Eski Anadolu Turkcesi Grameri F.K.T-libre PDF

K K E S K A N A D O L U T R K E S G R A M E R
FARUK
K.
TMURTA
T r k i y e T r k e s i n i r t a r i h i devresinin i l k i n i Eski A n a d o l u T r k e s i
tekil etmektedir. Seluklu devri T r k e s i n i de iine alan bu devre X I I I .
a s r d a n X V . asrn sonuna kadar devam etmitir. X V . asrn i k i n c i y a n s b i r
gei devri olmakla beraber, Eski A n a d o l u T f k e s i n i n hususiyetleri, b t n
X V I . asr boyunca devam etmi, h a t t X V I I . asrda da kendisini gster
mitir.
S e l u k l u devrinden b u g n e pek az eser kalmtr. B u n l a r n b y k b i r
ksm, daha somaki y z y l l a r d a istinsah edilmi metinlerdir. Bunlar Sultan
Veled, A h m e d Fakih, e y y a d H a m z a ve D e h h n ' y e i t b u l u n m a k t a d r .
X I I I . asrn sonuyla X I V . asrn b a n d a yaam olan Yunus Emre de Sel
uklu devrinden saylabilir.
Eski A n a d o l u T r k e s i devresinin gramer hususiyetlerim, her asra i t
belli bal eserlerden r n e k l e r vererek, ana izgileriyle tesbit etmi b u l u n u
yoruz.
XIII.
asr
C R = M e v l n C e l l e d d i n i R u m ' d e t r k e beyit ve ibareler ( M e c d u t

M a n s u r o l u , T D A Y , 1954, s. 2 0 7 2 2 0 ) . N = a r h n m e A h m e d F a k i h
( M e c d u t M a n s u r o l u , s t a n b u l 1956), S V = Sultan V e l e d ' i n T r k e M a n
zumeleri ( M . M a n s u r o l u , s t a n b u l 1958), Y Z = Yusuf ve Zeliha e y y a d
H a m z a (Dehri Dilin, faksimile, s t a n b u l 1954), D H = D e h h n ve M a n z u
meleri ( M . M a n s u r o l u , s t a n b u l 1947), H = e y y a d H a m z a ' n m M a n z u
meleri ( M . M a n s u r o l u , D r e i Gedichte a y y d Hamza's : U A J b . X X V I ,
1954).
XIV.
asr
FS = F e r h e n g n m e i Sa'di T e r c m e s i Hoca Mes'ud (Yekta M u t l u ,

F e r h a n g n m e i S a ' d T e r c m e s i n i n gramer hususiyetleri, mezuniyet tezi,
T r k i y a t E n s t i t s K t p . nr. 272), S N = S h e y l Nevbahar Hoca M e s u d
(J. H . M o r d t m a n n , faksimile, Hannover 1925 ; Tahsin B a n g u o l u , Altosma
c
332
Faruk K.
Timur/a
nische Sprachstudien zu Sheyl Nevbahar, Breslau 1938), Y Z D = Yusuf

ve Zeliha E r z u r u m l u Mustafa D a r i r ( E r z u r u m l u D a r i r ' i n Kssai Yusuf
Mesnevisi z e r i n d e Bir n c e l e m e ; N u r a n zyiit, Mez. tezi, T r k . Enst.
K t p . nr. 592). M T = M a n t k u ' t T a y r T e r c m e s i Glehr (A. S. Levend,
faksimile A n k a r a 1957), K D = Kelile ve D i m n e K u l Mes'ud (A. Zajacz
kowiski, Etudes sur la langue Vieille Osmanli I .Morceaux choisis de la
traduction turque anatolienne de Calil et D i m n , Krakowie 1934), G Z =
Gazavr Hz. A l i hikyesinin gramer hususiyetleri (Erdal Duyar, tez,
nr. 327), K B = K a d Burhaneddin D i v a n ( T . D . K . , faksimile, s t a n b u l
s t a n b u l 1944), K Y = Kssai Yusuf (C. Brockelmann, Ali's Hssa'i Jsuf,
der alteste V o r l u f e r der osmanisehen L i t e r a t u r : A B A W , Berlin 1916),
D K = K i t a b Dede K o r k u t ( M u h a r r e m Ergin, Dede K o r k u t K i t a b I I I ,
Ankara 1958 1963).
XV. asr
A D = Ahmedi D D i v a n (smail Hikmet Ertaylan, Ahmedi D
K l l i y a t , faksimile. s t a n b u l 1952), M V = M e v l i d S l e y m a n elebi
(Ahmet Ate, V e s l e t ' n N e c t , A n k a r a 1954), D = eyh D i v a n ( T . D . K . ,
faksimile, A n k a r a 1942), H = Husrev irin (Faruk K . T i m u r t a , eyh
' n i n Husrev irin'i, s t a n b u l 1963), H R = H a r n m e eyh (F. K . T i
m u r t a , e y h ' n i n H a r n m e ' s i , s t a n b u l 1971), D V = Vasiyyeti N u i r e v a n
A . D ( . H . E r t a y l a n , Ahmedi D K l l i y a , s t a n b u l 1952), A P = k
p a a z d e (H.J.Kissling, Die Sprache des A s k p a a z a d e . Breslau 1936, K V =
K r k Vezir ( H . W . Duda, Die Sprache der Q y r q Vezir E r z h l u n g e n ,
Leipzig 1930), A T = A t a ' n i n iirleri (F. K . T i m u r t a , eyh ve a d a l a
rnn eserleri z e r i n d e gramer a r a t r m a l a r I I I : T D A Y , 1960, 1962),
SF = Saf'nin iirleri ( F . K . T m u r t a , T D A Y , 1960, 1962), E Z = E z h e r
' n i n iirleri (ayn yer), H M = H m m ' n i n iirleri (ayn yer), H S N =
H a s s n ' m iirleri (ayni yer), R = r z ' n i n iirleri C F . K . T i m u r t a , T D A Y ,
1960, 1962).
S E S
B L G S
Eski Anadolu T r k e s i metinlerinin ses bilgisi b a k m n d a n gsterdii

en dikkat ekici hususiyet, y u v a r l a k l k d z l k b a k m n d a n vokal u y u m u n u n
zayf olmas : vokallerde umumiyetle bir y u v a r l a k l a m a t e m a y l n n b u l u n
m a s d r . Bir ok eklerin vokallerinde bir y u v a r l a k l a m a g r l m e k t e d i r .
Eski Anadolu T r k e s i ' n i n ses bilgisi hususiyetleri ana izgileriyle
yle sralanabilir :
Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri
333
V O K A L L E R
1. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e bulunan vokaller u n l a r d r : a, e, . i . o,

, u, . A y r c a bir de k a p a l e'nin varl d n l e b i l i r .
V o k a l
D e i m e l e r i
2. lk hecedeki vokal d e i m e l e r i n d e n i / e meselesinde Eski A n a d o l u

T r k e s i i t r a f i n d a d r . u kelimelerdeki i'ler b u g n e iledir : b i l , b i n " b e n " ,
b i r Y Z D
, bisle Y Z 782, bi, bize, bizen D 275, d i , dir, dirnek,
gice, gicik, gi, gi, gini, girek, girdek, gir, i l "memleket, i l " y a b a n c " ,
i l " y " FS 398, i r "erken", i r "erkek" FS 982, i r , irden "erkenden" D 955,
i r d r , irgr, iri, iridr, irte, i r r , isen "sa, esen" FS 424, i " e " , iik,
it, iy, siz, vir, y i , y i d i , yidek, y i g " y e , daha s t n " , y i ] , y i l " k o m a k " ,
y i m , yimi, y i n " m a l u p etmek" FS 685, y i n i , yir, y i r "zemmetmek, yermek",
y i r i n "teessf etmek, h a y f l a n m a k " , yit "kfi gelmek", y i t " e r i m e k " ,
yitmi, y i t r " e r i t i r m e k " .
Bu kelimelerdeki i sesi, b u g n A n a d o l u halk azlarnn bir o u n d a
k a p a l e (e), b z l a r n d a i , s t a n b u l a z n d a ve yaz dilinde ak e olarak
telffuz edilmektedir.
3. Bz kelimelerdeki e sesi, Eski T r k e d e o l d u u gibi, kendini m u h a
faza etmitir :ey < e d g " i y i " , ger < ked " g i y m e k " . Bunlar, s t a n b u l
a z n d a i olarak sylenmekle beraber, bz Anadolu halk a z l a r n d a e ve
daha ok e eklinde telffuz edilmektedir.
4. ahs zamirlerinden ben ve sen'in akkuzatif ve genitif ekilleri olan
beni, b e n m ve seni, s e n n kelimelerinin y a n n d a bini, binm ;sini, sinn
ekilleri de daha az s a y d a olmak z e r e g r l m e k t e d i r . T r k e d e zamir
e k i m i n d e k k n v o k a l i n i n deimesi m m k n o l d u u n d a n , bu ekillerin
b u l u n m a s normal telkki edilebilir. Esasen Eski T r k e devresinde de ben
ben ve sen z a m i r i n i n e k i m i n d e bu ekillere tesadf edilmektedir.
5. Bz kelimelerde, Eski T r k e devresinde e olan ses, i ' d i r : imdi <
emdi, emti, a m t , iit < eit, nice < nee, nite < neteg. Bir ka kelimede
bu i / e deiiklii u m u m deildir, b z metinlerde g r l m e k t e d i r : isek <
eek Y Z 652, iyle < edle Y Z 1026 dik dur < tek dur "susmak''
Y Z 803, digiil < tegl, t a ol Y Z D .
6. A r a p y a z s n d a farkl iaretler b u l u n m a d iin o / u ve / d e i
ikliini ve bylece ura, uyan, usan, gzel, yr, yukar g i b i kelimelerin bu
devirde ove oile m i yoksa u ve ile m i o l d u u n u t y i n ve tesbit etmek m m
k n deildir. Diftong bulunan kelimeler dndakilerde Eski T r k e devresi
334
Faruk K.
Timurta
ekiherine uymak daha isabetli olur :osan, g'zel g i b i ; diftonglu kelimelerde

Bat T r k e s i her i k i ekle de sahiptir. A z l a r a g r e b u ekiller d e i m e k t e
d i r :oyan (uyan), ogra (ura), y'r (yr) gibi. s t a n b u l az, muhtemelen
R u m e l i ivesinin tesiri ile u ve a'l ekilleri tercih etmitir.
V o k a l
U y u m u
7. ncelilckalnhk b a k m n d a n vokal u y u m u Eski A n a d o l u T r k e s i

nde ok kuweth'clir. B u g n vokal u y u m u d n d a olan ve sdece ince ekli
mevcut olan aidiyetvasfiyet eki (vasfiyet zamiri) ki'nin, Eski T r k e ' d e
o l d u u gibi, kaln ekli b u l u n m a k t a d r ; ayrca k i k i vokal a r a s n d a sada
h l a a r a k o l m u t u r : anu Y Z 983 ve K D 8, boyunda D 12010,
baunda H 2186, azunda H N I V 4 , alnunda H O I V 5 , anda S V
138, ve S N 31015,yananda D 1892, etrafda A P 31, umakda N G
1922, omuzunda S N 2729, havada S N 2972, zamrumda S N 2399,
hisarda A P 31, baunda A P 3 1 . B u g n sdece ince eklinin b u l u n m a s ,
F a r s a d a n dilimize geen ve ok k u l l a n l a n ki b a l a m a e d a t ve nisbet zami
r i n i n tesiri ile izah edilebilir.
s
8. Cevheri f i i l z'nin dk partisip ekli olan idgi kelimesi de, ek g i b i

telkki e d i l d i i n d e n olsa gerek, vokal h e n g i n e u y m u t u r :az dun H
977, hakk dun H 973, hakikat duna D 1029,fettan dun SF 32.
9. Eski T r k e devresinde mevcut o l d u u halde, iken g e r u n d i u m eki
n i n k a h n ekli yoktur. Ek, b u g n k g i b i d i m a incedir. B u g n sdece b z
A n a d o l u halk a z l a r n d a k a h n ekli g r l y o r .
10. Eski A n a d o l u T r k e s i ' n d e de, Eski T r k e ' d e o l d u u g i b i yuvar
l a k h k d z l k b a k m n d a n vokal u y u m u s a l a m deildir. A y r c a b u devrede,
eski ve yeni yaz dillerinden farkl olarak b i r ok kelimelerde b i r yuvarlak
l a m a k e n d i m g s t e r m e k t e d i r . B u y u v a r l a k l a m a (labialisation) Eski A n a
dolu T r k e s i ' n i n en m h i m fonetik hususiyetlerinden b i r i n i tekil etmektedir.
Y u v a r l a k l a m a n n eitli sebepleri v a r d r . Bir k s m n d a dudak konso
n a n t l a r , bir k r a r n d a ise Bat T r k e s i ' n d e ve g'lerin d m e s i r o l oyna
mtr. Bz kelime ve eklerdeki y u v a r l a k l k ise h i b i r sebebe b a l a n a m a m a k
a d r .
Y u v a r l a k l a m a
11. D u d a k k o n s o n a n t l a r (b, m , p , v) tesiri ile yuvarlak vokal t a y a n
kelimeler u n l a r d r :blezk Y Z 718, bunar S V 144, demr H 1123, kavum
Y Z 976, D K 1519, trmuk H 1662, semz D K 489 ; kirpk A D 273. tapu
335
G Z 4617, kap SV 165, avun Y Z 102, kavul " k a v i l , s z " Y Z 627, gvr
Y Z 3411, givr S V 11149, sevil D 1029,yavu S V V I 4 , svri D K 1295.
D a h a n c e Eski T r k e devresinde dudak k o n s o n a n t l a r dolaysyla
y u v a r l a k l a m olan vokaller, kendini muhafaza etmektedir :kamu, kulavuz
( k u l a u z ) , t a m u , yavuz, d e l .
Gevde kelimesindeki e, Eski T r k e d e o l d u u gibi, umumiyetle yuvar
l a k l a m a m ekilde g r l m e k t e d i r . Bununla beraber b z metinlerde yuvar
lak ekli de b u l u n m a k t a d r :gvde S V 153, 168, 1162, 1173, 1179, 1181,
1194, X X I V 8 .
Kavum ve kavul rnekleri, y a b a n c kelimelerin de y u v a r l a k l a m a a u y d u
u n u g s t e r m e k t e d i r .
12. Eski T r k e devresinde mevcut olan ve g'lerin d e r k e n kendinden
nceki vokalleri y u v a r l a k l a t r m a s sonucu yuvarlak vokal t a y a n kelimeler
u n l a r d r :alu < a h "alk, ahmak, aptal, sersem ; aa ,di, deersiz ;
c i z " H 6926, Y Z 2311 ; aru < a r " t e m i z " S V 1135, ayn < a d n
N 53, bil < b i l i g D V 3009, kapu < k a p Y Z 699, ksu < ks "sknt,
eziyet, tazyik" H R 40, sagu< sa "enliklerde, d n l e r d e salan para
v.s." M V 7:149, satu < sati Y Z 287, sevil < sevig H 4674, sam < sar
H 881, tapu < t a p D H 58,yapu < y a p H 2118, yazu < yaz H 3317.
Kapu, sev, tapu, yapu g i b i kelimelerde y u v a r l a k l a m a y a ve g ' n i n
dmesi kadar p ve v dudak k o n s o n a n t l a r da sebep o l m u t u r denilebilir.
Sonundaki ve g'ler d t halde yuvarlak vokal t a m a y a n kelime
ler de v a r d r :ac < a H 989, ass < as G Z 424, ay < a d S N 2486,
(az olmakla beraber ayu seldi de v a r d r : ayu S N 2177) eri < erig D
1671, kat < k a t i A D 275, kip < kiig H 5719, ss < s SV X X I I I 7 ,
diri < t i r i g Y Z 823, si < sig 151, kar < k a n H 1741.
13. Bz y a p m eklerindeki vokaller, Eski T r k e devrinden beri yuvar
lak olarak g r l m e k t e d i r . Eski A n a d o l u T r k e s i metinlerinde de b u yuvar
laklk devam etmektedir. B u ekler (u)k, ()k ve aru, er'dv. Bu eklerle
meydana gelen kelimeler u n l a r d r :auk S V 11125, artuk M V 521, ayruk
H R 108, aruk "zayf, y o r g u n , clz" Y Z 498, delk K B 110, D 1279,
eksk H 2286, esrk H 12, smk H 4804, tanuk H 4755, tamuk " d a n m a ,
i s t i a r e " D V 3038, H 2246, uyanukS V .1164,yarauk "yakr, uygun, m n
sip" D 1044,yazuk " g n a h , " c r m " M V 1665, y i t k H 605.
aru < a r u , e r < g e r ekiyle y a p l a n kelimeler m a h d u t t u r :ierii
Y Z 1915, ier H 951, y u k a r u S V 1122.
14. Bz kelimelerde yuvarlak vokal b u l u n u u n u , bir sebebe b a l a y a r a k
izah etmek m m k n deildir. Eski T r k e devresinde de b u vokaller yuvar
lak i d i . B u n l a r n vokal h e n g i n e u y m a s , daha sonraki y z y l l a r d a o l m u t u r .
336
Faruk K.
Timrla
B u g n de b u n l a r n bir ksm Anadolu halk a z l a r n d a h l y u v a r l a k t r . Bu

vokallerin b u l u n d u u kelimeler u n l a r d r :agu D V 3089. alkun Y Z 6511,
azuk D 136, ber SV X I I 6 , dk H 1741, giril D H .21, inc Y Z 422,
lduz H R 77, kargu " k a m " A D 2911, kart H 877, kend S V 19, yanku
H 6326.
Bu kelimelerden baka b i r k a kelime daha vokal h e n g i n e aykr olarak
yuvarlak vokallidir. Bunlardan bir ksm Eski T r k e devresinde mevcut
deildir, bir ksm ise deiik ekilde g r l m e k t e d i r :degl S V I 1 1 , del Y Z
2311, hrsuz D V 30612, sayn D 1625, zeng H 1306.
15. D a i m a yuvarlak vokal tayan ve vokal u y u m u d n d a olan ekler,
vokali aslnda yuvarlak olanlar ve sonradan y u v a r l a k l a a n l a r olmak z e r e
i k i ksmdr. V o k a l i aslnda (Eski T r k e Devresinde de) yuvarlak olan ek
ler u n l a r d r :
G e r u n d i u m eki up, p ve genilemi ekli olan uban, b e n :sanup
A D 165, yaylayup SV 138, getrp N 36, baglanban D 14511, gerben
H R 74.
F a k t i t i f eki dur, d r :yidr N 15, bildr H R 76,yaradur D 16212,
y a d u r A D 1615, i r d r Y Z 9315, i n d r Y Z 1612.
F a k t i t i f eki ur, r ; irr H 1135, ger A D 246, yitiir " e r i t i r m e k ,
u l a t r m a k " H 1074, artur SV 142, degr SV 115, "icr Y Z 4214,
geyr Y Z 715.
F a k t i t i f eki gur, gr :irgr M V 1015, dirgiir N G 1834
E m i r eki sun, sn < zun, zn :gelsn SV X l l , klsun Y Z 471,
disnler D V 3018.
Bildirme eki dur, dr < durur :y r e k kandur D H 67, gidermekdr
SV 19, yakndur H 1336, idr D 1581.
Partisip eki duk, dk :agladug Y Z 9015, sevdgi H 116, didk_
leri D 562.
16. V o k a l i Eski A n a d o l u T r k e s i n d e y u v a r l a k l a s m eklerde yuvarlak
hk, ya m , b, v g i b i dudak sesleri veya . g dmesi yahut da analoji yoluyla
meydana gelmitir.
D u d a k k o n s o n a n t m dolaysyla vokali y u v a r l a k l a m ekler u n l a r d r :
1. yelik eki (u)m, (il)m ; (u)mz, ()mz, muz, mz / cnum H
I 15, elm D H 65, bagrumuz D 9613, evmz Y Z 3315, atamuz SV
I I 47, ikimz Y Z 1912.
2. ahs iyelik eki (u)n, (ii)n ; (u)nuz, ()nz, nuz, nz analoji
yoluyla ( 1 . ahs iyelik ekine benzemek suretiyle) yuvarlak vokal t a m a k
t a d r :saun D 407 ,cemln A D 1313, gnhunuz H O 112, nefsnz
SV 11149, atanuz Y Z 7815, degmenz Y Z 694.
337
' G n i t i f eki un, n, nun, nn( n c e 1. ahs*iyelikeki tesiriyle b e n i m ; <

benin benm olmu, sonra analoji yoluyla senn ve anunêkilleri kmtr ve
d u r u m Umumilemitir) jCanlara c n SV, 143, i 'K.ash. H R 8 2 , . d n y n a n
dirlii SV. 1116, llenn akl.A D 175,; ben^m, bigi .D 106rl0, bizm l d u
zumuz H R 7 7 , s e n a ? 2 k u n H O 111, anun zlfi A D 16lp,.
G r l e n gemi zaman ekleri dum, dm ,; du,n,, dn ; duk^dk ; dunuz,
dnz ( 1 . ahs ekim eki m ve Eski T r k e devresinde de d i m a yuvarlak
vokalli olan 4uk, rdk p a r t i s i p itesiriyle). :y^zdum H 1412, geldm S V X I I 3 ,
zdun H O ' l I I 1 5 , . d i < / a / z D 69, al<M,SV X X I I I 7 , virdk H 1398,
zldunuz D K 1077, i\etdnz Y Z 6810.
.
E m i r okluk I . ahs eki alum, elm eki :kaa/am H 1219, nidelm
N 71. Teldik ekli aym, eyimn d i r olarak ayum,eym h l i n d e de g r l r :
c.ydeymYZ 424
'
' ' ' '
" " ,
17. D u d a k k o n s o n a n t v < b dolaysyla vokali y u v a r l a k l a m ekler
u n l a r d r :
'
'""
a r t okluk 1. ahs eki viz,'vz (<Zbiz). n'olursaâ.? M V 940, klsa
vuz Y Z 15, irmesz/a> M V 1855,

stek okluk 1.ahs eki avuz, e*>vz'(Oa+ biz, e fbiz) : kurtlaa.t
H 1936, irevz D 1646.
:'
Bildirme okluk 1'. ahs ekiuz, 'z ('<biz'd'en) :perna H . 1286,
bizz H R 80, birae S V I'I139.> E k i n az "olmakla beraber vuz, vz ekli de
' ,
v a r d r : rzlrae, Y Z 8614,neyfe S V X V I I ,
stek teklik 1. ahs eki avam, evemb z a n avum, evm eklinde g r l
mektedir : alayaz/OTSV V I I I 1 , dutavum V I I I 3 , gzleyevm SV V I I 6 ,
:
ievm SV V I I I 3 . "
18. Sfat yapma eki l u , l ( < h , lig) ve g'lerin dmesi d o l a y
syla yuvarlak vokallidir : dt/a SV 1179, derd/a H O I I 4 . Ekin menfisi
olan suz, sz analoji yoluyla yuvarlak vokal t a m a k t a d r :lanra^ H 2126,
dikensz A D 30'64.
:
'
19. Geni zaman ekinin sadece yuvarlak vokalli ur, ar ekh v a r d r
alar H 1160, bilar A D 2810. B u g n ar.êr eki alan b i r k a f i i l Eski A n a
dolu T r k e s i n d e ur, r ekiyle tasrif edilmektedir :yatar D 63r2, gira?;,
k l a r D V 3077. .
.
, ...
,.
20. G e r u n d i u m eklerinden u m m i y e t l e , tercih edilmitir, , i
a z d r :sna D V "3074,' inleja H R I L ' '
'
'
v
' '
D z l e m e v e d z l k
"
21. 'Eski A n a d o l u T r k e s i n d e u m u m olarak bir yuvarlaklama" t e m

y l mevcut olmakla beraber, b z ^kelimelerde' Eski T r k e ' y e gre b i r
Trkiyat Mecmuas F . 22
338
Faruk K.
Timurta
d z l e m e g r l m e k t e d i r :bit < b t S V 147, ipin < n < u u n D H 92,
kam < k a m U 585.

22. Bz kelimelerde k k vokali yuvarlak o l d u u halde, daha sonraki
vokal d z d r . Bu kelimelerinb y k b i r ksm Eski T r k e ' d e de d z ' v o k a l l i
dir. Bir ksm ise, her i k i ekilde de g r l m e k t e d i r . Eski A n a d o l u T r k e s i
'nde de b z l a r n n i k i ekli b u l u n m a k t a d r . Fakat d z vokalli ekil daha
y a y g n d r :buhd D '1813, Miri Y Z 6913, ri N 66, diiris H 133, kur
S V 4 5 ,oh D H 52, ogr S V X V I I I 3 , sri D K 1344, togr D K 1441, tok
S N 2205, unt S V 127, un D 1807, yri S V X V I 9 .
23. Bz ekler k k n vokali ne olursa olsun daima d z vokal t a m a k t a
d r l a r . m l l a r n n son zamanlara kadar klielemi olarak devam etmesi,
bu d z olma hadisesinin b i r hususiyet o l d u u kadar, b i r i m l meselesi oldu
u n u da g s t e r m e k t e d i r . Bu ekler u n l a r d r :
A k k u z a t i f eki, i : kanu m H 931, m k i l m i H R 6 1 ,kzi H R 83.
.3. ahs iyelik eki , i :arpa ok H R 60, zi D K 1196.
G r l e n gemi zaman 3. ahs eki di, di :b u l d . S V 148, g r d i H R 50.
Soru ekim, mi : (Eski T r k e ' d e d i m a yuvarlakvokallidir. m , m ) :
dod m D 17010, bu m y d D 11210, del m i Y Z 2311. . ,,.
yelik eki s, si :kapus H 1156, sisi S V X X V 5 .
s i m d e n isim yapma eki a, ci :k a p u c Y Z 706, gzi D K ' 2471.
A n l a t l a n gemi zaman eki mis, mis :b u l m a m H 1362, grmi
d r S V 11136.
E m i r teklik 2. ahs eki gl, g :oll :D V 3029, grgil S V I I I 3 .
Bildirme teklik 2. ahs eki sn, sin :konuksn D 1743, glsin H
1258. ;
....
F i i l e k i m i n d e teklik 2. .ahs eki sn, sin :bulursm H 1420, g r r m i
s i n D K 1211.
,
'
Bildirme okluk 2. ahs eki sz, riz :c a n l a r u m s z H 1291, krsiz
S V X X I V 4 . .
r
F i i l e k i m i n d e okluk 2. ahs eki sz, siz:

grrsiz S V X X I V 2 " .
durursz S V X X I V 1 ,
Fiilden isim yapma eki ta, ki :turc H 2256, grici Y Z 2511:

G e r u n d i u m eki inca, ince :olnca H 1586, grince H R 45.
s i m d e n isim yapma eki lk, lik umumiyetle d z vokallidir, yuvarlak
ekli de b u l u n m a k t a d r :dosthn S V 1171, okhm D 1262, kulh
S V 1167, t o r u h k H 1402, s a y r a h n d a n S V 11135, k e n d U k d e n H
1085, k o n u k h k H 1877, a y r u k k H 2138, eyHk D V 30011, gnlik D K
686, delrlige D K 1078, m u t u l k D K 2347, h o h u m D K 2423..;
33.9
holuufi S V 135, k u l l u a 1167, n z k l k H 940, ayrulu D 1253,

k u l l u k d a D V 30711, eylk H 1716, D V 30313.
24. Bz eklerde y a r d m c (balayc) durumunda olan vokal, u m u m i
yetle d z , nadiren y u v a r l a k t r .
D n l l k eki ()n, (i)n : bulnduk D 1866, ufind H . 1588,
grinmez SV 1175, grindi H 1682 ; toyunur D 1866.
Passiflik eki ()l. (i)l :yonlm H 1157.yuylmaz D 1062, dkilp
H R 109, rtile mi H 1242"; yorulur D 6212,'yoruld H 1638.
Idelik eki (), (i) : 'buldlar D K 2125, sordlar D K 2007,
i n c e l m e
25. Eski T r k e ve gei devresinde kaln o l d u k l a r halde , , , y,
k o n s o n a n t l a r ile b i r arada b u l u n m a l a r sebebiyle'b z kelimelerdeki vokal
ler incelmitir : bi<b,
i n < n < u u n , dinle < l a , p i < p i ,
yeil<ya..
iz'f<, i< ;yri<yor,
eyit<&yt, yine<yana.,
V o k a l
t r e m e s i
26. V o k a l t r e m e s i n i n cok az r n e i v a r d r . Ancak kelime o r t a s n d a

olmak z e r e ( p n t h e s ) , b i r k a kelimede bir vokal t r e m e s i g r l m e k t e d i r :
azacuk H 848, yigirek R 276, M V 1869.
V o k a l d m e s i
27. K e l i m e b a n d a vokal dmesi (aphrse) iin ok az r n e k v a r d r ,
s t m a < s t m a , y u k u < u y k u < u d k u g i b i :stmalu H : 1935 yuku D 138
S V I X 8 .
28. DiHmizd orta heceler vurgusuz o l d u u n d a n dolay, kelime orta
snda vokal dmesi (syncope) fazla g r l m e k t e d i r . Gerek kelime b n y e s i n d e ,
gerekse eklerde vokal d m e s i n i n pek ok. rnekleri v a r d r . .
ar Y Z 105, bgr H R 53, re D 1862, yahi D K 6910, eylk
SV 11102, ayruk Y Z . 169, ogra Y Z 715, buyruk H R 117,ygri H 2620
tr H 237, emzr D K 613, karanlk Y Z 356, uyku< yku<udku
S V
1161, inle Y Z 9015, gynk D 7311.
.'
' "
nve ile :senn'n M V 179, olduuz'n M V 327, anun'n SV X X I V 9 ,
kendzi'n SV 1146, ad/la MV 428, gzi'yle SV 1180, szi'yle SV I I 1 2 1 .
yelik eki ile : brin H 2.176, az Y Z 114, gnli H ' 1327, alnnda
Y Z 5411, egnme T) 1166, barn H 1894, benzi Y Z 232, tonz H R . 98,
ogh D V 3011, boyn Y Z 115 v.s. v.s.
"
'
i : . .. .
Z
340
Faruk K:
Timurta
i f i i l i ile : dilerdi SV: 1142, itdiyse H M 34, yoksuld SV X X I I I 9 , bak

mazsa 11112, ssadunsa SV 1193, varsa'SV 1132, berbermi D 1801, biley
dm SV I I I l l , snydi S V X X I I I 4 ; usluysa S V X I I 7 . .
Eklerde : gerl (geril) H R 50, yazlu Y Z 3611, aslu H 2 0 6 5 , gynrdi
H 1704, glrile D 111, ulasaldan. D 9011, grmiyelden H M 71, birbirmizi
M V 1641, ej^> 1811.
"
D e r i 1m e B i r i e m.e
29. Vokalle biten b i r kelimeden sonra vokalle b a l a y a n bir kelime veya
ek geldii zaman vokallerden b i r i n i n d e r e k i k i kelimenin birlemesi h d i
sesi olan d e r i l m e b i r l e m e (contractioncrase) iin pek ok r n e k v a r d r . Bu
ekildeki vokal dmesi ya geici veya d e v a m l d r . D e v a m l d m e sonunda
kalplam szler ortaya kmtr. B u n l a r n b y k k s m m b u g n de kullan
m a k t a y z . Geici d m e , aruz vezni zaruretinden ileri gelmektedir.
K a l p l a m szler :n i n < ne j in, n ' i t < ne + i t , n ' o l < ne
+ ol, n'eyle < ne
eyle, nic'ol < nice + ol, imdi < u j i m d i , nesne
< n e + ise + ne, k e n d z i < . k e n d f zi, kendzine D 921, kendzinden
D V 3084, ol < u + ol, b u u r < bu + u u r , " b u zaman, bu defa", H
1361, M V 56, byle < bu j .yle,. yle < u + eyle (byle ve yle'nin
t e e k k l n d e yalnz .bir vokal dmesi deil, bir vokal deimesi de v u k u
b u l m u t u r . )
. .
30. A r u z vezni dolaysiyle ortaya kan ve geici m h i y e t t e olan vokal
dmesi ve b i r l e m e n i n eitli rnekleri v a r d r . Bir ksm ki ile, bir ksm i
f i i l i ile, b y k bir ksm ise deiik kelimelerle yaplmtr.
ki ile :k ' o l , k'ola, k ' i t d i , k'ider umumiyetle klielemi gibidir, yazl
l a r da birleiktir. (Baz yazmalarda bu birlemeyi g s t e r m e k z e r e , i k i n c i
kelimenin i l k h a r f i z e r i n e vasl iaretine benzeyen husus bir iaret konmak
t a d r . ) Ki ile y a p l a n birlemeleri, iin bir k a r n e k :iller ire ne kadar
k'amla insf u s e h D 301, mevlidine her k'ariun izzet kla M V 616, gze
d r e m k'urla b a u m a t c H R 115, k'mmetine byle i n ' m eyledi M V 1043,,
k'iklmi ka ben k u l u n ol demde h n idri A T 156,
i f i i l i ile :belrdise < b e l r d i ise D . 1739, irmeyedi < irmeye i d i
D 174T12, h a y l m i d i < h a y l m i i d i D 56r2, d e d i d m < dedi i d m
H R 65, o l m a s a d < olmasa i d i D 275 k l a d < kla i d i A T 53, z a h r m d a d
< z a h n n d a i d iM V 928.
'
. Deiik kelimelerle :b i g ' o l d < bigi old H 2050, el'alsa < ele alsa
D 1074, ild'lrse < ilde lrse R 217, h a l k o l d . < halka old A T 33,
k d e v m d e n < k d ' e v m d e h M V 1343, dinleyen'iy<"dinleyeni i y M V 416.
n'ister < ne ister D 1362.
5
341
K O N S O N A N T L A R
31. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e b u g n k yaz dilimizde' bulunmayan h

ve n k o n s o n a n t l a r g r l m e k t e d i r . B u g n e gre, baka bir farkl d u r u m u
yoktur:
. .
B u g n g r l e n konsonant deimelerinin b y k b i r ksm Eski A n a d o l u
T r k e s i devresinde o l m u t u r . Bir ksm ise bu devrede h e n z gerekleme
mitir. Bu. gibi hallerde konsonantlar asl ekillerini muhafaza etmektedir.
K o n s o n a n t
d e i m e l e r i .
32. Baz kelimelerdeki A'ler, b u g n o l d u u gibi, p'ye d n m e m i ;

kendini muhafaza etmitir. B u n l a r n b i r . k s m Eski T r k e ' d e de b iledir :
barmak Y Z .3614, basmak " a y a k k a b " H R 36, berk H 1558 bnar H M 39,
bi<p H 2925,..ztta<pusug M V 122, hre SN 30811. B t n bu kelime
ler, berk ve b n a r m s t e s n a Dede . K o r k u t K i t a b ' n d a p iledir ; a y r c a bi,
bak, b u u k , b r e k kelimeleri de p iledir.
33. Eski T r k e ' d e k i baz kelimelerin b a n d a k i b'ler. Eski A n a d o l u
T r k e s i n d e daha i l k zamanlarda v o l m u t u r : var Y Z 415, var N 7,
vir D H 12, v i r i b i Y Z 986, H R 6, H 2461. Bunlardan b ' l i kullanlm
olanlar da v a r d r : A A 9
34. K e l i m e iinde ve sonundaki b'ler de daha devrenin.banda v o l m u
t u r : av, ev, iv, sev, t a v a n , yava, yavlak, yavuz, yavm, yavu, y a v a n
gibi.
Eklerde de b > v deiiklii g r l m e k t e d i r . Bildirmede"ve f i i l e k i m i n
de k u l l a n l a n ve 1. ahs gsteren van, ven, vuz, vz ekleri ben ve biz zamirle
rinden gelmektedir : tolduravan SV 120, benven D 1226, b i l r v e n H
2222, k a y r m a z v a n H 1540 ; a a v u z SV X V I 2 , k u r l a v u z H 1936,
bilevz Y Z 312, r z v u z Y Z 8614, d e l v e m S N I I I 6 .
t / d
. 35. Dilimizde .kelime b a n d a k i t : d meselesi pek karktr. A s l n d a t
olan sesin d olarak inkif etmesi Eski T r k e Devresinin sonunda b a l a m
tr. Fakat Eski A n a d o l u T r k e s i n d e d u r u m ak deildir. M s t e n s i h e g r e
d u r u m d e i m e k t e d i r . A y n i n s h a d a , hatta ayni sayfada bir kelimenin i k i
ekli de g e m e k t e d i r . B u g n de t / d meselesi yine karktr. Yaz dilimize
esas tekil eden s t a n b u l az, Anadolu azlarna gre farklar t a m a k t a d r .
Eski Anadolu T r k e s i metinlerinde u kelimelerhemen daima t ile gemek
tedir.: tamu, tapu, t r k . D a i m a d ile y a z l a n l a r ise unlardr., d e g l , di:,
d e n l , d n , d, del; d e m e , direk, derin, dirr. B u n l a r n dndaki keli
Farulc K.
342
Timria
meler i k i ekilde de y a z l m a k t a d r . B u n l a r hangi ekilleri daha ok kullanl

yorsa ona gre i k i grupta toplayabiliriz.
d ile olanlar: dad, dak, dek "kadar", dek " t e k i n " , der "ter", deri, derzi,
dilk, ditre, dut, d k e n , d r l , delim, degr, dep, deprem, dir, d i r l i k
dirmek, dit, divir, dy, d n , dkeli, d n , d r , dri, d z , d z g n
dzet
t ile. olanlar t a , tal, tal, t a m " d a m l a m a k " , tamak, tamar, t a n , tanla
t a n ' ' d a n m a k " , tanuk, tar, tart, tasa, ta " d " , tavar, tayan, tek " g i b i "
to, t o r a n , t o r u , tokun, tokuz, tol, tolan, tolu, ton "elbise", tonuz,
toy, tur, turu, tutrak.
;
k/g
36. Eski T r k e ' d e k i k'lerin Eski A n a d o l u T r k e s i n d e g olarak i n k i
f ettikleri g r l m e k t e d i r . Fakat bu u m u m ve m u t l a k deildir, k olarak
kalanlar da v a r d r , g k a b u l edilenler u n l a r d r : gel, git, getr, gir, g,
gr, gk, gster, gr, gl, g n , g n d z , gne, gemi, gerek, geril, geyik,
gez, gider, gey, geyr, gizle, gger, gl, g n l , g n , gre, g r k l ,
grin, gyin, gz, gzet, gzg, g , gz.
A r a p harflerinde k, g ayr o l m a d iin y a z d a n anlamak m m k n
olmamakla beraber, kendileriyle i l g i l i b z kelimelerin b u g n de k sesi ta
d gz n n d e tutularak u kelimelerdeki k'lerin g o l m a d i l e r i s r l e
b i l i r :k e n d , k e n d z i , key, kii, kii, kine, k r p e .
k / h
. 37. Kelime b a n d a h e n z k /.h deiiklii yoktur, k kendini muhafaza
etmektedir :kam, kanda, kandan k a n g .
Bz kelimelerde hece ve kelime sonundaki k ' l a r ile kelime iindeki
(hece b a n d a k i ) k'lar h o l m u t u r ; fakat bu m u t l a k deildir, metne gre
d e i m e k t e d i r : o h D 710, y o h H 2185, yohsul Y Z 605, bah Y Z
336, oh D 873, h Y Z 575,"D K 13, y h Y Z 633, u m a l "cennet"
SV 134, b u d a h SV 137, r a h H 1581, yanah D 175, b r a h D 415,
H 966, yah D 1268, yazuh D 1241, y a p r a h SV 137, y a h i H 1885,
yohsa Y Z 241, a l d h S V X X I I I 7 . arha D 124, a h t D 5511, d h
N 74, k a h Y Z 212, k o h u H 2018, k o r h u Y Z 834, o h Y Z 35,
u y h u H , 9 5 8 . '
'
f / v ve g /
38. K e l i m e ve hece sonuyla, hece b a n d a k i g'ler kendini y a z d a muha

faza etmektedir. B u n l a r n y u m u a k y () eklinde okunup o k u n m a d n
tesbitetmek m m k n ' deildir. B u n l a r n byk, bir kism b u g n (y) ek
Kk Eski Anadolu.Trkesi Grameri
343
linde telffuz edilmektedir, bir ksm ise v'ye d n m t r : beg, been, b g

r, deg, d e m e , d e i r m e n , degl, dg, dgin, d n , eil, ein, eri,
ggercin, g g e r m e k , ggeg, gz, iren,, g, gil, ren, t , git,
seirt, seirdim, sg, sgil, sgl "kebab etmek piirmek",, y g (yeg),
yein, yele, yigrek, y i g i r m i , yiit, y g r , y g r .
/ v
39. Bir k a kelimede > v o l m u t u r :sovuk H 1628, sovu H R 107.
B u n u n aksi de v a r d r : v > . ekli g r l m e k t e d i r :k u l a u z < k u l a v u z K . D .
Bir k a kelimede o l d u u gibi kalmtr, b u g n k g i b i v o l m a m t r :
k o a Y Z 139, s a Y Z 376, H 5522.
, n / m
40. Bz kelimelerde yuvarlak vokallerden sonra gelen ve b u g n m
olan n kendini muhafaza etmektedir :gnlek Y Z 1014, konu (kon)
M V 1947, tonuz (donuz) H 1358.
.
n ve i l / g
41. Bir kelimede b u g n n olan kendini muhafaza etmektedir :
ar H R 99, a y r c a yalnuz kelimesinin 'li ekh de g r l m e k t e d i r : yalz
C R 61.
Eski T r k e d e n ve g olarak, i k i ekli bulunan bir k a kelime g iledir :
ein "omuz, s r t " D 1166, H 1148, egirt " k u a t m a k , muhasara etmek"
H 2 2 9 3 .
.
.
Bz kelimelerde b u g n ng telffuz edilen n, kendini muhafaza etmek
tedir. Eski T r k e devrinde n g ' l i olan bu kelimeler, bu devrede i k i sesin bir
lemesiyle n sesi tam, b u g n fi tekrar ng eklinde ayrlmtr :s n H
2315, SV X X I I I 4 , z e n FS 999.
d / y
42. Eski T r k e ' d e k i d, Eski A n a d o l u T r k e s i n i n b a n d a y o l m u t u r :
ayru, ayruk, ayni, ayak, b y k , boy, boya, ey, eyle, gey, koy, k u y u ,
kayu, toy, uyan, uyar, uyku, uy v.s.
K o n s o n a n t
d m e s i
/> ve /
43. Eski A n a d o l u T r k e s i devresinin b a n d a bl fiilinde b ve k e l t r
oltur kelimelerindeki 1 d m t r :ol, getr, otur
'344
;
Faruk K,
' '."
Tmitrtas
' ' y ve y
""
44. Bz kelimelerde y..d m t r u l a n H 2216, l d u z H R 77, p a r

Y Z 327, S N 232, r a k SV 19, rla SV 137, H R 99, i t " k a y b o l m a k "
D 1543, i n c H 1662.: Bu kelimeler ; b u g n umumiyetle y iledir. Eski
Anadolu T r k e s i n d e o l d u u gibi, b u g n de a a ve ala olan kelimeler
Eski T r k e d e y dedir (bk. yga D L T 780, ygla D L T 781, la D L T 215).
yl, yiit, y i g i r m i , y r e k , yzerlik kelimelerinde, y kendini muhafaza
ermitir. ,.; ,
Birka kelimede y dmesi g r l m e k t e d i r : t H R 4 1 , H R 42.; ya
" y a y " SV X I X 9 , R 225, E Z 55. ;
. ,
= g ve , g
45. Birden fazla heceli kelimelerin ve d o l a y s y l a b t n eklerin sonun

daki g, g'ler d m t r . B u n l a r n bir ksm kendinden nceki vokali yuvar
laklatrmtr, b i r k s m n d a her hangi bir deiiklik o l m a m t r (bk. 12) lu
< a h , an<ar,
a ^ < < a d , ^ ' r a < a d r , . i z 7 M < b i l i g , kapu<ka.p,
ksu<ks,
sau<sa., d ^ u < t a p , yapu<yap,
yazu<.yaz\
;ac< a,
ass<zs,
eri< eri,' kii<kiig,
ss<s, diri<rig,
si<sig,
& z n < k a r , kat<
kt, :awz<kamu, l ^ r a < k p r g , nzfe<ne+teg, l<\g, 'ta??z/iz<tamla,
i7/<z<tarla, j ' a y / f l < y a y l a ; lu, l < lig, lig eki (bk. 18) bahtlu S V
139, c a h l SV X I I 2 , sa n'efesl A D 2610, grkl Y Z 163.
Kelime yapma ve' ekim ekleri b a n d a k i ve g'ler Eski A n a d o l u
T r k e s i n d e tamamiyle d m t r :emek< e m g e k , ey<..dg, gerek <tkergek,
korku<kork,
fo//a#<kulak,
fcz;jr?<kadur
H 1540, D V 3057, suvar
< s u v r D 803, H T 5 5 1 , j>fl/a?z<yalan ; a, e < gj ge d a t i f eki ;
aru, er < aru, 'er yneltme eki iykafu<ykaru
H 1076,
ier<iget
S V 1166, z7ra<ilger Y Z 6713 ;an,'en<gan,
gen partisip eki : dutn
D V 3074, giyen H 2334 ; nca, ince<gna, gine gerundium eki : klnca
D 764, grince H R 45 al, eli<gal, geli gerundium eki :ayrlah Y Z 957,
idê/H 925.
: '
'
'
'
. i '
. l
K o n s o n a n t t r e m e
s i '
46. Y a r d m c konsonantlar y ve' n'nin kullanlmas normaldir. Y a l n z

iaret z a m i r i bu, u, o f u n o k l u u n d a y a r d m c n getirilmemektedir : bular
D 1211, sular A D 303, olar H 2254. Fakat, bular z a m i r i n i n a y r c a bunlar
ekli de v a r d r . bunlara D 503, bunlarun H R 59, bunlarmla H R 58, H 1894.
Kk Eski.Anadolu Trkesi Grameri
345
K o n .s o n a n t ' t r e m e s i
47 Bir k a kelimede y protezi g r l m e k t e d i r :yiri Y Z ' . 999, y i t

SV X X V I I I 2 , y i g r e n S N 5910. :
. . .
.
K o n o n a;n t i f 11e n m e s.i
.. 48. Konsonant iftlemesi ( g e m i n a i o n ) sadece ss olarak ve m a h d u t

b i r k a kelimede g r l m e k t e d i r :ass S V X X I I I 8 , ss (issi) "sahibi" H R 48,
ss "hararet" H 1628, ussum D 1604, appak Y Z 5410, elli.
K o n s o n a n t
y e r
d e i t i r m e s i
49. Konsonant yer deitirmesi:{metatez) n i n fazla r n e i . y o k t u r :karva
H R 96, D 6712, H 889 ;horyad (asl R u m a d r ve aslnda:h o r y a d ek
lindedir) H 1203, hoyrat D K 49, yarpah V 137 (bir n s h a d a ) ; tarvan
D K 2898.
H e c e . d m e s i
50. Hece dmesi (haplologie) iin r n e k azdr, 3. ahs bildirme eki
olan ve t r f i i l i n d e n gelen d u r u r ' u n dur, d r ekli de b u l u n m a k t a d r :
'
.
aydur SV X X I I I 1 , dervidr D 1581.
K o n s o n a n t
u y u m u
51. Eklerde, konsonantlar a r a s n d a sadak olup olmama b a k m n d a n

bir u y u m yoktur. K k n k o n s o n a n t ne olursa olsun u ekler d i m a d (>)
ile y a z l m a k t a d r : da, de (lokatif) : b a d a D 8012. h l e t d e H 1774 ;
dan, den a b l a t i f : budakdan SV X X I I I 6 , iden . H 1221 ; dum, dm,
dun, dn ; d, di ; duk, dk ; yaratdum SV 11141, g i t d m D 1333,
yatdun SV I X 8 5 ; g e d n 2124, t u t d H 1642, bidi S V 121 ;
g e d k D 1208 ; duk, db(partisip) : a d u g m H 2043, d k d g i D
548 ; durur, dur, dr (bildirme) : o k d u r u r D 7411, g n e d r A D 1510,
dur, dr (faktitif) : u l a d u r u p H 2354, iridrem H 1443 (Bu eklerin
yazk m u t l a k a o ile deildir, b z a n t (J ile yazld da g r l m e k t e d i r . )
:
52. k i vokal a r a s n d a b u l u n a n sadasz konsonantlar sadallamtr

(Sonorisation)\ Bylece t > d , ; fc>g, k'>fgT deiiklii o l m u t u r , d a g
dup D 1002, d z e d e l e r H 1502, g d i SV 1148, yaradan S V 179,
a h d u r . D 5411, b u l u d n a D 1813, d e p r e d r D 1122, iidenler H
1347, y c e l d r s i n D 2411, e y d r H R .41,sdini Y Z 908, yudar Y Z
346
Faruk K:
Timurta
228, i d b e n D 23010, gideli Y Z 755, y i d i D 59, z g n H 1501,

ilemege H R 94, yidgfi D 8013, e t e g m SV 126, gge SV X V I 3 ,
sngi Y Z 758, i n l e d g i Y Z 9015 ;olmaga Y Z 762, yog i d i A T 154,
olmag in M V429, k o p m a g SF 81,k l d u g arpa H S 2214, ag ola H 2144,
kulagma SV 11123, o gise H 2275, ayagn Y Z 1714, kull S V 1167,
a r t u g Y Z 628, bauftda H I I 7 , H 2186, u m a k d a N G 1922,
a n d a SN 2399, agzuflda S H O 44, h i s a r d a A P 3 1 , b r a k u b a n D H
116, yoldan F 148, a o t a D K 106, a y r u ile K B 3911, d a " d a h i "
S V 161,H 899.
n c e l m e
53. Bz kelimelerde, Eski T r k e devresinde kaln olan vokaller , , y
k o n s o n a n t l a r tesiriyle incelmitir (palatalisation) :b i < b , i n < n <
u u n ; i < , p i < p , i < , i b u < u b u , i d e < d e < u d a ; y i n e < y e n e
< y a n a , y e n i < y a n , y r i < y o r , e y i t < a y t .
B e n z e m e
54. T a m b e n z e m e (assimiltion) iin rnekler a z d r : d e g l misse
( < m i s e ) D 138, olurmssa ( < m s a ) D 138, b i l r m i s e y d m (<misse
< m i s e ) SV 178.
E K L
B L G S
ekil Bilgisi hususiyetleri gsterilirken nce k e m e y a p m z e r i n d e

d u r u l a c a k t r . D a h a sonra kelime b l m l e r i ele a l n a c a k t r . Bu arada kelime
lerin m n ve vazifelerine de iaret edilecei iin, ksmen sentaks hususiyet
leri de belirtilmi olacaktr.
K E L M E
Y A P I M I
s i m d e n i s i m y a p m a
e k l e r i
55. M n ve fonksiyonu iyice tesbit edilemeyen an, en eki birka keli

mede g r l m e k t e d i r : eren S V 1 5 4 1 ,D K 2785, H 2303, oglan Y Z 803,
kzan D K 25610.
56. U m u m i y e t l e meslek isimleri yapan ve b z a n bir ii i t i y a d h l i n e
getiren kimseyi gsteren , i ;a, ci ekinin b u g n k n d e n fark vokalinin
347
daima d z o l u u d u r . D e v r i n b a l a n g c n d a ekin yalnz 'li ekli g r l m e k

tedir : av D K 773, a k m D K 25412, gzi D K 2471, yolc D K 26511,
ok D K 1306, k a p u c Y Z 706, tanuk " m a v i r " Y Z 584, k a k u n c
Y Z 155, ili D 459, yol D 1743, kulluk " h i z m e t k r " M V 915.
57. O r t a k l k ve beraberlik gsteren das, des ekinin fazla rnei yoktur :
k a r n d a SV 11112, k a r d a Y Z 7613, yolda H 1129, M V 1946, g n i
de H 1207.
58. U m u m i y e t l e m c e r r e d m n d a isim yapan ve baka fonksiyonlar,
da olan lk, lik ; hk, lk ekinin vokali k k n vokaline u y m a k t a d r : eylk
Y Z 503, H 1716, eylik SV 11102, eylik D V 30011, dirlik SV 16,
grlik SV 1133, k u l l u k Y Z 663, SV 1167, karanluk SV 1169, karanu
lk R 448, karanluk Y Z 1610, sayrulk SV 11130, konukluk Y Z 663,
t o n u l u u m Y Z 383, yavuzlg S V 111, ayrulugmdan H S N 42>
n z k l k H 940, v a r l g m a D V 2031, yigitlik H 2162, m m e t l i k M V
135, y r h g a A T 95, birligine M V 226, k a n d a l g m Y Z 234, g n l i k
D K 1264, dellige D K 1078, m u t u h k D K 2347, m u t u l u k Y Z 503,
h o h g u m D K 2423, dosthgm D K 2929.
Bu ek sonu e ile biten y a b a n c kelimelere eklendii zaman kaln ekil
dedir. Bu husus, y a b a n c kelimelerin o devirde kaln telffuz edildiklerini
g s t e r m e k t e d i r (kr. rak, rek eki : k y m a t l u r a k d u r A T 36) : c n n a k g ,
d v n h g R 71, t e r d n a l g , nalg R 73, m e r d n a l g , y r n a l g R
75, bgnaluVlar H M 13, p e y g a m b a r l k Y Z 9910, comartlk Y Z 9513.
59. s i m d e n sfat yapan lu, l ve menfi ekli olan sitz, sz (ismin b i l
dirdii eye sahip o l d u u n u veya ondan m a h r u m o l d u u n u gsterir) ekler}
daima yuvarlak vokallidir : bahtlu S V 139, bill D V 3005 ; basuz
D K 561. dikensz H 2126.
60. Sfatlara getirilen rak, rek eki k a r l a t r m a ve dahahk b i l d i r i r :
k a t r a k H 1106, ulurak D 9 3 1 , tatlurak Y Z 23, t n d r e k d r H
1415, tizrek H 1464, yigrek D 15513, SV 173, D K 2624, H 1404
R 276, begenilmirek K D 89, y a h r a k K B 3651.
61. K l t m e bildiren cak, cek ve cuk, dik ; ctgaz, cgez (vokaller
daima y u v a r l a k t r ) ekleri fazla k u l l a n l m a z : y a k h c a k menzili H 1173,
kuzcag D K 5413, ksacuk m r D 136, azacuk m d d e t n H 848^
d e r e c k D K 1141, oglancug D K 163 ; k z c u g a z u m D K 2751, elg
ezi D K 2339.
62. Birleik ek o l a n .layn, leyin ve. rlayn, tileyin benzetme ve eitlik
b i l d i r i r ; layn say isimlerinden sonra gelince "defa, kere" m n s ifade eder
p e r v n e l e y i n H M 26, u g u r l a y n R 165, ogrlayn D K 1605, kalkan
lay H 3643 ; anclayn H 1891, bencileyin SF 102, sencileyin H
348
Faruk K.
Tinurla
1891, bizcileyin D 521, bunclayn H 2078, benileyin D K 2675,

bunlayn D K 710, ikileyin H 2683.
i s i m d e n f i i l y a p m a
e k l e r i
63. a, e :u g r a ( < u g u r a ) H R 1 0 ,gzet D 3613, yaa D K 5610,

kana D K 11810, benze FS 64, oyna SV 137.
64. ar, er, r :umumiyetle renk ifade eden isimlere gelir : a g a r d M V
1328, ggermi H R 93, 95, karardur H 1996, kzart H 2005, yeer
H 2141, sarar Y Z 4511, baar H 1442, Y Z 232, yaar D K 2787,
s u v a r l D 8 0 3 .
65. da, de : Bu ekle yaplm ok az kelime v a r d r . B u g n daha ok
tabiat sesini taklideden i k i heceli kelimelerden f i i l yapar :alda D 141,
bagda " g r e t e sarma t a k m a k " D K 801, iste ( < i z d e "aramak") Y Z
1025, FS 431, n d e ( " a r m a k " ) M V 928 ; tokta " v u r m a k , d v m e k "
Y Z 487, hrlda D K 1631, grlda " v z l d a m a k " D K 1889.
66. ()k, (i)k : ack FS 652, birik H 1508, gicik FS 256, gzk
M V 428; tark " g n l daralmak, ii sklmak, g c e n m e k , d a r l m a k " H
2509, Y Z 5015.
67. la, le :ok ilektir :ayakla H R 94, bagla H 1526, bagla
D 12710, bala D V 30311, belinle H 1665, dile H R 94, gizle D
I I I l , gzle H 1996, rla H R 99, inile D 1795, ile H R 84, iitmez
le D 162, izle H 1577, karula H 1489, kla H R 9 1 ,otla H R 84,
sula H 1867, tanla D 1076, gtle H 1231, yayla H R 91 : atlan
Y Z 774, toyla Y Z 685, vzla F 453, avlan D 1061, azklan
D V 3051, hastelen H 1590, yankulan H R 53.
68. / : ksa1 H 1996, ince1 D 1516, dinel H 1547, egri1 H
1410, koca1 FS 884, yce1 D 271,D K 2584, FS'386.
69. al, el :alal " k z a r m a k " D K 12410, boalt Y Z 2810, bunal
Y Z 8112, sagalt, " i y i l e t i r m e k " D K 852, ynel Y Z 696.
70. , i : bay "zengin o l m a k " D K 211, bayt Y Z 476, FS 611,
berki D K 3913, berkit Y Z 51, H 1689, berkin H , b a r k " p a r l r
damak, k s a m a k " H 609, balk " p a r l a m a k " FS 1040.
71. r :,delr H 1392, D 9112.
72. sa, se, mse : U m u m i y e t l e arzu etmek, saymak m n s verir :
susa H 2282 Y Z 534, M V 7/19, susan D K 2978, sense H M 71,
b e n m s e n D V 3052.
349
F i i l d e n i s i m y a p m a e k 1er i
73. k, k, k :Bu ilek ekle umumiyetle passif binal m z i partisipleri
nin ifade ettii m n y a uyan sfatlar y a p l r : auk. S V 11125. artuk Y Z
2213, ayruk M V 521, adak D 16211, aruk Y Z 498, bitik Y Z 8514,
blk 367, budak S V 137, buyruk H R 88, zk H 1501, dilek M V
1712, dek FS 279, eksk SV 146, esrk FS '391, k Y Z 124, grk
H 2776, grkl Y Z 208, konuk D 1743, k y n k H 4983, k y n k l
D 952, kuak Y Z 410, smuk D 407, smuklu Y Z 335, tanuk H
69, tanuk " m v e r e " Y Z 10114, tanuklu D V 3038, tayak "daya
nacak e y " FS 952, tk FS 110, tonuk FS 866, tonuklk H 5779, t u t u r u k
" a t e t u t u t u r a c a k r p , kav v.s." FS 745. tutruk H 6202, uak " o c u k '
Y Z 9111, FS 62, uzak FS 251,uyanuk M V 923, yar'ak H 1823, y a r a u k
D 10413, yasak H 926, yazuk SV 170, Y Z 3715, ykuk A T 175,
yrtuk Y Z 1014.
74. ak, ek : M e k n ve let isimleriyle sfatlar yaplr : bak H R 108,
dirnek H 2772, ivek D V 3041, k a a k Y Z 162, kesek FS 673, konakla
Y Z 199, sancak H 1791, turak Y Z 9715, yidek D 369, yilek G Z
353, D 362, yatak FS 279.
75. u, , . i : eitli m n l a r d a isim yapar Eski T r k e ' d e k i ()g>
( i ) g ekinden gelmektedir. Eklerin sonundaki ve g'ler d e r k e n , aradak
y a r d m c ses fiilden isim yapma eki haline gelmitir ; ve umumiyetle yuvar
lak olarak b u l u n m a k t a d r (bk.' 12, 45) : ayru, bil, ksu. kii, l, sau
sev, um FS 327, 972 yapu, yazu. Vokalle biten f i i l kklerine ve g
d n c e b a k a b i r ek gelmez : a r , " a n , b i t i , d i r i , k u r u , k a n , kla, t a m l a ,
u m u FS 327, 929 y a y l a g i b i .
1
76. ()lv, (i)! : Fiillerin passif t a b a n l a r n a u , eki getirilerek ge

mi zaman partisipi m n s tayan sfatlar yaplr, aslu " a s l m " H 2065,
atlu " a t l m " H R 43, gerl " g e r i l m i " H R 50, k u n l u Y Z D621, r t l
Y Z 319, yazlu D 327, Y Z 3513. Bu h lve m n Eski T r k e ' d e ' l ,
iglig ekliyle a n l a t l m t r : K u r u l u ya, biriglig meng, yadl tek (bk.
D L T D i z . 334, 94, 724).
'
77. ta, ki : Fiilden b i r isi maharetle ve itiyad h l i n d e y a p a n g s t e r
mek zere sfat yapar ;an, en partisip eki gibidir :alc Y Z 2511, d i l e n i c
H 1131,grici Y Z 2511, giderici H R 114, iici R 265, lerici FS 183,
D V 3079, satc Y Z 153, syleyici H M 56, tapc Y Z 184, t u r c
H 2256. Ek Eski T r k e ' d e k i g, igi birleik ekilden d o m u t u r .
1
78. git, gil :A l e t ismi ve m c e r r e t isimleryapar : algu FS 454, kaygu

D 1172, Y Z 44, G Z 3812, FS 646, s e v g ' S D 18512^ D V 30910, A D
276, R 421,H M 76, H S N 85, G Z 1417, FS 194, u y k u < u d k u S V .1161
350
Faruk K.
un
Timrta
un
S > g 'U m u m i y e t l e tek heceli f i i l t a b a n l a r n a gelerek passif t a b a n l

m z i partisipine y a k n m n d a sfatlar ve b z a n isimler yapar : argun.
" y o r u l m u " H 1149, d z g n Y Z 51, H 2014, k a g u n " f i r a r " Y Z
155, smgun G Z , t u t g u n "esir, t u t u l m u " FS 284. urgun " v u r g u n , y a m a "
H 2291.
79. n : eitli m n d a isimler yapar : b t r n Y Z 3011, G Z 503,
FS 202, d n " d m , d n " M V 7:155 : H 6385, D 611, G Z 3510,
FS 950, ekin H R 93, 97, 104, 106.
80. t : Daha ok yer ve vasta b i l d i r i r : ayrt " a y r l m a yeri, k a v a k "
D K 967, binit "binecek e y " D K 10311, aut " a l a c a k yer" D K 757,
iit "iilecek e y " D K 1031, gt FS 39, H 4014, umut SV 1115,
D K 9212, yklet " y k t a y a n h a y v a n " D K 583, giit D K 23412. '
81. gu, g: r n e i a z d r : a l d a g u " a l d a t c " FS 247, a t i a g u
" a t l a y c , sapan ve k a m n n a t l a y a n k s m " D K 5612, y z g FS 570.
82. a, e : rnei a z d r : gle FS 831, g m e ."kle g m l e c e k pii
rilecek ekmek" D K 1057, u m a "hedef" FS 523. .
83. : sim ve sfat yapar : eglen " e l e n c e " FS 756, ilen " b e d d u a ' '
H 5880, FS 143, kakn H 2423, k o r k u n D K 1577, g v e n D K 2234'
sevin D K 2346.
84. mak, mek : Masdar ekidir, b u g n d e n farkszdr :aimak, g e m e k ,
yanmak, gelmek gibi. E k i n hk, l i kile genilemi ekli v a r d r : almakhk
Y Z 265, a l a m a k k k M V 1920, imeklik M V 7:19, sevmeklik Y Z
4014, d u r m a k l k M V 164, klmaklk M V 164, girmeklik Y Z 6915,
u l a m a k h k M V 162, grmeklik Y Z 8110.
85. ma, me : Daha ok m a h h a s isimler yapar. B u g n o l d u u g i b i ,
fiil ismi (mak, mek masdar ekinin hafifletilmi ekli) olarak kullanl fazla
deildir : degme "her, herhangi b i r " H 1371, d g m e D K 366, s r m e D
3512, FS 403 : k a m a D K 827, kovma D K 827, yime i m e D K 2023.
, 86. m : U m u m i y e t l e y a l n z b i r defada veya bir hamlede olan ii ve
m a h s l n ifade eder : b a k m H 1196, 1445, d i r i m D K 3016, iim
FS 643, geliml D K 6512, gidiml D K 1543, geyim D K 2466, l m
SV 14 s e g i r d m H 1073, FS 278, t a d m H 1196, toyum " g a n i m e t "
D K 653, y i m . H 1771, 1079, FS 623, y u d u m Y Z D
87. , i : U m u m i y e t l e hareket ve olu isimleri yapar, bir eit masdar
d u r u m u n d a d r : bak D K 10610, bili " b i l d i k , t a m d k " H 6056, FS 36,
64, 418, al "muharebe" S V X V I 4 , FS 253, geli H 2294, Y Z 704^
gri " m a v e r e , g r m e , k o n u m a " Y Z .961 i , gli H 2295, glmeyi
A T 192, ini " a a y a d o r u ,eik y e r " FS 533, 927, kar S V X I X 5 , kr
" k r m a , l d r m e , s a v a " D K 18813, s a g < s a k "say, hesap" SV 11142,
351
segirdi D K 221, tur D K 1069, ur "kavga, v u r u , s a v a " G Z 552,

5410, FS 431, 270, yanl S V 11124, yony D K 194, 106, 9, yoku FS,
721,927.
P a r t i s i p l e r
88. an, en : i m d i k i zaman partisipi eki b u g n k n d e n farkszdr :
bakan, gelen, turan, seven gibi.
89. ar, er ; ur, iir ; maz, mez ' Geni zaman partisipi ekleri b u g n
k n d e n farkszdr : akar su H 1776, eser y i l H 1574 ; uyur y l a n G Z
3513, u m a k d a n gelr b i r hur Y Z D 517, aya benzer Y Z 2510 ; yara
maz b i r hava H 1941, onun g r m e z gzi Y Z 6113.
90. duk, dk : G e m i zaman partisipi eki, b u g n k n d e n farkszdr
yalmz vokali daima y u v a r l a k t r : agladuklarum D 1062, b i l d g m i S V
1198.
91. m, mis : G e m i zaman partisipi eki, b u g n k n d e n farkszdr,
yalmz vokali daima d z d r : y i n i togm gen o l a n Y Z 381, r i m i
lye D 955.
92.. as, esi : Gelecek zaman partisipi eki, b u g n ok az kullanlr :
kapumuz yok smas D 1656, nidesin bilmedi Y Z 7012, u n t d gelesini
gidesini H 1901, cihan bk kalas d e g l FS 69, nidesini bilemez G Z
2720, takdir i l e d r geri k i olm u olas D 1656, neyleyesin bilmedi
Y Z D 587, geyesilerin ho geye FS 846. Pek n d i r olmak z e r e , b z a n . f i i l
olarak da kullanlr : sabr atyla kr iline g e l d k d e l b d gidesi Y Z 999.
93. acak, ecek: Gelecek zaman partisipi eki, ok az g r l m e k t e d i r ,
f i i l olarak k u l l a n l m a z :varacak y i r n N 38, k a a c a k y i rFS 253, diyeceg
m H 1660, yiyecek y i r i d i Y Z D 133, s g m a c a g u m sen ol FS 1062, i r
ecegin bilp H 2321, C e b r i l ' n in.ecek y i r i FS 2 1 , gelecek nesne g e l r
N 58.
F i i l d e n
f i i l y a p m a
e k l e r i
t
a t deiiklii m h i y e t i n d e olmayan fiilden f i i l yapma ekleri ok az

g r l m e k t e d i r .
94. k : M n y i d d e t l e n d i r i r : turuk " d u r a k l a m a k " D 1008, H
15,67, S N 2247 ; kayk "yana kaymak, sapmak" D K 1844.
95. y : M n y kuvvetlendirir: Eski T r k e ' d e k i d'den gelir : koy
Y Z 78, toy S V X X I V 3 . .
352
Faruk K.
Timtrta
a t e k l e r i
96. Pasiflik eki / ve n b u g n k n d e n farkszdr, y a l n z c a ara; vokali

umumiyetle d z d r :yay1 Y Z D2213, tki1 Y Z 111, rti1 H 1242 ;
bezen H 807, oln H 2114, d i n D. 57 ; dini1 D 77, kon1
H R 8 6 .
97. D n l l k eki n ve
b u g n k n d e n farkl deildir. Sadece ara
daki vokal d z d r : buln D 1886, kon H 1641, dgin Y Z 1014,
grin D 13713, urn H 1588.
'
98. O r t a k l a m a ve karlkllk eki b u g n k n d e n farkszdr, aradaki

vokal b z a n d z , b z a n y u v a r l a k t r : bili H 1813, bgr H R 53,
ygr Y Z 1411, ku Y Z D 7116, p Y Z D 218, u r F S 1 0 6 ,
gri G Z 4317, tut FS 920.
99: Y a p t r m a "eklerinin her eidi g r l m e k t e d i r :ur, r :V o k a l i d i m a
y u v a r l a k t r :'artur Y Z 537, bitr H 1191, ir Y Z 4 2 4 , gir
Y Z D 2716, ger D V 3016, geyr G Z 4912, D 1166, irr A T 102,
H 8 9 7 , rtr D 1656, szur H R ' 6 3 , tadur D 6 1 1 , toyur H 2286,
yaur H 1537, ytr "eritirmek, u l a t r m a k " Y Z 9 4 4 / H 1074 ; y i t r
" k f i getirmek, y e t i t i r m e k " H 1446, yatur Y Z D 2110, d e g r "eritir
mek,^ u l a t r m a k " Y Z 4615, tr "geif" Y Z 7313. '(art, gey, i r ,
tat, sz, rt, f i i l l e r i n i n faktitifleri b u g n arttr, giydir, erdir, tattr,
_ ,
szdr, r t t r eklinde y p h r . )
dur, dr : D i m a yuvarlak vokallidir : a g d u r ' M V 186, iridr H

1443, y a g d u r A D 1 6 5 ; e k d r Y Z D 5 5 9 , i r d r Y Z 9315,geydr G Z
basdur "galebe a l m a k " FS 435, toldur D 16212, b i l d r SV 179.
dar; der : Birka kehmede. g r l r , kondar Y Z 659, gndef Y Z
2 4 I I , gster FS 195, SV L68,Y Z 709, d n d e r ^ F S 386.
ar., er : K u l l a m l b u g n k n d e n farkszdr : krar H 144, onar
G Z 432, Y Z 6914, gider SV 19, ,uyar Y Z 351, D V ^0612, kopar
FS365.
t : U m u m i y e t l e tek heceli veya vokalle biten f i i l t a b a n l a r n a getirilir,
b u g n k n d e n farkszdr, yalnz i k i vokal a r a s n d a sadallap d olur :a k
dalum M V 1922, d a g d u p D 724, sylede Y Z D347, a z d u r G Z 5521,
b e n z e d Y Z 1812, a r a t d Y Z D387, u z a d p FS 845, d z e d r G Z 483,
dirildr D 816, g e t r d e l m H 2101, b e r k i d p H 6634, d k e d e FS
776, okdur Y Z 8510, i n c i d r FS 102, k o r k d u r Y Z 836, k a k d u r
ES 742j b a y d u r "zenginletirir" FS' 611, ile drmisin G Z 201, iledem
Y Z 2911, s a p d u r H 1912, u a d D 1 6 3 1 2 , kuatmdi H 2293,
gTedem .GZ.46.1, detdi H 2371, sr'td H .1815, y c e l d r s e n D
2411, oynadup G Z 233, uzadup FS 845, eydr H R .43.. ;
:
Kk Eski.::AnadoluTrkefei Grameri
353
... gr,'gr :"Birka'.Jcelimede g r l r , b u g n ' k u l l a m l ' n z r i r < g r ^ M V

li0rl5,%YZD 85lj ;18.414rAD:27;l 1;:DV.3081, F S : 7 3 p H 3313 ; dirgur
' ' d i r i l t m e k ' K . N G .1834, D K 3113; t u n g u r ^duMurtmak *O.K '23^12..'iv
,i\'rZ' ok.az g r l e n bir.ekini':, em^zir' YZ: 90<G,;<DK''613 ; i t t z
D 1206, u t i K Z ?Venitoek^kaybetniek". FS 276;. .
:w
>U>; : < : .
,,
:.. i.' .!.
... !;" >;' .fi s.i m =.'
: ..".'.S l..S
.'
.. 100...okluk..eki 4ar, ,/r'dE,;:'bugnk^^

:
^r,;.,..
,. . .
a n l a r SV .143, szlerd y Z D .361. i..^ /
101. . Iy_eljk .eklerinde bugrik ekillerden f a r k l d u x u m , l v e . 2 . ahs
larda aradaki; .vpkajinj'daima, yuvarlakjolmasj,;3,..ahs k i n i n ise da^m'a^dz
vokal tamasdr : >
. ...i, , \
;
r r ; y _
rv\w,.r()m,
m \ h'um Y Z ; 5 9 1 3 y im,.D...125>J . ulm FS..9.76.
\ujn, ~()n, n : atufi Y Z D 9L9, sz7|..AP..J^9 bendfjflvH 1000.
. t, i ; *s si, dost SV. l r 2 2 & ' g 9 z ' A D 74, kokus H , , d 4 3 1 r ssi
YZ2913.
",
.. .u. ..
:
y
(u)muz, ()mz, muz, mz : y r u m u z D 1388, imz H R 87,
atamuz SV 1147, i k i n z . Y Z 1 9 4 2 / . . , . ,
,
,''H .';
>
X':X', "
,,^ 'X 'X^.
nu
:r.{y) ,() Zyy?nuz, \ijfgi 5'4^ ttiiQ^Y;^X_Xry*8i ininz.,Y Z 69S;,

babanuz, Y Z D 643, d e g m e n z Y Z 694.
i :'y . ...... ./ >;; i/t. r;:!.'
lan, .lerij bakarl%n na;.HR .59,,e Vleri,V.J36,
"
T
..102.; sim ekim eklerinin b u g n k n d e n farkl, bir . d u r u m u ? y o M r i
yalnz genitif eki daima yuvarlak vokalli (un, n ; n u i y nn) ;lka.t.if .ye
a b l a t i f ekleri hep d . iledir (da, :de ;rtdasyinden^;; M ' c
. 3. ahsiyelik eklermde.n sonra:umumiyetle ?i akkUz;atif eki kuHanlmakf

t a d r v y a r d m c b a l a y c . ; ! ! ; ile.n,:;nii kullanl' dahaj.az.dir :.;.ba.n V
J4.9, szin D 151H;; az^fen A D . l S S i . e y k n i SWlM0nv,.
.
im... IP.3 .Bilhassa . m a n z u m ; ^
genitif eki a l m a d
halde isim t a m l a m a s belirli bir m n t a m a k t a d r , (;Eksiz tyinliizafet);^
gzm(iin). be;begid,i' a n u n Q1h l i siyh R 72}i.zlf(n}ikemehldi D
781, y z l e r i ( n n ) n n n d a n M V 736, g n l m ( n ) evin.YZD.,67l 7y.a.ya_
g u n ( u n ) topragma. YZD< 5 4 r 9 ^ . a g z ^ w f t ) . : y r n . e : Y.Zr.IIj^, dfrz(n)
t a ' b i r i n Y Z 435, c n ( u n ) safas D ,1^33; r r i r i ( n ) ' , g z i ^ d e n H . 1 2 # ;
z e y r ( n j ;qegi HR.J65:, Iûsrev^n) vkssafun M. 976 M h m m d ( n )
g e l m e g i / M y .63, . ^ t y ( n n ) n a ? m > A T i2:74ib%ftn(Hun).iiAfc :FS, 9Q5./
Resl(n).;!kz,GZ 38 9, bagCuîSs,F;S 1.5.8 g i b i . . .
; \
,,
T
i 0
104. Hususiyle m a n z u m metinlerde 1. ve 2. ahs iyelik ;ekli.fkeU.Stxeler?

ijen^pna, sakkuzati,.eki.getiriifcfcdii baldejibelirl*. bir akkzatif . n s
.bluFimakfdr (Eksiz;b e l i r i ^ k k z a t i f ) ; g^nlm{i);aLdi .YZD:.96.15 .,ai:eblE
:
!l
Trkiyat Mecmuas F . 23
354
nrnsC' '.Faruk K. Tmurla.
olki.'gam; yidgm(i)!rD'i8,0X 3,.uran' y z m ( i ) D 4547, szfi(i) b e y n

eyleY Z D292, ierhi(i) y a k d i A D 2710, i m e s n k a n u m ( ) H 931, e l ( i )
y u . H S N 84/ h e \ v k m ' ( i ) . j b i r nefes giderici var H R 114, k a r d a c u g u m u z ( )
v i r Y Z D 7317, yazalar a d u n ( ) FS 1023,:d i l m ( i ) e k i eydem FS 1065,
a d u i sylegil G Z 412, a d u ( i ) i i d r d m DF 123, k a n u m d ) iersin C R
I X 4 .
105. i s i m ekim eklerinin kullanlnda, b u g n k n e g r e b z farkl d u
r u m l a r g r l m e k t e d i r :
' B u g n d a t i f h l i n d e k u l l a n l a n var f i i l i b z a n akkuzatifeki a l m a k t a d r :
a n u ile v a r d l a r t o r u yol M V 454, kimse ansuz tor yol v a r m a d M V
455, D a t i f yerine akkuzatif ekinin k u l l a n l m a s n a b a k a r n e k l e r : salayd
Ysuf ardn zin Y Z D238, a l a r i d ik e n d vasf hlini Y Z D2011, hsni
vasf smaz Y Z D 317, tapar d u m ben seni Y Z 184.
D a t i f b z a n akkuzatif yerine kullanlr : kssai Ysfa b n y d i d e l m
Y Z D 112, dilerler aluban g i t m g e Y Z 314.
D a t i f b z a n lokatif yerine kullanlr : Y s u f k a t n a syledi Y Z D 912.
D a t i f b z a n ablatif yerine kullanlr : baa gimi ileri bu anladur Y Z
8612.
D a t i f b z a n ilee d a t n n yerine kullanlr :t ' a t e megul olur Y Z D 1037,
aye m e g u l oldlar Y Z D 1038, g e l r k u lelinden h e m e g n h / ol m m d e
k i m a v f ide p d h FS 1057.
L o k a t i f b z a n d a t i f yerine kullanlr : ol t e r z u kefesinde Ysufi /
kodilar Y Z D 265, su ortasinda k o d l a r Y Z 10114, h a r f i i n d e bu kadar
m a n sigar S V 1122.
L o k a t i f i n ablatif yerine k u l l a m l m a s m n ok rnei v a r d r , (esasen Eski
T r k e ' d e lokatif eki, ayni zamanda, ablatif m n s da ifade ediyordu) :
Beir elinde gmlei Y a ' k b a h r Y Z D 8615, kfirlerde b i r kfir Y Z 83,
ginde geer S N 2179, a l n n d a b i r p d i 2922, eger.yatlu szde d i l
yuyasn / y i g andan k i ada e l yuyasm FS 729, y r agzmda p e n c n
d u d a g n d a p e r R351.
;
106. i s i m ekim eklerinin eski ekilleri, ancak klielemi olarak b z

k e l i m e l e r d e ' g r l r .
D a t i f eki ga'mn i z i b a a , s a a , a a , b u a , u n a zamirlerinde ve y a
"yan, t a r a f " kelimesinde b u l u n m a k t a d r .
A b l a t i f ekinin asl ekli din, din kalplam olarak fldin kelimesinde ve
bir i k i kelimede g e m e k t e d i r : en fldin H 1852, sagdm y a a S N 2337,
b u a r d i n y a a K D 71, e p evredin S N 122, i k iy a a d m K D 303, b u
y a a d i n A P25.
.
107. B a l a m a e d a t zV'nin (la, le eklinde de) vasta ve beraberlik eki

olarak kullanlnda b u g n k n e g r e farkl b i r d u r u m y o k t u r : b d n ile H R
355
92,.l suyla FS 568, gziyle bak SV I I 8 0 , yenfile yaurn sil H S N 62.

b r instrumental eki n Eski A n a d o l u T r k e s i ' n d e o l d u k a >ilektir :
acn ldi FS .110, gzin " g z i l e " Y Z 818, g n d z i n H 1087,. d n i n
D K 2392, susuzn.FS 4 1 4 , y a l n u z n D V 3036, M V 733, y a y n " y a z n "
H 1013, 1139, gzin D K . 1511, kn 1015, s a b a h n A H 193, ylen
D K 1724, gcin "zorla, gle, g l k l e " FS 619, vaktrin Y Z 287, g n 4 n
FS 80, hatszn K Y 36, gafilin S N 91, yayan D K 302, sagn soln
K T 2a, y i r y i r i n G Z 83, 42, Y Z D 8812, ohtn FS 539, kezin FS 834,
ban " n c e , i l k i n " Y Z 8316, sonn "sonra, son olarak" Y Z 879,
i l k i n Y Z 903. Bu ek vsta h l i n d e ok " o l a r a k " m n s y l a h l zarf
eklinde ve yer ile zaman bildiren kelimelere getirilerek yer ve zaman zarf
olarak kullanlmtr. Bz keumelerde ise kalplam olarak g r l r : degin
SV 116, i n ( < u u n ) Y Z 6213, y a r m FS 857, S V 15, stn FS 326,
b t n Y Z 3010, FS 206.
Bu ek ile benzetme bildiren lavn, leyin (layn) birleik edat y a p l
mtr : ugurlaym R 165, adlaym FS 479, k m r l e y i n Y Z 5311, l
leyin FS 940, kalkanlaym H 3643.
Yine benzetme ve eitlik bildiren alayn, aleyhi (e eitlik ekidir) birleik
e d a t n d a da n eki g r l r : a n c l a y m H 1891, sencileyin H 1891, FS
896, G Z 433, bencileyin G Z 419, SF 102, bizcileyin D 512, b u n c l a y n
H 2078.
108. Eitlik eki a, e ;ca, cfi'nin kullanlnda farkl bir d u r u m y o k t u r .
E k i n eitlik dnda eitli m n ve fonksiyonu v a r d r . Ek X I V . asr metinle
rinde daha ok a, e eklinde g r l m e k t e d i r .
Ek k a h p l a m birleik ekillerden alayn, ve nie g i b i zarf olarak kulla
n l a n kelimelerde de b u l u n m a k t a d r (bk. 107).
109. Y n ekleri ra, re ; aru, eril ( < a r u , gerii) tara > d a r a , ire,
sonra, zere ; yokaru, ier, iler, taru D K 8810, yanaru " y a n a "
Y Z 269,'anaru " t e , teye, ileriye" D K 99, S N 30915 K B 3685 kelime
lerinde g r l r .
Y n eklerinde ra, re deiik kullanlarda ve o l d u k a ilek olarak ta
geer : depere FS 510, S N 2979, D K 2037 ; yolra " y o l b o y u " Y Z 212,
yolsra Y Z 676, gksire K D 73.
K a l p l a m ekilde bz kelimelerde (ber, gir, k a n c a n ) g r l e n r u ,
r eki bir kelimede de b u l u n m a k t a d r : a k a r u A O 13.
S f a t
110. K u l l a m l a n b a k m n d a n belirtme sfat olan say isimlerinde b u
g n k n e g r e farkl d u r u m yoktur. Sadece bz say isimlerinde ses deiik
lii g r l m e k t e d i r : bi, y i d i , tokuz, y i g i r m i .
Tarifli'
356
!i
K} Twrta.f''
' " Sra say 'sfatlan' iyelik ekli; fakat daima d z vokamclir : inci; d r d
inci, tkuznc, "ohmci/ otuzmc.' o k n d i r olarak' i y e l i k eksiz ekiller de
grlmektendir : ikiS^V'''"'? " " V '
' ' " ' '
' " ' l i / Vsflridfma sfatlanln pek ok rnei v a r d r . Sfatlarda kar
latirma*rJc,"rekeMile y a p i l m a k t a d r : k a r a ' k m r H 1106, tzrk H
' '
1464, yigrk I '1404, ulurakdur D'9311..
Sfatlarda berkitme sfatn tkrarlanrirasiy'l y a p l d gibi. i l k heceye
p k o n s o n a n t getirilip birletirilmesi ile'de yaplr :dp'dz N 30,.DV
3055, D V 369; H 6490 ; t p ' t o l B 1011, cep" e v r e ' H 1315, ap alaca
'''
;
DK64, s a p a s a D K 297; yapa yaluuz D K 1481.
'^112.'aret sfatlarbu, ' u , o, l, l ve birleik b i r ekil olan u h u v e
i b u d u r : b cihanSV l 4 y dem FS 976, ol szi G Z 3812, s h i b devleti
M V 7136, ofkimseyi D"412; ubu^szi YZD6520, ibu szleri M V 4191
l
113. eitli belirsizlik sfatlan kullanlmtr : bir ice Y Z D 1717;bir

ka alay H ' 23T6,''ikib z l a m a S V : X I X 2 , 'krna'yohsula" D 865, her
0kmda Z 353, her M K M F S V l ^ 6 / ' % k ; ' kiiye F 374/ neyigitdur G Z
432, niceg n A D 147, kank kii SV 11, her"nicem n s i b , Y Z D 5410; heptc
u d n D V 3l2;'Azf kimse Y Z D 5513, % ke's D'41/'cmte kuvvet H $ 859,
dkelr feylesofH 6806;flan kasr H 1759, kemanlah'z Y Z D3012. ; "'
!
114. Soru sfatlan''fie; nice, k a ve' k a n k i ' d r : n e ' y i r d e b u l a r i i Y Z D

802, nice sultan imi G Z 3110, k a kiidr gelen Y Z D 6819, k a n k yifde
H 1926. '
<
' '
" " ' ' ' n . ' '>

! : >'
Z'a nt if '. . ,
v '
115. ahs zamirleri ben, sen, q,yl,=bi?;,,iz a n l a r ' d r . e k i m d e b u g n e

gre en fazla deiik manzara .gsteren 3. .ahs zamiridir : o,.ol, amc ana,
anda,andan;.anun:; anla.r, anlar,} anlara, anlarda, anlardan,. a n l a r u n . ,Q1
z a m i r i n i n ninstrumental
pkh e k l i a n r t " h a l d e o n u n j i n , . o n u n l a , binaen
aleyh" m n s vermektedir : a n n yzin srerdi H 465, a n n an .bigi
H 5 6 3 ,
:
V
j
.ahs zamirlerinin gnitif h l i daima yuvarlak.Vkallidir: b e n m , enn,,

amiri, b i z m , sizn, anlarun.
,"
,
' ',.
.
Akkuâtifye.genitif hallerinde ben ye sen za.mirlerinin b i n i ,.sini ; b i n m ,
s i n n , ekilleri de g r h j r / : bi.ni;bilgil. ,V,l27j sini DV3Q31l.,.|binm H
1883, s i n n D 1029.
116. a r e t zamirleri bu, u, o, ol ve o l ' d u r ; b u ' n u n okluu bular ve
bu'nlar, u ' n u h kluu'ular. ove ln okluu;i>4ar'dr, ol'un okluu
y o k t u r ; o l i a r e t z a m i r i n i n ekimi ol ahs z a m i r i n i n k i g i b i d i r : n e ' b e l d g
b u S V I X 8 ,u k i m D V 3077, iodur: a s k s U M V . ? 4 W 7 0 , v c i p s o l d u r M V
;
Kk Eski.Anadolu Trkpe^ Grameri
35.7.
21,'ol kim,D,.154: ;;buiara H R 76, b u n l a r a D 5.13,ular A D 303, p l a r u n

H 2254. " "
"*" " '
'
. r
1
L k a t i f hli bunda^ ^hda, ' n d " b r a d ' ,uradayorada ' m n s ver

mektedir,
f' \ : S .,:! : : '
' ; :. !'. <;' T, :
ahs ve 'iaret _zamMe*rihddn''snra' gtbi,'Hek? iun, ile e d a t l a r ' g e t i r i l d i i
zaman 3. ahsoklukta g e n i t i f e k i k u l l a n l m a d 'halde, Eski Anadolu T r k
'esi metinlerinde, 'iirsia' dlarak'"bu' iaret zamnittin' o k l u u n a ile vc iiin
e d a t l a r getirildii zaman genitif eki k l l a m l m k t a d i r " : h u h l a r u f i ile Y Z
57, b h l a r n l a Y Z 3f3, bir'i bhlarunla hilkatde H R 58, alu'r bunla
r u n l a ikre H 1894 ; b u n l a r u n n Y Z D 5616. (Bu ekli kf; Y u s u f
anlarunla grir Y Z D 8220, anlarufila bile bindi Y Z D 911).
:
117. D n l l k zamirleri kend, oz ve ikisinin birlemesinden meydana

gelen_kendiiz'dv. B u g n QZy e k e n d z kullanlmyor, ken.dzi'nin yerine ise
k e n d i ' n i n .iyelik ekli ekli olan kendisi, gemitir : k e n d k e n d m e , G Z 21,
k e n d n i Y Z D 908, kendi Y Z 9210, k e n d y e H 1.909,ken.dlerin Y Z D
5 7 1 3 . z m Y Z 934, z.n S V .V I 8 , zi.FS 983 ;^k e n d z m Y Z
1213, k e n d z n b i lS V .164,k e n d z n e 911, k e n d z n z iY Z 80 10,
;
118.. A y n zamanda;soru zamiri olan Jm.ye ne'den b a k a eitli belirsiz

l i k ,zamiri k u l l a n l m t r , : k i m V.eled'i ..severse SV 11112, k i m peri k i m i h r
Y Z D .1211,.kimisi b u d e r i i l e ,hayran M V 1830, kimse ilemez GZ 433,
d n d r m e z .kimesne H .2007, h i k i m e s n e y e benzedimez kimsene a n A D
298 ; neler d i d i FS. 82,8, b i r i altun b i r i , g m d i . Y Z D 627, dostlarumdan
birisi.YZ 986,ikimzden b i r m z D 112,8, i , Y Z 1210,.an Y Z D ,6212;
ol b i r i Y Z D 212, ne k ig n l m diler ise SV: 154, ne k i m emr i t d i ise M V 4 6 1
her ne dirsen iidr. G Z 301,. her k i m ister .Tanry SV 1185, her k i y z
srdi A D 145, her birine Y Z 556, her birisi semiz H R 75, kamudan m u h
t r H R 8, kamuya kesb ise H 839, k a m u s n d a n y i g r e k Y Z D 7213, k a n k
syla eyleye ceng H ,22.45,gklern l>er k a r g s n a . M V .1046, b i r k a o l
k z l a r u n H 1334, ayruga mey,bizecm canfez, D 1301, y z i n ayruga
d n d i H . 1802, niceler k i m syledi Y Z D .5 l lj.zgeler gamundan k u r t u l m a k
istemie M V 4 , 4 d k e l i ' y a l v a r ^ a r Y Z 5313,..dkelisin b a l a d Y Z D 762,
c m l e ,zr.kldlar Y Z D 159, s e n i , c m l e sever D 863, p d e h l e r . c m l e s i
A D 14.6, demesi Y Z 18, d e g m e n z Y Z 694, .hep geldiler 694, f l n a
ohmadukHM57
: .
., .. . ..... ... .

a
t i
r !
<%
Birisi belirsiz,z a m i r i yerine, az olmaklaberaber,Jbiregiieklinin de. kulla

;
. ..
nld g r l m e k t e d i r : b i r e g grse H 6734.
, .
t
: 119. A s l 'sor.uzamirleri kim .yfe'jie'den baka,:dyelik; eki .getirilmii soru

sfatlar ile bz kelimeler de soru z a m i r i olarak k u l l a n l m a k t a d r ; '.kimlide
b e y n . H .1054. n e d r . s a l h fesd H R 7, kanksn e y d e l m Y Z D 9110,
:
358
Faruk K.
Tihiurta
k a n S a ' d FS 67, kandadur Y Z 238, kanca Y Z 703 kancar, g i t i d u Y Z D

118.
k u l l a m l n d a
120. B a l a m a z a m i r i kim ve F a r s a d a n gelme ki'dir,
b u g n k n d e n farkl bir d u r u m yoktur : nice begler k i m dilerlerdi a n Y Z D
966, bu cefy k i bize gerdii eflk eyler D 1021.
121. ki daha ok lokatif szl eklerle ve zaman bildiren kelimelerle k u l
l a n l a n vasfiyet zamiri ki'nin Eski A n a d o l u T r k e s i ' n d e kahn ekli de g
r l m e k t e d i r : e l m i z d e k i b a g u u z Y Z 406, sendeki D 1713, d n k i
H 1230, d i n k i l e r d e n H 908, b a u f i d a g H 2186, u m a k d a g G N G
1922,tara M T . 1174.
Z a r f
122. Z a m a n zarf olarak i n d i , i m d i , imdi, gir "sonra", k a a n "ne za
m a n " , heme, , n , nice b i r "ne zamana kadar" g i b i d o r u d a n d o r u y a
edat ve zarf olan kelimelerle a dek, a dein, dan b e r , dan gir, sonra g i b i
son ekim edatl kelimeler ve pek ok isim ve sfat d u r u m u n d a kelimeler k u l
lanlmtr. T r k e ve y a b a n c asll bu kelimelerin bir ksm u n l a r d r : b u g n ,
d n g n , d n g n , d n l e , t a a , b u u r < b u f r , ol dem, ol saat, ol
oht FS 1002, ol ohtun FS 539, ol ohtin FS 77, ol ok dem, olok dem, her
dem, her ay, her seher, l h z a , geh, g h , geh, geh geh, n g e h , seher g h ,
subh dem, her subh, n d z i n , gice g n d z , g n d e n g n e , ikide bir, b i r hefte,
b i r yl, b i yl, bir m d d e t , birazdan, bir k a g n , b i r ay, i k i ayhk, bu gice,
bir g n , bir nefes, bir i k i g n , biraz g n , evvel, ft, son, som, pes "sonra",
andan "ondan sonra", pes andan, irte, i l k i n , o d i n , en n d i n , d i m , m d m ,
d e m d e m , dembedem, h e m n , ol dem, ol saat, o l zaman, ol vakt, ol vakt,
y a r n , hir, h e m n dem v.s.
123. Yer z a r f l a n olarak karu, ara, kanda, her kanda, gir, b e r , ier,
iler, rak, kancaru, a a r u " t e , t e y e " , tara, yukaru, aaga, te, tapa
(dapa) "tarafa, y n e " gibi kelimeler kullanlmtr.
124. M i k d a r zarflar b u g n k u l l a n l m a y a n kat, top, key, igen, igende,'
t e l i m (delim), k, yigi n ( b u g n A n a d o l u halk a z l a n n d a yein eklinde
dir) gibi kelimelerle sfatlardan y a p l a n , ok, hayli, biraz, b i r katre, b i r a v u ,
bir zerre, bir arpa, bir e m m e , h e z r b r , az, nie, o l kadar,olkadar, kll,
bol, yavlak (yavlak b e e n d i FS 767) gibi kelimelerdir. K e l i m e t e k r n ile de
m i k d a r zarf yaplr : b i b i , t m e n t m e n , katre katre, deste deste, az az,
b l k blk, tabak tabak.
125. S r e t ve tarz z a r f l a n olarak, eyle, byle, yle, eyle k i m , byle k i m ,
yle k i m , bu d e l , bu resme, u resme, ol resme, ne resme, b u n c l a y m ,
anclayn, bencileyin, sizcileyin, sencileyin, nice, niceme (niceme o ise
Kk Eski Anadolu?Trkesi Grameri
359
l d u z H 2275),.onat (iyice) (bu szi d i m e d m onat FS 176), b a y k " a i k r ;

p h e s i z " (bayk b i l FS 611), yalunuz " y a l n z bana'!,'!ayruk ' " b a k a c a , ay4
nca"y a n ai " o ikadar" a n s z m , ansuzda " a n s z n " ,tbell g i b i ou) d o r u d a n
d o r u y a zarf olanikelimelerden;b a k a T r k y e y a b a n c s m . p e k ) ok;suret
zarf k u l l n d m t r : " a n u l " " y a v a , y a v a a " (anul syle FS! 532), tz, ser
ser, dest berdest, n g e h n , eksksz, elsz, auzsuz, yavuz, genez " r a h a t "
(korkulu k p r d e n genez g e r e S V 115), g e n s z i n "istemiyerek" ( l d r e
g e n s z i n FS 615), ho v.s. v.s. Suret zarfi. b z a n isim ye sfatlarn tekrarlan
masyley a p l r : arkun arkun " y a y a .yava, h a f i f hafif, ar a r " . ( H 1779,
6123);, d r l d r l , saf saf, bir bir, pare p r e , halka halka, delk delk, arpa
arpa v.s.
1
E d a t
.i',.:
126. B a l a m a e d a t l a r solarak d a h a<coky a b a n c asll kelimeler k u l l a m l

mtr. a r t bildirenler : eger, gev ver,: geri, egeri, v'egcr, iger, v'egerni
"yoksa", b r i ; hasr bildirenler vel, velkin, velk, lk, lkin, fakat ; sebep
bildirenler zr, n , n k i ; ^ h k i m . ; istisn bildirenler meer, ill ;, atf
bildirenler ile,.u; ylvu, v , v e ; ; y , . y h u d J ; ; b e n z e t m e i b i l d i r e n l e r : ; s n ; sanki,
snkim;!sahasn,' benzer; g y ; y i y , niteki; nitekim; c m l e b a l a y c l a r
k i v e k i m ' d i r .
: ' {' S'
il r./ ' TibM
( . 5 7 rrTf ;/xr=
1
i ' j ' ..Sebep hildireh: ve F a r s a asdh olan , "n; n k i ve nkirh: e d a t l a r

zaman d a b i l d i r i r .
:
127. Berkitme e d a t l a r d a k , dahi (ok az olmakla beraber d a ve ta
ekli de v a r d r ) ; da, de, farsa hodvc t r k e o i ' t u r ; ok e d a t zamirlerden sonra
kuUamhr : Y s u f a h v l i n i olok t a n l a d Y Z D 755, olok S N 3276.
128.sSoru e d a t l a r ne, nice, ( n i e ) ; nicebir "ne zamana kadar", nie,
neden, ne. i n , n i n .(nen), nire inere), nireye, nireden, k a n , kanda,
kandan, nite'dir.
;k; 129.. Iaret e d a t l a r u,,u d a :(de), ubu ve i b u ' d u r . :
r
130. Son e k i m e d a t l a r n d a n isimlerin gvde, zamirlerin genitif h l l e

rine getirilen bigigibi, tedeg, tegidegi, benzetme ; in sebep ; ile, birle, bile,
beraberhk b i l d i r i r i S d d c e isimlerin "gvde h l i n e getirilen ire; zerezre, yer
ve tarz ; i/fl/a.(Keh'arida dapa 1213)' t a r a f bildirmektedir.
D a t i f isteyen dek vc dein edat s n r l a n d r m a ve s n l n d r m a b i l d i r i r :
subha dek D 5210, a l a b a degin S V 116.
' >:^:h
A b l a t i f isteyen edatlardan dan ber, den giry derindin; den sonraZmri;
den zgetaklid,' den'tr sebep danyana iyer ve yn bildirmektedir.
A l t , st, i; n, art, orta, ara, yan, y r e . evre g i b i yer, mesafe ve yn
:
360
bildiren kelimelerle pstpositiorial.olan deyimler y a p l r ; Bunlafi m h s e b e t
lerini bildirdikleri;isirrilerlartyinsiz izfetroMeyda'da getirirler.' ..;
;r:illt r r m edatlara*rj>,..y.y, ej>;. a, . ^ a ' d r . Teessr h i d (duygu
lanma)} gdatlarr iT r k e , Arapa';v e. F a r s a i a s l r h j ^ r i e y h t , . h a s r e t , .diri,
diri,z i n h r f hey h'ey,;a h s e n t b , izihi>szif a m h , hayf, hay/fa/vay, eyvy,
v'hj!h v.Sidir. ;
<.y; . .A '
. .' . .
. '
.'
!
. .........
. ... , .
'
.,,
.. ,
U f
(..;,:
'' ' '1327 Bidjr'memn'rmdikT'zamririd'a k u l l a n l a n Vve "2. ani ekleri, za

mirerd'erij 3*"ahs eki dur fiilinden'gei'mitir. B u g n e g r e farkl d u r u m
u d u r :
am, em 1. ahs eki (Bugn m, i m ; um, m eklindedir)
van, van
( B u g n kullanlmyor)
sn, sin : 2. ahs eki ( B u g n d r t ekildedir. E k i n sonundaki n son zaman
5
. ; :.!..:/.:
i a r d a f i (.i!)olarak yazlmtr)i
,r : ; .
.
dur,hdT :.dtrur.z'Q:ahs eki ( B u g n d u r u r e k l i yoktur:)
r ) : ( :...
TiZt'z 'okluk'I."ahis e k i ( B u g i i ' d f t . e k h . v a r d n ) *r< . t...
>v '
..
7
iuz,v'z
( B u g n kullanlmaz)..
szi"siz okluk2.ahisreki. ( B u g n<sinz, .siniz k u l l a n l y o r ) . . ;
u/
ak^yam..YZDl.294 ! mestem' H ' 1396yjbenem H R 113.; kulunvari ES
636, n t u v n e m Y Z D 241, bre benven D 9810 ; r e s l s m a G Z 511 l j
eysin D V 30312' ;to g n d u r . Y Z > lf62; n e d r A D 15*10} indndurur
D 5013, d i r i d u r u r Y Z 337 ; p e m n u z H 1291, kemz; D 12013,
bizz H R '80 ; rzvuziYZ86'14;>,brev.5;FS: 1060,.n e v z S V X V I 1 ;
kardasz Y Z 66l;.:krsiz S VX X I V 4 : .
:...'.
' . >.: i . . ' : ' <<
I . ahls^'ekinin,ndir,olarak.vari;.~rvemve n,'ii ekilleri de g r l r
kvm S V 1116, delverrS V i l I 6 ; sayruvamSV T;l?135; bentnevem
SV AV144;' k u l n : S N lL7:3, benin F:153,..:nkeriyn. A P :422 ; jvahn,
venin ekli ise enderdir : benvenin K D 19.
7 n
.w?
:
B i l d i r m e n i n menfisi' degl :ileuyaplr. : ek. d e g l d r H v 12,75,. deglse

.(,,,
:.tr
; . >>. ;=:,; ?.:'
i i r , ~"f
'"
H 1309.;,.,. , r.
. ...B i l d i r m e n i n gemi z a m a n l a r .ve art.i^.Geyljer f i i l i Meyaphrt.
irfininin. dqk partisipi birek g i b i saylm,ve ok zaman k k n yokaune
uyarak kalnlamtr: h a k k d g n , H 973, hakikat,dugna' R ,1029. :
.133: Fiil;eldmindeki...ahs. eklerinden,: ..grlen, geminzam.att.yg art
dnda k u l l a n l a n ve zamirlerden, getimi olan itipekler; bildirmenin..im
d i k i i z a m a n n d a kullamla4.ekJerdi.f ,(bk. 132),
....,;; .'.>
..
<.
7
, ve iyelik..eklerinden geliken
G r l e n gemi;hamail.ve. arjda, .kullanlan
2..tip ahs:eklerinde .bugn.e}gre.,.byjk bir deiiklik y o k t u r , _
;
v < !
Kk Eski;.Anadolu:'Tckcsi Grameri
361
Teklik' 1. a h s ! : m ,
., . ... .<. .':.. .< . =.'
.' ... .
:; ' .
.2. ahlS ':l _
.'; ,
. ..
;
'3v.ahs 'i:
.
':
::
. o k l u k ; l . . a h s . : k , k ( a r t ' t a ve istekteyuz, y z )
2. ahs : z, ftz
3 .,ahs : lar,.ler . . .
. . .
. . .
:
.i'.;, . ;./>
'' . ' '
;.
.,
,...
134"."Grlen''gemi zaman ekimi yledir' : aladrri Y Z D 9911,

g e d h H 2124, b u l d S V ' ' l 4 8 , k i l d u k " F S 96?,. iletdAz Y Z " 6 8 0 ,
s o r d l a r S ' V ' l S T ' ' " '
''
" "
' '
'
135V.A n l a a l n gemi zaman eki 'tnis, 4 ^ ' d i r , ''ekimi : dmiem
Y 2 602, dirnisin
/hrni H 1580, irimi durur 'FS" 972,
lmdur 1862, eturmiz G Z 3218, gmmisiz Y Z .979, tuti
m l a r . Y Z 539.
/ , ' ''
' .
''
A n l a t l a n gemi zaman b a z n up,' p"gerundium eki k u l l a n l m a k
suretiyle de ifade edilmektedir. E k i n byle bir fonksiyona sahip olmas, ken
disinden sonra gelen tur f i i l i n i n dmesi dolaysiyl'edir. B u g n bu hususiyet
daha ok A z e r ' T r k e s i n d e ' k u l l a n l m a k t a d r : aTtipsh 'H 1880, Jlupdr
' *'*'
) 1211;' gel^pdrT3V 3022.
' " < ; !
' _'
136. imdiki z a m a r i i f d e iin hususi'bir'"ek yoktur, imdiki z a m a n
istek veya geni zaman ekleri ile a n l a t l m a k t a d r : '
'""
'''
137. Geni zaman ekleri ur, iir ; ar, erve r'dir.' Birihc hs'eki olarak
umumiyetle am, em ; az olarak Dan, veri ve'in,'in ; ender olarak vam, verh
ve vahin, venin k u l l a n l r ' : k a l u f m D 1158, sora'r''v'ah FS 25, grrveri
H 832 ; l d r r i n D K 4610, g r m e z i n ' K D 17; drrvam a l a r v m
otururvam u inlervem S V V I H 5 , b'aarr^vanh S N 2871.
'
,;
' '>''Geni'zarftan menfisi''maz,'rnez 'eki ile yaplr s'sormazah';D 12712,

k a y r m a z v a n H 1520, bilmezem YZD'56>'8,'kesmez^ven >D437 ; v i r
meziiz Y Z 868, sgmazlar H.'1204:' .i
>
B u g n ar, er eki alan:bin gr', giy, kl, yat'fiilleri ur, r'ile ekil
mektedir : binr Y Z 585, girr DV3077,..:geyr H.228.1, k l u r F S
325i yatur .D>632,; '
:.* Uc
i ..
i i ,
; "
: . 138. .'Gelecekiz'atan eki sar,. iser'dv.: liserem YZD^45i'l 9, H fl411,
bulsarsm H 970, uhsaj.?tfjS6, lta>dur<H.r319,.. grmeyniserz G Z
533,. eyley,iserler G N 3,4,. klsarlardur Y Z D 1.8.13,,
...
, .'
: < .Gelecek;zamam
:
bzan, geni zaman ve;:istek ekleriyle, deifad edilmek
tedir. ;, .i;.;
....
.
.,: ' .
Gelecek zaman ayrca^.saTf.g.erekjielili.ile;;,d a n l a t l m a k t a d r ; : etsem
g e r e k ^ D .11,712,.olsa gcr.ek.:AD.22l
, Ai. ,.,r /,
:
:
,;
362
Faruk Ki TimUrta.y
r n e i az olmakla beraber b z a n as, esi gelecek zaman partisipi eki

de predikat olarak k u l l a n l m a k t a d r : kr iline varas Y Z D 2410, ecel gel
d k d e l b d gidesi Y Z 999, eyle olassm FS 891, alu kalassn FS 891,
p d h olas deglsin K D 22, koyasdur FS 793, kasdur zlimfi hep
dii FS 147, k katlk gresidr son u FS 780, bitesidr s i m i m z r e
gk ot FS 964.
.
139. a r t eki sa, se'dir, e k i m i n d e okluk 1. ahsta farkl b i r d u r u m
v a r d r : yazsam D 416, binsem FS 377, dutsa N 43, aparsavuz D K
733, sohbet etsevz K V 98, bulsanuz H 1316.
140. stek ekia, e'dir ; ekimi b u g n e g r e farkldr :duram A D 245,
grem Y Z D64 6, tolduravan SV 120, bilevenFS 458 ;a n a s n S V V l 1 ,
gresin H . 1421 ; bula D 2012, dele H 1095 ; soravuz Y Z D 6110,
diyevz Y Z 1813 ; koyasz Y Z D 455, iltesiz Y Z 6811 ; alalar
H 1545, diyeler H R 70.
stek b z a n imdiki zaman, gelecek zaman ve geni zaman da bildirmek
tedir.
r
141. Emirde her ahs iin ayr asldan gelen ekler kullanlmtr. e k i m i
b u g n e gre farkldr : v a r a y n H 1464, vir,eyin N .8,. t u t a y m FS 332,
vireyim D K 325, y k a y u m G Z 382, e y d e v m Y Z 424, k l a y u m Y Z D
1415 ; alal N 58, iitgil D V 30010,; d n D 1522, al S V V 2 ; art
sun A D 234, eylesn Y Z D 495,;....
klalum D 1281, g l e l m H 1219 ; .
.
,
avlan Y Z 1161, d i n l e n D 10012, yapun H 1921,
b i l n FS 164, oynanuz G Z 4919, gizlenz Y Z D4917,
k l u n u z H 1512, e y d n z Y Z 1514 ; .
bulsunlar Y Z D 113, disnler D V 3018, FS 819. .
;
E m i r okluk 2. ahs eki sadece n ' (nuz, n z ' d r , aradaki y a r d m c

vokal sonradan ekin b n y e s i n e girmitir. .
s ::
142. Gereklihkiin hususi bir ek yoktur, art ekine gerek kelimesieklerir
mek suretiyle y a p l m a k t a d r :ben tuz etmek h a k k n bilsemgerek Y Z D3113,
yirine gitsegerek han yasa D 1632.
M; ; rn
Bu sa+gerek ekli gelecek zaman m n a s da ifade etmektedir, (bk. 138).
143. Fiillerin birleik ekillerinde b u g n e gre farkl b i r d u r u m y o k t u r ;

hikye, rivyet ve art t a r z l a r i f i i l i ile y a p l m a k t a d r .
n ^ r ^ ^ l u f i
Yalnz b z a n geni zaman rivayetinden sonra art eki geldii zaman
msa, m i s e < r m s a < m ise ekli ortaya k m a k t a ve a r t i n r i v y e t i m n s
ifade etmektedir : ho menzil i d i dehr deglmisse " o l m a s a y m , olmama
olsa" fenas / ho mahrem i d i m r olurmssa "olsaym, o l m u olsa" bekas
D 138, T r k d i l i n i b i l r m i s e y d m " b i l m i o l s a y d m " S V 178, ana h a k k
363
T a n r h a k k deglmiseydi k a l k u b a n y i r m d e n t u r a y d u m D K 537, sen d e g l

misen a y n / yaradur d e g l i d m kevn m e k n M V 438, d k e y d n e l n d e
misse b H a y t S N 2625, e l m demisse d i d i boyunduruk / ne y k tarta
d u m ne oladum aruk FS 573.
144. Soru eki m, m/'dir, ekteki vokal daima d z d r . F i i l e k i m i n d e
ekin yeri b a k m n d a n b u g n k n d e n farkl bir d u r u m yoktur.
145. Birleik f i i l yapan y a r d m a f i i l l e r et, eyle, kl, ol, bul, dut, ( t u t ) ,
tur (dur), ve 7'dur.
Birleik fiillerin tasvir (deseriptif) fiiller gurupundan i k t i d a i f i i l i n m s
beti bil, menfisi u f i i l i ile y a p h r . B u g n k n d e n farkl d u r u m menfisinde hem
, i hem a, e gerundiumunun kullanlmasdr. Az olmakla beraber u , ,
gerundiumu da kullanlmtr : b u l m a z Y Z 7110, a l d a y m a z D 1713
biliniez, H 2245, olmaz H 1319, u r u m z a m FS 881 ; k a m a z Y Z D
636, bulamadum Y Z 341, bulamaz D 1754, turamaz Y Z 759, tur
m a z FS 952 ; d i y m e z d i H 1914, olamuzam G Z 4411.
146. Partisip ekleri b u g n k n d e n farkh deildir. Geni zaman partisipi
olarak ar, er, ur, r, maz, mez ; imdiki zaman prtisipi olarak an, en ;
gemi zaman partisipleri olarak duk, dk ve, mis, mi ; gelecek zaman p a r t i
sipol iarak as,esi ve acak, ecek kullanlmtr.
147. G e r u n d i u m ekleri olarak h l bildirmek z e r e u, ; , i, a, e ;
arak, erek, rak, rek, iken (ken) ; zaman bildiren nca, ince, cak, icek,
cagz, icegiz, cagn, icegin, medin, mazdn n, l, eli ve duk partisipinden
meydana gelen duka, dke, dugnca, dgince, dukda, dkde, dkde, dugnda,
dginde ; atf bildiren up, p, uban, ben kullanlmtr.
Z a m a n m n a s tayan nca, ince eki hem b u g n k g i b i " d z a m a n "
m n s , hem de " n c a y a kadar" m n s ifade etmektedir : gice irince " e r i n
ceye kadar, kalmd H 1320, subh olnca "oluncaya kadar" kld z i H
1600 ; gzi rince " g r d zaman" H R 45, agardmca " a a r t t z a m a n "
kara sakal yiit FS 361, toymca "doyuncaya kadar" t a ' m yiye Y Z 7215.
B u g n k u l l a n l m a y a n cak, icek eki ve genilemi ekli " c a n , icegin,
caz, iceiz 'd zaman, nca, ince" m n s n b i l d i r i r : gricek FS 304,
satcak Y Z 1211, esen olcaz H 1752, griceez a l a d Y Z 333.
Z a m a n ve tarz bildiren madm, medin eki h e n z madan, meden ek
line girmemitir. A y r c a mezdin n ekli de g r l m e k t e d i r : s r m e z d i n n
H 1027.
Zarhan gerundiumu ah, eli'nin a l d a n , eliden ve ahdan bef, eliden
b e r ekilleri de v a r d r :grelden H 1397, greliden Y Z 805, gsterelden
FS 419, vireliden b e r H 924. a y n a l d a n b e r Y Z D 6313.
Atf gerundiumu up, p ' n genilemi ekli olan uban, b e n ve u b a n ,
b e n i , u b a n n , b e n i n b u g n k u l l a n l m a m a k t a d r :baglanuban D l 5 l l ,
g e r b e n H R 74, o l u b a n gelesiz Y Z 687, d i y b e n i Y Z D 3112.
:
BBLYOGRAFYA
, .
METiNLER .
, T p k ba s . m l a j . , .
' \
Behcetu'lHadaik, .(smail H i k m e t Ertaylan neri), s t a n b u l 1960.

Glehr, Mantkt'tTayr,
( n s z : A.S. Leyend) . T . D . K , neri, A n k a r a 1957.
Hoca Mes'd, Sheyl Jfevbahr,J. H. M o r d t m a n neri),,Hannover, 1925,,
Kad Burhaneddin Dipatu,^.Ti.JL.
neri,. s t a n b u l 1944. . .
Almedi D K l l i y t . ( s m a i l H i k m e t Ertaylan neri), s t a n b u l 1952.
.
eyh, Husrev.rin, (Zajaczkowski n e r i ) , , V a r o v a . 1964.
. j
eyh Divan, (Tara^na Szl ve N s h a F a r k l a r ) , T . D . K , neri, A n k a r a 1942..
'"*'
'
T p k ' ' f a s ' m l a T (Metini"ve'ncelemelerle) .
D.ehri D i l c i n , Yusuf ve êlihaeyyd Hamza, MetinTpkiasmLgate.

A n k a r a
... 9 4 6 .
'
'. ' "' ' . " ' . . .
" .'.
M e c d u t M a n s u r o l u , Ahmed Fakiharhnme, s t a n b u l 1956. Sultan Veled'in
Trke Manzumeleri, s t a n b u l 1958.
' "
b d l b a k i G l p m a r h , Yunus EmreRisalat alNushiyye veDivan (Fatih Nuh'asi
Eskiehir T u r i z m ve T a n t m a D e r n e i neri), st. 196.5.
Barbara F l e m m m . Fahr's Husrev u rn, Wiesbaden 1.974..
Zeynep.K o r k m a z , Marzubnnme Tercmesi, A n k a r a 19.73.
M u h a r r e m Ergin,. Dede Korkut Kitab,1. GiriMetin, Faksimile, A n k a r a 1958,
A h m e d A t e , .S l e y m a n elebi, Veslel'n rMc't Mevlid, Ankara 954.
Faruk K . T i m u r t a , eyh'nin Hammesi, s t a n b u l 1971.
K e m a l . E d i p nsel ( K r k u o l u ) , Ftih'in iirleri, A n k a r a 1946.
. .,
s m a i l Hikmet Ertaylan,,Sultan CemDivan, s t a n b u l 1951.
E s t i H a r f 1e r i e:Y'ay ml'aniri M e n t a l e ?
K i l i s l i RiPatVeled e l e b i Dvan Trk Sultan Veled,stanbul 1341 (1925),

K i l i s l i R i f a t V e l e d elebi, Ferhengnmei Sa'd Tercmesi Hoca M e s ' d , s
tanbul'1340 ( . 1 9 2 4 ) . .
.
K i l i s l i R i f ' t , Kitb Dede Korkd, s t a n b u l 1332, (1916).
/ . ., ' ...
Giese Fr., Akpasazde Tarihi, Leipzig 1929.
,
M k r i m i n H a l i ! , Dslummei Enver, s t a n b u l 1928.
Kk EskiAnadolu Trkesi Grameri
365
Hfz T e v f i k H . h s a n H a s a h A l i , Trk Edebiyat Nmineleri, s t a n b u l 1926.

Fahir zj Eski Trk Edebiyatnda Nesir, I , s t a n b u l 1964.
'
Eski Trk Edebiyatnda Nazm, I I , s t a n b u l 19661967.
Faruk K . T i m u r t a , Klsik ve Eski Osmanl Trkesi Metinleri, s t a n b u l 1974.
:
T enkid1i M e t i n l e r (nceleme ve aratrmalarla)
FarukK . T i m u r t a , cyhfnin Hsrev rn'i, s t a n b u l 1963':

'
Melikoff:, 'LaGeste deMelik Danimend. I , Introduction et traduction: I I . Edi
'
'' 'tiovcritique, Paris 1960.
. .
' '
A . M e r t l T u l u m , Sinan PaaTazarrt nme,
s t a n b u l 1973L
H a l k p e k t e n , Karamanl NizmHayat,'Edeb
Kiilii veDivan, A n k a r a 1974.
A l l N i h a d T a i l a n , Ahmed Paa' Divn, s t a n b u l 1966; Necati Be: Divani,
s t a n b u l 1963; ?t Divan, l I I , s t a n b u l 1968,01970; Fuzul Divan,
I , s t a n b u l 1950; Hayal Be Divan,stanbul
1945,
..<.,;
K e n a n A k y z S. Beken S. Yksel M ; u n b u r . Fuzl Divan, Ankara 19,58i.
Y e n i H a r f l e r l e Metiri1er" '(nceleme ve aklamalarla)
.1946.
, . .. ..
T a l t Onay, DstnAhmed Harami,..stanbul
Halis A k a y d n , Ahmed Harm Destan,
stanbulA973.
A b d l b k i Glpnarli,' Yunus Emre' DivanMetinler;. Szlk, Aklama, i ve 11*
I I I , s t a n b u l . 1943? ve 1948 ; Yunus EmreHayati ve'Btn iirleri,
s t a n b u l .1971. . . .
. i . ; . ..
. . <, '
Faruk K . T i m u r t a , Yunus,: Emre Divan, s t a n b u l .19.7.2r..Metilid,,i stanbu1
'
. 1970; 2. bask, s t a n b u l . . ... . , ,
. .
A h m e d . A y m u t l u , Sleyman elebine Mevlidi erif, s t a n b u l 1958; Ftih'in
îirleri, stanbul 1959...
.
. ...
NCELEME V E ARATIRMALAR
Arat,'R e i d Rahmeti, Trk dilinin inkiaf, I I I . T a r i h Kongresi T e b l i l e r i ,

Ankara 1948, s. 598611; Anadolu yaz dilinin tarih :nkiafna dair,
>v
V . T a r i l i Kongresi Teblileri, A n k a r a 1960, s.225232.
Babnger, Fr., Ak Paa's Gharbnme ; M S O S , X X V I , 1928, s; 9199.
Banarl Nhad Sami, Ahmed ileDsitdn Tevrihî Mlki li Osmanve Cem
' d Hurd, T r k i y a t Mec. V I , 1939, s. .177285; 'Resimli Trk

Edeb'iât 'Tarihi,I,..stanbul
1976.
.
. :'
B a n g u o l u Tahsin, Altosmanische Spracfstdieh zu Sheyl'ii Neubahar,Breslau 1938.
B r o k e l m a n h C , Altosmanische Stdien; T. Die Sprache.k Paa's. Und Ahmed's,
Z D M G , L X X I I I , 1919, s. 1.29,
*
'. ..
366
Faruk K.
fimrta
Bulu Sadettin. Eski bir Trk dili yadigr Behcet'lhadik fi Mev'izetii Ihalik,
T D E D , V I , tst. 1954, s. 119131; eyyd Hamza'nn be manzumesi,
T D E D , V I I ,istanbul 1956, s. 116. '
Caferolu A h m e t , Fatih'in dili, T D E D , V I , s t a n b u l 1954, s. 8390.
Canpolat Mustafa, Behcet'lHadaik'in
dili zerine, T D A Y B e l l e t e n
Ankara 1968, s. 165175.
1967,
a a t a y Saadet, Uygurca ve Eski Osmanlcada instrumenta!a, T D C F Der., c.

I , A n k a r a 1943, s. 93107; Eski Osmanlca zerine baz notlar, T D G F
mtak
Der., I I 2 , A n k a r a 1944, s. 297312; Eski Osmanlcadfiil
lar, D T C F Der., V I / 1 2 , s. 353.368; V I / 3 4 , s. 525552; . V I I /
12, s. 2747, A n k a r a 1948, 1949.
D o l u H a l i d e , JDsln Varka ve Glah'n fiil ekimi; T D A Y B e l l e t e n 1945.
. s. 221231.
D u d a H . W . . Die Sprache der Qirq Vezir Erzhlungen, Leipzig 1930.
Ergin M u h a r r e m , Dede Korkut Kitab, I I . ndeksGramer, A n k a r a p 9 6 3 ; Kad
Burhaneddin Divan zerinde birgramer denemesi,T D E D , I V 3 , s t a n
bul 1951, s. 287327.
Ertaylan smail H i k m e t , Ahmedi DHayal ve Eserleri, s t a n b u l 1954.
G k y a y Orhan aik, Dedem Korkudnn Kitab, s t a n b u l 1973.
G l p m a r h A b d l b a k i , k Paann iirleri, T r k i y a t M . V , s t a n b u l 1936,
s. 87100; Tunus Emre ve Tasavvuf s t a n b u l 1961.
4
H a t i p o l u (Klolu) Vecihe, Cerrhiyei tlhniye, Ankara 1956.

Kisslin H . J., Die Sprache des Ak Paazade, Breslau 1936.
K o r k m a z Zeynep, Eski Anadolu Trkesindeki van\ven,vuz\vz kii ve bildir
me eklerinin Anadolu azlarndaki kalntlar, T D A Y B e l l e t e n 1964,
s. 4365; Aslesi gelecek zaman im isimfiil ekinin yaps zerine,
T D A Y B e l l e t e n 1968, s. 3138; Seluklu Trkesinin genel yaps,
T D A Y B e l l e t e n 1972, s. 1734. :
K p r l M . Fuad, Selukler devrinde Anadolu airlerieyyd Hamza, D e r g h ,
14, s t a n b u l 1921; Selukler devrindeAnadolu airleri l.eyyd Hamza,
. T r k Y u r d u , I , st. 1924, s. 2734 (Almancas K C s A , T / 3 , Buda
pete 1922, s. 183190"); Selukler devrindeAnadolu airleri U.Ahmed
. Fakih, T r k Y u r d u , I V , st. 1926. s. 286295. (Almancas K C s A ,
I I / 1 2 ; B u d a p e t e 1926. s. 2038); Selukler devrindeAnadolu airleri
Hoca Dehhn, H a y a t M e c , 1/1, A n k a r a 1926, s. 45; Anadoluda
Trk dili ve edebiyatnn tekmlne umum bir bak, Y e n i T r k M e c ,
nr. 4, 5, 7, s t a n b u l 1933, s. 277292, 375384, 535553; Ahmed,
s l m .Ansikl., I , S; 21922; Trk Edebiyatnda lk
Mutasavvflar,
ikinci bask, A n k a r a 1966.
,7
367
Levend A g h Srr, Ak Pasa'nn bilinmeyen .iki..mesnevisiFakr .'nme ve Vasf

Hl. T D A Y B e l l e t e n 1953, s. 205225; Trk Dilinde Gelime ve Sa
deleme Safhalar, A n k a r a 1949; Trk Edebiyat Tarihi, A n k a r a 1973.
M a n s u r o l u Mecdud, Amdoluda Trk yaz dilinin balamas vegelimesi, T D E D ,
I V / 3 , s t a n b u l 1951, s. 215229; Mevln Celleddini RmVde Trke
beyit ve ibareler, TDAYBelleten 1954, s. 207220; eyyad Hamza'ya
ait manzume, T D E D , 1/34, s t a n b u l 1946, s. 180195; eyyad
Hamza'nn manzumesinin tpk basm, T D E D , V I 1/12 s t a n b u l
1956, s. 108114; eyyad Hamza'nn be manzumesi, Oriens, X / 1 ,
Leiden 1957, s. 4370; Dehhn oe Manzumeleri, s t a n b u l 1947;
Das Altosmanische, Philo/ogiae Turcicae. Fundamenta, I , Wiesbaden
1959, s. 160182.
Olcay Selahaddin, Ebu'lLeys SemerkandTezkiret'levliy,
ncelemeMetin
n d e k s . A n k a r a 1965.
Pekolcay Necla, slm Trk Edebiyat, I I I , s t a n b u l 1967, 1968.
erefeddin M . (Yaltkaya), Mevln'da Trke kelimeler ve Trke iirler, T r
kiyat, I V , s t a n b u l 1934, s. 161168.
T a r l a n A l i N i h a d , eyh Divann Tedkik, 2. bask, s t a n b u l 1967.
Taeschner Fr., vei Gazel's von Glehr, Fuad K p r l A r m a a n , Ankara
1953, s. 479485; Glschehr's Mesnevi auf Achi Evran, Wiesbaden 1955.
T h u r y J., XIV. asr sonralarna kadar Trk dili ydigrlar, Mill Tetebbular
M e c , H/4, s t a n b u l 1915, s. 103133.
T i m u r t a Faruk K . , eyh Hayal ve Eserleri Eserlerinden Semeler, s t a n b u l
1968; eyh ve adalarnn Eserleri zerinde Gramer Aratrmalar,
I . Ses bilgisi: T D A Y B e l l e t e n 1960, s. 95114; I I . ekil bilgisi,
T D A Y 1961, s. 53136; Bki'nin Kanun Mersiyesinin Dil Bakmndan
zah: T D E D , X I I , 1963, s. 219232; Eski Anadolu Trkesi, T r k
D n y a s El K i t a b , A n k a r a 1976.
Yksel edit, Iknmenceleme, Metin, A n k a r a 1965.
Zajaczkovvski A . , Etudes sur la langue vieille Osmanli: I . Calila et Dimnaa, K r a
kowie 1934. Etudes sur la langue vieille Osmanli: I I . Traduction du
Qoran (Cevhir'lasdf),
K r o k o w i e 1937.
S Z L K L E R
A h m e d V e f i k Paa, Lehcei Osman, s t a n b u l 1306.

H s e y i n K z m K a d r i , Byk Trk Lgati, I I V , s t a n b u l 1927, 1928, 1943.
368
:Far'ki KiTfiiurta
'i
RedhouseJ v W . j A Turkish and English Lexicon, I s t a n b u l 1927; '

' (/.">.;
emseddiri'Sami, Ramtsi Trk; s t a n b u l 1317.
'
T r k D i l E u r u m u , Tnmklafyle Tarama Szl,
fcVl,*'Ahkra*9631972."
Z e k PafeallttjÔi^dJi/f^SFarf/r^Mii&n.mTerimleri Szl', 4111, s t a n b u l
iV,. :.. 19461>567
"'
'^
"
:!
: S "V
'
>i
} !
...
'i '"...
;
..
. :T . E Z E R
V Vi:
Do for'd T>ezl'ejri
. ..'.; .i..
. !''
' o ..
Caripolat Mustafa, 'Behcet'lHau'ik fV^tHzeliHHMik''Gm,

Y a z zellik
leri, Ses zellikleri, Sz yapl, S z b l m l e r i , 'Dizin, D T C F
**''''
"' ' ' K t p h a n e s i ; NV'9, Ankara'"1965.
'
'
C u n b r M j g n , Glselin ve Mantki/tTavr'fTiTGF
' K t p h a n e s i , N o . 74,
Ankara 1952. "
^ : ^ i > s
f y . ' ^
i;
; v
P e k o l c a y ' N e c l , Trke" Mevld Metinkri:, I I , ' T r k i y a t Enstits K t p . , N.

346, s t a n b u l 1950. "
'.. :.>
. . .

Eski Anadolu Turkcesi Grameri F.K.T-libre PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eski Anadolu Turkcesi Grameri F.K.T-libre PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

K K E S K A N A D O L U T R K E S G R A M E R

C R = M e v l n C e l l e d d i n i R u m ' d e t r k e beyit ve ibareler ( M e c d u t

FS = F e r h e n g n m e i Sa'di T e r c m e s i Hoca Mes'ud (Yekta M u t l u ,

nische Sprachstudien zu Sheyl Nevbahar, Breslau 1938), Y Z D = Yusuf

Eski Anadolu T r k e s i metinlerinin ses bilgisi b a k m n d a n gsterdii

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

1. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e bulunan vokaller u n l a r d r : a, e, . i . o,

2. lk hecedeki vokal d e i m e l e r i n d e n i / e meselesinde Eski A n a d o l u

ekiherine uymak daha isabetli olur :osan, g'zel g i b i ; diftonglu kelimelerde

7. ncelilckalnhk b a k m n d a n vokal u y u m u Eski A n a d o l u T r k e s i

8. Cevheri f i i l z'nin dk partisip ekli olan idgi kelimesi de, ek g i b i

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

B u g n de b u n l a r n bir ksm Anadolu halk a z l a r n d a h l y u v a r l a k t r . Bu

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

' G n i t i f eki un, n, nun, nn( n c e 1. ahs*iyelikeki tesiriyle b e n i m ; <

21. 'Eski A n a d o l u T r k e s i n d e u m u m olarak bir yuvarlaklama" t e m

d z l e m e g r l m e k t e d i r :bit < b t S V 147, ipin < n < u u n D H 92,

kam < k a m U 585.

F i i l e k i m i n d e okluk 2. ahs eki sz, siz:

Fiilden isim yapma eki ta, ki :turc H 2256, grici Y Z 2511:

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

holuufi S V 135, k u l l u a 1167, n z k l k H 940, ayrulu D 1253,

26. V o k a l t r e m e s i n i n cok az r n e i v a r d r . Ancak kelime o r t a s n d a

i f i i l i ile : dilerdi SV: 1142, itdiyse H M 34, yoksuld SV X X I I I 9 , bak

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

31. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e b u g n k yaz dilimizde' bulunmayan h

32. Baz kelimelerdeki A'ler, b u g n o l d u u gibi, p'ye d n m e m i ;

meler i k i ekilde de y a z l m a k t a d r . B u n l a r hangi ekilleri daha ok kullanl

38. K e l i m e ve hece sonuyla, hece b a n d a k i g'ler kendini y a z d a muha

Kk Eski Anadolu.Trkesi Grameri

linde telffuz edilmektedir, bir ksm ise v'ye d n m t r : beg, been, b g

44. Bz kelimelerde y..d m t r u l a n H 2216, l d u z H R 77, p a r

45. Birden fazla heceli kelimelerin ve d o l a y s y l a b t n eklerin sonun

46. Y a r d m c konsonantlar y ve' n'nin kullanlmas normaldir. Y a l n z

Kk Eski.Anadolu Trkesi Grameri

47 Bir k a kelimede y protezi g r l m e k t e d i r :yiri Y Z ' . 999, y i t

K o n o n a;n t i f 11e n m e s.i

.. 48. Konsonant iftlemesi ( g e m i n a i o n ) sadece ss olarak ve m a h d u t

51. Eklerde, konsonantlar a r a s n d a sadak olup olmama b a k m n d a n

52. k i vokal a r a s n d a b u l u n a n sadasz konsonantlar sadallamtr

228, i d b e n D 23010, gideli Y Z 755, y i d i D 59, z g n H 1501,

ekil Bilgisi hususiyetleri gsterilirken nce k e m e y a p m z e r i n d e

55. M n ve fonksiyonu iyice tesbit edilemeyen an, en eki birka keli

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

daima d z o l u u d u r . D e v r i n b a l a n g c n d a ekin yalnz 'li ekli g r l m e k

1891, bizcileyin D 521, bunclayn H 2078, benileyin D K 2675,

63. a, e :u g r a ( < u g u r a ) H R 1 0 ,gzet D 3613, yaa D K 5610,

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

76. ()lv, (i)! : Fiillerin passif t a b a n l a r n a u , eki getirilerek ge

78. git, gil :A l e t ismi ve m c e r r e t isimleryapar : algu FS 454, kaygu

S > g 'U m u m i y e t l e tek heceli f i i l t a b a n l a r n a gelerek passif t a b a n l

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

segirdi D K 221, tur D K 1069, ur "kavga, v u r u , s a v a " G Z 552,

a t deiiklii m h i y e t i n d e olmayan fiilden f i i l yapma ekleri ok az

96. Pasiflik eki / ve n b u g n k n d e n farkszdr, y a l n z c a ara; vokali

98. O r t a k l a m a ve karlkllk eki b u g n k n d e n farkszdr, aradaki

dur, dr : D i m a yuvarlak vokallidir : a g d u r ' M V 186, iridr H

... gr,'gr :"Birka'.Jcelimede g r l r , b u g n ' k u l l a m l ' n z r i r < g r ^ M V

:.. i.' .!.

... !;" >;' .fi s.i m =.'

.. 100...okluk..eki 4ar, ,/r'dE,;:'bugnk^^

,,^ 'X 'X^.

:r.{y) ,() Zyy?nuz, \ijfgi 5'4^ ttiiQ^Y;^X_Xry*8i ininz.,Y Z 69S;,