1

SAY 104 SALIK STATST

YRD. DO. DR. EMRE ATILGAN

DERS PLANI
1. Temel Kavramlar ve Tanmlar

2. Saysal Bilginin zetlenmesi

Frekans Dalmlar ve Grafikler
Tanmlayc statistikleri

3. Temel Olaslk Kavramlar ve Dalmlar

4. rnekleme
5. Nokta ve Aralk Tahminleri
6. statistiksel Hipotez Testleri ve Varyans Analizi
7. Korelasyon ve Regresyon Analizi

8. Parametrik Olmayan statistik

KAYNAKLAR
Paul Newbold, letme Ve ktisat in statistik eviren mit enesen
Literatr Yaynclk.
Fikret Er ve Kadir . Peker Biyoistatistik Anadolu niversitesi Ak retim
Fakltesi Yayn No: 1013
Boyacol H. ve Gneri P. (2006) Salk Aratrmalarnda Kullanlan Temel
statistik Yntemler Hacettepe Dihekimlii Fakltesi Dergisi, Cilt: 30, Say: 3,
Sayfa: 33-39.
Yaar Baykul, Cem O. Gzeller Sosyal Bilimler iin statistik SPSS Uygulamal
Pegem Akademi

STATSTK NEDR?
statistik; rnek verilerden hareket ederek
poplasyon (ana ktle istatistik ktlesi)
hakknda aadakilerin yaplmasna
imkan tanyan bilimdir.

yorumlama,
genelleme
tahminleme

STATSTK NEDR?
statistik; rnek verilerden hareket ederek
poplasyon (ana ktle istatistik ktlesi)
hakknda aadakilerin yaplmasna
imkan tanyan bilimdir.

yorumlama,
genelleme
tahminleme

statistiki Analiz Sreci

1.Veri toplama
Aratrma

2.

Veri Analizi

Verilerin
snflandrlmas ve
sunumu

Grafikler , tablolar vs.

3.

Veri karakteri
tanma

Ortalama, ortanca varyans vs.

Karar Verme

statistik Uygulama Alanlar

Muhasebe

Ynetim

Denetim
Maliyet

alanlar tanma
Kalite iyiletirme

Finansman

Pazarlama

Finansal Trendler
ngr/tahmin

Tketici tercihleri
Pazarlama Etkileri

Ynetim Problemleri ve statistik Kullanm

8
SORUN

UYGULAMA

Ynetim
formlasyonu

Ynetimsel
zm/yorum

statistiksel
formlasyon

statistiksel
zm/yorum

statistiksel
analiz

Veri Toplamann nemi

1. Aratrma iin Bilgi Girii Temin Edilmesi
2. Performansn llmesi
3. Karar Alternatiflerinin Formlasyonu
4. Merakn Giderilmesi

10

statistiksel Analiz iin Bilgisayar Paketleri

SAS
SPSS

MINITAB
EXCEL

11

statistiksel
Yntemler
Tanmlayc
statistikler

Yorumlayc
statistikler

12

Tanmlayc statistikler
Temel kullanm amac verilerin tarifi ve
tanmlanmasdr. Aadaki konularda bilgiler
sunulur.
Verilerin Toplanmas

Verilerin Sunuu
Veri Karakterinin Tanmlanmas

13

Yorumlayc/Aklayc statistikler
Bu tr istatistiklerin kullanm amac
Populasyon (Ana Ktle) karakteristii
hakknda karar verilmesidir.
Tahminleme

Hipotez testleri

Temel statistik Kavramlar

14

Birim: Bir aratrmada hakknda bilgi edinilmek istenilen,

zerinde zellikleri ile ilgili lm, saym ya da gzlemlerin
yaplabildii canl, cansz varlklar veya olaylarn her birine
birim ad verilir. statistikte bir olgunun birim olarak kabul
edilebilmesi iin, saylabilir ya da llebilir zellikleri
bulunmas gerekir.
Canl bir varlk,
Cansz bir varlk,
Bir olay veya bir olgu
Veri: Aratrma biriminden elde edilen saysal gzlem deerleridir.

Temel statistik Kavramlar

15

Ana ktle: Aratrma yaplacak toplumun tmne verilen

addr. N harfi ile gsterilir.

Deiken: Birimlerin sahip olduklar ve birbirlerinden ayrt

edilmelerini salayan zelliklere deiken ad verilir.
Her gzleme gre farkl deerler alabilen objelere, zelliklere
ya da durumlara denir. Deikenler nicel ya da nitel olabilir.

16

Deiken Tipleri

17

Deiken Tipleri
Nitel (Kategorik) Deikenler:
Belli bir deikenin ortaya k biimi rakamla ifade
edilemeyen deikenlere nitel deiken ad verilir.
Nitel deikenler, saylarak ya da sralanarak elde edilirler.
Cinsiyet, gz rengi, besin maddesi tr v.b. gibi deikenler
ancak szel olarak ifade edilebildikleri iin nitel deiken
grubuna girerler.

18

Deiken Tipleri
Nicel (Saysal) Deikenler:
Belli bir deikenin ortaya k biimi rakamla ifade edilebilen
deikenlere nicel deiken denir.
Nicel deikenlerin alaca deerler, bir lm sonucunda ya
da deikenin zelliine gre sralama sonucunda belirlenir.
Vcut arl, vcut scakl, ya gibi deikenler nicel deiken
grubuna girerler.
Nicel deikenler, kesikli ve srekli deikenler olmak zere iki
gruba ayrlabilir:

19

Deiken Tipleri
Kesikli Deikenler
Alaca deerler tamsay olarak belirtilebilen
deikenlerdir. Bu nedenle, kesikli deikenlerin ondalkl
deerler almas sz konusu deildir ve genellikle nitel
deikenlerin ounluu kesikli deiken zellii tarlar.
Salk bilimlerinde sk karlalan kesikli deikenlere rnek
olarak, belli bir canl trnn yavru says, belli bir blgedeki
mikroorganizma ya da hayvan kolonisi says ya da belli bir
arazide yetien bitki trleri verilebilir.

20

Deiken Tipleri
Kesikli ans Deikeni rnekleri

21

Deiken Tipleri
Srekli Deikenler
Say dorusu zerinde kesirli ondalk saylar halinde ifade
edilebilen deikenlerdir.

Srekli deikenler lm sonucunda elde edildikleri iin, bir

veya birden fazla aralkta ve sonsuz sayda deer alabilir.
Srekli deikenler genellikle nicel zellik tarlar.

Salk bilimlerinde zerinde allan birok srekli deiken tr

bulunmaktadr. rnein, uzunluk, alan, hacim, arlk, scaklk,
zaman periyodu, oran, gibi birok deiken srekli deiken

trne dahildir.

Temel statistik Kavramlar

22

k/Seenek:
Belli bir deikenin ortaya k biimlerine k ad verilir.

rnein, eitim durumu deikeninin klar; okur-yazar deil,

ilkretim, orta retim, yksek retim ya da lisansst
eitim olacaktr. Doum tr deikeninin klar; canl doum

ya da l doum olarak tanmlanabilir.

Temel statistik Kavramlar

23

rneklem:
Bir ana ktledeki btn birimlere ulalamadnda, ana
ktleyi temsil etmek zere daha az sayda birim alarak
oluturulan alt kmeye rneklem denir.
ncelemeler bu rneklem zerinden yaplr. statistikte
rneklemden yararlanlarak ana ktleye ilikin tahmin ve
genelleme yaplmas ok nemlidir.
Bu ilemleri yaparken belli kurallara uyma zorunluluu
vardr. yi bir rneklem ana ktle ile ayn zellikleri
tamasnn yan sra, ana ktleyi doru ekilde
yanstabilmelidir.
Ana ktleden belli yntemlerle ekilen bir rneklemdeki
toplam birim says n harfi ile gsterilir (n<N)

Temel statistik Kavramlar

24

Parametre:
Herhangi bir deiken incelenirken, ana ktledeki
btn birimlerin ele alnarak, ilgilenilen deikenin
incelenmesi sonucunda hesaplanan saysal ya da
oransal deerlere parametre ad verilir.
Parametre, ana ktle zelliklerinin alm olduu
saysal deerleri ifade eder. karmlarda
parametreler genel olarak simgesi ile belirtilir.
statistikte en sk kullanlan parametreler, ana ktle
aritmetik ortalamas ve ana ktle varyans 2
dir.

Temel statistik Kavramlar

25

rnekleme
Ana ktleyi oluturan birimlerin tamamnn
incelenmesinin mmkn olmad aratrmalarda
rneklem seimi yoluna bavurulur. Dolaysyla
ilemler bu rneklem zerinden yrtlerek ana
ktleye ilikin genelleme yapma yoluna gidilir.

rneklem seme amacyla uygulanan yntemler

topluluuna ya da bu amala izlenen srecin
btnne rnekleme ad verilir.

26

rnekleme

LME VE LEKLER
27

Birimlerin sahip olduu zelliklerin derecesinin

belirlenerek, sonularn saysal olarak ifade edilmesine
lme ad verilir.
Dier bir deyile, gzlem ya da deney sonucunda
elde edilen verilerin nicel olarak belirtilebilmesi
amacyla lmeye bavurulur.
Sonu olarak lmede bir tanmlama sz konusudur
ve lmenin hangi lek ile yaplarak deerlendirildii
nemlidir. rnek olarak, bir markette satlan rnlerin
trlerine gre snflanmas, market alanlarnn
ynetim katndan en alt alanna kadar sralanmas,
market alveriinde satn alnacak bir rnn
arlnn llmesi ve alanlarn aylk
performanslarna gre deerlendirilerek llmesi
ilemlerinin tamamnda bir lme ilemi vardr.

LME VE LEKLER
28

Bu lme ilemleri arasndaki fark, her birinde

kullanlan leklerin farkl olmasdr. Burada lek
kavram; lmeye konu olan zelliklerin
snflanmas, sralanmas, derecelenmesi ya da
miktar ve derecelerinin belirlenebilmesi iin
uyulmas gereken kurallarla kstlamalar belirleyen
lme arac olarak tanmlanr.
lmede kullanlan lekler snflayc lek,
sralayc lek, aralkl lek ve oransal lek,
olarak drt farkl ekilde ortaya karlar

LME VE LEKLER
29

Snflayc (Nominal) lek:

Birimlerin sahip olduklar zelliklere ilikin olarak belli
snflara ayrlmasnda kullanlan lek trdr.
Bu lekte lme, eit olup olmama ile ilikilidir.
Snflayc lekler, gzlem deerlerinin tek tek nitel
kategori ya da snflara atanmas sonucu oluan
lektir. Yukarda verilen bir markette satlan rnlerin
trlerine gre snflanmas rneinde, snflayc lek
kullanlr.
Cinsiyet snflamas veya hastaneye bavuran
hastalarn rahatszlklarna gre snflandrlmas,
snflayc lee rnek olarak verilebilir.

LME VE LEKLER
30

Sralayc (Ordinal) lek

Birimlerin sahip olduklar zellik says ya da derecesi bakmndan
sraya dizilmesinde kullanlan lek trdr.
Bu sralamada stn olma ya da eit olma ls birlikte
deerlendirilir.
Yukarda verilen market alanlarnn ynetim katndan en alt
kademeye kadar sralanmas rnei, sralayc lee rnek
olarak verilebilir.
alanlarn konumlar arasnda, bir baka alana gre daha
yksek nvan ya da kdem ynnden derecelendirme sz
konusudur. Bunun yannda, ayn nvana ya da kdeme sahip
kiiler arasnda ise eit leklendirmeden sz edilebilir.
Snflayc lekte, lme yalnzca eitlik lsne
dayandrlyordu. Sralayc lek ise, hem eitlik hem de sralama
lsn kullandndan, snflayc lei de kapsar.
Sralayc lee baka bir rnek olarak, rencilerin niversite
bitirme dereceleri ynnden sralanmas verilebilir.

LME VE LEKLER
31

Aralkl lek
Sralayc leklerde olduu gibi, aralkl lekte de birimler
belli bir zellie gre sralanr. Aralkl lein sralayc
lekten temel fark ise; lmn bir balang, bir biti
noktasnn olmas ve ilgili bir l biriminin kullanlmasdr.
Bu balang ve biti noktalarnn bulunmasndan dolay
lek, aralkl lek adn almtr.

rnein Scaklk. Gerek sfr deeri yoktur, eit aralklar

kullanlr.
Aralkl lek saysal olarak ifade edilebilen ve hem
snflayc hem de sralayc lekler kapsayan bir lek
trdr.
Aralkl lee verilebilecek en basit rnek, scaklk
lleridir. Aralkl leklerden elde edilen lm sonular
zerinde bir takm aritmetik ve istatistiksel ilemler yaplabilir

LME VE LEKLER
32

Oransal (Ratio) lek

lm sonular, hem snflayc, hem sralayc, hem
de aralkl leklerinin zelliklerini salyor, ayn
zamanda bu sonularn oranlar da hesaplanabiliyor
ise, kullanlabilecek en iyi lek oransal lektir.
Oransal lein aralkl lekten en nemli fark; sabit
bir balang noktasnn bulunmasdr. Bu leklerdeki
balang noktasnn sabit olmas, lmlerin oransal
karlatrlmasna imkan tanr. (Gerek sfr var)
Ayrca oransal lekte standart l birimleri kullanlr.
En temel oransal lekler, uzunluk ve arlk lleridir.

LME VE LEKLER
33

34

alma Sorular
1. Bir hastanenin acil servisine bir gn ierisinde bavuran
hastalara ilikin kaydedilebilecek deikenleri belirleyiniz
ve bu deikenlerin trlerini belirtiniz.
2. Trakya niversitesine 2014-2015 retim yl Gz
dneminde kayt yaptran tm renciler bilgi formu
doldurmutur. Rassal olarak seilen 250 form
incelenmitir. Formlarda Ailenizin aylk geliri, Ailenizde
yaayan fert says, Ailenizin yaad il sorular
bulunmaktadr. Bu aratrma iin, birimi, ana ktleyi,
rneklemi ve deikenleri tanmlaynz.

3. Bir ilkokuldaki rencilerin verem as olup olmadklarna

gre ayrlmas ileminde hangi lek tr kullanlr?