KRE YAYINLARI / 106.

Kitap
FELSEFE SYLELER 2
Kant Sonras
Metafizik zerine Konumalar
Aliye Kovanlkaya
Enver Orman
Uur Ekren
Kasm Kkalp
Kaan H. kten
Ali Utku
Ali Osman Gndoan
Yaylagl Ceran
zkan Gzel
Nami Baer
Kre Yaynlar, 2012
Hazrlayan Erdal Ylmaz
Yayna Hazrlk zgr Oral
Birinci Basm Temmuz 2012

kinci Basm Aralk 2012

ISBN 978-605-5383-21-3

TC Kltr ve Turizm Bakanl

Sertifika no: 15813
Tasarm/Kapak Salih Pulcu
Bask/Cilt Denizat Ofset
Sertifika No: 15351
100 Yl Mah. Matbaaclar Sitesi
2. Cad. No: 202/A Baclar stanbul
Tel: 0212. 325 71 25

KRE YAYINLARI
Vefa Cad. No: 48 Kat: 3
Vefa/stanbul
Tel 0212. 520 66 41-42
Faks 0212. 520 74 00
kure@kureyayinlari.com
www.kureyayinlari.com

SUNU

Felsefe, kk metafizik, gvdesi fizik, dallar dier bilimler olan bir aaca benzer der Descartes. Aslnda
bu analojinin felsefe tarihi boyunca metafiziin felsefenin dier alanlaryla ilikisini hakkyla ifade ettiini
syleyebiliriz. Her ne kadar mahiyeti, kapsam, problemleri ve bunlara cevaplar hususunda zerinde pek
az mutabakata varlsa da metafiziin bir kk/zemin
olarak kabul edildiini iddia etmek fazla genelletirilmi bir yarg olmasa gerek.
Kant Sonras Metafizik zerine Konumalar balkl bu
kitap, felsef meselelerin zeminini tekil eden, tarihin
belli bir dnemine kadar felsefenin gz bebei ve kraliesi olarak grlen metafiziin, Bat felsefe geleneinde Kant ve sonrasnda geirdii serencamn on bir
filozofa odaklanarak inceliyor. Metafizie dair konumalarn Kant ve sonras ile snrlandrlmasnn en temel sebebi olarak, metafiziin, Kanttan nceki felsef
aratrmalarda genelde Descartesn analojisindeki roln icra ederken, Kant ile balayan srete metafizik algsndaki kkl farkllklar gsterilebilir. Metafizii bir bilim haline getirmek arzusundaki Kant, kendisine kadar metafizik aratrmann kapsamnda kabul edilen ve onun en nemli meselelerini ieren baz alanlar (o, bunlar rasyonel teoloji, rasyonel kozmoloji ve
rasyonel psikoloji olarak ifade eder), bunlar bilmenin
imknsz olduunu ileri srerek metafiziin dna 5

kartr. Kantn metafizii bir bilim olarak tesis edebilmek uruna onun kapsam ve problemleri noktasnda
yapt snrlayc almalar, kendisinden sonra gelen
filozoflarn hesaplamas gereken baz soru(n) alanlarn da belirlemitir. Artk Bat felsefe gelenei asndan metafizik problemlere dair farkl cevaplarn birbiriyle mcadelesinden ziyade, metafizik aratrmann
bizzat kendisine ynelik bir tartmadan sz etmek gerekmektedir. Bu balamdaki en temel sorulardan biri,
Kantn belirttii gibi bir snrlandrma yapacak olan akln neden snrn tesini de bilemediidir. Snr izen
ayn zamanda snrn her iki tarafn da bildii iin tam
da o snr izmiyor mu? Kant sonrasnda akla veya farkl bir yetiye snrn tesini bilme grevi verenler olduu
gibi, Kantn metafizik iin izdii alan daha da daraltanlar, hatta tamamen ortadan kaldranlar da olmutur.
Bilim ve Sanat Vakf Medeniyet Aratrmalar Merkezi tarafndan Mays 2009-Haziran 2011 tarihleri arasnda Kant Sonras Metafizik Tartmalar adyla on
oturum eklinde gerekletirilen toplant serisinin temel amacn, hem Kant zelinde hem de sonrasnda
felsef aratrmalarda metafiziin nasl bir konuma sahip olduunu tartmak oluturmutur. Bu sebeple toplantlarda ak veya rtk olarak srarla u sorularn cevaplar aranmaya alld: Her bir filozof kendi felsefesi dhilinde metafizii nasl konumlandrmtr? Felsefelerinde metafizii eletiren filozoflar, onu tamamen
ret mi etmilerdir, yoksa mahiyeti, kapsam ve amacna baz mdahalelerde bulunarak onu yeniden mi konumlandrmlardr? Eer yeniden konumlandrma sz
konusu ise metafiziin felsefenin dier alanlar ile ilikisi nasl salanmtr? Bu bakmdan filozoflarn kendisinden nceki filozoflarla metafizik dnce asndan srekliliklerini salayan veya farkllklarn ortaya
koyan hareket noktalar nelerdir?
6

KANT SONRASI METAFZK ZERNE KONUMALAR

Bu sorularn ynlendirdii tartmalarn kitap haline

dnm, felsefeye gnl vermi bir grup insann istikrarl almalaryla mmkn olmutur. Bu toplant
serisi iin yukarda belirttiimiz gerekelerle Kant ve
sonrasnda metafizik zerine yaplan tartmalar byk oranda belirlemi ve kendisinden nceki filozoflarn tartmalarna farkl almlar getirmi on bir filozof
(Kant, Hegel, Brentano, Meinong, Husserl, Heidegger,
Bergson, Wittgenstein, Levinas, Whitehead, Derrida)
seildi. Bu say daha da artrlabilirdi, ancak bu filozoflarn metafizik etrafndaki tartmalar yeterince rneklemesi ve Trkiyede younlukla zerinde allan filozoflar olmalar tercih sebepleri olarak gsterilebilir.
Toplant serisinin gayesi, sz konusu filozoflarn metafizii kendi sistemleri iinde nasl konumlandrdklarn belirlemek olduundan, ncelikle filozofun dncesinin ana hatlaryla ortaya kmasna ve bu erevede metafizik ile nasl bir iliki kurduunun aikr klnmasna alld.
Toplantlar, tartlacak filozofun, konumac tarafndan
tespit edilen metafizik ile ilgili metinlerini okuyan snrl
saydaki davetlinin itirakiyle gerekletirildi ve konumaclar, katlmclar tarafndan okunmu olan metinler
erevesinde filozofun zelde metafizie dair grleri
etrafnda dncelerini paylat ve ardndan katlmclarn sorularyla tartmalar daha da zengin bir hale geldi. Kitapta soru ve yorum sahiplerinin isimlerine yer verilmese de toplantnn seyrini ekillendiren btn soru
ve yorumlarn metne dhil edilmesi konusunda hassasiyet gsterildi. Toplant zmlerinin yayn aamasnda da konumaclar, kendi metinlerinde gerekli grdkleri dzeltme ve eklemelerde bulunarak elinizdeki metnin ortaya kmasna byk katk saladlar. Bu vesileyle davetimize icabet ederek bu toplant serisinin gereklemesinde en nemli paya sahip olan, toplant zmSUNU

lerini okuyarak dzeltme zahmetinde bulunan ve bu konudaki takibimi hogryle karlayan Aliye Kovanlkaya, Enver Orman, Uur Ekren, Kasm Kkalp, Kaan H.
kten, Ali Osman Gndoan, Ali Utku, zkan Gzel,
Yaylagl Ceran ve Nami Baere mteekkirim.
Hi phe yok ki bu alma, toplantlarn verimli bir
tartma zeminine dnmesini salayan ve toplantlara srarla devam eden dostlar sayesinde hayata geti. zellikle M. Cneyt Kaya, shak Arslan, Yaylagl Ceran, Cahit enel, Eyp Szgn, Selami alkan, Mehmet Ali alkan, Kbra enel, Hatice Umut, Hmeyra
Karagzolu, Abdullah Yormaz ve Selim Deirmencinin
kymetli katklar olmasayd bu toplantlar baarl bir
ekilde gerekletirmek mmkn olmazd. Deerli fikirleri ve bu sreteki can u gnlden yardmlarndan dolay kendilerine teekkr borluyuz. Bilhassa metinlerin konuma dilini yaz diline yaknlatrmadaki katklarndan dolay Hatice Umut, Yaylagl Ceran, Cahid enel ve Emine Canlya medyn- kranm. Son olarak,
bu toplant serisinde ortaya konan gr ve tartmalarn, daha geni bir evrenin bilgi ve deerlendirmesine
sunulmas iin yayna dntrlmesi konusundaki srarlar dolaysyla bu kitap bir anlamda varln Sami
Erdem ve M. Cneyt Kayaya borludur; kendilerine mteekkirim. Nihayet kitabn yayn iin destek ve ilgilerini esirgemeyen Kre Yaynlar ynetici ve alanlar ile
kitabn grsel tasarmn stlenen Salih Pulcuya en iten kranlarm sunuyorum.
almann felsefe yolcularna faydal olmas mit ve
temennisiyle...
Erdal Ylmaz
Mays 2012
Kathane

KANT SONRASI METAFZK ZERNE KONUMALAR

NDEKLER
Kantn Metafizik Eletirisi 11
Aliye Kovanlkaya
Alman dealizmi ve Hegel 47
Enver Orman
Fenomenoloji ve Analitik Felsefenin Kaynaklar:
Brentano ve Meinong 91
Uur Ekren
Edmund Husserl ve Fenomenoloji 133
Kasm Kkalp
Heidegger ve Metafizik 177
Kaan H. kten
Ludwing Wittgenstein: ki Kere Felsefe 205
Ali Utku
Bergson: Metafizie Yeniden Dn 265
Ali Osman Gndoan
Whitehead: Bir Yntem Olarak Metafizik Nedir? 301
Yaylagl Ceran
Levinas: te/ki Metafiziktir 345
zkan Gzel
Derrida: Husserl Fenomenolojisiyle
Heidegger Ontolojisinden Farkl Bir Metafizik(ten)
k 375
Nami Baer

Dizin 419

Kantn Metafizik Eletirisi

Aliye Kovanlkaya*

Benden soru etrafnda bir sunu talep edilmiti: Kant

kendisinden nceki metafizik dnceyi kritik etmeye sevk
eden amiller nelerdir? Kantn metafizik eletirisi ve metafizii kendi felsefesi iinde konumlandr nasldr? Kantn
metafizik eletirisi ve tasavvuru Kant sonras felsefeye nasl
yn vermitir, ne tr alanlar amtr?
Her soruya nce ksa ksa c evap vereceim; sonra da vakit
kald kadaryla bu cevaplarn Kantn metinlerinden hareketle nasl temellendirileceini anlatmaya alacam. Ama
ikinci blmde artk sorular birbirinden ayrt etmeden ele
alacam.
imdi ilk soruyu ele alalm. Kant kendinden nceki dnceyi kritik etmeye sevk eden amiller nelerdir? lk nce Kant
adna vurgulamak istediim ey eletirinin neyin eletirisi
olduudur. Kant bunu Saf Akln Eletirisine yazd nsz* Yrd. Do. Dr., Galatasaray niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe
Blm.
28 Mays 2009da gerekletirilen bu oturumdaki tartmalara Immanuel Kantn u almalar esas tekil etmitir: I. Kant, Saf Akln
Eletirisinin birinci ve ikinci baskya nszleri ile Giri ksmlar,
Kant iinde, ev. ve der. Nejat Bozkurt, Say Yaynlar, stanbul 2008; I.
Kant, Prolegomena, ev. oana Kuuradi, Yusuf rnek, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara 2002.
ALYE KOVANLIKAYA

11

Alman dealizmi ve Hegel

Enver Orman*

Sunumumda Alman idealizmi ve zellikle Hegeli anlatacam, ama ncelikle genel olarak idealizmden, Platoncu klasik idealizmden ve kavram realizminden bahsedeceim.
Sonra Hegeli nceleyen transandental idealizm dediimiz
Kantn idealizminden, Fichtenin znel idealizminden ve
Schellingin nesnel idealizmden Hegelin mutlak idealizmine geleceim. Hegeli anlamak iin bunun gerekli olduunu dnyorum. Hegel kendi felsefesini mutlak idealizm
diye tanmlyor ve konuma bunun ne anlama geldii zerine younlaacak, ama genel olarak idealizme deinmek bu
adan nemli.
Biraz nce arkadalarla felsefenin ilk olarak antik Yunanda
kmasnn nedenleri zerine konuuyorduk. Felsefe nedir
ya da neden antik Yunanda bu kadar filozof kt? Bu sorular
dikkate deer. Aslnda antik Yunan Alman idealizminin d* Do Dr., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm.
12 Kasm 2009da gerekletirilen bu oturumdaki tartmalara Enver Ormann u almalar esas tekil etmitir: Enver Orman, Hegel
Felsefesinde Balang Sorunu, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Aratrmalar Dergisi, sy. 7 (2005); Enver Orman, Hegelci Diyalektikte Birey ve Bakas, Kutadgubilig, sy. 9 (2006); Enver Orman, Sonsuzluk Kavram Balamnda Hegelci Mutlak dealizm, Kutadgubilig, sy.
11 (2007).
ENVER ORMAN

47

Edmund Husserl ve
Fenomenoloji
Kasm Kkalp*

Bugn, benim 20. yzyln klasik felsefe ya da modern felsefe anlamyla filozof nitelemesini gerek anlamda hak ettiini dndm ve gerekten de byk ve ada felsefeler zerinde son derece belirleyici olmu bir felsefe kurmu olan bir dnr hakknda konumaya alacam:
Edmund Husserl.
Husserl bu toplant dizisinin zannediyorum nemli bir sacayan oluturmaktadr. Gerek kendinden nceki felsefeyi
almlamas ve modern felsefe formasyonuyla ve ona ynelik deerlendirmeleriyle, gerek klasik felsefe anlayn derinlemesine analizleriyle gerekse kendinden sonraki felsefeler zerine, ada felsefe zerine yapm olduu derin etkiler itibariyle Husserl ok nemli bir urak noktasdr. Nedir Husserli bir ekilde nemli klan diye sorduumuzda,
* Do. Dr., Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Felsefe Tarihi Anabilim Dal.
11 Mart 2010da gerekletirilen bu oturumdaki tartmalara Edmund
Husserlin ve Kasm Kkalpin u almalar esas tekil etmitir: E.
Husserl, Avrupa nsanlnn Krizi ve Felsefe, ev. Aya Sabuncuolu,
nay Szer, AFA Yaynlar, stanbul 1994; E. Husserl, Kesin Bilim Olarak Felsefe, Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara 2002; E. Husserl, Fenomenoloji zerine Be Ders, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara
2004; K. Kkalp, Husserl, Say Yaynlar, stanbul 2007, (zellikle Fenomenoloji balkl metin)
KASIM KKALP

133

Ludwing Wittgenstein:
ki Kere Felsefe
Ali Utku*

ncelikle Bilim ve Sanat Vakf ve deerli mensuplarna almalarma gsterdikleri ilgiden dolay teekkr ediyorum. Kendi odasnda, bir anlamda tecrit olmu bir halde
felsef meseleler zerine alan ve reten bir akademisyen
iin, eserlerinin birileri tarafndan okunmas, takdir edilmesi ya da eletirilmesi byk bir mutluluk. Burada bulunmaktan memnuniyet duymaktaym ve davetiniz iin
teekkr ediyorum.
Bilindii zere Wittgenstein aslen Avusturyal, ancak felsefe tarihine Anglo-Sakson gelenei ierisinden dhil olmu
ve youn bir ekilde dille, dil felsefesi ile ilgilenmi bir filozoftur. Burada genel felsefe tarihi ile ilgili bir tespit yapmann gerekli olduu kanaatindeyim. yle ki, yirminci yzyl,
felsefenin dilsel ya da dilbilimsel dn olarak da adlandrlan bir dnle, felsefeyi ya da felsefenin belli bal sorunlarn dil zerinden tartm ve bir anlamda felsefe yapmann dille, dil sorunlaryla ilgilenmek anlamna geldii bir
* Do. Dr., Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm.
28 Haziran 2010da gerekletirilen bu oturumdaki tartmalara Ludwig Wittgensteinn ve Ali Utkunun u almalar esas tekil etmitir: L. Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, ev. Oru Aruoba, Metis Yaynlar, stanbul 2006; A. Utku, Ludwig Wittgenstein: Erken
Dneminde Dilin Snrlar ve Felsefe, Dou Bat Yaynlar, Ankara 2009.
AL UTKU

205

Levinas: te/ki Metafiziktir

zkan Gzel*

ncelikle metafizik Levinasta nereye oturuyor, buna bakmamz gerekir. Post-yapsalc dnrler, genellikle metafizie ok olumsuz bir anlam yklemekte, metafiziin almas, eer bu mmkn deilse metafiziin andrlmas gerektiinden bahsetmektedirler. Yine bu balamda metafiziin
sonu gibi bir eyden sz edilir. Keza, metafizik iin bir tr
kapanmdan sz edilir ve Bat felsefesinin geldii aamada
metafizik sanki hitama ermi, devrini tamamlam, defteri kapanm bir yaklam gibi sunulur. Arkhe, tz, z, ilke, temel gibi kavramlarn hayatiyet verdii metafizik dnce itiraz konusu yaplr, eletiriye, yap-bozuma uratlr. Szgelimi post-yapsalc nl bir dnr olan Derridada metafizik terimi, btnyle olumsuz ya da pejoratif bir anlama
* Yrd. Do. Dr., stanbul Medeniyet niversitesi Edebiyat Fakltesi
Felsefe Blm.
2 Nisan 2011de gerekletirilen bu oturumdaki tartmalara Emmanuel Levinasn u almalar esas tekil etmitir: Emmanuel Levinas,
Varolansz Varolu, ev. E. Gkyaran,Sonsuza Tanklk iinde, ed.
Z. Direk, E. Gkyaran, Metis Yaynlar, stanbul 2003, s. 50-57; Emmanuel Levinas, Varlkbilim Temel midir?, ev. E. Gkyaran, Sonsuza Tanklk iinde, s. 76-86; Emmanuel Levinas, Aknlk ve Ykseklik,ev. H. Ycefer, Z. Direk, Sonsuza Tanklk iinde, s. 115-128; Emmanuel Levinas, Bakann zi, ev. E. Gkyaran, Sonsuza Tanklk
iinde, s. 129-146; Emmanuel Levinas, Tanr ve Felsefe, ev. . Gzel, Z. Direk, Sonsuza Tanklk iinde, s. 163-190.
ZKAN GZEL

345

Derrida:
Husserl Fenomenolojisiyle
Heidegger Ontolojisinden
Farkl Bir Metafizik(ten)
k
Nami Baer*

Deiik alanlarda ok sayda metin reten Derrida, yazdklarnn arasnda tamamlam olduu tek kitabn 1974 tarihli Glas (birisi ldnde alnan an-sal verme) olduunu
sylemi, ama Glas dhil hepsinde de bakalarnn metinlerini incelemitir. Kendisinin zerine ngiliz aratrmac Geoffrey Benningtonun yazd Derrida incelemesine bile, Saint Augustineden metinler eklemi, bir yerde konuyu datmtr. Datma onun felsefesinde ok nemi bir kavramdr.
Datma, Franszcasyla la dissmination, Derrrida iin
olumlu bir yntemdir. Anlam okluundan baka bir zelliktir. Dilin toparlama, bir araya getirmeden ok anlamlarn
ikiliinde hibir zaman kapanmayacak bir dzene, bir zin* Do. Dr., Galatasaray niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm.
4 Haziran 2011de gerekletirilen bu oturumdaki tartmalara Jacques Derridann u almas esas tekil etmitir: Jacques Derrida, Margins of Philosophy, ev. Alan Bass, The Harvester Press, 1982.
NAM BEER

375