Sayfa 1

NDEKLER
NSZ ..................................................................................................................................................... 4
BAHNAMELER HAKKINDA BR NCELEME ................................................................................................ 5
TUHFETL-MTEEHHLN..................................................................................................................... 20
Birinci Bap.......................................................................................................................................... 22
Mahbbelerin Uzuvlarnda, Ho zelliklerden Bulunmas Lazm Olan eyleri Bilmek Beyanndadr
....................................................................................................................................................... 22
kinci Bap ........................................................................................................................................... 24
Mahbbelerin Ferlerinin Vasflar ve ehvetlerinin okluu ya da Azlnn Nasl Anlald ve
Belirtileri Beyanndadr .................................................................................................................. 24
nc Bap ....................................................................................................................................... 29
Ten Rengine Gzellik ve Yze Renk Veren lalar Beyanndadr ................................................... 29
Drdnc Bap .................................................................................................................................... 31
Kl karan, Uzatan ve Kln Rengine Gzellik Veren lalar Beyanndadr ..................................... 31
Beinci Bap ........................................................................................................................................ 36
Dileri Parlatan, Paslanmasn Gideren ve Az Kokusunu Ho Eden lalar Beyanndadr ........... 36
Altnc Bap ......................................................................................................................................... 38
Bedeni Semirtip Tarvet Veren lalar Beyanndadr .................................................................... 38
Yedinci Bap ........................................................................................................................................ 41
Ellere ve Parmak Ularna Konacak Knalar Beyanndadr............................................................. 41
Sekizinci Bap ...................................................................................................................................... 43
Bedene Ho Koku Veren lalar Beyanndadr ............................................................................... 43
Dokuzuncu Bap .................................................................................................................................. 45
Kadnlarn Ferlerini Sk ve Scak Yapan, Ar Yaln Gideren, Kokusunu Ho Yapan lalar
Beyanndadr ................................................................................................................................. 45
Onuncu Bap ....................................................................................................................................... 48
Nice Fenlerden Derlenmi Garip Srlar ve Acayip Havslar Beyanndadr ..................................... 48
DROG SZL .................................................................................................................................... 54
AIRLIK LLER VE KARILII ............................................................................................................ 62
SZLKE .............................................................................................................................................. 63

Sayfa 2

TUHFETL-MTEEHHLN
Evlilik Armaan
Prof. Dr. lter UZEL

Sayfa 3

NSZ
Aslnda, Bat dnyasnda M.. 5. yzylda yaayan Hippokratesten ve M.S. 1. yzyl hekimi
Bergamal Galenden beri rnekleri bulunan; slam tbbnda ise Bh-nme genel ad ile anlan eserler
pornografik kitaplar deildir. Bugnk anlamda Androloji bilim alanna giren almalardr.
Bunlarda estetik, zellikle kadn gzellii, e seiminde gz nnde bulundurulmas gereken hususlar,
beden temizlii; kozmetikler, deodorantlar ve cinsel iliki kurallar gibi konular ann bilgi dzeyine
uygun olarak aklanr.
Ortaa slam tbbnda, Antik Yunan ve Roma tbbnn bilgi birikimi nce tercmelerle
aktarlm sonra yeniden deerlendirilerek ilenmitir. 9. yzyldan itibaren Arapa, daha sonralar
Farsa olarak yazlan bahnamelerin ilk Trke rnekleri 15. yzyl balarna kadar gider. Elinizdeki
Evlilik Armaan, temiz bir yazma nsha olarak, bana 1982 ylnda deerli bym Ragp nen
(1899-1995) tarafndan armaan edildi. Tezhipli bu gzel nsha ne yazk ki eksikti. Tamamlamak iin
Topkap Saray yazma eser kataloglarn taradm ve Sleymaniye Ktphanesinde aratrma yaptm.
Ne yazk ki Arapa, Farsa ve Trke yzlerce yazma bahname arasnda bu eserin ikinci bir kopyas
yoktu.
Aradan yllar geti. ukurova niversitesinde grev aldm zaman bu yazmann
transkripsiyonunu yaptm. Bu arada Ankaradaki Milli Ktphane almalarm srasnda eserin ikinci
bir kopyasn buldum. Bylece eksikleri tamamlamak ve doru okunamayan baz kelimeleri dzeltme
imkn elde ettim. Bu ok nadir eseri Trk okuyucusuna sunmak iin sadeletirdim ve sonuna TrkeLatince drog szl ekledim.
Dier gzel bir rastlant da, aslnda bir eviri olan fakat yorumlar ve katklaryla adeta telif
eser nitelii kazanan Tuhfetl-Mteehhilinin yazar Tabip Ebul-Feyz Mustafann biyografisinin tp
tarihisi Yrd. Do. Dr. M. B. Zlfikar (Aydn) tarafndan tespit edilmesi oldu. Deerli
meslektalarmn bu almasndan byk lde yararlandm. Bugnk dile adn Cinsel Birleme
steinde Tabiatn Teviki olarak evirebileceimiz Tuhfet l-Mteehhilini Evlilik Armaan olarak
isimlendirmeyi uygun buldum.
Bahnamelerle ilgili bir n inceleme diyebileceimiz bilgiler kitabn birinci blmnde yer
almtr. kinci blmde eserin sadeletirilmi metni verilmitir. Sayfa kenarlarnda yer alan ahsi
ktphanemdeki nsha (A), Milli Ktphane nshas (B) varak numaralar yardmyla orijinal metin
izlenebilir. Transkribe metni, ilgilenenlere zaten nc blmde tpkbasm olarak verildii iin
koymadm. Bylece baz musahhihleri yanl bularak tatmin etme zevkinden ve zahmetinden
mahrum ettim. Metni Ahmet Yksel batan sona, yeniden yazma nsha ile karlatrd, dzeltmeler
yapt ve ayrca bir Szlke ekledi.
Eser okunduunda baz bilgilerin elenceli, bazlarnn da yanl olduu grlecektir.
Deodorantlar, az-di temizlii, kozmetik formller ise olduka doru, gzel ve hl
yararlanlabilecek bilgilerdir.
17. yzylda hazrlanan Evlilik Armaann bahname trnn en olgun eseri olarak
deerlendirebiliriz. Daha sonralar zellikle 19.yzyldan sonra ak sak yklerin anlatld
bahnameler artk pornografik nitelie brnmtr.
Szlerimi Trk okuyucusunun ilgisini ekecei midiyle bir dileimi belirterek bitirmek
istiyorum. Tm Trke bahnameleri doru deerlendirebilmek iin 15. yzyldan itibaren yazlanlar
hem kendi aralarnda ve hem de Arapa ve Farsalaryla karlatrmal ve son sz, o zaman
sylenmelidir ki bu da olduka zahmetli ve zaman alc bir itir.
TEEKKR
Eseri bana armaan eden Ragp nene, gzden geirerek dzelten ve basmn stlenen Kebike
Yaynlar - Sanat Kitabevi sahibi sahaf Ahmet Yksele, editr mit Uzmaya ve Adanadan
iadamlar deerli dostlarm Sayn Halil Avc, Sayn Hasan Basri Akt ve Sayn Adnan
Bacakszlara teekkr bor bilirim.
Prof. Dr. lter UZEL
Adana-2005

Sayfa 4

BAHNAMELER HAKKINDA BR NCELEME

Bedi N. ehsuvarolu (1914-1977)nun 1961de yaynlad bir makale ile slam
Ansiklopedilerindeki Bahname maddesi bir yanabraklrsa, tp tarihimizin en az ilenmi
konularndan birisinin bahnameler olduu grlr.1
Bahname kelimesi, cinsel arzu, cinsel g, ehvet anlamna gelen Arapa bh ile,
Farsa risale veya kitapk anlamndaki nme kelimelerinden oluan bir isimdir. Gnmz
tbbndaki cinsel sorunlarla ilgili konular, klasik dnem bilim snflandrmalarnda ayr bir balkta ele
alnmtr. Dnemlerinin bilim snflandrmalarn detayl ekilde sunan Takprlzade (1495-1561)
ve Ktip elebi (1609-1657), ilm-i bh veya ilm-i cim diye nitelenen bu ilmi, tp biliminin
dallarndan birisi olarak tantrlar.2 lenilen konularn genilii ve bu alann zellii nedeniyle, Arapa
ilml-bh, Farsa ilm-i bh gibi balklarla bamsz olarak anlm; kitbl-bh, risle filbh veya bhnmegibi isimler bu alanda yazlan eserlerin genel ad olmutur.
Kaleme alnan Arapa, Farsa ve Trke bahnamelerde dini veya tbbi bakmdan cima (cinsel
birleme) adabna yer verilmi, kadn-erkek ilikileri etrafl olarak incelenmi, bu konuda yollar ve
yntemler gsterilmi, her trl yetersizlik ve rahatszlklara iyi gelen eitli ilalarn hazrlanmas
anlatlm, tenasl hastalklar, hamileliin tehisi, nlenmesi vb. gibi konular yannda, gzeller ve
gzellikler de belirtilmitir.
Bahnamelerle ilgili vulgarize yaynlan grenler bunlara mstehcen hikyelerin anlatld
eserler gzyle bakmlar ve n yarg ile kmsemilerdir. Geri baz bahnamelerde ak sak
hikyeler ieren blmlere ok geni yer verilmi, tedavi blmleri daha ksa tutulmutur.3 Hatta
bazlarnda pornografik minyatrler yer almtr. Bylece yanl kanaatlere neden olan bu hikyeler
yannda, bahnamelerde gze, kulaa hitabeden yntemlerle birlikte, ilalar; hatta bilimsel deeri
tartlr by / sihir benzeri telkin tedavilerinden bile yararlanlmtr.
slam tp tarihi boyunca bu alanda yazlm ve klasik literatrde kendisine yer bulmu eserlere
ve yazarlarna gz atldnda konunun ne derece nemsendii hakknda bir fikir verebilir. ann
nl sahhaf bnn-Nedim (.849)in El-Fihristinde, hikye arlkl olmak zere Fars, Hint ve
Yunan kaynakl 13 kitabn ad belirtilmektedir.44 Fakat bunlarn ierii hakknda yeterli bilgiye sahip
deiliz. Bununla beraber, nl filozof Aristoteles (. M.. 322)'in. Galenos (131-200) ncesi
tabiplerden Efesli Rufus (.ll7)un makale tarzndaki Kitbl-Bh'lar, Koka Shastrann Lezzetn
Nis's, Galenos'un Kitbl-Bh, Risle fil-Cim, Esrru'r-Ricl ve Esrrun-Nis's eviriler
yoluyla slam dnyasnda bilinmekteydi.5
Bu alanda birou makale ve risale eklinde olmak zere mstakil kitap yazanlar ve eserleri
arasnda u isimler saylabilir: [ A: Arapa, F:Farsa, T: Trke]
1. Cbir b. Hayyn (.815), Kitbl-Bh (A)
2. Cebrail b. Buht* (.828), Kitbl-Bh (A)
3. bn Fleyte (.845), Rd l-Lebb il Mueretil-Habb (A)
4. Muhammed b. Hassn en-Nemel (.859), Kitbl-Bh, Bercn ve Hubhb (A)
5. Ebu tshak el-Kind (.867), Kitbl-Bh (A)
6. Huneyn b. shak (. 873), Esrrul-Felsifefil-Bh (A)
7. Kuta b. Lk el-Ba'lebekk ( 873te sa), Kitbl-Bh (A)
8. sa bn Msse ( 9. yy.), Kitb l-Cim (A)
9. Muhammed b. Ali el-Hrezm ( 9. yy.), Kitbl-Bh mimm Vadaal-FelsifetlHukem li-Sdtihim (Yunancadan eviri) (A)
1

ehsuvarolu, B. N., Osmanl Padiahlar ve Bahnameler, Eczaclk Blteni, c. III, S. 9, 1961 (Ayr
bask); zcan, A., Bahname, TDV slam Ansiklopedisi, c. IV, stanbul 1991, s.489-490.2
2
Takprlzade, Ahmed b. Mustafa, Miflahu's-Se'de ve Misbahu's-Siyde, Drul-Ktbil-lmiyye,
Beyrut 1985, c.I, s.326; Katip elebi, Mustafa b. Abdullah, Kefuz-Zunn an Esmiyi l-Ktb ve lFunn, Maarif Matbaas, Ankara 1941, c.I, s. 318-319.3
3
Mesela ahsi koleksiyonumda 16 pornografik resim ieren ge dnem (19. yy.?) bir bahnamenin
fotokopisi vardr.
4
bnn-Nedm, Muhammed b. shak, el-Fihrist, Drul-Marife, Beyrut1997, s.381-382.
5
bnn-Nedm, age, s.353; bn Eb Usaybi Usaybi'a, Ahmed b. Kasm, UynI-Enbfi TabaktilEtbb, Dru Mektebetil-Hayat, Beyrut trz.,s. 57,105; Katip elebi, age, c. 11, s. 1401; een,
Ramazan ve dierleri, slami Tp Yazmalar Katalou, slam Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi,
stanbul 1984, s. 160-161, 164.
Sayfa 5

10. Muhammed b. Eb Bekr er-Rz ( . 932), Kitbl-Bh ve Menfiuh ve Madrruh ve

Mdvath (A) (F ve T evirileri var)
11. Yahya b. Adiy el-Mantk (. 975), Kitb fi Menfiil-Bh (A)
12. bnt-Tabb Ali b. Nasr el-Badd ( . 987), Cevmi'ul-Lezzt (A)
13. bn Sn (. 1037), Risle fil-Bh ve rcze fil-Bh (A)
14. bn Mendeveyh Ali el-Isfahn (. 1048), Risle fil-Bh ve Esbbih (A)
15. Ali b. Rdvan el-Msr (. 1061), Makale fil-Bh (A)
16. Yahya b. Cerr et-Tikrt ( 1079da sa), Kitbl-Bh (A)
17. Semel b. Yahya el-Marib (. 1174), Nzhetl-Ashb fi Mueretil-Ahbb (veya:
Nzhetl-Ahbb ve Muereti Zevil-Elbb) (A)
18. (Eb) Zeyd Hibetullah et-Taberi (veya; el-Basri) (11. veya 12.yy.), Bhnme = TuhfetlMlk (F) (T evirisi var)
19. Abdurrahman b. Nasr e-eyzer ( . 1193), El-zh fi Esrrin-Nikh (A) (F ve T
evirileri var)
20. bn Meymn el-Kurtub (. 1204), Makle fil-Cim (A)
21. Kemlddn Muzaffer el-Humus (. 1215) Makle fi l-Bh (A)
22. Seddddn Mahmud e-eybn (5. 1238) El-Ferdet-hiyye ve l-Kasdet l
Bhiyye, erhu l-Ferde ve Muvaddhat l-tibh fi Edviyeti l-Bh (A)
23. erefiddn Ahmed b. Yusuf et-Tf (. 1253), Rucu-eyh il Sbh fi l-Kuvveti
ale l-Bh (A) (F ve T evirileri var), Kdimet l-Cenh fi dbi n-Nikh ve Risale
fim Yahtcu ileyhi r-Ricl ve n-Nis fi stimli l-Bh (A)
24. Nasruddn et-Ts (. 1273), Kitb l-Bhi -hiyye ve t-Terkbts-Sltniyye =
Bahname-i [Pdi]hi (F) (A ve T evirileri var)
25. Yahya b. Sad ( 14. yy.dan nce), Menfiun-Ns (F)
26. mer b. Muhammed el-Hzel (. 1310), Ahvl n-Nikh (A)
27. Abdullah b. Muhammed et-Tcn ( 131 lde sa), Tuhfetl- Ars ve Nzhet n-Nfs
(A)
28. Kemlddn Muhammed b. Ahmed ez-Zemelkn (. 1327), El-Minhc fi Te allukti lylc (A)
29. Necmddn Mahmud b. lyas e-rz (. 1330), Risle fil-Bh (A)
30. Ali b. shak (I.Murad dnemi: 1360-1389), Kitb l-Bh (T)
31. Nizm-i Mn el-Fris ( 1423 te sa), Genc-i Esrr (F)
32. Muhammed b. Esenboa el-Argn ( 1492de sa), Rdl-Lebb il Mu ereti l-Habb
(A)
33. smail b. ihbddn ed-Dimak ( 15. yy.), Kitbd-Dirye ft-Tevelld ve t-Tensl
vel-Bh (F)
34. bn Kemal Paa ( . 1534), Zherul-Bstn fi Ma'rifeti Ahvli l-Bh mine l-nsn (A)
35. Takprlzade Ahmed b. Mustafa (. 1561) Mnyet-bbn fi Mu4ereti n-Nisvn
(A)
36. Abdullah b. Muhammed ed-Der (. 1572) er-Ravdu l-Yni fi Ahkmi t-Tezvc ve
dbi l-Mecmi (A)
37. Haan b. Abdrrahm (III.Murad dnemi: 1574-1595) Bahname (T)
38. Hakm Nizmddn Ahmed (17. yy.) Bhiyye (F)
39. Slikddn Muhammed el-Hamev (17. yy.) Hacelet l-Aris (F), Mecmau n-Nefis (A)
40. brahim b. Muhammed el-Marib (. 1658) Kitbl-Bh (A)
41. Ebu Talib el-sferyn ( 17. yy.dan nce) Risle der Bh (F)
42. Ktipzade Mehmed Refi (. 1769) Bahname = Risle-i Bh ve Habel (T)
43. Hakm Sret (. 1787) Ferha l-Mir at (F)
44. Rend-Devle Mahzar b. Muzaffer ( 1764te sa) Hulsatl-Ay-i lemh (F)
45. Meshul-Mlk Feth Ali b. Hakm Hikmetullah Han (. 1890) Risle fi l-Bh (A)
46. Ali Ekber el-Grevn ( 1869da sa) Srr-i Efz (F)
47. Muhammed Sadk Mmtaz rif ( 19. yy.) Kmy-yi ret (F)
48. Muhammed b. Mustafa el-Maadd (?) Kitab- Mcma 1 (T)
49. emsddin Muhammed e-rz (?) Kuvve-i Bh (F)
50. Tabip Muhammed (?) Lezzet 'l-Ay-i Nsrh (F)
51. Mir Muhammed Han Nebr (?) Risle der Kuvve-i Bh (F)

Sayfa 6

Tespit edebildiklerimizin yannda yazar bilinmeyen irili ufakl onlarca eser lkemiz
ktphanelerinde aratrmaclar beklemektedir. Metin karlatrmas yoluyla bunlarn bir ounun
yazarlarn tespit etmek mmkndr diyebiliriz.
Eb Osman el-Chz (. 868)n el- rs ve'l-Aris, Muhammed b.Ubeydullah el-Msebbih (.
1032)nin el-Mftaha ve l-Mnkaha f Env'il-Cim, erefuddn et-Tfa (. 1253)nin NzhetlElbb fm L-Yced fil-Kitb, brahim b. Abdurrahman el-Ezrak ( 14. yy.)nin Elfyye ve elfiyye,
Nefzf (1433te sa)nin er-Ravdul- tr ve Nzhetul-Htr = Tenvrul-Bth fi Marifeti
Keyfiyyetin-Nikh, Deli Birader Mehmed Bursevi (. 1535)nin Dful-Gumm ve Rfi'ul-Hmm,
Muhammed b. Yusuf ez-Zeccn (. 1634)nin Tuhfet l-Ars ve mt un-Nfs, Nimetullah b.
Abdullah et-Tster (. 1700)nin Kitbl-Eyk, Fazl Hseyin Safed (. 1810)nin Hbnnme ve
Zennnme, Keskin Efendizade Resm Osman Efendi (19. yy.)nin Hasil l-Beer adl eserleri gibi,
cinsellik konusunu tbbi bir konu olarak incelemekten daha ok edebi, folklorik yahut topik hikyeler
veya hatrat tr diyebileceimiz farkl ama ve metotlarla ele alan eserler olduu gibi; bnl-Arab
(.1240)nin Kitbl-Bh ilet-Tevelld vet-Tensl, Kavukcu Mehmed b. Halil (. 1305)in
Nzhetul-Ervh fi Esrrin-Nikh gibi tasavvuf; Abdulkadir b. Muhammed e-zil (o.1539)nin
Tenful-Esm bi-erhi Ahkmil-Cim ve Mevidl-Efrh f Fevidin-Nikh, Ahmed b. mer edDreb (. 1738)nin Gyetl- Merm fm Yete'allaku bi-Enkihatiyl-Enm gibi hadis ve fkh arlkl
inceleyen eserler de olduka yekun tutmaktadr.
Gnmze ulaabilen bahnameler arasnda zellikle erefuddn Ahmed b. Yusuf et-Tf
(1184-1253)nin Rucuu -eyh il Sbh fl-Kuvveti alel-Bh eseriyle Nasruddn et-Ts (12011274)ye izafe edilen Bahname-i Padiah memleketimizde ok yaylm ve birok kez dilimize
evrilmitir.

Sayfa 7

TFNN RUCU-EYH L SIBH ADLI ESER

Tunus doumlu olup, Msrda renim gren, dini bilimler yannda felsefe, tp, tarih,
mineraloji ve zellikle edebiyat alannda uzmanlaan, kadlk grevinde bulunan, Eyyubi
sultanlarndan Melik Kmil (. 1238)in tevecchn kazanp Diyarbakra kadar gelen, bir sre kr
olmasna neden olan katarakt tedavi edip lmne kadar Msrda eser yazmaya devam eden
Tfanin bu nl eserinin stanbul ktphanelerinde bulunan nshalarndan bazlar unlardr:
1. Topkap Saray Mzesi Ktp./Ahmed III, no: 1940 (Msr iitezhipli bir nshadr ve
Seyfddn Kansu Gavr (. 1516) iinistinsah edilmitir, zerinde haremden kma kayd
vardr.) ve 2008.
2. Topkap Saray Mzesi Ktp./Revan Kk, no: 1701.
3. Sleymaniye Ktp./Karaelebizade, no: 295.
4. Sleymaniye Ktp./Vehbi Efendi, no: 1652.
5. Sleymaniye Ktp./ehit Ali Paa, no: 2030.
6. Sleymaniye Ktp./Ayasofya, no: 3622.
7. Sleymaniye Ktp./Turhan Valide Sultan, no: 259.
8. Sleymaniye Ktp./Hac Mahmut Efendi, no: 5555.
9. Beyazt Ktp., no: 5451, 5612.
10. Kprl Ktp./Ahmet Paa, no: 189.
11. Nur-i Osmaniye Ktp., no: 3505,3506.
12. Milli Ktp./Arapa, no: 1281.
Ayrca eserin ta basma bir nshas Sleymaniye Ktp./HacMahmut Efendi, no: 5539da
mevcuttur (Bombay 1876). Msr basklarnda (1879, 1880, 1881, 1891, 1898, 1901, 1904, 1917) ve
yb -eyh il ebb = b- Zindegn adyla Muhammed b. Said el-Isfehn tarafndan yaplan
Farsa evirisinde yazar, Kemal Paazade olarak belirtilmitir.
Eserin, 1525-1534 yllan arasnda eyhlislam olan bn Kemal Paa (.1534) tarafndan,
I.Selim (dnemi: 1512-1520)in emriyle yaplan bir evirisi, Sleymaniye Ktp./Hamidiye, no:
1012dedir. Bu nshann, mtercim nshas olmas muhtemeldir.6 eviri, Muharrem 926/Aralk 1519
tarihinde, yani Yavuz Sultan Selimin vefatndan 10 ay nce tamamlanmtr. Harekeli nesihle istinsah
edilmi gzel bir nshadr. Kefuz-Zunn da bn Kemal evirisinden bahsedilirken mellifin Tf
olduu belirtilmese de, Zirikl el-A lamnda bu eserin Tfaye ait olduunu kaydeder.7
ehsuvarolu, Tfanin Kitb-if ft-Tbbil-Msned anil-Mustafa adl eserinde Rucueyhin yazar olarak kendisini gsterdiini belirtmi olmakla beraber, sz konusu eserde byle bir
ifade tespit edemedik. Fakat bn Kemale ait gsterilen Arapa metin ile Tfye ait gsterilen metin
ayn olduu ve bu metni ieren yazma nshalarn bn Kemalin doumundan (1468) nce istinsah
edildii (1465te istinsah edilen Milli Ktp./Arapa, no: 1281 nshas gibi) dnlrse, eserin
Tfye ait olduu ve bn Kemale ait gsterilemeyecei rahatlkla sylenebilir.
Rucu-eyh, II. Selim dneminde (1566-1574) tarihi Gelibolulu Mustafa l (1514-1599)
tarafndan ehzade Murad (III.Murad) (1546-1594) adna Saruhan Bozdada 1569da RhatnNfs adyla evrilmi ve ehzade Murada Manisada takdim edilmitir. Katip elebiye gre ise
III.Muradn olu ehzade Mehmede (III.Mehmed) (1566-1603) Manisa emiri iken takdim
edilmitir.8 Fakat Katip elebinin de belirttii takdim tarihinde (1569) ehzade Mehmed henz
yanda olduuna gre, ilk bilginin daha doru olduu anlalmaktadr. Eserin tespit edilen nshalar:
Sleymaniye Ktp./EsadEfendi, no: 2475, ehit Ali Paa, no: 2014 (Nefis tezhipli, 109 varak),
Cerrahpaa/Tp Tarihi, no: 420, Millet Ktp./Ali Emiri, no: 133, Kayseri Raid Efendi Ktp., no: 1320,
Selimiye Ktp., no: 600.
Rucu-eyh eserinin bir dier evirisi Nat mahlasyla mehur Mir Mustafa b. Hseyin
Paa (. 1718) tarafndan yaplmtr. Bilinen nshalar: Topkap Mzesi Ktp./Revan Kk, no: 1702
ve Ktp./Trke, no: 9631.

Bkz. ehsuvarolu, s. 3.

Katip elebi, age, c. I, s. 835; Zirikl, Hayruddn, el-Alm, Drul-lmlil-Melyn, Beyrut 1992,
c. I, s. 133,274
8

Katip elebi, age, c. I, s. 830

Sayfa 8

ehsuvarolunun bildirdiine gre ayn eserin III. Mustafa zamannda (1757-1774) Mustafa
Ebul-Feyz tarafndan Tuhfetl-Mlk adyla yaplan bir dier evirisi, 1771de kaleme alnm,
muhtelif ahslarn tashihine arz edilerek 1773te tamamlanmtr. Bir nshas Ktp./Trke, no:
3322de bulunmaktadr. Ktphane tespit filerinde bu evirinin sahibi Ebul-Fazl (Sleymaniye
Ktp./Esad Efendi, no: 2474 nshasnda Ebul-Feyz) Mustafa Nzhet olarak belirtilirken, slami Tp
Yazmalar Katalou'nda Esad Efendi, no: 2474 nshas ve Milli Ktp./Arapa, no: 3900, no: 514
nshalar Hayatizade Mustafa Feyzi Efendiye (. 1727) ait gsterilmitir. Eserin Tuhfetl-Mlk
Adyla Millet Ktp./Ali Emiri/Trke, no: 47 ve no: 69da bulunan evirisinin ise kime ait olduu
belirtilmemitir. Ayrca, eserin Trke evirileri hakknda ktphane tespit filerinde evirisi yaplan
Arapa metnin bn Kemale ait gsterilmesi ilgintir.
Her biri 30 bap ieren iki blmden ibaret olan eserin birinci blm erkeklere, ikinci blm
kadnlara ayrlmtr. Yazld alanda dneminin bilim ve kltr anlayn yanstan eserde ele alnan
konular balklar itibariyle yledir:
I. BLM
1.BAP: drar Yolunun Yaps
2.BAP: Teslislerin Yaps
3.BAP: Bahta Arlktan Doan Zararlar
4.BAP: Cimada Arlktan Kaynaklanan Zararn Bymeden Giderilmesi
5.BAP: Cima Sonrasnda Kullanlmas Gerekenler
6.BAP: Bahn Yararlar
7.BAP: Cimaa Uygun Olan ve Olmayan Zamanlar ve ekiller
8.BAP: Bah in Terkip Yapacaklarn Bilmesi Gereken Bilgiler
9.BAP: Bah Artran Yaln lalarn Tantm
10.BAP: Bah Artran Bileik lalar
11.BAP: Bah Artran Yalar
12.BAP: Bah Artran Merhemler
13.BAP: Bah Artran Yaklar
14.BAP: Bah Artran Hazmettiriciler
15.BAP: Bah Artran Reel ve Meyve Suyu Tatllar
16.BAP: Bah Artran Tozlar
17.BAP: Bah Artran Hukneler
18.BAP: Bah Artran Fitiller
19.BAP: Bah Artran Macunlar
20.BAP: Bah Artran Stllerin Terkipleri
21.BAP: Bah Artran Kokular
22.BAP: Bileik Gdalar
23.BAP: Bah Azaltclar
24.BAP: Penisi Uzun ve Kaln Yapanlar
25.BAP: Cima Lezzetli Klan lalarn Terkibi
26.BAP: Gebe Kalmaya Yardmc lalar
27.BAP: Gebelii nleyici lalar
28.BAP: Baha Yardmc Havs Bilgileri
29.BAP: Bah Artrc simlerin (Tlsm, Nsha vb.) Yazlmas
30.BAP: Sevgileri ve Tutkularndaki Amalar Asndan eitli nsan Tipleri
II. BLM
1.BAP: Uzuvlar Asndan Kadnlardaki Gzellik Nitelikleri
2.BAP: ehvet Azl veya okluu Gibi Durumlarnn Tespitini Salayan Belirtiler
3.BAP: Yz ve Ten Rengini Gzelletirici lalar
4.BAP: Sa Bitirici ve Uzatc lalar
5.BAP: Dileri Parlatc, Az Kokusunu Giderici ve Gzelletirici lalar
6.BAP: Kilo Aldrc ve Glendirici lalar
7.BAP: Avu ve Parmaklara Yaklan Knalar
8.BAP: Beden ve Elbise Kokusunu Gzelletiren lalar
Sayfa 9

9.BAP: Rahim Boynu Dudaklarn Glendiren lalar

10.BAP: Rahim Boynunun Bir Tarafa Eilmesini nleyen lalar
11.BAP: Kadn Menisini Artran lalar
12.BAP: Kadnlar Scak Kanl Olmaya Ynlendiren lalar
13.BAP: Rahmi Sklatrc, Istc ve Akntlar Giderici lalar Rahim Kokusunu
Gzelletirici lalar
15.BAP: Kadnlarda Cima Arzusunu Canlandran lalar
16.BAP: Ergenlie Erimeden nce Kullanldnda stenmeyen Tylerin kmasn nleyen
lalar
17.BAP: Ergenlie Ulatktan Sonra Kullanldnda stenmeyen Tyleri Gideren lalar
18.BAP: Cima eitleri
19.BAP: Bah Hakkndaki eitli Problemlere zmler
20.BAP: Hikyeler
21.BAP: Anal Seks Yapanlarn Durumu
22.BAP: Kadnlarn Cimaa Ynelik Arzular
23.BAP: Cima in Uygun Olan Durumlar
24.BAP: Kadnlarn Erkeklerde Aradklar Ahlak ve zellikler
25.BAP: Ynlendirme ve Eliler
26.BAP: Cima Adap Kurallar
27.BAP: Sohbet, pck, aka ve Annelerin Kzlarna tleri
28.BAP: Kadnlarn Karakter ve Doas
29.BAP: Nicelik Asndan Ciman ls
30.BAP: Uyutucu ve Geveticiler
The Old Man Young Again adyla ngilizceye evirilen (Paris1898) eserin gnmz Arapa
basklarnn okluu da gz nne alnrsaolduka rabet gren bir eser olduunu syleyebiliriz.
TSYE AT GSTERLEN BAHNAME
Din bilimleri yannda felsefe ve zellikle Astronomi ve Matematik alanndaki almalaryla
nl Trk bilgini Eb Cafer Nasruddn et-Tsye izafe edilen bu Bahname, Brockelmann (.
1956)n verdii bilgiye gre, el-Bh(iyyet)-hiyye vet-Terkbs-Sultniyye adl hfzshha
alannda yazd eserin son te birlik ksmdr ve Tsnin lmnden sonra bir alim tarafndan
Gazan Hann (.1304) hasta olu iin telif edilmitir.9 Mahmud Gazan Hann 33 yanda ld ve
iki kz dnda baka bir ocuu olmad bilinmektedir.10 u halde ortada kastl-kastsz bir yanllk
veya karklk olduu anlalmaktadr. Bahnamenin, orijinal adnn ne olduu, eser blm m yoksa
mstakil bir eser mi olduu, yazarnn Ts olup olmad veya niin ona ait gsterildii, asl yazarn
kim olduu, kim iin yazld gibi sorularn cevaplandrlmas, eserin yaygnl dikkate alnrsa
olduka nem arz etmektedir.
Salkl cevaplarn bulunabilmesi asndan en gvenilir metot, bu bahnamenin Farsa
yazlm dier bahnamelerden biriyle ayn metine sahip olup olmadn tespit edilmesidir. Emek ve
zaman isteyen bu ilemin ilk basama da eserlerin balang ve biti cmleleri eliinde konu
balklarnn karlatrlarak aynlk durumunun belirlenmesidir, te bu ilk basamakta elde ettiimiz
bilgiler nda unlar syleyebiliriz:
Tsye izafe edilen bu eser mstakil bir eser ve asl mellifi de Eb Zeyd el-Muzaffer (b.)
Hibetllah b. Muhammed b. Erder b. Keygubd et-Taber (el-Basr) adl bir tabip olmaldr. Bu
tabibin Risle der Tb adyla Manisa l Halk Ktp., no: 1975te bulunan Farsa bir dier eserinin EbulMuzaffer Togan Tigin Memn b. Harun Kadir Han b. Sleyman Arslan Ha(ka)n b. Yusuf b. Kadir
Han b. Harun b. Kl Bura Han iin yazld belirtilir.11 simler arasnda, belki de mstensih
hatasndan kaynaklanan ilave b.= ibnler karldnda: Togan Tigin Memun (.?) b.Tabga Bura
Kara (Kadir) Han Haan Harun Han (.1103) b. Sleyman Arslan Bura Tigin Han (.1057) b. Yusuf
9

Brockelmann, Cari, Tarhu l-Edebi-l Arab (Geschichte der Arabischen Litteratur + Supplementband), ev.
Mahmud Fehmi Hicazi, el-Heyetl-Msriyye, c. V, Msr 1995, s. 398.
10

ztuna, Ylmaz, Devletler ve Hanedanlar/slam Devletleri, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1996, c.
I, s. 562
11

een ve dierleri, age, s.283

Sayfa 10

Harun Kadir Han (.1032) b. Harun Haan Bura Kl Han (.992) silsilesi karmza kmaktadr.12
Bu isimlerden hareketle tabibin, Karahanllar dneminde, 12. yy.da yaam olduunu syleyebiliriz.
Bir dier ifadeyle Tsnin doumundan yaklak 100 sene nce yazlm olan bahname, Tsye izafe
edilmi olmaktadr. Bu tespitimiz esnasnda kataloglardaki bilgilere gre ayn bahnamenin Bahname =
Kitbl-Chd adyla Manisa l Halk Ktp., no: 1795 ve 1811, Millet Ktp./Feyzullah Efendi, no: 1323,
Milli Ktp./Arapa Yazmalar, no: 97 ve 778, Sleymaniye Ktp./Tire, Necip Paa, no: 333te, TuhfetlMlk adyla Badatl Vehbi, no: 1409 ve Lala smail, no: 382de Farsa, Sleymaniye Ktp./ehit Ali
Paa, no:2068 ve 2069da Arapa nshalarnn bulunduu anlalmtr. Fakat her halkarda metin
karlatrmas kanlmazdr.
Sonu itibariyle, Trke evirilerinde de mevcut olan Ebul-Muzaffer Han b. Gazan Han b.
Memn Halife ifadesi Ebul-Muzaffer Togan Memn-i Halife ifadesinin yanl istinsahndan
kaynaklanm olmaldr. Karahanllar, Gazneliler ve Seluklular dneminde adet olduu zere halife
kendisine ballk bildiren Trk hkmdarlarna Seyfud-Devle, Muind-Devle, Nsirud-Devle
gibi lakaplarla taltifte bulunmutur. Benzer ekilde Togann da Memnul-Halife diye anlyor
olmas muhtemeldir.
Baz nshalarda yazarn soyu, dede Erderi takiben bn(Key)Kubd b. Mihrs b. Hercs b.
Cmsb- Hakm eklinde gemekte ve Cmsbn ceddimiz diye nitelendirildii grlmektedir. Bu
soy zincirinin gerek d olma ihtimali dnldnde, Firdevs et-Tsnin (.1025) Gazneli Sultan
Mahmuda (dnemi: 998-1030) takdim ettii ahnamede belirtilen Cmsb- Hakmle rtibatlandrma
amacna matuf olduu aktr. Karahanl hkmdarlarn Efrasyab, Dlkadiroullarnn da Enuirvan Adili byk atalar olarak kabul etme inanc gz nne alndnda, tabip Tabernin gerek d olsa
da o dnemde vn vesilesi olarak bu kayd kullanmasn doal karlamak gerekiyor. Firdevs gibi
oda Ts nisbesiyle anlyor idiyse bu nisbe kaydnn eklendii bir nsha, bu eserin yanllkla
Nasruddn et-Tsye izafe edilmesine yol am olabilir.
Ktphanelerimizde 40n zerinde nshas bulunan Trke evirilerin ise Musa b. Mesud (?)
tarafndan baz nshalara gre II. Murad (dnemi: 1421-1451) iin, baz nshalara gre ise Yakup b.
Devlet Han (?) iin yapld belirtilmektedir. Eserin ieriine iaret ve dier bahnamelerle
karlatrlabilmesi amacyla konu balklar aada sunulmutur:
1.BAP: Beden Mizalar ve Belirtileri
2.BAP: Cimaa Kuvvet Veren Gdalar
3.BAP: Yaln Gdalar
4.BAP: Bileik Gdalar
5.BAP: ecekler
6.BAP: Macunlar
7.BAP: Merhemler
8.BAP: Haplar
9.BAP: Kuak ve Kemerler
10.BAP: Taban Altlarna Srlen lalar
11.BAP: Cima Lezzetini Artran lalar
12.BAP: Cimaa Kuvvet Veren Hukneler
13.BAP: Tozlar
14.BAP: Cima ekilleri
15.BAP: Zekeri riletiren lalar
16.BAP: Ferci Dar ve Yumuak Klan lalar
17.BAP: Gebelii nleyici lalar
eviri nshalarn bazlarnda baplar iinde yer alan baz fasllar mstakil baplar olarak yer
ald gibi baz nshalarda da konu yaknlna binaen baz baplar birletirilmitir. Bu ve benzeri
deiikliklerin mtercimin veya mstensihin tasarrufundan kaynaklanm olmas muhtemeldir.
Osmanl-Trk hekimleri de bu alanda telif eser yazmak iin denemeler yapmlardr. rnein,
tabip Ali b. shakm (I. Murad dnemi:1360-1389) Kitb l-Bh' (Tire le Halk Ktp., no: 259),
Haan b.Abdrrahimin (III.Murad dnemi: 1574-1595) Bahname'si (Sleymaniye Ktp./Hasan Hsn
Paa, no: 1360), Muhammed b. Mustafael-Maaddnin (?) Kitb- Mcmaas (Milli Ktp./Trke,
no: 514), hekimba Ktipzade Mehmed RefTin (.1769), henz hssa hekimi iken I.Mahmud
12

ztuna, age, c. 1, s. 632

Sayfa 11

zamannda (1730-1754) yazd Bahname = Risle-i Bh ve Habeli (Sleymaniye Ktp./Esad Efendi,

no: 2470, Kasidecizade, no: 656, Ktp./Trke, no: 2706) bunlardan bazlardr. III. Ahmedin (.
1736) zaaf- bha mptela olmas zerine Mehmed Ref tarafndan kaleme alnan blmlk
risalede tenasl organlar ve hastalklar, cinsel arzu noksanlnn sebepleri ve ilalar zerinde
durulmu, yer yer ehvet arttrc baz hikyeler de yer almtr.
EYZER VE EL-ZH F ESRRN-NKH ADLI ESER
Cellddn Ebun-Necb Abdurrahman b. Nasr(ullah) el-Adev et-Taber e-eyzer (. 1193)
Halepte yaam ve Taberiyyede (Beyrut, Akka sanca dahilinde olan ve adn kysnda bulunduu
Taberiyye glnden alan yerleim yeri) kadlk ve tabiplik yapmtr. eyzernisbesi, amda
Maarratn-Numn yaknndaki kalenin ve civarndaki yerleim yerinin ad olan eyzerden
gelmektedir. Baz kaynaklarda yanllkla rz diye kaydedilmitir.
Selahaddin Eyyubi (. 1193) iin kaleme ald el-Menhecl-Meslk fi Siysetil-Mlk
adl eseri ve Nihyetr-Rtbe f Talebil-Hsbe adl eserleri olduka rabet grm, birok kez
baslm ve dilimize de evrilmitir. Rya yorumlarna ilikin Hulsatl-Kelm f Tevlil-Ahlm
adl eseri Franszcaya evrilen (Paris 1864) eyzernin edebi bir dille ak konu ald Ravdat'lKulb (Sleymaniye Ktp./Esad Efendi,no: 1697) adl kitab da gnmze ulaan almalarndandr.
Bah konusunda kendinden sonraki eserlere de kaynaklk eden, Farsa ve Trkeye evrilen
el-zh f Esrrin-Nikh eseri tahkikli olarak baslmtr (Beyrut 1986). Ktphanelerimizde 15 yazma
nshas bulunan ve ilki erkeklerin, kincisi kadnlarn srlar balyla iki blm(cz) olarak yazlan
eserin kendi iinde fasllara ayrlan baplar itibariyle konu balklar yledir:
I. BLM
l.BAP: Bah in Terkip Yapacaklarn Bilmesi Gereken Bilgiler
2.BAP: Bah Artran Yaln lalarn Tantm
3.BAP: Bah Artran Bileik Gdalar
4.BAP: Bah Artran Bileik lalar
5.BAP: Bah Artran Merhemler, Yaklar, Hukneler, Fitiller
6.BAP: Cima Lezzetli Klan lalar
7.BAP: Zekeri Byk ve Sert Klan lalar
8.BAP: Gebe Kalmaya Yardmc lalar
9.BAP: Gebelii nleyici lalar
10.BAP: Bah Azaltan, Cima Arzusunu Gideren Maddeler
II. BLM
1.BAP: Uzuvlar Asndan Kadnlardaki Gzellik Nitelikleri
2.BAP: ehvet Azl veya okluu Gibi Durumlarnn Tespitini Salayan Belirtiler
3.BAP: Yz ve Ten Rengini Gzelletirici lalar
4.BAP: Sa Bitirici ve Uzatc lalar
5.BAP: Dileri Parlatc, Az Kokusunu Giderici ve Gzelletirici lalar
6.BAP: Kilo Aldrc ve Glendirici lalar
7.BAP: Avu ve Parmaklara Yaklan Knalar
8.BAP: Beden ve Elbise Kokusunu Gzelletiren lalar
9.BAP: Rahmi Sklatrc, Istc ve Akntlar Giderici lalar
10.BAP: eitli Srlar ve Denenmi Havs Bilgileri
Brockelmann Viyana, 1468 ve Leipzig, 775 eklinde iaret ettii nshalarn eserin sadece
ikinci blmnn Trke evirisi olduunu belirtir.13 zel ktphanemde ve Milli Ktp./Arapa, no:
1728de bulunan14, tabip Ebul-Feyz Mustafa evirisi de eserin sadece ikinci blmnn evirisinden
13

Brockelmann, age, c. V, s. 77-78.

ahsi ktphanemdeki nsha 23 varak, ince kat, aharl, 260x160mm., yaz 170x80 mm., harekesiz nesih,
altn ereveli, 21 satr, bap balar ve reete balar surh, 7., 8. ve 9. baplar noksan, sonradan yaplma ehar kue
14

Sayfa 12

ibarettir. Brockelmannm kataloglara dayanarak iaret ettii iki nsha da byk ihtimalle bu evirinin
nshalardr.
EBUL-FEYZ MUSTAFA VE TUHFETL-MTEEHHLN
lerleyen sayfalarda sadeletirilmi metnini ve tpkbasmn sunacamz eviri, Ebul-Feyz
Mustafa tarafndan yaplmtr. Mtercimimiz mukaddimesinde eserin adn Mevvikut-Tb f
Emri'l-Cim (Beden Tabiatn Cimaa Tevik Eden) olarak belirler, sonunda ise Tuhfetl-Mteehhiln
(Evlilere Armaan) adnn da verilebileceini belirtir.
zel ktphanemde bulunan ve Bursal Ali b. brahim Efendi adna 1228/1813 tarihli
temellk kayd dlen Ecza Mecmuas'nda tabibe lazm olan 11 adet kitap ismi arasnda tabibimize
ait olan eviri-i Gyet l-tkn = Nzhet l-Beyn ve Risle-i Feyziyye ad gemektedir ki bu iki
eserin o dnemin muteber kitaplarndan ve yazarnn da sahasnda uzman tabiplerden olduu
anlalmaktadr. Fakat onun hayat ve eserleri hakknda bilgi veren sadece birka tarihi kaynak
mevcuttur ve verdikleri bilgilerde de karklklar grlmektedir. Ebul-Feyzin hayat ve eserleri
hakknda gnmze ulaan bilgiler Yrd. Do. Dr. Bedizel Zlfkar (Aydn)m almalaryla
aydnlatlmaya allmtr.15 Biz onun verdii bilgileri, dayand kaynaklar ve yazma nshalar da
gz nnde tutarak, tabibimizin kimliini ve eserlerini tespit konusunda, ncelikle karkla sebep
olan tabiplerin isimlerindeki benzerlikler ve eserlerin yanllkla farkl tabiplere ait gsterilmesi
problemlerini zmeye alacaz.
Ebul-Feyz Mustafann katalog kaytlarna geen Hayatizade lakab, tp tarihimizde nemli
bir yer igal eden Hayatizadelere gz atmamz zorunlu klyor. Bunlar arasnda hekimbalk yapm
olanlar ve hekimbalk grevinde bulunduklar tarihler unlardr:
Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (1) (. 1692), 1669-1692.
Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2) (. 1738), 1724-1736.
Hayatizade Mehmed Emin Efendi (. 1747), 1736-1746 (Hekimbayken eyhlislam olan ilk
kii).
Hayatizade Mehmed Said Efendi (. 1757), 1746 ve 1748-1755.
Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2) ve Hayatizade Mehmed EminEfendi, Hayatizade
Mustafa Feyzi Efendi (l)nin torunlardr. Babalar mderris Hayatizade Ahmed Efendi olup 1694te
lmtr.
Hepsi de eser sahibi bu isimlere, batabiplik payesinde bulunmayan Hayatizade Damad
Sleyman Efendi (. 1715) ile Sultan Ahmed Darifasnda tabib-i evvel olan Hayatizade akirdi
Mustafa b.Mehmed b. Ahmed (. 1744) isimli tabipleri ekleyerek, tabibimiz Ebul-Feyz Mustafay
aradmzda akla en yakn ihtimal olarak Hayatizade akirdi Mustafa b. Mehmed b. Ahmed karmza
kmaktadr. Nitekim, Bursal Mehmed Tahir (.1925), bn Sellm diye mehur Salih b.Nasrullahn
(.1670) Gyetl-tkn fi Tedbri Bedenil-nsn adl Arapa eserini Nzhetl-Beyn fi Tercemeti
Gyetil-tkn adyla Trkeye eviren Ebul-Feyz Mustafa Efendi ismi ile Hayatizade akirdi
Mustafa b. Mehmed b. Ahmed Efendi ismini ayn ahsa ait gsterir.16 Katalog kaytlarna
baktmzda, lakap ve knyelerde Ebul-Feyz, Ebul-Feyyaz (yanllkla Vatvat ve Vazvaz diye
okunup ylece kaytlara gemitir), Feyzi, Hayatizade, Hayatizade akirdi, el-stanbul eklinde
farkllklar olsa da Mustafa b. Mehmed b. Ahmed ifadesinin arlk kazandn grmekteyiz.
Hayatizade ailesindeki isim zinciri ise Mehmed b. Mustafa b. Ahmed b. Mustafa eklindedir.
Dolaysyla, tabibimiz, Hayatizade ailesinden deildir fakat onlardan birinin talebesi olmaldr.
Hangisinin talebesi olduunu ve hayatyla ilgili dier bilgileri eserlerindeki ip ularndan hareketle
belirlemek mmkndr.

ebru ciltlidir. Milli Ktp./Arapa, no: 1728/1 (lb-29b) nshas kaim kat, fligransz, 214x150 mm.,23 satr, bap
balan ve reete balar surh, talik, krmz mein ciltlidir. Ayn no/2 (37b-51b) Bahname-i Padiah mevcuttur.
Yazma, 1975te 600 TL. bedelle Zeki Korucudan satn alnmadr.
15

Zlfkar (Aydn), Bedizel, Ebul-Feyz Mustafa Efendi ve nl Eseri Risle-i Feyziyyeye Ait Yeni
Bilgiler, 3. Trk Ecz. Tarihi Toplants (3-4 Haziran 1996 Eskiehir).
16

Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, Matbaa-i Amire, stanbul1924, c. III, s. 224, 237.
Sayfa 13

Dstrut-Tahb fi Ameli Mznit-Terkb adl eserini 1136/1723-1724 ylnda yazmtr.

Sultan Ahmed Darifasnda birinci tabip olduunu belirttii bu eserinde, kitabn Reisletbba mer
Efendiye(. 1136/1724 ve hekimbalk dnemi 1127-1136/1715-1724) arz ettiini syler. Bu arz
etme ifadesi, mer Efendinin onun hocas olmasna iaret kabul edilebilecei gibi, hocas olmayp
sadece takriz, takdir veya tashih amal bir takdim olarak da dnlebilir.
bn Sellmun torunu kazasker Feyzullah Efendinin (. 1747) ricas zerine yapt Nzhet'lBeyn adl evirisini 1141/1728-1729 tarihinde tamamlamtr.
nsznde tercemesine muvaffak olduum Gayetl-tkn tercemesi ki... ifadesinin yer
ald Hulsatt-Tb eserinde bulunan...tarih-i hicretin 1163 (1750) senesine bali oldukda sinn-i
fakir 72ye bali olmu idi... szne dayanlarak 1091/1680 ylnda doduu (hicri sene hesabyla 72,
miladi sene hesabyla 70 yanda olduu) belirtilebilir. Fakat bu tarih, Bursal Mehmed Tahirin
kaydettii 1157/1744 lm tarihiyle uyumamaktadr.17
En eski istinsah tarihi 1144/1731e ulaan er-Risletl- Feyziyye'nin istinsah kaytlarna gre
o huzzak- etbba-i zemaneden ve Sultan Ahmed Daruifas reisletbbas olarak tantlmaktadr.
Bu eserinde tp sanatn nasl rendiini ksaca dile getirir. Genlik yllarndan bugne gelinceye
kadar tpla uratn, tbbn btn inceliklerini ve hakikatlerini, btn kaidelerini ve uygulamalarn
renmek iin uzun yllar reisletbba hizmetinde altn ve Allahn lutf u keremiyle gc
yettiince pratik uygulamalar yaparak hastay tedavi eder hale geldiini anlatr. Hizmetinde bulunduu
reisletbba, Mehmed Tahirin de belirttii gibi, Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2) olabilir ve
eserini ona ithaf amacyla er-Risletl-Feyziyye diye isimlendirmitir, denilebilir.
Bedizel Zlfkar (Aydn)n tespitine gre bu eser, kazasker payesinde bulunan Feyzullah
Efendiye ithaf amacyla bu isimle isimlendirilmitir ve yazar eserin nsznde dertlilerin ve
kimsesizlerin sna olan melek tabiatl zatn yce kapsna intisap ve istinad ettiini, fakirlik
akrebinin sokmasyla yaral, sknt ateinin iltihabyla hummal iken onun sayesinde kurtulduunu ve
bu edviye lgatini onun bol nimetlerine bir teekkr ifadesi olarak tasarladn anlatr, sonunda byle
kerem sahibi bir zatn adna yazlan bu risalenin ayn isimle msemma olmas uygun olacandan bu
risale onun erefli isimlerine kyasla er-Risletl-Feyziyye fi Lgtl-Mfredtit-Tbbiyye
smiyle isimlendirilmitir der. Yine Bedizel Zlfkar (Aydn)a gre, eserde geen .rehnma-y
tarikat- fenn-i tababet olan vaktinin ferdi veasrnn vahdi reisletbba-i ehriyari, stadm,
velinimetim ifadesi mer Efendi iin kullanlmtr. Kanaatimizce her iki ihtimal de mmkndr.
Zira o dnem hekimbalarnn byk ounluu ayn zamanda kazasker payesindedirler. Ayrca
mer Efendinin lmn takiben Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2)ye talebe olarak, iki tabibinde
gzetiminde yetimi ve alm olmas uzak bir ihtimal deildir.
Bu bilgilerden anlalaca zere tabibimiz geleneksel metotla yani usta rak ilikisi iersinde
tp eitimi alm, tbbn teorik ve pratik alannda yetkinlik kazanm bir tabiptir. Dnemin gerei
olarak Arapaya vakf bulunan ve hem eviri hem de telif eser veren tabiplerimizdendir. Mehmed
Tahirin belirttiine gre Yeniehir (Tesalya), Bursa ve Mekke kadlklarnda ifay- hizmette
bulunmutur.
Mehmed Tahir, tabibin lm tarihini 1157/1744 olarak kaydeder. Ancak, Hulsatt-Tb
eserindeki ifadesine gre tabibimiz 1163/1750 tarihinde 72 yandadr. Hadiye Tuncerin Yabani
Bitkiler Szl eserinde Yazarn lm tarihini de ok aratrdm. stanbul Ragp Paa Kitapl 945
no kaytl [yazmada] yle bir erh buldum Faziletli tabip ve mtercim Ebul-Feyyaz Mustafa Efendi
1168 senesi Cemaziyelevvelin 26nc Pazartesi gn (9 Mart 1755) ikindi namaznda Hakkn
rahmetine kavumutur. Tanr gnahlarn affetsin. eklinde bir bilgi verilmektedir. Zlfkar ise
belirtilen yazmada byle bir kayta rastlayamadn bildirmitir. Ragp Paa Ktp., no: 945/1 ve 2de
bulunan eserler Hulsatt-Tb ile Nzhetl-Beyn f Tercemeti Gayetil-tkndr. Her iki eseri de
istinsah eden kii Tabip Mustafa b. Ahmed (?) olup 1168 Cemaziyelevvelinde yazmtr. Muhtemeldir
ki sz edilen tek kayt bu ketebe kayddr. Doruluu tespit edilemediinden kesin bir ey
sylenemese de bu tarihin Ebul-Feyzin lm tarihi olarak kabul edilmesi daha uygun grnmektedir.
Tuhfet l-Mteehhilnin tantmna gemeden nce, hangi eserlerinin daha ok okunduu
hakknda ip ulan vermesi asndan tabibimize ait eserlerin konular ve yazma nshalarna
deinmenin yararl olaca kanaatindeyiz.
Dstru t-Tabb fi 'Ameli Mzni t-Terkb ila terkipleriyle ilgili kurallar ve kullanlan
maddelerin farmakolojik zelliklerini ele alan,risale diye nitelenebilecek derecede ufak hacimli bir
eserdir. Bir mukaddime ve makale zere dzenlenmitir. Bilinen 10 nshas mevcuttur.
17

Bursal, age, c. III, s. 237.

Sayfa 14

Nzhetl-Beyn (baz kaytlarda: Nzhet l-Ebdn) fi Tercemeti Gayetil-tkn evirisi, ayn

zamanda erh diyebileceimiz ilavelerle geniletilmi bir eviridir, Mehmed Tahirin de belirttii
gibi, tabibimizin tp ilmindeki yetkinliinin ispat niteliinde olan bu eserin 24 nshas bulunmaktadr.
Kayseri Raid Efendi Ktp., no: 1238deki 9+362 varaklk nsha mtercim nshasdr. Eser 7+703
sayfa olarak 1303/1886 tarihinde stanbul'da baslmtr.
Hulsat t-Tb, tp ansiklopedisi niteliinde bir alma olup, dneminin tp anlayn ve
bilgilerini iermesi asndan nemlidir. Gnmze sadece iki nshas ulamtr.
er-Risletul-Feyziyye fi Lgti l-Mfredti t-Tbbiyye eseri, Risle-i Feyziyye fi Lgti
l~Mfredt ve ksa ekliyle, Risle-i Feyziyye ve Mfredt- Feyziyye isimleriyle anlmtr. TrkeArapa Arapa-Trke, alfabetik bir tp szl niteliindedir. Dnemin ihtiyacna cevap vermesi
nedeniyle olduka rabet grd sylenebilir. Eserin 20 nshas bulunmaktadr. Son iki eser
Mehmed Tahir tarafndan yanllkla hem tabibimize hem de Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (2)ye
ait gsterilmitir.18
simleri Arapa olmakla beraber tabibimizin btn eserleri edebi kaygdan uzak ve
anlalabilir sadelikte o dnem Trkesiyle yazlmtr. Yzyllardr yerleiklik kazanm olan tp
terimlerinde doal olarak Arapann arl onun dneminde de devam etmektedir. Nakilci ve
derlemeci bir slupla kaleme ald eserlerde kendi tecrbelerine ilikin bilgilere rastlanmamaktadr.
Tuhfetl-Mteehhilne gelince, daha nce belirtildii zere bu eser, eyzernin
el-zh fi Esrrin-Nikh adl eserinin kadnlarn srlarna ayrlm olan ikinci blmnn evirisinden
ibarettir. Arapa aslna sadk kalnarak fasllar ieren 10 bap zere dzenlenmitir. Mtercimin yer yer
baz aklamalar ve ilavelerde bulunduu grlmektedir. Metin kenarna dlen aklama notlar da
mtercime aittir.
Mtercim, kendisi tarafndan yazlan mukaddimede eyzeri (metinde: rz diye geer)
tarafndan telif edilen bu eserin, mahbbeyi mzakere etmek tabiata evk verir deyiine uygun olarak
gnllere canllk, bedensel g ve duyulara dinlik verecek nitelikte b-nazr (benzersiz) bir kitap
olduunu, herkesin yararlanabilmesi iin bu eserin Trkeye evrilmesinin kendisinden istenildiini,
yaral gnlnde evk uyandnr dncesiyle eviriye giriip adn Mevvikut-Tb f Emril-Cim
olarak belirlediini syler.
Birinci bapta; kadn gzelliinin ve organlarnda bulunmas gereken gzel niteliklerin nemi
anlatlarak yz gzelliinin nemine dikkat ekilir. Buna gre, gzel kadnn salar, kalar, kirpikleri
ve gzleri siyah (!) olmaldr. Dili, dudaklar, yanaklar ve ardnn kynaklar (kalalar) krmz olmal,
yz, ba, topuklar ve kalalar yuvarlak olmaldr. Gzel kadnn organlar arasnda belirli bir uyum
bulunmal ve ayrca, davranlar da latif olmaldr. Konuya ilikin bir hikye araclyla tantlan
ideal gzel yledir:
fet-i devrn, b-i cihan, servi boylu, srma sal, hilal kal, ahu gzl, ekme
burunlu, hokka azl, kiraz dudakl, inci dili, irin szl, pskrme benli, gm gerdanl,
yz dolunaya, yanaklar gle, gs ldayan aynaya, kollar dkme balmumuna, elleri pene-i
Hrde benzer.
kinci bapta; kadnlk organnn zellii (fantezilere dayanlarak) anlatlmaktadr. Mesela,
Mahbbenin az kkse ferci dar olur, dilinin krmzl fazla olursa fercinin rutubeti az olur...
gibi. Dudaklarnn ince olmas, ehvet azlnn bir belirtisi olarak gsterilir.
Daha sonra kadnlk organnn snflandrmas yaplr. Buna gre sekiz tip kadnlk organ
vardr:
1.Mteahhame
2.Lezika
3.Kar
4.Cevf
5.Mtehatteme
6.efr
7.Mtehakkme
8.Fehv
Akdeniz havzas ve Ortadou kadnlar da snflandrlr. Buna gre Diyar- Rum (Anadolu)
kadnlarnn ferleri her ynden daha temiz daha paktr. Mekkeli kadnlar cazibeli, ehvet dolu,
cimalar da lezzetli olur; ancak bedenlerinin rengi, hsn-i cemal sahibi bedenliler gibi deildir. yi
geinmek ve ho sohbet etmek isteyenler, Irakl kadnlarla evlenmelidirler vb.
18

Bursal, age, c. III, s. 237, 332-333.

Sayfa 15

Daha sonra yalara gre snflandrma yaplr; yalara gre cima istekleri yorumlanr. lk adet
grme ya 10 olarak kabul edilir. Cima yaplabilecek sre 10-36 ya aras 26 yldr. ehvet fazlal
asndan da bir baka snflama yaplr.
Bu bapda kadnlar doyuma ulamak bakmndan da abuk, orta ve ar olarak snflandrlr.
Cinsel boalmann erkekle ayn anda olmasnn sevgiyi artraca vurgulanr. Ferlerin erkeklik
organyla uyumu da nemlidir. Cimann tam lezzeti iin bu uyum arttr.
nc bapta; ten gzellii zerinde durulur. Benleri giderme yollar belirtilir. Genellikle
bitkisel droglardan yararlanlarak dzgnler (pudralar) hazrlanr. Ayrca sabah uykudan kalknca yze
srlen ilalarda tarif edilir.
Drdnc bapta; kl karan (pilatuvar) ilalarla kllar beslemek iin kullanlan ilalarn
formlleri verilir. Ayrca kl dkc terkipler de sunulur. Kllarn drt snf olduu belirtilir:
1. Yz ve beden gzelliini artran ve yararl olan kllar (sa, kirpik ve kalar)
2. Yalnz gzellik verenler
3. Yararl kllar (vcut kllar)
4. Fena kllar (koltuk alt ve kask kllar)
Beinci bapta; dileri parlatan ve az kokusunu nleyen ilalar anlatlr. Senn ad verilen
di parlatc ilalarn yannda az kokusunu gideren ilalar da belirtilir. nk mahbbelerin dileri
beyaz ve az kokular ho olursa bu, onlarn gzelliine gzellik katar; dileri siyah olur ve azlar
fena kokarsa bu, gzelliklerine halel getirir.
Altnc bapta; besleyici ve imanlatc ilalara yer verilmitir. nce, gdalarn besin deerleri
belirtilir, sonra dokuz adet imanlatc forml sunulur. Formller genellikle karbonhidrat, ya ve
protein ieren kalorijen gdalar ierir. Kadnlk organ, uyluk gibi baz organlar besleyici tedaviler de
bu bapta yer alr.
Yedinci bapta; ellere ve vcudun dier yerlerine yaklan eitli kna formlleri sunulur. Kna
bazen altn sars, bazen kuzguni siyah, yeil ve turkuvaz olarak hazrlanmaktadr. Bu konuda 10
forml verilir.
Sekizinci bapta; deodorantlar anlatlr. Verilen 5 formlde kullanlan droglar arasnda nane,
merzeng, mersin yapra, sandal, tarn, smbl gibi droglar vardr. Ayrca banyodan sonra misk,
kbe fesleeni gibi ilalarla vcudun ovulmas nerilir.
Onuncu bapta; garip srlar ad altnda folklorik tp asndan nemli olabilecek u konularda
tavsiyeler yer alr:
- Kadnn bakasyla ilikisi olup olmadn anlamak
- Kadn kendine balama yollar
- Kadn kendine ak etmek
- Kadnn bakire olup olmadn anlamak
- Kadnn hamile olup olmadn anlamak
- Doacak ocuun erkek mi dii mi olduunu bilmek
- Doumdan sonra plasentay karmak
- Gebelii nleyen ilalar
- Gebelii salayan ilalar
- Afrodizyak ilalar
- Erken boalmay nleyen ilalar
Bu forml ve tavsiyeler sadece folklorik tp ve telkin tedavisi psikoterapi asndan bir deer
tayabilir. Bunlar antik tp ve ortaa slam tbbnda bulunabileceine gre ikincil kaynak olabilir.19
Tuhfetl-Mteehhilnde afrodizyak macun terkiplerinin yer almamas ilgintir. Konuya
btnlk getirmesi iin Dr. Kenan Sveren ile birlikte yaynladmz erefeddin Sabuncuolu (13851468?)nun Mcerreb-nme eserinden alman 9 forml aada veriyoruz.20
erefeddin Sabuncuolunun Mcerreb-Nme Adl Eserinde Yer alan Afrodizyak Formller:
(Sleymaniye Ktphanesi, Fatih No: 3619)
Macun- bellud: (varak 16b)
19

Kitapta geen arlk llerinin karl syledir: Miskal = 24Krat (4.807 gr) Dirhem = 9 Krat =
Okkann 1/400 (3.207 gr) Denk = 1/6 Dinar veya 1/4 Dirhem (0.801 gr) ekirdek = Buday tanesi miktar
Krat = 1/2 Danek (0.2004 gr) Dinar = 6 Denk Kist = 4 Ratl
20
Uzel, lter-Kenan Suveren, Mcerreb-nme (lk Trke Deneysel Tp Eseri 1468), 1999, Ankara.
Sayfa 16

Bu macun reme yollarn aar ve cimaa kuvvet verir.

Yapl: Flftil, zencefil, karanfil, darin [Seylan tarn, kurfa],mastika [damla sakz], zire-i
mdebbir [yabani keten, gafat], kavrulmu kzbere [kini], her birinden altar dirhem [20.16 gram].
Bellud [palamut, sindiyan] 200 dirhem [672 gram]. Hepsi birlikte dvlr, elenir. kat kadar
kp alnm balla macun yaplr. erbeti byklere 10dirhem [33.6 gram] kklere 5 dirhemdir
[16.8 gram].
Macun- bah: (varak 16b)
Bu macuna Macun-u hasene de derler. Cima arzusunu ok kuvvetlendirir, mideyi
kuvvetlendirir, itah arttrr ve fena yelleri datr ve bara kuvvet verir. Hipokrat der ki:
Her kim ki bu macunu yese ve gdasn slah eylese o kiinin tbba ihtiyac olmaz.
Yapl: Msr anasonu, kerfis [kereviz] tohumu, kiir [kini]tohumu, algam tohumu her birinden 10
dirhem [33.6 gram], zirrverd [zirvend] 2 dirhem [6.72 gram], mastika [damla sakz] 2 dirhem,
karanfil, akrkarha [nezle otu], ud-i Hind [Hint d aac, yalanc d aac] her birinden birer dirhem
[3.36 gram]. Bunlar ayr ayr dvlr, elenir, hepsinin 3 kat kp alnm balla macun yaplr.
Gnde bir miskal [10gram] kullanlr.
Macun- mtevekkili: (varak 17a)
Cima kuvvetlendirir, kuluncu aar ve mide zayfl, ikinlik, ba ars ve mafsal arsn
giderir, gut hastalna faydaldr. Yazn, kn; akitli, vakitsiz; perhizli ve perhizsiz kullanlabilir.
Yapl: Turbit 8 dirhem [26.9 gram], sakamonya [Mahmudiye otu]4 dirhem [13.44 gram];
tohum- kerfis [kereviz tohumu], nar- misk[Hintnar], zencefil, aknkarha [nezle otu], hayr- buvva
[Afrika kakulesi],kereviya [yabani kimyon] her birinden ikier dirhem [6.72 gram]. eker-i Tebriz
[Tebriz ekeri] ve btn ilalarla birlikte bal, sakamonya, benefe [meneke] ya ile eritilir, bala
katlr zerine 15 dirhem [50.4 gram] tatl badem ya dklr. erbeti kklere 2 miskal [20 gram],
byklere 3miskaldir [30 gram].

Ratl = 10 Ukiyye = Yaklak 1Litre Ukiyye = 10 1/7 Dirhem

Macun- mferrih: (varak 25a)
Bu da ferahlatc bir macundur. Cinsel gc arttrr. Hazmettiricidir, cildi gzelletirir ve kiiyi
rahatlatr.
Yapl: Karanfil, besbse [kk Hindistan cevizi], suud [krkboum], habbz-zelm
[Abdlaziz, ehvet otu], kebabe [Hint biberi,kebabiye], cevz-i buvva [bir eit kk Hindistan
cevizi], mastika[damla sakz], darin [Seylan tarn, kurfa], buzidan [sahlep], anison[anason], iras
[su zamba], ancura [srgan otu], helyun [kukonmaz],cevz-i Hindi [Hindistan cevizi, narl], cevz-i
Rum [Anadolu cevizi,ceviz], badem-i mukaer [kabuu soyulmu badem], her birinden 3dirhem
[10.1 gram]; ud-i Hindi [Hint d aac, yalanc d aac], kurkum [zerdep, Hint safran], behmen
[kuduz otu, krmz behmenjin herbirinden 1dirhem [3.36 gram]; varakl-hayal [kenevir] btn
ilalarntoplam miktar kadar, eer varakl-hayal bulunmazsa 5 dirhem [16.8gram] afyon.Yukarda
belirtilen ila toplam kadar kavrulmu buday unuyahut leblebi unu [nohut] ile dvlr. Sonra hepsi
tekrar toplamn katkefi [kp] alnm balla macun yaplr. erbeti salamlara 3 dirhem[10.1
gram] zayflara yeteri kadar.
Macun- felsife: ( varak 25b)
Bu macun balgam keser, yelleri boaltr, meniyi arttrr ve dili revaneyler [dili aar, akc
yapar]. Btn eklemlere fayda eder ve di diplerini salamlatrr.
Sayfa 17

Yapl: Flful [karabiber], dr- fulftil [karabiberin uzunca bir eidi], zencefil, darin
[Seylan tarn, kurfa], emlec [amla], balilah [balilac, belile], itarac [circir, yabani eruka, bahe
teresi], zeravend-imdehrec [lousa otu, boru elmas], babunc [papatya], asli kknar [recine], ac cevzi Hind [Hindistan cevizi, narl], husyets-saleb [sahlep, tilkitaa] Her birinden 10 dirhem (33.6
gram); meviz menak [meviza, bit otu, da zm] 30 dirhem (100.8 gram); bezr-i rziyne [rezene
tohumu] 7 dirhem (23.52 gram) bu ilalar ayr ayr dvlr ve elenir, toplam 3 kat kp alnm
balla macun yaplr. erbeti 3dirhemdir (10.1 gram).
Macun- bni Sina: (varak 26a)
Seilen macunlar arasnda bundan daha iyi macun yoktur, demiler. Az kokusunu giderir,
balgam keser, azdan gelen kara suyu keser, gvdedeki yelleri savuturur, bekareti kuvvetlendirir,
mesane tan eritir, basura faydaldr ve cimaa kuvvet verir, bel arsn giderir.
Yapl: Nnahvah [Msr anasonu], bezr-i cezer [havu tohumu], bezr-i ibit [dere otu
tohumu] her birinden 12 dirhem [40.32 gram], besbse [kk Hindistan cevizi], karanfil, mastika
[damla sakz], her birinden 12 dirhem [40.32 gram], akrkarha [nezle otu], ud-i hm [ud-iHind - Hint
d aac, yalanc d aac], her birinden buuk dirhem[0.84 gram]; Misk 7 ekirdek yahut 9 ekirdek.
Bu ilalar 3 yar bal yarekerle macun yaplr. erbeti her gn 3 dirhemdir [10.1 gram].
Macun- rek otu: (varak 27b)
Erken boalmay keser. Bel arsna, ba dnmesine; erliinden kalana [kesilene], olandan ve
kzdan kalana; hazmszla, sancya, yrek yeline [kalp arsna] faydaldr.
Yapl: Habbets sevda [rek otu, reotu] 20 dirhem [67.2gram], zencefil 5 dirhem [16.8
gram], karanfil, darin [Seylan tarn, kurfa], her birinden ikier dirhem [6.72 gram]; dr- flful
[karabiberinu zunca bir eidi] 3 dirhem [10.1 gram], kebabe [Hint biberi, kebabiye] 3dirhem [10.1
gram], bezr-i bassal [soan tohumu], zaferan [safran] 2dirhem [6.72 gram], suud [krk boum]
1dirhem [3.36 gram], bezr-i incir [incir tohumu] 5 dirhem [16.8 gram], cevz-i buvva [bir eit kk
Hindistan cevizi] 5 dirhem [16.8 gram], mastika [damla sakz] 3 dirhem [10.1 gram], kendir [kendir
tohumu, kenevir] 1dirhem [3.36 gram], havlcan 3 dirhem [10.1 gram] bellud [palamut, sindiyan] unu
kavrulmu 60 dirhem [201.6 gram], buday unu kavrulmu 120 dirhem [202.2 gram] alnr birlikte
dvlr, gerei kadar kp alnm balla macun yaplr. erbeti 2 dirhemden [6.72 gram] 4 dirheme
kadardr [13.44 gram].
Denenmi Bah Macunu: (varak 28a)
Yapl: Karanfil, dr- flful [karabiberin uzunca bir eidi], zencefil, darin [Seylan tarn, kurfa],
zrnbad [yabani zencefil,zemebad], kakule [hamama], smbl, seliha [yaban tarn, saliha], asarun
[oban dd, kedi otu], habbl belesn [belesan ya, Mekkepelesengi], zirrverd [zirvend], ud-i
Hind [Hint d aac, yalanc d aac] her birinden beer dirhem [16.8 gram]. Mastika [damla sakz],
havlcan,cevz-i buvva [bir eit kk Hindistan cevizi], zaferan [safran], bezr-icezer [havu tohumu],
bezr-i re [tere], ekkul [yabani havu], bezr-ifici [turp tohumu, kufak turp], bezr-i algam [algam
tohumu], bezr-i bassal [soan tohumu], yonca tohumu, anison [anason], bezr-i kerfis [kereviz
tohumu], bezr-i kendena [kandene tohumu, kk prasa], bezr-ikutum [pamuk tohumu], bezr-i
kardam [yabani kimyon, kereviya], lbb-ifndk [fndk ii], cevz-i Hind [Hindistan cevizi], bezr-i
ibit [dere otu tohumu], bezr-i ancura [srgan otu tohumu], husyets-saleb [sahlep, tilkitaa] her
birinden onar dirhem [33.6 gram]. Lisanl asfir [dibudak, asfur] 9 dirhem [30.24 gram], kendir
[kendir tohumu, kenevir] 8 dirhem [26.9 gram]. Bezr-i rziyne [rezene tohumu], tuderin [yabani
hardal, blbl otu], helyun [kukonmaz] her birinden 7 dirhem [23.5gram]. Besbse [kk Hindistan
cevizi], kebabe [Hint biberi, kebabiye], behmen [kuduz otu, krmz behmen], buzidan [sahlep] her
birinden 6 dirhem [20.16 gram], surud [krk boum] 4 dirhem [13.44 gram]. Her biri ayr ayn dvlr,
elenir ve tatl badem ya ile kartrlr, iki kat balla macun yaplr. Ceviz byklnde alnp erbet
yaplr.
Macun- Nnahvah: (varak 29b)
Sayfa 18

Bu macun, gerek yallktan ve gerekse zayflktan dolay cima yapamayan kiilere faydaldr.
Mideye kuvvet verir, hazmettiricidir, meniyi arttrr, az kokusunu ho eder, di diplerini sklatrr,
azdan gelen kara suyu keser, sddeleri aar, kovuktaki ta eritir.
Yapl: Nnahvah [Msr anasonu], bezr-i cezer [havu tohumu], bezr-i kerfis [kereviz
tohumu], bezr-i ibit [dere otu tohumu], besbse [kk Hindistan cevizi], mastika [damla sakz] her
birinden onar dirhem [33.6 gram]. Karanfil karfa, akrkarha [nezle otu], asarun [oban dd, kedi
otu], ud-i zaferan [safran] her birinden 1 danek [tane], misk drtte bir danek. Hepsi ayr ayr dvlr,
elenir. Toplamnn 3 kat kp alnm balla macun yaplr. 4.5 dirhemi [15 gram] erbet olarak
iilir.
SONU
Grld gibi Trk hekim yazarlar 14.-15. yy.dan beri bahnamelerle ilgilenmiler, ya klasik
bahnameleri Trkeye evirmiler, ya da kendileri telif eser yazmlardr. Yaplan incelemeler bu
evirilerde, evirenin kiisel eklentiler veya aslndan karmalar yaptn gstermektedir. Edinilen bir
dier kan da Trk tabiplerin bahname tr eserlerinin kozmetoloji arlkl cinsel eitimi hedefledii
ve fazla pornografik eler iermediidir.
Dolaysyla bu alandaki aratrmalar ve almalar devam etmeli, ncelikle Trkiye
ktphanelerindeki, hatta zel ktphanelerdeki bahnameler taranmal, kataloglanmal ve
snflandrlmaldr. evirilerin Arapa veya Farsa orijinal metinleriyle karlatrlmas ve
deerlendirilmesi, bu alanda daha salkl bilgilere ulalmasn temin edecektir.

Sayfa 19

TUHFETL-MTEEHHLN
Evlilik Armaan
(Sadeletirilmi metin)
Prof. Dr. lter UZEL

Sayfa 20

nce Tanrya hamd, Peygambere vgden sonra...

Akl sahibi kimselerce bilindii gibi, iyilik ve ihsan pek yce olan, Varlklarn Yaratcs,
btn hayvan trlerine zellikle de yaratklarn en ycesi olan insana erkeklik ve diilik vererek
birbirleriyle birletirip trlerini devaml klmak istemi; byk bir ltuf olarak da bu birlemeye ok
lezzet ve haz vermitir; ta ki insanlar bu lezzetli ii yaparak dnyann sonuna kadar nesillerini
srdrebilsinler
Bu bakmdan hekimler cima konusunda, daha birok yararlar aklamlardr. Nitekim
eyh Davud [el-Antak], ciman pek ok hastala ila olduunu; arsnn ise vcuda bitkinlik
getireceini, sylemitir.
Ciman zararlarndan korunmak iin zellikle gler yzl, tatl dilli, salnarak yryen,
sevmeyi, sevilmeyi bilen bir gzel kadn semelidir. Bylece erkekte istek artar ki bu da aletin tam ve
hazr olmasn salar.
Cima, bedenin gelimesine, zararl fikirlerin yok olmasna; fkenin skunete dnmesine neden
olur; bata ve gste olan arl giderir.
A2a
Cima bunlardan baka birok yarar salad iin basiret sahibi birok byk insan bu amala
kitaplar veya risaleler yazmlar; gnl ekici gzellii anlatarak, cimaa uygun olan sevgililerin nasl
olacan tarif etmilerdir.
Eski hekimlerden Abdurrahman bin Nasr bin e-eyzer; nsan Tabiatna evk; Sevgiliyi
Dnmek21 kabilinden benzeri bulunmaz bir eser yazmtr. nsan tabiatn bilenlerin belirttii gibi
dnya lezzetlerinin ounda be duyudan ancak birisi zevk duyar. Fakat sevgilinin yzne bakmaktan
gzmz, nazikne konumasndan kulaklarmz; amber kokulu salarndan koku alma duyumuz; al
dudaklarn imemizden tad duyumuz zevk alr, onu sinemize ekmemizde temas zevkimizi salar.
Bu hisleri tam bilen ve tadan zevk sahipleri, yukarda bahsedilen hekimin kitabnn Trkeye
evrilmesini ben aciz Tabip Mustafa Ebul-Feyzden istemilerdir. Ben fakir de, bunu kabul ederek
eserin evirisine baladm ve adn Mevviku 't-Tb fi Emril-Cim [Cima steinde Tabiatn
Teviki] koydum. Bu kitab on bap olarak dzenledim:
Birinci Bap: Mahbbelerin uzuvlarnda olmas gereken en gzel vasflar.
kinci Bap: Mahbbelerin ferleri ile ehvetlerinin az veya okluuna karar verdirecek belirtiler.
nc Bap: Mahbbelerin yzne gzellik ve renk veren ilalar.A2b
A2b
Drdnc Bap: Kl karp uzatan ve rengini gzelletiren ilalar.
Beinci Bap: Dilere parlaklk verip, kirlenmesini gideren ve az kokusunu ho yapan ilalar.
Altnc Bap: Bedeni semirtip, tazelik ve canllk veren ilalar.
Yedinci Bap: Ellere ve parmaklara konan ilalar.
Sekizinci Bap: Bedenin kokusunu ho klan ilalar.
Dokuzuncu Bap: Mahbbenin fercini sk ve scak ederek slaklm[akntsn] gideren ve kokusunu
gzel klan ilalar.
Onuncu Bap: Nice fenlerden derlenmi garip srlar ve muhabbet byleri.

21

Asl; Mzkeret l-Habbe Tevvik t-Taba.

Sayfa 21

Birinci Bap
Mahbbelerin Uzuvlarnda, Ho zelliklerden Bulunmas Lazm Olan
eyleri Bilmek Beyanndadr
Mahbbelerin uzuvlarnda bulunmas gereken iyi ve gzel vasflarn bilinmesi gerekir. Ne
zaman ki mahbbe gzel yzyle emsalsiz olsa; organlarnn oran kusursuz olsa; btn varl ile
hoa gitse; onun letafet saan gl yzne baktka ruhta farkl bir hal ve ehvet gcnde hareket
meydana gelir. Ona kavumak, onunla sevimek erkein en candan dilei olur. Bu bapta kadnn
gzelliini artran, gzellik vasflarn bildirelim.
Bu vasflara sahip olan baz mahbbeler vardr ki her yn ile fet-i cihan, yz gzelliiyle
fika-i akran olurlar. Amma bazs da vardr ki aranan vasflarn bazlar onlarda noksan olur.
A3a
Basiret sahipleri demilerdir ki;
Siyahlk bakmndan kadnn yzne ziynet ve letafet verici eylerden, grne gzellik
verenler drttr: Bunlardan birincisi salar siyah olmak; kincisi kirpikleri siyah olmak; ncs
kalar siyah olmak; drdncs gzleri siyah olmaktr.
Krmzlk bakmndan gzellik veren eyler de drttr: Birincisi dili krmz olmak; kincisi
dudaklar krmz olmak; ncs yanaklar krmz olmak; drdncs dibinin yani ardnn
kynaklarnn krmz olmasdr. Zira kynaklarn krmzmtrak olmas fercin kzgnlna iarettir.
Yuvarlaklk ynnden gzellik verici eyler de drttr: Birincisi yz deirmi olmak; kincisi
ba deirmi olmak; ncs topuklar deirmi olmak; drdncs ardnn kynaklar deirmi olup
yuvarlak ekilde olmaktr.
Uzunluk ynnden gzellik verici eyler de drttr: Birincisi gerdan uzun olmak; kincisi
boyu uzun olmak; ncs kalar uzun olmak; drdncs salar uzun olmaktr. Genilik ynnden
gzellik verici eyler de drttr: Birincisi aln geni yani aln ak olmak; kincisi gzleri geni, yani
yumuk gzl olmayp ahu gzl olmak; ncs gs geni olmak; drdncs de yz geni,
topak ehreli olmaktr. Zira ehresi kk olduunda, deirmi dahi olsa makbul deildir.
Sklk ynnden mahbbenin gzelliine mkemmellik veren ancak fercidir. Mtercim fakir
der ki: feraset sahipleri, fercin skln mahbbenin aznn kk olmasndan anladlar. Nitekim
ikinci bapta bu husus aklanacaktr.
A3b
Kklk ynnden gzellik veren eyler de drttr: Birincisi azdr yani azn kk
olmas her bakmndan mahbbenin gzelliine mkemmellik verir; kincisi elleri kk olmaktr;
ncs memeleri kk olmaktr; Drdncs ayaklar kk olmaktr.
Aklanan bu vasflarla birlikte bann ve yznn ekli de dzgn ve uyumlu olmal. Yani
ba bykken yz kk olmamal; btn beden yaps her ynden uyumlu olmal; ne zayf ne de
iman olmaldr. Sk tenli olmal, bedenin rengi krmzmtrak beyaz [pembe] olmal veya
krmzmtrak siyah yani buday tenli olmal; elleri ll olup yumuak olmal; sohbeti tatl, kan
scak, alml, ehvet-engiz, glmesi latif olmal, nzikane tebessm etmelidir. Kirpikleri siyah ve n
dileri inci gibi dzgn dizilmi olmal, kalar siyah ve uzun olmal, bedeni hareket ettike k dahi
hareket etmeli, alkalayarak yrmeli, sesi ince olup konumas ho olmal; ark sylemeye istekli
tabiat olmal, ufak kemikli olup eklemleri ll ve endam uyumlu olmaldr.
Bunu yan [Hikye]
Rivayet ederler ki, Ebul Hakem [Avf bin Muhallem]e-eybninin mm ys adnda
fevkalade gzel bir kz vard. Gzellik ynnden dier hatunlardan daha gzel olup zamannda onun
gzelliine edeer hatun bulunmamakla, gzellii dillerde destand.
A4a
Akl ve feraseti ile de benzersizdi. Gzelliini seyretmek herkeste hayranlk uyandrrd. Mehur Arap
airi mrl-Kaysn torunu olan Amr [b.Hicr] el-Kindinin Hris adndaki olu, kz grmeden ak
Sayfa 22

oldu. Bu gen, gerei renmek iin yaknlarndan, bu ilerden anlayan bir hanm kzn tarafna
gnderdi. Bu hanm, kz bizzat grerek ve grerek rendiklerini Harise bildirdi ve kz yle tarif
etti:
Grdm kz bir fet-i devran, b- cihan, servi boylu, srma sal, hill kal, ahu gzl,
ekme burunlu, hokka azl, kiraz dudakl, inci dili irin szl, gler yzl, pskrme benli, gm
gerdanl bir mahbbedir ki yz dolunaya, yanaklar gle benzer; bir tensbe maliktir ki sinesi
ldayan ayna; sinesindeki memeler turun; memeler gmten iki hokka-i beyza gibidir. Kollar
dkme balmumuna, eller pene-i Hurde benzer.
Beyit:
nce bel ayva gbek ard n hep uygun,
Grmemi desem olur mislini em-i gerdn
Bu gerei renen Haris, kzn izdivacna talip oldu ve onunla evlenerek muradna erdi...

Sayfa 23

kinci Bap
Mahbbelerin Ferlerinin Vasflar ve ehvetlerinin okluu ya da
Azlnn Nasl Anlald ve Belirtileri Beyanndadr
Konuyu bilenler ve kadn gzelliini inceleyen feraset sahipleri yle demilerdir:
Mahbbenin az byk olsa ferci de byk olur. Az kk olsa ferci de dar olur. Dudaklar
kaln olursa fercinin etraf da kaln olur. Aznn st duda kaln olursa, ferci yufka olur. Eer alt
duda kk olursa ferci de kk olur.
Dilinin krmzl fazla olursa fercinin rutubeti az olur, Yani sulu olmayp yal orta halli
olur.
A5b
Dilinin ucu yass olursa ferci gayet sulu olur.
Burnu sivri olursa cima istei az olur.
enesi uzun olursa ferci yksek yani yumru olur, kllar az olur, kaz gsne benzer. enesi
kk olursa ferci de ukur olur.
Yz geni ve boynu kaln olan mahbbenin kalalar kk, ferleri byk ve dar olur.
Ellerinin ve ayaklarnn st etli olursa ferleri byk olur ve cimadan zevkleri de fazla olur.
Baldrlar kaln ve sk etli olursa ehvetleri fazla olup cimaa istekli olurlar.
Bedeni daima scak, dudaklar krmz, memeleri sk ve birbirinden uzak olursa bu, ehvet
arlnn ve cimadan fazla zevk almann belirtisidir.
Bedenin rengi krmzya yakn olmak, gk el gzl olmak, glmesi ok, hareketleri hafif
olmak, msiki dinlemeye merakl olmak, kaln dudakl olmak; cima istei ve ehvet fazlalnn
belirtisidir.
Dudaklarn kaln olmas fercin etrafnn kaln olmasnn da belirtisidir.
Dudaklarn ince olmas ise ehvet azlnn belirtisidir.
Doutan srmeli ve iri gzl olmak ehvetin fazlal ve fercin kk ve dar olmasna
delildir. Gzleri kafa tarafna meyilli, yani tepegz olmak, fercin ok geni olmasnn belirtisidir.
A6a
Bilinmelidir ki mahbbeler bedenlerinin deiik olmasna gre birka snfa ayrlrlar. Her
snfn kadnlk organ, mesafesinin yaknl ve uzakl asndan kendisine uygun bir erkeklik aleti
bulmadka tam ehvet oluturamaz. imdi nce bu mahbbelerin snflarn belirtip sonra her snf
iin uygun olan erkeklik aletini aklayalm.
Btn kadnlarn bu konudaki durumlarn bilen tecrbe sahipleri, onlarn sekiz snfa
ayrldn bildirmilerdir.
Birincisi mteahhime; kincisi lezika; ncs kar; drdncs cevf; beincisi
mtehhattime; akncs ekr; yedincisi mtehannika, sekizincisi fehvdr.
Bu kadnlar kendilerine uygun erkeklik aleti bulmadka cima lezzetinden holanmazlar.
Sayfa 24

Bunlardan birincisi mteahhime olandr ki fer i ya ile doludur. iman, iri ve kynaklar
yumru olurlar ki bunlara tavan ba ad verilir. Byle olanlarda fer rahme kadar uzun aral
olduundan zeker uzun olmadka kadn lezzet bulmaz. Hintli hekimler zekeri e ayrrlar: Birincisi
uzun, kincisi orta, ncs ksa olandr. Uzunu 12 parmak boyunda; yani tutam; ortas 9 parmak
boyunda yani iki tutam bir parmak; ksas da 6 parmak yani bir buuk tutam olur. Bunlara da ayr ayr
isimler verilmitir. Ksacas mteahhime olanlar yani lhm ve ahm sahibi olan mahbbeler uzun olan
zekere talip olur, ondan zevk alrlar.
A6b
Lezika; fercin semizken sonra zayflayp i yayla dolu olan yerleri boaldndan
kynaklarn birbirine yapk olduu halde, slpk olmasdr. Byle olan ferce giren alet ksa ve kaim
olmadka mahbbe cimadan zevk bulamaz.
Kar; rahim, uzak olup fercin dlyata uzunluu sebebiyle ukur olmasdr. Byle olan
ferte bazen birlemeyi terk etmekle rahim bzlerek uzaklar. Byle olan fercin kaln ve kulakl bir
zekere ihtiyac vardr ki fercin derinine girip hassas blgesine ulaabilsin.
Cevf; fercin i tarafnda iki yanlar birbirinden uzak ve etsiz, yasz ve iinin kof olmasdr.
Byle olanlara Trkede fos aml, derler. Ekseriya uzun boylu kadnlar ve ok douranlar byle olur.
Bunlar kaln aletten haz duyarlar. Eer mereplerine uygun alet bulamazlarsa yeterli lezzet
almadklarndan dargn ve titiz olurlar.
Mtehhattime; fercin alt ve st eit olup ehvetin mesafesi yakn ve inzali seri olandr.
Byle olan mahbbeler orta boyda aletle abuk doyuma ulamaktan holanrlar. Eer erken boalp
fazla hareket edilirse nazikliinden kutusu rselenip fazla ar ve elem duyarlar.
A7a
ekr; fercin iki yan etsiz ve kurudur. Byle olanlar ince ve uzun aletten holanrlar. Alet
ieri girince bilhassa bo olan etsiz yerlere de ynelmeli yani o taraf alkalamaldr. Byle olmazsa
mahbubelerde doyum olmaz cimam tadn alamazlar.
Mtehannika; fercin d tarafnda iki yanlar, yani iki kynaklar kaln ve youn, ii de rahme
kadar dolu ve skdr. Byle olan mahbubeye Htay ad verilir. Bunlarn cimadan holanmas kvam
tam ince ve uzun aletle olur, bakas ile doyuma ulamayp zevk alamazlar.
Fehv; fercin rutubeti fazla olduundan ii geni ve souk olur. Byle olanlar ciman tadn
bilmeyip ehvetleri doyuma ulaamaz, ferlerine scaklk gelince birleirler. Bunlar alet iine gidip
gelmektense kask kasa srtmekten holanrlar. Bu nedenle bu cins kadnlar ekseriya erkeklerden
holanmayp kendi cinsleriyle srtmeye yatkn olurlar.
Bilindii gibi her kavmin ve her yrenin kadnlar birbirine benzemez. Mesela Rum
[Anadolulu] olan mahbbelerin rahimleri her ynden daha temiz ve paktr. Endlsl olanlarn rengi
krmzya yakn, zeklar saf, iyi dnceli ve rahimleri gzel olur.
A7b
Trk ve Ermeni avratlarnn ferleri kirli ve kendileri de sk dourgan olurlar.
Hint ve Sind memleketinin hatunlarnn ahvalleri kt, yzleri irkin, kskan ve aklsz olur,
ferleri de kirli olur.
Zenci kadnlar geri ahmak ve kaim olur ama ilerinde yle gzeller bulunur ki deer
biilemez. Bedenleri yumuak ve latif olur.
Mekkeliler cazibeli, ehvet-engiz ve sevimeleri gayet leziz olur. Lkin bedenlerinin rengi
gzellik sahiplerinin rengi gibi deildir.
Msrl olanlarn ehvetleri ve cima istekleri oktur.
Haleplilerin bedenleri tknaz, ferleri sk olur.
Sayfa 25

amllar gzellikte orta halli olup cimaa istekleri de orta derecededir.

Badatl olanlar dierlerine oranla daha cazibeli ve ehvetli olup birlemeleri de lezzetli olur.
yi geinmek ve ho sohbet etmek isteyenler Irakl kadnlar sesinler ki onlar ok itaatkar
olup iyi geimli olurlar.
Olgun ve zeki evlat edinmek isteyenler Fars iklimi kadnlarn sesinler.
Bilindii gibi mahbbeler ya bakmndan be dneme ayrlrlar. eyh Reis bn-i Sina,
A8a
Klliyt- Knununda aklad gibi ya devresi drttr. Yani insann doumundan
lmne kadar ya asndan drt mertebe dnlmtr:
Birinci mertebeye nem ya ve hadset ya derler. Bunun mddeti otuz seneye yakndr.
kinci mertebeye vukuf ya ve ebb ya derler. Bunun mddeti krk yana kadardr.
nc mertebeye khlet ya derler. Bunun mddeti altm yana kadardr.
Drdnc mertebeye inhitat ya ve eyhhet yaderler. Bunun mddeti altm yandan
mrn sonuna kadardr.
Bilinmelidir ki mahbbelerin cimaa uygun olduklar an balangc dokuz yan bitirip on
yana girincedir. nk hekimler hayz grme yann on yandan onbe yana kadar olduunu
sylerler. Yani on yanda olan bir kzdan kan gelse hayz saylr. On yandan nce hayz grme
bedendeki rutbet stnlnn (arlnn) belirtisidir ve bu hayz olarak dnlemez. Onbe
yana gelince hayz grmeseler bu da bedenin kuruluunun ve zayflnn belirtisidir. Ancak sklkla
geerli olan on
A8b
yanda hayz grmeye balayanlardr ki bu da mizacn dengeli olduunu ve beden gcnn
yeterliliinin belirtisidir. Bunlara bliga ad verilir.
Bedenen verimli yani cimaa uygun olduklar an sonu da ebbetin sonudur ki bu da krk
yana kadardr zira tp kitaplarnda aklanmtr ki, otuz alt yan aan kadnlarn bazlarnda hayz
kesilir. Bu onlarn yallk balangc olup altma varncaya kadar kalan yirmi drt seneye hadd-i
iys ad verilir. Bazlarnn da altm yana dein hayz grmeleri ve gebe kalmalar muhtemeldir.
Sonu olarak mahbbelerin verimlilii on yandan otuz alt yana kadar olup bu yirmialt
seneyi inceleyen hekimler be mertebe varsayp her birini bir adla isimlendirmilerdir. Nitekim kitabn
merhum mellifi bu be mertebenin her birini bildirerek yle der:
Birinci mertebeye hadse yani tazelik, denir. Bunlar pek taze olup bulua kadar olanlardr. Bu
yata olan mahbbelerin szleri doru olur ve sadk olurlar. Lkin sr tutmayp ne iitirlerse sylerler,
erkeklerden ve kadnlardan pek kanmazlar.
kinci mertebede olanlara atik yani gen kz, tabir olunur. Bunlar bulua henz erip
tazelikleri dahi olgunlamam mahbbelerdir. Yalar
A9a
onten onbe yana kadar olan sredir. Bu ya mahbbelerin henz geyik etine girdikleri
(brndkleri) zamandr ki btn uzuvlarna canllk, ehrelerine pembelik gelir, naz ve edaya
Sayfa 26

balayarak gnl almak ve ivebazlk etmekle hner gsterir, cazibeleri fazla olup gnbegn ehvetleri
de fazla olur; lkin hicaplar galip olduundan utanga olurlar.
ncye ebabet yani delikanllk devri, denir. Bunlarn gelimeleri tamam, tazelikleri
yerinde, dnce ve duygular da kemale ermitir. Akllca, edep ve hay zere lfet etmeye balarlar.
Dnemi, onbeinden yirmi yana kadardr.
Drdnc mertebeye mtenhiyet- ebb derler ki genliin sonu, demektir. Bunlar
tazelikleri son bulup gzelliklerine canllk katmak iin kendilerine eki dzen vermeye balayan
mahbbelerdir. Sevimeye dair konulardan haz duyup gzelliklerini bildirmek iin salnarak yrrler,
kvrak ve ekici hareketler sergilerler. Onlarn katnda cimadan daha lezzetli bir nesne yoktur ve
erkee muhabbetleri ok fazladr. Evlat edinme arzular da fazladr. Bu mahbbelerin ya da
yirmisinden otuza kadardr.
Beinci mertebeye nasaf yani orta yal, denir. Bunlarn yz gzellikleri gnden gne eksilir
ve gl yzlerine hazan eriip ehreleri aarmaya, uzuvlar gevemee balar ve noksan ehvetlerinden
dolay fikirleri de fesada urayarak mitsizlie derler.
A9b
Ancak elerine sevgiye ynelip tm ilerinde dayanma ve gzel davranla iltifat zre
olurlar. Bunlarn ya da otuzdan otuz alt yana, nihayet krka kadardr. zetle bu mertebeyi aan
kadnlarda bir letafet kalmaz, cima yapmakta da tam lezzet olmaz. Uygun olan bakas ile evlenmektir.
Eer bu ya aanlar varsa ve baka are yoksa zorunluluk gerei ve ehveti defetmek iin birlemeye
talip olunur. Deilse bunlarla fazla ciman vcuda zarar verdii tp kitaplarnda bildirilmitir. Nitekim
bu ya geen yani khlete varm kadnlara, tabipler katnda acz tabir olunup mcmaatlarndan
uzak durulsun, diye tenbih olunmutur.
Baz mahbbeler azalarnn uyumu ve ehvetlerinin bilinmesi ynnden ksma taksim
olunmulardr:
Birinci ksm: ehvetlerinin fazlal ynnden cimaa istekli ve evlenmee aday olan
mahbbelerdir. Bunlar da be snftr: Birincisi, tazelii kemalini bulmu; kincisi, boyu ksa olup fitne
yaratan nzennler; ncs, ince belli nazik ekilli ve zarif grnl olanlar; drdncs, sk tenli
olup yumru tavarl olanlar; beincisi, kocasz kalan kadnlar. Bu be snf cimaa gayet arzulu olup
istekleri de ok fazladr.
kinci ksm: ehvetlerinde hareket olmayp cima istekleri az olan mahbbelerdir.
Al0a
Bunlar da be snftr: Birincisi, yeni yetimi mahbbelerdir; kincisi, uzun boylu olan hatunlardr;
ncs, pek etli yal ve beyaz tenli olanlardr; drdncs, ok zayf olanlardr; beincisi de, eri
tarafndan cimaa zorlananlar gibi. Bu gibi mahbbeleri pp okayarak, sarlp severek ve
dudaklarndan ierek ehvetlerini harekete geirip cimaa rabet etmelerini salamak gerekir. Bazlar
ise fercin dnda cima yapmakla ehvetleri harekete gelir. Yani ferlerine girmeden nce makat
tarafna dayamakla ehvetlenirler. Bu nedenle bu gibiler ou kez domalp cima olmaktan zevk
duyarlar.
nc ksm: Cima hususunda durumlar eitli olan mahbbelerdir. Yani ehvetleri sknet
zre olup kendileri cima grevine talip olmazlar. Bunlar da snftr: Birincisi, kk yata olanlardr
ki, ehvetlerini belli edip cima isteklerini yalar gerei aklayamazlar; kincisi, ebb devrinde
olanlardr ki, tazelikleri yerini bulmakla kendilerine arballk vermekten tr nazlanarak cimaa
meyi etmezler. Amma erkek tarafndan ilan- ak ve sevda gsterilince de istee dizgin germeyip
Al0b

Sayfa 27

teslim olurlar; ncs, ehvetlerini tahrike utanmalar engel olup cima yapmaa rabet
gstermeyenler ki kendilerine yana gre nazlan kadnm atasz sylenmesin diye naz ve ikayete
cesaret edemezler, erkek gler yz gsterse, hemen ukurlar gevemeye balar.
unun iyi bilinmesi gerekir ki, avratlar doyuma ulamak bakmndan e ayrlr: Bunlar abuk,
orta ve ardr. Mesela uzun boylu ve ince belli olanlar tez doyuma ularlar; ksa boylu ve kaln belli
olanlar ge doyuma ularlar ve bedenleri orta olanlarn doyumlar da orta olur. nzalin belirtisi udur:
Ellerini ayaklarn brakr, gzleri klr ve erkei ile yz yze gelmekten utanp kolunu yzne
koyar ve aln terleyip eklemleri gever ve titreme gelip ehvetinden erkeine sarlr. Bunlar doyuma
ulamann belirtisidir. Eer erkein ve mahbbenin doyumlar ayn anda oluyorsa, kadna gre ondan
yksek zevk ve lezzet bulunmaz ve bu onlarn aralarndaki ilgi ve sevginin artmasna neden olur.
Amma doyumu birbiriyle ayn zamanda rastlamayp yakn doyum olursa, bu yaknlk ne oranda olursa
sevgi de o oranda fazla olur. Erkee layk olan ve yaraan, avradn doyumunu hissetmedike kendisi
doyuma ulam olsa bile aletini ekip almamasdr, ta ki avrat da cimandan lezzet duysun.
Bazlarna gre kadnlarn ferci tiptir. Biri kebir [byk]; biri mutavasst [orta]; biri de sagir
[kk]. Nitekim erkein zeker uzunluunun da tip olduu daha nce aklanmt. Bu tipin
A11a
her biri kinayeli olarak bir isimle adlandrlmtr. Mesela erkein zekeri uzun ve byk olanlarna,
filin byklne kinaye olarak fl demilerdir. Trke fil, demektir. Orta boylu olanna, at cismen
orta oyda olduundan hsn, Trke kheylan, denilir. Zekeri kk olanlarda da koun
kklne dayanarak keb demilerdir, bu da Trkede ko, demektir. Kadnlarda ise ferci byk
olana file, ferci orta olana fers-remeke yani ksrak ad verilmi; ferci kk olanlara da nace
yani koyun, demilerdir.
Bu da biline ki, cima lezzeti ksmdr: Birincisi, cimadan tam lezzet almaktr; kincisi, orta
lezzet almaktr; ncs, eksik lezzet almaktr. Dier ifadeyle; tam, orta ve eksik uygunluktur.
Lezzetin tam ve olgun olmas aletin ferci eksiksiz doldurmas ve boalmann da ayn anda olmasyla
mmkndr. Mesela filin fileye; kheylann ksraa; koun da koyuna kavumas gibi. Amma lezzetin
orta olmas; filin ksrakla, kheylann koyunla kavumas gibidir. Bunlarn uygunluu tam
olmadndan lezzetleri de tam olmaz, orta olur. Mtercim fakir der ki, bu ekilde lezzetin orta olmas
mahbbeye gredir, yoksa Pazar [alveriin] erkekten yana olduu aktr. Amma kheylan fileye ve
ko ksraa varsa, lezzetin tam olmas ya da olmamas
A11b
iki tarafn tutumuna baldr. ncs, lezzetin eksik olmasdr ki bu da filin koyun; koun da fille
birlemesi gibidir. Bylece durum asla uygun olmadndan iki taraf arasnda dostluk ve muhabbet
olmayp birbirlerinden nefret ederler. Mtercim fakir der ki, lezzetin eksiklii koun fille
birlemesindedir yoksa filin koyunla birlemesinden lezzet alamamak belki kadnn tahamml
edememesinden dolaydr ki, ayrlmadka rahat edemezler. Eer ayrlmazlarsa rahim hastalanarak
verem olur. Avratlar bu duruma kask veremi oldu derler. Szn ksas zarfn mazrufa uygun olmas
ok nemli olduundan evlenmek isteyenler, e olacak kadnlarn vasflarn gz nne alarak
aletlerine uygun olan snftan seim yapmaldrlar ki, aralarnda salkl bir uyum olsun.
Kadnlarn gizli srlarndan zikredeceimiz eyler, bu bapta bu kadar yeterlidir.

Sayfa 28

nc Bap
Ten Rengine Gzellik ve Yze Renk Veren lalar Beyanndadr
ncelikle mahbbenin yzne bakmak adet olduuna gre, yze makyaj yapmak da ok
nemli bir konudur. Zira yzn al al, beyaz beyaz olsa, mahbbe dier gzelliklerinde eksik bile
olsa, o gzel yze bakmakla ehvet uyanr. Bu bapta yz temizleyen ve yze aydnlk veren eyler
belirtilecektir.
A12a
Birinci fasl
Gaslat diye yzdeki lekeleri temizleyip yz beyazlatan ilalara denir. Buna Trkede dzgn
derler. Lekeleri giderecek ilalar unlardr:
Arpa unu, burak unu, pirin unu, tatl badem, kavun, hyar ve kabak ekirdekleri, turp ve tere
tohumlar, yumurta kabuu, hardal, pamuk tohumunun ii, zaferan, zmk- ahmer ve zmk- asfar,
mazdeki, kitre, incir, gnlk, mrdesenk, anzarut ve mrr-i sf ile iri otu ve bunlara benzeyen
ilalar ki bunlar dzgn yapmnda kullanlr.
Gasl terkibi: Rengi saflatrr ve cildi temizler;
Yapl: Kabuu kartlm bakla ve burak, ac bakla, turp tohumu niasta; eit miktarda
alnp dvlr, gerektiinde yze srlr.
Dier bir terkip: Bu da yukardakine benzeyen etkiye sahiptir.
Yapl: Mercimek unu, nohut unu, niasta, anzarut, mazdeki, bureeit miktarda alnp
dvlr; i balla kartrlr, uykudan kalknca yze srlrse yz temizler. ok iyi bir ilatr.
Dier bir terkip: Bu da yzdeki benekleri, leke ve illeri yok eder.
Yapl: Bir limonun tepesi kesilip iine snn- Msr doldurulur, az kapanp kle gmlr,
iyice piince
A12b
ii karlp alnr ve hamama girince il olan yerlere srlr, birka defa srmekle iller tamamen
temizlenir.
Dier bir terkip: Bure-i Ermeni 1cz; tatl badem 2 cz alnr, kartnlr, ince dvlp yze
srlr.
Dier bir terkip: Mrr-i sf, mercimek, eit miktarda dvlp incir suyu ile kartrlr ve
yze srlr.
Dier bir terkip: Meyan kk 1 cz; mrr-i sfi 2 cz. Bunlar dvlp bir miktar sirke ve su
ile kartrlr, akamdan yze srlr, sabah olunca yz kepekli su ile ykanr.
Dier bir terkip: Yzde olan leke ve benekleri giderir.
Yapl: Kavun ekirdei ve kam kknn kabuu, herbirinden beer dirhem; turp tohumu,
tere tohumu ve knds, her birinden ikier dirhem. Bunlar ince dvlp turp suyu ile yorulur ve
akamdan yze srlp sabah olunca yz kepekli su ile ykanr, ok faydaldr.
kinci fasl
Sayfa 29

Tene gzellik veren gumreler anlatlacaktr, gumre Trke kzlca demektir. Yz saf ve
berrak yapar. Bu ilalar unlardr:
Terkip: Zmk- ahmer ve zmk- asfar, her birinden eit miktarda alnr, dvlr ve kk
ocuun sidii ile slatlp akam yze srlr ve sabah olunca temizlenir.
Dier bir terkip: Bure ve taze mersin yapra, burak unu, eit miktarda alnp dvlr, su ile
lapa gibi yourulup yze srlr.
Dier bir terkip: Beyaz balmumuA13astbec, buza ya, gl ya, her birinden 1cz
alnr; yalar eritilir, sonra stbec dvlp bu eriyie ilave edilir. Akamdan yze svanr, sabah
olunca yz saf su ile ykanr, ok faydaldr.
Dier bir terkip: Bu da yz temizlemekte ok yararldr. Bir miktar san zrnk su ile
koyulancaya kadar kaynatlr sonra 8 dirhemi alnr, mrr-i sfi, ac bakla unu, nohut unu, kavun
ekirdei ii, her birinden eit miktarda alnp zrnk ile baka bir yerde eritilip kullanlr. Benzeri
yoktur.
Dier bir terkip: Teni saf ve rengi krmz yapar. Kitre ve ince dvlm billur [beyaz cam];
zaferan, ac bakla, pamuk ekirdei ii, her birinden birer miskal. Bunlar dvlp bir miktar badem
ya ile kartrlr, yze srlr.
Dier bir terkip: Yz krmzlatrr.
Yapl: Hardal- ebyaz, zmk- ahmer, bure. Her birinden eit miktarda alnr dvlr,
yumurta sans ile kartrlp yze srlr.
Dier bir terkip: Vcudun beyazn beyaz, krmzsn krmz yapar, yaralarn eserlerini ve
yzdeki leke, benek ve illeri tamamen yok eder. Eer bir kimse buna yedi gn ara vermeden devam
ederse bu terkip o kimsenin yzne yle bir parlt ve canllk verir ki kardei bile grse onu
tanyamaz.
Yapl: Kabuu km mahlep 10 miskal; pimi ada soan 5miskal, dvlp inceltilmi
besbayec, 5 miskal, zaferan 1miskal, nbetekeri
A13b
8 miskal, mmirn, nane, nohut unu, kitre ve pirin unu, her birinden ikier miskal; glnar 6 miskal,
verd-i ahmer 4 miskal, iri 10 miskal, hurma 20 miskal; suruncan, mevzek ve mazdeki, her birinden
10ar miskal; asl- lye 8 miskal; pimi soan, hardal- ebyaz, her birinden beer miskal; kepek suyu
20 miskal; incir bal 20 miskal Btn bunlar dvlp hepsi kepek suyu ile yourulur ve bir miktar
glya ve yumurta sars konup hap yaplr, gerektiinde akam yze srlp sabah olunca yz lk su
ile ykanr ve yanm en suyu ile kaynatlp buharna yz tutulur. Sonra bir miktar gl ya srlr.
ok yararldr, bu ilacn benzeri yoktur.

Sayfa 30

Drdnc Bap
Kl karan, Uzatan ve Kln Rengine Gzellik Veren lalar Beyanndadr
Birinci fasl
nsan bedenindeki kllar drde ayrlr:
Birincisi; yz gzelliine ziynet ve bedene yarar veren kllardr. Mesela bata olan salar, kalar ve
kirpikler gibi. Bunlarn gzellik verici ve yararl olduu bilinir.
kincisi; yalnz gzellik vermek iindir. Mesela erkeklerin sakallan gibi.
ncs; yararl olanlardr. Mesela vcudun sair yerlerinde olan kllar gibi.
Drdncs; fena kllardr. Mesela koltukta ve kaskta olan kllar gibi.
A14a
Bu kllar gidermek iin ayva ekirdei suyu srlmeli, ilem ayda defa tekrar edilmelidir. Kllar
temizlenir.
Kl karmak iin: Bir miktar zac ve safran, ok ince dvlp zambak ya ile birletirilir, istenen
yere srlrse kl karr.
Dier terkip: Yanm fndk ii 20 adet, ayvadne gl, lden, zrnk, knds, her birinden birer cz.
Bunlar bir demir kap iinde ban ya ile siyahlancaya kadar kaynatlr, sonra kl bitmesi istenen yere
srlr.
kinci fasl
Kl karartc ve kzartc ilalar:
Salar siyahlatrmak iin: Bir miktar knay eit miktarda ivitle yeteri kadar sumak suyu ve eki
nar suyu ile yourup salara srmelidir.
Dier terkip: Mrdesenk, bure eit miktarda alnr, bir kaba konup zeri drt parmak artacak kadar su
doldurulur, gnee konur. Bu suyun iine batrlan yn paras siyahlancaya kadar kanm gnete
braklr, sonras zlr ve bu su ile kna ve ivit her birinden onikier cz alnp yorulur, adet olduu
gibi kullanlr.
Dhn- akyk, yani gelincik iei ya kllar siyahlatrr:
Yapl: Gelincik iei alnr, glgede kurutulur, sonra iyice dvlp elekten geirilir. Daha sonra 16
dirhemine 100 dirhem mersin ya katlp gnee konur, yirmi gn durduktan sonra alnp kullanlr.
Dier terkip: stenilen miktarda maz, zeyt ya ile yalanr, bir mlek iine konulup siyahlancaya
kadarA14byaklr sonra ince dvlp 20 dirhemi alnr; 10 dirhem rastk ta, 2dirhem ap, 1dirhem
Hac Bekta tuzu, hepsi dvlp sumak suyu ile slatlr ve kullanlrsa salar siyahlatrr.
Dier bir terkip: Kna 1cz, vesme 2 cz, mrdesenk, bure, zeyt ya ile kavrulmu maz, rastk ta,
ap, kesira, karanfil, her birinden eit miktarda alnr yorulur, salara srlr.
Dier terkip: Kna 1cz, semed 2 cz, mrdesenk, ap, milh-i enderan, kavrulmu maz, her birinden
eit miktarda alnp dvlr, sirkeyle yourulur, kzncaya kadar braklr, sonra kullanlr.

Sayfa 31

Ya terkibi: Bu ya kllara srlrse kllan siyahlatrr, kklerini kuvvetlendirir.

Yapl: Defne tohumu, lden ve efsentinden birer cz; servi kozas 2cz. Bunlar iyice dvlp bir
beze balanp kn yaplr, yeteri miktarda mersin yann iine konur ve scak bir yerde bir hafta
braklr, sonra kn outurulup sklarak ya karlr gerektiinde saa ve sakala srlrse onlar
siyahlatrr.
Galenos boyas: ok tavsiye edilen bir boyadr.
Yapl: Taze ceviz iei alnr bir miktar zeyt, bir miktar zift bunun drtte biri kadar kei ya ile
dvlp ba boyanr.
Dier boya, yapl: stenildii kadar kuru zm ekirdei iyice ykanr, sonra ince dvlp az dar
bir ieye konur ve zerine tancaya kadar rugun konup at fksna gmlr, bir ay olgunlamaya
braklr,
A15a
sonra karlp kullanlrsa ok faydal olur.
Dier bir boya: Bu boyann yapmna zen gsterilirse bir yl bozulmaz. Boyay ele veya baka yere
dokundurmamaldr; zira dokunduu yeri siyahlatrr, salara srlrken ellere deriden eldiven
giymeli, boyay yze damlatmamaya almaldr.
Yapl: Zeyt-i infak 100 dirhem, gelincik iei 50 dirhem. Bunlar ie iine konur, az yapkan
amurla iyice kapatlr, scak bir yere konup onbe gn orada braklr; sonra az alp iyice szlr,
sonra zerine zeyt miktar kadar sirke konur, 11 adet maz, zeyt ile kavurulur, iyice dvlr ve
mrdesenk 14 miskal, zac- Kbrs 5 miskal, kna 9 miskal, nar kabuu 10 miskal, vesme 5 miskal,
ades 2 miskal. Bunlar ince dvlp hepsi ienin iine konur ve hafif atete sirke uup ya kalncaya
kadar kaynatlr, sonra szlr ve saklanr. Salara srlp zerine asma yapra veya hatmi yapra
vesaire konur ve balanr. Sabah olunca banyoya girilip ykanlr ve kokulu yalardan srlr, bir
seneye kadar rengi deimeden kalr. Bu boya srldkten sonra eer onbe gnde
A15b
bir defa salarda aarm kllar olursa misvak eklinde bir aac bu boyaya batrarak aaran yerlerin
dibine srmelidir, yararl olur.
Dier terkip: Bu da iyi gelir.
Yapl: Bir Ebu Cehil karpuzu alnp tepesi delinir, ii boaltlp yeteri kadar defne ya ve gelincik
iei ile doldurulur, az kapanr, st hamurlanp bir frnda bir saat kadar kaynatlp sonra karlr,
ya szlr, saklanr, stendii zaman saa ve sakala srlr, ok yararldr.
Dier terkip: Hintli bilgin ve hekimlere gre siyah eein trna alnp yaklr, mersin ya iinde
kartrlp boya yaplrsa salar siyahlatrr.
Dier terkip: Bir meta yani yz yazcsndan nakl olunmutur ki bu boya ok denenmi olup ok
iyidir.
Yapl: Gelincik iei, brtlen usaresi, kurutulmu maz, hubsl-hadd, her birinden 1cz, ap
drtte bir cz, bunlar sirkeyle kaynatlr, szlr, gerektiinde kullanlr.
Dier terkip: Bazlar, bir miktar karanfil dvlp kna ile kartrlp salar boyansa ok siyah olur
derler.
Dier terkip: Bu terkip bulua ermeden kullanlrsa o kimse ihtiyarlamaz yani sa, sakal aarmaz.
Sayfa 32

Yapl: Krlang kan 1 habb-i misk bir miktar, zibak- rsssi. Bunlar bir yerde toplanr ve koklanr.
eyh bn-i Sina, Knun'unda rutubetli mizac olup bnyesi gl olan kimse bir dirhem krmz zac
kullansa beyaz kllar dklr, yerine krmz kllar kar der.
A16a
Gene bn-i Sin, Knun'unda Bir kimse her gn bir tane kabliyi aznda ineyip yutsa, buna bir yl
devam etse o kimsenin genlii srekli olur ve ihtiyarlamaz, yani sa sakal aarmaz der.
Terkip: Salan krmzya eviren boya.
Yapl: Topalak ve knds eit miktarda alnp suyla kaynatlr, sonra szlp salara srlr.
Dier bir terkip: arap tortusundan [yanm olan veya olmayan] alp balk ya ile kartrlr sonra
srlr.
Dier Terkip: Salar kzllatrr ve gzelletirir.
Yapl: Bir miktar eki nar kabuu yeteri kadar su ile bir gn bir gece slatlr. Sonra iine 1cz
demir tala 1cz tuz konup kaynatlr ve szlr. Sonra su ile kna birka defa slatlp boya yaplr.
Salar kzartan boya, yapl: Kna, ivit ve mukl. Her birinden 1cz.Bunlar bir miktar dvlm
hatmi kk ve yeteri kadar su ile yourulup boya yaplr.
Dier terkip, yapl: Kna ve ivit. Bunlar sumak suyu ile yourulup boya yaplr. Bu boyay
ekseriya aml kadnlar kullanrlar, salar siyah olur. Birka kez srlr ki etkili olsun.
Dier terkip, yapl: Az dar kurun bardan iine 41 tane slk konur. Slkler nce bir yaraya
yapm olmaldr. Sonra zerine zeytinya konup az kapanr
A16b
ve at fksna gmlr, 40 gn yle braklr, sonra karlp saklanr. Saa srmek istenirse ellere bir
miktar rugun srlr, sonra o ya salara srlrse benzeri yoktur. Bu boya ok iyidir ve
denenmitir.
Salar siyahlatran boya, yapl: Nure ve mrdesenk ve emlec ve scak kil, Arap zamk, her
birinden 3 dirhem, zac 2 dirhem. Bunlar ayr ayr dvlp sirkeyle yourulur, sonra, ba hatmi ile
yalanp kuruduktan sonra bu ila srlr, bir gece braklp ertesi gn hatmi ile tekrar ykanr, ok iyi
olur. Bazlar, zeytin yapran kaynatp suyu ile ba ykasalar salar kvrcklatrr, derler.
Dier terkip: Salar kvrcklatrr.
Yapl: Boy tohumu unu, sedir, mrr-i sfi, maz, nura ve mrdesenk, eit miktarda alnr, bir arada
dvlp su ile yourulur, salara srlr, salar kvrck ve gzel yapar.
Terkip: Fazla kvrck ve dolak salar amak iin:
Yapl: Bezr-i katuna z suyu, hatmi z suyu, eit miktarda alnp toplanr, salara srlrse salarn
dolan ap gzellik verir.
nc fasl
Kl karc ilalar:

Sayfa 33

Mesela ka, sa sakal gibi. Bu ila kalar karmakta ok denenmi ve etkilidir. Baa srlrse bataki
zayf kllar dkp yerine kuvvetli klkarr.
A17a
Yapl: Bir miktar taze vezarih, Trke kuduz bcei denir, alnp kanad ve kuyruu kesilir, sonra
glgede kurutulup dvlr, yeteri kadar meneke ya ve zeytin ya ile koyulancaya kadar
kaynatlr ve bu sv istenilen yere srlr.
Dier terkip: Bir miktar knds dvlp yumurta ak ile yourulur ve istenen yere srlrse kl
karmada ok etkilidir.
Dier terkip, yapl: Yanm eek trna ve yanm boynuz rugun ile dvlp srlrse kl kar.
Dier terkip: Cade ve lden eit miktarda alnr, kvama gelmi pekmezle kartrlp istenen yere
srlr. Birka kez kullanmak gerekir ki etkili olsun.
Dier terkip, yapl: Yanm inci sedefi 1cz, filful 2 cz, kna tohumu yarm cz, dvlr 3 cz
zeytin ya ile kartrlp istenilen yere srlrse kl karr, denenmitir.
Drdnc fasl
Kl kmasn nleyen ilalar:
eyh bn-i Sin, btn uyuturucu ve souk tabiatl ilalarn kl kmasn nlediini, yazar. Koltukta
ve kaskta olan kllar yolduktan sonra bu ilalardan srseler bir sre kl kmaz.
Terkip: Ban otu, afyon ve baldran tohumu. Her birinden birer miktar alnp sirkeyle kaynatlr ve
birka defa srlrse kl karmaz.
Dier terkip, yapl: Glgede kurumu kurbaa eti, tatl su kaplumbaasnn kan, bure-i ahmer,
mrdesenk, yanm sedef. Her birinden eit miktarda
A17b
alnp su ile yourulur, kaskta olan kllar yolunduktan sonra srlrse bir daha kl kmaz.
Dier terkip, yapl: klimiy ve isfidacdan birer cz, ap yarm cz. Bunlar taze ban otu suyu ile
eritilip bir nceki gibi srlr.
Dier terkip, yapl: ncir st, karnca yumurtas, zebedl-bahr, turun ekisinden birer cz;
dvlecekler bir yere toplanr ve dvlr, istendiinde kasklara defa srlr. Bu ilatan bulua
ermemi kzlarn kasklarna srseler asla kl kmaz.
Dier terkip, yapl: Bir miktar zrnk, taze ban otu usaresi ile dvlp srlse yararldr.
Dier terkip, Galenosdan alnmtr;
Yapl: Mer mhz, ebhul, servi yapra, incir yapra, bunlar kurumu olmal, ferbiyn, ancudan
kk ve azeryun, nehir yengeci, her birinden 1cz. Bunlar dvlp elenir, prasa, taze kini veya
kereviz suyu ile yourulup kurutulur. Sonra koltuunda veya kasnda olan kllar yolunur, bu ilatan
geceleyin kl yeri kzarana kadar srlr. Bu ilem defa tekrarlanr, bir daha asla kl kmaz.
eyh bn-i Sin der ki kirpi ya iinde iyice kaynatlp szlr ve saklanr. Sonra istenilen yere
srlrse bu da kl kmasn nler.
Dier terkip: Kllar yolmak iin.
Sayfa 34

Yapl: Bure ve zrnk, eit miktarda alnr ve bir miktar sabr katlp su ile bulama gibi oluncaya
kadar yourulur,
Al8a
sonra kasklara ve koltuklara srlp kllar yolup temizler. Bazlar bure ile zrnn zerine 4 parmak
miktar kncaya kadar su koyup kaynatrlar. Tamamen kaynamas bir tavuk ty batrnca tyleri
dklnce anlalr. Sonra ateten indirilir, szlr, gnee konur birka gn durduktan sonra katlar,
saklanr. Kullanmak istenince bir miktar alnp ok az su ile eritilir, istenen yere srlr. Bazlar bu
suyun iine drtte bir miktar rlagun koyup sabah olunca kaynatr, sonra ya saklarlar. Gerektiinde
pamukla istenen yere srlrse ok yararldr, kllar hemen dker.
Dier terkip, yapl: Kalye ta 2 cz, bure 1 cz, zrnk 10 cz. Bunlar bir yerde toplanr, zerini
rtecek kadar su konur, gn ylece braklr, sonra szlp suyu alnr ve rlagun ile suyunun yars
azalncaya kadar kaynatlp saklanr, gerektiinde kullanlr. Eer kokusunun gzel olmas isteniyorsa
iine eftali yapra, topalak, snbl-i Hindi ve dhir gibi ilalar koymaldr.

Sayfa 35

Beinci Bap
Dileri Parlatan, Paslanmasn Gideren ve Az Kokusunu Ho Eden lalar
Beyanndadr
Bilindii gibi mahbbelerin dileri
Al 8b
beyaz ve az kokular ho olursa, bu onlarn gzelliine gzellik katar. Eer diler; siyah olur ve
azlar fena kokarsa, bu da onlarn gzelliine halel getirir ve nefrete neden olur. Bu nedenle bu bapta
dilere parlaklk veren ve az kokusunu gideren ilalar anlatld.
Dilere parlaklk veren ilalara senn ad verilir.
Senn: Kavrulmu arpa unu ve kavrulmu incir birer dirhem, zbedl-bahr 3 dirhem, yanm sedef,
nehir yengeci ve yanm yumurta kabuu her birinden ikier dirhem. Bunlar ince dvlp dilere
srlr.
Dier senn: Bu da dilere cila verir.
Yapl: Yanm geyik boynuzu, Hac Bekta tuzu, zbedl-bahr, her birinden 1 cz, yanm kam
kk 2 cz, sadic, ini paras drte bir cz. Hepsi birlikte iyice dvlp dilere srlr.
Dier senn: Nar kabuu 2 cz, urkus-sufr, glnar, sumak, ap ve maz, her birinden birer cz.
Bunlar dvlp yukardaki gibi kullanlr.
Dier senn: Oynam dilere kuvvet verir ve parlatr.
Yapl: Bir miktar Hac Bekta tuzu, bir kada konup atee tutulur. Isnncaya kadar braklr. Sonra
katrana batrlr ve 1cz alnr, zbedl-bahr, tarn, mrr-i sfi, topalak, yanm sedefin her birinden
birer cz, eker 3 cz; kfur yarm cz. Hepsi dvlp kullanlr.
Dier senn: Dileri
Al9a
temizleyip parlatr. Bir miktar nbet ekeri ezilip parmak, sekencebine batrlr, toz edilmi ekere
bulanarak tekrar tekrar dilere srlr. Sonra az su ile alkalanr. Haftada bir kez uygulamaya devam
edilirse diler ok temiz olur.
Hap terkibi: Bu hap nekhe yani az kokusunu iyiletirmekte ok yararldr.
Yapl: yice ayklanm krmz gl, ak sandal, sar sandal ve sad. He rbirinden 10ar dirhem,
seliha, snbl, krfe ve karanfil, cevz-i bevv, he rbirinden 4 dirhem, kfur yarm dirhem. Bunlar iyice
dvlr, iek suyu ile yourulup nohut byklnde hap yaplr. Bir tanesi aza atlp inenir.
Terkip: Bahr dedikleri illete gayet yararldr.
Yapl: Sabr 3 dirhem, flfl. karanfil, havlican, udl-kahr, her birinden birer dirhem, misk ve
kfur birer dirhem. Bunlar iyice dvlp arab- reyhan ile yorulup nohut byklnde hap yaplr.
Dier terkip: Bu da az kokusuna yararldr.

Sayfa 36

Yapl: Kkule-i kebir ve sagir, cevz-i bevva, karanfil, tarn, havlcan ve flfl, her birinden 3er
dirhem. Krmz gl, ak sandal 5'er dirhem; misk yarm denk, bunlar ince dvlp gl suyu ile
yourulup, hap yaplr.
Senn terkibi: Az kokusunu gzelletirir.
A19b
Dilere parlaklk ve di etlerine kuvvet verir.
Yapl: Balla kavrulmu arpa unu, zbed'l-bahr, yanm kam kk 8er dirhem, kkule-i kebir ve
sagir, kebbe, besbse, akrkarha 3erdirhem, tebir-i-Hind, gl, yanm sedef birer dirhem, ince
dvlp dilere srlr.
Senn terkibi: Bu da az kokusunu giderir, dilere parlaklk verir.
Yapl: Kabuu km beyaz topalak ince dvlp eski araba slatlr, sonra yeteri kadar bal ile
yourulup hap yaplr, bir tepsiye dizilip frnda kzarncaya kadar kurutulur. Souduktan sonra 10ar
dirhem alnr, milh-ienderan, zbedl-bahr 3er dirhem, ud 4 dirhem. Hepsi ince dvlp dilere
srlr.
Dier senn terkibi, yapl: Ak sandal, krmz gl her birinden 5 dirhem, ak topalak, aa kavunu
kabuu, dhir, rmek, her birinden 3dirhem; kkle, kebbe, besbse, karanfil, misk, ud, sek, her
birinden2er dirhem. Bunlar ince dvlp ila yaplr.
Dier terkip: Aza ho bir koku verir.
Yapl: Seliha, tarn, rmek, kkule-i kebir, meyan kk, kebbe, ne, her birinden eit miktarda
alnp dvlr. Gl suyu ile yourulur, mangr byklnde hap yaplr. Her gece bir tane alp azda
tutulur.

Sayfa 37

Altnc Bap
Bedeni Semirtip Tarvet Veren lalar Beyanndadr
Mahbbelerin bedenleri orta semizlik ve yumuaklkta olursa, onlarn bu zenginliinden oluan lezzet,
bedenleri zayf ve kuru olanlara eit olamaz. Bu nedenle bu bapta semirtici ila ve gdalar anlattk, ta
ki
B17a
bedeni az youn olan mahbbeler bu ilalan srekli kullansnlar ve bunlarla bedenlerine canllk,
renklerine gzellik gelsin. Bu bap iki fasla ayrlmtr.
Birinci fasl
Tm vcudu semiz eden gda ve ilalan bildirir. Burada ilalar anlatlmadan nce gdalar
anlatlacaktr. la kullanmadan nce bu gdalar kullanmal, ila kullandktan sonra da bir sre devam
etmelidir. Bunlarla iyi kan hasl olur.
Sindirimi kolay olan tavuk gs veya kekek denilen nefis yemekler, stl aure, taze kuzu, gen
kvrck koyun eti ile yaplm kebaplar, semiz tavuklar, kaz dolmas, Msr tavuu gibi...
Bunlar ve yemekleri yedikten sonra hamama girmek gibi...
Btn bunlarn bedeni semirtip canllk verdii ok denenmitir. Bu terkiplerden bedeni semirtip
canllk verenler unlardr:
Kabuu km badem, fndk, habbet'l-hazr, ahdnec, am fst, am fst, her birinden
eit miktarda alnp bal ile yorulur, ceviz byklnde haplar yaplr ve her gn be on tanesi yenir.
ici takmndan ise zerine arap iilir veya bir bardak taze inek st iilir, bu minval zere devam
olunursa beden semirir, ok denenmitir.
Terkip, yapl: Semd 4 lek, dvlm anzarut 40 dirhem. Bunlar yetecek kadar inek st ile
yourulup hap yaplr, sabah akam devam edilirse ok fayda grlr.
Dier terkip, yapl: Kabuu km ve ince dvlm habb- hrva,eit miktarda semd, bunlar
yeteri kadar taze stle
B18a
koyuca yourulur, sonra 12 dirhem byklnde hap yaplp kurutulur ve bunlardan gnde ikier
tane kullanlr.
Bu ila da bedeni semirtmekte denenmitir.
Yapl: Bir miktar nohut, taze inek st ile bir gn bir gece slatlr, ertesi gn gene taze st konup
bu ekilde birka defa tekrar edilirse daha iyi olur; dvlm ak haha tohumu pirin ve buday unu.
arpa unu 30 dirhemi ayrlp stle bulama oluncaya kadar piirilir. Sonra bir miktar taze tereya veya
sadeya konup kullanlr. Daha sonra hamama gidilir ve halvete girilip bir sre oturmak daha iyidir.
Bedeni semirtmek iin ok iyi bir uygulamadr.
Dier terkip: Bu da bedeni semirtir.
Yapl: Bakla unu, arpa unu, pirin unu, her birinden birer cz, kabuu km mercimek ve m, ak
haha tohumu, her birinden yarm cz bunlar tek tek kartrlp korunur, yeteri kadar koyun st ile
bulama yaplp her gn devaml kullanlr.
Sayfa 38

Dier terkip: eyh bn-i Sindan alnmtr ki bu ilacn bedeni stc etkisi denenmitir.
Yapl: Bir miktar benc alnp bir gn bir gece suda slatlr, sonra ykanp kurutulur ve sadeyala
birlikte iyice ovulur, bir miktar atee konup kavurulur ve sonra 4 kat kadar kabuu km badem ve
eker konur, yatarken 5 dirhem kadar kullanlr.
Dier terkip: Bir miktar h alnr, suyla birlikte kaynatlr, sonra glgede kurutulur ve hamur iine
konup frnda kzarncaya kadar piirilir, sonra karlp dvlr, her 100 dirhemine ikier miskal
susam ve ak haha tohumu konur,
B18b
sabah akam er kak kadar kullanlr, ok yararldr.
Kilo aldran macun, yapl: Habbuz-zelem, hamub- berr ve nohut,nar- mk [eki ufak nar],
akakil, kkle, gl, kitre ve Arap zamk, her birinden 3er miskal Bunlar ince dvlr, yeteri kadar
kp alnm balla macun yaplr. 1dirhem kadar kullanlmas, sabah ve akam birer miskal ve buna
ilave olarak nohut suyu ve bgrlce a, kuzu kebab, semiz tavuk yenir ve bu ekilde devam edilirse
bedeni semirtip yumuatmada benzeri olmaz.
Terkip: Eski hekimler bunun sala iyi geldiinde birlemilerdir. Bedeni semirtmede denenmitir.
Yapl: Ak haha tohumu, nohut unu, bakla unu, her birinden 1cz, akselince, bazlar semizlik otu
derler, 2 cz, Kirman kimyonu ve flfl her birinden yarm cz alnr, dvlr, hepsinin toplam kadar
semd, yeteri kadar inek st ile yourulup biraz piirilir, sonra yetecek kadar st veya tavuk suyu ile
slatlp yemeklerden nce yenir, ok yararldr.
Terkip: Bu ila bedeni zellikle semirtir.
Yapl: Ddl-nahl ki, henz kanatlan kmam bal arsnn yavrular, glgede kurutulur, sonra
bundan macun yaplp kavrulmu un ile bulama yaplr, kullanlr, ok yararldr.
kinci fasl
Baz organlar semirtici ilalar.
Bilindii gibi baz organlar mesela ferci uyluklar ve baldrlar
B19a
veya dier organlardan birisini semirtmek veya bytmek istense, yiyecekler ve iecekler yoluyla
deil de gday yani kan ve kandaki ruhlar [hcre besleyici ve gelitiricileri] o organa ila araclyla
hapsetmekle olur.
Galenos, bir organ byltlmek istense; Hemen o organ pek kzarncaya kadar ovulmal,
sonra zerine yumuak zift yaptrlmal ki kolay ovulsun, zift tam kuruyunca ekilir, byle yaplrsa
o organ kan eker ve byr. demitir. Bu ilem yazn gnde bir, kn gnde iki defa yaplmaldr.
Baz hekimler demitir ki Bir organ kzarncaya kadar ovulduktan sonra uygun olan, zerine scaka
su dkp gene ovulmasdr. Sonra zift bir bezin zerine yaylp atee tutulur, yumuaynca organa
yaptrlr, bir sre durduktan sonra zift abucak ekilir; bylece gdann o blgeye ekilmesi
kolaylar, [organn da] bymesi gerekleir. Hatta Galenos der ki; Bir esirci, gen esirlerine bu
ilemi yapmay alkanlk edinmiti. Bu nlem ile gulamlarn klar kresel, topuklar yuvarlak olur;
mterinin gzne gzel grnr, satn almaya talip olurlard.
eyh Ibn-i Sin; Eer zift soalgan ya ile kullanlsa gdalar iine almakla daha gl
olur demitir.
Sayfa 39

Bu kitabn mellifi der ki; Bir kimse bu ilemi zekerine uyguladn, syledi. O kiinin
zekeri o kadar kaln ve uzun olmu ki, kendisi bile grnce arm, ancak byklne nispetle
kuvvet ve sertlii kalmam.

Sayfa 40

B17b

Yedinci Bap
Ellere ve Parmak Ularna Konacak Knalar Beyanndadr
Kna, mahbbelerin parmaklarna yzk gibi ziynettir. Einin sevgi ve mrvvetine de ziynet
verip ehveti tahrik edici eylerdendir. Bu nedenle bu bapta trl knalar anlatmaya balyoruz, ta ki
mahbbeler miza ve mereplerine gre diledikleri knadan kullansnlar ve bu yzden hsn
cemallerine olgunluk eritirsinler.
Zeheb terkibi: Bu kna, parmak ularna konulursa tpk altn yzk gibi, gne gibi parmaklar
sarartr.
Yapl: Bir miktar gme bal eit miktarda su ile ezilip kar ve imbikle damtlr ve bir ieye konup
iine 8 dirhem zac- asfar ve 5 dirhem demir tozu konur, kararncaya kadar gnete tutulur.
Kullanlmak istendiinde nce parmaklar niadr suyu ile slatlr sonra o suya batrlr ve gnee
tutulursa eller altn gibi sar olur.
Dier terkip: Bu da zeheb gibidir.
Yapl: Kna, vesme, zac- asfar her birinden 1 cz, zaferan eyrek cz, bunlarn toplam kadar
niadr. Hepsi ince dvlp bir kavunun veya barsan iine konur, rutubetli bir yere aslr ve altna
bir kse konur ki znp aknca kseye gelsin. lem yazn byle yaplmaldr, kn ise hayvan
gbresine gmlp braklr. Gerektiinde bu mahlul arpa unu ile yourulur ve bir gece yle durur,
sonra istenen yere konursa o yer altn gibi sar olur, denenmitir.
Dier terkip, yapl: Kna ve zac- asfar her birinden 1 cz, ivit 2 cz, dem-i ahaveyn bunlarn
toplam kadar. Bunlar ince dvlp keskin sirke ile yourulur. B17a ve parmaklara srlrse altn gibi
yapar.
Dier terkip: Bu da denenmitir.
Yapl: Zmk- ahmer 5 dirhem, kibrit-i zeheb 2 dirhem. Bunlar bir potaya konup zeri balkla
svanr ve ila sararncaya kadar atete durur, sonra souyunca potadan karlp ince dvlr, daha
sonra tamam kadar halis kna alnp keskin sirke ile yourulur ve kuruduktan sonra dvlp hepsi
eker erbeti ile yourulur ve mayalanncaya kadar bekletilir. Bir miktar parmaklara srlp zerine
paz yapra sarlp balanr, bir gn bir gece durursa eller altn gibi sar olur.
Bu kitabn mellifi Abdurrahman eyzer der ki Ben bu knay baz mahbbelere vdmde onlar
da bunu uygulamlar, elleri o kadar gzel renk alm ki baka kadnlar grnce parmaklarna altn
yaptrlm sanp aknlklarndan parmaklarn srmlar.
Dier terkip: Bu kna parmaklar zmrt gibi yeil yapar.
Yapl: Bir miktar demir tozu alp zeri rtlnceye kadar keskin sirke konur, scak gnee konup
sirkenin zerine geleni alnr, sonra gene zerine sirke konur; bu yntem zere istedikleri miktar
toplanr, sonra bir miktar dehnec [zeberced rengi yeil ta] veya 3 dirhem zrnkla eritilip korunur.
Sonra niadr sirkede slatlp iine bir para krmz bakr konur ve yeil oluncaya kadar bylece durur
ve sonra parmaklara normal kna konur. Sonra niadr sirkesi ile nceden hazrlanan ila kartrlp
knann zerine srlrse yeil zmrt gibi olur, bir sre ylece kalr. Kitabnmellifi der ki Bu
knay baz mahbbelerde denedim, parmaklar zmrt yeili oldu.
Dier Terkip: Bu da nceki gibidir.
B20b

Sayfa 41

Yapl: Zac ve ap her birinden 1 cz. Bunlar ayr ayr dvlp bir kseye konur. zerine tancaya
kadar sirke ilave edilir, bir saat kadar durduktan sonra sirke szlp kse gnee konur. Kuruyunca
kseden alnp dvlr ve yumurta ak ile kartrlr, ellere kna srldkten sonra zerine bu ilatan
srlp paz yapra ile rtlr, ala renginde gzel bir renk elde edilir.
Dier terkip: Bu kna lcivert olur.
Yapl: Lcivert ve zerdep, ivit ve zencefre. Her birinden 1cz.Bunlar ince dvlr, Arap zamk
ile yourulup parmaklara srlr, okgzel bir renk olur.
Dier terkip: Siyah kma, kmr gibi siyah olur.
Yapl: Kurumu ve dvlm muz kabuu 1 cz, ayn miktarda kna ile kartrlr, ince dvlm 3
adet maz ve 3 dirhem zac ve 2 dirhem tuz ve yarm dirhem mazdeki. Bunlarn hepsi dvlm olmal,
sonra lk suile yourulup srlrse parmaklar kuzgun siyah olur.
Dier terkip, yapl: Kna 20 miskal, mrdesenk 3 miskal, zac, Arap zamk, kesira, her birinden
birer miskal. Bunlar dvldkten sonra yumurta ak ile yourulup kullanlr, gayet ho bir renk olur.
Hizb- Tavus: Bu kma tavus [kuu] renginde olur, ok gzeldir.
Yapl: ap ve zac. Her birinden 3er miskal, habbl-eedd ve eki nar kabuu, her birinden 5
miskal, kna, zencefre her birinden 1 miskal. Bunlar dvlp bol rugun ile yourulup srlse,
parmaklar ebru renk olur.
Hizb- Firze: Bu kna frze renginde olur.
Yapl: Reyhan 5 miskal, zac ve abb- yeman, her
B21a
birinden 1 miskal, zrnk ve rastk ta ve zac- asfar ve Arap zamk, her birinden 1 miskal, zaferan 3
habbe, bunlar ince dvlr, 10 miskal kna ile kartrlp keskin sirke ile yourulup kullanlmaldr,
Hizb- Halveti, yapl: Dem-i ahaveyn 2 cz, semed, zaferan ve zencefre her birinden birer cz,
mazdeki yarm cz. Bunlar ince dvlp zamk suyu ile yourularak kullanlrsa gayet latif bir renk
olur.

Sayfa 42

Sekizinci Bap
Bedene Ho Koku Veren lalar Beyanndadr
Bilinmelidir ki mahbbelerin bedenleri temiz ve kokulan ho olursa vasflan iyi olur ve bu
durum ehvetin artmasna neden olur; amma mahbbelerin derisi ar kokup bedenlerinin rayihas ho
olmazsa, ne tr ziynetlerle donanm olurlarsa olsunlar bu vasflar olumsuz etkiler. Byle
mahbbeler, bu bapta vereceimiz ilalarla nlem almaldr ki beden kokulan ho olup aradaki
sevginin artmasna neden olsunlar.
Merhem terkibi: Prasa, nane ve merzeng ve elma kabuu. Her birinden birer tutam. Bunlar bir kap
iine konur zerine drt parmak kncaya kadar su ilave edilir, sonra su te biri eksilinceye kadar
kaynatlr, szlr ve bedene srlrse fena kokular gider ve bedenin kokusu ho olur.
Dier terkip: Bedene srlrse kokuyu ok ho yapar.
Yapl: Mersin, merzeng, mia ve aa kavunu kabuu rendesi, ine, sandal; herbirinden eit
miktarda alnp kantrlr, saklanr. Gerektiinde bir miktar mersin ya, gl ya veya gl suyu ile
ezilip bedene srlr.
Dier terkip: Koltukta ve kaskta olan kt kokular giderir, ok faydaldr.
Yapl: Sandal, seliha, misk, snbl, ap, mrr-i sfi
B21b
her birinden eit miktarda alnr, kantrlp glab ile slatlr ve isteniler yerlere srlrse kt kokular
kaybolur.
Dier terkip: Sunn denilen koltuk alt kokusu, meme altlar ile kaskta olan kt kokuyu gidermek
iin gayet denenmitir.
Yapl: Kurumu ve yanm rasen, kurumu nar yapra, yanmzeytin ekirdei, yanm zac ve
zaferan her birinden 1 cz alnr, toz gibi ince dvlr sonra mersin yapra zsuyu ile yourularak
hap yaplr ve glgede kuruduktan sonra koltua biraz hacamat yaplp, haplar yeteri kadar dvlerek
zerine ekilir, Kan knca ovulur ve ylece bir gece braklr ve gusl edilir, bylece nlem alnrsa
baka ilaca gerek kalmayp sunn illetinden, kt kokulardan kurtulunur.
Terkib-i zerr: Bedeni ho klar, mizac scak olanlara yararldr.
Yapl: Sad ve sadic, dhirin iekleri, sv mia, her birinden 10armiskal, gl kurusu ve mersin
yapra her birinden 2 miskal. Bunlar dvlp arab- reyhan ile yourularak hap yaplr, glgede
kurutulur, istenildii zaman yeteri kadar dvlp hamamdan ktktan sonra bedene ekilirse ter kokusu
kesilir. Beden ok gzel kokar.
Dier terkip: Bu da nceki gibidir.
Yapl: Tarn, snbl, ezfr-i tayyib, kust; her birinden 2 cz; tn-imahtm, ykanm isfdac, her
birinden yarm cz; zaferan, gl, herbirinden te bir cz. Hepsi ince dvlr, nceki ila gibi
kullanlr.vBu kitabn mtercimi der ki Sunn ki Trkede koltuk alt kokusu denir; bunun nedeni
hekimlerce bozulmu hlt ve kokumu lderi olarak bildirilmitir. Ekseriya
B22a
cnupluk ve hayzdan gusl etmeyen kokmulara arz olur. Eer bedende bozulmu hlt var ise beden
tenkye edilir. Cnple bal ise tenkye edilmez, hamama girmee devam edilir. zellikle
hatunlarn ska hamama girmesi bedenlerinin canllna ve vcutlarnn letafetine sebep olur. Sonra
Sayfa 43

eer gerekirse belirtilen ilalardan uygulanr ve ho kokulu, mesela ard ve sandal ya gibi, yalar
srlr ve giysilere misk, Kbe fesleeni konur, ta ki temizlik ve ho koku nedeniyle ekicilikleri ok
fazla olsun, erlerinin sevgisine neden olsun. Amma ol mahbbeler ki vcutlar zaten temizlik zere
olur, onlarn ho kokular gzel koku srnmeye gerek brakmaz. Belki de onlarn kokular, salarnn
kokulanr iskten daha hotur. Ho deyili air yle demi:
Nfe-i in Hotan turreye olmaz hem-b
Snbl-i cennet eger olsa gd-y h[*]
[*] O ahu gzl, ho kokulu sevgilinin gdas, gzel kokulu cennet smblleri olduundan;
in ve Trkistann en gzel kokular, sann gzel kokusunun yerini tutamaz.

Sayfa 44

Dokuzuncu Bap
Kadnlarn Ferlerini Sk ve Scak Yapan, Ar Yaln Gideren,
Kokusunu Ho Yapan lalar Beyanndadr
Daha nceki baplarda mahbbelere ziynet veren eyler anlatlmt. Burada da ferlerini slah
edip iine lezzet veren ilalan belirtmek gerekmitir. Bilindii gibi erkek iin ciman lezzeti
mahbbelerin fercinde u sfat bulunmadka tam olmaz: Birisi, dar olmak, birisi, harareti fazla
olmak; birisi de yal orta karar olmaktr. Bu vasflarndan birisi eksi kolursa ciman lezzeti de eksik
olur.
Bu kitabn mtercimi der ki; hekimlerin gnl ehli olanlarndan bazlar, zikrolunan sfatlarn
ounun gulamlarda olduunu da sylemiler ve
B21a
baka bir letafet beyan eylemilerdir. Onlann bu szlerinden anlaldna gre gulamlarn bahse konu
organlar deirmi ve pek beyaz olduu iin birleme esnasnda baka bir lezzet ve cima yannda;
kynaklar kasklara gerei gibi temas ettiinden temas duygusuna ok holuk verir. Byle olmu olsa
bile boalmasnn mmkn olduu da bilinir. Fakat ekim yokluundan dolay meni maddesi tamamen
boalamaz, yollarda kalnt brakr, ok kt koku karr. zetle doru olan udur ki, fercin mecras
gulamnkine tercih edilir, bu tabiat erbabndan gizli bir ey deildir. Halbuki mahbubelerde bu [kt]
vasflar yoktur, [varsa da] baz nlemlerle de gidermek mmkndr.
Bu bap be fasla ayrlmtr:
Birinci fasl
Mahbbelerin fercini daraltan ilalar ve ferzeceleri bildirir. Bilinmelidir ki kadnlarn dourmalar ve
ok fazla cima yapmalar ferlerini geniletir. Bu faslda terkibini vereceimiz ilalar yaplrsa ferleri
eski durumuna dner ve lezzet tam olur.
B23a
Ferzece diye bir miktar fitil haline getirmeye veya yn parasna bulayp yerletirmeye derler. yi
yaplrsa ferci boaltp kz olan kz gibi yapar.
Yapl: akal derisi, yanm olmal; yanm kei trna ve kavrulmuu dl-kahr, kavrulmu cevz-i
msl ve yaban arpas her birinden birer dirhem. Bunlar iyici dvlp ban ya ile yourulur ve
saklanr. Sonra her on gnde bir kere bu ilatan 1 denk kadar ferce itilir; ancak hayz vaktinde
kullanmamaldr.
Dier terkip: Efsentin, hamme, maz, termenti, glnar, kaysum, dar-eyen, her birinden 2er
dirhem. Bunlar ince dvlp zeytin ya ile kartrlr sonra bir para yne bulatrlp yedi gn kadar
tutulur sonra cima edilirse kadnn bakireden farkl olmad grlr.
Dier terkip: Bu yle bir ilatr ki, hekimler onda yedi trl yarar grmlerdir. Birincisi: Ferci
daraltp bakire gibi eder. kincisi: Fercin iini scak yapar. ncs: Rahme kuvvet verir.
Drdncs: Fercin rayihasn ho eder. Beincisi: Erkee sratle idrar karttrr. Yani cimadan
sonra arndrc idrar sktrp mecrada bir ey brakmaz. Altncs: Erkein menisini artrr yani lezzet
ok olmakla beraber tabiat, meninin olumasna yardmc olur ve ok meni hasl eder. Yedincisi:
Rahmin cazibesine kuvvet vermekle, bedenine cezbedip tam lezzet oluturur. Ksacas Galenos bu
ilac ok methetmitir.
Yapl: Snbl, besbse, merzeng, zater-i berr, kendir kabuu, dhir, krmz gl, nar kabuu,
kendir kabuu, andz; her birinden birer miskal. Bunlar dvlp
Sayfa 45

B23b
ban ya ile yorulur bir para yne bulanarak gndzleri tutunulur, gece olduunda karlr ve
karp cimaa balanrsa fail ve mef ule yle birlezzet verir ki tabir olunmaz.
Dier terkip: Bu da ferci daraltp kokusunu ho eder.
Yapl: Misk, zaferan, her birinden eit miktarda alnr, arap ile ezilip bir para yne bulatrlr ve
saklanr. stendiinde o ynden bir para kesilip cimadan bir gn nce tutunulur, bu da denenmitir.
Dier terkip: Rmek, akakiya, snbl, topalak, her birinden eit miktarda alnp dvlr, arapla
slatlr, bu da yukardaki terkipte olduu gibi yn ebulanr ve onun gibi kullanlr.
Dier terkip: Mrdesenk, esmed, zac- firavn, bunlar ince dvlpkoruk suyu ile yourulur ve hurma
ekirdei gibi hap yaplr ve cimadan bir saat nce kullanlrsa bakireden fark kalmaz.
Dier terkip: ap, maz, zac- asfar. Her birinden eit miktarda alnp dvlr glab ile hap yaplr ve
bir nceki gibi tutunulur.
Dier terkip: ap, maz, topalak, dhir iekleri ve susam yapra alnr, her birinden eit miktarda
alnp dvlp nceki gibi glab ile kullanlr veya bu lalar yeterli su ile kaynatlarak da
kullanlabilir, ferci daraltc etkisi denenmitir.
Dier terkip: Misk, karanfil, esmed, afes, yanm kemik, eit miktarda alnp ince dvlr, mersin
suyu ile yourulup keten bezine bulanr, istendiinde bir para kesilip tutunulur, ok yararldr.
kinci fasl
Ferce scaklk veren ilalar anlatlacaktr.
Bilinmelidir ki scak mizal olan mahbbeler hararet zredirler ve bunlann rahmi scak olup, cima
ettiklerinde o derece fazla lezzet hasl olur ki, tabir olunmaz. Bu tr ferci olanlarn rahmini ilalarla
stmaya gerek yoktur. Amma, mizalar rutubetli olup souk tenli olanlann
B24a
rahimleri de souk olduundan cimalannda kusur olur, bu durum terkibini vereceimiz ilalarla
giderilip scaklk verilir. Bu da bilindii gibi mahbbelerin bedenine hararet nz olduu zaman, mesela
gerekten hararet [humm] olduunda veya hareket nedeniyle [beden] kzardnda, ya da hamamdan
henz ktklarnda, ya da k gnlerinde tandr banda zellikle fercini ap, karnn, kasn bir sre
tandrda sttklarnda, cimaa varrlarsa lezzetlinin lezzetlisi olaca da bunu deneyenler katnda
grlmtr.
Scaklk veren ila: Bu da rahmi souk olanlarn fercine scaklk verir. Tavuk ya, kaz ya, tereya,
hindistan cevizi ya, badem zamk 1 cz, zaferan ve her birinden drte bir cz. Yalar eritilip ilalar
dvldkten sonra bir yerde kartrlr, sonra yne bulanp lk olarak ferce itilir.
Dier terkip: Pelin, snbl, tarm, kurumu sr d, sabr, her birindeneit miktarda dvlp arapla
har yaplarak ferzece yaplr. Ferci hem str, hem de kokusunu gzelletirir.
Dier terkip: Merzeng, kendir kabuu, zater-i berr, besbse. Her birinden eit miktarda dvlp
cevz-i bevv yayla veya ban yayla kartrlp nceki ila gibi kullanlr.
nc fasl
Rahmin rutubetini hafifleten ilalar, fercin sululuu fazla olursa hafifletip itidale getirirler.

Sayfa 46

Terkip: ap, esmed, her birinden eit miktarda alnr, ince dvlr, fercezerr edilir, yani ekilir.
Dier terkip, yapl: Fstk kabuu, ap, sad, her birinden eit miktarda alnp dvlr, arapla
kaynatlr, sonra bir keten bezine emdirilir ve nce anlatld gibi tutulur.
Dier terkip: Maz, palamut, glnar, her birinden bir tutam. Bunlar su ile
B24b
kaynatlp cimadan nce bu su ile istinc edilir, yani fere [bununla] ykanrsa sululuu gider, kuru olur.
Dier terkip: Bu da ok denenmitir.
Yapl: Yaban hurmas, bal, sadeya, anason, her birinden 1cz. Bunlar bir mlee konup zerine
drt parmak tancaya kadar su konur ve koyulancaya kadar kaynatlr, saklanr, istendiinde ferzece
yaplr.
Huneyn bin shak der ki; uygun olan, bu ilalara su koymadan ylece kvam verip fitil yaplmasdr.
Bu fercin rutubetini keser ve hamilelikten sonra rahimde olan arlar teskin eder, lousaya da gayet
yararldr.
Dier terkip: Fercin yaln giderip kokusunu ho eder.
Yapl: Snbl-i Rum, ap ve sad, brtlen yapra, maz, herbirinden eit miktarda alnr,
dvlr, sirke veya arapla yourulur, bu da ferce itilir.

Sayfa 47

Onuncu Bap
Nice Fenlerden Derlenmi Garip Srlar ve Acayip Havslar Beyanndadr
Kitabn mellifi der ki; Ne zaman bir mahbbenin fercini senden bakas ile cima yapmamas
iin balamak istersen, kurt dn zekere srp sonra cima yaparsan bir daha senden bakas ile cima
yapamaz.
Hikye
Bir Hintli bana anlatt: Genken Musul ehrinde bir engi kzna gnl verip onu kendime
balamtm. Benden baka aklar da olup gm ve altn teklif etmeleriyle onlara meyleder; bana
vefaszlk ederdi. Onlarla birlemesine engel olamamtm, akndan halim periand. aresiz
kaldmdan akll bir hekime bavurarak halimi ona aklayp bu vefasz sevgili elinden ektiim
skntlar anlatm ve bir are bulmasn dilemitim. Hekim
B25a
derdimi hemen anlad ve dedi ki: Ey zavall ak ve ey sevgilinin derdi ile serseri gezen, yarin zlf
gibi perian olup ii d gzelin ak ile dopdolu olan kimse; ak sende yle yer etmi iken bunun
giderilmesi mkldr. Lkin sana bir ila vereyim onu cima vaktinde kullanasn, ondan sonra senden
baka kimse onunla cima yapmaya kadir olamaz ve o yalnz senin olur, dedi ve bana bir miktar kurt
d verdi. Nasl kullanacam anlatt ve ben de anlatt gibi kullandm, yani zekerime srp onunla
cima eyledikten sonra kimse onunla cimaa muvaffak olamad. Hatta bu hikye ehirde, her tarafta
duyuldu. Kendi aletine gvenenler bir kere denemeye kalkt. Hemen yaklatklarnda elik gibi aletleri
cin arplma dner, o an geveyip snerdi. Bylece kimse onunla cimaa kdir olamayp; galiba
nigrn delikanls onu bizden nce elde etmitir diyerek herkes ondan yz evirmeye baladlar.
Nigr, kendisi bile neye uradm arp bakalaryla grmekten kanarak benimle grmeye
balad. Daha sonra byle ilerden pimanlk duyarak tvbe istifar etti ben de onu kendime e alp
am- erife doru yola koyuldum, nice zaman onunla vakit geirdik.
Terkip: CevmiI-Lezzt adndaki eserin mellifi der ki; Ne zaman kibir mahbbeyi kendine
balamay aklna koyar, senden baka kimse ile gerek nikah gerekse zina ile cima edemesin istiyorsan;
kurdun zekerini alp fulneyi baladm diyerek zekere bir dm yaparsan, o dm bir daha
zlmedike onun yanma kimse varmaya kdir olamaz.
Dier terkip: Bir kimse horoz ibiini ineleyip
B25b
kann zekerine srp cima etse o hatunla daha sonra kimse cima yapmaya kdir olamaz.
Dier terkip: Srtlan d veya kuzgun kam zekere srlp kiminle cima edilirse bir daha onun yanna
kimse varamaz.
Dier terkip: Cevami l-Lezzt adl kitapta yazlmtr, bir kimse kendi menisini ekere bulayp
ana haberi yokken bir para yedirirse daha fazla sevgi olup ona rm olur.
Dier terkip: Cevami 1-Lezzt mellifi der ki; Kurdun hayalar kurutulup zeytin ya ile dvlse,
zekere srlp onunla cima eylense, o hatunun yanna baka kimse varamaz.
Dier terkip: n- Hindnin srlarndandr. Bir kimse kara kargann beynini karp mahbbenin
oturduu veya gezindii yerden bir miktar toprak alp biraz gvercin tersiyle birlikte yedi adet arpa da
koyarak kargann bann iini doldurarak yere gmse, arpa bitip drt parmak kadar olduktan sonra
alp elleriyle ovsa, yzne, kollarna srse, maukasna doru varsa ve hi sylemese maukas yle
muhabbet eyler ki, bir an ondan ayr olmaya sabr karar takati kalmaz. cabnda kullanmak zere
bilinmesinde yarar vardr.
Sayfa 48

Dier sr: Bu da Hind nin srlarndandr. Bir kimse htht trna ilekendi trnan alp yaksa, sonra
ince dvp bir kseye koyarak suyla veya erbetle ezse ve arzu ettii mahbbeye iirse o da ok
muhabbeteyleyip sabr takati kalmaz.
Bir kimse yznn veyahut enesinin alt kllarn makasla kesipbulamala kartrp kime
B26a
yedirse ona meyli ok olur.
Dier sr: Cfer-i Tsnn srlarndandr. Bir kimse yeil kurbaann dilini uyuyan avretin zerine
koysa, kadn o gn ne yapmsa uykusu arasnda haber verir.
Dier sr: Cfer-i Tus der ki; Bir kimse avretin yataca deine habersizce yeil kurbaadan tts
eylese sonra avret o dee yatp uyuduunda uykusu arasnda ne yaptysa haber verir. Bir kimse
kartal gzn, lm it gzn alp bir miktar erik kabuuyla bir para keten iine sarar ve uyurken
mahbbenin gbei stne koyarsa uyurken yaptklarn syler.
Faydal bilgi: Huneyn bin shak der ki; bir cariyenin bekreti muayene edilmek istense; bir sarmsak
soyulup inelenir, gece yatarken fercine konursa sabah olunca aznda sarmsak kokusu hissedilirse
seyyibtir, hisolunmazsa bakiredir.
Dier faydal bilgi: Bir kadn hamile midir, deil midir? bilmek istenirse yine yukardaki gibi hareket
edilir; aznda ve burnunda sarmsak kokusu varsa hamile deildir; yoksa hamiledir.
A20a
Dier faydal bilgi: Zervend-i mudahrac dvlp sr d ile birlikte gece yatakta ferce itilir. Eer
zervend tohumunun kokusu az veburunda hissedilirse [kadn] hamile deildir, hissedilmezse
hamiledir. Ancak btn bu ilemlerin mide bo iken yaplmas gerekir.
Doacak ocuun erkek mi kz m? olacan bilmek;
Eer hamilenin erkek mi, kz m? douracan bilmek istiyorsan topuklarna bakman gerekir; yeile
alyorsa gebelii kzdr; eer yumuak ve beyaz olursa erkektir; sol taraf ar olursa bu da kz
olmasnn belirtisidir.
Faydal bilgi: Firdevs, kitabnda; Bir kadn hamileliini anladnda bakla kadar ay d ise; eer
dii aynn dn ierse kz, erkek aynn dn ierse erkek olur der. Eer tavan mayas arapla
kartrlp iirilirse ocuk, erkek tavansa erkek; dii tavansa kz olur, derler.
Faydal bilgi: Calinus; hatunlarn dourmalar glese, u ilac kullansalar kolay dourup ar
ekmezler der.
Yapl: Siyavuan, ftenec-i berr, kardamanadan birer miktar alnr, zambak ya ile kartrlr; 2
dirhem kadar su ile karm arapla veya eker erbeti ile kantnlp iilir.
Faydal bilgi: Doumdan sonra meime denilen ey kmazsa [edmezse] u ila kullanlr:
Yapl: Lahana tohumu, hyar ekirdei, ak hardal, mukl, eit miktarda alnp dvlr; katranla
yourulup ferce sokulur, faydaldr.
Dier ila: At trna, eek trna ve katr trna; bunlardan hangisi olursa tts yapmak ei drr.
A20b
Bunlardan birini cimadan sonra zerinde tarsa hamile kalmaz;

Sayfa 49

Eer bir kimse siyah horozun dn zekerine srp avretiyle cima etse kadn bir daha hamile kalamaz,
ayrca o cima da ok lezzetli olur.
Dier faydal bilgi: ocuu ve ei drmekte denenmitir.
Yapl: Zervend-i mudahrac, ard tohumu, tere tohumu, her birinden eit miktarda alnp dvlr,
sr d ile hap yaplr, gerektiinde avretler tutunurlar, yani ferce iterler.
Eer cima vaktinde avret bir miktar Hac Bekta tuzu ile tts yapsa veya erkek zekerine srerek cima
yapsa kadn hamile olmaz. Eer avret marsma veya sedef tutunursa bunlar da ayn etkiyi gsterir.
Faydal bilgi: Doururken ar eken kadna bir miktar krlang yuvasndan alp scak su ile ezip 40
dirhem kadar iirseler kadn kolaylkla dourur.
Faydal bilgi: Deve sidiini bal ile yne bulayp hayzdan temizlendikten sonra tutunulsa, yani ferce
itilse kadn gebe olur.
Faydal bilgi: Tavan tersi tereyanda eritilip cimadan nce ferce itilse kadn hamile olur.
Faydal bilgi: Kitb l-Havss'da denilmitir ki, Bir avret hayz vaktinde erkek dem kln gne
dein tts eyleyip hayz bittikten, gusl ettikten sonra bir daha tts eylese ve eri ile
A21a
cima eylese annda hamile olur. Calinus Tabip der ki, Bir ksr kadna bu ilac iirseler gayet
faydaldr.
Terkip: Sabr, mukl, ahm- hanzal, garikon, mahmude, her birinden eit miktarda alnp dvlr, hap
yaplr, iim miktar yarm miskaldir. Bu hap ksrla neden olan koyu ahlat giderir ve hamilelie
sebep olur.
Dier terkip: abb- Yeman 2 dirhem, sumak, zaferan, ud, her birinden birer dirhem; bunlar ince
dvlr, sonra bir para yn gl yanma batrlr, sklr ve bir miktar bala batrlp dvlen ilaca
bulanr. Avretler hayzdan temizlendikten sonra erleri ile cima yapsalar hamile olurlar.
Dier terkip: Balk dn, biraz belesan ya, cevz-i bevv ya, banya ile (veya hangisi olursa)
kartrlp bir para yne bulayp ferce itseler hamilelie neden olur.
Dier terkip: Tavan mayas, tavan tersi, bal, her birinden eit miktarda alnp hap yaplr ve ezilir.
Yne bulanp gn ferce gtrlr ve her gn fildii tozundan 2er dirhem kullanlrsa ksr kadn
bile gebe kalr.
Dier terkip: Zaferan, mia, mazdeki, her birinden 2er dirhem, sadic-i Hind 1 dirhem, balmumu 3
B21b
dirhem. Bunlar dvldkten sonra yeteri kadar cevz-i bevv ya ve glya ile bir yerde kartrp
ferce itilmelidir.
Dier terkip: Dr- eyen, tavan pislii, kuru sedef, eit miktarda alnr, dvlr, hap yaplr,
cimadan nce kadn kullanrsa bir daha hamile olmaz.
Dier terkip: Zmk- ahmer, mrr-i sf, servi kozala, mia, bdverd, defne tohumu, her birinden
eit miktarda alnr, dvlp arapla hap yaplr, hayzdan temizlendikten sonra tts edilirse
hamilelie yardmc olur.

Sayfa 50

Dier terkip: Cbir b.Hayyan der ki; bir kadn gebe kalmamak iin, bir para demiri su ile bileyi
tama srp kan tozu bir miktar nane suyu ile kartrr ayda bir defa ierse gebe kalmaz.
Dier terkip: Bir kadn dii kasniden bir miktarn avret sidii ile ezip ayda bir kere ise (yourt sedef
suyu veya nane suyu da byledir) gebe kalmaz.
Garip bir hassa: Eer bir kadn habb- hrvadan bir tane alp gzlerini yumarak yutsa, bir seneye
dein hamile olmaz; iki tane yutarsa iki; tane yutarsa ; bu minval zere ka tane yutarsa o kadar
sene hamile olmaz.
Dier terkip: Huffa dedikleri hayvan ki Trke yarasa derler, ban alp kadn cima vaktinde
bann altna koysa, hamile olmaz.
Dier terkip: Seykran ki Trkede benc derler, ondan bir miktar alp ksrak
22a
sdyle ezip bir kma koyarak kadnlarn sol pazularna balayp yle braksalar hamile olmaz,
denenmitir.
Dier terkip: Bir kadna ko sidii iirseler, bir daha gebe kalmaz.
Dier terkip: Devenin aznda olan kpkten alp iirseler [kadn] gebe kalmaz.
Dier terkip:
Bir miktar kfuru glab ile ezip pamukla ferce itseler kadmhamile olmaz.
Dier terkip: Soan suyu, belesan ya ile zekere srlp cima edilse kadn hamile olmaz.
Dier terkip: Kadnlar fil tersini ferce itseler gebe kalmazlar.
Dier terkip: Bir kadn, krk gn bakla yemeye devam etse hamile olmaz. Denenmitir ki, tavua dahi
bakla yedirilse yumurtlamaz.
Dier terkip: Bir miktar sakmunya tutunmak veya zekere srerek cima etmek gebe kalmay nler.
Dier terkip: Nar kabuunu turak otu ile ezip ferce itmek gebe kalmay nler.
Dier terkip: Ard tohumu ile zervendi dvp imek gebe kalmay nler.
Dier bir fayda: nk- Hindde; Eer bir kadnn kskanmasn gidererek baka bir kadn daha
almak istiyorsan, gcenmemesi iin haberi olmadan tavan beynini ezip iirmelisin. Deniz yengeci
yedirmek de ayn ie yarar diye yazlmtr.
Dier bir fayda: Arpa ekilen deirmenin tozundan alp yamur suyu ile [kartrp] kskan kadna
iirseler, o alkanlndan vazgeer, stne evlenseler tahamml eder, gcenmez. Denenmitir.
Dier fayda: Kitab- Havss'da belirtildii gibi, kadnn bana
A22b
balad rtye haberi olmadan bir krmz kurtuk balasalar ehveti tahrik olup cimaa talip olur.
Dier terkip: Bir kadnn tahret suyuna haberi yokken bir cz jengr ve yarm cz niadr konsa,
[kadn] onunla taharetlense, sabr kalmayp erkeinin zerine atlr.
Dier terkip: Akhuvn, ebhel, yeil snn. Her birinden eit miktarda alnp dvlr, ban ya ile
ferzece edilirse ehveti artar, [kadn] cimaa talip olur.
Sayfa 51

Dier fayda: Eer srn kadibini alp glgede kurutsalar; sonra 1 miskalini zm suyu ile ezip
kadna iirseler ehveti kalmayp cimaa yanamaz.
Dier fayda: Kurdun kadibini gne domadan nce veya batarken alp glgede kurutsalar, sonra
dvp kadna iirseler erkekten uzaklar ve cimadan nefret eder.
Dier terkip: ecer-i Meryem ki Trkede Meryem Eli denilen ottur, dvlp nane suyu ile hap
yaplr. Her biri 1 denk arlnda olmaldr. Bunlardan bir tanesi yedirilse, kadn bir seneye kadar
cimaa rabet etmez, ka hap yedirseler o kadar sene cimaa rabet etmez.
Talarn Faydalar
Hacer-i zerka denilen ta ki kazldnda rengi ivit mavisi rengine dner, bir kimse sevgilisinin
gzlerine bakmadan onu srme gibi ekse, ismini ansa, sonra sevgilisine bakp gz gze gelse, hemen
emrine rm olur, arzusunu yerine getirir.
Dier fayda: Bir siyah ta ki kazldnda
A23a
beyaz olur. Bu ta kadnn ismini anarak ve ondan ne istediini syleyerek gzne srme ekse, o
kadnn yzne baktnda kadn o anda muvafakat edip isteine uyar. Bu kitabn mellifi
Abdurrahman eyzer der ki: Ben bir defasnda am kentinde o ta grdm. Husumetim olan bir
kimsede onu denedim. Yukardaki gibi kullanp o ahsn yanna gittiimde aramzdaki husumet yok
oldu.
Dier fayda: Bir kimse, kadn ile erkek arasnda haberleri yokken srgan kkn tts yapsa,
birbirlerine sevgileri artar ve iyi geinirler.
Dier fayda: Adam trnana benzer bir nebat vardr. Ben o nebat Semn danda grmtm.
Attarlarn azfrl-tayyib [gzel trnaklar] dedikleri deildir. Belki ekli ondan krektir. Trkede
..... [okunamayacak derecede silinti var] otu denir.. Bu nebattan 1 denk alnp serkelik eden kadna
yedirilse, sabr takati kalmayp yle yaklar ki kendisi teklif eder.
Dier fayda: Hi su dememi bir bardaa kadn sa tts yaplr sonra su konup iirilir. O su
kadnn grt erkee bilmeden iirilirse aralarna soukluk girer bir daha grmezler.
Tlsmat [kitabndan]; Utrid [b.Muhammed] el-Hsibin havslarndandr:
Bir kimse lciverd-i zehebden bir yzk ta yaptrp ay, Terazi burcunda iken cuma gn Zhre
saatinde
A23b
bu taa Zhre [Vens] suretini kazdrsn. Zhrenin tasviri ayakta duran bir kadn tasviridir ki elinde
elma bulunur. O tasvirin [bulunduu yzk tann] avu iine [bakan arka yzne] u be harfi u
ekilde naketmelidir:
L he l heme l XXXXXX
Sonra o ta yeil bakr ile mhr yaptrmaldr. Bu yz taknp serkelik eden mahbbeye
ynelirse asla dizgin germeyip teslim olur. Belki de [bu tala] btn kadnlar elde edilebilir, hangi
kadn isteniyorsa kadn ona itaat eder ve sevgi gsterir.
Dier terkip: Utrid [b.Muhammed] ei-Hsib der ki, Bir kimse lcivert tana Zhre tasvirini yle
kaztsn; salar ikiye ayrk yukar yana doru bal ve kucanda bir gulam, kendisi kanatl; sonra
bunu yzk yaptrp parmana taksa, kadn katnda [kadnlarn nezdinde] ok sevgili olur, cin ve
eytan erlerinden emin olur.
Sayfa 52

Terkip: Erken boalmaya mptela olanlarda yararldr.

Yapl: Tebir-i Hind 1 miskal, ak haha 10 dirhem, anason, cevz-i bevv birer dirhem, gnlk
yarm dirhem. Bunlar toz haline getirilip gnde 2er dirhem haha arab ile kullanlrsa erken
boalmay nler.
Kitabn mellifi der ki, bu deva ile kitabmz sona erdi. Bu kitaba Tuhfetl-Mteehhiln diye ad
verilse dahi uygun der evlenmek ve sevimek isteyenlere bir yadigr olsun diye, kadnlarla ilgili
nice garip srlar burada aklanmtr.
Vallahul-lem bil-sevb
Ve ileyhil-merci vel-meb.[*]

[*] Allah, dorusunu en iyi bilendir,

Dn ve var yalnz Onadr.

Sayfa 53

DROG SZL
(Drog adlarndan sonra, mevcut nshalarda getii sayfa numaralar belirtilmitir. Sayfa numaras
banda byk harf bulunmayanlar; lter Uzel Ktphanesi nshadr, (B) Milli Ktphane nshasdr.)
A
Ac bakla
Ada soan
Ades
Afes
Afsentin
Afyon tohumu
Aa kavunu (kabuu)
Aa kavunu (yapra)
Ak hardal
Ak haha (tohumu)
Akhuvn
Akrkarha
Ak sandal (tohumu)
Ak topalak
Akakiya
Anason
Ancudan
Andz
Anzarut
Arap zamk
Arpa unu
Asma yapra
At trna
Ayvadne iei
Avret sidii
Azeryun
B
Babr
Bdverd
Badem (tatl)
Badem ya
Badem zamk
Bal
Bal arsnn yavrusu
Balk d
Balk ya
Baldran
Balmumu
Bakr (krmz)
Bakla
Bakla unu
Ban otu
Ban otu suyu
Ban ya
Belsan ya
Bellut
Benc
Besbse
Besbyec
Bezr-i katuna

12a, 13a, (Lupinus termi) ac bakla, yabani bakla, Yahudibaklas,

termiye, tarmus.
13a, (Scilla maritima) ada soan.
15a, Bkz. Mercimek.
B23b, (Quassia lusitanica) maz meesi.
Bkz. Efsentin.
17a, (Papaver somniferum) haha.
19a, 19b, (Citrus medica) aa kavunu, turun.
19a, 21a, (Citrus medica) aa kavunu.
Bkz. Hardal.
B18a, B18b, B22b, (Papaver somniferum) Bkz.Haha.
(?) 22b, ancudan ?
19b, (Anacyclus pyrethrum) Nezle otu.
19a, 19b, (Santalum albm) ak sandal.
19b, (Cyperuus rotundus) topalak.
B23b, (Acacia arabica) Akasya aac.
22b, B24b, (Pimpinella anisum) anason.
17b, (Ferula assa toetita) eytan boku, hiltit.
B23a, (Juniperus drupacea) andz.
12a, B17b, (Astragalus sarcocolla) sankokola, enzerut, gz otu.
16b, B17b, B20b, B21a (Acacia arabica) Arap zamk.
12a, 18b, 19b, B18a, B18b, B19b, (Hordeum Vulgare) arpaunu.
15a, (Vitis vinifra) asma.
(?) 20a,
14a, (Artemisia absinthium) pelin.
20b, (Urine femine ?) kadn idrar.
17b, (Amaryllis Belledonna) nergiz zamba, Hint karanfili.
(?) 20a, (Tigris regalis) kaplan.
B21b, (Onoporden Macracanthum) badavart.
12a, 12b, B18a, (Amygdalus communis) tatl badem.
13a, (Oleum amygdale) badem ya.
B24a, (Gummi amygdali).
12a, B 18b, 19a, 20a, Bkz. Asel.
21a, (Piscis saburra) kefal safras?
16a- (oleum...).
16a- (oleum...).
17 a, (Conium maculatum) baldran.
12b, 20a, (Ceratum) balmumu.
B20a, (Cuprium) bakr.
12a, 21a, (Vicia faba) bakla.
Bl8a, Bkz. Bakla.
17a, (Hyoscyamus niger) ban otu, batbat otu, bengilik otu,dadaan.
17b, (Hyoscyamus) ban otu usaresi.
14a, 20a, 21a, 22b, B23a, B24a, (Hyoscyamus) ban otu.
20a, 21a, (Comniphora opobalsamum) belesan, pelesenk.
13a, (Quercus ilex) palamut, mee.
20b, B18a, (Datura fastuoza) krmz tatula.
B23a, B24a, (Myristica fragrans) kk Hindistan cevizi.
(polypodium vulgare) besfayic.
16b, (plantago psyllium) pireotu.
Sayfa 54

Boy tohuma
Boynuz
Bgrlce
Brtlen usaresi
Burak unu
Buday
Bure
Bure-i Ermeni
Buza ya
C
Cevz-i bevv
Cevz-i bevv ya
Ceviz iei
Cevz-i msl
Ciilnar
Cade
akal derisi (yanm)
ene kl
nar yapra
iri
iri otu
ivit
ven
D
Dr- eyen
Defne tohumu
Defne ya
Deirmen tozu
Dem-i ahaveyn
Demir tozu
Deve sidii
Dii kasni
Dii ay d
D
Ebhel
Efsentin
Ebu Cehil karpuzu
Eir
Eki nar kabuu
Eki nar suyu
Elma kabuu
Emlec
Esmed smed
Eek trna,
Ezfr-i tayyib
F
Fafur kr
Ferbiyn
Fezah
Ferdinhar
Fstk kabuu
Fndk ii
Ftenec-i berr
Flfl
G
Garikon

16b, (Trigonelle foenum graecum) emen otu.

17a, (Comus) boynuz.
B18b, (Vigna sinensis) brlce, fink baklas.
15b, (Rubus caesus). Brtlenin sklmasyle eldeedilen zsuyu.
12a, 12b, (Vicia ervilia).
B18a, (Triticum vulgare) buday.
12a, 12b, 13a, 14a, 17a (Natrii boras) boraks.
12b, (Natrii boras) boraks.
13a, (Batyrum) tereya, buza ya?
B19a, B24a, 22b Bkz.besbse.
20a, 21a, 20b, Bkz. Besbse.
14b, (Juglans regid) ceviz.
B23a, (Datura metal) tatula, boru iei.
18b, B23a, (Punica granatum) nar, glnar, yaban nar.
17a, (Teucrium Polium) Coda, koyun yavan.
(?) B23a,
B25b, (Pilmentum).
21b, (Platanus orientalis).
13b, (Gummi asphodelus).
12a, (Asphodelus aestivus) iriotu.
14a, 14b, 16a, 19b, B17b, B20b,
13b (Gypsophilia), ven.
21b, (Calycoto me spinosa) imak aac, culak aac.
14b, 20b, (Laurus nobilis).
15b, (Laurus nobilis).
(arpa deirmeni) 21a,
B17b, B19b, B21a (Calamus drago) iki karde kan.
20b, (Ferrum) demir.
19b, (lirine camel).
B21b, (Galbanum officinale).
19a, (Ursae saburra feminae).
22a, Bkz. Ebhul.Ebhul 17b, (Junisperus sabina) kara ardc, ebhel, ard
yemii.
14b, B23a, (Artemisia absinthium) afsentin, pelin otu, yavan.
15b, (Citrullus colocynthis).
B23b, (Acorus calamus) eir otu.
B20b, (Cortex punica granatum).
14a, (Aqua punica granatum).
21a (Pirus malus) elma.
16b, (Phyllonthas emblica) emlec.
B23b, B24a, (Stibium-Antimon) srme ta.
15b, 17a, 20a,
22a, (Trifolium spp.) gzel gl.
18b, porselen kr.
17a, stleen.
19b, Gri duman rengi.
(?) B23b, Gne.
B24a, (Arachis hypogea) fstk.
(yanm) 14a, (Corylus sp.) fndk.
20a, (Mentha pulegium) yarpuz, avan otu, habak,yabani nane.
7a, 19a, B18b, (Piper) biber.
21a, (Polyporus spp.) mantar trleri.
Sayfa 55

Gelincik iei
Geyik boynuzu
Gl
Gl kurusu
Gl ya
Glab
Glnar
Gnlk
Gvercin tersi
H
Habbetl-hazr
Habbe-i misk
Habb-hrva
Habbuz-zelem
Habsl-hadd
Hacer-i zerka
Hac Bekta tuzu
Hardal
Hardal- ebyaz
Hamme
Harnub
Haha tohumu
Haha arab
Hatmi yapra
Hmna
Hyar ekirdei
Hindistan cevizi ya
Horoz kan
Horoz d
Huff
Hurma
Htht trna
I
Idhir
Isrgan dikeni kk
klimiy
inek st
nci
nci sedefi
ncir
ncir bal
ncir yapra
truk-i safer
sfdac
Ine
It gz
J
Jengr
K
Kabak ekirdei
Kabak kk
Kbe fesleini
Kabli
Kadn sa
Kfur

15a, 15b, (Papaver rhoeas) gelincik.

18b, (Comu cervus elephi) gelincik boynuzu.
19b, B18b, B21b, (Rose) gl.
B21b, (Rose) gl.
13a, 13b, B21a, 20a, 20b, (Oleum rosa) gl ya.
B23b, 21a, 22a, (Aqua rosa) gl suyu.
13b, B24a, Bkz.Clnar.
12a, 22b, (Styrax officinalis) gnlk, asilbend.
B25b, (Columba fimus). Gvercin dks.
B17b, (Pistacia terebinthus) menevi, menengi,itlenbik.
15b, (Hibiscus Abelmoschus) anber iei.
B17a, B21b, (Ricinus communis) keme tohumu, gene otu,harva.
B18b, (Cyperus esculentus) abdlleziz, habblleziz,ehvetotu.
15b, B20b, (Ferrum) demir tozu.
22b, Mavi ta.
19b, (NaCl.Natrii chloridi) tuz.
12a, 13a, 13b, 19a, (Sinapis alba) hardal.
Bkz. Hardal.
B23b, (Amomum racemosum) hamama.
B17b, B18b, (Ceratonia siliqua) kei boynuzu.
B18a, Bkz. Afyon.
22b, Bkz afyon.
15a, 16b, (Althea offieinaiis) hatmi.
B20a, Bkz. Kma.
19a, (Cucumis) hyar.
B24a, (Oleum coco).
B25a, alkes.
(Siyah horozun) 19b, (Gallis sabuma) horoz d.
(yarasa ba) 20b, (Vespertilio) yarasa, Bkz.hurah.
13b, (Phoenix dactylfera) hurma.
B25b, avukuu trna.
17b, 19a, 19b, (Androgan schoenanthus) sakal otu, tibni.
22a, (Urtica spp.) srgan.
17b, 19b, Mrdesenk (Altn, gm, demir gibi madenlerin eritildikten
sonra kpk ve knt gibi, yzeyinde ve dibinde oluanartklar iin
kullanlan genel ad.)
B17b, (Milk pecari) inek st.
17b, (Mangarita) inci.
17a, (Pearl) sedef.
12a, 12b, 18b, (Ficus cariea) incir.
13b (Ficus) incir.
17b (Ficus) incir.
18b, (Chelidonium maju) krlang otu.
17b, B21b, (Plumbum carbonicum) stbec.
21a, (Muscus arboreus) yosun.
(?) B26a,
22b, (Carbonas cupricus) bakr al, bakr karbonat.
12a, (Cucurbita pepo) kabak ekirdei.
13a, (Radix cucurbita) kabak kk.
B22a, (Ocimum basilicum) fesleen.
16a, (Terminalis myrobalanus) Kbil, Kbil helilesi.
(sevgilinin sa), 22a,
18b, 19a, 21a, 22a, (Artemisia spp.) kafur, yavan. Kkle 18b, Bkz.
Sayfa 56

Kkule-i kebir
Kkule- sagir
Kam kk
Kaysum
Kara karga beyni
Karanfil
Kardamana
Kasn
Katrtrna
Katran
Kavun
Kavun ekirdei
Kaz ya
Kebabe
Kebir kabuu
Kereviz suyu
Kei trna
Kei ya
Kendir
Kepek suyu
Kesira
Keme bal
Keskin sirke
Keten bezi
Kna
Krfe
Krmz gl
Krmz kurtuk
Krlang kan
Krlang yuvas
Kimyon (kirmani)
Kirpi ya
Kitre
Ko sidii
Kuduz bcei
Kurbaa eti
Kurbaa kan (tatl su)
Kurd hayas
Kurd kadibi
Kurd kan
Kurd d
Kurd zekeri
Kurun
Kuru zm ekirdei
Kust
Kuzgun kan
Knds
L
Lcivert
Lciverd-i zeheb
Lden
Lahana tohumu
Limon
M
Mmirn

Hamame.
19b, Hamame (byk).
19b, Hamame (kk).
12b, 19b, (Pragmites communis) kam kk.
B23a, (Artemisia abretanum) kara pelin, zivan iei.
B25b,
14b, 15b, 19a, 19b, 23b, (Caryophyllus aromaticus) karanfil.
20a, (Lagoecia eumonides) yabani kimyon, yabani karaviya.
B23b (Cichorium intibus) yaban marulu, hindiba, gneyik.
20a,
18b, 19a, (Pistacia terebinthus) katran.
12a, (Cucumis melo) kavun.
12b, 13a, (Cucumis melo) kavun.
B24a, Anser.
19b, (Pepper cubabe) kebabe.
B23a, (Capparis spinosa) kebre, kebir.
17b, (Apium graveolens) kereviz.
B23a... (Hircus).
14b, (Batyrum hircus) kei ya.
B24b, (Cannabis sativa) kenevir.
12b, 13b, (Aqua teiticum vulgare).
14b, B17b, B20b, (Astragalus gummifer) kitre zamk.
B19b, (Mel) gme bal.
B17b, B20a, (Acetum) sirke.
B26a, (Linum) keten bezi.
14a, 14b, 15a, 16a, 17a, B17b, B19b, B20a, B20b, (Lawsonia sp.)kma,
hnna.
19a, (Innamomum Zeylanicum) kurfa aac, tarn aac.
19a, 19b, B23a, (Rosa gallica).
(?) 21b,
15b, Hirundo, krlang kan.
20b, Hirundo.
B18b, (Carum Carv.) kimyon.
17b, (Erinaccus europaeus).
12a, 13a, 13b, B18b, Bkz. Kesira.
17a, (Cantharis vesicatoria).
(?) 17a,
(?) 17a,
(?) 17a,
B25b, (Canis eupii testis).
21b, (Canis eupii fmus). Kurt zekeri.
B25b, (Carcis eupii).
B24b, (Canis eupii saburra).
B25b, (Canis eupii fimus).
17b, (Plumb) kurun.
14b, (Vitis vinifera).
B21b, (Costus speciosus) kist.
B25b, (Corvus corax).
14a, 16a, (Gypsophila struthium) Voynik otu.
(?) B20b, (Lapis lazuli) lacivert.
22a, (Lapis lazuli ?) lacivert.
14a, 14b, (Cistus sp.) laden, pamuk otu.
19a, (Semen brossica) lahana tohumu.
12a, (Citrus) limon.
13b, (Ranunculus fcaria) basur otu.
Sayfa 57

Mahmude
Mahlep
Marsma
M
Mazdeki
Maz
Mercimek unu
Mersin
Mersin yapra
Mersin ya
Mersin yapra usaresi
Mersin suyu
Meryem eli
Merzeng
Mevzek
Meyan kk
Milh-i enderan
Mer mahuz
Misk
Mukl
Muz kabuu
Mrr-i sfi
Mrdesenk
Nane
Nar kabuu
Nar suyu
Niadr
Niadr suyu
Niadr sirkesi
Nohut
Nohut unu
Nbet ekeri
Nura
P
Palamut
Pamuk
Pamuk ekirdei ii
Pamuk tohum ii
Paz yapra
Prasa
Pirin unu
Pelin
R
Rmek
Rasen
Rastk ta
Reyhan
S
Sabr
Sadeya
Sadic
Sadic-i Hindi

21a, (Convolvulus scammonia) mahmude, sakamunya, yerpelidi.

13a, (Prunus mahaleb) idris aac.
20b, (Thymus spp.) yabani kekik.
B18a, (Vigna sinensis) brce.
12a, 13b, B20b, B21a, 20a, (Resina lentisci) damla sakz.
14a, 14b, 15a, 15b, 18b, B18b, B20b, B23a, B24b, (Thuza)
maz.Mercimek 12b, B18b, (Lens culinaris) ades.
12a, Bkz: mercimek.
21a, (Myrtus communis) mersin.
12b, B21b, (Myrtus communis folia) mersin.
14b, 15b, 21a, 17a, (Myrtus communis oleum) mersin.
21b, (Myrtus Communis ?) mersin yaprann sklmasyla elde edilen
zsuyu.
B23b, (Myrtus communis) mersin.
22b, (Artemisia absinthium) pelin, ac yavan, Meryem otu.
B21a, B23a, B24a, (Majorana hortensis) mercan kk.
13b, (Delphinium staphysagrioa) bit otu.
12b, 19b, (Glycyrrhiza glabra) meyan kk.Mia B21a, B21b, 21a,
(Styrax officinale) kara buhur, kara gnlk,abher.
14b, 19b, Bkz. Hac Bekta tuzu.
17b, (Origanum spp.) k mercan kk, meyhane ba.
15b, 19a, 19b, B21a, B21b, B22a, B23b (Moschus) misk.
16a, 20a, 21a, (Comniphora opobalsamum) belesan, mukl.
B20b, (Corteks musa sapienti) muz kabuu.
12a, 12b, 13a, 18b, 21a, (Comniphore) mrr. Arabistanda yetien mirra
aac.
12a, 14a, 14b, 15a, 17a, 16b, B17b, B20b, B23b,(Lythargyrum) kurun
dioksit.N
13b, B21a, B21b, B22b, (Mentha spp.) nane.
15a, 18b, B20b, 23a, (Cortex punica granati) nar kabuu.
(eki) 14a, (Aqua punica granati) nar suyu.
B17b, B20a, 21b, (Amonii cloridum) niadr, amonyum klorr.
B19b, (Amonii cloridum) niadr, amonyum klorr.
B20a, (Amonii cloridum) niadr, amonyum klorr.
B18a, (Cicer arientium) nohut.
12a, 13a, 13b, B18a, (Cicer arientium) nohut.
19a, (Succer) eker.
14b, 16b, B20b, (Calcium) kire, snmemi kire.
B24a, Bkz. Bellut.
18a, (Gossypium spp.) pamuk.
13a, (Semen gosypii) pamuk ekirdei.
12a, 13a, (Semen gosypii) pamuk ekirdei.
B17a, B20a, B20b, (Beta vulgaris) paz.
17b, B21a, (Allium porrum) prasa.
12a, 13b, (Oryza sativa) pirin.
B18a, (Artemisia herba alba) pelin otu.
19b, B23b, Eki ve buruk meyvalardan hazrlanan tabletler.
21b, (nula helenium) anduz otu.
14b, B21a, (Sulphurum cupricum) bakr slfat, rastkta.
B21a, (Ocimum basilicum) reyhan, fesleen.
17b, 19a, 21a, B24a, (Aleo vera) san sabr, sabrlk otu.
B18a, B24b, (Butyrum) tereya.
18b, (Cinnamomum citrioderum) sadk, malabar.
21a, (Melastoma) kara az.
Sayfa 58

Safran
Sakmunya
Sandal ya
Sar sandal
Sanmsak
Sater
Sad
Sebestan
Sedef otu
Sek
Seli ha
Semed
Semd
Semizlik
Servi kozas (kozala)
Servi yapra
Seykran
Sr kadibi
Sr d
Srtlan d
Sidik (Kk ocuk sidii)
Sirke
Siyavuan
Soalgan
Soan (Pimi)
Soan Suyu
Su
Sumak
Sumak suyu
Snbl-i Rum
Snbl-i Hind
Suruncan
Susam ya
Slk
St
St (inek)
Stleen kk

abb- Yeman
ahdnec
ahm- hanzal
akakil
ap
arap
arap tortusu
ecer-i Meryem
Pelin otu
rlagun
rugun
T
Tarn
Tatl badem
Tarn
Tavan beyni
Tavan boku
Tavan tersi

14a, B19b, (Crocus sativus) safran.

22a, (Convolvulus scammonia) mahmude, sakamonya.
B22a, (Oeum pterocarpii) sandal ya.
19b, (Pterocarpus santalinus) sandal.
B26a, (Allium sativum) sanmsak.
B24a, (Thymus spp.) kekik, zatren.
19a, B24a, B24b, B21b, (Cyperus longus) krk boum, uzun sd.
B23a, (Cordia myxa) sebestan.
(Ruta graveolens) sedef otu.
(?) 19b, B18a ?, Parfm tableti ?, kpek ?.Sekencebin Acetum + melsirke + bal kanm.
19a, (Cinnamomum cassia) saliha. Yalan tarn, dr- sus.
14b, B2, 1 a, (Indigo) ivit.
B17a, B18b, (Triticum vulgare) un, buday.
18b, 21a, (Portulacca oleracea) selince, semiz otu, hurfah.
(Cupressus) servi.
(Cupressus sempervirens) servi.
B21b, (Hyoschyamus niger) ban otu, benc.
22b, (Pecoris fmus) sr zekeri.
19b, B24a, (Pecoris sabuma) sr d.
B25a, (Hyena saburra) srtlan d.
2b, (rine) sidik.
12b, 14b, 15a, 15b, 16b, B20a, B21a, B24b (Acetum) sirke.
20a, (Adianthum capillus veneris) atma sa, ishal otu.
B19a (Lumbricus terrestire) solucan.
13b, (Allium cepa) soan.
21a, (Allium cepa) soan.
12b, (Aqua) su.
20a, (Rhus coriaria) sumak.
14a, 16a, 18b, sumak.
B24b, (Hyacinthus orientalis) smbl.
18a, (Nardostachys jatamansi) Hind snbl, izhir-iMekk, snbl-i tb.
12b, 13b, (Colchium autumnale) idem.
B23b, (Oleum sesami) susam ya, rugun.
16a, (Hirudo medicinalis) slk.
B17b, B18a, (Lac) st.
B18a, (Lac pecorii) inek st.
13b, (Euphorbia peplis) stleen kk.,
21a, B20b, (Sulphurum cupricum) ap, bakr slfat.
B17b, (Cannabis sativa) ah-dne, kenevir tohumu.
21a, (Citrullus colocynthis) ebucehil karpuzu.
B18b, (Scorzonera hispanica) yabani havu, iskorciha.
18b, B20a, B20b, B23b, Bkz. abb- Yemani.
B23b, (Vinum) arap.
(Vinum) arap.
22b, Bkz. Meryem eli.h
B18a, Bkz. Pelin.
18a rlaan, susam ya, Bkz. rugun.
16b, B20b, (Oleum sesamii) susam ya.
19b, (Cinnamomun seylanicum) tarn.
B18a, (Puinus amygdalus v.dulcis) tatl badem.
B21b, Bkz.Tarn.
21a, (Lepus timudus).
20b, (Lepus fmus).
20b, 21a, Tavan dks.
Sayfa 59

Tavan mayas
Tavuk ya,
Tebir-i Hind
Tere tohumu
Tereya
Termenti
Tn-i mahtm
Topalak
Toprak
Turak otu
Turp tohumu
Turp suyu
Tuz
Tuz (Hac Bekta)
d
Udl-kahr
UrkuVsufr

stbe
zm suyu
Verd-i ahmer
Vesme
Vezarih
Y
Yaban erbesi
Yaban hurmas
Yamur suyu
Yarasa ba
Yenge (tatl su)
Yeil kurbaa
Yeil kurbaa dili
Yumurta ak
Yumurta sars
Yumurta kabuu
Z
Zac
Zac- asfar
Zac- firavn
Zac- Kbrs
Zac- Parisi
Zaferan
Zambak ya
Zamk suyu
Zater-i berr!
Zencefre
Zervend-i mudahrac
Zerdep
Zeyt ya
Zeyt-i infak
Zeytin ekirdei
Zeytin ya
Zrnk

20a, 21a, (Lepus urinea).

B24a, (Gallinaceous olea).
19b, 23b, (Bambusa amndinaceae) tebeir.
12a, 12b, 19b,
B18a, B24a, (Butyrum) tereya.
B23a, (Pistaeia terebinthus) reine, terebent.
B21b, (Terra sigillata) tini mahtum, sktrlm kil,amur.
16a, 18b, B23b, (Rhamnus spp.) diken trleri.
B25b, (Humus) toprak.
21a, (Anethum graveolens) dere otu, dorak.
12a, 12b, (Raphanus sativus) turp.
12b (Raphanus sativus) turp.
B20b, (Natrii chloridii) tuz.
14b, 18b, Bkz.Hac Bekta tuzu.U
19b, 20a, (Arundo donax) kam.
19a, B18b, B23a, (Anthemis spp.). bir eit d aac.
18b, (Chelidonium majus) krlang otu, byk helile.
13a, Bkz, sfidac.snn 12a, 22b, (Anabasis aphilla)
21b, (Aqua vine) ra.V
13b, (Rosa gallica) krmz gl.
14b, 15a, 17b, B17b, (satis tinctoria) yabani ivit otu, mavi boya kk,
nl-i beni
17a, Bkz. Kuduz bcei.
B23a ,(Teuerium polium) yabani mee.
B24b, (Hypheane thebacica).
20b, (Aqua distillata) saf su, yamur suyu.
20b, (Vespertilio) yarasa.
18b, Bkz.Seretan- nehr.
B26a, (Hyla arborea) yeil kurbaa, aa kurbaas.
B26a, (Hyla arborea) yeil kurbaa, aa kurbaas.
17a, B20b, (Ovum) yumurta ak.
13a, 13b, (Ovum) yumurta sars.
12a, 18b, (Ovum cortex) yumurta kabuu.
14a, 15b, B20a, B21a, (Cupri sulfas) bakr slfat.
B17b, B19b, B21a, B23b, (Cupri sulfas) bakr slfat.
B23b, (Cupri sulfas) bakr slfat.
15a, (Cupri sulfas) bakr slfat.
15a, (Cupri sulfas) bakr slfat.
12a, 13a, BTb, B20b, B21b, B24b, 20a, B21a, B23b, (Crocussativus)
safran.
14a, 19a, (Oleum).
B21a, (Aqua resine) zamkl su.
B23a, B24a, (Satureia hortensis) kekik otu, geyik otu,sater.
B20b, B21a, (Hydrarium sulphuretum) civa slfr.
20a, 20b, (Aristolochia longa) dii zeravend,lousa otu, boru iei.
B20b, (Cureuma sp.) zerdep, zerdeal.
14a, 14b, 16a, 17a, B23a, B25b, (Oleum olea) zeytin ya,
15a, (Olea) ham zeytinden karlan ya.
21b, (Semen olea).
16b, Bkz. Zeyt ya.
12a, 12b, 13a, 14a, 17b, B17a, 18a, 21a, B21a, B21b,(Arsenicum)
Arsenik slfr.

Zrnk- ahmer
Krmz zrnk.
Sayfa 60

Zrnk- asfar
San zrnk.
Zibak
Zift
Zbediil-bahr

15a, Civa
14b, B19a, (Resinum) katran, zift.
18b, 19b, (Ossa sepia-decapodea) deniz kp

Sayfa 61

AIRLIK LLER VE KARILII

Miskal
Dirhem
Denk
ekirdek
Krat
Dinar

=
=
=
=
=
=

24 Krat (4.807 gr)

9 Krat = Okkann 1/400 (3.207 gr)
1/6 Dinar veya 1/4 Dirhem (0.801 gr)
Buday tanesi miktar
1/2 Danek (0.2004 gr)
6 Denk

Sayfa 62

SZLKE
(T. : Trke, Ar.: Arapa, Far.: Farsa)
A
acz, acze
fet

ahlat
ahmer
ahu
rz olb- cihan
atik
attar
avret
B
bliga
bap
bah
bahr
basiret

bakire
bekret
beyan
C
cima
cevf
cnp
cz

engi
em-i gerdn
D
deirmi
denk
deva
dirhem
dizgin germek

Ar. Kocakar, mec. Cad kar.

Ar. Ba kadn gvdesi arslan eklinde, fevkalade gzel yzne bir
defa bakmak gafletinde bulunanlar mahveden efsanevi yaratk.
Yine ba kadn gvdesi balk eklinde olan denizkz (mlik-i
derya, fet-i b) adl hayalin karada yaayan trdr. lk bakta ak
belasna dren, uruna lnecek gzellikteki kadn iin
kullanlr. fet-i devrn (Zamann felaketi), fet-i cihan
(Dnyann felaketi), en ok kullanlan tabirlerdir.
Ar. Hltlar. bkz. hlt.
Ar. Krmz.
(h) Far. Ceylan, karaca, mec. Ceylan gzne benzeterek gzel
gz iin kullanlr.
Ar. T. Sonradan ortaya kmak. nceden bilinmeden baa gelmek
(hastalk gibi).
Far. Dnyann kartrcs, dnyay kartran, mec. Son derece
gzel kadn.
(atk) Ar. evik. Gen kz.
Ar. (trlar yani gzel kokular satandan) Aktar. ifal bitki,
baharat vb. satan.
Ar. Avrat, kadn, zevce. Ut yeri, edep yeri.
Ar. Bulua ermi. Yetikin,
Ar. Blm.
Ar. cinsel arzu, cinsel g, ehvet.
Ar. Kokmu nefes, az kokusu.
Ar. nden gr, sezgi. Bahnamemizde geen basiret sahipleri ya
da feraset sahipleri ifadeleri ile yazar; cinsellik konusunda bilgili
hekimleri, kadndan anlayan, cinsellii iyi bilen, tecrbeli kiileri
kastetmektedir. Anadoluda halen grlen, damat adaylarna,
gerdek ncesinde yol yntem reten, tecrbelerini aktaran,
bilik eden, akl danesi olarak sfatlandrlan kiiler de bu
kategoriye girer.
Ar. Cinsel ilikide bulunmam dii.
Ar. Kz olan kz olma durumu.
Ar. Anlatma, bildirme.
(cim) Ar. iftleme. nsanlar iin iftleme, (cemden) cem olma,
birleme, toplanma, bir araya gelme, mcmaat cima etme,
Ar. Boluk. Oyuk, Kof.
Ar. Cinsel temastan sonra dinin emrettii yolda henz ykanmad
iin temiz saylmayan kimse.
Ar. Ksm. l. lek.
Far. eng denilen bir tr saz alan. alg eliinde oynamay
meslek edinmi kadn.
Far. Dnya gz [dnyada grlen]
T. Yuvarlak.
Far. Dirhemin drtte biri (0.801 gr)
Ar. ila.
Ar. Okkann drt yzde biri. (3.207 gr)
T. Direnmek. Cinsel birleme talebini reddetmek.
Sayfa 63

dhn- akyk
dzgn
F
fika-i akran
fil
Fars iklimi
fehv
felsife
feraset
fers-remeke
fer
fesat
fk
fitne
flne
G
gaslat
gerdan
gulam
gusl
gme bal
H
habbe
hacamat
hadse
hadset
halel
halvet
hararet
hassa
havs
hay
haya
hayz
hazan
hlt
hsn
hsn cemal

Htay

(Dhn- akik) Ar. akayk ya, gelincik iei ya.

T. Yz przsz gstermesi, gergin tutmas ve renk vermesi iin
srlen sv ya da krem. Fondten. Allk. Gaslat
Ar. Yatlarn stn. Benzerlerinden stn,
Ar. Etken, yapan, mec. Erkek.
ran lkesi,
Ar. Anlam. Kavram,
Ar. Filozoflar, bilginler,
(firset) Ar. Anlay, sezgi.
Ar. At srs. Ilg halinde yaayan ya da yetitirilen atlar. Buradan
hareketle dii at, yani ksrak anlamnda.
Ar. (aralk, yark, atlak) diilik organ, ut yeri. Diilik organnn
d blm, vulva.
(fesd) Ar. bozukluk.
(phuski) Yun. At, eek gibi hayvanlarn taze gbresi. Far. pigi.
Ar. Ayartma. Fesat, arabozma. Gzel gz, gzel yz; gzel kadn,
Ar. Herhangi bir kadn, filancann diisi
Ar. Ykama. Ykanma. Dzgn
Far. Vcudun omuzlarla ba arasnda kalan blm. Boyun.
Szcn kk Farsada dnen anlamndadr.
Ar. Ty, by kmam delikanl. Olan. Kle, esir. oulu;
glman.
Ar. Cnplk, hayz ve lousalk vb. hallerinden sonra din
gereince ykanma, arnma.
T. Petekli bal, szlmemi bal.
Ar. Tane. ekirdek.
(hicmet) Ar. Vcudun bir organna kan topladktan sonra hafife
izip bardak, boynuz veya ie oturtarak kan alma.
Ar. Yeni olan ey. Tazelik. Hadiselik bir durum.
Ar. Evvel, balang. Tazelik, genlik.
Ar. Boluk. Bozukluk, eksiklik, halel getirmek Zarar vermek,
engel olmak.
Ar. Tenhalk. Hamamn en scak odas,
Ar. Scaklk. Hastalkta ate. Humma.
Ar. zel bir nitelik. Bir eyde bulunup dierlerinde bulunmayan
kuvvet.
(havss) Ar. Hassalar, duyumlar. By, sihir,
Ar. Utanma, sklma. Namus, edep.
Far. Yumurta (yumurtaya benzetildiinden dolay) Erbezi. Husye.
Testis.
Ar. Kadnlarda Ayba. Adet grme. Menstrasyon. Regl,
(hazn) Far. Sonbahar, gz.
Ar. Eski tpta insan vcudunda bulunduu var saylan drt
unsurdan her biri: kan, balgam, sevd, safra.
(hsn) Ar. Aygr.
(hsn ceml ya da hsn-i ceml) Ar. Gzellik ve yz gzellii.
Bu kalp sz; her adan yz, vcudu, ruhuyla gzel; ii d tam
manasyla gzel anlamna geldii gibi, yz gzelliinin son
haddinde olduunu da anlatmakta kullanlr. Evvel eski, kadn ve
erkek gzelliinden kastedilen ncelikle yz gzellii, yani cemal
olduundan; gzellik hissi nce yzden alnr, daha sonra dier
ksmlara baklr, zira yz, gzelliin aynasdr.
Ar. inli gibi olan. inli. inin kuzeyindeki Trk ve Tatar
kavimlerinden olan kimse.
Sayfa 64

hicap
hokka
hukne
husumet

illet
iltifat
mbik
inhitat
inzal
stinc
istinsah
ivebaz
itidal
izafe
izdiva
K
kadip
kdir
kalye ta
hizb
kar
kar
keba
kemal
kynak

kovuk
kulun
krek
khlet
L
lhm
letafet
lezika
M
mahbbe
mahlul
makat
mauka
mazruf
mertebe
meme
merep
meta

(hicb) Ar. Utanma, sklma.

Ar. ine mrekkep konan kk kap. hokka-i beyza Ar.
Bembeyaz hokka, mec. Gzel memeler.
Ar. Tenkye aleti. rnga.
Ar. Hasmlk, dmanlk,
Ar. Hastalk,
(iltift) Ar. Yzn evirip bakma. Gler yz gsterme. Gnl
alma.
(Ar. inbik, Yun. ambikos) Damtma ilemini yapan cihaz, damtc.
Szge.
Ar. Dme, aa inme. Yallk,
Ar. ndirme, indirilme. Boalma. Orgazm.
Ar. Necasetten, yani pislikten arnma,
Ar. Nshasn karma, kopya etme,
(ive-bz) Far. Naz edici, cilveli. Gnl elen,
Ar, Ar olmama durumu. lllk. Ilmllk,
(izfe) Ar. Balama. Mal etme.
Ar. Evlenme. zdivacna talip olma evlenme teklifinde bulunma.
(kadb) Ar. nce fidan, dal. Erkeklik aleti, zeker.
Ar. G, kudret, yeterlilik, kdir olmak gc yetmek.
Far. T. Bir tr deniz bitkilerinin yaklmasndan meydana gelen tuz.
Ta halinde soda. Sabun ve cam imalinde de kullanlr.
Ar. Kna. Boya.
Ar. Su kaba,
Ar. ukur.
(keb) Ar. Erkek koyun, ko. Trkedeki ebi / cebi buradan
gelmektedir.
Ar. Olgunluk, erginlik, 'kemale ermek, kemalini bulmak
olgunlamak.
T. Kn her iki taraf, kynak sz, ceviz yans ya da yrtc ku
ve hayvanlarnn perdeli ya da blml trnaklar yani pene
anlamna gelmektir, mecazen kn iki taraf, ak anlamnda
kullanlmtr. Bahnamemizde kn ucuna ve yumuak yerine
kynak; st tarafna p denmektedir. Bugn de halk aznda
kullanlmaktadr.
T. kavuk ya da kovuk; ii bo ey anlamna gelir. Mesane, sidik
torbas demektir.
Ar. Barsak ars. Omuz ars. Barsakta peyda olup omuz
balarna vuran iddetli ar.
T. Az kk, kke. Ufarak.
Ar. Olgunluk a. Kemale erme.
Ar. Et.
(letfet) Ar. Holuk. Gzellik. ncelik,
Ar. Gevek, bkz. Slpk
Ar. Muhabbet olunmu, sevilmi, sevilen kadn. Sevgili.
Ar. Hallolmu, zlm. Eriyik.
Ar. Oturak yeri. K. Ans.
(maka) Ar. Ak olunan, sevilen. Sevgili.
(mazruf) Ar. Zarflanm. Zarfn iine konan ey.
Ar. Aama. Basamak. Derece.
Ar. Dlei, son.
Ar. Yaradl. Miza. Tabiat. Huy. Ahlak.
(mta) Ar. Kadnlar ssleyen kadn. Gelin ssleyicisi. Tabip
Sayfa 65

minval
miskal
misi
miza
mukaddime
muvafakat
mellif
mptela
mreffih
mrvvet
mstensih
mtercim
mtehannika
mtehhattime
merul
mtevekkili
mteahhime
N
nasaf

nzenn
nebat
nem
nigr
nkbe
P
pene-i Hrd

pskrme benli
R
rahim
rayiha
rm
reisletbba
S
sabr karar takat
semd

Mustafa Ebul-Feyzin aklad gibi, Trkede yz yazcs

demektir. Eski Trkede ve bugn de halk aznda kullanld
ekliyle; [yz] naketmek, bezemek, sslemek anlamlarna
gelmektedir.
Ar. Tarz. Yol. ekil.
Ar. 24 kratlk bir arlk ls. (4.807 gr)
Ar. Benzer, e.
Ar. Huy. Tabiat. Merep. nsan vcudunun fizyolojik yaps, salk.
Ar. Giri. nsz,
Ar. Uygun grme, raz olma,
Ar. Telif eden, yazar, eser sahibi.
(mbtel) Ar. Dkn. Tutkun, mptela olmak alkn olmak,
dkn olmak.
Ar. Rahata kavuan, rahatlatc.
Ar. Aile saadeti. Mertlik, yiitlik, nsaniyetlik.
Ar. stinsah eden, kopyasn karan. El yazmas kitaplar oaltan
kii.
Ar. Tercme eden, evirmen. Tabip Mustafa Ebul-Feyz, metinde
araya girip saplama yapaca zaman, eski yazarlk adabnn gerei
tevazu gsterip kendinden mtercim fakir olarak sz etmektedir.
Ar. Sk. Dolu. Youn.
Ar. Gerekli, yeterli. Yeteri kadar.
Ar. Edilgen.Yaplm, mec. Kadn.
Ar. Tevekkle ait. i Allaha havale etmekle ilgili. Oluruna
braklm.
Ar. yayla dolu. Yal. Ya balam.
Ar. Hizmeti, uak. Bahnamemizde nasaf (nun, sad,fe) eklinde
yazlm ve peinden orta yalu dimektir eklinde bir aklama da
getirilmi olmakla birlikte (Tpkbasm 9a) bu szck,
Arapadahizmeti demektir. Buradan orta yaa gelmi
kadnlarn, artk kocasnn dek yolda olmaktan kp ancak
hizmetiyle ilgilenebilecekleri anlam kmakla birlikte; n-sf
(nun, elif, sad, elif, fe) eklinde Farsa saf olmayan, safln
kaybetmi, mecazen orta yal anlamna da, bir gnderme vardr.
Far. ok nazl yetitirilmi, mark. Cilveli, oynak.
Ar. Bitki.
Ar. Artma. Byme.
Far. [Resim gibi, put gibi gzel] sevgili.
Ar. Pas. Az kokusu.
Far. Hrdin penesi. Hrdin eli. Bahnamemizde; eyolu
Mustafann 14. yyda yazd, Hrd Ferahd adl manzum
eserindeki kadn kahraman Hrdin elinin gzelliine gnderme
yaplyor. Yrtc hayvanlarn n ayaklarna, kuvvetli ele de pene
denir. Yine ayn benzetmeden dolay turaya da pene denilmitir.
T. Benlerin tek tek ve gzel bir grnmde olmas durumu.
Ar. Dlyata. Uterus.
Ar. Koku.
Far. taat eden, boyun een, balanan, rm olmak: sdk ile
balanmak.
(resl-etbb) Ar. Hekimba. Sarayn ve memleketins alk
hizmetlerinin banda bulunan hekim.
Ar. Sabr, karar ve takat. Dayanma, durma ve g.
Hint. Beyaz un, has un.
Sayfa 66

semirmek
serke
seyyib
senn
slpk
sdde
sknet
ahm
ebb, ebbet
ekr
ehvet
ehvet-engiz
eyhhet
ol
T
tahret
takriz
talip
tarvet
tashih
temellk kayd
tenasl
tenkye
tensb
terkip

teskin
tezhip
tvbe istifar
U-
usare
uzuv
lfet
V
vasf
vukuf
Y
yumru tavarl

Z
zeheb
zeker
zerr
ziynet

T. rilemek, besili olmak, semiz iri , byk, besili.

Far. Ba eken. Bakaldran. Dik bal.
Ar. Dul kadn. Bekareti bozulmu kz.
Ar. Di ilac.
T. Gevek. Prk. Sarkk.
Ar. Vcudun bir yerinde grlen tutukluk.
Ar. Dinginlik. Huzur.
Ar. Ya. ya. Don ya.
Ar. Tazelik. Genlik.
Ar. Kuru. Bo.
Ar. Ar istek. Cinsel arzu, ksn.
Ar. Far. ehvet uyandran. stek uyandran.
Ar. eyhlik. htiyarlk.
T. u, ol, o.
Ar. temizlik. Byk aptes yaptktan sonra slam dini emirlerine
gre yaplan temizlik.
Ar. dn verme. Bir kitabn bana konulan takdim yazs,
(tlib) Ar. Talep eden. steyen. stekli.
Ar. Tazelik.
Ar. Shhatlendirme. Dzeltme.
Ar. Mlk edinme kayd. Bir maln kime ait olduunu gsterir ibare.
Ar. reme.
Ar. Ayklayp temizleme. Ansten kaln barsaa su vererek iini
temizleme. Bu ii yapmaya yarayan alete verilen isim. Hukne,
rnga.
Ar. Uygunluk. Yakma.
Ar. Bileim. Sentez. Bahnamemizde reete ya da forml
anlamnda kullanlmakta; terkib, hir terkib terkib-i hir
(dier terkip, sonraki terkip), ou zaman sadece hir olarak
gemektedir.
Ar. Sakinletirme. Yattrma.
Ar. Ssleme. Yaldzlama.
Ar. (tevbe istifar) iddetli pimanlk ve balanma arzusu. (Yakn
anlaml iki szckle ikileme yaplm, anlam kuvvet kazanmtr.)
(usre) Ar. zsu. Sklan bitkilerden kan su.
Ar. Organ. Vcut organ.
Ar. Alma, kaynama, grme. Dostluk, ahbaplk.
Ar. Nitelik.
Ar. Anlama, bilme. Olgunluk haddi.
T. yumru ilik, kabarklk. tavar bugn davar biimine
dnm, eski Trkede mal, mlk anlamnda kullanlmtr. Daha
sonra anlam daralmasna urayarak kkba hayvanlarn genel ad
olmutur. Bahnamemizde arkaik biimi, mecazi anlam ykl eski
bir argo sz olarak karmza kmaktadr; kabark ferli, cinsel
organ belirgin anlamna gelmektedir.
Ar. Altma ait, altnla ilgili.
Ar. Erkeklik organ. Penis.
Ar. Ekilen, salan eyler. Toz.
Ar. Ss. Bezek.

Sayfa 67

Sayfa 68