SiHiR PROBLEMi

DN ETM
ARATIRMALARI
D ER G S I
GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS' SHR

PROBLEM
Do. Dr. lyas ELEB*

SUMMARY
In this article, titled as, Cultural Inheritance Left Us: The Problem of Sihr, the etymological structure of the word
sihr and expressions used in religious literatre have been explained and its ontological and epistemological dimensions have
been examined. In this perspective, magic-religion and magic-science relations have been studied. Historical backgrounds as
well as the approaches of pre-Islamic societies to the issue of sihr and their impact on Islamic culture have been analyzed.
According to Koran, hadis and other references, definition, features, realities of sihr have been brought out. Its employment
in those societies has been pointed out. In addition, diferences between magic (sihr) and miracle have been brought out so
that it became possible to disprove the claim that Prophet vvas a magician. In this article, it has been argued that although
slam had inherited the culture of sihr ffom others, slam has assimilated it into the milieu of tawhid (unity). Consequently,
slam solved this problem by eliminating from Islamic culture. Now sihr has became not an intellectual as well as social
problem in the Islamic societies.
***
I. PROBLEMN ANLAM ALANI
Arapa bir kavram olan sihir fiil olarak ok ince ve latif olma (dekka- latufe), bir eyi hakikatine
aykr olarak canlandrma (tahyil-temvih), olduu konumdan baka bir ekle dntrme (sarf ve tahvl), bir
iin sebebi bilinme-
Mamara niversitesi llhiyat Fakltesi Kelm Anabilim Dal retim yesi
.yen
bir ekilde meydana gelmesi (haf), aldatma (keyd); isim olarak ise boaz, hile, aldatma, sebebi gizli
ve ince olan i anlamlarna gelir. Ayn kkten tremi olan sehr akcier, shr yrek, sahr afak vakti ve bu
vakitte yenilen yemek demektir1. Trke'de sihir karlnda by (bgi, bg), sihirbazlk, cadlk, gzbaclk
terimleri kullanlmakla beraber, sihir byy de iine alan daha kapsaml bir terimdir. yle ki sihrin iinde
hokkabazlk, el abukluu, gz boyama gibi usuller de vardr ve sihirbazlar illizyonizm, manyetizm gibi
tekniklere de bavururlar. Byc ise iyi veya kt varlklarn yardmn salayarak ya da ken dilerinde gizli
gler bulunduuna inanlan nesneleri kullanarak bysn yapar. Farslar sihir karlnda fal ve by
anlamlarna gelen magu kelimesini 2, Batklar ise Greke mageia kelimesinden alnm olan ve by sanat
anlamna gelen magie, magi ve magic szcklerini kullanmaktadrlar.3
Istlah kitaplarnda bir taraftan sihrin tam bir tanmm yapmann zor olduu dile getirilirken, bir taraftan
da tasvir, taksim ve tefsir ekillerinde tanm yaplmaya allmaktadr. Rgb el-sfahn sihri grupta
toplamaktadr: Birinci grupta mua'bzlann hile, hud'a, tahyilt ve el abukluu ile yaptklar ileri ve
nemmamlann kulaklar megul eden yaldzl szlerle insanlar kandrmalarn; ikinci grupta eytanlardan yardm
almak suretiyle yaplan ileri ve nc grupta da insanlarn kendilerinde mevcut olduuna inandklar baz
glerle varlklann tabiat ve yaplarn deitirmelerini gstermektedir.4 bn Haldn sihrin, insan nefsinin sahip
olduu yeteneklerle ilgili olduunu syleyerek, beer nefislerin semav bir yardmcya bavurarak unsurlar
leminde etkili olmasna tlsm, herhangi bir yardmcya bavurmakszn tesir icra etmesine de sihir denir,
demektedir.5 bn bidn de btna yakn bir tanm yapmaktadr.6 Eb'l-Beka sihri, gizli varlklarla temasa geerek
olaan st iler yapma eklinde tanmlamakta, ehl-i hiyel ve hokkabazlarn eitli alet ve vastalar kullanarak
yaptklar ilere sihir denilmesinin ise lgat ynnden (sarf) uygun olsa bile slah ynden caiz olmadn sylemektedir.7 Takprizde sebebi bilinmeyen olaylar sihir, davet'l-kevkib, tlsm, havas, azim, istihdar,
abeze, ilm- i taallukl-kalb gibi ksmlara ayrdktan sonra sihrin, mcerret nefsan etki ile yaplan iler iin
kullanldn kaydetmekte ve onu bycden sdr olan fiil ve szlerle insan nefislerini etki altna alma eklinde
tanmlamakta; feleklerin pozisyonlarn, yerkrede olup biten iler zerindeki tesirlerini, hayvan, bitki ve
nesnelerle irtibatlarn ve grndkleri anda sihirbazn bavurduu ameliyeyi konu edindiini sylemektedir. 8
Ktib elebi sihri, feleklerin durumlarna ve yldzlarn konumlama gre, her birinin yeryzndeki olaylarla
zel bir ekildeki irtibat ve imtizac sonucu zuhur eden garip fiil ve ilerden zel bir surette bahseden bir ilim
olarak tanmlamaktadr.9
Eb Bekir bn'l-Arab sihri, kendisinden bakasnn tzim edildii bir srada, Allah Tel'nn yaratt
bir i olarak grmekte10, Tehnev ise sihrin tanm diye ortaya konulan ifadelerin, aslnda tanm deil, onun
yapln tasvirden ibaret olduunu, sihrin tam bir tanmnn yaplamadm kaydettikten sonra; onu, sihir baz
dince yasak olan bir sz veya fiille megul olduu bir anda Allah Teala'nn, snnetini icra ederek bir ii onun
elinden olaan st bir ekilde yaratmas eklinde tanmlamaktadr.11 bn Kudme sihri, meshurn beden, kalp
veya akimda, onunla orudan temas kurmakszm etkili olan bir i olarak tanmlamakta ve bunun yazl veya
bn'l-Manzr, SihrAmd.; Lisnii'l-Arab, Beyrut, ts.; sim Efendi, Sihr" md.. Kamus Tercemesi, stanbul 1886; bnii'l-Esr, en-Nihye, Kahire
1963, II, 346.
Bu kkten tremi bulunan "mecs" ve "mecs" terimleri, by ile baz ileri gerekletirdiine inanlan din adamlar snfi anlamna gelir.
Hikmet Tanyu, "By", DA, stanbul 1992, VI, 501.
Rgb el-sfahn, el-Mfredat, Dmak-Beyrut 1992,s.400-40I.
bn Haldn, Mukaddime, Beyrut, ts., 1995,482-486.
Hiyet bn bidn, Kahire 1966,1, 44.
Eb'l-Beka, Klliyt, Beyrut 1993, s. 510.
Takprizde, Mifthu's-scde. Kahire 1968,1,364-370.
Ktib elebi, Kefii'z-mnn, Ankara 1941, II, 980-981.
Ardal'l-Ahvan, Beyrut ts. (nr. Drl-kitbil-Arab), VI, 246-247.
Tehnev, Keji stdahti'l-fiinn, stanbul 1984,1,648.
szl rukye yaparak veya dmler atarak gerekletirildiini sylemektedir.12
Bynn balca gayesi kar salamak olup, insan ve olaylar etki altna alarak bol rn kazanma,
hasm zarara uratma, hasta etme, ldrme, kadn elde etme gibi amalarla, olaan st glere sahip veya bu
tr glerle irtibatl olduuna inanlan kiilere yaptrlr. By yapanlara aman, byc, khin, sihirbaz, hekim
gibi isimler verilir. Byde ara olarak ruhlar, cinler, eytanlar, hayvanlar, kutsallna inanlan nesneler ve
eitli ekiller kullanlr. Onda ahlk bir ama gdlmez, Tann ile dorudan ilikisi de yoktur.
Sihir, mutlak olarak kullanldnda faili hakknda yergi ifade eder. Mukayyet olarak kullanldnda ise
anlama gre yerilmi veya vlm olabilir. Olumlu anlam ifade edene rnek olarak: "Beli olan szlerin bir
ksm sihirdir" hadisindeki kullanm gsterilebilir. bn merin ifadesine gre Reslullah'n huzuruna gelen iki
kiiden birisi beli konumasyla orada bulunanlar ok etkilemi, bunun zerine Hz. Peygamber yukardaki
sz sylemitir. mer b. Abdlaziz de huzurunda beli bir ekilde konuan birisini hayran kalarak dinledikten
sonra "te hell olan sihir budur" demitir.13 Kt maksat ve hileye bavurarak yaplan sihir ise yerilmi olup
haram klnmtr. Bu itibarla dora ve gerek olan eyleri edeb bir ekilde ifade etmek hell olan; hakk btl,
btl hak suretinde tasvir eden edeb szler sylemek ise haram olan sihir trndendir.
Cesss, sihrin hem szlk hem de terim anlamnn sebebi gizli, hakikat d olarak hayal edilen, gz
boyama ve hile yoluyla yaplan i demek olduunu 14, kaydetmekte, Fahreddin er-Rz, sihir kelimesinin birden
fazla anlam olan kelimelerden (elfz- mtereke) olduunu, bu nedenle her zaman umum ifade etmediini,
feleklerin ulhiyyetini kabule dayanan yannda, hayal ettirme, gz boyama ve gizli sebep ve hilelere
dayanannn da bulunduunu15 bildirmektedir. Her ikisine gre de sebebi gizli olan eyler yannda, tahyl ve el
abukluu ile yaplan ileri hatta rfte sihir olarak nitelendirilmeyen baz olaylar bu kapsama almak mmkndr.
Grlyor ki, Cesss ve Rzfnin tanmlan, her trl gizli i, hayal ettirme ve hile yoluyla ortaya konan
fiili sihir kapsamtna alrken, bn Haldn ve bn bidn'in tanmlan sihri, insann madd lemde etkili olmasn
salayan "nefsan yetenek"le snrlandrmaktadr. Aynca Fahreddin er-Rz, bn Haldn ve bn bid sihrin
gerekliinin olduunu iddia ederlerken, Cesss onun hakikatinin olmadm sylemektedir.
Sonu olarak, birok teknik iin kullanlan ve ilim, sanat ve esrr- hilkatten istifade edilerek icra edilen
sihrin tanmn yapmak zordur. rnein btl hak olarak gsterme, sebebi gizli ve hilf- hakikat telakki edilen
ey, kendilerile cin eytanlarna yaklalan iler, baz insanlarn, kendilerinde youn olarak bulunan bir gten
istifade ederek olaan st iler baarmas, tabiat st glerden yardm alarak tabiat zerinde tasarrufta
bulunma, fikirlerini karsndakine naklederek onu etkileme iddias ekillerinde tanmlan yaplmaktadr.
Kelimenin etimolojik yapsn da gz nnde bulundurarak onu, tabiat st glerle iliki kurarak yahut
kendilerinde gizli gler veya olaan st yetenekler bulunduuna inanlan canl- lan veya nesneleri kullanarak
faydal, zararl veya korama amal sonular elde etmek iin yaplan iler eklinde tanmlamak mmkndr.
bn Kudme, el-Mun, Riyad, ts., VIII, 150-151.

Kmil Miras, Tecrid-i Sarih Tercenesi, Ankara 1984, VIII, 225-226.
Ahknm'l-Kur'an, bask yeri yok., 1335 (Matbaat'l-evkaf'l-slmiyye), 1,42-43.
Fahreddin er-Rz, Meftihu'l-gayb, Beyrut 1934, III, 216-217.
II. SHR KARILIINDA KULLANILAN TERMLER
Yukardaki aklamalardan sihir kelimesinin birok faaliyeti iine alan kapsaml bir terim olduu ve
mutlak mnada kullanldnda bu faaliyetlerin tmn iine ald anlalmaktadr. Sihir karlnda kullanlan
terimler bazan mutlak anlamda sihir yerine, bazan da onun bir alt blm olarak kullanlmaktadrlar. Bu sebeple
sihir yerine veya onun alt blm olarak kullanlan terimlere ksaca gz atmak konunun daha iyi anlalmasna
yardmc olacaktr.
Tlsm. Semav glerle yer kuvvetlerinin (feleklerin ruhlaryla yeryzndeki varlklar) bir araya
getirilmesi suretiyle yaplan bir ilemdir. Bunun yalnzca feleklerin ruhlarn etki altna alarak yaplanma ise
"davet'l-kevkib" denilir. lmi ncm ve astroloji tabirleri de genellikle bu anlama kullanlmaktadr.
DN ETM ARATIRMALARI DERGS
Havas ilmi. Nesne, harf, rakam ve fiillerin zelliklerinden faydalanlarak

yaplr. Havas ilminin, lem-i ekber ile lem-i asgar arasnda kurulan irtibatla yaplanna "raranct"16, ipe fleme eklinde fiillerden oluanna da "rukye" denilir. Aynca
Allah Tel'nm gzel isimlerini belli bir tertiple okuma veya yazma suretiyle yaplan
ileme de "havas ilmi" denilmektedir.
Azaim. Melek, cin ve eytan gibi ruhan varlklarn etki altna alnmasyla
yaplr. Sz konusu varlklar glge ekline getirerek (grnr klarak) yaplan
biimine "tesMr'l-cin" veya "istihdar"; grnr varlklar duyulardan gizlemek
suretiyle yaplanna ise "ilm'l-ihf" denilir.
Hiyel ve Gz Boyama. Gz yanlglarndan yararlanarak olmayan bir eyi

olmu gibi veya olmas gerekenin zdd eklinde gstermek demektir. Billr kaplara
bakarak veya su, kahve, kan, kurun gibi cisimlerin oluturduklar ekilleri hayalinde
canlandrarak yaplanna tahayyl, muhayyile gcn kullanarak karsndakine
olmayan eyleri hayal ettirmeye tahyl (hipnotizma), el abukluu ile birden fazla
yaplan bir ii bir defa yaplm gibi, cansz canl eklinde veya hazrdaki bir nes'neyi
ortadan kaldrmakszm gzlerden gizleme tarznda yaplanma "abeze", eitli alet ve
geometrik ekilleri kullanarak yaplanma da "hiyel" denilir.
Bm't-tevehhm. Riyazet yoluyla nefsi glendirmek suretiyle yaplan sihirdir.

Hint usul sihir diye de adlandrlr. nsan nefsi bu yolla belli bir kuvvet kazandktan
sonra felek ruhlarla temasa ynelir, onlar ve zarar vermek istedii kiiyi zihninde
canlandrr, felein gcn bu kiiye ynlendirerek onu tesir altna alr.
Nemime ve Gammazlk. Sz tamak ve gizlice anlamazlklar karmak

suretiyle yaplan sihirdir.17
m. PROBLEMN YARLIK FELSEFES ve BLG TEORS ile LKS
Evrenin oluumu, madde ve hayatn mahiyeti, lemde geerli bulunan yasalarn tespitine dair araylar insanlk tarihi ile yat olmakla beraber, bu problemlerin
zm iin ortaya atlan neriler tarih iinde yenilenerek gnmze kadar gelmitir.
16
17
lbn Vahiyye'nin Esrr'-ems ve'l-kamer'i ile Makrt'nin Gaye'si bu trden eserlerdir.

Fahreddin er-Rz, Meftih'l-gayb, III. 202-204; lbn Haldun. Mukaddime, s. 484-486; Takprizde, Mifthii'ssade, 1,364-370.
GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM 7
Bu deiim sadece evren hakkmdaki ontolojik kabullerinde deil, ayn zamanda onun
alglan ynteminde, ilgi alanlar ve kapsamnda da sz konusudur. Burada
kozmogoni ile varl kavrama yntemi, bir baka ifade ile ontoloji ile epistemoloji
arasndaki iliki ortaya kmaktadr. Bunlarn hangisinin ncelikli olduu, ontolojinin
mi epistemolojiyi yoksa epistemolojinin mi ontolojik telakkiyi dourduu meselesi
klasik bir tartma olduu iin burada sz konusu edilmeyecektir. Bu makalenin esas
amac bu iki problem arasndaki ilikiye dikkat ekmek, varlk felsefesi ile bilgi teorisi
arasndaki irtibata iaret etmektir. rnein ilkel toplumlarn mitolojik karakterli varlk
anlaylaryla okltist zellikler tayan bilgi metotlar birbiriyle uyumlu bir yap
sergilemektedir. Ayn uyumu lk ve Ortaa filozof ve dnrlerinin varlk ve bilgi
felsefeleri arasnda da grmek mmkndr. Bu nedenle bir dnemin veya dnce
hareketinin epistemik yaklamlarn anlayabilmek iin sz konusu dnemde veya
akmda hkim olan varlk anlaylarna gz atmak gerekmektedir. rnek olarak
Aristo'yu alacak olursak, o madde ve formlardan oluan ve merkezinde dnyann yer
ald bir evren dnmekte, bu evrenin ay st olarak isimlendirdii gk cisimleriyle
ay alt diye isimlendirdii yer yz varlklarndan olutuunu, ay st lemin "esr"
ad verilen ve hareketi sonsuz olan varlklardan meydana geldiini, her trl
deikenliin ise toprak, su, ate ve havadan meydana gelen ay alt leme ait olduunu
kabul etmekteydi. Daha sonra Batlamyus tarafndan sistematize edilen bu anlaya
gre ay st lem miran, mkemmel ve kutsaldr ve burada yer alan yldzlar canl,
akll ve ruh sahibidir. Ay alt lemdeki canl cansz btn varlklar bunlarn
etkisindedir ve burada olup bitenlerin ay stndeki cisimlerle ilgisi vard. Evren ile
insan arasnda benzerlik kuruldu. Tabiatm merkezde hareketsiz dnya ve onun
etrafnda dnen krelerden olutuu dnlyordu. Ay, Gne, Merkr, Vens, Mars,
Satrn ve Jpiter dnyann etrafnda bulunan yedi kreyi oluturmaktaydlar 18 te
Ortaaa egemen olan bu kozmoloji anlayyla yine ayn dnemde yaygn olan sihir,
tlsm, kehanet gibi okltist yaklamlar bire bir rtmektedir.
Copemicus19, Bruno20, Francis Bacon21 Kepler22, Galileo23, Descartes24, ve
Newton gibi Aydnlanma dnemi doa bilimcileri, Ortaam canl bir organizma
eklinde taisavvur edilen bu kozmoloji anlayn terkederek, gne merkezli yeni bir
25
Jennifer Trusted, Fizik ve Metafizik (trc. Seval Ylmaz), stanbul 1995, s.22-27.
Kopemicus (1473-1543). Batlamyus'un Almacet'ini yenilemeye konulduu bir srada, evrenin merkezinde gnein
yer almas gerektii ve dnyann hareketsiz deil, aksine gnein etrafnda yllk dnn, kendi ekseninde gnlk
dnn yaptm saptad.
20
Giardano Bruno (1548-1600). Kopemik sistemine destek verdi ve bu tavmn bedelini engizisyon mahkemelerinin
lm ferman ile dedi.
21
Francis Bacon (1561-1626). Tmevarmn nemini vurgulad, metafizii kurall ve nih sebeplere dayanan olmak
zere ikiye ayrd ve kincisinin inceleme konusu olamayacan syledi.
22
Johannes Kepler (1571-1630). Kendi dyla anlan yasalar kefetti ve gezegenlerin yrngelerinin elips eklinde
olduunu kefetti.
23
Galileo (1564-1642). Dnyann hareketinin dairesel olduunu tespit etti ve teleskopla ay, gne ve
dier gezegenler hakknda gzlemlerde bulundu.
.
24
Descartes (1596-1650). Madde ve ruh olmak zere farkl iki z olduunu dnyordu. Madd lemin mekanik
yasalara tabi olduunu ancak, gayr-i madd olan zihin (ruh) tarafndan uyarlmas dolaysyla insan davranlarnn
mekanizm iine konulamayacam savundu. Halbuki kartezyen tabiat kanunlar ve mekanik evren tasavvuru
ortaa filozoflarnn kabul edecei bir ey deildi.nk onlara gre gk cisimleri de insan benzeri hareket
ediyorlard ve insan gcnden bamsz makinalar yoktu.
25
saac Newton (1642-1691). Gne, ay ve dnyann mesafelerine ilikin lmlerde bulundu, yer ekimi kuvvetini
saptad. Mutlak zaman ve mutlak uzayn tanrnn veheleri olduunu iddia etti. Tanrnn kuvvetler ve sebeplilik
yasalar ile ilgili olduunu iddia etti.
18
19
kozmoloji oluturmaya almlardr. Artk doann kendi iinde ve gk cisimleri e

ilikileri animist yaklamla deil,' fiziksel nedenlerle aklanmaya balanmtr.
Bylece Ortaan animist doa anlay yerini mekanist doa anlayna terketmitir.
Artk tabiat olaylar arasndaki ilikiler ruhsal deil, matematiksel olarak ifade
edilmeye balanmtr. Bu determinist anlay, btn doa olaylarnn hareket
halindeki madde paracklarnn birbirlerini birebir etkilemesiyle meydana geldiini
syleyen mekanizmi dourmu, arkasndan da mekanizm Diderot, Jean le Rond
d'Aiembert, Laplace ve Auguste Comte gibi filozoflar tarafndan bir ideoloji haline
getirilmitir. Comte bu ideolojinin epistemolojisinin insan davranlar dahil evrendeki
btn olaylar fiziksel nedenlere dayanarak aklayan pozitivizm olduunu iln
etmitir.
Modem fiziin ncs Einstain ise, klasik fiziin mekanik temellerinin gzden
geirilmesi gerektiini ileri srerek Newton kuramnn gnlk deneyler dnyasnn
aksine makro kozmosta geerli olmadn (rlativite kuram), ayn ekilde lasik
fiziin atomun paralanamayacana ilikin grnn geerli olmadn ve onu
meydana getiren atom alt paracklarn sz konusu olduunu (kuantum teorisi)
savunmutur. Bylece klasik fiziin uzay, zaman, madde ve eneji anlaylarnda
byk bir deiime neden olarak klasik mekanizme byk bir darbe vurmutur. W.
Heisenberg, M. Planck ve N. Bohr gibi fizikilerin de Einstain'a destek olmalar
sonucu pozitivizm byk bir darbe yemi ve yerine ihtimaliyeti esas alan bir bilgi
felsefesi gemitir.
Grlyor ki deiik devirlerde egemen olan varlk telakkileriyle bilgi edinme
yollan arasnda yakn bir iliki vardr. Bu erevede by konusuna yaklaacak
olursak, slmdan nce Araplarn varlk ve tabiat hakkmdaki dnceleri blgede
yaayan dier milletlerden ok farkl deildi. Sahip olduklan metafizik anlay ve
insann bu lemle iliki kurmasn saladna inandklan yntemler komu
toplumlardan farkl deildi. Araplar da dierleri gibi sihir, tlsm, kehanet gibi
yntemlerden haberdardlar ve ilerinde bu yntemlere bavuran birok kii vard.
Salktan adalete, sosyal ilikilerden ekonomik getirilere kadar tabii ve sosyal
olaylarn ou bu yolla zmleniyordu.
Kur'an, anlan konularda ne yapt? Eski telakkileri mi onaylad, yeni fikirler mi
ileri srd yoksa konunun ontolojik ynn tartmayarak sadece itikad ve ahlk
ynn m deerlendirdi? phesiz o, ncelikle gklerin kutsall fikrini ykarak
evrende yegne kudretin Allaha ait olduunu iln etmi; gece ve gndzn, gne ve
ayn Allahn yetleri olduklarn, Allaha kulluk etmek isteyenlerin gnee ve aya
deil, onlar yaratan Allaha tapnmalar gerektiini bildirmitir. Kuran, bu
temellendirmeyi yaptktan sonra ontolojik bir olgu olarak sihrin gerekliini
tartmamtr. Bunun yerine onun itikad ve ahlk ynlerini ele alm, bu arada kevn
ve sosyal konularda kanuniyeti ngren snnetullah ve ftrat kanunlarndan sz etmi,
evrende bir dzen ve dengenin bulunduunu bildirmitir. Kur'an'n izdii bu tablo
dzensizlii kabul etmedii gibi, mutlak mekanizme de kap aralamamaktadr. Zira
dzeni kuran Allah, snrlandrlmas mmkn olmayan irade ve kudret sfatlarna
sahiptir.
Bu deerlendirmeler dikkatimizi Kur'an'm szn ettii sihir ile ait olduu

inan sistemleri arasndaki ilikiye ynlendirmektedir. Bu nedenle indeterminizmin
egemen olduu okltist dneme ait bir yaklam olan sihir konusunu sadece bir folklor
olarak grmemek, bal olduu varlk anlay ile beraber ett etmek ve yaratl
(ftrat) kanunlarm devre d brakacak bir anlaya meydan vermemek gerekir.
IV. BY-DN LKS

lkel insan iin kendini ve etrafm tanma faaliyetinin bir ekli olan din dnce, "tanma" noktasnda bilim ile birlemektedir. nk bilim de bir "tanma"
faaliyetidir. Bunlar gibi bir baka tanma faaliyeti de olay ve oluumlar hakknda
tasarmlar ortaya koyan mitolojidir. Ancak bu, dierlerine gre daha sonraki dnemlere rastlar. Bu dnemde din ve bilimle yalan ilikisi olan sihir zerinde antropoloji, etnoloji, sosyoloji, fenomenoloji, dinler tarihi ve mitoloji gibi bilim dallaryla
uraanlar ska durmaktadrlar.
Sihirbazlar, tesadfen gerekleen baz sihir sonularm kullanarak ilkel
topluluklar etkilemeye almakta fakat ona inananlarn taleplerinin ounun
olmadn gz ard etmekte, istekleri gereklemediinde de bunun daha gl bir
sihir kuvvetinin engellemesinden kaynaklandm iddia etmekteydiler. eitli
biimlerde yorumlanabilecek bir dil kullanmalar onlara manevra yapma imkn
salamaktayd.
Din, by ve ilimden hangisinin daha nce ortaya kt hususu bilim adamlan arasnda tartmal bir konudur. Dinlerin kaynann by olduunu iddia eden
nl bilim tarihisi Frazer, bu grn u gerekelere dayandrmaktadr:
1. Sihir yntem, uygulama ve sembolleri ile her yerde ayndr. Din ise zaman
ve mekna gre deimektedir. yleyse sihir asl, din ise ondan km bir paradr.
2. Sihir daha basit, dinlerin inan sistemi ise daha karmaktr. Basitten mrekkebe gidi esas olduuna gre sihir nce, din ondan sonradr.
3. Baz din kurallar sihir esaslarna benzemekte olup, bu durum sihirden dine
gei esnasmda olmutur.
Molinowsky din, sihir ve ilimden hangisinin daha nce olduu noktasnda
10
Frazer'e kar karak ilkel insann nceleri akl olan-olmayan eklinde bir tutum
ortaya koyduunu fakat ok basit dzeydeki dnceleriyle baz problemleri zemeyince, daha byk bir gce snma ihtiyac duyduunu ve sihre bu dnemde
yneldiini kaydeder. F. W. Schmidt, E. Durkheim, R.R. Marett ve A. Lang gibi bilim
adamlar ise bynn dinden km olduunu sylemekledirler. Durkheim, dinin daha
nce olduunu ancak her ikisi de inan, amel, kurban gibi esaslar ierdii iin
birbirlerine karm olabileceklerini ileri srmektedir. R.R. Marett sihir ve dinin
birbirlerine alternatif yarm daireler oluturduklarm, sihrin kt icraatlar, dinin ise
iyilikleri kapsadn bildirmektedir26. Levy Bruhl sihrin din dncenin bir eidi
olduunu ve her ikisinin de ayn anda ortaya ktm, M. Mauss ikisinin de ayn
kaynaktan doduunu, Molinowsky ve Goldenweiser ise her ikisinin de mitolojiye
dayandm ileri srmlerdir. te yandan Codrington ilkel kabilelerdeki mana inanc
ile sihir yapma gc arasndaki yaknla dikkat ekmitir27.
Sihrin kayna, ve yeryznde ilk olarak ne zaman ortaya kt konusu
cevab zor olan bir meseledir. Tabet ve Mtrd gibi mfessirler onun sema kaynakl
olduunu sylemektedirler. Mtrd, sihrin orijininin sema kaynakl olduunu, daha
sonralar ise insanlarn bunu unutarak sihri talim-taallm yoluyla devam ettirdiklerini
kaydetmektedir28.
Her ne kadar din ile by arasnda baz benzerliklerin bulunduu iddia
edilmekteyse de aralarnda ok byk farklar sz konusudur. yle ki: Din bir tanrya,
by ise tabiat glerine dayanr; dinin cemaati, bynn ise mterisi vardr; dinde
aklk, byde ise gizlilik esastr, dinde ibadet, itaat, dua gibi tanrya snma ve
yakarlara karlk byde menfaat gzetilir.
Bilhassa semav dinler, tarihin eski devirlerinden beri sihre cephe alm ve
onunla uraana ar cezalar koymulardr. Buna ramen, sihir yaygn bir kullanm
alan bulmutur. Bizce bunun sebebi insan ftratndaki hkmetme, etki altna alma,
zarar verme gibi saldrgan duygularla, ilkel toplumlarda bu ile uraanlarn bir
statye sahip olmalar, iltifat edilmesi, yceltilmeleri ve hediyeler verilmesidir.
V. BY-BLM LKS
Bynn bilimle ilikisini temellendirebilmek iin, nce onun dnce tarihi

iindeki yerini belirlemek gerekir. Baz dnce tarihileri insan dncesinin
kollektif, ahs ve teknik dnce gibi aamalar geirerek gnmzdeki konumu 1 na
geldiini sylemektedirler. Bunlara gre kollektif dnce kozmogoni, mitoloji ve
hikmet rneklerinde olduu gibi btn toplumun ortak mal olan dncelerden; ahs
dnce felsefe, mistisizm ve estetik gibi gelirli kiiler tarafndan balatlan ve
26
27
28
Selva, Ali Selim, es-Sihr ve'd-dn. Kahire 1989, s. 23-26.

S. Ali Selim, ag,e., s. 13.
Kitb't-Tevhd, stanbul 1979, s. 18.
gelitirilen dncelerden; teknik dnce ise akla ve tecrbeye dayanandncelerden olumaktadr. Teknik dncenin mantk ncesi usullerle nesnelerden
yararlanmay gaye edinen ekline sihir, dorudan doruya ve tecrb bir ekilde
yararlanmay gaye edinen ekline de bilim denilir.29
Bynn bilimle ilikisine gelince; her ne kadar bynn, baz nesne ve
varlklarn tabiat st bir kuvvete sahip olduklar inancyla balad iddia edilmekte
ise de, lm adan bakldnda onun, tabiatn, mutlak kudret sahibi bir tanr
tarafndan ynetildiini ve olaylar arasnda sebep-sonu ilikisinin bulunmadm
syleyen din grn aksine dnyay by yoluyla etkileme arzusu, olaylar denetleyebilme umuduna dayand iin aratrmay arttracak; ilkel insann olaylar
arasnda gizli bir sebep-sonu ilikisinin bulunduunu kavramasna, tabiata hkmetmesine ve tabiata gizliliklerinden faydalanmasna yardmc olacaktr. nk
bilimsel gelimeler, insanolunun eya ve olaylarn mahiyet ve olular hakkndaki
varsaymlarndan oluan teoriler eklinde balar, ispat edildikleri takdirde ise bilim
zellii kazanrlar. Bu balamda by, ilkel insann tahmin ve inanlarn oluturmas
ve ilmin olumasma zemin hazrlamas bakmndan "ilimden nceki ilim", Hilmi Ziya
lkenin ifadesiyle teknik tefekkrn iptida ekli 30 adm alm, yanl bir sebepsonu ilikisine dayand iin de "sahte bilim" olarak nitelendirilmitir. Sihirbazlar da
evrende bir determinizmin egemen olduuna inanyorlar ancak bunun grnen fizik
kurallar dnda baz gizli sebeplere dayandm iddia ediyorlar, benzer sebeplerin
benzer sonulan meydana getireceini (kyas) savunuyorlar ve insanlarn, balarna
gelen kaza ve felketlerden, onlan yaptklarna inandklar varlklara sempati duyarak
korunabileceklerini dnyorlard. rnein yrtc hayvanlarn errine urayan
insanlar, onlardan korunabilmek iin bu hayvanlarn dilerinden, penelerinden
gerdanlk yapmay, yamursuz kaldklarnda kurbaa gibi bararak yamur
yadrabileceklerini kabul ediyorlard. Bu da ilkel insanlarn bir nedensellie
inandn fakat ileri srdkleri nedenlerin sahte olduunu gsterir.31 E.B. Tylor,
byy insann dnmesi iin ortaya konan ilk amel giriim olarak grr. Bu
giriimin, ilkel insan iin ilim, bizim iin ise yalanc ilim olduunu syler. 32 J.G.
Frazer bynn, ilkel kabile mensuplarnn by ile olaylar arasnda kurduklar sebepsonu ilikisine dayandm, dolaysyla bynn sahte bir bilim olduunu
sylemektedir33.
Bilindii zere ilk ada insanlar tabiata toprak, su, hava ve ateten meydana
geldiine, btn varlklarn bu drt unsurun karmndan ortaya ktna inanyorlar
fakat bu karmn sebeplerini aklayamyor, kendilerine gre hayal senaryolar
oluturuyorlard. Aristo'nun tan dn ve dumann ykseliini ait olduu yere
ulama arzusu olarak aklamas byle bir eydir. Hayat aacnda kke ulamak nasl
ama ise, simyada da her trl karmndan soyutlanm bulunan yaln haldeki
29
30
31
32
33
Hilmi Ziya lken, Trk Tefekkr Tarihijstmbul 1933,1,3-6.

Hilmi Ziya lken, Trk Tefekkr Tarihi, I; 105.
Abdlhak Adnan Advar, Tarih Boyunca Bilim ve Din, stanbul 1969, s. 45-50.
S. Ali Selim, age., s. 21-22.
Hikmet Tanyu, "By", DA, VI,502; Mehmet zzet, Makaleler, Ankara 1989, s. 201-202; S. Ali Selim, es-Sihr
ve'd-din, s. 18-39.
12
maddeye ulamak da bir amat. Simyaclar alta tabirini maddenin bu yaln hali iin
kullanyorlar ve onun ebedlii temin eden hayat iksiri olduuna inanyorlard..34
Sihir, tabii ve sosyal olaylara sebep arama noktasnda bilimle bulumakla
beraber getirdii metafizik yorumlarla ondan ayrlmaktadr. Aslnda sihir, kendi iinde
bir olaan stlk deildir. nk onun zel ve tekrar edilebilir sebepleri vardr.
Ancak bu sebepler herkese bilinmedii iin olaan st diye tahayyl edilmektedir.
Demek ki sebebi herkese bilinmeyen bir hakikatin, insanlar yanltmak iin
kullanlmas da sihir olarak ifade edilebilir.
Bu duruma gre bynn, bilimin gelimesinde ve ihsanlarn tabiata hkmetmesinde itici rol oynad, bu erevede simyann kimyay, astrolojinin astronomiyi hazrlad, ekil, say ve harflerin esrarna inanmann geometri ve dil bilimi
zerinde etkili olduu sylenebilir.35 36
Bugn bilim her ne kadar astroloji ve simyay reddediyorsa da, tarihte bunlarn
denenmesinin saf bir hurafeden daha fazlasm ierdii teslim edilmelidir. Zamann
kabul grm inanlarna ve pein hkmlerine bal olarak dndmzde
bunlarn dahiyane bilimsel tecrbeler olabileceini ve gzlem ve deneye tevik
ettikleri, bu arada da bilimsel ilerlemeye yardmlarnn dokunduunu belirtmeliyiz.
Tarihte simya, ilm-i ncum, havas ilmi ve esrar- huruf gibi okltist gayretler
bilimin gelimesine katkda bulunduu gibi, gnmzde de parapsikoloji pozitif
bilimler erevesinde izah edilemeyen birtakm paranormal fenomenleri aratrarak
bilimin ufkunu geniletmeye almaktadr. Bilim ancak tekrarlanabilir olaylar
bilimsel kabul etmektedir. Madd olanla ve mekanizme gre ileyenle bir lemle
yetinmektedir. Buna karlk birok bilim adam tarafndan fizik dnyann biricik
dnya olmad, bu dnyann tm gerekliin bir kesiti olduu dile getirilmektedir16Telepati, telekinezi, parafzik olaylar bata olmak zere birtakm normal
tesi hadiseler, olu artlan bilinmemesine ve tekrar edilememesine ramen bir realite
olarak mahede edilmektedir. Parapsikoloji zerine ahmalan ile tannan Hans
Holzer, paranormal fenomenlerin de, mahiyetini henz bilemediimiz baz tabiat
kanunlar erevesinde meydana geldiini, bunlan bugn bilmesek de bir gn
renilebileceini sylemekte, bu tr olaylan yapan kiilerde elektromanyetik g ve
psikokinetik tesirin mevcut olduu eklinde yorumlara yer vermektedir.37
Elektromanyetik dalgalan kefeden Heinrich Hertz telsiz, radyo ve televizyonun
icadn hazrlamtr.
VI. PROBLEMN TARH ARKA PLANI

34
35
36
37
Abdurrahman Nreddin, el-llm ve's-sihr, bask yeri ve yl yok (Drl-hilf), s.55-61.

A. Advar, age., s. 48-50.
Bu bilim adamlarna rnek olarak Sr Arthur Eddington ve Sr James Jeans gsterilebilir.
Ali Kse, "Harikulade", DA, stanbul 1997, XVI, 185-188.
By, tarihin ok eski devirlerinden beri toplumlar zerinde etkili olmu bir
inantr. nsanlar, farkl corafya veya kltrlerde yaasalar da ftratlannm gerei olan
ortak istek ve eilimlere sahiptirler. rnein btn insanlar dostlarnn iyiliini,
dmanlarnn ise ktln temenni eder, ev ve ilerinde huzur, istikrar arzu eder,
daha ok kazanmay, fakirlik, hastalk gibi korkulardan uzak olmay isterler.
Bu isteklere baz insanlar gereki, meru ve rasyonal yollardan ulamay

tercih ederken bazdan da yasa d, hileli ve akd tesi yollarla varmak isterler. nsan
irade sahibi bir varlk olduu iin bunlardan birini seme hakk bulunmaktadr. Bgi
ve kltr seviyeleri dk, hrs ve dmanlk duygulan kabarm insanlara ikinci yol
daha kolay geldii iin, bu yolu semektedirler. steklere hdeli ve yasa d yollarla
ulama yntemlerinden biri de bydr.
By ok eski bir gemie dayanmakta olup Harran, Bbd, Msr, ve Hint
blgelerinin bu kltn vatan olduklan bdinmektedir.38 Bynn ilk olarak nasl ortaya
kt ilim adamlan arasnda tartmal bir konudur. Bycdeki by yapma gc
e(kuwe-i nefsiyye), ilkel kabUelerdeki mana kuvveti arasnda bir irtibat olup
olmad konusunda kesin bir ey sylenemiyoruz. Ancak sosyologlara gre
insanolunun sihirle ilk temas gnlk hayatta kardat baz problemlere zm
arama aamasnda balamtr. lk zamanlar maietierini avlanarak temin eden
iptidader, bu dnemde daha fazla hayvan avlamak iin baz resini, ekil ve uurlar
edinmeye balamlar, bunun sonucu av sihri ortaya kmtr. Arkasndan daha ok
hayvan avlamalarnn, avlanacak hayvanlarn saysnn ok olmasna bal olduunu
farkedince bu duram "bolluk sihri"ni gndeme getirmitir. lkel insanlar, kar karya
olduklan, mahiyetini bilmedikleri ve are bulamadklan lmden sevdiklerini korumak
ve dmanlarn da bir an nce ldrmek, aynca llerin gazabndan korunmak iin
"ller sihri"ni gelitirmilerdir.
Kabile mensuplan, bycnn dier insanlardan stn bir gce sahip olduuna
ve yamur yadrma, rzgr estirme, hastalan iyiletirme, tanrlarla konuup
isteklerini onlara kabullendirme, habis ve temiz ruhlarla irtibata geme, cin ve
eytanlara hkmetme, ekinleri bitirme, meyveleri yetitirme kudretinin bulunduuna
inanyorlard.39
Msr'da yaplan kazlardan elde edilen bulgular, tarihte bynn en yaygn
olduu medeniyetlerden birinin eski Msr olduunu ve burada daha ok kelime ve
harflerin esrarna dayanan by trnn uygulandn gstermektedir. Eski Msrllar
ilhlarn gazabndan ve hastalklardan korunmak iin yanlarnda yaygn olarak
nazarlk ve rakye bulundururlard. brnlerin, Kbtlerin ve Araplarn ba
vurduklar byler birbirine benzer idi. Aynca burada tpta sihrin i ie olduu ve
bynn bir nevi tedavi yntemi olarak kabul edildii, insanlarn inzivaya ekilerek,
38
39
Resil ihvan Saf, Beyrut 1957, IV. 298 vd.

brahim Kemal Ethem, es-Sihr ve's-sehera min minzari'l-Kur'n ve's-snne, Beyrut 1991. s. 225-226.
14
baz dualar okuyarak ve yanlannda muskalar tayarak kendilerini byden

koruduklar grlmektedir40. Nitekim hkmranl milttan nce 358 ylna kadar
uzanan son Msr krallarndan Niktanibes de kuvvetli bir sihirbazd.41
Eski Msr mitolojilerinde, byclerin mumdan timsah eklinde heykeller
yaparak suya attklan ve bunlar canl zanneden insanlar korkuttuklar kaydedilir42. Bu
blgede uygulanan tlsm ve by zerine pekok kitap yazlmtr. Ancak birok by
formln ihtiva eden bu eserler zamanla unutulmu ve ok az bir ksm gnmze
gelmitir. Firavunlar dneminde Msr'da by tp, yaz yazma, heykel yapma gibi
gnlk ilerden saylyordu. En byk ilh R'nri byk olu Tuhot hikmet, sihir ve
yaz ilh olarak kabul ediliyordu. Eski Msr sihirbazlarnn yaptklar sihirler
hakknda bilgi verenlerin bamda Efltun gelmektedir. O, etkili mphem kelimelerin
sylenmesi suretiyle icra edilen ve "teaviz" veya "teazim" ad verilen bir sihir
eidinden sz etmektedir. Eski Msr hiyerogliflerinde, tlsml szler ve by
formlleri ieren birok metne rastlanmtr. Ayrca hirete intikal eden llerin
kullandklarna inanlan ller Kitabnda, lnn ebed yolculuunda kara sihirden
korunmas iin teaviz, rukye ve sihr dualara yer verildii, yine ayn nedenlerle lleri
mumyalama ve zerlerine eitli yaz ve iaretler resmetme yoluna gidildii
grlmektedir.43
Eski Msrllarm uyguladklar sihirle ilgili en geni bilgi veren kaynaklarn
bamda Kur'n- Kerm gelmektedir. Allah Tel, Hz. Musa'y peygamber olarak
grevlendirip Firavun ve adamlarn imana davet etmek zere gnderdiinde, Firavun
ve adamlar Musa'ya "Sylediklerinin doruluunun delili nedir?" diye sormular,
bunun zerine Allah Tel, Musa'ya" yere att zaman ylana dnen as" mcizesini
vermi, Firavun'un adamlar bunun sihir olduunu syleyerek Firavun'a lkedeki
sihirbazlar toplayp Musa'nn yaptklarn deifte edebileceini tavsiye etmiler;
bunun zerine Firavun etrafa haber salarak btn sihirbazlar toplam, Musa'y
malp ettikleri takdirde kendilerini dllendireceini vaadetmi, sihirbazlar,
kararlatrlan gn gelince halkn huzuruna kp ii civa dolu ip ve sopalarn ortaya
atarak sihirlerini yapmlar, izleyenlerin gzlerini korkutmular, ancak Musa Allah'n
emriyle asasn yere atnca byk bir ejder haline gelen as gnein ss ile ortada
dnen ip ve sopalan yalayp yutmu,.sihirbazlarn yaptklan numaralan boa
karmtr. Bunun zerine sihirbazlar Musa'nn byc deil hak peygamber
olduuna kanaat getirerek ona iman etmiler, Firavun ve adamlan da yenilgiye
uramlardr.44
40
41
42
43
44
H. Sad mer B Ahdar, Mevkfu'l-Isln mine's-sihr, Cidde 1995,1, 79-91.

Karafi, el-Furk, Kahire 1928, IV, 140.
brahim Kemal Edhem, age., s. 229.
Abdurrahman Nreddin, age., s. 15-25; Sleyman el-Ekar, lem's-sihr've'-a'veze, Amman 1997 s. 25; Ferd
Vecd, "es-Sihr", Diret maarifii-kami'l-nn, Beyrut 1971, V, 64.
el-A'rf 7/103 -126; Th 20/56-72; e-uar 26/31-51; Ynus 10/ 76-81; el-Kasas 28/36-37; ez-ez- Zriyt 51/3840.
Firavun dnemi Msr ile muasr olan Bbil'de de sihir ok ileri boyutlarda
yaygnd. Kur'an, Bbillilerin bu zelliklerinden sz etmi 45, Hz. Peygamber ve
sahbeden bu ynde haberler rivayet edilmitir. Bu dnemde sihre dair birok eser
telif edilmi olmakla beraber ok az gnmze kadar gelebilmitir. el-Filahat'nNebatiyye bu eserlerden biridir46. Cesss, Bbillilerin yldzlama taptklarn, uyguladklan sihrin de bunlarn hareket ve tesirleri inancna dayandm kaydeder 47. Bilgi,
zek ve sihir tanrs olarak kabul ettikleri y, Greklerin Hermes'inin ve eski
Msrllarn Tuhot'unun karl idi. Ylan ve kzn farkl tanrlar tarafndan
yaratlm, yeryznde birbirlerine kar egemenlik sava veren varlklar olduklarna
inanyor, cinlerin tanrlardan bir aa derecede varlklar olduklarm, insanlar iin
faydal ve zararl olanlar olmak zere ikiye ayrldklarn kabul ediyorlard. kincilerin
tanrlara hrmet etmeyen ve onlara ba kaldran varlklar olduklarna inanyorlard.
nsanlarn, ancak y'mn retileriyle bunlardan korunmasnn mmkn olduunu
dnyorlard. Cinlerin daima kendileriyle beraber olduklan- na inanyorlar, bu
nedenle hayrllarm harekete geirmek ve ktlerini de uzaklatrmak iin yanlarnda
muskalar tayorlard. Muska yazarak sihir yapma geleniini ilk olarak Bbilliler
uygulamtr. Aynca her gezegenin zel bir ilh olduuna ve gezegenlerin glerinin
bu ilhlardan geldiine dair inanlar ilm-i ncmu dourmu ve beslemitir. Okltist
literatrde kullanlan terimlerin byk bir ksmnn Keldnce oluu ve byclerin
ska kullandklar Belzabul, Aitut, Belyal gibi isimlerin eski Bbil efsanelerinden
intikal etmi bulunmas da onlarn okltizme katklarm ortaya koymaktadr.
Buhtunnasr dneminde yahudiler Bbil'e srgn edince, Talmut ve Kabala bu
blgenin kltrne gre kaleme alnm ve Bbil okltizmi Yahudilie de tanmtr.48
45
46
47
48
el-Bakara 2/102.
Ibn Haldun, Mukaddime,482-486 ; Ferd Vecd "Sihir", Diret marifi kami'l-rn, V, 65.
Cesss, Ahkmu'l-Kur'an, I, 44-45; Sleyman el-Ekar, lemtt's-sihr, s. 15-20.
Abdurrahman Nreddin, age., s. 26-29; brahim Kemal Ethem, age., s. 231-232.
Bbil, Asur ve Keldn medeniyetleri ayn blgede ortaya km olup bilhassa Keldnler heyet ve ncm
ilimlerinde ok terakki gstermilerdi. Kevkibi, sbite ve seyyre ksmlarna ayran, gkteki bur ve
seyyrelerin hareketini tespit eden onlardr. Semav varlklarla youn itigalleri, onlar semav cisimlere ve
bilhassa yedi gezegene kulluk.derecesine gtrmt. Kur'an'm Sbie diye isimlendirdii Keldnler,
yeryzndeki olaylarn ydzlann etkisiyle meydana geldiini kabul etmekte, her trl hayr ve errin, fayda ve
zarann, saadet ve bedbahtln yldzlardan kaynaklandna inanmaktaydlar. Bu inanlar dolaysyla gkteki
yldzlarn her biri adna yerde putlar yapyor, heykeller dikiyor ve ttslerle, trl nefes ve efsunlarla onlara
yaklamaya alyorlard. Hayr ve salh iin Mteri'ye, harp, lm ve benzeri yollarla bakalarna zarar
vermek istediklerinde Zhl'e, semav fet ve ldrc yaygn hastalklar annda Merih'e yaknlamaya gayret
ediyorlard. Halk, byclerin canllarn suret ve tabiatlarm deitirdiklerine, baz insanlar eek ve kpek
ekline dntrdklerine, diledikleri vakit de eski hallerine iade edebildiklerine inanrd. bn Vahiyye'nin
Kitb Sihri'n-nebt isindi eserinden anlaldna gre Bbilliler, bazan tlsmda olduu gibi semboller, bazan
a'bezede olduu gibi tasvir ve naklar yaparak, bazan da okuyup ipe dm atarak veya kt zerine yaz
yazarak sihir yaparlar, sonra da yaplan bu muskalar topraa gmer, suya atar, atete yakar veya havada
asarlard. Bylece istei yerine getirecek olan yldza taleplerini ulatrdklarna inanrlard Jnanlan-
na gre byc bir yumurtaya, bir sprgeye veya bir kpe binip havada uarak uzak diyarlara gider ve ayn
gnde geri dnerdi. Btn bunlarn, yldzlara yakn olmakla gerekletiini dnrlerdi. Bycler de halkn
bu kanaatinden olabildiince istifade ederlerdi. Hatta devlet bakanlan bile byclerin tesirinde idi.
Grlyor ki Bbil halk, gk cisimlerinin ulhiyyetine, lemi onlarn idare ettiine inanyor ve yer
yzndeki olaylar tek bir ilhn yaptn kabul etmiyorlard. Bu nedenle brhim peygamber bunlarn arasnda
tevhid inancn yaymak zere gnderilmitir.49
Bu dnemde sz konusu inanlar Bbil lkesi yannda Irak, am, Diyarnm ve Msr'da da yaygnd.
Halk sihirden korunmak iin muska, rukye, temime gibi yollara bavurup toplu halde tannlan zikrederdi 50.
Toplumsal bir problem haline gelmesi sebebiyle Hammurabi kanunlarnda by yapanlara ceza verilmesi sz
konusu edilmitir. Yine bu hretleri nedeniyledir ki, Hz. mer Irak' fethe hazrlandnda Kb el-Ahbr ona
gelerek: "Sihir eitlerinin onda dokuzu Iraktadr. Bu nedenle oraya sefer yapma" demitir51.
Eski in'de, Taoizm'in by ile btnlemi grntsne kar Konfysliin ona cephe ald
grlmektedir. inlilerin elindeki en eski metinlerden biri olan I Ching hikmete ulamak, gelecee ait gizlilikleri
renmek ve gayb konulara nfuz etmek maksadyla okunan bir kitap olup 5000 sene ncesine dayand iddia
edilmektedir. Bu kitap, ana fikir olarak hayatta iyilik ve ktlklerin i ie olduu dncesini (Ying-Yang)
ilemektedir. I Ching kitab altm drt ekil ve bunlarn aklamasndan olumakta olup bu ekillerden her biri
hayattaki niteliklerden birini sembolize etmekte ve gelecekten dorudan haber vermeyi deil, olmas mmkn
olanlar ifade etmektedir. Kii nefsini ve kalbini bu ekillerden biri ile kar karya getirip mnay anlamaya
altnda, onu anlar. Arap- lar remil tr fal buradan alm olup remilde de altm drt ekilden oluan bir
sistem vardr.52
Cesss, Ahkamu'l-Kur'an, 1,43; Kamil Miras, Tecrid, Ankara 1984, VIII, 226-227.
Hayt Sad merB Ahdar, age., I, 94-101.
Mlik b. Enes, el-Muvatta, Marib 1991, II, 154.
Abdurrahman Nreddin, el-lm ve's-sihr, s. 30-32; brahim Kemal Edhem, es-Sihr ve's-sehara, s. 227-228.
in'de by hayatta ve hatta lm tesinde insan glendirmeyi hedefleyen bir ilemdi. Bu yzden
toplumda ok yaygnlk kazanmt. Bu dnemde Japonya ve Hindistan'da da byye byk ilgi duyulmakta,
bilhassa hastalklarn tedavisinde birok by eidine bavurulmaktayd.53
Hintte ise sihir arlkl olarak riyzet esasna dayanrd. Onlar riyzet, a- nnma ve adakta bulunma
suretiyle tanrlar zerinde etkili olmaya akrlard. Nefsini tasfiye edip bedenini her trl alakalardan
uzaklatran insann, bakalan- ran kalbini celbetme, istediini ldrme, nesneleri yerinden skme, kiiyi yapt
iten alkoyma, insanlarn arasn ama ve onlar emir altna alma gibi gce ulatna inanrlard.54 Bu tr ilerin
beer nefsin etkinlik alannda olduunu dnmekteydiler. Budizm de sihri reddetmeyip benimsemitir. Bugn
Tibet ve in'de sihir byk bir itibara sahiptir.55 Vedalarda bu durum aka grlebilir. Hindular yldzlarn
insanlar zerinde etkili olduklarna, sihirbaz ve khinlerin gayb bildiklerine, eytanlar dmanlara musallat
klabildiklerine inanmaktaydlar. Eski Hint tp kitaplar incelendii zaman, hem hastalklarn sebepleri
dzeyinde hem de tedavi yollan balamnda sihirle tbbn i ie olduu grlr 56. bn'n-Nedm, bn Battta,
Brn gibi mslman bilim tarihisi ve seyyahlar Hint sihirbazlarnn yaptklan sihirlerden sz ederler 57. bn'nNedm baz filozof ve yldzlara tapan topluluklarn, onlara bakarak tlsmlar yaptklarm iddia ettiklerini
kaydettikten sonra Hintlilerin de bu tr inanlara sahip olduklarm ve kendilerine has bu sanata " ilm'ttevehhm" ad verildiim, bu sanat anlatan birok kitap yazdklarm ve bazlarnn Arapaya tercme
edildiini beyan etmektedir.58 rnek olarak bu ilme giri mahiyetinde yazlan ve Mir't'l-men fi idrki'l-ilmi'linsn adyla Arapaya tercme edilen eseri gsterebiliriz.
Eski Yunan'da da sihir, din inanlar iinde olduka etkili bir konumda idi. Eski Yunanllar, Hekata'nm
sihir tanras, Hermes'in ise bilgi, zek ve sihir ilerine bakan tanr olduuna inanrlard. Onlar tlsm,
rakamlarn esrar, azim, kt ruhlan kontrol etme, felek ve yldzlarn ruhlarm etki altna alp onlann kuvvetlerinden istifade etme gibi yntemleri kullanmaktaydlar 59. Bunlarn ilm-i ncm anlaynn Sbilerden fark,
yeryzndeki olaylarda feleklerin madd yaplarnn dep ruhlarnn etkili olduuna ve her felein muayyen bir
zaman, belli bir konumu ve zel artlan bulunduuna inanmalanyd. Her ne kadar Yenia filozofla- n, Yunan
filozoflannmn eserlerini rafine ederek aktanp, onlan sihir ve benzeri okltist yntemlerden uzak
gstermekteyseler de bu doru depdir.Yunan mitolojileri bu tr hadiselerle dolu olduu gibi Heredot gibi
tarihiler ve Efltun gibi filozoflar da sihir ve kehnet olaylamu ieren kssalan anlatmaktan uzak durmamlardr. Felsefe tarihisi Zeller, Empedokles'in sihir yapma, hastalan iyiletirme, ihtiyarlan genletirme,
rzgr estirme, esen rzgn durdurma, yamur yadrma, lleri tekrar diriltme pcne sahip olduunu iddia
ettiim; Efltun'un tp adamla- n, peygamberler ve khinlerin teaviz ve sihir gibi eylerin mahiyetim bildiklerini
ve havas ilmine temel tekil eden unsurlar arasndaki ilikiyi dzenleyen sevgi (ekim) pcnn her trl
hastaln nedeni olduunu sylediim kaydetmektedir.60 Efltun, Cumhuriyetin ikinci makalesinde Lydial
Gyges adnda bir obann bandan geenleri nakleder. Hikyeye gre bir depremde yanlan yerin iine giren
Gyges, burada ii bo bir atla karlar, eilip iine baktnda, onun kamnda normal insandan daha byk l
bir insan cesedi bulunduunu grr, cesedin plak olduunu ve parmandaki yzkten baka zerinde hibir
ey bulunmadn farkeder. Bu yz alarak sz konusu yanktan yer yzne kan Gyges, onu parmana
Hikmet Tanyu, "By", stanbul 1992, DA, VI, 503.

bn'I-Ekfan, rd'l-ksd il esn'l-meksd, Leiden 1989, s. 49; Hayt Sad, age. I, 109.
Ferd Vecd," Sihir", Diret marifi'l-kami'l-rn, V, 65.
Sleyman ei-Ekar, age., s. 30-31.
bn'n-Nedm, el-Fihrist, Tahran, ts s. 55-58, 443-448; bn Battta Rihle, Beyrut, ts s. 543-545; Brn, Tahkikti m li'l-Hind, Beyrut 1958, s. 154.
bn'n-Nedm, age., s. 443-448; Hayt Sad, age., 1,105-106.
Fetd Vecd, "Sihir, Diretii merifi'l-kami'l-tsrn, V, 65.
Sleyman el-Ekar, age., s. 34-35.
takarak krala hesap vermek zere toplanan obanlarn yanna gider, toplant esnasnda parmandaki yzkle
oyalanrken farkna varmadan yzn tan avucunun iine dora evirir, bunun zerine yanndakiler onu
gremez olur, daha sonra yzkle oynamaya devam eder ve ta eski haline getirir, bu defa etrafndakiler onu
tekrar grmeye balar. Bu denemelerden yzn tlsml olduunu farkeden Gyges, onu kullanarak saraya
girer, kral ldrerek yerine geer.61 Yunan filozoflar iinde Porphyrius gibi kendini tamamen sihre verenler
olduu gibi, Pisagor'un rakamlarndan yararlanarak saylan byl daireler iinde kullanan bycler de vard. 62
Aristo'nun Timauos kitabnda ve skendere yazd rislelerde (el-Glib ve'l-malb'ta) bu ilimden sz edildii
gibi Mesleme el-Makrit de Kitb Gyeti'l-hakm isimli eserinde eski filozoflarn bu ilmi benimsediklerini
kaydetmektedir63. Aynca lyada'a. iir tanns Ebulo'nun mbedinde bulunan bir khinin, sihir yoluyla tun
hastalndan korunmann yollarn tespit edip bu hastala yakalananlar iyiletirdiini kaydetmekte, Herodot
yerin iinden gelen ve gkten inen haberlere yer vermekte, Efltun ak douran muska ve ieceklerden sz
etmektedir.64
Eski ran'da by, iyilikle ktlk arasnda srp giden mcadelede etkili bir unsur saylmakta,
ktlkleri uzuklatrmak iin by yolu (ak by) tevik edilmekteydi. Iran mitolojisine gre Dahhk Tz
ran' istil edip Cemd'i ldrnce baz ranllar, Feridun'u dalara kanp obanlar arasnda bymesini salamlard. Demirci Kave'nin ortaya kp Dahhk' hezimete uratmasndan sonra Feridun Iran tahtna geip
Dahhk' tutuklayarak Demvend dama hapsetmi olup o hl orada zincirli olarak yaamaktadr. Sihirbazlar,
sihirlerini ondan renmekte olup ileride zuhur edecek olan deccl de bu kiidir 65. Feridun devrinde ranllar
tevhid inancna sahipti ve bu inancn gerei olarak sihirbazlara kar mcdele etmekteydiler. Feridun devrinden
Zerdt zuhur ettii dnem olan Ketasib devrine kadar Bbil, hanllarn ynetiminde kalm ve onlar buradaki
sihirbazlar ldrmeyi din bir grev telakki etmilerdir. Zerdtlk sonras ran'da tevhd inanc yerini dalizme
terketmi olmasna mukabil shir ve khinlere dmanlk
devam etmitir.66 Tarih bilgilere gre Iran Kisras Kavyann bayranda, savalarda dmanlarna kar Farslara
yardmc olduuna inand altnla sslenmi vefkler ve sihr bilgiler bulunmaktayd ve onu savalarda
yanlarnda tarlard. te yandan sihrin gcne inanan nl Fare komutam Rstem, kararlarn yddzlara bakarak
verirdi. Kadisiye Savanda mslmanlar onu ldrdklerinde sz konusu bayra yannda paralanm
vaziyette bulmulardr.67
.
Afrika'da ise byc, kabilenin hem tabibi hem khini hem de sihirbaz kabul edilirdi. O, hastalan tedavi
eder, gayptan haber verir ve er kuvvetlere galip gelmeyi salard. Bunun iin beraberinde muska veya tlsml
nesneler (teaviz) tard. Afrikallar ylan, timsah gibi canllann ecdat ruhlarn tadklarna inanr ve onlan
ldrmekten korkarlard. Voodoo adm verdikleri kara by mehurdur68. Msrl aratrmac Muhammed
Mahmd es-Savvf, Kara Afrika'sna yapt gezide Nijerya'nn bat kesiminde bulunan Ebadan kentinde
sihirbazlar arsnn bulunduunu, ounun mslman olduunu, namaz kldklarm fakat sihrin haram olan
Efltun. Devlet, stanbul 1985. s. 51.
Hikmet Tanyu, "By", DA, VI, 503.
bn'l-Ekfn, rd'l-gstd, s. 50.
brahim Kemal Edhem, age., s. 232-233.
Cesss, age. 1,44; Kmil Miras, age., VIII, 228.
Cesss, Ahkmu'l-Kur'a, 1,44.
bn Kesr, el-Bidye ve'n-nihye, Beyrut 1981, II, 181, 217; bn Haldn , Mukaddime, s. 487; Ferd Vecdi "Sihir", Dirat merif'l-karni'lriy,61 ;SIeyman el-Ekar, age., s. 21-22.
Abdurrahman Nreddin, el-Ilm ve's-sihr, s. 33-38.
eklini de yaptklarm kaydetmektedir69. Afrika'da sihir tanrlara yaklamak, avclk yaparken avlanlan hayvann
ruhunun zarar vermesini nlemek, yamur yamasn salamak, kan koca arasndaki sevgiyi pekitirmek veya
ortadan kaldrmak, intikam almak ve bakalanna zarar vermek, hastalan tedavi etmek gibi amalarla yaplmakta
olup bu gelenek ounlukla babadan oula devam etmektedir70.
slm'dan nce Trkler arasnda da bynn yaygn olduunu grmekteyiz. slm ncesinde Trkler dini
liderlerine toyon, sihirbazlara ise kam derlerdi. aman yerine kullanlan kam kelimesi ruhlar, tannlar ve
cinlerle irtibatl kii anlamlarna gelmekteydi. Kam by yapar, gayptan haber verir, hastalan tedavi eder,
efsunlanm talarla (yat), yamur yadnp rzgr estirirdi 71. Aynca Trkler arasnda cinlere kar ocuklar
efsunlanr ve gz demesine kar nazarlk taklrd. Hastay tedavi etmek iin kurun dkme, cin arpm kiiye
dualar okuyup fleyerek iindeki cini kovma (kovuz) gibi by eitleri uygulanrd 72. Bunlarn dnda uzv
hastalklara bakanlar vard ki* bunlara da otaclar denirdi. bn'n-Nedm, Trklerin de kendilerine has
sihirleri olduunu, bu yolla ordulan malp ettiklerini, dmanlarn ldrdklerini, nehirleri getiklerini ve ksa
zamanda uzun mesafeleri katettiklerini kaydeder.73 bn Sn Trklerin bavurduu by eitlerinden sz
ederken74, Firdevs Trk kamlarnn savalarda byler yaptklarn bildirir75. Trkler, beyaz elbiseli ak amann
yaz aylarnda Baylkenin adna H aac ormannda yapt ayin ve siyah elbiseli kara amann k aylarnda
Erlik Han adma yapt ayin olmak zere iki tr sihr ayin yapmaktaydlar. Sami gele nein aksine, Trklerde
by ve din birbirleri ile mcadele halinde deil, aksine birbirlerini tamamlamaktaydlar.76
Bu aklamalardan, ilkel din ve eski medeniyetlerde akl olanla srr olann birbirine kartrld, zaman
zaman bunlarn sentezinin yapld, ou zaman ise akl tesi bir yaklamla tanr ve tabiatla iliki kurduklar,
bu anlaya paralel olarak aralanndayaygn bir sihir uygulamasnn sz konusu olduu, burada khin ve
sihirbazlarn semav dinlerde peygamberlere yklenen grevleri stlendikleri grlmektedir.
Semav dinlere gelince; Allah tarafndan gnderilen btn dinlerin sihri reddettikleri ve sihirbazlara kar
sava atklar bilinmektedir. nk sihir insanlarn kalbini Allah'tan alr ve eytana, yldzlara, gnee, aya veya
beere ynlendirir.
Yahudilikte by karsnda din metinlerin farkl bak sz konusudur. Bir inanca gre Allah Musa'ya
biri ak ve yazd, dieri gizli ve ifah olmak zere iki farkl vahiy vermitir. Ak ve yazl olan vahiy Tevrat,
gizli ve ifah olan ise Kabala'dr 77. Ahd-i Atk'te by ve byc karlnda "aafim" 78, "hover" veya "hever"
(muskac, tdsmc)79, laha (tdsm)80 kelimeleri kuamlmaktadr. Yahudi kutsal kitabnda biri falc (meonen),
Hayt Sad, Mevkfu'l-slm mine's-sihr, I, 114.
Hayt Sad, ae I, 1 IS-122.
Kagarl Mahmd, Divnu liigati't-Trk, Tercmesi, I, 159.
Hikmet Tanyu, "By" DA, VI, 503-504.
bn'n-Nedm el-Fihrist, s. 443-448.
bn Sn, el-arat, Kahire ts., III, 888.
Frdevs, ehname (trc. Necati Lugal), stanbul 1955, III, 440-445.
Hilmi Ziya lken, Trk Tefekkr Tarihi, stanbul 1933,1,105-107.
Zaten Kabala kelimesi de branice'de "kulaa ifahi olarak iletilen" anlamna gelmektedir.
Daniel 1/20; 2/2,10,27;4/4.
Tesniye 18/11; Mezmrlar 58/6 ; /yaya 47/9, 12.
Yeremya 8/17; Mezmrlar 58/6; Vaiz 10/11.
mneccim (ksem, kesomim) ve khin (menahe) eklinde gayptan haber veren, biri byc (mekhaef- hever)
ve biri de cincilik ve bakclk yaparak hem khinlik hem de byclk yapan olmak zere tip byc vardr.
Tevrat'ta Musa ile sihirbazlar arasnda geen mcadeleler ve Musa'nn bundan baarl k anlatlrken
"Hrun'un, Firavun ve adamlar nnde assm att ve onun bir ylana dnt, bunun zerine Firavunn
sihirbazlar ard ve Hrun onlarla kar karya getirdii, bunlarn da asalarm ylana dntrdkleri fakat
Hrun'un asasnn bunlarn asalarn yuttuu nakledilir.81 Bir ksm yahudilere gre hayatn srlarn ve tanr ile
yaratlmlar arasndaki ittisal noktalarm aklayan Kabala'y tanrdan ifah olarak alan Musa, bunlan kardei
Harun ve yaknnda bulunan yetmi kiiye retmitir. Bunlar, rendikleri bilgileri zel baz kiiler dmda
kimseye ifa etmemilerdir. Baz yahudi teologlarna gre ise Kabala Hrut ve Mrut'un Bbillilere rettikleri
bilgilerden olumakta olup onda yahudi metafizii, insan kudretinin snrlan, sihir ve rakamsal semboller yer
almakta; rukye, teaviz, arrflk gibi usullere ve felekler, tp, simya gibi ilimlere
yer verilmektedir.82 Kur'n- Kerm de yahudilerin Hz. Sleyman'n sihir i] mj sayesinde hkmranla
(insanlara ve dier canllara hkmetme gcne) ulatn83 iddia ettiklerini kaydetmekte ve bu iddialar
reddetmektedir.84
Yahudilerin kutsal kitab Ahd-i Atk'te Kral SeuTn cincileri ve bakclar lkesinden kovduktan sonra
Filistinliler karsnda zayf dnce onlara mracaat ettii 85, Kral Yoram'n annesinin efsunculuk yapt 86,
Manosse'nin cinci ve bakclar kulland87 kaydedilmekte; "Efsuncu kadm yaatmayacaksn"88, "Cincilere ve
bakclara dnmeyin", "Sihirbazlk ve mneccimlik etmeyeceksiniz", "Cinci yahut bakc olan kadn veya
erkek mutlaka ldrlecektir"89eklinde yasak ve cezalar getirilmekte, bu tr uygulamalarn baa gelecek
eyleri nleyemeyecei bildirilmekte90, hatta bu tr ilerin, byy etkisiz klmak gibi faydal iler (ak by)
iin bile yaplamayaca dile getirilmektedir91. Byye kar bu sert tutum Talmud'da, zellikle Mina'da gze
arpmaktadr.
Tevrat'n sihirle ilgili ifadelerinden, sihirbazlarn yahudi topraklarnda ikamet ettirilmedikleri92, sihir
konusunda Ken'anllar taklitten menedildikleri 93, sihre bavurduklar takdirde cezalandrlacaklar tehdidi 94
ve sihirbazlarn en kt sfatlarla nitelendirildikleri 95 sonulan kmaktadr. Kabala, Sefer Yetzirah ve Zohar
olmak zere iki kitaptan olumaktadr. Bunlarn birincisi Bbil'de, kincisi ise Ispanya'da yazlmtr. Kabala
kkleri gkte, dallan ise yerde olarak tasvir edilen "hayat aac" felsefesine dayanr. Bu felsefeye gre
yaratl ilk aamadan insana gelinceye kadar zt- lh, felekler, yedi gezegen ve dnya aamalarndan
gemitir. Kabala esas itibariyle bir sihir kitab deil, insann asla dnn anlatan mistik bir eser olup
klin.
Hayt Sad, age., I, 134.
Hz. Sleyman'n hkmranl iin bk. el-Enbiy 21/82; en-Neml 27/ 16-19 ; Sebe 34/12-13; Sd 38/ 35-39.
el-Bakara 2/101-102.
I.Samuel 28/3.7 vd.
II.Krallar 9/22.
II.Krallar33/6.
k 22/18.
Levililer 19/26.31; 20/27.
aya 47/8-14.
. 91 Levililer 20/6.
Huru 22/18.
Tesniye 18/9-12.
Malaki 3/5.
Eya 57/3-5.
felsef sihre zemin hazrlamtr. Sihirbazlara gre hayat aacnn basamaklarm trmanmak iin lm
gerekmez. nsan sihir yntemlerini kullanarak hayatta iken de bu basamaklar geebilir.
Kabala'da zerinde enok durulan sihir eidi, milttan nce VI. asrda Pthagoras'n ne kard, harflere
rakamsal deerler ykleyerek btm mnalar elde etme (ebced hesab) yntemidir 96. Nesnelerin zelliklerinden
istifade edere
Abdurrahman Nreddin, el-lm ve's-sihr, s. 39-66.
k
by yapmaya ad olan "simya", kelime olarak brnice olup, isim anlamna gelen m" ve tanr anlamna
gelen "ya" kelimelerinden olumakta ve "Allah'n ad" anlamna gelmektedir.
Yeni Ahid'de byye ayrlan yer, Eski Ahid'e oranla olduka az olup; onda ,
mneccimlerin sa'mn doumunu mjdeledikleri97, sa'nn
doudan
gelen
Beelzabul vastasyla cin kard98, Pavlus*un99 100 ve Smiriyeli byc
SimonW00 benzer ileri yaptklar eklinde birka ifade dnda baka bilgiye rastlanmaz. Hz. sa'nn
zuhurundan sonra, baz yahudilerin nfuz kazanmak iin sihre bavurduklarm gryoruz. Bunlardan biri
Baryeu, dieri de Benu Sekavi'dir. Her ikisi de yahudi asll olup, birincisi Kbrs'n Bafa blgesinde oturan
biridir ve peygamberlik iddiasnda bulunmutur101. teki ise yedi ocuu da sihirli megul olmu biridir.
Bunlar, Saint Paul'n Mesihin adm zikrederek kt ruhlar kardm grnce, ayn eyi yaparak para
kazanmay dnmler ve bu dncelerini bir hastada tecrbe etmeye kalkmlar fakat sz konusu hasta
zerlerine atlayp onlan yaralaynca, insanlar kendilerine cephe almy bunun zerine ellerindeki sihir
kitaplarn yakarak bu iten vazgemiler.102
Yeni Ahid bycl puta tapma, zina ve hrszlk gibi ktlklerle edeerde grmekte olup103,
kilise babalarnn bye bak da bu yndedir. Buna ramen hritiyan halk arasnda, kilisenin kontrol
dnda by yaygnlanca 1320 ylnda karlan papalk fermanyla byclk ve cadlk dinsizlik
saylm ve 1484'te Papa VIII. Innocent tarafndan zndklk olarak iln edilip engizisyon mahkemelerine
kartlarak cezalandrlmalar salanmtr104.
Ortaa Avrupasnda bycln yaylmasnda Endls yahudilerinin etkisi de byktr. Bu

dnemde ilk nce Almanya'da, arkasndan Fransa ve talya'da Kabalizm adyla faaliyet gsteren yahudi
cemiyetleri, Talmutn "nsanlar arasnda her zaman kt ruhlarn mevcut olduu ve bunlar belirli gayeler
iin kullanmann mmkn olduu" ynndeki tavsiyesi paralelinde hareket etmiler ve 1533'te kara sihir
retimi yapan bir okul amlar, sz konusu okul ancak 1572'de kapatlabilmitir.105
slm ncesi Araplara gelince, kaynaklarda yer alan haberlerden, onlarn dier milletlerin bildikleri sihir
Malta 2/1-12.
Markos 3/22-30,Yuhanna 7/20.
Resullerin leri 13/6-8,16/16.
Resullerin ileri 8/9-24.
Resullerin leri 13/6-8.
Resullerin ileri 19/13-19.
Vahiy 9/21; 21/8; 22/15, Galatyallara 5/20.
Hikmet Tanyu, "By", DA, VI, 505-506; brhim Kemal Ethem, age., s. 343-347; Jennifer Trusted, Fizik ve Metafizik, s.42.
Sleyman el-Ekar, age., s. 42-43.
eitlerinden haberdar olduklar ve benzer uygulamalar yaptklar anlalmakla beraber, sihir onlarn sahip
olduklar yerli ilimlerden
olmad iin Asurlular, Srynler, Msrllar ve Yunanllar kadar sihirde mahir deildiler. Onlar
sihri Asurlular, Yahudi ve hanllardan; ilm-i ncmu ise Keldn ve Yunanllardan almlard 106. Bu
nedenle aralarnda sihirle uraanlar daha ok yahudilerdi. Araplar ise kehnet ve rfette mahir idiler 107.
Araplarm sihri bildiklerine dellet eden haberlerin bamda Necran Arap- larndan olan Ashb'lUhdd kssas gelir. Mslim'in Sahti'me. ald kssaya gre Hz. Peygamber, eski zamanlarda yaam
bulunan bir hkmdarn istihdam ettii sihirbaz ihtiyarlaynca hkmdara:"Ben ihtiyarladm. Bir ocuk
gnder de ona sihri reteyim" dediini, onun da sihir retmesi iin kendisine bir ocuk gnderdiini..."
haber vermektedir108. Bu kssada melikin sihirbaznn bulunduu, bunun melik yannda byk bir mevkiye
sahip olduu ve melikin hazrlad imknlarla kendi yerine geecek sihirbaz yetitirdii bildirilmektedir.
Aynca bn Kesir, Yemenlilerin tlsm bildiklerini ve Yemen Kral Hadr'm Farslara kar kalelerini tlsm
sayesinde koruduunu109, Crhmllerin eski Msrllar gibi hakik olmayan ylanlar yaparak insanlar
korkuttuklarn kaydetmektedir.110
m KUR'N-I KERMN PROBLEME YAKLAIMI
Sihir kelimesi trevleriyle beraber Kur'n- Kerm'de altm yerde gemekte olup bunlarn
"sehar, teshar ve tsharn" eklinde fiil, dierleri ise isim olarak zikredilmektedir. sim olarak kullanlan
kalplarn da yirmi yedisi "sihr", biri bunun tesniyesi olan "sihrn", on ikisi "shir", biri bunun mbalaal
ekli olan "sahhr", biri shirin tesniyesi olan "shirn", biri "shirn" ve sekizi "sehare" eklinde oul
olarak ism-i fail kipinde; yerde "mehur", bir yerde bunun oulu olan "meshrn" ve iki yerde
"msahharn" ekillerinde ism-i meful kalbnda ve yerde de "sehar" ve "eshr" ekillerinde zaman
anlamnda gemektedir.
Sz konusu kelimelerin zikredildii yetlere bakld zaman enok Hz. Musa ve Hruna (35), sonra
Hz. Mhammed'le (17) ilgili yetlerde getikleri; aynca Hz. sa ile ilgili iki, Slih, uayb ve Sleyman'la
ilgili olarak da birer yette zikredildii grlr.
imdi bu yetleri peygamberlerin gnderili srasna gre ele alarak yorumlamaya alalm:
Hz. Slih, Semud kavmine peygamber olarak gnderilince, kavmi onu yalanclkla sulayarak "Sen
iyice bylenmi birisin. Eer byle deilde dora
Ferid Vecdi. "Sihir", Dirat merifi kami'l-rin, V, 65. ,

Zheyr el-Haraev, el-lnsn beyne's-sihr ve'l-ayn ve'l-cn, Kuveyt 1990, s. 64-67; Muhammed brahim Feyyum, F'l-fikri'd-din el-chil, Kahire
1983, s. 294.
Mslim, "Zhd", 73.
el-Bidye ve'n-Nihye, II, 181.
el-Bidye ve'n-nilye, II, 217.
syleyenlerdensen bize bir mucize getir."111 diyorlar. Benzer ifadeleri Eyke halk, kendilerine gnderilen
uayb peygambere sarfederek onu yalanclkla ve bylenmi olmakla itham ediyorlar ve "Eer dora
szllerdensen (sdkn) stmze gkten azap yadr"112 diyorlar.
Her iki peygamberi de kavimleri yalanclk ve bylenmi olmakla itham ediyor ve eer aksi sz
konusu ise yani yalan ve by vki olmamsa bunu getirecekleri mucizelerle ispat etmelerini istiyorlar.
Yce Allah, Musa ve Hrun peygamberleri Firavun ve kavmine mcizelerle gnderiyor. Musa,
Firavun'dan sriloullarm kendisiyle beraber brakmasn istiyor. Fakat Firavun ona: "Gerekten dora
sylyorsan getirdiin mcizeyi gster" diye karlk veriyor. Bunun zerine Musa assm yere atiyor ve o
hemen apak bir ejderha oluyor. Elini cebinden karnca da seyredenlere bembeyaz (yed-i beyz)
grnyor. Bunun zerine Firavun Musa'y by yaparak kendilerini yurtlarndan karmaya almakla
itham ediyor, adamlar da Musa'nn ok usta bir sihirbaz olduunu syleyerek, Firavun'a evredeki bilgili
sihirbazlar toplayp Musa'nn sihrini bozabileceini tavsiye ediyorlar. Bayram gn kuluk vaktini buluma
gn olarak kararlamyorlar. Firavun, adamlarn salarak evredeki sihirbazlar topluyor ve baarl
olduklar takdirde kendilerini dllendireceini vaad ediyor. Musa, sihirbazlara: "Allah hakknda yalan
uydurmayn. O, bir azap ile sizin kknz keser. ftira eden (uydurma ilerle uraan) muhakkak perian
olur" diyor fakat sihirbazlar bu uyarya kulak vermiyorlar. Musa, sihirlerini yapmak zere ncelii onlara
veriyor. Sihirbazlar asalarn yere atarak, ipleri ve sopalar koar gibi gsteriyor, insanlarn gzlerini
bylyorlar. Allah Tel Musa'ya: "Korkma, asan yere at da onlarn yaptklarm yutsun. Zira onlarn
yaptklar sadece bir byc hilesidir. Byc ise yaptnda baarya ulaamaz" diye vahyediyor. Musa
lh buyrua uyarak assin yere atnca onlarn uydurduklar eyleri yakalayp yutuyor. Bylece Firavun ve
kavmi yenilgiye uruyor, sihirbazlarn yaptklarnn, ash olmayan (btl) eyler olduu anlalyor ve gerek
(hak) ortaya kyor. Sihirbazlar "Hrun ve Musa'nm rabbine inandk" diyerek secdeye kapanyorlar. Bu
durama kzan Firavun, onlar ellerini, ayaklarn aprazlama kesecei, kendilerini hurma dallarna asaca
tehdidini savuruyor. man eden sihirbazlar "yapacan yap, seni yce yaratana tercih edemeyiz. Biz,
hatalarmz ve bize zorla yaptrdn byy balamas iin rabbimize iman ettik"diye karlk
veriyorlar113.
Aynca Kur'n- Kerm'de muhtelif yerlerde Hz. Musa, Firavun'a gidince "bunun apak bir by 114,
uydurulmu bir sihir115, Musa'nm da bylenmi
biri116, ok yalanc bir sihirbaz 117, byc veya deli118 olduunu; Musa ve Harun'un, birbirlerini
destekleyen iki sihirbaz olduklarn iddia ettikleri 119 kaydedilmekte; bu iftira ve inkrlar sonucu zerlerine
azap gnderilince de Musa'ya gelerek: "Ey byc, rabbine dua et zerimizdeki azab kaldrsn, biz doru
yola gireceiz" diye yalvardklar, kendilerinden azap kaldrlnca da szlerinden dndkleri
bildirilmektedir120. Kur'an, Firavun ve adamlarnn psikolojisini dile getirirken de onlarn, Musa'nn
e-uara 26/141,153-154.
e-uara 26/176, 185-187.
el-A'rf 7/103-120; Ynus 10/75-81 ; Th 20/42-73; e-uar 26/30-50.
en-Neml/27/13.
el-Kasas 28/36.
el-ls 17/101.
Gfir 40/24.
ez-Zriyt 51/39.
el-Kasas 28/48.
ez-Zuhruf 43/46-50.
getirdiklerinin doru olduuna inandklar halde, zulm ve kibirlerinden dolay onlar inkr ettiklerini beyan
etmektedir121 122 123 124 125 126 127.
Bu yetlerde yer alan ifadelere dikkat edildii zaman, sihirbazlarn yaptklannn hile ve aldatma
(keyd) , uydurma , iftira , hakkn ve sdkn kart (btl) , zulm , insanlarn gzlerini byleme , olmayan bir
eyi olmu gibi gsterme (tahyl) 128 eklinde nitelendirildii ve hak geldikten sonra byclerin yaptklarnn
yok olup gittii (btl olduu)129, perian olduklar130, Allah Tel'nn onlarn yaptklar sihri boa karaca 131
ve hibir zaman baarya ulaamayacak- lannn132 bildirildii grlr.
Kur'n- Kerm'de Hz. Musa ve Hnnla irtibatl olarak zikredilen sihir ifadelerinden, onun (en azndan
Musa'ya kar yaplan sihrin) hayal ettirme, baz alet ve nesneleri kullanarak insanlar kandrma ve gz
boyama olduu ve Hz. Musa'nn gsterdii mcizelerle bu hokkabazlklan deifre edip yaplanlarn hakikati
olmayan eyler olduklarm ortaya koyduu anlalmaktadr.
Sihir, Hz. Sleyman'la ilgili olarak Bakara sresi 102. yette sz konusu edilmektedir. Ad geen yetin nzl
sebebi hakknda eitli rivayetler bulunmakta olup bunlardan birine gre yahudilerin, Hz. Sleyman'n
peygamber deil, sihirbaz olduunu iddia etmeleri zerine; bir rivayete gre yahudi sihirbazlarn sihir ilmini
kendilerine Hz. Sleyman'n rettiini ileri srmeleri sebebiyle; bir baka rivayete gre ise Sleyman'n
hkmranlm sihirle kurduunu savunmalar zerine Allah Tel Sleyman' bu tr thmetlerden arndrmak
iin bu yeti gnder-GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM initir .
Sz konusu yetin de iinde bulunduu yetler zincirine biraz ncesi ve sonrasyla gz atlacak olursa,
yahudilerin Allah'a verdikleri szleri tutmadklar, O'nun kitabn arkalarna attklar, elisini inkr ettikleri,
eytanlarn Sleyman'n mlk hakknda sylediklerine tbi olduklar, sihirbazlara uyduklar ve Sleyman'n
shir olduunu iddia ettiklerinin bildirildii ve bu erevedeki sz, tutum ve davranlarnn eletirildii;
Sleyman'n dep onun nbvvetini inkr edenlerin kfte girdiinin haber verildii; Allah'n izni olmadka
kimseye zarar veremeyecekleri halde, faydas olmayan ve insanlara zarar dokunan konular ile urap kan ile
kocann arasn ayracak eyleri rendikleri, halbuki byle yapacaklarna peygamberlerine inanp getirdikleri
bilperle amel etmelerinin, Allah katnda kendileri iin daha krl olacann bildirildii grlr.
Bakara srisinin 102. yetinde Bbil halk arasnda yaygn olan iki hususa iaret edilmekte olup,
bunlardan biri eytanlarn rettii sihir, dieri de Hrt ve Mrt'a indirilen bilperdir. kincisi sihir dep,
fesadalar elinde kfre sebep olabilecek hakikatler olup eytanlar da o hakikatleri srf sihir iin retmilerdir.
Sz konusu edilen yette btn taraflarn ortak oldup terim "sihir" olup, eytanlar, onlara tbi olan
insanlar, Hz. Sleyman, Hrt ve Mrt taraflar olarak grlmektedir. eytanlardan kast cin veya ins eytanlar
en-Neml 27/14.
Th 20/60,64,69.
el-Arf 7/117; e-uar 26/45.
Th 20/61.
el-A'rf 7/105,106, 108; Ynus 76,77, 81.
el-A'rf 7/103.
el-A'rf 7/116.
Th 20/66.
el-A'rf 7/118.
Th 20/61.
Ynus 10/81.
Ynus 10/77; Th 20/69.
yahut her ikisi133 134, onlara tbi olanlardan kast, Hz. Peygamber veya Hz. Sleyman devrinde yaayan
yahudiler135 oldup, Hz. Sleyman'n mlkn sihirle oluturmad ve kfre asla bulamad, Hrt ve Mrufun
da iki melek veya iki melik olduklar136 ifade edilmektedir.
Rz, yahudilerin veya yahudi olanlarn ounlukta oldup bir toplulupn eytanlarn szlerine uyarak Hz.
Sleyman'n ynetimi aleyhinde bulunduklarm belirterek sz konusu yette geen "eytanlar" ifadesini "insan
trnden eytanlar" eklinde yorumlayan Mu'tezile kelmclanmn aksine, mfessirlerin ounlupnun "cin
eytnlar" diye tefsir ettiklerini kaydeder. eytanlarla, cinlerin kastedildiini savunan mfessirler, cinlerin
gkten haber ardklarm, bu haberlere baz yalan bilper de ilve ederek khinlere ulatrdklarn, khinlerin de
bunlar kitap haline getirdiklerim ve Hz. Sleyman'n elinde de bu kitaptan bulunduunu ve onu kullanarak
hkmranlm tesis ettiini ileri srmektedirler 137. Sleyman Ate ve Mu- hammed Esed ise Mu'tezile
kelmclan gibi yetteki "eytanlar" ifadesi ile "eytan ruhlu ve eytan niyetler tayan kiilerin" kastedildiini
kaydetmektedirler138. Red Rz ise konuyu En'm sresinin 116. yetiyle irtibatlandrarak eytanlardan
kastn birtakm masal ve kssalar anlatan insanlar, vesvese veren cinler veya her ikisinin birden olabileceini
syler139. Kur'an, Sleyman peygamberin, eytanlann iddia ettii gibi sihir yapmak suretiyle kfre dmediini
beyan ederek, onu sihir yapmaktan tenzih ederken ona bu itham ynelten eytanlann kfre dtklerini,
bunlann insanlara sihri ve Bbil'de Hrt ve Mrt adndaki iki melee indirileni rettiklerini, halbuki o iki
melek kendilerinin bir fitne olduklarn, bu nedenle de kfre dmemeye dikkat etmeleri gerektiini
sylemedike kimseye kendilerine indirilen bilgileri retmediklerini beyan edilmektedir. Burada retenlerin
eytanlar veya yahudiler olma ihtimali sz konusudur. Abduh, bunlann yahudiler olmasnn daha kuvvetli
ihtimal olduunu sylemektedir140. Hrt ve Mrt isimleri Kur'n- Kerm'de tek bir yerde zikredilmi olmasna
ramen bu isimlerin etrafnda ok tartmalar olmutur. Mfessirlerin ounluu tarafndan "melekeyn" kraati
tercih edilerek, bunlann melek olduklan kabul edilmi 141, bn Abbas, Hasan- Basr, Sad b. Cbeyr, Eb'l-Esved,
Zhr ve Dahhk gibi Selef limleri ise "melikeyn" kraatini tercih ederek onlarn insan, yani Bbilli iki melik,
Hz. Davud ve Sleyman veya baka iki kii olduklann iddia etmilerdir 142. Kasrr, Muhammed Esed ve
Sleyman Ate gibi son dnem limleri de bu kraati tercih ederek tefsirlerini buna gre yapmaktadrlar 143. Bu
gr sahiplerine gre meleklerin sihir retmesi, masumiyetlerine uygun dmedii gibi, En'm sresinin 8 ve
9. yetleriyle de badamaz. yle ki, sz konusu yetlerde insanlara grebilecekleri bir melek indirilmesi
halinde ilerinin bitirilmi olaca, aynca insanlara melek gnderilmesi halinde yine ancak insan suretinde
gnderilecei bildirilmektedir144. bn Hazm ise bunlann iki eytan veya cin trnden kabile olduklann iddia
etmektedir145. te yandan Seyyid Kutub bu ayetin, iki melee sihir ilminin indirildiine dair yahudi telakkisini
reddettiini ileri srerken146 Elmalk bu gre kar karak siyak ve sibakn bu anlaya msait olmadn kay-
Rz, Meftih'l-gayb, IH, 204; bn'l-Cevz, Zdii'l-mesr, Beyrut 1987 I, 120.

Elmall, Hak Dini, stanbul 1982,1,439, Red Rz, Tefsir'l-Menr,Beyrut ts., I, 398.
Taber, Cmiu'l-beyn, Beyrut 1986,1, 352-367; Rz3i, Meftih'l-gayb, 111,203.
Rz, age., III, 202-204.
Taber, age., I, 365; Rz, age., III, 204.
Sleyman Ate, Yce Kur'an'n ada Tefsiri, stanbul 1988, I. 203; Muhammed Esed, Kur'an Mesaj (trc. Ahmet Ertric-Cahit Koytak), stanbul
1996,1,28.
Red Rz Tefsirii'l-Menr, I, 397.
Red Rz, Tefsrii'l-Menr, I, 398-403.
Taber, age., I, 359; Kurtub, el-Cmi', Kahire 1996,1,55; Rz, age. III, 218.
Taber, age., I, 359; Rz, age., III, 218; Red Rz, age., 1,402.
Cemleddin el-Kasm, Mehsinii't-te'vtl, Beyrut 1978, I, 207-213;; Muhammed Esed, Kur'an Mesaj, I, 28; Sleyman Ate, age., I, 203.
Rz, age., III, 219.
bn Hazm, el-Fasl, Ciddi 1982, IV, 62-64.
Ft Zlli'l-Kur'n, Beyrut 1985, VI, 4007.
deder147.
Hak Dini, 1,439
'
''
Katde ve Zhrnin Abdullah'tan rivayetine gre "iki melee indirilen" ifadesinin banda bulunan " m" edat
ism-i mevsl olup "eytanlann, Sleyman'n mlk hakknda uydurduklan..." cmlesi veya sihir zerine atftr.
Bu durama gre yetin anlam: "eytanlann, Sleyman'n mlk hakknda uydurduklarna ve Bbil'de Hrt ve
Mrt adnda iki melee indirilene uydular." veya "Sleyman'n mlk ve iki melee indirilenler hakknda
eytanlann sylediklerine uydular"148
yahut da "eytanlar, insanlara sihri ve Bbil'de Hrt ve Mrt adndaki iki melee indirileni retiyorlar"
eklinde olur149. bn Abbas ve Rebf b. Enes ise yette geen "m" edatnn ism-i mevsl deil olumsuzluk edat
olduunu ve bu durama gre yetin anlamnn "Sleyman'n kfte dmedii ve iki melee sihir indiril- medii
fakat eytanlarn inkrda bulunduklar ve Bbil'de Hrt ve Mrt adndaki iki kiiye sihir rettikleri"eklinde
olduunu sylemektedirler150. Bunlara gre Hrt ve Mrt ifadesi eytandan bedel olup iki melekten maksat da
Cebril ve Mikil'dir. Kur'n, bu melekler vastasyla sihrin indirildiini syleyen yahudileri yalanlamaktadr 151.
ayet yete bu ekilde anlam verilecek olursa, devamnn da buna uygun olarak anlalmas iin bu iki melein
de hi kimseye sihir retmediklerini152, aksine bundan menettiklerini sylemek gerekir. Bu durumda "Biz
fitneyiz deyinceye kadar..." ifadesi "Birisine bir ey retmem ki, onu yapt takdirde bama gelecei
sylememi olaym; yani onu emretmem, aksine yasak ederim" anlamna gelir. Rz bu grleri verdikten sonra
kendisi "m" edatnn mkabline atfin benimser.153 Elmall da sz konusu edata olumsuzluk anlam vermenin,
yetin devamyla uyumlu dmediini syler ve bunlarn iki melek olduklarn, kendilerine indirilenin de sihir
deil, bu ynde de kullanlabilecek bilgilerden olutuunu, bilgi mutlak olarak mezmum olmad iin, onlara
verilenin de kt olarak deerlendirilmemesi gerektiini, ancak bu bilgileri suistimal ederek insanlar
kandrmann sihir ve haram olduunu kaydeder154.
"O ikisinden, kan ile kocann arasn ayran eyi reniyorlard" ifadesinin m kablinde (ncesinde)
"eytanlarn insanlara rettii" bildirildiine gre, burada renenler "insanlar"dr. "kisi"nden maksat ise
mfessirlerin bir ksmna gre Hrt ve Mrt olup, bu durumda yetin anlam: "nsanlar, Hrt ve Mrt'tan
kan ile kocann arasn aan eyleri reniyorlard" eklinde olur. Cesss, "o ikisi" ifadesiyle kastedilenin sihir
ve kfr olduunu sylemektedir.155 Aynca yetteki tesniye zamirinin oul hkmnde olduunu, dolaysyla
"eytanlardan reniyorlard" anlamana geldiini iddia edenler de olmutur 156. Elmall ise tesniye zamiri ile
"sihir ve iki melee indirilenin" kastedildiim, bu durumda da yetin anlamnn: "eytanlarn sylediklerine
uyanlar, kan ile kocay birbirinden ayrmay salayan sihri ve Bbil'de iki melee indirilen eyleri
reniyorlard" eklinde olaca- m beyan etmektedir 157. Cesss, sihir sebebiyle kan kocann aynlmasm ise,
sihir yapann kfre girmesi sonucu nikhn dmesi veya eler arasnda dedikodu, nemime, yalan haber gibi
eylerin yaylmas sonucu ayrlmann vuku bulmas eklinde izah etmektedir.158
Cesss, Ahkmii'l-Kur'n, I, 55.

Eb Mslim, sihrin kfir, fsk ve eytanlara nisbet edilebileceini, onun retilmesinin kfr olduunu, halbuki meleklerin masum olduklarm,
detullahm,'onlarn iptali ynnde olduunu kaydederek, iki melee indirilenin sihir deil eriat, din ve hayra arma olduunu, bazlarnn onlar
kabul ettiklerini, bazlarnn ise reddederek haklarnda birok yalan ve uydurma haber rettiklerini kaydetmektedir (Rz, Mejtihu'l-gayb, III, 217).
Taber, Cmiul-beyn, 1,364; Rz, Meftihu'l-gayb, III, 216; Kurtub, el-Cmi', II, 50.
Kurtub, el-Cmi', II, 50
Cesss, age., 1,41-58.
Rz, age., III, 217.
Elmall, Hak Dini, 1,446-447.
Ahkmu'l-Kur'n, 1,57.
Elmall, Hak Dini, 1,449.
Elmall, age., 1,450.
Cesss, age., I, 57.
Allah'n izni olmadan kimseye zarar veremeyeceklerinin beyan edilmesi ise, konunun inan ve tevhid
boyutuna dikkat ekmekte ve her eyin Allah'n bilgisi dahilinde bulunduunu, sebeplere bavurmaktan baka
olanaklar olmad halde baz insanlarn kendilerini gayb glerin desteklediini vehmettirerek icr-i sanat
ettiklerini, halbuki ancak Allah'n izni yani detin cereyan ile kendilerine bir zararn dokunmasnn mmkn
olduunu aklamaktadr.
Kur'an'm bu ifadelerinden, sihrin Hz. Sleyman dneminde yahudiler arasnda yaygn olduu, onun
retimini eytanlarn yapt ve Hz. Sleyman'n bu tr kirli ilerden uzak bulunduu anlalmaktadr.
.
Red Rz, bir hidayet kitab olan Kur'an'm insanlarla ilgili olarak zikrettii btn kssalarn gerekten
yaanm olaylar olmas gerekmedii gibi, bu kssann da Kur'n'da zikredilmesinin, onun gerek tarih bir olay
olmasn gerektirmeyeceini kaydetmekte; insanlarn Hz. Sleyman'a kfr nisbet ettiklerinin bildirilmesi bunun
dora olmasn gerektirmedii gibi; sihirden sz edilmesi de onun doru olmasm gerektirmeyeceini
sylemektedir. Muhammed Abduh da benzer bir deerlendirme yaparak Kur'n'daki tarih kssalarn bir hakikati
beyan iin deil, meviza ve ibret amacyla zikredildiini, olay yaayan insanlarn hak veya btl, dora veya
yanl inanlar, faydal veya zararl detleri olarak hikye olunduunu, ibret olmann ve hidayeti ngrmenin
tesine gemediini bildirmekte, sz konusu kssalarn sahih olup olmamas deil, insanlarn bu tr olaylar
kendi aralarnda anlatarak kabullenmesinin nemli olduunu kaydetmektedir. Burada bir hikye etme ve tasvir
ngrlmektedir yoksa olayn dora veya yanl olmas sz konusu edilmemektedir.159
Hz. sa ile ilgili olarak da iki yette "apak sihir" ifadesi gemekte olup 160 lleri diriltme, kr ve alaca
hastalarm iyiletirme gibi mcizelerle srailoullanna gnderilen Hz. Isa'nn, onlara kendisinden nce
gnderilen Tevrat' dorulayc, kendisinden sonra gelecek olan Ahmed'i de mjdeleyici olduunu sylemesi
zerine inkrclarm, bunun apak bir by olduunu syleyerek ona kar ktklar bildirilmektedir. Burada
sihir kelimesinin, Hz. sa'nm ortaya koyduu mcizeleri kabul etmeyerek, onun nbvvetini reddeden
inkrclarm sergiledikleri menfi tavr ifade eden bir terim olarak kullanld grlmektedir.
Peygamberimiz hakknda ise sihir, shir, meshr ve tsharn kalplarnda kullanmlar sz konusudur.
Kur'n, inkarclarn Hz. Muhammed'in bir beer olmaktan baka zellii olmadn, gz gre gre byye
kaplmamalan gerektiini syleyerek onun durumunu "sihir" olarak nitelediklerini 161, kendilerine gelen hakk,
ba's hakknda verilen bilgileri, grdkleri mucizeleri apak sihir diye reddettiklerini, ona kt zerine yazlm
bir kitap indirilse de bu kitaba dokunsalar yine bunun apak bir sihir olduunu iddia edeceklerini 162, Hz.
Muhammed'e vahiy indirilmesini, onun ihsanlan in zar ve mminleri mjdelemesini, "apak sihirbazlk" ve
"yalanc sihirbazlk" olarak niteleyeceklerini163, kendileri gibi yiyip itii, ar pazarda gezdii, kendisine zel
hazine ve baheler verilmedii halde peygamberlik iddia ettii iin byye tutulmu biri olduunu
sylediklerini164, halbuki onlara gkten bir kap alsa da oradan ykselseler yine de "gzlerinin boyandn ve
kendilerine by yapldn iddia edeceklerini 165 bildirmekte; Hz. Mu- hammed'den dnyay yaratann, yedi kat
gn ve azametli arn sahibinin, her eyi ynetenin "Allah" olduunu sylemesini ve onlara "Nasl olup da
byye kaplyrsunuz?" diye sormasn istemektedir 166. Ayrca daha nceki kavimlerin de kendilerine
Red Rz, Tefsr'l-Menr, l 398-400.
el-Mide 5/110; es-Saf 61/6.
el-Enbiy 21/3; ez-Zuhruf 43/30.
el-En'm 6/7; Hd 11/7; Sebe' 34/43; es-Saffat 37/15.
Ynus 10/2; Sad 38/4.
el-sr 17/47; el-Furkan 25/8.
el-Hicr 15/14-15.
el-M'minn 23/89.
gnderilen peygamberlere byc veya mecnun dediklerini167 hatrlatarak bu tr asl olmayan ithamlardan
etkilenmemesini bildirmektedir.
Kur'n'da "shr" kk bu kullanmlardan ayr olarak yerde de seher vakti anlamnda

zikredilmektedir168.
Kur'n- Kerm'de bu kullanmlardan ayr olarak Felk sresinde sihir kelimesi zikredilmeden "Dpmlere
fleyen kadnlarn errinden Allah'a snlmas" istenmekte ve "frk kadnlar" anlamna gelen "enneffst" kelimesi gemektedir. Zemaher, Rgb el-sfahn ve Eb Mslim'in tefsirine gre "nefs", ipteki
dpm kolay zmek iin tkrkle slap yumuatmak, baz dilcilere gre ise ipe tkrksz olarak flemek
dernektir169. bn Haldun kendi dneminde Msrl sihirbazlarn baz maddeleri kartrarak elde ettikleri zel bir
hamura kullanarak sihir yapmak istedikleri kiilerin suretlerini yaptklarn, sonra okuduklar dualar ve
azlarnda biriktirdikleri tkrp bu suretlere ve ayn maksatla hazrlam olduklar iplere frp tkrerek suret
sahiplerine kt ruhlarn musallat olup bycnn istedii zarar verdiine inandklarm kaydetmektedir 170.
"Ukad" kelimesi ise hakikat ve mecaz olarak birok anlama gelmekte olup hakikat olarak dpm, sihir amacyla
iplik dpm yapma karlnda kullanlmaktadr. Mecaz olarak ise insanlar iv ve ifsad iin entrikalar
evirme demek olup her ikisinin de istizeye deer zararl iler olduu aktr. Eb Mslim, en-neffst
kelimesini erkeklerin kadnlara dknlnden yararlanp naz ve ive ile onlarn fikirlerini elen, onlar
istedikleri gre dndren kadnlar iin kullanmakta, bu tr kadnlarn dpm gibi zor, almas g erkekleri
naz ve ivelerile fikirden fikre dndrdklerini, dil dkerek onlar kandrdklarn kaydetmektedir.171 Bu duruma
gre "Dmlere fleyen kadnlar" ifadesini by karlnda kullanma yaranda, insanlarn iradesini sarsmak,
onlar kandrmak iin trl trl teebbslere girime yerine de kullanmak mmkn olup bu teebbsleri
iftiralarda bulunup gizli yia- lar yaymak suretiyle insanlarn maneviyatn sarsp onlar korkutmak ve bylece
maksada ulamak eklinde ifade etmek de imkn dahilindedir. Btn bunlar vki olup onlara kar yaplacak i,
metaneti muhafaza ederek Allah'a snmaktr.172
Felak ve Ns srelerinin nzl sebebi olarak eitli rivayetler anlatlmakta olup bunlardan birinde cinden
bir ifritin Hz. Peygambere tuzak kurmak istemesi zerine, ondan korunmas iin bu srelerin gnderildii
bildirilmektedir. Bir rivayete gre Kueyliler zel bir riyzet yntemiyle Hz. Peygamber'e gz dedirmek
istemiler, bunun zerine Allah, elisini onlarn nazarndan korumak iin bu sureleri indirmitir. Bir rivayete
gre ise yahudi Lebd b. A'sam Hz. Peygamber'e sihir yapm da ondan kurtulmas iin bu sureler
gnderilmitir.173
Grld zere yukardaki rivayetlerden sadece biri sihirle ilgili olup onda da Medine'de yaand
iddia edilen bir olay sz konusu edilmektedir. Halbuki Haan, At, krime, Cbir ve Kreyb'in bn Abbas'tan
rivayetlerine gre bu sreler Mekke'de nzil olmulardr. Her ne kadar ad geen srelerin Medine'de nzil
olduklar da iddia edilmekteyse de hem Mekk olduklarna dair rivayetlerin okluu hem de slplar Mekk
ez-Zriyt 51/52.
l-i Imrn 3/17; ez-Zriyt 51/18; el-Kamer 54/34.
Elmall, age., IX, 6400.
bn Haldun, Mukaddime, s. 482-486.
Rz, age., XXXII, 196; Elmall, age., IX, 6384-85,6400-6402.
mer Rz Dorul, Tanr Buyruu, stanbul 1980, s. 732.
Elmall, Hak Dini, IX, 6353-6354.
olduklarm ortaya koymaktadr.174

Sonu olarak Kur'n- Kerm'in anlam btnl iinde sihirden ounlukla hayal ettirme175, gz boyama176,
uydurma i177, tuzak178 eklinde sz edildii; hakkm179ve basiretin180 kart olarak nitelendirildii, sihirbazlarn
yaptklarnn boa karlaca (iptal)181 ve asla iflah olmayacaklarnn182 bildirildii grlmektedir. Inkrclann
peygamberleri itham rneklerinde grld gibi Kur'n'da sihir ounlukla negatif bir unsur olarak
kullanlmaktadr. Demek ki Kur'n sihrin ger
Ebu Hayyn el-Endels, Bahru'l-muht, Kahire 1329, VIII, 530, Elmall, age. IX, 6351; Sleyman Ate, age., stanbul 1997, XI, 187,194.
Th 20/61.
el-Arf 7/116.
e-uar 26/45;el-Kasas 28/36.
Th 20/60,64,69.
el-A'rf 7/118; Ynus 10/76,77; el-Kasas 28/48; Sebe 34/43; es-Safft 37/15; el-Ahkf 46/7.
el-Hicr 15/15; el-Enbiy 21/3; en-Neml 27/13; et-Tr 52/15.
Ynus 10/81.
;
Ynus 10/77; Th 20/69.
-ekliini veya geree ulamak iin bir ara olup olamayacam deil, onun negatif
bir davran olduunu ortaya koymakta, onu olumsuz bir deer, dzenbazlk, gz
boyama, insanlar yanltma ve baz hakikatleri istismar ederek kt amala kullanma
olarak grmektedir.
VIII. PROBLEMN HADS LTERATRNDE YER ALI EKL

Hadis klliyatnda sihirle ilgili birok rivayet yer almakta olup bunlann bir
ksm gemi milletlere ait telakkileri yanstmaktadr. slm dini bu konuda bir
ayklamaya giderek, bu rivayetlerde yer alan tevhide aykr unsurlara kar km,
bunlann dince haram olduunu beyan ederek kesin bir ekilde yasaklamtr. Bu
durumda olmayan yani tevhid inancna ters dmeyen haberler ise mslmanlar
tarafndan slah edilerek nakledilmeye devam edilmitir. Hadis literatrnde rastladmz haberler daha ok bu trdendir. Biz burada hadis klliyatnda yer alan
btn rivayetleri deil, sadece muteber saylan kaynaklara giren haberleri ele alp
deerlendireceiz.
Bilindii zere bu kaynaklarn banda Buh lnin Sahth'i gelmektedir. Buhr
Kib't-Tbb'm 47-52. bablann sihir konusundaki rivayetlere ayrmtr. mam
Buhr, 47. babn bamda Kur'n- Kerm'den Bakara sresinin 102, Th sresinin
66,69, Enbiy sresinin 3. ve Felak sresinin 4. yetlerine yer verdikten sonra Ben
Zreyk'ten Lebd b. A'sam adnda kiinin Reslullah'a sihir yaptm bildiren Hz.
ie rivayetini nakleder183. Sz konusu rivayette Hz. ie yle demektedir: Ben
Zreyk'ten Lebd b. A'sam adnda bir adam Hz. Peygamber'e by yapt. O kadar ki
Reslullah bir eyi yapmad halde, kendisine onu yapt hayali gelirdi. Nihayet
gnn (veya gecenin) birinde yanmda dua etti, sonra tekrar dua etti, sonra bana: Ey
ie, kendisinden fetva istediim ey hakknda Allah'n bana fetva verdiini anladn
m? Bana iki kii geldi, birisi ba ucumda, dieri de ayak tarafmda oturdu. Onlardan
biri dierine: "Bu zatn rahatszl nedir?" diye sordu. O da: "Bylenmi" diye
cevap verdi. teki: "Ona kim by yapm?" diye sordu, dieri de: "Lebd b. A'sam"
dedi. Sonra "By hangi eye yaplmtr?" diye sordu, teki: Bir tarak, sa ve erkek
hurma tomurcuunun iine" dedi. Dieri: "O nerededir?" diye sordu, teki: "Zervan
kuyusunda" diye cevap verdi. Hz. ie: Hz. Peygamber'in daha sonra ashabndan
baz kimselerle oraya gittiini ve dndnde kendisine: "Ey ie, o kuyunun suyu
kna slatlm gibi krmzmtrak, etrafndaki hurmas da eytanlarn balan gibiydi"
dediini, bunun zerine kendisinin: "Ey Allah'n Resul! Sen o sihri karmadn m?"
diye sorduunu ve "Allah bana fiyet verdi, insanlara bir ktlk getirmekten
ekindim" eklinde cevap verdiini
183 Bu rivayetin bir baka varyant Zeyd b. Erkan yoluyla nakledilmitir. ie rivayeti Urve b. ez- Zbeyr,
Hiam b. Urve ve sa b. Ynus vastasyla Buhr (Ayrca Buhr,Tb, 49, 50; Bed''I-halk 11; Cizye 14;
Edei 56) yannda Mslim ( Selm 43), bn Mace ( Tb 45) ve Ahmed b. Hanbel ( VI, 57, 63-64, 96) da yer
almtr. Zeyd b. Erkam'n rivayeti ise Yezd b. Hayyn, A'me ve Muhammed b. Hazm kanalyla Ahmed b.
Hanbel'in Msned'inde (IV, 367) ve Nesa'de (Tahrim 20) yer almtr.
nakletmekte, arkasndan da Reslullah'm emriyle o kuyunun kapatldn ilve

etmektedir. Buhr, Kitbt-Tbb'm 48. babnda irk ve sihrin mhlik eylerden
olduunu ve bunlardan saknlmas gerektiini beyan eden haberlere yer vermekte183;
49. babnda byy bozmann caiz olup olmadna dair Katde'nin Sad b.
Mseyyeb'e sorusu ve Sad'in "slah" ve "fayda" amal olduu iin bu trn yasak
edilmediine ilikin cevab ve Hz. ie hadisi, 50. babda yine Hz. ie hadisi, 51.
babda arktan gelen iki adamn insanlar hayrette brakacak ekilde konuma
yapmalar zerine Reslullah'm "Beli szlerden bir ksmnn sihir olduuna ilikin"
bn mer hadisi ve 52. babda Reslullah'm "Hergn sabahleyin yedi adet acve
hurmas yiyene o gn zehir ve sihrin zarar vermeyeceini" buyurduuna ilikin
rivayet yer almaktadr.184
Hz. Peygambere sihir yapldn bildiren ikinci hadis ise Zeyd b. Erkam'n
rivayetidir. Bu rivayet Eb Muviye, A'me, Yezd b. Hayyn, Zeyd b. Erkan zinciri
ile Ahmed b. Hanbel'in Msned'me ve Nesanin Stlerime girmi olup185 sz konusu
rivayette Zeyd b. Erkam yle demektedir: Yahudilerden bir adam ResluUah'a sihir
yapt da Hz. Peygamber gnlerce rahatszlk duydu. Nihayet Cibril gelerek
ResluUah'a "YahudUerden bir adam sana by yapt, bir ipe dmler atarak falan
kuyuya att. Oraya, onu karp getirecek bir adam gnder" dedi. Bunun zerine
Resulullah Hz. Ali'yi gnderdi de onu karp getirdi. pin dpmleri zlnce Hz.
Peygamber sanki balarndan zlm gibi rahatlad. Zeyd b. Erkam, Reslullah'm
bunu sz konusu yahudiye sylemedii gibi, lnceye kadar onun yzn de
grmediini bildirmektedir.
183
184
185
Bu rivayet ayrca Buhr, Vasya 23; Hudd 44; Mslim, mn 144; Eb Dvd , Vasya 10'da yer almaktadr. Sz
konusu rivayetlerde helak edici yedi ey; Allah'a irk komak, sihir yapmak, haksz yere cana kymak, faiz, yetim
mal yemek, savatan kamak ve iffetli mmin kadnlara zina isnadnda bulunmak eklinde saylmaktadr.
Bu rivayet ayrca Buhr, Et'me 43.; Mslim, Eribe 155; Eb Dvd, Tb 12; Ahmed b. Hanbel, I, 181 'de yer
almaktadr.
Ahmed b. Hanbel, IV, 367; Nes, Tahrm 20.
Ktb-i Sitte ve dndaki kaynaklarda yer alan baz rivayetlerde ise sihirle ilgili mitolojik
nitelikli baz olaylar hikye edilip tevhid inanc asndan yorumlanmaktadr. Bu tr
rivayetlere rnek olarak Mslim ve Ahmed b. Hanbel'de yer alan eski devirlerde yaam
bir hkmdar, onun bycs, rahip ve kle hikyesi gsterilebilir. Mslim'in "Ashb'lUhdd kssas" diye isimlendirdii bu rivayette daha nce yaam bir kral ve onun
bycsnden sz edilmekte, yalanan bycnn, yerine yeni bir byc yetitirmek
zere kraldan bir adam istedii, kraln da maiyetinden birini bu ie grevlendirdii, bu
kiinin bycye gidip gelirken yol zerinde oturan bir rahiple tant ve ondan akl
alarak bycye kar kt, gsterdii baz olaan st olaylarla halk yanma ektii
ve tevhid inancn baarl kld anlatlmakta, sihrin irk Ue ayn konumda olduu
bildirilmektedir. Taber ve Beyhak gibi limlerin eserlerine aldklar bir rivayette ise Hz.
ie'nin azndan u olay anlatlmaktadr: Reslullah'n henz vefat etmi olduu gnlerde
Dmetlcendel halkndan bir kadn bana gelerek, balad ancak henz uygulamaya
koymad bir sihir iini Reslullah'a sormak istediini syledi. Reslullah'n vefat ettiini
sylediimde halini bana yle anlatt: Kocam bir sre benden uzak kald. Durumundan
endielenerek bir yal kadna varp ona ikyette bulundum. Kadn bana, ayet szm
dinlersen kocam sana dndrrm dedi. Gece olunca iki siyah kpekle kageldi. Bu
kpeklerden birine ben, dierine kendisi bindik ve ksa srede Bbil'e vardk. Orada
ayaklarndan aslm iki adam grdk. Niin geldiimizi sordular, "Sihir renmek iin"
dedim. "Biz fitneyiz, sakn kfir olma, geri dn" dediler. Ben srar edince, "u tandra git,
zerine ie" dediler. Ben de dedikleri yere gittim, fakat korkarak istediklerini yapmadan
yanlarna dnp dediklerini yaptm syledim. Peki bir ey grdn m? diye sordular,
hayr dedim. Bunun zerine Sen dediimizi yapmamsn, haydi memleketine dn*
kfir olma dediler. Ben dnmemekte srar ettim. Beni ikinci defa tandra gnderdiler fakat
ben yine dediklerini yapmadan dndm ve dediinizi yaptm dedim. "Ne grdn?" diye
sorduklarnda yine bir ey grmediimi syledim. Dediklerini yapmadm syleyerek
kfre dmeden memleketime dnmemi istediler. Ben hayr diyerek srar edince
dediklerini yapmam ve gidip o tandra iememi tekrar ettiler. Bunun zerine ben de gidip
dediklerini yaptm. Demirden zrh giymi bir atlnn iimden kp ge doru ykseldiini
grdm. Dnp yanlarna geldim ve dediinizi yaptm dedim. Ne grdn? dediklerinde
ise grdklerimi anlattm. "Doru syledin, o senden kp giden imannd, haydi git."
dediler. Beni gtren kadna " Vallahi bir ey bilmiyorum, onlar da bir ey retmediler"
dedim. Kadn: imdi dediin her ey olur, u buday al da ek dedi. Ben de ektim ve
"ortaya k" dedim. Buday ortaya kt."yeer" dedim, yeerdi. Baana "olgunla"
dedim, olgunlat, "kum" dedim, kumdu, "n" dedim, nd. "Ekmek ol" dedim,
ekmek oldu. Grdm ki istediim her ey oluyor, elime geliyordu. Yaptklarma piman
oldum. Ey mminlerin annesi, yaptklarma piman oldum ve bununla bir ey de
yapmadm ve yapmayacam."186 Eb Hreyre'den rivayet edilen bir hadiste ise "Kim ipi
dmler, sonra ona flerse sihir yapm olur, sihir yapan ise irke girer" 187 buyumlmutur.
Bir baka hadiste ise Hz. Peygamber "lm-i ncmun bir sihir eidi olduunu beyan
etmi"188, sihirle uramann byk gnahlardan olduunu haber vererek189, onunla
uraann klla cezalandrlmas gerektiini bildirmitir190. Ayrca Cbir b. Zyid, Ahnef
b. Kays'm amcas Cez b. Muviye'nin ktibi olduu srada Halife mer'in, vefatndan bir
sene nce "Btn sihirbazlar ldrn" eklinde bir mektup gnderdiini ve bir gnde
186
187
188
189
190
Taber, Cmiii'l-beyn, 1,366-367.

Nes, Tahrm 19.
Eb Dvd, Tb, 22; bn Mce, Edeb 28; Ahmed b. Hanbel, I, 227,311.
Buhr.Vasaya 23;Hudd, 44; Mslim, mn, 145; Eb Dvd, Vasy 10; Ahmed b. Hanbel, III, 83; IV, 399.
Tirmz, Hudd 27; Ahmed b. Hanbel, I, 190. .
byc ldrdklerini bildirmektedir.191

Hadis literatrnde bu ve benzeri rivayetler yer almakta, hadis rih ve tenkitileri de kendi usullerine gre bu rivayetleri aklayp tenkitlerde bulunmaktadrlar. Ktb-i Ste gibi muteber kaynaklarda yer alan rivayetlerde bile eitli illet ve
kendi iinde elikiler tayan ifadeler bulunmaktadr. rnein Hz. ie'den gelen
rivayetlerin bir ksmnda Lebd b. A'sam'n yahudi olduundan sz edilmez192 ve Hz.
Peygamberin yanna baz sahbleri alarak kuyuya bizzat gittii belirtilirken, Zeyd
b. Erkam rivayetinde Ahmed b. Hanbel'in tahribinde Hz. Ali'nin, Nesfnin
rivayetinde ise isim verilmeksizin baz sahblerin gnderildii kaydedilir. Ayrca
Hz. ie rivayetinde kendisine by yaplmas dolaysyla Hz. Peygamber'in,
yapmad eyleri yapm gibi hayal ettii, hanmlarna yaklamad halde, onlara
yaklar dummda olduunu zannettii gibi ifadeler yer alrken; Zeyd b. Erkam'n
rivayetinde bu ifadeler bulunmamaktadr. te yandan Ahmed b. Hanbel'de yer alan
bir rivayette bu rahatszln alt ay srd ifade edilmektedir193. Ayrca Zeyd b.
Erkam'n rivayetinde ie hadisinde bulunmayan "sihir yaplan ipin kuyudan
karlp getirildii, dmler zlnce Reslullah'n sanki balarndan
kurtulmuasma ferahlad" ifadesi yer almaktadr.
Sz konusu rivayetlerin senedlerine gz atldnda da Hz. ie'ye ait rivayetin yalnzca Urve b. Zbeyr ve ondan da olu Him b. Urve tarafndan rivayet
edilmi olduu ve Him'dan sonra rvilerin saysnn artm bulunduu; Zeyd b.
Erkam'a ait rivayetin ise, ondan yalnzca Yezd b. Hayyn, A'me ve Eb Muviye
tarafndan rivayet edilmi olduu grlr. Bunun anlam, sz konusu rivayetlerin
balangta hd tarikle gelen haberler iken sonradan hrete ulam olduklar
eklindedir.
Ayrca ie rivayetinde yer alan rvilerden Him hakknda rivayetlerinde
gevek davranmak, babasndan duymad eyleri duymu gibi rivayet etmek ve hir
mrne dora hfzasnn bozulmas gibi tenkitler sz konusudur. Mlik b. Enes onu
tedls yapmakla sulad gibi194, bu hadisi ondan rivayet eden rvilerden Hammd
b. sme, bri Creyc ve Sfyn b. Uyeyne de tedls yapmakla sulanmlardr195.
te yandan Zeyd b. Erkam rivayetinde yer alan rvilerden A'me tedls yapmakla,
Eb Muviye ise zabt yn zayf olmakla itham edilmitir196.
Baz mfessirler, bu rivayetleri Muavvizeteyn'in nzl sebepleri arasnda
gstermekte, sihir olay ile irtibat dolaysyla sz konusu srelerin Medine'de nzil
olduunu iddia etmektedirler. Baz mfessirler ise bu gre kar karak
ad geeri srelerin Mekke dneminde nzil olduklarn kaydetmektedirler' 99. Bu

takdirde sz konusu rivayetlerin, bu srelerin inmesiyle herhangi bir alkasnn
olmad ortaya kmaktadr. Bu tartmaya tefsirinde yer veren Eb Hayyn elEndels ve Sleyman Ate, Felak sresinin Mekke'de nzil olduuna ilikin rivayetlerin daha doru olduunu kaydederek Hz. Peygamber'e sihir yapldna ilikin
191
192
193
194
195
196
Eb Dvd, Har, 31; Ahmed b. Hanbel I, 191.

Buhr, Cizye 14; Tb 49,50, Edeb 56; Ahmed b. Hanbel, VI, 63-66,96.
Ahmed b. Hanbel, VI, 63.
Mizz, Telmb'l-keml, Beyrut 1992, XIX, 338-354.
Mizz, age., XX, 232-242.
Bu hususta bilgi iin bk. Ali Osman Ate, Kur'an ve Hadislere Gre Cin ve By s. 274-277, 292294.
haberlerin, sz konusu surenin nzl sebebi olamayacan kaydetmektedirler197 198.
Rivayetlerin sened ve lafzlarndaki bu lletler, rvilerin mtesahil veya

mecruh olmalar bir tarafa, sihir hadisinin bizzat muhtevas da Reslullahln korunmuluu (ismet) ilkesi ile badamamakta, onun bu zeliine iaret eden yetlere199 aykr dmektedir. Bu hususu Eb Bekir el-Asam, Cesss, Zemaher, Kd
Abdlcebbr, Kasm, Muhammed Abduh, Seyyid Kutub ve Muhammed zzet
Derveze'nin de aralarnda bulunduu birok lim vurgulam, peygamberlerin ismet
sfatna aykr olduu, dmanlarnn onlar "bylenmi" olmakla itham etmelerini
hakl karaca ve iman konularnda haber-i vhidle amel edilemeyecei gibi
gerekelerle bu rivayete kar kp Peygamber'e sihir yapld grn
reddetmilerdir. bn Kuteybe, mm Mtrd, Kd yz, bn Teymiyye ve bn
Kayyim el-Cevziyye'nin de aralarnda bulunduu baz limler ise, sihirle ilgili
hadisin sahih olduunu, sihrin Reslullah'n aklna ve kalbine deil, sadece bedenine
etki ettiini, bunun ise ismet sfatna aykn olmadn syleyerek Hz. Peygamber'e
by yapldna ilikin haberlerin gerekten vki olduunu iddia etmektedirler200.
Halbuki sz konusu hadislerde Reslullah'n, yapmad eyleri yapm gibi
zannederek hayal grd ve bunun al ay devam ettii ifadeleri dorudan doruya
onun akl ve zihniyle ilgili hususlardr. Peygamberin akl gcnn zayflamas,
ilerini yapamamas ve kendisine gelen vahiyleri zaptedemeyip, baka eylerle
kartrmas tehlikesini dourur. Nitekim Selman Rdi ve Turan Dursun gibi slm
kart yazarlam iddialar da bu yndedir. Bu rivayetlerde yer alan Hz. Peygamber'in
konumunu zedeleyen ifadeleri rvilere ait ziyadeler olarak kabul edecek olursak,
geriye dmanlarnn Reslullah'a by yapmaya ve bu suretle onu etkisiz hale
getirmeye kalkmalan kalr ki, bu her peygamber iin dmanlarnn teebbs
edebilecei bir durumdur ve Allah Tel onlara kar peygamberlerini korumutur.
Kald ki sz konusu rivayetler daha nce de ifade ettiimiz gibi hd haberler olup
onlara dayanarak Hz. Peygamber'e sihir yapldna inanmak gerekmez. nk hd
haberler itikadn cevazn ifade etse bile vcbunu gerektirmez.201
Peygambere sihir yaplm olabileceini, bunun dmanlarnn niyetine

bal bir husus olduunu syleyen baz din bilginleri ise bunun nemli olmadn,
nk Allah Tel'mn korumas sayesinde yaplan ilemin peygamber zerinde etkili
olamayacam dile getirmektedirler.202
.
Sonu olarak vahye ilk muhatap olan Araplar, birok husus gibi sihir konusunda da gemiten devralman bir mirasa sahiptiler. Alkanlk gerei baz hadiseleri
by ile irtibatlandnyor, eskilerden duyduklar baz olaylar naklediyorlard.
Nakledilenlerin bir ksm tevhidi ihll edici olmakla beraber bir ksm da folklorik
mahiyette idi. Kur'n ve sahih snnet konunun bu boyutu zerinde titizlikle durmutur. Folklorik yn ise dier konularda olduu gibi toplumun deerlendirilmesine
terkedilmitir. Ancak rvilerin bir ksm rivayetlerinde bu hassas noktay ihmal edip
asl olmayan haberleri nakletme veya rivayetlere eklemelerde bulunma yoluna
197
198
199
200
201
202
zzet Derveze, et-Tefsr'l-hadts, (trc. aban Karata), stanbul 1997,1, 198-199.

Eb Hayyn, Balrl-muht, VIII, 530; Sleyman Ate, Yce Kur'an'm ada Tefsiri, XI, 191,194.
Sz konusu yetlere rnek olarak : "Allah seni insanlardan korur" (el-Mide 5/67), "Byc nereye varsa iflah olmaz"
(Th 220/69), "Sen bylenmilerdensin" (e-uar 26/153,185), "Bylenmi adam..." (el-sr 17/47; el-Furkan 25/8)
gsterilebilir.
bn Kuteybe, Te'viu muhtelifil-hads, Kahire 1966, s. 178-186; Kad yaz, e-if, Kahire 1977, II, 865-868.
Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini, IX, 6357-6358.
Muharamed Eb'n-Nr el-Hadd, snet'l-Enbiy, Bask yeri yok 1979, s. 100-104.
gitmilerdir. Bu tr rivayetlere btncl bakmadan salkl deerlendirmeler yapmak

zordur.
IX. SHRN MAHYET ve GEREKL MESELES

Sihrin mahiyeti konusundaki deerlendirmeleri iki grupta toplamak mmkndr: Birinci grupta tamamen yalan, hile ve aldatmaya dayanan sz ve fiillerle
yaplan sihir; ikinci grupta ise baz bilgi, hakikat ve sanatlarn kt amalarla kul lanlmasn ieren sihir yer almaktadr. Genelde sihir, hayali hakikat gstererek beer
ruhu zerinde aldac bir tesir meydana getirmekten ibaret olmakla beraber, bunun
bir ksm tamamen hayal, bir ksm ise baz hakikatlerle karktr. Bu nedenle baz
sihirlerin ksm tesirlerinin olabileceini kabul etmek gerekir. Bakara sresinin 102.
ayetinde her iki tr sihre de iarette bulunulmu olup "eytanlarn rettii" ile
birinci tr sihre, "iki melee indirilen" ile de kincisine gndermede bulunulduu
sylenebilir. Yani eytanlar srf kendi uydurmalar olan sihir ile Hrt ve Mrt'a
indirileni insanlara retiyorlard. Bazlar meleklere sihir indirilemeyeceini
gereke gstererek, Hrt ve Mrt'a bir ey indirilmediini ve bu kssann
eytanlarn uydurmas, bir masal olduunu iddia etmektedirler 203. Fakat bizce bu
kssann bir hakikati bulunmakta olup meleklerin rettikleri haddizatnda bir sihir
deil, sihir urunda kullanlabilecek hakikatlerdir. Bu hakikatlerin suistimal edilerek
retimde sihir ve kfre malzeme olarak kullanld anlalmaktadr. Nitekim sz
konusu yette de meleklere indirilenin sihir olduu beyan edilmeyerek sihre
atfedilmi, eytanlar tarafndan sihre ve kfre dntrldne iaret edilmitir.
Yani bu meleklere indirilen sihir deil, baz metafizik hakikatlerdi. Bu hakikatleri
insanlara retecekleri zaman "Biz fitneyiz yani reteceimiz eyler, fitneye msait
ve suistimali kfr olan eylerdir" der, istismar edilmemesine dikkat ektikten sonra
retirlerdi.
Sihirle nesnelerin tabiat deitirilemez, fakat insanlarn duyu ve uuru etki

altna alnarak onlara hayaller kurdurulabilir. Nitekim Hz. Musa kssasnda olan da
budur. Firavun'un sihirbazlarnn asalar asla gerek ylana dnmedii halde onlar
byle hayal grmler, Musa assn ortaya atnca da hakikat ortaya km, sahte
sihirbazlarn oluturduklar korku ve hayaller ortadan kalkmtr.
Sonu olarak sihir, mahiyet itibariyle objektif bir gereklik deil, baz hakiki
bilgilerin kt ynde kullanm sonucu yaplan bir i, uygulama, er ve tezvir
sanatdr. Sz gelimi bilileri elektrik ve k konularna ilikin baz bilgileri kullanarak sihir yapacak olsa, bu elektrik ve a dair bilgilerin yaln halde sihir olma sn
gerektirmedii gibi; eytanlarn Hrt ve Mrt'a retilen bilgileri sihir iin
kullanmas da yaln halde bu bilgilerin sihir olmasn gerektirmez. Bu nedenle
meleklere verilen bilgileri sihir olarak nitelemek isabetli deildir ve onlar sihir
retmezler fakat insanlarn hayn iin rettikleri baz hakikatler, eytanlar ve kfr
ehli taralndan sihir ad altnda kt yolda kullanlabilir. nk meleklere verilenler,
masumiyetlerine mani olmayacak trden sahih bilgilerdir.
Sihrin gereklii meselesine gelince; onun nesnel bir gerekliinin olup
olmad konusunda ok farkl grler ileri srlmtr. Onun her trnn btl ve
gerek d olduunu syleyenler yannda, baz trlerinin gerek, bazlarnn ise
203
Elmalh, Hak Dini Kuran Dili, 1,445-448.
gerek d olduunu ileri srenler de olmutur.

Ehl-i Snnetin genel kanaati, onun sabit ve hak olduu ynndedir 204. - ,
Ahmed b. Hanbel ve E'ar gibi imamlar sihir ve sihirbazlarn varlnn bir ealite
olduunu kaydetmektedirler. Daha sonra gelen Karf, bn Kudme, 'fevev ve bn
Hacer el-Heytem gibi limler bata olmak zere Ehl-i Snnetin riiyk ounluu da
sihrin hakikatinin bulunduunu, sihir yaplan kii ile dorulan temas olmas
durumunda etkili olabileceini ve mehurun tab'n deitirebi- xeini
sylemektedirler. Hanefler ise sihir esnasnda duman ve benzeri bir eyin aeshunn
bedeni ile temas etmesi durumunda etki yapabileceini, aksi takdirde irinin
olmayacan dnmektedirler. Kurtub, Gaznev el-HanefTnin Uyn'l- jen isimli
eserinden: "Bizce sihrin asl, gne ssnn sihirbazlarn aslannda ulunan civaya
yapm olduu tesir gibi; gezegenlerin yer yznde bulunan var- klar zerindeki
etkilerine dayanan tlsmlar yahut eytanlar ycelterek onlar itasyla yaplan
ilerden ibarettir." ifadesini naklettikten sonra "Bizce de sihir k olup Cenb- Hak
onda dilediini yaratmaktadr" demektedir.205 Mzir, ule- nm ounluunun sihrin
gerekliini kabul etmesine ramen bazlarnn onun itil hayallerden ibaret olduunu
syleyerek hakikatini reddettiklerini bildirdikten nra bu grn sihrin varln ispat
eden nakillerle reddedildiini, ayrca shirin li konumalar yaparak ve cisimleri
birbiriyle kartrarak hrikuladeler yapabi- :eini akln reddetmeyeceini
kaydetmektedir. Tabiplerin eitli otlan birbiri ile
kartrarak il yapmalarnn da bunun benzeri bir ilem olduunu, terkip yaplmad takdirde sz konusu otlarn tek bana bir etkilerinin olmayacan belirtmektedir.206
Sihrin hakikati olduunu iddia edenlerin ileri srdkleri nakli delilleri ylece sralamak mmkndr:
1.Sihrin bir gereklii olmasayd, din tarafndan yasaklanmaz ve yapana ceza
verilmezdi.
2. Bakara sresinin 102. ayetinde ona bavurarak "kan ile kocann arasnn
alabildii ve insanlara zarar verildii" haber verilmektedir. Hakikati olmayan bir

eyle bunlar nasl yaplr?
.
3. Felak sresinde "Dmlere fleyen shirelerin errinden Allah'a snlmas" ptlenmektedir. Eer sihrin hakikati yoksa ondan istize niin emredilsin?
4. A'rf sresinin 116 ve Th sresinin 66. yetlerinde sihirbazlarn insanlara
nesneleri olduklarndan farkl gsterdikleri haber verilmektedir. Bu, onun bir
realitesinin oldupnu gstermektedir.
204
205
206
Kurtub, el-Cmi', II, 46.

el-Cmi, II, 44-46.
Yazr, Hak Dini, IX, 6357.
5. Hadislerde, Lebd b. A'sam'n Reslullah'a by yapt ve Allah Tel'nn

ona ifa verdii bildirilmektedir. Bu da onun bir realitesinin olduunu gsterir.
Sihrin hakikatinin bulunduunu kabul eden MliM limlerinden Karf, onun
gereklii zerinde sahbenin icm olduunu ve bu konudaki tartmalarn
Kaderiyye ortaya ktktan sonra baladm kaydetmekte 207, Hanbel limlerinden bn
Kudme bu konudaki haberlerin tevtr derecesine ulatn iddia etmekte 208, bn'lKayyim sihrin gerekliini reddeden Mu'tezil grn, sahbe ve seleften tevtrle
nakledilen haberlere aykr olduunu ileri srmekte ve sihir yoluyla insanlarn hasta
edildii, sevgi ve nefret duygularnn uyandmld gibi halk arasnda yaygn olan
inanlar, onun gerekliine delil getirmekte 209 \ Kurtub sahbe ve tbi dneminde
de bu tr haberlerin bulunduunu fakat hibirinden onun hakikatinin bulunmadna
dair bir rivayetin gelmediini kaydetmektedir.210
Ehl-i Snnetin genel kanaati olumlu olmakla beraber Hanef lim Eb Bekir
er-Rz (Cesss), fi lim Eb Cafer el-Esterbd ve Zhir lim bn Hazm ile
Muteziller onun hakikati olmad ynnde kanaat bildirmilerdir 211. nl Hanef
fakih Eb Bekir el-Cesss, sihrin trlerine ilikin eitli rnekler verdikten sonra
bunlarn tmnn he ve tahylden ibaret olduunu kaydetmekte, eer sihirbazlarn
sylediklerinin bir hakikati olsayd, havada umalar, gayplan bilmeleri, uzak
beldelerdeki gmleri ve alnt eyleri haber vermeleri, hzineleri kararak zengin
olmalar ve krallar ldrerek onlarn yerine gemeleri mmkn olurdu. Halbuki onlar
madd bakmdan halkn en zrt durumda olanlar iinde bulunmaktadrlar
demektedir.212 Eb Cafer el-Esterbd de ayn gr paylamaktadr2'213, bn Hazm
ise sihrin tabiatlar deitirdii ve cisimleri dntrd iddialarna reddederek
Allah'n peygamberler elinde yaratmas dmda hi kimsenin bunu yapamayacam
ileri srmektedir2'214. Bu konuda en radikal tavn ise Muteze mezhebi sergileyerek
tahyl, nemime ve tedrib eklinde yaplanlar dndaki sihirleri reddetmekte, bunlarn
ise gerekliinin olmadn sylemektedirler.2'215
Sihrin hakikatinin bulunmadm, onun sadece hile ve hayal ettirmeden ibaret
olduunu syleyenler ise u delilleri ileri srmektedirler:
1. Th sresinin 66, 69 ve A'rf sresinin 116. yetlerinde onun bir tahyl ve
gz boyamadan ibaret olduu; Th sresinin 80. yetinde ise sihirbazn gittii yerde
iflh etmeyecei ve yapt ite baard olmayaca bildirilmektedir.
2. Sihirbazlar iddia ettikleri eyleri hakikaten yapacak olsalar sihir mcize
207
208
209
210
211
212
213
214
215
el-Furk, IV. 150.

el-Mun, VIII, 151.
Bedi't-tefsr, Demmam 1993, V, 411-412; Tefsr'l-Muavvizeteyn, bask yeri ve tarihi yok, nr. Driil-hads, s. 51-52.
Kurtub, el-Cmi', II, 46.
Cesss, Alkm'l-Kur'an, I, 43; tbn Hazm, el-Fasl, V, 101-104; el-Muhall, I, 36; bn Hacer el- Heytem, el-l'lm,
Beyrut 1987, s. 99.
Cesss, Ahkmii'l-Kur'an, 1,48.
Karf, el-Furk, IV, 149; bn Kudme, el-Mun, VIII, 150; Rz, Kssat's-sihr, s. 46; bn Hacer el-Heytem, ezZevcir, II, 100; el-'lm, s. 99.
el-Fasl,V,101-104.
Rz, Kssat's-sihr, s. 46.
ile karr ve mcize peygamberler iin delil olmaktan kar.
3.Sihirbazlarn yaptklar iler tecrbe ile snand zaman dora olmadklar

ve vehimden ibaret olduklar grlr. Cesss, eer sihirbazlar iddia ettikleri ileri
gerekten yapabilseydiler, hazineler bulup ortaya karr, krallarn mlkne son
verirlerdi2'216demekte; bu hususa dikkat eken nl mfessir Taber, sihirbazlarn,
nesnelerin tabiatm deitirmeye gleri yetseydi, bu durumda hak ile btln bir
fark kalmaz ve algladmz eylerin tmnn sihir sonucu dnm eyler
olduunu kabul etmek durumunda kalabilirdik217'9, demektedir.
Rgb el-sfahn ve bn Haldun gibi baz limler ise sihrin eit eit olduunu, baz trlerinin tahylden ibaret olduunu, bazlarnn ise hakikatinin bulunduunu kaydetmektedirler. Rgb el-sfahn el abukluu ve nemmamlk suretiyle
yaplan218 219, bn Haldn tsm ve nefsn kuvvetlere dayanan sihrin hakikatinin
bulunduuunu, dierlerinin ise hayal ettirmeden ibaret olduunu 22', bn Hacer elHeytem ise sebeplere dayandm ve onda bir olaan stlpn olmadm, mcizenin aksine yapana ait bir eylem olduunu ancak bu sebepleri bilmeyen insan-
Iann onu olaan st diye zannettiklerini syledi.220
X. SHRN ETLER
Sihrin, deiik blge ve milletlerde farkl ekillerde uyguland grlmektedir. Bu nedenle onun tek deil, birok eidinden sz etmek mmkndr. Bununla
beraber yapl yntemi asndan onu belli gruplara ayrabiliriz. rnein Kur'n-
Kerm'de kendisinden sz edilen sihir eitlerini grup olarak ifade etmek mmkn
olup bunlarn birincisi Bakara sresinin 102. yetinde sz edilen ve semav
glerden yardm alarak yapld anlalan sihirdir. Bu, kaynaklarda tlsm diye
isimlendirilen ve daha ok Bbillilerin bavurduu bir sihir trdr. kincisi Hz.
Musa dneminde yaplan ve Firavun'un Hz. Musa'nn karsna kard sihirbazlarn
bavurduu by tr olup, daha ok hayal ettirme veya eitli alet ve maddeleri
kullanma suretiyle yaplan bir sihir eididir. ncs ise Felk sresinde sz
edilen ve ipe okuyup dm yapmak suretiyle yaplan by eklidir.
Din literatrde sihrin, cinlerden istifade edilerek yapld iddias ska dile
getirilmektedir. Kur'n- Kerm'de insan-cin ilikisine temas eden yetlerde teorik
olarak baz insanlarla cinlerin birbirlerinden yararlanmas (istimta 1) eklinde bir
ilikinin olduu beyan edilmekte221, cinlerin baz kiileri kendilerine arkada (karin)
edindikleri bildirilmekte222 223 224 ve insanlara vesvese verdikleri, ktle tevik
ettikleri, telkin yoluyla etkilerinin sz konusu olduu ifade edilmekte, bunlardan
216
217
218
219
220
221
222
223
224
Ahkmu'l-Kuran, 1,48.
Taber, Cmi'l-beyn, I, 366.
el-Mfredt, s. 400-401.
Mukaddime, S. 484.
el-l'lm, s. 107.
el-En'am 6/128.
en-Nis 4/38; ez-Zuhruf43/36;
el-Bakara 2/275.
bk. M. Fuad Abdlbaki, Mu'cem, "c.n.n. md.
Allah'a snlmas istenmekteyse de, pratikte Hz. Sleyman'n cinleri istihdam etmesi
dnda insanlann onlardan yararlandna dair bir rnek yer almamakta, sihirbazlarn
onlar kullanarak birtakm iler yaptklan beyan edilmemektedir. Tek istisna olan Hz.
Sleyman'n durumu da ona verilen bir mcizedir. rnein Kur'n- Kerm'de eytan
arpmas" ve cinlere urama (mecnn) gibi ifadelerin getii yerlerde bu fiiller
sihirbazlarla irtibatlandnlmamakta ve sihir sonucu olduklan ifade edilmemektedir. Bu
sebeple Kur'an'daki ifadelerden cinleri kullanarak sihir yaplabilecei sonucunu
karmak zordur. nk Kur'an, insanlarla cinler arasnda dorudan fizyolojik bir
etkileimin bulunduunu beyan etmemektedir225.
225
Geni bilgi iin bk.lyas elebi, "Kur'an- Kermde nsan-Cin Mnasebeti", M. O. ilahiyat Fakltesi Dergisi, (stanbul
1997), XIII-XV, 178-191.
Hadislerde ise kummu erkek hurmann iek kap iine Reslullah'm sa ve

tara konularak veya ipe okunup dm yaplarak ona sihir yapld 226,irke sebep
olmayan nkyede bir beis olmad 227, ilm-i ncmun sihir eitlerinden olduu228
haber verilmekte; tlsm, rukye ve mrnct tarznda sihir eitlerinden sz edildii
anlalmaktadr.
Ana kaynaklarda sihrin eitleriyle ilgili bu bilgiler yer alrken, slm bilginleri de kendilerine gre deiik tasnifler yapmlardr.
bn'n-Nedm sihrin her trlsnn cin ve eytanlar kullanmak suretiyle
yapldn kaydettikten sonra bunun eriata uygun olan iin azim, uygun olmayan
iin ise sihir tabirini kullanmaktadr 229. Taber ve Bkllfl sihri hrikulde fiil
ortaya koyam ve hile, hud'a ve gz boyama eklinde olan olmak zere ikiye
ayrmaktadrlar230. Rgb el-sfehn sihri azim, tahyl ve nefsn glerle yaplan
olmak zere e ayrmakta ncsnn hakikatinin olmadm sylemektedir231,
bn Haldn sihrin her eidinin beer nefislere dayandm beyan ettikten sonra
bunlar semav varlklarla irtibat kurularak yaplan (tlsm), dorudan nefsin gcyle yaplan (sihir) ve insanlarn hayal gc zerinde etkili olarak onlara olmayan
eyleri var gibi gstermek suretiyle yaplan (a'beze) olmak zere gruba
ayrmakta, ncsnn gerekliinin olmadm sylemektedir232. Sihrin eitleri
konusunda en geni snflandrmay ise Fahreddin er-Rz yapm olup kendisinden
sonra ok kii bu snflandrmay esas almtr. O, sihrin eitlerini sekiz madde
halinde sralamaktadr:
1. Yldzlara tapnmaya ve onlann lem zerinde etkili olduklar inancna
dayanan Keldn sihri (tlsm).
2. Evham ve gl nefis sahiplerinin varlklar zerindeki etkisi ile yapln
sihir (hipnotizma).
3. Yer ruhlarndan (cinlerden)233 yardm almak suretiyle yaplan sihir (azim,
teshr'I-cin).
226
227
228
229
230
231
232
233
Buhr, Tb, 47.

Mslim, Selm,64.
EbQ Dvd, Tb, 22.
el-Fihrist, s. 443.
Taber, Cmiu'l-beyn, 1,352-367; Bklln, Kitb'l-Beyn, s. 45.
el-Mfredat, s. 400-401.
!34 Mukaddime, s. 483.
Baz filozoflar "cin tabiri yerine "yer ruhlan" ifadesini kullanmaktadrlar. Bunlarn kendi kendilerine kaim gayr-i
mtehayyiz varlklar (nfis-i mcerrede) olduklarm, in san nefislerinin bunlarla semav ruhlar (melekler)dan daha
kolay temas kurabildikle ri ni fakat bu balantnn semav ruhlarla kurulan balantdan daha zayf olduunu iddia
etmektedirler
4. Hayal gsterme ve gz boyama suretiyle yaplan sihir (a'beze).

5. Deiik geometrik oranlarda terkip edilen aletleri kullanarak yaplan sihir.
6. Nesnelerin zelliklerinden yararlanarak yaplan sihir (havas). -
7. Kalpleri balamak suretiyle yaplan sihir234.
8. Gammazlk yaparak ve gizlice anlamazlklar kararak yaplan sihir

(nemme)235.
Ktib elebi Hint (riyzt), Keldn (cinlerin istihdam), Yunan (Felek ve
yldzlarn ruhaniyetini kullanma) ve brn, Kft, Araplara mahsus (rukye) sihir
metotlarndan sz ederken236, Takprizde sebebi bilinmeyen olaylar sihir,
davet'l-kevkib, tlsm, havas, azim, istihdar, kehanet, aFeze, ilm-i taalluk'lkalb gibi eitlere ayrr237.
Gnmzde ise by aktif-pasif, ak-kara, taklit-temas bys gibi eitlere
ayrlmakla beraber halk arasnda rukye, azim, astroloji, tahyil ve abeze ekillerindeki by eitleri yaygn olarak kullanlmaktadr.
XI. PROBLEMN LTERATRDE YER ALII

Sihirde Allah'tan bakasna yneltilmesi ve bu durumun da yasak klnmas
nedeniyle slm'n ilk dnemlerinde bu konuda yok denecek kadar az eser telif
edilmitir. lk telif edilen risle bn Vahiyye'nin el-Filahat'n-Nabatyye'si olup daha
ok Bbil kaynakl sihirlerin derlendii bir eserdir. Ona atfedilen dier bir eser de esSihrii'l-kebr'dr. Meshiju kevkebis-seba ayn kaynaklardan derlenen dier bir eserdir.
Bu dnemde ayrca Tumtum el-Htidf nin feleklerin ekil ve konumlan zerine
yazlm bir eseri238 tercme edilmitir. Mecrt, Muhammed b. Zekeriyy er-Rznin,
insanlar arasnda dostluk temini, dil balama ve idarecilerin tevecchn kazanma
gibi konulan ileyen Risle fi san 'ati t-tlasmt im zikretmektedir. te yandan
Hrizmnin Kitbii'l-Cemhere'si istinzal ve istihdar, Endlsnin el-zah istihdam
konularn ve Halef b. Ysuf ed- Desmasannin Kitbl-Ammar sihrin amalarn
234
Baz kiiler bunu, Ism-i azam duasn okuyarak cinleri kendilerine boyun edirdiklerini syleyip safdillerin kalbinde
korku uyandrarak yapmaktadrlar.
235 Rz, Meftihu'l-gayb, III, 202-204.
236 Kefuz-zunn, II, 980-981.
237 Mifthu's-sade, I, 364-370.
238Manfred Ullmann, Natur und Geheinmissenchaften im slam'da, onun Tlsmlar kitab diye bir
eserinin bulunduunu kaydetmektedir.
.
kapsamaktadr. bn Haldun, daha sonra douda sihirbazlann en by olan Cbir b.

Hayyn'n ortaya ktm ve simya ilmini kurduunu, ondan sonra da Endls'te
Mesleme b. Ahmed el-Mecrtnin piyasaya kp bu konuda o gne kadar yazlm
birok eserin zeti olan Gayetii'l- hakm isimli eseri yazdn, bu arada Fahreddin erRznin arkta elden ele dolaan sihre dair es-Srr'l-mektm isimli bir eserinin
bulunduunu ancak bu eserin, bu konunun statlarndan olmayan Rzfye ait
olamayacam kaydetmektedir239. Cbir b. Hayyn, zellikle Kitb'l-Havassi'l-kebr,
Kitbu'l-Bahs, Kitbii'l-Hamsn ve Kitbu's-Seb'n'de. havas ve by kapsamna giren
konular
zerinde durmutur.240
239
240
bn Haldun, el-Mukaddime,s. 482-485..

Bu konuda geni bilgi iin bk. lyas elebi, "Havas lmi", DA., stanbul 1997, XVI, 519-520.
lk slm filozoflarndan olan Kind Resil'inde gezegenlerin konuma (nutk) ve tedbir

(idare) zelliklerinin bulunduundan sz etmekte, Frb, konuya hsu'l-ulm'un
lm-i Ahkm- Ncm blm iinde yer vermekte, bn Sn sihir, tdsm, nrenct
ve dier sihir eitleri hakknda yazd Risle mine's- sihr ve't-tlsmat ve'n-nranciyyt
ve'l-ecib isimli risalesinde bu kavramlarn tanm ve mahiyetleri zerinde durmakta,
en-Nruziyye isimli rislesinde ise baz srelerinin bandaki mukattaa harflerine temas
ederek, onlarn her birine bir kymet yklemekte, ebced ve hisb'l-cmmel ilimlerine
ynelmektedir. bn Rd ise yldzlan canl, yeryz zerinde etkili, dnya zerindeki
olu ve bozuluun (kevn ve fesadn) sebebi saymaktadr. slm felsefesinde sihir
konusuna en ok yer veren ekol ise hvn- Saf'dr. Sz konusu akm mensuplan
tarafndan kaleme alnan Risleler'de muhtelif yerlerde sihrin deiik eitlerine temas
edilmektedir. rnein ilk cildin ilk rislesi saylara ayrlm olup, onlarn zellikleri,
eitleri, gruplan, nefis ile ilikileri gibi konulara yer verilmekte; nc risalede
astronomi ve ilm-i ncm zerinde durulmakta; burlar ve saylarn yldzlarla
ilikileri, nefsin tecerrd ve felekler lemini itiyak, ulv leme mensup varlklarla
temas kurma, olaylardaki uurluluk ve uursuzluk keyfiyetinin aklanmas ve
yldzlara etkilerinin deiik olmasnn nedenleri zerinde durulmakta; yedinci
rislede ilimler riyz, er ve felsef olmak zere e taksim edildikten sonra sihir, fal,
zecr, azim, simya ve hiyel gibi uygulamalar riyz ilimler iinde saylmakta; otuz
drdnc rislede lemin, insn- kebr ve insann lem-i sar olduu beyan edilerek
bunlar arasndaki iliki dile getirilmekte; elli ikinci rislede ise tmyle sihir, azim
ve gz demesi ele alnmaktadr. Burada sihrin mahiyeti ve tlsmn keyfiyeti
zikredildikten sonra, bunlarn da tlim-taallm yoluyla kazanlan ilimler trnden
olduklar kaydedilmekte, hikmetin bir paras olduu, ilm-i ncm, kevkib, eflk ve
burlar hakknda bilgi sahibi olduktan sonra elde edildii beyan edilmekte, baz gafil
kiilerin, bu ilimleri kullanan ehyetsiz kiilere bakarak onu reddettikleri
bildirilmektedir. Sihirde hislerle alglanmayan bir ruhan yapnn sz konusu olduu;
melek, cin ve eytan gibi ruhan varlklarn etkisinin bulunduu ve yldzlarn ay al
alem zerindeki tesirlerinin sz konusu olduu kaydedilmektedir. Feleklerin, Allah'n
lemi idare eden melekleri olduu, lemde yukardan aaya dora tedric bir etkinin
bulunduu ve bu etkiyi ancak riish sahibi limlerin ve lh ilimlere vakf olanlarn
bilebilecei beyan edilmektedir. Sihir hakknda uzunca bilgi verildikten sonra onun
bir hakikat olduu ileri srlmekte, sihrin baz eitlerinin filozoflar, bazlarnn ise
peygamberler tarafndan retildii kaydedilmektedir. Peygamberlerin vahye mazhar
olarak ve meleklerle iliki kurarak

gsterdikleri mcizeler hell sihir, mnafk ve mriklerin ileri gelenlerinin yaptklar ise
haram sihir olarak isimlendirilmektedir.241
bn'n-Nedm sihrin, ruhan varlklar kullanarak yapldn kaydettikten
sonra bunun eriata uygun olan (et-tarkat'l-mahmde) ve ona aykr olan (ettarkat'l-mezmme) olmak zere ikiye ayrldn bildirmektedir. Birincilerine
azim ashab (el-muazzmn) adm vermektedir. Bunlann Allah'a itaat, dua, zhd,
madd arzulardan vazgeme ve esm-i hsnnn havassndan istifade ederek ruhan
varlklar kendilerine tbi kldklarn ve istedikleri ileri onlara yaptrdklann
kaydetmektedir. kincilerine ise sihirbaz demektedir. Bunlann kan dkmek, yasak
olan yalan akraba ile evlenmek, haram ileri yapmak ve ibadetleri terketmek,
hediyeler sunmak gibi msiyetleri ilemek suretiyle eytanlan kendilerine baladklarn ve istedikleri ileri onlara yaptrdklarn bildirmektedir.242 bn'n-Nedm
sihrin gemii ve kendi dnemindeki durumu hakknda bilgi verirken de slm
241
242
ResMlu hvan Safa, 1,266-267; III, 212-217; IV, 283- 328.

el-Fihrist, s. 443-448.
dnemde abeze ile ilk uraanlara Ubeyd el-Keyyis ve Kutb er-Rvha olduklarn,
bunlann sihre dair birok kitap yazdklarm bildirmekte, Msr ve civarnda tlsm ve
sihrin ok yaygn olduunu, bu konuda birok kitap yazldn, yzk, rukye, kolye,
tts gibi vastalara bavurulduunu, kendisinin Msr'a giderek bu ii icra eden
sihirbazlan grm birinden bu bilgileri rendiini fakat zamanla yaptklannn
tesirsiz hale geldiini haber vermektedir. Aynca baz filozoflarn yldzlara bakarak
tlsm yaptklarm; sihrin Hint ve in'de yaygn olduunu, Trk- lerin bu yolla
dmanlann yendiklerim ve ksa zamanda uzun mesafeleri katettiklerini gvendii
birinden duyduunu kaydetmektedir.243
Taber, sihrin mahiyeti zerinde ihtilf edildiini beyan ettikten sonra
farkl anlam zerinde durmaktadr:
Sihrin hile, hud'a ve gz boyamadan ibaret olduu. Bu, uzaktan serab su
diye hayal etme, gemideki insann kydaki aalan yrr grmesi rneklerinde
olduu gibi mehurun, vki olmayan eyleri olmu gibi grmesidir. Hz. Musa'nn
karsna kan sihirbazlara yaptklan sihirler ve Hz. Peygamber'e sihir yapldna
ilikin rivayetler buna rnek olarak gsterilebilir. Bu tr sihirle bir varl ger ek
eklinden farkl bir duruma dntrmek ve normal insanlara g yetirdiklerinden
teye bir ey yapmak mmkn deildir Bu yolla ancak insanlara gzn boyayarak
deiiklik yapyormu gibi grntler verilebilir.
243
el-Fihrist, s. 443-448.
244
245
246
2. Sihrin bir hayal deil hakikat olduu, sihirbazn bununla insann tabiatm
deitirebilecei, rnein onu merkep ekline dntrebilecei iddias.
Sihrin bu nevine rnek olarak sihirbazlara "Onunla kan ile kocann arasm
amay baardklarm" bildiren yet ve Hz. ie'ye gelerek Bbil'de Hrt
ve Mrfu grdn ve onlardan sihir rendiini iddia eden kadna ait
haber gsterilebilir.
3. Sihrin bir gz demesinden ibaret olduu244. Zemaher de sihrin, bir iin
olmas iin bal bana bir sebep deil, hile ve temvihten ibaret olduunu, Allah'n,
bazan bycleri denemek iin by yaptklar zaman olmasm istedikleri ihtilf ve
anlamazlklar yarattm, rnein sihir vastasyla kan kocann arasm atm
kaydeder.245
Baklln, sihrin belli alet ve vastalan kullanmak suretiyle hayal ittirme, gz
boyama, hile ve el abukluu eklinde uygulanan trleri yannda, realitesi bulunan
eitlerinin de mevcut olduunu ileri srmekte; Firavun'un sihirbazlarnn ve
hokkabazlarn yaptklan sihirlerin birinci trden, Bakara sresinin 102. yetiyle
Reslullah ile Hz. Hafsa'ya by yapldm bildiren rivayetlerde sz edilen sihri
ise ikinci trden gstermektedir. Sihir yoluyla ly diriltme, kr iyiletirme, abra
hastalna yakalanan salna kavuturma, dalan yerinden oynatma, gnei
batdan dourtma, ay ikiye blme gibi ilerin yaplamayacam ancak ip zerinde
yrme, herhangi bir aletle havada uma gibi ilerin, Allah'n izni ve yaratmasyla
olabileceini mmkn grmektedir.246
Taber, Cmi-l-beyn, I. 352-357.

Zemaher, Keaf,Beyrut ts.1,85-86.
Baklln, Kitbu'l-beyn, Beyrut 1958, s. 77-92.
Gazzl, sihri cevherlerin zelliklerine (havas) ve yldzlarn konumuna gre baz

hesaplar yaplarak elde edilen sonular eklinde tanmlamakta, bu cevherlerden sihir
yaplan ahsn suretinde heykeller yaplp yldzlarn belli bir konuma gelmelerinin
beklendii, ayrca er'a muhalif kfr ve isyan ieren szler sylenerek eytanlara
yaklald ve btn bunlarn sonucunda Allah Tel'nm hkmn icra ederek sihir
yaplan insanda garip halleri hasl ettii belirtilmektedir247, el- Mnkz'da nbvveti
ispat iin filozoflara, kendi ilimleri dedii havass'l-edviye (illarn zellikleri) ve
ilm-i ncmdan, bakalarna ise tp, sihir, ncm ve tlsm gibi doru saydktan
ilimlerden deliller getirmektedir. Havas ilmine dikkat ekerek, madem ki buduh
drtgenini (vefk) bir bez zerine izerek zor doum yapan bir kadna kolay doum
yaptrlabileceini kabul ediyorlar ve ilm-i ncm ile hkmedenleri tasdik ediyorlar
yleyse peygamberin getirdikleri bilgileri de akl szgecinden geirmeden inanmalan
gereken bilgiler olarak kabul etmelerinin lzm olduunu beyan etmekte248, hyann ba
ksmnda ise ilimleri eri olan ve ert olmayan diye ikiye ayrdktan sonra er olmayan
ilimleri de vlen (mahmd), yerilen ( mezmm) ve mbah olan olmak zere e
ayrmakta; sihir, tlsm, a'beze gibi ilimleri mezmm ilimler iinde saymakta bunlarn,
gerek bir ilim olmalar ynyle deil, kullanmlar ve sonulan itibariyle
yerildiklerini kaydetmektedir249. Abdurrahman Bedevi'nin, Melleftu Gazzl adyla
nerettii eserler iinde250 sihir, tlsm ve gizli ilimlerden bahseden risleler
bulunmaklaberaber, bunlarn Gazzlfye nisbeti zayftr.
bn Haldn, sihri "beer nefisler" teorisi ile aklamakta olup; ona gre her ne
kadar beer nefisler tr olarak bir ise de, havas (zellik) olarak eit eittir. Her
birinde dierinde olmayan fitr zellikler bulunmaktadr. Esas olarak insan nefisleri
lh bilgileri almaya, meleklerle grmeye ve buna bal ileri yapmaya msait olan
peygamberlerin nefisleri, nefsn ve eytan kuvvetler vastasyla yldzlarn
ruhaniyetini celbedip zerlerinde etkili olmaya yetenekli sihirbazlarn nefisler ve
eytan kuvvetlerle i birlii yaparak gayba muttali olan khinlerin nefisler olmak
zere dereceye ayrlr. bn Haldn ayrca sahirlerin nefislerini de kendi aralarnda
herhangi bir vasta kullanmadan kendi gc ile etkili olan; feleklerin mizac,
nesnelerin ve saylarn hassalan yardm ile tesirli olan ve insanlarn hayal gcn
etkileyerek onlara d dnyada olmayan eyleri var gibi gsteren nefisler olmak zere
gruba ayrmakta; dier beer zellikler gibi bunlarn da insanda bilkuvve mevcut
olduunu ve riyzet yoluyla bilfiil hale geldiini sylemekte, onun riyzetinin
yldzlara, gezegenlere, ulv lemlere ve eytanlara kulluk amacna ynelik olduunu
kaydetmekte; birincilerin yaptklarna sihir, ikincilerin- kine tlsm ve nclerinkine
a'beze denildiini beyan etmekte, ilk ikisinin harite realitesinin bulunduunu,
ncsnn ise bir gerekliinin olmadn dnmektedir. Bu grn ispat iin
de Bakara sresinin 102. yetini ve Hz. Pey- gambere sihir yapldn bildiren ie
hadisini delil getirmektedir.
247
248
249
250
Gazzl, hya, Beyrut 1983,1,22-29.

el-Mnkz mine'd-dall, Dmak 1939, s. 137-143.
Gazzl, lyu ulmi'd-dtn, I, 27-29.
bk. s. 297-302,361-362,371-387.
bn Haldn Bbil ve Keldnlerden kalma birok sihir eidinin kendi dneminde Msr'da devam ettiini, kendisinin de orada sihirbazlarn giysi yahut deriye
iaret ederek gizlice baz dualar okuduklarnda sz konusu deri ve giysilerin
paralandn, ayrlarda otlayan koyurdarm karnlarnn yarlmasn istediklerinde
iaretle onlarn kamn yarp barsaklarn yere drdklerini (el-becn) grdn,
etkisiyle baz bilim adamlar sihirle ilgilenmi, hatta bu konuyla ilgili eserler
yazmlardr Hindistan'da baz sihirbazlarn iaretle insanlarn kalbini yerinden karp
onlan ldrdklerini, sz konusu kiinin ii alp organlarna bakldnda kalbinin
yerinde olmadnn grldn, Sudan ve Trk topraklarnda bulutlan ynlendirip
belirli yerlere yamur yadran sihirbazlarn olduunu anlatan insanlan dinlediini
kaydetmektedir.251
Sihir konusunda yazlan en popler eser ise Kuzey Afrikal bilgin Ahmed b.
Ali el-Bnnin ems'l-mearifi'l-kbr 's olup drt czden olumakta ve esrr- hurf,
yldz ve burlarn tali ve menzilleri, eidi vefk ve tlsmlar, ceff ve havas konularn
iermektedir. bnl-Hc el-Abder et-Tilimsnnin ms'l-envr ve knz'l-esrri'lkbr adl eseri de Bnnin eserine benzemektedir.
251
bn Haldn, Mukaddime, s. 484.
Genelde kelmclann kar kmalarna ve bu yolun bilgi vastas ve olaan st iler iin
ara olamayacan sylemelerine ramen gemi kltrlerin ve btnliin etkisi altnda
kalan baz ilim adamlar konuyla ilgilenmi, hatta eserleryazmlardr. Bunlarn iinde
maalesef Gazzl, Fahreddin er-Rz ve Celleddin ed-Devvn gibi kelmclar da
bulunmaktadr. Eer bu ilim adamlarma nisbet edilen eserler hakikaten onlara ait ise, bu
sihire meruiyet kazandrmaz, sadece ad geen zevatn an yaygn ve hkim kanaati
etkisi altnda kaldklarna dellet eder.
XII. SHRN ETK ALANI
Din bilginleri sihrin varlnda olduu gibi onun tesiri konusunda da iki gruba
ayrlmlardr. Sihir diye bir eyin olmadm syleyen Cesss, Zemaher, Kd
Abdlcebbr gibi ilk dnem ve Muhammed Abduh, Red Rz, Tantav Cevheri, Ahmed
Mustafa Mer gibi son dnem limleri onun tesirinin olmadn iddia ederek grlerini
u delillere dayandrmaktadrlar:
1. NakB deliller: Kur'n- Kerm, sihri hakikati olmayan bir tahyl, keyd ve mekr
olarak tavsif etmekte, tlim yoluyla renildiini bildirmektedir.259 Nitekim Erim
sresinin 7, A'rf sresinin 116 ve Th sresinin 66. yetlerinde onun btl bir i, hile,
olmam bir eyi olmu gibi gsterme ilemi olduu ifade edilmekte 260, Bakara sresinin
102. yetinde eytanlarn insanlara sihir rettikleri bildirilerek, insanlara onun bu
zelliklerini aklamak ve ondan korunmalarm salamak iin meleklerin gnderildii
haber verilmektedir.261 Ayn yette sihir yoluyla kadn ile kocasnn arasnn ayrld
bildirilmekte olup, Cesss buradaki tesirin sihirle amel eden kiinin, kfre dmesi sonucu
meydana gelen bir ayrlk olduunu kaydetmektedir.262 Kur'n'n, kssalar ibret ve nasihat
iin naklettiini syleyen Red Rz, bu yette de asl anlatlmak istenenin, sihrin
gerekliinin olup olmad deil, o gnn insanlannn sihir konusundaki inan ve
telkkileri olduunu bildirmekte, yahudilerin Hz. Sleyman'a sihir isnatlarnn doru
olmad gibi, dier bilgilerin de sahih olmasnn zorunlu olmayacam kaydetmektedir 263.
Muhammed Abduh ise, Felk sresinde sz edilen dmlere fleme yoluyla yaplan
sihrin de bir hile olduunu, dmlere fleyenlerin, kfr anlamlan ieren szleri
okuyarak iplere fleyip dmler yapmak suretiyle, ldrc illar vererek ve
nemmmlk yaparak insanlara zarar vermeye altklarm, Allah Tel'mn, insanlara
onlarn bu tr fiillerinden korunmak iin kendisine snmalarm (istize) emrettiim
beyan etmektedir.264
2. Akl Deliller: Eer sihirbazlar, iddia ettikleri ileri yapmaya kadir olsalard,
kendileri iin hazineler bulur, zerlerine ynelen ktlkleri defeder, dmanlarm
kahreder, krallan alt edip onlarn yerine geerlerdi. Halbuki durum by- .59 Red Rz,
Tefsr'l-Menr, VII, 312.
60
Cesss, ae 1,43; Zemaher, Keaf, II, 544; Red Rz ae I, 3399.
61
Kd Abdlcebbr, Tenh'l-Kur'n, s.27-28; Cesss, Ahkmu'l-Kur'n, 1,56-57.
62
Cesss, Ahkmu'l-Kur'n, 1,57.
63
Red Rz, age., 1,399.
54 Muhammed Abduh, Tefsru Sureti Amme, s. 181 -183.
le deildir. Aksine sihirbazlar insanlarn en fakir ve gszleri arasnda bulunmaktadrlar.252

Sihrin tesirinin olduunu kabul edenlere gelince; bunlar da onu hile, el abukluu
ve tahyle dayanan sihir ve d dnyada hakikati olan sihir olmak zere ikiye ayrmakta,
asl etkili olann kincisi olduunu bildirmekte, bunun tesir alan zerinde de farkl eyler
sylemektedirler. Cveyn, Kurtub, bn Teymiyye ve bn Mflih el-Makdis gibi limler
sihirbazlarn hastalandrma, ldrme, kocasndan ayrma, akln giderme, bir beldeden
baka bir beldeye nakletme, su zerinde yrtme gibi ileri yapabileceklerini kabul
etmektedirler. bn Hazm, BkUnnin de sihrin bu tr bir etkisinin bulunduunu kabul
ettiini kaydettikten sonra, bu gr ancak hav olanlarn savunabileceini
sylemektedir253. Kurtb, BkUnnin bn Hazm'n iddia ettii gibi dnmediini
kaydetmektedir254. fi, Begav, Fahreddin er-Rz, bn Kudma el-Makdis, Nevev ve
bn Haldn gibi limler ise sihrin tesirinin nesnelerin mahiyetini deitirme eklinde deil;
telkin, elem verme, uurunu etkileme ve hasta etme eklinde olduunu sylemektedirler.
Sihrin etkisinin sz konusu olduunu ileri srenler de bu iddialarm ispat etmek
iin eitli akl ve nakl deliUer ileri srmektedirler.
1. Nakl deliller: Kur'an'da, sihirbazlarn sihri kendi aralarnda birbirlerine
rettikleri, bu yoUa insanlara baz eyleri hayal ettirdikleri, onlar korkuttuklan ve kan ile
kocann arasm aabildikleri, onlara zarar verebildikleri bildirilmekte ve iplere fleyip
dmler yapanlardan gelecek ktlklerden AUah'a snlmas istenmektedir.
Hadislerde ise cinlerin baz insanlara yardm ettikleri, Hz. Peygam- ber'e sihir yapld ve
etkisinde kald, sonunda Cenb- Hakk'n ona ifa verdii haber verilmektedir. Bir ey
retime konu oluyor, bu yolla insanlara zarar verilebiliyor ise onun tesiri var demektir.
252
253
254
Cesss, age., 1,48.

el-Fasl, V. 99.
el-Cm, II, 47.
2. Akl deliller: Tarihin ok eski devirlerinden beri insanlar sihrin varln ve

etkisini kabul etmiler255, slm ulems da onun zerinde icm etmitir256. Demek ki sihrin
gereklii zerinde insanln ortak bir ittifak sz konusudur.
Bunlar, sihir vastasyla "kan ile kocann arasnn alabildiinin" 257 ve "insanlara
korku salnabildiinin"258 haber verildiim syleyerek onun tesirinin olduunu ileri
srmekte, "Allah'n izni olmadan onunla kimseye zarar verilemeyeceinin"259 bildirildiim
syleyerek de onun etkisinin mutlak olmadm savunmaktadrlar. Bunlara kar kan
baz din bilginleri ise onun mizaca etkisinin olup olmad konusunda ihtilfa
dmlerdir. Bazlan onun hastalklan iyiletirme, insan hasta etme gibi etkileri olmakla
beraber, nesnelerin tabiatn deitirme gibi bir fonksiyonunun bulunmadn
savunurlarken bazdan varlklarn mahiyetini de deitirebeceini kabul etmektedirler.
Karff el-Furuk'ta ounluun birinci gr, Eb shk gibi limlerin ise ikinci gr
savunduklarn kaydetmektedir.260 Rz, Ehl-i Snnet'in, sihirbazn havada uabdeceini,
insan eee dnt- rebeceini kabul ettiini, ancak bu fdlerin, feleklerin veya
yddzlann etkisi de ded, sihirbazn rukye yapt anda Allah'n yaratmasyla meydana
geldiini savunmakta261, Rgb el-sfahn ve Kurtb de sihirbazn, varlklarn mahiyetini
deitirme gibi bir eyleminin olmadn sylemektedir.262 bn Hacer ise, sihirbazn
varlklarn mahiyetini deitireceini kabul edenlerin aznlk olduunu belirtmektedir.263
bn Teymiyye, bunun tamamen eytanla irtibatn sonucu ve onun yardmlaryla vuku
bulduunu kaydetmekte, rnek olarak Mseylime ve Esved el- Ans gibi yalanc
peygamberlerden zuhur eden olaylar gstermektedir. Muhtr b. Ubeyd es-Sakaf'nin
kendine vahiy geldiini iddia ettii bn mer ve bn Abbas'a ulatrlnca, eytanlarn
kendilerine yakn olan gnahkr ve yalanc insanlara vardklar bddirilen uar sresinin
221-222 ve En'm sresinin 121. yetlerini hatrlatarak "doru sylemi" demilerdir. 264
ls, sihrin olaan st olmadn fakat yle imi gibi gsterilen ilerden olduunu
syleyerek bu grne gereke olarak "onun renme suretiyle ve eytana yaklaarak
yaplan bir i olmasn" gstermektedir.265
Demek ki, sihrin hakikatiyle tesiri meselesi birbiriyle ilgili olmakla beraber biri
dierinin mtelzm deildir. Bu nedenle sihir, hi hakikati olmadan da insanlar zerinde
etkili olabilir. nk etki shirin faaliyeti yannda mehurun psikolojisiyle de ilgili bir
durumdur. Bu ereve iinde sihrin etkisi deerlendirildii takdirde onun eitlerini gz
nnde bulundurarak bir deerlendirme yaplabilir. rnein yldzlarn hareket've
ruhaniyetine dayanarak yaplan sihir tamamen varsaymlara dayanmaktadr. Zira onlarn
ne ruhaniyeti ne de canllklan sz konusudur. Ancak byle bir inanca sahip olan iradesi
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
Begv, erhii's-Snne, Beyrut 1983, XII, 187; bn Teymiyye, en-Nbvvt,Beyrut 1985, s. 170.
Cveyn, el-rd, s.322-323; Kurtub, el-Cm, II, 46; Crcn, erh'l-Mevkf, III, 187.
el-Bakara 2/102.
el-A'raf 7/116.
el-Bakara 2/102.
el-Furk, IV, 139.
Kssatii's-sihr, s.47.
Rgb el-sfahn, el-Miifredt, s. 401; Kurtub, el-Cm, II, 47.
Feth'l-bn, Beyrut 1989, X, 273.
Mecmuu fetv, Riyad 1381, XI, 238,284,292.
Rhu'l-men, Beyrut ts., 1,338.
zayf insanlar, kendilerine sihir yapld sylenerek etki altna alnabilir. eitli alet ve
vastay kullanarak insanlarn gz yanlmasndan, dikkatsizliinden yararlanarak yaplan
sihirler de bu balamda mtalaa edilebilir. Nesnelerin havassmdan istifade edilerek
yaplan iler ise il kullanmak gibi nesnel ilemler olup buradaki terkipleri gizli tutmak
dolaysyla veya aslnda bir terkip yaplmad halde yaplm gibi gsterilmek suretiyle
insanlar kandrlarak kendilerine sihir yapld iddias sz konusudur. Baz insanlar ise
kendi glerini kullanarak insanlar etki altna aldklarm, onlar hipnotize
ettiklerini, diledikleri eyleri onlara syletip, diledikleri gibi hayal kurdurduklarn

ileri srmektedirler. Bu da d dnyada hakikati olmayan bir ilem olup insann etki
altna alnmasyla yaplmaktadr. Kalpleri etki altna aldn syleyenler de bu ii
ism-i zam duasn okuyarak yaptklarn iddia etmekte olup bunlar da dierleri gibi
insanlar bu ileme inandrarak ilerinde bir korku hsl etmekte, mfekkire glerini
zayflatarak zerlerinde etkili olmaktadrlar. Cinleri istihdam ettiklerini syleyenler
ise yazdklar muskalarla onlara emirler verdiklerini ve istedikleri ileri
yaptrdklarn iddia etmektedirler. Halbuki cinlerin insanlarla fizik bir tema- smm
olduunu sylemek zordur. Onlarn insana etkisi olsa olsa telkin ve vesvese eklinde
olabilir.
Grlyor ki sihrin etkisi, onun ontik gerekliliinden daha ok denein

psikolojisiyle ilgili bir husustur. Eer bir insan bu tr telakkilere hi inanmyorsa
veya kendisine sihir yapldm hi dnmeyecek olursa ona sihrin hibir etkisi
olmaz. ......
...................
Arapa'da sihir yaplm kiinin sihrini zmeye "nre" denilmekte olup

sihrin etkisine inanan insanlarn ondan korunma areleri aramalar da gayet tabiidir.
Bu nedenle tarihin eski devirlerinden beri birok kabile sihrin etkisine inand gibi
ondan korunma yollan da aramtr. Ak by denilen sihir eidi kara byye kar
bir korunma arac olarak ortaya kmtr. Nitekim yaplan kazlarda eski Msr ve
Bbil'de sihirden korunmak iin eitli tvze, temime ve rukyenin yapld tespit
edilmitir.
Din bilginleri, sihrin etkisini kabul edip etmemekte olduu gibi, ondan korunma
yollan konusunda da ikiye ayrlmaktadrlar. Bazlan sihri zme iinin de sihirbazlara ait
bir ameliye olduunu ve sihir gibi onun da yasak edildiini yani j nrenin ciz olmadm
sylemektedirler.266 Bunlara gre nreye bavurmak j iin nce sihrin ciddiye alnmas,
hakikatinin kabul edilmesi gerekmektedir. Dinde j yasak edilen ise bu sakat inantr. Eer
nrenin bir hakikati olsayd Hz. Peygam- j bete sorulduunda "eytann amellerindendir"
demezdi.267 Baz limler ise j Buhnin Sahhrmd& Kitb't-Tbb'in bab balklarndan
266
267
Meric'l-kabl, Beyrut ts., 1,530.

Ahmed b. Hanbel, 1,294.
birinin bu konuya tahsis
edildiim, sz konusu babda Sad b. Mseyyeb'e sihri zdrmenin ciz olup
olmadnn sorulmas zerine caiz olduunu sylediinin bildirildiim hatrlatarak

nrenin ciz olduunu savunmaktadrlar.
Sonu olarak sihrin mahiyeti konusunda da belirtildii gibi, sihirbazlar in- j

sanlarn fobi ve korkularm istismar etmekte, gereklii olmasa bile bu yolla in- i sanlar
etkilemektedirler. Bu demektir ki sihrin etkisi insanlarn inan ve iradele- i riyle dorudan
ilgili bir husustur. nsann, sihirbazlarn etkisinde kalmamas iin iradesini glendirmesi,
kalbim takviye etmesi gerekmektedir. Bunun yolu da Allah'a olan inan, gven ve
tevekkl duygularm takviye etmek; Allah'n himaye-
si altoda olduuna ve O dilemedike kimsenin kendisine zarar veremeyeceine

inanmaktr. Bu da Allah'a snma, O'na dua etme ve duas kabul edilen kullardan
(takv ehli) olmaya almakla olur. Bazlar sihri dua yoluyla ulalan bir sonu
olarak takdim etmektedirler. Szl veya yazd dua ve istize olabilir; ancak bunlarn
tevhide aykr ve irki artracak mahiyette olmamalar gerekir. Bu nedenle itikad
adan sakncalar tayan sihir trlerini makbul dua kapsamna sokmak mmkn
deildir. Nitekim Reslullah da kendisine rukyenin hkmnn sorulmas zerine
iinde irk bulunannn yasak olduunu beyan etmitir.268
XIII. SHR ile MUCZE ARASINDAK FARK

ncelikle sihrin, bir olaan stlk ierip iermedii konusuna aklk getirmeliyiz. Sihir yaldzclk, hilekrlk ve arlatanlk yoluyla yaprian hakikat d bir
i olrak tanmlanr. Bu durama gre sihir, birtakm gizli yollarla hakk btd, btri
hak; hakikati hayal, hayali hakikat gsterme sanatdr. Sihir, lh irade tarafndan
sebep-sonu ilikisine aykr olarak yaratdan olaan st bir i dedir. Sihirbaz, onu
yapmak iin baz sebeplere bavurmaktadr fakat bu sebepler herkese bilinmedii
iin insanlar onu olaan st diye tahayyl etmektedirler. Bununla beraber sebebi
herkese bilinmeyen veya sebebini bandan geen insanlarn da bilimsel olarak
aklayamadklar btn olaylar mutlak olarak sihir diye nitelenemez. Bu tr olaylar
sadece insanlar ifal ve istismar amacyla kullanldnda sihir diye adlandrlr. Bu
adan bakddmda sihir bir ilim problemi deil, ahlk problemi olarak
grlmektedir.
268
Geni bilgi iin bkz. brahim Kemal Edhem, es-Sihr ve's-sehara, s. 193-219.
Problemin bu ahlk boyutu yannda bir de inan boyutu bulunmaktadr.

Semav dinlerde insanlarla Allah arasndaki ilikiyi kuran peygamberdir. Peygamber
bunu vahiy yoluyla salar. O, Allahtan vahiy aldn ispat etmek iin de mucize
gsterir. lkel dinlerde bu ilevler khin ve sihirbazlar arasnda paylatrlmtr. lkel
topluluklarn aksine Sami gelenekte dinle by birbiri ile mcadele halindedir. Khin
ve byc peygamberin alternatifidir. Bilindii zere peygamberler, iddialarndaki
sadakati mcizelerle ispat etmektedirler. Mcize, peygamber dnda hi kimsenin
baaramayaca bir i olmas ynyle peygamberlerin nbvvet iddialarna delil
olmaktadr. Bazlar, sihrin bir olaan stlk olarak kabul durumunda nbvvetin
sz konusu delilinin zayflayaca veya tmyle ortadan kalkaca endiesini
tamaktadrlar. Bu endieler sebebiyle Mutezile mensuplan ile baz Snn alimler,
sihri birtakm gizli sebeplere dayanan determine bir i olarak grmekte, onun
olaanstk olarak kabul edilmesi durumunda mucizeden bir farknn kalmayacan
savunmaktadrlar. Mcize, Allah tarafndan nbvvet iddiasma paralel, iddiaya
uyumlu ve benzerini baka insanlarn yapamayaca olaanst bir i olarak
yaratlmas dolaysyla nbvvetin doruluuna dellet etmektedir. Bu formatlar
iine giren her trl olaan stlk iddias mucizeye
alternatif olup adnn sihir, kehanet, istidrac, ihanet veya keramet olmas farketmez.
Bu nedenle Bakllan biri umum iin, dieri de havas iin geerli olan olmak zere
iki tr detin mevcut olduunu ve sihrin ikinci trden yani umumun detine aykr
ancak havassu detine uygun bir i olduunu dolaysyla hrikulde bir fiil
olmadm sylemektedir82. bn Eb erif de sihrin, bir hrikuldelik deil,
hastaln tedavisinde ilcn etkisi gibi gizli sebeplere bal olarak yaplan bir i
olduunu belirtmektedir83. bn Teymiyye ise sihrin, cin ve eytanlarn yardmyla
yapldn, dolaysyla ehlince hrikulde deil, mtat bir i olduunu sylemektedir269 270 271.
Olaan eylerin sebeplere bal olarak meydana gelmesinin zorunlu olmadn savunan ve Yce Allah'n ortlann olmasm dilemi olmasnn yeter sebep
olduunu ileri sren E'riler ise, olu asndan mcize dmda baka olaan st
ilerin de vuku bulabileceini, bu erevede Allah'n dilemesine bal olarak peygamber olmayanlardan da olaan st fiillerin zHur edebileceini sylemektedirler. Bu ekole bal Kurtub ve ls gibi mfessirler tefsirlerinde bu gr paylaarak, sihrin hrikulde bir fiil olduunu aka beyan etmektedirler 272. E'riler,
Mtezilenin itiraz ve endielerini gidermek iin de dikkatleri olayn olaan stlne deil, meydana gelmesine vesile olan kiinin ahsiyetine ynelterek, peygamberin aksine sihirbazn fsk biri olduunu, bu nedenle her ikisinin ahsiyetlerine bakarak meydana gelen olayn mcize olup olmadn tayin etmenin mmkn
olduunu sylemektedirler273.
269
270
271
272
273
Kitbu'l-Beyn, s. 45.
Zheyr el-Hamev, el-lnsan beyne's-sihr ve'l-ayn ve'l-cn, Kuveyt 1990, s.19.
Mecmuufetv, XI, 173; en-Niibuvvt, s. 188.
Kurtub, el-Cmi, II, 44; ls, Ruhu'l-men, I, 339.
Cesss, Ahkm'l-Kur'an, I, 49; bn Haldun, Mukaddime, s. 487; Karal, el-Furk, IV, 168-170;Ibn Hacer, Fethu'lbri, X, 273; Kurtub, el-Cmi, II, 47; bn Teymiyye, Mecmu fetv, XI,173.
XIV. PROBLEME DEER HKMLER AISINDAN BAKI

Kur'an, sihirbazlar takbih etmekte, sihrin bir hile, gz boyama olduunu
bildirmekte fakat sihirle uraana nasl bir ceza verileceini beyan etmemektedir.
Hadislerde ise sihrin helk edici yedi gnahtan biri olduu haber verilmekte 274; fal
ve kehanet gibi sihir de iddetle yasaklanmakta 275, sihir yaparm cezasnn, lm
olduu bildirilmektedir.276 Sahbeden gelen rivayetlerde ise farkl farkl grlere
yer verilmektedir. bn mer'in azatl klesi olan Nfi'den gelen bir rivayete gre Hz.
Hafsa'ya criyesi sihir yapm, suunu itiraf etmesi zerine de Hafsa'nn emri ile
ldrlmtr.277. Abdurrahman'n kz Amre'den rivayette ise Hz. ie kendisine
sihir yapan criyesini ldrtmeyerek kle ve criyelerine kaba davranan bir
efendiye satlmasn istemitir.278
Esasnda zat itibariyle hibir bilginin kt olduu ve insanlarn aleyhine

kullanlmadka renilmesi veya retilmesinin haram olduu sylenemez. nk
bilgi, maksada gre zehirden il ve iltan zehir retmeye msait bir malzemedir.
Olaya bu erevede bakld zaman, meleklere indirilen eyler ilim, bu bilgilerin
eytanlar tarafndan istismar ise sihir olarak ifade edilebilir. Bu nedenle sihri, salt bir
bilgi olarak deil, baz bilgilerin ahlk d amalar uruna kullanlmas ve insanlarn
istismar edilmesi olarak nitelendirmek gerekir. Zaten sihir hakknda yasak hkmnn
verilii de konunun bu ynyledir.
Sihir farkl ekillerde yapld iin, bu konuda yaplacak deerlendirmenin
de bu eitler gz nnde bulundurularak yaplmas gerekir. rnein inanca ve ahlka
konu tekil etmeyenlerini deer yarglan dnda tutmak ve bilimsel adan
gerekliinin olup olmadn tartmak mmkndr. nsanlarn bu konudaki kanaatlerini, inancn belirledii erevenin dna kmad, birey ve topluma da zarar
verici bir karaktere brnmedii takdirde bir fantazi olarak deerlendirmek
mmkndr. Bu tr sihir, yanl varsaymlar zerine dayand iin bo bir faaliyet ve
zaman kayb olarak grlebilir. Ancak simya, havas ve ilm-i ncm gibi okltist
ilimlerin, lm faaliyetlere katklar gz nnde bulundurulacak olursa tmyle bo bir
ura olduu da sylenemez. Bir insan zel olarak sihirle ilgileniyor, varlk ve
nesneler arasnda kendine gre bir zel iliki bulunduunu iddia ediyor ve entelektel
gayretini bu ynde harcyorsa, bilimsel adan o, ok daha yararl bir ekilde
deerlendirilmesi mmkn olan kymetli zamann bo yere harcyor, gereksiz ilerle
megul oluyor ve hurafeler peinde kouyor demektir.
274
275
276
277
278
Buhar, vesy, 23; Tb 48; Mslim, man, 38.

Eb Dvd et-Taylis, Miisned, Haydaabad 1321,1, 50.
Tirmz, Hudd 27; Ahmed b. Hanbel, I, 190.
Abdrrezzak, el-Musannef, Beyrut 1983, X, 180-181.
Abdrrezzak, el-Musannef, X, 183.
Probleme itikad adan bakldnda ise, baz sihir eitleri inanla doradan ilgili
olmayan faaliyetler olarak grlmektedirler. Sz gelimi eitli alet ve vastalar kullanarak
yaplan gz boyama, hile, tahyl ve abeze gibi etkinlikler bir inan problemi olmaktan
daha ok ahlk problemi olarak grlmektedirler. Dnyada olup bitenlerin yldzlarn
yaratmasyla meydana geldii eklindeki bir inanca dayanan tlsm tr sihre gelince
bunun kfr olduunda btn ulemnn ittifak vardr. bn Haldn, sihirbazn yldzlara
ynelip taleplerde bulunmasnn, onlara tapnma anlamna geldiini, dolaysyla kfr
olduunu kaydetmektedir.279 slm bilginlerinin ounluuna gre sihirle nesnelerin
mahiyetinin deitirildiine, havada uulduuna, tayy-i mekn edildiine, yldzlarn bu
lemi idare ettiklerine, hayr ve erri onlarn yarattklarna ve eytanlarn her istediklerini
yaptklarna inanarak ve kft gerektiren bir sz tekrar ederek yaplan sihirler
kfrdr280. Rukye, nefsi glendirme, cinleri istihdam etme gibi yntemlere bavurarak
yaplan sihre gelince; Mtezile bunu da kfr saymaktadr. nk onlara gre
shir,peygamberin rakibidir ve yapt sihirle peygamberin mcizesine nazirede bulunmaktadr. Sihrin, lh dinlerin dejenerasyonu sonucu ortaya kt ve tahrif edilmi bir
metafizii yanstt dnlrse, onun sadece sahte bilim deil, ayn zamanda sahte din
olduu sylenebilir. Sihirbaz, problemin halledilmesinde etkili ve yetkili makam kabul
edip, ona bavuran ve onun dncelerini benimseyenlerin de bu sahte dini kabullenmi
olacaklar varsaylr. nk burada sihirbaz en azndan peygamberin yerine konmu
olmaktadr. Bu nedenledir ki, Hz. Peygamber, Hudeybiyede kldrd sabah namazndan
sonra sahblere hitap ederek "Yamum Allah yadrd, diyenin mmin, onu yldzlara
nisbet edenlerin ise kfre gireceklerini" bildirmitir.281 Bakara sresinde kfr olarak
nitelenen sihir ite budur. Eb Bekir bn'l-Arab, bn Hacer, Nevev ve Zeheb gibi
limler Bakara sresinde sz edilen tarzda bir sihre inanmann kfte sebep olacam
kaydetmektedirler.282 Cinleri istihdam ettiklerini syleyenler, onlarn yaknln kazanmak
iin kfr mucip sz ve fiilleri ileyecek veya eytann, dilediini yaptna inanacak
olursa bu da kfre gtrr.283 mm Mtrd, sihirbazn mutlak olarak kfre deceini
iddia etmenin hatal olduunu, sihirbazn yapt iin mahiyetine bakmak gerektiini,
ayet iman esaslarndan lzumlu bir eyi reddi gerektiriyorsa ancak o zaman kfre
gireceini, aksi takdirde kfr gerekmeyeceini sylemektedir284.
Ahlk ve hukuk adan bakldnda ise sihrin, dora veya yanl baz bilgileri
insanlarn aleyhinde kullanmak anlamna geldii grlr. Burada bilginin suistimali ve
insanlarn ifali sz konusu olduu iin problemin bu ynne ilgisiz kalnmamal, baz
yaptrmlarla istismarnn nne geilmelidir. slm dini, ahlk yn dolaysyla sihri
yasaklam, onu yedi helk edici gnahtan biri saym ve sihir yapanlara ok ar cezalar
koymutur. Hanefilerden bir gre gre sihir yapan mutlak olarak kfre der, bir baka
gre gre ise yaplan sihir iinde kfr gerektirecek bir unsur varsa kfre girer aksi
takdirde kfre dmez, fiilin sonucu hangi tr cezay gerektiriyorsa ona gre tecziye edilir.
Birinci gre gre sihirle urat tespit edilen kii, daha nceden tvbe etmemi ise
279
280
281
282
283
284
ibn Haldn, Mukaddime, s.483.

Cesss, Ahkmu'l-Kur'an, I, 45;Kurtb, el-Cmi, n, 45; Nevev, Mecmu, bask yeri ve yl yok, nr. Dri-fikr, XDC,
241;
Buhr, stiska, 28.
bn'l-Arab, Ahknrn'l-Kur'an, I, 31; bn Hacer, Fethu'l-br, X, 274-275;Zeheb, Kebir, Dmak 1991, s. 51-54.
bn Hacer el-Heytem, el-'lm s. 99.
Mtrd, Te'vlt, Hac Selim Aa Ktp., nr., 40, vr., 20b.
yakalandktan sonra tvbeye davet edilmez ve kendiliinden tvbe ettii taktirde de

tvbesi kabul edilmeyerek ldrlr, ikinci gre gre ise, yapt sihrin sonucu olarak
ortaya kan ktlkhangi cezay gerektiriyorsa sihirbaz onunla cezalandrlr. 285 mam
Mlik'e gre sihirbaz, kfr gerektiren bir sz veya fiille sihir yapacak olursa, tvbeye
davet edilmeden ldrlr.286 Ancak sihrin tahyl olduuna inanacak olursa kfr olmaz.
filere gre sihir esas itibariyle byk gnahlardan olmakta olup sihirbazn kfr
sebebiyle ldrlme, ksas olarak ldrlme ve tzir eklinde olmak zere farkl
ekilde cezalandrlmas sz konusudur287. Hanbelilere gre ise sihirbaz, aheze eklinde
bir sihirle megul ise tzir, tlsm eklinde bir sihirle megul ise lm cezas ile
cezalandrlr.288 Sihir yoluyla insanlara ktlk yaplabileceini kabul edenler, ondan
korunmann bir hak olduunu dnerek, korunmak amacyla sihri renmenin mubah,
vcip hatta yerine gre farz olduunu sylemektedirler. Taber, Fahreddin er-Rz ve
Beyzv sihri renmenin mbah olduunu289, bn Hacer el-Askaln ve ls onu
renmenin bir ynyle mubah, bir ynyle haram olduunu savunmaktadrlar 290. bn
Kudme el-Makdis, Nevev ve Desk ise onu renme ve retmenin mutlak olarak
haram olduunu sylemilerdir.291
Sonu olarak sihir, gk cisimlerinin canl olduuna ve bunlarla yer yzndeki
olaylar arasnda determinist ilikiler bulunduuna ilikin telakkilerin uzants ve
mekanizm ncesi dnya grlerinin tabii sonucu olan bir irresyonal yaklam biimidir.
Aydnlanma felsefesinin ortaya koyduu mekanik fizik anlay ve kozmoloji gr bu
yaklamlar reddettii gibi gnmz anlaynda da insan veya evresinde meydana gelen
olaylar by ve benzeri okltist yntemlerle ve akl tesi yaklamlarla izah etmeye
kalkmak hakikati yanstmamakta ve bilimsel kabul edilmemektedir. Bilim, tabiatn
srlarn zme hususunda son noktaya ulaamad iin, olu eklini izah edemedii
olaylarn varlm kabul etmekte fakat bunlar bycnn yapt gibi sahte sebeplere
balamamaktadr. Mtevaz davranarak "imdilik bilmiyorum" demekte ve bu tr
olaylarn yrtlen bilimsel almalarla ileride aydnlatlacan kabul etmektedir.
te yandan din, olaylarn meydana geliini, tabiatn ileyiini izah etmek gibi bir
ykmll stlenmediinden, kendini hadiselerin nasl vuku bulduunu aklamak gibi
bir mecburiyet altnda hissetmemelidir. Onun asl amac ilk olarak Allah ile lem
arasndaki ilikiyle dikkat ekmek, ikinci olarak da insanlarn birbirlerini istismar
etmesinin nne geip, bakalarna zarar vermeden yaamalarn temin etmektir. Birincisi
konunun inan boyutunu, kincisi de ahlk boyutunu oluturmaktadr. By veya baka
isimlerle yaplan bir ilem, bu iki sonutan birinin kapsamna girmiyorsa, ona din
deerler asndan deil, gerek olup ol- madii asndan yaklamak gerekir; bu yola
285
286
287
288
289
290
291
Cesss, Ahkm'l-Kur'an, 1,50-54; Nesefi, el-Medarik, 1,66; Haiyet bn Abidin, IV, 240-242.
el-Muvatta, Marib 1992, s. 760;Kurtb, el-Ct, D, 47,49; bn Hacer el-Heytem, el-'lm, s. 99.
500 afi, el-mm, Bulak 1903, I, 226-227;Nevev, Mecmu, XIX, 241; Kurtub, ae. II, 48; bn Hacer, Felhu'l-bn, X,
274-275.
bn Kudme, el-Mun, Riyad ts., VIII, 151.
Taber, Cmil-beyn, I, 360; Rz, Meftihii'l-gayb, III, 231-232; Beyzv, Envriit-tenzl, Beyrut ts. (Mecmua
mine t-lefsr iinde), I, 171.
bn Hacer, Fethu'l-br, 1,225; ls, Ruh'l-men, I, 339.
ibn Kudme, el-Muni, VIII, 114; Nevev, el-Mecm, XIX, 240-241; A.Hayat Sad, Mevkfi'l-Jslm mine's-sihr, II,
561-568.
gireni de mmin, kfir veya fsk diye tanmlama yerine hakikat zere, yanl yolda, bo
iler peinde eklinde deerlendirmek, Kuran ve hadislerde sihre temas eden ifadeleri bu
ekilde okumak
gerekir.
Din metinlerde yer alan ifadelerin, mevcut anlaylarn tevhid ve ahlk asndan
deerlendirilmesi olduunu gz ard ederek, sihrin mevcudiyetini bu metinlere
dayandrmaya almak ve onu reel bir olgu olarak ele almak, naslan anlamada krlmaya
ve bir zemin kaymasna sebep olabilir. Bu sebep naslarda geen tasvir veya trnak ii
(mahk) ifadeleri evrensel kabul ederek, tarihin belli bir dneminde yaygnlk kazanm bir
yntemi gnmze tayp modem dnemlere temil etmek isabetli deildir. Kur'an, sihri
gemi milletlerdin miras olarak devralm olup, kendisi onu yeni bir problem olarak
ortaya koymu deildir. Benzeri dier problemlerde olduu gibi bu konuda da rafine etme
yntemini semi, geleneksel kabullerin kendi sistemine aykn olan ynlerini ayklamtr.
En nemlisi ise o, sihri gelecek nesillere miras brakmamtr.

SiHiR PROBLEMi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SiHiR PROBLEMi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DN ETM

GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS' SHR

Do. Dr. lyas ELEB*

Mamara niversitesi llhiyat Fakltesi Kelm Anabilim Dal retim yesi

szl rukye yaparak veya dmler atarak gerekletirildiini sylemektedir.12

bn Kudme, el-Mun, Riyad, ts., VIII, 150-151.

II. SHR KARILIINDA KULLANILAN TERMLER

DN ETM ARATIRMALARI DERGS

Havas ilmi. Nesne, harf, rakam ve fiillerin zelliklerinden faydalanlarak

Hiyel ve Gz Boyama. Gz yanlglarndan yararlanarak olmayan bir eyi

Bm't-tevehhm. Riyazet yoluyla nefsi glendirmek suretiyle yaplan sihirdir.

Nemime ve Gammazlk. Sz tamak ve gizlice anlamazlklar karmak

lbn Vahiyye'nin Esrr'-ems ve'l-kamer'i ile Makrt'nin Gaye'si bu trden eserlerdir.

GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM 7

DN ETM ARATIRMALARI DERGS

kozmoloji oluturmaya almlardr. Artk doann kendi iinde ve gk cisimleri e

GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM 9

Bu deerlendirmeler dikkatimizi Kur'an'm szn ettii sihir ile ait olduu

IV. BY-DN LKS

DN ETM ARATIRMALARI DERGS

Bynn bilimle ilikisini temellendirebilmek iin, nce onun dnce tarihi

Selva, Ali Selim, es-Sihr ve'd-dn. Kahire 1989, s. 23-26.

GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM 11

Hilmi Ziya lken, Trk Tefekkr Tarihijstmbul 1933,1,3-6.

DN ETM ARATIRMALARI DERGS

VI. PROBLEMN TARH ARKA PLANI

Abdurrahman Nreddin, el-llm ve's-sihr, bask yeri ve yl yok (Drl-hilf), s.55-61.

GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM 13

Bu isteklere baz insanlar gereki, meru ve rasyonal yollardan ulamay

Resil ihvan Saf, Beyrut 1957, IV. 298 vd.

DN ETM ARATIRMALARI DERGS

baz dualar okuyarak ve yanlannda muskalar tayarak kendilerini byden

H. Sad mer B Ahdar, Mevkfu'l-Isln mine's-sihr, Cidde 1995,1, 79-91.

GEMTEN DEVRALINAN KLTREL MRAS: SHR PROBLEM 15

Hikmet Tanyu, "By", stanbul 1992, DA, VI, 503.

Abdurrahman Nreddin, el-lm ve's-sihr, s. 39-66.

Beelzabul vastasyla cin kard98, Pavlus*un99 100 ve Smiriyeli byc

Ortaa Avrupasnda bycln yaylmasnda Endls yahudilerinin etkisi de byktr. Bu

m KUR'N-I KERMN PROBLEME YAKLAIMI

Ferid Vecdi. "Sihir", Dirat merifi kami'l-rin, V, 65. ,

Rz, Meftih'l-gayb, IH, 204; bn'l-Cevz, Zdii'l-mesr, Beyrut 1987 I, 120.

Hak Dini, 1,439

Cesss, Ahkmii'l-Kur'n, I, 55.

Kur'n'da "shr" kk bu kullanmlardan ayr olarak yerde de seher vakti anlamnda

olduklarm ortaya koymaktadr.174

VIII. PROBLEMN HADS LTERATRNDE YER ALI EKL

nakletmekte, arkasndan da Reslullah'm emriyle o kuyunun kapatldn ilve

Taber, Cmiii'l-beyn, 1,366-367.

byc ldrdklerini bildirmektedir.191

ad geeri srelerin Mekke dneminde nzil olduklarn kaydetmektedirler' 99. Bu

Eb Dvd, Har, 31; Ahmed b. Hanbel I, 191.

haberlerin, sz konusu surenin nzl sebebi olamayacan kaydetmektedirler197 198.

Rivayetlerin sened ve lafzlarndaki bu lletler, rvilerin mtesahil veya

Peygambere sihir yaplm olabileceini, bunun dmanlarnn niyetine

zzet Derveze, et-Tefsr'l-hadts, (trc. aban Karata), stanbul 1997,1, 198-199.

gitmilerdir. Bu tr rivayetlere btncl bakmadan salkl deerlendirmeler yapmak

IX. SHRN MAHYET ve GEREKL MESELES

Sihirle nesnelerin tabiat deitirilemez, fakat insanlarn duyu ve uuru etki

Elmalh, Hak Dini Kuran Dili, 1,445-448.

gerek d olduunu ileri srenler de olmutur.

alabildii ve insanlara zarar verildii" haber verilmektedir. Hakikati olmayan bir

Kurtub, el-Cmi', II, 46.

5. Hadislerde, Lebd b. A'sam'n Reslullah'a by yapt ve Allah Tel'nn

el-Furk, IV. 150.