Professional Documents
Culture Documents
BBLYOGRAFYA :
Iii
HURF- MUKATTAA
(~f.J~_,.,..lf)
Harf kelimesinin
aulu
_j
Hurff- mukattaann
metin iindeki koilmi ve tecvid kurallar asndan okunular hakknda birbirinden farkl baz grler ileri srlm
tr (Fahreddin er-Razi, II. 12; Kurtubl, .
I 57; ibn'I-Cezerl. I, 227. 24 I; II. I 7-19;
AIOsl. I. 104) . Bu harflerin tam bir ayet
saylp saylmayaca hususu da ihtilafl
dr. Kffeli kraat alimleri bunlardan eliflam -mlm. elif-lam-mlm-sad, ha-mlm,
kaf-ha-ya-ayn-sad, ta-ha. ta-sln-mlm
ve ya-sin harflerini birer; ha-mlm -aynsln- kaf harflerini iki ayet sayarken dier
lerini ilk ayetin paras saymlar, Basral
kraat alimleri ise bunlarn hibirini tam
bir ayet kabul etmemilerdir (Zemahe
rl. . 105-!06; Zerkel. . 170-171 ).
numlar
(i'rab),
kraat
401
HURF- MUKATIAA
Huruf-
402
Huruf- mukattaann tefsir edilmesinin gereklilii zerinde ittifak eden alimler. bu harflerin anlamlar konusunda ok
farkl grler ne srmlerdir. Baz
kaynaklarda yirmiyi getii sylenen (mesela bk. Zerke!, . 173) bu grlerin tamamna yakn 11-111. (VIII-IX.) yzyllarda
ortaya km olup daha sonra sylenenler bunlarn tekranndan ibarettir. slam
ulemasnn Kur'an zerindeki engin t efekkrnn rneklerinden birini olutur
mas bakmndan da nem tayan bu grleri u ekilde tasnif etmek mmkndr :
1.
HurGf-
edilmi olmaktadr.
c) Hurf- mukattaa iki sreyi birbirinden ayrma ilevi grr. Mcahid'den rivayet edilen ve Ebu Ubeyde Ma'mer b.
Msenna ile Sa'leb gibi alimierin tercih
ettii bu gre gre, Arap iirinde bir
kasidenin bitip dierinin baladn gstermek zere kasidenin bana baz edatlar (bel, la bel vb .) getirildii gibi hurGf-
mukattaa da bir srenin bitip dierinin
baladn gstermek zere sure bala- .
rna getirilm i tir (a.g.e., 1, 205-206, 212;
bn Atyye, I, 95). Taberl. hurGf- mukattaann yalnz bu amala ku ll anldnn kabul edilmesi halinde Allah ' n insanlara faydasz ve anlamsz eylerle hitap etmi olacan. ayrca Arap iirinde kasideleri birbirinden ayrmakiin Kur'an'daki huruf-
mukattaadan hibirinin kullanlmadn
syleyerek bu gre kar karken (Cami'u 'l-beyan, I, 223-224) bn Keslr de sureleri birbirinden ayrmak iin besnele
nin yeterli olduunu belirterek bu telakkiyi zayf bulur (Te{sfr'l-~uran, I, 59) .
d) Hurf- mukattaa Kur' an'n i'cazn
ortaya koymak amacyla kullanlmt r.
Geri bu harflerin tamam Arap alfabesinin yarsndan ibarettir; ancak Araplar'da alfabenin tamamn ifade etmek zere
ksaca "elif ta ta sa" demek adet olmu
tur. Bu telakkiye gre huruf- mukattaann mevcudiyet! u mesaj vermektedir :
"Kur'an sizin konumalarnzda ve yazla
rnzda kullandnz harfleri kullanmaktadr. Eer onun beer kelam olduunu
iddia ediyorsanz siz de ayn harflerle benzeri bir metin dzenleyin" . Huruf- mukattaa ile balayan srelerin byk ounluunda bu harflerden hemen sonra
Kur ' an'n i ' caznn dile getirilmi olmas
bu grn doruluuna delil olarak gsterilir (a .g.e., I. 59) . Bu gr baz kaynaklarda Mberred'e nisbet edilmekle
birlikte ondan nce Yahya b. Ziyad el-Ferra ve Kutrub'un ayn dorultuda akla
malar olduu bilinmektedir (Yahya b. Ziyad el-Ferra, . 368 ; bn Atyye, . 95; Ebu
Hayyan el-Endelsl, , 34). Mberred'in.
Ferra ve Kutrub'a ait te'vile ak baz ifadelerden ilham alarak byle bir gr gelitirdii anlalmaktadr. Ebu Mslim eisfahanl. Beyzavl. bn Teymiyye ve talebesi Yusuf b. Abdurrahman ei-Mizz1 gibi
alimler bu gr tercih etmitir (Subhl
es-Salih, s. 235). Son dnem alimleri ara-
HURF- MUKATIAA
snda
re.
edlde-
yarsn tekil
(Fetf:u '1-l):adir,
1, 30).
her birinde de aslnda nbwet ve kitabn ispatyla ilgili konularn yer almas, bu
harflerin Kur'an vahyine dikkat ekmek
iin zikredildiini gsterir ( Tefsir '1-menar,
Vlll, 302). HurCf- mukattaa konusunda
en isabetli yorumu Reld Rza'nn yapt
n syleyen Subhl es-Salih de onun grne katlr (Mebaf:i
fl 'utami'I-J)ur'an,
(Tefsir'l-menar,
. 302-303) .
f) Ahfe el-Evsat ve bn Kayyim el-Cevziyye gibi baz alimiere gre Kur'an'da kalem, fecir, asr, incir ve zeytin gibi eylere
yemin edildii gibi harfiere de yemin edilmitir. nk harfler, Allah'n eitli dillerde gnderdii kitaplarn ve esrna-i hsnasnn esasn oluturduu gibi btn
milletierin dillerinin de yap talardr
(Fahreddin er-Razi, Il, 7; Nlsaburl, 1, 136;
Ebu Hayyan el-Endelsl. . 34; bn Kayyim
el-Cevziyye, et-Tibyan, s. 126-127).
HurCf-
(hesab-
te Hz. Peygamber'in yahudilerin iddialarn onayladn gsteren bir eyin bulunmadn belirtir (ei-Mizan, XVlll, 13). Hesab- cmeli hurCf- mukattaaya ilk defa
uygulayan mfessirlerden Mukatil b. Sleyman bu harflerin mkerrerlerini ka
rarak 744 saysn elde etmi, bunun da
Hz. Muhammed mmetinin dnyadaki
kal sresi olduunu ne srmtr. Bu
gre katimamakla birlikte harfleri tekrar hesaplayan Mcail mkerrerlerle birlikte 3065, mkerrerler atldktan sonra
ise 693 saysn bulmu, Taberslde ayn
sonucu elde etm itir (Mecma'u'l-beyan,
. 113). Bu harflerin hesab- cmele delaletini muhtemel gren Sheyll iddiasn
zorlama te'villerle savunmaya almtr
( er-Ravz '1-nf, lV, 418-421 ). zzeddin b.
Abdsselam'n da bu gre ihtimal verdii kaydedilir (Syutl, ei-tl):an, lll, 26)
Tantavi Cevherl ise Kur'an'n nazil olduu
dnemde yahudi ve hristiyanlarn kendi
dinlerinde mehur olmu baz rumuz ve
iaretiere sahip olduklarn , btn insanlara gnderilen Kur'an'da da bu rumuzlarn bulunduunu ileri srmtr (ei-Cevahir, ll, 5; M. Abdlazlm ez-Zrkanl, I,
223-225). Ancak banda hurCf- mukattaa bulunan yirmi dokuz sreden yirmi
yedisinin Mekke'de indii ve bu ehirde
yahudi ve hristiyan nfus bulunmad
dikkate alnrsa Tantavi Cevherl'nin iddias anlamsz kalr. Bu harfleri gemi
mmetierin varlk srelerini, dnyann
mrn , nemli baz olaylarn zamann
tahminde kullananlar da olmutur (Su bh! es-Salih , S. 237) . Birok sam alimi, hurCf- mukattaann hesab- cmelden saylmasn batl bir gr olarak kabul etmitir. bn Abbas'tan, insanlar hurCf-
mukattaay bu amala kullanmaktan menettiine ve onu bir tr sihir saydna
dair bir haberin geldiini kaydeden bn
Hacer, dini bir gerekliliinin bulunmamas asndan bunun sihirbazlarn bysne benzetilebileceini syler (bk. SyQtl,
ei-tl):an, III, 26)
HURF- MUKATIAA
'Od'a nisbet edilen ve Said b. Cbeyr, Salim b. Abdullah, Sddl ei-Keblr gibi alimlerin tercih ettii kaydedilen gre gre hurGf- mukattaa ism-i a'zamn baz
sarelerin balarna dalm eklidir. Mesela elif-lam-ra, ha-mlm ve nOn harfleri bir araya getirildiinde "er-rahman"
(.:.-o>..'') ismi ortaya kmaktadr. Ancak
ism-i a'zam kesin olarak bilinmediinden
hurOf- mukattaadan nasl bir ismin olu
turulaca belli deildir (Ta beri, I, 206; bn
Atyye, . 95; Fahreddin er-Razi, II, 5-6; SyOtl, el-iti):an, III, 23-24). bn Abbas'tan
gelen dier bir rivayete gre her harf AlIah'n bir isim veya sfatnn semboldr.
Mesela elif-Iam-mimin elifi "Allah", lam
"latlf, mlmi de "mecld" isminetekabl
eder (Zerkel, I, 173) . zellikle Meryem
sOresinin bandaki kat- ha-ya- ayn- sad
harflerinden her birinin, onunla balayan
eitli ilahi isimleri sembolize ettii ek
lindeki rivayetler bn Abbas'a nisbet edilmitir (Hakim, II, 371-372; SyGtl. el-itJs:an,
lll, 22-23). bn Kuteybe, hurOf- mukattaann Allah'n isimlerine delalet ettiini
syleyenierin bununla Allah'n isimlerine
yemin edildiini kastetmi olabileceklerini belirtir ( Te'ufl mkili'l-~ur' an, s. 309;
Taberl, I, 207; Kurtubl, I, 156) . bn Abbas
ve Said b. Cbeyr gibi alimiere nisbet edilen bir baka gre gre bu harflerden
bazlar Allah'n zat! isimlerinin, bir ksm
da sfatlarnn ksaltmasdr. Mesela
elif-lam-mlm, "Ben Allahm, bilirim"
( ~i ...ui ). elif-lam-ra, "BenAllahm, grrm" ( ..s_,i ...ui ), elif-lam-mim-sad.
"Ben Allahm, (bilirim ve) hkmederim"
( ~~ [, ~i ) ..illii) demektir (Taberl, I,
207; bn Keslr, I, 57). Zeccac da bu gr tercih etmi ve Araplar'n belli bir kelimeye yine o kelimeden alnm bir harfle iaret ettiklerini kaydedip buna iirler
den rnekler vermitir (Me'ani'l-~ur'an,
I, 62-63).
b} Mukattaa harflerinden
bazlar
Alisimlerinin
ksaltmasdr. bn Abbas'tan rivayet edilen ve Dahhak'in tercih ettii bir gre
gre elif-lam-mlmdeki elif Allah'a, mlm
Muhammed'e, lam ise Cebrail'e delalet
eder ve bu terkip, "Bu kitap Allah katn
dan Cebrail vastasyla Muhammed'e indirilmitir" anlamna gelir (bn'l-Cevzl, I,
22; Fa h reddin er-Razi. II, 6). bn Cbeyr'in
bn Abbas'tan naklettii dier bir rivayette ise bu harflerden her biri ya Allah'n
zat! bir isminden ya nimetlerine delalet
eden bir isimden veya bir melek ya da bir
peygamber isminden alnmtr (i bn Aty
ye, I, 96). Bu grlerin genelde bn Ablah'n, bazlar dier varlklarn
404
(Fahreddin er-Razi, II, 3; NlsabGrl, I, 134) dikkate alnrsa onun mteabihattan kabul edilen hurOf- mukattaa zerindeki farkl yorumlarn bir ihtimal olarak deerlendirmek mmkndr.
te yandan ksaltna grn savunanlar. Araplar'n gerek nesirde gerekse nazmda bu tr ksaltna yoluna gittiklerini
rnekleriyle gstermilerdir (bn Kuteybe, s. 305-309; Taberl, I, 212-214; Zeccac,
I, 62-63) . AncakArap dilcileri ksaltna yoluna gidilebilmesi iin s iyakn hazfedilen
ksma delalet etmesi artn ararlar, hurGf- mukattaada ise byle bir durum sz
konusu deildir (bn Keslr, I, 58).
3. HurGf- mukattaadan her biri birok
manaya gelmektedir. Eb'I-Aiye ve Rebl' b. Enes'ten rivayet edildii ne gre bu
harflerin her biri Allah'n isimlerinden birinin anahtar olduu gibi O'ndan gelecek
nimet ve belalara, ayrca baz milletierin
dnyada kal sresine de delalet eder
(rnekler iin bk. Taberl, I, 215; Zerkel, I,
174; SyGtl, el-iti):an, III. 26). Bu gr
biraz daha gelitiren Taberl, her harfin
belirtilen manaya geldii gibi bu konuda mfessirler tarafndan ne srlen
dier grlerin hemen hemen tamam
na da delalet ettiini syler. Buna gre
her bir harf. mesela hem Allah'n isim ve
sfatlarndan olup kendisiyle yemin edilmekte hem banda bulunduu srenin
ismini oluturmakta hem de Kur'an'n
i ' cazna delalet etmektedir. Birden ok
manann anlalabilmesi iin sz konusu
harflerin Kur'an'da mstakil zikredildii
ni ne sren bn Cerir et-Taberi, "mmet"
ve "din" gibi Arapa'da birden fazla anlam
tayan kelimelerin mevcudiyetini bu grnn doruluuna delil getirir (Cami'u'l-beyan, I, 220-223) . bn Keslr ise bu
gre kar kmtr. Kur'an'daki m
terek lafzlar. getii yere gre muhtemel manalarnn tamamna deil sadece
birine delalet eder. Mmkn olduu takdirde mterek lafzlarn muhtemel na
nalarnn tamamna hamledilebilmesi
usul alimleri arasnda ihtilafldr. Mte
rek bir lafz olan "mmet" kelimesi, bir
cmlede vaz'n delaletiyle muhtemel na
nalarnn tamamna delalet etse bile bir
harfn muhtemel manalarn tesbit etmek mmkn deildir; bir harf bir isme
delalet edebilecei gibi bir baka isme
de delalet edebilir (Te{sfr'l-~ur'an, I, 5758). Elmall Muhammed Hamdi. Kur'an'daki mteabih ayetlerle manas olma-
olumutur.
HURF- MUKATIAA
bn'I-Cevzl, V, 268-270; VII, 3-4 , 97; bn
grleri,
405
HURF- MUKATIAA
65) bir yana braklrsa arkiyatlarn grleri genelde ksaltna teorisine veya
bunlarn esrarl harfler olduu kanaatine
dayanr. islam alimleri arasnda olduu
gibi msterikler arasnda da bu konuda
genel kabul grm bir yorum bulunmamaktadr. Ancak bu harflerin Kur'an metnine ResGl- i Ekrem'in vefatndan sonra
ilave edildii yolundaki Teadar Nldeke'nin ilk gr (a.bk.) arkiyatlar arasnda fazla taraftar bulmazken bunlarn
Kur'an'n bir paras olduu gr giderek g kazanmtr.
Batl ilim adamlar . hurf- mukattaa
zerinde XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren gr beyan etmeye balamlar
dr. Aloys Sprenger'in ta-sln-mlmi , Vaka
sresinin Kur'an'a temiz olanlardan ba
kasnn dokunamayacan belirten 79.
ayetinin ksaltnas saymas . daha sonra
Regis Blachere'in elif-lam-mlmi Fatiha
sresinin ilk ayetinin ksaltnas kabul
etmesi (lntroduction, s. 148-149). islam
alimleri tarafndan ok nceden gndeme getirilen ksaltna tezlerinin devam
mahiyetindedir. Bat ' da hurf- mukattaa hakknda en garip teoriyi Nldeke
ne s rmtr. 1860'ta yaymlanan Geschichte des Qorans adl eserinde bu
harflerin vahiy mahsul olmayp Kur'an'n
cemedilmesi srasnda srelerin kendilerinden temin edildii sahabilerin isimlerini sembolize ettiini, mesela elif-lamrann Zbeyr'i, elif-lam-mlm-rann Mugire'yi, ha -mlmin Abdurrahman' gsterdiini ileri srmtr. Ona gre bu ksalt
malar, daha sonraki mslmanlar tarafndan ne anlama geldii bilinmedii iin
Kur'an metninden say lmtr. Avrupa'da
bir sre yaygn kabul gren bu iddia O.
Loth 'un 188 1'de ortaya att bir baka
gr l e tesirini kaybetti. Loth, hurf-
mukattaann , Hz. Muhammed'in yahudilere yaknlk duymaya balad Mekke'nin son dnemiyle Medine'nin ilk dneminde inen srelerin banda yer almasndan ve baz harflerden hemen sonra
-bir yoruma gre- o harfiere iaret eden.
"Bunlar apak kitabn ayetleridir" (mesela b k. YOn us 0/1; Yusuf 12/1; er-Ra'd 13/
; en-Nemi 27/1) gibi ifadelerin gelmesinden hareketle bu harflerin Kur'an'a onun
salnda girdiini ve bunlarn ilgili silrelerdeki belirli anahtar kelime ve cmleleri n yerine geen kabalistik semboller
olduunu ne srd. Loth'un bu yorumu
zerine Nldeke nceki grnden vazgeerek hurf- mukattaann levh-i mahfza esrarengiz bir iaretten te herhangi bir mana tamadn syledi (bk. Watt,
406
s. 64; EJ2[ng. L V. 412). te yandan Hartwig Hirschfeld, 1901'de yaymlanan eserinde Nldeke'nin ilk grn gelitirip
savunmaya alt. Nldeke'nin sonraki
grnn savunulamaz olduunu , nk onun syl edii trden yahudi mistisizminin hurf- mukattaann yazld dneme kadar geri gitmediini, aksine yahudi mistik literatrne ait en eski kitaplarn Arap tesirinin izlerini tadn , eer
Kur'an ile levh-i mahfz arasnda bu tr
iliki olsayd harflerin az saydaki srelere
deil Kur'an'n ounluuna tahsis edilmesi gerekti i ni , ayrca Kur'an ' n btnnde grnr hibir mistisizmin bulunmadn ifade eden Hirschfeld, aslnda
Nldeke'nin ilk yaklamyla bu sahada
baarl bir balang yaptn ne srer
ve, "Bu harfler Muhammed'in salnda
Kur'an'a g i rmi olsayd srelerin tertibinde onun nemli pay olurdu ki bu,
Kur'an ' n derlenmesi konusunda bildiimiz gereklerle eliir" der (New Researches, s. 141).
Nldeke'nin Kur'an tarihine dair eserini geniletip yeniden nereden Friedrich
Schwally bu almasnda , 1919 ylna kadar Bat ' da hurf- mukattaa konusunda
ortaya kan literatr gzden geirmi
ve Loth'un ksaltna nerisini ok indi,
Nldeke'nin sonraki grn de pheli
bularak reddetmi , kendisi hurOf- mukattaann Ku r'an'n birer paras olmas
ihtimalini ne srmtr ( Geschichte des
Qorans, Il. 73 , 76 , 77 ; EF [ng.J, V, 4!2413). Richard Beli'in An Introduction to
the Koran'n gzden geirip genileten
Montgomery Watt da Hirschfeld'in geli
tirmeye alt Nldeke'nin eski grn eletirmitir. nk buna gre hangi harfin hangi ismin ksaltnas olduu
konusunda t atmin edici bir zm getirmek mmkn deildir ; ayrca Bakara ve
Al-i imran gibi byk srelerin bu durumda tek kiiden temin edilmi olmas
gerekir ki bunu makul bulmann imkan
yoktur (Bell's Introduction, s. 63) .
1921'de Hans Bauer. Loth'un ksaltna
teorisi dorultusunda hareket ederek
mukattaa harflerinin banda bulunduklar sarelerin isimleri o l duunu . sarelerin
dier ad l ar gibi bun l arn da ilgili surelerdeki belli kelimelerin ifreleri yerine getiini, mesela ya- sin harflerinin 20. ayette geen " ~ .. kelimesine, sad harfinin
srenin 31 . ayetinde geen u .:;..LJ .a .. kelimesine, "kaf"n sOreni n 23. ayetinde geen " ~j " kelimesine iaret ettiini ne
srd. Ayn harflerle balayan sureler
grubu iin de baz balararad ve elif -
des Vierundzwanzigsten,
s. 278). Seale'in
yaklamnn
da tenkide
HURF- MUKATIAA
ak birok yn bulunmaktadr. Nitekim
A. T. Welch, "Bu harfler hakknda birok
alternatif nerinin eit derecede mmkn olmas gerei onun nerisinin samaln gsterir" demitir (EJ2 [ng.J. V,
41 3).
Kabala'nn
ayn
Hu r f Mukattaann
Alfabetik Listesi
1. Elif-lam- mim
2. Elif-lam-mim
,_ll
,_ll
Bakara/2
Al-i imran/3
3. Elif-lam-mim
,_ll
Ankebt/29
4. Elif-lam-mim
,_ll
Rm/30
5. Elif-lam-mim
,_ll
Lokman/31
6. Elif-lam-mim
,_ll
Secde/32
7. Elif-lam-mim-ra
_,..J I
Ra'd/13
8. Elif-lam-mim-sad
..,.Wl
A'raf/7
Ynus/10
9. Elif-lam-ra
}1
}1
Hd/11
}1
Ysuf/12
12. Elif-lam-ra
)1
ibrahim/14
}1
Hicr/15
14. Ha-mim
15.Ha -mim
16. Ha-mim
17. Ha-mim
18. Ha-mim
19. Ha-mim
M'min/40
""'"
""'"
""'"
""'"
""'"
""'"
Fusslet/41
Zuhruf/43
Duhan/44
casiye/45
Ahkaf/46
Kaf/50
22.Kaf-ha-va-avn-sad
Meryem/19
23. Nn
"
..:!"
Sad/38
25. Ta-ha
.u.
Taha/20
26. Ta-sin
._,..
Neml/27
27.Ta-sin-mim
suara/26
29. Ya -sin
'-'"'-
Kasas/28
Yasin/36
24. sad
Kalem/68
407
HURF- MUKATIAA
408
HURUFAT
( .::.s.9.f>' )
Matbaaclkta
baz
madenierden dklp
dizgide kullanlan harf, rakam
ve noktalama iaretleriyle
ssleme unsurlarna verilen ad
(bk. MATBAA).
_j
HURFLK
Fazlullah- Hurffl'nin
(.
796/1394)
kurup gelitirdii,
harflerin esrarna dayanan
batni bir akm.
_j
HurGfiliin temeli. eski alardan gelen ve harflerle saylarn kutsalln kabul edip bunlara eitli sembolik anlamlar ykleyen anlaya dayanr. ok eskiden beri tabiatta varl kabul edilen gizli
gler eki l ve harflerle ifade edilmeye
al lm , sonuta tabiat bilimlerinden
nce efsun, tlsm, sihir gibi tekniklerle
"hurGf" ilmi ad altnda szde ilimler ort aya kmtr. HurGfiliin ne zaman ve
nasl doduu kesin olarak bilinmemekle birlikte gerek anlamyla milattan nce IV ve lll. yzyllardan itibaren Ortadou'daki Helenistik- gnostik karakterli dinlerde ortaya kt grlmektedir (bk.
HURF ).