Yayn Tarihi: Aralk 2002 (1.

basm)

ngilizceye Tercme Eden: Dr. J. Austin

Trkesi: Dr. Refik Algan

NDEKLER

Giri:Kutsal Ruh ve En Deerli inciler............................................................9

ibn Arabi'nin Yaam ve Yapt............................................................

15

Sfi Yolu....................................... .....................................................................51

(1) Loule'lu Ebu Cafer El-ryani

......................

.65

(2) Ebu Yakup Yusuf Bin Yahlaf El Kumi......................................... ......... 75

(3) Salih El-Adav Berber............................................................................ -81
(4) Alcarefe'li Ebu Abdullah M u h a m m e d El-arafi...............................87
(5) Ebu Y ahya El- Sinhacl.................................................................

91

(6) ubarbul'lu Ebu El-H a cca c Yusuf El-ubarbuli.................................93

(7) Ebu Abdullah M u h a m m ed Bin Kasm................................................99
(8 ) Ebu imran Musa Bin imran El-Martull................................................ 105
(9) Terzi Ebu Abdullah M u h a m m ed El-Hayyat......................................111
(10) m leki Ebu El-Abbas A h m e d El-Carrar.......................................111
(11) Ebu Abdullah Bin Cum hur M u h a m m e d .......................................... 117
(12) Sepici Ebu Ali Haan el-akkaz.......................................................... 119
(13) Ebu M u h a m m e d Abdullah
Bin M u h a m m e d Bin El-Arabi................................................................123
(.14) Moron'lu El-Mavruri Hoca'nn O lu,
Ebu M u h am m e d A bdullah..................................................................127

(15) Priego'lu Ebu M uham m ed Abdullah El-Bagi El-akkaz................ 141

(16) Ebu M u h am m e d Abdullah El Kattan............................................... 145
(17) Kna Toplaycs Abdullah
bn C a 'd u n EI-HInnavi..........................................................................149
(18) Ronda'l Ebu Abdullah M uham m ed
Bin Eref El-Rundi....................................................................................153
(19) Musa Ebu mran El-Sadrani..................................................................159
(20) Ebu M u h a m m e d Makluf El-Kaba'ili.................................................. 163
(21) Ayakkab Tamircisi Salih El-Karraz.......................................................165
(22) Abdullah El-Hayyat ya da El-Karrak................................................ 169
(23) Ebu El-Abbas A h m e d Bin H a m m a m ................................................ 171
(24) Safl Ebu A h m e d El-Salevi....................................................................173
(25) Ebu shak Bin A h m e d Bin Tarif........................................................... 175
(26) M alaga'l Ebu M u h a m m e d Abdullah.............................................. 177
(27) Abdullah bin Takmist.......................................................................... 181
(28) Sakhan Denen Bir A d a m .....................................................................183
(29) Ebu Y ahya Bin Ebu Bekr El-Sinhacl.....................................................185
(30) Ebu El-Abbas Bin T a c a h ....................................................................... 187
(31) Priego'lu Ebu Abdullah Bin Blstam El-Bagi.......................................189
(32)Yusuf Bin Taizza

.................................................................................. 191

(33) Ebu El-Hasan El-Kanunl......................................................................... 193

(34) El H a d d a d ................................................................................................ 195

(35) Kordoba'l Ebu ishak El-Kurtubl........................................................... 197
(36) El-Mehdiya'l Ebu Abdullah El-Mehdevl..............................

199

(37) Ali Bin Musa Bin El-Nakarat.........................................................

201

(38) Ebu El-Hseyin Y ahya Bin El-Saig..................................................... 203

(39) Beca'h bn El-As Ebu Abdullah El-Bac..............................

205

(40) Evora'l Ebu Abdullah Bin Zain El-Yabari......................................... 207

(41) Ebu Abdullah El-Kazzaz...................................
(42) Ebu Zekeriye Yahya Bin El-Hasani

209

............................................. 211

(43) Zenci A b d El-Selam El-Esved.............................................................. 213

(44) Kazalla'l Ebu Abdullah El-Kastili.........................................................215
(45) Ebu El-Abbas A h m e d Bin Mundhir.................................................... 217
(46) retm en Musa.....................................................................................219
(47) Ayakkab Tamircisi Ebu El-Abbas El-Karraz...................................... 221
(48) Purenal El-Hac
Ebu M u h am m e d Abdullah El-Buryani..............................................223
(49) Ebu Abdullah M u h a m m ed El-Nabili................................................. 225
(50) Berberi Ebu A bdullah........................................................................... 227
(51) M eym un Bin El-Tunusi Ebu Vekil................

229

(52) Ebu M u h a m m e d Abdullah Bin Kamls El-Kinani..............................231

(53) Yediler...................................................................................................... 233

(54) Fakirlerin Anas ems.............................................................................235

(55) Nunah Fatima Bint ibn El-Muthanna................................................237
(56) Ebu Abdullah M uham m ed Bin El-Mcahld.................................. 243
(57) Ebu El-Flasan El-Mnhanall................................................................. 247
(58) Cerezli A h m e d El-arll........................................................................ 249
(59) Ebu Abdullah El-Gilllzl...........................................................................251
(60) A b d El-Macid Bin Salmah................................................................... 253
(61) Kna Toplaycs Ebu ishak brahim El-Hlnnavl..................................255
(62) El-Aal El-Kaballl..................................................................................... 257
(63) ibn El-Hakim El-Kahhal..........................................................................259
(64) Kasm el-Devlah'n Klesi O lan Bir Kz...............................................261
(65) Zeynep El-Kaliyye.................................................................................. 263
(66) Ebu Abdullah El-Tartusl.........................................................................265
(67) bn Ca fer................................................................................................. 267
(68) Um ar El-Karkari...............................................................

269

(69) Ali ibn Abdullah Bin C a m i................................................................... 271

(70) Abdlhak El-Flabdamivl El-Varrak..................................................... 273
(71) Kle Abdullah Bedr El-Habei.............................................................275
Dier eyhler...................................................................................................277

Burada evirisi yaplm olan yaamyksel portreler,

12'incl ve 13'nc yzyllar arasnda Mslman Ispanya'da
ve birka da baka yerlerde yaam olan baz Sfi statla
rn hayatlar ve retileri ile ilgilidir. Bu portreler, nl Sfi s
tad Muhyi el-Din bn Arabi'nin (ya d a el-Arabi) iki yaptn
dan alnmtr ki bu "giri"in bir blmn de onun hayat ve
yapt oluturmaktadr. Bu yaptlarn birincisi ve en nemlisi,
Ruh-ul Kuds fi mnsahat el-nefs (Nefsin Nasihatleri iinde
Kutsal RufOdur1. Bu yapt, Tunus'ta2 yaam akta olan eski
arkada Ebu Muhammed Abdl Aziz bin Ebu Bekr el-Kurai
el-M ahdavi'ye hitaben yazlm uzun bir mektup biiminde
dir. Bu yapt Mekke'de Hicri 600, Miladi 1203 veya 1204 yl
larnda m eydana getirilmi olup ana konuyu ele alm ak
tadr.
Bunlarn birincisi, kendi dnemindeki Sfizmin uygulam a
s iinde iyice aa km olduunu dnd birok k
tye kullanma ve yetersizlikler hakkndaki yaknmalardr,
kincisi, buna karlk olarak, ona retmenlik yapm olan
ya d a karlam olduu elli be kadar Sfinin hayat ve
retilerini ele alan bir blmden olumaktadr. Bu blm t
myle evirilmitir ve bu almann esas yapsn olutur
maktadr. Yazara gre bu blmn am ac, onca ktye
kullanm alara karn, slam dnyasnda hala yksek bir m a
nevi dzeye erimi birok Sfinin bulunduunu gstermek-

tir. Ruh el-Kuds'n nc blm ise manevi yolda kar

lalan baz zorluk ve engellerin tartlmasndan m eydana
gelmitir ki bu balam da, yazarn kendisine ait baz dene
yimler ile de rnekler verilerek aklam alar sunulmutur.
Hi kukusuz ki bu yapt birok adan ok byk bir
neme sahiptir: yazarnn yaamnn ilk yllar ve ruhsal gelii
mi, Mslman Bat'daki Sfizmin tarihi ve sonuncu olarak da
Sfizmin reti ve uygulamalar zerine byk bir k tutma
s bakmndan. Yaptn tad bu nem, bilginlerin de g
znden kamamtr; Ruh el-Kuds, Ibn Arabi'nin hem Arap
a olarak baslm hem de bir Avrupa diline evrilmi az sa
ydaki eserleri arasndadr.
Bu yapt kez baslmtr: ilk olarak Yahya Efendi 1281
Hicri basksn esas alarak MS 1605'de Kahire'de; ikinci ola
rak Escorial, 21. sfiden 40. sfiye kadar olan blm MS
1741'de M adrid'de basmtr ve yaknlarda d a, 1281 Hicri
Basksyla rahmetli Muhammd bin Muhammed el-Cezair'nin koleksiyonundaki el yazmas karlatrlarak 1964 yln
d a am 'da baslmtr. A yrca, M. Asin Palacios3, bu yaptn
yaam ykleri blmn de Vidas de Santones Andalu
ces (Endls'l Azizlerin Yaam lar) bal altnda spanyol
c a 'y a evirmi ve 1939 ylnda M adrid'de basmtr.
Kendi evirim iin ben tmyle stanbul niversitesi Kitapl'ndaki 79a, 1-103 tasnif numaral ve Hicri 600, Miladi
1203 veya 1204 tarihli mkemmel bir el yazmasn kullan
dm; bu el yazm as, bn Arabi'nin kendisi tarafndan imza
lanm olup kopyay kendisine okutturduktan sonra sayfa
kenarlarna da kendi eli ile dzeltmeler eklemitir. Bu kopya
nn sonunda, en azndan dokuz kadar sam ya da elyazmasnn orijinal olduunu belirten belge bulunmaktadr.4
Bu elyazmasnn olaanst niteliklerini grnce, yapta ait
dier elyazm alarna bavurm aya gerek duymadm.
Bu eviri ile sadece bir blm birletirilmi olan ikinci ya-

pt, Ibn Arabi'nin El-Durrat el-fakirah fi dhikr man intafa'tu

blhlff tarik el-khira'dr (Ahiret yolunda kendilerinden yarar
saladm kiilerin szleri ile ilgili Deerli nci). Bu yapt ne
yazk ki ibn Arabi'nin spanya ya d a Kuzey Afrika'da brak
m olduu ayn balkl am a ok d aha geni hacimli bir ya
ptn sad ece bir zetidir. Bu zetin hangi koullar altnda ya
zlm olduu en iyi bn Arabi'nin kendi szleri ile anlatlm ak
tadr: "Bana ok iyi davranm olan am daki kardelerden
birisi, iinde, kendileri ile karlap ahiret yolu hakknda ya
rar salam olduum kiilerin bazlarn kaydetmi olduum
bir kitap hakknda benden bilgi istemiti. Am a, Bat'da b
rakm olduum kitabn bir kopyas yanm da yoktu. Bu yz
den, bu zeti onun iin yazdm ."5 Kendi eyh'lerini Durrah'da daha geni bir biim de ele aldn syleyerek Ruh
el-Kuds'te bu yaam ykleri blmnn ksalna aklk
getirmektedir. Bununla birlikte buradaki zet. Ruh el-Kuds'teki blmden daha ksadr.
Durrah'da buna benzeyen bol miktarda malzeme oldu
u iin sadece Ruh el-Kuds'te bulunmayan blmleri e
virdim. Ruh el-Kuds'de ele alnan eyhlerin ou, bazen
daha geni ya da daha ksa olarak Durrah'da d a anlatl
mtr. Ruh el-Kuds'de ele alnan elli be kiinin sadece yir
mi alts Durrah' da bulunmaktadr. Bunlara ek olarak, Durrah'da kaydedilen kiilerin toplamn krk bee kararak
Durrah, onalf eyhin daha adn vermektedir. Bylece iki
yapt birlikte ele alndnda, drd kadn olan yetmi bir ki
i ortaya kmaktadr.

yle grnmektedir ki Durrah' n gnmze gelen biricik

elyazm as, stanbul'da Esad Efendi Koleksiyonunda bulun
maktadr. Brockeimann'n da aralarnda bulunduu birok
kii, Durrah', Ruh el-Kuds ile kartrmtr; yle ki bir zam an
lar Durrah'a ait olduu dnlen kopyalar gerekte Ruh
el-Kuds'e aittir.6 Esad Efendi Elyazmas, Neshi ile zensiz bir
el tarafndan yazlmtr ve bazen belirli szckleri, isim ve

cmlecikleri okumak neredeyse olanakszdr. El yazmas

zerindeki tarih Hicri 1006, Miladi 1597 veya 1598'dir ki bu,
orijinalinin yazl tarihi ile bugne kadar gelebilmi olan biri
cik kopyann arasnda yaklak olarak drtyz yl gemi ol
duunu gsterir.
Durrah'n zgn ve artk varolm ayan kopyasna gelince,
bu d a , kendisinden 600 Hicri Tarihli Ruh el-Kuds'^e sz edil
diine gre Hicri 600, Miladil203 veya 1204'ten nceki bir
tarihte yazlm olmaldr. nde gelen mridi, adr el-Din elKunavi'nin Hicri 627, M iladll230'da eline teslim ettii ve bn
Arabi'nin kendi yaptlarnn bir listesi olan Fihris el-muannaff n iinde Durrah, Bat'da yazlm olan ve Hicri 627,
Miladi 1230'da kopyalar hl bulunan kitaplar arasnda yer
alm akta, am a szn ettii ve bir daha hi grmedii ar
kadanda (olaslkla bn Saidabn7) braktklar arasnda
bulunmamaktadr. Bu nedenle, yaptn tam am na ait bir elyazmasnn gn na kma olasl da bulunmaktadr.

Ksaltlm biimi iinde Durrah ile ilgili olarak iki sorun or

taya km aktadr: birincisi, yazl tarihi ile ilgili sorun ve kin
cisi d e, Durrah ve Ruh el-Kuds'teki isim ve szler arasnda
ki farklarn yaratt sorundur.
Durrah'n varolan zetinin yazl tarihi ile ilgili olarak yle
grnyor ki ibn Arabi'nin yukarda aktarlm olan
"am 'daki kardelerden birisi" sz ve am 'da iken el-Rfai
ile ilgili olarak elde ettii bilgiden sz ediine bakarak bu ya
ptn, am ' ziyaret ettikten bir sre sonra, yani Hicri 620,
Miladi 1223 ylndan sonra yazlm olmas gerektiini syle
yebiliriz.

zetinin, Ruh el-Kuds'n yazlmasndan o kadar yl son

ra yaplm olmas gerei. Ruh el-Kuds ve Du/rah'taki be
lirli olaylarn anlatm srasndaki eitli uyumsuzluklar akla
m aya yardm c olmaktadr. Buna en iyi rneklerden bir ta
nesi, bn Arabi'nin, bn C a'dn ile Fas'taki karlamasn an-

tatmasdr.8 eyhlerin verilmi olan belirli adlarna ilikin de

nemli deiiklikler bulunmaktadr. rnein, Ruh el-Kuds'teki Ebu C afer el-Oryni, Durrah'ta Abdullah el-ryni
olarak gem ektedir.
Olaylarn ok kk bir deiiklikle aktarld durumlar
d a ise, bundan sadece bir bellek yanlmasnn sorumlu ol
duu dnlebilir.

Ttyutatta*
t . Bu balk aadaki eitlemelere de sahiptir: el-risalet el-Mahdaviyye; Ruh el-kuds f muhsabat el-nefs; el-Ruh el-Kutsiyyah; Kitb elkuds T; vs. O .Y a hya , Histoire e t classification d e l'oeuvre d'lbr Arabi.
II. am, 1964, sayfa 446
S . evirinin 91 ve 135'inci sayfalarnda kendisinden sz edilmekte
dir.

3 . M. Asin Palacios hem genel olarak Sufizm hakknda hem d e zel

olarak ibn Arabi hakknda birok nemli almalar yapmtr. Bunlar
arasnda en ok bilineni Islam Cristianizado' dur (M adrid, 1931).
4. Beni bu elyazmasnn varlndan haberdar e de n O . Yahya'nn
deerli Histoire e t Classification' u ve dier almalarna derin bir bor
duymaktaym . Cf. II. Sayfa 446-50.
5 . Esad Efendi 1777, f. 75b, 1.4 Cf.

6. No. 1777, ff. 75-113b.

7. O. Y ahya, Histoire e t classification, I, sayfa 192-3
S. O. Yahya, Histoire e t Classification I, sayfa 37-43

f4naJ&i ttt 'fyatuHc ve 'fyafutc

Kendi imzasna gre "Muhammed bin Ali bin Muhammed bn el-Arabi el-Tai el-Hatimi" Hicri 560 ylnn Ram azan
aynda ya da miladi 7 Austos 1165'te, spanya'nn gney
dousundaki Mursia'da domutur. Onun doduu srada
Mursia, Hristiyan kkenli grkemli bir komutan, Muhammed
bin Said bin Mardani tarafndan ynetiliyordu; Mursia'nn
Almohadiar tarafndan ele geirilmesine direndi, am a so
nunda yenik dt.
ibn Arabi, kkl bir Arap ailesinden geliyordu. Babas Ali
bn Arabi'nin mevki ve etki sahibi bir kii olduu aktr; ar
kadalar arasnda nl filozof bn Rt' (Averroes) say
m aktadr.1 bn Mardani'in veziri olma olasl bulunmakla
birlikte bu kesin deildir. Yksek toplumsal ve kltrel ilikile
rine ek olarak ibn Arabi'nin ailesi gl dini eilimleriyle de
tannm aktayd. Yaamnn ileri yalarnda Sfi Yolu'na girmi
olan babasnn erkek kardei iin bn Arabi aada evirisi
yaplm olan portrelerden birisini ayrmtr. Ftuhat ta da
annesinin Sfi olan iki erkek kardeinden, Ebu Mslim elKavlani ve Yahya bin Yuhan'dan sz etmektedir. Birincisi ile
ilgili olarak bn Arabi'nin anlattna gre, nam azda ayakta
durmaktan yorulan kendi bacaklarn sopalar ile dvermi.
Allah'n kutsamas ve selam onun zerine olsun, Hz.Peygam ber'in Dostlar, onun dostluu sad ece kendileri- ne mi
ait sanrlar ki? Allah adna yemin olsun ki, onlardan sonra
gelip de onun dostluuna yine layk olanlarn varolduunu
onlar anlayana kadar ona yaknlam aya devam e d e ce

im," dedii de aktarlmtr. Dier kardei de, Ebu Abdullah

el-Tunisi adl mbarek bir insanla karlancaya kadar Tlemsen kentinin hkmdarln yapmtr:
"Kral (bn Yugan) en deerli giysilerini giymi ve 'zerim
deki bu gzel elbiseler iinde nam az klmak benim iin he
lal midir?' diye eyhe sormu; eyh de glm ve , 'Senin ak
lnn zayflna, kendin ve manevi durumun hakkndaki bil
gisizliine glyorum,' demi, 'Benim gzmde sen, bir c e
sedin kanna bulanm biim de etraf koklayan ve tm pisli
i iinde onu yiyen ve sonra da zerine sramasn diye i
ini yaparken bir ayan havaya kaldran bir kpek gibisin.
Senin her eyin yasalara ters ve tm bu insanlarn ektikleri
aclar boynuna bor olmuken bana elbiselerin hakknda
soru soruyorsun,' demi. Bunun zerine kral alam aya ba
lam, atndan inmi, iktidarn brakm ve eyhe hizmet et
meye balam ."2
bn Mardani'in dnden ve Mursia'nn Almohadlar
tarafndan igal edilmesinden sonra, bn Arabi'nin ailesi, Almohad hkmdar Ebu Yakup Yusuf'un byk bir soyluluk
ve cmertlik gstermesiyle kendilerine yeni ynetim iinde
bir yer garanti etmi olduu Sevilla'ya tand; gerekten de
Ali bn el-Arabi devlet hizmetinde yer alm grnmektedir.
Tm bu deiiklikler olup biterken bn Arabi sekiz yanday
d. Resmi eitimini bylece Sevilla'da tam am lad. G ele
neksel eitimin a d a statlarnn dizleri dibinde Kur'an,
Kur'an yorumu, Hadis, Hukuk, Arap Dilbilgisi ve Kompozis
yon eitimi grd. Bu statlarn birou ona kendi konula
rnda retmenlik yapm a iznini vermitir. bn Arabi, kendi
yaptlar, alm olduu yaptlar ve bu yaptlar birlikte a
lm olduu statlardan olumu geni bir liste oluturmu
tur.3 alm alarnda baarl olmu ve nemli bir gelecek
vaadetm i olmal ki daha sonralar Sevilla valisi tarafndan
kendisine sekreterlik grevi verilmitir. Yaklak bu sralarda,
byk bir saygnlk, n ve etkiye sahip olan Muhammed bin

Abdun'un Meryem adndaki kz ile evlendi. Onun bu ei sa

d ece iyi bir aileden gelmekle kalmayp bn Arabi'nin Yol'u
zlemek arzusunu da paylamtr. Ortak deneyim lere ait bu
paylam , Ftuhattaki iki pasaja da yansmtr:4
"Benim azize eim, Meryem bint Muhammed bin Abdun
dedi ki: 'Uykumda, bana hi bedensel olarak grnmemi
olan, am a hep vecd durumunda iken grnen birisini gr
dm. Bana Yol iin bir arzu duyup duymadm sordu, ben
de arzu ettiimi syledim, am a Yol'da "ulam a"nn ne an
lam a geldiini bilmiyordum. Sonra d a b an a be eyle ula
abileceim i syledi: gven, kesinlik, sabr, kararllk ve sa
d akat.' Bylece grsn benim dikkatime sunmu oldu ve
ben de ona, gerekten de Yol'da yryenlerin ynteminin
bu olduunu syledim."
"Ben kendim de o derecede gizemli bir deneyim yaa
m bir kii grmemitim. Ne var ki, eim Meryem bint Mu
hammed bin Abdun bir keresinde bana yle birisini grm
olduunu sylemi, ve bu deneyimi yaam olan kiinin kim
olduunu bilerek manevi hlini anlatmt. u da var ki, on
da bir kuvvet eksiklii saylabilecek baz belirli hallerden de
sz etmiti."
Her ne kadar ibn Arabi bize, kendisinin Hicri 580,
Miladi 1184'te', yirmi yandayken6 Sfi Yolu'na baladn
sylemekteyse de, ilk genlik yllarnn Yol'u izleyenlerle ar
kadalk iinde getii, bu ynde a b a sarfettii ve ger
ekten de erken yalarda m anevi bilgi derecelerine ula
m olduu aka belli olmaktadr.6
Bylesine erken bir gelimenin en arpc kantlarndan
birisi de belki kendi kaytlarnda szn etmi olduu ve b a
bas tarafndan dzenlenmi olan yal ve nl felsefeci ibn
Rt (Averroes) ile olan karlamasdr.7
"Kordoba'da, Ebu el-Valid bn Rt'n evinde iyi bir gn

geirdim. Halvete ekilmi olduum srada alm olduum

belirli vahiyleri iitmi olduu ve bunlara nemli lde de
hayret etmi olduu iin benimle kiisel olarak karlama
arzusunu dile getirmiti. Bunun sonucu olarak, onun yakn
arkadalarndan biri olan babam , bir ii bahane ederek bn
Rt'e benimle tanma frsatn vermek iin beni de yann
da gtrmt. O srada ben daha sakal kmam bir
gentim. Eve adm atar atm az, filozof btn dostluk ve
merhametini gstererek aya a kalkp bana sarld. Sonra
d a, 'Evet!' dedi ve onu anlam olduumu grerek bundan
honutluunu dile getirdi. Dier tarafta ben ise, onun bu
honutluunun arkasndaki drtnn farknda olarak, 'Ha
yr!' diye yant verdim. Bunun zerine bn Rt benden uzak
lat, yznn rengi deiti ve benim hakkmda dndkle
rinden kukuya kaplm grnd. Ondan sonra d a bana u
soruyu sordu: 'Gizem ci aydnlanmann ve kutsal esinlenme
nin sonucu olarak hangi zme ulatn? Kurgusal dnce
ile ulalan akyor mu?' 'Evet ve hayr! "Evet" ve Hayr"n
arasnda ruhlar maddenin tesine uua geiveriyorlar ve
boyunlar da kendilerini gvdelerinden ayryorlar!' diye y a
ntladm. Bunun zerine ibn Rt sarard ve, 'Allah'tan ba
ka gl olan yoktur,' szn kendi kendine yinelerken
onun titrediini grdm. nk yapm olduum gnder
meyi anlamt."
Yol'a balam adan nceki yllarnda ve sonrasnda da
bn Arabi gizemci bilimleri ya d a Sfilerin deyimiyle G erek
bilgisini inceledi. Her ne kadar onun eyhlerinin ou, izdeleri iin dzenli dersler veriyorlar idiyse de, bu renimin o
u bn Arabi'ye canl rneklerle ve biimsel alm alar ile
ilikileri gsterilerek verilmi olmal. Bu renimden yarar
salayabilm ek, byk lde izdein yeteneine ve m ane
vi haline baldr. Daha nce de belirtilmi olduu gibi, bn
Arabi'nin bu konuda ok donanml olduuna dair bir ku
ku bulunmamaktadr. retilen dersler arasnda Sfizmin

metafizik retileri, evrenbilim, irek (ezoterik) yorumlar,

harfler ve saylar bilimi ve Yol'un kendisine ait evreler bulun
maktayd. Bunlara ek olarak, izdein hergn, zikir, nam az,
oru, g ece tapnm ve meditasyon gibi Sfizm uygulama
lar ile uzun saatler geirmesi gerekiyordu. zdein yetenei
ne uygun olarak bu renim ve uygulam alar, anlalmas
ve denetim altnda tutulmas gereken duyularst baz de
neyimlere yol aabilirdi. bn Arabi'nin yaam boyunca bu
eit deneyimlerden ok sayda yaam olduu grlmek
tedir. Bunlarn arasnda grler, gelecei grmek, canl ve
ller ile ruhsal iletiim ve ifa gc gibi yetenekler bulun
maktadr.
Hl Sevilla'dayken bile ibn Arabi dnyadan kopuk bir
biim de mezarlklarda uzun saatler geirmekte ve llerin
ruhlar ile gr alveriinde bulunmaktayd.
"Bir sre iin mezarlarn arasnda inzivaya ekildim. ey
himiz el-Kumi'nin birisine benim canllar ile ilikimi kesip l
ler ile iliki kurmaya baladm sylediini iitmitim. Bu yz
den ona haber gnderdim ve gelip kimlerle ilikide olduu
mu grmesi iin ricada bulundum.le namazn kldktan
sonra tek bana geldi ve beni kabirlerin arasnda ba eik
bir biim de, o srada benimle birlikte orada bulunan ruhlar
ile konuurken buldu. ok byk bir dikkatle geldi ve yan
ma oturdu. Ona baktm zam an yznn renginin dei
mi olduunu, kendisini rahatsz hissettiini ve zerine k
m olan arlk yznden kafasn kaldramadn grdm.
Glmsedim, am a o skntsn ektii gerginlik yznden
glmseyemedi. Grmelerimi bitirdikten sonra. eyhin s
knts g eti, bana doru dnd ve iki gzmn arasndan
pt. O zam an ona, 'ller ile iletiime gemi olan kimmi,
sen mi, yoksa ben mi?' diye sordum."
Yaamyklerinde, eyhlerine kar duyduu sayg ve
boyun em e a ka grlmesine karn, doutan gelen

belirli bir manevi yetkenin bazen onun baz statlar ile ken
disi arasnda olduka tuhaf ilikiler yaratm olduunu da bu
yk gstermektedir. Bu durum, kendisi ve eyhi el-Oryani
arasndaki, belirli bir kiinin manevi haline ait anlamazl
anlatt yk ile de desteklenmektedir. El-ryani'den ayrl
dktan sonra el-Hzr ile karlam ve bn Arabi'ye kendisinin
deil, el-ryani'nin hakl olduunu sylemitir. bn Arabi, o
srada Yol'da yeni olduunu kendisi de kabul etmektedir,
ibn Arabi'ye retmenlik yapm ve etkilemi birok eyh
ve stat arasnda (ilerdeki yaamyklerinde grlecei gi
bi nemli bir sayda) zellikle iki tanesi, kadn olmalar nede
niyle zel bir ilgi ekmektedir. Onlar le karlat zaman
her ikisi de ilerlemi bir yatayd. Bir tanesi M arena'nn Gnei'ydi ki bn Arabi onun hakknda unlar sylemektedir:
"Erenler arasnda, i ekenler olarak bilinen erkek ve ka
dnlar vardr ki, Allah onlardan raz olsun. Endls'teki Maren a Zeytinlikleri'nde, kendisine Gne denen ve onlardan
olan bir bayan ile tantm. Ya olduka lerlemiti.''8
nemli bir sreyi birlikte geirdii dier bayan da Kordobal Fatm a'yd.
"Allah'n sevdiklerinden birisine, Kordobal Fata bint bn
el-Muthanna diye tannan, irfan sahibi ve Sevilla'l bir b aya
na izde olarak hizmet ettim. Onun hizmetinde birka yl ka
dar bulundum ve kendisi o sralarda doksan be yalarn
dayd... Tef alard ve bundan da byk bir zevk alrd. Ona
bu konuyu atm zam an, "Bana yzn evirmi olan ve
Kendi am alar iin beni bir vesile klp Dostlarndan birisi
yapm; O'nunla byk bir nee buluyorum, insanlar arasn
da kimdim ki ben O'nun tarafndan seilm eye layk olaym?
Ne zam an gaflete9 dalp d a O 'ndan baka bireye dn
sem, kskanr beni. O eyle ilgili bir sknt verir b an a..." diye
yantlad.
"Onun iin kendi ellerimle, boyu kadar ykseklikte, ka-

mlardan bir kulbe yaptm ve lnceye kadar da orada

yaad. Bana, 'Ben senin manevi annenim ve dnya anne
nin de ym/ derdi. Annem onu ziyarete geldii zaman
Fatma ona, 'Ey m, bu benim olumdur ve o da senin
babandr; bu yzden ona bir evlat olarak davran ve sakn
onu sevmemezlik etm e!' demiti."
bn Arabi'nin bu dnemdeki eyhlerine ait dier ayrnt
lar yaam yklerinde bulunmaktadr.
Kendisinin stat arad bir dnemde kendi byk re
tisi de tannr olmutu ve retiye ait eitli sorunlar nde
gelen dinbilimciler ile sk sk tartmaya balamt.
"Bununla ilgili olarak, Kendi Bana Varolan (Kayyum)
kutsal adna ait bilgi gelmektedir. nsanlar iin de bu sfat
kabul edip etmemek konusunda kardelerimiz diren gs
terdiler. Endls'teki tarikatn byk eyhi, Mutezile10 mez
hebinden Ebu Abdullah bin Cneyd el-Kabrafiki'nin byle
bir olasl kabul etmediini iitmitim. En sonunda bu sorun
zerinde benimle ayn gr paylancaya kadar, onun
Kabrafigo'daki yerinde, rencilerinin nnde bu konu
zerinde sk sk tartmalar yaptm ."11
bn Arabi'nin iber Yarmadas sahillerinin tesine geziler
yapmas otuz yalarndan sonra deildi. Hicri 590, Miladi
1193'te Tunus'a gitti. Algarve'deki Almoravidlere kar
ayaklanm ann Sfi nderi ibn Kaysi'nin kitab "Sandallarn
karlmas"n ilk kez oradayken inceledi. Daha sonra da bu
yapt zerine geni bir yorum yazd.12 Bu gezide, daha son
ra Ruh el-Kuds' gndermi olduu el-Mehdevi'yi ve an
laldna gre el-Kumi ve el-Mavruri'nin salk vermesi ze
rine de el-Mehdevi'nin kendi eyhi el-Kinani'yi ziyaret etti.
Her ne kadar Bugia'daki nl Ebu Medyen ile karlam ol
mas olas ise de, Ebu Medyen'in Hicri 597, M iladil200 veya
1201'e kadar lmemesine karn, eviri'nin 121'inci sayfa
sndaki aklam alar nda bu pek gereklemi gzkme-

mektedir.13 Ruhlarn lmsz rehberi el-Hzr ile ibn Arabi'nin

teki karlamas da Tunus'tayd.
"Baka bir keresinde de Tunus limanndaki bir gem idey
dim. Midemde bir ar vard, am a insanlar o srada uyuyor
lard; ben de geminin yan tarafna gittim ve denizi seyret
meye koyuldum. Birdenbire, o gece dolunay olan ayn
nn karsnda, suyun yzeyi zerinde birisinin bana doru
yryerek geldiini grdm. Sonunda yanm a kadar geldi
ve durdu. nce bir aya zerinde durdu ve tekini hava
ya kaldrd; ayann slanmam olduunu gryordum. So
na ayn eyi tekiyle de yapt. Bir sre iin benimle konu
tuktan sonra selam verdi ve bizden yaklak iki mil kadar
uzaklktaki bir tepenin zerinde bulunan fenere gitti. Bu
uzakl iki ya da adm da katetmiti. Fenerin bulunduu
yerden Allah'n adn zikrettiini duyabiliyordum. O akam
evinden gelmi olduum ve tarikatn bir by olan ve
M arsaidn'de yaayan eyhimiz el-KInani'yl sk sk ziyarete
gelirdi. Kasabaya dnnce bir adam ile karlatm ve ba
na gemideyken Hzr le karlamamn nasl getiini, onun
bana neler sylediini ve benim ona neler sylediimi sor
d u .'w
Belki de bu dnem boyunca Almohadlar ve onlarn kar
tlar arasndaki srekli atm alar nedeniyle, bn Arabi En
dls'e dnmeye karar verdi. Yolda bir sre, Ebu Medyen
ile ilgili eletirileri kendisini kzdrm olan Ebu Abdullah el-Tartusi le karlam olduu Tlemsen'de kald.
Sevilla'ya dnerken Boazlar getikten sonra bir sre
de Tarifa'da kald ve el-Kalafat le buluarak tartmalar
yapt.
"590 ylnda Tarifa'da, Abdullah el-Kalafat ile zenginlik
ve fakirliin greceli erdemleri hakknda, yni kreden
zenginler ve sabr gsteren fakirler le lgili bir tartma yap
tm ."15

Sevilla'ya dnnden sonra artc bir karlama da

ha yaad. Tunus ziyareti srasnda baka hi kimseye syle
medii bir iir yazmt:
"Sevilla'ya dndkten sonra, ki bu Tunus'tan kervan ile
aylk bir uzaklktr, tmyle yabanc olan birisi bana gel
di ve daha nce hi kimseye gstermemi olduum iiri sz
c szcne okudu. Bu dizeleri kimin yazm olduunu
sorduum zam an da Muhammed bn el-Arabi olduunu
syledi. Ne zam an bunu.renmi olduunu sorduum za
man d a, o kadar uzakla karn, tam d a o iiri oluturdu
um gn olduu yantn verdi. O zam an da ad am a, iiri
renebilmesi iin ona bunlar kimin okuduunu sordum.
"Bir g e ce , Sevilla'nn dousunda kardelerin bir toplantsn
d a oturuyordum ki dilenci dervilere benzeyen bir yabanc
geldi ve yanmza oturdu. Bir sre konutuktan sonra da bi
ze bu dizeleri okudu. O denli houmuza gitmiti ki hemen
yazya geirdik ve kimin iiri olduunu sorduk. bn Muthanna'nn orada, bn el-Arabi tarafndan oluturulmakta oldu
unu syledi. Bizim lkemizde byle bir yerden hi haberi
miz olmadn sylediimiz zam an d a Tunus'ta olduunu
ve dizelerin de tam o srada bir araya getirilmi olduunu
syledi.16
Kydaki Rota trbesini bn Arabi'nin ziyareti yaklak ola
rak bu zam ana rastlamaktadr. Yolda nc kez Hzr ile
karlamtr.
"O olaydan (ikinci karlama) bir sre sonra, erdemli ki
iler tarafndan gsterilen mucizeleri reddeden bir arkada
la birlikte sahil boyunca yryorduk. le namazn klmak
iin yolda karmza km olan harabolmu bir cam ide dur
duk. Biz tam ieri girmitik ki kendilerini insanlardan uzak tu
tan kiilerden bazlar da nam az klmak niyeti ile oraya gel
di. Aralarnda benimle denizin zerindeyken konumu olan
ve Hzr olduu sylenmi olan adam da vard. Onlarla bir-

likte daha nceden tandm ve arkadalk ettiim ok de

erli bir kii de bulunm aktayd. Onu selamlamak iin aya a
kalktm; beni grdne ok sevinmiti ve bylece nam a
zmz birlikte kldk. N am azdan sonra.... bana Hzr olduu
sylenmi olan a d a m , caminin mihrabndan bir seccad e
ald ve yerden yaklak buuk metre kadar ykseklikte
onu serdi ve zerinde snnet namazlar klmaya balad.
Ona bu konuda soru sormam isteyen arkadam a, bu ha
reketi gsterdim. O nd an ayrldm ve namazn bitirdikten
sonra Hzr'a yaptnn ne olduunu sordum.... Sadece ar
kadamn yararlanm asn iin bunu gsterdiini syledi b a
n a ..."17 Bir sonraki yl, Hicri 591, Miladi! 194'te, Fez'e bir ge
zi yapt. Kentte bulunduu srada, Almohad Y.akup el-Manur'un Alarkos'taki Hristiyan ordular zerindeki parlak zafe
rini nceden haber verd i.
"slam blgesini tehdit etmekte olan dman ile ilgilen
mek iin Almohad ordular 591'de Endls'e getikleri sra
d a, 591 ylnda ben Fez kentindeydim. O rada mbarek bir
kiiyle, en iyi arkadalarm dan birisiyle tantm. Bana bu or
dular hakknda ne dndm, zafer kazanp kazanm a
yacaklar konusunda n e dndm sordu. Ben de ona
kendisinin dncelerinin ne olduunu sordum. 'Allah, bar
ve kutsama onun zerine olsun, Peygam beri'ne bu yl bir
zafer vaadetm itir... Kitabnda, 'Gerekten de biz sana
apak bir zafer verdik' diye vahyetmitir; buradaki mjde
u iki, apak zafer szcklerinde bulunmaktadr... harflerin
saysal toplamna bir b ak.' Bunu yapnca da saylarn top
lamnn 591 ettiini buldum ."18
Hicri 592, Miladi 1195 yl daha gelmemiti ki yine Sevilla 'ya dnm ve zamannn byk blmn alm alar,
tartmalar yapm ak ve am casyla birlikte Hz. Peygamber'in
hadislerini incelem ekle geirm eye balam t.1? yle gzk
mekte ki bu geen sre iinde, renmek ve manevi yetke
konusundaki n o denli artmt ki karlat kiiler ona kar

 son derece byk bir sayg gstermeye balamlard. Bir

keresinde d e, bu resmiyeti ortadan kaldrmak istemiti:

"Bir g ece, 592 yl iinde Sevilla'da Ebu el-Hseyin bin
Ebu Amr bin El-Tufeyl'in evinde kalmtm. ounlukla bana
kar ok saygl davranrd ve huzurumdayken hi yanl
yapm azd. Vaiz Ebu el-Kasm, Ebu Bekir bn Sam ve Ebu elHakam bin El-Sarrac da bizimle birlikteydi. Bana duyduklar
sayg, hepsinin de rahatlam asna engel oluyordu ve hep
dikkatli ve sessiz duruyorlard; bu yzden ben de onlar ra
hatlatm ak iin bir yol aram aya baladm. Ev sahibine,
'"Genel ncelik Kurallarna Uymama Rehberi' adl yaptma
dikkatinizi ekerek size ondan bir blm okuyabilir miyim?'
diye sordum. Bundan ok holanacan syledi ve o za
man da ben ayam onun kucana koydum ve ovalam a
sn syledim. Bunun zerine ne dem ek istemi olduumu
hem o hem de dierleri anlam oldular ve-o andan sonra
daha rahat bir biimde davranm aya baladlar."20
Hicri 593, M iladil 196 ylnda, bir kez daha byk bir
renim ve dinsel etkinlik yeri olan Fez'e meditasyon yap
m ak, alm ak ve ayn zam anda da Ezher Cam ii mam Abdlkerim'in Fez'in ermi kiileri21 hakkndaki derslerine katl
mak iin bir gezi yapt. Namaz klmak ve meditasyon yap
mak iin sk sk Ezher Cam i'sine gider, otururdu. Bu ziyaretle
rin birisinde tuhaf bir gr gc deneyimledi.
593 Ylnda, Fez kentindeyken Ezher Cam isi'nde insanlar
ile birlikte nam az klyordum ki n ve arkaya ait yn duyumu
yitirmi olmama ve sanki hi arkam yokmu gibi duyumsa
m am a karn, nm aydnlatan gl bir k grdm. Ger
ekten de bu gr srasnda yn duyumu tmyle yitirmi
tim; eer dile getirmek gerekirse yn duyum, kresel bir
zellik kazanmt. Uzaydaki konumumu bir gereklik olarak
deil, sadece bir varsaym olarak tanyordum."22
Ruhsal kiiler ile karlamak iin sk sk gittii yerlerden bir

bakas da bn Hayyun'un bahesiydi.23 Burada zamann

sahibi ile karlat.24
"593 ylnda, bn Hayyun'un Fez'deki bahesinde zam a
nn Kutbu ile karlatm. Allah bana onunla ilgili bir ilham
vermiti ve kim olduunu da sylemiti. Hibirisinin onun ay
rmnda olmad bir grup kii ile birlikteydi; onlar iin Bugla'dan gelmi bir yabanc, konuma sras verilmeyen bir
kiiydi... Oradakiler, Kutuplar' tartyorlard, ben de 'Kar
deler! Ben de imdi sizlere sizin kendi zamannzn Kutbu ile
ilgili artc bir ey syleyeceim ' dedim. Bunu sylerken
de Allah'n b an a Kutup olduunu aklad kiiye dnerek
bakyordum... O da b ana, 'Allah'n sana ne gstermi oldu
unu anlat, am a onun kimliini aklam a' dedi ve glm
sedi."25
Fez'de kald sre iinde, bn Hayyun'un bahesindeki
toplantlar ile ilgili olarak anlatt gibi, artan n birok izde ve hayrann onun evresinde toplanmasna neden ol
du.
"Toplantlarda, Yol'un eyhleri, Ebu el-Abbas el-Haar gi
bi Allah Yolu'nda ok ykseldii kabul edilen kiileri bizimle
birlikte olurlard ve hepsi de b ana byk bir sayg gsterir
lerdi; gerekten de toplantlar benim erefime yaplyordu
ve Yol konusunda konuan tek kii de ben oluyordum. Ken
di aralarnda bir ey tartsalar bile, sonunda bana bavuru
yorlard."26
bn Arabi'nin kendi manevi hli artk ok yksek bir d
zeye erimiti, nk Muhammedi Veliliin Mhr olma bil
gisine erimiti.
"M uhammedi Veliliin Mhr hakknda 594 ylnda
Fez'de bilgi sahibi oldum ki Allah, onun kimlii ve iaretini
b ana aklam t."27
Ne var ki bu ruhsal yenilenme dnemi, Sfilerin huzursuz-

luun kayna olmalarndan kuku duyan Almohadlarn, k

sa bir sre inde onlara ynelik bir zulm uygulanaca
tehdidi nedeniyle son buldu. bn Arabi'nin Keuta'daki Sul
tan ile ilikilere ait yazdklar, yetkeler ve Sfiler arasndaki ili
kilerin durumunu gstermektedir. Hicri 595, Miladi! 198 yln
d a , yerlisi olduu Mursia'ya dnerken karlam olduu en
byk eyhlerden birisi dedii, kendi eyhi Ebu Muhammed
Abdullah el-akkaz'a uramak iin G ran ad a'd a yolculu
una bir sre iin ara verdi.28
Mursia'ya dnerken belki, nl bildiri Mahasin el-macalisin29 yazar bn el-Arif tarafndan kurulmu olan Almeria'daki tannm Sfi okulunu da ziyaret etmitir. O srada
okul, bn el-Arif'In izdei Ebu Abdullah Ebu Abdullah el-Gazzal tarafndan ynetiliyordu. O rada bulunduu sre iinde
Mavaki el-ncum adl yaptn yazmtr.
"Alm eria'da, 595 Ram azan aynda ve onbir gn iinde
yazdmz Mavaki el-ncum adl kitabmzda tm klar,
mucizeleri, dereceleri, gizleri ve (abdest alm aya elik eden)
tecellileri akladk..."30
Mursia'daki bu kal ile ilgili olarak, Allah'n, ona aklan
m olanlar retmesi grevini verdiine ait ksa bir bilgimiz
var.
595 ylnda Mursia'daydm k Allah iimden bana, 'Kul
lanm a, Benim inananlara kar ne kadar cmert olduumu
grdn anlat!' diyerek bir ilham verdi."31
Ayn yl iinde, M arake'te lm ve bedeni de gml
mek iin Kordoba'ya geri getirilmi olan bn Rt'n (Averroes) son dinsel trenlerine katld.
595'te M arake'te id ve gmld Kordoba'ya ge
ri getirildi. Tabutu ata yklendii zam an, yaptlar da (tabu
tu) dengelesin diye teki tarafa aslmt. Kad Ebu el-Hseyin Muhammed bin Cubeyir, Ebu Said'in yardmcs ve ar-

kadam, yazc'Ebu el-Hakam Amr bn el-Sarrac ile yan ya

na duruyorduk. Ebu el-Hakam bize dnd ve 'ibn Rst'
dengelemek iin ne koyduklarn gryor musunuz? Bir ta
rafta mam ve teki tarafta da yaptlar!' dedi, ibn Cbeyir,
'Kesinlikle gryorum, evladm! Allah seni korusun' diye ya
ntlad. Ebu el-Hakair'n szlerini bir uyar, bir anmsatc ola
rak iimde sakladm ve Allah hepsine Rahmet etsin, nk
o topluluktan hayatta sadece ben kaldm. Bu konuya ait
birka dize de yazdm:
"ite imam bu ve bunlar da yaptlar,
Umutlarnn gereklemi olup olmadn bilseydim ..."32
Daha sonraki iki yl Endls'te mi yoksa baka bir yerde
mi geirdiini bilmiyoruz. Ne var ki Hicri 597, Miladi 1200'de,
Sadaka Kasas'nn bandaki Kota'l Ebu e!-Abbas33 ile bir
sre geirdii Alm ohad bakenti M arake'teydi. Magrib'deyken iki deneyim yaad ki bir tanesi onu daha yksek
bir ruhsal m akam a getirdi ve dieri de hem ite hem de
dta bn Arabi'nin hayatnn ak ynn deitirdi. Bir gezi
si srasnda A llah'a Yaknlk makamna eriti ve bu makamn
yce yalnzl onu derinden etkiledi.34
"Bu m akam a Muharrem ay iinde M agrib'de 597 yl
iinde girdim. Onun yaratt nee nedeniyle iimi braktm
ve iinde baka kimseyi de bulmadm. Her eyden ayrlm
olmann yalnzln duyumsadm ve Ebu Yezid'in de ayn
m akam a yalnlk ve aresizlik ile girmi olduunu ve iinde
baka hi kimseyi bulamam olduunu anmsadm. Bu m a
nevi makam benim evim olacakt, bu yzden kendimi yal
nz duyum sam am aya karar verdim, nk sla hasreti, varo
lu iindeki her varln yazgs ve her eyden ayrlmak da
dnyaya yabanc olan her varln yazgsdr. Bu nedenle,
bu m akam a ve onun her eyden ayrclna ulatm ve
bunun benim iimdeki geerliliini hi kimsenin anlayam a
yacan anladm zam an, bu makamn eitli ynlerini ve

zelliklerini dikkatle incelem eye baladm. Ne var ki, her ne

kadar bu makam ve Allah'n bu makamdaki kulu zerine
olan zel armaanlarn anladysam d a, bu makamn adn
hl bilmiyordum. Burada Allah'n zerime inen buyruklar
n ve Elilerinin benim iin aa indiklerini ve benimle ya
knlk kurmaya altklarn gryordum."35
kinci deneyim ise, Muhammed el-Haar isimli bir kii ile
buluup onunla birlikte Dou'ya bir geziye kmasnn buyurulduu parlak bir gryd.
"Saysz k stunlar zerinde duran Allah'n Tahtn gr
dm ve hepsi de imek gibi akyordu. Buna karn, hayal
edilemez bir dinginlie sahip bir glgelik de vard iinde. Bu
glge Taht'a ait ibkeylikten ileri geliyor ve Taht'n zerin
de oturmakta olan Rahman'n n perdeliyordu. Taht'n
altnda bulunan ve 'En Gl ve En Yce Allah'tan baka
Kudret Sahibi yoktur' szlerinin kaynakland Hazlne'yi g
ryordum. Allah'n kutsamas onun zerine olsun, Hazine,
Adem 'den bakas deildi. Onun altnda da grnce tan
dm baka hazineler ve evrede uan gzel kular vard.
Dierlerinden daha gzel olan bu kulardan birisi, bir arka
da ile birlikte Dou'ya gitmem gerektiini syledi. Btn
bunlar olduu srada ben M arake'teydim. Arkadamn
kim olmas gerektiini sorduum zam an d a Dou'ya gt
rlmesi iin dua etmi olan Muhammed el-Haar olduu
sylendi. Eer Allah izin verirse, onu gtreceimi syledim.
"Fez'e gittiim zam an o adam soruturdum ve beni gr
meye geldi. O na, duasnda her hangi bir ey istemi olup ol
madn sordum. Douya gtrlmesi iin dua etmi oldu
unu ve kendisine de birisinin onu gtreceinin bildirildii
ni syledi, O zam andan beri de benim geliimi bekliyormu.
Bylece, 597 ylnda arkadam olarak onu yanm a aldm
ve Msr'a getirdim ki orada ld, Allah ona rahmet etsin."36
Bu yeni arkada ile birlikte, ayn yln Ram azan ay iin

d e, bn Arabi Bugia'ya gitti ve orada baka bir gr dene

yimi daha yaad.
597 ylnn Ramazan ay iinde Bugia'ya girdi ve birok
deerii kiiler ile birlikte Ebu Abdullah el-Arabi ile karlat.
Yukarda belirtilen tarihte Bugia'ya girdii zaman yle an
latm akta:
"Bir g ece (grm iinde) kendimi, her biri tekine byk
bir ruhsal nee He balanm gkyznn tm yldzlarna
balanm olarak grdm. Yldzlar ile birletikten sonra b a
na (alfabenin) ruhsal evlilikteki harfleri verildi. Bu grm,
adm gizli tutmasn rica ederek, grler hakknda derin bil
gisi olan bir kiiye aktarmas iin bir arkadam a anlattm.
Grm adam a anlatt zam an, 'Bu ylesine snrsz bir de
niz ki bu gry gren kiiye en yce eyierin, gizemlerin bil
gisi ve yldzlarn zellikleri ala ca k ve kendi zaman iinde
hi kimse onun kadar bir bilgiye sahip, olm ayacak,' demi.
Sonra, bir sre iin susmu ve 'Eer bu gry deneyimleyen bu kentte ise, buraya gelmi olan gen Endlsl'den
bakas olam az,' diye eklemi."37
kisi, Bugia'dan Dou'ya giderlerken Tunus'a getiler.
O rada bulunduu srada bir baka ruhsal dereceye ulat ki
bu, bn Arabi'nin artc sonular ortaya karan lklar
na neden oldu.
"Bu dereceye Tunus'ta ulatm. Bu deneyimi yaarken,
ne olduu anlam adan korku dolu bir lk attm; ne var ki
bu lk, cam ideyken bize komu evlerden, yukardan
bakm akta olan kadnlar da iinde olmak zere onu iiten
herkesin baylmasna neden oldu; bazlar, yukardan avlu
ya bile dtler, am a ykseklie karn hi kimse yaralan
mad. lk kendine gelen ben oldum. mamn arkasnda na
maz klmaktaydk ve imdi herkes kendinden gemi yerde
yatyordu. Bir sre sonra onlar da kendilerine geldiler ve ola
yn ne olduunu sordum. Onlar da soruyu benim yantla-

mam gerektiini, nk anlattm olaylarn benim lm

dan sonra ortaya ktn sylediler. Ben de onlara kendi
lmn ayrmnda olmadm syledim."38
Tunus'ta, sekiz yl nce de ziyaret ettii arkada el-Mehdevi'nin yannda kald. Bu sre iinde de na el-devair\r\
bir blmn tam am lad.39
"598 ylnda H acca giderken, el-Mehdevi'nin evinde ko
nakladmz srada bir blmn bitirdiimiz na el-devair adl kitabm zda...
El-Mehdevi'nin yardmcs Ebu el-Cabbar, yazm oldu
um blm onun iin kopya etti ve ben de orijinal blm
M ekke'de bitirmek zere yanm a aldm ."40
Ayn yl iinde, Tunus'taki arkadana ved a ettikten son
ra bn Arabi, arkada el-Haar ile birlikte douya doru
olan yoluna devam etti, skenderiye ve Kahire'de ksa sre
ler geirdikten sonra yalnz olarak yolculuunu srdrd ve
o yln sonlarna doru M ekke'ye ulat. Kutsal Kent'e girdik
ten sonra Endls't stadn n kente yaylm akta gecik
medi ve ksa zam an iinde Mekke'nin en etkili ve en bilgili
ailelerinin dostluunu kazand. Onu kabul edenlerin en n
de gelenleri arasnda Ebu a ca Zahir bin Rstem ve ok
dindar ve bilgili bir hanm olan kzkardei vard. Bu adam n,
bn Arabi'nin Tercman el-Evak41 adl en gzel iirlerini top
lad kitabn yazmas iin esin kayna olduu esiz gzel
likte, erdemli ve bilgili bir kz vard. Daha sonralar bu iirler,
din bilginleri tarafndan gereinden ok tensel ve dnyaya
ait olarak eletirildii zam an, arkadalarndan bazlar bn
A rabi'ye, yaptnn btnselliini savunmak iin bir akla
ma yazm ay kabul ettirdiler.42
"599 ylnda M ekke'de kaldm sralarda ok deerli,
kltrl ve dindar ve hibiri de btn bu erdemlerine karn
kendini beenmi olm ayan birok erkek ve kadn ile tan-

tim; Ebu aca Zahir bin Rstem bin Ebu Reca el-sfahani ve
eitimli bir yal bayan, kadnlar arasnda parlayan bir rnek
olan, kzkardei, Bint Rstem... Bu eyhin, narin ve kendisine
bakan herkesi esir eden, bakire bir kz vard ki onun varl
toplantlara k saar, yannda olan herkesi artr ve kendi
sini gren herkese byk bir zevk verirdi. Ad, Nizam'd
(uyum) ve soyad da 'Gnein Gz' anlam na geliyordu.
Dindar, eitimli, kank ve Kutsal Yerler'in bilgeleri arasnda
bilge bir kzd."43
Kutsal Kent'te bulunduu srada, Hac trenlerinin yerine
getirilmesi, bn Arabi'nin en ok nem verdii konularn ba
nda gelmeli. Kabe evresindeki Tavaflardan birisi srasn
d a, ruhsal geliimi inde nemli bir evreyi iaret eden bir
gr yaad. Bize, Kabe'nin dou kesindeki Siyah Ta hi
zasndan geerken, kendisini Allah'a tapnm aya adam
gencin, kendi z benliinin daha yksek bir farkndalna
birlikte ulat varlk ile bir iletiim iinde grdn anlatr.
"Bir keresinde O'nun kadim Evi evresinde tavaf ediyor
dum ve kendimi buna vermi, Allah' ver ve ulularken... Si
yah Ta'a geldim ve sadk bir biimde tapnan genliin
kartal cevheri ile karlatm; hem konuuyordu hem de ses
sizdi, ne l ne de canlyd, hem karmak hem de basitti,
hem her eyi kapsamt hem de kapsanmt. Onu, Ev'in
evresini tavaf ediyor grdm zam an, hayat sahibi ola
n lnn evresinde tavaf ediyor grdm zam an, onun
ne olduunu ve nemini anladm ve Ev evresinde Tavaf
etmenin llere dua etm eye benzediini derinden kavra
dm. ,. Sonra d a Allah b ana o gencin tm zam an ve uzam
dncelerinin tesinde olan ruhsal derecesini gsterdi. Bu
nu kavradm zam an ... Onun sa elini ptm... ve, 'Ey, ha
berler getiren! Bak ve senin arkadaln nasl aradm ve
nasl arzu ettiimi gr!' dedim. O zam an bana iaret ve se
zindirme yolu ile sadece aretler yolu ile haberleebilecei
ni bildirdi. .. Gizlerini bana am as iin yalvardm ona. 'Be-

nim yapmn ayrntlarna ve oluumumun dzenine bak! So

runun, benim ime yerletirilmi olan yantn bulacaksn;
nk ben konuan ya d a konuulan deilim, benim bilgim
sad ece kendim hakkmda ve benim zm de adlarmdan
baka bir ey deil. Ben bilen ve bilinen bilgiyim."'44
Yine M ekke'de bulunduu srada, daha nce 594 yln
d a Fez'de iken kendisine gelmi olan ilk esinlere bal ola
rak, kendisinin Muhammedi Veliliin Mhr olduuna ilikin
kantlar da verilmitir.
"Kendim ile bu eit bir gr grdm ve bunu Allah'tan
iyi bir haber olarak yorumladm, nk Flz. Peygamber'in
kendi konumunu dier peygamberlerin durumuna gre
aklad bir hadis ile benzerlik gsteriyordu: 'Dier pey
gamberler arasndaki yerime gelince, bu bir duvar rp bir
tulasn darda brakm olan bir adam a benzer. te ben
o tulaym ve benden sonra hibir resul ya da peygamber
gelm eyecektir.' Burada Flz.Peygamber, peygamberlii du
vara ve peygamberleri de duvar oluturan tulalara ben
zetmektedir... Ryamda Kabe'yi altn ve gm tulalar
dan yaplm olarak 599 ylnda grdm zam an Mek
ke'deydim ; am a Yemen ve Suriye keleri arasndaki cep
heye baktm zam an birisi altndan, dieri de gmten,
birisi en tepedeki srada, dieri de onun altndaki srada, iki
tulann eksik olduunu ayrmsadm. Ondan sonra da ken
dimin bu eksik olan tulalarn yerine yerletirildiini gr
dm ... Uyandm, A llah'a krettim ve kendi kendime, 'Allah
Resul dier peygam berlere gre ne ise, ben de kendi cin
simden olan izleyicilere (veliler) gre oyum,' dedim ."45
M ekke'deki zam annn o u, alm alar ve Kutsal
Kent'te kalm akta olan birok bilgin ve Sfiler ile tartmalar
yaplarak geirilmi olmal. Mevruri'ye ait yaamyksel tas
lakta anlatlan hukuku Abdlvahhab el-Azdi ile karla
mas bu zam anda olmutur. Drt yaptn da bu dnemde

tamamlad in bir yazar olarak da youn bir etkinlik iin

de olmal: Mikat el-Envar46 adl bir Hadis'ler derlemesi, Sfiliin erdemleri zerine Hilyat el-abdaP adl bir yaz, gr
ler zerine Ta el-rasail48 adl bir yaz ve bir blm aada
sunulan Ruh el-Kuds... Bunlara ek olarak da rek bilginin
muazzam bir plann verdii el-Ftuhat el-Mekkiye49 adl ya
ptn oluturmaya balamt.
Bu sre iinde blge eitli felaketlerden dolay sknt
iindeydi. Haberleri, olaand gk olaylar ile Mekke'den
alnan kum frtnalar Yem en'i krp geiriyordu; Taif'te ise
ok gl bir veba salgn balamt.50
601/1204 ylnda bn Arabi Mekke'den ayrld ve bir sre
iin alarak vakit geirecei Musul'a gitmeden nce 12
gn kalaca Badat'a geti. Musul'dayken, el-Hzr'n ata
ma trenini nc kez kendisinin elinden ald Abdullah
bin Cam i ile karlat.51
O , Musul'un dnda yaayan, Ali el-Mtevekkil ve Ebu
Abdullah Kadip el-Ban'n arkada olan Ali bin Abdullah bin
Cam i idi. Kadlp el-Ban'n huzurunda Hzr ona Hrka giydirmiti ve kendisi d e, bahesinde tam Hzr'n ona hrka giydir
mi olduu yerde ve ayn biim de bana hrka giydirdi."
Bu dnemde abdest ve namazn irek nemi hakknda
elli blmden oluan ve El-Tenezzlat el-Mevs'lya adl bir
yaz da yazmtr (Musul Vahiyleri) 52
bn Arabi'nin Anadolu'daki M alatya'y ziyareti .yaklak
olarak bu sreler iindedir. Arabi'nin 603/1206 ylnda ulat
Kahlre'ye giderken Hebron'a (El-Halil) uradn gryo
ruz. Oradaki zamann aralarnda el-Hayyat ve kardei ve
byk bir olaslkla da el-Mavruri'nin bulunduu Sfi arka
da gruplar arasnda geirdi. Ne var ki resmi dinsel atmos
fer onun retilerine kar tepkisiz, hatta dm anca idi ve
ok gem eden de yetkeler tarafndan sapknlk ile sulan-

d. Eer arkada, Bugia'l Ebu el-Hasan'dan bn Arabi ile il

gili olarak bir vg mektubu alm olan Eyyubi hkmdar
el-Melik el-Adil'in zam annda araya girmesi olm asayd,
onun karsndaki bu eylem ciddi boyutlara ulaabilirdi.
"Msrllar onu eletirdiler ve ldrlmesini istediler, am a
Bugia'l eyh Ebu el-Hasan'n eliyle onu kurtarmaya geldi;
onu zgr braktrd ve szlerine yorum getirdi. Bu tehlike
den kurtulduktan sonra eyh (ibn Arabi) ona, 'nsanlnn
iinde kutsallk bulunan kii nasl hapsedilebilir kil' dedi. Ebu
el-Hasan d a , 'Efendim! Bunlar gizemsel, dinsel atein da
vurumlar; sarho kii de knanp sulu tutulmamaldr,' diye
yantlad."53
Bu gelimeler yznden hevesi krlm ve sklm bir bi
im de, bn Arabi Hicri 604, Miladi 1207 ylnda Msr'dan ay
rld ve Hadisler zerindeki almasn srdrmek ve Ebu ac a bin Rstem'in54 ailesi ile olan balarn yenilemek iin
M ekke'ye dnd. M ekke'de bir yldan biraz fazla bir sre
kaldktan sonra Kuzeye, Anadolu'ya doru yola kt. Bir s
re iin yolunun zerindeki Halep'te konaklad ve Kitab el-tecelliyat55 adl yaptnn bir kopyas iin belge verdi.
607/1210 ylnda Konya'ya geldi ve hem hkmdar Keykavus hem de halk tarafndan iyi karland.
"Padiah ona 100.000 dinar deerinde bir ev verdi. O
evde bir sre yaadktan sonra, kapsnn nnden geen
bir dilenci ondan sadaka istedi ve bn Arabi de ona evi al
masn syledi, nk sahibi olduu tek ey oydu."56
Byk bilgisi ve ruhsal gleri Konya halknn zerinde
derin bir iz brakt. En yakn izdei, Sadrettin Konevi onun
hakknda, "eyhimiz bn Arabi herhangi bir peygam berin
ya d a gemiteki Velilerin ruhlar ile iletiime geebilirdi. Bu
nu biim de yapabilirdi: 1) Ruhu bu dnyaya, aaya
arr ve hayatta bulunurken sahip olduu biim e benzer

bir beden iinde grrd onu. 2) O ruhu uykusunda grr

d. 3) Kendisini bedeninden soyutlar ve ruh ile buluurdu,"57
demektedir.
bn Arabi'nin kendisi de bizlere Konya'daki bir ressam ile
karlamasn anlatm aktadr.
"Ressamlarn resimlerine gzellik ve uygun denge geti
ren esin. Tanrsal adlardan birisi olan Yaratc'dan gelmek
tedir. Bununla ilgili olarak Rumlarn lkesinde, Konya'da a
rtc bir eye tank oldum. Yeterli bir sanatsal imgeleme sa
hip olmadn grdmz ve yardm c olduumuz bir res
sam 'vard. Birgn bir keklik resmi yapm ve iine de grl
mesi neredeyse olanaksz olan bir yanl gizlemiti. Sonra da
benim sanat anlaym denemek iin resmi bana getirmiti.
Resim, gerek hayattaki boyutlara uygun biim de, geni
bir tahta zerine yaplmt. Evde de bir ahin vard ki resmi
grr grmez, renkli tyleriyle onu gerek bir keklik sanarak
hcum a geti.G erekten de orada bulunan herkes resmin
gzelliine hayran kalmt. Dierlerinin gvenini kazanm
olarak ressam yapt le ilgili olarak benim fikrimi de sordu.
O na, tek bir kk hata dnda resmin olaanst olduu
nu syledim. Ne olduunu sorduu zaman da kekliin
ayaklarnn ok az bir oranda geree uymadn syle
dim. O zam an yanm a geldi ve elimi pt."58
bn Arabi'nin bu Konya ziyareti dou Sfizminin g elece
i iin ok nemli olmutur. Konya'l Sadreddin, bn Ara
bi'nin oradaki en yakn izdeiydi ve ondan yaptlarnn b
yk bir blmn retmek iin izin almt 59 Daha sonraki
yllarda, Sadr el-Din'in kendisi bn Arabi'nin retilerinin
nemli bir savunucusu olmu ve stadnn yaptlar hakkn
da birok nemli yorumlar brakmtr.60 Daha da nemlisi,
Fars Sfizmi'nin byk temsilcilerinin birou ve zellikle Celaleddin-i Rumi61 ile Endlsl byk stat arasnda bir hal
ka olmutur. Bu balant ve sonular, H. Corbin'in bn Ara

bi hakkndaki kitabnda ksa bir sre nce incelenmitir.62

Konya'dan ayrldktan sonra izdelerlnden bazlar le bir
likte kuzeye doru yolculuk yapt. Yolda Kayseri, M alatya,
Sivas, Ermeni blgesindeki Arzan'dan getiler; oradan yine
Gneye dnerek Dunayzr ve Harran'dan sonra Hicri 608,
M iladil211 ylnda Badat'a geldi.
"O nlardan(Recebiler) bir tanesiyle Diyarbakr'da, Dunayzr'da karilatm.63
"Bir tanesi, Arzan halknn bir casusu olan Buka'yd. Onu
kiisel olarak tanr ve arkadalk ederdim. Bana ok deer
verir ve sk sk grmeye gelirdi. Onunla am 'da, Sivas'ta,
M alatya ve Kayseri'de karlatm ve bir sre iin bana hiz
met etti. Annesine ok balyd ve onu Harran'da grd
m srada ona bakm aktayd."64
"Aralk ve O cak aylarnda Kuzey'de bulunduumuz sra
da Frat Nehri'nin donmu halini grdk; sert bir toprak gibi
olmutu. Nehir aadan akarken insanlar, hayvanlar ve
tm bir kervan onun zerinden geebiliyordu."65
B a d at'ta, Avarif el-ma'arif in66 yazar byk Sfi eyhi
lhab el-Din "Umar el-Shreverdi" ile bulutu.
"... her ikisi de birbirlerine tek bir sz sylemeden bir saat
kadar bir sre iin balarn ne emi durumda kaldlar ve
sonra ayrldlar. bn Arabi'ye el-Shreverdi hakkndaki gr
sorulduu zam an, 'Tepeden trnaa kadar Hz.Peygamber'in lleriyle donanm,' dedi, ibn Arabi hakknda da
el-Shreverdi'ye sorulduu zam an, 'O bir kutsal gerekler
denizi...' dedi."67
Hicri 609, M iladil212'de ibn Arabi, kendisine bal Hristiyanlara nasl davranm as gerektiini soran Keykavus'a uzun
bir mektup yazd. Olaslkla, o sralarda srmekte olan Hal
Seferleri'nin bilincinde olarak, Hrlstiyanlar ile ilikilerinde en

sert lleri kullanmasn ve ne pahasna olursa olsun, kendi

krall iinde slam 'a bir zarar vermemelerini salamasn
nerdi.
"... slam ve Mslmanlarn bana gelmi en kt eyler
den bir tanesi de (yeni ele geirilmi blgelerde) bir aznlk
olmasna karn, lkende anlarn alm as, inanszlk gste
rileri ve gze batan oktanrl retimdir ve ayn zam anda
d a , Allah ondan raz olsun, nananlarn Emiri, 'Umar bin ElKattab'n korunan halklar zerindeki kstlamalarn gevetil
mesidir. Kentler ve evrelerinde yeni kiliseler, rahibe manas
trlar, manastrlar, hcreler yapm am allar; harabeye d
nenleri yeniletirmemeliler; kiliselerinde, herhangi bir Msiman geceden az olmamak kouluyla konuk etmeli ve
ona yemek verm eliler... Mslman olmak isteyen akrabala
rna engel olmamallar; Mslmanlara sayg gstermeliler
ve grdklerinde aya a kalkm allar*..."68
Her ne kadar Keykavus, ibn Arabi'yi Anadolu'daki sara
yna davet ettiyse d e, o nce Hicri 610, Miladi 1213 ylnda
H alep'e69 ve sonra d a Tercman el-evak adl iir derleme
si ie ortaya km olan yanl anlam alar dzeltmek iin Hicri
611, Miladi 1214'te M ekke'ye gitti. Bu konuda, kitabin sonu
na iirlerinin rek anlamn aklad bir yorum yazd.
"iirlerimizin tm de ak konular, vgler, kadnlarn ad
lar ve sfatlar, nehir, yer ve yldz adlar gibi eitli biimler
iindeki kutsal gerekler ile ilgilidir. Bununla lgili olarak 'Ar
zularn evirm eni' balkl baz iirler hakknda bir de yorum
yazdk. Yorumun ad* 'Aklarn Hazineleri'dir ( Daka'ir elalak). Bunu yapmamzn nedeni, Halep'teki baz hukukula
rn, bizim iirlerimizin sad ece kutsal gereklere gnderme
yaptn ve bunlar din ile ilgili olarak sylemi olduumuzu
*Dharm a Yaynlar olarak bu aklam a bizim iin alldk Sufi
hogrsnn dndaym gibi grnmesine karn, Hal Seferleri dne
minde yaplan bir aklam a olduu gznne alnmaldr, -Editrn Notu

gstermemizi istemeleri yzndendir."70

Medine ve Kuds' bu sre iinde mi yoksa daha nce
Hicri 598, Miladi 1201 veya 1202'de mi ziyaret etmi olduu
kesin deildir.
Hicri 612, Miladi 1215'te bn Arabi bir kez daha Anado
lu'daki Sivas ve M alatya'ya gitti; Keykavus'u da ziyaret etti
ve Antakya savan zafer ile kazanacan da nceden
haber verdi.71 ibn Arabi, Hicri 612, Miladi 1215 ve Hicri 616,
Miladi 1219 yllar arasndaki zamannn ounu M alatya'da
geirmi gzkmektedir ve burada baz yaptlar iin ger
eklik belgesi de vermitir.72 Hicri 617, Miladi 1220 ve Hicri
618, Miladi 1221 arasnda ise Halep'teydi.73
bn Arabi'ye balarda bulunan tek hkmdar Keykavus deildi. Hicri 613, Miladi 1216'deki lmnden ncesine
dein bir sre iin Eyyubi hkmdar el-Malik el-Zahir, ona
byk bir sayg ve gven gstermitir. Bu hkmdar tarafn
dan bn Arabi'ye Halep'te bir ev verilmi olma olasl ok
yksektir.
"Birgn, Salah el-Din Yusuf bin Eyyub'un olu, Halep h
kmdar el-Malik el-Zahir ile bir grme yaptm.O gn ona
yz on sekiz d ava getirilmiti ve hepsini de yarglayarak ka
rara balad. Bu davalarn birisinde, onun mahkeme heye
tinden olup da bir devlet gizini a a vurduu iin kralln
kk drm olan birisinin lehinde konumutum. Rica
ma karn, adam n idamna karar verdi. Hkmdarn bu ko
nudaki yardm cs, ben bu karar duymayaym diye, bunun
gizli tutulmasn nerdi. Ne var ki, bundan haberim oldu ve
bu konuyu kendisine atm zaman, bylesine sularn c e
zasz braklmasna bir hkmdarn izin verem eyeceini sy
leyerek kar kt ve utan iinde ban nne edi. O na,
'Sen, kendinin hkmdarlk derecesine sahip olduunu ve
bir Sultan olduunu sanyorsun! Allah adna, ben bu dnya
da hi affedllem eyecek kadar byk bir gnah bilmiyorum

ve senin uyruklarndan sadece birisiyim. zam an, Allah'n

Yasas'na gre su olmayan bir eyi nasl affedememezlik
ediyorsun? Gerekten de senin hkmdarlnn bykl
pek de verimsizmi.' Bunun zerine onu bir utan kaplad,
adam serbest brakt ve affetti."74
Dier hkmdar ile olduu gibi, el-Melik el-Zahir ile de
olan bu yakn iliki, bn Arabi ve kadlar ve dinbilginleri arasn
da hi de ho olmayan duygulara yol am olmal. Gerek
ten de, yaamyksel skeleri okuyunca aka grlmek
tedir ki resmi dinsel yetkeler bn Arabi'yi retilerinden dola
y daim a eletirmeye ve mahkum etmeye hazrdlar. Kendisi
nin de ayn biimde misilleme yapm aya hazr olduu, elMevruri'yi anlatt yaamyksnde ve el-Malik el-Zahir ile
yapm olduu bir konumann yorumunda aka grl
mektedir.
"Bil ki dnyaya ait arzular insanlarn ruhlarn kaplad za
man ve bilginler, hkmdarlarn huzurunda i aram aya ba
ladklar zam an, gerek Yol'u terk ederler ve bencil am ala
r iin yasal destek arayan sahiplerinin kaprislerini tatmin et
mek iin, hukukularn kendilerinin bile kendi szlerine ger
ekten inanmadklar uydurma yorumlara bavururlar. Birgn bu konuyu el-Malik el-Zahir ile tartyordum ki hizmetkar
larndan birisine Harm adan' getirmesini buyurdu. Harmadan'n kim olduunu sorduum zam an, 'Benim bu hkm
darlmdaki bask ve yanllar uygun grmediini sk sk dile
getirdin ve ben de gerekten bu eylerin sulanmay hak
kettii konusunda seninle ayn grteyim; am a, Efendim,
btn bu ilerin her birisi, yetke sahibi bir hukukudan alnan
ve dinsel adan o iin doruluunu belirten bir fetva ile y a
plmaktadr, Allah onlarn belasn versin. Onlardan bir tanesi,
kendi lkesindeki daha byk bir yetkeden alnt yaparak,
benim iin Ramazan aynda oru tutmamn farz olmadn,
orucu istediim ayda tutabileceim konusunda bir fetva d a
kartt,' dedi."76

Hicri 620, Miladi 1223 ylnda bn Arabi, yerlemek iin

am 'a gitti ve Hicri 628, Miladi 1231'de Halep'e yapm ol
duu ksa bir ziyaret dnda, ld gne kadar orada ya
amtr.76 Uzun gezileri, muazzam boyuttaki yapt ve ars
nn iddetli yoksunluu, onun saln etkilemiti. Artk nl ve
neredeyse evrensel olarak sayg gren bir kii olarak o kent
te srekli olarak yaam ak am acyla am hkmdar el-Malik
el-Adil'in davetinden yararland. Hem el-Malik el-Adil hem
olu el-Melik el-Eref ve hem de am'n nde gelen hukuk
yetkeleri ona byk bir sayg ile davrandlar. Byk yapt elFtuhat el-Mekkiye'y\ ve ondan ok daha ksa, am a ok da
nemli olan ve retilerinin bir zeti olarak tasarlad Fsus
el-Hikem'\ orada tam am lad. Her birisj peygamberlerden bi
risinin adn tayan yirmi yedi blmden olumaktadr.77 Bun
dan baka gizemci iirlerini toplad esas byk derlemesi
eFDivan el-Ekber'l de tamamlamtr.78
ibn Arabi, am 'da Rabi ll'nin 28'inci gn, Hicri 638 yln
d a , yetmi alt yanda vefat etmitir (16 Kasm 1240). C en a
ze trenini am'n ba kads ve bn Arabi'nin iki izdei yerine
getirmitir.
bn Arabi arkasnda, birisi M alatya'da Hicri 618, Miladi
1221 ylnda domu ve Hicri 656, Miladi 1258 ylnda lm
olan Sad el-Din Muhammed adl ve dieri de Hicri 667,
Miladi 1268'de lm olan mad el-Din Muhammed adl iki
oul brakmtr. Sad el-Din yetenekli bir airdi ve bir Divan
yazmtr, ibn Arabi'nin Zeynep isimli bir kz da vard ki ok
gen bir yatayken dinbilim sorularna apak yantlar vere
biliyordu.
"Bir keresinde kzm Zeynep daha bir yana gelmemi ve
sadece st emen bir ocuktu ki annesinin ve anneannesinin
nnde ona oyun olsun diye bir soru sordum. Kars ile yatp
d a hi tohum karm ayan bir erkein ne yapmas gerektii
ni sormutum. O da o erkein boy abdesti almas gerektiini

syledi. O rada bulunan herkes bu yanta ok ard. Ayn yl

iinde, annesine H acca gitmek iznini vermi olarak onu an
nesine braktm ve daha sonra Mekke'de ailem le bulumak
niyetiyle kendim Irak'a gittim.79 Buluma yerine vardm da,.
yanm da Suriye kervannda onlar aram aya giden bir grup
insan da vard. Kzm beni grr grmez, 'Anne, ite babam
orada!' diye bard. Sonra da annesi bakt ve uzakta beni
grd. Zeynep, 'te Babam! ite Babam !' diye barmay
srdyordu. Ondan sonra da daylarndan birisi bana seslen
di. Yanna geldiim zam an glckler iinde kollarn boynu
ma dolad ve 'Baba! Baba!' diye hl baryordu."80
Elerinden sadece n biliyoruz: Sevilla'da evlenmi ol
duu ve kendisi hakknda daha sonra hibir bilgi verilmeyen
Meryem; Muhammed el-Keblr diye tannan mad el-Din'In
annesi ve Mekke muhafznn kz olan Fatma blnt Yunus bin
Yusuf81; ve am 'da evlenmi olduu. Maliki ba-kads'nn k
z olan adn bilmediimiz bir kadn. Zeynep'in annesinin de
adn ya da ona daha sonra ne olduunu bilmiyoruz.
Sfler arasnda bn Arabi'nin en iyi bilinen unvan 'el-eyh
el-Ekber'dir (En byk eyh). Byk bir olaslkla bu, kendi za
manna dein szl ileti ve perdeli gndermeler ile snrland
rlm olan byk bir reti ve bilgiyi yazarak anlatan ilk kii ol
masndan kaynaklanmaktadr. Bunu yaparak, bn Arabi en
yksek fiziktesi retilerden abdest almann irek nemine
kadar, evrenbilim, saybilim, dlerin yorumlanmas, Sfi uy
gulamalar ve gizemci haller vbin gibi ok eitli konular in
sanlara ak bir duruma getirmitir.
Baka dinsel geleneklerdeki gizemcilerin ok az kendi
retileri ve sezgilerini aktarm ak konusunda onun kadar c
mert davranmtr. bn Arabi, kendi kitaplarnn listesinde 251
yaptnn adn vermektedir.82 O. Yahya ise ok deerli Histo
ire et Classification d e l'oeuvre d'lbn Arabi adl kaynaka
almasnda olas 846 bal listesine almtr, am a gerekte

bunlarn ou bn Arabi'ye ait deildir ya da daha byk

yaptlarndan kartlarak yazlm blmlerdir.83 Bu byk
boyuta karn zc bir gerektir ki yaptlarnn ok az basl
mtr ve yeterince incelenmemi ve evirisi yaplmamtr.
ou da eldeki elyazmalarnn eletirel bir incelemesi yapl
m adan yetmi bir tanesi baslmtr; bn Arabi'nin zamann
dan beri otuz tanesi zerinde slam yazarlar tarafndan
yorum yaplm ve sadece de onalt tanesi Arapa dndaki
dillere evrilmitir. Bu nedenle, Sfizmin doru anlalmas iin
tem el bir anahtar olan ve karlatrmal gizemcilie mthi
bir katk salayacak olan bn Arabi'nin retileri, A rapa bil
meyenler iin tmyle yararlanlabilir durumda deildir.
En nemli iki yapt, antsal FtuhaP4 ve Fsus el-hikem'dir
ve bunlardan sadece sonuncusunun baz blmleri Titus
Burckhardt tarafndan ngilizce'ye evrilmitir.85 A rapa bi
lenler iin en kolaylkla elde edilebilen metinler, yukarda s
z edilmi yaptlardr ki bunlar H.S. Nyberg tarafndan yayna
hazrlanm olan Kleinere Schriften des bn el- Arabi (Leiden,
1919) ve Rasa II Ibnul Arabi (Haydarabad 1948) iinde basl
m olanlardr. Son zam anlarda, Tercman el-Evak 1961'de
Beyrut'ta baslm ve Divan'n da yeni basks yaplmtr.
A rap a bilmeyenler iin ise, yukarda sz getii gibi t
myle evrilmemi olan Fsus; Asin Palacios tarafndan El s
lam Cristianizado'da (Madrid, 1931) evrilmi olan baz ksa
yaptlar; M. Valsan tarafndan Etudes Traditionelles'de Fran
szca'ya evrilmi olan baz ksa yaptlar ve A. Jeffrey'nin Reader on slam' ndaki (The Hague, 1962) metinler bulunmak
tadr. ok aktr ki bn Arabi'nin yaptlarn incelemek ve ge
ni bir okur kitlesine kazandrmak uzun ve emek gerektiren bir
i olacaktr.
Birok yaptnn yazl biimiyle ilgili olarak bn Arabi'nin
kendisi ok ilgin baz bilgiler vermektedir.
"Yazm olduklarm iinde hibir zaman dier yazarlar gi-

bi nceden bir am a belirlemedim. Kutsal esin parltlar ge

lir, neredeyse beni tmyle kaplar ve sadece, bunlarn ben
de vahyettiklerlnl ileterek aklmdan kada aktarabilirdim.
Eer yaptlarmda herhangi bir biimsel zellik gze arp
yorsa, bu biim isteyerek oluturulmamtr. Baz yaptlar da
bana uykuda ya da gizemli bir vahiy iinde Allah'tan gn
derilmi olan buyruklar zerine yazdm ."86
Esinlenmenin, kitap bitinceye kadar yazmay brakam a
yacak kadar gl olduu zamanlar da anlatmaktadr. An
latldna gre. Ftuhat yazarken kendisi o srada nerede
olursa olsun, gnde defter doldururmu.87 Fsus'un ona
tek bir rya iinde vahyedildiini ve Hilyat el abdaf n da bir
saatlik bir sre iinde yazlm olduunu ne srmtr.88
Bir bn Arabi rencisi, onun ok saydaki yaptlarn oku
mak gibi byk bir emek ile kar karyadr ve daha da zor
olan onun ok aprak ve teknik bir tutumla anlatlm gi
zemci retilerini anlamaktr; ne var ki byle bir renci, ibn
Arabi'nin yaptlarnn byk bir blmnn eline kadar gele
bilmi olmas ve bir ounun kop-yasnn da onun yetkesi al
tnda yaplm olmas asndan ansldr. Kendi elyazs ile
yapm olduu kopyalarn ou stanbul, Konya ve Ba
dat'tadr.89
bn Arabi'nin Sfizm tarihi iin byk nemi iki konu zeri
ne dayanm aktadr: birincisi, slam ve Sfizmin iki tarihsel ev
resi arasnda bir kpr ya da ba olmas, kincisi de Bat ve
Dou Sfizmi arasnda ba olmasdr.
bn Arabi kendisinden nceki Sfi nesillerinin reti ve an
laylarn aktarm, ilk kez sistematik ve ayrntl biimde Sfi
deneyimi ve szl geleneininin geni birikimini yazya geir
mi, Mslman ve Neo-Helenistik dnyalar arasnda yzyllar
c a srm olan ilikiler ile byk lde zenginlemi bir tek
nik terimler ve simge-ler hzinesinin adeta resmini izmitir. Bir
Mslman iin ksa bir sre iin megul olunan dnya, klt-

rel, siyasi ve iktisadi olarak terk edilecek ykc bir frtnayken,

bn Arabi arkasnda slam'n irek miras olduu kadar Sfi
retilerinin de belirli bir anlatmn brakmtr. Bunu yapar
ken de kendisinden sonraki tm Sfi retisini derinden etki
lemi ve bu yzden de kendisinden nceki Sfiler ile kendi
sinden sonrakiler arasnda en nemli ba olarak ortaya k
maktadr. Belki de bunun bir blm, kendisinin "Muham
medi Veliliin Mhr" olduu iddiasnn neminden kaynak
lanmaktadr ki buna gre Yol'un formle edilmemi retisi
ni dorudan alan son kii odur ve ondan sonra gelenlerin
hepsi de retiyi onun bu bireimci anlatm yoluyla alacak
lardr.
Ayn zam anda, Dou ve Bat Sfizmi arasnda bir ba da
olduu iin ve bu, belirli ve nemli bir zam anda gerekleti
i iin onun etkisi bylesine derin ve yaygn olmutur. Daha
nce de belirttiimiz gibi, bn Arabi'nin Konya'y Hicri 607,
Miladi 1210'da ziyareti srasnda Sadr el-Din el-Konevi'yi izdeliine almasyla bu ba glenmitir. Konevi'nin en nde
gelen baz Fars Sfileri ile balantlar yolu ile ibn Arabi'nin
retileri Dou'ya da ulamtr. Shreverdi'nin90 iraki Fel
sefesinin nemli yorumcusu Kutb el-Din el-irazi'nin ve Sfi
bilgisinin antsal zeti, M esnevi nin91 yazar Celaleddin-i
Rumi'nin yakn arkada, byk gizemci air Fakr el-Din elIraki'nin stad olduunu sylemek burada yeterlidir. Bir yz
yl sonra da ibn Arabi'nin retileri bir baka byk gizemci
yazar, el-nsan el-Kamii\ yazm bulunan Abd el-Kerim elCili'ye92 esin kayna olmutur.
ibn Arabi'nin bu etkisi Sfizmin sadece kuramsal yan ile
snrl deildi, bir btn olarak Sfi yaantsnn dokusu iine
de derinlemesine szmt. Dou'da Rumi ve Bat'da da Ebu
el-Hasan el-azeli yoluyla en byk Sfi tarikatlarnn ikisi
onun retileri ile dolmutu. Dtaki grnme b akacak olur
sak, yaptlar zerine yazlm bulunan ok saydaki yorum ve
aklam a ve retileri hakknda dinbilim evrelerinde hl

srmekte olan tartmalar, onun bu dzlemdeki etkisini de

gstermektedir.

t . Bu tarih, Konya'daki Yusuf A a Kitapl'ndaki Elyazmas 5624'n

(7838) 675'ihci sayfasnda verilmektedir. Bu Elyazmas, bn Arabi'nin en
yakn izdelerinden birisi olan Sadreddin Konevi'nin zel kitaplnn bir
blmn oluturmaktadr. Kaynan Sadredddin Konevi'nin elinde
olduu neredeyse kesindir.
2.

EFFtuhat eFMekkiye,\\,s. 18.

S . Ed. A. Badawi. al-Andalus, XX, 1955, s. 122-8.

4. Ftuhat. II, s. 278 v e III. s. 235.
5. Ftuhat. II, s. 425.
6. Yaamykleri anlatlan eyhlerin ouyla erken yalarnda
karlamtr.
7. Ftuhat. I, s. 153.
7.

Ftuhat, I, s. 35.

9. Gaflet, anmsam a (zikir)'nn kartdr ve bu nedenle de gerek

farkndalktan yanlsamann iine bir dtr.
10. slam iinde, ar akncl/Transandantalizml reten bir
dnce okuluna bal kimse. Baknz: slam Ansiklopedisi, Mutezile
maddesi.
11. Ftuhat, III, s. 45.
12. Ms. Yusuf A g a , 5624 (Eski). 109-338.
13. Ebu M edyen'in ad Ruh el-Kuds iinde srekli olarak yinelen
mektedir.
14. Ftuhat. I, s. 186.
15. Ftuhat, I, s. 577.
16. Ftuhat, III, s.338.
17. Ftuhat, I, s. 186.
12.
Ftuhat, IV. s. 220. Her harfin saysal bir deeri bulunmaktadr
ve harflerin bu deerlerinin ve nemlerinin anlalabilmesi iin zel bir

alma alan vardr.

19. Ftuhat, I, s. 32.

2 0. Ftuhat, IV, s. 539.
21. Ftuhat, I, s. 244.
22. Ftuhat, II, s. 486, Bu deneyim yolu ile bn Arabi, Ik/Nur
m akam na ulam olduunu biliyordu.
23. Ftuhat
24. Ftuhat
25. Ftuhat, IV, s. 76.
26. Ftuhat, IV, s. 76.
27. Ftuhat, III, s. 514. D aha sonra Mhrn, ibn Arabi'nin kendisi
olduunu gsteren bir gr yaad. Bu nvan, Hz.Peygamber'in en son
d o ru d a n m anevi mirass anlam ndadr. Hz.sa'y ise. Evrensel
Veliliin Mhr olarak dnmtr. Baknz, A. A.. Afifi, Mystical
Philosophy o f Muhyiddin Ibnul Arabi / Muhyiddir ibnul Arabi'nin
Gizemci Felsefesi, C am brid ge , 1939, s. 98 f.
22. Ftuhat, IV, s. 9.
29. Ed. A. Palacios, Paris, 1933. d. 1000.
3 0 . Ftuhat, I, s. 334. Kahire'de 1325 Hicri ylnda baslmtr.
3 1 . Ftuhat, I, s. 708.
3 2 . Ftuhat. I, s. 153.
3 3 . Ftuhat, III, s. 292.
3 4 . "Ve imdi Bize, sizi ilk yaratm olduum uz biim de dnm
durumdasnz," Kur'an, VI, 94. Bu m akam da insana ait sfatlar biter ve
kulun bilincinde sadece Tanr'nn varl kalr. Baknz, Hucviri, Kef elMahcub, s. 249.
3 5 . Ftuhat, II, s. 260.
3 6 . Ftuhat, II, s. 436.
3 7 . Ftuhat. IV, s. 559 (yaamyks).
32.

Ftuhat, I, s. 173.

39.
Ed. H.S. N yberg, Kieinere Schiften des bn al-Arabi/lbn elArabi'nin Ksa Yazlan, Leiden, 1 9 ll.

40. Ftuhat I, s. 98-9.

41. Beyrut, 1961. R.A. Nicholson evirisi, Londra 1911.
42. Tercman ile birlikte baslmtr, Beyrut, 1961.
43. Tercman el-Evak. Beyrut, 1961, s. 7-8.
44. Ftuhat, I, s. 47-8. Bu "sonsuz genlik" grs iinde ibn Arabi,
biimsel dnyalarn kartlklarnn tesinde bulunan kendi sonsuz ve z
benlii ile karlamaktadr. F. Meier, The Mysteries/Gizemler'de bu
gr hakknda bir inceleme yazmtr. (Eranos Yllklar, Bollingen Dizisi
XXX), 1955, s. 149-68.
45. Ftuhat, I, s. 318-19. Baknz, Fsus el-Hikem, Kahire, 1946, s. 63.
46. Halep, 1927.
47. eviri, M. Valsan, Paris, 1951.
42. Veliyuddin 1759 imzal elyazmas kopya. Kahire 1328 Hicri.
49. Bulak. 1329 Hicri. Elyazmas kopya. Kendi elyazs ile olan ikinci
bir kopya stanbul Evkaf Mzesi'nde bulunabilir, 1845-81. Aaya
baknz, s. 47.
5 0 . Ftuhat. II, s. 450.
5 t . Bu, herhengi bir tarikata bal olm adan, doru da n bir a ta nm a
anlamndadr. Nasab el-Hrka kitabna gre (E a d Et. 1507,87-97b), bu
eit bir treni Sevilla'da (580/1184) ve M ekke'de de (599/1202)
deneyimlemitir.
5 2 . Murad Molla, 1236
5 3 . Ftuhat, IV, s. 560 (yaamyks)
54. Ftuhat, II. s. 376.
5 5 . Kitab el-tecelliyat, MS. Evkaf Badat, 4827.
56. Ftuhat, IV, s. 560 (yaamyks).
5 7 . R.A. Nicholson, "Lives o f Umar Ibnu'FFarid and Muhiyyuddin
lbnu-1 Arabi/Umar Ibnu'FFarid ve Muhiyyuddin ibnu-l Arabi'nin
Hayatlar" J. R.A.S., 1906, s. 816.
5 2 . Ftuhat, II, s. 424.
59.
Konya'daki Yusuf A a Kitaplndaki Elyazmas 5624 (7838).
Konevi'ye yaptlarn retm ek yetkisi veren ve bazlar d a bn
Arabi'nin kendisi tarafndan imzalanm birok belge iermektedir.

60. Fsus el-Hikem zerine bir d e yorum yazmtr, Yusuf A a , 4858.

6 t . nl M esnevi nin yazar, 1207-73.
62. L'Imagination cratrice dans le Soufisme d'lbn Arabi, Paris,
1958, s. 55-8.

63. Ftuhat, 11, s. 8.

64. Ftuhat, II, s. 15-16.
65. Ftuhat. III, s. 459.
66. Kahire
67. R. A. Nlcholson, "Hayatlar'. J.R.A.S., 1906, s. 812.
67. Ftuhat, IV, s. 547-8.
69. Tecelliyat zerine bn Savdakin tarafndan yazlm yorumun
nsz, Fatih Elyazmas, 5322.
70. Ftuhat. III, s. 562.
7 f. Muhadarat el-abrar, II, s. 180.
72. Bunlardan bir tanesi d e Ruh l-Kuds'tr.
73. Makam el-kurbah iin belgeler, H a yd a ra b a d , 1948 ve Menzil
el-menazil. Vellyuddin, 1759 (elyazmas kopya).
74. Ftuhat. IV, s. 539.
75. Ftuhat. III, s. 69-70.
76. Ftuhat, IV, s. 83-84.
77. Yorumlu A. A. Afifi basks. Kahire, 1946.
77. Kahire basks, 1270 Hicri.
79. Bu olay, 606 Hicri V e 609 Hicri Yllar arasnda olmal.
70. Ftuhat. IV, s. 117.
7 t . Ftuhat. IV, s. 554.
72. A. A. Afifi, "ibn Arabi'nin Kendi Yaptlar Hakkndaki Notu",
Sanat Fakltesi Bleni, skenderiye niversitesi, VIII, 1954, s. 109-17.

73. L'institue Franaise d e Damas. am, 1964.

74. Hicri 1274, 1282, 1293 ve 1329'd a baslmtr. 589/1202 ve
629/1231 arasnda yazlm ve 632/1234 ve 636/1238 arasnda eklemel
er le tekrar kopyalamtr ki bu, stanbul'da saklanmaktadr. 1329 Hicri

kopyas 2500 sayfadan biraz d a h a fazla bir boyuttadr.

25. Sagesse des Prophetes, Paris, 1955.

26. N o t'a Giri", Ayn Kaynak.
27. Makarri, Nefh el-tib. I, Leiden, 1855-61, s. 570.
22. Notlar, Ayn Kaynak.
29.
O. Y ahya, Histoire e t dassificatton, I, s. 78. Ne var ki Yusuf
A a 'd a k i yaptlar bn Arabi'nin kendi elyazs ile deildir. Hilyat elabdahn bu kopyas, 'stadmz, imammz, eyhimiz... Muhyi el-Din bn
Arabi demitir ki...." diye balamaktadr (s. 74,1.4).
90. d. 1191 Baknz: S. H. Nasr, Mslman Bilge, Harvard, 1964,
blm II.
9 t . d. 1273. R. A. Nicholson evirisi, 8 cilt, Londra, 1925-40.
92. d. 1410. Baknz: R. A . Nicholson, Studies in Istamic
Mysticism/slam Gizemcilii zerine almalar, Ca m brid ge , 1921. s. 77148. Al-lnsan el-Kamit de n alntlar, T. Burckhart. Kahire, 1939,
Alger/Lyon, 1953.

"Ne ticaret ne d e alveriin kendilerini Allah' anmaktan

(zikrullah) alkoymad kiiler... *2

Bu szcklerle Kur'an, Hz.Peygamber'in zleyicileri ara

snda, inananlar topluluunun dierlerinden daha youn
ve her eyi kucaklayan bir biimde kendilerini namaz ve zik
re, meditasyona vermi olan ve bu dnyann arm aanlar
n brakm kk bir topluluun varln iaret etmektedir.3
Hz.Peygamber'in kendisinden sonra, zel davet ve kendile
rini aday biimleri yznden "Sfi" denilen ve alar bo
yunca birok nesile bir rnek ve esin kayna olan kiiler
bunlardr. Ruhsal hayatlarn gelitirdikleri kaynaklar, ilk izleyi
ciler ve sonraki nesillerin de yapm olduu gibi, Allah'n Ki
tab ve Hz.Peygamber'in koymu olduu llerdir. Bunun
tersiymi gibi grnen baz biim ve kanlara karn, Sfi
retisi, uygulamas ve ilham iin kiinin Kur'an ve Hadisler'e
dikkatle bakmas gerekir.4
Yzyllar boyunca Sfller, Hz.Peygamber'in yanbanda
yaam ve onun azndan Allah'n szlerini iitmi olan ilk
fakirleri5 doldurmu olan kutsal gerein esas ve dorudan
deneyimini canl tutmak iin a b a harcamlardr. Bundan
baka, zor ve kark dnemlerde Mslman toplumunu bir
arad a tutmak ve ileri kolaylatrmak gibi bir ilevleri de ol
mutur.6 Dta ise, nl el-Gazali rneinde olduu gibi, s
lam retisinin btnselliini ortaya koyarak savunanlar da

vardr.7
Bir deneyimi yitirmek tehlikesi ortaya kar km az, onu
iletmek ve anlatm ak gereksiniminin ortaya kmas kiinin
doasnda bulunmaktadr. Genel olarak slam ve zel ola
rak Sfizm iin de bu dorudur. Onuncu yzylda yaam
olan bir Sfi, "Bugn Sfizm, gereklii olm ayan bir addr,
am a daha ncelerinde ise ad olmayan bir gereklikti," di
yecek kadar ileri gitmitir.8 Her ne kadar kukusuz bir biim
de bu bir abart ise d e, uras da kesinlikle dorudur ki bu
anlatmn incelik ve ayrnt kazanmasndan sonra, ibn Ara
bi'den sonra, Sfiler kendi deneyimlerini yava yava dile
getirmeye balamlardr. Ne var ki, buna ramen, z ile il
gili ve dile getirilemez gerekliklere ait en nemli iletiimler,
izde ve stat arasndasndaki kiisel ba iinde kalmay sr
drmtr.
"Yeryzndeki her ey yok olacaktr, sadece ba ve
celal sahibi Rabbinin yznden baka."9
Sfilerin ok esinlendikleri bu Kur'an ayeti, Sfilerin temel
retisini gstermektedir: Allah'n gerekliinden baka
gereklik yoktur ve tm dier gereklikler O'nun Gereklii
ne baldr ve grecelidir.10 Tm evrensel belirlenimler, bi
imsel ya da biimsiz, ince ya da kat/kaba olsunlar. Ger
eklikken kaynaklanan bir yarat ya da kendi kendini g
rne kartm a srecinin iaretlerinden/ayetlerinden ba
ka bir ey deildir.11 Daha da tesi, zaman zam an bu Ger
eklik, yaratklarnn iine kendi gerek kaynaklarn ve esas
doalarn bilmek dncesini sokmak iin, insan iradesi ve
abasndan olduka bamsz bir biimde kendi kendisini
a a kartmtr.
"Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun!"12
Evren sz konusu olduu zam an, Sfi onun biimler ok
luu iinden tesini grebilmek isterken, evrenin duyular ile

alglanan maddi dzenden ok daha fazla bir ey olduu

nu dnmektedir. Sfi iin evren, varlk dzlemlerinden
m eydana gelmi olan birok dnyalar, saysz biim ve ruh
sal gizilg derecelerinden m eydana gelmitir ve bunlar bi
ricik Gereklik'in bilincinde olup olmamalarnn lsne
gre yukarda ya da aada yer alrlar.13
"Gerekten de biz insan en kusursuz biim de yarattk ve
sonra da onu aann aasna indirdik."14
Dier dinlerde olduu gibi, bir Sfi iin de insann yarat
l iindeki yeri biriciktir, merkezsel olarak a a kandr ve
varlnda evrenin tm gerekliklerini ve dzeylerini ierir.
Byk evrenin bir bireimi olarak bir kk evrendir. Bunlara
ek olarak, gerekten ya da gizil bir g olarak kutsal ger
ekliklere katlr ve bylece de yaratl ve Yaratc arasnda,
tmyle greceli gereklik ve Mutlak Gereklik arasnda bir
ba, bir berzahtr. Allah'n evrendeki batemsilcisi olarak ve
Allah'n buyruklarn alm ak iin daha nceden uygun duru
ma geti-rildii ve seilmi olduu iin, kendi varlnn Kay
nan ve kendi gerek doasn tanm akla ykmldr.
"Allah de ve brak onlar! O karklk iinde debelenip
dursunlar."15
Kur'an sayfalarndan gelen bu heyecanlandrc buyruk,
ego'nun alann, eklenti ve yanstmalarn brakarak Yol'u iz
lemek iin her Sfi'nin kendi iinde duyumsad canl a
ry gstermektedir. Sonunda ise Sfi, Allah ile zdeki zde
liini ( vahdet-l vcut) ve O 'ndan baka snacak bir ba
kasnn olmadn anlayacaktr.16
Bu istek, Allah'n Mutlak Gereklik olduunun ezici bir bi
linci ve insann da hiliinin ve deersizliinin17 yokedici bir
farkndal tarafndan esinlendirilir ve bu ikisi birlikte, o Ger
ekliin dorudan bilgisini aram ak ve Allah'n ltf ile, o bil
giyi bulandran her engel ve perdeyi kaldrmak isteini

oluturur.
Araycnn karsna ilk dikilen engel kendi ego bilincin
den bakas, "kty buyuran can"d an bakas (el-nefs elemmare bi'-l-su) deildir ki bu, bizleri sevgi ve nefret zincir
leri ile eitli biimler dnyasna balar; srekli olarak dei-.
en grntler ve izlenimlerden oluan esnek ve deimez
tuhaf bir karmaklktr. Bu anlar ve umutlar toplam ise biz
leri zam an ve uzam iinde tutsak eder.18
Ego'nun kendi gerek durumunun farknda olmas ve Al
lah 'a dnmek iin azim gstermesi, Allah'n ona yardm et
mek ve korumak iin ltuf gstermesi ile olasdr;"... Allah'n
cmertlii ve acm as olm asayd,", "Allah, dilediini Nuruna
ulatrr,"19 ayetleri bunu anlatm aktadr. Bylece, istekli kii
kendisini boaltmak ve kutsal ltfn ie akn alabilir du
rumda kendisini am aldr.20 Bu ltuf kiiye ya dorudan
doruya esinlenme ve sezgi parltlar biiminde ya da do
layl olarak, arayan kiiye rehberlik eden ve onu destekle
yen kutsal yazlar ve ayinler iindeki arm aanlar olarak ge
lir.21 Kendi ruhsal krlk ve duyarszl ile savamas grevi
ne ek olarak istekli kii, Ruh'a diren gsteren ve onunla sa
vaan d gler ve eilimler ile de uramaldr.22 Bir kere
sinde Hz.Peygamber, "Kk savatan, byk savaa d
nyoruz," demitir.
Birok Sfi, Yol'a alt ana evre ya da basam aktan sz
ederler. Bu evrelerin herbirinln de bir edilgen ve bir de etkin,
farkndalk ve alclk ile Allah'n ltfuna bal olarak istek ve
eylem ynnn olduu sylenebilir.
lk evre, yukarda anlatld gibi, kiinin kendi hiliinin
farkna varmas ve ego ile savamasdr. Bu evrede kul, Al
lah'n iddet ve Ycelii karsnda korkuyla doludur ve ken
disinde A llah'a ait unutkanl (gaflet) besleyecek her ey
den geri ekilm eye neden olan bir ruhsal bzme (kabz)
halini deneyimlemektedir. Dnyadan ve eytandan. Al-

lah'n kar konulamaz gcne ve eylemlerine snr.

kinci evre, umut (reca) ve Allah'n cmertlii (ikram) ve
Allah'n Gzellii'ne (C em al) hayranlk dnemidir. Bu ayn
zam anda kendini tmyle adam ak ve inanmak admdr
d a. nsann kendisini, Allah'n kk evrendeki kusursuz yan
smas, O'nun sadk kulu ve buna karlk da Evren'in dzeni
iinde Rabbin merkezsel konumda olduunu anlad nok
tadr. Bu konumu anlam olan kii, kutsal ltfn onun yolu
ile bir kanal oluturduu bir insanlk ls, bir ermitir.23
Bilgi ve zdelik24 olan nc evrede, kiinin z birden
yokolur ve Mutlak Gereklik ile zdeleir. Bir anlam da kii
nin znellii, biricik olan O'nun her,eyi kapsayan ynnde
yok olur ve bu arad a d a baka bir anlam da kiinin nesnel
lii Allah'n her eyi kucaklayan "Benlii tarafndan iine
alnr.25
Yol, ruhsal m akamlar ve hallerden olumu olarak da
grlebilir. Bu m akam lar, sad ece ahlaksal anlam da deil,
kutsal niteliklere ait kaplar olarak da belirli ruhsal erdemle
rin kazanldn gsterirler. Ebu Nasr el-Sarrac, bu makam
lardan yedisini saym aktadr: Tvbe, Kendine hkim olmak
(V er), Dnyadan uzak durm ak/kanmak (Zhd), Fakr, Sa
br, Tevekkl ve Rza. Bir kez kazanldktan sonra bunlar ru
hun srekli/deimez durumlar olarak kalrlar.
Dier tarafta ruhsal hl genel olarak, Yol'daki zel ilerle
yiinin bir gstergesi olarak araycnn zerine inen geici bir
olgudur. El-Sarrac, ruha ait baz halleri yle sralamaktadr:
Kendi kendini gzlem lem ek (m urakabe). Yaknlam ak
(kurb). Sevgi (M uhabbet), Korku (M akafa), Umut (R e ca ), s
tek (evk), Almak (ns), Dinginlik (tm inan), Gzlem (Mahade) ve Kesinlik (Yakin). Bu haller kulun abalarnn bir so
nucu olarak deil, kula yardm c olmak ve rehberlik etmek
iin sad ece Alah'n ltf olarak gelirler.26

"Rabbinin adn zikret ve kendini tmyle O 'na ver ve

ada! "27
Farkndalk ve doru bilgi Yoi'un sad ece bir kutbunu
oluturur ki ister sesli duada Kutsal ismin zel olarak yinelen
mesi srasnda isterse de am ac/kiinin dnce, duygu ve
duyumlarn Allah'a evirmek olan herhangi bir slam ayini
srasnda olsun, Sfilere gre esas z, Allah'n adn zikret
mek ya d a anmsamaktr. Allah adnn zikredilmesi, Kur'an
tarafndan en yksek nitelikteki tapnm biimi olarak gste
rilmektedir: "Namaz gerekten de ehvet dolu eylemleri ve
byk gnahlar engeller, am a en ycesi Allah'n adn zik
retmek en bydr," (Kur'an, XXIX, 45). Sfi iin gerek
olann bilincinde olmak, Allah'n srekli olarak aklda tutul
mas olduu iin, bunun dndaki her ey yanlsam aya ya
da gerek olan unutturmaya yneliktir (gaflet). Hz.Peygamber'in sylemi olduu gibi, "Bu dnya ve bu dnya
daki her ey lanetlenmitir, Allah'n adn zikretmekten ba
ka." Sonuta doal olarak. Gereklikten baka gerek ol
mad iin, "dnya ve erdii her ey" Allah'n grne
karttklarndan baka bir ey deildir ve Yol'da ilerlemi
olanlar iin dnya artk bir perde ya da bir engel olmayp
O'nun Hakikat'inin a a kmasdr.28 Kur'an dnyay hem
Allah'n cmertliine bir delil olarak rnek gstermekte
hem de onun sinsi, byleyici yanlsamasna kar kiileri
uyarmaktadr. Sonuta kii Allah' her eyin iinde ve her e
yi de Allah'n iinde grmelidir ki her ey yolcuya O'nun Y
zn gsterebilsin.29
Mslmanlar gibi Sfller de, nemini daha derinden yo
rumladklar dier slam tapnmlarn doal olarak uygular
lar. Onlara gre bu yinler, tapnmlar ya Allah'a teslim ola
rak "benliin uykuya dalmasna" ya da gerek doamz
kabul ederek "kalbin uyanmas"na yol a a r. Bu yzden abdest alm ak sad ece d ya da hatta i kirlerin basit bir biim
de ykanmas deil, kalbin Allah'tan baka her eyden arn-

drlmasdr. Secde, kiinin Allah Gereklii karsnda yok ol

mas iin bir simge oluturur (Fen) ve oturu d a , zde
O'nunla bir olarak kiinin O'nun iinde yaamasnn simge
sidir.
Allah karsnda, btnsel fakr'n anlalabilmesi yoluyla
ego'yu ldrmek iin bir frsat, bir ruhsal yenilenme dnemi
olarak grlen Ram azan Orucu iin de ayn eyler geerlidir. Ram azan'n son gnlerinde birok Mslman, cam iler
de nam az ve tapnm iinde uzun zam anlar harcarlar. Bu
itikaf uygulamas, Sfilerde dzenli bir halvet uygulamas bi
iminde geniletilmitir ki halvete giren izde, zikir ve meditasyon am acyla kendisini insanlar ve dnyadan bir sre
iin ayrr.30 Baz tarikatler bu uygulama zerinde dierlerine
gre daha ok dururlar. Gecenin bir blmn ya da t
mn dua ve namz ile geirmek de bu eit bir adettir.31 Bu
teh ecc d uygulam asndan, ilerdeki blmlerde sk sk sz
edilecektir.
"Sana ballk yemini edenler, Allah'tan bakasna ba
llk yemini etmemilerdir. Allah'n eli, onlarn ellerinin zerin
dedir."32
Her ne kadar Hz.Peygamber'in szl retisi ve barakas/33 ilk zam anlardan beri stattan izdee aktarlm akta idiyse
de ancak XII. Yzyl'da, belirli bir stadn retilerini ve yn
temini srdrmek iin izde gruplar tarikatler biiminde top
lanm aya baladlar. Gnmze kadar yaam olan en es
ki ve en nl tarikatlar arasnda, Abdlkadir el-Cilani tara
fndan kurulmu olan Kadirilik,34 Celaleddin-i Rumi35 tarafn
dan kurulmu olan Mevlevilik ve Ebu el-Hasan ei-azeli36 ta
rafndan kurulmu olan azeliliktir. Bu tarikatlar, hibir biim
de slam, hatta Sfizm'in farkl mezhepleri olmamlar, m a
nevi m izataki eitlilikler iin eitli gruplar salamlardr,
Deiik tarikatlar, tem elden ayrlmakszn deiik birleme,
reti ve uygulama yollar ortaya koyarlar.37 G erek bir S-

fi tarikat, kabul edilmi genel ilkelere, slam tapnm biimle

rine uyumu ile anlalabilir; esinlerini, Kur'an ve Hz. Peygam
ber'in Hadislerine dayanarak alr ve onlara baldr; balan
g noktas asndan d a , tarikatn statlar silsilesi Hz.Pey
gam berden balamaldr.
Yukarda sz edilmi olan ilk tarikatlar, zamann ilerle
mesiyle, birok yan-dal tarikatlara yol amlardr. Bu dalla
rn kurulmas, bir eyh, byk bir manevi g ya da anlay,
reti ya da yntemde yeni bir vurguyu savunduu ve
byle bir kiinin evresinde yeni bir izde grubu toplanp bu
nu destekledii zam an gereklemitir. rnein, azeli tari
katnn birok dallar arasnda geni bir blgeye yaylm
olan ve el-Arabl el-Darkavi 38 tarafndan Darkaviyye vardr
ki kendi zamannn azeli uygulamasna daha sk bir disiplin
getirmitir. Yaklak yz yl sonra da bir Darkavi eyhi olan
Ahmed el-Alevi39, halvet uygulamasna d aha byk bir
nem veren kendi daln kurmutur.
Yukardaki Kur'an alntsnn d a gsterdii gibi, bir Sfi ta
rikatna balanm ak, kiinin kendisini o tarikatn bana ya
da eyhine ve eer bu iki zellik ayn kiide yoksa, o zaman
d a kendisi silsileye bal bir manevi stada ballk yemini
etm esiyle olur. Bu yem in, H udeybiye'de, yaknlarnn
Hz.Peygamber'e ettikleri yeminden esinlenmedir. Hibir S
fi, uygun bir biim de Yol'a balam a treninden gem e
den, Sfizmin uygulamalarndan herhangi birisine balam a
y dnmez. Birok durumda, tarikatn eyhi basite, tari
katn varl, retisi ve uygulamasn srdrmekten honut
olan seilmi ya d a bu grev kendisine gemi olan kiidir.
Ne var k bazen bir tarikatn yeleri, balarnda ayn zam an
d a, zikir iletiimine ek olarak Izdelerini Yol boyunca ilerlet
me gcne sahip de olan bir manevi bir rehber ( mrid) ile
birlikte alacak kadar ansl da olabilirler.40 ounlukla ta
rikatn eyhinin bir de temsilcisi ( halife/naib) olur ki eyh bu
lunmad ya da hastaland zam an onu temsil eder. Eer

tarikat ok geni ise o zam an hazineci ya d a tarikata yeni

girenleri yetitirecek olan retmen gibi dier ilevleri yeri
ne getirecek olanlar atam ak gerekebilir.41 Tarikat geni bir
biimde eitli hcre ya da zaviyeler'e blnd zam an,
eyh bunlarn herbirine bir mukaddem *2 atar ki bu kii ey
hin adna, onun tleriyle grr ve yeni yeleri kabul et
mek ve bulunan eskileriyle de grmek znine sahiptir. o
unlukla mukaddem' in kendisinin de bir temsilcisi bulunur.
Bir tarikatn ya da zaviyesinin kurulu biimi, nemli l
de tarikattan tarikata deiir ve bir dereceye kadar da ye
rel koullara baldr. yeler bazen eyh ile birlikte topluluk
iinde yaarlar, dier durumlarda da eyhin sad ece zel izdeleri onunla birliktedir. Belirli durumlarda, yeler yaam la
rnn byk bir blmn dnyadaki ilerini yaparak geirir
ler ve sadece tarikata ait ayinleri yapm ak in zam an za
man bir araya gelirler. ounlukla d a, tarikata tmyle
balanm tam yelere ek olarak geni bir istekli kitlesi var
dr ki bunlar sadece tarikata balanm olmann kutsanma
sn almtr; kendilerini Y o l' izleyebilecek yetenekte gr
mezler, am a tarikatn ve eyhinin barakasn paylam ak is
terler.
Tarikata tmyle balanm olan yeler, kendilerini t
myle eyhin ynetimine teslim etmi olan ve hayattaki
esas am alar kutsal gerei yaam ak olan kadn ve erkek
lerdir. Tarikatn kendilerinden istedii tm ayin ve uygula
malar yapm ak ykmlln.stlerine almlardr ve olas
olduu kadar da eyhe hizmet etmeyi grevlerinin bir b
lm olarak grrler. Kendilerini fakirlik ve boyun em eye
balam olmalarna karn, ye-lerden bekr kalmalar is
tenmez. Manevi topluluklarn ounda olduu gibi, yele
rin kendi aralarnda birbirlerine kar ve eyhe kar olan ili
kileri, belirli davran kurallar (edeb) ile snrlanmtr. Bir top
luluk iinde bu kurallar, herhangi bir manastrda grlebile
cek derede kat bir "Kutsal Kural" derecesinde olabilir.

Bir tarikatn her zaviyesi dzenli aralklar ile toplanr ( m ec

lis) ve yeler toplu olarak tarikata ait zikirleri ve okumalar
( vird) yaparlar; bu arada slam'n genel tapnmlar da yeri
ne getirilir. Zikir gibi virdler de ounlukla doksan dokuzluk
tebih yardmyla okunur. Toplantnn bir yerinde sessizce ye
mek de yenebilir ya da Sfi yazlarndan blmler okunabi
lir. Zikre mziin ya da iirlerin elik etmesi de olasdr. Baz ta
rikatlarda ise zikir, kutsal bir dans olarak ritmik eylemler ile
yaplr.
Bu etkinliklere kadn yeler erkekler ile birlikte katlmazlar;
genellikle eyhin ei ile birlikte bunlar yalnz yaparlar. Ne var
ki ruhsal konularda dorudan doruya eyhin kendisi tara
fndan ynlendirilirler.
- R. W. J. Austin

t . Baknz: M. Ling'in Ortadou'daki Din yapt iindeki mkemmel

makalesi "Sfizm". II, Cam brid ge . 1969, s. 253-69.
2. Kur'an, XXIV, 37.
3 . Grevi dnya ileri ile d e uramak olan Hz.Peygamber'in ken
disine, bu grubun nemi ile ilgili olarak K ur'an'da anmsatma yapl
maktadr: "Benliini, O 'n u n rzasn arayarak Rablerini sabah ve akam
zikir edenler ile birlikte tut..." (Kur'an, XVIII, 28).
<?. lk zam anlardan gnm ze kadarki sre iindeki herhangi bir
sfi yaptna bakldnda bunun kantlar kolayca bulunabilir.

5 . Baknz: Kur'an, II, 273, "Sadaka, Tanr Yolu'nda bir araya gelen
ler iindir... Kendilerini ne karmadklar iin bilmeyenler onlar zengin
sanr. Sen onlar yzlerinden (simahum) tanrsn." "Fetih" suresinde bu
szck, srekli secde yznden oluan iaret iin kullanlmtr.
6. Mslmanln son yzyllardaki siyasi gerilemesi srasnda, sfizm
gl bir manevi birletirici olmutur.

7.
G . Makdisi tarafndan yaplan son aratrmalar gstermitir k, bn
el-Cevziyye gibi, ounlukla sflzmin dman olarak dnlen s
lam'n bu savunucularnn kendileri de gerekte birer sfi idi.
2. Hucvlrl, Kef el-mahcub, s. 44.
9. Kur'an, LV, 26. sfi retisi, fena (tkenmek; yokluk) ve beka
(varlk); ve ayn za m a nda d a kutsal grnlerin ki kutbu le ilgili, kav
ramlarn bu ayetten almaktadr.
tO. Sfi retisi in en iyi giri kitaplarndan bir tanesi, T. Burckhardt'n An Introduction to Sufi Doctrine/Sfi retisine Giri adl yap
tdr, Lahor, 1959.
11. "Nereye dnerseniz dnn. Rabbin yz oradadr," Kur'an, II,
115.

12. Kur'an, I, 1. Baknz; F. Schuon'un Dimensions o f Islam/islam'n

Boyutlar adl kitabndaki Sfllerln evren gr le ilgili blmler. Blm
II ve XI.

13. Bu gre gre, ktlk ilkesi, deyim yerindeyse, greceli varl

n saygszca m eydan okumas v e kendi varln iddia etmesi ve szde-m utlak bir nitelikten dolay haksz yere iddiada bulunmasn gster
mektedir. Bylece bn Arabi. A ra p a "eytan" szcnn anlamn
"uzakta olmak" anlamndaki kke, yni yokluun ucundaki G ereklik'ten uzak olmak durum una balamaktadr.
14. Kur'an, XCV. 4.
15. Kur'an, VI, 92.
16. Kur'an, IX, 118.
17. "insann kendisinden sz edilmeye d e m e yen birey olduu
bir zam an yok m uydu?" Kurn, LXXVI, 1.
12.
G enliinde eyh el-Alevi bir ylan eyh el-Buzidi iin byledi
i zam an, el-Buzidi ona kendi nefsinin ok d a h a tehlikeli ve boyun e dlrilmesinin de ok d a h a zor olduunu belirtmitir. M. Lings, A Sufi Saint
o f The Twentieth Century, Londra, 1971, s. 52. Dnyann batan kar
malar karsnda e g o , zayftr ve kolayca boyun eer, a m a kendisinin
greceli olduunun gereklii ile kar karya gelince natla ve kurnaz
lkla kar koyar.
19. Kur'an, XXIV, 35, ve II, 64.
20. Bu. Hrlstiyan gizemcilerin yazlarndaki Vacare D e d ya karlk
gelmektedir.
21. "Ve sabr ve dua iinde O 'n d a n yardm dileyin" Kur'an, II, 45;

"nananlara bir ifa ve rahmet olan Kur'an' vahyettik" Kur'an, XVII, 82.

2 2. Baknz: Efesliler. VI, 12; Kur'an, VII, 17.

23. Bunlar, K ur'an'da "en nde olanlar" (Kur'an, LVI, 10) ve Yak
na getirilmi olanlar' (Kur'an, LVI, 11) olarak anlatlan kiilerdir.
Baknz: Fars Sfileri kitabnda, C . Rice'n makamlar ve haller ze
rine incelemesi, Londra, 1964, Blm IV ve V.

24. Bu evre, Hindular'n ruhsal yolu, Eylem Yolu(Karma), Kendi

ni A d a m a k Yolu (Bhakta) ve rfan Yolu (Jn a n a ) olarak e ayrmalar
na karlk gelmektedir. Ayn zam a nda Yasa (eriat), Yol (Tarikat) ve
Hakikat snflamasna d a uymaktadr.
25. Kendini beenmilikten baka Hak'tan ayr olan ne vardr
ki?""(Kur'an, X, 32); "O bir olan ve hereye stn olan Allah'tr" Kur'an,
XII, 39. Birinci ayette, greceli varlk olarak kii yokolur (fen) ve die
rinde d e kutsal z olarak kii varolarak yaar (bek).
26. Baknz: Fars Sfileri kitabnda, C . Rice'n makamlar ve haller
zerine incelemesi, Londra, 1964, Blm IV ve V.
27. Kur'an. LXXIII, 8.
22.

"Tanr bilgisine sahip olan kiiler, dierleri gibi eylerden ka

mazlar, nk onlar hereyde Rab Terini dnrler," Bir Sufi stada
Mektuplar (El-Darkavi), T. Burckhardt evirisi, Londra, 1969, s. 32.

29. Zikir, D ou Hristiyanl'ndaki sa Duas uygulamasna, Hinduizm'deki Ja p a Yoga "ya ve Budizm'deki NembutsU ya karlk gelmek
tedir. o u dinlerde izde, bir stadn rehberlii olm adka byle bir
uygulam a yapm am as iin uyarlmaktadr.
3 0 . Bu uygulam a, ounlukla uzun sreler iin kendisini d nyadan
ayran Hz.Peygam ber'den esinlenmedir.
3 1 . Biraz dnda geceyi tapnm ile geir," Kur'an , LXXIII, 2.
3 2 . Kur'an
3 3 . Bu, fiziksel d n ya d a bolluk ve ruhsal dzende de g ne n ve
mutlulua neden olan, kutsal kaynakl yararl bir kuvvet," olarak tanm
lanmtr.
3 4 . . 1166. En nl Sfilerden birisidir v e birok tarikat, manevi
zincirini on a bal olarak bu g ne getirir.
3 5 . Antsal Mesnevi'nin y a za r. . 1273.
3 6 . . 1258. Byk bir olaslkla Mslman Bat'da en etkili Sfi s
tad.

37.
Bu a da n Sfi tarikattan, Hristiyanln manastr tarikatlarndan
farkl deillerdir,
32.
. 1823. Mektuplanndan Olumu olan bir derlem e son zam an
larda T. Burckhardt tarafndan evrilmitir: Letters o f A Sufl Master/Bir
Sfi stadnn Mektuplar, Londra, 1969.
3 9 . . 1934. M. Lings, bu eyh iin gzel bir incelem e yazmtr: A
Sufi Saint o f The Twentieth Century/Yirminci Yzyl'da bir Sfi Ermii,
Londra, 1971. zellikle lgin bir kitap olmasnn yansra, bir Avrupa
dilinde Sfi retisi ve uygulamas zerine yazlm en iyi yaptlardan
birisidir.

4 0. Eer bir zde, Y o l'd a ilerlemek istiyorsa, Tanr'nn ltf ile bir s
tat bulmal ve onun deneyimi ve bilgeliinin yardmyla byle bir ara
trma iinde karsna kabilecek birok tuzak v e tehlikelerden
kanabilmelidir; bir Hindu talibi d e eer hedefe ulamak istiyorsa, bir
guru bulmaldr.
4 t . Baknz: L. Rinn'in yararl yapt. Marabouts etKhouan. Cezayir,
1884.

4 2 .Mukaddem makamnn, Hz.Peygam ber tarafndan M edine'ye,

ora da Mslmanl yeni kabul edenlere slam'n retisi ve tapnm
biimlerini aktarsn diye gnderilmi olan Musab b. U m ar'dan esinlen
mi olduu olasdr.

Bu stat Sevilla'ya, ben tam Yol'un bilgisini edinmeye

baladm sralarda geldi.2 Onu ziyarete gidenlerden birisi
de bendim. lk karlamamda onu, kendisini Zikir uygula
masna adam birisi olarak buldum. Beni, onu grmeye g
tren ruhsal gereksinimi, karlar karlamaz hemen gr
mt.
Bana sordu, "Sk bir biim de Allah'n Yol'unu izlemeye
azimli misin?" Yantladm , "Kul, azim gsterebilir am a bu
nemli noktada karar A llah'a aittir." O zam an bana dedi
ki, "Eer dnyaya kar kendini kapatrsan, tm balar ke
sersen ve sadece Cmert olan Allah' yoldan olarak se
ersen, O d a, herhangi bir aracya gerek olm adan seninle
konuacaktr." Ondan sonra d a bu konuda baarl olunca
ya kadar bu yolu izledim.
Her ne kadar okuma yazm ay ve saylar bilmeyen bir
kyl idiyse de, onun manevi makamn takdir edebilmek
iin. Birlik anlay zerinde yapt aklam alar kiinin bir
kez bile olsun dinlemesi yeterliydi. Sahip olduu Younla
m a3 gc ile kiilerin dncelerini kontrol edebilirdi ve sz
leriyle de varoluun engellerinin stesinden gelebilirdi. YzKble 'ye4 dnk olarak daim a abdestli ve bir ayin safl
hali iinde bulunurdu ve srekli olarak Allah'n isimlerini zik
rederdi.

Bir keresinde, baka kiilerle birlikte, Hristiyanlar tarafn

dan esir alnmt.5 Bnun olacan, olay daha gerekle
m eden nce bilmi ve buna gre, birlikte seyahat etmekte
olduu kervann dier yolcularn, ertesi gn hepsinin esir
alnaca konusunda uyarmt. Ertesi gn de, onun syle
mi olduu gibi, dman onlar pusuya drm ve en son
kiiye kadar hepsini esir almt. Ama ona byk bir sayg
gstermiler, ona rahat bir yer ve hizmetiler vermilerdi. K
sa bir sre sonra da beyz dinar karlnda yabanclar
dan kurtulmay baarm ve lkenin bizim yaadmz bl
gesine gelmiti.6
Dnd zam an ona, parann iki ya da kiiden top
lanmas nerildi. Bunu d a yle yantlamt, "Hayr! Bunu sa
d ece, mmkn olan en byk saydaki kiiden isterim; ger
ekten de eer mmkn olsayd, bunu herkesten kk
miktarlar biiminde alrdm, nk Allah bana sylemitir ki
Son Gn'de/Ahirette tartlacak olan her ruhun iinde ate
ten kurtarlmaya deer bir ey vardr. Bu yolla her bir insann
iindeki iyiyi, Muhammed milleti iin gtrm olurdum."
Yine onun hakknda anlatlanlara gre, birgn Sevilla'dayken birisi gelip ona, Kutamah7 kalesinde yaayan in
sanlarn umutsuz bir biim de yamur gereksinimi iinde ol
duklarn bildirmi ve Allah'n oraya yamur yadrmas iin
onlarn yanna gidip onlar iin dua etmesini rica etmi.
Bizimle kale arasnda deniz ve karadan yaplacak sek
sen gnlk bir yolculuk olmasna ramen, Muhammed ad
l bir mridiyle yola kt. Yola km adan nce birisi ona, ka
leye gitmeden de dua etmesinin yeterli olacan syledi.
Bunu, Allah'n ona, bizzat kendisinin gitmesini emrettiini
syleyerek yantlad.
Sonunda kaleye ulatklar zam an oraya girmelerinin ya
sak olduunu rendiler. Am a, onlar bilmese d e, yamur
duasn yapt ve Allah da bir saat iinde yamuru gnder-

di. Dnte, kente girmeden nce bizi grmeye gelmiti.

Muhammed'in daha sonra bize sylediine gre Allah,
yamuru gnderdii zam an, yamur her yne yam
am a tek bir damlas bile onlara dememiti. Allah rahmeti
niin onun zerine de inmedi, diye aknln stat'a anla
tn ca, kalede olduklarn anm sasayd, stne de yam
olaca yantn almt.8
Birgn stat ile birlikte otururken, bir adam olunu ona
getirdi. Adam , stad selamlad ve oluna da ayn eyi yap
masn syledi. O sralarda stadmzn grme yetenei artk
iyice kaybolmutu. Adam , stada olunun btn Kur'an'
ezberlemi olarak belleinde tamakta olduunu syledi.
Bunu iitir iitmez stadn tm davran deiti ve zerine
m anevi bir hal kt. Sonra da adam a yle konutu: "G e
ici olan. Sonsuz olan tar. Bizi ve olunu bu yolla hem des
tekleyen hem de koruyan Kur'an'dr." Bu olay, onun m ane
vi Huzur'daki hallerine bir rnektir.9
Allah'n dinine ve onunla ilgili olan her eye sk skya ve
korkusuzca balyd. Onu ne zam an grmeye gittiysem,
beni "Ho geldin, gerek evladm !10 ocuklarmn hepsi ba
na ihanet etti ve ltuflara kanp ekip gitti11; am a sen her
zam an onlar tandn ve deerini takdir ettin. Allah bunu
unutm ayacaktr!" szleriyle selamlamt.
Bir keresinde ona, manevi hayatnn ilk yllarnn nasl ol
duunu sormutum. Bana, ailesinin yllk gda harcamasnn
sekiz uval incir12 miktar kadar olduunu ve halvete ekil
mi olduu srada da karsnn gelip ona bardn, ar
szler sarf ettiini ve harekete geip o yl ailesini geindirebilmek iin bireyler yapm as gerektiini sylediini anlatt.
Bu durum karsnda kafas karm ve A llah'a, "Ya Rabbi!
Bu i Sen ile benim aram a giriyor, nk karm hi durma
dan beni azarlam akta srar ediyor. Bu yzden, eer ibade
time devam etmemi tercih ediyorsan, zerimdeki onun bu

dikkatinden beni kurtar; eer durum da tersi ise bana bil

dir," diye dua etmi. Birgn Allah ona iinden seslenerek
Ey Ahmet! badetine devam et ve huzur iinde emin ol ki
daha bugn sona ermeden nce sana, iki buuk yl yete
cek kadar, yirmi yk dolusu incir getireceim ," demi. Da
ha sonra da bana, bunun zerinden daha bir saat bile
gem eden bir adam n incir dolusu bir uval yk ile kaps
na gelip ona seslendiini anlatt, incirler geldii zam an Al
lah ona, bunun, yirmi yk incirin d aha birincisi olduunu ia
ret etmi ve bylece, gne batm adan nce, yirmi yk in
cir oraya braklm. Bu olay karsnda kars da ok minnetkar olmu ve byk bir mutluluk duymu.
eyh kendisini ok derin bir biim de meditasyona ver
miti ve iinde bulunduu manevi haller13 srasnda da ge
nel olarak byk bir nee ve umut tard.
Allah rahmet eylesin, onu son ziyaretime yanm da arka
dalarmla birlikte gitmitim. Evine girdiimiz zam an onu
oturuyor bulduk ve selmlatk. Arkadalarmzdan bir tane
si bir konu hakknda soru sormak istiyordu, am a biz ieriye
girer girmez, kafasn bize doru yukar kaldrd ve Ebu Be
kir (b ana byle hitap ediyordu), sana daha nce de sz et
mi olduum bir noktay dnelim hepimiz; nk, Ebu elAbbas bin El-Arif'in14 'Asla varolmam olan geer gider,
am a hep Varolan ise kalr,' sz beni daim a hayretler iin
de brakmtr. Hepimiz, asla varolmam olann geip gitti
ini ve hep varolann da kaldn biliriz; o zaman bu szler
ile ne dem ek istiyor?" O rada bizimle bulunanlarn hibirisi
byle bir soruya yant verm eye hazr deildi ve bu yzden
de soruyu bana yneltmiti. Bana gelince, ben soruya pe
kala yant verebilecek durumda olmama ram en, yle
yapm adm ve konumamak iin kendimi tuttum. eyh bu
durumun farkna vard ve soruyu da bir kez daha yineleme
di.

Uyumak iin bir keye ekildiinde elbiselerini kar- .

mazd ve ne zam an iitsel bir deneyim 15 yaasa, durumunu
hi bozmazd; am a ne zam an Kur'an okunduunu duysa,
kendine hakim olam az ve ii dalgalanrd.16 Birgn, plak
(el-Assad) olarak bilinen arkadam Ebu Abdullah Muham
med el-Hayyat ve erkek kardei Ebu el-Abbas Ahmed elHariri'nin evinde, eyh ile birlikte nam az klyorduk ve imam
d a Kur'an- Kerim'in "Neb'e/Haberler" suresini okuyordu.
mam, Allah'n "Yeri sizler iin bir dek,17 dinlenme yeri ve
dalar d a dayanak, destek olarak yaratm adk m ?..."
ayetine geldii srada, imamdan ve okuyuundan birden
soyutlandm ve kendi iim de eyhimiz Abu C afer'i grdm,
bana yle diyordu: "Dinlenme yeri dnya ve destekler de
imanllardr; dinlenme yeri, inananlarn cem aati ve d aya
naklar da irfan sahipleridir; dinlenme yeri irfan sahipleri ve
peygam berler de dayanaklardr; peygam berler dinlenme
yeri ve resuller/eliler de dayanaklardr; resuller/eliler din
lenme yeridir ve ondan sonra ne gelir?"18 Daha baka m a
nevi hakikatler de syledi ve bunlardan sonra bir kez daha
dikkatim yine imamn okuyuuna dnd, .... ve O doruyu
syler. G erek gn odur."19 Namazdan sonra ona, namaz
srasnda grdklerimi sordum ve anladm ki o ayet ile ilgili
dnceleri, benim igr deneyimim srasnda bana ak
ladklar ile aynym.
Birgn adam n biri, elinde bir bak ile onu ldrmek iin
koa koa stne geldi ve eyh de ok sakin bir biimde
boynunu adam a uzatt. eyhin yanndakiler adam tutmak
istediler, am a eyh, adam n yapm ak istediini yapabilm e
si iin onu brakmalarn syledi. eyhin grtlan kesmek iin
ba yukar kaldrr kaldrmaz, Alldh, adam n elindeki b a
dndrp bkverdi ki bunu grnce ok korktu ve b
a yere frlatt. Sonra da tam bir pimanlk iinde kendini
eyhin ayaklarnn dibine att.
Eer yer darl olm asayd, bu eyhle ilgili daha pek ok

eyi, artc zdeyilerini ve manevi sorunlar zerine yapt

mz tartmalar anlatabilirdim.

S n deenle 'ncile*'te*#*

Kendisi ile karlatktan sonra byk bir dostluk kurdu

um eyh Ebu Abdullah bin el-Havvas'n toplantlarna de
vam ederken bu eyh Hakka yrd. Bu yaptta ele alnma
y dnlen kiiler kategorisine girmedii iin onun kendi
eyhini bu sekinin dnda braktm.
ster uyank ister uykuda olsun, El-ryani "Zikir"e olan
ball ile ok iyi tannmt;21 o uyurken dilinin Zikir halinde
hareket ettiini ben kendim de sklkla grmtm. ok yo
un manevi haller yaard ve o yrede oturanlar onun hak
knda hi de iyi niyetler beslememekteydiler; o kadar ki c e
maatin nde gelenlerinden birisi, onun oradan kovulmas
iin dierlerini ikna bile etmiti.22 Bizim bulunduumuz Sevil
la 'ya gelii de byle olmutu.
Onlarn bu davran zerine Allah o yrenin halkna, Ha
lat denen bir in'i23 musallat etti ki o da yukarda sz edi
len nde gelen kiinin evini igal etti ve oray terk etmesi iin
onu zorlad. Bu Cin o evde kald ve orann insanlarn kendi
sine gelmeleri iin ard; onlar da bunu kabul ettiler. Hep
si eve gelince in'in sesini iittiler; ilerinden birisinin evin
den bir eyin alnp alnmadn ve birisinden kukulanp
kukulanmadn soruyordu. Her iki soruya da evet diye ya
nt verdikten sonra Cin o adam a kukularnda yanldn ve
gerek sulunun filanca kii olduunu, karsna ak olduu
nu ve onunla kendisini aldattn syledi. Ondan sonra da
Cin adam a gidip her eyi kendi gzleri ile grmesini syledi
ve adam da onun sylediklerinin gerek olduunu grd.
Bu ekilde, onlar umutsuzluk iinde brakana kadar Cin ora
dakilerin sakl ktlk ve ahlakszlklarn kendilerine ve o-

cuklanna aklad durdu. Artk kendilerini yalnz brakmas

iin ona yalvardklar zam an ise Cin, Abdullah (el-ryani)
tarafndan onlara gnderilmi olduunu syledi. Cin orada
alt ay kadar bir sre boyunca kald ki ondan sonra hepsi
toplanp el-ryani'ye gelip ehre dnmesi iin rica ettiler,
ona yapm olduklarndan dolay kendilerini affetm esi iin
yalvardlar. eyh merham ete gelerek onlar in'den kurtar
mak iin tekrar oraya dnd. Bu olay da btn Sevilla'da
herkes tarafndan konuulur oldu...
Birgn onunla birlikteyken iecek bir ey istemiti. Kadn
mridlerinden birisi kalkt ve bakr bir ayak zerinde duran,
bakr kapakl bir testi getirdi. Bunu grnce, "ki anssz ey
arasnda duran eyden imek isteim hi kalm ad,"24 dedi.
O zam an ben baka bir tesnyi alp ona getirdim. Duyularnn
ona tad her ey Allah tarafndan onun bir hikmet kazan
mas iin vesile klnmt.

D ifu to ticv
t . Ftuhat,1, s. 186; II, s. 177; III, s.539'd a Ebu el-Abbas diye anlmak
tadr. inciler'd e kendisine "Abdullah" denilmektedir (sayfa 68'e
baknz)
2. Sevilla'ya gelii 580/1184 ylndan n c e olmal. Ftuhat, II, sayfa
425.

3 . M anevi bilincin belirli aamalarna ulamann sonucu olarak

ortaya kan Younlama ( himmah) g c, varoluun eitli dzey
lerinde kontrol sahibi olmay mmkn klmaktadr. Mucize cinsinden
etkilere yol aabilir bu. Cf. T. Burkchart, Introduction to Sufi
Doctrine/Sfi retisine Giri, Lahore, 1959.
4. Hem abdestli olmak hem d e Kble'ye (M ekke'ye) doru dn
mek. namazn doru bir biim de klnabimesl iin gerekli koullardr.
Sayfa 86'ya baknz.
5 . Onikinci yzyln ortalarnda Mslman g c, Endls'n biraz
tesine gemi durum dayd ve srekli olarak d a kuzeyden gelen
Hristiyan gruplarn byk ve kk saldrlar ile kar karya geliyordu.

6. Bu hikayenin nciler'deki d a h a ayrntl bir biimine gre, kendisi

ve birlikte seyahat ettii kiiler, Sevilla'dan kp yerlisi olduu
kasabaya tam mil yaklamken pusuya drlmtr. (Sayfa 68'e
baknz). Dier tutsaklarla birlikte alt ay kald orada anlatlmaktadr.
7. El-Kar el-Kebir. Cf. Archives Morocaines, II, 2, sayfa 19
2. Bu yk, inciler'de de anlatlmtr (Giri blmne baknz).
9. Bu, Tanrsal tefekkr yolu ile kalbin isel bilin durumuna dalmas
ve biimler dnyasndan kendisini soyutlamasdr. El-Hucviri, Kef elM ahcb (E.J.W. G ibb Mem. XVIII) 1911, sayfa 248-51
tO. Burada sz edilen balar, manevi ilikilerdir. Bir keresinde Hz.
Fatma d a bn-i Arabi'nin annesine onun manevi babas olduunu
sylemitir. Fthat II, 348
f t . Kutsal lutfun bir kanal olduu srece, her gerek manevi
stadn reti, ynerge ve denetimlerinin, hatta onun salt varl ve
huzurunda bulunmann, yeterince alc olabilen bir kii iin temel yarar
lar salad sylenebilir. F. Shuon, "Manevi stadn Doas ve ilevi"
Karlatrmal Dinler zerine almalar. I, Sayfa 50-59.
72. Yazar burada her bir incir yknn yz rotl geldiini sylemek
tedir ki bir rotl d a yaklak olarak bir pound, yani 0.4536 Kg kadardr.
t3 . Manevi hal, Sfi'nin durumu, istek ve tutkusuna uygun olarak
ona balanan manevi lutfun geici bir etkisidir.
74. Bu nl spanyol Sfi, Mahasin el-Mecalis adl kitabn yazardr.
Asin Palacios, Paris, 1933. 1141'de vefat etmitir.
75. G enel bir ilke olarak iitsel deneyim , bir d sese ait sel kuvvet
yolu ile sel manevi hallerin uyandrlmasdr. Daha zel bir biimde
dile getirilecek olursa, baz Sfi tarikatlarnda uyguland gibi, bylesine halleri uyandrmak iin mzik ya d a iir dinlemektir. Hucv/iri, Kef
el-Mahcub. sayfa 393
76. Tanr'ntn Kelam olarak kabul edilen Kur'an-Kerim'ln, alclk
duyarl yksek dinleyicilerde hi kukusuz byle tepkilere sk sk neden
olmas gerekir.
77. Kur'an Kerim: Sure VXXI1I
72. Bu Kur'an ayeti zerine yaplan bu meditasyonlar, evrenin hiy
erarik bir grnn ifade etmektedir. Peygam ber, Tanr'nn
mesajlarn duyurmak in O 'n u n tarafndan vahiy indirilen kiidir;
resul/eli ise, yeni bir ilahi dzen getiren kiidir. Buna gre, resul, ayn
zam a n d a bir peygam berdir, a m a her peygam berin bir resull, yani
getirdii yeni bir toplumsal dzen olmayabilir. Sagesse des prophtes.

bn Arabi, T. Burkhart evirisi, Paris, 1955. Sayfa, 46

19. Kur'an- Kerim: LXXVIII, 38-9

20. Esad. 1777. 916
21. Kutsal isimlerin srekli olarak tekrar edilmesi, tm byk manevi
geleneklerin bir zelliidir. Hristiyan geleneinde Dou Heslkastlarnn
"Kalp Duas," bu uygulamann en nemli rneidir. T. Burckhart, An
Intoduction to Sufi Doctrine/Sfi retisine Giri. Lahore, 1959, sayfa
124.
22. imdi Algarve'deki Silves yaknlarndaki Loule olan o zamanki
"Ulya"dan gelmiti.
23. insana kar ister iyi eilimli ister kt eilimli olsunlar, Cinler,
sptil bir d o a ya sahip varlklardr. Encyclopdie/ o f slam, Djinn/isiam
Ansiklopedisi, Cin.
24. Bakr szc ( nuhas), nahisa kknden gelir k bunun anlam
d a anssz ya d a uursuzdur, iki zarar verici, ykc gezegen olan Mars
ve Satrn de A ra p a 'd a El-Nahsn olarak adlandrlr.

Bu eyh, Ebu M edyen'in2 yaknlarndan biriydi ve bu l

kenin en nde gelen Sfilerinin ou ile karlamt. Bir s
re Msr'da yaam ve skenderiye'de evlenmiti.3 Ebu Tahir
el-Salafi4, onun kendi ailesinden birisi ile evlenmesini istemi
ti. Bir keresinde kendisine Fez'in valilii teklif edilmi, am a
bunu kabul etmemiti. Kendisini tmyle Yol'a adam olan
kiilerden birisiydi. Tarikatmzn szcs ve tarikatmz Bat'd a yeniden canlandrm olan Ebu M edyen, Ebu Yakub
iin, "Gemi iin gvenli bir liman ne ise, o da yledir," de
miti.
Kendisini zel ibadetlerine adamt ve sadakasn daim a
gizli olarak verirdi. Fakirlere sayg gsterir, zenginleri ise al
altr, gururlarn krar, yoksullarn gereksinimleri ile bizzat
kendisi ilgilenirdi. Onun emrindeyken beni en mkemmel bir
biim de ynlendirdi ve bana bakt.
Arkadam Abdullah Bedr el-Habe, onu yakndan tanrdi ve eyh de onun evinde ld. Eer isterse. eyhin yo
la balam aya yeni ad ay olmu bir kiiyi en aalardan bir
anda en yksek manevi dzeylere karabildiini sylerdi.
Younlaabilme gc ok yksekti. ounlukla Melamilik5
ilkelerini izlerdi. Kalarn atm am olduu bir na ok en
der olarak rastlanrd, am a ne zam an bir fakir grse, yz

nee iinde aydnlanrd. Fakirin birisini kucana aldn

ben kendim bile grdm ve kendi mridlerine de sk sk hiz
met ederdi.
Bir keresinde onu ryamda grdm; gs yarlp al
mt ve iinden de gnein parlay gibi bir k kyordu.
Ryada, ona gitmem iin bana seslendi. Elimdeki birka
byk beyaz anak ile ona doru yrdm; o da yaklaa
rak anaklar azna kadar st ile doldurdu. Ben de onun
anaklar doldurduu hzla st iiyordum.6 Gerekten de
hem ondan hem de daha sonra kendisinden sz ed ece
im Ebu Muhammed el-Mevrr'den grdm manevi l
tuf harikadr.
ilk karlamamzda, btn dikkati benim zerimde top
lanm olarak nme koyduu ilk soru uydu: "Namaz klan
kiinin nnden geen birisinin iledii gnah nedir ki o g
nahn bykl, o kiiye, 'Bulunduum yerde keke krk yl
kmldamadan dursaydm,' dedirtir?" Buna doru yant ver
mitim ve benden holanmt.
Ne zam an onun nnde ya da teki eyhlerimin nn
de otursam, rzgrdaki bir yaprak gibi sallanrdm; sesim za
yflar, kollarm ve bacaklarm titrerdi. O ne zaman bunu farketse, bana daha yumuak davranr ve beni rahatlatm aya
alrd ki bu da sadece benim ona kar olan korku ve say
gm daha ok arttrrd.
Bu eyhin bana kar byk bir efkati vard, am a baka
larna d aha ok ltuf gstererek ve bana kar da uzak bir
tutum taknarak bunu gizlerdi; bakalarnn konumalarn
ver, dierlerinin yannda ve toplantlarda ise beni azarlar
d. Bunda o kadar ok ileri gitti ki, hepimiz onun emri altn
d a, ona hizmet ederken, arkadalarm manevi yolda be
nim pek yol alam adm dnmeye baladlar.7 Am a, Al
lah'a krler olsun ki btn topluluk iinde sadece ben,
eyh ile yaptmz alm alar iinde onun kendisinin de d a

ha sonra kabul ettii gibi, gerek baarya ulatm.

Bu eyh ile birlikteyken yaam olduum nemli bir de
neyim daha var. ilk nce u aklanm al ki ben o zam anlar
da el-Kueyr'nin8 ya da baka bir stadn "Mektup "unu hi
grmemitim; bizim Yol'umuzda yazlm olan eylerin varl
nn hi farknda deildim; Sfiler'in kullandklar terimleri
de tam olarak bilmiyordum.
Birgn eyh atna bindi ve bana ve arkadalarm dan bi
risine, Sevilla'dan yaklak 3 mil kadar uzaklktaki Almonteber9 dana gitmemizi, onu izlememizi buyurdu. Buna uya
rak, sabahleyin kentin kaps ald zam an, yannda el-Kueyri'nin Mektup 'unun bir kopyas bulunan arkadam ile
birlikte yola ktm. Daa trmandk ve eyhi tepede bulduk;
hizmetisi de atn tutuyordu. Ondan sonra dan tepesin
deki mescidin iine girdik ve nam az kldk.10 Namaz bitirdik
ten sonra arkasn mihraba11 dnd ve okumam syleye
rek Mektup 'u bana verdi. Ondan o kadar ok korkuyor
dum ki iki szc bir araya getiremedim ve kitap elimden
dt. O zam an arkadam a okumasn syledi ve daha
sonra kldmz ikindi namaz vaktine kadar okunanlar ze
rinde aklam alar yapt. Namazdan sonra eyh hepimizin
kente geri dnmemizi nerdi. Atna binip yola koyulduu
zam an ben de zengiyi tutmu olarak onun yannda kou
yordum. Yol boyunca bana Ebu Medyen'in erdem ve ke' rametlerini anlatt. Bana gelince, onun anlattklarna o ka
dar dalp gitmitim ki hep yukarya hi gzm ayrm adan
ona bakyordum ve evrem in de farknda deildim. Birden
bana bakt ve glmsedi, sonra da ona yetieyim diye d a
ha hzl komam iin atn mahmuziad. Birden durdu ve
"Dn ve bak da arkanda neleri brakm olduunu gr!"
dedi. Dnp de arkaya baktm zam an, btn yolun bel
yksekliindeki dikenli allarla dolu ve yerin de dikenlerle
kapl olduunu grdm. Sonra bana ayaklarm a ve giysile
rime bakmam syledi. Dikenlere ait tek bir iz bile bulam a

dm. O zam an dedi ki, "Bizim, Ebu M edyen'i anmamz ne

deniyle ortaya km olan manevi ltfn bir sonucudur bu;
Allah Yolu'nda sebat et, evladm ; eminim ki kurtulua ere
ceksin!" Sonra da atn mahmuzlad ve beni orada brakt.
Ondan ok ey rendim.
Bu eyhe ait tuhaf bir zellik vard ki yola yeni balayan
birisine ne zam an manevi bir alm a verse, deiik al
malar yapan iki ya da kii olsa bile, o alm alar daim a
kendisi de yapard ve hibir zam an onda bir yorgunluk g
rlmezdi.
Birgn, ikindi namazndan sonra onunla birlikte oturur
ken, oradan ayrlmak istediimi fark etti. Rahat olamay
mn nedenini sorduu zam an, belirli insanlara ait yerine ge
tirmek zorunda olduum drt ykmllm olduunu,
bunlar yapm ak iin sadece az bir zamanmn olduunu ve
eer onunla birlikte oturursam, ilgili kiileri bir daha bulam a
yacam akladm . Bunun zerine glmsedi ve dedi ki,
"Eer imdi beni brakr da gidersen, ykmllklerinin bir
tanesi bile yerine gelm eyecek; iyisi mi ben sana Ebu Medyen'in manevi hallerini anlatrken sen de burada otur. Senin
grevlerine gelince, onlarn yerine getirilmesini ben garanti
edeceim ." Ben de onunla birlikte kaldm ve akam
namaz vakti geldii zam an bana dedi ki, "imdi eve git.
Daha akam namazn klmadan nce, btn ykmllk
lerinin yerine getirilmi olduunu greceksin,"
Onunla olan dostluumda o kadar ciddi ve kararlydm
ki geceleyin evimizdeki herhangi bir sorun ile uramas iin
bile sk sk yanm da olmasn dilerdim. Byle zam anlarda,
hemen onu nmde grrdm; sorularm sorardm, o da
yantlard. Sabah olunca d a gider olanlar anlatrdm ona.
Eer istediysem ayn ey ben gndz vakti evdeyken de
olurdu.
Bu eyh'in erdemleri, gleri ve uzmanl o kadar geni

ti ki olasdr ki hepsini burada birer birer sayam am .12

Bu eyhim bana manevi Vuslat (birleme-ulama)13 ile il
gili ok bilgi vermi ve aadaki szlere gre aklam alar
yapmtr: "Ben Ademoullarnn baym"; "Adem ve on
dan sonra gelenler, benim bayram n altndadrlar";
"Yneli, geinm enin yarsdr"; "Allah, kulunu sevdii
zam an onu dener"; "Kur'an'n kalbi. Yasin14 suresinin iin
dedir." Bu ve imdi anm sayam adm dier konular hakkn
da lkemizdeki hi kimse d aha fazla bir bilgiye sahip deil
di. Allah ondan rz olsun.16

t . Ftuhat, I, Sayfa 251; III, Sayfa 45

2. uayb bin Hseyin Ebu M edyen (lm 1197-98) kendi dne m
inin belki de en ok tannm stadyd v e uras d a olduka aktr ki
bn Arabi zerinde derin bir etkisi olmutur. Cezayir'deki Tiyemken
yaknlarndaki trbesi hl birok kii tarafndan ziyaret edilmektedir.
J.J.J. Barges, Vie du celebre M arabout C idiAbou Medien, Paris, 1884.
3 . Dier geleneklerden farkl olarak Sfilerin bekar kalmalar gerek
li deildi; gerekte, ibn Arabi'nin kendisinin d e iki olu ve bir kz vard.
4. 1082'de ran'n
skenderiye'de lmtr.

Isfahan

kentinde

do m u v e

1180'de

5 . Tanr Yolunu izlemedeki bu yaklam biimi, Kimsenin

knamasndan korkmazlar... (Kur'an ; V ; 54) anlamndaki ayete
uygun olarak, Tanr tarafndan o n a nm a y ararken bakalarnn
knamas V e uygun grmemesine aldrmam ak gibi bir farkndalk duru
munu vurgular. Hucvlri, Kef el-mahcb, sayfa 62-9,183-4
6. St genellikle bilginin bir simgesi olarak kullanlr.
7. Dier manevi geleneklerde olduu gibi Sfi Yolu'na talip olan
lar d a kendisinden rehberlik ve bilgi alacaklar v e eer uygun
bulunurlarsa, onlar yola resmen sokacak olan tannm bir manevi
stadn huzurunda bulunurlard. Buna karlk olarak d a adaylar,
stadn d d nya ya ait gereksinimlerini karlarlard ki hizmetin bizzat

kendisi, ruhsal yola hazrln nemli bir blmn olutururdu. Hucvlri,

Kef el-mahcb, Sayfa 334

2.
Kendisi de bir Sfi olan el-Kueyrl'nin (986-1074) kaleminden
km olan Sfizm hakkndakl en nemli ve kusursuz yaptlardan bir
tanesi. Rislah, Kahire'de (1290H) drt cilt olarak baslmtr.
9. Burada hangi dan kastedildii belli deildir.

t O. Gnlk nam az vakti says betir, belirli zam anlarda klnr ve kat
kurallara baldr. Her nam az, belirli saydaki rektlardan oluur ve
nam az srasnda d a Kur'an- Kerim'den eitli blmler A ra p a olarak
okunur. slam Ansiklopedisi, Salaf maddesi.
11. Mihrab. Mekke ynn (Kble'yl) gsteren ve cam i duvar ine
yaplm bir girintidir.
12. Yazarn eyhindeki erdemleri vd birka satr atlyorum.
(ngilizce evirmen).
13.
Buradaki Birleme, Ruh'un Rabbi ile olan ilikisini. Seven ve
Sevilen arasndaki bir iliki olarak alglad durumu gstermektedir.
14. Kur'an- Kerim: XXXVI
15.
i anlamlarna sadece uygun bir irek/ezoterik aklama
(.tevil) ile ulalabilen bu szler, ayrcalkl izdelere, zerlerinde almak
iin verilen alntlardr. T. Burckhat, An Introduction to Sufi Doctrine/Sufi
retisine Giri. Blm VI. D a vu d'u n Sunnd s (13), Trmzi'nin Menakb '
(I), Hanbal (5) ve Hanbal'n Fitan (14)'nde de bunlara rnekler vardr.

Bu kii gerek bir rif/gnostik'ti; yapt her eyde srekli

olarak Allah ile birlikteydi ve kendisini, g ece gndz tmy
le Allah'n Kutsal Kitab'n okumaya adamt. Kendisine ait
bir evi asla olmamt ve salna da hi dikkat etmezdi;
Cennet'e sorgusuz1 girecek olan yetmi bin kiinin makam
na ulaabilmek iin alrd.
Bazen o hl len ncesi namaznn ilk rekatn klar
ken, ona gnein batm aya baladn syledikleri de olur
du.ok souk gnlerde nam aza hazrlanrken, zerindeki
d giysilerini karr ve sadece tek bir gmlek ve pantolon
ile kalrd; buna ramen sanki kck bir hcrenin iindey
miesine ter iinde kalrd. Ayn zam anda, bakalar ne de
diini anlamasnlar diye, nam az klarken inler ve mrldanrd
da.
Ertesi gn iin hibir ey biriktirmez ve ne kendisi ne de
bakalar iin olsun, basit gereksinimleri dnda hibir ey
kabul etmezdi. G eceleri sk sk Eb mir el-Rutundal2 Cam i
si'ne giderdi. Ben kendim onun yannda birka ylm geir
dim ve bu sre iinde benimle o kadar az konutu ki azn
dan km olan szleri neredeyse sayabilirdim.
Bir keresinde o yln Byk Bayram3 sralarnda Sevilla'da
deildi. Tannm bir hukuku olan gvenilir bir kii bana

A rafat'taki4 topluluun iinde olduunu ve bunu da onu

orada grm olan birisinden rendiini syledi.
Bizimle zel bir rabta iindeydi ve sklkla da bize ynelt
tii dualarndan byk bir ruhsal yarar salardk. Kendim
iin konuacak olursam, bana sylemi olduklarnn hepsi
de daha sonra tmyle doru kt.
Hastal srasnda onun hizmetine Ebu Ali el-akkaz bak
t. Ondan sonra da lnceye kadar krk yl daha Sevilla'da
kald. Gmlmeden nce bedenini geceden biz kendimiz
ykadk ve insanlar gelip dua edip gmsn diye omuzlarm
zn zerinde mezarna kadar tadk. Onun gibisini o zam an
dan beri hi grmedim. Tutumu ve hali, "veys"e5 benzer
di.

Krk yln llerde, krk yln da Sevilla'da geirmiti.

Birgn onu ziyarete gittiimde abdest alyordu.7 Bu din
sel grevi yerine getirirken utan ve korkudan yznn ren
gi durm adan deiiyordu. Ona bunu nedeni sorulduun
d a, "gnahlar iinde bile olsa, Rabbi ile konumak iin ken
dini hazrlayan kiinin hali baka nasl olur ki?" diye yantlad.Her yerini er kez ykayarak ve uygun olduu biimde
her defasnda da Allah' anarak byk bir titizlikle abdest
alyordu.
Abdestini bitirdikten sonra ban kaldrd ve beni orada
dururken grd. Bir sedirin zerine oturmu, temizlenmeye
hazrlanyordu ki beni yanna ard. te, Allah'n Yolu'nu
izlemeye baladm ve daha sonra da hi kimseye syle
memi olduum belirli manevi ipularn aldm an, o and.
Bana, "Evladm ," dedi "Bal tatmken, sirkeyi artk hi az
na koyma! Allah, senin iin yolu at; bu yolda sk dur. Se-

nin ka kzkardein var?" iki kzkardeimin olduunu syle

dim. Bana ikisinin de evlenmemi mi olduunu sorduunda
ben de evet, diye yantladm; am a byk olan ile Emir Ebu
el-Al bin Gazn arasnda sz kesilmiti. O zam an bana de
di ki, Evladm , bu beraberlik olm ayacak, nk hem senin
baban ve szn ettiin bu adam lecekler ve hem de
sen, anan ve kzkardelerine bakm ak zorunda kalacaksn.
Ailen seni, dnyaya dnp anan ve kzkardelerine bak
mak iin ikna etm eye alacaklar. Ne onlarn istedii eyi
yap ne de onlarn szlerine kulak ver; onlara Allah'n u s
zn yinele; 'Halkna dua edip sebat etmelerini syle! Biz siz
den rzk istemiyoruz, nk rzk veren biziz ve salihlere iyi
eyler verilecektir.'8 Bundan daha baka bir ey yapm a,
nk Allah senin iin bir kurtulu yolu hazrlam. Eer onla
r dinlersen, hem bu dnyada hem de teki dnyada ken
dini yadsnm olarak bulacaksn ve Ahiret'te de yolunu
kendin bulmak zorunda kalacaksn."
O yl daha sona erm eden, kzkardeim ile daha gerde
e giremeden Emir ld. Alt yl sonra annem ld. eyhin
kendisi de lmt. Bu sre iinde, ailem geldi ve bana
bal olan kiilere bakm akta baarsz kaldm iin beni
azarlad. Sonra da kuzenim geldi ve ailenin hatr iin, dn
yaya dnmem konusunda byk bir incelik iinde benden
ricada bulundu. Yant olarak, o nn drts iinde yazd
m iki satr okudum ona:
"Benden Allah Yol'undan dnmemi diliyorlar;
Dost;
Gerekliin sabah klarndan sonra, geriye yanllklar
ile dolu karanlk g ece kalr," demiken.
Ben, Yol'u nasl brakabilirim? Bu nedenle benden iste
diinizi yapam am ."
Am a, Sadklarn Emiri9 benden onun hizmetine girmemi

istedi. Ta buralara kadar bana merhum Ba Yarg Yakub

Ebu el-Kasm bin Tki'yi gndermiti; Yargca benimle yalnz
grmesini ve eer onun nerisini kabul etmezsem beni
zorlam aya kalkmamasn sylemiti. Gelip de bana teklifi
yapt zam an, eyh'in szleri kulaklarmda nlayarak bu
nu reddettim. Sonra da Emir ile karlatm ve bana korun
m aya muhta durumdaki iki kz kardeimi sordu. Durumlar
n ona anlattm. O zam an onlar iin uygun kocalar bulma
y teklif etti; ben de konu ile kendimin ilgileneceini syle
dim. Bunu iitince, ace le ettiini ve onlar iin bir sorumluluk
hissettiini syledi. Ondan sonra da kap kulunu ard ve
ister gndz ya da g ece olsun, benim yantm geldii za
man kendisine bildirmesini stne basa basa emretti.
Emir'in yanndan ayrldktan sonra az bir zam an gemiti ki,
iki kz kardeim ile ilgili teklifini yinelemek iin bana bir ulak
gnderdi. Ulaa teekkr ettim ve neredeyse derhal, ba
ba tarafm dan kuzenim ile birlikte Fez'e doru yola ktm.
Birka gn sonra Halife, Ebu el-Kasm bin Nadir'e beni sor
mu. O da ailem ile birlikte Fez'e gittiimi sylemi. Bunu
duyunca da Halife, Maallah!" demi. Fez'e yerletikten
sonra iki kz kardeimi evlendirdim ve bylece de onlarn
sorumluluu benim zerimden kalkm oldu. Bundan sonra
da eyhin manevi ltf bana tekrar dnd ve Mekke'ye
geldim. Bu olay, eyhin manevi ltuflarndan sadece bir
tanesidir.
O ld zam an, bedenini geceleyin gizlice ykadk ve
omuzlarmza alarak mezarla gtrp braktk. Sabah
oluncaya kadar onun lm haberi geni bir alan a, uzaklara
kadar yaylmt. Bu olaydan ksa bir sre sonra, Sadklar
Emiri'nin yannda kap kulundan baka kimse kalmamt.
Nelerin olup bittiini sorduu zam an ona eyhin lm ol
duu ve bizim de btn bu yapm olduklarmz anlatlm; o
zam an, o d a adam larinn halkn iinde ne yaptklarn an
lam. Bylece Emir de dar kt ve cenazeye katld, am a

halka kmse-yerek bakmay brakm adka da halk ile

arasnda bir kaynam a olmad.
Yaklak on yl kadar onunla arkadalk ettim.

t . Buhri, Bad' el-halk, VIII.

2. ibn C a b b a r, Talmilah. ed. C o d e ra , sayfa 427.
3 . Hz. brahim'in olunu'nun yerine bir ko kurban edebilmesi
olayn kutlayan bu Mslman festivali. H a c ay olan Zilhlcce'nln onun
c u gn balar. Bu olaya Kurban Bayram, d el-Adh d a denir.

4. Bu olay H ac srasnda yerine getirilen tapnmlarn bir blmdr.

slam Ansiklopedisi, Hac maddesi.
5 . Veysel Karanl; Hz. M u h a m m ed zam annda yaam, a m a ken
disini hi grmemi olan bir asetlk/kank. Hz. Peygam ber onun
varlndan haberli idi; onu, Hz.mer ve Hz.Ali'ye tarif etmi, kendisini
grm eye gidip selamn gtrmelerini sylemiti. Hz.Peygam ber'in
vefatndan sonra onu arayp buldular ve duasn istediler; o d a
Kyamet G n 'n e hazr olmalarn syledi. D a ha sonra d a Siftin
Sava'nda Hz.Ali'nin yannda savarken ehit oldu.
6. Esad Efendi 1777, t. 80b.
7. N a m a z klabilmek in bedenin belirli yerlerinin ykanmas gerek
lidir. slam Ansiklopedisi, Vc maddesi.
7. Kur'an- Kerim: XX, 132
9. Bu kii Ebu Yakub Yusuf olmal. 1163-84.

Bu eyh tm be vakit namazlarn Sevilla'daki Udais Cu

ma Camisi'nde klard. Geimini, uygun mevsimlerde topla
d ve paralar temiz olan ve doruluklar ile tannm kiile
re yapt afyon sat ile kazanrd.
Namaz klarken o kadar ok ayakta dururdu ki bu yz
den ayaklar ierdi ve namaz klarken gzyalar yznden
sakalna inciler gibi dklrd. Kendisini byk bir sebatla
ibadete vermi olarak krk yl boyunca ayn evde ksz ve
atesiz olarak yaad.
Birgn ben mahalledeki deliye bakarken beni grm.
Kulamdan yakalayp kalabalktan ekip karncaya ka
dar onu fark etmemitim; "Kendini artk bu ilere mi verdin?"
dedi. Bu szler zerine ok utandm ve onunla birlikte cami
ye gittim.
O lacak eyleri nceden anlatrd ve her zaman da onun
sylemi olduu gibi kard.
Hibir zaman cam ide ayni yerde iki kez namaz klmazd.
Hi kimse aka ondan kendisi iin dua etmesini isteyemedii iin, onun dualarndan yararlanmak isteyenler cam ide
onun nerede olduuna bakar, sonra d a gidip onun yann
da namaz klarlard. eyh dua etmek iin oturduunda.

onun yardmn dileyen kii kendi duasn yksek seste yapar

ve eyh de sonunda "Amin!" derdi; onun dualarnn gc
bu kadar bykt.2 Bir keresinde benim iin dua etmesini is
temitim ve "M aallah!" diyerek bunu kabul edip duaya
balamt. Ben ona bir ey sylemeye balam adan nce,
daim a o benimle konumaya balard. Ona ok yksek bir
deer vermi ve ondan da byk ruhsal yararlar salam
tm.
Onun m anevi ltuflar ile ilgili olarak unu farketmitim ki
lm yaklatka, bir yolculuk yapm ay dilediini syleye
rek herkesi kendisinden uzaklatrmt. Sevilla'dan yaklak 6
mil kadar uzaklktaki, doduu yer olan A lcarafa'd aki k
yne doru yola kt. O raya vardktan sonra bu hayattan
ayrld; Allah ona rahmet eylesin.
Birgn kafasnn stnde, rezene ile dolu bir sepet ta
yan kk bir erkek ocuu grmt ve olan da pek s
kntl ve zntl grnyordu. eyh, ondan duasn isteyen
o cu a yaknlk gsterdi. Bu sre iinde de hemen evre
lerinde bir kalabalk toplanmt. o cu a, onu zen eyin
ne olduunu sorduunda, ocuktan babasnn lm oldu
u ve hibir d ayan acak kimseleri olmad halde arkasnda
birok ocuk brakm olduu yantn ald; annesi de o cu
a, elindeki rezeneyi gtrp, eer yeterse, bir gnlk ye
mek karl satmasn sylemiti. Bunu duyunca eyhin gz
lerinden yalar boand ve elini sepetin iine sokup birka
tane ald. Sonra da o cu a dnp, "Bu iyi bir m al, evladm!
Git, annene A lcarafe'li am cann bundan bir miktar aldn
syle," dedi; bylece kendisini borlu bir duruma sokmu
oluyordu. O zam an evredeki tacirlerden birisi, "eyh bun-dan bir miktar ald iin sepet de onun ltf ile dolmu ol
du," diyerek sepeti kapt.3 Sonra da o tacir gitti ve 70
Mu'min Dinar'4 sepetin iine koyarak ocuun annesine
verdi, eyh bunu, merhametinden yapmt.

Hac zaman hibir zaman memlekette bulunmazd.6 Ay

n zam anda orada ibadetlerini yerine getiren bir grup Sevilla'l tarafndan orada grlmt.
Birgn onunla birlikte, Udais Cam isi'ne len namazn
klmak iin gitmitik ki orada byk bir kalabalk grd. Ba
na bunun nedenini sorduunda, insanlarn ilerini ynetsin
diye yeni bir muhtesib1 semeleri iin Kad'nn onlar orada
toplam olduunu syledim; el-lrnk zerinde karar klm
lard. Bunu iitince glmsedi ve "Ben le namazn kldk
tan sonra, onlarn sememi olduu baka bir kiinin bu ie
atanm olduunu renecekler," dedi. Bu kiinin kim ol
duunu sordum ve o da le namazndan sonra
reneceimi yantlad. Sonra, namaz onunla birlikte kldm
ve namaz bitirmitik ki Kad, bu ie el-Talabi'yi atam aya
karar vermi olduunu aklad ve sonra d a oray terk etti.
eyh de b an a, "Gryor musun?" dedi, "Akll bir adamn
karsna davrand gibi yapyor; ona danyor, am a onun
grlerine gre hareket etmiyor."

t. Ftuhat, 1. sayfa 206

2. D ua sklkla, n am a zda okunan dualardan hem en sonra yaplr;
her ne kadar bunlar d a h a ok kiisel olup A ra p a dndaki bir dille
yaplabilirse d e , genellikle Hz.Peygam ber, Yaknlar y a d a byk
Velller'den nakledilen ve manevi ltuf tadklarna nanlan dualar
tekrarlanr.
3 . Kutsal bir kiinin dokunduu hereyi m anevi ltf ile doldur
duuna inanlr. Bu, btn geleneklerde rastlanan hatra eyalarna
olan balln arkasndaki ilkedir.
4. Bunlar, 1145 ve 1212 arasnda ispanya'da hkm srm ve

Almohadlar'n kumcusu olan Abdlmmin tarafndan bastnlm olan

dinarlardr.

5 . EsadEf. 1777, f. 83a.

6 . H ac. slam'n be artndan birisidir ve her mslman iin de,
yaam boyunca en az bir kez yaplmas arttr. H ac ile ilgili olan
ibadetler, Mekke'nin iinde ve evresinde yaplr. slam Ansiklopedisi.
H ac. maddesi.
7.
Muhtesib. ok eitli ileri denetleyen ve bunlarn uygulan
masndan d a sorumlu olan yerel bir memurdu.

lmne kadar Zubaidi Cam ii'nde alm olan yal ve

kr bir adam d. Onu Almonteber'e2 biz kendimiz gmdk
ve geceyi de mezarnn banda geirdik. Onunla yakn ar
kadalk kurmu ve onu dualarnda son derece byk bir
ciddiyet iinde bulmutum; manevi disiplin ve bilimler zeri
ne salam bir temeli vard. Onu daim a ok kk bir san
dalye zerinde otururken grrdm.
Sevilla'da bizim aram zdayken ld ve lmnden son
ra da onun manevi ltfunun kantlarna ahit olduk. Onu
gmdmz da ok yksekti ve rzgr orada hi dur
mazd; onun gmld gn, Allah rzgrlar durdurdu. n
sanlar bunu bir hayr olarak kabul ettiler ve gelip geceyi
onun mezar banda Kur'an okuyarak geirdiler. nsanlar
dadan ayrldktan sonra da her zaman olduu gibi rzgr
lar yine iddetle esm eye balad. lmnden nce, onun
bir yakn olarak iyice tannmtm.3 nsanlardan uzaklarda,4
zellikle kylara yakn yerlerde dolam aya vermiti kendisini.

t. Ftuhat, I. sayfa 206

2. Burasnn neresi olduunu belirlemek mmkn olmamtr.
3 . Bu yk Ftuhatta d a anlatlmaktadr. Ftuhat I, s.206
4. Halvet ya d a insanlar ve d nya dan uzaklamak tm gelenek
sel manevi disiplinlerin nemli bir zelliidir. Baz Sfller yaamlarnn
byk bir blm n halvette geirmiler, bazlar ise dnya ile bir
kartlk inde bulunan manevi btnln kanlmaz olarak zayfla
masndan dolay, m anevi btnl yeniden glendirm ek in
zam an zam an halvete ekilmiledir. bn Arabi'nin kendisi d e bu konu
d a bir yaz yazm ve youn bir halvet le ilgili talimatlar vermitir: Kitab
el-Halvet, A ya Sofya, 1644.

Sevilla'dan yaklak alt mil uzaklktaki Elcerafe'nin bir

ky olan ubarbul'dand. Ebu Abdullah el-Mcahid'in
arkadayd ve geimini kendi aln teri ile kazanrd. Yol'a
daha ergenlik dnemine ulam adan nce girmi ve lnc
eye kadar da bunu srdrmt. Bizim tarikatmzn bu
lkedeki nderi, ibn el-M cahid, onu ziyarete geldiinde
byk sayg gsterir ve onunla ilgili olarak, "Ebu el-H accac
el-ubarbuli'den yardm isteyin," derdi. Bana bunu aktaran
d a Ebu el-H accac'n kendisiydi.
Bana, eyhimiz bn el-M cahit'i her Cum a ziyaret ettiini
ve bir keresinde de onu, ev halk iin barnak olsun diye
evinin yklm bir duvarn tamir ederken bulduunu anlatt.
Selmlatktan sonra ibn el-Mcahit ona demi ki, "Ey Ebu
el-H accac! Her zamanki adetini brakmsn; bugn, gnler
den Perembe," Bunun zerine Ebu el-H accac o gnn
Cum a olduunu sylemi, Bunu iitir iitmez ibn el-Mcahit
de ellerini rparak, "Bana yazklar olsun! Btn bunlar yap
mam gereken i yznden oldu; eer yap acak d aha ok
iim olsayd, dnyada neler olurdu!" demi. Ondan sonra
d a Cum a namazn karm olduu iin byk bir znt
duymu. Bana bunu anlatrken Ebu el-H accac'n kendisi de
alam aktayd. Sonunda, "ite, kardelerimiz Allah'n huzu
runda bulunmak am acyla kardklar her frsat iin byk

znt duyarlar," dedi.

Her ne kadar Ebu el-H accac bizim aramzdaki en yce
kii idiyse d e, alam ayacak derecede zayf dene ve
dinsel balarn2 desteine gerek olana kadar kendi gei
mini kendi elleri ile salad. Yalanp da hareket edem eye
cek kadar takatsiz dt zam an alayp b an a, "Evladm,
Allah beni insanlar tarafndan aranr ve ziyaret edilir bir kii
yapt ve bylece de eytana uyup uymamakla kar kar
karya getirdi; nk ben kimim ki kendimi btn bunlara
lyk greyim?" derdi.
O gerekten de dnya iin bir rahmetti. Sultan'n
adam lar onu grmeye geldikleri zam an bana, "Evladm,
bu ad am lar Allah'n dnya ilerinden sorumlu
yardmclardrlar; bu yzden, Allah kendi hakikatini onlarn
ileriyle ortaya koysun ve onlara yardm etsin diye onlar iin
dua etmek uygundur," derdi. Sultan'n iradesini iyiden yana
kullanmas houna giderdi.
Onu ziyaret etm eye ka kii gelirse gelsin, kendisi iin
hibir eyi bir kenara ayrm adan, yiyecek neyi varsa hepsi
ni onlarn nne koyard. Birgn bir topluluk onu ziyaret
ederken, bana erzak sepetini getirmemi syledi, Ben de
onun syledii eyi yerine getirdim, am a sepetin iinde bir
avu nohuttan baka bir ey yoktu. Onlara bunu sundu.
Ben kendim de onun m anevi kayrasnn birok
kantlarna tank oldum. Su zerinde yryebilen kiilerden
birisiydi.
Kydeki evinde bir kuyusu vard; o kuyunun suyu ile
abdest alrd. Kuyunun hemen yannda, kaln gvdeli ve
uzun, bol rn veren bir zeytin a ac olduunu fark ettik.
Arkadalarmzdan birisi, kuyuya ulamay zorlatran bu
a ac niin byle bir yere dikmi olduunu sordu. O zam an,
yallktan kamburu km bir halde, kafasn kaldrp bize

bakt ve bize, her ne kadar o evde bym olsa da o na

kadar a ac hi fark etmemi olduunu syledi; kendi i
hali ile olan meguliyeti bu derecede idi.
Ne zam an herhangi birimiz onun evine girsek, onu hep
Kur'an okurken bulurduk; ld gne kadar baka hibir
kitab okumamt.
Bu eyhin siyah bir kedisi vard; hep onun kucanda
uyurdu ve ondan baka hi kimse de ona dokunamaz ya
d a sevemezdi. Bir keresinde bana Azizler'i3 tanm ak iin
Allah'n kediyi bir vesile kldn syledi. Ondaki grnr
utangaln doutan gelen bir zellik olmadn, Allah'n
kediyi. Veliler ile beraberken ok neeli bir hale soktuunu
syledi. Ben de kedinin belirli ziyaretilerin ayaklarna
yanaklarn srttn ve bakalarndan d a katn
grdm. Birgn, bizim eyhimiz, Ebu C afer el-ryani bu
eyhi ilk kez ziyarete gelmiti. O geldii srada, kedi de
baka bir odadayd. Am a o daha yerine oturmadan nce,
kedi ieri geldi ve ona bakt; sonra da penelerini a t, onu
kucaklad ve yzn eyhin sakalna srtt. Bundan sonra
da Ebu el-H accac onu karlamak iin aya a kalkt ve bir
yer gsterdi, am a hibir ey sylemedi. Daha sonra da
b an a, o gne kadar kedinin hi kimseye bu biimde
davranm adn ve birisi orada olduu srece de bunu
srdrdn grmemi olduunu syledi.4
Birgn, eyh ile birlikte bir toplantdayken, gzlerindeki
korkun bir ardan dolay a c eken bir adam geldi ona;
doum sancs tutmu bir kadn gibi baryordu. Eve girdii
zam an adam n lklar orada bulunan herkesi rahatsz
etmiti ve eyhin kendisi de sararm, titremeye balamt.
eyh hayr duas etmek iin elini kaldrd, sonra elini adam n
gzlerinin zerine koydu ve a c d a dindi. Daha sonra adam
kalkp dierleri ile birlikte giderken tam olarak salna
kavumu durumdayd.5

Doru ve inanl cinlerden birisi bu eyhe her zam an iin

elik ederdi.6 Birgn, eyhimiz Ebu Muhammed el-Mevruri
ile birlikte onu ziyarete gitmitik. O raya vardmzda, Ebu
Medyen 'in arkadalarndan birisini o grsn diye birlikte
getirdiimi syledim. Bunun zerine gld ve "Ne kadar
artc! Daha dn Ebu Medyen benimle birlikteydi!" dedi.
unu aklam ak gerekiyor ki o srada Ebu M edyen, krbe
gnlk bir uzaklktaki Bugia'dayd. Bu yzden, Ebu
Medyen'in Ebu H a ccac' ziyareti ince bir konuydu. Ayn
eyler yukarda ad geen Ebu Yakup ile benim aram da
da sk sk gemitir. Gerekten de Ebu Medyen uzun bir
sreden beri normal bir biimde seyahat etmeyi brakmt.
Onunla ilgili olarak hatrladklarmn byk bir blm
burada yazlam az ve durum bu kitapta anlattm dier
kiiler iin de ayndr. Btn bunlar yazmamn nedeni
gnmzde Velilerin tmyle ortadan kalkmam olduunu
gstermek iindir.7

S*

ttccie^

Birgn aynen onun okuduu biimde Kur'an okuyan bir

ses iittim. Bununla ilgili olarak ona, bunun benimle arkada
olup yanm da kalmay isteyen inanl in'lerden birisi
olduunu syledim; bu konuda bask yapt ve bir yemin
ettirdi. Bu duruma katlandm ve Kur'an alrken benimle
birlikte oturmasna izin verdim.
Bu eyh de aynen kendi eyhi gibiydi; ne zam an ondan
bir ricada bulunsa daim a yant, verirdi ve su zerinde
yryebilme gcne sahipti.9
Bir g ece evine hrszlar girmi ve baz eyalarn almlar.
Btn bu iler olup biterken eyh, onlarn varlnn farkna
bile varm adan seccadesinin zerinde duaya dalp gitmi
bir durumdaym. Hrszlar artk ilerini bitirip kam ak istedik

leri zam an k yolunu bulam am lar ve nlerindeki duvar

da gzlerinin nnde giderek ykselmeye balam. Bunun
zerine, aldklarn brakmlar ve kapy bulabilmiler. O
zam an, bir tanesi kapda beklemi ve dierleri tekrar ieri
girip braktklarn alm ak istemiler. Bunu yapar yapm az da
kapy yine bulamaz olmular. Elebalarna dannca o da
kesin olarak kendi bulunduu yerden hi ayrlmadn,
am a kapy artk gremediini sylemi. Hibir baar elde
edem eden bu ii birka kez d ah a denemiler. Ancak daha
sonra ne olduunu anlam lar, aldklar eyalar yerine
koymular ve tvbe ederek evi terk etmiler. Bana bu
yky anlatan o hrszlardan birisiydi.
Yaklak on yl kadar bir sre boyunca, o lnceye kadar
onunla arkadalk ettim

t. Ftuhat, I, s.206. bn A b b a r, Tahmilah, no. 2083.

2 . Baka bir deyile "inanl kiilerin yardmlar.
3 . Azizler y a d a Tanr Dostlar (.Evliya) srekli olarak Tanr'nn huzu
runda bulunm a hail iinde yaam aktan holanan ender kiilerdir.
Hucviri, Kef el-Mehcub s.210-41

4.
Hayvanlarn, manevi glerlerin belirli psiik tecellilerine gster
dikleri tepkiler ile ilgili benzer ykler dinsel literatrde ska rastlanmaktadr.
5 . M anevi glerin yeniden birletirilmesi ve yeniden dzenlenmesi
sreci iinde bylesine bir g c n psiik ya d a bedensel bir rahatszla
ynlendirilmesi bir dereceye kadar bir ifa ile sonulanabilir.
6. D a h a ince bir d o a ya sahip biimsel varlklara olan inan
geleneklerin o u n d a bulunmaktadr. Bu varlklar iyi ya d a kt ola
bilirler. Bylesine varlklarn varoluuna alt canl tanklklar birok
m anevi rehberliin zelliklerini olutururlar. Baknz: Kur'an, LXXII, 1-5

7.
bn Arabi burada, ermilere az y a d a ok bir saygnn gsterildii
kendi dnemindeki dine kar ilgisizlik ve geveklie bir gnderm e y a p
maktadr. 'Ermi ve derin dncelere dalm kiilerin genellikle psikolo
jik uyumsuzlukla dam galand gnm z iin a c a b a ne derdi?" diye
insan merak etmekten kendini alamyor.
g. Esad Efendi 1777, f.79a
9. Kuyu v e a a ile ilgili bir olay anlatlmaktadr, ibn Arabi bu konu
d a ona soru sorduu zam an u yant verir: 'Ar konumak gibi etrafa
ok baknmak d a uygun grlmez,"

Bu eyh d e, bn el-M cahid'in yaknyd; o lp de ken

disi onun yerini alncaya kadar onunla birlikte almt. Us
tasnn izinde yrd ve hatta Yol'da ondan daha ilerilere
de ulat. Mliki1 mezhebindendi, hem bir bilgi hem de ey
lem adam yd; eitimin sarslmaz bir destekisiydi ve nemi
ni vurgulard.
Onun derslerine de devam ettim; ibadet ve duann saf
lkla yaplabilmesine yarayan alm alar inceledim. O na ait
yaptlarn baka yerlerde de okunduunu ittim.2
Her toplantnn sonundaki duas u idi: "Allahm! yi olan
iitmemizi ve grmemizi sala! Allah'n merhameti zerimize
olsun ve hep onun inde kalalm! Kalplerimizi hep doruluk
zerinde younlatrsn ve kendi kendimize yaptklarmz da
hep O'nun sevdii ve O'nu honut eden eyler olsun!" Da
ha sonra da Kur'an'daki "Bakara/nek"3 Suresi'inin sonun
dan bir blm okurdu. Biz kendi toplantlarmzn sonunda
da bu duay okurduk.4 Bir g e ce , M ekke'deki Kutsal Yer'deyken, ryam da Hz. Peygam ber'i grdm; birisi ona Sahih-i
Buharfyi5 okuyordu. Okuyucu, okumasn bitirdikten sonra
Hz. Peygam ber de ayn duay yapt; bu yzden ben de bu
uygulam aya daha byk bir istekle sarldm.
Bu eyh, son derece azimliydi ve kendisini z-disipline
adam t; ibadetlerini tam bir titizlik iinde yapard. Bununla

ilgili olarak, bugne kadar bile hl srdrd ve belirli,

deimez zam anlarda yerine getirdii kesin grevler belirle
miti kendisi iin. Hergn, yatsya kadar yaptklarn kayde
der ve yatm adan nce de bunlara bakard. Eer kendin
de iyi bir ey bulursa bunun iin Allah'a kreder, eer kt
bir ey bulursa da affedilmesi iin gerekli btn dualar ye
rine getirirdi
Geimini takke yaparak kazanrd. Birgn, btn kazan
dklarndan elinde hibir ey kalmam durumda, tam tez
ghnn bana oturmu ki kapnn alp sonra da kapand
n iitmi. Dar kp ne olduunu aratrmak iin etrafa
baknm, am a kimseyi bulamam; o arad a bir de grm
ki birisi onun iin alt dinar brakm. Dinarlar alm, m akasla
rn da bir kuyunun iine atvermi ve Hem Allah hem de
ben geimimden sorumlu iken, bana hangi kazancn gele
cei konusunda niin kayg ekeyim ki? Bundan byle se
nin rzkn seni arasn, sen onu deil!" demi.
G e ce ve gndzlerini nasl geirdiini yukarda biraz an
latmtm; burada birka ayrnt daha vereyim.
Sabah namazn kldktan sonra, gne ykselip de iki re
kat daha nam az klana kadar, o arad a dua halinde olur
du.6 Sonra kitaplarn alr, ondan ders gren rencilerine
gider ve sabahn ileri saattlerine kadar orada kalr, evine
dnnce d e, eer o gn orulu deilse, biraz bireyler yer
di. le nam azndan nce yine namaz klar ve biraz uyur
du. Uyannca abdest alr, yapm as gereken ileri yapar,
yoksa dua eder bir durumda otururdu. le olunca cam iyi
a a r ve insanlar nam aza davet ederdi.7 Bundan sonra evi
ne dner, farz olmayan namazlar8 klar ve le namaz
vaktine kadar zikir yapard. Sonra tekrar cam iye gider ve
sad ece farz olan rekatlar klard. Namaz srasnda, Allah
kelamn dile getirmenin onda yaratt ar coku ve ken
dinden gem e hali (vecd ) yznden ba dner bir durum-

da salnrd. Namaz bitirip de selam verdikten sonra cam i

den evine dner ve lenin farz olm ayan rekatlarn ta
mamlard. Sonra dizlerinin zerine Kur'an' alr, parmaklar
ve gzleriyle harfleri izleyerek be cz9 tam am layncaya
kadar dikkatli ve duygulu bir biim de okumaya balard.
kindi namaz vakti geldiinde, yine ezan okur, evine dner,
cem aat toplanana kadar snnetleri klar ve sonra d a tekrar
cam iye dner ve namaz onlar ile birlikte klard. Daha son
ra evine dner ve akam nam azna kadar oturarak dua
eder, yine ezan okur ve cam ide namazn klard. Bundan
sonra yine evine dnerdi. Akam ve yats namazlar arasn
d a, karanlk km eye balad iin cam ideki lam balar ya
kar, ezan okur ve yine snnetleri klmak iin evine dnerdi.C em aat topland zam an gider ve namaz onlar ile birlikte
klard. Nam azdan sonra da cam iyi kapatrd. Evine dnn
ce de o gn kendisi ile ilgili alm olduu notlara bakar, yan
llarn dzeltebilsin diye, Melek'in onun aleyhinde olarak
kaydedebilecei tm kendi szcklerini ve eylemlerini in
celerdi. Ondan sonra da yatana yatar ve uyurdu. G e ce
nin bir blm getikten sonra kalkar, eer ei ile ilikide bu
lunmusa gusl abdesti alr10 ve ibadet ettii yere g eer ve
ayetler, ister akn/transandantal ya da Cennet dzlemi is
ter akl ya d a eriat dzlemi ile ilgili olsunlar11, byk bir zevk
le Kur'an okur ve bu, sabaha kadar byle devam ederdi.
Bu Kur'an okumalar srasnda Allah'tan, daha nce hi
bilmedii birok m anevi bilimler elde etmiti. Bunlar
Kur'an'dan renmesini Allah'n Kendisi salamt, nk
Allah, "Allah'tan korkun, nk size reten Allah'dr"12
demitir.
afak skt zam an cam iyi am ak iin dar kar,
ezan okur ve cam ideki lam balar yakard. Evine dnnce
sabah namaznn snnetini klar ve dua ederek beklerdi.
Gn glenince yine insanlar ile birlikte nam az klmak
iin cam iye giderdi. eyhimiz gnlerini ve gecelerini byle

geirirdi. Haftada sadece iki kez. Pazartesi ve Cum a gn

leri, sofrasnda tuz bulundururdu. Hem manevi hli hem de
manevi makam ok yksekti ve irfan sahibi idi. Byle bir kii
ile insan ancak pek ender karlaabilir. Arkadam Abdul
lah Bedir el-Habei'yi onunla tantrmtm ve arkasnda
namaz klmt. Yaklak 17 yl kadar onun yannda bulun
dum.
le namazn kldktan sonra Kur'an' alr, dizlerinin
arasna yerletirir, harfleri eliyle izleyerek ve ikindi namazna
kadar kendi kendine okur, bir nceki g ece brakt yerden
devam ederdi. Bunu kendisine sorduum zam an, organ
larnn her birisinin kendilerine deni, uygun oian bu oku
m adan alsnlar diye bunu yaptn sylemiti. 13

D ifutatv
t . Her Snni Mslman, u drt Yasa okullarndan ( Mezhep ) birisine
baldr. Bunlar, yukarda sz ge e n Mlik b. Anas, Ebu Hanife, fi ve
ibn Hanbel'dirler. slam Ansiklopedisi, eriat maddesi.
2. Bu d a okunan yaptn gerek deerini gsteren bir etken.
3 . Kur'an'daki ikinci ve en uzun sure.
4. Sfi toplants y a d a mecfe'inde izdeler, eyhleri ya d a onun
temsilcisi ile birlikte tarikata ait dualar ( evrad) okumak ve ayn zam an
d a d a o ndan ynergeler alrlar. slam Ansiklopedisi, Tarikat maddesi.
5 . El-Buhari (810-70), Hz. Peygam ber'e ait hadislerin en nemli
derlemelerinden birisini m e yd a n a getirmitir. Sahih, Franszca'ya d a
evrilmitir: El-Bokhari, Les Traditions Islamiques, Paris, 1903.
6. Namazn her blm ( rekat) u ilkelere dayanr: Niyet, "Tanr en
uludur dem ek (tekbir), ayakta durmak (kyam), eilmek (rku), aln
yere koympk (scud), oturmak (celse); ikinci secde ve selamlama (tes
lim). M. Lings, Yirminci Yzylda bir Sfi Azizi, Londra, 1971, s. 185-196.
7.
slam'da inananlar d u a ya davet, nsan sesi ile yaplr. Bu d a v
ete ezan ve daveti y a p a n a d a mezzin denir.

f . G nn belirli vakitlerindeki namazlar, her biri belirli saydaki

rekatlardan oluan a n a gruba ayrlrlar: Klnmas zorunlu olan (.fart)
rekatlar, Hz. Peygam ber'in klmay a d e t edindii ( snnet) rekatlar ve
son olarak d a istee bal, a m a kuvvetle nerilen rekatlar Cnevafil).
9. O ru ay Ramazan 'd a Kur'an'n tmn okumak bir gelenek
olduu iin Kur'an, her gn in bir blm olmak zere otuz blme
cz'e ayrlmtr. Bu blmlerin her birisi de {hizb) denen alt blmlere
blnmtr.
JO. likiden sonra nam az klabilmek iin btn bedeni ykamak
gereklidir. Fsus-ul Hikem'd e ibn Arabi bunu yle aklamaktadr: (Bu
d n y a d a ) Cinsel ilikiden d a h a youn bir birleme yoktur; bundan
dolay arzu, bedenin her yerini kaplar ve bu nedenden dolay d a Yasa,
gusl abdestini/bedenin tmnn ykanmasn salk verir. Arnma da
erkein kadnda yok olmu olduu btnlkte olmaldr.... nk Tanr,
kulunu kskanr." A .A . Afifi, Kahire, 1946,1, s. 217)
11.
Tanr Kelam/Sz olarak kabul edilen Kur'an. Hakikat ile birok
dzeylerde kaynar ki bunu a ncak kutsal bir ltuf sahibi olanlar
anlayabilir. F. Schuon, slam' Anlamak, Londra, 1963, Blm II.
/S . Kur'an. II. 282.
/S . Olaslkla bu, Kyamet G n 'n d e organlarn kendi sahiplerinin
yannda y a d a karsnda tanklk edecekleri le ilgili Kur'an retisine
gnderm e yapmaktadr. Kur'an, XXIV, 24.

Bir keresinde bana kendisi iin yazm olduu bir iiri oku
mutu:
"Sen, ktlkler yapan bn mran Musa'sn,
Sen kesinlikle Allah'la konumu olan bn mran Musa
deilsin."2
Darya bir kez bile km adan ayn evin iinde altm yl
yaam ve kendisi zerinde ok youn bir manevi disiplin
uygulamtr. Manevi yaam nda hi kimseden hibir ey
kabul etmeksizin ve ne kendisi ne de bakalar iin hibir
ey istemeksizin el-Harit bin Esad el-Muhasibi'nin3 yolunu iz
lemitir.
Onun bulunduu m akam dan daha yukar bir m akam a
ilerleyeceine dair onunla ilgili bir gr yaamtm. Bunu
kendisine anlattm zam an, "Bana mutlu haberler getirdin;
Allah, senin kalbini de Cennet haberleri ile mutlu klsn, de
di. ok ksa bir sre sonra da grm iinde bana gsterilmi
olan m akam a eriti. Ayn gn onu grmeye gittim. Beni gr
d zam an yz sevinle parlad ve kucaklad. O zam an
dedim ki, "Bu bana alm olan grnn yorumuydu, sen
de benim Allah'n Cennet haberleri ile mjdelenmem iin
dua et!" "nallah, yle olur," diye yantlad.

O ay daha dolmamt ki Allah, haberi getirecek olann

gvenilirliine ait bir iaret gsterdikten sonra ben de habe
ri aldm. Gerekten de kesinlikle bu haberlerin doruluun
dan emindim ve Hz. Muhammed'in peygamberliinden
kuku duymadm gibi Cennet ile mjdelendiimden de
kuku duymuyordum, am a atein bana deip dem eye
ceini bilmediim de bir gerekti, iten umudum odur ki
O'nun cmertlii atei benden uzak tutar, Allah hem bizi
hem de seni affeder.4
Bu eyhin byk bir etkisi vard, derinlemesine irfan sahi
bi idi ve kendisini soylu ilere adamt. Her ne kadar kendisi
ounlukla byk bir manevi sknt hali iinde idiyse d e, ko
nuklarna kar daim a gleryz gsterirdi.5 Onunla birliktey
ken bizi honut eden birok manevi deneyim yaadk ve bi
zim yolu kaybetmemize ya d a yolu brakmamza engel ola
cak isel Younlama gcn ( Himmef) Allah ona vermiti
ve bu grevi de baaryla yerine getirdi. Benimle ilgili olarak
kendisi iin kantlar bulmutu. Birgn, arkadam Abdullah
Bedir el-Habei de oradayken bana dedi ki: "Senin toyluk
yllarndan, herhangi bir zel belirtecin ortaya kmamasn
dan, zamann kokumuluundan ve tarikat kardelii iin
deki genel bozulmadan dolay senin iin endie duyuyor
dum. Beni yalnzla ekilm eye ynelten onlarn bu yozla
ml idi, am a A llah'a kr ki beni seninle teselli etti."
Birgn bu eyhi grmeye gittiimde bana dedi ki: "Ken
di ruhunla ilgilen, evladm ." O na, "eyh Ahm ed'i6 grme
ye gittiimde de Allah ile ilgilenmemi sylyor" diye yant
ladm ve hangisini yapm am gerektiini sordum. "Evladm,"
dedi, "Ben kendi ruhumla ilgiliyim, o ise Rabbi ile. Herbirimiz
sana kendi manevi haline gre rehberlik ediyoruz. Allah,
bn Abbas' kutsasn ve beni de onun yceliine ulatrsn."
O , bu d erece bir tarafszla sahipti.
Bana kar her zam an ak ve drst olmutur ve bu da

ona olan saygm arttrmtr. Onun benimle bu kadar ak

olmasna ramen benim ona kar bu resmi tavr srdr
mem onu artmt. Kulluk davranna dnd zaman
ben de kendi paym a, ona kar ak olurdum. Bunun nede
ni, nemli bir srdr ki dostum, eer Allah di-lerse, bu konuda
dnr ve anlarsn.7

S * D eyenle 'neilen, '

Sevilla'daki Rida Cam i'sinde imamd. bn el-M cahid'e

hizmet etmiti. Bana sklkla okuduu ve dnyay terk etmek
konusu zerine yazm olduu dizelerden oluan kk bir
kitab vard. Bedeninin ilerleyen zayfl onu hareketten al
koyana kadar camisini sadece Cum a namazna katlmak
iin terk ederdi.9 Birgn onu grmeye gittiimde. Azizlerin
mucizevi glerini yadsyan bir Geleneki olan Ebu el-Kasm bin Gafir ile otururken buldum. eri girerken onun sy
lemi olduu bir eye eyhin kar ktn duydum. Vaiz, biz
ikimizin ve bizden hi kimsenin de yaptn dnem eyece
imiz iki yasak eyi bize kar bir rnek olarak ortaya koyu
yordu. O zam an, kendisiyle iten bir dostluk srdrmekten
zevk duyduum eyhe o arkada bana brakmasn syle
dim. "Ebu Kasm, sen bir gelenekisin, deil mi?" dedim.
Yant, evet oldu. O zam an dedim ki, "Allah'n selam ve
kutsamas onun zerine olsun, Allah Peygamberi, kendi ce
m aatinde senin gibi insanlar bulunacan bildii iin, sade
ce Allah'n emirlerine basite uyacak kiiler yznden mu
cizevi glerin varlna ait. olasl yadsmtr. Am a senin
kafan kartrabilecek birka sz de sylemitir." O zam an
bunlarn neler olabileceini sordu b ana. Yantladm : "Al
lah'n selam ve kutsamas onun zerine olsun, Hz. Peygam
ber, 'Ey Rabbim! st ba dank ve p aavralar iindeki
ve bakalarnn yoksayd ka insan, Allah' Kendi yemini
ne kar baml klar ve O da bunu yerine getirir'10 Ayn za

m anda Hz. Peygam ber, 'Allah'n yle kullar vardr ki eer

Allah'tan bir ey yalvarsalar, O da onlarn gvenini boa
karm az,'11 dem edi mi? Bundan da te, '...ve onlarn ara
snda arnm olanlar vardr,'12 demitir. Bu szleri kabul edi
yor musun?" Kabul ettiini syledii zam an, ona dedim ki:
"Hz. Peygam ber'i belirli bir eit mucize ile kstlamayan,
onun tarafndan O 'na bir yeminle balanabilm e olasln
balayan Allah'a krler olsun! Yeminin ne ile ilgili oldu
unu zellikle belirtmemitir. Bylece, havada ya da su ze
rinde yrmek, uzak mesafeleri ksack bir zam an iinde a
mak, yem eden yaam ak, insanlarn ruhlarnda neler bulun
duunu alglam ak ve doru kiilere ait olarak dier anlat
lan eyler gibi olaslklar ima edilmitir ki eer kii bunlar i
tenlikle Allah'tan dilerse, O da vaadini yerine getirsin." Bu
nun zerine Ebu el-Kasm'n kafas iyice kart ve derin bir
sessizlie gmld. eyh de bana dedi ki: "Allah, Velilerin
den gelecek iyiliklerle seni dllendirsin!"
Bir keresinde de onu grmeye gittiimde aadaki dize
leri okuyordu:
"Tarn kabuu ve kaba bir hasr
ounlukla benimki gibi bir evde bulunur."
Bu dizelerin nedeni, doru bir kii olan, kendisini manevi
alm alara ve gezmelere vermi, kendisini Allah'a adam
olan Ebu el-Abbas Ahmed bin Mutrif el-Kancabari'ye Al
lah'n dnyevi bir ltufta bulunmu olmas idi. Bizim eyhimi
ze geldi ve eline gemi olan ona teklif etti; am a eyh bu
nu reddetti ve ilk dizelerini yukarda verdiim iiri yazd. Hi
kimsenin evine snmaz ve hi kimseden de erzak kabul et
mezdi. Sorunlu birisi onu ziyarete geldii zam an, onun iini
Allah'a em anet eder bu da o kiide daim a bir rahatlam a
ya yol aard . Allah'tan utancndan dolay kendisine ya da
bakasna ait bir gereksinimden hi sz etmezdi. Birisinin bir
eye gereksinimi olduu zam an, o kiiyi geliriyle doyurmak

iin deerli koleksiyonundan birka kitap satard. Onu ziya

ret etmek frsatn bulduum bir keresinde kitap koleksiyonu
nun byk lde klm olduunu grmtm. Bu ko
nuya deindiim zam an, onlarn hayatnn artk dkntle
ri, istenmeyen kumalar olduunu sylemiti. Sonunda hep
si satlmt ki o da ld; Allah ona rahmet etsin. Ben o sra
da Dou'dayken, Sevilla'da lmt.13

t . Ftuhat, II, s. 6,81,177. Arkada el-Belevi tarafndan d a kendisin

den sklkla sz edilir, Kitab Elif Ba (1286), 1,23,26,153,155,389,393,410,
452-3,489.
2. Bu dizeler Hz. Musa'nn Tanr ile yanan allktaki konumasna bir
gndermedir.
3 . El-Muhasibl, lk dnem Sfilerinin en nemlilerinden birisidir; is
m inden de anlalaca gibi kiinin kendi kndisini incelemesi (.muhase
be) ve z-disiplln ( m cahade) konusuna ok byk bir nem vermitir.
Ba da t'ta 243/M. 857 ylnda lmtr.
4. Kul (abd) Rabblnln kendisi ile ilgili iradesini hibir zam an tmy
le bilemez.
5 . Tanrsal ltuf ve Yol'da ulalm olan m akam a gre kul. Tanr te
cellisini ya Gzellik/Cemal yanyla, ki bu ona manevi bir Alma/Geni
leme ( basf) verir, ya d a iddet/Celal yanyla gsterir ki bu d a kulda
manevi Sknt ( kabz ) oluturur. Hucvirl, Kef el-Mahcub, s. 374-6

6. Bu eyh, el-ryani'dir.
7. Sfilere gre her "zaman" ( vakit) insanda kendi uygun tepkisini
uyandrmaldr. "Ana uygun olan eyi kim yoksayar y a d a aldrmaz ise
hakikatin on a vermeyi dilediini elinden karr. Hucviri, Kef el-Mah
cub, s. 367-70.
2. Esad Efendi 1777, f,108b.
9. C u m a y a d a C e m a a t namaz, kentin a n a cam iinde klnr.
t O. Mslim, Fludud, 18.

11. Buhgri, Sulh, 18.

f 2. Kayna bulunamamtr.
f3 . Bu. Hicri 598, Miladi 1201'den bir sre sonradr. EI-Be/evi'ye
gre Hicri 603, Miladi 1206'da hala sad. ElifBa, I, s. 153.

O nlar, 590/1194'te M ekke'ye H acca gidene kadar Sevilla'd a dostluk ettiim iki kardeti. Seni ziyaret etmi oldu
um yl d a bu yld.
M ekke'ye geldikten sonra Ahmed orada bir yl kadar
kald ve sonra da Msr'a giderek Melamilik'e ka tld . Dier
tarafta, Muhammed ise be yl kadar M ekke'de kald ve
sonra da senden ayrlm olduum 598/1201-2 ylnda M
sr'a giderek kardeine katld. Ben ise onlar Msr'a geldiim
zam an buldum ve Ebu Abdullah'n hasta olduu sre iin
de onlarla birlikte kaldm. O rada bulunduum sre iinde
Ram azan orucunu da onlarla birlikte tuttum.1
Ebu Abdullah, kardeinden ok nce Yol'a girmiti. Ana
sna son derece bal bir evlatt ve annesi lnceye kadar
d a onun gereksinimlerini karlamt. Allah korkusu onda o
denli glyd ki nam az srasnda kalbinin at sesleri uzak
tan bile duyulabilirdi.2 ok alar ve uzun sre hi konuma
dan hznl ve dnceli bir durumda, zam an zam an i
ekerek dururdu. Ondan daha alakgnll ve daim a ye-

re bakarak ban ne emi bir kiiyi grmedim. Bakalary

la bir araya gelmezdi. kiyzllkten uzak bir insand; nasi
hatlerinde isabetli ve imanda da glyd, Yoksulluk ve ta
lihsizliklerden etkilenmi olmasna ramen hi kimseyi sula
maz ve byk bir sabr gsterirdi. Ayn zam anda, byk bir
manevi etkiye ve gce sahip bir insand; ben daha kk
yatayken komumuzdu ve ondan Kur'an renirken ona
ok balanmtm. Bir cam iye girdii zaman onu gren her
kes sayg gsterirdi. Hibir zam an ilk sz syleyen o olmaz
d ve sadece ok gerekli olduu zaman yant verirdi,
im an'a sk skya balanmt ve ben de Yol'a girdiim za
man en ok o ve kardei gibi olmak istemitim.3 Ona skca
balandm ve onun rehberliinden ve bana bir rnek olu
undan ok byk yararlar saladm. O da benden ok
honuttu. Her eyi kendi stne yklenmekten kanarak
karlat tm incinmelere sabrla gs gererdi. Grleri
doru kard ve Allah'la konumaktan byk bir zevk alrd.
Gecelerini nam azla, gndzlerini de orula geirirdi. Hibir
zam an bo durmazd ve kendisini srekli ve dikkatli bir bi
im de renmeye vermiti.
Drdmz, o ve kardei, bir arkada ve ben, bir araya
gelir ve bize eitli frsatlarda bahedilen manevi ilhamlar
eit olarak aram zda paylardk. O gnlerden daha iyisini
hi anmsamyorum.
imdi, onun manevi Younlama'snn derecesini gste
ren bir olay anlataym . Kendi evimiz, onunkinden biraz
uzaktayd ve birgn, akam ezan okunCrken, hem onun
yannda olmak hem de eve gitmek iin iimde gl bir is
tek duydum, am a hangi yolu seeceim i de bilemiyor
dum. Ben birincisini setim ve evine vardmda onu, oda
snn ortasnda yzn M ekke'ye dnm olarak buldum.
Kardei snnet namazlar klyordu. Onu selamladm za
m an, glmsedi ve "Seni ne alkoydu? Kalbim senin zerin
de younlamt, nk senin zerinde bana lazm olan bir

ey var" dedi. Gerekten de cebim de be dirhem vard ve

bunu hemen kendisine verdim. Sonra da b an a, Ali el-Salavi adl bir kiinin(medicant) ona bavurduunu ve ona ve
recek hibir eyi olmadn aklad. Sonra ben de eve
dndm.
Onlara yem ek ve giysi vererek yoksullarn gereksinimleri
ile bizzat kendisi ilgilenirdi. Gerekten de ok ince ve sevi
len bir kiiydi, kkleri sever ve korur, byklere de sayg
gsterirdi. Herkese hakkn verirdi ve birok kiinin de ona
borcu vard; onun tek borcu ise sad ece Allah'ayd. Onu
daim a bu hal iinde bulmuumdur, Allah ikimizi de Bala
masndan uzak tutmasn.
Kardei, Ebu el-Abbas'a gelince, ne adam d o! Batan
aa bir ahlak rnei idi ve en kk bir ahlakszlktan bile
uzak dururdu; Allah'a yaknlam ve kendisini O 'na adam ,
son d erece gvenilir bir kiiydi. Bir perdenin arkasndan"4
lahi Hitaba mazhar olmu kiilerden birisi olarak derin d
ncelerinde gl, arkadal ho, her eyde yardm c ve
nazik, hogrl, Allah' honut eden her eyde uyumlu,
am a O'nu honut etm eyen her eye de gl bir biimde
kar kan birisiydi. Allah adn zikrederdi ve bu isim ad eta
onu tmyle kaplamt; herkes ondan sz ederdi. Her ne
kadar bazen unutkan grnse d e, bir. olayn hemen ceza
sn veren birisi kadar da abuk davranrd. Kendisini, gizem
lerin otoritesine brakmt ve ou zam an derin dnceler
iinde olurdu.
Ne zam an bir konuyu ele alp zerinde dnsek, kendi
iine dalarak bizden uzaklar ve sonra da bize, o sorunun
baka bir ynn gsterirdi. Bugn bile hl byle davranr.
M anevi ltuflar yoluyla, kendisinden birok ruhsal yarar
salad kardeine hizmet etmitir sadece.
Dier birok yoldalarmzla olduu gibi. eyhimiz el-r-

yni ve Ebu Muhammed bin Cneyd ile de tanmtr. Kar

deinin hastal olmasayd M ekke'ye kadar bize elik et
mekten byk bir zevk alacakt; gerekten de eer onun
sal iyi durumda olsayd, Mekke'ye hepimiz birlikte gide
cektik.
O srada veb a ve ktlk Msr'daki insanlar esir almt.5 Birgn bizim bu eyhimiz sokakta yrrken, alktan lmekte
olan bebekleri grm. Bunun zerine, "Ey Rabbim! Btn
bunlarn anlam ne olabilir ki?" demi ve derin bir dnce
hli iine girerek kendini kaybetmi. O zam an bir ses kendi
sine, "Ey Kulum! Ben senin bir ey yitirmene neden oldum
mu?" demi; o d a "Gerekten de hayr" diye yantlam ve
ses devam etmi, "nnde grdn ocuklar bir gnahn
meyveleri olduu iin sen karma. Bunlar, benim yasalarm
hafife alan bir halk, bu yzden Ben de Yasamn knaylarn
onlarn zerine ykledim. Benim Yasalarm hafife alanlara
byle yaparm . Onlarla sen ilgilenme".* Tekrar kendisine
* Metnin bu blm olduka akl kartrcdr. Buradaki aklamay pekok
adan ncelemek mmkndr. Bu ncelemelerden bazlar u ekilde ola
bilir:
1. slam nanc, ruhun gnahla doduunu kabul etmez. Tam tersine in
sanlar bu dnyaya gnahsz gelirler. Bu adan bakldnda bu sz belir
gin bir ekilde slam'n temel inanc ile atmaktadr.
2. Herhangi bir ruhun belli bir gnaha ya da acya ortak olabilmesi iin
onu hakkedecek bir ey yapm olmas gerekir ki, bu durumda bebeklerin
ruhlarnn byle bir acy hakedebllmeleri iin yaam ncesinde ya da bir
nceki yaamlarda bu acy yaamalarna neden olacak bir ey yapm
olmalar gerekir. Tabii bu durumda ister stemez reenkarnasyon kavram le
kar karya kalmaktayz. Ancak slam'da bilindii kadaryla reenkarnasy
on nanc yoktur ve Tasavvuf ehilleri Devir" dncesinin reenkarnasyona
karlk gelmediini belirtmektedirler.
3. Ad geen eyh, Allah'n sesini duyduunu ddia etmektedir am a
slam'da tanmlanan Allah'n bu tr bir ceza vermeyecei ortadadr. Aksi
taktirde, insanlarn bir zgr radeye sahip olduklar ddias ile elimi ola
caktr. nk zgr iradenin tam olarak ilemesi iin yaama belli bir
gnah ile gelmemek gerekmektedir. Bu durumda ister istemez a ca ba
eyh'in duyduu ses gerekten de Allah'n sesi miydi sorusunu sormak
gerekmektedir.
Bu sorgulama daha da sertleerek srebilir. Ancak bu sorgulama bu
kitabn konusu deildir. Her ne olursa olsun Dharma Yaynlar olarak bizler
bu paragrafta anlatlan dnceye kesinlikle katlmamaktayz. -Editrn
Notu

geldii zam an, artk grdkleri yznden bir rahatszlk duymuyormu. Bu eyh birok kereler bylesine konumalar
deneyimlemiti.
Kendisini bakalar nnde fed a etmek asndan on
dan daha iyisine rastlamadm. Allahm, Rahmeti iinde be
ni onlarla birlikte klsn ve bizleri hi ayrmasn.

Evimde bo bir testi vard ve blrgn kardeler iin bula

m a hazrlyordum, am a iine koymak iin evde bal ve te
reya yoktu. Aldm bo testiyi ve ona gtrdm. ki eliyle
testiyi eline ald ve zerine doru, Allah'n adyla ye!" dedi
ve ondan sonra da testinin inde bulam an zerine
tereya ve bal dkt.
Blrgn kardelerimizden birisinin evindeyken, bize gz
leme ve bal getirmi, biz de hemen yem eye koyulmutuk.
Bal bittii zam an, ev sahipleri sabrl olmamz ve belki de
gelen birisinin bal getirebileceini sylediler. Am a eyh bize
lokmamzla bir kez d aha taba syrmamz ve aradmz
bulacam z syledi. Bunu yapp da lokmalarmz azmza
gtrdmz zam an grdk ki lokmalardan bal damlyor
du. Sonra, iimizden birimiz bal grmek dilediini belirtti. O
zam an elllerimizi skca birbirine kenetlememizi syledi. Bunu
yaptmz zam an baln, taban kenarlarndan hepsini dol
duruncaya kadar szmakta olduunu grdk. Bylece bir
kez d aha oturup yem eye baladk ve herkes iin yeterin
den fazlas vard nmzde.

O da Msr'da ld. Mumlar Cam isi'nde imamd. Msr'da

Ahmed el-Hariri olarak tannrd. Gizlide/Btnda olan kendi
gzleriyle gryormuasna Allah'n dininde kararl ve glyd.

t. Ram azan aynn 30 gn b o yu nca , afaktan gnein batna

kadar oru tutmak her Mslman'n grevidir. Buna ek olarak kiiler
ibadetlerini arttrrlar ve Kur'an'n tmn batan sona kadar bir kez
d a h a okurlar. Mslman toplumlarda erkeklerin Ram azan aynn son
on gnnn byk bir blm n cam ilerde iba d e t halinde
geirmeleri ok yaygn bir uygulam ayd ( i'tikaf). Hucviri, Kef elM ah cub, s. 320-4. bn Arabi'nin bu ziyareti Hicri 603, Miladi 1206
ylndayd.
2. slam'da gerek ibadetin gereksinimlerinden bir tanesi de kiinin
ibadet srasndaTanr ile dorudan iletiiminin farknda olmasdr. O 'n u n
aracsz olarak huzurunda bulunulduu duygusu, sayg dolu bir huu ve
O 'n u n Celal'ini hissetmek gerekir. Byk Sfiler arasnda, ibadetin etk
ileri ile lgili olarak birok ykler anlatlmtr. Kef adl eserindeHucviri,
nam az klarken ayann bile kesilmesini hissetmeyecek de re ce de
kendisinden ge e n bir Sfi'nin yksn anlatmaktadr.
3 . Metinde ukht (kzkarde) yazmaktadr, a m a dorusu "erkek
karde olmal.

4 Vahiy, bir perdenin arkasndan ya d a bir eli gnderm ek

dnda bir lmlnn Tanr ile konumas olas deildir..." (Kur'an, XUI,
51).
5 . bn ei-Athir, Chronicon, ed. Tornberg, XII, s. 112.
6. Esad. Efendi 1777 f. 84a. El 85b.

Bu kii, Ebu Ali el-akkaz'n ve yukarda sz edilen, ken

dini son derece ibadete vermi olan Ebu Abdullah elH ayyat'n adayd. Kur'an' ve Arap dili gramerini
almt, am a iir tekniini incelememiti. Ebu el-Hasan elUsmani'nin anlattna gre, kkken bir keresinde
eyhine Kur'an okurken bir def sesi duyulmu ve bunun
zerine de eyh, parmaklaryla kulaklarn kapatm ve
ylece sessizlik iinde kalakalm. Bir sre sonra sesin durup
durmadn sormu. Durmad sylendii zam an, hl
parmaklaryla kulaklarn tkar bir biimde aya a kalkm ve
ona okum aya balad blm bitirebilsin diye Ebu elHasan' da kendisiyle birlikte gelmesi iin davet ederek
kendi yerine gitmi.
Ne zam an bir dilencinin sesini ya da ayn am ala
birisinin Kur'an okuduunu iitse, hemen o tarafa dnerdi.
Bu dnyadan alnncaya kadar hep "rku ve secde eden
le rd e n birisi olmutur. Yiit bir kalbi vard, am a bedeni zayf
ve yz de solgundu; kendi kendisine kar da ok sertti.
Birisi ona kendi canna kar daha yumuak davranmasn
nerdiinde, Allah'n acm asna layk olmak iin kendi ken
disine byle davrandn sylemiti. Gecenin g e saat
lerinde kalkp yorgunluktan bulunduu yere ylncaya
kadar Kur'an okurdu. A ncak bundan sonra uyumak iin

uzanr ve kendi kendisine, "Ey yanam ! imdi kendini bu

yumuak yastn zerine brakyorsun, am a ldkten sonra
sert kayalarn zerinde yatacaksn," der ve bunu syler
sylemez de sanki bir ylan sokmu gibi hemen srayarak
yerinden kalkar ve sabaha kadar seccadesinin zerinde
kalrd.
Ebu Yakup el-Kumi'ye hizmetim srasnda vefat etti.
Mezarna indirilirken ok artc bir ey grdm: Allah, onun
mezarnda byk bir kayann bulunmasn salamt. Bunu
gren birisinin dikkati kayann zerine ekildi ve cesedi
mezara indiren kii de kayay ekti ve yanann altna
yerletirdi. Bylece Allah da onun yatm aya gitmeden nce
kendi kendisine sylemi olduu sz yerine getirmi oldu.
Kendisini insanlardan ayrm bir mnzevi ve arif bir
kiiydi; A llah'a sk skya yapm ve onunla vahdet halinde
olmay arar, sadece A llah'a ve O'nun kitabna adanm
olan eyleri severdi. Allah, onu bu hayattan en iyi dne
minde ve manevi almalarnn doruk noktasndayken ald.
Kendi ruhuna sk sk, "Seninle birlikte gsterdiimiz ab alar
ben lnceye kadar bitmi olm ayacak" derdi. Kendisini
Allah'a ibadet iin aday biimi esizdi.

"Deenle nctiten'de*^

ocukluundan itibaren A llah 'a ibadet ederek

bymt. Dinsel hukuk, Kur'an okumak ve Arap dili zer
ine eitim grmt. Bakalaryla ne zam an bir geziye
ksa, dierlerinin nderi olduunda ve ona uymalar
gerektiinde srar eder ve onlar da bunu daim a kabul
ederdi. Bundaki tek am ac da dierlerinin yklerini kendi
srtna alm ak ve onlar rahatlatm akt.
Esad Ef. 1777. f. 89a.

Bu kii, Sevilla'daki grubumuzda bulunanlardan birisiydi

ve o kentte ld. eyhimiz, eyh el-Adevi'ye ln-ceye
kadar hizmet etmitir.
A lam aya ok eilimliydi ve gzyalar, yznden
neredeyse hi eksik olmazd. Tanr adam larnn en sekin
lerinden bir tanesi olan am calarm dan biri1 ile dostluk eder
di.
Bir g ece ben onun evindeyken, zerinde nam az klmak
in yeni bir hasr yayd ve nam az kldka d a gzyalar hep
hasrn zerine akt. kinci gn o hasr koyduu yerden
kaldrd; zerine gzyalarnn akm olduu yer rm eye
balamt. Tarikata girdiim zam andan o ld zam ana
kadar onunla olan dostluumu srdrmtm.
Evlilik haline ok balyd ve onsuz yapamazd.eyhimiz
el-ubarbuli, onunla kendi yeeni arasnda bir evlilik dzen
lemek istemiti. Blrgn Um el-Zehra onu ziyarete geldi ve
eyhin dileini anlatt. Gnlerden Pazard. Haberi iittikten
sonra, sanki gizli bir konuma yapyormu gibi bir sre iin
kafasn nne edi, sonra doruldu ve "Btn insanlar
arasnda doal olarak seve seve eyh el-ubarbuli'nin
akrabas olmak isterdim, am a ben zaten evliyim ve be gn
sonra d a gelinimi ortaya karacam ," dedi. Kimin kz ile
evli olduu kendisine sorulduunda ise, "Yaknda gre-

eksiniz!" diye yantlad. Evine dndkten sonra da be gn

boyunca yatanda yatt ve ld.
Tad en a c olan bitkileri alr, size sanki tatllar ikram ediy
ormu gibi sunard. Birok manevi ltfn sahibiydi ve onun
la olan yaknlmdan ok yararlar elde etmitim. Yntemi,
el-Suhaili'nin2 Krk Yaz'snda anlatlmtr. ok byk bir
cesarete sahip bir insand ve kendi alnteri ile yaad.
lmnden sonra kardei ona ait bir gr grm ve
Allah'n ona nasl davrandn sormu; o d a, "Bana hergn,
sekiz gne yetecek kadar i veriyor," demi.
Daima oru tutard ve sk sk da gece-gndz orucu
yapard (Visal)3. ok dua eder ve namaz klard, kendi
cinsinden olm ayanlarn arkadalndan kendisini uzak
tutard. G erek bir ruhla sylenen szlere ait byk bir espri
gc ile tannmt, am a yalanclktan nefret ederdi ve
yalanclara da hi tahamml yoktu.
Birgn, birka deriyi nehirde ykayp sonra da gnein
altnda germek iin Banu Salih'in yerine gitmiti. O bu ileri
yaparken Sevilla'l bir kadn da oradan geiyormu. Sevilla
halk ve kadnlar, nkteli ve nazik insanlardr. Kadn, arka
dana seslenmi ve akkaz tabak olduu iin ona bir
aka yapm ay nermi. Burada u aklanm aldr ki bizim
aramzda akkaz, derileri beyazlatp yumuatmak ii le
uraanlar iin kullanlr ve o yrenin insanlar da bu
szc, kadnlar ile hibir ey yapm ak istemeyen erkekler,
yani zerlerinde altklar deriler gibi yumuak organl
erkekler iin bir takm a ad olarak kullanrlar. Kadn gelmi ve
onun yannda durmu, am a o, hi yorulmadan ve dur
makszn iinde bulunduu zikir halindeymi. Sonra kadn
ona hayatn kazanmak iin ne i yaptn sormu. Kadnn
sorusunun am acn ok iyi bildii iin kadna gitmesini ve
kendisini yalnz brakmasn sylemi. O zam an da kadn,
"Bu iin iinden byle kolayca syrlamazsn" demi. akkaz

glmsemi ve "kuru olan slatr, sert olan yumuatr ve kll

olan da yolarm" diyerek akkaz szcn kullanmadan
yantn vermi. Bunun zerine de kadn glerek "Biz ona bir
oyun oynayalm dedik, am a o bizden daha kurnaz kt,"
demi.
ok byk bir ruhsal etkiye sahip bir kiiydi; kusursuz bir
kalbi vard ve hi kimseye en ufak bir kin tutmazd, insan
larn yaay biimlerinden habersiz olarak byk bir mutlu
luk iinde bulunurdu ve herhangi bir kiinin Allah'a nasl
kar gelebildiini anlayam azd.

n D eenU 'neten'(tenA

Azna hibir zam an "Ben" szcn almamtr ve

ben de onu bu szc kullanrken iitmedim. Tarikata
girmeden nceki ceh alet dnemim de, am calarm dan
birisini ziyaret nedeniyle bazen bize gelir ve birka gn
bizde kalrd.
(Evlilik teklifi ile ilgili inciler' deki blm ise biraz daha
farkldr.)
Evlenmesi iin kendisine uygun bir hanm aram ve
durumu da bir zme ulatrmtk. Ama o srada ben
hastalandm ve beni ziyarete geldii zam an bu konuyu
kendisiyle konutum. "Kardeim, ben zaten evliyim ve
Perembe gn de zifaf evim e gireceim ," dedi. Bu
konuma Cumartesi gn idi. Ondan sonra da gitti. Bir sre
sonra, kendisini Allah Yolu'na adam olan Um el-Zehra beni
grmeye geldi; kendisine olup bitmekte olanlar anlattm.
Benden ayrldktan sonra Um el-Zehra, akkaz' grmeye
gitmi ve akkaz'n aa yukar hemen benden ayrldktan
sonra hastalandn renmi, Evlilik konusunu ona at
zam an akkaz, "Fatm a, kardeim ibn el-Arabi'ye sylemi
olduum gibi be gn sonra zifaf odam a gireceim ,"

demi. "Kiminle evleneceksin ve nasl olur da bizden bir sr

saklarsn?" diye sormu kadn. O d a, "Kardeim, Perembe
gn reneceksin,' diye yantlam. Kendisi Perembe
gn ld, gmld ve Cennet'e girdi. Allah dilediyse,
damatl Cum a gecesi gereklemi oldu.

t . Bu a m c a , bir sonraki portrenin konusudur. Sfiler genellikle

kendilerinden Tanr Kavmi olarak sz ederler.
2 . A b d l Rahm an el-Suhaili, M a la a yaknlarnda lmtr
(581/1185).
3 . Karlatrnz. Buhar, avm, 20.
4. Esad Efendi. 1777, f. 90a

Bu eyh, kendisi Yol hakknda hibir ey bilmeyen kk

bir ocuun aracl ile yaamnn ileri yalarnda Yol'a
girmiti ve am calarm dan birisiydi. O sralarda seksenlerindeydi. Yol'da bir noktaya gelinceye kadar kendisine
ar bir disiplin uygulam, sahillerde insanlardan uzak bir
yaam srmt. Hergn Kur'an olurdu ve bunun yarsn da
Yol'a girmesine neden olan o cu a adard.
Evinde otururken sk sk "afak skt' derdi. Bir keresinde
bunu ierde oturduu halde nasl bildiini sorduumda,
Evladm, Allah, Krsi'nin altndan, Cennet'ten de geen
bir rzgr gnderir ve bu rzgr, afak vakti Cennet'ten
gelerek her gerekten inanl kii hergn bunu hissetsin diye
burada da eser," diye yantlad.
Bu am cam , nnde bir yastk gibi asl duran byk bir
ftk hastalndan ok ekerdi. Ayrca ona ok aclara
neden olmu, sa solu belli olm ayan bir de olu vard.
Allah'n ona belasn vermesi iin dua. etti ve o d a hasta
oldu. Sonra da A llah 'a, olu hakknda hkmn vermesi
iin dua etti ve kendisinin de lmeye hazr olduunu syle
di. Bylece, olu ondan nce ld ve o gmlrken
am cam , "A llah'a krler olsun! Bu olumdan sonra ben
krk gn d aha hayatta kalacam ve sonra d a onu
izleyeceim ," dedi. Gerekten de syledii kadar yaad
ve sonra da ld.

ld g ece, yats namazndan sonra onun yannda

kalmtk; yz, M ekke'ye dnk olarak yatyordu. Ft iyice
bymt. Bir sre sonra hepimize yataklarmza gitmemizi
syledi. Biz farketmeden lp lmemi olduuna bakmak
iin sabah erkenden kalktm. Ftn aradmz zam an,
yerinde hibir ey gremedik. O zam an o iliin belki de
gazdan ileri gelmi olabileceini ve gerilmi olan deri
zerinde bir ize rastlayabileceimiz sylendi. Ama deri, her
hangi bir normal kilninkl gibi olduka normaldi. Allah'n
bunu ortadan kaldrm olmasna ok armtm. Yaam
boyunca bizlere sk sk mucizeler anlatrd.
ld gn ile Yol'a katld zam an arasnda yllk bir
sre gemiti ki bu, benim Yol'a balam am dan nceydi.
S i ^ een ti 'nciten e* 1

Evinin yaknlarnda, taze ifal otlar ve ilalar satan bir

adam n dkkan vard. Am cam sk sk gider ve bu adam la
birlikte onun dkkannda otururdu. Birgn, zerinde ibadet
hali tayan yakkl bir g en , dkkann sahibi am cam
sanarak ona gelmi ve beyaz yenibahar istemi. Am cam
grgr geer bir tonla "O d a ne ola ki?" demi. Bunun zer
ine gen de bir rahatszl olduunu ve bir kadnn kendi
sine beyaz yenibahar kullanmas gerektiini sylediini
belirtmi. O zam an da am cam ,"Senin ne kadar cahil
olduunu gryorum. Sana gldm, nk yenibahar,
beyaz olmaz," demi. O zam an da gen, "Am cacm ,
benim bu ko.nudakl cehaletim Allah'n gznde bana hi
zarar verm ez, am a ilerlemi yana ramen Allah'a kar
gelmekteki srarn grnce, senin Allah'a ait dikkatsizliinin
sana ok zarar verecei belli" diye yant vermi. Am can bu
uyary kalbine yerletirmi, o g ence hizmet etmi ve Yol'a
da onun eliyle balam.
Yol'a baladktan sonra yl yaad. Bu sre iinde yk
sek m anevi d erecelere ulat ve Allah'n Rahm et'ine

yaklat. Zamannn ounu kapal kaplarn ardnda, halvet

odasnda geirirdi.
Davran babam iin de byk sorunlar yaratan, ne
yaptn bilmez bir olu vard ki babam onu lkeden
srdrtmek istemiti.2 Am cam bunu iittii zam an beni
artp "Evladm, git kardeime, benim olumu kendi
haline brakmasn syle, nk yaknda o lecek ve ondan
kurtulacaz. Onun lmnden sonra ben de krk gn daha
yaayacam ve lm sonrasnda onunla buluacam ;
bylece baban her ikimizden de kurtulmu olacak," dedi.
Gerekten de her ey tam onun dedii gibi kt.

t . Esad Efendi 1777, f. 90b.

2 . bn Arabi'nin babas devlet hizmetinde alyordu.

Bu ad am , kendisine "dindar hac" diye hitap eden Ebu

M edyen'in hizmetindeydi. Abd el-Rezzak2 ile birlikte Hac
grevini yerine getirmiti ve M ekke'de bulunduu srada
d a Ebu Abdullah bin Haan3 ile arkadalk etmiti. Bu kii,
ona olan sevgisinin bir iareti olarak evlenmesi iin kendi k
zn ona teklif etmi, am a Ebu Muhammed, kza olan btn
ykmllklerini yerine getirem eyebileceinden korktuu
iin bunu kabul etmemiti.
Ebu Medyen bu kiiyi ok severdi ve birgn ona, "nsan
lar A llah'a arm aktan ve hibir yant alm am aktan bktm
artk; iyisi mi ben dalarn birinde bir m aaraya yerleeyim,
sen de b ana elik et ve ben lnceye kadar da yanm da
kal," demi. Bunlar bana kendisi anlatan Ebu Muhammed
devam etti: "eyhin bu szleri beni ok mutlu etti ve Allah
ile babaa kalnabilecek bir yer biliyordum. O g ece r
yam da eyh Ebu M edyen'in insanlara vaaz verdii zaman
gne gibi parladn ve sustuu zam an d a ay gibi olduu
nu grdm. Ertesi sabah erkenden ryam ona anlattm
zam an. eyh glmsedi ve "Evladm! A llah'a krler olsun!
nk ben de tm karanlklar ortadan kaldran ve tm
kaygllar rahatlatan gne gibi olmak isterdim" dedi."

Bu Abdullah, ok byk bir manevi gce ve drstle

sahipti. Bir keresinde, Ebu Medyen'in Bugia'daki yerinden
annesini grmek iin spanya'ya yola karken, Ebu Medyen ona, Alm eria'da yaayan ve bn el-Arlt'in arkada
olan ve Ebu Medyen, Msrl Ebu el-Rabi el-Kafif, Kana'l Abd
el-Rahim ve Cazirat el-Dahab'l Ebu N ec4 ile a d a olan
Ebu Abdullah adl ve el-Gazzal (ici) diye tannan yal bir
eyhe selamlarn gtrmesini sylemiti.
eyhimiz Alm eria'ya gidince, eyh Ebu Abdullah' ara
m aya koyulmu. Evine geldiinde, eyhin izdelerini evin
nnde otururken bulmu. Gelmi olduunu eyhe iletme
lerini sylemi. Onlar da eyhlerinin o srada uyumakta oldu
unu sylemiler ve onu arlam ak iin hibir ey yapm a
mlar. Onlarn konuu tanmamaktaki bu duyarszl onu
zm ve kendi kendine, "Eer Allah'n ii iin geldiysem, Al
lah da imdi onu uyandrr," demi. Bunu syler sylemez,
kap alm ve uykulu gzlerini ovarak bir konuun gelip
gelmediini soran eyh ortaya km. Sonra da onu selam
lam ve uygun bir karlama ile gereken saygy gstermi.
Ebu Muhammed'in manevi hali genellikle "Bast/Genileme" iken, Ebu Abdullah'n yaknlar ise "Kabz/Daralma"
hali iindeydi. Bu yzden, onlara ved a ederken eyhin ya
knlar, "Ey Ebu Muhammedi Bast halin biraz daha az olsay
d!" demiler. O da "Bast" ile ne dem ek istediklerini sormu
ve "Rahmet" diye yantlamlar. O zaman da "Kabz" ile ne
demek istediklerini sormu ve "Ceza" demiler. Bunun zeri
ne, "Allahm, beni, senin Rahmet'inden C eza'na gtrme!"
demi ve hepsi de bundan ok utanmlar.
G ran ad a'ya geldii zam an, Ebu Medyen ile birlikteyken
tanm olduu eyh Ebu Mervan'n yannda kald. Ebu
Medyen'in arkadalarnn, kendi ilerinden birisine sala
dklar ifaya Ebu Mervan'n bizzat kendisi tank olmutu.
G ranada'daki arkadalarna bunu anlatt. Bu yzden, Ebu

Muhammed geldii zam an onu grmek iin evde insanlar

topland; zerinde lor peyniri ve bal le dolu anaklar olan
bir masa hazrlanmt. Ama ev sahibinin olu o sabah er
kenden uzaktaki bir kye gittii iin onlarla birlikte yemekte
olamamas arkadalarn zmt.
Ebu Muhammed ve orada bulunan dierleri yemekleri
ni yedikten sonra, Ebu Muhammed, "Eer isterseniz, yem e
i ben burada onun yerine yiyeyim ve o nerede olursa ol
sun kendisini doymu hissetsin," dedi. Bunu iittikleri zam an,
byle bir eyin olabileceine dair kukularn dile getirdiler
ve bylece de Ebu Mervan, ona bu sylemi olduu eyi
yapmas iin teklifte bulundu. Allah'n adn zikrettikten son
ra, sanki d aha nce hibir ey yememi gibi yem eye ba
lad. Bitirdii zam an, "Burada olmayan dostumuz imdi y
lesine doydu ki, eer biraz daha yiyecek olsa lr," dedi. n
sanlar bu sze ok ardlar ve onun yerine yemi olduu ki
i dnene kadar evden ayrlm am aya karar verdiler.
Akam g e saatlerde o kii dnd ve herkes ona ho
geldin dedikten sonra, o sabah giderken yannda gtrd
erza niin hl yannda tadn sordular. O zaman
adam anlatt: "Kardelerim, bugn bana ok tuhaf bir ey
oldu. Kye ulap da oturduum zam an birdenbire boa
zmdan ieriye lor peyniri ve bal dkldn, sanki biraz
daha yersem lecekmiim gibi midemin dolduunu hisset
tim. imdi bile hl o kadar tokum ki sanki yediklerim boa
zma geliyor." Oradakilerin hepsi de ok ardlar ve byle
bir kii ile tanm olduklar iin ok sevindiler.
Btn bunlarn nasl olduunu bana kendisi de anlatt.
Arkadam Abdullah Bedr el-Habei ve bir grup kiiyle birlik
te, Abdullah el-akkaz el-Banl'nin5 evindeyken bu biim
de tka basa doyurulmu olan kii de bana bunu anlatt. ElHabei znt iinde, "Bu 'Abdullah el-Mavruri' gibi bir kii
ile kendim hi karlamadm," dedi.

Bir g ece Allah bana manevi makamlar ile ilgili bir gr

gsterdi; eyhimiz Abdullah el-Mavruri'yi Gven makamn
da grdm yere gelinceye kadar eitli makamlarn iin
den geirdi. O hareketsiz bir biimde bir tekerlein gbei
gibi makamn ortasnda dururken, makamn kendisi de
onun evresinde dnyordu.6 Daha sonra da bu gry
ona yazarak aktardm. Onunla ok zaman geirdim ve on
dan ok yararlar saladm.
Kendisinden ok daha gzel ve gl bir ei vard.
Bir keresinde Fakirlerin Anas, ems ile birlikte Marena'dayd; gnlerden de aram b ayd . Yal Hanmefendi,
"Ebu el-Hasan bin Kaytun'un yarn gelip bizi grmesini ister
dim; ona bir mektup at ve bize gelmesini syle!" dedi. O s
rada Ebu el-Hasan, 30 km. uzaklktaki Sarm ona'dayd ve
kk ocuklara Kur'an retiyordu. Perembe ve Cum a
gnleri tatil yapard. O zaman Mavruri, yal Hanm Efend i'ye, "Bu, sradan kiilerin davet etme yoludur," dedi. Ha
nm d a , "O zam an ne yapalm ?" diye sordu. Mavruri, "Ma
nevi Younlama gcmle onun size gelmesini sa layaca
m," dedi ve Hanm da ozaman byle yapmasn syledi.
Mavruri, "u and a, onun dncelerini yarn bizi ziyaret et
mek zerine evirdim , inallah," dedi. Ertesi sabah Hanm
ona, "Bak, hl gelmedi," dedi. Mavruri, bir sre iin onu
unutmu olduunu, am a durumu hemen dzelteceini
syledi ve gcn bir kez daha adam n zerine yneltti. K
sa bir sre sonra, daha len olmamt ki, herkesin akn
baklar iinde adam , el-Mavruri'nin unutkanlna ramen
ortaya kt.
O zam an el-Mavruri oradaki kiilere adam n geliini ne
yin geciktirdiini, nasl olup da buraya geldiini ve bu kara
r ne zam an verdiini sormalarn syledi. Adam onlara bir
nceki gn ikindi vdkti, iinden, M arena'ya gidip yal Hanm' ziyaret etmesini syleyen bir ses iittiini ve bunun ze-

rine de ocuklara ertesi gn gelmemelerini sylediini an

latt. Am a bir sonraki sabah da bu ziyareti yapm a istei iin
de kalmam ki bu da el-Mavruri'nin onu unuttuu zam ana
rastlyordu. Bundan sonra orada bulunanlar yknn deva
mn da anlatmasn istediler. O zam an d a, okula gittiini,
ocuklarn gelmi olup yazboz tahtalarn kartm oldukla
rn, am a tam o srada kalbinde ok byk bir sknt hissetti
ini ve bir sesin ona M arena'ya gitmesini sylediini iitti
ini anlatt. Bunun zerine de ocuklara evlerine dnmele
rini sylemi. yksn bitirdikten sonra, M arena'da onun
la ilgili olarak olup bitenler ona anlatld ve o da bunlara
ok ard.
Bu olaydan sonra el-Mavruri'ye o kadar byk bir sayg
beslemeye balad ve ondan o kadar ok etkilendi ki bn
el-Arif'in dostu olan ve Ebu el-Rabi el-Kafif, Ebu el-Neca ve
Abd el-Rahim'in ada olan eyh Ebu Abdullah el-Gazali'yi ziyaret etmek iin Alm eria'ya gitti. O rada onunla bulu
tu, ok yararlar salad ve sonra da Sarm ona'ya dnd.
Bundan sonra da kardelere hizmetini srdrd, onlara ev
sahiplii yapt ve sayg gsterdi ki ben de en ok onun bu
tarafn severdim.
Ne var ki bu adam Sevilla'ya geldii daha sonraki bir ta
rihte grdm zam an eriatlara katlmt ve kendisini
dnya zenginliklerine adam kiiler ile arkadalk ediyordu.
Din hukuku ve ilahiyat eitimi gryordu. Kur'an retmek
iin Sevilla'da oturuyordu, am a arkadalk ettii kimseler,
kardelerin manevi olarak elde ettiklerini yadsmasn ve
kardelerden uzak durmasn sylyorlard ona.7
Kardeim, Allah saklasn ki benim din hukukularn din
hukukusu olduklar iin ya d a onlar uygulamalar ya da
eriatlar iin suladm dnmeyesin; nk byle bir ta
vr bir Mslman iin ho grlemez ve Yasa'nn soyluluu
her trl tartmann tesindedir. Ne var ki, sad ece dnyevi

am alar besleyen, hret kazanmak iin Hukuk eitimi g

ren, kendilerini toplumun gznn nnde tutan ve hep en
ince konularda nemsiz ve yararsz tartmalar yapan din
hukukularn knamaktaym. Allah'tan korkan ve dorudan
doruya Allah tarafndan ynlendirilen kardelerin savlarn
yadsyanlar hep byle kiilerdir. Bu eit bir eriat, balan
g ilkeleri hakknda bile hibir sezgiye sahip olmad bir bil
gi alan ile ilgili olarak kardelere kar yarglar ne srmek
tedir. Eer onlardan herhangi birisi, ariflerin kullandklar her
hangi bir terim ile ilgili sorguya tutulsa, bu konudaki bilgisiz
likleri hemen ortaya kard. Eer sad ece, Allah'n "Burada,
hibir ey bilmediiniz bir ey hakknda tartyorsunuz,"8 s
z zerinde dnseler, bu konuyu daha dikkatlice ele alr
ve tvbe ederlerdi.
Hz. Peygam berin kendisi de Allah rzas dnda ilim
renenleri ya da bunu, Allah'n houna gitmeyen bir biim
de uygulayanlar knamtr. uras aktr ki onlar basite bil
gi sahibi olduklar iin knamamtr; nk o Allah korkusu
nedeniyle bilgiyi arayanlar hep vmtr.
Ayn biim de, ben de baz Sfileri knadm; samimi olan
larn deil am a; kendi durumlarna ters bir biim de, insan
larn nnde kutsallk iddiasnda olanlarn... Allah, "Gzel
szleriyle, bu dnya hayat iindeki insanlar artanlar var
dr, am a onlarn kalplerinde ne olduunu Allah iyi bilir,"9 de
mektedir. Bu yzden hukuk mesleinin tmn kastetmiyo
rum, nk Hz. Peygam ber, "Allah kimin hakknda iyi bir ey
dilerse, onun man bilgisini elde etmesini salar,''10 demitir.
Ne var ki szn etmi olduum eriat bilginleri. eytan'a
yakalanm olarak kendi bencillikleri ve ehvetleri tarafn
dan ynetilmektedirler. Allah Dostlar'n srekli incittikleri
iin, daha sonra gsterilecei biim de, kendi tanklklar yo
lu ile ortadan kalkacaklardr.
Dinsel bilgiyi gerekten renmi ve onun iine derinle-

meine kk salm olan kiilere gelince, ite onlara doru yol

gsterilmitir; onlar, "sallh"-adna layk olarak doru yolun
mealeleri, birer dindarlk rnei, Allah Habercisi'nin bilgisi
nin, yaptlarnn, itenliinin ve karakterinin miraslar ol
mulardr. Bu yzden benim eriatlar knadm iittiin za
m an, bil ki sadece bencil ve ehevi istekleri tarafndan yn
lendirilenleri kastedi-yorum. Ayn biim de, Sfilerin bazlarn
da knarken, yukarda szn ettiklerimi kastediyorum, n
k kendilerini bizim Yol'umuza balam olan enkarnasyoncular11 ve zgr dnceliler12 gerekte eytan'n yol arka
dalar ve Cehennem yolunun destekileridir. Allah, hem bi
zim hem de onlarn i grlerini aydnlatsn ve onlar yanl
lar ynnden uyandrsn k onlar da doru yola dnebilsin
ler.
Yukarda sz geen Ebu el-Hasan ve eriatlara ait
daha nceki deinmelerim ile ilgili olarak unu da burada
kaydetm ek ilgin olacaktr: El-Mavruri, el-Habei ve ben.
eyhinin m anevi gcnn etkisine gemite tanklk etmi
olan bir kii olarak Ebu el-Hasan' ziyarete gittiimizde tepki
si yle oldu: eyh Mavruri onun kapsn ald zam an,
ierden seslendi ve kim olduunu sordu. "Abdullah el-Mavruri" olduu sylendii zam an, bir sessizlik oldu ve sonra da
olu gelerek ilk nce babasnn megul olduunu ve gr
meye uygun olmadn syledi. Bylece, kardelere kar
duyduu nefret ylesine fazlayd ve eriatlar onun bak
n ylesine bulandrmlard ki eyhin kim olduunu bilmiyor
mu gibi davrand. Allah bizleri, O'nun kendisinden, O'nun
insanlarndan ve sekinlerden ayran kiilerden korusun.
Bu Ebu el-Hasan adl kii ne zam an benimle karlasa,
"Senin gibi bir kii nasl olur d a onlar ile birlikte olur?" diyerek
beni azarlard. Buna, onlarn insanln gerek nderleri ol
duklar iin onlara hizmet etm eye bile layk olmadm sy
leyerek karlk verirdim. Beni aramasnn tek nedeni, Yol'a
bal olmam ve o insanlar sevmem deil, alm alarnda

ona yardmc olmam iindi. Sonunda onu Allah'a havale

ederek braktm ve onunla btn ilikilerimi kestim. Onun
bugnk dnceleri, dier eriatlar ile ayndr: kutsalln
bo bir fantezi olduunu ve dnyada da hi kimsenin buna
sahip olmadna inanmaktadr.
Ne zam an bir eriaty Ermilerin mucizeleri hakknda ko
nuurken iitsem, onu bu ilerin ayrntlar hakknda sorgula
rm ve sonra d a bana bu olaylar gstermesini sylerim. O
zam an d a, "Bu adam n gerek bir ermi olduuna hangi
aptal inanr ki? Eer gerekten yle olsayd, byle bir gs
teriyi istemezdin. Btn bunlar hep bir aldatm acadan iba
ret," der. uras ak ki byle bir kii hibir insan hakknda iyi
bir ey dnmez. Kardelerin haklarn hibir zam an bu e
riatlar karsnda savunmaktan vazgem edim ; daim a on
lar savundum ve korudum. Byle yapm am bana ilham
edildi, nk onlarla bir araya gelm eden, kim ki onlar ge
nel ya da zel bir biimde knar ve onlara saldrr, o kii ken
di bilgisizliini gstermektedir ve asla da kurtulua eremeyecektir.
Birgn bir kad, skenderiyeli bir eriat olan Abd el-Vahhab el-Azdi,13 M ekke'deki kutsal yerde benimle bir konu
ma yapmt. Bu devirde herhangi bir manevi derecesi olan
hi kimsenin bulunmad dncesini eytan onun kafas
na sokmu durumdayd ve ona gre bu konudaki tm iddi
alar da uydurma ve batl inantan ibaretti.14 O zam an ona
Mslmanlara ait dnyada ka lke bulunduunu sordum
ve o da ok lkenin varolduunu syledi. Bunun zerine bu
lkelerden kan ziyaret ettiini sorduumda da alt ya da
yedisinde bulunduunu syledi. Sonra ona, onun grne
gre bu lkelerde ka kiinin yaadn sordum ve pek ok
sayda insann yaad yantn verdi. Sonra ona, grm ol
duu lkelerdeki insanlarn m yoksa bulunmad lkeler
deki insanlarn m saylarnn daha ok olduunu sorduum
da ise, hi kukusuz ki grmedii lkelerdeki insanlarn say-

snn daha fazla olduunu syledi. O zam an gldm ve

"ok az bir ey grm iken ok ey grdn dnen
ve bu 'az' olanla da 'o k' hakknda yargya varan ve bylesine bir yargy d a bilirkii dzeyinde gren kii ne kadar
akn ve aptaldr!" dedim. Hi kukusuz ki dnce sahibi
herhangi bir inanl kii, grm olduunu dnd az sa
ydaki kiiye bakarak hi grmemi, karlamam olduu
ve manevi m akam lara ulam bir kii bulunabileceini ka
bul eder. O zam an, ok az lke grm olduunu ve ok
d aha d a az sayda insan ile karlatn kabul eden, am a
hl bylesine bir inan tayan kiinin bilgisizliinden insan
nasl kuku duymaz? Allah, byle kiilerin dnyadaki iyilikleri
deil, sad ece kusurlar grmelerini salar ki grd ok az
ey ile grmediklerini yarglam as yznden rezil bir duruma
dsn. Bu konuyla ilgili olarak kii, Allah'n "Dnyadaki in
sanlarn ouna uysaydnz, onlar sizi Allah'tan uzaklatrm
olurlard,"15 ve "... inananlar ve iyiyi yapanlar dnda onla
rn says ok azdr,"16 szleri zerinde dnmelidir. Allah
burada ilk nce sz konusu edilenlerin ounlukta, sonra
sz edilenlerin de aznlkta olduuna iaret etmektedir.
Bu kad sonra daha d a ileri giderek bizi artmaya de
vam etti, nk yle bir ey syledi ki kendi entelektel du
rumunu bile yerle bir etti: "nsanlar, aklllar ve aklszlar ol
mak zere iki eittir. Eksikliinden dolay aklszla konuma
ya demez, aklllar da hi yanlmaz; bu yzden gvenile
cek hibir ey yoktur," dedi. Bu adam n kendi zavalll iin
d e, iyi olan bir eyi hi aram adan nasl sad ece eksiklikleri ve
glkleri grdn bir dnn. Byle bir ayrm yaparak,
kendi eksikliinden dolay, aklsz kiinin bilgili kiiden talim at
alacan ve bylece de Allah'n o kiiye bilgiler bahede
ceini ima etmiyor mu? G erekte, akll kii, aklndan dola
y ou kez yarglarnda dorudur ve genellikle sadece
ap ak deliller ile tatmin olur. Eer akln bir konu zerinde
kullandktan sonra hl yanl yapyorsa, ya affedilmelidir

ya da doru yola dner.

Bu kiinin kendi kendisiyle olan elikisine ilikin olarak
Hz.Peygamber'in yneticiler ile ilgili szn dnn: "Eer
kendi yargsn uygular ve bu doruysa, o zaman iki dle
sahiptir. Eer bunu yaparken yanlyorsa, o zam an bir d
l vardr."17 Bu yzden, akln kullanarak kendi yargsna d a
yanan herkes bir adan dorudur ve bu yzden de her iki
durumda da knanmamal, tersine dllendirilmelidir. So
nu ne olursa olsun, o Allah'n iradesidir. Bu nedenle, o eri
atnn son derecede bilgisiz olduunu dndm. Hamd,
Alemlerin Rabbi olan Allah'a aittir.

S n T)e e n ti 'n cite n 'd e n ^

A llah'a sonsuz gveni ve doruluu asndan kendi d

nemi iinde esizdi ve Ebu M edyen, bn Saidabn,19 abd elRezzak el-M ugavir, el-Kemal ve Abdullah bin Haan'n ar
kadayd.
Bir sre iin benimle arkadalk etti. Ondan ayrldm s
rada hl kendi memleketinde yayordu.
Bir yandan daha kk bir kz vard. Babasnn manevi
halinden o kadar etkileniyordu ki zikir iin kardeler bir ara
ya gelip de bir halka oluturduklarnda, annesinin kucan
dan aaya atlar ve halkann ortasnda ayaklarnn zerin
de dikiliverirdi. Byle zam anlarda, onun zerinde vecd hali
baskn olurdu. O kadar kk olmasna ramen, ondan y
le eyler ortaya kt ki Allah'n ona manevi bilgiler elde
edebilsin diye ok hafif bir kalp verdii apak grlyordu.
Daha stten kesilmeden nce ld.
Bir g e ce , daha nce szn etmi olduum Ebu Abdul
lah Muhammed el-Hayyat'n evindeydim. ok eski
retilere sk skya sarlm olduu iin grlerinin saflndan

kuku duyduumuz Muhammed el-Baskari adl bir kii de

bizimle birlikteydi. O g e ce , hepsi de Yol'un nderlerinden
olan Ahmed el-Lavi, Muhammed bin Ebu el-FazI, Ahmed
el-Harlri bin El-Esad ve bn el- M ahabbah da bizimle birlik
teydi. Hepimiz yzmz Kble'ye dnm olarak bamz
dizlerimizin arasna koymu olarak zikir ya da derin dnce
haline dalmtk. Birdenbire beni bir eit bir uyku kaplad ve
kendimi ve arkadalarm ok karanlk bir odann iinde
grdm, ylesine ki "... eer birisi elini ileriye doru uzatsa
bile onu byk bir zorlukla grebilirdi."20 Herbirimizin zn
den de hemen evresindeki karanl aydnlatm ak iin bir
k yaylyordu. Kendi zmzn iinde otururken, o
karanlk odann kapsndan ieriye birisi girdi, bizleri selam
lad ve "Ben sizler iin hakikatin elisi olarak geldim," dedi.
O zam an ona, retilerinden kuku duyduumuz kii hak
knda ne syleyebileceini sorduk. "O , Allah'n birliine
inanan bir kii" dedi. Bu gerekten de doruydu, am a ku
ku duyduumuz bu deil, onun inan biimiydi. O zam an,
"Ey Eli! Bize seninle gnderilmi olan bildiriyi aktar" dedim,
"Bil ki 'iyi' varlkta, 'kt' ise yokluktadr. Allah, olanca
Cmertlii iinde, insan yaratm ve yaratnda d a biricik
klmtr; onu. Kendi simleri ve Sfatlarna gre yaratmtr,
am a insan kendi bireysel zne kaplarak bu gr ve gel
dii yere dnecei bilgisini yitirdi.21 O , O'dur ve sizler deil
dir." Bu grden sonra tekrar kendime geldim ve oradaki
arkadalara grdklerimi anlattm , hepsinin ok houna git
ti, am a pek de bu konuya kaplmadlar ve sonra da hep
imiz daha nceki halimize dndk. Bundan sonra kendimi,
grm olduum eyin anlamn zm eye verdim ve bu
konu zerine birka msra da yazdm, am a btn bunlar
sessiz bir biim de kendi iimden yapyordum. Derken, Mavruri de kendine geldi ve bana seslendi, am a ben yant ver
medim. O zam an, "Bana yant ver, nk uyanksn ve
Yce Allah'n Birlik'i zerine bir takm msralar zerinde

alyorsun, a e a . \uum kaldrdm ve "Bunu nasl bildin?"

diye sordum. "Gzn amsn, hzla an kullanan bir av

c gibisin," diye yantlad. "Dank vurular dzene koy
mak, dank szckleri dzene koymak ile ayndr ki bu da
iirdir; bunlarn ortaya kt yer de avcnn adr. Sadece
ruhu olan eyler a a yakalanr ve dz sz ya da iir olsun, Al
lah hakknda olm adka hibir hayata sahip deillerdir.
Onun Allah'n Birlik'ine ait inancna gelince, onda bunun
doutan beri varolduunu biliyordum. Allah ondan honut
olsun," dedim.
Birgn onunla birlikte bir geziye gitmitik ki karmza kul
lanlm aya uygun olm ayan, ac ve tuzlu bir su kt. Yce Al
lah'n adn and ve sonra da memiz iin bize bir miktar o
sudan verdi; suyu tatlanm ve salkl bir hale dnm
bulduk. Bu adam n manevi gc (.baraka) ile dnyann bile
kldne tank oldum. Bir keresinde uzakta, birka gn
lk uzaklkta grdmz bir dan, tek admlk bir yaknla
kadar yanbamza geldiini grmtk; yle ki tek bir adm
atsak, da ayn uzaklk kadar arkamzda kalacakt. O
srada Mavruri bizim yanmzda bulunmuyordu.

t. Ftuhat, IV, s.76. bn Arabi'nin ilk yaptlarndan olan El-Tedbirat

el-llahiyye yaptn adad eyh bu kiidir. H.S. Nyberg, Kleinere
Schriften des ibn el-Arabi, Leyden, 1919.
2. Bir hukuku ve Ebu M edyen'in Tunus'lu izdelerinden birisi.
3.

bn A b b a r, Takmilah, no. 728.

4. Bu kiilerle ilgili hibir bilgi bulunmamaktadr.

5 . Bir sonraki portrede bu kii anlatlmaktadr.

6. Ftuhat, IV, s. 76.

7.
Yol'u yadsyan kiilerin "kt" ile ilgilerine dair bir tartmay ieren
bir sonraki pasaj, elyazmasn n kenarna bn Arabi tarafndan eklen
mitir.
2. Kur'an, III, 65.
9. Kur'an, II, 204.
t . Buhari, 'ilim, 10.
t t . Tanr'nn insan biiminde grne kabilecei dncesi
slam 'da kabul edilm ez ve b u ra d a d a grld gibi bylesi
dnceleri kabul eden az saydaki tarikat, Sfiler tarafndan kabul
grmemitir. Baknz, Hucviri, Kef el-Mahcub. s. 260.
12.
Ortodoks slam'n dinsel otoriteleri ile birlikte Sfiler d e , entellektel bireycilik yolu ile Kur'an retisinin otoritesini el altndan rtm
e ye alan tm abalar yadsmlardr.
t3 . Ftuhat, II, s.69. Onunla Hicri 599, Miladi 1202 ve ya 1203
yllarnda karlamtr.
14. Dier dinlerde olduu gibi, manevi yaam , eitli evreler ve
erime derecelerine blnmtr. Bu derecelerin zirvesinde, dier
insanlarn ismen ya da etkin olarak olgunluunu ulamay istedikleri
gerek ermi bulunur. Baknz, A b d el-Kerim el-Cili. l'nsan- Kamil. De
l'Flomme Universat, eviri T. Burckart, Derain, Paris, 1953,
15. Kur'an. VI, 17.
16. Kur'an, XXXVIII, 24
17. Buhari, itiam, 21.
12. Esad Efendi 1777, f. 94a.
19. Ftuhat, II, s. 641.
20. Kur'an, XXIV, 40.
21. Elyazmasndaki son szck okunamamaktadr.

u ana kadar da halen yaam akta olduu G ranad a'ya

Priego'daki kaleden gelmiti (M.S. 1202-3).
Birgn arkadam el-Habei ile onu ziyarete gitmitim. Ne
zam an bir eyh ya da kardelerden birisini ziyarete gitsem,
kendime ait zerimdeki tm paray onlara vermeyi adet
edinmi olduum iin, kesemdeki tek dirhemi ona verdim.
Genellikle hznl ve gzleri yal bir hal iinde bulunan,
son derece drst bir kiiydi, inanszlktan nefret ettii gibi
gnah ilemekten ve kk gnahlardan d a byk gnah
lar kadar nefret ederdi. Herhangi bir gnahtan neredeyse
tmyle uzak bir biim de, kiinin kendisini gnahlardan sa
knma makamna erimiti. bn Ukkal1 kendi eyhi hakknda
unlar sylemiti: "Srekli olarak eyhim Harun ile birlikteydim
ve hibir zam an onun byk bir gnah ilediini grmedim.
Ne var ki eyhim bazen btn bir g ece boyunca uyurdu ve
bu da bende, onun manevi abalar ile ilgili olarak kukular
doururdu. O zam an iimden gelen bir ses b ana, 'Kt iler
yapanlar, kendilerine inanan ve iyi iler yapanlara davrand
mz gibi mi davranlacaklarn ya da onlarn yaam ve
lmlerinin ayn biimde mi yarglanacan dnyorlar?
Ne kadar da hastalkl bir biimde dnyorlar!' dedi. O za

man eyhime geldim ve hayatnda hi byk bir gnah i

leyip ilemediini sordum; o d a, farknda olarak kk bir
gnah bile ilememi olduunu syledi."
Bizim bu eyhimiz, gecelerini ibadet ve gndzlerini de
oru tutarak geirirdi. Hibir talip onun yannda uzun bir s
re duramazd, nk kendisine uygulad manevi alm a
lar ile ilgili standardlarn aynsn onlardan da isterdi ki bu da
onlar korkutur ve karrd. Hz.Peygamber'in dostlarnn ken
dilerine daha yumuak davranm olduklar kendisine anm
satldnda, "O kutsal kiinin dostluundan baka gvene
cekleri baka bireyleri olmasayd, bizler de onlarn makam
na eriebilmeyi ne zaman umut edebilirdik ki?" diye yantla
d.
Belki de yolun izleyicilerinden olan Ebu Mslim el-Kavlani2
dnda, bu kii ile karlatrlabilecek baka hi kimseyi tan
myorum. Kararl ve abas yle bykt ki, namaz klarken
ayakta durmaktan yorulan kendi bacaklarna vurmak iin
sopalar keser, hazrlard. Byle durumlarda bacaklarna,
"Sizler azarlanm aya benim binek hayvanm dan daha ok
layksnz," der ve sopalarn hepsi krlana kadar byle de
vam ederdi.3 Sonra d a , "Hz.Peygamber'in Dostlar, onun
dostluu sadece kendilerine mi ait sanrlar ki? Allah adna
yemin olsun ki, onlardan sonra gelip de onun dostluuna
yine layk olanlarn varolduunu onlar anlayana kadar ona
yaknlam aya devam edeceim ," derdi.
Zeki ve nkteli bir insand, onunla yaknlk kurmak zevkliy
di. ok piman olurdu ve manevi konulara gndermeler
yapm ay pek severdi. "Aadaki ayetlerde tanmlanan
drt eit insan zerinde iyi dnn," derdi: "'Allah ile sz
lemelerine sadk olanlar'4, 'Ne ticaret ne de i, onlar, Al
lah' anm aktan alkoyar'5, 'Ykseklerde olanlar'6 ve 'onlar
sana yryerek gelecekler'"7.

t. Magripli bir Sfi.

2. bn Arabi'nin amcas.
3 . Ftuhat, II, s. 18.
4. Kur'an, XXXIII, 23.
5 . Kur'an, XXIV, 37.
6. Kur'an, VII, 46.
7. Kur'an, XXII, 27.

Bu adam n Kur'an'a ait ok derin bir anlay vard ve

gerei hi korkmadan syleyen masum bir kiiydi.
Yneticiler bile onun ar eletirilerinden uzak kalamazlard
ve gerei, hibir ayrm gzetmeksizin herkese btn
gcyle aklard. Sultanlarn yanllarn ve yasalara aykr
kt ilerini ar bir biim de eletirerek kendisini idam
edilme tehlikesiyle kar karya getiriyor olmasyla hi ilgilen
miyordu. Yneticiler ile birok kez kar karya geldi, am a
manevi alem e ait zorunluluklar, bunlar burada anlatmam
engelliyor. Sadece Kur'an'dan aktarm alar yapar ve dier
btn kitaplar yok sayard. Bir keresinde Kordoba'dayken,
"Kitaplar ve yazlar yazan zavall aalklar! Yarn nasl
byk bir hesapla yzyze gelmek zorunda kalacaklar!
Allah'n kitab ve Elisinin szleri onlara yetmiyor mu?"
dediini iitmitim.
Her ne kadar kendisinin bir araya getirebilecei iki dirhe
mi bile pek olmasa ve hibir zam an da rahatlk iinde
yaamam olsa bile, daim a dostlarnn gereksinimlerini
karlard.
Bir keresinde bir Sultan onu idam ettirm eye karar
vermiti; korum alar onu yakalayp Vezir'in nne
getirmiler. eyh de, "Ey Baskc ad am , ey Allah'n dman,

ey kendi ruhunun dman! Neyle sulanyorum ki?" demi.

Vezir d e, "Allah seni, benim gcme teslim etti ve bir gn
den de daha fazla yaam ayacaksn," demi. O zaman
eyh, "Belirlenmi bir n ne alm aya ya da geciktirmeye
senin gcn yetmez. Gerekten de beni tehdit ettiiniz
eylerin hibirisi gereklem eyecek, nk sizin cenaze
namazlarnza gelecek olan kii benim," demi. Bunun zer
ine de Vezir korumalarna. eyhin idam ile ilgili olarak
Sultana danncaya kadar onu zindana atmalarn syle
mi.
G ece yi geirm ek
iin
zindana
gtrlrken,
"Gerekten de inanl kii bu dnyada bir zindandadr ve
bu zindan d a, daha byk olan zindann sadece bir
kdr," demi. Ertesi gn Vezir, eyhi ve sarf ettii sz
leri Sultana anlatt zam an Sultan, onun huzuruna getir
ilmesini emretmi. Sultann nne getirildii zam an Sultan
karsnda, hep gerei syledii ve bakalarnn hatalarn
ve ktlklerini gn na kard iin kimsenin umur
samad ve kendisine iyi eyler dilemedii, klksz birini
bulmu. eyhe adn ve silsilesini sorduktan sonra, eyhin,
Allah'n birliine olan inancn koruyup korumadn da
sorunca. eyh biraz Kur'an okumu ve anlamlarn akla
m aya balam. Sultan bundan ok etkilenmi ve ona kar
kan kaynam; ylesine ki lke sorunlarn onunla tartmaya
balam. Onun hkmranl hakknda ne dndn
sorduunda ise eyh yksek sesle bir kahkaha atm. Bu
kahkahann nedeni sorulduunda ise, "inde bulunduun
bu lgn kargaay 'hkmranlk' ve kendini de bir kral
olarak adlandryorsun. Sen, Allah'n kendisi hakknda,
'Onlarn btn gemilerini yam alayarak arkalarndan
gelen bir kral va rd ,'1dedii kiiye benziyorsun ki o kral imdi
ceza ekiyor ve atete yanyor. Sen kendisi iin bir lokma
yorulmu ve sonra d a onu yemesi sylenen kii gibisin,"
demi. Sonra da oradaki bakanlarn ve eriat

hukukularnn nnde, onu kzdrm olan herkese am

azn, yummu gzn ve onlar en ar bir biimde
eletirmi. O zam an Sultan, utan iinde sessiz kalakalm ve
bir sre sonra, "Bu doru konuan bir adam . Ey Abdullah,
gel mahkememizin bir yesi ol!" demi. eyh bunu, "Asla!
nk senin bu mahkemen ve sarayn yanl kiilerin elinde
ve buna m ecbur braklmasaydm, buraya hi ayak bas
mazdm. Allah beni siz ve sizin gibilerden korusun!" diye
yantlam. O zam an Sultan, ondan zr dilemi ve kendi
sine hediyeler verilmesini emretmi. eyh ise zr kabul
etmi am a, hediyeleri geri vermi. Bunun zerine Sultan da
hediyelerin onun ailesine verilmesini emretmi. Bu olayn
zerinden ok gememiti ki Vezir ld ve el-Kattan,
"Andm yerine geldi!" diyerek onun cenazesine katld.
lkenin soylularnn nnde sk sk, "Bunlar lkedeki
adaletsizlik suunu ileyen, yanl iler yapan kiilerdir!
A llah'n, insanlarn ve meleklerin laneti sonsuza kadar
onlarn zerinde olsun! Ne onlarn cezalar hafifletilecek ne
de onlara bir dinlenme frsat verilecek!" diyerek barrd.
Ben kendim, sk sk bu adam la bir araya gelirdim ve
bana kar bir sevgi beslerdi. Bir keresinde geceyi geirm e
si iin onu evimize davet etmitim. O yerini aldktan sonra,
Allah Rahmet eylesin, babam ieri girdi. Babam , Sultanin
adam larndan birisiydi2, am a yal bir kii olduundan
dolay, ieri girince eyh de onu selamlamt. Namazmz
kldktan sonra. eyhe yemeini getirdim ve ben de yemek
iin onun yanna getim ; babam da eyhin manevi ltuflarndan yararlanm ak iin bize katlmt. Bir sre sonra eyh
ona dnd v e , "Ey mutsuz ve yal adam ! Allah'n nnde
kendinden utanacan vakit gelmedi mi d aha? Daha ne
zam ana kadar bu zalim insanlar ile birlikte olacaksn? Sen
bu kt hl iindeyken lmnn gelip seni bulm aya
candan nasl emin olabilirsin?" dedi. Sonra da beni
gstererek, "Olunda senin iin alnacak bir ders var.

nk btn bedensel istekleri sonuna kadar uyanm,

am a ehvetini yenmi, eytann kovalam, Allah'a dnm
ve mbarek insanlarla oturup kalkyor; sana gelince, sen
yal bir adam olm ana ram en cehennem in tam
kenarnda duruyorsun." Onun bu szleri zerine babam
alam aya balad ve a c durumunu ak bir biimde
anlad. Bense btn bunlara ok armtm.
Bunlar bu eyh ile ilgili olarak anlatabileceim birok
ykden sadece birka.
Kordoba'da onu arkadam el-Habei ile tantrmtm
ve birlikte evine kadar yrmtk. Birgn onun, "Yedikleri
ve giydikleri iin A llah'a hi kretmeden, O 'ndan bir at
dileyen kiiye pek aarm," dediini iitmitim. Yiyecek ve
giyecek asndan, kendisi hibir zam an en temel gereksin
imlerden fazlasna sahip deildi. Zorba yneticilerin ba
belasyd ve ayn zam anda d a Hristiyan blgesine yaplan
btn hcum lara y a ya olarak ve yanna hi erzak
alm adan katlmt.

t . Kur'an, XVIII, 79.

2.
Babas devlet hizmetinde alrd. El-Kari el-B adadi'ye gre,
Alm ohadlar tarafndan 56&/1172'de tahttan indirilen Mursia hkm
dar bn Mardani'in veziriydi. Menakb bn Arabi, ed. Mneccid, s. 22.

(t 7 ) 'Kna, lofUatfcctu,
/46dcU ia
S iK

(Z a eUat t~ f^cHHUvc

TK uA etm H ted S i * ^ e& cvU tfa,

597/1200-1 ylnda Fez'de ld. Onu, arkadam elHabei ile de

tantrmtm. Bu eyh, Allah'n, kendileri yolu ile dnyay
koruduu drt direkten ( Evtad) bir tanesiydi.1 Allah'tan,
kendisine ait iyi hreti dnyadaki insanlarn kalbinden
kaldrmasn istemiti. O bulunmad zam an, hi de zlenmezdi ve ortaya kt zam an da hi kimse ondan nasihat
alm azd; bir yere geldii zam an hi kimse ona "Ho geldin!"
dem ez, konuma srasnda ona bir ey sorulmaz, o sanki
orada hi yokmu gibi davranlrd.
Onunla hangi nedenle tanm olduumu imdi tam
olarak anmsamyorum. Bunun nedeni de u ki ben Fez'e
geldiim zam an adm iitmi olan belirli kiiler beni grmek
istemilerdi. Bunun zerine ben de kalm akta olduum
evden kam . Cum a cam iine snmtm. Bu kiiler eve
gitmiler ve beni orad a b ulam aynca da cam iye
gelmilerdi. Onlar grdm, bana gelip bn Arabi'yi sordu
lar, ben de onlara ibn Arabi'yi buluncaya kadar ara
malarn syledim.
O rada dnya elbiselerine brnm bir durumda otu-

rurken, birden eyh nmde ortaya kt. O andan nce

onu hi grmemitim. Bana selam verdi, ben de selamn
aldm. Sonra, el-Muhasibi'nin rfann Aklamas adl kitabn
a t, oradan birka satr okudu ve benden yorum yap
mam istedi.2 lahi bir ilham yolu ile onun kim olduu,
manevi makamnn ne olduu, drt Destek'ten birisi olduu
ve olunun onun yerine g eece i bana bildirildi. Bylece,,
onun kim olduunu ve adn da bildiimi syledim. Bunun
zerine, kitab kapatarak aya a kalkt ve, "Bu konuda
azn son derece sk tut, nk seni seviyorum ve seni
daha yakndan tanmak isterim. Sen iyi niyetli bir kiisin,"
dedi ve benden ayrld. Ondan sonra da sadece baka
hibir kimse olmad zam anlarda onunla bir araya geldik.
Dilinin tutuk olmasndan sknt ekerdi ve ok byk bir
zorlukla konuurdu, am a Kur'an da ok gzel okurdu.
Muazzam bir manevi alm a hali iindeydi ve yaamn
kna eleyerek3 kazanrd. Daima sa ba dank ve toz
iinde grnrd; gzlerinin etraf kna tozu yznden hep
antim uanla kaplyd.

S n D eenti 'ncilen. den&

... Konutuu zam an herkese aptalm gibi grnrd.

Bir yere oturduu zam an, dierleri kalkar giderdi. Bir arka
da ile birlikte "bir toplulukta bulunduu zam an, dierleri
onun varln ok yorucu bulurlard. evresindeki bu
durum dan.da ok holanrd.5
Birgn minarenin karsnda oturuyordum ki bn Cadun
geldi, bana selam verdikten sonra karma geti. ElMuhasibi'nin kitab, irfann Aklamas'n at, oradan biraz
okudu ve okuduu yer hakknda yorum yapmam istedi,
ben de yorumladm. En sonunda da ona dedim ki,
"Arkada! Eer bu ii brakmazsan, insanlara senin duru-

munu aklayaca m , nk sen drt Direk'ten birisisin.

Bunun zerine benden onun kimliini saklamam istedi ve
aynsn d a benim iin yapaca na sz verdi.

/. Bu anlatm, Tanr'nn her bir kozmik kreyi grevlendirilmi bir

varlk yoluyla idare ettii dncesiyle ilgilidir; bu kiilerin ilevi genellik
le tmyle manevi bir d o a ile lgilidir ve ok ender olarak bakalar
tarafndan be duyu yolu le fark edilebilirler. Her bir d nem gibi, her bir
kre d e kendi manevi hiyerarisine sahiptir. Her birinin tepesinde Kutup
bulunur ve onun altnda d a destekler/direkler ( evtaa). temsilciler
(abdalla?) v e onun bu koruma iinde ona yardmc olan dierleri
bulunur. Ebu M e d y e n kendi dn e m in d e byk bir ounluk
tarafndan kutup olarak tannrd. Baknz; E. Blochet, Etudes sur l'esoterisme musulman", Journal Asiatique, XIX, 1902, s.528 ve XX, 1902, s.
49.

2. El-Muhasibl iin yukarya baknz, s. 87, n.5. Burada sz edilen

yaptn, erh el-marifah'in bir elyazmas Brltish M useum 'da bulunmak
tadr, Or. 4026.
3 . Kna, kozmetik bir b o y a olarak kullanlrd.
4. Esad Efendi 1777, f. 101b.
5.
Destek'lerden birisi olarak bu eyhin ilevinin gizli bir d o a ya
sahip olmas ve dta bir etkinlik gerektirmemesi nedeniyle, hem bura
d a hem d e d a h a n c e Ruh el-Kuds te sz edilmi olan gerek
kimliini saklay ve dikkate alnmamak, bu ileve dardan karmay
engellemek iin Tanr vergisi bir korunma oluturmaktadr.

Yedilerden birisiydi. Dalarda ve sahillerde yaad ve

yaklak otuz yl kadar insanlarn bulunduu blgelerden
uzak durdu. Derinlemesine bir manevi igr vard, hep
alard ve kendisini nam aza ve oruca vermiti. Derin
dnceye dalm durumdayken sklkla yere parm ayla
yazlar yazar, sonra kafasn kaldrr ve gsnden ar
vzltsna benzer bir ses kararak derin bir nefes alrd. ok
youn bir vecd haline sahipti ve gzyalar sel gibiydi.
Kendisiyle ilgilenmem ve arkadalk etm em onu
neelendirir ve mutlu klard. Zengin ve soylu bir aileden geli
yordu. Birgn, sahildeki dier kardeleri aram ak iin
Sidonya'dan yola ktm. Benimle yaknlk kurmak isteyen
sakalsz bir gen vard, ben de onu yanm a almtm. Yolda
karmza iki adam kt: bir tanesi uzun boylu ve esmer olan
ve hep bir yerden dierine giden Gezgin Abd el-Selam,2
dieri de Banu C evad'n olu Muhammed bin El-Hac'd.
Her ne kadar iyi bir hzda yryorlar ve bizim 2 km. kadar da
nmzde gidiyor idiyseler d e, hzla yryerek onlara
yetitim ve getim . Gnlerden Cum a'yd, Cum a namazn
klmak iin Rota kynde durduk.3 Cam iye girdim ve iki
rekat nam az kldm. Bu cam i, manevi zellikleri ile tannm

bir kii olan Haan'n gezginlere yemek ve yatacak yer

salad ve dindar kiilerin de geceleri gidip sk sk dua
ettikleri bir yerdi. Burada ok ilgin bir ey oldu.4
ok zaman gememiti ki bn erif geldi. O cam iye
girdii zam an, yolda geip arkam da braktm iki adam
onu tandlar ve selam verdiler. Btn bunlar olup biterken
cam ide srtm duvara yaslam, gsmde elimle tempo
tutarak birka msra okuyordum.
nci gibi dilerini gstererek.
Yznn tmn aa ra k...
Zaman ona yetiemezdi, am a
Gsm onu iine ald.5

O zam an eyh bana doru geldi ve ekip kaldrarak,

"Kim olduunu saklam aya m alyorsun?" dedi ki ben de
buna, "Sen de ayn eyi yapmyor musun?" diye yant
verdim. Gerek durum d a zaten buydu.
Kyn ba gelip orucumu onlar ile birlikte am am iin
davet etti ve dilediim herhangi bir kiiyi de berabe-rimde
getirebileceimi syledi; am a eyh, "O eit yemeklerden
yem e; kardeler ile birlikte ol. Onlar yem ee oturduklar
zam an gel, birlikte yeriz," dedi. Ben de onun syledii
biim de yaptm.
Bana ok eyler anlatt v e tekrar benimle Sevilla'da
buluacan vaadetti. Onunla birlikte gn geirdikten
sonra oradan ayrldm. Ondan- ayrlrken, yola ktktan
sonra bama geleceklerin hepsini teker teker anlatt ve
daha sonra hepsi de doru kt.
Sevilla'ya vardktan sonra, onun arkadalndan daha
da yararlanaym diye, Allah aklm a gidip bu eyhi ziyaret
etmeyi koydu. Gnlerden Salyd ve annem den de bu

b aknca, krlardan gelmi bir adam darda beklerken bul

dum. Benim, Muhammed bin El-Arabi olup olmgdm
sordu. Onun arad kiinin ben olduumu syleyince,
"M arena ve Purena arasnda bir yerlerde yrrken,
mrldanan bir sesle, Sevilla'ya m gittiimi soran korkun
grnl bir adam a rastladm. O raya gittiimi sylediim
zam an, Muhammed bin El-Arabi'nin evine urayp kendi
sine, arkada el-Rundi'nin selam yolladn sylememi iste
di. Bana, kendisi bu selam alr alm az hemen Tunus'a
gitmesini sylememi de istedi. Salk ve ban iinde yola
kmasn ve inallah, Sevilla'ya dnd zam an kendisini
bulacan da ekledi.
Tam da syledii gibi oldu; tam ertesi gn seni grmek
iin Tunus'a yola ktm ve Sevilla'dan bir sre iin uzak
kaldm . Sevilla'ya dnmden bir ya d a iki gn sonra elRundi ile bulutum ve g eceyi, Ebu Abdullah el-Kastili'nin
evinde onunla birlikte geirdim.
En ok, Moron yaknlarnlarndaki bir dan tepesinde
oturmasyla tannrd. Bir g ece dadaki bir adam ldayan
bir nur stunu grm ve yle parlakm ki bakamam bile.
Yaklap da ne olduuna bakm ak isteyince, el-Rundi'yi
nam az klarken bulmu. Sonra da adam gitmi, grdklerini
dier insanlara anlatm.
Yaam n dalarda p ap atya toplayarak ve bunlar
kentte satarak kazanrd.
Ben kendim de onun pek ok kerametine tank oldum.
Bir keresinde o bir pnarn banda otururken, ekiyalar gelip
eer elbiselerini karp onlara vermezse onu ldrecekleri
ni syleyerek tehdit etmiler. Bunun zerine alayarak,
"A llah'a kar gelerek size yardm edem em , eer byle bir
ey istiyorsanz, bunu kendiniz yapmalsnz" demi. Ondan
sonra da onu youn bir scaklk kaplam ve o bilnen haliyle
adam lara yle bir bakm ki hepsi kap gitmiler.6

B'rgn deniz kysnda birlikte yrrken bana Allah'n,

"Ben onlardan ne bir ey isterim ne de beni beslemelerini
beklerim,"7 sz ile ilgili olarak bir soru sordu. Ona yant ver
meden ondan ayrldm. Drt yl sonra onunla karlatm
zam an o zamanki sorusunun yantn aldm syledim.
"Yantn alaym ," dedi, "nk drt yl sonra olgunlama
zam an gelmitir." Yantm akladm ve o drtl
anmsadna ok ardm.7
Arkadam el-Habei'yi de uzun bir sredir onunla
tantrmak istiyordum, bu yzden Endls'e geldiimiz
zam an Ronda'da kaldk. Oradayken bir cenaze namzna
katlmtk ki bir de baktm ki el-Rundi tam nmde duruyor.
Arkadam onunla tantrdm ve sonra da hep birlikte
kaldmz yere gittik. Bu arad a El-Habei, el-Rundi'nin
mucizelerine ait bir kant grmeyi ok dilediini ifade etti.
Daha sonra, akam namazn klmtk ki evin sahibi lam
balar yakm akta gecikmi ve arkadam da bir lam ba iste
miti. El-Rundi, ev sahibini buna mecbur edeceini syledi.
Evin bir kesinde otlardan bir avu ald ve biz ona bakyor
durumdayken iaret parm ayla ona vurarak, "Bu atetir!"
dedi. Birdenbire otlar alev ald ve biz de lambay yaktk.
Bazen de u ya da baka bir am ala sobadan eliyle ate
alrd ve her ne kadar biraz onun stne yapsa da onda
hibir a c ya da yanm aya neden olmazd.
Okuma ve yazm a bilmezdi. Birgn ona alam alaryla
ilgili bir soru sormutum ve bunu, bir daha asla hi kimse
zerine Allah'n lanetini arm ayacana dair yemin etmi
olduunu syleyerek yantlad. Bir keresinde byle bir ey
yapm ve adam da yokolmu ki el-Rundl de o zam andan
beri buna ok pimanm. O , dnya iin bir rahmetti.
Bundan daha fazlasn u an iin syleyemem.

S TPeyenU ntiten detf

Bir keresinde M arena'nn dnda bir yerlerde nam az
klacaktk ki Mekke'nin yn ile ilgili olarak aramzda bir
anlamazlk kt. O zam an parma ile doru yn gster
erek ite, Kbe o tarafta!" dedi. Namaz klarken
evresinde tavaf edenler le birlikte kutsal evi gryordum;
tandklarm dan
birisi
de
gerekten
Kabe'nin
yaknlarndayd. O zam an byk bir kesinlik iinde
namazmz kldk. Namaz bitirmitik ki Kbe de gzden kay
boldu.10
Bir keresinde b ana, uzun bir sa bann iine sarlm
dirhem vermiti. Cebim de bununla birlikte g ece vakti seya
hat ettiim iin ok dikkatli saklyordum. Yolda yrrken bir
takm adam larn sesini iittim. Tehlikeli bir yerdi. Onlara
doru yaklatm zam an, ilerinden bir tanesinin ok
byk bir ac iinde kvrand bir grup adam grdm.
Onun bu acs dinsin diye Allah'n adna bireyler yapmam
istediler, O zam an nde gelen eyhlerimizden birisinin, eer
arnn hissedildii yere gerek bir dirhem yerletirilirse, has
tann ksa zam anda
rahatlayaca n sylediini
anmsadm. Bu yzden dirhemlerden birisini karttm ve
arkadalarna, ary hissettii yerin hemen zerine koy
malarn syledim. Onlar byle yapar yapm az, ar dindi,
adam aya a kalkt ve arkadalaryla birlikte yryerek gitti.
Ayrlm adan nce de benden dirhemin kendilerinde
kalmasna izin vermemi istemilerdi. Bunu kabul ettim ve yol
culuum a devam ettim . Sevilla'dakl evim e geldiim
zam an daha nce szn etmi olduum Muhammed elHayyat ve kardei Ahmed beni grmeye geldiler. "Dn
g ece gelmi olduunu grdk, am a seni arlayacak hibir
eyimiz de yok; geri kalan o iki dirhemi de bize ver ki akam
yemeini hazrlayalm," dediler. Bu eyh hakknda anlata
bileceim daha o kadar ok ey var ki!

t . Ftuhat, II, s. 7.
2. Bunlar, dindar kiilerin verdikleri ile yaayan dilenci dervilerdi.
3 . C u m a gnleri Mslmanlar nam az klmak ve hutbeyi dinlemek
iin ca m ide toplanrlar. G enel anlamyla Yahudilerdeki abbat gibi
deildir, nk nam azdan sonra tekrar ilerine dnerler. Baknz, slam
Ansiklopedisi, Salat maddesi.
4 . Bu Rota gezisi, bn Arabi'nin Afrika'dan dnnden sonra
(yukarya baknz, s. 28.) olmutur. Yolda, Velilerin ba olan Hzr ile
karlamtr.
5 . "Gkler ve yerlere samadm, a m a mmin kulumun gnlne
sdm," mealindeki Hadis-i Kutsi'ye gnderm e yaplyor.

6. Ktye kar kmay ifade ettii ve bireysel kayglarn tesinde

olduu zam an, kzgnlk bir erdem , "Tanr'nn kzgnladr.
7. Kur'an, Cl, 57.
2.
lk bakta anlalmaz grnen bu olay, manevi gelimenin
nemli bir zelliini gstermektedir. bn Arabi'ye soru sorarak eyh
onun, metnin, kendi ruhunda olgunlamas iin bir zam an gerektiren i
hakikatin farkna varmasna neden olmaktadr. Bylece, drt yl kadar
bir sre sonra, bn Arabi soruya uygun bir biim de yant vermeye
hazrdr, nk metine iliik olan manevi ltuf y a p a ca ii onun iinde
tamamlamtr. Bu yzden ne sorunun ne de yantn zamanianmas
hibir biim de rastlantsal deildi. Bu olay ilerde, stat ve izde
arasndaki yakn ve ok zel ilikiyi d e aklamaktadr.
9. Esad Efendi 1777.95b.
tO. Kbe, Mekke'deki kutsal alann ortasndaki kp biimli yapdr;
Mslmanlar namazlarn o yne doru dnerek klarlar. Baknz, slam
Ansiklopedisi, Kbe maddesi. Sfi retilerindeki simgesel anlam iin
baknz: F.Meier, 'Kabe'nin Gizem i', The Mysteries/Gizemler (Eranos
Yllklar'ndan yazlar). N ew York, 1955, s. 149-68.

Bu eyh, Tlem sen'den gelmiti ve her ne kadar

tannmyorsa da Yediler'den birisiydi ve onun ad ile birlikte
anlatlan pek ok mucize vard .1
Onunla karlamam yle olmutu: Ebu M edyen'in
salnda, birgn Sevilla'daki evimde akam namazn
klmtm ki 45 mil kadar uzaklktaki Bugia'da bulunan eyh
Ebu M edyen'i grmek iin iim de byk bir istek duydum.
Akam namazndan sonraki iki rekat snnet namazn da
klm, selam a durmutum ki ieriye Ebu mran girdi ve bana
selam verdi. Onu yanm a oturttuktan sonra nereden gelmi
olduunu sordum; "Bugia'daki Ebu M edyen'den geliyo
rum," diye yantlad. Onun yannda en son ne zam an
bulunduunu sorduum zam an da akam namazn onun
la birlikte daha henz bitirmi olduunu syledi. Bana, Ebu
M edyen'in "Sevilla'd aki Muhammed bin El-Arabi'nin
kafasna baz eyler oldu. Hemen git ve benim yerime sen
onlar yantla!" dediini anlatt. Daha sonra da gidip Ebu
Medyen'i grmek dileimden sz etti ve Ebu M edyen'in,
"bn Arabi'ye syle ki bizim ruhta karlamamz iyi ve gzel
bir eydir, am a bu dnyada bedenli olarak bir araya
gelmemize Allah izin verm eyecektir. Ne var ki, onun ve
benim iin belirlenen zam ana kadar gvenle Allah'n
Rahmeti iinde dursun!" dediini ekledi. Bundan sonra Ebu
mran benimle dier konular zerinde konutu ve Ebu

M edyen'e dnd.
eyh Ebu mran daha nceleri zengin bir kiiymi, am a
sonra zenginliini terk etmi. Bu her eyini terk editen
onsekiz gn sonra da Allah ona byk bir manevi bilgi
ilham etmi. Abdallar'dan birisi olmu ve dnyada bulun
mak istedii herhangi bir yere bir anda gidebilme gcne
sahip olmu.
Bir keresinde Sultan'a ikayet edilmi ve Sultan da onun
yakalanm asn emretmiti. Buna uyularak yakalanm ,
demir zincirlere vurulmu ve Fez'e gtrlmt. Oraya
iyice yaklatklar bir srada, onu bir eve gtrmler, bir
odaya koyup kilitlemiler ve kapya da bir g ece bekisi
yerletirmiler. Sabah olup da kapy atklar zam an yerde
ki zincirlerden baka Ebu m ran'a ait hibir ize rastlayamamlar. O ise bu arad a Fez'e ulam ve Ebu Medyen'in
evini aram aya balam . Bulduu zam an d a kapy
aldnda, kapy am ak iin Ebu M edyen'in kendisi
gelmi. Ebu Medyen ona kim olduunu sorduunda Ebu
mran, Ben Musa'ym" diye yantlam; Ebu Medyen de o
zam an, Ben de uayb'm. Korkma gel ieri, nk zalim
lerin elinden uzaktasn artk," demi.2
eyhim Ebu Yakup el-Kumi bana Ebu mran'n bir
keresinde dnyay evreleyen Kat Da'na ulatn ve
le nam azn onun eteinde, ikindi namazn da
tepesinde kldn anlatmt.3 Kendisine dan ykseklii
sorulduunda ise yz yllk bir gezi yksekliinde
olduunu sylemiti. Allah'n, dan evresini kuyruu ve
ba birbirine eklenmi muazzam bir ylan ile evirmi
olduunu da anlatmiti. Bu gezide, Ebu im ran'a elik eden
arkada ona, Ylan selam la, o d a seni selam ile karlaya
caktr," demi ki bunun zerine Ebu mran ylan
selam laynca ylan kendisine karlk vermi ve Ebu
M edyen'i sormu. O zam an, Ebu M edyen'i nereden

tandn sorunca da ylan, "Sana ok atm! Dnya

zerinde Ebu M edyen'i tanm ayan m var? Allah, onu
sevdiini aka belirttikten beri bakalar ile birlikte ben de
onu tanrm; gerekten de her ey, ister canl ister cansz
olsunlar onu tanr ve severiz," diye yantlam.
Memleketin birisinde de Ebu imran kei byklnde
karncalar ve denizin stnde dururken dalgalarn gelip
ayaklarn ykad ve durm adan A llah 'a kreden
Horasanl yal bir kadn grm.
Bu eyhin manevi etkisi ok bykt ve onunla ilgili olan
her eyi anlatm aya kalkmak ok byk bir yer kaplard.

t. Ftuhat II, s.7. Onunla Sevilla'elayken Hicri 586 ylnda tanmtr.

2. Kur'an, XXVIII, 25'e bir gnderm e.
3 . Hindu'larn Meru Da ve Tibet'lilerin Kailase Da gibi C e be l Kat
d a dnyann ekseni olarak kabul edilir. Baknz, slam Ansiklopedisi, Kat
maddesi. Ayn yk, Ftuhatn ikinci cildinin 682'incl sayfasnda da
anlatlmtr.

Kordoba'da yaard ve nce Allah'n Haberci'slnin iznini

aldktan sonra orada lmtr; Allah ona rahmet eylesin.
Bir keresinde rahmetli babam , onu grsn ve onun
duasn alsn diye el-Kaba'HI'ye gtrmtm. Sabahtan
ikindi namaz sonrasna kadar bizi evinde konuk etti ve bu
arad a da onunla birlikte yem ek yedik. Birisi onun evine
adm atar atm az, d ah a onunla karlam adan onun
manevi gcn hissederdi. Kii onunla karlat zam an
ona bakm aya doyam azd. Kaba ynden giysiler giyer ve
srekli olarak yapt dualar ve zikirlerden ayr olarak hergn
binlerce kez "Allah'n adn tenzih ederim !", "Allah Uludur!",
"Allah'tan baka yoktur tap acak!" ve "A llah'a krler
Olsun!" d erdi;1 srekli bir zikir halindeydi. Denizlerdeki
balklar bile iinde olmak zere gkte ve yerdeki her ey
iin dua ederdi ve ok alard.
Bir keresinde evinde bir kuyu am ak istemi ve kendisine
bu ite yardm etsin diye de yab an c bir mahkum
getirmilerdi. eyh, "Bu adam bize yardm etsin diye getir
miler, bu yzden biz de bu adam Mslmanl kabul etsin
diye onun iin dua edelim ," dedi. Bylece, akam olduu
zam an eyh, adam in dua etmek niyetiyle bir kenara
ekildi. Adam ertesi sabah geldii zam an herkese
Mslnmanl kabul ettiini syledi. Kendisine bunun
nedeni sorulduunda ise Hz.Peygam ber'in adam n

ryasna girdiini, ona inanmasn buyurduunu ve ken

disinin de buna uyduunu anlatt. Hz,Peygamber ayrca
ad am a, onun in Ebu Muhammed Makluf araya girdii
iin onu slam'a kabul ettii ya da bu anlam da bir ey de
sylemi.
Birgn eyhin yanndan ayrlarak evime dnmtm;
kendisinin sal o srada olduka yem deydi. Ayn g ece
ryam da, ak ve krlk bir yerde bulunduumu ve kafamn
hemen zerinde de yerlere kadar alalm bulutlar
olduunu grdm. Birdenbire atlarn kinemesi ve nal ses
lerini iittim; hem yaya hem de atl birok insan gklerden
yere iniyorlard. Saylar kadar oktu ki btn g
kaplamlard. Hi o kadar gzel yzl, gz kamatrc giysili
ve kusursuz atlara sahip kiiler grmemitim. Ondan sonra,
btn bunlarn ortasnda, eli yananda, kocam an sakall
ve gm rengi sal uzun boylu bir adam grdm. Ona
dnerek btn bunlarn ne anlam a geldiini sordum.
Grdm btn- bu kiilerin Hz.Adem ve Hz. Muhammed
arasndaki peygam berler olduunu syledi. Kendisine kim
olduunu sorduumda da Ad kavminin2 Peygamberi Hud
olduunu syledi. Ona bu inilerinin nedenini sorduumda
da hastalnda Ebu Muhammed'i ziyarete gelmi olduk
larn syledi.
Uyanr uyanmaz Ebu Muhammed'i sordum ve tam o
g ece kendisinin hasta dm olduunu rendim. Birka
gn daha yaad ve sonra da ld.

r . upnan /\ah, Allahu Ekber, La ilahe llallah ve el-hamd lillah,

szleri benzer biim de sa d e ce Sfiler tarafndan deil, genel olarak
btn Mslmanlar tarafndan d a kullanlr.

2. Kur'an, XI, Hud

A llah'a byk bir itenlikle tapnan, Sevilla'l bir adam d.

Daha sadece yedi yanda kck bir ocukken Allah hiz
metine girmiti. Daima ibadet eder, dier ocuklarla birlik
te ne oyun oynar ne de oturur onlar ile konuurdu. O lanca
alakgnlll iinde geinm ek iin ayakkab tamircilii
yapard. Kendisini annesine adamt ve gen yana ra
men bn Assal'n byk yaptnn tmn1 kopya etmiti.
Genellikle nsanlardan uzak yaard ve uzun sreler hi ko
numad olurdu. Arkadalar, onun kendileriyle ancak ger
ekten ok gerekli olduu zam an konutuunu anlatrlard.
Onunla arkadalk ederdim ve birbirimizi de ok sever
dik. Daima gerei syledii iin szn asla geri, almazd.
Onun hakknda iyi eyler dnrler diye, tand kimseler
iin hibir yapm azd. inin ounu kenti ziyaret etmekte
olan yabanclar, onu tanm ayanlar ve kendisinin de tan
mad kiiler iin yapard.
Birgn arkadalarmzdan birisi, onunla bir konuma frsa
t olsun diye bilerek ayakkablarndan birisini yrtt ve ona g
trd. Selam verdi ve el-Karraz da selamn ald. O zam an
arkadamz, "Ltfen, benim u ayakkabm tamir edebilir
1Abdullah b. Frah b. el-Assal, M.S. onbirinci yzylda To le d o 'd a
yaamtr.

misin?" dedi. El-Karraz d a, u anda creti daha nceden

denmi olan bu ayakkab ile megulm," diye yantlad.
Btn bunlar olup biterken ben de ok yaknda, el-Karraz'n beni grem eyecei bir yerde duruyordum. O zaman
arkadamz, "Tamir ettiin o ayakkab ile iin bitinceye ka
dar sende kalsn," dedi. El-Karraz da "O zam an gelmeden
nce lm olabilirim; ayakkabn baka birisine gtrmeyi
dnmez miydin?" diye sordu. Arkadamz, Bu ii bir ba
kasnn yapmasn istemiyorum," diye yantlaynca, el-Karraz, "Ne dediimi iittin," dedi ve zikrine devam etti. O za
man arkadamz, o iini bitirinceye kadar orada oturaca
n syleyince, el-Karraz, "Dilediin gibi yap , am a daha i
iin senden ne isteyeceimi bile duymadn," dedi. Arkada
mz cretin ne olduunu sordu ve o da sekizde bir dirhem
olduunu syledi. Bunun zerine el-Karraz'a bir eyrek
nerdi, am a o, bunun doru bir cret olmadn syledi. Bu
miktar demesinin kendisini mutlu edeceini syledii za
man da yine el-Karraz, o gn iin yeterince kazanm oldu
unu ve kendisini bu kadar cm ert hissediyorsa ondan d a
ha fazla gereksinimi olan kiiler bulunduunu belirtti. Arka
damz btn bu abalarn srdrdyse de el-Karraz artk
onun sorun yaratm aya baladn ve onun iini yapm aya
can syledi. Bundan sonra da zikrine ve iine geri dnd.
O arkada umutsuzluk iinde sonra bana geldi. Onun
bu ii baya stelediini, am a imdi de geri dnp el-Karraz'dan ayakkaby Allah akna ve hibir cret alm adan
tamir etmesini istemesini syledim. Arkada bu sylediimi
yapt zam an, el-Karraz birka saniyelik bir duraklam adan
sonra, "Sen bu neriyle baka birisi tarafndan gnderilmi
sin," dedi ve kafasn kaldrd; o zam an beni grd. En son
olarak arkadam za, "Ayakkabn buraya brak ve ek, git!
leden sonra tekrar gel, eer hl hayattaysam sana
onu geri veririm; eer lmsem, ayakkabn komulardan
birisine brakrm," dedi. Sonra bana dnd ve yanna

ard, "Dostlar kendi aralarnda hep byle mi davranyor

lar? Hoa gitmeyen bir eyi yaptrmak iin insan zorlamak
onlarn i mi? Byle bir eyi bir daha asla yapm a! Allah,
senin iin benim kalbime bir sevgi yerletirmeseydi, senin
hi farknda bile olmazdm. Bu yzden, benim dilediim
biim de benim gizliliimi koru!" dedi.
Bu adam gibisiyle hi tanmadm. Daha sonralar da tek
bana ve insanlardan uzak bir yerde yaam aya gitti.

Onunla o henz on ya d a onbir yalarnda iken

Sevilla'daki Udais Cam ii'nde tanmtm. Eski psk elbisel
er giymiti ve sska bir yz vard. Youn bir vecd hali ya da
hzn iindeydi ve dnceli bir kii olarak grnyordu.
Onunla karlamadan ok ksa bir sre nce bana
Y o lla ilgili hi kimsenin bilmedii ilhamlar gelmiti. Bu yz
den onu cam ide grdm zam an onun manevi eiti
olarak ortaya km ak istemitim. Ona baktm, o da bana
bakt ve glmsedi. O zam an ona bir iaret yaptm ve
aynsn o da bana yapt. Sonra birdenbire onun huzurunda
kendimi bir sahtekar gibi duyumsadm. "ok gayretli ve
alkan ol! nk ne iin yaratlm olduunu bilen kii kut
sanmtr" dedi. O ndan sonra benim le birlikte ikindi
namazn kld, ayakkablarn ald, beni selam lad ve gitti.
Onun nerede yaadn renmek iin peinden gittim,
am a hibir yerde izine rastlayamadm gibi hikimse de
nerede bulunduunu syleyemedi. Bugne kadar onu ne
grdm ne de onun ile ilgili bir ey iittim. statlarn bazlar
yal, bazlar da ok gen olur.

(2 3 ) S&oc St~s466<x&
;4 & m eet 3 i* t

Allah'n, ruhunu disiplin altna almas iin ilham verdii

Sevilia'l bir adam . Daha ergenlik yana gelmeden nce
kendisini A llah'a ibadete adam aya balamt. Kendi can
iin, biricik olunu yitirmi bir anne gibi alayan ok ciddi
ve kararl bir kiiydi. Babas, onun Yol'a katlmasna kar
kmt; bu durum giderek daha da zorlamaya balad
zam an b ana, "Kardeim, durum benim iin o k zorlat;
kendi bamn aresine bakaym diye babam beni evden
att. Mslman lkelerin snrlarna gidip orada lnceye
kadar orduya hizmet etmek iin can atyorum," dedi.
Bylece Cerum enha (Portekiz'de) adl bir yere gitti ve
bugne kadar da hl orada yaam akta. Bir sre sonra
birka p ara eya toplam ak iin Sevilla'ya gelmiti, am a
sonra yine etkin hizmetine dnmt. Sk sk, yukarda ken
disinden szn ettiim Abdullah el-Hayyat'n evine gider
di . Allah onlardan ve bizden raz olsun.

1Kendisine El-akkak d a denirdi.

Sevilla'ya ben el-Kumi'nin hizmetindeyken gelmiti. Ebu

Ahmed'in ok gl bir manevi hali vard ve Ebu Medyen
ile birlikte onsekiz yl geirm iti. Birok farkl m anevi
alm alar yapard, kendisini sk bir biim de tapnm aya
vermiti ve ok alard.
Bir keresinde, btn bir ay boyunca bn C arrad
Cam ii'nde geceleri onunla birlikte geirmitim. Bir g ece
nam az klmak iin kalktm, abdest aldm ve yukarya,
caminin dam na ktm. O rada el-Salevi'yi damn kapsnda
uyurken buldum; ondan birok k demetleri ktn ve
ge ykseldiini grdm. Bir sre iin yle kalakaldm ve
klarn ondan m ge ykseldiini yoksa gkten mi ona
indiini anlayam adm . O , uykusundan uyanncaya kadar
hayret iinde orada durdum. Sonra o da abdest ald ve
namazn kld.1
O alad zam an, yere dklen gzyalarn alr benim
yzme srerdi ve miske benzeyen bir kokular vard.
Bakalar da bu kokuyu benim zerimde duyar ve, "Byle
aheser bir miski nereden buldun?" diye sorarlard.

1/hc/fer'de El-Salevi ile ilgili anlatlanlar bu kadardr.

Ebu Abdullah el-Kureyl'nin eyhi idi ve Kahire'den

gelmiti. Nazik ve yumuak tavrl, Allah'n gznde ise sadk
ve masumdu; ok cokuluydu ve kendisini m anevi
alm alara vermiti. Hep insanlardan uzakta alm alar
yapm ak isterdi, am a anak-m lekilik olan meslei buna
engel oluyordu. Yol ile ilgili olarak yazlm olan yaptlarn
ounu kopya etmiti. Kendisini mnzevi uygulam alara ve
manevi renime adamt.
lm yle oldu: Birgn o yolda yrrken birisi, "Tam
imdi yanndan gemi olduun filanca kii deil miydi?"
diye sormu. O yrede yaayan ve eyhin pek tanm ad,
Allah'n kendisine bizim el-nagnagah 1 dediimiz bir
rahatszl vermi olduu bir kiiyi soruyormu. Adam
sorusunda diretince. eyh d e, "Boaznda hastalk olan kii
mi?" diye sormu. Adam d a o olduunu sylemi. eyhin
anlattna gre, bir sre sonra Allah ona iinden seslenmi
v e , "Ey brahim! Sen bizim kullarmz sad e ce onlarn
hastalklar ile mi tanyorsun? Adam tanm layacan kendi
ismi yok mu? Biz de senin ayn hastalktan lmeni salaya
caz," demi. Ertesi sabah ayn hastalk onda da balad
ve ksa bir sre sonra d a ld.
Bana bu yky M ekke'de onun olu anlatm t;
babasnn "Byle bir yanl yirmi yl iinde bir kez bile yap
mamtm," demi olduunu ekledi. Onu iki kez ziyaret

etmitim ve beni severdi. Onunla bir kez el-Habei ile birlik

te Kota'da ve bir kez de kendi kasabasnda karlamtm ,

S*

'n cile * rfW 2

Cazirat el-Kadra'da3 yaard ve Ebu el-Necah; Ebu elRabi, ibn Abd el-Celil ve Musul'daki Kadib el-Bar'n arka
dayd.4
Birgn b ana, "nsanlar benim iin iki eittir: benim
hakkmda iyi dnen ve iyi konuan ve arkada adna layk
olan arkada; ve benim hakkmda kt konuan ve benim
manevi halimi bana bildiren kii,"5 demiti.

f . Guatr
2. Esad Efendi 1777, f. 99b.
3 . Algesiras yaknlarnda
4. Ftuhat, I, s. 187
5. Bu konu sadece Tanr ve onun kulu arasnda olduu iin, Sfiler
arasnda kiinin kendi ya d a bir bakasnn manevi durumu hakknda
hi konumamak bir sayg belirtisi olarak uygulanr.

Gemi kalafatlaycs (El-Kalafat) olarak tannan bu adam

Ebu el-Rabi el-Kafif ve brahim bin Tarif'in2 arkadayd.
valyelik (Ftvvef) yolunu izler ve bunun tm iaretlerini de
stnde tard.3 nsan onu daim a baka birisinin ii ile me
gul grrd, kendisini hi dnmezdi. Bakalarnn adna
otoritelere ve yneticilere bavururdu ve evi de yoksullara
hep akt. Yasalara sk skya balyd ve kendisi de byle
davranrd. Manevi ad an , bu konuda olduka sert olan b
rahim bin Tarif'e gre daha neeliydi. Bl eyh ile birok ke
reler karlatm ve bana da ok dknd.
Birgn Kota'da, o ve bn Tarif oradayken, Allah ona ba
arlar versin. Sultan Ebu el-Ali bizim iin yemekler gndermi
ti. O srada ben orada deildim, am a beni grmek iin ora
ya gelmi olan kardeler o yemei yemiler; am a, benim
zel dostlarm buna katlmamlar. kinci g ece Sultan yine
ayn ikramda bulundu, am a ben kendim bunu ne kabul et
tim ne de reddettim. Sultanin yemek gndermi olduunu
iittikleri zam an, kardeler kendileri de yem ek iin bize gel
milerdi.
Ben yats namazn kldm. Bizi ziyarete gelmi olan ve
eyh olduunu iddia eden birisi b ana, "nsan midesi dolu

iken nam az klm ayabilir,' dedi. Ben sessiz durup hi yant

verm eyince, bu onu kzdrd. O zam an ben, "Yemei kabul
etmediim gibi yenmesini de uygun bulmadm, nk be
nim grme gre o yem ek helal deil. Sana da onu ye
meni buyuramam, nk senin iin dilediim, kendim iin
dilediim olmal," dedim. Sonra d a yemek ile ilgili grm
aklayarak, "Yemek orada; helal olduunu kabul eden ye
sin, etm eyen yemesin," dedim.
Ondan sonra zel dostlarm yanma alarak eve girdim.
Sabah olunca o adam Vezir'e gitmi ve yasalar ineyen
kiiler vs. diye onlar eletirdiimi sylemi. Vezir buna ok kz
m ve (beni kastederek) "Yemein gnderilmesini kabul et
mi olan kii o ,' demi. Ondan sonra da bu sulam a herkes
tarafndan duyulmu ve en sonunda, kendisi zeki bir kii olan
Sultan'n kulana kadar ulam. Sultan d a, "Biz o yemei
gnderirken iyi bir niyete sahiptik, am a kendi durumunu en
iyi o kii bilir; ona bir zararmz dokunmasn," demi ve ikaye
ti geri evirmi.
Dostumuz el-Kalafat4 konuyu iitmi ve bizi grmeye gel
miti. O lke ve iinde olup bitenleri iyi bildiinden dolay bi
zim iin korkuyordu. "Bu biim bir davran kendi andan
doru, am a onun verecei zarar btn dostlara srar, n
k buradaki insanlar bu eit davranlar pek hogr ile
karlamazlar. 'O na yardm edecek bir zorbas olmayan kii
dkn, ona doruyu gsterecek bir bilgini olm ayan kii de
yanllar iindedir,' sz buralarda pek yaygndr," dedi. Sa
d ece bakalarnn onu etkilemesiyle ortaya km olan bu
kaygy algladm ve sadece dnyasal nedenlerden dola
y onu uzlamaya hazr bir halde grdm zam an, "Al
lah'n dmanna gvenen kii ne kadar da perian ve al
aktr. Eer dnya, O'nun hakkna sayg gstermemeye ve
O'nun hakknn ilk bata geldiini gizlemeye balarsa, Allah,
dnya sevgisini iimizden alsn," dedim ve yumruklarm ska
rak aya a kalktm; bunun zerine ekip gitti.

Bu olaydan bir sre sonra bn Tarif ile karlatm. Konuyu

iitmiti, b an a, "Yarar gzetmek daha uygun bir yol olabilir
di," dedi. Ben de "Evet, sermaye yerinde korunduu sre
ce ," dedim ve hi yant vermedi.
Eer yer sorunu olm asayd, tm statlarmz anlatrdm,
am a bu blm ksa tutmak iin bunlarla snrl kaldm. En
Deerli nciler'diye adlandrdm btn bir kitab ise Ahiret
Yolu'nda kendilerinden yararlandm bu kiilere ayrdm .

spanya'nn Tarifa kentinden gelmiti. Bir keresinde bana

M ekke'de, Kabe'deyken Arap olmayan bir kii ile karla
masn anlatmt. Bu adam onu elinden yakalam ve nere
den gelmi olduunu sormu. eyh ona Atlantik Okyanusu
kysndaki bir yarm adadan gelmi olduunu sylemi. O
zam an da ona, o noktada onlar neyin bir araya getirmi ol
duunu bilip bilmediini sormu; eyh de bilmediini ve
onun sylemesini istemi. O zam an da adam , "Dikkatsizlik,
kardeim!" diye yant vermi ve alam .6
Kar M am udah'tan7 Tarifa ynnde geceleyin denizi
geerek onu ziyarete gitmitim. Sabah olduu zam an elSafihah (el-Sanihah?) denen bir yere ulamtk. Ondan son
ra hedefimize gelene kadar ky boyunca yelken atk. Ora
da bu eyhi sahilde, izleyicileri ile birlikte ve onlara onu gr
m eye gelenin kim olduunu sorarken bulduk. Ona u anda
gemiyle gelmi olduunu sylemilerdi. Gem iden indim ve
onu selamladm. Beni evine gtrd ve gemideyken tam
da canmn istemi olduu yemei sundu. Niin bir bakas
n deil de bu yem ei hazrlam olduunu sorduumda,
iinden ona benim geldiimin ve zellikle o yem ei sevdi
imin haber verildiini, bu yzden de geliim iin o yemei
hazrladn syledi. Bu eyh hakknda syleyebileceim
ok daha fazla eyler var.

1. Ftuhat.), s. 577.
2. Bir nceki blm e baknz.
3 . valyelik/Ftvvet, Sfl iin byk bir sabr, hogr v e kendi
ni yadsma iinde, her konuda herkesi, kendisinden nceye almak a n
lamna gelirdi. Sfi evreleri dnda bu terim, ilk meslek loncalarna
benzeyen eitli sanat ve ticaret rgtleri iinde vurgulanan konukse
verlik, arballk ve cesaret gibi nitelikler iin d e kullanlrd. Bu meslek
kurulularnn yelerine fityan denirdi. Baknz, slam Ansiklopedisi, Ftvvet maddesi.
4. Yani, el-Fakkar
5 . Esad Efendi 1777, f. 100a
6. Sfl iin tek gerek ve deerli etkinlik ve kayg zikir ya da
Tanr'nn adn anmaktr. Bunun karsnda d a kiiyi bu ndan saptran ya
d a kiiyi, Tanr'nn hereyi kucaklayan birliinin bilincinden ayran
herey bulunur. Burada aktarlan deinmenin insana sezdirildii ise, en
sonunda kutsal yerlerin bite Tanr'ya ynelik gerek farkndala bir
engel oluturabilecei olabilir.
7. Baknz: Levl-Provencal, La Pninsule Ibrique au Moyen-age,
Leiden, 1938, s. 131,

(27) s46doUlc&

~7a6**U&t

Sevilla'lyd ve Yediler/Vekiller'den birisi olduu dn

lrd.

S * ~7<vuMl ^Ketten.'Uh

Fez'de yaard ve Ebu Yaiz'in1 arkadayd. Yaygn ola

rak Yediler/Vekiller'den birisi olduu dnlrd. Meslei
kadlkt ve ona birok bilim kaps almt. Onun huzurunda
bulunmak kiide daim a huu ve sayg uyandrrd. Ne za
man onunla birlikte otursak, bana honutluunu gsterir ve
glmserdi,
Bir g ece Karavin Cam isi'nde o kadar ok kalm ki bek
iler ge oldu diye kaplar kilitlemiler. Bu yzden o, snnet
namazlar bitirip de cam iden kmak isteyince btn kap
lar kilitli bulmu. O zam an yumuak bir biim de bireyler
mrldanm, kap alm ve o da dar kp evine gitmi.

1Bu, Yusuf Bin Taizza ile ayn kii olabilir.

Yediler/Vekiller'den birisi iken makamn yitirmi bir kiiydi;

bu yCzden de byk bir znt iindeydi ve hi kimse ile
konumazd. Onunla karlatm zam an, bu byk
skntsndan dolay ona ok nazik davrandm.

eyh, arif, gezgin, mnzevi, drst ve erdemli ve mane

vi gizemler hakknda geni bir bilgi sahibiydi. Onun gibi bir
kiiyle insan ancak pek ender olarak karlaabilir. Onunla
birlikte, burada anlatlam ayacak kadar ok saydaki m a
nevi konuyu ele aldk. Velayet Mhr ve Bat'nn Gnei bil
gisiyle ilgili Anka Sylencesi kitabm onun iin yazmtm.2

f . bn Arabi bu eyhi metnin kenarna eklemitir. Ebu Yaiz ileayn kii

olabilir.
2. Bu. hem evrensel hem d e slam iindeki anlamyla Velayet
Mhr ( hatm et-Evtiya) sorununu tartt A nqa mughrib adl yaptdr k
burada evrensel anlam da, Hz.sa'ya Velayet Mhr nvan verilmitir.
Ftuhatta ise slam Gelenei iinde Velayet Mhrnn kendisine ait
olduunu iddia etmektedir. Baknz; A .A . Afifi, The Mystical Philosophy
o f Muhiddln Ibnul Arabi/Muhittin Arabi'nin G izem ci Felsefesi,
Cam brid ge . 1939, s. 981.

Hatn saylr lde manevi a b a gsteren bir kiiydi.

ld an a kadar Kuran onun elinden eksik olmamt.

Ne zam an Kur'an okunduunu duysa, gzyalarn tuta

mazd. Ne zam an onunla bir araya gelsek, kendisine Kur'an
okumam isterdi. An ibadet ve orutan dolay bedeni
zayflam, deimi ve srekli alam aktan dolay d a gzleri
bozulmutu. Cum a namazn hibir zam an karmazd.
Onunla birlikte oturmak iin bana aynlm olan zam an,
Sevilla'daki el-Hamral (Cam ral?) cam iinde len ile ikindi
zaman arasyd. Kendi bana metni okuyam ayacak kadar
gzleri bozulmu olduu iin, bu sre iinde ona Kur'an
okurdum. Allah birok kereler, onun azndan b ana
yantlar vermitir.
Birisi onun adn seslendii zam an ne kafasn kaldrr ne
de o kii onu uygun bir biim de selamlayp am acn anlat
m adka o kiiye dnp bakard. Verdii her nasihati
Kur'an'da d a bulmak olasyd. Bilgi, her eyin en stnde
olan Kur'an'n ndan elde edilen bir ktr. Nasl bir lam
badan baka bir lam ba yaklrsa, btn bilgi de k zerine
k olan Kur'an'dan gelir.2 Evladm, Allaha krler olsun ki

mz O 'ndan alabilelim diye bize Kendisi'nin gklerin ve

yerin olduunu retti. Bu yzden mz kendi gerek
kaynanda arayalm !" der ve daim a. Kur'an zerinde
derin bir biimde dnmeyi ve tm bilgileri ondan edin
meyi nerirdi.

t. Esad Efendi 1777,f. 80a.

2. Kur'an, XXIV, 35

Karmona'lyd. Kendisini Kur'an okum aya ylesine

vermiti ki hi kimseyle konumazd. ok oru tutan, drst
bir adam d.

Ronda'dan gelmiti ve valyelik/FCtvvet yolunun bir

izleyicisiydi. Yedi katl bilimlerde geni bilgi sahibiydi.

bu radaki Yedi Bilim, ibn A rabi tarafndan Ftuhatnda sralanan (II,

393-422) yedi irfan dal olarak grnmektedir: (i) Kutsal simler (ii) Kutsal
Zati Tecelliler (iii) Vahiy (iv) Varolutaki arnma ve kirlenme (v ) Insan-
Kamil (vi) Hayal (vii) M anevi yileme

(3 4 ) S i Haddad
"Ey Allahm, M uhammed'e Selam Olsun!"
Sevilla'lyd. Hi durm adan Allah'n Hz.Peygam ber'e
selam etmesini zikretmesiyle nlyd.1

tanr'nn kutsamasn (salah) ve selamn Hz.Peygam ber iin dilemek

slam'da tapnmn bir blm n oluturur. Hz.Peygam ber. kutsal
Kelime'nin ruhsal prototipi v e taycs olduu iin bu zellikle Sfizmde
de uygulanr. Baknz: Schuon, Understanding slam/slam' Anlamak, s.
95-102.

(3 5 ) 7& d*6*U
6 cc /4e& i~ ,% j> ctu6i

"nanarV'lardan1 ve Bugia'l Ebu M edyen'in dostlarn

dan birisi.

b u ra d a nananlar/mmin szcnn hangi zel anla m da kullanld

ak deildir.

Fez'liydi. Altm yl kadar bir sre boyunca, lnceye ka

dar srtn asla kble'ye kar dnmemiti.

2 ^ een le ')ttciU nelc* i

Altm yl Fez'de yaamtr. Ruhunun kurtuluu ile youn
bir biimde meguld ve sk sk bu yzden ok derin aclar
ekiyordu,
Birgn cam ideyken onun yannda durdum; beni tanm
yordu. Namaz kldmz safta onu yana doru sktrdm,
ylesine ki neredeyse onun zerine oturmu olacaktm. y
le bir yerde yapabileceim kadar kt davrandm. O za
man kafasn kaldrp bana bakt ve, "Terbiyeni takn. Bura
d a ok yer var, zerime yaslanp durma yle. Senin gibiler
ile kavgaya tutumak gibi hibir niyetim yok," dedi. Daha
sonra da b ana snd ve ben de onun dostu oldum. Onun
ltuflarndan ok yarar saladm .2

Her ne kadar kardeler tarafndan tannmyorduysa da

tarikatn gizli bir yesiydi; irfan tamd ve nemli lde an
lay/feraset sahibiydi. lnceye kadar, tarikatn dier kii
leriyle pek bir ilikisi olmamtr. Kur'an ve iir okumalaryla
ok nlyd.

Kotalyd ve gerekten de ok artc bir karmd: hem

bir Hadis bilgini hem de Sfi idi.1Saf altn kadar ender bir n
sand ve birok manevi ltuflara sahipti. Yaptlar zerinde
konumak ve ondan bireyler renmek iin onunla sk sk
bir araya gelirdim.2

t. Yazarn konu dna karak eriat kadlar ve din bilginleri ile

yapt aklamalara bakarak okuyucu d a byle kiilerin Sfi Yolu'nu
izleyenlere genellikle ho bakmadn anlam olmaldr. Hadisi,
Hz. Peygamberin hadislerinin/szlerinin eitimini gren kiidir.
2. Baknz: Ftuhat. IV. s. 489.

Sevilla'd a yaard; hem bir kad hem de bir m nzeviydi,

ki bu durum d a hi rastlanm adk bir karm d.

(4 0 ) wvta,'lt
6 , s4 6 d u lta & S f

l-'ty a 6 < v u

Sevilla'lyd; byk bir erdem sahibiydi ve kendisini nefs

terbiyesine vermiti. Sevilla'daki Udais Cam isi'nde Kur'an ve
dilbilgisi okumutu. Neredeyse hi kimse onu tanmazd ve
ok az fark edilirdi. Kendisini el-Gazali'nin1kitaplarn incele
meye vermiti.
Bir g e ce , el-Gazali'ye saldran Ebu el-Kasm bin El-Hamdin'in2 kitabn okurken, gzleri grmemeye balam. He
men secdeye kapanm ve kendisini knam aya balam ve
bir d aha asla o kitab okum ayacana yemin etmi. Kitab
bir kenara attktan sonra da Allah grme gcn ona yeni
den vermi. nsanlarn en saygdeer olanlarndan birisiydi.
Kendisi gibi olan kardeiyle de tanmtm. O ld za
m an, "Zain Oullan iin Cennetlerden ikisi!" diye bir ses iitil
di.3

S D esenli *}$teten,<Um^

Bugn Franklar'n elinde olan, Evora adl bir kasabadan

d. Kordoba'da kad olan ayn bn Hamdn, el-Gazali'nin kitaplann yaktrm ve onun hakknda bir knama kartmt.
Bir sre sonra bn Hamdin ryasnda el-Gazali'yi grr; elin
de de bir domuzu ekitirdii demirden bir zincir vardr. bn

208

^ }^JSwftiitii*SafU/u
Hamdin, el-Gazali'yi selamladn ve o domuzun ne oldu
unu anlatmt. El-Gazali de o domuzun ibn Hamdin oldu
unu ve onun la-netlerinl nasl hakkettii kendisine gsterilinceye kadar onun elinde kalacan sylemi.

1. El-Gazali, slam'n belki d e en byk dlnbllginiydi; buna ek ola

rak Sfizm ve ekzoterik/drak slam birbirine yaknlatrmt!. En byk
yapt, hya ulum ed-din'dir. Kahire, 1939. M.S. 1111 tarihinde tmtr.
W. M ontgom ery W att, Muslim Intellectual. Edinburgh, 1966.
2. ibn Hamdin K o rdoba'da bir kadyd. M.S. 1127'de lmtr.
3 . A ra p a olarak "Cannatain Itnataln 11-baniZain" diye okunuyor.
4. Esad Efendi 1777, f. 107a.

Kordoba'daki hastalkllarn imamyd. ok ender rastla

nabilecek bir kiiydi. Bu insanlarla birlikte yaam ay nasl bul
duunu kendisine sorduumda b an a, bu insanlardan sa
d ece bir misk kokusu geldiini duyduunu sylemiti. Onun
gstermi olduu birok keramet hl aklmdadr.

Bugia'lyd; devlet hizmetindeki nde gelen bilginlerden

birisiydi. nsanlardan uzak yaard ve birok kiinin ona d a
nt saygdeer bir kiiydi. Onun izni ile onunla birlikte m a
nevi bir halvete girdim ve birbirimize manevi konular hak
knda sorular sorduk.
Nefsini terbiye edi biimi ve az yemesiyle ok tannm
olmasna ramen onu Allah korkusu kaplamt. Birok kez
onunla bir araya geldim ve onun baz yazlarn birlikte gz
den geirdik.

(4 3 ) 'ence ;46d St-Selcun i- cved

Bu adam bir gezgindi. Neredeyse hi deimez bir bi
im de ne zam an bir kye gitsem, yle bir kiinin oradan
gemi olduunu sylerlerdi bana. Asla bir yere yerlemezdi. Kendisine bu yerleik olm ayan yaantnn nedenini sor
duum da, bana byle geziler yaparak yaam ak yolu ile iyi
bir manevi hal bulduunu anlatt.

(4 4 ) TZtsvpUla.lt
& u / tfa U U la St~ '?C a A U U

Sevilla'da yaard. ok kararl ve azimliydi ve manevi

olarak etkin bir yaam srerdi; iman dorultusunda ok a
b a gsterirdi.Onu ne zam an ziyarete gitsem, kendisini na
maz klmak iin byk bir istek iinde bulurdum.

Kur'an, dil ve hukuk eitimi grmt; Maliki okulunun

tek temsilcisiydi. Onunla ilgili olarak aktarlan mucize-lerden
birisine gre, ne zam an iinden klam az bir sorun ile kar
karya gelse, Malik'ln o sorunu onun yerine zerken gr
mesiymi. Hem ruhlar hem de ruhlar onun evine giderek
ona bavurur ve ona sayglarn sunarlard. Olduka fakir ol
masna karn, bir keresinde ona teklif edilen ve verilen bir
miktar paray geri evirmiti.

Fez'de retmenlik yapard. Banu Said kalesindendi ve

Granada'nn nde gelen kiilerinden birisiydi. Olu Abdul
lah, dindar bir kii olarak byd; gnah nedir bilmezdi, as
la sradan bir ocuk gibi davranm ayan tvbekar bir gen
ti. Kendisini Allah'n kitabn renmeye adamt.

(4 7 ) s4ya44a4c *7<uh Oic6M

6<e l-/(6 & z& & l- 0%jswKVfr

Onuna M ekke'de tanmtm. Abdullah el-Mugaviri'nin

arkadayd ve onun retisini izliyordu.1 Onun dualarndan
ok yarar saladm ve onun manevi ltuflarna ait birok
olaya tanklk ettim.

El-Mugaviri Sevilla yaknlarndaki Niebla Azizi diye bilinen bir kiiydi.

Arkada ve yoldalarmzdan birisi olan bu adam , kendi

sini Hz.Peygamber'in uygulamalarna adamtr; ok deer
li dindar bir kiidir ve derin bir huzura sahiptir.
Birgn b an a, Kendilerine Kitab' verdiklerimiz onu hak
kyla okurlar, ' 1ayeti ile ilgili olarak Niin onu hakkyla okur
lar?' diye sordu. Ben de, *Ebu Muhammed, sen bana sy
le; soruyu sen sordun, yantn d a sen ver!' diye yantladm.
O zam an glmsedi ve, nk Kitap, zaten Allah'n ltf
ulat bir srada gelmiti; bu yzden Kitap verildii zam an
onu okumalar iin yardm d a grdler," dedi. Gerekten
de bu sz, dnen ve ders alan bir kii iin, altnda bilim
ler denizinin dalgaland ender bir sezindirmedir.2 mamlk
grevi ile ilgili olarak Hz.Peygamber, Eer o sana verilecek
olursa o konuda sana yardm edilir, am a o grevi sen ister
sen, sana yardm edilmez," demitir.3

t . Kur'an. II, 121.

2. Kutsal vah ye verilen tepki kiinin manevi yeteneine baldr.
Baknz, Titus Burckhardt, An Introduction to Sufi Doctrlne/Sfi reti
sine Giri, Lahore, 1959, s. 134.
3 . Bu Hadisin kaynan bulamadk.

Bir mezarlkta yaamaktadr. Allah'n, sizin vastanzla

kendisini Yol'a katt bir kiidir. Onun zerindeki manevi ltfunuzun etkisi apak grnmektedir. Bunlar ele alacak za
man olmad iin burada anlatm ayacam birbk muci
zelerine tank oldum.

(5 0 ) tentene
& cc s4 6 d u tia

Kendisini Kur'an ve g ece ibadetine adam bir kiidir ki si

zin ltuflarnz onda ap ak bir biim de grlyor; keskin ze
kal ve abuk anlayl.

Boyaclkta krmz renk elde etmek iin kullanlan bcek

leri (Kermes bcei/Konil) toplayarak geimini salard.
Sevilla'da bizimle beraberken hasta dt. Dindar bir ba
yan olan, Bint Ata Allah onu evine ald ve bakmn yapt.
Ne var ki oraya gtrld gnn ertesi gecesi ld. Ger
ekten de ok mbarek bir insand.

Tunus'ta cerrahlk yapard. O na ziyaretlerini bu biim de

yapm olduklarn bana anlatm olan iki eyhim Ebu Yakup
ve Ebu Muhammed el-Mevruri'nin rneini izleyerek youn
scaa ramen onun evine plak ayakla gittim. ok byk
bir m anevi ltfa sahipti, am a zaten onu yeterince tanyor
sun.

S * D e yenii 'ncelen den1

Tunus blgesindeki Marsa dun'dand. nsanlar arasnda

nde gelen bir kiiydi. Abdl Aziz el-Mehdevi'nin eyhlerin
den birisiydi, am a ne var ki eyh kendisini ondan gizledii
iin onun gerek deerini kavrayamamt. Ebu Medyen'in
toplantlarna katld sralarda Yol'a girmiti. yle manevi
m akam lar elde etmiti ki Ebu M edyen, Peina'dayken bir
keresinde, "Eer kanatlarm olsayd, C errah'a uarak gi
derdim," demiti.
(Bundan sonra da bu eyhi plak ayakla ziyarete gidi
in d aha ayrntl bir yks verilm ektedir)... Yolun yarsna
gelmitik ki kar ynden gelen bir adam la karlatk; b an a,
'Esad Efendi 1777,f. 102b. Burada kendisinden Ebu M uham m ed Cerrah
el-Murabt olarak sz edilmektedir.

"Allah akna, eyh sizi bulmam ve sandallarnz tekrar

ayaklarnza giymenizi syledi, nk sizin onu ziyaret niyeti
nizi biliyor ve sizin iin yemek de hazrlad," dedi. Oraya
ulatmzda, beni daha dardayken karlamak iin evin
den kmt. lerlemi ya yznden bir bastona dayanyor
du. Beni grd iin ok sevindi. Onunla rfan ile ilgili bir
ok bilimleri tartarak, yannda uzun gnler geirdim. Ora
dayken, eyhin ltf ile ayaklarn hi slatmadan denizin
zerinde yryen bir adam grdm. Onun yannda bir yl
dan biraz az bir sre kaldm. Ayrlmadan nce, onun ger
ek halini Abd el-Aziz el-M ahdavi'ye ya da baka herhan
gi bir kiiye bildirmememi syledi ve kafam dan bunlar at
mam buyurdu.

Onlarla M ekke'de karlatm ve Allah, tm Mslmanla

r onlardan yararlandrsn dilerim. Hanbalit duvar ile Zem
zem arasndaki bir yerde onlarla birlikte oturdum. G erek
ten de Allah tarafndan seilmi kiilerdi. ylesine bir kutsal
huzur ve huu iindeydiler ki gzlerini bile krpmyorlard. On
larla karlatm zam an derin bir dnce hali iindeydiler.
Ben ve onlar arasnda herhangi bir konu hakknda hibir
szck konuulmad; onlar, dnlmesi bile olanaksz derin
bir dinginlik iinde grdm.

Onu sk sk ziyaret ettiim "Zeytinlikler"deki M arena'da

yaard. Kendi nefsini denetleyebilmek asndan, bizim gibi
insanlar arasnda onun gibisine hibir zam an rastlamadm.
Manevi etkinlikler ve iletiim asndan en byklerin arasn
dayd. ok gl ve saf bir kalbe, soylu bir manevi gce ve
ok ince bir ayrdetme yetisine sahipti. Her ne kadar, benim
durumumu bildii iin gizli olarak bana blreyler asa da
genellikle manevi durumunu bakalarndan gizlerdi; bu da
beni mutlu ederdi. Kendisine birok manevi ltuf verilmiti.
Onun sezgi gcne birok kez tank oldum ve bu alanda
statla erimi olduunu grdm. Onun manevi halinin
tem el zellikleri, Allah korkusu ve Allah'n ondan honut ol
masyd k bizim aramzda bu iki zelliin ayn kiide ayn an
da bir arad a bulunmasna pek ender rastlanr.

Onunla ilk kez tantmda o seksenlerindeydi.

Birgn el-Mevruri ve ben onun yanndaydk. Birden oda
nn baka bir yerine dnerek btn gcyle, "Ali! Geri dn
ve o mendili al!" diye bard. Kiminle konutuunu ona sor-,
duumuzda, Ali'nin onu ziyaret etmek iin yola km oldu'Bu bayann ad Yasminah'tr.

unu, yar yolda bir yerlerde yemek yem ek iin bir su kena
rnda oturduunu syledi. Gezisine devam etmek iin kalk
tnda da mendilini orada unutmutu. Ona barmasnn
nedeni buydu ve o da geri dnp mendili almt. O srada
Ali baya uzak bir m esafedeydi. Bir saat sonra geldii za
man ona yoldayken ne olduunu sorduk. Bize, yem ek ye
mek iin bir su kenarnda mola verdiini ve kalkp giderken
de mendilini orada unutmu olduunu anlatt. Sonra d a,
geri dnp o mendili almasn syleyen ems Hanm' iitmi
ve syleneni yapm. Bakalarnn dncelerini okumak
gcne de sahipti, iine gelen ilhamlar doruydu ve onun
birok mucizeler gsterdiini ben de grdm.

Sevilla'da yaard. Onunla karlatm zam an doksan

yalarndayd ve sad ece insanlarn kaplarna braktklar ye
mek artklarn yerdi. O denli yal olmasna ve az yemesine
ram en, onunla birlikte oturduum zam an yzne bakm
olmaktan neredeyse utan duyacaktm ; nk yz ok
pem be, parlak ve yumuakt. Onun Kur'an'daki zel bl
m "Fatiha" (al) suresiydi. Bir keresinde, "Bana Fatiha ve
rildi; onun gcn istediim herhangi bir ite kullanabili
rim,"2 demiti.
ki arkadam ile birlikte, iinde yaam as iin ona kam
lardan bir kulbe yapmtk. "Beni grmeye gelenler arasn
d a en ok bn el-Arabi'ye hayranm," derdi. Bunun nedeni
kendisine sorulduunda, "Dierleriniz bana hep kendinizin
bir parasn getiriyorsunuz ve kayglarla dolu o tarafnz da
burada brakyorsunuz; am a bn Arabi benim iin bir teselli
oluyor.O bana kendisinin tamamn getiriyor. O aya a kalk
t zam an tmyle kalkyor, oturduu zam an tmyle otu
ruyor ve kendisine ait bir paray da baka bir yerde brak
myor. insan Yol'da d a byle olmal!" diye yantlad.
Her ne kadar Allah ona Kralln teklif ettiyse d e, Sen
benim hereyimsin, baka her ey benim iin uursuzluktur,"
diyerek bunu reddetti. A llah'a kendisini ok derinden a d a

mt. Ona yzeysel bir biim de dardan bakan herhangi

bir kii onu ahm ak birisi sanabilirdi, am a o da buna Rabbini
bilmeyenin gerek ahm ak olduu ile yant verebilirdi. Ger
ekten de dnya iin o bir rahmetti.
Bir keresinde, bir bayram gecesi, mezzin Ebu Amir, c a
minin iinde ona krbac ile vurmutu. O da mezzine sade
ce bir bakla karlk vermi ve kzgn olarak oray terk etmi
ti. Sabah olup da mezzini ezan okurken duyunca d a , "Ey
Rabbim! Bakalar uyurken gecenin karanlnda Senin ad
n okuyan bir kiiden etkilenmi olduum iin beni azarla
m a, nk onun dudaklarnda benim Sevgilimin ad var. Ey
Allahm! Benim ona kar duyduklarm yznden beni kna
ma" demi.
Ertesi sabah, bayram namazndan sonra o yrenin kad
lar sayglarn sunmak iin Sultan'a gittiler. Dnya tutkulary
la dolu bu mezzin de onlara katlmt. Sultan o kiinin kim
olduunu sorduu zam an, onun sadece bir mezzin oldu
unu sylemiler. O zam an da Sultan, bu mezzinin kadlar
ile birlikte ieri girmek iznini kimden aldn sormu ve dar
atlmasn buyurmu ve o da hemen oradan uzaklatrlm.
Sultan, mezzini cezalandrm aya niyetliymi, am a birisi Sultan'dan onun affn rica edince, brakmlar, gitmi. Fatma
bu olay iitince, "Biliyorum ve eer Allah'n ona yumuak
davranmas iin dua etmeseydim, idam edilecekti,"3 dedi.
Gerekten de ok gl bir manevi etkiye sahipti. Bu olay
dan sonra da ld.

nanl Cin lerden bazlar onunla birlikte oturup onunla

arkadalk etmek isterledi, am a o, onlar reddeder, sakl dur
malarn syler ve onlara Allah Elisi'nln eytan yakalad
g ece sylemi olduu, "Kardeim Sleyman'n szlerini

anmsadm ve onun zerinde kullandm," szlerini anmsatr

d.5
lk nceleri yaamn i eirerek kazanrd. Daha sonra
da geimini el-ii ile kazanm aya karar verdi, am a o bu ie
balar balam az Allah onun i eiren elini sakatlad. Sakat
parman grm ve ne olduunu sormutum. yky b a
na o zam an anlatm ve o gnden beri de insanlarn evle
rinin nne koyduklar yem ek artklan le yaadn syle
miti. Babasnn evinde d aha henz kk bir kzken Yol'a
katlmt. Ben de onunla o 96 yandayken tanmtm.
Allah'n d aha sonra czzam derdi verdii drst bir
adam la evlenmiti. Allah'n rahmetine kavuuncaya kadar
kocasna seve seve hizmet etmiti. Ackt zam an nne
bir yem ek art km az ya d a kimse ona yiyecek bir ey
vermezse, peygam berlerine ve velilerine yaptn ona da
yapt in, bu (tfundan dolay honut olur ve A llah'a k
rederdi. Ey Rabbim! Sevdiklerine davrandn gibi bana
davrandn bu byk duruma nasl layk olabilirim?" derdi.
Bir gn onun iin, namazlarn iinde klsn diye palmiye
dallarndan bir kulbe yapmtm.Tam o g ece de o zam a
na kadar hi olmam bir ey olmu ve lambasndaki ya
bitmi ki bunun srrn ondan hibir zam an renemedim.
Bana biraz ya getirmemi sylemek iin kalkt ve kapy a
t ve karanln iinde orada yerdeki bir kovann6 iine eli
ni daldrd. Kzgnln belirtti ve su hemen yaa dnt. O
zam an testiyi ald ve yala doldurdu ve yan nereden gel
mi olduunu grmek iin lam bay yakt ve geri dnd.
Baka hibir ya izi grm eyince de bunun Allah'tan gelmi
bir hediye olduunu anlad
Birgn onun yanndayken, Sevilla'dan iki gn uzaktaki Sid onia'da7 olan kocasn ikayet etmek iin onu gr-meye
bir kadn geldi. Bize, kocasnn orada baka bir kadn arad
n ve bunu kabullenmesinin kendisi iin g olduunu

syledi. Fatm a'ya kadnn ricasn iitip iitmediini sordum

ve kocasnn kadna dnmesi iin Allah'a dua etmesini iste
dim. "Dua etm eyeceim , am a Fatiha'ya8 kocasn izlettire
ceim ve onu geri getirteceim ," dedi. Sonra ben, "Esirge
yen ve balayan Allah'n adyla," dedim ve o da surenin
devamn okudu. Sonra, "Ey Fatiha suresi! erez de Sidonia'ya bu kadnn kocasna git ve onu nerede bulursan he
men hi vakit geirm eden geri getir," dedi. Bunu le ve
ikindi aras bir saatte sylemiti.
nc gn olmutu ki adam evine dnm. Sonra da
kadn kocasnn evine dndn bildirmek ve bize teek
kr etmek iin ziyarete geldi. O zam an ona kocasn bize
getirmesini syledim. Geldii zam an ad am a. erez'de ev
lenip orada yerlemek isterken onu neyin geri getirmi oldu
unu sorduk. kindi vakti evinden km v e evlenmek iin
belediyeye doru yola koyulmuken yolda birden kalbinde
bir skma hissetmi ve her ey ona ok karanlk grnm.
Bunun zerine ok endielenmi. Sonra d a oray terk etmi
ve gne dom adan Triana'ya varm ve orad a Sevilla'ya
giden bir gemi bulmu. Bylece,btn eyalarn ve maln
Cerez'de brakm olarak bir nceki gn yo la km ve o sa
bah da Sevilla'ya gelmi.9 Byle bir eyi niin yapm oldu
unu hl anlamadn sylyordu. Onun birok baka
mucizelerine de tank oldum.

1. Baknz: Ftuhat, h, s. 348.

2. Kur'an'n gerek szck ve seslerinin, kutsal kaynaktan aldklar
kendilerine ait bir g ce sahip olduklar dnlr.Bu yolla. Kur'andaki
metinlerin o k a tekrar edilerek tlsm ve muska yaplmasna allr.
Kutsal metin ve seslerin gcne alt bu grler, Hindularn Mantra ile il
gili retilerine karlk gelmektedir.

3 . Burada Ruh el-Kuds'n yaamyksel blm sona ermekte

dir.

4. Esad Efendi 1777, f. 87a

5 . G enel olarak, nce doal bu varlklarn herhangi birisiyle likiye
girmek, bu alanla balant kurmann tehlikelerinden dolay, gerekten
bir manevi beklenti iinde olanlar tarafndan uzak durulur. Baknz: E.
Underhill, Mysticism, VII.

6. Burada "kova" olarak evirdiimiz szck, elyazmasnda okunamamaktadr. Kova szc okunana en uygun seim gibi gzk
mektedir.

7. erez (ari) blgesinde.

2. Kur'anT Kerim'ln lk, al suresi.
9. Bu olay Ftuhatta da anlatlmtr, II, s. 348.

Kutsal bilimler hakknda da bilgi sahibi sahibi olan. Mali

ki okulundan bir kadyd ve el-Mukaibirat Cdm ii'nde ders
verirdi. Hayatn, Allah'n selam ve kutsamas onun zerine
olsun, Hz.Peygamber'in "Hesabnz grlmeden nce, siz
kendi hesabnz grn,"2 szne gre yaard. Bu yzden,
tm dncelerinin, eylemlerinin, szlerinin, iittiklerinin ve
benzer eylerin kaydn tutard. Yats namazndan sonra
odasna kapanr, o gnk yaptklarn gzden geirir ve tv
be edilmesi gerekenler in tvbe ederdi. kretmesi gere
kenler iin de krederdi. Sonra da btn yaptklarn Kutsal
Yasa'nn ondan bekledikleri asndan incelerdi. Btn bun
lar yaptktan sonra biraz uyur ve sonra da virdini okumak
iin kalkar ve Hz.Peygamber'in snnetine gre nam az klar
d. Bylece btn geceyi bir uyuyup bir nam az klarak ge
irmi olurdu.
Namaznn ya da dualarnn bir blmn bitirdikten
sonra, bir tanesini eline alp okuyabilmek iin evresini ki
taplarla doldurmutu. Birgn Halife Ebu Yakup3 onu ziyare
te gelmiti. Konuma srasnda Halife, "Ey Abdullah! Byle
tek bana yaam ak sana yalnzlk duygusu vermiyor mu?"
diye sordu. O d a , "A llah'a yakn olmak, tm yalnzlklar or
tadan kaldrr; srekli olarak O benimle birlikteyken nasl yal
nz olabilirim ki? Ne zam an an yce Rabbim ile konumak

istesem, elime Kur'an' alrm ve ne zam an da O'nun Elisi

ile konumak istesem, Hadislere bakarm ve eer onun izle
yicileri ile bir arada olmak istersem, onlarn hayatlar ile ilgili
bir kitap okurum. Bylece herkesle konuabiliyorum. O za
man nasl yalnzlktan sz edebilirsiniz, Ebu Yakup?" diye ya
ntlad. Sonra da bu uygulama ile ilgili baz ayetler okudu.
Ebu Yakup ayrlmak zereyken, kap kulu Ebu el-Ala bin
C am i'ye, eyhin durumunu dzeltmeye yarayacak baz
eyler vermesini buyurdu. Hediye, iinde bin altn dinar bu
lunan bir kutuydu, eyh paraya gereksinimi olmadn sy
ledii zam an Halife, Allah'tan baka herkesin bireylere ge
reksinimi olduunu syledi. Bunun zerine Abdullah, yanl
bir biimde elde edilmi olduunu sezdirerek, "Doru sy
lyorsun. O zam an neden bunlar benden daha fazla ge
reksinimi olan gerek sahibine geri vermiyorsun?" dedi. Bu
nu iitince Halife utancndan kzard ve paray odann orta
snda brakverdi. Yaklak on iki yl kadar bir sre boyunca,
eyh lnceye kadar o kutu orada Halife'nln brakt yer
de hi alm adan kendi bana durdu. Sultan Ebu shak bin
Yusuf'a4 parayla ilgili bu yk anlatld zam an eyhin c e
nazesine bizzat kendisi de katld. Sonra olduka aknlk
veren bir ey oldu: parann. eyhin ailesi iinde, normal ve
raset kurallarna gre deil de, durumlarna gre, en ok
gereksinimi olanlara datlmas buyuruldu.
Birgn eyhin paraya gereksinimi oldu, am a bakp gr
d ki yarm dirhem deerinde paavralam eski bir har
manisinden baka bir eyi yok; sonra da onu bir simsara sat
sn diye verdi. Simsar, insanlara harmaninin bn el-Mcahid'e ait olduunu syledii zam an tccarlardan birisi yet
mi altn dinar nerdi. Bunun zerine simsar, paray ve har
maniyi eyhe getirdi. eyh btn o parann ne iin olduu
nu sorduu zam an da simsar, harmani iin denmi olan
miktar olduunu aklad. Bunun zerine eyh kafasn n
ne edi ve gzyalar iinde, "Demek ki bn M cahid'in di

ni yetmi dinar deerinde!" diyerek bu cmleyi yinelemeye

balad. Sonra da harmanisini geri alarak t ccara , "Benim
harmanimin gerek deeri bu deil, dostum! Satmyorum,
paran geri al!" dedi. Bunun zerine de t ccar eyhe uya
rak parasn ald ve alaya a laya gitti. Sylendiine gre
d aha sonra o paray sadaka olarak datm. Bu olaydan
sonra da eyhin gereksinimlerini Allah hi beklenmedik bir
kaynaktan karlad.
Birgn cam iden evine dnerken eyh, tanmad bir ki
inin onu izlemekte olduunu fark etmi. Evinin kapsna var
d zam an durmu ve ad am a, Sen, oradaki! Bir eye ge
reksinimin varsa konu ve bana ne olduunu syle!" demi.
Dieri de ondan hibir ey istemediini sylemi. Bunun
zerine eyh adam orada brakarak evine girmi ve kaps
n kilitlemi. Hemen biraz sonra evin giriinin iinde bir de
bakm ki o adam evin iinde onunla birlikte. "Kapnn kilit
lenmi olduunu grdn halde, hem de izin alm adan
evin iine nasl girdin?" demi. Adam d a, "Ey eyh! Ben in
san deil, Rabbin seninle birlikte bulunmak ve seni ktlk
ten korumak iin gndermi olduu bir meleim!" demi.
Bunun zerine eyh alam aya balam ve melek de onun
ld gne kadar onunla birlikte kalm.
Onun m anevi hallerinden ou el-Durrat el-fakhirahta/En Deerli inciler'de ele alnmtr; burada anlatlan
lar bir zettir, ibn Kassum , Ebu mran el-Martuli , el-antarini ve el-Abai de iinde olmak zere birok kii ve hepsin
den de ok yarar saladm d aha birok Sevilla'l drst
kiiler hep onun sayesinde Yol'a katlmlardr.

t . Bundan sonraki malzemenin tm ncile?dendir. Esad Efendi.

1777. f. 76a.

2.

G e c e namaz zellikle hem Kur'an (LXXIII, 1-7)

hem de

gecelerin o u nu fapnm le geirmi olan Hz. P eyg am be rin kendisi

tarafndan nerilmitir.

3 . A lm ohad Halifesi (M.S. 1163-84).

4. Yukarda ad ge e n Ebu Yakub'un oullarndan birisi.

Farz nam azlara en sk bir biimde balanmt; hi kim

se ile konumaz ve arkadalk etmezdi. Srekli olarak ruhu
nun kurtuluu ile meguld. Yksek bir zekaya sahipti, hep i
ekerdi ve yznde daim a zgn bir anlatm vard. Bir ke
resinde yirmi be gn ve g ece oru tutmutu. Annesine kar
sorumluluklarn en ciddi bir biim de yerine getirirdi.
On yl kadar bir sre boyunca onun yoldalarndan birisi
oldum. Nereden geldiimi ve nereye gittiimi bana asla
sormad. Temmuz aynda birgn Cum a Cam ii'nde oturu
yordu. Hava muazzam derecede scak olmasna ramen
glmsyordu. Hangi nedenden dolay glmsemekte ol
duunu sorduumda, Scaklk gerekten pek yakc, am a
Allah da kullarna kar cm ert! dedi. kindinin sonlarna
doru yamur yam aya balad ve nam az vakti geldiin
de iyice iddetlendi; o kadar ok yamur yam aya bala
mt ki yollarda seller akm aya balad.

] Esad Efendi. 1777, f. 86a. Bu noktada elyazmas okunam ayacak dere

c e d e bozulmu olduu iin, bu, varsaylan bir isimdir.

ocukluundan beri kendisini Allah'a tapm aya adam

olanlardan birisiydi ve eyh Ebu Ahmed bin Saidabun ta
rafndan yetitirilmiti.
Sadece on, hatta belki daha kk bir yatayken, onu
m anevi bir duygu kaplamt ki o sralada bir atein iine
dt, am a ate onu yakm ad. Bu eit eylerin onda mey
dana ktn birok kez biz kendimiz de grdk. Byle du
rumlarda kendisine ne olduunun ayrmnda olup olmad
n sorduumuzda ise, olmadn syledi. ub Ali'deki ar
kadalarn arasndayken ld ve kendisini oraya 608 Hicri
ylnda gmdk.
Bir keresinde babasna H a c'ca gitmek iin izin verip ver
m eyeceini sorduunda babas, "Evladm! Ben senin b a
banm ve seni kendim iin istemitim, am a imdi sen beni
terk etmek ve gitmek istiyorsun," diye yantlam. Ahmed
d e, "Babacm , eer bir soruma drst yant verirsen, sy
lemi olduun eye katlanacam ; annem ile birlikte yatt
n zam an senin niyetin benim varlm myd?" diye sor
mu. Babas d a, "Hayr, evladm , sadece isteimi doyuma
ulatrmak iindi," diye yantlam. O zam an da oul, "Allah
en Uludur; beni yaratan O'dur ve Kutsal Evine davet eden
de odur. imdi m adem ki bunu gerekletirebilirim, bu gezi
yi geciktirmek iin hibir zrm kalm ad; nk benim var
lm senden bir hediye deil, am a beni Kendisi'ne hizmet
Esad Efendi. 1777, f. 86a.

iin yaratm olan O 'ndan bir hediye." Bu szler zerine,

dindar bir adam olan babas alam aya balam ve olu
nun niyetini kabul etmi.
Dou'ya doru yola km adan nce benden Hac ile il
gili tler alm aya geldi. Ben de onu cesaretlendirdim ve
onun iin dua ettim. ki yl sonra am 'da yine onunla kar
latm ve Allah'n rahmetine kavuuncaya kadar da benim
yanm da kald.

spanya'daki Gilliza Kalesi'ndendi; erdemli bir insand ve

kendisini tmyle Allah'a adamt.
Bir g e ce , ok g e bir vakitte adam n birisi kapsn a l
m, sesleniyor ve ondan bir p ara inek cieri istiyormu;
byle bir eyi ondan kimin isteyebileceini grmek iin ka
pya gitmi. Gerekten d e bir inei olduu iin iinden bir
ses ona, Senden sadece sahibi olduun bir eyi istiyoruz"
demi. Bunun zerine ineini dnm ve eline bir bak
alp inei kesmi, cierini de kapdaki adam a vermi.
Birgn onunla birlikte Sevilla yaknlarnda yryorduk ki
nam az vakti geldi. eyhimiz daha abdest almamt. Sonra
yaknlarda birisinin iini yaptn farketti; o da oraya gitti
ve abdestini adam n idraryla ald. Bunu grdm zam an.
eyh drst bir kii ve Allah da her eye Kadir olduu iin,
dierlerine bu hareketi grmemezlikten gelmelerini syle
dim. Daha sonra d a onlara. eyhin abdest aldn grdk
leri idrardan arta kalan incelemelerini syledim ve onun
tatl, temiz bir su olduunu sylediler. O zam an, arab sir
keye dntrebilen Rab, ayn biimde idrar d a temiz suya
dntrebilir," dedim ve namazmz kldk.
Birgn Mursia'da gezideyken, bir bahenin yanndan
geerken bitkilerin suyunu paylam ak iin kavga etmekte
olan bir b ab a ve bir oul grm. Bunun zerine eyh a
lam ve , Ey Rabbim! Gklerdeki hazineler dopdolu ve on
lar istediine verebilirsin, am a bu oul, bir dam la su iin ba

basna kar saygszlk ediyor," demi. Bu szler tam azn

dan km ki birden saanak balam, kendi paylarndan
daha fazlasna gerek kalmad iin baba ve oul uzlam
lar.
lmeden nce onbe gn boyunca lm sanclar ek
ti. Aclarnn sonuna doru konuabilir duruma geldii za
m an, "Gem ite yapm olduum baz eyleri gstermek
iin Allah bana onbe gn boyunca lm sanclar ektir
di," dedi. Bunlarn neler olduu kendisine sorulduunda ise,
"imdi ben Rabbime gidiyorum; O'nun selam zerinize ol
sun" dedi. Daha sonra da kelime-i ehadet getirdi, gzleri
ni kapatt ve bu hayattan ayrld.

Zeytinlikli M arena'dan olan bu eyh, kendisini Kur'an'a

ve z-disipline adamt. Fakirlerin Anas ems'e hizmet
ederdi. Abdullah el-Mavruri , Ahmed bin Kaitun ve Muad
bin Aras d a iinde olmak zere en byk eyhlerin ou
onun yol gstericiliinden yarar salamtr.
Bir g ece, seccadesinin zerinde nam az klarken, kap ki
litli olmasna ramen ieriye birisinin girdiini hissetmi. He
men onun zerine ullanm. Dieri ise, "Allah'a yakn ol
maktan holanan bir kiiyi korkutmaya kalkma, nk onu
istesen de rahatsz edemezsin," demi. O zam an adam a,
"Efendim! Abdallar hangi erdemle eritikleri makam korur
lar?" diye sormu. O da "Ebu Talip el-Mekki'nin Kalplerin Gdasi nda2 szn ettii drt eyle, yani alk, uyanklk, ses
sizlik ve insanlardan uzak durm akla," diye yantlam. Sonra
onu elinden tutmu, evden dar karm ve gecenin ka
ranl iinde yeryzndeki eitli yerleri ziyaret ettirmi; bu
arad a da hep Allah'n adn zikrediyorlarm. Gnn ilk k
lar dnmeye balad zam an onu evine geri getirmi ve
ayrlm.
Daim a geceleri olmak zere zam an zam an eyhi gr
meye gelirdi. Bu konuun ad Muad bin Aras idi ve Abdallar'dan birisi olduu dnlrd.

t . Esad Efendi. 1777, f. 98a. Baknz, Hilyat el-abdal, H a ydarabad,

1948, p.3.

2.

El-Mekki'nin Kutb el-Kulup yapt, en ok tannan Sfi tezlerinden

birisidir. El-Mekki M.S. 996'da lmtr.

Ronda kentinde yaard ve brahim el-Tarif'in en nde

gelen adalarndan birisiydi. Ftvet ehli tarikatn yneti
cilerinden birisi ve eyhinin vekiliydi.
Birgn onu ziyaretten ayrlrken gle gle dem ek iin be
nimle birlikte darya km ve eyh Abdullah el-KastilI'ye
selam gtrmemi sylemiti. El-Hinnavi'nin onunla gr
meyi ok istediini de syleyecektim. Yola koyulduktan k
sa bir sre sonra, arkam dan, durmam syleyen bir ses iit
tim. Dnnce eyhi grdm ve tam ona doru gidecektim
ki olduum yerde kalmam syledi. Yanm a geldii zaman
alam akta olduunu grdm. Nedenini sorduum da,
"Ben, kendim bir yalancym ve benim yerime senin de ya
lan sylemeni istedim," dedi. Bununla ne dem ek stediini
sorduumda ise, "Eer el-Kastill'yi yine grmeyi gerekten
isteseydim, hemen kolayca bireyler yapabilirdim , nk
onu grmek iin bir eye binebilir ya d a yryebilirdim. Ken
di nefsimi izlerken tem bel davrannca neler olduunu gr
yorsun" diye yantlad. Onu affedinceye kadar yine a la
m aya balad ve sonra d a yoluma devam ettim.

^ s a d Efendi. 1777, f. 99a.

Kendisini Kur'an'a adayanlarn en bata gelenlerinden

birisi, kendi dneminin Kutbu. Bizi sk sk ziyarete gelirdi,
am a yalnz Kur'an ile ilgili tartmalar yapard. O sralarda
onun makam ile ilgili hibir ey bilmiyordum.
Bir g ece ryam da bu adam n zamann Kutbu, yardm
kayna, mam (burada elyazmas okunakl deildir) oldu
u sylendi. Uyandm zam an, drst bir kii olan el-Samm ad, bn Hayyun'un adna bir grup arkadala birlikte onu
grmeye gitmemi buyurdu; el-Ai da bizimle birlikte olanlar
dan birisiydi. Baheye gittikten sonra hepimiz kendi aramz
da konumaya baladk. Sonra da o grdm manay
anmsadm ve arkadalara dnerek, "Dn g ece ok art
c bir ey grdm" dedim. O zaman el-Aal b an a, "Eer
manay anlatm ak istiyorsan, o kiinin adn hi kimseye sy
leme!" dedi. Buna uydum. Ayrlrken eyh ona dnerek,
"Artk bu kentte kalmam benim iin iyi olmaz, benim kim ol
duumu rendin," dedi. Sonra da ved a etti ve ayrld. O
andan sonra bir daha onu hi grmedim1.

1Baknz: Ftuhat. IV, s.76. Bugialyd ve bn Arabi onunla Fez'de kalrken

Hicri 593, Miladi 1196'da karlamt.

Bu adam Tunus'ta vaizlik yapard. Bir rastlant sonucu

karlatk. Birgn bulunulmas yasak olan bir yerde duruyor
dum. nmden geerken, "Sen burada ha? Senin gibiler
byle bir yerde durmaz!" dedi. unu da eklemeliyim ki hi
kimse benim durumumu bilmiyordu. Ona tvbe ettiimi
syledim ve o d a, "Tvbe kaps aktr," diye yantlad.
Bu eyh, Cum a Cam ii'nde mam ve vaizdi; yats nam a
znda ne zam an mezzin onun yumuak bir biim de ksr
dn grse, namaz o kldrrd2. Bir g ece ksrk gecikti.
Sucu Beir de o srada darda avludaym ki o srada gk
ten bir ey dm. mamm bu ve hemen caminin iine
girmi ve mezzinin namaz kldrmas iin yumuak bir bi
im de ksrm. Daha sonra da Beir'e grm olduu e
yi lecei gne kadar bir sr olarak saklamasn sylemi. Be
ir ona havaya nasl ktn ve nereye gitmi olduunu sor
duunda ise mam ona, yats ezan okunduu srada Mek
ke'de bulunduunu, am a o srada yedi tavaftan daha bi
rincisini tamamlam olduunu ve nam aza g e kalmasnn
nedeninin de bu olduunu sylemi3.
O yrenin valisi olan kad Ebu Abdullah bin Darkah k
szler iin toplanan paralarn sorumluluunu ona vermek is
temiti. eyh bunu istemiyor ve grevi kabul etmesi iin bas
k yapm alarndan ekiniyordu. Dier taraftan d a , grevi
reddetmekten utand iin onu semelerini engelleyecek
bir plan yapt. Allah onun kalbine, elbiselerini giyip kalede

gl kiilerin bulunduu bir yere gitmesi iin bir esinlenme

verdi. Kendisini onlara takdim ettii zam an, byk bir sayg
ile niin gelmi olduunu sordular. O nlara, kszler iin top
lanan hzinenin bana kendisinin getirileceini iitmi oldu
unu syledi. Sonra d a bir an nce ie koyulmak iin sabredem eyeceini belirtmi. Bunun zerine adam lar birbirleri
ne bakmlar ve daha sonra kendisine bilgi verileceini sy
lemiler. O gittikten sonra da bu grev iin bu kadar heves
li bir kiinin bu ie uygun olmadna karar vermiler.

/. Esad Efendi. 1777. f. 103b.

2. mam toplu namaz kldrmadan nce , ezan im am dan baka

bir kii okur.

3 . Kbe'nin evresindeki tavaf, H a c'cn farzlarndan birisidir.

Baknz: slam Ansiklopedisi. Hac maddesi

stadmz olan Sadklarn Emlri'ne aitti. Mekke yaknlarn

da yaard ve orada ld. Kendi zam an iinde esizdi ve
byk uzaklklar ab u cak aabilm ek gcne ulamt.
Uzaklara gezintilere ktnda, dalar, kayalar ve a alar
ile konuur ve onlara, "Ho Geldiniz! Ho Geldiniz!" derdi.
Gl bir manevi hali vard, kardelere hizmet ederdi ve
Yol'u hi amaz bir itenlikle izlerdi. Ftvvetin/valyellin
erdemlerine sahipti ve kendisi zerinde ar bir z disiplin
uygular, sk sk g ece ve gndz orucu tutard. Btn bunla
ra ramen glyd ve bu ab alar kendisine yakrd. Za
manmzda ondan daha yrekli ve cm ert birisine asla rast
lamadm . Kendisini Allah'n grkemini vm eye adamt ve
kendisine hi deer vermezdi.

Banu Cam ad kalesindendi; kendisini Allah'n Kitab'na

adam olanlardand ve zamannn en mnzevi kiilerinden
birisiydi. Hem byk bir gzellie hem de hatr saylr bir zen
ginlie sahip olmasna ramen dnyay rahata terk etti ve
Mekke yresinde, Allah tarafndan soylulatrlm bir kadn
olarak yaad. Hem Sevilla hem de M ekke'de onunla bir
araya geldim. Aralarnda bn Kasm , el-ubarbuli , Meymum el-Krmzi, Ebu el-Hseyin bin El-aig , bir geleneki ve
tannm bir mnzevi olan Ebu el-abr Eyyub el-Kahri ve di
erleri olan kardelerin en nde gelenleri ile arkadat.
Zikir yapm ak iin oturduunda yerden havaya 15 metre
kadar ykselir, bitirdii zam an da tekrar aaya inerdi1.
Mekkeden Kuds'e kadar ona elik ettim ve nam az vakitle
rine uymak konusunda ondan daha kat birisini grmedim.
Kendi zamannn en akll insanlarndan birisiydi.

1Levitasyon/Yerden h avalanm a, gizemci deneyimlerin en bilinen

lerinden bir tanesidir. Baknz: Evelyn Underhill, Mysticism/Gizemcilik, s.
376 f

Kendisini zikire adam kiilerden birisiydi. Onunla Magrip'te Tlemsen'de tanmtm. Birgn onunla birlikte oturur
ken Ebu M edyen1 hakknda konuuyorduk. Konuma de
vam ederken bana sanki Ebu M edyen'i okuma yazm a bil
memesi yznden eletiriyormu gibi geldi. Bu, onun hakkn
da baz kukular duymama neden oldu. Tam o g ece, Allah
Elisi'ni (Allahn kutsamas ve selam onun zerine olsun) r
yam da grdm. Bana, "Ey Muhammedi Ebu Medyen y
znden Tartusi'ye kar olan duygularn deiti. O , Allah' ve
Elisini bu kadar severken, onu nasl sevmemezlik edebilirsin
ki?" dedi. Ben d e, "u andan sonra, ey Eli, ben de senin
dediin gibi yapacam ," diye yant verdim. Sabah olun
c a biraz altn ve birka kaliteli giysi satn aldm ve bunlar elTartusi'ye sundum ve grm olduumu d a kendisine an
lattm. Bunun zerine alad ve Ebu M edyen'e ynelik ele
tirel tutumunu brakt ve tm sorun d a Allah ltfuyla/barakah kutsanm oldu2.

t . Esad Efendi. 1777, f. 105a.

2.Baknz: Ftuhat, IV, s. 498. Bu karlama H. 590/M.S. 1193'te
gereklemitir.

267

Onunla Afrika'da tantm ve bana kendi kardei gibi

davrand. Dualarna daim a yant alrd ve Yol'da da olduk
a ilerlemiti. Bir keresinde uygun olm ayan bir istee boyun
emi ve Allah da onu hemen orackta kafasn topran
iine sokarak ve bacaklar havada bir biim de cezalandr
mt. Gerisinin bir kol uzunluundaki miktar dardaym.
Her ne kadar yardm istemek iin bardysa d a , hi kimse
ekip onu dar karam am . eyhe bu olay aktarldnda,
gelmi ve hemen ilemi olduu gnahtan tvbe etmesini
emretmi. Syleneni yapar yapm az hemen gerisi yerine
dnm ve kollar da kurtulmu2.
Birgn, Sadklarn Emiri, Yahya bin shak3 ile birlikte oturuyorlarm ve o sralarda d a dnyann her yerinden ordu
lardan davul ve boru sesleri geliyormu. O ise glmsemekteymi ve Emir bunun nedenini sorduununda, "inde bu
lunduun bu ca n a va rca ie glyorum" demi, "Sana hi
sayg gstermeyecekler ve senin yenilmen iin komplo d
zenleyecekler!"
Bunun zerine Emir alam ve, "Evet, gerekten de y
le. O grdklerin Afrikal Araplar!" demi.

r. tsaa ttena. ///,r. iud.

2. nsann gerek durumu ile ilgili olarak uyarld annda ce za
landrma, bir anlam da, kutsal ltufa ait bir edimdir. Kii bu rada belki de
gelecekte ekecei birikmi olan cezalarndan kurtulmaktadr.

3 . Yahya b. shak, Almohadlar'n Maribi ve gney Ispanya'y ele

geirmelerinden ok sonralarna kadar onlara direnilerini srdren bir
Berberi emiriydi. Birka yl b o yu nca Tunus blgesindeki baz alanlar
elinde tutmu ve M.S. 1237'de lmtr.

insanlardan uzak yaam ay yeleyen ve hikimse ile bir

arad a oturmayan ve kendini nefs eitimine vermi bir Tanr
adam . Geimini kendi elleri ile kazanrd ve kazandnn
sadece yem ek iin gereksinimi olduu kadarn alr, geri ka
lann verenine brakrd; bir sonraki gn iin hibir ey biriktirmezdi.
Bu lkeye yeni geldiinde bizleri iitmi ve ziyarete gel
miti. Ziyareti srasnda, bizim aram zda hi de allmadk bir
biim de oturmutu. Dierlerinden bazlar da bu noktay
dokundurmulard ve bu yzden toplant srasnda ona, "Ey
Umar! Eer bizleri terk etmek istiyorsan git!" dedim. Bunun
zerine alad ve , "Kardeim, Allah rzas iin yaplan bir
toplantdan kii en yksek yarar salamaldr; bu yzden
beni bunun dnda tut, nk ben sadece kendi kendimin
farknda olacak biim de yaratldysam , bu toplantnn be
nim iin hibir yarar olmaz," diye yant verdi2.
Onun, "Kii tek bana tapnmaldr ve teki dnyaya
gem edike de bu tapnm ay brakmamaldr" dediini iitmitim. Bir keresinde giysilerimden birisini ona vermemi iste
miti ve ben de izgili bir elbisemi ona vermitim. Daha son
ra duyduuma gre, ldnde o elbiseye sarmlar.

269

f . Esad Efendi. 1777, f. 105b.

2.

Bir toplant ya d a meclis srasnda kiinin tm younlamas, ken

disi y a d a bakalar zerinde deil. Tanr zerinde odaklanmaldr.

Bakalar ile arkadalk etm eye alk olm ayan bu eyh, tuhafl
nedeniyle, hem kendi hem de bakalarnn Tanr'y anarkenki dikkatini
datmaktaym.

f-

Kendisini z disipline adam ve Ali el-Mtevekkil ile di

erlerine hizmet etm ekte olan bir kiiydi. Bir keresinde bana
yapm olduu bir ziyaretten sonra ben de ona gitmitim.
Evine gittiim zam an, beni odasnn iinde zel bir noktaya
oturttu. Bunun nedenini sorduumda ise el-Hzr'n ziyareti
srasnda orada oturmu olduunu ve hl o noktada bu
lunmakta olan ruhsal enerji yznden beni oraya yerletirdi
ini syledi. Ondan sonra bana el-Hzr'n ziyaretinde olup
bitenleri anlatm aya balad. "Hrka" dan sz etmemitim
am a, pamuklu kumatan kk bir takke getirmiti ve ken
di elleri ile kafam a giydirdi. Sonra takkeyi kardm , ptm
ve onunla benim aram a yerletirdim. O zam an, "Ali, o hrka
ile sana bir g vermemi ister miydin?" dedi; ben d e, "stad , buna karar vermek iin ben kim oluyorum ki?" diye ya
ntladm. O zam an, o takkeyi baka bir biim de tutarak ka
fam a yerletirdi" dedi. Ben de, "Ali, o saha nasl yaptysa,
sen de bana aynsn yap!" dedim. O zam an Ali kk bir
takke kard ve ayn treni bana da uygulad. Manevi s
tatlar zinciri (silsile) yolu ile iletilen gelenee uygun olarak
ben kendim de daim a bu atam a trenini uyguladm ve
bakalarna hrka giydirme trenim hep byle olmutur.

271

1. Esad Ef. F. 108a. Baknz: Ftuhat, I, s. 186-187. Bu eyh ile Musul,

Irak'ta. H, 601/M.S. 1204 tarihinde karlamtr.

2. Hzr ile ilgili nokta K ur'an'da (XVIII, 65-82) Hz.Musa ile birlikte
gemektedir ki burada Hzr, rek/Ezoterik bilgi y a d a irfan (ilm-i

ledn), Hz.Musa ise drak/ekzoterik ayrcal temsil etmektedirler.

Hzr'n hibir tarihsel kimlii yokmu gibi grnmekle birlikte, Glgam,
skender ve Enoch'a ait sylenceler ile ilikilendirilmitir. Sfiler iin ise

Erenlerin/Evliya' nn prototipi v e badr. Baknz: slam Ansiklopedisi, Hzr

maddesi.

3 . Hrka ya d a "eski harmani" Sfi Yolu'na kabul treninin simge

sidir. Yazarn kendisinin deneyimledii el-Hzr'n kendisi tarafndan
yaplan Yol'a giri treni ise en deerlisidir. Baknz: slam Ansiklopedisi,

Hrka maddesi.
4. Silsile, bir Sfi'nin. tarikata girme treni yolu ile manevi statlar
dizisini gerisin geriye izledii yoldur. M anevi bir soyaac anlamndadr.
Baknz: M. Lings, A Sufi Saint o f the Twentieth Century/Yirmlnci Yzylda

Bir Sfi Azizi, Londra, 1971, Ek B.

ilhamlar alan ve yapt her ite daim a doru olan azim

li bir kiiydi; bir keresinde ev halk ile birlikte Kuds' ziyarete
gitmi, sonra da Favva'ya (K avva?) dnmek istemi, am a
kars Kuds'te kalmak istedii iin onunla birlikte gelmeyi
reddetmiti. Ne var ki, son gnlerini geirmek iin Favva'ya
dnmekte srar etmiti. Sonra da karsna Franklarn gelip Ku
ds' alacan ve onu esir edeceklerini anlatmt. Sonra
da Akre'ye gideceini, am a tekrar Kuds'e gelip orada
leceini eklemiti. Her ey onun daha nceden haber ver
dii gibi gerekleti. H.598'de, u sralarda el-Kalasah'ta ya
ayan onun erkek kardei, Ebu Abdullah el-Habdamivi elGarbi ile de tantm.

^ s a d Efendi. 1777, f . l l a .

Benim yirmi yllk arkadamd ve ben onunla birlikte

M alatya'dayken ld. Marrah'l Ebu Zekeriya el-Bacai, Halep'li Ebu el-Hasan bin El-akkal el-Fasi, Rabi bin Mahmud
el-Maridini el-Kattap, Ebu Abdullah bin Haan ve Magrip'te
de M ekke'de bir mezarln yaknlarnda yaayan byk bir
insan olan ve yallnda insanlardan incinmi olan smail
el-Rakraki'nin de arkadayd. Bana M agrip'teyken arka
dalk etmiti. Daha sonra Magrip'e el-Habei geldi ve
Fez'de benim arkadam oldu.
Benim evimdeyken lm ona ulatnda Rabbi'ne ka
vumak iin olduka istekli ve hazrd. G e ce vakti ld.
Onun bedenini ben kendim ykam ak istemitim. Ne var ki
sabahleyin insanlar sayglarn sunmak iin geldiler ve arala
rnda o kentin nde gelenlerinden ve kardelerden birisi
olan drst kad Kemal el-Din Muzaffer de vard. Ykama
konusunu ona akladm zam an, "Allah en uludur!" diye
bard ve onu bir manevi hal sard. Ne olduunu sordu
umda b ana, "Dn bahem deyken bir ses iittim ve bana
ykanmam syledi. Ben de buna gereksinimim olmadm
syledim. Bu istek kez yinelendi ve nc kezden son
ra, ertesi sabah Allah'n kullarndan birisini ykam ak iin ha
zrlkl olmam sylendi. O zam an bahenin iinden akan
ayd a ykanm aya gittim. Gerekten de sen beni buraya
arp da onu ykamam syleyinceye kadar kimin lm

olduuna dair hibir fikrim yoktu," dedi. Sonra d a el-Habei'nin bedenini ykam aya balad. Grevini bitirdikten sonra,
ondan namaz kldrmasn rica ettim. Namaz bitirdikten
sonra bana anlattna gre, Habei'nin bedenini ykam a
ya balarken byle bir kiiyi ykam ak iin ne denli deersiz
bir kii olduunu dnyormu ve el-Habei'nin gzleri al
m, ona bakm, glmsemi ve sonra yine kapanm.
Ben kendim, leden sonra onun kabrine gitmi ve
onun lmnden sonra bama gelmi bir olayla ilgili ona i
kayette bulunmutum. Bana mezarndan yant verdi ve Al
lah'a kretti. O na sylemi olduum eyle ilgilendiini be
lirten sesini ok ak bir biimde iittim. Allah ona rahmet et
sin!
Vaiz Bedreddin'in M alatya'daki ev halkndan bazlarnn
iletmi olduklarna dayanarak bana anlatm olduuna g
re, geceleyin atdan el-Habei'nin kabrine baktklarnda
oradan gkyzne ykselen ok byk bit k grmler ve
k afak skene dein srm2.

/. Rasail Ibnul Arabi'deki (H a yd a ra b a d , 1948) Hilyat el-Abdaf n

balangcnda el-Habei, Ebu el-G anaim b. Ebu el-Ftuh el-Harrani'nin
zgr braklm klesi olarak anlatlmaktadr.

2.

Yaam boyu nca karlam olduu dier kiilerin uzun bir liste

siyle yaamyksel portreler bu ra da sona ermektedir.

Kordoba'da, Abdallar'dan birisi olduu dnlen ve

gelecekten haber vermek gcyle armaanlandrlm
olan Yusuf bin akir ile; ve G ran ad a'd a, nefsini arndrmak
iin alanlarn en byklerinden birisi olan Abdullah elakkaz ile; ve dou spanya'l byk bir eyh olan ve ken
disi de Yol'u izleyen Bataih'li Ahmed el-Rfai'nin eiti olan
Vadi At'l Ebu Ahmed bin Saidabn ile de tantm. El-Rfai tknaz bir kiiymi1. Bana bunu am 'daki eyh Atik elLurki anlatt ki ona da sadece bir tank olan Ebu Abdullah
Kadip el-Ban sylemi. Kutamah Kalesi'nde nanl nsanlar'n2 bir yesi olan Abdlcelil ve erdemli, sekin kiilerden
birisi olan Ebu Ahmed ile tantm. Bugia'da, Magrip'teki
Banu Hasan'dan birisi ve ok alalgnll bir bilgin olan
Ebu Zekeriya el-Zavavi el-Hasani ile tantm. Ebu el-Abbas
el-Muhsin ile yallktan dolay ok zayf dm olduu bir
dneminde tantm, am a kuvvetli bir iman vard ve gerek
ile ilikisi bulanmamt. Bu kiilerin arasnda kendisini
Kur'an'a adam olan ve Tunus'tu bir hafz olan bn Umar,
Muhammed el-Nabili ve el-Hac Abdullah el-Nabili ve Dunaisir'li el-Recebi el-Katarl(?) de vard ki Recep aynda a
lacak eyler konuan ve ay bittikten sonra d a dier insanlar
gibi olan krk Recebi'den birisiydi. Daha blu a na erme
den dalara kaarak mnzevi olarak yaam aya balayan

Abdullah el-Kattap da bunlarn arasndayd. Ad Abdullah

olan ve Abdullah el-Havvari'nin bir arkada olan Sammad el-Tavsili (?) ile de tantm. Ebu Abdullah el-Havvari ile
H. 600/M.S. 1203'te ld Mekke'de tanmtm.
M ekke'de birgn hepsinin de mucizelerine tank ol
duum yetmi iki eren ile karlatm.
Manevi gleri ve bilgileri olaanst derecede olan
kadn ve erkeklerden olumu byk bir topluluk ile de kar
latm.

t . Elyazmasnda rab' raculin diye okunmaktadr.

2.

Arapas ab el-iman olarak okunuyor. Bu szckler ile ne

anlatlmak istedii ak deildir.