ELK ATI SSTEMLER HAKKINDA ZET BLG

elik at sitemleri aadaki bileenlerden olumaktadr.

Kafes kiriler (Makaslar)

Alt balk elemanlar


st balk elemanlar


Dikme elemanlar


Diyagonal elemanlar

(L, 2L, T, I profilleri)

Aklar

(I , U profilleri)

Gergi elemanlar

(
10, 12 betonarme elii )

Tayc elemanlar

Stabilite elemanlar (L profili veya lama)

(yatay ve dey stabilite elemanlar)

Mesnetler (Lama, levha, bulon)

at rts

Tanan eleman (ikincil tayc)

Ak (I profil)
at rts

Ak (I profil)

Mesnet

Makas

Stabilite eleman

Gergi eleman
Stabilite eleman
at rts
Ak (I profil)

Gergi eleman
Makas
1
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

1) elik at Tayc Sisteminin Geometrik zelliklerinin Belirlenmesi

1.1) Ak Aralklarnn at rtsne Bal Olarak Belirlenmesi
at rtsn tayan tayc eleman ak olarak isimlendirilir. at sistemi toplam maliyeti iinde nemli
bir yer tutan ak elemanlarnn saysn en aza indirmek amacyla, at rtsnn tama kapasitesinden
maksimum oranda yararlanlr.
at rts ana tayc eleman olmamakla birlikte, kar, rzgar, buz, insan vb yklere direkt olarak maruz
kalmas ve bu ykleri yeterli gvenlikle ak elemanlarna aktarmas nedeniyle ikincil tayc eleman olarak
adlandrlabilmektedir.
at rt tiplerinin eitlilii nedeniyle, rtlerin uygulama ekilleri ve yk tama kapasitelerine bal
olarak geebilecekleri maksimum aklk deerleri, ilgili firmalar tarafndan verilen teknik kataloglardan
yararlanlarak belirlenir.
Buna gre;

ncelikle at rtsnn maruz kalaca maksimum yk belirlenir. Rzgar ve kar ykleri iin
TS 498 veya TS EN 1991-1-3 (Kar ykleri) , TS EN 1991-1-4 (Rzgar ykleri) standartlar esas
alnmaldr.

Daha sonra bu yke bal olarak rtlerin geebilecekleri en byk ak aral aratrlr.
rnek Hesap:

at rts yk
Alminyum Sandvi Panel iin;
lgili teknik brorden seilen 50 mm polistren dolgu kalnl iin P rt = 4,10 kg / m2

Kar Yk :
Proje naat Yeri : Balkesir (rakm: 150 m)
TS 498deki Kar yk Tablosundan (haritasndan) Pkar = 75,00 kg / m2

Buz Yk

Balkesirin Rakm = 150 m

TS 498e gre; Rakm=150 m < 400 olduundan buz yk almaya gerek yoktur.
(Not: Rakm > 400 m olmas halinde, TS 498de verilen buz yk esas alnacaktr.
TS 498de, Buz yk olarak Pbuz= 21 kg / m2 lik yk alnmas ngrlmektedir.)

Rzgar Yk :
Yap ykseklii H =12.40 m iin TS 498deki Rzgar Yk tablosundan,
Birim rzgar yk q =80 kg / m2 olarak belirlenir.
TS 498deki Rzgar Yk dalm emasndan, yap yzeylerine etkiyecek ykler belirlenir.
2

BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.

Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

Soldan Saa
Rzgar
+0,8q

- 0,4q

TS 498deki Rzgar Yk dalm emas

Bu yk dalmlar trapez kafes sistem iin uygulanrsa aadaki gibi elde edilir.
E yzeyi

F yzeyi

- 0,4q

+0,8q

L1
Yk dalmlarnn saysal deerleri hesaplanrsa;
L1 = 16.20 m , h1= 2.025m ,

h2= 1,0125 m iin = arctg[(h1- h2)/(L1/2)] = 7,125o

PrE = (1,2sin - 0,4)q = -20,10 kg / m2

2

PrF = -(0,4)q =-32,00 kg / m

Her iki yzeyde de emme etkisi olduundan at yk

analizinde hesaba katlmaz.

32,00 kg / m2

20,10 kg / m2

32,00 kg / m2

64,00 kg / m2

L1
(Not: Rzgar yknn basn kmas halinde at yk analizine katlmas gerekir.)
3
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

Toplam at yk: P = Prt + Pkar + Prz + Pbuz = 79,10 kg/m2

at rtsne ait teknik brorden, yukardaki yk deeri ( P = 79,10 kg/m2) kullanlarak maksimum ak
aral (t) belirlenir.

t
aklar

Lt
t
t
t
at rts
(Al. Sand. panel)

L1 = 16,20 m

t iin n hesap:
Lt = L1/2(cos) = 8,163 m
P = 79,10 kg/m2 iin teknik brorden geilebilecek maksimum ak aral tn = 2,35 m olarak
belirlenir.
Lt
Gz says n =
= 3,47
4 elde edilir.
t n
4
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

Kesin t hesab iin, aklk bu kez gz saysna blnr.

Lt
Ak aral: t =
= 2,041 m olarak belirlenir.
n
t deeri kullanlarak;

a = t. cos = 2,025 m olarak hesaplanr.

Sonu olarak, sistemin aadaki gibi 8 gzl olarak tekil edilmesine karar verilmitir.
t = 2,041 m
t

aklar

t
t
at rts
(Al. Sand. panel)

a = 2,025 m
a
a

L1 = 16,20 m
Not: Ak aral hesab yaplrken, panel boyu ve uygulama ekli (bindirme mesafesi vb.) gznnde
bulundurulacak ve minimum zayiat olacak ekilde bir zm retilecektir.

1. 2) Kafes Kiri Saysnn ve Ara Mesafelerinin Belirlenmesi

Kafes kiri olarak tekil edilen at sistemlerinin ekonomik olmas iin kafes kiri (makas) aralklarnn
3 8 m seilmesi uygun olmaktadr.
Buna gre;

ar at rtleri (kaln gazbeton plaklar, kiremit vb.) kullanlmas veya byk kar ykleri etkimesi
durumunda 3 mye yakn aklklar,
hafif at rtleri (al. sand. panel, trapez. levha, eternit vb.) kullanlmas ve kar yklerinin de ok
byk olmamas durumunda 8 mye yakn aklklar
kullanlmas en uygun zm vermektedir.

Kafes kiri aralklarn belirlerken etkili olan dier parametreler;

Ak statik sistemi (Basit kiri, Srekli Kiriler, Gerber Kirii) ve

retilen standart profil boyudur (ihtiya miktarna bal olarak deiebilmektedir.)

5
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

Ak (I profil)
Ak (I profil)
Ak (I profil)
Makas

q kg/m

Ak statik
sistemi

Kafes kiri aral

Mesnet (makas)

Ak Statik sistemleri farkl ekilde oluturulabilmektedir. Bunlar;

Ak

Mafsall balant

Ak

1) Basit Kiri
Makas

2)

Srekli kiri
Ak

Rijit balant

Rijit balant

a) Tamam srekli kiri

Makas

b) ki aklkl srekli kiri

Makas

Ak

Mafsall balant

Makas

Ak
Makas

6
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

Mafsall balant

Ak

Ak

c) aklkl srekli kiri

Makas

Makas

Mafsall balant

Ak

Ak

3) Gerber Kirii
Makas

Makas

1.2.1) Aklarn Basit Kiri olarak tekil edilmesi durumunda makas saysnn ve
aralklarnn hesab
L2 = Yap Toplam Uzunluu
Lo = Makaslar aras aklk

Lo

Lo

Lo

Lo

Lo

Lo

L2

Lo at rtsne bal olarak seilir.

Basit kiri says :

L2 = n * Lo

ifadesi ile

n = ........... adet olarak belirlenir.

Bulunan n deeri tekrar (L2 = n * Lo ) ifadesinde yerine konursa;

Lo = ........... m olarak bulunur.
Kafes Kiri Says = n + 1 olarak belirlenir.

7
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

1.2.2) Aklarn Srekli Kiri olarak tekil edilmesi durumunda makas saysnn ve
aralklarnn hesab

q kg/m

L2 = Yap Toplam Uzunluu

Lo = Makaslar aras aklk

Lo

Lo

Lo

Lo

Lo

Lo

L2
a) ki aklkl srekli kiri iin hesap
Lo at rtsne bal olarak seilir.

L2 = 2*n * Lo

ifadesi ile

ki aklkl srekli kiri says :

n = ........... adet olarak belirlenir.

Bulunan n deeri tekrar (L2 = 2*n * Lo ) ifadesinde yerine konursa;

Lo = ........... m olarak bulunur.
Kafes Kiri Says = 2n + 1 olarak belirlenir.

b) Aklkl Srekli Kiri

Lo at rtsne bal olarak seilir.

L2 = 3*n * Lo

ifadesi ile

ki aklkl srekli kiri says :

n = ........... adet olarak belirlenir.

Bulunan n deeri tekrar (L2 = 3*n * Lo ) ifadesinde yerine konursa;

Lo = ........... m olarak bulunur.
Kafes Kiri Says = 3n + 1 olarak belirlenir.

c) Tamam Srekli Kiri

Sabit dey yk (q kg/m)
Lo

Lo

Lo
L2

qL2o

11

Lo

Lo

Lo

ematik
Moment diyagram

qL2o
16
8

BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.

Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

Yukarda gsterildii gibi, kenar aklk momentleri orta aklk momentlerinden byktr.
Ak tasarmnn ekonomik olmas iin iki farkl zm uygulanabilir.

Ak, orta aklk momentine (q L2o /16) gre tasarlanr, sadece kenar aklklarda ilgili momenti
(q L2o /11) karlayacak ekilde aa takviye yaplr.
Kenar aklklar, moment deerleri orta aklk momentine eit olacak ekilde daraltlr ve kafes kiri
aralklar buna gre belirlenir.

kinci alternatif iin hesap

Lo at rtsne bal olarak seilir.
qL2k qL2o
=
11
16

eitliinden yararlanarak

L2 = 2*Lk + n * Lo
orta aklk says :

Lk ve Lo arasndaki oran belirlenir ve bunlar

ifadesinde yerine konularak

n = ........... adet

olarak belirlenir.

Bulunan n deeri tekrar yukardaki ifadede yerine konularak;

Lo = ............ m ve

Lk = ........... m olarak elde edilir.

Kafes Kiri Says = n + 3 olarak belirlenir.

Sabit dey ykler (q kg/m)

Lk

Lo

qL2k

_ 11 _
+
+

qL2k
11

Lo
L2

Lo

_
+

Lo

_
+

Lk

_
+

ematik
Moment Diyagram

qL2o
16

1.2.3) Aklarn Gerber Kirii olarak tekil edilmesi durumunda makas saysnn ve
aralklarnn hesab
Gerber kirilerde de, tamam srekli kirite uygulanan kenar aklklar azaltarak momentleri eitleme
yaklam aynen uygulanr. Gerber kirilerde srekli kirilerden farkl olarak, mafsal yerlerinin belirlenmesi
9
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

gerekmektedir. Gerber kirilerde mafsallar sabit dey yklerden oluan moment deerlerinin sfr olduu
kesitlere yerletirilmektedir (Bkz. Yap Statii-I Cilt 1, A. akrolu, E. etmeli).
Sabit dey ykler (q kg/m)
Lk

Lo

qL2k
10.45

Lo
L2

Lo

_
+

Lo

_
+

Lk

_
+

ematik
Moment Diyagram

qL2o
16

1.3) at Plan ve Kesitinin izimi

Belirlenen kafes kiri sistemi ve kafes kiri aralklar bir kesit ve plan zerinde gsterilir
Planda
Ak ek yerleri (mafsallar ve moment aktaran ekler) belirtilmeli ve llendirilir.
Gerber kirilerde mafsal yerleri de llendirilir.
ki ve aklkl srekli kiriler, kafes sistemde oluacak mesnet reaksiyonlarn dengelemek
amacyla planda artmal olarak yerletirilir. Bu durumda baz aklklarda basit kiri (bazen iki
aklkl srekli kiri) uygulamas gerekir, bu kirilerin de ayrca tahkik edilmesi gerekmektedir.

10
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)

at rts ad

t
t
t

L1
KEST

Ak

Makas

Lo
Lo

ki aklkl
srekli kiri

Srekli kiri mafsalnn gsterimi

Ak
Makas

Lo

Ak

Lo
aklkl
srekli kiri iin
birleim yerleri

Lo L2
Lo
Lo

Srekli Kiri rijit birleiminin gsterimi

Ak
Makas

Lo
Ak

Lo
Basit kiri

PLAN
Gerber kiri mafsalnn gsterimi
Ak

Makas
Ak

KAYNAKLAR
elik Yaplar, H. Deren, E. Uzgider, F. Pirolu, E. alayan, alayan Kitapevi, 3. bask, (2008).
Ahap ve elik Yap Elemanlar, Y. Odaba, Beta Yaynlar, (1992).
elik at Elemanlarnn Ekonomik zmleri, Y. Odaba, Teknik Kitaplar Yaynevi, (1981).

11
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

1.HAFTA (2013)