18

Ori Soltes, Hizmet

Hareketini anlatt
M. lhan Atlgan

16

lhan Berkten
iirli mektuplar
Can Bahadr Yce

20

Emre Ayvaz

LLSTRASYON: ZAMAN, ORHAN NALIN

04

Ben Lerner
ile sylei

NCELEME

Turan Karata

Dnden bugne
Yunus Emre
yorumlar

06
ROMAN

mer Ayhan

Dave Eggersn
ilk roman
Trkede

08
EDEBYAT

Mehmet ztun

Virginia Woolfun
gnl

24
EHR

Aye Baak

stanbulu
yok etmek

25
R

Ali Galip Yener

iir evirmeni
olarak
Bilge Karasu

38

USTA GZYLE
Recai Gllapdan
&
rfan Klyutmaz
Z A M A N G A Z E T E S N N C R E T S Z AY L I K K TA P E K D R . Y I L : 8 S AY I : 9 9 7 N S A N 2 0 1 4 PA Z A R T E S

K A PA K 1 0 ORHAN VEL 100 YAINDA

Ortaa: yle tandk, yle yabanc 26
Sanata dardan bir bak 28
Orta kuak ynetmenden itiraflar 29
Her film yeniden balamaktr 29

22

Peter Sis
tarafndan
resimlenen
,
Feridddin
Attarn
adl
eserinde anlatt kadim
otuz ku hikyesini izgilerle
yeniden yorumluyor.

Seluk Altun,
yeni kitab

22

de yine
kltrl, seyahat etmeyi
seven ve zengin bir
kahramanla ta ntryor
okuru.

27

Sultan III. Muradn

yazd dnlen
mektuplar ilk kez
evriyazya
aktarld. Mektuplar
hem tasavvuf yolunda bir n
ruh ve zihin dnyasn hem de bir
padiahn siyasi sorumluluklarla
rl i atmalarn yanstyor.

eyla Benhabib,

28

isimli
kitabnda, insan
haklarnn
kolayca feda edilebilmesi
durumlarna zihin ac
zmler neriyor.

Trkiye, darbeler ve aznlklar 30

Darbeler eitime nasl darbe vurdu? 31
Bir mzik yazarnn defterinden 31
Askdaki hayatlar 32

Anadoludan eskimeyen notlar 32

Gogoln ata hikyeleri 33
Her paras bir mucize: Kuran- Kerm 35
Nasl futbolun liderleri oldular? 37

100. yanda Orhan Veli

debiyat tarihindeki baz isimler,
eserlerinden ok atklar yolla,
yaptklar devrimle hatrlanr.
iirimizde etkisi eserinin nne
geen isimlerin banda Orhan Veli
Kank geliyor. Gariple birlikte iiri
sokaa indirdi Orhan Veli. 36 yanda hayata veda etmeseydi, muhtemelen (Garip akmn beraber kurduu arkadalar
Oktay Rifat ve Melih Cevdet gibi) iirini baka bir
yne evirecekti. Ama ksa hayatna sdrdklar
bile 20. yzyl Trk iirinde silinmez izler brakmasna yetti. Orhan Veli ve arkadalarnn Garip ile
yaptklar k anmadan bir Trk edebiyat tarihi
yazlamaz. Bu dnceyle 13 Nisan 1914te doan
Orhan Veliyi 100. yanda kapamza tadk.
Bu ay iki nemli syleimiz var: Georgetown
niversitesinden Ori Soltes, Hizmet Hareketini
anlatt kitab
zerine sorularmz cevaplad. Amerikan edebiyatnn gen
yeteneklerinden Ben Lerner, dilimize evrilen
adl etkileyici roman zerine
Emre Ayvaza konutu.
Dave Eggersl, lhan Berkli, Virginia
Woolflu, Bilge Karasulu, Umberto Ecolu bir say...
Karanlkta szcklerin arl bir kat daha artar.
diyordu Canetti. Zor gnlerde yoldamz kitaplar.
yi okumalar.

lber Ortayl

30

nde,
Dnya tarihinin
hemen hibir safhas, dnya corafyasnn
hemen hibir nemli paras
yoktur ki orada Trkler olmasn. tezine deliller getiriyor.

33

Nikolay Vasilyevi
Gogoln
, ad
yazarla zdelemi brokrasi
hicvinden uzak drt ykden
oluuyor. Eser, Gogoln btn
eserlerine yeni bir gzle bakma
frsat da sunuyor.

Prof. Dr. brahim

Canan,

34
MTYAZ SAHB: FEZA GAZETEC L K A. .
GENEL YAYIN MDR: EKREM DUMANLI GENEL YAYIN MDR YARDIMCISI:
MEHMET KAMI GENEL YAYIN EDTR: AL OLAK EDTR: CAN BAHADIR Y CE
GRSEL YNETMEN: FEVZ YAZICI SAYFA TASARIM: YUNUS EMRE YILDIRIM
SORUMLU MDR VE YAYIN SAHBNN TEMSLCS: HAYR BE ER REKLAM GRUP
BAKANI: MELH KILI REKLAM GRUP BAKAN YARDIMCISI: SKENDER YILMAZ
REKLAM SEKTR YNETCS: CENK AYTUU REKLAM SEKTREEL YNETCS:
KAZIM ARSLAN REKLAM SEKTREEL UZMANI: MELEK TINMAZ
YAYIN TR: YAYGIN S REL ADRES: ZAMAN GAZETES 34194
YENBOSNA-STANBUL TEL: 0212 454 1 454 (PBX) FAKS: 0212 454 14 96 REKLAM
TEL: 0212 454 82 47 BASKI: FEZA GAZETECLK A. TESSLER HTTP://
K TAPZAMAN .ZAMAN.COM.TR E-POSTA: K TAPZAMAN @ZAMAN.COM.TR
HER AYIN LK PAZARTES GN YAYIMLANIR

twitter.com/kitap_zamani

facebook.com/kitapzamanicom

36

adl kitabnda,
dinimizin zamana
verdii nemi, vaktin bo
geirilmemesi konusundaki
emirlerini anlatyor.

Robert ve Carol
Bridgestock
iftinin birlikte
kaleme ald
polisiye roman
Trkeye
kazandrld. Roman, ikilinin
drt kitaplk Dedektif Jack
Dylan serisinin ilk kitab.

NCELEME

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Aklm vard bilim at

Beir Ayvazolu
adl kitabnda cumhuriyet dnemindeki belli
bal Yunus Emre yorumlarn inceliyor. Cumhuriyet aydnnn, ideolojisine pek yakn
olmayan Yunusa neden drt elle sarld sorusuna cevap arayan eserde, Mevlevi
Yunustan sosyalist Yunusa kadar bir dizi temelsiz portre kyor karmza.
YUNUS EMRE YORUMLARI, BER AYVAZOLU, KAPI YAYINLARI, 240 SAYFA, 15 TL

kullanyoruz, en handen vesile klyoruz. Vicdan, akl, sezgi, yksek beeni,

gzelduyu gibi erdemler klavuzumuz olmaynca, ayn kiiden ve eserden yzlerce
gr ve yarg, yorum retiyoruz.
Yunusun o harika deyiiyle bilimizin amasnda, karmzdaki varln
bykl, derinlii, ok cephelilii inkr
edilemez kukusuz. Ne ki, grdm,
Yunusa bakanlarn ou a bakyor.
Birka insa ya da tarafsz adam dnda,
birok kiiolu Yunusa olmadk bhtanlar ediyor, ar yorumlar yapyor. Kimi
Bektai, Batni, hmanist elbisesini
giydiriyor ona; kimi o Mslman bedene
neredeyse papaz kyafetini reva gryor.
Mevlevi Yunustan sosyalist Yunusa kadar bir dizi esassz, partal portre kyor karmza. Miskin Yunusu siyasi
gr olarak grenler de var, metazik
buhranna merhem diye srenler de. En
zararszlar da, Yunusu romantik bir hava
boluunda gezdirenler.

TURAN KARATA

undan be alt ay evvel, alanda hatr saylr

bir edebiyat profesrne
sohbet arasnda, Bugn edebiyatmzn en nemli meselesi
nedir? diye sormutum. Yunus Emre
dedi. Bu ksa cevabn ardndan hoca baz
izahlarda bulundu. armadm. nk
2006 ylndan bu yana Yunus Emre divanlar evresinde yapm olduum okumalardan sonra zaten byle bir sorunun
girdabna yakalanmtm. Zihnimin bir
taraf Yunusla meguld. Hilmi Yavuz
haklyd, Yunus Emrenin iiri amzn
tm sorunlarn emen ada bir iirdi.
Fakat bu byk irfan klliyat evresinde
bir bilgi kirliliidir dolap durmaktayd. Yunusa ait olduu sylenen iirlerin
saysndan tutun da, yazmalardan kaynaklanan ciddi
metin farkllklarna, Yunusun
yaad varsaylan efsanev/
menkbev hayata, iirleri zerinde
yaplan
erhlere, yorumlara kadar BER AYVAZOLU
zlmesi gereken
bir yn mesele
vard nmzde. Daha doru drst,
gvenebileceimiz, karlatrmal bir
Yunus Divan yoktu elimizin altnda. Olduu sylenen yayn, maalesef, alaturka bir almayd. Yunusun mmilii
hususunda bile doyurucu bir aklamaya
rastlamak gt. Yeridir, syleyelim: Bize
sorarsanz, bu kadar derin manal szlerin mbdii bilge bir air, bilinen anlamda
mmi olamaz. Ona atfedilen mmilik,
olsa olsa, peygamber bir vasf olabilir.
Hak bir gnl verdi bana, ha demeden hayran olur diyebilen bir muhayyile, byle
bir mktesebatn sahibi bilin mmi olabilir mi? Demek ki, u hakikat ortada duruyor: Edebiyatmzn en soylu, sade, samimi, batan ayaa ak boyal sesi Yunus,
hl ciddi aratrmalara muhta.
Beir Ayvazolu, Trk kltrne ve
edebiyatna taalluk eden birok meselede nc almalar yapt. Ufuk ac
eserler ortaya koydu. Kymetli belgeleri
unutulduu kelerden bulup gz nne getirdi, zmlemeler yapt. Baz
almalaryla adeta aratrmaclara yol
gsterdi. Szgelimi, Yahya Kemal zerine ansiklopedik bir biyogra telif etti

YUNUS ETRAFINDA DEOLOJK KAVGA

Yunus Emre Klliyesindeki Yunus heykeli...

tek bana. Benzerlerinin yaplmasn

kkrtacak, aratrmaclar gpta ettirecek, belki kskandracak deerde bir
eser. Keke, edebiyatmzn abide ahsiyetlerinin her biri iin byle ant kitaplar hazrlansa derim. Mesela Yunus iin,
Fuzul, Evliya elebi, ne bileyim Galib,
Nedim iin birer ansiklopedi yazlsa...

girene huzur balayan bir gl bahesi. Elinizdeki kitapta diyor Ayvazolu,

Yunus Emrenin hayatn ve felsefesini
deil, Kprlzde Fuad Beyin Yunus
Emre hakkndaki ilk makalesi 1913 ylnda Trk Yurdunda yaymlandktan sonra
balayan ve hl devam eden tartmalarn, sahiplenme yarnn ve birbirinden
farkl Yunus Emre yorumlarnn ksa bir
tarihini okuyacak; iir ve romanlarda, tiyatroda, sinemada ve plastik sanatlarda
bu byk airin nasl anlatld hakknda baz ipular bulacaksnz.
Kitab okuyup bitirince, Anadoluda
yaygn bir sz aklma dt. Cenazede gzya dken, aslnda kendi derdine
alar derler. Neredeyse yzyllk zaman iinde Yunus Emreye dair yazlanlara, onun iiri evresindeki okumalara,
yorumlara baknca, ister istemez byle
dnyor insan. Bu kratta byk ahsiyetleri ve eserlerini ok zaman kendi derdimizi duyurmak iin, tabir yerindeyse,

CUMHURYET AYDINI
NEDEN YUNUSA SARILIYOR?
Ayvazolu, son almas Yunus, Ne Ho
Demisinde cumhuriyet sonras Yunus
Emre yorumlarn inceliyor. Elbette belli ballarn. Bahsin evvelinde bir soru
taklyor zihne: Cumhuriyet aydn, ideolojisine/lksne ok da yakn durmayan Yunusa neden drt elle sarlyor?
nk Yunus, Koskoca bir medeniyet
tasye edilirken ayaklarnn altndaki
zeminin kaydn hisseden bar bal aydnlarn tutunmaya altklar can
simidi. Korunakl bir yap. Kapsndan

Beir Ayvazolu, kitabnda genel hatlaryla, benzetme doruysa, bir alglar haritas koyuyor nmze. Yoksa kitaptaki
baz blm balklar kitap apnda bir
aratrmay, incelemeyi gerekli klyor.
Szgelimi, Roman Kahraman Yunus
, Tiyatroda ve Sinemada Yunus yahut
airlere Gre Yunus mstakil almalar, geni aratrmalar gerektiren bahisler.
Kaln bir sis perdesi ardndaki hayat ve
iirlerinin her trl yoruma elverili derinlii, dne kadar, Yunusun ad ve eseri
etrafnda ideolojik kavga vermeyi kolaylatryordu. Bugn hem kendisi, hem de
yaad a hakknda daha fazla bilgiye
sahibiz. Dolaysyla bilinmezliin arkasna snp ar yorumlarla ona ideolojik
elbiseler giydirmek epeyi zorlamtr.
dese de yazar, kanaatimizce bu bahiste
eksik kalan, yaplmayan ok ey var.
Yaplacak olan, en ksa zamanda, ad
deil meselesi, ii, ura Yunus Emre olan
bir enstit kurulmal. nce salam, eksiksiz bir kaynaka hazrlanmal, btn malzeme bir havuzda toplanmal. Sonra da bu
salim/salam bilgi, belge ve kaytlar konunun uzmanlarna havale edilmelidir. Aksi
halde, daha ok asl astar olmayan Yunus
menkbeleri dinleriz, Yunus Emrenindir
diye k Yunus ilahileri syleyerek mevlit
mevlit gezeriz. En kts de, Burhan
Toprakn yerinde tespitiyle, her msrann
gayesi tefekkr olan bu Hak ve hakikat
Trkmen Kocasn kt niyetli hmanistlerin szlerine meze yaparz.

ROMAN

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Edebiyatn harika ocuu

Yeni kuak Amerikan edebiyatnn gl isimlerinden Dave Eggersn ilk roman
dilimize kazandrld. ki gen ve akn adamn yolculuunu
anlatan roman, bir bakma, yirminci yzyl tatm, bakaldrmaktansa kesine
ekilmeyi tercih etmi, apolitik, krlgan ve bencil X Kuann hikyesi.

MER AYHAN

ave Eggers, ilk kitab Mthi Dhiden Hazin Bir Eserle

ortal salladnda henz 30
yandayd. Bu tuhaf an/otobiyogra/kurmaca karm, ksa srede okurlar kendine ekti ve merakl kalabalk, soluunu tutarak yazarn ilk romann bekledi. ki yl
sonra yaymlanan Hzmz Tadacaksnzla
birlikte yazar, Amerikan edebiyatnn altn
ocuu olarak kabul edildi. Aslna baklrsa Dave Eggers karmakark bir adam.
Yazarln yan sra dergicilik, yaynclk,
editrlk gibi edebiyatn mutfandaki
ilerde zaman geirmekten holanyor,
renci ve retmenler iin kurulmu
bir vakftan albm kapa tasarm ve
lm senaryolarna (Away We Go) birok
alanda imzas grlyor.
Hzmz Tadacaksnz, 27 yandaki iki akn adamn yks. Romann
anlatcs Wille beklenmedik bir reklam
iinden byk miktarda para kalr ve bir
haftada dnya turu atarak paray son
kuruuna kadar ihtiyac olanlara datmak zere can dostu Hand ile yollara
derler. Hzmz Tadacaksnz, genellikle
Jack Kerouacn kitaplaryla kyaslanm;
bata Beat Kuan ok iyi anlatan Yolda
olmak zere, kitabn aray iindeki duyarl ve kafas kark genlerin dnyay
anlamlandrma abas diye nitelendirebileceimiz yolculuk romanlarndan
olduu sylenegelmi. Burada unu belirtmekte yarar var: 1950lerin Amerikas
tarih oldu, gnmz insannn yol ile
kurduu iliki de bambaka ynlere evrildi. Gnmz insan derken bile dikkat
kesilmek gerekiyor, zira Eggers kendi
kuan anlatyor, romandaki zamann
tahminen 90 sonlar ya da 2000lerin ba
olduu dnlrse, bugn 40l yalarn sren X Kuadr kitapta sz edilen.

HUZURSUZ BR KUAK

FOTORAF: AP, TINA FINEBERG

HIZIMIZI TADACAKSINIZ, DAVE EGGERS, EV.: GARO KARGICI, SREN KTAP, 382 SAYFA, 24 TL

Douglas Copland X Kuan 1991de yaymlamt. Kabaca 1960larla 1970 balarnda doan kuan hikyesini anlatan
kitap, geen zaman iinde klt oldu, gnmzde ise modern klasikler arasnda kabul ediliyor. Hzmz Tadacaksnz
okurken, Kerouac ve arkadalarndan ziyade Copland hatrlamamn sebebi, bu
kuakdalk olabilir. yle ki, kimi pasajlarn benzerlerini X Kua hatta Komadaki
Sevgilimde de okuyabilirsiniz.
Peki nasl bir kuak bu? Souk
Savan son dnemine tank olmu, yirminci yzyln biraz zehirli biraz byl

Dave Eggers

tadn fazlasyla alm, bakaldrmaktansa alteri indirip kesine ekilmeyi tercih

eden, apolitik, pesimist, bununla birlikte
ie dnklkten tr ar duyarl, krlgan ve bencil. Kendilerini en rahat mzik
gruplaryla ifade ediyorlar. 80lerin ve 90
balarnn mzikleri, salt bir beeni unsuru yahut gemii canlandran kkrtc
bir an paras deil, onlar iin adeta birer
temsil alan. Will ile Hand gen olabilirler
ama bir nostalji buharnda ac ekmekten
holanyorlar: Bulunduum blmenin
dnda uan kanad muhtemelen elli
yl ncesinde daha mutlu ve sade insanlar tarken olduu gibi parlak gm
rengiydi. Kafalarnda pahal apkalarla
sigara ier, bara ara konuur ve kelimeleri ark sylercesine telaffuz ederlerdi. Ne zaman byle umaya baladk biz?
Byle kibir iinde? Sosyal medyann,
Facebook ve Twittern ortal sallad
dnemin banda, hatta biraz ncesinde
Willin duyduu tedirginlii nasl aklayacaz: Bir an sonu gelmiti ve
ben bunun gerekletiine tank olmak
istemiyordum. Anonim kalma hakkmz eriilebilirlikle deimitik. Her

eyin bunca hzla deitii bir dnyada,

yolunu arm bir kuan korkular
bunlar. Will ve Hand iin yolda olmak
nemlidir ama hz anda yeterince
hzl davranamadklar iin yolculuun
tadn gereince karamazlar. Romann bir yerinde Will yle der: Gerekten bir eyler gryor muyuz yoksa her
eyi karyor muyuz? Will ve Hand bir
eyleri karyor olabilir ama emin olun
roman boyunca biz hibir eyi karmyoruz. nk Eggers yaman bir anlatc.

SAHNE KURMA USTASI

Dave Eggers, bir sahne kurma ustas.
Okurken kitab sahne sahne tasarlam
ve sabrla ilerlemi intiba uyandryor.
Dakarda bir gece kulbn m anlatyor,
Will ve Hand ile doruca oraya nlanyorsunuz; Fasta tekinsiz bir ara sokak yahut
Estonyada adamn iahn kesen buz gibi
bir gne , fark etmiyor; Eggers imgeleri, tebihleri, betimleri her zaman arpc
nanslarla kullanp zerinize boca ediyor.
Kitabn en ilgin yn, Willin muhatabyla
hayal konumalar. Konuma izgilerine
sk sk bavurduu yntemin zgnl,

i monolou hesaba katnca belki tartlabilir. Yirminci yzyl banda byk ustalar tarafndan kullanlan ve kimilerince
hl taklit edilen bilin ak yerine byle
bir yntemin romana nefes aldrd ok
ak. Bu hayal konumalar bizi Willin
yalnzlna gnderiyor. Mesela annesiyle
telefon konumalar. Birbirlerini ineleyip
hrpalamaktan zevk alyorlar, Will kafasndakileri bir trl syleyemiyor. in
kts, ocukluundan beri ayrlmad
Hand ile de gerek konumalarn zihnen gerekletirebiliyor. Bu lgnca dnya
turu, Willin kendi kendisiyle hesaplamasna dnyor. Bir kazada len dier
arkadalar Jackin yokluu, dinmeyen bir
azap. Ama gl bir glmece duygusunun
da eksik olmad romanda beni en ok etkileyen, Willin ailesinde bulamad mutluluu her frsatta yabanclarda aramas
oldu: Ve ailesini de sevmitim kzlarnn
sosyal devine yardm etmek iin topluca
havaalanna giden bir aile kusursuz, mthi deil de neydi? Onun ailesinin bir paras olmak, yanlarna tanmak istedim.
Hzmz Tadacaksnz, Eggersn selamn almak iin ideal bir roman.

EDEBYAT

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

ok az insan yazarken benim kadar ikence eker

Virginia Woolfun gnl yeni bir Trke eviriyle yaymland.
ngiliz edebiyatnn usta ismi, 4 Austos 1918de tutmaya balad gnlnde yazaca romanlar, denemeleri, eletirileri
anlatrken trajik lmnn glgesi kitap boyunca hissediliyor.
BR YAZARIN GNL, VIRGINIA WOOLF, EV.: OYA DALGI, BANKASI KLTR YAY., 464 SAYFA, 26 TL

ler, bilgiler paylayor. Okurun gzndeki o muhteem, kank Woolf, en

insani zaaaryla karmzda. Sydney
Waterlowun, Yazmann en kt
yan, insann vgye ok bel balamas. sz zerinden dile getirdii aray, aslnda onun tutkuyla kovalad
bir arzu: Beni bunalma srkleyen
ey, insanlarn benimle ilgilenmekten
vazgemeleri.
Yazya sadece ruhunu deil, bedenini, belki de btn varln sunuyor
Woolf. Eletirilerden saln kaybedecek kadar etkilenmesi de bundan.
Gnlklerin bir yerinde, kurun yemi bir tavan gibi havaya zpladn
aktarsa da, Ben yaban tavanym,
tazlarmn yani eletirmenlerimin
ok nndeyim. szn syleyecek
cesareti de gsteriyor. Yapt yanllklar karsnda yanaklarnn alev
alev yandn da sust yakalanm
bir ocuk gibi itiraf ediyor.

MEHMET ZTUN

ir yazarn, zerine lmn glgesinin en koyu

haliyle dt gnlklerini okurken, gzlerimin nnden hayat kadar lm de bulutlanp geti.
Yaamdan g bu denli romans olan
yazarn hayatna bakarken lmn
grmemek, o hayat en byk anlam
parasndan yoksun brakr. Virgina
Woolfun Bir Yazarn Gnl boyunca aklmdan hi kmayan lm krini, ona demem gereken bir bor gibi
iimde tadm. O, 4 Austos 1918de
tutmaya balad gnlnde mutlu bir ekilde, yazaca romanlardan,
denemelerden, eletirilerden sz aarken, 28 Mart 1941de evinin yaknndaki bir rmakta, canna kyd gnde
buldum kendimi. Woolfun o gn iin
bilmedii bir kaderi yllar sonra da
olsa bilmenin zalimlii, aresizlii ve
hznyle zihnim birok kez 1941 ylna uzand. Bir Yazarn Gnln okuduka baz hayatlarn ancak sondan
baa doru anlam kazanabileceini
daha derinden duyumsadm. O, yazyla rd kozasna usul usul ekilirken, lm atn drtnala mahmuzlam, ona doru geliyormu meer.

BTN YAZARLAR MUTSUZDUR

BAZEN AYLARCA YAZMAMI

Bir Yazarn Gnl, 4 Austos 1918de
tutulan notlarla alyor, gnlerden
pazartesi. Woolf, daha ilk cmlelerinde bir defter alacak paras kalmad
iin farkl yerlere yazmaya baladn, bir defter aldnda bu notlar oraya aktaracan sylyor. Yazar bazen
aylarca dnp gnln yzne bile
bakmyor. Krmaktan, ihmal etmekten ekinilmeyen bir dost gibi... Gnlk tutma urann kendisi iin yazmak anlamna gelmediini belirtse de
durup dnmeden, hzl yazdndan
bu toz yn arasnda prlanta deerinde birok malzemenin kaldn
sylemekten de kendini alamyor. Aklndaki gnl u szlerle anlatyor:
Seyreke dokunmu olsa da dank
olmayan, aklma geliveren arbal,
haf ya da gzel her eyi kucaklayacak kadar esnek. Onun eski, geni
bir masaya benzemesini isterdim ya
da insann gzden geirmeden iine
her trl vr zvr tkaca, her eyi
alacak kadar geni bir yolculuk antasna. Gnlk Jakobun Odasnn,
Mrs. Dallowayin, Deniz Fenerinin,

Virginia Wolf (1882-1941)

Orlandonun, Yllarn yazlma srelerini, Woolfun bu romanlar kaleme

alrken nasl bir azap ektiini gzlemleme imkn da sunuyor okura. Bir
Yazarn Gnlndeki sakl prlanta
paralar, buna benzer ayrntlarla grnrlk kazanyor. Woolf, gnlklerini hzl yazmasna ilikin olumlu
yorumlar yaparken romanlarn, eletirilerini yava yazmaktan muzdarip
olduunu sylyor: Yazmak hi de
kolay bir sanat deil. Ne yazacan
dndnde kolaym gibi geliyor ama dnce buharlayor, oraya
buraya dalyor. Her eye ramen
yaznn, kendisini saaltan bir taraf
olduunu da ekliyor: Yazdka hzn
azalyor. Peki, o zaman niye daha sk
yazmyorum? te, insann kibri bunu
engelliyor. Kendi gzme bile baarl
grnmek istiyorum. lerleyen sayfalarda, ektii azab Madam Bovarynin
yazarn ki ile karlatryor: ok az

insan yazarken benim kadar ikence

eker. Belki yalnzca Flaubert. Woolf,
Yllar romannn yazlma srecinde
ektii acy ise uzun srm bir ocuk
dourma srecine benzetiyor.

ASIL HAYAT YAZMAKTIR

Gustave Flaubert, Yazmak, yaamn

bir biimidir. derken Woolf ise gnlne u notu decektir: Asl hayat
yazmaktr, budur heyecan veren, okumak deil. Gnlkleri okurken unu
btn aklyla gryorsunuz: Woolf iin asl yaam yaz, baka bir ey
deil. Yazyla biimlenmi, anlam kazanm trajik bir mrde geriye kalan,
ancak kk teneffs paralarndan
ibaret. Hayattan ok yazya yasland iin bu gnlkler Bir Yazarn Gnl ismiyle okura sunuluyor. Hayat
boyunca kand retmen edasna
ramen Woolf, hem bir yazar hem de
bir okur iin olduka deerli deneyim-

Woolfun Ulysses hakknda kitabn

laf ebelikleriyle dolu olduunu, roman tatsz tuzsuz, buruk, dahas
kstaha bulduunu sylemesi sanrm, Hibir yaratc yazar baka
bir adan kabul etmez. sz etrafnda dnlmeli. Onun eletirilerinden sadece Katherine Manseld, Joseph Conrad ve Henry James
gibi ada yazarlar deil; Shakespeare, Milton, Dante, Cervantes gibi
klasikler de payn alyor. Sigmund
Freuddan esinli ktcl bir yorumla, niin yazdn ise u szlerle dile
getiriyor: Zaman zaman zerime
ken ve bana yal olduumu dndren belli belirsiz hzn yazdryor bana bunlar; irkinim.
Btn yazarlar mutsuzdur. Bu
yzden de dnyann kitaplardaki resmi karanlktr. Szckleri olmayanlar
mutlu. diyen Virginia Woolftan bize
kalan son gnlk notu 8 Mart 1941
tarihli. Bundan sadece yirmi gn sonra ember tamamlanyor ve Woolf
sonsuz uykusuna ekiliyor. Bir Yazarn Gnlnn son blmlerinde
karmza kan, rmak, boluk,
umutsuzluk, geleceksizlik, bunalm, hayat denilen cehennem gibi
szck ve ifadeler, hayattan ok lmn sesi misali yanklanyor, tpk
yazarn son gn kayda geirdii u
cmle gibi: Btn renklerim uuurken aa inmek istiyorum.

KAPAK

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Orhan Veli: Muhallebicide bulumak

Orhan Veli ve arkadalar devletin izdii emberin iinde durmalarna
ramen, bundan honut olmadklarn hissettirirler, fakat Ankaraya
bamldrlar. Ahmet Haim iirinin zerine yryen Orhan Veli, Milli
Edebiyatn ilkel iirini es geer; nk bu edebiyat devletindir.

evlerin baheli ya da sral dizildii, yazlar, zellikle akamstleri n sprlen, serinlesin diye sulanan, buralara iskemle atlp oturulan evlerin bulunduu
mahalle, iten dnenlerin biraz duraklayp ayakst hal hatr sorduu, yarenlik
ettii meknlardr. Herkes birbirinin
adn, ne i yaptn, o gn evinde ne
pitiini bilir. Hatta genlerin gnl maceralarn bile bilir O toplumsal rgy en iyi anlatan da Sz iiridir: Tak
taktr,/ Sr srtr;/ nadna gel,/ Piyasa
vakti,/ Muhallebiciye. Mahallenin kzyla muhallebicide buluulur; oysa rezidansta oturan kz muhallebiciye gelmez!

SABT KEMAL
BAYILDIRAN

er ey deiir, deimeyen tek yasa deime

yasasdr. lkenin toplumsal yaps deitike elbette air de,
iir de deiecektir. Bir kere Orhan Veli ve
arkadalar Ankaraya bamldrlar. Artk airler iin, kltr iin Ankara merkez
olma savamndadr. Milli Edebiyat
erkin stanbuldan Anadoluya tandnn farkna varr varmaz Ankaraya ynelir. nk bizim airlerimiz devletsiz
edememilerdir tarih boyunca. Bugn
bile ediplerimizin byk ounluu maan devletten almaktadr.
Bilindii gibi, lkemizde Osmanldan miras olarak sivil toplum yoktur; olmasna da izin verilmemitir.
Snrl bir sivilleme ancak tarikatlar/
cemaatler araclyla hayata gemitir. Cumhuriyet, ttihatlardan ald
merkeziyeti kutsamay daha da ulara
tam, mahalle muhtarn bile kendisi atamtr. Ne giyeceimizle, nasl
dneceimizle yetinmemi, estetii
de devlet belirlemi, airler bu snrlar iinde manzume retebilmilerdir. Elbette devlet bunu salamak
iin zora bavurmamtr; oltaya para
takm, airler de maiet uruna bu
zokay yutmak durumunda kalmtr.

RESM ESTETN FORMUL

Devletin resm estetiinin forml,
Bat medeniyeti + folklor olarak tecelli eder. Ziya Gkalp genleri heceye
ynlendirmek iin her iire rtl denekten bir altn verir. Resm estetii de
kendisi ortaya atmtr; hars ve medeniyet gibi iki kavramdan karr bu
bileimi. Cumhuriyet bu miras srdrr. iir tarihinde tek iire yaplan en
byk deme Faruk Nazin 1925te yaymlanan Han Duvarlarnadr: 50 lira.
Bu para o gnn rayiciyle 50 altndr!
Devletin bandaki byklere vgler
yazan bu airler ya milletvekili atanr
ya da nemli mdrlklere getirilirler.
Nzm Hikmet devletin dnda olan
ilk airdir; onun glgesinde boy atp
devlet byklerini medh u sena eden
devlet ediplerine saldrarak putlar ykmaya alan airin balta boynuna iner,
devlet bu tutumun bedelini ona detir.

DEVLET EMBERNN NDE

Orhan Veli ve arkadalar devletin izdii emberin iinde durmalarna ra-

EDEB NHLSTLK

men kenarlarnda dolaarak emberden honut olmadklarn hissettirirler.

Fakat resm estetie sava aacaklarna
Servet-i Fnn estetiine, en ok da Ahmet Haime saldrrlar. Servet-i Fnun
estetii gcn sembolistlerden alyor,
Ahmet Haim post-sembolistlere selam
yolluyordu. Orhan Velinin artk mptezellemi olan bu estetiin en byk
airine, Haime iirlerini tehzil (parodi)
ederek saldrmasnn nedeni, ancak bu
yolla dikkati ekebileceinin farknda olmasdr. Cell Sahir Erozann iirini tehzil etseydi kimsenin dikkatini ekmezdi.
Resm ideolojinin milliyeti kanadna mensup olanlar, en ok korunanlard; onlar Batya ramen Batcydlar. Her
bakmdan Batc olmalarna ramen,
Batnn Douyu yutma, smrme abasna kar yerlilik zelliini ne karmaya alsalar da kulaklar devlet byklerinde olduu iin yukardan esen
rzgra gre yn deitiriyorlard. Bu
tutum onlara ikbal kaps amtr. Oysa
Orhan Veli ve arkadalar, Batnn daha
ok aydnlanmac/hmanist geleneini sahipleniyor, Kemalist kadro iinde
ulusulua hi prim vermeyen bir kesimi temsil ediyorlard. Azra Erhat-Sabahattin Eybolu izgisini benimsemi,
Eski Yunan ve Latin kltrne hayran
olan Orhan Veli, devletin kinci Dnya
Sava srasnda Almanyaya omuz verdii, Nadir Nadiyle evresinin Hitlerin
doum gnn kutlamaya gittikleri bir

dnemde, Hakknz var, gzel deildir ihtimal/ Mbalaa sanat kadar/ Varovada
lmesi on bin kiinin/ Ve benzememesi/ Bir
motrl ktann bir karanle/ Yarin dudandan getirilmi dizelerini yazacak
kadar izilen emberin dna kma isteini ortaya koyar. Elbette bu emberden kamamasnn temelinde, henz
devletin dnda rgtlenmi bir sivil
toplumun olmamas yatar. Bu dokundurma bile Garipilerin neden kk
bir maala bohem hayata sarldklarn
gsterir; nk devlet onlar kollamam ama onlara ihtiyac olduu iin de
airleri bsbtn dar atmamtr.

RE APKA GYDRD

Orhan Veli, bir snfn haklarndan ziyade, o snfn zevkini ortaya koymaya
alm, Cemal Sreyann mecazyla,
iire karpuz yedirmi, apka giydirmitir.
Peki, karpuz yedirmek, apka giydirmek
hangi toplumsal ortamn sonucudur?
Burada Trkenin kavram yetersizlii
beni skntya sokuyor. Ben ehir ile
kenti farkl kullanmaktan yanaym.
Sert nszlerden oluan kent daha ok
her biri bir mahalle olan gkdelenlerin,
rezidanslarn bulunduu mekndr. Burada apka da giyilmez, sokakta karpuz
da yenmez. Toplumsal ilikinin mekn,
en fazla gnaydn, iyi akamlar
denilen asansrlerdir. Bu meknlarda
mahalle kaybolmutur artk. Mahalle
ehirlerde kalmtr; bir ya da iki katl

10

Garip iiri benim iin edebi nihilistliktir.

Nasl ki siyasi alanda nihilizm her tr
toplumsal dzenin kt olup yklmas
gerektiini ne sren, egemen bireyin
zgrl adna, otoritenin zorbalna kar kan tavrda (Ahmet Cevizci) ifadesini buluyorsa, edebi nihilizm
de otoriteye kar (ama gc yetmeyecei iin otoritenin dnda durmaya
abalayan) bireyin zgrlnden
yana tavr alr. Siyasi nihilizm, her tr
toplumsal dzenin kt olduunu sylyor; edebi nihilizm de her tr iir
dzeninin kt olduunu sylemekte,
ona kar sava amaktadr. Baka bir
deyile, insanln iirdeki btn birikimi, uyak, l, benzetme, lirizm, abartma vb. reddediliyor; sadece tehzil ve
ironiye sahip klyor. Paul Verlainein
nl musik her eyden nce musik
dizesiyle balayan iir Sanatn eskimi bularak Eskiler Alyorum iirinde
alaya alr Orhan Veli: Musiki ruhun gdasdr/ Musikiye baylyorum.
Haim iirinin zerine yryen Orhan Veli, Milli Edebiyatn ilkel iirini
es geer; nk bu edebiyat devletindir.
Kendisi de zaten Destan Gibide bu estetie yanaacaktr. Peki, Orhan Velinin
istedii, nasl bir zgrlktr? Eli cebinde, btn sorumluluklardan azade
bir zgrlktr bu. Malda mlkte gz
olmayan, btn kayglardan azade,
toplumsal deerlerden btn palamarlarn zm, Ekmek iirinde Bir
gkyz geniliiyle ruhuma dolar/ Otlarn iinde srt st yatmann tad diyen,
doayla zdelemi bir bireyin zgrldr bu: Heeey!/ Ne duruyorsun be,
at kendini denize;/ Geride bekleyenin varm, aldrma;/ Grmyor musun, her yanda hrriyet;/ Yelken ol, dmen ol, balk ol,
su ol;/ Git gidebildiin yere.

KAPAK

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Kendini hep yenileyebilen bir airin evirileri

Garip manifestosunda vezin ve kafiyenin gemiin gereksiz kalntlar olduunu ne sren Orhan Veli, Franszca iirin Pierre de
Ronsard, Victor Hugo ve Alfred de Musset gibi byk isimlerini
Trkeletirirken onlarn iirlerini vezinli, kafiyeli evirmitir.

19

sard, Victor Hugo ve Alfred de Musset gibi

byk isimlerini Trkeletirirken onlarn
iirlerini vezinli, kayeli evirmitir. Mevlana ve mer Hayyam evirilerinde de
benzer bir hassasiyet sz konusu. Sadece
Franszca zerinden ulaabildii in ve
Japon iirlerini evirirken slup bakmndan daha rahattr. Kendi iirlerinden bildiimiz eda tekrar Fransz gerekstc
iir evirilerinde bulunur. Ama bu, Orhan
Velinin o iirleri zgr bir biimde evirdii anlamna gelmiyor. eviriye deindii
yazlarnda, eviri konusunda ok dnd ve birok adan endieli olduu grlr. rnein, airi ok heyecanlandrm
olan Fransz gerekstclnn aykr
isimlerinden Philippe Soupaultyla bulutuunda, kendisinin ve Oktay Rifatn
Fransz airinin iirlerini evirirken izledikleri yntemi ona anlattn ve onun
da uyarlama, yani yerliletirme taraftar
olduunu renince ne kadar sevindiini 1949da Yaprak dergisinde aktaryor. (5)

LAURENT MIGNON

Mart 1946 gn, Trk eviri tarihinde kayda deer

bir rol oynam olan Tercme dergisinde iroznme balyla
Charles Crosnun bir iirinin evirisi yaymland. evirmeni, yeni iirin yaramaz
ocuklarndan Orhan Veliydi. Bu iir Garip
hareketinin kurucusunun kendi yazdklarn anmsatyordu, u alntda olduu gibi:
kt merdivene derken yksek mi yksek
Mhlad sivri iviyi tak tak da tak tak
Duvarn t tepesine plak m plak
Att ekici elinden d Allahm d
Takt iviye sicimi uzun mu uzun
Ast ucuna irozu kuru mu kuru (1)
Doal olarak derginin baz okurlar kukuland. Yoksa Orhan Veli edebiyat
dnyasyla alay ediyor da kendi dizelerini
esrarengiz, ad pek duyulmam bir Fransz
airinin iiri diye mi yaymlyordu? Dorusunu sylemek gerekirse, mavi gezegenimizin edebiyat tarihlerinde buna benzer
rnekler yok deil.
iroznmenin okuyucularnn aknlklar anlalabilir. Yirminci yzyln
ilk eyreinde Fransz gerekstcleri tarafndan yeniden kefedilmesine ramen,
bir zamanlar Paul Verlaine, Arthur Rimbaud ve Stphane Mallarmnin reklerinden olan Cros, Fransada bile byk lde
unutulmutu. 1946da onun Trkiyede
tannyor olmas pek beklenemezdi. Birok
yapt gibi kabarelerde yksek sesle sahnede okunmak zere tasarlanan Le hareng
saur adl iirinin de Boazn kylarnda
byk lde bilinmemesi olaand. Belli
ki Orhan Veli, Crosta karde bir ruh bulmutu. Onu Trkeye, zne ve biimine
sadk kalarak evirmekle, belki de istemeden, okurlarnn kafasn kartrmt.

GEN BR CORAFYADAN EVRLER

Geri Orhan Veli haykular evirirken, yukardaki rnekte olduu gibi, bu
iir trnn olduka kat hece kurallarna her zaman uymamtr. Fakat iir evirisini eitli nazm tarzlarn denemek
iin bir imkn olarak grd aktr.
Bunun en gzel rneklerinden biri, Azra
Erhatla Latinceden evirdii Horatiusun
Vergiliusu Yolcu Ederken adl yapt. iirle birlikte yaymlad aklamada
Azra Erhatla onu sadece gzel olduu iin evirmediklerinin, Latince iirin
nazm teknii hakknda bir kir vermek
maksadn gt[tklerinin] altn iziyor.
(4)
Buras gerekten dikkate deer. nk
Garip manifestosunda vezin ve kayenin
gemiin gereksiz kalntlar olduunu ne
sren air, Franszca iirin Pierre de Ron-

taklitilii ile o kadar sulanm bir airin

en ok bir Japon airinden iirler evirmi
olmas. Bazlarn nce Mehmet Ali Sel
takma adyla Varlk dergisinde yaymlad,
sonra Tercme dergisi iin gzden geirip
hazrlad Kikakunun toplam yirmi haykusunu Trkeletirmitir. Haykunun byk ustalarndan Baonun mridi, 1661
1707 arasnda yaam Takarai Kikakunun
dize, on yedi hecede bir an yakalayabilmesi, kimi dizelerinde yce olan, kimilerindeyse sradan olan yanstabilmesi,
minimalizmi ve znel gerekiliiyle ne
kan Orhan Velinin ilgisini ekmitir:
Erikten bir dal koparyorum,
iekli bir dal,
Geceme ait hayallerle. (3)

FRANSIZCADA GEZNRKEN
JAPON RYLE KARILATI

Tabii artmaca biraz evirinin znde de

var. evirmek yeni bir dnya haritas izmek anlamna geliyor: Snrlarn silindii,
dillerin ve kltrlerin yan yana deil i ie
olduu yeni bir dnya. Orhan Veli, iir evirmeni olarak, daha ok Fransz edebiyat
gelenei zerine odaklanmasna ramen,
Memet Fuatn Orhan Velide Haiku
Edas balkl almasndaki nes ifadesiyle, Franszcada gezinirken Japon iiriyle
karlam, Batda Douyu bulmu[tu].(2)
lgin olan, bir dnem kkszlk ve Bat

Paul Verlaine

Stphane Mallarm

11

Arthur Rimbaud

Yani Orhan Veli, evirdii aire gre iir

dilini, tekniini yenileyebilenlerden. Bu
yzden evirmen olarak yaptklarn kmsememek lazm. Doan Karde iin
evirdii Jean de la Fontainein masallarndan, bugn bile Trkiyede pek kimsenin
bilmedii, Tang airlerinden Po Kiu-Yiye
kadar geni bir edebi corafyay ve zaman
dilimini kapsayan evirileri, onun ne kadar
merakl ve ak kirli bir iir okuru olduunu gsteriyor bize. Orhan Veli, iir evirerek sadece dnyay yeniden ekillendirip
gzelletirmiyor, ktphanesini de bizimle
paylayor. Bylece biz edebiyat okuru
olarak eviri eyleminin otobiyograk bir
yn bulunduunu bir kez daha grm
oluyoruz. Ama bu son nokta baka bir
yaznn konusu olabilir ancak.
(1) Orhan Veli, Btn eviri iirleri, yayna hazrlayan Asm Bezirci, stanbul: Can Yaynlar,
1982 iinde Charles Cros, iroznme, s. 76.
(2) Memet Fuat, Orhan Veli, stanbul: Adam
Yaynlar, 2000 iinde Orhan Velide Haiku
Edas, s. 107.
(3) Orhan Veli, Btn eviri iirleri iinde KiKa-Ku, Hai-kailar, s. 48.
(4) Aktaran Memet Fuat, Orhan Veli, stanbul:
Adam Yaynlar, 2000 iinde Orhan Velinin
iir evirileri, s. 124.
(5) Bilge Ercilasun, Orhan Veli Kank: Hayat,
Sanat ve Eserlerinden Semeler, stanbul
M.E.B.,1994 iinde Orhan Veli, Philippe Soupault Trkiyede, Philippe Soupault
Yaprakta, s. 202-3.

KAPAK

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

iirsokaktaysa Orhan Veli yayor!

Orhan Veli yoldaki adamdr, eve dn yolundaki adam. Arkadalar Melih
Cevdet Anday ve Oktay Rifatla birlikte iiri havalandrm; ona yenilik, tazelik katm, ar bir nefesle cierlerini am, te yandan da iiri uurmu
adamdr... iirin hem nefesini hem de ayaklarn yerden kesmitir.

1.

HAYDAR ERGLEN

Beir Ayvazolu, Yahya Kemalin eve dnen

adam olduunu syledi ve
yazd, avkar Altnelse onun kltrmzn oluturduu eve dnen adam
deil, bu evden ayrlp bir daha geri gelmeyen adam olduunu. iir-ev ilikisi,
yalnzca air-ev ilikisine indirgenip oraya
sktrlacak bir iliki deildir kukusuz.
Kitap evse, iir de sokaa kmak isteyendir. iir kitaptan sokaa rar ettiinde belki daha ok farkna, gzelliine, iyiliine
varlan bir eydir. Tabii iiri bir iyilik retisi, merhamet biimi olarak gryor,
yazp okuyorsak. iirsokaktaysa daha
iir oluyor ve insan daha insan oluyor.
Oktay Rifatn Garip hareketini ve iirini bir mesel olarak anlatmasyla, bu iir
harikulde bir tanma da kavuuyor. Temiz, ve nes, bir hava da bu adlandrmayla, tanmla evin iine dolmu oluyor. Oktay Rifata gre Garip, bir havalandrma
hareketidir. iire temiz bir hava gelmekle
kalmyor, te yandan iir umaya da balyor, ayaklar (uyaklar da diyebiliriz) yerden kesiliyor, ksacas havalanyor.
2. Orhan Veli yoldaki adamdr, eve
dn yolundaki adam. Arkadalar Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifatla birlikte iiri havalandrm; ona yenilik,
tazelik katm, ar bir nefesle cierlerini am, te yandan da iiri uurmu
adamdr, iirin hem nefesini hem de
ayaklarn yerden kesmi adamdan
biridir. oumuza gre de ilkidir. Yorgun
ama mutlu bir devrimcidir o. iiri indirdii gkyznden, tam da arzu ettii gibi,
iir yamaktadr artk, bir Garip yamur yamaktadr. Devrim tamamlanmam ama amacna ulamtr. Yahya
Kemalden sonra, Nzm Hikmetin var
myd hatrlamyorum Necip Fazln olabilir, ilk kez gazetelerin, dergilerin yalnzca kltr-sanat-edebiyat sayfalarnda
deil, mizah sayfalarnda, karikatrlerde
yer almay baarm airdir. yleyse halk
katnda da makbul bir adamdr artk ve
iiri de meru bir iirdir. yleyse btn
byk devrimciler gibi hayatta, sanatta,
iirde artk eve dnebilir, onarma devam
edebilir, daha da nemlisi eski mesleini
kald yerden yeniden icraya balayabilir. Terzilik, marangozluk, kunduraclk,
telkri, hattatlk ve ince yaz. nce iir.
3. Ksa iir. Sevimli iir. Glmseyen
ve glmseten iir. Gleryzl dnce.
Oktay Rifatn meselinin syledii, Garip hareketinin ve aslnda -ayrca o nl

Orhan Veli rencilik yllarnda arkadalaryla...

nsze, manifestoya gerek var myd- o

hareketin manifestosu olan iirin fazlalklarn atmasyd. iir stn ban kardka, soyunduka fazlalklarn da atmaya, ruhunu ve gvdesini havalandrmaya
balyor, anayasadan tabiata ya da evden
sokaa doru bir yolculua kyor. iir sokan oluyor. imdilerde iirsokaktaysa,
bu hem Orhan Veli yayor hem de iirin
sevinmesi demektir. Gariple birlikte Orhan Veli, iiri sevindirmitir. Kimi airler
iin iiri onurlandrd deriz, kimilerinin
iirin deerini artrdn syleriz. Orhan Velinin iiri de ite tam da Dnya
iir Gnnde yazlm gibidir. Ba bahe
bahar iinde yazlmtr. iirin yzn
gldrmtr. nl stanbul Trks
iirinin ilk dizelerini hatrlayalm. Hem
unutulur mu: stanbulda, Boaziinde,/ Bir
fakir Orhan Veliyim;/ Velinin oluyum,/ Tarifsiz kederler iinde. Devamnda da bolca
efkr, hicran, mahzunluk, gariplik geen
bu iiri okurken bile keder deil nee duyuyorsak ve hatta inde iirinin Denizlerimiz var, gne iinde;/ Aalarmz var,
yaprak iinde enliini duyuyorsak, bu
havalandrma iine gnei de dahil edebiliriz, ki zaten havalandrma da bir tr gnelenme, gnee kma ilemidir. Nzm
Hikmetin Bugn Pazar/ Bugn beni ilk defa
gnee kardlar dizelerinde gnee kan

airdir, Orhan Velinin gnee kard, havalandrd, stt, aydnlatt ise

iirdir. stelik yalnzca kendi iiri deil,
1940lardaki mevcut iir eilimlerinin pek
ou da bu havalandrma ve gnelenme
ileminden nasibini almtr.
4. Yorgun ama mutlu bir iir devrimcisi olarak evine dnerken, grevini
yerine getirmi olmann sevinciyle olsa
gerek, birden bir slk tutturur. Keyienir,
ahenkle, adeta o anda tutturduu sln
mziine uygun olarak yrmeye balar. nce slk tutturmu, sonra sln
mziiyle bir yry tutturmu, biraz
sonra da sla, mzie ve yrye uygun szler mrldanmaya balamtr.
Bir an durmu ve Ben ne yapyorum?
demitir ama yapt ey aslnda houna da gitmitir. Galiba eve dnyorum
cmlesini tam o anda, orada sylediine
dair bir rivayet yok ama sylemese de eve
dnn gereini yerine getirmeye baladna da hi kuku yok. Yolcu yolunda, air iirde gerek deyip balad Yol
Trkleri adl uzun iiri de ona bu yolculukta elik edecektir: Herekeden ktm
yola,/ Selam verdim saa sola,/ Haydi, benim
bu dnyaya garip gelmi airim,/ Yolun ak
ola! Arkadalar Melih Cevdet Anday ve
Oktay Rifat, kukusuz her ikisi de kinci
Garip ve nc Garip olarak anlacak

12

bir mesafede durmulardr Garip iirine,

daha nce evin yolunu tutmulard. Evde
onlar neredeyse tam kadro bir Yurttan
Sesler Korosu ile senfoni orkestras beklemektedir. Adeta solistlerini bekleyen
bir koro ve orkestra vardr evde. Onlar da
mahcup bir biimde, haf atall seslerini temizlemek iin bir iki ksrmler,
sonra da usul usul arklarn sylemeye
koyulmulardr. arklar henz sokaa
tamasa da, ufaktan ufaktan, telerden
duyulmaya balamtr. Sanrm Orhan
Velinin birdenbire tutturduu sln
balangcn arkadalarnn arklarna balamakta yarar var. Onlar duyar
duymaz hemen sesine deilse de slna katmtr, ama her ey Birdenbire
olmutur yine: Her ey birdenbire oldu./
Birdenbire vurdu gn yere;/ Gkyz
birdenbire oldu;/ Mavi birdenbire. Kz, olan, yollar, kediler, krlar, insanlar, ak ve
sevin de Birdenbire olacaktr.
5. Eve Dn: Trk aydnnn, yazarnn, airinin serencamnda bir tr yol hali.
Tanzimattan beri eve dnmeyen aydnmz, edebiyatmz yok gibi. Dncede,
edebiyatta, iirde, resimde, sinemada, mzikte evden kmadan, daha dorusu rar
etmeden, kamadan eve dn olmayacan bilenlerin, hissedenlerin ortak maceras. Corafyalar farkl, haritalar farkl,
yollar farkl, anlaylar, araylar tmyle
farkl olsa da hatta rar sebepleri birbirlerininkine hi benzemese de, dn gerekeleri apayr olsa da, eve dn gerei,
gerekten nce istei, arzusu ve neredeyse
tutkusu hepsini evde buluturuyor. Yol
ayrr, ev buluturur. Sz sanatlar, uyak,
ritim, ahenk, mzik, imge, arm, dize...
Hepsi ya da bazlar. iir deyince, iirin
eleri, bileenleri, buluanlar olarak lirik, epik, pastoral, politik, hangi tarz- iir
olursa olsun akla, sezgiye, kalbe ve iire
gelen, iirin payna den eyler. Onlar
inkr deil ama reddetmek de iire saylr,
ve bilinir ki ou kere, sonunda yine onlarn kapsna gelinecektir. Nasibini arayan
bir dervi gibidir air, gurbete kacak,
arayacak, umacak, belki bulacak belki bulduunu sanacak, ama dnp dolap tekkeye, yani eve, yani artk iirinin yeni burcuna kavuacaktr. Garip burcunda da
olan budur. iire Necatigilin deyiiyle
Hikmet Burcu saylabilecek bir dzeyden balamlardr Orhan Veli ve arkadalar, ama yolculuun banda bylesi bir
ustalkla balayanlarn, daha dorusu ustaln acemisi olarak balayanlarn kanlmaz yazgs da budur: iiri gkyzne
indirip oradan eve dnmek.

KAPAK

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

stiyorum ki dnya da beni unutsun

Orhan Velinin Nahit Hanma yazd mektuplar
adyla ilk kez kitaplat. Mektuplar yetmi yldr edebiyat ortamlarnda fsltyla konuulan fakat aka dillendirilmeyen bir ak gzler nne seriyor.
edebiyat tarihindeki byk aklar
klliyatnda yerini alrken, Orhan Veli iirine ve airin kiiliine dair de ok ey sylyor.
YALNIZ SEN ARIYORUM: NAHT HANIMA MEKTUPLAR, ORHAN VEL, YKY, 280 SAYFA, 35 TL

bir gn bu imkn temin edebilmek iin,

yani sadece sana mektup yazabilmek iin
yrye yrye stanbula gittim. Piyango
ve at yarlarndan medet uman Orhan
Veli mektuplarnda Nahit Hanma at yar tahminleri gnderir. Hatta, Sabahattin
Ali araclyla sigara iinden esasl bir para
kazanmann peindedir, zira Ankaraya
gidecek paras yoktur. Bir pards, bir
ayakkab, bir de yol paras tedarik edebilirse yollara dme niyetindedir. Nahit
Hanm, Orhan Velinin iirleriyle pek ilgilidir ve her seferinde ona yeni iirinin olup
olmadn sorar. Orhan Veli iir sahasnda byk bir hamle yapmak arzusunda
olduunu mektuplarnda sk sk dillendirir: nsan zaman zaman byle susuyor.
Mamah iiri hi dnmyor deilim.
Bu muhakkak daha byk bir devir iin
hazrlktr. Yakn zamanlarda mhim iirler yazacam umuyorum. stanbulu
Dinliyorum gibi benzersiz bir iir yazan
Orhan Velinin stanbul izlenimleri ise olduka artc: ehir, amurlu sokaklaryla, bulutlu tatsz havasyla, bana dnyadaki ehirlerin en irkiniymi gibi geliyor.

MUSA REK

rhan Velinin Nahit Hanma

(1909-2002) yazd mektuplar Yalnz Seni Aryorum adyla
kitaplanca edebiyat tarihinin lmsz
aklarndan birinin kaps aralanm oldu.
Garip akmnn kurucusu Orhan Velinin
Nahit Hanma 1947-1950 yllar arasnda yazd bu incelikli mektuplar, yetmi
yldr edebiyat ortamlarnda fsltyla konuulan fakat aka dillendirilmeyen bir
akn en byk hatras. Nahit Hanm tarafndan senelerce saklanan mektuplar ve
Orhan Velinin, Bir de sevgilim vardr, pek
muteber/ smini syleyemem/ Edebiyat tarihisi bulsun dizeleriyle anlatt bu gizemli
sevgili resmen gn yzne km oldu.
Peki, kimdi Nahit Hanm? Gazeteci
Zeynep Oral bir yazsnda yle anlatyor: Nahit Hanm kim mi? Bu soru her
sorulduunda, kendisi u yant verirdi:
Beni bilen bilir. Nahit Hanm dersin, o
kadar (...) Evet, Nahit Hanmn Orhan
Velinin can yolda, arkada, esin kayna, hocas, byk ak, iirlerindeki
ad sylenmeyen sevgili olduunu bilen
biliyordu Cemal Sreya ise 99 Yz adl
kitabnda Samet Aaolunun Nahit Hanm iin Rnesans gibi kadn szlerini
kullandn syler ve ekler: Bin dokuz
yz yirmi gibi kadn da diyebiliriz. Ya
da Cumhuriyet gibi kadn. Mektuplarn
bu kadar ge yaymlanmasnn srr Cemal Sreyann u szlerinde sakl: Anlar? Anlatmaz anlarn. O konuda btn
giriimleri boa karr, hibir tuzaa dmez; ok eyi incelikle geitirmeyi bilir.

KENDM DE DNYAYI DA UNUTMAK STYORUM

Mektuplarn yaymlanma hikyeleri de ilgin... mer M. Ko, koleksiyonundaki bu
mektuplarn yaymlanmasn ister, fakat
airin kz kardei Fruzan Yolyapan aabeyinin edebi kiiliinin zedelenebilecei
endiesini tar. Yaynevi, mektuplarn bu
iki n hatralarna saygszlk gibi alglanmayaca kansyla harekete geer.
Mektuplar titizlikle incelenerek okurla
buluur. Kitabn editr Murat Yaln giri yazsnda yle diyor: Orhan Velinin
hayatnn son yllarnn bir hikyesi, bir
bakma gnl gibidir. airin kiiliinin;
mizacnn; dnya grnn; dnce
ve duygularn, tutum ve davranlarn
belirleyen ruh hallerinin; hayallerinin;
tutkularnn ve bu tutkularn dile getirme biimlerinin bir belgesidir. Bir telgraf
ve 62 mektubun yer ald kitapta Orhan
Velinin sekiz iirinin ilk halleriyle yer al-

DENZE NASIL DT?

yor olmas kitab daha da nemli klyor.

Nahit Hanmn mektuplardan kimi pasajlar 1967de Papirste, 1980de Milliyet
Sanatta yaymladn da belirtelim.
Orhan Velinin stanbula zorunlu gelii
ve Nahit Hanmn Ankarada sren hayat
arasndaki en byk arac bu mektuplar:
stanbulda tek zevkim senden mektup almak. diyor air. Nahit Hanmn drt
satrlk mektuplar Orhan Veliyi zer ve
air sorar: Ben sana, Mektuplar seyrekleir seyrekleir, gnn birinde hibir ey yazlmaz olur; dostluk da kendiliinden biter
derdim. Acaba bu hali kendinde hissetmediinden emin misin? (...) Yazdklarm seni
hi alakadar etmiyorsa bou bouna senin
rahatn karmayaym.
Orhan Veli mektuplarnda ufack
bir mbalaas olmadn syler: imdekiler yazdklarmdan ok daha byk,
ok daha mbalaal. Kederli bir aktr
Orhan Velininki. Akla beraber kendimi de dnyay da unutmak istiyorum.
stiyorum ki dnya da beni unutsun.

diye seslenen air, kendine beddua edecek kadar derin bir aresizlik iindedir.

R SAHASINDA BYK BR
HAMLE YAPMAK STYORUM

Orhan Veli, Nahit Hanmn nazna bazen

dayanamaz: Sana daima iyi mektuplar
yazdm. Halbuki senden iyi mektup aldm pek nadir oldu., Sen ok huysuz
bir kadnsn., (...) bu ocuka kaprislerden vazgesen, bana daha sitemsiz, daha
tatl mektuplar yazsan olmaz m? Btn
mektuplarmz hrgrle dolu. Nahit Hanm ile Orhan Velinin arasn aacak dedikodularn da n kesilmez. airin bir
orap bile alamad, gnlerce a gezdii
zamanlar varken Nahit Hanmn ikayetleri onu bezdirir ve tek yapabildii,
Birbirinden ayr yaamaya mahkm iki
insan gibi mektuplamaktr.
Orhan Veli, stanbulda byk bir sefalet yaar: Gnlerce postaya bir mektup
atacak kadar paran olmuyor mu? diyorsun. nan, gnlerce olmuyor. Geenlerde

14

Nahit Hanm, Sait Faikin Orhan Veliyle

Yedigndeki rportajn beenmez. air bir
mektubunda Sait Faike epey sylenir. Sait
Faikin bir baka darbesi ise idaresini Orhan Veliye brakmay dndkleri yeni
bir gazete iini bozmu olmas. Orhan Veli,
gazetede yaymlanan denize sarholukla dm dedikodusunun asln Nahit
Hanma aktarmak zorunda kalr. Haberin aksine denize dmeleri, Tanpnar ve
beraberindekilerle kaya binen hanmefendinin kenara basmasyla gereklemitir. Herkes kayktan suya dklmtr:
Hamdi Bey o srada ba stne yatm
yldzlar seyrediyordu. Ben telala, Hocam batyoruz! deyince, o yatt yerden,
Aman, ben yzmek bilmem, beni kurtarn diye barmaya balad.
Orhan Veli, 10 Kasm gecesi bir haftalna gittii Ankarada belediyenin
at ukura derek bandan yaralanr.
14 Kasmda stanbulda fenalaan air
ayn gnn gecesinde hayatn kaybeder. Kitapta, Nahit Hanmn 12 Kasm
1950 tarihli Orhan Veliye gnderemedii
bir mektup da var. Nahit Hanm, Orhan
Veliden uzun bir mektup ve yeni iirler
istese de bu gereklemez.
Yalnz Seni Aryorum edebiyat tarihindeki byk aklar klliyatnda yerini
alrken, Orhan Veli iirine ve airin kiiliine dair de ok ey sylyor.

KAPAK

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Garip yahut airin anti kahraman olarak portresi

Garipi ilk terk edenler, akmn kurucu babalardr. Orhan Veli kn
yapar ama hayat ona k brakmaz. lm sahiden ironiktir. Melih
Cevdet Anday ile Oktay Rifat ise baka bir k ararlarken, tarihin bir
baka cilvesi belirir: II. Yeni gelmitir. Artk onlarn zamandr.

V. B. BAYRIL

rkenin
stdileri
olarak air (Yunus),
benzersiz bir lirik ikayeti olarak air (Fuzuli), bir imparatorluun vakur ihtiam olarak
air (Bki), rengarenk bir romansn
znesi olarak air (eyh Galip), bir
medeniyetin lirik muhayyilesini
yeniden ina eden zne olarak air
(Yahya Kemal), bir rya lemi olarak air (Haim)... Trkenin airleri
byle atomik cmlelere indirgenerek tarif edilebilirse eer, Garip airlerini de balktaki gibi anabiliriz.
Daha anlalr klmak adna
belki bir kartlatrma gerekiyor:
Yahya Kemalin, Kant anlamda
Yceyi artran iirini dnelim. airin bu iirdeki konumlann hatrlayalm. Bu hatrlamadan
daha ilk bakta bize kalan neyse,
Garip iiri ite bunun tam zdddr.

KK ADAMIN R

Soldan saa: Orhan Veli, inasi Baray, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday
FOTORAF: YUSUF ALAR ARV

XX. yzyl Trk iirini lirik ve yce

bir imtidat olarak kuran Yahya
Kemalin klasist edas kartn, elbette zayf fakat buna aldrmayan
bir kartn Garipte bulmutur.
Bu adan Garipin kk adamn
iiri olarak anlmas kukusuz yerindedir. te yandan, Trk iirinin
en popler iir akmdr da Garip.
Dnemin gazetelerinde sarakaya
alnr, karikatrlere konu olur...
Fakat btn meyhane sohbetlerini,
dost taklmalarn, ironik biimde
dile den msralar da o retir.
airin lirik bir melankolik/epik
ve romantik kahraman arasndaki btn o gelgitini bir sreliine
kesintiye uratr. fadeyi, msray, iiri tm bilinen aralarndan
arndrr. ster kadim, ister klasik,
ister geleneksel olsun; l, uyak,
istiare, imge, tebih, daha aklnza
gelen ne varsa... Geriye gnlk
konuma dili kalr. Bu durum bir
sre airlerin zerinden gelenein veya gemiin ykn alr.
Ha etir. Yaama sevincini duyumsatr. Garipin o gerekten
garip ve youn yaama sevinci bizim iirimiz iin o dneme
kadar karlalmadk derecede
benzersizdir. Kainat karsnda
anlk bir esrime. Trke iirin
byle bir kesintiye, ksa bir an iin

duygu, durum, iire girmeyecek

hibir szck kalmamtr. Yaln,
gnlk dil, ironiden ok mizah
ikilisinin rd bir hikye ya da
durum, hem oaltlmas hem de
yaplmas pek fazla hner gerektirmeyen bir teknik. Dolaysyla
da ortal gariplikler doldurur.

ATTIKLARINI RE GER AIRDILAR

sanki ihtiyac var gibidir. Belki de

biraz olsun masa st temizlenmitir. Gnlk, gndelik dilin amazlar belirene kadar olsun...
Garip, dnem airlerinin diline de bir akkanlk, rahatlk
kazandrmtr. Sonra belki alt
kalnca izilecek bir baka zellik, iirin tematik geniliine ve
kelime daarcna yapt olumlu
katkdr. Garipten sonra Trk iirinde yazlamayacak hibir konu,

Garipi ilk terk edenler de haliyle akmn kurucu babalardr. Orhan Veli
kn yapar ama hayat ona k
brakmaz. lm bu kez sahiden ironiktir. Alkol zehirlenmesi sanlr, oysa
beyin kanamasdr. Melih Cevdet ile
Oktay Rifat baka bir k ararlarken,
tarihin bir baka cilvesi belirir: II. Yeni
gelmitir. Onlarn zamandr.
Sonrasnda byk bir kavis gerekleir. Reddettikleri airane tavr,
imge, istiare, tebih, uyak, l velhasl iirin bildiimiz btn o kadim, klasik aralar, Anday ile Oktay
Rifatn iirlerini koruyan ve asl kuran eyler olarak belirecektir ileride.
Attklar her eyi iire geri arrlar.
Bu da iirin kozmik bir akasdr elbette! Ya da ilahi adalet mi desem?

15

Orhan Veli ve ailesi

MEKTUP

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

iirin yapt u ilere bak

lhan Berkin Enis Batura 1975-2005 yllar arasnda yazd mektuplar gn na kt. Noktrn Yaynlar tarafndan yaymlanan kitapta Berkin iir zerine
gzlemleri, yazma deneyimleri, baka airler hakknda dnceleri, yayn dnyasna dair anekdotlar ve gnlk hayatyla yaln bir lhan Berk portresi var.
ENS BATURA MEKTUPLAR, LHAN BERK, NOKTRN YAYINLARI, 232 SAYFA, 20 TL

trnden szler sanlmasn; bunlar lhan

Berkin iir evrenini daha berrak grmeye
yarayacak yorumlar. rnein Necatigil
hakknda: nce bir sudur Necatigil, arltsn hemen vermeyen, dergide onun iiri
olsun istiyorum. Ece Ayhandan tek kskandm ozan diye bahsediyor. Yalln onu eiine getirip brakt airler, ileri
yala gelen buruk duygudaln tari mi:
Bana gelince lye kaldm (birisi kr
Homeros gibi): Kavas, Borges, Ren Char.
Bundan sonra onlarla bouacam artk.
lhan Berkin Yalnz Montale iin bile talyanca renirdim. demesi, dilci ve lirik
airi az ok tanyanlar artmayacaktr.
Bu kenar notlarnn, iir zerine kuramsal gzlemlerin yannda mektuplarda lhan Berkin iire nasl bir ciddiyetle
yaklatn gsteren satrlar var ki, daha
retici. airin ok yerde kulland yazmak cehennemdir mottosunun farkl versiyonlar diye baklabilir bunlara.
rnekse: iirin yapt u ilere bak.
1962den beri beni dolatryor. Yllarca
her gn yazdklarn yeniden yazan, yrtp atan lhan Berk yle diyor: Bir dakikalk bo zamanm yok. Her gn iirle
cebelleiyorum. iirimizin u beyi bir
kez daha hatrlatyor: iir ciddiyet ister.

CAN BAHADIR
YCE

ektup ann kapanna dair o kadar

ok yazlp izildi ki,
ayn eyleri tekrarlamadan mektubun
hayatmzdan nasl kt hakknda sz
sylemek zor. Yine de bir parantez alabilir: air mektuplar denilen alttrn
de artk tarihe kart zerinde pek durulmad. Orta yan eiinde veya daha
ileri yalarda internetle tanan kuan
mektuplarn, bir gelenein son rnekleri diye kaydetmek gerekiyor; Petrarcannkilerden Ezra Pound-James Joyce
mektuplamalarna kadar uzun, gz
alc bir gelenek... Kuku yok, bir Ziyaya
Mektuplar daha yazlmayacak. Yazmann
artlar, yaz trlerini de ekillendirmeyi
srdryor nk. Noktrn Yaynlarnn
kitaplklarmza kazandrd, lhan
Berkin Enis Batura Mektuplar ite bunlar akla getiriyor. Kitap, air mektuplarnn
aklda kalacak rneklerinden biri.
lhan Berkle tantmda 20 yandaydm. nce, ok gemeden, onu
yatm sandm. Sonra, yllar geti, lhan Berkin btn gen airlerin yat
olduunu, kaldn grdm. diyor Enis
Batur, kitabn sunuunda. Mektuplar
Berkin poetik tavrn, iire ve aire nasl
yaklatn zetleyen bu cmleyi doruluyor. ok savruk dzyaz yazyorum.
dese de, bir iir var lhan Berkin mektuplarnda, tpk baka dzyaz kitaplarnda,
Uzun Bir Adamda, El Yazlarna Vuruyor
Gnete olduu gibi. Ama kitaptaki asl
malzeme, duyurduu iirsellikten te, lhan Berkin 30 yla yaylm dnceleri,
deneyimleri, tutkusu.

R BOMBALARLA YRR
Trk iirinin iki ana damardan (Yahya
Kemal / Ahmet Haim) akt, ok yinelenmitir; bu ayrmda lhan Berkin
Haim damarna yakn durduunu biliyoruz. Mektuplarn satr aralarnda
iiri nasl algladna dair syledikleri,
genellikle yzeysel ele alnm o iir
damarn daha iyi anlamamz salayabilir. Bir iir bombalarla yrr, onlar
iir boyunca iki kez patlamaldr.
diyor lhan Berk. Benzer bir saptama
Glyn Maxwellin getiimiz haftalarda
Harvard University Press tarafndan
yaymlanan On Poetry adl kitabnda
da var; Maxwell sis iirleri / duman
iirleri ayrm yaparken buna yakn
bir benzerlik kuruyor. lhan Berkin

LHAN BERKN VASYET

Enis Batur-lhan Berk

evrensel iir sezgilerine bir iaret sayabiliriz bunu. (Evrensellii dnrken,

mektuplarda geen, Trke, hapishane, yalnz Trke mi? Trk olmak da!
cmlesindeki yakcl da hatrlataym.) iirin bombalarla yrmesinden,
ya da Maxwellin deyiiyle duman
karmasndan, ne anlamal? lk elde
sesiyle vuran, imgesiyle arpan, o etkiden sonra zerinde duman tten bir
iir. ki rnek dize: Bize durgun bir
ktan kalan anlar bunlar, Bir kuyunun karsnda gizlilik yemini ettiimiz gn. Bir dize airi olduunu gizlemiyor lhan Berk ama bunu neredeyse
bir kusur saymas artc: Ben dize
anda yetitim, ondan belki. (...) Ben
dize airleri soyundanm sevgili Enis.
Ne yapalm ki yle... lhan Berke gre
iiri yrten bu bombalar ve bir iirde en az be bomba (ah dize) olmal.
Valrynin, iir sesle anlam arasnda
uzayan bir kararszlk. cmlesini aln-

tlayan Berkin, iirde sesin vuruculuu

kadar aklk/kapallk zerine de kafa
yormas tuhaf deil: Aklkta pek ok
ey yitiyor, biliyorum. Ama akln
karanl var. O byk diyorum. Bu
mesele ister istemez metazie de kap
aralyor, Metazie ge eildim, yazk! Ama her air sonunda buraya geliyor. diyor bir mektupta. lhan Berkin
niin Necip Fazl hep ekici bulduunun, Nzm Hikmete mesafeli yaklatnn cevab bir bakma. tesini de
ayor mektuplarda: Nzm air olarak
(yapt ok nemli) bizim iin byk;
ama dnya iiri yannda yle ahm ahm bir derinlii yok. Evreni dar, hele
de derin deil. [...] Nzma modern demek zorlayor bende.

NCE BR SUDUR NECATGL

Kitapta lhan Berkin yalnz Nzm deil,
baka airler hakknda da gzlemleri var.
Mektupta pek yadrganmayan, dedikodu

16

Enis Batura Mektuplarda iki airin dostluk izgisinin tesine taan paralar da
var. air-yaync, air-editr ilikisinin
srlarn ortaya seren satrlar; sitemler,
ksknlkler, yaknmalar. Geri Enis
Batur kitabn sunuunda, Berkin vasiyetini yerine getirdiini sylyor ama
baz mektuplar kitaba alnmasa olur
muydu, sorusu akla gelecektir. Vasiyet
varsa eldeki btn mektuplarn yaymlanmasnn doru olduu kansndaym,
te yandan Enis Batur inenen vasiyetler zerine birden fazla yaz yazm bir
isim, daha aklayc bir metinle sunmalyd kitab, diye dnyorum.
Mektuplarda yayna hazrln aceleye geldii izlenimi veren baz aksaklklar var. Yazm farkllklarnn lhan
Berkin tercihi mi yoksa dizgi yanl
m olduu anlalmyor, rnein. Ksaltmalarn, gndermelerin dipnotlarla
aklanmas yararl olurdu. mladaki,
italiklerdeki tutarszlklar ve hatalar da
gzden kama benziyor. yi iler yapan
Noktrn Yaynlar yeni baskda bu hatalar giderecektir.
iirli bir kitap Enis Batura Mektuplar, iir
kitab gibi okunuyor. Memet Fuat haklyd,
lhan Berkin dokunduu iir oluyor.

SYLE

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Fethullah Glen, muhteem bir kilim dokuyor

Georgetown niversitesinde ders veren Ori Soltes,
adl kitabnda
Fethullah Glen Hocaefendinin eserlerinin Mevlanann fikir dnyas ile benzerliklerini
inceliyor. Hizmet Hareketini Glenin eserlerinin pratik hayata yansmas olarak niteleyen
Soltes, Hocaefendinin dnce atlasnn kklerini ele alyor. Prof. Soltes kitabn anlatt.
EMBRACING THE WORLD, ORI SOLTES, TUGHRA BOOKS, 128 SAYFA, $13.95

olmad anlay noktasna varmak

bir lde peygamberlerin, Tanr ile
dolu insanlarn kelimelerini, retilerini alarak oluyor ve Mslmanlar
iin bu btn peygamberler, en ok
da Hazreti Muhammed anlamna
geliyor. Hizmet Hareketi kelimeleri
ve dnceleri eyleme dntryor.
Kuramsal hale getirmek iyi elbette,
ama hizmeti meydana getiren, onun
dnyada olabilmesi iin bunu gelitirmek; bu retileri rehber alarak,
kimlii rehber alarak (ki bu Glenin
durumunda Mslman, Trk ve Allah
tarafndan dier yaratlanlara hizmet
etmek iin gnderilmi yaratlm bir
canl) gelitirmek. Bu, dnyay mkemmelletirme iini aktif olarak stlenmek demek.

M. LHAN ATILGAN

ethullah Glenin eserleriyle nasl

tantnz? lk izleniminiz ne oldu?
Glenin eserleriyle Washington DCdeki dnce kuruluu
Rumi Forum sponsorluunda Georgetown niversitesinde dzenlenen
dinleraras diyalog mzakerelerinde
tantm. Gerek diyalogla din deitirme gibi gizli bir gndemi olan diyalog almalarn birbirine kartrmamak konusunda temkinliyimdir. Bu
nedenle doruyu sylemek gerekirse
balangta ne dneceimi pek bilemedim. Daha sonra bana kendi ilgi ve
uzmanlk alanm erevesinde Glen
hakknda bir kitap yazmam nerildiinde bunu dnmek iin zamana
ihtiyacm olduunu syledim. Fethullah Glenin eserlerini daha odakl ve
ayrntl bir ekilde okumaya bylece
ve bu nedenle baladm, bu sre sonunda onun btn insanla gerek
bir sevgi ve ilgi besleyen biri olduu
sonucuna vardm. Hem ciddi ve dindar bir Mslman, hem de evrensel
insani deerlere destek veriyor.
Hizmet Hareketinin kurumlarn ziyaret ettiniz mi? Yoksa kitap sadece teorik malzemeye
mi dayanyor?
Hem Trkiyede hem ABDde bu kurumlar ziyaret ettim. Bunu yapmasaydm ve eitli yerlerde hareketin
iinden yirmi-otuz kadar insanla
tanma ansm olmasayd, kitabm
konusunda iim rahat etmezdi. Hatta
Hizmetten baz insanlar son derece
iyi tanyorum diyebilirim.
Merhum Cumhurbakan Turgut zal,
Hocaefendiyi amzn Mevlanas diye tanmlamt. Sizi Fethullah Glen ve Mevlana
zerine yazmaya iten neydi?
Elbette zaln bu grne katlyorum. Glenin eserlerini tanmaya
baladka benim de dncem bu olmutu. Bu nedenle kitabmn merkezine Mevlana ve Glenin dnceleri
arasndaki ilikiyi aldm.
Kitabn banda Mevlanadan yaptnz alnt,
milliyetleri darda brakan evrensel bir dil
hakknda. Glen hareketi hakkndaki baz eletirilerde Hizmetin Trk milliyetilerinden olutuu iddia ediliyor. Glen hareketinin milliyetilie bakn siz nasl deerlendiriyorsunuz?
Bana gre Glenin bu konuda gr yle: Trkiye iin en iyi ey Mslman ve Trk kkenlerine sadk ol-

Ori Soltes

masdr; ki bu Fransa iin de, ABD

iin de, Rusya iin de, srail iin de
geerli. Ne olduunuzu tam anlamak
sizi ayn zamanda btn insanl kucaklamaktan alkoymaz, aksine buna
yardmc olur. nk bylece kendinizi kimliiniz konusunda gvensiz
hissetmezsiniz ve tekinden daha az
korkarsnz. Bir Trk, gerek bir Trk
ve Mslmansa, Tanrnn sevgisinin
en iyi ekilde, insanla duyulan sevgi
yoluyla ifade edilebileceini de bilir.
nk Tanr insanl sever. Bu ayn
zamanda ideal bir Trkiyede Mslman olmayan Trklerin de kendileri
olabilmeleri anlamna gelir. Milliyetiliin Trk, Amerikan veya baka bir
lkenin ovenizmine dnmedii
srece yanl bir yan yok.

alakgnlllkleriydi. Hizmet edenlere hizmet ediyorlard. Okullar konusundaysa u sylenebilir: rencileri

iin daima orada olan, onlar gerekten nemseyen, onlarla sadece okul
saatlerinde deil her zaman ilgilenen
retmenler ve idareciler sanrm rencileri de baar iin tevik ediyor.

(Dnyay Kucaklamak)
mutasavvarn hayat hakkndaki grlerini
de karlatryor. Hizmet hareketinin Fethullah Glenin grlerinin hayata geirilmesi olduunu savunuyorsunuz. Hizmetin bu zellii
hakkndaki grnz biraz aar msnz?
Fethullah Glenin mistik grlerinin, bn Arabi ve Rumi gibi sulerin
temsil ettii grleri byk lde
yansttn dnyorum. Eer bir
mistik, ilahi varlkla dolmak isterse
bunu yapabilmek iin kendini benlik
duygusundan arndrmaldr. Benlikten arndm zaman Tanry ve
Tanrnn insanlkla ilikisini ar derecede dar ve tara bir ekilde dnmenin, inancmn merkezine Tanry
deil egomu kendi anlaym ve yorumumu koymak olduunu fark ediyorum. Sz konusu dnrleri daha
az Mslman yapan bir ey deil bu
(ya da mistikler balamnda, bu onlar daha az Yahudi, daha az Hristiyan
yapmyor). Tam tersine, bu benliin

Kitapta da bahsettiiniz gibi, Hizmetin okullar zengin bir renci yelpazesine sahip, o
okullarda pek ok farkl kltrden renci
yetiiyor. Sizce bu farkl lkelerdeki okullarn
baarsnn ardndaki g nedir?
Bence baarlarnn srr olduka basit:
Bu okullarn idarecileri hizmet hayat
srdrrken Fethullah Glenin retilerinden ilham alyor. Hareketin
iindeki insanlarda, okullardaki retmenlerde, idarecilerde veya baka
kurumlarda alanlarda her defasnda grdm ey mtevazlklar,

18

Fethullah Gleni mutasavvarla karlatrrken balang noktanz sevgi. Neden sevgiyi balang olarak belirlediniz?
Sevgi ile baladm nk bu: a) Rabiatl-Adeviyye sayesinde tasavvufun
en nemli atlmn yaptn dndm kavram b) Hem bn Arabinin
hem Mevlanann (ki bunlar kitabmn
nemli odaklar) yazdklarnda vard
noktann bu olduunu dnyorum c)
nk bunun Gleni, dncelerini ve
yazdklarn en ak ekilde tanmlayan,
pek ok kiiye de ilham veren vurgu olduu grndeyim.
Bedizzaman Said Nursi de kitapta bahsedilen nemli isimlerden biri, Gleni de onun
varisi olarak gryorsunuz. Bedizzaman ile
Fethullah Glen arasndaki ilikiyi nasl tanmlarsnz?
Said Nursiyi Glenin dnceleri iin
dier bir nemli kaynak olarak gryorum. Sokrates ve Platon ona ilham veren dnrler, lozoar arasnda. Bilim adam olarak Einstein onu etkilemi.
Rabiatl Adeviyye, bn Arabi ve Mevlana ilham ald suler. Said Nursi ona
hem kendisiyle ayn topraklardan hem
de insanlarn ruh dnyalar hakknda
endie eden biri olarak ilham vermi.
Onu zellikle bilim ve inancn sava
halinde ya da birbiriyle elien eyler
olmad, tam tersine ikisi arasnda insanlk iin dnyada olmay daha mkemmel bir hale getirecek bir ortaklk
kurulabilecei noktasnda esinlemi.
Fethullah Glen, eitli iplikleri kullanarak muhteem bir kilim dokuyor; bu
kilim hem aka Nursi ile hem de dier dnrlerle rl, Glenin kendisine has bir kilim.

SYLE

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Her yazar bir soyaacna baldr

Ben Lerner, 1979 doumlu, Amerikal ve
ok vlm bir air. Atochadan Ayrl
da 2011de yaymlanan, spanyada geen
ve bol dll ilk roman. Kitabn kahraman Adam Gordon, roman teorisyenlerinin
gvenilir gvenilmez diye kategorize ettikleri, gerei saklayan ya da arptan ama
okuyucunun ne zaman sakladn ya da
arpttn bildii iin szne gvendii o
kaypak anlatclardan. Ancak Atochadan
Ayrl ilgin yapan, baka gzel roman-

zorunda kald, sylediini unuttuu ve

ounlukla niye sylediini kendisinin de
tam karamad bir sr kkl bykl
yalann arasnda bir ey aryor. Gerekten
aryor ve bazen aratrmam, bazen de
projem dedii, spanyann
eitli ehirlerinde, mzelerinde, parklarda ve trenlerde, yazar, sanat ve siyasi
aktivistlerin arasnda geen
bu birka aylk araynn

ATOCHADAN AYRILI, BEN LERNER, EV.: HAKAN TOKER

sonunda... Bulduklar ya da bulamadklar

konusunda sylenebilecek ok ey var.
Lerner, hakl olarak, bu konularda ketum.
Ama ben yine de sormak istedim, nk
Atochadan Ayrl okuyucuyu hemen
birileriyle, mmknse bizzat yazaryla konuma ihtiyacyla dolduran kitaplardan.
Ben Lernern ikinci roman 10:04,
eyll aynda ABDde yaymlanacak.
Atochadan Ayrl Hakan Tokerin evirisiyle Jaguar Kitap tarafndan yaymland.

JAGUAR KTAP, 216 SAYFA, 18 TL

FOTORAF: MATT LERNER

lara benzeyen taraarndan ok, kolayca

baka bir eye benzetemediimiz taraar
ve Adam da baka mehur kaypak anlatclardan (mesela Italo Svevonun Zenosu ya
da Nabokovun Humbert) pek ok adan
farkl. Adam aralarna dt
ve dillerini tam anlamad (ya
da iine yle geldii iin pek anlamyormu gibi yapt) spanyol
arkadalarna syledii, bir kere
sylemi bulununca srdrmek

EMRE AYVAZ

merikal edebiyat eletirmeni James Wood, ilk romannz

n kahraman Adam Gordon, doru bir ekilde ama bence
biraz da det yerini bulsun diye, Eugene Onegin
ve Dostoyevskinin Yeralt Adam gibi mitsiz
Rus kar-kahramanlarnn safkan torunu olarak niteledi. Geo Dyer da benzeri bir heyecanla
Adamla Hamsun, Pessoa ve Camusnn yabanclam kahramanlar arasnda bir akrabalk
bulmadan edemedi. Ama bana kalrsa, bu gibi
edebi soyaac izme abalar, bir sanat eserinin
baka hibir eye benzemeyen ekirdeini grnmezletirme, onu okuyucu iin fazla tandk hale
getirerek sradanlatrma gibi bir tehlike de ieriyor. Bence
, ilk iir kitabnz T
ten bir msrayla syleyecek
olursam, kkenlerine dair soruyu havada yakalayp yere brakyor. Kkenler, edebi atalar, janrlar sizi bir romanc olarak ne derece ilgilendiriyor?
Bence her yazar edebi bir soyaacna ya
da gelenee derin bir ekilde baldr bu
balant bir kopma abas biimini alm
olsa dahi. Bir edebi form olarak roman
her zaman geleneksel formlarn bir karmdr, dier edebiyat yapma yollarn
kendi iine katabilen ve hicvedebilen garip bir edebi janr retme abasdr. Bence
Atochadan Ayrl roman sanatna ikin
geleneksel bir endieyle derinden ilgili:
Sahtelik endiesi. Sahiciliine sahteliini
insafszca tasvir ederek ulaan bir karkahraman. Tabii ayn zamanda gnmzn kresel meknn ve yeni dolaym
biimlerini (uyuturucular, internet) vs.
tasvir etmekle de ilgileniyorum.

zahmetsizce sahip olduu imtiyazlar ve

son demlerini yaayan bir imparatorluun zl yznden mahvolmu
bir hayat m, yoksa Adam, de kalka
da olsa kendi kimliini bulan gen bir
adam m? Bence projesi okuduumuz
roman olarak da grlebilir: Sahicilie
benzeyen bir eye kavumann bir yolu
olarak kendi sahtekrln ac verici bir
akszllkle tarif etmek.

Adamn anlatc sesinin en arpc zelliklerinden

biri, kendi kendisi hakknda konuan bir ses olmas. Dndkleriyle syledikleri arasnda bir boluk, bir ksa devre var. Kendisini bir eyler derken
buluyor, kendi mevcudiyetinden kopukmu, yapp ettiklerinin hem faili hem izleyicisiymi gibi.
Dolaysyla biz okuyucular da kendimizi ayn anda
iki anlatcyla birden zdelemi hissediyoruz:
Hem Adamla hem de Adamn hayali benliiyle.
Sizce bu hastalkl bir hal mi yoksa insanlk durumu dediimiz ey basite bu mu?
Gzel bir soru ve bence roman bunun bir
soru olarak kalmasn istiyor: Adamn
kendine yabanclaml, byd
ortamdan ya da denk geldii tarihsel
andan kaynaklanan kanlmaz bir durum mu, yoksa Adam bir tr sosyopat
m? Yazar olmakla, yani kendi deneyiminizi hayatn deil de edebiyatn iinde derin bir ekilde yaayabilmek iin o
deneyimle aranza koyduunuz ve onu
kayt altna almanz da mmkn klan
bir tr mesafeyle mi ilgili? Bence roman
bunlara cevap vermekle ilgilenmiyor.
Romann amac bu sorulara bir canllk,
hayatiyet kazandrmak.
Atochadan Ayrl, byk Amerikan airi John
Ashberynin erken dnem iirlerinden birinin
bal. Adam, Ashbery iin ironi yapmakszn
byk air diye tanmladm az saydaki kiiden
biri diyor, ki sizin de kahramannzla ayn kirde
olduunuzu biliyorum. Ashberynin Franszcadan
yapt btn eviriler nmzdeki gnlerde iki
cilt halinde (dzyaz ve iir) yaymlanacak: Bu vesileyle bir eyler sylemek ister misiniz?
Adam Gordonn romanda Ashbery hakknda syledikleri, Ashberynin tuhaf
gc hakknda benim syleyeceim eylere ok yakn.

Adam, misar sanat olarak spanyada bulunan gen bir air. spanyolcas at pat ve lkenin
tarihinden de, gndeminden de pek haberdar deil. te yandan spanya Sava hakknda bir iir
yazmas gerekiyor. Kitabn grnrdeki komedisi
de bu elikiden kyor: Adamn srekli megulm gibi yapt projesi aslnda sahici bir benlik
ina etme projesi. Doru mu bu? Sizce arad ey
gerekten sahicilik mi?
Arad tek ey sahicilik deil, ama sahicilik kitabn merkezinde sahici bir
estetik deneyim nedir? Hem bugn
yazlan iirin byk ksmn hayal krkl iinde okuyup hem de sahici bir
sanat olmas mmkn m? nsanlar arasndaki ilikileri mmkn klan
yanl anlamann gizemi midir, yoksa
Adamn iliki kurabilmesinin hakiki
bir yolu var m? Adamnki pornogra,

Adamn iir hakknda sylediklerinin aksine, sizin romannz bir sr ey hakknda: Benlik, sahicilik, deneyim, sanat, dil, edebiyat, siyaset vs.
Roman yazmadan nce iir yazyordunuz, dolaysyla u kadim soruyu soraym: Bir ey hakknda olmak ne demektir? Ya da
iir deil de roman yapan ne?
Ben Lerner

20

KTAP ZAMANI

SYLE

iir hakknda bir eyler syleyebilmek iin iire mesafe almak istedim.
Romann sevdiim taraf zannederim
esneklii baka formlar, baka edebi
trleri kendi iine katabilen, ok kratryel bir form. Belli iirleri sunmaktan ya da tarif etmekten ok iirle
karlama anlar sahnelemeyi; estetie dair kirlerin hayatn dier alanlarna nasl sirayet ettiini gstermeyi
istedim. Bir edebi form olarak roman
da bana bu serven (ya da talihsiz serven) iin uygun grnd.

Adam derin bir sanatsal deneyim yaayamamaktan muzdarip. Dzenli bir ekilde
ve aratrmam dedii eyin bir paras olarak Prado Mzesine gidiyor ve tpk Thomas
Bernhardn
nn anlatcsnn ve
isimli nl kitabnda sanat
tarihisi T. J. Clarkn yapt gibi uzun uzun
tablolara bakyor. Ama onlardan farkl olarak,
zavall Adam mze galerisine tekrar tekrar
gtren ey o deneyimi bir kere daha yaama
arzusu deil, bu sefer nihayet yaayabileceine
dair bir mit. Sorun nerede? Adamda m, mzenin beyaz duvarna asl sanat eserinde mi,
yoksa ikisinin arasnda bir yerde mi?
Yine ok yerinde bir soru, ama bence
romann cevap vermeye alt deil,
okuyucuya yneltmekle yetinmek istedii bir soru bu.
Adam bakalarnn deneyimlerini alyor
ve bu alnt deneyimlerle dayayp dedii bir sahte benlik kuruyor. Ben Adamn
bakalarnn deneyimlerini bulunmu malzemelerle alan mutsuz bir sanat gibi
temellk ettiini, sahiplenerek kendinin
kldn dnyorum. Katlyor musunuz?
Bence bunda bir doruluk pay var ve

7 NSAN 2014 PAZARTES

bence Adamn estetik deneyim yaama/yaayamama konusundaki endiesi, kiisel ilikilerle ilgili endiesiyle
paralellik tayor: nsanlarn kendi arzularn yansttklar bir ekran olmas
gerektiini dnyor Adam, nk
kendi deerinden phe duyuyor.

Kitabn sonlarna doru, sevgilisinin (daha

dorusu sevgilisi olup olmad belli olmayan
iki kadndan birinin, Teresann) evinde aylaklk ederken, Adam iinde kendi iirlerinden
birinin de olduu bir Amerikan iir dergisi
buluyor: Afalladm, Providencetayken yazdm, Topekayla ilgili iirlerin bulunduu, New
Yorkta yaymlanan nemsiz bir derginin burada, Madriddeki bu enfes dairede ne ii vard?
n getiimiz gnlerde
ok gzel bir Trke evirisi yaymland ve ben
Amerikayla Trkiye arasndaki cora mesafenin mi yoksa kltrel mesafenin mi kafanz
daha ok kartrdn merak ediyorum.
Bence kltrel ve dilsel yerinden olu
hakkndaki bir kitab evirmenin gzel
taraf, eviri faaliyetinin beraberinde
getirdii sorunlarn da o kitab okuma
deneyiminin bir paras haline gelmesi.
Trkiye hakknda, kitabn orada nasl
bir balamda okunacan hayal edebilecek kadar bilgi sahibi olduumu iddia
edecek deilim. Kitabm ksmen Amerikan tarz kapitalizmin dnyay hangi
yollarla tekrar ekillendirdii ya da ekillendirmeye kalkt, terre kar
sava denen eyin nerelere kadar
uzand vs. hakknda ve bunlarn
Trkiye balamnda ne gibi bir yank
bulacan merak ediyorum. Ama ne
olursa olsun kitabm Trke iinde de
var olaca iin ok memnunum.

MERAKLISINA:
Bildiim kadaryla John Ashbery hakkndaki Trke tek kaynak, 1997 ylnda
Yap Kredi Yaynlarnn davetlisi olarak
stanbula geldiinde kendisiyle yaplan
sylei ve iirlerinden kk (Ashberynin
ar retkenlii dnlrse, mikroskobik) bir sekiden oluan, u basks
tkenmi kitap:
(YKY, 1997). Enis Baturun ayn sralarda yazd John Ashbery Geldi Kald
balkl yazysa u kitabnda bulunabilir:
(1974-2000)

(Granada, 2013). James Woodun Trkede tek bir kitab yaymland (

, Ayrnt Yaynlar, 2010); Geo
Dyern birbirinden tuhaf ve gzel kitaplarnn bei Everest Yaynlarnn, biri de
Sel Yaynclkn yayn programnda; en
son Picasso zerine bir kitap yazan sanat
tarihisi T. J. Clarkn takntl bir ekilde
anlamaya alt iki Poussin tablosu
hakkndaki
(lmn
Grn) isimli benzersiz kitabysa
yayncsn bekliyor. (Emre Ayvaz)

21

EDEBYAT

KTAP ZAMANI

Buralar rzgr, buralar yamur

7 NSAN 2014 PAZARTES

Kularn aka yolculuu

Seluk Altun, yeni kitab

de
yine kltrl, seyahat etmeyi seven ve zengin bir kahramanla
tantryor okuru. Srl bir gnln etrafnda ekillenen anlatda byk bir utancn rtbas edilmesi ve adalet aray var.

Peter Sis tarafndan resimlenen

,
Feridddin Attarn
adl eserinde anlatt kadim otuz ku hikyesini izgilerle yeniden yorumluyor. Kitap batan sona grsel bir len niteliinde.

SOL OMZUNA GNE ASMADAN GELME, SELUK ALTUN, SEL YAYINCILIK, 104 SAYFA, 10 TL

KULAR MECLS, PETER SIS, EV.: NAZM AIL, ALEF KTAP, 160 SAYFA, 32 TL

NAN ETN

nlk okumay rntgencilie benzeten Dedem, bana otuzuncu ya

gnmde tuhaf bir gnlk armaan
etmiti. Seluk Altunun yeni kitab
Sol Omzuna Gnei Asmadan Gelmenin
al cmlesi bu. inde yarm yzyllk
bir srr tayan gnln rotasnda ilerleyen kitap, bir novella. lkemizde ok
yazlmam, hl da pek fazla yazlmayan bir tr olan, buna karn iyi rnekleriyle ne kan novella gerek bir edebi
zevki de beraberinde getirebiliyor.
Seluk Altun, batan beri romanlarnda izledii yollardan birini Sol
Omzuna Gnei Asmadan Gelmede de
izlemi; kurmacann beslendii gerek hayatn kimi elerini romann
btnne bozmadan yanstm. Bu,
Seluk Altunun okurlar tarafndan
benimsenmi bir sluptur ki, incelemeye deer. Ama daha nemlisi, kitabn belkemiini oluturan srlardr.
Kimi zaman entelektel bir arayn
sonucunda ortaya kp Batya uzanan,
kimi zaman yoksulluk ve treler kskacnda skp kalm ve adalet arayyla iddete dnp Douya uzanan
srlar, ziksel gerekliin bir tezahr
gibi nmzde duruyor. Peki, bu srlarn temelinde ne var? Kitab okuyup
bitirdiinizde bu ve benzeri sorulara
kendinizce yantlar bulacaksnz ama
nemli nokta belki de bu olmayacaktr.

YNE BR SEYYAH KAHRAMAN

Kendisine armaan edilen gnl
okuduktan sonra gnlk tutmaya balayan kahramanz Alpin bir da trmannda ykseklik korkusuna kaplmas
ve bu korkunun yol at olay, art arda
gelen srlarn kapsn ayor. Seluk
Altunun nceki romanlarnda olduu gibi kltrl, seyahat etmeyi seven,
zengin bir kahraman Alp. Sadk alan Mem ise yoksul bir gneydouludur. Alp, gnlkteki iaretleri izleyerek
gnlk yazarnn kimliini zmeye
ngiltereye, Mem ise Mardine gider.
Altun, Sol Omzuna Gnei Asmadan Gelmede ksaca deindiim bu
olaylar erevesinde bir srlar dnyas
kuruyor; bu dnyann iinde byk
bir utancn rtbas edilmesi de, ak da,
iddet de, adalet aray da var. Quentin Tarantinonun lmlerini izleyen,
adaletsizlii grp yaadka iten
ie byk bir fkeye kaplan Memin

Douya, Mardine gitmesi ve hakszla kar fkesini kusmas romana

damgasn vuruyor. Ama Mem bununla yetinmeyecektir; fkesi byyecek,
halka halka yaylacaktr. Bu bakmdan
roman, gerek olduunu bildiimiz bir
toplu tecavz olayn irdeliyor. Gerek olduu iindir ki, Memin Quentin
Tarantinodan rol alarak hakszlara ve
gllere bakaldrmasn anlatan sahneler etkileyici. Memin adalet aray,
adaleti yerine getirme yntemi ise bir
baka ac srrn ortaya kmasna vesile olacak, Tarantinovari hesaplamalar
Mardinden stanbula uzanarak Mem
ile hemerisi Resul ayn kaderin iki yz
gibi romanda buluacaklardr.
Seluk Altun, bir rportajnda, romann oluma aamasnda aratrmalar
yaptn, nce Mardine sonra da tarihi, yazar ve estet John Julius Norwichin
yeryznn en nemli arkeolojik kenti
dedii Afrodisiasa gittiini belirtiyor.
Alp ile Memin hangi kentlerle ve srlarla ilgili olabileceini varn siz kestirin...
Adaleti kendi salama mecburiyetine
srklenmi bir bireyin acsn hisseden
yazar, niyeti bu muydu bilmiyorum ama,
kahramann adalete gvendike yzlemeye dnk abasn da irdelemi oluyor.

AZRA NC

ikye malum, hi kimsenin padiahsz olmadn gren kular,

hthtn nclnde padiahlar
Simurgu bulmak iin yola kar. nlerinde almas gereken vadiler vardr. Bunlar tama (agzllk), ak,
marifet, istina, tevhid, hayret ve son
olarak fakr u fena vadileridir. Elbette
her durakta dklenler, gnl baka
eylerle elinenler, daha fazlasna
takat yetiremeyenler olur. yle ki, o
kadar ku iinde kala kala otuz ku
kalr. Ulatklar menzilde Simurgu
sorarlar. Bu srada bir ulak gelip
nlerine bir kt brakr. Okuduklar, yolculuk boyunca balarndan
geen maceralardr. Bunun zerine
kular byk bir aknlk yaarken
Simurgtan bir ses duyulur: Siz buraya otuz ku geldiniz [si Farsada
otuz, murg ise ku anlamndadr],
otuz ku grdnz. Daha fazla yahut
daha az gelseydiniz o kadar grrdnz. Buras bir aynadr!
Btn kular Simurgda fani olur,
kendi varlklarndan vazgeer. Bylece yine kendilerine yani asli hviyetlerine dnerler. Feridddin Attarn
yks temsil bir surette Vahdet-i
Vcud felsefesini anlatr. Kular, mritler; Simurg ise mrittir. Mritler
mridin nclnde ktklar ilahi ak yolculuunda menzile vardklar zaman Allahtan geldiklerini idrak edip yine Onda yoklua ularlar.
Bu yk, tasavvuftaki insan- kmil
olma araynn alegorik anlatsdr.
slamn parlak zihni Muhyiddin-i
bn Arab, Biz bir eyi remz ederiz,
lgatletiririz ama bizim bundan
kastmz baka bir eydir. diyor ki,
yknn kodlar bu belirlemenin etrafnda dnlmelidir.

AA TANIKLIK
Bazen bir dnce, bir cmle, bir eritileme, hatta bir szck bile bir romana,
ykye, ksacas bir edebi metne egemen olabiliyor. Bu yzden, Sol Omzuna Gnei Asmadan Gelmeyi yalnzca
gerekte yaanm utan verici toplu
tecavz olayyla yorumlamayz ancak
unu syleyebilirim: Kitaptaki srlarla
rl hikyeler, tpk ayn kaynaktan
kp kollara ayrlan bir su gibi... Bu kollar akp ayn yerde birleiyor ve bize o
byk utancmz anmsatyor. Tabii ki
kurmacann gerektirdikleriyle, ileci yazn trnn kurallaryla.
Hep sylendii zere, kurmaca metinler bir yanyla ayla iliki iindedir.
Ak ya da rtl bir biimde yazar, ana tanklk eder. Sol Omzuna Gnei Asmadan Gelme ite bu tarihi tankl yapan, hepimize ait aclarn kaplarn aan
bir roman. Kitabn 2014te yaymlanmasnn da zel bir nemi var. Oktay Rifatn
dizelerinden adn alan novella, Rifatn
100. yanda yaymland. Bu vesileyle,
romann banda da yer alan iki dizesiyle Oktay Rifat da anm olalm:
Buralar rzgr, buralar yamur / Sol
omzuna gnei asmadan gelme.

ZGLERLE KADM HKYE

Peter Sis tarafndan resimlenen Kular Meclisi bu kadim hikyeyi izgilerle yeniden yorumluyor. Sis, bir
avizenin iini aydnlatan lamba gibi
bugne dein zihinde oluan imajlar
cmbn renklendirip klandryor. Kitap batan sona grsel bir
len havasnda. Peter Sis, hikyeyi
sadece izginin diline tamyor, ruhunu rselemeden adeta yeniden var
ediyor. Dou Avrupal (ekoslovakya) Peter Sis, ABDde The New York

22

Times Book Review tarafndan verilen

Yln En yi Resimlendirilmi Kitab dln bugne kadar yedi kez
kazanm. Kitabn henz banda
izer, Attarn bir sabah huzursuz
bir ryadan uyandnda kendini bir
htht kuuna dnm bulduunu sylyor. Eer en sonunda insann bulaca padiah kendisinden
baka biri deilse Sisin, Krallar,
krallar Bktk, usandk krallardan!
Yeni bir krala ne gerek var? sznn
hikyedeki temel aray zetler nitelikte olduunu syleyebiliriz. Dou
edebiyatnn htht kuu Attar, klasik Fars, Arap, Trk ve Krt iirinin
de en gl mayalarndandr. Niyazi
bir iirinde Attarn airlere klavuzluunu yle anlatyor: MantkutTayrn lgat- mutlakndan syleriz/
Herkes anlamaz bizi bizler muamma
olmuuz/ Lafz u sret cism ile anlamak
isterler bizi/ Biz ne elfazz ne suret, cmle mana olmuuz. Yolculuk boyunca Hthtn katland zorluklar,
skntlar Sisin izgileri zerinden
okuyunca mridin (Htht) yapt
yolculuun aslnda btn mritlerin
(dier kular) yapt yolculua denk
bir sklette olduunu gryoruz.

MENZL- MAKSUDA ULAANLAR...

Feridddn-i Attarn Mantkut-Tayr
(Kularn Dilinden) kitabnn zerinden dokuz asr gemi olmasna ramen orada anlatlan hikyeler, zellikle de Simurg hikyesi insann
yazgsna ortak olmay srdryor.
Bu hikye zerine dnrken artc bir biimde anlat geleneimizde
birok kuun var olduunu da fark
ettim. Szgelimi, Hazreti Peygamberin kuu Dacin, Kbeyi savunan
ebabiller, Hazreti Musann kavmi
iin le gnderilen bldrcnlar, Hazreti Sleymann Htht, Zmrdanka, Kakns ve daha niceleri...
Kuun, zellikle de Attarn anlatt
biimde insanla zdelemesi elbette
birok balamda zerine dnlm, dnlecek bir mecaz; sanrm
insann asli macerasyla bu denli rten baka bir hikye ya da mecaz
yoktur. Peter Sis yolculuun banda
Htht u szlerle konuturuyor:
Tutkularnz, gcnz ve deer
verdiiniz her eyi frlatp atn. Sonuta menzil-i maksuda ulaanlar
kendinden arnp dnyadan paklananlar oluyor. Sadece o gn m?

EHR

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Her yer rant, her yer inaat

Emine Uaklgilin
adl kitabn okumak cesaret istiyor; hele de stanbulun son 10 ylda yaad
deiime isyan ediyorsanz... Kentin zgn dokusunu tamamen kaybetmeye
doru srkleniini anlatan Uaklgil, bu tehlikeye kar mcadeleyi salk veriyor.

FOTORAF: ZAMAN, AL NAL

BR EHR YOK ETMEK, EMNE UAKLIGL, CAN YAYINLARI, 264 SAYFA, 19.50 TL

AYE BAAK

mine Uaklgilin Can

Yaynlarndan kan Bir
ehri Yok Etmek: stanbulda
Kazanmak ya da Kaybetmek adl kitabnn detayl bir aratrma neticesinde hazrland aikr. Yazar, meramn ska
yer verdii belgeler, edebi metinler, haberler/yaynlar ve uzman grleri zerinden anlatm. Bylece zenginleen,
meseleye etraca bakma imkn sunan
kitap, tatminkr bir okuma vaat ediyor.
En nemlisi kitabn gncellii; Gezi srecinin ele alnm olmas ve eserin 17
Aralkta patlayan yolsuzluk skandalna
ksaca da olsa atfta bulunmas... Bylelikle cumhuriyet tarihi boyunca yaanan
gelimeleri aktaran Uaklgil, bugn bulunduumuz noktay da bu sre ierisinde grmemizi salyor.
Bir okuyucu olarak kitab nemseme nedenlerimden biri de bu hususta yazlan, ayaklar yere basmayan,
romantizm dzeyinde kalan pek ok
eserle kyaslanamayacak kadar gereki
ve sorumluluk sahibi bir bakla kaleme alnm olmas. Uaklgil, konuya
objektif yaklayor, taraf olduu tek
nokta stanbulun geleceine sahip kmak. Kitap ah u vah etmek iin deil;
durumu, nlemleri ve sz konusu talana kar sergilenebilecek duruu net
bir biimde tarif etmek iin yazlm.

RANT POLTKALARI
almann odanda, kente sadece
toprak ve gayrimenkul olarak, adeta
bir emlak hrsyla bakan rant politikalar var. stanbulun usuz bucaksz
bir antiyeye dntrlmesi srecinde alnan hatal kararlar, gz gre
gre yaplan kanunsuzluklar... Yazar
hibir evre, tarih, estetik deeri iermeyen, hatta yer yer ahlki kayg dahi
tamayan kt kentsel bymeyi
ele alm. stanbulun her bir kesinin ticari metaya dntrlmesinde
rol olan kiileri ve kurumlar tek tek
ifa ediyor. Ekonomik bymenin tek
yolu varsaylan inaat sektrne kurban edilen ortak deerlerimizi kitabn
satrlarnda takip ediyoruz. Bylelikle
inaat sektrnn kalc bir ekonomik
byme salamaktan uzak yapsn,
sadece kaynaklar tkettiini ve yapay
bir zenginleme arac olduunu grmek
istemeyen iktidarn yol at erozyonun, nne neleri katp gtrdne
de vkf oluyoruz. Bu yle bir byme

ki, kanser gibi ehri iten ie tketiyor,

stanbulun lmn hazrlyor.

Uaklgile gre hkmetin gremedii, grmek istemedii veya maalesef

sadece umursamad olgu ise hibir
plana dayanmayan inaat/rant politikalarnn ve buradan elde edilen yapay refahn verimli bir retim ekline, yksek
teknolojili yatrmlara evrilemeyecei.
Hedeeri, hayalleri, lgn projeleri basite toprak rantndan, ehri tketmekten ibaret kaldka stanbul iin bir gelecekten sz etmek ok zor. Uaklgil bu
kalknma modelinin, zengini yoksulu
smrerek daha da zenginletiren sper
lks yollar ve rezidanslar zerine oturtulmu olduunu sylyor. Ona gre bu
model kimsenin derdine are olmad gibi, Trkiyeye yatrmc ekmekten
de uzak bir sermaye transfer modeli.

RANTIN SONU GRNYOR MU?

Uaklgil, rant ekonomisinin bir noktada
nasl tkanacan tarif ediyor. Fakat bu
tketim, ehrin ve bizden sonraki nesillerin geleceini almakta tereddt etmedii
gibi, kendi geleceini de hi umursamyor. Rant peinde olanlarn tek derdi var:
Para kazanmak. Uaklgilin szleriyle,
Gerek siyasetiler, gerek giriimciler,
gerekse arazi rantyla snf atlama frsat
yakaladn dnen geni bir kesim iin
nemli olan tek ey piyasa canlyken tutabilecei kadar yk tutmak.
Kitapta kentsel dnm de rantn
bir paras olarak enine boyuna ilenmi.
Kentsel dnmden stanbulun bir
kazanc olmad ortada. diyen Uaklgil
szlerine yle devam ediyor: Kuatlm stanbulda her yeni proje, stanbulluyu biraz daha nefessiz brakyor. Yazara gre kentsel dnm ad altnda
stanbulun altn stne getiren faaliyet,
ehri bir antiyeye dntrrken engel
tanmyor; yeil alanlar, ormanlar, tarih
miras, ehrin bellei ve hatta gelecei
durmakszn yamalanyor.

PEK STANBUL KMN?

Emine Uaklgil, stanbulu sona yaklatran politik sreleri tarihin ak iinde ele
alrken stanbulluluk, vatandalk kltr
ve hukukuyla ilgili meselelere, sorumluluklara da dikkati ekmi. Diyor ki: Bu
sorumluluk, bakalarnn hayatn kurtarmaktan ok, kendilerinin ve ocuklarnn
istikbalini ilgilendiriyor. Peki, bu sorumlulua kent nfusunun ne kadar sahip?

24

Hi phesiz ranttan payna deni alanlarn, tuzu imdilik kuru olanlarn, snf atladn dnenlerin ve durumun vahametini umursamayanlarn bu sorumluluu
almaya ynelik bir gayretleri de, istekleri
de yok. Bir baka kesimin ise bu ehirde
yaamaktan baka aresi yok, geimini
salamaktan baka bir ey dnmyor.
En azndan imdilik olan bitenin farknda
deil. Oysa yazara gre stanbullularn sorumluluu byk; harekete gemedikleri
takdirde birka yl sonra stanbula ehir
demek artk imknsz olacak.
Kitap karamsar bir tablo iziyor, evet,
ama okuru umutsuz brakmyor, bu durumdan kmak iin yol da gsteriyor. stanbul iin tren henz kam, kaplar tamamen kapanm deil ama ok da
vaktimiz yok. Uaklgil, kapnn aralndan net bir gelecek gremiyor, hakl. Ama
stanbula hl sahip kanlara kent
hakkn savunanlara, yurttalara yle
sesleniyor: Yaam alanlarmz, evlerimizi, sokaklarmz, mahallelerimizi, ehirlerimizi savunmak, karamsarla kaplp
teslim olmaktan ok daha zor. Ama emin
olun hepimiz teslim olmann insan yiyip
bitiren fkeye bulanm hzn yerine, mcadele halinin neesini hak ediyoruz.

R-DENEME

KTAP ZAMANI

Benlii keif yolculuu

Dil ustasndan iir evirileri

7 NSAN 2014 PAZARTES

Edebiyatmzn dil ustas Bilge Karasunun eitli dergi

ve gazetelerde yaymlad iir evirileri, Tun Tayann
titiz almas sayesinde iirlerin orijinalleriyle beraber Metis Yaynlar tarafndan okura sunuldu.

Psikanalist Stephen Groszun kaleme ald

,
uzun psikanaliz seanslarndan derlenen anlatlar bir araya
getiriyor. Yazar, kitabnda edebiyat hedeflemese de akademik dile hapsolmadan edebi metinlerden alntlar yapyor.

R EVRLER, BLGE KARASU, HAZ.: TUN TAYAN, METS KTAP, 116 SAYFA, 10 TL

NCELENEN HAYATLAR, STEPHEN GROSZ, EV.: BEGM KOVULMAZ, YKY, 200 SAYFA, 12 TL

AL GALP YENER

rkenin
saygnlna katkda bulunmu
dil ustas; roman, yk,
masal ve denemeleriyle edebiyatta
kendi adasn ina etmi olan Bilge Karasunun (19301995) klliyat zenginleiyor. Edebiyatn iir
dhil belli bal btn trlerine ilgi
gsteren, kendisiyle hesaplamay
urasnn merkezine yerletiren
Karasunun lmnden bu yana 19
yl gemi olmasna ramen unutulmadn, eserlerinin yeniden basldn, hakknda yazlan tezlerin
yaymlandn grmek sevindirici.

R EVRSNE KATKISI
Bilge Karasunun 1950li ve 60l
yllarda, bata Federico Garca
Lorca olmak zere yedi airden,
iki dilden (ngilizce ve spanyolca)
yapt iir evirilerinin tamam
ilk kez gn na kt. ok dilli
bir yazar olan, diller aras karlatrmal analizlere zel bir nem
veren Karasunun eitli dergi ve
gazetelerde yaymlad iir evirileri, Tun Tayann titiz almas
sayesinde iirlerin orijinalleriyle
beraber kitap halinde okurlara sunuldu. Tayan, kitaba yazd sunu
yazsnda Karasunun iir dndaki
evirilerinin de orijinal metinleriyle beraber nmzdeki dnemde
yaymlanacan mjdeliyor. Kitapta Lorcann dnda Gustavo
Adolfo Bcquer, William Shakespeare, T. S. Eliot, Rajan, Rayaprol ve
Ezra Pounddan iir evirileri var.
Lorcann Trkiyede 1950li yllarda
kan sreli yaynlarda dilimize en
ok evrilen airlerden biri olduunu, ok sayda yazar ve airin onun
en nl iirlerini Trkeye kazandrdn gz nne aldmzda
Karasunun da dneminden etkilendiini sylemek mmkn.
Kitaptan gzel bir rnei,
Lorcann
Ac Kke Gazelini
sunuyorum: Bir kk var, ac. / Bir
dnya var bin katl. // Ellerin en k bile / Datamaz suyun kapsn.
// Nereye gidersin? nereye? nereye? /
Bir gk var, penceresi binlerce, / -soluk
yzl arlarn kavgas- / Bir kk var
sonra, ac. // Ac. // Tabannda acs,
/ Yznn iinin, / Geceden yeni kopmu / Gvdesinde sancs. // Hey ak,

dmanm benim, / Isrr ac kkn!

Bu iirden mlhem midir bilinmez, Karasunun 1956da yazd ve
Troyada lm Vard adl ilk kitabnda yer verdii yknn ad Ac Kk
Yamurun Tadndadr.
eviren: Bilge Karasu ibaresi
1950li yllarn ilk yarsndan itibaren sreli yaynlarda grnr olmu. Son evirisi 1990da yaymlanan yazar, 40 yl boyunca iir, yk,
deneme, eletiri, roman evirmi.
Karasunun 1960lardan sonra iir
evirmedii biliniyor. Onun hangi
airden hangi iiri evirmeyi tercih ettiini bilmek, eserlerine aina okurlarn merakn ve iir okuma itahn artracaa benziyor.

A. ESRA YALAZAN

nsan kendi zn srekli

arayan tamamlanmam bir
varlktr. Derinlikli dnce ve
duygu sisteminin yan sra onu
dier canllardan ayran temel zellii de
budur bana kalrsa. Kendisinden gizlenen
varln kefederken karlat snavlar,
kavrayabilen iin deiimin silik ayak izleridir ayn zamanda. O izleri takip eden
insan, benliini her hikyeyle yeniden
ina eder. z ayn kalsa da zihinsel deiim davranlarmz etkiler ve bu sayede
yeniden bir hayat icat etmeyiz belki ama
hayat yeniden oluturabiliriz.
Edebiyatn, hikyelerin, masallarn,
szl anlatm geleneinin, tecrbeleri
paylamann bu anlamda nemli bir ilevi
olduuna inanyorum. Kendimizle yaptmz sohbetler, hayallerimiz, gnlklerimiz ve bakalarna anlattklarmz gn
na ktnda sadece bizim iin deil
bakalarnn deiim kapsn aralamas
iin de frsattr. Bu yzden hikyelerle
deiimi gsterebilen kitaplar her zaman
kkrtc bir keif drtsyle okurum.

EDEBYATI, DL L OLARAK GRD

Karasu, iah olmaz bir okur olduunu, mr boyunca okumaktan asla
vazgemediini, okurluun z imgesi ile ilikili bir ey olduunu deneme
ve syleilerinde ska dile getirmi
bir yazar. Ne Kitapsz Ne Kedisiz adl
deneme kitabnda yle diyor: Ama,
okudum. Yaamm boyunca, durmamacasna; okumakszn yaayamayacam duya duya. Birok eyin
lp gittii -lp gittii dnlenbu yamda bile, en lgn eitlilii
iinde okumalarm srdrmemek,
usumdan geirebileceim en byk
olmazlk. (zimgemle ilikili bir ey
olsa gerek.) Bir yazarn kendisini
ncelikle okur olarak tarif etmesi,
okumadan yaayamayacan sylemesi onun dil iiliine, edebiyatn
mutfana ve bir btn olarak edebiyatn zne verdii nemi gsterir.
Karasu, iirde ve edebiyatn dier
trlerinde yapt zenli evirilerle
okumalarnn bir dier boyutunu ve
edebiyata verdii deeri sergilemi
oluyor. Onun eserlerinde mthi dil
kullanm ile karanlk bir dnya ina
ettii ve her yeni metninde bu ina
srecini baaryla devam ettirdii biliniyor. Bu dnyann farknda olarak,
Bilge Karasunun yk ve romanlarn severek okuyanlarn iir evirilerinde de bir dil iisinin verimli gayretinin bir parasna daha ahit
olmaktan haz alacaklarn sylemek
mmkn. Anlat ustasnn evirdii
dier metinlerin yaymlanmasn
beklerken, has edebiyat tercih eden
okurlar bu nitelikli iir evirilerinden keyif almaya aryorum.

KENDMZ NASIL BULURUZ?

Stephen Groszun ncelenen Hayatlar isimli kitab grdm zaman merakla elime
alp kartrma isteimin esas sebebi buydu. Kendimizi Nasl Yitirir, Nasl Buluruz alt bal, vaktiyle baucu kitab
yaptm, William Randalln Bizi Biz Yapan Hikyelerini hatrlatt. Randall zengin
ierikli makalelerinden oluan bu nemli
kaynakta, hepimizin esas itibaryla birer
hikye anlatcs olduumuzu, z yaratmmz hikyeler anlatarak gerekletirdiimizi sylyordu. te bu kitap da o
sihirli srecin dinleyen tarafna bakyor.
Stephen Grosz, hlen Berkley, Oxford
ve Londrada ders veren bir psikanalist. Bu
kitab hazrlarken hedeediinin edebiyat olmad aikr. Kulland dil bunu
aka gsteriyor. Ancak akademik dile
hapsolmadan kimi zaman edebi metinlerden yapt alntlar, ierii benzerlerinden farkl klyor. Uzun psikanaliz seanslarndan szerek derledii anlatlar, st
ste ylan davran kalplarnn arasndan krlgan duygu krntlarn gsteriyor.
Kitaba yazd nszde, bir hastasnn, Deimek istiyorum, yeter ki deimeme gerek kalmasn. cmlesinden
yola karak deiim ve kayp arasndaki
balanty vurguluyor. Ve sonra felsefeci Simone Weilin, hapishanede bitiik
hcrelerde kalan ve uzun zaman iinde

25

duvara tk tk vurarak konumay renen iki mahkmun yksn hatrlatyor: Onlar ayran duvar, ayn zamanda
iletiim kurma aralardr. Her ayrlk
bir balantdr. Bu duvar hikyesi, bana
iyi yazlm bir ykde anlam esneten
ses ve kelime boluklarn da hatrlatt.
Kendimize, birbirimize veya bir profesyonele anlattmz hikyeler kadar
anlat slubumuz da benliin yeniden
yaratm srecini etkiliyor. Tematik balklaryla ayrlm olan blmler, insann
hikyesini anlatarak hayatn anlamlandrmas prensibi zerine kurulmu. Bu
ilke sadece psikanalizin deil edebiyatn
da temel bakn gsteriyor. Grosz, ilk
anlatsnda (Dile Getirilmeyen ykler
Bizi Nasl Ele Geirebilir) anlatamadmz yklerin tutsa haline geliimizi hikyeci, romanc Karen Blixenin bir
cmlesiyle hatrlatp okura soruyor: yky anlatmak btn zntleri katlanlabilir klar. Peki, kii zntsnn yksn anlatamyorsa, aksine yks onu
anlatyorsa? Bu tuhaf eliki oumuzun
davranlarn anlamsz klan karanla
k tutuyor. Yldzsz ziri bir gkkubbede
usulca dolaan o k, karasevdann, sevememenin, srlarn, yalann, seilmi gibi
grnen yalnzlklarn, rtl yaknlklarn, deiimin neden olduu ve yzleemediimiz kayplarn kuyusuna iniyor.
Bu trden anlatlar okurun kendi gizli
hikyesiyle tam rtmese de bir biimde buluup kvlcmlandnda deerini
daha iyi hissettiriyor. Beni etkileyenlerden biri Snakt mesela. Gerek dnyadan kamak iin kendine Fransada
hayali bir ev kuran bir adamn hikyesini
anlatyordu. Eyasyla, iine yerletirdiimiz yeni bir ben duygusuyla korkularmzdan, fkelerimizden, zaaarmzdan
kap sndmz ev nihai yuvamzdr.
Yolculuun hi bitmedii, kimsenin bizi
incitemedii bir yer. Bir baka arpc
hikyede (Ac Armaan) ac ekmeyi
taammden unutmu Mattin i burkan
hikyesine elik ettim. Ve ac ekememenin yakc boluunu hissettim. Acsn, yasn yaayamad iin en ok
kendine zarar verenleri dndm. Sevilmekten huzursuz olduu iin yaknlk kuramayanlar dnrken hayal
roman kahramanlarmla konutum.
Gitmeyi gze alarak deiebilmenin,
deimeden kalmann hassas dengesi
zerinde bir sre salndm.
ncelenen Hayatlar sade ve itenlikli anlatmyla okurunun duygularn
kmldatmay iyi beceriyor.

TARH

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Ortaa: yle tandk, yle yabanc

Umberto Eco ortaaa dair incelemelerinin yan sra
adl unutulmaz romanyla
ortaa imajlarnn popler hale gelmesinde nemli pay sahibi olmutu. talyan yazarn yayna hazrlad
ise bu ilginin, revizyonist bir
tarihyazm ile ansiklopedik bir mecraya kavutuu drt ciltlik nemli bir almann ilk verimi.

FOTORAF: ZAMAN, SELAHATTN SEV

ORTAA, UMBERTO ECO, EV.: LEYLA TONGU BASMACI, ALFA YAYINCILIK, 960 SAYFA, 65 TL

EMRAH PELVANOLU

vrupa ortaalarnn gnmz Batl popler kltr dnyasnda belirleyici

bir rol var. Walt Disneyin prensler,
prensesler, valyeler ve cadlarla dolu
mehur masal atosu, Harry Potter ve
arkadalarnn tipik bir byc/skolastik
olan Dumbledoredan eitim aldklar
Hogwarts ya da beyaz ehir Gondor ve
aklnza gelebilecek dier btn kuleli,
burlu, duvarl, mazgall, hendekli ato
ve kale prototipleri bir ynyle hep ortaa kaynakldr. Yzklerin Efendisinden
Game of Thronesa kadar, Hollywood sinemas ile birlikte arptlm bir grsellie kavuan yeni nesil epikler de, Dan
Brown kurmacalar da byk oranda
genelgeer ortaa klieleri zerine kurgulanmtr. Bu yar mitolojik ortaa
fantezilerinin yannda, engizisyon mahkemelerinde cadlarn ve limlerin eytanla ibirlii yaptklar iin yarglandklar; vebann, aln ve feodal savalarn
lme hizmet ettii; tutucu bir Hristiyanln her trl doaya lanet okuduu
bir karanlk a anlats da mevcuttur ve
en az dieri kadar yaygndr. Bu karanlk
a anlats, slamn aydnlatt alternatif bir ortaa topyas ile tezat oluturur ve ortaya kan kartlk, modernist
slamclarn 19. yzyldan beri farkl
dzlemlerde en ok kullandklar sylemsel aralardan biri haline gelir. Peki,
gerekten nedir ortaa? Aydnlk mdr?
Karanlk mdr? Yoksa kimin nereden
baktna gre deien uzak, belirsiz bir
zaman aral mdr?

ORTAA NE DELDR?

Umberto Eco

ymlanm ve henz ngilizce evirisi de

yok. Bu takdire ayan tercihi ncelikle not
etmek gerekiyor.

kotarlmakla birlikte, Frank ve Germen

krallklarnn anlatld baz blmler
Ernst Erich Metzner tarafndan Almanca
kaleme alnm ve talyancaya evrilmi.
Ortaa ile ilgili bu balamda hemen eklenmesi gereken baz nemli detaylar mevcut. tarih, felsefe, bilim
ve teknik, edebiyat ve tiyatro, grsel
sanatlar, mzik ana balklar altnda derlenen kitap, 10dan fazla yazarn
katk sunduu 200e yakn alt balktan
oluuyor ancak biz kimin hangi makaleyi yazdn indekiler ksmndan
renemiyoruz. Eco dnda ounu tanmadmz talyan uzmanlar hakknda
herhangi bir bilgi bulmak yine kitap balamnda sz konusu deil ve talyan okur
iin muhtemelen tandk olan bu isimlere
dair ayrca kk Google taramalar
yapmak gerekiyor. Econun yazarlk poplaritesinin bir heves ekecei bir ksm
okur iin bunlar gereksiz detaylar olabilir
ancak bu nemli almaya hakkn verecek nitelikli/uzman okur iin bunlar deerli bilgiler. Kaln ciltli ve salam dikili

AKADEMSYENLERN ORTAK ALIMASI

ORTAAI POPLER HALE GETRD
Umberto Eco (1932) ve 1980 tarihli roman Gln Ad, Avrupa ortaalarna
dair imajlarn popler hale gelmesinde
phesiz ki pay sahibidir. 1986 ylnda
sinemaya da uyarlanan bu ok satm
bayapt, salam bir polisiye kurgu ile 13.
yzyl manastr yaantsna ait ok canl
bir anlat sunar. Econun ortaaa ilgisi
bu romanla snrl deildir elbet: Ortaa Dlemek, Ortaa Estetiinde Sanat ve
Gzellik ve Baudolino, Econun bir ekilde
dnemi anlatt nemli yaptlardr. 2010
tarihli Ortaa: Barbarlar, Hristiyanlar,
Mslmanlar ise bu ilginin, revizyonist bir
tarihyazm ile ansiklopedik bir mecraya
kavutuu drt ciltlik nemli bir almann ilk verimi. Leyla Tongu Basmac tarafndan evrilen bu 900 sayfalk kaynak,
Alfa Yaynlarnn 2500. kitab olarak ya-

kitabn i kapak sayfalarna, ana balklarn 400-1000 yllar arasnda e sremli

olarak alt alta verildii bir kronoloji konulmu. Bu kronolojinin ayn mantkla daha
detayl hazrlanm hali ise cilt sonunda
yer alyor, 15 sayfa sryor ve hayli yararl. Kitapta dizin mevcut, ancak sadece
ad geen ortaa grlerini kapsayan bir
zel isimler dizini olarak hazrlanm; yer
adlarn da kapsayan ayr bir dizin bilmem ki talyanca baskda mevcut mudur?

Ortaan ilk cildi geni bir balang ve

dnemselletirme tartmas ve altbalk yelpazesi ile birlikte kabaca 400-1000
yllar arasn kapsyor. Katedraller, valyeler, ehirler balkl ikinci cilt 10001200, atolar, Tccarlar, airler balkl
nc cilt 1200-1400, Keier, Ticaret,
topyalar balkl drdnc cilt ise 14001500 yllar arasna odaklanm. Takip
eden ciltlerin de evrilip Ortaa ansiklopedisinin Trkede tamamlanmasn
temenni ediyorum, zira Barbarlar, Hristiyanlar, Mslmanlar bize dier ciltler iin
de nemli bir perspektif sunuyor. nc
ciltte ortak editrlerle alan Eco, dier
btn ciltlerin editrln tek bana
stlenmi ancak ilk ciltteki geni giri
yazsn saymazsak yazar olarak katks
ok snrl. Kitap byk oranda talyan
akademisyen ve uzmanlar tarafndan

26

Ortaan ieriine gelirsek, yukarda da

belirttiim gibi, kitap Econun ortaaa
olan zel ilgisinden kaynaklanyor. Barbarlar, Hristiyanlar, Mslmanlara yazd
uzun giri yazsnn daha ilk cmlelerinde Eco, bu ilginin kaynan ve motivasyonunu ak bir ekilde ortaya koymu:
Ortaa, Roma mparatorluunun dalma dneminde balayp, tutkal grevi
gren Hristiyanln yardmyla, Latin
kltrn, imparatorluu yava yava
istila eden halklarn kltrleriyle birletirerek; uluslaryla, konumaya devam
ettiimiz dilleriyle ve deiimlerden ve
devrimlerden sonra bile olsa bizim olmaya devam eden kurumlaryla gnmzde Avrupa dediimiz yere hayat veren
dnemdir. Bu balamda Econun hem
krizdeki Avrupa kimlii iin bir kaynak,
sabit bir tarihsel alan ama abasnda
olduunu hem de krizi karan Avrupa
merkezci dnce yapsna kar revizyonist bir tavr aldn syleyebiliriz. Kitap
iin belirlenmi Barbarlar, Hristiyanlar,
Mslmanlar bal Avrupa kimliinin
hikyesini izgisel bir 19. yzyl byk
anlats olmaktan kararak 20. yzyl oulcu demokrasisi ile uyumlu bir kurguya
oturtuyor. Uzun giri yazs boyunca Eco,
ortaaa dair ska tekrar edilen klieleri,
Ortaa ne deildir? bal altnda belirledii maddeleri takip ederek hem daha
gncel hem de daha tarihsel bir balamda, belki drt cilt iin de geerli olacak
yntembilimsel bir rotada dzeltiyor. Bu
rota ortaadan gnmz Avrupa dnyasna kalan kurumlara odaklanrken,
klieleen bilgi daarn da grmezden
gelmiyor. Econun belirledii perspektifte
ortaa, antik tapnak ile manastrn, k
ile karanln, banazlk ile akkirliliin, kyl ile valyenin, lm ile hayatn
beraber ekillendirdii hem ok tandk
hem farkl bir dnya.
Ortaa, Gln Adndan fazlasn merak edenler iin deerlendirilmesi gereken
bir bilgi kayna. Tavsiye olunur.

TARH

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Sultan rya grnce

Sultan III. Muradn yazd dnlen mektuplar ilk kez evriyazya aktarld ve getiimiz gnlerde Tarih Vakf Yurt Yaynlarnca okura sunuldu.
Mektuplar hem tasavvuf yolunda bir n ruh ve zihin dnyasn hem
de bir padiahn siyasi sorumluluklarla rl i atmalarn yanstyor.
KTBL-MENMT: SULTAN III. MURADIN RYA MEKTUPLARI, HAZ.: ZGEN FELEK, TARH VAKFI YAYINLARI, 392 SAYFA, 40 TL

belere Dair Mektuplar ve Tezkereler

olmak zere iki ksma ayrlyor. Padiahn mistik deneyimleri grsel, iitsel ve
kalpte vuku bulan deneyimler. Grsel
deneyimlerinin temelini ryalar olutururken, bazen hibir grsellik olmadan kendisine ilham geldiine ahitlik
ediyoruz. Gerek grsel gerekse iitsel ve
kalb olan bu mistik deneyimlerin hepsi
onun Allahn sekin bir kulu olduunu
gsteren iaretler kabul ediliyor. Sultan
Muradn i ve Snnlerin hepsini kendi sanca altnda toplamak, btn bir
slam leminin koruyucusu olmak gibi
bir derdinin olduu dnlrse, bu rya
ve ilhamlar birer motivasyon kayna
olarak grmek mmkn. Hatta babas
Sultan Selim zamannda bar salanan
Safevilere kar tekrar seferler balatmasnn altnda yatan nedenlerden biri olarak da ayn slam halifelii gayesini bulabiliriz. Ayn dnemde slam dnyasnn
eitli corafyalarnda var olan Mehdi
beklentisinin de bu mektuplarn derlendii zamana denk dmesi artc deil.

NLAY KAYA

asavvuf geleneinde mektuplamann yaygn olduu bilinir. Mritler eyhlerine, eyhler

mritlerine, mritler birbirlerine yazd
gibi, eyhin dorudan halka yazd mektuplar da bulunmaktadr. Bu konu imdiye
kadar etraca bir akademik almaya tabi
tutulmasa da tarihilerin yazdklarndan
yola karak byle bir bilgiye sahibiz. rnein, Risle yazar Kueyrinin mektuplar halka yazlm mektuplardr. lk byk
mutasavvardan Cneyd-i Badd, bu
mektuplarn avam diye adlandrd
halkla paylalmamasndan dem vurur.
Bu saknmann altnda mektuplarn ieriinde ryalarn, birtakm mistik deneyimlerin, hatta gnmzde psikanalitik
okumalara elverili olabilecek mahrem
itiraarn ortaya kmasndan duyulan
kayg yatyor olabilir, nk mritler eyhlerine yazdklar mektuplarda sadece mistik ve din meselelere deil; evlilik, seyahat
gibi kiisel konulara da deinir, eyhlerinden nasihat isterler. te yandan, bu yazmalarn, yazld dnemin entelektel
birikiminin korunmas ve yaygnlatrlmas asndan bilinli olarak neredildii
durumlarla da karlarz.

LK KEZ YAYIMLANIYOR
Osmanl tarihinde de bu trden mektuplamalarn varl tahmin edilse de, u
ana kadar sadece XVII. yzylda skpte
yaam Asiye Hatunun eyhine yazd
mektuplar Rya Mektuplar adyla tarihi
Cemal Kafadar tarafndan yaymlanmtr. Bunun yan sra devrin tarihisi Mustafa lnin Knhl-ahbr adl eserinden
Sultan III. Murad ile eyhi ca Dede arasnda byle bir mektuplama olabilecei
bilgisi edinilmi, bu mektuplarn kopyalarn bir araya getiren Kitbl-Menmt
adl bir elyazmas metin bulunmutur.
Bu metin stanbulda Nuruosmaniye
Ktphanesindedir. eyhin Sultan III.
Murada yazd ya da yazm olabilecei mektuplar elde yok ancak sultann
yazd dnlen mektuplarn tamam
ilk kez Michigan niversitesinde doktora tezi olarak bu konuyu ele alan zgen
Felek tarafndan evriyazya aktarld
ve getiimiz gnlerde Tarih Vakf Yurt
Yaynlarnca basld. Byle bir eserin gn
yzne kmas, Osmanl tarihinde tasavvuf geleneini bir mridin bakyla

BAUM ALUB IKUB GTSEM...

gzlemlemenin, onu Osmanl edebiyat
balamnda bir deer olarak grmenin
yan sra, dnya edebiyat ve tarihinde de
bir padiahn ya da kraln rya ve mektup
koleksiyonlarnn bildiimiz kadaryla
bulunmamas asndan olduka nemli.
Sultan Sleymann torunu ehzade
Murad, babas ehzade Selim Manisada
sancakbeyi olarak ikamet ederken dnyaya gelir ve 1574te, yirmi sekiz yanda tahta kana kadar Manisada kalr.
Halvet eyhi ca Dede ile dostluk kurmas ve ona intisap etmesinin Manisada
kald dnemlerde olduu dnlmektedir. Sultan Muradn ca Dedeye
yazd mektuplar sultann atlaryla
ilgilenen Mrhr Nuh Aa derlemitir.
Padiahtan izinsiz bu mektuplar derlemenin pek mmkn olamayaca dnlrse, mektuplarn Sultan Muradn
emriyle derlendii tahmin edilmektedir.
Mektuplarn dayand temel olan rya,
Nuh Aann aktardna gre, Sultan
Muradn ca Dedeyle tanmasnn
da nedenidir. Sultan Murad Manisada
ehzadeyken ibret dolu bir rya grr.
Bu rya, yorumlanmas iin tasavvuf
ehli kimselere aktarlr ancak ilerinden
ca Dede dnda kimse ryay tabir

edemez. ca Dede ise ryann ehzadenin tahta kacana iaret olduunu

belirtir. Nitekim bu tabirden ok ksa bir
sre sonra ehzade tahta kar. Sultan
Muradn ca Dedeye intisap etmesi ve
stanbuldan Manisaya mektuplar gndermesi bu olay zerinedir.
Nuh Aann derledii ryalarn
gerekten de Sultan Murad tarafndan
grlen ryalar olup olmadn kesin
ekilde sylemek imknszdr. Osmanl
kltrnde tasavvu, kiisel, hatta siyasi
meselelerin yorumlanmasnda, gerekli
stratejilerin alnmasnda ryalarn etkin
bir ara olarak grld bilinmekte,
edebiyatta ise ryalarn olay rgsnn
temelini oluturma gibi bir zelliine
rastlanmaktadr. Bunun en arpc rnei, Evliya elebinin Seyahatnamesini,
Hz. Peygamberden seyahat izni ald
bir ryay metnin sebeb-i teli olarak sunuuyla balatmasdr. Ryalarn gereklii ya da kurmaca oluu bir yana, Sultan
Murada ait varsaydmz bu ryalar, tasavvuf yolundaki bir padiahn gerek manevi, gndelik, kiisel kayglarn gerekse
devletle ilgili kayglarn birinci elden
vermesi asndan nem tamaktadr.
Mektuplarn ierii, Mistik Tecr-

27

Mektuplardaki Tezkereler ksm ise

daha ahsi meselelere dair: Sultann aile
sorunlar, Raziya Hatunla ilikisi, annesi Nur Banu Sultana olan derin ball, bakalarnn kendisi ve ailesiyle ilgili
grd ryalardan da etkilenii dikkati
ekiyor. Edebiyata ve tarihe olan merak, Hallc- Mansrun, bn Arabnin,
Mevlanann, Attarn Mantkut-Tayr
eserinin onun zerinde brakt etkiler
grlyor. Bunlarn yan sra, bir padiah
olmann getirdii byk manevi ykn
zerinde nasl bir bask oluturduuna
da son derece iten u sitemleriyle ahitlik ediyoruz: ... h bir yol bulsam, baum
alub kub gitsem, kimesne beni aramasa,
lemn kahr ve errliinden hals olub
huzrumda olsam... (168a:1210)
Geleneksel tabirle bir menkbe, modern tabirle bir monogra olarak grlebilecek bu metin, hem tasavvuf yolunda bir n ruhan ve entelektel
dnyasn, hem bir padiahn siyasi sorumluluklarla rl i atmalarn,
hem de bir bireyin i dnyasn sunuyor. Kitbl-Menmt bu anlamda Osmanl ve dnya tarihi asndan esiz
bir hazine olduu gibi, rya ve mektuplara dayal edebiyat geleneine de kayda deer bir biimde dhil oluyor.

DNCE

Zor zamanda insan savunmak

Sanata dardan bir bak

eyla Benhabib
isimli kitabnda, insan haklarnn kolayca feda
edilebilmesi ve tartmalarn sklkla kmaz sokaklara sapmas durumlarna ciddiye alnmas gereken zmler neriyor.

Vera Zolbergin
adl kitab, sanata teorik bakn imknlarn reddetmeyen ama daha bilimsel bir
bakn nasl olabileceini aratran bir alma. Yazar, ncelikle
Batl kapitalist demokrasilerde retilen sanatlar odaa alyor.

BUHRAN AINDA HAYSYET: ZOR ZAMANLARDA NSAN HAKLARI, EYLA BENHABB,

EV.: BARI YILDIRIM, KO NVERSTES YAYINLARI, 358 SAYFA, 28 TL

BR SANAT SOSYOLOJS OLUTURMAK, VERA L. ZOLBERG, EV.: BUKET OKUCU ZBAY, BOAZ N. YAY., 248 SAYFA, 35 TL

A. YAVUZ ALTUN

on yllarda dnyada
ykselen en nemli kavramlardan biri insan
haklar. kinci Dnya Savandan bu
yana younluklu olarak tartlan bu
kavram, her trl yasal dzenlemeye,
imzalanan uluslararas anlamalara ve
hukuki mcadeleler sonucunda edinilmi onca kazanma ramen, zerinde
mutabakat salanmas zor konularn
banda geliyor. Ekonomik istikrar ve
demokratik kurumsallama vatandalara ya da topluluklara haklarnn salanmas konusunda bir sre gvence
verse de, kriz zamanlarnda ilk unutulan eylerden biri yine haklar oluyor. Zira bahane retilmesi hayli kolay.
2001de ABDdeki terr saldrsnn ardndan ina edilen ulusal gvenlik
duvar, bunun bir rnei. 11 Eyllden
bu yana zellikle ABDde yaayan Mslmanlar iin insan haklar kavram
yamal bir bohaya dnm durumda.
Gelimekte olan lkeler asndan baktmzda manzara, gelimekte olma
halinin bir eit yan rn olarak insan
haklarnn keyf kstlanmas ya da uygulanmamas biiminde tezahr ediyor. Buralarda ve otoriter ynetimlere
sahip daha zengin lkelerde tartma
ksa sre iinde kimliksel karmlara, siyasi gereklie veya Makyavelist zorunluluklara sapyor. Haliyle
insanlarn doutan sahip olduklar
haklar konusunda ya da Hannah
Arendtin tabiriyle haklara sahip
olma hakk hususunda evrensel bir
perspektiften uzaz.

K YNL AMAZ
nsan haklarnn bahanelerden uzak
bir noktaya tanmas adna yaplan
felse tartmalar, hukukla siyasetin
i ie getii bir dzlemde ele alnrken, gncel hadiselerin zorlayc
etkileri sebebiyle, bilerek ya da bilmeyerek bakarkrlk oluabiliyor.
Bunun iin teorik eletirmenlerin
farkl disiplinlerle kurduu diyalog
ve halihazrda yaanan ynla insan haklar ihlali karsnda verilen
mcadeleler, siyasi denklemler arasnda eziliyor. Buna bir de giderek
kozmopolitleen yaam alanlarnn birbiriyle farkl akslarda atan kltr, hukuk, siyaset biimleri eklenince, birey-hukuk ilikisi
iinden klmaz hale gelebiliyor.

Bu iki ynl amaza, yani insan

haklarnn kolayca feda edilebilmesi
ve tartmalarn sklkla kmaz sokaklara sapmas durumlarna, eyla
Benhabibin Buhran anda Haysiyet:
Zor Zamanlarda nsan Haklar isimli kitab, ciddiye alnmas gereken zmler sunuyor. Benhabib, spanyadaki
zulmden kaarak Osmanlya snan
bir Yahudi ailenin mensubu olarak, hayatnn bir ksmn stanbulda geirmi
nemli bir akademisyen. imdilerde
Yale niversitesi felsefe blmnde
almalarn srdryor. almalar,
insan haklar konusuna felse ve siyasi
temellendirmeler bulmann yan sra,
kozmopolit hale gelen yaam alanlarnda ortaya kan yeni atmalar da
engellemeyi hedeiyor. ada kozmopolitizmin trajik kkenlerini anlamak hususunda yapt katklar, yirminci yzyl tarihi boyunca konuulan
insan haklar kavramnn bugn iin
sahte totalletirmeleri engelle[yerek]
yeniden retilmesini ngryor. Haliyle, ok aktrl bir hakkn iade edilmesi srecinden bahsediyoruz ki,
Benhabib de sadece mahkemelerdeki
adaleti deil, sivil toplumun ve uluslararas kurulularn yardmyla zayf
kamusal alanlarda grlen hak ihlallerinin giderilmesini ele alyor. Burada
Benhabibin savunduu argmanlar,
uluslararas hukuk metinlerinin, insan
haklar beyannameleri ve szlemelerinin ie yaramaz olduu iddiasna
cevap veriyor daha ok.
Elbette bu trl bir sre, baz yapsal ncelikler gerektiriyor. Hukuki ve
siyasi kurumlarn, sivil toplum aktrlerinin iletiim zgrl erevesinde
mzakere oluturabilmesi bunlardan
ilki. Ardndan bireylerin, bulunduklar
kamusal alanlarda hukuk yapc hviyette grlmeleri. Bylece hukukun
srekli yeniden yaplanmas bekleniyor. Son olarak kozmopolitizm karsnda, haklarn sadece gruplar ve topluluklar zerinden deil, bireyler
zerinden tanmlanmas ngrlyor.
Zira grup hakk, bireyleri belirli bir kalp ierisine hapsederek haklarn snrlarn daraltmaktan teye gemiyor.
Benhabib, btn bunlara ek olarak,
ekonomik kalknma ile insan haklarnn paralel yol almas gerektiini salklyor; buhran a ile haysiyeti
yan yana getiren bir balamda, insan
haklarnn hibir kalknmaya feda
edilemeyeceini anlatyor.

SREYYA SU

anat, toplumun postmodern durumunda, modern

durumda olduundan daha
fazla, gndelik hayatn nemli bir fenomeni haline geldi. Modern durumda
sanat iin meru alan mze ve elit salonlar iken, postmodern durumda sanat
sokaklara kt. Hatta mze ve galeriler
gibi, sanatn zel alanlarnn kamuya
aldn gryoruz. Sanatn toplumsal
hayatn merkezinde yer almaya balamasnda grsel bir rejime gemi olmamzn da nemli pay var.
Sanatn toplumsal hayatn merkezinde yer almaya balamas ve epistemolojik
veya kavramsal bir nitelii haiz olarak
kendini sunmas karsnda insan ve
toplum bilimlerinin daha fazla kaytsz
kalmas beklenemezdi. Gerekten gnmz toplumunun nemli fenomenleri
zerine ihtisas alanlar olarak din sosyolojisi, kent sosyolojisi, g sosyolojisi gibi
alt disiplinlerin arasnda sanat sosyolojisi
de ne kyor. Bu gelimeye kout biimde sanat sosyolojisi alannda yaynlarn
arttna ahit oluyoruz. Gnmzde
sanat felsefesi, sanat teorisi, sanat eletirisi ve sanat tarihi literatrnn arasnda
sanat sosyolojisinin kendini ayrtrarak
mstakil bir disiplin haline geldiini syleyebiliriz. Zira erken tarihli sanat sosyolojisi almalar daha kark bir mahiyet
arz ediyordu. Bunun yerine sanata teorik
baklarn imknlarn da reddetmeden
ama daha bilimsel bir bakn nasl olabileceine dair aratrmalar yaplyor. Vera
Zolbergin Bir Sanat Sosyolojisi Oluturmak
adl kitab ite byle bir alma.

SANATIN TOPLUMSAL VE TARHSEL BALAMI

Zolberge gre, sanat hakknda yaratc ve akla yatkn birok sav ileri srmelerine ramen, estetikiler
ve teorisyenler ie dnk bir bakla
sanatn sosyolojik kavrannda boluklar meydana getirmilerdir. Fikirlerinin birou st kapal biimde
sanatn oluumuna dair toplumsal bir
temele iaret etse de, ok yakn bir zamana dek sosyolojik kavramlar kullanmaktan zellikle kanmlardr.
Kavraytaki boluklar doldurmak
iin sosyolojik sanat almalarnn
sunduu da dnk baktan bahsetmek anlaml olacaktr.
Zolberg, kitabnda teorilerden
beslenerek sanatn toplumsal ve tarihsel balamna younlayor. Sana-

28

t, zerine hazr teoriler giydirilecek

bir ara olarak grmekten kanmakla
beraber; sanat biimlerini, tarzlarn,
nesnelerini ve kirlerini teorik formlletirmeler ve metodolojik ynelimlerle birletirirken, estetik, teorik
ve felse yaklamlarn gl ynlerini daha ok ne karan okumalarla,
bilimsel aratrmay gelitiren bir sanat sosyolojisi neriyor.
Yazar, sanattan genel anlamyla
bahsetse de, btn sanat biimlerini
yeterince kapsamak mmkn olmad
iin, odak noktasnda ncelikle Batnn
kapitalist demokrasilerinde retilen,
resim ve heykelleri ieren, plastik veya
grsel sanatlar ile mzik yer alyor.
Zolberg, almasnda tarihsel ve karlatrmal bir yaklam benimsiyor.
Karlatrmalar bazen ak bir ekilde, dorudan yaparken, bazen de kendi
aratrmalar ile dier kltrel almalarn sentezinden yararlanyor.

SANATIN MAHYETNDEK DEM

Zolbergin kitabnn ana konularndan
biri, sanatn ne olduu hakknda zaten
toplumda var olan kafa karkln
daha da artran ve belli bir tanmda mutabakat salanmasn giderek zorlatracak lde, sanatn mahiyetine dair anlaytaki deiim. nsan bilimleri
alannda alanlarn herkese ak ada sanat knamasnn altnda, onu artk yrrlkten kalkm eski bir mutabakatla karlatryor olmalar yatar.
Onlar, byk sanat neyin oluturduuna dair sabit bir mutabakat olduunu
varsayar. Eer bugn byk kabul edilen baz eserlerin hakk gemite verilmediyse, insan bilimleri alannda alanlar bu durum iin genelde suu,
eitimsiz halk veya kat kurumsal otoriteler gibi, sanat d faktrlere ykler.
nk dncelerinin merkezinde, ie
dnk bir perspektie yorumlanacak
olan sanat eseri vardr. Her byk esere,
sanatkrnn varlnn esiz ve anlaml
bir ifadesi olarak bakarlar. Dolaysyla
sanat Kantn eletirel perspektinden
grrler. Bu da sanatn ortaya kndaki toplumsal srelerin gzden karlmasna neden olur. Pierre Bourdieu,
Distictionda sanatn oluumundaki toplumsal sreleri inceleyerek Yarg Gcnn Eletirisinin sosyolojik boyutunu
tamamlamt. Zolberg de Bourdieu ve
dier sosyologlarn teorilerinden beslenerek sanata dair sosyolojik bir kavray
oluturmaya alyor.

SNEMA

KTAP ZAMANI

Orta kuak ynetmenden itiraflar

7 NSAN 2014 PAZARTES

Her film yeniden balamaktr

Sinemaclar kuann ardllarndan Feyzi Tuna,

adl kitapta o dnemi akyreklilikle anlatyor.
gibi filmlerin ynetmeni olan Tunann hatralar Yeilamn nispeten az bilinen bir dnemine dair ilgin detaylar barndryor.

Theo Angelopoulosun ynettii Altn Palmiye dll

filminin senaristi Petros Markarisin, filmin ekim srecinde tuttuu
gnlkler 15 yl sonra Trkeye kazandrld. 9 Mart 1996da balayan
gnlk, filmin son sahnesinin ekildii 31 Mart 1998de sona eriyor.

FEYZ TUNA: HER FLM BR MTHANDI, DLARA BALCI, AGORA KTAPLII, 304 SAYFA, 25 TL

SONSUZLUK VE BR GNLK, PETROS MARKARS, EV.: ANNA MARA ASLANOLU, STOS YAYINLARI, 184 SAYFA, 24 TL

inemamzn ilk kuan

oluturan tiyatrocu ynetmenlerin ileri pek bilinmese
de tarih adan haklar teslim edilir, ardndan gelen ve sinema dilini kuran sinemac
ynetmenler ise zaten hak ettikleri gibi ba
tacdr. Ancak onlardan sonra yetien ve
Yeilamn kne ramak kala bir eyler yapmaya alan ynetmenlerin ne ismi
ne de lmleri bilinir oklukla. Dilara Balc,
onlardan birine, Feyzi Tunaya eitimi esnasnda rastlaynca frsat karmam ve
bylece Her Film Bir mtihand km ortaya.
Kuyucakl Yusuf, Kzgn Toprak, Aka
Susayanlar gibi lmlerin ynetmeni olan
Tunann hem kiilii nevi ahsna mnhasr denilen trden, hem de anlattklar
Yeilamn nispeten az bilinen bir dnemine dair ilgin detaylar barndryor.
Misal, nasl sinemac olduu! 1950lerin
banda, henz 12-13 yandaki bir ocukken Skeye lm ekmeye gelen efsane
oyuncumuz Muhterem Nurun koltuunun altnda ilk defa sete girince ryann
etkisine de dalyor tabii. Aslnda vazifesi,
hevesinden dolay kendisine verilen, oteldeki oyuncularn ufak tefek getir gtr
ileri... Ama sete gitme hevesini yle belli
ediyor ki, sonunda Muhterem Nur, bir
sabah Hadi sen de gel bakalm! diyerek
bysne kapld o lmlerin ekildii
mekna gtryor Tunay. Bylece o zamana kadar sinemac olmaya heveslenen
fakat sinemacl sadece oyunculuk zanneden Tuna, sette ynetmenin itibarna
ahit olunca rotay ynetmenlie eviriyor.
O kadar kafaya koyuyor ki bunu, dedesinin evinde amcalarna ait olan kitapln
sakncal kitaplar iin ayrlan zulasnda
Kuyucakl Yusufu okuyup bitirdiinde ileride romann lmini yapmaya karar veriyor.
Bu arzu, 1985 ylnda hayata geecektir.

HALT REFN YAZISI

Fakat elbette btn bunlar o kadar kolay

deil. O yllarda ebeveynler imdiki gibi
ocuklarnn hretli bir i bulup yrtmasyla deil, elinin ekmek tutmasyla
ilgileniyor. Feyzi Tunann dinibtn babas da farksz; eitimini tamamlamasn
istiyor ncelikle. Tuna, akamlar liseye,
gndzleri de futbol kulbnde antrenmana giderek tamamlyor bu sreci.
Ara sra da dalara talara eletiriler
dedii lm yazlar yazyor bir gazeteye.
Yolunun ne yana deceini belli edense Halit Rein yazd bir lm eletirisi
oluyor. Rein, Serseri klar lmine dair

yazd Dalgann Bizim Sahile Vuran

balkl eletiriden etkilenen Tuna, atlyor
otobse, ver elini stanbul. Yeni Melek
Sinemasnda 12.00 ve 14.15 seanslarnda
Serseri klar izliyor.
Sonras, babasnn da kerhen kabulyle, stanbula gidi ve nce e dost, ardndan da kaleminin kuvvetini ve azmini
gren sinemaclar vastasyla sektre girme abalar. lk olarak Halit Ree ikinci
asistanlk, daha sonra Semih Evin, Aram
Glyz ve Memduh ne asistanlk... Ynetmenin anlattklar arasnda dikkati
eken; sektrde bir ekilde yer edinmi
isimlerin kendilerine zg tarzlar ve
Yeilamn btn maddi skntlar iinde
alrken Tunann srarla her eyi kuralna gre yapma abas, neredeyse her eyi
kendi kendine renmek zorunda kal,
srekli snan ve bunlar karsnda pes
etmeme azmi. Belki de sinemaclktan ziyade bir hayat tecrbesi olarak ibretle okumak gerekiyor. Nihayetinde kendi lmlerini de ekmeye balyor Tuna. Syleiyi
gerekletiren Dilara Balcnn sorularndan, ok kez Tunann ilerine haddinden
fazla, hatta bazen hi olmayan anlamlar
ykledii anlalyor. Ynetmenin bunlara
verdii cevap ise ok net: nk bilmiyordum. Tunann ynetmenliini stlendii ilk lmi Aka Susayanlar konuurken
yle diyor Balc: lk lm olmasna karn
olduka yeniliki bir lm. Biimsel olarak hi denenmemi eyler denemisiniz.
Teknik olanaklarn yetmeyecei kamera
hareketlerini bile denemekten ekinmeyerek adeta bir maceraya atlmsnz. Bu
da Tunann cevab: nk bilmiyordum!
Ne yaplr ne yaplmaz?
Feyzi Tuna kendisi hakknda samimi
itiraarda bulunurken, Yeilamn peesi
ardnda kalanlar aklamaktan da ekinmiyor. Asistan olarak en ok Memduh
nle alan ve onun lmlerinin gece sahnelerini ekmesiyle tannan Tuna, Aalar
Ayakta lr setinde yaadklarn bakn
nasl anlatyor: yle bir sahne ekiyorlar:
Kkn iinde, mutfak gibi bir yerde kt
adamlar soygun iin bir toplant yapyorlar.
Hi unutmuyorum, ramazand. Danyal
Topatan, Haydar Karaer gibi lmlerde kt
adam oynayan oyuncular vard sahnede.
Hepsi de oruluydu. Memduh n, Konuurken arap ieceksiniz. dedi. Onlar da
Memduh abi, oruluyuz. ftardan sonra
isek. dediler. Yok, ben gece almayacam. Feyzi ekecek. dedi. Hakiki arap getirtti, adamlara orularn bozdurttu. Alaya zrlaya itiler. Din akidesi yksek
adamlara ok kzard Memduh.

AL KOCA

n gibi hatrmda, Angelopoulos sette kaza

geirmi, hastaneye kaldrlm diye bir haber dt ajanslara.
nemsemedik, set kazas, ne olabilir
ki? Bileini burkmutur usta; 77 yanda adam, olabilir deyip getik. Ertesi
gn ac haberle birlikte olayn detaylar
da netlemiti. Son lmi teki Denizin
otobanda yaplan ekimleri srasnda, bir
serseri motosiklet gelip Angelopoulosa
arpm ve onun bu dnyadaki misarliini sonlandrmt. Brechtyen epik tiyatronun sinemadaki en byk temsilcisi, Yunan tragedyalarn dar geitlerden,
maaralardan ve frtnal denizlerden
karp 20. ve 21. yzyla tayan Angelopoulos yol ortasnda bir motosiklet
arpmas sonucu lmt. Theo, hep
destans hikyelerin peine dmt;
glerin ve yolculuklarn ynetmeninin
bu dnyaya vedas da, tpk o ok sevdii
tragedyalardaki gibi trajikti.
Petros Markarisin Sonsuzluk ve Bir
Gnlk adl eserini okurken, iki yl ncesinden kalan bu puslu manzaralar
netlik kazand. Angelopoulosun kadim
dostu, senarist ve yazar Markaris, kitabn
hikyesine dair ilgin bir sebeb-i telif
kaleme alm. Yllardr Angelopoulosla
senaryo yazma aamasnda keskin tartmalar yaayan Markaris, bu tartmalardan deil ama bunlarn daha sonra,
olduundan farkl bir ekilde gndeme
gelmesinden skld iin gnlk tutmaya karar veriyor. nk Markarisin
anlattna gre Theo, her seferinde
Hatrlar msn, nceki senaryoda da

FOTORAF: REUTERS, FABRIZIO BENSCH

GNSEL IIK

Theo Angelopoulos

29

byle almtk diyerek kendi yntemlerinin ve kirlerinin kabul edilmesi

iin taktik gelitirirmi. Petros, Yanln var; yle almamtk, baka trl
almtk dese de Theonun cevab hi
deimiyor: Yalandka unutmaya balyorsun! Halbuki aralarnda iki ya vardr ve byk olan da Angelopoulostur.

BR FLMN GNL
Theonun hnzrl, sete gidene kadar
hi deimiyor. Hatta sette de zaman
zaman yle. Fakat Markarisin kitabn
sonuna ilave ettii, ekim srecine dair
belgeler, set hazrlk programlar, granlarn kostm devamll iin ald
notlar vs. usta ynetmenin titizliini,
daha tesi mkemmeliyetiliini gsteriyor. Markaris ile Angelopoulos sadece
iki arkada deil, ayn zamanda dava ve
kader arkada Gnlklere yansyan
sohbetlerinde zaman zaman eski cevval,
atlgan ve heyecanl gnlerinden sz ayor, sonra yaadklar zamana dnerek,
biraz da politikann etkisiyle umutlarn
sndrveriyorlar. ki dostu yeniden hayata balayan ey, sinema. Gnler, haftalar sren konumalarnda hangi hikyeyi
anlatacaklarna karar verme aamas,
genlik heyecanlarn yeniden bulduklar dnemler. Film ekiminde bile devam
eden daha sonraki tartmalar ise bu yeni
balangcn naslna dair
Petros Markarisin, 1998de Cannes
Film Festivalinde Altn Palmiye alan Sonsuzluk ve Bir Gn lminin senaryo ve ekim srecine dair tuttuu gnlk, yaklak iki yl kapsyor. 9 Mart 1996da
balayan gnlk, lmin son sahnesinin
ekildii 31 Mart 1998de sona eriyor.
Markarisin ineleyici kalemi, set ortamnn stresini hazmetmek iin birebir.
Angelopoulosla olan dostluundan szan
anekdotlarda hemen her sette yaanabilecek aksaklklar yer alyor. Dolaysyla sinema adna ok parlak ayrntlardan sz
etmek zor. Fakat bunlar Markarisin kaleminden okumak insanda tarifsiz duygulara ve glmsemelere yol ayor. Bir de
unu anlyor insan; herkese kadim bir dost
gerekli, amenna! Fakat bylesi sarslmaz
bir dostluk sinemac iin hayati derecede
nemli. Markarisin gnl, Angelopoulosun gnmz sinema seyircisine
dair yapt tespiti hatrlatyor: Bugnn
yalnz bireyleri sinemaya unutmak iin gidiyor, hatrlamak iin deil. Sonsuzluk ve
Bir Gnlk, hatrlamak iin yazlm bir kitap; unutmamak iin okunmal

TARH

KTAP ZAMANI

lber Hoca anlatyor

Trkiye, darbeler ve aznlklar

7 NSAN 2014 PAZARTES

Ahmet Yaar Akkayann

adl kitab, Trkiyede darbelerin hangi srelerden geerek yapld ve
tarih boyunca verilen g mcadeleleri ierisinde meru ile gayrimeru metotlarn grlebilmesi iin nemli bir alma.

lber Ortayl yeni kitab

nde,
Dnya tarihinin hemen hibir safhas, dnya corafyasnn hemen hibir nemli paras yoktur ki orada
Trkler olmasn. eklindeki tezine deliller getiriyor.

TRKYEDE DARBELER VE AZINLIKLAR, AHMET YAAR AKKAYA, UFUK KTAP, 557 SAYFA, 25 TL

MPARATORLUUN SON NEFES, LBER ORTAYLI, TMA, 288 SAYFA, 18.50 TL

KEMAL SUSKUN

rkiyede Darbeler ve
Aznlklar tarihi ve yazar
Ahmet Yaar Akkayann
geni bir lekte Osmanldan bugne darbeler tarihini derledii, bu
srelerde aznlklarn yaadklarn
anlatan popler bir tarih kitab. II.
(Gen) Osmann yenieriler tarafndan ldrlmesiyle balayan kitap,
27 Maysa kadar uzanyor ve bu srete piyasadaki bilgilere yeni belgelerle eklemeler yapyor. Bu eklemeler
daha ok Adnan Menderes dnemi
ve 27 Maysa dair olmakla birlikte,
557 sayfalk kitabn ilk 300 sayfasnda aznlklardan pek bahsedilmiyor.
1955teki 6-7 Eyll olaylarndan itibaren aznlklarn, hkmete ynelik darbe senaryolarnda bir yer
edindiine ahit oluyoruz. 27 Mays
darbesinin gereklemesiyle kurulan Yassada Mahkemelerinde de
6-7 Eyll olaylarnn Menderes hkmetine fatura edilmesi, bu senaryolarn toplumsal boyutlarn gzler
nne seriyor. Akkayaya gre, 6-7
Eyllde aznlklar Menderes hkmetinin deil, toplumsal kargaa
karan zel Harp Dairesinin ve
askerlerin sorumluluu olduu konusunda hemkir. Yine de Akkaya,
Agos gazetesine verdii rportajda (21 Mart 2014) Menderesin de
hatalar olduunu, Kbrs meselesini zmeye alrken toplumda
gayrimslimler aleyhinde oluan
havay gremediini vurguluyor.

MERU VE GAYRMERU YNTEMLER

Akkayann kitab, darbelerin hangi srelerden geerek yapld ve

tarih boyunca verilen g mcadeleleri ierisinde meru ile gayrimeru metotlarn grlebilmesi adna
yeterli bir kadraja sahip. 12 Mart
ve 12 Eyll asker mdahalelerinin
anlatmdaki eksiklii hissedilse de,
brokrasinin ve zellikle askerlerin
meru hkmetlere ynelik darbe
giriimleri, popler bir tarih kitabndan beklenecei lde sarih.
te yandan kitabn isminden kaynaklanan, beklentileri karlayamama sorunu grlebilir. Nitekim
Trkiyede Darbeler ve Aznlklar balkl bir kitabn, daha ziyade
aznlklara younlamas beklenir.
Yine de, 1964te Rumlarn srl-

mesi hadisesinde de grlebilecei

gibi darbe zihniyetinin yan srm olan baz hadiseler de kitaba
dhil edilmekle, Trkiyede hlen
yetersiz saylabilecek aznlklarla
ilgili literatre ciddi katklar yapt
dnlebilir. Ancak kitabn darbeler tarihi ve aznlklar tarihi
gibi bal bana iki devasa lekte
konuyu yer yer kesitirerek, yer yer
farkllatrarak ele almas okuyucu
asndan ve yapsal olarak, kitabn
hacmi de dnldnde, zorlayc
bir etken olarak beliriyor.

ALPER SARI

nya tarihinin hemen

hibir safhas, dnya
corafyasnn
hemen
hibir nemli paras yoktur ki orada
Trkler olmasn. lber Ortayl yeni
kitab mparatorluun Son Nefesinde
birbirinden arpc balklar altnda
bu tezine deliller getiriyor. zellikle
Osmanl tarihi zerine yapt tespitlerle Osmanl ile cumhuriyet dnemleri arasndaki baz alg boluklarn
da sade bir slup ve ksa deerlendirmelerle doldurmay baaryor. Kitabn
giri ksmnda Trkiyedeki tarihyazmna getirdii youn eletirilerde
zellikle dil ve tercme konular zerinde duran Ortayl, tarih biliminin
birok yan daldan beslenmesi gerektiinin altn iziyor. lber Hocay televizyon programlarndan tanyanlar,
onun konuma slubuna az ok aina olanlar bu satrlarda ayn slubun
yansmalarn rahatlkla greceklerdir.

LTERATRE KATKI
Gelgelelim, kitabn akademik bir
kitapla popler bir kitap arasnda
gelgitler yaadn ancak bunun anlatmdaki belgesel slubuyla alabildiini syleyebiliriz. Yazar, darbeler
tarihini, kendinden nceki kitaplarn
stne kma gayretiyle ele almad
iin burada tarihsel bilgileri derlemek
suretiyle yol alrken, zellikle Babakanlk Arivinde yapt almalar
neticesinde elde ettii belgeleri bu
derlemeye eklemi grnyor. Bu da,
dikkatli olmayan okuyucular iin belgelerin literatre katklarn kavrayamama tehlikesini barndryor. Yine
de, bu alanda alma yapan tarihiler
asndan mutlaka grlp kymeti
takdir edilecektir.
Trkiyede darbeler tarihi, eldeki
belgelerin ve tanklarn okluu, ortak
ve farkllaan hikyelerin bazen bir kitab aacak oranda younlamas sebebiyle, genel manada bir sorunsallatrma problemine kurban gidiyor. Bu
bakmdan tematik okumalarn faydas
olduu su gtrmez. Burada sorun,
ieriin yetersizlii ya da arive yeterince gidilmemi olmas deil, tarihin
bir ibretlik hikyeden teye, bugne bir
yapsal yol gsterici olabilmesini salayacak lde modeller ve metotlar kullanlmamasdr. Trkiyede Darbeler Tarihi ve Aznlklar bu bakmdan birka
adm tede denilebilir. 27 Maysta
aznlklarn yaadklarn masaya yatrmas ve yazarn nceki kitaplarnda
da 1950-60 arasnda, Menderes dneminde aznlklarn siyasi ve toplumsal
hayattaki rolne dikkati ekmesi, bu
kitaptaki gayretiyle birlikte okunduunda, literatre katksn gstermekle birlikte, tarihiler asndan
meselenin kapann yeni yeni almaya baladn iaret ediyor.

TARH HAKKINDA YANLI BLNENLER

En utanlacak ynmz; tarih yaptmz halde tarih renmemek;
tarih yazmamak konusundaki srarmz! diyen lber Hoca, kitapta Trk tarihi iin her biri ke ta
saylabilecek olay ve kiileri bu bak
asyla ele alyor. Baz yanl bilgileri
dzeltmek ve aklda kalan soru iaretlerini gidermek maksadyla kimi
alnt ve hatralara bavurmay da
ihmal etmiyor. Trkiyede tarihyazmnn bir yn eksikle dolu olduu,
buna ramen gelimesi iin aba sarf
edilmedii, Ortaylnn en ok yaknd meselelerden. lber Ortayl
bu grn baka lkelerde yaplan
tarih almalar ile Trk tarihiliini kyaslayarak belirgin bir dzleme
oturtuyor. Ayrca, bata da deinildii gibi, Trk tarihinin geni boyutlarnn aratrmaclarn daha alkan
olmalarn, ok okumalarn, eski ve
yeni birok dile vkf bulunmalarn
gerekli kldna iaret ediyor.
Ortaylnn, Osmanly anlamann yolunun Roma devlet dzenini
anlamaktan getiini savunmas kimilerine ilgin gelebilir. Farkl zamanlarda Akdeniz havzasnda hkm srm bu iki imparatorluun
benzer kurumlar ina etmesini tesadften ok bir zorunlulua balayan
Ortayl, bu g akrabalna delil

30

olarak, Romann kulland Semper

Victorious deyiminin Osmanl turalarndaki El Muzaffer Daima ile
olan benzerliini gsteriyor. Bununla
birlikte kitapta baka ilgin ve tartmal konulara da deinen lber Hoca;
rnein, Dolmabahe Saraynn inasnn israftan ok bir gereklilik olduunu ileri sryor. Dolmabahe
yaplana kadar devlet gcnn sembol olabilecek byklkte bir sarayn
bulunmamas ve stanbuldaki sefaret
saraylarnn bile daha byk ve gsterili oluu Osmanly bu harcamaya
iten sebepler olarak sralanyor. Tanzimat dnemindeki bu harcamalarn
yan sra; Osmanlnn hukuk, eitim,
ordu, haberleme gibi birok alanda
yenilemeye gittii ve bu bakmdan
dnemin, devleti yklmaktan kurtarma giriimi ve modern Trkiyeye
geite nemli bir basamak olarak
deerlendirilmesi gerektii de Ortaylnn kitapta yer alan grlerinden.

LOZAN NE HEZMET NE ZAFER

19. yzyln ortalarnda Avusturya

ve Rusyann iktidar mcadelesinde
skan Polonyadan kaan ve aralarnda Nzm Hikmetin byk dedesinin de bulunduu baz subaylarn
Osmanlya snmalar; gncel bir
mesele olarak bundan 160 yl nce de
Batnn Krm iin Rusya ile kar karya gelii ve Osmanl ekonomisini tketenin Dolmabahenin inas deil,
aslnda Krm Harbi olduu; Mustafa
Kemalin Bulgaristanda geirdii yllar sresince ileride Trkiyede yapaca inklplar bir nevi ett ettii; Birinci Dnya Savann Osmanldaki
gen ve eitimli kadrolar ten bir
bierdver olarak dnlebilecei;
Lozan Antlamasnn ne hezimet ne
de zafer, sadece mantkl bir antlama
olduu kitapta ne kan baka mhim gr ve bilgiler.
Tarihin gemiten aldn gelecee aktarmak gibi bir rol, tarihinin
de byle bir sorumluluu bulunduunun somut gstergesi olan kitap, lber
Ortaylnn Osmanl ile cumhuriyet
devirlerinin birbirinden kopuk olmad dncesi zerine kurulmu.
Sade ve keskin ifadeler, yer yer
anekdotlar ve baz popler isimlerle
tarih zerine mlkatlarla zenginletirilmi bir kaynak eser olarak mparatorluun Son Nefesi, Trklerin son iki
yz ylna k tutuyor.

HATIRA-MZK

Darbeler eitime nasl darbe vurdu?

Bir mzik yazarnn defterinden

80 darbesinde Samsunda lise retmeni, 27 ubat srecinde

ise bir okulda idareci olan, rencilik yllarnda haksz yere
Mamakta ile dolduran Osman Nuri Szer,
adl
kitabnda meslek anlarn anlatarak yakn tarihe ayna tutuyor.

Mzik dnyamza byk emek vermi Evin lyasolu,

adl son kitabnda eitli
gazete ve dergilerde yaymlanm syleilerini,
portre yazlarn ve denemelerini bir araya getiriyor.

HER MEVSM KI, OSMAN NUR SZEN, YTK HAZNE YAYINLARI, 168 SAYFA, 7.90 TL

SALKIMSTN TRKS, EVN LYASOLU, PAN YAYINCILIK, 544 SAYFA, 47 TL

OSMAN RDA

rkiyenin sancl yllarnda renci olan;

71 muhtrasnda ortaokulda, 80 ncesinde ise niversitede okuyan bir retmen adaynn, darbelerin lke eitimine
etkisiyle ilgili syleyecek ok sz
olsa gerek. Seksen ncesi sa-sol
atmasnda bir lkc olarak
kendini Mamakta bulan ve asker
cezaevinde yatan Osman Nuri
Szerin gzlemlerine dayanarak 12 Eylln, 28 ubatn eitime zararn anlatt Her Mevsim
K adl kitabn okurken bugn
yaananlar geliyor akla. Szerin
darbeler sonrasnda askerlerin
okullar ve retmenler zerindeki basksn tarif ettii blmde
sanki 2014 Trkiyesini buluyorsunuz: Eitim camiasndan isimler (mdrler, retmenler, yneticiler) zaman zaman hayrsever
iadamlar tarafndan yaptrlan
vakf okullarnda toplanp sohbet
ederler. Sohbet halkas her geen
gn geniler, renklenir. Farkl kirleri olan insanlar ayn at altnda bulumaktan mutludurlar.
Ama birden bu kolejlerin, yurtlarn
meruiyeti tartmaya alr. Milletin znden kan hayrl btn
messeseler hasm grlyor, hedef alnyordu. Buralara tne yuvalar demeye balayanlar, acmak
yok, merhamet yok, tepeleme var
hrltlaryla mazlumlarn yreini rpertiyordu. yle bir atmosfer
hkim klnd ki, sanki o messeselerde hizmet edenlerle iliki
kuran herkes, lendii zannna
kaplyordu. Hizmete muhabbet
duyan insanlarda phe ve korku hissi uyandrlyordu. Basklar
yle ard ki, bu messeseleri ok
iyi bilen ve denetleyen brokratlar bile bu kurumlardan gelen ve
yerine getirmeleri gereken meru
ileri grmeye ekinir oldular. Bu
okullar sanki lkenin gayrimeru
ocuklar haline gelmiti.

YILLARDIR DEMEYEN ZHNYET

Bu satrlar 28 ubatlarn zulm iin kaleme alnm. Bugn ne
asker bir rejim ne de askerden gelen tehdit var. Ama hizmet messeseleri tpk 28 ubattaki gibi bask

altnda. Daha dn alklayanlarca

bugn tne yuvalar olarak grlyor. Kendi ocuklar dahi bu okullarda eitim grenler tarafndan
rgt evi gibi sunuluyor. 27 Mays,
12 Mart, 12 Eyll ve 28 ubattaki
gibi, bilimsel almann merkezi
olmas gereken kurumlar ayrmann, atmann merkezleri haline
getiriliyor. te tam da bu yzden
ne kkl bir eitim reformu yaplabiliyor ne de tam donanml retmenler mezun oluyor. Trkiyenin
neredeyse her 10 ylda bir yaad
darbeler yznden okullar bir trl
asli grevlerini yerine getiremiyor.
Her darbe ya da darbe teebbs
ncesinde atmalarn ve gruplamalarn merkezi haline gelen
okullarda yllk mfredatla eitim
vermek mmkn olmuyor. Kavgalar ya da atmalar nedeniyle
birok ders bo geiyor veya boykotlar nedeniyle ders yaplamyor.

AL PEKTA

rkiyede mzik zerine yazp izen az sayda

insan var. Sadece basnda
deil, maalesef akademik dnyada
da bu noktada kocaman bir boluk
grlyor. Bu durum ncelikle bir
arz-talep meselesi olarak deerlendirilebilir. Mzik yayncl konusunda lkemizde ilk sraya rahatlkla
koyabileceimiz Pan Yaynclkn
sahibi Ferruh Gener bir keresinde
yle demiti: Brakn konservatuar rencilerini, hocalar bile mzik
kitab okumuyor. Evet, lkemizde
her trden mzik dinlenmesine ve
icra edilmesine karn mzik zerine kitaplarn okunmad bir gerek.
Ancak yine de mzie vefa ve gnl
borcu ile sarlp yaz yazan insanlar
var. Evin lyasolu bunlarn nde gelenlerinden. Bugn yirmiyi aan kitab, onlarca yaz ve rportaj ile mzik dnyamz iin gerekten byk
emek sarf etmi bir isim lyasolu.
zellikle de klasik mzik konusundaki almalar byk nem tayor.

BNLERCE RETMEN SRGN EDLD

Osman Nuri Szere gre kendileri
bilgilenmeden, eitilmeden mezun olan retmenler renciyi
eitecek bilgi ve donanm edinemiyordu. O yllarda eitim enstitlerinin ve yksek retmen
okullarnn byk ksmnda laboratuvar ve ders ekipmanlar eksikti. Gerekli malzemeler olsa da buralarda eitim alacak artlar yoktu.
En riskli yerler laboratuvar ve atlyelerdi; kar gruptan bir renci
her an bir leti eline alp dierine
saplayabilirdi. Yllarca okula gidemeyen renciler, bulunan bir formlle mezun edildi: yllk okulu 45 gnde bitirdiler. yle ki,
eitim enstitleri bir ylda , bazen drt mezun verdi. Bu artlar ve
yetersizlikler iinde mezun olan
retmenler, skynetimin dayatt korkularla yaamak zorunda
kaldlar. Uydurma ihbarlarla binlerce retmen srgn edilirken,
okullarda herkes birbirinden korkar hale geldi. Darbeciler kkl reformlar yapmak yerine ekilcilie
taklp anma trenlerine, giyim
kuama odaklanmay tercih edince
Cumhuriyet dneminde eitim ve
retimde bir trl istikrar salanamad. Sonu olarak da okullar gelimi lkelerdeki gibi bilimin, aydnlanmann yeri olmad, olamad.

MZKLE YAZIYI BRLETRD

Evin lyasolu bugne kadar Yeni
Dergi, Soyut, Somut, Yeni nsan, Trk
Dili ve Milliyet Sanat dergilerinde, Sz,
Gne ve Cumhuriyet gazetelerinde
inceleme, eletiri, sylei ve denemeler kaleme ald. Marmara ve Boazii
niversitelerinde estetik ve mzik tarihi zerine dersler verdi, TRT-3 radyosunda yaklak yirmi yl boyunca
program yapt. lyasolunun Salkmstn Trks adl son kitab sylei, portre yazlar ve denemelerden
oluuyor. Kitap, ismini lyasolunun
yaz dnyasna ilk adm att denemeden alyor. Yazar henz yirmili
yalarda Yeni Derginin 1968 Eletiri
Yarmasnda bu denemesiyle birinci
olmu ve sonra yaamnda mzikle
yazy birletirmi. Mzikle diyorum
nk lyasolu yedi yanda piyano
almaya balam bir mzisyen ayn
zamanda. Onu yaz srecine tayan,
tam da bu nokta. ok sevdii mzii
bir yandan icra ederken, dier yandan yazmak ve anlatmak onda bir
tutku haline gelmi.
Salkmstn Trks, Syleiler, Portreler ve Deinmeler
balkl blmden oluuyor. lyasolu, Gnlk gazete ve dergilerde

31

yaymlanan yazlar abucak uup

gider. Yllar sonra onlarn derlenmi halini okumak bir okur olarak
bana her zaman heyecan vermitir.
szleriyle aklyor neden bu metinleri bir araya getirdiini. Syleiler blmnde Alexander Rahbari, Cecilia Bartoli, Zubin Mehta,
Itzhak Perlman gibi dnyaca nl
mzisyenlerin yan sra, Ayla Erduran, Suna Kan, Fazl Say, dil Biret
gibi lkemizin dnya mziine armaan ettii isimlerle konumalar
yer alyor. Bu konumalar, ncelikle
mzisyen adaylar iin nemli; hemen hepsinde yi mzisyen nasl
olunur? sorusunun cevab gizli.
Neredeyse btn syleilerde aka grlen mesaj u: yi mzisyen
olmak istiyorsan nce alakgnll
olacaksn. te yandan mzisyenlerin kendi an deerlendirmesi
de kitaba tarihsel bir boyut katm.
Yine benim gibi mzik syleileri
yapan gazetecilere sylei yapma
tekniini gstermesi bakmndan da
nemli bir klavuz niteliinde kitap.

MZK, NOTADAN BARET DEL

Kitabn ikinci blmnde yine birbirinden nemli mzisyenlerin portreleri yer alyor. Bu portrelerde her
eyden nce dil ve slubun etkileyici
olduunu sylemeliyim. Betimlemelerinin samimiyeti ve sahicilii her
portreyi bir biyogra tadnda okumamz salyor. Ayrca yazarn portreleri kaleme alrken hibir ayrnty
gz ard etmedii ve izlenimlerini
ince ince iledii grlyor. te yandan kitapta, tarihe mal olmu antsal
portreler kadar iei burnundaki
isimlerin resmedilmesi de nemli.
Son blm, yazarn Cumhuriyet
gazetesinde yaymlanan yazlarndan oluuyor. Sadece klasik mzik
konusunda deil, gncel mzik konularnda da yaklak yirmi yllk
bir yelpazeyi kapsyor bu yazlar.
Besteci ve siyaset ilikisinden Fado
mziine, arabeskten mzik mitoloji ilikisine kadar birok konuda dnceler... Mzikle ilgilenen herkesin bu yazlardan renecei eyler
var. Zira kitapta, mziin sadece
notalardan ibaret olmadn, iinde
bulunduu toplumdan ve o toplumun sosyo-ekonomik, sosyo-kltrel ortamndan nasl etkilendiini
grmek mmkn.

ROMAN-DENEME

KTAP ZAMANI

Askdaki hayatlar

7 NSAN 2014 PAZARTES

Anadoludan eskimeyen notlar

Necati Gkselin ilk roman

, yeni basksyla
okurla bulutu. Altn Kitaplar tarafndan yaymlanan
roman, yaln dili ve yksek gerilimiyle polisiye merakllarna srkleyici bir okuma vaat ediyor.

smail Habib Sevkn cumhuriyetin ilk yllarnda kaleme

ald
, corafyas ve insanyla bir btn
halinde 1930larn Anadolusuna ahitlik ediyor. Edebiyat
tarihimizin bu nemli eseri, yeni basksyla yaymland.

HAYAT ASKIDA, NECAT GKSEL, ALTIN KTAPLAR, 280 SAYFA, 15 TL

YURTTAN YAZILAR, SMAL HABB SEVK, TKEN NERYAT, 496 SAYFA, 26 TL

ASLIHAN
KEKOLU

ayat askda Nasl

anlamal bu cmleyi?
Duruu bozulmasn
diye askya zenle aslm pards gibi
dnmeli insan belki. Her zaman yle
intizaml durmal. Ufack bir darbe asky yerinden oynatabilir, pardsnn ekli bozulabilir, hatta yerlerde srnebilir.
Rengini, dokusunu kaybedebilir. Necati
Gkselin yeni basksyla tekrar okurla
buluan roman Hayat Askda, hayatn
ve insann ite bu ynne dikkat kesiliyor. Romann bakarakteri Metin Kara,
yaanan ekonomik kriz neticesinde iini
kaybetmi bir reklam yazardr. Hikye,
onun yaad bu olay sonucu sarslmasna odaklanyor nce. Sevdii kadnnn
da onu terk etmesiyle Metin hepten hayattan uzaklayor. Ta ki yaad ilgin
bir olay ve ardndan gelen sra d i tekline kadar Sahibi olduu bankann
batmas sonucu kayplara karan bir iadamn izleyecek, ahit olduklarn iadamnn babasna iletecektir. Normalde
aklndan bile geirmeyecei bu tekli
iinde bulunduu durumdan dolay ve
yeniden bir araya geldii kz arkada
Denizin sraryla kabul eder Metin. te
onun zmirden Egenin sahil kasabalarna uzanan maceras byle balar. Romann giriinde sradan bir takip zannedilen olay, ilerleyen sayfalarda bir ka
servenine dnr.

KAPTALZME TEPK
Metin Kara, bal bana iyi okunmas
gereken bir karakter olarak karmza
kyor. Zaman zaman akln esir alan
duygularnn onu nasl glendirdii,
karsndaki insanlarn hesap edemedii
ayrntlarla att admlar ve hayata kar
dik duruunu grmek eserin daha heyecanla okunmasna katk salyor. Ayrca
onun zerinden bir sistem eletirisi de
dile geliyor. Metin bazen kendisine bile
ynelttii eletirilerle kapitalizmin getirdii dzene tepkisini gsteriyor.
Roman boyunca hikyeye dhil
olan karakterler ve yava yava zlen
dmler gerilimi besliyor. Polisiye romanlarn belki de en byk handikab,
abartnn dozunun ayarlanamamas ya
da alan parantezlerin ilgi ekici ve doru bir noktada kapatlamamasdr. Hayat
Askda, elbette rneine lmlerde rastlanacak bir hikyeden besleniyor. Ancak

SEZA COKUN

nadolu, II. Merutiyetin ardndan Trk

edebiyatnda bir corafya olarak geni ekilde yer almaya
balar. Cumhuriyetin ilannn ardndan
ise yeni ideallerin taycs olur. Faruk
Naz, memleketi edebiyatn poetikas
mahiyetindeki Sanat iirinde, Baka sanat bilmeyiz, karmzda dururken/
Yazlmam bir destan gibi Anadolumuz
msralaryla topik bir corafyaya iaret
eder. Nitekim bunun yansmas olarak
memleketi edebiyat yazarlar, bir ekilde Anadoluyu iirlerinde ilemeye balar. Ancak bu, itibari bir anlatmn tesine geemez. Burada Anadolu, sadece
seyredilen bir corafyadr. Meknn
ruhuna nfuz eden bir bak gremeyiz. nk Anadolu hl stanbuldan
seyredilen bir mekndr. Bu sebepledir
ki, cumhuriyetin ilk yllarnda kaleme
alnan Anadolu yazlar byk neme
sahiptir. smail Habib Sevkn Yurttan
Yazlar da corafyasyla, insanyla bir
btn halinde 1930larn Anadolusuna
yapt ahitlikle nemli bir eser.

Necati Gksel

kurgusu genel olarak eliki barndrmyor. Olaylar birbirini tamamlyor. Tabii

kk de olsa anlam verilemeyen, havada kalm hissi uyandran detaylar da
var. Mesela, Metin Kara ve arkadann
yolda hrsz olduunu bilmeden arabalarna aldklar kii soygun yapt antay
arabada unutur. lerleyen sayfalarda hrszn ald paralarn hesabn sormas
beklenirken, bambaka bir durumla karlayor okur. Tabii bu, okuru artmak
amal bir tercih de olabilir
Eserin belki de en etkileyici yn bir
lm izliyormusunuz hissi uyandrmas.
Betimlemelerin ve dilin bu etkiyi uyandrmasnda yazarn ayn zamanda ynetmenlik yapmasnn da etkisi olsa gerek. Hikyenin tarihi bir gzerghta
ilerlemesi de grselliine katk salyor.
Ayrca dikkatli bir okuma ile olayn getii gzerghn tarihi ve doal gzelliklerine dair de bilgi edinme imkn bulabilirsiniz. Son olarak romann ilk
basksnn 2004 ylnda yapldn, tekrar elden geirilip, ekleme ve kartmalarla yeniden yaymlandn belirtelim.
Hatta yazar kimi blmlerini tamamen
deitirerek yazdn sylyor. Necati
Gksel bunu yle aklyor: Aslnda
Hayat Askda benim ilk gz arm. 2011
ylnda kitabn basks bile piyasada yokken bir lm tekli zerine -ki o proje
gereklemedi- kitab yle bir kartrrken okumaya baladm. Beni mutsuz
eden baz unsurlar vard, rnein yenik
kahramanlara at yakan kitaplar eskilerde severdim ama imdi sevmiyorum.
Bu yzden kahraman duygusallktan
kendini tketmi halinden ekip karmam gerekiyordu. Yine anlatmda benim
sade dilimle elien kimi noktalar vard.
Bunlar dzelttim ama asl el attm husus kitabn temelindeki sistemle hesaplamann eksikliini gidermekti.

ANADOLU OCUUNUN KALEMNDEN

smail Habib Sevk edebiyat tarihimizde gezi yazlarndan ok, 1925 ylnda baslan Trk Teceddt Edebiyat
Tarihi adl, edebiyat tarihiliimizde
ayr bir yeri olan eseriyle tannyor. Bu
eser, grd ilgiyle ksa srede Edeb
Yeniliimiz adyla tekrar baslr. Gerek
muhabir olarak gerek retmenlik
vazifesiyle Milli Mcadele yllarndan
itibaren Anadolunun farkl yerlerinde
dolaan Sevkn Cumhuriyet gazetesinde nerettii ve Yurttan Yazlar adyla kitaplatrd seyahat notlar yeni
basksyla yaymland. Sevk, bu yazlar kaleme alndaki amacn yle
anlatyor: Bu yazlar ne seyahattir, ne
sistemli bir ilim tetkikidir, ne sbjektif
bir sanattr. Bunlar sadece bir Anadolu
ocuunun yurt hakkndaki gr ve
bililerini yurttalarnn nne sermek
iin yazlyor. Hi davamz yok, biraz
emeimiz var, o kadar.
Kitap, Frattan Toroslara, Karadeniz Yallar ve Yukar Dou Diyar balkl ana blme ayrlyor.
Yirmiyi akn ehrin anlatld eserde
smail Habib Sevk, tarih ierisinde
uzanan bir corafya anlatmna dikkat
eder. nszde aydnmzn Anadoluyu
bilmemesinden yaknr, kendini de bu

32

zmreye dhil eder. Kastamonuyu rnek gstererek nyarglarla gittii bu

Anadolu ehrinin kafasnda kurguladndan ok farkl olduunu grnce
ardn anlatr: Memleketi ne kadar
bilmediimizi Kastamonuda renmi
ve renerek utanmtm.
Sevk, nemli bir tespit yapar ve bir
seyyah olarak mekna bakndaki dikkati dile getirir: Beldeler ve meknlar
Ne yalnz grnle biliniyorlar, ne de
yalnz okunula. nsann mazisi iidir.
Meknlarn da ii var. zerinde mhim
bir cenk geen bir toprak sadece toprak
olamaz. Bu yazlarda mazi ile mahede beraber yrmeye alacak. Yurttan Yazlarn en nemli tarafn buras
oluturuyor. Yazar, corafyaya tarih zerinden bakarken bu tarih perspektifte
Anadolunun Batnn bir paras olduuna dnk kr arka plann belirleyici olduu fark ediliyor. Anadolunun tek bana
garba baktn sylemesinin ardndan
Sevk, O, oraya sadece bakmyor, asl
nimetini de oradan alyor. diyerek cumhuriyetin ideolojisini corafyaya baknda belirleyici bir unsur olarak yerletirir.
Kitabn giriindeki bu vurgunun Anadolu ehirlerinin anlatmna geildiinde
pek de ne kmad ama bakmsz
Anadolunun Cumhuriyetle mamur
hale geldii ynndeki algnn pekitirildii grlr. rnein, Erzurumun konu
edildii u satrlar birok ehrin anlatmnda arka plan tayin eder: Hele ehrin
stasyon semti; asl binadan baka, bro,
atelye, hastane, silo ve sair otuz krk kadar
yapyla oras da ayr bir lem olacak. Byk su deposu, elleden alnan bol elektrik; yalnz demiryollar idaresi, istasyon
semti iin iki buuk milyon ayrd. Mamurenin nuru, Erzurumu imalden garba
grbz iki kol gibi kucaklamak zere
Deiim, imar faaliyeti olarak alklanr.
Ama mimari deiimin neleri gtrd
zerinde pek durulmaz.
Yurttan Yazlar bir cumhuriyet aydnnn Anadoluya temasnn ifadesi olmas bakmndan nemli. Bu eser bugn bize ne sylyor? Evvela, 1930larn,
henz hoyrata bir ehirlemenin girmedii bakir Anadolu corafyasn,
cumhuriyetin Anadolu idealini ve insanmz bir btn halinde nmze seriyor. Corafyann fotoraanmas ise
anlatmn grsellii asndan esere
katk sunuyor. Dikkati eken bir baka
nokta ise zensiz diye niteleyebileceimiz dil kullanm. Bu dil, eseri zaman
zaman zor okunur hale getiriyor.

HKYE

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Gogoln ata hikyeleri

Kiisel geliimin Mslmancas

MSLMANIN YAAM KOU, SAYEDA HABIB,
UFUK KTAPLARI, 208 SAYFA, 16 TL

Nikolay Vasilyevi Gogoln

, ad yazarla
zdelemi brokrasi hicvinden uzak drt ykden oluuyor. Kazak kltrnn izlerini tayan bu metinler, Gogoln
btn eserlerine yeni bir gzle bakma imkn da sunuyor.

Mslmann Yaam Kou,

l-dini bir rotada
ilerleyen kiisel geliim kitaplarna slami
bir alternatif sunuyor.
ngilterede yaayan Mslman
yaam kou Sayeda Habib, insanolunun iindeki potansiyeli ortaya
karmada slami usulleri takip ederek
hedefe ulaabileceini anlatyor.
imdiye kadar kiisel geliim kitaplarndan bekledii fayday salayamayan
okurlara farkl bir yol neren kitap,
ilgilisine tavsiye edilir.

MRGOROD YKLER, NKOLAY VASLYEVC GOGOL, EV.: KAYHAN YKSELERMEHMET ZGL, EVEREST YAYINLARI, 285 SAYFA, 18 TL

TEMEL KARATA

ugn internet arama motorlarna Gogol yazdnzda

google szcn ieren
sonular nicelikte Gogol fazlasyla ayor. Ama dnyada eine rastlanmayan ve
muhtemel ki rastlanmayacak bir zihindir
Nikolay Vasilyevi Gogol. yle ki, yazdklaryla kuaklarn ilham kayna olmu,
yeni bir yol at Rus edebiyatnn da zirvesini tutmutur. Ne Palto paltodur ne
de Mfetti mfettitir Gogolde. Adyla
birlikte anlan l Canlar da ieriinin en
az mislini anlatr, okuduka yeniden
anlalr. Vladimir Nabokov, Pukinin
nesri boyutludur; Gogolnki ise en
azndan drt boyutludur. derken onun
edebiyatn anlatan en ksa tanm yapmtr. ada olan, klidi yerle bir edip
Einsteinn sonradan gelitirecei kuramlarn ounu bir asr erken kefeden matematiki Lobaevskiyle kyaslanabilir. der
Nabokov. Gogoln Paltoda sergiledii
sanatn, paralel dorularn kesimekle de
kalmayp solucan gibi kvrlabileceine,
karmakark hale gelebileceine iaret
ettiini syler. Gerekten de kendi kendimizle vardmz zik tesi uzlamlarn
da var olmad Gogoln dnyasnda,
btn bunlar gayet tabii ekilde olup biter.

METAFORLARIN GEREKLE RTMES

Onun edebi gc Gogol okurunu
meydana getiren gtr ayn zamanda. Gerek karakterler, gerek okuru
retmenin en etkin yoludur. Gogol

Parampara hayatlar
KAPUTT, CURZIO MALAPARTE, EV.: NEYYRE
GL IIK, CAN YAYINLARI, 600 SAYFA, 36 TL

Krlm, parampara, mahvolmu... Kaputt, Almancada

tam olarak bu anlamlara geliyor. II. Dnya Sava sonras Avrupasnn o enkaz
hali daha baka hangi szckle anlatlabilir
ki? talyan edebiyatnn nemli isimlerinden
Curzio Malaparte eserini 1941 yaznda, Almanlarn Rusyaya atklar savan banda,
Ukraynada bir kylnn evinde yazmaya
balam. Yalnzca cephelerdeki deil, cephe
gerisindeki vaheti de cmleleriyle okurun
beynine kazyan Malaparte, sayfalar boyunca bombardmanlarn altnda, karla kapl
ormanlarn derinliklerinde, Nazi liderleriyle
yaplan yemekli partilerde dolayor.

Nikolay Gogol

karakterleri de onun hayal dnyasnda gerek hamuruyla yorulmu,

drt ba mamur yk/roman kiileridir. Eserlerinde grlen benzersiz
ustalktaki yergi, tanm ve tasvirler
de bu karakterleri gerekten daha
gerek klar. Everest Yaynlarnn
yk dizisinden Kayhan Ykseler ve
Mehmet zgln ortak evirisiyle kan Mirgorod ykleri de Gogol edebiyatnn rneklerinden biri.
Mirgorod yklerinin, Ukraynada orta

halli toprak sahibi bir ailede dnyaya gelen

Gogoln genlerine ilemi bir kltrn,
corafyann hikyesi olduu sylenebilir.
Gerek Ukrayna halk kltrn evrensel
bir dile dntrebilmesi, gerekse Kazak
kltrn yzyllar sonrasna gereki ve
yaln bir halle aktarabilmesiyle yazarlktaki dehsn bu hikyelerde de gstermitir
Gogol. Dnemin hikye slubu olan uzun
tasvirler ve adeta bir yalboya peyzaj zgnlnde mekn aktarm Trk klasik
hikyeciliine kadar uzanm, kimi yazarlar tam anlamyla Gogoln paltosu altna sokmutur. ki kedinin yaknlamas
gibi basit bir olay bile dneminde yalnzca
Gogol bir mfreze askeri ile kyl kznn
ilikisi metaforuyla aktarabilmitir: ()
Bu kediler ambarn dibindeki aralktan
Pulheriya vanovnann uysal kedisiyle
uzun sre koklatktan sonra onu kandrmlard, tpk bir mfreze askerin salak
bir kyl kzn ayartmas gibi (s. 21)
Eski Zaman Beyleri, Taras Bulba, Viy ve van vanovi ile van
Nikiforoviin Nasl Tarttklarnn
yks adl drt hikyeden oluan
Mirgorod ykleri, mizah anlay, gereki slubu ve canl anlatmyla Rus
edebiyatnda bir yeniliin ncs olmutu. yle ki Gogol, dneminde ve
sonrasnda birok yazara yol gsterdi,
dnyay sarmalayan Rus edebiyatnn
temelini att. Dostoyevskinin Hepimiz Gogoln paltosundan ktk. demesi de bundand. Nabokov ise yllar
sonra, Gogol, Rusyann yetitirdii
en tuhaf dzyaz airidir. diyecekti.

Trk siyasetinde milliyetilik

Buzzatiden fantastik bir dnya

MLLYETLN YAKIN TARH, A. BARAN

DURAL, CUMARTEZLER YAY., 662 SAYFA, 35 TL

YALI ORMANIN GZEM, DINO BUZZATI,

EV.: YELDA GRLEK, TMA, 192 SAYFA, 14 TL

Grnen o ki, Trk milliyetilii zerinde yrtlen tartmalar hi

bitmeyecek. Akademisyen A. Baran Dural, Milliyetiliin Yakn Tarihi adl kapsaml eserinde Trkiye siyasetinin yakn
dneminde milliyetiliin izini sryor. Alparslan Trketen balayarak
1970ler ve 1980lerde merkez sa siyaseti ile birlikte milliyeti hareketin
servenini ele alan yazar, meseleyi
2000ler Trkiyesine kadar titizlikle takip ediyor. Durala gre, gelinen noktada milliyetilik merkez sa politikalarn
belirlemedeki etkin roln srdrecek.

Yelda Grlekin talyanca

aslndan evirisiyle Yal
Ormann Gizemi, okuru
iindeki ocukla bartracak, yaamn kalbine
dokunduracak fantastik bir yk. Yal
Orman bir efsanedir: Buras ocukluun kklerinin salnd, snrlarnn
bozulmadan korunduu, lmsz bir
g gibi yaam sembolize eden, neeli, zgr, karlk beklemeyen bir
ormandr. Bizi inanlmaza inandran
Buzzatinin bu fantastik yks, gizemli rastlantlar ve gerekst ayrntlaryla kinatn en kadim meselesini
ele alyor: yi ile ktnn sava...

33

Deleuzen miras ne sylyor?

DELEUZEN FELSEF MRASI, DERLEYENLER: GRAHAM
JONES, JON ROFFE, OTONOM YAYINCILIK, 480 SAYFA, 39 TL

Getiimiz yzyln en
nemli felsefecilerinden
Gilles Deleuzen her
durumda yenilikiliiyle
ayrt edilen felsefe tarihi,
sinema, resim, edebiyat ve politika zerine
eserleri hakknda yaplan incelemelerin
says her geen gn artyor. Yine de
Deleuzen kavramsal yaratmlarnn dayand ok eitli kaynaklarn, bir ekilde
karanlkta kald ve henz kefedilmeyi
bekledii sylenebilir. nde gelen Deleuze yorumcularndan Graham Jones ve
Jon Roffe, Deleuzen mirasnn bu zengin
kuramsal arka plann gndeme getiriyor.

Modern Avrupann douu

KIRIM SAVAI, ALAN PALMER, EV.: MERAL
GASPIRALI, ALFA TARH YAY., 380 SAYFA, 19 TL

Krm Sava, ounlukla

Dou meselesindeki arpc
olaylardan biri olarak grlr. Rusa, Franszca ve
talyanca kaynaklar ile ngiliz arivlerinde imdiye dek ilenmemi
malzemeyi kullanan Alan Palmer ise bu
olay modern Avrupann douu olarak
deerlendiriyor. Krm Savan yeni bir
bakla anlatan kitapta Palmer, Balaklava
Sava, Florence Nightingale, Stratford
de Redcliffein sava suu ve ngilizlerin
yurtseverlik cokusu gibi kavramlara ilikin
efsane ve nyarglar ortaya koyuyor.

Bulutlardan fal bakanlar

BULUT FALI, BRA ERSANLI,
CAN YAYINLARI, 408 SAYFA, 25 TL

Akademisyen Bra Ersanl,

KCK Davas kapsamnda yrtlen hukuki bir
srecin neticesinde 28 Ekim
2011 tarihinde gzaltna alnarak tutuklanmt. Ersanl, tahliye edildii
13 Temmuz 2012 tarihine kadar cezaevinde geirdii zaman kendi tuttuu gnlk,
gazete haberleri ve en nemlisi ieridekilere bir dayanma duygusu veren ok
sayda mektup ve kartla dinamik bir kurgu
oluturarak anlatyor. Bylece, pek alk
olmadmz ekilde renkli bir hapishane
kitab kyor ortaya. Ersanlnn tankl
lkenin hlen aamad sorunlar konusunda umut vermeyi amalyor.

DN

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Aldandmz nimet: Zaman

Bir sinema akm kurmak

Prof. Dr. brahim Canan,

adl kitabnda, dinimizin zamana verdii nemi, vaktin bo geirilmemesi konusundaki emirlerini anlatyor. Eserde hayatn Kuran ve snnet nda
nasl deerlendirilmesi gerektiine dair bir yol haritas sunuluyor.
SLAMDA ZAMAN TANZM, BRAHM CANAN, IIK YAYINLARI, 180 SAYFA, 9 TL

AHMET DORU

ki nimet vardr ki insanlarn ou onlarda aldanmtr: Shhat ve bo vakit.

buyuruyor Sertcmz Efendimiz
(sallallahu aleyhi ve sellem). Dinimizin nem verdii konularn banda
zaman geliyor. slam binasn ayakta tutan rknlerin pek ou zaman
ile mukayyet. Dinin direi namaz
mevkten yani vakitli olarak farz
klnm. Be vakit namazn arasn
tezyin eden teheccd, irak, evvabin
gibi nafileler bile vakte bal. Oru
senede bir ay, ramazanda tutuluyor.
Gn iinde de ne zaman balayp ne
zaman bitecei belli. Sahuru birka
dakika sonraya yahut iftar birka
dakika nceye alsanz, 13-14 saatlik
ibadet btnyle boa kyor. Hac,
malm aylarda. Zekt, senev olarak veriliyor. Teklif, bul ile balyor.
Akl bli olmann ncesi ve sonras farkl hkmlere tbi. Ksacas
gn, ay, yl, btn bir mr tanzim etmeden Mslman sfatna
hakkyla brnmek mmkn deil.
Prof. Dr. brahim Canan, slamda
Zaman Tanzimi adl kitabnda dinimizin zamana verdii nemi, hayatn her
dakikasnn Kuran ve snnet nda
nasl deerlendirilmesi gerektiini anlatyor; yllar ay, aylar hafta, haftalar
gn gibi geen gnmz insanna bir
yol haritas iziyor. Tanyanlarn beyanyla, 2009 ylnda bir trafik kazas ile
lemini deitiren merhum brahim
Canann 69 yllk mr de bu kitabn
hayata aksetmi bir numunesi. Hoca
yaadn yazm, yazdn yaam.

VAKT DOLU DEL FAYDALI GEMEL

Ik Yaynlarndan kan kitap, 1985
ylnda Ankarada dzenlenen Genliin Durumu ve Dnyadaki Gelecei
adl sempozyumda sunulan ayn isimli
bildirinin geniletilmi hali. Genliin
ele alnmas gereken problemleri arasnda zamanla ilgili olann bata geldiini sylyor brahim Canan. Zaman
deerlendirme adna genlere aslnda
hibir faydas bulunmayan, belki de
zararl olan elenmek, oyun oynamak,
rastgele okumak, rastgele gezmek,
spor takm tutmak gibi bir ksm meguliyetler tavsiye edildiine dikkati ekiyor. Faydallk ve verimlilik asn-

YCEL AKMAKLI, DERLEYEN: BURAK EVREN,

KRE YAYINLARI, 334 SAYFA, 22 TL

1970lerde ektii lmler

milli sinema tanmlamasyla literatre
geen Ycel akmakl,
ilerleyen srete bir
tez sinemasna dnen bu akmn
ilk rneklerini verdi. Filmlerinin ve
televizyon ilerinin yan sra, kendi
hayat tarz ile eserlerinin uyum iinde
olmas Ycel akmakly deerli klan
en nemli zelliklerden biriydi. Sinema yazar Burak Evren, akmakly
gelecek kuaklara tantarak tarihe bir
not dmeyi ve ynetmenden bugne dek esirgediklerimizi ge de olsa
verebilmeyi amalyor.

Hayat, sanat, yaz

SANATA DAR, HALD ZYA UAKLIGL,
ZGR YAYINLARI, 1040 SAYFA, 58 TL

Sanata Dair, Halid Ziya

Uaklgili Trk edebiyat tarihinin yan
sra Trk kltr tarihi
ve eletiri geleneimiz
iinde de nemli bir konuma tayan
bir eser. Kitab benzerlerinden ayran
ise didaktizm tuzana dmemesi.
Halid Ziya, insan unsurunu merkeze
alan zengin yaants ve hayat tecrbesi ile okura sadece kuru bilgi deil,
hayata dair dikkat ekici ayrntlar
sunmay da baaryor.

Mbadeleden kalanlar
Prof. Dr. brahim Canan (1940-2009)

dan ele alnmadnda bunlarn hibir

mana tamayacan vurguluyor.
slam, zamann deerlendirilmesinde, pratik olarak gnlk plana arlk verir. diyor brahim Canan: Vaktin
bo geirilmemesinde srar eder. Zaruri
almalar dnda kalan vakitleri zikir,
tefekkr, faydal eyler renme, aile
efradyla sohbet, terbiye gibi meguliyetlerle geirmeyi emreder. Zamann plana
balanmasnda, faydal meguliyetleri
planlamak esastr; ibadet, hell kazan,
nefis murakabesi ve aile terbiyesi gnlk
megalenin ana kalemleri olmaldr.
Prof. brahim Canana gre slam,
tamamen bo geirilecek bir vakit tanmaz. Hoca bu konuda, O halde bir
iten ayrldnda hemen bir baka ie
koyul. (nirah / 7) ayetini zikrediyor, Kuranda meguliyet deitirilerek dinlenmeye dikkat ekildiini
sylyor. Bir baka tabirle, alarak
dinlenme... Bir ite takat kesilince
baka ie koyulma, iten yorulunca
renmeye, ibadete ara verince duaya
geme... Canan Hocann anlaynda
namaz klnmann mekruh olduu
vakitler bile ilimle deerlendirilmeli.

BO VAKTLER HAFIZAYI DA YIPRATIYOR

Bo geirilen uzun sreli tatillerin hafza kaybna sebep olmas, bir baka
ilgin ayrnt. Canann Avrupal bir
bilim adamndan yapt alntya gre,

yan gelip yatarak geirilen uzun sreli

bir tatilden sonra beynin eski fonksiyonlarn kazanabilmesi iin en hafta
gerekiyor. Faaliyetsiz geen bir iki saatlik zaman dilimi dahi insanda llebilir derecede hafza kaybna yol ayor.
Kitapta, gn manasna gelen
yevmin Kuran- Kerimde eitli
ekillerde 475 defa zikredildii bilgisi
veriliyor. Gnn bir yars olan gndz (nehr) 57, dier yars olan gece
(leyl) 92 kere zikrediliyor. Gndzle
ilgili zaman dilimlerini belirten farkl
kelimelerin toplam 107, geceyle ilgili
kelimelerin toplam ise 117. brahim
Canan, namazdan bahseden ayetlerin
de zaman uuru veren ayetler snfna
dhil olduunu belirtiyor. Btn bunlar Kuranda zaman kavramna ne kadar nem verildiinin iareti.
Kitap, Kuranda Zaman, Zamanla lgili Telakki ve Tedbirler,
Peygamberimizin Hayatnda Zaman
Tanzimi, slamda Tatil ve stirahat,
slam limlerinde Zaman Endiesi,
Zaman Deerlendirmede Pf Nokta:
Alkanlk balklarn tayan alt
blmden oluuyor. brahim Canan
kitap hakknda yle diyor: Bu alma zaman gibi kymetli, hibir beer
deer ile llemeyecek ilah cevherin
kymetini duyurmada; genliimize,
zaman deerlendirmede ipular verebilirse hedefine varm olacaktr.

34

MBADELE, HSAN TEVFK, NKILAP KTABEV,

384 SAYFA, 24 TL

Trklerin mbadele,
Rumlarn andalayi diye
adlandrd, karlkl olarak yaklak iki
milyon insann hayatn
etkileyen g hareketi, dnya tarihinin devletleraras bir anlamayla gerekletirilen en byk nfus deiim
hareketlerinden biri. Bylesi byk
ayrlklar, ister istemez belleklerde ac
izler brakt. Mbadele, sadece sz
konusu dei tokua deil, kendinden
nceki ve sonraki byk glere de
belge ve fotoraar eliinde ayna
tutuyor.

Tarihi deitiren molekller

NAPOLYONUN DMELER, P. LE COUTEUR, JAY BURRESON, EV.: RAT GRDLEK, METS, 376 SAYFA, 28.50 TL

Napolyonun Dmeleri,
ismine aldanp da tarih
kitab sanlmaya msait
bir kitap. Ancak gerek
yle deil; deyi yerindeyse iki kimyagerin kendi alanlarna
elenceli bir bak. Eser, insanlk
tarihini deitiren on yedi molekl
ve bileiin hem hikyelerini hem de
kimyasal yaplarn anlatyor, bylece kimyayla tarihi harmanlyor. Bize
gayet sradan grnen, varlklarna
fazlasyla altmz bu maddelerin
gemite ne kadar nemli olaylar
tetiklediini reniyoruz kitaptan.

DN

KTAP ZAMANI

Her paras bir mucize: Kuran- Kerm

Abdulbaki Gnein
adl eseri
Kurann ayet ve sureleri arasndaki btnl konu ediniyor. Eser ayrca Yce Kitabmzn tertibi, ayet ve surelerin
irtibat gibi nemli bir konuyu da genel hatlaryla ele alyor.
KURNDA BTNLK MUCZES, ABDULBAK GNE, NESL YAYINLARI, 192 SAYFA, 10 TL

7 NSAN 2014 PAZARTES

Sahaflar arasnda
BELGEZAR 2013, YUSUF ALAR,
ZAMAN KTAP, 144 SAYFA, 15 TL

Kymetli evrak sepeti

anlamna gelen Belgezar,
Yusuf alarn sahaf
ziyaretlerinden yola karak
kayt altna ald kymetli
evrakn yklerini anlatyor. lki 2011
ylnda yaymlanan kitabn devamnda
bambaka kymetli evrak hikyelerine
tanklk ediyoruz. Ayn zamanda bir hatrat
zelliini tayan eserde, her yazya tarih
kayd dlyor. Yazarn merakl okura bir
de mjdesi var: Sahaar leminde balayan
bu kitapl yolculuk, birbirinden anlaml kitap sohbetleri, tarih hazinesi hkmndeki
dnce ve bulularla devam edecek.

YILDIRAY YALIN

utsala kar topyekn bir

savan balatld modern ada Kurana duyulan gven de sarslmak istenmi, onun
sradan, beer kelm bir kitap olduu
iddias seslendirilmitir. Birou sahih
olsa da yerli-yabanc ok sayda Kuran
tercmesiyle Kurann mucize bir kitap
olmad fikri uyandrlmak istenmitir.
Aleyhdeki iddialarn Kurann yapsn,
sure ve ayetlerin tertibini hedef ald
grlr. Mesela bir zamanlar Fransz hkmeti tarafndan yaptrlan bir Kuran
tercmesinde Avrupallarn szde fikr
yapsna uydurabilmek iin Fatihann
baa, Bakara suresinin ise sona konulmas
dnlmtr.
Kurandaki ayet ve surelerin tertibi
ve genel yaps, Mnasebtl-Kurn
ilmi ierisinde incelenir. Hicri VI. yzylda ilk meyvelerini veren bu ilim, asrmzda daha fazla bir nem kazanm
ve ou ilim adamnn eserlerinde yer
almtr. Bu limlerden bazlar Muhammed Abduh, Mevdudi, Seyyid Kutub, Muhammed A. Draz; lkemizde ise
Elmall Hamdi Yazr ve Bedizzaman
Said Nursidir. Kurandaki btnlk ve
tutarll kabul edip ispatlamaya alan
Batl ilim adamlar da yok deildir. Belikal aratrmac Michel Cuypers, Fatiha
ve Maide surelerini Kurandaki btnl ispat etmek amacyla incelemitir.

YKSEK LSANS TEZ OLARAK YAZILDI

Abdulbaki Gnee ait Kurnda Btnlk Mucizesi adl eser de Kurann ayet
ve sureleri arasndaki btnl (mnasebet) konu edinen bir alma. Yazarn Kurnda yet ve yet Btnl balkl yksek lisans tezi zerinde
yapt baz dzenlemeler sonucu meydana getirdii eser, giri haricinde drt
blmden oluuyor. Aratrmann konusu, nemi, ama ve metodu hakknda bilgi verdii giri blmnde yazar,
Kurann kendi yapsal btnl iinde deerlendirilmesinin ehemmiyetini
dile getiriyor. Bu blmde, ayetlerin
siyak ve sibakna uygun bir ekilde,
btnlk ilkesine riayet edilerek yorumlandnda birok ihtilafn ortadan
kalkacan belirten yazar kitabn birinci blmnde ayet ve sure kavramlar hakknda genel bilgiler veriyor.
Mnasebtl-Kuran ilmi, ayet ve

Markalamann tarihi
LK MARKA HZ. DEM M?, SERHAN OK,
ELMA YAYINEV, 269 SAYFA, 19 TL

Marka ve pazarlama
uzman Serhan Ok, gnmzde irketler, hatta
kiiler iin bile kanlmaz
olan markalama srecinin tarihine dair ilgin bir tez ortaya
atyor. Markalamann ilk insana, yani
Hazreti deme kadar uzandn iddia
eden Okun tespitleri ilgin. Marka kavramnn insann doasndan beslenerek
ortaya ktn belirten yazar, iddiasn
din ve bilimsel verilerle desteklemekle
kalmyor, bu bak asyla yola karak
bir markann nasl yaratlacan, yaatlacan ve ynetileceini de anlatyor.
surelerin mushaftaki tertibinin vahiy
ile belirlendii (tevkif olduu) ilkesine
dayanr. Ayet ve surelerin tertibinin nzul srasna gre deil de halihazrdaki
ekilde takdiri, nazarlar bu tertipteki
sebep ve hikmetleri aramaya sevk etmitir. Mnasebet ilmi, Kurann tertibindeki bu hususiyeti anlatmak zere u benzetmeyi yapar: Ak, berrak
bir gecede gkyzne bakyoruz. lk
bakta yldzlar semaya geliigzel
serpilmi gibi grnyor. Fakat aralarnda yle ince bir nizam ve ahenk var
ki; birinin mihverinden azck sapmas
halinde hepsinin yerle bir olacan iin
erbab sylyor. Kurann mucize olan
nazmn tahlil eden limler u kanaate
varmtr: ayet Kurandaki bir lafz
yerinden karlacak olursa btn Arap
lisan altst edilse bile onun yerini tutacak tek bir kelime bulunamaz.
Kurn Anlamada Btnlk Paradigmas balkl ikinci blmde yazar
ayet ve surelerin tertibindeki hikmeti konu edinen Mnasebtl-Kuran
ilmi hakknda bilgi veriyor. Bu blmde
Kurna Btncl Yaklam Engelleyen Faktrler alt bal altnda aslnda Kuran doru anlayp yorumlamay
engelleyen faktrler sralanm. Kitabn
nc blmnde sureler aras btnl ortaya koyan ok sayda rnein tahlil
edildiini gryoruz. Ayet ii ve ayetler
aras btnln (mnasebetlerin) incelendii drdnc blmde, ayetlerdeki
lafz (ses)-mn irtibatn gsteren misaller kitabn en ilgin ksm.

slam limleri, Kurann yaps hakkndaki, Kuran nzul asndan olaylara, tertip asndan da baz hikmetlere
mebnidir. hakikatinden yola karak ayet
ve sureler aras mnasebetlerdeki hikmetlerin aranmas gerektiini dile getirmi
ve bu mevzuda birok eser vermilerdir.
Fahreddin Razi, Kurann inceliklerinin
ou, Kurann tertibinde, ayet ve surelerin irtibatnda gizlidir. der.
Kurnda Btnlk Mucizesi, Yce
Kitabmzn tertibi, ayet ve surelerin
irtibat gibi nemli bir konuyu genel
hatlaryla ele alyor. Ayet ve sureler aras mnasebetler kimi zaman ak olsa
da ou zaman derin bir bak gerekli
klar. Bu nedenle bazen ortaya konan
izahlar tatmin edici nitelikten uzak olabiliyor. Eserde yer alan baz rnekler (s.
123, 173) bu bakmdan sorgulanabilir.
Ayrca son blmdeki kimi balklarn
ierii tam ifade etmedii sylenebilir.
Allah kelmn anlamada gnmz insan birok engelle kar karya. Kurann slup ve muhtevasn bilmeme bunlardan biri. Elimizdeki
kitap, Kurann slup ve muhtevasn
gnmz insannn anlayabilecei bir
sadelikte tantmay hedefliyor. Bu alma ile reniyoruz ki Kuran, belli
bir konu esasna gre gitmeyip eitli
alanlara ait meseleleri, kendisine has
bir metotla bir arada ele alr. Bu, planszlk zannedilecek bir danklk olmayp, beer mantn aan harika bir
mnasebetler dokusu sergileyen ilahi
bir telif tarzdr.

35

Devlet erik kabul etmez mi?

DN VE SYASET, AL BULA, NKILAP
KTABEV, 664 SAYFA, 35 TL

Siyasi tarihimize Allah

irk, devlet erik kabul
etmez szleriyle geen
yeni bir devlet anlayn
yaamaktayz. Din-siyaset
ilikileri konusunda uzun sredir almalar yapan Ali Bula, meselenin kklerine
inerek konuyu temellendiriyor. Bula, son
yllarda lkemizde tezahr eden garip
devlet anlayna kar kyor: Allah erik
kabul etmez, devletin ise toplumsal gruplar saysnca eriki vardr. Meru bir hedefe
meru yollardan gidilir. Bununla beraber
Ali Bula, eytandan ve siyasetten Allaha
snmak sznn asl balamndan
karlmasna da itiraz ediyor.

Duvarlar yklrken
YRYEN DUVAR, LHAM EMN,
TEKN YAYINEV, 200 SAYFA, 15 TL

Trke kaleme ald eserleriyle tannan Makedon

yazar lhami Emin, son
roman Yryen Duvarda
okuru bilmedii topraklarda manevi bir yolculua
karyor. Melamilik, Mevlevilik, Bektailik,
Alevilik, Osmanl, Atatrk ve Yrklk,
Eminin romannda kol kola yryor.
On yandaki Yrk Osmann kendini
bulma aray, Yelova kynden balayp
Balkanlar dolatktan sonra Osmanl
topraklarna varyor ve nihayet cumhuriyet
dnemine ulayor.

POLSYE

KTAP ZAMANI

ki yazar bir polisiye

Sherlock Holmes stanbulda

Robert (Bob) ve Carol Bridgestock iftinin RC

Bridgestock adyla birlikte kaleme ald polisiye roman
Trkeye kazandrld. Roman, ikilinin
drt kitaplk Dedektif Jack Dylan serisinin ilk kitab.
LMNE TAKP, RC BRIDGESTOCK, EV.: CELL DEMREL, TREND YAYINLARI, 261 SAYFA, 18 TL

YAVUZ ULUTRK

itelikli okurun kendine bir

okuma haritas izmesi gerektiini dnmmdr
hep. Okur dediin, belli trleri daha ok
sevmeli ama her trn limanna uramal,
vazgeemedii yazarlar olmal, antasnda
her zaman ila olan migren hastas gibi o
da kitap bulundurmal. Bir okur olarak
sevmedikleri de olmal elbette
Birden fazla yazar olan kitaplara nedense hep mesafeli durdum. zellikle de
niversite ders kitaplar ve yardmc kaynaklara Bu tarz akademik metinlere
mesafenin nedeni maksadn okumak deil
ders almak olmasyd belki. Akademik
temelli kitaplarn ok yazarl olmalar normal, nk birou derleme eserler. Esas
garip olan bir romann birden ok yazar
olmas galiba. Kurgunun dnce aamasnda nasl ekillendii, karakterlerin
oluumu, olaylarn sralan Her birini bir yazarn bile nasl baard koskoca
bir soruyken iki yazarn bir tek bir roman
nasl yazdn anlamak g. Gelgelelim
edebiyat tarihi bunun rnekleriyle dolu.
ki yazarl (co-authored) kitaplarn popler olduu trlerden biri de hi phesiz
polisiye-gerilim. lk akla gelen herhalde,
polisiye merakllarnn da yakndan bildii Maj Sjwall ve Per Wahl ikilisinin
kaleme ald Martin Beck serisidir.
Stephen King-Peter Straub ikilisinin yazd Kara Ev ve Tlsm romanlar da iki
yazarl kitaplara rnek gsterilebilir. Bir
baka mehur rnek Neil Gaiman-Terry
Pratchett ikilisinin kaleme ald Kyamet
Gsterisi (Good Omens). talyan yazar Rita
Monaldi ve Francesco Sorti iftinin yazd
Imprimatur (Literatr Yay., 2004) tm dn-

Carol ve Robert Bridgestock

yada olduu gibi Trkiyede de ilgiyle karlanmt. Getiimiz aylarda yaymlanan

ve Trkeye kazandrlan polisiye roman
lmne Takip de iki yazarl kitaplardan
RC Bridgestock imzal roman, iki yazarl
olduunu hemen ak etmiyor. lk bakta
tek bir yazarn ba harerinin ksaltmas
gibi duran RC aslnda, Robert (Bob) ve
Carol Bridgestock iftinin ba hareri

BR KATL KM? POLSYES

lmne Takip yllarca polislik ve dedektiik yapan Bridgestock iftinin kaleme
ald Dedektif Jack Dylan serisinin ilk kitab. Kitap, dokuz yanda bir kzn sokak
ortasnda ldrlmesiyle balyor. Kafasna
ald darbe ile annda hayatn kaybeden
kk kz, daha yere ylmadan arabaya
konulup gtrlyor. nce kayp vakas
olarak balayan soruturma ksa sre sonra
ceset ortaya knca cinayet soruturmasna
dnyor. Okur daha kitabn banda ahit
olduu bu olayn kitap boyunca zlece-

ini zannederken ok gemeden bu sefer 10

yandaki bir erkek ocuk iin kayp ihbar
yaplyor. Yine ceset ok gemeden bulunuyor. Geriye tek soru kalyor: Katil kim?
Kitapta, eviriden mi yoksa metinden
mi kaynakland belli olmayan bozukluklar var. rnein, bir lmn ani olmasnda sknt yoktur. Fakat hzla gelen
darbe kafatasn parampara ettiinde
mteveffann bann tek para kalmamas
gerekmez mi? Ya da yere bir damla kan bile
dmemesi normal midir? Kitaptan aynen
alntlayacak olursak: Hzla gelen o darbe
kafatasn parampara ettiinde Daisy eve
varmak zereydi. Cansz bedeni yere hi
dmedi. Savrulan bedeni hemen aracn
alan kapsndan ieri ekildi Bandaki
yaradan szan parlak krmz, lk kan yere
hi bulamad. En basit CSI cinayetlerinde
bile mantkl bir aklama vardr. Hal byleyken katilin cinayeti anlatrken, arabayla
vurdum diyerek dedektieri geitirmesi
de ayr bir tutarszlk.
Okur, serinin bu ilk romannda Dedektif Dylann soruturmay titizlikle yrtmesini takip ederken bir yandan da onu
tanma frsat buluyor. Bu da bir seri polisiye roman iin olumlu bir not diyebiliriz.
ngiliz polisiyesinin sevilen yazarlar seriye
imdilik kitap daha kazandrm: Consequences, White Lilies ve Snow Kills. Trend
Yaynlar bu kitaplar ksa zamanda ve sra
gzeterek yaymlayacaktr.
Romann kapanda da yer alan ve
Dylann dedektiie baladndan beri
sorgu dosyasnda tad, Cinayet, caniyi hibir suta olmad kadar yeni
sulara davet eder. cmlesinden mlhem yle diyelim: Polisiye roman,
okuru hibir trde olmad kadar yeni
romanlara davet eder.

Hastane koridorlarnda gerilim

SOUK ELK, PAUL CARSON,

EV.: ERDEM ATK, ALTINBLEK
YAYINLARI, 376 SAYFA, 20 TL

Tbbi gerilim merakllar Paul Carson ismini muhakkak

duymutur. Son Grev ve Neter adl romanlar ile Trkede hayli okur kazanan yazarn Trkedeki nc
kitab yaymland: Souk elik. Roman, dier iki kitapta
olduu gibi okuru yine hastane koridorlarnda gezdiriyor. Roman allann aksine yan hikyelerden biriyle
balyor: Mercy Hastanesinin kan hastalklar uzman
Doktor Frank Clancy, laboratuvardan gelen telefonla
hayretler iinde kalr. Telefondaki ses iinde hi beyaz
hcre olmayan bir kan lminden bahseder. aknlnda, bu durumun imknsz olmas kadar, vakann nc kez gereklemesi de etkilidir.

7 NSAN 2014 PAZARTES

Doktor Clancy bu esrarengiz lmlerle urarken Dublinde bir baka olay meydana gelir. Bir
parkta gen bir kzn cansz bedeni bulunur. Kz,
vahice lme terk edilmitir. Soruturma derinletike bunun basit bir cinayet vakas olmad
ortaya kar. stelik, ldrlen kz, hkmetin
en nemli projelerinden biri olan Kalp Vakfna ait
Mercy Hastanesinin bana getirilen Amerikal
cerrahn kzdr. Amerikan hkmeti katilin bir an
nce bulunmas iin bask yapmaya balar. Doktor Clancynn elindeki cinayetlerle bu soruturma bir noktadan sonra birlemeye balayacaktr.

36

ABDLHAMD VE SHERLOCK HOLMES, YERVANT ODYAN,

HAZ.: SEVAL AHN, B. ZTRK, EVEREST YAY., 923 SAYFA, 40 TL

Yervant Odyann 1911de

kaleme ald Abdlhamid ve
Sherlock Holmes adl polisiye
roman, yz yl akn bir sre
sonra ilk kez Latin hareriyle
yaymland. Roman, dnyann en nl dedekti Sherlock Holmes ile polisiye tutkunu
II. Abdlhamidi buluturuyor. Abdlhamid
ve Sherlock Holmes fonda tarihin alkantl
dnemlerinden birini, II. Merutiyetin ilan
edilme srecini mektup, telgraf, fotoraf
gibi belgeler eliinde anlatyor. Romann
polisiye kurgusu ise yle: Yzyl bann
tekinsiz gnlerinde, II. Abdlhamidin haye tekilatna mensup adamlar arka arkaya
ldrlmeye balar. Bunun zerine kendini
bir anda tehdit altnda hisseden pheci
padiah, cinayetleri aydnlatma grevini dedektierin en nlsne verir. Asl ad McClain olan Sherlock Holmes, olay zmesi iin
stanbula davet edilir.
Roman kurgusu, anlatm ve Tolstoy
evirileriyle mehur Odyann ustaca kulland dil ve slupla Osmanl-Trk roman
tarihinde nemli bir yere sahip. Fakat pek
ok eser veren Odyan, romanda dnemin
Abdlhamid dmanlndan kopamam.
II. Abdlhamidin olumsuz bir roman kahraman olarak yer ald eserde, dmanlk
adeta nefret sylemine dnyor.

Yllar sonra kaybolan ocuk

LMN SOUK SES, JANE CASEY, EV.: AYA
SALAM, OLMPOS YAYINLARI, 520 SAYFA, 21 TL

Daha nce Jane Casey imzal 5. Kurban (The Burning)

ve Acmasz (The Reckoning)
romanlar polisiyeseverlerin ilgisine sunan Olimpos
Yaynlar, yazarn ilk roman lmn Souk
Sesini (The Missing) de Trkeye kazandrd. Sarah Finch kk bir kzken, aabeyi
darya oynamaya gider ve bir daha dnmez. Bu olay aileyi darmadan etmitir.
retmen olan Sarah, yllar sonra evine
dner ve alkolik annesiyle yaamaya balar.
Ardndan on iki yandaki Jenny Shepherd
kaybolur ve Sarah rencisinin cesedini
evinin yaknndaki korulukta bulur. Sarah,
bu davaya mdahil olduka kendisiyle ilgili
pheler de gitgide artar. Fakat onu takip
eden yalnzca polis deildir.

Casuslar arasnda
BEYRUTTA DET, MISHKA BEN-DAVID,
KOTON KTAP, 304 SAYFA, 25 TL

srailin istihbarat servisi

MOSSADda uzun yllar
grev alan Mishka BenDavid, yeni romannda
casuslar arasnda geen bir
hikye anlatyor. Yazar, bu kez Beyrutun
sokaklarnda dolatryor karakterlerini.
sraildeki intihar saldrlarndan sorumlu
Hizbullah casusuna kar giriilen baarsz bir suikastn arkasndan iten karlan
Mossad ajan Ronen kayplara karr. Yetkisi olmadan kendi bana bir grev stlendiinden phelenilen Roneni kendisine
ve lkesine herhangi bir zarar vermeden
bulmak ve engellemek eski komutan
Gadiye kalmtr.

SPOR

KTAP ZAMANI

7 NSAN 2014 PAZARTES

Nasl futbolun liderleri oldular?

Mike Carsonun
adl kitabnda arlkl
olarak ngilterede nemli baarlar kazanm teknik adamlara ilikin deerlendirmeler var. Zengin ve retici deneyimlerin yer ald kitapta, Galatasarayn
tartlan teknik direktr Roberto Mancini de nemli yer tutuyor.
THE MANAGER: FUTBOLUN DH LDERLER, MIKE CARSON, EV.: RECEP ZERN, OPTMST YAYINLARI, 302 SAYFA, 30.90 TL

DERS VERMYOR, YAPTIINI ANLATIYOR

AHMET AKIR

utbolun dhi liderleri arasnda

Galatasaray teknik direktr Roberto Manciniyi de grmek ho
oldu. Bugnlerde Sar Krmzl takmn
banda kalp kalmayaca yolunda tartmalar bulunan talyan teknik adamla ilgili
Mike Carsonn The Manager adl kitabnda
nemli deerlendirmeler yer alyor. Geri
bunda Carsonn Manchester City taraftar
oluunun da belli bir paynn bulunduu
dnlebilir ama yine de ilgin. Hatta kitapta onun bizzat syledikleri ve hakkndaki yorumlar, Mancininin bildiimizden
ya da sandmzdan daha nemli bir teknik adam olduunu gsterecek nitelikte.
Mike Carson, onu yle anlatyor:
Roberto Mancini elik gibi bir karaktere
sahip, byleyici biri ve basit bir felsefesi
var: yi oyuncular al ve ok sk al. (s.
132) Galatasarayn u andaki durumundan honut olmayan bir taraftarsanz, iyi
oyuncularla babam da baarl olur! diye
tepki gsterebilirsiniz ama daha sonra
talyan hoca her eyin bununla bitmediini ve neler yapmaya altn uzun uzun
anlatyor. Ayrca tek becerisi de bu deil.
rnein, Cityye yarm yzyla yaklaan
sre sonra ampiyonluu getiren temel
etkenin onun taktik dehs olduu syleniyor. Buyurun, u blme bir gz atalm:
Mancininin altrd Manchester City,
2011-12 sezonundaki dramatik ampiyonluk yarnda Fergusonun Manchester
Unitedyla kafa kafaya gidiyordu. United
bitime iki ma kala gol averajyla rakibinin
gerisindeydi. Citynin ampiyon olabilmesi iin son iki man kazanmas gerekiyordu. lk ma, son dnemde seri galibiyetler alm ve gven kazanm yetenekli
Newcastle takmna kar deplasmandayd. Karlamann bitimine 30 dakika kalm, golsz eitlik henz bozulmamt.
Btn gzler Mancinideydi. imdi ne
yapacakt? Hamlesi, oyuna bir n libero
(Nigel de Jong) sokup dnya apnda bir
forveti (Carlos Tevez) karmak oldu. zleyen birok kiiye gre bu, srpriz bir deiiklik olarak kabul edilse de De Jongun
oyuna girii, Yaya Tourenin hcuma daha
ok katlmasna ve Newcastle savunmasna sorun yaratmasna olanak salad. Ev
sahibi adeta gal avlanmt. Yaya Toure
son 20 dakikada iki gol atp Cityye 2-0lk
galibiyeti getirdi. Taraftar lgna dnmt; basn Mancininin taktiksel dehsna
vg yadryordu ve City, son haftadaki malar ncesinde ampiyonluun
en byk aday haline gelmiti. (s. 147)

ROBERTO MANCINI

ALEX FERGUSON

Bilmeyenler iin ekleyelim: Son

mata Queens Park Rangers ile oynad
Mancininin Citysi. Son dakikaya kadar
2-1 yenik durumdayd ve ampiyonluu
kaybetmi gibiydi. Bu ksack srede iki gol
atp ma kazand ve Mancini takmnn 44
yl aradan sonra ampiyon olmasn salad.

ARSNE WENGER

bilir. Ancak byle bir nyargy bir kenara brakp kitab okuduunuzda farkl bir
durumla karlatnz gryorsunuz.
Anlalan o ki, sz konusu tuzan Mike
Carson da farkndaym. O nedenle daha
derinlemesine bir i nasl yaplabilir diye
dnm ve bunu uygulam.
Bata Alex Ferguson ve Arsne Wenger
gibi yaayan efsane menajerler olmak zere
Jos Mourinho ve Roberto Mancininin de
yer ald ngiltere Premier Liginin btn
nemli menajerlerinin neyi nasl yapmaya
altklar aratrlm. Elbette hepsinin ortak saylabilecek genel ilkeleri ve buna dayal yaklamlar sz konusu. Fakat her yiidin yourt yiyii kabilinden ayrlklar ve
bunlarn gerekeleri kitab zenginletiriyor.
Trabzonsporun eski teknik direktr Mustafa Reit Akay, grevden ayrldktan sonra ne yaptnn sorulmas
zerine bu kitab okuduunu sylemiti.
Akayn ok okuyan biri olduu nceden de biliniyordu. Keke bu kitab btn
futbol adamlar okuyabilse denilebilecek
kadar nemli bir alma elimizdeki.

ORADA DH, BURADA HAN?

Konuya ve kitaba en ilgin saydmz
noktadan girmeye altk doal olarak.
Bunun dnda da Mike Carsonn kitab
iin sylenecek ok ey var. ncelikle kitabn basksyla ilgili olumlu grmz
belirtelim. Akas, kitap dediin byle
olur denebilecek kadar temiz bir basks
var bu almann. Tabii THYnin sponsor
oluu byle bir imkn salam. Umarz ki
yeni kitaplarla srer bu trden almalar.
Aslna bakarsanz, bu ile iyi kt ilgilenenler iin Mike Carsonn kitabnda
bilinmeyen bir ey yok. Hatta almann,
son dnemde moda olan Nasl baarl
ve zengin olabilirsiniz? konulu kitaplara
benzetilme tehlikesi bile sz konusu ola-

37

Kitap be blmden oluuyor. Grevin Boyutu adl ilk blmde ngiltere Milli Takm Teknik Direktr Roy
Hudgsonn anlattklar var. Kazanan
Bir Ortam Yaratmak balkl ikinci blmde Carlo Ancelotti, Arsne Wenger
ve Sam Allardycen deneyimleri aktarlyor. Sonu Almak adl nc blmn ar konuklar Roberto Mancini
ve Jos Mourinho. Mourinhonun yldz
oyuncularla alrken hibir sorun yaamadn aktaran beceri ve zgveni
etkileyici... Kiisel Liderlik adl drdnc blmde, Liverpoolda baarl bir
izgi yakalam olan Brendan Rodgers ile
Harry Redknapp gryoruz. Rodgersn
bu ii yapmaya 20 yanda karar vermi
olmas ilgin... Byk Zorluklar adl
son blmde Sir Alex Ferguson, Walter
Smith ve Mick McCarthyye kulak veriyoruz. Hepsinin anlattklar gerekten
etkileyici ve bu ii yapanlara ok yararl
olabilecek bilgiler. stelik kimseye ders
vermek niyetinde lan deiller, sadece
ilerini daha iyi nasl yapmaya altklarn anlatyorlar.
Hepsinin oralarda bouna olmadklarn gsteren nemli ve deerli szleri
var. En nemlisi deil kukusuz ama
Carlo Ancelottinin oyuncularna yaklamyla ilgili u szlerini aktaralm: Bir
oyuncu benim iime ve kararlarma sayg duyduu srece arkadam olabilir. Bu
ok nemli, nk iler deiir ama arkadalk kalcdr. (s. 61) Elbette kulp ynetimleri ve oyuncularla ilikiler nemli
yer tutuyor onlarn almalarnda. Taraftar ve medyay da ihmal edemezsiniz.
Neil Warnockn medya ile ilikileri hakkndaki deerlendirmesi elenceli: Gazeteciler byledir. Laf aramzda der ama
yapacan en ufak bir hatay cezalandrmak iin tetikte bekler. (s. 41) unu da
ekleyelim: Medyayla almak, jri yelerinin gelip omzunuza drterek sizden
kurtulmaya alt bir salonda dans etmeye benziyor. Size notunuzu muhabirler veriyor, nk genelde kamuoyunu
onlar temsil ediyor. (s. 42)
The Manager: Futbolun Dhi Liderleri bu
ile ilgilenmeyenlerin bile yararlanabilecekleri gzel bir kitap. evirisi de baarl.
Recep zerin belli ki futbol terimlerini biliyor, Trkesi de klksz. Sonszdeki u
ksa cmlede adet venin bir araya gelmesi gibi minik kazalarn stnde durmayalm: Bu kitap, lider ve alanlarnn
futbol ve tesinde anlalmasna ve geliimine gerek anlamda katk salayabilir.

USTA GZYLE

KTAP ZAMANI

Gbee, oburlua, Gogole ve

Ceronettiye dair
Efendim, bendeniz son zemanlarda vfir kilo aldm.
Handiyse, indilerde obez deyorlar ya, o kertede! Fen
halde gbeim kd fakat bir drl u nuhsetli yrme band tbir olunan lete nsiyet peyd edemedim.

7 NSAN 2014 PAZARTES

nsan sadece ekmekle yaamaz

Efendiler, insan sadece ekmekle yaamaz; Allahn
rzasyla ve Allahn rzas in yaar. bu mekale-i
mhimmimden birtakm siyas mnlar istihrc etmeye
kalkanlar ne teviyk eder ne de onlara mni olurum.

R
E
C
AD

GL
L
A
P
AN

R
A
KL
YF
U
TN
M
AZ

nmdan
muazzez
kaarilerim,
elyevm tekrar
mlkiy olduk.
Naslsnz, eyi misiniz [Sleyman
Baba Bey gibi sylersem:
Eyisingiz, eyiiii!], eyi olmanz
Cenb- Rabbl Alemynden
temenni ederekden lakrdma
balayorum.
Efendim, bendeniz son zemanlarda vfir kilo aldm. Handiyse,
indilerde obez deyorlar ya, o
kertede! Fen halde gbeim
kd. Eh, deyeceksiniz ki, hareket
felan etmeyorsunuz. Fakirhne,
Hilmi Bey kardamn mahdumlar mer Beyin ifadeleri ile,
ktbhne ve cimnastikhnede
mdd olmasna ramen bir
drl u nuhsetli yrme
band tbir olunan lete nsiyet peyd edemedim. Senelerdir
salonun bir kesinde durayor
ve fekaaaad, bendenizin iimden bir drl ona kb yrmek
gelmeyor

EY GBEK, GO BACK!
Her ne ise, muazzez komum
ehper Hanmefendiden de
ihtarlar almaya baladm: rfan
Beyciim bu ne hal! Zaiflamanz
iktiz edeyor ve derhal! deyerekden mukaffa itablarda bulunayor. Bir defasnda da gbeimi
iaret ederekden, Ey gbek, go
back! deyerek dalgasn gedii
olmutur! Ne yapaym! Bir drl
geriye gitmeyor!
Efendim, mlm-u lniz,
gbek ile muktedirler arasnda
mnsebet kurulmudur:
Bendeniz haatrlayorum, 940l
senelerde merhum Cemal Nadir
ve merhum Ramizin karikatrlerinde muktedirler daima gbekleri kubbe gibi ileriye frlam olarakdan tasvir edilirlerdi. Ramiz
merhum, bu mnasebeti aile ii
iktidara da tam ve Tombul

Teyze ile Sska Day tiplerini

ibd etmi idi; Tombul Teyzenin
ailede muktedir olduunu gsdermek in
Bilirsiniz ya muazzez karilerim,
Rus muharrirlerinin en mehurlarndan biri olan Gogoln l
Canlar romannda yle yazdn
haatrlayorum, yani melen:
Gerekden bu dnyada imanlar, ilerini becermek hususunda
zayflardan ok daha ustadrlar.
Zayflar hibir zeman esasl bir i
tutamazlar. Hayatlar sudan,
gvenilmez bir hayattr. Halbuki
imanlar hi de yle ereti,
nemsiz bir yerlere balanmaz;
onlar dorudan doruya, en esasl
yerleri tutarlar
Efendim, agleb-i ihtiml ters
bir zemanda dnyaya geldik!
Eskiden olsa bu gbekle, Gogol
stdmzn syledikleri gibi,
esasl bir yer tutardk! Lkin
heyhat! imdi gbeklilik deil,
zaiflikdir iktidar olan

YALILIK OBURLUKTA BELL OLUR

Efendim, istidrden arz etmi olaym: Bendeniz, zemann evvelinde Parisde iken, talyan kardeim, muazzez muharrir dostum
Guido Ceronetti ikide birde La
vieillesse se sentit dans la gourmandise!, yaniya Yallk oburlukta
belli olur! deyerekden bendenizle
dalga geerdi, Rue Descartesdeki
Cezayir Lokantasnda alkdan
masada yemek namna ne varsa
kffesini silip sprdm
grnce! Yaniya, unu arz etmek
isdeyorum, bendenizdeki bu imanlnn, taaa Parisden
itibren tevli edegelen bir prehistoryas[!] var!
Efendim, lakrdm burada
hitma erdireyorum. Telkiy,
Rabbim ksmet ederse, gelecek
aya inallah! O vakde kadar
Allaha emanet olunuz; ztnza
hoca baknz efendim. Au
Revoir, canlarm benim

ziz kaarilerim, vaktiyle

Nikos
Kazancakis
nmyla maruf
Giritli bir muharririn
kitaplarna merak saldm
idi. Trkiyamzda daha ziyade
Zorba diye bilinen pek eski bir
siyah-beyaz filmiyle itihar bulmutur. Bu ahs, Hristiyan
ilhiyatnn ok nemli
meselelerini muhtelif romanlarnda inceden inceye tahlil etmi ve
bittabbi, Sen kim olayorsun da
buuk sayfa felsefe tahsil ettim
deyu dinimizi sigya ekeyorsun?
diye sinirlenen Kilise ile papaz
olaraktan bir mkdar afaroza uram idi.
Kazancakis, Hristiyanl kendi
fikrince cerh ve tadil eyler ve
fekat Hazreti sa Aleyhisselm da
pek sever. Eserlerine bakcak onda
hem inanan, ayn zamanda inandklarn hudut tanmakszn tahlil
eden asab ve yksek bir rhun
izleri mahede olunur.

HAZRET S LE EYTAN
Zannederim Gnaha Son ar
nm romannda -hat edeyor olabilirim u an kitab elimin altnda
deyildir- Hazreti s ile eytan arasnda cereyan ettii naklolunan ve
Hristiyan ilhiyatnn esaslarndan
birini tekiyl eden bir hdiseden
bahsedeyor. Matta ncilinin 4. ksmnda hikye olunan bu hdiseye
gre s Aleyhisselm, blis tarafndan denenmek zere le sevkolunuyor. Krk gn krk gece oru
tuttuktan sonra, hliyle ackyor.
te o vakt yoldan karc blis
grnp deyor ki: Eer ki sen
inanmlardan isen, ondan niyazda
bulun ki uradaki talar senin iin
ekmek yapsn. Hazreti s bunun
zerine blise u mehur cevab
veriyor:
- nsan sadece ekmekle yaamaz fakat Allahn inyetiyle yaar!
Muhterem kaarilerim, bu sz pek
mruf, pek mehur bir szdr ve
bilcmle ahlk umdelerin nnde

gelir. Kuran- Mbnimizde de

buna mmsil nice yetler mevcuttur essen.
Kssann devam var: Bunun
zerine blis, Hazreti sy pek
yksek bir kuleye karyor ve
deyor ki: Eer ki sen Rabbine
gveniyorsan buracktan kendini
hemen aaya atver, nk eer
dvnda samimi isen melekler seni
elleri zerinde tayarak slimen
yere indireceklerdir.
Hazreti s Aleyhisselmn
cevabn tahmin edebilir misiniz
aziz kaarilerim deyor ki blise:
- Rabbini tecrbe etmeyeceksin!
Ve nihayet blis bu ivsnda da
muvaffak olamaynca Hazreti
sya dnyann btn memleketlerini, servetini ve sslerini gsterip
unu teklif edeyor: Eer yere
kapanp bana taabbd edersen, bu
dnya nimetlerini sana vereyim!
Hazreti sa Aleyihsselmn bu irkin teklife cevab, Fatiha
Sremizde mevcuttur; bu heser
cevabnda deyor ki:
- Ben yalnz Allaha kulluk eder
ve sadece Ondan dilerim!

KAZANCAKSE SELAM VERNZ

mdi deyeceksiniz ki, Recai Bey bu
mhim kssay niyn nakletmek
lzmu hissediyor? Arz edeyim
efendim:
1) Kazancakise nazar- dikkatinizi
celbetmek; adam sadece eyi
romanc deil, sk bir felsefeci ve
mtefekkirdir. Rastgelirseniz selam
veriniz.
2) ncil-i erif dahi kitbmzdr;
her ne kadar itikadmza nazaran
muharref idiyse de iinde, kendi
kendine parldayp duran bir ksm
yetler vardr ve onlara tesadf
etmek pek heyecanl olayor.
3) Ve nihayet efendiler, insan
sadece ekmekle yaamaz; Allahn
rzasyla ve Allahn rzas in
yaar.
4) bu mekale-i mhimmimden
birtakm siyas mnlar istihrc
etmeye kalkanlar ne teviyk eder
ne de onlara mni olurum; huz m
saf, d m keder!