İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük

Genel Mdr
Temel Ate
Genel Koordinatr
Akn Ate
Eitim Koordinatr
Nevzat Asma
Dizgi, Grafik, Tasarm

Esen Dizgi Servisi
Grsel Tasarm
Hakan Esen
Bu kitabn tamamnn ya da bir ksmnn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle
oaltlmas, yaymlanmas ve depolanmas yasaktr.
Bu kitabn tm haklar yazarna ve Esen Basn Yayn Datm Limitet irketine aittir.
steme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAITIM LTD.T.
Bayndr 2. Sokak No.: 34/1112 Kzlay/ANKARA
tel.: (0312) 417 34 43 417 65 87
faks: (0312) 417 15 78
ISBN : 978-9944-777-12-4
Bask
Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

06369 amaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertika No: 16102
Bask Tarihi
2013 VIII
www.esenyayinlari.com.tr
Kymetli retmen arkadalarm ve sevgili renciler, tarih biliminin bir tecrbeler birikimi olmas
nedeniyle, bu birikimlerimi sizlerle paylamak istedim.
Elinizdeki eser youn ve titiz bir almayla hazrlanmtr. Tarih ne bilet alp gemie gitmek, ne de
insann paalarn toza bulayacak bir bit pazardr. Bu nedenle tarih gemiten ders alarak gelecee
yn verme dersidir.
Gnmz Trkiyesi ve dnyasndaki problemlerin bir ou tarih bilmeme ve tarihi gemie
dayanmaktadr. Tarih dn aydnlatrken, gn yorumlatr, gelecee de ekil verme melekesi
kazandrr. Yarnn aydnlk Trkiyesini gemiini bilen genlik kuracaktr.
Elinizdeki eserde neler bulacaksnz
zgn konu anlatm
Dipnotlarla nemli noktalara dikkat ekme
Konunun anlalmasn kontrol amal boluk doldurma ve doru yanl testleri
Her nitenin sonunda niversite snavna girite kan sorulardan tretilmi zgn test sorular
niversite snavna girite km sorular
Konu sonlarnda tarihten ilgin anekdotlar
retmen arkadalara ve rencilere yardmc olmak amacyla hazrlanm yazl sorular
Kitabmn retmen ve renci arkadalara faydal olmas dileimle.....
Sayg ve sevgiler sunarm.
Ziya Demirel
ziyademirel@mynet.com
1. BLM: 1881den 1938e MUSTAFA KEMAL ATATRK ......... 11-26
Atatrkn Hayat ................................................................................................................ 12

Fikir Hayat .......................................................................................................................... 13
Askerlik Hayat .................................................................................................................... 13
Siyasi Hayat ....................................................................................................................... 14
Eserleri ................................................................................................................................ 15
Karlat Glkler .......................................................................................................... 15
Kiisel zellikleri ................................................................................................................. 16
Yaratc Zihniyeti ................................................................................................................. 16
leri Grll .................................................................................................................. 16
Yneticilii ........................................................................................................................... 17
Atatrk ve Drt ehir ......................................................................................................... 18
Selanik ................................................................................................................................ 18
Manastr .............................................................................................................................. 18
Sofya ................................................................................................................................... 19
stanbul................................................................................................................................ 19
Etkinlikler ...................................................................................................................... 21
Testler............................................................................................................................ 24
niversiteye Giri Snav Sorular .................................................................................. 26
2. BLM: MLL MCADELENN HAZIRLIK DNEM .............. 27-134
Osmanl Devletinin Dalmasn nleme abalar ............................................................ 28

ttihat ve Terakki Cemiyeti .................................................................................................. 28
II. Merutiyetin lan ............................................................................................................ 29
31 Mart Olay ...................................................................................................................... 30
Trablusgarp Sava ............................................................................................................. 30
Balkan Savalar ................................................................................................................. 31
I. Dnya Sava................................................................................................................... 34
Savan Genel ve zel Nedenleri....................................................................................... 34
Savan Balamas ............................................................................................................. 35
Osmanl Devletinin Savaa Girmesi .................................................................................. 35
Osmanl Devletinin Savat Cepheler ............................................................................. 36
Osmanl Devletini Paylama Tasarlar .............................................................................. 40
Wilson lkeleri ...................................................................................................................... 41
I. Dnya Savann Sonunda mzalanan Atekes ve Bar Antlamalar ......................... 42
I. Dnya Savann Genel Sonular ................................................................................. 43
Mondros Atekes Antlamas ............................................................................................. 44
zmirin gali ....................................................................................................................... 45
Milli Varla Yararl Cemiyetler............................................................................................ 46
Milli Varla Zararl Cemiyetler ............................................................................................ 47
Trk Kurtulu Savana Hazrlk ........................................................................................ 50
Atatrkn Samsuna k ve Milli Bilincin Uyanmas....................................................... 50
Havza Genelgesi ................................................................................................................. 52
Amasya Genelgesi .............................................................................................................. 52
Erzurum Kongresi ............................................................................................................... 53
Balkesir Kongresi ............................................................................................................... 55
Alaehir Kongresi ................................................................................................................ 55
Sivas Kongresi .................................................................................................................... 55
Amasya Grmesi ............................................................................................................. 57
Heyetitemsiliyenin Ankaraya Gelmesi ............................................................................... 57
Son Osmanl Meburan Meclisinin Toplanmas .................................................................. 58
Misakmilli Kararlar ............................................................................................................. 58
stanbulun Resmen gali ................................................................................................... 59
I. TBMMnin Almas .......................................................................................................... 60

Yeni Trk Devletinin lk Anayasas .................................................................................... 63
TBMMye Ynelik Ayaklanmalar ......................................................................................... 64
San Remo Konferans......................................................................................................... 67
Sevr Antlamas .................................................................................................................. 68
Atatrkn Baz zellikleri ................................................................................................... 69
Vatanseverlii...................................................................................................................... 69
Hakikati Arama Gc .......................................................................................................... 69
Gurura ve mitsizlie Yer Vermemesi................................................................................ 70
Etkinlikler ....................................................................................................................... 72
Testler............................................................................................................................ 76
Etkinlikler ....................................................................................................................... 85
Testler............................................................................................................................ 89
Etkinlikler ....................................................................................................................... 96
Testler............................................................................................................................ 99
niversiteye Giri Snav Sorular ................................................................................ 103
Etkinlikler ..................................................................................................................... 105
Testler.......................................................................................................................... 108
Etkinlikler ..................................................................................................................... 118
Testler.......................................................................................................................... 122
3. BLM: KURTULU SAVAINDA CEPHELER .................... 135-172
Dzenli Ordunun Kurulmas .............................................................................................. 136

Dou Cephesi ................................................................................................................... 136
Gney Cephesi ................................................................................................................. 138
Bat Cephesi ..................................................................................................................... 139
I. nn Sava .................................................................................................................. 140
Londra Konferans ............................................................................................................ 141
stiklal Marnn Kabul .................................................................................................... 141
Trk-Afgan Dostluk Antlamas ........................................................................................ 141
Moskova Antlamas ......................................................................................................... 142
II. nn Sava ................................................................................................................. 143
Ktahya-Eskiehir Savalar ............................................................................................. 143
Maarif Kongresi ................................................................................................................. 144
Sakarya Meydan Sava ................................................................................................... 144
Byk Taarruz ve Bakomutanlk Meydan Sava ........................................................... 145
Mudanya Mtarekesi ......................................................................................................... 146
Lozan Bar Konferans .................................................................................................... 147
Etkinlikler ..................................................................................................................... 150
Testler.......................................................................................................................... 154
4. BLM: TRK NKILABI ......................................................... 173-208
nklap................................................................................................................................ 174
Bilinmesi Gerekli Kavramlar .............................................................................................. 174
Atatrk nklaplarnn Anlam ve Hedefleri......................................................................... 175
Siyasal Anlamda Yaplan nklaplar .................................................................................. 175
Hukuksal Alanda Yaplan nklaplar .................................................................................. 178
Toplumsal Alanda Yaplan nklaplar ................................................................................ 181
Eitim ve Kltr Alannda Yaplan nklaplar .................................................................... 182

Ekonomik Alanda Yaplan nklaplar ................................................................................. 183
Bayndrlk Alannda Yaplan nklaplar ............................................................................. 185
Salk Alannda Yaplan nklaplar .................................................................................... 185
Sanat ve Gzel Sanatlar Alannda Yaplan nklaplar....................................................... 186
Etkinlikler ..................................................................................................................... 187
Testler.......................................................................................................................... 191
5. BLM: ATATRKLK VE ATATRK LKELER ............ 209-230
Atatrk Dnce Sistemi ............................................................................................... 210

Atatrkn Temel lkeleri ................................................................................................... 211
Atatrkn Btnleyici lkeleri ............................................................................................ 212
Milli G ve Unsurlar ........................................................................................................ 214
Trkiyeye Ynelik Tehditler .............................................................................................. 216
ve D Tehditlere Kar Vatandalarmza Den Grevler .......................................... 217
Etkinlikler ..................................................................................................................... 218
Testler.......................................................................................................................... 222
6. BLM: ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI ........... 231-250
Atatrk Dnemi Trk D Politikas ................................................................................... 232

Milli Mcadele Dnemi Trk D Politikas ....................................................................... 232
Milli Mcadele Sonras Trk D Politikas ....................................................................... 232
Musul Sorunu .................................................................................................................... 232
Yabanc Okullar Sorunu .................................................................................................... 233
Nfus Mbadelesi ............................................................................................................. 233
Milletler Cemiyetine ye Olma ........................................................................................ 233
Balkan Antant ................................................................................................................... 234
Montr Boazlar Szlemesi ............................................................................................ 234
Sadabat Pakt ................................................................................................................... 234
Hatayn Trkiyeye Katlmas ........................................................................................... 235
II. Dnya Sava................................................................................................................ 235
Etkinlikler ..................................................................................................................... 238
Testler.......................................................................................................................... 241
7. BLM: ATATRKN LM .............................................. 251-268
Atatrkn lm .............................................................................................................. 252

Atatrkn lmnn Yurii ve Yurtd Yanklar ............................................................ 252
Atatrk iin Ne Dediler ...................................................................................................... 253
Atatrkn Son Kez Meclis Al Konumas ................................................................... 255
smet Paann Cumhurbakan Seilmesi ....................................................................... 260
Etkinlikler ..................................................................................................................... 263
Testler.......................................................................................................................... 267
8. BLM: YAZILI SORULARI BULMACALAR,

ATATRK KRONOLOJS NKILAP
TARH KAVRAMLARI .............................................................. 269-304
Yazl Sorular ................................................................................................................... 270

Bulmacalar ........................................................................................................................ 282
Atatrk Kronolojisi ............................................................................................................. 286
nklap Tarihi Kavramlar ................................................................................................... 290
MUSTAFA KEMAL ATATRK

1881 1938
GENLE HTABE
Sayn baylar, sizi, gnlerce ilerinizden alkoyan uzun ve ayrntl szlerim, en sonu tarihe mal olmu bir an
yksdr. Bunda, ulusum iin ve yarnki ocuklarmz iin dikkat ve uyanklk salayabilecek kimi noktalar
belirtebilmi isem kendimi mutlu sayacam.
Baylar, bu sylevimle, ulusal varl sona ermi saylan byk bir ulusun, bamszln nasl kazandn; bilim
ve tekniin en son ilkelerine dayanan ulusal ve ada bir devleti nasl kurduunu anlatmaya altm.
Bugn ulatmz sonu, yzyllardan beri ekilen ulusal ykmlarn yaratt uygarln ve bu sevgili yurdun
her kesini sulayan kanlarn karldr.
Bu sonucu, Trk genliine kutsal bir armaan olarak brakyorum.
Ey Trk genlii ! Birinci devin ; Trk bamszln, Trk Cumhuriyetini, sonsuzlua dein korumak ve
savunmaktr .
Varlnn ve geleceinin biricik temeli budur. Bu temel, senin en deerli gven kaynandr. Gelecekte de,
yurt iinde ve dnda, seni bu kaynaktan yoksun etmek isteyen ktcller bulunacaktr . Bir gn, bamszln
ve cumhuriyetini savunmak zorunda kalrsan; deve atlmak iin, iinde bulunacan durumun olanaklarn ve
koullarn dnmeyeceksin! Bu olanaklar ve koullar ok elverisiz olabilir. Bamszlna ve cumhuriyetine
kymak isteyecek dmanlar , btn dnyada benzeri grlmedik bir utku kazanm olabilirler. Zorla ve aldatc
dzenlerle sevgili yurdunun btn kaleleri alnm, btn gemilikleri ele geirilmi, btn ordular datlm ve
yurdun her kesine dman girmi olabilir. Btn bu koullardan daha ackl ve daha korkun olmak zere, yurdunda, i banda bulunanlar, aymazlk ve sapknlk iinde olabilirler. stelik, hainlik de yapabilirler . Daha kts,
i banda bulunan kiiler, kendi karlarn, yurduna girmi olan dmanlarn siyasal erekleriyle birletirebilirler.
Ulus, yoksulluk ve sknt iinde ezgin ve bitkin dm olabilir.
Ey Trk geleceinin genlii! te, bu ortam ve koullar iinde bile devin, Trk bamszln ve Cumhuriyetini
kurtarmaktr ! Bunun iin gereken g, damarlarndaki soylu kanda vardr!
M.K.ATATRK
Sylevden, 20 Ekim 1927
Ey Trk genlii ! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu
hazineden mahrum etmek isteyecek dahil ve harici bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve Cumhuriyeti mdafaa
mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkn ve eritini dnmeyeceksin!
Bu imkn ve erit, ok namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve Cumhuriyetine kastedecek dmanlar,
btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri
zaptedilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi
olabilir. Btn bu eritten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar
gaflet ve dallet ve hatt hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri, ahs menfaatlerini, mstevllerin
siyasi emelleriyle tevhid edebilirler. Millet, fakr zaruret iinde harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erit iinde dahi vazifen, Trk istikll ve Cumhuriyetini kurtarmaktr!
Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda mevcuttur!
Gazi Mustafa Keml ATATRK

20 Ekim 1927
STKLL MARI
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;

Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastn yerleri toprak! diyerek geme, tan:

Dn altnda binlerce kefensiz yatan.
Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hilal!

Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu celal?
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra helal...
Hakkdr, hakka tapan, milletimin istiklal!
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

uheda fkracak topra sksan, uheda!
Can, canan, btn varm alsn da hda,
Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.
Ruhumun senden, ilahi, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne namahrem eli.
Bu ezanlar-ki ahadetleri dinin temeli,
Ebedi yurdumun stnde benim inlemeli.
Garbn afakn sarmsa elik zrhl duvar,

Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,
Medeniyet! dediin tek dii kalm canavar?
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Her cerihamdan, ilahi, boanp kanl yam,
Fkrr ruh-i mcerred gibi yerden nam;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Arkada! Yurduma alaklar uratma, sakn.

Siper et gvdeni, dursun bu hayaszca akn.
Doacaktr sana vadettii gnler hakkn...
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn.
Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hilal!

Olsun artk dklen kanlarmn hepsi helal.
Ebediyen sana yok, rkma yok izmihlal:
Hakkdr, hr yaam, bayramn hrriyet;
Hakkdr, hakka tapan, milletimin istiklal!
Mehmet kif ERSOY
rencinin ad soyad:
TESTLER
SS-YS SORULARI
ALIfiTIRMALAR
TESTLER
SS-YS SORULARI
1. kontrol
Atatrk Dnemi Trk

Dfl Politikas
2. kontrol
1. kontrol
2. kontrol
Atatrkn lm
1. kontrol
SS-YS SORULARI
ALIfiTIRMALAR
TESTLER
SS-YS SORULARI
1. kontrol
2. kontrol
TESTLER
1. kontrol
ALIfiTIRMALAR
ALIfiTIRMALAR
2. kontrol
SS-YS SORULARI
SS-YS SORULARI
1. kontrol
TESTLER
TESTLER
2. kontrol
ALIfiTIRMALAR
ALIfiTIRMALAR
1. kontrol
SS-YS SORULARI
2. kontrol
TESTLER
Atatrklk ve Atatrk
lkeleri
ALIfiTIRMALAR
2. kontrol
Trk nklab
Kurtulufl Savaflnda
Cepheler
Milli Mcadelenin Hazrlk

Dnemi
1881den 1938e
Mustafa Kemal Atatrk
retmenin ad soyad:
I. YAZILI
II. YAZILI
III. YAZILI
I. YAZILI
II. YAZILI
III. YAZILI
I. SZL
II. SZL
III. SZL
I. SZL
II. SZL
III. SZL
11
1881den 1919a Mustafa Kemal
Bu evlilikten alt ocuklar olmutur. (Fatma 1872-
ATATRKN HAYATI VE LKELER
1875, Ahmet 1874-1883, Mustafa 1881-1938, mer

1875-1883, Makbule Boysan (Atadan) 1885-1956
ATATRKN HAYATI
ve Naciye 1889-1901. Bu ocuklardan Fatma drt,
Mustafa Kemal Atatrk, 1881 (Rumi 1296) ylnda
Ahmet dokuz, mer sekiz yalarnda o yllarda
Selanikte Koca Kasm Paa Mahallesi slahhane
Rumeliyi kasp kavuran kupalaz (difteri) hastal-
Caddesinde bugn mze olarak kullanlan katl bir
ndan lmlerdir. En kkleri Naciye ise Mustafa
evde dodu. Babas o srada kereste ticareti yapan
Kemalin harp okulunu bitirdii yl lmtr. En uzun
Ali Rza Bey, annesi Zbeyde Hanmdr.
yaayan kz kardei Makbule Hanmdr.
Baba tarafndan dedesi, Kzl Hafz Ahmet Efendi; anne tarafndan dedesi ise, Sofuzde Feyzullah
ESEN YAYINLARI
Efendidir.
Babas Ali Rza Efendi 28 Kasm 1893de vefat

etti. Mustafa Kemal 12 yandayd.
renim Hayat
Mustafa Kemalin hem anne, hem de baba tarafndan
Mustafa Kemal ilk nce annesinin isteiyle mahal-
soyu Rumelinin fethinden sonra buralarn Trkle-
le mektebine balad. Ksa bir sre sonra mahalle
mesi ve slmlamas iin Anadoludan grlerek
mektebinden ayrlarak daha ada bir eitim veren
iskn edilen yrk* ya da Trkmenlerden gelmek-
emsi Efendi lkokuluna kaydoldu. Fakat babas
tedir.
lnce okuldan ayrlmak zorunda kald. Annesiyle
Mustafa Kemalin soyu, baba tarafndan Karamandan
birlikte daysnn iftliine gitti.
getirilerek Kocack, bugnk Makedonya devletinin
Annesi Mustafa Kemalin okumasn ok istiyor-
snrlar iinde olan kye yerletirilmitir. Muhtemelen
du. Selanik Mlkiye Rtiyesine (ortaokul) annesinin
sonradan Selanike yerlemilerdir. Dedesi Krm-
isteiyle kaydoldu. Fakat asker olmak isteyen Musta-
z Hafz Ahmet, Balkanlara gelen Kzl-Ouz veya
fa Kemal, gizlice askeri okul snavlarna girdi. Snav
Kocack yrklerindendir.
kazanarak Selanik Askeri Rtiyesine kaydoldu. Bu
Mustafa Kemalin anne tarafndan soyu Konya/Karamandan getirilerek Selanik ve Manastr arasnda
bulunan Vodina Sancana bal Sargl de denen
Kayalar nahiyesine yerletirilmitir. Aile daha sonra
Lankaza yerlemitir. Zbeyde Hanmda 1857de
bu ehirde dnyaya gelmitir.
1857 doumlu olan Zbeyde Hanmla 1839 doumlu
olan Ali Rza Efendi 1870 veya 1871de evlenmitir.
12
okulda Mustafa isimli Matematik retmeni Atatrke

Kemal ismini verdi. Bu tarihten sonra Mustafa
Kemal oldu. Mustafa Kemal Selanik Askeri Rtiyesini baaryla bitirdikten sonra Manastr Askeri dadisine (Lise) kaydoldu.
Manastr ehri Mustafa Kemalin fikir hayatnn gelimesinde ok etkili olmutur. Buras zgrce dncelerin tartld bir yerdi. Manastr Askeri dadisini
bitiren Mustafa Kemal, stanbul Harp Okuluna girdi.

1902de stanbul Harp Okulunu bitirip Harp Akademisine girdi. 1905te Harp Akademisini bitiren Mustafa
Kemal, Kurmay Yzba olarak Osmanl Ordusuna
katld.
Atatrk kendini yetitirmitir. Selanikte Franszca
kursuna devam ederek Franszca renmi ve Batl
dnrlerin eserlerini okumutur. Mustafa Kemalin
dnce hayatnn olumasnda; mer Naci ve Namk Kemalin zgrlk dnceleri ve Ziya Gkalpin Trk dnceleri etkili olmutur. Montesqu,
Jan Jak Ruso ve Volter gibi Fransz htilalini hazrlayan aydnlarn fikirlerinden etkilenmitir.
Atatrkn devlet, millet ve insanlk idealine ait bu

temel dnceleri, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin
milli politikasn belirlemi ve temel niteliklerini olu-
Fikir Hayat
turmutur.
Atatrk, olaylara ve gelecee ait grleri ile her
Bir sistem iinde ekillenen bu dnceler Atatrk-
alanda byk ve etkili dnceleri olan Byk bir
Dnce Sistemi olarak tanmlanmtr. Atatrk-
fikir adamdr. Genlik yllarndan itibaren Osmanl
olaylarn gelitii bir dnemdir. Atatrkn fikir zenginliinde, iinde bulunduu dnemin olaylarnn da
rol byk olmutur. eitli konularla ilgili okuduklar,
yaadklar, gzlemledikleri ve duyduklar, bunlardan
ESEN YAYINLARI
Devletinin iinde bulunduu durumla yakndan ilgilenmitir. XX. yzyln balar, Trk milleti iin ok ac
Dnce Sistemi, Trkiye Cumhuriyeti Devletine

milli bir devlet nitelii veren ilkelerden olumutur.
Trk Devleti de, Atatrkn kendi zamannda, ortaya
koyduu bu fikirlere gre ekillenmitir. Bu bakmdan
bu sistem, Trk milletinin milli birlik ve beraberlii,
mutluluu iin uygulanmas gereken, vazgeilmez bir
unsur olmutur.
kard sonular, onun fikir temeline kaynak olmutur. Selanik ve Manastr ehirleri Mustafa Kemalin
fikir hayatnn olumasnda byk etkiye sahiptir. Bu
Askerlik Hayat
ehirlerin Avrupa kltrnden ok abuk etkilenmesi
Kurmay Yzba olarak 1905te Osmanl Ordusuna
ve Osmanl ynetiminin bu ehirleri ok sk kontrol
katlan Mustafa Kemalin ilk grev yeri amda bulu-
altnda tutamamas, ynetime kar olanlarn faaliyet-
nan 5. Orduya bal svari alaydr. Mustafa Kemal
lerini artrmalarna neden olmutur. Mustafa Kemal

de eitli evreler ile ilikiye girerek kendisini her
ynden gelitirmitir.
Mustafa Kemalin fikir hayatnn en kuvvetli taraf
Suriyede memleketin istikrarsz ve kt idareden kurtulmas iin okul yllarnda yapt almalar burada
da devam ettirmitir. ok gvendii arkada (Mustafa ztekin ve Mfit zde) ile Vatan ve Hrriyet
adyla gizli bir cemiyet kurdu. Fakat Mustafa Kemal
zellikle tarih okumasndan ileri gelir. Ayrca Tevfik
bu cemiyetle zgrlk almalarn Selanikte yap-
Fikret ve Namk Kemalin hrriyeti, Ziya Gkalpin
mtr.
milliyeti fikirlerinden etkilenmitir. Atatrk, lene
Mustafa Kemal Makedonyaya tayin edildi. II. Meruti-
kadar bu fikir kaynaklarndan yararlanarak fikir haya-
yet rejimine kar kan 31 Mart Ayaklanmasn Sela-
tn ilemi, zenginletirmi ve btnletirerek ortaya
nikte kurulan Hareket Ordusuna katlarak bastrm,
yeni bir fikir dzeni koymutur.
yenilik ve zgrlkleri korumutur.

13
1911de Trablusgarp Savana katlmtr. Msr, ngi-
Askerlik hayatnda daima kararl olan Atatrk, verdii
liz igalinde olduu iin Mustafa Kemal ve baz subay-
karardan da asla dnmemitir. Sorumluluktan korkan
lar, klk ve kimlik deitirip gizli yollardan Trablus-
bir komutann hibir zaman gereken kararlar ala-
garpa ulamtr. Blgedeki yerli halk tekilandrarak
mayacan belirten Atatrk, girdii tm savalarda
Derne ve Tobrukta talyanlar yenmeyi baarmtr.
sorumluluk alm ve hep ar grevlere talip olmutur.

smet nn, Atatrkn bakomutan olarak baars-
Trablusgarp Savandaki baarlarndan dolay binba-
nn srrn yle aklyor: Atatrk, zaferi salayan
olarak stanbula dnmtr.
bu ordunun tekilinde ve seferlerin ac gnlerine
Atatrk her eyden nce byk bir asker ve komu-
dayanmakta, netice gnlerinde kesin vurula sev-
tan olarak tarihi bir ahsiyet olmutur. Onun hayat
ki idare (ynetmekte ve sevketmekte) de hakkyla
egemenlik ve bamszlk savann byk komuta-
bakomutanlk etmitir. mitsizlik anlarn yen-
n olarak 1922 ylnn Eyll ayna kadar hep sava
mi, vastaszlk ve imkanszlk unsurlarn tesir-
alanlarnda gemitir. Ben, askerliin, her eyden
siz brakmtr.
ok sanatkarln severim. diyen Atatrk, byk
Mustafa Kemal, askerlik hayatndaki baarlar ile yok
bir asker ve kumandan olarak stn yetenekleri olan
olmaya mahkum edilmi bir milleti ayaa kaldrm,
bir insand. O, tm yeteneklerini orduda gstermi,
ona eski g ve kudretini tekrar kazandrmtr.
sava alanlarnda byk bir komutan olduunu ispat

etmitir. anakkale Savanda askerlere Size ben
Siyasi Hayat
lnceye dein geecek zaman aamasnda, yerimizi baka gler ve komutanlar alabilir. demitir.
Bu szlerinden de anlalaca gibi Atatrk ok cesur
ve kararl bir komutand. O, savalarda gten ok,
o gce ve amaca uygun yneltmek ve ynetmenin
nemli olduuna inanyordu.
ESEN YAYINLARI
taarruz emretmiyorum. lmeyi buyuruyorum. Biz
Atatrk, Trk milletinin ktye ve mitsizlie ynelik

kaderini deitirmi ve ona yeni bir yn vererek milli
birlik ruhu iinde baarya ulatrmtr. O, yiit bir
asker, byk bir komutan olduu kadar, tam bir inklap ve gerei gren bir devlet adamdr. Onun
askeri baarlarn, sosyal ve siyasi baarlar takip
etmitir. Devlet adaml, Atatrkn hayatnda nemli
bir yn olarak kendisini gstermitir. O, komutanlk
zellikleri ile, inklap ve devlet kurucu zelliklerini
kiiliinde en yksek derecede yaam bir insandr.
Ordu ve milletle btnlemesi, kaynamas, onu hem
byk bir komutan hem de byk bir devlet adam
yapmtr. Atatrk, Trkiye Cumhuriyetini kurup inklap hareketlerini gerekletirmekle ne kadar byk bir
devlet adam olduunu ispat etmitir.
Atatrk, daha genlik yllarnda, dnya siyasal olaylar ile ilgilenmi, devlet ekillerini en ince ayrntsna
varncaya kadar incelemitir. Bu incelemeleri sonucunda en iyi ynetimin milli egemenlik esasna dayal
ynetim olduunu grmtr. O, milli egemenlik
sisteminin, Trk milletinin yapsna en uygun ynetim ekli olduuna inanmtr. Kurduu yeni devlet
demokratik, modern ve laik bir milli cumhuriyettir.
Atatrk bu devletin bir hukuk devleti olmas iin byk
mcadele etmitir. Kesinlikle akldan karmamalsnz; bizim en byk gcmz, bugn de yarn
14
da drst, ak bir politika ve szlerimizde doruluk olacaktr. szleriyle Atatrk siyasi hayatta dorulua ne kadar nem verdiini vurgulamtr.
bu alanda bir de eser vermitir. 1936-1937 yllarnda
Trk Ordusu ve Trk milleti ona inanm ve gven-
yazd eser, 1937 ylnda Milli Eitim Bakanl tara-
mitir. Atatrk stn bir asker, devlet ve siyaset
fndan bastrlmtr. Bugn halen kullanlmakta olan
adam yapan da bu inan ve gven olmutur.
geometri terimlerinin byk bir ksm Atatrk tarafn-
Matematik konular ile de yakndan ilgilenen Atatrk,

geometri retimine k tutacak Geometri adyla
dan Trkemize kazandrlm ve bu kitaba alnmtr.

Eserleri
Atatrk, kltrn gelitirmek dncesiyle son nefe-
Trkiye Cumhuriyeti Atatrkn en byk eseridir.

Salam temeller zerine kurduu bamsz, modern
ve ada Trkiye Devletinin temellerini de eitli
szleriyle ve yazlaryla tespit ve tarif etmitir. Cumhuriyetilik, Milliyetilik, Halklk, Laiklik, Devletilik, nklaplk ilkeleri Trkiye Cumhuriyetinin
temelleri olmutur.
sine kadar okumu kendini tamamlam ve pek ok
Nutuk Atatrkn en nemli eserlerinden biridir.

Nutuk, Atatrk tarafndan, Cumhuriyet Halk Partisinin
kinci Byk Kongresinde 15-20 Ekim 1927 tarihleri
arasnda okunmu bir metindir.
Mustafa Kemal Atatrk, belgelere dayanarak yazd
Nutuku aralkl olarak alt gn iinde 36 saat 31 dakikada okumutur. Nutukta Milli Mcadele ve 1927 ylna kadar gerekleen Trk inklap hareketlerine yer
verilmitir. 1919 senesi Maysnn 19. gn Samsuna ktm... diye balayan bu eserde Atatrk,
Milli Mcadelenin btn gelimelerini, Trk inklap
hareketlerini anlatm, yer yer gr ve dncelerini belirtmitir. Nutuk, Kurtulu Savan ilk azdan
anlatan ve aydnlatan en gvenilir kaynaktr.
Atatrk, okullarda okunmak zere 1929-1930 yllarnda liseler iin Vatanda in Medeni Bilgiler
adl bir kitap yazmtr. Bu eseri nemli bir ders kitab
olarak uzun sre okutulmutur. Ayrca yine liseler iin
1930-1931 yllarnda hazrlanan drt ciltlik Tarih ders
kitabnn her almasna bizzat katlm, her satrn
incelemi, baz blmlerini kendisi yazmtr. Daha
sonra, Milli Eitim Bakanl bu eserleri temel alarak
ilk ve ortaokullar iin Tarih ders kitaplar hazrlatmtr.
Atatrkn Karlat Glkler

nder bir kiilie sahip olan Atatrk, hayat boyunca
pek ok glkle karlamtr. Hem sava meydanlarnda, hem de siyaset alannda karlat glklerle mcadele etmi ok zor anlar yaam ancak
hep baarl olmutur.
ESEN YAYINLARI
Atatrk, Merutiyetin ilanndan sonra btn ilgisini

askeri almalar zerinde toplamtr. Subaylarn
yeni esaslara gre mesleki bilgilerini artrmak dncesiyle, 1908-1918 yllar arasnda askerlik teknii
ve sanatna dair yazd ve tercme ettii iki eseri
yaymlanmtr.
alanda eser de vererek ok ynl bir fikir adam olduunu ispatlamtr.
Atatrk, Osmanl Devletinin ykl savalarnda bile

zaferler kazanm bir komutandr. Komutan olarak ilk
byk baarsn stn dman kuvvetleri karsnda
anakkale Savalarnda kazanmtr. Ancak daha
nce Trablusgarp Cephesindeki baars da akldan
karlmamaldr. Atatrke gre muharebede, kuvvetten ok, kuvveti amaca uygun sevk ve idare
etmek nemlidir.
O, kendisindeki stn sevk ve idare yetenei ile, her
zaman dmann yenmesini bilmitir. Komuta ettii
Trk askerinin zelliklerini ok iyi bilen Atatrk her
zaman onlarla i ie olmu ve onlarn azim ve iradelerinden kuvvet almtr. Onlara taarruz etmeyi deil,
lmeyi emretmi ve onlarla birlikte anakkalede ate
hattnda dmana kahramanca kar koymutur.
Trk milleti, Mondros Antlamasndan sonra byk
zorluklarla kar karya kalmtr. Ancak milletin ufkuna bir gne gibi doan ve milleti ile btnleen Atatrk, btn milleti seferber ederek lkenin paralanmamas iin mcadeleye girimitir. O, Trk askerine ve
halka vatann btnlnn ve milletin bamszlnn
tehlikede olduunu anlatrken gayet inandrc olmutu.
15
Yaratc Zihniyeti
Milletle btnleen Atatrk, milletine dayanarak ve

ondan kuvvet alarak Milli Mcadeleye atlm, i ve
Atatrk, byk iler grme ve eserler ortaya koy-
d dmanlarla savamtr. O, btn mcadelesin-
ma yeteneine sahip, dehasn yaratc zihniyeti ile
de, milletine gvenmi onun stn niteliklerinin yard-
birletirebilen bir liderdir. Dehas, onu olaanst
myla btn glkleri yenmi yenilmez ve vatan
durumlarda baka kimsenin yklenemeyecei ile-
kurtaran bir komutan olmutur.
ri grmeye itmitir. Allm bir dzenin ve hayat

tarznn dnda yenilikler ortaya koymas, kimsenin
Atatrkn Kiisel zellikleri
dnemedii veya cesaret edemedii inklap hare-
Atatrkn, baarl ve ok tannan bir insan olmasn-
ketlerini ve ileriye ynelik atlmlar gerekletirmesi
da kiisel zellikleri ve ok ynl olmas muhakkak ki
bu dehann rndr. ahsi ihtirasn millet yolunda
byk bir faktrdr.
hizmet gayesine vermi olan Atatrke gre dahinin
ok ynllk Atatrkn kiiliinde belirgin bir ekilde
tarifi udur: Dahi odur ki, ileride herkesin takdir
ortaya kan en byk zelliidir.
ve kabul edecei eyleri ilk ortaya koyduunda
Esiz yetenekleriyle tarihe unutulmaz bir insan olarak
herkes, onlara delilik der.
geen Atatrkn bu nitelikleri onun kiilik zelliklerine
Atatrkn bu zihniyetini askerlik, siyaset, devlet
de yansmtr.
adamll, alanlarnda yapm olduu inklap ve yeni-
Atatrk, doutan gelen gl bir karaktere ve kuvvetli
leme almalarnda aka grmekteyiz. anakkale
bir iradeye sahiptir. Davranlarndaki ince dnme,
ve Sakarya Savalarnda ortaya koyduu sava tak-
O, ileri grl, hayale ve gurura kaplmayan bir

liderdi. O, yalnz bu gn deil gelecek kuaklar da
dnyordu. Yapaca tm ilerin millete faydas
olup olmayacan nceden dnr ve ona gre
hareket ederdi. ada uygarl ama edinen Atatrk, zaman, mekan ve imkan faktrlerini en iyi bir
ESEN YAYINLARI
ll hareket ve dikkatli olma, Atatrkn her zaman

nem verdii bir zelliidir.
tikleri onun ne kadar kabiliyetli olduunu gzler nne

sermektedir. Sakarya Meydan Savanda verdii;
Hatt mdafaa yoktur, sath mdafaa vardr. O
sath btn vatandr!... Vatann her kar topra,
vatanda kanyla slanmadka terk olunamaz.
emriyle Atatrk, sava tarihine yeni bir taktik hediye
etmitir.
ekilde deerlendirebiliyordu.
Onun bu zellikleri dmanlar tarafndan bile takdir
edilmitir. ngiltere Babakan Lloyd George (Loyd
Cor) ngiltere Parlamentosunda onu yle anlatmtr: Arkadalar! nsanlk tarihi birka yzylda bir
leri Grll
leri grllk Atatrkn en nemli zelliklerinden
biridir. Onun byk bir devlet adam olma ynn
dahi yetitirebiliyor. u talihsizliimize baknz ki,
oluturan zelliklerinden birisi de bu yndr. Tarih
dnyann bekledii son dahi, bir anda Trkiyede
bilgisinin siyasette nemli bir yeri olduuna inanan
ortaya kt. Hem de bize kar... Btn dnyaya
Atatrk, ok okur ve okuduklarndan gerekli dersleri
kar... Elden ne gelebilirdi?
karrd. Bugn anlayabilmek ve yarn tahmin ede-
Atatrkn kiilik karakterinin olumasnda doutan
bilmek iin dn bilmek gerektiine inanan Atatrk,
gelen yetenekleri ile eitimle kazand alkanlklar-
tarih bilgisinin ve dehasnn verdii kavrama ve doru
nn sentezi hakimdir.
karar verme gc sonucunda baarya ulamtr.
Atatrk daha iyi anlamak ve somut delillerle tan-
Trk milletinin felaket uurumuna yuvarlann uzak
mak gerekir. Bu nedenle Atatrkn kiiliini belirle-
gr ile ok nceden sezen ve deerlendiren Ata-
yen zellikleri, yeni nesillerin zihinlerine kuvvet alna-
trk Yolunda yryen bir yolcunun, ufku grmesi
cak bir g kayna olarak yerletirmeliyiz.
kafi deildir. Muhakkak ufkun tesini de grmesi
16
lazmdr. szyle gelecee bak asn ortaya
leriyle yneticiliinin niteliklerini zetlemitir. Atatrk
koymutur. anakkale Savalar srasnda dmann
milleti ynetirken, drst bir siyaset takip etmi yapla-
amacn ve asl karma blgelerini, harekatn ba-
bilecek ileri uygulamaya koyma esasna daima bal
lamasndan nce tehis etmesi ve gerekli tedbirleri
kalmtr. Benim her emrim yaplr; nk, benden
teklif etmesi de onun ileri grlln ortaya koy-
yaplmayacak emirler kmaz. diyen Atatrk, uygu-
mutur. Ancak bu tekliflerinin, st komutanlk tarafn-
lanmayan kararlar vermedii iin her zaman inklap
dan dikkate alnmamas, savan uzamasna ve ok
hareketlerini gerekletirme imkan bulmutur.
sayda insann lmne sebep olmutur.
Yaplabilecek ileri srasnda ve zamannda yapmann ok nemli olduunu vurgulayarak; Bir ii

zamansz yapmak, o ii bozmak, baarszla
Hayatta en fena ey, riyakarlktr. Hakikat ne
uratmak olur. Her ey srasnda ve zamannda
olursa olsun riyakarlar onu temizlik ve saflk
yaplmaldr. demitir.
kisvesine brnerek saklamaya alrlar ki, bu
Yapaca ileri gnlerce, bazen aylarca inceden ince-
byk bir tehlikedir., Hakikati konumaktan
ye dnerek hazrlayan Atatrk, bir defa karar verdi
korkmaynz., Birbirimize daima hakikati sy-
mi, onu, hibir glk yolundan eviremezdi.
leyeceiz. Felaket ve saadet getirsin, iyi ve fena
Byk kararlar vermek kafi deildir. Bu kararlan
olsun, daima hakikatten ayrlmayacaz.
cesaret ve kesinlikle tatbik etmek lazimdir. diyen
Yukardaki szleriyle Atatrk gerekilik, aklk ve
Atatrk, verdii kararn israrl takipisi olmu ve her
drstln nemini vurgulamtr. Yetenekli bir
iini mutlaka istedii ekilde sonulandrmtr. Ancak
ynetici olan Atatrk, hem askerlik hayatnda hem de

devlet ynetiminde gereklik ve drstlkten hi ayrlmamtr. Drstln ve akln bir kuvvet kayna
olduunu u szleriyle belirtmitir: Asla hatrdan
ESEN YAYINLARI
Yneticilii
o verdii kararlarn ve gerekletirdii ilerin sorumluluunu da tamtr. Tm hareketlerinde sorumluluk

stlenmi dzensizlikten ve vurdum duymazlktan
srarla kanlmtr.
karmamalsnz; bizim en byk kuvvetimizi,
Her an tarihe kar, cihana kar hareketimizin
bugn de yarn da drst, ak bir siyaset ve sz-
hesabn verebilecek bir vaziyette bulunmak lazm-
lerimize ballk tekil edecektir.
dr. szleriyle Atatrk verdii kararlarn ve gerekle-
O devlet ynetiminde hibir zaman hayalcilie ve
tirdii ilerin sorumluluunu da tamtr.
maceraya yer vermemitir. Yapabilecekleri zerinde

durmu ve onlar gerekletirmeye almtr. Milleti, aklmzn ermedii, yapmak kudret ve kabiliyetini kendimizde grmediimiz hususlar hakknda kandrarak geici tevecchler elde etmeye
tenezzl etmeyiz. Millete, adi politikaclar gibi
yalanc vaatlerde bulunmaktan nefret ederiz.
Yapmak iktidarnda olmadmz ileri, uyuturucu, oyalayc szlerle yaparz diyerek millete kar
gndelik siyaset takip etmek prensibimiz deildir., Milletimizi imdiye kadar sylediim szlerle ve harekatmla aldatmam olmakla mftehirim.
Yapacam, yapacaz, yapabiliriz dediim zaman
Atatrkn Selanikte doduu ve yaad ev
onlar, filhakika yaplabileceime kani idim. sz17
ATATRK VE DRT EHR
Zbeyde Hanm
Selanik, Manastr, Sofya ve stanbul ehirleri Mustafa Kemalin fikir hayatnn olumasnda byk etkiye
sahiptir. Bu ehirlerin Avrupa kltrnden ok abuk
etkilenmesi ve bu ehirlerin zgrlk dnceler
iin uygun bir ortam olmas Atatrk etkilemitir.
(1857, Selanik- Langaza - 14 Ocak 1923, zmir),

Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu olan Mustafa Kemal Atatrkn annesidir. Aslen KonyaKaramanldr. Osmanl devrinde, Fatih Sultan
Mehmet zamannda Anadolu (Larende (Karaman)dan Rumeliye gen ve Selanik yakn-
SELANK
larndaki Langazada toprak ileri ile uraan
Atatrkn ocukluk ve genlik yllarnn getii ehir

Selaniktir. Selanik ehri Osmanl Devletinin Makedonya eyaletine bal bir Rumeli ehriydi. Rumeli
Osmanl Devletinin kmesinde etkili olan bir blgedir. Rumeli siyasi ve kltrel ynden Avrupadan en
ok etkilenen corafyadr. Byk devletlerin Osmanlya kar ulusuluk isyanlar ve yaylmac politikalar
en ok burada hissedilmitir.
bir Trkmen ailesi olan Hac Sofi ailesindendir.

[Mustafa Kemal Atatrkn anne soyu da, Konya/
Karamandan gelerek Selanik ile Manastrn arasnda bulunan Vodina Sancana bal Sargl
de denilen Kayalar Nahiyesine yerletiler. Aile,
sonradan Selanik yaknlarnda bugn de kaplcalar ile mehur olan Lankazaya yerlemitir.
Dedesi Feyzullah Efendiin tad Sofu-zade
(Sofular) lkab, yerletikleri Sargl blgesindeki
re, Atatrkn anne soyu Konya/Karamandan
Rumeliye gelen ve bundan dolay da Konyarlar olarak Rumelide anlan Yrk, Trkmenlerdendir. Zbeyde Hanm, 1857de Lankazada
dnyaya gelmitir. Babas: Sofuzade Feyzullah
(Sadullah) Aa, annesi: Molla Hanm olarak anlan Aye Hanmdr. Dneminde kadnlarn okula
gitmesi yaygn olmad iin, okur yazar oluu
nedeniyle kendisi de Zbeyde Molla olarak anlrd. Hac Sofi gibi dinine bal bir aileden geldii
iin kendisi de yleydi. Trk tarih kitaplarnda
ska geen, eitim sisteminin kark olduu
bir dnemde, Mustafa Kemalin ne tr bir okula gidecei konusundaki tartmalarda Zbeyde
Hanmn, dini eitim veren Mahalle Mektebine
gitmesinde srarc oluu bu yzdendir. Selanikte
Gmrk Muhafaza Tekilatnda memur Ali Rza
Efendi ile 1871 ylnda henz 14 yanda iken
evlendi.
1889da Naciye dodu. Naciyeyi de
kk yata veremden kaybettiler. Ali Rza Efendi de 1888 ylnda ld. Bunun zerine Zbeyde
Hanm, ocuklarn da alarak abisi Hseyin Beyin
Langazadaki iftliine gitti.
18
ESEN YAYINLARI
yer adlar ve ailedeki hatralarn gsterdii ze-
Selanik, Tanzimat Dneminden itibaren hrriyetilik ve milliyetilik taraftar aydnlarn youn olarak
faaliyet gsterdii bir ehirdir. Bu adan deerlendirildiinde Selanik Osmanlnn nemli bir kltr
ehriydi. Mustafa Kemalin hayat boyunca gereki
kararlar almasnda Selanik ehri etkili olmutur.
MANASTIR
Manastr da Selanik ehri gibi Makedonya eyaletinin
nemli ehirlerinden biridir. Atatrk Selanik Askeri
Rtiyesini bitirdikten sonra 1896 - 1898 yllar arasnda Manastr Askeri dadisinde okudu. Askeri dadide okurken iir ve edebiyatla urat. Fakat askerlik
mesleini olumsuz etkileyeceinden daha sonra bu
urandan vazgeti.
Bu dnemde Namk Kemalin eserlerinden nemli
lde faydaland. Mustafa Kemal Franszca retmeni Nakyiddin Beyin tevikiyle Franszca rendi. Kurmay subay olarak Atatrk iin Franszca
renmek, ok nemli ve gerekliydi. Mustafa Kemal
kendisini bir ok alanda yetitiriyordu. zellikle tarih
okuyordu. Burada balayan Atatrkn tarih sevgisi,
hayat boyunca devam edecekti.
Mustafa Kemali Manastrda en ok etkileyen olay
1897de balayan Osmanl -Yunan savadr. Osmanl Devleti Dmeke Meydan Savayla Yunanistan
yenmesine ramen anlama masasnda zarara urayarak istediini alamamtr. Mustafa Kemal ok istemi ama bu savaa katlamamtr.
STANBUL
zellikle Selanik ve Manastr ehirlerinin zgrlk

ortam, Avrupa kltrlerinden ok abuk etkilenmeleri
Atatrkn stanbuldaki askeri eitimi 13 Mart
ve Osmanlnn bu ehirlerde tam bir otorite kurama-
1899da stanbul Harp Okulunda balad. Mustafa
mas, Mustafa Kemalin ve ynetime kar olanlarn
Kemal Osmanl Devletinin ynetim merkezinde, lke
faaliyetlerini artrmasna neden olmutur. Mustafa
ynetimiyle ilgili yaplan yanllar daha yakndan
Kemal bu dnemde eitli evrelerle grerek ken-
grme imkan elde etti. Atatrkn siyasi dnceleri
dini yetitirmitir.
stanbulda olgunlamtr.
Mustafa Kemal, askerlik hayat boyunca stanbula
SOFYA
deiik dnemlerde gelmitir. 1909da Hareket Ordu-
Sofya gnmzde olduu gibi o dnemde de nemli
suyla birlikte gelerek Merutiyet rejimine kar olan
bir Avrupa ehriydi. Bu nedenle Mustafa Kemalin
31 Mart isyann bastrp yenilikleri korumutur.
bat kltrn tanmasnda etkili olmutur. Mustafa
Mustafa Kemal, Mondros Atekes Anlamas gerei
Kemal Sofyaya Ateemiliter olarak gelmitir. Bal-
Osmanl ordular terhis edilince 13 Kasm 1918de
kan Savalarnn tm etkileri hl bu ehirde hisse-
stanbula gelerek Harbiye Nezaretinin emrinde gre-
dilmekteydi. Mustafa Kemalin buradaki grevi askeri
ve balad. tilaf Devletleri anakkale Savalarnda
bakmdan olduu gibi siyasi bakmdan da ok nem-
geemedikleri Boazlar Mondros Atekes Anlama-
liydi. Mustafa Kemal Sofyadaki Trklerin faaliyetlerini
syla geerek stanbulun ve lkenin stratejik nokta-
yakndan grd. Sofyadaki Trkler burada aznlk
larn igal etmiti. galler karsnda stanbuldaki
olmalarna ramen ekonomik ve kltrel ynden ok

mlardr. Mustafa Kemal kendi lkesindeki halkn da
nasl bir yaam dzeyine ulamas gerektiini burada
yakndan grme imkan elde etmitir.
Mustafa Kemale Sofyada bulunmasnn nemli faydalarndan biri de farkl dnceler, Sofyadaki mecliste zgrce tartlmaktayd. Bu mecliste Trk milletvekilleri de bulunuyordu. Trkler mecliste aznlkta
olmalarna ramen etkin bir ekilde faaliyetlerini srdryordu. Mustafa Kemalin ileride hayallerini kurduu demokratik ynetimin olumasnda Sofya ehri ve
parlamentosu nemli bir yere sahiptir.
mevcut hkmet hibir tepkide bulunmuyordu.

ESEN YAYINLARI
rahattlar. Bir ok okul aarak ekonomiye katk sala-
Bu durum karsnda Mustafa Kemal, arkadalaryla grp zm yollar aryordu. gal altndaki
stanbulda birey yaplamayacan anlayan Mustafa Kemal, Anadoluya gemeye karar verdi. 9. Ordu
Mfettii olarak 19 Mays 1919da Samsuna geerek
Trk halkn rgtleyip Kurtulu Savan balatt.
Mustafa Kemal Trk milletinin bamsz yaayacana inanyordu. Trk milletine olan bu inancn aadaki szlerle ifade etmitir. zgrlk ve bamszlk
benim karakterimdir. Ben milletimin ve en byk
atalarmn en deerli miras olan bamszlk akyla
dolu bir adamm.
19
OKUMA PARASI
GAZ LE LATFE HANIMIN NKAH TRENLER

Mustafa Kemal, 1923 ylnn 29 Ocak gn, zmirde, Uakizadelerin Gztepe semtindeki Beyaz Kknde bir ay partisi verir. Kk, Gaziye yabanc deildir. zmirin kurtuluu gnlerinde, Uakizadelerin evi, Mustafa Kemalin karargah olmutur... Kkteki bu partiye, zmirin baz ileri gelenleri ile, Mustafa Kemal Paann
arkadalar ve Uakizadelerin yakn akrabalar arlr. Davet, bir ay toplants biiminde duyurulduundan,
hi kimse, o gn bir nikah treninin gerekleeceinden haberli deildir. Hatta, zmir Kads bile, neden arldn, kkn kapsna gelip de Bayaver Salih (Bozok) Beyle konuunca
renir.
Beyaz Kkte gerekleecek olan
bu nikahn en byk zelliini, Medeni
Kanunun kabulnden ok nce yapld halde, sonradan bu kanuna girecek olan Nikah Biimini balatmas;
ayrca nikah bir dini balantdan karp, bir hukuki balant haline getirmesi oluturur. yle ki, smet Bozda,
Atatrkn evlilik yksn aktard
Gazi ile Latife adl kitabnda, Mustafa
Kemalin nikah treni iin, kentin mftsn deil, kady davet ettiini yazar...
Bayaver Salih Bozok ile Muammer Bey, kkn kapsnda davetlileri karlarken, Mustafa Kemal de,
arkadalaryla ilgilenir, onlar byk bir odaya alr. zmirden arlm olanlarla Uakizadelerin akrabalarn
Muammer Bey karlar, onlar ayr bir odaya buyur eder. Latife Hanm, st katta hazrlanmaktadr... Bu srada
Bayaver, Kadya nikahn hangi odada kylacan gsterir. Kad, aknlkla, Kadn - erkek bir arada, burada m? der. Bayaver ise, Gazi Paa Hazretlerinin emri byledir. Ka-gzsz bir evlenme olacak diyerek
kestirip atar.
Atatrkn yakn silah arkada ve o gnlerde, Albay rtbesinde olan Asm Gndz bu 29 Ocak gnn,
anlarnda yle aktarr: ki gn nce aldm davet zerine Fevzi Paayla birlikte Beyaz Kke gittik. Vali
Abdlhalik (Renda) Bey ve Kzm (Karabekir) Paa bizden nce gelmiler. Bir saat kadar byk salonda oturduk. Kahvelerimizi itik. Bu davetin sebebini resmen bilmiyorduk ama tahmini kolayd. Sonunda, seryaver Salih
Bey salona girdi ve Mustafa Kemale bildirdi: Paam, kad efendi geldi. O zaman Gazi neeyle ayaa kalkt,
Fevzi (akmak) Paann nnde durdu ve Hoca Paam dedi, Ltfen siz benim, Asm da Latifenin vekili
olunuz, u ii bitirelim. Sonra, nikahn kylaca odaya doru yrdler. Evlendiklerinde, Mustafa Kemal 42,
Latife Hanm 23 yandayd. Tam bin gn evli kaldlar: 2 yl 6 ay, 4 gn sonra, 25 Austos 1925 gn Latife
Hanm, Latife Kemal olarak kt zmire, sadece Latife olarak dnd.
(Popler Tarih, Ocak 2001)
20
ETKNLK - I (Boluk Doldurma)

Aada bo braklan yerleri cmleyi doru tamamlayacak ekilde doldurunuz.
1.
6.
Mustafa Kemal Atatrk ......... ylnda .................

te dodu.
7.
3.
Anne tarafndan dedesi ....................... efendidir.
4.
5.
ESEN YAYINLARI
2.
8.
9.
Mustafa Kemalin fikir hayatnn gelimesine

............... ehri en nemli etkiyi etti.
Mustafa Kemal 1905te ......................... olarak

Osmanl Ordusuna katld.
Atatrkn en nemli eseri .......................dir.
10.
21
21
ETKNLK - II (Doru-Yanl ve Aklama)

Aada verilen bilgilerin doru ya da yanl olduunu altta bo braklan boluklara yaznz.
1.
5.
Atatrk ilk ada eitimi emsi Efendi Okulunda

ald.
Doru ( )
Yanl ( )
Atatrk 31 Mart ayaklanmasn bastrmak iin

Selanikten gelen Hareket Ordusunda grev
almtr.
Doru ( )
Neden? ...............................................................
Yanl ( )
Neden? ...............................................................
.............................................................................
.............................................................................
............................................................................
.............................................................................
6.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
Manastr, Selanik gibi ehirler Mustafa Kemalin

fikri olgunlamasnda nemli ehirlerdir.
Doru ( )
4.
7.
Mustafa Kemal 1911de kimlik deitirerek

Trablusgarp Savana katlmtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden? ...............................................................
Neden? ...............................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
Mustafa Kemalin fikir hayatnn en kuvvetli taraf

tarih okumasdr.
Doru ( )
Yanl ( )
Neden? ...............................................................
.............................................................................
...........................................................................
..
22
8.
ETKNLK - III (Deerlendirme Sorular)

1.
Atatrk En byk eserim Cumhuriyettir.

demitir. Bu ifadeyi aklaynz.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
4.
Atatrkn 1929 1930 yllar arasnda yazd

Vatandalk iin Medeni Bilgiler adl eserini
aratrarak okuyunuz.
5.
23

1.
TEST
Aadakilerden hangisi Atatrkn fikir hayatna etki eden ehirlerden birisidir?
4.
A) Manastr
B) Ankara
C) Sivas
D) Erzurum
E) Amasya
I. mer Seyfettin
II. Ali Suavi
III. Namk Kemal
Yukardakilerden hangileri Atatrkn ocukluk yllarnda yaam ve onun fikir hayatna
etki etmi yazar ve dnrlerdendir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
2.
I. Makbule
II. Fatma
III. mer
Yukardakilerden hangileri Mustafa Kemal
Atatrkn kardelerindendir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
5.
Aadakilerden hangisi 1919da Mustafa

Kemalin gerekletirdii almalarn sonucunda olmamtr?
A)
B)
C)
D)
E)
Havza Genelgesi
Erzurum Kongresi
Sivas Kongresi
Heyetitemsiliyenin olumas
stanbulun igali
6. Mustafa Kemal Atatrk Bu vatan ocuklarmz

ve torunlarmz iin cennet yaplmaya layktr.
demitir.
3.
Atatrk Ziya Gkalpin daha ok hangi fikirlerinden etkilenmitir?

A) Liberal
C) Sosyalist
B) Demokrasi
D) Milliyeti
E) Cumhuriyeti
24
Bu sz, Atatrkn hangi zelliinin bir sonucudur?

A)
B)
C)
D)
E)
Vatanseverlii
dealistlii
Yneticilii
Yaratc zihniyeti
leri grll
Milli Mcadelenin Hazrlk Dnemi
Trklk: Bu fikir akmn savunanlar devletin
OSMANLI DEVLETNN
DAILMASINI NLEME ABALARI
ancak dini, dili, soyu ve lks bir olan topluma

dayanarak ayakta kalabileceini ileri srmlerdir.
Osmanl ynetimi altnda yaayan Trklere milli bilin
Osmanl Devletinin dalmasn nleme abalar
kazandrlmaldr gr etkilidir. ttihat ve Terakki
Osmanl Devletinin duraklama dneminden balaya-
Partisi tarafndan i politikada uygulanmtr. nemli
rak, yklna kadar devam etmitir.
savunucular Ziya Gkalp, Mehmet Emin Yurdakul,
XVII. yzyl Islahatlar, XVIII. yzyl Islahatlar Osman-
mer Seyfettindir. Turanclk, Trklk hareketinin
l Devletinin aksayan ynlerini giderme amaldr.
siyasi yndr. Btn dnya Trklerini bir lkede bir
Ancak kkl baarlar elde edilememitir.
bayrak altnda toplamay amalamlardr.
zellikle 1789 Fransz htilalinin ortaya kard milliyetilie dayanan devlet modeli XIX. yzyldan itibaren Osmanl Devletinde hzla etkisini gstermeye
Batclk: XVIII. yzyl slahatlarnda bu fikir akmnn
balad. Osmanl topraklar zerinde siyasi, ekonomik
varl grlmektedir. Bu yzylda daha ok askeri
emelleri olan devletlerin etnik unsurlar bu dorultuda
slahatlarda kendini gstermitir. 1909 II. Meruti-
kkrtmas milliyeti ve bamszlk amal isyanlar
yetle birlikte bir dnce akm haline gelmitir. Bu
dalmay nlemek iin birok fikir ortaya atld. Bun-
dnceye gre devlet ancak batllaarak kurtulabi-
lar yle sralayabiliriz.
lir. Batclk ttihat ve Terakki Cemiyeti tarafndan d
Osmanlclk: Osmanl topraklarnda yaayan herkesi

din, dil ve rk ayrmna tabi tutmadan, eit haklar vererek, devletin btnln korumay amalamlardr.
Osmanlclk dncesini gerekletirmek iin;
ESEN YAYINLARI
artrd. Osmanl yneticileri ve aydnlar tarafndan
politikada uygulanmtr. nemli savunucular Abdullah Cevdet, Sleyman Nazif ve Celal Nuridir.
Batclk yeni Trk Devletinin de temel ideolojisinden birisidir.
Tanzimat Ferman iln edildi. (1839)

Islahat Ferman iln edildi. (1856)
Kanunuesasinin iln (1876) ile Merutiyet ynetimine geildi.
Bu fikir akm Balkan Savalar sonunda
uygulanabilirliini kaybetmitir.
slamclk: Hangi milletten olursa olsun btn Mslmanlarn halifenin etrafnda toplanlmas gerektiini
Ademimerkeziyetilik: Merkezi hkmetin yetkilerinin azaltlarak yerel glerin yetkilerinin artrlmasn

savunmulardr. Bu akm Liberal ekonomi modelini
savunmutur. nemli savunucusu Prens Sebahattindir.
Yorum: Fikir akmlarnn baarsz olmasnda milliyetiliin gelimesi ve halkn bu fikirleri sahiplen-
savunmutur. II. Abdlhamit Dneminde etkili olmu-
memesi etkili olmutur.
tur. nemli savunucular Mehmet Akif Ersoy ve Said
Milliyetilik Osmanl Devletinin dalmasn hz-
Halim Paadr.
landrrken, Cumhuriyetin kurulmasnda ve Trk
slamclk I. Dnya Savanda zellikle Hicaz

ve Yemen Cephelerinde Araplarn Osmanlya
kar ngilizleri desteklemesi ile uygulanabilirliini
kaybetmitir.
28
Kurtulu Savann kazanlmasnda nemli etken

olmutur.
II. MERUTYETN LANI (23 Temmuz 1908)
TTHAT VE TERAKK CEMYET
II. Merutiyetin ilnndaki en byk etken ttihat ve
ttihat ve Terakki Cemiyeti ilk olarak 1889da tti-
Terakki Cemiyetidir. ttihatlarn temel amalar;
hadiosmani adyla stanbulda kurulmutur. Kurucula-
Osmanl Devletinin dalmasn nlemek
r Temo lakapl brahim Ethem, shak Sukuti, Mehmet
II. Abdlhamitin baskc ynetimine son vermek
Reit, Abdullah Cevdet, Hseyinzade Ali Beydir.
Reval grmesinin sonularn etkisiz hale getirmek
Bunlar Askeri Tp Okulu rencileridir.
Avrupa Devletlerinin Osmanl Devletinin i ileri-
II. Abdlhamitin 18771878 OsmanlRus harbi
ne karmasn engellemek
nedeniyle kapatt Meclisimebusann yeniden al-
Merutiyeti yeniden iln ettirerek elde edilen ksmi
masn salamak amacyla rgtlenmilerdir. Cemi-
zgrlklerin devamn salamak
yet talyan birliinin salanmasn baaran Carbonari rgtn rnek almtr. lkedeki birok okulda
10 Haziran 1908de ngiliz Kral VII. Edvard ile
yaylmaya balayan cemiyetin fikirleri devrin ynetimi
Rus ar II. Nikolann Revalde bir araya gelerek
tarafndan engellenmeye allm ve birok yesi
glenen Almanyaya kar izlenecek politikalar

grmlerdir. Grmeler sonunda ngiltere
tutuklanmtr. Cemiyet yeleri yurtdna kaarak
Terakki Cemiyeti olarak deitirmitir.

zellikle Makedonyada rgtlenen cemiyet siyasi
faaliyetlerini artrd. Makedonyann nfus yapsnn
sadece Trklerden olmamas ve Avrupal Devletlerin Hristiyan halk korumak amacyla II. Abdlhamit
ynetimini burada etkisizletirmesi ittihatlarn serbest hareket etmesini salad.
Rusyay Osmanl topraklarnn ele geirilmesinde

ESEN YAYINLARI
Jn Trklerle irtibata gemi ve isimlerini ttihat ve
serbest brakmtr.
Reval grmelerini bahane eden ttihatlar Makedonyada Hrriyet Taburlarn kurdular. n Yzba
Niyazi Bey Resnede daa karak isyan balatt.
syan ksa srede tm Makedonyaya yayld. II.
Abdlhamit Merutiyeti yeniden ilan etti.
II. Merutiyetin ilan ile,
Halk padiahn yannda yeniden ynetime katld.
Balangta Osmanlclk fikrini savunan cemiyet ye-
Padiahn anayasal haklar snrlandrld.
leri Balkan Savalarndan sonra Trklk siyaseti
ok partili seimler yapld. Yaplan seimleri tti-
izlemitir.
Osmanl Devletinin I. Dnya Savana girmesine
neden olan ttihat ve Terakki Partisinin ileri gelen
yeleridir. zellikle Enver Paa, Talat Paa ve Cemal
Paadr.
hat ve Terakkiciler kazand.

Demokratikleme sreci balad. II. Merutiyetin
ilan srecinde olumsuz gelimeler de yaand.
Avustuya, BosnaHersek topraklarn ilhak etti.
Bulgaristan bamszln iln etti.
Girit Meclisi Yunanistana katlma karar ald.
I. Dnya Savann kaybedilmesiyle 5 Kasm 1918de

son kongresini yapan ttihat ve Terakki Partisi kendini feshetti. Teceddt Frkas adyla almalarn
srdrd.
Girit Meclisinin bu kararn Osmanl Devleti

kabul etmedi. Balkan Savalar sonunda Atina
Antlamas ile Girit Yunanistana brakld.
29
31 MART OLAYI (13 NSAN 1909)
TRABLUSGARP SAVAI (19111912)
II. Merutiyetin iln ve Mebusan Meclisinin almas
Trablusgarp bugnk Libyann addr. Osmanl Dev-
lkede siyasi atmalar artrd. ttihatlarn iinden
letinin bu tarihte kuzey Afrikada kalan son toprak
kan muhalif grup Ahrar eletirilerini artrmt.
parasdr.
Medyada zellikle Dervi Vahdeti, Volkan Gazetesin-
Bu sava talya Osmanl Devleti Savadr.
de, Hasan Fehmi, Serbesti Gazetesinde ttihatlarn
Savan Nedenleri
aleyhine sert yazlar yazyorlard. Hasan Fehminin
Siyasi birliini ge salayan talyann
ldrlmesi karkl iyice artrd.
Smrge
Merutiyeti korumak amacyla Selanikten gelen Avc
Pazar
Taburlar, muhalefetinde kkrtmalar ile Meruti-
araydr.
yetin aleyhine harekete giritiler.
Osmanl Devletinin Trablusgarp savunacak
Avc Taburlarnn desteini alan muhalifler gen
gcnn olmamas
ngiltere, Fransa ve Rusyann talyay Alman-
met bastramad. Selanikten Hareket Ordusunun
yann yanndan uzaklatrmak iin igale gz
gelmesi ile isyan bastrld.
yummalar
syann Nedenleri
ttihatlarn mevcut sorunlar zememesi
eriat yanllarnn eletirileri
Ahrar Frkasnn muhalefeti
Jn Trkler arasndaki fikir ayrlklar
ESEN YAYINLARI
subaylar ve baz gazetecileri ldrd. syan hk-
talya igale zemin hazrlamak iin 20. yzyln

balarndan itibaren blgeye gmen gnderdi.
Burada talyan okullar at, ekonomisine mdahale etti.
Savan Geliimi
21 Eyll 1911de Osmanl Hkmetine ltimatom
Yeni toprak kayplarnn engellenememesi
veren talya, Trablusgarpn boaltlmasn ve kendi-
lkenin eitli yerlerinde ayaklanmalar kmas
sine verilmesini istedi.
syann Sonular
ma gereke olarak da Trabusgarpn uygarlk ynyle
Mebusan Meclisi II. Abdlhamiti tahttan indirerek
geri brakldn ve Osmanl Devletinin burada sla-
Osmanl Devleti bu istekleri reddetti. talya ltimato-
V. Mehmet Reat tahta kard.

ttihat ve Terakki ynetimi bask yoluna gitti.
lkedeki karklklardan yararlanan Ermeniler
birok yerde isyan kard.
hat yapmadn gsterdi.

gale Osmanl Devleti askeri olarak cevap veremedi. Ancak gnll subaylar blgeye gndererek
yerli halk ayaklandrmaya alt. Bu subaylar Enver
Paa, Fethi (Okyar) Bey, Nuri (Conker) Bey, Fuat
(Bulca) Bey ve Mustafa Kemal Paayd. Mustafa
Hareket Ordusunun komutan Mahmut evket
Kemal gazete muhabiri erif Bey olarak gizlice gide-
Paa, Kurmay Bakan Mustafa Kemal Paadr.
bildi.
Mustafa Kemal ilk defa tarihi bir olayda kamu-
Mustafa Kemal, Derne ve Tobrukta Enver Paa, Bin-
oyu nne kmtr. Mustafa Kemal Paada bir

dnem ittihatlarn iinde yer almtr.
30
gazide baarl mcadeleler verdi.
Trablusgarp Savann kaybedilmesinin nedenleri
BALKAN SAVALARI (19121913)
Anavatandan yardm gelememesi

talyanlarn Egedeki On ki Aday igal etmeleri.
I. Balkan Sava (1912)
anakkale Boazn ablukaya almalar
Balkan Devletlerinden olan Yunanistan 1829 Edirne

Antlamasyla, Srbistan, Romanya ve Karada 1878
I. Balkan Savann balamas
Berlin Antlamasyla, Bulgaristan 1908 II. Meruti-
Bu gelimeler zerine Osmanl Genelkurmay bura-
yetin ilnn frsat bilerek bamsz olmulard.
daki subaylar geri ard.
Savan Nedenleri
Fransz htilalinin yayd fikirler. zellikle Milli-
Ui (Ouchy) Antlamas (1912)
yetilik
Bu antlama svirenin Lozan kentinin kysndaki
Rusyann Panslavist politikas gerei kkrtmalar
Uide imzalanmtr.
Avrupal devletlerin Osmanl Devletinin Avrupadaki varlna son vermek istemeleri
Buna gre;
Trablusgarp Savanda Osmanl Devletinin g-
Trablusgarp ve Bingazi talyaya braklacaktr.
szlnn anlalmas
Trablusgarp halk dini ynden Osmanl Devletine
Savan Balamas
bal kalacak.
I. Balkan Sava Karadan Yenipazara saldrs ile
geici olarak talyaya braklacaktr.

talya dier Avrupal Devletlerin onaylamas durumunda kapitlasyonlarn kaldrlmasna kar kmayacaktr.
talya, Trablusgarp ve Bingazi adna Dyunuumumiyeye Osmanl borlarnn karl deme
yapacaktr.
ESEN YAYINLARI
Rodos ve On ki Ada Balkan Sava sonuna kadar
balad. Ardndan Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan sava ilan ettiler.

Srplar, kodra ve Manastra; Yunanllar, Yanya ve
Selanikin yansra mroz ve Bozcaada dndaki Ege
adalarna, Bulgarlar ise Edirne, Krklareli ve Lleburgaza saldrdlar.
Osmanl Devleti savaa hazrlksz yakaland. Bu
durumdan yararlanan Arnavutluk bamszln ilan
etti.
Osmanl Devleti Kuzey Afrikadaki son toprak
Osmanl Devletinin Baarszlk Nedenleri
parasn kaybetmitir. (1830 Cezayir, Fransaya,
Ordudaki subaylar arasndaki siyasi ekimeler
1881 Tunus, Fransaya, 1882 Msr, ngiltereye,

braklmt.)
Rodos ve On ki Ada II. Dnya Savan talyann
kaybetmesi nedeniyle 1947 Paris Antlamas ile
Yunanistana verilmitir.
(ttihat ve ttihat olmayan)

Ordunun bir blmnn terhis edilmesi
Haberleme ann yetersizlii
Lojistik unsurlarn yetersizlii
ttihat ve Terakkiciler 1911de Kiliseler KanuYorum: Osmanl Devletinin talya karsnda

birey yapamamas Balkan Devletlerinin Osmanl
Devletine saldrma konusunda cesaretini
artrmtr.
nunu kararak btn Balkan kiliselerinin birlemesini saladlar. Oysaki II.Abdlhamit, Balkan
kiliselerini ayrarak Osmanl Devletine kar birlemelerini nlemeye almt.
31
I. Balkan Savann Sonular
Savan Balamas: Londra Konferansnda en
Edirnede kr Paa, denizlerde Hamidiye Zrhls
byk pay alan Bulgaristana kar oluan Yunan,
ile Rauf (Orbay) Bey kar koymaya altysa da
Srp ittifakna Karadada katld ve Bulgaristana
baarl olamad.
saldrdlar. Bulgaristandan toprak almak amacyla

Romanyada savaa girdi.
Avrupa devletleri ve zellikle ngiltere aracl ile
Osmanl Devleti durumdan yararlanarak Edirne ve
Londra Antlamas imzaland.
Krklareline asker soktu ve geri ald.
Londra Antlamas (30 Mays 1913)
Osmanl Devleti dier kayp topraklarn da

almak istiyordu. Ancak byk devletler mdahale
Antlamaya gre,
ederek ileri gitmesini engelledi.
Osmanl ordusu MidyeEnez hattnn dousuna

ekilecek.
Bkre Antlamas (10 Austos 1913)
Arnavutluk ve Ege Adalarnn geleceine Avru-
Balkan Devletlerinin kendi aralarnda yapt antla-
pann byk devletleri karar verecek.
madr.
Selanik, Gney Makedonya ve Girit Yunanistana
Bu antlamaya gre,
verilecek.
Selanik, Kavala, Gney Makedonya Yunanistana

verilecektir.
verilecek.
Orta ve Kuzey Makedonya Srbistana verilecek.
Yorum: Londra Antlamas ile Osmanl Devleti

Orhan Bey Dnemi ile balayan Fatih Dneminde
Trkletirilen Balkan topraklarn tamamen kaybetti.
Midye - Enez hattnn batsnda yzbinlerce Trk
kald.
Osmanl Devletinden alnan topraklarn paylam sorunu II. Balkan Savann kmasna neden
oldu.
ESEN YAYINLARI
Dedeaa, Kavala ve Bat Trakya Bulgaristana
Dobruca ve Silistre Romanyaya verilecektir.

Orta ve Kuzey Makedonya (Manastr, skp,
Pritina) Srbistana verilecektir.
Bkre Antlamas ile Bulgaristann snrlar

daralmtr.
Bulgaristann Ege Denizine k tamamen
olmasa da kapatlmtr.
Bu durum Bulgaristann I. Dnya Savanda
Almanyann yannda yer almasna neden olmutur.
II. Balkan Sava Sonunda Osmanl Devletinin
mzalad Antlamalar
Bulgaristanla Yaplan stanbul Antlamas
II. Balkan Sava (30 Haziran 1913)
(29 Eyll 1913)
Nedenleri
Edirne, Dimetoka ve Krklareli Osmanllarda
I. Balkan Sava sonucunda Bulgaristann toprak

olarak en byk pay almas. Bu durumdan rahatsz olan Yunanistan ve Srbistann aralarnda
anlamas
Romanyann I. Balkan Savana katlmamas ve
Bulgaristandan toprak talep etmesi
32
kalacak, Dedeaa Bulgaristana braklacak.

Bulgaristanda kalan Trkler, Bulgarlarla eit haklara sahip olacaktr. steyenler drt yl ierisinde
Osmanl topraklarna g edebilecektir.
Trklerin ilk ve ortaokullarndaki eitimleri Trke
olacak, kendi din grevlilerini atayabilecek, mlk
edinebilecek ve vakf kurabileceklerdir.
Bu haklar zaman zaman verilmedi. Hatta Trklerin Bulgaristan topraklarn terk etmeleri iin
basklar uyguland. Bulgaristan Trkleri Anadoluya g etmeye baladlar.
Todora Jivkov dneminde isimleri Bulgar isimleriyle zorla deitirildi. Trk kzlar, Bulgar erkekleri
ile zorla evlendirilmeye alld. Bugn Trklerin
haklar ksmen de olsa verilmi durumdadr.
Yunanistanla Yaplan Atina Antlamas
(14 Kasm 1913)
Yanya, Selanik ve Girit Yunanistana brakld.
Meri Irma iki devlet arasnda snr kabul edildi.
Yunanistan snrlar iinde kalan Trklerin, eitim,
kltr, mlkiyet ve dini haklar korunacaktr.
Osmanl Hilali Ahmer Cemiyetinin
Yunanistan hkmetleri de bu haklar zaman

zaman vermemilerdir. Lozan Antlamasyla Bat
Trakya hari dier blgelerdeki Trkler deiimle
Trkiyeye g etmilerdir.
(13 Mart 1914)

Osmanl Devletinin II.Balkan Sava sonunda
Srbistanla snr kalmad iin yaplan bu antlama
ile orada kalan Trklerin durumuyla ilgilidir.
Yorum: Balkan Savalar sonunda Osmanl Devleti, Rusya ve ngilterenin Osmanl aleyhine altn grnce Almanyaya yaknlamaya daha
ok istek duydu. Bu da Osmanl Devletinin I.Dnya Savanda Almanyann yannda yer almasna
bir neden oluturdu.
Balkan Savalarnn genel sonular;
Osmanl Devleti: Bat Trakya, Makedonya, Arna-
Balkanlarda Trkler aznlk durumuna dt ve
Balkanlardan gelen Trk gleriyle Anadoludaki
Ege Adalar ve kta sahanl sorunu kt.
vutluk, Ege Adalar ve On ki Aday kaybetti.

Bat Trakya Trkleri sorunu balad.
Trk nfusu artt.
Osmanl Devletinin Balkanlar ve Ege Denizindeki
ESEN YAYINLARI
Srbistanla yaplan stanbul Antlamas
Balkan gleri ile stanbula gelen gerlere yemek datmas
Alu Nu (Rumeli)
Eski Hava Trklerde
Dn Vardr Rumelide
O Gzelim Halk Dilinde
Bar Sevda Sylenirde
Yaklsn Trkler
Ak Giysin Gelinler
Vardar Ovas
Edirne Kprs
Herkesin Dilinde Bre Dilber Aman
Rumeli Trks
Rumeli Rumeli
Vatanm Rumeli
Onnde Sevdalandm
Yar Yznden Hasta Yattm
Rumelide Hep Gzeller
Uzun Boylu Kalem Kal
Vurulsun Davullar
alnsn Zurnalar
Belgrad Kalas
Yrkte Yaylas
Zurnalar alyor Bre Dilber Aman
Rumeli Havas
Rumeli Rumeli
Vatanm Rumeli
egemenlii sona erdi.
33
Rusya dier yandan Almanya ile Polonya krizi yayordu. Her iki lkeninde Polonya topraklarnda gz
vard. Rusya ayrca Osmanl topraklar zerinden
scak denizlere de inmek istiyordu.
I. DNYA SAVAI (19141918)

Savan Genel Nedenleri
Ekonomik yaylma, smrge edinme
talya: talyada Almanya gibi siyasi birliini ge salamt. nce Almanyann yannda yer ald. Kendisini Roma mparatorluunun varisi gryor. Bizim
Akdeniz Politikas gdyordu.
Sanayi nklabnn ortaya kard hammadde ve

pazar aray
Fransz htilalnin ortaya kard ulusalclk ve
rasyonalizm.
Hzl silahlanma, militarizm
AvusturyaMacaristan: Balkanlarda Rusya ile ekiiyordu. Rusyann panslavist politikas ile Balkanlara
sahip olma istei Avusturyann politikas ile eliiyordu. Ayrca iinde azmsanmayacak miktarda slav
aznlk vard.
Bloklama (Almanya ile Avusturya 1879da ittifak

yapt. Tunusun Franszlar tarafndan igali zerine talyada Alman ve Avusturya ittifakna 1881de
katld.
Fransa ile Rusya 1894de ittifak kurdular. 1904de
ngiltere ile Fransa arasnda Entente (Ordiale/
Dostluk balamas yapld. ngiltere 1907de
Rusya ile anlat. Bylece l grup olutu.
Savan zel Nedenleri

Almanya: 1870lerde siyasi birliini salayan Almanya
ekonomisini gelitirmek istiyordu. Hammadde, pazar
ve smrge aray iindeydi. Bu durum ngilterenin
smrgelerdeki varln tehdit etmeye balamt.
ESEN YAYINLARI
Hanedan ekimeleri, Avrupada Fransa hari

lkeler hanedanlklarla ynetiliyordu. Rusyada
Romanoflar, Avusturyada Habusburglar,
Almanyada Hohenzollern, ngilterede Hanover
Hanedan vard ve birbirleriyle akraba idiler. Baka bir devlete kendi istedikleri kiileri kral setirmek istiyorlar ve i ilerine karyorlard.
Osmanl Devleti: Osmanl Devleti II. Abdlhamit

Dneminden itibaren Rusya ve ngilterenin paylama politikasna alternatif olarak Almanyaya yaknlamaya balamt.
Almanlarn destei ile yeniden ayaa kalkmaya alyordu. Ayrca Trablusgarp ve Balkanlardaki topraklarn keybetmiti. Belki de bu topraklar alabilirim
midiyle savaa girdi.
Bulgaristan: Byk Bulgaristan hayalini yaatyordu. II. Balkan Sava ile kaybettii topraklarn peindeydi.
ngiltere: Dnyann rakipsiz en byk smrge devletiydi. Smrge topraklar kendi topraklarnn 104
katyd. zerine gne batmayan lke unvann
kazanmt.
Amerika Birleik Devletleri: Byk devlet ve gelikin sanayisi olmasna ramen smrgesi yoktu.
Avrupada da sz sahibi deildi. Sava srasnda
ngiltere ve Fransaya silah satarak ekonomisini daha
da glendirdi. Almanlar deniz alt savana girierek
ticaret gemilerini ve baz yolcu gemilerini batrnca
tilaf Devletlerine sempati ile bakan ABDnin savaa
girmesine neden oldu.
Fransa: Fransannda ngiltere gibi byk smrgeleri vard. Fas, Cezayir, Tunus, in Hindini smrgeletirmi kendi topraklarnn 20 katna ulamt.
Japonya: Amac Uzak Dounun tek hakimi olmakt.

Sava sonunda amacna en ksa srede Japonya
ulamtr.
1871de Almanya ile yapt Sedan Savan kaybetmiti. Kmr havzas olan bu blge Fransz ekonomisi iin kaypt. Bu nedenle Almanya ile aras almt.
Rusya: ngiltere ve Fransann ini smrgeletirmesi bu lkenin baz kesimlerini de Rusya almak
istiyordu. Ancak Rusyann emperyalist yayl deniz
ar deilde Trkistan zerine oldu.
34
Ayrca smrgeci devletler smrlerine kendi

din ve mezheplerini de gtryorlard. Hristiyan
misyonerler hzla yaylmt. Kendi okullarn ayorlar, ktphaneler kuruyorlar, kendi dil ve kltrlerini de yayyorlard.
Osmanl Devletinin Savaa Girmesinin Nedenleri
XIX.yzyldan itibaren fazla nfusu baka

yerlere yerletirme, ulusal itibar salama, byk
devlet olma istei, hammadde ve pazar paylam gibi nedenlerle smrgeci devletler arasnda
byk bir rekabet balad. ABDninde katlmasyla smrgecilik Pasifike ald. 1876da Afrikann
%11i, Pasifikin % 57si; 1900l yllarda Afrikann % 90, Pasifikin % 99u smrgeletirildi.
TTFAK GRUBU
19. yzyl boyunca tilaf Devletleri grubunda yer

alan devletlerin Osmanl Devletine kar izledii
politikalar.
Trablusgarp ve Balkan Savalar ile kaybettii
topraklar geri alma dncesi
II. Abdlhamit Dneminden balayan ve ttihatlarn iktidarnda artan Osmanl-Alman yaknlamas
Dnemin yneticileri ve zellikle ttihat ve Terakki
yneticilerinin Almanyann sava kazanacana
kuvvetli inanlar
TLAF GRUBU
Almanya
Avusturya-Macaristan
talya*
Rusya
ngiltere
Fransa
Osmanl Devleti
Bulgaristan
Srbistan
ABD
Yunanistan
Japonya
Belika
Brezilya
Romanya
Portekiz
Osmanl Devletinin Alman saldrs olmas ihtimaline kar ngiltere ve Fransaya mracaat ederek
onlarn yannda yer almak istemesine karn,
Rusya faktrnden dolay kabul edilmemesi. Bu
nedenle Osmanl Devletinin siyasi yalnzlktan
kurtulmak istemesi
I. Dnya Savann Balamas

Devletler iki grup siyasi ve ekonomik amal bloklamlard. Herkes bir dnya savann balayaca
korku ve tedirginlii iindeydi. Bir kvlcm bekleniyordu. Bu kvlcmda Srbistann bakenti SarayBosnay ziyaret etmekte olan AvusturyaMacaristan veliaht olan Fransz Ferdinantn ve karsnn bir Srp
milliyetisi olan Principe tarafndan ldrlmesi oldu.
Bu olay nedeniyle AvusturyaMacaristan mparatorluu, Srbistana ar bir nota verdi. Bu notann kabul
edilmemesi zerine AvusturyaMacaristan mparatorluu Temmuz sonlarnda Srbistana sava at.
Srbistann en byk koruyucusu olan (panslavist
politika gerei) Rusya, Srbistan tarafnda savaa girdi. Almanya ise mttefiki Avusturya Macaristann
yannda yer ald. Fransa ve ngiltere balaklar olan
Rusyann yannda savaa girdi.
talya bir yl bekledikten sonra karlarna uygun
olarak ttifak bloundan ayrlarak tilaf blouna
geti. Bir mddet sonra da Bulgaristan ve Osmanl Devleti ttifak Devletlerinin yannda yer aldlar.
Romanya, Japonya, ABD ve dier devletler savan ortalarna ve sonlarna doru tilaf Devletlerinin yannda yer aldlar.
ESEN YAYINLARI
Sava balamadan nce talya ttifak grubunda idi.
Osmanl Harbiye Nazr Enver Paann Turan

devleti kurma dncesi ve Almanlarn bu dnceyi gerekletirmek iin kkrtmalar
Son dnemde bozulan ekonomisini Almanyann
destekleri ile dzeltmek istemesi
nemli Bilgi: Almanya Osmanl Devletinin kendi
yannda savaa girmesini istiyordu.
Bunun nedenleri ise,
Osmanl Devletinin jeopolitik konumundan yararlanmak
Douda Rusyaya kar cephe atrarak cephe
saysn artrmak ve sava yknn hafiflemesini
salamak
ngiliz smrgelerindeki Mslmanlar halifenin
dini gcn kullanarak ayaklandrmak
Osmanl ordusunu yeni silahlarla takviye ederek
sava tecrbesinden yararlanmak
Osmanl ekonomisi zayf olsa bile topraklarndaki
hammadde kaynaklarndan yararlanmak.
nemli Bilgi: tilaf Devletleri savata Osmanl Devletinin tarafsz kalmasn istemesine ramen bir
taraftan da gizli antlamalarla Osmanl Devletinin
topraklarn kendi aralarnda paylayorlard. ngiltere 1908de Reval Grmesinde, Osmanl Devletini
Rusyann insafna terk etmiti.
35
Kafkasya (Dou) Cephesi

Alma Nedenleri
Ayrca ngiltere Osmanl Devletinin parasn dahi

dedii iki sava gemisini Osmanl Devletine vermiyordu. Parasn da iade etmemiti.
Almanlarn Bak petrollerine ulamak iin Osmanl Devletini ynlendirmesi
tilaf Devletleri Osmanl Devletine hibir zaman yazl

gvence vermiyordu.
Enver Paann Pan Trkizm dncesi

ran ve Afganistan zerinden Hindistana gemek
ve ngiliz smrgelerindeki Mslmanlar ngiltereye kar ayaklandrmak
Osmanl Devletinin savaa girmesi 2

Austos 1914te imzalad Trk-Alman ittifak
ile kesinlemiti. Buna ramen bir mddet daha
tarafszlk korunurken bir taraftan da seferberlik
ilan edildi. Mebusan Meclisi datld.
OSMANLI DEVLETNN SAVAfiTII CEPHELER

TAARRUZ CEPHELER
SAVUNMA CEPHELER
Kafkasya
anakkale
Kanal
Irak
SINIRLARI DIfiINDA
MTTEFKLERNE YARDIM
AMALI CEPHELER
Galiya
Suriye
Filistin
Hicaz
Yemen
Romanya
Makedonya
Snrlar dnda savat cepheler mttefikleri

olan AvusturyaMacaristan ve Bulgaristana yardm amaldr.
Enver Paann Silahl Kuvvetlere hitab, yaynlad bir bildiri;
... Zincirler altnda inleyen yz milyon slm ve
eski vatandalarmz hep bizim muzafferiyetimize
dua ediyor. lmden kimse kurtulamayacaktr. Ne
mutlu gidenlere, ne mutlu din ve vatan yolunda ehit
olanlara. leri!.. Dima ileri ki zafer, an, ehdet,
cennet hep ilerde ve zillet geridedir. Mbrek ve
mukaddes ehitlerimizin ruhuna Fatiha.
kdam 13 Ekim 1914
36
Osmanl Devletinin 1878 Berlin Antlamasyla

kaybettii (Elviyeiselase) Kars, Ardahan ve
Batumu geri almak istemesi
ESEN YAYINLARI
Osmanl Devletinin tarafszln korumay srdrmesi

Almanyann iini zorlatryordu. Byle bir belirsizlik
ortamnnda ngiliz donanmasnn saldrsndan kaan
iki Alman Sava gemisi (Goben ve Breslau) Trk
sularna girerek Osmanl Devletine snd. Osmanl
Devleti bu gemileri satn aldn syleyerek isimlerini
(Yavuz ve Midilli) deitirdi. 27 Ekim 1914te Karadenize alan bu gemiler Alman Amiral Souchan
(Suon)un emri ile Sivastopol ve Odessa limanlarn
bombalad. Bunun zerine 2 Kasm 1914te Rusya, 5
Kasm 1914te ngiltere ve Fransa Osmanl Devletine
sava ilan ettiler. 12 Kasm 1914te de Osmanl Devleti
bu devletlere sava ilan etti.
Almanyann Rus kuvvetlerinin blnerek douya

kaydrlmasn salamak istemesi
Sarkam Trks
Sarkam stnde kar
kar altnda Mehmet yatar
glm donmu, kara dnm
gren sanm yarini sarar
kimi Yemen kimi Harput
zerinde ince aput
avut yiit, gnln avut
yar sarmazsa Mevlam sarar
Cephedeki Gelime : Bu cephede sava 20 Kasm

1914te Rus ordularnn Osmanl snrlarn gemesiyle balad. Enver Paa komutasndaki 150 bin kiilik
Osmanl ordusu 22 Aralk 1914te Sarkam Harekatn balatt.
Ancak, souk, yorgunluk, savan iyi idare edilememesi, blgedeki Ermenilerin Trk kylerine saldrmas ve Ruslara lojistik destek salamalar ile Osmanl
ordusu byk bir zayiat vererek bu cephedeki sava
kaybetti.
Sonu: Ruslar 1915 ylndan itibaren tekrar saldrya
getiler. Van, Bitlis ve Mu igale urad. 1916 ylnda ise Erzurum, Erzincan, Bayburt ve Trabzon igale
urad.
Mustafa Kemal Paa bu cephede 16. Kolordu
ile Bitlis ve Muu Ruslardan geri ald.
1917de Rusyada Bolevik htilali kt. Bolevikler
Sovyetleri kurdu. 3 Mart 1918de Brest-Litowsk
Antlamas ile I. Dnya Savandan resmen ekildi.
Ruslar igal ettikleri topraklarla beraber Kars, Ardahan ve Batumu Osmanl Devletine geri verdiler.
anakkale Cephesi
Alma Nedenleri
Bu cephe tilaf Devletleri tarafndan almtr.
Rusyann ken ekonomisi yznden zor durumda
kalmas nedeniyle ngiltere ve Fransann Boazlar
yoluyla yardm gtrmek istemeleri
stanbulu igal ederek Osmanl Devletini sava
dna itmek istemeleri
Rus ticaretini canlandrmak ve Rus budayn
Avrupaya tamak istemeleri
Henz savaa girmemi, tarafsz kalm Balkan
Devletlerinin Almanyann yannda savaa girmesini nlemek ve kendi yanlarna ekmek istemeleri ve sava ksa srede bitirmek istemeleri
Bylece Osmanl Devleti 1877-1878 Osmanl-Rus

Sava ile kaybettii Elviyeiselase topraklarn geri
alm oldu. Batum Moskova Antlamasyla Rusyaya
geri verildi. Bylece Rusya ile Kurtulu Sava
yllarnda dostluk balam oldu.
Yorum: Ermenilerin Tehciri bir soykrm olarak alglamalar ve blgedeki i mcadelede len Ermenileri
dnya gndeminde tutmas tamamen maksatldr.
Birincisi, her devlet kendi gvenliini salamak
iin (yurttalarnn) kendi halk olan Ermenileri ge
tabi tutmakla insani grevini yapmtr.
kincisi, Ruslarn kkrtmalar ile blgede Rus
ilerlemesine lojistik destek salayan Ermenileri orada tutmamakla savan gereklerini yerine getiremezdi.
ncs, kartlan kanun ve verilen talimatlarda gvenlik iinde ve korumak artyla ulatrlacak
yerlere ulamalar salanmtr.
Kanal Cephesi
Alma Nedenleri
Almanlarn istei ile almtr. ngilizlerin smrgeleri ile balantsn koparmak. (Almanyann
istei)
1882de ngilterenin eline geen Msr geri almak
(Osmanl Devletinin istei)
Cephedeki gelime: Bahriye Nazr Cemal Paa
komutasnda Osmanl ordusu 14 Ocak 1915te Kanal
harekatn balatmtr. ngilizlerin kkrtmas ile bir
ksm Araplarn Osmanl Devletine kar ayaklanmas ve beklenen Alman yardmnn gelmemesi nedeniyle harekat baarsz olmutur.
Sonu: Yaplan iki deniz saldrsnn baarsz olmasyla ngilizlerin n alm ve ileri yryne
neden olmutur. Bu cepheye Msr-Svey Cephesi
de denmektedir.
ESEN YAYINLARI
Ermenilerin blgede Mslman ahaliyi ldrmesi, Ruslara yardm etmesi ve blgede i kavga
kartmalar nedeniyle Nisan 1915te Osmanl
Devleti Tehcir Yasas kanun kararak Dou
Anadoludaki Ermenileri Suriye ve Lbnana g
ettirmek zorunda kald.
anakkale Trks
anakkale iinde vurdular beni
lmeden mezara koydular beni
Of genliim eyvah
anakkale kprs dardr geilmez
Al kan olmu sular bir tas iilmez
Of genliim eyvah
anakkale iinde aynal ar
Anne ben gidiyorum dmana kar
Of genliim eyvah
anakkale iinde bir dolu testi
Anneler babalar midi kesti
Of genliim eyvah
anakkaleden ktm yan basa basa
Cierlerim rd kan kusa kusa
Of genliim eyvah
anakkale iinde sra stler
Altnda yatyor aslan yiitler
Of genliim eyvah
anakkaleden ktm bam selamet
Anafartaya varmadan koptu kyamet
Of genliim eyvah
Cephedeki Gelime: ngiliz ve Franszlar amalarn gerekletirmek iin 19 ubat 1915ten itibaren
anakkale Boazna girerek Trk tabyalarn bombalamaya baladlar.
18 Mart 1915te genel hcuma getiler. Nusret mayn
gemisinin dedii maynlar ve Trk topusunun atlar ile 7 tane byk sava gemisi batrld.
25 Nisan 1915te General Hamilton komutasndaki
mttefik askerleri kara harekatn balattlar. Gelibolu
yarmadasna asker karttlar.
37
Filistin Cephesi
Mustafa Kemal Paa (Yarbay - Albay) bu cephede st ste baarlar elde etti.
Alma Nedenleri
Kanal Cephesinin devam niteliindeki cephedir.
Kanal Harekatnda Osmanl ordusunun baarszl
ngilizleri cesaretlendirmitir.
Arburnunda Ben size taarruzu deil lmeyi

emrediyorum. Biz lnceye kadar yerimize baka
kumandanlar ve birlikler gelebilir. diyerek askerini tevik etmitir.
Sina Yarmadasn ele geirmek

Suriyedeki Osmanl birliklerine ulamak
Cephedeki Gelime: Filistin topraklarnda yaplan
mcadele Osmanl ordusu baarsz oldu. zellikle
Gazzedeki Osmanl savunma hatlar kurulmasna
ramen baar gelmedi.
Sonu: Mttefik kuvvetleri kara harekatnda da baar elde edemediler.

Mttefiklerden yardm alamayan Rusyada Bole-
Sonu: Filistin ve Lbnan topraklar ngilizlerin eline

geti. ngilizler Suriye snrna dayandlar.
vikler Ekim 1917 ihtilaliyle arlk ykarak Sovyetleri kurdular.
Alman general Limon Von Sandersin yerine Yldrm Ordular Grup Komutanl Mustafa Kemal
Paaya verildi.
Irak Cephesi
Alma Nedenleri
Musul ve Abadan petrollerini korumak, Almanlarn

petrole ulamasn engellemek
Basra Krfezi zerinden smrgelerini tehdit
eden Alman ve Osmanl kuvvetlerini engellemek
Trk kuvvetlerinin rann dousuna geerek, Orta
Asya Trkleriyle etkileime girmesini engellemek
Karadan, ran zerinden Rusyaya yardm gtrmek
Cephedeki Gelime: Bu cephe Kasm 1914 itibariyle ngilizlerin Basraya asker karmasyla almtr.
1915de Kutl Amaraya ulaan ngiliz birlikleriyle
Osmanl birlikleri etin savalar yaptlar. 2224 Ocak
ESEN YAYINLARI
Bu cephe ngilizler tarafndan almtr.
Hicaz Emiri erif Hseyinin banda bulunduu Araplar Osmanl Devletiyle mcadele ettiler.
ngiltereyi desteklediler. Bu durum mmetilik fikrinin nemini kaybettiini gstermektedir.
Suriye Cephesi
Alma Nedenleri
Bu cephede Filistin Cephesinin devam nitelii tamaktadr.
ngilizler ve Araplarn iddetli saldrlar karsnda tutunamayan Osmanl ordusu 27 Ekim 1918de
Halepi boaltt. 7.Ordu Komutan olan Mustafa Kemal
Paa Halepin kuzeyinde bir savunma hatt oluturdu.
Bu srada Osmanl Devleti Mondros Atekes Anlamasn imzalad.
Sonu: Osmanl birlikleri Halepin kuzeyine ekilerek
btn Suriye topraklar ngilizlere brakld.
1915te Osmanl birlikleri ngilizleri bozguna uratt.

18 bin ngiliz askeri esir alnd.
Sonu: ngilizlerin Basra zerinden yaptklar asker
takviyesi zerine Osmanl birlikleri tutunamad.
11 Mart 1917de Badat alan ngilizler, Kerkk
aldlar. Mondros Mtarekesinden gn sonra da
Musulu igal ettiler.
Svey Kanal
38
Yemen Trks
havada bulut yok, bu ne dumandr?

mahlede l yok, bu ne ivandr?
klann ardn, duman balad.
ana ben lmedim bu ne figandr?
analar, babalar kara balad!
eli yemendir, gl emendir!
yemene gidene herkes alad!
giden gelmiyor, acep nedendir?
klann ardnda, aa incir;
kolumda kelepe, boynumda zincir!
klann ardnda yzyor kazlar;
zincirin yerleri ne yaman sancr!
ayam aryor, yreim szlar!
yemene gidene alyor kzlar!
giden gelmiyor, acep nedendir?!
klann ardnda, sra stler;
zabitler oturmu, asker tler.
klann ardnda, bir krk testi;
yemene gidecek bu ko yiitler
askerin stne sam yeli esti!
gelinlik tazeler umudu kesti!
eli yemendir, gl imendir
klann ardnda, redif sesi var;
bakn antasna acep nesi var?

bir t konduras, bir al fesi var!
39
Hicaz Yemen Cephesi
OSMANLI DEVLETN PAYLAMA

TASARILARI (GZL ANTLAMALAR)
Savan devam ettii yllarda tilaf Devletleri smrge
amalarn gerekletirmek iin Osmanl topraklarn
kendi aralarnda gizli antlamalarla paylamlardr.
Bu gizli antlamalar uluslararas kamuoyuna savatan ekilen Bolevik Ruslar aklamtr.
Boazlar Antlamas (4 Mart 1915)
ngiltere, Fransa ve arlk Rusyas arasnda yaplmtr.
Anadoludan yeni gelmi askerler Yemende yry halinde
stanbul ve Boazlar Rusyaya verilmitir.

Alma Nedenleri
Osmanl Devletinin kutsal yerleri korumak istemesi
Londra Antlamas (26 Nisan 1915)
ngilizlerin bamszlk peinde koan Mekke

Emiri erif Hseyine destek vermek istemesi
Antalya ve dolaylar talyan pay olarak ayrld.
zellikle Medine Mdafii Fahreddin Paann Medine

savunmas tarihte nemli bir mcadele olarak yer ald.
On ki Adann talyaya ait olduu onayland.

ESEN YAYINLARI
Cephedeki Gelime: Osmanl birlikleri kutsal yerleri

korumak iin cokuyla savatlar. ngiliz saldrlar ve
Araplarn ihaneti ile uramak zorunda kaldlar.
ngiltere, Fransa, Rusya ve talya arasnda olmutur.
Trablusgarptaki Osmanl Devletinin haklar sona

erdirildi.
On ki Adann talyaya geici verilmesi Trablusgarptaki Osmanl haklar 1912 Ui Antlamasyla salanmt. Bundan byle talya saf
Sonu: Bu cephede de kalc baarlar elde edilemedi ve kaybedildi. Yemen bamsz oldu. Cidde ve Taif
ngilizlerin eline geti.
deitirdi.
Osmanl Devletinin Snrlar Dnda Savat
Sykes-Picot Antlamas (3 Ocak 1916)
Cepheler
ngiltere ve Fransa arasnda imzalanmtr.
Osmanl birlikleri Galiyada, Romanyada, Makedonyada savatlar.
talya ve Rusyaya verilen topraklar dndaki (Anadolu ve Orta Dou) topraklar paylald.
Rusyann Karadeniz kylarna asker karmas zerine mttefikleri Bulgarlarn yardmna birlikler gnderildi. Rus ilerlemesini nlemek iin Galiyada baarl
savunma savalar yapld.
rdn ve Irakn bir blm ngiltereye verildi.
Romanyann AvusturyaMacaristan mparatorluuna sava amas zerine, blgedeki Bulgar kuvvetlerine destek iin Osmanl Alman ortak kuvvetleri
Tuna, Bkre ve Dobrucada savatlar.
Srplar desteklemek iin Makedonyaya gelen Fransz birlikleri ile savalar yapld. Serezde Bulgar birlikleri ile ortak savunma hatlar oluturuldu.
40
Suriye, Lbnan ve Adana yresi Fransaya verildi.

Petrograt Szlemesi (1916)
ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda yaplmtr.
Sykes-Picot Antlamasndan memnun olmayan Rusyaya Boazlar ve evresine ek olarak Trabzona
kadar Dou Karadeniz kylar ve Dou Anadolu verilecektir. (Erzurum, Van, Bitlis evresi)
Mc. Mohan Antlamas (1916)
ttifak Devletlerinin Sava Kaybetmesi
Hicaz Emiri erif Hseyin ile ngilterenin Msr Valisi
Almanyann denizlere hakim olamamas
Mac Mahon arasnda imzalanmtr.
Avusurya-Macaristann etnik yapsnn paral

oluu.
Buna gre Araplar ngiliz destei ile ayaklanacak,
Bulgaristann kk ve yetersiz oluu. Yeni kurulmas
ngilizler bunun karlnda erif Hseyine Byk

Arabistan Kralln kurduracaktr.
Osmanl Devletinin ekonomik ve silah ynnden

zayfl
Araplar isyan etmitir. Ancak ngilizler sznde

durmam, erif Hseyini sava sonrasnda Kb-
tilaf Devletlerinin insan, silah ve lojistik destek

ynnden gl olmas
rsa srgne gndermilerdir.
ABDnin savaa girmesi
Saint-Jean de Maurienne Antlamas

WLSON LKELER (8 Ocak 1918)
(19 Nisan 1917)

ngiltere, Fransa, Rusya ve talya arasnda olmutur.
ABDnin savaa girmesi g dengesini sarssa bile
zerine Konya-Aydn ve zmir blgesi talyaya veril-
sava henz bitmemiti. Bir tarafn sava kaybettiini
mitir.
iln etmesi gerekiyordu.
Gizli antlamalarla ilgili notlar:
ABD Bakan Wilson;
Bu antlamalarla Osmanl topraklar kat zerinde paylald.

1917 Kasmnda Sovyet Rusya bu antlamalar
duyurdu ve tanmadn iln etti.
Gizli antlamalara ilk tepki Wilson ilkelerinde yeri-
ESEN YAYINLARI
talyann Petrograt Antlamasndan rahatsz olmas
Savan ksa srede bitmesini salamak

Sava sonunda yaplacak antlamalarda uyulacak artlar belirlemek
Kalc bir dnya bar oluturmak amacyla 14
Nokta bildirisi yaymlad.
ni ald. Devletleri ak diplomasiye davet etti.

Yunanistann savaa girmesi ve Rusyann
savatan ekilmesi gizli antlamalarda deiiklie
neden oldu.
tilaf Devletleri gizli amalarn Mondros Atekesi
ile uygulamaya koydular.
Buna gre;
Yenen devletler, yenilenlerden sava tazminat ve
toprak almayacaktr.
Devletler aras gizli diplomasi yaplmayacaktr.
Dnya bar iin uluslar aras bir rgt kurulacaktr. (Cemiyetiakvam)
ABDnin Savaa Girmesi ve Savan Sona Ermesi

Almanyann hammadde temini amacyla denizalt savalarna ynelmesi Atlas Okyanusunda
tilaf Devletlerine hammadde tayan ABD ticaret
gemilerine saldrmasna neden oldu.
Savan banda tarafszln iln eden ABDnin
Almanyann tutumu nedeniyle 2 Nisan 1917de
Almanyaya sava iln etmesine neden oldu.
Her ulus kendi geleceine kendisi karar verecektir. (Selfdeterminasyon)

Karasularn dnda, (savata ve barta) uluslararas sularda dolam serbest olacaktr.
Alsace-Loren Fransaya braklacaktr.
Romanya, Karada, Srbistan, Polonya ve Rusya
snrlar yeniden belirlenecektir.
41
Osmanl Devleti ile ilgili;
I. Dnya Savann galip devletleri konferans ynlendirmilerdir. Yenilen devletlere tasdik

etmekten baka are kalmamtr.
Boazlar tm dnya ticaret gemilerine alacaktr.

Osmanl Devletinde Trklerin ounlukta olduu
blgelerde Trk hakimiyeti kesin olarak salanacaktr.
Konferansn sonucu
Osmanl egemenliinde yaayan dier uluslar

kendi geleceklerine karar verme yetkisine sahiptir.
Almanya, Bulgaristan, Avusturya ve Macaristanla

yaplacak antlamalar imzaland.
Osmanl Devleti ile yaplacak antlama gndeme
gelmesine ramen topraklarnn paylamnda
sorunlar kmas nedeniyle ileri bir tarihe brakld.
Wilson lkelerinin hkmleri zor durumda

olan ttifak Devletlerinin atekes imzalamasn
kolaylatrmtr.
tilaf Devletleri, Wilson prensiplerine ters dmemek iin Manda ve Himaye fikrini gelitirdiler.
Milletler Cemiyeti kurulmas karar alnd.
Wilson lkeleri sava bitirme dnda amacna

ulaamamtr. ngiliz ve Franszlarn karlarna
ters dmektedir. galleri gizlemek iin Manda
ve Himaye fikrini ortaya atmlardr.
zmir ve evresi talyadan alnarak Yunanistana

verildi.
zmir ve evresinin Yunanistana verilmesi ilk
I. Dnya Savann Sonunda mzalanan Atekes

Anlamalar
gr ayrldr. talya kstrld.
Bulgaristanla (29 Eyll 1918) Selanik Atekesi
Avusturya-Macaristanla (3 Kasm 1918) Villa Guisti

Atekesi
Almanya ile (11 Kasm 1918) Rethondes Atekesi
imzalanmtr.
ESEN YAYINLARI
Osmanl Devletiyle (30 Ekim 1918) Mondros

Atekesi
Yaplan Antlamalar
Brest-Litowsk Bar (3 Mart 1918)
Bolevik Rusya ile ttifak Devletleri arasnda imzaland.
Ekim devrimi ile iktidara gelen Bolevikler lke iinde
rejimi yerletirmek ve arlk Rusyasnn emperyalist
politikalarn benimsemediklerini gstermek iin
imzalamlard.
Antlamaya gre;
I. Dnya Savan Bitiren Bar Antlamalar

Paris Bar Konferans (18 Ocak 1919)
Rusya; Litvanya, Polonya ve Estonya topraklarndan ekilecektir.
Yenen devletler savan bitiminde yaplacak bar

antlamalarnn esaslarn grmek zere bir araya
gelmilerdir.
Litvanya, Estonya ve Polonyann geleceini ttifak

Devletleri belirleyecektir.
ngiltere, Fransa, talya, ABD, Japonya katlmtr.
1878 Berlin Antlamasyla Osmanl Devletinden

ald Kars, Ardahan ve Batumu geri verecektir.
Rusya; Ukraynann bamszln tanyacaktr.
Grlen konular
Avrupa siyasi haritasnn yeniden belirlenmesi
Smrge paylamnn gzden geirilmesi
Yenilen devletlerin paylam (topraklarnn)
Almanyann ve dier yenilen devletlerin glenmesinin engellenmesi
Not: Savatan galip kan tilaf Devletleri bu

antlamay tanmamtr.
Versailles (Versay) Antlamas (28 Haziran 1919)
Bu antlama 440 maddeden olumaktadr.
Dnya barnn korunmasnn nasl olaca
Almanya btn deniz ar topraklarn keybetti.
zmir ve evresinin talyadan alnarak Yunanistana verilmesi
Ar sava tazminat deyecektir.
42
Alsace-Loren, Fransaya verildi.
Avusturya ile Siyasi ittifak kurmas yasakland.
Sevres (Sevr) Antlamas (10 Austos 1920)
Ordu ve donanmas datld.
En sonra imzalanan bar antlamasdr. Osmanl

topraklarnn neminden dolay paylalmas problem
olmutur.
10 yl sre ile Belika, Fransa ve talyann kmr

ihtiyacn karlamas karar alnd.
24 Nisan 1920de San Remo Konferans ile 433 maddelik bir Sevres Antlamas ortaya kmtr.
Topraklarnn bir ksmn Belika, Danimarka,

Litvanya, ekoslavakya ve Lehistana (Polonya)
vermek zorunda kald.
Bu antlamay Osmanl Saltanat uras imzalamasna ramen Osmanl Mebusan Meclisinin datlmas
nedeniyle meclis imzalamamtr. Bu da antlamann
padiah tarafndan imzalanmasn engellemitir.
Versay Antlamasnn ar artlar Almanyada

Nasyonalizmin gelimesine ve II. Dnya Savann kmasna neden oldu.
Ayrca Trk Kurtulu Savann balamas nedeniyle

yrrle sokulmak istenmesine ramen uygulama
alan bulamamtr.
Saint Germain (Sen Jermen) (10 Eyll 1919)
Bu antlamaya geni bir ekilde ileride dnlecektir.
tilaf Devletleri bu antlamay Avusturya ile imzaladlar.
I. Dnya Savann Genel Sonular
Avusturya, Macaristan ve ekoslovakya adnda

devlet oldu.
mparatorluklardan
bazlar
paraland.
(Osmanl mparatorluu, Avusturya - Macaristan
mparatorluu ve Rus mparatorluu)
Ekonomik ve siyasi kstlamalar getirildi.
Baz hanedanlklar tarihe kart.
Avusturya Macaristan paraland.
Topraklarnn bir ksmn Polonyaya vermek

zorunda kald.
ekoslovakya ve Yugoslavyay tanyacaktr.
Neully (Nyyi) Antlamas (27 Kasm 1919)

Bulgaristanla imzaland.
Gmlcine ve Dedeaa Yunanistana verecektir.
Gney Dobrucay Romanyaya brakacaktr.
Ar sava tazminat deyecektir.
ESEN YAYINLARI
Zorunlu askerlik kaldrld.
Rusya
Avusturya
Almanya
Trkiye
:
:
:
:
Romanoflar
Habsburglar
Hohanzeler
Osmanoullar
Yeni Devletler kuruldu.

Polonya, Yugoslavya, ekoslovakya
Baz lkelerde rejimler deiti.
Rusya
Almanya
talya
Trkiye
:
:
:
:
Komnizm
Nazizm
Faizm
Cumhuriyet
Ordusunda snrlamalar getirildi.
Dnya siyasi haritas byk oranda deiti.
Ege Denizi ile balants koparld.
Cemiyetiakvam kuruldu.
Smrgecilik isim deitirerek mandaclk olmutur.
Trianon (Triyanon) Antlamas (04 Haziran 1920)
10 milyonun zerinde l ve kayp yaand.
Avusturyadan ayrlarak kurulan Macaristanla imza-
Denizalt, tank ve kimyasal silahlar ilk kez kullanld.
lanmtr.
Cephe kavram deitii iin Sivil Savunma Tekilat kuruldu.
Macaristan; Romanya, ekoslovakya ve Yugoslavyaya toprak brakmak zorunda kald.

Avusturya ile birlememeyi kabul etti.
Ordusu snrlandrld.
Avrupa Devletlerini tanyacaktr (Yeni kurulduu
iin)
Savatan en karl kan devlet ngiltere oldu.

Antlamalarn ar artlar ve snrlar izilirken milliyet prensibine dikkat edilmemesi yeni sorunlara
neden oldu.
Dnya barn korumak iin yeni antlamalar ve
paktlar yapld.
43
Kk Antant (1921)
Tm haberleme istasyonlar (Telsiz, telgraf ve

kablo) Anlama Devletlerinin kontrolne verilecek
Romanya, Yugoslavya ve ekoslovakya arasnda

imzaland. Avrupada blgesel bar korumak amaldr.
Osmanl ordusu terhis edilecek. Sadece snrlarn

korunmas ve i gvenliin salanmas iin az
sayda Jandarma birlii bulundurabilinecek
Locarno Antlamas (1923)
Donanma ve ordu cephaneleri Anlama Devletlerine teslim edilecek
Belika, Polonya, Almanya, Fransa, ngiltere ve

ekoslovakya arasnda yapld.
ran ve Kafkasyaya giren Trk ordular geri ekilecek
Avrupada yeni oluan durum karsnda birbirlerinin

snrlarna saldrmayacaklard. Saldr olursa dierleri
durduracakt.
Kellogg Pakt (1928)
Trablusgarp ve Bingazide Trk subaylar talyan

garnizonlarna, Hicaz, Suriye ve Irakta bulunan
askeri birlikler tilaf Devletlerine teslim olacak
Fransa ve ABD arasnda imzaland. Devletler aras

sorunlara barcl zm amalyordu. Daha sonra
Belika, Polonya ve ekoslovakyada katld.
Osmanl Devleti, Almanya ve Avusturya ile btn

ilikilerini kesecek, Alman ve Avusturya uyruklu
asker ve sivil memurlar snrd edecek
Osmanl liman ve tersaneleri tilaf Devletlerinin
kullanmna tamamen alacak
Mondros Atekes Anlamas (30 EKM 1918)

I. Dnya Sava Osmanl Devleti ile balat Balama Devletlerinin yenilgisiyle sona erdi. Talat Paa
istifa etti. Sadrazamn istifas ile ttihat ve Terakki
ynetimi ynetimden ekildi.
8 Ekim 1918de yeni hkmet Ahmet zzet bakanlnda kuruldu. Hkmet, Anlama Devletlerinden
Wilson lkeleri dorultusunda atekes anlamas
istedi. Bahriye Nazr Rauf Bey (Orbay) bakanlndaki heyet 24 Ekim 1918de Limni Adasnn Mondros
Limanna gitti. Burada demirli olan bir ngiliz Sava
gemisinde grmeler balad. Anlama Devletlerini
ngiliz Amiral Caltrope temsil ediyordu. 4 gn sren
mzakereler sonunda Amiralin dikte ettirdii artlar
kabul edildi. 30 Ekim 1918de Mondros Atekesi
imzaland.
Bu anlamann ana koullar yledir.
Boazlar alacak, bu blgedeki kaleler (istihkamlar) Anlama Devletlerine teslim edilecek.
Anlama Devletleri gvenliklerinin tehlikeli olduunu dndkleri yerleri igal edebilecek (7.
madde)
Vilayetisitte (Alt Vilayet; Van, Bitlis, Erzurum,
Diyarbakr, Elaz ve Sivas)de bir karklk karsa Anlama Devletleri buralar igal edebilecek
(24. madde)
44
ESEN YAYINLARI
MONDROS MTAREKES (ATEKES)

ve CEMYETLER
lkenin ihtiyalar karlandktan sonra geri kalan

kmr, akaryakt ve deniz gereleri dar ihra
edilmeyecek ve tilaf Devletleri bu maddeleri Trkiyeden karlayacak
Toros tnelleri, demiryollar ve deniz iletmeleri
tilaf Devletlerinin denetimine braklacak
Osmanl Devletinin elindeki tm sava sulular
(Ermeniler dahil) serbest braklacak. Buna karn
Trk tutsaklar serbest braklmayacak
Mondros Atekesinin yorumlar
Boazlarn almas ve istihkamlarn devri ile
Osmanl Devletinin siyasi varl ve stanbul tehdit altna girmitir.
Anadolu ve Rumeli topraklarnn balants kesilmitir.
7. madde atekesin en tehlikeli maddesidir. Yapacaklar igallere zemin hazrlayc niteliktedir. Bu
maddeye dayanarak igallere balamlardr.
Ermenilere verilmesi dnlen alt vilayet Ermenilerin itahn kabartm ve blgede katliamlara
neden olmutur.
24. maddenin ngilizce metninde Six Ermenian
Vilayetes olarak yer almtr.
Ekonomi ve haberleme maddeleriyle Osmanl
Devletinin ekonomik bamszl engellenmek
istenmitir. Bylece kendilerine baml olmasn
dnmlerdir.
Fransa; Adana, Mersin (Misis) Hatay Drtyol ve

Afyon stasyonunu igal etti.
Haberleme hatlarn ele geererek kendilerine

kar oluabilecek oluumlar engellemeye almlardr.
talya; talyanlar nce pasif kaldlar. Ancak Yunanistann lehine gelimelerin yaanmas harekete
gemesine neden oldu. Antalya, Bodrum, Marmaris,
Kuadas, Fethiyeyi igal etti. Ayrca Konya ve Akehire askeri birlik yollad.
Askeri birliklerin terhisi ve silahlara el konulmasyla Osmanl Devleti savunmasz duruma drlmtr.
Yunanistan; Uzunkpr ve Hadmky tren yollarn

igal etti.
Atekes Anlamas, bar antlamas yaplncaya kadar silahlarn susmasdr. Sava fiilen
sona erdirir.
Ermeniler; 18 Kasm 1918de Lord Curzonun Krt,

Arap, Ermeni, Rum ve Yahudilerin Trk egemenliinden kurtarlacandan sz etmesi Ermenileri harekete geirdi.
Mondros Atekesi, Osmanl Devletinin kaytsz artsz teslim olduu antlamadr. Mondrosa
ilk tepkiler Anadolu ve Rumelide Mdafaihukuk
Cemiyetleri kurularak gsterilmitir.
Ermeni ntikam Alaylar, Dou Anadoluda Mslman

halka bask ve zulmlerini artrd.
Ayrca, Kozan, Adana, Mersin ve Osmaniyeye giren
Fransz birliklerine katldlar ve onlara yerel destek
saladlar.
Mondros Atekesinin Uygulanmas ve gallerin

Balamas
Mondros Atekes Anlamasnn metni igallerin balayacan gstermekteydi. Bu nedenle Ahmet zzet
son ana kadar direndiini ancak igal glerinin geri
adm atmayacan yazmaktadr.
zellikle mttefikler 7.maddeyi ileterek lkenin paylalmasn salamaya almlardr. nk I.Dnya
Sava yllarndaki gizli antlamalarla Osmanl topraklarn paylamlard.
Anlamann imzalanmas zerine ttihat ve Terakki
Partisinin ileri gelenleri (Enver Paa, Talat Paa ve
Cemal Paa) yurtdna katlar.
Osmanl ordusu 400.000 kiiden 50.000e indirildi.
Bylece savunma gc tamamen yok edildi.
galler Balyor.
ngiltere; 3 Kasm 1918de Musulu igal etti. (ilk
igal edilen yer), skenderun, Urfa, Antep, Mara,
Kars, Batumu igal etti. Samsun, Merzifon, Eskiehir, Afyona asker sevk etti.
Paris Bar Konferansnda Urfa, Antep ve
Mara blgesi Franszlara braklmtr.
Kars ve Batumun igaliyle ngilizler Ermeni
Devletinin kurulmasn amalamtr.
ZMRN GAL (15 Mays 1919)

ESEN YAYINLARI
Paa, anlarnda Rauf Bey bakanlndaki heyetin
Yunanistan 1829 Edirne Antlamasyla bamszln elde etmiti. Kurulduu andan itibaren Byk
Yunanistan kurmay amalamlard. Byk devletlerin destekleri ile topraklarn srekli geniletiyorlard.
ngiltere smrge yollarnda kendisini destekleyecek
bir devlet hedeflemiti.
Gl talya yerine zayf Yunanistan tercih etmiti.
Paris Bar Konferansnda zmir ve evresi talya
yerine Yunanistana braklmt.
ngiliz, Fransz, ABD destekli Yunan sava gemileri
zmir Limanna ktlar. Amiral Caltrope 14 Mays
1915de 17.Kolordu komutan Ali Nadir Paaya
Mondros Mtarekesinin 7. maddesi gereince
zmirdeki Rumlar koruma bahanesiyle zmirin igal
edileceini ve stanbul Hkmetinin bundan haberinin olduunu bildirdi.
zmir Valisi zzet Paa ve Ali Nadir Paa bir yandan ehrin igal haberlerini yalanlarken dier taraftan igalin Yunanllar tarafndan yaplmasnn yanl
olduunu ngilizler tarafndan igal edilmesinin doru olduunu ngiliz Hkmetine bildirmitir. Ancak
sonu alnamamtr.
zmirdeki Rum ve Levantenlerin lgn tezahratlaryla Yunan kuvvetleri 15 Mays 1919da zmiri igale
balamlardr.
45
zmirin igalinin sonular
Amiral Bristol Raporu (11 Ekim 1919)
Bat Cephesinde igale ilk tepki Gazeteci Hasan

Tahsinin Yunan askerlerine at atele balad.
Yunan iddialar gereksizdir. (Trkler Rumlar

katletmemitir.
Mtarekeden sonra zmir ve evresinde Hristiyan
halkn gvenlii tehlikeye dmemitir.
Blgede Yunanllara kar silahl direni balad ve Reddiilhak Cemiyetinin almalar ile
Kuvaymilliye hareketleri balad.
galden sonra blgedeki katliamlardan Yunanllar

sorumludur.
zmir ve evresinin milliyetler prensibine gre
Yunanistana ilhak sz konusu olamaz. Blgede
Trk nfusu ekseriyettedir. (ounluktadr.)
zmirde ksmende olsa direni gsterildi. Bunun

zerine Yunan askerleri savunmasz halka ve kar
koymama emri alm olan memur ve askerlere kar katliama giritiler. ki gnde birok Trk ldrld.
Yunan askerleri derhal geri ekilmeli ve yerine

tilah Devletleri kuvvetleri yerletirilmelidir.
Anadolunun eitli kentlerinde Yunan igaline

kar protesto ve mitingler dzenlendi. Bu da halkn bilinlenmesine neden oldu.
MLL VARLIA YARARLI CEMYETLER

Amalar
stanbul Hkmeti blgedeki katliamlardan dolay bir

komisyon kurulmasn ilgili devletlerden talep etti.
Komisyonun gnderilmesinin asl amac ise, Yunan

katliamlarnn Avrupa kamuoyunda Trkler lehinde
kanaatin olumas ve blgede ABD ve Avrupal
devletlerin ticari karlarnn zarar grmesidir.
galciye Sklan Kurun
Hasan Tahsin
15 Mays 1919 Perembe gn, igalci Yunan ordusuna ilk kurunu atan Hasan Tahsin, 1888de Selanikte
dodu. Gerek ad Osman Nevresti. Mustafa Kemalin
de okuduu emsi Efendi okulundan sonra, yine Selanikteki Feyziye Mektebine gitti, 1909-1914 yllar arasnda Parise giderek Sorbonnneda siyaset bilimleri
eitimi grmeye balad. Burada Belikal sosyalist
Emile Vanderveldenin konferanslarnn dikkatli izleyicisiydi. stanbula dnnce ttihat ve Terakki hkmeti
ile alt. Daha sonralar kurulan Tekilatmahsusada
grev ald. Balkan lkelerini, Trkiye aleyhine kkrtt ne srlen Buxton kardelere suikast iini stlendi.
Hasan Tahsin adn ilk kez bu grevlendirmede kullanacak ve sonraki yaamnda benimseyecekti.
zmirin igal karar, 13 Maysta Yunan Ordusu tarafndan uygulamaya geirildi. 14 Maysta zmir Valisi zzet
Bey ile 17. Kolordu Kumandan Ali Nadir Paaya igal
notas verildi. Bu notadan sonra zmirde eitli cemiyetlerin ilhak hakknda halk bilgilendirme ve harekete
geirmek iin yapt almalarn karln bulamayaca dncesiyle, tek bana da olsa direnme kararn
almt. Hasan Tahsin
46
stanbul Hkmetinin kaytszl karsnda blgesel silahl mcadeleyi balatmak.

ESEN YAYINLARI
zmirin igali zerine ve stanbul Hkmetinin

taleplerini de gznne alan ABD, ngiltere, Fransa ve talya generallerinden oluan ve bakanln ABDli Amiral Bristoln oluturduu bir
komisyon rapor hazrlad.
gal glerine ve aznlklarn bamszlk abalarna kar blgelerini savunmak.
Haklarn basn, yayn yoluyla dnya ve lke

kamuoyuna duyurmak
Halkn bilinlenmesini salamak.
Trakya Paaeli Cemiyeti
Edirnede kurulmutur. Osmanl Devletinin yklmas
halinde Dou ve Bat Trakyada Mslman ve Trk
halknn haklarn korumak temel amacdr. Rumlarn
yapacaklar taknlklar karsnda gerekirse silahl
mcadeleye girmeyi ilke edinmilerdir.
Bu cemiyet Edirne ve Lleburgaz Kongrelerini dzenlemitir. Sivas Kongresinden sonra Anadolu ve
Rumeli Mudafaaihukuk Cemiyetlerine katlmtr.
Bu cemiyet Rumlarn kurduu Mavri Mira Cemiyetinin blc faaliyetlerini de engellemeye almtr.
zmir Mudafaihukukumilliye Cemiyeti
1 Aralk 1918de 17.Kolordu Komutan Nureddin
Paann desteiyle kurulmutur. Amac zmir ve evresinin Yunanistana verilmesini engellemektir.
zmirin Trk olduunu dnya kamuoyuna duyurmak
iin basn ve yayn almalar yapmtr.
Blgesel direni yapanlara silah ve cephane salamtr. Alaehir Kongresinin toplanmasna yardmc olmu ve daha sonra almalarn stanbuldan
yrtmtr.
Reddiilhak Cemiyeti
Milli Kongre Cemiyeti
zmirin igalinden bir gn nce 14 Mays 1919da

kurulmutur. lk ad Mdafaivatan Cemiyetidir.
29 Kasm 1918de stanbulda Milli Talim ve Terbiye

Cemiyeti yeleri tarafndan kurulmutur.
Bu cemiyet Balkesir ve Alaehir Kongrelerinin toplanmasn salamtr. Bu kongrelerden sonra ad

Hareketimilliye olmutur.
Amac, basnyayn yoluyla Trkler hakknda yaplan

haksz propagandalara cevap vermektir.
Franszca eserler yaynlayarak Ermeni zulmlerini
vesikalarla duyurmulardr.
Yunanllara kar Bat Cephesinin kurulmas salanmtr.
Sivas Kongresine kadar bamsz ve blgesel

hareket eden cemiyetler birletirilmitir. Bylece
Milli Mcadele Anadolu ve Rumeli Mdafaihukuk
Cemiyeti adyla tek at altnda birletirilmitir.
ark Vilayetleri
(Dou Anadolu Mudafaihukuk Cemiyeti)
Bu cemiyet 4 Aralk 1918de stanbul merkezli kurulmutur. Amac Dou illeri halknn siyasi, sosyal, dini,
hukuki haklarn savunmaktr.
MLL VARLIA ZARARLI CEMYETLER

Trk ve Mslmanlarn Kurduu Cemiyetler
Hrriyet ve tilf Frkas
Bir mddet sonra Erzurum ve Elazda ubeler

amtr.
1911de ttihat ve Terakki Partisine kar kurulmutur. Bu dnemin en byk muhalefet partisidir.
Blgede Ermenilerin ounluu ele geirmesini nlemek iin,
Milli Mcadelenin karsnda yer almtr ve TBMMye

kar kan i isyanlar desteklemitir.
Mslman halk bulunduu yerleri terk etmeyecektir.

Ekonomi, bilim ve dini ynden rgtlenilecektir.
Basn ve yayn yoluyla propaganda yaplacaktr.
Le Pays adyla Franszca bir gazete karld.
Trabzon Muhafazaihukukumilliye Cemiyeti ile
ibirlii yaparak Erzurum Kongresini toplad.
Trabzon Muhafazaihukukumilliye Cemiyeti

12 ubat 1919da Trabzon merkezli kurulmutur.
Amac Karadenizde faaliyet gsteren Pontus Rum
Cemiyetinin amalarn engellemektir. Yani Fatih
Sultan Mehmet Dneminde kaldrlan Pontus Rum
Devletinin yeniden kurulmasn salamaya alan
Rumlara engel olmaktr.
Kilikyallar Cemiyeti
21 Aralk 1918de Ali Fuat Paann giriimiyle stanbulda kurulmutur. Amac ukurova Blgesinin Fransz igalinden kurtarlmas ve Ermenilerin eski Kilikya
Devletini yeniden kurma abalarnn engellenmesidir.
ESEN YAYINLARI
Ayrca Dou illerinde bir Ermeni Devletinin kurulmasn engellemek iin almalar yapmtr.
Manda ve himayenin en iyi zm olduunu dnmtr.

Sulh ve Selameti Osmaniye Frkas
Bu cemiyet vatann kurtuluunu halife ve padiaha
bal olma ve emirlerinin sk skya yaplmasna balamtr.
stanbul Hkmeti, Hrriyet ve tilaf Frkasyla beraber almtr.
slm Teli Cemiyeti
(slmiyetin Yceltilmesi Cemiyeti)
stanbulda medrese mensuplar tarafndan 1919da
kurulmutur.
Din ve eriat devleti taraftarlardr. Amalar halifelik
ve saltanatn kurtarlmas iin slm mmetinin birlemesini salamaktr.
Milli mcadelenin karsnda yeralmtr. Konya ve
yresinde at ubelerle Konyada kan i ayaklanmalar kkrtmtr.
Krt Teli Cemiyeti
Wilson lkelerinden yararlanarak ngilizlerin destei
ile dou illerinde bir Krt devleti kurmak amacyla
kurulmutur.
47
Pontus Rum Cemiyeti
Kurucusu Seyyid Abdulkadirdir. Blge halk fazla itibar etmemi ve taban bulamamtr.
1904 tarihinde Merzifon Amerikan Koleji retmen ve

rencileri tarafndan kurulmutur.
ngiliz Muhipler Cemiyeti

20 Mays 1919da stanbulda kurulmutur.
1908de Mudafaimerute adnda bir ihtilal rgt kurdular.
Kurucular arasnda devrin ileri gelenleri (Padiah

Vahdettin ve Damat Ferit Paa) vardr.
Bir baka Rum cemiyeti olan Mukaddes Anadolu

Rum cemiyetiyle dirsek temas halinde almlardr.
Kurucusu ise Molla Saittir. (1919) Amalar, ngilizlerin dostluunu kazanarak halifelik ve saltanat
kurtarmaktr.
Blgede asayisizlie neden olmulardr. Bundaki

amalar ise igal glerinin blgeyi igal etmesini
salamak istemeleridir.
Gerek amalar, Samsun merkezli Dou Karadeniz
Blgesinde bir Pontus Rum Devleti kurmaktr.
Molla Saitten Mustafa Kemal Atatrk, Nutukta

bahsetmektedir.
Karadeniz Blgesinde 40 kadar Rum etesi

faaliyet iindeydi. Bugnde Karadeniz Blgesinde Yunanistan destekli propaganda ve ajitasyon
faaliyetlerini gizlice srdrmektedirler.
Wilson Prensipleri Cemiyeti
Kurtuluu yanl yerde aramlardr.

AZINLIKLARIN KURDUU CEMYETLER
Anadoludaki Rum, Ermeni ve Yahudi aznlklar
tarafndan kurulmutur.
Mondros Atekesi ve Wilson Prensiplerine dayal
bamszlk ya da baka devletlere ilhak savunmulardr.
gal gleri tarafndan kkrtlm ve desteklenmilerdir.
Pontus Sorunu
ESEN YAYINLARI
4 Ocak 1919da kurulmutur. Amerikan mandas

altna girerek devletin hayatiyetinin devam edeceini
dnen birok aydn tarafndan kurulmutur.
Erzurum ve Sivas kongrelerinde Manda ve Himayeyi
savunmulardr.
Karadeniz Blgesinde (Batumdan neboluya kadar) bir

Pontus Rum Devleti kurmak iin 1904 ylnda Merzifon
Amerikan Kolejinin retmen ve rencileri bir cemiyet
kurmulardr. Bu cemiyet Pontus Rum Cemiyetidir.
Pontus Rum Cemiyeti I. Dnya Sava ncesinde tilaf
Devletlerini oluturacak baz devletlerle i birlii yaparak
Osmanl Devletinin paralanmas durumunda blgede
bir devlet kurmak istemilerdir. I. Dnya Savann
balamasyla Osmanl vatanda olan Rumlar seferberlik arlarna katlmayarak blgede kendi silahl
glerini oluturmaya almlardr.
Pontus eteleri;
gallerin kolaylatrlmas iin igal glerine destek

olmulardr.
Mavri Mira Cemiyeti
1919da Fener Rum Patrikhanesine bal olarak

stanbulda kurulmutur. Amac; Trakya, stanbul,
Orta ve Bat Anadoluda byk Helen Devletini
yeniden oluturmaktr.
Yunan Kzlha
Gmenler Cemiyeti
Rum zcilik Kuruluu
yan kollardr. Anadoludaki birok kilise ve aznlk
okulunu st olarak kullanmlardr.
48
Cephe gerisinde korumasz kalan Trklere

saldrmak
Yunanistan, Ermenistan ve Rusya adna casusluk
faaliyetlerinde bulunmak
Blgede asayisizlik kartarak blgedeki Mslman
ahaliyi ge zorlamak
tilaf Devletlerinin igallerini kolaylatrmak
Osmanl Devletini acze drerek halkn devlete
gvenini sarsmak gibi faaliyetlerde bulunmulardr.
Pontus etelerinin bu faaliyetleri ve silahl saldrlarna

kar sava durumunda olan Osmanl Devleti ancak jandarma gleriyle kar koyabilme durumunda kalmtr.
Bu kar koymann yetersizlii Pontus etelerinin birok
insan ldrmesi ve gmesine neden olmutur.
Rusyada 1917 Bolevik htilalinin kmas Rumlarn
byk bir destekisini kaybetmesine neden olmutur.
nk Rusya savatan ekilmitir. Osmanl Hkmeti
blgede denetimi ele geirmitir.
Etnikieterya Cemiyeti
1804de Atinada Filikieteria adyla kurulmutur.
1829da Yunanistanin bamszln elde etmesiyle kapanmam Megola dea Byk Yunanistan
hayalini devam ettirmitir. Sadece isim deiikliine
gitmitir.
Mondros Atekes Anlamasna kadar faaliyetlerini gizli

yrten Rum eteleri, Osmanl Devletinin I. Dnya
Savandan yenik kmas zerine faaliyetlerini yeniden
hzlandrmlardr.
Rumlar, tilaf Devletlerinden aldklar yardmlarla
yeniden katliamlara balam ve bir yandan da Avrupa
kamuoyunda madur grlerek tilaf Devletlerinin
Mondros Atekesinin 7. maddesini ileterek blgeyi igal etmesine zemin oluturmaya almtr.
Yunanistan destekli dnya kamuoyunu yanltma projesi Paris Bar Konferansnda gndeme getirilmi ve
blgede Rum nfusun fazla olduu iddia edilmitir.
ngiltere her zaman Yunan tezlerini desteklemitir.
Bat Anadolunun, stanbulun Yunanistana katlmasn salamay amalamtr.

Ayrca Mavri Mira ve Pontus Cemiyetlerini de desteklemitir.
Kurtulu Savann balamas ayrlk Pontus etelerinin faaliyetlerini iyice artrmasna neden oldu. nk
doal mttefik ve hamileri olan Yunanllarn Bat
Anadoluda baar salamas ve ileride birlikte hareket
etmekti.
Alnan nlemler unlardr:
Dou Karadeniz kysndaki Rum kyleri boaltld.
Rumlarn elindeki silahlar toplatld.
etelere maddi-manevi destek veren Ortodoks din

adamlarnn bir ksm snr d edildi. Bir ksm da
stiklal Mahkemelerinde yargland.
Baz Rumlar lkenin gvenli olan i blgelerine

kaydrld.
TBMMnin ve ordunun Kurtulu Savan kazanmas ve

Yunanllarn Bat Anadoludan atlmas sonucu Lozan
Antlamas imzaland.
Bu cemiyetlerin temel amac Mondros Atekesine ve

Wilson Prensiplerine dayanarak Karadeniz ve Akdenize k olan bir Ermeni Devletini kurmaktr. Bu
amaca ulamak iin her yolu denemilerdir.
ESEN YAYINLARI
TBMM Hkmeti ayrlk Pontus etelerinin etkisini

krmak, yama, rza tecavz ve cana kymalarn nlemek iin askeri tedbirler almaya alt. Bu erevede 9
Aralk 1920de Nurettin Paann komuta ettii merkez
ordusu youn bir mcadeleye girdi. Ayrca idari, adli ve
hukuki nlemler alnd.
Hnak ve Tanak Cemiyeti
1890da Tifliste kurulan Tanak Cemiyeti ile 1918de

Ermeni Patrii Zevan Efendinin Cenevrede kurduu
Hnak Cemiyeti, birleti. Pontusularnda destei ile
Dou Karadeniz, ukurova Blgesi ve Dou Anadoluda eitli katliamlara giritiler.
Adanada kurulan Ermeni ntikam alaylar ise ukurova ve Gneydouda baz yerlerin Fransz igaline
girmesine yardmc oldular.
Ermeni eteleri birok masum Trk ve Krt ldrd. Camileri atee verdiler. Kadn ve kzlara tecavz
ettiler.
Antlama gerei stanbul dndaki Rumlar ve Bat

Trakya dndaki Trklerin yer deitirilmesi karar
alnd. 1930 ylnda Nfus Mbadelesinin tam olarak
uygulanmasyla bu sorun zlmtr.
Yunanistan ve baz devletler blgede bir Rum soykrm
yapld iddiasndadr. Oysaki BMnin 9 Aralk 1948de
kabul ettii Soykrm Suunun nlenmesine ve
Cezalandrlmasna dair szleme yle demektedir:
Tamamen ya da ksmen yok edilmek istenen ulusal,
etnik, rksal ya da dinsel bir grup yelerinin fiziki ya
da ruhsal btnlne ya da temel haklarna zarar
veren her trl eylem soykrm kabul edilir. Buna gre
Rumlarn g bir soykrm deildir. Yunanistan ile
karlkl yaplan bir yer deitirmedir. yle kabul edilirse Trklerin tm Yunanistan topraklarndan g de
bir soykrm olmaldr.
Alyans srailit ve Macabi Cemiyetleri

stanbulda Yahudiler tarafndan kurulan Alyans
(Genlik) tekilat daha sonra Macabi tekilatyla birleti.
Filistinde bir devlet kurmak amalarnn yannda
Osmanl topraklar zerinde yaayan Yahudilerin
ticari, dini, kltrel ve siyasi imkan ve ayrcalklarn korumaya altlar. zmirin igali srasnda yerli
Rumlarla beraber Yunan igalini desteklediler.
49
Devlet ilerinin yaplmasn salamak iin gl

bir hkmet kurulmasn salamak
Anadolu Kadnlar Mdafaaivatan Cemiyeti
Verdiimiz kurbanlara gzya dkyoruz. Onlarn ruhunu ad etmek iin, elimizde kalan bu mbarek topraklarn mdafaas yolunda erkeklerimizle beraber feday
cana azmettik.
TRK KURTULU SAVAINA

HAZIRLIK DNEM
MUSTAFA KEMALN SAMSUNA IKII VE
MLL BLNCN UYANMASI
Mustafa Kemal, Mondros Atekes Anlamasnn
imzaland srada 7. Ordu komutan olarak Suriyede
bulunuyordu. 31 Ekimde Yldrm Ordular Grup
Komutanlna atanmt. Ancak Oda atekesten
sonra dier komutanlar gibi stanbula arlmt.
13 Kasm 1918de stanbula gelen Mustafa Kemal,
bir sre stanbulda kalarak dnemin nemli ynetici
ve komutanlaryla gr al veriinde bulunmutur.
Vatann kurtuluu iin baz almalar yapmtr.
Halkn bilinlendirilmesi iin almalar yapmak

Buna karn stanbuldaki ynetici ve ileri gelenlerin
bir ksm manda ve himaye fikirlerini seslendirmeye
balamlard. Mustafa Kemal bunlarn tartlmasn
bile uygun bulmuyordu. Bamszln salanmas
iin direni cemiyetlerinin varln ve almalarn destekliyordu. Ayn zamanda direni rgtlerinin
blgesel kurtulu yollarn aramasn da eletiriyor,
glerini birletirmeleri gerektii zerinde duruyordu.
Mondros Atekesinden sonra baz vatansever subaylar (Kazm Karabekir) Anadoluya geerek halk igallere kar rgtlemeye baladlar.
Mustafa Kemal bir yandan stanbul Hkmetini harekete geirmeye alyordu. Ancak stanbul Hkmeti
zerinde igal glerinin ar basklar vard. Hkmetin aresizliini gren Mustafa Kemal, Anadoluya
gemeyi dnmeye balamtr.
ESEN YAYINLARI
Trk kadnlarnn Milli Mcadeleye byk kararllkla

katln gsteren en nemli olay, merkezi Sivasta
olmak zere Anadolu Kadnlar Mdafaaivatan Cemiyetinin kuruluuydu. Sivas Valisi Reit Paann ei
Melek Reit Hanm ve arkadalar tarafndan resmen,
9 Aralk 1919da Sivasta kurulan dernek, ksa srede
Anadolunun muhtelif ehirlerinde merkeze bal birok
ube amt. Dman igallerini byk bir hassasiyet
ve dikkatle izleyerek, tilaf Devletleri ve stanbul Hkmetine kar zaman zaman protestonameler yaymlayan, milli orduya para ve mal yardm kampanyalar
aan, Milli Mcadele iin Anadoluya geenlere kutlama mesajlar gnderen bu kurulu, Kurtulu Sava
boyunca byk hizmetler grm, srekli irtibat halinde
olduklar Mustafa Kemalin byk takdirini kazanmtr.
Harpte en ziyade felaket eken biz zavall Anadolu
kadnlaryz. Be senedir bu harbe evlatlarmz, kocalarmz, kardelerimizi memleketin mdafaas iin verdik.
Kendimiz toprak kazdk, kzlerin yerinde saban ektik.
Sanheiharpte srtmzda askerimize erzakn tadk,
ta tadk. O efendilerin hanmlar gibi paa babalarmzdan kalan Bykadadaki kklerimizde, ilideki konaklarmzda zevlerimizle bol bol, kolay kolay
kazandklar paralarla tuvaletler yaparak otomobillerde
gezmiyoruz.
Bu srada igal gleri Mustafa Kemalin alma ve

hareketlerinden rahatsz olmutu. stanbul Hkmetinden Mustafa Kemalin uzaklatrlmasn istiyorlard.
stanbul Hkmeti igal glerinin Mondros Atekesinin 7. maddesine dayanarak igalllere balamasnn nn de kesmeye alyordu.
Dou Karadenizde Pontus Rum Cemiyetinin kard karklklar ciddi boyutlara ulamt. Mslman
ahali ile Rumlar arasnda yer yer silahl atmalar
balamt. ngilizler, stanbul Hkmetine skunetin
salanmasn aksi takdirde mdahale edeceklerini
sylyorlard.
stanbul hkmeti blgede skunetin salanmas iin
Mustafa Kemali 9. Ordu Mfettii olarak atad.
16 Mays 1919da Bandrma Vapuru ile hareket eden
Mustafa Kemal Paa 19 Mays 1919da Samsuna
ayak bast.
Samsuna gnderilen Mustafa Kemal Paann
grevleri
Grev blgesi olan, Trabzon, Samsun, Sivas, Erzurum, Erzincan ve Vanda gvenliin salanmas
Bunlar,
Mondros Mtarekesi, maddesi gerei blgede

toplanmayan silahlarn toplanmas
Ordularn terhisini nlemek ve silahlarn toplanmasn engellemek.
Halka silah datan kurulularn ortadan kaldrlmas
50
Blgeye ulaan Mustafa Kemal Paann Raporu
8.
Yzba Cevat Abbas (GRER) (Mfettilik

Bayaveri);
9.
Yzba Mmtaz (TNAY) (Mfettilik Erkn

Harbiye Mlhak);
Blgedeki karklklarn sorumlusu Rumlardr.

Trkln yabanc manda ve himayelere tahamml yoktur.
10. Yzba smail Hakk (EDE) (Mfettilik Erkn

Harbiye Mlhak);
zmirin igali hakszdr. Bu hakszlk kabul edilemez.
11. Yzba Ali evket (NDERSEV) (Mfettilik

Emir Subay);
Trk milleti ulusal bamszlk yanlsdr.

Pontus ve Mavri Mira rgtlerinin destekledii
eteler Trk kylerini basmaktadr.
12. Yzba Mustafa Vasfi (SSOY) (Mfettilik

Karargh Komutan);
13. stemen Hayati (Kurmaybakan Emir Subay
ve Mfettilik Kalem miri);
Yorum: Saray ve stanbul Hkmeti ngilizlerinde basks ile Mustafa Kemalin Samsuna kmasn salamtr. Mustafa Kemal Paa ise bunu
bir frsat olarak deerlendirmi, kendisine verilen
yetkileri milletin menfaatleri adna kullanmtr.
19 Mays 1919da Bandrma Vapuru ile Samsuna

kanlar
15. stemen Abdullah (Mfettilik ae Subay);

16. Temen Muzaffer (KILI) (Mustafa Kemalin
Emir Subay);
17. Birinci Snf Ktibi Faik (AYBARS) (ifre Ktibi);
18. Drdnc Snf Ktip Memduh (ATASEV) (ifre
Ktibi Yardmcs).
ESEN YAYINLARI
Mustafa Kemal Paa stanbuldan ayrlp Anadoluya geince yle diyordu. Umumi (genel) durumumuzun ald vahim (kt) ekilden
mteessirim. (zntlym) Millet ve memlekete
borlu olduum en son vicdani vazifeyi yakndan
mterek (beraber) alma ile en iyi ekilde yerine getirmek mmkn olaca kanaati ile bu son
memuriyeti kabul ettim.
21 Mays 1919 Telgraf
15. Kolordu Komutan
Kazm Paaya
14. stemen Arif Hikmet (GEREK) (Refet Beyin

Emir Subay);
Cafer Tayyar Paaya;

Ulusal bamszlmz boan ve yurdun blnme tehlikesini hazrlayan tilaf Devletlerinin yaptklarn, stanbul Hkmetinin tutsak ve gsz
durumunu biliyorsunuz. Ulusun kaderini byle bir
hkmetin eline brakmak ke boyun emektir.
18 Haziran 1919 Telgraf
Mustafa Kemal Paa
1.
Kurmay Albay Refet Bey (General BELE) 3.

Kolordu Komutan olarak;
2.
Kurmay Albay Manastrl Kzm Bey (DRK)

(Mfettilik Kurmay Bk);
Mondros Atekes Anlamas hkmleri gerei ordular

terhis edilmi. Silahlar toplanmt. Vatann drt bir
yan igal edilmeye balanmt.
3.
Dr. Albay brahim Tali Bey (NGREN)

(Mfettilik Salk Bakan);
Paris Konferans ile zmir ve evresinin Yunanistana

verilmesi igallerin kalc olacan gsteriyordu.
4.
Kurmay Yarbay Mehmet Arif Bey (AYIRICI)

(Mfettilik Kurmay kinci Bakan);
5.
Kurmay Binba Hsrev Bey (GEREDE)

(Karargh stihbarat ve Siyasiyat ubesi Mdr);
gal glerinin igallere balamas stanbul

Hkmetinin sessiz kalmas Trk milletinin bann
aresine bakmasna neden oldu.
6.
Topu Binba Kemal Bey (DOAN) (Mfettilik

Topu Komutan);
7.
Dr. Binba Refik Bey (SAYDAM) (Mfettilik

Salk Ba Yardmcs);
Kuvaymilliye Ruhu ve Tekilatlanmas
Az saydaki askeri birliklerin komutanlar olup bitenlere

tahamml edemeyen yurtsever halk milis glerini
kurarak direnie getiler. Bu direniin ortak amac
vatan igal ettirmemekti. te bu ruha Kuvaymilliye
ruhu ad verilmitir. Bu kuvvetlere de Kuvaymilliye
kuvvetleri denmitir.
51
Kuvaymilliyenin Yararlar
Byk devletlerin temsilcilerine ve stanbul Hkmetine igalleri protesto ve uyar telgraflar ekilmelidir.
Kuvaymilliye kuvvetlerinin en nemli grevi, igali

gerekletiren dzenli Yunan ordu birliklerini
oyalayarak onlarn karsnda sava teknii ve
kurallar iin gerekli zaman ve ortam salamasdr.
Kuvaymilliye, Mdafaaihukuk (haklar savunma)
rgtlerinin oluumunda etkin oldu ve Kurtulu
Sava kartlarn sindirdi. Anadolu htilali adl
kitabnda Sebahattin Selek, Kuvaymilliyenin Kurtulu
Savanda salad yararlar yle sralamaktadr:
1.
Havza Genelgesi ile Mustafa Kemal kitle psikolojisini harekete geirmek, toplumun kaynamasn salamak ve ulusal bilincin uyarlmasn
salamay amalamtr.
Havza Genelgesinden sonra 30 Mays 1919da Havzada miting yapld. stanbul Sultan Ahmet mitinginde
ise heyecanl konumalar yapld.
Dnya kamuoyunda, Trk halknn Yunan igalini sessizlikle karlad kansnn yerlemesini nlemek ve Yunan Babakan Venizelosun
bu hususta byk devletlere verdii gvenceyi
rtmek;
stanbul mitingi ngilizleri kzdrd. 67 Trk Devlet

adamn tutuklayarak Maltaya srgne gnderdiler.
ngilizlerin basks ile Mustafa Kemal, stanbula geri
arld. (8 Haziran 1919)
Yunan ordusunun, ilk zamanlarda Anadoluda

rahata ilerlemesine engel olmak;
3.
Yunan igal kuvvetlerini her yerde rahatsz ve

tedirgin etmek, kayp verdirmek;
AMASYA GENELGES (20-22 Haziran 1919)
4.
Trk kylerini, Rum ve Ermeni etelerinin basknlarndan korumak, bu eteleri temizlemek;
5.
Ordunun rgtlenmesine olanak ve zaman

kazandrmak;
6.
Gerek Trk Hkmetine, gerekse dnya kamuoyuna Anadolu hareketini bir milli ayaklanma
olarak gstermek;
Mustafa Kemal stanbula geri arlmasna oyalayc bir cevap vererek 12 Haziran 1919da Amasyaya
ulat. Amasyada, Ali Fuat Paa, Refet Bey ve Rauf
Beyle bir araya gelerek Amasya Tamimi(Genelgesi)
ne son eklini verdiler.
7.
Mdafaaihukuk rgtlerinin kurulmasna, almasna destek olmak, bu alanda mcadele kartlarn sindirmek;
8.
Kar ihtilal hareketlerini bastrmak;
9.
stanbul-Ankara yolunu amak;
10. Byk Taarruzdan nceki savalarn hemen

hepsinde orduya yardmc olarak savamak.
HAVZA GENELGES (28 Mays 1919)

Mustafa Kemal Paa 25 Mays 1919da Havzaya
gemi, mlki ve askeri makamlarla temaslarn srdrmt.
ESEN YAYINLARI
2.
Metni, Mustafa Kemal Paann yaveri Cevat

Abbas Bey kaleme ald.
Konyada bulunan Cemal Paa ve Erzurumda
bulunan Kazm Paa (Karabekir)ya telgrafla
onaylatld. Genelge 21 - 22 Haziran 1919da tm
ilgililere duyruldu.
Genelgenin Maddeleri
lkenin btnl, vatann bamszl tehlikededir. stanbul hkmeti yenen devletlerin etkisi
altnda bulunduundan ulusa kar sorumluluklarn yerine getirememektedir. Bu durum ulusumuzu yok olmu tanttryor.
Ulusun bamszln, yine ulusun azim ve karar
kurtaracaktr.
28 Mays 1919da askeri ve mlki amirlere aadaki

emirleri telgraflarla gndermitir.
Ulusun durumunu belirlemek ve halkn sesini

Dnyaya duyurmak iin her trl etki ve denetimden uzak milli bir kurul oluturulmaldr.
gallere protesto ve mitinglerle tepki gsterilmelidir.
Bunun iin Anadolunun en gvenli yeri olan Sivasta

ulusal bir kongre acele olarak toplanmaldr.
Gsterilerde asayi ve dzene dikkat edilmeli

ve Hrstiyan halkn can ve mal gvenliine zarar
verilmemelidir.
Bu kongreye her livadan delege katlacaktr.

(Bu durum her ihtimale kar ulusal bir sr olarak
saklanacaktr.)
52
Delegeleri Mdafaaihukuk Cemiyetleri ve Belediyeler seecektir.
ERZURUM KONGRES
(23 Temmuz - 7 Austos 1919)
Dou illeri adna Erzurumda 10 Temmuzda

bir kongre toplanacaktr. Bu kongrenin uygun
grecekleri kiiler genel toplantya katlmak iin
Sivasa hareket edecektir.
Mustafa Kemal 3 Temmuz 1919da Erzuruma

gelir. Kendisi o gn yle anlatr. Benim Erzuruma
geliim milletin ateten bir ember iine alnm olduu bir zamana tesadf etti. Btn millet bu emberin
iinden nasl kacan dnmekte idi. Mustafa
Kemal, Erzurum yolunda iken resmi grevinden alnmt.
Askeri ve ulusal rgtler hibir ekilde datlmayacak, komuta devredilmeyecektir. Silah, cephane ve dier aralar hi bir ekilde elden karlmayacaktr.
Amasya Genelgesinin nemi
Askerlikten istifasn takiben Erzurumlularn isteiyle

Dou Anadolu Mdafaaihukukumilliye Cemiyeti heyet
bakanlna getirildi. Erzurum Kongresini Dou
Anadolu Mdafaaihukukumilliye Cemiyeti 23 Temmuz 1919da tek katl bir ilkokul salonunda toplad.
Toplantya 62 delege katld. Hoca Raif Efendi geici
bakan seildi. Yaplan oylama ile Mustafa Kemal
kongre bakanlna getirildi.
Bu genelge ulusal egemenlie dayal yeni Trk

Devletinin kurulmas yolunda atlan ilk admdr.
Ulusal mcadelenin programn oluturmutur.
Ulusal mcadelenin ama, gereke ve yntemini
belirlemitir.
Ama: Milletin bamszln salamaktr.
Gereke : Vatann btnl ve ulusun bamszlnn tehlikeye girmesi stanbul Hkmetinin grevini
yerine getirememesi
Yorum: Amasya Genelgesi ile Trk nklabnn

aksiyon aamas balatlmtr. Yani ihtilal balamtr.
Mustafa Kemal ve arkadalar stanbula yolladklar mektupta Artk stanbul Anadoluya egemen deil, baml olmak zorundadr. demitir.
Mustafa Kemal Paa, stanbul Hkmetinin stanbula dnmesi arsna uymam ve Erzuruma
hareket etmitir. Bunun zerine Mustafa Kemal
7/8 Temmuz 1919 gecesi resmi grevinden alnmtr. Bunun zerine yle der; Bundan byle
bir ferdi mcahit olarak vatan grevime devam
edeceim.
Rauf Bey (Orbay)
Deniz albaydr. 1918de Mondros Mtarekesini imzalayan heyette Bahriye Nazr olarak bulundu. Atatrkle
birlikte Erzurum ve Sivas Kongrelerine katld. stanbul
igal edilince tutuklanarak Maltaya srld. Daha sonra
Ankaraya dnerek Bayndrlk Bakanl, Meclis Bakan Yardmcl, Hkmet Bakanl yapt.
Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin kurucularndandr.
Soyad Kanunu knca Orbay soyadn almtr.
Erzurum Kongresinin Kararlar

ESEN YAYINLARI
Yntem: Ulusal bamszl milletin azmi ve karar

kurtaracaktr. Milli kurullar vastasyla halk rgtlenecek ve bu kurul milletin iini stlenecektir.
Vatan bir btndr paralanamaz. (Dou illeri ile

Trabzon sanca ve Canik (Samsun) illeri hibir
sebep ve bahane ile ayrlamaz.)
Her trl yabanc igal ve mdahalesine kar,
millet birlik olarak kendisini koruyacak ve kar
koyacaktr.
Vatan ve istiklalin korunmasn stanbul hkmeti yerine getiremezse bunu yerine getirmek iin
Anadoluda geici bir hkmet kurulacaktr.
Kuvaymilliyeyi etkili ve radeimilliyeyi etkin klmak esastr. (Bundan kast milletin barndan
kacak milli bir kuvvettir.)
Hristiyan aznlklara siyasi hakimiyetimiz ve sosyal dengemizi bozucu imtiyazlar verilemez.
Manda ve himaye kabul edilemez.
Milli Meclisin derhal toplanmasna ve hkmet
ilerinin meclisin denetimi altnda yrtlmesine
allacaktr.
Milletimiz asrn gereklerini, fenle ilgili, sanayii ile
ilgili, ekonomiyle ilgili durum ve ihtiyalarmz
gerekli grr. (Trk insannn uygar medeniyeti
yakalamak iin allaca vurgulanmtr.)
Ulusal irade ve toplanan gler padiah ve halifelik makamn kurtaracaktr.
53

Kazm Karabekir (18871948)
Mustafa Kemal Paa, Erzurum Kongresinin

kapan konumasnda, Tarih bu kongremizi
phesiz ender ve byk bir eser olarak kaydedecektir. demitir.
stanbulda dodu. 1902 ylnda Harp Okulunu bitirdi.

Balkan, I. Dnya Sava ve Kurtulu Savanda grev
ald.
15. Kolordu Komutan olarak Erzurum Kongresinin toplanmas ve Atatrkn desteklenmesinde aktif yer ald.
Manda ve Himaye ilk kez reddedilmitir.
Ermenilerle sava yapt. Gmr Antlamasnda heyetin

bakanyd. Mecliste milletvekillii yapt.
Blgeselde olsa ilk kez Temsil Kurulu oluturul-
Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin kurucusu ve genel

bakandr.
Erzurum Kongresinin nemi

Erzurum Kongresi toplanma amac ynyle blgesel olmasna karn, ald kararlar ynyle
btn yurdu ilgilendirir duruma gelmitir.
Sivas Kongresi kararlar ve Misakmilli kararlarna
temel tekil eden kararlar alnmtr.
lk kez milli snrlardan bahsedilmitir.

ESEN YAYINLARI
Atatrkn lmnden sonru Cumhuriyet Halk Partisinden tekrar milletvekili oldu ve Meclis Bakanl
yapt.
mutur.
Milletin bamszlnn koulsuz olarak salanaca belirtilmitir.

Mebusan Meclisinin toplanmas istenmitir.
Bununla stanbul Hkmetinin faaliyetleri denetim altna alnmak istenmitir.
Dou illerindeki teekkller Dou Anadolu Mdafaaihukuk Cemiyeti bnyesinde birletirilmitir.
Trkiye Byk Milletinin al gerekesi Erzurum

Kongresi kararlarna dayanr.
lk defa yeni bir hkmetin kurulmas gerektiin-
Mudanya Mtarekesi ve Lozan Antlamasndaki

bamszlk ruhu bu kararlara dayanr.
Hristiyan aznla verilecek ayrcalklar reddedil-
Cumhuriyet rejimine gei radeimilliyeyi hakim

klmak esastr. denilerek burada karar verilmitir.
den bahsedilmitir.
mitir. (Islahat Fermannn zararl ynleri giderilmeye allmtr.)
Mustafa Kemal, Sivas Kongresi yeleri ile birlikte (Eyll 1919)
54
ALAEHR KONGRES (16 - 25 Austos 1919)
Bir An
15 Temmuz 1919da Erzurum nlerindeki Ilcaya gelen
Mustafa Kemal, ukurovada alp Erzuruma dnen
ihtiyar Mevlt Aa ile karlar. Aralarnda yle konuma geer. Mustafa Kemal Paa sorar; ukurova gibi
verimli bir memleketten niye dndn? Yoksa geinemedin mi? Mevlt Aa derhal cevap verir: Hayr
Paam, geimimiz ok rahatt. Son gnlerde iittim ki
stanbuldaki rz krklar, bizim Erzurumu Ermenilere
vereceklermi. Geldim ki greyim, bu namertler kimin
maln kime veriyorlar. Bu szler Mustafa Kemali ok
duygulandrr. Etrafndakilere dnerek Bu milletle neler
yaplmaz. der.
Bu kongrede Erzurum ve Balkesir Kongrelerinin

kararlar tartld.
Blgede sonuna kadar Yunanllarla savama
karar alnd.
Bunun iin silahlanma ve asker alma ilemlerinin
yaplmas karar alnd.
Gerekirse tilaf Devletlerinden yardm alnmas
grld.
Her ynyle blgesel olan bu kongreleri zmir
Erzurum Kongresine o gnk mlki (idari)

taksimata gre Trabzonun kapsad Dou Karadeniz illerinden 17, Erzurumun kapsad il ve
ilelerden 25, Sivasn kapsad il ve ilelerden
14, Bitlisten 4 ve Vandan 2 delege katlmtr.
Reddiilhak Cemiyeti toplamtr. Kongre bakanln Hacm Muhittin (arkl) yapmtr.

Balkesir ve Alaehir Kongrelerinde Ulusal Egemenlik fikri gndeme gelmemitir.
Dier Kongreler
Erzurum Kongresi, tz gereince bir Heyetitemsiliye seti. Erzurum Valiliine sunulan dilekede
Heyetitemsiliye yelerinin adlar yle sralanmtr:
Elviyeyiselase Kongreleri
Mustafa Kemal
: Eski nc Ordu Mfettii,

askerlikten ekilmi.
Rauf Bey
: Eski Bahriye Nazr (Donanma

Bakan).
Raif Efendi
: Eski Erzurum Milletvekili.
zzet Bey
: Eski Trabzon Milletvekili.
Servet Bey
: Eski Trabzon Milletvekili.
eyh Fevzi Efendi : Erzincanda Naki eyhi.

Bekir Sami Bey
: Eski Beyrut Valisi.
Sadullah Efendi
: Eski Bitlis Milletvekili.
Hac Musa Bey
: Mutki Airet Bakan.
BALIKESR KONGRES (26 - 31 Temmuz 1919)
ESEN YAYINLARI
HEYETTEMSLYE
(Kars, Ardahan, Batum)

Edirne ve Lleburgaz Kongreleri
Nazilli Kongresi
Pozant Kongresi
SVAS KONGRES (4 - 11 Eyll 1919)
Mustafa Kemal Paa, Amasya Genelgesini yaynladktan sonra Erzuruma gemek iin 27 Haziran
1919da Sivasa gelmiti. ehirde kald 1 gnlk
sre iinde, Erzurum Kongresi sonrasnda Sivasta
yaplacak kongreler iin ilgililere direktifleri verdi.
Amasya Genelgesi gerei kongre Sivasta topland.
Kongre 4 Eyllde o zamanlar Mektebi Sultani olarak kullanlan bir binann salonunda topland. Kongreye 38 delege katld ve 8 gn devam etti. lk oturumda
Mustafa Kemal bakanla seildi.
zmirin 15 Mays 1919da Yunanllar tarafndan igali

ve igalin Ege blgesine yaylmaya balamas zerine blgenin yurtsever halk kurduklar direnme rgtleri ile Yunanllara kar koymaya balamt.
Kongrenin 38 yesinden 31ini Bat ve Orta Anadolu

illerinden gelenler 7sini ise Dou illerinden gelenler
oluturdu.
Blgede bir savunma gc oluturmak iin bu

kongre dzenlendi.
Kongre Yunanllara kar tm glerin birletirilmesi kararn ald.
Ayn zamanda Padiaha bal olduunu bildirdi.
Kongre yelerinin azl stanbul Hkmetinin

basklar ve Dou illerinden Erzurum Kongresi
kararlar gereince sadece temsilcilerinin katlmasndandr.
55
Toplanma Amalar
ABD, General James G.Harbordu incelemeler

yapmak iin Anadoluya gnderdi.
Anadolu ve Rumelideki direni cemiyetlerinin birletirilmesi. Kurtulu Savann tek elden yrtlmek istenmesi
Mustafa Kemal Paa blgedeki askeri ve idari yetkilere Harborda yardmc olunmasn istedi.
Erzurum Kongresinin kararlarnn tm yurda yaylarak halka mal edilmek istenmesi
Harbord yapt aratrmalar bir rapor olarak

ABDye sunmutur.
Kurtulu Savan ulusal bir kongrenin seecei

bir kurulun yrtmesini salamak
Trk milliyetilerinin rgtlendiini ve lkeyi

korumakta kararl olduklar
Trkiye ekonomik ynden fakir ve kaynaklar
kttr. Diyerek ABDnin manda rejiminin gereksiz olduu ve bir miktar asker bulundurmas
ABD karlarna daha uygun olduu grn
iletmitir.
Sivas Kongresinin toplanmasn engellemek

isteyen tilaf gleri Osmanl Hkmetine basky artrdlar. Sadrazam Damat Ferit Paa, Sivas
Kongresini engellemek iin Elaz Valisi Ali
Galip Beyi grevlendirmitir. Franszlar Sivas
Valisi Reit Paadan kongrenin engellenmesini aksi halde ehrin igal edilecei tehdidinde
bulunmulardr.
ABDde bu gerekelerle Trkiyede bir mandater

rejim kurmaktan vazgemitir.
Kongrenin Sivasta toplanma nedenleri
Sivas Kongresinde alnan kararlar ve nemi
ehrin stratejik durumu (Anadolunun ortasnda

yer almas)
Erzurum Kongresi kararlar baz deiiklik ve ila-
galden uzak olmas

Mdafaaihukuk Cemiyetinin Sivas ubesinin
ehirde iyi tekilatlanmas
Sivasta bulunan 3. Ordu Komutan Selahaddin
Beyin Milli Mcadeleyi desteklemesi
velerle kabul edilmitir.

ESEN YAYINLARI
Yol kavaklarnda bulunmas
Erzurum Kongresi kararlar btn ulusa mal edildi.

Manda ve Himaye fikri kesin olarak reddedildi.
(ngiltere ve ABDnin korumacl)
Temsili Heyetin yetkileri btn yurdu ilgilendirir
hale getirildi. ye says 9dan 15e karld.
Ulusal direnmeyi gerekletirecek gler Anado-
Kongrede Konuulan Konular
lu ve Rumeli Mdafaaihukuk Cemiyeti ad altnda
Kongrede iki ana madde zerinde durulmas karar

alnd.
birletirildi.
Erzurum Kongresi kararlar ve tznn yeni

artlara uydurulmas
ABD mandasnn tartlmas
Kongreye 38 delege katlm, 25i bir nerge ile
manday desteklemesine ramen daha sonra milli
irade ve bamszla ters olduu iin reddedilmitir.
Devletin ve ulusun bamszl zedelenmemek

artyla yabanc devletlerden yardm alnabilecei
kabul edildi.
Gayrimslimlerin her trl haklar korunacaktr.
Ancak siyasal egemenliimizi kstlayc haklar
verilmeyecektir.
Osmanl Mebusan Meclisinin toplanmas iin
Manda Kavram: Birinci Dnya Savann galip

devletleri Wilson ilkelerinin Hi bir lke yenilenlerden toprak almayacaktr. maddesini istedikleri
gibi yorumlayarak ve ters dmemek iin ortaya
attklar bir yoldur.
Manda, koruyucu demektir. Kendi kendini ynetmekten aciz uluslarn baka uluslar tarafndan
ynetilmesidir.
56
almalarn devam etmesi karar alnd.

Heyetitemsiliye hkmet gibi almaya balam
Ali Fuat (Cebesoy) Paa Bat Cephesi Komutanlna atanmtr. (Yrtme gc)
Heyetitemsiliye, radeimilliye adnda bir gazete
karmaya balad. Amac yapt almay halka duyurmakt.
III. Protokol: Temsil Heyeti seimlere katlacaktr.

Milli Mcadelenin karsnda yer alan Damat
Ferit Paa Hkmeti Sivas Kongresini engellemek iin almasnda baarsz oldu.
(Osmanl Mebusan Meclisi toplanrsa)
Sivas Kongresi sonras oluturulan Heyetitemsiliye, Damat Ferit Paann istifasn istemeye
balad. Padiaha yollanan mektupta Damat
Ferit Paa Hkmetine halkn gveni kalmamtr. Namuslu kiilerden yeni bir hkmet kurulmaldr. Heyetitemsiliyenin padiahla bir sorunu yoktur. Aksi takdirde stanbulla btn haberleme ve
ilikiler kesilecektir denmi ve haberleme kesilmitir. Bu durum stanbulda beklenen etkiyi yapt.
Baz komutanlar grevden alnacaktr.
IV. (Gizli) Protokol:
Baz subaylar mahkemeye verilecek emirlerinin

yeniden dzenlenmesi
stanbul mitingi sonras Maltaya srlenlerin
stanbula getirilip yarglanmas
Milli Mcadele yanls olupta grevden alnan
memurlarn grevlerine devam etmesi
Zararl cemiyetlerin almalarnn durdurulmas
30 Eyll 1919da Damat Ferit Hkmeti istifa

etti. Bu istifa Heyetitemsiliyenin ilk siyasi baarsdr.
Milli Mcadeleye maddi destek salanmas

(Gizli) Protokol: stanbul Hkmetinin Heyetitemsiliyenin grn almadan bar grmeleri yapmamas. Grmelere kimlerin katlacann listelerinin
AMASYA GRMES
(Protokol-Mlakat)(20 - 22 Ekim 1919)
hazrlanmas.
Damat Ferit Hkmetinin istifas zerine padiah

yeni hkmeti Tevfik Paaya kurdurmak istedi. Kabul
etmeyince Ali Rza Paay sadrazamla atad. Ali
Rza Paa, Anadoludaki milliyetilerin basksn biliyordu.
Ali Rza Paa, stanbulda bir hkmet vardr.
Heyetitemsiliyeye gerek yoktur dncesindeydi.
Mustafa Kemal ise Heyetitemsiliye ve Erzurum, Sivas
Kongresi kararlarna saygl olunmas artyla Ali Rza
Paaya yardmc olacan bildirmiti.
Mustafa Kemal Milli Meclis (Osmanl Mebusan Meclisi) toplanana kadar hkmetin lke iin nemli kararlar almamas, Genelkurmay Bakanlna Cevat veya
Fevzi Paann atanmasn istiyordu.
ESEN YAYINLARI
Amasya Grmesi sonrasnda stanbula dnen

Salih Paa Mebusan Meclisinin toplanmas dndaki kararlar kabul ettirememitir.
Amasya Grmesinin en nemli sonucu seimlerin yaplmas ve Mebusan Meclisinin toplanmasdr.
Amasya Grmesiyle stanbul Hkmeti
Heyetitemsiliyeyi hukuken tanmtr.
HEYETTEMSLYENN ANKARAYA GELMES

(27 Aralk 1919)
eitli yazmalar sonucu stanbul Hkmeti, Bahriye Nazr Salih Paay Anadoluya gnderme karar
verdi.
Mustafa Kemal, Sivastan lkeyi ve mcadeleyi

yrtmenin g olduunu dnyordu. Bu nedenle
Sivasta komutanlar toplad. (16 - 29 Kasm 1919)
Heyetitemsiliye adna Mustafa Kemalle ak ve

imzal, iki kapal ve imzasz be protokol yapld.
Heyetitemsiliyenin almalarn Ankarada yrtmesi
I. Protokol: Salih Paann istei, ordu siyasetle

uramamal. Heyetitemsiliye stanbul Hkmetini
kk drc hareketlerden kanmal
Mebusan Meclisinin stanbulda toplanmasna

kar klmas
II. Protokol: Aznlklara ayrcalklar verilmemesi

Mondrosta izilen snrlarn kabul edilmesi
Mebusan Meclisinin stanbul dnda toplanmas
stanbula gidecek mebuslarn Mustafa Kemalle

grmesi
kararlar alnd.
57
Temsil Heyetinin Ankaraya gelmesinin nedenleri

Kanunuesasiye gre meclis stanbul dnda
toplanamazd. Kanunun deimesi gerekiyordu.
Bunun olmas da meclisin ancak toplanmasyla
olabilirdi.
stanbulda toplanacak Mebusan Meclisinin almalarnn yakndan takibi.

Yunanllara kar yaplacak mcadelede bat cephesine yaknl
Padiah ve stanbul Hkmeti stanbulu terk

etmek istemiyorlard. Sonuta meclis stanbulda
topland.
Haberleme ve ulam ynnden elverili olmas

Ankarada Milli Mcadele tekilatlarnn gll
Ankarada bir Kolordunun bulunmas
Mustafa Kemal, stanbula giden mebuslardan unlar

istedi.
Heyetitemsiliyenin Ankaraya gelmesi Anka-
Kendisinin katlmasa bile bakan setirilmesi
rann Milli Mcadelenin merkezi ve yeni kurulan
Vatann btnl ile ilgili kararlar alnmas
devletin bakenti olmasn salamtr.
Mecliste Mdafaaihukuk grubu oluturulmas
Heyetitemsiliye, radeimilliye Gazetesinin
Mustafa Kemal bu isteklerle Erzurum ve Sivas

ruhunun bu meclise tanmasn salamak ve
Anadolu hareketinin gcn gstermek istiyordu.
ismini Hakimiyetimilliye olarak deitirmitir.
SON OSMANLI MEBUSAN MECLSNN

TOPLANMASI (12 Ocak 1920)
Mebusan Meclisi, Padiah Vahdettin tarafndan

21 Aralk 1918de kapatlmtr.
7 Kasm 1919da yurt genelinde yeniden seimler
yapld. ounlukla lke genelinde Heyetitemsiliyenin destekledii adaylar seildi.
Mustafa Kemal ilk defa Erzurumdan Mebus
seildi.
Mebusan Meclisi seimlerinin yaplmasna tilaf
Devletleri kar kmadlar. nk padiah yanllarnn seileceini, sava karar alamayacaklarn,
yaplacak bar antlamasnn meclis tarafndan
onaylanmas gereklilii, meclis alrsa Anadoludaki hareketin duracan dnyorlard.
Mustafa Kemal meclisin stanbul dnda toplanmasn istiyordu.
nk,
stanbulun igal altnda olmas
Zararl derneklerin merkezlerinin ounun stanbulda olmas
stanbula gidecek mebuslarn tutuklanma ihtimali
Milli radenin bask altna alnabilecei
58
ESEN YAYINLARI
Amasyada ortaya konan Erzurum ve Sivas Kongreleri ile yeniden gndeme getirilen Ulusal radenin yeri
olan Mebusan Meclisi meclisin toplanmas saland.
Meclis seilen 142 mebustan ancak 72sinin katlmyla ald.

Mustafa Kemal meclis bakanlna seilemedi. Reat Hikmet Bey bakanla getirildi.
Mdafaaihukuk grubu kurulamad. Onun yerine
Felahvatan grubu kurulabildi.
Mustafa Kemal, mebuslarn bir ksmn menfaati ve korkak olarak Nutukta sulamaktadr.
MSAKIMLL KARARLARI (28 Ocak 1920)
Aada imzalar bulunan Osmanl Meclisimebusan
yeleri, devletin ve ulusun geleceinin hakl ve srekli
bir bara kavumas iin gsterecei fedakarln en
son snr olan aadaki esaslarn hepsinin uyulanabileceine emin bulunduunu ve sz geen esaslar
dnda, Osmanl saltanat ve toplumunun varlnn
imknsz olduunu kabul etmi ve onaylamlardr.
1. Osmanl Devletinin yalnzca Arap ounluunun oturduu ve 30 Ekim 1918 tarihli mtarekenin imzas srasnda dman ordularnn igali
altnda kalan blgelerinin gelecei, halkn zgr
biimde verecei oylara gre saptanmas gerekir. Sz geen mtarekenin izdii snr iinde,
dince, rka ve aslca birlik, birbirine kar sayg
ve fedakarlk duygular ile dolu, gelenekleri ile
toplumsal evresine tm olarak bal, Osmanl
slm ounluunun oturduu blgelerin tamam
gerekten ya da hkmen, hi bir nedenle ayrlmaz
bir btndr.
2. Halk zgr kalr kalmaz, anavatana, kendi istekleri ile katlm Kars, Ardahan ve Batum iin
gerekirse tekrar halkoyuna bavurulmasn kabul
ederiz.
Misakmilli Kararlarnn Sonular
3. Trkiye ile yaplacak bara braklan Bat Trakyann hukuki durumu da, tam zgrce yaplacak
halkoyu sonucuna uygun biimde ortaya konulmaldr.
gal gleri bekledikleri karar kmaynca stanbulu igal etmiler ve Mebusan Meclisini datmlardr.
Tm yurtta sevinle karlanmtr.

Anadoludaki Milli Mcadele yanllar manevi destek almtr.
Ahmet zzet Paa (18641937)
4. slm halifeliinin merkezi ve Osmanl saltanatnn bakenti stanbul ehri ile Marmara Denizinin
gvenlii, her trl tehlikeden uzak olmaldr. Bu
esas sakl kalmak artyle, Akdeniz ve Karadeniz
Boazlarnn dnya ticaretine ve ulamna almas hakknda bizimle dier btn ilgili devletlerin
oybirlii ile verecekleri karar geerlidir.
Osmanl Marealidir. eitli askeri grevlerde

bulundu. Mondros Mtarekesini imzalayan hkmetin banda bulundu. Daha sonra stanbul
hkmeti iinde eitli grevler ald. Soyad Kanunu knca Furga soyadn ald.
5. Yenen devletlerle dmanlar ve baz ortaklar

arasnda yaplan antlamalardaki esaslar erevesinde, aznlklarn hukuku, civar lkelerdeki
Mslman ahalinin de ayn hukuktan yararlanmalar art ile tarafmzdan garanti edilecektir.
Mebuslar Meclisi, Erzurum ve Sivas Kongresinde alnan kararlar kabul ederek, byk bir
grevi yerine getirmitir.
Misakmillinin nemi
Blnmez ve milli bir Trk lkesinin snrlarn
belirtmitir.
Misakmilli Kurtulu Savann ana programn
ortaya koymutur.
Kurtulu Savanda ilk kez kapitlasyonlara kar karak Osmanl Devletini iktisaden kerten
durumun ortadan kalkmasn istemitir.
Ulusal Kurtulu Savana yasal destek salamtr.
Mebusan Meclisinin Misakmilli kararlarn almas

igal glerini rahatsz etmitir.
ESEN YAYINLARI
6. Ulusal ve iktisadi gelimemizin imkn erevesinde girmesi ve daha modern bir dzenli ynetimle
ileri yrtmeyi baarabilmek iin her devlet gibi
bizim de tam bir bamszla ve serbestlie ihtiyacmz vardr. Bu, yaammzn ve geleceimizin
esasdr. Bu nedenle, siyasi, adli ve mali gelimemizi nleyecek snrlamalara karyz. Borlarmzn denmesi biimi de bu esasa aykr olamaz.
STANBULUN RESMEN GAL (16 Mart 1920)
Meclisin almas, mebus seimlerinin yaplmasna

kar kmayan tilaf Devletleri tavrlarn deitirmitir.
16 Mart 1920de resmen igale baladlar. gale
giden yol zaten almt. Misakmillinin yaynlanmas zerine baskyla meclisi ald kararlardan dndrmeye almlar. Bu olmaynca hkmete bask
yapmaya balamlard. Basklara dayanamayan Ali
Rza Paa Hkmeti 3 Mart 1920de istifa etti. Yerine
Salih Paa Hkmeti kuruldu. Salih Paaya da ayn
basklar yapld. Ancak Salih Paa direndi.
tilaf Devletleri 15 Mart 1920de 150 kadar aydn
tutuklad. Bunlardan bir ksmn Maltaya srgne
gnderdiler.
Mebuslardan, asker ve sivil brokratlardan kaabilenler Anadoluya getiler. Milli Mcadeleye
katldlar.
stanbulun igali TBMMnin almasna zemin
hazrlamtr.
gal gleri, Trk Ocan, ehzadeba Karakolunu bastlar. Yataklarnda uyuyan 5 Trk askerini ehit ettiler.
Eski Harbiye Nazr Cemal Paann evini basarak
giyinmesine bile frsat vermeden alp gtrdler.
59
Mevcut Harbiye Nazr Fevzi Paann gsne

sng dayadlar.
Hristiyan aznla dokunulmayacaktr.

Asayi ve huzuru bozan halk ve kiiler ayrma tabi
stanbulda sk ynetim iln eden ngilizler igalin

esaslarn yle aklyorlard.
tutulmadan cezalandrlacaktr.
Birlik ve beraberlii salamak iin allacaktr.
gal geicidir.
Olumsuz her trl propagandalar nlenecektir.
tilaf Devletlerinin niyeti Saltanat ve Hilafetin

gcn krmak deildir. Aksine artrmaktr.
Askeri ve sivil makamlar ibirlii yapacaktr.
Anadoluda isyan kt ve Hristiyanlar katledildii vakit stanbul Trklerden alnacaktr.
Herkesin saltanat makamndan gelen emirlere

uymas gereklidir.
nemli telgraf merkezleri kontrol altnda tutulacaktr.

nemli mektuplar kontrol edilecektir.
Deniz ve hava yoluyla gelenler sk kontrol edilecektir.
Heyetitemsiliyeden habersiz ve izinsiz hi bir res-
Halide Edip
Mitinginden
Hanmn
Sultan
mi makam ve kii stanbulla grme yapmaya-
Ahmet
caktr.
Telgraf memurlar stanbuldan gelen haberle-
Ey Trk ve Mslmanlar!
Trk istikll gnei, imdi sapsar olan

benizlerimize taze bir pembelik, mit, saadet
ve zafer getirecektir. Gzlerimizi, bu gnei
grmeye altrmalyz. Fatihlerin Yavuzlarn,
Kanunilerin lkesi, istikllsiz kalamaz. Mithat
Paalarn, Namk Kemallerin, Tevfik Fikretlerin
vatan, asla zgrlkten mahrum edilemez.
Birbirimize ellerimizi uzatalm. Tek bir hedefe,
yalnz Trk zgrlk ve bamszlk gayesine
doru yryelim...
27 Mays 1919
ri yaymayacaktr. Anadoludan yaplan haberleri

stanbula ulatrmayacaktr.
galleri protesto iin yazlan telgraflardan cret
ESEN YAYINLARI
Bugn gzlerimizin nnde teyi grmeye

engel olan bir karanlk var. Bu karanlk belki
aylar, belki de yllarca devam edebilir. Fakat
Trk ve Mslman dnyas, elbette bir sabaha
kavuacaktr. Ufkumuzda gne doacak ve
ortal aydnlatacaktr.
alnmayacaktr.
Anadoludaki ngiliz kontrol subaylar rehin olarak
tutuklanacaktr.
Geyve Boaz kapatlacaktr.
ngilizlerin geebilecei yollar ve kprler havaya
uurulacaktr.
Yorum: Dnya kamuoyuna igalin hakszl telgraf ve yaynlarla duyruldu.

zellikle talyan temsilcilikleri vastasyla protestolar bildirildi. Bu almalar az da olsa Avrupa ve
Amerika kamuoyunda hakllmzn anlalmasna neden olmutur.
gal Karsnda Mustafa Kemal ve Heyetitemsiliyenin Tutumu

Mustafa Kemal Paa 16-17 Mart tarihlerinde pe
pee ektii telgraflarla alnacak nlemleri mlki
ve askeri erkana bildirdi.
galler (stanbulun gali) tilaf Devletleri temsilcileri, btn tarafsz devletlerin d ileri ve meclisleri nezdinde telgraflarla protesto edilecektir.
stanbul ve yabanc resmi yerlerle btn grmeler geici olarak kesilecektir.
60
I. TBMM DNEM
TBMMNN AILMASI
16 Mart 1920de stanbulun igali, Mebusan Meclisinin datlmas, Osmanl Devletinin sona erdiini
gsteriyordu.
Bu durum karsnda Mustafa Kemal Paann ulusal

egemenlie dayanan yeni bir devlet kurma dncesinin nn de amt. ncelikle kurulacak devletin
temelini oluturacak yeni bir meclisin toplanmas
salanmalyd.
17 Mart 1920de Ordu Komutanlklarna bir genelge
gndererek stanbulun ve Hkmetinin igal altnda
olduu meclisin datld ve Kanunuesasinin gerektirdii yasama ve yrtme gcnn artk olmadn
belirterek acilen bir meclisin toplanmasn istemitir.
23 Nisan 1920de alan ilk meclis binas
Meclisin 15 gn iinde ounluu tekil edecek ekilde toplanmasn istemitir.
tilf Devletlerinin ve stanbul Hkmetinin

bask ve engellemelerine ramen seimler yaplmtr.
Meclis Ankarada toplanacaktr.

yelerin medeni cesareti, fikri yetenei, dinin ve
milletin korunmas dncesine sahip olmas
Yorum: Mustafa Kemal Paa sava ortamnda ve

olumsuz artlar altnda bile olsa Millet radesine
son derece nem vermitir. Demokrasinin ilemesini istemitir.
Yirmi be yandan byk ve kt bir sicili ve hretinin olmamas

Her livadan be kii seilecektir.
merkezleri ayn gn ve tek oturumda yapacaklardr.
Bu genelgeye III. ve XV. Kolordu komutanlklar, Sivas Valisi kar kmlardr. Bunlar, kurucu
meclise gerek yoktur. Kanunuesasinin seim
esaslar gznne alnmaldr dncesindedirler.
ESEN YAYINLARI
Seimleri belediye meclisleri ve Mdafaaihukuk
lkenin eitli yerlerinden seilen milletvekilleri ve

stanbulun igali ile stanbuldan kaan milletvekillerinin oluturduu vekiller Ankarada toplanmaya
balamtr.
Osmanl Mebusan Meclisinin datlmas zerine Ankaraya kaan mebuslarn TBMMye katlmas Mustafa Kemalin Milli radeye verdii deeri
gsterir. nk bu mebuslar da daha nce seile-
19 Mart 1920de Mustafa Kemal Paa seim yasas
rek stanbula gitmilerdi.
nitelii tayan yeni bir genelge yaynlamtr.

Ankarada ulusun ilerini yapacak olaanst yetkilere sahip bir meclis toplanacaktr.
yelerin seimi milletvekili ile ilgili yasal hkmlere uyacaktr.
Sancaklar seim blgesi olacaktr.
Her livadan be kii seilecektir.
Seimlere her dernek, her parti ve topluluk aday
gsterebilecektir.
Seimlere ilin en byk sivil idare amiri bakanlk
edecektir.
Seimler on be gn iinde yaplacaktr.
TBMM 23 Nisan 1920de milletvekillerinin topluca

Hac Bayram Camiinde Cuma namazn kldktan
sonra 13.45de en yal ye olan Sinop mebusu erif
Beyin al konumasyla alm ve almalarna
balamtr.
TBMMnin almasyla Trk tarihinde yeni bir dnem
balamtr. 1839 Tanzimat Fermanyla balayan
demokratikleme hareketi 1876da Mebusan Meclisinin almasyla nemli bir gelime katetmi ve halk
ynetime ortak olmutu. TBMMnin almasyla halk
ynetimi ele geirmitir.
24 Nisan 1920de meclis Mustafa Kemal Paay
Meclis Bakan semitir.
61
TBMMnin Ald lk Kararlar
lk Mecliste Bulunan Gruplar
Hkmet kurmak zorunludur.
Tesant (Dayanma) Grubu: Eski ittihatlard.
Geici de olsa bir meclis bakan veya padiah
stiklal Grubu: Kemalist genlerden olumaktay-
kaymakam kabul edilemez.
d.
TBMMnin stnde bir g yoktur.
Bolevikler: Sovyetlerdeki devrim gibi devrimle-
Yasama ve yrtme yetkileri meclise aittir.
rin yaplmasn istiyorlard.
Meclis yrtme iini icra vekilleri heyeti (hkmet)
Islahat Grubu: Bu grtekiler kendilerini
eliyle yapar.
muhafazakar olarak adlandryorlard.
Egemenlik kaytsz artsz ulusa aittir.
Mudafaaihukuk Grubu: Mustafa Kemalin iinde
Trkiye devleti TBMM tarafndan ynetilir ve
bulunduu gruptu.
hkmeti TBMM Hkmeti adn alr.

Meclis Bakan, hkmetin de bakandr.
Zamanla meclis iindeki gruplar iki grupta top-
Padiah ve halifenin durumu ileride meclisin vere-
lanmt.
I. Grup: Muhafazaaimukeddesatlar
cei karara braklacaktr.
II. Grup: Mdafaaihukukular

Yeni Trkiyenin lk Hkmeti
Mustafa Fehmi Bey
Bursa
Yorum: I. TBMMde farkl gr ve dncede
Mdafaaimilliye
Fevzi Paa
Kozan
grup ve insanlar olmasna ramen btn yeler
Hariciye vekili
Bekir Sami Bey
Tokat
Maliye vekili
Hakk Behi Bey
Denizli
Nafia vekili
smail Fazl Paa
Yozgat
ktisat vekili
Yusuf Kemal Bey
Kastamonu
Adliye vekili
Celaleddin Arif Bey
Erzurum
Dahiliye vekili
Cami Bey
Aydn
Maarif vekili
Dr. Rza Nur Bey
Sinop
vekili
Shhat ve ctimai Dr. Adnan Advar Bey
stanbul
ortak bir ama etrafnda birlemilerdir. Oda vatann kurtarlmas ve ulusun bamszldr.
I. TBMMnin lk craatlar
Genelkurmay Bakanl kuruldu ve yrtme
organna katlmas kabul edildi. (27 Nisan 1920)
Hyanetivataniye Kanunu kabul edildi (29 Nisan
1920)
Avrupa Devletleri Dileri Bakanlarna TBMMnin
Ankarada ald bildirildi. (30 Nisan 1920)
Muavenet Vekili
Erkanharbiyei
ESEN YAYINLARI
eriyye vekili
smet Bey
Edirne
Umumiye vekili
Bakanlar Kurulu (cra vekiller heyeti) seimine

dair kanun kabul edildi. (2 Mays 1920)
9 Temmuz 1920de meclisin gven oyuyla hkmet
I. TBMMnin Nitelikleri
kurulmutur.
Yasama, yrtme ve yarg grevi meclise aittir.
lk TBMMde Meclis Hkmet sistemi uygulanmtr. Yani Meclis bakan ayn zamanda hkmet ve devlet bakandr.
cra vekiller heyeti mecliste tek tek oylama ile
seilmitir.
62
Yasama: Bir devletle toplum yaamn dzenleyen

hukuk kurallarn koymaktr. Buna kanun yapma da
denilir.
Yrtme: Hukuk kurallarnn bir erk tarafndan uygulanmasdr.
Yarg: Vatandalar arasnda hukuk kurallar uygula-
YEN TRK DEVLETNN LK ANAYASASI

(1921 TEKLATIESASYE KANUNU)
nrken hakszlklar nlemek gerekir. Ayrca kurallara

uymayanlar cezalandrmak gerekir. Buna yarglama
denir.
23 Nisan 1920de alan I. TBMM yaklak dokuz
lk TBMMnin ana program Misakmilliyi gerek-
aylk bir almadan sonra ilk Anayasasn hazrlad.
letirmektir.
Bu Anayasa I. nn Zaferinin kazanlmasndan son-
Kurtulu Savan rgtlemektir.
ra tartlmaya baland. 20 Ocak 1921de mecliste

kabul edildi. Tekilatesasiye Kanunu ad verilen bu
Yorum: lk TBMM, kurucu meclis nitelii tar.
Anayasa 23 madde ile geici bir blmden oluu-
Sreklidir, geici deildir. htilalcidir. Yeni bir sis-
yordu.
tem getirmitir. Halkdr, halkn sorunlaryla ilgilenmitir. Ulusaldr, isminde Trkiyeyi kullanm-
1921 Anayasasnn Temel Maddeleri
tr. Merudur, 1921 Anayasasn yapmtr.
Egemenlik kaytsz ve artsz ulusundur. Ulus

kendi kendini ynetme hakkna sahiptir.
Yasama, yrtme ve yarg yetkisi meclise aittir.
Mlkiye mektebi mezunudur. Kurtulu Sava yl-
Trkiye Devleti, Byk Millet Meclisince ynetilir.
larnda askeriyeye geti ve subay oldu. Mara,
Hkmetine Trkiye Byk Millet Meclisi Hk-
Antep savunmalarnda Kuvaymilliyeyi kurarak
meti ad verilir.
tekilatlandrmtr.
I. TBMMde milletvekili oldu. stikll Mahkemesi
yesi olan Alilerden birisidir.
Atatrkn yakn evresinde bulundu.
ESEN YAYINLARI
Kl Ali (1899 1971)
Byk Millet Meclisi Vekili seimleri iki ylda bir

yaplr. Seilen yeler yeniden seilebilir.
Trkiye Millet Vekillii sistemi vardr. Her vekil
seildii ili deil tm yurdu temsil eder.
Bakanlar Kurulu yeleri ilerinden birini kendilerine bakan seer. Ancak Byk Millet Meclisinin
Ali etinkaya (1878-1949)

Afyonda dodu. Harp okulunu bitirdi. ttihat ve
Terakki Cemiyetinin faal yelerinden oldu.
Trablusgarp ve I. Dnya Savanda bulundu.
Mondros Atekes Anlamasndan sonra Ayvalk
Cephesi blge komutanlna getirildi. Yunanlla-
bakan ayn zamanda Bakanlar Kurulunun da

bakandr.
Kanunuesasinin elimeyen maddeleri eskiden
olduu gibi yrrlktedir.
Din kurallarnn (eriat hkmlerinin) uygulanmas yetkisi meclise aittir.
rn Ayvalk igali zerine mcadele etti.

1920de Afyon milletvekili olarak I. TBMMde
1921 Anayasasnn nemi
yer ald. 16 Mart 1920de stanbulun igali ze-
1921 Anayasas yeni Trk Devletinin kurulu bel-
rine tutuklanarak Malta Adasna srgn edildi.

1921de serbest brakld.
Ankaraya dndkten sonra tekrar milletveki-
gesidir.
Yaplan bu Anayasa TBMMye kurucu meclis nitelii yklemitir.
li olarak TBMMye girdi. stikll Mahkemesinin
Olaanst artlar ve sava durumu kii hak ve
Alilerinden birisidir. Mahkemenin bakanl-
hrriyetlerinin kstlanmasna neden olmutur.
n yapt. Bayndrlk ve skn Bakanl yapt.

1949da ld.
Egemenlik kaytsz artsz millete aittir, denilerek

millet egemenlii kabul edilmitir.
63
1921 Anayasasnda gler birlii, meclisin stn-
Baz Kuvaymilliye liderlerinin ve etelerin dzenli
l ve tek meclis ilkeleri benimsenmitir.
ordu birliklerinin kurulmasna kar kmalar ya

da katlmak istememeleri.
Din kurallarnn uygulanmas 1921 Anayasasnn

laik olmadn gsterir.
Asker kaaklarnn Anadoludaki otorite boluundan yararlanmak istemeleri
Anayasada en byk deiiklik 29 Ekim 1923de

Cumhuriyetin iln ile gereklemitir. Meclis
tilaf Devletleri ve stanbul Hkmetinin propa-
hkmet sistemi yerine, kabine sistemine geil-
gandalar
mitir.
1919 ylndan itibaren kmaya balayan isyanlar 1920de yaygnlam ve 1921de bastrlmtr.
20 Ocak 1921de yaplan ilk Anayasa olaanst dnemde yapld iin, hzl bir ekilde
nklaplar yaparak adalamaya alan Cum-
Dorudan stanbul Hkmeti Tarafndan kart-
huriyetin ihtiyalarna cevap veremiyordu. Bu
lan syanlar
nedenle ikinci bir Anayasa 20 Nisan 1924de
Anzavur Ayaklanmas
TBMM tarafndan yeniden kabul edilmitir.
stanbul Hkmeti tarafndan paala getirilen Ahmet

Anzavur, tilaf Devletleri ve stanbul Hkmetinin kkrtma ve destekleriyle Manyas, Susurluk ve Ulubat
Bu durum, bakanlar arasnda uyum sorununun

kmas ve istifa durumunda yenisinin seilmesinin uzun ve zor olmasna neden oluyordu.
Bakanlar kurulunun bakan da meclis bakanyd.
Kabine Sistemi:
Cumhuriyetin iln ile bu sisteme geilmitir. Babakan aday seilir, o da kabinesini oluturarak
Cumhurbakan ve TBMMnin onayna sunar.
dolaylarnda isyan kararak etkili olmutur.

ESEN YAYINLARI
Meclis Hkmet Sistemi: Bu hkmet sisteminde Bakanlar Kurulunun olumas her bakann
mecliste tek tek oylamas ile seilerek oluuyordu (Salt ounlukla)
ngilizler bu isyan sayesinde Boazlar blgesinde

etkisini devam ettirmek ve Anadoludan gelecek tehditleri engelleyecekti.
2 Kasm 1919da balayan isyan 16 Nisan 1920de
erkez Ethem kuvvetleri tarafndan bastrld.
Kuvayinzibatiye (Hilafet Ordusu) syan

ngilizlerin maddi ve manevi destekleri ile stanbul
hkmeti tarafndan kuruldu.
ngilizlerin amac Geyvenin Kuvaymilliye glerinden alnarak blgede kontrol salamakt.
syan bastrmakla Ali Fuat Paa (Cebesoy) grevlendirildi. 14 Nisan 1920de Hilafet Ordusu datld.
TBMMYE YNELK AYAKLANMALAR

( SYANLAR)
stanbul Hkmeti ve tilf Devletleri Tarafndan
Nedenleri
kartlan Ayaklanmalar
Halkn stanbul Hkmeti tarafndan kkrtlmas
Bolu Dzce Hendek Adapazar
Anadoludaki baz gl kii ve airetlerin mevcut

durumlarn korumak istemeleri.
Ayaklanmalar
Aznlklarn bamsz devlet kurmak istemeleri ve

Avrupal devletler tarafndan kkrtlmalar.
r Kuvaymilliye birliklerinin Marmara Denizi ve stan-
64
Bu ayaklanmalar ngilizler desteklemilerdir. Amalabula yaklamalarn nlemektir.
13 Nisan 1920de Dzcede balam ve yaylmtr.
Kokiri Ayaklanmas
24. Tmen Komutan Mahmut Bey ayaklanmay bas-
syan 6 Mart 1921de balayarak 17 Haziran 1921e
trmakla urarken ldrlmtr.
kadar srd. Sivasn, Kohisar, Suehri, Erzincann
Adapazar istikametinde Ali Fuat Paa (Cebesoy),
Ovack, Kemah ve Refahiye blgesinde yayld.
Bolu istikametinde Refet (Bele) bakanlndaki
syan Milli Kuvvetler tarafndan bastrld.
Kuvaymilliye gleri isyan bastrmlardr. (23 Nisan

1920)
eyh Eref Olay
Yozgat Ayaklanmas
balad. evresinde adamlarn toplanmas zerine
Bayburtta eyh Eref, peygamberlik iddia etmeye

Milli Kuvvetler isyan bymeden bastrdlar.
Yozgattaki Ayanlardan apanoullar, Zilede Aynacoullarnn kardklar ayaklanmalardr.
Ali Bat syan
Bu airetler TBMMye kar tavr alarak stanbul
Ali Bat adnda bir airet lideri ngilizlerin destei ile
Hkmetini desteklemilerdir.
Mardin, Midyat ve Nusaybin blgelerinde ayakland.
apanoullarndan Necip, Celal ve Edip Beylerin
5. Tmen ve Milli Mcadeleyi destekleyen airetler
tutuklanmak ve Ankaraya getirilmek istenmesi isya-
tarafndan bastrld.
nn kmasna neden olmutur.

Ayaklanma erkes Ethemin Kuvayseyyare Birlikleri
Cemil eto syan
tarafndan bastrlmtr. Elebalar idam edilmitir.
opur Musa isyandr. Yunan kkrtmas nemli rol

oynamtr. stanbul Hkmeti yanls ve Kuvaymilliye kartdr.
ESEN YAYINLARI
Afyon Ayaklanmas
Douda bir Ermenistan fikri, Krdistan fikrini de tetiklemiti. Bahtiyar Aireti Reisi Cemil eto Krt Teali
Cemiyetinin fikirlerine uygun olarak Garzan Blgesinde bir Krt devleti kurmak iin isyan etti. syan
12. Kolordu tarafndan bastrld. 7 Haziran 1920de
Cemil eto teslim oldu.
syan opur Musann 21 Haziran 1920de ivrili
Aznlklarn kard syanlar
kuatmasyla balamtr. Kuvaymilliye birlikleri tara-
Ermeni syan: Franszlarn destei ile 10 Temmuz
fndan ksa srede bastrlmtr.
1920de Ermeni ntikam Alaylar Adanaya girerek

Mslman ahaliyi katletmilerdir.
Konya Ayaklanmas
Ayrca Dou Anadoluda bir devlet kurmak iin bl-
Bozkrda stanbul Hkmetinin kkrtmalar ile k-
gedeki Mslman Krt ve Trk ahaliyi katletmilerdir.
mtr. syan bastrlmasna ramen yeniden kt.
Pontus Rum syanlar: Karadeniz Blgesinde, Sam-
Deliba Mehmet ngilizlerin kkrtmasyla isyan
sun, aramba, Bafra, Terme, Ladik, Vezir Kpr,
etmitir. Refet Bele isyan bastrd.
Havza ve Tokat blgelerinde Mslman halka kar

katliam yapmlardr. Bu ayaklanmalar ngiltere ve
Milli Airet Ayaklanmas
Fener Rum Patrikhanesi desteklemitir.
Urfann kurtarlmasnda byk yararllklar gste-
Kuvaymilliyeci Olup Sonradan syan Edenler
ren bu airet daha sonra Franszlarla anlaarak
Demirci Mehmet Efe syan
TBMMnin otoritesine kar isyan etti.
Aydn ve evresinde Yunan ilerlemesine kar mca-
Milli Airet denmesi, nceleri Kuvaymilliyeyi destek-
dele eden Demirci Mehmet Efe dzenli ordu kurul-
lemesindendir. Bu isyan Kuvaymilliye birlikleri tara-
duktan sonra silahn teslim etmemi ve mevcut duru-
fndan Viranehirde etkisiz hale getirildi.
munu korumak istemitir.

65
Bu istei kabul edilmeyince de isyan etmitir. syan

1920 yl Aralk aynn balarnda balam 30 Austos 1920de Refet (Bele) tarafndan bastrlmtr.
erkes Ethem (18851948)

Bandrmada dodu. Kurtulu Sava Kuvaymilliye
rgtlerinin nemli liderlerindendir.
Balkan Savalarnda Bulgar Cephesinde savat ve
Demirci Mehmet Efe (18851959)
yaraland. I. Dnya Savanda Tekilatmahsusada
Nazilli ilesinde domutur. Efe olmadan demircilikle
grev ald. ran, Irak ve Afganistanda aknlara katld.
uramtr.
1919-1920 yllarnda kendine bal Kuvayseyyare bir-
I. Dnya Sava srasnda kendine yaplan onur krc bir
likleriyle Yunanllarla savat. I. TBMMye kar kan
davran sonucu daa kmtr.
isyanlarn bir ksmn bastrd.
zmirin 15 Mays 1919da Yunanllar tarafndan igal
Dzenli ordunun kurulmasna kar kt. Ankarada-
edilmesi zerine Ulusal Kurtulu Savana katlmtr.
kilerle gr ayrlna dt. I. nn Sava yaplr-
Ege Blgesinde Yunanllara kar Kuvaymilliye birlikle-
ken Yunanistandan gei isteyerek Almanyaya git-
rinin olumasna nemli katklarda bulunmutur.
ti. rdnn bakenti Ammanda ld.
erkes Ethem syan srasnda Trkiye Byk Millet

Meclisi ile ters dm ve isyan etmitir. Ancak isyan
syanlara Kar TBMMnin Ald nlemler
bastrldktan sonra meclisin isteklerini kabul etmitir.
Hyanetivataniye
Kanununun
kartlmas:
erkes Ethem syan

Yunanllara kar byk mcadele veren erkes
Ethem ve Kuvayseyyare birlikleri de Demirci Mehmet
Efe gibi dzenli orduya katlmak istememitir.
erkes Ethem, TBMMye kar i isyanlarda da son
ESEN YAYINLARI
29 Nisan 1920de Mustafa Kemalin gayretleri ile

TBMM bu yasay karmtr. Meclise kar szle,
yazyla veya dorudan kar gelenler vatan haini
saylacaktr. denerek kanun kartlmtr.
stiklal Mahkemelerinin Kurulmas: Bu mahkemelerin kurulmasnn temel nedeni Hyanetivatani-
derece nemli rol oynam ve Yozgat isyannn bast-
ye Kanununun uygulanmas ve asker kaaklarnn
rlmasnda byk yararllklar gstermitir.
cezalandrlmasdr.
Ankara Hkmeti ile gr ayrlklarna dm ve
11 Eyll 1920de hazrlanan asker kaaklarnn ceza-
I. nn Sava gnlerinde isyan etmitir. zerine
landrlmas hakkndaki kanun TBMMde onayland.
Milli Kuvvetlerin gelmesi zerine de Yunan Hk-
Bu mahkemeler olaanst artlarda kurulduu iin
metinden gei istemi ve oradan Avrupaya gitmi-
bu ad almlardr.
tir. Daha sonra rdnde lmtr.
Bu mahkemelerin;
yesi olacaktr. yeler TBMMnin iinden seilecektir.
lerinden birisini kendileri bakan seeceklerdir.
TBMM adna yarg yetkisini kullanacaklardr.

Aliler mahkemesi adn almlardr.
Yarg kararlar kesindir. Temyiz hakk yoktur.
erkes Ethem Mustafa Kemal Paa ile birlikte
66
Yorum: stikll Mahkemeleri zaman zaman

sert cezalar vermitir. Kararlar bugn ok
tartlmaktadr. O gnn artlar gerei yaplmtr.
Kurtulu Savann kazanlma sreci uzamtr.
stikll Mahkemeleri ilk olarak Ankara, Eskie-
Uzun sre devam edecek psikolojik ve sosyolojik
hir, Konya, Pozant, Isparta, Sivas, Kastamonu ve
atmalara neden olmutur.
Diyarbakrda kuruldu.
stiklal Mahkemeleri 1920 1927 yllar arasn-
SAN REMO KONFERANSI (18 26 Nisan 1920)
da faaliyet gsterdiler.
18 Ocak 1919da Paris Konferansnda Avrupann
Bu mahkemelerin ilk verdii karar Sevr Ant-
gelecei zmlenmiti. Osmanl Devletinin durumu
lamasn imzalayan kiiler hakknda olmutur. 7
ele alnm, fakat tam balayc kararlar alnamamt.
Ekim 1920de Sadrazam Damat Ferit Paa, Hadi
12 ubat 10 Mart 1920de Londra Konferansnda
Paa, Rza Tevfik Bey ve Bern Bykelisi Reat
Trkiyenin durumunun grlecei yeri yani San
Halis Bey vatana hyanet suundan gyaben idam
Remoyu, ngiltere, Fransa ve talya devletleri tespit
cezasna arptrldlar. Yasa 1949da kalkt.
etmilerdi.
stikll Mahkemeleri Milli Mcadele boyunca
18 - 26 Nisanda ilgili devletlerin katlm ile komisyon
1500 kiiyi idam, 2696 kiiye askerden yeniden
kuruldu. Londra ve Paris Konferanslarnn belirledii
kamalar halinde idam, 243 kiinin gyabnda
esaslarla bir metin hazrlanacakt. I. Dnya Sava-
idam, 41708 kiiye dayak cezas, 11744 kiiyi
nda sona braklan Trkiye (Osmanl Devleti) ile
susuz bulmutur.
yaplacak bar antlamasnn son ekli San Remoda
Ayaklanmalara Kar Dier nlemler

stanbulda eyhlislm Drrizde Abdullah Efendinin Anadolu hareketinin aleyhine verdii Fetvalara kar, Ankara Mfts Rfat Breki ve 150
din adam kar fetva hazrlad.
Anadolu Ajansn (6 Nisan 1920) kurularak Trk
kamuoyunu doru bilgilendirme, Ulusal Mcadeleye zarar veren i ve d propagandalara kar
halk bilinlendirme yoluna gidilmitir.
Matbuat ve stihbarat Mdrl kurulmutur.
(7 Haziran 1920) Bylece kar propaganda ve
ESEN YAYINLARI
verildi.
Buna gre;
Irak ve Filistin ngiltereye
Suriye, Fransz mandasna
Gney ve Gneydou Anadoludan Anadolu ilerine kadar talya ve Fransz nfuz blgesine
Dou Anadoluda bir Ermeni Devleti kurulmas
Bat Trakya, Dou Trakyann bir blm ve zmir
evresi Yunanistana
Boazlar blgesi, uluslararas bir komisyona braklacaktr.
istihbarat almalar yaplmtr.

Ayrca Milli Mcadele taraftar gazeteler desteklenmitir.
Ayaklanmalarn Zararlar
lkede karde kan dklmtr.
gallerin nlenmesi gecikmi ve igallerin yaylmas kolaylamtr.
Byk oranda ekonomi ve malzeme kaybna
neden olmutur.
San Remo Konferansnda Mttefik Devletler Temsilcileri
67
SEVR ANTLAMASI (10 Austos 1920)
zmirde tm dil, din ve etnik unsurlar iine alan

bir parlamento oluturulacak, bu parlamento 5 yl
tilf Devletleri San Remo Konferansnda aldklar
sonra Yunanistana katlacak.
kararlar duyurmak iin Osmanl Devletini Konferan-
Karadeniz kys Midye Byk ekmecenin
sa ardlar.
batsnda kalan, mroz, Bozcaada Yunanistana
Osmanl Hkmeti adna, Tevfik, Cemil Paalar ve
verilecek.
Reit, Fahreddin Beyler 11 Mays 1920de Parise
Osmanl ordusu 50.700 kii olacak. Mecburi
ulatlar. Osmanl ynetimi Paristen gelen bar art-
askerlik olmayacak, ar silahlar olmayacak.
larn grmek zere 22 Temmuzda Vahdettinin

bakanlnda Saltanat urasn toplad. Rza Tevfik,
Trkiyenin kaynaklarn artrmak iin mali bir
Reat Halis ve Hadi Paa, Fransz harp gemisiyle
komisyon kurulmaldr. nk mevcut durum
Parise gittiler. 10 Austos 1920de Sevres kasaba-
sava tazminatlarn demeye yeterli deildir.
snda antlama imzaland.
Osmanl lkesinde yaayan her topluluk din, dil

ve mezhep zgrln kullanabilecek ve herkes
eit olacak, aznlk okullar alacak.
Osmanl Devleti geerli neden olmadan hibir ulusun arkeologlarnn kaz yapmasn engellemeye-
ESEN YAYINLARI
cek.
Osmanl Deniz gc snrl olacak.
Osmanl Devleti sava tazminat deyecek.
NOT: Osmanl Devletine gelen subaylarn bir
ou
Kaptilasyonlar
ak olacak.Bu
hem casusbtn
hemdevletlere
de arkeologdular.
nedenle Anadoludaki birok tarihi eser alnarak
Avrupa mzelerine satld.
Osmanl Hkmeti tarafndan imzalanan bu

antlama Mebusan Meclisi olmad iin yani
mecliste onaylanmad iin padiah tarafndan
Sevr Antlamasn imzalayan Osmanl Heyeti
onaylanmamtr. Ayrca Anadolu hareketi ve

Mustafa Kemalin kar kmalar ile uygulanma-
Sevr Antlamasnn Hkmleri
m ve Trk Kurtulu Sava balamtr.
stanbul Trklerde kalacak. Ancak bar artlarna

uyulmazsa buras da alnacak.
Boazlar sava ve bar zamannda tm gemilere
ak olacak. Boazlarn ynetimi uluslararas bir
Yorum: Osmanl snrlar daraltlm ve stanbul

dahil kk bir devlet haline getirilmitir.
komisyona braklacak.
Trkiye Ermenistann bamszln tanyacak.
Bu devletin snrlarn Wilson belirleyecek.
zmir Trklerde kalacak, daha sonra ynetim hakkn Yunanistana devredecek.
68
Yorum: Sevr Antlamas Osmanl Devletini ortadan kaldrrken Trkiye Cumhuriyetinin kurulu
azmini hzlandrmtr.
Vatan savunmasn her eyden nemli gren AtaYorum: Lozan Antlamasyla Sevr Antlamas
geerliliini yitirmitir.
trke Kurtulu Savan kazandran da bu esiz

vatan sevgisi ve milletine olan byk gveni olmutur. Trklerin vatan sevgisiyle dolu olan gsleri, dmanlarn melun ihtiraslarna kar daima
Yorum: Sevr Antlamasyla belirlenen Ermeni

yurdu Gmr Antlamasyla son bulmutur.
demirden bir duvar gibi ykselecektir. szleri

ve inanc, Milli Mcadelede kendisine ve milletine
rehber olan onu baarya ulatran temel dnce
olmutur. Vatan iin her trl zorlua katlanan Atatrk, hayatnn en zor gnlerinde kendisini eritip biti-
Yorum: Sevr Antlamas Osmanl Devletinin resmen bitmesini salamtr.
ren hastalyla mcadele ederken bile vatann ihmal

etmemi, Hatayn Trkiyeye katlmas iin gayretlerini srdrmtr.
Vatan ve milleti iin yapt hizmetleri asla yeterli grmeyen bir ruh yceliine sahip olan Atatrk, hayat
boyunca yurdunu, dnyann en gelimi ve en a-
ESEN YAYINLARI
da memleketleri dzeyine karmak iin mcadele

etmitir. Bu vatan ocuklarmz ve torunlarmz
iin cennet yaplmaya layktr. szleriyle vatana
olan sevgisini aka ortaya koymutur.
Kemal Atatrk, smet Paa ve erkez Ethem
ATATRKN BAZI ZELLKLER

Vatanseverlii
Vatan sevgisi Atatrkn en nemli zelliidir. Millet
sevgisinin ayrlmaz bir paras olan vatan sevgisi,
onun fedakarlklarla dolu hayatnn her dneminde,
hayranlkla sz edilecek hatralarla doludur. Hereyi
gze alarak Milli Mcadeleye girimesi, ondaki vatan
Hakikati Arama Gc
Vatan kurtaran, zgr ve bamsz Trkiye idealini
gerekletiren Atatrk, yeni Trkiyeyi batl olmak,
modernletirmek amac ile ada uygarlk idealine
yneltmitir. lmin ve akln rehberlii altnda srekli
adalamak Atatrkln en temel unsurlarn-
ve millet sevgisinin stnln ve fedakarln ak-
dandr. Atatrkn idealistliinin temelinde gerekleri
a gstermektedir.
arama, bulma ve uygulayabilme gc yatar. O, olay69
lar hakknda bir karara varmadan nce onlar inceler
hareketlerine bir dzenlilik ve ahenk veren ve btn
ve dnerek mantk szgecinden geirir. Bu olaylar
yaptklarnda aklc ve mantkl bir tutumun hakim
douran sebepleri tespit eder ve kararna esas olacak
olmasna sebep olan yine renciliinde kazand
gerei bulurdu. Bu Atatrkn stn yneticilik zel-
matematik kltrdr. Tm inklaplarn mantk kural-
liinin bir gereidir. Byk ileri yaparken takip ettii
larna uygun gerekletirdiinden dolay Atatrk bu
bu metot onu baarya gtrmtr.
zelliiyle baarya ulamtr.
Daima gerei arayan ve gerei her zaman ifade

edebilen bir kii olan Atatrk, baarya ulaabilmek
iin mutlaka dahi olmak gerekmediini u szleriyle belirtmitir; Ben askeri deha filan bilmiyorum.
Herhangi bir zorluk nnde kaldm zaman benim
yaptm i udur: Vaziyeti iyice tespit etmek, sonra
bu vaziyet karsnda alnacak tedbirin ne olduuna
karar vermek.
Keskin bir mantk ve zeka gcne sahip olan Atatrk btn hayat boyunca akl ve mantka byk
deer vermitir. Akl ve mantn halletmeyecei
mesele yoktur. grne sahip olan Atatrkn
kiiliine stnlk kazandran ve onu evrensel devlet adam yapan yn akl ve mantk kurallarna sk
skya uymasdr. Atatrk lke meselelerinde mantk
ve uurla hareket etmek kudretine sahipti. Bizim
akl, mantk ve zeka ile hareket etmek, en belirgin
zelliimizdir. sz onun hayat felsefesini zetlemektedir.
Atatrk, matematik dersine okul sralarnda byk
nem vermi ve bu alandaki baars ile retmenlerinin takdirini kazanmt. Akl, mantk ve zekay alt iin Matematik; insan uurlu yapar, uur ise ileriye
ve yenilie gtrr. Akl, mantk ve uurla hareket
etmek en byk zellii olan Atatrk, hayatnda mantkszla ve uursuzlua hibir zaman yer vermemi-
ESEN YAYINLARI
Mantkll
Gurura ve mitsizlie Yer Vermemesi

Hayatnda karlat glklerle hep mcadele
eden Atatrk, hibir zaman umutsuzlua dmemitir. Bununla birlikte baarlar karsnda gurura da
kaplmamtr. O her zaman u szlerini prensip olarak kabul etmitir: Muvaffakiyetlerde gururu yenmek, felaketlerde mitsizlie mukavemet etmek
lazmdr. Hayat mcadeleden ibarettir. Bundan
dolay hayatta iki ey vardr: Galip olmak, malup
olmak. Hayat, bir ilerleme ve dinamizm kaynadr. nsan ona kendini uydurmak mecburiyetindedir. Hayat demek mcadele, arpma demektir. Hayatta muvaffakiyet, mutlaka mcadelede
muvaffakiyetle mmkndr. Bu da, manen ve
maddeden kuvvete, kudrete dayanr bir niteliktir.
Atatrkte byk iler becerecek maddi ve manevi
tir. O, btn olaylar, bir matematik ilemi yapar gibi
g ve kuvvet vardr. Bu yzden Atatrk, felaketlerde
akl ve mantk szgecinden geirir ve olaylar bir man-
umutsuzlua kaplmam ve daima engelleri kaldr-
tk ve bir gereklik temeline oturtarak zerdi. Asker-
may ve baary elde etmeyi dnmtr. Baarl
lik ve devlet hayatnda onun btn kararlarna ve
olunca da hibir zaman gurura kaplmamtr.
70
Atatrk, nmesini bilmedii gibi, lmeyi de iste-
Kurtulu Savann yoksulluk iinde baarlama-
memitir, Benim iin dnyada en byk mevki
yacana inanarak dnmeye karar verirler. Atatrk,
ve mkafat milletin bir ferdi olarak yaamak-tir.
milletvekillerinde grlen bu umutsuzluk karsnda
diyen Atatrkn gururu, nmesi, Trk milletinin bir
mecliste yapt konumas ile, btn milletvekilleri
ferdi olmaktan ileri gitmemitir. Baarlarndan dolay,
geri dnse ve kendisi yalnz kalsa dahi mcadele-
gurura, byklk duygusuna kaplmam, kendisini
ye devam edeceini kesin bir dille u ekilde ifa-
beenmilik gibi bir zaaf gstermemitir.
de etmitir: Dman adm adm her taraf igal
Atatrk, byk adam olmann nelere bal olduunu
ederek Ankaraya kadar gelecek olursa, ben bir
u szleri ile belirtir: Byklk odur ki, hi kimse-
elime silahm, bir elime de Trk bayran alp
ye eilmeyeceksin, hi kimseyi aldatmayacaksn,
Elmadana kacam. Burada tek bama son
memleket iin hakiki mefkure ne ise onu grecek,
kurunuma kadar dmanla arpacam. Son-
o hedefe yryeceksin. Herkes senin aleyhinde
ra bu mukaddes bayra gsme sarp ehit
bulunacaktr, asla irkilmeyeceksin. nne saysz
olacam. Bu bayrak kanm sindire sindire ier-
engeller yacaklardr. Kimseden yardm gelme-
ken ben de hayata veda edeceim. Huzurunuzda
yeceine inanarak bu engelleri aacaksn. Ondan
buna and iiyorum!. Bu szler Mustafa Kemalin ne
sonra sana byksn, derlerse, bunu diyenlere
kadar inanl ve umutsuzluktan ne kadar uzak oldu-
gleceksin!.
unu gstermektedir. Milli Mcadelede milletin btn

kaynaklar seferber edilmiti. Mecliste paraszlk ve
trl imkanszlklar yznden ordunun ayakta tutulamayacan syleyenler karsnda O, umutsuzlua,
aresizlik duygusuna kaplmam, soukkanlln
ve direncini korumutur. Trk milletine gvenerek ve
kendisinde var olan kuvvet, kudret, azim ve iradeye
dayanarak her zorluun stesinden gelineceini Para vardr veya yoktur, ister olsun, ister olmasn,
ESEN YAYINLARI
Meclisin yeni ald ilk gnlerde baz milletvekilleri,
Yaplan btn ilerin milletin ihtiyalarndan ve eilimlerinden domasn isteyen Atatrk, bu grn u
szleri ile ifade etmitir: Gerekte ihtirassz byk
bir i meydana getirilemez. Fakat onun herhalde millet yolunda bir hizmet gayesine ynelmi
olmas lazmdr. Bakan olan kimsenin milletin
lksne gre hareket etmesi ve milletin psikolojisini bildikten sonra o milletin eilimine uymas
gerekir.
ordu vardr ve olacaktr. szleriyle dile getirmitir.

Atatrk, Sakarya Meydan Sava ncesinde Yunanllar karsnda, Trk ordusunu, Sakarya Irmann
dousuna ekme gereini duymutu. Bu durum Mecliste bunalma sebep olmutu. Atatrke Yunanllar
savunmamz yararlarsa ne yaparz? sorusu sorulunca, u cevab ile milletvekillerini yattrd: Byle
bir ey olursa onlar ankr ormanlarna eker,
gerilla taktii ile yok ederim. Meclis kendisine
umut veren ve zafer vadeden Atatrk bakumandan
semi ve ona byk yetkiler vermitir.
71

1.
5.
Osmanl Devleti 1804 ylndan itibaren ................
Osmanl Devleti Trablusgarp Savanda

...................... ile savamtr.
.................... isyanlar ile uramtr.
6.
2.
7.
Trablusgarp Sava sonunda ..........................
3.
Osmanl Devletini kten ve dalmaktan kurtarmak iin,
ESEN YAYINLARI
Antlamas imzalanmtr.
8.
1) ......................................................
2) ......................................................
3) ......................................................
4) ......................................................
5) ......................................................
9.
gibi fikir akmlar uygulanmaya allmtr.
10.
4.
72
Balkanlarda en son bamsz olan devlet

..........................tur.
ETKNLK - II (Doru-Yanl ve Aklama)

Aada verilen bilgilerin doru ya da yanl olduunu altta braklan boluklara yaznz.
1.
5.
ark Sorunu Osmanl Devletini paralamak iin

ortaya atlmtr.
Doru ( )
Osmanl Devleti slmclk politikasn uygularken, halifelik makamna gvenmitir.

Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden?
Neden?
6.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
Osmanl Devletini kten kurtarmak iin

inklaplar yaplmtr.
Doru ( )
7.
Yanl ( )
Doru ( )
Neden?
Yanl ( )
Neden?
4.
Osmanl Devleti I. Balkan Savanda Romanya

ile savamamtr.
8.
73

1.
Osmanl Devletinde I. ve II. Merutiyetin ilan

edilmesine etki eden olaylar nelerdir? Aratrnz.
3.
Panislavizm ve Panortodoksluk ne demektir?

Osmanl Devletine ne gibi etkileri olmutur?
Aratrnz.
4.
5.
Hrriyet Taburlar, Avc Taburlar niin kurulmutur? 31 Mart Vakasnda ne gibi rolleri olmutur?
Aratrnz.
74
ESEN YAYINLARI
2.
6.
7.
Midye - Enez hatt neresidir? Bir harita izerek

zerinde gsteriniz.
ESEN YAYINLARI
8.
9.
Balkan kelimesinin anlam ve hangi snrlar kapsadn aratrnz.
10.
75
20. YYZIL BALARINDA OSMANLI DEVLET

1.
TEST 1
II. Merutiyet Dneminde meydana gelen

aadaki olaylarn hangisinde meclisin otoritesinin artt sylenemez?
4.
Buna gre aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Padiahn yetkilerinin kstlanmas

B) Bakanlar kurulunun meclise kar sorumlu
tutulmas
A) Topraklarnn darald
C) Meclisin padiah tarafndan kapatlmasnn

zorlatrlmas
B) Askeri ve siyasi yaptrmlara maruz kalabilecei
D) Ayan meclisine devam edilmesi
C) Devlete olan gvenin sarsld
E) Devlet memurlarnn atama ve azledilmesinde padiah iradesinden vazgeilmesi
D) Demokratikleme srecinin hzland
Aadakilerden hangisi Osmanl Devleti ile

talya arasnda yaplan Trablusgarp Savanda Osmanlnn avantajlar arasnda gsterilebilir?
A) Trablusgarpn Osmanlya uzak olmas
B) Msrn ngilterenin igali altnda bulunmas
C) Trablusgarp halknn Mslman olmas
E) Smrgeciliin Osmanl aleyhine sonular

ortaya kard
ESEN YAYINLARI
2.
Osmanl Devleti XX.yzylda talya ile yapt

Trablusgarp Savan, Balkan Savalarn ve
Birinci Dnya Savan kaybetmitir.
5.
I.
Arnavutluk, Osmanl Devletinden ayrlarak

bamszln ilan etti.
II. ttihat ve Terakki Cemiyeti, ynetimi tamamen

ele geirdi.
III. Alman subaylar getirtilerek Osmanl ordusu
yeniden yaplandrld.
D) talyann bu savata Avrupal devletlerden

destek almas
Balkan Savalarnn yukarda verilen sonularndan hangileri Osmanl Devletinin daha

sonra I. Dnya Savana girmesine zemin
hazrlamtr.
E) Osmanl donanmasnn ok gsz durumda

bulunmas
A) Yalnz II
B) Yalnz II
D) I ve II
3.
C) Yalnz III
E) II ve III
1909da kan 31 Mart syan srasnda Merutiyet rejimi kaldrlmak istenmi, Rus ve Avusturya
elileri igalcileri desteklemitir.
Buna gre aadakilerden hangisine ulalamaz?
A) syann rejime kar yapldna
B) Os man lda
engellendii
demokratik
gelimelerin
6.
Balkan Savalar sonrasnda ortaya kan

aadaki kavramlardan hangisi aznlklarn
durumu ile dorudan ilgilidir?
A) Kta sahanl
B) Bat Trakya Trkleri sorunu
C) ve d tehditlerinin arttna
C) Ege Adalar
D) Aznlklarn ynetimde sz sahibi olduklarna
D) Panislavizm politikas
E) Dardan destek alndna
E) Ordunun siyasetle ilgilenmesi
76
20. YYZIL BALARINDA OSMANLI DEVLET

1.
TEST 2
1876da alan Meclisimebusanda,

I.
4.
Milletvekillerinin bir ksmnn Trk ve Mslman olmamas,
III. Osmanlnn askeri adan zayfln grmeleri
III. Padiah otoritesinin korunmas
Yukarda verilenlerden hangileri Balkan

uluslarnn Trablusgarp Savandan sonra
Osmanlya sava amalarnda etkili olmutur?
durumlarndan hangilerinin dorudan lke

btnln olumsuz etkiledii sylenebilir?
B) Yalnz II
D) I ve II
Osmanl Devletinin talya karsnda baarsz olmas
II. Aralarnda ittifak kurmalar
II. ve d tehditlere zmler getirilememesi,
A) Yalnz I
I.
C) Yalnz III
E) I ve III
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve III
2.
I.
lkenin mevcut durumu gznnde bulundurulur.
5.
IV. Zor kullanarak yaplmaz.

V. Devleti kten kurtarmak iin eski kurumlar
yeniden yaplandrlr.
III. ttifaklarn kurulmas

durumlarndan hangilerinin, Balkan Devletlerine avantaj salad sylenebilir?
A) Yalnz I
Islahat kavram ile ilgili olarak verilen yukardaki bilgilerden hangisi yanltr?
A) I
B) II
C) III
D) IV
B) Yalnz II
D) I ve III
C) Yalnz III
E) I, II ve III
E) V
6.
3.
Ordunun siyasetle uramas,
II. Rusyann panislavizm politikasn hzlandrmas,

ESEN YAYINLARI
III. Kurumlarn ve dzenin temeli deitirilmez.
E) I, II ve III
Balkan Savalar srasnda,

I.
II. Dzenlemeler ani olarak birdenbire kkl olarak yaplr.
C) I ve II
lk Osmanl Anayasas olan Kanunuesasinin

baz zellikleri unlardr;
talyann Trablusgarp Sava srasnda On ki

Ada ve Rodosu igal etmesi ile ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?
lk defa halk dolayl da olsa ynetime katlmtr.
Yasama yrtme padiahn otoritesinden

alnmtr.
A) Sava bir an nce lehine bitirmek istemitir.
B) Osmanl Devletini bara zorlamay dnmektedir.

C) Osmanl Devletinin denizlerdeki gc yetersizdir.
A) Gler merkezi otoritenin denetimine verilmitir.

B) Halk ynetime katlmtr.
D) Balkan Savalarndan faydalanmay istemektedir.
C) Padiahn yetkilerinde kstlanmaya gidilmemitir.
E) Osmanl Devletini gsz duruma drmeye almaktadr.
D) Meclis stnl kabul edilmitir.
78
E) lk defa millet iradesi mecliste temsil edilmitir.
NVERSTEYE GR SINAV SORULARI

1.
4.
Balkan Savalar sonunda yaplan antlamalarla

Edirne ve Krklareli Trkiyeye, Kavala Bulgaristana, Yanya, Selanik ve Girit Adas Yunanistana
verilmitir.
Bu durumun yol at ve gnmze kadar
sregelen sorun aadakilerden hangisidir?
Osmanl Devleti ile Bulgaristan arasnda 1913

ylnda yaplan stanbul Antlamasnda Bulgaristanda kalan Trklerin mlk edinmesi, mftlerini
kendilerinin semeleri, ilkokul ve ortaokullarda
retimlerinin Trke olmas gibi hkmler yer
almtr.
stanbul Antlamasnda yer alan bu hkmler, Bulgaristan ile ilgili olarak aadakilerden hangisinin bir gstergesidir?
A) Ege hava sahas

B) Anadoluya yakn olan Yunan adalarnn
durumu
A) Ulusculuk anlaynn nemini yitirdiinin

B) Aznlklar arasnda dini duygularn zayfladnn
C) Ege Denizi kta sahanl
C) Dier Balkan lkeleriyle ekonomik ibirliine

gidildiinin
D) Kbrs Adasnn durumu

E) Bat Trakyada kalan Trklerin durumu
D) Aznlk haklarnn korunacana gvence

verildiinin
(1989 SS)
E) Komu lkelerle olan snr anlamazlklarnn

bittiinin
2.
Osmanl mparatorluunun son dneminde

slamclk ve Osmanlclk anlaylar etkilerini
yitirirken yeni bir anlay g kazanmtr.
Bu yeni anlay aadakilerden hangisidir?
A) Ulusculuk
B) Islahatlk
D) Laiklik
C) Devletilik
ESEN YAYINLARI
(1993 SS)
5.
XIX. yzylda, Osmanl Devletinin snrlar daralrken snrlar iindeki nfusu artmaktayd.
Bu durum aadakilerden hangisinin sonularndan biridir?
A) Savalarda kaybedilen yerlerden gelen glerin
B) Osmanl toplumunun deiik etnik yapda
olmasnn
C) Savalarn, daha ok snrlardaki atmalardan kmasnn
D) Savalarda ele geen esirlerin sayca fazla
olmasnn
E) Kyden kentlere glerin artmasnn
E) Medeniyetilik
(1990 SS)
(1995 SS)
3.
Osmanl mparatorluunun paralanmasnda

etkili olan Milliyetilik yeni kurulan Trk devletinin temel ilkelerinden biri olmutur.
Bu iki durumda, milliyetilikten yararlanarak
ulalmak istenen ama aadakilerden hangisidir?
A) Bamszlk mcadelesinde g kazanmak.
B) Yeni ittifaklarn olumasn engellemek.
C) Yabanc sermayeyi snrl tutmak.
D) Komu devletlerle dostluk ilikileri kurmak.
E) Gelenek ve grenekleri srdrmek.
(1992 SS)
80
6.
1876 Anayasasyla, Mslman olsun olmasn

Osmanl mparatorluu snrlar iinde yaayanlar din, rk ve mezhep ayrm gzetilmeksizin
Osmanl saylmtr.
Bu durum Osmanl mparatorluunda aadakilerden hangisine gereksinim duyulduunun bir gstergesi saylabilir?
A) mmetilik anlaynn korunmasna
B) Aznlk haklarnn snrlandrlmasna
C) Birlik ve beraberliin korunmasna
D) Geleneklere bal kalnmasna
E) Saltanat sisteminden vazgeilmesine
(1995 SS)
7.
Aadaki olaylardan hangisi, Osmanl lkesinde ordunun yenilikleri koruduunun bir

gstergesidir?
10. Osmanl Devletinde II. Merutiyet Dneminde,
A) II. Osmann devlet dzeninde deiiklik yapmaya alt iin tahttan indirilmesi
II. Mebuslar Meclisi yelerinin drt ylda bir yenilenmesi usul devam etmitir.
B) Merutiyet rejimine kar olanlarn kard 31

Mart Olayn Hareket Ordusunun bastrmas
III. yan Meclisi yelerinin padiah tarafndan

atanmalar srmtr.
C) III. Selimin devlet dzeninde yapt deiiklikler nedeniyle tahttan indirilmesi
Bunlardan hangileri, meclis stnln gstermektedir?
I.
D) IV. Mehmet Dneminde ulfelerin zamannda

denmemesi zerine Yenierilerin ayaklanmas
Hkmet Mebuslar Meclisine kar sorumludur.
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
E) Yenieri saysnn artrlmas, buna karlk

Tmarl Sipahi saysnn azalmas
C) Yalnz III
E) II ve III
(2001 SS)
(1996 SS)
11. Osmanl mparatorluu Balkan Savalar sonunda toprak kaybetmi, bu topraklarda yaayan
Trklerin bir ksm Yunanistan ve Bulgaristann
ynetimine gemitir.
II. Merutiyet Dneminde 1909 ylnda

Kanunuesaside yaplan deiiklikler yrrle
girmitir. Bu deiikliklerle vekillerin (bakanlarn) padiaha deil, Mebuslar Meclisine sorumlu
olmas esas getirilmi. Meclisin padiah tarafndan kapatlmas zorlatrlmtr.
Aadakilerden hangisi, bu deiikliklerin
amalarndan biridir?
A) Meclise dayal bir ynetime geilmesi
B) Vekillerin sorumluluklarnn azatlmas
C) Padiahn halifelik sannn n plana karlmas
D) Mecliste milletvekili saysnn artrlmas
E) Hkmet yelerinin meclis iinden seilmesi
Yalnz bu bilgiye dayanarak,

I.
ESEN YAYINLARI
8.
II. Osmanl mparatorluunun baz komularyla

olan snrlarnda deiiklik olmutur.
III. Osmanl mparatorluuna snr komusu olan
bamsz devlet says artmtr.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
(1999 SS)
9.
Kaybedilen topraklarda yaayan Trkler aznlk durumuna gelmitir.
C) Yalnz III
E) I, II ve III
(2005 SS)
8 Mart 1928 tarihli Hakimiyetimilliye gazetesinde

yaymlanan demecinde Mustafa Kemal unlar
sylemitir.
Trk demokrasisi Fransa htilalinin at yolu
izlemi, ancak kendine zg niteliklere sahip bir
hareket olarak gelimitir. nk her ulus, inklabn, toplumdaki basklarn ve gereksinimlerin
yaratt hale, duruma ve ihtilal ya da inklabn
gerekleecei zamana gre yapar.
Mustafa Kemal bu szlerinde, Trk nklabnn aadaki ynlerinden hangisine deinmemitir?
A) Ortam ve koullarn dikkate alnarak gerekletirildiine
12. Osmanl Devletinin egemen olduu topraklar

zerinde dili, dini, gelenekleri birbirinden farkl
uluslar yaam ve bunlarn ulusal niteliklerini
deitiren bir politika izlenmemitir.
Byle bir tutumun,
I.
Osmanl Devletini ykmak isteyen devletlerin

Osmanlnn i ilerine karmas
II. Osmanl lkesinde yaayan aznlklarn

bamszlk kazanmas
III. Osmanl Devletinin teokratik yapsnn korunmas
hangilerini
kolaylatrd
C) Demokrasi hareketinin bir sonucu olduuna
durumlarndan
savunulabilir?
D) Trk toplumunun gereksinimlerinden doduuna
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
B) Oluumunda d gelimelerden yararlanldna
E) Bamszln kazanan uluslara rnek olduuna

(1999 PTAL SS)
D) I ve II
E) II ve III
(2007 SOS-I)
81
OKUMA PARASI
43. Alay 1. P. Tb. 1. Bl.

1917 Yl Yemek Listesi
GN
15 Haziran
26 Haziran
18 Temmuz
8 Austos
SABAH
LE

zm Hoaf
YOK
YOK
YOK
zm Hoaf
YOK
Yarm Ekmek
YOK
AKAM
Yal Buday orbas

zm Hoaf
YOK
ekersiz zm Hoaf
EKMEK
Tam
Tam
Yarm
Zeytinyal ve Limonlu ekirge Salatas

Medine Mdfii Fahreddin Paa, askerin et ihtiyacn karlamak, subay ve erlerin eksik kalan kalorilerini temin
etmek iin bir are dnmt. 7 Haziran 1916 tarihli gnlk emrinde yle tebli eder;
ekirgenin sere kuundan ne fark var? Yalnz ty yok... O da sere gibi kanatl ve uuyor. Bitki ile besleniyor... Sere gibi huysuz ve sere gibi asbi... Yedii eyleri itina ile seiyor ve temiz eyler yiyor.
... ekirgeyi doktorlarmza tetkik ve tahlil ettirdim. Bunlar tetkikat neticesinde ekirgeden, yksek vgyle
bahsetmekte, ifa ve gda zelliklerini saymakla bitirememektedirler. ekirge her iklimde yenilebilir. Yenmesi,
Snnetiseniyyedir. Cenabpeygamber, Hadisieriflerinde ki l ve iki kanl bize helal oldu demitir. ki l
ekirge ve balk, iki kanl ise karacier ve dalaktr.
ekirge yemei drt surette hazrlanr:
1.
Toplanan ekirgeler iroz bal gibi gnee serilir, iki gn kadar kurutulur.
Ayaklar ve ba koparlr. Beden ksm ise
bir para ya ile kavrulur.
2.
Scak su ile halanr, ba ve ayaklar

temizlenir. Hemen piirilmek zere pirin
ve bulgur ile pilav yaplr.
3.
Halanm ekirgeler tabaa konur, zerine zeytinya ve limon gezdirilir.
4.
ekirgenin kavrulan ksm, havan iinde

toz haline getirilir ve et tozu konservesi
eklinde kutularda daarcklarda saklanr.
Bir Zeytin Tanesi Nasl Yenmeli

... Nasl tketileceine dair tafsilatn bildirildii gda maddelerinden olan zeytin tanesinin gdai hususiyet ve faikiyeti dolaysyla kstlanarak yenilmesi meru (art) olduundan bir adedinin 3 lokmada ekmee katk edilmesi
kararlatrlmtr.
Harbiye Nazr Enver Paa
84

1.
7.
I. Dnya Savanda ngiltere, Fransa ve Rusya

tarafndan .............................. kurulmutur.
3.
Osmanl Devleti tarafndan alan ......................

Cephesinde Rusya kar ..............................
Cephesinde ise ngiltereye kar savamtr.
4.
Osmanl Devleti mttefiklerine yardm iin,
ESEN YAYINLARI
2.
I. Dnya Sava sonunda imzalanan bar antlamalar;

Almanya
Antlamas
: .............................
Avusturya
Antlamas
: .............................
Bulgaristan
Antlamas
: .............................
Macaristan
Antlamas
: .............................
Osmanl Devleti
Antlamas
: .............................
8.
1) .......................................................
2) .......................................................
3) .......................................................
cephelerine asker gndermitir.
9.
5.
Osmanl Devleti ............................. Cephesinde

tilf Devletlerine kar byk bir zafer kazanmtr.
I. Dnya Sava sonunda cephe gerisindeki sivil

insanlarnda lmesi ............................. tekilatlarnn kurulmasna neden olmutur.
10.
6.
85
ETKNLK - II (Doru-Yanl)
1.
5.
I. Dnya Sava ncesinde Alman, talya ve

Rusya arasnda l ittifak kurulmutur.
Doru ( )
Hicaz Yemen Cephesi sonras slmclk fikri

geerliliini kaybetmitir.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden?
Neden?
6.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
Osmanl Devletinin I. Dnya Savana girmesiyle; sava geni bir alana yaylm ve savan
sresi uzamtr.
Doru ( )
7.
Osmanl Devleti I. Dnya Sava sonunda Sevr

Antlamasn imzalamtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden?
Neden?
8.
4.
86

1.
l ttifak ve l tilaf Devletleri hangileridir?

Bu bloklar nasl ve niin kurulmutur? Aratrnz.
3.
Ege Adalar ve 12 Adalar hangileridir? imdi hangi lkelerin snrlar ierisindedir?
ESEN YAYINLARI
2.
4.
5.
ABD neden I. Dnya Savana girmitir? Yaznz.
87
6.
Mondros Mtarekesi, Sevr Antlamas, Mudanya

Mtarekesi ve Lozan Antlamasnda Trk heyetlerinin banda kimler vardr? Bu antlamalar
kimler imzalamtr? Aratrnz.
ESEN YAYINLARI
7.
8.
9.
Osmanl Devletinin I. Dnya Savanda savat cepheleri yaznz.
10.
88
I. DNYA SAVAI
1.
TEST 1
4.
Aadakilerden hangisi Osmanl Devletinin

I. Dnya Savan bitiren Mondros Atekes
Antlamasn imzalamasnda etkili olmamtr?
A) Wilson Prensiplerinin bar salayacana
olan inanc
B) Bulgaristann savatan ekilmesi
C) Almanyann tilaf Devletleri karsnda baarsz olmas
D) Rusyann savatan ekilmesi
E) Birok cephede yenilmesi
5.
ESEN YAYINLARI
2.
Osmanl Devletinin Anlama Devletleri yannda

yer almas teklifine ngilterenin verdii cevap
Osmanl Devletinin harbe girmesini istemiyoruz.
Gerekirse toprak btnlnz iin mterek bir
garanti verebiliriz olmutur.
Bu bilgiye dayanarak Anlama Devletleriyle
ilgili,
I.
Osmanl Devletinin askeri gcnden endie

etmektedirler.
II. Osmanl Devletinin savata tarafsz kalmasn istemektedirler.
III. Osmanl Boazlarn serbeste kullanmay
amalamaktadrlar.
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
3.
Osmanl Devletinin I. Dnya Savana girmesinin sonucunda,
6.
I.
ngiltere Kbrs topraklarna kattn aklamtr.

II. Osmanl Devleti kaptilasyonlar kaldrmtr.
III. Osmanl topraklar iin yaplan gizli antlamalar geersiz olmutur.
durumlarndan hangileri olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
89
I. DNYA SAVAI
1.
I. Dnya Sava, o zamana kadar insanln grd en kanl ve acmasz bir savat. 1914-1918
yllar arasnda sren ve pek ok devletin katld
bu byk sava sonunda dnyann ehresi ylesine deitiki, etkileri gnmzde dahi devam
etmektedir.
TEST 2
4.
Buna gre XIX. yzylda ortaya kan bu gelimelerin XX. yzyln banda,
Bu bilgilere gre,
Bir ok devletin katlmasyla sava geni bir
corafyaya yaylmtr.
II. O zamana kadar yaplan savalardan daha
uzun srmtr.
III. Savan etkileri uzun sre devam etmitir.
I.
I. Yedi yl savalar,
II. Balkan savalar,
III. I. Dnya Sava
verilenlerden hangilerine neden olduu sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I ve III
A) Yalnz II
B) Yalnz III
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
2.
18 Ocak 1919da toplanan Paris Bar Konferansnn baz zellikleri unlardr;
5.
I.
Avrupada deien dengelerin yeniden

dzenlenmesi,
II. smrge yerine manda ve himaye fikrinin
benimsenmesi,
III. Osmanl topraklarnn paylalmas
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I,II ve III
A) Yalnz II
B) Yalnz III
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
Trk egemenliinde yaayan dier milletlere kendi kendilerini ynetme hakk tannacaktr.
Wilson lkelerinde yer alan bu maddenin,
I.
Osmanl Devletinde aznlk isyanlarnn hzlanmasna,

II. Osmanl Devletinin milletler prensibine gre
paralanmasna,
III. Osmanl Devletinde millet egemenliinin
glenmesine
durumlarndan hangilerinin ortaya kmasna
neden olduu sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
I. Siyasi alanda yalnzlktan kurtulma

II. Balkan topraklarn geri alma
III. Kapitlasyonlar kaldrma
Osmanl Devletinin I. Dnya Savana girmesinde etkili olan yukardaki nedenlerden
hangileri Osmanlnn ekonomik bamszln
salamaya ynelik olduu sylenebilir?
Bu zelliklerden hangileri konferansn sadece Avrupa ktas ile ilgili kararlar almadnn
gstergesidir?
3.
XIX.yzylda Sanayi nklab ile birlkte hammadde ve pazar ihtiyac artmtr. Bu durum devletleraras smrgecilik yarnn hzlanmasna ve
devletler arasnda ittifaklar ve rekabetin olumasna neden olmutur.
6.
Almanyann, Osmanl Devletini I. Dnya Savana sokmak istemesinde tilaf Devletlerinin yeni
cepheleri kaldracak gte olmamas ve glerinin blnecek olmasyd.
Bu durumu Osmanl Devletinin aadaki
zelliklerinden hangisi ile ilgili olduu sylenebilir?
A)
B)
C)
D)
E)
Ynetim ekli
Dini durumu
Kltrel yaps
Jeopolitik konumu
Etnik yaps
91

1.
Baz byk devletlerin, Osmanl Devletini

de Birinci Dnya Savana sokmaya almalarnda Osmanl Devletinin hangi zellii
nemli bir etken olmutur?
4.
A) Askeri gc
B) Sava tecrbesi
C) Jeopolitik konumu D) Ekonomik gc
E) Siyasal yap
(1983 SS)
Atatrk, Birinci Dnya Savanda Suriye ve

Hicazda bulunan Trk ordusunun sevk ve idaresinde Almanlarn sz sahibi olmalarndan rahatszlk duymu ve bunu Sava Bakan Enver
Paaya gnderdii bir raporda dile getirmitir.
Bu durum, Atatrkn aadakilerden hangisini nemsediinin bir gstergesidir?
A) Bamsz devlet anlayn
B) Ordudaki disiplini
2.
Birinci Dnya Sava srasnda, gizli anlamalarla

Boazlar ve Dou Anadolu Blgesinin Rusyaya
verilmesi kararlatrlmken, Mondros Atekes
Anlamasnda byle bir hkm yer almamtr.
C) Trk - Alman dostluunu

D) Arap topraklarnda balayan ulusuluk hareketlerini
E) Trk ordusunun birden fazla cephede savamakta olduunu
Bu durumun nedeni aadakilerden hangisidir?
(2000 SS)
A) Rusyann Birinci Dnya Savandan ekilmesi

B) Rusyada i karklklarn devam etmesi
C) Trklerin anakkale Cephanesinde baarl
olmas
D) ngiltere ve Fransann, Rusyadan daha ok
talyann dostluuna nem vermesi
E) Trklerin Mu ve Bitlisi Ruslardan geri almas
(1989 SS)
3.
Birinci Dnya Savanda yenilen Almanya, Versay Antlamasyla Polonyaya brakm olduu
yerleri geri almak iin harekete gemitir. Daha
sonra Polonyann bu tutumu karsnda ngiltere
ve Fransa bar korumaya almlarsa da kinci
Dnya Savann kmasn engelleyememilerdir.
Bu durum Birinci ve kinci Dnya savalar
arasnda nasl bir iliki olduunu gsterir?
A) ki savata da ok sayda cephe almtr.
B) Birinci Dnya Sava ncesindeki bloklamalar gnmze kadar devam etmitir.
C) Savalarn ikisi de ayn hkmleri ieren antlamalarla sonulanmtr.
D) Birinci savan sonucu ikinci savan balamasna ortam hazrlamtr.
E) ki savan sonunda da Avrupann siyasi
yaps korunmutur.
(1994 SS)
5.
Sovyet Rusya, arlk Rusyasnn Berlin Antlamasyla Osmanl Devletinden ald yerleri,
I. Dnya Savandan ekildiini belirten Brest
- Litovsk antlamasyla Osmanl Devletine iade
etmi; ancak anlama devletleri bu karar geersiz saymtr.
Bu durum aadakilerden hangisinin gstergesidir?
A) Bamsz devlet saysnn arttnn
B) Sovyet Rusyann dier devletlerle ilikilerinin
arlk Rusyasnnkinden farkl olduunun
C) Anlama Devletleri arasnda gr ayrl
olduunun
D) Osmanl Devletinin Avrupa devletler hukukundan yararlandnn
E) I. Dnya Sava ncesinde kurulan ittifaklarn
aynen devam ettiinin
(2002 SS)
93
ATLAS
BRNC DNYA SAVAINDA OSMANLI DEVLETNN

SAVATII CEPHELER
95

1.
6.
Mondros Atekes Antlamasyla Osmanl Devleti ................................... sona ermitir.
7.
3.
Mondros Atekes Anlamasyla ngilizler

tarafndan ilk igal edilen yer ...............................
dur.
Bat Anadoluda Yunanllarn yapt haksz

igaller ................................... Raporu ile dnya
komuoyuna duyurulmutur.
96
................................... Cemiyeti Dou Anadoluda bamsz bir Ermeni Devleti kurmak istemitir.
8.
9.
4.
5.
ESEN YAYINLARI
2.
10.
...................................
Cemiyeti stanbulda
kurulmu ve daha ok basn yayn yoluyla Anadolunun haksz igalini Dnyaya duyurmutur.
ETKNLK - II (Doru - Yanl)

1.
5.
Mondros Atekes Anlamasn Osmanl Devleti

adna Rauf Orbay imzalamtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Neden ?
tilf Devletleri Osmanl Devletinin haberleme

ve ulam ara gerelerine el koyarak kendilerine kar oluabilecek toplu bir direni hareketini
nlemeye almlardr.
Doru ( )
Yanl ( )
Neden ?
6.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
tilf devletleri Mondros Atekes Anlamasnn

7. maddesine dayanarak Osmanl topraklarnda
igallere balamlardr.
Doru ( )
7.
Alyans srailit ve Makabi cemiyetleri Ermeniler

tarafndan kurulmutur.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
4.
8.
97

1.
6.
Mondros Atekes Anlamasnn 7. ve 24. maddeleri nelerden bahsetmektedir? Yaznz.
3.
7.
Vilayetisitte ve Elviyeyiselse denilen vilayetler

hangileridir? Aratrnz.
4.
5.
ESEN YAYINLARI
2.
8.
9.
Wilson lkelerinin iine neden Osmanl Devleti

ile ilgili ayr madde konmutur? Aratrarak yaznz.
98
Kuvaymilliyenin milli mcadeleye salad

yararlar nelerdir? Yaznz.
10.
Dou Anadolu Mdafaihukuk Cemiyetinin douda bir Ermeni devletinin kurulmasn engellemek
iin yapt almalar aratrnz.
MONDROS ATEKES ANLAMASI VE CEMYETLER

1.
Mondros Atekes Anlamasnda yer alan

Hkmetin haberlemesi dnda, telsiz,
telgraf ve haberleme aralarnn tm tilaf
Devletlerinin kontrolnde olacaktr maddesi ile,
TEST 1
4.
Mondros Atekes Anlamasndan sonra yurdun igale uramas Trk halknda aadaki
durumlardan hangisini ortaya karmamtr?
A)
B)
C)
D)
E)
I. Osmanl Devletinin i gvenliini salamak,

II. Osmanl Devletinin merkezi yapsn glendirmek,
III. Telsiz, telgraf ve haberleme aralarn yenilemek,
IV. Osmanl Devletinin kontroln salamak,
V. Osmanl Devletini ekonomik olarak desteklemek
5.
durumlarndan hangisini amalamtr?
Mondros Atekes Anlamasndan sonra Anadoludaki aznlk cemiyetleri,
A) I
B) I
C) III
D) IV
E) V
gallere kar kurulan cemiyetlerin baz zellikleri unlardr;

I.
Blgelerini koruma ve savunma amac vardr.
tilaf Devletlerinin desteini salayarak kendi

devletlerini kurma,
lkede asayi ve gvenlii bozarak yeni igallere neden olma,
egemen olmak istedikleri blgelerde ounlukta olduklarn kantlama
amalarna ulamak istemilerdir.
II. Haklarn basn-yayn yoluyla duyurmak istemilerdir.
Buna gre,
I. silahl direnite bulunma,
II. Avrupal devletlerle ibirlii yapma,
III. milli cemiyetlerle uzlama
Bu zelliklerden hangileri, dorudan yerel
durumlarndan hangileri aznlk cemiyetleri-
olduklarnn gstergesidir?
nin bu ama iin gerekletirdii faaliyetler
III. Ulusuluk dncesiyle kurulmulardr.
A) Yalnz I
D) I ve II
3.
ESEN YAYINLARI
2.
Milli mcadele ruhunu

Ulusal bamszlk isteini
z savunma gereksinimini
Saltanata olan ballnn artmasn
Toprak btnln koruma arzusunu
B) Yalnz II
E) I ve III
Mondros Atekes Anlamasyla ortaya kan fiili

igaller srecinde talyanlar Anadoludaki igallere katlmtr.
Aadakilerden hangisi bu devlet tarafndan
igal edilen yerlerden biri deildir?
A)
B)
C)
D)
E)
Antalya
Kuadas
Marmaris
zmir
Konya
arasnda gsterilemez?
C) Yalnz III
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
6.
Aadaki gelimelerden hangisi ile dnya

kamuoyuna Bat Anadoluda Yunanllarn haksz igali duyurulmutur?
A)
B)
C)
D)
E)
Amiral Bristol Raporunun hazrlanmas

Wilson lkelerinin yaynlanmas
Londra Konferansnn toplanmas
Mondros Atekes Anlamasnn imzalanmas
Paris Bar Konferansnn toplanmas
99
MONDROS ATEKES ANLAMASI VE CEMYETLER

1.
TEST 2
4.
Mondros Atekes Anlamasndan sonra aznlklarn kurduu cemiyetlerin baz amalar unlardr;
sonras gelimeler zerine 3 Haziran 1919da

yaynlad bir genelge ile devletin ve milletin tam
I. bamsz devlet kurma,

II. Trkleri ge zorlayarak boalan yerlere yerleme,
III. bulunduklar blgelerde ounlukta olduklarn ispat etmeye alma
gereinin savunulmasn ilan etmitir.

Mustafa Kemal bu tutumu ile;
Bu amalardan hangilerinin Osmanl Devletini gsz duruma drp lke btnln bozmaya ynelik olduu sylenebilir?
A) Yalnz I
olgularndan hangilerini amalamtr?
B) Yalnz III
I.
C) I ve II
E) I, II ve III
ngiltereYunanistan
talya Fransa
ngiltere Rusya
talya ABD
Yunanistan Fransa
A) Yalnz I
D) II ve III
ESEN YAYINLARI
tilaf Devletlerince alnan karar gerei 15 Mays

1919da zmir resmen igal edilmitir.
gal kararnn alnmasnda ve fiilen uygulanmasnda dorudan ilikili olan devletler
aadakilerden hangileridir?
A)
B)
C)
D)
E)
3.
bamszl, okluun azla feda edilmemesi
Anadolunun igalini dnya kamuoyuna duyurma,

II. Trk halkn manda himaye ile kurtarma,
III. ulusal bamszlk ilkesini korumu
D) I ve III
2.
Mustafa Kemal Mondros Atekes Anlamas
5.
Osmanl Devletinin Mondros Atekesi sonras;

I. Halkn can ve mal gvenliini koruyamamas
II. Ordularnn terhis edilmesi
durumlar iin aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Kuvaymilliyenin kurulmasna neden olmutur.
B) Devlete kar gven sarslmtr.
C) lke savunmasz hale gelmitir.
D) Aznlk almalar azalmtr.
E) gallerin yaylmas kolaylamtr.
Mondros Atekes Anlamasnn;

tilaf Devletleri gvenliklerini tehlikede grdkleri herhangi bir stratejik blgeyi igal
edebileceklerdir.
maddesi ile ilgili aadakilerden hangisi sy
lenemez?
A) Anadolunun her taraf igal tehlikesine ak
hale gelmitir.
B) Anlama devletlerinin igallere hukuki gerekeleri olmutur.
C) Anadolunun igali kolaylamtr.
D) Anadoludaki aznlklarn igallere kar rgtlenmesi engellenmitir.
E) Anlama devletleri Wilson lkelerine ters dmekten kurtulmutur.
B) Yalnz II
C) I ve III
E) I,II ve III
6.
Mondros Atekes Anlamasnda ar ekonomik, siyasi ve askeri hkmlerin yer almas

Osmanl Devletinin aadaki zelliklerinden
hangisi ile aklanamaz?
A)
B)
C)
D)
E)
Fiilen yok olmasyla

Kaytsz-artsz teslimiyetle
Bamszlnn zedelenmesiyle
stanbul Hkmetine olan gvenle
Toprak btnlnn sarslmasyla
101

1.
1919 ylnda tilaf Devletlerinin, Trklerin Bat

Anadoludaki Hristiyanlar katletmek zere olduu eklindeki aslsz bir haberi dnya kamuoyuna yaymalarnn amac neydi?
4.
A) Anadoludaki i isyanlar desteklemek

B) Sevr Antlamasnn imzalanmasn abuklatrmak
C) zmirin igalini hakl gstermek
D) stanbulun igalini hakl gstermek
E) Anadoluda zararl dernekler kurulmasn hzlandrmak
(1983 SS)
A) stanbulun igal edilmesi

B) Milli Mcadele hareketinin g kazanmas
C) Mustafa Kemalin Yldrm Ordular Grubu
komutanlndan ayrlmas
D) Anadoluda dzenli ordunun kurulmas
E) Osmanl Devletinin igaller karsnda etkisiz
kalmas
Birinci Dnya Savandan sonra, Dou Anadolu Mdafaaihukuk Cemiyeti u kararlar

almtr:
I.
(1988 SS)
5.
Hibir ekilde g edilmeyecek.
II. Bilim, iktisat ve din alannda rgtlenilecek.

III. Dou vilayetleri gerektiinde savunulacak.
Bu kararlarn balca amac, aadakilerden
hangisidir?
A) Blgedeki Trkleri, aznlklara oranla her
ynden daha gl tutma
B) Benzer amal ulusal cemiyetleri birletirme
C) Dier Mdafaaihukuk Cemiyetlerine kendi
gcn gsterme
D) Erzurumda ulusal bir kongre yaplmasn
salama
E) Cemiyetin blgedeki ube saysn artrma
(1985 SS)
3.
Aadakilerden hangisi bu gr destekleyen bir gereke olamaz?
ESEN YAYINLARI
2.
Kurtulu Savann devam ettii yllarda Mustafa Kemal, Artk stanbul Anadoluya hakim deil,
tbi olmak mecburiyetindedir. grn savunuyordu.
Aadakilerden hangisi Kuvaymilliyenin

kurulmasnda dorudan etkili olmutur?
A) tilaf Devletleri askerlerinin stanbula gelmesi
B) Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya
Savanda yenilmesi
C) Anadolunun yer yer igal edilmesi
D) Anadoluda i isyanlar kmas
E) Rusyada ihtilal olmas
(1989 SS)
6.
Mondoros Atekes Anlamasndan sonra stanbul Hkmeti galip devletlerin etkisi altna girmi
ve millete kar sorumluluklarn yerine getiremez
olmutur.
Aadakilerden hangisi, Mustafa Kemal ile

Trk Milleti arasnda karlkl gelien gven
duygusundan doan bir sonu deildir?
Aadakilerden hangisi bu durumun bir

sonucu deildir?
A) Cumhuriyetin kurulmas
B) Yresel direnilerin balamas
B) Kurtulu Savann kazanlmas
C) Anadolu halknn, stanbul Hkmetine olan

gvenini yitirmesi
C) Trkiye Byk Millet Meclisinin kurulmas

D) Kadnlara siyasal haklar tannmas
E) Kurtulu Sava Dneminde mahalli derneklerin kurulmas
(1987 SS)
A) Erzurum ve Sivas Kongrelerinin yaplmas
D) Anadolu halknn Mustafa Kemalin evresinde toplanmas

E) Gizli anlamalarn yaplmas
(1989 SS)
103

1.
6.
I. TBMMde ncelikle .....................................

ilkesinin gereklemesi amalanmtr.
7.
3.
lk TBMM ........................................................
bir meclis olmasna ramen olaanst yetkilere
sahip meclis tanmlamas yaplmtr.
ESEN YAYINLARI
2.
TBMMye kar ayaklanmalar .............................

neden olmutur.
8.
9.
4.
Sevr Antlamas meclisin onayndan gemedii

iin .............................................. bir geerlilii
yoktur.
10.
5.
Dzenli Ordunun kurulmasyla ..........................

ve .............................. isyan etmitir.
105

1.
5.
I. TBMM stanbulun igali ve Meclisimebusann

kapatlmas zerine Ankarada almtr.
Doru ( )
Yeni Trk Devletinin ilk anayasas Kanunu

esasidir.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
2.
ESEN YAYINLARI
6.
7.
3.
I. TBMM padiaha bal olarak almtr.

Doru ( )
Doru ( )
Yanl ( )
8.
106
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
4.
Kuvayinzibatiye TBMMye kar kan ayaklanmalar bastrmtr.

1.
lk TBMMnin almasna neden olan olaylar

aratrnz.
3.
TBMMye kar Anadoluda neden isyanlar kmtr? Aratrnz.
ESEN YAYINLARI
2.
4.
5.
Trk Kurtulu Savanda erkes Ethemin rol

nedir? Neden isyan etmitir? Aratrnz.
107
I. TBMM DNEM
1.
TEST 1
Vekil says
102
4.
133
I. smet Paay Bat Cephesine atamas

II. Hyanetivataniye Kanununu karmas,
III. stiklal Mahkemelerini kurmas
52
30
32
faaliyetlerinin yasama, yrtme ve yarg yetkisiyle ilikisi aadakilerden hangisinde

doru olarak gruplandrlmtr?
16
Devlet memuru
Asker
Serbest meslek
Din adam
Salk
Seimle gelen
7
Airet reisi
4
Teknik eleman
Reji grevlisi
lk TBMMnin,
Meslekleri
Yasama
A)
I
B)
II
C)
III
D)
I
E)
II
Yukardaki grafikte I. TBMMde yer alan milletvekillerinin mesleklerine gre dalmlar verilmitir.
Buna gre aadaki yarglardan hangisine
ulalamaz?
A) Mecliste deiik mesleklerden milletvekilleri
yer almtr.
B) Meclisin kltrel seviyesi farkldr.
C) Ordu siyasetin ierisinde yer almtr.
D) Mecliste en fazla kamu grevlileri yer almtr.
E) Mecliste aznlklarn temsilcileri bulunmaktadr.
5.
Yrtme
II
III
II
III
I
Yarg
III
I
I
II
III
1921 Anayasasnn,
I. Egemenlik kaytsz artsz milletindir.
II. Meclisin bakan hkmetinde bakandr.
III. Yasama, yrtme ve yarg TBMMye aittir.
maddelerinden hangilerinin daha sonraki
2.
Demokrasi, cumhuriyetin vazgeilmez bir unsurudur. Demokrasilerde, herkesin dncesine

sayg gsterilir.
Buna gre aadakilerden hangisinin demokrasi ile dorudan bir ilikisi yoktur?
A)
B)
C)
D)
E)
3.
Siyasi partilerin kurulmas

Kadna seme-seilme hakknn tannmas
TBMMnin almas
Meclis Hkmeti Sisteminin benimsenmesi
Semen yann drlmesi
TBMMye bal dzenli ordu birlikleri aadaki savalardan hangisinden sonra Aslhanl
civarlarnda Yunanllar Anadoludan atmak
iin bir taarruzda bulunmusa da baarl olamamtr?
A)
B)
C)
D)
E)
II. nn Sava
Ktahya-Eskiehir Savalar
I.nn Sava
Byk Taarruz
Sakarya Sava
108
anayasalarda da deitirilmedii sylenebilir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
6.
I.TBMMnin ald hkmet kurmak gereklidir,

geici kaydyla bir hkmet reisi veya padiah
vekili tanmak doru deildir kararna bakarak
ilk TBMMnin,
I. sreklilii ve bamszl,
II. inklapl,
III. ulusalcl,
zelliklerinden hangilerine nem verildii
sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
I. TBMM DNEM
1.
TEST 2
I.TBMMnin,
4.
I. stiklal Mahkemelerini kurmas,

II. yasama ve yrtme yetkilerini kendinde toplamas,
III. saltanat kaldrmas
TBMMnin bu davran aadakilerden han-
faaliyetlerinden hangilerinin meclisin vergi
gisini gstermektedir?
almak ve asker toplamak iin otoritesini koru-
A) Vatann kurtarlmas yolunda taviz verilmeyeceini

B) Gl bir devletin desteinin salanacan
C) Vatann bar yollarla kurtarlmasn
D) stanbul Hkmeti ile birlikte hareket edileceini
E) tilaf Devletleriyle uzlamaya gidileceini
mada etkili olmasna katk salad savunulabilir?

A) Yalnz II
B) Yalnz III
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
5.
1921 Anayasasnn TBMMye verdii aadaki zelliklerinden hangisi ulusal gvenlie
nem verildiinin gstergesidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Hkmette grev alacak bakanlar seme

Yasama yetkisini kullanma
Ulusal iradeyi temsil etme
Sava ve bara karar verme
Yrtme gcne sahip olma
ESEN YAYINLARI
2.
Sevr Bar Antlamasnn imzalanmasndan

sonra; 19 Austos 1920de toplanan meclis, bu
antlamay tanmadn ve imzalayanlarn vatan
haini olduunu belirtmitir.
1921 Anayasasnn baz hkmleri unlardr;

Egemenlik kaytsz artsz ulusundur.
Din buyruklarnn yerine getirilmesi meclise
aittir.
Anlama ve bar yaplmas, savaa karar
verilmesi TBMMye aittir.
Bu hkmler deerlendirildiinde,
I. Laiklik ilkesine aykr kararlar alnmtr.
II. Cumhuriyetilie vurgu yaplmtr.
III. D politikaya yn verilmek istenmitir.
3.
lke : Yasama, yrtme ve yargnn birletirilmesine Kuvvetler Birlii denilir.

Olay : Kurtulu Savan yrten I.TBMM Kuvvetler Birlii ilkesini benimsemi ve baarl olmutur.
Buna gre yukarda verilen ilke-olay ilikisi
iin aadaki yarglardan hangisine ulalabilir?
A) Kuvvetler Birlii ilkesinin demokrasiye uygun
olmad
B) Olaanst dnemlerde Kuvvetler Birlii ilkesinin ilerin hzl yrtlmesini salad
C) Gl demokrasilerde Gler Birlii esasnn
kabul edildii
D) Gler Birlii ilkesinin TBMMye zarar verdii
E) Anayasal kurumlarn Gler Birlii ilkesi ile
tam olarak uygulanabildii
110
A) Yalnz I
D) I ve III
6.
B) Yalnz III
C) I ve II
E) I,II ve III
I.TBMMde 390 milletvekili yer almtr. Bunlarn 179u memur ve aydn, 54 asker, 47si din
grevlisi, 110u ifti, tccar ve airet reislerinden
olumutur.
Buna gre,
I.
Meclisin ounluunu memur ve aydnlar

oluturmutur.
II. Meclisi farkl toplum katmanlar oluturmutur.
III. Askerler de siyasetin iinde yer almtr.
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I,II ve III

1.
1921 Anayasasna gre, TBMMnin yetkilerinden

bazlar unlardr:
4.
Hkmette grev alacak bakanlar seme,
23 Nisan 1920 tarihinde kurulan yeni Trk Devleti

ite ve dta baz olumsuz tepkilerle karlamtr.
II. TBMM bakann, cra Vekilleri Heyetinin

(Bakanlar Kurulu) tabii bakan sayma,
Aadakilerden hangisi, bu olumsuz tepkilere bir rnektir?
III. Sre dolmadan TBMM seiminin yenilenmesine karar verme,
A) Afganistan ile TBMM arasnda dostluk antlamas imzalanmas

B) talyanlarn igal ettikleri yerlerden ekilmesi
C) Londra Konferansna TBMM Hkmetinin
de arlmas
D) Sovyet Rusyann TBMM ile Moskova Antlamasn imzalamas
E) tilaf Devletlerinin Anadoluda TBMMye kar
kan ayaklanmalar desteklemesi
I.
IV. Sava ve bara karar verme

Bu yetkilerin hangilerinde, gnmze kadar
bir deiiklik olmamtr?
A) III ve IV
B) I ve II
D) I ve IV
C) II ve III
E) II ve IV
(1990 SS)
(1992 SS)
2.
lk TBMM, kendisinin stnde bir kuvvet tanmamakla aadakilerden hangisini yok saymtr?
5.
A) Aznlk haklarn
B) tilaf Devletlerini
Bu durum aadakilerden hangisinin bir gstergesidir?
C) Osmanl ynetimini
A) ngiltere ve Fransann Avrupann byk devletleri olduunun

B) Fransann smrgeci anlaytan vazgetiinin
C) Fransann Osmanl Devletini tanmadnn
D) ngiltere ile Fransa arasnda gr ayrl
olduunun
E) Fransann etnik ayrmcl desteklediinin
D) Eski antlamalar
E) Kuvaymilliyeyi
(1990 SS)
3.
lk TBMMnin, yeni bir devlet dzenine geilmesini salayc ynleri de bulunmasna ramen bu
ynleri n plana karlmamtr.
Byle bir tutumunun amac aadakilerden
hangisidir?
A) tilaf Devletlerinin, TBMMye kar dmanca
davranmalarn nlemek.
B) Vatann kurtarlmasna ncelik vermek.
C) Aznlklarn ayr devlet kurma giriimlerini
nlemek.
D) Komu devletlerin gvenini kazanmak.
E) Kanunuesasiden yararlanmay srdrmek.
(1991 SS)
112
ngiltere Anadoludaki milli hareketi Osmanl

Hkmetine kar basit bir ayaklanma sayp
TBMM Hkmetini tanmamay srdrrken,
Fransa TBMM Hkmetine anlama nerisinde
bulunmutur.
(1995 SS)
6.
Aadakilerden hangisi, ilk TBMMnin otoritesinin glendiinin bir gstergesi deildir?

A) stanbul Hkmetinin yapt ve yapaca
ileri yok saymas
B) Vatana ihanet edenler iin yasa karmas
C) Yasama, yrtme yetkilerini kendinde toplamas
D) yeleri arasnda gruplamalarn olmas
E) Vergi oranlarn artrmas
(1996 SS)
11. Birinci TBMMde, hkmet kurulmasna ilikin olarak kabul edilen ilkelerden bazlar unlardr:
14. lk TBMMnin yasama ve yrtme glerini

kendisinde toplamasyla,
I.
I. Meclisin stnde bir g yoktur.

II. Mecliste toplanan Milli radeyi, dorudan
vatann geleceine egemen klmak esastr.
III. Padiah ve halife, baskdan kurtulduu
zaman, Meclisin dzenleyecei yasaya
uygun esaslar iinde durumunu alr.
II. Meclis stnlnn salanmas,

III. Mecliste ye saysnn artrlmas
sonularndan hangilerine ulald savunulabilir?
A) Yalnz I
Bu ilkelerden hangileri, halk egemenliine

dayanan bir hkmet kurulmasnn planlandn gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
Mecliste fikir ayrlklarndan kaynaklanacak

gruplamalarn nlenmesi,
B) Yalnz II
D) I ve II
C) Yalnz III
E) II ve III
(2003 SS)
C) Yalnz III
E) I, II ve III
15. Birinci TBMMnin,
(2001 SS)
I.
yelerinin iki ylda bir yaplan milletvekili

seimleriyle yenilenmesinin kararlatrlmas,
II. yelerinin ok eitli mesleklerden olmas,

III. yasama, yrtme ve yarg yetkilerine sahip
olmas
I. stiklal Marn kabul etmesi,

II. baz vergileri artrmas,
III. Misakmilliyi ilke edinmesi
durumlarndan hangileri ulusalc niteliine
kant saylabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
ESEN YAYINLARI
12. lk TBMMnin,
zelliklerinin hangilerinin, vergi almak ve

asker toplamak iin otoritesinin korumada
etkili olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) II ve III
C) Yalnz III
E) I, II ve III
(2005 SS)
(2002 SS)
13. 20 Ocak 1921 tarihinde kabul edilen Tekilatesasiye Kanununda TBMM yelerinin her
biri, yalnz kendisini seen ilin milletvekili olmayp
btn milletin vekilidir. maddesi yer almaktadr.
Bu madde ile,
16. Demirci Mehmet Efe ve erkes Ethem,Bat Anadoluda Yunanllarn ilerlemesinin ksmen engellenmesinde, TBMMnin kurulmas ve ayaklanmalarn bastrlmasnda etkili olmalarna ramen,
daha sonra TBMMye kar ayaklanmlardr.
Ayaklanmalarnn nedeninin aadakilerden
hangisi olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
A) Milis glerin dzenli orduya balanmak

istenmesi
B) Hyanetivataniye Kanununun karlmas
C) Damat Feritin sadrazamlk grevinden ekilmesi
D) stiklal Mahkemelerinin kurulmas
E) Kuvaymilliye eflerinden Topal Osmann
ldrlmesi
(2002 SS)
(2009 Sosyal 1)
I.
milletvekili seiminde oylarn saymn kolaylatrma,

II. birlik ve beraberlii salama,
III. ulus egemenliini pekitirme
hedeflerinden hangilerine ulalmak istendii
savunulabilir?
114
TBMMYE KARI IKAN SYANLAR
116
SEVR ANTLAMASINA GRE OSMANLI TOPRAKLARININ PAYLAILMASI
117

1.
6.
Mustafa Kemal 19 Mays ...............da .................

kmtr.
7.
Temsil Heyeti 27 Aralk 1919da .........................

gelerek .............................. Milli Mcadelenin
merkezi yapmtr.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
8.
Amasya Genelgesinde Vatann btnln

milletin bamszln yine .................................
.. maddesi yer almtr.
9.
4.
10.
5.
Erzurum Kongresinde Mustafa Kemal bakanlnda ilk kez ............................... blgesel

olarak kurulmutur.
118
Mustafa Kemal son Osmanl Mebuslar Meclisine

...................................dan milletvekili seilmitir.

1.
5.
Kuvaymilliye Anadolunun haksz igali zerine

halkn oluturduu silahl direni birlikleridir.
Doru ( )
Erzurum Kongresi ncesi Mustafa Kemal askerlik

grevinden istifa etmitir.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden?
Neden?
6.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
Erzurum Kongresi blgesel olarak toplanmasna

ramen tm yurdu ilgilendiren kararlar alnmtr.
Doru ( )
4.
7.
Balkesir ve Alaehir Kongreleri Yunanllarn

igallerine kar toplanmtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden?
Neden?
8.
119

1.
15 Mays 1919da zmiri igal eden Yunanllar

hangi iddiayla igali hakl gstermek istemilerdir
Aratrnz.
3.
Kurtulu Savann ama, gereke ve yntemi

nerede izilmitir Bunlar belirten maddeleri yaznz.
4.
5.
Osmanl Mebusan Meclisinin ilk ve son toplantsnn tarihlerini aratrnz.
120
ESEN YAYINLARI
2.
6.
7.
Kuvayinzibatiye ile Kuvaymilliye arasndaki fark

aratrnz.
8.
9.
Amasya Genelgesinin Amasya Grmesinden

fark nelerdir? Aratrnz.
10.
121
KURTULU SAVAINA HAZIRLAK DNEM

1.
19 Mays 1919da Samsuna kan Mustafa

Kemal ilk i olarak, yalnz kendi blgesinde
deil tm yurttaki askeri birliklerle irtibata geerek; birliklerin datlmasn ve silahlarn tilaf
Devletlerine teslim edilmesini nlemeye almtr.
Mustafa Kemalin bu ekilde davranmasnn
nedenleri arasnda aadakilerden hangisi
gsterilemez?
A)
B)
C)
D)
E)
TEST 1
4.
A)
B)
C)
D)
Halkn bilinlendirilmek istendii

rgtlenmeye gidildii
tilaf Devletlerinin etkisinin artt
Blgenin her bakmdan gl tutulmak istendii
E) politikayla ilgili kararlar alnd
Ulusal direnii balatmak istemesi

Yurdun tamamen igalini nleme abas
stanbul Hkmetinin igale kaytsz kalmas
Padiahn otoritesini artrma dncesi
tilaf Devletlerinin gerek niyetini anlamas
Ulusal Mcadele Dneminde; Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi ve TBMMye yeler, halk tarafndan belirlenerek grevlendirilmitir.
Amasya Genelgesinin yaymlanmasndan sonra

ileri Bakan Ali Kemal bir genelge yaymlayarak Mustafa Kemalin grevinde baarsz olduunu, ngiliz yksek komiserinin istei zerine
geri arldn bildirmitir.
Buna gre,
Buna gre stanbul Hkmeti ile ilgili olarak,
I.
Bamszlk mcadelesi ulusal iradeye bal

olarak yrtlmtr.
II. rgtlenme blgesel olarak balamtr.
III. Mustafa Kemal, bamszlk hareketini ulusa
mal etmek istemitir.
I. tilaf devletleri tarafndan ynlendirilmitir.

II. Ulusal direni hareketini engellemeye almtr.
III. Milli Mcadeleyi kendi bnyesinde toplamay
istemitir.
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
yarglarndan hangilerine ulalamaz?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
6.
3.
Temsil Heyetinin kurulmas,

Bir gazete karlmasna karar verilmesi,
Blgeden g edilmesinin engellenmesi
gibi konularn grlmesi ile ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?
5.
2.
Erzurum Kongresinde;
I.
Vatann btnl, ulusun bamszl tehlikededir.

II. Ulusun bamszln, yine ulusun azim ve
karar kurtaracaktr.
III. stanbul Hkmeti zerine ald sorumluluu
yerine getirememektedir.
Amasya Genelgesinin yukardaki maddele-
Amasya Genelgesinin,
I.
Milletin bamszln yine milletin azmi ve

karar kurtaracaktr.
II. Her trl etki ve denetimden uzak milli bir
kurul oluturulmaldr.
III. Anadolunun her bakmdan en gvenli yeri
olan Sivasta milli bir kongre toplanacaktr.
almas yolunda dorudan bir ardr?
maddelerinden hangileri Mustafa Kemalin

Kurtulu Savann halkn desteiyle gerekletirmek istediinin bir kantdr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
rinden hangileri Trk ulusuna egemenlii ele
122

1.
TEST 2
Amasya Genelgesinin;
4.
lk defa ulusal egemenlie yer vermesi,

Artk stanbul, Anadoluya hakim deil, bal
olmak mecburiyetindedir anlaynn kabul
edilmesi
zellikleri aadakilerden hangisi ile aklanabilir?

A)
B)
C)
D)
E)
A)
B)
C)
D)
E)
Manda ve himaye fikrini benimseme

htilalci olma
Rejimi koruma
Aznlklarla ibirlii yapma
Yrtme yetkisini kullanma
5.
Mustafa Kemal Ulusal Mcadele Dneminde;
ulusal gleri birletirme

halk bilinlendirme
amacyla aadakilerden hangisini gerekletirmitir?

A)
B)
C)
D)
E)
Blgesel direnii rgtleme

Direni cemiyetleri kurdurma
Kuvaymilliyeyi destekleme
Kongreler dzenleme
Dzenli orduyu kurma
6.
3.
Amasya Genelgesinde yer alan; Askeri ve milli

rgtler hibir ekilde datlmayacak ve komuta
braklmayacak silahlar teslim edilmeyecektir.
karar ile ncelikle aadakilerden hangisi
amalanmtr?
A) Milli cemiyetleri ve yerel idarelerin etkin duruma getirilmesi
B) Saltanat ve hilafetin kaldrlmas
C) Manda himayenin benimsenmesi
D) Blgedeki direni cemiyetlerinin organize
edilmesi
E) Askeri ve sivil glerin milli mcadelede yanllarn elinde kalmas
124
Ulusal mcadeleyi kiisel olmaktan karma

Ordunun desteini alma
Trk milletini bilinlendirme
tilaf Devletlerinin yardmn alma
Halka yalnz olmadn gsterme
Erzurum Kongresinde alnan aadaki kararlardan hangisinin Trk nklabnn ulusal egemenlik anlayna ters dt sylenebilir?
A) Milli snrlar iinde vatan bir btndr, paralanamaz.
B) Her trl yabanc igaline ve mdahalesine
kar millet birleerek kar koyacaktr.
C) Ulusal irade ve toplanan ulusal gler padiah ve halifelik makamn kurtaracaktr.
D) Manda ve himaye kabul olunamaz.
E) Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi hakim klmak
esastr.
ESEN YAYINLARI
2.
Mustafa Kemal, Amasya Genelgesini Rauf

Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoya imzalatm, Kazm Karabekir ve Cemal Paann da
onayn alarak 22 Haziran 1919da yaymlamtr.
Bu durumun Mustafa Kemalde aadaki katklardan hangisini salad sylenemez?
Amasya Tamiminde Sivasta toplanacak ulusal kongreye katlacak yelerin;
Reddiilhak Cemiyetleri,
belediyeler,
Mudafaaihukuk Cemiyetleri
aracl ile seilmesi istenmitir. Bu gruplarn

tercih edilmesinde,
I. milli mcadele taraftarlarn setirme,
II. uzlamac bir tavr sergileme,
III. ekonomik engelleri kaldrma
amalarndan hangilerinin gzetildii sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I ve III

1.
TEST 3
4.
Sivas Kongresinde btn milli cemiyetlerin birletirilerek milli btnln salanmas ve yaplacak mcadelenin tek merkezden ynetilmesi
amalanmtr.
I.
Temsil Heyetinin kurulmasna zemin hazrlama,

II. delege seimiyle ilgili kararlar ierme,
III. ulusun bamszlnn tehlikede olduunu
belirtme
Buna gre,
I. ulusal birlik ve beraberlik,
II. devletilik,
III. Cumhuriyetilik
zelliklerinden hangileri, Mustafa Kemalin

Kurtulu Savan balatmasnda etkili
olmutur?
ilkelerinden hangilerinin n plana karld

sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
2.
C) Yalnz III
B) Yalnz II
D) I ve III
C) Yalnz III
E) II ve III
E) I ve III
Amasya Tamiminde millet iradesine dayal demokratik bir ynetim kurulmasna ynelik
kararlar alnmtr.
Buna gre,
I.
stanbul Hkmeti zerine dt grevi

yerine getirememektedir.
II. Milletin geleceini yine milletin azim ve karar
kurtaracaktr.
III. Sivas Kongresine milleti temsilen her ilden
er delege gnderilecektir.
5.
ESEN YAYINLARI
A) Yalnz I
Amasya Genelgesinin,
Erzurum Kongresi kararlarndan Temsil Heyeti

Dou Anadoluyu temsil eder maddesi, Sivas
Kongresinde Temsil Heyeti tm yurdu temsil
eder eklinde kabul edilmitir.
Bu durum Sivas Kongresinin aadaki zelliklerinden hangisi ile aklanabilir?
A)
B)
C)
D)
E)
maddelerinden hangileri bu amaca ynelik

kararlar alndnn gstergesidir?
Ulusal olma
Manda ve himayeye tepki gsterme
Millet egemenliine yer verme
Zor artlar altnda toplanma
Yerel tekilatlanmaya ncelik verme
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
6.
3.
I. Erzurum Kongresi
II. Amasya Grmesi
III. Sivas Kongresi
Ulusal Mcadele Dneminde yukarda meydana gelen olaylarn oluumu aadakilerden hangisinde kronolojik olarak sralanmtr?
A) I, II ve III
B) I,III ve II
D) II, I ve III
126
C) II, III ve II
E) III, II ve I
Amasya Genelgesinde yer alan Askeri ve sivil

tekilatlar hibir ekilde datlmayacak, ynetim
bakalarna devredilmeyecek, silah ve cephaneler teslim edilmeyecektir. karar ile ncelikle
aadakilerden hangisi amalanmtr?
A) Halkn padiaha kar cephe almasn salamak
B) Askeri ve sivil glerin Milli Mcadele taraftarlarnn elinde kalmasn amalamak
C) Aznlklarn kard isyanlar sona erdirmek
D) kacak isyanlarn yaylmasn nlemek
E) Kuvaymilliye taraftarlarnn birletirilmesini
gerekletirmek

1.
3.
Milli Mcadele Dneminde tilaf Devletleri,

Mebuslar Meclisinin toplanmas iin igal altndaki blgelerde yaplan seimleri engelleyecek
bir harekette bulunmamlardr. Fakat mecliste
Misakmilli ilan edilince meclisi basmlar mebuslarn bazlarn tutuklayarak srgne gndermilerdir.
Son Osmanl Mebuslar Meclisinde Anadolu ve

Rumeli Mdafaaihukuk Cemiyeti adna seilen
mebuslar Mdafaaihukuk adn tayan bir grup
yerine, Felahvatan adyla yeni bir grup kurmulardr.
Bu durum, aadakilerden hangisinin bir
gstergesidir?
tilaf Devletlerinin tutumlarndaki bu deiikliin nedeni aadakilerden hangisidir?
A) Ulusal Kurtulu harekatnn balatlmak istendiinin
A) Trk halkna sempatik grnmek istemeleri

B) Meclisin stanbulda toplanmasna kar
olmalar
C) Alnan kararlar beklentilerine aykr bulmalar
D) stanbul Hkmeti ile Anadolu arasnda
anlama ortamnn domasn istemeleri
E) Trk halknn kendileri ile bar yapacana
inanmalar
(1994 SS)
B) Mebuslarn grlerini deitirdiklerinin

C) gal kuvvetlerinin Mebuslar Meclisi zerindeki basklarnn azaldnn
D) stanbulun igal edilmesinin engellenmek
istendiinin
E) Padiahn yetkilerinin snrlandrldnn
ESEN YAYINLARI
(1994 SS)
2.
Erzurum Kongresinde yalnzca i politikay ilgilendiren ilkeler deil, baz d politika ilkeleri de
belirlenerek ilan edilmitir.
Erzurum Kongresinin bu tutumu aadakilerden hangisini gsterir?
A) Meclis gibi hareket edildiini
B) stanbul Hkmetine yardmc olunmak istendiini
C) Ekonomik sorunlara siyasi sorunlardan daha
ok nem verildiini
D) Yabanc lkelerle ilikilerin arttn
E) tilaf Devletlerinin Anadolu harekatna bak
asnn deitiini
(1994 SS)
128
4.
Amasya Genelgesinin aadaki hkmlerinden hangisi, Trk inklabnn evrensel nitelik

tadnn bir gstergesidir?
A) Vatann btnl tehlikededir.
B) stanbul Hkmeti, zerine ald grevi yerine getirememektedir.
C) Ulusun bamszln ulusun azim ve karar
kurtaracaktr.
D) Delegelerin seimi ulusal bir sr olarak gizlenmelidir.
E) Sivasta ulusal bir kongrenin tez elden toplanmas kararlatrlmtr.
(1996 SS)
5.
Ulusal Mcadele Dneminde:

I.
8.
stanbul resmen igal edilmitir.
II. Osmanl Mebuslar Meclisi datlmtr.

III. Misakmilli ilan edilmitir.
IV. stanbul Hkmeti Mustafa Kemale 9. Ordu
mfettilii grevini vermitir.
Bu gelimelerden hangileri Trk milletinin

stanbul Hkmetine olan gvenini sarsmtr?
B) I ve III
D) II ve IV
Yurdun btnln salamak

Hilafet ve saltanatn devamn salamak
Ulusun iradesini egemen klmak
Hristiyanlara siyasal egemenlii ve sosyal
dengeyi bozucu ayrcalklarn verilmesine
kar kmak
Ulusal Kurtulu Savanda ne srlm

olan yukardaki grlerden hangileri birbiriyle elimektedir?
V. stanbul Hkmeti, Temsilciler Kurulu ile

grme yapmay kabul etmitir.
A) I ve II
I.
II.
III.
IV.
A) I ve II
B) I ve III
C) I ve IV
D) II ve III
E) III ve IV
(1998 SS)
C) II ve III
E) IV ve V
(1996 SS)
9.
6.
I.
Erzurum Kongresinde Milli Meclisin derhal toplanmasna ve hkmet ilerinin meclisin denetimi altnda yrtlmesine allacaktr. karar alnmtr.
III. Amerikan mandasn reddetme,

ESEN YAYINLARI
Ulusal egemenlie nem verildiini

Anayasada deiiklik yaplmas gerektiini
Hkmet yelerinin meclis iinden seildiini
stanbul Hkmetinin Anlama Devletlerine
tepki gsterdiini
E) Milletvekili seimlerinin yenilenmesi gerektiini
(1997 SS)
Yabanc igallere kar direnme,
II. Tutuklanmas iin emir verilen Mustafa

Kemali kongre bakanlna seme,
Bu karar aadakilerden hangisini gsterir?

A)
B)
C)
D)
Sivas Kongresi gndeminde yer alan maddelerden bazlar unlardr:
IV. Ali Fuat Paay Umum Kuvaymilliye kumandanlna atama

Bu maddelerden hangileri kaytsz artsz
bamszln amalandn gsterir?
A) I ve II
D) II ve IV
7.
B) I ve III
C) II ve III
E) III ve IV
(1998 SS)
Osmanl Anayasas;
Hkm: Osmanl Mebuslar Meclisini ama ve
kapatma yetkisi padiaha aittir.
Durum: Seimle gelen yelerden oluan son
Osmanl Mebuslar Meclisini ngilizler basm,
baz milletvekilleri tutuklanm, tutuklanmayanlardan bir ksm Anadoluda yeni alan TBMMye
katlmtr.
Yukarda verilen durumun Osmanl Anayasnn hkmyle badamayan yn aadakilerden hangisidir?
A) Osmanl Mebuslar Meclisinin Anadoluda
toplanmam olmas
B) Osmanl Mebuslar Meclisinin seimle gelen
yelerden olumas
C) Osmanl Mebuslar Meclisi yeleri arasnda
fikir ayrl olmas
D) Osmanl Mebuslar Meclisi yelerinin vatann
kurtarlmasn ama edinmesi
E) ngilizlerin, Osmanl Mebuslar Meclisini alamaz hale getirmesi
(1997 SS)
10. 1919 ylnda toplanan Alaehir Kongresinde

Afyonkarahisarnegl hattnn batsndaki blgeden dman ekilinceye kadar savan devam
ettirilmesi sorumluunun zel bir idare eklinde
yklenilmesine ynelik kararlar alnmtr.
Bu bilgilere dayanarak, aadakilerden hangisinin Alaehir Kongresinde alnan bu kararn nedenlerinden biri olduu savunulamaz?
A) zsavunma gereksinimi
B) galin ortaya koyduu tehdit
C) Hkmete duyulan gvensizlik
D) Mevcut ynetimden kopup ayr bir devlet kurma istei
E) Silahl bir savunma gc oluturma gerei
(1999 PTAL SS)
129
11. Amasya Genelgesinde Milletin bamszln

yine milletin azmi ve karar kurtaracaktr. maddesinin yer almas aadakilerden hangisinin
deieceinin bir iaretidir?
14. Amasya Genelgesinde, Sivasta bir kongrenin

toplanmas ve btn illerin her sancandan, halkn gvenini kazanm delegenin bu kongreye
katlmak zere hemen yola karlmas hkm
A) Mebuslar Meclisindeki yelerin
yer almtr.
B) lkedeki egemenlik anlaynn
Bu hkm, Amasya Genelgesinin,
C) stanbul Hkmetinin
I.
D) Merkezden ynetimin
tm lkenin temsil edildii bir kuruluu ngrme,
II. gizli maddeleri olma,
E) Baka uluslarla yaplan antlamalarn
III. birlik ve beraberlik arsnda bulunma
(1999 PTAL SS)
zelliklerinden hangileri iin bir kant saylabilir?

A) Yalnz I
12. Erzurum Kongresinde;
II.
III.
IV.
V.
Mebuslar Meclisinin derhal toplanmasnn

gerekli olduunun belirtilmesi,
Smrge amac olmamas koulu ile d yardm alnabilmesi,
Doudaki direnme derneklerinin birletirilmesi,
Dou Anadolu illerinde byk ounluu
Mslmanlarn oluturduunun belirtilmesi,
Vatann paralanmaz bir btn olduunun
aklanmas
Bu kararlardan hangileri, Erzurum Kongresinin yerel olmaktan ok, ulusal bir kongre
olduunu gsterir?
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
(2003 SS)
ESEN YAYINLARI
I.
B) Yalnz II
15. Amasyada yaplan grmelerin sonularn

ieren tutanaklarn protokol olduunu kabul ettir-
A) I, II ve III
B) I, II ve IV
C) I, II ve V
D) II, III ve V
E) II, IV ve V
mek ve bunlar stanbul Hkmetinin temsilcisi
(1999 PTAL SS)
olan Bahriye Nazr Salih Paaya imza ettirmek

nemliydi.
Atatrkn, Nutukta yer alan bu szyle aadakilerden hangisini vurgulamak istedii
13. Sivas Kongresi ile ilgili aadaki gelimelerden hangisi, Anadoluda balatlan ulusal
kurtulu giriiminin bir hkmet gibi hareket
edeceine iaret eden en ak kanttr?
A) stanbul Hkmetinin kar kmasna ramen toplanmas
B) Bakanlna, grevinden azledilen Mustafa
Kemali semesi
C) Kongreye katlan yelerin ttihat ve Terakki
Partisi ile ilikilerinin olmadnn aklanmas
D) Ulusal direnii sevk ve idare iin Temsilciler
Kurulunu semesi
E) Manda ve himayeye kar kmas
(1999 PTAL SS)
130
savunulabilir?
A) Grmelere resmi nitelik kazandrlmasnn
nemini
B) stanbul Hkmetinin alnan kararlar Mebuslar Meclisinin onayna sunmak istediini
C) Grmelerde stanbul Hkmetinin zaman
kazanmak istediini
D) Salih Paann grmelerin yaplmas iin
stanbul Hkmetini ynlendirdiini
E) Anlama devletlerinin grmeler srasnda
stanbul Hkmetine bask yaptn
(2003 SS)
26. Ahmet:
28. Daha nce Milli Mcadeleye cephe olan stanbul

Hkmeti, Ali Rza Paann sadrazam olmasyla Milli Mcadele taraftarlaryla yakn iliki iine
girerek Amasya Grmelerinde bulunmutur.
Erzurum Kongresi kararlarnn birinci maddesi

Dou vilayetleri ile Trabzon ve Canik (Samsun)
sanca birbirinden ayrlmaz ve Osmanl toplu-
stanbul Hkmetinin tutum deiikliine

aadakilerden hangisinin neden olduu
savunulabilir?
luunun bir paras olmak zere bir btn tekil

eder. eklindedir, demitir.
Onur da bu maddenin,
I.
A) Milli Mcadele taraftarlarnn giderek glenmesinin

B) Bat Cephesinde dzenli ordunun kurulmasnn
C) Dou Cephesinin kapanmasnn
D) Londra Konferansna TBMM Hkmetinin
de arlmasnn
E) Anlama Devletlerinin basksndan kurtulmak istemesinin
Arap,
II. Ermeni,
III. Rum
aznlklarnn blgedeki ykc faaliyetlerini nlemek amacyla konduunu sylemitir.
Onur, yukardaki aznlklardan hangilerini
syleseydi Ahmete doru bilgi vermi olur-
(2013 YGS)
du?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
D) Yalnz I
C) I ve II
E) II ve III
ESEN YAYINLARI
(2011 YGS)
27. Amasya Genelgesinin 6. maddesi Askeri ve

milli rgtlerin hibir biimde datlmamas,
komutanlklarn bakalarna braklmamas, silah
ve cephanenin elden karlmamas, vatann
herhangi bir yerinde yeniden balayacak bir
dman igali btn orduyu ilgilendirdiinden
vatann hep birlikte savunulmas eklindedir.
Bu maddeye gre aadakilerden hangisine
ulalamaz?
29. Kasm 1918 ile Ekim 1920 tarihleri arasnda milli

kurtulu amacna ynelik ok sayda kongre
dzenlendi. Bu kongreler, ou Bat Anadoluda
olmak zere Dou Anadoluda ve Trakyada
gerekletirildi.
Bu bilgiyle aadaki yarglardan hangisine
ulalamaz?
A) bandaki komutanlarn grevlerini terk

etmemesine
B) Askeri ve sivil rgtlerin birlikte hareket
etmesi gerektiine
C) Temsilciler Kurulunun hkmet gibi hareket
ettiine
D) Anlama Devletlerine cephe alndna
E) gallere kar direnileceine
A) Bat Anadoludaki mcadele hareketi daha

youndur.
B) Anadolu halknda milli kurtuluu gerekletirme azmi gldr.
C) Kongreler, lke dzeyinde deiik blgelerde yaplmtr.
D) Farkl kongreleri dzenleyenlerin arasnda
gr ve i birlii vardr.
E) TBMMnin almasndan sonra da kongrelerin toplanmasna devam edilmitir.
(2013 YGS)
(2013 LYS)
133
135
Kurtulu Savanda Cepheler

DOU CEPHES
KURTULU SAVAINDA CEHPELER

DZENL ORDUNUN KURULMASI
Kurtulu Sava ncesi Ermeni Sorunu
Mondros Atekes Anlamas hkmleri gerei Osmanl
Anadoluya ilk Trk aknlarnn yapld yllarda Trklerle Ermeniler kar karya gelmilerdi. Turul Bey
Dneminde Ermeni ve Grclerin destekledii Bizans
ordusu 1048 Pasinler Savanda Seluklular tarafndan ar bir yenilgiye uratmt.
ordular terhis edilirken silahlar teslim edilmiti.

Mustafa Kemal Suriye cephesindeyken ordunun
datlmamas iin ordu komutanlklarna telgraflar
ekerek ordularn datlmamasn istemiti.
1071 Malazgirt Sava sonras ise Anadolu Trk yurdu olmaya balamtr.
Havzada iken de eldeki mevcut birliklerin datlmamasn istemiti. Ne var ki yalnz Erzurumdaki 15.
Kolordu kalmt.
Blgede kk Ermeni Krallklar olmasna ramen

Ermeniler ounlukla Bizansn siyasi egemenliinde yayorlard. Anadolunun Trklerin hakimiyetine
girmesi Ermenilerin de Trk hakimiyetine girmesine
neden oldu.
TBMMnin almas nedeniyle i ayaklanmalar balamt. Bunlarn bastrlmasyla uralyordu. Ayrca

Yunan igali yaygnlamaya balamt. zmirin igali
zerine vatansever subaylar, ellerinde kalan birliklerle direnmeye getiler. Blgedeki milis kuvvetleriyle
birlik olarak savunma yapyorlard.
Kuvaymilliyenin Kaldrlmasnn Nedenleri

Dzenli birlikler olmamalar
Yunan ilerleyii karsnda tam baar elde edilememesi
Genelkurmaydan gelen emirlere uymamalar ve
yalnz kendi eflerini dinlemeleri
ESEN YAYINLARI
Blgede direni birlikleri Kuvaymilliye birlikleri eklinde rgtlenmeye alyordu. Yunan ilerleyiinin
yavalatlmas ve i isyanlarn bastrlmasnda ciddi
almalar olan bu birliklerin zamanla olumsuz faaliyetleri de olmaya balad.
Seluklular, Beylikler ve Osmanl egemenliinde

huzur iinde yaayan Ermeniler 1877 - 1878 Osmanl
- Rus Sava (93 Harbi, Rumi takvime gre 1293)
sonucu Dou Anadolunun baz ehirleri Ruslarn
eline geti. Ruslar Ermenileri kkrtmaya baladlar.
Bu sava ve igalde grev alan Rus Ermenileri,
Osmanl Ermenilerini kkrtmaya baladlar. Ayrca
Balkanlarda oturan Hristiyan aznlklarn bamszlk
elde etmeye balamalar Ermenilerde bamszlk
hevesini artrd.
1878de imzalanan Ayastefanos (Yeilky) Antlamasnda Ermenilerin oturduklar blgelerde Osmanl
Hkmeti slahatlar yapacaktr maddesi ve yine
Berlin Antlamasnn 61. maddesinde ayn ekilde
haklar verilmesi Ermenileri cesaretlendirdi.
Ayaklananlar kanun hkm deil kendi kurallarna gre cezalandrmalar

Halktan bazen zorla para ve malzeme toplamalar
Adam karma ve silah zoruyla basknlar yapmalar
Dzenli ordu kurulmas fikrine birounun kar
kmas
TBMMnin hkmete verdii yetkiyle Kuvay
milliye gleri Milli Savunma Bakanl emrine
girmesi konusunda yasal dzenlemeler yapld.
1920nin balarnda Ankara Ziraat Mektebi toplantsnda dzenli ordu kurulmas karar alnmt.
Haziran 1920de Dou ve Bat cephesi kurularak
dzenli ordu kurulmasna adm atld.
136
9. Ordu Mfettii Mustafa Kemal ve Arkadalar

k olan bir Ermenistan Devletinin kurulmasn istedi. Bu isteini Sevr Antlamasna koydurdu.
Ayastefanos ve Berlin Antlamalar ile ilk defa

Ermeniler dnya gndemine girmi oluyorlard.
Sevri uygulatmak isteyen tilaf devletleri Douda

Ermenileri, Batda Yunanllar kullandlar.
Berlin Kongresi ve Antlamas sonrasnda

Rusya ve ngilterenin Ermenileri dorudan desteklemeleri ve kkrtmalar Ermeni htilalci komitelerinin hzla kurulmas ve eyleme gemelerini
salad. 1840da Kafkasyada kurulan Tanak
Komitesi ve 1887de svirede kurulan Hnak
Komiteleri silahl eyleme getiler.
Dou Anadoludaki Ermeni faaliyetleri blge halknn rgtlenmesini salad. Dou Anadolu Mdafaai
hukuk Dernei ve Albayrak Gazetesinin alma ve
yaynlar ulusal mcadeleyi balatt.
TBMM aldktan sonra ald bir kararla Ermenistan
zerine bir askeri harekat dzenlendi. XV. Kolordu
Komutan Kazm Karabekir Paa 28 Eyll 1920de
Ermeniler zerine yrd. 29 Eyllde Sarkam,
30 Ekimde Kars alnd. Ermenilerin bara yanamamas zerine harekat devam ettirildi. Ermenilerin
bekledii yardmn gelmemesi zerine bar istediler.
Osmanl topraklarnda hzla isyanlar kmaya balad. (stanbul, Erzurum, Yozgat, Kayseri,
orum, Van ve Adana isyanlar)
Hatta Ermeni eteleri ve onlarn siyasi destekileri 21 Temmuz 1905 te isteklerini kabul etmeyen
Sultan II. Abdlhamite Cuma Namaz k suikast dzenlediler. Suikastten klpay kurtulundu.
Gmr Antlamas (2-3 Aralk 1920)

Kars ve evresi Trklere verilecek
Ermenistan TBMMnin varln tanyacak
Osmanl Devleti I. Dnya Savana Rusyann karsnda girmiti. Ermeniler bu durumu nceden hesap
ederek durum deerlendirmesi yapp gerekli hazrlklar yapmlard.
Ermeniler Sevri tanmayacaklar ve bu antlama

ile kendilerine verilen haklardan vazgeecekler
1914 Aralk aynda Kafkas cephesinin almasyla

Ermeniler bir taraftan Ruslara yardm etmeye dier
taraftan tilaf Devletleri adna casusluk yapmaya
balayacaklardr. Dier bir taraftan da silahlanarak
masum Mslman halk katletmeye balayacaklardr.
Osmanl Devleti iki ate arasnda kalmt. Bu nedenle hem Ermenilerin gvenliini salamak hem de
Ruslarn desteini kesmek iin Lbnan ve Suriye
topraklarna Ermeniler g ettirildi. (Tehcir Kanunu)
1917de Rusyada Bolevik htilalinin kmasyla
Rusya I. Dnya Savan brakt. Merkezi Erivan olan
bir Ermeni Devleti kuruldu.
z be z Trk yurdu olan blgede bir Ermeni
Devletinin kurulmasn Osmanl Devleti artlar
gerei engelleyemedi. (Eski Erivan Hanl)
Kurtulu Sava Srasnda Ermeni Sorunu
Mondros Mtarekesi sonras toplanan konferanslarda
Ermeni temsilcilerde bulundu. Bu toplantlarda Byk Ermenistan hayali yeniden gndeme getirildi. Bir
Ermeni Devleti kurulmasn isteyen ngiltere bu plan Amerikaya benimsetemeyince snrlarn Wilson
(ABD Bakan) un izecei Karadeniz ve Akdenize
ESEN YAYINLARI
I. Dnya Sava Srasnda Ermeni Sorunu
Snr, Aras Nehri ve ldr Gl olacak

Ermeniler Trklere dmanca tavr beslemeyecek, Trklere kar savamam Ermeniler yurtlarna dnebilecekler.
nemi
TBMMnin ilk askeri ve diplomatik zaferidir.
Berlin Antlamasyla snrlarn dnda kalan Kars
ve evresi geri alnmtr.
Misakmillinin gerekletirilmesi adna atlan ilk
admdr.
Dou cephesi kapatlm, birlikler batya kaydrlmtr.
Halkn TBMMye gveni artmtr.
Ermeniler ekilince Grcistanla snr olundu.
Ardahan, Artvin ve Batum alnd.
Grcistann Sovyet Rusyaya katlmas ve
Sovyetlerle iyi ilikiler kurma ve Kurtulu Savanda siyasi ve askeri destek alnmas amacyla
Batum Ruslarla imzalanan Moskova Antlamasyla Grcistana brakld. Misakmilliden ilk
kayptr.
Antlama metninde Osmanl Devleti ad
gememi, Trkiye ad gemitir.
137

Savunma 72 gn srd. 1973de TBMM ehre
kahraman unvann verdi.
GNEY CEPHES
Mondros Atekes Anlamasn istedikleri gibi yorumlayan tilaf Devletleri igalleri balatmlard. ngiliz-
Urfa Savunmas
ler Ocak 1919dan itibaren Urfa, Antep, Adana ve
ngilizlerin boaltmas zerine Fransz birlikleri 1
Mara igal ettiler.
Kasm 1919da Urfaya girdiler. ehirdeki Ermenileri
15 Eyll 1919da Franszlarla yaplan yeni bir payla-
de rgtlediler ve Trk mallarn Ermenilere devretti-
m planna gre ngilizler Filistin ve Iraka, Franszlar
ler. 29 Aralk 1919da Urfa Jandarma Komutanlna
ise Suriye ve Lbnana himayeci devlet olarak gire-
atanan yzba Ali Saip, blgede oluturduu bin
cek, Urfa, Mara, Adana, Mersin, Antep Franszlara
kiilik askeri birlikle direnie geti. 9 ubat 1920de
braklacakt.
Urfann byk blmn kurtard. 19 Nisan 1920de
ngilizlerin boalttklar blgelere giren Fransz birlik-
Franszlar Urfadan att.
leri ve Ermeni intikam alaylar halka kt davranmaya baladlar. Blge halk kendiliinden rgtlenerek
TBMM 1984 ylnda Urfaya anl unvann

verdi.
Kuvaymilliye birliklerini kurdular ve igallere direndiler.
Ali Saip Bey (1877 Kerkk 1939 Ankara)
igalin geici olabileceine inanmas ve ngilizlerin siyasetleri gerei blge halkna onur krc
davranmamalardr.
Fransz igali ise Ermenilerle birlikte geliince
hem onur krc hareketlerde bulunmalar hem de
igalin kalc nitelik tamas halkn rgtlenmesini
salamtr.
ESEN YAYINLARI
Blge halknn ngiliz igaline kar koymamas
1887 de Kerkkte Harbiyeyi bitirdi. Mondros

Atekesi sonras Gneydou Anadoluda
Namk takma adyla Kuvaymilliyede grev ald.
Fransann Urfa ve civarn igali zerine Mustafa
Kemal Paadan ald emirle direnii rgtledi.
2 Nisan 1920 de TBMM de Urfa Milletvekili oldu.
Konya stiklal Mahkemesi Reislii yapt. 1926 da
Dou stiklal Mahkemesi Bakan oldu. 1935te
yeniden Urfa Milletvekili oldu. 25 Eyll 1939 da
Ankarada 52 yanda ld.
Mara Savunmas
Antep Savunmas
30 Ekim 1919da Mara Franszlar tarafndan
18 Aralk 1918de ngilizler tarafndan igal edilmitir.
igal edildi. Kaledeki Trk bayra indirilerek

Fransz bayra ekildi. Ermeni eteleri baskn
ve yamalara giriti. Trk kadnlarna saldrdlar.
Maran ileri gelenlerini tutukladlar.
29 Ekim 1919da Fransz igaline braklmtr. Ermenilerin de desteini alan Franszlar Mslman halka
kar harekete gemitir. Byk zulm, yama ve
tecavz olaylar yaanmtr. Antep halk Ermeni ve
Franszlara kar direnie gemitir. Blgede Mda-
Cuma gn Mara Ulu Cami mam Rdvan Hoca
faaihukuk Cemiyeti kurulmutur. Temen Said Bey
Kalelerinde hr bayra dalgalanmayan esir bir
(ahin Bey)in Kilisten, Franszlarn asker sevkiyatn
memlekette cuma namaz klnamaz diyerek halkn
nlemek iin yapt mcadele ile Franszlara byk
harekete gemesini salad.
kayplar verdirilmi ancak ahin Bey ehit dmtr.
11 ubat 1920de Franszlar Mara boaltmak
Antep halk dzenli Fransz birlikleri karsnda drt
zorunda kaldlar.
ay gibi bir sre mcadele etmesine ramen dayanamam ve 9 ubat 1921de teslim olunmutur.
138

ahin Bey (1877 1920 Gaziantep)
BATI CEPHES
Asl ad Mehmet, babas Abdullah Efendi annesi

15 Mays 1919da zmire asker karan Yunanllar 25
Ayyu hanmdr.
Maysta Manisay, 27 Maysta Aydn, 29 Maysta
Rtiye okumu ve daha sonra derici amcasnn
Ayvalk ve 1 Haziranda demi ve dolaylarn igal
yannda almtr.
ettiler.
1889da Zeynep Hanmla evlenmitir. Yemen

Cephesinde savam ve baarsndan dolay
Bat Anadoluda balayan geni apl bu igal hareke-
baavu olmutur.
ti mtareke koullarna aykr idi. Bu durum blge halknda igallerin kalc olaca dncesini kuvvetlen-
1908de Antepe dnmtr. 13 Aralk 1919
dirmi ve topyekn mcadele azmini kamlamtr.
da stanbula gelerek Harbiye Nezaretinden
stanbul Hkmetinin igaller karsnda tepkisiz kal-
vazife istemitir. Nizip kazas askerlik ubesi
mas ve birey yapamamas blgede Mdafaaihukuk
tutmakla grevlendirilmitir.
ve Reddiilhak Derneklerinin kurulmasn salam ve
Ali Fuat Paa, Adana Cephesinde grevlendirilen
halk Kuvaymilliyeyi oluturmaya balamtr.
subaylara takma isimler veriyor. Tufan, Selim,
Bekir Sami Bey (demi Kaymakam), Ali (etinka-
ahin ve Doan gibi.
ya) Bey (172. Alay Komutan), Hac kr Bey (175.
2000 Fedai toplayan ahin Bey, Antep osesi
Alay Komutan) emrindeki askerlerle Yunanllarla
zerinde mdafa hatt oluturmutur. 3 18
mcadeleye balamlardr. Ayrca 61. Tmen Komu-
ubat 1920 de Fransz birliklerini malup etmitir.
tan Kazm Bey, Bergama istikametinde Yunanllar-
25 Mart 1920 de Andrea komutasndaki Fransz

birlikleriyle 100 kiilik kuvvetleriyle arpmtr.
28 Mart 1920 de ehit olmutur. ehit olduunda
43 yandadr.
TBMM, gsterilen bu kahramanca savunmaya, 6 ubat 1921de karlan bir kanunla Gazi unvann vermitir.
20 Ekim 1921de yaplan Ankara Antlamas ile
Franszlar Antepten ekilmeye balamlar, 25
Ekim 1921de ehir boaltlmtr.
talya galleri
Antalya ve evresini igal eden talyan birliklerine kar byk bir mcadele grlmemektedir. Kk apl
arpmalar yaanmtr.
ESEN YAYINLARI
bakanlna tayin olmutur. Nizip Antep yolunu
la savamaya balad. Blgenin ete liderlerinden

Yrk Ali Efe, Demirci Mehmet Efe kuvvetleriyle direnie getiler. Mustafa Kemal Paa tarafndan blgeye
gnderilen sivil aydnlardan Mahmut Celal (Bayar),
Kprl Kazm (zalp), Hacm Muhiddin (arkl),
Mehmet efik (Aka), Vasf (nar) gibi ahslar halkn
Kuvay milliyeye katlmas iin altlar. TBMM aldktan sonra Bat Cephesi Komutanlna 25 Haziran
1919da Ali Fuat Paa atanmtr.
erkes Ethem Olay

Yunanllarn Salihli ve Alaehir istikametinde ilerlemesi ile buralarda cepheler ald. erkes Ethem
Salihli ve Alaehirde cephenin komutanln zerine
ald. 1920 ylnda Kuvaymilliye gleri iinde en g-
talyaya kar blge halknn direnie gememesinin

temel nedeni Paris Antlamasyla zmir ve evresinin Yunanistana braklmas talyay kzdrmtr.
Bu nedenle talya Bat Anadoludaki Kuvaymilliyeyi
desteklemi, hatta el altndan silah ve cephane salamtr.
ls Ethemin birlikleri oldu.
5 Temmuz 1921de igal ettikleri yerleri boaltmlardr.
Ethemin bu baarlar TBMM tarafndan takdirle kar-
erkes Ethem bir yandan Bat Cephesinde Yunan

ilerlemesini durdurmaya alrken dier yandan
TBMMye kar kan Ahmet Anzavur, Bolu, Dzce,
Adapazar ve Yozgat isyanlarn bastrd. erkes
land. Ancak dzenli Yunan birliklerine kar dzenli
139

ordu kurulmak istenmesi ve Bat Cephesine nce Ali
I. NN SAVAI (6-11 OCAK 1921)
Fuat Paa, daha sonra smet Paa ve Refet Paann
Bursay ellerinde bulunduran Yunanllar Eskiehiri
atanmas erkes Ethemi kzdrd. erkes Ethemin
alarak Ankara zerine yrmek, Meclisi datmak ve
dzenli birliklere katlmak istemesi ve smet Paa
Trk kurtulu hareketini bomak istiyorlard. Ayrca
ile anlamazla dmesi bir i kavgann kmasna
ngilizlerin ve igal kuvvetlerinin desteini de alarak
zemin oluturmak zereydi. TBMM, bu srada Yunan-
saldrya getiler. Ancak Yunanllar iin olumlu, Trk-
llarla I. nn Savan yapmaktayd. TBMM, erkes
ler iin olumsuz nemli e vard.
Ethem olayna son vermek istiyordu. Ethem kuvvetle-
Trk ordusu say ve silah asndan Yunan ordu-
rinin zerine gidildi. Ethem yanndaki birliklerle Yuna-
sunun yars kadard.
nistandan gei istedi ve Almanyaya gitmek istedi.

Yunanllarn bu durum iine geldii iin istekleri kabul
TBMM dzenli orduyu henz tam olarak kurama-
edildi. Ethem Almanyada bir mddet kaldktan sonra
m tam bir gei dnemi yayordu.
rdne gitti ve orada ld.
Tam Yunanllarn harekete getii srada erkes

Ethem de isyan etmiti. Bu yzden Trk ordusu
ikiye ayrlmak durumunda idi. 6 Ocakta balayan
arpmalar Yunanllarn yenilip geriye ekilmesi
Ali Fuat Cebesoy
ile 10 Ocakta son bulmutur.
(d. 23 Eyll 1882, stanbul . 10 Ocak 1968,

asker ve siyaset adamlarndandr. Trkiye Cumhuriyetinin ilk cumhurbakan Mustafa Kemal ile
Harp Okulu yllarnda snf arkada idi. Trkiyenin igali srasnda zmitten Ankaraya ilerleyen ngiliz birliklerine ate ama emrini vererek
ESEN YAYINLARI
stanbul). stiklal Savan fiilen balatan Trk

I. nn Savann Sonular ve nemi
Dzenli ordularn ilk sava ve zaferidir.
Halkn moral dzeyi ykselmi, dzenli orduya ve
TBMMye olan gven artmtr.
durdurmas nedeniyle Kurtulu Savan fiilen
Zaferin dzenli ordularla kazanlabilecei anla-
balatan ilk komutan oldu ve sava boyunca
lm ve Trk ordusunda emir-komuta sisteme
nemli grevler stlendi. Yine Kurtulu Sava yl-
oturmutur.
larnda stlendii Moskova Bykelilii grevini
Sevrin zorla kabul ettirilemeyecei gsterilmitir.
baaryla yrtt ve Trkiyenin kuzeydou snr-
Bu zafer bir dizi i ve d gelimeye ortam hazrla-
larn belirleyen Moskova Antlamasn imzalad.

Milletvekili olarak balad siyasi yaamnda Trkiyenin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver
Cumhuriyet Frkasnn kurucularndan birisi oldu,
ve sonrasnda zmir suikast san olarak yargland. 1939dan sonra siyasete dnerek TBMM
Bakanl, Bayndrlk Bakanl yapt. 1948den
itibaren siyasete Demokrat Partide devam etti.
27 Mays Darbesinden sonra Yassada Mahkemelerinde yargland.
mtr.
Bunlar
TBMM Londra Konferansna davet edildi.
Tekilatesasiye Kanunu kabul edilerek ilk anayasa yapld (20 Ocak 1921).
12 Mart 1921de stiklal Mar, meclis kararyla
kabul edildi.
tilaf Devletleri arasndaki anlamazlklar artmtr.
Dzenli orduya katlmalar hzlanmtr.
Albay smet Bey generallie ykselmitir.
140

den masa banda lkenin kurtarlamayaca akt.
Londra Konferans (23 ubat - 12 Mart 1921)

tilaf Devletleri I. nn Savandan sonra durum
deerlendirmesi yapmak zere Londrada Konferans
dzenlediler. Amalar Sevri yumuatarak TBMMye
kabul ettirmekti. stanbul ve Ankara Hkmetini beraber ararak fikir ayrlndan yararlanmak istediler.
Konferansta Sevr gndeme geldii iin antlama
salanamamtr. Kesin askeri zaferler elde edilme-
Sonu alnamayaca bilindii halde TBMMnin bu

konferansa katlmasnn nedenleri unlardr:
Trklerin bar taraftar olduunu gstermek
Misak milliyi tm dnyaya tantmak
Konferansa Trk heyetini temsilen Bekir Sami
Bey gnderildi.
Londra Konferansnn nemi
tilaf Devletleri TBMMnin hukuki varln resmen
kabul ettiler.
Misak milli dnyaya tantld.
Bekir Sami Beyin, ngiltere ve talya ile yapt
anlama TBMM tarafndan eitlik ilkesi gzetilmedii iin kabul edilmedi.
Yunanistan tekrar saldrya geti (II. nn Sava).
Trk - Afgan Dostluk Antlamas (1 Mart 1921)
ESEN YAYINLARI
smet nnnn Hayat

1884 ylnda zmirde dodu. lk ve orta renimini Sivas ta
tamamladktan sonra Mhendishane dadisini (Asker Lise)
bitirdi.1903 ylnda Kara Harp Okulundan, 1906 ylnda
Harp Akademisi nden mezun olarak, ordunun eitli kademelerinde grev yapt. 1910-1913 yllar arasnda Yemen
syannn bastrlmas harektna katld. Bu ve bundan
nceki grevlerinde hudut problemleri ve asilerle yaplan
anlamalarda baarl hizmetleri ve meslek zellikleriyle
dikkati ekti. Birinci Dnya Sava srasnda Kafkas Cephesinde Kolordu Komutan olarak Atatrkn emrinde
alt ve rencilik yllarndan beri devam eden dostluklar
ile devletin gelecegi hakknda ortak fikirleri geliti. Suriye
Cephesinde savat; Mill Mcadele srasnda Atatrkn
en yakn silh arkada olarak alt. Edirne milletvekillii
ve bakanlk yapt. Albay smet Bey, mebusluk ve bakanlk da uhdesinde kalarak Garp Cephesi Komutanlna
getirildi. 25 Ekim 1920den sonra Bat Cephesi Komutan
olarak erkes Ethem isyann bastrd. Birinci ve kinci
nn Savalarn ynetti. Tugeneral rtbesine ykseldi. Sakarya Meydan Sava ve Byk Taarruzdan sonra
kazanlan zafer zerine Mudanya Mtarekesinde Byk
Millet Meclisini temsil etti. Lozan Bar Konferansna
Dileri Bakan ve Trk heyeti bakan olarak katld. 24
Temmuz 1923te Lozan Antlamasn imzalad.Cumhuriyetin ilnndan sonra 1923-1924 yllarnda ilk hkmette
Babakan olarak grev ald. 1924-1937 yllar arasnda
bu grevini srdrd. nn, Atatrk nkilplarnn gereklesmesinde ve Trkiye Cumhuriyetinin salam temeller
zerine oturtulmasnda Atatrkn en yakin mesai arkadayd. Atatrkn lmnden sonra, 1938 ylnda, TBMM
tarafndan Trkiyenin ikinci Cumhurbakan olarak seildi.
kinci Dnya Sava srasnda Trkiyeyi sava felketinin
dnda tutmay baard. Savatan sonra ok partili siyas
rejime geilmesinde en byk destek oldu. 1950 ylnda,
yaplan seimleri kaybettikten sonra, 1960 ylna kadar Ana
Muhalefet Partisi Bakan olarak siyas yaamn srdrd. 27 Mays Harektndan sonra Kurucu Meclis yeliine
seildi ve 10 Kasm 1961 tarihinde Babakanla atand.
1965 ylnda bu grevden ayrldktan sonra milletvekili olarak siyas yaamna devam etti. 1972de Parti Genel Bakanl ve milletvekilliinden istifa ederek; lnceye kadar
(25 Aralk 1973) Anayasa gereince Cumhuriyet Senatosu
tabi yelii grevinde bulundu.
Afganistan uzun yllar ngiliz smrgesi altnday.

1919da bamszln elde etti.
Afganistan temsilcisi Rusyann desteini almak iin
Moskovada bulunuyordu. Afgan temsilcisi yeni kurulan TBMMnin de desteini almak istiyordu.
1 Mart 1920de Trk-Afgan dostluk antlamas
imzaland.
TBMM hkmeti Afganistann tam bamszln
tanyordu.
Taraflardan birine yaplacak saldry, dier taraf
kendisine yaplm sayarak, savamay kabul ediyordu.
TBMM hkmeti kltrel yardm amacyla Afganistana retmen ve subay gnderecekti.
STKLAL MARININ KABUL (12 Mart 1921)
Osmanl Devletinin milli mar yoktu. Yeni kurulan Trk Devleti milliyetilik ilkesine dayanyordu.
Milli Mara duyulan ihtiya 1920de Erkanharbiyeumumuriyaseti tarafndan ortaya konarak, Maarif
Vekleti (Milli Eitim)nden byle bir marn yazlmasn istedi. 7 Kasm 1920de bir yarma ald
btn yurda duyuruldu. Birinciye 500 TL mkafaat
verilecekti. Yarmaya ok sayda air ve iir katld.
Ancak komisyon 724 iirden hi birisini beenmedi.
141

Moskova Antlamas (16 Mart 1921)
Mustafa Kemal ve pek ok milletvekili Mehmet Akifin

yarmaya katlmasn istiyordu. Ne varki Akif mkfat almamak iin katlmak istemiyordu. Maarif Vekili
Hamdullah Saphi Bey 5 ubat 1921de Mehmet Akife
bir mektup yazarak para dln kaldrabileceklerini
syledi. Balkesir Milletvekili Hasan Basri Beyin srar
ile Mehmet Akif, Taceddin Dergahnda yazd iiri
gnderdi.
Rusyada komnist ihtilalin kmas ve Rusyann savatan ekilmesi tilaf Devletlerinin iine gelmemi ve
Sovyet Rusyaya kar tavr almlard. Rusya ise
Boazlardan ve gneyden gelebilecek herhangi bir
tehlikeye kar gneyinde salam ve dost bir devlet
grmek istiyordu. TBMMninde mttefik bir gce ihtiyac
vard. Ayrca, TBMMnin de emperyalist devletlere kar
mcadele vermesi iki devleti yaknlatran bir unsur
olmutur. Bu ortak karlar TBMM ile Sovyet Rusya
arasnda Moskova Antlamasna ortam hazrlamtr.
I. nn Savann kazanlmas TBMMnin Londra Konferansna arlmas, antlamasnn zamann belirlemitir.
TBMM 26 ubat 1921de yeniden bir komisyon kurarak 724 iir arasndan 7sinin mecliste okunmasna
karar verdi.
1 Mart 1921de Mustafa Kemal Paann bakanlk ettii mecliste stiklal Mar iiri ilk nce okundu.
Byk bir alk tufan koptu. Nafia vekili smail Fazl
Paann istei zerine iir drt defa yeniden okundu.
Her msra byk alk ald. Kalan iirlerin okunmasna meclis gerek olmad kararn verdi.
Antlamann Maddeleri
Taraflardan birinin tanmad antlamay dieri
de tanmayacak,
12 Mart 1921de Trkiye Devletinin Milli Mar onaylanarak kabul edildi.
ESEN YAYINLARI
stiklal Marn 1930da Cumhurbakanl

Orkestra efi Zeki ngr, bugnk ekliyle bestelemitir.
Ruslar Misakmilliyi tanyacaklar ve kapitlasyonlarn kaldrlmasn kabul edecekler,

Osmanl Devleti ile arlk Rusyas arasnda yaplan anlamalar geersiz saylacak,
ki devlet arasnda ekonomik ve askeri alanda
yaknlama salanacak,
Sovyet Rusya TBMMnin, Grcistan ve Ermenistan ile imzalad anlamalara gre belirlenen
snrn, Batumun Grcistana braklmas art ile
tanyacaktr.
Moskova Antlamasnn nemi
Mehmet kif Ersoy

(d. 28 Aralk 1873, stanbul - . 27 Aralk 1936,
stanbul), Arnavut asll olan Cumhuriyet Dnemi
airi, dnr, veteriner, retmen, vaiz, hafz,
Kuran mtercimi, milletvekili. Trkiye Cumhuriyetinin ulusal mar olan stiklal Marnn gftekrdr. Vatan airi ve milli air unvanlar
ile anlr. anakkale Destan, Blbl en nemli
eserlerindendir. II. Merutiyet Dneminden itibaren. Srat mstakim (daha sonraki adyla
Sebilr read) dergisinin bayazarln yapmtr. Kurtulu Sava srasnda milletvekili olarak 1.
TBMMde yer alm, stiklal Madalyas sahibi bir
vatanseverdir. Mehmet kif, son yllarn Msrda
Trke dersleri vererek ve Kurann Trkeye
evrilmesi konular ile uraarak geirdi.
142
TBMM ilk kez byk bir devlet tarafndan tanyordu.

Misakmilli snrlarmz Sovyetler tarafndan
tannmtr.
TBMM tilf Devletlerine
kazanmtr.
kar
bir
taraftar
Osmanl Devleti ile arlk Rusyasnn sona erdii

belgelenmitir.
Rusyadan 500.000 altn 180.000 tfek alnm
Milli Mcadeleye ekonomik destek salanmtr.
Ayn zamanda Batumdan vazgeilerek Misakmilliden ilk taviz verilmi oldu.
Trk heyeti Moskovada bulunduu srada Rusyadan destek almaya gelen yeni bamsz devlet
olan Afganistan ile bir dostluk anlamas imzaland. (1 Mart 1921). Bylece TBMM ilk kez bir
slm Devleti tarafndan tannmtr.

Savan Sonular
Moskova Antlamasnn Trk Kurtulu

Savana katklar dnlmeli ve Batumda
verilen taviz dnemin koullarna gre deerlendirilmelidir. Sovyet Rusyann gnderdii
yardmlarn ou Rusyadaki ve Asyadaki Trklerden ve Mslmanlardan toplanmtr.
Eskiehir, Afyon ve Ktahya bata olmak zere

geni bir arazi paras dman kontrolne girmitir.
Yunanllarn bu baars ksa sreli ve geici
olmutur.
Bu yenilgi, Kurtulu Sava ierisinde Trk ordularnn tek yenilgisi olmutur.
II. NN SAVAI Londra Konferansnda Yunan
Afyon, Eskiehir, Ktahya gibi stratejik yerlerin
tekliflerinin kabul edilmemesi zerine Yunanllar ngi-
dmana terk edilmesi Mecliste endielere sebep
lizlerin de desteini alarak hem I. nn Savann
oldu. nn Savann meydana getirdii olum-
baarszln telafi etmek, hem de Ankaraya girerek
lu hava dalm ve Mustafa Kemal yenilginin
TBMMyi datp ngilizlerin gzne girmek iin yeni
sorumlusu kabul edilmitir.Hatta baz Milletvekil-
bir saldr balatrlar. Sayca stn Yunan kuvvetleri
leri bakenti Kayseriye tamay teklif etmiler,
smet Paa komutasndaki Trk ordusu tarafndan
anlama hazrlnda olan Franszlar da netice
pskrtlr. TBMM bakan Mustafa Kemal, smet
iin beklemeye ekilmilerdir.

Bunun zerine toplanan Meclis aylna yetki-
Paaya gnderdii telgrafta: Siz orada yalnz dman deil, milletin makus talihini de yendiniz.
lerini Mustafa Kemale devrederek onu bakomu-
diyerek tebrik etmitir.
tanla getirmitir. (5 Austos 1921) Bylece 78
TBMMye olan gven daha ok artm ve dzenli

orduya katlmlar hzlanmtr.
talyanlar Anadoludan sessizce ekilmeye baladlar.
Temmuz 1919 da Erzurumda ordudan istifa eden

ESEN YAYINLARI
Sonu olarak;
Mustafa Kemal tekrar askerlie dnmtr.

Mustafa Kemal ve TBMM 7/8 Austos 1921
Trk ordusunun ihtiyalarn karlamak ve sava
gcn arttrmak amac ile Tekalifimilliye Buyruklarn yaynlad.
KTAHYA ESKEHR SAVALARI

I. ve II. nn Savalarnda Trk savunmasn aamayan Yunanllar yeni kurulan dzenli ordunun
Kuvaymilliye birlikleri gibi kolay lokma olmadn
anlamtr. Ama ayn zamanda Trk ordusunun
ancak savunma sava verebilecek durumda olduunu da grmt. Trk ordusunun daha da glenmesini engellemek iin byk bir saldrya getiler. Trk
ordusu, hazrlksz yakaland bu savata kayplar
vermeye balad. Mustafa Kemal, hazrlksz verilecek byk kayplardan ekinerek Trk ordusuna
Sakarya Nehrinin dousuna ekilme emri verdi.
Tekalifimilliye Buyruklar Mustafa Kemal bakomutanla getirildikten sonra ilk i olarak Tekalifi milliye
emirlerini kartr. Milli ykmllkler anlamna gelen
bu emirlerle, Mustafa Kemal ordunun ihtiyalarn
karlamak istiyordu. Bu emirler unlardr;
Her ilede bir Tekalifimilliye Komisyonu kurulacaktr.
Her ev bir ift amar, orap ve ark hazrlayp
komisyona teslim edecektir.
Tccarn ve halkn elinde bulunan her trl giyim
eyas, yiyecek maddesi, btn teknik ara ve
gerecin % 40na bedeli sonradan denmek zere
Mustafa Kemalin amac; Sakarya Irman

doal snr yaparak, kazanlan srede orduyu
takviye etmekti. Aksi halde Trk ordusu byk bir
bozgun yaayabilirdi.
el konacaktr.
Sahipsiz olan btn mallara el konacaktr.
Halk elindeki arabalarla ayda en az yz kilometre
mesafelik bir tama ile orduya yardmc olacaktr.
143

Al konumasnda Mustafa Kemal, savaa ve
Halkn elinde bulunan btn silah ve cephane

gn iinde orduya teslim edilecektir.
btn maddi imkanlarn dman kovmak iin kullanlmas zaruretine ramen, mill bir eitimin temellerinin
Demirci, marangoz ve dkmc ustalar ordunun
atlmas, yaplacak ilerin programa balanmasn
emrine girecektir.
istemi, o gne kadar izlenen eitim usullerinin yol
Halkn elinde bulunan tama aralarnn ve binek
at zararlar anlatlmtr. Sava ortasndaki bu
hayvanlarnn % 20sine el konacaktr.

Bu emirlerin hzl bir ekilde uygulanmas iin ve ka-
kongrede Mustafa Kemalin syledii bu szler, kltr
bilecek problemlere kar stiklal Mahkemeleri yetkili
ve eitime verdii nemin milletine besledii inancn
olacaktr.
belirgin bir ifadesidir.

Mustafa Kemal askeri ve siyasi bir dahi olduu kadar,
stikll Mahkemeleri : 1920 Eyll aynda gerek
milletine eitimle a atlatmay dnen byk bir
ayaklanmalar nlemek, gerek dzenli ordunun
liderdir. Mustafa Kemalin milli eitim konusunda yap-
kurulmasn salamak iin abuk karar vere-
tklar, bunun en gzel rnekleridir. Maarif Kongresi
cek mahkemeler oluturulmutu. Bu mahkemele-
de bu konuda atlm en nemli admdr. Mustafa
rin yarglar ve savclar milletvekiliydi. Bylece
Kemal bu konuda; En nemli, en esasl nokta eitim
onlar eliyle TBMM dorudan yarg yetkisini kul-
meselesidir. nk eitim bir milleti ya hr, bamsz,
lanyordu.
anl, yce bir toplum halinde yaatr ya da bir milleti
MAARF KONGRES
Kurtulu Savann en skntl gnlerinde, dmann Eskiehire, Afyona saldrd dnemde 15 - 16
Temmuz 1921de Ankarada toplanmtr. Muallimler
ESEN YAYINLARI
esarete ve sefalete terk eder. diyerek eitime verdii

nemi gstermitir.
SAKARYA MEYDAN SAVAI

Eskiehir Ktahya yenilgisinden sonra Sakarya
Nehrinin dousuna ekilen Trk ordusuna toparlan-
birliinin topland kongerede al konumasn
ma frsat vermek istemeyen Yunan ordusu yeni bir
Mustafa Kemal yapmtr.
taarruza geti. Trk ordusu sava hazrlklarn tam
Genellikle ilk ve ortaretim kademelerinin hedefi ve
olarak bitirememeti ama Tekalifimilliye
Buyruk-
program hakknda tartmalarn yapld, okul ve
laryla nemli eksikliklerini gidermiti. Yunan ordusu
renci mevcutlarnn tespit edilmeye alld, ei-
Ankaray hedef alarak 23 Austos 1921 de ileri hare-
time milli bir ivme kazandrlmaya alld byk bir
kata geti. 22 gn ve 22 gece sren sava bir var
eitim kongresidir.
Kongrede Mustafa Kemal, bugn eitim iin harcanan abalarn, gelecekteki eitimin temellerini atmaya yetmeyeceini, gerekli vastalara sahip oluncaya
olma yok olma mcadelesi olmutur. Mustafa Kemal

Hatt mdafa yoktur; sath mdafa vardr; O sath
btn vatandr szn syleyerek savan nemini ve stratejisini vurgulamtr. iddetli arpmalar
sonucunda Yunan ordusu yenilerek geri ekilmitir.
kadar geecek olan devrede itina ile izilmi bir eitim program uygulanp, eitim rgtnn en verimli
ekilde altrlacan belirtiyordu.
Kongrede retimin sadeletirilmesi, uygulamal hale
getirilmesi ve yrelere gre eitlendirilmesi istenmitir.
144
Sakarya Meydan Savann nemi

Sakarya Zaferinin kazanlmas ile Trklerin Avrupaya kar kaybedilen 1683 II. Viyana kuatmasndan itibaren devam eden geri ekilii sona
ermitir.

tilf Devletlerinin Bar Teklifleri
Sakarya Sava, Kurtulu Savann son savunma sava olmutur.
Sakarya Sava sonucunda Fransann Anadoludan
Sava tilf Devletleri arasnda byk gr ayrlklarna neden olmutur.
derinletiini gstermektedir. Bunun zerine tilf
Yunan ordularnn
Savayla krlmtr.
da 26 Mart 1922de bar esaslarn bildiren antlama
taarruz
gc
ekilmesi tilf Devletleri arasndaki anlamazlklarn
Sakarya
Devletleri 22 Mart 1922de nce atekes daha sonra
tilf Devletleri TBMMye bar teklifinde bulunmulardr.
teklif ettiler.
Buna gre,
22 Ekim 1921de ngilizlerle Esir Mbadelesi Antlamas imzalanmtr.
Trk ve Yunan ordusu arasnda askerden arndrlm bir blge oluturulacaktr ve savaa ay
2 Ocak 1922de Ukrayna Cumhuriyeti ile Dostluk

Antlamas imzalanmtr.
sre ile son verilecektir.

Her iki ordunun askeri birlikleri Anlama Devletle-
Sava bakomutan olarak yneten Mustafa

Kemale, 19 Eyll 1921de meclis tarafndan
mareallik rtbesi ve gazilik unvan verilmitir.
rince denetlenecektir.
zmir ve Tekirda Trklere, Edirne, Krklareli,
Kafkas Cumhuriyetleriyle Kars, Antlamas imzalanmtr. (13 Ekim 1921)
Babaeski Yunanllara verilecektir.

Dou Anadolu da bir Ermeni Devleti kurulacaktr.
Franszlarla Ankara Antlamas imzalanmtr.

(20 Ekim 1921)
Trkiyede mecburi askerlik olmayacak ve asker

ESEN YAYINLARI
says 85.000 ile snrl kalacaktr.

Kars Antlamas Moskova Antlamas dou snrlarmzda baz przler brakmt. Sakarya Sava
sonunda Grcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile
Rusya kontrolnde Kars Antlamas imzaland. Bylece Trkiyenin dou snr bugnk eklini ald.
TBMM Sevr Antlamasnn biraz hafiflemi ekli olan

bu teklifi reddederek savaa devam karar almtr.
Yunanllarn Trk ordusu karsnda baarl

olamayacan gren ngiltere, olas bir Trk taar-
Ankara Antlamas TBMM ile Fransa arasnda

imzalanmtr.
ruzunu nlemek iin bar teklifiyle mevcut durumu korumaya almtr.
Antlamaya gre
Taraflar arasndaki savaa son verilecek,
Trkiye Suriye snr Hatay dnda bugnk
durumunu almtr,
BYK TAARRUZ VE BAKOMUTANLIK MEYDAN

SAVAI (26 Austos 9 Eyll 1922)
Taarruz iin yaplan hazrlklar
ki ay iinde Anadoludaki Fransz askerleri geri

ekilecek,
Trk ordusu saldr iin gerekli hazrlklara balad.
skenderun ve Hatayda zerk bir ynetim kurulacakt.
Tekalifimilliye buyruklarnn getirdii uygulama

durumuna devam edildi.
nemi
lk kez bir anlama devleti TBMMyi ve Misakmilliyi resmen kabul etmitir.
Fransa ile olan sava durumu sona ermitir.
Gney Cephesindeki birlikler batya kaydrlmtr.
Gney snrmzn Iraka kadar olan blm
gvenceye alnmtr.
stanbuldaki silah depolarndan Anadoluya ok

miktarda cephane karld.
Mustafa Kemalin bakomutanlk sresi ay
daha uzatld.
Dileri bakan Yusuf Kemal Bey destek aramak
zere Avrupaya gnderildi.
145

Savan gelimesi
ngilizlerin atekesi kabul etmesinin dier nedenleri
Sava, 26 Austos 1922de Trk topusunun
Loyd George Hkmetine Fransa ve talyann
atyla balad. Mustafa Kemal karargahn
basks.
Kocatepeye kurdu. 30 Austosa kadar yap-
Mustafa Kemalin bar diplomatik giriimleri.
lan mcadelelerde Yunan ordusu byk kayplar
Boazlarn tilf Devletlerinin eline gemesini iste-
verdi. 1. ve 2. Ordunun Yunan kuvvetlerini dou-
meyen Rusyann, Trklerin yannda yer alacan
dan ve gneyden, svari birlikleri ise batdan
tm dnyaya duyurmas gibi etkenler ngilizleri
ve kuzeyden evirerek Yunan ordusunu Dum-
bar yapmaya zorlamtr.
lupnarn kuzeyindeki Aslhanlar blgesine srd.

30 Austosta balayan saldry Bakomutan
Mustafa Kemal Paa kendisi ynetmitir.
Atekes Anlamasnn Hkmleri
Trk ordusu, Yunan ordusunu byk bir bozguna

uratt. Trikopis ve pek ok Yunanl subay esir
alnd. Bu savaa Bakomutanlk Meydan Sava
denmitir. Yunan ordularnn ana kuvvetleri yok
edilmitir. Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir ileri emriyle hcuma geen Trk ordusu, 9 Eyllde
zmire girdi. 18 Eyllde igalciler Bat Anadoludan tamamen atld.
14-15
Ekim
gecesinden
balayarak
silahl
atmalar durdurulacak.
Dou Trakya 15 gn iinde Yunanllar tarafndan
boaltlacak ve bir ay sonra bu blge Trk memurlara teslim edilecek.
Bar anlamas imzalanncaya kadar, Trk ordu-
Byk Taarruz ncesi Konuma

Efendiler! Eski silah arkadalarmla byle yakndan ve samimi temasta bulunmaktan byk zevki
vicdani hissediyorum. Sizinle oturup uzun hasbihal
etmek isterdim. Fakat oksunuz; msait yerde yoktur. Bu sebeple hissiyatm birka cmle ile mlahaza etmekle iktifa edeceim. Arkadalar! ngilizler
ve yardmclar milletimizin istiklalini imhaya karar
vermilerdir. Milletler istiklallerini hi kimsenin lutfu
atifetine medyun deildir. Hi kimse kimseye, hibir
millet dier millete hrriyet ve istiklal vermez. Milletlerde tabiaten ve ftraten mevcut olan bu hak milletlerce kuvvetle, mcadele ile mahfuz bulundurulur.
Kuvveti olmayan binaenaleyh mcadele edemeyen
bir millet mahkum ve esir vaziyettedir. Byle bir milletin istikbali gasp olunur. Dnyada hayat iin, insanca
yaamak iin istiklal lazmdr. stiklal sahibi olmak
iin haizikuvvet olmak ve bunun mevcudiyetini ispat
etmek icab eder
MUDANYA ATEKES ANLAMASI (11 Ekim 1922)

anakkaleye kadar gelen Trk ordusu karsnda
ngilizler savaa devam etmek istemilerse de
mttefiklerden ve dominyonlarndan destek alamadklarndan atekese raz oldular. Atekese ngiltere, Fransa, talya ve TBMM katld. TBMM adna
smet Paa katld. Mtarekeye katlmayan Yunanistan, daha sonra alnan kararlar onaylad.
146
ESEN YAYINLARI
su anakkale ve Kocaeli yarmadasnda belirtilen

izgide duracak, Dou Trakyaya asker geirmeyecekti,
Blgenin gvenliini salamak amacyla 8000
kiilik Trk jandarma birlii blgeye gnderilecek.
Devir teslim srasnda kabilecek karklklar
nlemek amacyla Anlama Devletlerinden 7
taburluk karma asker blgede bulundurulacak.
Boazlar ve stanbul TBMM Hkmetinin ynetimine braklacakt. Bar antlamas imzalanncaya kadar Anlama Devletleri stanbulda kalacaktr.
Mudanya Atekesi Anlamasnn nemi

Yeni bir silahl atmaya girilmeden Dou Trakya, Boazlar ve stanbul alnmtr.
Kurtulu Savann scak sava dnemi sona
ermi, diplomatik dnem balamtr.
Anlama Devletleri Osmanl Devletinin hukuken
sona erdiini kabul etmitir. (stanbul ve Boazlarn TBMMye braklmas)
ngilterede hkmet deiikliine neden olmutur.
Lozan Antlamasna ortam hazrlamtr.

Mustafa Kemal heyetten;
Savalar Yunanllarla yaplmasna ramen,
atekes tilf Devletleriyle yaplmtr. Yunanistan ngiltere temsil etmitir. Bu durum Kurtulu
Savanda asl dman gstermesi bakmndan
nemlidir.
Kapitlasyonlar
Ordu konusundaki snrlama
Ermeni Devleti
Musul
Konularnda kesin olarak taviz vermemelerini istemitir. Konferans 20 Kasm 1922de almaya ba-
Dominyon: XIX. yzyln sonlarna doru,

ngiltere mparatorluu dnyann drt bucana
yaylm lkelerini ynetmekte zorluk ekmeye
balaynca, onlarn en nemlilerine yava yava
i, giderek de d zerklik vermeye balad. Bu
duruma erien ngiliz lkelerine dominyon denirdi.
lk dominyon 1867 ylnda Kanada oldu. 1947 de
bunlara Hindistan ve Pakistan gibi lkeler eklendi.
lad. Ancak, Anlama Devletleri Trkiye Devletinin

bamszln kabul etmedikleri gibi Musul, Kapitlasyonlar, D borlar, Boazlar, Sava tazminat
konusunda kabul edilemez teklifler getirdiler. 4 ubat
1923te grmeler kesildi. TBMM, Misakmilli snrlarnn salanmas iin, Boazlar ve Musul zerine
yrme hazrlklar balatmtr. ngilizlerin arsyla 23 Nisan 1923de tekrar balayan grmeler,
uzun mzakereler sonucunda 24 Temmuz 1923de
tamamlanarak Lozan Bar Antlamas imzaland.
LOZAN BARI KONFERANSI

(23 Kasm 1922 4 ubat 1923 I. Dnem)
Lozan Bar Konferansnn toplanma nedeni

Trklerle yaplacak barn esasn belirlemek ve
I. Dnya Savana kesin olarak son vermekti. Konferansa; TBMM, ngiltere, Fransa, talya,
Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ve Amerika
katlmtr. Boazlar meselesi ile ilgili olarak Rusya, Bulgaristan ve Japonya katldlar. Ticaret ve
yerleme grmelerinin yapld komisyonlara
ise, Portekiz ve Belika katlmtr.
ESEN YAYINLARI
(23 Nisan 24 Temmuz 1923 II. Dnem)
Antlamann nemli maddeleri unlardr.

1. Snrlar
a) Suriye Snr: 1921de Franszlarla yaplan Ankara Antlamasna gre esas alnacaktr.
b) Irak Snr: Musul yznden bir anlamaya varlamad. Dokuz ay iinde halledilmek artyla Trkiye
ve ngiltereye brakld. Lozanda zmlenemedi.
c) Bat Snr: Bat Trakya Balkan savalarnda kaybedildii iin alnamad. Dou Trakya Meri nehri
snr olmak art ile alnd. Karaaa kasabas
Yunanllardan sava tazminat olarak alnd.
Mustafa Kemal Paa, Konferansn zmirde top-
Bozcaada ve mroz Trkiyeye verildi. Midilli,
lanmasn istiyordu. Amac grmeleri hem
Sakz, Sisam Yunanllarda kald. On ki Ada tal-
yakndan takip etmek, hem de Yunanllarn
yaya brakld.
Egeye verdii zarar dnya kamuoyuna yakndan

gstermekti. Ancak anlamann tarafsz bir dev-
d) Dou Snr: Moskova ve Kars Antlamalar

geerli olacaktr.
lette olmas istendi. TBMMden temsilci olarak

Rauf Beyin katlaca kulislerde konuuluyordu.
2. Kapitlasyonlar: Tm sonular ile birlikte kaldrl-
Rauf Bey ise Mondrosta brakt kt imaj sil-
m, Trk topraklar zerindeki yabanc ticaret kurulu-
mek amacndayd. Ancak, Mustafa Kemal Mudan-
larna Trk kanunlarna uyma zorunluluu getirilmitir.
yadaki baarsn gznnde bulundurarak smet

Paay grevlendirmitir.
3. Adalar: On ki Ada talyaya, Gkeada ve Bozcaada Trkiyeye, dier Ege Adalar silahszlandrlmak
artyla Yunanistana brakld.
147

Lozan Antlamasnn nemi
On ki Ada: Rodostan Sakza kadar uzanan,
Gney Bat Anadoluya yakn olan adalardr.
Yeni Trk Devletinin bamszl resmen kabul
4. Aznlklar: Btn aznlklar Trk vatanda sayla-
Misakmilli snrlar byk lde gerekletirildi.
cak. Bat Trakyadaki Trkler ile stanbuldaki Rum-
Osmanl Devletinden kalma pek ok asrlk sorun
edilmitir.
lar hari, Anadolu ve Dou Trakyadaki Rumlar ile
zlmtr.
Yunanistandaki Trkler mbadele edilecektir (Nfus
Lozan, geerliliini uzun sre koruyan bir Antla-
Mbadelesi).
ma olmutur.
5. Sava Tazminat: Yunanistan Karaaa Kasa-
Adalar, Boazlar Musul, Hatay sorunu Trkiyenin
basn Trkiyeye sava tazminat olarak verecektir.
isteklerine uygun zme kavuturulamamtr.

Boazlar ve Patrikhane ile ilgili hkmler ulu-
6. Devlet Borlar: Osmanl Devletinden kalan
sal egemenliimizi ve bamszlmz zedeleyici
borlar Osmanldan bamszln kazanan dier
niteliktedir.
devletlerle Trkiye arasnda eit olarak paylatrlacaktr. Trkiye bu borlar kat para esasna gre
ve taksit ile deyecektir. (En son bor taksiti 1954de
denmitir.)
II. TBMMnin Almas (11 Austos 1923)
7. Boazlar
bulunmayacak (Askersiz alan) ve silahszlandrlacaktr.
b) Boazlarn ynetimi uluslararas bir komisyona
ESEN YAYINLARI
a) Her iki yakasnda 20 kmlik alanda Trk askeri
Mustafa Kemalin istei zerine sava artlarnda

toplanan ilk TBMM 1 Nisan 1923te yenilenmek zere
datlmtr. Meclis Kurtulu Savan baarya ulatrmak zere toplanmt, yani artk amacna ulamt
ve ypranmt. Mustafa Kemal 9 Eyll 1923te yeni
braklacak, komisyon bakan Trk olacaktr.
Trk Devletinin ilk siyasi partisi olan Halk Frkasn
c) Ticaret gemileri boazlardan serbeste geebile-
kurdu. 11 Austos 1923te II. TBMM ald. Daha ok
cektir.
d) Boazlara saldr olursa milletler cemiyetinin
kararyla gerekli nlemler alnacaktr.
8. stanbulun Boaltlmas: Bar Antlamas imza-
inklap dncesine sahip oluan bu meclis, 1 Ekim

1927 ylna kadar grevde kalmtr.
Yeni seimlere, seim kanununda deiiklik yaplarak gidilmitir.
landktan alt hafta sonra igalci gler stanbulu terk

edecektir.
9. Patrikhane: Patrikhane egemenlik ve ekmenlik
I. TBMM daha ok Kurtulu Savann rgt-
vasf olmadan stanbulda varln srdrecek. Siya-
lenmesi ve kazanlmasyla uramtr. Yapt en
sal ayrcalklar sona ermitir.

10. Yabanc Okullar: Trkiyenin i sorunu sayld.
Trkiye bu sorunu kendi iinde zecektir.
Trk maarif tekilatna bal olacaktr.
Trke, Tarih, Corafya ve Yurttalk Bilgisi dersleri Trk retmenler tarafndan Trke okutulacaktr.
Bir mdr yardmcs Trk olacaktr.
148
nemli inklap saltanatn kaldrlmasdr.

II. TBMM ise daha ok inklap zellii olan bir
meclistir. ada Trkiyenin olumasna almtr. Birok alanda inklap yapmtr.
OKUMA PARASI
ST MAM OLAYI
Buras artk Trk memleketi deildir. Fransz mstemlekesinde pee ile gezilmez! diyerek kadnlarn
peesini zorla amak istedi. Kadnlar ise barp,
feryat ederek yakndaki Kel Hacnn kahvesinden
yardm istediler. Olay yerine ilk mdahale eden akmak Sait; Gvur oullar! Dokunmayn baclarma!
diyerek Fransz Ermeni Lejyonerlerinin zerine yrd. zerinde silah olmayan akmak Sait, alan
ate sonucu ar yaralanmtr. Bu srada ad mam
olan ve geimini temin etmek iin st satt iin St mam olarak tannan mam, yannda bulunan silah
ile ate am ve bir Fransz-Ermeni Lejyoner askerini
Mondros Mtarekesi taksim projesine gre; Antep,

Mara ve ukurova blgesi Fransz igal blgesi
olarak taksim edilmiti. 2 ubat 1919da ounluu Hintli askerlerden oluan ngiliz askerleri Mara
igal etmiler ve imdiki Ticaret Lisesinin yanndaki
klaya yerlemilerdir. 29 Ekim 1919 tarihine kadar
bu blgede kalan ngiliz askerleri, Ermenilerin srekli
bavurular ve bu yndeki giriimleri sonucu Fransz
askerleri ile yer deitirmilerdir. Mara halknn, bu
yer deitirmeye mani olmak iin yapt bavurular
ise, o srada Osmanl Hkmetinin zayf oluu ve
yneticilerin ilgisizlii nedeni ile baarl olamamtr.
29 Ekim 1919 akam vakti Yzba Jlie komutasndaki nc birlikler, Ermenilerin taknlklar ve
tezahratlar arasnda eyh Adil mevkisinden ehre
girmilerdir.
nc kuvvetlerden bir gn sonra, 2000 kiilik gnll Fransz lejyoneri Ermeniler, Fransz ve Cezayirli
askerlerden oluan birlikler yine Ermeni tezahratlar,
Ermeni kadnlarn muhabbetli alklar arasnda ehre girdiler. imdiki Ticaret Lisesi civarna yerletiler.
31 Ekim 1919 cuma gn akamna kadar, Franszlarla beraber gruplar halinde ehri dolaan Ermeniler
Trk halkna ar hakaretler ve kfrlerle mtecaviz
davranlarda bulundular.
Akam vakti, havann karamas ile olaylarn skn
bulmas beklenirken, Uzunoluk hamamndan kan
3 kadn ve bohalarn tayan bir erkek ocuunu gren Fransz-Ermeni devriyesinden bir asker;
ldrm, bir dierini de yaralamtr.

Bu olayda akmak Sait ehit dm yaralanan
Ermeni ise lmt 1 Kasm 1919 tarihinde len Ermeni iin byk bir cenaze treni dzenlendi. ehri terk
etmeyen ngiliz ve Fransz askerleri olay yerine yetiti.
St mam ise Nalbant Bekirden ald bir atla Bertizin Aabeyli kynde bulunan Beyazt olu Muharrem Beyin yanna gitti. Ermenilerin ve Franszlarn
btn abalarna ramen St mam bulunamad.
Ancak olayn intikamn almak isteyen Ermeniler saa
sola ate ederek Zlfikar avuolu Hseyini ehit
ettiler. Bu arada Trkleri ldrp kadnlarn alacaklarn, camilerine an takacaklarn sylemeye baladlar. Franszlar da misilleme hareketlerine girierek
St mamn daysnn olu Tiyekliolu Kadirin
ellerini ve ayaklarn arkasndan balayarak burun ve
kulaklarn kestikten sonra boazlayarak ehit ettiler.
St mam 1878 ylnda domutur. kz bir erkek
ocuu vardr. 31 ekim 1919 da, dmana ilk kurunu atan St mam, dmann Maratan kovulmasndan sonra, harpteki fedakarlklarna mkafat
olarak Belediyeye odac alnm, bu vazifesi yannda
kaledeki topun idaresi kendisine verilmiti. Bir top
atm srasnda barutun snan namludan erken ate
almas neticesi yand. Alman Eytamhanesinde tedavi
altna alndysa da iki gn sonra 25 Kasm 1922 tarihinde vefat etti. narl Cami mezarlna defnedildi.
lk kurunun atld Uzunoluk meydannda 1936
ylnda Belediye bakanl yapan Hasan Sukuti
Tkel tarafndan bir ant ve eme,1977 ylnda da
Kbrs meydanna Kurtulu ant yaptrlmtr.
149

1.
6.
General Horbord Raporu Douda .......................

yapt haksz igalleri dnya kamuoyuna
duyurmutur.
2.
ESEN YAYINLARI
7.
3.
8.
TBMMyi tanyan ilk Mslman devlet

..................dr.
9.
4.
10.
5.
Dzenli Ordu Bat Cephesinde Yunanllara

kar ................................... Paa tarafndan
kurulmutur.
Kurtulu Sava Dneminde ................ ile salhl

bir mcadele olmamtr.
150
Mustafa Kemale Sakarya Savandan sonra

..................... ve ..................... rtbeleri verilmitir.

1.
5.
Bat Cephesinde balangta Yunanllara kar

Kuvayinzibatiye mcadele etmitir.
Doru ( )
Sakarya Sava ncesi ordunun ihtiyacn

karlamak iin Takririskun Kanunu karlmtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
6.
ESEN YAYINLARI
2.
7.
3.
TBMMnin kurduu Dzenli Ordunun Yunanllara

kar ilk zaferi I. nn Savadr.
Doru ( )
Douda Ermenilere kar Kazm Karabekir Paa

komutasnda Osmanldan kalan 15. Kolordu ile
mcadele edilmitir.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?..
Neden ?
8.
4.
151

1.
Kuvay milliye varken neden dzenli ordu kurulmaya allmtr? Aratrnz.
2.
Tekalifimilliye Emirleri nelerdir? Yaznz.

ESEN YAYINLARI
3.
4.
5.
22 Mart 1922de tilaf Devletleri Trk ve Yunan

tarafna atekes nerisinde bulundular. nerinin
maddeleri nelerdir? Yaznz.
152

6.
7.
Trk Kurtulu Savanda,

Dou Cephesi
Gney Cephesi
Bat Cephesi
kimlere kar almtr?
ESEN YAYINLARI
8.
9.
Ulusal Egemenlik ve Ulusal Bamszlk terimlerini aklaynz.
10.
153
KURTULU SAVAINDA CEPHELER

1.
TEST 1
4.
Anlama Devletleri Kurtulu Savanda Ankara

Hkmeti ile stanbul Hkmeti arasndaki ikilikten yararlanarak Sevr Antlamasn Trk tarafna
kabul ettirmek istemilerdir.
Buna gre Anlama Devletlerinin,
I.
stanbulu igal etmeleri,
Buna gre,
II. Trk-Yunan savalarnda Yunan ordusunu

desteklemeleri,
I.
III. Londra Konferansna her iki hkmeti de

davet etmeleri
B) Yalnz II
D) I ve II
Anlama Devletlerinin Trk temsilcileri arasnda ikilik karma planlar bozulmutur.
II. Anlama Devletleri stanbul Hkmetinin

siyasi varln kabul etmemilerdir.
faaliyetlerinden hangileri bu duruma kant

olarak gsterilebilir?
A) Yalnz I
Anlama Devletleri, Londra Konferansna stanbul Hkmeti ile birlikte TBMM temsilcilerini de
davet etmilerdi. Konferansta kendisine sz hakk verilen Tevfik Paa Trk milletinin gerek temsilcisi TBMM temsilcileridir diyerek sz TBMM
temsilcilerine brakmtr.
III. stanbul Hkmeti, TBMMnin halk zerindeki

otoritesini yok etmeye almtr.
C) Yalnz III
E) II ve III
A) Yalnz I
B) Yalnz II
2.
Birinci nn Sava sonunda toplanan Londra Konferansnn sonusuz dalmas

I.
Trk tarafn oyalama,
ESEN YAYINLARI
D) II ve III
5.
E) I, II ve III
Kurtulu Sava srasnda yaplan,

I.
I. nn,
II. TBMMyi hukuken tanma,
II. Sakarya,
III. Bat Cephesini kapatma
III. Eskiehir-Ktahya
amalarndan hangileri ile aklanabilir?
savalarndan hangileri dman durdurmaya

yneliktir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
C) Yalnz III
A) Yalnz I
E) I ve III
tilaf Devletleri Kurtulu Sava Dneminde,

aadaki gelimelerden hangisi ile ilk kez
TBMMnin hukuki varln tanmlardr?
A) Londra Konferans
B) I. nn Sava
C) Tekilatesasinin ilan
D) Sakarya Meydan Sava
E) TBMMnin almas
154
B) Yalnz III
D) I ve III
6.
3.
C) Yalnz III
C) I ve II
E) I, II ve III
Ankarann bakent olmasnda etkili olan

I.
Halknn Trk ve Mslman olmas,
II. Kurtulu Savann idare merkezi olmas,

III. TBMMnin burada alm olmas
nedenlerinden hangileri, yeni Trk Devletinin
varlnn kabul ettirilmesi ile daha yakndan
ilgilidir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) II ve III
C) Yalnz III
E) I, II ve III
KURTULU SAVAINDA CEPHELER

1.
TEST 2
Londra Konferansnda TBMMye bar teklifi edilmesine ramen konferansn sonusuz

dalmasnda aadakilerden hangisi etkili
olmutur?
4.
I.nn, II.nn ve Sakarya Savalarnda, igalci

devletler yenilmesine ramen, Trk ordusu dman yok etmek iin kar saldrya gememi ve
Byk Taarruza kadar beklemitir.
Bunda etkili olan en nemli faktr aadakilerden hangisidir?
A) Trkiyede rejim deiiklii olmas

B) tilaf Devletleri arasnda birliin salanmas
C) tilaf Devletlerinin Sevr Barn tekrar gndeme getirmesi
D) Osmanl Hkmetinin de temsilci gndermesi
E) Yunan ilerleyiinin sona ermesi
A) Batl devletlerin basks

B) Trk ordusunun i isyanlarla uramas
C) gal Devletlerinin bar teklifiyle Trk tarafn
oyalamas
D) Trk ordusunun henz taarruz gcne sahip
olmamas
Tekalifimilliye Kararlarnn,
I.
E) Trk ordusunun aznlklarla mcadele etmesi
halkn elindeki btn silah ve cephaneler

gn iinde orduya teslim edilecek,
II. halkn elindeki yiyecek ve giyecek maddelerinin yzde krkna bedelleri sonradan denmek artyla el konulacak,
III. lkedeki teknik elemanlar ordu hizmetinde
alacak
maddelerinden hangilerinin ordunun ihtiyalarn karlamaya ynelik olduu sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) II ve III
5.
ESEN YAYINLARI
2.
I.
ihtiyalarn halktan karlamalar,
II. dzen ve disiplinden uzak olmalar,

III. yarg yetkilerini kendileri kullanmalar
zelliklerinden hangilerinin etkili olduu sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
C) Yalnz III
E) I,II ve III
6.
3.
Kuvaymilliye Birliklerinin Yunan ilerleyiini

durduramamalarnda,
Kurtulu Sava srasnda,
Yunanllarn Anadoludan atlmasndan sonra

ngilizler hi olmazsa Boazlar ve Dou Trakyay Trklere kaptrmak istememitir. Bu durum
muhtemel bir Trk-ngiliz atmasn gndeme
getirmi ancak her iki taraf byle byk bir mcadeleye girimemitir.
Douda Ermenilere kar Osmanldan kalan

terhis edilmemi ordu ile taarruz,
Batda balangta Kuvaymilliye birlikleri

TBMMnin kurduu dzenli ordu ile nce
savunma sonra taarruz sava yaplmas
planlanmtr.
Buna gre,
I.
ngilizler igallerde yalnz kalmtr.
II. Trkler kesin sonu iin hereyi gze almtr.
A) Farkl sava taktiklerinin uyguland
III. Yunanllar baarsz olmutur.
B) Blgesel kurtulu arelerine bavurulduu
C) Ulusal bamszlk mcadelesi verildii
A) Yalnz I
D) Deiik cephe anlaylarnn hakim olduu
D) I ve III
156
B) Yalnz III
C) I ve II
E) I,II ve III
E) Douda ve Batda igaller olduu

1.
Ulusal Kurtulu Savamzn devam ettii yllarda Sovyet Rusya:

I.
3.
lk TBMM Hkmeti:
I.
Anadoludaki ulusal bamszlk abalarn

desteklemitir.
I. ve II. nn Savalarn kazanmas zerine

Sovyetler Birlii ile Moskova Antlamasn,
II. Sakarya Meydan Savan kazanmas zerine Fransa ile Ankara Antlamasn,
II. Dileri Bakannn 1 Mart 1921de TBMM

Hkmeti adna talya, ngiltere ve Fransa ile
grmeler yapmasn protesto etmitir.
III. Bakomutanlk Meydan Savan kazanmas zerine de tilaf devletleriyle Mudanya

Atekes Anlamasn yapmtr.
Bu bilgilere dayanarak, aadaki yarglardan
hangisine ulalabilir?
III. TBMM Hkmetinin 20 Ekim 1921de Fransa ile yapt Ankara Antlamasn protesto
etmitir.
A) TBMM Hkmeti, haklarn savaarak alma

yanlsdr.
Sovyet Rusyann bu davranlarndan nasl

bir sonu karlabilir?
B) Sovyetler Birlii ile Fransa, Yunanllara kardr.

C) Sovyetler Birlii ile Fransa, Trklerle sava
gze almamlardr.
B) Trkiyedeki ulusuluk akmlarndan ekindii
D) TBMM Hkmeti, varln askeri alandaki

baarlaryla kabul ettirmitir.
C) TBMM Hkmetini darda ve ieride gsz brakmak istedii

D) Bamsz bir Trk Devletinin kurulmasn
istemedii
E) TBMM Hkmetini bu devletlere kar korumaya alt
ESEN YAYINLARI
A) TBMM Hkmetinin Bat ile sk iliki kurmasn istemedii
E) Sovyetler Birlii, tilaf Devletlerini TBMM

Hkmetiyle antlamaya zorlamtr.
(1982 SS)
4.
Aadakilerden hangisi, dmann silahl

kuvvetlerini yok etmek ve nemli araz blmlerini ele geirmek amacyla yaplmtr?
A) Balkan Sava
(1981 SS)
B) anakkale Sava
C) nn Muharebeleri
D) Sakarya Meydan Muharebesi
E) Byk Taarruz
2.
nn Savalarn kazanan TBMM ordusu, Bat

Anadoluyu dmandan temizleme hareketine
girimemi, bu ama, daha sonra Bakomutanlk Meydan Savayla gerekletirilmitir.
(1983 SS)
5.
I.
lk TBMMnin kurulmas
II. Saltanatn kaldrlmas
nn Savalarnn, Kurtulu Savamzn

iindeki balca rol ne olmutur?
III. Cumhuriyetin kurulmas
A) stanbul Hkmetinin desteini salama
Trkiyedeki bu gelimeler aadakilerden

hangisini gerekletirme amac tamamtr?
B) TBMM kuvvetlerinin sava gcn snama

C) Dmann gc hakknda bilgi edinme
D) tilaf devletlerini Yunanistan desteklemekten caydrma
E) Dman oyalayarak zaman kazanma
(1982 SS)
158
A) Ulusal iradeyi hakim klmak

B) Yeni bir devlet kurmak
C) Anayasal dzeni korumak
D) Demokratik ynetimi gerekletirmek
E) Seim sistemini deitirmek
(1984 SS)

12. Aadakilerden hangisi Trkiye Devleti yalnz TBMM tarafndan temsil olunur. ilkesi dorultusundaki gelimelerden biri deildir?
15. Sovyet Rusya, arlk Rusyasnn Berlin Antlamasyla Osmanl Devletinden ald yerleri, I. Dnya Savandan ekildiini belirten
Brest - Litovsk Anlatmasyla Osmanl Devletine
iade etmi; ancak Anlama Devletleri bu karar
geersiz saymtr.
A) Ankara Antlamasnn TBMM tarafndan

onaylanmas
B) Osmanl Hkmeti varken TBMMnin yeni bir
hkmet kurmas
Bu durum aadakilerden hangisinin gstergesidir?
C) Osmanl Hkmetinin Lozana arlmas

zerine TBMMnin saltanat kaldrmas
A) Bamsz devlet saysnn arttnn

B) Sovyet Rusyann dier devletlerle ilikilerinin
arlk Rusyasnnkinden farkl olduunun
D) TBMMnin Dileri Bakan Bekir Sami Bey

bakanlnda bir heyeti Moskovaya gndermesi
C) Anlama Devletleri arasnda gr ayrl

olduunun
E) Londra Konferansna Osmanl Hkmeti

ile TBMM Hkmetinin birlikte katlmas
(1997 SS)
D) Osmanl Devletinin Avrupa devletler hukukundan yararlandnn

E) I. Dnya Sava ncesinde kurulan ittifaklarn aynen devam ettiinin
13. Antlama devletlerinin 22 Mart 1922 tarihinde

Trkiye ile Yunanistana verdikleri atekes nerisinde u hkmler yer almtr:
Taraflarn ordularn ara ve gere bakmndan glendirmesinin engellenmesi
II. ki taraf birlikleri arasnda 10 kmlik, askerden

arndrlm bir alan braklmas
III. Mttefikler aras bir komisyonun Trk ordusunu ve askeri durumunu denetlemesi
(2002 SS)
ESEN YAYINLARI
I.
Bu hkmlerden hangileri, neride Yunanistann gzetilmi olduunu gsterir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
14. I.
C) Yalnz III
E) II ve III
(2000 SS)
Yre halknn ve milis glerinin Urfay Franszlara kar baaryla savunmas
II. stanbulun resmen igal edilmesi ve Mebuslar Meclisinin datlmas

III. stanbul Hkmetinin Amasya Protokolleriyle Kuvaymilliyeyi tanmas
gelimelerinden hangilerinin lkede birlik
ve beraberlii glendirip
Ulusal Kurtulu
Savana katlm artrd savunulabilir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) II ve III
C) Yalnz III
E) I, II ve III
(2002 SS)
160
16. Birinci nn Savann kazanlmasndan

sonra, Anlama Devletlerinin Londra Konferansn dzenlemesinin aadakilerden hangisinin bir gstergesi olduu savunulabilir?
A) TBMM Hkmetiyle Ermenilerin bar yapmasn engellemek istediklerinin
B) TBMMnin glenmesinden endie duyduklarnn
C) TBMM Hkmetiyle stanbul Hkmetini
uzlatrmak istediklerinin
D) TBMMyi tanma konusunda aralarnda gr
ayrl olduunun
E) Misakmilliyi tandklarnn
(2006 Sosyal 1)

22. Lozan Konferansnn birinci dneminde uzun
tartmalar yol aan konulardan biri kapitlasyonlard. nk, imtiyazl devletler kapitlasyonlarn devamn istiyorlard.
25. Lozan Bar Antlamasnn aadaki zelliklerinden hangisi, bu antlamann uluslararas dzeyde nemli bir belge haline gelmesiyle en az etkilidir?
Bu durum, imtiyazl devletlerin aadakilerden hangisini kabul etmek istemediklerini

gstermektedir?
A) ok sayda devlet tarafndan imzalanm

olmas
B) Trkiyenin dier devletlerle ilikilerinde esas
alnmas
A) Savan sona erdiini
C) eitli devletlerin ekonomik karlarn snrlandran hkmleri iermesi
B) Demokratik ilkelerin gerekliliini

C) Uluslararas ilikilerin nemini
D) Boazlar iin eitli devletlerin rol ald bir

komisyon ynetimini getirmesi
D) Ekonominin, siyasal ilikileri etkilediini
E) Trkiyede Cumhuriyetin ilanna ortam hazrlamas
E) Yeni Trk Devletinin bamszln

(1987 SS)
(1991 SS)
26. smet nn, Lozan Konferansna katlan devletlere, barn yaplmas iin egemenlik ve hayat
hakkmza sayg duyulmas gerektiini belirtmitir.
A) Aar vergisinin kaldrlmas

B) Kapitlasyonlarn kaldrlmas
C) hracaatn kontrol edilmesi
D) Tevikisanayi Kanununun karlmas
E) Gmrk vergilerinin ykseltilmesi
(1990 SS)
ESEN YAYINLARI
23. Anadolunun Batl devletlerin hammadde

kayna ve pazar durumundan kurtarlmas
amacyla atlm olan en nemli adm aadakilerden hangisidir?
smet nn bu tutumuyla, konferansta aadakilerden hangisini savunmutur?

A) Bloklama
B) Korumaclk
C) Uluslararas eitlik
D) Kuvvet kullanma
E) Karlksz d yardm alma
(1992 SS)
24. tilaf Devletleri, Londra Konferansna ve Lozan

Bar Grmesine hem Osmanl Hkmetini
hem de TBMM Hkmetini davet etmilerdir.
tilaf devletlerinin bu iki hkmeti birlikte
armalarnn amac aadakilerden hangisidir?
A) TBMMyi desteklemek
B) stanbul Hkmetine gven duyulmadn
gstermek
C) ki hkmet arasndaki gr ayrlndan
yararlanmak
D) Demokratik bir tutum ortaya koymak
E) ki hkmeti uzlatrmak
(1991 SS)
162
27. Lozan Antlamasna gre, yabanc okullarn

renimini Trk Hkmeti dzenleyecek ve
denetleyecekti. Baz okullar bu kurala uymak
istemediler ve bal olduklar devletlerin elileri
araclyla Trk Hkmetiyle grmek istediler. Ancak Trk Hkmeti onlarla bu konuda
grme yapmay kesinlikle reddetti.
Trk Hkmeti bu tepkisiyle aadakilerden
hangisini korumaya almtr?
A) Yabanc okullarn saysn
B) nsan haklarn
C) Bamsz devlet anlayn
D) Yabanclarn kltrlerini
E) Eitim ve retimde ikilii
(1995 SS)

38. Kurtulu Savanda,
Sovyet Rusyann, Anlama Devletlerinin
Anadoludan yapabilecekleri saldrya engel
olmak iin TBMM Hkmetini tanmas ve
desteklemesi,
Fransa ile Almanya arasnda sorun olan
Ren Blgesi konusunda, Almanyaya yaknlk gsteren ngiltere zerinde etki yaratmak
amacyla, Fransann TBMM Hkmetiyle
atekes imzalamas
40. Yunanllarn Anadoluya asker karmas ve

Anlama Devletlerinin stanbulu resmen
igal etmesi gelimelerinin aadakilerden
hangisine neden olduu savunulamaz?
gelimelerinin aadakilerden hangisinin

gstergesi olduu savunulabilir?
D) Anlama Devletlerinin stanbul Hkmetine
39. Lozan Bar Grmelerinin kesilmesi zerine

Ankaraya dnen smet nn ve heyeti, Bakanlar
Kurulunda Misakmilliye uymamakla eletirilmi
ve sulanmtr. Bu durum Melis almalarn
zora sokmutur. Daha sonra Anlama Devletleri
ve Trk tarafnn istei zerine grmelerin yeniden balayaca dncesi glenince, milletvekili seimlerinin yaplmasna karar verilmitir.
Milletvekili seimlerinin yaplmasyla ilgili bu
kararn aadakilerden hangisine gerek duyulmasnn bir sonucu olduu savunulabilir?
A)
B)
C)
D)
E)
Kabine sistemine geilmesine

Seim sisteminde deiiklik yaplmasna
Mecliste bir muhalefet partisinin kurulmasna
Mecliste grmelerin uzamasna
siyaset kargaasndan yararlanlmasnn
nlenmek istenmesine
(2009 Sosyal 1)
Anlamasnn imzalanmasna
B) stanbul Hkmetine halkn desteinin azalmasna
C) Anadoluda ulusal hareketin glenmesine
basknn artmasna
E) Anadoluda igal edilen yerlerin genilemesine
(2010 YGS)
ESEN YAYINLARI
A) Anlama Devletlerinin birlikte hareket ettiinin

B) Ayn rejimde olan devletlerin birbiriyle ilki
iinde olduklarnn
C) Devlet karlarnn lke politikalarna yn verdiinin
D) Gl devletlerin, gsz devletleri smrdnn
E) TBMM Hkmetini tm komu devletlerin
desteklediinin
(2009 Sosyal 1)
A) Anlama Devletleriyle Mondros Atekes
41. Sakarya Sava kazanlmasna karn Yunan

ordusunu kesin yenilgiye uratan Bakomutanlk Meydan Savann yaklak bir yl
sonra yaplmasna aadakilerden hangisinin neden olduu savunulabilir?
A) talyanlarn birliklerini Anadoludan ekmeye
balamas
B) Dou Cephesinde fiili mcadelenin sona
ermesinin beklenmesi
C) Ordunun
ihtiyalarn
karlamak
iin
Teklifimilliye Emirlerinin karlmas

D) Trk ordusunun eksiklerinin tamamlanmas
E) Ayaklanan
erkes
Ethem
birliklerinin
datlmas
(2011 YGS)
165
Mula
Aydn
Uak
AKDENZ
zmir
Manisa
Adapazar
Ktahya
Bolu
Afyon
Eskiehir
nn Ovas
Bursa
anakkale
Balkesir
stanbul
Edirne
BRNC NN SAVAI
Ankara
18
47
28
AIR MAK.TF
TOP
6000
TFEK
HF.MAK.TF
8500
417
TRK
ER
SUBAY
BRNC NN SAVAI
KARADENZ
72
80
270
12500
15816
472
YUNAN
167
168
Mula
Aydn
AKDENZ
zmir
Manisa
Adapazar
Uak
Ktahya
Bolu
Afyon
Eskiehir
nn Ovas
Bursa
anakkale
Balkesir
stanbul
Edirne
Ankara
KARADENZ
TOP
KILI
AIR MAK.TF
HF.MAK.TF
TFEK
KNC NN SAVAI
102
4.435
235
55
30.108
TRK
420
2.000
720
3.134
41.150
YUNAN
Mula
Aydn
AKDENZ
zmir
Manisa
Uak
Bursa
anakkale
Balkesir
stanbul
Edirne
Bolu
Ktahya
Afyon
Eskiehir
Polatl
Ovas
Adapazar
Ankara
8.500
6.000
TOP
417
TRK
AIR MAK.TF
TFEK
SAKARYA SAVAI
KARADENZ
12.500
15.816
472
YUNAN
169
170
Balkesir
Uak
Bursa
Bolu
Ankara
Dumlupnar istihkamlar
Afyon istihkamlar
Afyon
Ktahya
Eskiehir
Adapazar
Eskiehir istihkamlar
stanbul
Mula
Aydn
Manisa
zmir
anakkale
Edirne
2.025
5.286
323
KILI
TOP
839
98.596
186.900
TRK
AIR MAK.TF
HF.MAK.TF
TFEK
PERSONEL
BYK TAARRUZ
344
3.000
4.152
1.002
130.000
195.000
YUNAN
171
173
Trk nklab
nklap: Kelime anlam bir durumdan baka bir duruma gei, dnm, evrim demektir.
htilal: nklaplarn ounun temelinde ve balangcnda yatan dnce toplumsal deimedir. Bu deiimin yaplabilmesi iin byk bir zorlama ile ortaya
kan ayaklanmadr.
Toplumsal ve siyasal dzende yaplan kkl deimelerdir. Mevcut kurumlara kar ar bir tepki ve
zorlama olan ihtilal hareketi baaryla sonulanrsa
inklap ortaya kar. (Fransz htilali 1789 ve Rus htilali 1917 gibi)
Fransz htilali (1789) ve Bolevik htilalinin (1917)

balanglar gzel rneklerdir.
Reform: lkenin temel hukuk dzenine uygun olarak
yaplan bozulmalar dzeltmedir.
Baz inklaplarda ise zorlama esi fazla iddetli

olmamtr. (Trk nklab gibi)
syan: Yneten gce ve bu gcn temsilcilerine kar yaplan bakaldr hareketidir. syanclar baarl
olamazlarsa genelde mevcut dzen tarafndan cezalandrlr.
nklapta, hazrlk, aksiyon ve inklaplar uygulama aamalar vardr. Trk nklab dier inklaplardan ama, hazrlk, aksiyon ve uygulama
ynnden farkllklar gsterir.
rtica: Yeni getirilen rejim ve gelimeleri ykarak eski

dzeni getirme abalardr.
Trk nklabnn zellikleri
Osmanl Devletinde 13 Nisan 1909da II. Merutiyet

ynetimini ykmak iin balatlan isyan gibi. Tarihimizde buna 31 Mart Olay denmektedir.
Ulusal bamszlk ve ulusal egemenlik birlikte

gereklemitir.
Demokratik bir halk hareketidir.
Evrensel zellik gsterir. nk bamszlk
mcadelesi veren uluslara rnek olmutur.
Trk nklab; bamsz, ada, laik, milliyeti ve
demokratik bir devlet ortaya karmtr.
adatr. Yaplan inklaplarda modern bat
uygarl rnek alnmtr.
BLNMES GEREKL KAVRAMLAR
Islahat: Kelime anlam dzeltme ya da iyiletirmedir.
Rejimi deitirmeden bozulan kurumlar iyiletirme
abalardr.
XVII. Yzyl Islahatlar
XVIII. Yzyl Islahatlar
XIX. Yzyl Islahatlar
buna en gzel rneklerdir.
Tanzimat: Nizam verme, dzenleme demektir. Tanzimatta slahat gibi mevcut rejime dokunmadan bozulan veya uygulanamayan dzen ve kanunlar deitirmedir.
1839 Tanzimat Ferman ile Osmanl Devleti hukukun
stnlne geii salad. Kii hrriyetlerinin gelimesi salanmtr.
174
ESEN YAYINLARI
Siyasi olmakla birlikte daha ok kltreldir.
Bu olay Osmanl tarihinde ilk gerici ayaklanmadr. lk

defa rejime ynelik harekettir.
Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ise eyh Sait syan ve
Menemen Olay bu zellikli isyanlardr.
Muhtra (And): Szl ya da yazl sert uyarlara
verilen isimdir. Genel olarak mevcut hkmeti ya da
yneticileri hedef alr.
12 Mart 1971de mevcut hkmete parlamento ve
hkmet sre gelen tutumlar ile yurdumuzu anari
ve huzursuzlua soktu denilerek uyarlmtr. Bunun
sonucunda Adalet Partisinin oluturduu Sleyman
Demirel hkmeti istifa etmitir.
27 Nisan 2007 nternet bildirisi ile askerler mevcut
hkmeti uyarm ancak Adalet ve Kalknma Partisi
Hkmetinin Bakanlar Kurulu bu uyarya sert tepki
gstermitir.
Darbe: Devletin bir gcnn, genellikle askerlerin
ynetime el koymasdr. Darbe ile mevcut hkmet
uzaklatrlr ve yapanlar ynetime el koyarlar.
1960 htilali ile mevcut hkmet grevden uzaklatrlmtr. Babakan Menderes, Maliye Bakan Polatkan ve Dileri Bakan Zorlu idam edilmitir.
1980 htilali ile Demirel hkmeti uzaklatrlm ve
Kenan Evren devlet bakan olmutur.
Trk nklab
ATATRK NKILAPLARI
SYASAL ALANDA YAPILAN NKILAPLAR

Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)
Atatrk nklaplarnn Anlam
23 Nisan 1920de kurulan Yeni Trk Devleti, ulus

egemenliini esas alan bir yapya sahipti. Ulusal
egemenlik rejimi ile saltanatn birlikte yaamas mmkn deildir. Bu nedenle saltanat zaten kaldrlacakt. Anlama Devletlerinin Lozan Grmelerine stanbul Hkmetini de armalar saltanatn daha erken kaldrlabilmesi iin bir gereke
olmutur.
nklap szck olarak yenileme, deime anlamna

gelir. Atatrkn inklap anlaynda radikal ve kkl
deiiklikler yapmak vardr. zellikle Trk milletini son
yzyllarda geri brakan kurumlar kaldrmak, yerine
ada kurumlar getirmek istiyordu.
Zaten ulusal egemenlik anlayna uygun kurulan bir
devletin yeni kurumlara ihtiyac vard. Bu nedenle
Sadrazam Tevfik Paann, TBMMye ektii telgrafta

Lozan Grmeleriyle ilgili teklifler sunmas mecliste
tepkiyle karlanmtr.
deiik alanlarda birbirini takip eden eitli inklaplar

yaplmtr.
Bir sre devam eden tartmalardan sonra, Mustafa Kemalin kesin tavrn ortaya koymasyla 1 Kasm
1922de Saltanat meclis kararyla kaldrld.
Atatrk nklaplarnn Hedefi;

Trkiye yi ada Bat uygarlklar dzeyinin ze-
nemi
rine kartmak.
Altyz yldan fazla yaayan Osmanl Devleti ve

saltanat sona erdi.
Osmanl dneminden kalma, yeni ihtiyalara

cevap veremeyen kurumlarn yerine aa uygun
kurumlar ve sistemler getirmek.
nsanca yaamak iin gerekli olan koullar oluturmak.
Demokrasinin Trkiyede yerlemesini salamak.
ESEN YAYINLARI
Avrupa ile btnlemek.
Ulusal egemenliin kesin olarak salanmas iin

en nemli engel almtr.
Laik devlet dzenine geite ilk aamadr.
Son Osmanl padiah VI. Mehmet Vahdettin, 17
Kasm 1922de lkeden ayrld.
Lozan Konferansnda ortaya kabilecek ikilikler
ortadan kaldrld.
175
Trk nklab
kaldrld. Halifeliin kaldrlmasyla laikliin en nemli
Koullar uygun olmad ve tepkilerden ekinildii iin halifelik, saltanatla birlikte kaldrlmamtr.
aamas gerekleti. nklaplarn n ald. Ulusal

egemenlik anlay glenmitir.
Son padiah Vahdettinin Halife sfatyla lkeden ayrlmas, bu kurumun Trkiye aleyhine
kullanlabilecei ihtimalini ortaya kard. TBMM,
Osmanl hanedanndan Abdlmecit Efendiyi halife ilan ederek bu sorunu zd.
Ayn gn;
Tevhiditedrisat Kanunu karld. (retimin Birletirilmesi)
Bu balamda medreselerin kapatlmasna karar
verildi.
Erkanharbiye umumi Vekaleti kaldrld.
Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)
eriyye ve Evkaf Vekaleti kaldrld.
Saltanat kaldrlm, 13 Ekim 1923te Ankara yeni
Osmanl hanedannn tamamnn lke dna karlmas kararlatrld.
bakent ilan edilmiti. Milletvekilleri arasndaki anlamazlklar yeni hkmetin kurulmas konusunda skntlar yaratmtr. (Hkmet krizi yaand. Mevcut
yntem yeni bir hkmetin kurulmasn geciktirmitir.)
Tevhiditedrisat Yasasnn karlmasyla eitimde birlik saland. Medreseler kapatld. Bylece Tanzimattan beri sregelen kltr atmasna
son verildi.
Ynetim eklinin ve devlet bakannn belirlenip, olas bir kargaann nne gemek gereini dnen
toplanarak Cumhuriyeti ilan etme karar ald. 29 Ekim
1923te Cumhuriyet ilan edilmitir.
Bu gelime, Cumhuriyetin ilann hzlandran bir
nedendir. Gerek neden, Trk toplumunun ada dnyay yakalayabilmesi ve ulusal egemenliin kurumsallaabilmesi iin cumhuriyet rejiminin kanlmaz olmasdr.
ESEN YAYINLARI
Mustafa Kemal, 28 Ekim akam yakn arkadalar ile
Yeni Anayasann Kabul

Gen Cumhuriyet iin yeni bir anayasaya ihtiya vard. 20 Nisan 1924te yeni anayasa kabul edildi.
Bu anayasann belli bal zellikleri unlardr:
Esasn 1921 Anayasasndan alr.
Cumhuriyetin lan le;

Devletin ynetim ekli belirlendi.
Gler birlii yine TBMMde olmakla birlikte, gler ayrlna yumuak bir gei verilmitir.
Devlet bakanl sorunu zme kavutu.
Kamu zgrlklerine daha ok yer verilmitir.
Cumhurbakanl ve babakanlk kurumlar oluturuldu.
OK PARTL DEMOKRASYE GE ABALARI
Hkmet kurma ekli deiti ve kabine sistemine

geildi.
Cumhuriyet Halk Frkasnn Kurulmas
Cumhuriyetilik ilkesine salam bir temel atld.
Parti 9 Eyll 1923 ylnda kuruldu. Cumhuriyetin

ilan ile birlikte Cumhuriyet Halk Fkras adn ald.
Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)
Kurucusu Mustafa Kemaldir.
Mustafa Kemal, halifelii yeni kurulan cumhuriyet iin
Yeni Devletin ilk siyasi partisidir.
potansiyel bir tehlike olarak gryordu. nklap ve sis-
Tm halkn partisi olmak amac ile kurulmutur.
tem kartlar halifenin etrafnda toplanp tehlikeli bir

cephe oluturabilirlerdi. Laiklik temelleri zerine bina
edilen yeni cumhuriyetin halifelikle birlikte yrmesine imkan yoktu. Bu nedenlerle 3 Mart 1924te halifelik
176
Tm inklaplar bu parti kanalyla yaplmtr.

Cumhuriyet Halk Fkrasnn program, Trkiye
Cumhuriyetinin ilkelerini belirledi.
Trk nklab
Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn Kurulmas
Mustafa Kemale Suikast Giriimi

(16 Haziran 1926)
Kurtulu Savann kazanlmasndan sonra baz

devlet adamlar ve askerler Mustafa Kemal ile fikir
ayrlna dtler. Bu muhalif grup 17 Kasm 1924te
TCFyi kurdular. Kazm Karabekir, Rauf Bey, Ali Fuat
Paa ve Adnan Advar kurucular arasndadr. Parti
ksa srede Cumhuriyet muhaliflerinin merkezi haline
geldi. Parti Dini inanlara saygldr slogann kulland. Bu durum CHPlileri rahatsz etmitir. Cumhuriyet dneminin ilk muhalif partisidir. eyh Sait syannda partinin de rol olduu dnlerek 5 Haziran
1925te kapatld.
Mustafa Kemalin muhalifleri zmirde suikast dzenlemeyi dnmler, ancak sonu alamamlardr.
(16 Haziran 1926) Suikast plannn yaplmasnda
baz eski ttihat ve Terakki mensuplarnn etkili olduu anlald. Mustafa Kemal, suikastn kendisinden
ok Cumhuriyete ynelik olduunu belirterek Benim
naciz vcudum elbet birgn toprak olacaktr. Ancak
Trkiye Cumhuriyeti sonsuza kadar yaayacaktr.
demitir. Suikastiler ksa srede yakalanarak stiklal Mahkemelerinde cezalar aldlar.
Mustafa Kemal Meclisten kard bir kanun ile

askerlerin milletvekili olmasna son verdi. Bylece
ordu siyasetten ayrld.
Benim Naiz Vcudum
zmir Suikasti, yurdun her yerinde byk bir zn-
ok Partili demokrasiye geme konusundaki

birinci deneme baarszlkla sonulanmtr.
t ve heyecan yaratt. zmirliler, Mustafa Kemalin

kald Naim Palas Otelinin nne yldklarnda,
darya kan Gazi, yle seslendi:
Musulun, Trklerin eline gemesini istemeyen ngiltere kullanlmaya uygun bir konumda olan eyh Saiti
tevik ederek isyan ettirdi. Ama Trk ordusunu bu
ekilde oyalayp Musulu bir oldu bittiye getirmekti.
ESEN YAYINLARI
eyh Sait syan (13 ubat 1925)
Beni ldrrlerse, vatandalarmn intikamm

alacaklarna gveniyorum. Ben lrsem bile, soylu ulusumun beraber yrmekte olduumuz yoldan ayrlmayacana inancm vardr. Bu nedenle
Ayrca halifeliin kaldrlmasndan dolay Cumhuri-
gnl rahatl iindeyim. Dmanlarmz iste-
yetilere kzan eyh Sait, halifelii yeniden getirmek
dikleri kadar, dndkleri iren arelere ba-
iin isyana kalkt. syanda TCFnin de rol olduu
vursunlar. Onlarn son gleriyle yapacaklar
dnld. syan 13 ubatta Bingl, Elaz, Diyarbakr yresinde balad. Fethi Bey Hkmeti baarsz
grld iin istifa etti. Gereke, olaylarn nn
alamamasdr. Yeni kabineyi smet Paa kurdu. Blgeye askeri birlikler sevk edildi. Seferberlik ilan edildi
ve Hyanetivataniye Kanununa ek olarak Tak-
davranlar bizim devrim ateimizi sndrmez.

Onlarn, kendilerini zarara ve zaman zaman da
milleti zntye sokan aklszlklarna acyorum.
Cumhuriyet Hkmetimizin demir penesi ve
stiklal Mahkemesinin adalet eli duruma tam ola-
ririskun kanunu kartld. Bu kanunu uygulamak
rak hkim bulunuyor. Sayn halka, onun adaletli
iin stiklal Mahkemeleri yeniden almaya balad.
kararlarn soukkanllkla beklemelerini tavsiye
Sonu:
ederim.
Ordu ayaklanmay bastrd ve TCF kapatld.

Musula dzenlenmesi dnlen harekettan vazgeildi.
19 Haziranda konuyla ilgili olarak Anadolu Ajansna verdii demete ise, tarihe silinmemecisine
kaznm vecizesini dile getirmitir.
Benim Naiz Vcudum Birgn Elbet Toprak Ola-
Laik Cumhuriyet dzenine kar yaplan bu

ayaklanma, lke ortamnn ok partili yaama
hazr olmadn gsterdi.
caktr. Fakat Trkiye Cumhuriyeti lelebet Payidar

Olacaktr
177
Trk nklab
Demokrat Partinin Kurulmas (1946-1960)
Mustafa Kemale suikast giriiminde bulunul-
Baarsz iki denemeden sonra lke 1945 ylna kadar
mas, demokrasiye geilecek siyasi olgunlua
muhalefetsiz CHPnin idaresinde ynetilmitir. CHP
henz ulalmad fikrini dorulad. Terakkiper-
bu sre iinde ypranmtr. Adnan Menderes, Celal
ver Frkann kapatlmasnn yerinde bir karar
Bayar, Fuat Kprl ve Refik Koraltan CHP den istifa
olduu ortaya kt.
ederek Demokrat Partiyi kurdular. 1946 seimlerini

CHP kazand.(Bu seimlerin aibeli olduu o gnden
Serbest Cumhuriyet Frkas (12 Austos 1930)
bugne tartlan bir konudur. Ak oy gizli saym
1925 ile 1930 yllar arasnda ok sayda inklap ger-
yntemi uygulanmtr.) 14 Mays 1950 seimlerinde
ekletiren Mustafa Kemal, ilk denemesi baarsz
ise gizil oy ak saym yntemi ile ezici bir ounlukla
olan ok partili siyasi yaama geme almalarna
iktidara gelen Demokrat Parti, 27 mays 1960 tarihine
yeniden balad. Bu i iin de Paris Bykelisi Ali Fet-
kadar hkmette kald.
hi (Okyar) Beyi grevlendirdi. Mustafa Kemalin istei

zerine yeni bir parti kuruldu. Mustafa Kemal, Ali Fethi
HUKUKSAL ALANDA YAPILAN NKILAPLAR
Beye Cumhuriyeti ve inklaplar eletirmemesi art ile

lml bir muhalefet yapmasn istedi. Parti devletilik
Osmanl Devleti kurulduu gnden itibaren eri ve
politikas yerine liberal ekonomiyi savunuyordu. Partifazla ilgi grd. Partiye zamanla rejim kartlarnn toplanmas zerine Fethi Bey, kurucusu olduu Serbest
Cumhuriyet Frkasn feshetti (17 Aralk 1930).
rfi hukuku kullanyordu. Devlet byyp gelitike

ESEN YAYINLARI
nin tantlmas iin dzenlenen mitingler, beklenenden
yeni kanunlar yrrle girmitir. Devletin gerileme

ve k yllarnda adil uygulanamayan hukuk da tam
anlamya ile bir k yayordu. Tanzimat Ferman,
Islahat Ferman ve Merutiyet ile getirilen yenilikler
durumu kartrmaktan baka bir ie yaramyordu.
Menemen Olay (23 Aralk 1930)
Son dnemlerde hukukun temelini Mecelle olutu-
Bir gurup arkadayla babo bir yaam sren Dervi
ruyordu.
Mehmet isimli kii, Menemende eriat istei ile ayakland. Olaya mdahale etmek isteyen Yedek Subay
Kubilay n isyanclar tarafndan ldrlmesi zerine
TBMM olaya el koydu. syanclar ve Menemen in
yerli halkndan isyana destek verenler cezalandrld.
Bu olay Serbest Frkann kapatlmasnn ne

kadar yerinde bir olay olduunu ortaya koydu.
Serbest Frkann kapatlmasyla, ok partili
demokrasiye geite ikinci deneme de baarszlkla sonulanm oluyordu.
178
Trk nklab
Ancak;
Almanyadan ticaret kanunu alnd. (1928)
Osmanl Devletinde hukuk birliinin olmamas.
svireden icra ve iflas kanunu alnd. (1932)
ada Batl hayatn ihtiyalarna cevap vereme-
talyadan ceza kanunu alnd. (1928)
mesi.
20 Ocak 1921 Anayasas
Bat medeniyetini lkeye getirmek iin Bat huku-
23 Nisan 1920de alan TBMM yaklak dokuz yllk bir almadan sonra ilk anayasasn hazrlad.
Uzun bir alma dnemi sonunda titizlikle hazrlanan
anayasa I. nn Zaferinden sonra mecliste tartlm ve nihayet 20 Ocak 1921 de kabul edilmitir.
Tekilatesasiye Kanunu ad ile yaynlanan ilk
anayasa 23 madde ile bir geici blmden oluuyordu. Kurtulu savann btn iddeti ile devam ettii
bir dnemde hazrlanan anayasa ksa ve z olarak
dzenlenmitir.
kuna ynelme.
Devlete laik bir kimlik kazandrma istei.
Ceza ve yarglama usullerinin yetersizlii.
vb. konular hukuk alannda yenilikler yapma ihtiyacn
dourmutur. Bu alanda yaplan inklaplar unlardr.
Hukuk Alannda Yaplan nklaplar unlardr;

Medeni Kanunun Kabul (17 ubat 1926)
Medeni Kanun: Kiilik haklarnn kazanlmas, evlen-
1921 Anayasasnn Kapsam
me - boanma, miras vb. her trl ilikileri dzenle-
Egemenlik kaytsz artsz milletindir.
mektedir. Medeni kanun bu ynyle hayatnn dzen-
Yasama yrtme ve yarg yetkisi meclise aittir.
lemesinde rol oynamtr. Mecelle bu hususta yeni
TBMM yrtme yetkisini hkmet aracl ile kullanlr.
lamas da ok zaman alabilirdi. Bunun iin Atatrkn

emri ile bize en uygun ve en yeni olan svire Medeni
kanunu tercme edilerek yrrle kondu.
Medeni Kanunun Getirdii Yenilikler unlardr.
ok kadnla evlilik yasaklanarak, tek kadnla
evlenme art getirildi.
Resmi nikah zorunluluu kondu.
Miras blmnde kadn ve erkee eitlik getirildi.
Mahkemelerce kadn - erkek ahitlii eit sayld.
Boanma durumunda kadn ve ocuun haklar
gvence altna alnd.
Kadnlara meslek seme hrriyeti getirildi.
Patrikhane ve konsolosluklarn mahkeme kurmalar yasakland.
Patrikhanenin din ilerinden baka ilerle ilgilenmesi yasakland.
Hukuk Alannda Yaplar Dier Yenilikler unlardr:
talyadan ceza kanunu alnd. (1926)
ESEN YAYINLARI
ihtiyalara cevap veremiyordu. Yeni bir kanun hazr-
Trkiye Devleti TBMM tarafndan ynetilir ve

hkmeti TBMM Hkmeti adn tar.
TBMMnin bakan ayn zamanda hkmetin de
bakandr.
eriat hkmlerini uygulama yetkisi meclise aittir.
Vekillik sresi 2 yldr.
1921 Anayasasnn nemi
Anayasada ksa zamanda acil kararlar alarak
uygulamak iin kuvvetler birlii esasn benimsenmitir.
Meclis Hkmeti sistemi benimsenmitir.
Olaanst dnemin anayasas olarak ksa ve
zdr.
Anayasada en nemli deiiklik Cumhuriyetin ilan ile gereklemitir.
Anayasa laik deildir.
Anayasaya gre tm kuvvet ve yetkilerin kayna
halktr.
vireden borlar kanunu alnd. (1928)
Anayasaya gre meclis tm g ve kurumlarn

stndedir.
svireden hukuk mahkemeleri usul kanunu

alnd. (1927)
Meclis halkn tek temsilcisi sfatyla btn g ve

yetkileri kendinde toplanmtr.
179
Trk nklab
1924 Anayasas (20 Nisan 1924)
1924 Anayasasnn kapsam
Anayasalarn zamanla baz deiikliklere uramas olaan bir durumdur. Ancak 20 Ocak 1921
tarihli anayasann henz nc ylnda deiiklie uramas ve yeni bir anayasann hazrlanmas
zerindeki geen zaman bakmndan olduka dikkat ekicidir. Bununla zaman ok ksa olmasna
ramen bu sre iersinde yaanan hzl deiim
de yeni bir anayasay zorunlu hale getirmitir.
Devletin ekli Cumhuriyettir.
lk anayasa henz snrlar dahi belli olmayan,
Cumhurbakan meclis ierisinden, 4 yl iin mec-
nan, ayn topraklar zerinde baka bir devletin de

varln ksmen koruduu (Osmanl Devleti) yeni
bir devletin anayasasdr. Oysa 1924lere gelindiinde Osmanl Devleti tamamen yklm igal
altndaki topraklar kurtarlm ve devletin snrlar
netlemitir. lk anayasa Kurtulu Sava gz nne alnarak hazrlanm bir anayasa olduu iin,
hzl bir ekilde inklaplar yaparak ada Avrupay yakalamak isteyen Trkiye Cumhuriyetinin
ihtiyalarna cevap vermiyordu. Bu durum karsnda ikinci bir anayasa hazrlanm ve bu anayasa 20 Nisan 1924de TBMM tarafndan kabul
edilmitir.
180
Egemenlik kaytsz artsz milletindir.

TBMM yeleri 4 ylda bir seilir seme ya 18
seilme ya 30dur.
ESEN YAYINLARI
topraklarnn nemli bir blm igal altnda bulu-
Devletin dini slam, dili Trke, bakenti Ankaradr.
lis tarafndan seilir.

Ayn kii st ste Cumhurbakan seilebilir.
Yasama, yrtme yetkisi meclise aittir.
Yarg hakkn millet adna bamsz mahkemeler
kullanacaktr.
Seme ve seilme hakk sadece erkeklere aittir.
lkenin illere, ilelere ve bucaklara ayrlmasna
karar verilmitir.
Kabine sistemi benimsenmitir.
Kii hak ve zgrlklerine daha geni yer verilmi.
Herkes kanun nnde eit saylmtr.
Trk nklab
1924 Anayasasnda Yaplan Deiiklikler
Tekke ve Trbelerin Kapatlmas (30 Kasm 1925)
1928de Devletin dini slamdr fkras kaldrld.
Osmanl toplum ve eitim hayatnda nemli bir yere

sahip olan tekke ve zaviyeler zamanla yozlam a
d kurumlar haline gelmiti. Toplumda ayrlk unsuru oluturan bu kurumlarn Laik Trkiye Cumhuriyeti
ile badama olana yoktu. Bu nedenle 30 Kasm
1925te karlan bir kanunla tekke, zaviye ve trbeler
kapatld; eyh, dervi, mrid, dede gibi nvanlar da
yasakland.
1934de Kadn haklar anayasaya yanstld.

1937 de Atatrk ilkeleri anayasaya girdi.
1945 de Anayasann dili sadeletirildi.
TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN NKILAPLAR
apka ve Klk - Kyafet Kanunu (25 Kasm 1925)

Atatrk halka rnek olmak iin Kastamonu gezisinde apka giymitir. Daha sonra karlan bir kanunla
apka giymek zorunlu hale getirildi. Pee, araf gibi
kyafetler yasakland. Dini kyafetleri, yalnz Diyanet
ESEN YAYINLARI
1952 de Anayasann dili eski ekline evrildi.
Atatrk Trkiye Cumhuriyeti, eyhler, derviler ve

mridler memleketi olamaz. En doru tarikat (yol)
medeniyet tarikatdr. demitir.
Miladi Takvimin Kabul (26 Aralk 1925)
Osmanl Devletinde daha nceleri Hicri ve Rumi Takvimler kullanyordu. Bat ile ilikilerin daha iyi dzenlenebilmesi iin Miladi Takvim kabul edilmitir. 1 Ocak
1926 dan itibaren kullanlmaya balanmtr.
ileri bakan Rum Patrii Ermeni Patrii ve Hahamba her zaman her yerde giyebilecekti.
Atatrk n, kanun kmadan nce Kastamonu
gezisine apka giyerek gitmesi, devrimleri tepeden inme yapmayp halkn katlmn da salama
abas olarak aklanabilir.
l ve Tartlarn Deitirilmesi (1 Nisan 1931)

Osmanl Devletinde uzunluk birimi olarak arn,
endaze, arlk birimi olarak ta okka kullanlyordu. Bu durum Avrupa Devletleri ile olan ekonomik
ilikilerimizde zorluklar karyordu. karlan kanunla Avrupa devletlerinin kulland metre kilogram
ve bunlarn kk byk l birimleri kabul edildi.
181
Trk nklab
Soyad Kanununun Kabul (21 Haziran 1934)
Kadnlara seme ve seilme hakkn Avrupada
ilk kez Atatrk vermitir.
Osmanl Devletinde kiiler aile, baba ad ya da

nvanla anlyordu. Hukuki bir karmaaya neden
olan bu duruma son vermek amacyla soyad kanunu
Hafta Tatili Ayarlamas
kartld. Bylece her aile bir soyad ald. Meclis 24

dn verilmtir.
Bu kanunla, kiilik haklar korunmu ve bireysel
bilincin gelimesi konusunda bir adm atlmtr.
Halklk ilkesi ile ilikilidir.
Kadnlara Seme ve Seilme Hakknn Verilmesi
Medeni kanunun kabul ile meslek seiminde
kadnlar serbestlik,
3 Nisan 1930 da belediye seimlerine girme hakk,
26 Ekim 1933 de ky muhtar ve heyeti seimlerine girme hakk,
5 Aralk 1934te milletvekili seme ve seilme
hakk verildi,
182
ESEN YAYINLARI
Kasm 1934te Mustafa Kemal Paaya Atatrk soya-
Osmanl Devletinde Cuma gn yaplan hafta tatili

Cumhuriyet Dneminde, Batl devletlere daha hzl
uyum salayabilmek iin, pazar gnne alnmtr
(1935).
ETM VE KLTR
ALANINDA YAPILAN NKILAPLAR
Kurulu Dneminden itibaren iyi bir grafik izen
Osmanl eitimi ve eitim kurumlar son dnemlerde
deien dnyaya ayak uyduramaz olmu ve neredeyse tm niteleri ile tam bir iflas yayordu. XVI. yzyln
sonlarnda balayan bozulmalar artarak devam etmitir. Uzun yllar sren Balkan Savalar, I. Dnya Sava
ve Kurtulu Sava bu kurumlar tamamen lme mahkum etmiti. Kurulan yeni Cumhuriyette her alanda
olduu gibi eitim alannda da yenilemelere gidildi.
Trk nklab
Tevhiditedrisat Kanunu
(retimin Birletirilmesi) (3 Mart 1924)
Trk dilinin kkenini aratrmak.

Trkeyi zenginletirmek ve bilim dili haline getirmek amalanmtr.
Osmanl eitimine Tanzimat ile birlikte Avrupa

tarznda eitim yapan mektepler katlmt. Bir
Bu konularda birok alma yapan kurum, daha sonraki dnemlerde alma hzn kaybetmitir.
de teknik eitim veren mektepler vard. Osmanlnn son dneminde Mektepli - Medreseli rekabeti
Trk Tarih Kurumu ve Trk Dil Kurumu milliyetilik ilkesiyle ilgili almalardr.
Osmanl eitim sistemini anlamsz bir rekabetin

iine itmiti. Tm eitim kurumlar ayn ynetim
ats altnda topland.
EKONOMK
ALANDA YAPILAN NKILAPLAR
Tevhiditedrisat Kanununa bal olarak medreseler kapatld.

Ayn kanun Trkiyedeki yabanc okullar Trk Milli ei-
Cumhuriyetin lk Yllarnda
timine balam, 2 Mart 1926 karlan Maarif Tekilat
Eldeki kaynaklar savalarda eriyip gitmiti, lke

sermayeden mahrumdu.
Kanunu ile Tevhiditedrisat kanunu tamamlanmtr.

Eitimide birlik salanarak kolaylatrld ve yay-
nsan kayna kurumu, var olan nfusun byk

blm okuma yazma bilmiyordu.
gnlatrld. Laik ve ada eitim amaland.
lkede sanayi kurulular yok denecek kadar

azd; var olanlar da yabanclarn elinde idi.
Bat ile daha abuk entegre olmak ve ada bir

yazya kavumak amacyla, Arap alfabesi kaldrlarak yerine Latin harfleri kabul edilmitir. Okuma
yazma oran lke apnda bir anda sfrlannca Millet Mektepleri alarak gece ve gndz okullarnda
halka okuma yazma retilmeye allmtr.
Latin harflerinin kabul ile okuma yazma kolaylat.
Batllama alannda nemli bir adm atld.
Avrupa ile bilgi ve kltr aktarm kolaylat.
Trk Tarih Kurumunun Kurulmas (15 Nisan 1931)
Trk milletinin dnya milletleri arasndaki sekin
yerini btn dnyaya gstermek ve Avrupallarn
Trk tarihi hakkndaki yanlglarn dzeltmek zere aratrma kurumu niteliinde ald. Bir takm
hatalara dlse de nemli almalara imza atlmtr. Kurum kendi iinde Trk tarihini aratrma
kurulu oluturmutur.
Osmanl Devleti ncesi Trk Tarihi ve Anadolu
tarihinin aratrlmas saland.
Trk Dil Kurumunun Kurulmas
(12 Temmuz 1932)
Osmanl dneminde Trk dili Arapa ve Farsann
etkisinde kalmt. Trk dil kurumu kurulurken
Trk dilini yabanc dillerin etkisinden kurtarmak.
ESEN YAYINLARI
Harf nklab (1 Kasm 1928)
Tarm ilkel yntemlerle yaplyordu. Gbreleme,

sulama, ilalama, tohum slah teknikleri yoktu.
Bankaclk, d ticaret, demiryollar yabanclarn
elinde idi.
Kapitlasyonlar kaldrlm ancak, denmesi gereken byk miktarda d bor vard.
TBMM, 1 Mart 1922 de baz ekonomik nlemler alarak yeni Trk devletinin ekonomik hedeflerini belirlemeye almtr.
Bunlar:
Devletin gelirleri ile giderleri arasnda denge kurulacak.
Kamuyu ilgilendiren iletmeler satn alnarak milliletirilecek.
Tarm ve sanayi modernize edilecek.
Madenlerin iletilmesini slenecek zel teebbs
korunacaktr.
zmir ktisat Kongresi (18 ubat 1923)
Mustafa Kemal siyasi zaferlerin ancak iktisadi baarlarla desteklenirse ayakta kalabileceini biliyordu.
Ekonomik kalknma iin ortak amalar belirlemek ve
bu amalar gerekletirecek yntemleri aratrmak
amacyla zmirde bir iktisat kongresinin toplanmas
kararlatrld.
183
Trk nklab
Alnan kararlar:
Tarm Gelitirmek Amacyla Alnan Kararlar
Hammaddeleri yurt iinde bulunan sanayi dallar
Aar vergisi kaldrlmtr (17 ubat 1925). Byle-
kurulmaldr.
ce kylnn durumu iyiletirilmek istenmitir.
Kk iletmelerden hzla byk iletmelere ve
iftiye kredi salamak amac ile Ziraat Banka-
fabrikalara geilmelidir.
snn imkanlar arttrlmtr.
Yabanclarn kurduu tekellerden kanlmaldr.
zel sektre kredi salanmaldr.

Devlet yava yava ekonomik grevleri de olan
organ haline gelmeli zel teebbs tarafndan gerekletirilemeyen giriimler devlete ele alnmaldr.
Kongrede alnan en nemli karar ekonomik
bamszl salamak olmutur. (Misakiktisadi)
Bu ynyle Lozan Grmelerine mesaj niteliinde olup hzlandrma amac da tamaktadr. zmir
ktisat Kongresi ile Trk tarihinde ilk kez planl
ekonomiye gei hedeflenmitir.
184
ESEN YAYINLARI
Sanayi zendirilmeli ve milli bankalar kurulmaldr.
Tarm Kredi Kooperatifleri kurulmutur.

Tarmda makinelemeye geilmi, traktr kullanlmas tevik edilmitir.
Tohum slah istasyonlar ve numune iftlikleri
kurulmutur.
Topraksz kyly topraklandrmak iin 1926
ylnda toprak reformu yaplmtr, ancak beklenilen baar salanamamtr.
Ticareti Gelitirmek in Alnan nlemler
Kapitlasyonlar daha cumhuriyet ncesinde kaldrlmt.
Trk nklab
Milli ticareti desteklemek iin ve esnafa kredi ver-
Karayolu yapm hzland 1920den 1948e kadar

45 bin km yol yapld.
mek iin Bankas kuruldu. (9 Eyll 1924)
1937de Denizbank
gelitirilmeye alld.
Yabanc iletmeler satn alnarak milliletirildi.

Kabotaj kanunu karlarak (1926) Trk karasula-
kurularak
Denizcilik
ok sayda kamu binalar yapld.
rndaki ticaret hakk Trklere verildi.
ehirlerin imar iin yurt dndan mimarlar getirildi.
Sanayi ve Madencilii Gelitirmek in

Alnan nlemler
Tevikisanayi Kanunu karlmtr (1927).
SALIK ALANINDAK YAPILAN NKILAPLAR
Bu kanunla zel sektrn sanayi yatrmlarna

destek salanarak, sanayinin gelitirilmesi amalanmtr. Ancak zel teebbsn yerli sermayesi yeterli
olmadndan baarl olunamamtr.
lk TBMMde Shhat ve timaimuavenet Vekili
Yksek gmrk uygulamas getirilerek yerli sanayi korunmutur (1929).
1923de salk hizmetleri lke geneline yaylmaya
Maden rezervlerimizin tespit ve iletilmesi iin

Maden Teknik Arama Enstits kuruldu (1935).
1924de Numune Hastaneleri, Ankara, Erzurum,
hkmette yer ald. (Salk ve Sosyal Dayanma

Bakan)
alld.
Trabzon, Diyarbakr ve Sivasta rnek hastaneler
Maden ve Elektrik ilerini yrtmek iin Etibank

kuruldu. (1935)
1929 Dnya ekonomik bunalmnn Trkiyeyi de
etkilemesi zerine 1934 de planl ekonomiyle
geildi. I. Be Yllk Kalknma Plan (1934 1939)
uyguland.
1939 da kartlan II. Beyllk Kalknma Plan 2. Dnya Savann olaanst koullar nedeniyle uygulamaya konulamad.
BAYINDIRLIK
ALANINDAK YAPILAN NKILAPLAR
1930da Umumi Hfzsshha Kanunu karld.

ESEN YAYINLARI
Karabk demirelik iletmesi ald (1939).
ald.
Hfzsshha Kanunu ile kolera, veba, tifo, tifs,

zehirlenme, iek, difteri, kzl vs. bildirilme mecburiyeti getirildi. Bu hastalklar parasz tedavi edilmeye baland.
Sava dolaysyla ksz ocuklar iin Himayeietfal kurumlar kuruldu.
Refik Saydam
8 Eyll 1881 gn stanbulun Fatih ilesinde, r-
1924de bir kanun karlarak demiryolu yapmna

baland.
r Mahallesinde dnyaya geldi. Mahalle mektebinin ardndan Fatih Askeri Rtiyesine (1892) ve
Ankara - Kayseri - Sivas - Erzurum
stanbul Kuleli Askeri dadisine (1896) girdi.
Sivas - Samsun - aramba
Askeri Tbbiyeyi Doktor Yzba olarak 22 Ekim
Zonguldak - Ankara
1905 gn bitiren Refik Bey, yl Glhane Asker
Sivas - Malatya - Fevzipaa
Tp Akademisinde Embriyoloji ve Histoloji blm-
Balkesir - Ktahya
lerinde alt. 1910 ylnda eitim iin yurt dna
Diyarbakr - Malatya
gitti. Almanyada Berlin askeri tp akademisinde

Brandenburg, Danzig, Spandou ve Scharitete ei-
Atatrk Dnemi yaplan demiryolu Osmanl

Devleti Dnemi yaplann iki kat kadardr.
tim grd. Balkan Savann kaca belli olunca

stanbula dnd (1912).
185
Trk nklab
Cumhurbakanl Senfoni Orkestrasnn temeli
olan stanbuldaki Muzkaihmayun Mart 1924te
Ankaraya getirildi. Riyaseti cumhur Musiki Heyeti
adn ald. 1933te bando blm orkestradan ayrld.
Orkestrann efliini 1935 ylna kadar Zeki ngr
ve Ahmet Adnan Saygun yapt. 1935te Alman Ernst
Praetorius eflie getirildi. Bu efin ynetiminde
orkestra byk gelime gsterdi.
SANAT VE GZEL SANATLAR

ALANINDAK NKILAPLAR
Atatrke gre; Sanat gzelliin ifadesidir. Bu ifade

szle olursa iir, name ile olursa musiki, resim ile
olursa ressamlk, oyma ile olursa heykeltralk, bina
ile olursa mimarlk olur.
Cumhuriyet ilan edildiinde stanbulda Darl Bedayi

ve baz zel tiyatrolar faaliyet halindeydi. Dar l
Bedayi, 1931de stanbul Belediyesine baland.
1934te ise ad stanbul ehir Tiyatrolar oldu. Tiyatro
ve operetleriyle byk ilgi ekiyordu. Tiyatro sanatnn
yurda yaylmasnda Halkevlerinin byk hizmetleri
grld. Ankara Halkevi sahnesinde Akn (1932),
oban (1932), Mavi Yldrm (1932) oyunlarnn ilk
temsillerinde Atatrk de hazr bulundu. Ankara Devlet
Konservatuar Tatbikat Sahnesinde gerek anlamda
ilk oyunlarn temsilinden sonra Ankarada Devlet
Tiyatrolarnn kuruluuna giden yol ald.
Atatrk, millet hayatnda sanatn yerini ve deerini

belirtmekle beraber, onun korunmasn ve gelimesini
de salamtr. Atatrk, her eyden nce, sanatlara
sanat ruhuyla elini uzatmtr: Sanatkar, toplumda
uzun ura ve abalardan sonra alnnda ilk hisseden insandr.
Gzel sanatlar alannda Cumhuriyet dneminin ilk 15
ylnda devrim saylabilecek almalar yaplmtr.
Trkiye Cumhuriyetinin temeli kltrdr diyen
Atatrk, gzel sanatlar alanndaki almalar bizzat
ynlendirmi, baarl sanatlar dllendirmitir.
ok sesli Bat mziinin lkemizde yaygnlatrlmas
temel ilke olarak benimsenirken, geleneksel Trk
Mzii trlerinin derleme, aratrma ve gelitirilmesine
nem verildi. 1924 yl Eyllnde Ankarada Musiki
Muallim Mektebi (Mzik retmen Okulu) ald.
1936 ylnda Ankara Devlet Konservatuarnn
almasyla bu okul Gazi Eitim Enstits mzik blmne dntrld. Ankara Devlet Konservatuar,
Trkiyenin ihtiya duyduu mzik, tiyatro, opera,
bale sanatlarn yetitirmeye balad. Trk Beleri
olarak tannan sanatlar ilk sonat, senfoni, konerto ve operalarn yazdlar. 1934 ylnda ilk Trk
operas olan Ahmet Adnan Saygunun z Soy ve
Tabebek operalar, Ankara Halkevinde temsil edildi. Darlelhann (stanbul Belediye Konservatuar)
retim program yeniden dzenlendi. Trk mzii
derslerinin yannda Bat mzii derslerine de yer
verildi.
186
ESEN YAYINLARI
Millet hayatnda sanatn deerini takdir eden Atatrk;

Bir millet sanattan ve sanatkardan mahrumsa tam
bir hayata malik olamaz. Bir millet sanata ehemmiyet vermedike byk bir felakete mahkumdur
diyerek sanatn nemini, millet hayatndaki roln
aklamtr.
Atatrk Dnemi Trkiyesinde plastik sanatlarda da byk gelime gzlendi. 1924ten itibaren
Sanayiinefise Mektebialisi mezunlar Avrupaya gnderildi. Cevat Dereli, Mahmut Cuda, Refik Epikman,
Muhittin Sebati, eref Akdik ve Ali Karsan ilk gnderilen sanatlardand. Sanayiinefise Mektebialisi
1928de Gzel Sanatlar Akademisi adn ald. 19321933 retim ylnda Gazi Eitim Enstits Resim Blm ald. Atatrk, ant ve heykel yapmna
nem vererek, Cumhuriyetin heykeltra kuann
yetitirilmesini destekledi.
1924 ylndan itibaren resim ve heykel sergileri almaya balad. Halkevleri Resim ve Heykel
Sergileri (1936-1938), Ankara Halkevleri Birleik
Resim Heykel Sergileri (1937-1938) nemli sergilerdir. Atatrk tarafndan 20 Eyll 1937de alan Resim
ve Heykel Mzesi bu alandaki almalara verilen
nemin son halkasdr.
Sinema da Cumhuriyet Dneminde byk gelime
gstermitir. Muhsin Erturul tiyatroda olduu gibi
sinema sanatnn gelimesinde de grev almtr.
Sinema salonlarnn says artm, uzun metrajl ve
konulu filmler ekilmitir.
Trk nklab

1.
Cumhuriyetin iln ncesinde 13 Ekim 1923te ...

................................... bakent kabul edilmitir.
7.
2.
3.
6.
Cumhuriyetin ilan ile ilk cumhurbakan

............................ ilk babakan ...........................
ve ilk meclis bakan ......................................
dr.
Son Osmanl halifesi ......................................

Efendidir.
8.
9.
4.
...................................... Kanunun kabul ile sosyal alandaki uygulamalarda birlik salanmtr.
10.
5.
...................................... vergisinin kaldrlmas ile

kylnn zerindeki ar bir yk kaldrlmtr.
187
Trk nklab

1.
5.
I. TBMMnin yapt en nemli inklap saltanatn

saldrlmasdr.
Doru ( )
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
2.
6.
Halifelik makam 1 Kasm 1922de saltanatla birlikte kaldrlmtr.

Doru ( )
ESEN YAYINLARI
3.
lk ok partili hayata gei, eyh Sait syani ile

sonusuz kalmtr.
7.
Yanl ( )
Medreselerin kapatlmasyla laik eitime geilmek istenmitir.
Neden ?
Doru ( )
Neden ? .
Yanl ( )
8.
4.
188
Trk nklab

1.
Monari, Oligari ve Demokrasi kavramlarn

aklaynz.
3.
Misakiktisdi ne demektir? Alnan kararlar nelerdir? Yaznz.
ESEN YAYINLARI
2.
4.
5.
Son halife Abdulmecit Efendi hakknda aratrma

yapnz.
189
Trk nklab
6.
7.
Cumhuriyet Halk Frkas ve Demokrat Partinin

ekonomi ve sosyal alanlardaki sylem farklar
nelerdir? Aratrnz.
ESEN YAYINLARI
8.
9.
Kabotaj Kanunu ne demektir? Aratrnz.
10.
190
Trk nklab
TRK NKILABI
1.
TEST 1
Cumhuriyetin ilk dnemleri ile ilgili olarak

aadakilerden hangisinde, I.de verilenin
II.ye ortam hazrlad savunulamaz?
I
A) Halifeliin
kaldrlmas
II
mmetilie balanan
midin sona ermesi
B) Cumhuriyetin ilan
Ulus egemenliinin
pekimesi
C) Siyasi partilerin
kurulmas
Demokratikleme
srecinin balamas
D) Anayasalarn
hazrlanmas
Siyasi otoritenin
zayflamas
E) Hkmet skntsnn yaanmas
Meclis Hkmeti sisteminden vazgeilmesi
4.
Cumhuriyetin ilk yllarnda kurulan siyasi partilerin,

I.
II. laik ynetim,

III. ekonomik dzen
konularndan hangilerindeki uyumazlklar
lke btnln tehlikeye sokmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
5.
C) Yalnz III
E) I ve III
Trk nklabnn baz zellikleri unlardr:

I.
2.
siyasi rejim ve ideoloji,
Hazrlayan ve uygulayanlar ayn kiilerdir.
Millet mekteplerinin almas
II. Fikri ve ideolojik hazrlk safhas yoktur.
Yeni Trk harflerinin kabul edilmesi
III. Trk milletini Bat kltrne yaklatrmtr.

IV. Dier tutsak milletlere rnek olmutur.
Yukarda yaplan yenilikler daha ok aadakilerden hangisine yneliktir?
Bu zelliklerden hangileri Trk nklabnn ani

bir hareket olduunun kant olarak gsterilebilir?
A) Eitimdeki gelimeyi salamak

B) Dilde sadeletirmeyi gerekletirmek
A) Yalnz I
C) Kltr birliini salamak
B) I ve II
D) I, II ve III
D) lkedeki demokrasiyi gelitirmek
C) II ve IV
E) II, III ve IV
E) Toplumsal btnl korumak
3.
Atatrk Her gelimenin ve kurtuluun temeli hrriyettir demitir.

6.
Buna gre,
I.
halifeliin kaldrlmas,
Aadakilerden hangisi Trkiyenin laikleme srecini hzlandrd sylenemez?
II. cumhuriyetin ilan,
A) Medeni Kanunun kabul edilmesi
III. saltanatn kaldrlmas
B) Halifeliin kaldrlmas
gelimelerinden hangileri bu sz ile ilgilidir?
C) Kabotaj Kanununun kabul edilmesi
A) Yalnz I
D) Medreselerin kapatlmas
B) Yalnz III
D) I ve III
C) I ve II
E) I,II ve III
E) Halifeliin kaldrlmas
191
Trk nklab
TRK NKILABI
1.
TEST 2
Memleketimizi adalatrmak istiyoruz. Btn

abamz Trkiyede ada ve Batl bir millet
meydana getirmektir. Medeniyete gitmek arzu
edip de Batya ynelmemi millet hangisidir?
4.
Atatrkn bu szleri Trk nklabnn aadaki zelliklerinden hangisi ile aklanabilir?
Sanayileme ekonomik kalknmann balca

unsurudur. Ancak yeni kurulan Trk Devletinde
sanayi adna hibir nemli kurulu yoktu. Devlet
ve halkn da byk bir sanayi hamlesi yapacak
gc yoktu.
Buna gre,
A) Ulusal egemenlii benimsemesi
I.
B) Ani bir hareket olmas
II. Trk Devletinin ilk dnemlerinde ekonomik

kalknma gc yoktur.
C) Halk hareketi olmas
zel sektr ekonomiye kazandrlmtr.
III. Osmanldan kalan sanayi kurulular glendirilmitir.
D) Yeni bir kltr evresine girilmesi

E) Hazrlayan ve uygulayanlarn ayn kiiler
olmas

A) Yalnz I
2.
D) I ve III
Yeni Trk Devletinin Laiklik ilkesini uygulamaya

balamas ile birlikte Trk toplumunda din ve vicdan hrriyeti olumutur.
Buna gre Laiklik ilkesinin uygulanmasyla
birlikte aadakilerden hangisinin olduu
sylenemez?
5.
C) I ve II
E) II ve III
Cumhuriyet Dneminde
inklaplar unlardr;
I.
A) Mezhep kavgalarnn sona ermesi
yaplan
baz
Trk Tarih Kurumu kurulmutur.
II. Kabotaj Kanunu karlm.
B) Eitimin akl ve bilime dayanmas
III. Trk Dil Kurumu kurulmu.
C) Herkesin zgrce dncesini ifade edebilmesi
Bu inklaplara bakldnda aadaki ilkelerden hangisinin uygulamaya konulduu sylenebilir?
D) Herkese seme ve seilme hakknn verilmesi

E) Ynetimde din ve devlet ilerinin ayrlmas
3.
B) Yalnz II
A) Laiklik
B) Devletilik
D) Halklk
Yeni Trk Devletinde meydana gelen inklaplardan hangisinde I.de verilenin II.ye ortam
hazrlad sylenemez?
C) nklaplk
E) Milliyetilik
A) Medreselerin
kapatlmas
II
Laik eitime geilmesi
B) Kabotaj Kanununun karlmas
D borlar
idaresinin kurulmas
III. Kadnlara seme ve seilme hakknn verilmesi
C) Halk mekteplerinin
almas
Toplumun eitim seviyesinin ykselmesi
D) Aar vergisinin
kaldrlmas
Halklk ilkesinin
uygulanmas
Yu ka r da ki ler den
han gi le ri
Atatrk
Dneminde siyasal yaam dzenleme ve
kadnlarn ynetime katlmas iin yaplan
yeniliklerdir?
E) Eitim yatrmlarnn yaplmas
Halkn eitim seviyesinin ykselmesi
6.
I.
ok partili hayata geilmesi
II. Medeni Kanunun kabul edilmesi
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve III
C) Yalnz III
E) II ve III
193
Trk nklab
TRK NKILABI
1.
TEST 3
Medeni Kanunun kablnden sonra Trkiyede

yaayan gayrimslimler de bu kanundan yararlanmak istemilerdir. Bu nedenle yaplan dzenlemelerle gayrimslim cemaatlerinin liderlerinin
yarglama yetkilerine kesin olarak son verilmi ve
gayrimslimlerin de Medeni Kanundan yararlanmalar salanmtr.
4.
Aadakilerden hangisi Yeni Trk Devletinin uluslararas ticari ilikilerini gelitirmeye ynelik yaplan inklaplardan birisidir?
A) Medeni Kanunun kabul edilmesi
B) Yeni l birimlerinin kabul edilmesi
C) Aar vergisinin kaldrlmas
D) Soyad Kanununun karlmas
Buna gre aadakilerden hangisi Medeni

Kanunun Trkiye Cumhuriyeti asndan salad faydadr?
E) Latin harflerinin kabul edilmesi
A) Din ve vicdan zgrlnn salanmas

B) Gayrimslimlerin dinsel trenlerinin yasaklanmas
C) Patrikhanenin dini yetkilerini snrlandrmas
D) Hukuk birliini salamas
E) Anayasay laikletirmesi
5.
I.
Aar vergisinin kaldrlmas
II. Ziraat Bankasnn kurulmas

2.
Ekonomik ynden gl devletler hem i hem de

d siyasette sz sahibi devletlerdir.
III. Yabanc irketlerdeki iletmelerin satn alnmas
Buna gre yeni Trk Devletinin,
Yukardaki uygulamalardan hangileriyle

yabanc sermayenin stnlne son verilmek istendii sylenebilir?
I.
milli gelir seviyesini ykseltmeye almas
II. her trl ekonomik hizmeti vatandaa gtrmesi
A) Yalnz I
B) Yalnz III
D) II ve III
III. zmir ktisat Kongresini toplamas
C) I ve III
E) I, II ve III
durumlarndan hangileri bu yargy destekler

niteliktedir?
A) Yalnz I
D) I ve III
3.
B) Yalnz III
C) I ve II
E) I, II ve III
Cumhuriyetin ilk yllarnda siyasi partilerden

bazlarnn dini ierikli isyanlar ncesi ve sonras kapatlmas aadakilerden hangisi ile
aklanamaz?
6.
Trk eitim politikas hem ulusu hem de adatr.

Buna gre aadakilerden hangisi bu politika erevesinde yaplan bir gelime deildir?
A) Halkn ynetime katlmas
A) Trk Dil Kurumunun kurulmas
B) Laikliin tam olarak anlalmamas
B) Yeni l birimlerinin kabul edilmesi
C) ok partili hayata geilememesi
C) Medreselerin kapatlmas
D) Din siyaset ilikisinin var olmas
D) niversitelerin kurulmas
E) Demokrasinin henz yerlememesi
E) Latin harflerinin kabul edilmesi

195
Trk nklab

1.
Atatrk dneminde Trkiyede tarm, ticaret

endstri ve bayndrlk ilerinin bir btn olarak ele alnmasnn nedeni aadakilerden
hangisidir?
5.
A) Bu alandaki gelimelerin birbirine bal olmas
Osmanl mparatorluunda Darlfnunun kurulmasna ve fesin dardan alnmasna kar

kan zihniyet, Cumhuriyetimizin ilk yllarnda
Darlfnunun ve fesin kaldrlmasna da kar
kmtr.
B) Halktan alnan ar vergilerini kaldrlmak

istenmesi
Bu zihniyetteki kiilerin aadakilerden hangisine kar olduklar sylenebilir?
C) D kaynaklardan kredi almann kolaylam

olmas
A) Devlet ynetimine
D) Halklk ilkesinin yaygn olarak uygulamaya

konmas
C) Her trl eitime
B) Yeni gelimelere
D) Snrlarn geniletilmesine
E) Trkiyenin bir tarm lkesi haline getirilmek

istenmesi
E) Geleneklerin korunmasna
(1986 SS)
Atatrkn Cumhuriyeti Trk genliine emanet etmesinin temel amac nedir?
A) Genleri siyasal hayata katmak
B) Yenilemeyi srekli klmak
C) Yurt savunmasn genlere brakmak
D) Ekonomik gelimede genlere yetki vermek
E) Trk genliini korumak
6.
ESEN YAYINLARI
2.
(1987 SS)
Trkiyede, saltanat ve ulusal devlet taraflar arasndaki tartmann en youn olduu
dnem hangi yllar kapsar?
A) 19081912
B) 19151918
C) 19201923
D) 19231925
E) 19251928
(1983 SS)
(1986 SS)
7.
3.
Aadakilerden hangisi Cumhuriyetin,

kurulmasndan ok gelitirilmesi amacna
hizmet etmitir?
Atatrk ilke ve inklaplarnda aadaki

dncelerden hangisinin yeri yoktur?
A) Devletin bamszln koruma
B) Ynetimde millet egemenliini srdrme
C) Trk kltrn ada uygarlk dzeyine
karma
A) Dzenli ordunun kurulmas

B) Saltanatn kaldrlmas
D) Kalknmada akln, bilimin rehberliini esas

alma
C) Laik devlet anlay

D) Kurtulu Sava
E) Amaca ulamak iin her yolu deneme
E) Lozan Bar Antlamas
(1988 SS)
(1987 SS)
4.
Uluslararas ekonomik ilikilerde; aadaki inklaplardan hangisi Trkiyeye nemli

kolaylklar salamtr?
8.
Trkiyede eyh Sait Ayaklanmas ve Menemen Olay aadakilerden hangisinin bir

sre iin ertelenmesine neden olmutur?
A) Kadnlara siyasal haklar tannmas
A) Devletilik politikasnn
B) Soyad Kanununun kabul edilmesi
B) Milletler Cemiyeti ile iliki kurulmasnn
C) l birimlerinin deitirilmesi
C) D ticarete arlk verilmesinin
D) Medeni kyafetlerin kabul edilmesi
D) Kadnlara siyasal haklar tannmasnn
E) Tekke zaviye ve trbelerin kapatlmas
E) ok partili demokrasiye geilmesinin
(1987 SS)
(1988 SS)
197
Trk nklab
16. 19251930 yllar arasnda TBMMde yalnz
Cumhuriyet Halk Frkasnn milletvekilleri vard.
19. Atatrk, lkemize yardm yapacak devlet lkemizi ele geirme amacn gtmemeli ve devletimi-
Bu durum, Trkiyede aadakilerden hangisini gletirmitir?
zin ulusuluk ilkesine saygl olmaldr demitir.

Atatrk, bu szyle aadakilerden hangisi-
A) Seimlerin yenilenmesini
ne kar olmadn belirtmektedir?
B) Hkmetin denetlenmesini
C) nklaplarn yaplmasn
A) Smrgeciliin dnyada yaygnlamasna
D) Cumhurbakannn seilmesini
B) Yabanc sermayenin lkenin karlar iin
E) Hkmetin kurulmasn
kullanlmasna
(1994 SS)
C) Yabanclarn devletlerin i sorunlarna karmasna

D) Devletlere ekonomik ayrcalklar tannmas-
17. Trk Dil Kurumu 1932 ylnda kurulduu zaman,

yaplacak dil almalarna temel olmak zere
saptanan ilkelerden biri Trk dilinin z gzelliini ve zenginliini ortaya karmak olmutur.
na
E) Ekonomik kalknmada yalnz sanayilemeye
ncelik verilmesine
Bu ilkenin gerekletirilmesi ncelikle aadakilerden hangisine baldr?
(1995 SS)
A) Trk dilinin dnyada yaygnlatrlmasna
C) Dil retiminde birlik salanmasna

D) Yaz dili ile konuma dili arasndaki kopukluklarn giderilmesine
E) Dile ilikin kaynaklarn aratrlmasna ve
yaynlanmasna
(1995 SS)
20.
Lozan Bar Antlamasnn 48. maddesi,

Trkiyede aznlklarn ahsi hkmlere ve
aile hukukuna ait ilerinin kendi gelenek ve
greneklerine gre zlmesine uygundu.
Ancak aznlklar, Lozan Antlamasndaki
haklarndan vazgetiklerini, kendilerinin de
Trk Medeni Kanunu hkmlerine uymak
istediklerini bildirmilerdir.
retimin birletirilmesi yasas ile, okullar yannda varlklarn srdren medreseler

kapatlm, aznlk okullar ve yabanc okullar
Milli Eitim Bakanlna balanmtr.
ESEN YAYINLARI
B) Szlk almalarnn eitli alanlara yaylmasna
18. Trk Medeni Kanunu ile vatandalara ou

konularda nemli haklar tannm, bu haklarn
kavranp uygulanmasnda daha sonra karlan
Bu iki duruma dayanarak, Trkiye Cumhuriyeti ile ilgili,
kadnlara seme ve seilme hakk veren kanun,
I.
Uygulamalarda birlik salanmtr.
Soyad Kanunu gibi kanunlar da etkili olmutur.
II. Gelenekler nem kazanmtr.
Bu durum Trk inklabnn aadaki zelliklerinden hangisinin bir gstergesidir?
III. Aznlklarn kendi aralarndaki sorunlar giderilememitir.
A) Yaplan yeniliklerin birbirini tamamlamasnn
IV. Yasalar gvence salamtr.
B) Dnyaya rnek olmasnn
V. Aznlk okullar sayca artmtr.
C) Ulusal egemenlie dayanmasnn
yarglarndan hangilerine ulalr?
D) Kltrel zellikleri korumasnn
A) I ve II
E) Dnya barna katkda bulunmasnn

(1995 SS)
B) I ve IV
D) III ve IV
C) II ve III
E) IV ve V
(1996 SS)
199
Trk nklab
27. Atatrk, lkesinin yksek bamszln korumasn bilen Trk ulusu, dilini de yabanc diller
boyunduruundan kurtarmaldr. demitir.
29. 1934te soyad alma ilemleri ile ilgili olarak karlan yasayla rtbe, yabanc rk ve millet adlarn
belirten szcklerin soyad olarak alnmas yine
ayn ylda karlan baka bir yasayla hoca, aa,
molla, beyefendi, paa gibi nvanlarn resmen
kullanlmas yasaklanmtr.
Aadakilerden hangisi Atatrkn bu szleriyle gsterdii hedef ile ayn yndedir?

A) Trke kkenli szcklerin aratrlp bulunarak dile kazandrlmas
Bu yasaklarn amac aadakilerden hangisidir?
B) ive, az gibi yresel dil zelliklerinin korunmas
A) Ayn aileden kiilerin farkl soyadlar almalarn engellemek
C) Yabanc kkenli terimlerin Trke okunular

ile alnmas
B) Toplumsal ilikilerde ve resmi ilemlerde

vatandalar daha kesin olarak belirtmek
D) Yaz dili ile konuma dili arasndaki farkn

ortadan kaldrlmas
C) Szcklerin, yerinde kullanlmas salamak

D) Resmi ilemleri kolaylatrmak
E) Trkenin okunmas ve yazlmas kolay bir

dil haline getirilmesi
E) Toplumda gereksiz ayrcalk belirtilerini ortadan kaldrmak

(1999 PTAL SS)
(1999 PTAL SS)
Pay (%)
5
4
3
2
1
1930
1929
1928
1927
1926
1925
1924
1923
1922
1921
Aadakilerden hangisi, bu grafikteki bilgilerin destekledii bir yarg deildir?

A) Sava yllarnda da bteden eitime bir pay
ayrlmtr.
B) 1929 dnya ekonomik bunalmnda bile, bteden eitime ayrlan payda byk dme
olmamtr.
C) 1924 ylnda retimin birletirilmesi yasasnn kabulyle, bteden eitime ayrlan pay
birka kat arttrlmtr.
D) Kurtulu Savann kazanlmasyla, eitimin
btedeki paynda nemli bir art olmutur.
E) nklaplarla birlikte bteden eitime ayrlan
pay da artma eilimi gstermitir.
(1999 PTAL SS)
ESEN YAYINLARI
28. Aadaki grafik, 19211930 yllarnda devlet

btesinden yaplan harcalamalarda eitimin
yaklak payn gstermektedir.
30. Cumhuriyetin ilanndan sonra yaplan aadaki deiikliklerden hangisi, toplumsal

hayattaki uygulamalarda, ayn konuda var
olan farkllklar ortadan kaldrma amacna
ynelik deildir?
A) Medreselerin kapatlmas
B) eri mahkemelerin kaldrlmas
C) Tek dereceli seim sistemine geilmesi
D) Miladi takvimin kabul edilmesi
E) llerde metrik sisteme geilmesi
(1999 SS)
31. Atatrk 1925 Austosunda yapt Kastamonu
nebolu gezisinde halk ba ak olarak selamlad. Elindeki baln adnn apka olduunu
syledi; salk asndan, ekonomik ve estetik
alardan apkann yararlarn anlatarak onu
halka tantt. Fesler atld. apka kullanm ksa
srede yurda yaylmaya balad. Arkasndan,
25 Kasm 1925te apka Giyilmesi Hakknda
Kanun karld.
Bu durum Trk nklaplaryla ilgili olarak aadakilerden hangisinin bir gstergesidir?
A) nklaplarn birbirini tamamlar nitelikte olduunun
B) nklaplarn, baz engellemelerle karlatnn
C) nklaplarn yaplmasnda baz geleneklerin
dikkate alndnn
D) Siyasi inklaplara daha ok nem verildiinin
E) nklaplar yaplrken gerekli ortamn hazrlandnn
(1999 SS)
201
Trk nklab
38. 1 Nisan 1923 tarihinde yaplacak milletvekili seiminden nce seim kanununda yaplan
deiiklikler unlardr:
41. Yeni Trk Devletinde,

I.
ithal edilen mallarn gmrk vergilerinin artrlas,
Milletvekili seebilme ya 25ten 18e indirilmitir.
II. retimde kalitenin korunmasyla ilgili kanun

karlmas,
II. Milletvekili semek ve seilmek iin vergi

verir olmak art kaldrlmtr.
III. bir ksm ticaretle uraan Rumlarn mbadele ile Yunanistana gnderilmesi
I.
uygulamalarndan hangilerinin, Trk mallarnn i pazarlarda srmn artrd savunulabilir?
III. 50.000 erkek nfus iin bir milletvekili seilmesi yerine 20.000 erkek nfus iin bir milletvekili seilmesi esas kabul edilmitir.
A) Yalnz I
Bu deiikliklerden hangilerinin ynetime

katlm artrd sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) II ve III
D) I ve II
B) Yalnz II
C) Yalnz III
E) II ve III
(2002 SS)
C) Yalnz III
E) I, II ve III
42. Trkiye Cumhuriyetinde,
(2001 SS)
I.
retim Birlii Kanununun kabul edilmesi,
II. tekke ve trbelerin kapatlmas,

III. medreselerin kapatlmas
A) Toplumsal dayanmann
B) Sosyal devlet anlaynn
C) Aile birliine ve kiiliine saygnn
D) Gelenek ve greneklere balln
E) Ynetime katlmann
(2001 SS)
gelimelerinden hangilerinin kltr deimesini kolaylatrd savunulabilir?

ESEN YAYINLARI
39. Trkiye Cumhuriyetinde ocuun dinsel eitiminde ana babann yetkili klnmas ve ergin
aa gelen her kiinin istedii dini semede
serbest olmas ilkesi, uygulamada aadakilerden hangisinin temel alndn gsterir?
A) Yalnz I
D) II ve III
B) Yalnz II
C) Yalnz III
E) I, II ve III
(2003 SS)
43. I. nan zgrln gelitirme

II. Yabanclara verilen ayrcalklar kaldrma
III. Laik devlet dzenine geme
Yukardakilerden hangilerinin, halifeliin kaldrlmas iin bir gereke olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
D) II ve III
B) Yalnz II
C) I ve III
E) I, II ve III
(2003 SS)
44. I.
40. I.
Okuma yazmay reterek okur yazarl

yaygnlatrma
II. Trkeyi yabanc dillerin basksndan kurtarma
III. Kitle iletiim aralarnn yaynlarn denetleme
IV. Trk Dilinin zenginliklerini ortaya koyma
Yukardakilerden hangilerinin, Trk Dil Kurumunun esas almalarndan olduu savunulabilir?
A) I ve II
B) I ve IV
D) II ve IV
C) II ve III
E) I, III ve IV
(2001 SS)
Arap alfabesi yerine yeni Trk alfabesinin

kabul edilmesi
II. Belli bir gnn hafta tatili kabul edilerek herkesin bu gn tatil yapmas zorunluluunun
getirilmesi
III. Farkl uzunluklarda olan arn ve endaze
yerine metrenin kullanlmas
Yukardaki nklaplarn hangilerinde, lke
iindeki uygulamalarda birlik salanmas
amalanmtr?
A) Yalnz I
D) II ve III
B) Yalnz II
C) I ve II
E) I, II ve III
(2003 SS)
203
Trk nklab
51. Trkiye Cumhuriyeti kendi iilerinde karlmasn istemedii gibi, baka lkelerini de iilerine
karmamay d politikada ilke edinmitir.
54. Cumhuriyet dneminde,

I. tarih,
II. hukuk,
III. dil
Aadakilerden hangisinin, bu ilke dorultusunda yaplan uygulamalardan biri olduu

savunulabilir?
alanlarnn hangilerinde yaplan inklaplarda

laiklik anlayn yerletirme amac olduu
savunulabilir?
A) Mslmanlar zerinde etkili olan halifeliin

kaldrlmas
B) Saltanatn kaldrlp cumhuriyetin ilan edilmesi
C) 1924 ylna kadar, 1876 Anayasasnn 1921
Anayasasyla birlikte yrrlkte olmas
D) Mecelle yerine Medeni Kanunun kabul edilmesi
E) Tekke ve trbelerin kapatlarak halkn dini
duygularnn smrlmesinin engelenmesi
A) Yalnz I
D) I ve II
B) Harf inklabnn yaplmas

C) Millet Mekteplerinin almas
D) Eitmen kurslarnn almas
E) Tm retim kurumlarnn bir merkezden
ynetilmesi
(2005 SS)
E) II ve III
(2006 Sosyal 1)
Yalnz bu bilgiye dayanarak, Atatrk inklaplarnn;

I. geleneklere kar kma,
II. hukuki gvence altnda olma,
III. yeri ve zaman geldiinde yaplma
zelliklerinden hangilerine sahip olduu sylenebilir?
ESEN YAYINLARI
A) Trk Tarih Kurumunun almas
C) Yalnz III
55. Atatrk, Latin harflerinin kabul edileceinden

1919 ylnda Erzurum Kongresinin yapld
sralarda, daha sonra da 1922 ylnda sz etmi;
ancak Latin harfleri 1928 ylnda karlan bir
yasayla kabul edilmitir.
(2005 SS)
52. Trkiye Cumhuriyetinde dnce ve duyguda birleen bir toplumun oluturulmasnda

aadakilerden hangisinin katksnn en ok
olduu savunulabilir?
B) Yalnz II
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2006 Sosyal 1)
56. 1934 ylnda uygulamaya konulan Birinci Be
Yllk Sanayi Plannda temel tketim mallarnn
retimine nem verilmesi ve hammaddesi Trkiyede bulunan sanayi ve iletmelerinin kurulmas
amalanmtr.
Yalnz bu bilgiye dayanarak,
I. thalatn azaltlmas istenmektedir.
II. Ticaret dengesinin korunmas istenmektedir.
III. Yabanc sermayeden yararlanmak istenmek tedir.
53. Halklk, ynetimde, siyasette, kalknmada,

gelirin dalmnda, devlet ve ulus olanaklarnn kullanlmasnda halk yararnn gzetilmesini
amalar. Bu ama dorultusunda devleti nlemler almak, yasalar karmak, dzenlemeler yapmak, engelleri ortadan kaldrmakla grevli klar.
Buna gre,
I. ar vergisinin kaldrlmas,
II. okuma yazma seferberliinin balatlmas,
III. Hicri takvim yerine Miladi takvimin kabul edilmesi
yorumlarndan hangilerine ulalabilir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
(2006 Sosyal 1)
57. Medreselerin kapatlmasnn aadakilerden

hangisini kolaylatrd savunulabilir?
A) Saltanatn kaldrlmas
uygulamalarnn hangilerinde dorudan halklk ilkesinin temel alnd savunulabilir?
B) Cumhuriyetin ilan edilmesi
A) Yalnz I
D) Eitim ve retimin ulusallatrlmas
D) II ve III
B) Yalnz II
C) I ve II
E) I, II ve III
(2005 SS)
C) Yabanc okullarn almas

E) Yeni bir anayasa hazrlanmas
(2007 Sosyal 1)
205
Trk nklab
58. Aadakilerden hangisinin Trk Milletinin
Batl lkelerle ortak yaamas ve almasnda kolaylk salad savunulamaz?
62. Aadakilerden hangisinin Cumhuriyet

Dneminde yaplan inklaplar korumak ve
onlarn srekliliini salamak amacnda olduu savunulamaz?
A) Uluslararas rakamlarn kabul edilmesi
A) stiklal Mahkemelerinin kurulmas

B) Takrir-i Skn Kanununun karlmas
C) ki dereceli seim sisteminden tek dereceli
seim sistemine geilmesi
D) Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kapatlmas
E) Serbest Cumhuriyet Frkasnn kendisini feshetmesi
(2010 YGS)
63. Aadakilerden hangisi Atatrk nderliinde
yaplan Kurtulu Sava ve nklaplarla salanan deiimlerden biri deildir?
B) Hafta tatilinin cuma gnnden pazar gnne

alnmas
C) Trk dilinin yabanc kelimelerden arndrlmas
D) Arn, endaze yerine metre; okka yerine
kilogram birimlerinin kullanlmas
E) Hicri takvim yerine miladi takvimin kullanlmas
A) Seilen milletvekillerinin ayn siyasi grte

olmas
B) Kadn-erkek eitliinin salanmasna nem
verilmesi
C) Milletvekili saysnn artrlmas iin yeni
seim yntemlerinin denenmesi
D) Milletvekili seiminde semen saysnn artrlmas
E) Semende okur-yazar olma zelliinin aranmas
(2008 Sosyal 1)
60. I. Saltanatn kaldrlarak Cumhuriyetin ilan
edilmesi
II. Toplumsal ve siyasal hayatta cinsiyet farknn kaldrlmas
III. Gelen ar zerine Trkiyenin Milletler
Cemiyetine ye olmas
Yukardakilerden hangilerinin amac demokrasinin salanmasdr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008 Sosyal 1)
61. Bir baka ulusun diliyle konuanlar, giderek o
ulus gibi dnrler.
Yukarda verilen yarg ile aadakilerden
hangisine ulalabilir?
A) Ulusal dillerin okunduu gibi yazlmas gerektiine
B) Uluslararas ilikilerde farkl dillerin glk
yarattna
C) Dilin ulusal bilincin gelimesinde balca
etken olduuna
D) Ulusal dillerde yabanc szcklerin kullanlmas gerektiine
E) Uluslarn uygarlk dnyasna katkda bulunduklarna
(2009 Sosyal 1)
206
ESEN YAYINLARI
(2007 Sosyal 1)
59. 1923 ylnda Seim Kanununda yaplan deiiklikle yirmi be ya yerine on sekiz yan tamamlayan her erkek vatanda milletvekili seme
hakkn kazanmtr.
Aadakilerden hangisinin, Seim Kanununda yaplan bu deiikliin sonularndan
biri olduu savunulabilir?
A) Teokratik dzenden laik sisteme geilmesi

B) lke idaresinde Divanhmayundan Bakanlklar sistemine geilmesi
C) mmet anlayndan sonra ulus anlaynn
benimsenmesi
D) Toplumun geleneksel yapsnn adalatrlmas
E) Mutlakiyet ynetiminden cumhuriyete geilmesi
(2011 YGS)
64. Hindistandaki bir tarikatn lideri olan Aa Han ile
ngiltere Kralnn zel danman Hintli Emir Ali,
Babakan smet Paaya bir mektup yollayarak halifelik kurumuna dokunulmamasn rica etmilerdir.
Bu durumun, halifelikle ilgili olarak,
I.
bu kurumun, tm Mslmanlar zerinde siyasal gcnn olduu,

II. yabanclarn, bu kurumu Trkiyenin iilerine
mdahale amacyla kullanmak istedikleri,
III. bu kurumun varlnn lkede tartma konusu olduu
durumlarndan hangilerine kant olduu savunulabilir?
A) Yalnz II
D) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve IIII
E) II ve III
(2011 YGS)
65. Misakmill
snrlar
iinde
TBMM
Hkmetinden baka bir hkmet olamayacann aadakilerden hangisine temel
gereke olduu sylenebilir?
A)
B)
C)
D)
E)
Kii hak ve zgrlklerinin belirlenmesi

eriye ve Evkaf Vekletinin kaldrlmasna
Hynet-i Vataniye Kanununun karlmasna
Tevhid-i Tedrisat Kanununun karlmasna
Halifeliin kaldrlmasna Saltanatn kaldrlmasna
(2012 YGS)
209
Atatrklk ve Atatrk lkeleri

Atatrk Dnce Sistemi
Atatrkln Amac: Atatrkln temel amac
Trk Milletinin bugn ve gelecekte tam bamszl,

ekonomik ve sosyal gelimiliinin salanmasna,
devletin ulus iradesine dayandrlarak, akln ve bilimin
yol gstericiliinde, Trk tpolum ve kltrnn ada
uygarlk dzeyine karlarak gemiinden kopmadan
yaama sistemine Atatrk dnce sistemi denir.
udur. Trkiye Cumhuriyeti ve Trk halkn siya-
Atatrk dnce sisteminin znde ada uygarlk

dzeyinin zerine kmak, milli dayanma ve adalet
iinde demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti
olma vardr.
ek Cumhuriyetin devletn idaresinde yerlemesidir.
si, ekonomik ve askeri adan tam bamszla

kavuturmann yannda domalardan arnm, akl
ve bilimin nclnde ada uygarlk seviyesine
kartmaktr.
Milli egemenliin, milli iradenin, demokrasinin ve geran ihtiyalarna uygun sosyal ve siyasal kurumlara sahip modern bir toplum oluturmaktr.
Atatrkln nemi:Trk milleti ve toplumu geri-
Atatrk dnce sisteminin temel yap talar;
ye gidiin nne gemek ve ada uygarlk sevi-
Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
yesine kmak iin Atatrk dncenin devamn
Trkiye Cumhuriyeti Atatrk milliyetiliine bal,

balangta belirtilen temel ilkelere dayanan
demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
salamaldr. Atatrk ann baskc ve diktatrle-
Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir

btndr. Dili Trkedir. Bayra ekli kanunda
belirtilen beyaz ay yldzl al bayraktr. Mar stiklal Mardr. Bakenti Ankaradr.
Toplumda bask ve zorlamann nne geilmesi iin
Atatrk Dnce
Hazrlayan Etmenler
Sisteminin
Oluumunu
Atatrkn yetitii ortam. Osmanl Devletinin

dalma yllarndaki siyasi, ekonomik ve toplumsal
gereklilik.
Osmanl Devletini datmak ve smrgeletirmek
iin emperyalist glerin almalar
Yneticilerin devlet g ve imkanlarn ahsi menfaatleri iin kullanmalar
Batda gelien milliyetilik, sanayi devrimi, adalet
ve eitlik kavramlar
1870 li yllardan itibaren Osmanl Devletinde
balayan demokrasi tartmalar
1789 da Fransada meydana gelen byk toplumsal ve siyasal olaylar.
Namk Kemal, Ziya Paa ve Ali Suavi gibi yeni
Osmanllarn yazdklar
milletiyle birlikte olmay tercih etmitir.

ilkelere sahip klmas nemlidir.
ESEN YAYINLARI
Atatrk dnce sistemi domalara kardr. Akl

ve bilimcidir.
rinin benimsedii milletlerini ezme politikas yerine
Atatrkln Nitelikleri
Atatrklk milletin ihtiyalarndan kaynaklanmtr. Her yaplan inklap ve deiim bir ihtiyac gidermitir.
Hayalci deildir. Atatrk yapt her eyi akl ve
bilimin verilerine dayanarak devletinin ve ulusunun gereklerini grerek hareket etmitir.
Bir btn olarak Atatrk ilkelerine dayanr.
Atatrklkte yenilenme, halkn ihtiyalarna
salkl cevap verme, ulusunu sevme, her din ve
inanca saygl olma, millet egemenliini her trl
egemenlik anlaynn zerinde tutma vardr.
Akl ve bilimi rehber kabul etme vardr. Atatrk
Hayatta en hakiki ey bilimdir. demitir. Yapt
inklaplarn hepsi akl ve bilime ters deildir.
Dnce ve vicdan hrriyetine sahip olma vardr.
Atatrkn Laiklik ilkesine nem vermesi ve temel
ilke olarak Anayasaya konmas nemlidir.
Bardr. Yurtta sulh, cihanda sulh temel doktrindir. Hibir zaman sava taraftar olmamtr. Ta
ki lkenin igal edilmesine kadar. Savan kt
Yurd grevlerinde grdkleri
olduunu belirtir. Ancak sava mecburiyet halinde
Aznlklarn lke btnln bozma abalar
yaplmaldr. Evrenseldir. Bardr.
210

Milli birlik ve btnle nem verir. Bir lke ve
ATATRK LKELER
ulusun ayakta durmas birlik ve btnlkle ilgilidir.
I. TEMEL LKELER
(ATATRKN KEND TARFYLE)
Takliti deildir. Kabul edilmelerinde d bask ve

zorlama yoktur.
1. Cumhuriyetilik
Cumhuriyet genel anlamyla halkn, semi olduu
temsilciler vastasyla ynettii sistemdir. Halkn hr
iradesiyle kendi kendini ynetmesidir. Cumhuriyet
rejiminde iktidar gcnn ve ynetim yetkisinin kayna milletin kendisidir.
Atatrk lkelerinin Ortak zellikleri

Atatrkn temel ve btnleyici ilkeleri birbirinden
farkl gzkse de gerekte birbirlerini btnleyerek
birliktelik oluumunu salarlar.
Ulusal egemenlik ve demokrasinin en iyi uyguland

ynetim ekli Cumhuriyettir. Cumhuriyet ynetiminde
devlet ynetimi bir kii ya da zmreye verilmez toplumun tmne aittir. Trk milletinin karakter ve detlerine en uygun olan idare, Cumhuriyet idaresidir. (1924)
Cumhuriyet rejimi demek, demokrasi sistemiyle devlet ekli demektir. (1933) Cumhuriyet, yksek ahlk
deer ve niteliklere dayanan bir idaredir. Cumhuriyet
fazilettir.... (1925)
Atatrk ilkelerinin ortak zelliklerini yle sralyabiliriz;

Milli egemenlik ve bamszl esas alr.
Vatan ve millet sevgisiyle birlikte dil ve tarih bilincinin olumasn ister.
Toplumu ve devleti ada uygarlk seviyesine
kararak geri kalmlktan kurtarmak ister.
nn salanmasn salar.
Toplumda ura alan farkll ile beraber snf
farkn kaldrr. Her alanda eitlik ister.
Laiklik ilkesi gerei fertlerin inan zgrlklerini
ESEN YAYINLARI
Milli birlik ve beraberliin salanarak lke btnl-
Bugnk hkmetimiz, devlet tekiltmz dorudan

doruya milletin kendi kendine, kendiliinden yapt
bir devlet ve hkmet tekiltdr ki, onun ad Cumhuriyettir. Artk hkmet ile millet arasnda gemiteki
ayrlk kalmamtr. Hkmet millet ve millet hkmettir. (1925)
anayasal gvence altna alr. Din ve vicdan hrriyetini salar.

Milli kltrn korunmas ve gelitirilmesini ilke edinir. Toplumun gemile balarnn devam etmesini ister.
Atatrk lke ve inklaplarnn dayand temel

esaslar;
Milli tarih ve dil bilincinin olmas
Vatan ve millet sevgisinin olmas
Bamszlk ve zgrl esas almas
Egemenliin ulusa verilmesi
Milli kltrn gelitirilmesinin hedeflenmesi
adalama ve Batllamay esas almas
Milli birlik ve beraberlii benimsemesi
Trk milletine inanp gvenmesi
2. Milliyetilik
Millet, gemite beraber yaam, halen beraber
yaayan ve gelecekte de beraberlii srdrme inanc
ve lksnde olan, dil, kltr, duygu birlii olan insan
topluluklarna denir.
Milliyetilikte kiiler ait olduklar milletlerini sever,
deerlerini benimser. Milli birlik ve beraberlik iinde
lkesinin ve milletinin kalknmasna alr. Atatrk
milliyetiliinde vatan birlii, tarih birlii ve lk birlii
esastr. Din ve rk birlii art deildir. Trkiye Cumhuriyetini kuran Trk halkna Trk Milleti denir. (1930)
Diyarbakrl, Vanl, Erzurumlu, Trabzonlu, stanbullu,
Trakyal ve Makedonyal hep bir soyun evltlar ve
hep ayn cevherin damarlardr. (1932)
Biz dorudan doruya milliyetperveriz ve Trk milliyetisiyiz. Cumhuriyetimizin dayana Trk toplumudur. Bu toplumun fertleri ne kadar Trk kltr ile dolu
olursa, o topluma dayanan Cumhuriyet de o kadar
kuvvetli olur. (1923)
211

3. Halklk
Liklik, din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasdr.

Liklik, toplumun btn fertlerinin dinsel ve inansal
zgrlnn salanmas karlkl sevg ve saygya
dayal, hogrl zorlamay reddeden bir sistemdir. Laiklik btn din ve mezhepleri gvence altna
alr. Asla dinsizlik ve dindarlara bask arac deildir.
Liklik, yalnz din ve dnya ilerinin ayrlmas demek
deildir. Btn yurttalarn vicdan, ibadet ve din hrriyeti de demektir. (1930)
Bir toprak paras zerinde yaayan ve oray vatan

kabul eden eitli insan gruplarnn meydana getirdii
insan topluluklarna halk denir.
Halklk: Hibir ayrm gzetmeksizin devletin herkese eit hizmet gtrmesidir.
Halklk: Kanunlar nnde herkesin eit grlmesi,
davranlmasdr.
Halklk: Btn sosyal tabakalarn ynetime katlmasdr. siyasetimizde ilkemiz olan halklk, yani
milletin bizzat kendi geleceine sahip olmas esas
Anayasamz ile tespit edilmitir. (1921) Halklk, toplum dzenini almaya, hukuka dayandrmak isteyen
bir toplum sistemidir. (1921) Trkiye Cumhuriyeti halkn ayr ayr snflardan olumu deil fakat kiisel ve
sosyal hayat iin i blm itibariyle eitli mesleklere
ayrlm bir toplum olarak grmek esas prensiplerimizdendir. (1923)
Liklik, asla dinsizlik olmad gibi, sahte dindarlk

ve byclkle mcadele kapsn at iin, gerek
dindarln gelimesi imknn temin etmitir. (1930)
Din bir vicdan meselesidir. Herkes vicdannn emrine
uymakta serbesttir. Biz dine sayg gsteririz. Dne ve dnceye kar deiliz. Biz sadece din ilerini,
millet ve devlet ileriyle kartrmamaya alyor,
kast ve fiile dayanan tutucu hareketlerden saknyoruz. (1926)
6. Devrimcilik
Devletilik, lke kaynaklarnn kullanlmas, iletilmesi

ve lkenin kalknmasnn devlet ve zel sektr eliyle
olmasdr. (Karma ekonomik yap)
nklaplk, an koullarna gre toplumun gereksinimlerini yerine getirmek iin yaplan kkl deiiklik
ve yenilenmeye denir.
Devletilik ilkesi lkenin iinde bulunduu artlardan

domutur. Yeni savatan km ulusu ve devleti
hzl bir ekilde kalkndrmak ve toplumun temel
ihtiyalarn karlamak iin devlet ekonomiye mdahale etmitir. Hatta temel tketim maddelerini kendisi
retmitir. Daha sonra da Tevikisanayi Kanununu
kartarak zel sektrn yatrm yapmasn
salamtr. Devletiliin bizce anlam udur: Kiilerin zel teebbslerini ve ahs faaliyetlerini esas
tutmak; fakat byk bir milletin ihtiyalarn ve ok
eylerin yaplmadn gz nnde tutarak, memleket
ekonomisini devletin eline almak. (1936)
Prensip olarak, devlet ferdin yerine gememelidir.
Fakat ferdin gelimesi iin genel artlar gz nnde
bulundurmaldr. (1930)
Kesin zaruret olmadka, piyasalara karlmaz;
bununla beraber, hibir piyasa da babo deildir.
(1937)
5. Liklik
Liklik, devlet dzeninin, eitim sisteminin ve hukuk
kurallarnn dini kurallara gre deil akla ve bilime
dayandrlmas, bireylerin dini inanlarn seme ve
yaamada zgr braklmasdr.
212
ESEN YAYINLARI
4. Devletilik
nklap, bir devletin ve toplumun nemli kural ve kurumlarnn tmyle deitirilerek yerine daha ada ilerlemeyi kolaylatrc kural ve kurumlarn getirilmesidir. Yaptmz ve yapmakta olduumuz inklplarn,
(devrimlerin) gayesi Trkiye Cumhuriyeti halkn
tamamen ada ve btn anlam ve grleriyle
uygar bir toplum haline ulatrmaktr. (1925)
Biz byk bir inklp yaptk. Memleketi bir adan alp
yeni bir aa gtrdk. (1925)
L BTNLEYC LKELER
1. Mill Egemenlik
Devlet ve toplumun ynetimde halkn sz sahibi
olmas, halkn kendi kendini ynetmesi ve kendini
ynetecek kiileri semesidir. Egemenliin kaynann halka dayandrlmas ve ynetimin halk eliyle
yaplmasdr. Yeni Trkiye devletinin yapsnn ruhu
mill egemenliktir. Milletin kaytsz artsz egemenliidir. (1923) Toplumda en yksek hrriyetin, en yksek
eitlik ve adaletin salanmas, istikrar ve korunmas
ancak ve ancak tam ve kesin anlamyla mill egemenlii salam bulunmas ile devamllk kazanr.
Bundan dolay; hrriyetin de, eitliin de, adaletin de
dayanak noktas mill egemenliktir. (1923)

2. Mill Bamszlk
6. Bilimsellik ve Aklclk
Bir ulusun, baka bir devletin veya ulusun egemenlii

altna girmeden ekonomik ve siyasi olarak bamsz
ve hr olarak yaamasdr. Tam bamszlk denildii
zaman, elbette siyas, mal, iktisad, adl, asker, kltrel ve benzeri her hususta tam bamszlk ve tam
seferberlik demektir. Bu saydklarmn herhangi birinde bamszlktan mahrumiyet, millet ve memleketin
gerek anlamyla btn bamszlndan mahrumiyeti demektir. (1921) Trkiye devletinin bamszl
mukaddestir. O, ebediyen salanm ve korunmu
olmaldr. (1923)
Bilimsellik, devlet ve toplumun hayatnda bilime yer

verme ve bilimi deerlendirmektir. Akln ve bilimin
egemen kullanmasdr. Aklclk, gerei arayp bulma yoludur.
a) Bilimsellik: Dnyada her ey iin, medeniyet iin,
hayat iin, baar iin en gerek yol gsterici bilimdir,
fendir. (1924)
Trk milletinin yrmekte olduu ilerleme ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasnda tuttuu meale,
3. Mill Birlik ve Beraberlik
mspet bilimdir. (1933)
Milletin tm fertlerinin karlkl sevgi ve sayg ierisinde dostluk, kardelik balaryla birbirlerine balanmasdr. Birlik ve beraberlii tesis ederek ortak
hedeflere ulamak iin almaktr. Millet ve biz yok,
birlik halinde millet var. Biz ve millet ayr ayr eyler
deiliz. (1919) Biz mill varln temelini,mill uurda
ve mill birlikte grmekteyiz.(1936) Toplu bir milleti
istil etmek, daima dank bir milleti istil etmek gibi
kolay deildir. (1919)
b) Aklclk: Bizim; akl, mantk, zek ile hareket
Yurt iinde milletin ve devletin bar ve huzur iinde yaamaktr. Devlet lkede bar salamak
zorundadr. Ayn zamanda blgesinde ve tm dnyadaki uluslara millet ve devlet olarak bar iinde yaamak esastr. Bu nedenle Atatrk yaam boyunca
mecbur kalmadka sava tercih etmemitir. Blgesel ve dnya barna katkda bulunmutur. rnein,
Milletler Cemiyetine giri, Balkan ve Sadabat Paktlarna katlma gibi. Yurtta sulh, cihanda sulh iin alyoruz. (1931) Trkiye Cumhuriyetinin en esasl prensiplerinden biri olan yurtta sulh, cihanda sulh gayesi,
insaniyetin ve medeniyetin refah ve terakkisinde en
esasl mil olsa gerektir. (1933) Sulh, milletleri refah
ve saadete eritiren en iyi yoldur. (1938)
5. adalama
Trk toplumu ve devletini gelitirmek ve ileri gtrmek iin an bilim, teknik ve dier alanlardaki
gelimelerden yararlanmak ve bunlara katlmaktr.
Milletimizi en ksa yoldan medeniyetin nimetlerine
kavuturmaya, mesut ve mreffeh klmaya alacaz ve bunu yapmaya mecburuz. (1925) Biz Bat
medeniyetini bir taklitilik yapalm diye almyoruz. Onda
iyi olarak grdklerimizi, kendi bnyemize uygun bulduumuz iin, dnya medeniyet seviyesi iinde benimsiyoruz. (1926)
Bu dnyada her ey insan kafasndan kar. (1926)

7. nsan ve nsanlk Sevgisi
ESEN YAYINLARI
4. Yurtta Bar Dnyada Bar
etmek en belirgin zelliimizdir. (1925)
nsana ve insan topluluklarna deer vermedir. Yaplan tm faaliyetlerin insanlar arasnda fark gzetilmeksizin yrtlmesi ve insanlar arasnda dostluk ve
sevgiye nem verilmesidir. nsanlar mesut edeceim
diye onlar birbirine boazlatmak insanlktan uzak ve
son derece zlnecek bir sistemdir. nsanlar mesut
edecek yegne vasta, onlar birbirlerine yaklatrarak, onlara birbirlerini sevdirerek, karlkl madd
ve manev ihtiyalarn temine yarayan hareket ve
enerjidir. (1931) Biz kimsenin dman deiliz. Yalnz
insanln dman olanlarn dmanyz. (1936)
MANEV MRASIM AKIL VE BLMDR!

Ben, manevi miras olarak hibir ayet, hibir dogma, hibir donmu ve kalplam kural brakmyorum. Benim manevi mirasm bilim ve akldr...
Zaman sratle ilerliyor, milletlerin, toplumlarn, kiilerin mutluluk ve mutsuzluk anlaylar bile deiiyor. Byle bir dnyada, asla deimeyecek hkmler getirdiini iddia etmek, akln ve ilmin geliimini
inkr etmek olur...
Benim Trk milleti iin yapmak istediklerim ve
baarmaya altklarm ortadadr. Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel eksen
zerinde akl ve ilmin rehberliini kabul ederlerse,
manevi miraslarm olurlar.
Mustafa Kemal
213

MLL G VE UNSURLARI
Halknn hakkn ve bamszln korur.
Milli G; siyasi, askeri, ekonomik, nfus, corafi,

bilimsel, teknoloji, spiko sosyal ve kltrel gten
Not: Mustafa Kemal Atatrke gre Trkiye
oluur. Bunlarda nem ve ncelik sras yoktur.
Cumhuriyeti iki eye gvenir. Biri milletin karar
birbirlerinin tamamlaycsdr. Gelien durum ve
dieri de ordumuzun kahramanlna
deerlere gre bazs dierlerinden ehemmiyetli ve

ncelikli olabilir.
c) Ekonomik G
a) Siyasi G
Bir devletin ekonomik gcnn iyi olmas milletine
Bir devletin ulusal hedeflerine ulaabilmek iin ve
kar grevlerini hakkyla yerine getirebilmesini
ulaabildiklerini korumak, milli menfaat salamak
salar.
amacyla kulland siyasal kuvvetlere denir.
Bir lkenin ekonomik gcnn yksek olabilmesi

Bir lkenin siyasi gcnn ileri ve yksek olmas
iin;
iin;
Milli birlik ve beraberlik iinde, milli kalknma
Devletin kanunlarnn her alanda uygulanabilir ve
hedefleri dorultusunda hareket etmelidir.
yeterli olmasyla birlikte, toplumlarn sosyal ve
ve d kaynaklarn devaml ve yeterli olmas
kltrel yapsna uygun olmaldr.
bunlarn ilenmesini salayan endstriyel kapa-
Devletin siyasi ilikilerinde dier devletlerle yapt
site, sanayi alt yaps ve insan kaynaklarnn iyi
devletin itibarn ykseltme kabiliyetinde olmaldr.

Devleti ynetenlerin halka dayanmas ve siyasi
ve diplomatik bilgi ve tecrbelere sahip olmas
gereklidir.
Not: Trkiye Cumhuriyetinin Egemenlik kaytsz
artsz millete aittir. ve Laik bir yapsnn
olmasyla snfsz toplum oluturmas siyasi g
asndan nemlidir.
b) Askeri G
Devletin fiziki gcdr. Trkiye gibi kritik bir
ESEN YAYINLARI
siyasi antlamalarda menfaatlerini koruma ve
kullanlmas gereklidir.
Ekonomik gelime iin alt yapsnn iyi olmas
ve ada ekonomik sistemlere sahip olunmas
gereklidir.
Dnyada pazar payn artrmak iin devlet ve
hkmetin gayret gstermesi gereklidir.
Not: Milli gcn dier unsurlarn gerekletirmek
iin maddi ve parasal ihtiyalar ekonomik g
tarafndan karlanr.
Not: Siyasi, askeri zaferler ne kadar byk olursa

olsunlar, ekonomik zaferlerle talandrlmazlarsa
corafyada olan bir devlet iin, milli politikalarn
meydana gelen zaferler devaml olmaz, az
uygulanmas asndan caydrclk askeri gcn
zamanda sner.
gl olmas gereklidir.
M. Kemal ATATRK
Askeri g toplumsal yaantnn ve devlet olabilmenin nemli bir unsurudur.

Milli menfaatlere ynelik i ve d tehditlere kar
vazgeiren bir etkiye sahip olmaldr.
Bir milletin rahat ve huzur iinde yaamasn salar.
214
d) Nfus Gc (Demografik G)
Bir lkede yaayan insanlarn toplam nfus gcn
oluturur. Nfusun okluu her zaman pozitif deildir.
Ancak eitimli ve nitelikli nfus avantajl ve pozitif
deerdir.

Bir lkenin nfusunun ok olmasyla;
Bilgi ve teknoloji reten personelin iyi yetitirilmesi,
Nfus potansiyel bir g olarak kullanlr. Caydrc
Hzl ulam ve haberlemenin hazrlanmas,
bir etkiye sahiptir.
Bireylerin teknolojik gelimeye ak hale getirilmesiyle ilgilidir.
Planl ve programl bir ekilde deerlendirilen

nfus gc ekonomik bymenin bir ayann
glenmesi demektir.
Not: Toplumlarn bilgi ve teknoloji retmesinin
lkemizdeki gen nfus hizmet retmede dier
yannda dier lkelerdeki gelimeleri de takip
lkelere gre avantaj salamaktadr.
etmesi gerekir.
Askeri gcn vazgeilmezlerinden birisi de iyi

eitilmi nfus gcdr. Modern silahlarnz olsa
da kullanc nfus olmadan bir eye yaramaz.
g) Psiko Sosyal G
Devletlerin gerek gc toplumlarn huzurlu olmasna
e) Corafi G
baldr. Vatandalarn birlik ve beraberlik ierisinde
Bir devletin, canl cansz, doala suni tm
olmas ve sayg sevgi ortamnda bulunmas milli g
deerleridir.
unsurlarnn vazgeilmezlerindendir.
Bir lkenin corafi gcn etkileyen unsurlar unlardr.

lkenin toprak btnl,
Jeopolitik ve jeostratejik konumu,

Yer alt ve yer st zenginlikleri,
Topraklarnn verimlilii ve su kaynaklarnn yeterlilii,
evresindeki enerji kaynaklar ve ticaret yollar,
Corafyasnn zerindeki kritik noktalarnn okluu,
ESEN YAYINLARI
lkenin bitki rts ve doal yaps,
Bir lkenin psiko sosyal gcnn iyi olmas;

Sivil toplum gcnn milli gc artrmas,
Devletin resmi dilinin kurallara uygun ve etkin
kullanlmas,
Basn ve yaynn toplumu iyi ve doru bilgilendirerek yetitirmesi,
Toplumun inan ve ahlki deerlerinde btnln salanmas,
Milli refleksin salanmas
Not: Trkiyenin jeopolitik ve jeostratejik ynden

nemli noktalarda olmas srekli hedef haline
Toplumsal hafzann ayn olmas

ile salanabilir.
gelmesini salamtr. Ancak bunun avantajlar da

olmutur. Blge ve dnya dengelerinde etkin olarak
gcde kendiliinden getirmitir.
h) Kltrel G
Bir toplumun gemiten gelerek ortaya koyduu maddi
f) Bilimsel ve Teknolojik G
ve manevi deerler btndr. Kltrel birliktelik milli
Milli gcn tm unsurlar dorudan doruya bilimsel
gcn sarslmadan devam etmesini salar.
gle ve teknolojiyle desteklenmedii mddete geri

kalmaya ve etkisiz olmaya mahkumdur.
Bir lkenin bilimsel ve teknolojik gc;
AR GE faaliyetlerinin az ya da okluu,
Millete kalknma, savunma politikasnda itici bir

g oluturur.
Toplumun sosyal yap btnln oluturur.
215

1. Hazrlk
Kltr savalarnda baka toplumlarn etkisinde

yok olmaktan kurtulmay salar.
2. rgtlenme
Psikolojik gcn sarslmasn engelleme gibi etkisi
3. Eylem
vardr.
4. Sava
Not: Kltrel gn en nemli kayna, dini
zellikle Souk Sava dneminde baz lkeler
duygularn gll, tarih uuru ve bilincinin
Trkiyede kendi rejimlerine benzer rejimlerin iktidara
olmas ve devlet olma bilincidir.
gelmesi iin bu yolu denetmilerdir. Sa sol

kavgasyla balayan bu sre birok gencin lmyle
Trkiyeye Ynelik Tehditler
sonulanmtr.
Anadolu corafyas tarih boyunca nemli kara

paralarndan birisi olmutur. zerinde bir ok mede-
Ykc faaliyetlerin ierisinde, Marksist bir ideolojik
niyetler kurulmutur.
devlet kurma projeleri ile beraber irticai (gerici) dine
Anadolu Asya ile Avrupa arasnda bir kpr gre-
dayal bir rejim devleti kurma da vardr.
vini stlenmitir. Bu nedenle srekli baka lkelerin

b) Blc Faaliyetler
Anadolunun jeopolitik ve jeostratejik konumu bir
Tarihi sre ierisinde emperyalist glerin ark
ksm i ve d tehditlerin ortaya kmasna zemin
Sorunu teorisi ile Osmanl devletini paralamalar ve
hazrlamtr. D gler iteki baz olumsuzluklar
Mondros Atekesi sonras Anadolu corafyasn da
kullanarak i tehditlerin say ve nitelik asndan

artmasna neden olmulardr.
Trk tarihi iyi incelenirse gemiteki Trk devlet-
ESEN YAYINLARI
hedefleri haline gelmitir.
igal ettikleri grlmtr.

Rusya ve Batl Devletlerin kkrtmalar ile 19. yzyl
Osmanl Devletini blmekle uraan etnik isyanlarla
lerini ykmak iin d devletlerin byk politikalar
gemitir.
olduu grlr. Bunun yanna i olumsuzluklarnda
Lozan Antlamasyla kurulan yeni devlet gemiten
eklenmesi bir ok isyan ve tehditin ortaya kmasn
gelen Ermeni iddialaryla uramak zorunda kalmtr.
salamtr. Bu durum insan, toprak kaybyla birlikte
ASALA terr rgt 1980 lerin sonuna kadar
lkenin fakir dmesine de neden olmutur.
dardaki Trk misyonlarna saldrlar yapmtr.
Trkiyeye ynelik tehditin en nemli nedeni onun
eyh Sait syan ile Musul ve Kerkk blgesinin kayb
jeopolitik ve jeostratejik deeridir. Bu nedenle her
ortaya kmtr.
devirde kendine sahip olunmas iin mcadeleler
Trkiye 1980lerin bandan itibaren terrle mcadele
yaplmtr. Ayrca evresini kuatan blgenin beeri
etmek zorunda kalmtr. Sa sol atmalarnn
yaps bunu artrmtr.
bitmesi d gleri harekete geirmi ve etnik milliyet-
Trkiye hem srekli tehdit, hem de blgesel tehditler-
ilik kanmtr.
le srekli kar karyadr.
Terr gemiteki baz skntlar istismar ederek

devam ettirilmek istenmektedir. Gelirini tehditle para
a) Tehditler Ykc Faaliyetler
toplama, uyuturucu kaakl, insan kaakl ve
Amac mevcut rejimi ykarak yerine silah zoruyla yeni
d glerin yardmlarndan elde eden terr rgt
bir rejim getirmektir. Bu strateji drt safhada yerine
Trkiyenin ekonomik, siyasi ve insan gcn zaafa
getirilmeye allr.
uratmaya almaktadr.
216

D Tehditler
ve d tehdit odaklarnn, ykc ve blc rgtlerin amalarn ve nasl kullanldklarn iyi bilmek
D tehditler zamanna gre ve konjktere gre

deiim gstermektedir.
Tarihi kltrmz, dilimizi renerek yaamak

ve yaatmaya almak
1991 ncesi Sovyet Rusyann Boazlara hakim olma

ve ideolojisini yayma politikas gerei Trkiyeye
lim ve fen sahasnda ileri giderek akl ve bilimin
ynelik tehdit oluturmutur. Marksist Leninist
nda yol almak
rgtleri desteklemitir.
lke menfaat ve karlarn ahsi karlarmzn

nnde grmek
Yunanistan zellikle Trkiyenin zaaf iine dmesi
Milli birlik ve beraberliin salanmas iin Atatrk
iin hem etnik unsurlar hem de baka gruplar
ilke ve inklaplarna sahip kmak
desteklemitir.
Dou Blokunun dalmasndan nce Bulgaristan
Byk Bulgaristan hayalini gerekletirmek iin sol
fraksiyonlar desteklemitir. Ayrca Trkiyenin zaaf
iine girerek Bulgaristandaki soydalaryla ilgilenme-
Suriyedeki Baas rejimi tarihi Hatay iddiasn uzun

yllar srdrm ve blc terr rgtn lkesinde
barndrmtr.
ESEN YAYINLARI
sini istememitir.
ran zellikle rejim ihrac ve ierisindeki problemlerde Trkiyenin taraf olmasn engellemek iin tehdit
oluturmutur.
Baz batl lkeler Trkiyenin glenmesinden korkarak yeni Osmanllar endiesi nedeniyle hala baz
rgtleri gizlice desteklemektedir.
ve D Tehditlere Kar Vatandalarmza Den

Grevler
Demokratik, laik hukuk devletine sahip kmak
Tarihi iyi renerek gemiten dersler kartmak
Huzurlu bir Trkiye iin uyank olmak
Atatrk dnce sistemi ve Atatrkl iyi
bilmek
217

1.
6.
Atatrkn lkelerinin temeli olan Laiklik ...........

ve ..................... hrriyetini korur.
2.
3.
Halklk ilkesi Trk toplumunda .......................

anlaynn gereklemesini salamtr.
ESEN YAYINLARI
7.
Medeni Kanun ile herkesin kanun nnde eit

kabul edilmesi .................................... ilkesinin
bir sonucudur.
8.
4.
9.
5.
Atatrkn btnleyci ilkelerinden adalama

ve batllama .................................... ilkesinin
btnleyicisidir.
218
10.
Atatrkn btnleyici ilkelerinden ........... ilkesi

dnya barn amalar.

1.
Atatrk dnce sisteminin oluma nedenleri

halkn ihtiyalarndan domutur.
Doru ( )
Atatrk lkeleri 05 ubat 1937de anayasaya

girmitir.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
2.
3.
5.
6.
Mustafa Kemalin I. Dnya Savanda Kanal

ve Hicaz Yemen Cephelerinde savamas
Kurtulu Savandaki bamszlk dncesini
gelitirmitir.
7.
Cumhuriyetilik ilkesini gerekletirmek iin

TBMM alarak, saltanat kaldrlmtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
Doru ( )
4.
8.
219

1.
Mustafa Kemalin ocukluk ve genlik yllarnda

etkilendii olaylar nelerdir? Yaznz.
3.
Atatrkln amalarn nelerdir? Aratrnz.
4.
5.
Atatrk ilkeleri hangi temellere dayanmaktadr?

Yaznz.
220
ESEN YAYINLARI
2.

6.
7.
Karma ekonomik yap ne demektir? Aratrnz.
ESEN YAYINLARI
8.
9.
Trk inklabn hazrlayan etmenleri yaznz.
10.
221
ATATRKLK VE ATATRK LKELER

1.
TEST 1
4.
Cumhuriyetilik ilkesi ile ilgili baz doru ve yanl

bilgiler unlardr;
I.
Halklk ilkesiyle yakndan ilgilidir.
II. Halkn kendi kendini ynetmesidir.
Medeni Kanunun kabul edilmesi
Tevhiditedrisat Kanununun kabul edilmesi
Medreselerin kapatlmas
Yukardaki yenilik hareketlerinin aadaki
III. Ynetimde dini kurallarn etkili olmasn
ilkelerden hangisiyle hibir ilgisi yoktur?
amalar.
A) Laiklik
IV. Sadece belirli kiilere seme hakk tanr.

Bu bilgilerden hangileri dorudur?
A) I ve II
B) II ve III
D) I, II ve III
B) Halklk
D) Devletilik
C) nklaplk
E) adalamak
C) III ve IV
E) II,III ve IV
5.
Atatrk Bizim halkmz karlar birbirinden farkl

snflardan deil; aksine varlklar ve almala-
2.
Mustafa Kemalin Hrriyet olmayan bir memle-
rnn sonular birbirine gerekli olan snflardan
kette lm ve yok olu vardr. Her gelimenin ve

I.
zgrlk ve demokrasi
II. Milliyetilik
III. Devletilik
ESEN YAYINLARI
kurtuluun anas hrriyettir. sz,
ibarettir. demitir.
Buna gre Atatrk Trk toplumunun ncelikle
hangi zelliini vurgulamtr?
A) Bamszln
B) Toplumsal birliini
ilkelerinden hangileri ile dorudan ilgilidir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
3.
C) Kalknmas gerekliliini
C) Yalnz III
D) Tekilatln
E) I ve III
Mondros Atekes Anlamas sonras Anado-
E) adalamasn
6.
I.
Laiklik ilkesinin anayasaya eklenmesi,
lunun igal edilmesi,
II. Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas,
I.
III. Latin harflerinin kabul edilmesi
milli birlik ve beraberlik,
II. ulusal bamszlk,
Yukardakilerden hangileri Atatrkn Trkiye
III. adalama ve batllama
Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler mem-
verilen btnleyici ilkelerden hangilerinin
leketi olamaz sz dorultusunda gerekle-
ncelikli olarak nemini ortaya karmtr?
tirilmitir.
A) Yalnz I
A) Yalnz I
B) Yalnz III
D) I ve III
222
C) I ve II
E) II ve III
B) Yalnz II
D) II ve III
C) I ve II
E) I,II ve III
ATATRKLK VE ATATRK LKELER

1.
TEST 2
4.
Yatrmlarn devlet tarafndan yaplmas
Aar vergisinin kaldrlmas
Tekke ve zaviyelerin kapatlmas
runu, refahn salamak ve Trk kltrn milli
Halk Frkasnn kurulmas
bir anlayla ada uygarlk dzeyinin zerine
gereklerine gre Trk milletinin rahatln, huzu-
Yukardaki zelliklerle aadaki ilkelerden
karmak amac tar.
hangisinin ilgili olduu sylenemez?
Buna gre Atatrk lkelerinin zellikleri ile
A) Cumhuriyetilik
ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?
B) Ulusuluk
A) lkeyi ada bir dzeye karmay amalar.

B) lkeler milleti sevmeyi ve ykseltmeyi gerektirir.
C) lkeler Trkiyenin gereklerinden ortaya kmtr.
D) lkeler an artlarna gre ortaya kmtr.
E) lkeler eski ynetimi gerekletirmeyi amalamtr.
C) Devletilik
D) Halklk
E) Laiklik
2.
Atatrk ilkeleri, akln ve bilimin liderliinde an
Trkiye Cumhuriyetinin Laiklik ilkesini aaI.
halkn tepki gstermesini engelleme,
II. kabilecek sorunlar azaltma,

III. toplumsal birlik ve beraberliin bozulmasna
engel olma
amalarndan hangilerine yneliktir?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
D) I ve III
ESEN YAYINLARI
malar halinde gerekletirmesi,

5.
I.
II.
III.
IV.
Milli Egemenlik
adalama
Barlk
Aklclk
Devlet idaresinin kiilere veya belirli zmrele-
C) I ve II
re verilmemesi yukardaki ilkelereden hangi-
E) I, II ve III
leri ile ilgilidir?

A) Yalnz I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
3.
Atatrk ilkelerinin asl amac sosyal, siyasal

iktisadi alanlarda, yenilikler yapmak ve bunlar
uygulamaya koymaktr.
Bu bilgiye dayanarak bireyler arasnda frsat
eitliinin yaratlarak sosyal adaletin ve sos-
6.
Atatrkn devletilik anlayna gre yabanc

sermaye ve zel teebbs dlanmamtr.
yal barn gerekletirilmesi,
Buna gre,
I.
I. ekonomik kalknma,
II. sanayileme,
III. ulusal egemenlik
Laiklik,
II. Devletilik,
III. Halklk,
ilkelerinden
hangilerinin
uygulanmasyla
mmkndr?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
D) II ve III
224
C) I ve II
E) I, II ve III
kavramlarndan hangileri zerinde durulduu

sylenebilir?
A) Yalnz II
B) Yalnz III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III

1.
5.
Atatrk dneminin temel hedeflerinden biri sanayi kurulularna ncelik vermekti. Ancak halkn
elinde bu ama iin yeterli sermaye yoktu.
A) Kalknmada akln ve bilimin rehberliini
Bu durum aadaki ilkelerden hangisini

zorunlu klmtr?
A) Halklk
B) nklaplk
D) Milliyetilik
Aadakilerden hangisi Atatrklkle badamaz?
temel alma
B) Ynetimi ulus egemenliine bal tutma
C) Devletilik
C) Ekonomik kalknmay yabanc sermayeye
E) Laiklik
dayandrma
(1988 SS)
2.
D) lkenin bamszln koruma
Atatrk Dnya milletlerinin saadetine almak,

dier bir yoldan kendi huzur ve saadetin temine
almak demektir. En uzakta zannettiimiz bir
hadisenin bize bir gn temas etmeyeceini bilemeyiz. demitir.
E) ada uygarlk dzeyine ulama

(1997 SS)
Atatrkn bu szleri aadakilerden hangisinin deerini ortaya koymaktadr?
6.
yarglar unlardr:
A) Bamsz bir devlet olmann
I.
B) Ekonomide devletilii benimsemenin

D) Uluslararas bar korumann
E) Laik bir devlet kurmann
(1993 SS)
III. Milliyetilikle btnleir.

IV. Kanun nnde eitliin kabul anlamndadr.
V. Devletin resmi bir dinin olmasn gerektirir.
Bu yarglardan hangileri dorudur?
Atatrkln duraan bir dnce olmamas aadaki ilkelerden hangisine dayanmaktadr?

A) Milliyetilik
B) Devletilik
C) Halklk
D) nklaplk
Cumhuriyetilikle yakndan ilgidir.
II. Belli bir grubun devleti anlamndadr.

ESEN YAYINLARI
C) Cumhuriyet rejimini benimsemenin
3.
Halklk ilkesi ile ilgili doru veya yanl baz
A) III ve V
B) IV ve V
D) I, III ve IV
C) I, II ve IV
E) II, III ve IV
(1998 SS)
E) Cumhuriyetilik
(1996 SS)
4.
Laik devlet anlay aadakilerden hangisini desteklemez?
7.
Atatrk, Medeni Bilgiler kitabnda Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk Milleti
denir. eklinde bir tanm yapmtr.
A) Din ve mezhep seme zgrln
Bu tanma gre Atatrk millet olmay hangi
B) Yasalarn ve kurallarn toplum hayatnn

gereksinimlerine gre dzenlenmesini
temel zellie gre belirlemitir?
C) Kiinin zel hayatnda dindar yaama zorunluluunun olmasn
B) Dil birlii
D) Farkl din ve mezhepten olan insanlarn birlikte yaamasn

E) Yeni dnce akmlarnn olumasn
(1997 SS)
226
A) Siyasi varlkta birlik
C) nan zgrl
D) Trede yaknlk
E) Kltr birlii
(1999 PTAL SS)

8.
Aadakilerden hangisi, bir toplumda laiklik

ilkesine uyulmasnn etkilerinden biri deildir?
11. Cumhuriyet dneminde grlen gelimelerden

bazlar unlardr:
I.
A) Halkn, dinini seme ve vicdan zgrlnn

olmas
Millet mekteplerinin almas,
II. Medeni Kanunun kabul edilmesi,

III. retimin birletirilmesi,
B) Kiinin zel hayatnda serbeste ibadet edebilmesi
IV. Soyad Kanununun kabul edilmesi,

V. Din leri ve Evkaf Bakanlnn kaldrlmas
C) Bireye verilen deerin artmas
Bu gelimelerden hangileri dorudan laik

devlet dzenine gei amacn gtmektedir?
D) Din adna birtakm batl inanlarn yaylmas

karsnda devletin tarafsz kalmas
A) I, II ve IV
E) Eitlik anlaynn yaygnlamas
B) I, III ve IV
D) II, III ve V
E) I, II, IV ve V
(1999 PTAL SS)

9.
(1999 SS)
Atatrk, Bizim halkmz karlar birbirinden

farkl snflardan deil; aksine, varlklar ve almalarnn sonular birbirine lazm olan snflardan ibarettir. demitir.
12. Ulusal egemenliin dayana halklktr. yargs,

I.
III. nklaplk
ilkelerinden hangilerini dorudan destekler?
A) Halkn, dayanma ve ibirlii iinde olmas
A) Yalnz I
E) Devletin halka hizmet gtrmesi

(1999 SS)
10. Cumhuriyetin kurulmasndan sonra gerekletirilen, milli eitimle ilgili uygulamalardan bazlar
unlardr:
I.
durmakszn daha adaa ve daha doruya

ynelinmesi,
II. okur yazar olmayan birey brakmamak lksyle eitim yatrmlar yaplmas,
III. halkn kendi kendini ynetmesinin bir erdem
olduu dncesinin eitimle yaygnlatrlmas
Bu uygulamalarn Atatrk lkeleriyle ilikisi
aadakilerin hangisinde doru olarak verilmitir?
I
II
III
A) nklaplk
Cumhuriyetilik
Devletilik
B) nklaplk
Devletilik
Cumhuriyetilik
ESEN YAYINLARI
B) Halkn kendi geleceine karar vermesi

C) Halkn, alma zgrlnn olmas
Cumhuriyetilik.
II. Devletilik.
Atatrk bu szyle, halklk ilkesinin hangi

zelliini vurgulamtr?
D) Halkn, yasalar karsnda eit olmas
C) II, IV ve V
B) Yalnz II
D) I ve II
C) Yalnz III
E) II ve III
(2000 SS)
13. Atatrk, Trk milletine gidecei yolu gsterirken,

Dnyann her trl ilminden, bulularndan,
ilerlemelerinden yararlanacaktr; ancak temel,
kendi iimizden karlmaldr. demitir.
Atatrk bu szyle, milli eitimde adaln aadakilerden hangisi zerine temellendirilmesi gerektiini vurgulamtr?
A) Birlik ve btnlk
B) Ulusallk
C) Eitlik
D) Laiklik
E) Sevgi ve sorumluluk
(2000 SS)
14. Anlama Devletlerinin, Mondros Atekes
Anlamasna dayanarak Anadoluyu igal
etmesi ncelikle aadaki ilkelerden hangisinin nemini ortaya karmtr?
C) Cumhuriyetilik nklaplk
Devletilik
A) Devletilik
B) Bamszlk
D) Devletilik
Cumhuriyetilik
nklaplk
C) nklaplk
D) Laiklik
E) Devletilik
nklaplk
Cumhuriyetilik
(1999 SS)
E) Cumhuriyetilik
(2001 SS)
227

15. Yeni Trk Devleti, gelirleri ok snrl olduu halde, bte gelirinin yzde krkn karlayan ar
Vergisini Cumhuriyetin ilk yllarnda kaldrmtr.
19. Atatrk milliyetilik anlay, toplumu sadece

rk izgileriyle deil din ve mezhep izgileriyle
blmeyi de reddeder.
Bu uygulama Yeni Trk Devletinin ncelikle

hangi zelliini gsterir?
A) Ulusal olma
B) Devleti olma
C) Halk olma
D) Cumhuriyeti olma
Bu duruma gre aadakilerden hangisinin

neminin vurguland savunulabilir?
A) Snrlar belli ve blnmez vatan anlaynn
E) Laik olma
B) Ulusal ve insani deerleri kaynatrmann
(2001 SS)
C) Devletin ulusal ve bamsz olmasnn ngrldnn
16. Yeni Trk Devletinde,

I.
D) Siyasi varlnn dndaki Trklerin ynetim-
saltanatn kaldrlmas,
lerine saygl olmann
II. Trk parasn koruma ile ilgili kanun karlmas,
E) Bir milletin mutluluunun dier milletlerin de

mutluluuna bal olduuna inanmann
III. mahkemelerde tanklkta kadn - erkek eitliinin salanmas
(2008 Sosyal 1)
gelimeleri laiklik, cumhuriyetilik ve milliyetilik ilkeleriyle iliki bakmndan aadakilerin hangisinde doru olarak gruplanmtr?
Cumhuriyetilik
II
III
B)
III
II
C)
II
III
D)
III
II
E)
III
II
(2002 SS)
17. I.
20. Devletilik ilkesi, mlkiyet hakknn ulusun yarar-
Milliyetilik
Fes ve kalpak giyilmesini yasaklayan apka

Giyilmesi Hakknda Kanunun kabul edilmesi
larna aykr biimde kullanlmasna kardr.

Bu durumun,
ESEN YAYINLARI
A)
Laiklik
I.
III. inklaplk
ilkelerinden hangilerinin dorudan bir gerei
A) Yalnz I
Yukardakilerden hangileri, ulusuluk anlaynn dorudan bir gereidir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
C) Yalnz III
E) II ve III
(2003 SS)
18. 1934 ylnda karlan kanunla Aa, Hac, Hafz,

Hoca, Molla gibi eski toplum zmrelerini belirten
unvanlar kaldrlmtr.
Bu durumun, Atatrk ilkelerinden hangisinin
dorudan bir gerei olduu savunulabilir?
A) Halklk
B) Devletilik
D) nklaplk
C) Milliyetilik
E) Laiklik
(2004 SS)
228
B) Yalnz II
D) I ve II
II. Trk tarihinin yalnz Osmanl tarihinden ibaret olmayp ok eskilere dayandn kantlama amal almalara hz verilmesi
III. Trk dilinin yabanc dillerin boyunduruundan kurtarlmasnn amalanmas
halklk,
II. laiklik,
C) Yalnz III
E) II ve III
(2008 Sosyal 1)
21. Atatrk, 1 Mart 1922de TBMMnin nc toplantsnda, Efendiler, milletimiz iftidir. Milletin
iftilikteki abasn, ada ekonomik nlemlerle
azami haddine ulatrmalyz. Kylnn almasnn sonularn ve rnlerini kendi menfaati
lehine azami haddine karmak ekonomik siyasetimizin temel ruhudur. demitir.
Atatrkn bu szlerinin aadakilerin hangisinde birlikte verilen ilkelerle dorudan ilgili
A)
B)
C)
D)
E)
nklaplk Cumhuriyetilik
Halklk nklaplk
Devletilik Laiklik
Laiklik Halklk
Cumhuriyetilik Devletilik
(2009 Sosyal 1)
231
Atatrk Dnemi Trk D Politikas

a) 1923 - 1932 Yllar Aras Trk D Politikas
ATATRK DNEM TRK DI POLTASI
Trkiye bu dnemde bir yandan Lozan Antlamasndan kalan sorunlar zmek iin ura verirken
dier yandan dnya barna katk yapmaya almaktadr.
Trkiye Dou ve Bat arasnda jeopolitik neme sahip

bir lkedir. Gei yollar zerinde bulunmaktadr. Bu
nedenle Trkiyenin d politikas her dnem aktif
olmu ya da olmak zorunda kalmtr.
MUSUL SORUNU VE IRAK SINIRININ BELRLENMES

(5 Haziran 1926)
1919 ile 1938 yllar arasndaki d politikada Mustafa

Kemal Paa ve Mustafa Kemal Atatrk ustalkl diplomasi rnei gstermitir.
Milli Mcadele Dnemi Trk D Politikas

(1919-1923)
3 Kasm 1918de ngiltere Musulu igal etti. Misakmilliye gre Musul yeni Trk Devletinin snrlar iindeydi.
Osmanl Devleti, I. Dnya Savan kaybetmitir.

Ekonomisi sarslm, hatta yok olmutur. Askerleri
terhis edilmi, cephelerde 1 milyon 40 bin evladn
yitirmitir. Siyaseten yayor gzkse bile fiilen yok
olmutur.
Lozan Antlamasnda ngiltere Musulun Iraka braklmas gerektii nk Irakn gvenliinin tehlikeye
deceini iddia etmitir.
1919da Samsuna kan Mustafa Kemal Paa

1919dan 1923e kadar Milli Mcadele dneminin
ar artlarnda uluslararas alanda ibirlii yollarn
aram ve eitli antlamalar yapmtr.
Milli Mcadele dneminde yenik devlet muamelesi
gren devlet grnm yerine Misakmilliyi gerekletirmek isteyen devlet niteliindedir.
Osmanl Devletinin imzalad Mondros Mtarekesi
ve Sevr Bar Antlamasn tanmayarak milli bamszln gerekletirmeye alm ve baarmtr.
Bu dnemde Trk - Sovyet ilikileri gelimi, Batya
kar Sovyet ynetimi ile ilikilerini gelitirmitir.
Trk - Sovyet ilikileri ztlklarla doludur. Zaman
zaman karlkl gvensizlikler ortaya kmtr.
Lozan sonras Trkiyenin Bat ile ilikiye girmesi Sovyetleri rahatsz etmitir.
ESEN YAYINLARI
Atatrkn d politikadaki temel argman Yurtta

bar, dnyada bartr.
I. Dnya Sava yllarnda yaplan gizli antlamalardan olan Sykes Picota gre Musul ve evresi
Fransaya verilmiti. Daha sonra Musul, ngiltereye
braklmtr.
Trkiyenin tezi ise Musulda ounluun Trk olduunun ve halk oylamas yaplmasnn gerektii eklindedir. Ancak ngilterenin tavrndan dolay sorun
zlemedi. Daha sonra ngiltere ve Trkiye kendi
aralarnda zecektir.
19 Mays 1924de stanbulda ikili grmeler balad.
ngiltere, Hakkari ile birlikte Musulun Irak topraklarna katlmasn Trkiye ise halk oylamas yaplmasn
istedi. Grmeler sonusuz kald.
ngiltere konuyu Milletler Cemiyetine tad. Cemiyet
blgeye gnderdii komisyonun bir rapor hazrlamasn istedi. Rapor blgenin Irak topraklarna katlmas
ynnde oldu.
Durumun byle olmas gayet normaldi. nk
Milletler Cemiyeti ngilterenin etkisi altndayd.
Trkiye cemiyete ye bile deildi.
Trkiyenin Bat ile olan ilikileri Lozan Antlamasna

kadar tamamen sava artlar ierisinde gelimitir.
zellikle ngiltere ve Fransann emperyalist dnce
tamas Atatrkn d politikasnda Bat hep emperyalist grlmtr. nklaplar dneminde ise bat
medeniyeti ulalmak istenen hedef olarak seilmitir.
Trkiye cemiyetin kararn kabul etmedi ve askeri

harekata karar verdi. Askeri harekat hazrl yapld srada ngilizlerin kkrtmalar ile Gney Douda
eyh Sait syan balad. isyanla uramak zorunda kalan Trkiye askeri harekat yapamad.
Milli Mcadele Sonras Trk D Politikas (1923-1938)
Musul, ngiltere mandasndaki Irak hkmetine

braklacak
Lozan Antlamasyla dnya devletleri ierisinde her

ynyle bamsz bir lke olan Trkiye d dnya ile
ilikilerini gelitirmeye almtr.
232
Ankara Antlamas (5 Haziran 1926)
Irak hkmeti Musul petrollerinin vergisinin

%10unu 25 yl sre ile Trkiyeye verecek

NFUS MBADELES (DEM)
(10 Haziran 1930)
Ankara Antlamas ile bugnk Trkiye - Irak

snr izildi. Misakmilliden taviz verilmi oldu.
Lozan Antlaamasnda zme kavumas tam olarak salanamayan konulardan birisi de mbadeledir.
Konferans devam ederken 30 Ocak 1923de Trkiye
ile Yunanistan arasnda gle ilgili bir protokol imzaland. Ancak Yunanistann stanbulda daha ok Rum
brakmak istemesi sorunu zmsz hale getirdi.
Yorum: Musul petrol gelirlerinden Trkiye yararlanmad. Sadece 500 bin ngiliz sterlini ald. Her
yl bte gelirlerinde gsterilmesine ramen ngiltereden bamszln elde eden Irak deme
yapmad. Bu gelirler bteden 1983de karld.
Olay Milletler Cemiyetine tand. Cemiyet gndemine ald. Ancak zme kavuturamad. Yunanllar
Bat Trakyadaki Trklerin mallarna el koyarak gmen Rumlar yerletirmeye balad. Trkiye tepki
gsterdi. Bunun zerine sava ihtimali dodu. (1929)
YABANCI OKULLAR SORUNU

Osmanl topraklar zerinde eitli lkelerin ve ierdeki aznlklarn d destekli okullar vard. Bu okullar
zaman zaman Hristiyanlk propagandas yapyorlard.
Hatta I. Dnya Sava ve Kurtulu Sava yllarnda
silahl cemiyet kurmaya bile baladlar.
Lozanda Yabanc Okullarn almalarna Baz

artlar Getirildi.
Trke dnda eitim yapan okullarda Trke,
tarih ve corafya dersleri Trk retmenler tarafndan Trke okutulacaktr.
Dini tren ve derslere ancak ayn dine mensup
renciler girebilecektir.
Okutulan derslerde Trklk aleyhine yazlar olmayacaktr.
Okullar Maarif Tekilatna bal olacaktr.
Okullar Trk mfettiler tarafndan denetlenecektir.
Son snf rencileri eliliklerde deil kendi okullarnda snava tabi olacaklardr.
Baarl rencilere verilen hediyelerde yabanc
lke bayra bulundurulmayacaktr.
Yorum: Yabanc okullar denetim altna alnmasna ramen tam kontrol edilememitir. 1926 Medeni Kanunun kabul ile aznlklar Trk vatanda
saylm bu sorun byk oranda zlmtr.
Yerleme tarihleri gz nne alnmadan ve

doum yerlerine baklmadan Bat Trakya Trkleri
ve stanbuldaki Rumlarn tamam Etabli (srekli
ikamet eden) olarak kabul edilecek
ESEN YAYINLARI
Trkiye yabanc okullarn kapatlmasn istiyordu. Bu

konu Lozan Grmelerinde gndeme geldi. Trkiye
bu konuyu bir i mesele sayarak tartlmasna izin
vermedi.
30 Haziran 1930da Antlama yapld. Buna gre,
G eden gerlerin ilgili taraflardaki mallarnn

mlkiyet hakk o topraa sahip olan lkeye braklacaktr.
Yorum: Anlamann salanmas ile Venizelos
(Yunanistan Babakan) 1930da Trkiyeyi ziyaret
etti. Bu ziyarete 1931de Babakan smet Paa
karlk verdi. Bylece Trk - Yunan dostluu balad.
Bu dostluk 1934de Balkan Antantnn imzalanmasna zemin hazrlad. Ancak 1954de balayan
Kbrs sorunu ilikilerin bozulmasna neden oldu.
b) 1932 - 1938 Trk D Politikas
Bu dnem Trk d politikasnn uluslararas ve blgesel sorunlara eilme ve ittifaklara girme dnemidir.
MLLETLER CEMYETNE YE OLMA (18 Temmuz 1932)
Trkiye Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesinin gerei
olarak uluslararas ve blgesel bar faaliyetlerine
katlmaya balamtr. 1928den itibaren silahszlanma faaliyetlerine katlmaya balamtr. Savan
uluslararas ilikiden karlmasn ngren Kellogg,
Briand Paktna 1929da imza atmtr.
ngilterenin etkisinin byk olduu Milletler Cemiyetine biraz da Sovyet Rusyann souk bakmas nedeniyle souk bakan Trkiye artlarn deimesiyle D
leri Bakan Tevfik Rt Arasn 13 Nisan 1932de
mracat ile Milletler Cemiyetine ye olmutur.
233

Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas
blgesel ve dnya barna katk yapmtr.
ngilterenin tavr deiikliinin temel nedeni

komisyonun herhangi bir savata Boazlar koruyamamas endiesidir.
BALKAN ANTANTI (9 ubat 1934)

Kurulma Nedenleri
Balkan Antant Daimi Konseyi 4 Mays 1936da Bel-
1933ten itabaren Almanya, talya ve Japonyann
grad toplantsnda Trkiyenin kayglarn hakl bul-
dnya barn tehdit etmeye balamalar
mu ve destekleme karar almtr.
Hzl silahlanma yar
Trkiyenin talebi Boazlarn statsnn deime-
Almanya ve talyann Balkan topraklarna saldr-
si ve egemenlik hakknn verilmesidir. 22 Haziran
ma ihtimalleri
1936da svirenin Montr kentinde toplanan dev-
Balkan devletlerinin dostluk kurmas konusunda ilk
letler 20 Temmuz 1936da imza atmlardr. talya
adm 1924de Balkan Birliinin kurulmasn neren
yaylmac politika gtmesi nedeniyle Konferansa
Yunanistandan geldi. 1933n Eyll aynda Trkiye
katlmamtr.
- Yunanistan arasnda 10 yllk dokunulmazlk antla-
Buna gre,
mas yapld.
Boazlar komisyonu kaldrlacaktr. Yetkileri Tr-
9 ubat 1934de Atinada Balkan Antlamas imza-
kiyeye devredilecek
land.
Trkiye, Boazlarn iki yakasna da asker gnde-
Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya

lgili devletler birbirlerinin bamszlklarna saygl
davranacaklar ve snrlarn karlkl gvence altna alacaklardr.
Bulgaristan, Ege Denizine inmek ve Romanyadan Dobrucay almak istedii iin,
Arnavutluk ise talyann etkisinde kald iin
Antantta yer almamlardr.
Balkan Antant II. Dnya Savann Balkanlara sramasyla nemini yitirmi ve fiilen ortadan kalkmtr.
MONTR BOAZLAR SZLEMES
(20 Temmuz 1936)
rebilecektir.
ESEN YAYINLARI
katld.
Yabanc ticaret gemileri Boazlardan serbeste

geebilecektir. Yabanc sava gemileri Boaz
kullanmak isterlerse 15 gn nce Trkiyeden izin
alacaktr.
Trkiyenin bir savaa girmesi durumunda ya da
sava tehlikesi karsnda sava gemilerinin geii Trkiyenin kararna bal olacaktr.
Yorum: Boazlarn Trkiyeye devri ile egemenlii pekiti. 1841den itibaren sorun olarak devam
eden Boazlarn durumu sorun olmaktan kt.
SADABAT PAKTI (9 Temmuz 1937)
1934 ylnda ran ahnn Trkiyeyi ziyaret etme-
Trkiye Lozan Antlamasndaki artlar gerei ege-
si ile gelien Trk - ran dostluu sonucunda
menliini kstlayc nitelikteki Boazlarn statsn
kurulan bu pakta daha sonra Irak ve Afganistan
kabul etmek zorunda kalmt.
da katlmtr.
Ancak 1933den itibaren dnya barnn tehlikeye

girmesi artlarn deimesi = rebus sicstantibus
Ama
ilkesi Trkiyenin imzac devletlere olay gtrmesine
Almanya ve talyann Orta Douya yaylmaya
neden olmutur.
almas zerine snrlar gvenlik altna almak
ngiltere Trkiyenin Boazlar Szlemesinin gz-
ve Yakn Douda bar ve gvenlii salamaktr.
den geirilmesi ile ilgili talebi hakl kabul edilmektedir. demitir.

234
Bylece Trkiyenin dou snrlar gvenceye alnmtr.

Blgesel dostluk kurulacak ve birbirlerine saldr-
talya ise, I. Dnya Savann galiplerinden olma-
mayacaklardr.
sna ramen gerek ikili oynamas ve gerekse

sava iindeki pasiflii nedeniyle sava sonunda
HATAYIN TRKYEYE KATILMASI (30 Haziran 1939)
umduunu bulamamtr. Kendisine iltifat etme-
Hatay, Mondros Atekes Anlamasndan sonra Fran-
yen ngiltere ve Fransadan kopan Mussolininin
szlar tarafndan igal edilmi, 20 Ekim 1921de imza-
faist talyas hzl bir kalknmadan sonra Bal-
lanan Ankara Antlamas ile zel bir stat kazanmtr.
kanlar ve Afrikada saldrgan bir politika izlemeye
Almanyann Avrupada yaylmac bir politika izlemesi

zerine Fransa, kendi topraklarnn korunmasn nce-
balam ve bu politikas ile savan sorumluluu-
likli sorun olarak grdnden Suriye ve Lbnandan
na byk lde ortak olmutur.
ekilerek manda ynetimini kaldrmtr. Bu gelime-
Uzak Dounun ada devleti Japonyada I. Dn-
den sonra Suriye, Hatay zerinde hak iddia etmeye
ya Savandan beklentilerine ulaamadan ayrl-
balad. Hatay probleminin yeniden gndeme gelmesi
mtr. 1930larda ok glenen Japonya Uzak
letler Cemiyeti gzetiminde yaplan halk oylamas
Dounun korkulu ryas haline gelmi, ABD -
sonucunda 2 Eyll 1938de Hatay Bamsz Devleti
in - Fransa gibi devletlerle girdii atmalarda
kuruldu. Hatay meclisinde yaplan oylama sonucunda
byk baarlar elde etmitir. inin elinden Man-
30 Haziran 1939da Hatay, Trkiyeye katlma karar
uryay alan ve denizlerde ABDye kar byk
almtr.
bir tehdit unsuru olan Japonya, savan Uzak
Bylece Atatrkn 1937de balatt mcadele Atatrkn lmnden bir yl sonra sonu
vermi, Hatay Trkiyeye katlmtr.
II. DNYA SAVAI
Mihver Devletler: Almanya, talya, Japonya, Bulgaristan, Macaristan ve Romanya
ESEN YAYINLARI
zerine Atatrk, Milletler Cemiyetine bavurdu. Mil-
Dou ayan oluturmutur.

Japonyann Pearl Harlbour baskn ABDnin
savaa girmesine neden olmutur.
Almanyann Polonyaya saldrmas ile 1 Eyll 1939
ylnda resmen balayan savaa yldrm hzyla
giren Almanya ikier haftada Polonya ve Fransay
haritadan silmitir. Daha sonra Alman ve talyan
Mttefik Devletler: ngiltere, ABD, Fransa ve Rusya
ordular Balkanlar komple igal etmitir. 1941 yln-
Savan Nedenleri
da ABD ve Rusya ngilterenin, Japonyada Alman-
I. Dnya Savana byk hayallerle giren Alman-
yann yannda savaa girmitir. Yeni katlan unsur-
ya savata umduunu bulamad gibi her eyini
larla sava deiik bir boyut kazanm ve ksa
de kaybetmitir. Almanya, Versay Antlamasnn
srede talya sava d braklmtr. Ruslara kar
kayplarn telafi etmeyi amalyordu.
byk baarlar elde eden Almanlar Moskovaya
Almanya ksa srede toparlanm ve 1930lar-
kadar ilerlemilerdir. Ancak k aylarnda iklime
dan itibaren Adolf Hitler nderliinde saldrgan
yenik den Alman ordusuna kar Ruslar 1943te
bir politika ile evresiyle hesaplamtr. Fran-
kar taarruza gemitir. Rusya, 1945 ylnda Berlin
sadan Saar blgesini alan, Avusturyay ilhak
duvarnn bulunduu hatta kadar gelmitir. Dier
eden Almanya, sivrilmenin verdii marklk ile

talya ile oluturduu ittifaka dayanarak emperyalist politikasn srdrm ve Polonyaya saldrarak II. Dnya Savan balatmtr.
taraftan ngiltere ve ABDnin batdan gerekletirdikleri Normandiya karmas Almanlar kertmi

ve teslim olmalarna neden olmutur. (1945)
235

Japonyada btn dnya devletlerine kar baa-
1936ya kadar d siyasette Rusyaya dayanan Trki-
ryla savat bir aamada, ABD Hiroima ve
ye, II. Dnya Sava sonuna kadar ngiltereye dayan-
Nagazakiye atom bombas atmtr. Japonya bu
mtr. Rusyay ve komnizmi uluslararas bir tehlike
gelimenin okuyla 10 Austos 1945de teslim
kabul eden ABD ve Avrupa devletleri, 1948 ylnda
olmutur.
NATOyu oluturdular. 1950 ylndaki Kore Savalarna katlan Trkiye 1952 ylnda NATOya alnmtr.
Savan Sonular
Trkiye II. Dnya Savana fiilen girmemesine
Sava, diktatrlk - demokrasi mcadelesi olarak
ramen, savan getirdii ar ekonomik artlar
grlm ve sava demokrasinin hakim olduu
tmyle yaad. Savaa girme ihtimaline kar
devletler (Rusya hari) kazanmtr.
lke gelirlerinin byk bir ksmn askeri giderlere

ayrd. Genel seferberlik ilan ederek eli i tutan
1945 ylnda Birlemi Milletler rgt kurulmu-
gen nesili askere almak zorunda kald.
tur. ABD, ngiltere, Fransa, Rusya ve in devletleri kurucular olarak daimi ye ve veto hakkn
1929 Dnya Ekonomik Buhran sonucu iyice dara-
kendilerine vermilerdir.
lan ithalat savan ilk yllarnda yar yarya dt.

Almanya ile yaplan ticaretin durmas ekonomiye
dnya dengesi yeniden kurulmutur.

Rusya byk bir g haline gelmi, Alman igalinden kurtard Dou Avrupaya kendi rejimini tamtr.
Milletlerin
dolayl
yntemlerle
smrld
Neoemperyalizm devri balamtr.
ESEN YAYINLARI
Savatan sonra toplanan Yalta Konferans ile
byk bir darbe vurdu.

Sava yllarnda ekonomik byme yerine mal
varln daraltmak, ithalat azaltmak, fiyat artlarn frenlemek, karaborsa ile mcadele etmek ve
sosyal adaleti salamak gibi hedeflere yneldi.
1942de Milli Korunma Kanunu karld
Fiyatlarn ykselmesini nlemek iin Narh uygulamas yapld.
Trkiyenin II. Dnya Savandaki Politikas

Savata tarafsz kalmak iin byk gayret gsteren ve dengeli bir politika izleyen Trkiye, ngilterenin youn diplomatik giriimleri sonucunda 23
ubat 1945te Almanya ve Japonyaya sava ilan
etmitir. Bu durum Trkiyenin yeniden ekillenen
Birlemi Milletler rgtne girmesini salamtr.
Sava zengini olumamas iin Varlk Vergisi

kondu.
ehirlerde Karne uygulamasyla ekmek ve gda
datmna dnld.
Ticaret Ofisi ve ae Mtearl kuruldu.
Petrol Ofisi ve Et Balk Kurumu kuruldu.
Toprak Mahsulleri Vergisi konuldu.
Savatan glenerek kan Rusya, Trkiye ile o

zamana kadarki tm dostluk antlamalarn iptal ederek Boazlardan s istemitir. Bu durum Trkiyenin
ngiltere ve ABDye yanamasna neden olmutur.
236
Sava nedeniyle II. Be Yllk Kalknma plan

uygulanamad.
OKUMA PARASI
GEREKRSE FRANSAYI SURYEDEN ATARIZ
Arap dnyasnn Hatay Sorununda Trkiyeye sert tepki gstermemesi Suriyede hayal krkl yaratmt:
Sancak meselesinde Suriyenin Arap aleminde yalnz olmadn sanrken kendi derdi ile ba baya brakldn gryoruz.
Suriye Babakan Cemil Mardam, halka yapt bir konumada tek amalarnn skenderun Sancann Arapln muhafaza olduunu aklam, st kapal olarak Trkiyeyi tehdit etmiti. Ancak, bir hafta sonra Cumhuriyet gazetesi muhabirine verdii demete, Trkiye ile ok samimi bir dostluk iinde yaamaya mahkm
olduklarn ne srmtr.
20 Aralk 1937de Ankaraya gelen Suriye Babakan Cemil Mardam, Babakan Celal Bayarla, 21 Aralk
1937de Mustafa Kemalle grt. Bu grmede Suriye ile dostluundan sz eden Mustafa Kemal, Suriyenin
dier slam lkeleri gibi bamsz olmas gerektiini, Fransann bunu kabul etmek zorunda olduunu, birtakm
hayallere kaplrlarsa sonuta hsrana urayacaklarn, Franszlar bamszln engelleme yolunda giderlerse
Trk ordusunun mdahale edip bamszlktan sonra Suriyeden ekilebileceini, Hatayn ise toprak meselesi
olmayp Trkiye iin bir namus meselesi olduunu ifade edecekti.
Cemal Mardam bu konumaya cevap vermeyerek sadece Paristen iyi sonularla dndn Franszlarla
anlamazlklarnn giderilebileceini syleyip Mustafa Kemale sayglarn sunacakt. Suriye Hkmetinden
Trkiyeye scak mesajlar gnderilmeye baland.
Trkiyeyi hedef almak yerine, Fransann Suriye ile yapt antlamann manda rejiminden daha berbat bir
nitelik tadn ve antlamann gerek evvelki ekli ve gerek sonraki ilavelerle Suriyenin btn milli varln
ihlal eden bir vesika olduunu akladlar.
Milletler Cemiyetinin dnyada ortaya kan d politik krizlerin sonucu olarak Trkiyenin her istedii yerine
getireceini ne srdler. Suriye Babakan Cemil Mardam, 15 ubat 1938de amda Cumhuriyet gazetesi
muhabirine verdii demete, Atatrk olmasayd, arkn haline ne olurdu?
Onun ad, Atatrk deil, Atadou olmaldr. dedi.
237

Aada bobraklan yerleri cmleyi doru tamamlayacak ekilde doldurunuz.
1.
6.
Atatrkn d politikasnda Atatrkn btnleyici

ilkelerinden ............................................... ilkesi
esas alnmtr.
2.
Sadabat Pakt,
1) .................................................
eyh Sait isyan ile .................................. aleyhimize zlmtr.
9.
II. Dnya Savanda ABD ..................................

nn .................................. ve ............... kentlerine atom bombas atmtr.
ESEN YAYINLARI
3.
7.
2) .................................................
3) .................................................
4) .................................................
gibi devletler tarafndan kurulmutur.
4.
5.
Montr Boazlar Szlemesiyle .........................

Komisyonu kaldrlmtr.
238

1.
5.
I. TBMM 1920 - 1922 arasnda daha ok askeri

alanda harcama yapmtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Trkiye d borlar konusunda daha ok Almanya

ile sorun yaamtr.
Doru ( )
Yanl ( )
Neden ?
Neden ?
6.
ESEN YAYINLARI
2.
3.
I. TBMM Kurtulu Sava dneminde Almanya ile

askeri, siyasi ve ekonomik ibirlii yaplmtr.
Doru ( )
7.
Yanl ( )
Doru ( )
Neden ?
Yanl ( )
Neden ?
4.
Trkiye Birlemi Milletlerin kurucu yelerinden

birisidir.
8.
239

1.
Lozan Grmelerinde ele alnan konular nelerdir? Yaznz.
3.
Boazlar sorununun 1841den itibaren hukuku

statleri hangi antlamalarda nasl durum almtr? Aratrnz.
4.
5.
Nfus mbadelesi ne demektir? Trk -Yunan

nfus deiimi hangi esaslar dahilinde zlmtr? Aratrnz.
240
ESEN YAYINLARI
2.

6.
Etabli kavramn aratrnz.
7.
Kta sahanl ve Fr hatt ne demektir? Aratrnz.

ESEN YAYINLARI
8.
9.
10. Trkiye neden Milletler Cemiyetine ge ye

olmutur? Yaznz.
241
ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI

1.
TEST 1
4.
Devletlerin d siyasetini bulunduklar topraklarn
ngiltere ile sorunlar yaad iin d politikada
stratejisi belirlemektedir.
Buna gre Trkiyenin,
Rusya ile birlikte hareket etmitir.
I. Asya ve Avrupa arasnda kpr olmas,

II. Orta Dou petrollerine yakn olmas,
III. Nfus artnn dzensiz olmas
Buna gre;
I. Irak snr sorunu,
II. ngilterenin Anadoluda igallerde bulunmas,
III. ngilterenin Yunanistan desteklemesi
zelliklerinden hangileri strateji belirlemesindeki etkenlerden biri deildir?
verilenlerden hangilerinin Trkiye ile ngiltere
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I ve III
2.
Yeni Trk Devleti 1920 - 1930 yllar arasnda
arasnda sorunlar oluturduu savunulabilir?

A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I,II ve III
Trkiye ile ngiltere arasndaki Musul sorunu,

Trkiye ile ngiltere arasndaki ilikilerin gelime5.
daki ilikilerin de gelimesine engel olmutur.

Buna gre,
Avrupa devletleri arasnda kar atmas
diplomatik ilikileri ynlendirdiine,
II. iki devlet arasndaki sorunlarn dier devletlerle olan ilikileri de etkilediine,
III. devletlerin rejiminin siyasi ilikileri ynlendirmede etkili olduuna
I.
kalan sorunlarn zlmesi, ikinci dnemde ise

kabilecek bir sava tehlikesine kar nlemler
alnmasdr.
Bu bilgilere gre Atatrk Dnemi d politikas ile ilgili olarak,
I. siyasi yalnzlktan kurtulmak,
II. bamszl korumak,
III. snrlarn genilemesini salamak
durumlarndan hangilerine ulalabilir?
durumlarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
3.
Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olunmas

Balkan Antantnn kurulmas
Sadabat Paktnn kurulmas
Atatrk dnemi d politikasn iki ksmda ele

almak mmkndr. lk dnem Lozandan geriye
ESEN YAYINLARI
sine engel olduu gibi Trkiye ile Fransa arasn-
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
6.
Trk d politikasnda meydana gelen aa-
Yukardaki verilenler Atatrkn btnleyici
daki gelimelerden hangilerinin snr gvenli-
ilkelerinden hangisinin bir sonucudur?
ini salamaya ynelik olduu sylenebilir?

A) 1930da Yunanistan ile nfus mbadelesine
gidilmesi
B) Balkan Antantnn kurulmas
C) Yabanc okullara dzenleme getirilmesi
D) Osmanldan kalan d borlarn denmesi
A)
B)
C)
D)
E)
adalama ve batllama
Milli birlik ve beraberlik
Aklclk ve bilimsellik
Ulusal bamszlk
Yurtta bar, dnyada bar
242
E) Koreye asker gnderilmesi
ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI

1.
TEST 2
4.
Atatrk dncede d politikann baz ilkeleri

unlardr;
Hereyden nce milli gcmze dayanmak

ve gerektiinde ittifaklara girmek
Trkiye ile ngiltere arasnda yaplan Ankara

Antlamasyla
Irak Hkmeti, Musula karlk petrol zerine

konulan verginin % 10unu 25 yl sreyle Trkiyeye verilmesini kabul etmitir.
Musul ve Kerkk Iraka brakld.
Ulusal snrlarmz iinde kalmak
D siyaseti yrtrken her zaman i gvenlii korumak
Bu ilkelerle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
I.
A) gvenliin salanmasda nemlidir.
II. Trkiye Irak snr belirlenmitir.
B) evre devletlerin i politikalarndan etkilenilebilir.
III. Musul sorunu zlmtr.
C) Darda gl olmak iin ieride de gl

olmak gerekir.
A) Yalnz I
Buna gre;
E) Darda ncelikli olarak ulusal kuvvetlere

dayal bir politika izlenmelidir.
Buna gre,
I.
5.
ESEN YAYINLARI
Ekonomik ynden gl devletler hem i siyasette, hem de uluslararas ilikilerde sz sahibi

devletlerdir.
her trl ekonomik hizmetin vatandaa gtrlmesi,
II. milli gelir seviyesinin ykseltilmesi,
B) Yalnz III
3.
C) I ve II
Montr Szlemesi ile Boazlar Komisyonunu kaldrm ve btn yetkiler Trkiye

Cumhuriyetine braklarak Boazlar sorunu
zmlenmitir.
Balkan Antantyla Trkiye bat snrn gvence altna almtr.
Ankara Antlamas ile Trkiye - Irak snr

izilmitir.
C) Misakmilliye kararlar tamamyla uygulanmtr.
E) II ve III
D) Trkiye Cumhuriyeti Milletler Cemiyetine ye

olmutur.
eyh Sait isyannn yaanmas,
E) Boazlar konusunda taviz verilmitir.
II. Milletler Cemiyetinin ngiltere lehine kararlar

almas,
III. Trk heyetinin Musulda halk oylamasna
gidilmesi teklifinin kabul edilmemesi
Trkiye Cumhuriyeti;
B) Yabanc devletlere tannan ayrcalklar sona

ermitir.
Musul sorunu srasnda;

I.
E) I,II ve III
A) Trkiye d sorunlar bar yollarla zmektedir.
durumlarndan hangileri ekonomik hedef ile

ilgilidir?
D) I ve III
C) Yalnz III
Buna gre aadaki yarglardan hangisine

ulalabilir?
III. ekonomik yatrmlarn sadece devlete yaplmas
A) Yalnz II
B) Yalnz II
D) I ve II
D) Snrlarmzn korunmasnda gerektiinde

uluslararas ibirlii yaplabilir.
2.
Misakmilli snrlar iindeki nemli bir blge

kaybedilmitir.
gelimelerinden hangileri ngilterenin gzetildiinin gstergesidir?
Trk - Sovyet yaknlamasndan en fazla

rahatsz olan devlet aadakilerden hangisidir?
A) Yalnz II
A) ngiltere
B) Yalnz III
D) II ve III
244
C) I ve II
E) I,II ve III
6.
B) ABD
D) Yunanistan
C) Fransa
E) talya

1.
4.
D siyasette gl ve sz geer olmann n

koulu ite de gl olmaktr.
Aadakilerden hangisi, Atatrk dneminde
Trkiyenin ite de gl olduunu gsteren
bir d olaydr?
Trkiyede aadaki gelimelerden hangisi

buna bir rnektir?
A) Kurtulu Savann kazanlmasndan sonra
Lozan Bar Antlamasnn imzalanmas
A) Trkiyede yaayan Rumlarla, Yunanistandaki Trklerin karlkl deitirilmesi
B) Birinci Dnya Savandan sonra Kurtulu

Savann balamas
B) Trkiyenin Montr Szlemesiyle Boazlar

zerinde kesin egemenlik salamas
C) Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas
C) Saltanatn kaldrlmasndan sonra Cumhuriyetin kurulmas
D) Hkmetin kard ynetmelie uymayan

baz yabanc okullarn kapatlmas
D) Cumhuriyetin ilanndan sonra Halifeliin kaldrlmas
E) Musul sorununu Ankarada ngiltere ile anlaarak sonulandrmas
E) Milletler Cemiyetine girdikten sonra Balkan

Antantnn imzalanmas
(1988 SS)
(1984 SS)
Atatrk, 1935 ylndaki bir konumasnda,
Savan arln gz nne almayan baz
samimiyetten yoksun nderler, saldrnn aralar olmulardr. Denetimleri altndaki uluslara
ulusuluu ve gelecei yanl bir biimde gstererek ve ktye kullanarak onlar aldatmlardr.
Atatrk, bu szleriyle hangi lkelerin politikalarn eletirmektedir?
5.
ESEN YAYINLARI
2.
A) Bar iinde yaama

B) Topraklarn geniletme
C) Bloklamaya son verme
D) Rejim deiikliklerini destekleme
B) ABD ve SSCB
E) Demokrasiyi yayma
C) Almanya ve talya
(1991 SS)
D) Yunanistan ve spanya
6.
E) Japonya ve in
(1986 SS)
Trkiye Cumhuriyeti hkmetleri, 19251937

yllar arasnda Balkan Antantna ve Sadabat
Paktna nclk etmilerdir.
Aadakilerden hangisi, bu giriimlerin
amac deildir?
A) Snrlarn gvenliini salamak
B) Yurtta bar, dnyada bar ilkesine uymak
C) Komu devletlerin dostluunu kazanmak
D) Devletleraras g birlii kurmak
E) Komu devletler arasnda anlamazlklara
zm bulmak
(1988 SS)
246
Yeni Trk Devleti, Trk topraklarn ele geirmek

isteyenlerle sonuna kadar savamay, bamszlna sayg gsteren devletlerle siyasal ilikiler
kurarak antlamalar yapmay kendisine temel
ilke edinmitir.
Buna gre, yeni Trk Devletinin d politikada izledii yol aadakilerden hangisidir?
A) Fransa ile ngiltere
3.
D siyasette gl ve sz geer olmann n

koulu ite de gl olmaktr.
Lozan Antlamasnda Boazlarn ynetimi, ayr

bir btesi olan ve Trkiye temsilcisinin bakanlk ettii Boazlar Komisyonuna verilmi; ancak
daha sonra Montr Boazlar Szlemesiyle
Boazlar Komisyonu, grevini Trkiye Cumhuriyetine brakmtr.
Bu durum aadakilerden hangisinin bir
gstergesidir?
A) Boazlardan az sayda devletin yararlandnn
B) Boazlarla ilgili rejimin tek tarafl olarak saptandnn
C) Boazlar sorununun Avrupal devletler tarafndan karldnn
D) Boazlarn zamanla uluslararas nemini
yitirdiinin
E) Boazlar zerindeki Trk egemenliinin
daha ok glendiinin
(1993 SS)

7.
10. ngiltere, ABD ve Sovyetler Birliinin katlmyla 1943 ylnda yaplan Tahran Konferansnda,
Trkiyenin, II. Dnya Savana katlmas konusunda karar alnm ve bu kararn Trkiyeye
bildirilmesi iin smet nn Kahireye davet edilmitir.
Trkiye Cumhuriyeti Devleti 1932de Milletler

Cemiyetine, 1934te Balkan Paktna, 1937de
Sadabat Paktna ye olmutur.
Bu bilgilere dayanarak,
I.
Trkiyenin d lkeler arasnda saygnl

artmtr.
II. Trkiyede i gvenlii tehdit eden sorunlar
vardr.
III. Trkiye dnya barna katkda bulunmutur.
IV. Trkiye d gvenliini salamada ok zorlanmtr.
smet nn, Kahireye kararn bildirilmesini kabul

etmek iin deil, bu karar taraflarla serbeste tartmak ve grmek iin gideceini sylemitir.
smet nnnn yalnzca bu tutumuna dayanarak,
I. uluslarn eitliini gzetme,
II. bamsz devlet anlayna sayg duyma,
III. sorunlara ksa srede zm bulma

A) I ve II
B) I ve III
D) II ve IV
C) II ve III
yaklamlarndan hangilerini benimsedii

sylenebilir?
E) III ve IV
A) Yalnz I
(1996 SS)
B) Yalnz II
D) I ve II
8.
C) Yalnz III
E) I, II ve III
Montr Boazlar Szlemesinin,
(2004 SS)
Boazlar Komisyonunun kaldrlmas ve

grevinin Trk tarafna gemesi,
II. yabanc sava gemilerinin Boazlardan geiinin snrlandrlarak, Trkiyenin denetimine
braklmas,
III. yabanc devletlere ait ticaret gemilerinin her
iki ynde Boazlardan geilerinin serbest
olmas
hkmlerinden hangileri, Trkiyenin dnya
devletleri arasndaki saygnlnn daha da
arttn gsterir?
A) Yalnz I
D) I ve II
B) Yalnz II
C) Yalnz III
E) I, II ve III
(2001 SS)
9.
Atatrk, Osmanl mparatorluunun k,

batya kar elde ettii zaferlerden ok marur
olarak kendisini Avrupa milletlerine balayan
ilikileri kestii gn balamtr. Bir hata idi; bunu
tekrar etmeyeceiz. demitir.
Atatrkn bu szleri Osmanl Devletinin,
I.
dier devletlerdeki gelimelere uzun sre

kaytsz kalma,
II. yalnz askeri baarlarla yetinme,

III. kendini dier devletlerden stn grme
politikalarndan hangilerini hata olarak kabul
ettiinin bir gstergesidir?
A) Yalnz I
D) I ve II
B) Yalnz II
C) Yalnz III
E) I, II ve III
(2002 SS)
ESEN YAYINLARI
I.
11. kinci Dnya Sava kmadan nce Atatrk:

Bir dnya harbi olacaktr. Bu harp neticesinde
dnyann durumu ve dengesi batan baa deiecektir. te bu srada doru hareket etmesini
bilmeyip en kk bir hata yapmamz halinde,
bamza mtareke yllarndan daha ok felaketler gelmesi mmkndr. demitir.
Atatrk bu szyle;
I. gemiten ders alma,
II. sava ortamndan kar salama,
III. savalarn getirdii sonular kabullenme
yaklamlarndan hangilerinin gerektiini
vurgulamtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
C) Yalnz III
E) II ve III
(2006 Sosyal 1)
12. kinci Dnya Savann bitiminden bu yana

geen sre iinde teknolojide meydana gelen
gelimenin, kinci Dnya Sava ncesiyle karlatrldnda ok hzl olduu grlmtr.
Teknolojik gelime hzndaki bu artla,
I. ham madde gereksiniminin azalmas,
II. bilimin ilerlemesi ve bilgi birikiminin artmas,
III. sanayilemenin hzlanmas
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2007 Sosyal 1)
247
251
Atatrkn lm
ATATRKN LM (10 KASIM 1938)

Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu byk nder Atatrk, 10 Kasm 1938de aramzdan ayrld. Dayankl
bir bnyeye sahip olan Atatrk , mrnn ounu
sava alanlarnda geirmi, buralarda birka rahatszlk atlatmt. anakkale Savanda bbreklerinden, Kurtulu Savanda kalbinden rahatszlanmt.
Atatrkn naann Antkabire nakledilmek zere
Etnografya Mzesinden aln
Son dnemlerinde ise cierlerinden rahatszlanmtr.

Atatrk, 1938 yl ocak aynda yurt gezilerine km,
ATATRKN LMNN YURT VE YURT
mddet dinlenmi istirahat etmi, ancak sonradan
DIINDAK YANKILARI
Mersin, Silifke ve Adanaya ksa bir seyahat yap-
20. yzyln balarnda byk mcadele ile bam-
tktan sonra
26 Maysta Ankaraya gelmi, ertesi
szlk sava veren ve modern bir devlet kuran Ata-
gn tedavi ve istirahat iin Dolmabahe Sarayna
trkn lm, elbette Trk milletinde derin bir znt
gemiti. Burada doktorlarn yapt tetkiklerde siroz
kayna olmutur. Ancak Trk milleti onu gnlnde
olduu ortaya kmt. Bundan sonra hastal gide-
yaatacak, brakt eserleri koruyacak, ilke ve ink-
rek ktye doru gitmeye balamt. 5 Eyll 1938de
laplarna sahip kacaktr.
durumunu iyi grmeyen Atatrk, noteri ararak

vasiyetini yazdrmt.
Cumhuriyetin 15. yldnmnde kutlamalara kat-
ESEN YAYINLARI
Bursa ve Yalova gezilerinde tm, Ankarada bir
Atatrkn lm tm dnyada geni bir yank uyandrd. ve d basn ve devlet adamlar grlerini
aklayarak bunu dile getirdiler.
lamam, Atatrkn mesaj Babakan Celal Bayar
Times dergisine konuan Churchill Dnya daha ona
tarafndan okunmutur. 10 Kasm 1938 gn len
muhtat. diyerek Atatrkn dnya barna yapt
Atatrkn lmn halka duyuran hkmet mesa-
katklar dile getirmitir.
jnda unlar yazlyd: Trk vatan byk yapcsn,
Ulus gazetesinde 12 Kasm 1938de kan bir yazda:
Trk milleti ulu efini, insanlk byk evladn kay-
Atatrkn hatras, teselli bulmaz aclarla dolu olan
betti... urasn da her eyden nce belirtmeliyiz ki,
kalbimizin aziz timsalidir. Kadir bilen ve byk evlat
lmez olan onun byk eseri Cumhuriyet Trkiyesidir.

Atatrkn naa 16 Kasm 1938de Dolmabahe
Saraynn byk tren salonunda katafalka konuldu.
Halk gn gece ziyaret ederek onu ne kadar sevdiini gsterdi. 20 Kasm 1938de Ankaraya getirildi
ve geici kabir olarak ayrlan Etnografya Mzesine
yetitiren milletimizin yreinde, Kemal Atatrk ad,

sevgi ve hrmet iinde ebedi olarak yaayacaktr.
denilerek Atatrk sevgisinin ne kadar yksek olduu
anlatlmtr.
Ahmet Emin YALMAN, Atatrk, zamann hatrasn
gevetmedii, unutturmad ilk byk ahsiyettir. Birbirinin ardndan geen yllar Onu bizden uzaklatrmyor, bir kat daha kendisine yaklatryor. Onun en
kaldrld.10 Kasm 1953te Atatrkn naa trenle
stn ve temiz bir vatanseverlikten amayan nder-
Antkabire getirilerek lkenin her tarafndan gelen
liinin zlemini ekiyoruz. ifadeleri ile Atatrkn
topraklar ile hazrlanan kabrine konuldu.
stn nderliine vurgular yapmtr.
252
Atatrkn lm
Mareal Fevzi AKMAK, Mustafa Kemal Atatrk, her
Atatrk, istikll hissini tayan btn milletler iin
zaman nerede durulacan bilmitir. Bu, Onun pek
lmez bir semboldr.
hayran olduum meziyetlerinden biriydi. Daima ileri-
Alman Basn
sini dnmek, daima dikkat, Onun memleket yolundaki ilerinde hkim olmutur. diyerek Atatrkn ileri
Dnya, bir harp ve sulh kahraman byk adamn
grll zerinde durmutur.
lm ile fakir dmtr.
Fethi BOLAYIR, Trkiyede ada dncenin
Macar Basn
ve demokratik dzenin temellerinin atlmasnn ba

mimar ve z sahibi Atatrktr. ifadeleri ile Ata-
Atatrkn, birok insanlarn baarmaya maddeten
trkn inklp zelliini anlatmtr.
muktedir olmadklar ileri baarmakta gsterdii
Grld gibi Trk halk, Atatrkn mirasna sahip
azim ve cesarete ve ortaya koyduu esere btn
kmtr. Atatrkn lm yldnmlerinde Antkabiri
Amerika hayrandr.
sevgi seline tutmu, Onun Trk milletine emanet ettii
Amerikan Basn
ulusal bayramlar da cokuyla kutlanm, birok byk

kuruma (okul, baraj, cadde vs.) onun ismini vermi,
Atatrk, olaanst bir devlet adam, sava sonras
bylece onun mirasn yaatm ve yaatmaktadr.
dnya tarihinin en nemli simalarndan biri idi. Atatrk

olmasa idi, yeni Trkiye var olmazd.
Unutulmaz Atatrkn byk hatras Trk ulusu

kadar ebedidir.
Mareal Fevzi akmak
ESEN YAYINLARI
ATATRK N NE DEDLER
Finlandiya Basn
Atatrk ad kadar, ada hibir isim byk sayg

telkin edememiti.
ngiliz Basn
Atatrk, seni sevmek, tebcil etmek, her Trk vatanseverinin mill devi ve namus borcudur.
Cell Bayar
ATATRK ihtillinin getirdii en byk yenilik, ynetimde, toplumda ve kltrde Avrupa yaama yolunun
kabul ve uygulanmas olmutur.
... Atamz ld! Bu lmle yalnz byk bir millet,

anl bir millet, olunu kaybetmedi; tarih en yiit kahramann, insaniyet en yce dehasn kaybetti.
Hi phe yoktur ki, Batllama ihtilli Trk ulusal

hayatnn geni ve nemli alanlarndan artk geri
dnlmeyecek bir tarzda gereklemi bulunmaktadr.
Orhan Seyfi Orhon
Prof, Bernard Lewis
... Bugn ona alayp yanmak iin bir tek kalbiz;
Atatrk, ecaat ve kabiliyetin en byk semboly-
yarn onun eserini ve davasn mdafaa etmek iin bir
d. O, yirminci yzyln en byk gereini yaratan
tek irade gibi kaynaacaz.
adamdr.
Falih Rfk Atay
Danimarka Basn
253
Atatrkn lm
Atatrk, en elverili anlar bulup semekte esizdi.
Ne Cramwel ne Robespierre ne Lenin ne de ondan
Bu anlarda evrimci deil daima inklp olmutur.
sonra gelenler, ekip evirdikleri uluslarn bilim felse-
Grenleri hayretten hayrete dren bu kadar byk
fesini, dnme metotlarn, ksacas btn bir aln
eserleri baarmak ancak onunki gibi bir dehaya ver-
yazsn deitirme ykn omuzlarna alamam-
gidir.
lardr.
Fransz Akademisi yesi George Duhamel
O, gerektii yerde amanszca ykp atm; fakat ayn

ekilde, soukkanllkla yapmasn ve yaratmasn da
bilmitir.
O, kalben o derece imanl bir barseverdir ki, ge-
Alman Yazar Dr. Reinhard Hber
miin btn dmanlklarna son verip btn komularyla dost olmutur. Bylece komular da yurdu
Tarihte Mustafa Kemal gibi, yurdunu kurtaran, daha
kadar onun abalarndan yararlanmtr.
dorusu dirilten byk insanlar vardr. Byle korkun
Amerikan Eski Elisi Charles H. Sherril
bir servene atlmak bile, ou zaman kiinin lmszle ulamas iin yeter. Vercingetori bunun en
gzel rneidir. Galyal kahraman gibi Trk kahra-
lmyle, dnya byk bir dhi nderini, Trk mil-
Bylece, btn meseleler masann stne kondu.
leti en sekin ve kahraman evldn, insanlk da, ileri
Ben de Sevresten sonra TRKYEnin ldn

sanmtm. Ama TRKYE yayor; hem Mustafa
Kemal bana geeliden beri ylesine canl yayor
ki, bir Lloyd Georgeun btn abalar, btn imknlar, saduyuya meydan okuyan bu iddetli yaama
isteinin karsnda erimekten baka bir ey yapamyor... Kii, bir lnn, tpk Lazare gibi tabutunun
kapan atp yrdn grseydi bundan daha ok
amazd dorusu.
Fransz Yazar Claude Farrere
Mustafa Kemal, besledii umutlar, giritii ileri bir

yaygara konusu yapmakszn almtr. Bu nedenledir ki, bu gz kamatran eserin bykl gerei
gibi bilinmemektedir.
br yandan bu eser; ngiliz, Fransz, Rus devrimlerinin baarlarndan bambakadr. rnein, hibiri dil,
yaz gibi konulara el atmamtr.
254
ESEN YAYINLARI
man, tam hereyin bitti sanld anda ortaya kt.
grl ve korkusuz bir savasn kaybetmitir.

A.B.Dli General Mc Arthur
Atatrkn lm
ATATRKN SON KEZ MECLS AILI

KO-NUMASI
Byk Meclisin onayna sunulmu olan yeni nfus
4. Yasama Yln A Konumalar
daha modern ve dzenli bir biimde yrtlmesini
1 Kasm 1938
salayacaktr.
kanununun kabul ve uygulanmas nfus ilerinin
Millet Meclisi Tutanak Dergisi D. V, C. 27, Sa. 3
Sayn arkadalar,
Not: Bu konuma ATATRKn rahatszl dolaysyla
Salk ve Sosyal Yardm Bakanl, kendisine verilen
Babakan Celal Bayar tarafndan okunmutur.
salk ve sosyal yardm grevleri ile iskan ve g-
Anayasamzn 36 nc maddesi hkmlerine uyarak
men ilerini yksek Meclisin kabul buyurduu denek
Cumhurbakanmz Atatrkten aldm emir zerine
iinde baar ile srdrmtr.
bu yla ait nutuklarn okuyorum.(Alklar)

Sayn milletvekilleri,
Bu yln ilkbaharnda, Orta Anadoluda, zellikle
Hepinizi sevgi ve sayg ile selamlarm...
ykan ve aziz vatandalarmzdan bazlarnn l-
Krehir ve Yozgat blgesinde bir ksm kylerimizi

mne neden olmakla bizi ok zen bir deprem
Geen yl aziz Kamutay arkadalarma ulus ve

lke iin ne gibi verimli iler baarmak istediimizi
aklamtm. Bu gn de bunlardan hangilerinin bu yl
iinde yapldn bildirmek isterim.
olmutu. Salk ve Sosyal Yardm Bakanl ve ayn

zamanda bu ile grevlendirilen Kzlay Dernei felakete urayan vatandalarmz korumak iin zaman
Sayn arkadalarm,
Her eyden nce size kvanla arz edeyim ki ulus ve
lke geen yl tam bir huzur ve skun iinde ykselme ve kalknma almalar ile geirmitir.
Uzun yllardan beri sregelen ve zaman zaman gergin bir ekil alan Tuncelindeki toplu haydutluk olaylar
belli bir program iindeki almalar sonucu ksa bir
srede ortadan kaldrlm, blgede bu gibi olaylar
bir daha tekrarlanmamak zere tarihe aktarlmtr.
(Bravo sesleri)
Cumhuriyetin getirdii btn iyiliklerden yurdun
dier evlatlar gibi oradakiler de tam anlam ile
yararlanacaklardr.
zel idare ve belediyelerin bu ylki almalar; geen
yllardakinden ok daha verimli olmutur.
mar ilerinde belediyeleri hukuki adan aydnlatmak,
onlara nderlik etmek, almalarn izlemek ve denetlemek zere merkezde bir teknik bro kurulmas, yol
ve yap konusunda ilerin ve istimlak ilemlerinin ivedilikle yrmesini salayacak deiikliklerin yaplmas,
Belediyeler Bankasnn imar ilerinde yardmn
geniletmesi, ifti mallarnn gvenliini korumak
ve tarmsal sular hzla ortaya karp sulularn
cezalandrlmas konularnda yksek Kamutaya
sunulmak zere birer kanun tasars hazrlanmtr.
ESEN YAYINLARI
geirmeden gereken nlemleri almlardr.

Bu alanda yaplmasna karar verilen 2.114 evden bir
ksm bitmitir. Bir ksmnn da yapm ilerlemektedir.
Bu hizmet ve almalar memnuniyetle bildirmek
isterim.
Yce saylavlar,
lkede var olan huzur ve gvenlie paralel olarak
adalet organlar da dzenle ilemektedir.
Sust olaylarla ilgili kanunun uygulanmasndan
elde edilen iyi sonulardan rnek alnarak, bu kanun,
ar cezal sular da kapsamna almtr.
nklabmzn devamlln salamak iin yeni kanuni
nlemler alnmtr. Bu amala Trk Ceza Kanunundaki Devletin manevi kiiliine ve devlet glerine
kar olan sular daha ar cezalara balanmtr.
Ceza evlerinin terbiye, iyiletirme ve i temellerine
gre dzenlenmesi yolundaki gzel almalarn
geniletilmesi, doru yoldan saparak hrriyetini
kaybetmi olan binlerce vatanda topluma yararl
birer vatanda olarak yeniden kazandrmaktadr.
255
Atatrkn lm
Bylece ihracatmzn ve ihracattaki saygnlmzn
Devletin ekonomik alandaki yapc ve yaptrc gc
ykselttiini grdmz bu usuln alan genile-
ve prensibinin tarmsal ilerimize de uygulanmas yol-
tilmektedir.
unda bir rnek olmak zere tzelkiilie sahip Ziraat
Halkmzn gzellik yeteneini belirten ve her gnk
letmeleri Kurumu kurulmutur.
ihtiyalarmzn byk bir ksmn karlayan el ve ev

kk sanatkarlarnn Cumhuriyet rejiminde kendile-
Geen ylki nutkumuzda :
rine yaraan yere ykseltilmesi gerekir. Bunun iin
Milli ekonomimizin temeli tarmdr. Bunun iindir
zendirmelerin yaplmasn ve bu konudaki tasarnn
ki, tarmda kalknmamza byk nem vermek-
bir an nce grlmesini nermeyi uygun bulurum.
teyiz. Kylere kadar yaplacak programl ve pratik

almalar bu amaca ermeyi kolaylatracaktr. Fakat
Geen toplant dneminde yksek Meclisin kabul
bu nemli ii istee uygun bir biimde amacna
buyurduu Sermayesinin tamam Devlet tarafndan
ulatrmak iin, ilk nce, ciddi ettlere dayal, bir tarm
verilerek kurulan ktisadi Teekkllerin kurulular ile
politikas belirlemek ve bunun iin de her kylnn
ynetim ve denetimleri ile ilgili kanunun uygulanmas
ve btn vatandalarn, kolayca kavrayabilecei ve
iin organizasyona balanmtr.
severek uygulayabilecei bir tarm rejimi kurmak gereklidir. dnde bulunmutuk.
lkenin eitli yerlerinde kredi ve sat kooperatiflerinin ve birliklerinin kurulmas srdrlmtr. Bu
Bununla ilgili incelemeler bitirilmitir.
ky kalknmasnn balangc olmaldr.

Sayn arkadalar,
ESEN YAYINLARI
Cumhuriyetin on beinci yl planl, sistemli tarm ve
arada Karadeniz Blgesinde fndk rn iin be

kooperatif ve bunlar iin merkezi Giresunda olmak
zere bir birlik kurulmutur.
Kk esnafa ve kk sanayi sahiplerine ihtiya
duyduklar kredileri salamak zere Halk Bankas ve
Halk Sandklar kurulmutur.
Ekonomik ilerimiz normal gelime yolunu izlemektedir.
Kredinin normal artlar altnda ucuzlatlmasnn eko-
Bu yl da retimin, takasn ve kredinin dzenlenmesi
nomik alandaki nemli etkisi bilinmektedir. Byk
ile sanayileme ve kurumlama alanlarnda olumlu
Millet Meclisinin kabul buyurduu kanun ile faiz
sonular alnmtr.
hadlerinin indirilmesini memnuniyetle karlarm.
Maden Tetkik ve Arama ileri ile maden iletmeleri,
inde bir giriimde bulunmutur.
Byk Millet Meclisi Denizbank kurmakla ok yerprogramlarna gre gelitirilmektedir.
Birinci be yllk sanayi planmz baar ile bitmek zeredir. Buna ek olarak, yllk bir maden
D ticaret politikamzn durumu, milli ve uluslararas
iletme program hazrlanm ve uygulanmasna
konjonktre uyarak, karlkl yarar ve izin alnmas
balanmtr. Bu yllk maden programnn byk
temeline bal kalmakta sreklilik gstermitir.
bir ksmn iine alarak ve eker endstrisini de

genileterek makine, kimya, gda maddeleri, toprak
hracatn denetlenmesi ve ihra mallarmzn stan-
ve su rnleri, ev yaktlar sanayii ile liman inas,
dart olmas yolundaki almalar yrmekte ve iyi
tama aralarnn oaltlmasn ve deniz ileri iin
sonular elde edilmektedir. Bu yl yeniden birtakm
duyduumuz ihtiyalar da ieren ve belirten drt
ihra mallarmz daha denetlenecek mallar arasna
yllk numaral yeni bir program yaplm ve
girmitir.
aklanmtr.
256
Atatrkn lm
Geen yl Divrie ulatn grdmz demiryolu-
Bu plan iin harcanacak para 85 ila 90 milyon

lira arasnda sanlmaktadr. Bununla ilgili kredinin
nun, bu yl Erzincana vardn ve nmzdeki yl
saland bilinmektedir.
iinde de Erzurum ehrine ulaacan kvanla

mjdelerim.
lke iin faydal olan her giriimi yksek bir
Arkadalar,
vatanseverlik duygusu ile destekleyen ve koruy-
Maliyemizde denk bte, salam deme, vergi
an deerli Kamutayn bu plan iin de yardmlarn
sistemlerini mkellef yararna iyiletirme, hafifletirme
esirgemeyeceine phem yoktur.
ve milli parann istikrarn koruma prensipleri tam bir

ballk ve baar ile izlenmekte ve uygulanmaktadr.
lkenin imar ve kalknmas yolunda ok nemli
Halkn ve iftinin vergi ykn hafifletme yolunda
grevler alan Cumhuriyetin Bayndrlk Bakanlnn
teden beri gdlen prensibin, imkanlarn elverdii
iindeki almalarn en st dzeyde verim vermi
oranda uygulanmas bu yl da srdrlmtr.
olduunu grmekteyim.
Gelir ve dengeleme vergilerinde, ynl ve pamuklu

kumalarn tketim vergisinde ve hayvan vergilerinde
Kullanma alan byk kprlerin bu yl 115e

vardn hatrlatr ve saylarn ihtiyaca uygun olarak
indirim yaplm, hayvan vergisinin at ve katra ait
hzla oaltlmasn dilerim.
ksm ile tbbi ve ila maddelerinden tketim vergisi
stanbuldan balayan Avrupa turistik asfalt yolunun

birinci ksm bitirilmitir ve son ksmlarnn yapm
srdrlmektedir.
ESEN YAYINLARI
tamamen kaldrlmtr.
Bir ksm vergilerde yaplan nemli indirimlere karn
tahsilat, gelir tahminlerine gre geen yl da 29
milyon lira bir fazlalk gstermitir.
lkenin genel su politikasnn byk nemi zerinde
Bu ylki tahsilatn da tahminlerden fazla olaca
durmaktayz. Geen dnemde kabul buyurduumuz
umulmaktadr. Ekonomik alandaki gelimeye uygun
bir kanun ile Adana ovasnn sulama ilerine hz
olarak her zaman bte tahminlerini aan Devlet
verilmi olmasn sevinle bildiririm. Dier su ilerimiz
gelirinin srekli art, bir yandan vergi indirimlerini
de program iinde yrtlmektedir.
belirgin bir program iinde gerekletirmeye, dier

yandan eitli alanlardaki verimli ilere ve milli savun-
Geen yl yaplmasna balandn bildirdiim radyo

merkezi stdyosu tamamlanmtr.
irketlerden
elimize
geen
demiryollarnn
yeniletirilmesi, sabit ve deiken aletlerin her trl

ihtiyac
karlayacak
biimde
tamamlanmasna
allmaktadr.
lkede tamaclk kapasitesi artmaktadr. eitli
mallara gnderilmesini kolaylkla salamak iin yeni
tat aralar sipari edilmi ve 3 numaral programda
da bu konuya ayrca yer verilmitir.
ma hizmetlerine daha ok pay ayrmaya imkan vermektedir.

Sanayi Tevik Kanunundan yararlanan kurululara d
lkelerden getirdikleri ham maddelerle, makine, alet
ve avadanlklar iin verilmi olan gmrk bakl
kaldrlarak, ad geen kanundan yararlanan ve yararlanmayan btn sanayi mensubuna geerli olmak
zere, bu eitli ham maddelerle, makine, alet ve
avadanlklarn gmrk resimlerinin ok dk bir
snra indirilmesi ve makine, alet ve avadanlklar iin
muamele vergisi baklnn kabul edilmesi, lke
sanayii iin iyi sonular verecek bir nlem olmutur.
257
Atatrkn lm
Bir ksm vergilerimizin tarh ve toplama yntem-
Dil Kurumu en gzel ve verimli bir i olarak trl bil-
lerinin dzeltilmesi ve uygulamada sadelik ve birlik
imlerle ilgili Trke terimleri tespit etmi ve bylece
salanmas amac ile hazrlanarak yksek Kamutaya
dilimiz, yabanc dillerin etkisinden kurtulma yolunda
sunulan tasarnn bir an nce karlmasn dilerim.
nemli admn atmtr.
Sayn arkadalarm;
Bu
yl,
okullarmzda
eitimin
Trke
terim-
Tekel kurumunun mali tekel, ticari kurulu ve mali
lerle yazlm kitaplarla balam olmasn kltr
deerlendirme kurumu karakterini kazanmas iin
yaammz ynnden nemli bir olay olarak nitele-
gerekli nlemler alnmakta ve istenilen sonu elde
mek isterim.
edilmektedir.
ok deerli ve gzel rnlerimizden biri olan tt-
Trk genliinin kltrde olduu gibi, spor alannda da
nn, tarmsal uygulamalarn dzeltmek, iftinin
amacna ulamas iin yksek Kamutayn onayland
rnlerini deerlendirmek ve deer fiyatyla satmak
Beden
asndan aydnlatmak ve korumak, ttnlerimizi
Terbiyesi
Kanununun
uygulanmasna
geildiini grmekle kvanlym.
dnya piyasalarna daha ok tantarak ihracatn en

son snrna karmak yolundaki abalar iyi sonular
Sayn arkadalarm,
Dier tekel maddelerinin retim ve tketiminde
Vatann ve rejimin koruyucusu olmakla kalmayp, en
gelimeler grlmektedir.
geni ve gerek anlam ile bir bar etkeni ve bir eitim
Sevgili arkadalarm,
Yksek retim genlerini, istediimiz ve ihtiya
duyduumuz gibi milli bilin sahibi, modern kl-
ESEN YAYINLARI
vermektedir.
ve retim oca olan yenilmez ordumuzun geen yl

da belirttiim ve akladm gibi, son sistem silah ve
motorlu aralarla donatlmas yolundaki almalara
hz verilmitir.(Bravo sesleri, iddetli alklar)
trl olarak yetitirmek iin stanbul niversitesinin

gelimesi, Ankara niversitesinin tamamlanmas ve
Dou niversitesinin yaplan almalarla belirlenmi
olan kurallar iinde, Van Gl civarnda kurulmas
almalar, hzla ve nemle srdrlmektedir.
Geen yl deneylerinin mit verici nitelikte olduunu
grdm eitmen okullar ok iyi sonular vermi ve
eitim kadrosuna bu yl 1 500 kii daha eklenmitir.
Geen yl byk Kamutayn kabul buyurduu

denek ile bir genel silahlanma program yaplmtr.
Uygulamas ilerlemektedir.
Deniz kuvvetlerimizin glenmesi iin gerekli olan

sava gemilerinin kk bir ksm sipari edilmitir.
Byk bir ksm da sipari edilmek zeredir.(Alklar)
nmzdeki yllar iinde bu saynn artrlaca

phesizdir.
Trk Tarih ve Dil kurumlarnn almalar vnlecek
Bu arada var olan gemilerimizin daha kusursuz bir

duruma getirilmesi iin nlem alnmaktadr.
deer ve nitelik gstermektedir. Tarih tezimizi, reddedilmez kant ve belgelerle bilim dnyasna tantan
Tarih Kurumu, lkenin eitli yerlerinde yeniden
kazlar yaptrm ve uluslararas toplantlara baar ile
katlarak verdii bildirilerle yabanc uzmanlarn ilgi ve
vglerini kazanmtr.
258
Bu yl Glck sava tersanemizin yapmna balanacaktr.

Hava programmzda nlemler uygulanmaktadr.
Atatrkn lm
anl adn andka gnlmzde sevin ve son-
Balkan politikamz, Balkan devletlerinin ayr ayr
suz gurur duyduumuz deerli ordumuz bu yaz
ve ortak yararlarnn en ak bir belirtisidir. Balkan
dou blgesinde doann en etin ve sert artlar
uluslarndan her birinin ayr ayr glenmesi de bar
iinde yapt manevralarda her gn artan gcn ve
yolundaki dinamik dnce biiminin fiili bir rneidir.
yeteneini bir kez daha gstermitir.(iddetli alklar)
Burada sevinle belirtmek istediim bir olay,

Balkan uluslarnn birbirleriyle tam anlam ile
ok deerli komutan ve subaylarmzla kahra-
yaknlamalarna gl bir neden olmutur. Ve yarn
man erlerimizi, huzurunuzda vnerek ve vg ile
iin de mitlerle dolu bir eserdir. Selanikte Balkan
selamlarm.(Bravo sesleri, srekli alklar)
Antlamas devletleri adna Konsey Bakan ve Sayn
Yunan Babakan General Metaksas ile Sayn Bulgar
D politikamzn son yl iindeki gelimeleri geen yl
Babakan Msy Kseivanov arasnda imza edilmi
ana niteliklerini belirttiim kurallar iinde gelimitir.
olan anlamadan sz etmek istediim anlalmtr.

Bu anlama, bar yolundaki srekli abalarmzn ve
Balkan devletlerinin izlemeyi srdrdkleri salam
sresini ancak bir zaman sonra anlayabileceimiz
politikann iyi bir biimde ortaya kmasdr.(Bravo
yeni bir sessizlik dnemi iindeyiz.
sesleri)
Bar, uluslar refah ve mutlulua eritiren en iyi yol-
Yine ayn gerekler, ayn dinamizm ve ayn yk-
dur. Fakat bu kavram bir kez ele geirilince srekli
sek amalar, Sadabat Antlamas hkmleri ile,
zen, ilgi bekler ve her ulusun ayr ayr hazrln

gerektirir.
lkemizin her gn daha ok glenmesini salamak
iin her alanda her trl ihtimale kar koyabilecek
bir durumda bulunmak ve dnya, olaylarnn btn
geliimini byk bir dikkatle izlemek, barsever
politikamzn dayand kurallarn balcalardr.
ESEN YAYINLARI
Son aylar iinde bar, etin bir snav geirdi. imdi
ilgililerin gemiten miras kalm bo inanlar bir

anda ykarak ilikilerini yeni ve verimli temellere
dayandrmay bildiklerini gstermitir.
Trkiyenin dier devletlerle olan ilikileri geen yl
aklkla belirttiim yolda dosta geliimler izleyerek
ilerlemeyi srdryor.
(Bravo sesleri, alklar)
Hatay sorununun son yl iinde geirmi olduu
Uluslarn gvenlii, ya iki tarafl ya da ok tarafl genel
evreleri bilmektesiniz.
ve ortak anlamalarla, uzlamalarla salanabilir diye
Bu milli davay bir Trk - Fransz dostluk anlamas
kesin nitelikte ortaya atlan ve her biri dierlerine ters
ile sonulandrmak yolundaki alma baar ile sona
den prensipler, barn korunmas iin bizim yn-
erdi.
mzden kesin ve doru saylamaz ve doru olamaz.

(Bravo sesleri) Bunlarn her birini corafi ve politik
geree ve duruma gre kullanarak bar yolundaki
dikkatli davranlara uydurmak her ulus iin ayr ayr
bir grevdir.
Cumhuriyet hkmeti bu gerei grm, uygulam,
en yakn komular ile olduu kadar en uzak devletlerle olan ilikilerini, dostluklarn, anlamalarn ona
gre dzenlemeyi bilmi ve bylece d politikamz
salam kurallara dayandrmtr.(Alklar)
Trk ve Fransz askerlerinin geici ve ortak igali,

bu anlamann ak belirtisi oldu. Bu nedenle skun
yerleti ve seimler tamamland. Sonunda Hatay,
Millet Meclisine ve bamszlna kavutu.(Bravo
sesleri, iddetli ve srekli alklar) Bamsz Hatay
devleti bu gn gvenlik glerini dzenlemek ve
lkenin i gvenliini de kendi kendine salamakla
uramaktadr. Bunun da yaknda baarlacan
mit ediyoruz.
259
Atatrkn lm
Geen yl Yarnki Trk - Fransz ilikilerinin
Byk Kamutay, imdiye kadar olduu gibi btn
dilediimiz yolda gelimesine Hatay iinin iyi bir
ilerinizde baarlar dilerim.(iddetli ve srekli
ynde gelimesi temel bir l ve unsur olacaktr
alklar)
demitim. Dorusu, Hatay iindeki Trk - Fransz
Kaynak: http://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_
anlamas iki devlet arasndaki ilikileri ok dosta bir
konusma/5d4yy.htm
duruma getirmitir. Hatay iinde salanan sonularn

devamll, Trk - Fransz dostluunun da gelime ve
berraklamasnda temel oluturaca dncesinde-
SMET PAANIN CUMHURBAKANI SELMES
yim. Cumhuriyet hkmeti geen yllardaki eitli

devletlerle ekonomik ilikilerini dzenleyen szleme
ve anlamalar imza etmi bulunuyor. Bu arada
ngiltere hkmeti ile yaplan ticaret anlamas ve
ayn zamanda 16 milyon ngiliz liralk bir ticari silah
kredisi szlemesini belirtmek isterim ki aslnda
bununla ilgili kanun yksek onayna sunulmutur.
Birka gn nce lkemizi ziyaret eden Almanyann
on marklk bir kredinin esaslarnda anlamaya
varlmtr. Ayrntlar yaknda iki hkmet arasnda
belirlenecektir.
Bu kredi anlamalarn, lkemizin mali saygnlna
ESEN YAYINLARI
sekin Ekonomi Bakan Bay Funk ile 150 mily-
grleri paylaan smet nny 2. Cumhurbakan olarak seti.
kar gsterilen ciddi gvenin ve d politikamzdaki

drst gelimelerin sonucu olarak dnmek gerekir.
TBMM, Atatrkn lmnden sonra onunla ayn
(Bravo sesleri)
nn, 1950 ylna kadar Cumhurbakanln

srdrmtr.
Hkmetin imzalad szlemeler iinde hukuki

alanda eitli anlamalar bulunduu gibi, egemenlie
kavuan dost Msr devleti ile imzalanan bir de dostluk ve konsolosluk szlemesi bulunmaktadr.
Byk komu ve dostumuz Sovyet Birleik Cumhuri-
smet nnnn Kiilii ve Devlet Adaml
birincilikle bitirerek kurmay yzba rtbesi-
yeti ile geen yl iinde yeni bir snr anlamas
yle Edirnedeki 2. Ordunun 8. Alaynda blk
imza edilerek iki lkenin snr ilikileri bu ekilde
komutanlna atand.
iki tarafn deneylerinin gsterdii salam temellere

balanmtr. Bu anlamann yaknda yrrle
smet nn, 1906da Erkn- Harbiye Mektebini
1908de kolaas oldu ve 31 Mart Olay (13 Nisan
konulmas beklenmektedir.
1909) olarak bilinen ayaklanmay Selanikten
Yine geen yl iinde, talya hkmeti, Montrde
gelerek bastran Hareket Ordusunda grev ald.
imza edilen ve devletlerin katlmna ak braklan
bastrlmas harektna katld.
Boazlar Antlamasna katlm ve bu byk komu

lkenin bize kar olan dosta tutumuna lkemiz de
ayn dosta duygularla karlk vermitir.
260
1910-1913 yllar arasnda Yemen syannn
Milli Mcadele srasnda Atatrkn en yakn

silh arkada olarak alt.
Atatrkn lm
23 Nisan 1920de alan Trkiye Byk Millet
Meclisine Edirne milletvekili olarak katlan smet
felketinin dnda tutmay baard.
Bey, 3 Maysta cra Vekilleri Heyetinde Erkn-
Harbiye-i Umumiye Vekili oldu.
siyasi
rejime
1950 genel seimlerinden sonra CHP iktidar
kadar partisinin Genel Bakan olarak siyasi
etkin rol oynad. Ocak ve Nisan 1921de I. ve II.
yaamn srdrd.
27 Mays harektndan sonra Kurucu Meclis
Birinci nn Sava sonunda tugeneral rtbe-
yeliine seildi ve 10 Kasm 1961 tarihinde
sine ykseldi.
Babakanla atand. 1965 ylnda bu grevden
Sakarya Meydan Sava ve Byk Taarruzdan
ayrldktan sonra milletvekili olarak siyasi yaamn

srdrd. 1972de Parti Genel Bakanl ve
toplantsnda Byk Millet Meclisini temsil etti.
milletvekilliinden istifa ederek, 25 Aralk 1973de
Cumhuriyetin
ilnndan
sonra
1923-1924
yllarnda ilk hkmette Babakan olarak grev

ald, ayn zamanda Halk Frkas Genel Bakan
Vekilliini stlendi. 1934te Soyad Yasas
ktnda Atatrkn verdii nn soyadn alan
ESEN YAYINLARI
Lozan Bar Konferansna Dileri Bakan ve

Trk heyeti bakan olarak katld.
partili
ayaklanmasnn ve i isyanlarn bastrlmasnda
sonra kazanlan zafer zerine Mudanya Atekes
ok
Cumhurbakanlndan ayrld ve 1960 ylna
Kurulu aamasndaki dzenli ordu ile Ethem Bey
nn savalarnda Yunan ilerlemesini durdurdu.
sonra
Demokrat Partiye brakrken, smet nn de
grevine getirildi.
Savatan
geilmesinde en byk destek oldu.
Albay smet Bey, mebusluk ve bakanlk da

uhdesinde kalarak Bat Cephesi Komutanl
kinci Dnya Sava srasnda Trkiyeyi sava
lnceye kadar Anayasa gereince Cumhuriyet

Senatosu tabii yelii grevinde bulundu.
1916 ylnda Mevhibe Hanmla evlenen smet

nn ocuk babasyd.
25 Aralk 1973te len nn 27 Aralkta devlet

treni ile Antkabirde topraa verildi.
smet Paa, Babakanlk grevini 1924-1937

yllar arasnda da srdrd.
nn, Atatrk devrimlerinin gerekletirilmesinde

ve Trkiye Cumhuriyetinin salam temeller zerine oturtulmasnda Atatrkn en yakn alma
arkadayd.
Atatrkn lmnden sonra 1938 ylnda,

Trkiye
Byk
Millet
Meclisi
tarafndan
Trkiyenin ikinci Cumhurbakan olarak seildi. Cumhurbakanlnn yan sra CHP Genel
Bakanlna da getirildi. CHPnin 26 Aralk
1938de toplanan I. Olaanst Kurultaynda
partinin deimez genel bakan seildi. Ayrca
kendisine Milli ef sfat verildi.
261
Atatrkn lm
OKUMA PARASI
ATATRKN VASYETNAMES
Malik bulunduum btn nukut ve hisse senetleriyle ankayadaki menkul ve gayrimenkul emvalimi Cumhuriyet
Halk Partisine atideki artlarla terk ve vasiyet ediyorum:
1. Nukut ve hisse senetleri, imdiki gibi, Bankas tarafndan nemalandrlacaktr.
2. Her seneki nemadan, bana nisbetleri erefi mahfuz kaldka, yaadklar mddete, Makbuleye ayda bin,
Afete 800, Sabiha Gkene 600, lkye 200 lira ve Rukiye ile Nebileye imdiki yzer lira verilecektir.
3. Sabiha Gkene bir ev de alnabilecek ayrca para verilecektir.
4. Makbulenin yaad mddete ankayada oturduu ev de emrinde kalacaktr.
5. smet nnnn ocuklarna yksek tahsillerini ikmal iin muhta olduklar yardm yaplacaktr.
6. Her sene nemadan mtebaki miktar yar yarya, Trk Tarih ve Dil Kurumlarna tahsis edilecektir.
K. Atatrk
***
Vasiyetname Yazmaya Karar Verii
Atatrkn vasiyetnamesini nasl dzenlendiini, Cumhurbakanl Genel Sekreteri Hasan Rza Soyak yle
anlatmt;
1938 senesi sonbahar, Dolmabahe Sarayndayz. Bir sabah Atatrkn yatak odasna girdim. Byk adam,
yatanda ba biraz yksekte arka st yatyordu. Salonu solgun bir gne kaplamt. Yz fildii rengindeydi.
ehresi her gn biraz daha zayflayp uzuyor, o gk mavisi gzleri irileiyordu. Ben yatann ayak ucuna doru,
gsterdii yere oturdum. Her zaman ki suallerini tekrarlad:
Ne haber?
O gnlerde Avrupada siyasi hava ok bozulmutu. Atatrk umumi endielere ve bir takm tehlikeli belirtilere ramen, Almanlarn henz, talyanlarn ise hi hazrlanmam olduklarn ileri srerek msterih bulunuyor. O sene
harp olmayacan, ihtilaflarn behemahal bir pamuk ipliine balanacan, harbi ancak 1939 senesinde veya
ondan sonraki senelerde beklemek lazm geldiini sylyorlard.
Son yirmi drt saat zarfnda gnlk meselelere dair gelen haberleri hlasa ettim. Grn teyid eder mahiyette
olan bu haberleri alaka ile dinliyor, ara sra baz eyler soruyor ve ksa cmlelerle mtalaalar beyan ediyordu.
Byle olmakla beraber dnceli ve heyecanl olduu belliydi.
Szlerimi bitirince sa kolunu bana doru uzatt. Doktorlar, kati lzum olmadka kuvvet sarfetmesini yasakladklar iin hareketlerinde yardm ediyorduk. Elini tuttum, doruldu, yatann iinde bada kurdu. Birka dakika
denize ve kar sahile bakt. Belliydi ki heyecann yenmeye alyordu. Gzlerini bana evirdii zaman, uzun
kirpiklerinin slandn farkettim. Btn hastal boyunca yanmda gsterdii yegane zaaf (eer bu ulvi skunete
zaaf demek uygunsa) buydu. Sonra nne bakt ve ar ar konumaya balad.
Bu yolda konumak benim iinde, senin iin de, ar bir ey ama baka aremiz yoktur. Konumaya mecburuz
ocuk. Hani seninle ara sra bir iimizden bahsederdik. Hatta bunun iinde kanun karlmt: u vasiyetname
meselesi. Bugn yarn o ii bitirmeliyiz. Nasl olsa bir gn karnmdan su alnacaktr. Ne olur ne olmaz. Barsaklardan biri delinebilir, baka bir arza olabilir. Herhalde ihtiyatl olmal.
Vasiyetini Notere Verii
Atatrk, 6 Ekim 1938 de Noterin getirilmesini istemiti. Noter smail Kunter Bey, Prof. Neet mer Bey ve ben,
yatak odasnn altndaki bir odada huzuruna girebilme emrini bekliyorduk. Bu daveti alnca hep beraber st kata
ktk ve yatak odalarna girdik.
Vaziyeti yleydi; yataktan km, ipek bir pijama ve yine krmz ipek bir rob dambr giymi, boynuna koyu
vine renginde ipek bir earp balamt. Denize bakan pencerelerin nne koydurduu bir ezlongun zerine
oturmu sigara iiyordu.
Bizi grnce hafife kmldand: Buyrunuz.. dedi.
Tam karsna koydurduu sandalyelerde mze de yer gsterdi. Hatrmda kaldna gre Noter smail Kunter
Bey ile, yeni km olan Noter Kanunu ve stanbuldaki noterler zerine grt. Getirilen kahvelerin iilmesini
bekledi. Sonra nndeki sigara masasnn koyduu kapal zarf ald:
Bu benim vasiyetnamemdir. cap ettii zaman muamelesini yaparsnz... diyerek zarf notere verdi.
262
Atatrkn lm

1.
6.
Atatrk 10 Kasm ...........de stanbul ................

saraynda ld.
7.
3.
Atatrkn naa 16 ...................... de Dolmabahe

Saraynn byk salonunda kalafalka konuldu.
ESEN YAYINLARI
2.
Savanda
kalbinden
8.
9.
4.
Atatrk
Kurtulu
.................... mtr.
smet Paa Trkiye Cumhuriyetinin .................

Cumhurbakandr.
10.
5.
Atatrkn naa 10 Kasm 1953de trenle

..................... konuldu.
263
Atatrkn lm

1.
5.
Atatrk Trkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbakandr.

Doru ( )
Atatrkn ld yl babakan smet Paadr.

Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden? ..............................................................
Neden? ..............................................................
................................................................. ............
................................................................. ............
................................................................. ............
................................................................. ............
2.
ESEN YAYINLARI
6.
3.
Atatrkn naa 10 Kasm 1953te bugnk

Antkabire nakledilmitir.
Doru ( )
7.
smet Paa Trkiye Cumhuriyetinin ilk D leri

Bakandr.
Doru ( )
Yanl ( )
Yanl ( )
Neden? ..............................................................
Neden? ..............................................................
................................................................. ............
................................................................. ............
................................................................. ............
................................................................. ............
8.
4.
264
Atatrkn lm

1.
Atatrkn Ankaraya getirilerek Antkabire

naann konulmasnn nedenleri neler olabilir?
Aratrnz.
3.
Antkabirin mimari zellikleri ile ilgili aratrma

yapnz.
ESEN YAYINLARI
2.
4.
5.
Kalafak ne demektir? Aratrnz.
265
Atatrkn lm
6.
7.
Atatrkn cenaze treni ile ilgili aratrma

yaparak deerlendiriniz.
ESEN YAYINLARI
8.
9.
smet Paann II. Dnya Savandaki tutumunu

aratrarak bir deerlendirme yapnz.
10.
266
Atatrkn lm
ATATRKN LM
1.
TEST 1
Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu aadaki

devlet adamlarndan hangisidir?
4.
A) Mustafa smet nn
B) Mustafa Fevzi akmak
C) Mustafa Kemal Atatrk
D) Kazm Karabekir
E) Rauf Orbay
2.
5.
Atatrkn son meclis al konumasn

mecliste,
I. smet Paa
II. Celal Bayar
III. Refik Koraltan
hangileri okumutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
E) I, II ve III
C) Yalnz III
6.
3.
I.
Dolmabahe Saray
II. Topkap Saray

III. Beylerbeyi Saray
Yukardakilerden hangisi Atatrkn ld
saraylardandr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve II
E) II ve III
C) Yalnz III
267
Atatrkn lm
7.
10.
Aadaki mzelerden hangisi 10 Kasm

1953e kadar Atatrke geici kabirlik yapmtr?
A) stanbul Askeri Mzesi
B) Ankara PTT Mzesi
C) zmir Efes ak havaza mzesi
D) Bergama mzesi
E) Ankara Etnorafya Mzesi
8.
ESEN YAYINLARI
11. smet Paa Trkiye Cumhuriyetinin kanc

Cumhurbakandr?
9.
Aadakilerden hangisi smet nnnn

yapt resmi grevlerinden biri deildir?
A) Yemen syann bastrmas
B) Edirne Milletvekillii yapmas
C) Bat Cephesi Komutanl yapmas
D) Mudanya Atekesinde grevlendirilmesi
E) Mevhibe hanmla evlenmesi
268
A) I
12.
B) II
C) III
D) IV
E) V
269
RNEK YAZILI 1
1.
4.
Aadaki boluklar uygun ekilde doldurunuz.

a) Osmanl Devleti Trablusgarp .....................
antlamas ile ........................a brakmtr.
b) I. Balkan Savanda savatmz devletler
......................., ...........................................
ve ........................................... dir.
c) Milletler Cemiyetinin kurulmasndan ilk defa
........................................... de bahsedilmi
ve ...........................................da kurulmutur.
b) Bu bloklar oluturan genel ve zel sebepleri yazarak aklaynz.

a) Genel sebepler :
d) Douda bir Ermenistan Devleti kurulmasna

...........................................da karar verilmi.
Temsil kurulu blgesel olarak ......................
kurulmutur.
2.
3.
Aadaki kavramlar aklaynz.

a) Kapitlasyon
b) Merutiyet
c) Manda ve Himaye :
d) Islahat
5.
ESEN YAYINLARI
e) Trk Kurtulu Savann ihtilal safhas

............................ ile balam. Manda ve
Himaye fikri ile kez ........................de reddedilmitir.
b) zel sebepler :
Milli Cemiyetleri yazarak genel amalarn
maddeler halinde yaznz.
Milli Cemiyetler
Genel zellikleri
1.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
2.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
3.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
4.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
5.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
6.
.......................................................................
.......................................................................
.......................................................................
270

6.
9.
Atatrkn vatanseverliini I. Dnya Sava

ve Kurtulu Savan gz nnde bulundurarak aklaynz.
b) Osmanl Devletini ilgilendiren hangi kararlar
7.
zmirin igalinin:
a) Gerekeleri nelerdir?
b) Amiral Bristol nasl bir rapor hazrlamtr?
ESEN YAYINLARI
alnmtr?
10. Aadaki sorular doru ise D, yanl ise

Y iaretleyiniz.
a) (.......)
Temsil Kurulu yrtme yetkisini ilk

defa Sivas Kongresinde kullanmtr.
b) (.......)
Erzurum Kongresinde aznlklara

siyasi, sosyal dengemizi bozacak
ayrcalklar tannmayaca ilk kez bildirilmitir.
c) (.......)
Milli snrlar ierisinde vatann blnmez bir btn olduu ilk defa Amasya Genelgesinde belirtilmitir.
d) (.......)
I. Dnya Savanda Osmanl Devleti

tilf Devletleri safnda savamtr.
e) (.......)
I. Dnya Savandan ekilen ilk tilf

Devleti Fransa olmutur.
8.
271
rnek Yazllar, Bulmacalar, ndeks, Kelime ve Kavramlar
RNEK YAZILI 2
1.
I. Balkan Savann
4.
zmirin igalinin;
a) Gerekeleri nelerdir :
a) Nedenleri;
1.
2.
3.
4.
b) Amiral Bristol nasl bir rapor yaynlamtr :
5.
b) Savaa katlan devletler :
5.
a) Aznlklarn kurduu cemiyetler hangileridir?
ESEN YAYINLARI
c) Sonular :
2.
b) Genel amalarn maddeler halinde yaznz.
6.
3.
Mondros
Atekes
hkmlerini yaznz.
272
Anlamasnn
askeri
RNEK YAZILI 3
1.
Trablusgarp Sava;
3.
a) Nedenleri;
1.
2.
3.
4.
5.
b) Ui Antlamasnn maddeleri;
1.
2.
3.
ESEN YAYINLARI
c) Ui Antlamasnn nemi:
2.
Aadaki
bo
braklan
yerlere
uygun
cevaplar yaznz.
4.
Mondros Atekes Anlamasnn ekonomik

hkmlerini (maddelerini) yaznz.
a) nceleri ttifak Devletleri tarafnda olan ......

............................... daha sonra tarafszln
ilan etmi. I. Dnya sava devam ederken de
1915 ylnda tilf devletleri tarafna gemitir.
b) Osmanl Devletinin I. Dnya Savanda
savat cephelerden olan ..........................
cephesinde iddetli souk, alk, bulac
hastalklar yznden dmanla dorudan
savamadan askerlerimizin bir ou ehit
dmtr.
273

5.
7.
zmirin igalinin;
a) Gerekeleri nelerdir:
6.
a) Milli varla yararl cemiyetler hangisidir?
ESEN YAYINLARI
b) Amiral Bristol nasl bir rapor yaynlamtr:
8.
Aadaki sorular doru ise D, yanl ise

Y iaretleyiniz.
a) (.......)
Temsil Kurulu yrtme yetkisini ilk

defa Sivas Kongresinde kullanmtr.
b) (.......)
Erzurum Kongresinde aznlklara

siyasi, sosyal dengemizi bozacak
ayrcalklar tannmayaca ilk kez bildirilmitir.
c) (.......)
Milli snrlar ierisinde vatann blnmez bir btn olduu ilk defa Amas-
b) Genel amalarn maddeler halinde yaznz.
ya Genelgesinde belirtilmitir.
d) (.......)
I. Dnya Savanda Osmanl Devleti

tilf Devletleri safnda savamtr.
e) (.......)
I. Dnya Savandan ekilen ilk tilf

Devleti Fransa olmutur.
274
RNEK YAZILI 4
1.
3.
Aadaki boluklar uygun ekilde dolduru-
Aadaki kavramlar aklaynz.
nuz.
a) Osmanl Devleti Trablusgarp .......................
antlamas ile .........................................a
brakmtr.
a) Kapitlasyon
b) Merutiyet
c) Manda ve Himaye :
b) I. Balkan Savanda savatmz devletler

......................................, ................................
ve ................................. dir.
d) Islahat
c) Milletler Cemiyetinin kurulmasndan ilk defa

................................. de bahsedilmi ve ........
.....................da kurulmutur.
d) Douda bir Ermenistan Devleti kurulmasna
.................................da karar verilmi. Temsil
Kurulu blgesel olarak ................................
kurulmutur.
2.
ESEN YAYINLARI
e) Trk Kurtulu Savann ihtilal safhas

............................... ile balam. Manda ve
Himaye fikri ile kez .................................de
reddedilmitir.
4.
nklap kavramn aklaynz. Trk inklabnn

zelliklerini yaznz.
a) Kavram :
b) Bu bloklar oluturan genel ve zel sebepleri

yazarak aklaynz.
a) Genel sebepler :
b) zellikleri :
b) zel sebepler :
275

5.
7.
Milli Cemiyetleri yazarak genel amalarn

maddeler halinde yaznz.
zmirin igalinin:
a)
Gerekeleri nelerdir?
b)
Amiral Bristol nasl bir rapor hazrlamtr?
Milli Cemiyetler
Genel zellikleri
1. .
.
.
2. .
.
.
3. .
.
.
5. .
.
.
6. .
.
.
ESEN YAYINLARI
4. .
.
.
8.
6.
Amasya Genelgesinde Kurtulu Savann

ama, gereke, yntemini belirten maddeleri
hangileridir? Bu maddeleri yaznz.
Ama
Gereke :
Yntem :
276
RNEK YAZILI 5
1.
Aada verilen boluklar uygun ekilde dol-
3.
doldurunuz.
a) Hrstiyan aznla siyasi ve sosyal dengemizi
a) lk kez yurt snrlar ...................................

... kongresinde belirtilerek yurdun sahipsiz
olmad, igal glerine duyurulmutur.
bozacak ayrcalklar tannamayaca ilk defa

...................... belirtilmitir. Sivas Kongresinin
toplanmasna ...................................... karar
b) Ulusun bamszln, yine ulusun azim ve

karar kurtaracaktr. karar ...........................
...........nde alnmtr.
verilmitir.
b) Protesto
mitingleri
bilinlendirilmesine
yaplarak
halkn
.................................
c) Siyasi ve adli gelimemize engel olan

kstlamalara (kapitlasyonlara) karyz.
karar ilk kez ...................................... de
alnmtr.
karar verilmi. Temsil Kurulu btn vatan

adna sz syleme yetkisini ....................
almtr.
c) stanbul Hkmeti Temsil Kurulunu hukuken
d) Mustafa Kemal son Osmanl Mebusan

Meclisinde
Mdafaaihukuk
grubu
kurulmasn istemi ancak kurulamamtr.
Yerine; ...................................... , .................
..................... grubu kurulmutur.
...................................... tanmtr. Misakmilli
d) Mdafaaihukuk cemiyetleri ......................

birletirilmitir. Bat Cephesinde dzenli
ordunun kazand ilk zafer ............. dir.
ESEN YAYINLARI
kararlar ........................ alnmtr.
2.
Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri
durunuz.
4.
277

5.
23 Nisan 1920de alan TBMMnin;
7.
a) Ald kararlar yaznz.
Yeni bir dzen oluturan ve en byk yetkileri

kullanan meclislere Kurucu Meclis denir.
1. .............................................................
Aadakilerden hangisi Kurucu Meclisin

zelliklerine rnek olarak gsterilemez?
2. .............................................................
A) Yeni bir anayasann hazrlanmas
3. .............................................................
B) Btn gleri kendinde toplamas

C) Olaanst dnemlerde oluturulmas
4. .............................................................
D) Meclis Hkmeti sistemini uygulamas
5. .............................................................
E) Yasama, Yrtme ve Yarg yetkisini kendinde

toplamas
6. .............................................................
b) TBMMnin temel zelliklerini yaznz.
8.
1. .............................................................
2. .............................................................
4. .............................................................
6.
I.
ESEN YAYINLARI
3. .............................................................
Osmanl Hkmetinin Trk halknn can ve

mal gvenliini koruyamaz hale gelmesi,
II. tilf Devletlerinin Mondros Atekes Anlamasnn maddelerini kendi karlar dorultusunda uygulamas,
III. Mondros Atekes Anlamasna gre Trk
ordusunun terhis edilmesi,
Olaylarnn ortak sonucu aadakilerden hangisidir?
A) Osmanl Devletinin hukuken sona ermesi

B) Sevr Anlamasnn reddedilmesi
C) Kuvaymilliyenin oluturulmas
D) tilf
Devletlerinin
stnlnn
edilmesi
E) I. Dnya Savann uzamas
278
kabul
9.
Kurtulu Sava srasnda milliyetilik ilkesi

dorultusunda alnan,
I.
Milletin geleceinin yine milletin azim ve karar kurtaracaktr.
II. Milli snrlar iinde vatan bir btndr paralanamaz.

III. Vatann btnl milletin bamszl tehlikededir.
IV. Bat Trakya ile Kars, Ardahan, Batumun
gelecei iin halk oylamas yaplmaldr.
kararlarndan hangilerinin milli bamszln
yan sra milli egemenlik ilkesinin de gerekletirmeye ynelik olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
D) II ve IV
B) I ve II
C) II ve III
E) III ve IV
RNEK YAZILI 6
1.
Londra Konferans (21 ubat 12 Mart
3.
1921)nn;
Aadaki terimleri aklaynz.

a) Kabine Sistemi:
a) Toplanma nedenleri nelerdir?
b) Kurucu Meclis:
c) Elviyeyiselase:
b) Alnan kararlar nelerdir?
2.
ESEN YAYINLARI
d) Montroe Doktrini:
Tekalifimilliye Emirlerinin
a) Yaynlanma nedenleri nelerdir?
4.
b) Emirleri nelerdir?
c) Hangi
olayn
sonucunda
yaynlan-
mtr?
279
RNEK YAZILI 7
1.
I.
4.
Osmanl Hkmetinin Trk Halknn can ve

mal gvenliini koruyamaz hale gelmesi,
II. tilf Devletlerinin Mondros Atekes Antlamasnn maddelerini kendi karlar dorultusunda uygulamas,
III. Mondros Atekes Anlamasna gre Trk
Ordusunun terhis edilmesi,
Olaylarnn ortak sonucu aadakilerden
hangisidir?
A) Osmanl Devletinin hukuken sona ermesi
B) Sevr Antlamasnn reddedilmesi
C) Kuvaymilliyenin oluturulmas
D) tilf Devletlerinin
edilmesi
stnlnn
kabul
ESEN YAYINLARI
E) I. Dnya Savann uzamas
2.
5.
Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri

doldurunuz.
A) lk kez yurt snrlar ....................................
... kongresinde belirtilerek
yurdun sahipsiz
olmad, igal glerine duyurulmutur.

B) Ulusun bamszln, yine ulusun azm ve
karar kurtaracaktr. karar .....................nde
alnmtr.
C) Siyasi ve adli gelimemize engel olan
kstlamalara (kapitlasyonlara) karyz.
karar ilk kez ............. ........................... de
alnmtr.
D) Mustafa Kemal son Osmanl Mebuslar
3.
Aadaki cmlede geen boluu en uygun

ekilde doldurunuz.
Mustafa Kemal Paann ordunun siyasete
karmasyla birlikte kan tehlikeleri grd
tarihsel olay ......................................... dr.
280
Meclisinde
Mdafaaihukuk
grubu
kurulmasn istemi ancak kurulamamtr.

Yerine;......................................................, ...
.................................... grubu kurulmutur.

6.
8.
Aadaki kelime ve kavramlar ders kitabna

gre ksaca aklaynz.
a) Hareket Ordusu:
23 Nisan 1920de alan I. TBMMnin zellikleri nelerdir?

1.
2.
3.
4.
b) Derne ve Tobruk:
5.
c) Tanak Hnak:
e) htill:
7.
ESEN YAYINLARI
d) stikll Mahkemeleri:
9.
Kuvaymilliyeyi tanmlayarak, sonradan kaldrlmasnn nedenlerini yaznz.

Tanm;
a)
b)
c)
d)
281
BULMACA 1
1
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Soldan Saa: 1. Parlamento iinde bir blm - Sylev 2. Uluslararas elilerin yannda bulunan uzman memurDerinliine aratrma 3. I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin Ruslara kar douda at ilk taarruz cephesi
4. Alfabemizin ilk harfi - Sanayi nklabndan sonra ortaya kan bir ekonomik doktrin. Serbest Piyasa Ekonomisi
5. Rubidyumun sembol - Osmanl dneminde liselere verilen genel ad - Eski dilde kpek 6. (Tersi) Dnyann
uydusu - Bir nota - Eski dilde olu anlamnda kullanlan bir szck 7. 1871 Sedan Sava ile Almanyann Fransaya
kar verdii mcadele sonunda ald kmr yataklar ile nl topraklar 8. (Tersi) Beyaz - (Tersi) Bir eyi kknden
ekip koparmak - Orhan Pamukun bir roman 9. II. Dnya Sava sonrasnda ABD ile Rusyann dnyann son
35-40 ylnn siyasi, ideolojik ve ekonomik yapsn ekillendirmek amac ile yaptklar konferans - Anadolu Seluklu
Devletinde esnaflar arasnda dayanmay artrmak, kalite ve drstl n plana karan dini, sosyal ve iktisadi
tekilat 10. Kars evresinde kurulmu bir Ermeni Krall - Trkiyenin yzlmne gre doal ykseltisi en az
blgesi 11. Hektometre - Doal ieceimiz - (Tersi) Bir askeri birlik 12. Anadolu Ajans - Milli devlet
Yukardan Aaya: 1. Kurtulu Savanda Bat Cephesinde yaptmz ve sonucunda Fransann topraklarmzdan ekilme karar almasna sebep olan son savunma savamz - Kanun 2. Avrupada yasad bir rgt - Osmanl
Devletinin ilk defa 1364 Srp Snd Sava ile girdii Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan vb. topraklarn iine alan
corafya 3. Srgn etmek - 20/22 Ekim 1919 tarihinde stanbul Hkmetini temsilen Amasyada Mustafa Kemalle
gren Bahriye Nazr . Paa 4. Derin sevgi - Eski dilde su - (Tersi) ummaktan emir 5. Kurtulu Sava srasnda kurulan ve vatann kurtuluunu Hilafet ve mmetilikte gren zararl cemiyet 6. (Tersi) Azmzda otuz iki tane
bulunan uzvumuz -Arapada olumsuzluk eki - (Tersi) Amerika Birleik Devletleri (ng.) 7. Sert sessiz harflerden biri
- 17. ve 18. yy.da Avrupada grlen sanat akm - Hkmdarlarna ar ad verilen Slav kkenli bir millet 8. (Tersi)
niversitede faklte yneticisi - Birlemi Milletler 9. Tersi bir soru eki - Dou Karadenizde bir ilimiz - Kaylann
ortas 10. Kurtulu Savanda I. nn Savandan sonra TBMM tarafndan bakent ilan edilen ilimiz 11. ngiltere - Birleik Krallklar (ng.) - (Tersi) Lisan - Bir ehirde, semtte oturanlarn tm 12. Trke de sert sessizlerden
bir harf - Kuram, nazariye - Krmz.
282
BULMACA 2
1
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Soldan Saa: 1. ttihat ve Terakki Partisinin nemli isimlerindendir. - I. Dnya Savandan ekilen ilk tilaf Devletidir. 2. I. Dnya Sava srasnda Ermeniler hakknda 1915 Tehcir Kanununu karm ve savatan sonra Avrupada Ermeniler tarafndan katledilmitir. Paa - 1877-78 Osmanl - Rus harbinde Dou da Ruslara kar
baarl mcadeleler veren mehur tabyamz -Avrupa nsan Haklar Mahkemesi 3. Gemite yaanm olaylar
inceleyen bilim dal - deme - (Tersi) Birleik Krallklar (ng.) 4. Beyaz - Savata kazanlan - Dilimizle hissettiimiz 5. Ced - Lakin 6. Bir nota - Ksaca numara - Rubidyumun sembol 7. (Tersi) Olanak - Bir seslenme nidas 8.
Tmr - Kurtulu Savann Bat Cephesi Bakumandan olup nn Savalarnn muzaffer komutandr. 9. anakkale savanda 18 mart gecesi boaza dedii maynlarla savan seyrini deitiren mayn gemimiz 10. Birleik
Arap Emirlikleri - (Tersi) Kurtulu Savanda Vatann btnl milletin bamszl tehlikededir. ifadesinin ilk
sylendii yer, .. genelgesi.11. Nazar - Caddelerde kurulan ssl kemer 12. Kurtulu Savanda asl
bamszlmzn kazanld cephe - Kurtulu Savanda Anadoluya silah tanan Karadenizde liman, Kastamonunun ilesi.
Yukardan Aaya: 1. Eski Trk boylarndan biri - Numarann ksa yazl 2. Karadenizin kuzeyinde bir i deniz
- I. Dnya Savanda Almanya ile Fransa arasnda geen ve savan kaderini tayin eden Muharebeler - (Tersi)
Eski dilde su 3. Kirili byk alg - (Tersi) Derin dmanlk - (Tersi) Kutsallndan dolay kullanlmas ve dokunulmas yasak olan 4. Ulu, yce - Son Osmanl Mebuslar Meclisinde kabul edilen milli snrlar ( Milli) 5.
Sz verme - (Tersi) Mondros Atekes Antlamasndan sonra Fransa tarafndan igal edilen bir ilimiz 6. Araba
- Kuzu sesi - Eein anrmasn ifade eder. 7. Amasya Genelgesinin yaynlanmasnda nemli rol olan Mustafa
Kemal Paann yakn silah arkadalarndan (. Bele) - (Tersi) Od 8. rlanda Kurtulu rgt - Yol Su Elektrik
(ksaca) 9. zel bir askeri tim (Su Alt Taarruz) - (Tersi) Savata korunakl yer 10. Mayinin ikinci hecesi - Kk
askeri istihkam - Ankara Ticaret Odas 11. Hkmler - Kuzey 12. Trk Kurtulu Savann askeri safhasn bitiren
ve 11 Ekim 1922de imzalanan atekes antlamas - Elektrik enerjisini depolayan alet
283
BULMACA 3
1
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Sadan Sola: 1. Mektep - 8 Temmuz 1937 ylnda talyann Orta Douya kar saldrgan tutumuna kar Trkiye,
ran, Irak ve Afganistan arasnda imzalanan savunma pakt 2. Osmanl Ordusunda Yardmc Kuvvetler ksmnda
yer alan bir blk - Afrika da bir l 3. z, belirti - Peygamberimizi ven iir 4. Bir eit scak rzgar - Msrda gne
tanrs - Yaknn ikinci hecesi 5. Bulgar, Srp, Rus gibi milletlerin etnik ad - Msrda gne tanrs - Barnak - ranl
6. Alfabemizin ilk harfi - Apartmann her bir blm - Asl, Unsur 7. (Tersi) Veba - Eski dilde su 8. Fasla - (Tersi)
Bir eyin kaplad toplam byklk - Bir aknlk ve korku sz 9. Asfann nszleri - Temel ieceimiz - Kurtulu
Savanda Gney Cephesinde Kuvay- Milliye savunmas ile Franszlardan kurtarlan bir ehrimiz (anl )
10. Yenilgi ifade eden sz - (Tersi) Beyaz - Oyuncunun oynad 11. (Tersi) Yabanc - Gelecek 12. 1783 tarihinde
Versay Antlamas ile bamszln kazanm ve ngiltereden ayrlp yeni bir devlet haline gelerek 20. yyda dnya
siyasetine arln koymutur - (Tersi) Tenha, ssz yol stnde olmayan
Yukardan Aaya: 1. I. Dnya Savanda Osmanl Devletinin savaa girmesini salayan iki Alman gemisinin
bombalad Rus limanlarndan biri - Siyasi kiilere suikastlar dzenleyen bir Ermeni rgt 2. Mustafa Kemale
Mustafa adl matematik retmeninin verdii ikinci isim - Eski adet ve treler - aret, iz 3. Ulama iini yapmak 4.
Kirili byk alg - Dou Anadolu Blgesinde gl ile bilinen bir ilimiz - talyann Sen Remo kentinde hazrlanarak
Osmanl Devletine imzalatlmak istenen ve tilaf Devletlerinin Osmanl Devletini paylatklar fakat hibir zaman
uygulanmayan bar antlamas 5. (Tersi) Yabanc - 1574 tarihinde Sokulu Mehmet Paa tarafndan fethedilen bir
Kuzey Afrika lkesi 6. Tersi Mzikte durak - Bir nota - Anadolu Ajans - Beyaz 7. I. Balkan Sava devem ederken Aralk 1911de bamszln ilan eden Balkan devleti - Bir glmz 8. (Tersi) Bir devletin temel kanunlar 10.
Kk bir bcek tr - Bir ie tabii olan veya satan anlamnda bir ek - Arabistanl olan 11. En ksa zaman - Erzincann bir ilesi - Tersi Ankara Ticaret Odas 12. (Askeri) Bl oluturan ksmlardan her biri - Dou Anadolu
Blgesinde bir ilimiz.
284

İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Genel Mdr

Dizgi, Grafik, Tasarm

Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

1. BLM: 1881den 1938e MUSTAFA KEMAL ATATRK ......... 11-26

Atatrkn Hayat ................................................................................................................ 12

2. BLM: MLL MCADELENN HAZIRLIK DNEM .............. 27-134

Osmanl Devletinin Dalmasn nleme abalar ............................................................ 28

I. TBMMnin Almas .......................................................................................................... 60

3. BLM: KURTULU SAVAINDA CEPHELER .................... 135-172

Dzenli Ordunun Kurulmas .............................................................................................. 136

4. BLM: TRK NKILABI ......................................................... 173-208

Eitim ve Kltr Alannda Yaplan nklaplar .................................................................... 182

5. BLM: ATATRKLK VE ATATRK LKELER ............ 209-230

Atatrk Dnce Sistemi ............................................................................................... 210

6. BLM: ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI ........... 231-250

Atatrk Dnemi Trk D Politikas ................................................................................... 232

7. BLM: ATATRKN LM .............................................. 251-268

Atatrkn lm .............................................................................................................. 252

8. BLM: YAZILI SORULARI BULMACALAR,

Yazl Sorular ................................................................................................................... 270

MUSTAFA KEMAL ATATRK

Gazi Mustafa Keml ATATRK

Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;

Bastn yerleri toprak! diyerek geme, tan:

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hilal!

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Ruhumun senden, ilahi, udur ancak emeli:

Garbn afakn sarmsa elik zrhl duvar,

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Arkada! Yurduma alaklar uratma, sakn.

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hilal!

Atatrk Dnemi Trk

Milli Mcadelenin Hazrlk

1881den 1919a Mustafa Kemal

Bu evlilikten alt ocuklar olmutur. (Fatma 1872-

ATATRKN HAYATI VE LKELER

1875, Ahmet 1874-1883, Mustafa 1881-1938, mer

ve Naciye 1889-1901. Bu ocuklardan Fatma drt,

Mustafa Kemal Atatrk, 1881 (Rumi 1296) ylnda

Ahmet dokuz, mer sekiz yalarnda o yllarda

Selanikte Koca Kasm Paa Mahallesi slahhane

Rumeliyi kasp kavuran kupalaz (difteri) hastal-

Caddesinde bugn mze olarak kullanlan katl bir

ndan lmlerdir. En kkleri Naciye ise Mustafa

evde dodu. Babas o srada kereste ticareti yapan

Kemalin harp okulunu bitirdii yl lmtr. En uzun

Ali Rza Bey, annesi Zbeyde Hanmdr.

yaayan kz kardei Makbule Hanmdr.

Babas Ali Rza Efendi 28 Kasm 1893de vefat

Mustafa Kemalin hem anne, hem de baba tarafndan

Mustafa Kemal ilk nce annesinin isteiyle mahal-

soyu Rumelinin fethinden sonra buralarn Trkle-

le mektebine balad. Ksa bir sre sonra mahalle

mesi ve slmlamas iin Anadoludan grlerek

mektebinden ayrlarak daha ada bir eitim veren

iskn edilen yrk* ya da Trkmenlerden gelmek-

emsi Efendi lkokuluna kaydoldu. Fakat babas

lnce okuldan ayrlmak zorunda kald. Annesiyle

Mustafa Kemalin soyu, baba tarafndan Karamandan

birlikte daysnn iftliine gitti.

getirilerek Kocack, bugnk Makedonya devletinin

Annesi Mustafa Kemalin okumasn ok istiyor-