Professional Documents
Culture Documents
a n a l it ik
PSKOLOJ
_
2. Basm
ANALTK PSKOLOJ
2. BASIM
ISBN: 975-388-095-2
Dizgi
: Payel Yaynevi
Bask
: zal Matbaas
Kapak filmleri: Ebru Grafik
Kapak basks : pomet Matbaas
Cilt
: Yldz Cilt
ANALTK
PSKOLOJ
eviren
ENDER GROL
payel
PAYEL YAYINEV
stanbul
NDEKLER
Giri.............................................................................................................
ANALTK PSKOLOJ ZERNE
BR DENEME
I Psikanaliz................................................................................................. 93
II Eros Kuram................................................................................................... :....
IH teki Gr As - ktidar stenci................................................................. :...1
IV Davran Tipi Sorunu................................................................................ 123
V Kiisel Bilind ve Ortak Bilind......................................................... 143
VI Sentetik ya da Yapc Yntem................................................................... 157
VII Ortak Bilincin Arketipleri...................................................................... 165
VIA Bilindna Tedavi Asndan Yaklam
Konusunda Genel Dnceler...........................................................186
ADA NSANIN RUHSAL SORUNU....................................................191
RUH VE LM............................................................................................213
RUHLARA NANCIN PSKOLOJK TEMELLER................................... 224
PSKOLOJ VE DN
I Bilind Zihnin Bamszl..................................................................... 239
II Dogma ve Doal Semboller........................................................................262
III Doal Bir Simgenin Tarihi ve Psikolojisi.................................................. 285
ANALTK PSKOLOJ VE R............................................................... 308
PSKOLOJ VE EDEBYAT...................................................................... 326
AR........................................................................................................... 340
PCASSO...................................................................................................... 344
DNM SRECN CANLANDIRAN
RNEK SMGELER............................................................... 350
TAC MAHAL............................................................................................. 361
365
373
381
399
403
409
417
421
GR
Tandn olursa daha iyidir eytan
Tanyp bilmediin yabanc bir insandan.
(Trk atasz - Kagarh Mahmut)
B v OMA mparatorluu'nun k yllarnda, halkn, geleneksel
inanlarn brakarak d lkelere yneldii, d kaynakl her trl
retiyi, mezhebi benimsedii sylenir. Bat uygarl da nicedir k
mekte, eski deerler oktan yitirilmi, yenileri aranmakta.
Uygarlklar da canllar gibi doar, geliir, lr, diyorlar. Ancak
eklenmesi unutulan bir ey var, o da, nice yitmi grnrse grnsn,
uygarlklarn dourduu deerlerin klk deitirdikleri, Anka kuu
gibi kendi kllerinden yeniden canlandklar.
Fiziksel evrenin deimez bir kuramdr denge. Ayn ey ruh
dnyas iin de sz konusudur. Doa boluktan nefret eder, der bir
Latin atasz. Gerekten, ulardan biri ban alp bir yana gittiinde,
teki u, ayn g ve direnle, denge salamak iin, kart yne
ynelir. Gel....git, gel....git, evren solumakta sanki.
Bugn Bat, Dou'ya ynelmi, eski Hint'den, eski in'den, eski
Japon'dan esinlenmekte. Dou ise, gizemli havasndan bkm gibi,
Bat'nn somut dnyasna zenmekte. nsan potansiyel olarak bir
btn. Her biri amay bekleyen tomurcuklarla dolu ii. Ne var ki, u ya
da bu nedenle, gelime ortamn bulamadlar m, iek aamadan
kuruyup gidiyorlar. te yandan, kimileri bakalarna ramen alabil
diine geliiyor, dal budak salyor. Glgede kalanlar ise, kazara
bakaldrp biraz soluk alabildikleri anda, birtakm yaam krntlarna
-I-
1
Memories, Dreams, Reflections, C.G. Jung-A niela Jaffe; Collins and R
Ledge and Kegan Paul, Londra, 1963. s. 26.
diye izdii harita ile aklamak gt. nsan'm BEN'i, birtakm beri
l e r e blnyordu, bu da Freud'un kuramna ters dyordu.
Jung'un Burghlzli'de karlat ilgin vakalardan biri de uydu:
Kadn acaip hareketler yapyordu elleriyle; yukar aa kaldrp
indiriyordu onlar; yem ek yerken de eller sanki krek grevi gryor
du. Bu vaka tp rencilerine 'erken bunama', katatonik bir izofreni
vakas olarak gsteriliyordu. Psikolojik adan hibir inceleme
yaplmamt.
Jung, bir akam kovuta dolarken, eski bir hem ireyle
karlamt da, ona, sz konusu hastann gemii ile ilgili herhangi
bir eyi bilip bilmediini sormutu. Pek bir ey bilmiyordu hemire,
ancak, galiba ayakkabclkla ilgisi varm, demiti. Hasta, bildik
bileli, azn amadndan, hakknda bir ey renmek olana yoktu.
Jung, birden, kadnn el hareketlerinin, krsal kesimlerdeki ayakkab
tamircilerinin el hareketlerini andrdn farketmiti. Hasta, ok
gemeden ldnde, erkek kardei hastaneye gelmiti. Jung, ona, kz
kardeinin niin hastalandn sormutu. Bir ayakkab tamircisiyle
evlenecekti, diyordu kardei, ama adam onu atlatt; kzcaz da cin
net getirdi. Jung, bu vakada, gemiin, kadnn el hareketlerinde nasl
yaadn grmt. Bu ilgin gzlem, izofrenide psikolojik bir
etken olabilecei dncesini dourmutu.
Jung ile Burghlzli'de alan baka hekimlerin yaymlar, svire
dndan birok hekim ekiyordu. Verdikleri yaptlar, coku etkisinin
hem fizyolojik, hem de psikolojik yoldan kantlanabileceini gsteri
yordu.
Jung'dan nce, deneysel psikoloji zerinde alan birok
aratrmac, zellikle de, Darwin'in akrabas Sir Francis Galton,
arm Yntemini gelitirmiti. uydu yaplan: Denee bir dizi
szck veriliyor, denek de szc iitir iitmez, aklna ilk gelen
szc syleyerek tepki gsteriyordu. Kronometre, uyarc szck
ile, denein azndan kan szck arasnda geen zaman saptyordu.
Kolayd; ancak, bu testin amac, baz zihin tiplerini renmekti; bu
Freud ile ortak birok yan vard. rnein Jung, Freud'un transferans olayn deerlendirmesini benimsiyordu. Freud, ona transferans
konusunda ne dndn sorduunda, Psikoterapinin ba koulu
dur demiti. Freud ise, Ne demek istediimi anlamsnz diye
yantlamt. Her ne kadar Jung'un transferans zerindeki grleri
deitiyse de, Freud'un zgn transferans tanmn her zaman been
mitir. Freud'un bastrma kuram, daha kendisiyle karlamadan nce
Jung'u etkilemiti, sonradan da bastrmann nemi zerinde hep dur
mutur.
ki yl sonra bir olay yer alacakt. Jung, ikinci kez Freud'u grme
ye Viyana'ya gelmiti. Gene Freud'un alma odasnda oturmular,
psikanaliz zerine konuuyorlard. Jung, nce de inat bulmutu
Freud'u, ama bu kez onunla iliki kurmak bile olanakszlayordu.
Konuurlarken, byk bir grlt ve atrd duydular; kitaplk, devrile
cekmi gibi atrdyordu. Vay canna! diye bard Jung, sonra,
durup dururken, Dikkat, gene olacak! demeye kalmad, ayn atrd
yinelendi. Kalkp, kitapl incelediler, hibir ey bulamadlar. Jung'a
gre bu, parapsikolojik bir olayd; ruhsal bir durum un da
yansmasyd. M edyum kzn durumunu anlayabilmek iin, ispirtizma
konusunda btn yazlanlar okumutu. Basel'deki evinde de buna
benzer iki durum olmutu. Bir keresinde, bir bak, tabanca patlar gibi
ses kararak drt paraya ayrlmt. Jung, yandaki odada bulunuyor
du o srada, m erakla ieri koup bakmt. Grnrde her ey yerli
yerindeydi; am a sonunda, bfenin iindeki ban paralanm
olduunu grd.
kinci olgu da, eski bir ceviz masa ile ilgiliydi. Jung'un anneannesin
den kalmaym sz konusu masa. O srada Jung'un annesi odadaym, ama
masadan uzakta duruyormu. Jung da baka bir odada kitap okuyormu.
Gene komu, ne oldu diye. Bu olaylar aydnla kavuturmak iin
aratrmalar yaplm, bak, nl elik ustalarna, masa ise usta marangoz
lara gsterilmiti ama, esrar perdesi bir trl kaldrlamamt.
Jung, Freud'a bu sesi ciddiye almak gerektiini syledi: Jung'a gre
bu, sanki aralarndaki uurumu dile getiriyordu; ancak, her ne kadar Freud
afallam idiyse de, durumu alayla karlam, ciddiye almak istememiti.
dna gre daha dar, daha kktr. B ir ada dnelim: Adann suyun
yznde grlen blmne bilin diyelim, suyun altnda kalan blm
kiisel bilind, yeryzne oturan taban ise, ortak bilind olsun.
Bilincin ortasnda BEN oturur, Bilincin znesidir. Bilin, ruh
ieriinin BEN ile ilikisini srdren ilev, ya da eylemdir. D ve i
dnyamzdaki btn yaantlarmz, algnabilmeleri iin BEN'den
gemek zorundadrlar. Bilincimiz, ayn anda, birok eyi bir arada
tutamaz. Kiisel bilindmz bir hazne gibidir, ieriine her zaman
bavurulabilir, gerekince de bilin yzne kartlabilir; kiisel bilind, ayn zamanda, bastrdmz, iimize attmz yaantlar da kap
sar. Kiisel bilind, demek ki, unutulmu, bastrlm, bilind
tarafndan alglanan, dnlen ve duyulan her nesneyi kapsar. Ortak
bilindndaysa kiiye zg alglamalar sz konusu deildir. Ortak bilindnn ieriini, bireysel BEN'imizin kendinin edindii eyler
oluturmaz; kaltmsal bir olgu, soydan gelen bir beyin yaps
sorunudur bu. Aslnda, btn insanlarn, belki de hayvanlarn bile
paylatklar bir mirastr; bireysel ruhun temelidir. Bilind, bilinten
ok daha nce olum utur. nsann tem el davrannn bilince
dayand dncesi yanltr. Yaammzn byk blmn bilindnda geiririz: Ya uyuruz, ya da d kurarz.... Yaammzdaki her
durumda, bilincimiz, bilindma baldr, yadsnamaz bu. ocuklar,
yaamlarna bilindndan girerler; bilinleri sonradan yava yava
geliir. Kiisel bilind bireyin yaamndan kaynaklanan, unutulmu,
bastrlm, yadsnm ve bilind yoluyla alglanm eyleri kapsar;
ortak bilind ise insanolunun tarih alarna, toplumlara, rklara
bakmakszn, ta dnyann kuruluundan beri evrensel durumlara kar
gsterdii kalpsal tepkileri ierir. Sayalm bazlarn: Korku,
tehlike, stn glerle sava, erkek-kadn, ocuk-anababa,
ak-nefret; doum -lm , aydnlk-karanlk gibi kartlar
rnein.
Bilindnn dengeleyici bir gc vardr. Normal koullar
altnda, bilin, belli bir durum karsnda, d geree uygun, bireysel
bir. tepki gsterir; bilind ise, insanln yaantsndan doan,
insann i yaamnn zorunluluklarna gre belli bir tepkide bulunur.
tip gibi bir kartlk oluturur; ayn anda varolamazlar. Bu drt ilevin
hepsi de vardr bizde; ancak biri ou kez ar basar. Bireyin toplum
sal zihinsel ve kltr dzeyine gre deiir bu.
ekil l'de st Yarmn aydnlk, Alt Yarmn ise karanlk oldu
unu gryoruz. Gelitirilmi st lev, aydnlk, bilinli yanda, Alt
lev gelitirilmemi, tmyle bilindndadr. teki ikisininkiyse,
yar bilinstnde, yar bilinaltndadr. Bu kuramsal bir izimdir,
gerekte ilevlerin byle tek yanl gelimesine rastlanmaz pek. nsann
stn gelen ilevine yardmc olan bir ilev daha vardr. Bu nc
ilev sradan kii iin deildir pek; drdncsyse, gelitirilmemi Alt
DNME
ekil 1
DUYGU
DNME
DUYGU
ekil 2
tutmamak gerekir. Persona'nn ilevsel kompleksi, yalnzca nesne ile,
yani d dnya ile olan ilikiyle ilgilidir. Persona, bireyle toplum
arasnda insann nasl grnmesi gerektii konusunda bir uzlamadr.
evrenin koullaryla, bireyin i yapsal gereksinimi arasnda bir
uzlama.
Doru ileyen bir persona st etkeni hesaba katmaldr: Birinci
etken, her insann iinde tad BEN-lks, ya da dilek-imgesidir;
yaradlnn ve davrannn ona benzemesini ister; ikinci etken,
bireyin iinde bulunduu zel ortamn kendisini diledii biimde
grdr; nc etkense, bu lklerin gereklemesini snrlayan
bedensel ve ruhsal olaylardr. Bazan olduu gibi, bu etkenlerden biri,
hatta ikisi hesaba katlmad zaman, persona grevini gerektii gibi
baaramaz. Kiiliin gelimesine yardm edeceine, ona engel olur.
Yalnzca dtaki toplumun onaylad niteliklerden oluan bireyin persona's, kitle adamnn persona'sdr; te yandan, yalnzca kendi dilek
imgesini hesaba katan ve teki iki etkeni savsaklayan bir kimsenin per-
m izaca kar gelme, nevroz'a yol amasa bile, bir tr zorlanml kii
oluturur. Bunlarn yaamlar boyunca bakalarna kar davranlarn
da yapma, mekanik bir ey vardr.
Kiilii ar derecede iiren, ekicilik yaratan, ortak bilinci can
landranlar, yalnzca toplumda n kazanm kiiler deildir. Ortak bi
lin denilen, topluluun bireylerini yaatan, bilinli, ama dncesiz
topluluun bilincine btn olarak bir yn veren birikmi gelenekler,
alkanlklar, treler, rfler, nyarglar, kurallar ve insan topluluu
normlardr. Bu kavramn Freud'un stben kavramna benzer yanlar
vardr. Ondan ayrlan yan, yalnzca evrenin ruhun iinde i gren ie
yanstlm, Bunu yap, onu yapma gibi uyarlarn deil, ayn
zam anda ilevinde ve unuttuklarnda, duygu duym alarnda ve
dnmelerinde bireyi etkileyen srekli olarak dtan akan uyarlarn
da iermesidir.
BEN'imizin tesinde, yalnzca ortak toplumsal bilin, yani stben
deil, ayn derecede ekici figrler ieren, kendi derinliklerimizdeki
ortak bilind da vardr. Birinci durumda, insan dnyaya alr; ikin
ci durumdaysa, o dnyadan uzaa ekilip, ortak bilince gmlebilir.
Bir i imgesi ile zdeleerek, ya byklk, ya da hilik duygularna
kaplr; kendisini kahraman, insanln kurtarcs, alc, ehit,
srgn gibi duyar. Persona, katlat zaman, BEN'in onunla
zlelemesi artar ve i figrlere kendini kaptrma tehlikesi byr.
nk, byle bir ey yer ald zaman, kiiliin i eleri bastrlm,
bilinten uzaklatrlmtr, ayrtrlamamlardr; tehdit edici bir
gle ullanrlar. evre koullarnn gereksinimlerini baaryla gerek
letirebilmek iin, durumlara kendini uyduran ve iyi ileyen bir per
sona, ruhsal salk iin arttr; kanlmaz bir eydir. nsann, persona's ile uzun sre zdelemesi (zellikle de gerek BEN'imize
uymayan bir davran) orta yalarda mutlaka bozukluklara yol aar,
cidd ruhsal bunalmlar dourur.
Grdm z gibi, bilind iki blmden olumakta, bunlardan
biri kiisel, teki btn insanlarla ortak. Kiisel bilind unutulmu,
bastrlm, bilind yolla alglanan her trl gereci ierir.
ekil 3
I. Anlar
Kiisel bilind
I. Bastrlm gereler
III. Cokular
Ortak bilind
IV. Basknlar
V. Ortak bilindnn hibir zaman bilince kmayacak blm
Ortak bilind da blmlere ayrlabilir. Bilin, her ynden bilindyla evrilmise de, blmleri, bir an iin, stste varsayabiliriz.
Jung yle der: Gzlemlerime gre, bilinli zihnin, ruhun orta
yerinde olup olmamas ikinci derecede bir sorun; ancak, bilind
ruhun, kendisini atn, kendisini epeevre sardn, bilincin kabul
etmesi gerekir. Bilind ierik, onu, bir yandan geri fizyolojik
durumlara, te yandansa arketip verilerine balar. Oysa sezgiler, onu
ileri doru uzatr. Bilindnn, kat kat olduunu dnrsek, ilk
blge cokular, ilkel igdler blgesi olsun; bunlar zaman zaman
belli bir dzene sokabiliriz. Bunun altndaki blge, hibir zaman tam
olarak bilin yzeyine karlmayacak, anlalmadan kalacak bir kattr;
bu blge BEN'in kendi iinde sindiremeyecei, bilindnn o karanlk
merkezinden, derinlerden ykselen ieriini kapsar. Bu ierik, zerk,
sylenir. Junga gre iki trl arketip vardr: Biri, kendi bana, kendi
iinde varolan arketiptir; bu, her ruhsal yapda, ancak gizilg olarak
vardr; teki arketip ise, alglanabilir durum a gelmi, bilin alanna
girmi arketiptir. Bu gerekleen arketip, bir tasvir olarak, ya da bir
sre durumunda grlr; biimiyse, iinde yer ald bur'a gre
srekli olarak deiebilir.. Arketip eylem ve tepki biimleri ile arketip
sreler de vardr; BEN'in geliimi, ya da bir ya ve deneyim evresin
den bir bakasna gei, arketipik srelerdir. Arketipik davran biimleri,
dnceler, yaant sindirme yollar, baz koullar altnda harekete gelir, o
ana kadar bilindndayken, sanki gze grnr gibi olur.
Bylece arketip, kendini, rnein yalnzca ilksel bir imge gibi,
statik biimde deil, ayn zamanda, bilincin bir ilevinin ayrmas gibi
dinamik sre olarak da belli eder. Arketipler baz durumlara kar
gsterilen igdsel, yani ruhsal bakm dan gerekli tepkilerin
yansmalardr; bilinci aldatrlar, akla yakn grnmese bile, ruhsal
bakmdan gerekli davran biimleri doururlar. Ruhsal ekonomide
1. Bilincin yzeyi.
2. Dzen'in ilemeye balad alan.
3. eriin bilindma kt yollar.
4. erikleri, ekme gleriyle yollarndan saptran arketipler ile
manyetik alanlar.
AA DI olaylar ile grnmez klnan katksz arketipik sreler blgesi:
Burada ilksel kalp zerine bir tabaka konmutur sanki.
dek deildir bu, onu bir ilke gibi grmek gerekir.12 Kristalin kafes
ilevi olas biimleri saptarken, evre, bu olanaklardan hangisinin
gerekleebileceine karar vermektedir.
Bylece gizilg durumundaki bir eksen-dzeni olan arketip
(kendi bana kendi-iin varolan arketip, salt arketip) ruhta nceden
vardr, hazr ve nazrdr. inde, tortunun biime dnecei Ana
Sv, insanlk yaantsn eksen dzeni evresi de billrlaan ve
bilindmn dl yatanda gittike beliren ve zenginleen imgeleri
canlandrmaktadr. mge ortaya karken, o srada dourulmakta
deildir, karanlk iinde zaten vardr, yanstt tipik ve temel
yaantnn insanolunun ruhsal hzinesine katld andan beri vardr.
Arketip, bilin yzeyine doru ykselirken, gittike daha par
laklk kazanan bir k saar; bu k, evresini belirtir, izgilerini aa
karr, sonunda her bir ayrnts grnr olur. Bu aydnlanma
srecinin anlam, yalnzca birey iin deil, evren iin de geerlidir.
Jung'a gre, bireyin evrimi ile bitki ve hayvan evrimi arasnda bir ba
olduu dncesi dorulanyor gibidir.
Getalt psikolojisine gre, tm yaantlar, birtakm g e ta ltla r
dan oluurlar. Getalt, kalp, biim anlamna gelir, her trl yaanty
oluturan btnlemi yap ve kalplarn herhangi birisi, gestalt'dir;
zel nitelikleri vardr gestaltlerin; bu nitelikler, ne btnn
elerinden tretilebilir, ne de yalnzca bu elerin toplam olarak
grlebilir: Bir organizmann belli bir duruma kar tepkisi ise, o
durumdaki belli elere kar tepkilerinin toplam deildir; daha ok,
tam ve zmlenemeyecek bir btndr sz konusu olan. Ynelimini
bir bakma getalt kurumundan alan modern genetikte olduu gibi,
kaltm la geen etkenlere gestaltler diyebiliriz. Y aradlm zda
gestaltler ile alglam a eilimi vardr; bu hem getalt'm szck
anlamnda, hem de daha geni anlamda tamlklar olarak dnlebilir.
Biimi aklamak gerekmez, o kendi anlamn kendi aklar.
12 Analytical Psychology a nd Education, s. 94.
ekil 5
Dii 01anm arketipinin geliim sras ) = ilksel balangl bu iki
yuvarlak, iki cinsiyetli olarak dnlebilir.
O - erkek olann arketipi
O - dii olann arketipi
olmak, bir eyi alglamak dem ek deildir; daha geni bir alandr sz
konusu olan; nk yalnzca BEN-bilincindeki ierik deildir sorun,
ayn zamanda bilindnn ieriidir de. Hem dtan, hem de iten
geleni daha yksek bir bilin dzeyinde alglamaktr. Ana rahminin
ilksel karanlndan, bilind lkesinden kendini kurtarmak iin
rpnp duran Logos'un o baba ilkesi, bir eyin bilincine varmak,
dnceler biimlendirmektir. Balangta ikisi birdi bunlarn, nasl ki,
k karanlksz bir dnyada anlamszsa, bunlarn biri de tekisiz varolamaz. Dnya kart gler dengede olduu iin vardr.13
mgeler dili olan bilind dilinde, arketipler kiilemi olarak ya
da simge gibi ortaya kar.
Arketipik bir ierik, der Jung, kendini, her eyden nce,
istiare ile ifade eder.14
G neten szederken, aslan, kral, ejderin bekledii altn
gmy, ya da insana salk veren, can veren gc ile dile getirmek
istersen, btn bu benzetmelerle anlatlan ne berikidir, ne de teki;
nc, bilinmeyen eydir gene de, zihin nice kayglanrsa kayglan
sn, bilinmeden kalacaktr ve herhangi bir formlle ifade olunamaya
caktr... Bir arketipin eninde sonunda aklanp zmlenerek, rafa
kaldrlaca hayaline kaplmamamz gerek. En baarl aklama
giriimleri dahi, onu biraz daha baarl baka bir istiare diline
evirmekten teye gidemiz.
Arketipler bir btn olarak ele alndnda, insan ruhunun gizilglerinin toplamn canlandrrlar: Tanr, insan ve kozmos arasndaki
derin ilikiler bakmndan atalardan kalm a zengin bilgi hazinesidirler.
Bu hzineyi amak, onu yeni bir yaama uyandrmak, bilinli btn
letirmek, insan yalnzlndan kurtarp, sonsuz kozmik srece kat
mak. Bu, bilimden de, ruhbilimden de te bir ey, bir yaam tr
olmaktadr. Btn insan yaantsnn ilk kayna arketip, bilindndadr; yaamlarmza oradan uzanmaktadr. Yanstmalarn zmle
mek, onlar bilin yzeyine karmak gerekir.
13 P sychology and Alchem y. s. 81.
14 The Slructure o f tlc Psyche, s. 149.
3. nc yntem, hastann gemiini analiz yntemidir; hem aratrma, hem de iyiletirme yntemi olarak byk nem tar.
Burada nevrozun tarihsel geliimi sz konusudur. ou kez, bu
yntemin kendi, byk, iyiletirici deer tar. Nevrozun tarih
sel geliimi sz konusudur. Hasta, nevrozun balca etkenlerini
anlar; bu onda nemli bir davran deiikliine neden olur.
4. Drdnc yntem, bilindnn analizidir; bilinteki gerekler
tkendiinde buna bavurulur.21
Bilindnn mekanizmasn ve ieriini aratrmann en etkin
yolu dlerdir. Dler, bilinli ve bilind, bilinen ve bilinmeyen
elerden oluur. Bu eler karmakarktr; gnn olaylar bir yana,
bilindnn en derin ieriini dahi kapsayabilir. Bu elerin dlerde
sralan, ne nedensellie, ne zamana, ne de mekna baldr. Dlerin
dili eski alarn dilidir, anlam ancak zel yntemle ortaya karla
bilir.
Jung dlere byk nem verir; yalnzca bilindma gtren bir
yol deildir dler, ayn zamanda bilindm ayarlayan dzenin en
byk blmn olutururlar. nk dler te Yan, yani bilinli
davrann kart yann anlatrlar. Jung'a gre, dlerde deimez
simgeler yoktur. Bilind ieriin birden ok deeri vardr hep;
anlamlar, iinde belirdikleri balama, d grenin zel d ve i duru
m una baldr. Baz dlerse, d gren bireyin kiisel kayglarndan
teye gider, insanlk tarihinde arka arkaya yer alan sorunlar dile getirir
ve tm insan topluluunu ilgilendirir. Bu dler, ou kez gelecekle
ilgilidir; bu yzden ilkel topluluklarda tm oyman ii saylr bu tr
dler; toplanlr ve byk trenle yorumlanr. Dlerden baka, bilindnn belirtileri olarak fanteziler ve vizyonlar vardr. Bunlar, bi
lincin gc azaldnda ortaya karlar. Gizli ve ak anlamlar olabilir,
ya kiisel ya da ortak bilindndan karlar. Psikolojik yorum
asndan d snfna girerler. Bu, fantezilerden tutun da, vecd duru
m unda grlen vizyonlara kadar gider.
2* Psychology and Alchem y, s. 186.
ekil 6
d i d n y a
ekil 7
Animus simgeleri: Diyotizos, Uan HollandalI, boks ampi
yonu, siyasal lider, hayvanlar, v.b. Anim a simgeleri: nek, kedi,
kaplan, maara, v.b.
Ruh imgesi ile persona arasnda doru bir iliki vardr. Persona'da
zihin eilimleri ar basyorsa, ruh-imgesi duygusal olur. nk per
sona, insann alk olduu d davranna, animus ya da anima ii
davranna tekabl eder. Persona, BEN ile d dnya arasndaki arac
ilevdir, ruh-imgesi ise buna tekabl eden BEN ile dnya arasndaki
arac ilevdir.
A. BEN ile d dnya arasnda araclk eden persona'dr.
B. BEN ile bilndnn i dnyas arasnda araclk edense
Animus ya da Anima'dr.
C. Dtan grlen ruhsal durumumuzu gsteren hem BEN, hem
persona'dr.
D. Gzle grlmeyen gizli, bilind i niteliimiz.
etm itir ve edecektir. Bilim asndan ise, ampirizm ile deneycilik ile
yetinmesi kukuyla karlanmaktadr. Jung iin gerek, yalnzca
matematiksel ve biyolojik bakmdan deimez yasalar kalb deildir.
Bir insan, bir ey dnr, o dnce somut bir olguya dnrse, o
dnce, o denli somut olur. Bir insan, nice deli olursa olsun, tutar
da, tanmad bir insan dman olarak grr, eker ban
ldrrse onu, szm ona fiziksel gereklii kabul edilmeyen o
dnce, ya da fantezi, o gizilg alabildiine somut bir fiziksel ve
biyolojik olaya dnm demektir. Demek ki kendine zg, apayr
bir psikolojik gerek vardr ve en azndan fiziksel gerek kadar gerek
tir.
Jung, insan sonsuzdur, snrlanamaz, haritas izilemez diye
dndnden, dncelerini bir sistem halinde zetlemek isteme
mi, bir ekol kurmaktan ekinmitir. Buna karn, analist hekimin
kendinin de, nce analizden gemesini savunan ilk kimsedir. Bilindii
zere klasik psikanaliz tekniinden birok bakmdan ayrld iin
kendi psikolojisine Analitik Psikoloji demitir. Freud psikanalizinin
analiz oturumlarnn says ve uzunluu ok deikendi, bu oturumlar,
ou kez, gnmzdekinden daha ksayd. Psikanalistlerin teknii
abucak kalplat; yle ki, rnein hastalar haftada be kere grmek,
hastann bir divana uzanmas, analistin de hastann grmeyecei bir
yerde durmas art olmutu.
Jung, hekimle hastann karlkl konumas, aralarna hibir ey
girmemesi gerektiine inand iin, divana uzanmalarn istemiyordu.
Hastalarn, Freud'a gre daha uzun aralarla grmek isterdi. Haftada en
ok drt kez grrd; ama daha ok, haftada iki, ya da bir kere
grmekle yetinirdi; bu, hastann iinde bulunduu duruma gre
deiirdi. Zaman zaman ara verdii, ya da bulumalar tatil ettii
bile olurdu.
Bir hastaya, tedaviye yanasn diye, tedavi sresinin ksa
olacan vaat etm em ek gerekirdi. H er vaka analize gelmezdi.
Baarsz bir psikanaliz byk dkrklklarna ve tehlikelere yol
aard. Tedavi sresi boyunca ara vermek gerekirdi; bylece bi
lind, analitik tartmaya tepki gsterme zaman bulur ve yaamn
bilincine vardran bir olgu gibi bakar. Transferans bu anlamda, bilindnm burlanmas demektir; bylece, hastann kiiliinin tek-yanll
dengeleme atlm meydana getirmektedir. Transferans, ruhun gelecekte
ki gerilimi iin gerekli olan bilindnn ieriklerini uyarmaya yaraya
bilir. Bu, zellikle arketip imgelerinin yanstld durumlar iin geerlidir. Bu bakmdan, hastann henz kendi iinde bulamad bir enerji
kayna gizler ou zaman. Bu enerjiyi kendi bilindnda bulduunda
ve onu bilincinde btnletirdiinde de transferans zmlenebilir,
yok olabilir.
Transferans byl bir ember gibidir; psikolojik durumun anlam
doru drst anlalncaya dek hasta bu byl ember iinde kalr. Belli
bir ruhsal ierik bilince katlp btnlemedii sre, o byl ember
almaz.
Transferans, daha geni bir olgu olan yanstma olaynn bir yandr;
yani, yanstma analistin kendi kiiliine ise, transferans sz konusudur.
Olumlu transferans, yapc libido ykl imgelerin yanstlmasdr; bu,
yokedici libido ykl imgelerin negatifidir.
nsan ancak yanstma yoluyla en i srelerinin farkna varmaktadr.
Bu yanstmalarn geri ekilip alnmas demek, insann kendi kendini
tanmas, bilincine varmas demektir. Kii, glgesinin yanstmalarn geri
ekip aldnda, kendi sorunuyla kar karya gelmekte ve yanstmann
yokedici enerjisi olumlu enerjiye dnmektedir.
Jung, insanlk iin, yeni bir ses deil belki, ne var ki, frtnaya tutul
mu, gidecei yer belirsiz bir tekne gibi, dalgalar zerinde sallanp duran
amzn uygarl iin, hi beklenmedik bir anda karsna kan,
snabilecei bir liman. yle bir liman ki, bir ana kuca gibi, insan iin
gerekli tm besinleri sunan, tarihin ilk gnlerinden gnmze dek gelen
tm varoluu ieren bir barnak. Btn unuttuklarmz, kklerimizi
anmsatmakta bize. Kendimizi kendimize yeniden kavuturmakta.
Bununla birlikte, sesine kulak verenlerin says, gn getike artsa da, az;
amzn grltl dnyasnda zor duyuluyor sesi. Kart sesler bir
uyum iinde birlemekte, tm atmalar bir'e dnmekte. zellikle
gnmzn dnyasnn gereksindii ey, nicedir domutu da, bulutlan
yrtp aa kmakta glk eken bar gnei gibi parldyor ufukta.
ENDER GROL
PSKANALZ
]H [ e KMN, zellikle de sinir hastalklar uzmannm niyeti has
tasn iyi etmekse, psikoloji bilmesi elzemdir; nk, sinir, sinirlilik,
histeri gibi deyimlerin kapsad durumlarn kayna psiiktir, yani ruh
saldr, dolaysyla, ister istemez ruhsal tedavi gerektirir. Souk su, k,
taze hava, elektrik gibi eylerin etkisi geici olmaktan teye gitmez.
Hastann aklndan zoru vardr, zihnin en karmak, en yksek melekeleri
doru drst ilememektedir; durum tp alannn da tesindedir. Hekim,
ayn zamanda, psikolog da olacaktr, yani insan ruhunu tanmak zorun
dadr.
Eskiden, yani elli yl nceye kadar, hekim doru drst bir psikolo
ji eitimi grmezdi. Psikiyatri ders kitaplar, klinik tanmlarla, akl
hastalklarn sralayan sistemlerle doluydu; niversitelerde, psikoloji ad
altnda retilen ey, felsefeydi, ya da Wundtun ncs olduu deney
sel psikoloji. Nevrozlarn psikoterapisine doru ilk adm, Paristeki
Salpetriere Akl Hastalklar Hastanesinden Charcot ekol tarafndan
atld; Pierre Janet nevroz vakalar psikolojisi zerindeki r aan
aratrmalarna balam bulunuyordu; Nancydeki Bernheim ise,
Liebaultnun, nevrozun maziye karm bir yntem olan telkin yoluyla
tedavisi fikrini ilemeye balamt. Sigmund Freud, Bemheimn kitabn
jinin temelini oluturacak bir buluu oldu. Histerili, zeki bir kadtn hastas
vard; bilinci bulunkt (eta crepusculaire=a[acakamlky, ana dilini
konuamaz olmutu, anlatmak istediklerini ancak ngilizce anlatabiliyor
du (sistematik afazi=sistemli szyitimi). Kol hareketine kumanda eden
korteks merkezi, normal insannkinden farkszd; gene de anatomik
nedenler aratrlyordu. Histeri semptomatolojisini (arazlar bilimini)
anatomik olanakszlklar sergiler. Histerik bir nedenden iitme duyusunu
tamamiyle yitiren bir kadnn sk sk ark sylediine tank olunmutu.
Bir keresinde, gene byle ark sylemekte olduu bir anda, doktor, belli
etmeden piyanoya oturmu, hafif hafif ona elik etmeye balamt. Bir
mzik cmlesinden dierine geerken doktor aniden tonu deitirmi,
hasta ise, farknda olmadan, deien ton zerinden arksna devam
etmiti. Hasta, grld gibi, hem iitiyor, hem iitmiyordu. Sistemli
krlk vakalarnda da ayn durum sergilenmektedir: tam histerik krlk
eken bir erkek hasta, tedavi esnasnda grmeye balamt; ancak, ilk
bata, grmesi ksmi kalm, uzun sre de byle devam etmiti. Hasta,
evresindeki herkesi gryordu, grmedii tek bir ey vard. Benzer
deneyimlerden karlan sonuca gre, hastann bilinci alglamakta kusur
ediyordu, yoksa grme duyusu grevini pekl gryordu. Bu durum
organik bir bozukluun varl ile eliiyordu; nk yle olsayd, esas
ilev de etkilenmi olurdu.
Bu saptamadan sonra, Breuer vakasna dnelim. Bozukluk herhangi
organik bir nedenden kaynaklanmadna gre, histerik, yani psikojenik
(ruhsal kaynakl) olmalyd. Breuer, (kendiliinden doan, ya da yapay
olarak yaratlan) bilin bulankl (ctat crepusculaire) durumundayken,
zerine ullanan anlan, fantezileri hasta kadna anlattnyordu; hasta ise
byle bir seanstan sonra, saatler boyunca rahatlam oluyordu. Breuer,
kadnn tedavisi sresince, bu bulutan sistemli bir ekilde yararlanmt.
Hastann kendi, bu tedavi yntemine konuma tedavisi diye ad
takmt, kimi zaman da, aka yollu baca temizlii dedii de oluyordu.
Kadn, sonunda lecek olan hasta babasna bakarken hastalanmt.
Fantezileri, doal olarak, babasnn hastal srasndaki o kt gnlerle
ilikiliydi. O dneme ait anlar, dalgnlk anlannda, bir fotoraf netliiyle
yzeye kyordu; bu anlar, en kk aynntsna kadar canlyd, byle
EROS KURAMI
lEBu bulula travma sorunu hi beklenmedik bir ekilde zlm
oluyordu; ne var ki, yerini erotik atma sorunu almt. Verdiimiz
rnekten anlalaca zere, bu sorun, sradan bir erotik atma ile
karlatrlamayacak birtakm anormal unsurlar ieriyordu. nsana
acayip, inanlmaz gelen ey, hastann gerek tutkusunun kendisinden gizli
olmasyd, bilincinde canl olan, sadece kendi iddiasyd. Vakamzda,
tartma gtrmeyecek ey, gerek ilikinin karanlkta kald, bilinci
sahte ilikinin kaplam olduu idi. Bu olaylan kuramsal olarak aklaya
cak olursak, u sonuca varyoruz: Bir nevroz vakasnda, birbiriyle atan,
biri bilind, iki eilim vardr. Bu ok genel bir ifade. Mahsus byle
sylyorum, nk patalojik atma, kiisel bir dava ise de, ayn zaman
da, kendini bireyde belirten, alabildiine geni tabanl bir insan
atmasdr da, insann kendine kar blnmesi, uygar insann mmtaz
vasfdr da ondan. Nevrotik kii, doa ile kltr kendi iinde bir uyum
durumuna getirmek zorunda kalan, blnm bir kiiliktir.
Kltrn gelimesi, bildiimiz gibi, insann iindeki hayvann
derece derece boyunduruk altna alnmasyla olur. zgrle susam
yanmz bakaldrmadan gerekletirilemeyecek bir ehliletirme srecidir
bu. nsanlarn stnden zaman zaman, kltrlerinin snrlar iinde uzun
sre hapsolmu bir lgnlk dalgas geer. Antikite a, bunu Doudan
gelen Diyonizos cmblerinde yaamt; klasik kltrn temel ve karak
teristik bir unsuru durumuna gelmiti bu yaant. Bu cmblerin ruhu,
sadan nceki son yzyln saysz mezhep ve felsefe ekollerindeki Stoac
asetisizm (zht) idealinin gelimesine epey katkda bulunmu, o an
Mitraizm ve Hristiyanlk gibi iki zht dinini meydana getirmiti. kinci
TEK GR AISI
KTDAR STENC
^ MDYE kadar sz konusu yeni psikoloji sorununu genelde
Freudu adan ele aldk. Alabildiine gerek bir hakikati nmze
serdii kesin; iimizdeki bir ey bunu kabul etse de, gururumuz ve uygar
laan bilincimiz kabul etmeyebilir. Bu gerek ou kimseyi sinirlendiri
yor, dmanca davranmalarna, hatta korkmalarna neden oluyor;
dolaysyla da bir atmann varln kabule yanamyorlar. nsann,
sadece ufak tefek zayf yanlarndan ve kusurlarndan ibaret olmayan,
kesinlikle eytan bir dinamizme sahip, glge-yannn olmas korkun bir
dnce dorusu. nsan, birey olarak, bunun farknda deildir pek;
koullar ne olursa olsun, kendi kendini amas inanlr gibi grnmez ona.
Gelgelelim, btn bu zararsz yaratklar, bir araya gelip de bir yn
oluturmaya grsnler, kudurmu bir canavar karsnda buluruz
kendimizi; her birey, bu canavarn bedeninde minik bir hcreden baka
bir ey deildir; istese de istemese de, kanl saldrlarna onunla birlikte
gitmekten, hatta elinden geldiince ona yardm etmekten kanmaz.
evresini bu uursuz olaslklarn yaratt kukularn sard insan,
doasnn glge-yann grmezlikten gelmektedir. Gene de, alabildiine
gerek, o yararl ilk gnah inancyla kr krne mcadele etmektedir.
Ac duyarak bilincine varm bulunduu atmay kabul etmekte bile
tereddt etmekte. Yaamn glklerle dolu yan zerinde srar eden bir
psikoloji akm u veya bu konuda nyargl olsa da, abartl davransa
da rktc demeyelim ama en azndan ho karlanmaz; bizi sorunun
dipsiz uurumuna bakmaya zorlar da ondan. Bu olumsuz yanmz
Dolaysyla, nevrozun ierii ve nedeni, babasna kar duyduu ocuksuerotik duygu ile kocas iin duyduu ak arasndaki atmadr, diyebiliriz.
Ancak, ayn klinik vakaya teki igd, iktidar istenci asndan
bakacak olursak, bambaka bir grnm ortaya kmakta. Anababamn
mutsuz evlilii, ocuun iktidar istenci iin mkemmel bir frsat
yaratmtr. ktidar igds, benin, her ne vasta ile olursa olsun, ste
kmasn istemektedir. Ne pahasna olursa olsun, kiinin btnl
korunmaldr. Sje zerinde en ufak bir stnlk elde etmeyi amalayan
evreden gelen her giriim, grnrde dahi olsa, Adlerin ifadesi ile
erkeksi bir protesto ile kar konmaktadr. Annenin dkrkl ve
nevroza snmas iktidar sergilemek ve stnlk elde etmek iin istenilen
frsat yaratmtr. Sevgi ve iyi davrann iktidar igds bakmndan bu
ama iin biilmi kaftan olduu bilinir. Erdem ou kez bakalarn
kabul etmeye zorlar insan. Hasta, daha kk bir ocukken kendini
sevdirerek, srnaarak babasnn gznde ayrcalkl bir yer salam
bulunuyordu bu babasna olan akndan deildi, sadece sevgi gster
menin stnlk elde etmek iin iyi bir yntem olduundand. Babasnn
lmndeki glme nbeti bunun apak bir kantyd. Bir an durup
dnrsek, dnyay olduu gibi grnceye kadar, akn byle bir akla
masna haydi kt bir ima demeyelim ama korkun bir hogryle
bakmaya eilimliyiz. Ak olan ve akna inanan, amalar gerekletiin
de sanki hi k olmam gibi srt eviren az m insan grdk! Hem
doann yntemi de bu deil mi? Pir akna ak mmkn mdr?
Mmkn olsa da, son derece ender rastlanan en yksek erdemlerden biri
olmal. Belki de akn amac konusunda genelde, elden geldiince az
dnme eilimi sz konusudur; yoksa, akmzn deerini daha az uygun
bir k altnda gsterecek bulularmz olurdu.
Hastay, babasnn lmn rendiinde, glme nbeti tutmutu,
eninde sonunda ste kmt ite. Histerik bir glt bu, psikolojik
kkenli bir arazd, bilinli benden deil, bilind siklerden doan bir
eydi. Bu hafife alnmayacak bir ayrlktr; ayn zamanda insan erdem
lerinin nereden ve nasl doduunu da bize gstermektedir. Bunlarn
kart, bilinli erdemlerimizin kartlarnn nicedir birikmekte olduu
cehenneme ada bir ifadeyle bilindna inmi bulunmaktadr.
DAVRANI TP SORUNU
C ]) n CEK blmlerde incelediimiz gibi, iki kuram badatrmak
iin, ikisine birden stten bakan bir gr as gerekmektedir. imize
gelsin gelmesin, bunlardan birini tekinin hatr iin grmezlikten gele
meyiz. nyargsz olarak, iki kuram da inceleyecek olursak, ikisinde de
nemli gerekler olduunu yadsyamayz; stelik bunlar, ne denli elise
de, taban tabana zt deildirler. Freud kuramnn basitlii insana ekici
geliyor, bu kurama kar kmak zor gibi grnyor. Ama ayn ey,
Adlerin kuram iin de geerli. Onunki de basit, Freudinki kadar
aklayc. Her iki okulun yandalarnn da, tek yanl gereklerine smsk
tutunmu, onlar brakmak istememelerinde alacak taraf yok. ki taraf
da, gzel, oturakl kuramlarn bir elikiyle dei toku etmeye, birbirine
kart gr alan arasnda akna dnmeye niyetleri yok, besbelli.
Her iki kuram da, byk apta doru olduuna yani ikisi de
sorunu zm grndne gre, ortaya kan, nevroz denilen eyin
birbirine kart iki cephesi olmal: biri Freudun, teki de Adlerin
grleri ile aklanm oluyor. Ama nasl oluyor da, aratrclardan her
biri, olayn sadece bir yann grebiliyorlar ve her biri sadece kendi
kuramnn doruluunu savunuyor? Bundan u kyor: her aratrc,
nevrozda, kendi psikolojik yapsna uyan taraf gryor demek. Adlere
gelen vakalar ile Freudunkilerin, nevroz vakalar olarak, birbirinden ayr
eyler olduu sylenemez her halde; ancak kiisel zellikler yznden,
her biri olaya baka adan bakyor, bylece de ortaya temelden ayrlan
grler ve kuramlar kyor. Adler, kendini aa, sindirilmi gren bir
sjenin, protestolar ile, birtakm dzenler ile, anababaya, retmen
lere, kurallara, yetkililere, durumlara, kurumlara falan, ayn ekilde
kt bir sonu dourmaz. Ancak gerek terapi, yolunu tkayan eyin artk
anababas deil, kendi yani kendi kiiliklerinin ana ve baba roln
stlenmi olan bilind blm olduunu anlaynca balar. Bunun
farkna var olay, yardmc olsa da gene de negatiftir, Bana kar olan
babam ve anam deil, ben kendimmiim meer demek yetmez. Kendi
iindeki, kendine kar olan kimdir! Ana ve baba imgeleri ardna gizlenen,
yllar boyu ona derdinin nedeninin bir yolunu bulup, iine, dardan
girmi olduuna onu inandrm olan, kiiliinin o esrarl ksm nedir? Bu
ksm bilinli davrann kartdr; kendini kabul ettirmedii srece ona
rahat huzur vermeyecek, onu tedirgin edecektir. Genler iin gemiten
kurtulma yeterli olabilir, gelecek olanaklarla dolu, nlerindedir. Birka
ba koparmak yeter, iin geri kalan yann yaam-igds halleder.
Ancak, yaamlarnn byk bir blmn arkada brakm olanlar iin,
gelecein onlar iin harika olanaklar gizlemedii ve gnlk allm ileri
yapmaktan ve yalln belli belirsiz hazlann beklemekten baka bir
eyin sz konusu olmad kimseler iin durum bakadr.
Gemiinden azat etmeyi baarabilirsek, genlerin anababalannm
imgelerini daima daha uygun figrlere, onlarn yerini alacak eylere
aktardm grmekteyiz. rnein, anneye kar beslenen duygu kadn ee,
baba yetkesi ise sayg duyulan retmenlere, stn kiilere veya messeselere aktarlmaktadr. Bu esas bir zm deilse de, normal insann bilin
cinde olmadan yrd pratik bir yoldur, dolaysyla da belirgin basklar
ve direnmeler sz konusu deildir.
Erikin iin durum bakadr. Kolaylkla veya zorlukla yolun bu
blmn ardnda brakmtr. Belki de oktan gemiten kopmu durum
dadrlar, annelerini ararken karlarnda elerini bulmular, kadnlarsa,
babalarn, kocalarnda bulmulardr. Babalarna ve baba messesesine
gereken saygy gstermilerdir, kendileri baba olmular ve btn bunlar
arkalarnda braktktan sonra, ilerlemelerin ve isteklerin yerine getiril
mesinin skc bir ey olduunun, pimanlk ve gpta karm bir duygu ile
dnp baktklar genliin bo hayalleri olduunun artk kendilerini
yalln ve tm bo hayallerinin sonunun beklediinin farkna
varmlardr. Artk ana ve baba yoktur; dnyaya ve nesnelere yansttklar
btn bo hayaller yava yava gerisingeri kendilerine doru bitkin,
blis ile kovmaya alyoruz. Kesin iktidar elde eden bir hareket soruna
zm getirmedii zaman, szn ettiimiz ters yne koma hareketi
balyor, nasl rgtlenirken gz kapal bir tutum iinde olmusa, rgt
bozma hareketinde de yle hareket ediyor.
Bu uursuz ters yne koma yasasndan tek kurtulabilen kimse, ken
dini bilindndan soyutlayabilen insandr, ancak bunu bastrma yoluyla
halledemez, yoksa bastrd ey onu arkasndan vurur, her ne deil ise
onu karsna koyarak zmler.
Bu, onu, yukarda szn ettiimiz aa tkrsem sakalm, yukar
tkrsem bym ikileminden kurtulma yoluna sokar. Hastann ben ile
ben-olmayan', yani ortak psieyi ayrmas gerekir. Bundan byle kendini
uyduraca malzemeyi bu yolla elde edecektir. imdiye dek kullanlamaz
ve patolojik durumdaki enerjisi, uygun bir alana girmitir. Ben'i, benolmayan'dan ayrt edebilmesi iin yaama kar olan grevini yerine
getirmek zorundadr. Bu konuda ihmal edecei her ey bilindna kaya
cak ve durumunu destekleyecektir, bylece kii onun tarafndan kylma
tehlikesi ile karlam olacaktr. Ama bunun iin deyecei ceza ardr.
Eskilerden Siynesiusun dedii gibi, tanr ya da cine dnen kendisine
vahiy gelen ruh tur (pnmatik gibi), bu durumunda da Zagreus gibi
tanrlar tarafndan paralara ayrlarak cezalandrlacaktr. Nietzsche'nin,
hastalnn balangcnda duyduu yaant buydu. Enantiodromia demek,
kart-iftlere ayrlmak demekti, bu, tanrnn sfatlarndandr, dolaysiyle ayn zamanda benzeyen insann da sfatlarndandr; o insan ki,
tanrya benzerliini, tanrlarna stn gelmi olmasna borludur. Ortak
bilindndan sz eder etmez, genlerin ya da uzun sre ocuk kalm
kiilerin pratik analizi dnda kalan bir alandaki bir sorunla kar karya
buluyoruz kendimizi. H l zmlenmesi gereken anne ve baba
imgelerinin sz konusu olduu, sradan adamn doal mlk olan, hl
fethedilmeyi bekeleyen bir miktar yaamn bulunduu her yerde, ortak
bilindndan ve kartlar sorunundan sz etmesek daha iyi olur. Ama ana
baba transferanslar ve genlik hlyalar egemenlik altna alndnda, ya
da egemenlik altna alnmaya hazr olduunda ancak, bunlardan sz
amak zorunda kalrz. Burada Freud ve Adler'in indirgeme yntemlerinin
dndayz; bir insann meslei veya evlilii, ya da yaamnn genileme
naho olsa da, bu bir baar saylr; en azndan kanlarna srt evirmemi
oluyorlar, drstlklerinden amyorlar, sersemlemiyorlar, szlerinden
dnmyorlar, sadece cansz odunlayorlar, ya da daha kibarcas,
gemiin direkleri oluyorlar. Ama bunun yannda ortaya kan arazlar,
katlk, darkafallk, zararl olmasa bile ho deil; nk bir hakikati, ya
da baka bir deeri benimseme yntemleri ylesine esneklikten uzak ve
iddetlidir ki, kaba davranlar, hakikatin kendine ektii eyden daha
fazlasn iter, sonu olarak, arzu edilen iyinin kart elde edilmi olur.
Katlklarnn esas nedeni kartlar sorunundan korkmaktr: Medarus
uursuz kardei karsnda, esrarl bir dehete kaplr. Dolaysyla, yalnz
tek bir hakikat, tek bir yol gsterici eylem ilkesi olmas gerekir; bu ilke
salt olmaldr; yoksa, kendileri dnda, her yerde, her an vukuu bulabile
cek faciaya kar koruma salamazlar. Ama aslnda en tehlikeli devrimci
kendi iimizdedir, yaamn ikinci yarsna sa salim geilmek isteniyorsa
herkesin bunun bilincine varmas gerekir. Elbette imdiye kadar yaam
olduumuz gvensizlikle, i blnmesiyle ve elien inanlarla dei
tokuta bulunmamz gerekecektir. in beter yan, bu durumdan kurtu
luun olmamasdr. Mantk tertium non datur (baka kar yol yok) diyor.
Tedavinin uygulamadaki gereksinimleri bizi, bu tahamml tesi
durumdan karacak baka yol ve vasta aramamza zorlad. Grnrde
alamayacak bir engelle karlanca insan geri adm atmaktadr: teknik
deyimi ile regresyona bavurmaktadr. Bugnkne benzer durumlar
yaad eski zamana dnyor, o zaman kurtulmak iin hangi areye
bavurduysa o areyi yeniden deniyor. Ancak genlikte ie yarayan ey,
yallkta ie yaramamaktadr. Nitekim, eski mevkiine dnmek, Amerikal
iadamnn iine yaramamt, grdmz gibi. Bu durumda gerileme,
yani regresyon, ocukluk ana kadar gitmektedir (birok yal
nevrotiin ocuka davranlarnda grrz bunu) hatt ocukluk nce
sine uzanmaktadr. Bu garip grnebilir, ama mantken olmayacak ey de
deildir.
nce de sylediimiz gibi, bilindnda iki kat var gibidir: kiisel
kat bebeklik dneminin ilk anlarna uzanr, ortak kat ise bebeklik dne
minin ncesine gider, atalarmzn yaamnn kalntlarm kapsar. Kiisel
bilindnn an-imgeleri, deyim yerindeyse, dolmutur; nk bunlar
kt bir byc ya da cin, yle mi? Hadi canm sizde. Bunu kabul ede
mem. Sama bir ey. Bu olsa olsa siz olursunuz! Hakl, byle eyleri ona
aktarmam abes. Hekim nasl kabul etmezse, o cine periye dnmek iste
mez elbette. Gzleri parldyordu, ehresi kt bir ifadeye brnmt, o
ana kadar grlmedik bir direnmenin parlts vard. Yanlm mydm
acaba? Neydi? Karlksz bir ak myd sorun? Hakarete uramlk, hor
grlmiilk hissi mi uyanmt kadnda? Baknda bir av hayvannn
bak, gerekten eytani bir ey vard. Gerekten de eytan myd? Yoksa
av hayvan, eytan ben miydim, ve nmde benim aresizlik halindeki
kaba kuvvetimle bavurduum byklere kar kendini korumaya alan
rkm bir kurban. Btn bunlar samayd fantastik, aslsz hayaller.
Nereye dokunmutum? Yeni teller mi titremeye balamt? Ancak bu
ksa srmt. Hastann yzndeki ifade dzelmiti, sanki rahatlam gibi,
yle dedi: Acayip, sanki arkadamla olan ilikimde bir trl kurtula
madm bir noktaya dokundunuz. Korkun bir duygu bu, insanlkd,
kt, zalimce. Bu duygunun ne kadar acayip olduunu anlatamam size.
Bu duyguyu duyduumda, her ne kadar var gcmle kar koyuyorsam
da, arkadamdan nefret ediyor, onu hor gryorum.
Bu szler, olan bitene aydnlatc bir k tutmutu: arkadann yeri
ni almtm. Arkada yenilmiti. Bask buzlar erimiti ve hasta, haberi
olmakszn, yaamnn yeni bir evresine girmiti. Artk biliyordum, arka
dayla olan ilikisinde iyi veya kt her ne var idiyse, bana aktarlm
oluyordu, ancak hastann bir trl baedemedii u esrarl X ile iddetli
bir atma demekti bu. Bana yanstlm olan, X'in doasn henz
aklamyor idiyse de transferansn yeni bir evresi balamt.
Kesin olan bir ey vard; eer hasta bu tr transferansa taklp
kalsayd, feci yanl anlamalar bizi bekliyor olmalyd, nk bana da,
arkadana yapt muameleyi yapm olacak demekti yani, X daima
konu olacak ve yanl anlamalara yol aacakt. Kendi kabul etmediine
gre, eytan hep bende grecekti. Btn zmlenmesi olanaksz
atmalar bu ekilde ortaya kar. zmlenmeyen bir atma da yaam
kmaza sokar.
Bir baka olanak da u: hasta glk karsnda eski savunma
mekanizmasna bavurabilir, karanlkta kalan noktay grmezlikten
derece yaknd. Bundan zellikle iyi ya da youn bilinli bir iliki anla
mayalm, kendini bilinli olarak dile getiren, belki sadece ge kalm bir
karakter geliimiyle, yani grece bir ocuksuluk ile ifade eden gizli, yer
altndan bir ba niteliinde bir ey gibi grmeliyiz. Gelien kiilik, doal
olarak byle ocuksu bir badan uzaklamak ister; geliimi en ok
engelleyen ey, bilind ayn zamanda ruhsal bakmdan embriyonik
durumda srardr. Bu nedenle igd ilk frsatta anne yerine baka bir obje
koyar. Bu obje gerek annenin yerine geecekse, bir bakma ona ben
zemesi gerekir. Hastamzda da byle bir durum szkonusu. ocuk fan
tezisinin Kln Katedrali simgesine smsk tutunmas, annesinin yerine
koyacak bir obje bulmay amalayan bilindnn gcne tekabl etmek
te. Bilind gereksinim, ocuksu ban zedelenecei sylendiinden
daha da kuvvetleniyor. ocuk muhayyilesinin kilise fikrine tutkuyla
yapmas bundan; nk kilise, tam anlamyla, annedir. Dilimizde sade
kilise ana deil, dahas kilisenin rahminden sz ederiz. Benedictio fontis
diye bilinen trende, vaftiz kurnasna mmaculatus divini fontis uterus
(Meryemin lekesiz rahmi) deriz. Fantezi dnyasnda i grmeye balama
dan insann bilinli bir ekilde bunu bilmesi gerektiini dnyoruz
doal olarak, bundan habersiz bir ocuk bu anlamlarn etkisinde kalamaz
elbette. Bu benzemeler bilinli zihin ile deil, bambaka bir yolla i
grr. Kilise anababaya tamamiyle doal, ya da et ve kan yoluyla
balantnn yerine daha yksek manevi bir varl canlandrmaktadr.
Bylece, bireyi bilind doal bir ilikiden kurtarr; bu iliki aslnda bir
iliki deildir, gelimemi, bilind bir kimliktir. Bu, srf bilind
olduundan, tam bir atlet durumundadr ve herhangi bir ruhsal gelimeye
kar vargcyle direnir. Bu durumla, bir hayvan ruhu arasnda esas farkn
ne olduunu sylemek g. Bireyin kendini balangcndaki, hayvana
benzer durumundan koparmaya almak sadece Hristiyan kilisesinin
zel ayrcal deildir; kilise, belki de insanlk kadar eski, igdsel bir
abann sadece en son ve Batya zg bir biimidir. Belli bir dereceye
kadar gelimi ve henz bozulmann btn ilkel topluluklarda en eitli
biimlerde grlecek bir abadr; yani erkeklie adm atarkenki inisiyasyon riti ya da messesesinden bahsediyorum. Delikanl ergenlie adm
attnda, erkekler evine veya bir baka kutsama yerine gtrlr, bura-
cl bir dzen zere ailesine yabanclatrlr. Ayn zamanda, dinsel misterlere de inisye edilmekte, bylece sadece yepyeni birtakm ilikilere sokul
makla kalmyor, yenilenmi ve deimi bir kiilik olarak, yeni domu
gibi (quasi modo genitus) yeni bir dnyaya adm atyor. nisyasyonda
bazen snnet gibi eyleri de kapsayan birtakm ikenceler de olur. Bu
Adetlerin ok eski olduu kesin. Bunlar nerdeyse igdsel mekanizmalara
dnmtr, dtan herhangi bir zorlama olmadan yinelenip durmak
tadrlar; Alman rencilerinin vaftizleri Amerikan rencilerinin erkek
renci derneklerindeki vahi lgnca inisyasyonlarn hatrlayalm.
Bunlar ilksel imge olarak bilindna kazlm durumdadr. Annesi kk
oluna Kln Katedralinden sz ettiinde, bu ilksel imge harekete gemi
ve canlanmtr. Eitimini ilerletecek rahip eitmen olmadndan, ocuk
annesinin ellerinde kalmt. Ancak bir erkein liderlii zlemi ocukta
gelimi ve ecinsel eilim biimini almt ocuun fantezilerini eite
cek bir erkek olayd, bu sakat gelime olmayabilirdi. Ecinsellie sapma
tarihte eskilere gidiyor. Yunanistanda olsun, baz ilkel topluluklarda ol
sun, ecinsellik ve eitim nerdeyse e anlamlyd. Bu adan bakldnda,
ergenlik andaki ecinsellik, aslnda bir erkek rehberlii gereksiniminin
yanl anlalmasdr. Ayn zamanda ana kompleksine dayanan ensest
korkusunun genelde btn kadnlara temil edilmesi de sz konusu ola
bilir; bana soracak olursanz, olgun olmayan bir erkein kadnlardan kork
mas normaldir, nk kadnlarla olan ilikisi genelde ok ktdr.
De gre, tedavi inisyasyonu hasta iin ecinselliin esas anlamnn
gereklemesi demektir, yani ergin kiinin dnyasna girmesi demektir.
Dorudrst anlayabilmek iin bavurmak zorunda kaldmz byle
skc laf kalabaln, d birka canl mecazda zetlemi bulunuyor;
herhangi bir bilimsel yazdan daha etkin bir ekilde dgrenin muhayyi
lesinin duygusunu ve anlayn ileyecek bir grnm yaratyor. Bu
durumda hasta, birtakm tbb ve pedagojik rgtlerin yamuru altnda
kalp akna dneceine, tedaviye daha iyi ve zekice hazrlanm olmak
tadr. (Bunun iin ben dleri sadece deerli bir bilgi kayna olarak deil,
ayn zamanda olaanst etkin bir eitim arac olarak da gryorum.)
imdi ikinci de geliyorum. Peinen sylemeliyim, birinci gr
memizde, demin szn ettiim de herhangi bir ekilde atfta bulun
zel bir yer vermek gerek. Bu konuda gerekli bilgi iin Psychology and
Alchemy (Psikoloji ve Simya), Psychology and Religon (Psikoloji ve Din)
ve The Secret o f ihe Golden Flower (Altn iein Gizi) adl Richard
VVilhelm ile yaymladmz kitaba bavurun.
Doast ilev geliigzel, amasz, hedefsiz hareket etmez, esas
insann ortaya karlmasna yneliktir. Bir kere doal bir sretir, baz
durumlarda bireyin bilgisi veya yardm olmadan seyrini izler, bazan
muhalefet karsnda istediini zorla gerekletirir. Bu srecin anlam ve
amac ta baka embriyonik tohum plazmasnda gizli kiilii her yn ile
gerekletirmektedir; balangtaki potansiyel tamln retimi ve aa
karlmasdr. Bilindnn bu uurda kulland simgeler, insanln
taml, btnl ve mkemmelliini ifade etmek iin her zaman kul
lanm olduu simgelerin ayndr: bu simgeler, genelde, drtlk ve
daireden ibarettir. Bunun iin bu srece ben individuation (btnleme)
sreci dedim.
Doal individuation sreci, tedavi yntemim iin hem bir rnek hem
de bir ilke oldu benim iin. Nevrotik bir bilinli davrann bilind
telafisi, bilinli zihnin tekyanllnn etkin ve salkl bir biimde dzel
tebilecek btn unsurlarn ierir, tabii bu unsurlar bilin dzeyine
karld, yani anlalp bilinle, birtakm gerekler olarak btnletii
takdirde. Pek seyrek olarak, bir d yle bir younluk kazanr ki, yaratt
ok bilinli zihni yerinden oynatr. Genelde dler, bilin zerinde radikal
bir etkide bulunmayacak kadar zayftr ve anlalmaz. Dolaysyla, telfi,
bilindnda yeraltna iner ve etkisi olmaz. Ama gene de, hi etkisi olmaz
deildir. Ancak, bilind muhalefetimiz tutarl bir ekilde grmezlikten
gelinir ve bilincimizin niyetlerini kar konmaz bir ekilde engelleyen arazlar ve durumlar ayarlar. Tedavinin amac demek ki dleri ve bilindnn btn dier tezahrlerini elden geldiince anlamak ve deerlendir
mektir; nce, zaman ilerledike daha tehlikeli bir hal alan bir bilind
muhalefetin oluumunu nlemek, sonra da telfinin iyiletirici etkeninden
elden geldii kadar yararlanmaktr.
Bu iler, bir insann tamla eriebilme yeteneine, yani salkl
olma yeteneine sahip olduu varsaymna dayanmaktadr. Bu
varsaymda bulunmamn nedeni, u veya bu nedenle kendi btnlkleri
hakikat de yanlgdan yle doar. Guglielmo Ferreronun miserable vanite du savant (limin zavall gururu) szn kendim iin uyan ian
edindim ve yanlglarmdan korkmadm gibi, onlardan ciddi olarak esef
de etmedim. Bilimsel aratrma ii benim iin bir samal inek, ya da itibar
vastas olmad; mcadele, ounlukla ac oldu, hastann gnlk psikolojik
yaants ile kar karya gelmek zorunda kaldm. Dolaysyla, yazdm
her ey beynimin rn deil, ou yreimden kaynakland, zihin dnce
silsilesini izlerken sevgili okurum yer yer iyi doldurulmam gediklerle
karlarsa bunu hatrnda tutsun. nsan bildii bir eyi anlatrken ancak
uyumlu bir ak szkonusu olabilir. Ama insan yardm etmek, tedavi etmek
gereksiniminin zorlamas karsnda, yol aan kif gibi davranmak zorun
da kalyor, henz bilinmeyen hakikatlerden de sz etmesi gerekiyor.
SONU
Okur, bu birka sayfaya yeni ve belki de anlalmas g eyler
sktrmaya kalktm iin beni balar umarm. Keif seferinde
karlat eyleri, susayan iin souk su mu olur artk, semeresiz
yanlglarn kum lleri mi olur, her neyse, topluma aktarma gereksinimi
duyan biri olarak okurun eletirel yargsna am. Bunlarda kimi
yardma kouyor, kimi uyarc rol oynuyor. Keiflerin doruluuna
yanllna amzn bireyleri deil, gelecek kuaklan karar verecektir.
Bugn henz doru olmayan eyler var, belki de onlar doru bulmaya
cesaretimiz yok, ama yarn o cesareti bulabiliriz. Ama kader izgisinde
yrmek zorunda olan herkes, yoluna umutla, dikkatle devam etmeli,
yalnzlnn ve tehlikelerinin bilincinde olmal. Burada anlatlan yolun
zellii, gerek hayattan kan ve gerek hayat etkileyen psikolojide artk
dar entelektel, bilimsel gr asyla kendimizi snrlandrmamamz
gereidir; ayn zamanda duygu asn da hesaba katmak zorundayz.
Dolaysyla da psienin ierdii her eyi pratik psikolojide genelletirilen
insan psiesi ile uramyoruz, birey olan insan varlklar var karmzda
ve onlar ezen saysz sorunlar. Sadece zeky tatmin eden bir psikoloji
hibir zaman sadece zek ile kavranamaz. stesek de istemesek de felsefe
iin iine giriyor, nk psie tm doasn kapsayacak bir ifade aryor.
5
Nessus: Yunan m itologyasm da, kars D iyaniray karm a giriiminde bu
duu iin, Herkiil tarafndan ldrlen, yar insan y an hayvan yaratk; ak muskas gre
vi gren N essusun kanm a batrlm gm lek H erkln lm ne neden olmutu.
yoktur. Ama hekimlik grgme dayanrsam, iin iinde baka bir eyin
olduunu sylemem gerek. Geerlii hi deilse kiisel yaamda tam
olan ruhbilimsel bir yasay karlyor gibi geliyor bu bana. nemini ve
deerini yitiren her bir bilinli yaam paras iin yasaya gre bilindmda bir denge gc oluuyor. Fiziksel dnyadaki enerji
korunumuna benzer bir ey var bunda, nk ruhsal srelerimizin bir
de nicelik yn var. H ibir ruhsal deer, yerine ayn younluk dere
cesinde baka bir deer konulmadka, yok olamaz. Bu, psikotera
pistin her gn karlat bir gerek; bu olgu her gn yinelenmekte, bir
kez olsun sekteye uram deildir. imdeki hekim, bir halk toplu
luunun yaamnn da ruhbilimsel yasaya uymas gerektiini sylyor
bana. Topluluk hekimin gznde, bireye oranla, karmak bir ruhsal
yaam grnmnde, o kadar. Baka bir adan bakacak olursak, ruhu
nun uluslarndan sz eden ozan anm sayalm . Ruhun trl
grnmleri vardr ya, bunlardan, biri, bireysel deildir; bu bireysel
almayan yan, ulustan, topluluktan, hatta insanln btnnden
oluur. Ama yle, ama byle, tek bir, Swedenborgun deyimiyle, En
Byk Adamm o heryeri kaplayan ruhsal yaamnn bir parasyz
biz.
Bir paralel izelim: Bendeki karanlk birey nasl yardmc
arrsa, bir ulusun ruhsal yaam nda da durum ayndr. Notre-Dame
Kilisesine akan ykma and imi kalabalkta, bireyin ayaklarn yer
den kesen karanlk ve adsz gler rol oynuyordu; Anquetil du
Perronu etkileyen ve onun tarihte unutulmayacak bir yant vermesine
yol aan gene de bu glerdi. Schopenhauer ile Nietzschenin kk
hurdadr. Dou zihnini onlar Batya getirmilerdi, bunun zerimizdeki
etkisini ise henz lebilecek apta deiliz, am a nemsemezlik
etmeyelim. imdiye dek bunun A vrupadaki zihinsel yaam dzeyinde
etkisi yok gibi; tek tk arkiyat, tek tk Budizm heveslisi, Madame
Blavatsky ve Annie Besant gibi birka nl kii gryoruz. Bu belir
tiler, dank adalar sanki; aslna bakacak olursanz, deniz .altndaki
ok byk sradalarn doruklar bunlar. Kltrsz kiiler, yakn
zamanlara kadar, mneccimliin artk ortadan kalktna inanyordu,
kahkahalarla glnp geilecek bir durum a sokulmu nicedir. Ama
RUH VE LM
IB iR E Y S E L insan varoluunun ak sonu olan u lm
konusunda neler dndm soran ok oldu. lmn kanlmaz bir
ey olduunu biliyoruz. ou zaman, cmle sona ermeden konan bir
nokta oluyor lm; bu noktann tesinde bakalarna kalan, birtakm
anlar ve sonulardan ibarettir. lme urayan iin kum saati boal
mtr, yuvarlanan ta durmutur. Bu lm karsnda yaam bize bir
zaman ak gibi, sonunda durmas doal olan kurulmu bir saatin
ileyii gibi gelmektedir. Bu ak en youn duyduumuz an, bir
insan yaamnn gzlerimizin nnde durduunu grdmz andr,
yaamn anlam ve deerini de az nce canl bir bedenden aynlan son
soluu grdmzde anlarz, iimiz cz. eder. Bu duygu, gelecek iin
nice mitleri olan, gelecei yaratan genler iin baka, umutsuz bir
vaka, ya da bir aya ukurdaki mezar yolcusu bir ihtiyar iin baka
grnme brnyor. nancmza gre genliin bir amac, anlam,
deeri vardr. Oysa lmek demek varoluun sonuna gelmek demektir;
anlamsz abes bir ey gibi gelmektedir bu bize. Bir gencin, dnyadan,
yaamdan, gelecekten korkmas, herkese kt, akla aykr, nevrotik
bir ey gibi grlmektedir; kaann korkak olduu dnlr. Ama
yalanan bir kimse, artk uzun yllar yaamayacan duyunca, bizim
kendi gnlmze kayg salan baz duygular duyuyoruz; bakmz,
elimizden geldii kadar baka yne eviriyor, baka bir konuya atla
maya alyoruz. Genleri dnrkenki, yarglarkenki iyimserlik
burada gsz kalmaktadr. Bu gibi durumlarda basmakalp baz bil
gece szler ediyoruz: Hepimiz o yolun yolcusuyuz vb. gibi. Ama tek
bamza kaldk m, gecenin sessizliinde ve karanlnda, dnceler,
yaanan yllarn hesabn yapmaya baladnda, uzun olaylar serisi
saatin yelkovann durmadan evirmesi, insann btn sevdiklerini,
genlik hayalinde barnr. Yalanmak kimse tarafndan ho karlanmamaktadr. Yalanmak istememenin, ocukluktan kmak istememek
kadar anlamsz bir ey olduu anlalmak istenmemektedir. Otuz
yandaki birinin hl ocukluk anda kalmas, nasl ho karlan
mazsa, altmlk bir gen de ho bir ey deildir. ki durum da sapk
durumlardr, slupsuzdur ve psikolojik bakmdan doaya aykrdr.
aba gstermeyen, zafer katamayan bir gen genliinden yararlan
mam saylr, tepelerin doruundan vadilere yuvarlanarak uulduyan
sellerin srrna kulak vermeyen ihtiyarsa anlamsz biri olup, tam bir
gem ite dona-kalm ruhsal bir m umyadr. Kendi yaam nn
dndadr ve bunak bunak, makine gibi kendini yineler durur. Bu gibi
hayaletler gereksindiren bir kltre ne demeli?
Yaammzn olduka uzun istatistiki sresi, uygarln ele geir
dii bir eydir. Uzun mrl olan ilkel insanlar azdr. Dou Afrikada
grdm ilkel kabilelerde ortalama altmndan yukar aksal pek az
insan grdm. Ama bunlar gerekten ihtiyardlar, yalarn ylesine
benimsemilerdi ki, sanki hep o yata yaam gibiydiler. H er
bakm dan olduklar gibi grnyorlard. Bizler, ou zaman
olduumuzdan baka trl grnmek isteriz. Sanki bilincimiz doal
temelinden biraz ayrlm da doal sre iinde artk iyi grnmez
olmu. Yaamn sresinin bir duyu aldammndan ibaret olduuna,
istendiinde deitirilebileceine bizi inandran bir bilin gururunun
acsn ekiyoruz sanki (insan, bilincin, doaya kar olma yeteneini
nasl elde ettiini ve bu otoriterliin ne ifade ettiini bilmek istiyor).
Mermi izi hedefte son bulur; yaam da, yneldii son ama olan
lmle bitmekte. Ykselii, doruuna var, bu amaca, yani lme
varmak iin basamak ve yollardr. eliken forml, manta uygun bir
biimde yaamn belli bir sona, amaca doru ynelmesinden kmak
tadr. Burada bir tasm oyunu oynadm sanlmasn. Yaamn yk
seliinde bir ama ve anlam buluyoruz da, iniinde niye bulmuyoruz?
nsann douu anlamla dolu da, lm niye deil? Yirmi yldan daha
uzun bir sre boyunca gen insan varl, bireysel varoluunu tam bir
ekilde amas iin hazrlanmaktadr; sonu iin de niye yirmi yldan
daha uzun bir sre hazrlanmamal ki, dorua varmakla bir eye
kimseler, demek oluyor ki, maddeci kavrama kar insan zihninin tepkisi
ni gsteriyordu. Tarihsel bakmdan, bunlarn spiritlere inancnda, sadece
duyudan gelen geree kar en etkili silah olarak kullanlmalarnda
alacak bir ey yok, nk spiritlere inan ilkel iin ayn fonksiyonel
deerdedir. lkel kii, evresinde yer alan olaylara alabildiine baldr.
Saysz glkler ve sefaletler iinde, dman komularn ve tehlikeli
yabani hayvanlarn ortasnda, ou zaman amansz doal koullar altnda
yaam sren ilkelin keskinlemi duyular, duyusal istekleri, efektlere tam
egemen olamamas onu fiziksel gereklere zincirle balar, yle ki
tamamiyle maddeci bir davrana kaplmas, dolaysyla da bozulmas
olanakldr. Ama ruhlara inanc, daha dorusu manev olann algs,
tamamiyle grnebilen ve dokunulabilen bir dnyaya balayan zincirler
den onu srekli bir biimde kurtarr; evresindeki fiziksel dnya kanun
larna kadar, kayg ve titizlikle boyun emesi gereken manevi bir gerein
kesinliini ona zorla kabul ettirir. Bylece iki dnyada yaar gibidir.
Fiziksel gerei, ayn zamanda bir spiritler dnyasdr da, fiziksel gerek
onun iin yadsnamayacak bir eyse, ruhlarn dnyas da, onun iin ayn
derecede gerektir, inand iin deil, manevi eyleri alglamadaki
bnl yznden. Kltrle ve rasyonel klarla ki bu ilkel iin pek
uursuz bir eydir temas bu bnl ortadan kaldrnca, ilkel, spirit
kanunuyla yneltilmeyi brakr ve bozulur Bu yenilgiden, Hristiyanlk da
koruyamayacaktr onlan, nk yksek bir ekilde gelimi olan bu din,
iyi sonulann gerekletirebilmesi iin ayn zamanda pek gelimi bir
psie de gerektirir.
Spiritler olgusu ilkel bir inan gerekliinin dolaysz kantdr. Bu
spiritler olgusunun ne olduuna daha yakndan bakacak olursak, u
psikolojik olaylarla karlamaktayz; bir kere her eyden nce, spiritlerin
vizyonuna ilkellerde sk rastlanr. Onlarda bunun, uygar insandakinden
daha sk olduu sanlarak, sadece bir bo inan olduu sonucuna varlr;
nk baz hastalkl durumlar dta kalmak zere, bu gibi eylerin uygar
insanda yer almad dnlr. Uygar insann spiritler varsaymna ilkel
kiiden daha az inand ve bavurduu bilinir; oysa, bence, psiik olay,
ikisinde de ayn sklkta yer almaktadr. Ruhlar grnr klmak iin
bycnn ba vurduu eylere yneldii takdirde, bir AvrupalInn da
iliimiz gibi, birok halk topluluklarnda, bal bana bir llere tapma
'listemi gelimitir1.
Zihin hastalklarnn, spiritlere inancn kayna sz konusu
olduunda, byk rolleri vardr. lkellerde, bildiimize gre, kronik zihin
hastalklarnn ounu oluturan bir hastalk olan, izofreni hastalnn
Keni alanna ait gibi grnen, hezeyanh, birsaml ve katatonik hastalklar
grlr ou zaman. Her zaman ve her yerde akl hastalar kt spiritlerin
arpt, ecinniler gibi grlr. Hasta, birsamlaryla bu inanc destekler.
11u eit hastalar, grmeden ok, iitme birsamlar ekerler: sesler
duyarlar. Bunlar ou zaman ana-babadr, ya da belli bir ekilde hastann
znel atmasna bal kimselerin sesleridir. Safdil anlaya gre bu eit
birsamlar, bu seslerin spiritlerden kt izlenimi vermektedir.
Spiritlere inanmak iin, ruha da inanm olmak gerekir.
lkel kii bu eit spiritin daima bir lnn ruhu olduuna inanr; bu
spirit nceden bir canlnn ruhuydu demek. Bu, ou zaman insann bir
lek ruhu olduuna inand zaman byledir. Durum, her yerde ayn
deildir, ou zaman birka ruhun birden varolduu, birinin lmnden
sonra devam ettii ve grece bir lmszl olduu dnlr. Bu
durumda arldnda gelen ruh canl varln ruhlarndan biridir. Yani
lopyekn ruhun bir blm, psikolojik parasdr.
lkel kii, bu ruhlardan baka, hibir zaman insan ruhu ya da paras
olmam olan spiritlerin varlna da inam-. Bu eit zihinler iin baka bir
kaynak aramak doru olur.
Ruha inancn psikolojik temellerine daha yakndan bakmadan,
yukarda sz edilen olaylar ksaca gzden geirelim. Spiritlere inanca bu
eit gereklik veren ana kaynaktan sz ettim: bunlar hayaletler vizyo
11925/26da Elgon tepesine yaplan bir yolculua katlm tm . Su iayan
kadnlardan biri hastaland. C ivar kylerin birinde oturan gen bir kadnd. Grne
baklrsa enfeksiyz bir ocuk drm e durum u vard, ate alabildiine yksekti. Basit
ilalarm z onu tedavi edecek durum da deildi. Ailesi hemen bir nganga (silirbazhekim) ard. Bu hekim evreyi koklaya koklaya gittike alan daireler halinde
kubbenin evresinde dnm eye balad. Birden dadan inen bir patika stnde durdu ve
hastann pek genken lm olan ve bambu orm annn ykseklerinde bulunan ve kzlar
lp de onlara katlsn diye her gece oradan inen ana-baban kz olduunu syledi.
Hemen o patika stnde m inyatr bir kulbe biiminde bir ruhlar tuza kuruldu; has
tann grnts gibi balktan bir heykelcik yaptlar ve poo denen yiyecekle birlikte
kk kulbenin iine koydular. Gece spiriller kzlarnn orada olduunu sanarak oraya
girdiler. Hasla iki gne kalm adan iyileiverince, arp kaldk. Bizim tehisimiz mi
yanlt acaba? Her neyse m uam m a zlm eden kald.
PSKOLOJ VE DN
I
sna bir barsak kanseri olduunu ileri srmesi, stelik ayn zamanda
umutsuz bir sesle, tabii, kanserinin sadece hayal ii olduunu bildiini
sylemesi ok ackl bir sahnedir.
Bizim maddeci kavrammz, yazk ki, nevrotik hastalklarda pek ie
yaramyor. Ruhun nazik bir bedeni olsayd, kaba maddi vcud nasl ac
ekiyorsa, hi olmazsa bu belli belirsiz duman durumundaki vcudun da,
hayali de olsa bir kansere tutulmu olduu sylenebilirdi. Hi olmazsa
gerek bir ey olurdu. Tp bu yzden psiik nitelikteki her eyden nefret
etmektedir, ya beden hastadr, ya da hastalk denen ey yoktur. Ona gre
vcudun gerekten hasta olduunu kantlayamazsnz, buna sebep, imdi
ki bilgimizin, doktorun organik olduu phe gtrmez hastaln gerek
niteliini bulmasna yardm edemedii, iindir.
Peki psie5 dediimiz ey de nedir?
Maddeci bir nyargya gre, bu sadece beyindeki organik srelerin
tesadfi, epifenomenal bir sonucudur. Her trl psiik bozukluun
organik veya fiziksel bir bozukluktan gelmesi gerektir, bunun ortaya
karlmasnn biricik nedeni, imdiki tehis vastalarmzn yetersizlii
dir. Psie ile beyin arasndaki yadsnamayacak ba, bu gr destekli
yorsa da, sarslmaz bir gerek durumuna getirmiyor. Bir nevroz vakasnda
beynin organik srelerinde gerek bir bozukluk olup olmadm bilmi
yoruz; i salg bezlerinde bir bozukluk olsa bile, bunun, sebep mi sonu
mu olduunu sylemek, imknsz.
te yandan, nevrozun gerek nedeninin psikolojik olduu kesin.
Organik ve fiziksel bir bozukluun, sadece bir itirafla, bir anda iyi oluvereceini hayal etmek gerekten ok g, 39 dereceye kadar ykselen bir
isteri ateinin, psikolojik nedeninin hasta tarafndan aklanmasyla, bir
ka dakika iinde dmesi gibi bir olaya tanklk ettim. Baz psikolojik
atmalarn srf tartlmasyla etkilenen, hatta iyileen, grnrde fizik
sel hastalklara ne diyeceiz? Hemen hemen btn bedeni kaplam olan
psoriasis6 vakasnn birka haftalk psikolojik tedavi sonucu 9/10
s Psije: Yunanca ruh dem ektir. lk anlarn hayatn ilkesiydi, imdi zihin, zih
niyet, ruh anlam nda kullanlm aktadr. Psie Jungda, bilinci de bilindn da iine
alr.
h Psoriasis: bir cilt hastal.
iyiletiini grdm. Baka bir vaka: Bir hastann kolonu bir gerilme sonu
cu 40 santim alnmt, ama sonra olaanst bir ekilde yeniden uzad.
Hasta umutsuzlua dm, ikinci bir ameliyat geirmek istemiyordu,
oysa cerrah steleyip duruyordu. Baz gizli psikolojik olaylar aa kar
kmaz, kolon normal ilemeye balad.
Sk sk grlen bu gibi vakalar, psienin bir hi olduuna, ya da ha
yali bir olayn gerek olmadna inanmay gletiriyor. Ancak miyop
bir zihnin arad yerde deildir psie. Vardr, ama fiziksel olarak deil.
Varln sadece fiziksel olabileceini sanmak nerdeyse gln denebile
cek bir nyargdr. Nitekim, bildiimiz biricik varolu biimi psiiktir.
Tersine, yle diyebiliriz ki, fiziksel varolu sadece bir tmdengelimdir,
nk maddeyi, ancak duygular yoluyla aktarlan psiik imgeleri kavraya
bildiimiz sre, bilebiliriz.
Bu basit, ama temel gerei unutmakla byk bir hata yapyoruz. Bir
nevrozun, sebep olarak hayalden baka bir eye dayanmamas, onun daha
az gerek bir ey olduunu ifade etmez. Bir adam tutar da beni ba
dman grerek ldrverirse, bu srf bir hayal sonucu da olsa, ben
lm olurum ya. yle muhayyileler vardr ki, fiziksel artlar kadar
zararl, tehlikeli olabilirler. Psiik tehlikelerin, salgnlardan ve depremler
den bile tehlikeli olduuna inanyorum. Orta alardaki veba ve iek
salgnlan bile, 1914'teki baz fikir ayrlkian, ya da Rusyadaki baz
siyasal lkler kadar insan ldrmemitir.
Dta bir Arimed noktas olmadndan, zihnimiz kendi varolu
biimini kavrayamyorsa da, yine de vardr. Psie vardr, hatta varoluun
ta kendisidir.
Hayali kanseri olan hastamza ne cevap vereceiz imdi? yle
diyeceim Evet dostum, gerekten kansere benzer bir eyin var senin,
ldrc, kt bir ey, ama bu hayali olduundan, bedenini ldrmeye
cek senin. Sonunda ruhunu ldrecek. nsanlarla olan balarn ve kiisel
mutluluunu zaten bozdu, hatta zehirledi, bylece, btn psiik varln
yutuncaya kadar gittike artacak. Artk sonunda insan olmaktan
kacaksn, kt, ldrc bir kanser yaras haline geleceksin.
Her ne kadar kuramsal zihni tabii ona kendi muhayyilesinin sahibi
ve yapcs gibi telkinde bulunacaksa da, hastamz bu marazi muhayyi-
sakl duran gleri ynn bir blm durumuna gelinceye dek her
insanda uyur duran canavarlar veya cinler balarn koparrlar. Yn
insan bilindnda, aa bir ahlk ve zihin seviyesine iner; o seviye bi
lin eiinin altnda her zaman vardr, ynla kkrtlr kkrtlmaz pat
lak vermeye hazr bir durumdadr.
nsan psiesini sadece kiisel bir ey olarak grmek ve onu sadece
kiisel adan anlatmaya kalkmak bence byk yanltr. Byle bir
aklama yntemi, kiinin ancak gnlk uralarna ve ilikilerine uygu
lanabilir. Ama, rnein beklenmedik ve olduka olaanst bir olay gibi
bir dert ortaya kacak olursa, hemencecik igdsel gler yardma
arlr, bu gler hi beklenmedik, yeni hatta garip grnrler. Bunlar
kiisel nedenlerle aklanamaz. Daha ok, gne tutulmas olaylarndaki
paniklere benzeyen ldrc ekilde patlak vermesini bir baba komplek
siyle aklamak, tamamiyle yetersizdir.
Ortak glerin ortaya kvermesiyle meydana gelen karakter
deiimi hayret verici bir eydir. Kibar ve akl banda bir kimse, bir
manyak, ya da bir yaban hayvan olur kverir. nsanlar bunlarn sorum
luluunu hep d artlara yklemeye eilim gsterir, ama iimizde
olmayan bir ey patlak vermez ki. Bir volkan stnde yaamakta
olduumuz bir gerektir ve evresindeki herkesi yok edebilecek bir patla
maya kar korunmas iin insann elinde hibir vasta yoktur. Akla ve
saduyuya hitap etmek elbette iyi bir ey, ama dinleyicilerimiz,
tmarhanelikse, ortak bir kriz geiren bir ynsa, elden ne gelir? Byk
ayrlk yoktur ikisi arasnda, nk lgn ynlar; kiisel olmayan, kar
koyamayacaklar etkiler altnda hareket ederler.
Nitekim, makul vastalarn ba edemeyecei bir gcn ortaya
kmas iin bir nevroz yeter. Kanser vakamz, insan akl ve zihninin, en
ak samalk karsnda ne kadar gsz kaldn gsteriyor.
H astalanm a ak, fakat yenilmesi imknsz samal, henz
anlalmayan, bir gcn ve anlamn belirtisi olarak grmelerini tlyorum. Byle bir vakay ciddiye almann, uygun bir aklamasn aramann
daha etkin bir yntem olduunu tecrbeyle rendim. Ama bir aklama
marazi sonuca eit bir varsaym ortaya karrsa ancak, elverili olur.
Bizim vakamz bir isten gc ve telkinle kar karya; bu, bilincin
retimimizin lmsz bir ruhtan sz ettii gerek, ama zel bir tanrsal
esirgeme olmasa, dorudan doruya sonsuz ilence urayacak psie iin,
gerek insan psiesi iin, syleyecek pek az tatl sz var. Psienin genel
likle nemsenmemesinin nedeni bir iki nemli unsura dayanr, ama biri
cik neden bu deildir. Olduka yakn zamanlardaki gelimelerden ok
nce bilindna yaklaan her eye kar ilkel bir korku ve tiksinti vard.
Bilin balangcnda herhalde gvenilmez bir eydi. Olduka ilkel
toplumlarda bilincin ne kadar kolay ortadan kalktn gryoruz; Ruhun
tehlikelerinin biri, ruhun yitirilmesidir rnein. Bu durum psienin bir
blmnn yeniden bilind olmasdr. Buna baka bir rnek de Germen
Sagasmn10 Berserk11 durumunda eit olan amok12 durumudur. Buna, bir
likte ykc toplumsal sonular douran bir vecd durumu denebilir. Baya
bir heyecan bile epey bir bilin kaybna sebep olur. lkel kiiler bu yz
den, ok kbar davranmaya alrlar, yava sesle konuurlar; silahlarn
yere brakrlar, melirler, balarn eerler, avu ilerini yukar doru
evirirler. Bizim kibar davran biimlerimiz bile, hl olaan psiik
tehlike karsnda dinsel bir davran gibidir. Yazglar, bysel bir iyi gn
dileiyle yattrm oluyoruz. El skrken sol elimizi cebimizde veya
arkamzda tutmamz ayptr. Fazla yattrc davranrlar. Byk, yetkili
kimselerin nnde plak bala eiliriz, yani, birdenbire nne gee
meyecei bir fkenin buyruuyla davranabilecek kudretliyi yattrmak
iin, bamz plak olarak sunarz. Sava rakslarnda ilkel kiiler yle
heyecana kaplrlar ki kan bile dkebilirler.
lkeller psiik tehlikeler nbet bekliyormu gibi davranrlar mrleri
boyunca, tehlikeleri azaltmak iin ba vurulan areler ve yntemler trl
trldr. Yasak blgeler bu olgunun bir d kantdr. Saysz tabular, ince
den inceye, korku iinde gzetilen snrl, psiik blgelerdir. Elgon
tepesinin gney yamalarnda yaayan bir oymaa gitmitim, byk bir
yanl iledim. Ormanlarda sk sk karma kan ruh evlerini soracaktm,
dereden tepeden konuurken, ruh anlamna gelen Selelteni kelimesini
kullanacak oldum. Herkes birden sustu, ok zor duruma dmlerdi.
Yava sesle sylenmesi iin stnde titizlikle durduklar bir kelimeyi yk
10 Saga: Eski skandinav hikyesi.
11 Becserk: lgnca Savaan vahi kuzeyli Sava.
12 Amok: lgnca kana susama.
deildir, hatta onlara tamamiyle kardr. Bylece, yakn alarda yer alan
zihin davranlarndaki deime, hi olmazsa bu gr asndan bir
bakma iyi karlanmtr, nk dleri ve i yaantlar nemle dikkate
alan eski igzlemci davrann cesaretini krmtr.
Kilisenin dikkatle rd birok duvar ykan protestanlk, bireysel
vahyin ayrc ve baka baka inan dourucu sonucuna uramtr
hemen. Dogmatik it kaldrlnca ve yin trenleri yetkinliini yitirince,
insan, Hristiyan ve putperest dinsel yaantnn esiz z olan bir dogma
ve yin kurallarnn korumas olmakszn, bir i yaantyla kar karya
gelmitir. Protestanlk dogmann btn inceliklerini yitirmi, mes yini,
gnah karma, yinlerin byk bir ksm ve rahiplik zhitlii nemini
kaybetmitir.
Bu szler, ne bir deer yargsdr ne de yle olmak niyetindedir,
bunu aka sylemem gerek. Ben sadece olgular aklyorum. Bununla
birlikte, Protestanlk, kilisenin kaybolan yetkisi yerine Kitab-
Mukaddesin yetkisini koymutur. Ama tarihin gsterdii gibi, Kitab-
Mukaddesin baz blmleri trl trl aklanabiliyor. Incilin bilimsel
eletirmesi de, kutsal yazlarn tanrsal ynn belirtmekte pek yardmc
olmamtr. Bilimsel aydnlanma dedikleri eyin etkisi altnda kltrl
kimselerin ou, ya kiliseden ayrlm, ya da ona kar tamamiyle ilgisiz
kalmtr. Bunlar sadece tatsz birtakm aklclar veya nevrotik aydnlar
olsayd yitirilen ey o kadar esef edilecek bir ey olmazd. Ama bunlarn
ou dindar kiilerdir. Ne var ki bugnk inan biimleriyle uyuamamaktadrlar. Byle olmasayd, olduka okumu, Protestan snflar
stnde Buchman hareketinin nemli etkisi aklanamazd. Arkasn kili
seye eviren Katolik, ou zaman ateizme gizli veya ak bir eilim gs
terir, Protestan ise mmknse bir mezhebe katlr. Katolik kilisesinin mutlakiyetilii ayn derecede mutlak bir olumsuzluk gerektiriyor gibi, oysa
Protestanlk rlativizmi birtakm deimelere msaade etmektedir. Hris
tiyanlk tarihine fazla girdiim dnlebilir, buna sebep, sadece, de ve
bireysel i yaantsna kar olan n yargy anlatmaktr. Bu szleri bizim
kanserli hastamzla aramzda geen konumann bir blm de olabilirdi.
Musallat fikrini bir patolojik samalk olarak hor grmeyip ciddiye
almasnn daha iyi olacan syledim ona. Ama ciddiye almak demek
bunu bir eit tehis gibi kabul etmek, gerekten varolan bir psiede
kansere benzer marazi bir gelime biiminde derdin ortaya ktn syle
mek olacakt. Ama diye soracak tabii bu marazi gelime de ne?
Bense Bilmiyorum diyeceim, nk gerekten bilmiyorum. Her ne
kadar nce de sylediim gibi bunun dnleyici ve tamamlayc bir bi
lind gelimesi olduuna phe yoksa da, zel nitelii ve iindekiler
konusunda hibir ey bilinmiyor. Bilinte bulunmayan eylere dayanan
bilind zihnin kendiliinden tezahrdr bu.
Hastam musallat fikrin kkn tekil eden u bilindnn iine nasl
gireceimi merak etmekte. Onu afallatma pahasna, gerekli bilgiyi
dlerinden elde edeceimizi sylyorum. Bu dleri, sanki akll, amal
ve kiisel bir kaynaktan kyormu gibi ele alacaz. Bu tabii iddial bir
varsaym. Ayn zamanda bir macera da, nk hl says olduka kabark
ada psikolog ve filozoflarca varolduu yadsnan gzden dm bir
eye byk nem vermi olacaz. Kendisine yntemimi anlattm nl
bir antropolog, u tipik szleri syledi bana: Hepsi gzel, gzel ya,
tehlikeli, Evet, tehlikeli olduunu kabul ediyorum, bir nevroz kadar
tehlikeli. Bir nevrozu iyi ederken tehlikeyi gze almak gerekiyor.
Tehlikesiz bir i, ok iyi biliriz ki etkin olmaz. Kanseri ameliyatla
tedaviye kalkmak da tehlikeli, ama onsuz da olmaz. Daha iyi anlalsn
diye hastalanma psieyi, stnde ince yaralann alabilecei nazik bir
beden gibi grmelerini sk sk syleyesim gelir. Psie tahayyl edilemez;
bu yzden havadan daha belirsiz, ya da birtakm mantk kavramlarnn
aa yukar, bir felsefi sistemidir diye dnen nyargl inan yle geni
ki, insanlar iindeki baz eylerin farknda olmad sre onlarn var
olmadn dnr. Bilindmda, gvene ve gvenilir psiik bir greve
inanlmad gibi, dler gln eyler olarak grlmektedir. Bu koullar
altnda ileri srdklerim byk kukular uyandrmaktadr. Dlerin belir
siz hayaletlerine kar insann uydurmad dnce kalmamtr.
Bununla birlikte, yine de, derin incelemeye girmeden, varl,
arm deneyiyle de tesbit olunabilecek ayn atma ve kompleksleri
gryoruz. stelik bu kompleksler, varolan nevrozun btnden aynlmaz
bir blmn meydana getirmektedir. Bu bakmdan dlerin, arm
deneyi kadar, bize bir nevrozun iindeki eyler stnde bilgi vereceine
Tiyatrodaym gibi birok ev var; bir eit sahne dekoru. Biri Bemard
Showun adn sylyor. Ayn zamanda biri oynanacak oyunun uzak bir gelecek
le getiini sylyor. Evlerin birinin stnde bir levha var, stnde unlar yazl:
Bu Evrensel Katolik kilisesidir.
Efendimizin Kilisesi.
Kendilerini Tanrnn aralar olarak grenler ieri girebilirler.
Aada da kk harflerle:
Kilise sa ile Paul tarafndan kurulmutur. Sanki bir firma eskiden beri
srp gelen hretiyle vnyormu gibi.
Dostuma: eri girip bir bakalm diyorum. O: anlamyorum bir trl, din
sel duygu sahibi olmak iin neden bir araya gelinmesi gerektiini diye cevap
veriyor. Ben: Sen bir Protestasn, hibir zaman anlamazsn. diyorum. Kadnn
biri bayla doruluyor. Derken kilisenin duvarna asl bir afi gzme arpyor.
stnde u yazl:
Askerler!
Tanrnn kudreti altnda olduunuzu duyduunuz zaman ona dorudan
doruya hitap etmekten kann. Tanr szlere kanmaz. Ayn zamanda kendi
aranzda Tanrnn sfatlarn tartmaya kalkmamanz zellikle tleriz. Deerli
ve nemli hibir ey dille anlatlamayacandan, bu ura bouna olur.
mza: Papa (bir isim var, ama karlabilecek gibi deil).
imdi kiliseye giriyoruz. erisi kiliseden ok camiye benziyor, hatta
Ayasofyay andryor. skemle filan yok, bu ok ho bir mekn duygusu
uyandryor insanda. Resim de yok. Sadece duvarlarda ereveli cmleler var
(tpk Ayasofyadaki gibi). Bu cmlelerden biri yle Velinimetinize yaltaklk
etmeyin! Beni bayla dorulayan kadn alamaya balyor ve Baka yapacak
ne kalyor ki diyor. Ben: Bence ok doru diyorum, ama kadn ortadan kay
boluyor. lkin gr kapayan bir stunun tam nnde duruyorum, derken
durduum yerden ayrlyorum ve nmde bir insan kalabal gryorum. Ben
onlardan deilim, yapayalnz duruyorum. Ama onlar iyi gryorum, yzlerini de
gryorum. yle diyorlar: Tanrnn kudreti altnda olduumuzu itiraf ediyoruz.
Cennet kendi iimizdedir Bunu kere trenle sylyorlar. Derken org Bachn
bir fgnu alyor, koro da ark sylyor, bazan u szler tekrarlanyor; Geri
kalan her ey kttan ibaret, yani canlym gibi bir izlenim yaratmyor.
Mzik bitince trenin ikinci blm balyor, ciddi iler grldkten
sonra topluluun elendii renci toplantlarnda olduu gibi. Durgun ve olgun
insanlar var. Biri gidip geliyor, tekiler aralarnda konuuyor, birbirlerine lo
14
Syzgia: G nostisizm de, insann erkek, kilisenin de dii olarak bir ift meyda
getirmeleri.
^ H erm etik felsefe: Sim ya ve byyle ilgili felsefe.
Ih Anim osity: Dmanlk-
mem. Genel olarak bir d, bir seri de aittir. Bir dzen zere, uykuyla
ara veriliyorsa da, bilinte bir sreklilik vardr, muhtemelen bilind
iler de bir sreklilik durumundadr, hatta bilinteki sreklilikten daha da
sreklidir belki. Her neyse, benim deneyimlerime gre dlerin, bilind
olaylar zincirindeki, gzle grlr balar olduunu sanyorum. Dn
daha derin sebepleri sorusuna k tutmak istiyorsak, d serisine dn
memiz ve bu dn 400 dlk uzun zincirin neresinde bulunduunu
ortaya karmamz gerekir.
Bizim dn korkun, acayip bir nitelikte iki dn arasna skm
olduunu gryoruz, nceki dte bir kalabalk toplanyor, acayip bir
tren yer almakta, muhtemelen bysel nitelikte, ama da ebekin
yeniden yaplmas. Sondaki dte de ayn konu var: Bysel bir yn
temle hayvanlarn insan haline deimeleri.
Dlerin ikisi de hasta iin son derece rkn ve tatsz, Oysa kilise
d belli ki yzeyde hareket ediyor ve baka artlar altnda bilinli olarak
da dnlebilecek fikirler ortaya atyor, bu iki d tuhaf ve birbirlerinden
ayn zellikte, yaratt duygusal etki de yle ki, dgren elinden gelse,
bunlar nleyecek. Nitekim ikinci dn metni aynen yledir: insan
kaarsa, her ey bitti demektir Bu szler Bilinmeyen Kadnn szleriyle
uyuuyor: O halde her ey bitti. Bu szlerden unu karyoruz: kilise
d, ok daha derin anlaml d dncelerinden kamaya bir giriimdi.
Bu dnceler, nceki ve sonraki dlerde dzme olarak grlyor.
gerek tarihi birtakm bilgi kitaplarda deil, herkesin canl zihin orga
nizmasnda gizlidir.
Bununla birlikte, yenilenme fikrinin, ada bir zihinde kolayca ok
etkisi uyandrabilecek biimlere girdiini sanmayalm. Yeniden
douun bize grnd ekli ile dlerde tasvir edildii ekli arasnda
ba kurabilmek imknsz deilse de, dorusu gtr. Garib ve beklen
medik bir deiim stnde bilgi vermeden, daha nce szn" ettiim
teki de, aktan aa dinsel olduu belli olan de dikkatimizi evir
mek gerek.
Kilise d, d serisinin olduka ilklerindendir, oysa u d, srecin
son evrelerine ait:
Dn tamam yledir:
Kutsal bir eve giriyorum. Evin ad skn veya nefse dn evi. Arka plan
da, drt piramidimsi nokta var; bunlar belli bir ekilde dzenlenmi, birok mum
yanyor. Evin kapsnda yal bir adam ayakta duruyor. Girenler var, konumuyor
lar ve dncelerini bir noktada toplayabilmek iin ou zaman kprdamadan
duruyorlar. Kapdaki yal, eve gelen ziyaretiler iin u szleri sylyor: Bura
dan ktklarnda artk temizdirler. Derken eve giriyorum, tamamiyle zihnimi
topluyorum. Bir ses yle diyor; Yapmakta olduunuz tehlikelidir. Kadn
imgesinden kurtulmak iin denen bir vergi deildir din; nk bu imge elzemdir.
Dini ruhsal hayatn teki yan yerine kullananlara yuh olsun! Yanlg iindedir
onlar, lnetlenecektirler. Din baka bir eyin yerine konulan bir ey deildir, ruhun
baka her faaliyetine ilave olunan en son baardr. Hayatn olgunluundan dinini
douracaksn, ancak o zaman kutsanacaksn. Bu son cmleyle birlikte, belli
belirsiz bir mzik duyulmaya balyor, bir org basit bir hava alyor, bana biraz
Wagnerin Ate Bysn hatrlatyor. Evden ayrlrken, alev alev yanan bir
da grr gibi oluyorum ve kanmak bilmez bir atein kutsal bir ate olduunu
duyuyorum.
Hasta, dn byk etkisi altnda bulunuyor. Bu onun iin kutsal ve
byk anlam tayan bir yaant; hayata ve insanla kar davrannda
tam bir deiiklik yaratan yaantlardan biri.
Dnn kilise dne paralel olduunu grmek g deil. Sadece
kilise Kutsal ev ve nefse dn evi oluyor bu kez. Katolik kilisesinin
trenleriyle veya baka bilinen sfatlaryla ilgisi yok gibi, sadece mumlar
ayrma yapyorum. Biri kar kabilir, bilind zihin denen eyin sadece
kendi zihnim olduunu ve byle bir ayrnt yapmann bouna olduunu
ileri srebilir. Ama bilind zihnin sadece benim zihnim olduundan
pheliyim; nk bilind terimi, kendimin bile habersiz olduu bir
eydir. Aslna bakarsanz bilind zihin, kavrams, kolaylk olsun diye
ileri srlen bir eydir. Gerekte sesin nerden ktn bilincim bilmiyor,
yani bu konuda hibir ey bilmiyorum. stediim zaman fenomeni yarata
madm gibi, sesin ne diyeceini de nceden bilmiyorum. Bu artlar
altnda sesi meydana getiren unsura benim zihnim demek kstahlk olur.
Gerek bir ey olmaz. Sesi dte farketmeniz hibir ey ifade etmez,
nk benim demeyeceiniz birok grltler de duyabilirsiniz sokakta.
Sesin kendinizin olduunu ancak bir artla syleyebilirsiniz, yani
bilinli kiiliinizi btnn bir blm olarak veya daha byk ember
iinde daha kk bir ember gibi dnrseniz. Kk bir banka memu
ru bir arkadana ehri gezdirirken banka binasn gsterip: Bu da benim
bankam derse, ayn imtiyaz kullanyor demektir.
nsan kiiliinin iki eyden meydana geldiini syleyebiliriz: bun
larn birincisi, bilin ve kapsad her ey, kincisiyse bilind bir
psienin sonsuzca geni arkaplan. Birincisi aa yukar tanmlanp,
snrlar izilebilir, ama insan kiiliinin btn sz konusu olduunda
tam bir tasvir ve tanmlamann imknsz olduunu sylememiz gerek.
Yani, her kiiliin kanlmaz derecede snrlandrlmas ve tanmlanmas
imknszdr; nk, kiilik bilinli ve gzlemlenebilir bir blmden mey
dana gelmitir, ki bu, gzlemlenebilen olgular anlatabilmemiz iin
varsaymak zorunda olduumuz baz unsurlar iinde bulundurmamak
tadr. Bilinmeyen unsurlar bilind dediimiz eyi meydana getirmek
tedirler.
Bu unsurlarn neler olduunu bilmiyoruz, nk ancak sonularm
gzlemleyebiliyoruz. Bunlarn, bilin iindekilerine benzeyen, psiik nite
likte eyler olduunu dnsek de, kesin bir ey syleyemeyiz. Ama
byle bir benzerlii dndk m de, daha ileri gitmemek elimizden
gelmez. Zihnimizin iindekiler bir egoya bal olduu sre ancak bilinli
ve alglanabilir olduundan, ok gl bir kiisel zellii olan ses
fenomeni de, bir merkezden km olabilir, ancak bu merkez bilinli ego
lan yle belli belirsiz bir hal alm ki, etkinliklerini son derece yitirmiler.
Genel olarak, itirafta bulunup, gnah kartma da yok, Protestan rahipler
de psikolojik bilgisizlik iinde bulunuyor. Katolik Vicdan ynetmeni
ou zaman psikolojik bakmdan usta ve zeki. stelik Protestan rahipleri
bir ilhiyat fakltesinde bilimsel eitim geirdii iin, tenkiti zihinleri
yznden inancn safln tehlikeye dryor, oysa bir "Katolik rahibin
eitiminin yerlemi tarihsel gelenei, kuruluun yetkisini kuvvetlendiri
yor.
Bir doktor olarak tabii bilimsel denen mezhebe katlabilir, bir
nevrozu meydana getiren eylerin geri itilmi ocuksu cinsiyet veya isten
gcnden baka bir ey olmadn syleyebilirim, bylece bu eyleri
nemsemeyerek, bir bakma hastalarm dolaysz yaant tehlikesinden
koruyabilirim. Ama biliyorum ki bu kuram ancak bir bakma doru, yani
nevrotik psienin baz stnkr ynlerini ifade etmekte. Hastalarma
kendimin tam inanmad bir eyi syleyemem.
Bu kez bana yle denebilir: kiliseye giden Katolie, git rahibe iti
raf et de gnah kart derken yine kendinin inanmad bir ey sylyor
sun, tabii bir Protestan olduum farzedilirse. Bu ince soruya cevap ver
mek iin elimden geldii kadar kendi inancm zorla kabul ettirmeye kalk
mam. Sorulacak olursa, o andaki bilgim diye dndm eyden ileri
gitmeyen kanlarmdan elbete ayrlmam. Bildiime inanmaktaym. Baka
her ey varsaymdr, daha tesi Bilinmeyendir. Bunlar beni kayglandr
myor, ancak onlar stnde bir ey bilmem gerektiini duyacak olursam,
eminim ki beni kayglandrmaya balayacaklardr.
Bu yzden bir hasta tutar da, nevrozu sadece cinsiyete balarsa,
fikrini bozmam, nk biliyorum ki byle bir kan, hele derinlere kk
salmsa, dolaysz bir yaantnn korkun mphemliinin saldrsna kar
ok iyi bir eydir. Byle bir savunma ie yarad sre, onu krmam,
nk biliyorum ki, hastann byle dar bir ember iinde dndnn
gl sebepleri vardr. Ama dleri, koruyucu kuram ykmaya balarsa,
anlatlm olunan d vakasnda da olduu gibi, daha geni kiilii destek
lemem gerekir.
Ayn ekilde ve ayn sebep yznden, iine geldii sre kiliseye
giden Katolik varsaymn desteklemekteyim. Her iki durumda da savun
ma, aa yukar son gerek midir deil mi diye akademik sorun stnde
durmadan korkun bir tehlikeye kar, bir savunma aracn destekliyorum.
e yarad sre bana yeter.
Bizim hastaya gelince, onun Katolik savunmas ben vakaya daha el
koymadan ok nce krlmt. Rahibe gidip, itiraf etmesini filan syleye
cek olsaydm, glerdi bana, onun durumunda desteklenmeyecek bir ey
olan cinsellik kuramna da gld nitekim. Ama ben ona, hep tamamiyle
sesten yana olduumu gstermeye altm; nk bunu, tekynllnden kurtarmakla grevli, gelecekteki daha byk kiiliinin bir blm
olarak gryordum.
Aydn aklclk zellii tayan belli bir zihin ksrl iin, ileri
basitletiren bilimsel bir kuram iyi bir savunma arac olabilir, nk mo
dern insan bilimsel etiketi tayan her eye, feci derecede inanmakta.
Byle bir etiket zihinleri hemencecik rahat ettirmektedir, hemen hemen
Roma locuta causa finitalx gibi. Bal bana her trl bilimsel kuraln, ne
kadar ince olursa olsun, bana gre, psikolojik gerek asndan, dinsel
domadan daha az deeri vardr, nk bir kuram ister istemez son derece
soyut bireydir ve yalnzca akla hitap eder. Bu yntem, psie gibi akld
bir olguyu daha iyi ifade eder. stelik dogma, varln bir yandan Tanrnsan, ha, bakireyken doum, bakireyken gebe kalma, Teslis gibi vahyedilen dolaysz yaantlara, te yandansa, birok insann ve alarn
srekli, birlikte almalarna borludur. Dogma, kendi bana dolaysz bir
yaanty iine almayan eyin kendisi iken, baz dogmalara niin
dolaysz yaantlar dediim pek aka anlaamayabilir. Bununla bir
likte, szn ettiim Hristiyan dogmalar, sadece Hristiyanla zel
deildir. Putperest dinlerde sk sk grlmektedir ve stelik uzak bir
gemite vizyonlar,19 dler ve vecd anlarnda ktndan trl
deiikliklerle psiik fenomenler halinde yeniden kendiliinden ortaya
kabilirler. Bu gibi fikirler hibir zaman icat edilmi deildir. nsanln
zihinsel amal bir faaliyette kullanmay renmeden nce ortaya
kmlardr. nsanlar dnce yaratmay renmeden, dnce onlara
gelmitir. Dnmyorlar, ama zihinlerinin grevini seziyorlard. Nesnel
Roma konutu iler halloldu.
Vizyon: Gr, hayal.
24
Tanr yle zihinsel bir biim dir ki, ortas her yeri kaplar, dairesiyse hibir ye
deildir.
2;i Dnyann ruhu.
26 O rta tabiat ruhu.
2^ Y varlark ve kre biim inde.
2t! Btn basit ve m kem m el ekiller yuvarlaktr.
29 Filozof ktlesi.
30 Filozof Altn.
31 tik madde.
ile bir eit yaant diye tanmlanabilir. Modem zihniyet, extra ecclesiam
nulla salus (Kilise dnda kurtulu yoktur) hkmyle ifade olundu
undan, son mit olarak ruha dnecektir. Kii baka nerede yaant elde
edebilir? Cevab aa yukar anlattm gibi olacak. Doann sesi cevap
verecektir ve insann ruhsal sorunuyla ilgili her ey, yeni artc sorun
larla karlaacaktr. Hastalarmn ruhsal gereksinmeleri yoluyla, bi
lind zihnin ortaya kard simgeciliin olaanst sonularnn hi
olmazsa bazlarn anlamak iin ciddi giriimde bulunmak zorunda
kaldm. Zihinsel ya da ahlksa! sorunlarn tartmasna girmek bizi fazla
ileri gtreceinden, bir imgeyle yetinmek istiyorum.
Bir dinin ana simgesel figrleri, daima sz konusu olan belli, ahlksal ve zihinsel davran ifade eder: rnein ha ile trl dinsel anlamlan.
Baka bir ana simge de Teslistir. Bunlar yalnzca erkeksi zelliklerdir.
Bununla birlikte bilind zihin onu drtlye evirir, ayn zamanda bir
liktir de bu, nasl ki Teslisteki kii bir ve Tanryla ayn ey ise. Eski
tabiat filozoflar Teslisi, maginata natura43 olduundan asomen44
veya spiritus45 ya da volatilla46 yani su, hava ve ate gibi gsteriyorlard.
te yandan drdnc bileense to somaton47 idi, toprak ya da beden.
Bedeni, Meryem ile temsil ediyorlard. Bylece fiziksel Teslisine kadns
unsur eklemiler, sembol hnsa rebis, filim saplentiae48 olan drtly ya
da circulus quadratus'u49 yaratmlard. Orta a tabiat filozoflar dr
dnc unsurdan phesiz ki toprak ve kadn anlyorlard. Ktlk ilkesi
ak olarak belirtilmemise de, prima materidnm zehirli niteliinde ve
daha baka imalarla belirtilmektedir. Modem dlerde drtl, bilindmn kard bir eydir. Birinci blmde anlattm gibi bilind
ou zaman bir dii figr olan anima ile kiiletirilir. Grne baklrsa,
drtl sembol bundan kmaktadr. Bu, drtlnn dl yata bir teotkos50
veya Mater DeP'1dir, tpk topran Tanrnn Anas olduu dnld
43 Hayal edilen tabiat.
44 Bedensizlik,
45 Ruh.
4S Bilge oul.
49 D airenin Kare yaplmas.
5(1 Tanry douran.
Tanrnn anas.
gibi. Ama Teslis domasnda, kadn olsun, ktlk eden olsun, dta tutul
duundan, ktlk unsuru da dinsel simgenin bir blmn tekil ede
cektir, eer bu sonuncu bir drtl tekil ederse, byle bir gelimenin
nemli ruhsal sonularn kestirmek iin zel bir hayal gc gerekmez.
III
Doal Bir Simgenin Tarihi ve Psikolojisi
Felsefe merakn yldrmak istemiyorsam da, drtl simgesinin
ortaya kard sorunun ahlaksal ve zihinsel cephelerini kartrmamay
tercih ediyorum. Psikolojik sonular elbette ok nemli ve yeterince
anlaml. Pratik tedavide bunlarn byk rol oluyor. Burada psikoterapiyle uramyor, psiik fenomenin, dinsel cephesini ele alyorsak da
psikopatolojideki incelemelerim, beni mezarlarnn tozunu deerek bu ta
rihsel sembol ve figrleri ortaya karmak zorunda brakmtr. Gen bir
akl doktoruyken byle bir ey yapacam aklmn kenarndan gemezdi.
Bu yzden drtl simgeyi, circulus quadratus ve Teslis dogmasn dzelt
mek iin sapknca teebbsler stndeki bu uzun tartma olduka
konudan uzak ve fazla stnde durulmu olsa da bundan memnunum.
Aslnda drtl stndeki, btn sylediklerim rnek vakamn en son
blmne, esef edilecek derecede ksa ve eksik bir giritir.
D serimizin daha banda daire ortaya kmakta. rnein
dgrenin evresinde bir daire izen ylan biimini alyor. Daha sonraki
dlerde bir saat, bir merkez noktas olan bir ember, at almas iin
yuvarlak bir hedef, bir perpetuum mobile olan bir masa saati, bir kitap, bir
kre, yuvarlak bir masa, bir kse vb. Kare de hemen hemen ayn zaman
da var, bir ehir meydan, ortasnda bir havuz olan bir bahe halinde
beliriyor. ok gemeden kare dairevi bir hareketle ilgili gibi grnyor:
bir kare meydan evresinde yryenler, kelerinde drt ylan olan ve
insanlarn drt kenin evresinde dnd drtke bir odada yer alan
bysel bir tren (hayvanlarn insana deimesi) dgrenin bir taksi
iinde drtke bir meydanda dnmesi, drtke bir mahpus hcresi,
kendi ekseni evresinde dnmekte olan bo, drtke bir meydan. Baka
dlerde daire, kendi ekseni evresinde dn hareketiyle temsil ediliyor,
rnein drt ocuk karanlk bir halka tayor ve bir daire iinde gezini
yor. Daire ayn zamanda drtlyle kark olarak ortaya kyor, drt
ynnde 4 ceviz olan gm bir kse, ya da drt ayakl bir masa olarak.
Orta zellikle belirtiliyor gibi. Bir halkann ortasndaki bir yumurtayla, bir
asker birliinden oluan bir yldzla, drt yn noktasnn drt mavisinin
oluturduu bir daire iinde kendi ekseni evresinde dnen bir yldzla;
kutupla, kymetli bir tala vb. temsil olunuyor bu orta.
Bugn bu dler hastaya ani bir gz izlenimi biiminde gelen bir tek
resimde canlanyor. Zaman zaman hastann byie eyler grd veya
hayal ettii oluyordu, ama bu kez izlenimi ok gl bir yaant olmutu.
Kendisinin de dedii gibi: En ulu ahengin bir izlenimiydi bu. Byle bir
durumda bizim izlenimimizin ne olduu, ya da stnde bizim ne
dndmz nemli deildir. nemli olan hastann neler duyduudur.
Onun yaantsdr, durumunu deitirecek derecede gl bir etki gc
varsa, buna szle kar koymann anlam yoktur. Psikolog ancak, iin
ehliyse durumu tesbit edebilir, ayn zamanda byle bir vizyonun byle bir
kii stnde niin byle bir etkide bulunduunu anlamaya alabilir.
Vizyon hastann psikolojik gelimesinde bir dnm noktasyd. Bu dinsel
bir ifadeyle ihtida idi.
Vizyonun metni aynen yledir:
kisinde de ortak bir merkezi olan bir yatay, bir dikey daire var. Bu dnya
saati. Kara ku tarafndan (amyor. (Hasta burada kara bir kartaln altn halkay
alp gtrd daha nceki bir vizyona geri dnyor.) Dikey daire 4 x 8 = 32
blme ayrlm, beyaz kenarl mavi yass bir yuvarlak. stnde kendi ekseni
evresinde dnen bir el var. Yatay daire drt renkten oluuyor. Rakkas tayan
daire stnde drt adam ayakta duruyor, eski vizyonun altn halkas da evresinde.
Dnya saatinin ritmi, ya da vuruu var:
1. Kk vuru; mavi dikey yass yuvarlan kolu bir kerede saniyenin 1/32
hzyla hareket ediyor.
2. Orta Vuru; elin kendi ekseni evresinde tam bir kere dn. Ayn
zamanda yatay daire saniyenin 1/32 hzyla hareket ediyor.
3. Byk vuru; 32 orta vuru, altn halkann kendi ekseni evresinde bir tek
tam dnne eit.
Bununla birlikte bizim vakamzda merkez bo. Sadece bir matematik nok
tasndan ibaret. Szl geen paraleller dnyay yaratan veya dnyay
yneten Tanry, ya da gkteki burlara bal insan tasvir ediyor. Bizim
simgemiz zaman temsil eden bir saattir. Byle bir simgeye benzetilebilecek aklma gelen tek ey zayie plandr. Onun da drt yn noktas bir de
bo merkezi vardr. stelik tuhaf bir tesadf daha var: nceki dlerde sk
sk eksen evresinde dnmeden sz ediliyor, bu dnse genellikle sola
doru. Zayienin sola doru, yani yelkovann ters ynnde hareket eden
oniki evi vardr.
Ama zayie sadece bir tek daireden yaplmtr, stelik aktan aa
ayr iki sistem arasnda bir elime yoktur. Bu yzden zayie de, simge
mizin zaman cephesine biraz k tutuyorsa da, bu tatmin edici bir ben
zetme deildir. Orta a simgeciliinin hzinesi zengin olmasayd, bu
abalarmz brakp, psikolojik paraleller aramamz gerekirdi. yi bir
tesadf eseri, az tannan XIX yzyln balarnda yaam bir Orta a
yazar olan, Chlis manastn ba rahibi, Normandiyal bir air, 1330' ile
1355 aras peterinages yazm olan Guillaume de Digulleville'in
eseriyle karlatm. Bu eserin ad Le pelerinage de la vie humaine, de
l'me et de Jesus. Christ (nsan hayatnn, ruhun ve sa'nn hac) idi. Son
Chant du peleringe de lAme'&d bir cennet vizyonu gryoruz.
Cennet 49 tane kendi ekseni evresinde dnen kreden yaplmtr.
Bunlara yeryznn yzyllarnn ana rnei, ya da arketip'i olan siecles
(yzyllar) denmektedir. Ama Guillaume'a klavuzluk eden, melein ak
lad gibi, Kilise ifadesi olan in saecuta saeculorum51. Adi zaman deil,
sonsuzluu ifade etmektedir. Altn bir gk btn kreleri evirmektedir.
Guillaume altn ge ban kaldrp baktnda, sadece bir metre genili
inde ve gkyakut renginde kk bir dairenin farkna varyor. Bu daire
iin il sortait du ciel d or en un point et y rentrait d autre part et il enfaisait tout le tourS3 diyor. Belli ki mavi daire gn altn ksesini paralara
ayran byk bir daire stnde bir yass yuvarlak gibi yuvarlanyordu.
52 Btn alar boyunca.
53 Altn gn bir noktasndan kyor, epeevre dolaarak bir noktasnda kay
boluyor.
Burada demek iki ayr sistem oluyor, biri altn rengi, teki mavi,
bunlarn biri tekiyle kesiiyor. Mavi daire nedir? Melek yine hayret iin
deki Guillaume'a anlatyor:
Ce cercle que tu vois est le calendrier,
Qui en faisant son tour entier,
Montre des saints tes journees
Quand elle doivent etre fetees.
Chacun en fait le cercle un tour,
Chacune toile y est pour jour,
Chacun soleil pour l'espace,
De jours trente ou Zodiaque.54
Mavi daire kilise takvimidir. Burada baka bir paralel daha gryo
ruz: zaman unsuru. Hatrlanaca gibi vizyonumuzdaki zaman nabzla
nitelenmi, ya da llmtr. Guillaumeun mavi takvim dairesinin ap
bir metre. stelik Guillaume mavi daireye bakmaktayken birden allar
giymi ruh beliriyor. Melek bu ann o azizin bayram an olduunu
aklyor ve btn zodyak stnde konumaya devam ediyor. Balklara
gelince on iki balknn bayramn anlatyor, sonra da kutsal Teslisi.
Burada Guillaume sze karyor ve melee hibir zaman Teslis simgesi
ni anlamadn sylyor. Ona bu esrar aklama ltfunda bulunmasn
rica ediyor. Bunun zerine melek yle cevap veriyor:
Or il y a trois couleurs principales: le vert, le rouge et l'or .55Bunla
rn tavus kuunun kuyruunda birletiini syleyebiliriz. Sonra devam
ediyor: Le Roi de toute puissance qui met trois couleurs en m iti ne peutilfaire aussi qu'une substance soit trois.?-56 Altn renginin Babaya, Krm
54 Grdn em ber takvim dir,
Dnn tam am larken
Azizlere gnleri gsterir,
Hangilerinin kutsanacan.
Her birinin em beri bir kez dner,
Her yldz gn gsterir,
Her gne mekn
Otuz gnn, ya Zodyakn.
temel renk vardr. Yeil, krm z, sar.
rengi bir yapan ulu kral, bir z yapam az m?
kat olan 32'ye dayanmaktadr. Bylece bir yanda daire ve drtl, te yanda
l ritim birbirinin iine yle bir giriyorlar ki, biri ayn zamanda tekinin
iinde de bulunuyor. Guillaume'un eserinde Teslis ak olarak belli, ama
drtl, gn Kral ve Kraliesi ikiliinde gizli. Hem stelik mavi renk kra
lieye deil, Teslis sfatlaryla nitelenen, zaman temsil eden takvime
balanyor. Bu bizim vakamza benzeyen bir birbirine giri gibi geliyor.
Nitelik ve iindekilerin birbirine girmesi simgelerin zelliidir. Bu
durum Hristiyanln Teslisinde de vardr. Baba, Oulun iinde, Oul
Babann iinde, Ruhul Kuds de hem Babann, hem de Oulun iinde, ya
da ilerine sinmi durumdadr. Babadan Oula ilerleme bir zaman unsu
runu gsterir, oysa mekn unsuru Mater Dei ile kiiletirilir. (Anne
nitelii balangta Ruhul Kudse atfolunuyordu; Ruhul Kuds'e de baz
ilk Hristiyanlar Sophia Sapientia diyorlard o zamanlar. Bu dii nitelik
kkten karlp atlmamtr, hi olmazsa hl Ruhul Kuds simgesine,
Columba spirits sancti'ye58 baldr. Ama drtl, ilk kilise sembolnde
ortaya kmasna ramen, dogmada yoktur. Daire iindeki eit kollu ha
drt ncil yazaryla birlikte duran sa, Tetramorphus vb. demek istiyorum.
Daha sonraki kilise simgeciliinde rosa mystica vas devotioris, fons signotus ve hortus conclusus Mater Dei'ninS9 ve ruhaniletirilmi topran
sfatlar olarak grnyor.
Bizim mandalamz Orta a Hristiyan felsefesinde bol bol tartlan
ana sorunlarn bazlarnn soyut, hemen hemen matematiksel bir temsi
lidir. Soyutlama yle ileri gidiyor ki, Guillaume'un vizyonunun yardm
olmasayd geni bir alana yaylm, tarihsel kkler sistemini gzmzden
karm olurduk. Hastann bu gibi tarihsel gereler stnde herhangi
gerek bir ilgisi yok. Din stnde ocuklukta herkesin ald kk ap
taki bilgiden baka bir ey bilmiyordu. Kendisi dnya saatiyle herhangi
dinsel bir simgecilik arasnda bir ba grmyordu. Vizyonun iinde, ilk
bakta insana din konusunda hatrlataca bir ey olmad belli. Ana
vizyonun kendi nefse dn evi dnden hemen sonra gelmitir. O d
yine daha nceki bir dte temsil olunan ve drt sorununa cevapt.
Ruhul K diis gvercinle temsili.
Mistik gl, dindarlk vazosu, temel sembol ve Tanrnn Anasnn kapal olan
bahesi.
Mesele, orada, drt yannda renkli suyla dolu drt kse olan, bir dikdrt
gen meknd. Biri sar, teki krmz, iincs yeil, drdncsyse
renksizdi. Tabii mavi eksikti, ama bir maarann derinliklerinden bir
aynn kt daha nceki vizyondaki teki renkle ilgisi vard. Ayn,
krmz, sar, yeil ve mavi k karan drt gz vard. Daha sonraki
dte mavi rengin kaybolmas hayrettir. Ayn zamanda, her zamanki kare,
nceden hi ortaya kmam olan bir dikdrtgene dnmt. Bu ak
tedirginliin sebebi animann temsil ettii dii unsura kar direnmeydi.
Nefse dn evi dnde ses bu olguyu doruluyor. yle diyor:
Yaptn tehlikelidir. Din, kadn imgesinden kurtulmak iin dediin bir
vergi deildir, nk bu imge ille de gereklidir. Kadn imgesi tama
miyle animadr.
Bir erkein animasna kar koymas normaldir, nk daha nce
sylediim gibi, anima o ana kadar bilinli hayattan uzak tutulmu
eilimler ve iindeki unsurlarla birlikte bilindn temsil etmektedir.
Bunlar birtakm gerek veya zahiri sebepler yznden dlanmtr.
Bazlar ortadan kaldrlm, bazlar geri itilmitir. nsann psiik
yapsndaki toplum aleyhine olan unsurlarn miktarn temsil eden eilim
lerdir bunlar ve ben bunlara istatistik sulu diyorum ki, bunlar da
ortadan kaldrlmaktadr. Yani bilinle ve bile bile elden karlmaktadr.
Ama sadece geri itilen eilimler genellikle pheli bir zellik gsterir.
Bunlarn topluma aykr olduuna phe yoktur, ama daha ok allmadk
ve toplumsal bakmdan tuhaf eylerdir. Kiinin bunlar niin bastrd da
belli deildir. Bazlar srf korkaklktan bastrr, bazlar srf allm bir
ahlk yznden bazlarysa sayg kaygsndan. Bastrma eylemi eylerin
yar bilinli, yar istemeyerek gitmeye koyuverilmesidir, scak bir
ekmein birden elden braklvermesi veya kedinin uzanamad ciere
pis demesi, ya da kendi isteklerinin bilincine varmamak iin ban evirip
baka yana bakmaktr. Freud, bastrmann, nevrozun oluunun ana
mekanizmalarndan biri olduunu ortaya karmtr. Ortadan kaldrma,
bilinli ahlksal bir semedir, ama geri itme ho olmayan kararlardan kur
tulmak iin olduka ahlka aykr bir eilimdir. Ortadan kaldrma,
kayg, atma ve ac yaratabilir, ama bilinen rneklere uyan bir nevroz
yaratmaz. Nevroz meru ac ekmek gibi bir eydir.
ekli deildir. Tabii bir rndr, herhangi bir nihai amac yoktur. Hi etki
lenmemi hastalarn yzlerce Mandalasn grdm, ayn vakay olgularn
byk ounluunda grdm, merkezde bulunan hibir tanr yoktu.
Merkez genellikle belirtilir. Ama orda bulduumuz simgenin bambaka
anlam vardr. Yldz, gne, iek, eit kollu bir ha, deerli bir ta, ii su
veya arap dolu bir kse, reklenmi bir ylan ya da insandr, ama hibir
zaman bir tanr deildir.
Bir Orta a kilisesinin gl penceresinde muzaffer bir sa
grdmzde, hakl olarak bunun Hristiyan kltrnn merkezi bir
simgesi olmas gerektiini dnyoruz. Ayn zamanda, bir halkn ta
rihine kk salm herhangi bir din de, o halkn gelitirdii, rnein politik
hkmet biiminde olduu gibi, psikolojilerinin ifadesidir. Kiilerin d
veya vizyonlarnda grm olduklar veya etkin imgelem ile
gelitirdikleri modem mandalalara ayn yntemi uygulayacak olursak
mandalalarn dinsel demeden edemeyeceimiz belli bir davran
ifadeleri olduu sonucuna varyoruz. Din olumlu olsun, olumsuz olsun en
yksek ve en gl deeri olan bir badr. Bu ba, istekle olabilecei gibi,
istemeyerek de olabilir; yani bile bile bilind yoluyla sizi tutsak klan
deeri kabul edebilirsiniz. Sisteminizdeki en yksek g olan bu psikolo
jik olgu tanrdr, nk tanr denen ey stnlyle ezici psiik bir unsur
dur daima. Bir tanr ezici bir unsur olmaktan karsa, bir isimden baka bir
ey olmaz. z lm, gc gitmitir. Antikite tanrlar, niin saygnln
ve insan ruhlar stndeki etkisini yitirdi? nk Olimposun tanrlar
zamanlarn doldurmu ve yeni bir din balamt, Tanr insan olmutu da
ondan.
Modem mandalalardan sonular karmaya devam edersek, nce,
halkn yldzlara m, gnelere mi, ieklere mi ya da ylanlara m,
taptn sormamz gerek. Bunu yadsyacaklardr, ama ayn zamanda
kreler, yldzlar, halar gibi eylerin kendilerindeki bir merkezi temsil
eden simgeler olduunu syleyeceklerdir. O merkezden ne kastolduu
sorulacak olursa da kekelemeye balarlar, dnya saatinin vizyonunun
onda mkemmel bir ahenk duygusu yarattn gren hastamn itirafna
pek benzeyen yaantlardan sz ederler. Bakalar ayn vizyonu byk bir
ac ve felaket annda grdklerini sylerler. Yine bakalarna ulu bir d,
ANALTK PSKOLOJ VE R
^ N A L T K psikolojinin iirle olan ilikisini incelemek g
olmasna g ya, sk sk tartlan psikoloji ile sanat, genel anlamdaki
sanat arasndaki iliki zerindeki grlerimi aklamak bakmndan
benim iin iyi bir frsat. Aslna bakacak olursanz, bu iki eyi karla
trmak doru deil, ama ikisi arasnda varolduu kuku gtrmeyen yakn
balantlar zerinde durmakta yarar var. Sanat ura psikolojik bir etkin
liktir, dolaysyla da sz konusu balantlara psikolojik adan yaklamak
doal. Bu k altnda, insanolunun psiik siklerden doan herhangi bir
etkinlii gibi, sanat da psikolojinin ele alaca bir konu. Ancak, uygula
maya kalktmzda, bu sz, psikolojik gr asnn alabildiine kesin
bir snrlamasn da birlikte getiriyor. Sanatn, ana niteliini oluturan ey
deil, sadece yarat sreci psikolojik inceleme konusu olabilir. Sanatn
zde ne olduu sorunu, psikologun yantlayabilecei birey deil,
estetikinin iidir.
Dinde de benzer bir ayrm sz konusu. Fenomenolojisini oluturan
cokular ve simgeler bakmndan, din, psikolojik inceleme konusu ola
bilir, ama esas nitelii psikoloji alanna girmez. z aklanabilseydi, din
ile sanatn ikisi de psikoloji biliminin konularndan biri olur kard. Ho,
bugne dek, niteliklerine bu gibi saldrlarda bulunulmad da deil ya!
Ne var ki, bu suu ileyenler, byle bir kibetin psikolojinin de
bana gelebileceini unutuyorlar, yle ya, psikoloji yalnzca beynin bir
etkinlii gibi grlseydi ve isalg bezlerinin ilevleriyle birlikte fizyolo
jinin bir konusu durumuna indirgenseydi, yaradltan varolan deeri ve
kendine zg nitelii mahvolup giderdi. Bu da denenmedi deil, biliyo
ruz.
Sanat, z gerei, bilim deildir, bilim de z gerei, sanat deildir,
ilgisi ne bunun? Her nereden ktysa kt, sonuta Zerdt bal bana
bir dnya deil mi? nsans, alabildiine insans kusurlarn tesindeki,
migren, ya da beyin atrofsi tesindeki bir olay deil mi?
Freudun indirgeme ynteminden sz ettim ya, bunun ne olduunu
sylemedim. Aslnda tbbi bir teknik yntem bu. Marazi psiik arka plana,
bilindna ulamak iin, bilindmn kaplarn aralamak iin bir ara.
Nevrotik hastann, bilin dnyasndaki deerlerle ahlaksal adan
badamayan baz psiik ierikleri bilindnda bastrd varsaymna
dayanyor. Bundan da, bastrlan ieriklerin herhalde ocukluk andaki
cinsel, mstehcen, hatta sululuk duygusu ile ykl olumsuz zelliklerle
ilgili olmas gerektii kyor ortaya. ster kabul etsin, ister etmesin, hi
kimse kusursuz olmadna gre, her insan, byle bir arka plana sahiptir.
Dolaysyla, Freudun gelitirdii yorum tekniini kullanarak bu arkaplan aa karmak daima olanakldr.
Bu snrl konumamda, sz konusu tekniin ayrntlarna giremem
elbette. Birka noktaya deinmekle yetineceim sadece. Bilind arka
plan edilgen durumda deildir, bilincin ierikleri zerinde belirli etkileri
vardr; rnein, kolayca cinsel imgeler olarak yorumlanabilecek zel nite
likte fanteziler retir. Ya da, gene bastrlm ieriklere indirgenebilecek,
belirli rahatszlklar karr ortaya. Bilind ierikler hakknda bilgi
edinilmesine yarayacak nemli kaynaklardan biri de dlerdir, nk
dler, dorudan doruya bilind etkinliinin rnleridir. Freudun
indirgeme ynteminin esas, bilind arka plana ynelen btn ipularn
bir araya getirip, onlar analiz edip, yorumlayp, temeldeki igdsel
sreleri yeniden kurmaktr. Bilindna gtrecek ipularn salayan
bilin ieriklerini, Freud, yanl olarak simge diye adlandrmaktadr. Oysa
bunlar gerek anlamda simge deildir; nk, Freudun kendi kuramna
gre, bilinalt srelerin iaretleri veya belirtileri grevini grmekte
dirler. Simge, aslnda bambaka bir eydir, daha baka trl, ya da daha
iyi bir ekilde dile getirilemeyen sezgisel bir dncenin ifadesidirler.
rnein, Platon, tm bilgi kuram sorununu maara benzetmesi ile ifade
etmi, sa ise Tanrnn egemen olduu dnya fikrini kssalar ile anlatmaya
almtr; gerek ve doru simgeler bunlardr ite, yani szle ifade
edilebilecek, kavram henz olumam bir durumu dile getirme
bir sorundur gerekte. Daha nce de deindiim gibi, belki de air, bir
yandan kendi iinden bir eyler yaratyor ve bilinli olarak niyetlendii
eyi retiyor gibi grnrken, yaratc gdye kendini yle kaptryor ki,
yabanc bir iradenin farknda olmuyor, tpk teki air tipinin, her ne
kadar kendi zbeninin sesi olduu aksa da, kendi iradesinin grnrde
yabanc bir esin perisi gibi konutuundan habersiz olduu gibi. Bu
durumda, airin salt zgrlk iinde yaratmakta olduu kans bir duyu
aldanmas olur: kendi, yzdn sanarken, gerekte, gzle grnmeyen
bir aknt ile srklenmektedir.
Bu akademik bir sorun falan deil, analitik psikolojinin kantlarnca
desteklenmekte. Bilinli zihnin yalnzca bilindnca etkilenmedii, ayn
zamanda, onun tarafndan fiilen trl trl ekillerde gdldn
aratrmalar gstermitir. te yandan, bir airin, kendi kendinin bilincinde
olmasna karn, yaptnn tutsa olabilecei varsaymn dndrecek
bir kant var mdr acaba? Kant iki trl olabilir: dolayl veya dolaysz,
dorudan doruya. Bunun dolaysz kant, sylediini bildiini sanan,
ama aslnda haberi olduundan fazlasn syleyen airdir. Dolayl kant
ise, airin, grnrde zgr iradesi ardnda, yaratc etkinliini bile bile bir
kenara iter itmez, buyurucu taleplerini yenileyen ya da yaptna istemeye
istemeye ara verildiinde, birtakm psiik bunalmlar reten daha yksek
dzeyde bir buyurucunun sz konusu olduu durumlarda grlebilir.
Sanatlarn analizi, bilindndan doan yaratc gdnn sadece
gcn deil, ayn zamanda kaprisli ve inat karakterini de yanstmakta.
Byk sanatlarn yaamyklerinde gryoruz, yaratc drt, bazen
yle buyurgan oluyor ki, sal ve sradan insan mutluluu pahasna da
olsa, insanlklar zerinden geiniyor ve her eyi yaptn hizmetine
kouyor. Sanatnn psiesindeki henz domam yapt, doada mevcut
kuvvetlerdendir, amacna, ya g kullanarak zorbaca, ya da onu tayan
ara olan insann kiisel kaderine aldrmakszn, doann kendine zg
ince kurnazl sayesinde eriir. Yaratc gd, kendi iinde, tpk
sayesinde beslendii topran iinden fkrp yaayan bir aa gibidir.
Dolaysyla, yaratc sreci, insan pisesi iine dikilmi canl bir eymi
gibi dnsek iyi olacak. Analitik psikoloji dilinde, bu canl nesneye
zerk kompleks, kendi bana buyruk bir karmaa diyoruz. Bilincin hi
yerarisi dnda kendi bana buyruk bir yaam sren psienin iinden
kopmu bir paradr bu. Enerji ykne gre, ya bilinli etkinliklerin
rahatszl olarak, ya da e#oyu (beni) kendi amacna koabilen stn bir
yetkili gibi ortaya kar. Bu durumda, kendini yaratc sre ile
zdeletiren air, buyuran bilind almaya balar balamaz daha iin
banda boyun een kii durumuna gelmektedir. Ama yaratc gc
yabanc bir ey gibi gren teki air, trl nedenlerden, boyun emeyen
ve hazrlksz yakalanan biri durumundadr.
k noktalarndaki bu deiikliin bir sanat yaptnda belli olmas
gerekecei beklenebilir. nk durumlardan birinde, sanat yapt istenilen
sonucu elde etmek iin, insan tarafndan dilendiince biimlendirilen ve
tasarlanan bilinli bir rndr. tekinde ise, bilind doadan kay
naklanan bir olay ile, amacna, insan bilincinin yardm olmadan ve ou
kez kendi biimi ve yarataca etki konusunda inatlk ederek, ona mey
dan okuyan bir eyle kar karyayz. Birinci snfa ait yaptlarn anlayn
snrlarm hibir zaman amayacan, yarataca etkinin yazarn niyetiyle
snrl olacan, tesine gemeyeceini dnmemiz gerekir. Gelgeldim,
teki snfa giren yaptlar sz konusu olduunda, yarat sreci boyunca
yazarn bilincinin ilemedii, anlaymzn tesinde olan kiist bir ey
sz konusudur. Bu durumda, biim ve ierikte bir tuhaflk, ancak sezgiyle
alglanabilecek dnceler, anlam dolu bir dil ve bilinmeyen bir eyin en
iyi biimde dile getirilen ifadeleri, gerek simge olan imgelerle, gzle
grlemeyen bir kyya doru uzatlm kprler ile karlayoruz. Bu
ltler, uygulamada da genellikle onaylanmakta, bilinli olarak tasar
lanm bir yapt, bilinli olarak seilmi malzeme, ne zaman karmza
ksa, bunlarn, birinci snfa soktuumuz niteliklere uyduunu gr
yoruz, yoksa, teki snfa giriyor. Schillerin oyunlar, F ausf un kinci
blm, daha da iyisi Zerdt, buna iyi rnek. Ancak, yapt ile olan
kiisel ilikilerini iyice incelemeden, tanmadm bir airin yaptn bu
snflardan herhangi birine sokmak istemem. airin iednk bir tip mi,
dadnk bir tip mi olduunu bilmek yetersiz, nk bir air kimi zaman
bir tipin, kimi zaman dier tipin klna brnerek yaratabilir yaptn.
Bunu zellikle Schillerin iirleriyle felsef oyunlarndan, Goethenin
mkemmel biimlendirilmi iirleri ile Faust //nin ierii ile belirgin
PSKOLOJ VE EDEBYAT
H R zamanlar akademik saylabilecek kk, arka odasnda, kendi
ya ile kavrulan psikoloji, Nietzschenin kehanetini dorular gibi, son
otuz krk yl iinde, kendisine niversitelerce tannan ereveyi aacak
derecede halkn ilgisini eken bir konu durumuna geldi. Psikoteknik bii
mi ile sesini sanayide duyurmakta, psikoterapi biimiyle tbbn geni alan
larn istil etmi bulunuyor, felsef biimiyle de Schopehauer ve von
Hartmannn mirasn zenginletirdi, Bachofen ve Caiusu dpedz
yeniden kefetti, bu sayede de ilkellerin mitolojisi ve psikolojisi yeni bir
ilgi oda durumuna geldi, karlatrmal dinbiliminde devrim yaratt,
nice dinbilimci ruhlarn tedavisinde onu uygulamak hevesinde. Scientia
ancilla psychologiaesi ile Nietzsche hakl m kacak sonunda?
Yazk ki, imdiki halde psikolojinin trl alanlara el uzatmas, henz
karmaa iindeki ters akntlarn kabaran dalgalar; birbirine kart
okullarn her biri daha ok yaygarac bir dogmacla bavurarak ve kendi
gr asn banaz bir biimde savunarak karmaay rtmeye alyor.
Btn bu birbirinden ayr bilgi ve yaam alanlarn psikolojik aratrmaya
ama giriimleri de tek yanl. Bununla birlikte, tekyanllk ve ilke katl
ok az zihin aleti ile nclk yapmak zorunda kalan bu yeni bilimin
bana gelen ocuka yanlglar. Trl retisel grlerin gereklilii
konusundaki hogrme ve bu grlerin gereklemesine karn,
tekyanllm ve dogmacln kendi ilerinde, zellikle psikoloji alannda
en byk tehlikelere gebe olduunu belirtmekten hibir zaman geri dur
madm. Psikologun, kendi varsaymnn balangta kendi znel
nclnn ifadesinden baka bir ey olmad, dolaysyla, hemencecik
genel bir geerlilii olaca iddiasnda bulunmayacan aklndan kar
mamas gerek. Psienin saysz cephelerinin herhangi birine katkda bulu
naca eyi, tek bir gr asn, genel amaz bir gerek durumuna koy
giriimlerini boa karr. Uyarc bir etkiye kar herhangi bir tepki
nedensellikle aklanabilir; ama sadece bir tepkinin salt kar-sav olan
yaratc eylem, insan anlayndan uzak olacaktr hep. Yaratc eylem
belirtileriyle aklanabilir, belli belirsiz duyulabilir, ama hibir zaman
tam olarak kavranamaz. Psikoloji ve sanat incelemesi birbirinin yardmm
hep gerektirecektir, biri tekinin deerini yok edemez. Psiik olaylarn
tretilebilir olmas psikolojinin nemli bir ilkesidir. Sz konusu ister sanat
yapt olsun. ster sanatnn kendi olsun, psiik sonucun bal bana ve
kendi iin var olmas da sanat in c e le m e s in in b i r ilkesidir.
Edebiyat yaptn bir psikoloun incelemesiyle, bir edebiyat eletir
meninin incelemesi arasnda nemli bir davran ayrl vardr. Eletir
meci iin byk nem ve deer tayan ey, psikolog iin yersiz olabilir.
Deerleri belirsiz edebiyat yaptlar, psikolog iin ou zaman ilgi
kaynadr. rnein, psikolojik roman dedikleri ey edebiyat zihnin
sand kadar nemli deildir. Bir btn olarak ele alndnda bu tr
roman, anlamn kendi iinde tar. Kendi bana psikolojik aratrmada
bulunmutur, psikolog ancak eksikliklerini aa karabilir, ya da daha
iyi geniletebilir. Filan yazar, falan roman nasl oldu da yazd sorunu,
tabii aklanmadan kalm oluyor, ama bu genel sorunu denememin ikin
ci blmne brakmak istiyorum.
Psikolog iin en yararl olan roman, yazarn kahramanlarnn huy
larn henz aklamad romandr, bu bakmdan inceleme ve aklamaya
elverilidir, stelik slbu kiiyi bu ie arr da. Bu tr yaznn iyi rnek
leri Benotda, ngiliz romannda da Rider Haggard trnde ve toptan re
tim konusu olan, herkesin bayld dedektif hikyelerinin yazar Conan
Doyleun iledii zihin durumlarnda grlebilir. En byk Amerikan
roman saydm Melvillein Moby Dick de bu trdendir. inde psikolo
jik aklama olmayan srkleyici bir hikye psikolog iin yaptlarn en
ilgincidir. Bu trl hikye zihni psikolojik tahminlere dayanr, yazarn bil
inci bunlardan uzak olduu sre de, tahminler zihince eletirilmeden,
katksz, duru olarak kendilerini aa karrlar. Oysa psikolojik roman
da, yazar, gereklerini olur olmaz ihtimallerden psikolojik bir aklama ve
aydnlatma dzeyine karmak iin bunlar yeniden biimlendirmeye
giriir, buysa yaptn psikolojik anlamn ou zaman glgeler, ya da gz
den saklar. Genel okur psikolojiyi ite bu tr romanlarda arar; oysa teki
tr romanlardr psikologa meydan okuyan, nk ancak odur onlara daha
derin bir anlam verebilecek olan.
Roman konusunda konumaktaysam da, edebiyat sanatnn bu belli
biimiyle snrlanmayan psikolojik bir olguyu ele alm bulunmaktaym.
Bunu ozanlarn yaptlarnda da gryoruz. Faust dramnn birinci ve ikin
ci blmlerini karlatrdmzda da karmza kyor. Gretchenin ak
trajedisi kendi kendini aklamaktadr; ozann daha gzel szlerle
anlatm bulunduu eye psikologun ekleyecei bir ey yok. te yandan
ikinci blm aklanmak istiyor. Hayalin alabildiine zenginlii biim
lendiriri glerine ylesine yklenmi ki, hibir ey kendiliinden belli
deil ve her dize okurun aklama gereksinmesini arttryor. Kart nokta
lardan yola kan Faust' un ikinci blm edebiyat yaptlar arasndaki
ayrl gsteriyor.
Ayrl belirtmek iin sanat yarat yntemlerinin birine psikolojik,
tekine vizyoner diyeceim. Psikolojik yntem insann bilin alanndan
alnan gerelerle urar rnein yaam tlerini, heyecandan doan
oklar; genel olarak insan yazgsnn tutku ve buhran yaantlarn ele
alr btn bunlar insann bilin yaamn, zellikle de duygu yaamn
oluturur. Bu gereler, ozanca psiik olarak sindirilir, beylik szlerden iir
yaants dzeyine kar, okurun, genellikle kand, stnde durmad
ve ancak tatsz bir tedirginlikle sezdii eyi tamamiyle bilincine getirecek,
insann iini ona daha iyi gsteren, onu daha bir derinlere indiren bir ifa
deye brnr. Ozann ii bilincin iindekileri, sonsuzca yenilenen znt
ve sevinciyle insan yaamnn kanlmaz yaantlarn aa karmak,
onlara k tutmaktr; psikologa bir ey brakmaz, ancak Faustun
Gretchene niin tutulduu, ya da Gretcheni ocuunu ldrmesine zor
layan eyin ne olduunu psikologun aklamasn bekleriz. Bu konular
btn insanl rer, durmadan yenilenir, durumalarn, ceza hukukunda
ki tekdzeliin nedeni de budur. Karanla brnm deillerdir bunlar,
nk kendi kendilerini tamamiyle aklamaktadrlar.
Ak, ortam, aile, su ile toplum konularn ileyen bir sr roman,
retici iir, lirik, hem trajik hem de komik dram gibi saysz edebiyat
yapt vardr bu trde. Belli biimi ne olursa olsun, psikolojik sanat yapt
dzensizlik duyar, bir kez daha dzenli bir kozmos tablosuna dnm olu
ruz. Eylemci, dnr kimseler olarak kozmostan tamlk beklediimiz
yok; birtakm anormallikler ve hastalklar gibi kanlmaz eksiklikler
olduuna gre, insan yaradlnn da bunlarn dnda kalmadn tabii
kabul etmi oluyoruz. nsan anlayna meydan okuyan, korku salan uu
rumlarn aa kmas, gz aldanmas diye bir yana braklyor, air de
aldatlmann bir kurban ve onu meydana getiren neden olarak grlyor.
air iin bile temel yaant insans, alabildiine insansdr; oysa, yle olur
ki, anlamyla karlamaktan kanp, onu kendinden gizlemek zorunda
kalr.
Amac sanat yaratn kiisel elerle snrlamak olan bu gibi akla
mann btn gizli anlamlarn tamamiyle aa karsak iyi olur sanrm.
Bizi nereye gtrdn aka grmeliyiz. Bunun, bizi sanat yaptnn
psikolojik incelemesinden uzaa gtrd ve airin kendinin psiik
yaradlyla kar karya getirdii doru. Psiik yaradln nemli bir
sorun olduu yadsnamaz, ama bu sanat yaptnn bal bana var olma
hakkdr, hokkabazlkla ortadan kaldrlamaz. aire kendi yaratt yaptn
ne ifade ettii sorunu yaptn bir gevezelik olarak, bir ac kayna ya
da bir baar gibi grmesi imdilik bizi ilgilendirmiyor, grevimiz sanat
yaptn psikolojik bakmdan aklamaktr. Bu i iin, bunun ardndaki
temel yaantya yani vizyona iyi dikkat etmemiz gerekir. Hi
olmazsa sanat yaratnn psikolojik ynteminin temeli olan yaantlar
kadar nemle ele almalyz. Vizyoner yaantnn insanolunun beylik
yazgsndan bambaka bir eymi gibi geldii doru, bu yzden de bunun
gerek olduuna inanmakta zorluk ekiyoruz. Karanln metafizikle gizli
bilimlerin evresini sarm olmas yazk; yle ki iyi niyetli mantkllk
uruna araya girmemiz gerekiyormu gibimize geliyor. Vardmz
sonu, dnya yeniden bo inan karanlna brnmesin diye, bu gibi
eyleri en iyisi fazla ciddiye almamak oluyor. Tabii, gizli blmlere
eilimimiz olabilir; ama ou zaman vizyoner yaanty zengin bir hayal
veya ozanca davrann sonucu diyerek bir yana brakyoruz; yani,
psikolojik olarak anlalan bir trl ozans arlk gibi. Kimi airler kendi
leriyle yaptlar arasnda salam bir ara brakmak iin bu aklamay
destekliyorlar. rnein Spitteler, air ister Olimposun bir deresini dile
zg snrlar vardr, bu yzden dnleme ayar gerektirir. Bu, ortak bilindyla yerine getirilir. Bir ozan, khin veya nder kendini zamannn
ifade olunmayan isteiyle yneltilmesine brakr, szle ya da eylemle
herkesin kapal gzle erimeye can att ve istedii eye giden doru yolu
gsterir bu erimenin sonu varsn ister iyi ister kt olsun, varsn bir
an davas olsun, ya da yklmasna sebep olsun.
nsann kendi andan szetmesi tehlikelidir hep, nk u anda
tehlikeli olan ey anlayamayacamz kadar genitir. Bu yzden birka
dolayl anlatma ile yetinmek gerekir. Francesco Colonnann kitab bir
d kalbna dklmtr, bir insan ba olarak grlen tabii akn tanr
katna ykselmesidir, duygularn dizginleri vahice ele almasna meydan
vermeden, Hristiyan evlilik kutsal trenini tamamiyle ak brakmak
tadr. Kitap 1453de yazlmtr. Hayat Viktorya ann meyve verdii
bir zamanda geen Rider Haggard, bu konuyu ele alp, kendi bildii gibi
iliyor; bir d biimine sokmuyor, ahlksal atma gerilimini duyuru
yor bize. Goethe, Gretchen - Helen - Mater Gloriosa temasn Faustun
renkli rgtne krmz bir iplik gibi iliyor. Nietzsche tanrnn ldn
sylyor, Spitteler de tanrlarn doup lmesini bir mevsimler mitosuna
bryor. nemleri ne olursa olsun bu ozanlarn her biri binlerce, onbinlercenin sesiyle konuuyor, zamannn bilinli grnndeki deiiklik
leri nceden sylyor.
AR
i l ARATICILIKTA, isten zgrlndeki gibi bir sr vardr.
Psikolog, bu belirtilerin ikisine de, sre diyebilir, ama ortaya koyduklar
felsefe sorunlarna cevap bulamaz. Yaratc insan trl yollarla cevap ver
meye alabileceimiz bir bilmecedir; ama vereceimiz btn cevaplar
bounadr, ada psikolojinin sanat ve sanat konusuna ikide bir dn
mesini engellemedii bir gerektir. Freud, sanat yaptnn anahtarnn,
sanatnn kiisel yaantlarndan tretme ynteminde bulunduunu
sanmt. Baz imknlarn bu ynde olduu gerek, nk tpk nevrozda
olduu gibi bir sanat yaptnn da, kompleksler dediimiz psiik hayattaki
u dmlerle giderek aklanabilecei akla yatkn gibi geliyordu.
Heyecan durumlarnda gerek veya hayal edilmi ocukluk yaantlarn
dan geldiini syleyerek, nevrotik hastaln psiik alanda nedensellie
dayanan bir balangc olduunu bulmasyla Freud byk baar
kazanmtr. Bir ngiliz centilmeni, bir Prusyal subay, ya da bir kardinali
kiisel elere gre aklamaya kalkarsak byk yanl ilemi oluruz.
Centilmen subay ve rahiplik grevi kiiyle ilgisi olmayan eylerdir, bun
larn psiik grntlerinde acayip bir nesnellik vardr. Sanatnn resmi
bir kimlikle i grmediini kabul etmemiz gerek; bunun tam tersi geree
daha yakndr. Bununla birlikte bir bakma sraladm tiplere benzer,
nk zel sanat davranta, kiiselin karsnda ar basan ortak bir
psiik hayat vardr. Sanat yaradltan olan bir gd olup bir insan
varln yakalar ve alet durumuna getirir. Sanatnn kendi amalarn
arayan zgr iradesi, kiisel amalar olabilir, ama bir sanat olarak daha
yksek bir anlamda insandr ortak insandr insanln bilinsiz, psiik
hayatn tayan ve ona biim veren kimsedir. Bu etin ii yapabilmek
iin, kimi zaman, mutluluunu ve hayat normal insan iin yaamaya
deer yapan her eyi feda etmesi gerekir.
PCASSO
lE JR psikiyatrist olarak, Picasso konusundaki coku dalgasna
kapldm iin okuyucudan zr dileyesim geliyor. Yetkili bir kii ner
memi olayd, bu konuda yaz yazmak iin elime kalemi almazdm her
halde. Ressam da, acayip sanat da, bana zerinde uzun boylu durup ince
lenmeye deer bir konu gibi gelmediinden deil ne de olsa, edebiyat
taki kardei James Joyceu iledim. Bu sorun ilgimi ekiyor ekmesine,
ama ksa bir yaz erevesi iinde tamamiyle incelenebileceini san
madm, alabildii geni, etin ve aprak bir konu. lle de bir fikir
beyan etmem gerekiyorsa, ilemem gereken konu, Picassonun sanat
deil, psikolojisi olacak. in estetik yann sanat eletirmenlerine brak
yorum; kendimi, sadece bu tr sanat yaratcl ardndaki psikoloji ile
snrlayacam.
Psiik srelerin resimle canlandrlmasnn psikolojisi ile yirmi
yldr uratma gre, Picassonun resimlerine profesyonel gr
asndan bakabilecek durumdaym. Kendi deneyimlerime dayanarak
okurumu temin ederim ki, Picassonun psiik sorunlar, yaptnda dile
getirildii apta, hastalarmmkine tpatp benziyor. Yazk ki, bu konuda
elimde kant yok, karlatrlabilecek malzeme, tek tk uzman elinde.
imdi okuyucumun bilgisine sunacam gzlemler dayanaksz gibi
grnecek; bu bakmdan, iyi niyetine ve muhayyilesine sesleniyorum.
Nesnel olmayan sanat, ieriini temelde iinden tretir. Bu i,
bilince tekabl edemez, nk bilin, nesnelerin genelde grnrdeki
halinin imgelerini ierir; dolaysyla, grn, ister istemez genel bek
lentilere uymak zorundadr. Picassonun nesnesi ise, genellikle grnd
nden bakadr yle bakadr ki, herhangi bir d yaant ile ilintili bir
nesneyle herhangi bir ekilde bantl grnmez. Kronolojik olarak yak
iki cinsten bir dizi imge genelde Nekyia simgesi ile balar yani llerin
ruhlarnn bulunduu yere doru yola kma ile; bu bilindna inmektir,
st dnyaya allahasmarladk demektir. Gn dnyasnn biimleri ve
figrleri ile ifade edilebilse dahi, sonradan yeralabilecek gizli bir anlama
iaret etmektedir, dolaysyla, simgesel niteliktedir. Picasso Mavi
Dnemin henz nesnel olan resimleri ile balyor: gece mavisi, ay,
su mavisi, Eski Msr dnyasnn Tuat mavisi ile. Derken lyor ve ruhu
at srtnda telere gidiyor. Gn yaam ona smsk tutunmu, brak
mak istemiyor, kucanda ocuk, bir kadn ona doru uyarrcasna dike
liyor. Gn onun iin nasl kadn ise, gece de yle: psikolojik bir ifade ile
bunlar aydnlk ve karanlk ruh (anma) dur. Karanlk ruh onu bekler;
mavi alacakaranlkta bekler onu, birtakm hastalkl nseziler depretirir
iinde. Rengin deimesi ile kendimizi yeralt dnyasnda buluruz.
Nesneler dnyas, frengili, veremlidir, gen fahienin rkn bayaptnda
olduu gibi, lm arpmtr sanki. Fahie motifi teye adm at ile
balamaktadr, kendisi gm bir ruh olarak kendi cinsinden birok kim
selerle karlar. Kendisi derken, Picassodaki yeralt dnyasnn
kaderine katlanan kiilikten sz ediyorum; iindeki gn dnyasna
doru deil, kaderiymi gibi kaderin iine doru ynelen adamdan; be
nimsenmi bulunan iyilik ve gzellik ideallerini deil, irkinliin ve
ktnn eytans ekiciliinin peinden giden adamdan. ada insanda
biriken bu dinsiz, eytan gler, onda sonsuza dek mahkmiyet giymi
olduu duygusunu yaratmakta, gnn aydn dnyasn yeralt dnyasnn
sisleri ile kaplamakta, lmn rtmesine uramakta, sonunda da,
deprem gibi onu paralamakta, unufak yapmakta, sprnt haline
getirmekte, moloz ynna dntrmekte, lime lime etmekte, dzensiz
karmaalara sokmaktadr.
Nevrotik gruptan bir kiinin bana geldi mi byle birey, bilind
ile genelde karanlk olan gibi grr onu, rkn m rkn, ilksel
irkinlikte bir Kundry (Wagnerin Parsifalindeki, armhn tayan
sayla alay ettiinden sonsuza dek pimanla mahkum edilen mitolojik
bir kadn) gibi, ya da cehennem gzellikte biri gibi gr onu. Faustun
dnmlerinde Grelchen, Helen, Mary ve soyut ebed kadn, gnostik
yeralt dnyasnn drt kadn figrne, Havva, Helena, Meryem ve
Salih kul: eer bana uyacaksan, ben sana srrm amadka, hibir ey
hakknda bana soru sorma dedi.
Derken Musa ve salih kul yola koyuldular. Deniz kenarnda yrrken bir
gemiye rastladlar. Gemiye bindiklerinde, salih kul gemiyi deldi. Bunun zerine
Musa: Gemiyi yolcularn bomak iin mi deldin? Dorusu ok kt bir i
yaptn dedi.
Salih kul Musaya: Ben demedim mi, benimle sabredemezsin dedi.
Musa Nasihatini unuttuum iin kusuruma bakma, ilmi retirken de bana
glk karma dedi.
Musa ve salih kul birlikte yollarna devam ettiler. Bu kez bir erkek ocuuna
rastladlar. Salih kul hemen ocuu ldrd. Musa: Ksas olmadan masum bir
cana nasl kyarsn? Dorusu ok fena bir i yaptn dedi.
Salih kul Musaya Demedim mi ben sana, benimle sabredemezsin dedi.
Musa salih kula: Eer sana bundan sonra bir daha soru sorarsam benimle
arkadalk etme. Artk ondan sonra benden ayrlmakta mazursun dedi,
Musa ve salih kul yollarna devam ettiler. Nihayet bir kye varp halkndan
yemek istediler. Halk ise onlar misafir etmedi. Musa ve salih kul orada yklmak
zere olan bir duvar grdler. Salih kul hemen onu dorultuverdi. Bunun zerine
Musa: steseydin buna karlk bir cret alrdn dedi.
Salih kul yle dedi: te bu, seninle benim aramzn ayrlmas demektir.
Sabredemediin eylerin i yzn sana anlatacam.
O deldiim gemi denizde alan birka fakirindi. Onu kusurlu yapmak iste
dim. nk onlarn arkalarnda her salam gemiye el koyan bir kral vard.
ldrdm erkek ocua gelince: onun anne ve babas inanan kimselerdi.
lerde onlar isyan ve inkra srklemesinden korktuk.
stedik ki Rablar onun yerine kendilerine ondan daha temiz ve daha mer
hametli birini versin.
cretsiz dzelttiim duvar ise ehirde iki yetim erkek ocuun idi. Duvarn
altnda kendilerine ait bir hazine vard. Babalan salih bir kimseydi. Rabbin,
onlarn rtlerine erip hzinelerini bizzat kendilerinin karmalarn istedi. Bu,
Rabbinden bir rahmettir. Ben bunlar kendiliimden deil, Allahn emriyle
yaptm. te sabredemediin eylerin i yz budur.
Bu hikye, yeniden dou sorununa Yedi Uyuyanlar efsanesi ile
byte altnda baklmasn ve akla kavuturulmasn salamaktadr.
Musa arayandr, sorup soruturandr. Bu hac yolunda ona elik eden
Glgesi, adam ya da salih kul (daha aa dzeydeki kii) (ki kii
de pneumatikos ile sarkikos) bulunmaktadr. Yeua, balk anlamna gelen
Nunun oludur; yani Yeuann kt yer sularn derinlikleridir; glge
1
Abaissem ent du niveau mental: Ruhsal kstlam alarn kalkm as, zilinin bir n
tada toplanam am as, dikkatin yok olmas ile nitelenen bir durum dur. Bilincin younluu
azalr: sonucunda bilin dndan um ulm adk eyler yzeye kar.
man edip salih amel ileyene ise en gzel mkfat vardr. Biz ona dnyada
kolaylk gsterir, zor ilere komayz.
Sonra Zlkameyn yine sebeplere sarlarak yoluna devam etti.
Gide gide gnein doduu yere ulanca, onu kendilerine gneten koruya
cak bir ey vermediimiz bir kavim zerine douyor grd.
tte Zlkameyn sebeplere sarlarak byle yapt. Biz onun btn yaptkla
rndan haberdardk. Sonra Zlkameyn yine sebeplere sarlarak yoluna devam etti.
Sonradan set yapt iki dan arasna varnca, syleneni hemen hemen hi
anlamayan bir kavme rastlad.
Zlkarneyne: Ey Zlkameyn! Yeryznde bozgunculuk karan Yecc ile
Mecc ile aramza bir set eksen de vergi versek dediler.
Zlkameyn de onlara yle dedi: Rabbimin bana vermi olduu servet ve
saltanat, sizin vereceiniz eyden daha hayrldr. Bana maddi yardmda bulunun,
sizinle onlarn arasna bir set yapaym. Bana demir ktleleri toplayp getirin.
Zlkameyn iki dan arasn doldurup dzleyen bir set yapnca: Ate yakp
krkleyin dedi. Demirleri kzdrp akkor haline getirince: Bana erimi bakr
getirin zerine dikeyim dedi.
Yecc ile Mecc bu seti aabildiler.
Zlkameyn yle dedi: Bu, Rabbimin bir ltfudur. Rabbimin kyamet
vaadi gelince O, bu seti yerle bir edecektir. Rabbimin vaadi haktr, gerektir.
Biz o gn insanlar, birbirine girip dalgalanr halde brakacaz. Sra
frlnce de bir araya toplayacaz, O gn biz cehennemi mutlaka kfirlerin gz
leri nne dikeceiz. Onlarn gzleri yetlerine kar perdeliydi. Kelmn iitemi
yorlard.
Derken, birdenbire Zlkarneyne, kiboynuzluya, yani Byk
skendere geiliyor durup dururken. Byk skender nerden kyor
anszn? Vollersin hakl olarak belirttii gibi, Hzr ile Zlkameyn,
Dioscuri2 ile karlatrlabilecek olan byk iki dost. Bunun psikolojik
balants yle var saylabilir: Musa, bilind sreleri gz nne seren
z-Beni derinden kavramt. Sonradan imanszlardan saylan Yahudi
halkna dndnde, yaantsn anlatmak iin bir tr gizemli bir efsaneye
bavurmaya karar vermitir. Kendisinden sz edeceine kiboynuzludan
bahis amaktadr. Kendisinin de boynuzu olduundan, kendi yerine
Zlkameyni koymas akla yatkn grlebilir. Bylece bu dostluun
hikyesini, H zrn nasl kendisine yardm ettiini anlatmaktadr.
Zlkameyn gnein batna, sonra da douuna doru gitmektedir. Yani
2 DOSCUR: Denizde tehlikede olanlarn yardm na koan varlklar.
TAC MAHAL
TlNDSTANda her ey sanki yzbinlerce defa yeniden dnyaya
gelmi. Gnmzde, ei olmayan birey dahi, alar boyu defalarca
domu. Dnyann kendisi, gemite nice kez varolan dnyann yenilen
mesinden baka bir ey deil. Hindistann en byk bireyi, esiz
Gautama Budadan nce bile nice Budalar gelmi, gelecektir de.
Tanrlarn insan, ya da hayvan biiminde yeryzne inmesinde alacak
bir ey yok. Plus a change, plus c est la meme chose.1 Tarihe ne gerek
var peki? Hem, zaman grece: yogi, gemii de, gelecei de grmekte. O
sekiz katl ulu yoldan giderseniz, onbin yl nce her ne idiyseniz,
grrsnz kendinizi. Mekn da grecek. Bedene brnm ruhuyla,
yogi, kara, deniz, gk demeden, dnce hz ile aar gider. Gerek
dediimiz insan hayatnn btn iyi ve kt eylerihayalden ibaret.
Gerekd dediimiz ise duygusal, soytarca, mstehcen, canavar, kan
dondurucu tanrlar Avrupalnm uyur haldeki karn boluunu sarsan,
ard arkas kesilmeyen, ustaca alman o davul sesine scak bir gece vakti
kulak verecek olursanz, birden apak gerekler gibi belirir. Avrupal
almtr, dnyay alglayp kavrama yolunun tek aracnn kendi kafas
olduunu sanr; gzleriyle izledii Kathakali, insann karn boluundan
ykselen yeni bir gerei yaratan davul sesi olmasa, bir soytar dans
olmaktan teye gitmezdi. Bombay arlarnn kargaas iinde yrmek
beni dndrd. Hindin ryaya benzer dnyas beni pek etkilemiti.
Sradan bir H indu.nun kendi dnyasn bencileyin hayal gibi
grmediinden eminim: tersine, her bir tepkisi, o lemin gereklerinden
nasl etkilendiini, ne denli etkisi altnda kaldn gstermektedir.
Yaad dnyann bysne kaplm olmasayd, Ulu Hayal konusunda
1 Bir ey ne kadar deiirse, o kadar ay kalr.
Sikhler bir yanda ar erkeksi bir hoyratlk, te yanda sulugz bir duy
gusallk ieren eliken karakterleriyle Asya havasn iyi belirtmekte.
Hint unsurlarnn, stn gelen Asya etkisi altnda ne kadar snk kald
mimarde grlmektedir. Grnts ve pislii bir yana, Benaresin
tapnaklar bile kk, etkileyici deil. Ykp yok eden iva ile kana
susam, insan kann donduran Kali, n planda sanki. iko, fil kafal
Ganeaya gidip ans dilemeyen yok gibi. te yandan slm, ok daha
stn, ok daha ileri, ok daha ruhan. Camiler tertemiz, gzel ayrca her
bakmdan Asya zelliklerini tayor, zihinden ok, duygu hkim. Dualar
rahman Tanrya yank bir r. Tanrya duyulan bir istek; bir zlem,
dahas, bir doymazlk duygusu; aktan te bir ey bu. Ak yok mu, var
elbette bu yal Moollarda, hem de gzellik karsnda aklarn en
iirseli, en nefisi. Zorba ve acmasz bir dnyada, tata billrlaan bir cen
net d, ite Tac Mahal. Bu ulu iee, bu deer biilmez mcevhere
hayranlm sonsuz. ah Cihann dehasn ortaya karan, kendini ger
ekletirmede onu bir ara gibi kullanan o aka da hayranm.
Gzden yazk ki pek gizlenen pek kskana saklanan slm
Erosundaki gzelliin nerdeyse bir mucize gibi grnr olduu tek
yerdir buras. Zalim ve onulmaz bir kaybn yol at byk bir n
kalbinden koparak kan irazn gl baheleri ve Arap saraylarnn ses
siz avlularnn ince srr bu. Moollann camileri ve mezarlar temiz, huu
uyandrc, divanlar (meclisleri) kusursuz gzellikte ya, Tac Mahalin
hali baka. Tac Mahal bir vahiy sanki; Hint ile hi ilgisi yok. Sanki baka
bir yerde pek yetimeyen ancak verimli Hint topranda byyp aan bir
bitki. En saf haliyle ak tanrsnn ta kendisi; esrarl, simgesel denebilecek
bir yan yok. nsan varl iin duyulan insan aknn en yce ifadesi.
Kuzey Hindistann bu ovalarnda, Moollar andan hemen hemen
iki bin yl nce, Hint ruhu en olgun meyvesini vermiti, hayatnn zn,
Mkemmel Buday. Agraya ve Delhiye yakn bir yerde nl Stupas
ile Sacki tepesi diye bir tepe var. Souun kamlad bir sabah oraya
gitmitik. Gz kamatrc bir aydnlk ve olaanst parlak bir hava her
bir ayrnty ortaya karyordu. Orada, kayalkl bir tepenin stnde, uzakta, aada Hint ovalarna bakan, yan yarya topraa gmlm, byk
bir duvarclk eseri koca bir kre var. Maha Parinibbano-Sultaya gre
Budann kendi, nasl gmleceini anlatm; iki pirin ksesi alm, biri
ni tekine kapak yapm, grnrdeki Stupa, stteki kapak yalnzca; alt
taki, topraa gml olan nasl bir ey acaba. Ta eski alardan bu yana,
mkemmelliin simgesi yuvarlaklk, bir Tathagata iin hem uygun, hem
de anlaml bir ant: Alabildiine basit, atafatsz, apak. Budann
retisindeki basitlik, aklk ve aydnlk ile tam uyum iinde. Ulu
yalnzlnda dile getirilmesi imknsz huu verici bir ey var; Hint rknn
en byk dhisi, ulu gereine tarih iinde ifade verdii o ana tank olu
yor sanki. Mimarisi, sessizlii ve kalbin btn kargaasndan tede
varolan skneti ile, insan cokularn unutmu haliyle bu yer gerekten
ve biitn btne Hint nitelikleri tamakta; slmn srr nasl Tac
M ahalde ise, Hindistann srrda burda. slm kltrnn gzel
kokusu nasl hl burcu burcu kokuyorsa, Buda da, yzeyde unutulmu
gibi grnmesine ramen, ada Hinduizmin gene o gizli hayat soluu.
SIGMUND FREUD
TARH SAHNESNDE
B^R kimseye salnda tarihsel grnm asndan bakmak hem
etin, hem de tehlikeli bir i. Ne var ki, Freudunki gibi, yaam yapt ile
dnce dzeninin iine kapank bir btn oluturduu kimseler sz
konusu oldu mu, bu kimselerin anlamn belirtebilir, tarihin onlar ne
apta artlandrdn lebiliriz. Temel ilkeleri gnmzdeki her kltr
l kiice bilinen retisi, ne denli dal budak salm olursa olsun, sonsuza
uzanmamakta, kaynaklan bilimin baka alanlarna kadar uzanan yabanc
eler iermemektedir; bu btn, birka saydam ilke stne dayanmak
tadr. Bu saydam ilkeler, baka ne varsa bir yana iterek, dncesinin
btn zne egemen olmakta ve iine szlmektedir. Bu retiyi ortaya
atan, retisini psikanaliz yntemiyle zdeletirmi, bylece, onu
hakl olarak saltlkla nitelendirebileceimiz kat bir dzen iine
sokmutur. te yandan, bu kurama verilen olaanst nem, bunun
felsefe ve bilim zemini zerinde tuhaf ve ei olmayan bir olgu gibi
belirmesine neden olmaktadr. Bu kuram, baka ada bir kavramla
kaynaarak bir btn oluturmad gibi, yaratcs da, bilinli bir biimde,
bu kuramla, tarihte kendinden nce gelenler arasnda bir ba kurmak iin
herhangi bilinli bir aba gstermemitir. Yaratm olduu bu kendibanalk izlenimini daha belirgin klan bir nokta da, zaman zaman znel
bir kark dile dnen tuhaf deyimler kullanmasdr. Grne baklrsa
Freudun kendi de aslnda bunun byle olmasn isterdi ya sanki bu
kuram yalnzca doktor muayenehanesinde gelimi ve kendisinden baka
kimsece benimsenmemi ve akademik bilimin sreduran bir i acs
olmutur. Oysa dnyadaki en kendine zg ve en tek bana varolan
dnce dahi, durup dururken gkten dmez, btn ada kiileri,
karyor. Adlerin de baka bir tek-yanl olduu gerek, ancak Freudunkiyle birlikte alndnda, ondokuzuncu yzyln ruhuna kar duyulan
fkenin daha geni kapsaml ve ak grnmn sunmakta. Babalarm
zn lklerinden btn ada sapmalarmz gene Adlere yansmakta.
Bununla birlikte, insan ruhu, yalnzca Zeitgeistm bir rn deildir;
ok daha deimez, sabit bir eydir. Ondokuzuncu yzyl, insanln
alarboyu yaam ruhu zerinde ince bir toz tabakas brakp gitmi olan
yerel ve geici bir olgudan baka bir ey deil. Bu toz tabakas silindi mi
ve mesleki gzlklerimizin camlar temizlendi mi, ne grmekteyiz?
Psieye ne gzle bakacaz, bir nevroz vakasn nasl aklayacaz?
ocukluk andaki btn cinsel yaantlar deilip yzeye karldktan
ve btn kltr deerleri kiiye rk salan eleri bir bir ayrldktan, hatta
hasta u tuhaf hayal rnne, yani normal insan durumuna geldikten ve
sr hayvan olduktan sonra dahi iyilememi bulunan vakalar her analis
tin karlat bir sorundur.
Bilimsel olduunu savunan genel bir psikoloji kuram, ondokuzuncu
yzyln bozukluktan zerine dayandrlmaldr; bir nevroz kuram, ayn
zamanda Maori yerlilerindeki histeri vakasn da aklayabilmelidir.
Cinsellik kuram nevroz psikolojisinin dar alanndan ayrlp, baka alan
lara, rnein ilkellerin psikolojisine uzandnda, tekyanll ve yetersiz
lii apak ortaya kmaktadr. 1890-1920 ylan arasnda Viyanadaki
nevroz vakalarnn gzlemi sonucu doan grler, totem ve tabu sorun
larna uygulandnda (bu uygulama ne kadar ince ve hnerli olursa
olsun) yaya kald grlmektedir.
Freud btn insanlara ortak olan o daha derinlerde yatan tabakaya
eriememitir. Tarihsel grevine ihanet etmeden yapamazd bunu. Bu
grevini ise yerine getirmitir btn bir yaam yaptna yetecek ve
kazanm olduu ne layk bir grevdir bu.
MEKTUPLARINDAN SEMELER
6 Kasm 1915
Hans Schmid'e
l O z U N uzun dndkten sonra, anlamaya kar direnme sorunu
daha bir akla kavutu. Konuya k tutan da, sveli Brigitta oldu
(1303-1373). Bir vizyonunda, Tanr ile konuan eytan grm, yle
diyor eytan psikolojisi zerine: Kamn nice doldurursa doldursun, o
doymak bilmez agzllyle hrs gene de tatmin olmaz; hani dnyay
buyur, deseler, yer yutar da, bu kez gzlerini gkler egemenliine diker.
Bende de buna benzer bir agzllk var. Cennette, Arafta ne kadar ruh
varsa, e)e geirebilecek gcm olayd, bir an duraksamazdm!
eytan, yiyip yutan demek oluyor. Anlamak: Comprehendere:1
katasilamvanin2 de ayn anlama geliyor. Ancak kii, iindeki canavar
haklayacak gerek bir kahraman olup da, kahraman rol oynamaya gnl
yatm deilse, kendini yenip yutulmaya brakmamal. te yandan,
anlayan da Fafner3 roln oynamaya, sindirilmesi g kahramanlan yut
maya hazrlkl olmal. Dolaysyla, kahraman olabilecek kiileri anla
mamak daha iyi bir bakma; belli olmaz, ayn yazgya kiinin kendi de
urayverir. Yiyim derken, bir de bakar, yenilip yutuluvermi. Ne denli
1 Com prehendere: Latince Anlamak.
2 K atasilam vanin: Eski Y unanca Anlamak
3 Fafner: Germ en m itologyasnda, cce kral H reidm arn olu; O tter ile R eginin
kardei. Odin, H oenir ve Loki, O tlerin ldrlmesi iin fidyelerini dediklerinde,
Fafner, altna konm ak iin babasn ldrr ve Regina ile paylamak istemez. Hzinesini
Fany Bowditch'e
22 Ekim 1916
Saym Bayan Bovvditch,
Belli bir ey, bakalarna baktnz ve kendi psikolojinizi onlara
yansttnz srece, hibir zaman kendi kendinizle uyum iinde ola
mazsnz. Srf benim varlm korkarm, sizi sizden uzaklatryor; bu
durumda, libidomuzu kendi bireyliiniz zerinde topladnz lde
benim deerimi drmeniz gerekecek. Bu yol, sizin yararnzaysa bir
diyeceim yok. Bu tr insan ok... Baklarnz kendi yreinize evire
bilirseniz ancak grnz aydnlanr. Dta her ey atr durumdadr;
ancak ierde bir uyum iinde birleebilir. Dan bakanlar d grmekte
dirler; uyanklar ieri bakanlardr...
Oskar A. H. Schmitz'e
26 Mays 1923
Sayn Oskar Herr Schmitz
Kitabnz dikkatle okudum, byle bir kitab bana gnderdiiniz iin
bir kez daha teekkr ederim.
zin verirseniz, hakknda birka sz syleyeyim: Psikanalitik ve
psikosentetik yntem, kiinin kendini gelitirme arac grld srece,
Yoga ile yaptnz karlatrma yerinde saylabilir. Ancak, bunun, olsa
olsa bir benzerlikten teye gitmeyeceini vurgulamam gerek; nk,
oumuz, gnmzde Dou'lu dnce ve yntemleri olduklar gibi be
nimsemeye ve bunlar Bat'mn akl diline evirmeye hazrz. Bana yle
geliyor ki, bu, hem bizler, hem de sz konusu fikirler iin zararl. Dou
zihninin rnleri bizimkinden kkten ayrlr, kendine zg tarihleri vardr.
Doudakiler, doa ve cin perilerine inanld ilkel durumdan yola kp,
Kurt Pflachte'ye
10 Ocak 1929
Simge, bence, i yaantnn duyularla alglanabilecek biimde dile
getirilmesidir. Dinsel yaant, kendini dile getirmek ister; anlama
snrlarn at iin de simgesel olarak dile getirilebilir ancak. Ne
yapp, bir yolunu bulup, kendini ille de dile getirmek istedii kesin, haya
t gce ancak bu yolla kavuabiliyor. Admn grnr dzeydeki yaama
atarak somutlamak ister gibidir. (Ruh, etkin gcn maddeyi yeniden
biimlendirerek gsterebiliyor ancak.)
Puta, basmakalp, bysel etki yaratmak iin bavurulan talam
bir simge desek, yeri. Simgenin (baka bir yerde, yani baka bir insan
topluluunda) kendisini douran bilind katmanlarna dokunduu
srece byleyici etkisi olabiliyor. Yaratt etki simgeninkinin tam tersi.
Simge, bilincin zenginlemesidir. Putsa, bilindna doru gerile
mektir, yani bilincin yoksullamasnn bir belirtisidir. Din nderi vizyo
nunun zenginliinden doan bir kudret kelm kullanr, meziyse,
bysel bir nitelii olduu inancyla kullanr onu. Din nderi, Aai
Rabbani'de7: Sana kendimi, etimi ve kanm veriyorum, demek ister,
meziyse, Tann'y yuttuunu, onun etini yediini, kann itiini sanr.
7 Aai Rabbani: sann etini ve kann simgeleyen ekmek ve arapla yaplan kut-
sama.
J. Ailen Gilbert'e
20 Aralk 1929
Azizim Dr. Gilbert,
Yaznza teekkrler! Byle bir tedaviye kalkmak kolay deil, bu
gibi vakalarda, hastalarma kendilerine zg ieriklerini, yazyla, izgiyle,
resim ile dile getirmelerini nermemin bazan byk yardm dokunuyor.
Bu gibi durumlarda yle anlalmaz sezgiler beliriyor, bilindndan yle
hayal krntlar kyor ki, bunlar anlatacak uygun bir dil yok gibi...
Hastalarm, kendi simgesel ifadelerini, kendi mitologyalarn bulmaya
brakyorum. Bunlar bir neden-sonu ilikisiyle (redksiyon ile) anali
ze kalkmyorum (ille de gerekmiyorsa tabii), sadece, hastann dile
getirmeye altnn anlamn karmaya, kavramaya abalyorum. Bu
daha ok sentetik bir anlay biimi. Nevroz ile psikoz aras yle snr
vakalar vardr ki, insan bir trl iinden kamaz; hastann kendisi de,
bakalar kadar, bu tuhaf ieriklere anlam veremez. Hastalarn demek iste
diklerini anlamaya alrken, bilseniz ne ok ey rendim bilind
konusunda...
Sayn Bay N.
................Kiinin deeri hibir zaman bakalarna oranla ifade olunamyor, ancak kendi bana bir anlam tayor, Dolaysyla, zgvenimizi
veya zbeenimizi baka bir kiinin davranna bal klmamalyz; o kii
bizi insan olarak ne kadar etkisi altnda brakrsa braksn. Bize olanlar,
doru anlalrsa, bizi kendimize dndryor; sanki, bizi, tm balarmz
dan ve bamllklarmzdan kurtarmak, bizi bize baml klmak isteyen
bilind bir klavuz var. Bunun nedeni, bakalarnn davranna bam
lln ocukluk amzdan gelen, onsuz edemeyeceimizi sandmz
son kalnts olmas.
Jam es Joyce'a
27 Eyll 1932
Efendim,
Ulysses adl yaptnz yle tedirgin edici bir psikoloji sorunu kard
ki dnyann bana, psikolojide yetkili saydklar bana bavuranlar ok
oldu.
Ulysses krlmas kolay cevizlerden deilmi meer, beynimi pat
lattm anlayabilmek iin (bir bilimci olarak ifade etmem gerekirse) bana
olduka pahalya mal olan tebdili meknlara neden oldu. Kitabnz ne
bellar at bama; bir kere, elime alp okumaya balamadan, yl, kum
rular gibi dndm. Ancak size de, dev yaptnza da ok ey borluyum,
ok ey retti bana dorusu.
Houma gidip gitmedii konusunda birey demeyeceim. Kesinlikle
bilmiyorum da ondan. Ancak, sinirlerimi andrd, iliimi emdii kesin.
Ulysses zerindeki yazmn sizce beenilip beenilmediini bilmiyorum.
Ancak, ne kadar skldm, homurdanp durduumu, kfrettiimi ve ne
kadar hayran kaldm aklamaktan kendimi alamadm. Sondaki nok
tasz virglsz 40 sayfa tam psikolojik bir ziyafet. eytann ninesi gerek
kadn psikolojisi konusunda meer neler biliyormu; dorusu ben o
kadarn bilmiyorum.
Gene de o ksa denememi okursanz iyi olur, Ulysses\rimx dehliz
lerinde yolunu yitiren, sonradan srf bir ans eseri yeniden yolunu bulup
iinden kmay baaran, tamamiyle yabanc birinin giriimi sayn.
Denememden greceiniz gibi, bakn, bencileyin szde dengeli bir psiko
logu ne hale soktu.
Derin beeni ve sayglarmla,
19 Kasm 1932
Sayn Bay N.
Mektubunuza teekkr etmemi geciktiren olaylar oldu. Grlerimi
soruyorsunuz. Bence durum yle: Akldan nasibini alm, iinde eitilme
hevesi duyan herkes, nevrozunun analitik tedavisi srasnda yaad
eyler zerinde yle bir dnse, bunlarn her ada ve btn insan
topluluklarnda rastlanan dinsel dncelere pek benzeyen dnce
dzenleri olduunu farkeder. Nevroz, bilindm yzeye daha bir
yaklatrr: te yandan, bilindnm hem igdlerden, hem de
insanln ta balangcndaki fikirlerinden olutuuna bakarsanz, byle
evrensel fikirlerle karlamanzda alacak bir ey yok. Bu tr bilince
sahip olmann bir tehlikesi var; o da, sizi birey olarak, kendinize zg
dnya ilerinden uzaklatrp, daha aa dzeydeki bir gerekdla
srklemesinde; yle gerekd bir dzendir ki bu, ii gc istemektir;
herhangi bir ii balayp bitirmeye niyeti yoktur. BilinlenenBilindnm insan zihninin tarihinde ne gibi paraleller izdiini ortaya
karmak gzel ya, gerek zerinde etkisi olmad srece bo. Dahas,
zararl, dediim gibi, sizi kendi gereinize yabanclatrr da ondan;
geree kar bu yabanclama cinsel tkanklk dediimiz eye yol aar,
aslnda yalnzca cinsel tkanklk deildir burada sz konusu olan, genel
anlamda hayat enerjisi'nin tkanmasdr; nk, hayat-grevi'ni u veya bu
25 Kasm 1932
Sayn Bayan N.
Bilindn seyre dalarsanz, paanz zor kurtarrsnz; bilinli
gerek dnyanzda ayanz basacanz salam bir zemininiz yoksa
eer, o bilind ejderi sizi yutuverir. Bu ne demektir, bilir misiniz!
Bilindnza bakmaya niyetliyseniz, btn eletirici gcnzle bilin
cinize sahip olmanz gerekir.
Bilind kendi bana ne aldatcdr, ne de kt-doann kendi
gibidir, hem gzel, hem dehetli. Bilindmz size dmanca, habis
grnyorsa, bu, insan ayartan hayaller dnyasna kendinizi kaptrm
olmanzdandr; ille de bilindnzla uraacaksanz, tutumunuzun etkin
olmas arttr. Bir kere, bilindndan gelen her ey doal olarak benimsenmemeli, ya da harfi harfine kabul edilmemelidir. Genellikle pek
12 Cinsellik zerinde yazlar yazan svire'de yaayan bir yazarn takma ad.
simgesel oluu, yansz bir yaklamla inceleme gerektirir. Falan eyi kabul
etmeyebilirsiniz, ancak, onun simgesel anlamn aratrmanz gerekir,
kabul edilmesi gereken ite o simgesel anlamdr. Bilindyla urama
nn en iyi yolu yaratc yntemdir. rnein, bir hayal kurun ve eliniz
altndaki btn aralar seferber ederek, ileyin onu. Sanki o hayal siz
kendinizmisiniz gibi, ya da siz kendiniz onun iindeymisiniz gibi ileyin
onu, iinde bulunup da kaamadnz gerek hayattaki durumlarda nasl
davranyorsanz, yle davrann. Byle bir hayalden stesinden
geleceiniz btn glkler, sizin kendi iinizdeki psikolojik glklerin
simgesel ifadeleridir, hayalinizde bunlarla baedebiliyorsanz, ruhunuzdakilerle de baedebiliyorsunuz demektir.
23 Aralk 1932
Hans W elt'e
ada sanat yaptlar bana altdnyanm putlar gibi geliyor, ancak
bilind psikoloji bilgimle eriebiliyorum onlara. Estetik heyecan
uyandrmyorlar bende...
17 ubat 1933
Sayn Rahip Arz
Zamand ve meknd alglar mmkn, alglayan ruhun kendi de
ayn yapda nk...
G. Meyer
Sayn meslektam,
lerim ziyaretinize gelmeme engel; ayrca, kutuplar atmasn
yaamak olumlu bir olay. atmalarnz kendinizden baka kimse
zmleyemez sizin iin; nk iinizdeki sizin kendi atmanzdr. Bu
mcadeleyi gslemek zorundasnz. Hekim, yrekli olmal bu gibi
durumlarda. atmay sizin yerinize zmleyecek kii, size stnlk
elde etmi olur, nk onurunuzun ve erkekliinizin eninde sonunda ze
rine dayand bir dlden yoksun klm olur sizi.
12 Haziran 1933
S. Malkinson'a
... Eninde sonunda, ancak bireyin kendi kazanabilir kendi savan,
bakas, onun yerine beceremez bunu...
20 Haziran 1933
Paul Maag'a
... znel yaantnn mmkn olup olmadn hibir zaman tartma
konusu yapmadm unutur gibisiniz. znel yaant ancak bir psikolojem olarak ele alnrsa bilimsel aratrmaya konu edilebilir. Bilimin
yaps, nyargsz olmay gerektirir demektesiniz. Bu cmle, inanc,
dpedz dta tutuyor; nk inan, bilimsel bilgi saylmad iin bir
nyargdr. nan dndaki btn bilimsel bilgiler tartmaya aktr.
Buda'y dnya kurtarcs kabul eden, Tanrya inanmayan, ama herhangi
bir Hristiyan gibi kendi grne bal bir Budist'e ne demeli? Siz
haklsnz, sizse haksz, nasl denebilir uluorta? Bilimle inanc ayrt
etmezseniz, Orta ada olduu gibi bilimin tmn dinbilimin boyun
duruu altna sokmu olursunuz. En yksek bilimsel kuramnn kant
olarak ya neye bavuruyor dinbilim? Her trl tartma olana dnda
12 Austos 1933
Sayn Bayan Oppenheim,
nsan hayatnn cevab, insan hayatnn snrlan iinde deildir...
26 Mart 1934
Sayn Bay Cohen,
Yahudilikle ilgili bildiklerim, dediiniz gibi, kt. branice bilmem.
Ne var ki, asl astan olmayan siyasal bir tutumla sulanyorum. Freud'a
karym, doru, ama Yahudilere kar deil. Freud'u eletirmem, onun
maddeciliinin aklcla saplanp kalmas ve hele dine kar tutumu
yznden, Yahudi olduu iin deil; kuram, baz Yahudilik verileri ze
rine dayand apta geerli olsa da, Yahudi olmayanlar iin geerli deil.
Burada benim Protestan nyargm da rol oynuyor. Freud, bakalannn
fikirlerine kar daha hogrl davransayd, gene de yanbandan
ayrlmazdm. Beni iten onun, yapsndaki hogrszlktr.
James Kirsch'e
Azizim Kirsch,
Yeniden yazmanz sevindirdi beni. Hakkmda uluorta gln
dedikodular dolayor. Btn bu sama dedikodularn ardndaki kuku
gtrmeyen tek gerek, Kretschmer istifa ettii zaman, Uluslararas
Psikoterapi Dernei'nin fahri bakan olarak, Demei, g bir zamanda
brakp gitmeye yanamamam. Alman hekimler grevimden ayrlmamam
iin zellikle rica ettiler, yerimde kim olsayd ayn eyi yapard. Ben de
bu Uluslararas dernee kar grevimi yerine getirdim. Amacm, ulus
lararas rgtn erevesini bozmamak ve Almanya'daki dernei de onun
yesi yapmakt. Son Nauheim kongresinde gereklemi oluyor bu. ne
rim zerine alnan zel bir karara gre, Alman Yahudi hekimler de ulus
lararas dernee artk kendi balarna girebilecekler. Bylece onlar da eit
haklarla ye olmu oluyorlar. teki dedikodular zerinde durmaya bile
demez. Szm ona Yahudilerin analizde namuslu davranmadklarn
sylemiim, dpedz iftira. Byle aptalca bir ey syleyebileceimi
dnenler beni budalalarn budalas yapyor olmallar. Radyo ile ya da
baka bir yolla Hitler'e kar herhangi bir hitapta bulunmadm gibi,
baka herhangi siyasal bir aklamada da bulunmu deilim.
Yahudilerin, tandm kadaryla, kendilerine zg bir kltr biimi
oluturmadklar konusuna gelince, dayanaklarm unlar: 1. Tarih verileri;
2. Yahudilerin izgileri belirli kltr baarsnn, onlar kendi ilerinde
barndran kltr iinde en iyi gelitii; nitekim ounluunun, o kltrn
taycs, ya da yaycs olmas. Bu grev ylesine belirli ve ak ki, bu
gerek karsnda, Yahudilere zg herhangi bir kltr geliimini hayal
etmek g. Filistin'de zel durumlar olabilir, bilmiyorum, bu yzden
tandm kadaryla dedim bata, orada tamamiyle Yahudilere zg
eyler yaplyor olmal, ancak benim bilgim dnda. Yahudi dmanl
bunun neresinde?
DEYMLER
J^.RKETP: Arketip, her yerde karlalan belli motiflerden oluur. Mitoslar
da, peri masallarnda grlr. Ayn motifleri, bugnk bireylerin
dlerinde, dlemlerinde ve vizyonlarnda gryoruz. Bu imgelere ve
uyard armlara arketipik idealar diyorum ben. Bunlar ne kadar
canlysa, duygular da o kadar renklidir... Bunlar bizi etkiler, byler.
Ruhun kaltmla geen bir paras gibidir, betimlenemez; nceden bilindnda varolan kalptr, biimdir, her zaman, her yerde kendiliinden
oluur. gdsel yaps yznden arketip, duygu-ykl komplekslerin
altnda olup, onlarn zerkliini paylar. (C. G. Jung: Dnm
Noktasndaki Uygarlk, Cilt 10.)
Yanlgya dyorlar hep, arketipin ieriine gre belirlendii syleniyor,
ona 'bilind dnce' deniyor (byle birey denebilirse tabii). Bir kez
daha syleyelim, arketipler, ieriklerine gre deil, yalnzca kalplarna,
biimlerine gre belirlenir; o da pek snrl olarak. Birliksel imge, ancak bi
lin dzeyinde olduu zaman, ieriine gre belirlenir; dolaysyla da bi
linli yaantnn gereleriyle dolu olur. Bununla birlikte, biimi, bir kristal
in eksen-dzenine de benzetilebilir; bu eksen dzeni, kendi maddesel varl
olmamasna karn, Ana Sv iindeki kristal yapya nceden biim verir.
Bu eksen-dzeni, iyonlarla molekllerin, belli yntemine gre dizilirler.
Arketipin kendi botur, saf biim, kalp halindedir. Apriori verilmi bir
tasvir olanandan baka ey deildir. Tasvirlerin kendileri, kaltmla
gemez, yalnzca kalplar aktarlr, bu adan, her bakmdan igdlere teka
bl eder; igdler de yalnzca kalp asndan belirlenmitir. Arketiplerde
olduu gibi, kendilerini somut olarak belirtmedike varlklar kantlana
maz. (C. G. Jung Ortak Bilindmn Arketipleri, Cilt 9.)
Arketipin gerek nitelii bilin yzeyine karlamaz gibi geliyor bana;
deney st bir nitelik bu; bu bakmdan ruhsal diyorum ona. (C. G. Jung
Ruhun Yaps ve Dinamii. Cilt 8)
TANRI-MGES: Kilise babalarndan alnan bir deyimdir. Onlara gre Tanrimgesi, insan ruhu zerine baskyla baslm bir imge gibidir. Byle bir
imge, dlerde dlemlerde, vizyonlarda belirdi mi, ruhbilimsel adan
ruhsal btnlk olan ZBEN'in imgesi anlamna gelir.
C. G. Jung: Ancak ruh araclyla Tanrnn bizi etkilediini saptayabiliriz. Ne
var ki, Tanr ile bilind iki ayr varlk mdr, deil mi, ayrt edemiyoruz.
Her ikisi deneyst ierikler iin glkle ayrtedilebilen kavramlardr.
Ancak yeterli bir olaslkla, bilindnda, kendiliinden dlerde vb.
beliren bir tamlk arketipi; bir de bilinli istence bal olmayan baka
arketipleri bu merkeze balayan bir eilim olduu deney yoluyla saptana
bilir. Dolaysyla bir arketipin her zaman tanrsal varl nitelendirmi ve
ifade etmi olan bir simgecilik oluturmas olasdr. Tanr imgesi ile bi
lind ayn ey deildir, onun zel bir ieriidir, yani ZBENin arketipidir bu. Tanr-imgesini deneysel olarak kendisinden ayramadmz bu
arketiptir. (Ruhbilim ve Din, Cilt II)
Demek ki Tanr-imgesi... ZBEN'in yansmasdr, ya da tersiyle dile
getirecek olursak, ZBEN'in insandaki bir tanr-imgesidir. (Ayn yapt)
TRANSFERANS: (Aktarma): belli bir varla beslenen duygular baka bir
varla yneltme. Hastann anababas, kars, ya da kocas gibi yaknlarna
ilikin duygularm psikoterapiste yneltmesi.
UROBOROS: Kendi kuyruunu sran mitolojik hayvan.
Psychophysical Researches
On Psychophysical Relations of the Association Experiments (1907)
Psychophysical Investigations with the Galvanometer and Pneumograp in Normal
and Insane Individuals (by Petersen and Jung) (1907)
Further Investigations on the Galvanic Phenomenon and Respirations in Normal
and Insane Individuals (by Risksher and Jung) (1907-8)
3. THE PSYCHOGENESIS OF MENTAL DISEASE
The Psychology of Dementia Praecox. (1907)
The Content of the Psychoses (1908/1914)
On the Psychological Understanding (1914)
A Criticism of Bleuler's Theory of Schizophrenic Negativism (1911)
On the Importance of the Unconscious in Psychopathology (1914)
On the Problem of Psychogenesis in Mental Disease (1919)
Mental Disease and the Psyche (1928)
On the Psychogenesis of Schizophrenia (1939)
Recent Thoughts on Schizophrenia (1957)
Schizophrenia (1958)
4. FREUD AND PSYCHOANALYSIS
Freud's Theory of Hysteria: A Reply to Aschaffenburg (1906)
The Freudian Theory of Hysteria (1908)
The Analysis of Dreams (1909)
A Contribution to the Psychology of Rumour (1910-/1911)
Ot the Signifcance of Number Dreams (1910/1911)
Morton Prince, 'Mechanism and Interpretation of Dreams: A Critical Revievv,
(1911)
On the Criticism of Psychoanalysis (1910)
Conceming Psychoanaliysis (1912)
The Theory of Psychoanalysis (1913)
General Aspects of Psychoanalysis (1913)
Psychoanalysis and Neurosis (1916)
Somc Crucial Points in Psychoanalysis: The Jung-Loy Correspondence (1914)
Prefaces to 'Collected Papers on Analythical Psychology' (1916/1917)
The Signifcance of the Father in the Destiny of the Individual (1909/1949)
Imroduction to Kranefeldt's 'Secret Ways of the Mind' (1930)
Frcd and Jung: Contrasts (1929)
KAYNAKA
Frieda Fordham, An Introduction to Jungs Psychology, Penguin 1953.
E. A. Bennet, C. G. Jung (E. P. Dutton and Co 1962, New York).
Ira Progoff, Jungs Psychology and its Social Meaning (Grove Press 1953).
Liliane Frey-Rohn, From Freud to Jung (Delta, New York 1974).
David Cox, Analytical Psychology (St. Pauls House Warwick Lanel 1964).
Jolande Jacoby, The Psychology of C. G. Jung.
Laurens van der Post, Jung and His times.
Aiela Jaffe, Memories, Dreams Reflections.
JUNG HAKKINDA BAKA YAPITLAR
Abraham, K., Selected Papers (1927). Andreas-Salome, L., The Freud Journal
(1965).
Bach, I., C. G. Jung s Aion, ete. (1952)
Barthers, R., Mythologies (1972).
Bennet, E. A., C. G. Jung (1961)
WhatJung Really Said (1966).
Berteaux, P., La Vie quotidiene en Alleamagne au temps de Guillaume II
(1926).
Bertine, E., Jungs Contribution to Our Time (1967).
Byle, A., Montagu Norman (1967).
Brown, J. A., C., Freud and the Post-Freudians (1961).
Campbell, J., Papers from Eranos: Pagon and Christian Mysteries (1963).
Eranos Yearbooks (1963).
C. G. Jung (articles by various authors), Les Cahiers pensee et aetion, no.
23/24.
Cox, D., Jung and St Paul (1958).
Crookall, R., The Jung-Jaffe View ofOut of the Body Experiences (1970).
Daking, D. C., Jungian Psychology and Modern Spiritual Thought (1933).
Dry, a. M., The Psychology of Jung (1961).
Ellenberger, H.F., The Discovery of the Unconscious (1970).
Ellmann, R James Joyce (1959).
'Eranos, Eranos Jahrbuch (1965).
DZN
Adler, Alfred (1870 - 1937):
Bireysel psikoloji okulunu
kuran ve eksiklik duygusu te
rim ini ilk kez ortaya atan psi
kiyatr. 13, 29, 56-7, 65-6,
120-5,133,139,141,151,189,
371-2
Amenhotep IV (Aheneton): ..
14. yy.'da M sr'da yaamtr.
18. slaleden M sr firavunu
(.. 1379-62) ve tektanrc
Aton dininin kurucusu. 28-9
Arimed, (.. 287-212): Romal
bilgin. 2 4 5 ,2 7 5 ,3 1 9
Augustinus, Aziz (354-430):
Latin kilisesi doktoru. Tm
dncesi iki ana tema zerine
kurulmutur: Tanr ve ilk
gnahla urad felaketten
Tanr'nn inayetiyle kurtulan
insanolunun kaderi. 46,
278
Aziz Ludwig 383
Bachofen, Johann Jacob(1815
- 1887): svireli antropolog ve
hukuku. 326
Bastian, A dolf (1826-1905):
Alman antropolog ve hekimi.
276
ESTETK I
G eo rg Lukacs
2. basm
ESTETK II
G eo rg L ukacs
2. basm
ESTETK III
G eorg L ukacs
2. basm
ADA GEREKLN ANLAMI
G eorg L ukacs
4. basm
AVRUPA GEREKL
G eo rg L ukacs
2. basm
ESTETK I
G eorg W . F. Hegel
SANATIN GEREKLL
E rn s t Fischer
8. basm
EDEBYAT YAAMIM
M aksim G orki
2. basm
EDEBYAT NEDR?
Je a n - P au l S artre
3. basm
BAUDELAIRE
Je a n - P au l S a rtre
2. basm
YANILSAM A VE GEREKLK
C h risto p h e r Caudw eel
2. basm
NSANIN Z
G eorge Thom son
4. basm
KANT ESTET
T ay lan Altu
K A N T N ELETREL FELSEFES
Gilles Deleuze
PCASSO SAINT-JOHN PERSE KAFKA
R oger G arau d y
C. GUSTAV JUNG
VS-aflfi-DIS-E
9* 78975 3 880954