
te klasik bilimin "Dualizm" (ikilik) gibi grd "MUAMMA"snn i yz
budur.
Klasik bilim, bedenden ayr ruh seziini "ikilik" gibi grr. Ve bu yzden bin
yllar boyunca iinden kamad bu problemi "muamma" sayar.

Beden ile ruhun tanrlara dek uzanan tezadn lm veya rya ile izah etme
giriimleri, bu yzden sebep ile neticeyi kartrarak, karlkl balantlarn
kuramayitan ileri gelir.
nsann lme deer verii, insann kendi beyninde bilinir-bilinmez kutuplarn
(tezatl benliinin) rgtleniinden ok sonralar gelitiine baklrsa ve giderek
l gmme anlaylarn zenginletirdiinin de dorulad gibi; insann kendi
ruhunun gelimesiyle, kendi ruhunu, kendi dnda bir ruhun varlna olan
inancn, paralel biimde kutsallatrma halkalaryla glendiriine baldr.
nsann gerekte amac kendisi olduu halde, kendi ruhu zerine, kendi
ruhunun dnda, kendi ruhundan yansma bir ruh varln kard iin,
amacn bu ruha balam ve o ruhun vastasyla amacn gerekletirmeye
almtr. Bylece komnn tanrsallklar amac haline gelmitir. Komn
veya komnden kagelmi antik medeniyetleri anlamak iin bu gidii tek
yanl tanrsallklar (ruh) iinde ele almak, meseleyi tepetaklak koymak olur.
Tersine o ruhun maddesiyle (asl insan toplumunun gidi kanunlarndan gelen
amacyla) koyulmas gerekir. nk o ruh veya tanrsallklarn sunduu dini
semboller, hep grnrde, bilin kabuuna yansyan cinsel ve toplumsal
yasaklarn tanrsallatrma halkalar biiminde gidiidir. Asl determinizmin
kanunlarn ruh-din gidiinde deil, komndeki kii-beyin iindeki ruhu oluturan
cinsel yasaklar, toplumsal yasaklar gibi komn elemanlarnda aramak gerekir.
nk komnn ycelttii totem-ana-baba ve benzeri tanrlar hep o temellerin
diyalektik etkileimlerinden fkrmlardr.
Rya da, insann giderek ryalara nem verii de ayn mekanizmaya dayanr.
lmn beden ile ruh tezadn aklamay gibi, ryalar da aklayamazlar.
Tersine ryalar aklayan da ayn mekanizmalar olur. Freud'un metafizik
dondurular bir kenara braklrsa, ryalarmzn da insann (kii ve toplum
ztlyla birlikte olumu bulunan insan beyninin) bilin-altbilin tezadnn
yansylar olduu psikanalizce ortaya karlmtr. Tekrar hatrlatmak
gerekir ki, komnde tek bana cinsel yasak eleman diye bir ey yoktur,
olamamtr. Komnn dier elemanlaryla ekirdekil bir btndr. Komn
ve paralanlarn bilemeyen psikanaliz, sadece bu alana metafizikletirdii
kii ruhu asndan girebildii lde kendisini var edebilmitir. Kii kiiyle
aklanamaz. Kii, toplumla birlikte aklanr, sz doru ise; kii de toplum da,
komn anahtarlarnn insanlk tarihinin her problemine veya kilidine sokulup
alyla zmlenebilir. Bu yzden komnn paralanlar kadar, komn
ekirdei zerinde de durmalyz. Ki, neyin nasl paralandn bilebilelim.
GZEL SANAT OLAYI: nsan toplumunda, Sapiensler kadar, her iki
Kromanyon ve Grimaldi toplum gidilerinde de bu denli ressamlk tiryakilii
belgelerine rastlanmamtr.
Yukar vahet ann bu komnleri, korunakl maaralarn derin, ulalmas
zor derinliklerine, ky yarlarnn ykseke kayalarna, kutsalla yatkn
kayalklara; ilkin insan deil, hayvan resimleri-desenleri-figrleri-heykel
kabartmalar yapmlardr.
Solutre, Paris'in gneydousundaki Saon ehrinin Maon kasabasna yakn
bir yerdir. Vahi komnlerin ilk sanat eserlerine bu yerde rastland. Bu devre
yerin adna uyarak, Solutreen devri dendi. Ki, yukar vahi aama iin en
doru belgeleri yanstt sylenebilir. Dier maara resimleri dikkatle tasnif
edilebildike, vahet barbarlk geilerine k tutabilir.

Bu devirde hi insan yok, sadece hayvan resimleri, ren geyii vard. Bu

devrin orta vahet sonuna da yakn dmesi, sonraki devirlerde bile hl
insan ekillerinin pek nemsiz kal, ok daha sonra hayvan resimlerine
heykelciklerine gsterdikleri zerafetin-realist titizliin insannkilerde de
yansmas, bize ok ncelerden beri gelien bir prosenin ksa zet bir tekrarn
artryor:
nce hayvanlardan baka bir resime yer verilmemesi ve modern insan
"hayretten donduracak (stuperfiant) bir realizm" ile izilmeleri, elbette totem
ile ilgili olduklarndandr. Ancak animizmin totemden ok nce geldiini de
artrrlar. Henz animizmin totemizme hizmet ediini sanki kesinlemi
izgileriyle gremeyiz. Sapiensler, resimlerini izdikleri hayvanlar ldrpparalayp yiyorlard da henz. Sapiensler, yzleri ve kaynaklar ile benzedikleri,
ok sonra gelmi Moollar gibi at etine pek dkndrler. Solutre kampnda
yzbin at iskeleti, saysz ren geyii, bizon veya mamut kemii bulunur.
Sapiensler, bunlarn hepsinin resim ve kabartma heykelciklerini zenle, byk
bir realizme yanstmlardr. Demek nceleri insan benlii oluurken yani insan
reyimi hayvanlar aleminden ayrlrken, ilk cinsel yasaklar henz kesinlemedii
veya hi tannmad zamanlarda bile, srf insan reyimiyle birlikte, az da olsa
retimini gelitirmek zorunda kald aamada, beyni doal geliimle hayvansal
i gdleri bask altna alrken, insann clz benlii bile evresini-kendisini geldii
kayna, animizm ile yorumlamaya balamtr. Bu ilk sanat belgeleri, sadece
totemizmi deil, totemizmin sivrildii-iinden kt animizmi de yanstr. Tpk
erkekli kadnl sonradan yaplm av eylemlerinin yanstld resimlerin totemle
kark kadn aktualitesinin ne kn belgeledii gibi. Veya ok daha sonralar
hayvan bal kadn heykelciklerinde totemden kopuamayan kadn tanrlarn
belgelerindeki anlam gibi.
Eer animizm totemden kp gelmi olsayd, totem animizm gibi geride
kalr, ok daha nce silinir, prose tersine iler, nce tanrlar kp, animizmi
yceltip, bilime dnmesi daha kolay olurdu. Oysa ilk komn karacahil
gerekilii, animizm olarak kendisini gsterirken, belki bedenden ayr ruh
sezisi glenmeden, insann kendi benliini ruh aracl olmakszn dorudan
doruya toplumu vastasyla doaya yanstyla olumutur. Cinsel yasaklarla
glenen insan benlii, bedeninden ayr ruh araclyla, sonradan animizmi
ve onun iinde komn sembolleri totemleri sivriltmitir. Ve giderek, toplumcul
geliime gre otorite aktalitesi totemden ana-baba tanrlara doru kayarak,
komnn i blnlerine veya rgtlenilerine ayak uydurmutur. Animizmin
ilk k alarnda komn, yekpare, yasaksz, kan blmleri olmakszn, doayla
elierek bakalat iin, animizm her eyi kendi gibi canl gren-bulan ve o
grdklerine, bulduklarna ayak uyduran bir sezi-davran olmalyd. Komndeki
elemanlarn blmlenilere urayp elimesiyle animizm de buna ayak uydurdu.
Ve giderek egemenlii kendi iinden kp gelien aktel otoritelere brakt.
Bilimin k da o zaman tpk animizm gibi kutsallklar temelinden, onun
teolojisinin egemenlii iinde o kabuu atlatarak gelimek zorunda kald.
Vahi resimlerin geliimleri ve sonraki komn ve medeniyet geliimleri de
hep bu proseyi dorular.
Buradan yola karak, sanatn k kaynana dndmzde daha anlalr
sonulara ulaabiliriz.
Benlik (bilin-altbilin tezatl geliimi), bedenler ayr ruh ayr sansyla

veya kprsyle kendi enerjisini ruh sansna dntrr ve her eyde o ruhu
grmeye balar. Ruh giderek animizmi, totemleri, kadn tanrlar ve dolaysyla
komn glendirir. Ama komn tek tek kiilerin benlikleri ve ruh sanlar
araclyla kendisini totemlere-tanrlara balar. Onlar kendi gerek ruhunun
zerine karr. Bu aamada bedenleri henz kiilerin yani topyekn komnn
kendisinindir. Sadece ruhlar totem tanrsnndr veya oraya balanmtr.
Drdnc buzul devri sonrasnda, buzullar yeniden zldke her yan
kaplayan ayrlar ikliminde yaban atlar, yaban srlar, mamut, bizon, ren
geyikleri oalr ve kuzeyi glerle kaplar.
Sapiens insan ister istemez geim-av peinde gnln bunlara kaptrr. Bu
onun animizmi (ilk gz ars) dr. Fakat cinsel yasaklarn da yeniden reterek
kesinletirdike, toplum tekilatnn sembollerini de yine bu gnln kaptrd
hayvanlardan seer. Bylece doacl ak yine toplum dolaysyla bir kez daha
toplumcullatrarak, komn sembol olan totemin hizmetine girer. Ve bu
toplumcul ak, hafife kutsallatrd, bedenini deil ama ruhunu balad
totem tanrlarna akarak, onlar resim-heykel sanatlarnda yanstmaya
dnr. Bu bir by-sihir eylemi deildir. Komnn isteklerinin gereklemesi
iin totemine kar saygl-sevgili davranmaktr. Yani evresine uyum
mekanizmasdr. Zira komn insan n mantk olarak gelitike, kendisinin
doadan kaynaklandn, iinden kt bitki ve hayvanlar ata tanr (totem)
yaparak ifade edip yorumlamtr. O a iin determinizmin ifadesi-dile gelii
byle olur.
Burada vahi sanat, plack olarak, cinsel yasaklarla bask altna alnm
hayvancl i gdlerin, kii bilincinde enerji kazanarak komncl aka ynelirken,
komnn sembol totem biiminde yceli sentezi olur. Bu sanatta toplumun
otoritesi totem ve kadn tanrlarn veya kutsallklarn egemen olarak yansmas
bu yzdendir.
Grlyor: ekirdekil eleman olduu iin, dier elemanlarla ve dou
damgasyla smskca-ayrdedilmezce baldr. O'nu ekirdekten koparmak
olanakszdr.
Koparp incelediinizi sandnz kltr, komnn asl
kanunlarn
yanstamad lde tannmaz hale gelecektir. Hem komn elemann, hem
de o eleman yaratan kanunlar ayrdetmek zorlaacaktr. te uzmanlklarn
bir yerde yaptklarnn olumsuz yan budur. Fakat bilerek bilmeyerek btn
canllarda olduu gibi, insann da asl amac; kendi toplumuna ve yaad
evresine derken, toplumuna iinden kp bamszlam gibi durduu doasna
uyum yapmak zorunluluklar olduu iin; uzmanlklar da, komne bulatka,
oradaki elemanlarn birbirleriyle ilikilerini kurcalayp anlamaya alrken,
ileri bsbtn kartrp ortada ylece kaldrlmas gerekli p gibi braklrlar.
Ama ylesine ayrntl ve ok ynl bir ptr ki bu; dikkatle tasnif edildiinde
o p ynndan dupduru gerek kanunlarn formlleri karlabilir. Kanlmaz
gidilerinin olumlu yan da budur: Tasnif iin gerekli BRKM BLM.
Ancak bu birikimlerden onlarca yl sonra ayn eylerin tekrarlanmas; yani
tasnif aamasna geilmesi gerekirken, hl ayn eylerin beyin deirmeninin
talar arasnda tlmeye braklmas, iki tarafl zararl sonulara gtrr.
Beyinde ayrntlarda papaanlama. Bellek-ezber malll ve konu asndan
da tasnife olanak vermeyecek ayrntlarn bile tannmaz hale gelii. Baka
deyile dnce deirmeninin talar ypranr, i gremez hale gelir, ezberci,

srf bellekle i gr, hastalk getirir. Talar arasnda tlen buday artk
unluktan karak ekmek yaplamaz hale gelebilir..
Bu adan en az yzyldr birikmi bulunan birikimler tasnif gayretiyle ele
alnabilirse, ilerletici deerler tayp geliime yol aarlar. Kafalar bu ynde
yorulmaldrlar.
12- KOMN'DE " BLM" ELEMANI
Antik ve modern toplumlarda, toplumdan sz ederken, ekonomileriyle,
maddi temelleriyle o toplumlar ve kltrlerini kavramak ve aklayabilmek
kolaylar. Hatta bu kavray ve kolaylk modern toplumlara kldka had
safhalara ular.
Batl modern Finans-kapitalizm rejimleri, toplumlarn adeta ii-iveren
snflar arasnda eritebilmilerdir. Sebebi, teknik gelikinlikle izah bulur.
Doulu toplumlara doru kayldka koensiztanslar artar. Teknik aklamalar
yetersizleir. Hatta tekniin neden geri kald izahn yapmak bile gleir.
"Teknik, doulu toplumlarda derebey azgnlamasndan ileriye gitmemitir."
Demek, meseleyi zmez. Antik tarihin ezeli probleminin sadece kaps
alnm olur.
Derebeylik douda neden talamtr? Yine teknik gerilikten, diyemezsiniz.
Bu samalk olur. Ta baltal ngiltere neden ilkel sosyalizmden kapitalizme
geebiliyor da; binlerce yl medeniyet grp geirmi (gn grm) Osmanl
mparatorluu toplumlar, kapitalizme gemek iin, batnn Finans-kapital
kasap engellerine (smrge-yar smrge satrlarna uramak zere) aslmay
bekliyor.
Sebebi, giderek insan retici gcnn kollektif-canl olmaylarna
kaydrmak zorunda kalyoruz.
Dou'da neden insan retici gc canlln yitirip derebeylik mezarlnn
mistik havasna brnmtr?
nsanln komn ekirdeinin canlln, tefeci bezirgan medeniyetlerle
neredeyse sonuna dek absorbe edip kendisine benzetildii iin.
Yine batl toplumlar onca ilkel sosyalist barbar geriliklerine-derebeyliklerine
karn, neden ard ardna sosyal devrimlerle kapitalizme geebilmiler? Komn
ekirdeinin zelliklerini sonuna dek derebeyletiremedikleri iin:
Bu ve benzeri izah genellikleri de, sadece problemin kapsn almaktan bir
adm ileride, problemin iine girmek olur.
Fakat artk izahn yn, teknikten insan retici gcne doru kaym
bulunur. nk modern tarihten gerilere antik tarihe gidildike, izah, barbarlk
ile medeniyetlerin diyalektik dnmlerine boylu boyunca girmek zorunda
kalr. Komn ekirdei iin iine ne kadar karrsa, manevi insan retici gc
ile izah o denli zorunluluk ve arlk kazanr. Zira komn btn retici gleri
ekirdekil diyalektiiyle iinde barndrsa bile insan ile izah bulur. Ad zerinde:
lkel Snfsz Toplum; ksaca komn, dendiinde, teknikten ok insan anlatan
bir kavram-olgu ifade edilmi bulunur.
Yetmez elbet, komnn elemanlar sonuna dek analiz ve sentez metoduyla
ayrtrlp-birletirildiinde de ayn sonuca ulamaktan yakamz kurtaramayz:
Komn teknikcil bir toplumdan ok, insancl: manevi retici gleri ar basan
bir toplumdur.

Onu yitiren batl modern gnmz toplumlar, antik tefeci-bezirgan

medeniyetlerin derebeyleerek talamalarna benzer bir kmaza uramlardr.
Kendi kurtuluu iin, smrdkleri ve ezdikleri doulu toplumlara kayan
sosyal devrimlerin kuatmn bekler gibidirler. kinci byk emperyalist
savan sonularndan alnacak bir ders de budur: Kzl ordunun girdii yerde
sosyalizme geiler acelelemitir. Sonradan sosyalizmin genel problemlerinin
bu lkelere (dou Avrupa'ya) yansmas ayr konudur.
Demek insan retici gcyle izah ettiimiz problemlerin tmnde, komn
anahtar her kilidi aan bir rol oynar. yleyse komn, daha ok insan retici
gcyle izah bulur.
Komn elemanlarnn komndeki hareketi-diyalektii de bu merkez
zerinedir. Ama komnde maddi retici gler yabana atlabilir mi? Bu giri
ile birlikte, komnn retim aksiyonuyla ilgili "i blm" ve alet-corafya
elemanlarna deinerek, komn determinizmindeki rollerini olduklar gibi ortaya
karmaya alalm. Unutmayacamz birinci kural: Birbirlerinden ayrlamayan
ekirdekil elemanlar griftlii (kompleks yap) ierisinde dolatmzdr.
Aa vahetten yukar vahete dek gelien retim aksiyonunda, doann
maddesi ve gc veya doann ta-kemik-kaln hacimli lobut gibi nesneleri
ve onlardan kan -elde edilen gc- enerjisi olduklar gibi zellikleri
deitirilmeksizin toplumsallatrldlar.
Bu gidi ierisinde retim adn almayacak geim aksiyonunda ne gibi bir
i blm olabilir?
Bu sorgulama ne denli maddi temellerde dolarsa dolasn, komndeki
yneli yine birbirinsiz olmayan reyim aksiyonunda bulunmak zorunda kalr.
Teknik retici gc ne denli doal ise de, insan dik yryen-beyin geliimli
varlk haline getirmi, doann buzullar saldrs karsndaki elikilerden de
hz alarak, dik yrme kurallarken, insan reyiminde hayvan nesillerinden
uzaklamaya balamtr.
reyim aksiyonu, insan beyni ve uzuvlar insanlama ynnde her
ilerleyiinde, geimi, barnm, eitimi, retimi iin bir sorun tekil etmi
olmaldr.
Gnmzde halk ailelerini retime-geim koullarn iyiletirmeye veya hi
olmazsa "namerde muhta etmeyecek"srklenie sevk eden mecburiyetlerin
banda, ailenin reyim koullar (elerin birbirlerine olan insancl-cinsel
sevgileri lsnde, ocuklarnn says ve ocuk-aile sevgisi-saygs) gelir.
Yoksa hibir ii-kyl ailesi durduu yerde on saatlik i gnnden sonra 3-4
saatlik mesaiye veya ek ilere severek komaz. Hibir kyl, scak yuvasn
brakp da, dabayr ap izbe kulbe ve insanlk d barnm koullarnda,
her trl manevi eziyeti de gze alp geimini gelitirmeye almak iin
gmen kular gibi oradan oraya gmez. Her insan, toplum seviyesine gre
amalanr ve ama uruna savarken, geimini de iyiletirir. Ancak bu gidi
iinde insann amalar ierisinde reyim ileri de bulunur. Modern koullarda
bile reyim, retimi bu denli etkiler; sadece bunu gze batrdk.
Komn'de reyim, retimi ok daha fazla etkilemi grnyor. Yoksa ylda
bir kez yavrulayp biraz 3-5 aylk yetikinlie, bilemedik birka yl yetikinlie
ulatktan sonra her yesinin bann aresine dt hayvan reyiminden bir
fark kalmazd.
nsan reyiminde, ocuklarn henz kendini savunacak seviyeye gelmeden,

pei sra yeni ocuklarn doumunun bastrmas (ok ocukluluk) yansra,

onlarn geimi, koullara uyum eitimi hep retimi kkrtan problemler olarak
diyalektik etki yapar.
Bu sebeple, komnn ilk hallerinde bile, bu koullar BRNC BYK
TOPLUMCUL BLM'n her yandan kkrtr. Belki atein kefi bu koullar
ve iblmn kkrtm grnr. Ama bunun tersi de dorudur: Atein kefi
ve kullanlmasndaki devamll da kkrtan gerek etkenler olmaldr. Herey
tesadf ile aklanamaz. Bu birinci iblm zorunluluklar, atein kefini ve
toplumsallatrmasn kkrtan sebeplerin banda gelse gerektir.
Kadn, yasaksz komn aamasnda, belki daha nceleri bile, yavrularn veya
ocuklarn bakmlarna ihtiya duyar. nk en ilkel yumurtlayarak remede
bile byle olduuna, memelilere kldka reyim koullar doum ve yavrularn
bakm zorlatna ve insan reyimine doru zorluklar basamaklatna gre;
insan toplum haline ilerledike; kadn ister istemez ev ilerine arlk vermek
zorunda kalacaktr.
Dolaysyla atein kefinden hemen nce ve sonra, komnde ilk byk
i blm gereklemi olmaldr: Kadn bir ok ocuuyla ev ilerinde
grevlenirken, erkek darda av iinde grevlenir.
Bir-iki ocuklu ailelerde, gnmzde bile bu grev blmnn
kanlmazlat gz nnde tutulursa; ilkel komnde, ocuklarn, kadnlarn
yani tm analarn gzetiminde olmas gerektii daha iyi kavranacaktr.
Yukar vahet sonunda grlen kk kadn kabartmalar ve heykelciklerine
baklrsa, kadnn reyim organlar-blgeleri had ar belirgin, elleri tersine
kk ilenmitir. Yukar vahette bile kadn, teknik ile deil, reyimle
tasvir edilmitir. Ve bu kadn, artk toplumun aktel lideridir. Aa barbarlk
aamasnda kadn giderek tanrlar. Totem tanr geleneinin iinde ne kar.
Ama hep uzmanlat ii, ev ileridir. ocuklar ve mlekilik-ate ile olan ilerevin yapm-kotarm-eitim organizasyon-toplumcul mnasebetler: Hepsi
analarn iidir.
Demek kadn, boylu boyunca yzbinlerce yl, vahet ann tml
iinde, trl aamann ve insan trlerinin bat klarnda hep ev ilerinde
younlamak zorunda kalmtr. Bununla bitmez, aa barbarln onbinlerce
yl sren ana hukuku dneminde, yine kadn daha da beceri ve ustaln
gelitirerek, ev ilerinde uzmanlar. Buna bahe ekimi de eklenir.
Erkek av ilerindedir.
Bu byk birinci iblm, barbarln sr aamasna kadar srm
grnyor. Erkek, sr-oban ilerinde ne karken, komn gebe aamasna
doru bakalayordu. Ama kadn yine ev ilerindeydi.
lkin kadn tanrlk mertebesine dek ycelten birinci byk iblm (reyim
zorunluluklarnn ar basan damgas) sonradan, babahan erkek sistemlerinin
sinsice-hileyle-kancka yarattklar kadnn en alaltc kaderlerinde temelli
bir rol oynad. Kadn, erkek sistemlerinin gizli-ak fuhu meta haline denk
drld. O bakm ve durum kolay deimeyecee benzer. Kadnn hl
kendisi iin bir snf olma yoluna giremeyiinden alacamz derslerin banda,
bu eski kklerin bilinlere karlmas gelir.
"KNC BYK TOPLUMCUL BLM" ise, barbarlk aamasnda
olutu: SR retimi OBANLIK sistemini gerektirince, mevsim ve otlak
zaruretleri GEBEL kanlmaz dzenlikte ileyen bir iblm haline

getirmekte gecikmedi. Oturganlarla gebeler arasnda ikinci byk toplumcul

iblm domu oldu. Kadn bu aamada da ev ilerindedir. Ek olarak
gelitirdii bahe tarmn, srlerin yemlenip beslenmesi-bakm-sam ve
benzeri ilerle daha da gelitirmek zorunda kalr.
Buna karn erkek bu konakta sr iinde sivrilerek ne karrken, kadn
doal olarak ev ilerine kapal kalmay kendiliinden biimde srdrd.
Komnn topyekn ekirdekil elemanlarnn dinamizmi nasl birinci
iblmn yaratm ve gelitirmise, tpk ylece ikinci blm de ayn
kaynaktan kagelmitir. Ancak birinci iblm cinsler arasnda vahet anda
belki de komnn ilk evrelerinden beri oluurken; ikinci iblm barbarlk
anda, srye elverili corafyalarda, oturuk ve gebe toplumlar arasnda
domutur. Ve nc iblmn beslemitir. Sr ii tarm ilerletmek
zorunluluunu ne srdke, tarm geliirken yeni teknik geliimleri istedi. Ve
sanayi ile tarm arasnda NC iblm olutu.
Tarm ile sanayi geliimi demek, teknik retici gcn dier retici gleri
gelitiren, kendisi de gelimeye yatkn ve bu her iki ynyle genlikli bir
retici g olduunu gze batran yeni bir aamayd. Ticaret bu aamadan
filizlenirken, tefeci-bezirgan sosyal snf da medeniyet ile birlikte doup
geliecekti. Artk komn paralanyor, elemanlar bakalaarak, kendilerini
yeni koullarda yeniden retmek zere, ancak medeniyet denen snfl toplum
biimleri snrlar ierisinde retmek zere yeni bir proseye giriyorlard.
Ancak hi akldan karmayacamz ve zerinde durmamz gereken bir
nokta udur: nc byk toplumcul iblmnde kendisini sanayi ve tarm
geliimiyle ifade eden teknik retici gc, bu geliimini yapabilmek iin insan
retici gcnn youn olduu komnn geliimini beklemek zorunda kalmtr.
Yzbinlerce yl vahet alar boyunca insan hep cinsler (kadn-erkek)
arasndaki en ilkel iblmyle yetinirken, komndeki arlkl damgann insan
retici gc ve corafya retici gc olarak doa olduunu da gze batrm
olurlar. Tarm ve sanayi iblmyle, prosenin teknik retici g ynne
kaydnn anlalabildii gibi...
ok genel olmakla birlikte, iblmlerindeki gidite bile bu eilim gze
arpmadan edemez.
Elbette her zaman zel bir konu zmlenirken; yine komnn tm
elemanlar, retim-reyim aksiyonlar ve retici gler snrlar ierisinde
bandan sonuna dek gznnde tutulabildii llerde ele alnan konu
gereklikleri iinde aydnlk kazanabilir. Bundan amamak gerekir.
blmn de belirleyen komnn topyekn gidiidir. Dolaysyla, tm
elemanlarn diyalektik etkileimi aydnlandka, iblm geliimi ikna edici
bir aklama kazanmtr veya kazanabilir.
13- KOMN'DE "ALET" ELEMANI
Hayvanlar aleminden insanln gelitii vahet ana gei: nsann
aleti btn mrnce kullanmaktan ve gelitirmekten vazgemeyiiyle balar.
Bu aletin peini brakmay grevine ilikin olarak, insann nce fizyolojisinde
deiimler olur. Sonra gelen dllerde (bu fizyolojik deiimler istikrarlatka)
anatomik bakalamlar olarak kendisini gsterir. El deiir, baparmak
oynaklar, iki ayak st yrme kurallar, beyin boyun kaslarn tutuundan

kurtulup byr. nsan trleri deimeye balar. reyim faaliyetleri, insan

trlerinin grevleri-fizyolojileri deitike ona ayak uydurarak bakalar. Sonra
retim faaliyetleri reyim faaliyetlerine uyarak alet-geim-barnm-corafya
geliimlerini kazanmak zorunda kalr.
Vahet anda alet geliimi, doann maddesini (nesnesini) ve gcn
zellii deitirmeksizin, naslsalar ylece, ta, kemik, labut, ate, insan
organ ve gc olarak olduklar gibi kullanp toplumsallatrlrlar. Barnm ve
savunular iinde gerekli olan doa parasn toplumcullatrmalar (corafya
yapmalar) da baka trl olmaz.
Komnn oluumundaki ve barbar komnlere kadar olan geliimindeki bu
sre, insan kanuncul anlamda damgalayan temel sre olur. nk vahet
alar boyunca insan trleri batp karken, artk anatomik bakalama
uramayan bir tek insan tr haline gelir. Demek bundan sonra insann toplum
biimleri bakalap geliecektir. Yani bakalaan bu vahi komn temelleri
olur.
Vahetten Barbarlk ana Gei: Alet ayrd u noktada kendisini
gsterir: Vahette insan organ dorudan alet kullanr. nsan kendi organ
gcn de aleti de olduu gibi, deitirmeden kullanrken; barbarlkla beraber
insan organ, alet kullann dolayllatrr. El-kol gc yerine yay-sapan gibi
aralar geirir. Ayrdn kendisini olaylar byle yapmtr. Barbarlk an bu
ayrdla balam saymak gerekir. mlekilik ok-yay takip eder. Vahette
yumuaka talar kandil oyuu gibi oyulmutur. Ama olduklar gibidir. Aa
barbar insan bal alm, piirip mlek haline getirmitir. Doa'da mlek
grlmez. Tpk yayla atlan ok gibi. Ama el kol gcyle atlan mzrakms
aleti ta-sopa-kemik birletirilerek elde etmek zor deildir. Bylece ok-yay ve
mlekilik ile insan gc ve yiyecek tasarrufu salanm olur. Uzaktan av ile
tehlike kalkar.
Bu ayrdlar gz nnde tutularak, alet geliimine daha yakndan bakalm:
1- Aa Vahet: Ta-labut-sonra ksmen ate ve barnak
2- Orta Vahet: Ate ve barnm olanaklar.
3- Yukar Vahet: Kemik-Mzrak-deiken barnm olanaklar
En ksa cmlecikle zetlenebilir. Alet prosesi: TA AFAI: Eolith denen
aamadan YONTMA TA-Cilal ta aamasna ve kemik kullanmna doru
geliir. Yontma talar 8-10 santimden 25 santim boyuna dek ilenmi akl
ta eitleridir. Sonra kemikten bak, zpkn, mzrak ucu, ine ve dmeler
yaplr. Ta ileri gerilerken, kemik alet ileri ilerler. Deri kazyc, dikenli ok,
geri kmamay salayan engelli mzrak ular, ine, haner sap gibi yeni
aletler yaplmtr. Ate kullanmnda ustalalr. Ate ile her iklimde yaar,
kendini koruyabilir, barnabilir, giyinimi salkl klar, yiyeceini piirir, lsn
gmer..
Barbarlk anda:
1- Aa Barbarlk: Ok-yay-sapan-ate-mlek-tula-bahe tarm-hayvan
evcilletirimi.
2- Orta Barbarlk: Bahe ekimi ve hayvan evcilletirimi, Sr'ye obanla
varr. Ve gelierek gebelie hizmet eder. Teknikte TUN devri balar. Tarm
ile sanayi filizlenir.
3- Yukar Barbarlk: Orta barbarlkta filizlenmi bulunan tarm ve sanayi
iblm haline getirir. Demir devri balamtr. Sulamal tarla ziraat devri

alr. Birbirlerinden bamszlap blnrler. Tefeci-bezirgan filizlenir...

"Medeniyet" denen snfl toplumun afa skmek zeredir.
14- KOMN'DE "CORAFYA" ELEMANI VE "ALET"
nsan kskvrak yakalayan doa tezad: BUZUL ALARI'nn basknlar,
gerilemeleri oldu. Bu doa tezad anlalmadka insan gelitiren alet de, insann
kendisi de, kanunlar asndan anlalmaz kalabilir.
lk insanlama, yeryz oluumunun NC AI sonunda grld.
Fransa'nn Beauce kalkerleri iinde akmak tandan baltalar-baklar bulundu.
Herkese kabul gren gerek: nsann nc a sonlarnda gzktdr.
Bu ada, balklarla svanm yeryzn drt buzul devri kaplad ve ekildi.
nsan, bu doa diyalektiinin tezatlar iinde hayvanlar aleminden insanlama
basamaklarn kt.
Bu yaman iklimler diyalektii, maddi doa retici gc bakmndan insan
insanlama basamaklarn kmaya iteledi. Bu maddi g insan kuatmasa,
teknik yaratclk da, reyim bakalamlar da kolay gelemezdi. stelik
insan, bu doa diyalektiinden gelimi canl trlerinin en yksek memeliler
miras iinden ykselmiti. Bu doa diyalektiinin maddi potansiyeli ve tezad
bulunmasa, insan diye bir varlk peinen gelimemi bulunurdu.
Gnmz toplumcullama temelleri altnda, bilinir gibi dursa bile unutulan
yaman temel budur. Bu, insann komncl elemanlarnn diyalektiine
yaslandka, bilhassa teknik elemann peinden koturarak sratle doadan
bamszmasna kopuan ilerleyilerinden kaynaklanan kt kabuu
tekmeleme eilimidir. Ve bu eilimi her ilerleyiine yansmtr. nsan, kendisinin
ve doann gidi kanunlarn btnlklce kavrad zaman bu gereklik
zerine daha ok eilme dikkatini gsterebilecektir. Belki de o evrimin asl
btnln, bu doa temelini kendi asndan deil, olduklar gibi kanunlar
asndan ancak o zaman daha yetkince kurabilecektir.
Peyzaj: nsan toplumunun eseridir, doann deil. Ancak doa zerinde
corafya retici gcn elde eden insan; yaratt doa zerindeki kyler,
ehirler, barajlar, sanayileme, ormandan tarla amalar, ayrlar, ovalar,
kprler, hatta bu etkilerle deitirdii rmaklar, gller, denizler ile kendi gidiine
gre doay ileyip deitirirken, yaratt peyzajn tuvalinin (tabannn) doa
olduunu unutur, grmezden gelir. Karacahil animizminden bin beter "bilgi
cahil" durumuna der. Btn bilim yaldzlarnn altnda asl gtt, kendi
karlardr. Snfl toplumun bandan beri egemen snflarn kar motoru hep
bu ynde alrken, her trl bilim-teknik metod gcn bu deirmeni eviren
su potansiyeli haline dntrmeyi becermilerdir. Bu yzden, insann peyzaj
da kendisi gibi anari iinde yrrken kaoslamakta ve tuvali: Doa temelini
peyzaja olanak vermeyecek llerde bozmaktadr. Demek toplum biimleri
(ilk insann karacahil aamasnda doal geliimiyle, doadan kt haliyle,
en doal sezileriyle kendisine ve evresine uyum mekanizmasn ifade eden
ANMZM'i artran) bir doa-toplum btnl kurmay antitezletirmek
eilimine girmitir.
Doa temeli kendi yasalaryla insan kuatp, insann yaratlnda en temelli
rollerden birini oynad gibi, toplum biimlerinin bakalamnda da (ar-istikrarl
ileyen ve bu yzden de insan yanltarak kendisini unutturan gidiiyle) benzer

roln oynamadan edemez.

Bunu, insan toplumunun douu asndan ksaca hatrlamalyz.
1- nc a'a dek yeryz ktalar bir tek btnd. Byk da
zincirlemeleri (buruum mimarisi) ve kta paralanlar-okyanus oluumlar;
karalarn denizlere batp klar bu ada olutu. Atlas-Sieranevada-PireneAlp-Karput-Kafkas-Hindiku-Himalaya da buruumlar zincirlemesi Tethys
ktas evresinde; Japon, in, Avustralya dalar Uzakdou jeosenklinalinin
evresinde ykseldiler. O byk buruumlarn yaratt kopuntu, uurum ve
krlmalar ise, byk okyanuslar yaratmaktan geri durmad: Gondwana ktas
yerinde Hind, Lemurien ktas yerinde Akdeniz olutu.
2-Drdnc a'da ise, insann tanyaca gnmz yeryzne temel olan
bakalamlar gelimitir. Fransa ile ngiltere arasndaki karakesiminin batmas;
Hazar ve Aral'n Akdeniz'den ayrlmalar; Dou Akdeniz'in oluumu; Antil
adalarnn paralanmas; skandinavya ykselirken Felemenk'in alalmas.
3-nsan bu geliimler sonunda, tpk bu tektonik altstlklerine
(bakalamlarna) benzer bir geliim olan KLM ALTSTLKLER iinde
toplumcul basamaklarn kmak zorunda kald. Bu devre veya aa:
GLASYELER (BUZULLAR) AI ad verilir.
nc a'da s 12 derece civarndayd. Drdnc an balangcnda
birdenbire s der. Ve yalar tufanlar. Yeryz BALIKLAR dnyas haline
gelir. Buzullar a bunun zerine saldrp-ekilir.
te insan kuatan doa koullar balamtr. nsan bu son aamada
buzullar a (ilerleyip-gerileyileri) srasnda, bu koullara kar savaarak
insan toplumu haline gelir.
1- Pitekantrop-Afrikantrop: Ekvator izgisi zerinde sulara batmam
Asya gneyi-Avustralya kuzeyine den kara kesiminde Cavido ve Afrika'da
yaad anlalyor. Buzullarn etkisi en az olan blgelerde, imdiki canllarn
younlat ve trletii anlalan blgelerde evrimini geirmitir.
2- Sinantrop: Birinci Buzul: lk aamada yumuak ekvator iklimi insana
aa zerinde saklanmaktan-kamaya-kovalamaya ve uygun maarams yark
ve kovuklarda barnma olanaklar salarken, ilk corafya eleman'na sahip
olmay retir. Bu aama gelimedike, birinci buzula kar savamak zere
kuzeye (in'e) klm olamaz. Sinantropun aamas bundan sonra geliir.
Sinantrop zamannda Avrupa ve Asya'nn kuzeyi, Himalayalarn gneyi
Ganj ovasna dek buzullarla kapldr. Sinantrop buzullarn geriye ekildii
bir aamada in'e km olmaldr. Sinantrop ate ve alet kullanr. Buzullara
kar ate kefedilmi ve kullanm gelitirilmek zorunda kalmtr. Sinantrop'un
corafya eleman ate ile birlikte geliirken, maara yaamnda ustalamakta,
doadaki bitki ve hayvanlar uyum zellikleriyle kavranmaktadr: Pekin civar.
Avrupa'da insan ve insanmslar grlmez.
3- kinci Buzul: Heildelberg insan: Ate kullanlmadan Avrupa'nn Almanya
blgesine ulalamayaca anlalr. Belki ikinci buzullarn yine geri ekiliinden
sonra Avrupa'ya gelse bile atesiz yaayamaz. Aletleri afak ta an geride
brakmtr. akl ta yontuluu gelimitir. Ak havada avclk yapar.
4- nc Buzul: Pitdovn insan-Eontrop insan: ngiltere'nin Sussex
semtinde bulunduklarna gre, bu insan trleri de atei kefedip kullanm
saylmaktadrlar. Aa vahet sona erer.
5- Drdnc Buzul: Neanderthal insan: Atei buzullara kar savatrarak

maara yaamn srekliletiren orta vahet a insandr. Aletler-giysilerbarnaklar-hatta iki heceli dil ve llerini gmme geliti: Orta vahet:
Almanya
6- Drdnc Buzul Sonras: Sapiens: Buzullar geri ekilir. Daha beyinli
insan, totemcil anlaylar, maaralardaki kutsallatrd totem resimleriyle, kadn
heykelleriyle, mzrak, ine, dme, lam gibi kemik aletleriyle grlr. Yukar
vahet: Gney Avrupa, spanya-Fransa-talya.
Buzullarn bir saldrp bir ekilmeleri insan soktuu yaama savanda ister
istemez, ilk basit ta-labut kullanmaya itiinden (ekvator ikliminden) ok farkl
yaman bir kefe itmi grnyor: ate!
Buzullar anda ate, yine doann kendisinden olduu gibi alnp kullanld.
Ama atei kullanmak iin bile alet gerekti. Ate ile corafya eleman da geliti.
Yiyecekler piirildi. Giyim soua kar kurallat. Maara topluca kullanlan
ortak ev oldu.
Fakat btn bunlarn temelinde, yaman buzul saldrlar ve ekilmeleri,
yani iklim altstlklerinin tezatlan yer alyordu. nsan doaya kar toplum
dolaysyla etki-tepki gsteriyordu. Fakat doa koullar ve yeryznn evrimi
ylesine zengin diyalektik sentez zincirleriyle geliiyordu ki, ister istemez
o geliim ile kuatt canl varlklar sratle ayklamaya uratyor, kendisini
uyum zenginlikleriyle donatanlar yeni trlere doru ykseltirken, uyum
yapamayanlar eliyordu. nsan ilkin bir canl gibi plack bu doal kanun ile
kar karya kalmt. Ve bu kanun ile dp kalkarken, ister istemez kendi
geliim kanunlarn yaratmak zorunda kald. Ama insan toplumunun kendi
geliim kanunlar da doann baka bir yansmas olmaz m? nk hepsi doa
temellerinden devirilmektedir. Bambakalam olular bu en temel gerei
sadece arca unutturmutur; yoksa bu gereklii deitirememitir.
15- KOMN'DE "TR" VE IRK" ELEMANI
nsan "tr"leri vahet anda batp-karlar. nsan, "tr"leri ile insan
toplumuna doru bakalarken, PASF NTBAK iinde bulunurlar. Pasif
uyum (intibak) demek: Doann DORUDAN etkisi altnda pasife deiiklie
urayarak uyum yapmak demektir.
Diyalektik "veraset" kanununun rettii veya bulduu uur: Btn bitki ve
hayvanlar, evre artlarnn edindirdii grev deiimleri, sonraki nesillere organ
deiiklikleri biiminde gei SENTEZ verir. Bir organ deiimi canlnn "nev'i"ni
(TR'N) bakalatrr. Canl tr deiikliiyle doaya uyum yapar. Doa'nn
dorudan doruya etkisi altnda pasife intibak (uyum) geliimi budur.
nsan da bu pasif deiim ile uyum kanunundan nasibini almadan toplum
basamaklarn kamam grnyor. yleyse insan teki canllardan veya
yksek memelilerden ayran zellii nedir?
AKTF NTBAK (uyum), insan hayvanlardan ayrd eder.
Doa, insan da dorudan doruya buzullar ayla cenderesine alm
grnyor. Ama insan, kendi toplumsal geliim kanunlaryla bu dorudan doa
tepkilerini DOLAYLILATIRARAK organ deiikliine gitmeden aktif uyumunu
gelitirebilmitir.
Yine de vahet a, insan toplumu (komn) ierisinde trlerin batklarna sahne olur.
Doa'nn insan toplumu zerindeki etkileri ve balar ilerideki konularmz

asndan iyice anlalmas iin veraset kanununu ksaca hatrlatarak, insan

trlerinin geliimini anlamaya alalm:
Buzullar saldrs ve gerileyii insan trlerinde derin grevcil deiiklikler
yaratmtr. Bu fizyolojik bakalamlar bata alet kullanmyla baparmak
ve dik yrmeyi salayan organlar zerinde bask yaparak, insan trlerinin
baparmaklarnda ve pelvis (leen) kemiklerinde fizyolojik deiimleri gerektirmitir.
Yzyllar boyu sren ayn hareketler insan el-kol-bacak-srt-omur kemiklerinde ve
bunlarla ilgili kaslarda ve beyinle ilgili sinir hcrelerinde nce fizyolojik deiiklikleri
istikrarl kararl bir gelimeye itmitir. alan organ geliir. Ama yeni kuaklara
miras kalmaz. Yeni kuaklar yeniden ayn yaam srarla yapmak zorundadrlar,
renimi uzun srer. Bu, sonradan edinme karakterler, kemik-adele sinir ve beyin
hcrelerinde fizyolojik yetenek geliimini ve her kuakta yeniden ve yeniden
ilerletmek zorunda kalr. nk edinilmi bu karakterler veraset kanununa gre
hemen irsiyet kazanmaz. Fakat baparmak ve yrmeyi dikletiren leen-omur
kemikleri, ve bacak-karn-bel-srt-boyun kaslar srekli ayn yaam grevleriyle
yklendike bu bedencil hcreler, evrimin etkisiyle, bu dardan gelen fizyolojik
amillerin basksyla izlenimlenerek germinatif (reme) hcreleri zerine ayn
basky yneltirler ve onlar da yeni bir ynde izlenimlendirirler ve yeni kuaklar
yani anne-babalar bu grev deiimlerini TOHUMCUL hcrelerine kadar yanstt
zaman ve yerde, o hcrelerden tohumlanp doan yeni kuaklar artk yeni bir
trn balangcn olutururlar. Artk bu koullar yeni bir tr insan, yani yrmede,
beyin geliiminde, alet kullanmnda daha yetenekli organ deiimlerine sahip
insan ve topluluunu oluturmak zere geliirler. Bunlardan doan ocuklar artk
bu organlar kendi yavrularna miras brakrlar. Veraset ve organlarn intikaliirsiyeti budur. Vahet alar insann bu tr deiimleriyle bata-ka ilerler.
"TR" geliimi insan toplumunun "komnn" bakalamyla da ilgilidir. Bu
tr bakalamlar aslnda komnn ilerleyi basamaklarnda anlatlr; dier
elemanlarn etkileimli belgeleriyle birlikte ele alp koymak artyla.
nk elin-baparman-dilerin-tylerin, beynin insanlamas, insan
"tr"lerinin
bakalamasyla
balantl
ilerler.
Ve sadece
bu fizyolojik
bakalamlarn izlenii bile bize komnn sosyal yaamn iaret etmeye
yetebilir. Bunun sebebi yine veraset kanunuyla aklanabilir:
"Edinme (acquis) karakterler"in irsiyet kazanm elemanlar; grnd
zere anatomik-organcl deiimlerin rsiyet kazanmalar yznden deildir.
Bu diyalektiin sonucudur. Asl irsiyet kazanm organlar, grevcil (fizyolojik)
deiimlerin sonucudurlar. Yani atalarndan intikal eden (rsiyetleen) ey
anatomi deil, fizyolojik grev deiimleridir.
Tysz insan tr, atalarnn tysz deri anatomisine sahip olup, anatominin
irsiyetiyle aklanamaz. Tersine, atalarn derisini tyszletiren giysileri ska
ve istikrarlca kullanmak zorunda kaldklarn, yani grev deiimlerini ve bu
grevler yznden insan fizyolojisinin deierek sonraki kuaklara bu grev
deiikliklerinin tysz deri terihi (anatomisi) biiminde intikal ettii anlalr.
nk bir organn geliimini (misal: Tyleen deriyi, oynaklaan baparma,
dik yryen leen kemiini, arkadan ne, dnmeye doru yryen beyni ve
benzer organlarn geliimini) grevlerindeki geliimler dzenler. te bu grev
deiikliklerinin sonucunda insan bu tr organlarda grevlerinin deiimi
yolunda fizyolojik deiimler oluur. Yeni kuaklara reme hcreleri yoluyla
intikal eden ey ite bu grev deiimleridir.

Ancak artk yeni kuaklardaki sentez: Bu grevcil deiimler ynnde

reme hcrelerinden organcl-anatomik deiimlerdir. Yeni kuaklar artk
tysz deri veya insanlam di-el-beyin organlarna sahip olur. Ve bunlar
irsiyet kazanr.
Demek insan trlerinin bakalamlarnn dikkatle izlenmesi, o insan
trnn yaad toplumsal koullarn yeni grevlerinin kavranmasna yardm
eder. Bylece bu ynden de vahet a basamaklar dier elemanlarla da
karlatrlarak ispat ve aydnlk kazanm olur.
Neanderthal insann Pitekantrop veya Sinantrop gibi daha aa trlerle veya
Grimaldi-Kromanyon gibi yukar Sapiens trleriyle anatomik karlatrl, bize
bu insan trlerinin fosil belgelerinden, sosyal yaantlarnn karlatrlmas ve
insanlama basamaklarn aydnlatlmas olanaklarn verir.
Sadece bununla kalmaz; buzullar ann sona erdii, ok ile yayn yaygnca
kullanlmaya balad yer ve zamanda, artk insan anatomisinin bakalamayp,
tek bir insan tr halinde toplumsal bakalamlarn gelitirdiinin de snrlarn
verir. Artk vahet bitmi, barbarlk alarnn aa konana girilmitir.
Barbarlk anda insan trleri yerine insan "IRK"lar batp-kar.
Gerekte "rk" da, corafya etkisiyle deil, komnn toplumcul aktif
uyumuyla geliip bakalamtr. Tabii ki bu uyumun ierisinde corafya retici
gc de yer alr. Daha vahet anda "trlerin tesal"nden (karmasndan)
szedildiine ve birka trn ayn blgelerde ayn maaralar saval olsun
barl olsun paylatklar belgelendiine gre, rkln babas Gabineau ile
birlikte btn kafatas dahhemeliklere gereklerin gsterdii yol u olur: nsan
sadece toplumcul kanunlaryla yrr, tr de rk da sadece insan toplumunun
(komnn) aktif uyum abalarnn sonucudur. O abalar, insann ekirdekil
elemanlarnn diyalektik kanunlarnda anlamlar.
Barbarlk a, bir tek insan trnn toplum biimleri deiimleriyle
gelimeye balad bir a olduu iin, rklar toplum (komn) kanunlar
iinde aklanabilir. Gerekte vahet anda; insann pasif uyum kanunlarn
dorulad buzullar anda bile insan trleri (rk temelleri) sadece tabiatn
etkisiyle olumamtr. Komn elemanlarnn diyalektiini eleborasyondan
geirirken, aydnlanan byk gerek: ekirdekil kanunlarn insancl younluu
ve yine toplumcullatrlm doa ve teknik retici glerin elikileridir. Trler
de rklar da bu kanunlara uyarlar.
16- KOMN'DE "MT" (MASAL) ELEMANI VE RUH
"Mit" denen masal, eer komnn sembolik (tarih ncesi yazsz) tarihini
uyum mekanizmalarn anlatan gelenekler ise; mitin douu, henz dilin
isteklemedii ama l gmmenin balad, hatta ay balarnn kesilip bir eit
"RUH" inancyla sakland Neanderthal insan alarna dek geriye gtrlebilir.
Belki daha da gerilere. Aramaktan ylmayalm. nk Mit: Gerekte komnn
"uyum" mekanizmalarnn masallatrlarak yeni kuaklara aktarldr.
nsanln henz cinsel yasaklar tanmad, ilk horde: sr toplum alarda
MT'sel geleneklerden sz edilemez ve bu aamayla ilgili elimizde yakndan
uzaktan ilgili olabilecek bir belge de bulunmuyor.
Bu konakta mitolojik elemann dou koullar da olumamtr. nk
insan beyni henz empanze beyninden uzaklamtr. Belki reyim organlar

ve yaam insanlama temelini yakalamtr. Ancak beyin, cinsel yasaklarn

kesin uygulanyla; yani toplumsal rgtleni olgunlamasna paralel olarak
gelien cinsel yasaklar ve tekilatlanma beyinde uur-altuur rgtleniini
gerekletirememitir henz. Belki reyim temellerinin yakalan beyinde nemli
lde bir n benlik yaratm olabilir. Fakat bu seviye henz "RUH" elemann
yaratmaya yetemez.
"RUH" eleman ortaya kmamsa, doa ve toplum, ruhlu biimlerde insan
beyninde canlanamam olur. nsan beyni animatizm veya pre-animatizm gibi
metafizikletirilmi kurgularla anlatlmaya-kavranmaya allan bu ada,
sadece evresini be duyusuyla grd-hissettii gibi en dar-yzeysel biimde;
kendisini hissettii gibi ruhsuz biimde canlandrabilir. Zaten henz dnce-dil
beyni gelimemi, hayvanlardaki gibi arka beyin, be duyu beyni gelimitir.
phesiz ki bu geliim kompleks bir yap olarak gelitii ve toplumsallama
basamaklarn kt iin, dnce beyninin geliimlerine ksmen de olsa olanak
vermeden yapamam olmaldr. Ama bu belki ilk n benlik duygular iin yeterli
olsa da, henz "RUH" geliimi ve bu ruhu evresine yanstmaya elverili olmaz.
Bu yzden, an alglay ruhsuz bir canlandrma veya daha dorusu grd,
duyduu, hissettii kadar bir canlandrma: animizmin n aamasdr. Ve byle
bir aamada da "MT" doamaz.
Mit'in domas iin, "ruh"un domu olmas gerekir. Ruh ise, cinsel yasaklarn
kendiliinden geliimi iin en uygun ortam: Ate'in kefiyle gelitii anlalan
"ilkel ev"in ekirdei maarann (toplu yaamn) srekliliidir.
Bu yzden komnde masal veya mit yklerinin sembolleerek yaad
a, aa vahetin ate kullanan Sinantrop-Pitdown-Eantrop-Heilderberg
insanlarna dek geriye gtrebiliriz.
nce "MT"in ne anlama geldiini ksaca hatrlarsak, Mit geliimi ve
komnn ekirdekil kanunlaryla olan diyalektii daha iyi anlalabilir. Bir kez
cinsel yasaklar ile "Ruh" gelimeye; insan benliinden doaya, av hayvanlarna,
bitkiye yansmaya balaynca, cinsel yasaklarla balam olan komn ii aile
(kan) tekilatlanmalarnn bir totem tanr edinmesi kolaylar. Hatta cinsel
yasaklarn gelimedii; en ilk kanda ailenin yaand; sadece ana-baba ve
ocuklar arasnda yatmama yasann olutuu yava geliimli komnde ilk kan
blnmesinin belirdii bir aamada bile kii benlii geliir ve n animizm=ruhsuz
canlandrma, ruhlu canlandrma olan gerek animizme dnmeye balayabilir.
Bundan sonra "kan" tekilatlan kesinletike: Cinsel yasak benimseyii
oturutuka, totem tanr seilebilir.
te Mit: Yani inan-dnce tarz gibi duran, oysa bir yaam-uyum
mekanizmasndan baka bir ey olmayan Mit domu ve yeni kuaklara
aktarlmaya balam olur.
Demek "Mit" eleman da komnn dier elemanlar gibi ekirdekil ayn
kanunlarla doar-yaar ve geliir. retici gler glendike, insanlama
basamaklar, reyim ve cinsel yasaklarla klmadka ne komn i tekilatlarna
ne de kii benliine ular. Ruh ve animizm gelimedike de totem tanr miti
doamaz.
Sadece animizm Mit'i yaratmaya yetmez mi? Animizm ilkel bir aamada da
olsa, o da komnn genel uyum mekanizmas deil mi?
Doru. Ancak bu aamada komn henz tabiatn doal bir eki olarak en
ilkel aamasnda bulunur. Kendi ierisinde henz kiiyi ve kendisini tekilat ve

ruh asndan dizginlemi durumda deildir. Doay da kendisini besleyecek

avn (bitki olsun hayvan olsun) seip toplumsallatracak seiye blmlemeye
ulam bulunamaz. Her eyi kendisi gibi grr fakat onlara belirli anlamlar
ykleyen ruhlara kavuturamaz. Uyum mekanizmas henz danktr. Olduu
gibi yaar, totemini setii anda animizmini bir eit hiyerariye (ynelilere)
sokmu olur.
Peki "mit" komnn dilinin geliimini beklemek zorunda deil midir? Elbette
dil gelitike Mit'in geliimi ve kuaktan kuaa aktarm kolaylar ve bildiimiz
"mitoloji" ykleri biimini alr. Fakat Mit douu iin dilin gelimesini beklemez;
tpk komnn reyimi ve retim adn alamayacak geim yordamlarn gelitirmesi
iin dil geliimini hatta cinsel yasaklarn geliimini ve totemizmi beklemedii
gibi, komnn ilk aamas henz hibir yasa tanmad iin, komndeki kiiler
tekilat disiplininden uzak-bamsz yeler olmaktan km deillerdir. Sadece
doaya kar bir tr olarak topluca davranrlar. Bu yzden dilden ok iaret-ses
uyumlarn gelitirmi olmaldrlar. aretleme ve seslemeler de belirli dnce
aktarmlarna yeterli olurlar.
Mit, komnn reyim-retim tm yaamyla (komnn tm elemanlaryla)
ilgili olarak doup yaad iin, daha dorusu uyum mekanizmalaryla hayati
balarnn kuvveti lsnde komnde ve insan beyninde ksmi ncelikli yerini
alr.
Bu aamada
Mit, sonradan sembollerle anlatlp karmaklaarak
zmlenmeye muhta bir kutsallatrmalar prosesi haline gelen mitolojiler
tmlnn ilk temeli olur. Bu temellerin oluumu ve geliimi-alm
aydnlanmadka,
mitolojiler zmlenemez
kalr.
Mitolojiler,
insann
dnce yasalar asndan nem tamakla kalmazlar, insanlk tarihinin gidi
kanunlarnn aydnlatlmas asndan da yazsz bir tarihi geliimi ilerinde
saklarlar. Mit'ler aydnlatldka insann dnce yasalar ve toplumsal geliim
kanunlar bir ok yanndan ispat bularak aydnlatlm olur. Ancak komnn tm
ekirdekil elemanlar gibi, Mit'in diyalektii de zmlenmedike mitolojilerin
mekanizmalar yeterince bilinmez kalr ve dnce sistemlerimiz kadar hayat
sistemlerimizi de etkilemeye devam eder.
Sonradan "Din" adn alacak olan bu temeller, komn ierisinde ne kadar
reyim ve retim ile dorudan (ekirdekil bir kompleks yap halinde) ilikiliyse
sonradan, giderek "st yap"lap "kltr" kavramlarnda yerini alrlar. "Mit"
eleman, komn iinde yle alt-st yap ayrmlarna henz gidilemedii
iin, dier elemanlar gibi alt ve st yapy oluturmak zere ayn ekirdekil
kanunlardan yola karlar. Ve reyim-retim temellerine her hcresiyle bal
smsk (organik) olarak geliir.
"Mit", ilkin ileride somut olarak greceimiz gibi totem ile balyorsa, o
kutsallatrmalarn ve sembollerin ykleridir. Dolaysyla komnn yazsz
uyum tarihini anlatr.
17- KOMN'DE "BY" ELEMANI
"By" genellikle, komnde "Mit" doar domaz balam kabul edilir.
Klasik bilim, belgeleri kendi uzmanlk eilim ve karlarna gre arptarak
yorumlamaktan utanmaz ve sklmaz. Uzmanln bilim iffeti; karlardr.
Bylece her uzmanlk asndan konuyu eeledike kartrm olur. En ok

havanda su dvlen spekle konu da din alan olunca, uzman grlere ipazar alan kar. "By" konusuna bir zamanlar bu yzden elini atmayan
uzman brakmama benzer. Tylor, Frazer, Spencer, Gillen, Freud, Malinolski
ve hemen komne bulam tm uzmanlar.
"By" bir meslektir. "En eski meslektir." Diyenler yine kendileri,
uzman babayiitlerimizdir. yleyse komnde bynn doabilmesi iin, kii
elemanlarnn dnce ve dil sistemlerinin bir hayli gelimi; soyut dnceye
geilmi olmas gerekir.
Ayrca by bir aldatmacalar (komplikasyonlar) halkalarn ierir. Komnde
kan tekilatlar istediklerini elde etmeleri iin bir takm "sahte" (aldatmacal)
proseler gelitirmek zorunda kalan bycye bavururlar.
Bycnn ortaya kyla by oluur. Komnn totemine dua edii-yakar
ile bycnn bys bu yzden kartrlamaz. Totemin (kan tekilatlarnn)
oluturduu andan balayarak, komn ve kii kendi ruhunu totemine balar.
Burada zel bir arac henz gereksiz olduu kadar, geliemeyecek derecede
de komn yekpare: monolit ekirdekil zelliinin ilk temellerini kuvvetle
srdrmektedir.
James Frazer'in byy "Sahte Bilim"gibi grmesinin altnda yatan budur.
Byy, uyum mekanizmasnn totemden daha ileriye varm bir aamasnda
bulabiliriz. Bu da en azndan Vahet'e deil Barbarlk ana denk der.
Uzmanlarmz genellikle Morgan'n Vahet-Barbarlk sentezlerini atlamay
adet edindikleri iin, 19. yzylda tek tk orada burada komn yaamn
srdren toplumlarn aamasn kartrrlar. "Yaban" (Vahi) saydklar bu
toplumlar oktan barbarlk konana girmilerdir. Bylece komn elemanlar
da, komnn olu prosesi gzden karlrsa karmakark hale getirilir. Her
eleman, hem seilmezleir hem metafizik kurban haline getirilir. "By"
elemannn dierlerinden daha fazla bana gelen budur.
"Yalan", "Hile", "Sahtekarlk" barbarn bile henz gelitiremedii medeniyet
icatlardr aslnda. Bu yzden "by", "sihir", "tabu" gibi komn elemanlar,
komnn olduka gelitii aamalarda ortaya kp tutunmu kabul edilmelidir.
nk hepsi, komnn analk dzeninden babahanlk dzenine doru evrim
geirdii altstlkten sonra ortaya kan, kiinin kii zerine kt yer ve
zamandan daha nce geliemeyecek kadar "kandrma"yla ve kiiyle ilgilidir.
"By" elemanna "Yalanc bilim" denii tesadf deildir. By yaplabilmesi
iin, by yaplacak ey hakknda elden geldiince geni-gereki bilgiler
edinilmesinden sonra, tasavvur-tasvir-ama gibi (olgular) soyutlayabilme,
sentez karabilme yeteneinin gelimesi ve btn bunlar kiinin zihninde
btnletirebilmesi gerekir. Ki bunlar, dorudan psikolojiyle ilgili sezilerin
gelimi olmas demektir. Ve bunlar "yalan" ile de dorudan olmasa da dolaylca
ilgili hale gelmeye balar.
"Tylor'a gre by'nn prensibi: "deal bir ilikiyi yanl olarak gerek
bir iliki diye almak'tr. Baka bir deyile, varolan-gerekte naslsa ylece
olup biten olay, iyi bir ekilde "taklit" etmek anlamna gelir. Bu ilkin doay
kandrmakla, ikna etmeye almakla balar, sonra aka kendi istekleri iin
her eyi yapmaya-hileye-sahte davran ve dnleri gelitirmeleri ierdii
lde, kiileri-kanlar kandrmaya kadar gider. Bu medeniyetin yalan ve
kancklndan ok farkl bir eydir. Dorudan uyum mekanizmasnn gelimi bir
arac-teknii, sanatdr. Ama anlalabilir ki vahinin yapabilecei bir psikolojik

teknik deildir. Hatrlayalm:

nce benlik geliir ama kendisini evresine-tabiat glerine ykleyerek,
her yanda dolaan "Ruhlara inanmaya balar. Totem inanlar genel animizmin
somutlam halleri olur. Artk kii ve toplum benliini (kendi asl ruhlarn,
amalarn) bu totem tanr ruhlarna balam olurlar. Amalarnn gereklemesi
iin totemlerine kar iyi davranmaldrlar. Bu davranlar kutsallatrma eliinde
geliebilir. Bunun iin by-sihir uzlamasna gerek yoktur. Komn toplumsal
igdsyle totemi yceltip, amalar dorultusunda onunla iletiime girebilir.
Zamanla komn ve kan efleri araclyla bu iletiimler ilkel trenler halini
alabilir. Bunlar by-sihir ile kartramayz. Komn henz bu geleneklerini,
totemleri yaad sre iinde, bir kiinin uzmanlna veremeyecek derecede
yekpare ve dorudan ilikilidir. Bynn gelimesi iin bu ilikinin yozlap
bozulmas gerekir. Veya hi olmazsa totemizmden Ana Tanr (aa barbarlk)
konana geilmesi gerekir. Ki, kii otorite olarak komnn efi biiminde olsun
ne km bulunsun. Bu aamada bile totemizmin yozlamasna bir sebep
ortada yoktur. Totemizm gelenekleri anacl dzen iinde demokratike uygulanr.
"By" bu aamada byden ok, kutsallk geleneklerinin (totemizmin) yeni
olaylarn (amalarn) zmne yetmedii yerde, ana dzeni geleneklerine
dnm biimleri olabilir. Bunlar by adn alamayacak lde reyim ve
retim aksiyonlarna animizmden ve totemizmden yararlanarak yeni zmler
arama-gelitirmenin doal uzantlardr. Byde bu doallk, yekparelik bozulur.
Animizmin-Totemizmin yozlamas iin iine karr. nk hileye-sahteciliekandrmaya, dolaysyla medeniyetin yalanna doru bir gedik alm olur. Bu,
babahanln analk dzenini alaa ediiyle geliebilir. Kii zerine kiinin k
erkek egemenliiyle balar. lk kii kallelii-hilesi-sahtekarl da bu aamada
geliebilir. Anahanln iten-insancl-gnlden sosyalizmi, yerini, babahanln
iirilmi yceletirilmesine ve haksz "dokunulmazlk" (tabu)larna braknca,
by-byclk psikolojileri gelimeye balayabilir.
Yamur yamas iin yaplan "Taklitsel" prensipler; misal: Elekten
su geirilmesi, bulutlarn-frtnalarn taklit edilmesi, uzmanlarn "takliti
by"lerini olutururlar: "Homepatnik"
Besbellidir ki bu "taklitsel byler" komnce-topluca uygulanrlar ve hibir
araca ihtiya duymazlar. Bu yzden "By" adn alamayacak derecede,
komnn totemine topluca duasn-yakarlarn-dileklerini anlatrlar.
Anlan baka bir by de "BulacBy"dr. Ki asl by prosesine girdiimizi
aklayabilir. Topluca deil, tek balarna kii kiiye uygulanabilir. Komnden
kopuma ba uzamtr. Misal: Ayana yara aan bir ivi-trpan ve benzeri
nesne temizlenip-yaa batrlp saklanr; yaralanan ayak ise orabndan bile
karlmaz.
1- Burada by: Kiinin kendisinin uygulad bir uyum mekanizmasna
dnmtr. Yani komnn ileriki, kiilerinin bamsz hareketlerinin yaygnlat
barbarlk aamalarnda ortaya kabilir.
2- Ve animizm-totemizm yozlatrlmtr: Aya veya herhangi bir organ
yaralayan ey totem yerine konmutur. Toteme gsterilen kutsallk ona da
gsterilir ki, yaralad organ iyilesin ve bir daha yaralama yapmasn. Totemizme
ve anahanlk zamannda totem tanrnn ve ana tanrnn ilgili tm ara ve
eyalar da kutsallatrlmtr. Totem yerine de geebilirler zaman zaman. Bu
gelenei yozlatrarak her alana uygulanmas babahanlk egemenliinde balam

olmaldr. nk erkek egemenler "dokunulmaz" (tabu)latka bu tr byleri

kendi karlarna doru kaydrmlardr.
Bynn medeniyetler zamannda da arca tutulmas bu yzdendir.
Vahet ve Aa Barbarlk Komnnde by yok, tertemiz animizm gelenei
iinde totemizm ve ana tanr sistemleri vardr.
18- KOMN'DE "TABU" ELEMANI
Klasik bilim totem ile tabuyu da prose olarak ayrt edemez. Totem
veya tabuya aktel din speklasyonlar ierisinde yaklald iin, ciltler
dolusu materyal iinde hep gerei bulmuken kaybederler. Genellikle nce
sylediklerinin tersine dner, kendi kendilerini rtrler.
"Totem" animizm temelinde cinsel yasaklarla gelien kan tekilatlarnn ata
semboldr. Ve her eye yansm "Ruh" (animizm) ile canlanp kutsallarlar.
Gerekte hepsinin ardndaki komndr-Benlik'tir aslolan. Ve hepsi komnn
daha ok reyim aksiyonlarndan-cinsel yasaklardan hz alp geliir. AnimizmiTotemizmi ve kutsallklar da yaratan budur.
Totem genellikle hayvandr. Seyrek olarak aa olur. Ve komn iinde
ata olarak kutsallar. Komn totemin ocuklar olarak kutsallar. Renklersesler-aletler her ey totem ile (tabii ki her eye yansm olan animist ruh ile)
kutsallarken, komnn mitoslarn-dilini-dn sistemlerini de oluturur.
Yani "Tabu" totemizm temelinde ok sonra, babahanlkla birlikte oluur.
Totem, vahet ann iidir. Tabu barbar komnlerin babahanln egemenliinde
totemizmin yozlatrlmasyla olumutur.
Tabu: Polinezya dilinde "dokunulmaz" anlamna gelirken, "kutsal" ve
"yasak" kart anlamlarn da artrmas, totemizmden geldiini ama her
eye uygulandka ve babahana hizmet ettike yozlatn da anlatr. Wund,
Tylor, Frazer, Freud gibi uzmanlarn Tabu'yu insanlamann ilk evrelerine dek
gtrmeleri, insan psikolojisini toplumcu geliimden kopuk olarak bugnk
mantyla ele alnndan ileri gelir. "Demonyak": eytani glerin etkisinden
duyulan korku (insan psikolojisinin ok sonralar medeniyetle birlikte edindii
aldanma ve aldatma hissiyat) tabuyu yaratmaz. Tabu babahanln totemizmi
yozlatrarak kendi karlarna alet ediiyle doan "dokunulmazlklardr.
"Bir Moori efi, asla atei nefesiyle alevlendirmez. nk kutsal soluu
gcn atee geirecek, ateten zerindeki kaba, kabn iinde pien yemee,
yemei yiyecek olan kiiye geecek ve bylece efin kutsal ve tehlikeli nefesi ile
alevlenen atein piirdii yemekten yiyen kii lecektir." (Frazer, G.Bough)
Yine yeni Zelandal Maorilerde totemizm o kadar yozlamtr ki, "bir Moori
efinin kav akmak kutusu bir zamanlar bir ok insan ldren bir aletti; Bakan
kutuyu kaybetmi, baz insanlar bulmu ve pipolarn yakmakta kullanmlardr;
fakat efe ait olduunu renir renmez korkudan lmlerdi." "Ayn ekilde
yksek bir Yeni Zelanda efinin giysileri de giyenleri ldrr." (Frazer,
G.bough)
Burada aka tabu babahanlam efe hizmet eder. ef ne ate fler, ne de
onun akmak kutusuna-elbisesine; klna dahi kimseler dokunamaz; tabular
hep onu korur. Oysa biliniyor: Btn bunlar totem tanr yani kan tekilatlarnn
uyum mekanizmasyd. nce komn, kendi amalar: reyim ve retimi
iin kutsallatrld totemine ruhunu balamt. imdi tabu. Babahanlk ve

egemenliinde komn insannn ruhunu da bedenini de ele geiriyordu. ef

bylesine dokunulmazlaarak totemizmi yozlatryordu. Demek eflerin modern
alar bile "lnceye dek: kayd hayatla iktidar oluu"nun kkleri bu denli
derindir. Silah arkadalarnn-komndalarnn zerinde byle kutsallayordu.
Totem ve Tabu ayrd yapldnda, uzman aratrmalarna konu olan kimi
zamanmza dek yaayan ilkel toplumlarn "yaban" (vahi) veya "barbar"
aamalarn ne kadar yaadklar da tasnif edilebilir. Tabii komnn dier
elemanlar da gz nnde tutularak; misal: Maoriler (yeni Zelanda topluluklar)
yaban: Vahi sanlyor; oysa grdk, tabu gelenekleri onlarn pekala btn
ilkelliklerine karn totemizme yakn olduklar lde, iine girdikleri barbarlk
koullarn ve babahanlk sistemlerini nasl kutsallatrp (totem geleneklerini
yozlatrp) erkeklerin kutsallatrldna rnek tekil eder.
19- KOMN'DE "ANAHANLIK"-"BABAHANLIK" ELEMANLARI
Kadncl dzenin, erkek dzeni babahanlktan ok nce geldii apaktr.
Yine de klasik bilim uzmanlk mihraplarnn asaleti ve karlar uruna olmadk
parendeler atar, gerei tannmaz hale getirmekte yarr.
Hi deilse yukar vahet konandaki belgelerin gsterdii ve dndrd
anlamlar gzden karlamaz. Bu konakta cinsel yasaklar gerei Kadncl
Dzen sentezini vermi grnyor. Fakat bu sentez, daha nceki konaklarda
gemi olabilecek sentezlerin yeniden daha glce ve kesin olarak "tekerrr"
edii olabilir. Cinsel yasaklar iin uygun ortam: Atein kefi ve maara (ilkel
ev) koullarnn yaratt toplu yaama, aa vahet sonralarnda yzbin yllarca
srm grnyor. lk cinsel yasak ebeveynlerle ocuklar arasnda gelitii
zaman ortaya kan gerek, aktel liderliin anaya gemesi ynndedir. Soy
anaya balanr. reyimin nem tad, retimin henz retim adn alamayacak,
toplayclk ve avclk aamasnn en ilkel evrelerini yaad ve yzlercebinlerce-onbinlerce yl ayn eylerin yaand bu uzun ada reyim alannda
olduu kadar retim, bilhassa maara-ate yaantsnda da kadn, komnn
bamsz davranlarn henz dizginleyememi yeleri arasnda ne kmaya
balam olmaldr. nk ocuklarn bakm-beslenmesi-eitim hatta babalarn
vahetinden bile korunmas kadnlara dmektedir. Komn yelerinin srf bu
ocuk bakm ve gelitirilmesi zorunluluklar bile, cephelemeye ve kanlmaz
bir dzene itmeye yeter. Bu durumda kadnlarn en ilkel aamalarda bile ne
kmamas iin bir sebep bulunamaz grnyor. Ve bu temel, insan trlerinin
geliimiyle "tekerrr" ederek pekimi olabilir. Yukar vahet konanda, komnn
her trl elemannn gelimesiyle bilinen kadncl dzen sentezine ulam olmas
akla en yatkn bir prose gibi duruyor.
Yukar vahet ile karm bulunan aa barbarlk belgeleri ve kona da
tmden bu grleri dorular zenginliktedir. Hele mlekilik, bahe ekimi, ate,
soyun kadna balanmas, kadnn tmden btn ilerde ve elemanlarda liderlii
ele aldn ve tanrlatn gstermektedir.
Kadncl dzene yanl olarak "Anahukuku" veya "anahanlk" ad verilir.
Erkek, sr yetitirme olanaklarn ele geirir geirmez komne ba olunca,
gerekten zorba babahan kesilmitir. Bu sebeple yukar vahetin ve aa
barbarln iten-doal analk sistemini kendisi gibi anahanlk sayar. Kadncl
dzende, babahanlarn iktidar ele allar gibi zorbalk belgelerine rastlanmyor.

Kadncl dzenlerin, medeniyetten -drt bin yl sonralara dek ayakta kalm

olmalarna baklrsa ne denli kk eskilere dayanabilecei de vahet tarihiyle
denk der.
Fakat komn elemancl diyalektii ok zengin almlara gebeydi. Binlerceonbinlerce yl srm grnen kadncl dzen, sr ekonomisinin verimliliiyle
getirdii yeni sistemlerle erkeklerce altedildi. Ana dzeni en az orta vahetten
beri kutsallaarak, erkein nnde byk engel olmutur. Kadn ieride ev
ilerinde, erkek darda av iinde uzmanlamlard. Erkek dar iinde srsn
byttke, kadncl dzenin kutsallatrlm sisteminde gedikler amakta ve
bu gedikleri andrmakta gecikmedi.
Kadncl dzenler sr ekonomisinin geliimiyle barl ve saval
altedilmitir.
Eski Yunan mitolojisi, anacl Girit toplumuna kar barbar aknlarn
BABAHAN sistemini dayatlarn anlatmakla bitiremez. Tanr Zeus'lerin
Thesee'lerin btn kahramanlklar ve iyilikleri yannda, asl grevleri anacl
dzeni altetmektir.
Bu komnde, "ALT-NSAN"n ortaya k, "ST-NSAN"n oluumu da
demektir. Komnde yekparelikte gedik alr. Kanda eitlik, iten gnlle doal
olarak kurulmu sosyalizm iinde alm bir gediktir. Kadn altedilip bulunduu
iblmne hapsedilirken sindirildi-ezildi-aaland-ktlendi-mitoloji erkek
yanna ileyerek kadn "cad"latrlp korkunlatrld. "TABU"lar, "BY"ler bu
gidie hizmet ederek azdrld.
Artk bu gedikten aalama, ezme, ezilme, smrme ahlak girebilir,
komn snfl topluma doru andrabilirdi. Yeni retim ve reyim deiimleri
hep babahan keseriyle anahan kayt ve kstlamalarn andracak ve komncl
kan tekilatlar zerine "KENT"i kurup ykseltecekti.
Bu geliimlerden birisi de hep gzden kaan, komndeki "YABANCI NSAN"
eleman oldu. Snfl topluma alan bir gedik de bu kanaldan iletilerek
andrld.
20- KOMN'DE "YABANCI NSAN" ELEMANI GED
oban-Sr-Gebelik (Orta Barbarlk) kona ile yeni reyim ve retim
geliimleri, sekin babahanlar evresinde ve emrinde "yanama", "eri",
"oban" ipsiz-sapszlarn beslenebilmesine olanak tanyordu. Artk bu gedikten
de yar kle ve kle doabilirdi.
Doa'daki
en
doal
bulunan
ta-aa-labut
gibi
nesnelerin
toplumcullatrlmas ve giderek insan uzvuyla alet-aygt arasna baka
baka mekanizmalar sokulmas gibi; doal nesnenin doada grlmemi
biimde toplumcullatrlmas (ok-yay-mlek-tula vs.) gibi, farkl toplumlar
arasnda oturukluk-gebelik i blmlerinin olumas, komn komn iinde
ve komnler arasnda yepyeni deer llerine, soyutlama sentezlerine
gtrd. Analk, anacl toplumcul gdleriyle fedakarlklara katlanarak geride
kalrken, toplum ok ey yitiriyordu ama babahanln gebelik-sr zaferiyle
de retimde yepyeni ilerlemelere giriliyordu. Bahe ekimi, hayvan yetitiren
genileyen tarma doru ykseliyor, kentteki ziraat ve sanayi i blmlerine
hamilelie doru ilerleniyordu.
Bu gidi ierisinde doal olarak -hi gze batmadan komn ierisinde

yeni bir gedik alyordu. Vahet anda YEKPARE-MONOLT olan toplumun

ierisine "YABANCI NSAN" eleman sokuldu. Sr mlkiyetine egemen olan
komn efi babahann yannda evlatlk-yanama gibi yabanc insan elemanlar
yaant sahibi olabildiler. (brahim'in Elizeri rnektir.)
Komnde yabanc insan elemannn yer bulmas, ilk defa, kadnn alt
edilmesinden de ileri bir gedik oluyordu. nk ilk defa insann insan olarak
baka bir insana tabi olmas (emrine girmesi) demekti bu. Ve komnn yapsn
bozacak daha yaman bir gelimeydi.
Totem, her tek kiinin eit bulunduu ruhunu, topluma ve btn dier
kiilere ayrlmaz para gibi balyordu. Bunu yaparken totem ata tanr olarak
kiilerin ve komnn zerinde hafife kutsallap ycelmi bulunuyordu. Ama
yine de toplum yekpare komncl yap idi.
Tabu bunun tam tersini yapt: Eit kankardeler arasna ayrcalklar-seiler
koydu. ekirdekil yekparelik, tabu imtiyazlaryla (babahanlkla) ayrld;
birleik olan kiiler ayrlma olanan geniletebilirlerdi.
Totem insann ruhuna hkmetme geleneiydi. Tabu imtiyazlar veya sekin
kiilere dokunulmazlk salayan tabu yasaklar, insann ruhuna ve bedenine
(tmne) hkmetme gelenei oldu.
Kandalk temeli zerinde kurulmu komncl toplum kural olsalar da,
totem ve tabu, toplumda sosyal snf paralanna zemin hazrlamlard. Bunu
yapanlar totem ve tabu kurallar gibi duruyordu. Elbette her ey totem ve tabu
emrinde geliiyordu. Ancak temelde ileyen, ekirdekil kanunlara smsk bal
tm elemanlarn sras geldike devreye giren diyalektiiydi. Bu diyalektik, en
temelde reyim ve retim aksiyonuna bal retici glerle hayat buluyordu.
reyim ve retimi ifade eden retici glerin geliimi komn elemanlarn
srasna gre olgunlatrp devreye sokuyor ve sosyal snf paralanmasna doru
(totemden tabuya) basamaklatryordu.
21- KOMN'DE "MLKYET" ELEMANI
Morgan'n dahiyane sezi ve koyuu u noktada zetleniyordu: retim
ilerledike, mlkiyet edinilecek eylerin geliimiyle mlkiyet fikri geliebilirdi.
Egemenlik benimseyii, benimseyi mlkiyeti getiriyordu.
O halde mlkiyet yok diye komn var olamaz myd? Bu kan mlkiyet fikrine
ve iine batm modern insann n yargs olabilirdi.
nsanlk tarihi mlkiyet fikir ve benimseyilerine aldrmadan yrd.
Komn, doann canllar birikiminin yksek memeliler halkasna srad yer
ve zamanda, o milyonlarca yllk potansiyelin yeni bir geliimi olarak dodu.
Komn, elbette temelde retim ve reyimin mekanizmalarnn yaman
diyalektiiyle varlk buldu. Ama komn nce bugnk retim adn alamayacak
geim koullar iinde doup geliti. Morgan'n deiimiyle aletlerin retiminden
sz edilebilirdi. Doann nesneleri zleri deitirilmeksizin biimleri yontularak
alet haline getirildi. Ki bu biimler bile doada grlmemi eyler deillerdi.
O mikrolit ufak ta aletler eer bir arada bulunmam olsalard, insan yaps
olduu anlalamayabilirdi. Komn, vahet boyunca yzbinlerce yl bu zemin
zerinde yrd. retimi alet retiminden teye geemedii gibi, aletleri de
doal nesnelere biim vermekten ibaret kald. Dolaysyla kendi doal gcn
kullanarak organlaryla aleti arasnda baka bir mekanizma gelitiremeden

ilerledi. Bu aamada insan retimi teki ucunu: reyim aksiyonunu gelitirme

yolunu tutarak, komn i tekilatlarna-kii beynini uur-altuur rgtleniine
kavuturdu. Ve toplayclk ile avclk biricik geim yordam oldu.
Bu durumda mlkiyet fikrini gelitiremezdi. Belki ilkin komn yelerinin her
biri kendi aletini kendisi yapacak kadar kolay geliimli bir aamada bulunduklar
iin, mlkiyetin ekirdei bile olumu deildi. Hibir yasan tannmad komn
aamasnda her yenin hoyrat hayvancl bamszl bile fazlaca abartlamaz.
nk hayvanlardan bamsz ayr bir tr olarak insan toplumu domu bulunur.
reyim ve geliim-barnm koullar bal bana ortak-kollektif aksiyonu sratle
gerekletirir. Bu gidile aletlerin retimi de kolektiflemek zorunda kalr.
Dolaysyla bir mlkiyetten sz etmek gerekirse, vahetin aa konanda bile
ortak mlkiyetin ancak ekirdeinden sz edilebilir.
Bu ekirdek, atein kefi ve maaraya tanmayla, aa konan SinantropPitdown insan trlerinde daha da gelimi olmaldr. lk cinsel yasak admlar
eliinde kii ve toplum daha fazla i tekilatna kavuarak, toplumcullar ve
kolektifleir. Ortak mlkiyet ekirdei pekimeye balar. Neanderthal insanda
(orta vahette) bu oluum, maara ve ate yaamnn sreklilemesiyle pekiir.
Yukar vahet konanda (Sapiens insanla birlikte) kutsal maara resimlerine ve
llerini eyalaryla ve ssleriyle gmlerine baklrsa, komnn kolektivizmi
ve kiinin benlii totem tanrya balanarak komnn her eyi smskca
kolektifletirilmitir. Bu kolektivizm iinde aletlerin zel mlkiyetinden sz
edilemez. Aralar bile renkleri ekilleri-saylaryla kutsallatrlmtr. Ortak
mlkiyet iten gnll bir sosyalizmdir artk.
Aa barbarlk aamasnda da bu gidi totem ve ana tanr gelenei iinde
bin yllar boyunca srm grnyor. Ancak bu aamada buzul ann son
bulmasndan sonra iklimin yumuamas ve her yan ayrlarn kaplamasyla,
maara yaam ev yaamna dnm; ak havada bahe ekimi, topran
ilenmesi gelimeye balamtr.
Bu aamada kadnn ev ileri bsbtn nem kazanarak, mlekiliin
kefiyle de i blmnde erkei arca geride brakmtr. Mlkiyet fikri
gelimemekle birlikte, ev iblmnde kadn hemen btn aralar kullanan
egemen durumda olduu iin, ister istemez ortak mlkiyet kadnn kontrolnde
gelimitir. Bu zel mlkiyet gibi bir fikri, yanna dahi yaklatramaz; ancak
toplum yararna kullanm, yani ortak mlkiyet fikrinde retim aralarnn
gerektii gibi toplum yararna kullanlmas fikirleri zel olarak gelimi bulunur:
Ortak mlkiyet bile oynaktr.
Erkein okuyla-yayndan baka bir kullanaca ara yoktur. Bu tezat,
mlkiyet fikrine doru geliimi temellendirmi olur. Toprak, mlekilik, ate,
ocuk dourumu, bakm, eitimi, bahe ekimi, ev yapm, dzeni gibi youn
geliim; erkein buna karn darda av iinde yavan kal, ortak mlkiyet
fikrinde cinsler aras zel mlkiyet fikrini kkrtmtr.
Erkein sonradan sr iinde gzdelemesi, ayn proseyi erkek yanndan
gelitirirken, erkein kadn alt etmesiyle birlikte srnn mlkiyeti orta
barbarlk (gebelik) aamasnda babahann kontrolnde olur. Geri hep
yaanan zemin kanda komn temeli olduu iin, miras zelleemez. Fakat
mlkiyet fikri gedik bulur: Ortak mlkiyet Oynaklktan kurtulamaz.
Komnde yabanc insan eleman geliirken, sr mlkiyetiyle birlikte ortak
mlkiyet iinde zel mlkiyet fikri genel olarak parldamaya ve benimsenmeye

balar.
Yukar barbarlk (kent) aamas; kankarde yeler ierisinde zel mlkiyetin
douu; yeryznn ilk kenti veya kentleri ierisinde ele alnabilirse ve ondan
sonra yine o ilk kentlerden km ana Irak medeniyetinden dal alp alanm
sonraki kentler geliimi btnlklce ele alnabildii lde, daha iyi anlalabilir:
Ortak mlkiyet yerleikleir.
O btnlk gz nnde tutularak diyebiliriz ki, komn sanldndan daha
dayankl bir kolektif insan dinamizmine sahip olmutur: Mlkiyet o gcn
paralanm haliyle bile, emein kolektife benimseyileriyle ykldr.
zel mlkiyet bu adan en gelikin evrelerine girdii yer ve zamanda bile,
kolektif insan gcn karsnda bulmadan edememitir. Bu bakmdan burada
ortak mlkiyetin zel kii mlkiyetine paralann ksaca ilerken, mekanik
anlaylara kap amaktan ekindiimizi belirtelim. Komnn kolektif insan
dinamizmi karsnda, zel mlkiyet paralanlar ve kutsallatrmalar geici
ve ok ksa sreli bir ders kalmaktan teye geemez. Konumuzun banda
andmz Morgan'n szleri hibir zaman akldan karlmamaldr: Komnn
ierisinde otuz yl yaayarak kefeden ve bununla da yetinmeyip ktalar
aras llerde komne ait ayrntl bilgilerini pekitiren Morgan, komnden
kalkan insanln yine ekirdekil kanunlarn dna kmayarak, daha gelikin
biimde kendisini yeniden retmekten geri durmayacan byk bir inanla
bildirmitir.
Kent: Barbarln yukar aamas, medeniyet denen snfl toplumun snr
izgisidir. Kent kozasna barbar kurdu olarak giren insan toplumu, kozasn
delerek medeniyet kelebei olarak kar.
Fakat bu snr izgisi antik tarih boyunca bir tek kez almaz; 6500 yl
boyunca olup biten hep kent ve gebe komnlerin snfl topluma geileri:
Barbarlarn-medeniyetlerle grei tarihidir.
Bu yzden kentte zel mlkiyet geliimi, komn elemanlar ve komnn
paralanlar tarihi gz nnde tutulmadan anlalmaz kalr. Anlalamayan
yan, komnn ekirdekil insanlk temeli oluudur; kent zel mlkiyete
zlr zlmez komnn ii bitmi saylr.
Bu sakncay anlayarak kentte zel mlkiyeti imdi ksaca anabiliriz:
Kent nce orta barbarlktan gelierek snfsz bir toplum olarak doar. Topran
mlkiyeti tanrnndr. Otorite tapnaktadr. Komn efleri tapnan glgesinde
hkmet edebilirler. Dar yeniden retim tarm ve zanaat (sanayi) ilerini ayracak
ve yeni bir i blmn getirecek kadar gelitirse bile, snfsz bir toplumda elde
edilen rnler kandalar arasnda eite paylaldka, kimse zel-ayrdl bir
ZENGNLK biriktiremezdi.
Demek snfl topluma geite de mekanik kavraylara yer yoktur. Tarih ncesi
bilimi, btn canl elemanlarnn diyalektiiyle kavranamadka, "mlkiyet"
elemann anlamak bile olanaksz kalr.
Kentte zel mlkiyetin douu, somut ilk Irak kentlerini gerektirdi. Irak
kentlerinde, Subtropikal rmak (Frat-Dicle) "BEREKET" olumlu-pozitif kutup
idi. Ama kent geliimi iin gerekli kereste, ta, maden yok denecek kadar
"KIT" idi. Bu da kentleri gelitiren diyalektik negatif-olumsuz kutup idi. Bu
iki kutup arasnda gidip gelen akm, medeniyet mnasebetlerini yaratmadan
nce, tapnak emrinde grevli-memur BEZRGAN (TAMKARA) elemann
yaratt.

Irak kentlerinin bu diyalektik kutuplar akm tamkara denen bezirganlkla

uzlatrlrken, medeniyet sentezine varlacakt. Kentler geliimi onlara
d ticareti dayatyordu. D ticaret iin toplum yararna, tapnak emrinde
bezirganlar grevlendirildi. Fazla rnler kereste-maden-ta karlnda
verilirken, bezirgan elemanna kendisi iin iler yapma imtiyaz da tannd.
Bu durum, tapnak ve toplum efleriyle bezirgann el altndan uzlamasn
gelitirdi. Ve bezirgan bu kanaldan zel kii mlkiyetini ve zenginliini biriktirdi.
Bal tutarken parman yalamak bu ortamda zor olmad.
Devletilik kanalndan zel zenginlik yarat, zel kii mlkiyetini toplumda
yaygnlatracakt. Demek gnmzdeki Finans-kapitalizm yaratllar ve
serpilileri bu denli eski temellere dayanyor. Veya o temeller kendisini yeni
koullarda yeniden retmekten geri durmuyorlar. Bu denli uzak sanlan eski
temeller yleyse grndkleri kadar uzak saylmazlar. Olaylarn veya komn
elemanlarnn inatl srdke, uzaklar yakna gelmekten geri durmazlar.
22- KOMN'DE "KENT" VE TARHSEL DEVRMLER ELEMANI
Grdk: Kentte hemen btn temel elemanlarn diyalektik dinamizmi en
zete bile gz nnde tutulmadka, komnn baka (yeni filizlenen) eleman
aydnlatlamaz. Dolaysyla komn ve kanunlarnn anlalmas yeterince ileriye
gtrlemez.
Her gidi somut geliimler iinde ele alndka, gerek kanunlarn gzlerimize
batrabilir. Irak subtropikal rmak bereketi ve demirsiz ilenimi olumluluu,
onu ileyebilecek komn toplumlarla bulumasayd, tarihte ilk kentin douu
ok daha ileriki tarihlere smarlanabilecekti. Yine Frat-Dicle bereketliliine zt
maden-kereste ktl olmasayd tefeci-bezirgan sosyal snfnn ve medeniyetin
douu ilk koullarla da birlemeseydi gecikecekti.
Irak'ta balklarn zerinde deniz seviyesinden yukarda kent kurabilmek
iin kolektif emei kkrtp mlkiyeti toplum adna (bezirganla ramen)
tapnaa balyordu. Bu yzden zel mlkiyet kolay geliim bulmayacakt...
Demek btn komncl elemanlar, somut tarihi ak ierisinde etkili
bulunuyordu. Bu yzden hibir "ekonomik determinizm" yuvarlaylarmz,
insanln tarihini aydnlatmaya yetemez. Yine bir misal:
Eer btn bu koullar bir araya gelmi olmasayd, kent iinde derlenmi olan
tabu ile by kurumlar ve toprak sahibi (partici)lerin yanna yanama(client)
olarak girmi yabanc insan elemanlar (Morgan ve Engels) tefeci-bezirgan
snfnn douuna ve zel mlkiyetin yaygnlap resmilemesine yeterince
hizmet edemezdi.
Komnde "kent eleman" deyimi, medeniyet kentte doduu iin terslikler,
anlalmazlklardan ok uygunsuzluklar tar. Kent, komnde hem eleman
hem de komnn yeni bir aama oluunu en ok gze batran bir olgudur.
Dier elemanlar da komnde hem aama hem de elemandrlar. nk hepsi
komn oluturup gelitirirler; canl bir ak halinde oluur ve kendilerini
yeniden retirlerken, kimileri batp-kar eleime urar, kimileri de asl
kanunlar oluturduklar lde glenirler.
KAN tekilat ve anayasas, sr ekonomisiyle birlikte nasl BABAHAN
hegemonyasna sokulmusa, ylece kentin tarm ve sanayi iblmyle
balantl olarak gelien tapnak ulularnn-toprak sahiplerinin ve tefeci-

bezirganlarn hegemonyasnda yozlatrlp paralanmasdr.

"Kent" bu adan o derece hassas bir toplumcul hcre ve eski birikimlerin
organik tarihi btndr.
Vahet anda komn cinsel yasaklarla i tekilatna kavuturmaya
balayan aama; atele birlikte iine girilen maara olmusa; barbarlk anda
komn topraa dayal-sanayi geliimine sokan ve medeniyete aan aama:
Komnn "SUR"\a evrilip kentlemesi aamas oldu.
lk kent Irak balklar iinden ykseldi; dier kentler o kentlerden km
medeniyet tohumlaryla kuruldu.
Sonraki kent kurulularndan balayarak, ilk kentin kurulu ve yapsna ksaca
deinirsek, kent eleman (ve aamas) daha iyi anlalr.
Kenti bir kahraman, takva sahibi ermi bir lider kurar. Ana medeniyet Orakl'
(Kehanet)leriyle yollara dlmtr. Kehanetler tabii ki ana medeniyetin
karlar ynnde stratejik istihbaratlara dayanrlar.
Varlan ve seilen yerde kurbanlar kesilir. Yaklan ateler zerinden
atlayarak arnlr. Alan Yurt adl ukura, ana kentten getirilmi bir kesek
toprak atlp ana toprak ile yavru toprak kartrlr. Hemen oraya bir Mihrap
yaplr. ine analk dzeninin lmsz sembol ate yaklr. Btn kentdalarn
birincil grevi bu oca "kyamete" dek (ilelebet) korumak ve kollamaktr.
Kent kurucu kahraman, bu gidi ierisinde ycelerek bir aama daha
kutsallamtr. Eline tarmn kutsal sembol olan saban alr ve kentin snrlar
boyunca bir Herk izer. Az gerisine, hcrenin en gelikin zar gibi, komnn ilk
kez toprak-tarm ekonomisine kapanp medeniyete olgunlaaca SUR'u (Hisar')
kurulur. Ve dokunulmazlatrlr. Kentin ortasna her trl kutsalln merkezi ve
kayna tapnak ina edilir. Yine uygun yerlere toplant yerleri yaplr. Kentin
btn topraklar, toplum adna kent tanrsnn mlkiyetindedir. Sadece eit
bltrlen topran iletilmesi (tasarrufu) kan tekilatlarna bal ailelerindir. Bu
durum ayrca kontrol altna alnm, ailelerin farkllamamas iin denetlemeler
gerektiince sklatrlmtr: Yoklama toplantlar (temizlik gn)ne gelmeyen
kentten kovulma cezasna arptrld. Ki, bu lmden beterdi. Ve her ey
unutulmamak zere kutsallatrlp bayramlatrlm bulunurdu. Kanun namusu
her eyin zerinde tutulurdu. Tahrifata uratlmamak iin kutsal kasalarda
lmne savunularak saklanrd. Bu tapnak ynetimi bildiimiz devlet deildir.
Bezirgan snfnca devlet biimine dntrlecektir. Ama bu kolay gelien bir
prose deildir ve hibir zaman olmamtr. Devletilik savunular ve kurulular
bu temellerde ykselirken zel sermaye azgnl hep darda brakl bu
yzdendir. O komnn paralanm ve yeniden retilmi temelleri boyunca
snfl toplum arac devlet iinde canlanr durur.
Kent temelinde ve idaresinde KAN tekilat vard. Orada Tapnak-hkmetmahkeme de kentdalarn btnyle oluturulup gdlrd. ocuklar ana
babalarndan ok kentindir, toplumundur. Kentin kurucu kahraman da devlet
reisi deildir. Kan tekilatnn ve ailelerin (kamunun) yararna i grebildike
kutsallaabilir...
Byle bir toplumda "yabanc" bir maddeye hibir yer yoktur, dardan
gelebilecek birileri, kenti tefeci-bezirganla da zemez. Hcre'de yabanc
maddeleri szen "ZAR" gibi, kentte de "SUR dardaki insan yabanc ve
dman yapar. Kentin surunu ap ieriye girecek yabanc-insan eleman, hatta
yabanc eyalar bile ancak bir sra trenler ile kutsallatrldktan (konsantre

edildikten) sonra, kentte kabul grebilir. Oylama ve veto sistemleri iletilir.

Kabul grmeyen insan ve eyler artk yabanc ve dmandrlar...
Byle bir toplum, dier btn komn elemanlarnn dinamizmiyle
btnlemedike uygun tarihi koullarla bulumadka kolay kolay medeniyete
(snfl topluma) geemezdi. Ve geememitir. nk tefeci-bezirgan snf
olmadka, doum koullaryla bulumadka, medeniyete gei sentezi
yakalanamaz.
Bu yzden ilk medeniyete gei sadece Irak'ta subtropikal rmak boylarnn
Basra Krfezi'ne dklen aznda kurulan ilk kentlerde olabildi. Fakat yine de
bu inanlmaz zor-orijinal bir gei tutturmaktan geri kalmad. Ve ondan sonraki
kentler ve medeniyetler bu ilk ana kentlerden veya medeniyetten tohum alp
geliti. Yukarda andmz kent kuruluu, ilk ana medeniyetten tohum alp gelen
bir kent geliimidir.
lk ana Irak kentleri deniz seviyesinden aada balklar-sular iinden
kolektif emekle doabilmilerdir. Alvyonlu topraklar ar verimli ve demirsiz
ilenebilir kolaylktadr. Ama o denli komncl kolektif aksiyona ihtiya gsterir.
Balklarn dnyasnda ilk ana Irak kentleri, orta barbarlktan yavaa geliirken,
dardan gelen baka barbar aknlarnn n tarihsel devrimleriyle, hem de bir
deil bir dizi tarihsel devrimle kurulmutur. (Obeid andan Uruk ana gei;
kentlemeye geitir.) Irak orta barbarl bulutuu bereketli hayvan besicilii
ve ona uygun tarmsal verimlilii brakamayp oturuklatka, orijinal bir geliim
seviyesi yakalamtr. Bakr bile kefetmitir. Kayklar-dokuma rekleri-diki
ineleri gelikindi, yani tarm yannda sanayi i blm bile ekirdek halinde
kentin temelini hazrlamt. Tarihsel devrimle gelen yeni gebe barbarlar, bu
temeli kent aamasna sratmakta zorlanmadlar, ancak ilk Irak kentlerinden
medeniyete gei iin bile baka tarihsel devrimler gerekti. Irak'ta ne orta
barbarlk, ne de yukar barbarlk kendi i elemanlarnn dinamizmiyle, durduk
yerde bir st aamaya geemedi, nk Irak balklarnda deimek zorunda
kalan kolektif emek katmerleiyor ve zel mlkiyete olanak vermeyerek
kastlayor-yozlayordu. Dier yandan geliim seviyeleri kereste ve ta maden
iin el attklar evre barbarlar kendi zerlerine tarihsel devrim yapmay
aceleletiriyordu. Bylece yorulan eski kolektif emein yerini, yeni taze barbar
kolektif emekleri olarak medeniyete gei eserini tamamlayabiliyordu.
Irak'ta yukar barbarlk (kent) geliimi de orijinal geliimlerle yklyd:
Fayans-tabletler-fonetik deerli piktografik yaz-rakam-heykel-resim ve ss
sanatlar-Obeyid-Uruk-Elam-Msr-Hint ile ticaret ve sanayi mnasebetleritapnak-bakr kullanmnn yaygnlamas.
Buna kar medeniyete gei yoktur. nk bezirgan henz toplum
(tapnak) emrinde memurdan teye gidemeyecek derecede kolektif emekle
kuatlmtr. Bu kuatm yeni bir barbar tarihsel devrimle kurulup yeniden
kurulurken esner ve bezirgan snfn doumuna yol aar.
Yine de bununla birlikte, ancak tapnakta kutsallatrlarak biriken fazla
rnler, zamanla bezirgan ve tapnak ulularnca elbirliiyle kendilerine arlarak,
kayrlarak, rvetlenerek zel kii mlk
durumuna sokulabilmilerdir:
Bylece "zenginlik Allah vergisidir." Sznn en eski temeli ortaya kar:
Allah'n (topluma kutsalca adanm) maln bezirganlk kanalndan zel kii
mlk haline getirmek, medeniyetin asl can alc geliim halkas haline gelir.
Irak'n "Cemdet Nasr" (yukar barbarlk) devrinden "Smer Medeniyeti" denen

snfl topluma gei, bir tarihsel devrim (Ulu Tufan) ile ama bu denli tapnak
(sosyalist toplum) malnn bezirgan kanalndan imknsz derecesinde zoruzun arlmasyla gereklemitir.
Komnde kent eleman bu derece hassas bir aama olarak snr izgisinde
bulunur. Somut insanlk tarihi iinde baklnca, bu yzden komnde kent
eleman, sanldndan daha byk ve bin yllar boyu sren roller stlenir.
Snfl topluma geilince komnn ve i elemanlarnn "ii bitmi" saylr.
Bu skolstik ve metafizik yavanln tarihin zerinden atlayverii ve tarihin
oyunca haline geliveriinden baka bir ey deildir. Komnn i elemanlaryla
birlikte, Irak balklar arasna Kafkas geitlerinden Frat-Dicle boyunca
dverii, bambaka bir kent sentezi yaratm ve arkadan gelecek kentleri de
kendine uydurmutur. Bylece komn elemanlar arasna yeni elemanlar yeni
diyalektik geliimler katmaktan geri durmamtr.
Komn, saplant (obsesyon) hastalkl-metafizik uzmancklarn kafalarnn
alamayaca kadar dayankl bir temeldir. Ve ekirdekil kanunlaryla
kendisini srekli yeniden reterek, varoluunu srdregelirken, elemanlarn
zenginletirip bakalatrr. Kendisinden kma medeniyetleri de, bu i
elemanlarnn dinamizmine uydurarak temellendirir ve snfl toplum
biimlerine aar. Yani hem medeniyeti etkiler, hem medeniyetten etkilenerek,
i elemanlarn zenginletirir.
Biz burada komn asndan i elemanlarnn zenginleme diyalektiini
gzlere batrrken, snfl toplum (antik ve modern medeniyetler veya rejimler)
almlarna da dokunmu olacaz.
23- KOMN'DE "ASKERCL DEMOKRAS" ELEMANI
Yukar vahet komnnde bile insan trleri hatta cinsleri arasnda savalar
olmu grnyor. Aa vahete geri gidildike de trler aras savalar;
yamyamlk, trlerin birbirlerini yok etme savalar olmam saylamaz. Ne var
ki bu aamalarda dzenli bir savatan sz edilemez. nk komn henz cinsel
yasaklarla kendi i tekilatlarna kavuamam; dzenli-demokratik ordulama,
hayvancl sr dzeyi henz ald iin, olanaksz kalmtr. Neanderthal
insan (orta vahet) l gmme belirli bir otorite istediine gre, demokratik
kan tekilatlarnn (cinsel yasaklarn) domu bulunduunu ve savalarn daha
dzenli yaplabileceini artrrlar.
Nitekim Sapiens insan (Yukar Vahet) Neanderthal' yaad maaralardan
karp kendisi yerlemi grnyor. Sapiens aamada komn hemen btn
kurumlaryla-i elemanlarnn ekirdeiyle doduu iin, askercil demokrasi
ekirdei de kurulmu bulunur.
Aa barbarlkta, Heredot'un Mesajet'leri-Tomris Analar, dzenli savaan
kadn dzenleridir. Girit Kadncl Dzeni, Atina Babahan ordularna duraksz
savunular yaparlarken, hep komnn aa barbar aamasndaki askercil
demokrasi elemannn gelitiini aklar. Gebe komnlerinde sava ve
komnn topyekn sava dzeni (askercil demokrasi) daha da geliir.
Kentler aamas iyiden iyiye kentlerin sava tarihini yaad iin, askercil
demokrasi komnde en gelikin aamasn bulur: nk artk "Yurt" (vatan)
edinilmi, toprak oynak olarak deil, yerleik ortak mlkiyet olarak lm-dirim
kararlyla benimsenmitir.

Komnde sava bir yaam biimidir. Komn, doduundan beri, sava gerei
iinde yaam gibidir. Sava, komnn en byk ortak grevi ve emei olmak
zorundadr. nk baka trl yaayamamtr. Bu yzden, komnde askercil
demokrasi, komnn tarihiyle geliip kent aamasnda en yksek olgunluuna
ulamtr denebilir.
Fakat vahette (ve Aa Barbarlkta) yamyamla yaslanarak, sava bir
retim biimi gibi ele almak yanl olur. Sava, retim-tketim-reyim gibi
sreklilik arz etmez. Gerektiinde komnn kanlmaz savunuu, ayakta
kalmasnn n art olarak, sava kanlmaz olur. Bu yzden sava (komn
yaratan eleman olarak askercil demokrasiyi) abartamayz. Sava, komn haline
geldike dzenlilemek zorunda kalnan bir aratr. Askercil demokrasi de bu
yzden komne yaslanmak zorundadr. Askercil demokrasi, komn deil,
komn askercil demokrasiyi yaratm bulunur. Komn doal bir varlk iken bile,
hayvancl sr igdsnden daha ileri bir sistemle: Toplumsal metodlarla
savar. Yani daima toplum dolaysyla davranr. Bu sebeple yamyamlk-savaaskercil demokrasi, retim; hele reyim yerine konamaz.
Askercil demokrasi (Engels'in deyimlendirii), komndeki varolan demokrasiye
yaslanr. Komn ortak davranndan, kolektif aksiyonundan hayat bulur. Doal
demokrasi, sava zorunluluuyla; askercil demokrasiye dnr. Bu prosesiyle
de, askercilik de demokrasi de, doal komn temeline ve elemanlarna fazlasyla
ihtiya duyar ve o elemanlarn dinamizminden doabilir-geliebilir. Kimi savadevrim-ete zorlama ve zorlatmalarnn (hatta tapnlatrmalarnn NazizmFaizm gibi, onlardan da eski Blankizm-Bakuninizm gibi) nasl deil, ayaklar
havada klaryla dncesiz davrandklarnn en temeli derin kkleri ortaya
kar.
24- KOMN DEMOKRASSNDE "DESPOTK" ELEMAN
Komn de demokrasi, tasavvur edilmeden yaanan doal bir
ortamdr-kollektif aksiyondur. Baka trls dnlemez, nk
komn, ad zerinde kolektif aksiyonla, dolaysyla demokrasiyle
domutur. Hibir i tekilatna kavuturamad iin, dzenli bir
kolektivizm ve demokrasi gdemez ve salayamaz. Ama bizzat douu
itibaryla, doallyla kolektif ve demokratiktir. O potansiyel gc ve
zemini olmasayd, i tekilatyla birlikte dzenli bir kolektivizme ve
demokrasiye de kavuamazd.
Cinsel yasaklarla birlikte komn kan tekilatlanmalarna uradka, kolektif
davranlar da, kendiliinden demokrasisi de geliir.
Bu geliim giderek totem (ata tanr) otoritesiyle hem dzenlenir- hem
kutsallar yani ruhunu totemizme balayarak, rgtleir- dzenlileir.
Babahanllkla birlikte tabular: ruhunu bedeniyle birlikte eflere-baba
tanrlara balanarak, rgtlerini ykseltip dzenler. Ama demokrasi olmaktan
kamaz; tersine askercil demokrasi dzeni daha geliir.
Peki byle askercil demokrasi iinde "DESPOTK" eleman nasl-hangi
olaylar iinde geliebilir?
te bu noktada, komnn elemanlarnn medeniyet (snfl toplum)
geliimiyle birlikte, yeni bir bakalamaya girdiini ibretle buluruz. Nasl komn
gebelik-sr ekonomisiyle birlikte yeni i elemanlarna: "Tabu" - "by"

- "sihir" - "yabanc insan" - "oturuklu-gebelik i blm" fonksiyonlarna

ulamsa; kent ekonomisiyle birlikte nasl ziraat ve endstri veya zanaat i
blmne kavumusa; tpk bunun gibi ilk kent komn, medeniyete geerken
orijinal n artlarndan (kolektif emein ar gereinden) tr komnn
demokrasisi iine "despotik" fonksiyonlar yine kendi dier fonksiyonlarnn
dinamizmiyle bir lde doal olarak katlmtr.
Kafkaslardan Frat-Dicle arasna giren Smer ncesi gebe toplumlar,
Proto-Smerler, dercesine kendilerini Acem krfezi aznda Sinear blgesinde
buldular. Sadece bir eyin sonuna kadar gitme ocuk meraklar onlar subtropikal
rmak deltasna getirmemiti. Onlar sr peindeydiler. Sr otlak ve kn zel
yem isterdi. Deltay grr grmez, bylenmi olmalydlar: Evcilletirebilecekleri
ve otlayp-ta baltayla apalayabilecekleri kolay ilenebilir toprakta bol ekincilik
yaparak, besleyecekleri hayvanlar oaltabilme koullarn sezdiler ve nce
gelge yerletikleri yerleri zamanla lp biip tmden yurt edindiler. Bu yurt,
kentin yurdu deildi. Irak'ta gebelik byle orijinal dinamizmle iledi.
Daha gebe aamada bile, deniz seviyesinden bir metre aasn, bastklar
kereste-zift-saz-ta ne buldularsa doldurmakla ie baladlar. apraz ziftlenmi
sazlarla kulbelerini evletirdiler.
Ve srleri iin kefettikleri tarm kendileri iin gelitirmek zere balklar
kurutmaya baladlar. Ama bu gidi, AIRI bir kolektif emek gerektiriyordu. leri
neydi, ar bereketli alvyonlu topraklardan kan rnler, grlmedik sr ve
toplum verimini artrrken; gle-oynaya kolektif emeklerini pekitirdiler. Hepsi
kankardetiler. Sen ben kavgas yok, kutsallaan i ve verimlilik, elenceli
eitim vard.
Irak'ta subtropikal rmak, corafya retici gcnn ar basmas; komnn
kolektif emeini arlatrp ar basmt. Ve bu gidi, daha orta barbar aamada
hazrlanmt bile.
evre dalardan, dei-toku yaparken ilerine uzandklar ve kendilerini
rettikleri barbarlardan aknlar (n tarihsel devrimler) yediler. Yenilseler bile
yenenlerle birlikte ayn ie devam ettiler. Zaferler, ayn eserin daha canlca
ykselmesinden baka sonu vermiyordu. nk hepsini saran ayn kanunlard.
lk komn yorulunca-pasifleince, yerini daha aktif-canl dal komne bir ilkel
tarihsel devrimle brakyordu.
Irak'ta ilk kentleme byle ar kolektif emekle kuruldu. Medeniyete gei
de farkl olmad: Tarihsel devrimle kim gelirse gelsin, subtropikal balkl
rmak corafyas ar kolektif emek istiyordu.
Bylece amurlar zahmetle kurutuldu. lleen topraklar byk zahmetli su
kanallaryla suland. Tarm verimi artrld. rnler-zenginlikler, kutsallatrlm
emekle birlikte kutsallatrlarak, tapnaa sokulup kamu mal haline getirildi.
Kutsallk yeni bir ey deil, komnn ilk ve salam elemanlarndand. Totemcil
gelenekten tanrsallaarak ve srekli ykselerek geliyordu. Ama bu ortamda,
kolektif emein arlamas kanalndan katmerlenmiti.
te bu aamada tapnak, Irak dzlnde dalardan esinlenerek gklere
ykselirken, komn aslnda yeni bir elemann da yaratp ykseltiyordu: Komn
demokrasisi ierisinde despotik lider ve despotik yapsn rgtlyordu.
Toprak mlkiyeti ve fazla rnleri hatta her ey kutsallarken, kamunun
ortak mlkiyeti, tapnakta birlii sembolletiren Tanr'ya balanyordu. Bu,
komn zerinde o gne dek grlmemi bir demokrasi iinde ve zerinde

despotizmin temelini atmak oluyordu. nk Tanr toplum sembol olsa bile,

komnn efinde cisimleiyordu.
Bu ynyle gidi bir yandan Ortak Mlkiyet grlmemi biimde ar
basarak, zel kii mlkiyetine paralanma zorluu tayan bir despotizme
brnyor; dier yandan tapnak ulularn idare-ynetim-hkmet etme
bakmndan despotlua iteliyordu.
Bylece komnde bilhassa yerleik ortak toprak mlkiyeti aamasna
karlk den tarihin ilk kentinde komn despotiklemi veya despotik bir
fonksiyon (grev) kazanm oluyordu.
Bu sadece Irak'ta kalmad; Irak'a zel (orijinal) bir geliim olmakla birlikte,
Irak ana kentlerinden veya medeniyetlerinden tohum alm btn dier kent
komnlerine de yansmaktan geri durmad.
ster yukar aamadaki bir komn, kent tohumunu ana medeniyet
kentlerinden alm olsun; ister orta aamadaki bir gebe komn, kentten
km orijinal medeniyetleri rnesansa (dirilie) uratm olsun, despotik
eleman komnde ve medeniyetinde diyalektik etkileimini yaratmaktan geri
durmazd. Despotik eleman "tapnak" kutsallatrma kprsnden yrd.
nk komn, kii beyinlerinin kolektifletirilmi aksiyonuyla yryordu. Ve kii
benlikleri kutsallatrma eilimine vahetten beri erbetlenmi, iz yapmt.
Ta ki, binlerce yl sonra, arlam emek gereksinimi ortadan kalkarak,
kra-demir sabanla ilendii zaman bile verimsiz kalan Akdeniz topraklar,
kent tohumunu alp demokratik aile iletmeleri biimine giren komn
korsancl ticarete iteleyinceye kadar.
Ki, Grek-Roma kentlemelerinden sonra bile, komn demokratik elemann
kolayca kazanamad.
Komnde demokratik eleman ilemeyi bu yzden (prosenin daha
kavranlr klnmas iin) birka kpr elemandan sonraya brakyoruz.
Bunlardan balcas Tapnak'tr.
25- KOMN'DE "TAPINAK" ELEMANI VE KUTSALLATIRMA
Biliyoruz komnde nce kii benlikleri toplumcullarken, kolektifletirilerek
doup olgunlamt. Bu arada, benlik, kiiler araclyla her yana akarak, her
eyde yansyan "RUH"u yaratmtr ve animizm glenmitir. Btn bunlar
cinsel yasaklar geliimine yaslanrken, ilk kutsallatrmalar da geliti.
Buradan
anlalabilir
ki,
"tapnak
ekirdei"
henz
domadan
kutsallatrmalar vard. Hatta totem doduktan ve olgunlatktan sonra,
kutsallatrmalar yolundan toteme maddi-manevi sunak yerleri: lk tapnak
ekirdeini oluturmaya balad ve geliti.
Fakat komn, Irak balklarna dtkten ve kolektif emeini arlatrmak
zorunda kaldktan sonra, grlen kutsallatrma ve tapnaklatrma, bundan
nce hibir komnde bu denli arlam olmad. Ne aamalar, ne de retimleri
buna elvermedi veya gerek duymad.
Irak'ta ilk tapnak geliimi bu yzden nemli oldu. Burada gelien kutsallama
ve tapnak, tm komnlerin kutsallama ve medenileme amalarnn yksek
bir tercman veya yol gsterici (feneri) oluyordu.
Benzer subtropikal rmak boylarnda-deltalarnda doan Msr-in-Hint
kent ve medeniyetleri bile; Irak'tan tohumlandklar halde, Irak'tan daha ge

geldikleri iin; ayn llerde ar kolektif emee gereksinim duymadklar

bellidir. Fakat buna karn ilk Irak kentlerinden dalbudak aldklar iin tapnak
ve kutsallatrmalarda Irak' gemekte yartlar. nk bir kez Irak'ta
kutsallatrma ve tapnak sentezi, kolektif emek arlamas yznden ar
basnca, btn kutsallatrma temelleri hz kazand. Ve kutsallatrmalar,
tapnaktan km gibi yanltc bir hz ve gidi tutturdular. "Her eyi Allah
yaratt." nannda determinizmin zengin uyarlarnn temeli bylece, bu ilk
Irak tapnak sentezinin yaratt tepeden inme kutsallatrma hzyla daha da
perinlemi oldu; determinizmin tapnakta sembollemi tanr gibi grn
ve alglan kuvvetle gelenekleti.
Bu gidi, yeryznde Irak'tan sonra dolayl ve dolayszca dal alarak
domu tm kentlerde ve medeniyetlerinde ve medeniyet rnesanslarnda
nceliklerine-sonralklarna ve doulu-batl (rmakl-hayvancl) olularna
gre doz doz etkili oldu. Yani hemen btn insanlk bu temelden nasibini
ald.
O temel kendisini yalnca yle gsterdi:
1- Irak corafyasna, Krdistan dalarnda arizi Erbil yrelerine den
Aa Barbar toplumlar bile (Muallafat ve Jarno .. 6000 sonu ile 5000 ylnn
balar) baka benzerlerine kyasla daha gelikin fakat kolektif emei ar
basar oldular. Dolaysyla, kutsallatrma eilimleri gl oldu. Bunu nereden
anlyoruz?
Ana tanra heykelleri yannda eski totem (hayvan ata tanr) biimleri
de, totem geleneklerinin inat llerde kutsallatrlm-vazgeilemezlemi
oluunu anlatr. Kolektif emek ar basnca, Aa Barbar insan bile,
kutsallatrmalarn ar bastrarak kutsallatrma halkalarn toplumunda iz
yaparca arlatrr; geiler yavalar.
2- Bunu Orta Barbar (El Obeyd: UR) aamada da buluruz. Kadn tanralarn
aa konakta yz henz belirsizdir, ilenmemitir; orta konakta kadn tanra
gelenei srd gibi, bu kez ba tavan totemiyle ilenmitir. Demek kadn
tanrlar totemden hl kopuamad iin, onun ruhuyla tanrlamlardr.
Oysa erkek tanrlarn sahneyi almalar gereken sr ekonomisine oktan
ve ileri aamada geilmitir. Irak'ta kutsallatrma bylesine gl ve o
lde de kutsallatrma halkalar ar geilidir. Temeli: Kolektif emein ar
basma zaruretidir. Orta barbarlkta bile ziraatin hatta zanaatin (endstrinin)
temelleri atlmtr. Toplum biimi benzerlerinden ok ileri dinamizmlidir. Fakat
kutsallatrma halkalar geilerini hzlandrp zamana yayacana, tersine
beyinlerde kalc izler yapmak zere halkalarn derinletirmekte ustalamay
seer. Toplum zenginlikte ilerlerken, kutsallatrma da yerinde sayp derinleir.
Bu durum kolektif mlkiyeti de toplumda derinletirir. nk mlkiyet toplum
sembol olan tanrnndr.
3- Yukar Barbarlk konanda; btn hametiyle tapnak sratle da
ilhamyla ykselir. nce tapnak ykselir. ok sonra kentin surlar evrilir.
Srasyla:
Ak Tapnak: 10 metre (da ilhamyla) tepe zerine 17x22 metre apnda
drtgen, balk tuladan yaplm, beyaz kire badanal, birbirine gemeli geni
odal uzun avlulu, merdivenli idi. 12 arkeolojik tabaka.
Kalker Tapnak: 20 metreye doru ykselir. Temelleri Irak'ta bulunmayan,
besbelli kalker yapl gneydou Toroslarda veya daha yakn Zagroslardan

koparlp getirilmi byk kayalardan (kalkerden) yaplmtr. 13. tabaka.

Kzl Tapnak: 20 metreyi geer. 30x80 apndadr. Eskiye oranla iki misli
bymtr. nk biriken zenginlik tanrya adanarak kutsallatrlmtr;
zenginlik toplumun mal olarak tanrnn evinde garantiye alnr; toplum (kamu)
mlkiyetinin deposu Tapnaktr. 14.tabaka.
Ve erkek ancak bu aamada tanrlaabilir. Ama kadn tanray kolayca
silemeyecektir.
Ortak mlkiyetin ar bas, tapnak geliiminde bylece sembollemi
olur. O basit bir sembol deil, "alnyazs" kertesinde bir geliimdir.
Kent suru ve saray ok sonra geliecektir: 15 ve 16.Arkeolojik tabakalarda
beliren sur, 200x300 metre apnda bir kaledir. alacak incelikte drtgen
tuladan yaplmtr. Merdivenle klan tepesinde 48x92 metre apnda bir
saray bulunur. Kent nce doumunu kale ve sarayla deil, tapnakla yapar.
Ama, kutsallama yoluyla; toplumu ve ortak mlkiyeti garanti altna almaktr.
Bu, d barbar aknlarna kar kafi gelmeyince, surlalp-saraylalr: Kent ayn
zamanda askercil demokratik bir sava organizmasdr.
Bu geliim orijinaldir: Irak'a zgdr. Medeniyetin beii olacak kent
domutur. Bu kozaya kapanan barbar kurdu kozasnda fazla rnlerini
tapnakta biriktirip olgunlatka, bezirganla duyduu ihtiyala medeniyet
kelebei haline gelecektir.
Artk yeryznn her bucana, Kent, bu orijinal temelden salp kent
medeniyet dallan geliecektir.
26- KENT KOMN'LERNDE "TEKERRR" ETKEN
Ar kolektif emek, ar kutsallama kanalndan ortak mlkiyete tutkunluuzel mlkiyete kolay zlemezlii getirdi. Irak kent komn tutkun ortak
mlkiyetli olunca, medeniyete; snfl topluma zlnde ar-aksak geliti.
Ortak mallar tapnan kutsal siciline gemiti. Tapnan zel mlk olarak ele
geirilmesi olanakszd. Tapnak kanalndan bezirganla arlabilirdi. Bu ise,
Irak kentinin kendi i zlyle olabilecek uzun proseleri beklemeden; d
tarihsel devrimlerle olmak zorunda kald.
Ve Irak'ta daha medeniyete geilmeden bile; aamalar tarihsel devrimlerin
en ilkel (n) biimleriyle "tekerrr" ede ede, yeni aamalara doru ilerlemek
zorunda kald. Medeniyete bile bu tarihsel devrimci tekerrrcl itelemelerle
adm adm geebildi. Ve bu gidi ilk "kent"in ana karakterine yazld gibi, ana
kentten tohum alm btn yeryz kentlerinin de karakteri olur. nk ortak
mlkiyette tutkunluk, kii mlkiyetine geiin yolunu uzatr. Gei uzadka,
az-ok bir kknleme statkoya uygun geliir ve bu durum taze barbar
glerin tarihsel devrimini arp gerekletirir. Salyangoz yavalyla zel
mlkiyete ve snfl toplumlara zlr ilerler.
Irak'ta grlen arkeolojik tabakalardaki kopuntular hep n tarihsel
devrimleri anlatrlar. Her tapnak kuruluundaki kopuntular, hatta elden
geiriler tarihsel devrimlerin (tufanlarn) izleridirler. Ondan nceki her
tabakaya bir tarihsel devrim denk derek, orta barbar aamadan yukarya
tarihsel devrim tekerrrleriyle klr.
Ve unutmayalm bu geliim, Irak'ta en az 1500-2000 yl kadar srm
grnyor. Yzlerce yl ayn aamalarn, bktrrca tekerrrnn, nasl tutkun

gelenekler yaratabilecei zerinde laykyla bir dnlsn yeter.

Bu ilk ana kentten Msr'a-in'e-Hint'e tohumlar saldka, ayn tekerrrler
bu kentlerde-medeniyetlerde grlr. Bunu, benzer subtropikal rmak koullar:
Kolektif emein ar bas temelde destekleyerek binlerce yl boyunca besler.
Bylece, bu despotik-kutsallatrlm kent tohumlar Akdeniz'in kra
topraklarna srad zaman; orada kolektif emein arlamasna ihtiya
duymad-tersine daha hareketli kesip-ac korsancl bezirganlkla ilerlemek
zorunda kald halde, "tekerrr" etkeninden kurtulamad. Irak kentini ve
medeniyetini tekrarlamakla kalmad. Kendi iinde de tekerrr etti.
Tekerrr, tutkun bu alt yaplarn gstergesiydi. Tutkun ortak mlkiyet,
tekerrr etkenini dourmutu.
Ortak mlkiyet tutkunluu temelinde tekerrr edi, tm yeryznde
kapitalizme gei proselerini geciktirmeyle ve bu geciktirii douya doru
gittike arttran bir sralamayla sonuland.
Medeniyete gei ne denli ilk sralardaysa; kapitalizme gei halkalarnda o
denli geri sralarda yerini ald: Prose tersine ilemeye balad.
Ancak komnde kutsallatrma-despotizm ve tekerrr edi o denli ar
basmt ki, neredeyse kapitalizme gei, mucize kabilinden hi beklenmedik
bir yerde, ngiltere adacnda gerekleti: lgin olan en az despotik-en az
kutsal-en az tekerrrl, en az tutkun ama en demokratik yerde. ngiltere'de
komncl gelenek ve yap, yanbandaki Fransa gibi derebeyleeceine
kapitalizme srayverdi. Ve kapitalizm kendi dou etkenlerinden yola karak,
kendi prosesini (Fransa-Almanya-Amerika-Avrupa'nn tm ve Japonya)
izledi. Smrge ve yar smrgeler en despotik yaplara dek szarak; doulu
toplumlara yayld; onlarn son derece tutkun talam despotik yaplarn
Finans-kapitalizmin tefeci-bezirganlkla sarmamas metoduyla kapitalizme
zd.
Diyalektik bu aamasn tamamladka, zddna atlayarak yeniden o tutkun
kolektif yapy, sosyalizm ve kurtulu savalar biiminde canlandrmaktan geri
durmad. nk komnn kendisini yeniden retii, henz kolektif elemanlarn
sonuna dek tketmemiti. Smrgecilik fazla sktrdka, toplum lmektense,
kendi i dinamizmiyle yeni kolektif sistemler retme yolunu tutuyordu. Komn
temelleri binlerce yldr bu denli dayankl yaplar oluturmutu.
27- KENT KOMN'NDE "DEMOKRATK" ELEMAN
Eer komncl yapda Irak orijinalitesinden tr, kutsallatrmalar-despotik
yaplar ve ortak mlkiyetin ar baslar, yeni retici g geliimleriyle ar bir
geliimle de olsa, "demokratik" zddna atlam olsayd, kapitalizme gei belki de
daha yzlerce yl beklerdi. Fakat komncl yap o kadar plastik-elastik yetenekler
(elemanlar) ile donatlmtr ki, kapitalizmi beklerken bile, zlm bulunduu
snfl toplum elikileriyle skarak sosyal devrimleri, kendi i elemanlar
kanalndan daha gelikin komncl biimlenilerle kefetmeden yapamad. nk
komn tmden yeryz lsnde zlm bulunsa bile; sadece yenilmiti; yok
edilememiti. Komncl elemanlar alttan green diyalektik pehlivandlar.
Baka trls, komnn i elemanlarnn diyalektik balantlarnyaratclklarn; dahas hepsinin toplum biimleri geliim kanunlarnn
temelini oluturduunu unutmak; veya sadece birka elemanna saplanp

kalmak oluyordu. Komnn bu ynn hibir zaman akldan karamayz.

Komn, insanln-toplum biimlerinin geliiminde bamsz-ayr ok eskilerde
kalmas gereken fosil bir yap olarak dnlemez.
Bu yzden komn elemanlar, iine girdikleri yeni koullarda "Tanrcl"
sanlacak kertede yeni yeni yaratclklar gstermekten geri durmadlar. Ve
bu yaratclklar, batan beri kutsallatrmalar ve tanrsallama halkalarn
glendirecek llerde oldu. Komn elemanlarnn diyalektii ki orada balca
eleman insan idi, insana kendi yaratlar kendini bilinceye kadar kendisinden
ayr bir insan st bir gcn (Tanr) varln artrp glendirdi. yle ki
Tanr fikri, bilinlerde geriledii zaman bile, kendi yaratt baka fikir-matah
tapnlarn alttan alta bilmeden beslemeyi modern alara-gnmze dek
beslemeyi srdrd.
Komne "demokratik" elemann katl ve ykselii; despotik eleman ve
kutsallatrmalar atlat da aslnda komnn tanrcl yceltimli yaratlarndan
biriydi. Hi olmayacakm gibi ama bin yllar kaplayan yaman bir alttan
grein; diyalektik zddna atlayn gereklemesi olurken, yeni tanrsallama
proseleri yaratt.
Fenike ve Msr'dan, Girit ve Grek kent medeniyetlemelerine yol aan
kent tohumlar, temel olarak Irak'a uzanan despotik kabuk ierisindeydi.
Fakat lk denizli orak toprakl Akdeniz kylarnda o despotik kabuklu kent
tohumlar, alttan alta demokratik atlaylara uramak zorunda kald. nk
Akdeniz topraklarnda kolektif emein arlamasna demeyen bereketsiz
tarm geimi, yerini kolayca lman denizlerde korsancl bezirganlk yordamna
brakt.
Korsancl geim, demirin kefinden sonra klla baltayla hem denizlerde,
hem toprakta bezirgan ilerleyilerine daha hareketli ilerleyiler sundu.
Irak'ta-Msr'da
medeniyet
geliimi
binlerce
yl
alrken,
Grek
medeniyetlemesi en fazla 1500 yl iinde geliip Makedon (skender) tarihsel
devrimine kellesini uzatvermitir.
Roma kenti tohumunu yine (ana Irak medeniyeti damgal) Troya'dan
kahraman Ene dlyle ald. Temel aynyd ve despotizmle sarmalanmt.
Ne var ki medenileme bu kez daha da aceleleti, kvraklat: 500 ylda
btn eski medeniyetleri kaplayp hazmetmeye balad srada, gvdesini
kuzey ticaret yolundan gelen Atilla gebelerine uzatverdi; blnp paralanp
Frank'larda-Cermenlerde-Slavlarda
yeniden
canlanlara
(tekerrrlere)
urayarak bakalat.
Bat'ya
uzanan
kentlerdeki
prosede
gzlenen
uydu:
Komn
giderek
"demokratik"
plazmasn
zenginletirip
despotik
kabuunu
demokratikletiriyordu. nk komnn z elemanlar ve aralarndaki
diyalektik yarat bakmndan demokratik plazmaya sahipti. O, hemen btn
elemanlar kaplayp-ieren ve zn en az yitirerek, dierlerini deitirirken
kendisi de uyum yeteneklerini gelitiren insan retici gcnde sentezlemiti
daha ok.
Bunda genel olarak iki gidi rol oynad:
1- Despotik kent tohumunun oluundan en az 3-4 bin yl gemitir. Grek ve
Romal kentleri ayn temelleri ileseler de, artk eskisi kadar tutkun dnce ve
davranlarn yeri kalamazd. Yeryz kentler ve medeniyetler ile kaplanm,
bezirganlk ticaret yollar kanalndan evrencil medeniyet alarn yoklaya

yoklaya deneylenmitir. Kent komnn zl, kvraklamak ilerleyiini

gstermeden duramazd.
2- Kollektif emek arlamasna demeyen kra topraklar yerine, geim
ve ekonomik sistemi olarak korsancl denizcilik ve bezirganlk seilmesi, ister
istemez kent komnnn snfl topluma zln, toprak ekonomisinde
daha ok hzlandrmtr. Demir kefedileli de 2000 yla yaklayordu.
Yine de komnde demokratik geliim o denli yava oldu ki, Greklerde
olsun, Romallarda olsun her yzylda bir despot adn alacak diktatrlkler
tremekten geri kalmad. Batl kentler de despotluu yeteri kadar tanm
oldular.
Bu gidi, demokratik eleman geliimini doudaki gibi sindirip bomak
yerine, zaman geliimi iinde daha da sentezletirip yaymaya yarad.
nk ortada kentler, aileyi komnden bamsz-aile i birlikleri biiminde
serbestletirerek oluup-gelimek koullarna sahip olmulardr. Bu serbestlik
veya gevek rgtleni giderek bezirgan ilikilerini daha hzl-kvrak geliimine
yol asn kanlmazlatrd.
28- KENT KOMN'NDE "TP" ELEMANI
Genel taban olarak kent komn ister istemez, giderek demokratlaan
despotik-kent tabann iledi. Fakat yle bir zddna gelien Akdeniz ortam,
yine ister istemez kendi orijinal demokratik kent tiplerini gelitirmeden
yapamad.
Bir taraftan doulu despotik kent, kendi orijinal tiplerini gelitirip yeryzne
yayarken; dier yandan demokratik kent de kendi orijinal tiplerini tekerrr
ettirip yeryzne yayyordu.
Bu tiplere temel olanlarn hatrlatmadan nce u prensibi akldan
karmamalyz: Tarihsel prose gz nnde tutulmadan ele alnabilecek
bu tipler hibir zaman gerei gibi deerlendirilmi olamaz. nk despotik
ve demokratik kent tohumlar kadar, nce-sonra gelileri ve ortamlar da o
denli nem tarlar. Komn elemanlar o proseye ve dtkleri ortamlarna
gre etkileerek komnn uyum yeteneklerini yneltirlerdi; fakat en dayankl
temelleri binlerce ylda olumu despotik temelleriydi, nk o temeller en eski
komn elemanlar temellerinden kalkarak onlar despotik dayankl bir biime
sokmulard. Bu yzden, her hangi bir kent komn tipi veya komn olarak
komn tipi ele alnrken, tarihsel prose komn elemanlarnn douundan bu
yana gz nnde tutulmadka, zmlemelerde yanlg paylar artar.
Konumuzun akna uyarak, bu "tip"leri birka rnekle aydnlatmalyz.
Fakat bu tipler, bal bana ele alndklar lde komn elemanlarnn nasl
plastik bir uyum zenginlii tadklar daha iyi anlalabilir. Bylece insanln,
ilk "toplum cevherinin" (Marks) saklad kanunlarn inatl sebebiyle
kendisini yeniden retilerinden doacak geleceine olan gvenimiz tamlaarak
izleyecei yollar nceden grlebilir: Programatik zmlemeler ("doum
sanclarn lmlandrl") gerei gibi gelitirilebilir.
1- Btn orijinal medeniyetler dolaysyla medeniyet Rnesanslarna temel
olmu ilk ana Irak kent komn tipini zet olarak, tekrar tekrar hemen her
eleman dolaysyla grdk. Daha fazla direkt olarak zerinde durmayacaz.
2- "ROMA" Tipi zerinde durmalyz.

3- "GERMEN" Tipinin anlam ve zelliklerine iaret etmeliyiz.

4- "HNT" Tipinin orijinalitesini gze batrmalyz.
5- "SLAV" Tipinin "son halka" oluunun getirdii yeni sentezleri
anlamalyz.
6- Yeryz lsnde yaylm her kent ve dier gebe tabanl komn
tiplerin almlarnn, medeniyet-rejim-ulus-halk-devlet-insan zelliklerine
yansy ve etkileri zerinde iaretler koyarak; komn elemanlarnn girdii
koullarda nasl o temel yaplar bakalatran etkileimlere girdiini ve bu
yzden ele aldmz bu tipler kadar, yeryznn her bucandaki geliimleri
izleme ve zmlemelerinde ne kadar zengin uyum varyantlar verebileceini
gzlere batracaz.
29- FENKE-GREK VE ROMA KENT KOMN ELEMANLARI
Kent komnn bakalatran ey, kentin tarihi prose ierisinde girdii
yeni retici gler koullar icab, kendi i elemanlarnn uyum geiri
zorunluluklardr.
Kendisini yeniden retmek zorunluluuyla (remek-retmek ve tketmek
mecburiyetleriyle) aksiyonlaan komn, kolektif dnp davrand iin, kendi i
elemanlarn topyekn devreye sokar; yeni elemanlar iine alrken, eski elemanlar
yeni eleman kendi szgecinden geirerek, onu kendilerine uydurarak, komnn
i yapsna kabul ederler. Fakat diyalektik etkileim karlkl olur. Eer yeni eleman
komnn yapsna gerekirse alnr. O halde komnn (i elemanlarnn) bu yeni
ihtiyalarn karlarken, hafife de olsa bakalamamas dnlemez. Antik tarihin
ar-aksak yava geliimlerinde bile komn, yeniden remek-retmek-tketmek
eylemleriyle yapt topyekn aksiyonlarnda, yeni bir aamaya sramak zere,
i elemanlarnn dinamizmiyle deiimlerini biriktirir durur. Hayat: Doa ve insan
yaamnn kanunlar duraksz akar-geliir. Bir komncl deiim baka komncl
deiimleri srkler.
Bu duraksz geliim ierisinde komnn bakalam, snfl topluma
zlrken, kendisini, kendisine hi benzemeyen bambaka yaplara
dntrrken bile kendisini yeniden retmekten baka bir ey yapmadn
unutamayz.
Komnn bizzat kendisi, i elemanlaryla birlikte kendisini inkar aamasna
ulatrmas hatta bu inkar en ar-en yaygn llere vardrmas; inkarnn
inkar yolundan yeniden daha gelikin ve kendini bilerek kendisine ulamak
abas (kendisini yeniden retmek eylemi) olduunu daima hatrlamalyz. Aksi
halde insan toplumunun atom-hcre gibi temel ekirdeinin komn olduunu
gzden karrz.
Komn, yeni elemanlarla bakalarken, sadece kendi kanunlar temelinde
yeni almlara giriyor demektir.
Bu yzden komn tipleri, ana kent komnne olan gbek balarnn
uzunluu-ksalyla farkllarlar. Tabii bu farkllama prosesinde bir ok eleman
deierek bakal oluturur. Ama son durumada komn veya kent tipi de,
temelde ana komnden tohum alm bir komn yapsdr.
1- Zaman bakmndan ne kadar sonra gelimise;
2- Toplumsal geliim alarnn ve ilikilerinin seviyesi-younluu neyse o
denli ana komn yapsndan farkllam (gbek ba uzam veya ksa kalm)

olabilir. Yoksa komn bsbtn deimi deildir. Sadece snfl topluma zl

aamasna doru yaklalmaktadr.
"ROMA" kent komn tipi, ana Irak kentlerinden 3-4 bin yl sonra gelimiti.
Demek ktalar aras medeniyetler aamasna girilmitir. stelik bitkisel medeniyet
kategorisi de almtr. Demek bezirgan ilikiler olduka kvraklamtr. Doal
olarak Roma kenti komn ilk ana Irak kentlerinden farkl; snfl topluma
zlmeye daha yatkn olacaktr.
Bu yatknlk kendisini, ortak mlkiyet tutkunluunda esnemeyle
(demokratiklemeyle) gsterir.
Ana Irak kent komn: Kan tekilatlaryla, aileleriyle birlikte topra
tutkun ortak mlkiyet olarak benimser.
Roma kent komn:
Kan tekilatlaryla deil, komn ve kan
organizmasndan az ok bamszlam aileleri, ikametgahlar (konutlar) ile
topraa yerletirip sahip kartr. Bu durumda komn ister istemez mlkiyet
asndan ksmen demokratik bir taban kazanm olur. Kabile tekilat iinde
kendini yneten zerk aile birlikleri dodu. Glenme ve mlkiyet, kanlarna
gre deil, ailelerine-kiilerin varlklarna gre olutu. Ve bu durum giderek
komn tmden etkiledi. Aile bakanlar daha etkin rol aldka, despotik ortak
mlkiyet taban atlad.
Roma komnnde demokratikleen taban, ister istemez Cermen, Frank ve
Anglo-Sakson komn tabanlarn da etkiledi.
Sonu bakmndan kapitalizme varmak, komn balarndan uzaklaan zel
mlkiyet iin daha mmkn koullara kavutu.
Roma kent komnnde, Miri topraklar (Ager Publicus) zel mlkiyet gibi
duran tasarruflardan ayrlmtr.
Burada Irak kentindeki komn mlkiyet tabannn bir hayli atlam
olduunu buluruz. zel mlkiyet, komn mlkiyetine doulu komnlerde
olduu gibi dorudan doruya bal deildir; dolaysyla kontrol altndadr.
Yeri gelmiken hatrlamalyz: Bu Roma tipi aslnda ilk bakalamalarn
Fenike ve Grek kent komnlerinde balatm saylr. Temelinde hem giderek
bezirganlama kvraklamas, hem de korsancl geim-ticaretin ar bas
yatar.
Msr kent komn, Akdeniz havasna karn subtropikal rmak kent
tabanna sahip oluuyla Fenike-Grek ve Roma tiplerinden ayrlr.
Fenike-Grek-Roma-Msr kent tipleri de ana Irak kent tiplerinin
geleneklerinden tohumlanmlardr. Ama hem drt bin yl sonra gelileriyle
(bezirgan kvraklamasyla), hem de subtropikal rmak topraklarnn
bereketinden ve arlam kolektif emeinden uzaklamalaryla zel mlkiyeti
ve ynetimleri demokratikletirerek ayrdlanp farkllarlar. Demek mesele,
komn elemanlarnn hangi koullar altnda nasl bir prose ierisinde ne gibi
yeni elemanlarla bakalam olduudur; yoksa deimeyen tiplemeler yoktur.
30- CERMEN-FRANK-ANGLO-SAKSON KOMN ELEMANLARI
Roma kent tipini ele almken, hemen ondan etkilenmi ve komn paralan
prosesini zincirleme etkileyen Cermanik komn elemanlarnn geliimini ksaca
ele almalyz.
Cermen tipi, ncelikle Kentsiz ve Devletsizdir. Yani kent aamasna

ulaamam, Orta Barbarlar-Gebe-Sr ekonomisi seviyelerini srkler. Bu

yzden, Roma kent komnden etkilenir. O'nu yeniden dirililere uratrken,
onun demokratik tabann benimser.
Kent olarak deil, gebe kabile olarak topra igal eden Cermen komn,
topra Romal gibi Miri topraklar biiminde benimserken, ksmen bamszlaan
aile ikametgahlarn dolaysyla kontrol eder; ana Irak kent biiminde olduu
gibi dorudan-dolayszca deil.
Cermenler batya akn ettiklerinde hemen her yerde Roma Kent Komn
tabanyla (ekonomi biimiyle) ve Hristiyan diniyle karlatlar. nce
kutsallatrma gelenekleriyle Hristiyan dinine arpldlar. Tarihsel grevlerini
Tanr'nn ltfu olarak kavrayp yaln kln kentleeceklerine, ksmen
kandalarna kar, daha ok da darya kar atolatlar. ster istemez, Miri
topraklar savunma amacyla da kararak Roma tipi tarznda letirmek
ilerine geldi. Bylece zel mlkiyet Cermanik komn rnesansyla bir adm
daha serbestlik kazanyordu.
Antika Kentler, tarihi Roma medeniyetinin zlyle Frank-Cermen ve
Anglo-Sakson canlandrlar altnda Ortaa'a girmi, kapitalizmin eiine
ulam bulunuyordu.
kkn Roma medeniyeti zerine ullanan dier Frank ve Anglo-Sakson
Orta Barbar aknlar da baka trl akbete uramadlar. nk Roma kent
tarihi Avrupa'da ayak basmadk (medeniyete amadk) yer brakmamt. Ve
gebe komnler kentsiz-devletsiz olduklar iin ancak Roma kent tabann
yeniden canlandrabiliyorlar (rnesansa uratyorlar) idi.
Cermanik komnn Roma kent tabann Franklardan daha ge rnesansa
urat, yani medeniyete geiini uzatmas, kapitalizme geiine etki eden
etkileimler getirdi. Ama bu komn tabannn daha geriye gitmesini deil,
belki zel mlkiyete zlmedeki etkileimlerini daha ileriye doru az da olsa
etkilemi oldu.
31- SLAV KOMN ELEMANI
Slav komn, Cermenler, Franklar, Trkler, Moollar gibi Yukar Barbar
(kent) komn aamasna varamam gebe-orta barbar toplumuydu.
Slavlar, medeniyete, Mool - Trk - Cermen - Frank - Anglo - Sakson
toplumlarndan ok sonra getiler; medeniyete geiin son halkas oldular.
Slavlar, medeniyetler ile dolayl yollardan ilikiler kurdular; o yzden
Cermen-Frank-Trk toplumlar kadar medeniyet etkisi altnda kalmadlar.
Slav komn, dolayl yoldan da olsa hangi medeniyetlerle iliki kurarak nasl
bir kent taban etkisinde oldular? Dou Roma ve Yakn Dou medeniyetlerinin
despotik kent temeli etkilerini toplumlarnda ilediler.
Slavlar, Dou Roma ile dorudan doruya iliki kurdu. Fakat Bizans' igal
ederek, onu kendi merkezinde Trkler gibi yeniden canlandrmad-kentletii
kendi yurdunda (Kiev-Moskova'da) canlandrd. Bu, ister istemez medeniyete
daha az bulakl ve dolayll getirdi.
Yakn ve Uzakdou medeniyetleri arasnda bezirganlk ve din portrl
(taycl) yapan Mool ve Trkler ile dolayl yollardan Dou medeniyetleriyle
ilikileri oldu.
Dolaysyla Slavlar, komn olarak daha ok Doulu kent komn tabann

canlandrm oldular. nk Bizans, Bat Roma'dan ok Doulu olmutu. Ve

Slavlarn medeniyet ve din tutkunlar Doulu kent tabanna yatkn oldu.
Fakat dolaysyla olan bu tutkunluk, Slav komnnn ve sonraki
kentlemelerinin iine Cermenler-Franklar ve Trkler kadar ileyemedi. stelik
Slavlar medeniyete geiin son rneini verirken, sz yerindeyse daha barbar
kalm oldular.
Bylece Avrupa ortaa ilikilerine; dolaysyla kapitalist ilikilerine hem
tarih hem corafya olarak yakn bulundular. Rezervleri taze barbar g olunca;
medeniyete gei kontenjanndan arta kalan kapitalizme geite kullanarak,
Yakndou-Uzakdou toplumlarndan daha canl zel mlkiyet ilikilerine sahip
oldular.
Demek Doulu tabanda pek koygunlamadka, taze komn temeli
tamak, yeni eleman kazan ve zl iin bir frsat yaratabiliyor. Komn
elemanlaryla bylesine plastik esnek; uyum yetenekli bir organizmadr.
alar ap geme olanana da sahip olabilir, kaskat kalp talaabilir de.
te bu konuda tam tersi bir rnek: Hint komnnn urad kastlama.
32- HNT KOMNNN "KAST" ELEMANI
Hindistan'n ndus ve Ganj rmaklar Irak'n Frat-Dicle rmaklarnn Acem
krfezine dklen deltasn aratmaz.
Smer medeniyetinden ndus rma boyunca atlm olan kent komn
tohumlar, Irak benzeri ar kolektif emekle tutunup gelimiti. Taban ister
istemez despotik kent komn olarak geliti. Tohumu da, koullar da baka
bir geliime elvermedi.
Ancak Hindistan corafya retici gleri, antik a iin byk olumsuzluk
oldu. Hindistan her yan yeryznn en almaz dalaryla ve okyanuslaryla
kuatlm bir doaya sahipti.
dinamizmiyle geliim yapamayan antik toplumlar (medeniyetler) iin bu
durum byk olumsuzluklar yaratt.
Komn zlp medeniyete (snfl topluma) geiyordu. Hint'te de bu yavaa
olsun byle olmutu. Ne var ki, antika tefeci-bezirgan retimle ilgilenmiyordu.
Sanayi geliemedi. alanlar ii deil kle oldular. Kleler sanayi sosyalizesi
iinde olamadklar iin, devrimci bir snf olmak yle dursun, can derdine
dm blk-prk insan srleri olmaktan kamadlar. Hint kent taban yar
kle deil, tmden kle yaratmt.
Bu durumdan Hindistan' kurtaracak barbar yeni taze gebe komn
aknlar Himalayalar ap gelebilseler de, binlerce ylda bir gelen bu frsat
yeterli olamad.
Babil kulesiyle sembolize olmu Irak medeniyetleri kadar, tarihsel devrim
(komn aknlaryla tazelenme) geirmi baka bir rnek yoktur. Orada Hindistan
benzeri kastlar olmasa dahi, yine tefeci-bezirgan ve derebey talamas sanki
ebedilemekten kurtulamamtr. nk ilk medeniyete gei zerine gelen
tarihsel devrimler, ayn despotik temelde sratle emilmiler, medeniyete
gei halkalarn olutururken, ayn tefeci-bezirgan ve kle temellerinde
fosillemeden yapamamlardr.
O temeller, onlar en son canlandran Trklerin-Moollarn bile canlarna
okumulardr. O temellere boylu boyunca girmeyen Krtleri de alelacayip (ne

komn, ne medeni) toplumlar yapmaktan geri kalmamlardr. Antik tarihin

yava geliimli (retime dokunmayan) tefeci-bezirgan sermaye temeli, bu
denli kokumaya fosillemeye yatkndr. Bu bakmdan komnn antik tarihte
oynad ileriye ac rol, Irak-Msr-in ve Hint rnekleri akllarda tutulmadan
anlalamaz.
Hindistan, alamaz corafyas yznden, antik tarihin komncl tarihsel
devrimlerinden yeterince yararlanamad. Binlerce ylda bir gelen tarihsel
devrim (komn) dalgalarn da kolayca emip kendisine benzetti. Ve kastlap
fosilleti.
Hindistan'da ndus ve Ganj kentlemeleri zerine gelen tarihsel devrimler,
antik tarihin ilk basamaklarnda gelmi ve kastlam grnyorlar. Sonra
urayanlarn kolayca emilmeleri bunu gsteriyor.
Gebe Fatih komn, sava ve din kastlarn yaratt. Kastlar bile yekpare
deil, saysz paral oluyor, her meslek kendi ierisinde kastlaabiliyordu.
Yenilen eski toplumlar, tarm-zanaat-tefeci-bezirganlk-toprak sahiplii
ilerinde kastlatlar.
Hindistan'daki komn temeline "Kast" elemannn girii hemen btn
topluma farkl farkl yansd. Ve Hindistan'n kapitalizme zl doulu
despotik tabana sahip toplumlar gibi imknszlat. Sonradan smrgecilik
biiminde Hindistan'a giren kapitalizm, kastlar sistemi zerine emperyalist
Parlamento-Ordu-Emniyet-Vali-Adalet-Eitim
kurum
ve
sistemlerini
oturtmakla kald.
Hindistan bylece ii snfnn evrencil devrim dalgalarn ve kurtulu
savalarn bekledi.
33- TRK-KRT-KAFKAS-MOOL-N-AFRKA
KOMN ELEMANLARI
1- nce komnler vard: Aa ve Orta konak aamasn yaayp
oalyorlard.
2- Yukar Barbar Kent Aamasna, Irak ortamnda geilebildi.
3- Medeniyet: Kentlerin paralanmas ve federasyonu oldu; Yine ilkin Irak
kentlerinde ve arasnda...
4- Hz.Muhammed'in slam medeniyetine (750'ye dek) be-alt bin yllk
tarih, kentlerin medeniyete geii tarihi oldu.
5- Hunlar'la 300-400'l yllardan balayan ve Babr'n Hint kastlarnda
snyle (1525) biten 1000 yl akn tarih, kent tabannn gebe-oban
komnlerle yeniden canlandrlmalar tarihi oldu.
Kabaca,
Trklerin-Moollann-Cermenlerin-Hunlann-Macarlann-FranklannAnglo Saksonlarn-Vizigot-Ostragot ve Vandallarn-Slav ve Bulgarlarn daha
kuzeyindeki Viking-Polon-Fin komnlerinin tarihi, son 1000 yl iine giren kent
tabannn yeniden canlandrl devrinde olup biter.
Krtler ve Afrika komnleri, medeniyete bulasalar da, tarih ncesini
fazlaca am saylmazlar. Hi deilse bu birbirini tamamlayan iki byk tarihsel
devrimler anda rol oynam bulunmazlar.
Amerika ve Avustralya ktalar ise, Avrupa ortaan ve kapitalizmi
beklemi, aa barbarl (kimi Peru ve Meksika yrelerinde Orta ve Yukar
aamalar) geememi komncl toplumlardr.

Trkler: Sondan bir nce medeniyete geerken, slam ve Bizans'n ekonomi

ve devlet yapsn rnesansa uratmlardr. nk kent aamasna ulaamam
gebe komn yapsn srklerler. Kapitalizme gemeseler de, Rus'lardan sonra,
onlara yakn canllkta yar smrge olurlar. Sosyalizme geemeseler de; kurtulu
savan in ile birlikte balatrlar.
Kafkaslar: Kuzey ve Orta ticaret yolunun Kafkas dalar bezirganlarngeitlerini tutan komncklerdir. Ne gebe ne kent tabanldrlar. Ne corafyalar
ne tarihleri buna imkn verememitir. Asya'dan gelip Irak medeniyetine
akp giden komnlerin szgeci-tortular gibidirler. Geip gidemeyenlerin
kaynamaya alan komn blkleridirler. Daha temelli ve oka Irak kent
tabanyla ilikileri koygunlam; Grek-Roma kent tabanyla da sonradan ayn
dereceye varan ilikileri olmu: Trk-Mool kabilelerinden ve Slavlardan a
almlardr. Doulu komn yapsn da koullarnda az ok demokratikletirir.
Moollar: Trkler batda slam ve Bizans' canlandrmlarsa, Moollar da
in'de orijinal kent tabann canlandrmlardr. Asya steplerinde kalanlarn
corafyalar ve tarihleri bu geliime elvermez. Komn (gebe) geleneklerini
kolay aamazlar.
in: Orijinal kent komn tabanndan yola karlar. Mool ve Trk
as aldka Cermen komn temeline ve sonularna doru srklenmitir.
Kapitalizme geemez. Yar smrge olur. Ve kurtulu savalarnda rnek olur.
Hint ve Irak: Kast ve kle yaratmtr. Despotik komn taban ne denli
a alsa canlandrlamaz. Fosillikte kal bu toplumlar smrge yapmtr.
Emperyalizmin kendi eliyle yar bamszlk verdii cumhuriyetlere sahne olan
pasif kurtulu savalarn ileyebilmilerdir.
Afrika-Krt Komnleri, medeniyet grelerine bulamadka; komncl
yaplarn kimi yerde korumu, kimi yerde yozlatrp gerilik iinde smrge
durumuna dmlerdir. Bu, emperyalizm ve sosyalizm arasnda kanamak
anlamnda tarihe en ge geliin rneklerini oluturmaktadr.
KOMN'N YENDEN RETM
Bu aamada komn elemanlarnn geliimine biraz aklk getirmek zere
soluklanmalyz.
Komn elemanlarna eitli uluslara temellik edecek olan corafyalanptarihlenmi komn tiplerinin katl; daha dorusu barbarlkla-medeniyetlerin
grei olan tarihsel devrimler halkalarnn geliimi daima komnn demokratik
yapsn, btn despotik komn tabannn tutkunluuna karn gelitirip zel
mlkiyete amak ynnde bir geliim olmutur. Dolaysyla nemli katm
(sentez) etkileimlerini beslemilerdir.
Komn elemanlarnn komn tipleriyle birbirine katmalar aklmzn
alamayaca kertede sonsuz sentez zincirlemelerini tohumlandrrlar. Bunlar
ne denli geriye ekici despotik temellerin canlandrlmasyla sonulanmsa o
denli demokratik taban temellendirmekten geri durmamlardr.
Sebebi udur:
1- Tarihsel devrim halkalar gelitike, bezirganlk kvraklar, kii mlkiyeti
zlmelerine, nce dncelerde, sonra hareketlerde nemli eilimler
kazandrr.
2- Yeryznn pek az yeri subtropikal olanakldr ve tarihsel devrimlere Irak
denli aktr. Kanlmaz olarak corafya ve yukardaki tarih koullar birletike,

komn aile mlkiyetine sevk eder. Aile mlkiyeti tasarrufuna sahip olduu
topran yan banda gelitirdii retim aralarnn mlkiyetine sahip olduka,
arazi olarak topran mlkiyetini de benimser ve zamanla gelitirir.
3- Son bin yldan ar bir zamanda, gebe komnlerin tarihsel devrimleri
sahneyi doldururken, nemli olumluluk, klelerin yerine yar kle: serflerin
ortaya kdr. Bu durum, tamamen demokratikleme ve zel mlkiyet
geliim tabannn (harman yerinin) hazrlandr. Kapitalizm hem bu komn
hrriyetlerine, hem de kan helal isizlerin, komnden bamszlam kyl ve
esnaflarn iiletirilebilmesine tutunarak gelimitir.
Demek asl olan komnn var olan demokratik-eiti-sosyalist-ortak
mlkiyetli yapsdr. Komn eleman ne kadar az medeniyetle yozlamsa fakat
bir o kadar da medeniyet talamalarndan dersini almsa, o denli kapitalizme
gemeye (yani sanayi boluunu doldurmaya), hazr olur. Bu yzden burada
komn elemanlar gz nnde tutulurken, komn elemanlarna son bin
yl iinde katlan gebe komn tiplerini ve hemen ondan evvel katlm
demokratik Grek-Roma tiplemelerini yabana atmamalyz.
Kapitalizmle birlikte ortaya kacak "ulus" tipleri, o komn tabanlarnn
bir kez daha kaynap sentezlenmi, demokratik tabana indirgenmi veya o
komn tabannn gelitirilmi halleridir. Ve o haller en son durumada kent
veya kr (gebe) komnlerinin ayr geliimli ve isimli tiplerine yaslanrlar.
Komn ekirdei
kendisini, temel elemanlarn, girdii ortamlara
uyumlatrarak bylece yeniden retir. Ve yeniden retirken kazand yeni
toplum biimleri gelitirir. Tannmaz hale geliine aldanmamak gerekir.
Zenginlemesi-sadeleeceinin,
kendi
temel
elemanlarna
dneceinin
iaretidir... Soluklanmay srdrelim:
Medeniyet henz ortada yokken, unun uras 7000 yl nce, yeryz seyrek de olsa aa ve orta barbarlk aamasn yaayan komn toplumlaryla
kaplanmt. O zaman onlarn adlar bilinmiyordu. nk medeniyet denen
snfl toplum ve onun yazs ortada yoktu. Komn medeniyete dedii yerde,
adyla sanyla tarihe girmi oldu. nk medeniyet onu yazyla anmayatabletlerine yazmaya balad.
Medeniyet, son kent medeniyetine Hz.Muhammed ile birlikte ulatnda (ki
bu yzden son peygamberdi.) Tefeci-bezirgan medeniyetlerin evrencil kprs
kurulmak zereydi. Ve yeryznde ne kent kuracak barbar, ne de tarih ve
corafya koulu kalmamt. Kentten kma-zlme medeniyetler, Asya'da
in-Hint-Irak-Fenike-Anadolu ile gebe barbarlar kuatm, etkileimlerini
arttrmlardr. Afrika'da Msr medeniyeti, slam medeniyetleriyle birlikte ayn
eyi Afrika komnlerine kar yapmt. Avrupa'da yine Irak'tan Fenike ve
Msr'dan tohumlanm Grek-Roma medeniyeti ayn eyi Avrupa'da yapm,
medeniyete amadk yer brakmam gibiydi.
Tarihin bu aamasna kadar antik tarih kent komnlerinin tarihi oldu
denebilir. Arada gebe barbarlarn tarihsel devrimleri olsa da, kentten
medeniyete gei, yani orijinal medeniyet yaratlar silsilesi arasnda boluk
doldurmaktan te bir rol oynayamadlar. Antik tarih Hz.Muhammed'in slam
medeniyetine kadar be-alt bin yl boyunca kent komnlerinin medeniyete
geiini taban yapt.
Be-alt bin yl boyunca geride pusuk duran gebe barbarlar kalmt.
Aa barbar geleneklerinden kopuamam gerilikteydiler, nk Irak'n

gelitirici corafyas her yerde yoktu. Ve medeniyetlerle kaplanmt. Onlarn

geliimi, artk bu kent tabanl medeniyet etkileimleriyle salanm oluyordu.
Onlara medeniyetleri tandka yapacak tek ey kalyordu: Pustuklar
yerlerde medeniyetin kendilerini kuatp yok etmesini beklemek, onlarn
harc olamazd; kutsallatrma gelenekleriyle medeniyetlerin arsna uyup
zerlerine atldlar. Tarihsel devrim hareketleri zaten binlerce yldr elastiki
komn ynlarn yerlerinden oynatm, medeniyet manyetizmasna balamt.
Bir yandan Avrupa'da Grek-Roma medeniyeti; yakn douda Irak-Finike-Msr
medeniyetleri; Uzakdou da ve Gney Asya da in ve Hint medeniyetleri
genlik alarn oktan yitirmi, bir tek slam medeniyetine ve Avrupa'da Roma
medeniyetine indirgenmiti; Hint kendi iine kapal kastlam; in-Bizans usul
Mool alaryla yaamaya alyorlard. Yani hepsi kurtarlmak zere gebe
barbarlar zerlerine aryorlard.
Tarihsel devrim hareketleriyle binlerce yldr yerinden oynam gebe
komnler, tarihsel grevlerini kavramakta gecikmediler:
1- Hunlar ve arkadan Macarlar, Franklar, Anglo Saksonlar, Cermenler,
Vizigotlar, Ostrogotlar, Roma medeniyetini nce ikiye paraladlar. Sonra
Franklar-Cermenler gl olmak zere yeniden diriltime urattlar.
2- Asya'da ikinci dalga, hemen birinci dalga ile birlikte, nce in ve Hint
medeniyetleri zerinde antremanlamt. Sonra slam medeniyeti zayfladka,
Mool ve Trkler, dalga dalga tarihsel devrimlerin atlmlarna (medeniyete
geie) baladlar: Uzak doudan yakn douya-Msr'a-Avrupa ilerine kadar
slam ve Bizans medeniyetlerini yeniden canlandrp rnesansa urattlar.
Kabaca denebilir ki; slam medeniyetinin (son kent komnnden kma
snfl toplumun) evrensel tefeci-bezirganlk kprlerini kuruuna, 750 ylna
dek be-alt bin yllk tarih daha ok kent komnlerinin tarihiyse; Hunlardan:
300-400'l
yllardan
balayarak
Macarlar-Saksonlar-Franklar-CermenlerVandallar-Vizigotlar-Bulgarlar-Slavlar-Moollar-Trkler ile geliegelen
son
(1525) Babr'n Hint kastna giriine dek kabaca bin yl akn tarih ise, gebe
komnlerin kent komn tabanlarn yeniden canlandrlar (Rnesanslar)
tarihi olmutur.
Bu kaba izgilerinde bile anlalabilir ki "Medeniyetler Tarihi" diye abartarak
sansr ettiimiz ey: inden ktmz komn kabuunu tekmeleyiimizdir.
O zaman daima "ileriye bak" ve "ka" insanla iine girip kouturduu
medeniyetin de ne anlamlara geldiini anlayamay (bir manyetizmaya tutulu)
btnln kazandrmtr. Demek komn ekirdeimizi kanunlaryla bilmek,
byk sansrmze edeer bir sosyal psikanalizin yerine de geer.
Medeniyetler tarihi denen ey, gerekte komnlerin snfl topluma geileri
tarihidir. Tarihsel devrimlerin, medeniyetlerle komnlerin grei tarihidir.
Medeniyetlere-snfl topluma geilince, komnn ii bitmi-komnn tarihi
sona ermi oluyor mu? Evet! Ve hayr!
Hayr: Komn yenilmitir, snfl topluma zlmtr ama yok edilememitir.
Snfl toplum ierisinde kylerde-para blk her insanda ve toplumsal geliim
kanunlarnda yaar. Devrimlerde ve savalarda yerine gre rol oynar.
Evet: komn eskisi gibi yekpare en ilk ekirdekil "cevher" saflnda
deildir artk. Yenilmi-paralanm, sosyal snflar biimine girmi, yepyeni
retici gler prosesiyle bakalam haldedir.
Sentez: Sosyal snflar sava yolunda kapitalizme varlar bile bir eyi

daha iaret ediyordu: Toplum, modern geliimlerle komnizmi yeniden

kurmak zere sanayi sosyalizasyonuna girmitir. nk tefeci-bezirganlk
retime hi karmayarak, ilkel sermaye birikimini ticaret ynnde
gelitirerek derebeyleirken, sanayi geliiminde byk bir potansiyel boluk
yarattn gzlere batrmt. Oysa tarm kadar sanayi de gelimeliydi. Antik
medeniyetler, toprak ekonomisini temel yaparak, sanayiyi (toprak temelinin
hizmetinde kullanarak) ihmal etmilerdi. Giriken kapitalistler, o boluu
yakalayp ilemek enerjisini ve zekasn gsteren tefeci-bezirgan, esnaf-aydn
ve kyllerin iinden sivrildiler. Ama ilerinde tadklar enerji, komn gelenek
grenekleriydi. Kapitalizme ilk geiin ta baltal ngiltere'de gereklemesi
tesadf deildi.
Kapitalizm sanayi boluunu doldururken, sosyal snf uurumlarn
(toplumcul paylam dengelerini) ihmal etmi; sanayi sosyalizasyonuna denk
toplumcul paylam: Ortak mlkiyet sosyalizasyonlarn gelitirmemi; tersine
kii karlarn toplum aleyhine hayvancl gelitirimlere trmandrmt. Bu
boluu proleterya doldurmak zere, sosyal devrimleri burjuvazinin brakt
yerden ele alm, gelitirmiti.
Bu gidi ister istemez bilim temelleriyle birlikte, bir adm nde veya arkada
yrd. Doada ve toplumda ortaya kan yakc gerek u oldu. Doada canllar
tr deitirerek, insan toplumunda toplumlar biim deitirerek geliiyorlard;
ancak madde de "Atom", canlda "Hcre" toplumda "Komn" ekirdeinden
yola kyorlar ve hep o temelleri yeniden retiyorlard. Marks-Engels ve
Morgan'n belki de en byk sezileri bu gidi oldu. Ama iledikleri-kefettikleri,
komnn i elemanlarnn balanm bulunduu retici gler temel eleman
oldu. Marks-Engels bunu kapitalist toplum biiminde, Morgan ise Komn
anlatrken iledi. Ne antik tarihte, ne de vahet ve barbarlk tarihinde (tarih
ncesinde) ilemeye vakit bulamadlar.
ngrleri gerek oldu.
Burjuvazi de, Proleterya da, sosyal devrimler dalgalaryla ve rejimleriyle:
1- Kii mlkiyeti; 2- Sanayileme, 3- Toplumsal sosyalizasyonu medeniyete
ve kltre yaymak, 4- Tabaka-Zmre-Snf uurumlarn, giderek birey olarak
insan gelitirmek boluklarn doldururken, yaptklar ey snfl toplum yolunu
katederek, komnn yeniden retilmesini gerekletirmek olmutur.
Komn elemanlar geliebilecekleri en ar snra dek ulap, hepsi aslna
dnmek zere sadelemek (eleime uramak) zorundadr. Bylece asl komn
yaratan ana elemanlar plack btn balantlaryla ortaya kacak ve yeniden
retim zmlenmi; bilin haline gelmi olacaktr.
nsan bilinci toplumun kanunlar demektir. Bir kez bu kanun bilinci insan
toplumunda oluunca; toplumu bozacak aykr elemanlara kar baklanmakana elemanlarla tekilatlanmak kolaylar.
Komn;
1- Bizzat kendisi paralanarak, yeryznde paralanp medenilemedik
(snfl topluma zlmedik) komn brakmamak zere, i elemanlarn
gelitirirken, demokratikleir.
2- elemanlar, yeryz lsnde komn zlleriyle (tarihsel
devrimlerle) zenginleip demokratikleirken, hem yeryz lsnde hem de
komn elemanlar lsnde komnn ilkel komn olarak ii biter. Yepyeni bir
bakalam eiine gelmitir. Yeryznde medeniyete geecek; tarihsel devrim

yapacak barbar: komn kalmamtr. Ve komn yeryz lsnde birbirine

girip, birbirinden karak i elemanlarn kapitalizme dntrecek zenginlie ve
demokratiklie ulatrmtr.
Bu noktada komnn kazand ldrc ve yaatc elemanlar: KliyanKle ve Avene-Serf tipleri olmutur.
34- GEBE KOMN'DE "AVENE" "SERF" ELEMANI
(VE BEY)
Kent komnnden nce, henz medeniyet domadan nce; medeniyete
gei yapacak ilk Irak kenti balklar ierisinden uzunca bir proseyle
ekillenmeden nce bile, orta barbarlk aamasndaki komn ierisine "yabanc
insan" elemanlar katlmt. Bunlar ncelikle gebe komn babahann
"ARKADA" veya biraz daha ilerisi oban yardmcs-yanamas-kahyas
olabilirlerdi. Gebe komn o "yabanc insan" elemann ne kle ne yar kle
yapabilecek zle ulaamamt. Buna en eski efsane klndan gereklik
yzeyine km brahim'in yardmcs-kahyas veya oban arkada "Elizer"
gsterilebilir. Tevrat, Tekvin blm. Elizer, Hz.brahim'in ba yardmcsdr.
300-400 arslanlk ordusu olduuna gre, brahim'in (Abram'n) Elizer'den
baka arkadalar-yardmclar da vardr.
Sr ekonomisi aamasndaki komne katlm bu yabanc insan elemanlar,
Yukar barbar (kent) komn aamasndaki "Kliyan" adl yanamalarla
kartrlmamaldr.
Orta barbar komn babahann arkadalar zamanla "AVENE"leir. Belki
brahim'in arkadalar Tekvin'de anlatldklar sra avenelemi halleridir. brahim
Abram iken arkada olanlar, Abram brahim olunca avenelemilerdir. Aradaki
fark, brahim'in hafife de olsa arkadalar zerinde kutsallamasdr. brahim artk
bir ok kann ve potansiyel olarak bir ok kabile ve kavmin babas-peygamberi
mertebesine ulamtr.
"Avene", gebe komnn ilk aamasndaki yabanc insan elemandr.
Komn beyi arkadalarn zamanla aveneletirmi, onlarla apul-ganimet de
paylaarak kolay geim yolunu tutmutur.
Gebe komn, medenileme aamasna girdike, o avene yerine geecek
yabanc insan ynlar kle olamadlar; SERF yapldlar. Yani yar kle.
Gebe komnn medenilemesinden kle ynlar deil, yar kle ynlar
oluuyordu.
Gebe komn ister byk bir tarihsel devrim ile olsun, ister kk
arageilerde olsun, gebelikten tarm aamasna ulat aamada olsun;
ilkin "avene" durumundaki yabanc insan ynlarn hemen serf: yar kle
durumuna
sokmayacak
kertede
gebeydi.
Ancak
kentleme-toprak
ekonomisine girdike, avene durumundaki yabanc ynlar serf durumuna
sokuldular.
Serfin ortaya kt yer ve zamanda komn medenileme aamasna girmi
demektir. Serflik sistemlemeye balaynca, komnn ban yemi olur. nk
artk komn beyi de derebeyleme eilimine girer. Bu, komnn medeniyete
geiidir. Serflik, komnn sonu olur.
Antik Tarih: lk medenileme byle balamam, kent aamasndan
medeniyete geilmitir. Hi olmazsa diyebiliriz ki, antik tarihin genel kaba

izgilerinde ilkin kentten medeniyete geilmi; daha ok gebelikten

medeniyete gei salgnlar, kente gei salgnlar, kentten gei salgnlarnn
tamamlanndan (5-6 bin yl) sonra tarih sahnesini kaplayabilmitir.
Bu gidi, barbarlk rezervlerinin yavaa biti-sonu prosesini andrr.
Ve tarihsel devrimlerin orijinal medeniyet yarat da son bulmu olur. Yerine
gebe komnden medeniyete gei karakterinin temsil ettii: Rnesans
medeniyetleri geer. Bu, tarihte son barbar salgn olur.
te Avene ve Serf tipleri de tarihin bu aamasnda sahneyi doldurmu
olur.
Avrupa ortaa, bu an sonunda gelir.
Kapitalizm ise Avrupa ortaandan kar. Serfler zgrleebilir; kapitale
ii snf rezervi sunabilir. Kapitalizme geiin arklarndan-manivelalarndan
biri olur.
Gebe tarihsel devrimlerin getirmi olduu olumluluk, toprak zerinde
alacak ynlar, kle yapamay-serf: Topraa bal yar kle yapabilmesinden
ileri geldi. Tarihte komn ve tarih devrim rezervleri son bulurken, Avrupa ortaa
alyor ve oradan kapitalizme geiliyordu.
35- KENT KOMN'NDE "KLYAN"-"KLE"
ELEMANI (VE PATRC)
Kent komn iinde ilkin kk ekinci olan komn insan, zamanla
toprak sahibi (PATRC-KUREY) haline geldike, ailesi iine ald
yanamalardan (Kliyanlardan) yararland.
Partici, toprak retiminden anlayan, topra mlkiyet olarak benimsemeye
yatkn egemenlik-kutsallk kltr ve pratii (tarihsel devrimci nitelii) gelimi
kent elemandr. Taban: Komn kylsdr. Giderek toprak mlkiyetini
benimseyile patricileir.
Kliyan: Patrici'nin veya Mekke'de Kurey'in yanna ald yanamasdr.
Ancak o da toprak-ekincilik ilerinden anlayan yukar aama gelikinliindedir.
Tarihsel devrimle birlikte, kent komnnn egemenliine girmi, yenilmi eski
medeniyet insanlardrlar veya ordan-burdan kurtulmu-sntlardr.
Gebe Komn Beyi: Tarm aamasna ulamam, toprak ekiminden
anlamaz-apulcu Fatih'tir. Patrici'den bu ynyle ayrlr.
Avene: Bey'in bu durumuna uygun aamada olur. Kliyan'dan ayrlan yan
budur. Avene de Bey'in apuluna ve obanlna uygun aamada oluuyla,
toprak ilerinden anlamaz, beceremez.
Kent komnnde retici gler gelitike, kent, medeniyete geie
hazrlanr. Bu, genellikle bir tarihsel devrimle olur. Eer tarihsel devrim gebe
komnyle baarlrsa, Kliyan, medenileme konayla birlikte kleleir.
Tarihin ilk 5-6 bin yllk uzun prosesinde gebe tarihsel devrimler aralarda
kaybolmu-ad san iitilmedik kalm grnyorlar. Asl tarihi kaplaylar
Muhammed'den sonra geliiyor. Veya Hunlar'la (Muhacereti Akvam: Kavimler
Gyle) balyor.
lk 5-6 bin yl kentten medeniyete gei tabannn "tekerrr"leriyle
getii iin, demek ki 5-6 bin yl boyunca komn zllerinde Kliyanlar
klelemilerdir; toprak sahipleri ise derebeyleip efendi kesilmilerdir. Geni
kitlelerin kle (efendi) biiminde kazklamasysa antik medeniyetlerin ban
yemitir.

Kle nce kent komnnn ban yer. nk kle kent komnnn

modernleme konanda oluur. Sonra medeniyetin ban yer.
Gebe komnlerinin olumluluu burada balar. Muhacereti Akvam: Uluslar
g adyla nlenen gebe komnlerin tarihsel devrimci olumluluu: Binlerce
yldr gelimi kle srlerinin, bir adm daha dinamik olan serf: Yar zgr
duruma getirilmesiyle rol oynam bulunmasdr. Serf frsat bulunduunda
zgrleebilir veya zgrln satn alabilir bir toprakbentdir: Sadece
topraa baldr.
Kapitalizm bu giditen yararlanarak (serfin zgrln kazanabilen yar
zgr zelliinden yararlanarak), doabilir.
Kent'ten gei 5-6 bin yl srerek sona erdiinde, onun yerini gebe
komnden snfl topluma gei: Gebe tarihsel devrimler salgn alr. 1000 yl
kadar srer; bu salgnlarn sonunda artk vakit dolarken, komnn bu devrim
salgnlar, kapitalizmi yaratabilecek harman yerini, insan malzemelerini
Avrupa'da olsun demokratikletirerek hazrlar. zel mlkiyete ve zgr insan
malzemesine zemini hazrlar.
Avrupa'nn en ilkel ama en zgr lkesi ngiltere'de komn zgrlklerine
tutunan kapital, sermaye sistemini bir sosyal devrimle kurar. Sonra yine
yzlerce yl iinde zgrlklere tutuna tutuna Fransa'ya, Almanya'ya, tm
Avrupa'ya, Amerika ve Japonya'ya atlayarak (ama orijinal klasik anlamda
kendi i dinamizmiyle bu lkelerdeki zgrlklere tutunarak) geliir.
36- ORTAA KOMN
Antik tarihte ortaalar oktur. Her tarihsel devrim bir medeniyeti tepeledike
bir ortaa alr. Konumuz bunlar deildir. Ancak "ortaa" denen prose, antik
tarih ierisinde tarihsel devrimler kadar nem tar. Ortaalar kavranmadka,
kapitalizmin ortaa da anlalamaz kalr.
Dahas, nice modern maskeli ortaalarmz da anlalamaz. Modern
tarihimiz antik tarihten kp geliir; modern sosyal snflar antik sosyal snflar
plesentasndan kopuup-kopumad enikonu tartlacak ve aydnlatlmaya
muhta bir konudur dorusu.
Eer komn temeli durmadan kendisini yeniden reten ve yeniden retirken
alp-kapanan ama kendi kanunlarn aamad iin devridaimler (cycle'lar)
halinde gelien bir yol izliyorsa, modern insann gbek ba komn plesentasnda
ne denli yakn ve uzak bulunduu aratrlmaldr. Yoksa kopumu veya kopumam
olduu deil. O gbek ba ve plesenta, komnden kp gelen toplum biimlerinin
geliim kanunlardr.
Komn iin geerli olan bu gerekliimiz, antik tarih iin de geerlidir.
Modern tarih antik temellerden kp geliirken, onun zelliklerini kolayca
kazyamaz.
Antik ortaalar bu yzden modern tarihte de gizli-ak nkseder durur.
Bilince karlmaldr. Misal, Trkiye'de kapitalizme geerken, bir ortaa
yaamsa, geri lkelerin kendine zg modern ortaalar bulunur demektir.
Ve hatta sosyalizmlerin de ortaalar oluyor ve olacak demektir. Tarihi geliim
hz, grecil biimde arttka, bu ortaalar seilmezleir o kadar. Fakat geliimi
dz izgi grmemek iin "ortaa" determinizmini kavramak gerekir.
Bu "nem" belirtiliinden sonra ksaca antik tarihteki ortaa determinizmini

anp, Avrupa veya kapitalizmin ortaana iaret edebiliriz.

1- Antik ortaalar: Krlarn (komnn) medeniyete stn gelii, Tarihsel
devrimin ilk zamanlardr. Smer medeniyetiyle Akad medeniyeti arasna
bir ortaa girdii gibi; arkadan gelen Babr ile Asur arasna; Asur ile Etiler
arasna; Medler ile Persler arasna; Perslerle Grekler arasna; Grekler ile
Romallar arasna; Acem ile slam medeniyetleri arasna; N HAN devletleri
ve in slaleleri arasna hep ORTAALAR girmitir.
2- Ortaalar: Tarihsel Devrim'den sonra gelen komnn stn geldii
adr. Ve iki ayrdldr. A) Kent Komn stnlyle alr; B) Gebe
Komn stnlyle alr.
Kent Komn'nn getirdii ortaa: Kliyan' kle, kk ekinciyi partici
yapar, medeniyetleme: ehirlerin stnl gelir.
Gebe Komn'n getirdii ortaa: Avene'yi serf, beyi derebey haline
getirir: Medeniyete gei gelir.
5-6 bin yl boyunca orijinal kent medeniyetleri arasna giren tufanlar:
Tarihsel Devrimler gebelere aittir. Fakat yaznn kvraklamad ilk
medeniyetler anda karanlkta kaldklar iin, efsaneleirler. Bunlar bir
kenara braklrsa, orijinal medeniyetler arasna girmi tarihsel devrimlerde
kent komn stnleir. Ve be-alt bin yl srm grnen bu dnemde
bu tr ortaalar basknlar. Ve daima kle-efendi ilikisiyle sonulanarak,
komnlerin ve medeniyetlerin balarn yer.
Son 1000 yl iinde grlen ortaalar, gebe komnn stn olduu
serf yaratan ortaalardr. Ki bu aa tmden Avrupa ortaa veya modern
ortaa denir.
3- Modern Ortaa (Klasik Avrupa a):
Roma medeniyetinin gebe komnlerle yklyla balar. 395 veya 476
Atilla gebe komn aknlar yolu aar. Arkadan gelen gebe komnler:
Macarlar-Cermenler-Frenkler eseri tamamlar; Roma'y ortaaa aarlar;
yeniden dirilie uratrlar.
Gebe komn stnleir.
alan kle ynlar artk kle olmaz. Daha dinamik-hrriyetini kazanmaya
yatkn yar kle: serf: toprakbent olur.
Daha nce, 5-6 bin yldr olduu gibi, derebeylikten gerisingeri dnp
yeniden kle-efendi medeniyetine karmaz; ileriye atlp burjuva-proleterya
medeniyetine veya sosyal devrimlere kap aar. Modern Avrupa ortaann
dier kendisinden nce gelmi Antik ortaalardan fark budur. Yoksa kendisi
de antik (tarihsel devrimlerden kma) bir ortaadr; fakat modern tarihe
geit veren en son halkasdr.
Ortaa
Komn
bu
bakmlardan
bir
kez
daha
zetlediimiz
zelliklerdedir.
Bunlarn kapitalizme geebilen tiplerini, sebepleriyle birlikte grmtk:
Cermen-Frank-Anglo Sakson vs.
Kapitalizme geemeyen tiplerini de sebepleriyle birlikte grmtk: SlavTrk vs.
Bunu, ortaadaki komnde eskiden beri yer alan ama kalite deitiren
dier kk ekinci ve kk esnaf elemanlarn daha kolay anlamak;
dolaysyla kapitalizme geerken ileriye itici manivelalar (temeli) kavramak
iin hatrlam olduk.

37- ORTAAIN KK EKNCS

Gebe komnde kk ekinci yoktur. Kk ekinci, kent komn
aamasnn getirdii elemandr. Kk esnaf ile birlikte, komn ortak mlkiyeti
iindedir.
Kliyan (Roma'da) ve Abd (Mekke'de) gibi mlksz deildir. Ortak mlkiyetin
korumas altndadr; topran tasarrufuna sahiptir.
Zamanla topra benimseyerek, toprak sahibi (Partici veya Kurey)
durumuna ykselirken, yanna Kliyan veya Abd denen yanamalar yardmc
olarak alr. Plep ve Mslm adn alan mlkszler ise; toprak sahibinin ailesi
dnda kalr.
Kk ekinci bu geliimiyle ve durumuyla farkllar.
Ortaan komn, bildiimiz gibi gebedir ve yukardaki elemanlara
sahip deildir.
Gebe komn bey veya batda Senyr adn alan komn eflerinin
gdmnde, mlksz Avene'leri yardmclar bulunur.
Roma medeniyeti zerine ullandklarnda, tarmdan anlamazlar. Topra
zel mlk olarak benimsemeyi bilemezler. Ama ortak mlkiyeti boylu boyunca
yaar durumdadrlar.
Gebe komn Roma medeniyeti iine girdii zaman, ortak mlkiyet
benimseyiiyle bir eit TOPRAK DEVRM yapmtr. Topraklar eite aileler
arasnda paylatrmtr. Ve topran mlkiyetini deil, tasarrufunu vermitir.
Kendisini de toprak sahibi deil, bu sistemin koruyucusu durumuna sokmutur.
Bunun saf -daha belirgin biimini Osmanl Dirlik Dzeninde buluruz.
te o ada ortaya kan kk ekinci ve esnaf, bu tarihsel devrimin
sonucudur. Bizde ifti veya reaya, ngiltere'de "Yeoman" tipleri kk ekinci
tipleridir. Farklar, Avrupa a dnda ve iinde olulardr.
Zamanla bey veya Senyr derebeyleirken, kk esnaf ve ekinci de
klelemez, serfleir. Kimi yerlerde, yine komn aknlarnn dedii ve gl
olan yerlerde serflemez, mlk sahibi olur. Ortaan Avrupa rnei arkas
kesilmez bir komn salgnlar ortamdr. Dolaysyla, serfin zgrlk kazan
da, kk ekinciliin mlk sahibi oluu da, olanaklar iine girer. Hatrlamalyz,
en az bin yl srm saylabilen bir komn-derebey hareketlilii a.
38- ORTAAIN KK ESNAFI
Gebe komnnde kk ekinci gibi kk esnaf da bulunmaz. Henz
yukar barbar tarm aamasna ulaamamtr.
Kk esnaf, tarmn yanbanda yine kent komnnn ortak mlkiyet
korumas altnda geliir ve kk ekinci de daha fazla zel mlkiyet benimseyii
iinde bulunur. nk kendi emeiyle aletin mlkiyetini benimsemek, toprak
mlkiyetini benimsemekten daha kolaydr.
Kk esnafn zerinde komnn koruyuculuu Jurand'lar-Lonca'lar
biiminde srer.
Kk esnaf kimi yerde serfleir, komnn koruyuculuunun yenilendii ve
srd yerlerde mlk sahibi olur. Serfler zgrlk kazandnda, eilimlerine
gre ekinci ve esnaf olmalar ve mlklemeleri olanakllar.

Ortaan orijinal gidii, artk yeryznde medeniyete geecek komn

kalmayii ve Slavlar saylmazsa, hemen btn canl komnlerinin Avrupa'ya
ard arkasna ylarak, Roma medeniyeti topraklar ve insanlar zerinde
bylesine bir tarihsel devrim canlandr yapm bulunmalardr. Ve artk tarih,
daha geriye gidemeyecek kadar birikmitir. Kapitalizme kap alr. Yeni prose
balar.
Doan-biriken sermaye, kk ekincinin-esnafn mlkn elinden alr.
Kyl ve esnaf iin artk "hr" emeki olmak kanlmazdr. Onlarn i gcn
cret karl alan kii kapitalist-satan kii ii olur; kapitalizm a almtr.
Kapitalizm alnca, komn elemanlar YOK olur mu? Engels, 19. yzyl
sonunda bile grdklerini yorumlar. Komn elemanlar insanlk yaadka
bakalaarak ve yozlaarak srebilecek dirence; daha dorusu en temelli
kanunlara sahiptir. Komn elemanlar, GELENEKLER ve GDLER (insan
uur ve altuuru: BENLK) iinde deiim geirerek, srp yeni bir bilinsezgi biimlerine ve toplum biimlerine dnerek srer. nk insanlk,
komn elemanlarnn varlyla kaim olur. Komn yenilebilir, yok edilemez.
Yeri zaman geldiinde sosyal devrimler ve bilinler-snflar veya "NSAN"
biiminde kendisini yeniden reterek var olurlar. Baka bir blmde konuyu
ileyebileceiz.

KOMN GC'NDE
ELEMANCIL TASNF YOLUYLA
NSANIN NEM
BRNC TASNF: YEKPARE KOMN SINIRI
lkin unu aramalyz:
Komn nerede balar? Nerede biter?
Grdk: komn doadan gelir, modern toplumlara dek uzanr. Yenilir ama
yok edilemez; srekli geliip dnen canl bir organizmadr.
O halde hangi komn aamasnda, hangi komn anda komn kanunlarn
arayabiliriz? lk tasnif, komn prosesi iinde yaplmaldr.
Ulaacamz kanun veya kanunlar bize ne kadar komncl (ekirdekil)
kanunlar verebilir. Snr izgisi nede balayp nerede bitebilir?
Balang snr besbelli: DOA'dr.
Biti snr belirsiz: srekli geliiyor.
Biti snr neresi olabilir? Biti snr yok, ancak komnn asl kendi
kanunlarna basarak gelimeye balad bir snr izgisi olmaldr.
Bunun en akla yatkn yant: Komn'n YEKPARE'liinin bozulduu
aamadr.
nk bu aamadan sonra komne katlan yeni elemanlar, hi deilse
komnn kendi i kanunlarnn dinamizmiyle olumu saylabilir. Misal:
Babahanlk-Sr ekonomisi-Tabu-By ve sihir. Eer komnn iblm
seviyesi, doadaki evcilletirilebilecek hayvan sezip sr haline getirilebilecek
seviyeye ulamasayd, grnen elemanlara ulaamazd; komn yekpareliini
bu elemanlarla birlikte yitirdi.
Komnn yekpareliini yitirmesi, komnn kendi i geliimiyle, uygun
dt corafya ve tarih ortamlarnn da yardmyla, paralanmaya doru
eginlemesidir de. Bu aama, komnde ilk gedik ve atlaktr. Yekparelik
atlamtr, giderek snfl topluma zlme ilerleyebilecektir.
O halde ilk tasnif: Komn prosesi-aamalar iinde kabaca yapldnda
ince bir elemeye girmeden bile, bize yekpare komn snrnn bittii yeri
gstermektedir.
Komnn i elemanlarn dzenleyip yaratan ve yaratc ileyie sokan
kanunlar, yekpare komn snrlar ierisinde aranrsa, yerinde bir ekonomi
(tasarruf) yaplm olur. Bu, indirgeme veya sadeletirmenin birinci
aamasdr.
Demek tasnifin ikinci aamas daha da kolaylar. Artk snrlarmz bellidir.
Fakat yine de btn insanlk tarihi gzden rak tutulmamaldr.
kinci tasnif yaplrken, yekpare komnn birdenbire olmu-bitmi bir
yap olmad akldan karlmamaldr. Yekpare komn prosesi, en az 500800 bin yl: Aa vahetten yukar vahet sonlarna kadar srm olduu gz
nnde tutulursa, ne yaman ve ar bir gidi sz konusu olduu hafzalarda
canlandrlabilir. Bu yzden ikinci tasnif komnde yekparelemenin younlat
aamaya ynelmelidir. Komn elemanlar, bu aamada youn ve hareketlidir.

KNC TASNF: KOMN ELEMANLARININ AAMASI

kinci tasnifi bu kez yekpare komn ierisinde yine komnn proseleri iinde
yapmay denemeliyiz. nk yekpare komn de bir tek aama deildir.
1- Hibir yasan tannmad yekparelemeye balayan komn
aamas. Ki bu aama, Aa Vahet ann atei kefettii son basamaklarna
kadar uzanabilir.
2- Atein ve cinsel yasaklarn kefedildii yekpare komn aamas.
Aa vahet sonundan Orta Vahet sonuna dek uzanr; komn biraz daha
yekpareliini gelitirmitir.
3- Cinsel yasaklarn kurallat ve toplumsal sentezlere ulat
yukar vahet aamas: Yekpare komn, su szdrmazca tm elemanlarn
hazmederek ekirdekil halini almtr.
4- Bir tek insan tr iinde yekpare komn aamas: Barbarlk a'na
gei ve aa Barbarlk Kona: Ok, yay ve mlekilik.
Bu drt aama da bir tek yekpare komn karakterini ileyip gelitirir.
Bu aamalar (yekpare komn prosesi) ierisinde bir tasnif yaplmal mdr?
Yaplabilir mi?
Vahet a ile Aa Barbarlk a arasnda kendiliinden bir snr izilmi
gibi durur. Ancak komnn yekpare karakteri henz bozulmu deildir. Bu
yekparelik tasnifte zorluklar yaratr.
nk elemanlar hemen her aamada ayndr ve ar komplike-grift
durumdadrlar; tasnife herhangi bir snr izmeye olanak vermezler.
Yine de olaylarn kendiliinden yaratm olduu tasnif veya snr izgileri
zerine gitmeliyiz.
Yekpare komn aamalar ierisinde kendiliinden domu iki tasnif veya
snr izgisi seilebiliyor:
1- Hibir yasan tannmad komn aamas.
2- Vahet Sonu: Aa Barbarlk a.
Komnde elemanlar dzenleyen kanunlar elbette btn yekpare komn
prosesinde aramaktan geri duramayz. Fakat ipularn yakalayabilmek iin
en verimli olabilecek aamaya ynelmek zorundayz. Hedefimizi bilerek
kltebilirsek, ona biraz daha yaklam oluruz.
Yekpare komn gidiini aama aama ele alp gzden geirmeden nce,
elimizde en ok verisi bulunan Orta ve Yukar Vahet aamalarndan ie
balayabiliriz. Ki bu aamalar, alt ve st snr izgileri arasnda yer alr:
Alt Snr: Yasaklar Bilmeyen Komn'dr.
st Snr: Aa Barbarlk (Anahanlk)tr.
Arada kalan aamalarda komn, i elemanlarn gzlere batacak biimlerde
belli etmi bulunur. Bu yzden ikinci tasnif: Komn elemanlarnn younlaarak
ortaya kt aamalar olmas gerekir.
Bu aamalar, komn elemanlarnn diyalektik oluum ve etkileimleri
asndan sentetik olarak gzden geirmeliyiz.
ORTA VAHET'TE KOMN ELEMANLARI VE
REYM AKSYONU TASNF
Orta vahet anda, ate ve maara yaam kurallamtr. Aletlerde byk

bir srama grlmez; en byk keif ate ve maaradr. Bylece insan, beikten
mezara kadar bugnk insann yaaynn ilkel temellerini kefetmi oldu: Her
iklimde yaad, buzullara kar savat; hayvanlar veya vahi doa koullarna
kar dokunulmaz gce ulat; giyinen canl oldu; barnan-barnakl canl oldu;
yiyeceini piirerek yiyen canl oldu, btn bunlarn yannda artk belirgin
ileyiiyle ortaya kan ve tm canllardan insan ayrd eden benlik (ruh) sahibi
canl oldu; dolaysyla llerini gmen (mezar olan) yaratk oldu.
Bu zet tasvirde u komn elemanlarn sralayabiliriz:
1- retim Aksiyonu: retimin temeli olan atee-maaraya sahip
olunmakla birlikte, hl toplayclk alamamtr. Doadaki nesneler, ate
bile, deitirilmeksizin hemen hemen olduklar gibi kullanlr. retim, reyimi
karlayacak yeterlilikte olamamas bir yana, "retim" adn bile henz alamaz.
nk srf tketimin ve insan reyiminin yani komnn ar basks altndadr;
n koul insan emei deil, komndr. retim, insan toplumu var olduu iin
ve srf tketim veya insan reyimi iin yaplr. Bu, hayvann kendisini retmesi
iin (remesi-varolmas iin) yapt tketimden bir adm daha ileride, toplum
dolaysyla yapt tketimdir. Bu toplumcul sebep yznden, Marks'n
belirttii gibi komnn kendisini yeniden retmesi bile, bir retim olduuna
gre, reyim iin-varolmay srdrmek iin retimdir. O halde retim-reyim
kaynakl iinde, reyim baskn durumdadr.
2- reyim Aksiyonu: 200 bin yl kadar, belki daha fazla srm grnen
orta vahet anda insan reyimi ka kuak retmitir? 100 ylda 4 kuaktan,
1000 ylda 40, 200 bin ylda 8000 kuak retilmitir. nsan toplumu binlerce
kuak reterek, kendisini tr olarak bakalatrrken, tketimi iin yapt retim
200 bin yl iinde hemen ayn; toplayclk erevesini-atei-maaray-bilinen
doal saylabilecek aletleri aamamtr. Fakat insan tr Neanderthal insan
tipleri basamaklanarak, beyin ve dier di-deri-baparmak-ty-dik yry iin
gereken iskelet yaps bakmndan Sapiens insan trlerine yaklaan evrimcil
geliimlere urad. retim aksiyonu reyim aksiyonuna hizmet ediyordu.
Hemen btn elemanlar kapsayan genel retim-reyim elemanlarnda
denge, reyimden yana iler grnyor. Daha zel elemanlara girdike durum
deiir mi? Tersine reyimin ilkel komnde yaratc mekanizmalar gze arpar.
Elemanlarn diyalektiiyle izleyelim.
3- Maddi retici Gler: Komnde manevi insan retici gleriyle sonuna
dek (organik) kaynaklk ierisinde bulunurlar. Ate-devirici aletler ve maaraav evresi olarak zetlenebilirler. Bunlar, doa ile de kaynak durumdadrlar.
Eer manevi insan retici gcn gelitirici kullanm bulunmasa, doadaki
doal hallerinden bile kolay ayrd edilemeyecek bir seviyededirler.
4- Manevi retici Gler: nsan gc, gelenek grenekten arca gldr.
Tarihi gelenek-grenekler (Mit) henz olumak zeredir. nsan retici gc iki
balkldr: Kii ve Toplum olarak iler.
5- Toplum ve Kii: Ate ve maara ile YEKPARE'lemeye balamtr. nk
cinsel yasaklar, bu ortamda geliim bulmutur. Ve toplum, kii ayr-gayrlklarn
bir tek komn ierisinde daha sratle eritme ortamna kavumutur. Komnn
yekparelemesi bu aamayla birlikte hzlanm grnr. Bu ilerleme, yine
retim sisteminden ok, reyim sisteminin itici gcyle olur.
Ate ve maara ortam, cinsel yasaklar; yani insan toplumunun reyim
aksiyonundaki byk ilerlemeleri yaratm saylmaz. Tersine, insan toplumunu

ate ve maaray kullanmaya-kefetmeye-kural haline getirmeye gtren

sebepler, retim sebeplerinden ok, reyim sebepleridir. nk reyim ateten
ve maaradan yzbinlerce yl ncesinden, hayvanlar aleminden kopuarak
gelien salam-organcl determinizm tabann oluturmu bulunuyordu. Ate ile
maara geliimi, o tabann ihtiyalaryla kuatlarak kullanla kullanla kefedilmi
ve kurallatrlm t.
Bylece reyim kendi hizmetine ald retim mekanizmalaryla yeni
aamas ve ilerlemeleri iin ate ve maara olanaklarn yaratm oluyordu. Ve
cinsel yasaklar, reyim aksiyonunu bir adm daha ileriye gtrrken, retim
aksiyonunu da gelitirerek, ilerletiyordu.
Orta vahet anda komn, reyim mekanizmalaryla yekparelemesini
gelitiriyor; kii atlaklar cinsel yasak ve kan tekilatlanmasna giden yoldan
(gelien totem kanalndan) kapatlyordu. Kiinin benlii toteme ve komne
balanyordu.
6- Benlik eleman: Kii beyninde bilinir-bilinmez; uur ve altuurun
rgtlenii, cinsel yasak tutumunun biraz daha kurallamasyla kesin-ztlkl
llere kavutuka kii benlii olutu. Orta vahet ann ate ve maara
(teknik ve corafya retici gleri) yannda, byk geliimi bu oldu. Benlik
kiiyi komnden ayrcalklatrmad, tersine kii, yasaklarla kendisini komne
daha ok balama yoluna girdi.
7- Ruh-Animizm-Totemizm-Kutsallatrma elemanlar: Kii benlii
veya kii ruhu olutuka, kii ve kii dolaysyla komnn dnda ve zerinde,
kiiye ve komnn ruhuna egemen bir "ruh" anlay geliti. Ve canl-cansz
btn doa varlklarna yanstld. Ruh ve her eye girip kyordu. Bu geliim
orta vahette, benliin glenmesiyle animizmi yeni aamasna ulatrd.
Animizm, her eyi ruhu bir yaklamla insann kendisi gibi canl grmesiydi. Bu
aamada ruh anlaynn gelimesiyle animizm glenirken, komnn doadaki
en ok ilikilendii bir varl totem tanr olarak benimseyii de belirginleti.
Neanderthal insan drdnc buzul devrinde hayatta kalmay, ate ve maara
yaamyla baarrken, maaralardan koca aylar kovma becerisini gsteriyordu.
Bulunan ay kafalarna ve yerlerine baklrsa, koca aylar kutsallatrlmt.
Demek komnn topyekn totem tanrs, bu ada koca aylar idi. Komn
henz kan tekilatlarna kesince blnmedike, totem tanr da tek olabilirdi.
Komn yavru kanlara blndke, yavru kanlar da baka bir canly totem tanr
edinirlerdi.
Ruh, insan benliinin doaya yanstlmasyla olumutu. nsan ruhu, kendi
zerinde, kendisine egemen olan, giderek kutsallatrd ruhu, edindii totem
tanryla pekitiriyor, glendiriyordu. Gerekte doada ve toplumda her eyde
dolaan ruh: animizm ve giderek ne kmaya balayan totemizm kiinin kendi
benliinden baka bir ey deildi. Fakat komn ierisinde kiinin ayr-seilmine kan bir stnl olamad; tersine kii giderek komnn organik
bir eleman olarak komnle kaynat iin kiiden evreye ve toplumda
giderek ilikilere yansyan ruh, doada ve toplumda giderek ilikilere gre
egemenleiyor ve komnn inanc haline geliyordu.
8- Alet Eleman: Ate alet ile kullanma zarar vermeden komnn teknik
retici gc haline getirilmiti. Maara ve avlanma alanlar da adm adm
her yan tantp-hazmedilerek ve temizlenerek corafya retici gc haline
sokulurken, hep ateten yararlanlmtr. Bunun dnda alet elemanlar da,

ateten yararlanlarak ve ate ile maarann yaam verimliliine ayak uydurarak

geliim yapmtr. Defne yapra biiminde ilenmi akmak tandan aletlerav vuran ular-karglar-keskin baklar-akmak tandan baltalar-testerelergiysi iinin gelitiini gsteren deri kazyclar, kemik zmba, daha eski labut ve
karglar.
Avclkta byk ay-bizon-mamut-benekli geyik gibi byk hayvanlardan
ok, tavan ve fare peinde kouluyordu. Kk-meyve-ot-yumurta-bal-balkku-memeli-srngen ve bceklerle besleniyorlard.
Onbinlerce ylda yaplan alet geliimi topu topu hepsi bu erevede dnp
durmutur. Fakat bu geliim, atein vurucu gc altnda komnn geimini
salamaya yetiyordu. Henz byk avclk yapacak birikime ulaamamlardr.
Byk avclk iinde bulunduklar doay tanmalar-animizm ve totemizmlerini
gelitirmeleri gerekirdi. Soyut fikir retme yetenekleri henz pitekantrop
seviyesini yeni am saylrd. n beyinlerinin geliimine baklrsa, dnce ve dil
ile balar ho deildir. Daha ok arka beyinleri: Gr-iitme-dokunma-koklamahareket-denge (beden gc) gelimitir. Bu yzden Sapiensler gibi byk hayvan
avclnda boylu boyunca ustalaamadlar, aletleri de ona gre oldu.
Yani alet eleman, atein glgesindeydi. Ve yukarda deindiimiz gibi atealet-maara-av alan olarak btn maddi retici gler (yapabildikleri kadar
geim-retim ile) reyim aksiyonuna-ayakta kalmaya hizmet edebiliyorlard.
Hemen 8 balkta ele aldmz elemanlar, yar yarya bir sadelemeye
uratlrken bile kendiliinden genel bir monizme girmi oldular: RETM
aksiyonu, REYM aksiyonunun ynetimi (basks) altndadr. Dolaysyla
ORTAK MLKYET geliimi de yzbinlerce yl nceden reyimin kendiliinden
ynetimi veya basks altnda ilerlemek zorunda kalmtr. Ki ortak mlkiyet,
ancak komnn cinsel yasak eleman kanalndan, totemizm veya kutsallatrma
balaryla yekpareliini sklatrmasndan sonra belirgin bir eleman halini
alabilir.
Demek komn elemanlar, genel olarak retim ve reyim aksiyonunda
derlenip onlara hizmet ediyorlarsa, birinci ve ikinci tasniflerin ulat sonu
kendiliinden ortaya kmtr: retim aksiyonu; ilkel vahi komnlerde
bsbtn reyim aksiyonuna (yani komnn ayakta kalma savana) hizmet
ettiine gre, komn elemanlar retimden ok reyimin bayra altnda tasnif
olurlar.
O halde nc tasnif; reyim aksiyonu ierisinde gelitirilmelidir.
Olaylarn kendi i ilikilerinin gsterdii yol budur.
NC TASNF: CNSEL YASAKLAR TEMELDR
Genel olarak reyim aksiyonu kendi iinde nasl tasnif edilebilir?
Hayvan reyiminden ayrl: Yzbinlerce yl, belki de daha fazla bir
zaman kaplayan reyim organlarnn ve ilikilerinin bakalap insanlamas
biimlerini veya aamalar gerektirmitir. Bu aama kafalarmzda u iki snr
ierisinde canlandrlabilir:
a) Hayvanlarn reyim organlarnn ve ilikilerinin yksek memelilerde ulam
olduu seviye. Bu seviye, dier hayvanlardan byk farkllklar gstermez.
Yksek memeliler de, doann basks altndadr. reyim organlarn ve ilikilerini
doa artlar dzenler. nsana sram bulunan insanms maymunlarn ve

memelilerin yaamasna elverili, okyanuslara batmam Malezya adalar ve

ayn enleme den Afrika karalarnda lman iklimlerde bile olsa, milyonlarca
yl nce reyimin iklimlere ve mevsimlere uymamas dnlemez. Fakat
yksek memelilere kldka, yavrularn bakm ve geliiminin zorlat bir
gerektir. nsanms maymunlarda bu zorluklarn onlar alet kullanmaya ittii
dnlmelidir. En alt snr budur.
b) st snr: Bugnk insan retimidir. Mevsimlere, doann determinizmine
deil, toplum biimleri geliimlerine uyar.
Bu iki snr arasnda komn toplumsall ve aile biimleri gelimek zorunda
kalr.
Demek reyim kendi ierisinde yle tasnif edilebilir:
1-Hayvanclreyimdenyani doann iklimlerin dzenleyici determinizminden
toplumcul determinizme doru ayrl; ilk basama bu ayrl balanglar
oluturur.
2- Hibir yasa tanmayan komn basama, doal kmeleme-hayvan
srsnden bir adm daha ileride: Natural Komn veya istenirse Horde-L'etat
Agraire: insann sr hali.
3- Cinsel yasaklar zincirlemesiyle balayp gelien aile biimleri-kan
tekilatlanmalar ve totemizm.
Daha fazla ayrntya girmemize gerek yok. Konumuzun aydnlan iin bu
kadar yeterli olabilir.
Bu aamadan ilk ikisi orta vahet anda alm grnyor. nc aamaya
da o lde girilmi bulunuluyor. Ay Kltleri ve l gmme davranlar, cinsel
yasaklarn tutunmaya baladnn gstergesidir.
reyim aksiyonu genel olarak kendiliinden, doasndan gelen byk
yaatc-ilerletici gc dolaysyla ilkel komnde btn elemanlar yaratp
ileten dzenleyen bir taban salamtr. Bu yzden kolektif retimi ve kolektif
mlkiyeti yaratp gden de kolektif reyimin kendisi (yzbinlerce ylda yaratt
bu taban) olmutur.
reyim, en ilkel canllardan en yksek memeli hayvanlara kadar btn
canllarn, yeni nesillerle trlerinin devamn salayan, milyonlarca yllk en
kkl bir mekanizmadr. Evrimin canllarda yaratt organcl determinizmlerle
kendisini gelitirme yolu-kprs reyim vastasyla bulunmutur.
Yeni nesiller retilmedike evrim sapa yollarda duraklar, yeni nesillerin
(dolaysyla evrimin) srp gitmesi iin, reyim sistemleri canllarda durmadan
eitlenip zenginleen uyum mekanizmalar yaratmtr.
nsan toplumunda reyimin ulat zenginlik, yeni yaam-geim zorluklarn
beraberinde getirdike, reyimin yerli elemanlaryla birlikte, retimin
elemanlarn da yaratp-gelitirir ve dzene sokar.
Canllarda yeni nesillerin retilmesi, doann dorudan basks altndadr.
klimlere uyar ve organcl determinizmle iler. nsan toplumunda yeni nesillerin
retilmesi, toplum dolaysyla ileyen bir seviyeye ulamtr. Doa, toplum
dolaysyla etki edebilir. Baka deyile, doa etkisi-determinizmi toplum
biimlerinin geliimi lsnde darlanm-dolaylatrlmtr. Ve insan kendi
toplum gidiinin-kanunlarnn determinizme uyum yaparken (canllar nasl
kendinden eeyli-ift eeyli-tek eli-ok eli gibi yollar tutturmusa, insan
toplumu da), cinsel yasaklar: Aile biimleri ve kan tekilatlanmalar, yani
totemizm yolunu amtr.

Cinsel yasaklar yaratan ey, elbette yine canllarn yaama ve reme

savandan kp gelen ama daha zorlaarak gelien ve insanlatka retim
zaruretiyle kuatlan reyim aksiyonu tabandr. O taban, yasaklar henz
bilemeyen ama reyim damgal olduu iin cinsel yasaklar yolunu kendiliinden
amaya elverili doal komn (horde) halidir.
Demek reyim aksiyonu kendi ierisinde hem prose, hem de tuttuu yol
eitlenii bakmndan tasnif edildiinde; ele geen sonu: nsann cinsel
yasaklar tutumu olur.
Cinsel yasaklarn kendi ierisinde geliimi ve tasnifi ise, bildiimiz (kandaortakl-sendiyazmik-tek eli) aile biimlerini ve kan tekilatlarn: totemizm
sentezleri verir.
yleyse komn elemanlarnn orta vahet andaki tasnifi, bize amamz
gereken ana halkay gstermitir: Cinsel yasaklar veya genel olarak reyim
taban.
O halde Marksizm, tarih ncesi komnal oluumda bindii dal keser durumuna
m dmtr? Hayr. Cinsel yasaklar veya genel olarak reyim aksiyonu komn
elemanlar iinde hibir zaman tek bana sadece insan retici gleri iinde
gelimez; alet ve corafya elemanlaryla birlikte geliir. Sadece bu maddi gler
komn tabannda glgede kalacak kadar ar-aksak geliimlidirler. Kent: Yukar
barbarlk toprak ortak mlkiyetiyle birlikte retim reyime baskn gelmeye
balar. Veya retim ile reyim arasndaki sava, medeniyet stn gelinceye
dek amansz biimde srer giderken, teknik ve corafya retici gleri modern
tarihin ve toplum biimlerinin temelini hazrlayacak geliimlere uramaktan geri
kalmaz.
YUKARI VAHETTE CNSEL YASAK TASNF
Bu kez, tasniflerle ulatmz cinsel yasaklar, yukar vahet a elemanlar
ierisinde snayarak, gzden geirmeyi deneyelim.
Yukar vahetteki komn elemanlarn sralayalm:
1- Alet Eleman: Yine zellikleri deitirilmeksizin, doada naslsalar
ylece kullanlrlar. Ancak bu kez kemik kullanm yaygnlar. Ta aletler geriler.
Zpkn-mzrak ucu-ine-dmeler...
2- Maara: Neanderthal'lerden boaltlr.
3- Corafya-av alan: klim 4. buzul sonu, lman. Avlanma Ren geyii ve
byk hayvanlara doru gelimitir.
4- blm: Ev (maara) ii kadn-av ii erkekte olmakla birlikte, kadn
her alanda aktifliini srdrmekten geri kalmaz.
5- l gmme-Yeniden dirili: llerini sevdii eyalarla birlikte
gmerler. Yeniden dirilie inan (ruh) animizm gelimitir.
6- Gzel Sanat: Maara derinliklerine zel ressamlara kutsallatrlm
totem: Hayvan resimleri yaygndr.
7- Kadn ana tanr: Heykelciklerde kendisini gsterir.
8- Kutsallatrma: Gelierek totem-ana tanr ve l gmmeye-gzel
sanata-dile yansmtr.
9- Dil: dnce ve dil beyni ve ene-damak yaps gelimitir. Her eyiyle
bugnk insan gibidir.
10- Yekparelik: Kii, komnde, totem tanr ve ana tanr ile yani kan

tekilatlaryla iyice eritilmi bulunur. Komn en stn yekparelemesine

ulamtr.
11- Animizm: nsan ruhunun yukardaki gelimelere baklrsa, soyutlama
seviyesi bir hayli ilerledii lde, kendi ruhunu doaya ve her eye yanstarak,
"Kutsal Ruh" elemann da gelitirir. Animizm zirveleirken, totemizme u
verir.
12- Benlik ve Kutsal Ruh: nsan ruhu: Benlii cinsel yasaklarla gelitike,
eski animizm tabann yani her eyi kendi gibi canl grme eilimini gelitirip
ruha kavuturur veya bu geliimi daha da ykseltir.
13- Cinsel Yasaklar: Ana tanr ve totem tanr geliimlerine baklrsa;
henz kanda ve ortakl aile biimleri yani bir iki kan tekilatlanmas alm
grnmyor. Totemlerin genel hayvan resimleri ierisinde bamsz bir kann
sivrilmi gibi grnmesinden bunu karabiliriz.
14- Totemizm veya Totem elemanlar: Hayvan resimleri kesin
kutsallatrlmaya uratlarak izildiine gre, totemizm totemcil sivrilie
uramtr. Ancak henz genel bir animizm ierisinde zel ev hayvanlarna
doru, yani potansiyel totemlere doru kay gze arpar. Kan tekilatlar
u veya bu hayvan totem ayrdna uratarak resmedecek kesinlikte veya
oklukta gelimedii anlalyor.
15- Mit Eleman: (Tarihcil gelenek-grenek) kuaklara aktarlabilecek
seviye-ara-gerelerine: Totem-resim-heykel-dil kan tekilatlarna ulamtr.
16- Ortak Mlkiyet: Oynak-gelge olmakla birlikte komnn kanda
tekilat iinde ortak dnce ve davran, yukardaki geliimlerle daha da
sklatrlmtr.
17- retim Aksiyonu (veya elemanlar): Henz yukardaki eleman
zenginliinden de anlalabilir ki, reyim tabannn basks altndadr. Byk
hayvan avcl ile enlenmi bulunsa da, zel el emei iinde geliip yaygnlam
bulunmaz. Hl kuvvetlice n art komndr. Komn de reyim elemanlarna
bal bulunur.
Yukardaki elemanlarn yle bir gzden geirimi bile bize, yukardaki
vahette eleman tasnifinin, genel olarak reyimden, zel olarak cinsel
yasaklardan yana; yani aile biimlerinden ve kan tekilatlarndan yana ar
bastn gsterir: lk eleman (alet-maara-av alan) dnda, teki 14
eleman, hem sayca, hem kalitece bize; insan ve tarih retici glerinin maddi
retici glere arca baskn geldiini gzlere batrrca belirtir.
Yukar vahi komnde insan retici glerireyimtabannda younlarlarken,
nasl bir arala-mekanizmayla dnp davranrlar?
Sezerek
veya
kendiliinden
gelien
cinsel
yasaklar
tutumuyla
tekilatlanrlar.
1- Cinsel Yasak eilimi: nce kii beyninde BENLK mekanizmasn (uuraltuuru) rgtledi. Bu, Kii Ruhu idi.
2- Kii Ruhu gelitike, her nesneye ve topluma yansyarak, nl muammaikilik saylan Kutsal Ruh'u yaratt.
3- Kutsal Ruh, kutsallamadan nce; doay-toplumu yorumlama
sadeliinde animizm: Canclk biiminde dolayordu. Totem senteziyle birlikte
kutsallatka, canclk ruhlu hale geldi.
4-Totemizm: Cinselyasaklar aile vekantekilatlanmasn belirginletirdike,
nce komnn, sonra kanlarn ayr ayr totemleri oldu. Totemler oaldka,

her eyin kutsallatrmas geliti.

5- Dnce ve dil: Yine ayn mekanizmayla cinsel yasaklarn dinamizmiyle
oluan benlik-toplum-totem (doa) elikileri, dnce ve dil sentezlerini
verdi.
6- Mit: Geleneklerin oluup aktarm gerekleti.
7- Alet-Maara-Av alan: Maddi retici glerde yeni metodlar da, tan
gerileyip kemie ve byk av hayvanlarna ynelite insan benliine tutunup
geliti. Ve yine topluma dnerek, komn ve kiiyi gelitirdi.
8- Yekparelik: Bu mekanizmalarla (btn olarak) sklat.
9- Ortak mlkiyet: Benimseyi daha komncl yekparelik iinde oldu.
10- blm ve Ana tanr: Cinsel yasaklar iblmnde kadnn
grevlerini-stnln belirginletirdi. reyim aksiyonunda yeni kuaklar
kendiliinden, komnn bekasnn kendilerine bal olduunu, bunun da kadn
anadan kaynaklandn, cinsel yasaklarn anayanl gelimesinden anladlar.
Kadn aktel ef oldu ve hafife totemin yannda tanrlama eilimine girdi.
Demek orta vahette beliren elemanlar ve sentezler yukar vahette daha
da olgunlaarak, tasnifleri kendiliinden reyim ve cinsel yasak mekanizmas
ynnde younlatrr.
Komnde btn elemanlarn i ie-ayrdedilemez diyalektik etkileimde
bulunduunu unutmadan u sonuca varabiliriz: Komnde insan ve gelenek
grenek retici gleri, maddi retici gleri: Teknik ve corafyay glgede
brakacak biimde baskndr. Basknlk, reyim aksiyonunun cinsel yasaklar
mekanizmasyla hayata geer. Ve retimi hizmetine alr. Ancak bu diyalektik
karlkl ileyerek gerekleir.
TOPLUMCUL REYM VE DARWNZM
Byle bir reyim aksiyonu Darwin'in reyim anlayndan ok farkldr yani
hi benzemez. Baka deyile, insan reyimi retimsiz tek bana bulunamaz.
Doada canllarn yaama ve reme savalarnn ayrdedilemez beraberliklerine
benzetilebilse de, hayvanlarn aamasna indirgenemez.
Charles Darwin, Trlerin Kkeni-nsann Soyu ve Seksel Eleim adl
eserinde, insan toplumunun sorunlarna ayak bastka skolstik ve metafizik
aklcln gizlemekte zorluk eker. Canllar aleminden, insan toplumuna adm
attn bile ayrdetmeksizin konuur. Fransz bilim adamlarna ve M.Perrier'e
hakl olarak dokundurduu alayc azarlamay, bu kez kendisi fazlasyla hak
eder. Marks-Engels-Morgan'n eserlerinin ne anlama geldiini doru drst
dnme zahmetine bile katlanmayacak kadar doacl metafizie batmtr.
Bilmedii insan toplumu alannda kolayca ne srd Maltusu ahkamlarndan
biri reyim aksiyonu zerinedir:
"nsan kendi geim aralarndan daha byk bir oranda oalmak
eilimindedir; bu yzden arada srada zorlu bir varolma sava vermekte, doal
seleksiyon bu savan alanndaki her eyi etkilemektedir."
Darwin'in
reyimden
anlad:
nfus
artdr.
Bizim
reyimden
kastmz: reyim mekanizmalarnn insan, hayvanlar aleminden ayrrken;
toplumcullatran, toplumcullatrrken retim mekanizmalarn da beraberinde
gelitiren ve son durumada yekpare komn olutururken; btn elemanlarla
ekirdekleen kanunlar tmldr. Yani:

nsanln nfus problemi ve o problemden domu doacak yaama

savalar yoktur; insan toplumunun geliim biimlerini ileten kanunlarna uyum
problemleri vardr. Nfus ve ilk problemler, sadece o kanunlara uyumsuzluktan
yansm sonu problemleri olutururlar. Nfus ve geim aralaryla oynamak
hibir toplumcul derdimize kkl devalar getiremez, tersine geri tepen silah
etkisi yapabilirler.
Canllarda nfus artn reyim ve yaama sava (doal-cinsel seleksiyon)
zmleyebilir. nsan toplumunda bu ii ezbere vaaz edilmi ve kolayca
yaktrlvermi doal seleksiyona havale edemeyiz. Orada bambaka ileyilere
kavumu toplumcul geliim kanunlar egemen bulunur. Ve o kanunlarn
aratrlmas, Darwin'inkine hi benzemeyen birok ileli mrn seve seve
vakfediliini ister. Darwin'in ve benzerlerinin bunu dahi sezememesinin
onlara ok grlemeyecei, uzman blbllerinin hangi plkte ttnn
iyice anlalmasyla birlikte ortaya km bulunuyor. Aradaki kesin ayrtlar
yaplamadka toplumcul kanunlar gzard edilmeye devam edecektir; velev
ki sosyal devrim cephesi konuyu derinletirmi bulunsun.
Yeri gelmiken, Darwinizme birazck dokunalm: Konumuzun bakaln ve
kapsamn daha iyi gze batrabilmek iin; Darwin'in onlarca yldr doa bilimi
uzmanlarnca ikirciliksiz ve tartmasz benimseniveren; aslnda matahm gibi
gsterildii denli ireti olan fikirlerinin bir ikisine konumuz asndan deinip
geelim.
"ZHN" VE "DL" TOPLUM'U YARATABLR M?
Darwin'in, canllarn trlemesini, bir tek temelden kalkarak doal seleksiyon
kanunlaryla gelitiini bulmas ve dolaysyla insann yksek memeliler
tabannda bir hayli gelikin maymunlardan ayn kanunla tremi olabilecei
sonucuna ulamas, elbette doa bilimlerinde gnmzdeki modern biyoloji
yolunu ap gelitirecek derecede byk bir ilerleme saylr.
Ancak insan toplumunun geliiminin, insann hayvanlar aleminden daha
ayrlrken bambaka kanunlara yaslanabilecei sezilerine, yaanan toplum
biimlerine yle kabaca bakarak sahip olmak hi de zor olmasa gerekti.
Hele Marks-Engels'in eserlerinin sar sultana duyururca ortalarda dolat,
hi olmazsa sosyal devrimlerin kaynat Avrupa yllarnda toplum gidiinin
bambaka kanunlara yaslanabilecei Darwin gibilerince sezilmesi ve merakla
zerine eilinmesi beklenirdi. Marks-Engels tkenmez iyi niyetleriyle bunu
beklemi olmalydlar. Tarihsel maddecilik kurucularnn Darwin'in eserlerine
ilk yllarnda vgyle-merakla yaklap kendi eseriyle paralellik kurmalar
bu yzdendi. Ne var ki Darwin, sonra geliecek burjuva uzman okullarnn
ilklerinden olmak erdeminden ve erdemsizliinden darya kamayacak
burjuva kuatmlar altndayd. Sonradan Morgan'n byk eserinin yaynlad ve
Avrupa'da yankland yllara (tartmalar) bizzat ahit olduu halde, toplumsal
kanunlarn ayrcalkl sezilerine bile ulaamad.
Skolstik ve metafizik anlay klasik doa bilimlerinde (uzman okullarnda)
yankland durdu. nanlmaz biimlerde poplize edilerek srdrlen bu
grlerin havalarn yeri geldike gidermek boynumuzun borcudur.
Hepsinin dayand temel fikir, Darwin'in insan hayvan derecesine dren
grleridir. Fakat ok satan poplist gelitirimleriyle tannmaz hale geldikleri

iin, bulaic-kolayc akmlar gelimitir. Tabii o denli de kolay ve abuk

yklacaklardr.
Darwin zorluu hep kendi asndan grr. yle der:
"Zihni yeteneklerimizin ve ahlaki yeteneklerimizin yksek dzeyi, insann
kkeni konusunda bu sonuca (maymundan treyie) vardktan sonra, kendini
gsteren en byk glktr."
Burada glk, hayvanlar aleminden ayrlan insann, daha karmaklap
bambakalam toplumcul kanunlar ileyiine kavumu bulunduunu sezme
olana gsterir aslnda.
Darwin insann "zihni ve ahlaki yeteneklerinden" yola karak, toplumcul
kanunlarn ayrcalkl varln sezecei ve bambaka bir almayla insan
bilimleri alannda da yeni ufuklar aacana gerisin geri canllar aleminin
kanunlara dner ve gerek apn gsterir:
"Ama evrim ilkesini kabul etmi herkes, yukar hayvanlarn insannkilerle
ayn yapda fakat derece bakmndan ok farkl olan zihni yeteneklerinin
ilerlemeye elverili olduunu grmek gerekir."
Buradaki sihir: "Yukar hayvanlarn zihinlerinin de ilerlemeye elverili
oluu"cmlesindedir: "lerleme elverililii"her yukar memeliyi neden insana
ulatramamtr? Hangi kanunlar insan insan yapar? Sadece "doal seleksiyon"
formlc insan toplumunda hangi kapy aabilir? Bunu Darwin'de sezer ve
toplum olaylarn, canllarda yapt gibi sralayp doal seleksiyon formlne
balamaya alr. Darwin'in burada tutunduu halka zihindir. Zihin gelitike,
insan toplumu da ortaya kar m?
"... Evcil hayvanlarda zihni yetenekler kesin bir ekilde deikendir ve
deiimler
kaltsaldr."
"Bundan tr koullar onlarn doal seleksiyonla gelimesine elverilidir. Ayn
sonu insan da kapsayabilir; zihin ok eski dnemlerde bile, onun dili bulmasn
ve kullanmasn, silahlar, aletler yapmasn ve tuzaklar kurmasn ve benzerlerini
olanakl kldndan, onun iin her eyden nemli olmas gerekir; insan toplumcul
alkanlklarnn da yardmyla, uzun zaman nce, yaayan btn canllarn en
baskn olmutur."
Darwin burada "Zihin" anahtarna, "Kaltm" anahtarn da ekleyerek
glendirmekten baka bir ey yapmaz: Zihin gelimeye elverilidir ve geliimler
kaltsaldr; bylece insan zihin gibi bir yeteneklilikle dili ve aleti vesaireyi
bulur. Bir de bu gidie, "Toplumcul alkanlklar" yardm ederse, insan toplumu
geliir. Bu ocuka kurgu, Darwin'in 1500 sayfay bulan eserinde, canllar
aleminde sunduu zengin-gereki rneklerle bezenmi kurgularna hi
benzemez. Bu iretilii bile fark edemeyiinden alacamz derslerin banda,
insan toplumunun bildik gelen olaylarnn bile ne denli bilinmedik kanunlara
yaslanabilecei dncesi gelir.
nsan "zihninin yetenekleri" ve "dili" de ve baka elemanlar da, bunlarn
"kaltsall" ve "gelimeye elverililikleri" de, ele almaya altmz komn
elemanlarnn diyalektiine dayanr. O da reyim aksiyonunda tpk animizmde
totemizmin sivrildii gibi, sivrilip neterleen cinsel yasaklar elemanna
dayanr. Ancak cinsel yasaklar komnde dier elemanlarla ylesine kaynak
etkileimler-sonsuz ve saysz al-veriler ierisindedir ki, retim elemanlaryla
da canlanp sentezlemi bulunur. Yine de komnde baskn aksiyonun reyim
olmas sebebiyle, cinsel yasaklar eleman, maddi retici g elemanlaryla

birlikte bir kanun taban oluturur. Bu topyekn komn ekirdeini oluturduu

iin, insan toplumunun geliim biimlerinin anahtarn da elimize verir. O,
temelde srekli dengelerini bakalatrarak yeni toplumlara olanak veren retici
gler szcyle zetlenebilir. Fakat komnde farkl, medeniyetlerde farkl,
kapitalizm ve sosyalizmde farkl ileyiler gsterir. Bir tek doal seleksiyon
formlne smad gibi, bakalat iin benzemez de. Yeter.
Konumuza dnelim.
AAI VAHETTE CNSEL YASAKSIZLIK TEMEL
Komn elemanlarnn en ok younlap belirginletii konak, vahetin orta
ve yukar halleriydi. Orada elemanlarn tasnifiyle ulatmz bu sonular
acaba daha belirsiz ve belgesiz olan vahetin daha aa alarna uygularsak,
hangi sonularla karlaabiliriz: Benzer taban orada da bulabilir miyiz?
Denemelerden ylmamalyz.
Aa Vahet'te:
1- Alet Eleman: Ta-labut-sopa: En ilkel doal halinden devirmedirler.
2- Ate-Maara: Aa Vahet'in sonunda ortaya kar: Pekin insanPiltdovn-Heilderberg ve ilh.
3- Corafya av alan: Avclktan ok bitki-meyve-bcek toplaycl ve
aalarda kovuklarda yaama. Ate-maara ile birlikte avclk ilerler.
4- blm eleman: Henz u vermi olabilir. nk ocuk doumu,
baklmas, komne yk olmaya balam olduu anlalmas gerekmitir. Bu,
komn olmalarnn ilk tabann tekil eden bir geliimdir. Ve trn bekas i
gdlerine dayanr. Hayvanlar trlerinin bekas iin yumurtalarnn saysn
arttrp-azaltrlar; zayf yavrular yuvadan atma-boma ve ilk srngenlerden
beri gelimi bulunan igdlerdendir. nsan toplumu hayvanlardan ayrlrken,
bu sreci ac deneylerle yaam ve ocuklarnn bakmnn, yallarn
da bakm anlamna geldiini anlamakta gecikmemilerdir. Hl krlk
blgelerimizde, ky ve kasabalarmzda ok ocukluluun bereket olarak
deerlendirilmesinin sadece slam gelenei olarak yorumlanmas eksik olur;
slamiyeti barbarca benimsemi Trk-Krt ailelerinin bu benimseyilerinde
en eski bu kkleri sezebiliriz. ocuklar komnde pek abuk yetiip komnn
bekasna-varoluuna ve hayatta kalna inanlmaz katklar yaparlar. nk
komnde yeni kuaklar adm adm da olsa, ilerlemenin semboldrler. Bu
belki birka kuakta bir kendini gsteren organ bakalamlar (tr deitiren
kuaklar) biiminde de olduu iin, ocuklarnn doumu-bakm-yetitirilmesi
analk gdlerinden gelimi ve bakalaarak komnn asl grevlerinden
biri haline gelmi olmaldr. O alarda ok ksa olmas gereken insan mr
iinde, yeni kuaklarn yetitirilmesi can alc-yaatc bir grev olur. 19. yzyl
balarndan zamanmza kadar 100 yl akn bir zamandr aratrlan komncl
toplumlarda, ocuklarn ok ksa zamanda komn ilerine katld bildirilen
nemli raporlardandr. Bu tr olgular bir ok yzeysel sebeplere balansa da,
asl eski temeli glendirmekten geri duramazlar. Komnde ocuk ilkin hayvan
yavrusundan farkllyla, komne ar yk olmua benzer. gdler bu olayda
snavdan geip, insanlamaya alan srde byk bunalmlara-krizlerekmazlara yol atka, zm analk gdlerinin baskn geliinde ve ocuklarn
yetitirilmesine komnce zaman ayrlmasnda-barnak bulunmasnda-geim
artlarnn verimliletirilmesinde bulunmutur.

te bu gidi orta vahette ate ve maarann kurallamasyla olumu

bulunan iblmnn ilk temellerini tekil eder. Ve cinsel yasaklarn da
sarslmaz tabann oluturur. Fakat en ilk komnde cinsel yasak da bilinmez.
5- Cinsel yasak eleman: Hayvanlar aleminden ayrlta yukardaki sre,
ok uzun bir zaman ve saysz kuaklar kaplam olmaldr. Bu sre iinde
ve sonunda cinsel yasak ve hibir sosyal yasak yer alamaz. nk komn
ayrlklara deil, btnlemeye ihtiya duyar. Yasaklarn henz bilinemeyii,
komnn hayvan reyiminden bambaka bir yolu tuttuunun delilidir (Engels,
Orijin ve ilh.).
Bu yol, nce yasak tanmayan bir tutumda kar bir yol bulmutur. Sonra
bu tutum kendiliinden cinsel yasak zddna atlar.
Yasak tanmayan tutum, yeni kuaklarn yetimesine hizmet eden barlekimesiz bir topluluu tekil etmitir. Ancak prose ok gemeden zddna
atlamak zorundadr. nk ocuklarn, yeni kuaklarn, komnn bekasn
salamadaki yetersizlikleri daima komn ileri bir tekilatlandrmaya
sevkedecek tabana ulamtr. Bu, ebeveynlerle ocuklarn cinsel alveriini
engellemekle balayabilir.
Fakat aa vahette byle bir ortamn yaratlmas ancak ate ve maarann
kefi ile mmkn olabilir. Bu yzden aa vahet sonuna dek cinsel yasaklara
yol aabilecek hayvandan apayr toplum n artna ulamtr.
6- Benlik ve Animizm: Cinsel yasak olmaynca, benlik yok mudur?
Darwin'in saysz rneklerinden semeler yaparak grebiliriz: Canllar, yukar
hayvanlara doru gelitike, bir hayli gelikin dncelere ve beyinlere sahip
olurlar. Yukar hayvanlarda da, pasif de olsa bir igdler organizasyonu
kanalndan renme ve ona gre davran gelitirme bulunur. Bu temel, komne
doru gelien reyim mekanizmasyla insan beyninde bir N BENLK yaratr.
Pitekantroplar ile empanzeler arasnda oluan 5-6 endekslik beyinleme farkn,
toplumsall art koan reyim sistemindeki bakalama yaratmtr. Tabii
hemen hatrlamalyz: reyim sistemi daima retim sistemlerini gelitirirken,
komnde ayrt edilmez reyim-retim ekirdeklemesini yaratarak ilerler.
Animizm de bu n benlik geliimine bal olarak bir "N RUH" kazanarak
doal komnn "Dnya Anlayn" filizlendirir: Komn insan bylece her
eyi kendisi gibi canl grn bir adm daha ilerletir. phesiz ki bu "Dnya
Gr" henz dilsizdir. n mantn filizleni halidir: Korku-ka-savunusaldr-kazan-coku-sevin-topluluun yararlar-barnan yararlar-analkocuklarn varlnn katt yk ve sevinler-alk paylama-hrslama-barmakollektif davranta uzlama gibi duygularn-sezilerin hayvancl gdlerden
ayrlarak, toplumcul reyim ve retim yoluna girmesi; organize olduu lde
bu yolu doadaki her eye yaktrmas geliimidir.
7- Kutsallatrma: Henz cinsel yasaklar ve totem belirmedii iin, belki
konan son yzbin yllarnda ate ve maarann kefiyle cinsel yasak ve totem
denemeleri veya sivrilileri u vermi olabilir. nk Neanderthal insan, aa
vahetin son Avrupa tipleriyle (Piltdovn-Eantrop-Heilderberg) birlikte yaad
ve cinsel yasak-totem gelitirimlerine girdii dnlnce, bu olanaksz
grnmyor. O an bu ynde belgesiz oluu elbette cinsel yasaklarda
henz ileri gidilemediini gsterebilir. Fakat davran olarak denenmemi
olsa, Neanderthaller'in l gmme ve ay kltlerine dek ilerlemeleri mmkn
olamazd. Zira her trde izlenen artc ilerlemeler, bir nceki aamann

sonlarnda mutlaka hazrlk antremanlarnn sonucu olduu grnn

veriyor.
Yine de totem belirginlemedike, kutsallama da belirginlemez. Ancak
animizm gr ierisinde, bir tek totem hayvan veya bitkisi deil de, iinde
bulunulan doa belli-belirsiz (flu) paral bir kutsallatrma duygusu ilk
filizlerini vermi olmaldr. nk animizm insann kendi n benliini evresine
yanstmasndan baka bir ey deildir. Korkular-cokular doaya yansdka,
komn yelerinin birbirlerine bulaan duygularyla katlanarak geri dnecek
ve en ok al verite bulunulan doa paralar ksmen-paral-belirsiz bir
kutsallama tohumunu filizlendirmi olacaktr. Bu gidi de, dier elemanlarda
olduu gibi toplumcullamann bir paras olarak yine toplumcullamay
yeniden retmeye dnecektir.
8- Yekpare Komn ve Kii Eleman: Kii hayvanlar aleminden henz
bakalam ve toplumcullam bulunur. Darwin'in sand ve ileri srd gibi
"toplumsal alkanlklar" hayvan srsyle e anlama gelmez veya srden tremi
deildir. Koymaya altmz gibi, bambaka kanunlarla kazanlr. Hayvanlarn
yukar memelilerinde, insana taban olmu maymunlarda sr gdleri gelimi
bulunsa da, sr toplumdan hayvan kadar apayr bir eydir: Srye ramen
hayvan, doada tek banadr. Sr gd bile olmayabilir iddiasn gden doa
bilimcileri, sonuna dek hakl kmayabilirler; Sr, sonradan renilmi bir
davran da olabilir. Kaltsal bir gd de olabilir, bu, sr hayvannn doada
tek bana kald zaman, insan gibi toplumcul mekanizmalar tayabilmesi
ve yeniden retebilmesi anlamna gelemez. Hayvan sk sk tek bana kalp
telef olabilir, ama insan toplumculuu kanunlam bulunduu iin, tek bana
yaayamaz.
Aa vahet halinde, insan toplumcullam bulunsa da, bu tek banalk
halini birden bire atamaz. Komnn yekparelemesi henz balang halindedir.
Cinsel yasaklar-kan tekilatlar ve totem gelimeden komn ekirdei
elemanlaryla zenginleip-smsk sonsuz alverilerle yekpareleemez.
Kii, hayvancl gdler dzeyinden henz kurtulmutur. Ve n mant n
benlii gibi gelge davranldr. Bu yzden de henz hibir yasaa uyabilecekyaratabilecek veya o yola girebilecek durumda deildir. Ve hibir yasan
tannmad komn taban, bu yzden ok uzun yzbin yllar alm grnr.
Kii'nin rol, gittike komnde eriyecektir.
9- retim aksiyonu: Hemen btnyle denebilecek llerde reyim
aksiyonunun basks altndadr. Sentez, hibir yasan tannmad komn
olur.
l.Buzul ann bastrmasndan nceki zamanlara yaylan bu aama,
yeryznn sulara batmam ilk alarndaki Tethys ktasnn kara kesiminde
geer. Bu blgeler, istikrarl olduklar iin, canllarn srekliliine ve
eitlenilerine olanak tanr. lk insanmslarn bu kara kesimlerinde bulunuu,
aa vahet insannn ilkin buzullar bastrmadan nce, buralarda tropikal
ve yar tropikal barnak ve aalarda korunduunu, kap kovalayarak, dik
yrmeyi gelitirmek zorunda kaldn; belgelere baklrsa kaba labut ve
yontulmu kaba akmak tandan aletler kullandn dndrr. Kklerleyemilerle, ot ve bceklerle-kk hayvanlarla beslenir.
Pitekantrop insan bu durumda bask altnda tutan ey, phesiz ki, ncelikle
doa artdr. Hemen bununla i ie gelien ve onu hayvanlar aleminden

giderek ayrm bulunan reyim aksiyonudur. Komnn hayatta kalabilmesi

iin gerekli olan ocuklarn veya yeni kuaklarn bakm-yetitirilmesi, tabiat
artlaryla da birleince yasak tanmayan-uzlam bir komn sentezi giderek
geliir.
Birinci buzul a bastrdka, daha kuzeye geimi peinden km
bulunan pitekantrop insan, yine ayn tabiat ve reyim artlarnn basks ve
elimesiyle atei-maaray kefedecek, cinsel yasaklar ilerlemelerinin ilk
tabann oluturacaktr.
Aa vahet halinde cinsel yasaklarn hi denenmedii dnlemez. nsan
bir kez hayvanlar aleminden ayrl yoluna reyim basksyla girmi olunca,
ister istemez (sonraki aamalarda iyice belgelenmi bulunan) cinsel yasak
ilerlemeleri, kanlmaz bir gidi halini alacaktr.
Fakat biz belgesiz olan bu a, Engels'in belirttii gibi hibir cinsel ve
toplumsal yasan tannmad komn a olarak farz edelim. Hipotezlerimizi
buna gre gelitirelim.
O halde cinsel yasaksz olan bu uzun ada komn elemanlar, hangi kanunla
tasnif edilebilecektir? Deien bir ey olmaz: Komn elemanlarn bu kez yine
reyim aksiyonu dzenler. Fakat henz cinsel yasaklar biiminde deil, tersine
o yolu aacak olan hibir yasan bulunmad komn yelerini uzlatranherkesin herkesle cinsel alverite bulunma serbestliini kendiliinden salam
olan reyim sistemiyle yapar. Bu yap, sr aamasn (Horde) andrsa da ok
farkl bir aamadr. nk bu yap komnn bizzat kendisidir.
lk toplum, reyim ve doa artlarnn elikisinden; retim elemanlarn
da ierisinde ekirdekletirerek domutur. Yekpareleme yolunda, fakat
yelerini henz serbest braklarak yekpareliini koruyabilen kendiliindendoal komndr.
Bu aama hazmedildike, zddna doru srayan elemanlar etkileimiyle
cinsel yasaklar zincirinin halkalar baskya gemek zorunda kalacaktr. Cinsel
yasaklar, reyim aksiyonu ierisinde zmleyen-kesip atan neter gibidir:
1- Toplumcul geliime ulam olsa da, henz insanlama yoluna girilmi;
fakat hayvancl ekimeler-igdlerin kesilip atlmas gerekir. O igdler,
reyim sisteminin insanlamas ve toplumcullamasyla bir miktar bastrlm
bulunarak, kesilip atlma gereini dayatmtr zaten. Cinsel yasaklar, uzunca
dolambal yollardan bu hayvancl gd kalntlarn adeta kesip atarca
bastracak ve toplum yararna dl yetitirmeye yneltecektir. Bu uur-altuur
ruh yolunun al olur.
2- Cinsel yasak neterinin kesip att ikinci ey: Hayvancl gdlerle birlikte,
yava-uzunca bir yoldan kii ile toplum hrlamalarn kesip atarak, komn
yekpareletirecektir. Bu, toplumda kan tekilatlanmalarnn ve totemizmin
yolunu aar. Ve bilinen dier elemancl gelimeler bu ilerlemeler ardndan
skun eder.
Demek aa vahette komn elemanlar tasnif edildiinde veya eleman
prosesine bakldnda; elemanlar gerek ak ierisinde kendiliinden tasnif
eden elemann, yine cinsel alveriler olduu ortaya kmaktadr. Ancak bu
kez, tasnif eden yasakllk deil; cinsel yasakszlk veya cinsel serbestliktir.
Hayvanlardaki ok elilik ve tek elilik reyim temelidir. Memelilerdemaymunlarda ok elilik, bazen ok elilikte grlen temellerdir. Bu temellerin
yklmas ve yeniden kurulmas gerekmitir. Kskanlk-birey hrlamalar

toplumcullamaya elverili olmaynca; insanlk gidii bu temeli ykmak zorunda

kalr. Btn kurallardan yoksun-cinsel alveri serbestlii yolunu yrmek,
komnn ilk cinsel yasaksz sentezlerini verir. Ve bu trden grup evlilikleri rapor
edilmekten ve dnlmekten uzak deildir. (Engels, Orijin ve ilh.)
Bu Westermarck'larn, McLenan'larn, "Fuhu" n yarglaryla ilgisizdir;
hayvandan insan toplumuna gei iin biricik gerekli temeli oluturur. Ve
Darwinizm'in "Toplumsal Alkanlk", "Sr", "Gelimeye msait" gibi doal
seleksiyonun kaltm elemanlarla komplike bir ekirdek oluumdur. retimi de
kapsayan reyim mekanizmalaryla geliim bulur.
Komn elemanlarnn henz oluup belirmeye ve yeni elemanlarn yaratln
retmeye balad Aa Vahet'te elemanlarn tasnifi, bize yine ayn kanuncul
gidii verdi.
Acaba, Barbarlk alarnda da ayn gidii bulabilir miyiz?
AAI BARBARLIK: DOADAN NSANA
Barbarlk a da vahet gibi, klasik olarak konak olarak tasnif edilir.
Aa-Orta-Yukar Barbarlk.
Aa Barbarlkta komn elemanlarna yenileri katlmakla birlikte, temel
olarak kanuncul ileyi deimez. Tersine daha ok gze batan bir kaliteye
ular.
1- Alet ve Corafya Elemanlar: Buzullar ann saldrlar sona ermitir.
Maaradan ortaklaa yaanan, btn kabilenin bir tek uzun-byk saz evlerde
yaad ak havaya geilmitir. Artk alet ile organ arasna mekanizma
sokulur. Ok elle deil, gerilen yay ile hedefine frlatlr. Mzrak sapan ile atlr.
Atete piirilen balk ile mlekilie ve pimi balktan tula evlere doru
geilecektir.
Yani artk doadaki nesnelerin zellikleri deitirilerek, tek tek aletlerden
teknik organizasyonuna geilir.
Bu aama, artk teknik gcn, komn elemanlar ierisinde hatr saylr
bir manivela haline gelerek, tm elemanlara daha kalc etkiler yapabileceini
sezdiren bir sramay gerekletirir. Ki kadnn totemden daha ileri bir
kutsallatrma ile tanrsallamasnda bu teknik ilerleyiin, pekitirici rol olur.
Ate yine temel yaratc maddi gtr: Balk atete piirilir. Ortaklaa byk
evlerin her iini kotaran kadnlar takmnn ve ana tanrnn sembol atetir.
Bahe ekimi ve hayvan yetitirilmesi gelge biimlerde yavaa geliir. Artk
canl varlklar da toplumcullatrlrlar.
2- blm eleman: Oku ve yayyla erkek av iindedir. Ortak evin ve
kadnlar takmnn hizmetindedir. Kadnlar ev ilerindedir. Doal birinci iblm
srer. Ve iyice belirginlemitir.
3- Cinsel yasak eleman: Ortakl aile biimi evresinde dner. Yani cinsel
yasaklarda birinci ilerleme saylan ebeveynlerle-ocuklarn cinsel alveriinin
yasaklan almtr. Cinsel yasaklarn lm cezalaryla korunmas bu alardan
kalm olmaldr. lk ilerlemelerde kutsallatrmann keskinlemesi bize yasaklarn
da keskince savunulduunu anlatr. Vahetin yukar konandaki animizmle
kark totemci maara resimlerindeki artc ve imrendirici realizmler
kutsallatrmann keskinlii kadar cinsel yasaklarn keskin savunuluunu da
anlatr. Tpk bunun gibi ana tanrnn totemleri de geride brakan keskinlikte
kutsallatrlmas, cinsel yasaklarn keskin savunuluundan kaynaklanr.

Yukar Vahet'teki ve Aa Barbarlktaki bu r ac ilerleyilerde, cinsel

yasaklardaki ilerlemelerin kesin admlarla oluuna smskca baldr.
4- Benlik eleman: Benlik, yani komnn de kii elemannn ruhu-beyni
o denli gelimitir ki, beyin ve beden anatomisi artk organlar ile alet arasna
mekanik gleri sokarak yeni bir "TR" bakalamasna olanak vermez.
Soyutlama gc artmtr. Cinsel yasaklarn kesin ilerleyileri, beyindeki uuraltuur rgtleniini de keskinletirdi. Komnde en byk ilerleme, cinsel
yasaklarla beraber kii beynindeki bu rgtleniin kesin ve youn elemanlarna
kavumas oldu. Beyin en bata uur-altuur elemanlarna kesince sahip olunca,
komndeki btn elemanlara bak, onlar iine alp hazmedii; tezatlar kurarak
yeni sentezler (soyutlamalar) kar hzland ve kalite atlad. Dolaysyla
mekanik gleri kefetmesi ve ilerletii olaanlat. Beyin ne kadar ok kendi i
mekanizmasn rgtlerse o kadar ok komn elemann iine alp hazmetme ve
yeni sentezler karma yeteneine kavuuyordu; komn elemanlarnn sonsuz
hz ve balantlarla ileyii beyin ileyiini de gelitiriyor ve bu en ok kii benlii
kanalndan komnn kolektif emeine yansyarak komn gelitiriyordu. Bu
geliimin salam kurulmu diyalektik yay, cinsel yasaklar mekanizmasyla
iliyordu.
5- "Ruh" eleman: Benlik, kii ruhu gelitike oradan evreye yanstlan
"ruh"un gc de kalite atlyordu. Yani animizm giderek ele gemeyen, bilince
karlamayan komn ve doa elemanlarnn yorumunda ilevleiyordu.
Yani "kutsallaan ruh" biiminde kii ve toplum zerinde egemenleiyordu.
Aa ve hayvan totemleri bu yzden devam ederken, cinsel yasaklarn
ulat sentezlerden biri olan ana tanr hafife totemlerin nne geerek
kutsallayordu. Bu ilerleme, doadaki bitki-hayvan gibi canl nesnelerin de
toplumcullatrlmas, ortak mlkiyete katlmas ilerleyiiyle birlikte paralel
geliiyordu.
Gelge-oynak gelien bahe ekimi ve hayvan besleyicilii kefedildike kii
ruhu, bunlar aarak animizmin ruh anlayn komnde aktel g kazanm
kadn eflere kaydrarak, ana tanrlar totemden bir adm ne geiriyordu.
Ancak totemden henz kopuulmas dnlemezdi. nk cinsel yasaklar ve
kan tekilatlar henz ieklenme devrine ulamt; kanlarn sembol totem
idi, fakat kanlarn ortak aktel efi veya totemlerin ortak temsilcisi kadn-ana
tanryd.
6- Kutsallatrma gc ve hedefi bu aamada doadan-totemden insana
doru ilerlemesi, aamann ilerleyen gstergesiydi. Toplum artk doal nesnelerin
zn de deitirebiliyor, canl varlklar dokunulmazlktan karyor, totem
kutsallatrmalarn gelenek-grenek seviyesine indirgiyordu. Bunun yannda
kendi insan gcn ana tanry ne geirerek fark ediyordu. Kutsallatrmalar
artk insanlar tanrlatracak ve gkselletirmeye doru ilerleyecekti. Ve btn
bunlar cinsel yasaklar sistemiyle yaratlp-canlanyordu.
7- Mit eleman: Gelenek grenekler, ana tanrnn aa barbarlk ile ne
kndan sonra yeni elemanlarla zenginleerek ieklendi, yeni kuaklara
aktarm-soyutlama zenginlikleriyle geliti. Aa barbar insann uur altn totem
ve ana tanrnn barl bir arada yaama diyalektii yani doa ve toplumun yaratc
elikileri oluturdu. Vahet'te bu elikiler daha yaman buzul saldrlar altnda,
trler aras elikilerle katarak daha saval iliyor ve yeni tr geliimleriyle
ilerleyen cinsel yasak sentezlerini ve totemi sentezletirebiliyordu. Barbarlk ile

birlikte bu elikiler daha ok toplum iine girer oldular. Benlik daha ok yeniyoun elemanlarla tezatlaip sentezleme olana buldu. Ve dnce-dil geliimi
kanalndan gelenek-greneklerin nakli kolaylat-hzland ve kalite atlad.
8- Yekparelik eleman: totem ve ana tanr elemanlaryla daha da
glenmitir. Ancak bahe ekimi ve yan banda birbirlerini etkileyerek
gelien hayvan besleyicilii, yeni bir aamann (obancln: orta barbarln)
hazrldr. Ki bu alm, komnn yekpare gcnde ilk gediin alacann
habercisidir.
9- Ortak Mlkiyet eleman: Yekpareliin gc ierisinde (kutsallatrlm
her elemanyla) baka trl bir benimseyie hl olanak tanmaz. Fakat
kadnn gc, alttan alta erkek elemannda (benlikte) kart bir g imrenii
beslemeden yapamaz. Bir ileriki aamada sr ekonomisinin iekleniinde
erkein tanrlamas ayn kutsallatrma hedefiyle fakat kallelik yolundan
nankrce ilerleyii bunu dorular.
Artk komn elemanlarnn gelierek komne dar gelii hemen btn
sinyallerini aa barbarlkta vermi bulunur.
10- retim ve reyim aksiyonlar: Komnn btn elemanlarn kapsar.
yle btn elemanlar gzden geirilince kolayca grnen, yine reyim
elemanlarnn ve dolaysyla en temelde cinsel yasaklar mekanizmasnn
belirleyici yaratcldr.
Ksaca tasnif ederek hatrlamaktan bkmayalm:
Komn, grnen-bilinen yzeydeki elemanlaryla ele al, derinlerdeki
sebeplere inilmedike ok eski bir alkanlk olmaktan kurtulamyor.
bni Haldun'dan beri tarihsel maddecilie kadar 500 yldr genel felsefe ve
maddeciler arasnda grlp kaybolan, tepetaklak kanun ve tarihsel maddecilik
ile su yzne kan gerek u oldu: Tarihi, ekonomik-maddi temelleri iinde ve
prose halinde ele almak.
Tarih ncesi iin durum nedense farkl geliti. Yazl tarihte maddi temeller
pek tannm grnmedii halde, tarih ncesinde aratrmaclarn alkanl, tarih
ncesi alar maddi temelleriyle tanmlamak biiminde geliti. Marks-Engels'in
Alman deolojisi'nde dikkat ektikleri gibi tarih ncesi, Ta-Tun-Demir alar
biiminde adlandrlp tanmland.
Bu alkanlk, Morgan ve Engels'e yabancgelmedi.Tarih ncesini ok zengince
aklamalarnn yannda, teknik geliimine gre tasnif etmek alkanlklarnn
dna kmadlar. alarnn icabnca yrtmekten kurtulamazd. Ne belgeleri,
ne de aydnlattklar olaylarn gidi kanunlar buna olanak tanmyordu.
Fakat tarih ncesinde gidi tersten balam, tarih iine girildike maddi
temeller retim ile birlikte ne kmaya balamt. Tarih ncesinde retim ve
maddi temeller yok denecek kadar azd.
Hemen btn aratrmaclar Marksizm'i yazl tarihte inkar ederken,
kallee-sinike susu atmosferinde bountuya getirirken, tarih ncesinde
elbirlik
etmiesine,
yazsz
tarihi
maddi
temellerle
tanmlamaktan
kurtulamyorlard.
Oysa yazsz tarih ncesinde maddi temeller ileyiin sadece bir yzyd.
retimin dier yz reyim idi. Ve belirleyici ana halka buradayd: Tarih
ncesinde baskn retici gler insana dayanyordu.
Komnde insan retici gleri, kii ve kan tekilatlaryla dinamizm
buluyorsa, bu elemanlar kii ve kan yapan kanuncul g de cinsel yasaklard.

Maddi retici gler bu mekanizmayla hayat bulup komnde giderek

belirleyici elemanlar gcne (alveri etkinliine) ulayorlard.
Komnn oluumunda kii ve kan tekilatlar hemen her eydi. Cinsel
yasaklar bu elemanlar gelitiremedike, alet geliimleri yzbinlerce yl
beklemek zorunda kald. Elbette maddi retici glerde yaratlan en kk
ilerlemelerde kii ve kan tekilatlarn saysz yansmalarla ilerletti.
Alet geliiminin bizzat kendisinin yaratt geliim, eer insan bir toplum
haline gelmi bulunmasayd, hemen pek fazla gelitirici yan bulunmazd. nsan
beyni eer iine emdii her eyi uur-altuur rgtlenii ierisinde tezatlaryla
kavrayp ilerletici sonulara ulatracak gelimeye uramasayd yine alet
geliimi hayvanlarn kulland dzeyi aamazd.
nsan beynini tezatl benliine kavuturarak kiiyi kii yapan da, insan
kmelemesini toplum yapan da reyim ve cinsel yasak ilerlemeleridir.
Alet ilerlemeleri, ancak kii ve kan tekilatlar (cinsel yasak ilerlemeleri)
altnda bulunursa sihirli yaratclklar iin olanak bulabilirler. nk alet,
toplumcul ilikilerin sreklilii ve younluu iinde, insan beynini durmadan
sonsuz ve tekrarlayc elemanlar ilikileriyle ileyebilirse yeni sentezlere kap
aabilir. Yoksa alet tek bana hayvan gruplarnn ve tek tek hayvanlarn da
kullanabilecei dzeyi aamazd.
nsan toplumunda teknik yan, bu kii ve kan tekilatlar yani cinsel yasaklar
yanyla kavranamadka derece derece tanrlatrlmaktan kamad. Bu yzden
asla unutmamal ve daima hatrlamalyz ki btn yaratclklarn kk, bata
insan beyninin tezatlca (konsiyan-enkonsiyan [bilin-bilinalt) rgtlenie ve
insan toplumunun kan tekilatlaryla rgtleniine dayanr. Aletin ve giderek
gelimi metodlaryla tekniin olaanst yaratclklaryla insan determine
edii de kii beyni ve insan toplumu artyla mmkndr.
Bu aratrmalar eliinde, Aa Barbarlktaki byk ilerlemelerin kanuncul
nedenlerine eilebiliriz.
1- nsan beyni ve bedeni (anatomisi) artk kendisini yeni bir tr insan
bakalamna yer brakmayacak bir ekilde tamamlamtr. nsan beyni ve
bedencil dier organlar, insan toplumunun bata reyim grevlerindeki derin
bakalamlar sonucunda insan trlerinin basamaklanna olanak vererek, bir
tek insan tr (imdiki insan) geliiminin temellerine ulamtr. Bundaki genel
reyim ve cinsel yasak ilerlemelerinin pay byktr. Maddi retici gler
glgede kalm olsalar da bu ilerlemelerin ayrlmaz parasdrlar.
2- Vahet a yzbinlerce yl, hatta Pitekantroptan beri bir milyon yl
boyunca hep bu geliimi hazrlayp sonulandrmak zere basamak basamak
gelitirdi. Bu prose unutulursa, barbarln aa konandaki ilerlemelerin
birdenbire ortaya k hzlar ve byk deerlilikleri sadece maddi temellere
balanmaktan kurtulunamaz.
3- Yine de aa barbarlk konanda:
a) Bahe ekimi (bitki) ve hayvanlarn gelge yetitirilmesi; canl tabiat
nesnelerinin topluma mal edilmesi;
b) Ok-yay ve mlekilik ile cansz tabiat nesnelerinin artk zlerinin
deitirilerek mekanik kuvvet haline getirilmesi gibi yeni ve byk saylabilecek
maddi retici g ilerlemeleri, reyim aksiyonunun gdmnden ve
basksndan kabilmi saylmaz.
Bunun en keskin ispat ve belgesi: Her eyin ana tanr ve totem

gdmnde gelimi bulunuudur. Bunan anlam: Kii benliinin ve toplumda

kan tekilatlarnn gelimesine temel olan cinsel yasaklarn tekrar tekrar
kefedilerek, sreklilik kazanm olduudur.
Aa barbarlk ann komnnde asl ilerleme olarak dikkat eken, ak
havada ortak evlerde oturan kanlarn (komnn) yekpare gcdr. Bu tr
komnde insancl elemanlarn, reyimin vurucu eleman cinsel yasaklar
kanalndan retime baskn k srer.
retim totem ve Ana Tanr'nn glgesinde (uuraltndan) etki eder.
1- Cinsel yasaklarn kesinlemi sreklilii, komnn kii elemann beyince
gelitirir: Tezatlar kuran zeka sentezleri yakalar. Kii ruhu geliir.
2- Gelien kii ruhu lsnde animistik ruh da geliir. Bu geliim kii
ruhundan bambakadr. Kii ve kandan yansyan kiiler ruhu kolektif bir g
kazanarak totemlere ve ana tanrya yansd iin, kutsallatrmay kiinin
ruhundan daha fazla arttrarak toplum ve kiinin zerinde biricikleir ve
yceltim (sblime) bulur.
Cinsel yasaklarn geliimi ve sreklilik kazanmas lsnde komn yekpare
gcn kazanr ve arttrr. Dolaysyla komnn kolektif ruh ve emek birlii
kutsallatrmann gcn arttrm olur.
Her trl teknik yaratclk bu lde sreklilik (hayat) bulur, komne
hizmet eder.
uur, aletlerle deil, cinsel yasaklar ile hayat bulup gelitii iin, alet veya
giderek teknik determinizm altuurdan etkilerini gelitirir. Ancak medeniyet
(snfl toplum) gelitike ve yeni kutsallatrma halkalarn tarihsel devrimlerle
(komn ile) gelitiremedii lde, maddi retici gler matahlarn fetiizmi
yolundan insan beynini ve toplumu ele geirir.
nk komnn gc-gelenekleriyle birlikte snfl toplumda eriyip
gerilirken kii beyni, kolektif kutsallklarn da-kollektivizmiyle birlikte geriletir.
Yerini tarihsel devrimci bir komn ile yeni kutsallatrma halkas olmadka
teknik geliimle birlikte ortaya kan kii mlk-matahlar tapnc, hibir derde
deva getirmeyen eski kutsallatrmalarn gerileyen boluklarn doldurarak
ilerler.
Bu genel prose ztlklar iinde bile, komn komn olarak srdke, insan
retici gleri maddi retici gleri glgede brakacak derecede baskn olduu
anlalabilir. Fakat biz daha somut komn prosesi (tarih) iinde bu nanslar
ele almaya devam edelim.
Orta Barbarlk konanda durum deiir mi?
ORTA BARBARLIK: NSAN'DAN MADDE'YE (LK GEDK)
Buraya kadar izlediimiz geliim, reyim aksiyonu ve cinsel yasaklar
gereini yeterince gzlere batrm bulunuyor. Orta barbarlk konanda
komn, komn olmaktan kmaz; sadece gedik alr. Bundan tr tasnif
edici ana zellik deimez.
Aa Barbarlkta hazrlanan byk maddi retici gler sray, bu
konakta temel ekonomi biimi olur: Erkek, hayvan besicilii (ve bahe ekimi)
sr ekonomisine ynlendirir.
Doadan canl nesnelerin (bitki ve hayvann) topluma mal edilii say ve
kalite atlar. Aa konakta onbinlerce ylda hazrlanan bu taban, uygun tabiat

artn bulur bulmaz ieklenir.

Komnde maddi elemanlar, bu iekleni ile birlikte byk ilerlemelerini
kaydederler. Fakat komn hl, komn olarak yoluna devam ettii iin bunu
anlayamaz; ilerleme, tm komnn ilerleyiini henz aamaz.
Maddi retici glerin komnn ilerleyiini amas demek, onu paralamas
ve insan retici glerini giderek glgelemeye balamas demektir. Fakat
bu geliim kolayca gerekleemez. Her antik medeniyete gei ve k
aamas iin geerli olan bu gerek, tarihin komn rezervi (tarihsel devrimler)
tkenmedike 6500 yl boyunca "tekerrr" etmekten geri kalamayacaktr.
Bu proseyi tarihteki zt geliimiyle ele alp hatrlatarak, orta barbarlktaki
ilk ilerlemeye iaret etmi olduk. Bylece ayn zamanda, bu ilerlemeye kadar
olan gelimelerde, manevi insan retici glerinin komndeki tartmasz
stnlklerini bir kere daha tarihi gelimenin denklemcil ispatyla grm
oluruz.
Fakat komn bu ilerlemeyle komn olmaktan kamaz. Bu yzden insan
retici gleri komnde hl dier maddi elemanlarn btnn belirler. nk
dier yandan cinsel yasaklar henz geliimini tamamlayamamtr. Kadn ve ana
soyundan geli altedilmi, babasoyu ste getirilmitir ama cinsel yasaklar henz
tekeli aileye ulamaktan uzaktr.
Orta konakta ilerleme, aa konan teknik ve corafya temellerine
yaslanarak yaplmtr. Ancak bu kez yeni teknik ilerlemelerden ok mlekmaden ayrtrm-ileri aamalarda tune ileri-ortak vs.nin yaygn kullanm
salanmtr. Asl ilerleme corafya retici gcnde yaratlmtr. Bahe ekimi
ve hayvan evcilletirimi sr-obanlk gebelik manivelasna ular.
Sr erkein emeiyle ve farazi mlkiyet benimseyiiyle gelitii iin
komnde erkek eleman kadna kar ste gelir. Ve zamanla erkein
tanrlamasna yol aar.
Yine ancak bu birdenbire olamaz. Analk dzeni onbinlerce yl srdkten
sonra, sr ekonomisine belki zamanmzdan on bin yl nce belki biraz daha
nce geilse bile, erkein komnde sivriliinin ve tanrlamasnn belgeleri ok
sonra; Irak'ta yukar barbarlk gelimeleri iinde (zamanmzdan 7000 yl nce)
ortaya kar. Ve medeniyete geilinceye dek totemden kopuulamaz. nk
cinsel yasaklar ve kan tekilatlandrmalarnda^ ilerlemeler devam eder.
Orta konakta gedik sadece manevi retici glerde (insanda) alan sr
manivelasyla olmaz; komne katlan yeni elemanlarla bu gedik hem garanti
altna alnr hem de bytlmeye devam eder: Erkek (babahan), yanamalar
komne yabanc insan elemann katarak yekparelii bozar. Yavaa totemi
yozlatran tabuyu icad eder. Erkein karlar korunur. By ve sihir eleman
geliip, erkein egemenlii kurmasna hizmet eder.
Btn bunlar komnde ortak mlkiyet benimseyiinde yekpareliinde
sadece bir atlaktr; ilk gediktir; komnde insan retici glerinin egemenlii
hl kesin llerde srmektedir. Bunu medeniyetler zincirinin son halkalarna
dek zamanmzdan 1500 yl ncelere dek izleyebiliriz.
YUKARI BARBARLIK VE MEDENYET'TE KOMN GC
Yukar barbarlk kona orta konan maddi manevi
(hazrlklarna) basarak tarm ve sanayi ekonomisine yneldi.

geliimlerine

Tarm, artk gelge bahe ekimi deildi. Topra sistemlice temizlemeksrmek-dinlendirmek-tohumlamak-sulamak-rn kaldrmak-harmanlamakdepolamak-alverie sunmak-hava artlarn izlemek-hesaplamak-yeni toprak
kazanmak-tohum ve bitkinin zellikleri kadar topra da tanmak-bataklklar
kurutmak-l alanlarn sulamayla verimlendirmek gibi bir ok yeni-komplike
metodu ieriyordu. Ve zamanla yannda sanayi denebilecek yeni bir iblmn
yaratmaktan geri kalmad. Her ikiside birbirini besledike, maddi retici
glerde yeni byk bir ilerleme daha gerekleti.
Bu byk ilerlemenin getirdii dz mantkla, olaylarn gidi kanunlarnolaylar ierisinde izlemeksizin, akl yrtseydik kolayca yle bir "sentez"i
taprabilirdik: Tarm ve sanayi iblmnn getirdii verimliliklerle maddi
retici gler, manevi retici glerin nne geme kolaylklarn buldu ve
giderek paralanan komnn snfl toplum gidii iinde eritilmesiyle maddi
retici gler kesin stnln kurdu.
Hayr, gerekliin ak dz manta smayacak kadar zengin ve manevi
insan retici glerini daha da glendirecek yollar buldu. nk tarihncesi,
eleman ilikileriyle gzden karmadan izlemeye altmz kadaryla, her
yanndan ispat bulmu bir ekilde, ziyadesiyle insan retici gcnn doayla
greinin sentezi olmutur. kan sentez bugn doa gleriyle tehizatlanm
insan toplumu oldu. Bunun ierisinde doann toplumcullatrl ve ileniinden
kan maddi retici glerde bulunuyordu. Fakat manevi retici glerin doal
biimde gelimi olan kontrolndeydi.
Bu sentez yzbinlerce yln eseriydi, kolayca bozulmad. Komn FratDicle rmak boylarna dnce harikalar yaratmaktan geri durmad. Biricik
gc, kolektif emeini altrma ve erimlendirme frsatn buldu. Onbinlerce
ylda gelitirdii tecrbelerini ve fikirlerini Frat-Dicle deltasndaki balklarda
yzlerce yl yeniden ve yeniden denedi. Demir tekniine ihtiya duymakszn,
insan gcyle tarm aamasna girdi.
Yukar barbarlk kona da bylece yeryznde ilk kez daha ok insan gcne
dayanarak kuruluyordu. Sonradan komnn ilk Irak kentlerini bu youn kolektif
emek ile kuruu, gelenekleri kutsallatrmalar ve ortak mlkiyeti bsbtn
tutkunlatrp dayankllatrmakla kalmad, yeryznn baka rmakl ve
hayvancl kent tohumlarna da temel tekil etti. Manevi insan gcnn komndeki
basknl tarihe byle yansyarak, kendisini bir kez daha ispat ediyordu.
Irak'ta yukar barbarla gei, ei benzeri grlmemi orijinallikte kolektif
insan emein arlmasyla gerekleirken, bu geie yine manevi gleri
perinleyen baka bir gereklik elik etti: D barbarlarn (komnal glerin)
tarihsel devrimleri.
Irak'ta orta barbarlk da orijinal verimlilikler sunuyor, gebelikte
olgunlam ve adeta sraya girmi d komnlerin azn sulandryordu.
Irak'ta yukar barbarla geerken eseri, bir tek komn gc tamamlamad.
leri bir aamaya gelmi fakat yorulmu rahata ulam Irak yerleimlerinin
eserini d taze komn gleri tarihsel devrimlerle tamamladlar. Bu barl ve
saval geliimlerle olurken, geri bir komnn ileri fakat yorgun bir komn
yenmesiyle veya uzlaarak yerini almasyla oluyordu.
Irak'ta medeniyete gei de baka trl gereklemedi: Tarihsel devrimlerin
byk rolleri oldu. Komnde insan gc bu denli basknd ve Irak'n bereketli
fakat ortak emein arlamasna ihtiya duyan balk deryas corafyas bu

basknl ispat ederken katmerletiriyordu.

Kutsallatrma eleman komn ierisinde bylece byk ilerlemeler
kaydetti. nk komnn (doutan amacn toteme ynelttii iin) amac
kutsallatrma olmutu. Dnyasn yorumlama slubu, deyim yerindeyse
feylesofluu kutsallatrma prosesi iinde geliiyordu. Irak ortamnda komn
gc bilinen tarihlemeler ierisinde medeniyete geinceye dek, yzlerce yl
kolektif emek ierisinde kutsallatrmalarn tutkunlatrp dayankllatrmt.
Kutsallatrmalar kanalndan komn elemanlarnn btn ayn yola girmiti.
Maddi retici glerin bu kozay delerek snfl topluma izin verii bile mucize
kabilinden olanaksz bir durum iken, yine insancl retici glerin tarihsel
devrimleriyle aama aama gerekleti.
Tamkara denen bezirgan, nce tapnan (komnn) grevli mteahhit
memuruydu. Bezirgann tapnak ve toplum ulular (efleri) ile elbirlik olup
kutsallatrlm mallar ve topra benimseyip zel mlke armalar uzun
yllar ald.
Ne ticaret-ne yaz ne de para medeniyetin eleman deildi. Komnn
kolektif emek gcyle yaratlmlard. Ve tapnan (kutsallklar merkezinin)
emrindeydiler. Kamu adna tanrnn elinde gelimilerdi. Yaz tapnan
envanterini belirten kutsal mallar siciliydi. Para yerini tutan kymetli madenler,
tanrya adak (sunu) idi.
Bezirganlk kanalndan hepsi, devlet vurucu gcyle medeniyet eleman
haline getirildiler. Burada yine barol insan (bezirgan) tarihsel devrimlerin
itici gc altnda oynad. Ve maddi retici gler ste geldi. nsan, maddeye
giderek yenildi:
Kankarde komn gc, efendi-klelere blnd; ortak mlkiyet giderek
"Kul" olan kiilere blnd. Komnn ortak gcnn mlkiyete ve idarece
temsil eden tapnak otoritesinin yerini, aznlk efendi-zenginliklerin toprak
beylerinin devleti ald. Para ve yaz kar arac ve belgesi oldu. Bezirgan sosyal
snfnn alttan green sinsi gc, maddi retici glerin yolunu aan, onlar
ste getiren gc oldu.
Fakat daha ilk medeniyet geliiminde byk gerek ortaya kt: nsansz
hibir medeniyet kurulamayaca gibi, insan retici gcn yitiren medeniyet
yaayamazd. Dahas, maddi retici glerin stn gidii, insan, dolaysyla
medeniyeti batryordu.
TARH BOYUNCA NSAN VE TABAT'IN DEJENERANS'I
6500 yllk antik tarih bu gerei bir ok yanyla ispat etmekle geti. Osmanl
Tarihi Maddesi aratrmamz bu lmsz gerei, her yanndan belirtmeye
alt. Tarih Tezi'mizin ilgililere balca bilgisi budur: nsan reyimine, insan
hrriyetine-insan fikriyatnn geliimine-kelepe vuran ne antika ne modern
medeniyet yaayamaz, maddi retici gler tapn iinde batar giderdi. Bu
gereklik byk ibretlerle iledi.
Medeniyete paralanan ve medeniyetin snfl toplum gidii iinde eriyen
komn, nce i elemanlarnn diyalektik etkileimlerini paralayarak, insancl
retici gcn yitirdi. nk komnn elemanlarnn younlat gc insan
retici gcnde toplanyordu.
Ancak insan ayr bir blm ile grdmz gibi, komne olduu kadar

doaya da gbek bayla baldr. O balar kesilmeye gelemeyecek kadar

insanla sonsuz ve saysz kalitelerde hayati damarlar gelitirmitir.
nsann komn ile olan balarn btn elemanlar gzden geirirken
grdk: Orada insan retici gcnn kankardelik-cinsel yasak dolaysyla
totem-kutsallatrma-kollektif emek ve ortak mlkiyet-yekparelik kanalndan
komne hayati damarlarla bal olduunu grmtk. Yine komnn doaya
olan bayla birlikte insan toplumu da komn dolaysyla doaya koparlmaz
saysz ve sonsuz balarla baldr. Bu corafya ve teknik retici gcyle de
gerekleir.
nsan ne denli bamszlama; nereden-nasl kp geldiinin uurunda
olamad ve bizzat yine o kanunlarn tesiri altnda olduu iin, her eyi fethedip
kendine mal ederek ftursuzca ilerleme hecmeleri [ataklar] iinde olsa da, bu
byk bir yanlgdr. Tabiata gbek bayla balyz, szn benimsemeyen,
kabul etmeyen hibir kimseyi gsteremeyiz, bulamayz herhalde.
Fakat hi kimse de, bu gbek bann derin anlamlarn bilmeksizin ve
dnmeksizin bu gbek bann hayati damarlarn her an kesmeye devam
eder.
te medeniyet kt kal snfl toplum insanlnn kendi iindeki menfaat
ilikilerini tabiata yanstmak olmutur. Komn doasn da kendisi gibi bilmiruhu bir yaklamla her eyi canl sayarak, totem gelitike kutsallatrmsa
ve o lde de bitki ve hayvanlarn-iklimlerin-dalarn-talarn-sularn-havann
adetlerini dikkatle izleyerek (animizm grlerince) doaya ve topluma, yani
insan evrelerine: Kendilerine ve baka kabilelere uyum yapyorlard. Medeniyet
bu ilikileri menfaat ilikilerine evirir evirmez animizmi de paralad ve
gkselletirdi.
Animizm,
sosyal
snflarn-zmrelerin-tabakalarn-kiilerin
ekimeleri arasnda kolayca btnselliini (komncl uygulann) yitirip
giderken, doa ile insan arasndaki hayati balar da bir bir menfaat klcyla
kesilip atlyordu. Yani bir yanda animizm grleri, bilgilerle geree dnerek
doa ile insann gbek ba bilinir-anlalr hale geliyor-dier yandan menfaat
ilikileri baskn bir determinizm ile yoluna devam ediyordu. Giderek medeniyetin
snfl toplum kar ilikileri ar bastka, doa bilinci ah vah nidalarndan teye
geemedi. Fikirler birikti, bilimsel formlara girdi ama egemen zmrelerin elinde
teknik geliim oktan at alp skdar gemi, doa ile insann hayati balarn
kesmiti.
Bu gidi her medeniyet lsnde yaanarak birikti.
1- nsan komn ile olan gbek ban keserken,
2- Doa ile olan gbek ban kesti.
Bu, bindii dal kesmekten beter bir bnlkt.
Bunu yapan medeniyet:
1- nsan retici glerini, tarih retici gleriyle birlikte maddi retici
glerin eziyeti ve trps altnda erittii ve sindirdii iin;
2- Kendi doup gelitii blgesinde corafya ve teknik geliimle doay
trpledii iin her yz ylda bir kp gitti.
Daha ilk medeniyet ile birlikte ortaya kan bu gerek, snfl toplumun
"tekerrr" eden azl gerei oldu. Her tekerrr adm adm ilerleyerek, hep
bu gerei biriktirdi. Medeniyetler lokal aamadan, ktalararas ve evrencil
aamaya ykseldike, insann ve doann trplenii aztarak birikti.
'Tekerrrler veya birikiler, komnn snfl topluma paralanlaryla

(tarihsel devrimlerle) gerekletii iin, giderek aztan gereklik gzlere

batmad. Her komn tarihe sfrdan baladka, doymak bilmez zel mlkiyet
hrslar her tekerrrde katlanarak insan ve doay daha fazla trpleyip kendi
gerek elemanlarndan paralayp uzaklatrd. "Tekerrr"lerle adm adm
gelien dejenerans, u basamaklar tekrarlayarak yeryzne yayld:
1- Komn demek, taze ve taze olduu kadar yepyeni retici glere hamile
bir toplum demekti.
2- Komn medeniyete geince yeni retici gler nce kentin bulunduu
yrede btn retici glerin hamileliini giderek olgunlatrp pazarlara at.
Kentler federasyonu: Medeniyetin gerek ifadesi olurken, ayn eyi daha
byk bir yreye yayd.
3- Medeniyet bunlar yaparken, komn ekirdeinde yer alan tm kanuncul
elemanlarn dengesini alt st etmiti. Bu, en temelde insan ve doasn
dejenere etmekle suland iin, medeniyetin yeni retici gler yaratacak
mecali-istei ve hali kalmamt. Snfsal atmalar yolundan devrim deil,
knt geliyordu. nk kleler devrimci bir snf olmaktan uzaktlar.
4- Ve medeniyetin ilerine yeni hammaddeler iin uzanp yetitirdikleri
barbarlar dalardan indiler: Medeniyeti yerle bir edip yerine yenisini kurdular.
Gelen komn gebeyse Rnesans medeniyeti, kent komnyse Orijinal
medeniyet yarattlar. nk komn yeni retici glere hamileydi. Medeniyet bir
tek teknik retici gc stnlyle zerine gelen komnlere kar duramazd.
Aknlarla gelen komnler, medeniyete kendi taze corafya-insan-tarih retici
gleri katarken, var olan teknii de sosyal sistemleri de bir adm daha ileriye
gtrdler. Tarihsel devrim adn hak eden bu altstlk, toprak devrimine
dayanyordu.
6500 yl byle tekerrr ederken, antik medeniyetler yeryznde barbar
kalmayana dek yaylp kknletiler. Yayldklar yerlerde hep insan ve
doay kendi gleri lsnde dejenere edip komncl elemanlarn kanuncul
dengelerini tersyz etmilerdi. Bu yzden kp gitmekten kurtulamadlar.
Fakat insan ve doann evrimcil zenginlikleri bitip tkenmiyordu. Komncl
elemanlar paralanm-dejenere durumuna drlm de olsalar; kendilerini
yeni koullarda ifade etme ve derlenerek yeniden retmek olanaklarn ele
geirmekten geri durmadlar.
Kapitalizme geite yine ayn ezeli gerek kendisini gsterdi: Yeryznn en
barbar kalm blgesi ngiltere'de ilkel sosyalizmden kapitalizme sranrken,
insan retici glerinin komndeki basknl bir kez daha rlar ac roln
stleniyordu. Sosyal Devrim sray (medeniyetin ieriden hamile kalarak
toplumu kurtar) komn elemanlarnn kanuncul dengesinin en salam kald
ngiltere adacnda gerekleiyordu. Kapitalizme geilerin sonraki sosyal
devrim yaratlar da ayn temellere uymaktan geri kalmad.
Bu kez kapitalizm medeniyeti insan ve doay yeniden srp harmanlayarak,
komnn kalan elemanlarn yeni bir dejenerasyona uratarak, ilediler.
Sosyalizme gei de ayn kurallara uyarak geliti. Hep insan retici glerinin
canllna gre sosyal devrim mertebelenileri gerekleti.
Btn bu al ve kapanlar bir tek eyi ispat ediyordu: Komncl
elemanlarn ilikileri kanuncul idi. Ve insan anatomisinin kendisini Sapiens
insan ile tamamlamasyla birlikte, komn gc ekirdekil kanunlarn da
tamamlayp kendini i geliimiyle yeniden retmeye ynelmiti.

Burada bir
noktalayalm.

nefes

alp

geri

dnerek,

konuyu

can

alc

yerlerinden

"GER"LER, "LER" TOPLUMLARI NEDEN YENER?

Barbarlk anda ileri olan toplum, geri olan toplumu deil
tersine, geri olan toplum ileri gibi duran toplumu yendi ve retici
gleri ilerletti. Medeniyetler anda da durum deimedi. nk
komncl elemanlar orta barbarlktan balayarak i ileyilerinde
iine yeni elemanlar aldka, bozulma gsteriyorlard. Kent komn
gebelerden daha fazla, medeniyet hepsinden fazla komnn
ekirdekil kanunlarn bozuyordu. Komn en salam kald yerde ba
edebilecei daha ileri fakat dejeneransa uram toplumu altediyor,
komn elemanlarn ste getiriyordu.
Bunun balca sebebi: Komn elemanlarnn insan ve tarih retici gcne
gre rgtlenmi oluundan ileri gelir. Fakat insan da reyim ve doadan geli
kurallarna (dier retici glere de) smskca baldr.
Bandan beri tekrar tekrar her konakta tarayarak-her ynde snayarak ele
almaya altmz komn elemanlarnn oluumu, geliimi ve dejeneransnn
tersten yzden her yanndan ispat etmekten geri durmad biricik gereklii
budur.
Ve bu yzden insanln iine dt-decei uyumsuzluklarda balca
ilgi alanna mahzar olacak bilgi olur. Marks-Engels ve Morgan'n sezip kendi
alarndan iledikleri temel, aslnda hep budur. Morgan'n komnden kalkarak,
Marks-Engels'in kapitalizmden kalkarak vardklar sonucun hep modern
sosyalizm oluu, kendi alarndan (bulunduklar toplum biimi konandan) da
olsa, ileyen komncl kanunlar sezip yakalam olmalarndandr.
VAHET'TE "LER"LER "GER"LER NEDEN YENER?
Vahet alarnda durum neden deiir? Vahet insan daha geri aamada
bulunduu insan trn ve dolaysyla toplumu yok eder. Geri olan insan tr,
ileri bir aamada bulunan insan tr ve toplumu yok edemez.
Vahette komncl elemanlar henz oluum halindedir. Komn elemanlarn
cinsel yasaklar ile gelitirip yekpareletirmi bulunan insan tr, henz bu
aamaya gelememi bir insan trn ve toplumunu daha kolayca yener ve
ortadan kaldrr. Yamyamlk ad verilen bu gidi, gerekte bir geriye dn
nlemektir. Kendiliinden (bilinsiz) yoludur. Basit bir yamyamlk-alk-avclk
olay deildir. Komn tarihi Vahet'te bu yoldan ilerler.
Medeni barbarn medeniyet yklarn dramatize ettii ve tarihsel devrim
gereini rtbas ettii gibi, bugnk insan da vahetteki insan trlerinin bata
ka gidiini, benzer bir dramatize yaklamla ele alr.
Oysa vahi insan toplumlar da kendi aralarnda iletiim halindeydiler.
Ve bir canlnn evresini-hemcinslerini tanyp anlamasndan daha ileri
kavraylara (dnce filizlenilerine) sahiptiler. Dilleri gelimeden bile bunlar
becerebiliyorlard. nk toplum haline gelmilerdi. Beyin ne kadar ok
toplumcul malzemesiyle yklenirse, hele bir de ilkel de olsa tezatlar kuran bir
benlik rgtleniine ulamsa, skmalarnda o kadar ok sentezcil sonulara

ulaabilirdi.
yle oldu. Daha ileri vahi komn kendi ileriliini de geriliini de sezdi.
Komnn kendisini iinden geldii doadan ayrmayii, kendisini hayvanbitki kertesinde grnden gelmiyordu. Tersine, iinden kt doasndan
stn olduunu bu ekilde ifade ediyordu. Bizim mantmzla deil, animist
mantyla bunu gerekletirirken, kavryordu. Dnmeden yapyor, yaptktan
sonra yaptn nice birikimlerden sonra dnebiliyordu. Ama dnmeden
davran hibir sezi ve kavray tamadn gstermiyordu. Hayvan hayvan
iken, dostunu dmann deneye-snaya her eyiyle sezip kavrar, renip hatta
bunu gdlerine dek organcl determinizmle geirebiliyorsa, insan toplumcul
bir varlk olarak bunu hem organlaryla, hem de iletiimsel davranlarnn
beyninde yaratt sezilerle neden baaramasn? Vahi insan yaad tabiat
evresini de, toplum ortamn da derin pratik anlaylaryla kavrad ve ona
gre davrand. Vahiler aras altstlklerin yamyamlk ile sonulanmas,
yamyamln sebep olarak yorumlanmasn gerektirmez. Yamyamlk vahette
ileri ile geri toplumlarn altstlklerinin sebebi deil, sonucuydu. leri bir vahi,
geri bir vahiyi yamyam olduu iin yok etmiyordu. leri bir aamay egemen
klmak iin, yok ediyordu. Bunun biimi yamyamlk ile tecelli ediyordu.
leri vahi komn, insan retici gleri kanalndan, komn elemanlarnn
yekpareliini salad lde, geri vahi komn maaralardan ve av alanlarndan
kovabiliyordu. Kovmakla kalmyor, yamyamlk ile yok ediyordu. nsan fosillerine
bu denli az rastlanmas, yamyaml doruluyordu. Fakat bu sadece altstln
biimiydi.
Vahi altstln (ilerinin geriyi yok ediinin) sebebi, yine insan retici
gcyd. Komn insan, retici gcnn btn elemanlarla tekilatlanndan
ibaretti. Komnn amac: Ayakta kalp kendisini srdrmekti. Fakat bu
amacn sebebi, kendi i geliim kanunlaryd. Kendi i geliim kanunlar da yine
kendisinde rgtlenmiti. Yani insanlk tarihinin balangcn oluturuyordu. ster
istemez o balangc hangi komn daha ok gelitirmi bulunuyorsa o komn,
daha geri henz kendi sebep ve amacn tam olarak yekpareletirememi
komn yenip yok etmesi mukadder oluyordu.
Bu gidi, vahetten barbarla gei sresince de kendisini gsterdi.
Aa barbar toplum, yukar vahi Sapiens toplumunu rastlad her yerde
ortadan kaldrd. Her ikisi de yekpare komnd. nsan retici gleri komn
elemanlaryla ekirdekil geliimini tamamlamt. Fakat aa barbarln
retici glerde kendisini bir adm daha yeniden reterek ileriye gtrmesi,
btn dengeleri altst etmeye yetip artyordu. Sapiens hl maaralarda
yaar-zpkn ile avlanrken, aa barbar toplum ok ve yay ile birlikte yepyeni
av alanlarna ve ak havada yaamaya uyum yapmt.
Komnde eleman zenginlii beyin elemanlarnn zenginliini de getiriyordu.
Soyutlama, gc, aa barbar toplumu yeni teknik eleman ve metodlara
kavutururken, daha geri Sapiens insan ortadan kaldrma olanaklarn da
veriyordu.
Demek insan retici gc eer dejeneransa uramamisa, tarihi aan
vurucu bir g olmutur ve olacaktr.
Yani yine ayn gerekle kar karya kalrz.
O halde komn elemanlaryla kavramak ve onun gidilerinin tarih boyunca
izlemek hi de bouna bir aba olmayacaktr. Komn tarihte de ayn vurucu

g roln bu ynyle oynamaya devam eder. Antik tarihte tarihsel devrimler,

komnn vurucu gcyle olagelir. 6500 yl medeniyet leleri komn gcyle
kaldrlr.
Modern tarihte komn ortalarda grnmez, yenilmitir fakat elemanlar
insan toplumunda z ve yedek gler ierisinde yaayarak rollerini oynamaya
devam ederler.
Tarihin byk dersleri ancak ve ancak, komn elemanlarnn insanlk tarihi
ierisindeki kanuncul gidileri izlenebildike alnabilir.

SEKZNC BLM
KOMN'N UURLANMA YOLU:
YABANCILAMA-SANSR-DEJENERANS VE BLM
Yeri gelmiken ksaca deinelim: kinci byk savatan sonra, Avrupa'da
"DEJENERANS" szc yaygnlat. zn bozulmas anlamnda da kullanlyor.
Asl: Nesillerin-soyun bozulmas, soysuzlamasndan gelir. Dejenerasyondejenere; Trkesi yozlamak-soysuzlamak. Bir de "yabanclamak" var.
Yabanclamak ile yozlamak ayn anlam vermiyor. Eksakt: Ak-tam aslna
(olayn geliimine: prosesine) uygun bir anlam ortaya karmyorlar.
Anlamlar tam olarak bilinmeyince de, ortaya eksajere (mbalaal)
anlatmlar-kavraylar kyor. Demek olayn asl-prosesi koyulmadka,
kavram kargaalnn n kesilemiyor.
Yabanclamak ile yozlamak ayn anlama gelmez. Konumuz itibariyle
biz komnn yozlamas: dejenerans zerinde duracaz. Ancak yozlamak
ile yabanclamann diyalektiklerine, biraz olsun deinmezsek tek bana
dejenerans da anlalmaz kalr.
Komn "doacl" yapsyla karacahildir. Ama kmsenmeye-ktlemeye
gelmez. Komn doal yapsyla en zengin en gereki "animizm" anlayn
yaratmtr. nsan varolduundan beri, evresine aktif uyum sava verdii
animizmden bellidir.
Ancak animizm, doal-karacahil (bilimsiz) bir dnya grdr. Kendisinin
doadan geldiini, dnmeksizin - davranrken yorulmay- vermitir.
Toplumun (komnn) ekirdekil kanunlaryla gidiinden ald kii ruhunu
evresine-doaya yanstm, canl cansz her eyi kendisi gibi ruhlu-cansz
saymtr. Sonra animizmi, en ok ilikide bulunduu-yararlanp sevdiikorktuu bitki ve hayvanlarda sentezletirdike totemizme ulamtr.
Totemler, komnn ruhu zerinde tanrlatka totemler insann amac haline

gelmitir. Bylece insann kendisinin yaratt her ey aletleriyle-maarasylainsanyla-renkleriyle-saylanyla-corafyasyla her ey totemin yaratym gibi
olur. Totem artk insanda ata tanrsdr.
Gerekte bu, insann en byk gerei yakalay ve biz modern insanlara,
onbinlerce yl nceden kendi diliyle bildirmesidir: nsanolu toplumuyla,
kiisiyle ve tekniiyle-her elemanyla-doann ocuudur; bu gerek ayn
zamanda insan toplumunun en byk gereidir. nsan toplumunun hibir
eleman bu gerei gzard ederek fazla uzaa gidemez. Giderse kendi
gereine yabanclar ve giderek yozlap elekten der.
lk insan toplumu, bunu davranyla-komn hayatyla onbinlerce yl
nceden yapt ama yaptn bilmeden-bilincine karamadan, tersine btn
doa ve komn kanunlarn bilinaltna bastrarak yapt.
Bu yzden komn, kendi kanunlarnn yaplna katld halde, iinden
kageldii doann ve toplumun kanunlarna yabanclat.
Yabanclamasnda en byk etken, karacahillii oldu, demek bize hibir
ey kazandramaz. Nasl oldu da yabanclama nbetlerine, halkalarna,
devridaimlerine girdi?
Yabanclama Siklus'larn zmek, insan toplumunun gidi kanunlarn bir
bir zmekle mmkn olur. nk insann yabanclamas, kendi kanunlarn
(ki onun ierisinde) doacl kanunla da sakldr; kendi yaratt kanunlar
bilinaltna bastrmas, bilincini de bilinaltn da cinsel yasaklar kanalndan
tanrsallatrma prosesine kaptrmasdr.
Oysa yozlama bambaka bir eydir. Komn kendisine yabanclarken
yozlamaz. Fakat yabanclamann belirli birikilerinden sonra yozlama
devridaimleri kapy alar. nk yabanclama, insan kendini bilmedike-kendi
kanunlarn yaratt halde, o kanunlarn etkisine maruz kalmakla sonulanr.
Komn kendi kanunlarnn veya elemanlarnn etkisiyle ilerlerken, giderek
onlarn tutsa olur.
Cinsel yasaklar eleman, komn insannn alet gibi-maara gibi kendi
yaratt bir elemandr. Fakat kii dndan toplum tarafndan konulan bu kural,
insann hi bilemedii bir ekilde kii iinde bir ruh: uur-altuur rgtlenii
yaratmtr. Yani toplum tarafndan, kiinin iradesi dndan gelmitir. Ve hi
beklenmedik bir sonu: Kii iinde ruhu yaratmtr. nsan bu ruhu bilemeden
yine baka bir "ruh" ile karlar: inde yaad her eyi ruhlu-canl saymaya
balar. Bunu kendi ruhunu doaya yanstarak yaratmtr. Fakat kendi
ruhunu bilmedike evresini yorumlamada bilmeden kulland ve giderek
kutsallatrd bu ruhu da bilemez. Bylece komn ruhunu totem tanrsna
teslim eder. Yabanclamann geri dn olmayan balangc kutsallatrmayla
balar.
Kutsallatrma beraberinde, yava-sessiz fakat derinden ileyen sansr
mekanizmasn da kurmu olur. Her ey kutsallatrmaya hizmet ettii iin
totem tanr komn yekpareletirirken, komn elemanlarnn i ileyiini
kendisine balayarak kanlmaz bir sansr mekanizmas yaratr. Komnn
ileyi kanunlar uuraltna bastrlrken, uur tanrsallkla dolar. Bylece
determinizm alt uurdan etki ederek tanrsallk yorumlaryla birleerek totem
gelenekleri bilin yerine geer.
Anatomik
insanlama,
veya
komnn
oluumu
(hayvanlmzn
sosyallemesi) diyebileceimiz vahet a boyunca, kutsallatrma ve sansr

birbirlerini pekitirerek yabanclama srecini temellendirmi bulunur.

Aa barbarlk kona, yabanclamann en ok pekitii ve dejeneransa
hazrlk yapt bir gei kona olur.
Orta barbarlk kona: Komnde insann insan altediine imkn veren ilk
gedik alr. Erkek sr ekonomisiyle birlikte, kadn alt etmi, yabanc insan
elemann egemenlii altna almtr. Bu dejeneransn balangc olur. Ancak
asl dejenerans ve sansr medeniyet (snfl toplum) ile birlikte geliir.
Tarih boyunca iki byk sansr, yabanclama ve yozlamay besledi:
1- Komn kklerini-kt kabuunu (toplumcul ve doacl kanunlar)
tekmelemek: bilin altna pskrtmek.
2- Kkleri: Toplumcul kanunlar bilince karan tarihsel maddecilii
tekmeleyip bilin altna pskrtmek.
Yabanclama, kendi kanunlarmz bilmeyerek uuraltna pskrtmek
suretiyle balayp geliirse, yozlama da o temellere basarak, komnn
paralanp kendisini yok ederce ilerleyiiyle oluur.
Ancak bu gidi, yine ayn toplumcul kanunlarla kontrole alnmadan (babo)
braklmamtr.
nsan toplumu nce anatomik hayvanln selekte eder: Ayklar. Elekten
geirir. Hayvanln sosyalletirir. Anatomik olarak insanlar.
Sonra sosyal hayvanln selekte eder: Eleimden geirir. Gerekten insan
olma yolunu tutar.
Bylece yabanclama-sansr ve yozlama gibi dolambal yollardan kendi
kanunlar hakknda uurlanr. uursuz gidiin ifrat noktalar (en ar birikileri)
kendisini inkar yolundan, uurlanmann en keskin biimlerini yaratarak sosyal
hayvanln her zerresini tarihe gmme yolunu tutar.
Bu yzden yabanclama-sansr-yozlama gidii, yani uursuzluk gidii,
uurlanma gidiiyle bir arada diyalektik geliir.
Yabanclama, kutsallatrma ile sansr diyalektiiyle temellenirken,
dejenerans o temellere basarak beslenip byr. Yabanclama yozlamay,
yozlama yabanclamay besleyerek, sansr kendileriyle birlikte ebediletirirce
arlarken, uurlanmann en keskin biimleriyle temellenmesine yol amadan
yapamaz.
Bu genel kaneva iindeki ak, dikkat edilirse hep uursuzluk ve uurlanma
diyalektiini iler. Dolaysyla toplumun tmn ilgilendirdii halde, daha ok
toplumun en salam temeli olan kii yanyla toplumu sarar. nk kii elemann
ncelikle toplum yaratmt, sonra giderek kiinin uurlan yolundan uurlu
(kendi kanunlarn bilen) bir toplum yaratlacaktr. Kiinin sosyal kanunlarla
uurlan, yabanclama-sansr ve yozlamann (sosyal hayvanln) sonucu
mjdeleyici olur.
TABAT VE NSAN DEJENERANSI
Komnn yekpareliini tamamlay ve bozuunun snr aa barbarlk
konadr. Orta barbarlk kona komnn kendisini yeniden retirken bozmaya
balaynn balangcdr.
Daha nce belirttiimiz gibi, komn kendisini yeniden retirken,
dejenerasyonlara girmesi, gerekte i elemanlarn varaca en u noktalara
ulatrarak-selekte edii (elekten geirii) ve asl temel elemanlarn

glendirerek ve zenginletirerek yeniden retiinden baka bir ey deildir.

Komnn grnte maddi retici gleri sonuna dek gelitirirken, insan
ve doay dejenere edii, gerekte snfl toplumun ve teknik retici gcn "ana
katillii"ni gzlere batrdr. nk greceimiz gibi, maddi retici gler, hatta
insan toplumu, doann kendisini yeniden retmi bir halkasndan baka bir
ey deildir. Maddi retici gler corafya ve teknik retici gleridir. Yakndan
bakalm:
Corafya retici Gc: Ad zerinde, doann toplumcullatrlm
parasdr:
Barnma-retim-tketim-paylam-btnyle insann yaama
alanlardr.
Teknik retici Gc: nsan toplumunun yine doadan devirerek-znbiimini deitirerek retim-tketim-reyim-datm-paylamnda;
hemen
btn yaamnda kulland aygt ve metodlardr. Yani corafya gibi tekniin z
de doann toplumca dntrlm bir parasndan baka bir ey deildir. Fakat
bunun yannda yine corafya gibi teknik retici g de toplumcullatrldklar
iin zlerinde son maddelerine kadar doay tadklar gibi toplumu da tayp
yanstrlar.
O halde maddi retici glerin tam anlamyla "anas": Bata doa ve hemen
doayla birlikte insan toplumudur.
yleyse u Paradoks'un (sama denklemin) sebebi ve anlam nedir?
Maddi retici glerin sebebi toplum, art ve kayna doa olduu halde,
doay ve toplumu sistemli bir dejenerasyona uratan ey, maddi retici gler
nasl olabilir?
1- Maddi retici gler "CANSIZ"drlar.
2- Bu "canszlk" insan toplumu ile "CAN" bulabilir.
3- Bu "canlan"ierisinde, teknik "AKTF"corafya "PASF"tir.
4-yleyse dejenerasyonu yapan daha ok teknik eliyle yine insan
toplumunun iidir.
Paradoks (samalk) akl almazlar: Demek insan toplumu kendi eliyle
kuyusunu kazar.
Oysa komn anda, yzbinlerce yl boyunca insan toplumu, en ilkel,
neredeyse tekniksiz ve corafyasz, sadece doann ocuu olarak plack
buzullar badirelerini bile atlatp insanlaagelmitir.
zmleri saklayan ifre szck: "insanlama" deyiindedir.
Bu paradoksun sebebi: nsan toplumunun kendisinin uuruna varmakszn,
toplum (ve phesiz ki bunun ierisinde akp giden tabiat) kanunlarna kaplp
gidiidir. Demek uur: kanunlar ele geirmek olacaktr.
Paradoksun anlam ve amac: nsan toplumunun sosyal hayvanlklarn
kr gzlere batrarak elekten geirmek yani seleksiyondur. Bu, ayn zamanda
gidi kanunlarnn uuruna varmaktr.
1- nsan toplumu, vahet anda anatomik hayvanln elekten geirmitir.
Anatomik ve fizyolojik olarak hayvanlar aleminden bakalaarak ayrlmtr.
Buna "ANATOMK NSANLAMA" diyebiliriz.
2- nsan toplumu Aa barbarlk (anahanlk) konanda Anatomik
insanlama'sn geri dnlmezce kesinletirmi; ikinci aamasna hazrlanmtr.
Bu GE konadr: DEJENERANS'a geilecektir.
Anatomik insanlama yzbinlerce yl, gei ise birka on bin yl almtr.
3- kinci aama: Sosyal insanlama adn alabilir. Hayvanlar aleminden

kp gelirken, hayvan igdleri toplumsal gdlere dntrlmtr.

Toplumsal veya sosyal gd, somut olarak uur altuur tezadlar ierisinde
(beyinlerde) tecelli eder.
nsan toplumu hayvanlar aleminden insan toplumu biiminde ayrlrken,
uursuzca ilerleyii kanlmazd. Komn elemanlarnn geliimini ematik
taramalardan geirirken grdk; anatomik insanlama diyebileceimiz bu
aama, belirli kanunlara uymutur. nsan toplumu, uur (bilin) yoluyla deil,
bu kanunlar yoluyla ilerlemitir.
Dolaysyla her admnda bilinalt davranlar ve dnceler yklenir.
nsann, en bilinli aamasnda bile, bilinalt determinizmler saklad ortaya
kmtr.
Biz bu gidii, kanunlar asndan ele alyoruz; kanunlar kendi kanalndan
bilin-altbilin tezadn rgtledii iin kanunlarla konumak, toplum gidii
asndan en doru yoldur.
Bu sebeple yle demek yanl olmaz: nsan toplumunun kendi gidi kanunlarn
uursuzca yaad ikinci aama ayn zamanda "SOSYAL HAYVANLIK" aamasdr.
Ve kendi gidi kanunlarn bilince kardka, sosyal hayvanln ldrerek sosyal
insanlama basamaklarn kabilir.
Deyim karkl-noksanl var. "Sosyal"zaten insan demektir. nsan sosyal
bir varlktr. Kanun kertesinde kesin bir olgudur. Sosyal demekle toplum ve
dolaysyla insan da demi oluruz. O halde "sosyal insanlama" deyimi neyin
nesi oluyor?
Bu deyite, "sosyal"in iinde, henz "sosyal hayvanlklarmz" yani tam
sosyalleememe veya insanlaamama gizlidir. Bu anlam kavranrsa, deyim
eksiklii-karkl giderilebilir. Sosyal hayvanlklar gidermek, gidi kanunlarn
bilince karmakla balayp, o kanunlara uygun sistemleri temellendirmekle
geliebilir. kinci aamay ksaca trnak ierisinde "NSAN"veya "gerek insan"
deyileriyle ifade edebiliriz. Meselenin zn kavradka, deyim-kavram
eksiklikleri veya karmaas kendiliinden nemsizleir. z kavranamayan
meselelerde, kavramlar yldzlar.
te insan toplumu, orta barbarlktan bu yana, bu gerekten insan olmak
sosyal hayvanln gidermek yolunu (uursuzca) yrr.
uursuzca yrmek zddn getirmeden edemez. nsan her admnda,
kendisi-evresi-toplumu ve doas hakknda uurlanr. Ancak toplumun (ve
phesiz ki bu doay da kapsayarak gelien bir giditir, bu yzden toplumun
derken doann da demi oluruz.) toplumun gidi kanunlar, btnyle bilinlere
karlamadka, insan uuru kendini bilemez. Kanunlar bilindike o kanunlara
uygun sistemler gelitirilmeden de bilincin eksikleri giderilemez. Fakat her ey
birden bire deil, basamak basamak geliecei iin, her basamak uurlama
deeri tar; nk yollar ksaltr.
Bu yzden ikinci aamann hazrlan ve adeta patlay iin Aa
barbarlktan medeniyete geie dek, birka onbin yl srdyse, medeniyet
halkalar tmyle snfl toplum 7000 yl kadar srmtr. Snfsz topluma
geii sosyal hayvanlklarmzn giderildii aama sayarsak, bu hesapla yol
daima ksalmtr.
Bu ksal, sadece teknik geliimin deil, insan uurunun ilerleyiinin de
eseri olur.
Demek dejenerans' zddyla veya toplumun gidi kanunlar iinde

btnlklce ele alrsak, evrimcil bir deer tadn grr ve buluruz. Toplum
gidiinde en kk bir halkann evrimcil bir tercmesi olur ve gemi kadar
gelecei de iinde saklar. kinci aamann bir yz DEJENERANS ise, deer
yz gerekten NSANLAMAK (hayvanlktan kurtulmak)tr.
Dejenerasyon gidii, oluum ve yozlama btnl ierisinde anlam
kazanabilir. O halde:
1- Vahet a: nsan toplumunun hayvanlar alemini geride brakp,
ANATOMK NSANLAMA aamasdr. Komn tekamln tamamlar.
Aa Barbarlk: Hayvanla geri dn kapar ve sosyal hayvanln
giderilmesi aamasna geii veya dejeneransa geii hazrlar.
Orta ve Yukar Barbarlk: kinci aamay; yani hem dejenerans hem
sosyal hayvanlktan kurtuluumuzu birlikte ieklendirir.
Medeniyet (snfl toplum) btn olarak: Antik a yozlamay ve
bilinlenmeyi yeryzne yayar ve dejenerasyonu-bilinlenmeyi birlikte ilk
temellerini srer. Modern a: Srlen topra yeniden ileyip derinletirir:
yozlap soysuzlama yeryz lsnde yer kazanrken, bilinlenip tekilatlanma
da kart cepheyi oluturmaktan geri durmaz: Sosyalist lkeler ve kurtulu
savalar.
Bu gidii ematik olarak da olsa btn insanlk tarihi iinde izlemeden
kavrayp-kafamzda canlandrabilmek zor olur.
Ksaca srasyla grmeliyiz.
VAHET'TE ANMZM AAMALARI
Vahet anda dejenerasyon yok, komnn oluumu: yekpareliinielemanlarn tamamlay vardr. Anatomik insanlama: hayvanlar aleminden
insan toplumu kanunlaryla ayrl gerekleir.
Bu yzden alet veya teknik eleman corafya retici gc yerine geen
maara-av sahalar-toplayclk-barnm-yaam alanlarn birletiren corafya
eleman tekaml: teknik ve corafya retici gc olma aamasndadr.
Dejenerans yok, komnn yekpareleerek kendini tamamlay (oluumu)
vardr.
Yozlama yok fakat yabanclama balangc vardr. Yabanclama balangc
totem ile yani kutsallamayla balar. nsan kendi ruhunu toplumun cinsel yasak
kurallarndan gelen doal sonularla, beyninde bilmeden uur-altuur biiminde
rgtlendii iin, evresine yanstt ruhunun enerjisinin nelere kadir olduunu
bilemez; kendisinin evresine yanstt ruhu canl cansz olaylarla tekrar
kendisine bakalaarak (doa varlklar ve olaylar olarak) dnd iin, bambaka
bedenden apayr bir ruh anlayna doru evrim geirir. Cinsel yasaklarla beliren
totem sentezi bu ruhu giderek kutsallatrr ve insan kendisine bu kutsallaan
ruh vastasyla yabanclar. nk insan kendi ruhuyla kutsallatrd totem
ruhuna teslim olmutur.
BRNC AAMA
Cinsel Yasak Tanmayan Komn'de
Toplumu Kuatan Tabiat
Toplumcullama

(Sosyalleen Hayvanlk)
nsanlaan reyim Taban
Kiide Beliren n Ruh
(gdlerin Toplumcullamas)
evreye Yansyan Kii Ruhu
N ANMZM
(Canc grn belirmesi)
Bu aamada, en byk ilerleme insanlaan reyim tabandr. reyim
insanlatka, komn dier elemanlaryla birlikte kendini yeniden retiini
hzlandrmak zorunda kalr. Ve elemanlarn i diyalektii cinsel yasaklar ve
komnn yekpareliini kkrtr.
KNC AAMA:
(Cinsel Yasaklar Gelitiren Komnde)
TABAT
Komncl Yaam
Cinsel Yasaklar
Kii Ruhu: uur-Altuur
evreye Yansyan Kii Ruhu
ANMZM
(Ruhlu Canc Gr)
Kiinin ve toplumun gr ve fikirlerinde srama olur: Her eyin ruhlu
bir canllk iinde alglan yeni bir dnya gr tabann oluturur. Ve bu
kiiye, komne yansyp gelitike, cinsel yasaklarn kesin kural haline gelii,
fikir bakmndan garantilenir. Birinci garanti: reyim tabannn insanlam
olmasysa; ikinci garanti: kii ruhunun cinsel yasak denemeleriyle
kesinlemi ve animizm grne elvermi oluudur. nk bu nc aamay
besleyecektir.
nc aama: Animist grn giderek bir tek bitki veya hayvann
kutsallatrlmasyla monizme ulamasdr. Yani kiilerden yansyan insan-komn
ruhunun en ok ilikide bulunarak yararlanlan bitki veya hayvanda younlamas
suretiyle onun kutsallatrlmas ve komnn ata tanrs yaplmasdr. Ki
bu aamada Birinci Byk Sansr de insann kendisine yabanclamas da
balam olur. Fakat bu yozlama: dejenerans anlamna gelmez. Komn henz
yekpareleme halindedir.
SANSR VE YABANCILAMA TABANI

nc aama totemizm ile birlikte sansrn ve yabanclamann

temellenmesini de gelitirir. Komn totem tanrya balandka yekpareleir
ve kiiyi kendisinde eriterek birlii sklatrr. Fakat ruhu'nu ata tanrya
teslim ederken, kendisine yabanclar, bu ayn zamanda byk bir sansrn
balangc olur.
NC AAMA: Orta ve Yukar Vahet
Cinsel Yasaklar Geliimi
Kii Ruhu
Kutsallaan Totem Tanr (Ata: Kutsal Ruh)
Komnn ve Kiinin Ruhu'na Egemenleen Ata Tanr Totem
Toteme Balanan Komn Kiiyi Eritir.
Ve her eyini totemletirir: YEKPARELEME
Kutsallama Pekiir
YABANCILAMA VE SANSR TABANI
Komn yekpareleirken, kutsallama derece kazanr. Younluu-dozu
ykselir. Totem bylece komnn ve kiinin ruhuna egemen olur. Bu gidi,
kiinin ve dolaysyla komnn geleneksel bilincini olutururken, uur altna
doay ve kendisini pskrtr. Yani kendisine yabanclar ve kendisini sansr
eder. Bilinci totem tanrsallk kabuu olurken, doa ve komn yaam tmden
altuura bastrlr. Gerekte uuraltna pskrtlen tm olaylarn anlam udur:
Toplumun (ayn zamanda tabiatn) gidi kanunlardr. Bundan sonra tm bilgibilim, bu kutsallatrma bilincinin kabuu iinde geliecektir. Ve bilim bu derin
kklere inemedike, hep eksik ve yanllar yer yer kendisinde saklamaktan
arnamayacaktr.
AAI BARBARLIK: GE VE HAZIRLIK
Vahetten barbarla gei ile birlikte; insann anatomik bakalam durur.
Mekanik g ok-yay-mlek-bahe ekimi-hayvan besleyicilii oynak olarak
geliir.
Yukar vahi yok edilir.
nsan bir tek tr iinde geliir. Irklar deiir.
Komnn tekaml tamamlanmtr.
nsan organ ile aleti arasna mekanik g sokulmu, doadaki varlklar zleri
deitirilerek aygt haline sokulurken, canl nesneler de toplumcullatrlmtr.
Bu konaktaki geliim, bu yzden geri dn yollarn kapatrken, komnn
dejenerasyonuna hazrl da gelitii iin, tm anlamyla bir gei konan
oluturmutur.
Aa Barbarlkta

Tabiat
Cinsel Yasaklar (reyimi) Baskn Komn
Kutsallatrma Sansr ve Yabanclama Pekiir
Analk Dzeni ve Ana Tanr (Kutsallatrma nsana Ynelir)
Yabanclama ve Sansr Koygunlar
Cansz ve Canl Nesneler zleri Deitirilerek Toplumcullatrlr
Ok-Yay-mlek-Bahe Ekimi ve Hayvan Evcilletirimi.
Toplum ve Tabiat Yozlatrmna Hazrlk
ORTA VE YUKARI BARBARLIK DEJENERANS BAI
Erkek, sr ekonomisiyle birlikte kadn-analk dzenini alteder. Uzun bir
prose balamtr, ezen-ezilen insan ile ilk gedik alr: Komnn yekparelii
bozulur.
Yabanc insan eleman: Babahann yannda oban-yardmc-kahya gibi alt
insanlarla ezilen-ezen insan gediini bytr.
Canl Nesnelerin Toplumcullatrl: Bitki ve hayvan evcilletirimi sr
ekonomisiyle say ve kalite atlar. Doann zn deitirmede de gedik
byr.
Bylece komn ekirdeindeki bu iki gedik, dejeneransn balangc
olur.
Sansr ve yabanclama, kutsallatrma geleneinde yoluna katmerlenerek
devam eder. Dejenerans, kutsallatrma-sansr ve yabanclama tabanna
yaslanarak srama yapacaktr. Bu, "kt kabuunu tekmeleme" biiminde
ilerler.
Yukar barbarlk bu gidii arlatrr; tarm ve sanayi iblm doa ve
insann zn bozup-deitirmeyi gelitirmitir.
Cinsel Yasaklar, tek eli aileye ularken, reyim aksiyonu, retim aksiyonunun
kontrolne girmek zere belirli bir evrim doygunluu kazanr.
retim aksiyonu, tarm verimliliiyle, topran benimseniiyle ortak mlkiyet
oturuklar. Kalc bir taban oluturur.
Dejenerans yayndan boanmak zere hazrln tamamlayp bir adm daha
atmtr. Medeniyete gei, bu gediklerden andrarak yeni doa ve toplum
artlaryla gelir gelmez, dejenerans koar adma geer. Peyzaj, insann doay
toplumcullatrrken ileyiidir.Ancak uursuz ileyi dejenere edii besler.
TEFEC-BEZRGAN MEDENYETLERN
EMATK YOZLATIRMA PROSES
Antik medeniyetler, tefeci bezirganlk yolundan yozlatlar. Maddi retici
gler, insan toplumu sosyal snflar paralanna urad lde ste geldi.
Kutsallatrma gelenekleri matahlar fetiizmine yn deitirdi. nk manevi

retici glerin amac: Toplumun (komnn veya komn geleneklerinin)

ortaklaa-kollektif ilerleyiinin yerine snfsal paralanlar icab kii mlknn
ykseltilmesini geirmiti.
Fakat tefeci-bezirganl zaruret haline getiren sosyal sebep son durumada
btn retici glerle birlikte maddi retici glerin ilerleyii olmutur. Tefecibezirganlk gelitike, maddi retici gler, gerileyen insann retici glerinin
zerine kmtr.
Bu aamada tarihin en byk dersi ortaya kar: nsansz hibir sistem
ayakta duramaz; kolektivizm toplumcul kanundur. Ve retici glerin
birbirlerini baltalamayan dengesi zorunludur.
Onbinlerce-yzbinlerce yl alar aarak gelen komn aamasnda, antik
medeniyetler, bu sosyal snf didimeleri iinde 100 yl ayakta kalamazlar.
Her medeniyet devleti, 100 ylda bir irili ufakl tarihsel devrimlerle ykllara
uramlardr.
nk medeniyet iine girdii veya iinden kt toplumu ve corafyay
kii mlk uruna kendi lsnde bir adm daha ileride toplumcullatrrken;
yozlatrm, kmaza sokmutur. Ardndan gelen knt-sava ve sosyal snf
atmalar sosyal devrim getiremedike medeniyet btnyle lelemitir.
Burada yine en altta teknik determinizm barol oynasa da, insann uursuz
(kendini bilemeden) ilerleyiiyle gelien paralan kertesinde dejenerans
etkili olabilir.
Antik tarih, medeniyetler kt diye durmaz. Komnn tarihsel
devrimleriyle yrr. Tarihsel devrimler yeterli birikime ulanca, modern
tarih sosyal devrimlerle yrr. Her iki gidite de insan barol oynar. Tarihsel
devrimler ne kadar uursuz atlmlarla uuraltyla geliirlerse; sosyal devrimler
o denli uurlu bir gidi iine girerler.
Daha dorusu insan ve devrimleri nce uuraltyla sezerek sonra giderek
gelien uurluluk iinde ilerler.
nsan kendisini bildike, dejenerans kendi a lsnde nleyebilir.
Ancak kapitalizm de ne kadar uurlu olsa da bir sosyal snf paralannn
katmerleniidir. Ve insan retici gcn, maddi retici gler karsnda
geriletmekten ve matahlar [metalar] fetiizminin bir baka almna girmekten
kurtulamaz.
Yine i gelip insana, insann kendisini bilmesine dayanr. Bu elbette kendi
gidiini (kanunlarn) bilmesiyle olur.
nsann kendi toplum biimleri geliim kanunlarn bilmesi, retici gler
geliimini btn insanlk tarihi lsnde yaratt-yarataca etkileriyledengeleriyle bilmesi demektir.
Bu adan antik medeniyetlerin daha ilk almnda ve knde ortaya
kan can alc gerek, komn ekirdeinde dier retici glerle sentezlenmi
olarak vurucu g haline gelmi insan retici gc gereidir.
1- Lokal Medeniyetlerde
lk medeniyet Irak'ta dodu. Irak ana medeniyet, ondan sonra gelenler,
Irak'tan tohumlanarak gelien yavru medeniyetler oldular.
lkin subtropikal rmak boylarnda gelien medeniyetler, LOKAL bir aamay
katettiler.

Tefeci-bezirgan medeniyetler yozlarlarken, yozlatrc da oldular. lkin

yozlama, insan dolaysyla doa iinde lokal kald. Irak-Anadolu-Fenike-Msrin-Hint medeniyetleri geliip ve yozlap battlar.

Tarihsel Devrimler

Tarihsel
Devrimler

Tarihsel
Devrimler

Tarihsel
Devrimler

Tarihsel
Devrimler

Lokal aamada her medeniyet kendi insan ve corafyasn yozlatrp

kknletike, tarihsel devrimlere urar. Taze komn gleri yeni retici
glerle ya ken medeniyeti canlandrrlar; ya da yeni retici glere
hamileyseler eski medeniyeti ykp orijinal yeni bir medeniyet kurarlar. Her
iki halde de antik medeniyet devridaimleri yeni insan ve eleman kazanarak,
yozlatrlarn bir adm daha ilerletirler. Ancak lokal aamada tarihsel
devrimler de lokal kalr.
2- Ktalararas Medeniyetlerde:
Fenike ve Msr'dan (dolaysyla Ana Irak medeniyeti damgal) tohumla gelien
Grek medeniyetiyle birlikte lokal aama, ktalararas medeniyetler aamasna
gemek zere hayvancl medeniyetler konana atlar. Korsancl bezirganlkta
tarih hareketlenir. Troya'dan tohumla Roma medeniyeti bu geliimi biraz daha
hzlandrr. Bu kez yozlatrma Akdeniz kuzeyini de kaplamakla kalmaz, Grek ve
Roma medeniyetlerinin imparatorlamasyla medeniyetler ktalar aras aamaya
geerken, yozlatrma prosesi de ktalararas seviyeye ykselir. Bu aamada
tarihsel devrimler de ayn karakteri gstererek ykselir ve medeniyetler iinde
alalrlar. Bylece medeniyet alan ktalararasna yaylrken, doa ve insan
yozlatrmalar (dejenerans) da ktalararasna ular.
Hun-Macar-Cermen
Tarihsel Devrimci Aknlar

skender Aknlar

skender aknlar (..300) ve Hun aknlar evrencil aamay hazrladlar;

evrencil aamay a slam medeniyetine dt.
3- Medeniyetlerin Evrencil Aamasnda:
slam medeniyeti tefeci-bezirganln evrencil kprsn kurar: tefecibezirgan medeniyetler, artk manevi retici gleri evren lsnde paralayp
maddi retici gler nnde geriletip bir basamak daha yozlatracaklard:

slam medeniyeti Arap-Trk-Moal aknlaryla in'e-Hint'e ve Avrupa

ilerine dek uzanarak, btn ticaret yollarn birletirdi. Yeryznde medeniyete
gememi barbar kalmad. Tarihsel Devrimler sona erdi. Fakat tarih durmad.
Medeniyetlerin 6500 yl boyunca ileyip srd ve yozlatrd retici gler
(insan ve doa) ortamlarndan, Modern Sosyal Devrimlerle kapitalizm dodu.
Antik medeniyetler dejenerans evrimcil geliimin yolunu tkad yer ve
zamanda, evrim kendine bambaka grlmemi bir yol hazrlyordu: Modern
Sosyal Snflar ve Sosyal devrimler yolu. nk dejenerans'n teki yz:
nsan retici glerinin uyan bilinlenmesi ve maddi retici glere yepyeni
modern sosyal snf ve sosyal devrimler asndan sahip kp ilerletmesi
geliimiydi. O halde komn elemanlar sonuna dek fel edilememiti. Tarih
yenilmi ama yok edilememi, komncl elemanlara tutunacak ilerleme yollar
alyordu.
4- Modern Medeniyet (Kapitalizm) Aamasnda:
Komn (barbar) tarihsel devrimleri, komnn medeniyete geii ve yenilii,
hatta kii mlkiyetinin ezici sindirisiyle sona erip yozlatrlmt. Fakat yeryznn

her yan bir makastan kma ayn durumda deildi. Komnal gelenekler
sryordu. Burjuva sosyal snf en barbar ve zgr kalm Avrupa kentlerinde
doup geliti; burjuva sosyal devrimi en zgr ve barbar kalm ngiltere'de ilkel
sosyalizmden kapitalizme srad.
nk:
1- Komn insan, kavray asndan, yrecil ve evrencil determinizm
kanalndan, iine girdii ve yaad a sratle emip yorumlama ve ana
uyum yapma zenginliklerine sahipti.
2- O gne dek 6500 ylda yeryz lsnde gelimi manevi maddi retici
gleri hamile olduklar yeni geliimlere aabilme olanaklarn yakalayp
gelitirdi.
nce kapitalizm de tefeci-bezirgan medeniyetler gibi lokal geliti: ngiltere'den
Fransa'ya-Almanya'ya-Avrupa'ya-Amerika ve Japonya'ya atlad.
Bu blgeler, medeniyet yozlatrlar bakmndan en bakir saylabilecek
alanlard. Kapitalizm olabildiince bakir kalabilmi retici glere (komn
elemanlarna) tutunarak filizlenip gelitike, eski tefeci-bezirgan medeniyetlerin
turuya evirdii alanlara srad. Oralarda smrge ve yar smrge yolundan
ilerledi.
Kapitalizm, tekelci Finans-kapitalizm haline geldiinde, smrge ve yar
smrge alanlar kapitalizme alyordu.
ok gemeden bir kez daha anlald: Antik tefeci-bezirgan medeniyetlerinin
fazlaca "tekerrr" ettii yerler, dejenerans alanlaryd ve yozlama derecelerine
gre kapitalizm arabasna kouluyorlard. retici glerin de canllk
derecelerine gre smrge ve yar smrge durumuna girdiler; kendilerine
zg yaplarna gre eitlendiler.
in, en eski bitkicil medeniyet tekerrrlerine uram yerlerden biriydi.
Fakat Irak gibi-Hint gibi smrge yolunu tutmad; yar smrgelik yolundan
kapitalizme geti. nk Mool-Trk gebelerinin alaryla canlanm
durumdayd. Irak ve Hindistan btn barbar alarna ramen, smrgeleme
yolundan kamayacak kadar derebeylikte talatrlp-kastlatrlmt. AfrikaAmerika-Uzakdou bakirliklerine ramen gerilikleri lsnde smrgeletiler.
Fakat potansiyel canllklar, sonraki geliimlerinde derece derece rol
oynamaktan geri kalmad. arlk Rusyas, medeniyetlerde dolayl-az ilikileri
yznden ve medeniyete geiin son halkasn oluturduu iin, en canl yar
smrge yolunu yrd. Trkler, Ruslar'dan bir nce medeniyete gemiti.
Fakat medeniyetlerle ilikileri dorudan ve youn olmutu. Ayn yar smrge
yolunu yrmelerine karn Ruslar, sosyalizm, Trkler Kurtulu savan in ile
birlikte atlar.
Dejenerans (ve uurlanma) prosesi bu denli nem tayordu. Komn
elemanlarnn tarihi prose ierisinde gsterdii bakalamlar, somuta gz
nnde tutulmadan retici gler, toplum-snf, ulus, kii, ekonomi, tarih,
devrim, sosyal kanunlar hibir konu yeterince aydnla kavuturulamazd.
5- Emperyalizm ve Sosyalizm Aamasnda
Emperyalizm, anavatanlarnda, smrge-yar smrge apullaryla insan
ve doa dejeneransn modern maskeli en rezil seviyelere kard ve yayd.
Geri lkelerde, retici glerin geliimini engelleyerek, hava oyunlar, bask-

ezi-smr yolundan kurulan emperyalist sistemler, yozlatrmalardan arta

kalan salam insan retici glerini (ii-kyl-genlik-aydn-orta snflar)
tahamml snrn atlatan uyanlara, tekilatlanmalara ve ayaklanmalara
srkledi. Ya lm ya hrriyet! Ve sosyalizm! Aktel parolalar ve gerekler
haline geldi.
Bylece dejeneransn toprandan yeni uurlanlar ve rejimler fkrd.
Bu aama: Modern medeniyetlerin ktalararas ve evrencil aamalarn i ie
gidilerini aceleletiriyordu.
Kapitalizm daha lokal geliimini tamamlarken, sanayi devrimine kanatland.
Ve ktalararas geliimi iin kollarn uzatm-hazrlam oldu. Yeryz
lsnde smrge-yar smrge sistemlerini oluturdu. Birinci emperyalist
evren sava, bu geliimin PAYLAIM yrtclyd; sosyalizmi boaym derken,
paylam sava sosyalizmi ktalararas yayla ulatrmakla sonuland.
1- Avrupa'nn bats, Ana Asya ktasnn Atlas Okyanusuyla biimsizlemi
yarmadacdr. Orada medeniyete en son geen barbarlar kaynard.
2- Roma mparatorlaan medeniyeti oray adam yerine bile koymam ama
pek sramamt da.
3- Fakat medeniyet ile habisletirilmi kutsallatrmalar, kilise kanalndan o
yabani Roma vilayetlerine-en sapa yerlerde bulduu barbarlar arasna szma
ve nfuz etme yollarn bulmutu. Avrupa'ya Roma zerine basknla gelen
barbarlarn kutsallatrma halkalaryla tarihsel devrimci (yeniden diriltici)
rezonanslar buldu.
4- Kck Avrupa Yarmadacnda nce Franklarn barbar gelenekli
arlman' imparatorlatrld. Ancak bat Avrupa barbarlarla kaynayordu.
Fransa krallna geri ekilmekle sonuland.
5- Hristiyan kilisesi, Roma medeniyetinin yozlatrc ruhunu barbarla diriltip
kendisini yaatmann yollarn yzlerce ylda ezberlemiti. Franklar tutmaynca
Cermenlere sarld. Kutsal Cermen mparatorluu'nu yaratmaya giriti. Daha
beter paralanmalarla sonuland. nk Avrupa barbarlarla alkalanyordu.
Onlarca hatta yzlerce derebeylik didimeleri ortal kaplad.
6- Kapitalizm, bu binbir elikiler iinde geliim olanaklar yakalad. O'nu
boabilecek despotizm, ilk yeryz ikvanodonlar-dinazorlar gibi Avrupa'da
atlam yok oluyordu. Yine de habis ruhu, kapitalizmi binbir kovalamaca ve
ikenceler altnda daha zgr kalm ngiltere adacna grtp-kartmaa
yetip artt.
7- Kapitalizm ilkin ngiltere'de sosyal devrimini baarr baarmaz, Sko
kralln yzlerce yllk alttan gre geleneiyle eritti. rlanda'y bastrd. Ada
btnln kurdu.
8- Daha tefeci-bezirgan ve derebeyi despotluuna batm Fransa, en kanl
bir ulu sosyal devrimle kapitalizmi iktidar yapt. Ama Napolyon zorlamasyla
ban yemekten kurtulamad. ngiliz ekonomi politikasna teslim oldu.
9- ngiliz-Fransz rekabeti, Dou Avrupa'da Avusturya-Macaristan ile
Rusya'y; spanya mparatorluu'nu ve Osmanl mparatorluu'nu sk sk
harcayp kullanarak, kapitalizmi ktalararasna yayd.
Sosyalizm daha kestirmeden gitti: Emperyalist savalarn zorlamasyla
arlk Rusyas artklarn Asya'da derledi. Dou Avrupa'da emperyalizme kar
uydu devletiklerle bend oluturdu. Emperyalizmle olan koeksiztansnda,
aa kalmamak zoruyla kuatlmt. Yarm yzylda kaba stratejisiyle erken

boy atarken, sosyalizmi kapitalizme benzetmekten kurtulamad.

Bu kez, kapitalizm anda olan ngiliz-Fransz arasndaki satran oyunu
sosyalizm ile emperyalizm arasnda geiyordu. Strateji ortadayd: Geri lkeleri
kim yanna ekerse sava kazanabilirdi. Avantaj sosyal devrim objektiflii iinde
sosyalizmden yanayd. Geri lkeler kii mlkiyetine deer vermeden kendilerince
sosyalizm yolunu tutmaya girimilerdi bile. Ne var ki sosyalizm kendi iinde az
ok uzlam bir "BLOK" olmaktan uzak-yumruklamalar iindeydi. Ortadou'da
Arap-srail antitezlerinden, Afrika'da Libya-Sudan'n desteinden doabilecek
sentezlerden evrensel yedek gler cephesine geilmek stratejik gdm ustal
gsterilemiyordu. Destalinizasyondan (Stalinizmi giderme antitezlerinden)
demokratik insanlk cephesini derleyecek devrimci teorik sentezlere geileceine,
demokratik kk burjuva eyyam efendilii Stalinizmi bilin altna pskrtt. Bu
gidi ne Mao'ya ne de sosyal devrim halkalarna katlan irili ufakl geri devletiklere
yeterli gveni alayamad.
Sanayilemede de elele tutuulamad. Yarm yzylda, Sovyetler yine de
emperyalizme gzda veren hzl boy atmalar yaad. in eyrek yzyla
varmadan ayn yola girdi.
Bu aamann en olumlu kolay ele gelip gelitirilebilecek yan, objektif
devrimci geliimleriydi. Proleterya ve halklar grlmemi uyanlar ve ahlanlar
yayorlard. Ne var ki iktidara geen Sovyet olsun in olsun, kk burjuva
aydnlar ilerinde o ahlan bulup derlemekten uzaktlar. abuk yorulan apsz
kiilikleri al glm-ver glm ekonomi ve politikalarna elveriyor, kapkulluklar
Stalin ve taslaklarna boyun edike; o denli nefret besliyor, daha ileri devrimci
yaratlara varacana, boyuna sosyalizmi kapitalizme benzeten devletli
eyyamclna gidiyor. Halk ile balar, parti ve sendika kaylaryla salanp iktidar
btnyle her yerde her grevde proteryaya devredileceine, anlalyor ki her
alanda bat gibi uzmanlklar yaratlarak, ynlardan kopuulup kalyor.
Her zaman ie kapanlar, majino hatt gibi, kapanann ban yer. Mao in'de
bunu sezdi. Yeterince n ard dnlmemi olduu anlalan kltr devrimine
kalkmas olumlu yan oldu. Ne var ki bizim 27 Mayslar gibi programsz
grnyorlar, ne yapacaklarn bilmiyorlar..
Her eye ramen, yarm yzyllk sosyalizm geliimi, emperyalizme kar
heterojen bir cephe yaratmaktan geri kalmad.
Bu aamann en nemli getirisi: Dejenerans durdurmak olmad; dejeneransa
kar yeryz lsnde dncelerde byk uyanlar yaratmas oldu.
Emperyalizmin-kapitalizmin-sosyalizmin ne olup olmayaca zerine yeryznn
en cre keciinde fakir-fukara evinde bir fikir sahibi olundu. Marks-EngelsLenin her basit ii-p-bulak-hamal emeki hanesinde fikirce tannyor.
Bu az ilerleme saylmaz.
Yabanclama ve sansr taban, kutsallatrma (totem tanr) geliimiyle
olumutu. Kutsallatrmalara, dolaysyla yabanclama ve sansr tabanna
yaslanarak gelien dejenerans azddka prose tersine dnmemezlik edemezdi.
lk gze batan ve batdan bize yansyan olgu, "dejenerans" oldu. Kutsallatrmasansr ve yabanclama tabanlar da ister istemez sarslacak; uurlan derin
sebeplere inildike geliecektir. Fakat daha kapitalizm sosyal devrimler ile
sahneyi doldurmadan nce, klasik burjuva metafizik dnrleri o tabann
eski kklerini atrdatarak gelmiler ve yeniden burjuvaca oluturmulard.
Sosyalizm de kendince ayn eyi yapm oldu. Bylece kutsallatrma-sansr-

yabanclama ve yozlama taban ister istemez yufkalap inceliyor, en eski

kklerine doru uzanma ve onlar en derin kklerinden yolma kolaylklar
insanlka hazrlanm oluyordu.
phesiz ki bilimle-bilin ile en derin kkler aranp bulunmal ve ele
geirilmeliydi. Ortam hazrlandka yeni kuaklar ordularyla bilimin bulumas
gerekleebilirdi. Ortam bir yandan bilimi gelitirirken, dier yandan ordularca
yeni kuaklar byle hazrlyordu. Geriye buluma vaktinin zel momentlerinin
yayndan boaltmas ve kiileri, kii kii-tmen tmen gergefi ilemesi kalyordu.
Sosyal devrimler ortam elbette o ileyiin en verimli momentleri oldu ve olacaktr.
Ancak biriki ortamlar (evrim momentleri) iyice deerlendirilemedike sosyal
devrim atlaylar da umulan-beklenen verimlilii sunamamtr, sunamaz.

DOKUZUNCU BLM
ANMZM VE BLM
ANMZM VE TARHSEL MADDECLK
Animizm, hatrlayalm: Komnn ilk elemanlarndandr. Ve dier
elemanlar gibi komnn oluumunu ve geliimini etkiler. Animizm
komnn ilk "dnya gr"dr. Gr bir eleman olabilir mi? Komnn en
salam-temelli eleman olan "kii"yle dolaysz ilgili olduu lde animizmin
gr, yzbinlerce onbinlerce yl boyunca komnn "dnya gr"
olmutur. nk kiiyi hayvanlktan kurtararak sosyal hayvan haline getiren
dolayszca komn olmutur. Bu yzden, animizm komnn btn elemanlarn
kapsayarak-i elemanlarn geliimiyle de zenginleerek bakalaan; komn
kadar gl bir i eleman olmutur. Animizmden sonra ard ardna gelen
insan toplumunun dnya grlerine de yataklk eder. nsann ana gre,
en geni kapsaml-btnlkl bir dnya gr olarak animizm, ilk gz ars
olarak kalmayacak kadar zengindir. nsan, kendi ruhundan yansma "kutsal
ruh" tandka, animizm totemizme, insan tanrlara, en sonunda gkselleen
tanrlara ve tek tanrya dnerek, bilimsel dnya grlerine elverir.
Bunu animizm mi yapar? Elbette hayr. Klasik bilimin soysuzlatrmalar
o yndedir. Maddi temellerinden koparp iirdii her eleman sihirli bir g
haline getirir.
Animizmi yaratan komn tmldr. Ancak animizm a itibariyle, evreye
uyum sistemi olarak "dnya gr" kavramna smayacak gerekliktedir.
Gnmz dnya grleri, "iki hkmdar bir dnyaya smaz" didimeleri
ierisinde paramparadr. Animizm, btn zenginliiyle ilkel komnn en
doal uyum mekanizmalarnn, en karacahil durumdayken bile kendiliinden
yapabildii en doal yorumudur.
Bu yzden animizm gr-inan, gnmz dnya grleriyle
kartrlmadan kavranmay hak eder.
ncelikle en saf-en doal-kendiliinden bir yorum tad iin, derin
anlamlaryla ve prosesiyle zmlenme ciddiyetini ister. Animizm laykyla
zmlendike, komnn dier elemanlar ve komn de zmlenebilme
(aydnlanma) kolaylklarn kazanr. Dolaysyla gnmze k tutar.
Konuyu bir benzetmeyle aarak, genel bir kavray vermeye alalm.
Animizm karacahillik-Marksizm gerek bilimdir. Hi benzemez, ztlk iinde
gibi dururlar. Oysa benzerlikleri benzemez yanlarndan farkldr. Ve bundan
alabileceimiz dersler sanldndan daha oktur. Bir gz atalm:
Her ey gibi animizm de bir prose, tarihcil gidi, bakalaarak gelien bir
olgudur.

Klasik bilim, sebepilii bile kendi amacna gre alglad iin, her olgu gibi,
komndeki animizm elemann, kendi dou rahminden ve teki elemanlarla
etkileen diyalektik beiinden koparr. Bylece animizm zlemeyen gizemli
bir "muamma" haline gelirken, onun peine dm metafizik uzmancmz
da nemli bir bilgin postuna brn kolaylatrr.
Tarihsel maddecilik, olay-olgu neyse ylece, olduu gibi; sebep-netice
zincirini en derin kklerine kadar aydnlatma yolunu tutar. Bu yzden, iliklerine
kadar sebepidir. nk amac menfaat deil, olaylarn gidi kanunlarn, insan
toplumunun uyum mekanizmalarnn bilince karlmas (doum sanclarnn
lmlandrlmas) adna arayp bulmaktr. Bu yzden, iliklerine kadar toplum
kahraman bilginidir. Bu iki karakteri derin kklerde ruhunda ve toplumsal
hayatn btnln kendisinde klasik bilginlerden daha koygunca tayor
ve yaatyor demektir. Tarihsel maddecinin yaama uyumu ister istemez o
btnlk determinizmi dorultusunda olur. Baka trl isterse de yaayamaz.
Dnyalar karsna dikilse o, doal ve toplumsal hayatn kendisinde koygunlam
btnln yaayacak-yaarken kendisiyle ann elikilerini en derin
sebepilii ve en safane toplumculuuyla birletirerek zmeye alacaktr.
nk kendisinin yaama (ana) uyumu (determinizmi) byle kurulmutur.
Determinizmindeki elemanlarn keskin ve youn diyalektiinden tr, bunu
erkenden sezer, sonra giderek en aydnlk biimlerde bilince karr. Ve bunlar
hep en derin sebepilii ve toplumculuu iinde yapmaktan kamad iin,
determinizmin (evrimin) en yetkin ifadesi olur, determinizmin kanunlarn
ortaya koyar.
Burada klasik bilgin ile tarihsel maddeci bilgin arasndaki fark, snfl toplum
ile komn arasndaki fark gibidir.
Komn ilkin dinsizdir. Cinsel yasaksz ve totem (tanr)szdr. Henz
"kutsal ruh" elemann yaratmam ve totem tanrsnn peine taklmamtr.
nk cinsel yasaklar bulunmad iin, beyninde uur-altuur rgtlenii de
keskinlememitir. Yani kendi ruhu da henz geliememitir. Belki greceiz,
reyim geliiminden tr bir n ruha veya n benlie sahiptir. Fakat bu,
henz cinsel yasaklarla keskinlemedii iin, evresine belirgin bir "ruh" olarak
yansyamaz; "kutsal ruh" (totem tanr) yzbinlerce yl sonra oluacaktr.
Dolaysyla komn ilkin "ama" deildir. Kendiliinden toplumcudur ve
kendiliinden sebepidir. Bu iki olgu insan ve toplumunu srekli beslerken,
"amac" kendiliinden yaad "evresine uyum yapmak" olduu anlalr.
Tpk tarihsel maddeciliin safane douunda olduu gibi, en derin sebepler
ve toplumculuk ile beslenirken, kendisinin uyum savan veriini ve bunun
toplumcul determinizmle ayn ey olduunu buluu (toplumcul kanunlarn
ortaya k) gibidir.
Komn btn elemanlarnn diyalektiiyle gldr. Ve animizm anlay
kendiliinden o diyalektik iinde ykselip komnde elemanlar: Komnn
determinizminin ifadesi olur. Sebepilik ve toplumculuk, komnn btn
elemanlarnn bulutuu baka bir anlamdr zaten.
Tarihsel maddeciliin toplumculuu ve sebepilii de, doal ve toplumsal
hayatn btn elemanlarn yle keskin diyalektikler iinde kendisinde
kendiliinden birletirmitir ki, sonunda sratle bilimsel yorumlara ulamadan
edemez. Ve bu yorumlar animizm ile inanlmaz paralellikler tar. Birka
basamakta analm:

1- Animizm "kutsal ruh" ile henz komne yabanclamamitr. Dinsizdir.

Fakat dinsizlik demek, inanisz kalmak deildir. Din inanlar da greceimiz
gibi animizm ile damgal doar ve uzun bin yllar damgay sonuna dek tar.
Komn din ile kendisine yabanclar.
2- Tarihsel maddecilik de dinsizdir. Daha dorusu din prosesini bilincine
karmadan bile, onu saf d edecek, toplumcul yasalarn ana ekirdeini
bulmutur. Ona kimse inansz diyemez. O kanunlara inanr ve Allah'tan
korkarca determinizmin yasalarna uyum yapmay ngrr. Douunun
damgasn zmlemekle (sonuna dek toplumcu ve sebepi olmakla)
yazgldr; bunu kendisini toplumda veya determinizmin yasalarna uyum
mekanizmalarnda eriterek (kendisini hie sayarak) yapar.
3- Komnde bunu bilmeden yapar. Aradaki tek fark budur. Komn karacahil
ama alabildiine doaldr; determinizme uyum mekanizmalarn kendiliinden
bulmak zorundadr; aksi takdirde hayatta kalamaz.
4- Animizm, sadece toplumunu deil, tm evreni kaplamaya alan bir
anlaytr. nk komn plack maddecidir. Komn, yaamak iin alabildiine
sebepidir. Doymak bilmez merakyla her eyi renmek, yorumlamak ister.
5- lk yapabildii ey: Doal seleksiyon tabann kendi i gdler
organizasyonu (toplumcullamas) ile yorumlamak olacaktr. O'nun en yalnkendiliinden doal yorumu veya ifadesi, her eyi kendisi gibi grmek-bilmek
olur. Komnn animizmi bu yzden maddecidir-sebepidir ve toplumcudur.
Komn, insancl g bakmndan koygundur. Ancak "ruh" ile henz blnmemi
ve manevi (dini-ruhi) yorumlarla kendisine yabanclamam, animizmini de
maneviletirmemitir. Komn, kii eleman vastasyla her eyi kendisi gibi
bilirken, tm evreni kendiliinden maddeci-sebepi ve toplumcul olarak
yorumlam olur; yabanclama-sansr ve dejenerans yoktur.
6- Tarihsel Maddecilik de ayndr. liklerine dek toplumcu ve sebepi
davranrken, kanlmaz sonu maddeci yorumlar olur. Toplumcul kanunlar
neyse, onlar ylece arayp bulur.
7- Aradaki tek fark (benzemez yan): Animizmin karacahil denecek
kadar bilimsel bilgiden ve uurlanmadan yoksun oluu; tarihsel maddeciliin ise
gerek bilimi kuracak (her trl ruhu-idealist yorumun peesini kaldracak)
kadar dini ve idealist bilgi birikiminin (bilimler bilimi denen felsefenin) zerine
gelmi oluudur.
Bu fark ta doaldr ve kendiliinden ortadan kalkar. Komn kendisini yeniden
retirken, son durumada snfl toplum ierisinde de olsa, paralanm olarak
sren elemanlar vastasyla (snf-zmre-tabaka-grup ve kiilere blnm
insan retici gleri benlik-gelenek grenek ve ilh. elemanlaryla) kendisini
modern biimlerde retecek yeni fikirleri byle oluturur.
Marks-Engels zamanndan beri gelien modern biyolojiden ve son
zamanlarda iyice atlmlaan nkleer fizik ve kimyasndan rendiklerimiz
artcdr; bir eit modern animizm zaruretleri ldamaktadr. Cansz
sanlan maddelerin bile atomcul hareketleri gzlenip, bakalamlar formle
edilmektedir. Bitki ve hayvanlar alemi bir tek hcreden bakalaarak doal
eleim kanunuyla trleerek insan toplumuna ulamaktadr.
Demek animizm ktlenirken, bunun altnda komnn ktlenii, ktmz
kabuu tekmeleyiimiz yatar. Bu birinci byk sansr ve yabanclamamz
icabdr. Kklerini kazyan medeniyet, kendisini de bilemez. Yabanclama ve

sansr ile beslenerek gelen dejenerans, snfl toplumla birlikte aztrken, en eski
kklerimizi (toplumcul gidi kanunlarn) bilince karan tarihsel maddeciliin
bata-ka gelien sansr: kinci byk sansr oldu. Ve komnn-animizmin
gerek anlamlarn maskeledi.
ANMZM-DN-BLM VE GEREK BLM
"Animist aamada, insanolu mutlak gc kendi kendisinde grr; dinsel
aamada, insanolu bu gc tanrlara brakmtr (...). Bilimsel aamada artk
insann mutlak gcne yer yoktur;."
Freud "Totem und Tabu" almasnda fikirlerini hibir toplumcul yasaya
aldrmakszn yuvarlarken, komn-animizmi ve gerek toplum bilimi olan
tarihcil maddecilii maskeler. nsan retici gc neyin nesidir? Bilinmez.
Animizm soyut-metafizik bir aama deil, tarihsel prosedir. Ve komne;
retici gler tmlne yani komne ve elemanlarnn i diyalektiine dayanr.
Komn yerine animizm-din-bilim elemanlar abartlr veya soyutlanrsa, sosyal
gidi kanunlar arap sana dndrlm olur.
Animizmin, ilk komncl aamas baka; Barbarlk aamalar daha bakadr.
Ve animizm, dinsel aamay da byk llerde kapsar; dinin taban totemci
komnde balang bulur. Ve animizmden kagelir. Bilim ise, antik an
nefes ald her yere her eye sinmi din prosesinden (o kabuu) atlatarak
ve dini kullanarak doar. Hepsi komnn prosesine bal olarak geliir. Komn
elemanlarnn diyalektii, Tarihsel Devrim devridaimlerini (cycle) aar; komn
snfl toplum almlaryla paralana paralana erirken, komn i elemanlar
bakalar ama yok olmaz; kendisini yeniden retmek zere alp kapanarak
Modern Sosyal Devrim devridaimlerine girer. Ve komn modern biimlerde
kendisini yeniden retmek zere sonuna dek paralanp dalrken, derlenii
evrenselletirir.
te bu prose iinde komnn dnya gr veya daha dorusu, yaad
evrene uyum mekanizmalarnn keifleri de komn ile birlikte bakalar. Antik
ve modern devrim devridaimleriyle alp kapanr, ama hep en temeldeki
gereklere veya zaruretlere tutunarak-onlar zmlemek zere ilerler; onlar:
Evrene uyum mekanizmalardr. Kah saptr, kah doru yola girer; birikir ve
atlar; son durumada en temeldeki animizm safln modern biimlerde
retmeye varr. Gereklerin inatl daima komn elemanlarnn diyalektiine
bal kalr. En byk inatlk insan toplumunun ekirkdekil kanunlarna aittir.
Animizm elemannn doal-kendiliinden ekirdekil (komncl) bir yarat
oluu, onun doruluunu kantlamaya yetip artar. Modern tarihsel maddeci
bilimin doruluu da, insan toplumunun gidi kanunlarn die vura vura
buluuyla ve o kanunlar ynnde toplumu deitirim savayla ispat bulur.
Animizmde de, gerek bilimde de hayata (evrene) uyum, temel olan biricik
gerekliktir; animizm, kanunlarn zaruretiyle domu bulunan komnn
kendiliinden o kanuncul zarureti kii kii ilerinde duyuundan ve her eyi
kendisi gibi grnden ileri gelirken, tm komn ve evreni kapsar. Tarihsel
maddeciler de toplumu aklarken, tm evreni aklamay ve deitirmeyi:
Sosyal kanunlar neyseler ylece onlar bilmeyi ve onlara uymay dnrler.
Her iki anlayta da belirleyici determinizm "kii" aklndan-benliindenruhundan km gibi grnse de; Animizm ve Marksizmdeki sebepilik de,
toplumculuk da sadece toplum determinizminden, kii iine giren-yansyan

eylerdir.
ANMZM VE KLASK BLMN "K "S
Klasik bilim bunu anlayamaz, nk burjuva bilimi ama veya faydacdr;
iine nasl gelirse kanunlar yle kullanr. Sosyal kanunlar aramak yle dursun,
arptarak kendi amacna, karlarna kullanmak biricik tuttuu yoldu. O'nun
Allah' bylesine incelmi; her trl gsterinin ardna pusu kurmu karclk
idi. Evrim teorileri bile son durumada (btn dorularna ramen) bu ince
Allahl yanstmaktan kurtulamazlar. Evrimi bile ama biimde yorumlar:
Her ey ykselmek ve mkemmellemek iin evrilir ve ilh.
Klasik bilime gre Animizm de, toplumcul determinizmin yasalaryla
domaz, kiinin merakndan ve hkmetmek ihtiyacndan (yani karndan)
doup geliir.
"Bu arada unu sylemeliyim ki, insanlar ilk kozmik sistemlerini (animizmi)
yaratmaya iten eyin, yalnzca speklatif bir merak, yalnzca bilgi susuzluu
olduunu sanmak yanl olur. Dnyaya hkmetmek gibi pratik bir ihtiya da
bu abalarda rol oynam olmaldr." (Sigmound Freud, "Totem und Tabu",
s.121)
Kiinin merak da-egemenlik ihtiyac da toplum determinizmiyle kii iine
girer. lk animizm elemannn douu srasnda, kii hayvan kertesindeyken
toplum tarafndan sosyal hayvan durumuna henz sokulmu bulunur. Ve bu
yzbinlerce yl kaplayan doal seleksiyon etkisinde gelien yllar olmutur.
Bu yzden, kii, en ilk aamasnda bile, toplum determinizmiyle var olur. lk
komnde kii, ruhu bile tanmayacak kertede sade-saftr; yekpareliinin en ilk
aamasnda bulunur belki. Fakat kendisine yabanc deildir. Kendi karn da
egemenliini de bilemez. Hayvancl igdlerinin yaratt ayrdklar toplum
iinde kendiliinden hibir yasak tanmayarak uzlatrmaya mecburdur. reyim
zaruretleri onu toplumcullamaya zorlam ve toplumcullatka da toplumun
gidii neyse, onun determinizmini edinmitir. Komnde kendi karn ada
burjuva yaktrmas gibi bilemez. Hele egemen olmay aklndan geiremez.
Sadece evresine uyum yapmak zaruretiyle kskvrak yakalanm canllar gibi,
boyuna kendiliinden en doal biimde (ne "speklatif: kurmaca merakyla, ne
de egemen olmak ihtiyacyla" davranr, sadece) evrenin zaruretlerine uyar.
Bu uyum zaruretleriyle toplumcullamtr. Toplumcullarken organize olmu
nbenliiyle, her eyi kendi gibi bilmek durumuyla, kendiliinden karlaverir.
nk toplum olmak zaruretlerinden kagelirken, o uyum zaruretleri, toplumcul
determinizm iinde elemanlamtr. te o elemanlarn diyalektii kendiliinden
(doal olarak) sebepi ve toplumcudur. Kii iinden km grnen animizm,
bylece aslnda toplum determinizmiyle kii iine girmitir. Ve bu yzden modern
burjuva biliminin kendisinden esinlenerek, sand gibi ne karcdr veya
amadr, ne de egemenlik peindedir. Kurgucul: Speklatif merak da sonradan
geliir; ilkin merak-bilgiye olan al da, burjuva meraklarmza-bilgi aklarmza
benzemez; uyum zaruretlerinin (hayatta kalmak ihtiyalarnn) yaratt en safdoal merak ve bilgilerdir. Komn kendisini iinden kt doadan ayrd etmez.
Klasik bilim modern kii kanalndan, komnn kiisine parendeyle
atlayverirken, faydac-amaldr. Yani sosyal kanunlarla deil, karlaryla
hareket eder. Brakalm doayla btn olmay, toplumla bile balarn, burjuva

snf araclyla ireti tutar. Kii burjuvazisinin urlatrd-yozlatrd toplum

elemanlar olduu iin, kiiyi toplumdan soyutlatrp kendi uzmanlk alannn
karlarna alet etmek, klasik bilimin burjuva temelli eski huyudur. Bu yzden
sosyal kanunlar tersine evirmitir.
"u halde, insanln yaratt ilk dnya anlay olan animizm, psikolojik
bir anlayt.
"Bu nedenle ilkel insann, kendi psiik organizasyonunu (ENDOPSK denen alg
sayesinde: i ruh aleminin gcyle) da yansttn grmek bizi artmamaldr."
(Sigmound Freud, "Totem Und Tabu" s.139)
lk bakta kesin bir doruyu yakalam grnen bu yaklamn gc,
komnn kii elemann yakalamasndan ileri gelir. Ancak komnn her
eleman gibi kii eleman da, balangcndan gnmze (Modern aa) dek
canl prose halinde gz nnde tutulmadka, ne modern kii, ne de komnn
kiisi anlalamaz. Tylor-Freud ve benzerlerinin kmaz budur.
Komnde kii eleman olmasa veya kiinin gelikin beyni bulunmasa,
komnn de olamayaca akla yatkn bir dnce olabilir. Fakat bu daha
sonraki bir geliimdir. Kii, ncelikle toplumun (komnn) yaratt bir eleman
olmutur.
Doadaki hayvan srleri, toplum (sosyal) denen bir olgu olmaktan
uzaktrlar. Zoolojinin zoo sosyolojileri, bu adan ne sry, ne de toplumu
anlayamadklarn gsteren bir yaklatrmadan ibarettir.
Hibir sr, doada topluma evrilememitir. Toplum srnn evrimiyle
gerekleemeyecek kadar orijinal bir bakalamlar zincirini kapsar. Yerinde
greceimiz gibi, komn reyim aksiyonunun basksyla alet ve corafya
elemanlaryla birlikte kii karlarn grlmemi biimde uzlatrarak,
domutur.
Komn, kiilerin evrimi ve uzlamasndan veya birletirilmi yeteneklerinden
de domamtr; hepsini kapsayarak (fakat tek bana ne kiiden-ne de
srden) domutur.
Doada hayvan, sr halindeyken bile tek bana kalr. Hayvann sr
oluu, hayvan sosyal bir yaratk haline getirmedii (igdlerini yeterince
sosyalize edemedii) iin, hayvan reme ve yaama igdlerinin etkisinde;
doaya kar her zaman tek banadr: Organlaryla kendi yaam iin savar
ve lr. nsan, tek banayken bile, toplumculdur: Toplumcul determinizm ile
davranr-dnr-yaar ve lr. nk daha iin banda insan kiiyi yaratan
geliim, insan toplumu olmutur.
Fakat bu kiinin gcnn hiliini gstermez. Kii gc toplum gc ile
diyalektik iler. Ancak toplum olgusunun kanuncul determinist etkileri,
doada komn ortaya kncaya dek grlmemi bir geliimdir. Bu oluum
da tek tek hayvancl igdlerin gcnn katks, toplumcul determinizm ile
varolabilmitir. Bu adan komn, bir kanun orijinalliinde deerlendirilmedike,
ne modern kii ne de komn kiisi anlalamaz. Bu durumda da hemen hibir
sosyal elemanmz izah bulamaz. Zira kii ile toplumun diyalektii, animizmruh-totem-din-ekonomi-ideoloji-bilim-devrim-sosyal snf-yaz-devlet-mitoloji
ve ilh. gibi elemanlarn yaratp gelitirir.
Hayvanlarn igdlerinin gc, onlar ancak yer yer-zaman zaman sr
olmaya gtrmeye yetmi fakat toplum olmaya gtrememitir. Srnn gc
de, hayvancl igdleri yeterli bir organizasyona ulatrp tek tek hayvanlar

sosyal kii haline getirmeye yetememitir. Hayvan igdleri de srleri de,

doada pasif uyum determinizmleri iinde kalmlardr.
nsan toplumu (komn) bu adan geliim kanunlaryla ele alnmaya deer,
tek bana kanuncul (determinist) etkide bulunan bir olgudur.
Konuyu animizm asndan gzden geirelim.
DARWNZM LE MARKSZM'N SINIRI VE ANMZM
Darwin, "nsan Soyu" (die Abstammung des Menchen) adl kitabnda
yle der:
"SOSYAL HAYVAN OLARAK NSAN
nsann sosyal bir yaratk olduu dncesinde herkes birlemektedir."
Darwin'in Marks gibi konutuunu sanmayalm. Marks, insan sosyal
hayvan olarak nitelendirirken, bambaka toplumcul ileyi kanunlarn dnr.
Toplumculluu bir kanun olarak insana has bir zellik olarak hayvan srsnden
ayrmakla yetinmez; insan toplumunun motorcul gc olan retici glerden
aslp eker ve komn cevherinden kalkan insann, modern komnizme doru
giden kanunculluunu sezer. Engels de, Morgan da ayn kany kavrar ve
beslerler. O dev kavray glerini, biraz olsun Darwin'e de yaktrp ummadan
edemezler. Ne yazk ki Darwin, Marks-Engels'in klarndan-eserlerinden
hibir ey anlayamayacak kertede doa bilginliinde krlemitir. Bachofen-Mc
Lennan eserlerinden de hibir ey anlamaz. 1871'de Morgan'n ziyaretinde,
Morgan'den ders alacana, onu toplumcul geliimde doal seleksiyonun
etkilerine ikna etmeye alacak kadar ufku kapal-dar kafaldr. Morgan ve
Engels ise doal seleksiyonun etkilerini aile biimlerinin geliiminde arayp
bulacak kadar ders almaya ve doa bilimleriyle toplum bilimini btnletirmeye
egin ve hassas bulunurlar.
Darwin'in derdi; insann sosyal hayvanln, hayvann srcl yapsyla
ayn kefeye koyup, tezini insan toplumunda da ispat etme stnlne
ulamaktr. Bu yzden koskoca kitap boyunca hep hayvanlarla insann
benzerlikleri zerinde durur. nsan toplumunun, hayvanlar aleminden ayrcalkl
kanunlarnn bulunabileceini sezi dzeyinde olsun kavrayamaz. Kitap koca bir
bilgini yere seren krelmi kastlam doa bilimi bnlkleriyle (organisizim:
metafizik sosyolojisiyle) doludur. Darwin'in tarihsel maddecilie kar bilerek
kabarklandrlm ve doa bilimlerine sokulmu bu metafizik sosyolojisi bir
hayli etkin olup, bizim cepheye de etkilerini yayd iin, kulandan tutup
tehir etmek grevimizdir. Ancak Darwin'in haksz nn glgeleyen bu yan
ile, bilim gereklii iine kazandrd doal seleksiyon (doada canllarn
bakalam) kanunlar buluu kartrlmamaldr. Tersine, Darwin'in buluu ile
metafizik sosyolojisi ayrd edilerek, toplum biliminin gerek temsilcisi olan
tarihsel maddeciliin doa bilimleriyle nasl btnleeceine metodolojik
rnekler vermek gerekir.
Burada konumuzla ilgili olarak, yer yer zerinde durarak ilerleyeceiz.
"nsann sosyal bir hayvan olduu iin arkadalarna ballk eilimi duymas
ve toplumun liderine boyun eme duygusunun gemesi olduka kesindir.
nk bu zellikler btn sosyal hayvanlara zgdr. Bunun sonucu olarak,
insann bir dereceye kadar nefsine egemen olma yeteneine sahip olmas
gerekir. Aktarlan bir eilim, onu dierleriyle birlikte yoldalarn savunmaya

ve kendi karlarna ve eilimlerine arca kar olmadka yardm etmeye

sevk edecektir."
1- lk insan komn otoritesiz ve yasaksz domak zorunda kald. Hemen
btn yukar memelilerde reyim ile balantl olarak, sr ve dolaysyla
liderlik eilimleri bulunur. Orangutanlar iinde, gl erkekler dii haremi ele
geirirler ve yavrularla birlikte oluan srnn lideri olurlar. Ve baka erkekleri
srden kovarlar. Dolaysyla toplumcullama olanaklar ortadan kalkar.
nsan toplumunda reyim artlarnn zaruretleri ise, tersine bir etki
yaratarak, cinsel yasak tanmayan bir yolu am grnmektedir. Yani
egemen-lider bir erkek ve harem olamad gibi, btn yetikinler birbirlerinin
kars ve kocasdrlar. nk, reyim artlar giderek hayvanlar aleminden
ayrlan zellikler getirmitir. ocuk bakm sresinin uzamas ve mevsim
devridaimlerine uymay, analk gd ve sorunlaryla da birleince; egemen
erkek haremi yavaa ortadan kalkar. Yerine yasak-harem getirmeyen
komncl yaam oluur.
Dolaysyla komn ilkin lidersiz ve cinsel yasaksz doar. Bu haliyle yani
iin iine alet ve corafya retici glerini katmadan bile; ilk insan toplumu
hayvanlar aleminden ayrlr.
Komnde otorite (liderlik) ok sonra Orta ve Yukar Vahet alarnda
doduu zaman; aktel otorite erkekte deil, kadndadr. Yani yine hayvan
srsnden bambaka bir geliimle kar karya bulunuruz. Kanunlar,
toplumcul kanunlardr artk.
2- Komnn yasak tanmayarak-lider-otorite tanmayarak domu
bulunmas, komnde "itaat", "boyun eme", "nefsine egemen olma yetenei",
"yardmlama", "yoldalarn savunma" gibi duygu-dnce ve davranlarnn
olamayacan gstermez.
Darwin, "Bunun (yani liderliin-otoritenin) sonucu olarak" derken, bu tr
eilimlerin geliimini daha ok liderlik-otorite oluumuna balamaya yatkn
grnr.
Bu tezi, kendisinin ilk eserinde ortaya koyduu doal seleksiyon buluu ve
rnekleniiyle de kyasya geliir.
Bu tr duygu-dnce davranlar, insan toplumunun aktif uyumundaki
insancl dnce duygu ve davranlaryla karlatrmamak artyla, ok
nceden beri canllarda gelimi bulunmaktadr. Dahas: Bu tr eilimlerin
bakalaarak, yeni trlerde gelitiini ve kaltm yoluyla yavrularda pekitiini
Darwin'in kendisi aklamaktadr.
Ki, organizmann evrimsel geliimi boyunca bu pasif uyum zarureti iinde
oluup gelien; pasif duygu-dnce ve davranlardr. lk hcreden balayp,
yksek memelilere ve insana kadar olan geliim de, byk mesafeler katederek
gelir.
te bu pasif uyum veya doal seleksiyon taban, insanda, topluluun
geliimiyle kendiliinden Animizm'e varr.
Konumuzun Darwin ile uyuan veya doa bilimiyle kaynap btnletii
ama kyasya ayrld yer de burasdr. Bu adan bir kez daha grelim.
Organizmalar ve giderek canllar-hayvanlar ile yksek memeliler pasif
uyum gereiyle organlarn bakalam kanalndan evrim geirerek, insan
toplumuna dek gelirler. nsan toplumu da o temellerde srayarak, geliir.
Bu prosede organlar bakalarken, beyinleme zarureti ve geliimi ortaya

ktka; hcrenin kendi ekirdekil canllyla yaptklar, giderek canldaki beyin

organyla ifadesini ve gdmn bulur: beyni olmayan organizmada grlen
davranlar, sanki duygu ve dncelere sahip imi gibidirler. Virs henz
hcre bile deilken, binbir "entrika" evirerek, yaama yetenekleri gsterir:
Souu-sca-saklanp yaayabilecei yerleri sanki dnce ve duygularla bilipseiyormua davranarak, tespit eder ve oralara yerleir. nsan semesi ve
insanda yerlemesi byle olur. Yine insan vcudunda timsn (savaa hazrlk
ordugahnn) hazrlayp gnderdii sava hcrelerine kar inanlmaz sava
yetenekleri gelitiriinin sregenlii hep duygu ve dnceleri varma olur.
Oysa bu organizmann canllndan (sadece organcl determinizminden)
gelir. Organcl determinizm ise; bir eit kimyasal elemanlarn canllarn
diyalektiiyle maddeye canllk kazandrm, sonra o canllkla hcrede
ekirdek-kromozomlar-stoplazma etkileimleriyle yeni elemanlara ve giderek
organlara sahip olmutur.
Bu beyin organna dek ykseldike, hem organcl determinizm zenginlemi
ve bu zenginliin ifadesi olan bir beyin ile organlatrarak gdme almtr.
nsan toplumunun geliim kanunlarndan ald dinamizmiyle, bu beyin
tabann sonsuz geliimli ruhi rgtlenie ulatrmtr. Fakat bu durum, insan
doadan apayr (bamszma) gelien bir varlk haline getirse de, (doadan
geldiini unutturacak byk bir sramaya ulasa da), insann doaya bamll
ve onun ocuu olduu, btn elemanlarna kazd damgayla besbellidir.
nsan toplumunun en byk bilinci, toplumcul kanunlar asndan bunu
derinlemesine kavrad zaman geliebilir.
Bu nokta veya snrn nemi zerine ne kadar durulsa azdr.
Bu noktada Darwinizm ve Tarihsel Maddecilik asndan, gzlerden kaan
bir diyalektik sakl kalmtr. Darwinizm buna aldrmazken, Marksizm doa
bilimleriyle toplumcul kanunlar asndan btnlemek abalarna ciddiyetle
eilir.
Aradaki fark: Darwin'in doa bilimlerinden toplum bilimlerine atlama
zorunluluu ve menfaat ilikileriyken; Marksizm'in ana halkas zaten toplumcul
kanunlardr ve o kanunlar doann geliim kanunlarna uzanmay da emreden
corafya retici glerini iinde barndrr.
Doa ile insan snrndaki basit (yaln) diyalektik udur:
nsann duygu-dnce ve onlardan gdm alan davranlara sahip oluu,
insann hayvan olduunu ve hayvan derekesine indirilmesini gerektirmez. Fakat
insann ruhsal bir yaratk oluu da, insann hayvanln gizleyemez. O halde
insan, sosyal (toplumcul) bir hayvandr. Ancak, bu sosyallik, hayvan srs
deil, bamsz kanunlarla ileyen bir toplumcul geliimdir. Bu yzden, ayrca
kanunlaryla toplumcul gidi zmlenmekle kalnmamal, iinden kageldii
kanunlaryla da kavranmaldr. nk evrim bir btndr ve insan toplumu,
evrimin en yksek basama olarak evrimin btn basamaklarn kendisinde
birletirir. nsan toplumunun zm evrimin tmlkl zmnden katiyetle
ayrlamaz.
SOSYAL HAYVAN-NSAN-BLM VE ANMZM
Doa, insan toplumunun iine girince; veya doa insan toplumunu
dourunca; ya da iin dorusu, maymun sosyal hayvan olunca, yeni bir

diyalektik moment ald:

Bu kez insan denen sosyal hayvann nnde kendisinin ve tabii ki iinden
kt doann btn kanunlaryla bilincinde olan ve ona uyan gerek insan
olma sava alyordu.
Bu sosyal hayvan olan yanmzla, insan olan yanmzn diyalektii gibi
duruyordu. Ancak bu ok genel sezi dzeyinde bir kavraytan kurtulmas iin
ayrntlaryla bilinlere karlmas gereken bir giditi.
nsan yanmz: Toplumculuumuzdu. Toplumculuumuzun hayvana katt
ey, sosyalite idi. Sosyalitenin veya toplumculuun sosyal hayvana katt,
insanln zel karakteri-kara cmlesi-vurucu damgas ise: "Ruh" denen beyin
rgtleniinde yatyordu.
Hayvanlarda grlmeyen ey: "Ruh"umuz idi. Yani beynin bilin-altbilin
eklinde rgtleniiydi.
Bu beyin rgtlenii kavranamadka, hayvan ile insan snr-sosyal hayvan
ile insan snr-sosyal hayvan ile gerek hayvan snr ve animizm ile modern
animizm snr kavranamaz.
Beyinin "Ruh"sal rgtlenii "kii" de tecelli ediyordu. Bu yzden kii,
komnn en salam temeli ve elemanyd. Marks'n Grundrisse'de sezip
koyduu bu gerek, sosyal hayvanlk ile gerek insanln diyalektik savan
yapt ve gelitirdii nemli bir potayd fakat biricik pota deildi. nk kii
beyninin bilin-altbilin eklinde rgtlenii, kiinin iinden km ve gelimi
bir olgu deildi; tersine toplumcul giditen kii ierisine girmi kurallardr.
lkel Animizm gr de, Tylor'un-Freud'un ve dierlerinin sand gibi kii
iinden (benlikten) topluma yansmadan nce; toplumdan kii iine giren
toplumcul kurallarn sonucu olmutur.
Modern Gerek nsan da sadece toplumun ve sadece kiinin eseri
olmayacaktr. Toplum, kiiyi sosyal kanunlaryla determine eder (belirler).
Ancak toplumdan kii beynine girmi olan kurallar, hayvanlmz bastrarak
insan sosyal hayvan durumuna ykseltirken, "insanlama" savann zel
bir momenti "kii beyni"nde alm olur. Kii beyni veya "kii gc" bu denli
nemlidir. nk toplumun yorum yapan zel bir beyni yoktur. Bunu toplum,
kii beyinleriyle yapar. Kii beyni insanlamasn bilin-bilinalt arpmasyla
yaparken, bilin srekli olarak bilinaltn bilince karmakla grevlenir.
Bilince karlma: Her olayn bal olduu toplumcul gidi kanunlarndan
baka bir ey olmaz. Bilinaltna bastrlan ey, doa-hayvancl igdler ve
giderek bilince karlamayan sosyal hayvanlmzdr. Ancak bunlar doa ve
toplumcul gidi kanunlarna bal olarak akp geliirler. Bilin-bilinalt denen
ey de bu kanunlarla oluup gelimitir.
te Modern gerek insan bu yzden, toplum biimlerinin (ve doann)
geliim kanunlarn bilince karm kiilerle kurulmu bir toplum olacaktr. O
toplumun dnya grnn ad, paralel bir yaktrmayla ve retici anlamda
Modern Animizm, modern gerek insann doa ve insann bu doal gidi
kanunlarn bilince karp uymas olacaktr.
Komn kendisini yeniden retirken, grlerini de (elemanlarnn
elikilerinden kma kanallarn insan beynine yansm ifadelerini de)
elemelerden geirerek, yeniden aslna en uygun biimlerde retir.
Doann komn yarat, komnn hayvan sosyal hayvan yap ve
toplumun ve kiinin beyin vastasyla veya bilinte karma yolundan sosyal

hayvanlktan, kendisinin bilincinde olan gerek insana gemesinin anlam

udur:
Evrim, bilin kanalndan kendisini, kendi kanunlaryla kontrole (gdme),
alarak; kendiliinden gidiinden kurtulacak, dolaysyla kendisini daha zengin
uyum mekanizmalarna aarak yaatma yollarn bulacak demektir.
Milyonlarca yllk; veya insan toplumu gz nne alnrsa, unun uras bir
asrlk gerek bilim ilerleyiinden alnacak ders udur: nsanlk tarihinde 50100 yllar birka kuaklk zaman sreleridir; evrim ierisinde bu sre nedir
ki? Demek insan toplumunun en artc anaforlar bile, sadece insan bilincini
kendi kanunlar konusunda aydnlatmaktan (sosyal hayvanlktan gerek
insana gei basamaklarndan) baka bir sonuca ulaamaz. nsan toplumu ve
kiisi, kendisi ve doas iinde, kendi kanunlarna uyarak, "Huzur" biimiyle
aranan "Denge"sini bulmak ve kurmakla yazgldr.
Tarihsel maddecilik bu grevin, TASNF (sentez) yanna adanmtr. Bu
noktada tarihsel maddecilik ile dier bilimlerin ve zellikle doa bilimlerinin
diyalektii, insanlk gidiine paralel bir diyalektikle ilemekten geri durmaz.
nsan, kendi hayvanln ve sosyal hayvanln cinsel yasaklarla birlikte
byk bir sansr prosesiyle uuraltna pskrterek ilerlemitir. Kendisine
yabanclamas da ayn anda birlikte geliir ve snfl toplum gidiiyle yozlama
devridaimlerine karr.
Tarihsel maddecilikle birlikte insan, sosyal hayvanlktan insan basamana
trmanmak iin; gerek bilimle atlr. Sosyal hayvan ile bilinli insan diyalektii
alr. Fakat bu kez de tarihsel maddeciliin sansr ba gsterir ve bata ka
ilerler.
te bu gidi iinde, doa bilimleri de insanlama birikim bilimi yanyla hizmet
ederken, dier yandan ikinci byk sansre katlrlar.
Hayvanlar aleminden insan toplumuna geite, doa ile toplumun kanunlar
birbirlerine karrlar. Nasl tarihsel maddecilik, insan toplumunun oluumu
kanunlarn zmek iin, doa bilimlerini renmek zorundaysa; doa bilimleri
de genel olarak insan bilimlerini, zel olarak btn bilimlerin sentezi olmaya
adanm tarihsel maddecilii renmek zorundadr. Aksi takdirde, bnlnnmenfaatlerinin ve beyin kirelenmesinin kurban olmaya devam edecektir.
Dahas var: Problem, belki doann toplumu dourduu yerde dmleniyor,
ancak o dm zlmekle de kalnamaz, doa ve toplum bilimleri son
kerteye dek btnletirilmek zorundadr. Evrimcil hayatn determinizmi bunu
emretmektedir. yleyse mesele bireycil-ekolcl-bilimcil olmaktan km;
evrencil veya insancl bir problem haline gelmitir.
Tarihsel maddecilik bu ciddiyet ve sorumlulukla meselenin zerine eilirken,
doa bilimleri (organisizm metafizik sosyolojilerle), tarihsel maddecilie kar
bilerek bilmeyerek pavkrrlar.
Ac gerek ve fark budur: Doa bilimleri de ikinci byk sansre katlrlar.
Tarihsel maddecilik bu iki sansr de teorik ve pratik aabildike, zaferi kesin ve
salam insan temellerine oturabilecektir.
ANMZMN BLM TABANI: DOA VE NSAN
BLMLERNN SENTEZ: TARHSEL MADDECLK
Enzim ve asitlerin diyalektii, hcreye giden canlln (sentezin) potas

oldu.
lk canllk, hcre sentezine vardka, uyum zaruretleriyle ilk hcreden
grev deiimleriyle yeni canllar (organlar-beyinleme ve ilh.) tredi.
Bu kimyasal alverilere, yer yer elektriklenmeler de katld. zellikle beynin
alma yordam, elektriksel ve kimyasal tepkimelerle geliti.
Beyin de bir organd, ancak, organcl geliim yeterli olgunlua erdii yer ve
zamanda, sinir sisteminin stlendii refleksif yaam beyin senteziyle gtme
aamasyla olutu. Bu sebeple beyin hem bedenin tm organlarnn, hem de
reme ve yaama savayla (doal seleksiyonla) olumu btn igdlerin,
duygularnn ve hafzalarn kumanda merkezi oldu.
Ne var ki, hayvanlarn en yukar memeli trlerinde iyiden iyiye belirginleen
ve olgunlaan organ-igd btnl; ancak insan toplumu ortaya ktnda,
insan beyninde dnceleerek, bilin altbilin haline gelerek ve dilleerek hangi
anlamlara geldiini zmleyebilecekti.
nk insan beyni, insan toplumunun kanunlar dolaysyla (cinsel yasaklarretici gler ve ilh. elemanlarn etkileimiyle), tredii insanms maymunlarn
beynine kyasla ar gelimi olmasna (veya insanlam) ramen, temelde
insanlaan beyin, insanms maymunun beynidir.
Fakat insanms maymunlardan (Antropoid) geriye gidildike; her trn tpk
insanda olduu gibi, tredii atasnn genel tipini muhafaza etse de, tredii
atasnn igdlerini ve dier organlarn kendisine benzetmek zorunda olduu
gereiyle karlarz. nk hepsi ortak bir atadan tremilerdir. Darwin'den
daha nce bile geliim olarak sezilmi bulunan bu gerekliin ileyi kanunlarn
Darwin ortaya koyar.
Bu yzden, insan, toplum ve kii olarak damgasn tad doann en
verimli ve biricik izahn da barndrr.
Doa bilimlerini bir yere kadar hakl klan bu gereklik, insan hayvanlardan
toplum zelliiyle kesin biimlerde ayrr; doa bilimleri canllarda saplanp
kalr.
Hayvanla insan toplumunun birbirine kart bu noktalarda animizm, izah
bulabilir:
1- Hayvanlarn igdleri-duygulanmlar-hafzalar ve dolaysyla bir eit
pasif de olsa, dnme renme yetileri de bulunur.
2- Eer yle olmasayd, insan toplumu yukar memelilerin bulunduu o en
gelikin basamaa basmadan, insan toplumuna srayamazd. nsan, tredii
atasnn (insanms maymunlarn) organlarn ve igdlerini insanlatrdn
hatrdan karmamaldr.
3- Tabii ki daha geriye giden prose de hatrlanmaldr: Antropoid
maymunlarn da kanguru ve farelere dek uzanan daha alt memelilerin organ
ve igdlerini kendisine benzetmitir. Bu zincir, memelilerden kularasrngenlere, kurbaalara ve balklara, sonra da ilk canlla dek uzanr.
4- Demek hayvanlarda grlen, pasif uyum kaynakl pasif dnce-renme
ve duygulanmlarda en alt basamaklar trmanarak gelirler.
5- Dolaysyla hayvanlar da insanlar gibi, benzer kimyasal alverilerle
beyinsel ilevlerini hayata geirirler. Ruh hekimliinde kantlanan seratoninadrenalin-strojen-testosteron-dopamin
gibi
kimyasallarn
dnce ve
hafza ve duygulanmlar zerinde byk etkisi olduu gibi, ayn ve benzer
salglarn, hayvanlarda da benzer etkilere yol at, saysz deneylerle ortaya

karlmaktadr.
6- Demek, ilk canllkta grlen asitlerle enzimlerin diyalektii, evrimsel
geliimle zenginleerek, insana dek uzanr.
7- nk: Toplumcul (germinatif) hcreler (reme hcreleri), atacl tipi
muhafaza ederlerken, bedencil hcreleri deiime uratrlar.
Doa artlar, canlnn fizyolojisini-bedencil hcrelerini, uyum zaruretiyle
deiime zorlar. Beden hcreleri, en yetenekli olanlar kanalndan yeni gelien
artlara uyum gelitirir. Canlnn fizyolojisi deimeye balarken, igdleri
de yeni artlara uyum yapmak zorunda kalr. Bu fizyolojik deiimler yavaa
geliirken, bedencil hcrelerde olan bu deiime tohumcul-reme hcrelerine bu
ynde bask yaparlar. Bu kez reme hcreleri kendi atacl hcre tipini korurken,
yeni kuaklarda (kendisinden treyen yavrularda) bedencil hcreleri deiime
uratarak, ilksel tipi yeni bir tr haline getirirler.
Yeni tr canl trevi atasnn organlarn ve igdlerini kendisine
benzetmeye balar. Fakat son durumada, tredii atasnn izlerini tar. Hangi
canlnn hangi atadan tredii bu izler takip edilerek bulunabilmektedir.
Omurgallarn, hi olmazsa ocuklar tarafndan bile grlebilen organcl
benzerlikleri ortadadr: skelet ve i organlarn sadece biimleri deimitir.
Organcl deime yannda, konumuzu ilgilendiren igdler-dnce-renme
ve duygulanmlar yani beyin organ iin de durum farkl deildir.
Beyin, benzer hcre temellerinde bakalaarak, beyin kabuuna-arka
beyne ve n beyne giderek, olanaklar daha fazla verir.
Bu, insanda tecelli ettii zaman ortaya bilin-altbilin: Sonsuz gelitirici
mekanizma km olur. Bunun anlam; evrimin giderek kendisini insan toplumu
(ve beyni) ile yorumlama: Bilince karma ve kendisini bilin ile kontrole alma
yolunu tuttuudur.
Animizm, bu temel gidi iinde aydnlatlabilir:
nsandan nce pasif de olsa bir igd-renme-dnme-duygulanma
geliimi ve taban olmakszn, insan toplumuna ve insan beynine sramak
olanakszdr. Bu yzden, Antropoidlerden insana geerken; igdlerinrenmenin, hafzalarn-dnmenin ve duygulanmlarn toplumcullamas
yolundan insann en doal evrencil yorumu: Animizm: canclk kavray ortaya
kar.
Doa bilimleri, insana kadar olan bu geliimi, ayrntlca doyurucu biimde
bir asrdan ar bir zamandr aydnlatmaktadrlar.
Darwin, 1871 ylnda "Die Abstammung des Menschen" (insan soyu) adl
almasnda konuyu yle zetlerken, sonuna dek hakldr:
"Organizmalar, doal seleksiyon yoluyla; zamanla yaamn eitli artlarna
uyduklarndan, organlar gittike fazla eitli grevler iin farkllaacak ve
uzmanlaacaktr ve bu (uzmanlaan farkllamalar), fizyolojik grev taksiminin
salad bir faydaya gre ayarlanr. Ayn organ ilkin bir ama iin, daha
sonra ve uzun bir zaman izleyerek, baka ve tamamen ayr bir ama iin
bakalamaktadr. Bu suretle btn organlar giderek daha fazla karmak
bir hal almaktadr. Ama her organizma, her zaman iin tredii yaratn
yapsndaki GENEL TP KORUR."
Doa bilimleri, sonradan bu kany destekleyen ve gelitiren deneyleri
her alanda oalttlar. Fakat insan beynini gelitiren kanunlara gelince;
kendi uzmanlk alanlarnda toplumcul kanunlara gre kk bir adm olsun

gelitiremediler. Bu yolda Darwin'in dmdz "gelime" teorisini (organizmi)

adeta kemikletirdiler.
nsan beynini hayvandan apayr, muazzam ve sonsuz geliim yayna
kavuturan mekanizma, insann hayvandan ayrlan reyim (ve cinsel yasaklar)
mekanizmasyla birlikte ileyen; fakat giderek glenen retim mekanizmas ve
hepsini kesin ve kurallam biimde sralayan toplumculluk mekanizmasyd.
Animizm, bu orijinal gidi iinde hayat buldu ve geliti.
ylegrlmedikbirgelimeolmutuki:Evriminilkcansz-canlbalanglarndan,
insana dek olan geliimin kendisinde, "TOPLUM" (ve "kii") olgusunda toplamt.
Bu suretle evrimcil determinizm kendisini, insan toplumunda ve kii beyninde
aklama olana buldu.
Buna gre, evrimcil kanunlarn izah ve gdm, olaanst kolaylklar
kazanyordu. Zorluk, sadece toplumcul kanunlarn kavrannda yatyordu.
nk kanunlarn tm, toplum ve olgusunda sentez olmutu. Evrimin son
basama insan toplumuydu; dolaysyla evrimin temsilcisi insan idi.
Tarihsel maddeciliin byk tarihsel grevi bu noktada, sosyal hayvan
ile gerek insan olma diyalektiiyle trajedileiyordu. Bu, insann trajedisine
paralel olarak geliiyordu.
yleyse bu trajediden KAMAK, tarihsel maddecilik dna kmak
anlamndayd. Bunu kavrayan tarihsel maddeciler, her trl derdi-cefay
ho ve doal karlamay bildiler; gerek bilim uruna her eyi gslemeyi
becerdike (savatka) gleri ahikalat ve insanlk adna determinizmi
aklamay srdrdler.
Burada her konu gibi Animizm'in de gerek izah (komnn kendisini
yeniden retimiyle birlikte retilen animizmin modern biimlerinin de izah)
tarihsel maddecilie kald.
Komnn ve Animizmin izah, doa bilimleriyle insan bilimlerinin tarihsel
maddecilikte sentezini sonuna dek ister. nk komn ve Animizmin oluumu
da doa ve toplumla kararak, insan toplumunda sentez dolaysyla ortaya
kmtr.