De waarden achter het Griekse akkoord

Stevo Akkerman 16/07/15, 23:28

ap. Tsipras in gesprek met Hollande, en Juncker. Economie is niet waardenvrij,

daarom lopen de gemoederen zo hoog op. Of hebben we het niet meer over
economie als de discussie draait om solidariteit?
INTERVIEW Terwijl Europese leiders bezweren solidair te zijn met
Griekenland, voelen de Grieken zelf zich vernederd en beroofd van hun
soevereiniteit. Filosoof en econoom Paul Teule over de begrippen achter de
crisis: 'De Grieken willen bij de eurozone horen, dat is hun soevereine
keuze.'

De Europese herverdeling stelt eigenlijk helemaal niets voor. De solidariteit

binnen Europa is nationaal georganiseerd

Paul Teule.

De cijfers lijken een koele taal te spreken. Als een land te veel geld uitgeeft en
zich in de schulden moet steken, terwijl het er tegelijkertijd niet in slaagt
nieuwe inkomsten te genereren, dan raakt de kas op een gegeven moment leeg.
Een kwestie van simpel rekenwerk. Maar in het Europese debat rond Griekenland,
waarin cijfers uiteraard niet ontbreken, spelen berekeningen niet de hoofdrol,
maar geladen begrippen als 'solidariteit', 'waardigheid' en
'verantwoordelijkheid' - de discussie over de euro raakt aan de grondslagen van
het Europese samenwerkingsideaal.
Niet verwonderlijk, vindt Paul Teule, docent politieke economie aan de
Universiteit van Amsterdam. Teule is econoom n filosoof - het uit elkaar
trekken van de cijfers en de wereldbeschouwing heeft hem nooit aangetrokken.
Economie is niet waardenvrij, daarom lopen de gemoederen in Brussel en Athene
ook zo hoog op. Of hebben we het niet meer over economie als de discussie
draait om solidariteit? "Jawel, want het gaat over het gunnen van geld en tijd
aan een ander - in dit geval leningen, met een rente en een looptijd - en dan gaat
het dus om financile handelingen. Ook de achtergrond is economisch: blijkbaar
is de bestaande verdeling van middelen niet goed. Die is grofweg gebaseerd op
marktverhoudingen, maar er zit is iets scheef, en solidariteit is de manier om
dat te corrigeren."
We zijn niet solidair met de Egyptenaren, wel met de Grieken. Er zijn
grenzen.
"Inderdaad, en die grens heet Europa; de Turken vallen er al buiten."
Als de Turken economisch onderuit gaan, gaat onze munt niet mee, dat ligt
bij de Grieken anders. Is de Europese solidariteit geen verkapte vorm van
eigenbelang?
"Er kan zeker ook sprake zijn van verlicht eigenbelang. We exporteren veel naar
Griekenland, en we weten niet wat de financile markten doen als de eurozone
een land verliest, dus houden we de Grieken overeind. Verlicht eigenbelang kan
ook zijn dat we bijdragen aan een systeem waarop we zelf ook een beroep kunnen
doen als we in nood komen."
Intussen bestaat voor economische correctie via belastingen veel meer
draagvlak op nationaal dan op Europees niveau.
"De Europese herverdeling stelt eigenlijk helemaal niets voor. De solidariteit
binnen Europa is nationaal georganiseerd - wie zijn baan verliest, bijvoorbeeld,
krijgt steun van zijn eigen overheid, niet van Brussel. De begroting van de EU

bedraagt circa 1 procent van het Europees inkomen, dat van de nationale
overheden 40 tot 50 procent van het inkomen van de afzonderlijke landen."

AP. Tsipras omarmt Juncker tijdens de bijeenkomst van de politieke

leiders van de eurozone afgelopen zondag.

De Grieken willen bij de eurozone horen, dat is hun soevereine keuze

Goed, we betalen de Griekse uitkeringen niet, maar steunen wel hun banken.
Hoe solidair is dat eigenlijk tegenover de Baltische staten, Portugal,
Ierland? Daar hebben de eigen regeringen harder ingegrepen.
"Dat is een reel probleem, die landen hebben echt wel een punt. Maar je kunt
het ook relateren aan iets anders: in Nederland zijn we twee keer zo rijk als in
Griekenland, als de mensen daar geen medicijnen kunnen krijgen, moeten we dan
stoppen met onze solidariteit omdat de Balten meer hebben hervormd dan de
Grieken? De kindersterfte gaat omhoog, hiv-besmettingen nemen toe, bejaarden
staan te huilen bij de pinautomaten - en dan is het ook nog zo dat heel veel
normale Grieken geen grip hebben op de politieke klasse. Je kunt landen
vergelijken, maar het gaat uiteindelijk om mensen."
Zolang ze maar in de EU wonen en niet in Egypte.
"Het is onmogelijk met iedereen solidair te zijn. Er zijn nu eenmaal natuurlijke
cirkels van landen en volken die bij elkaar horen, die met elkaar verknoopt zijn.
Je kunt je afvragen: wat is een land berhaupt? De beroemde definitie van de
Franse filosoof Ernest Renan is: 'Mensen met een gedeeld verleden, die bij

elkaar willen blijven horen'. Zo werkt het in Europa ook. Als de Grieken bij ons
willen horen, en wij bij hen, dan is de basis gelegd. Beslissend is de wens om
samen dingen te doen, en daarmee van elkaar afhankelijk te zijn."
En dus niet soeverein?
"Dat hoor je nu over Griekenland, ja, dat het niet meer soeverein zou zijn. Maar
dat is eigenlijk flauw, want het is de wens van de Grieken zelf om erbij te horen.
Zij willen bij de eurozone horen, dat is hun soevereine keuze."
Je kunt je soevereiniteit uitdrukken in een multinationale organisatie?
"Ik denk het wel. Natuurlijk zijn landsgrenzen belangrijk, maar je territorium is
veel groter dan dat. Landen hebben zoveel belang bij wat er buiten hun eigen
grenzen gebeurt. Voor Nederland geldt dat extreem: om goed te functioneren
moeten we actief zijn - en meebetalen - in een veel groter gebied dan het onze.
Soevereiniteit gaat over gezag, dat behelst meer dan dat je baas bent in eigen
huis, minstens zo zwaar telt hoeveel invloed je hebt in het internationale
krachtenveld."

Het moet mogelijk zijn duidelijk te maken dat het akkoord geen kwaadaardig
complot is
Maar de Grieken leveren nu toch ontegenzeggelijk soevereiniteit in?
"Natuurlijk. Staatsbedrijven worden onder curatele gesteld, de trojka komt
weer binnen, bepaalde wetten moeten binnen drie dagen worden doorgevoerd het is ongekend! De Grieken hebben lang de kans gehad zelf voorstellen te
formuleren, als die uitblijven dan krijg je dit soort rare, urgente toestanden. Zo
zijn de machtsverhoudingen. Maar het is zeker vernederend."
De eurolanden hebben natuurlijk ook enig recht van spreken: ze hebben
miljarden geleend aan Griekenland. Bij ons zei minister Jan Kees de Jager
indertijd dat wij dat geld met rente terug zouden krijgen.
"Van dat verhaal blijft niet veel overeind; de Grieken mogen er jaren over doen
voordat ze gaan afbetalen, je moet je afvragen wat die schuld dan nog waard is,
en waarom je hem nu niet kwijt zou schelden. Overal ter wereld is het zo dat als
er iets misgaat met schulden, je erkent dat zowel kredietverlener als
kredietnemer een foute inschatting heeft gemaakt. De prijs is dat je de lening
voor een deel kwijt moet schelden."
Filosoof Slavoj Zizek noemt de Europese aanpak een triomf van de
technocraten, en hij ziet Jeroen Dijsselbloem als de grootste boosdoener.

Wat Syriza wilde bespreken - de politiek-ideologische dilemma's, de sociale

prijs van hervormingen - stuitte op een technocratisch njet. Zo kwam nooit
een dialoog tot stand.
"De vraag is of Dijsselbloem en zijn collega-ministers van financin daarvoor
verantwoordelijk zijn. Zij krijgen een politiek kader mee en zijn vervolgens
belast met de uitvoering, dat is per definitie technisch. Dan gaat het over de
pensioenleeftijd, de inrichting van een kadaster, belastinginning, privatisering.
Wordt daar niet aan gewerkt, dan heb je wel bezuinigingen, maar geen
hervormingen, en gaat de ellende maar door. Je kunt niet van Dijsselbloem
vragen zich ruimhartiger op te stellen."
Is het falen van de politici dan geweest dat ze onvoldoende hebben laten
blijken dat er achter hun technocratische retoriek morele keuzes schuilgaan?
Als je het Griekse publiek niet laat zien waar je opstelling vandaan komt,
blijft alleen je strengheid zichtbaar.
"De kunst is de technocratie niet tegenover de democratie te stellen. Het moet
mogelijk zijn duidelijk te maken dat het akkoord - met de eis voor een kadaster,
een onafhankelijk statistisch bureau, een politiek-neutraal ambtenarenapparaat geen kwaadaardig complot is. Dergelijke technocratie is niet hardvochtig, het is
de uitwerking van de spelregels van een democratische samenleving."
Wie is Paul Teule?
Paul Teule (1981) is als docent politieke economie verbonden aan de opleiding
Europese Studies van de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte eerder als
onderzoeker in Brussel. Vorig jaar won Teule, die economie en wijsbegeerte
studeerde, de Banningprijs voor het beste politieke essay met zijn stuk 'Het
denkdeficit. Waarom we ons belang in Brussel niet zien.'