Cabir bin Hayyan (721-805)

Batı bilim dünyasında "Geber" ismi ile bilinen ve en çok tanınan Müslüman bilim
adamlarından biri olan Cabir bin Hayyan, Batı bilim dünyasında ortak bir kanaatle
"kimyanın babası, kurucusu" olarak kabul edilir.133 Nitekim kimya kelimesinin
İngilizce karşılığı olan "alchemy" kelimesi de, Cabir bin Hayyan'ın çalışmalarının
neticesi olarak Arapça "al-Kimiya" kelimesinden türemiştir.Cabir bin Hayyan -atom
bombasının üretilmesinden 1000 yıl önce- atomun parçalanabileceğini ve sonucunda
büyük bir güç meydana geleceğini ilk söyleyen bilim adamıdır. Bu konuda Hayyan'ın
sözleri şunlardır:"Maddenin en küçük parçası olan "cüz-ü la yetecezza" (atom)'da
yoğun bir enerji vardır. Yunan bilginlerinin iddia ettiği gibi bunun parçalanamayacağı
söylenemez. O da parçalanabilir. Parçalanınca da öylesine bir güç (enerji) meydana
gelir ki, Bağdat'ın altını üstüne getirebilir. Bu, Allahü Teala'nın kudret
nişanıdır.134Cabir bin Hayyan, kimya biliminin hem teorik hem de deneysel alanda
büyük gelişme katetmesine vesile olmuştur. Dünyada ilk kimya laboratuvarını kuran
bilim adamı olarak tarihe geçmiştir. Önemli kimyasalların sentezini açıklamış; birçok
kimyevi maddeyi tespit ederek günümüzde de kullanılan Arapça isimler vermiştir.135
Kimya ilminde kullanılan hassas ölçüm aletlerini yaparak; kristalleşme, damıtma,
kalsinasyon, sublimasyon gibi kimyevi teknikleri kimya ilmine kazandırmıştır. Sülfürik
asit ve nitrik asit gibi birçok asitle birlikte, sodyum karbonat ve potasyumu da
bulmuştur.Ateşte yanmayan kağıt imalini gerçekleştirerek, çeşitli metallerin kullanılır
hale getirilmesi, çeliğin geliştirilmesi, su geçirmez kumaşların verniklenmesi,
paslanmanın önlenmesi için altın yaldızlı süsleme yapılması, boyaların ve yağların
tespiti gibi alanlarda bir çok buluş yapmıştır.Cabir bin Hayyan sadece kimya değil tıp,
astronomi, mantık, felsefe, fizik, mekanik gibi bilim dallarında da çalışmalar yaparak
bunlarla ilgili eserler verDünya medeniyet tarihine adını altın harflerle yazdıran Cabir
bin Hayaan bir Müslüman Türk âlimidir. Bundan 1250 yıl önce yasayan ve o zamanın
en büyük ilim yuvası Harran Üniversitesi bas müderrisi (rektörü) olan Cabir bin
Hayyan (721-805) herkesi hayretler içinde bırakan şu İlmî bulusunu açıklamıştı:
"Maddenin en küçük parçası olan cüz-ü la cüz-ü la yetecezza (atom) da yoğun enerji
vardır. Yunan bilginlerinin iddia ettigi gibi bunun parçalanamayacağı söylenemez. O
da parçalanabilir. Parçalanınca da öyle bir güç meydana gelir ki Bağdat'ın altını
üstüne getirebilir. Bu Allahü Teala'nın kudretinin bir nişanıdır."Modern kimyanın
babası sayılan bu büyük Türk âliminden Razi ve İbn-i Sina gibi büyük bilginler
"Üstatlar üstadı" diye söz ediyorlar. Fransız şarkiyat âlimi Catdonne (1720-1783) onu
dünyanın 12 büyük dahisinden biri olarak tanımlıyor.Bacon (1214-1291) ondan
hayranlıkla bahsederken kimya ilminde açtığı çığırın. Priestley (1733-1804) ve
Lavoisier'in (1743-1794) açtıkları çığırın daha önemli olduğu ittifakla kabul
edilmiştir.Avrupa üniversitelerine mensup birçok ilim adamı meşhur olabilmek için
Cabir bin Hayyan'ın ismini kullanmak zorunda kalmıştır. Berlin Üniversitesi Tabiat
Bilimleri Tarihi Profesörü Jıılias Ruska ve yardımcısı Paul Kraus Avrupa'da ünlü birçok
ilim adamının Cabir bin Hayyan'ın ismini eserlerine verdiklerini ve bu yolla meşhur
olduklarını bildiriyor.Cabir bin Hayyan'a göre "Kimyevi hadiseler tabiatta Cenab-ı
Hak'kın takdiriyle uzun sürede meydana gelmekledir. Kimyager tabiatla uzun sürede
meydana gelen şeyi kısa zamanda yapan kişidir. Âlim keşfedilmiş bir buluştan yola
çıkarak başka buluşlar ortaya çıkarabilen insandır."
Ona göre altının gümüştenrenk ve ağırlıktan başka bir farkı yoktur. Bu iki özelliğin ise
ortadan kaldırılması mümkündür. Bunun yolunun da her iki cismi teşkil eden
atomların kontrol altında parçalanıp değerlerinin değişmesiyle olacağını
belirtmektedir ki günümüz modem kimya ilmi de bu hakikati kabul etmektedir.
YAŞADIĞI YER
YAŞADIĞI YÜZYIL
12.yüzyıl