Tarih Dergisi, Say 57 (2013 / 1), stanbul 2013, s.

45-68

OSMANLI ASKER TEKLATI HAKKINDA

BLNMEYEN BR ESER
YENER OCAINA LKN BR RSALE
(DEERLENDRME VE METN)
Fatma KAYTAZ *
zet
Yenieri Ocann kaldrlmas esnasnda ocaa ait belgelerin de yok edilmesi
konuyla ilgili ok az belgenin gnmze ulamasna neden olmutur. Bu sebeple
yenieri tekilat ve kanunlar hakknda bilgi veren her belge bu alann
aratrmaclar iin byk nem tamaktadr. Sleymaniye Ktphanesi, Esad
Efendi nr. 3622-03de yer alan ve katalogda Yenieri Ocann Ahvaline Dair Bir
Risale adyla kaytl olan kk bir risale Kanuni dneminde yenieriler
hakknda yaplan kanunlatrma ve yenieri odalarnda gerekletirilen imar
faaliyetlerinden bahsetmektedir. Herhangi bir aratrmac tarafndan kullanldn
tespit edemediimiz risale yenieri odalar ve kanunlar hakknda farkl
malumatlar iermesi asndan dikkat ekmektedir.
Anahtar kelimeler: yenieri, yenieri kanunlar, risale, Kanuni.

Abstract
AN UNKNOWN TEXT ABOUT OTTOMAN MILITARY
ORGANIZATION A PAMPHLET ABOUT HEARTH OF JANISSARIES
CIRCUMSTANCES (SCRUTINY AND TRANSLATION)
The documents which belong to janissarries were attempted to be destroyed
while the Hearth of Janissaries was abolished. Thus, very few documents could be
accomplished to reach today. For this reason every certificate which gives
information about janissary organization and laws is very important for
researchers studying this subject. A small pamphlet in Suleymaniye Library, Esad
Efendi nr. 3622-03 and recorded in the librarys catalogue with the name A
pamphlet about Hearth of Janissaries circumstances gives details about janissarry
laws and construction incident made in the Heart of Janissaries which were made
in the reign of Kanuni. The text not used by any researcher up to now calls
attention in terms of including different knowlodge about both the Hearth of
Janissaries and janissaries laws.
Key words: janissarry, janissarry laws, pamphlet, Kanuni.

Aratrmac Dr; fatmakaytaz@gmail.com.

FATMA KAYTAZ

Giri
Osmanl Devletinde belirli idar meselelere ya da ihtiyalara cevap
vermek iin fermanlar ve beratlar eklinde hazrlanm padiah hkmleri
eklindeki kanunnmeler; padiahn turasyla onaylanm ve her blgenin
mufassal tahrir defterlerinin banda bulunan sancak kanunnmeleri; belirli bir
yerde devlete hizmet eden reaya iin karlm belirli gruplarla ilgili kanunnmeler; devletin btn blgelerinde yrrlkte olmak zere dzenlenen genel
kanunnmeler ve devlet tekilatyla ilgili kanunnmeler gibi eitli kanunnmeler dzenlenmitir 1. Bunlar haricinde asker, iktisad ve sosyal gruplar iin
tanzim olunan hususi kanunnmeler de bulunmaktadr 2. Kapukulu Ocaklarnn
en by ve en nfuzlusu olup I. Murad zamannda Edirnenin fethini
mteakip andarl Kara Halilin himmetiyle kurulan3 Yenieri Ocann da bir
takm kanun ve nizamlarnn olduu bilinen bir gerektir. Mustafa Nuri Paaya
gre devirilen Hristiyan ailelerin ocuklaryla oluturulan bu ocan yasa ve
kanunlaryla nizam Kanuni zamannda tamamlanmtr 4. Bu padiahn lmne
kadar geen zaman diliminde ocak kanunlar daimi surette kontrol altnda
tutularak kanunlarn bozulmasna izin verilmemitir 5; ancak Kanuni devrinden
ksa bir sre sonra yenieri kanunlarna uyulmad iin ocak nizamnn
bozulmaya balad grlmektedir 6. Nitekim I. Ahmed zamannda yazlan
Kavnn-i Yenieriynda 7, II. Osman devrinde yazld dnlen Kitb-
Mstetbda 8 ve IV. Murad ve Sultan brahim dnemlerinde kaleme alnan Koi

1
2

4
5

Halil nalck, Kanunnme, DA, XXIV, 333-336.

Ahmet Akgndz, Osmanl Kanunnmeleri (Douu, eitleri ve Tarih Seyri), Trkler,
X, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, 33.
Abdlkadir zcan, Osmanl Devletinin Asker Yaps, Trkler, X, Yeni Trkiye
Yaynlar, Ankara 2002, 108.
Mustafa Nuri Paa, Netyicl-Vukat I, stanbul 1327, s. 140.
smail Hakk Uzunarl, Kapukulu Ocaklar I, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara
19883, s. 478.
Kaynaklarda (Kitb- Mstetb, Osmanl Devlet Dzenine Ait Metinler I, haz. Yaar Ycel,
Ankara 1974, s. 7; Koi Bey Risalesi, haz. Zuhuri Danman, Milli Eitim Bakanl
Yaynlar, stanbul 19973, s. 30-31) yenieri nizam ve kanunlarnn III. Murad (1574-1595)
dneminin sonlarndan itibaren bozulmaya balad ifade edilir.
Kavanin-i Yenieriyan, haz. Tayfun Toreser, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul
20111, s. XII.
Kitb- Mstetb, s. XX-XXI.

46

YENER OCAINA LKN BR RSALE

Bey Risalesinde 9 Yenieri Ocann kadim kanunlarndan ve bu kanunlarn

ihlal edilmesiyle grlmeye balanan bozukluklardan bahsedilmektedir.
Sleymaniye Ktphanesinde yaptmz almalar srasnda bir
mecmuann ierisinde bulunan; Kanuni dneminde yenieri odalarnda gerekletirilen imar ve yenieriler hakknda yaplan kanunlatrma faaliyetlerinden
bahseden kk bir risale dikkatimizi ekti. Sz konusu risale Kavnn-i
Yenieriynda bulunmayan bir takm farkl bilgiler iermektedir. Yenieriler
konusunda olduka geni aratrmalarda bulunan . H. Uzunarl bu risaleden
bahsetmemektedir. Grebildiimiz kadaryla herhangi bir aratrmac tarafndan
da kullanlmamtr. Bu sebeple yenieri odalar ve kanunlar hakknda farkl
malumatlar ieren bu risalenin aratrmaclarn istifadesine sunulmasnn faydal
olaca dnlmtr. almada ncelikle risalenin yazl tarihi, yazar ve
muhtevas zerinde durulmu, sonrasnda da metnin transkripsiyonuna yer
verilmitir.
Sz konusu risale Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi nr. 3622de yer
alan bir mecmua ierisindedir. 200 varaktan oluan bu mecmuada farkl alanlara
dair u eserler bulunmaktadr.
1. Blbliye, Muhammed Dede b. Abdullah el-Manisav el-Berri, v. 1b44a.
2. Osmanl Sadrazamlarna Dair Cetvel (Alaaddin Paadan Baltac
Mehmed Paaya Kadar), v. 44b-47a.
3. Yenieri Ocana likin Bir Risale, v. 48b-54a.
4. Yenieri Aalar Listesi (Alem Yakub Aadan Doramac Mehmed
Aaya Kadar), v. 54a-56b 10.
5. Ravzatl-menzir f lmil-evil vel-evhir Tercmesi, v. 58b-110a.

9
10

Koi Bey Risalesi, s. XIII.

Bu eser her ne kadar mecmua iinde zerinde altmz risalenin devam gibi gzkse de
gerek ierik gerekse kaleme alnd zaman bakmndan farkllk arz etmektedir. Ayrca
yaplan inceleme neticesinde bu eserin orum l Halk Ktphanesinde daha erken dnemde
istinsah edildii tahmin edilen bir nshas daha tespit edilmitir. Dolaysyla metne dhil
edilmeyip ayrca allmas daha makul gzkmektedir.

47

FATMA KAYTAZ

6. Vkanme, veys b. Muhammed el-Alaehr el-skb Veys, v.

110b-136a.
7. Muhleme-i Mkeyyift, v. 137a-145a.
8. Hayvanlarn Hayat ve Hussiyetlerine Dair Bir Risale, v. 149a-163a.
9. Tarihten Derlemeler, v. 165a-170a.
10. eyhlislam Ebssuud ve Kutbddin Kirmannin Merkadleri,
Abdrrezzak b. Abdlgani el-Eyyub, v. 170b-172a.
11. Hediyyetl-asdika, Abdrrezzak b. Abdlgani el-Eyyub, v. 172a176a.
12. Tuhfetl-ihvn, Abdrrezzak b. Abdlgani el-Eyyub, v. 176a-183a.
13. Tuhfetl-ahbb, Abdrrezzak b. Abdlgani el-Eyyub,v. 183a-186a.
14. erhus-sudr f Marifetil-kubr, Abdrrezzak b. Abdlgani elEyyub, v. 186b-194a.
15. Tuhtetz-zvvr, Abdrrezzak b. Abdlgani el-Eyyub, v. 194a-199b.
Bu mecmuann 3. eseri olan risale Sleymaniye Ktphanesi, Esad
Efendi nr. 3622-03de yer almaktadr ve katalogda Yenieri Ocana likin Bir
Risale adyla kaytldr. Metin mecmuann 48b-54a yapraklar arasndadr.
almada bu numaralar esas alnmtr.
Risalenin elimizde mevcut nshasnda balk ya da klasik Osmanl
eserlerindeki gibi bir giri blm bulunmamaktadr. Eserin slubu son derece
ak ve sadedir. Ufak tefek imla ve yazm hatalar bulunmaktadr. Baz
cmlelerin dk baz kelimelerin ise farkl yerlerde iki defa yazld
grlmektedir ki bu durum bize eserin bir mstensih tarafndan kopya
edildiini, elimizdeki nshann mellif hatt olmadn dndrmektedir. Bu
farkllklar metnin transkripsiyonunda dipnotlarda belirtilmitir. Metnin daha
anlalr olmas iin metne tarafmzdan eklenen kelimeler ise keli parantez
ierisinde gsterilmitir. ok az olmakla birlikte okunamayan kelimeler
iareti ile okunup da anlamlandrlamayan kelimeler sonlarna konulan ?
iareti ile belirtilmitir.

48

YENER OCAINA LKN BR RSALE

Risalenin ne zaman yazld hakknda kesin bir hkme varmak olduka

zor olmakla birlikte, Kanuni Sultan Sleymandan merhm 11 diye bahsedildii iin onun lmnden sonra istinsah edildiinde herhangi bir tereddt yoktur.
Fakat istinsah tarihi konusunda kesin bir kanaate varmak mmkn gzkmemektedir. Eserde, Kavnn-i Yenieriyn, Kitb- Mstetb ve Koi Bey
Risalesinde zikredilen ocak kanunlarnn uygulanmasnda grlen yolsuzluk ve
usulszlklerden bahsedilmemesi sz konusu risalenin bu menf durumlardan
nce yazlm olabileceini dndrmektedir. Ayrca metnin yazarnn ocakta
alt kademede bulunan grevlilerin ve baz yenierilerin odalaryla birlikte
isimlerini zikretmesi 12 eserin Kanuni dnemine yakn bir zamanda yazlm
olabileceini akla getirmektedir.
Risalenin yazar hakkndaki bildiklerimiz eserde verilen bilgilerden yola
karak yaptmz yorumlardan ileri gidememektedir. Yazar kendisi hakknda
en ufak bir malumat vermemektedir; ancak Yenieri Ocanda alt kademede
bulunan grevliler, bir ksm blkler ve bu blklerde bulunan yenieriler
hakknda bilgi vermesi 13 onun Kanuni dneminde ocak iinde bizzat bulunduu
izlenimini uyandrmaktadr.
Eserin zellikle Kanuni zamannda ocakta yaplan deiiklikler ve
kanunlarla ilgili bilgileri derledii grlmektedir; ancak herhangi bir padiaha
ya da devlet adamna sunulduuna ya da sunulmak amacyla yazldna dair bir
emare bulunmamaktadr. Knn budur ki al tarkl-icml beyn olnd 14 gibi
ifadelerden, belki de devlet ricalinden birilerine, yenieri kanunlar hakknda
bilgi verme amac gdld sezilmektedir. Eserde geen, knn buyurdlar
kim 15, lanetnme yazdrup 16, mbrek eline kalem alup bir hatt- hmyn
11

12

13
14
15
16

Cennet-mekn, Firdevs-iyn merhm ve mafr Sultn Sleymn Han hazretleri,

Metin, 48b.
Kul Kethuds Selm Aa, Baavu Murtaz Aa ve Yayaba Deli Hamza Aa Metin,
48b; yigirmi bir cematn yolda Deli Mandrac ve otuz iki blgn yolda Rdvn Bee
ve otuz be blgn [yolda] Deli Ali Alasonyal ve otuz blkde Deli vaz ve otuznc
blkde Veli Baba ve on be blgnde Deli Hamza Pirlebeyeli ve on drt blkde Deli
Kurd Metin, 49b.
Bkz. yukarda dipnot 10.
Metin, 52b.
Metin, 50b.
Metin, 51b.

49

FATMA KAYTAZ

yazmdur 17 gibi ifadeler, risalenin yazarnn anlatt olaylara bizzat ahit

olduunu ya da ahit olan birisinden dinlediini dndrmektedir.
Metinde Kanuninin alt defa Be (Avusturya) kral zerine sefer
dzenlediinden ve baarsz olduundan bahsedilmektedir 18; ancak burada
yazarn hangi seferleri kastettii net olarak anlalamamaktadr. Bilindii gibi
Sultan Sleymann baarsz ya da sonusuz olarak nitelenebilecek tek seferi I.
Viyana seferidir. Burada yazarn baarszlk kelimesiyle, yaplan seferler
baarl olmasna ramen Macaristann durumunun bir netlie kavumamasn,
Almanya ve Avusturya ile ilikilerin sonusuz kalmasn kastettii dnlebilir. Byle olsa bile yine de bu konuda tam olarak bir aklk bulunmamaktadr.
Bu konuda yazarn tarihten ziyade yenieri tekilat hakknda bilgi verme amac
gtmesi dolaysyla tarih olaylarn tahlilini ok fazla dikkate almad da
dnlebilir.
lk alt seferde olduu gibi risalede kastedilen yedinci seferin de hangisi
olduu tam olarak anlalamamaktadr. Burada bize verilen en somut bilgi ise,
bu sefer srasnda Yenieri Aasnn Rstem Aa olduudur 19. Sicill-i
Osmanye gre Kanuni dneminde Gzelce Rstem Aa 20 ismindeki kii
937/1531 ylnda azl olunan mr-i alem smail Aa yerine Yenieri Aas nasb
olunmu ve 940/1533-34 ylnda beylerbeyi olana kadar bu grevde kalmtr 21.
Risalede kastedilen sefer Rstem Aann yenieri aal zamanna tekabl
ettiine gre bu seferin 937-940/1531-1533-34 yllar arasnda olmas gerekir.
Kanuninin bu tarihler arasna tekabl eden seferi beinci sefer-i hmayun
olarak kabul edilen ve Osmanl kaynaklarnda Alaman Seferi olarak isimlendiri-

17
18

19
20

21

Metin, 53a-b.
Cennet-mekn, Firdevs-iyn merhm ve mafr Sultn Sleymn Han hazretlerinin Be
kral zerine alt defa sefer idp, hikmet-i Hud alt defa bozlup yedinci defa mkemmel
tekrr Be kral zerine sadetile gitdkde Metin, 48b.
silahdr aalundan gelme Rstem Aa yenieri aas Metin, 49a.
Gzelce Rstem Paa olarak bilinen bu zat Endernda yetimi, nce yenieri aalna
sonrasnda Budin beylerbeyliine atanm ve 15 Receb 946/26 Kasm 1539da vefat
etmitir. Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmn, II, stanbul 1311, 377.
Mehmed Sreyya, a.g.e., IV, 772.

50

YENER OCAINA LKN BR RSALE

len seferdir 22. Bu durum risalede bahsedilen kanun ve dzenlemelerin bu

seferden sonra yapldn dndrmektedir.
Risalenin muhtevasna gelince, eserde ncelikle yukarda zerinde
durduumuz Be zerine yaplan sefere temas edilmektedir. Daha sonra da sefer
dnnde yenierilere yaplan tahsisatlardan ve yenieri odalarnda yaplan
dzenlemelerden bahsedilmitir. almada, metnin sralamas takip edilerek
nce yenierilere verilen tahsisat ve iaeler zerinde durulmu, daha sonra da
yenieri odalarnda yaplan imar ve kanunlatrma faaliyetleri alt balkla
deerlendirilmitir.
A. Yenierilerin Tahsisat ve aeleri
Osmanl paral asker snfn tekil eden yenieriler ulfe ad verilen
maalarn ayda bir veziriazamn huzurunda dvn- hmyunda alrlard 23;
ancak kaynaklardan yenierilerin tek gelirlerinin ulfeler olmad, yaka akesi,
keman akesi 24 gibi adlar altnda farkl denekler de aldklar anlalmaktadr.
ncelediimiz risalenin verdii bilgilerden Kanuni zamannda, dnemin ihtiamyla mtenasip olarak, bu deneklerin daha da artt grlmektedir. Risalede
Kanuninin ocak halk iin senede yz elli kese koyun akesi tayin ettii ve
bunun her sene verilmesi hususunda hatt- hmyn yazd zikredilmektedir 25.
Fatih Sultan Mehmed tarafndan yenierilerin et ihtiyacn karlamak zere
yirmi drt bin altn vakfedildiinden Kavnn-i Yenieriynda bahsedilmektedir 26; ancak bu eserde risalede anlatlan Kanuni zamanndaki koyun akesi
tayininden sz edilmez. Dier taraftan Uzunarl, hususi ktphanesinde
bulunan tekilat mecmuasna dayanarak XVI. yy.n son yarsnda Yenieri
22

23
24

25
26

Bu sefer 19 Ramazan 938/25 Nisan 1532den 22 Rebilahir 939/21 Kasm 1532ye kadar
devam etmi ve 6 ay 22 gn srmtr. Bu sefer sonucunda asker ve iktisad bakmdan
zayf den Avusturya, Osmanl hkimiyetini kabul etmek zorunda kalmtr. smail Hmi
Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, II, Trkiye Yaynevi, stanbul 1971, 155.
Uzunarl, Kapukulu, I, 411.
Eyyub Efendi Kannnmesi (Eyyub Efendi Kannnmesi, haz. Abdlkadir zcan, stanbul
1994, s. 46) ve Telhsl-Beyn (Hezarfen Hseyin Efendi, Telhsl-Beyn F Kavnn-i li Osmn, haz. Sevim lgrel, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1998, s. 144)a gre de
yenierilerden her bir nefere senede bir defa kemanbah adyla yay paras verilmesi
kanundur.
Metin, 50a-b.
Kavanin-i Yenieriyan, s. 93; Uzunarl, Kapukulu, I, 254.

51

FATMA KAYTAZ

Ocann et fark olarak zarar- lahm ad altnda senede yz elli kese ake
verildiinden bahsetmektedir. Her ne kadar Uzunarlnn zikrettii zarar-
lahm ile risalede zikredilen koyun akesi ayn miktarda olsa da bunlarn her
ikisinin de ayn denee gnderme yaptn kesin olarak ifade edemeyiz.
Metinden bu padiah dneminde yenieriler iin her sene verilmek zere koyun
akesi ad altnda yz elli kese ake tayin edildii anlalmaktadr. Yine risalede
ayda bir her nefere yaka ve barut akesi ad altnda krkar ake tayin
edildiinden bahsedilmektedir 27. II. Murad zamannda yenierilere elbise 28 ya
da diki bedeli 29 olarak on bir ake yaka akesi verildii 30 bilinmektedir. Ayn
zamanda Fatih Sultan Mehmed dneminde de yenierilere ylda bir defa otuz iki
ake yaka akesi verilmesine dair bir kanun bulunmaktadr 31. Buradan Kanuni
zamanndan nce de var olduu anlalan bu denein Sultan zamannda ylda
bir yerine drt ve krkar ake olmak zere ykseltildii grlmektedir. Yaka
akesi adl denein nceden beri bilinen bir denek olduu anlalmasna
ramen risalede barut akesi eklinde adlandrlan ve yine ayda bir verilmesi
kanun olan denein varlna dier kaynaklarda rastlayamadk. Bu durum
Kanuni zamannda yenierilere barut akesi adyla bir denek verildiini ortaya
karmaktadr.
Ayrca risalede her yenieriye ayda bir otuz ake keman akesi tayin
edildii zikredilmektedir 32. Eyyub Efendi Kannnmesi ve Telhisl-Beynda
da her yenieriye kemanbah adyla otuz ake yay paras verilmesinin kanun
olduu belirtilmektedir 33; ancak bu eserlerde ylda bir defa verildii ifade
ediliyorken incelediimiz risalede ylda drt kez datld sylenmektedir 34.
Risaleden Kanuni zamannda yenierilerin sabit ulfelerinin dnda
ayda bir yaka, barut ve keman akesi ad altnda yz on ake daha denek
aldklar anlalmaktadr. Bunlar haricinde risalede serhadlerde neferta ve
27
28
29
30
31

32
33
34

Metin, 50b.
Pakaln, III, 601.
Uzunarl, Kapukulu, I, 269.
Kavanin-i Yenieriyan, s. 69.
Atam Dedem Kanunu - Kanunnme-i l-i Osman, haz. Abdlkadir zcan, stanbul 2012, s.
14.
Metin, 50b.
Eyyub Efendi Kannnmesi, s. 46. Telhsl-Beyn, s. 150.
Eyyub Efendi Kannnmesi, s. 46; Metin, 50b.

52

YENER OCAINA LKN BR RSALE

yamak yoldalara gnde ikier ake nafakalarn bir kle kalburlanm buday
ve iki deme bir vakyye lahm tayn buyurulduu 35 ifade edilmektedir.
B. Yenieri Odalarnda Yaplan mar ve Kanunlatrma Faaliyetleri
Risalenin yenieri odalarnn tamiri, odalarn yedi kapsna beki atanmas, Talimhanenin ve Etmeydannn tesisi hakknda kymetli bilgiler ierdiini
belirtebiliriz.
1. Yenieri Odalarnn Tamiri ve Yedi Kapsna Beki Atanmas
stanbulun fethini mteakip ehzade Camii yeri ile onun karsnda
sonradan Eski Odalar adn alacak olan ilk kla ina edilmitir. Daha sonra da
Aksaray tarafndaki Yeni Odalar yaplmtr 36. Risalede sefer dnnde
yeniceri odalarnn iyi bir tamirden getii ve masrafnn devlet hazinesinden
verildiinden sz edilir 37. Uzunarl, Kanuni zamannda Sadrazam brahim
Paann yenierilerin eski ve yeni odalarn tamir ettirdiini zikreder 38.
Risalede sz edilen tamirin Alman seferinden sonra yapld ve bu tarihlerde
brahim Paann hl sa olduu dikkate alndnda, risalede Uzunarlnn
brahim Paaya isnad ettii bu tamirattan bahsedildii dnlebilir. Nitekim
bundan sonra eserde yenieri odalarna ait yedi kapya zincir vurulduundan ve
her kapnn bana birer beki atanp kulolu dnda yenieri olmayan bir
kimsenin odalara girmesinin yasaklandndan bahsedilmektedir 39. Bu husus,
Kavnn-i Yenieriynda da zikredilir ve odalarn kaplarna beki konulmas
fikrinin brahim Paaya ait olduu belirtilir 40. Buradan bu dzenlemenin de
brahim Paa hayattayken yapld anlalmaktadr. Ek olarak, risalede odalar
iinde bir kpek gren padiahn hiddetlenerek atad kapcy idam ettirmek
istedii ve kul kethdasnn efaati ile bundan halas olup, timarl edilerek
ocaktan ihra edildiinden bahsedilir. Padiahn bu yasan uygulanmasna
verdii nemi gstermesi asndan dikkat ekici olan bu hadise grebildiimiz
35
36
37
38
39
40

Metin, 50b.
Uzunarl, Kapukulu, I, 238; Kavanin-i Yenieriyan, s. 151.
Metin, 50b.
Uzunarl, Kapukulu, I, 169.
Metin, 50b-51a.
Kavanin-i Yenieriyan, s. 152-153.

53

FATMA KAYTAZ

kaynaklarda mevcut deildir. Genel olarak kaynaklarda 41 yenieri odalarnn

brahim Paa tarafndan tamir ve tanzim edildii belirtilmesine ramen risalede
brahim Paadan hi sz edilmemektedir.
2. Yenieri Odalarna Su Getirilmesi
Risale yenieri odalarna su getirilmesi gibi, bugne kadar belki de
zerinde hi durulmayan bir konu hakknda da malumat vermektedir 42. Metne
gre yigirmi bir cematn yolda Deli Mandrac ve otuz iki blgn yolda
Rdvn Bee ve otuz be blgn yolda Deli Ali Alasonyal ve otuz blkde
Deli vaz ve otuznc blkde Veli Baba ve on be blgnde Deli Hamza
Pirlebeyeli ve on drt blkde Deli Kurd adl yenierilere sefer esnasnda
gsterdikleri byk yiitlikler sebebiyle padiah tarafndan hilat ve birer kese
altn verilmitir; ancak onlar bu hediyeleri kabul etmeyerek, odalarna su temin
etmek iin ok sknt ektiklerini sylerler ve bu ihsanlar yerine odalarna su
getirilmesini isterler. Bunun zerine padiah stanbula ulanca btn kullarn
suya doyuracana dair yemin eder 43. Seferden dnte odalarda suyollar ve bir
havuz yaptrd anlalan padiah yukarda zikredilen yenierilere bundan
memnun olup olmadklarn sorar. Onlar istediklerinin bu olmadn getirilen
suyun ina edilen havuza ancak kifayet ettiini belirtip asl arzularnn
odalarnn nne su getirilmesi olduunu sylerler. Bunun zerine padiah iki
masura daha su ilhak ederek her odann nne eme yaptrr. Yirminci
blkten birini havuza beki tayin edip gnde bir vakyye et verilmesini
emrederek seferden muaf tutar. Ayrca risalede padiahn sz konusu havuzla
ilgili Eger bin eyledgm havzlar ibtl ve suyn eksk iderler ise Allhu
azm-nun ve yz yigirmi drt bin peygmberlern ve cem-i melikenn
ve ins cinnn laneti anlarun zerine olsun. eklinde bir lanetnme yazdrp
yukarda ad geen yedi yenieriye verdiinden bahsedilir 44. Burada zet olarak
41

42

43
44

Uzunarl, Kapukulu, I, 169; Kavanan-i Yenieriyan, s. 152-153; Abdlkadir zcan,

Etmeydan, DA, XI, 497.
stanbulda suyollarnn ina ve tamir edilmesi hakknda malumat veren Eyyb eserinde
(Eyyb, Menkb- Sultan Sleyman - Risle-i Padih-nme, haz. Mehmet Akku, Kltr
Bakanl Yaynlar, Ankara 1991, s. 157-280) yenierilerin bu inaatta gsterdikleri
yararllklardan bahsetmesine ramen yenieri odalarna su getirilmesi olayndan sz etmez.
Metin, 50a.
Metin, 51b.

54

YENER OCAINA LKN BR RSALE

anlattmz bu konu risalede padiah ile yukarda ismi zikredilen yenieriler

arasnda geen diyaloglar vererek renkli bir ekilde hikye edilmektedir.
3. Talimhanenin Tesisi ve Burada Yaplan Talimler
Talimhane yenierilerin sefere gitmedikleri zamanlarda at ve spor
hareketleri yaptklar meydandr. Uzunarl, Talimhanenin ocak ananesine
gre II. Bayezid zamannda yaptrldndan ve Kanuni zamannda da geniletildiinden bahseder 45. Risalede geen Bundan sonra Gz Hnkr yenieri
meydnna gelp, talmhneyi yapdu[rv]irp zerlerine talmhneci ban
nzr tayn buyurup, tfeng atan yoldalara ve ok atan kemnkelere talm
itmek in 46 ifadeleri en azndan yenieri meydannda bulunan talimhanenin
Kanuni tarafndan yaptrldn ya da onun zamannda olduka geni bir
dzenlemeye tbi tutulduunu dndrmektedir. Ayrca risalede padiahn
tfek atlacak mahalle yontma tatan krgir duvar ve ortasnda som mermerden
niangh yaptrp, metris iin somaki miller diktirdiinden ve millerin arkasnda
talimleri seyretmek amacyla kendisi iin yontma tatan byk bir sofa ve
yanna eme yaptrdndan bahsedilir 47.
Risaleden talimhane meydannn ina ettirildikten sonra ylda bir defa
padiahn temaa etmesi iin belli bir sistem dhilinde asker gsterilere sahne
olduu anlalmaktadr. Padiahn kendisi iin yaptrd sofadan seyrettii bu
gsteriler risaleye gre u ekilde gereklemektedir. Gz Hnkr meydna
gelp, tfeng atmak lzm geldkde evvel samsoncba ayuy samsonlara
prelendir[r]di badeh pehlivnlar gelp gre tutarlard badeh grz
salarlard ve her odada birer ikier pehlivn bulnmak knndur ve badeh
solaklar ve sir kemnkeler gelp hnerler gsterrlerdi badeh ocak
aalar, kul kethuds ve baavu ve cmle zbitn tertb zre balarnda
destrlaryla tururlard. Evvel yenieri aas yir pp tfengileri dizili tfenge
hzr idp atard andan sekbnba andan kul kethuds andan zaarcba
andan saksoncba andan turnacba andan drt hseki aalar andan
45
46
47

Uzunarl, Kapukulu, I, 332.

Metin, 51b.
Metin, 51b; Uzunarl da (Kapukulu, I, 229) bu konuda hususi ktphanesinde bulunan
yenieri tekilat mecmuasn mehaz gstererek benzer bilgileri aktarr; ancak zaman
belirtmez.

55

FATMA KAYTAZ

baavu atard ve badeh baavu birinci devecilerden balayup blk blk

arup, orbaclarun balarnda Ysuf nefertyla Gz Hnkrun ninde
nina karu koum atarlard. Nin uran yoldalara Gz Hnkr ihsn
itdkden sonra cematler ve blkler tamm oldukda segirdm olan odalarun
aclar gelp segirdp et kaparlard. Ziyde segirden acya solakluk mahll
oldukda ana ihsn olnurd 48. Bundan sonra solaklarn atanmalar, solaklarda
bulunmas gereken zellikler ve bunlarla birlikte yenierilerin meydan savanda padiah ne ekilde koruyacaklar hakknda malumat verilmektedir 49. Ayrca
risalede yenierilerin sefer esnasnda padiahla birlikte veziriazam koruma
grevinden de bahsedilmektedir 50.
4. Etmeydannn Tesisi
Yenieriler etlerini Fatih zamanna kadar hariteki kasaplardan temin
etmilerdir. Fatih yenierilere etin akeden verilecei bir mezbaha
atrmtr. Kanuni Sultan Sleyman zamannda ise yeni odalarda Etmeydan
tesis edilerek yenierilerin et sorununa zm bulunmaya allmtr 51.
Kavnn-i Yenieriynda Etmeydannn yaplmas Sultan Sleyman Han
zamannda tomruk tayin edip, Meydan yaptlar 52 eklinde bir cmleyle ifade
edilmektedir. Uzunarl asker vesikalara dayanarak Etmeydannda bulunan
sekiz tomruk, mescit, tomruklarda grevlendirilen kasaplar ve bunlarn
vergilerden muaf tutulmalar hakknda daha ayrntl bilgiler kaydeder 53; ancak
yine de onun bu konuda verdii bilgiler risaleye gre mcmel kalmaktadr.
Metinde Etmeydannn yaplmas ve buraya sekiz tomruun atanmas u
ekilde anlatlmaktadr: Bir gn Gz Hnkr gelp kullarna tfeng atdurmak

48

49
50

51
52
53

Metin, 52a; Bu konuda benzer malumatlar Uzunarl da (Kapukulu, I, 332-333) hususi

ktphanesinde bulunan tekilat mecmuasna dayanarak zikreder.
Metin, 52a-b.
Solaklarun ardnda i halk top olup ceng letleri ellerinde tururlar hzr u mde ve ceng
mahallinde sadetl pdih ve vezr-i azam yenieriler ortasna alup tururlar, bir ayr
kula vezr-i azam ve sadetl hnkr inanmazlar. Yenierilern orta yirinde karr
iderler. Mdm ki ceng ber-taraf olmaya pdih ve vezr-i azam yenieriler adrlarna
salvirmezler. Yenieriler drt etrfn kuadup dururlar, muhfaza iderler ... (Metin, 52b).
Uzunarl, Kapukulu, I, 254; Kavanin-i Yenieriyan, s. 93.
Kavanin-i Yenieriyan, s. 93.
Uzunarl, Kapukulu, I, 248, 255.

56

YENER OCAINA LKN BR RSALE

sadedinde iken yigirmi birinci aa blginn acs Gedk Ahmed 54 dimekle

marf kimesne ziyde bahdr dem olup nie defa Gz Hnkrun huzrnda
dil ve ba getrp, yararlu sbit olm idi. Ol ac Gz Hnkra arz- hl
virp, mefhmnda: Hnkrum yenieri kullarn er ake mr virmek zre
Kran koyunndan biz-zt matbah- mire[ye] giden bu kadar etler ihsn
buyurdunuz. Hak tel Hnkrmun eksklyin gstermesn velkin ihsn
buyurduun etleri ac kullarun varup kassb dkknlarun beklerz, azm
zahmetler ekilr. Gz Hnkrum cmle ac kullarna merhamet buyurup,
ocaa tayn buyurlan etlerimzi bu ihy buyurlan meydnun bir kesine
kassb dkknlar idp, zbitlerimz marifetiyle tevz taksm olnmak
bbnda hatt- hmyn ihsn olna diy. Bu arz- hl Gz Hnkr krat
buyurduklarnda kahkaha ile glp, Ac ac, ceddm rhn bu gice bu
ahvl benm htrma geldi. El-hamdlillhi tel kullarmun tedbri gnl
birlgine del[l]dr diy ol sat sekiz tomru stanbul iinde olan dkknlardan ayrup, meydna vaz idp ve badeh alara namz klmak in bir
54

Kavanin-i Yenieriyanda (s. 92-93) bu Gedik Ahmedden Fatih ve II. Bayezid zamannda
yaayan ve veziriazam olan Gedik Ahmed Paa olarak bahsedilir. altmz risalede ise
Gedik Ahmedin Kanuni dneminde yaad ifade edilmektedir. Sultan Sleyman
zamannda veziriazamla kadar ykselen Ahmed isminde Kara Ahmed Paa vardr.
Risalede bu kiinin kendinden nceki veziriazam ldkten sonra bu makama getirildii
belirtilmektedir. Ancak Kara Ahmed Paa, Rstem Paann ilk veziriazamlndan azli
zerine bu greve getirilmitir (Osmanzde Ahmed Tib, Hadikatl-Vzer, stanbul 1271,
s. 31; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, II, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara
19883, 551). stelik bu ahs Gedik lakabyla tannan birisi deildir. Bu konuda risalenin
yanl bilgi veriyor olmas ihtimali olmakla birlikte sz konusu Ahmed Paann gedik
sahibi olduu da ifade ediliyor olabilir. Gedik tabiri asker alanda sava snfndan
saylmad halde terfi ederek zabit olabilen topu ve kale muhafzlar gibi snflarn
kadrolar iin kullanlan bir tabir olmasna karn (Ahmet Akgndz, Gedik, DA, XIII,
541) gedikli kelimesi yenieriler arasnda eskilikleri dolaysyla imtiyazl olanlar iin
kullanlan bir tabirdir (Mehmed Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri
Szl, I, Milli Eitim Basmevi, stanbul 19813, 659). Dier taraftan yazar, Kanuni
zamannda Etmeydannn yapmn bir olaya dayandrmak iin farkl zamanlarda
gerekleen iki olay birletirerek kaleme alm da olabilir; ancak yazarn arada geen
diyaloglar aktarmas ve padiahn eline kalem alarak bu konuda hatt- hmayun yazdn
belirtmesi onun verdii bilgiden emin olduu izlenimini uyandrmaktadr. Risalede
bahsedilen Gedik Ahmedin ahsiyetinin mevcut belgelerle doruluunun ya da yanllnn
ispatlanmas imdilik mmkn gzkmemektedir; ancak metnin Gedik Ahmed dolaysyla
zikrettii yenieri tomruklar ve Etmeydan hakknda verdii bilgilerin doru olduu
grlmektedir. Karlatrma iin bkz. Uzunarl, Kapukulu, I, 248, 255; zcan,
Etmeydan, s. 197-198.

57

FATMA KAYTAZ

mescid bin idp ve bir masura su ve bir musluk bin idp ve ayak yol ve
kullarmun tamt bir yirde gerekdr diy meydnda bir mahzen bin itdrp,
bal ve ya ve pirinc ve mum virilmek in ve buyurdlar kim, Bu kassblar
imdengir yenieri kullarmun hidmetkr old" diy her tomrua ikier zimm
usta ve drder hidmetkr tayn idp, bu zimmlern cmlesin harcdan ve sir
teklf-i kkadan muf u msellem buyurmlardur ve mbrek eline kalem
alup bir hatt- hmyn yazmdur ki; Benm kullarmun tomruklarnda eger
Karaman koyun ve eger kei ve eger ark ve mry(?) ve eger bayat etler
getrp bu sekiz tomrukda virilr ise Allahun laneti ve ins cinnn ve cem
yaradlmun laneti anun zerine olsun diy ve baavu zerlerine nzr
tayn buyurup ve badeveciyi zimm kassblarun zerine hkim nasb ve tenbh
buyurd kim, Meydn kassblar eger kullarma ayrk eger Karaman ve kei ve
dii etlerin getrrler ise saksonlara preleyp, tekrr ziyde eysinden
getreler diy hatt- hmyn ihsn idp, baavuun eline virmidr 55.
Yukarda alntlanan metinde de grld gibi, risalede Etmeydannn tesisi
ve yenierilere ne tr etlerin getirilecei gibi konularda ayrntl ve farkl
malumatlar verilmektedir.
Sonu olarak, metinde bulunan bilgiler yenieri oca ve odalar hakknda
bildiklerimizi destekledii gibi, bunlara yenilerini de ilave etmektedir. Yukarda
bir ksmna deindiimiz konular haricinde risalede yenieri tekilat hakknda
farkl bilgiler de bulunmaktadr. Metinde Gedik Ahmedin ahsiyeti ile ilgili
mulaklk, Avusturya seferlerinin baarsz gsterilmesi gibi bilgi problemleri
bulunmasna ramen, bu durum risalenin yenieri tekilat hakknda farkl ve
renkli bilgiler ihtiva ettii gereini deitirmemektedir. Osmanl asker
tekilatnda ok nemli bir yeri olan yenieri tekilatnn koullar ve be asrlk
serveni konusundaki bilgilerin, kaynak yetersizlii sebebiyle tam olarak tespit
edilemedii dnldnde bu risalenin kymeti kendiliinden ortaya kar.
Ancak unu da belirtelim ki, her tarih vesikaya olduu gibi bu risaleye de
eletirel yaklalmal ve risalede verilen bilgiler artsz doru kabul edilmeyerek
dier vesikalarla karlatrmal kullanlmaldr. almamzda yukarda nemli
grdmz bir ksm konular hakknda yaptmz deerlendirmeler dnda
55

Metin, 52b-53b; Tomruklarla ilgili benzer ancak daha icmali bilgi iin bkz. Uzunarl,
Kapukulu, I, 247-8, 255.

58

YENER OCAINA LKN BR RSALE

gerekli grlen yerlerde metinde de dipnotlar vesilesiyle aklamalar yaplmaya

allmtr.
Risale Metni
[48b] Cennet-mekn, Firdevs-iyn merhm ve mafr Sultn Sleymn
Han hazretlerinin Be 56 kral zerine alt defa sefer idp, hikmet-i Hud alt
defa bozlup yedinci defa mkemmel tekrr Be kral zerine sadetile
gitdkde yedi krallar dah bir olup anlar dah ahd yemn iderler ki Osmanly
ara yirden kaldurmak in tedbr iderler. Merhm Sultn Sleymn sadetile
mahalline varduklarnda yedi krallar ile mukbil olup cmle beglerbegiler
bozlmak sadedinde iken merhm Sultn Sleymn grr ki kffrn tedbri
ayr gne ve hcm ziyde bunlar da Sanca- erfi ve mm- azam
hazretlerinn sanca- erfin getrp, Kul Kethuds Selm Aaya ve
Baavu Murtaz Aa[ya] ve Yayaba Deli Hamza Aaya teslm idp,
buyurd kim: Kullarum bugn bizm Kerbelmuzdur, bugnden sonra bize ve
sizlere dirlik harmdur, slm ayretin elden komak sizlere lyk degldr,
Peyamber aleyhis-saltu ves-selmun sanca- erfi ve mm- azam
hazretlerinn sanca- erfinden hicb eylen, yarn bunlarun shiblerinden
efat istersiz diy buyurduklarnda, cmle yenieri ve ocaun halk bu sz 57
iitdklerinde cmlesi haytlarn terk idp, bin be yz yenieri serdengedi
gzler ile Yayaba Deli Hamza Aaya sanca- erfi emnet vaz idp, bir
uurdan gzler kendlerin kffr- hksr zerine hcm [49a] itdklerinde
yedi gn yedi gice ceng-i azm olup, sekizinci gn sabh namzndan sonra
emr-i Hakla kffr bozlup her tarafdan cmle begler begiler tze cn bulup ve
her tarafdan slm askeri yryp, kffr askerin blk blk itdklerinde,
azmetl pdih karr kalmayup, solakbalarun ellerinden bir vechile hals
olup, drt tebdl ile silhdr ve ukadr ve rikbdr ve dlbend aas ile ceng-i
azm iine girp, vfir kfir katl idp, drt solakbalar ve drt kethud ve drt
odaba cenge girp, Gz Hnkr bulup, cengden tara kardlar. Tara
kdukda biz-zt kendleri kullarna istimletler virp: Kullarum bugn ulu
bayrammuzdur, bu bayram bir dah ele girmez, feth nusret bizmdr, sizlere
56
57

Metinde Be mtemadiyen Pe eklinde yazlmtr.

Metinde sz kelimesinden sonra sehven istim kelimesi yazlmtr.

59

FATMA KAYTAZ

mjde olsun diy buyurduklarnda silahdr aalundan gelme Rstem Aa

yenieri aas ve Kul Kethuds Selm Aa ve Baavu Murtaz Aa ve
Bayayaba Deli Hamza Aa sanca- erfi ve mm- azam sancan Gz
Hnkrn nine koyup, cevb iderler ki: Sadetl Hnkrum! Dn-i mbn
yolna, Hnkrmun uurna cnmuz feddur, hayr dudan kullarn unutma
didklerinde, Gz Hnkr alayup, vfir hayr dular idp, sanca- erfi ve
mm- azam sancan bekleyen bin be yz serdengedi gzlern karr
kalmayup cenge girmilerdi. Bir kola yenieri aas ve bir kola kul kethuds
gidp, hikmet-i Hud yenieri aas gitdgi kolda Dubravenedik 58 kral bulnup,
yenieri aas rst gelp, kral oldun bilmeyp, ban kesp huzra getrp ve
kul kethuds ve baavu ceng iderken Zirin olna ve Peykan oullarna rst
gelp, azm cengden sonra ikisin tutup, esr idp, huzr- hmyna [49b]
getrmilerdr ve cmle yenieri gzleri yedi gn ve yedi gice a ve susuz ceng
idp, onar onar lp haytlarn terk idp, kendlerin ol b-pyn askere urup,
evvel ve evvel giceye bir azm ceng eylemilerdr ki 59 dny dural ne olm ne
olacakdur. rtesi sabh namzndan sonra kffr askeri bil-klliye bozlup,
karr firra tebdl eylemidr. Ve alt blk siphlern aa blk drt
blkleri Gz Hnkra beki alkoyup, siph u silhdr aalaryla ve cmle
siph yryp cenge girdklerinde anlar dah kffrun byk dip alaylarna rst
gelp cmle kfirlern toplar ve cebehneleri ve haznelerin zabt idp,
Siphler Aas Handn Aa gelp, hnkra mjde eyleyp ve badeh bunlar
ber-murd olduklarnda aa blk aalar hnkrun huzrna gelp:
Hnkrum bu azda bu kullarun mahrm olduk didklerinde Rum-ili begler
begisi slm Paa ile drt blk aas ve siphleri firr iden kffrun ardna
tayn 60 buyurup, anlar dah acele zre kffra irip firr iden kffrun
cmlesin krup, on bin iki yz kelle ve bin dil alup huzr- hmyna
58

59
60

1365ten itibaren Osmanl Devletinin himayesinde bulunan ve 1806ya kadar ayn ad

tayan kk bir Slav cumhuriyetinin merkezi durumunda olan ehir, VIII. yzylda
Avariardan kaan Moradaki Epidauroslular tarafndan kayalk bir ada zerinde Raguza
adyla kurulmutur. Daha sonralar blgeye yerleen Slav etkisiyle evresindeki ormanlar
sebebiyle Srpada aal mnsna gelen Dobravadan kaynaklanan Dobravnik veya
Dubrovnik ismiyle anlmaya balanmtr. Bu ikinci ad baz Osmanl kaynaklarnda Venedik
ile ilikili sanlarak Dobrovenedik biiminde kaydedilmitir. erafettin Turan, Dubrovnik,
DA, IX, 542.
ki den sonra sehven askere urup ifadesi yazlmtr.
tayn kelimesi metin boyunca taayyn okunacak ekilde yazlmtr.

60

YENER OCAINA LKN BR RSALE

getrdiler. Ve bu ceng-i kbrda yigirmi bir cematn yolda Deli Mandrac

ve otuz iki blgn yolda Rdvn Bee ve otuz be blgn [yolda] Deli Ali
Alasonyal ve otuz blkde Deli vaz ve otuznc 61 blkde Veli Baba ve on
be blgnde Deli Hamza Pirlebeyeli ve on drt blkde Deli Kurd, bu zikr
olnan yedi nefer yoldalar hem-civr yoldalar olmala birbirlerine kafadar ve
hevdr olup, ziyde yz aklu [ile] her biri er drder dil ve ba alup, Gz
Hnkra gelrken hikmet-i Hud meger kim orta Macar kralna ve kk
Macar kralna rst gelp, gzler [50a] bunlar grdklerinde haytlar gidp,
kendlerden n-md olup ve kendlerin kffr askerine urup, kffr dah
bunlara hcm idp, bu gzler bir uurdan tekbr getrp, yrdklerinde
Allhu azm-n fursat gzlere virp, kffr bozup ve iki krallar esr idp,
Gz Hnkra bu kadar dil ve ba ile huzr- erflerine getrdklerinde Gz
Hnkr aya zre kalkup, mbrek yzin topraa srp, mbrek gzlerinden
ya yerine kan akdup: Kullarum aznuz mbrek olsun diyp, vfir hayr
dudan sonra bu gzlere birer fhir hilat ve birer kse altun ihsn itdkde,
mezbr[lar] kabl itmeyp, boyun burup huzrlarnda durdlar. Hnkr dah:
Kullarum ihsnum nin kabl itmedinz didkde, bunlar dah cevb virp,
didiler kim: Hnkrum! hsnuna her br muhtclaruz, velkin sadetl
hnkrmuzdan bir murdmuz vardur, Nedr kullarum? didklerinde,
stanbulda odalarmuzda su yokdur, azm zahmetler ekerz bir iki masura su
in, hatt- hmyn ihsn idesiz didiler. Kullarum! nallh sitneye
vardumuzda cmle kullarum suya doyurayum 62 diy ahd [] yemn eyledi.
Bundan sonra sadetile sitneye bu kadar yz aklu ile ve anmet ve ml-
firvn ile herkes karr-dde olduklarnda, Gz Hnkr, Eski Saryda alt
blk aalarna ve kethudlarna ve yenieri oca halkna ve yenieri kullarna
azm ziyfetler idp, ziyfetden sonra altun ile il akeyi harman misl
ydurdup ve birbirine kardrup, altun tepsi ile kullarun balarna nisr idp,
yenieri aasna ve kul kethudasna ve baavua ve sir ocak halkna fhir
hilatler ihsn idp badeh senede yz elli kse ake koyun akesi tayn idp,
be-her sene [50b] virilmesi in hatt- hmyn ihsn buyurup ve yine ayda
bir her nefere krkar ake yaka akesi ve barut akesi ve otuzar ake kemn
akesi tayn idp ve serhadlerde neferta ve yamak yoldalara gnde ikier
61
62

otuzuncu kelimesinden sonra sehven blgnde kelimesi yazlmtr.

doyurayum kelimesinden sonra ideym kelimesi yazlmtr.

61

FATMA KAYTAZ

ake nafakalarn bir kle kalburlanm buday ve iki deme bir vakyye lahm
tayn buyurup, koyundan sonra bin be yz umr-dde ihtiyrlara yigirmi tokuz
ake ile korucluk ihsn buyurup 63 ve bin be yz deme tekd ihsn buyurup
ve knn buyurdlar kim pdihlar sefere gitdkde nevbete be yz dem
umr-dde ihtiyr koruc ve be yz umr-dde oturak sefere maan gidp64
koruc [ve] oturaklar cenge girmeyp adrda beki olup bir kala muhsara
olup alnmak mmkin olmadu mahalde cengden zdeli kullarum ile
mvere itmek ve anlarun rey ile ve kalanun fethi ne vechile olur diy bu zikr
olnan umr-dde ihtiyrlar bir yire gelp mvere eyledklerinde, bunlarun
ry tedbrleri zre kalanun fethi myesser olurd 65. Ve bu yukaruda zikr
olnan ziyfetlerden sonra sadetl hnkr odalara 66 gelp, odalar tamr
itdrp ve cmle odalarun krizlerin muhkem krgr yapdurup ve meremmt
lzm geldkde ehr emni zerine buyurup, meremmtna harc olnan akeyi
mrden virilmek zre hatt- hmyn ihsn buyurup, odalarun yedi kapusnda
birer beki tayn ve birer vakyye lahm ihsn buyurup ve buyurd ki: Kapuc,
odalarun iine kullarumdan ayr ecneb kimesneyi komayasn ve avratdan ve
tze olandan bir kimesnenn [51a] girdgine rz-y hmynum yokdur,
meger kim kul ol ola ve ayr ehirlinn girdgine asl rzm yokdur diy
muhkem tenbhden sonra kapularna atal zencrler yapdurup, lzm geldkde
63

64

65

66

1623 tarihli ulufe defterinde korucularn en fazla yevmiyesinin 28 ile 26 ake olduu
grlmektedir. Uzunarl, Kapukulu, I, 378.
Eyyub Efendi (Eyyub Efendi Kannnmesi, s. 41), Hezarfen Hseyin Efendi (TelhslBeyn, s. 144) ve Topular Ktibi (Topular Katibi Abdlkadir (Kadri) Efendi Tarihi (Metin
ve Tahlil), haz. Ziya Ylmazer, Trk Tarih Kurumu, Ankara 2003, I, 436) Sultan
Sleymann Sigetvar Seferinde orduda 1.000 nefer korucu ve mtekid olduunu
belirtmektedirler ki bu durum risalenin rivayetini destekler mahiyettedir. Ayrca Marsigli de
(Graf Marsilli, Osmanl mparatorluunun Zuhur ve Terakksinden nhitat Zamanna Kadar
Asker Vaziyeti, ev. M. Nazmi, Ankara 1934, s. 75) Kanuni dneminde padiahlarn
stanbul, Edirne ve Bursada bulunan ikametgh ve saraylarn korumak zere 930 korucu
neferin bulunduunu belirtmektedir.
Sava esnasnda ihtiyar yenierilerin fikirlerine bavurulmasyla ilgili olarak Kavanin-i
Yenieriyanda (s. 142a-145a) Knnnme-i l-i Osman bal altnda Kanuninin
Nahcivan seferine giderken yenieri ocanda bulunan ihtiyarlara danmasyla ilgili bir
blm bulunmaktadr; Uzunarl da (Kapukulu, I, 378-379) hususi ktphanesinde
bulunan Yenieri Tekilat Mecmuasna dayanarak, Kanuni devrinde bir ksm korucularn
sefere itirak ettiklerini; fakat bunlarn muharebeye girmeyip adrlar beklediklerini ve
gerektiinde bunlarn tecrbelerine bavurulduunu ifade eder.
Metinde odalara kelimesi odulara okunacak ekilde yazlmtr.

62

YENER OCAINA LKN BR RSALE

aup yine kapayalar. Bir gn sadetile meydna tfeng atdurmaa gelrken

odalar iinden geerken bir kpege rst gelp, at ban eker kul kethudsn
huzrna getrr buyurur kim: Seni odalarun zerine nzr tayn eyledm,
harem-i hssumda nin kpek korsz diy azr idp, kapucy katl itmek
murd ider. Kul kethuds efat idp, cnn hals ider. Mezbr kapucy
timarlu idp, eline bir bert virp, ocakdan ihrc ider. Ve blda mastr olan
yoldalar huzrna davet buyurup: Kullarum benmle bir byk azda
bulundnuz, el-hamdlillhi tel yuvamuza geldk, berhudr olun, yzinz ak
olsun, odalarnuz tamr ve suynuz vfir htrnuz ho old m? diy
buyurduklarnda, mezbr gzler cevb virdiler kim: Hnkrum! Hak tel
mrinz efzn eyleye, htrmuz ho, feemm kim bu sudan bu kullarun
fidelenmediler, bu bin buyurdunuz havza ancak kifyet ider, bu kullarun
murdlar odamzun ninde olmak zre hatt- hmyn ihsn buyurmdnuz,
pdihlar vadeye hilf 67 eylemezler, pdihlarun vadesi vade gerekdr.
didklerinde Gz Hnkr glp: Kan sizlere virdigm hatt- hmyn
getrn diy buyurduklarnda yigirmi cematn yolda Deli Mandrac hatt-
hmyn Gz Hnkrun nine koyup, Gz tekrr glp, iki masura su dah
ilhk idp [51b] ve birer eme dah ol gzlern htrlar in odalarun ninde
yapdrup ve tenbh buyurdlar kim musluklarnuz doldukdan sonra gine havza
aksun diy ve gine yigirmincinn bir yoldan mezbr havza beki tayn
buyurup, gnde birer vakyye lahm ve seferden muf idp, bu minvl zre
ahdnme yazlmd ki: Eger bin eyledgm havzlar ibtl ve suyn eksk
iderler ise Allhu azm-nun ve yz yigirmi drt bin peygmberlern ve
cem-i melikenn ve ins cinnn laneti anlarun zerine olsun diy
lanetnme yazdurup, mezbr yigirminci cematn yolda Deli Mandrac ol
yedi nefer gzlern ellerine virilmidr. Ve odalar tamr olup ve su yollar ve
kzrler ve havzlar tamm oldukda odalarun zerlerine kul kethudsn tayn
buyurmlardur. Bundan sonra Gz Hnkr yenieri meydnna gelp,
talmhneyi yapdu[rv]irp zerlerine talmhneci ban nzr tayn buyurup,
tfeng atan yoldalara ve ok atan kemnkelere talm itmek in ve sefere
gitmekden ve serhadde[n] muf buyurup, btn gn meydnda tfeng ve ok
atan yoldalara nezret itmek in meger kim pdih sefere gitdkde
talmhneci pdihlar ile gitmege memrdur. Ve tfeng atlacak mahalle
67

Hilf kelimesi metinde halef okunacak ekilde yazlmtr.

63

FATMA KAYTAZ

yonma tadan krgr dvr ve ortasnda soma mermerden ningh yapdrup ve

metris in somk mller dikdirp68 ve mllern ardnda yonma tadan bir
byk sofa yapdrup ve yannda bir eme yapdrup kendleri oturup kullar
tfeng atduklarn seyr itmegin, [52a] be-her sene meydna gelp, tfeng
atduklarn seyr iderdi. Nin uranlarun kimisine dlbend ve kimine kemn ve
kimine birer n ake ihsn iderdi. Gz Hnkr meydna gelp, tfeng atmak
lzm geldkde evvel samsoncba ayuy samsonlara prelendir[r]di badeh
pehlivnlar gelp gre tutarlard badeh grz salarlard. Ve her odada birer
ikier pehlivn bulnmak knndur. Ve badeh solaklar ve sir kemnkeler
gelp hnerler gsterrlerdi badeh ocak aalar kul, kethuds ve baavu ve
cmle zbitn tertb zre balarnda destrlaryla tururlard. Evvel yenieri aas
yir pp tfengileri dizili tfenge hzr idp atard andan sekbnba andan kul
kethuds andan zaarcba andan saksoncba andan turnacba andan drt
hseki aalar andan baavu atard ve badeh baavu birinci devecilerden
balayup blk blk arup orbaclarun balarnda Ysuf nefertyla Gz
Hnkrun ninde nina karu koum atarlard. Nin uran yoldalara Gz
Hnkr ihsn itdkden sonra cematler ve blkler tamm oldukda segirdm
olan odalarun aclar gelp segirdp et kaparlard. Ziyde segirden acya
solakluk mahll oldukda ana ihsn olnurd. Olur olmaz deme solakluk
virilmezdi. Ekser umr-dde odabalara virilrdi. Uzun boylu ve kyfetl
demlere virilrdi. Bodur deme solakluk virilmezdi ve gen dah olursa
virilmezdi. Odabalarun yol solaklukdur meger kim gyetle amelmnde ihtiyr
ola da etmek vireler idi. Bir odanun orbacs mahll oldukda solak olan
odabalarun [52b] virilrdi. Yenieri aas hnkra telhs itmedke solakluk
virilmezdi. Ve bir orbac aa seferde ehd oldukda solaklara virilrdi,
ecnebye virilmezdi ve nefere orbacluk virilmemek knndur ve Gz Hnkr
lanetnme yazmdur ve herkes solakba olmazd. Solakbaluk bir umr-dde
deme virilr ve bir ulu mertebedr gyetle i ve sz bilr ve umr-dde ve her
ahvle vukf ve pdihlarun szin anlar demler solakba olurd. Ve cenglerde
ve seferlerde pdihlar ceng ahvline vkf idenler solakbalardur ve ceng
mahallinde pdihlarun bindgi ata bir bend uran solakbalardur. Ceng
mahallinde drt solak ba ve drt kethud ve drt odaba hnkrun eteklerine
68

Nianghlarn yaplmasyla ilgili bilgi Uzunarlnn (Kapukulu, II, 229) hususi

ktphanemde mevcuttur dedii Yenieri Terft Mecmuasnda da bulunmaktadr.

64

YENER OCAINA LKN BR RSALE

muhkem yapup ve drt yz solaklar hnkrun drt etrfn kuadup tururlar.

Silahdr ve ukadr ve rikbdr ve dlbend aasn pdihun yannda
komazlar. Solaklarun ardnda i halk top olup ceng letleri ellerinde tururlar,
hzr u mde ve ceng mahallinde sadetl pdih ve vezr-i azam
yenieriler ortasna alup tururlar, bir ayr kula vezr-i azam ve sadetl
hnkr inanmazlar. Yenierilern orta yirinde karr iderler. Mdm ki ceng
ber-taraf olmaya pdih ve vezr-i azam yenieriler adrlarna salvirmezler.
Yenieriler drt etrfn kuadup dururlar, muhfaza iderler. Knn budur ki al
tarkl-icml beyn olund.
Geldk yine yenieri meydnna. Bir gn Gz Hnkr gelp kullarna
tfeng atdurmak sadedinde iken yigirmi birinci aa blginn acs Gedk
Ahmed dimekle marf kimesne ziyde [53a] bahdr dem olup nie defa Gz
Hnkrun huzrnda dil ba getrp, yararlu sbit olm idi. Ol ac Gz
Hnkra arz- hl virp, mefhmnda: Hnkrum yenieri kullarn er ake
mr virmek zre Kran koyunndan biz-zt matbah- mire[ye] giden bu kadar
etler ihsn buyurdunuz. Hak tel Hnkrmun eksklyin gstermesn
velkin ihsn buyurduun etleri ac kullarun varup kassb dkknlarun
beklerz, azm zahmetler ekilr. Gz Hnkrum cmle ac kullarna
merhamet buyurup, ocaa tayn buyurlan etlerimzi bu ihy buyurlan
meydnun bir kesine kassb dkknlar idp, zbitlerimz marifetiyle tevz
taksm olnmak bbnda hatt- hmyn ihsn olna diy. Bu arz- hl Gz
Hnkr krat buyurduklarnda kahkaha ile glp, Ac ac, ceddm rhn
bu gice bu ahvl benm htrma geldi. El-hamdlillhi tel kullarmun
tedbri gnl birlgine del[l]dr diy ol sat sekiz tomru stanbul iinde
olan dkknlardan ayrup, meydna vaz idp ve badeh alara namz klmak
in bir mescid bin idp ve bir masura su ve bir musluk bin idp ve ayak yol
ve kullarmun tamt bir yirde gerekdr diy meydnda bir mahzen bin
itdrp bal ve ya ve pirinc ve mum virilmek in ve buyurdlar kim, Bu
kassblar imdengir yenieri kullarmun hidmetkr old" diy her tomrua
ikier zimm usta ve drder hidmetkr tayn idp, bu zimmlern cmlesin
harcdan ve sir teklf-i kkadan muf u msellem buyurmlardur. Ve
mbrek eline kalem alup [53b] bir hatt- hmyn yazmdur ki; Benm
kullarmun tomruklarnda eger Karaman koyun ve eger kei ve eger ark ve
mry (?) ve eger bayat etler getrp bu sekiz tomrukda virilr ise Allahun
65

FATMA KAYTAZ

laneti ve ins cinnn ve cem yaradlmun laneti anun zerine olsun diy
ve baavu zerlerine nzr tayn buyurup ve badeveciyi zimm kassblarun
zerine hkim nasb ve tenbh buyurd kim, Meydn kassblar eger kullaruma
ayrk eger Karaman ve kei ve dii etlerin getrrler ise saksonlara preleyp,
tekrr ziyde eysinden getreler diy hatt- hmyn ihsn idp, baavuun
eline virmidr 69. Bir iki seneden sonra Gedk Ahmed didkleri ay dvn-
hmyna men ile arup men zerine kaftn giydirp, ihtisb aalun
ihsn [idp] emr iderler kim, Bu ehrde et be akeye kd ve sir zahir
dah bahya kd, asl zre ahvlin bil emrine muhlefet idenlern haklarndan
gel, rikb- hmynuma arza ihtiyc yokdur, greym seni! diy tenbh
buyurup, mezbr a tara kdukda kol idp evvel gn yigirmi demi salb idp
ertesi gni kol itdkde on be dem salb idp, irtesi gn kol [itdkde] sekiz
dem salb idp, drdinci gni kol itdkde kassb bay ve kassblar kethudsn
ve etmekcibay ve etmekcilern bazsn salb ider, beinci gni kol itdkde
grrkim et ve etmek talar gibi ylm, alur satar yok bir vakyye ikiyz
dirhem etmek bir akeye ve on iki kut kzl mum bir akeye ve bir vakyye
lahm akeye ve bir vakyye revan- sde v sf [54a] on bir ake ve sir
ey buna gre, be sene ihtisb aas olup, ziyde zbit oldu ecilden Gz
Hnkr sonra ikinci vezr eyleyp, kubbe-nin oldukda iki seneden sonra vezri azam merhm oldukda vezr-i azam olup haftada bir gn byk kol idp,
yenieri aas ve stanbul Kds ve ihtisb aas gelp Unkapannda karr
idp, bir kile buday alup un itdrp ve yourup etmek tabh itdkde nmne
didkleri budur. Badeh ana gre narh iderlerdi ves-selm.

69

Tomruklarla ilgili benzer ancak daha icmali bilgi iin bkz. Uzunarl, Kapukulu, I, 247-8.

66

YENER OCAINA LKN BR RSALE

Kaynaka
Akgndz, Ahmet, Gedik, DA, XIII, 541-543.
__________, Osmanl Kanunnmeleri (Douu, eitleri ve Tarih
Seyri), Trkler, X, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, 21-42.
Atam Dedem Kanunu-Kanunnme-i l-i Osman, haz. Abdlkadir zcan,
stanbul 2012.
Danimend, smail Hmi, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, II, Trkiye
Yaynevi, stanbul 1971.
Eyyub Efendi Kannnmesi, haz. Abdlkadir zcan, stanbul 1994.
Eyyb, Menkb- Sultan Sleyman-Risle-i Padih-nme, haz. Mehmet
Akku, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1991.
Graf Marsilli, Osmanl mparatorluunun Zuhur ve Terakksinden
nhitat Zamanna Kadar Asker Vaziyeti, ev. M. Nazmi, Ankara 1934.
Hezarfen Hseyin Efendi, Telhsl-Beyn F Kavnn-i l-i Osmn, haz.
Sevim lgrel, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1998.
nalck, Halil, Kanunnme, DA, XXIV, 333-337.
Kavanin-i Yenieriyan, haz. Tayfun Toreser, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, stanbul 20111.
Kitb- Mstetb, Osmanl Devlet Dzenine Ait Metinler I, haz. Yaar
Ycel, Ankara 1974.
Koi Bey Risalesi, haz. Zuhuri Danman, Milli Eitim Bakanl
Yaynlar, stanbul 19973.
Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmn, II, stanbul 1311.
Mehmed Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, I,
Milli Eitim Basmevi, stanbul 19813.
Mustafa Nuri Paa, Netyicl-Vukat I, stanbul 1327.
Osmanzde Ahmed Tib, Hadikatl-Vzer, stanbul 1271.
zcan, Abdlkadir, Etmeydan, DA, XI, 497-498.

67

FATMA KAYTAZ

__________, Osmanl Devletinin Asker Yaps, Trkler, X, Yeni

Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, 107-121.
Topular Katibi Abdlkadir (Kadri) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil), haz.
Ziya Ylmazer, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, I, Ankara 2003.
Turan, erafettin, Dubrovnik, DA, IX, 542-544.
Uzunarl, smail Hakk, Kapukulu Ocaklar, I, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar, Ankara 19883.
19883.

__________, Osmanl Tarihi, II, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara

68