You are on page 1of 219

Hs eyin Vassaf

B URSA HATIRASI

Hazrlayanlar
Mustafa Kara-Bilal Kemikli

BURSA HA11RASI
Bursa Kitapl
Seyahatname

: .

BURS.A
Ul
I
UJl .
:t

1SflE 01Yl51

Proje Koordinatr
AzizB...BAS

Ahmet ERDNMEZ
Proje Yrtcs
Bu rsa Arannalan Mci<czi
Yazar
Hseyin VASSAF
Harlayan
Mustafa KARA
Bilal KEMKL
Grafik Tasarun
Vizyon Yapn Yay n
Kapak Tasarn
BanGLF.
Fotoraf Arivi
Bursa Aratrnalan Merkezi, Akdeniz Mcdeniyeleri Aratu-na Enstits (AKMED), Bursa Kent Mzesi,
Bursa Antlar Kurulu, Engin YENAL
Bask Cilt
Akmat
ISBN
978-005-61904-2-1
Yapm
Bursa Kltr A.. Logo
2010 Bu rsa Kltr A. Bu kitabn tm yayn haklar Bursa Kltr A.'ycaittir. Yazl i1Jn oladan ksmen
ya da tamamen yeni den bas lanaz.
Datm
Bursa Klt r A..
Adres: Santral Garaj Mah. Merinos Cad. Merinos Ataiik Kongre Kltr Mrk. B Kaps Osmangai-Bursa/Ttirkiye
Tel: +90 224 253 26 46 Faks: + 90 224 253 14 85
inro@bursakulur.con I www.bln-sakultur.con

Hs eyin Vassaf

B URSA HATIRASI

Haz ulayanlar
Mustafa Kara-Bilal Kemikli

Hs eyin Vassaf

20 Mart 1872' de Istanbul' da dodu. Bu tarih 10 Mul1arrem


1289'a denk geldiinde1 kendisine Hseyin ismi verilmitir.
A1nesi Fatma Emsal Hann1 babas Osma1 Efendi derviti .

Mekteb-i Mlkiye Idadisinden mezu1 oldu.Okul dnda bir


ok kimseden istifade etti.Tasavvufi hayatn byk al1siyetleriyle
tant,onlarn sol1betleri1den istifade etmeye al t.
Halvetiyenin kolu Uakye' den icazet ald.Pek ok eser
kale11e almbr.
En mehur eseri be ciltlik Sefine-i Evliya' dr.(Nr.M.Akku-Ali
Ylmaz).Istanbul 2006

Sleyman elebi'nin Mevlid'ine yapt erh Gulzar- Ak


(Istanbul 2008) Ib1ulemin Mahmud Kemal' in hayat ve eserlerine
tahsis ettii Ke n1al'ul-Kemal (Istanbul 2009) baslmtr.

21 Ocak 1929'da vefat etmi, Run1elil1isar kabrista1na


de fnedilmitir.

Hseyin Vassaf
(1872-1929)

iiNDEKiLER

SUNU
..

..

ONSOZ
.

"'

ISMAIL HAKKI BURSEVI'NIN BIR KERAMET!


BURSA HATIRASI
Ba'de Eda-y Ma-Vecebe Aleyna
Bursa' ya Avdetimizdeki Esbab- Ma'neviye
stanbul'dan Hareket
Mudanya'dan Bursa'ya
Bursa'da
stanbul'a Avdet
TIPKI BASIM

Xl

xv

3
3
4
6
9
15
119
122

SUNU
Bir taril ve kiiltii.r balce1-ti kn.b1l ediler B,rsr/ lmklar1dr yeteri1ce
bilgiye srlip ola1adr,z 1ice deerleri brrrdr ban1drrktrdr. B
elirde, trrili1 Je1e ler d1ei1de, pelc olc rln1dn. dii.1yr rpdn
isi1ler yetiitir. zelli/ele Evliyn elebi'i1 'frdesiyle Brsn'rz
"rlnriyetli eltir// ln.lie rf.riitii.re1 g11:ii.l rdnlrr ve bilge
alsiyetler yetiitir. Abdal Meluet'te1 Brba Sltn 'r, So1 t c1
1
Baba'ya ve EJtir S1ltar'r dei1 1ice biiyii.lc rl Brsa'dn. yarr ve
elre deer kn.zn.1dr1tr.
B biiyillc r.llar. etrn;fi1dr teeklcii.l eder ili1 ve ir_fr1 1eclisleri,
b.rrlrrdn n.lntzlrlar ve yrzln.1 eserler kii.ltiir lnyn. tz
ze1gi11Jetiri ve dili1izi gelitiritir. Bize dii.e, b. trrili ve
kiiltiirel birilcii, b1L dil zer.gi1liii taralc ve tntaktr. B1rn.da
iJrrcr ye1ide1 frde etr.elc isterir: Brsa'r1 tn.rili1e d1ii.lc ynpla
nl1. rrlar, ii1tde yar1lr1 za1li1 daln. dr rrtln1l lfile getirecelc ve
yarz11.ln.r daln da gi.ive1li lc1rr.n1zn katk snlayncnktr. B yii.zde1 bir
yn1dn.1 tarili eserleri restore edip Brsnllnrn ye1ide11 kn.zndrtr1
yn.1dn., elriize dair daln evvel ynpln yerli ve ynbnc nl1n.lnr,
ariv belgeleri1i, sicilleri, n.ratr1n ve i1cele1'e eserleriti, gezi ve latrn
kitn.plarrt bili1 ada1lar1.r,z1t kntksylr ye1ide1 kiitiiplm1'eleririze
kn.zn.1d1.rrrk istiyor1z.
Gee1' n.srdn stn1b1,. ll bi'r 1ii..evveri1 Brsa'yn ynpt n.rn.trn
ve i,cele1e gezisi 1otlrr1,dn1 oln Bursa Hatras, elri1izi
n1evi deerlerii, rrsz, lnnlnr111 ve sosynl lnynt1 lcnyda nlnt
eli bi'r lcay1nktr. Bi. lcay,n bZ.p bizi1'le pnylan1 ve yay1n.
lnzrlayr1 deerli Jocrlarrrz Pro_f Dr. M.slfl:fn Kn.rn ve Pro_f Dr. Bilal
Ke111.ilcli'ye Ttiiteelckiriz. Kitap, elri1'izi1'. eski solcrklar1dar1 tarili ve
lciiltii.. rel yrplar1da1 esi1'tiler ieriyor. B. rsn'y dnlm olc sev1'e1ize,
nln1n.1zn lcntlc1 srlyor. Kitnb1 ok1rlce1, zellilcle Evliyn elebi11i
sz'ii.11.'.i. ettii "r.ln11.iyetli Brsn''y soknl< solcn.lc geziyor, 11111n.1,lnrdn.
ylcn1r.yor, seri1 s1lrr-tda1 ve erbetleri1de1 iiyor ve esire yerle-ride
di1le1iyors 1z.
Bize b giizel eseri lediye ede1 1erl1rr Hii.se1i11. Vassn;f ve eseri
b-.l1..p ynyz1n lnzzrlrynr Jocnlnrz1,zn. teeklciir ediyor.711.. Kitnb1t
.

B1rsl leterileriize/ lciiltiir ve ili dii.1rya1zn ynrnrl ol111n. s


diliyor.r.

Recep ALTEPE
Bursa Bykehir Belediye Baka11

ONSOZ

Bursa tarihin hen1en her dneminde cazibe merkezi olmu


nemli bir ehirdir. Bilhassa Osmanl'yla birlikte ehir, adeta
yenide1
ina
olmu,
Topl1ane' den
Orhan'a,
oradan
Hdavendigar'a, Yldrm'a, Yeil'e ve Muradiye'ye doru
genileyerek Ortaa1 byk bir ticaret, ilim ve kltr ehri
olmutur. Elbette bunda bir dnem payitaht olmas etkilidir;
a1cak daha sonraki dnemlerde de gelimesini srdrm,
devletin ilgisinin ya1nda himaye ettii ilim ve irfa1 ehlinin
himmetleriyle ilim, kltr ve sa1at ehri olarak valn
srdrn1tr.

Bursa, Tanzin1atla birlikte Istanbul'un mimari yapsnda ve


ehir dokusunda grlen deiime kar, tarihi birikimini ve
zenginliini uzunca bir dnem korumutur. Bu yzde1 de gee11
asrda yerli ve yabanc seyyahlarn dal1a ok dikkatini eken bir
ehir olmttur. Bursa'n1 resn1i ve sivil mimarisi, trbeleri,
1edreseleri, kaplcalar, arlar ve buralardaki hayat algs
seyahatnamelerin konusunu tekil etmitir. Bu meyanda yzyln
banda kelimelerle Bursa'nn fotorafn eken en nemli
seyahatname tarz eserlerden birisi Sfi1e- Evliyil'nn yazar
Hseyi11 Vassaf' a aittir.
1872 - 1929 yllar arasnda yaayan Hseyin Vassaf'n
szko1usu eserini B1.rsr Hrtrns1 adyla telif etmitir. Buradan
re1diimiz kadaryla o, Bursa'ya iki defa gelmitir. Ilki, 20
Nisan 1312 [02 Mays 1896] tarihinde balam ve be gn
srmtr. Fakat bu ilk seyahattir; bir bakma bu, iki1ci seyahat
iin bir n hazrlktr. !kinci seyahat ise, 06 Mays 1317 [19 Mays
1901] tarihinde balan1 ve 21 Mays 1317 [03 Haziran 1901]'de
tamamlanmtr. Bu ikinci seyahat o1 dokuz gn srm ve bu
sre iinde kltr tarihimize B1Lrsr Hr t rrr s 'n kaza1drmtr.
Hseyin Vassaf bu eserinde, Evliya elebi'nin ''ruhaniyetli ehir"
olarak nitelendirdii Bursa'y ve n1ahede ettii hayat kayda
almtr. Bu bakmdan onu11 eseri, sadece bir gezginin notlarndan

x
.

ibaret deildir; ay1 zamanda kltr tarihimiz iin 1emli bir


kaynaktr.
B11r. sn Hn trn s 'nn adna Hseyin Vassaf' konu edinen
kaynaklarda rastlyorduk; ancak ne ktphanelerde, 1e de zel
arivlerde esere ulaabiliyorduk. Ailede olacan sanyorduk;
ama orada da bulunmadn bir ekilde renmitik. Kaytlarda
ola1, bizzat mellifi taraf1dan zikredilen, ama bulunamayan bir
eserle kar karyaydk. Evet, ortada hazine deerinde kymetli
bir eser vard, fakat kaypb; biz de bu kayp hazinenin
pei1deydik. Aran1ak lazmm; zira yllardr aradn1z kitabn
beklenmedik bir anda izine rastladk. Bir dost meclisi1de Hseyi1
Vassaf' ve eserleri etraf1da sohbet ederken, deerli yazarmz
Dursun Grlek'i1 aradmz hazineyi bulduu1u rendik.
Dursun Grlek'e, bu gzide eseri, ilim ve irfan 11ayabmza
yeniden kazandrmak iin yllardr aradmza dair mesajmz
ulabrdmzda, hi endieye dmeden hemen ltfedip eseri1
bir fotokopisini tarafmza ulatrdlar. Bylece kitab yayna
11azrlama grevn de bizlere tevdi ettiler; kendisine
kranlarmz arzederiz.

Kitab sadeletirerek yaynlamaya gnlmz raz olmad.


nk yazarn g1yzne kacak olan eserini, o kendine has
diliyle sunmak bir vefadr. Gzel bir Trkesi var; bazen ar,
bugn iin kullanlmayan kelimeler kulla1sa da gzel bir dil. Bu
gzellii olduu gibi korumak istedik, baz kelimeleri1 anlan1n
11emen orada metni1 iinde keli parantezle verdik. Arapa ve
Farsa iirleri de tercme ettik. 110 yl nceki Bursa'y tanmak ne
kadar gzelse o gnk dili anlamaya almak da o kadar
nemlidir. Bunlardan baka u iki eyi yapbk: Ilkin kitapta ilgili
yerlere yazarn fotoraflarna ilave olarak birka tane eski Bursa
fotoraf koyduk. !kinci olarak da birka dipnot ekledik. Btn
yapbmz bu kadar; mmkn olduu kadar mellifin nsl1asna
sadk kalmaya albk.

Kitaplarn da bir kaderi var; mellif yazyor, yaynlanamyor,


uzunca bir d1em kayboluyor, aryor buluyor, zerinde
XJJ
. .

alyorsunuz. Eskilerin "vakt-i merh1'' deyimleri var; her iin


bir beklenen zama var. Bu kitab getiimiz yl byk bir
11eyecanla hazrladk; lakin bir yl beklemesi gerekiyormu,
bekledi, demlendi, yeniden )'eniden okundu. Fakat yine de
yanllklarn ve eksikliklerin olmas 1mkndr. Her ne ise, bu
11aliyle eseri, Bursa Aratramalar Merkezi yetkilileri yaynlar
aras1da ilim aleni1e sunmak istediler. Bata Belediye Bakan
Say1 Recep Altepe olmak zere tm ilgililere nteekkiriz.
Eserin ilim alemine ve Bursa kltrne yararl olmasn dileriz.
Hseyin Vassaf bata olmak zere bu eserde ismi geen
byklerimizi rahmet ve hrmetle anarz.

Mustafa Kara-Bilal Kemikli


Fethiye-Bursa

xu

xv
.

SMAL HAKKI BURSEVI'NN BR KERAMET


Dursun GRLEK
2008 ylnn Ranazan'yd. Bu mbarek ay1 ilk 11aftasnda,
Kubbealh Kltr ve Sanat Akademisi'1de verilen iftara be1deniz
de katlmtm. Masadaki arkadalarla sol1beti koyulatrmtk.
Bir ara, "Turul Inaner Beyi gremiyorum; acaba bu akamki
iftara gelmeyecek mi?" diye sorma gereini duydum. Aradan be
dakika ya geti, ya gemedi, Turul Bey ieri girdi. Gelip
masamza oturdu. O da sohbete kart, derken Ismail Hakki
Bursevi hazretleriyle ilgili dikkat ekici bir hikayecik nakletti.

yle ki;

Byk Trk mutasavvf Bursal Ismail Hakki hazretlerinin


muhterem 11anm, acaba hangin1iz nce vefat edeceiz diye
n1erak edermi. Bir gn, kocasna " A11a1 efendim, bu kadar kitap
yazyorsunuz. Bir Kelam- Kadim de, ltfedip benim iin
yazsanz." diye rica eder. "Birka gn odama girme de
yazvereyim" buyururlar. Iki gn sonra kadncaz n1erak eder.
Gizlice gelir, kapy aar. Bakar ki, krk kadar Ismail Hakki yaz
yazyor. Hayrette kalr. Hazret buyurur ki ; "Niin tembil1ime
aykr hareket etti1?" "Efendi, n1erak ettim. Iki gndr bir ey
yemediniz. Verilen yen1ei de almadnz. Onun ii1 geldim."
demiler. Hazret buyurur ki; ''Be1 11ayatta olduka bu srr
kimseye syleme." Kadn, ite o zaman kendisinin daha sonra
vefat edeceini anlar. Gerekten de yirmi yldan fazla yaar.

Ketnl1n1e-i s1nil Hn.lclcf1 adyla kymetli bir Bursevi biyografisi


kalene alan merhum Hseyin Vassaf, kitabnda bu1a kk bir
ilavede bulnuyor ve yle diyor:

"Ismini bugn hatrlayamadn1 bir eserinde bu hikayeyi


okumutum. Fazla olarak odada krk Ismail Hakki'n1 her birinin

Nr. Murat Yutsever,Bursa, 2000


xv

n1de birer mum grr. Hanm1a kefin alyor diye iltifatta


bulu1ur ve yazlan eyin tefsir olduunu syler. Hakikati Hazreti
Allah bilir."
O akam bu menkbeyi dinleyince ok houma gitti. Fakat
iimde bir phe uya1d. Kendi ke1dime acaba, kaynaklarda yer
alyor mu, yoksa sadece dilde1 dile aktarlyor n1u diye
dnmeye baladm. Eve gelip de Hseyi1 Vassaf'1 o muazzam
eseri Sefi1e-i Evliyn mn ciltlerinden birini kartrmaya balaynca
ay1 hikayecikle karlabm. Hem tatmin oldum, hem de byle bir
tereddde kapldm iin ke1di kendimi knadm. Efendi
hazretleri1in bu keran1etine baka kitaplarda da, mesela Mehmed
emseddi1 Efendi1i1 Yfidigfir- esf3 isimli eserinde de daha
sonra rastladm. Hseyin Vassaf Bey, ad geen eseri1de lsmail
Hakk Bursevi ha.zretleri hakknda gerekli bilgileri verdikten
sonra, Bursa' daki trbesi hakknda ayrnbl bilginin B1rsn Hrztrrzs
isimli kitabnda bulunduunu belirtiyor. Bu satrlar okuyunca
hem ad geen kitab merak etmeye baladm, 11em de Bursa'ya
gidip bu mbarek zat1 trbesini ziyaret etme hevesine kapldm.
Allal1'a kr her iki arzum da gerekleti.
'

isterseniz nce, B11r. srz Hrztrns'm 1asl elde ettiimi anlataym.


Hseyin Vassaf Bey'in nefis bir Osmanl Trkesiyle kaleme
ald B11.rsrz Hntrns ile Bursa'da deil, lstanbul' da karlabm.
Yukarda a1lattn1 gelimelerden ksa bir sre sonra Kadky'de
eski kitaplar dolayordum. Girdiim bir dkkanda teden beri
tandm ve kendisinden ok kitap aldm Ruhi Bey, "Hocam
una bir bak, yeni geldi", diyerek eski bir eseri elime tututurdu.
Kitap, Hseyin Vassaf'n B1irsn Hrztrns deil mi? Aman Allah'm!
O anda duyduun1 sevi1ci ve aknl anlatanam. ii bol
n1iktarda tarihi fotorafla sslenmi olan bu seyahatnameyi -hen1
de yksek bir cretle- satn aldm. Bir kere daha muradm erdim.

Nr. M.Akku- A.Ylmaz, lstanbul, 2006


3 Nr. M.Kara- K. Atlansoy, Bursa, 1 997
xv
.

Dorusunu sylemek gerekirse Bursa 11akknda ok sayda


seyahat kitab var. A11a hi biri, Hseyin Vassaf Bey'i1ki kadar
bu kadim Osmanl bakentinin tarihi ve manevi havasn
yanstmyor."Burc- Evliya" denilen Bursa'nn uhrevi havasn
teneffs etmek istiyorsanz, bu kitab okumanz gerekiyor.

Bu arada Ismail Hakk Bursevi hazretlerini1 yukarda


atlattm keran1etine hem vesile, 11em de ahit ola1 mul1terem
zevcesi Aye HallID'n kabrinin de, ay1 trbenin yan banda
bulunduunu belirtmi olalm.
Kabir tandaki yaz syle:
"Merlii.e ve nfl.retii.-leln zevce-i HnJ(l( E_fedi Aie Hnt'tt

rff.lt:tn el-Flitila see 1160."

XVJJ
.

BURSA HATIRASI

BURSA HATIRASI
Ba'de Eda-y Ma-Vecebe Aleyna

Bin yz on yedi senesi Mays'nn beine tesadf eden pazar


g1 [18 Mays 1901]t havada bir letaif-i tabi'iyye mevcud idi ki,
11angi canibe baklsa asar- feyz-i bahar kemaliyle arz- didar
ediyordu.
Hava ne terlenecek kadar scak, ne necek kadar souk
bulunuyor ve afitab- cihan-tabn ziya-y zerrini gya ki bir dilber
i peri-peykerin ehre-yi tab-nakinde mndemic olan 1ur- tecella
gibi evk-efken ci1an oluyor, adeta her taraf asar- ibtisam arz
ediyordu.
Feyyaz- mutlakn mevasin iinde bahar denilen bu mevsim-i
pr-n1esara mahza bal1ayi-i ilahisi olan fyuz- bi-unar hangi
bir kalbe safa-aver olmaz? Bu mevsinde gnller tarabla maildir.
En gan1-gin bir kalbin bile hzn surur ile memzucdur. Bu
n1evsimin hululiyle beraber her bir eyin devamndan usanmalar
tabiat- zatiyeleri muktezasndan olan insanlar, itada1 bkm
usann1 olmalar cil1etle yevm-i n1ahsus gibi evk-efza bir ruz-
latifte hanesinde oturur zevk-aina bir kimse grlemez .

Kini Boazii'ne, kimi krlara taban olur. Ite o gn bir gn


idi ki, herkesi bu arzettiin mahallere itaban oluyorken
muharrir-i fakir de akraba-y acizinden Bab- Vala-y Ser-askeri
Levazimat- Umumiye Dairesi biri1ci snf hulefa-y kiramndan
ve suleha-y mmetde1 Hac Ali Efe1di hazretleriyle birlikte
1 Mellif burada sehven 05 Mays 1 31 7 'de yola ktklarn yazmtr. Esasen
06 Mays 1 3 1 7 Pazar gn yola kmlar, o gn Bursa'ya ulamlar ve akam
dinlenerek ertesi gn yani 07 Mays 1 3 1 7 Pazartesi gn ehir iinde gezmeye
balamlardr. (Haz.)
3

Bursa'ya gidiyorduk. Bizim iin Bursa'ya gitmek Boazii'ne filan


gitmekten daha kolayd. Mesela bir mesireye gidilip akama
avdet etmek, o yeri en letafetli zamanda terk etmek demek
olacandan hakkyla istifade edemeyerek avdete mecburiyet
oluverir.
Bursa'ya
azimetimizde
akama
avdet
kabil
olamayacandan bu ufak seyahat bizim ii1 bais-i inirah- kult1b
(gnlleri1 huzur bulnasna sebep] oluyordu.

1862 ylnda

BURSA (AKMED Arivi)

Bursa'ya Avdetimizdeki Esbab- Ma'neviye

Muharrir-i kemterin Bursa seyahati ikinci defa oluyor. Ilk


seyahatim 20 Nisan 1312 (02 Mays 1896) tarihindedir ve be

g1den ibarettir. Bursa gibi nefayis-i asara n1ecma, evliyau'llah-


izama makar olan bir ehr-i latifde bu kadar mddet zarfnda ne
grlebilir? Bahusus ilk defa gidi . . . Bu kere n1aksud- asli
makamat- mubarekeyi ziyaret idi. nk Hz. lsmail Hakk Ke1z-i
Mnlff kitabnda, "Hi1e111-i evliya isti1dndz1dn. lali olrz! Zirrz

v1s1/.l-1. 1ernlcid esbnb- iiessirededi-r ve 1rzzrzr ve efesde brzl(n luilet

vrzrdr."

demidi. Ki bu fakirde Bursa' daki evliya-i izam


hazerabnn makamat- mubarekesini gzelce ziyaret ve bu sebep
ile ehrin havasndan ve letafet-i mevk'iyyesinden istifade
emeline dmdm.
Bu bir nevi seyal1at demektir ki, o da "safiru tasihl1t1" hadis-i
erifine mbteni olduu malumdur. ilk seyahatte bu istifadenin
n1ahdud kalmas ve o vakitten beri mu tala' aya olan inhimakimin
[dknlm1] tesirabyla ehr-i ehir-i mezkfuun kymet-i
tarihiyyesi ile derununda medfn olan evliya-y zam hazerabnn
teracim-i ahval ve 1enakb- aliyyu'l-ale'l-al kudsiyeleri1e vukuf
husulu, kalbimde bir ikinci seyahat ve ziyaret icrasna bir evk-i
n1anevi u'lesi uyandrmd.

iki senedir can atbm halde hasbe'l-icab muvaffakiyet


oluvermedi. Bu kere ise, inayet-i Hak yetidi. Mahall-i
memuriyetim olan Daire-yi Celile-yi En1anet Rusumab1 msa' ade
ve me'zuniyetine mebni olarak malazeme-i seferiye bi'l-ikmal
yola kld. Bu seyahatimi zihnimde o kadar i'zan1 ettim ki,
tasavvurun haricindedir. Zaten bu seyal1ate verilen el1emmiyet
deil midir ki bu sabrlar karalamaa mecbur eden?
Evden Vapura
Ale's-seher kalkp abdest alnp salat- fecr eda edildi. Dergah-
kadiyyu'l-hacata arz- ubudiyyet ve ta'zimat klnd Ba' dehu refik
i enisim olan n1uarunileyh Hac Ali Efendi hazretleriyle yol
atalarmz bi'l-ilzar, doruca Galata Yolcu Salonu'na azimetle
orada muayene ve murur tezkirelerin1izin kayt muan1elesini icra
5

ettirerek
doruca
vapura
gelindi.
Vapurumuz
Idare-i
Mahsusa'nn Pilevne nanndaki vapurudur. Seccademizi
mnasib bir mahalle yayp, antalarmz da gzelce bir mahalle
koyup vapuru1 11areketine muntazr kaldk. Yemeimiz yumurta,
zeyti1yal dolma, a'la kiraz vesairedir. Bir desti de suyumz
vardr.
Evden salona, salondan vapura kadar epeyce n1eakkatler
ektik. On , on drt yerde para verdik. Ahiret yolu gibi, paray
verirsen, "yolu1 ak, buyurun" diyorlar. Vapurun vakt-i
11areketine kadar sabal1n letafetinde1 istifade etmek ve o karnca
gibi oradan buraya gelip giden vapurlara, kayklara bakmak
zere gvertenin yksek bir mahalli1de oturuyordum.
"'

Vapurumuz ne pek geni, ne pek dardr. Saatte 12 mil


yaparm. Fakat verilen kmr kamilen toz olduu iin 8 mil
zerinden gidern1i. Dersa'adet ile Mudanya aras 43 mildir. Biraz
sabal1 kahvalts ettik. /dn1 Gnzetesi'1i ele aldm. Yazd vechile
etaf temaa edip arasra da gazeteye nazar-k1an [gz
atyordum] oluyordun1.

stanbul'dan Hareket

Vapur, saat iki buuk idi, rhtmdan ayrlmaa balad. Bir


eyrek manevras srd. Ba'dehu mersa-y Dersa'adet'te1 kdk.
Vapur ban Bozburun'a evirdi. Bat lodosu rzgar da epeyce
tecek derecede esiyordu.
Yolculuk iin gzlerim envar- meserret sayor. Fakat yine
gnlm Istanbul' a akyor. Nedendir ki, Istanbul' dan infikaki
[ayrlmak] istemiyor? Bursa'nn memalik-i saire-yi ahaneye
nisbete1 pek yakn bir vilayet olduu1u bildiim halde g1lmde
caygir olan ey n1askat- re'simden [doduum yerden]
infikakden mtehassl- te'essrdr. Se)rahatim ve vaki' olacak

ziyaretim
iin
nesrur
ve
mtebessim,
sevdiklerimden ayrldm iin de n1teessir idim .

Ista1bul' daki

Vapurum uzla beraber biz de Istanbul' dan an-be-an teba'd


ediyorduk. Biz teba'd ettike nazarm da Istanbul'a mal1sur ve
mun'atf blunuyordu.

Epeyce ayrln11hk. Azamet ve letafet ve heybetiyle rek-aver


ekalim-i cihan olan koca Istanbul ufalmaa balad. Vapur layankati' ilerlemektedir. Hava lodos olmak hasebiyle ufak ufak
dalgacklar vapurumuzla tesadm ediyordu. Bu satrlar yazarken
Hayrsz Ada'y gemidik. Bu ada uzaktan da grld gibi,
dimdik ve gayr-i meskun yek-pare bir kayadan ibarettir.

Vapur Bozburu1'a takarrub ettike uzaktan mteselsil tepeler


grlyordu. o tepeler fevkindeki ecar geri saye-dar deil iseler
de menazrr- latifeleriyle def-i ekdar ettiler. Bozburun denilen
mahal ki, denize doru bir kntda1 ibarettir. Uzaktan bir burun
grlr. Gidildike ufak ufak krfez zuhur eder. Biri geilip de
dier uca vasl olundu mu, yine bir krfez mahede edilir.
Buralara takarrub olunduu srrada sabahleyin Mudanya' dan
hareket eden Bingazi Vapuru'na tesadf ettik. Evvela bizim
vapurumuz defa 11alet-i nez'a [can ekien] gelmi bir hastadan
ka1 sada-y ihtizaz gibi bir sada ile Bingazi Vapuruna selam
verdi. O da yirmi be yandaki bir delikanl sadas gibi bir sada
ile bizde1 selam ald. Ba' del1u bizim vapur defa sa1cak indirip
bir ddk alarak uurlar olsun iareti1i vermekle, o da eyvallah
manasn ifhamen bir ddk ald. Saate bakdm, drt buuk idi.
Salat- zuhur iin abdest aldm. Farizay eda ile ehafn
letafetinden istifadeye koyuldum. Nil1ayet Bozburu1'u doladk.
Arn1utlu Kasabas gr1dii. Manzaras latif bir n1evki-i dil
kade vak' dir. Aalklar aras1daki ky haneleri aiyane-i
tuyur [ku yuvalar] gibi, safa-aver grnyor.
Hava o kadar kesb-i skunet eyledi ki, hakikaten son derece
latif bir hale gelmiti. Umumun nazar bizi mahall-i
7

maksudun1uza isal edecek olan vasta-i nakliye1in mebde'i


bulunan Mudanya iskelesine ma'mf bulunuyordu. Nihayet
Mudanya hayal meyal grnmee balad. Fakat buradan
doladkdan sonra i1sann karsna kan o ma1zara-y dil
rubaya doyum olmaz.
Vapurumuz Muda1ya'ya ban tevcih etti. Kei Da kemal-i
11eybetiyle grnd. Yarsndan yukars bulutlar ierisinde idi.
Krfezin manzara-y latifesi de zikre ayandr. Artk Mudanya'nn
evleri yak1dan seilmee balad. Vapuru1 tenteleri tayfalar
tarafndan topla1d. Herkeste bir tela . . . Eyasn ufak tefeini
toplayan toplayana. Biz de yava yava toplanmaya baladk.
Artk Mudanya'nn sahil boyunu takiben iskeleye yaklayorduk.
Mudanya'nn evleri olduka muntazamdr. Sahil boyu Boazii'ni
andrr. Istasyon, ehrin krfez tarafndadr.

skeleye Muvasalat ve Oradan imendiferin Hareketine


Kadar

Muda1ya'ya takarrub ettike Bursa'nn fevkinde kain olan ve


stndeki berflerle beyaz bir arafa brnm gibi grnen
Kei Da nazarmz nnde burudetle cilve-gerdir. Bozburun' u
d1dmzden bir saat getii bir srada Muda1ya sahilinde
gezi1e1 adamlar fark oluyorlard.
Muda1ya vapur iskelesi Haydarpaa vaprlarnn iskelesi gibi
ise de arz ve mlu onlardan ziyadedir. Uzerinde demir yolu bile
vardr. Vapurumuz yava yava iskeleye yaklap ima atld
iskelenin st birok 11amallarla, memurinle dolu idi. Eyamz bir
hamal vastasyla kardk. Vaktaki iskeleye kadem-1il1ade olduk.
Daha iskele tahtalar zerinde bulu1duumuz halde nltezimleri
''toprak basd" nanyla nufus bana yirmier para resim mruru
vereceimizi sylediler. Biz de tabi'i verdik. Fakat dal1a topraa
basmakszn toprak basd paras isten1ek biraz tuhafcadr. Ne
are . . . Belediyeye de varidat lazm.

Sahl de )ttouciania

Eski Mudanya'dan bir grnt (Bursa Kent Mzesi Arivi)


Yol antalarmz doruca Mahall-i Rusumat Mdriyeti yolcu
salonuna gtrld. Muayene ettirip imendifere rakib olduk.
Vapurdan kan yolculardan istek edenleri Bursa'ya 1akil iin bir
sraya dizilmi olan ve intizamca bizim Istanbul payto1larndan
bala-ter bulunan temiz demeli arabalar da dolu idi. imendifer
pek masharadr. Hat dardr. Vagonlar nini, lokomotif de keza.
Fakat vagonlar tren ekspresi vagonlar gibi muntazamcadr. Mini
mini mashara kampanas alnd. ocuk sesi gibi olan ddn
ttrd, hareket eyledi.

Mudanya'dan Bursa'ya

Mudanya'ya vapurun zan1an- nuvasalat tam saat sekizdir.


imendiferin hareketi ise sekiz yirmibedir. Tren hareketle tayy-
n1esafeye balad. Zeytinlik denilen n1ahalle giderek bu yolun her
9

iki ciheti dut ve zeytin aalarn havi seyreke ormandr.


Maluma, Bozburun' u doladkdan sonra bu havalide en byk
ticaret ipekilik olduu bilinmelidir. Bu dutluklarda ite o
ipekiliin teferruatndandr. Trenimiz balad yokuu kmaa.
Bu n1anzara cidden hotur. Hat gayet i'vicacldr(virajl]. nk
byle olmasa daa tren nasl kabilir? Ite byle dola1a dolana
birok tepeler ktk. Buradan Gemlik Krfezi yle dil-niin [latif]
bir surette arz- endam eyledi ki kuvve-i kalemiyem msait olsa
idi size airane surette anlatrdm. Be saat mtehayyirane
bakmakla doyulmaz. Kadir-i zlcelali1 kudretine azametine pek
gzel burhan.

Mudanya'da lstasyonu'ndan bir grnt (Bursa Kent Mzesi Arivi)

10

Yoku bitti. Trenin ddk almasndan bir istasyona takarrub


olunduu anlalyordu. Saat tan1am sekizi elli be dakika
geiyordu. Tren durdu. Nazarma bir bina arpb. Yazsndan
Yrkali Istasyonu olduunu anladm.

urada arzedilecek bir ey vardr. O da gayet dil-niin bir


surette yaplm bir sebildir. Banisi Inegllolu Hac Mehmed
Efendi namnda bir sahib-i hayrdr. Drt emesi, drt tas vardr.
Trenin durmasyla halk su imee yle bir hahi gsterdi ki,
trenden inmedik, su imedik kaln1ad gibidir. Tal1kikatma
nazaran bu zat- 'ali-kadr erafta1 ini. Suyun menba' epeyce
uzakdr. Pek gzel bir 11ayr yapm.

Yrkali lstasyonu'ndan bir grnt (Bursa Kent Mzesi Arivi)

.
Tren be dakika so11ra hareket edip Baden1lik denilen bir Islam
Ky'ne tesadf ettik. Daha baz tek tk kyler grnyordu.
Lakin bu noktadaki na1zara)'l nasl anlatayn1? Artk Bursa
ovas1a nezaret-i ka11ilesi ola1 bi 1oktadayz. Mddet-i
mrmde o malZaray ikinci def' a olmak zere grdm. Bu
2

Metinde bu istasyonun ad Yrkili eklinde gemektedir. (Haz.)


1

letafet cidden tasvir ve tasavvurun fevkindedir. Ufkun cevanib-i


erba' as zmrdi1 ekinlerle muhattr. O ecar- kebire gibi came-i
latife brnm bir pir-i sal-l1urde gibi latif ve halavetli
grnmekdedir. Bu n1anzara nadir grlr n1enazrdandr,
zan1ederim.
Tre1 bir n1ddet yoku indi. Nihayet Nilfer suyunu bir kpr
vastasyla geti. Bursa ehri de bir devenin zerine sinek konmu
gibi grnd. Dokuz buua kadar tayy- mesafe eyledik. Tam
dokuz buukda Koru Istasyon'na muvasalat eyledik. Bir bando
musikisi iidilmekle halk pencerelere koudu. Meer bu muzika
Bursa Hamidiye Sanayi Mektebi talebesi tarafndan alnyormu .
I' dadi-i Mlki talebesine ziyafet keide olunmu. Pek ok
kalabalk idi.

Trenin o muski sadas aras111da istasyona vrudu pek ho


oldu. Talebe ise, saf tekil eyleyip kemal-i adab ile trenin
hareketine muterakkib duruyorlard. Be dakika sonra hareketle
tam saat onu iki gee Acemler Istasyo1u'na muvasalat olundu .
Buras Bursa'nn ekirge Istasyonu' dur. Trenimiz buraya vasl
olduu zaman ta'rlf olunmaz bir surur ve iniraha mstarak
olmudum. Buras Bursa'nn bir mesiresi olduundan pazar
gnne msadif oln1ak hasebiyle pek ziyade kalabalk idi.
Mstakbilin (karlaya1lar] dahi var idi. Yolcu1u1 ou buraya
kd dersem mubalaa etmemi olurun.

Tren yine hareketle yedi dakika sonra Yahudiler Istasyonu' na


vard. Buraya Bursa Beklemesi dahi derler. Buras da pek
kalabalk idi. Bu da Bursa istasyonlarndandr. Yine hareketle tam
saat o1u yirmi be dakika gee son istasyon ki, Bursa Istasyonu
derler, mvasalatla ime1difer hepimizi burada brakd.

Herkeste bir tela . . . Eyay alp bir arabaya rakibe1 misafir


olacamz haneye (Hkumet saraynn karsnda ve cadde
zerindedir) doru ekmesini arabacya ihtar ettik. . Fakat Bursa
toprana ayak basar basmaz heybet-i evliyaullah kalb-i fakirL2

11anemde ru-nn1a oldu. Burada medffin olan o byk zevat


ziyaretle merref olacam dndke mesrur da oluyordum.

PALAIS iDV OOUVtmm!UR, BROUSSI!.

i"'

Eski Bursa Hkmet kona (Bursa Kent Mzesi Arivi)

ilk iim ruhaniyetleri1den istifaza olduum erval1- latifelerine


ihlas bir Fatiha ihda eyledim. Yolda iki geeli olnu Bursa
kadnlar yolcular seyrediyord.

Yolculuk hali malum . . . Epey yorulmuuz. Yemekler ye1ildi.


Uykular terif etti. Yataklara serildik.

13

14

Bursa'da

Yevm-i Pazartesi, 7Mays 1317 {20 Mays 1901)

Sokaklar intizam ve mkemmeliyetce Istanbul sokaklarnn


ekserinden ariz ve mferrahdr. Ahmed Vefik Paa n1erhumun
ahaliyi mecbur- kran eyleyen asar- celilesi cmlesindendir.
Hane ve dkkanlar1 birbirine mhazi bulunmas caddeye ayrca
bir meziyet vern1ektedir.

ilk iimiz

Kutbu'l-arifin gavsu'l-vasili1 piva-y tarikat n1rid-i hakikat


arif-i billah Ismail Hakk 11azretlerini
ziyaret olmak
nusammemdi. Zate1 bulunduumuz mahal, civar- mes' adet
nedar- alileridir,

Sabahleyin her eyden evvel iimiz merkad-i mnevverlerini


ziyaret oldu. Evden ktmzda derunuma bir arpntdr arz
oldu. Hem seviniyorum, 11em de yreim arpyor idi. Aman ya
Rabbi! Nereye gidiyorum? Senin sevgili kulunu1 Ismail Hakk
hazretlerinin kabri1i ziyarete diye kalbime geldike hrmet ve
n1eserret ve havf ile n1emzt1c bir 11is ile ntehassis oluyordun1.
Evet, asar- alilerini okuduka irfann1 meftt1nu olduum o zat-
alinin gidip merkad-i mnevverini ziyaret nasip oluyor. Bu
inayet-i ilal1iyeye krler ediyorum. Yaklayordu(m) . . .
Yakladka o mahall-i n1bareke nasl bir hrmetle takarrub
edebileceimi tayakkun ettike adeta akn gibi bir hale
uruyordum.
A

Nihayet Dergah- erif'in kapsndan girdim. Be sene evvelki


gibi, harabe-zar deildi. Ser-karin-i hazret-i ehriyari Hac Ali Be)',

15

gerek hcreleri, gerek dergah pek n1kemmel bir surette ta'mir


ettirmi.

smail Hakk Dergahnn cepheden grn (Mellif)

L6

Trbe-i mbarekeye can atarak girdiimde o deminki hallerin


hepsi zail ve bir inirah ve inbisat- deruni hasl oldu. Ayak
ucunda durup ziyaret eyledim. An1an ya Rabbi, ne erefdir! Bu
ziyaret esnasnda zat- alilerinin am' da iken rul1aniyet-i
Muhyiddin Arabi' den feyz almakla beraber delaletleriyle hak-i
pay-i Resul-i Ekrem'e yz srdkleri esnada nail olduklar iltifat-
cil1an-derecat- peygamberiyi dndke ervah- aliyyelerinden
istimdad eyledim. Il1las- erif, Fatiha-y erif okuyup ruh- prftfth- alilerine ihda eyledim. Kemal-i ta'zin1le trbeden infikak
eyledim [ayrldm]. Ama gnlm bir trl ayrlmad. Bugn
nereye gittim, nerede bulundumsa trbenin hey'eti 11eybeti
gzmn nnden gitmedi. Bursa' da bulunduum mddete her
g1 ziyareti azmeyledim. Tafsilini sair ziyaretlerimde itmam
eylerim.
"

17

lsmail Hakk Hazretlerinin trbesi (Mellif)


Ba'dehu Cami-i Kebir'i ziyaret eyledik. Bu Cani-i erif'in
dnyada bir misli muhakkak olarak yoktur. Hem mferreh, hem
cesimdir. Yirmi bir kubbe3 zerine mebni olup iinde on alh drt
ke direk vardr. Orta yerindeki kubbenin st ak can1ekandr.
Can1ii1 derun ziyade aydnlktr. Duvarlarn hattatln-i mel1ure
i Osma1iye'nin cesim ve 1adide levayihi tezyin eylemitir. Humt
Osmaniye kaybolsa, insan gidip Cami-i Kebir'de bulabilir.
Kubbe1in ak yeri1in ta alhnda olnak zere adrvan hizmetini
3

Ulucami yirmi kubbe zerine kuruludur. Burada mellif sehven yirmi bir
kubbe zerine mebni olduunu sylyor. (Haz.)
18

grmekde olan etraf parmaklkl bir de havuz mevcuttur.


Havuzun stndeki fevvarenin arlhs samiay tehziz eder.
Etrafnda musluklar vardr. Drt taraf maksure ile evrilmitir.

Ulucami'den (Mellif)
Mihrab ve mi1ber ve mezzin mahfili bi-meseldi. Mihrab o
kadar san' atl, o kadar nefis, o kadar dil-rbadr ki, baklmakla
doyulmaz. San'at- Osmaniyenin nefasetine bir burhan- azimdir.
Hele minberi kamilen abanozda1dr. Birka bin para aba1ozdan
nteekkildir. o kadar mahirane bir surette birbiri1e balanp
ekal-i mte' addide husule getirilmitir ki, hayra1 ol11amak
mn1kn mdr? Tam bir sa' at tetkik eyledim. Olur, bir misli
daha yaplr deildir. Mezzin mahfili dahi yledir.

19

Krsy grdm gibi Omer Halveti hazretlerini tahattur


eyledim. nk onu vaaz etmek zere zorla bu krsye
karmlar. Cami-i erlfde sami'm dolu idi. Krsye kmasyla
ve bir kere Allah diye feryad eylenesiyle hem ke1disi, hem de
san1i'm kendinden gemilerdi.
Cami-i Kebir' in n1ahalli Tufan- Nuh' da salim kalmdr. Nakili
Hazret-i Pir Uftade kuddise srruhudur. Banisi Yldrm
Bayezld' dir. Sebeb-i banisi damad es-Seyyid Emir Sultan
hazretleridir. Bir gece alem-i manada Resulullah sallallahu aleyhi
ve sellem efendimiz hazretlerini grmlerdir ki, ba-kemal-i
saadet Cami-i Kebir'i1 yerini terif buyurup mbarek asa-y
erifleriyle Cami-i erifin hududunu izip nian etmiler ve "1
1tnl11Zlle ii.1t1teti1 ii1 bir Ul1t Cfi1i bi1fi edi1'' diye emir
buyurmulardr. Hz. Emir uykuda1 bidar oldukda vakay
kaynpederi Yldrm Bayezid Han Hazretleri1e ifade eylemesiyle
her ikisi ve erkan- devlet ricali Cami-i erifin olduu mahalle
gelip Sultanu'l-Enbiya aleyhisselam efendimiz hazretlerinin
mbarek asa-y erifleriyle izilen n1ahalli ve hududu bir yeil hat
ile bulup Hazret-i Emir'in r'yalaryla Edirne'nin gaza maln
sarfedip yirmi kubbeli olmak ve vasatnda eblke kubbe altnda
bir adrvan bulunmak zere kapl olarak i bu Cami-i erlf'i
ina buyurdular .

Ilk Cuma hutbesini Hamid' ddm-i Aksarayi kuddise srruhu'lceli 11azretleri okumulardr4. Timurlenk Bursa'ya geldii1de iine
saman doldurup atee vermitir. elebi Sultan Mehmed Han
11azretleri tamir eyledi. Celaliler zamannda da ok hasarata
urad. Bir l1ayli zaman harabe ekli1de kald. Ama yi1e namaz
klnyor ve tedris-i ulun1 ediliyormu.
1210 (1795)'da kutbu'l-arifin Ahmed Gazzi hazretleri kendisine
Ira1 gaza malndan hediye gele1 krk kese akeyi bu Cami-i

Bir rivayetle ba'de salati'l-cuma ilk defa olarak vaaz eylemitir. Tafsili
aada gelir.
20

erif' in tamiri urunda sarf etcli. El-yevm minberinde drt sancak


vardr. Bunu muaru'n-ileyh asmtr.
1202 (1787)' de M1zevi Abdullah Efendi nam1da bir zat
tarafndan cesim bir ktphane te'sis edildi. Gzel kitaplar vardr.
1206 (1791)' da harik- kebirde hasara urayp yine
n1kemmelen tan1ir olundu. O zaman Bursa valisi Nurullah
Paa'nn ok himmeti oldu.
1285 (1868 )'deki hareket-i arzda mhim hasara uram ve
zaman- saltanat- Abdulaziz' de tan1ir olunmutur. Ahd-i Sultan
Abdulhamid Han- Sani' de de pek n1kemmel tamir edilmitir.
Dnyada be n1ukaddes mal1al vardr: Biri Mekke-i
Mkerreme, biri Medine-i Mnevvere, biri Kudus- erif, biri
am'da Emeviyye biri de bu Cami-i erif'dir. Sol tarafndaki
mi1areyi Yavuz Sulta1 Selim Han 11azretleri bina edip, Cami-i
erif civarndaki bi1a-kerdesi e1gl Hamam'n buna
vakfey lemidir.
Nasl anlataym? Ruhaniyeti itibariyle nadiru'l-emsaldir.
Cenab- Hakk'a yzbin krettim. Burada eda-y salah bu kemter
kuluna nasib etti. Can1i-i erif'in avlusunda kahveler vardr. Vali
yi esbak merl1um Mnir Paa'un bir sebili mevcut olup suyu
gayet leziz olan Kavak Suyu' dur. Bu su Bursa'y il1ya eylemitir.

21

-.

Ulucami adrvan (Bursa Kent Mzesi Arivi)


Minaresini temaa ederken onun dibinde bir vakit ile
dolduran kutbu'l-aktab Hzr Dede kuddise srruhuyu tahattur
eyledike bir heybet ii1de kalmdm.
Bu Cami-i erif' den Hkumet Saray'na doru gelirke1 yolda
sol tarafta rast geldiim bir kabrin ta1da yle yazl idi:
"Trzrfknt- rzliyye-i Hrzzret-i Nnlcibe1Ldiyye 1enyilL-i 'izfi.11Ldrz1t
pfvfi-y tnrflcn t rel-1ii.1fi-y Jn.kflw.t terkez-i dfi.ire-i velfiyet
rrecrtLt'- esrfi.r- nLe'lirf:f sfil.ib-i refidet lc1tb1'l-firi:ffr. grzvs1'l
.
vfisilf1 1iirid-i figfilL firij-i bi'llfilL 11Lrztln'- e.vfi.r- 11Lii.rebbf-i lrztif
post-1if-i Jn1gnlL- erf.f Jc1dvet1's-slelfi. ve's-snlilcf1L el-Hfi.c
AluLed Bnbrz E_fe1di Hrzzretlerii r?.J.- pii.rftlJL'L ii el-Frztiln .
1261 ( 1845)"

Ziyaret eyleyip avdetle Cami-i Kebir'in mihrab verasnda ve


cadde zerinde medfun olan Yrgen Dede'yi ziyaret eyledim.
22

Erbab- seyahattendir. Mekke-i Mkerreme' den n1isal Cami-i


erif'i tavaf eder grp hasl olan muhabbeti zerine Bursa'ya
gelmi. Hasbeten-lillah Cami-i Kebir'de mddet-i medide hizmet
ehni ve her gece elli kere abdest alp yz rekat namaz kln1ay
adet eylemidi. Vasiyeti zerine mil1rab ark.asnda defnolundu.
Bir iki defa aher yere naklettiler. Sabal1leyin yi1e mihrab
arkasnda buldular. Yrgen Dede denilmesi bu sebeptendir.
Mezar tanda, "K1-tb'l-lirifi1 el-Hlic Msta_frz E,fe1di el-firif bi
Yii rilger Dede. R1l11.1rz el-Frztiltn." yazl olduu gibi sanduka
tann zerinde de Ayete'l-Krsi yazldr. Pek heybetlidir .
.
Orada1 doru arsna azimet olundu. Ayn lsta1bul'un
Kalpaklarba gibidir ve daha uzundur. Evveli kar-gir imi.
Hareket-i arzdan [zelzele] sonra ahap olarak yapn1lar ve zeri
svanm. Ayn grn kar-gir gibidir. Her bir sanat ehli vardr.
Ksm ksmdr; basmaclar, tuhafiyeciler, attariye satanlar,
bakrclar, zahire tccarlar, kunduraclar, saraclar. . . Her ey
mevcuttur. Arana1 ey bulu1ur. Oradan semte gelirken mftcid-i
11ayali olan eyh Kuteri hazretlerini ziyaret eyledim. Cami-i
Kebir'e yakn cadde zerindedir. Muarunileyh hazretleri malun1
olduu zere Hdavendigar Gazi zaman erenlerindendir. Demir
parmaklkl trbesi vardr. Penceresi balas1da "K1tb1,1.'l-firff1
grzvs1.'l-vfislf1 eyl Kii.terf rzle;li'r-rrzlue ve'l-g1frfi.1 835 (1432)"
yazldr.
.

,..

Bir mddet istirahatte1 sonra ehrin mevaki-i mrtefi' asndan


[jrksek yerleri1den] ma' dftd olan Tophane'yi ziyarete gittik.
Ovaya buradan kubak baklr. Ahmed Vefik Paa merhum
zamannda epeyce umran grmtr. Orta yerinde bir saat kulesi
varm, yars yklmhr. Buraya kad1lar gelir oturup elenirler.
Drt top n1evcut; bayram, ramazanda iftar iin atarlarm. Bu
mahal insana Bursa ovasn gsterir. Letafeti ta'rif ve tasvir
mmkn deildir. Aalar arasnda kylerin letafeti o kadar
uzakta grlen iftlikler ve mandralar insana inbisat verir.

23

Ova cesin1dir. Fakat insan kanyla n1lemn1adr. Bunu


dndke air Sezai Bey' in,
Pelc lntff bir 1a11,znrnr vnrdr _fnkrt li1r-luzrs1
Gzleride k111l ynlnr i1Ldire1L cfi.1n1 gibi

beyti hatra geldi.

Trbe-i Sultan Osman Gazi ve Orhan G azi Hazerahn


Ziyaret
Kenal-i adab ve tazim ile trbeye dahil oldun. Giderken
narunileyhin mevl1ibe-i rabbaniyye olan uluvv-i himmet,
metanet, azn, hiddet-i zeka, maharet-i harbiye, celadet-i ftyye
meziyat- celilesini, an- celadetini, ahane-i
maharetini
.
sa1dukas zerinde tecessm etmi gibi grdm. Oyle bir heybete
duar oldum ki, tarif edemem. Aman ya Rabbi! Ne ruha1iyetli ve
1e feyz-baha bir mal1all-i mukaddes . . .
.

Ihlas- erif, Fatiha-i erif okuyup ruh- pr-futftl1una ihda


eyledim. Etraf sedeften ebeke-muhat olan sa1dukann n
tarafnda;
"1111s- ntln'- lilfet el1n- eJvn- snlta.nt ecdfid-

selfi.tft-i Jii11fi.y1t'l'l-'ll'/Vrl11 bn1i-i tlt-gfi.Jt-l ev/cet 'l fi.1l es


S'ftltfiL el-gnzi eb'ft1lftllit ve'l-1-egfi.z f Os1n1 Hn
esJce 1telL'fL 'llfiJl1 L-te'nlfi. b'i lltb1 LlLnte'l-Ci1lll1'l Jmzretleri''

yazl idi.
Sultan Aziz nerhumun kendi eliyle sandukasnn gs
tarafna ta'lik eyledii murassa nian- zian- Osma1i'yi grdn1.
Bunun orada bir kasas vardr. Orada hfz olunyor. Sa1dukan1
gs tarafnda u levl1a muallakdr:

24

"B t ili Hrzzret-i Osl'rt Glizi tnttn Abdlrzziz icfid ve

t.e'sis eyledi. Ve s1.11 ve tn.'lik eyleyip l<e'ldi eliyle fi1


ceddi1i i'lfi ve trzkdfs eyledi."

rfiJ-

Cennetmekan Alaaddin Paa hazretleri yan tarafnda


medfundur. Osman Gazi hazretleri1in mahdumudur.
832
( 1429)5' de irtihal ehnitir. Sultan Orhan'a ihtida sikke darbettiren
bu zathr. Hayrah oktur. Ehl-i tarikattandr.

Sol tarafnda Ibrahim ehzade medfundur. Hdavendigar'1


oludur. Pederi gazada iken Bursa valisi olmak dava-y batlna
dmekle, nasihat kar etmeyince, Sultan Osman trbesinde habs-i
medid ile ila-yevmi'l-kyame olmutur. Hanedan- saltanattan
daha on iki zat medfundur. Bu trbenin ziyaretiyle merref
olduktan sonra ittisalinde bulunan Sultan Orhan Gazi
hazretlerinin trbesine dahil olduk. Bu trbede pek ruhaniyetli
olup heybet-i evliya'ullah mevcuttur. Cennetmekan Sultan Orhan
Gazi b. Sultan Os11an Gazi l1azretleri1in sandukas ehafnda
piri1 ebeke vardr.
Gayet mzeyyen ve mkellef bir trbedir. Marunileyh
hazretlerinin ahval-i keramet- itimal aliyyu'l-al kerimanelerini
dnnce hissiyat- aliyye ile mtehassis oldum. Trbe-i erifleri
harik-i kebirde yann, sonra merhum Aziz Ahmet Paa
hazretleri mceddeden bi1a eylemitir. Hayrat ve hase1at oktur.
Buradaki cami-i erifin ad ehadet Camii'dir. Banisi
Hdavendigar Gazi'dir. Oraya suret-i mahsusa gideceimden
mehudat ve tedkikahm inallah yazarm.
Sultan Orhan hazretlerinin sandukalarnn sa tarafnda
medfun olan zatn sandukalarn1 ggs tarafnda n1uallak olan
levl1a da Sultan Korkud b. Sulta1 Bayezid'in yazsdr. Yavuz
5

Bu tarih sehven verilmi olmaldr. Bilindii kadanyala Alaeddin Bey 733


( 1 333) tarihinde vefat etmitir. Bkz. Abdulkadir zcan, "Alaeddin Bey", DA,
.
Il, Istanbul, 1 989, 320.
25

Sultan Selim'in biraderidir. Manisa valisi iken pederi fevt olmakla


Yavuz Sultan Selim, zerine asker ekip ehit etmitir 918 (1512).
Alim, fazl, arif idi. Te'lifa h var in1i.
A

Kasm elebi b. Sultan Orhan henz kk yanda ike1 vefat


eylemekle peder-i alilerinin sol tarafnda medfundur. Trbede
daha o1alb ehzade ve sultan medfundur. Trbe kapsun
sanda sancak-darlar medfundur.
Sultan Osman Han'n trbesinin d penceresinin nnde
akta drt be kabir vardr. Nilfer Sultan hazretleri ki, Orhan
Gazi hazretlerinin zevce-i muhteremesi idi, orta yerde
medfundr.
Bu Tophane Meydan'na Osmaniye dahi derlerin1i. Buray
ziyaretten sonra messesat- cedideden olan ve cesamet ve
zerafetiyle rev1ak-bah olan Askeri Dairesi ve onun ilerisinde
Islal1-hane ve onu1 daha ilerisinde Guraba Hastanesi musadif-i
1azar oldu. Bu nevki o kadar havadar ki, 1efs-i Bursa' da 11i hava
alamadmz halde burada rzgardan duramadk.
Arhk eve avdet olundu. Tecdid-i vuzudan ve biraz istirahatten
sonra salat- zuhru camaatle eda maksadyla Ulucami veya Cami-i
Kebir'e azim olduk. Cemaat yarsna karib idi. Ya1i ale't-tahn1in
bi1e yakn idi. Mezzin ba selavatlad. Ba' del-Fatiha, Ihlas-
erif te1 evvel Ame1e'r-Resul sure 1il1ayetine kadar okudu .
Ba' dehu Ihlas tilavet olundu. Kan1etten evvel bir kere hep bir
azdan, ''Estnfi:r1llfil'/ estrfirllfi.lt, estnfirllfil el-nzfr ellezf lfi
ilfi.le illfi-lt1, el-Hnyy1.l 1l-K11:yy11 ve 1eti.b1.l ileyl( ve 1es'elii.l't-tevbete
ve'l-rrnfirete le1li i11Je lr1 lii.ve't-tevvfib'lt.'r-rnlf" okunduktan
sonra cemaatle farz eda olundu.

Son snnet klndktan sonra Ayete'l-Krsi'den evvel miiezzin


efendi, "Hazret-i Habibu'llal1' a salavat'' deyip ba' dehu bu szne,
"Snlli ve selli1 nln erefi r-uri cef'i'l-e.biyfi ve'l-1tiirself1 snlnvfit-ullfil
ve selfirrt1.'1-nle;li1 ecrn'fr ve'l-lmrd li'llfilti Rnbbi'l-filerrfr. ElA

26

Fntilll" ilave eyledi. Tesbih ekilib veda olunduktan sonra


camiden kld.

Ey kari, o dakikalardaki iniral1 ve inbisat- derun1)ri nasl tarif


edeyim? u Cami-i erif balada yazdn vechile mecma'-
esrardr. Her namazda bir evliyau'llal1 hazr olurmu, denilir. Bu
son deildir. Ha, unu da arzedeyim ki, imam farz selamn
verdii gibi, bir dier imam son cemaat yerinde, "Allahu ekber"
der, namaza durur. Bunun cemaati de ikiyzde1 aa olmaz.
Cemaate yetiemeyenleri iftitah tekbiri fezailinden mahrum
braknamak iin bir ikinci imam esasen tayin olunmutur.
Ba'dehu arya gelip, aznza layk Bursa kebabn gvdeye
attk. Sular idik. Bir arabaya bi1dik. Bursa'ya yarm saat
mesafesi olan ekirge'ye eski kaplcaya bera-y istihmam gitdik.
Gittiimiz yol, iki taraf bazen orman, bazen bir taraf ovaya ku
bak 1ezaretli bir tarik-i ferah-fezadr.
Kaplcaya muvasalat olundu. Soyundktan sonra kaplca
dahiline girildi. Dal1ili su buharndan insan insan gremez bir
11aldedir. Bereket versin ki, biraz sonra gzlerimiz ald,
etafmzdakileri fark eder olduk. Kubbenin mstenidi olmak
zere etrafnda ve bu stunlarn ortasnda byk bir havuz
vardr. Mezkur havuzun yannda ve duvar kenarnda dier bir
ufak 11avuz mevcuttur ki, su en evvel aslanazndan bu ufak
havuza gelir. Kk havuz da gele1 suyu byk havuza
nakleder. Havuzlarn derinlii omuzu rter. Yan tarafnda
musluklar daima akar. Kurnalar dahi var ise de, havuzlar ve
bahusus aslanaz varken kurnalara pek nazar- iltifat
atfolunmaz. Bu kaplcann suyu eliklidir. Bu havuzun olduu
n1ahal Ceneviz' de1 kaln1adr. D tarafnn banisi Hdave1digar
Gazi' dir .

U byk kubbesi vardr. Biri d, ikincisi soukluk, ncs


havuzun olduu yerdir. Bir saat kadar elendik. Mkemmel
ykandk. Abdest alp ktk. Bize verdikleri havlular vasfa bi27

11akkn ayandr. Eer Istanbul hamamlarnda o havlular size


ikram edecek olurlarsa iki mecidiyeden aa kabil veremezsiniz,
utanrsnz. Biz ise yz para verdik. Szmz birdenbire yanl
anlayp bize tamah-karlk etmeyi1iz. Sehavet sahibi imiler
deyiniz. Zira yerli al1ali yirmi para verir. En sahi olat kuru feda
eder. imdi siz kyas buyuru1uz da Bursa'ya giderseniz
aldanmaynz.
u satrlar yazarken, o havlular iinde n1sterih olarak
oturuyordum. Arasra da pencereye bam evirdike Bursa
ovasn temaa ediyordum.

Hdavendigar Gazi'ye

Gittiimiz mahal mukaddes, mbarek bir yerdir. Evvela


trbeyi ziyaret eyledik. Aman ya Rabbi! Ne ruhaniyet. . . Ne
11eybet! Iimde1 ba1a u zat- ali-kadr ii11 ''haza-veliyyullah"
diyorlar. Kubbe altnda ve direkler ortas1da pirin ebeke iinde
sanduka altnda yatan o vcud- mukaddesin hahrat-
tarihiyyesini dndke bir hiss-i heybet ve ahval-i keramet
itimalini teyakkun ettike bir 11iss-i hrmet ile mtehassis
kaldm.

Rumeli' nde, Kosova' da ehit olup Bursa'ya nakliyle bu trbeyi


n1ukaddeseye defnolundu. Keramah zahir padiahan- al-i
Osman'dandr. Hayrat ve hasenah pek oktur. Fmhat-
mhimme-i adidesiyle her trl sitayie seza-vardr [laykhr].
Trbelerinin nnde bulundtum zanan hissettiin1 ey, ahane
mel1abet insa1 ra'edar edecek bir kuvvettir. Mahall-i
el1adetlerinde [Kosova' da] ayrca bir trbeleri vardr. Buradaki
trbeleri pek zarif ve musanna' dr, vasi' dir. ebekesi pirinten
mamuldr.

28

Ziyaretten sonra gayet bir inirah husule geldi. Hakan-


marnileyhin tac- saadetleri, yeil cbbeleri, seccadeleri,
muharebede iktisa ettikleri zrh elyevm trbede mahfuzdur.
Bir de ie varm. Az sere parma ancak girebilir derecede
ufak olduu halde derununda drt parmak etliinde kalnca bir
tahta zerine yazlm Hilye-i saadet varm. Trbedar, yok idi.
Bunlar ziyaret nasip olamad. Yldrm Bayezid'n mal1dumu
Musa elebi ile Emir Sleyman burada medfundur.
Vakt-i asr takarrub eyledii cihetle cami-i erife dahil oldum.
Ya1 yana iki kubbedir. Fakat biri harekette1 yklm, sonra
stn dz yapmlar. Elyevm bir kubbedir. Orta yeri1de bir
kaynar su vardr. Sadas zikrullah ile itigalini ima ediyor. Fakat
cemaatsizdir.

Hdavendigar Cami-i erifi (Mellif)

29

Ehaf ikinci kat medresedir. Yani kubbeye kadar medresedir.


Etrafnda, yani kubbeyi frdolay evirmitir. Kre-i arzda bunun
bir misline tesadf olunmaz. Antika keeleri llavidir. Farsa
tefsirli, kebir bir Mushaf- erif vardr. Ziyaret oluldu. Byk
mumlar krmz balmumundandr. Cami-i erif lndeki
adrvan dahi nadir'l-emsaldir. Msemmen'-ekl [sekizgen]
yksek bir havuz, orta yerinde bir tekerlek tekne vardr ki, oradan
nebean eden su havuza dklyor. Musluklar vardr.
Kelerinden akan su scakdr; bir scak, bir souk, bir scak, bir
souk. Yaz k hakketen gzeldir.
Burann ruhaliyetinden feyz-yab oldukdan ve salat- asr eda
eyledikten sonra Bursa'ya avdet olundu.

Esna-y Avdeue

Sol tarafta bir mezarla rast gelindi. Burada tahminimiz


vechile Sleyman Efendi hazretlerinil kabr-i alilerili aradk,
bulduk. Karin-i padialli Hac Ali Bey pek gzel bir surette tamir
ettirmi, demir parnlaklkla evrilmitir. Mezar tanda hatt- celi
ile yle yazl idi:
"Mn 1Lz111e-i 1e1Ll(nbe-i velndet-i 1ebeviye nle;l.isseln11L ve'ttnliyye iiellfi Siiley1n11 E_fe1di 1erlt1t11 1erl(nn-1
1f'tiiteberrekidir. Aleyli'r-rnlu eti ve'l-g1-1;frn1. "6

Marunileyh hazretleri Yldrm Bayezid Han hazretlerinin


imam- evveli idi. Kibar- evliyaullahdan ak bir zat- erifdir.
Mukarreb-i nebevi olduuna Mevli'i.d-i erff i delalet eder; arkda
garbda aklar okurlar, okuturlar. Keramah ok idi. Trbe-i
aliyyelerini bulmu olmaklm hasebiyle o derecede mesrur
oldunl ki, tarif edemem. Derhal orada toprak zerinde diz kp
kemal-i adab ve ta'zim ile Sure-i Mlk, Ihlas ile bir Fatiha-i

Bu ta u anda Muracliye Mezartalan Ak Hava .Mzesindedir. (Haz.)


30

erif okuyarak ruh- eriflerine il1da eyledim. Ve efaat-


aliyyelerine nailiyyetimi Cenab- Hak' dan temenni ettim. Trbe-i
aliyyelerini bulamayacam diye mahzun olduum bir srada
11atr- fakiraneme Mevl11d- erff deki,
Ki1ile lci nlc 1ifi.1 vnrdr
,..

Alcbet n'fikn n1r. irgiiriir

beyti geldi.

31

MevlCdi Sleyman elebi Trbesi (Mellif)

32

Hakikaten kabr-i eriflerini kolaylkla bulduk.


ziyaretten sonra yolda bir arabaya atlayarak eve geldik.

Gzelce

Yevm-i Sal, 8 Mays 131 7 [21 Mays 1 901)


Cami-i Kebir'i kinci Ziyaret

Salat- zuhuru eda kasdiyle tekrar gitdim. Bu kere duvarlarn


tezyin eden hurut- n1tenevvi'adan bazlarn size bildireyim.
Orta kapdan girilince soldan dolaarak size mehur yazlar
bildireyim.
Byk kap st1de ser-sikke-ke Abdulfettah Efendi merhum
tarafndan yazln1 Abdlaziz hazretlerinin bir turas vardr. Bu
Cami-i erif'in hakan- marnileyh tarafndan tanir edildiine
delalet eder. Ba'dehu Mustafa Izzet Efendi merhumun krk arn
n1urabbanda bir levhas grlyor ki, VrzllnlLtL gnlib11,11 nln e'IJlrilf"
(Yusuf, 12/21} yazldr. 1279' {1862)da yazlmtr. Son derecede
nefistir. Altnda, "1e's-srzlnte telu7 t1i'lfelni ve'l-tiilcer ve le
zikr1llnli ekber'' {A1kebut, 29/ 45) yazl levhay yaza1 Mustafa
erif Efendi'dir. 1268 (1851) tarihinde yazlmtr. Sonra yirmi
arna karib cesamette, ''Re's1'l-Jik111,eti telfi_fet1'l-lnl." yazldrr.
Hattat efik Efendi'nindir. Duvara fra ile yazlmtrr.
1279'(1862)da yazlmtr. Soldaki kapnn stne ser-sikke-ke
Abdulfettah Efendi'ni1 1277(1860)'de 11att- nefisi ta'lik ile yazm
olduu levha-y azimede, "Bel-liive K.r'n111 11Lecfd" (Burctc,
85/ 21) ayet-i kerimesi muharrer olup cesim ve pek latiftir. Az
ileride efik Efendi n1erhumun "Allnl1, veliyyii't-tev_filc" yazl
levhas vardr ki, hl-meseldir. Cesan1ette, ''Vellnl1 gnlib1'.i 1 nln
eril.i'' levhas kadardr.7

il

Ulucamideki yaz ve 11atlar hakknda geni bilgi iin bk. Zafer htiyar,
Bursa Ulu camii, stanbul, 2005; Bursa'nn Kalbi Ulu cami, Editr M.Kara
B.Kemikli, Bursa, 2009.
7

33

Ulucami ve civar (Mellif)


Hnkar ma hfilinin yannda Sulta1 Mahmud Han- Sani
11azretleri tarafndan slus olarak yazlm " Ve izli. lrzl(.etttii1t
bey1e/11. -1fisi e-tnlkii:tt1?. bi'l-rdli" ( Nisa/ 4/58) ayet-i kerimesi
vardr. Hakikaten gzel yazlmtr.
Mihrabn solu1da n1arnileyh Abdulfettah Efendi tarafndan
ifte olarak yazlm, "Allfil H1" levhas vardr ki, " Vrllfilrl gfilibii
rlli-errilf.'' levhas kadardr. Mihrabn halasnda Ism-i Celal ile
Ism-i Nebi vardr. Altnda, '' Ve e11e/l-resficide li'llfili" ( Cin, 72/18)
ila-ahirihi ayet-i kerimesi muharrerdir. Mihrabn etrafnda hatt-
kufi ile Esma-i Hsna muharrerdir. Bundan baka sls yaz ile
Ayete'l-krsi yazldr. O kadar istifli, o kadar nefis yazlmtr ki,
baklmakla doyulmaz.

Minberin dnyada misli yoktur. Balada yazdm, olur ey


deildir. Minberin sa tarafndan Ravza-y Mutahhara'nn bab-
erifine ta'lik olunmaa eref-i azimine nail olan yazl perde
34

vardr. Yannda Mekke-i Miikerreme'nin cesim bir resmi vardr.


Onun yannda Besmele-i erife yazldr. Pek byktr.
Sa taraftaki kapnn banda efik Efendi tarafndan hatt-
diva1i ile yazlm Esma-i Hs1a vardr. Kapn1 stnde,
" Vnllli.l1 1i-verliili1 r1lft" (Burc, 85/20) yazldr ki, kar
kapn1 stndeki ayet-i kerimenin makablidir. Bu da ta'lik iledir.
Bu kapnn nndeki direkte ki muallak levha efik Efendi
tarafndan,
"Yfi cn1in.'l-/(ebfr ve yfi 1ecn'n'l-kibfir

Tflbfi li-e1t yez flriilce.fi'l-leyli ve11-1el111-r"s

Ve sa taraf kesinde istif zre yazlm drt vav vardr ki,


sanat- hat bunda tekmil olmutur. Altnda,
B. l1ti!t11 e1rrol11.b tezlib ve tnslfl.-i l.erl-
Eyledi icrli Mln1edle fik-i 11.n-tii.vfi1

yazldr.
Orta kapnn yan1da gayet cesim bir levha, "Fn'le1'JL el.'rte J{' lfi
ilfile illnlllil" (Muhammed, 47/ 19) yazldr. (Kazasker Mustafa)
.
Izzet Efendi'nindir. Orta direkler zeri1de hatt- sls ve kufi ile
Esma-i Hsna yazldr. Duvarlar zerine Esna-i Hsna
yazlnbr. Hem ta'lik, hem sls, hem divani, hem kfidir. Daha
ok ayet-i kerime ve el1adis-i nebeviye yazlmtr .

Niyetimiz Hz. Uftade'yi ziyarettir. Hem de Pnarba'na gidip


orann letafetinden istifade ve Pnarba Kabristan' nda medfun
olan evliyaullahn ruhaniyetleri1de1 istifazadr. Efe1di Amcam
ile birlikte bu tasavvuru mevki-i fi'le karmak iin yola kbk.
Fakat ikindi vakti takarrub etmi. Hz. Uftade Cami-i erifi'nde ise,
g1dzleri cemaat olup ald11 kestiremediin1izden evvela

Ey muhteem mabedim cemaatin ne kutlu


Seni gece ve gndz grenlere ne mutlu! (Haz.)
35

Pnarba'na azimete karar verdik. nk orada cami-i erif


vardr. Yolda giderken tesadf olarak bir kabr-i erife rast geldik.
Mezar tanda, Hz. 4ftnde 1tiiridleri1,de1 Hiidnyf Mrltr11,d E,fe1di'yi
irnd edel't Eskici Mel.ed Dede 11erl11111 -r1171 ii1 elfntiln, 988"
yazl idi. Marnileyh hazretleri Amasyal' dr. Meayih-i
Semerkandiye hulefasnda1 ve kibar- evliyaullahtandr. Hak-i
pak ziyaretgah- uakdr. Hz. Hdayi 11enz naib iken, bU-)'
tarikat bu zatn elinden koklamt.
''

Ba' dehu yolumuza devam edip dehba-hanelere geldik.


Rayil1a-y kerihesi hasebiyle sratlice gemee mecbur olduk.
P11arba Kabrista1'na vasl olduk. Biraz mezaristan duvarn
takip ettiimizde Mevlevihane'ye vasl olduk. Kapnn
yanbandaki trbede medfun zat- erif Cnuni Al1med Dede
Efendi
hazretleridir.
1030(1620)' da
irtihal-i
dar- beka
buyurmulardr.
Marunileyh Karaman'ldr. Zal1ir ve bat11 ma'mur
erlerdendir. Bursa'ya gelip Mevlevihaneyi ina eyledi. Erbab-
11alden bir zat- kerim in1i. Trbesi pek rUhaniyetli olup
zamanmza kadar dergah- mezkurede post-niin olan meayih-i
izam- Mevlevi)re orada gunude-i rahmettir.
Dergah pek gzel ta'mir olunmu, kaps halasnda u ebyat
mahkukdr:
Hn.zret-i nl-1. el.-i devrn1 gerdfl . ilctidfir
Etti ilyn ev-be-1'/.eV nsnr- Jnyrfyi cedfd

Pelc lnrnb olt. idi b ln1-gnl- Mevlevi


Eyledi itnrn. ibznl-i ilsn ezfd

36

R(i.Jt- Mevlli1u1/y1. lidetti o 1117.kli1-z kerf


Zikr-i l1fiyle serrtli ettelcte !tep eyl ll rtii.rfd

Cevleri tnrilii vali ilce ynzd Celfil9


Kld bnk tecdfd b'IL derglil Hn Abd1llmrid 1309(1891)

Pnarba evresi 1930 (Engin Yenal Arivi)

Malnud Celfileddjn Paa sylemitir.


37

lave10

Marunileyh hazretlerinin, Gii.ldeste-i Riyliz- r_ffi1 vesair


yerlerden elde ettiim terceme-i h.ali tafsil mnasib grld:
Yazdn vecl1ile Karaman'da hrka-pu- vcud olarak devr-i
kemali1e kadar orada tahsil-i kemalat eyledikten so1ra silk-i
tarikat- aliyye-i Mevleviyye ve n1ddet-i medide Badat
Mevlevihanesi'nde Mesnevihanlkla nail-i fuyuzat- maneviye
olmutur.
C1uni Dede l1e1gam- piride sla- rahm vesilesiyle tekrar
naskat- re'sine avdet eyledii zan1an, o tarihte asitan- Hazret-i
Pl' de seccade-niin-i irad olan elebi Ebubekir Efendi hazretleri,
"Bursa ehri bilad- Islamiyye meyannda burc- evliya olmakla
hret-gir-i afak iken, orada tarikat- aliyye-i Mevleviyeye mensub
bir ha1-gah olmadndan" bal1isle bunun bina ve ihyas
hususunt uhde-i hinmeti1e tevdi buyurmu.

Cnu1i Dede ise, evvelemirde pirlii1i der-meyan ederek


suret-i i'tizarda bulunduysa da mukaddema Badat'ta grd
bir vak'ay tahattur ve bu vak'ann en1r-i vakii kabul iin bir
iaret-i maneviye olabileceini tefekkr etmesi zerine infazna
nusara'at ey!emitir.
Bursa'ya vusulnde meayihinden eyh Yakub Efendi'nin
Setba civarndaki zaviyesine nazil oldu. nk o aralk Yakub
Efendi, Istanbul'a naklile Eba Eyyub Ensari kurbunde ittihaz-
mesken edindii ve binaenaleyh tekke eyh ve derviandan hali
bulunduu cihetle ayende ve reve11de fukara-y Mevleviyeyi celb
ve cem ve icra-y ayin ile me'mul11e nail olmutur.

ok vakit gemeksizin mir'at- istiharede cilve-1ma olan


diger bir sret-i pr-bearet zerine, Pnarba reh-gzarnda bir
k1bed-i teng tarda [kk ve karanlk] ihtiyar- ikamet ile
o

Bu ksm H. Vassaf daha sonraki dnemlerde ilave etmitir. Zaten yaz


karakterleri de farkld1r. (Haz.)
38

oray imara ibtidar eyledii srada, sahibet'l-hayr bir


mul1addere-i stftde-sfat ile erbeti el-Hac Mehn1ed Efendi
1amnda bir zat ve daha sair ashab- hayr u hasenat mlken ve
male1 bir hayli n1uavenet icra etmeleriyle bir han-gal1- bi-bedel
vcuda getirmilerdir. u tarihidir:
Mevlevi-lfiteyi Cii.1rli: 1f Dede
Eyledi lfi diye diye ilyfi

Tekkenin tarih-i binas 1026 (1617)' dr. Rivayete gre, vakfiyesi


Urfi-zade Mustafa Efendi Bursa Kads iken hizmet-i kitabeti1de
bulu1an air Bursal Selis! yazmtr.
Cnuru Dede bu ha1gah- nev-bnyadda icra-y ayi1 ve ders-i
Mesnevi'ye n1u'tad iken 1030 (1620)' da terk-i ha1gah- fena
eyledi. Kitab- vcudu buradaki ktphane-i kabirde hfzolundu .

..

Beyan! namnda bir air-i fasihu'l-beyan u msra ile tarih


drmtr:
Kld Cii111f Dede teslf-i r11/1,

Merhum muaru1ileyh nefes-i 1efisi pr-te'sir inkiaf- zaml


ile ehir, mu'takid-i sagir kebir bir pir imi.
Urefa-y u'ara-y Mevleviye'den olduuna u gazel-i bi-bedel
i halet-engizi ahid-i nabkdr:

39

Be1 t11tf-i lc1dse1 te1-i ffi1f kn_fesi1dir


l:yli ede1 etvlit Mesflli 1efesi1dir

Be1 bnr-i efi1Let elcici ol iit11rii lc i1


Nfile rel-i 1n.lcsf/,d1n. bli1g- ceresi1'tLdir

Dil venedi dii1'yliyn. oln.1 lirif._i billnl


B11Jdn sebeb-i J'ILelcse levfi vii levesi1dir

Ol le'n-y rlslire1edir n.sl- sefi'1'L


Mfl.sli-sfntrl't 1'L11r- ecer 11tktebesitdir

Ge1cie-i esrfir olal lcn lb-i Ciir/.f


Nfs ejderi lnlckli lci lce11,f1e n.sesi1dir
***

Sliye-i dest-i Ce1fib-z Mevlevf


Cilve ber-serdlir dii-1n1te kii.lfi/,
***

Msri Dergah eyhi Mehmed emseddin Efendi Bursa'y


medhediyor:
Zf1et-i r1-y1 ze1f1dir B1rsn
Ce11ete ii.1lcii. ynJcfdir Brsn

40

Misli yokd'lr dese11L i;frrzt ete


Yn1i Firdevs-i berfrtdir B 1rsrz

EvliyfT brc11. diye dnrb- esel


Pelc lrztff elr-i g'.i.zf1dir B11.rsn

W1cn11i/yle Yeil elrdr


Sn-tl(i bir gevler-igf1dir Brsn

Krdret-i Hrzk giilleri vrzrdr 01drz


L f-i Mevln/yn lcnrf1tdir Brsr

Het giyfi.liyle 1iibnli olcrf.1-r


Sf1e-n1iz ze1tf1dir B1,/.rsrz

Vrtnn olrf.1 rlrbbet fn


Melce-i erbnb-. df11. dir B1rsr
Keyd-i r/dfi. ile fi:fntdr1
1nllf1l eidir B . rsn

e1sf-i Msrf bii.tiir beldeleri1


Arfl.s gibi 1nze1f1dir Brsn

41

Trbenin kaps halasnda u levl1a muallakdr:


Oln.l-t silsile-i ciirbfi.t- der-i Mevlfi.r.fi.
Edeli1 _feyz-i Cii.11l.1f Dede'yi istilsfi.l
Merkn.d-i pnlci ol1t 11.d1tlcdn. ziynret ziver
Alcl-z l(iilde gelir elbet dfl-i tnkrz l(etfi.l

Zi)raret eyledikten sonra doru Pnarbana gittik. Iskemlelere


kurulduk. Buradan kan su oktur. Alh yedi adam beli
kalnlndadr. Ce1evizler zama1ndan beri akarm. Dan
alh1da1 geliyor. Cami-i Kebir' deki su, bu sudandr. Kaba sudur.
Ksnen Bursa'y il1ya eder. Vasi bir neydanlk vardr. Asr-dide
n1ar aalaryla mzeyyendir. Buradaki cami-i erifde salat- asr
eda eyleyib doruca Trbe-i Hz. Uftade'ye ita.ban olduk.

Uftade Trbesi gayet mrtefi' bir n1evkl-i dil-gada kaindir .


Ittisalinde bir de cami-i erif vardr. Huzur- n1a'1eviyesine
varacamz zat- ali-kadrin menakbn1, n1ertebe-i aliyyesini
uluvv-i ka'bn dndke hakikate1 tarif olunmaz bir surura
mstarak oluyor ve Cenab- Hakk'a ben kemter kulu1a byle bir
sevgili kulunu ziyarete muvaffak buyurduundan dolay hamd u
sena eyliyordum .

Hz.Uftade'nin byklnn burha1, daha trbesine


girmezden derunuma den havf ve heybettir. Fakat kimseler
yok. Galiba trbedar da yok. Derun-i trbe)re girip yle doya
doya eref-i ziyaretleri)rle merref olamayacam diye esef
ederken, trbedar efendi ihtimal ki uzakdan bizi grm, derhal
gelip trbe kapsn ad. Biz de kenal-i adab ve ta'zlm ile trbeye
dahil olduk.

42

Hazret-i Ojtade'nin Trbesidir (Mellif)

Aziz ve muhterem kardeim! Size hibir vechile anlatamam. O


ile ruhaniyet. . . o 11e ulviyet. o ile feyz-baha bir mal1all-i
mbarekdir. Garibdir; trbeye girer girmez, gzme ilien iki
levha ki, kaili Hazret-i Aziz Mahn1ud-i Hdayf dir, insana yle
diyordu:
Mii,ltecli-y derd-re1dli1 tiirbe-i _ftfide'dir
Mii.rtect7-y1 iiste1edt711 tiirbe-i _ftfide'di'r

Meskeetle gel rrrevver eyle -n]csfJ.d1 yiizii1


Melbt- e1tvfir- Rnlnli1 tiirbe-i _ftlide'dir

Bunu okuduum zaman duar olduum hali tarif edemem.


Dier levhada ise unlar yazlyd:
Yiiz siiregel gir nzfzir tiirbe-i _ftfide'ye
Kl ziylirette rifiyet liirtet-i 11'tfideye

43

Bn tficzyd Hiidfiyf'1i1 Filtfide se11. dnli


Serfirnz ol1wk dilerser be1de ol fizfideye

Okuduum gibi ihtiyarm elde1 gitti. Cenab- Hak' dan pek


gzel temenniyat-i halisanede. bulundum. Derhal diz zere
oturup Sre-i Mlk kraat, ihlas bir Fatiha-i erif tilavetle rh pakine ihda ve bu suretle gnlm il1ya eyledim.
Ba tarafnda mu'allak elvah- celilenin birinde, hatt- celi ile,
''Yfi Hnzret-i Pfr Mlyiddir ,ftlide lc1ddise srrJ"; dierinde yine
Aziz Hdayl'nin u manzumesi ta'lik yaz ile yazln1h:
Bfi- nlc1 n1delfbi lnzret-i ,ftfide'dir
Derdli fiklnr tn.bfbi lnzret-i ftade'di'r

Vfisl- kli1il od.r tevlfd-i zfitn iiplesiz


Dost ilii rel-1ii.1fis lnzret-i ,ftfide'dir

Eyliye1 rfll1L1dn.r isti1dfid eriir rntlnbn


Hnllede1 ler rii.kilfit lmzret-i ,{tfide'dir

Milrid-i filf dilerse dfi1e-i pfilci1i t. t


Gstere1'L rfil-- H1.dfiy lnzret-i ,ftfide'dir

Srf}( ile kl ol H1,dliyf eii1de dnin


Bil lnkfknt l<1tb'l1l-nl(tfib lnzret-i ,ftfide'dir

Trbedar efe1di Hazret-i Plr'i1 kemerleriyle tesbihlerini


gsterdiler. Teberrken ziyaret eyledik. Tesbih iri taneli ve otuz
ldr. Bir nevi maden tadr. Kemeri ihtiramen takbil eyledin1.

44

Tesbil1i elime aldm hamden, kren kere 11sbha1ellah", 11el


hamdu lillah" , 11Allahu ekber" diyerek ekdim. Bu kemer vaz1-
haml edemeyen kadnlarn beline balanrsa, bi-iz1illah vaz'-
l1aml asan oltrn1u.
Grdn m evliyaullah? Hayatlarnda ubbad irad eder,
alem-i bekaya intikallerinde ise, erbab- uak ruhaniyetlerinden
feyz-yab olduu gibi, l1aste-gt1n ve derd-mendana da vasta-
haseneleriyle ifa-yab olurlar. Hz. Uftade'nin kabr-i erifleri
trbenin orta yerindedir. Etrafnda ebeke vardr. Tarih-i
irtil1alleri 988(1580)' dir.

Marunileyh hazretleri Bursaldr. Tarikat- Celvetiye'1in piri


Hz. Mahmud Hdayi'nin eyhidir. Daire-i kbra ricalinden olup
keramah zahirdir. Derece-i kemalah Hz. Hdayi gibi bir mridi
olmasndan anlalr.
Trbeleri murur- zan1anla n1rif-i harab oln1akla Sadrazam
Dervi Paa nerl1u11 mceddede1 tamir eyledii gibi, murur-
zamanla yine mrif-i 11arab olmakla Sultan Abdull1amid Han
Hazretleri mkemn1elen ve mceddeden tamir eylen1itir.

Trbede Medfun Zevat- Kiram

.
eyl1 Mehmed Efe1di b. Uftade Efendi, eyh Mustafa Efendi b .
Uftade Efendi,
eyl1 Muzaffer Efendi, eyh Mehmed Efendi,
eyh Hayreddin Efendi, Se)ryid Mustafa Efendi, Seyyid Ahmed
Efendi ve Hz. Pir' in harem-i muhteremeleriyle kerimeleri.
.

Marunileyhinden eyh Mustafa Efe1di b. Uftade Efendi'nin


.
mahdun1lar arif-i billal1 vasl- ilallah eyh Ibrahim Efendi
hazretleri, "kutb- Bursa" denilmekle mehur olup trbe-i
mbareke ittisalindeki kargir cami-i erifi bina eylemidir. Hz.
Hdayi'
den feyz ald. ok kerametleri vardr. Trbeleri Hz .
..
Uftade Trbesi'nin kaps karsnda kaimdir. Altm sene

45

mrurunda kabirleri alp yzlerinde alamet-i hayattan ebnem


gib i ter mahede olunmutur. Seng-i mezarnda yle yazldr:
Hnzret-i eyl brfilir E_fe1di b.e;l M1.stn_fn. E_fe1di b. eyl .fmde
E_fe1di. 1089 (1678)" etraf demir parn1aklkla evrilidir. Ke1disinin
..
Trbe-i Utta.de dahili1e defnolnmay vasiyetine meb1i ini.
11

"Be1i tiirbe1i d.1 n dftedi. Zirn eer tii.rbe dfililie


df.ol11ttrsn1 pederi1i1 lcynrt ehesi lnz1/'L gelir." buyurmulardr
ki, kendilerinin pederlerinden daha ali makam sahibi olduuna
burl1andr. Lehu'l-l1amd onlar da ziyaret eyledik. Mahdumlar
eyh Mehmed Efendi de ecille-i ricalullahdandr. Trbe-i
..

Uftade' de medfn ve rahmet-i Hakk' a nakrundur. eyh Mehmed


Efendi'nin olu Muzaffer Efendi de mrid-i kamil olup, Trbe-i
Hazret-i Ufta.de'de mevdu-i rahmet-i Rahman1dr. Ziyaretle
merref oldukdan sonra azim bir srur iinde doruca eve avdet
olundu.

smail Hakk Hazretleri'ni kinci Ziyaret

Kalb-i haklranemde dnden beri tekrar ziyaret iin uyanan


evk neticesi olarak tekrar merkad-i mnevverleri1e azimet
eyledim. Sure-i Mlk ve Ihlas- erif ve Fatiha-y erif kratnda1
sonra ruh- pr-futt1h-i aliyyeleri1e il1da ve g1lm ihya
eyledim. Mbarek zat1 ziyaretine doyuln1az ki . . . Ayakularnda
zevce-i muhteremeleri medfundur. Mezar tanda yle yazldr:

H1ve'l-bfikf
Merl111e ve 1n.fi1re leln
Zevce-i Hnlckf E_fe.di
Aie Hnt.. R lr1n Fntiln.

1 1 60 (1747)

46

Yannda mahdum-i alileri Mehmed Efendi n1edfundur. Tafsili


aada gelir. Ta1da 1137 (1725)tarihi mahkukdr. Onun ayak
ucunda eyh Emin Efe1di 1232 (1816) ve eyh Bahauddin Efendi
1233 (1817) medfundur .

ikinci bir ziyaretle n1erref oldukta1 sonra trbeden infikak


eyledim.

Yevm-i aramba 9 Mays 1317 [22 Mays 1 901)

Bug1 sabal1leyin Hkmet Ko1a'nn karsnda erkes


Hasan Aa'n1 kahvesinde birer ay itikten soua, mceddid-i
bnyan- saltanat Gazi elebi Sultan Mehmed Han hazretlerinin
cami-i erif ve Trbe-i Mnlfini ziyaret eylemek kasdiyle, o tarafa
azim olduk.. Yolumuz mu1tazamdr.
Binalar dzgn ve yenicedir. Setba denilen 111ahalle vasl
olduk. Brada bir kpr vardr. Gkboza Kpriis'ne mabihtir.
Krk metreden ziyade ukurdan dere akyor. Manzaras pek
latiftir. Buras el1rin havadar mevkilerindendir. Ecnebi pek
rabet eylemitir. Gzel oteller vardr. Buradan yol birok
uubata inksam eder. Birisi Sultan Aziz merhumun ina
ettirdikleri kke mntehidir. Neyse epeyce yrdkten sonra
Cami-i erlf'e muvasalat olundu.
Ey azizim! Bu cami-i erli o kadar musanna, o kadar
rt1ha1iyetlidir ki, size bir trl a1latamam. Avlusuna dahil
olduumuzda Bursa ovas buradan da baka bir manzara tekil
ediyordu. Yarm saat kadar temaasna doyamadktan sonra
cani-i erile dahil oldun1.
D pencerelerinin kenarnda hatt- kufi ile kabartma usuliyle
taa ayat- kerlne ve ehadls-i nebeviye ve imam Ali Efendimizin
akval- erilesi hak ve nakolunmutur. Byk kaps stndeki

47

1ak misalsizdir. Beyt-i erifin i1i zerine yapln1 resmi de


vardr.
Cami-i erif iki kubbeli olarak mebnidir. Yanlarnda iki cenah
vardr. Kapnn iki kenarnda iki mezzin mahfili vardr.
Mihrab1 dnyada hibir noktas1da misli olmad nul1akkaktr.
Kamile1 ilidir. i1icilik sanat bunda tamam oln1utur. Ufak bir
yaz okudum: "A1el-i ilstlidfi.1- Tebriz" yazldr.
Sa pencerenin stnde Ahmet Vefik Paa tarafndan tertib
olu1mu Sure-i Nebe yazldr. O kadar sanatl istif olunmutur
ki, bu kadar cami-i erif dolatm bir mislini grnedim. Onun
karsnda imam- evvel Ibrahim Efendi tarafndan ayn
nakolunmttur. Mi1ber cevizden oyulmu yek-pare ve gayet
musan1adr.

Yeil Cami'nin dardan bir grnts (Mellif)


Kapdan girilince havuz tesadf eder. Su yolu bozulmu tamir
olu1uyor. Bir iki gne kadar su gelecekmi. Bir de a1tika bir
48

fskye ta varm; onu da koyacaklarm. Buradan drt basamak


ta merdiven ile mil1rab nne klyor.
Mihrabn ma1zaras sanayi-i dakikas insan hayrete garkeder .
Iki cenahda hcreler vardr. Soldaki hcrenin kaps stnde,
''1tr cn'rlfike lalffete. .fi'l-nrz" (Sad, 38/26), sandakinin
stnde, "l. cliilii. fi'l-nrzL lrlife" (Bakara, 2/30) yazldr.
Sadaki hcreye dal1il oldun1. Kapsnn i tarafnda ini zerine
(Farsa) yazlm:
1 i1firet bfi-ebed 1tn 1'1'11r bfid
Snlibe ber-dii.1e1tfi11 ns1r bfid
Her ki i devlet t.e-lfiled pfiyidfir
"'
. "
Dn.n e d. er-c ,n1 n ll(1 tlr bn."d11
.

"' '

"'

u ebyat okudum burada. O kadar sanat ve nak vardr ki,


11akikaten bi-nazirdir. Aldan ma'mul gzler vardr. Kaps ve
kenarlar kan1ilen ayat- kerime, ehadis-i nebeviye ve akval-i Hz.
Ali ile mzeyyendir. Burada Hazret-i Padiah meveret
buyurmular. Mesalih-i ibad r'yet ederlermi. Temaasna
hayran olarak kdk. Kapnn yanndaki hcreler dal1i olur e)'
deildir. Kamilen i1i ile menkudur. Etrafnda,
"Ey kble-i sn. 'fidet vey Kn'be-i Sll;ffi''

beytiyle balayan ebyat- Farisiye yazldr. Bu renk, bu iek,


bu 1ak, bu resm-i ekal hi grlm ey deildir.
Bu hcrelerin iist Hazret-i Padiah'n odalardr. Alt1 yaldzl
den1ir penceresi vardr. Iki pe1ceresinin aras mahfel-i
humayundur. Bu da ini ile mzeyyendir. Onun stndeki yazy
okudum ki, Can1i-i erif'in banisi Mehmed Usta'dr. Tarih-i binas
817 ( 1414)' dir.

11

B u imaret ebedi ma'mfir olsun


Sahibi dmanlara mansfir olsun
Bu devlete kar olanlar ise
Ebediyen cihanda nakl1ur olsun (Haz.)
49

Salat- zhru edada1 sonra Cami-i erif'in yaru1daki kahvede


oturduk. Oyle bir manzara ki, temaasna doyulmaz. Bu sahrlar
orada manzara karsnda yazyordum. Dars bana. . . Fakat
1azar- dikkatimi celb eden bir ey var ise, o da bu Cami-i erif'in
1aslsa kblede ihtilaf olnmu olmal ki, sair can1i-i eriflerin
kblesinden az daha arka meyilli yaplm olmasdr.

Cami-i erifin pencere demirleri uzakdan adi, drt keli


demir parmaklk gib i grnyor. Yanna varp dikkat olunursa
insa1n nazar- dikkatine yle bir sanayi-i dakika arpar ki,
hayra1 olmamak n1n1kn deildir.
elebi Sultan Mel1med Han hazretlerini1 trbesine mteveccih
olduk. Cami-i erif'in n tarafnda ve set stndedir.
Mseddes'-ekildi. D kamilen yeil inidir. Bundan kinaye
olarak trbeye, "Yeil" derler. Kaps Cami-i erif'in mihrab gibi
..
sanatldr. Ustnde,
"Hnze't-tiirbet1's-snfd e-elfd elebi

S11.ltn Melu ed

Hn1'L ib11

Bli.yezid Hn1 rnlitelr.llnl."

yazldr. Trbenin bir


Maatteessf trbe kapaldr.

misli

50

dnyada

daha

yokdur.

elebi Sultan Mehmed'in Trbesi (Mellif)

Inallah cuma gn Emir Sultan hazretlerine azimet olunacak.


Trbe reh-gzarmza n1sadiftir. O zaman tabii ak buluruz .
Ieriden de ziyaret ederiz. Penceresi1den mmk1 mertebe
ieriye atf- nazar eyledim. Pek mehib grnd. Zaten evvelce de
Bursa'ya geldiimde derununa girmidim. Maan1afih bu kere
mel1dahm bir varak-pareye yazmak derdine dtmden o
trbe-i mukaddese 11akknda tafsilatveririm.

Sultaniye namyla mtehir Medreseleri ile Imaret-i amireleri


buradadr. Ebssud hazretlerinin tal1sil-i kemal edip ihtida
cinnilere mft olduu hcreleri buradadr.
unu arzedeyim ki, elebi Sultan Mehmed Han hazretleri, Hz.
Emir
Sultan' da1
ahz-
feyz
ederek
kemal
bulmu
evliyaullahdandr. Her ii snnet-i seniyyeye tatbik adeti idi.

51

Trbenin d kapsnn yan tarafnda bir byk mezar grdn1.


Tanda, '' Hiidii.ve1'tdigfir ve Fon ili sn1tcn/(.lnr rtttnsn"':f il<.e1'L irtillil-i
dlir- be/(fl ede1 vezfr-i 1'/Lerlft1 ve 1nf11 r cerret-1ekil1 Firdevs-fiiy!i1
el-Hfic Alned Aziz Pnn lnzretlen. R1,l:1n el-Ffitiln. 1229 (1813)"
yazl idi. Muarunileyh hazretleri pek byk adamdr. Bursa'y
hayrat ve hasenatyla ihya etmitir. Yazdm vechile Sultan
Orhan Trbesi'ni yeniden tamir ve ihya eylemidir. Bursa' da ne
kadar cami, medrese, tekke ve hayrat ve hasenat var ise, cmlesini
tamir ve ihya etmitir. Hkmet dairesinin karsndaki emenin
banisidir. Abid, zahid, hayr-perver, fukara-perver, sleha-y
mn1etinden bir zat- kerim idi. 1227 (1812)' de Bursa valisi olup,
1229 (1813)'da Hakk'a vasl oldu. Vzera iinde evliya denmekle
ayestedir. elebi Sultan Mehmed Han hazretlerinin trbesini
imara dahi delalet etti. Ecdad Kara elebi, orada medfundur .
Lehulhamd, ziyaret eyledim. Inallah tekrar ziyaret ederim.
A

Buradan da ayrldk. Semt-i azinetimizi ehrin e1 mrtefi'


noktas buluna1 H1kar Kk' ne tevcih ettik. Geni ve etraf
n1untazan1 ebniyeyi 11avi bir yoku kldktan sonra karn1za
messesat- cedide-i 1afiadan Harir Daru't-Ta'lim'i tesadf etti.
Burada Bursallara ipek bcekcilii talim ediliyor. Ve tol1umlar
muyane olunup, rk tohumu olanlar mutazarrr olmaz.
Vaktiyle salam tohum tedarik eder. Tarz- inas da pek
ze1gindir. Bahesi nu1tazamdr. Bir tarafta fabrik.alar vardr.

52

I'

il!<.,

i<t il

..
;;
JI ;1->r;
...:
.. ...:
,,
,, ...,.,,,r
'-" ...

ipekilik Okulu (Antlar Kurulu Arivi)

pekilik; Hnkar Kkne kan sokak (Bursa Kent Mzesi Arivi)

53

Ba' dehu yoku brmanarak Hnkar Kk' ne vasl olduk.


Bursa'da semaya yakn bundan baka bina yoktur. Banisi Sultan
Aziz merhumdur. Kk'n kaps1a kadar dolanmal bir yol ile
mkemmel oe yaplarak Kk'e kadar araba ile kmak
nmk1dr. Burada1 ovaya nezaret edi yang1 kulesi11in iki
misli bir yksekden etrafa bak gibidir. Bir mddet temaadan
sonra vali-yi cedid Halil Bey tarafndan belediye varidabndan
olmak zere ina ettirilen cesim bir salonu havi n1untazam bir
bi11aya msadif olduk.

,..

. ,,

Hnkar K k (Bursa Kent Mzesi Arivi)

Oradaki bekiden vaki olan sualin1ize aldnz cevabdan


yirni beinci sene-i clusiye12 mnasebetiyle burada yz on iki
kiiye ziyafet verildiini anladk. Misafirin-i ecnebiye gelirse
onlara verilecek ziyafetlere mahsus olduu fakat ailesiyle gelip
12

Sultan Il. Abdll1anid'in tahta knn 25.yl kutlamalar (1901).


54

yemek yiyip ele1mek isteyenlere de serbest itliini beyan etti.


Bursa' da yksek iki1ci bina budur.
Yandaki kayan1 stne ktk. Buradaki manzaraya hayra1
olduk. Yz metrede1 ziyade bir uurum iki da aras1da bir dere
11er biri cesim kayalara arpa arpa ve hiddetli arslan11 gibi
kpkler saa saa, mdhi sadalar kararak koa koa mahall-i
maksuduna revan oluyordu. u hal dahi azan1et ve kudret-i
ilahiyeyi insana gzelce anlatyor ve tefekkrat- arnika
sevkediyordu. Akl- insan, o kudret-i celileyi nasl nul1it olabilir?
"S1,b71111e 1e -tn lnyyere .ff.-s1 1 'li'l-1 LJ(7t. l. "13
Bir nddet o kayann iistnde oturduk. Bir yanmz u1run1,
samz ve arkan1z 1azarn1z okayan o latif ovadr. Mevki-i
mezkur bir airin hissini tahrik edecek letafeti haizdir. Bedayi-i
kudretin hangi bi eyi vardr ki, hakkyla ihale-i nazar olundukta
insan valili u hayran etmesin!
El-l1asl Hazret-i Hallak- kai1at1 eref-i mahlukat ola1 beere
bu gibi inayat- sbl1aniyesi her insan iin nucib-i kra1dr.

Gkdere 1913 (Akmed Arivi)


13

lam sanatyla aklla hayrete dren Allah' tesbih ederim. (Haz.)


55

Maksem Denilen Mahall-i Latife

Arhk avdet ediyoruz. Kayalara, allara tutuna tutuna oseye


indik. Orada yirmi beinci sene-yi devriye-yi n1esude
mu1asebetiyle ina olunan emeyi temaa eyledik. Suyundan
itik. Gm Suyu tabir olu1urmu. Maksen1e doru yolla1dk.
Burada iki sra aalk ii1de gidiyorduk. Andeliba11 ell1an-
teessr-niann iiterek bu hayva1cklar asvat- latifeleriyle bizi
istikbal ediyorlard zannediyorum. ok mteessir olmaa
baladm. Hatrma Ekrem Bey' in gazeli geldi:
Nedir b. fil.- teessii.r be;fi1 ey billbii. l
Se1i de vnr 1 lci derd-i 1ilfi. ey bii.lbiil
Sesi1 der1111111.n fite brn.kd giile1de
G1ii.l Jigfi1n. be-.zer.figfi1 e1 bii.lbii.l
Hrlis go1cn etti se.i yie lilfi1
Gn.rfb-i fi1.ks11. se Hdli'1 ey biilbii.l
Bt filcli1e flide11. grru:r dfi'n.
Nede1 bn1n veriyor gn .figfi1 e1 billbii.l
Batn nlnbbeti syle be1 ilk1 e; 1r.rg
Hefi bei gibi nlc be;fi1 ey bii. lbii.l

Hem gidiyor, hem de bu hayvanc dinlemekle samiam tenif


ediyordum. Maksen1 denilen mahalle vardk. Gzelce bir bahesi
vardr. Alhndaki alayan insana inbisat verir. Maksem diye
sular1 taksim olunduu yere derler. Hakikaten orada byle bir
n1ahal vardr. Grlecek eydir.
Arbk doruca eve gelip ikindi lamazna Cami-i Kebir'e gittim.
Namazdan sonra maallah, maallal1 Cami-i erif' in her taraf
talebe efendilerle doldu. Her yerde dersler okunuyordu. Her biri

56

mesail-i diniyyede1
gstermesin!

tederrs

ediyorlard.

Allah

eksikliini

Oradan sahaflar ars1a gittim. Bizim Bayezid sahaflarn1


kdr. Burann ortas bahedir. Bu bahenin olduu mahal
bir mahall-i n1barekdir. Bayram Veli hazretlerinin eyhi
Hamiduddin Aksaray! hazretleri ki, "Somuncu Dede", "Etmekci
Dede'' dahi derler, orada pide satarm. Ulcami-i erif inaat
hitama reside olmala Yldrm Bayezid Han hazretleri ilk hutbeyi
okuyup namaz kldrmasn dan1ad Emir Sultan hazretlerine
beyan buyurn1akla E11ir-i muarunileyh, "Direk arkasnda bir
Somuncu Baba vardr, o kldrsn" demekle Hazret-i Padial1n
iradesiyle, Somuncu Baba hutbe)ri okumu ve namaz kldrm ve
ala-rivayetin vaaz dal1i etmidir. Namazdan sonra cemaat
Somuncu Baba'y kapdan da karken mahede etmilerdir.
Bir daha Somuncu Baba'y gre1 olmamtr. Somuncu Baba'nn
keramat oktur. Fakat kymeti kaybolduktan sonra bilinmi ve
ekmek satt i bu mahal takdisen bahe ekline ifra
olu1mutur. Her cuma g1nde buraya ahali toplanp gzelce bir
dua okumak adet olunmutur. Buray ziyaretten sonra bugnk
se)rahatimize hitam verdik.

Yevm-i Perembe 1 0 Mays 131 7 {23 Mays 1901]

Salat- zuhru Ulucami-i erifi'nde eda eyledik. Yarm saat


kadar adrvann banda oturup temaasna doyamadktan sonra
Cami-i erif'den kdk. Ilk iimiz Kutbu'l-Arifin Al1med Gazzi
hazretlerinin
trbe-i
mukaddeseleri1i
ziyarettir.
Hafid-i
n1kerremleri arif-i billah vasl-i ilellal1 (Gazzizade) Abdllatif
hazretleri de orada makburdur.
.

Abdullatif Efendi hazretlerinin te'lifat- adidesi vardr. Fiit111Lfit


Ke1z1l1l-K1,r'fi1t namndaki tefsir-i erifini okumudum. Mefmn-
irfan oldum. Sahib-i varidattr. Eserinin misli yoktur. Kendisinin

57

byk bir adam olduu eserinde1 bellidir. Irfanna ak oldun1.


Bursa'ya azlnetle ziyaret-i aliyelerini Cenab- Hak' dan temenni
.
e)rledim. Inayet-i Hak'la muvaffak oldum. Bilvesile ecdad-
izamlar Ahmed Gazzi hazretlerini de ziyaretle eref-yab oldum.
Asita1e Tahtakale stnde eyh Ahmed Tekkesi 1amyla
ma'ruftur. Arayp bulduk. Halen eyhi bulunan Sri Efendi, limaslahatin Istanbul' a gitmi, merref olamadk. Valide
tarafndan Erefzade Abdullah Rumi hazretlerinin neslindendir.
Pederi tarafndan Ahmed-i Gazzi evladnda1dr. Tekke, trbe ve
hcreler mdde-i umumi-i vilayet [Savc] Reid Bey nan1nda bir
sahib-i hayrn delalet ve nuavenetiyle tan1ir olunmutur.
A

Trbeye dal1il olduumzda


grdmz yaz yledir:

ilk

sandkamn

zerinde

eyl Alted Gnzzf., Gnzze'de tevelliid e;ledi. Or sekiz


yn1'dn 11tlnddis ol1tp ot1z se1e Cn1i-i Ezler'de 1er-i l1i1
1
eyledi. 011 sekiz lcere lnc etti . Reisii. 1l-rtrlLnddisf1 ol11.p inretle
Brsn 'yn geldi. Hnzret-i Msrf'de lilfi:fet nld . Bcrsn'dn b
nsitn1eyi bin eyledi. Be dfn tefsrr-i erf.f tedrfsi ile Kr'1-
Kerrt'i lntebiti. Zlilir ve blitr 1'1'e 11t1r idi. 1 150 (1737)'de
irtillil-i dfir-i bekli b1l:y11rd1 nzizi1'.
11

fin-ke-i [eyl] Dergel-i eyl. Al:1ed1'l-Gnzzf Erf-i


R11fznde es-Seyyid Ali Srrf."

Tafsilat onun altnda gunude-i hak-i gufran ola1 zat- velayet


simahn kim olduunu bize bildiriyordu. Muart1nileyl1 hazretleri
krk sene inziva edip asitaneden dar kmamhr. Menakb
oktur. Hatta Abdllatif Efendi 11azretleri, Kern1nt- Gnzzf
1am1da mustakilen bir kitap te'lif buyurmulardr. Rabbime ok
krler olsn bu sevgili kulu1u kemal-i hrn1etle ziyarete
nuvaffak oldum.
Hafid-i mkerren1leri Abdllatif Efendi hazretleri yanlarnda
mevdu-i rahmet-i Rahman' dr. Sandukalarnn nndeki levhada
.
"Fntiln-y erffe tfsfr-i erfi 1riiellfi Gnzziznde e;l Abdii.llntf E,fedi
58

1247 (1831) 'de irtilml-i d/ir-i beleli b7ytr11.lrrdr. Ketebel.11 Grzzizlide


Ali S1.rrf'' yazldr.
Bu zat- ali-kadri urada size tafsilen anlatmak mmkn
deildir. Hulasatu'l-l1ulasa anlatayn1: Hacc- erif eylemi ve
Cami-i Kebir' de otuz sene ilm-i tefsir ve Hadis okutmutur. Nice
kin1selere yed-i mridanesinden arab- hali nu ettirip ken1al
sahibi etmitir. Ilm-i zahir ve ilm-i balna maliktir. Asar- adidesi
vardr. Kalben o kadar mahabbetim vardr ki, terceme-i hal-i
celilelerini epeyce toplayabildim. Bu abd-i kemteri1 kalbine
mahabbet-i evliyaullah ilka eden nuarunileyhi1 rul1aniyetidir.
Tefsiri'1i1 bir yerinde dedii gibi, bana da mrid-i kamil
kendileri oldu. Garib bir mal1abbet peyda eyledim. Beni
ruhaniyeti Bursa'ya kadar ekdi. Ziyaretiyle eref-yab oldum .

Trbe-i mbareke nnde Sure-i Mlk ve Ihlas- erif okuyup,


Hazret-i Gazzi'ni1 ve Hazret-i Abdllatif'in ve civar- asitanede
medfun olan Gazzizade Mustafa Nesib ve onun n1al1dunu ve
marunileyh Abdllatif Efendi'1i1 pederleri Mehmed Hafid
Efendi'1in ve Hazret-i Abdullatif'in ruhlarna ihda eyledim.
u mersiye Hazret-i Ahmed'l-Gazzi hazretleri hakkndadr .
.
istinsah eyledim:
Frl.r-i rnl- lnlvetf eyl Aled-i Grzzzf lci ol
Merd-i nleL pfr-i pfl.r-Jlllr ftillir11.1l-vfislf1L
Miirid-i rslmb- s1,l'ltlc zfilid 1 trzkvfi-iyer
Mrzzl11zr- _fe1z-i ilfillf f:ftilfir 's-sfilikf1

Nrll-i b'lstfi11.- trrflw.t 1ec1-i b.rc-i fi:fitfib


ers-i rfil- istiknrret ftilmr'z-znlidfr

59

Fnlr- Rfizf-1,.e1kfibet nllfi11e-i devr-i cilfi1


Pfr-i 11 eydli- kerfi1 et ftillir 'l-li.rff1 .

lir 1 tfsir ii elfidisi1 o rtk-i n 'zn1

N1r-brzlii-y teselli ftilLiir 'lffidilf

Millc-i nde ge1ede1' Kntib 1lnl<f ol1Jnd11


Tiirbe-bni 11. nzfz-i ftilu1r'l-l<fiilfl'.

Abd-i kemter dahi Abdllatif Efendi hazretleri hakknda u


medl1iyeyi ina edip, gzelce yazdrp bir ereveye geirterek

kendi elimle ba ularndaki diree asdm. Maksadm istifa'


olnakla beraber arz- il1tiram idi.

60

Medliye
Hrzret-i Abd1llrtf'di firil-i ii.Jt11ii.'l-kitfib
Mrzlrr- srr- velfiyet old1l bf-irtiyfib
yle bir znt-l llLe](firi11t-perver1l rzJvfili1Li
Arz ii11. cildler doltr lcfi:fi deildir bir lcitfib

Bfi-l1ss il1-i lrdfsde lcdreti bfillz idi


l1-i tfsfrde drli ol isbet itzre bil srvfib

Me'l'tbn'- il1 11. lil(e'l'tdir b.cn nsfir delfl


Gfifil olr.n bir olc1 fisfirz1t ol lisse-yfib

Gn._fl.et izlnr eyle;ib lii:retsiz oln ](nbri1e


Bir viicfl.d-i nliye firfi1'-gfildr bfi-il(fl.b

yle bir sfilib-lcerfirettir lci ol Abd1llntif


e1e-i ir_fn1dn. 11 ile ol1 e'e-yfib
Arz- tn'zffit ile Vnsslif ziyfiret eyleyip
Hrzret-i Abdiillntfi1 knbri1i ol kfi-yfib

Ali111 .ffiz l le1 fi-il 1iirid-i Jcfi1il ol


"

Byle bir zfit ziyfiretle ol1rs11. .feyz-yfib

61

Ey H'fdli-y le1-yezel se1de1 reeli. eyler lc.l-


b1, n.bdi1t liirreti1e kl ziyli.retle 11etli.b

Levhann albna unu yazdn1:


"B1rsn'yn. rzzftet ol11.p ziyliret-i nliyyeleriyle tii. errf
old.111 srada s11.11i]nt- .fikriye-i . frzlcfrli.e oln i b 111.rz1zfi.e
i1tfi.d ol111t1r. 1319 (1901)
Hli.lc-pli.y- evliyli. Hiiseyi1t Vn.ssn;f n.1 H1lfli.-yz Mel(.tubf-i
Erli.1et-i Celfle-i Rrsi?:tlit"

Ziyaretle merref olduktan so1ra mstarak- feral1 ve neat


olduum halde dier bir kere grmek zre tekkeden ktk.
.
imdi
gidecein1iz
n1ahal
Ukuzular' dr.
Pnarba
caddesinden doru gidilir. Buras Bursa'n1 en mrtefi'
1oktasdr. Ovaya ve Bursa ehrinin zerine nezaret-i kamile)ri
11avidir. Mahall-i maksuda vardk evvela bu zatlar1 kim
olduunu anlataym. Buhara erenleri1dendir. Iaret-i n1aneviye
zerine ibadetle n1egul olmular ve alem-i bekaya irtil1allerinde
olduklar mahalde defnolunmulardr. Her de kibar-
evliyaullahdan ve keramat bahir zatlardandr.
.

Bunlarn az aasndaki mahall-i mbarekede Kutb- zaman


Hazret-i Hzr Dede kuddise srruht1 medfundur. Hac Bayram
.
Veli hazretlerini1 hulefasndan olup Hazret-i Uftade kuddise
srrul1unun eyhidir. Ekber-i kibar- evliyadandr. Rtbe-i
ilmiyeleri Hazret-i Uftade gibi, bir halifesi olduundan malum
olur. Zevat- muarunileyhimi halisane ziyaret eyledikten sonra
mahall-i ikametimize avdet eyledik
.

Ba' del1t1 salat- asr yi1e Cami-i Kebir' de cemaat-i kbra ile eda
eyleyip pazar gezmee kdk. Her hafta pazartesi, perembe
gnleri pazar kurulur. Civar kylerden peynir, kaymak, tereya
gelir. Sebze, et, zahire her ne aranlsa bulunur. Ayn Yeni Camii
erifin, pazartesi pazar gibidir.

62

Buray gzelce gezdik. Oradan arnn yalklar cihetini de


gezdik. Sonra havlu dokunan yerleri doladk. Vakit de akam
oldu. Mahall-i ikamete gelip istirahate koyulduk. Bu satrlar biraz
sonra yazdn1.

Bursa ars (Kent Mzesi Arivi)

Yevm-i Cuma 1 1 Mays 131 7 [24 Mays 1901]

Bugnk mehudatm hem ml1im hem parlakdr. Ben


yazaym siz okuyunuz. Samiin varsa onlar da dinlesinler.
Sabahleyi1 sekize eyrek vard. Uyandm. Abdest alp Cami-i
Kebir'e salat- fecri eda kasdiyle azinet eyledim.
Maallah, maallal1, cemaatmz cemaat- kbradr. Kema fi's
sabk! Amenerresul" suresi ahirine kadar okunub Ihlas- erif
tilavetinden ve istifardan sonra kan1et okundu. Bade's-selam
salavatland, Fatiha denildikten sonra mezzin efendi, Ayete'!/1

63

Krsi'yi okuyub, akabinde . . 4 ayat- kerin1esini okuyub


sbhanellah dedi. Tesbihler ekildi, dua edildi. Cemaat hep bir
azdan kere, ''La-ilahe illallah" dedi. O dakikada )'reimi
11eybet istila eyledi. Bir hale dar oldum. Cemaat- kbra ile
kelime-i tevhid ekn1ek ne gzel ey!. .. Kubbede aks-i sada vaki
oluyor. Insana baka bir hal veriyor. Fe-sbhanellal1! Dorusu
Cami-i Kebir' in tertib-i salatn pek beendim.
.

Ba' dehu Imam Efendi mihrabiye olarak Sure-i Feth'in


1ihayetinden bir sayfa okudu. Cemaat dald. Nice el1l-i hal
kimseleri kimini murakabede, kimini zikirde, kimini tilavet-i
Kur'a1'da, kimini salavat- erife eker grdm. Cenab- Hakk'a
11amdettim. Gzlerimden kr yalar dktm.
Cami-i erif avlusunda aycdan ay itim. Bir de ahbabm
vard, ona da smarladm. Min-haysi'l-mecmu' drt ay iildi.
aycya kuruu verdim. Yirmi para geri verdi. "Yok, drt ay
idik, alacam yok" dedin1. ''Borcunuz yirmi paradr, Hak
bereket versin" dedi. Meer koca kadeh ay be para imi. Bu
adam tutar ve pek kanaatkardr. Mterisi oktur .

Oradan doruca Istanbul'da Sultan Ahned civarnda nam-


alilerine nisbetle mahallesi olan ekabir-i evliyaullal1dan Akbyk
Sultan hazretlerini ziyarete gittim. Marunileyh 11azretleri
malum olduu zere gavs-i azam Hac Bayram Veli kuddise
srrul1u'l-celi hazretleri1in halife-i mukerremidir. Ake11seddin
11azretlerinin refikidir. Istanbul fethinde memuriyetleri vardr.
Ga)ret zengin idi. Cmle varn fi-sebilillah infak ederdi. Cami-i
Kebir civarnda trbesi kurbnde misafirhanede gece gndz
it'am- mslimin ederdi. Daima akba gezerdi. Bursa'1n kutbu
idi. Pek byk adamdr. Kemalat- ilniyeye sal1ibdir. Hz. Fatih,
marunileyhin hidenat- maneviyesi1den memnu1 olup hakk-
alilerinde arz- tekrimat- bi-gayat [sonsuzlar] eylen1idir. Hatta
eser-i hrmet ve mahabbet-i padiahi olarak mezkur mahalle

14

Mellif burada iaret ettii ayetleri kayd.etmemitir ( Haz.).


64

1am- alilerine nisbetle yadedilmitir. Trbelerine Can1i-i Kebir1in


karsndaki dar sokakdan gidilir.
Trbenin ilk kapsndan girilince bir avlu vardr. Bu avlu
dahilinde drt be hane olup hizmet-i ali)ryesini mtereken
gryorlarm. Ya1i kapsn her sabah birisi aarn. Trbeye
dahil olduumda i kapnn stnde,
11

Ei'tz-billfilLi-rttitt.e'-eytli Li 'r-rrcft.
Bisrillfi.1i'rrrlrttr1i 1r-rrl.frt.
Fr 'le1-e1-e1i1
lfi-ilfile-illrllfil
.
M1 -tlr1111ed11.'r-res1?.l1.llfi.J (Mul1ammed, 47/ 19). Elfi-ie
evliyn-Allfil.i lfi.-lrv_f1-n le1J1.i ve-lfi.-liit yn lze.11 (Yunus,
10/ 62). zn tel111yertii .fi'l-1111.11r .fe'stef11 i-elli'l-lcb11r.
Akbyk Sltn1 lu1zretleri1i rlr ii1L el-Frtiln. Ketebel1
Sn'deddi1L. 1263(1847)"

yazl idi.
Kapdan asl trbeye girdim. Aman Allah'm! Ne rul1aniyet, ne
heybet!. .. Teberrke1 Allah rzas iin iki rekat namaz kldm .
Ba1 dehu Sure-i Mlk ve Il1las- erif ve Fatiha-i erif tilavet edip
gzelce bir dua eyleyerek hasl olan ecr u mesubatdan ruh-
eriflerini hisse-yab ve bu abd-i kemteri de feyz-yab buyurmasn
Hz. Vahibu'l-an1aldan [Allah'tan] haddim olmayarak kemal-i
11uu' ve htdu' ile istirham eyledim. Ve bu kulu1un kalbini
mahabbet-i hasene ile mali ve mnceli eylediinden dolay hamd
sena ettim. Kemal-i adab ile trbeden kp meskenimize
mu' avedetle [dnerek] bu satrlar yazdm.

Cuma namazna i1allah Emir Sultan hazretleri1e gideceim.


imdi saat daha ikidir.

65

Akbyk Tekkesi 1970 (Antlar Kurulu Arivi)

Ziyaret-i Emir Sultan Kuddise-Srruhul-Menan


.
Bursa' da Emir Sulta1, lstanbul'un Eyp Sultan gibidir. ehrin
ark canibinde ve mntehadad. Marunileyh hazretleri
Buhara' dan Medi1e-i Mnevvere'ye terifinde Ravza- pake selam
verip Resulullal1 sallallahu-aleyhi ve sellem efe1diniz hazretleri
selamn almtr. On yedinci veya o1 sekizinci evlad-
Resuldendir. Bursa'y teriflerinde Yldrm Sultan Bayezid Han
hazretlerinin Hu1di Sulta1 nam1daki kerimelerini tezvic eyledi.
Keramah gnde1 zahir bir zat- erif idi.

Bu Camii-i erif, ihtida Hazret-i Emir zaman1da kk olarak


bina olundu. Ba'dehu tevsi' klnd. Yavuz Sultan Selim
hazretlerinin hin1meti vardr. 1210 (1795)'da klliye1 mrif-i
harab olup yedi sene kapal kalm ise de, meayih-i izamdan arif
i billal1 eyh Emi1 Efe1di'nin niyaz ile Sultan Selim-i salis
hazretleri yenide1 bina eylemitir. Sultan Abdulmecid merhun1
zamannda dahi gerek Trbe ve gerekse Cami-i erif
mkemmelen ve tecdiden tamir olunmutur. adrvan ve Cami-i
erif ve Trbe-i erifin tarz- inas pek hodur.
66

Salat- cun1ay cemaatle eda eyledik. Hatib Efendi hutbeyi


..
okurken gya Hazret-i Uftade okuyor sandm. nk
marunileyh burada ok hutbe okumutur. Ba' dehu cemaat
trbenin adrvan1a nazr pencerenin nnde topland. Mezzin
ba efendi tarafnda1 gayet aka1e bir surette Ayete'l-kiirsi,
sonra "eln-ie evliyfiellfil ln-Jnv_f1 nleyli' velfilii11L yelze1r1''
(Yunus, 10/62) ayet-i kerimesi okunup, gzelce bir dua eyledi.
Dua bittikten sonra cemaatin ksn1- a'zam dald. Havas takm
trbeye dahil oldu. Biz de girdik. An1an Allahm! Ne ruhaniyet . . .
Kalbin1 o dakikada mnevver oldu. Sanki dnyadan baka bir
aleme daldm.
"

Emir Sultan Hazretlerinin Trbesi (Mellif)


Hemen kap dibinde adab ve ta'zim ile oturdum. Hatib efendi
ba1da tel ve stnde yeil binii olduu halde gelip Hazret-i
Emir' in ba tarafnda, ''Amene'r-resul''y (Bakara, 2/285-286)
sure nihayetine kadar okudu. Ba' del1u bir hatm-i erif indirib
67

msinn [yal] olan eyh Efendi hazretleri gayet akane ve


halisane ve beliane bir dua-y erif buyurdu. Bizler de halisane
amin-han olduk. Hitam- duada rzaenli'l-lah iki rekat namaz klp
yi1e adab ve ta'zim ile kdm. Sa1dukann ba tarafnda, ''Yfi
Hn.zret-i Prr eseddi1 el-B11J111rf Eir Sltn. kddise srr.l,1t'lte1n11." yazldr. Irtil1alleri 833 (1430)dr. Dier bir levhada
yle yazldr:
.

Ey fi.le1/'L-i velliyete srltrz11 olrz1 E1tir


Ve'y 1ilk-i R11rz rrzlttet-i Rnln.11 oln.1 E1fr
Derece-i ulviye-i 1aneviye sahibi olduuna phe yoktur.
Polad yrekli bir i1san, trbesine girse bir hale duar olur. En
byk burhan budur. Bir tarafta mahdumlar bir tarafta haremleri
ve kerimeleri medfundur. Civar- rahmet medarnda medfun olan
n1eayih-i kiram ve rical-i devleti bir bir yazmak mmk1
deildir. Mazanne-i kiramda1 pek ok ehlullah vardr.
Oradan Zeyniler' e gidildi. Burada arif-i billah Abbdllatif-i
Kudsi kuddise-srruht1 medfundur. Zeynddin Hafi hazretlerinin
halifesidir. Bursa' da ner-i tarik eylen1itir. Bu Zey1iler hududu
dahilinde yz kadar kibar- evliyaullah ve arif-i billahdan zat-
erif medftndur. Mehur Molla Husrev, Molla Hayali dahi
buradadr. Buray ziyarete gelirken slel1a-y iimnetten Kamil
Efendi isminde yetni yalarnda bir zat- erif de bize refakat
eylemi idi.
Muharrir-i ken1ter orada oturup sada-y cehri ile Sure-i Mlk
.
ve Ihlas- erif ve Fatiha-i erif tilavet eyledim. Efendi-i
marunileyh, Arabiyyu'l-ibare aka1e ve halisa1e bir dua etti.
Hem alad, l1em de bizi alatt. Bende1iz o zat- erifi1 alamaa
baladn grdmde o tatan kat ola1 kalbime rikkat gelmedi
diye aladm. Aman ya Rabbi; bu kulun Hseyin' e byle
ziyaretleri nasib eyledin diye sevinlerle hamd kr eyledim.

68

Zeynilerin mezar ta
eklindedir. Orada n1edrese iinde
medfun ola1 Molla Hsrev hazretlerini de ziyaret eyledik.
Marunileyh hazretleri allame-i zaman idi. eyhlislan1 oldu.
Ba' del-azl tedris-i ulum ile megul oldu. Buradaki medreseyi bina
eyledi. Vefatnda, cenazesi Istanbul'dan Bursa'ya 1aklo1t1lup,
medresesine defnolundu.

Medrese yanmd. eyhlislam elebizade Zeynelabidin 1233


(1818)' de yenide1 ina ve derununa ma-i leziz icra eylemiti.
Molla Hsrev hazretlerinin kemalat- ilmiyesini Badat, am,
Msr ve Iran ulemas bile tasdik etn1ilerdir. Kabri1i, Allal1 raz
olsu1, karin-i padial1i Hac Ali Bey efe1di pek gzel yapdr11lar
ve etrafna parn1aklk ekdirmilerdir. Tanda yle yazldr:

Merbn-i il1 ii. liiJ'.er vnris-i 1l111-i l11yr'ft1l-beer


Fnzl- J.trfd-i eser snlib . 'd-Dii.rer ve'l-Grer
Mevln1r7. MtlLr1ed H1srev 886 {1481)
Ziyaret-i aliyyeleriyle merref olduktan sonra narunileyh
hazretlerinin dersl1ane ve ilehanesini ziyaret eyledim.
Medresenin yanndadr. Elyevm l1arabe eklindedir. Kargir ufak
bir oda dersl1anesi, alhndaki karanlk mahal de ileha1esi imi.
Ba'dehu Can1i-i erif'in garb tarafnda medfun olan Molla
Hayali hazretleriti ziyaret eyledim. Bu zat- ali-kadri1 kabrini de
marunileyh Hac Ali Bey, Molla Husrev'in n1ezarn1 ayn
olarak yapdrmdr. Ilm-i zahir ve balnda mahir idi. Abdllatif
Merzifon! hulefasndan idi. erl-i Aknid zerine haiyesi vardr.
875 (1470)'de terk-i masiva eylemitir.

Orada11 tepeye doru trmanmaa baladk. Solunuzda bir


l1arabe grnd ki minaresinden cami-i erif olduunu anladm.
Tahkikahm 11eticesinde ulema ve slel1adan ve Hazret-i Emir'in
akrabasndan P"r Emir Sultan hazretlerinin Cami-i erifi ve

69

trbesi olduunu anladm. Yz seneden ziyadedir


eklinde imi. Ziyaret eyleyip yolumuza devam ettik.

harabe

Bir tepeye ktk. Karmza mehib bir bina kb. Bursa Mektebi Idadi-i Askerisi' di. Buraya Iklar derlermi. Mekteb binas
Dersaadet Idadi-i Askerisi'nin az kkesidir. Fakat bahesi ve
ebniyesi pek gzel ve pek zariftir. Biraz buradaki ayrlkda
oturuldu. Bursa ovasna buradan bakda baka bir letafet
grdm. Gayet havadardr. Rzgardan duramadk. ehirden
buraya kadar gzel ose yol yaplm. O yoldan indik.

Bir mahalle vasl olduk ki, oras Namazgah tabir olunan mahal
imi. Vaka tada1 bir mihrab ile minber vardr. Yakn1da cami-i
erif vardr. Bursa ahalisi, yamur duasna buraya karlar.
Burada toplanr dua ederlermi. Gayet ho bir yerdir. Hatta
zmrt gibi ayr stnde yarm saat kadar istirahat ettik. Oradan
yola revan olup sen1te geldik.

Dergah- Msri-i Niyaziyi Ziyaret

Vaka bu zat- ali-kadr Limni'de medfundur. Menakb- cemile


ve celilesini okuyup da meft1n- kemalat- arifanesi olduum
halde, buradaki dergah- feyz-i iktinah- aliyelerini ziyaret
etmeksizin geivermee bir trl vicda1m raz olmad. Tahkik
ettim; tekkenil gn imi. Cami-i Kebir'in karsnda sokak
ierisindedir. Bani-i evveli kendileridir. Burada nice zamanlar
irad- ibad ile megul olmulard. Bendeniz u yoldaki hissiyat-
hrmetkari-i acizaneden nai Hazret-i Msri'nin ruhaniyetleri
haberdar olup bu kemteri1 feyz-yab olmaklma sebep
olacaklarna yakin hasl etn1i idim. Dergah kaps nne
geldiin1de tan stnde muharrer u ebyab buldum:

Dergel-i Msrf'ye girtl'tez dfv ii. eyt!i1 gliviye

70

Hi ele11ez 1iiuftlc yerleridir lu1viye

Bfirelcnllnl lif.b - zfbfi tel(ye-i Msrf-i di1


Ols11 n 'dfis le1fe ser-igil-i lnviye

M'rif.1 e;ler irnret isteez el-1-i 1ffik


Hfifi lilliil_firkn.ti11, ols-1- 1t1L yfil1 sfiviye

Hrzlvetf vii Kfldirf dergfildr ol1n cii.dfi


irlc-i irki de_frz lcfidir derd-i knlbe dfiviye

Znilcn Srzlfi lisn11drz1 dedi111 trzrili1i


Devr-i Hrz, Abdii.l1tecid1de viis'rz b1ld11. z1viye
1256 (1840)
Evet, zamanlarnda kymeti bilinmedi. ok eza ve cefaya
duar edildi. Edenler mahvoldu. Sonra kymeti bili1di. Dergah
avlusuna girdiim zaman sada-y zikrullal1 samiam tezyin etti.
Semal1anesine gittiimde dervian megul bi-zikrillah olarak
grdm. Bir keye sndm. Ama1 ya Rabbi, o meydan-
ehlullaha nazar ettike Koca Sultan Msri Niyazi'ye bir vakitler bu
meydan cevlan-gah oldu idi. phesiz imdi ruhaniyeti hazr diye
dnyor, duar- heybet oluyordum [heyecanlanyordum] .
Malatya'dan seyahate kt zaman yedinde bulu1durduu
teberi grdke hissiyatm bsbt1 galeyana geldi. Nihayet
dergahda okduran1ayp ktm. eyl1 efendi ho ve ehl-i hal bir

71

zatdrs. Merref oldum. Ba'dehft Cami-i Kebir'e ikindi 1amazna


yetitim.
Trbe-i elebi Sultan Mehmed Han' Ziyaret

Trbenin harici hakknda evvelce tafsilat vermitin1. imdi


evvela maruniley hakknda malum olan vereyin. Ce1net
mekan Yldrn1 Bayezid Han hazretleri sulbnden 781 (1379 )
sene-i hicriyesinde zinet-bah-i mehd-i vcftd olmu ve 816 (1413)
se1esinde clfts- humayunlar ve 824 (1421) se1esinde de
irtil1alleri vuku bulmutur. Bu trbede taht-niin-i kurb-
rahmettir. Edirnede vefat edip 1a'- mafiret-naklar krk elli
g1 so1ra Bursa'ya nakl ile buraya defnolund. Abid ve zahid idi.
Ziyaretlerinden faide-i kesire hasl olur.
"

Devletimizin bani-i sanisidir. Trbesinin dnyada ei yoktur.


Sandukas da inidendir. Hem o zaman1 sanat- 11azikesi eseridir.
Bu trbeye gidip inideki rengi, 1ak grmeli. Hayra1 olmamak
gayr- mmkndr. Trbede ehzade Sultan Mustafa medfundur
ki, evladdr. Iz1ik mutasarrf iken Sulta1 Murad hazretleri hile
ile ehid etmitir 826 (1423). !kinci mahdumlar ehzade Ahmed
elebi dahi burada medfundur. 839 (1435)'da ehid oldu. Harem-i
alileri ile ahfad- kiramlar burada n1edfundur. Hepsinin
sandukas inidir.

u1u da re1di111 ki, Hazret-i Padiah hayatlar1da Cami-i


erifin byk kubbesine byk fener yakdrrlarm. Bu
kubbenin ortas deliktir. Uzerinde etraf pencereli bir ufak
kubbecik vardr. Bunun iine bir fener asdrrlarm, ok ziya
11eredermi. Bir rivayette gece uzaktan ehre gelenler yolu
bulsun diye. Dier bir rivayette padiah hazretleri uykuya
yattklar zaman s11ermi ki, halk padiah1 yath11 bilsin diye.
Bu fener murftr- zaman elden ele gemi; fakat Ahn1ed Vefik

15

Burada "eyh Efendi" denilen zat Mehmet emseddin Msri" dir. Limni' ye
yapt seyahatlar anJatt Dildar- emsi basld (stanbul, 2010). (Haz.).
72

Paa'nn hin1metiyle, bulunarak antika mesabesinde


asdrlmtr.

kubbeye

Ba' dehu arya gelip Koza Han' 111 gezdim. imdi Bursa' da
herkes bcek bytyor. Yaknda n1ahsul meydana geldi mi, hep
kyller buraya getirirler ve burada tccara satarlarm. Tccar
da burada hazr bulunur. Rai ne ise, Duyun- Umumiye
vesatahyle frul1t [sahlr] olunur ve Duyun- Umuniye hissesine
deni aldktan sonra st yann kyllere verir, kyl de malnn
derhal elinden khna mesrur olur gidermi.
Oradan B11rsa'111 havlu dokunan tezgahlarn gezdi111. Birok
amele iliyordu. Temaas hotur. Arlk akam olduu iin
bug1k seyahahmza nihayet verdik.

73

Koza Han'da ipek sat (Bursa Kent Mzesi Arivi)


Bir Garibe

Gee11 k, Ahmed Gazzizade Abdllatif Efendi hazretlerinin


F,t11Juit- Ketz;l'l-K1r'r1L namndaki Fatiha-y erif Tefsiri'ni
mutalaa edip, bu tefsir bendenizde byk bir te'si 11usle
getirn1i ve onun neticesi olarak zaten evliyaullaha olan
mahabbetim mzdad olmakla beraber mellif-i muhteremi eyh
Abdllatif Efendi hazretlerine son derecede bir hrmet ve

74

mahabbet peyda eylemi ve bu hali arzu-y ziyarete kadar


vardrm hm.
Bursa'ya azin1et 1iyeti takviyet-pezir olduu bir zamanda
fakire tevecch bulu1du. Bayezid'deki Ktphane-i Umumi
11afz- ktb Tal1sin Efendi hazretleri menakb- evliya merakls
olan bu kemtere, eline bir kitab geirdiini ve Abdllatif in eseri
olduunu bilbeyan mutalaa etmekliimi emretti. Mutalaasna
itaban olduumda marunileyh hazretlerinin 1245 (1829)
tarihine kadar Bursa' da gelmi gn selatin, ehzade-gar,
vzera, evliyaullah hakknda tafsilah cem eylemi olduklarn
grdmde pek mesrur oldum.
Bu kitap, altm bu kadar senedir Maarif Nezareti mahzeninde
kitaplar arasnda kalm, geenlerde perakende kitaplar arasnda
ktphaneye gnderilmitir. Hazret-i Abdllatif' e olan mal1abbet
i mahsusa-i fakira1en1e ve Bursa'ya seyahat emeli uyanmas1a
1azara1 bu kitabn altm bu kadar se1e sonra meydana kp
elime gen1esini marunileyhin bir kerametinden baka bir eye
11emledemedim.
Evet, Hseyin-i kemter, madem ki kendisine muhabbet,
hrmet izhar ediyor, o da altm bu kadar senelik bir kitabnn
elime gemesi1e sebeb-i yegane oluyor. Gya ki, "B11, lcitnb ok1,
isti1snl, et, Brsn 'yn giderlce bernberi1de gt'ii.r, b snn rel-1iin
ols,. B .1r1ln lep evliyn:llnl ziynret et, lci1t oldklnr olc1, nln,
.
.feyz b1Z rs.1" diye Hazret-i Abdllatif bu fakire n1a1evi bir iaret
veriyor. Oyledir, hi phe yok. Acizleri zaman- alilerine
yetiemedimse ruha1iyetleri imdad-res oldu. Kuddise-srruhu'l
aziz16.

16

Burada sz edilen eser, Abdllatif Efendi'nin Bursa' da yetien alim,


sfifi, ak ve abdallardan bahsettii Ravzctu 'l-mflihun adl eserin muhtasar
olan Hulasat1, 'l-Vefeyat veya bu eserde mellifin ska zikrettii adyla Kble
nma-y Kabet 'l-Uak olsa gerektir. (Haz.)
75

Yevm-i Cumartesi 12 Mays 131 7 [25 Mays 1901]

Bugn sabahleyin ahbab ziyaretine khk. Biraz doladk. Vakt


i zuhurun takarrubu mnasebetiyle Cami-i Kebir'e gittik. Cami-i
erif hakknda bir para malumat dala vereyim. Miberin sa
tarafda bir yeil j vardr. Onun nde her kim krk g1 sabah
namaz klarsa Hzr aleyhisselama mulaki olur, diye baz
evliyaullahdan naklen bizim Abdllatif Efendi hazretlerinin Kble11crfi.-y Kn 'be t 1 'l-Ufi.k'nda okumutum. Yeil vav hakikaten
vardr. Ashab- hayrdan birisi de oraya gzelce bir seccade
yap11. Arasra teberrke1 rzaen-lillah orada fakir de namaz
kldm.
Bundan baka le, ikidi ve yats namazlarndan evvel birer
hafz hatim srerler. Mihrabda oturur, yzn cemaate dner bir
eyrek saat nce balar mezzin ''sallu'' deyinceye kadar okur;
"sallu" denildi mi, "Fatiha" der. Bu adeti de mstahse1 grdm.
Bir de mahfel ile minber aras1da, adrva1 arasnda yedi kandil
vardr. Yediler tabir oluan 'abdal- said ekseri onda cem olurlar
diye eser-i mezkurda okudum. Ravisi evliyaullahtr.
Cami-i erif celeri bir minareli imi. Sonra Yavuz Sultan
Selim Han- Saru hazretleri sa tarafdaki minareyi ina ettirmitir .
Bu minareni1 ifte merdiveni vardr. Iki kii bir birini
grmeksizin erefeye vasl olr. Padiah- marunileyh 11azretleri
Haremeyn seferine terif ederlerke1 bina eylemilerdir. Balada
yazdm vechile Cami-i erif civarndaki engel Hamam'n ina
ettirip, mezkur minarenin mesarifine vakf buyurmulardr.

u beyti de Cami-i erif deruunda bir levhada okudum. Pek


houma gitti. Istisah eyledim:

Yn cn i'(1 JL-/lrJS .ff:-yev1 i'l-ce 'rJ1l

Cezfi.e bifi. kesebet eydfli bi-ndli'r-Rn.l:1n1


Cami-i erif' den kdmzda sabahleyin azza layk bol
ya ve peynir ve tere otuyla a'la peynirli pide yaphrp
76

yuvarladkd. Ondan nai bir hararet-i azime istila eyledii cihetle


kendimizi ar iinde bir erbeti dkkanna attk. Hararetiniz
varsa, biraz anlataym da teza)rftd etsi1.
Bursa'nn erbetileri vasfa aya1dr. Limonata, portakal,

lf-J

bahusus zm erbeti yaparlar. u


ekilde demir atal vardr.
Kei Da'ndan getirilmi gayet temiz kar parasn o atala
saplam. imdi siz erbet istediniz mi, o kardan bir para
bardan iine kor, bir kakla kartrp kar eridir ve size takdim
eder. Kar pek temizdir. Bizin1 lstanbul karna benzen1ez.

Biraz teskin-i hararet ettikten so1ra Yeni Kaplca'ya gitdik. Bu


kaplca ekirge yolundadr. Cefalzade bir vezirin bina
kerdesidir. Bu kaplca hem ten1iz, hem de ferahdr. Kapsnn
stnde u levha asldr:
Soy.. bIL cn.1ekli.11.n. cisr-i .ryli.11.1 irli.et kl
Bn.lcp ir'fit- cfi1n. vecl-i cfin11111 ziyfiret lcl
Gi'rip lnvz- sn:fnyn. ylcn ler yn tn.1111.ret lcl
.
Cffi ek1e biiril1 al cfte gi'r ln.1,.t1.,.li1rtn. rn.lnt kl

Dier levhada yle yazldr:


Gele11. ecr117- diller b11dn. erle111 b.l1n.dn gibez
Hrzlcf-i tlnk. dese devfi-gfil sezfidr b'lt

Soyunduk. Bu kaplca da eski kaplcann ayn ise de suyu


kkrtldr. Bunun havuzu byke ve az deri1cedir. Soukluk
mahalli pek houma gitti. Cesimi bir kubbe alt1dadr. Orta
yeri1de bir kar derinlikde ve drt arn murabba111da bir havuz
vardr. Havuzun orta yerinde yarn arn irtifanda bir tan
zerine bir Mevlevi sikkesi konuln1utur. Sar da vardr,
tatandr. Sikkenin tepesinden souk su nebean eder. I 11amamda
scaktan rahatsz olanlar bu souk sudan yzlerini ykar ve

77

sikkenin tepesinde1 nebean


bendenizin pek houma gitti.

eden

sudan

ierler.

Bilmem

Yeni Kaplca (Mellif)


Hamamda ok elendik. Fe1alk gelince kendimi buraya
atardm. Iin1 yanarken eilip sikke-i Mevla1a'1n tepesinden
kan sudan ierdim. Sanrdm ki, yed-i Mevlana' dan mau'l-hayat
1u ediyorum. Mevlevilerde eyhleri1e ta'zimen eilmek adeti
olduu malumu1uzdur. ite buradan su imek iin de eilmek
lazmdr. O kadar houma gitti ki, tarif edemem. Be on kere gelip
su itim. Ve yle tebih eyledim: Ak- hakikide yanp tutuanlar
ite byle bir mrid-i kamilden buz gibi erbet-i ak ier teskin-i
at eyler [susuzluu1u giderir] .

Suyu ierken fakir ta1zin1-kerdesi olan u beyit hahrn1a geldi:


Ut1Lrr11L keLter-i Vnssrz.f'n e_fn'nt e;ler
DiiereL pli:yi11e be1, Hnzret-i Mevlfi.11,n'r11

78

Oradan i havuzlarn olduu yere girdim. Kapnn st1e ini


zerine, 11Bi1il-i Riistet Dilril" yazs gzme ilitii gibi, ieride
suyun akd arslanaz1n stnde, " Iii-erfe nle'l-slil1't''
yazldr [Islam' dan dal1a stn bir eref yoktur]. Onun altnda
yi1e ini zerinde yazlm u cmleyi oktdum: Hnzn ln.vz1'l
cin" [ite cennet 11avuzu].

/1

Arslanaz ki, tadan yaplm bir arslan kafasdr. Su buradan


kk bir havuza akar. O havuzdan da byk mdevver havuza
akar. Oradan doru laama gider. Kenarda suret-i daimede akar
musluklar ve alt1da kur1alar ve bundan baka ufak tekneler
vardr ki, i1san ii1e girer, rahata oturur.
Dadan kt gibi hamama gelen scak suyun olduu halvete
girdik. Buhar- ma' dan bir mddet birbirimizi gremedik. Sonra
gzlerimiz alt. Grmee baladk. Hilaf olmasn, asl kaynar su
bilek kalnl1dadr. Bunun sere parma kalnlnda bir
parasn hamama almlar. Bacak kalnlnda souk su
kartrmlar da yine hamamda havuza girildii zaman i1san ok
dayanamaz bir haldedir.
Efendi amcam bendenize 11itaben: "Biz byle birka misli
souk su katlm u scak suya tahamml edemiyoruz. Ahirette
insa1n hali ne olur?" diye diinp alamaya balaynca, kalbi
abanoz gibi poladlam olan Hseyin kemteri1i dahi o
dnceye da'vetle, fi'l-hakika halin1izin harab olduu1u ve
ancak inayet-i Rahma1iye ve efa'at- Peygamberiye sayesinde
inallah o halleri grmeyeceimizi derk ile mteselli olduk.
Hatrma, esteizu-billah, Fe-veylii1 lil-1't1.srllf1" (Maun, 107/ 4)
[yazklar olsun o namaz klanlara ! .. ] ayet-i kerin1esi geldi de
titedim.
/1

Gzelce ykandktan sonra kp biraz istirahatte1 sonra bir


eyrek hamama verdik. Doruca Muradiye'ye tevclh-i azimet
eyledik. Cami-i erifde ikindi namazn eda eyledik. Bu cami-i
erifin tarz- inas elebi Sultan Mehn1ed Cami-i erifi'nin tarz-
79

inas1 andrr. Yeni tamir olunn1u. Bu1un havuzu yoktur. Etraf


kamilen kar- kadim inidir. Pek rul1-nvaz bir cami-i eriftir.
Oradan trbeye dahil olduk. Etraf imir ve gl aalaryla
nuhat olduu gibi, drt yz senelik narlar da gya o
merkad-i mbareki gneten muhafaza iin olanca kuvvetiyle dal
budak salm ve trbe bahesinde gkyzn gzetmez bir hale
getirmitir. Gayet lo olmutur. Girer girmez kalplerimizi bir
heybet istila eyledi. Huzur- maneviyesine gitmekte olduumuz o
koca padiahn Macarlarla gnlerce temadi edip dmanlarn
mal1vedercesine ettikleri hun-rizane (ka1 dkc] muharebeyi ve
kemalat-
zahire
ve
batmasn
dndke
trbeye
yaklaamyacak bir halde hissiyat- arnika duar oldum.
Trbenin kapsnn saa o kadar musannadr ki, antikacln
kemale geldii u zamanda bir baha takdir edemezler. Trbenin
de misli yoktur. Trbe1in derununda sanduka fila1 gremezsiniz.
Size bir tarif edeyim: Trbe, murabbau'-ekildir. Orta yerinde
drt direk vardr ki, bu1lar kubbe1i1 istinad-gahdr. Kubbe alt
yani bu direklerin aras beyaz mern1er delidir. Direkten diree
de parmaklk ekilidir. Bu mern1erlerin orta yerinde ii toprak
memlu bir lahd/kabir vardr. Bir arn yksekliindedir. Orta yeri
topraktr. Bu lahd kubbenin tam ortasndadr. Kubbenin alen1inin
olduu yer delik ve aktr. Hazret-i Padiah, byle vasiyet
etnitir. "Rnluet-i illiJiye ](nbritti ii.stii.1e dii.sii.", den1itir. Den
yamurlarn te'siratyla, lahd iinden otlar yetin1itir. u hali
grdm zamanki hissiyatn1 ilelebet hatra-pira [hatram
ssler] dr.
Ziyaretle eref-yab oldukdan so1ra etrafn gezdik. Mstakile1
be kadar trbe vardr.

elzlide Aled Hn1- 832 (1429)


elzlide Orln 834 (1431)
80

elzlide Mnl1:rd elebi 839 (1435)


elzlide Y1tslf elebi 839 (1435)
elzlide Aln.1ddi1 846 (1442)
elzlide S1ltn Alued 919 (1513)
K'.iiilc Al1ed elebi 855(1451)
elzlide S1ltn M1st17:fn. 875(1470)
elzlide Abd1lllil 888(1483)
Sltn.1L Cel 900(1495)
elzlide Mnltd Hn.1 913(1507)
S1ltn.1L M1lS(l 918 (1512)
hazeratnn
kitab-
vcudlar
mahfuzdur.
Bugnk
ziyaretimize hitan1 verdikden sonra doruca meske1imize avdet
eyledik.

Yevm-i Pazar 13 Mays 131 7 [26 Mays 1 901]

Bugn ilk iim Ismail Hakk hazretlerinin merkad-i pakini


ziyaret oldu. Garib bir mahabbet ki aradan bir g1 geerse
itiyak- azim husule geliyor. Trbesine can alyorum. Kemal-i
adab ile ziyaret ve trbesinde Sure-i Mlk ve Ihlas- erif ve
Fatiha-i erif tilavet eyledim. eref-yab oldum. Ell1amdulillahi
Rabbi'l-alemin.

Trbe, tekke ve hcreler pek gzel tamir olunmutur. Ihyas1a


badi ola1 zat karin-i 11azret-i ehriyari Hac Ali Bey'dir. Drt yz
liray mtecaviz para sarf etmitir. Kim ne derse desin, evliya
n1uhibbi bir adamdr. Bu gibi asar- hayriyyesi1i grdke
kymet-inas bir zat olduunu anlyorum. Sa'yi mekur olsun!

81

Oradan sonra, mehur Deveciler Kabristan' n ziyarete gittin1.


Bu Kabristan, bizim Merkez Efendi Kabristan'ndan bykedir.
Ortasndan oe yolu alm, ikiye blnm. Burada da la-yuad
evliyaullah medfun imi.7 Sultan Murad Han- Sa1i 11azretleri
zamannda irtihal-i dar- beka eyleye1 Abdal Mehn1ed
11azretlerini ziyaret eyledim. Maru1ileyh, Bursa' da Abdal
Sulta1 nan1yla ma'ruftur. Mstakilen bir trbesi ve cami-i erifi
vardr. Trbelerinde denildii gibi, asar- celal vardr. Keramat-
bahire ricalindendir.
Evi veya dkkan olup da satmak isteyenler mteri zuhuruna
sebep olsun iin trbesi1in kiremidi1den bir tanesini alp ariyeten
ev veya dkkann zerine kormu. Li-l1ikmeti'llal1 gayet abuk
n1teri zuhur edermi. Buna ahali itikad- tam ile mu'tekiddirler.
Bir de marunileyh hazretlerini1 "ayakkabs'' varm. Vaz-
hami edemeyen kadnlar iine su koyup ierlermi, akabinde
ocuk diinyaya gelirmi. Bunlara 1asl hrnet olunmaz.
Hayatlarnda ibadullah irad, ale11-i bekaya intikallerinde
ruha1iyetleriyle mnet-i Muhamn1ed'i dil-ad ederler.
Kemalat- ilmiyesi, Erezade Rumi ve Molla Fenari hazerat
gibi, kibar- evliyaullahdan muridleri olmakla a1lalr. Bu
civarda "Hasr-pu Dede'' hazretleri de medfundur. Asl1ab- terk
ve tecridden asla dnya nedir bilmemi erlerdendir. Ziyaretiyle
eref-yab oldum.
Yi1e bu mezarista1da medfun "Tak)ryeduz Mel1med Dede"
hazretlerini
ziyaret
eyledim.
Marunileyh
hazretleri
Burseviyyu'l-asl olup, ashab- terk ve tecriddendir. ''Daima
Beytullah tavaf edip tayy- mekanla cebel-i Kaf' seyr ederim"
buyurnu. Seng-i mezar ziyaret-gal1 ve n1etaf- zmre-i agahtr.

B u mezarlk tamamen ortadan kalkmtr.(Demirtapaa Endstri Meslek


Lisesi'nden Abdal Meluned Trbesi'ne kadar uzanyordu.)
17

82

Ba' dehu, o civarda dergah bulunan Kaygusuz Baba


hazretlerini ziyaret eyledim. Mustakillen trbesi yoktur.
Mustarak- tevhid idi. Keramat sahib i bir merd-i ali himmettir.
Kaddesallahu esrarel1n1.
Bug1e kadar Bursa' da ziyaret eylediim evliyaullah size
tafsile1 yazsam, belki usan verir korkusuyla en mel1urlarn
yazdm. Yoksa Bursa' da alt yz mtecaviz evliyaullah medfun
ve rahmet-i sbhaniyeye makrundur. Cenab- Hak cmlemizi
efaatlerine nail ve maksudat- dnyeviye ve hayriyemizi hasl
buyursun. Amin, bi-hrmeti nebiyyi'l-murselin.
"

Salat- zuhru eda maksadyla Kayhan Can1i-i erifi'1e gidildi.


Bu cami-i erife ahali, Kaygan Camii derler. Yanltr. Messis-i
bnyan- devlet, Sultan Osman Han hazretlerinin ceddi Sleyman
ah l1azretleri1in reisi bulunduu Kayhan Kabilesi namna
nisbetle, selatin-i salifeden biri tarafndan bina olunmutur.
Yanm, ba' dehu Halil isminde bir sahib-i hayr tarafndan
tecdide1 ina olunmutur. Tarz- i1as pek hotur. Cami-i erif
drt direk zerine bi1a olunmutur. Burada Hazret-i Uftade
i' tikaf eylemidi.

Bugnk
programmzda
Orhan
Cami-i
erifi'yle
Ktpha1esi'ni de ziyaret vard. Doruca Orhan Cami-i erifi'ne
gittik. Ulucami-i erife yakndr. Bursa' da en eski ve e1 evvel bina
olu1an bu Cami-i erif' tir. O vakti1 mimarln irae eder.
Ktphanesi Cami-i erif'in sol tarafndadr. Burada baz
nevadir asar olduunu haber almdm. Ktphaneye girdim.
Hafz- ktb efe1di, kitablar iin fihrist izmekle megul imi.
Be1deniz fihrist isteyince elinde izn1ekde olduu fihristi verdi.
Kitaplarn ksm- a'zan1 sraya koymu. Biraz gz gezdirdim .
Ilm-i tefsir, hadis ve tasavvufa dair elyazmas pek kymet-dar asar
mahade ettim.

Brldrzride namndaki tasavvufa ve teracimi-i ahvale olan eseri

saatlerce mutalaa etdik. Bizim Abdlllatif Efendi hazretlerinin u


83

eserlerini grdm: F11.tlllnt- Ke1zii.1l-r_ffi11 Tfsrr-i Ne1l Mec1tfi11l


1
Bnl:rey11 Rnvzrzt11l-M1fiilfl1 Nie1fikb-. Evliyfi, Kerfi1fit- Al1ed
1
Gnzz erl-i M{tfil11l-Gn.yb H1lfisfit11l-Vfeyfit yrzl1t Kble-1ii1fi-yz
1
Kfibet1.1l-Ufik. Ahmed Gazzi hazretleri1in de Mizfi.111l-Al<nid
11am1daki bir eseri1i grdn1.
Abdllatif Efendi 11azretleri mrn ktphanede geirni ki,
asarnda bahsettii asar- nadire buna burhandr. Kendisi de pek
ok ktb-i 11efise ihda eylemi. Ne ilim muhibbi, ne hayr-hah bir
zat- ali-kadr idi. Kuddise srruhu'l-aziz .

Ismail Hakk hazretlerinin mezar ta pek girift yazldndan


okuyamamhm. Burada bir sfueti msadif-i nazarm oldu ki
udur:

K 1.tb- zn1fi1e eyl s'l'Jtfiil-i Hnkl< b1 l<i1


Eridi il1 ii znl.ir 1 bnt1dn Hnl<l<'n gnyet

Old belite tfiir J1ds-i rff.l1 piir-fefi1e


Miisteridfi.1 eyledi i{tfide llik-i .firlw.te

Tn.lrfr etti Hfidiyfi tn.ril-i snl-i ril.leti11.


Hnk Hrzk dedi nzrreyledi Hnkk E_fe1di cer1ete
1137(1725)

.
ikindi vakti takarrub eyledii cil1etle cemaat- kbra ile eda-y
salat iin can1i-i erife gidildi. Ba' de eda-y salat- asr doruca
Gemlik osesi' nde ky kahvesine gittik. Bu alen1 de baka bir
alemdir. Saat on bir buua kadar oturduk. Istanbul yolcular
.

84

zuhur etmee balad. Onlar seyrettik. Bu taraflarnda bir


kyllk alemi vardr ki, doyulmaz.

Aksu Ky

1950 (Bursa Aratrmalar

Merkezi)

Yevm-i Pazartesi 14 Mays 131 7 [27 Mays 1 901]

Bu sabahleyin erkenden kalktk. Niyetimiz Kara Mustafa


Kaplcas'na gitnektir. Hava gayet sisli idi. Gne kubbe-yi
semaya ykseldike, sis de ona musabaka edermi gibi, Kei
Da'na doru e kilmee balamd.
Arabaya bindik. Evvelce size medh u sitayiinde bulunduum
o korudan gemee baladk. Blbller t)rorlar. Asvat-
latifeleriyle bizi istikbal ediyorlard. Yol gayet muntazandr. Yeni
sulanm. Dorusu bu kuun sadas1 di1lemeyi pek severim.
Fakat mteessir de olurum. imdiye kadar pek ok defalar
valihane dinledin1se de bu sabah kadar mteessir olduum
zaman olmamtr. Araba birden bire durdu. Bir de baktm ki,

85

gelmiiz. Anlamal ki, 1e kadar tefekkrat- airaneye dalmz da


o uzun yolun ne vakit tay edildiinden haber-dar olmamz.
Bu kaplca Ye1i Kaplca'n1 az aas1dadr. Soyunulacak yeri
tpk bizin1 Istanbul 11amamlarnn dars gibidir. Soyu1duk,
hanana dahil olduk. Kubbeli filan deildir. Adeta ev 11amam
gibi, iki kurna ve iki banyodan ibarettir. Gayet temizdir.
Hamamn buras Ceneviz zamanndan kalmadr. D tarafn Kara
Mustafa isminde evliyaullahtan bir zat- ali-kadr bina eylemitir.
Suyu gm n1ade1i1den nebea1 eyledii iin gm renginde
berraktr. Az mavimbraktr. Bir iki saat ieride elendik.
Ba1yolara girdik, kdk. Kurnalarda yka1dk. Sa tarafdaki
kur1ada En1ir Sultan hazretleri yka1mlardr. Merza [l1astalar],
teberrken istifa niyetiyle orada ykanrlar. Biz de teberrken bu
kurnada ykandk ve abdest aldk. Kurnann yannda tal1ta vardr.
Onu ekerseniz, Emir Sultan'n kaden1-i eriflerini grrsnz.
Yani ayan basb ta vardr ki, li-l1ikmetillah ukur olmu ve
ayaklarnn ek.li kmbr. Merzalar su koyup ierler. Bu zamana
kadar el yz srle srle ta adeta yenmitir. Bu fakir de
eildim, hem ptn1, hem de iinden su itim.

86

-.

...

ekirge'de kaplcalar (Bursa Kent Mzesi Arivi)


Emir Sultan hazretleri pek byk zat- ali-kadrdir. Balada
yazdm vechile Resulullah sallahu aleyhi ve sellem efendimize
Ravza- Mutahhara' da selam verip, Ravza- mbarekeden "ve
aleyke's-selam ya veledi" nidas iitilmitir. Msbet ve
muhakkakdr. Merak edenler Bnldrznde, Gii.ldeste ve Kble-11.t11Ln-y
Knbet.'l-ufik nam eserlere baksn. Fahr-i alem sallallahu aleyhi ve
sellem efendimiz hazretlerinin on sekizinci evladdr.
Silsile-i nisbet-i aliyyeleri ber-vech-i atidir: E11ir Sultan
Muhammed emsddin el-Buhari b. Seyyid Muhammed b.
Seyyid Ali b. Seyyid Muhammed b. Seyyid Hseyin b. Ali b.
Seyyid Muhammed b. Seyyid Muhammed Mehdi b. Seyyid
Hasenu'l-Askeri b. Ali Taki b. Muhammed Naki b. Ali Rza b.
Musa Kazm b. Cafer Sadk b. Muhammed Bakr b. Ali

87

Zeynelabidin b. Hazret-i Hseyin b. Hazret-i Ali rdvanullahi


taala aleyhim ecmain.
Medi1e-i Mnevvere'den Bursa'ya iaret-i maneviye ile
gelmitir. Li-hikmetillah gzne grne1 nurdan bir ka1dili takib
ederek Bursa'ya kadar gelmi ve o ka1dil, b beldede gz1den
tlhan olmakla burada ikamet edeceine bir iaret-i maneviye
olduunu bilerek vcud- mbarekleriyle merref klmlardr.
Byle bir zatn hak-i payini gzlere srme yapmal. Cenab-
Hakk' a hamd olsu1; bunu da grdm. Ziyaret ettim ve ifa
11iyetiyle su itim.
Hamamdan kp orada drt yol aznda kahveci bir ihtiyar
baba vardr. Ona birer tiryaki kahvesi piirtip itik. Bir mddet
etrafn temaas1da1 sonra yine bir araba ile avdet eyledik. Bu
yolun az ilerisinde ve ekirge yolu kenarndaki mezaristanda
vekayi-i hayaliyesiyle mehur ola1 Karagz'n veya Hac
Evhad'n mezar vard. Neide-i atiye ta1da yazldr:
Nn.lc- s1' rerz eder l.ilsiide rii.'yet perdesi
Hfice-i liikt-i ezelde1dir llllkfkrt perdesi

Sfreti S'f1retde 1ii.111.lci1dir teLnn eyle1elc


Hfiil ol1nz n.y- irfnn. bnsfret perdesi

Her 1eye ffi1 ile brzlcsr1 ol1r i ilikilr


K.lrr istilfi cilfi.1 lfib- gn:fZet perdesi

B ln.yill-i ille1i gzde'IL geirelcdir lrii.1er


Nice te1de gzleri rrn.Jvetti sfi.ret perdesi

88

e1'-i nkln yn. 1d11.r'f.tp tn.svfr-i cis'J'ti1de11 gee11


.
Aderi fi1ed 1 f i.d etrrelcde n.zfet perdesi
A

Dergel-i Al-i Abndn. 11stnl(i111 ol KeJ.terf


Gsterir vnldet ili11. l(n.llcdkdn. kesret perdesi
Bursallarn rivayetine baklrsa, bu Karagz'le Hac Evhad,
Sultan Murad Han- sani zaman1da cami-i erifleri bina
olu1urke1 orada alrlarn1. Bunlar birbirleriyle tuhaf tuhaf
nuhavere ettike, amele ii terk eder. Bunlar temaa edip,
gln1eden katlrlarm. ilerin srncenede kaldna vakf olan
padiah- enam 11azretleri her ikisi1i1 kitab- vct1du1u medfn
bulunduklar hazine-i irfanda hfzettirn1ilerdir. El-uhdetu ale'rrav. . .

Ba' dehu bir iki saat kadar akraba ve ahbaba mektuplar


tahririyle megul olu1du. Saat sekiz raddelerinde, aheste aheste
Ulucan1i-i erifin ba1isi Yldrm Bayezid Han 11azretleriti
ziyarete gittik. Cennet mekan maru1ileyh hazretlerinin trbe-i
n1nifeleri ehrin canib-i arkisinde adeta haric-i ehirde Badat
Yolu denilen tarik zerindedir. Etraf bir zaman namur iken
harab olup sekenesi azalm iken, al1iren Tatar ve Muhacirler
oralar yeniden in1ara aldklar cihetle, Cami ve Trbe-i erif'in
etraf epeyce enlenmitir. Hakan- marunileyh, Timur- bi
nurun taht- esaretinde terk-i hayat- mste'ar eyleyb, na'-
mafiret-naklar buraya naklolunmutu. Trbeye yaklatka
vukuat- taril1iye yreimi paralamaya, adeta n1starak- ht111
olmaa baladm.
Sultan
Murad
Ha11-
evvel
hazretlerinin
mahdum-
mfahhamlardr. 761(1360)' de kadem-nihade-i mehd-i uhud
olup, 791(1389)' de calis-i taht- celis-i Osmani ve 805(1402)
a'bann on bei1ci gn tarik-i dar- fani olmulardr. Mddet-i
mr-i erifleri krk drtdr.
89

Yldrm Klliyesi'nin bir grnts (Bursa Kent Mzesi Arivi)


Dahil-i trbede o kadar zinet yoktur. Selatin-i salife naslsa
trbe-i eriflerini1 imarna pek ehen1niyet vermemilerdir. Fakat
asr- celil-i Abdull1amid Han- Sa1i' de gerek trbe, gerek
ittisalindeki cami-i erif mkemmele1 bir suret-i rasi1ede ta'mir
ve tecdid edilmitir. Trbe-i erifede, mahdumlar Isa elebi ile
.
iki kerimeleri medfundur. Isa elebi, pederinin vefatyla Bursa
valisi olmutu. Fakat elebi Sltan Mehmed Han tarafndan ehid
edilmitir. 812(1409). Trbe-i erifede deve derisi zeri1e yazlm
kebir Mushaf- erif vardr.

Cami-i erif ve medrese ve imareti vardr. Can1i-i erif pek


sanatldr. elebi Sultan Mehmed Cami-i erifi'nin ayndr. Yalnz
bu1da ini yokdur. Baka bir ivededir. Mihrab, nadiru'lemsaldir. Ii1de 11avuz yoktur. Trbe ve cami-i erif bir tepe
zerindedir. Burada ayr stnde oturduk. Bursa ehri buradan
baka trl gr1yor. Bursa ovas ise, bir kalie-i zmrdi1 gibi
nazar-aradr. Gzmzn nnde cilve-ger-i letafet idi. Oradan
istasyona indik. oseden aheste aheste Bursa'ya avdet eyledik.
Bugnk seyahatimiz bu kadardr.

90

Yevm-i Sal 15 Mays 131 7 {28 Mays 1 901]

Bugn uyandm zaman derunuma Hazret-i Uftade'nin


ziyareti ate-i ak dmd. Ve drt gn vardr ki, eref-i
ziyaretleriyle merref olamamtm. Derhal abdest alp yola
..
reva1 oldum. Ta ki, Trbe-i Hazret-i Uftade grnd. Tesir-i
nal1abbetle ta'zim u n1eserret hisleriyle mtehassis oldum. Trbe
i mbareke yle bir noktadadr ki, Bursa'nn hangi tarafna
giderseniz, grnr. Hazret-i Uftade'nin huzur- ma'1evisinde
bulunduum zamanki hali arz ve ilhamda aczim zuhur eder.
Orta pencereni1 stnde u tarih gzme iliti:
Nrzlcletti dedi1 01rz trzril.
Gdil .ftnde B'f.rsr'11 lc1tb

Orada fakirden baka kimseler yoktu. Kur'an- azimuandan


birka sure tilavet ve salavat- erife kraatle dergah- kadiyu'l
l1acata el ap, yz tutup, boyun bkp, kemal- tazarru' ile
temen1iyat- ubdiyet-i merdanede bulundum. Ve rhaniyet-i
..
evliyaullal1dan ve bahusus rh- pak-i Hazret-i Uftade' den
istifaze ve istia1e eyledim. Ruh- pak-i Hazret-i Pir' e Fatihalar
.
ihda ve gnlm ihya edip, Hazret-i Ibrahim b. Mustafa b .
Hazret-i Uftade'yi dal1i ziyaret klp mesruren ve mnerihen
avdet eyledim.

Salat- zuhru Ismail Hakk hazretlerinin Cami-i erifleri'nde


eda eylemek musamnem [karar verilmi] olup iddetlice yaan
yamura bakmayp Cami-i erife vasl ve derununa dahil oldum .
.
Ilk nazar- dikkatime arpan ey pencerelerin zerinde hatt- ta'lik
ile muharrer ebyat- atiyedir:

91

18

Yrpd bir b1jle dil-giifi dergfil

Gii.le-i biilbiiln1- Celvetiyn


Ce1.et-fzn-y filc- evvfil
Geldi tfirfl ii1 lr beyt-i rcfb
Levlryfi-y1 sl.-y. grybde1 ngril

Old tekye kn.vf bn-ertr-i ilfil


Diyeli1 La-illi/e-illrllfil

1135(1723 )

Yazlar gayet eskidir. ilk beytin ba taraf bozulmu


olduundan okunamad. Bu Cami-i erif'e azimetten maksadm,
ktbhanesinde mevcut olan ve Hazret-i Ismail Hakk'nn dest-i
hattyla [el yazsyla] n1uharrer bulu1an, asar- aliyyesi1i ziyaretle
de eref-yab olmak ve hem Can1i-i erif ve hem semal1ane olan i
bu mal1all-i mbarekede Hazret-i Hakk'nn rha1iyeti hazr
bulu1acana bi1ae1, teberrken namaz klmak hususundan
ibarettir.

Size evvela Cami-i erif ve Dergah- Mnif hakknda malumat


vereyim. Bu Cami-i erif banisi kutb- cihan, gavs- zaman,
Hazret-i Pir Isnail Hakk kuddise-srruhu'l-alidir. Hatta balada
aynen yazdm sekiz beyti kendileri ina buyurmu olduklar
.

18

Metinde ilk msra kaydedilmemitir.


92

gibi, Cami-i erif'i1 kaps balasndaki muharrer ebyat- atiye dahi


eser-i tab'- alileridir:

Kfile stn'flii. Hnlclcf'l-Mii.1zevf


Ff 11'tnlcfiti sfililc11lii. l(nd liid11

CelvetiyJii'l-i1tisfibi fi't-tnn'k
El(berii 's-srrr .ff-1 e1 ii.ridii

Veffnlcnl 'llfill1L 'l-Kerfttii 'l-Miiste'n1L


. .

Mi1-yedf kari. /(firl'e lfize'l-1eledf.i


Bel lii.ve'lfn'nlii. lnffli erik
Vn.Jlid1 'llnle te'filfi vnllidfi

Vf'n.l1'l-l11yrn. recfie r li'lfellil


Ve'zlc. r 'llfile Jcesfrn.1 te l.terf1

Eyyiile's-sfl:fiyyetii elle's-sn._fli
r ern.dtii1 iktirfiber .fe'sciid 1l.

93

Knle [fi']t-tfirfli bfi.1fli'lfrzkfr


(Tet1te be1t1'll/i.li) snllfi. ve'biidfl 19

Bu Cami-i erife, Cami-i Mtl1ammediye derler. Hazret-i Ismail


Hakk, ''Ynpt b1t Cfi1,i-i erifi is1i1Li Res11l1llnl SnllnllnlJt-nleyli
ve sele1t fe1diiz lnzretleri Cni-i Mtln.1rediye tesiye ol1r1ns1
e,ir by1rd,lnr" diye bir eserine yazmhr. Ismail Hakk Tekkesi
dahi denilir. Hikmetiolu Dergah da derler. Tekfurda'nda bir
bi-kes ocua rast gelip, haline acr, evlad- manevi edinir. Ve
ocuun ismiti, Hikmet tesmiye buyurur. Ba'del1u dergaha
post1ii1 olduu cil1etle, Hikn1eti Dergah deniln1esi bunda1
tevelld eylemitir. Evkaf kesirdir.

Cami-i erif ve Tekye-i Mnif ser-karin-i hazret-i ehriyari Hac


Ali Bey tarafnda1 suret-i mkemmelede tamir edilmitir. Cami-i
erife girdiim zanan, gya zaman- Hazreti Hakk' da imiim de
19

Mnzevi smail Hakk dedi ki


Saliklerinin hidayet bulduu bir makamda
Tarikatte o Celvetiyye mntesibidir
Sularn en by irada erenlerdedir
Mstear olan A11al1 nuvaffakiyet verdi
Bu eser benim elimle kain oldu
Bilakis eriksiz dilediini yapar
Allah Tefila'y birleyiniz birleyiniz
Felah umuduyla iyilik yapnz
Allah' ok zikrediniz ki hidayet bulasnz
Ey safa ehU sufiler
Kurb isterseniz secde ediniz
Tarihini dedi bunu yapan fakir:
"Temme beytullah" namaz kln kulluk yapn

94

kendileri kede oturuyorlar gibi, tahayyl eylentldin1. Cami-i


erifin minberi kapsnda iki adet sancak vardr. By Hazret-i
.
Ismail Hakk' n111dr. K Hikmeti Efendi' nindir.
Malum- irfanmz oldu zere Hazret-i Hakk, Sultan
Mustafa Han merhumun davetiyle iki defa gazaya gitmilerdi. Bu
sancak gazaya
gtrdkleri,
o
sancaktr.
Pek ziyade
fersudelemi, adeta tutacak yeri kalmamtr. Dieri de yledir.
Teberrken bunlar ziyaret eyledim.
Ktphanesi mi1ber aralndadr. Bir vakitler, "eyl1 Efendi
kitablar kimseye gstermiyor" diye iitmitin1. Bu kere
grtmde merak edip, sebebini sordum. ''Evladm, vilayetin
mte1effizan buraya gelip okumak zere istediler. Aradan bir
se1e, iki sene, sene gedii ve mkerrer mracaat olunduu
halde vermediler. Gasbetmek istediler. Sonra mahkeneye arzul1al
verdim. Pek ok uradktan sonra, g l1al ile istirdad edebildim.
Kimseden emin olnadm iin bir vakit sakladm. Halk bana
baka surette te'vil ile trl trl SZ sylediler. imdi hkumetin
temi1atyla ayorum. Erbab- mutalaa istifade etsin. Fakat babam
olsa hibir kitab tekke kapsndan dar karmam." dedi. Doru,
hak verdim. Elyevm her cuma ve sal gnleri leden ikindiye
kadar ktphaneyi ap banda bekliyormu. Ktphanedeki
asar, kamilen Hazret-i Pir'indir. Yz on sekiz asardan ibarettir.
Cmlesi mcelleddir. Gzelce mal1fuzdur.
Salat- zuhru [le namaz] edada1 sonra, mutalaa iin eyh
efendi nmze kitablar yyordu. Hepsi Hazreti Pir'in kendi
yazsdr. Gzel sls, gzel nesih, gzel divani, gzel reyhan,
gzel ta'lik yazarn1. Hepsi vardr. Hele Rfil1'l-Be1n1 Tfsir'i ve
M1ln1'11ediye erli, Mes1'evf-i erfe erlti nsvedde olarak
yazld halde, inci gibi yazlmtr. Sili1mi bir harf yoktur. Asar
deyip gemeyin! Omr-i beer, yal1z istinsah tarikiyle onlar
yazmaa kifayet etmez. Koca Hakk, ne vakit tal1sil etti, ne vakit
"

95

yazd? Size mazbut bir hikayesini syliyeyim, gzel bir fikir hasl
eder.
"'

..

- e- .;:::

,!J' ..s.,,. -.:,,b...; e-'..:... ..s.......:.u -,- " !- -S:-'-!


s..... --..r.":.+\:,..s.... ..s
_:...;, , .s '..,;t=>:l'11.; "'!-'-' , J" 1101..,-;-...;.1. e-.,.
. .- Jr J..f.
.:.....:.'":"-'''...s,! ;;:; '-'..s"'"r.lS" "'":"':l''.1 .;,..:.t_,;.,,_,_, ...s ...;! _,. ,...; "'- ;. ....t-'..r. ,...s..... ..:u.,-:-;.:
1
. , "'::l<>o\j-.ll.J..7-Jf"*:""._t.;4.I \_s.:.. ,;:..; ,?l,J )1: .,,.. .;..-,_,..:..._,...;..>-1.5.fa.I- IJ>?u-....S ...:. .e-;_;>:
cJ...:., ..:f, , ._):-"...s.J, 'c::.J '-:'-'-'" ...sfo Y.r)l..J .y .\.j.- . J,,-J_,,:S" .:.. dl-_,
.c._

--

...

..:...) ...,<.$....
...

11..J, ..J. 4
.

c..:-_;

..

...

..

_,

....

...

-'

..

J->_,

...

...._..

..

.,,

...

..

.A-=_1 .. .,, ..:o.:, " :;..._,_.. 4_.,.; :.,f",,?..s-':lo->

.r
Ferahur-ruh (Haz rlayan)

96

Bir gece haremi yemek hazrlam. Zevci olan maru1ileyhi


arm. Ses sada yok. Bir mddet daha beklemi, yine gelen yok.
Nihayet kadncaaz1 sabr tkenir. Marunileyl1 hazretlerinin
megul olduu oda1n kaps nne vardkda, oda1n kap
deliinde1 bak.ar. Krk adet mum yanyor. Her birini1 yannda
biri oturmu durmayp yaz yazyor. Hangisinin zevci olduunu
tayinden aciz kalr. Ve yava yava odasna avdet eder. Bir
n1ddet sonra zevcesinin yanna geldikde zevcesi, mehudat-
vakasn marunileyhe arzedince, ''Glhani sen de onlar
grecek kemali bulmusun" buyurn1utur. O yazy grrseniz
bu1un bir kuvve-i kudsiye ile yazlm olduuna katiyen
hkmedersiniz.
Birka saatler asar- aliyyesini gzden geirdik. Fakat bir bahr-i
umman- bi-payandr. Onun deil umumunu, hatta bir adedini
mtalaa, hayli zan1anlara mtevakkfhr. Bu asar grlmee
ayandr, bi-bahadr. Kitaplar elime aldka, o pir-i kutbiyet
semiri1 fikr u kalemine cilve-gah olan o sahifelere nazar ettike,
gzlerim cila-saz oluyordu. Hele Vfiridfit- Kii.brfi s 1 okurken,
yed-i ihtiramda tuttuum o kitab- meal-nisab1 mellif-i ali
kadrini dnrken duar olduum hali, tariften aczim nmayan
olur. Husule gelen mahabbet-i fevkalade-i kemteranene
mkafaten, gya marunileyh hazretleri bu kemtere, asarn
gsteriyor, ikram ediyor zan1eder de hissi)rat- arnika ile
mtel1assis olurdu11.
'

Ne byk adamdr! airlik nedir bilmezken ziyaretinden


mtehassl hissiyat, ben fakirde ne gibi te'sirat uyanmtr.
Anlamal ki, u manzume-i atiye meydana kvermidir.
Teberrken yazdrp bir ereveye geirip dergal1- mnifine
yadigar ettim. udur:
Ol1 tt n11 ftl, - ir_ffi1 l'L ce fib- Hnlclcz '1
Vnr 1 bir 1isli1i gsterir ce1fib- Hnklc'rr1

97

Ce -t .fnrkz devredip cfi.1,li1 bl111. ii.blesiz


Yilz kndnr te'lfi b.rlfi.1,L1. ce1Llib- Hnklc'r1t

Bt1cn. lisnr elfi.det eyliyo r ir_fn1tn.

Hnslet-i liliyjesi bf-lnd ce1fi.b- Hn.lclc '11

Rtbe-i ktbiyjeti blrr. o ir_fli11. 1e1bn


Bf-1ilnyet vn.f!J fi. cetnb- Hn.lclc '11

Bfi.-J,sfls te_fsfri11. i grdiilce lmyrfi.1 ol.p


Pelc biiyiik zlit old1t1t1 bildi1 ce1Llib- Hnlck'11

Tfi. Sitnbl'dn1 gelib Jcnbri ziyfi.ret ettee

Miirid-i k!i:Jil veliyJlllil ce11fi.b- Hnlclc'r1

Zfiir-i Jcn bri oln1 1e'yts knlnz bf-giirfi1


Feyz-yfi.b- srrdr g1lii1 cenb-z Hnlclc'111

Festef11/. erri1e bi'l-irlciyfi.d tn'zir ile


Et ziyfiret knlrri1i Vnssf ce1nb- Hnlck.'11.r

Bf-Jnber snn ziyfi.ret ellie vfi.lcfdzr ol


B.l ziyfi.ret.feyzit.i sert de ce1fib- Hnklc'r.r

98

ftilnr etsi1 vii.cld1.tyln bt.t belde ln.llc lci1


K1,1,tb- iile 111. iirid-i ekrett ce1iib- Hn.lclc11'1t

Levhann albna da yle yazdm:


iierrf olf:-.
r t s1rndn. s1rll111t-
.filcriye i .fn.kfrii e1 oln.1 i b t 11 n.1 z l.1 e i fid ol1 111 t1 .r .
"Ziyiiret-i liliyyeleriyle
-

Hfilc-pfi-y evliyfi Hiise;i1 Vn.ss!if n1 H'ltlefii-y Etii1'et-i Celfle


i Rt-su11tnt''

Size marunileyh hakknda bir fkrack dal1a anlataym:


Geenlerde ta Trkistan- ini' den Bursa'ya bir seyyah gelmi. Bu
zat, Bursa'y bulasya kadar ne kadar mesafe-i azime katetmi, ne
n1ihen meakkat ekmitir. Bu kadar mesafe-yi azimeyi
katetmesine, bu kadar mihen u meakkat ekmesine sebeb nedir,
bilir misiniz? Ismail Hakk hazretlerini ziyarettir. Bursa'ya dahil
olduu zama1, burada Imam Hazret-i Hakk Trbesi varm, diye
sormutur. Seyyal1- n1ar1nileyh ile n1iilaki ola1 fuzala ve
len1adan Yusuf Efe1di, maruilleyhi 1e sebepte1 tanmakda
olduunu ve ziyaretine bu azim itiyakn neden tevelliid
eylediini sordukda, seyyah cevab1da, "Bizim memleketimizde
ve Trkistan'n sair biladnda Rfilt1 'l-Beyrz1 tefsiri en makbul bir
tefsirdir. Onda grdn1 esrar beni buralara kadar getirdi. Evlad
u yal gzme gzknedi" demitir. Cami-i Kebir Medresesi'ne
misafir olmu ve gece trbe-i pak-i Hazret-i Hakki' da postunu
ta stne yayp megul-i ibadet olarak ve her ne esrar zuhur etti
ise, onun zerine ban alp gitmitir.
.

99

-Y,,,..)J\J.)-..J .:. c' t.t>J.1..rJt. ,,Ju Wlr..\' i:


.;,..; ':",;, .,;\J! _,; Lf::i}I, ;,;_; -:>JI ; ,...;J c.:r .,..-ill - .:,I( )!I,
...:t..

...

\'tY

J,: jWI.r lf.. ISrJ..:llJ>-I c-:.:-,,)J_,.' \"'i r \)...i l


,.
. -

J r.wt ;;y-: "'.w ' .,... ..,..uv .,,.J,, <".:\ t l :; ..v-


....

Ju:J ;.- ..;.\ v>J- L.)il..... , )1..., , j _.;.. u c\J:. , -1.4- .;;'\.J.
.
J.:- ..:.\ .:...\ .l r-1 e.-> .:::.\:::. Kl. ,- :._,..., J ._;-\il
;\ )'\.,...J
..:;j!..-1.1\#'t, .ij\ J"J (r.l.JJ "":- I) .;J.l.11 \'11J \11\'''I
.....a _F} .u. .Y.;f\jj -IA! J
fJ'rt:ir-;_,; ..111 r.-J''":'_,...,..
'<_,11 .I . ;..,1 ,;. i;.UJ \i._L cfu;.ill "':";W.1, J;L!U '-:'i-)1
.JI ..:,..l;l J.J ,WJ\:r tJl,r.lJoJ ; . ""-:.. :.JJ; .J
\..11 .:t:}Wl .s JI .._e
i ..;....;.,,; ,
C-:
!N.- ,l.J. .:.,..:;JIJ 1.cJ- cr-
-:-=-(i J (;_.rJd...} .._le:.-\'I,; W\.J _,-_,. _;.l...G \d;...l.I .rl
j .:.-:1 J ':-_...(!., l...J.llfi ( .:,..j;...-1] ,:,\: ,J ;.:. c>.:.ll
, : J! ;.-. ..:.l.>)J.11 _,;.:fJ &. :01..}> [ ,) .\.:.,.j...IY ] ,:,UJ_JI
t:'a! . 11 t.:_,.;. cJ..O.l)I jW :n:,> lJ IJ I J JW ;, ;L:.).
J:ijl.. ' ( rtI;. r _,.AJI, ) ;v' jj j, j..d-J ->'-)'\J I
./""

>

.......

..

...

....\.,; .JIJ

. '..1..;>..
.)L:,.'t -....J' c,..,\;.Ji\ <...J
.

NCJ'.
.

; __}

Ruhu/ Beyan-1 (Hazrlayan)

100

.:$j ili
-

il)!\

Ismail Hakk 11azretlerinin 11akk- aJ.ilerinde


acizane
edinebildiim malumat hakkyle tasvirde aciz kalyorum. Daha
pek ok kitablarn gzden geirdik. Her biri bir hazi1e-i irfan, biz
dalnz . . . Arada1 saatler gentl haberimiz yoktur. Istemiyerek
ayrldk. Tekrar trbe-i mbarekeye varup ziyaretle eref-yab
olduktan sonra salat- asr eda niyetiyle ehadet Cami-i erifi'ne
azimet eyledik.

Bu Cami-i erifin de banisi, Sultan Murad- Hdavendigar


aleyhi'r-rahmetu'l-Gaffar'dr. Hisar iinde ve Sultan Osma1 ve
Sulta1 Orhan hazeratnn tiirbeleri yaknnda ve Askeri Depo
karsndadr. Byk hareket-i arzda mnhedin olup, krk
seneden ziyade o halde kaln ike1, Cenab- Hak makamm
cen1et eylesin Mal1mud Celaleddi1 Paa merhum, valilii
esnasnda mceddeden ve mkemmelen ina ettirmitir. Iki
kubbelidir. Gayet ferah ve ruh-nvazdr. Minaresi pek musanna
olup somaki tatan yaplntr. ok krler olsun ikindi
1amazn cemaatle eda edib, avdetimizde Hisar' dan getik. Bu
Hisar, Ad kavminden bakyyedir. Kavm-i Ad bina eylen.itir.

Kble-1ii-n-y Kbletl.'l-Unk'da ve Brldrznde ve Gii.ldeste'de


okudum ki, Tufan- Nuh aleyhisselamda Bursa kum altnda
kalmtr. Hazret-i Sleyman aleyhisselam vezirinin delaletiyle
kavmini leb-i deryada Kumlalar nam mahalle naklettirip, Brsa'y
meyda1a karmtr. Sonra Ceneviz keferesi bu hisar bi1a, tamir
ve ihya eyledi. Drt kaps varm, elyevm bir kaps grnyor.
Birine Hisar Kaps, birine Kaplca Kaps, birine Zindan Kaps
tesmiye olunmutur. Etrafnda garib burclar vardr. Altnda lam
ve yollar varm. Hatta kale altnda olan lamn biri Mudanya'ya
karn. Brsa'y an gibi, istila-y kfrden masu11dur diye ehl-i
kef ittifak etnilerdir.

101

Hisar Kaps (Antlar Kurulu Arivi)

Yevm-i aramba 16 Mays 1317 {29 Mays 1901)

Bug1k
devrimiz,
taril1e-i
hayabmzn
edvar-
mua'aasndan bir parasn tekil ediyor. Biraz da ky alemi
yapalm fikriyle sabahleyin arabaya bindik. Bursa'ya yakn Balkl
Ky'ne gittik.

Bu kye Bursa Istasyonu'ndan ose takip edilerek gidilir.


Baharn en gzel bir zaman olduu cihetle, yolumuzun iki taraf
da zmrd gibi yeil ayr imenlerle dut fidanlaryla senaya ser
ekmi kavak ve ceviz aalaryla n1uhattr. Bir geriye atf- nazar
edilse, gya yolumuzun ibtidasn aalar kapam, n tarafa
baklsa gya ileride yolumuz aalarla kapanm gibi,

102

grn)rordu. Her iki tarafnda blbller vesair kucuklarn


feryad- evk-averaneleri insan vecd istirak haline getiriyordu.
O menazr- latifeyi mddet-i mrmde az grdm desem, yalan
sylememi olurum. En ferah geirdiim bir sabah- inirah
averdir. O yol saatlerce temadi etse bklmaz. Ne faide ki,
arabamz az vakit zarfnda kye
dahil oldu.
Bu ky yetmi haneli olup, st, yourt ve kaymakla, dut
bahesiyle mehurdur. Misafir olacamz hae sahibi zaten
evvelce st, kaymak ve yemek hazrlam olduundat bunlar
sevmiyerek ve istemeyerek latr iin zorla gvdeye attk. Kyn
balelerini gezdik. Velhasl ona kadar vakit geirdik. Ky
ocuklar yaln ayak, bakabak, donsuzdur. Bizi gret kyller
gya baka bir alemden ins cintin gayri bir mahluk gelmi ki,
gah etrafmz alrlar, gah uzakdan alk alk bakmakda idiler.
Akam yemekleri yendi. St, yourt, zeytinyal bakla, a'la ilik
gibi enginar lezzet-iar ve sairedir.
Yemekden sonra o civardaki iftlie gidildi. Gece burada
yatlmak mukarrer idi. Kyde herkes ipek bcei derdine
dm, herkesin ii gc budur. Odalar, sofalar hep bceklerle
muhattr. Yatacak )'er evlerin alt katnda toprak stdr.
Bceklerini birbirlerine gsternezler. Nazar isabet eder
i'tikadndadrlar. Vaka mbarek hayvan hi nazara gelmez.
Kyllerin kimisi dut yapra tamakla, kimisi yaprak kesmekle
neguldur. Bir cu u huru ki, dene gitsin!
Saat on raddelerinde etrafn kesbettii manzara nadir grlr
eylerden idi. Bir trl doyamadm. Mehtab ise, a'aa-i ikbal ile
etraf mnevver eylemee balamd. Biraz gezitti yaplp
iftliit bir odasda ihzar olu1a1 yataklara girdik. Iyice
yorulmu olmalyz ki, gzmz atmz zama saat tam
dokuz idi. Sabah amazlar ma' atteessf kazaya kalm idi.
Sabahleyin pencereden bakhmz zaman bahesitde birok
nandalar, inekler ve kzler, malaklar grdm. Bir kyl

103

kadncaz mandalarla ineklerden st samakla n1egul idi. Bu


aralkda ifti geldi, kzlere bir bard; o koca hayvanlar,
iftinin yanna gelip boyunlarn eip boyundurua girdiler,
tarlaya gittiler.
Biz de sabah aleni1i grmek Zere sokaa kmdk. Herifin
biri feryad kopard. Ne kadar ev varsa hepsinin kaplar ald.
Her kapdan birok inekler, ma1dalar, malaklar koua koua
kmaa baladlar. Aman ya Rabbi!... Kudretine, kuvvetine,
azametine kurban olaym. O l1ayvanlar, srtman n1e katlp
bir alay tekil ederek, otlan1aa neraya gittiler. Kaplar kapand.
Bize de komularda1 henz salm st ihda olunnu olduu
cil1etle
eref-i
alinize
idik
dersek
11akikatsizliimize
11an1letmezsiniz sanrm.

Yevm-i Perembe 1 7 Mays 131 7 {30 Mays 1901)

Sabahleyin erkence kalktn1z cil1etle saat ikiye dort bi


uyku alemi yapdk. Saat drt idi. Atclar ayrna azimet etmek
ve bahar letafetinde1 orada da istifade eylemek zere yola kdk.
Kymz oseden yarm saat kadar ierdedir. Dutluklar ve
cevizlikler aras1da1 aheste aheste yryerek oseye vasl olduk.
Burada karmza kan bina ve aalk, "Nazar-gah- Hazret-i
Uveys'l-Kararu kuddise srruhu'l- celi" dir.

Marunileyh 11azretleri, pek ali 11azarlara orada grnd


cil1etle, "Nazar-gah- Uveys" tesn1iye olunmutur. Ziyaretinde
ashab- ilel ve emraz ziyadesiyle faide-mend olurlar. Orada pek
ziyade asar- ruha1iyet mahede olunduu cihetle, yerden
nebe' an eden buz gibi sok eneden abdest alp, nahall-i
n1bareki ziyaretle eref-yab ve feyz-yab ve kam-yab olduk. Bir
saatten ziyade burada istirahat eyledik.

Bulunduumuz yer gayet aalktr. G1.)7Z grnmez bir


halde ormanlktr, dersem mubalaa etmemi olurum. Ya
104

rzgarn o tatl tatl esii, bizi buradan ayrln1aa bir trl


meydan vermiyordu. Kei Da, Bursa stnden o kemal-
heybetle grnyordu.
Atclar ayrna vasl olduumuz zaman, kendini dnyadan
baka bir dnyaya dahil olmu zaneyledim. ayrn etaf1 bir
devir, bir buuk saatten ziyade mddete mtevakkftr. ayr
heyet-i umumiyesiyle yle bir manzaraya malikdir ki, en mehur
airler vasftan aciz kalrlar. Kei Da'nn etekleri kemal-i
11eybetle ayrn nazarna mani olmak iin kanadlarn aarak
sedd-i sedid olmulard.
Ovada1 Bursa'ya atf- 1azar olu1duu zaman ii1de saatlerce
dolap bitiremediimiz o koca ehir, Kei Da'nn o azametli
eteklerinin zeri1de adeta bir deve zerine konmu bir sinek gib i
grnyordu. ayrda bir eyrek saat yryerek bir mahalle vasl
olduk. Aman ne latif mahal . . . Gya (Istanbul' da) Alem Da
orna11a giriyoruz gibi bir manzara 1mze kt.

Merhum Ahmet Vefik Paa vali iken bu aalar dikdirmi,


ayrn bir ksm1 adeta bir orma1ck ekline sokmutur. O
aalarda dereye yakn olmak mnasebetiyle kkleri suya erdii
cihetle dallar da gya kklerine n1usabaka ediyormu gibi,
semaya ser ekmitir. Insan aalar1 altna girdii zaman, o koca
aalarn arasnda sinek gibi kalyordu.

Buras bir n1esire imi. Cun1a ve pazar, Bursa halk brada


te1ezzh ederlermi. Filhakika grlecek yerdir. u satrlar
yazarken, hafif hafif tatl tatl rzgar bizi okuyordu. Oturduum
yer ayrdr. Sanki bir kalie-i zn1rdindir[yeil l1al] . Tabiat-
airanenin evke getirdii bir dakikada yazdm u satrlardan
zevk-yab olursunuz.
Bine yakn deve, kz, manda, inek, malak ayrda otluyor.
obanlar onlar takib ediyorlard. Defter-i hayatmn en parlak
bir sahifesini tekil eden bu yevm-i mes'udda, hikmet-i ilahiye ve

105

samedaniyyenin
dalyorum.

hayran

oluyor

ve

tefekkrat-

amikaya

S1-.blui1e 1e1 trln:yyere .fi-s11 'l.i'l-1 .lc1.l20


Bu esnada tefekkratm yle bir noktaya cem oldu ki, bu fakir-i
pr-taksiri fevkalade mustarak- evk eyledi.
Kutbu'l-alem Muhammed Msri-i Niyazi kuddise srruhu's
sami hazretleri, Krsfde-i Biirde'yi tesbi' eylemek arzusuna dm.
O kadar urad halde emeline bir trl muvaffak olamamh.
nk onu tesbi', tahnis, terbi ve teslis etmek, Inan Busayri
radiyallal1u-anh hazretlerinden manen feyz almaa yahut Resul-i
Ekre11 ve Nebiyy-i Muhterem Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve
sellem efendimiz hazretlerinden emr mezuniyet istihsaline
mtevakkfur . Bidayet-i halde Hazret-i Msri' de bu1un ikisi de
olmad cihetle adem-i muvaffakiyet yz gstern1iti. Bu halden
ne'yus olan Hazret-i Msri, bir gece alem-i menamda Resulullah
sallallahu aleyhi ve selem efendimiz hazretlerini grr ve emr u
n1ezu1iyet istihsal eder. yle ki, Fahr-i alem, efi-i mem
sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretleri, ibu Alclar
ayrnda bir taht- ali-baht zeri1e oturmular. Cn1le al ve
ashab- kiram luzur- hazret-i risalet-penahlde dest-ber-sine-i
ta'zim olarak pa-ber-ca-y tekrimdirler.

Hazret-i Msri bu Divan- mualla-erkanda hazr bulunup


cen1al-i ba-kemal-i cenab- Peygan1beriyi mahede ile karinu'l
ayn olduktan baka, iltifat- cil1an-derecat- Hazret-i Habib-i
Huda'ya mazhar olup, sahib-i saadet efedimiz hazretleri
tarafdan Kaside-i Brde'yi tesbi' eylemek zre emr u
ne'zuniyet i'ta ve u suretle mertebe-i Hazret-i Msri i'la
buyurulur2 1 .
20

Yce sanatyla akllara durgunluk veren Allah'n an ne ycedir !


21
Msri"nin bahsi geen bu ryasnn baka bir rivayeti ve ilgili eseri iin
bkz: Niyaz1 Msr1, Kasfde-i Brde Tesbf'i, (Haz. Musa Yldz), lstanbul, 2007.
,

106

Bu hal-i ruhaniyet-i itimale cilve-gah olan o ayrda bulunmak


erefine nailiyetim hatras bu fakirinizi mest etti. Derd-i akyle
yanp kavrulduum o balar tac, gnller ilac, server-i alem
sallallahu aleyhi ve sellemin taht- n1aali-baht1a cilve-gal1 olan o
sahra-y bi-hemtaya yzler, gzler srdm. Rul1a1iyet-i
Peygamberi' den istifaza, himmet-i Hazret-i Msri' den istifade
eyledim. Mstarak- srur- bi-hemta oldum[be1zersiz bir
n1utlulua gark oldum].
Bu ayrn az ilerisinde, Elmas Sultan hazretleri medrun ve
rahn1et-i Hakka n1akrundtr. Ziyaret erefiyle merref oldum.
Ekabir-i evliyaullal1tandr. Mddet-i n1edide hasta ola1lar,
hafta cumartesi g1leri tulu- ensde1 evvel ziyaretine
n1lazemetle bi-iznillah ifa-yab olurlarm. Ism-i alileri Ali Mest
Sultan olup, Elmas Sultan bundan galattr.

Yevm-i Cum'a 1 8 Mays 131 7 {31 Mays 1901]

Bugn alesseher kalkp salat- fecri eda niyetiyle Cami-i Kebir'e


azimet olundu. Ba'de eda-y salat cami-i erif avlusundaki
aycdan ay itik. Gayet nefis ve sal1ibi temiz olmakla beraber,
balada yazdm1 vechile koca barda be parayadr. Buharal bir
ka1aatkar aycdr.
Bahar sabahlar da burada oturup a)' imek pek ho oluyor.
Oradan doruca "dertli aklar tabibi ve ba- akn andelibi"
Hazret-i Uftade'nin Trbe-i erifesi'ne azimet olundu. Bugn
yalnz idim. Orada oturup bir Yasin-i erif okudum ve gzelce bir
dua eyledim.

Bu trbe-i mbarekenin mevkiini size evvelce tarif ve tavsif


eylemitim. Kenarndaki parmaklkda1 etrafa nazar olunursa,
insan bir manzara karsnda bulunur ki, az tesadf olunur.
Trbenin mevkii o kadar yksektir. Bursa'dan Trbe-i erife'ye
atf- nazar ederseniz gftya merkad-i pak-i Hazret-i Uftade'yi arz,

107

ta'zimen ehr-i Bursa zemininden semaya doru kaldrm


zannedersiniz. Bu mahall-i mbareke bir mddet istirahat ve
ruhaniyet-i Ismail Hakk ile de merref olmak zere buraya bir
eyrek saat mesafesi bulunan Trbe-i mnevvere-i maru1ileyhe
azimet eyledim. Burada da Sure-i Mlk okyup, tekrar dua
eyleyip haneye muavedet ettim.
.

Geenlerde bir ziyaret mahallinde mderrisinden bir zat- ali


kadra rast gelmitim. Fakire, ziyaret mahallerine gidildii zaman
on dokuz kere ma'a-euzu besmele Sure-i Feth'in ilk ayeti ola1
" 1n .fetel1n leke .fetln1 11:i.bf1n11 ayet-i kerimesini okuyup, sonra
duada, "Allfilr1e yn sebebe'l-esbfib leyyi' le1fi lnyre'l-esbnb"[eJ
sebepleri1 sebebi Allnl'tt! Bize sebepleri e. iyisi1i lmzrrln!) diye dua
et, diye tavsiyede bulunmulard. Ber- mucib-i tavsiye duada
bulundum. Bunu arzdan maksadm sizin hahrnzda olsun da
yle yapasnz.
Bug1 inallah salat- cumay nucami-i erif' de eda edeceiz.
Mehudatm tabi aa satularda okursunuz. Ezana bir saat
kalarak Cami-i erif-i n1ezkura gittim. adrvann suyu kesilmiti.
Bunu birdenbire SU)'Olunun bozulmu olduuna hkmeylemi
idiysem de Hutbe'nin cami-i erifin her kesinden iidilmesi iin
su arldsna meydan vermemek maksadyla adet-i kadime
olduu vechile mal1susen kesilmi olduunu anladn. Maallah
cami-i erif az vakitte lebaleb doldu. Cemaat-i kbra ile salat-
cuma eda edildi. Mevla kabul buyursun; amin!
Oradan Bursa Mevlevihanesi'nin yevm-i mahsusu olmak
11asebiyle P1arba Kabristan karsnda kai1 dergah- erife
gidildi. Buray ilk ziyaretim l1akkndaki mehudahm evvelce
yazmtm. Ona unu ilave edeyim ki, Cnuni Ahn1ed Dede
11azretlerinin yanlarnda medfu1 ola1 zat, mrid-i tarikat-
Mevleviye idi. Ehl-i l1al idi. Bu Mevlevihane' de seccade-i irada

108

oturmu ve canlar uyandrmtr. Hicretin 1072 (1661)22 senesinde


idi ki, ruhu dne dne semaya kdkda tennure-i kalb Cnuni
Trbesi' nde kalmtr. Kuddise srruh. O civarda medfun olan
mazanna-i kiran1dan daha baz zevat- velayet-simat da ziyaretle
erefyab oldukda1 sonra, o srada Mevlevil1ane gad
olduu1dan semal1aneye girdik, bir mahal igal eyledik. Maksad-
aslimiz ruharuyet-i Hazret-i Mevlana, min klli'l-vcuh
evlanadan istifazadr.
Urnr111. ke1teri Vnssli.fn e_fr 'nt eyler

Dii.ere11 pnyi te be l.n.zret-i Mevln1n'1

Dervian adab- mahsusa ile birer birer geldiler. Ba'dehu


elebi Efendi geldi. Mutribden bir savt-i hazin sahibi, bir ar-i
erif tilavet ederek, akabinde eyh Efendi gzelce bir dua
eylediler. Ba' dehu icra-y ayine baladlar. Yine kraat olunan
dier bir ar- erifle ayine hsn-i hitam verdiler. Bilmem
bugnk halim pek garibtir. Nayin sada-y dil-i 11azi1anesi
gnlm yle bir 11ale getirdi ki, kzgn bir ate zerine konan sert
bir 1addenin iddet-i hararetle erimee yz tuttuu zamanki
halini iktisab eyledi, dersem mubalaa etmemi olurum. Hele
11atin1ede ilm-i kraat zre okunan ar- erif, artk sabr u kararm
tahamml olu1amyacak bir dereceye getirdi. alg, a1 ak1,
fasn fskn artrr derler. Bu fakir-i pr-taksirde, lehu'l-hamd
ve'l-min1e, fsk olmadndan henz uyanmak istidadna yz
gstere1 asar- akn te'sirat insana ok eyler yapdracak. Demek
ki, bunda bir sr vardr. Cenab- Hak cmlemizi o esrara vakf ve
sfat- ak- hakiki ile muttasf buyursun! Amin, an1in.
,..

Sonra baz ahbab ziyaretiyle akan1 edildi. nk rahmet


yayor. Ortalk amurdur.
22

Cnfim Ahmed Dede 1030 ( 162 1 ) ylnda beka semtine gmtr.


Burada. mellif sehven 1072 ( 166 1 ) tarihini vemektedir. Bkz. Mustafa Kara,
"Cnfim Ahmed Dede'', DA, VIII, stanbul, 1993, 130. (Haz.)
109

Yevm-i Cumartesi 1 9 Mays 131 7 [01 Haziran 1 901]

Bugn allame-i cihan Molla Fenari kuddise srruhu'l-Bari


11azretlerini ziyaretle eref-yab oldum. Trbe-i mbarekeleri
Bursa' nn en yksek noktasndadr. Maksem denilen mahalden
gidilir. Ziyaret-i aliyyelerine ni1-evvel itiyak- azin var idi.
Lel1ulhamd muvaffak oldum. Trbesi ve Cami-i erifi mamurdur.
Marunileyh 11azretlerinin cedleri Maveran1ehir' dendir.
Kendileri Fener karyesinden ve evlad- n1uluk- Hindden'dir.
Ulema-y cihan drr-i yekta-y zaman idi. Yldrm Bayezid
Han hazretlerine eyl1lislam oldu. En1ir Sultan ile nusahabet
eylemitir. Emir Sulta1, Hazret-i Padiahn kerimesini tezevvce
n1emur olduunu izhar eylemesiyle, evvel emirde gazada
bulunan Hazret-i Padiaha i baka trl aksedip, En1ir Sultan
11azretlerini ehld eylemek zere krk kii gnderilmiti. Molla
Fenari'ni1 Emir Sulta1 11azretleritin damatla kabul1 eref-i
azim bilmek lazm geleceine ve iin kendi bildikleri gibi
olnadna dair Hazret-i Padial1a yazd nane-i mahsus,
Bn.ldzrznde tarihinde aynen vardr. Merak edilirse, oraya mracaat
buyurula.
.
Asar- adide-i mu'teberesiyle alem-i Islamiyeye etdikleri
11izmet gayr-i m1ker [inkar olunamaz]dir. Kutb- alem
Zeyneddin-i Hafi hazre tleri1in halifesi olub, Zeynilerde medfun
ve rahmet-i Hakk' a makrn ola1 Abdllatif-i Kudsi kuddise
srruh hazretlerinden -ki ziyaret eylemi ve tafsilatn yazmtm
l1ilafet ald. Zahir ve batn mamur kibar- evliyaullahdandr.
"

Trbe-i mnevverelerinin st aktr. Zeyu ta merkuzdur.


Pek ziyade ruhaniyetli ve iniral1-averdir. Hitam- ziyarette bir
huzt1r- amik [deri1 bir huzur] ile mtehassis oldum. Hala Bursa
halk umr- mhimme iin arzul1al yazp merkad- erilleri
zerine koyarlar. Faidesi olurmu.
Marunileyhi irad eden balada tafsilen yazdm Abdal
Mehmed Sultan 11azretleridir ki, Erefzade Abdullah Rumi
J Jo

11azretlerini de evvel emirde irad eden o idi. Kaddesallahu


esrarehum.
Hamiduddm-i Aksaray! hazretlerine mlaki oln1u ve onda1
da feyz-i ruharu almt. Maceralar Silsile-1ne-i Celvetf' de
mezkurdur. Bugn ardan baz mbayaat- beytiyede
bulu1makla akam edildi.

Yevm-i Pazar 20 Mays 131 7 [02 Haziran 1901)


.

Bug1 tekrare1 Ismail Hakk hazretlerini ziyaret evki uyand.


Bu mnasebet-i cemile ile dergah- miinifleri ittisalindeki
ilehanelerini grmek ve orada teberrken namaz klp dua
eylemek arzusu vard. ilehaneleri, trbelerine muttasl hane-i
aliyyeleri1dedir. Hane-i mezkur ise, ba-emr-i hkumet eyh
Efe1di'nin n1utallakas hanmn taht- tasarrufu1dadr.
Kon1umuz bir 11anmn delaletiyle mezkur haneye gidildi.
ilehane bahede evi1 altndadr. Kargirdir. Bu kere oras da Hac
Ali Bey tarafndan tamir ettirilmitir. ii karanlktr. Kapsndan
ald loca ziya ile czice aydnlktr. Mihrab vardr. Duvarnda

JJ1

bir iviye merbut zincir vardr. Ki geceleri boynunu bu zincirin bir


ucuna rabteder ve byle ibadet edermi ki, galabe-i nevmle
yatmyaym diye. Uzun ve ince taneli tesbihi duvarda asldr.
Buraya gidiim zaman mahede eylediim 11eybet haza
11eybet-i evliyaullahtr. Burada Mevla, ltfen kabul buyursun,
teberrke1 iki rekat lamaz kldm. Birka sure Kur'a1- azim'
an tilavet eyledin1. Ba'dehu Kadiyyu'l-l1acata
yzm
tutup
..
ellerimi kaldrdm, boynumu bktm. Oyle bir halisane dua
e)rledim ki, akbet-i duada mnerih'l-bal oldum. Ba'del1u trbe
i mbarekeye varp orada da ayrca adab- ziyareti yerine
getirdim.
Bf-lnber sn1n ziyn:ret ellie vfikfdr ol
Feyz-yfib- srrfd. r g1lii.r ce1fib-1. Hnklcf' 11

Festeft1 errie bi'l-i1lcyfi.d tn'zfl ile


Et ziyfi.ret knbrii Vn.ssf cenb- Hnlclcf'1

.
Ite mahabbet insana neler syletir. Bu manzume-i fakiranemi
okuduka ne derecelerde mteselli olurum bilemezsiniz.
Sabahleyi1 eyh Efe1di ile mlakat eylemidim. Selatin-i salife
i Osmaniye'nin Dergah- erif' de postniin olanlara verdikleri
ferman-name-i 11umayunlarnda
K tb1 'l-fi.rifir vfirisii.'l-e1biyfi-i ve'l-1 ii.rself1 r'.i.ridi.i.'l
11

etkyfi ve's-sfililf1 el-ltlidf ile't-tnrflci'l-Hnkk ve'l-yrkfr pivfi.-y


ell-i tnnKn.t 11lktedr7-y erbfib- ln.lcflcn t sfilib1'l-111,e1filcb1'l
lc11.dsiye fililc-i 1'erfitibi'l-ii,1siye 1fitlc- lnkfiilc-i file-i del\fiil\
lcdve-i ricnl-i 110/ctn-i dnire-i l\e1tll lnzf1e-i il1 ii lilc1 et
yegtl1te-i lil ii. is1et e-eyl sfiil Hnklc kddise srr'ftl1'l
celf lmzretleri"

J J2

diye tavsif ve tebcil eylemiler. eyl1 Efendi, bu fakire onlar


gsterdi. Re'ye'l-ay1 grdm. Evkaf pek okdur. Fakat ksm-
a'zam unun bunun yed-i zabtnda kalm imi.
Piva-y erbab- tarikat, yekta-y ekabir-i mn1et, mefhar-i
efadil-i Rum, e-eyh Isn1ail Hakk merhum kuddise srruhu
hazretlerinden so1ra seccade-i irada oturan meayh- kiram
hazerabnn esamisi srasyla ber vech-i atidir:

eyh Hikn1eti Efendi kuddise srruh


eyh Mehmed Emin Efendi b. Hikmeti Efendi kuddise
srrul1
eyh Bahauddin Efendi b. Emin Efendi kuddise srruh

eyh Hac Ismail Efendi kuddise srruh


eyh Rifat Efendi kuddise srruh

eyh Mehmed Faik Efendi b. Hac Ismail Efendi kuddise


srruh
Hikmeti Efendi slalesi el-yevm bakidir. Hatta post-niin olan
Mehmed Faik Efendi dahi, o slaledendir.
Biraz sal1aflar arsnda kitab mutalaas ve baz asar- nefise
ziyareti ile dem-gzar olduk. Vakt-i asrn [ikindi vakti] takarrubu
11asebiyle Ulucami-i erifi'ne azimetle salat- asr bi'l-eda iktisab-
fuyuzat- bi-intiha eyledik [sonsuz feyizler elde ettik] .

Yevmi Pazartesi 21 Mays 131 7 {03 Haziran 1901)


.

Arlk yarn Ista1bul'a avdetimiz mukarrerdir. Onu1 ii1 birka


saatler baz eya mbayaasyla itigal olundu. Mrur
tezkirelerimizin muamele-i kaydiyesinin ifas iin bir mddet de
Hkmet dairesinde vakit geirildi. Inallah artk avdet yz
gsterdii iin derunuma bir gariblikdir kd. Bu gariblie

J J3

sebeb, Hazret-i Uftade, Hazret-i Ismail Hakk, Hazret-i Emir


Sultan gibi ealilin [bilgelerin] yanlarndan vuku bulacak iftiraktr .
En1in olunuz ki, baka bir ey deildir. Inallal1 eref-i
ziyaretleriyle mkerreren merref olduun1 gibi, himem-i
ruha1iyelerini de merhamet-i ilahiye ve inayet-i sameda1iyye ile
zerimden eksik etmeyeceklerine kuvvet-i kalb hasl oldu.

Arlk birer veda' ziyareti lazmdr. Bu sultana inallah


bugn li-ecli'l-veda trbelerine gidip, Kur' an okuyup ihda
eylemekliimiz takarrur etti. Evvela civar- mes' adet-medarnda
[huzur nerkezi1in etrafnda] sakin bulunduum kutbu'l-arifin,
gavsu'l-vaslil, mefhar- efadil-i Rum, Hazret-i Ismail Hakk
merl1umda1 balyacam. Hissiyat ve sanihahm alt sahrlarda
okuyacaksnz.

..

smail Hakki Hazretlerine Resm-i Ved.

Salat- zuhru eda kasdyla Cami-i Muhammediye'ye gidildi .


Cami-i Muhammediye'nin Dergah- Mnif-i Hazret-i Ismail
Hakki olduunu unutmadnz ya. Yanl anlalmasn, bu Cami-i
erif'in derunu1a girdiniz mi, gam ve kasvet ve me)rl-i dnya
sizden zail olur. O kadar mferrel1, o kadar mnerih bir mabed-i

J 14

mukaddesdir ki, ii1den kmasn ca1nz istemez. Koca Ismail


Hakk, Dergahna Giile1'L-i Biilbiili1- Celvetiyi1'' demi. Bi-esas
deildir; vaka biz o blbl grul1una dahil olamadk ise de, o
blbllere ak olanlardanz. Onunla da iftihar eyleriz.
''

He1z ezan- Muhammedi okunnamt. Stlre-i Yasi1 ve


Ihlas' okuyup duamzn hitamnda ezan da okundu. Fakirin
Ismail Hakki hazretleri hakkndaki nehdiye-i kemteranesini havi
levhay, eyh efendi mihrabn sa tarafna asm ki, Ismail Hakki
hazretleri mihrabn tam ortasnda medfundur. Ba ucuna tesadf
etmi demektir. Bu levha-y fakira1emi grnce gzlerim bila
ihtiyar suland. Mevla kabul buyura.

Salat- zuhru cemaatle edadan sonra, Trbe-i Pak-i Hazret-i


Ismail Hakk'ya dahil olduk. Orada ayak ucunda oturup, ak ve
. .
evkle cehren bir Sure-i Mlk ve U Ihlas- erife bir de Fatiha-y
erif okuyup, gzelce ve etraflca bir dua eyledik. Amin
Allahm! ... Ne inirah. Ne incizab. Inallah ziyareti nasib olr,
grr a1larsnz.

Bu fakir-i pr-taksir,
"Ey s1iil Hn.lck Juzzretleri ziyn.reti1ti1t n.kyln brn.lnrn
Jcn.tiar geldi1. Mii.lcerrere1 ziya.ret eyledi1. Artk gidiyor-r1r. Bir
daln yn geldi1, yn geletedit . . . Gelirse1t 1te n 'li. Yi1e erf-i
ziyiretiizle iierrf ol'lcr. Eer 1rii. liti11n. eriyorsn,
se1de1 e_fnit, li111et isteri. Elveda . . . Elveda . . .
"

diyerek iftirak husule geldii esnada, o inirah, derhal hzn


ve eleme mbeddel oldu. Gzlerimizden )'alar akdarak
trbeden ayrldk.
Ba' dehu dergah- Kadyu'l-hacata el kaldrb,
"Yn Rnbbi! B, lcl'ILJLtL1L ziyn.reti1i 1nsib eyledii1 gibi,
ziyiret-i Beyt1'llilt ve ziyiret-i Ravzi-y Hnbfb1llil ile erefjib

J J5

eyle . Ve ol Rnvzn-y Pnk-i Aluedf'yi ziynret nknbi.1Lde, Ce11et-i


Bnlcf'de rrff-giizft eyle . ''23

diyerek halisane dualar ettim. Fakir-i l1akire dua tavsiye


edenlere de dualar ettin. Of. . . Bir hz1e mstarak oldum ki,
tarif edemem. Gzlerimden ya durdu mu, kalbin alyor.
Kalbim durdu mu, gzlerim alyor.
Znir-i knbri oln1 re'y11s knl'lwz bf-gii.rn1L
Feyz-ynb- srrrdr gtlii1 Ce1nb- Hnlclcf'.,1

Bu veda beni pek dil-hun etti. Bu 11zn, Hazret-i Pir' e ola1


mahabbetimin burhan- meal-i niandr. Onunla iftil1ar eder ve
ruha1iyetlerinden istia1e ederim.
imdi mahall-i maksudumuz zbde-i al-i Resul-i zian Hazret-i
Emir Sultan kuddise srruhu'l-Mennandr. Hikmet; bugn hava
da mamum[kapal]. Gya ki bizim hznmiize o da itirak
ediyor. Hatta asar- ibtika bile gstermek istiyordu. Koca Sultan . . .
o heybetli ve ruha1iyetli trbesi gzmn nne geldikce, henz
es1a-y rahda iken ruhaniyetlerinden feyz-yab olmaklm
ten1enniyat- halisa1esi1de bulunn1aa balamdm. Lehlhamd,
tekrar bir ziyaret-i ali)ryeleriyle merref olduk. Ve dergah-
Kadyu'l-hacatda1 temen1iyat- halisanede bulunarak, Ba' dehu
avdet olu1arak, salat- asr ifa kasdiyle Ulucami-i Kebir'e azimet
olu1du.

23

H.Vassaf daha sonraki yllarda Hacca gitti ( 1 906). Hac hatralar ayn bir
kitap olarak yaynland.
J J6

..
Huzur- Hazret-i Uftade'ye vardm zaman ol bir zat-
kutbiyyet-simabn huzur- maneviyesinde bulunmak gibi bir eref
i azime nailiyetin1den dolay Ce1ab- Hakk' a 11an1d-i firavan
eyledim. Kemal-i adab ve ta'zim ile Kur'an- azimu'-an ve
salavat- erife tilavet edip silsile-i meratibe riayetle gzelce
dua
..
eyledim. Bundan suret-i mahsusada ruh- pak-i hazret-i Uftade'ye
dahi ihda ve gnlm ye1iden ihya eyleyerek pir-i
marunileyhin ziyaretiyle, tekrar teerrfm ve ayet ecel
yaklam ise, efaat- maneviye ve himmet-i ruhaniyesine
nailiyetimi, Hazret-i Allah' dan istirhan1 eyledim.
D1yorum . . . Buraya kadar gelnekden maksadm arz-
veda ve istiane deil miydi? Istia1e eyledim. Fakat arz- vedaya
niin muktedir olamyorum. Kutb- azam Hazret-i Hdayi'nin,

MiJltecfi-y1. derd-1Je1dfi1 tiirbe-i ftfide'dir


Mii,rtecn-y ilste1e1dfi tiirbe-i qftnde'dir

dedii bu trbede, defin-i hak-i tr-nak ola1 zat- ali-kadrin


tvbesine iltica eylemekle bi-ina)reti'l-Hak mstarak- ruhaniyet
olacam bedidar [aikar] iken bu abd-i kemter Hseyin Vassaf
lasl veda ve iftirak edebilir? Dedim ki:

J J7

"Ey Hnzret-i _ftfi.de! Biliri.11L ki, lnyfi.t- fi.1teviyye ile lnys1,


ziyfi.reti1tde1 lnberdfi.rs1. B kndnr rilrficnnt1n lmr be1i
rtle'yfls brnk1nzsr. Ce1fi.b- Hnl( tnl(dfr ettiyse yi1e geli'r lfi.k-i
pfi.l(i1e r1-1fi.l [t.ertiz toprn1r yiJ.z siirer] ol1n.r. Eer
gel1ezse Hnzret-i Hii.dfi.yf'i,
Eyleye rli.l11.1dn1 istildnd eriir ntl1l.bn
Hrllede1 ler 1rill(ilfi.t- lnzret-i _fttzde'dir

dedii gibi, sertie1 bol bol lirtrretler bekleri11. Hnzret-i


Allfi.l'1 sevgili kl11. old1-,1rfn ilble yol(f-tr. Hnk-i pfi.-y evliyn
oln b keter lnllcl'ldn rfn, nln-derecfi.tili, vesntn t ve izln:r-1
l.i11fi.yet erfecei1de1 iltitvnrz1 . Mnlnbbeti g.lii.1dedir.
Tii.rbe-i ii1tevvere1'i1l o giizel l\.ol1s. br11ldr tii.ter. Tilrbe-i
.
rtil1evvere1i1 r1l.Jfiriyeti de gzii.1til.1 rii.1dedir. B11.Jlnrz Jibir
vakit knybet1e1'1L. Se1de'l' de ii-idi Jesre'l'. Elveda . . . ''

Diyerek gya ki, babadan evlad iftirak eder gibi, bir ayrlk
vaki' oldtt. Hikmet; burada iken bir tutkunluk arz oldu.
Mstarak- teessr olduum halde alayamadm. Hazret-i
Hdayi:
Melbt- e1vfi.r- Rrlrnfi.1 Tiirbe-i ftfi.d.e'dir

demi ise, bo deil.


Ana1 Allah'm! Bu ziyaretleri 1asib eylediin gibi, Beytullal1
ve Ravza-y Habibullah' da ziyareti ben fakire nasib ve myesser
eyle. am- erif' de ve Kuds- erif' deki makan1at- mbarekeyi
ziyaretten mahrum eyleme. Hz. Mevlana kulunu ziyarete de
iti)rakm vardr. Onu1la da kam-yab eyle, ya Rab! Amin, amin,
.
amn.
"

"

Ba' dehu piva-y erbab- tarikat, reh-nma-y 11akikat 11arfe-i


n1kerem-i Hazret-i Msri, eyl1 Ahmed Gazzi kuddise srruhu'l
celi hazretleriyle ha-husus asarndan mstefld olduum
Abdllatif Efendi kuddise srrul1u hazretlerine arz- veda ile
istifa' eyledim.
J J8

u suretle rasime-i vedaa ve Bursa ziyaretine hatime verdin1.


Kaddesallahu esrarehum ecmam.

stanbul'a Avdet
.

Bursa' da1 Muda1ya'ya ve oradan da Istanbul' a ... Sabahleyin


arabaya rakiben doruca Bttrsa Istasyonu'na azimet olundu.
Trenimiz on biri elli dakika gece hereket edecektir. Bu
istasyondan Mudanya'ya olan mesafe krk iki kilometredir.

Hikn1et; araba ile istasyona doru Bursa' dan tebatd


eylen1ekde olduum 11alde, gnl11 Hz. Emir, Hz. Uftade, Hz.
Ismail Hakk' dan ayrlmyordu. Oyle olaca tabii ve
mahabbetlerini unutamyacam bedihidir. Bu iftiraka mahzun
fakat onlarn ruha1iyetleri her yerde meded-res olacan bildiim
gibi, tevecchleri1i kazandm mid-i kat'isinde bulu1duum
cil1etle bu iftirakn zahiri olaca1 dndke bir dereceye
kadar ta' dil-i te'essr ile memnun oluyordum. Ce1ab- Hak,
cmlemizi efaat- aliyyelerine nail eylesin! Amin, ami1, amin.

"

Hava da o kadar latif o kadar ruh-nvazdr ki, onu air


olmalym da size vasfetmeliyim. Tren hareket etti. O belde-i
n1barekedeki evliya-y kirama Fatihalar okuyarak Bursa'dan
ayrldk.
Mevsim icabyla yolcu pek oktur. Tren iyice kalabalk idi.
Sabah1 tesirsiz gnei ovay badan baa yaldzlam yahut
ehre-i tab-nak-i af-tab ile gark- nur olmu idi. Ovann fam-
zn1rdini mihr-i cihan-tabn zya-y zerrinine kard iin, sema
gibi ova da bir reng-i ulvi iinde nazar-ara idi. Bu azimet subh
gal1 [sabah vakti] gnlmii ksmen hzn, ksmen evk-i vatan
ile mali eyledi.
Kularn cvlts, ovadaki kuzularn melemesi, obanlarn
trkleri, trenimizin grlt ve ddk sadas birbirine karyor.
Gya bu subh- safa-fezann kulftba doldurduu hazai1-i evk u
J J9

safa iin yalnz insanlar deil hayvanat bile; hayvanat da deil


kainat bile ilan- adumani eyliyordu.
Tarlalarda birka mesud ifti kzleri nnde ift sryorlar
ve kendilerine mahsus milli arklaryla tefahhm eyliyorlard.
Artk Bursa'dan uzaklayoruz. Uzakladka mecma- evliyaullah
olan o ehr-i mukaddesede onbe onalt gnlk cevelanm
dndke u iftirakla n1teessir oluyordum.
Tepeye vasl olduumuz zaman Bursa'ya tekrar nazar-endaz
oldum. Hi byle bir heyet-i mecn1uas bir ulviyet-i ramme iinde
heybetli memleket tasvir olunamaz. Esami-i erifleri balada
zikrolunan selatin-i salife-i Osmaruyenin ve zevat- aliye-i sairenin
trbe-i mnifeleri, o cevami-i erife kubbeleri ve mi1areleri
ykselmi, ykselmi de alem-i illiyyine km, g)ra Bursa'ya
oradan nazar- galibiyet atfetmekte bulunmulardr.
Kei Da'11 ste-i beyzas aks-i afirab ile 1ur iinde
temevvc eyliyor, zannolunur. Gzm ark.amda1 ayramaz
oldu11. Nedir bu incizab? Fakat bu temaa ok srmedi. Vasl
olduumuz
tepeden inilmee balanldnda1 nazarm
bilmecburiye nme evirdim. Bu tarafm da gayet latif buldum.
Etrafa baktm. Her ciheti bir stre-i hadraya brnm
mtebessim grdn1. Halk- kainat1 azamet ve kudreti1e hayran
oldun1.
Tarih-i hayatn olan otuz sene iinde sabahn rul1aniyetinden
en ziyade neve-dar olduum bir subh-i latif varsa, o da bu
sabahtr. Trenimiz birok yerler dolaarak bir tepeyi kd ki,
buradan Gemlik Krfezi, gayet gzel bir suretle arz- endam
eyledi. Temaasna saatlerce doyulmaz. Nihayet istasyona
n1uvasalat olundu. Gmrk ve pasaport mua)re1elerini icra
ettirip, iskele paras1 verip vapura girdik.
Vapurumuz Bingazi namnda bir vapurdur. Vaka yeni deilse
de yeni tamir olunmutur. Yolcu oktur. Drt buuk saatte
Ista1bul' a varyorn1u. Saat ikiyi on geerek hareket etti.

120

Bozburun' a
balad.

doru

yollanmaa,

Mudanya' dan

uzaklamaa

Kar1mz ackt. Bursa' da iken yumurta alp piirtmi, ekmek,


kiraz, Mihali pey1iri de almtk. Bir de destimiz vardr ki,
Bursa'nn mehur Kavak suyu doludur. Sofray kurduk. Sizi
11atrmza getirn1eksizin bu1lar gvde be1denize attk.
Hava o kadar latiftir ki, rzgar hafif hafif esdike insana hayat
veriyordu. Vapurumuz mersa-y Dersaadet'e girmek hengamnda
iken herkes eyas111 toplamaa balad. Artk vata1 kokusu
etafmz brmee balad. Saat alty eyrek geiyordu. Rhtma
ya1ad. Bizim devir ve seyahatimiz de hitam buldu.
Bu akam uykusuz kaldmdan bir uyku ekmek iin
fakirhaneye ita.ban oldum.
el-Baki Hve'l-Kerin1

121

T I P K I BASIM

122

'

el.

;:-

lqJcP..

L.

\Y\\J

P
"

123

:=--

>

124

..

,,,,

,, ,,,
.

.;,, t ' .
.

Jr11 1J ll;

. c,J,.,,
.

"'-.

N .if,.,,

,,

125

,,

'-

126

.
lf '

.......

J
..J r

.>

j/;

'

, ;,;.. o

..
..
IJV' .

1$.)J/AJ 'f JJ>

.. .o

"""

J wl'- --
""

,..

;'

"'

-'

.,

( .;

'.J;;Ji ..

..

....

\1

..

N.,f'

&1. t:,

),"! g/lf/
\

'

.. .

'

. ..

!J.,; .r

(tt

...., , '>'

t '#

,i'.,ltb

J/. J .t:. "';-l'.1 . .... \,

I.,

. .

\! \

127

.. ,

.:.;.
.,,,. ;J r
. t.-

;. , ,,

128

"

.,,, .,. "

,,,
,>;'J..

,.

,,.

Jt.

.., ..t;

. " :.; ;,,,,

J..J' .1.)1' ,

129

...

'

,,,
J
,.

- .

... ..
.

- .1

,,,.,

) ,v ,,,,. .1 ., "'

.-.,.,

.).. ,J> ""';. N "' ...., &,;_;., ,;..,. '.

130

..

a-.

131

132

... .;. ....


.. ..
,.

..

,,. ..,

W// "- ,,,f


p ': 1

.-,,-, ,.

>

"'

..

:. :!.' i ( ..... J ...

.;. !

...

,.

"", '.. " ,...

,,.

.,.J

61

..

..

_,

...

;._. , .... .1 :- - ( ;;, ',w .


'."'!;J.. ; 1 =-! ..;. . .. ..
..:.
. ., Y.:.. l-t
--

...

.. ...

. ..

o
_. ,
;,
,

133

jli. --

134

\(

.....

.- ..

"
,j, M""

' C' \ )1laJ'6tf>'

- -['

"

'

N,
...
,,,..

-'

,,. . ..

135

..: !,l . ; _, ;,A . , # .J:. 11

;, j.(J:..J,'.-..(,i.. ,,

__.., ,, . ;

N .h

136

'

-- "

'

()

.
..!r''
., . . ,,>., ,,.,\/" ,..c'
. .':..
.j, .,J:, .,s,

...

'":.,,_, = ..., .>;.. t.- t>-"


.P
....,........ :

!\
....
..
1

...

"'

..., ...
"

,,

"

-:' ('-'

... . ,_

...

.,.

'

,,

J::' . ,,,
..,. v:; , J .,.

<,,,;"J. ,;e;,_.;_, :r-;-,, ;. .,, ;wfL. ;;};,# N e. """"' J:j; ;


, l'Y""; \
; ;, ;. " ;. ,., ._. (!-: ;. :>':.!
;;) ,'i ;.,_;,,.., ,._, _) " ..,;..., .: '!-1;,;.!. ,
;. . ,.
.... ,, 111 \.. , ;.,> . :; ,"'
,y;..,...,.. -:'
JNdYJ \"; ,.." JfaN .,-':!t. :t --vN.-.,.,
1.," < 4'., 4 l ;,N ; M _.,
;;l
'

.,,

"'"'

. ...
...

J,
,,.,v
.N
p V
.

,.

., .

"

"

.,. ,

;!,,

..
.; 4J
f..-.

..

137

1(

,,

...

,.,, ..14' ,JI; .r'


..

..

....,

;;

;,,,, i.- ':.'S

- ;,; .,J

..

,.

;> 1.1.,;,-.:",, -

...

138

139

""'

'

'

'

/.- 1'/ ., J ,, ,, ,,.J. cJ!: , ,.,, eJ"''.o,,,, N

'/J.1 ,"'
,:;,#"-""'; ,t;,;"-'11 :,:; /J,,. ,,I J.il 1) ;: '!'""';,#tlJ if 1J,, J//
.

,,-

,y

J; ;... .;11_. .,.v,. .P)AI

..

1,.,

"

,,

Jj

;,,'.> '"' >Ai; ,,,, -: 1';.;., .,.il


.

rd,J:,;,1. ;,,.:J>;> /;.,;

..

..

..

'..'.1 -'> '., n -""-' > 4 !

,e;;; .->..., ,:,.l..t.-..,.


e>;J, j \.-{-'" ?..;., .e;;, :,.IJ# ,,
.>1"' N T_ C. 'I ;,. '-- ;,...,' .ft:>.>Jl.1 !.I. :t zf

..

...- a..:
..

..

...

...

,.

..

..

; .

17,/;.r eJJ!' ; "... ; -!fr:, ,, ,, . .,, , ("' J:"'


,

'
,.

.- .. "'" :.

,.
I''
'
v "-!" ",." JlJ''J, 1"' /t3 /'.-!
. .:v MM
....

. 1

,.

'

eJft:>,,, ",.J,,11 J),A,, ,,


.

....

..

,,.

"'

.:U / .;,. ,,/


.

"

1 .1 '

.I'

<),-':':-: '\, i'I,,,',-.-,-( -:.t;

---

. . ,, , ..... ...
"

140

141

.. ..
/ ',',/)'lf'

..

..() '.1'.>J. "' ,;.. , 't-lf'

J;,. ;. ;/,.;.. ,., ..,.,, . ,a,.1 ,; ':' ..'f' . J" '( '- . '"..
;
"'
... ..,._
.> 'Jt tv') ) ,,,, . /.. "'' ,,,.._ -: ,

. .

'

, .., ,,, I

...

'

..

-
it e
.

lJ

!s':;. '"""" :'; i ;....- ,"' ' rer.


)i,,,;1 ( ;':' (,,,)"! ; f.':J. .
.. '-' Cl.t" ._/
....

...

.. ,,, .. .;

,,..

..

,, ; >' ,,, .. ,)' ;,,

142

"
,hlt.
-

-,,> :.>;, ,,,, , 1'J


.

, l ' 1 Aa ..1: , _, .J
J '-';'
" ' "\ -:- ''
,. !Al ,Jl'-J - ' ' ""

;J##

"

..

4i

l_ ._

c. .

- -"
..4

143

144

.- ....

.J .h..., ""'.,,.

"-

145

-'
.#
'-- ', ..
..

'

,,.w
..

..
.,, u, .

'

146

..
< o!

...

..

.
\ """'
...
-

.--aa .

Mwn;1
-r
.

147

'

,..;
..

<-fJ'

148

J ..,,,,. ,,, .,

149

,,.t
, ,

..

150

151

<

152

153

pr

"' ""
i
l"
,
; . ,:.,,

,
.
;
..,.r

'

,,.

.
r i.

'1.'."
.

.. ...

,,, ,-: -:.

.-y
.

'.

.,.

J'

'
,?..,
,t r,'dl (""'. ."'- :...
,

,!...(
.

--" . .- r; .,
r"""''t'
.

J/I ,1, ,"""'


.,':t
,.. ;, ,,, 1 ,, "#;,. 'r"-'J'

ili
.

-.

... .

"'

'-

r
......-

"1/w(I ,,.,,,.,,.,,,,,,. "'' r1t' '\f<4"


"
,,
,

-
,

..
..

,,,

'

,.

'!f,,
A ':""'.!fl ,i"'"'1t

..

,,

"

"

'

l')t/

'

" '''/V '"' ' """ "


., , ,,..,"v11frr
.
.\
'"
,_ .
. .,.
,;fit
""'.., .,.
'iry;
.
,
"" t. .,,, '"'" '
J ,
:...

.
.

"

__
,

>

,,,,

'

1 ; ,_ ,. ,,,, ".;n;;
: !
. ,

. 1 '9,
..
..,.,.;
"' ., ,; ,Y.
-4'/.;..
:ll"# - )i;;> _;ti',,..,J... ,,.. """ :Yr-; ',;; ,.,.

'

'

1
r

...

..

'

"

,,

"'r:
-
,.
. . ,, J,., .
r #,.
1 ..,
t .,.1 t
..;.. "" ,, .:..,.- ,, "'
"
....:.,
,,,',, .-.. ( (' ..

..- r-;. 4'1 .- ,,, ,;..:,;

' 'tt'J; ; '1" '1 , f/*(


r ,. ., ..... ,"'
'-i ff' .,. .4-- (; ,-.
, J.
t" .,,. .,,:,, - "'
',
tr ;
I
' ' 4':' 1 " -. ,
,,
r
.
"""' "" "' "
.
1' , ,,. ,,.,ss ,,,q ,.,
,. ', ifl ,.,,. --'r ';I'
<'t"( '.. ,.

;.1
.
/
"" -'*' ''r:'l,r' 'V". "
(. ,, .-: .,
1

Jt'

'

,,..

"

"

'

,,

ti

tl tl

tAlf' 1 ,,.. ""' '\


'

..

,,

. ,

""

'\ '

'

.....

,,

,,

,, ,..!J"'.1 w ,.,,. ,

,, ,2-

A -,

. .

,,

..

"

c.

155

156

. 'Jtt

157

158

159

' t'-'

;:,J;.,,, j eJ.,v.1',;,
""

...,.
- ..\>

.,

.##.A ;,,; .,_,


, ,,;..
J ,.,, "' r - .-,:
.\. '1 ;
... .,.,
- .,.
'--.,
..

,.

#' " --

....

..J !, .I' J/)41--

..

""

'J,V..:...., .J,1; J> 441

.J..>"'

"J-,,'e>,1

(-' ;_S-! ,,
.. "',:SJNJ.-. '
.

,,

,,-

6'

. ..

.IAI' -! ,,..At- ('- f:!


- .. .. ,,,. t#_;,.,,, AJ.
.

,,.

-''""

#11

,.

,,

"

,.

,,

'

,,,

,,,,,./. "
.

.. "!:.>.I
-

160

-....

....

0-'Jt--;....Jl"'JJ.

161

z9r

.-
A
!#'.,"!'f7'": t;'Y/t'ft, ff'("'
...

..

;... . ""' Ji) ;,

,.
,

, .-

'

,,

..

,,,

..

;-t i' # -r.r-"f',,tf"(, J: ,,.,,,'?


.,
,,,
,_;
"" (I ,, :.:, ,V.1' i- ) _.r. ., l';
"

.,

.
.

.
.

""'

",, ,N>ft
. .. Yt',.
-
. ,.,..-,,.
,
l r
ti'

.,.. .,.,;.. 1f #t111 .#'


.

..,

' ,

,,

,,

,... , ,.,. ...,,

,,;. it 'I'

4"!1
. .. -1 ""1
. 1 . .

,,,

"

' ,.

f', -,,
.

''
' ""'. "fi'! _,.. .,.., ,''-,' 1"'
" "',,,,..
,

,,;,.,.,flr_>
,_>,__) :,,,,,,. .,,
, _ .. . ,,.

,, . .

,,-y) ,,.,.f"

1 t-"-"f"

,,

'\("r.:f"'("tf'Yi
.

'A,- ;I""' ''t';,.


. . . .
.
"
.
.
>
q ,, . ':(" , ,,,,"'.,.,,. {"f"": "("

-' "..

1 . l'

4\ "''
,.
' " '. ry ''*' ''J .
":;r"",;"'rt"'r ;. :- .,,;, ,;., t';i f.'ta ,,,,,.;.."'.l '!fl -\
;,
,

'

;., .. ;) -": ,,,"': .., .-.. -; /,"\fi, ,.,.

..

..

,,

t1 --:- ,'<':.,
..
.

f't

,,

--

"

- ,
..,

- -

..

, "'' .

,,

..

...:... ,_it,.1, .> ., ,.,.,..


!..
.. . .l
.... "'f' 1 ftA ,, ; l' , (q,
,. - "' -<.c -. ' " ' 't!' ". ,:_<"'r.. ""',..r..
.
' '"t"'-1'"!'"",... r,...f" 'fil
,.

) '\ 1't

'

'

f" -: li l' ,;:-(1 .;""(;,.)


!.! \,
..,.,
.,,
fi , - .,..,", > r , ':.
) ,_ ;..;. h'
. r.;)t' "('"' ""'I\,
\
, .
":. . ,,;

r "'

..
. ..

"'

. ,.

,.

" , ,.., .
.
,,,,

1..,.. )

,.

,,,
.. "
, .
. ,., Jrr
1,.r
',,.
I"

(9f

: .,.,...... .... j"


,,:,
.;-t1f't,;
;,;,.111
ti:h
. ,11t.>
l
'
,
,,

-"

.,,,
,,.
;,;
,
,

"

"'

"'";.

,,,-,,

,.,"
'
,.,:._"'
,, '':'"
"
r
'

....
'
"... '1'1AI A
""'!'.' -"
IW I"(
,,
...
,:;,
"'""

..,

"
.

"

ti

,.

,.

.'r;.tfll."' ;>,)""" .,;;. "


.;,.
v
4A w
iF..
fi '. :.,., . , ..r .-.;P': :;...... ....,;- -fi'd
'*:f; ;l.1t,-:; "'"'4 rf,fr.. 4 .: ,,,;.,..

. ,.:..,.1-:;..,,. ,,;,"!-...
"' , .; ,; ""'f';, ,, , ;.,,,,,,,.. .
.JWlf'' ,, ;.,. ( .;.
,,,. .
1.,-11 ,;
'"'/>' 1J. '.:W.
1".,
....
?,
.... ..
...,.... ,,(;, ._, ;;,, #\"-"""' ff
;,
.:.
,N
...... tt,#Jlf
,r.
:-.- ..,,,., .:.,
r
"fi ' ( tr .,.. ..
.,:' "1 .--,flr,, ,,.,. ,. """' ,-"""-. .',,.,r- ;, dN,,,t f'tt.it-""
,,,_
.
.
l "
"
, __.., .
!'"':"ft'6d
irlfl" "_..,-,-- ,f' ' ... -::f:"'f' '""'.t- ,- ,. t'

,. ;, ,,. ;. ,. ,;;, , ,.,.:.. ,.. 41r:;. '""'""""'r


+ ,,,,r,;,
....
'

,.,,

..

, ,..

..

..

, .

'

t1r

"

,,,.,_ ,t-i'ti1111 ...,

'

'

'

'

'

ts;

..

,....

,..

..

"'

,.

,,JI
.,
.,
14' 'f"
'
i(tltl11
'
'""'
'J

'

'!'!";, ;,)

':'f !
:1'

. ...
.

il r

,,,

''

"

'

'

, ,,

'
f', -v,- ,,,_ h ldt IV'r t0"4
,

,, , -

)"

"

'

..-

'

..

r
;"'1 '!r'r, -

'

..

"'4,';':.9"

1 1/.,, ,.. , ,:..> :/ ; /.

'H ISH

,/""-11.>;'4 ,,._

,,Pf'

..,,.,

,,

"'}"

.f';.flp.r,,,/)1,# ' /';"'- tf"1"'"' ,,_,


,,_ , ,.
, ,, ;; ..v .;.e.. t/'/;r
.&"/,,,,_,,,,,/"N/;;1p,, ,,,,
'/,.1/ W, ,
, ,,,,,,.,_,""'C,,,_,'t
;c
,,,,
q
.,
11;;1N,Jp;;f.,(:- '*'- .l'A- f ;.-..,.. i. .,., """*"''
'' ,,lV ,,,.
'/,.
.J
/., i.W J>;, !k 11.t-.- 11/
,
"' H,,,,, ,,!
,,
"" 4
;v
l)Jv ,,., ,,:,
v
;
>
,.,
;,
,
,
'/

,;,

'"
"
,
,
..
;.,.

it
/,-/YA , , , '-'61
;I llW,,,I J,,;'?
it.I
,.:
.lf
(A
,

, -i y
f
,,. ;JI
,.I
J
'
,
/# 1' lt-',.N ,,,, ;., ,., .. . ., , ' ......(
"'f' ,,6,, #"T"',."
1'>",P'/ 1'1 ;/;,, #il/ / );/_, lA

11 ,,,1,,,,,;;1.1.,,., /_. , ,il,, (1'1111. ., AM '


lyJ,j 1.:- 11 .., ( )>,*,,,, J, ""'

"'h
/), ,, ,, ,, ,. f b'J.t," ,, ,;)....,
J, r,.,/h/ """' ;.,,,A, ,
;A
(J!lf '1r "' ;., ,:,.(1' .,
lf !!"'" "
..

..

'

,,

..

....

,,

cJ

'

ihtl)

,,,;
,+

.. ,.,,.. ,.

'

"

/v- 111'
1"#.

;'!
A -,

164

,,;,,_

165

99f

''l ,,.
..

' '' ''1'Y


I

".'.''" ;..)
f\"1\1;, '(F
;, M

..

"":L.!..
t"':<f,t"'I('I('//;/.ffi

""',1-.11 "('"..- ' I I /f ,.,.,,1.


.
""
,

' "'

'

,,,,., ,.,i; " r ,,


il

il

il. .,_.

J'i (

ift

t (t -:' .,f. ,.,,

'r:f.. """""

,.,.,

..

.,

'

r ,,,,
, ,, A
,., y

il

J 1,1 1,,rJV 1 1 1ill "ff' ''"'' tUI;,,,,i.j;;,


.

,.-,

" '

, ,..,
,.,.,
,,.,.J.
-1..1
/
!L
f
/lf
r

....,
, ..:, , ,,
...-v
;,

' 'J
-)"
-,; ;, J11:
,.r; ,.. ,,., 1 ,;; ;. ;irt'r
,
.

..
..

'

>

,,

,;,, ,,111 ,,,,


, "' ) ;'.. ,,,,, ,.. 'A.1,, ,,.

,,.-/il_' 1M
) 1,t,. ) ,. ....,. , ,,ll ( ' "r' Kr
1

_J.4
.,.

,.,.
,

,. , ..,
..
. ...... . ,

'

'

:,
1,.,1..Yr
"". ,,... , ' ,;1 f .:4'
l.<"
. r,;.
1
. .

..

'!1"'1 r,-, '\1',J# ..=. ,- '! '"r


'V ,,,,. '.,.
.. t ,,,.,.;. .c :- , .v
,.' .J-,., -: : r; ( r ;, , r
." ,,, ,,
fP ' ti' t'i "'V'f'(u ,f ;-.;,fi,,.,, ;.,z
' ;_,l, ''9
' ',A.
,.
'f"l"
rY -, ;ifv
,. ,,.,
,MI 1'4- " "{" .,.. ,Y)
'
,,""
" 1.,. ,,,
,. ,
:-

,.

'

'

..

'

...

'

,;
'

il

..

167

168

169

Olf

'"",,., '

,,;; , ,
-

ilf"' lif'" rsttr '"(


/'*

'

"

,,,:,.,,,, ,, 1,., ,.
.,,

. .

:..f ' , .,,,.., '>' tl'tr:


:tt
f

.
,
,.
_..,,
l!\f
c&t

,,
,
-,
't'
lr.
.
,,
,,
,,
,
,., , r:-r,"'
,,.
'
"
-.

y.
!/
"!
__,

,,.,

,,
.
.

'

'

:. J.,. _

..u
..J.
..,.--;
.
rrl'fW ,,.
'

"

,,

,. ,,,.,
l'

, 1 ,.
,

_._ , f'

-,,.,

..

..

,_,.,' "' ""''f"';tt,-; 'r ,'f"(


1( 1'= ''" tt ,.:i",. ., ,.,,.,,..,4= ' .,."'r',);,4/f!'.
,..,.,. "i" ' "" " ,,
,,.':.,.") ,., ,, ,_;r,,,' ,,,,. ., , ( ,;... ; -: ,, ;-. , 'r
>ltl' t i' ' 'f J:tt t .. .,,_ , ,,;,. ..
.,,
,, ;.).,
.;

,io ff'.,... , ..,,- "':",.;..)


.
;:
,
!!
:. '', ;I' -:=- "
;;,,.,,. "' ' """ ..,. .,.
..;
_,,,.
, ,,.- . , ., trr,t'\t,W'- ,.. :.->;

':!" "" " 4.._. ,...., ..,,.., '"' ' \


'r ":'19 ,., (r.' . ":" ' t, '
K'
:
r

,
.,
Jw
7 .. .;:. oi -: ,,.;.,,.., ;. ,,,,,, ... ,..
,
,.,..
, , ,, .;, ;; ("'? 11:'
""'
"'
.
'" ' '

.,

'

ti

...

'il

.
,

'

''

"

"'

"

,,

'

'

,,

t-

..

..

..

.,

'

'

'

'
'

, " ,, ,,,, ,
,

"

, ,

llJ

'

--

'

,.

.,,,,

t.t.

171

t.o

172

173

t.v

174

175

176

"

177

.,

178

o c.

179

osr

,....

.
,,. , ,

,,.

fi . .

... .- ,,,

' .,
-

ff'V......

,..... .. .... "-""'. 9:"! l\Y,


\ _;._:._,
ft
.
1t'.,."'..,. ....,,.
"'

"'
''
"
' ,,_, .,... ,, ,i4\
.
o
. .
.
.
,

"-,,,
,. ...... ,.<cf, " _,(,rr, .
.

. .
.
.
.
.

.ltf '-:'1f"' ,.. ..'f.'"' !- ':1' "1' ' t'


,
,
,,
.,
,
"_,
;;,:
"'
7:'Nt"'
;
fl
f'

..

,
'l
...

'

'

-f"tlt

..

'

'

'

t -. \ \ N

\.

,, .. _,,, ,_

t ...f\ ...

f'

t .

I ., ) ! .

ftf' ,_,",

_\
"f""

f, fl!, -

.,

; ... ;.;..;., ,
,.

.. 1
u

'l"1'!'
"' ''-"'-:.. N JtJ'tfft.1t"' '. 4" f
,
.
..

'

r 41


_.),
,.f!M' llJ "'dt "" -"iv4 ,r,,\ft ,,
,. \,, :. ;,.,f\"'"""
"'
f'.
1... 4'\ ,,.."''

...t. ,.w. , ,>,' ,,


: :..
... 1i ,,..,, w ' "' ' . r f't'!.'I. : ;v -,.,..,
'

'

""""' 11l4ft0

'''l\"'"

'

..

..

, ,;.,_ "';

...

.. ,> ,., ,,,- ..; 14, t(,\f'\ ')"f't/


-119 , .;,
tf'tJIJ.
1 ',.,,_. ... --
,,IW "'N....
. ,..,. ::.. " f' ft'r-> t'"'l4\ ./;''' ','1\'
...
,;11
.,.\,., .i ..., ,., ,.,, ""'" ' ..,... . f'- 't"V' .,,.,... t'; " '.l'l\ '1111'
,;,,,. :
t;t" .
ff,

..

"" -r

.,., ...... ,, . ., ..

(vv ,,,,,:-. , , ." -.=-


1

,.

,.

,. .

1h

,,

'

,, ,. , ;,

' t.

'

..

'

..

'

<'".' <:rl''
tn:-)
;1
"

..

181

zsr

__.. ,,,
i4'
,- f
... , ,,,

if:M'>')':'-"'""'p -: '8 , !. '"-='


'"""''

; ,-( (\ ;. f "1
.,tr
,.. ..;.:
. .. ; ,,. ;:.
._,

..,

1 '"'V :;,

..,'
,. . .. * ' " '' ,,, ,,..:r
, ;r
1 ,.:'\ , .,,

_ ..

.,,

o-;(,,:r>_, ,,;.. ,
,

.
""" . ,.,
,,,
"""'rc"'(t'
,,,, - "\--- '-(,,,
r

>111 --:v ,1-.y- ", ,.,,,..,., .li'


- '
,,

". :r
. ;:.
, ...r .. ,... , ' f\l'"f' .-- ,

q " f' ,.; .:; ,_.., "


"'1.
"',,,

r
,.,

t
;
-.,
4
1

,;.

;.'-(,_. ,
. IJ;
'""' -.-
;,. .-,.,.,.# ,,,,d' ..,.'\ ("#r
.r . .-,
..,
J
'.L ;
.'
'\,( " "' r ,I):;,
.
.,;.

1"-:

"

.,

;.
.
.
1

.,
r { ;; -,, /
"
,'
1 .
;,
.. r

..
f\
"
(I
.
""
'
'

.
-,1',y..,. ,'r,. .-.- i'#"" 'f. 6," tr;
o\'(.:t
'

.- .,., it
r _,;,
. ,1""" ,, ;,, .,,,,_., .,._,""
"J
, ;"' ;.,... :9 '"' ,.... .....
.
M -,.- ... ;:. ;,; K' ,, r
i''
,iit ,:,.f' , ,.- .; , ,. _, . ;
'
A
.

.A
.

?)..- '('f'V'
'
.
u
/
.
"
( tfo' i'i-" 4'/"' -; ;. ;. , 92
'/

;
,,., ; " ..;. ;.;.;.. 1"'1Y, ..
t
fT
.., 1_,;v
)
/:r ! ,,.:, ,..,4'- ;,,.,.. ...,..
.,. ... c.n' - ,. 1,;;'t
,. ;.,.,. _.,.,.
.
.

_,
,
'rr ,,,;.
,.,. /
. /' '
1
,
"
,'j#,.,-! '!: 'f.-,n w ;r,r4'.-;-:;r;,r:r'f;, )':r '!': fr.!.f :<'
, .... , ,.
J,1 .
.. 4 -.-,., ..,
,. :,.-"
., a,... r - .1 ,,.
,, ,, tl't<'"'IV'I' ' '"" l"Y ""'2't
- , ,
.-- . "l
..
-, , 14'
,.,,, ..'V'
.. f' ,_. ,. ..;.. ,.
.. ... ,\"'1' , ;, :. ;
"
..,,_. it ,, ,. .,, 14\"' 'Vd*..t
,,,,,. :
...r::
(" "'
, ;_., ,... _.!J
;.
.
1
>
, r.tT
: ,,
l'i-\
::.\
"'
,, . 1' ;;-;,,-tt- A
f' ; C' _,.("f' .r"f';()
.,
(.r
)
,.r
jr
(]'4
:.
. ,.,
.. ;.
" ,, .. "" .;;, '"
1\ ,., , ;.:,.) ,
.
...

"":.o;

Jt

A.

J,.. .:

.
...

- ' """
,)__.,#!i!
,.JC
,f'
,,
...
.

" .

.,,.

,.
...

,,.

I'

..

,,,.

,,

..

..

..

,,. .

. ,.

,.

,.

.,.
..

..

ili' '

"

"

,,,.

" '"

fi

"

..

_,

..
,,

-.
.

,,

00

"'

...

..

..

"

...

.. .

..

..

"'

.. ...

..

..

..

..

"

,;'

_,.
..,.

,,,

..

..

...

'

..

,,.

...

..

..

....

"

"

,,,;

.
.

!,

"' ,

""'

1r

..

,,..

...

..

,r

.,

,,,,

' '

,.

'

,,,.

,,.

"

... 1;.A'frr'
-l. 1 '

.; w

,,,

183

"

,,At',,. ,,
,;J,,&;.

184

185

98f

t
,,
:"t

""' ,,,,1
,N.
11'
,
,,

',

. . ,, . ""' tr"1'

.,. , ,..,,..,,-: , ;.;.

=-, ,. w ..._
:1
v

_,

(
',)
"
r. 11-;., ,., , ,;"M'

.,. . .
,
.
'.
. "
.
.
""' , ,....
t I
'il
\'161
,_.,. ... ... .. .. , I'. ....,
" , ... _.,
.l".'6'\
.
,

..

fi

..

...

..

...

'

"'

...

'

...

..

"fVY. . r,-, '


""".' N": ..... .i-""1'11,:..)
'O ,

,,,,

..

,.,

,,,, .,

,,

.., .

1:
..... ;:o;'f".\"."I' '-"'1:

;:?
"
"'{ '
" .,! 1 1" " ":\'
..:. " :. '\
1,.,,..,;)

"

. '

1#

fi

"

,.

,,

1
!J ..i!
. j
f(' "" ''1 #1 ""# ,,

.--J

.
"' ""', ""-_,...,.
' . ..
.. .."
' ,-"
(
4"
, ,,, ..,,. 'i
,
('
,,
ti
,,;' ( fV
'fi ..
Q

1 ., ,M:,;;tVit , ,;,.; *'; .,


"'
- ' w,
...
.
. . ,..;,"'"('.\!
;,,,.\"'
...

.
.
!{'
.,.,
,
.#
)
)
,
.;.
"

""i
rt ;
; ' .,J

,, N..
,,

.i",
"
,.;n..-;
.- .-tr

# Nfr .il , ;<lf't.;

,
"'

;;-. . 1 cP

,.r.-,, ..:; . ;.;. -; r. ;.y,...,,


/;'
'

4 ,n

' "':" ,
.

,;.,"
"'
:,,


,.; "" . , ;.
t
,..
.-"' 1 t:' 1 )-':;
" "
... ,,.. . ..... .',.

r
...,,.,,," 'rf' ""
1':.
.
,,.,,
.
.
' ,..).W."'
.
,; -vY l)r,,., , """"
.
1

y.
1 "\t",.,,
... "i ""! 1 -.' ,,1c:
l'
,,

"
.,'
..
r ;
,.c.,

,
, -J ,.,, _, ,,
.
, ,, ,.,,
"'i ")'r-=.1 ..;_;,.

1
'
i"Y ,."<'
{
: '\ \
I?'"
"/ ;_r;;,
,, : "'

"'
"
;;..
..:i
" .-.1 ,,.. ....
;1'
,
.. .
'\ 1
.....
"' ' ...
' l
_,
ft

1 ' ' ' " , ;.S';/f.

it',,..
,,,;;,;.
.

(
,.,
#'
(
.:.*wt'
,..

.:.J
l".
"'
(;' r:."'\
.
r-:""'..S
/
,.,,' ';._. f'
; ' .; """..... f.
..,
, ,;.;.,, ... rJr?n

,.
-.,.- 7' ..

....
-

wtt .: ',;H
,
*

fi

..

_:,

..

'

'

' ,,

'

"'

,,.

..

12""-'.,:;,"rnr:;fff\

,,

;_..

.;

/l' . ,, ::- ,;.. *l' 'Y "..;,..


"'

;,;.,.

..

- .

lo;.t' r-,.,.
-,- ,,.

"'

...

""

,,

'

"

.;

I,

"\ .

187

"\\

188

68r

..

. ""

..

. . .

.'

..

,..

"

.
.

..

';,. A''t!' t;lfl'( V


.

,.

.,

I'

w
"'

' )
# /r
l"
" ,,. ,,. .. ..
. /(1 4'W
"l.1
'
' ' ..J
... ,., ,, ,, :,,
,,.;.\ .j. ,<-ii;!,' <:'
:
.-, ,....; .:. ' 'I ::.

'

..
. -

.
..,

.
.

.. .

4"r'1"'
..

.
..

,,

..

'

'

...

..

..
...

/ .

. ...

...

"'

"

", r .,i'Y ...1.. -

1t?,1"tat ;,,,, '""



. ,.- . . ,,,. ;.,. ..,.
-..
. :. .:
;,.) , ._:.. , .. .. .;
;,...
. ... ,
; '.Y> ;, , ... . ;.. _.-;"

; -v.; ,. ,v.:. "=,..... - - . -..


... t . ... . ....
.AJ.
... ,
_;.
,... . ,, . ... . ;.; ;...,...
. ...
,._.,
. :,,,.,,. ,.14-:
... ;. ;

. :, ..,.. . -, ,.. .., ,,,,,,_ ,..,;.


fil
"

... .

"*."-":'-r
:

..,...,.. -.

, ,J,1

..

-' ...,
' ... . . ,,..
,,,; .. ..

.-.
.-r
. r 1' 1 "' ,-
.--... ... .,., 't'
....

- !fi - ;,. .,.. ;,:,.


. . --wr
c:..

,..l!:
.
..-..
-

- 'fi

,,

.. 1

.,.

,
n

nr
1r
p
t'. _.-1 ,,."'1 '1'7'

il
;l
,, .,,,
.
. . '.11,,
! ,,;.
....tr.

... . "'JI"'-:' , "


"
;..-
;-' ,, ,.,,_.
l
r' t1 -: "'1' ("("

,, ....

...

;,_.-,,,.,, /ti" "'


..
,

J , ,..j ;._.,,1-) ;, , ,; ...,..


. .

...

_,,.

.,.

..

.1

"'7"
/. r '( tr',;..

.
..

'-";,
. ., ) ,..,,)'
'
.
,,.
'' ....
:,
,;_. ,,,.("'
.-- ":' "
;;
;t ,... ,;,>,'"'1r,;.
,,..

,,. ;,,-

..,.
;, ... , , ,#' , ... '\ f" h t ,,..",.;,
..,
,,. ( ll''<I' '"''f'f\ ....,.y
,.,

...

,,
. ,, , ,,,.v. ,
_.;,
,,
,

'
"'
'"
'
1'
- , , .
1 ...
... ..
. :t . - ' (r'lt . ,. "" l\f ""1 4'111
-.. u
._,.-.,.,_.,:.A-'
.

,,

..

'

,,,

,,

,,

...

'

,,

..

\.

..

'

,,,

,.
_,,

. .

'

..

..

..

...

. .

,.

190

J9 1

Z6f

>.;,.,)
'1 r t ;t:
(.tf
fi, """ '!' '?"'
'"' " r'""
, ...,
;r
. , , ,.,,V,,. , tM
, r;
l

'

'

'

fJ#ll!f-"1"'. ,
1

.-

' - ,Y'f'f :i-f


,
,. ..
.
. " "'" ...J...
TY'f

"i

.;+!
.

..

; , ., " ,.., "\,


;1oc ' I

,;)
.
,, .

.,

'
. . , ..u
::r t,

"'1-1; .,,

. .r. 'a'!' ,,,.


'i ..,,, J. . , ,.,. , '1" ;,,, -;ti,.. >;:,>
_.. ! ' "' l"'
,1;. :. ,,,;. ,) ',')'M>
, , .,.,, ;'V"I 'lf1 '/ ,i, ' "' ' "A(f
'
r
'il"
.

..

.,.
,.
..
'1 7"- . .-.> , ,., , ,,,,

!_..1j ""
"' ,. ,,.. , , ,,,1A,
-- l!

tJ
"fi! ' "'""'",., r. ;;, ..r ,
... , , . ..
.. <m
f'i;, Jrl!, .., ., .,.J- ,; , .,,,.,, ..).. .
.;.
1 ;-) , '' ' "' , . ,. ... r_
'
-
,,
r;

'
'9
- - .,ftl.r'
,
tl r ,,,.,...
,,
r. r
.,.
..
..
,.,
_.
,
.,.
,
" '
,

l '1 1 r .. , ,,...,.,. .. ,",,.


l. 'f/r,-1' f,' '
,,
'
..:r ' '"t:'. , 'dY..
"i'"" -VO-"' ;. "lf '
;io(;
l'i'

....il
.,,..- 1 1.1 J, ,,. ,, _.,.,.. , f\ tt
.
,.. , , ... , i't" f/f'i'1'1'
- 1

,,

, ,

'

'

'

'

'

' '

'

..,

.L.

..

f ,

'

.,

'

' ..

,,

'

,,

,
-

'

'

..

,,,

'

,.

, ._
'

'

,f

'

'

'

'

. (1- f.
J

IJ ,

..-;

193

v6r

'''"
'
'Y'
wr
(,.>."""'
"
f
' (r'a

..

.
.......

..

.i. . . ,ll ';<' "''- 1t,r r f'


.:...
.

... .

1'.rt r k.:.

..

.1

,;.. .:. ,;.rf1',1r

-. ,
:,
. ; _..,
. ,
' 1 ;
"'"
,
'
"H'l'lf',(
,:-.;("
H ""'!'t
1
'

"l
'1"

t".
-'
)
.
. ,,

'
.....,. r
, .. . .,
. , ;..;.;:.-J
_,,,. :1-;;,. ..'' '!' :r) :": '!'i .>. . . ";'

'

. .
q
;.
,)
,.,,, i1.f!ii' .him. .,. -. , I'
'l
:1!' :i'"I" j";ft'.'.''I'.',;-
, -., ,. 1.*;.' f ,:."'"' "' .;.,
.. , '"' ,,, ,.,,,,(F'
...
;,, ttl',
..

'

t1tt "I'
.

..

"

'

"

..,
.J'
,..
:J -. _..,!"n....,.
.
rr
_:.'. fit' '',. N ,, "t> N
r . "'

lit "":"-

"

,.,. .

"

...

r,f; ;.
,

.an
; t:
..... .,... '

,,,,
,.
'-

'

.., .;;. .'t' - -= :'i..--


.f.

r>
.;c,l'..
... "" l!:'!f' ;J:.
).'li"t'P
t'l
..

!."'
r.t,,,
(<:'! ..r:r; .l}'

'I":' -..,.. . '!"'


-f.... 'i 4:'" -<(o
""
"':" , "' " '"."!!ll
1' .,,. !.' 'i ''.!fftyr, ,"f'
"';- ,,
..

....

,,..;;,.-_

'O"':'
, l'tf'."'f".f' ,r ,11 >

' ""!" ; )
...

t;
;:...
....
..
..,.,
/.
,q:
_..:.
. "" , fi ,, ....

-;
,i'1f ".;.
,._,..;,.
r

,,,

,
....:

-;I
;..,r.
....
..
'i-"
.-.
..
""....,
-!.
... ..- l, ?f'
,...,_.

"
"':' ,. .. '=" "1 "' -. , ,,,.. ..,,,.,,,("
,,
.
.
. .
.,.., .. . ""
1 - . "" "'"'.;.., .;zr; :. ,ry,. ..:.
'

'
.
r
.
.
;
,.
,
..
0
_ , ; ..,.. .. .
r.
.,..,.-, ''1''1
.r

. , ..
.; ;) ,. ,, t , ,.
..... ....
.

,.

,;,

..

,,,

t';-,,., ,,;.-,.,.
- . .
..,) -r"!'

' "'

. .

'

..,., ,_.,. _.... .:.>.;

\\.

..

.,

"

,..

" '"'41
"
' 1'. <:9'1P'7
1' '", f
#/

'

6f

-...ff ).;.)

' ,.
!.. ,,"
. ''"t' ;t

. t- -.-;
'
"' ""' 'r" ,,,, 'f.$"' . " ..
,,.
..... .,,,,,,, 'f' !\
.r tt. ;.. .-;.,...
, ,, ..

.. A t t" " ,-,\' _,.,.


V'
.
--. . , - ..
"'; 1r:.
r.. ,
,.

d.,'l, '; "'"


-'!',k\ !!f-'r
,,... ..., r$ r.
,.
-

;- ;-r.

!' *f'.-,wf'_..

..

"' "' ' ,,,,. ,,,.,


"'"', ,,, .t'r ,,, .,; ,.-:- :;,.,
,. ,.AA:
'T:W:;,
,, .. ,, ':'f "!":', "''"" "t'!' 't

:V
t f

-...L

'

!("- .
..
--:

,?

. ..

'

.A.9

.,...r
'f'!I'
.f'- t"I

" ; ,,. "",.

1r
"'
""'
,
f "'"' "1,. ,
''- "'

..'r,rf"r '"-0'

..

,
:'',. ,. .
.
.

" 1(
'

!rfl.; -=.-:i ,
,,;; .;. ,,._.;; ;. ': "
.

,., ,. ...... .. .... .._..., ..;,.

t l _,..
,
... . ,. , .. ..
U'. f'"'9';,;.:r "fr t''A'fl "'L '
\" '"
.,

'

,.

....
.:-,.
. .
..

;,:-.,..,

.
..

"

tff '1' r ,._s,,.. "' .,Jt


A" l"N tr1 f' """' ..!
'
.. N

.
_,
.:':, ,

1P -- ,., .,._ , ." .- ""'


,. ,. ,'i
''...:f
1'
.
f "'
y

_ .. 1
1.
", -:" ,.. "::
ro

'"'"'* '

.,

..

,.,
.&
.. ' ,,..,
. ,. :Mi

-
J
J
.,

\/

Art, 1'
... ....
ll. ,'..

,/'

...
.

(---'a:P ..Af-(!-'' .,
.

,,

"'--...

'"

196

v.

197

lf\

198

) "'-' ..., V:;"-! \..#

\, , .. ' " :..'1"''

... !.\. ,>'l.:.J,_.


.

199

"

,.

200

tv

201

You might also like