Professional Documents
Culture Documents
T es e
Rente
gtaGonsta
1983.1984
*g:':
$ili 1J{1-@lt:Xi@S
r l*itr}J2'jlR@,
ltg4'f
gr teg
....i""s$..s4d
rcl*
;Xo
t
E&l-seT$*"fl'
3.4,5
x el tte ,19a 3
/A
rplcsoo cAsrno
\i !/
saaa
A to ru
cubierta:K(sJnfii:
ISBN: 8 1 "7 1 s2 ' ? 1 7 ' 8
De p sitoL e g a l: C - 5 1 9 1 9 8 4
Grfias do Castro/M0ret- 0 Castro,
Sada, A Comria.
1984
q* "7" caalut,au,t.
e a/zrz/eauatn a7//eln a^qd,aa
l*
/t@n/atub,
III
GRATITUDE
Quede aqtt o testen.tuii.rsdo ttoso meiran.de agradecintento s Attoridades Acadmicas, qrle t:as lzonraron c& sa presencia e
deron sltura a estes,ENCONIROS,. e tatnn
a cluas Entidad.es, gloria do nasc Pas, que
nos proporcionaron a sa axuda ecanmica:
o BANCA PASfCIR e a CAIXA DE AFORROS
DE GALTCTA.
AntnioGlHernndez
TeSe
Rente
gl'aconsta
1983.1994
Redigida
e exposta
nosPrimeiros
Encontros
LReRcR
emjunhode 1983
Publicada
novolume
coletivo
0ueGalego
naEscola?
Sada,
1984
Castro,
CnuruHR
\/
Depsitolegal:xxxxxxxxx
VI
AovrRrrucR
Que serprefcioou prlogo,em que explicarei
o sentidoe caractersticas
da
prxima
dumtextoj velhoe, paraalm,truncado.
A pginainicialda nossacolaborago,
em nomeda AGAL,ao volumecoletivo
QueGalegona Escola?recolhiaas conferncias
dosPrimeirosEncontrosLnencn
1
9
8
3
)
.
de
E
i
l
a
:
f iunho
UE GAI,HGO NA ESCCIT,A?
ANOT.Aq ONS PAR. A UM HA PRO pO STADE
PLANTFICAq OMLI NG UTSTI CANA c Ar t ZA
-
T a s e r e in fe g r a e io n isla
Nata:
Agradecemos aos or"ganizadores dos Primeiros Ettcontros
-ABACA a oportunidade que nos ofrecrom de ampliar e desenvolver segundo o nosso melhor critrio a ponncia apresentada nos Encontros.
Da sua redacaom somos responsveis principais, M." das Dores
Arribe, da terceira parte, Antnio Gil, da primeira, e Jom C.
Rbade da segunda.
Agradecemos tamm s Edicis do Castro a gentileza de publicJa.
Dastrspartesou secAes,
comoapontavaento,apenassou responsvel
da
primeira,
quea seguirreproduzo
literalmente,
semcomentrios.
VII
pensadoredigirumas Memriasdesmemoriadas,
Tenhoreiteradamente
que
decertoseriam(aindanome pusa elas...nemme parecequeacabeporas iniciar).Noserodessascorriqueiras,
massriase atdecentes,
tristese descontradase mesmoretranqueiras.
Talvezas sementeaos poucosem comentrios,
comoos quevou a sarapintar
a novaedigode S/ncioergueito(queperdeo ttulo)ou da confiofazersobrea Iese Reintegracionista.
Sejacomofor,a r-impresso
onlineda lese Reintegracionista,
da minharesponsabilidade,
surgiuinopinadamente,
tantoquej nemlembroo momento
anedtico.Sem embargoda ocasio,quandomo propuseram,
comeceide a ler e,
coma leitura,mesmome admireide estarentoto lcido,no meioe meiodas
quena alturanosbatiamem turbilho
confuses
pertinaz.
que bastantes
Confesso
conceitos
e mesmocitagesna lese Reintegracionistaforamutilizados
ou aproveitados
em textossubsequentes,
em S/ncioergueito
(1996)e em Temasde Lingustica
Poltica(2006),mastambmem artigospublicadosem diferentes
revistas,Ns, O Ensino,Temasde o Ensino,Cadernosdo
Povoou Aglia.
Noo estimonemdesestimo...
Achoquea vida,comoos textos,ou os textos,
comoa vida,consistem
em tecerno tempoe maisem destecer
na memria.
Cadatextomeu,pretensamente
tecidonovoou atual,derivada lembranga
de
porvezesdifanos,
textosprecedentes,
porvezesconfusos,
tal alegres,qualtristes,congelados
ou descongelados
atparecer
frescos...
segundo
acabode repa(quese inventou
rarno JenaroMarinhas
o marda Crunha,
ou a Crunhacomoilha
e comobarcocomcapitoe grumetee marinheiros,
todosporjunto)e no Jorge
de Lima(quese inventou
um Orfeucomecosde Insde Castro,a camoniana
ea
estranha
ao Cames)
a caminharem,
ambos,sobreos lusadas
camonianos
amoros os . . .
Perplexo,
achei-me
entreos douscomonforacristalina
de guasurpreendida,
enquanto
as minhasentranhas
buliamem ledicesde gorjeios
voadores.
Eu,feliz,sentia-me
contemplando
a cena,a minhacena,a transbordar
amores
rotundos,
comoplanetas
carnaisa giraremarredordo solespiritual,
incgnito
mas
presente.
Masessaestranhaexperincia
estresumida
na minhaedigode lnvengo
do
Mar.Esta7-ese
participago
Reintegracionista,
a minha
nela,de ento,igualmente sofreude rarasimpresses,
lembrangas
difceisde narrar...
Digonarrar,porquetodaselas,a exposigo,
a elaborago,
a textificago,
as sucessivasreagese noreages,
minhase doutros,integramumarara(sic)narrativaque,porsuavez,se constituiria
em textonarrador.
VIII
Paraterminara "advertncia",
copiode Si/ncioergueifoas ltimasreflexes,
relativas
situago
daAGALna altura(1981-1982):
g.-Oeruo
CnncnsoBRE
os Sussiotos
DAS
lr.srlrulges
No temosaindaexperincia.
Passadoo primeiroano, talvezpossamosopinar:
l b sdioda Excm .uDeputagoPr ovincial
1 . 'S o b re o p o ssvesu
da Cr unhaaos
prmiosdo concursode guiesradiofnicos,
citado.
2 . ' S o b rea co l a b o ra g doe Entidades
( nosei bem quais,m as, por exempl o,a
Xunta ao concursode relatofalado).
3.'Sobre o cumprimentoda palavradada peloponentede culturado Concelho
da Crunha(Sr.VzquezPozo) para que a AGAL se encarreguede organizarum
previstono programaculturaldo Concelhoe subsiSimpsioGalegode Linguisfas,
d i a d oe a d mi n i stra dpoo r e l e .
4.' Sobreo cumprimentoda promessa,feita por Editoras,de dotaremeconomicamentea organizagodos Prmios Nacionaisde Literatura.
5 . 'S o b re a p ro me ssad e Editor aspublicar em
livr os.
6." Sobrea Declarago
de UtilidadePblicaque se solicitarpara aAGAL.
Por outrolado,podemosinformar,sem alarmesdesnecessrias:
1 . " Qu e so mo s ma rg i n a lizados
nos meiosde comunicago
galegos,esp ec i al mente na imprensadiria,pelo que atingetanto s colaborages
que enviamos
membrosda AGAL,quantomesmos notciassobrea Associagom.
porm,que a rdio(palavrafaladae no escrita) menos
Temosde reconhecer,
parcial,em conjunto.
2.' Que no se nos convocoua umas reuniespara a concordnciaortogrfica
que, supomos,estoa celebrar-se
entreo ILG e a RAG.
3." Que diretaou indiretamente
determinadoinstitutooficial(conhece-sebem,
mas calo o seu nome),como tal e por membrosqualificados,
pressionampara que
o assinaladoneste$ 1." no se efetive.
Dareidadose pormenores,
se foremnecessrios.
lgualmente,esses mesmosse negam a apresentar-se
onde e quandoh (certos) membrosda AGAL,como em mesasredondase outrosatos pblicos.
Reconhegoque as ltimasafirmagesso graves,mas creio sobretudoque se
precisammais que os subsdiose outrasajudasum climade entendimento,
o dilogo e intercmbiode opiniese a mantengado pluralismonos aspetosem que
este admissvel.
No atinenteao galego,em princpio admissvelfodo o pluralismoque na verd a d eq u e i ran o rma l i zaor i d i oma.
Em conjuntoe sobretudona imprensa(lembre-seque um objetivoda AGAL a
normalizago
da normativagalegaparaa escrita),pareceque existisseuma conjuquer dizer,a do silenciamento
ra, a do sufocamento,
e tergiversago.
IX
SU } f.A R"IO
Pa,.
tsIBLIOGP..AFIA
49
O. INTITODUCOM
57
58
t. CONCESTOS PR.,VIOS
58
60
61,
6T
("H.anguage
1. Situaqom confiitiva
2. Objectivo proposto
62
63
63
64
65
*i
L ru^ ^(
67
CA
68
2.1,.1,.
CastelhanizaEom progressiva do galego
69
7T
a) Fundamentos tericos
72
73
74
75
P,jx"
b.
b)
Cor;-espc;ninciasuficienie
coas ialas cic galegc
Eri,qii:cies p'ri:iicas
P'i
'7':
tt
7E
79
80
88
88
92
a. Virti-ialidade estruturai
1.' Descriqorn
2.' E,stimagom
b. Virtnaiidade comunicativa.
1.' Descrigom
2." Estimaqom
c. Precoircei.tos0u aceitabili-
dade
2.' Discurscs do possibilismo
95
95
97
r00
102
104
l0'tr
106
a. Discurso Ca necessidaCe. 1 0
b. Discurso da imPossibilida-
1C7
c. Discurso do Possibilisrno. 1 C 8
Ao
L-.U
b)
1li
cas
l1i
tla
Pd,x.
das
c. tr stimulnr cs Lisr-t:i::ios
t12
lngr-ras mudanga
d. ['lct jrar p3l"a a mr.rCanqa
113
iingstica
2." A mudailca dcs discursos:
t\'lelas a ccnseguir'
lI4
114
a. Discurscs da igualdade
b. Discui:sos Ca (actuagom>. i 15
LI6
2.2.1. DXF,{EI{SO,'1"9
PCLTTCA
a)
t20
r20
a. ConstituiEom
b. Estatutc de Autcnornia de
Geliza
c . Lei cle \icrmalizagcm Lin-
tzc
t2I
gstica
t23
124
ensrno
Decreto sobre normalizaqcrn do gaiego no ensino.
d. Decreto c1e Normativizaqom Lingstica
2." Jurisdiqom
as Leis
a.
que
130
I33
estabelecem
(In)competncia
140
jurdica
efectiva
141
b. Normas legais imperfeitas. r42
1. Sujeitos
2. Tema
3. Ocasiom
r42
143
144
b)
Lt.
lr
r
l.
r +)
1,46
t49
149
i49
150
1s0
151
r52
152
BIBLIOGRAFIA
49
50
51
52
53
54
WRIGHT, G. H. von, (1963); Nortn and Action. A logcal Enqury, R.outle,Sgeand Kegan Paul, London (Hai versom espanhola).
XUI{TA DE GALICIA (1983): Normativizacin da Littgua galega
("Lirniar> de Jos Luis Barreiro Rivas, Conselheiro da Presidncia), Servicio central de publicacins, Santiago de Compostela.
55
+:
O. NNTRODUCOM
agradecimento
Antes de mais nada, ct-rmpre fazer explcito o nossc reconhecimento FundaEom LABACA, assi corno
ao Colgio Pblico LABACA e Associagom Cattica de Mestres, pcla ocasiom qlle nos oferecem de
api"esentarmos, num enc*ntro de mestres, a tes reintegracionista como proposta para a norrnalizagom
do nosso idiorna. Cancio os reintegracionis tas dize'
mos (o nossc idioma", nom temos nengumha dvida: Estamos a referir-ncs ao galego.
Temos de agradecer ( curioso) a estas entidaCes
de que nlrm Estadc, dito de direito e democrtico,
mostrassem a corage de actuar democraticarnente
tentando odar a cada um o seu)). lrlom seria elegante pola nossa parte inclicar q.ue ocrtrcs ncm act:-trom assi (at o momenio) e que desde os seus pequenos espagos de poder nem sequer se molesiam
em escuitar a todos e em comprovar, sem intermedirios, os termos da prcposta reintegracionista.
partes da proposta
reintegracionista
A seguir, niimha prirneira parte analisarernos o
processo de normalizaqom do galego na Galiza ou,
se preferl,el, a nossa prcposta de planificagom lingstica para o galego. l.Ia segunda discutimos alguns aspectos da proposta contrria e reafirmamos
os nossos correspondentes, para passar, ne terceira,
a expor sucintamente algr-rmhadas possibilidades de
nrealizarr, por meio de manuais e parecidos, o galego no mbito do ensino.
57
A. PR.OPOSTADE N}LANIFICACOfu{I.XNGSTTCA.
1. CONCEITGS PR.,VTOS.
Segrrndo sabido, ja nos primeircs intentos c1urante o scr-rioXIX para recuperar a escrita do galcgo aparecrom erpicitos os critrios mais importatitcs a teor dos cais u.m texto escrito ter de ser
consideradc coi:recto (, ). Descie aqr-reia rnuitas froln e som as discussons neste repeito; rnas todas
incidern, Ce um jeito ou de outro, nestas duas dimenSONS:
58
59
rlontr consiste enf, r-rsl-loccmo caCre, sencm em us-lo seguindo norrrras qlle poclem e clevem explici tar-se. Estas som em todo o caso normas de conduta
das persoas integrantes cla comunidade lin.eiistica
gaiega. \s nol:mas de conduta novas substituirm as
velhas; destas, umhas ham de potenciar-se, otrtras
em.endar-see as mais, mlrdar-se. Irtrornas delir-nitamos neste traba.ihc porr-nsnorizadamentenem rnenos
ainCa as estudamos. S, inspirando-nos eirr Eina:
H:rugen (1966) tentamos precisar o seguinte:
fala e escriia
1) A transcricorn da fala prpria implica no (escrevente> (e no
"lenteo) urrha especfica coi-npetncia que est definicla poios rasgos rrresmos dc produto grfico. fuIas a escrita correcta ( ortografia ) fica deiimitada pclos objectivos prevalentemente identificadores e unificadores do grllpo social eirl que se
utilize.
planificaqom lingiistica
2) Tais obi ectjvos atingem-se em certas sociedaCes ( Estadc ?; nagom ?) ao longo cle urrr tempc bastante extenso; noutras, como na gaiega, onde o idi<ma dos cidadaos ( da maicria deles) se acha desncrmalizacio,podern propor-se os citacios objectivos mais
cu menos expiicitamente e planificar tanto a formalizaqorn da lngua (nci'mativizaqom) corrto o prprio
processo normalizador cics usos.
Vaiamos pcr partes.
l.!.. FALA E, ESCR.ITA: Prirrazia da escrita.
A lngua falada e a escrita, corno sabemos, cumpreix papis diferenciadcs na socieclacle,de n:oCo
que a escrita dificilmente se pode reduzir nalgunr
caso a simples transcrigom da fala. Aincla mais, cancio, ccmo no caso galego, se trata cle planificar a lngua para que sirva em Lisos precisos, a escrita passa
a ocupar o lugar privilegiado, mentres que a fala (as
falas ) ha ( m ) de subrneter-se de facto e de direi tc a
aquela.
60
O grafol,ecto.
O grafolecto de um falante define-se ccmo 'escrita cla prpria maneira de se expressar' ou <transcriqorn precisa do seu idiolecto" (E. HAUGEN, 1966,
p. 53). Os sells rasgos distintivos a respeito da maneira de se expressar cralmente sorn:
1." E editado, isto , adoita carecer das vacilagons e interrupgons, das repetigons cu mudangas
srbitas, caractersticas da fala.
2." anatrisaclo,quer dizer, o ((escrevente>sinala
a sepaagom entre palavras ou entre seqncias
maiores.
3." E demorado: Apreende-se como segunda ln'
gua; por isso exige reflexom e elaboraqcm maiores
do que a expressom oral.
4." estabilizado. Isto implica que o texto escrito fica <<armazenado,e pode ser executado repetidas vezes sem mudancas notveis.
b)
6T
3.' E unifor:ne, apesar de que produza variantes textuais por razom de estilo: Leis, Literarura,
,,R.ituaisn,etc.
4." Portanto, univers a\tza a lngua; fai-na inteligvel a Lrm gi'ancle nmero de usurics que d.e outro
jeito se comunicariam com. dificuldades.
E,. HAUGEN (1966,p. 54) explica: O at aqui exposto
"significa que a oriografa comum at certc
grau independente dcs hbitos orais dos seus utentes; converte-se numha lngua de selt, norn num sinrples reflexo da faia. Os que a apreendem tenhem de
superar um duplo problema: A separagom entre fa.
Ia e escrita puramente como tcnica codificadora e
a separagom entre os prprics idiclectos e o reflectido na escritao.
Do que antecede tiramos algumhas conseqencias:
a)
b)
(<[.ang.rage
62
63
Nom casualidade que o primeiro moclelc se corresponda cos projectos scio-polticos cics partidos
estatais, mentres qlle a sociedade unilngtie em gaIego aspiragom predominante entre os partidcs nacionalistas.
3. I\zlaior discussom hai a respeito do caminho a
percorrer at eliminar o conflito porque se discutem
com desigual rteernncia os critrios e ri tir:os a seguir nas dimensons que imediatarnente explicarnos.
climensons da planificaqom da lngua
Planificar o galego implica evaiuar, ein cad.a um
dos moilentos antes sinalaCcs, as trs dirnensons em
que o processo de mtidanga lingstica tern de produzir-se.
1." Dirnensom estritarnente lingi.istlca.
Nesta dimensom a situaqom conflitiva poCe de\er-se carncia de normas de escrita correcta para o galego, ou ben concorrncia de duas (ou
mais) divergentes ou s deficincias formais das ovigentes> (. ) . Pensamcs que as trs possibilidades se
(3) <\'igcnies" (entre asp;rs) hai duas: As Normas ortogrt'cas e 'morf oloxicas do iclionta get ego (ILG-RAG), oficializaclas colno se sabe, e a
n o r mativa rcintegrada (ou c o m me t iz p e jc ra t iv o " lu s is t a u ). E s t a, l o g i c a mente, nom est prorn'.rlgecla por nengunha entiCade ou rgao do Esta'
d o ; por isto, tali'cz, s e a p re s e n t a s o b f o rma iiz a g o n s c o mit ie m e n t a r e s :
1.-As Noritas ortograficas cct Iciioma Galcgo, nalgr,rmhas das escclhas,
<la Comisin Lingstica que no seu dia reuniu a Conselharia de Educagonl e Cultr-rra da ...Xunta,, pr-autonmica (de UCD), publicadas em
l,{aio de i980. 2.-As Orientaqorts para a escrita do nosso Iclionta, pubiicadas pola Associaqom Scio-Pedaggica Galega em Junho de 1982. 3.-As
Di- r ectrices ptra a rcittt c g ra c i n I in g ii s t ic a g a le g o -lt o rt u g u e s a , d e J o s
&Iartinho Montero Santalha, em ediqon do autor de 1979. Este corrigiu
c ainpliou as Directrizes num il4todo prd.tico de lngua galego-portuguess,
AS- P G/Galiza E d., Ourens e , 1 9 8 3 .
Pola s'la parte, a Cornissom Lingstica da AssociaEom Galega da Lngua (AGAL) est a preparar um Prontu.rio ortogrfco, um Vocabulro
Bisico e umha Granttica gaiega.
Como guia lxica e inciusive como pronturio ortogrfico pode consultar-se provcitosamente o primeiro Diconrio Galego (galego-galego) que
ulrt amplo gr-Llpo de professores, sob a direcEom de Isaac Alonso Estrar ,i s, est a pubiicar.
64
dam entre os utentes do galego: Ou som analf abetos ou, em caso contrrio, nom dominam bem as
normativas propostas ou acham-se perplexos sobre
a adequagom das mesmas.
Contodo, cumpre unificarmos ( objectivo ltimo
irrecusvel) as normativas e estendermos o seu conhecimento e prtica.
Discutiramos, porm, tanto a adequagom da normativa unificada como o caminho a seguir em consegui-la.Na segunda parte Co nosso trabalho (B/ Discussofil de alguns aspectos das Nornas ILGRAG)
tentamos cumprir o primeiro cometido ja que as
Nornas EI-G-F"-AGfrom cficializadas polo governo
Ce A.P. na Galiza, anClaqlie se imponham como nom
definitivas (art. 1 e 2 clo Decreto de h{ormativzagcm, publicado no DOG de 20 de Abril de 1983). No
ponto 2.1. desta parte apresentamos a nossa proposta
normativizadora.
2." Dinaeirsorn social Ca planificagom
lingst!.ca.
65
66
2. DTMENSONS DA PLANTFICAQOM DO
GAI.EGO.
\!
QUADRO
duraqom do
processo
fl
f
?:
xh
\*ia
c)
:s
F
objectivos
Reduzida (menos de
um ano) .
Escrita correcta
(salvo
unificada
matizagons).
Conhecimento da
norma unificada
(alfabetizaEom
em galego).
va
1. X.
F
'd
IJ
Breve (um
a n o s ).
a trs
Longa.
Purificagom
do
galego falado nos
t?lass medrc.
Descastelhanizagom do galego
c o lo q u ia [ .
t. Necessidadedos
usos do espanhol.
o( l
Necessidadedo
uniiingsmo
social galego.
Impossibilidade d< biiingsmo social.
Possibilidade
(clese.ivel):o
plurilingsmo
individual).
(4
?J)
v)
:v)
2. Impossibilidade
do uniiingsmo
social.
3 . P o ssi b i l i d a d e
nica: o bilingfsmo social.
a"!
.S
S
!
e.'
Unilingsmo
do Estado.
Eo
= ".i
p*
q,
ci t'r
Plurilingsmo do Estado,
)
Unilingsmo
social na Gal2a...
67
ESTRITANIEI{TE, LII'{GfSTI'
2.l.L
O galego faiaclc e o escrito est forteme n te interferido pola lngua oficial do Estado. Ningum ousa
negar o feito cando a el se alude genericamente; discutem-se, pcrm, os rasgos e aspectos ern que a estrutura do galegc est castelh anizada. Neste ponto
podemos dar por bcas as afirmaEons do Prof. C. Garca (I976, pp. 342-343)
, se fossem mais explci tas:
"...llegamos a la conclusin de que en este contacto castellano-gallego ( creernos verlo bien
claro) ei castellano impone su lxico, el galle-
ff,tiili:,:H,'i,"3iil;xF3
lrlontro lugar (c. Garca, 1977)o mesmo autor tenta provar (o afastarnentodos falares occidentais en
(5) Precisencs: )'.r:;n umha lng,ra a que absorve a outra; som as
norrnas de uso as qlle potenciam o empi'ego (e a consistncia cotnpetencial no usurio) da umha e o des-emprego (e esquecirnento concomitante
no usurio) da outra. Vid. Ll. ARACIL (1982), pp. 147-155.
69
Cas linguas diferentes> ( p. 21) pcr urnha re iativamente natural evolugorn do sistema lingstico galego, diversa do do portugus-mogarbico. se bem
) exconcisamente, o Prof . iU. Alvar (1975, pp. 36-37
plica o feito com maior Precisom:
nGallego y portugus, dialectos internos, son
fenmnos de tingstica homognea. Pero la
historia peninsular de Galicia fuerza a otra serie de consideraciones de adstrato, lenguas en
contacto, sociologa lingstica, etc. E,s decir, a
problernas de lingstica institucional ( "')'
oLas relaciones con el casteilano muestran la
penetracin de ia lengua oficial que -a vecesha d.estruido la uniformidad del dominioo.
o cliasistema lingstico galego est a piq_qe ce
ser roto polas interf erncias do sistema castelhano'
como .tot lugares citaCos anotam oS professores anteditos, nos nivi.s:
1 H:ii*li";J:;Jffifr5'';
"A;TT"ffi""::
70
7t
" --
mes. Non sucecle esto tendo en conta a fontica, que co'as frequentes variacins tenCe a
esnaquizar a lingoage (o que importa mris ben
sujetar), senn tendc conta da historia. As ortograf as histricas mcstran unha ortografa
unificada por necesidades d'unha cultura que
ten rasgos unitarios t...1 as ortografas histG
ricas son esenciairnente instrurrenfos prcticss e uriiicadcr"es,que amplan a eficacia d'u;rha lngoa. |.lo ealego dase o mismo casc. O portugus un fiilc c1ogaiego e entre os dous ilon
hai mais capitahnerte que diferenzas fonticas que non soil tan grandes quizis con-lo as
qLie existen entre o andals e o casteln. Si
nosoutros empregamos a ortograf a histrlca
galaico-portuguesa teremos salvado a dificultade que separa as Cuas lngrras e daremos aa
galego un carcter mais universal, facrdco
accesible ao maior nrmero Ce homeso.
Quer dizer, forn:ula cclrt bas tante ccrrecgofil as
notas caractersticas da orografa !.deal que enunci'amosno ponto 0.1.b):
1." A estabilidaCe das foi:mas, *(QUeimporta niais
bem suj eitar".
2.^ A versatilidaele na correspondncia entre a
grafia e as ofreqentes variaEons,, nas falas.
3.n A condigcm de ser <instnumerto prtico e
unificador, e, portanto, ef.icaz.
4." A ..niversalicladc,
de maneira que a escrita do
polo maicr ntmegalego
"poda ser eniendida
ro de homeso.
a)
FUNIIALEI{TGS
TER.ICOS.
72
tinentes para o nossc intento, sintetizamc-los a seguir num presuposto e em dous princpios gerais,
qlle reproduzimos qltase literalmente do llstdo Crtico, preparado pcla Cornissom Lingstica da AGAL.
1." Presuposto e ccndicionante.
Iniplicarn-se difereirtes cadeias Ce teorzagoms e
ccmportamentos nas i:espcstas que se dem s segr,untes questons:
1. Gaiiza naqom? Ou mais bern .,regin de
Espaa"?
2. O galego ha cie ser instnimento de comunicagorn na n3qcm galega? Ou rnais bem instrumento cornunicativo subsidiric dc castelhano numha regiom espanhcla?
Com efeito, scb as opqons para a formalizagon e processo ncrmalizaCor do gaiego acham-se concepQons
genricas ( t ) que na prti"ca funcionam como pres.'
posto e como condicionante da teorizagcrn e dos uLterici'es comilcrtamentos lingsticos na Galiza.
Os reintegracionistas em geral sustentarnos, salvc rnatizes, qrle a Galiza naqorn, diferenciada clo
pon to de vista geogrfico e antropolgico, caracterizada pcr umha cultura de sell e urnha lngua que
a inciuem, por direito prpio, na rea luso-africanobrasileira; i-nas tarnm naQom <(economicamenteexpiorada (...) fornecedora de produtos primirrios,
energia elctrica, homes e capitais para um capita(7'; -v!iti.. o captulo VI, ,,Esiructura e ideologa, da obra de Marta
HARIIE,CKER (L975), pp. 95-111. l'Ionr q'-rererie simplificar o terna, mas
a respeitc do nacion-alistto e, ern particular, cio reintegraclonisnto est-se
a dar um curioso fenmeno: Reforqa-se a ideologia contrria, o regionaIis*to, porque esta resulta b.,ern til para que os galegos aceitem a esti:utura geral da cxploiagcm de classe e sobretodo as condigons da sua
erplotaqom coirlo povo. Veja-se Lpez-Suevos, obra citada, p. 30.
( 8 ) C r . R. LOP E Z-S UE 1"OS, o b ra c it a d a , p , 6 9 ; v e ja -s e p p . 6 9 -7 0 . Nes t e
rnesno particular pode consultar-se a obra dc Prof. CARVALHO CALERC, Dc Fala e da Escrita, Galiza Ed./AS-PG, Ourense, 1983, pp. 15-27
e 28-35.
,11
IJ
74
As diferentes falas do galego na Galiza, do portugus em Portr-rgal e nas ex-colnias, e do brasileiro no Brasil harn cle considerar-se a-ieitaclamenterealizagons de umha mesma lngua histri.ca, correlativas cla mesma escrita correcta, com escassas variantes normativas. Mas deve entender-se em particular:
1) Os textos correctarnente escritcs em galego
nom transcreverm literalmente textos orais, nom
s polas razons aduzidas no apartado 0.1, senorn tarnm porque as normas de escrita correcta tenhem
de cumprir umha necessria tarefa correctora dos
espanholismos e impropriedades que deturpam as
falas da Galiza.
75
|-
EXIGNCIAS
Ptrtu{TICAS.
aa nos Eextos
da
textos meo.levals.
medievais. Assl,
Assi, cantava
cantava e noin cantaba; rvore e nom rbore;
77
iL/^
a)
normas ortogrficas
e morfosintcticas ja
Prescindindo de matizes obrigados e sem dvida
abundantes, pensamos que os galegos, isto , o Governo, a Administragon e o Povo em geral, tenhem
ao seu dispor na actualidade umhas Normas Bsicas de galego ( reintegracionista ) , ortogrficas, 1orfolgicas e sintcticas, que sectores nom desprezveis da populagom seriam capazes de utilizar num
prazo baitnte curto de tempo e sem esforgo demais.
Os funcionrios princioalmente poderiam empregar
o galego escrito segundo estas Normas antes de um
ano talvez.
lxico formalizado
Mais longo e discutvel ter de ser o estabelecimento das formas lxicas normativas. Contodo, tendo vista o vocabutrio conaum luso-brasileiro poderia reduzir-se o prazo tamm neste nivel lxico e
possuir umha norma vccabular unificada num prazo
nom maior de dous anos.
gua, possibilitam a comuniqo verbal, isto , o conhecimento de uma
ti"gUu natural (o seu lxico, 3 sua gramtica), bem como o conhecimento
de uma llngua natural (o seu lxico, a sua gramtica), bem como o
conhecimento das norrnas que possam favorecer o xito dos atos comunicativos. , a tais fatores que aplicaremos aqui o termo de cornpetncia
comunicatvau. Cf. SCHMIDT, S. J. , Litzgiistica e Teoria de Texto, Livrade
ria Pioneira Eclitora, So Paulo, 1973,p. 11. Veja-se tamm o artigo
HYMES, D. H. *On Communicative Competenceo includo em Sociolngttistics (J. B. Pride e J. Holmes editores), Penguin Books Ltd', Harmondsrvorth, Nliddlesex, England, 1979 (reimpressom), pp' 269-293'
78
alfabetizagcm dos
galegos em geral
Logicamente, a alfabetizagom dos galegos, quer
dizer, o processo de
adquisigom de copetncia da
lngua escrita, tanto a emissora (escrever) como
a
receptora (Ir) por parte do maior nmero
de gente possvel, necessitaria muito mais tempo; teria
de
ser umha tarefa duradoira e dilatada. Talvez umha
geragom escolar, quer dizer, oito cursos
do E.G.B.,
trs ou catro do B.u.p. ou F.p. poderia prever-se
que havia de estender-se o tempo mnimo para
os
galegos, em quantidade suficiente, .orrr.g.rirem
o
conhecimento ajeitado e a prctica habitual da
normativa ortogrfica a todos os nir,is de emprego
escrito.
b)
79
80
B1
I
QLIADRO
'l u si smo '
l. aficionados.
2 . reintegracionistas (parl. d is s imularf. htsistas (na realidade)'
3. achega-lo galego Portugus
-na grafa.
-na morfosintaxe.
-no lxico.
4. utiliza-lo galego vivo . .escribir (13) 6aix a Presin do
casteln.
5. recuPera-lo que nunca exrstlu'
.
galegoaPrendices.
7.
fixronlle
galcgo.
un fraco servicio
2
' c f ic ia lis mo
e
(13) Cumpriria distinguir, a teor do ja exposto, entre usos orals
outro
talvez
acocha
escritos c1o galego. Mas na expressoni de R. Lorenzo
escrever cofno se
de
o
tema em litkio, aqui nom tratado directamente,
no ponto 6, o Ce ntanar a
fala, em relEom com outro que se insi*ua
lng u a .
(14) IVlesmo o ILG conscientemente tenta recuperar o que exlstru'
Ou norn feguA q,Jestgm, portanto, noln parece pr-se entre recuperar
perar, senom entre o que se pode e deve recuperar e o que irrecuperconhe'
vel. Isto o que se adivinha na <boutacleo de R. Lorenzo: El bem
ce que o que os reintegracionistas tentamcs rccllperar e.ristitt em galego;
polo motivo
o q.," teri de confessar que nom lhe parece recupervel,
(morqu; seja, esta ou aqucia forma, ou um ;erto tipo de unidades
foigicas e lxicas, sobretodo).
(con'
(15) Ter em conta entende-se corng (considerar> ou bem como
ceder valorr. O castelhano tem de ser ccnsderado para levar adiante um
82
83
e cast:lhano"
afirmagonr clas semelhanqas *-t galegc
Vej am-le os Pontos 3', 11' e 1'Z'
a margisustentar opinions diferentes acarreta
naqom oficial.
SebemenconlralTtosesiestemasnLlmtertocentradosobreaciscussorndaquestomortogrficir,
dej r-rlgamosqlle som fr:nclamentais e reiteraclos llas
galego' Esclaragons of iciais oll of icialistas sobre o
efectiva
tas, ao rrorro i-., inciclem na arninoragorll
posiEons
da lngua da Galiza, ao provocate.T desde
d9t gad; prJstgio e pocler o "tar*e ideolgico
mais gra'
legofalantes. E ; sua inciclncia parece-nos
ve" e perigosa por canto os meios de comunicagom
magnificam com exclusividaclequ3social recolire*
"
se absoluta este tipo de declaragons'
de
Com efeito, asslstimos eraltaqom unilateral
sem'
certas 'opinions' acrticas, proferidas e apoiaclas
ingepre em contertos ideolgi.o q]-le. identificam
co
nllamente nagom e estad (ula nacin espaot-u')
do casobiectivo indirbitvel de refcrqar, 7 respeito
e
telhanc, ola lengua espaola oficial clel Estado''
e discurcle olas otras len.rztlasespaolas,,,conceitos
mas
sos clominantes dsde urnha determinada poca,
intensificados nos irltimos tempos ( rz) . Poderamos
conacluzir neste respeito testemunhos nllmel'osos;
das
todo, s transci.everemos trs, representativos
'opinions'prevalentesnaGalizasobreogalego'os
seus usos, a slia forrnalizagom' ' '
exemplo de
'opiniom' oficiosa
oficioso,
1. O primeiro provm c19Llm portalzoz
de klaio d-e
talvez mtgre lui, c1o oficialisrno. o 10
Gaile'go,
1gg3,D. Avlino Abun atribua, em El ldeal
comc os
a D. Gonzal0 Torrente Ballester assertos
seguintes:
nengtlm
Privil'
( 1 7 ) osquetemosoutrasopinionsnomprocuramosnenglllilPlrl'IrE. congruente do
srio e
^-^.-,'rlo r\ .r,t,.t.imento
g i o ; s julqamosqtleprocecleg.cllmprimentoSerloecon3l-uetiLuU
ocupan-los no pontO 22.2
.lo 1978,
1e7R de
lr- que
olte nos
noS ocupan-los
de
^-,-^L:r.-i^^.
\-'
(J rr> L 1 L L r rc ! r Constltuigotn
a r t . 9 ." ;./ ' "
4'
apa r t aclo
c1a l ngtta" '
usos
fi tncl ementai t
n C .rc i to s
sob o e p q ra fe
"
84
L:3:'f
::"""nf;:,"-:#
11,fl:,i#
&1,""T
za a albiscar. ie'e
zalo!".
Galicia Uo ;ug;,
Dcn Gon-
exenrplo Ce opiniom
quase oficial
2. o segundo testemunho poce
-u'
considerar_se co_
mo decra-ragom definidoru
efectiva potitica oficial sobre. o galego (do
*"r*o
modo qlre a colaboraqom antes citada de D.
R.amon Lcreizo fazia explcitas as teses cia cincia
oficial). Formu parte de
umha entrevista que D. rvturr,r-l
Fraga Iribarne ccncedera
jcdaiista
um
" ru R.egiir, em que foi
-de
?
publicada
o 4
Setembro cle 19gi:
"Lg aprend f" galego) de mi abuelo, de mis
padres, cie mis u.nigr'y
mis paisanos. Lo que
ocurre es qlre nunca se me ha ocurridc
utiiizar
el gallego, como arg,nos hace",
.t*o un instrumento portico, e incruso co'no
Lln arrna ar-o_
jadiza para tirrsera a
Ia cabeza de otros. por
cierto, casi toccs lcs qlle hacen
esto no saben
bien el gallego,-sino qL" Io han
aprendico inventancc vocabros o copiando
d"i portugr-rs.
Y.o crec qlte el gallego es, corno
toclc, Llna crea_
cin de Ia historia y: hubi"nclo
nacido antes de
q-ue se produjeran las grandes
unificaciones nacionales, sigui un .J*ino
lit"*.io
briilantsimo hasta finares clel sigro xv.
Entonces eran
Ias resiones portuguesas quien
to desa;;;n;;;
perc desde Ia independencia
de portugal, hay
un destino qye sigue Ia lengua gallega,
qlre se
convierte en Ia rengua popurar
d*e Galicia, con-
8s
E especifica ( conr-rn q-1eo tenharcs eln ccnta para o que clespcis ciiremcs ) :
nYo pieasc qlie el Pal'larnen'ro galLego interpret ese d ebei: ccino Cebe:: mcral, pero e1 Gcbiernc rCe la nacin lc interpreia en sll signii i c a C c l e ga l d e o b lig a ci n " .
86
explicava que se pretende retirar 'el d.eber,,nr primeiro lugar, por respeito ao Estatuto de Galiza
e,
(aunque sea una razn formal, estas
tienen en
rnuchas ocasioires contenidos y dimensiones
sustancialese irnportantes.
" Po.que es gallego tambin cualquier persona
que tiene la vecindad en Galicia y
puede
ser el funcionario que logra su destino
"s aqu,
el militar, cualquier otra persona que llega, y
establecer un deber de conocer la lengu inrnediatamente le sita en el incumpiimiJnto de
la Ley a aquel que no ra conoce y ;i re sita en
esta circunstancia Ie puede abocar a posicin
de ilegalidad q'-re le haga acreed.or u ru.rciones,
a diferencias y discriminaciones con repercusiones en las propias relaciones privadaso.
Precisava ainda mais:
" si la ley se hace para no ser curnprida, es
mejor que no se hagar.
irlom obstante, deve ficar bem claro
;,1,:.
;:
""??';#ilJ.::1
TJ
il,"'?;;l:3
':,'Ji
forman parte de la cultura de .uu comuni-
87
88
B9
90
eficcia do
discurso bilingsta
Porm, a operatividade de ditas cloutrinas rnanifesta. Nom se aceita sem grancles discussons a
viabiiidade de umha sociedade bilnge? ,..o mito implica com insistncia que o catalm -continua Aracil referindo-se ao caso valenciano- e c castelhano
soffi compatveis (por unha banda), mentres que
(pola outra) nom o som e nlrnca ham de estar ao
nlesmo nii'el. A sua reconciliaqorn hierrquica. Sorn
complenrentares porque nom som iguais. se ncrn
erro, isto precisamente o quicl da questom. o mito api:esenta corno incliscutvel que o nossc bilingsmo harmonioso, estvel e inamovvel. Ir{om
obstante, o senticc mesmo dos argumentos o contrrio do equiibrio, da neutraiiclade, da imparciaiidade, da equidade ou da justiga. A inferioridade
absoluta e supostamente intrnsec c1ocaialm a respeito do castelhano d-se simplesmente pcr feitao
( ibidern ) .
Se relemcs os testemuhos citaclos (e os qlle recolhemos no apartadc 12.2.Dimensone potrticai a t,r,
clesta anlise, entencleremos melhcr o qr.le est ern
jogc: Os discursos cloninantes reafirmam crLleo castelhano .,1a lenglra espaola oficial del Estadoo e
que olas otras ienguaso (o galego em par-ticular) som,
antes de nada, ..espaolaso e tambin oficiales eR
"
Ias respectivas Comunidades Ar,rtnomas
)>, rnas ocle
acuerdo con sus Estatutcs> (constituicom de r97g,
art. 3"" 1. e 2.). Pola slla parte, os discurscs extraoficiais, ou,e som silenciados ou tergivei-sados cn
malentendidos nos rneios de comunicaqcnn sobretodo, mas nom exclusivamente, debatern-se entre o
desmascararnento dos discr-ri:sosdominantes e a iniciagom de umha nova dinrnica, produtora de disclrrsos galeguizadores, afirmadores do espaco sirnblico em que o galego tem qlre clesenvclver-se.
tema-s dos
discurscs em conflito
os temas de uns e de ouii:os cliscursos resurnem-se no da contradiqom bsica nigrlalclade vs. desigual-
91
92
93
94
a. Virtualidade
estrutural.
-aria,. ), l_
95
xico ( clizer, Galiza.. . ) e mesmo na definigom esti'eita clo sisterna lingstico galego, con-Io o referente
ao futuro:
"|rio galego non existe isto, pois os futuros son
sempre sintticos, por iso a tese non posible
(farei:ao, qu.eixareirne)" (3.3).
Como interpretar Caqr-relaa forma corn que Rosala
comeQa os versos:
<Cantarte hei, Galicia,
teus doces cantares...o?
Parece mais bem questom de grafia: Cantarte hei
prefervel a cantar-te-ei? Por que razorn?
Outro tipo de discurso afecta competncia real
que nom s se apresenta como diminuda senom que
por falta de ensino ou pcr ser este limitado ou diferencial nos feitos co do espanhol efectivamente
diminuda, menor, na maioria dos galegofalantes.
Assi encarava este tema urnha oCarta al director"
de I-a Voz de Galicia (18 de Fevereiro de L97B) (:s):
..Fara m sclo existe un gallego qre es el hablado por Ia poblacin n"ural y marinera y qtle
l-eicamente sclo contiene trrninos de las respe,ctivas profesiones. No exlste Lrn idioma gallego -digamosde ciudad, con trmincs polticos, mercantiles, legales, etc. ( ). Todos
los conceptos o conocimientos utilizados proceden han sido estudiados en castellano.
-v
Esto cla lugar a dos alternativas:
a. Usamcs en parte el gallego y en parte el
casteilano.
b. O bien, 1o que es peor, deformamos las
patrabras castellanas y las ponemos en pseudo(23) Tenho em conta para as citas que segu.em LIm traballo indito
d e O. padn, S . Fernn d e z e [ d . a V . Ca lv i o , in t it u la d o " E l t e m a d e l
gallego en las cartas al director de La Voz cle Galicia", A Corunha, 1980.
96
97
me gustara ver eliminado de mi quericla patria gallega para siempre: ios estpidos caprichos de la minora sabihonda que inponen su
voluntad y margina en su.s determinaciones al
pueblo, corno si furamos anormaies,r.
Antes afirmara que (progreso es, para m, dominrr
perr-"ectamenteel castelianc y a la vez ensear a tc
dos los nios gailegos su idioma y su culturr voiuntariamente, no como una asignatura obligatoria".
Cando se estava a preparar a promulgagorl da
normativa adoptacia polo governo de Alianza Popr-rlar dixo-se (17 de Dezembro de 7982), por exemplo:
<Nosotros hemos defendido -afirm
Filgueir:a
(Conselheiro de Cultura, daqueta)- la lengua
del pueblo. Yo ctiando escribo en gallego, me
dirijo a todos y no a una minora filotgica>.
Antes indicara, segundo recolhe a imprensa do die,
que o sistema adoptado pola Xunta <tiene quiz ia
ventaja cle ser ei ms parecido al que se ensea en
la escuela (o castelhairo?) y no obliga al nio,'por
Lln prurito diferencialista', a usar un sistema parer ei
gallego y otro para el castellano>. E engade:
oE,s un sistema que hay que adoptar para que
la enseanza y la lectura sea ms sencilla. Esto es perfectamente lgico, cuando en la escueIa se tiene que ensear dos idiomas. No constituye un caso de castellanismo, es una cuestin
de pragmtica".
O pensamento percorre caminhos difceis de seguir;
tanto qlle o jornalista conclui, parece que coas mesmas palavras dc Conselheiro:
oEn Cefinitiva, ia corriente oficial cree qlte vale la pena conservar el idioma como est y preservarlo de los peligros verdaderos, como dividir a los hablantes o como la desorientacin
que provoc ara en la gente el adoptar un sis-
98
vs.
vs.
vs.
vs.
vs.
Ingua escrita
correcgom secunclria
dificu,ldade (desde o
o castelhano)
artifcio
impropriedade
99
ingua ccniluene corii cLiiLcs, apa;:ent,::i:ent': eacbi-ececloi"es,inas no fund"o tam cliscrirninacloi'es (ou rnais)
cic qlle os ja resenhaclcs. Scm aqr-relesqlie atribuein
a3 galegc is qlla lidacies cia nuiher ( sr:brnetiCa) : A
1n!:ue g;ilega suave, c1oce,fu-mii:ina, irica e ai-nor c s a , c r c . A o i -iti' a 1 lr g u L , p o r l g ica , vir il, esforqacia, cLe
s ternida, eni'gir:a e adequada para a epopeia... (:+).
b.
Viriualidacie
ccrnu:icatira.
Os discursos cla Cesigr-ralCaCei'eitei:iin este rnclivc: G galego noaar tli para a comlrdcagoilt universal, reentres que o espani:ol pcssibiiita a ccnaulicagoirr ccnl rnuiia gente"
A i i t i m a p a ;:te ta lve z n o i- s fa g a e :ip icita ; contoiio, sllilorn-se semrl i'e qlie o ca.sicihs.ito ]lcn s
poCe Liser:-seno Estadc espairhcl, se,'irJrnLliie se usa
com i:leno ciireito. C galego, pc;rm, ncin s nora se
pocie usar errl toCo o Estaclo, sencm qlre ha Ce cornp a ; : t i r c o e s p a nh cl cs se lis p cssve is r lso s ila G ai i za.
E,sta (mensage,', certo, est formuiada expiicitarnente ern textos le gais, lnes nes ie h-rgar iloi a impclta directamenie tri feitc; aqui interessa-l-rcs subliri3 i r ]e) >
\il:rvrJrri*1,//l
rrlaUl^ r1 - LL- ({.i
-l
-.,,.'* !lLrv
fOfmulaCa
t\-.,^
LlLt.fl-Cl!(-j'
noi
\-ri
Ou
lggaln :gn.
x00
galego : d.ialecto
c-erstelhano_ lngua
E,m palavras de FISFIIvIAN (1979, p. 49), ((a lngua umha designaqorn superordinada; o dialecto
-a subordinada". Quer dizer:
1. Na dimenscrn estrutural, a lngua fica definida como um todo; o clialecto, ccmo conjunto
de diferengas a respeito da lngua.
2. Na dimensone funcional, que a decisiva, a
lngtla a ,rnicladeqLie poCe funcionar de maneiras diferentes e em diferentes nivis; o
dialecto z\ subunidade cujo funcionamento
quase sempre se acha indifei:enciado.
O espanhoi conceptuado, a todos os efeitos, cGmo lngua; o galego, ainda que norn se reconhQ,
considerado como dialecto. C casielhanc, cuja unidade interna ningum discute, funciona (superorclinadamente>; o galego, dividido em si e sobretcdo a
respeito do luso-brasileiro, funciona s .,subordinadamente>.
Entender-se meihor se colocamos galego e casteihano junto a Ltm terceii'o, o i:rgls, que habitualmente citaCo como a lngua universai por excelncia. O seu mbito o mundo; o mbito do espanhol
o rnundo (quase); o do galego um recanto do
Estado espanhol. O mundo do ingls o estrangeiro
(ainda se sente assi); o do espanhol o prprio, em
qlie a comunicagom se fai slida e segura (ncompreendemo-nos toCos"). O rnundo do galego o entranhvel ou (as montanhas de Lugo"; nel a cornunicaqom est perturbada, insegura.
PoCeriam aduzir-se muitcs exemplos, tomacios de
<Cartas al director>, de colaboragons jornalsticas,
de entrevistas a persoeiros, de manifestaqons de polticos... Ein todos eles aCverte-seo motivo reiterado, co;il que comegvamos este ponto: O espanhol
lngua e funciona como tal; o galego parece lngua,
mas a sua capacidade comunicativa , polo menos,
questionvel,
101
t02
103
).;
Es finaf nl"
Ji est ciito ncs rar;igi-afos anterores" A avaliagci-fl cla virinalidacie cornunicatir,'a dr gaiego correspcnde-se, lcgicarne:i te , coa clescrigom feita no apariacio :intei'icr. o galegc ccnside radc intil, po'rco
s'iltc pera 3 ccini-ir-licacci-n.,,ferramenta de irabalho"
c l e r i c i e n t e ,i n , : a pa z d e ,_ - sia b ir :cerre la q o n s r n u n d ia i s (!).
P c i ' o u l r o 1 a ,i.o ,sc cs i;i3 io s o iicia is, :r r iio L icl ades
e : - r i i n i ; - r i s t r a g cn ro, s n r .i- a o iicie is e a s e n iicla ' .1.::cl r
r i r i i r r c s a s p r i v a:1 a s L lse in csca :tsa a le n le o g lle gc
l.tii?itos ,inda o ili-cit-ict-en, pili'ecii-l ccinciclir neste
pt-;::to ccs clisci:r.scs cia d::sigi-tztlCadc,Cos qlte em
granC,: n:edida soirr respcns;iveis, neste aspec.to: O
galego nxo;?r"esulta efectivo pera o intercrni:io inforrnatlv,o, rnentres que ( conti'a tocia eviclncia ) $
es;ealrllol vlido.
A qlle obedece este pr-c;crcler?
c.
hics apariaclos anie ;:iores aparecroir clliase iad-cs os lei;ris a cci:si:l"erarnlcs nesie; c1e iello cs cliscuj:sos cii clesigLralclacie resoiyei-se ncjeni.r-lnente
ncs eslereotipos ]:ablti-liiE, ccnhecidos cie avonclc,
nfas, apesar de torlc assinilados ncs compoi:tarnentos
da ranC; l;iaicria, mesnro concienciacia:
fo
t.
)o
1n
,^
J."
104
(ro)
105
b. Discurso da irnpossibilidade.
o discurso da impossibilidade (ou da impotncia)
apresenta-secomo contrapartida do outro. Com efeito, o seu objectivo manter a situaEom vigente. Ir{om
se podem mudar nem os comportamentos lingsticos nem a distribuigom dos usos.
histria irre"A
<oS
versvelo,
tempos nom passrom debald.er, (o
galego est bem como est>, etc.
lllentres que o discurso da necessidacle se fai sG.
bre o castelhano principalmente, o discurso da irnpcssibilidade tem como tema preferenie o galego.
Ambos os dcus pertencem por igual esfera briJat
e oficiosa, prblica comc privada; mas o espalhamento e consolidagom do segundo corre ao cargo
quase exclusivo dos
"persoeiro5rr, clas ar-rtoridadesautonmicas e entidades do seu entorno.
os textos tocantes a este discurso, sob modos ou
matizes diversos, transmutam-se em convites sombrics. melanclicos e at lrgubres impotencia mais
srdida.
Llus V. Aracil carac teriza a situagom catal, nom
rnui d.iferente da galega neste aspectc, de um mod.o
qlle convm ao tema que estamos a traiar: o claro
qlre a prcliferaEcn-l de eslogans poltico-comerciais
nom pcde equivaler a Llm projecto colectivo, porque
se trata de
de discr:rso (e de estilos de pen-gneros
sarnento) essencialn:ente cliferentes. fulais: A invocaqom de umha unanimidade fantstica expressa involuntariamente umha anonir-nidade irresponsvel.
Nengum propom nacla, argurnenta nada nem responcle nada. Parece qlle, cando alguns esperavam que
os catalns acordassern, carorn num estado letrgico puramente vegetativc e maquinal qrle nom apresenia nenglrm sntoma de vida consciente. A hora da
verdade, a famosa concincia catal reduze-se a umha sorte de funanabulismo colectivo> (:s).
{2S) Cf. ..F{istoria inclita cle la llengria crtalene, segles XIX-}lX",
cnl
Cang, 30 aniversari, 9126 cle r-narqrr cle 19S3, nirms. g0l,-9C7,p. 30.
Na Galiza tarnm se inrocain, e parr ccllsas de (mencr'> importancia,
unanrmiriades norn se sabe bem se alq'-imha vez existentes. Dous erernplos
r07
108
t...1
.,Eil cualquier caso, nada garantiza que Ia sociedad gailega sea inmune a este tipo de tensiones. Por
una parte, las insiituciones autonrnicas tienen que
pcner la cuestin lingstica sobre el tapete. Pc:
otra, es previsible que los distintos grupos nacionalistas sigan haciendo bandera del idioma y provocancio (los ms radicales) Llna actitud de rechazc en
la pobiacin, qlle no est dispuesta a que le impongan el gallego a golpe de decreto o imposicin dictatorial>.
Daquela, que fazer'? Evidentemente, para evitar
calquer conflito lingsticc:
"Desde luego, hay una primera medida -cle carcter psicolgico- que es insoslayable: NIi la leti'a
ni el idioma entran con sangre, sino con cornprensin y tolerancia hacia ias actitudes y opiniones ce
la gente>.
E a seguir, qr-re?Acabaremcs esta longa cita coa
parte final tamm do artigo:
,,En el orden prctico, ningn bilingismo en Galicia ser real, ni aceptado, ni autntico, ni pcsible,
si alguncs mantienen su empecinamiento (a .rnaninaidade!) y se ernpean en hacer del gallego una lengua tan pura como incornprensible para sus destinatarios. En este senticlo, el acuerdo adoptado por
la Real Academia Gallega [e o trnstituto da Lingua
Galegal el pasado sbado, que consagra una normativa asequible y no divcrciada del gallego coran,
constituye un avance importantsimo para el logro
cle esa convivencia idiomtica, preconizada por la
ccmisin de bilingiiismo. Lejos de (espaclizar> el
gallego, como algunos han acusado, la Academia lo
ha "galleguizado", asumiendo una realidad inevita-
109
bie: Galicia es Espaa y forrna parte ctresu conunidad lingstica. (O sublinhado nosso).
.,La pretensin de entroncar el gallego con el portt-rgi:s,o lleva consigo un pro;,'ecto poltico independentista o iberisia reaiizabie a cortc plazo, o condena a nuestro idioma a ser una reliquia de Uni'ersidad.
,,En Galicia todava es posible que la sangre de
las dispu tas idiomticas no llegue al ro y que ei
problema (que al tiempo es riqueza) susci'uadopor
la coexistencia de dos lenguas, Se solvente democrticamente y sin imposiciones; aunque la tesis bilingista siga sin estar, ni muchc mencs clarar.
O texto reproduzdo ndio: agradecemos a
Carlos Lus Rodrguez a since'riclade da sua visom
do tema. Reilecte com precisom os motivos reiteraclos para levar adiante a (normalizagom" do galego
segundo o projecto poltico em marcha. Som os mctivos do discurso possibilista:
1. O bilingismo necessrio; impossvel supor que Galiza chegue a ser unilnge em gaiego. Far-se o que se puder... E, o que se puder talvez seja
insuficiente, como dizia o Xesus Alonso Montero do
Inforrne ( pp. 148-150
).
2. A partir da todo pensvel, como o qlre se
di e o que se d por suposto no escrito de Carlo:;
Lus RodrgLrezi
Galiza Espanha e forma parte da sua ( ccmunidad lingsticao; por outras palavras, o:i
galegos som espanhis, o galego em conseqencia tamn espanhol.
Outra ccnseqncia, ainda: O galego nom
portugus.. .
b. Para que os reticentes co galego-espanhoi o
aceitem, s basta ter compreensom e tolerncia com eles.
Da a apelagom constante boa vontade, como tamm se ref lecte nos textos legais (norrnalizadores> do galego, at conseguir a unaa.
110
E,ntramos nos aspectos da nossa exposiqom necessariamente discutveis. A espera confiada de que
tal discussom se poda levar adiante, propomos mili
brel'emente os pontos que j ulgamos impiescindveis
no longo processo que ha ser o que conduza a sociedade galega a mudar os discurscs sobre o seu idicma e os comportarentos lingsticos de persoas e
instituiEons.
Trata-se, portanto, de sinalar o caminho para conseguirrnos que os discursos dominantes na nossa
Terra sejam os da igualdade e os que caberia d.enorninar da (actuagorrlr>.
1." As regras do jogo elernentares.
Inspiramo-nos, para redactar este apartado, no
errtigo de J. RUBIN, nAttitudes torvard Language
Plannig" (1977) .
Propomos catro regras de jogo elementares para
que a pianificagom lingstica na Galiza tenha xito:
a. Conhecer as <tendncias> dos comportamentos
Iingsticos.
Dificilmente poder levar-.e adiante a normalizagom dos usos de galego se nom se conhece com suficincia a situagom
"lingsticao da Galiza, nom s
no que toca aos usos formalizados, senom principalmente no cru.s atinge s atitudes dos indivduos. E
isto, por umha razom singela: (<a aceitagom definitiva corresponde aos indivduos>.
um inqurito, como o realizado polo oGabinete
de Prospeccin Sociolgica,, dependente da presidn-
111
poio
cia do Governr: Basco (::.r),parece impensS"?l
pcrc1e agcra neste pl-s e notrt porque nom nal Ll
soas pi'eparaCas e Capaces Ce o fazer. A aniise Scciolglca dc eusl,ara toca estes pontos: 1. O f e| to
social d"o c-isliara.-2. As fttngons sociais do eusliara..-3. A clefiiliqcrn da situ.aqom do euskara.- 4- O
pfocessc social clc euskara (p' 1)'
b.
r12
ls
:
ff1.
oficiar dc Estacioacha-se
Jortemente formariza-
De feitc,
.carquei' formarizagom do garego situa
-p."rr
gente, inclusive
galegofalante, na t"situra"de
der o'tra lngua, -a eicrita.
segunclo fixernos notar
em apartados anterioi'es, a lngua
escrita , a todos
os efeitos, outra 'Ingua; como
veremos no aparato
B / , inclusi'e
as Norrnas *..-RAG,
oaseq'ible" ou exequr,el (oi.r",;-po" formatizagon
executar facilmente), requerem um tempo
excessivamente rongo de aprend.izad.o: sobre
as ho.a, dedicadas a memorizar as regras de escrita
correcta
nos cursos para mestres cedicavam-se, espanhoras,
em, horrio
oficial, polo menos 180 horas
e urri*ilu, estas Normas, feitas ex prof,esso sobre
as do espanhor para f,acilitar o sslr aprenciizado.
. ". Mu:, junto coa necessidade de mudar os hbitos
iciomticos propriamente ditos,
urge, num processo
de normalizagom, mucrar os
hbis de comportamento lingstico: Nom s se
tem de aprender outra
lngua, senom que esta ha de
onde antes se
empregava esporadicamente o galego
"iu.-r" nom
formalizado (assi) ou ordinariamente o
espanhol. Ambos os
dous tipcs de mudangas impricilum rempo de
r13
Neste apartado expomos oS novos discursos Sobre o galego, que se ham de sentir como <naturais>.
Enuncia*-lot esquemat-icamentea modo de teses a
ciiscutirem-se em ocasiom melhor. Ja sabido que
mentres na escola, sobretodo, e f ra dela nom Se
inicie a mudanga dos d.iscursos, antes analistdos,
todos os intentos de galeguizagom no ensino e fra
del resultarm inteis.
Para levar adiante o processo propornos como
mais adequado o prazo de umha geraqom escolar,
entre caicrze e dezioito anos. Os destinatrios, logicamente, som os mais novos, os moqcs.'.
I
1.
T
I
I
!
a. Discursos da igualdade'
Referimo-nos aos mesmos aspectos qL13distinguimos na anlise anterior. A metas, em cacla um deIes, poclem enunciar-se assi:
1. Virtualidade estrutural: A estrutura lingstica do galego pode e deve aetualizar-se; isto
tr4
1. Necessidade: O galego
lngua ,Ceuso necessrio na Galiza.
2.
r15
lllcl,
.{-
Estado social
".,Espaa,
y dmocrtico de Derechc"
Parece inclubitl'el que, desde a prornulgagoJn da
zl d,e Dezembro de 1978, Se
constituiqom vigente
"
) " consolidar un E'stado
pretencle ( e utti se declara
(3 0 ) cf.
p , 9 . IX .
11
1983'
N o rrn ti vi :a citt cle Li;tgtta Gaiega, Xunta clc Galic i a,
117
118
ros
119
Irio apartaclo qlie seglie reproduzimcs, comentanclo-os Com certa elitensolri, cS preceiios salientleis
no ci'clenarnentL)j r-rrdico espanhoi sobre usos l ingi-lslicos, segttndc a sua hieri-Lrquia;no seguinte, interpretaiTlos o alcance do co;rjunfo dos textos transcritos.
1.' Textcs legais.
r. Constituiccrn (art.3.'.1. e 2.):
o1. E,l castellano es la lengua espaoia oficial
del Es [aclo. Tocos lcs espao1estienen el cleber de colloceria y el derecho a usarla'
,,2. Las clems lenguas espaolas sern iarnbin of iciales en las respectivas Comunidades
Autncmas de acuerdo con sus Estatuics>.
Salientamos o que segue:
1. Corno sinala a oDeclaraqom de Pamplorl&>,
qlte despoi.s reproduzimcs, (o Esiado cita poio seu
'irnpom conlo
no*e o nico idioma que arnpara e
oficial, rnentres que relega indefinigom e inclefensom ias otras lengilas espaotrasn.
2. A i"espeito do castelhano f am-se expicitos ne
Constituigom de L97Bos terrnos em qlle oficiai. A
determingom dcs lmites a teor dos cais olas derns
lenguas espaolas, serm oficiais (en las respectivas
ComuniCades Autnornas)> fica deslocada para os
correspondentes Estatutos; mas estes som tertcs legais C; rango inferior ao constitucional (art. tr'47.".2",
por exemplo). (As negritas som nossas).
120
3. Ainda mais, neste art. 3.. ( l. e Z.) confun,Jem-se perigosamente a organizagom administrativa do
Estacio e a definigom cle .^,mhar lnguas, .orriicleradas por si...Las dems lenguas espaoias'parece
referirse s gllre ei-npregam as comnntticades lingsticas galega, basca e caial; mas estas assentam
s
em territrio espanhol? euer dizer, os usurios cio
galego, do catalm e clo euskar-a, som exciusivarnente crcladaosespanhis?E dentro da mesrna Espanha,
a comunidade lingstica catai, por exemplo, coincide com unrha s cr-munidade
"Ltnoma?
b. Estatlto de Autonomia de Galiza (art. 5."):
o1. La lengua propia de Garicia es er gairego.
o2. Los idicmas galiegc y castellano son oficiales en Gaiicia y todos tienen el derecho de
coaocerlos usarlos.
-y
n3. Los poderes pblicos de Galicia garantizarn el uso normal y oiicial cie los dos iiiornas
y potenciarn la utilizacin del gallego en todcs los rdenes cle Ia vida pbla, J*ltural e
informativa, !' disponcrn lbs medios necesarics para faciiitar su conocimiento.
n4. {adie poclr ser discriminado por razn
de ia lenguao
Por pargrafos, cbservamcs o seguinte:
o galego a lngua prpria da Galiza; c cas--t.
teihano -a irnprpria?
2. como anotmcs em riba, na constituigom fixam-se os extremos em que o castelhano ola lengua oficial del E stado"; neste artigo clo Estatuto
delimitam-se os do galego, canto lngua co-oficial.
Brevemente: o castelhano objecto de dever (de
apreend-lo) e de direito; o galego somente objecto de direito (de erpreend-ioe tri-to).
Desta radical condiqom desigualitria d.erivam todas as outras. Portantb, dificitente os usos do galesg alcangarm a norrnalidade declarada no paragrafo 3.'.
t21
r22
Lingstica.
i/'
9 cle egortol.
l'jo seu art. 6.", razom pora que
iicluimos
esta nota, sinala_se que
iroinpete ai Consejo cie
la Cuitur Gallega: a) Analizar
...^rr,o, cuestio"fometztar
nes se refieren ai patrimonio cultural
y
la lengua
la cultura
g a iie g a s, e tc.> 1A cursiva nossa ).
-y*
contodo, mais umha vez achamo-nos
numha concregom do discurso
p cssib ilista que antcs clesmasca r v a n o s .
c o rl c f e it o , a iric a q u e o < < c u n sello' (un rgano con personalidad jurdica
propia y prena capacidad
para el cumplimiento de sus
fineso (art. 2.,), nom -nei
directa nem
indirectamnte rgao executi,,.c.
Polo contrrio, entidade cujo presidente
de Honor o da <Xunta
{art' 4'"); entre os seus membros estm
o
conselheiro de cultura
(art. J.o d) e representantes
de ..instituciones) e de .,movimientos
esponlneos" (Premi:ulo), como
a Rcal Acaclcnria Gaiiega, a Academia
d.e
J ur isp r u d e n cia y Legislacin cle
G a lic ia , a u n iv e rs ic la d , o I n s t riu t o p a d re
sarrniento de Estuios Gallegos (depenclente
do consejo superior
d.e
Investigaciones
etc., etc. (art. J.c e).
-Cientficas),
Cabcr agarclar do ,,Conselio da Cultura
Galega, algo mais do que boa
no
;;:il:ir'
123
124
125
t26
t27
p!:esumir validamente que dita lngua tenha ctre conhecer-se no territrio da Cornunidade Autnoma
onde se estabelecer a sua cooflcialidade, e a actuaeom dos poderes pirblicos realizada unicamente nessa lngua poder ser estimada como discriminairia em vuhreragom do art. I4.".
uA conclusom ser, pois, que o castelhanc, idioma de uso oficial tamrn no territrio das Comunidades Autnofiias onde eristir outra lngua cooficial,
nunca pode ser excl.rdo.Com isto nom se priva de
sentiCo o direito de Llsar a lngua cooficial. Esse direito sr-rbjectivo, perfeitamente indivj dualizvel, encontra o seu correlato num dever subjectivo de conhecimento, mas dever imputvel aos Poderes pbl.icos como tais e nom aos indivduos. Nem sequer
a todos e cada um dos servidores pblicos; t . . . l a
relagom de supremacia especial da Administragom
e r:espeito dos serls funcionrios poder fundamentar
um ciever inclividual de conhecimento do euskara,
mas isso unicamente nos casos concretos em que
trl dever especial responda a umha justificaqom razoveL e respeite exigncias de proporcionalidadeo
( a negrita nossa).
cliscurso cla necessidade
con'rra
ciiscurso do possibilismo
Estm-se a emitir assi, assumidos polo prprio execr-rtivo do E stado, tertos pertencentes aos discursos
da necessidade (antes denunciados), que reforgam os
j a generalizados na sociedade. Deste modo resulta
claro que o uso do castelhano ser necessrio em
calquer ocasiom e mbito, mentres que s possvel
o uso clo galego se houver 'boa' vontade nos usurios, e isto unicarnente em certos mbitos e ocasions...: E se nonr existir (boa) vontade?
A triste realidade , nom nos enganemos, que estes discursos dominantes estm a mudar-se insensivelmente em discursos da impossibilidade fctica de
usar o galego, polo menos num estado de opiniom
que o dignifique rninimamente.
128
t29
'f
supomos que nom ser esta a nica reguramentagom da .<Xunta,'neste campo. Mas a estas alturas
pudrom-se_dar ja argumhai orientaEons gerais
vista dos dados, escassos,que tarvez constern
nos
arquivos
da <<Xunta>>.
Por outro lado, perguntamos, que critrios
haverm d.e empregar-se para determi.ru, o preiendiclo
equilbrio? calibrar-s polo tempo
dedicado a galego e castelhano (50 o:'aa cad.a um); pora
importn_
cia das discipritas, pola autoridiJe
cientfica-via
e cu_
rrculo dos professores.. . ? Introduzido
pcta
da
casustica (que se introduzr se
algum nos Centros
tenta normalizar os usos do galego),
o equitibiio resolver-seem andrmena.
5' comentrio
3 parte mereceria a expressom
"Iingua materna>. Meigurhados nesta cerimnia de
confusom, tamm e soretodo deste
tema nom cabe
senom agardar a sua manipulagom
interessada...
senhores que estm a faier
regaricrades,
sejam conseqentes: se a lngua
" "*".rrtar
<a maior e mis
orixinal creacin colectiva doi galegosn;
se <(a ver_
dadeira forza espiritual que lle
a unidade interna
nosa comunidaderr; se nos une (co
pasado do roso
pobo"; se oregado da identidade
cornn>>,como
mantenhem ainda o conceito r-estritivo
de *t*g.ru
materna"? As negritas som nossas,mas
as citas som
todas do Premburo da Lei, ."p"iiu,
atg,rmhus no
Decreto.
6'
.A lngua, tamm a que utirizam os meninhos,
nom materna (s) nem paterna (s);
,*"ir. o
homg sempre vive em sociedade; tod.os
os seus hbi_
tos de comportamento, includos os
lingsticos, som
adquiridos e conformados no interc*uio
social.
Decerto, consegue-se umha certa competncia
da
Ingua oral durante os primeiros anos d; vicla (
talvez) sobretodo atravs da fam ilia; mas a
competncia da lngua, em especiar da
quase sempre
se alcanga na escora, instituiEom
"..iitu,
sociai, orgunirad,a
segundo o ,,ordenamento> poiitinad.o do poer
poltico, legislativo e executivol
Por isso, cando um inclividuo carquer
alud.e aos
13 1
Lrsos idiointicos cl;r prinieira iCaCe coit inccncretssima expressom cie "lngr:a lTlaterna>, corn toda
segllranEa tenta escamctear impttncmente a reaiiclade social desses usos; inas, cando expressons conto a- citac1,ase inclliem ncs tertos legais, aprovaclos
por um Parlamento e promulgados em nome do Rei
por um Presidente ( da <<Xunta>por exemplo), est
a dar-se fr-rndarnento slido suspeita de que o ((ordenarnento jurdicoo clc EstaCo nom srio coln .,las
oiris lenguas espaolaso nem procllra a igualdade
efectiva dcs cidadaos nem dos grupos ou comunidacles lingsticas"
7. b{o nPremblllt " do Decreio I35 1983 reconhece-se que ((a n-lesma Lei arbitra mandatos que
coinportan unha trausforinacin dos irbitos lingsticos, dos indivdr-ros ( si-ipom-se
) no selo da socieclade gaiega.
Desses manCatcsat o momento s se pormenorizi'om os qlfe c1eterminam o procedii-ento c1e.,dispensa do estudio obrigatoric ( I ) da Lngua e Literatllra galegas". Fixo-se poi- Ordem de 23 de Setembro
ce 1983.trndicar este compcrtamento abundncia Ce
iCeias e d.e voniaie para mudar os hbitos lingsticos na Geliza?
B. Por irltircc, lernbr3irlos que noln se cierogci-t
expressamente, portanto segt-leem vigoil, o Decre lo
Bll19S2, d-e 29 de Abril, ,,polo qlte sc regra o ensino
d a Lrrgua Galega nos ni','eis da Educacin Preescolar, E Cucacin Xerai Bsica, Bacharelato e Formacin Proe sionalr. Referimo-nos ao segundo odecreto de biiingiismoo. Sem dirvida as autoriclrdesda
<Xunta> acr-rdilm a este dccumento cando e como
thes convinher. &{as lembramos tamm que umha
prescrigom de dito texto legal erai
casos nos que o Galego sexa empre"l{aqueles
gado como lngtia veicular no ensino doutras
inaterias, o horario adicado ensinanza do Casteln haber ser axeitadarnente incrernentaLlo>
(art. 2"".2.).
t32
Lingstica.
em idenrificar o gaiego.*"-arf#.fui;
portugus:
do
3' Defende--se
que o galego, dada a infruncia do
adstato (uo) castlhu.ro, fiio-se
"f ".*evel a certas inovaEons)>.
(33) Entendenos que estc <ncmeatnenlo,>
clo galego como lngua de
seu rnanifesta a coronizaqcrn cra
Garizr. Escreve carr,.et (rg7r, p.
56) a
respeito dos proces'sos cle colonizacom
,," ."u vertente lingiistica: nTodo
cornega poia de'crninagc-'rn. () d".pr"ro
" outro (quer dizer, o cesconhecimento on incompreenscm
do ouiro nom xurcle cra arera
e dc
esforqo cle conhccimentc ou cle
compi:eensorn) manifesta-se ciesde
prios
meiros contactos pr-ccroniais
na tare fa taxinrnicar; e pouco
despois
(p' 57)t <'Este desprezo polas
denominaqons--autctonas salienta
o
clesprezo mai's aFrplo polos pclos; os
territrlos e os habitanies nom eristiarn
antes da chegada do ccronizacror (ja
qlre .ro* possuam norne, ou poro
Eienos ja que se ccnduzian-rtcoinc
se ttrJm tivessem nome), e estc clei:omi_
n a lu g a r es povos conlo bem iirc p a i' e c c
E s t e d irc it o c le c le n o m i r : a r
t.l
a dimensom lingstica do
direiio a dcminaro. Ncuti:o lugar
analisamos trs te-\tos sumamente representatiros
do acto oclencninador,, clo
galego, clo seu estatuto lir-;giiistic..t;
som Galego 3 (em particr-riar o tetna
do lusisrno), o discui'sc in-augural
dcl ano acaclrnico 1977-1g7gna universidade compostr:ia::a (cra ar-itoria
de D. corstantino Garca) e a ((mesa
redonda' tal como recolhida
nas Actes do CoIt1ttio cle Trver.s (em
especial as inten'cnqons dos participantcs
a catiza).
(34) N,m parece adequado
este termo, utiiizaclo por calego 3 (1976,
p' 82) nom s porque se
utilize conl e.rccsiva generosiclade, senom porque ocuita a rearidade d.esiguar
clas rnguas aludidas.
l1.t
I JJ
I,
134
desde hai xa mis de cen anos a sa vella condicin de lngua escrita. pero esta recuperacin, sen outra base que a vontad.e espontnea
dos seus cultivadores, non tia mis referencia orientadora que a da fala, co inevitable polimorfismo dialectar que Iies propio a tcalas
falas. con todo, ir afianz.rdou" o recuperacin tamn foi aparecendo a conciencia da sa
necesidade de unificacin formal.
uCo tempo, o propio desenvolvemento da
nosa
critura faca necesaria a regulacin normativa da lngua. A R.eal Academ"ia Galega inicialmente, e o Instituto da Lngua Garega inmediatamente de se constitur, afrontaro esa necesidade pubricando sendas normativas, que
por seren bsicamente coincidentes Iograron
en conxunto unha aceptacin xerafizada,,
(Prembulo).
Advertir-se que se silenciam, entre outras, as referncias a:
l.' o conflito lingstico na Galiza e os factores
desencadeantesdo mesmo. Assi, <(permanencia
secular de lngua puramente orarn i*iti.u
que ;; Gari
za nom se usava por escrito outra lngua?; que
a
permanncia secular foi pacfica?; quJ
foi' prmanncia e nom retrocesso? t..
2." . O
"galego, culto (pu lngua irrn) alm das
^
fronteiras do Estado erpu.thol; ntodo, o portugus
acha-se presente com teimosia nas Norrna,
ilc-RAG,
oficializadas neste Decreto, a fim de <justifil*,n
a
e
objectivo
fundamentais:
galego
o
diferente
19rIngua do que o portugus.
Este tipo de verdades a meias acha-se tamn no
Pembulo da x.ei de Norruralizaqorn Lingstica e no
seu articulado ( como no do Estatuto . som todas
)
elas normas legais do Estado: o Estado a totalidade,_ o garante da ordem; a comunidade Autnoma, ola regjn galleg,>, a parte, <<protegidaoe (respeitada" polo Estado. Eis os discuisos rgionalistas.
13 5
E neste joEo todolpa::te, Estadolregiom ha de entencler-seo que dixemcs sobi-e lngua e dialecto e o que
estamos a observar sob::e o <acto de gcverno> das
tati','as clo E stado que imp+
ar-iici:iCadcs i:eprcser-:
niicm umhns l{cr;.lr.s otoqriicas i 1liiri.racia CcrinuniC-aCeAutncma (:rc) .
Sci:'r'eo Decleio ano iamos o seguinie:
1. A "Xunla cie Gaiicia, pretenCe exeicei: nel umha comp*:tncia dt- qu carece e Corni-inidaCeAutncrjta. A teor cia legalidaCe vigente (s-r) , s cornp-cteiiie,to tccante ao iciicrna, ein nla promccin _v
err.;ciinztcLeia lcirgua gailega" ( Estatuto, art. 27:'.
2tl) . Por lanto, o Decreio nulo de raiz ao estar ciitado por Liin rgac manifestamente incornpetente.
hcrn cabe reccrrer a que ..ia promccin 3' la enseanzao nol-n se efectuai:m se f altar, coi^no condiQorn prr'ia, urnha noi-mativa ortogrfica. Tem de inferii"-se o contrrio: Pcr ser cornpetente na promogolrl do galego, a ..Xuntii, ncm est legitirrrada para
interferir, com Decretos oll outras reclidas de impcsigorn, no prccesso cie norrnalizagorn do gaiego, qlte
exige por definigoin a cciabcragorn Ce toclos os indivCuos e grllpcs sociais.
Frivilegiar a algr-rnscoa exciuscm cle cutrcs, alm
de atentai" contra c ai:t. 9.'.2 da Constituiqcrn, mostra umhr clara voil taCe desnormalizadora.
2. Hai ccntracli,;om entre o estabelecido no Decreto cle Nornativizaqom ( art. 1." e 2..) e a Dispo.
( 3 ) Lins V . A racil, no s e lt a riiq r-t
" I lis t ria in ' : r' iiia c lc la I le c a
di:
XIX-XX'
fet
c-re
catalana, srgies
s
les aspiracicns rn:lirnes clels
"El
re,lionalistes cren molt inferiors a lr-s e.rigncies mnim:s cl'una colnrnitat lingstica ellrcp'ra rncCcrnl. lin f'*'i a rernarcai' s qlle els reeionalistes van aceptar sense reserves eis canvis histrics (no sols poltics)
qlle van eralrferar jiisie.rricrtt li:ihr-r:e.l cl ilcsnii,ell enirc e:7 caliir i i'iciioma de I'Esiat. Hett cle sab:i' -encal':t cue nc us ho hagi dit ning.Jr- que
gir,la situaci minoritria actnri dcl catal.i clala precisament dels 1.3ni-iS
(Cc
n
,
i
e
l
rc
g
;
o
n
e
lis
rn
e
"
n u rn s . 8 0 -8 0 7 , 1 9 - 2 6
r io so s de Ia Rena-i:<enqa
m a r g o i983, p. 2S ).
{37) Es;a clcr,e entende:-sc S;:lpfe ! 1) l.la sua interpretaQonf literal
basicamente.-2) r\r; respeiio hiera;:quia nci'mrtiva e seguranr;a jr,lridica Cos sujeitos.-3) Na garani;a cla iguall*ade de toclos ante a Lei.
136
c l a>.
137
acordo ou reuniom (estes ENCCNTROS LABACA constituem umha e.rcepqom) e inclusive vrios dos seus membros from coaccionados e at
a n tcaca d os... A
"Lei do silnc io , e n c o b re t o d o o re f e re n t e a o t e ma d a
normaiiva ortogrfica. Por exemplo, com data 9 de Junho de 1993, o deprtte'Co Ci:'rticlio Lpez Garricio eprcsentou no Parlamento Galego umha
"Proposigom nom de Lei" pcla que, de ser aceitada, se haveriam (tomar
as meciidas pertinentes para declarar nulc o Decreto 173/1982" e (<constituir ttmha Comissom Parlaienti-ia que investigue as violaqons de direitos c iiberdacles, assi coino as irreg'_rlaridacles havidas na imposiEom
da citada norrnativa (ortogrfica) e aprovagom de livros de texrc e material clidctico e as responsabilidacies nas que pucierern incorrer as Conselirarias d.e cultura e Educagom". Nunca mais se soubo...
138
As Nornaas rLG-RAG, oficiali zadas polo Governo de A.F., som de ensino obrigado, mas nom
exclusivo.
As No:nas nom som de uso obrigado, nem sequer para reas ou actividades que explicitamente se determinem nalgum texto legal (.r).
139
|'-
Flniencierncsqlre a oliunta cle Gaiiciar, clacc a ol-cenimento iegat vigente, pc:jslii raui esca.ssa,,j:-lrisciiqcm,' p3.ra ncrmai izar suficientemente os rrscsi do
.talego. Pccieria. nom obstailte, reaiiz-ar rirnl;a ajeitada planificagom da ingua, rnas sem conseqncias
prtic;,s ccllsidei:/,,',,eis,
seguncio e.ipiicerrrcs a scquii-.
i)
{\
-rj
140
a.
111
2)
b.
No Estudo crtico, da autoria da Comissom Lingstica da AGAL, analisa-se (nas pp. L9-22) a ,.efectivid.ade" real das Normas ILC-RAG, que canto prescrigons, haveriam de ter, no suposto (na data da elaboragom do citado Estudo crtico) de que se pretendessem oficializar poio governo de Alianza Popular
na Galiza.
Promulgoll-se o Decreto de Nornativizagom da
I-ngua Galega; e a Lei de Nornalizagorn Lingstica,
recorrida poio governo de Madrid como inconstitucional no ponto clecisivo que o dever de conhecer
o galego. Publicrom-se o Decreto qr-re desenvoive
para o ensino a Lei de Normalizaqorn e a Ordem que,
sua vez, desenvolve o Decreto. Analisrno-los no
apartado anterior e temos de concluir que som normas imperfeias nom s porque o seu incumprimento nom acarreta nengumha sangom, explcita ou implicitamente directa ou imediata, senom sobretodo
porque, alm de poderem ficar sem sujeitos aos que
obriguem (ja o dixemos), nom som suficientemente
precisas nem na formulagom do terna nem na cleterminagom das ocasions em que se haveria de executar o disposto nelas.
1. Os sujeitos das normas legais citadas som, como se dixo, os galegos, quer dizer, olos ciudadanos
espaoles que, de acuerdo con las leyes generales del
Estado, tengan vecindad administrativa en cualquie-
t42
r43
1.") IJnr tccanre aos .'sos. Descreven-l-se (qua: t r ) s e f i i p L e c rJn io a ctcs ii' r e o lr q cr d o s sul ei i cs.
u'ic"rneiiie
o caso clc funcio':iric qr,-, nr
:idi:iinisrrativa. fcsse ;-equer-icic a utitizar ^.;.i;q;;
o g._ilgo,
l-naiece sel: Lr e--icepqolll: T'lii-ez est obr.iga.,lo a (]in_
Irl 'ci i i I', i -1 o i e SciiiO,
O .falCgO.
r44
cont:clis'r:cs crsos sin;rledos ern 2. Ter-na,nem corflo ciasse cerraca nein ccn:rc ciasse aberia cle siiuaQ On S .
i'
145
DECI-ARACGRI DE PAn/"qFLClrI\
Basccs, catalns e galegos,profissicnais das Cincias Scciais, da Didctica e dos Meics de CornunicaEom, e membros cle Crupos de prornogom cvicat,
activos na investigaqrorit,disci-rssome transformagcm
das condigons do uso lingstico, reunimo-nos em
Irttinea para compartirmos erperincias e achados:
CONSTATAMOS:
1. Nos ltimos vinte anos surgrom nos il.cssos
pases movimentos populares de clarificagom e consirugcm qlle tenhem respondido a umhas situagons
inveteradas de flagrante clesigualdade social erre as
nossas cornunidades lingsticas e outra, em cujo seio
se instituiu urrt Estado qlle impuxo sirnuitaneamente umira hier"arqr-riapoltica e umha hegemonia idiomtica.
2. A descomposiqom da ditadura franqr-rista fixo
esperar un:ha oportunidade histrica em qlle a livre
discussom pr"oporia, naturalmente, questons de interesse pblico que foram deslealmente escamoteadas at entom. Umha clas mais filndainentais era
decerto a das relagons entre as coinuniclades lingi-istica destas partes de Er-rropa. Parecia seguro que
caiquer dernocratizagcm i.mplicaria necessariarnente
a revisorn das regras do jogo antenior e a reparagorn
de abusos, corrupgons e injustigas.
3. As aspiragons legtimas, a boa f popuiar e os
esforgos e sofrjmento acurnulados e.-<igiamde vez
umha revisom radical da situaEom estabelecida e -<l
instauragom de umha ordem democrtica sincera e
efectir,'a que abrisse a tcdos urn futuro cle igllaldade
e clige-rictade,cie:rtrc cla melhor tradigorn elrropeia-.
Sarcasticannente, esses expectativas from burladas,
furtanclo sistematicaren'te o processo polticc de decla::agom e organizaEcm da igr-raldad-e.
Temos visto
que umha Constituigom que proclama geirericairlente a liberdade e a igualdade democrtica nos arti-
r46
147
COhICLTJIMOS:
assi a llm atoleiro oncie Vemos
a" Lel,ctLt-se-nos
corTlc a inccnscincia e a irrespcnsabilidacle triunfantes descalificam e afogarn as vozes qlle conceberam
e proplixeram aliei'nativas e denunciarain a inexorvel red uqcm ac absurdo. Nurn conterto em que se
clam publicamenie por dissolr'iciosos probiemas que
tinham d e Ser reconheciCose tratados, a nossa respcnsabiiidacle persoal, prof isslonal e ci'ica obriga-nos a acencier umha modesta htz para fazer visvel
a desolacla cbscuriCade.
b. A impo tncia actuaL prova o esgotainento final
do velhc discurso. Crernos clue sinala esse feito tern
de Ser o coi11eggde Llln novo cliscurso qlie entreteqa e dinmica da investigacom, as ideias, &s atitudes e as priicas lingsticrsquotidianas' Sa'b:mcs
que o pensarnento, a acgollt e organizagcm so.Tl llliltuarnente nscessrios e estirnulantes. tr, qllererrics
seja L1111
{ille esta Ceciaraqom qrie fazcin'.;s pbiica
chamapenio ao ii:abaiho cclectivo Ce ciariflcaqcn-] e
colrsrrliqolx qlle , hoje como s31Ttpre,o rnicc recurso ef:.caze a nica esperanqa aberta.
Poio honoi' de EuroPa! (+r)
l''1''
( .11) Firi:ranr a D,?t'i; rit c o rtd C ? L ! it p o L t iGL iu s v . A ra c il, J g s
( -f'xiiliriSn.:hcz C,i,-in, Sri:l"liric Aictl: n, .ui; i-. Ai';:lrz Enpar:rtlz:r
d e g i) , K ike A niinarriz, A n t o n i A rt ig u e s , E s ih e r B o n e t , I a k i L a rr a a g a ,
Teiesa l,,{arb), Kcntxcsi Pcclroarcna, An'conina Tugcres, Antnio Gil Hcrc il 3 9 , S c g c , E g , i: t , A l* I o s a T e rra , c t c .
n n clcz, eic. Foi :;Lrbiicac la
E,m Lleida, durante os d ia s 2 9 , 3 0 e 3 i d c Cu t u b ro e 1 d e No v e m b r o
deste ano 1933, ccniinurolri-se as Jornaclas de Sociolingiisias de PampLona. Deias surgrom e nadurecrom o projecio cle associagom internaciolrl galega, l-.asca c celal.i (inicialmcnic) c os prcper:tti.'-os de utnhl
oConferncia Internacional de Lngr-ras errl siluagom aminoi'ada".
A seguinte reuniom de Sccioiingstas ter lugar na Galiza, durante
o m s de margo.
148
3. A MODO DE CGNCLUSONS.
Prev-se, ccm qltase total seguranca, que nem os
poderes pblicos co E,stado,como a .,Xunta>>e o parlamento, nem as autoridades acadmicas e culturais,
como a unil'ersidade ou o
"consello da cultura Galegar, levarm adiante a normalizaqom dos usos do
galego.
Estas previscns induzem-nos a concluir com umha
chamada colaboraEom. Nom podernos perrnitir-nos
o luxo (nem menos ainda a luxria) de iuitar entre
ns, cs qlte tentarnos que na nagom galega se pocla
viver ern galego. O processo que entre todos, nom
com unanimidades, senom com esforqo decidido, temos de percorrer laborioso; e, antes de mais nada, cumpre fazermos a pianificagom da lngua, ajeitada, que procure a normalizaEom da scciedade galega, da sua lngua e cultura.
Para a planificaQom do galego alcanqar os seus
objectivos tenhem ce cumprir-se certas condigons
que, quase na sua totalidade, se adscrevem s dimensons poltica e sociatr,segundo ficrom tratadas.
Quixramos que a nossa propcsta pud.essesen,ir
como base de discussom e preanncio do caminho
por andar. De nengum mcdo pensamos que deva tomar-Se CoiTto ..scluq:om, e menos ainda definitiva.
Propomos, portanto, as seguintes
Condigons para a planificagorn da lngua.
|-Iom ousaramos consider-las condiqons indispensveis; contodo, julgamos que a falta de algumha
delas acarretaria graves dificuldades no processo de
planificaEom e conseguinte normalizaEom da lngua
na Galiza:
a situacom
150
151
152
15 3
ApCndice
'Amaneira
dexustificacin"
"Pescudas
o remata-los
encontros"
:. 5?!:
4 F.'-?+'L
loixifrjil@Jr
42tfL@'2@ixi(D.S
jrR@.s
-ltdlt<::
A M,ANEIRA DE XUSTIFICACION
Entre as moitas fallas que se dan na nosa terra,
unha delas a dos poucos medios de promocin
pedagxica.Conscientesdelo, tres entidades que vimos xa colaborando dende hai tempo nos eidos do
ensino (Colexio Pblico LABACA, Fundacin LABACA e Asociacin Catlica de Mestres) na cidade de
A Corr-ra,fixemo-lo compromiso de organizar tG
dolos anos uns encontros pedagxic<sgue chamamos ENCONTROS LABACA.
As pois os das 3,4 e 5 de Xuo do ano 19E3
inaugurronse estes primeiros encontros que trataron o tema: QUE GALEGO NA ESCOLA?
Durante eses das mis dun cento de profesionais do ensino en Galicia conviviron nun clima de
familiaridade no marco que lles ofreceu o Colexio
LABACA.
Don Alfonso Barca Lozano, profesor de Psicoloxa da Universidade de Compostela, presentou a
primeira ponencia:
"Fundamentos psicolxicos do
bilingismo: Proceso cognoscitivo. Diglosia e educacinr.
A.G.A.L. presentou a tres conferenciantes: Don
Antonio Gil Hernndez, Profesor do Colexio Universitario de A Corua, D. Joam C. Rbade Castinheiras, Catedrtico de galego e D.u Mara das Dores
Arribe Dopico, autora de libros de texto. Os tres
defenderon a tese reintegracionista baixo o ttulo
xenrico: ,.A escrita formalizada para o galego,'.
uO acordo ortogrfico e morfolxico de 1982. Entre a utopa fonetista e as heterografas lusistas
''
31i