Sinan MEYDAN

BABAKAN TAYYP ERDOANIN

TARH TEZLERNE

El-Cevap

nklap Kitabevi

Sinan Meydan - El-Cevap

Editr:
Yayma hazrlayan:
Kapak tasarm:
Sayfa tasarm:
ISBN:
1.Basm:
Sertifika No:
Bask ve Cilt:

20 13

Ahmet Bozkurt
Burcu Bilir
Berrak Hmmet
Derya Balc
9789751033871
stanbul, 2013
10614
nklp Kitabevi

NKILP Kitabevi Yayn Sanayi ve Ticaret A.. obaneme Mah.

Sanayi Cad. Altay Sk. No. 8 34196 Yenibosna / stanbul
Tel: (0212) 496 11 11 (Pbx)
Faks : (0212)496 11 12

posta@inkilap.com
www.inkilap.com

Bu kitabn her trl yayn haklar Fikir ve

Sanat Eserleri Yasas gereince nklp
Kitabevi'ne aittir. Tm haklar sakldr. Tantm
iin yaplacak ksa alntlar dnda, yayncnn
izni alnmakszn, hibir ekilde kopyalanamaz,
oaltlamaz, yaymlanamaz ve datlamaz.

Sinan Meydan 1975 ylnda Artvin'de dodu. lk ve orta renimini

Artvin avat'ta, yksekrenimini stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Tarih blmnde tamamlad. "Atatrk, n Trk Tarihi ve
Yakn Tarih" almalarna devam etmekte ve Btn Dnya dergisinde
yazmaktadr.

Yaymlanm eserleri unlardr:

Atatrk ve Kayp Kta Mu, stanbul, 2005.
Son Truvallar, "Truvallar, Trkler ve Atatrk", stanbul, 2005.
"Atatrk' Doru Anlamak in" Nutuk'un Deifresi, stanbul, 2006.
Sar Lacivert Kurtulu, "Kurtulu Sava'nda Fenerbahe ve Atatrk", stanbul, 2006.
"Atatrk ve Kayp Kta Mu2", Kken, stanbul, 2008.
Atatrk ile Allah Arasnda, "Bir mrn teki Hikyesi", stanbul, 2009.
Atatrk'n Gizli Kurtulu Planlar, "Parola Nuh", stanbul, 2009.
Sar Paam, "Mustafa Kemal, ttihatlar ve II. Abdlhamit", stanbul, 2010.
Atatrk ve Trklerin Sakl Tarihi, "Trk Tarih Tezi'nden Trkslam Sentezi'ne",
stanbul, 2010.
10. Cumhuriyet Tarihi Yalanlar, (1. kitap), stanbul, 2010.
11. Cumhuriyet Tarihi Yalanlar, (2. kitap), stanbul, 2011.
12. Akl Kemal, "Atatrk'n Akll Projeleri", (1 .cilt), stanbul, 201 2.
13. Akl Kemal, "Atatrk'n Akll Projeleri", (2.cilt), stanbul, 2012.
14. Akl Kemal, "Atatrk'n Akll Projeleri", (3.cilt), stanbul, 2012.
15. Akl Kemal, "Atatrk'n Akll Projeleri", (4.cilt), stanbul, 2013.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

www.sinanmeydan.com.tr

Sevgili kzm dil Maya Meydana...

lim adam ilim namusundan, fikir namusundan, bedeli ne olursa

olsun taviz vermeyen insandr. Ben bir siyasetiyim, eer biz bile kal
kp da bilime ters bir eyi istiyorsak ilim adamnn unu sylemesi en
nemli grevidir: yle deil byledir, demesi lazm. El pene divan
durup, ferman buyurdunuz efendim, dememesi gerekir.
Babakan R. Tayyip Erdoan 25 Austos 2013
Avrupallarm ok az bilgi sahibi olduklar Trkiye ve gemii
hakknda karar vermeleri yeteri kadar rktcdr. Ancak daha da
korkuncu R. Tayyip Erdoann kendi tarihini ok az bilmesidir. (...)
Prof. Dr. lber Ortayl Sddeutsche Zeitung (Hrriyet, 21 Haziran
2013)
... Babakann tarih bilgisi varsa, genel bakanl brakrm...
Kemal Kldarolu, Nisan 2013, CHP grup konumas "...
Kldarolu, biz tarihi ok ama ok iyi biliriz. Biz tarihi Gk trk
antlarndan Tonyukuk antlarna, Malazgirtten Mohaa ka dar,
stanbulun fethinden aldrana kadar, anakkaleden Kurtulu
Savana ok ama ok iyi biliriz. stelik biz Sayn Kldarolunun
bilmedii, bir trl de renemedii Cumhuriyet tarihini de CHP ta
rihini de ok ama ok iyi biliriz. O kadar iyi biliriz ki bu krsden de
baka krslerden de belgeleriyle, kaynaklaryla, bavuru eserleriyle
Dersim, CHP, demokrasi hakknda Kltdaroluna defalarca tarih
dersi verdik. (...) Bu partinin genel bakan bizi tarih bilmemekle it
ham ediyor. Biz tarihi biliriz, iyi bilmekle kalmaz, o tarihten ibret de
alrz. Bununla da kalmaz istikbali, atiyi o tarihin zerine ina ederiz
ve yle yayoruz...
R. Tayyip Erdoan, 16 Nisan 2013, AKP grup konumas "...
Tutturmular laiklik elden gidiyor diye. Yahu millet istedikten sonra
laiklik tabii elden gidecek. Hem laik hem Mslman olunmaz. Ya
Mslman olacaksn ya laik. kisi bir arada olunca ters mknats
lanma yapar. Mmkn deil, ikisi bir arada olamaz...
R. Tayyip Erdoan, 1994
Trkiye slamn ekirdek devleti olmak iin gerekli tarihe, nfu sa,
orta dzey bir ekonomik gelimilie, ulusal birlie, askeri yetenek ve
gelenee sahiptir. Gelgelelim Atatrkn Trkiyeyi net bir ekil de laik
bir toplum olarak tanmlamas, Trk Cumhuriyetinin bu rol Osmanl
mparatorluundan devralmasn nlemitir. Trkiye anaya sadaki
laiklik ilkesine ballndan tr OCnin kurucu yesi bile
olamamtr. Trkiye kendisini laik bir lke olarak tanmlad srece
slamn liderliine soyunma olasl yoktur. (...) Atatrkn miras n,
Rusyann Leninin mirasn reddediinden daha eksiksiz bir ekil de
reddetmek zorunda kalacaktr. (...) Byle bir hamle ayn zamanda
Atatrk kalibresinde bir lideri, (...) gerekli siyasal ve dinsel meruluu
kendisinde toplam olan bir lideri gerektirir.
S. P. Huntington Medeniyetler atmas, 1996, s. 263264

NDEKLER:
nsz 19

BLM EMPERYALZM, TARHLE YZLEMEK VE AKP Amerikan karlarna

Uygun Tarih Yazm 25

i Boaltlan, arptlan ve Gizlenen Atatrk 29

Yeil Kuak Projesine Uygun Yeil Tarih Projesi 33

Emperyalizmin Atatrk Dmanl 41
Huntington: Atatrkn Mirasn Reddedin. 43
Bir ABD ve AB Projesi: Resmi Tarihle Yzleip Atatrkten Kurtulmak

50

Hangi Resmi deoloji, Hangi Resmi Tarih 76

Atatrk Kurumlarnn levsizletirilmesi 83

2.BLM BABAKAN R. TAYYP ERDOANIN TARH TEZLER NE CEVAP TEZ: 1

CHP, NN CAMLER KAPATTI, SATTI, AHIR, YATAKHANE, DEPO, PART MERKEZ,
MZE YAPTI! . 215
CEVAP: 1
Tarihi Camiler Ahr Yaplm! 217
CHP Cami Dmandr Tezinin Kayna: M. evket Evgi 220
Cami Fetiizmi: Ama badet mi. Gsteri mi? 223
Cumhuriyer'in Cami Politikas: htiya Kadar Cami 224
smet nn Baz Camileri Depo Yapt, Kapsna Kilit Vurdu 227
nn'nn Ei Mevhibe Hanmm Cami Sevgisi 230
Osmanl da Camileri Yatakhane, Hastane, Kla Yapmt 231
CHP Dneminde Tamir Edilen Camiler 234
Meclis Zabtlarna Gre Tamir Edilen Camiler 234
Babakanlk Cumhuriyet Arivine Gre Tamir Edilen Camiler 244
1941 Ylnda 66 Cami Tamir Edilmitir 249
Camilerin stismarn Atatrk ve nn nlemitir 255
Bugn Camiler Aksa ve Ezan Sesleri Hl Yanklanyorsa 258

R. TAYYP ERDOAN: KKLER VE DEOLOJ 95

Erdoana Gre Laiklik 99
Erdoana Gre Cumhuriyet 114
Erdoana Gre Ulus Devlet, Millet, Milliyetilik 116
Erdoana Gre Atatrk 123
R. TAYYP ERDOANIN TARH HOCALARI 141
stat Necip Fazldan Akil Mustafa Armaana 141

NECP FAZIL KISAKREK 141

Eitim, renim Hayat 142

CHPli Necip Fazl 143

Necip Fazln Hidayeti (!) 146
DPli Necip Fazl 150

147.000 Lirann Srr 155

Kar Devrimin Kara Kutusu Necip Fazl Necip Fazl, Siyasal slam ve ABD 160

BDAC ve PKK zerindeki Necip Fazl Etkisi 161

R. Tayyip Erdoan zerindeki Necip Fazl Etkisi 165

Necip Fazln Tarihilii 171

Fesli Tarihi Kadir Msrolu 178
Rza Nurun ifresi 179
Akil Tarihi Mustafa Armaan 183

MENDERES DE TARHLE YZI.EMT 195

R. Tayyip Erdoann Unuttuu Gerek:

Menderesin Yktrd Camiler 261
Menderesin Yktrd Karaky Camii 269
AKPnin Satt Camiler, Ykt Kuran Kurslar 271
AKPnin Yapt Camiler, At Kuran Kurslar 277
AKPnin At Kiliseler 280
Kilisenin ifresi: Medeniyetler ttifak ve Diyalogculuk 282
Minarelere an Taklacakt 288
TEZ: 2
TRKE EZAN ZULMDR! 289
CUMHURYET KURANLARIN KURAN KLTR TEZ: 3
DERSM SYAN ETMED BAHANEYLE OPERASYON YAPILDI! SEYT RIZA SYANCI DEL
DN MAZLUMUDUR!
CHP DERSM'DE KATLAM YAPTI!
DERSM KATLAMININ MMAR NNDR! ... 397
CEVAP: 3
Dersim zrnn Belgeleri 401
Kendi Kendini rtmek 402
Dersim Harekt'nda lenlerin Says 403
Genelkurmay Kayna 404
Ordu Mfettilii Raporu 405
Nfus statistikleri 405
R. Tayyip Erdoann Dersim Belgesi pheli 407
Necip Fazln Dersim Masallar 411
Necip Fazln Dersim Masallarnn Kayna:
Nuri Dersimi ve . Sabri alayangil 414
Seyit Rzamn apkasn Smrmek ,.418
Devlet Elinden Geleni Yapt 421
15.000 Silah 422
Tuncelide Airet Vaheti 423
Tuncelide Aclar Yaand 425
Dersim Harektnda Zehirli Gaz Masal 427
Tuncelide Katliam Olmu Dnyann Haberi Yok 434
Dnyann Gzleri nnde 439
Dersim syan Etmemitir ddias 440
Dersimin syan Tarihesi 440
Dersimin lk Provas Kogiri 448
Dersimin kinci Provas: Ar 453
Dersim Raporlar 459
Dersim Airetlerini kna abalar 462
Dersim 19301931 ve Fevzi akmak 455
Atatrk ve Tuncelide Islahat 467
Atatrkn Hayal Ettii Dou 472
Dersim syan ve Harekt (1937) 477
Bakanlar Kurulu Karar 479
Dersim syan ve Harekt (1938) 4g2
Seyit Rza Masal ve Gerekler 4g3
Dnya Savanda Seyit Rza 4g4
Seyit Rzann zellikleri 4g^
Seyit Rzay kna abalan 492
Dersim Generali Seyit Rza 496

Seyit Rza Yakalannca 500

Dersim Harektnda Atatrk ve nn Etkisi 501
Atatrk Etkisi 502
nn Etkisi 508
DP ve Dersim Harekt 514
Babakan R. Tayyip Erdoan ile smet nn Yzleiyor 516
Tunceli Halk Yllarca CHPye Oy Verdi 522
te Dersim Ezberini Bozan 10 Belge Babakan Erdoann Grmedii Dersim Belgeleri
523
Bu Dersim Gerekleri Asla Unutulmamal 534
TEZ: 4
AL ETNKAYA KAHRAMAN DELDR!
AL ETNKAYA YZ KAPKARA BR KATLDR!
AL ETNKAYA SKLPL ATIF HOCAYI DZMECE MAHKEMEYLE DAM ETT!
SKLPL ATIF HOCA APKADAN DOLAYI DAM EDLD? ... 537
CEVAP: 4
Ali etinkayann Torunu Osman Pakstn Cevab 538
Kl Alinin Olu Altemur Kln Cevab 540
KAHRAMAN AL ETNKAYA Balkan Dalarndan Irak Cephesine 542
Kurtulu Savann Ayvalk Kahraman 546
stenmeyen Milliyeti 559
CHPli Ali etinkaya 560
Babakan Erdoann Ali etinkaya Kartlnn Nedenleri 563
SKLPL ATIF HOCA MASALI VE GEREKLER 565
Ktaya Nam Salm skilipli Atf Hoca 566
skilipli Atf Hocann Hocal 568
skilipli Atfn Sicili 574
Kurtulu Savanda skilipli Atf Hoca 576
Teali slam Cemiyeti 576
skilipli Atfn haneti 580
Cemiyeti Miiderrisinin Bildirisi (Eyll 1919) 581
Teali slam Cemiyetinin Birinci Bildirisi (Austos 1920) 583
Teali slam Cemiyeti'nin kinci Bildirisi (Austos 1920) 587
hanet Bildirisi = Bir Hain 588
skilipli Atf m Yol Arkada eyhlislam Mustafa Sabri 592
Dini Siyasete Alet Etmek Sutur 595
apka Kanunu ve apka Kkrtclar 597
apka Kanunu Yalan ve Gerekler 600
skilipli Atf Hoca Giresun stiklal Mahkemesinde 602
Necip Fazln Duygu Smrs (Birinci Perde) 603
skilipli Atf Hoca Ankara stiklal Mahkemesinde 605
Necip Fazln Duygu Smrs (kinci Perde) 611
Necip Fazln Bir Yalan Daha 613
Karar: Atf Hoca Vatan Hainidir 614
Susuz Hocalar Beraat Etmitir 616
nce dam Edelim, ahitleri Sonra Dinleriz (!) 618
apka Takmad in dam Edildiler Masal 620
TEZ: 5
TRKYEY DEMR ALARLA CHP DEL AKP RD! BAYINDIRLIK BAKANI AL
ETNKAYA BOAZ KPRSNE KARI IKTI! ... 623
CEVAP: 5

Demiryolu ve Emperyalizm 624

Osmanlnn Demiryollar: Emperyalist Demir Aa 625
ngilizlere Verilen zmirAydn Demiryolu mtiyaz 625
Almanlara Verilen Anadolu Demiryolu mtiyaz 627
Almanlara Verilen Badat Demiryolu mtiyaz 628
Rusyann Basks Nedeniyle Yaplamayan Demiryollar 630
Emperyalizmin Ray 630
Cumhuriyetin Demiryollar: Milli Demir A 633
Ray Yar: Atatrk: 3186, Erdoan 1085 635
Cumhuriyetin Demir A Mucizesi 638
Demiryolu Politikasnn Terk Edilii 640
Nuri Demira, Ali etinkaya ve smet nn 643
Nuri Demira, smet nn likisi Uak Sanayi Tartmas 648
Uak Fabrikalarnn Kapatl 650
Hayali Bayndrlk Bakan 651
Babakan Erdoann Nuri Demira Sevgisinin Nedenleri TEZ: 6
ATATRKN ANTROPOLOJ ALIMALARI IRKIDIR! ... 655
CEVAP: 6
Bat Merkezci Anlaya Bakaldran Adam: Atatrk 656
Trk Antropoloji Enstits 658
Trk Antropologlar 664
Antropoloji Yaynlar 666
ki Kymetli Vesika 667
Atatrkn Antropoloji almalar Bilimseldir 669
Dnyann En Byk Antropoloji Anketi Olur mu yle ey Ya? 672
Atatrkn Antropoloji almalar Irkla Kardr 676
Bir Rportajn Dndrdkleri 687
TEZ: 7
SMET NN DNSEL ERKL KTAPLARI YASAKLATTI! ... 691
CEVAP: 7
Erdoan Hakl: nn O Kitaplar Yasaklatmt 691
Namaza ve Mevlide Hakaret Eden Kitaplar 692
Mesele Din Deil Dil 698
Yasaklanan Kitaplar 699
nn Dneminde Yaymlanan Din Kitaplar 702
Namaz Hocas ve Namaz Sureleri 703
Yeni lmihal 704
Yeni Hutbelerim 705
Hutbe Hocas 707
Atatrkn Cuma Hutbeleri 708
TEZ: 8
CHP IK VEYSEL' SVAS'A SOKMADI!
CHP'YE GRE SAZ GERC BR MZK ALETDR!
CHP DNEMNDE HALK MZ YASAKLANDI!... 711
Halkn Saltanatm Kurmak 711
YIL 1931: IK VEYSEL SVAS'TA 714
Atatrk'e At 718
Sivas Halk airleri Bayram 719
Halkevlerindeki ve Ky Enstitlerindeki Sazlar 721
Ky Enstitleri Saz Dersi retmeni k Veysel 725
Bir Cumhuriyet ve Atatrk Sevdals k Veysel 727

Menderes'in Seim Dalgas 732

k Veysel'den Size Ekmek kmaz 734
Takkeli k Veysel 735
ATATRKN MZK DEVRM 739
Ulusal Trk Mzii Yaratmak 743
Trk Halk Mzii almalar 748
Alaturka Musikinin Yasaklanmas 752
DER TEZLER smet nn Dneminde Gaz, Ekmek vb. Karneyle Datlrd!. . 759
be anak mlek Marmaray Drt Yl Geciktirdi! 761
Kanuninin mrnn 30 Yl At Srtnda Geti! 762
EK ILGIN DEL ALINTI PROJE 765
Sokullu Mehmet Paann lgn Projesi 766
lgn Proje 1990 Ylnda Bilim ve Teknik Dergisinde 768
lgn Projeyi 1990larda Nusret Avc Aklamt 773
Ecevitin Mega Projesinden Erdoann lgn Projesine 775
Sonu 779
Kaynaka 783

nsz
ncelikle bu kitabn yazar olarak ben, her trl
yoklua ve yok sullua kar nce emperyalizmi,
sonra banazl yenerek Trkiye Cumhuriyetini
kuran Mustafa Kemal Atatrk ve silah arkadalaryla
Kurtulu Sava ve Trk Devrimi ehitlerine ok ey
borlu olduumu dnyorum. Bu nedenle
uzmanlk alanm olan Cumhuriyet tarihi ve Atatrk
konusunda gerekleri yazmaya ve gerekleri
arptanlara, her kim olursa olsun, cevap vermeye
ant itim.
Trk Bamszlk ve Aydnlanma Sava Tarihini
arptanlara, o anl tarihi altn harflerle yazm
Mustafa Kemal Atatrkn ve bir avu dava
arkadann
yapp
ettiklerini
kmseyenlere
bugne kadar yazdm ok sayda kitapla cevap
verdim. Ne zaman tarihi gereklerin altst edildiini
grsem, elimdeki belgeler dorultusunda buna itiraz
ettim.
ok
farkl
kesimlerin
Atatrke
ve
Cumhuriyete ynelik ar ptmalarna kar sesimi
ykselttim:
Tarihilere,
yazarlara,
aydnlara,
gazetecilere, sanatlara ve siyasetilere, her kim
olursa olsun, hangi siyasi grten, hangi partiden
olursa olsun, hibir ayrm yapmadan belgelerle kar
ktm. Tehdit edildim, aalandm, lin edildim, ha
karetlere ve saldrlara maruz kaldm ama asla
ylmadan tarihi gerek leri anlatmaya devam ettim.
Bu gereklerin kimleri rahatsz edeceini, kimlerin
oyununu bozacan hi ama hi dnmedim.
te bu tarih mcadelesi srasnda Babakan R.
Tayyip Erdo ann 20022013 arasnda dile getirdii
tarih tezleri dikkatimi ekti. Bu tarih tezlerinin
neredeyse tamam, benim elimdeki belgelere, bilgilere
ve tarihsel gereklere uygun tarih tezleri deildi.
Herkese ce vap veren Sinan Meydann Babakan

Erdoann dile getirdii tarih tezlerine cevap

vermemesi, bu konuda sessiz kalmas her eyden
nce ahlaki olmazd.
Babakan Erdoann dile getirdii baz tarih tezleri
hakknda za ten daha nce aratrmalar yapm ve
bu aratrmalarmdan elde etti im sonular
Cumhuriyet Tarihi Yalanlar (2 ciltE Atatrk le Allah
Arasnda ve Akl Kemal Atatrk'n Akll Projeleri (4
cilt) adl kitap larmda kamuoyuyla paylamtm.
Yani Babakan Erdoan'n birok tarih tezi hakknda
elimde ok sayda belge ve bilgi vard zaten. Bu belge
ve bilgilere ek olarak yaptm aratrmalar sonunda
yeni belge ve bilgilere de ulatm. Ayrca Babakan
Erdoann daha nce hi ce vap vermediim tarih
tezleri hakknda da aratrmalar yaptm. Sonu ta
Babakan
Erdoann
tarih
tezlerine
cevap
niteliinde yaklak 800 sayfalk bu kaln kitap
ortaya kt.
Babakan Erdoann tarih tezleri ifadesi size
garip gelmi olabilir. Aslnda haklsnz! Babakan
Erdoan bir siyaseti; bir bi lim adam, bir tarihi
deil, dolaysyla Babakan Erdoann tarih tezleri
ifadesi de ok doru bir ifade deil. Ancak ben
Erdoann tarih tezleri derken, aslnda Erdoann
dile getirdii tarih tezlerin den sz ediyorum. Aslnda
Erdoan, Necip Fazl Ksakrek, Kadir Msrolu,
Mustafa Armaan, smail Beiki, Cemil Koak gibi
s lamc, kinci Cumhuriyeti veya liberal
tarihilerin, yazarlarn dile getirdii tarih tezlerini
daha ok Meclis krssnden aklyor. stelik
Babakan Erdoann aklad tarih tezlerinin
belgelerini
ve
bilgilerini
danmanlar
bulup
hazrlyor. Ancak her ne ekilde olursa olsun sonuta
Babakan Erdoan, kendisi de bu tezlere inand
iin olsa gerek, byk bir gurur ve sevinle bu tezleri
dile getiriyor, resmi tarihle yzleiyor!

Aslna baklacak olursa bu kitapta sadece

Babakan Erdoana deil, Erdoan' derinden
etkileyen tarihilere ve Erdoann dan manlarna
da cevap verilmitir.
Kitabn temel tezi, Trkiye Cumhuriyetinin BOP
erevesinde
Yeni
Osmanlya
dntrlme
srecinde, bu dnm gerekleti renlerin
tarihi, zellikle de Cumhuriyet Tarihini yeniden
yazmak istediidir. Alternatif tarih ad altnda
resmi tarihle yzleme sloganyla Trk Bamszlk
ve Aydnlanma Sava Tarihi arptl makta ve
yeniden
kurgulanmaya
allmaktadr.
Yeni
Trkiyeden sz edenler, orduyu, yargy, basn ve
hatta insan tipini bile deitirirken, bu Yeni
Trkiyeye zg yeni bir tarih yazmaktadrlar.
Bunu yapar ken de Trk Bamszlk ve Aydnlanma
Sava Tarihini, o tarihi altn harflerle yazan
Mustafa Kemal Atatrk ve bir avu dava arkadan
tarihten silmenin hesaplarn yapmaktadrlar.
Kitapta sadece Babakan Erdoann tarih tezlerine
cevap ver mekle kalmadm, ayn zamanda Babakan
Erdoan derinden etkile yen Necip Fazl Ksakrek
gibi isimlerin tarihiliklerini masaya yat rp
inceledim. Babakan Erdoandan yllar nce Adnan
Menderesin
Cumhuriyet
tarihiyle
yzlemeye
kalktn; Kurtulu Savan, Trk
Devrimini, Atatrk ve nny ok ar ekilde
eletirdiini ve yeni bir tarih yazmaya altn
belgelerle
ortaya
koydum.
Emperyalizmin,
Atatrkten hemen sonra Trkiyedeki tarih yazmna
mdahale edip kendi karlarna uygun bir tarih
yazdrdn anlattm. BOP, Yeni Osmanlclk,
Diyalogculuk,
Medeniyetler
atmas
ve
Medeniyetler
ttifak
projelerinin
Trkiyede
Cumhuriyet tarihiyle yzlemede nasl etkili
olduunu gstermeye altm. Ayrca 20022013 AKP
iktidar dneminde Trk Bamszlk ve Aydnlanma

Sava Tarihiyle yzleen iktidarn nasl Atatrksz

bir Cumhuriyet tarihi yazmaya altn, bu srete
nasl kahramanlarn hain, hainlerin kahraman ilan
edildii ni belgelerle ortaya koydum.
Bu kitabn en nemli zellii, Babakan Erdoann
tarih tezlerine cevap verirken, Cumhuriyet tarihiyle
ilgili birok tarihi gerei belge lerle gzler nne
sermesidir.
ELCEVAP, Babakanlk Cumhuriyet Arivi, ATAE
Arivi, TBMM Arivi, Babakanlk Osmanl Arivi,
gazete arivleri gibi birok arivden, saysz belgeden,
yzlerce aratrmadan ve andan yararlana rak
yazlmtr.
Kitab yazarken, Babakan Erdoana muhalif biri
olmama kar n, Erdoann Trkiye Cumhuriyetinin
seilmi babakan oldu u gereini asla gz ard
etmeden, sayg erevesinde bir dil ve slup
kullanmaya zen gsterdim. Tarihe bakmz siyasi
grlerimizi do rudan biimlendirir. Bu bakmdan
Ben sadece tarih kitab yazdm, siyasete girmedim!
desem yalan sylemi olurum. Ben tarih okuma
larmla ekillenen siyasi grm dorultusunda
Babakan Erdoan gerektiinde siyasal olarak da
eletirdim haliyle. Ancak btn bu ele tirilerim asla
kiilik haklarna saldr, aalama veya kk
drme maksad tamamaktadr. Maksadm aan,
yanl anlalmalara yol aan satrlarm olmusa,
srlisan etmisem affola!
Kitabn yazmnda gsterdikleri sabrdan ve
verdikleri destekten dolay eim zlem Akko
Meydana, kzm dil Maya Meydana, bu kitabn size
ulamasndaki
katklarndan
dolay
nklp
Kitabevine ve deerli alanlarna ok teekkr
ediyorum.
yi okumalar...
Sinan Meydan Bykekmece / 2013

I.Blm
EMPERYALZM, TARHLE
YZLEMEK
ve Amerikan karlarna Uygun Tarih Yazm
Tarihin bir silah olduunu bilmezdik eskiden!
Birilerinin
siya
si
amalan
iin
tarihi
kullanabileceinin
farknda
deildik!
rnein,
ABDnin iki kutuplu dnyada Rusyaya ve Avrupaya
kar ve tek ku tuplu dnyada BOP iin OsmanlInn
savalyla motive olmu, s lamc Trk genlerine
ihtiya duyabileceini nereden bilebilirdik ki?
nk
tarih
derslerinde
1938den
sonras
anlatlmazd. 1938de Ata trk lm zaman
durmu, tarih bitmi gibiydi bizim iin! Tarihimizin
en yakn dnemleri adeta karanlk a gibiydi.
1071de neler oldu unu bilirdik de 1950de neler
olduunu bilmezdik. 500 yl nce yaa m Fatihi az
ok tanrdk da 60 yl nce yaam Menderesi
tanmaz dk. Sanki birileri 1938den sonrasn
renmemizi istemiyor gibiydi. Tabii o gnlerde
bizlere retilmeyen bu karanlk an, ABDSSCB
etkisindeki iki kutuplu dnya a olduunu, bu
ada Trkiyenin ABDye gbekten baml hale
gelerek ulusal onurunu kaybettii ni de bilmiyorduk!
Sonradan koyduk talar st ste... ABD'nin bizi bir
taraftan Osmanl ve slam gazyla gazlarken, dier
taraftan st tozuyla, ikolatayla, yumurtayla neden
beslediini sonradan anladk! ABDnin, Atatrkn
yzyln banda emperyalizmi dize getirerek
kurduu tam bamsz Trkiye Cumhuriyeti yerine
Anadolu Birleik Devletleri veya Yakndou
Federasyonu adyla bir hilafet devleti kurmay

planladn
anladmzda,
neden
bizlere
fetihislamc bir Osmanl tarihi retildiini de
anlamtk.
Aslnda bu iin temeli 1949 ylna kadar gidiyor.
nk tarih dersleri bata olmak zere Trkiyede,
okullarda hangi derslerin, hangi kitaplarn, ne
ekilde okutulacana kadar eitimle ilgili temel
politika lara karar vericiler arasnda 1949dan
bugne ABDnin ok nemli bir yeri vardr. Nasl
yani? dediinizi duyar gibiyim!
yle ki:
27 Aralk 1949 tarihinde Trkiye ve ABD
hkmetleri Arasnda Eitim Komisyonu Kurulmas
Hakknda Antlama" imzalanmtr.'
Anlamann 1. maddesine gre Trkiyede Birleik
Devletler Eitini Komisyonu" adyla bir eitim
komisyonu kurulacaktr. Komis yonun giderleri
Trkiye'nin ABDye olan borcundan karlanacaktr.
Komisyonun amac, Eitim programnn idaresini
kolaylatrmaktr. Komisyon, drd Trk, drd
Amerikal sekiz yeden oluacak, ba kan da ABD
bykelisi olacaktr. ABDli yeleri ABD dileri
bakan atayacaktr. Komisyon dorudan doruya
ABD
Dileri
Bakanlna
bal
ve
onun
denetiminde olacaktr. Komisyonun veznedarn bile
ABD dileri bakan onaylayacaktr. Komisyon,
yabanclarn verecek leri burslar iin hoca,
aratrmac ve renci nerecek, eitim program lar
dzenleyecek ve Amerikallarn Trk eitim sistemi
iinde nerede ve nasl grev yapacaklarn
belirleyecektir.
Anlamaya gre ABD vatandalarna yaplacak
retim ve ara trma giderlerini de Trkiye
deyecektir. Ayn durum ABDdeki Trk rencileri
iin de sz konusudur.
Bu eitim anlamasnn TBMMde onanmas iin
hazrlanan yasa nn gerekesinde yle denilmitir:

Amerika hkmeti, harpten sonra ordusunun

elinde kalan fazla malzemenin sat iin mteaddit
devletlerle anlamalar yapm ve ge rek bu devletleri
mezkur satlarn haslatn dolar olarak demek kl
fetinden kurtarmak, gerekse bu vesile ile Amerikan
kltrn yaymak gayesiyle anlamalarla tahassul
eden alacaklarn bu memleketlerde kl trel gayelere
sarfn temin edecek kltr anlamalar imzalamtr.
Bu 1949 tarihli eitim anlamas giriimini ABD
senato yelerin den Fulbright balattndan bu tr
anlamalara Fulbright Anlama lar denilmitir.
Trk eitim sistemini her ynyle Amerikal
uzmanlarn
ve
ABD
Dileri
Bakanlnn
kontrolne brakan bu 1949 tarihli eitim an lamas
Trkiyenin her eyden nce tam bamszln
kaybettiini gstermektedir. Amerikan kltrn
yaymak gayesiyle imzaland ak seik ekilde
ifade edilen bu anlamadan sonra Atatrkn, Trk
tarihini, Trk dilini, Trk kltrn aa karp
yaymak iin gelitir dii Trk Tarih ve Dil Tezleri yok
edilmeye balanmtr.
1950de
Demokrat
Partinin
(DP)
iktidara
gelmesiyle, Trk Devrimiyle hesaplama dnemi
balamtr. Devrimleri Halka mal olmular ve
olmamlar diye ikiye ayran, Siz isterseniz hilafeti
hile geri getirebilirsiniz, diyen DP lideri Adnan
Menderes, nce Atatrkn yarm kalan Dinde ze
Dn Projesi*ni tamamen yok etmitir. Din
propagandasnn
alp
ban
gittii,
dincitarikatibirliki Saidi Nursnin gizli ak
parlatld bu dnemde, Atatrkn Tarih ve Dil
Tezleri Projesi de byk bir darbe yemitir. ABD ile
yaplan eitim an lamas dorultusunda nce
Atatrkn 1930da hazrlatp okullarda okuttuu
drt ciltlik, Anadolu Trk tarihini M 2000lerden
balatan bilimsel ve kltruygarlk eksenli tarih
kitaplar mfredattan kaldrl m, sonra Trk Milli

Eitimini kontrol eden ABDli uzmanlarn gze

timinde Anadolu Trk tarihini 1071 Malazgirt
efsanesine indirgeyen, Tiirklerin kltruygarlklar
yerine Trklerin gebelikleri, sava lklar,
dindarlklar, fetihilikleri gibi konulara yer veren
yeni
tarih
kitaplar
hazrlatlp
okutulmaya
balanmtr. ABD bylece atalarnn savalyla
motive ettii Trk genlerini gerektiinde kendi
karlar dorultusunda kullanmay planlamtr. ki
kutuplu dnyada ABD, tek rakibi Sovyet Rusyann
yan bandaki Mslman Trkiyede ata larnn
savalyla
ve
dindarlyla
bilenen
Trk
genlerinin gerekti inde Mehmetik olarak gzn
hi krpmadan Komnist Rusyaya kar mcadele
edeceinden emindi!
ABD karlar dorultusunda kurgulanan bu yeni
tarihte, Trk lerin kltr ve uygarlklar deil,
savalklar ve dindarlklar ne karlmtr. Bu
yaplrken ister istemez Atatrkn Evrim Kuramna
bile yer veren, her ynyle bilimsel ve kltruygarlk
eksenli tarih ki taplarnn deitirilmesi de
kanlmaz
olmutur.
1950lerden
itibaren
Trkiyenin yeni tarih tezinin ad artk Trk Tarih
Tezi deil, Trk slam Sentezidir.
DP dneminde bu yeni tarihe uygun olarak,
Atatrkn 1933 ni versite Reformu srasnda
niversiteyle balantlarn kestii hocalar da dahil
rkTuranc
ve
slamc
hocalar
yeniden
niversitelere yer letirilmitir. DP, Trk tarihinin
slam
ncesi
kklerini
din
d
ola
rak
grdndenbir
tarafta
brakm,
Trklerin
Mslman olduktan sonraki dnemlerini, zellikle
de Osmanl dnemini dinsel motifleri iyice n plana
kararak anlatma yoluna gitmitir. Ayrca bu dnem
de
yeniden
almaya
balanan
imamhatip
okullarnda Atatrkn her ynyle bilimsel tarih
kitaplarn okutmak da cesaret isterdi ak as! O

bilimsel cesaret de Menderes bata olmak zere

hibir DPlide yoktu.
DP bir taraftan Atatrk'n Trk Tarih Tezine
darbe vururken, dier taraftan Dil Devrimi'ne, Trk
Dil Tezine darbe vurmutur.
1950'lerde balayan Osmanl fetihleriyle vnme
dneminde, doal olarak Osmanl'nn 600 yl
boyunca kulland ArapaFarsa arlkl Osmanlca
adl dile ve yine Osmanlnn 600 yl boyunca bu
Osmanlcay yazmak iin kulland Arap alfabesine
de vgler dizil mitir. O gnden bugne akademik
evrelerde bile gerek Trkenin Osmanlca
olduu, Atatrkn Yaz ve Dil Devrimlerinin Trke
yi fakirletirdii ve toplumu bir gecede cahil
brakt gibi temelsiz yorumlar yaplmtr. stelik
dili asl fakirletirenin 600 yl boyunca Trkeyi
ihmal eden, Arapa ve Farsann Trkeyi istila
etmesine izin veren Osmanl olduu ve dahas
Atatrkn Yaz ve Dil Devrimleriyle yok olmak zere
olan Trkeyi kurtarp halk okuryazar yapt ger
ekleri
gn
gibi
ortadayken
bu
yorumlar
yaplabilmitir.
DP, Trk Dil Tezi erevesinde CHPnin Anayasa
diye Trke letirdii Tekilat Esasiye Kanununu
yeniden eski haline, Osman lcaya evirmitir.
Prof. Halil nalck, Trkslam Sentezini 27 Mays
1960 dev riminden sonra milliyetimuhafazakr
niversite hocalarndan oluan Aydnlar Ocann
ekillendirdiini ileri srmtr. 14 Ma ys 1970te
kurulan Aydnlar Ocann yeleri arasnda daha
sonra babakan ve cumhurbakanl yapacak olan
Turgut zal, TRT Genel Mdr Nevzat Yalnta ve
Trkiye gazetesi yazar Ahmet Kabakl nde gelen
isimlerdendir.
12
Eyll 1980 Darbesinden sonra 1986 ylnda
Aydnlar Oca bir Milli Mutabakat ars
hazrlam ve ABD yrngesindeki Devlet Planlama

Tekilatnn grlerini kabul etmitir. Bylece 12

Eyllden itibaren Trkslam Sentezciler, devletin
kilit kurumlarnda grevlendirilmitir.
1976da ders kitaplarndan Trk Tarih Tezi
tamamen karlmtr. brahim Kafesolunun
yazd ve 1976 ylnda mfredata konan tarih ders
kitaplar tamamen Trkslam Sentezci grle
hazrlanmtr.
Atatrkn Tarih ve Dil Tezleri, 12 Eyll 1980
Darbesi ile neredey se tamamen yok edilmitir. 12
Eyll sonrasnda, ncelikle Atatrkn vasiyeti hie
saylarak Trk Tarih Kurumu ve Trk Dil Kurumu,
Ata trk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu
(AKDTYK) iine sokularak bu kurumlarn zerklii
sona erdirilmitir.
12
i Boaltlan, arptlan ve Gizlenen Atatrk
Eyll, gerek Atatrk dncesine de darbe
yapmtr. Bu dar be dorultusunda, 1980
sonrasnda Trkiyede ii bo bir hamasi Ata
trklk (Gardrop veya Rozet Atatrkl)
gelimitir. Atatrkn olaanst tarihi kiiliini
belgeler ve gerek bilgiler nda ortaya koyup
anlatmak yerine, maalesef bir taraftan gerekleri
arptma, dier taraftan bilinli ilahlatrma
yaplmtr. rnein, Dou Perinekin ifadesiyle 12
Eylln Kenanist Kemalistleri antiemperyalist olan
Atatrk Bat c, antiemperyalist bir dnce olan
Kemalizmi de Batclk olarak anlatmlardr. Bu
erevede
antiemperyalist
arm
yapan
Kemalizm kavramnn yerine 1950lerde icat edilip
ii Batclkla doldurulmu olan Atatrklk
kavram
kullanlmaya
balanmtr.
Bylece
arptma larla ii olabildiince boaltlan Atatrk
imgesi, ne kadar yceltilmise o kadar sarslmtr.
Bu ii bo yceltme, Atatrk dmanlarnn
ekmeine ya srmtr. Aslnda 1980 sonrasndaki

bu oyunun bir benzeri 40 yl nce, 1950lerde,

Menderes dneminde oynanmtr.
Atatrk
Devriminin
neredeyse
btn
kazanmalarna ilk darbeyi vu ran Adnan Menderes,
siyasi rakibi smet nnye kar kullanmak iin ii
bo bir Atatrk klt oluturmak istemitir.
Bunun iin Trkiyenin her yanm Atatrk
heykelleriyle donatm, paralara yeniden Atatrk fo
toraflarn koymu (oysaki yasaya gre paralara kim
cumhurbakan olursa onun fotoraf konulacakt),
yetmemi Ticani Tarikatnn Ata trk heykellerine
yapt saldrlar bahane ederek Atatrk Koruma
Kanununu karmtr. Gereklerden habersiz biri,
Menderesin bu a lmalarna bakarak onu gerek
bir Atatrk sanabilir, ancak DP dne mi hakknda
az ok bilgi sahibi olan herkes bilir ki Menderes,
Atatrk IV\ rm'ne en byk darbeyi vurmu birka
siyasetiden biridir. rnein Menderes, her eyden
nce emperyalizmi dize getiren Atatrkn tam
bamszlk" politikasn tmden terk ederek
Trkiye'yi ABDye tam baml" hale getirmi ve
laiklii hie sayarak dini siyasete alet etmitir.
1*501980 arasnda Trkslam Sentezi erevesinde
ii boaltlan Atatrk dncesi, 1980'de sonra
darbeci ideolojiye klf yaplmak istenmitir. Atatrk'e
en byk darbelerden birini, Atatrk geinen
darbeciler vurmutur. Sabah akam Atatrkn
adn azndan dr meyen darbeciler, bir taraftan
Atatrk Cumhuriyetinin son kazanm larnn da yok
olmasna yol aacak uygulamalara imza atmlar;
tari katlarn, cemaatlerin, din istismarnn nn
amlar, dier taraftan da Atatrk' ve onun
kurduu Cumhuriveti topluma doru anlatma
mlardr. rencilik yllar 1980 sonrasna denk
gelenlerin kabul ede cekleri gibi, ilkokuldan
niversiteye kadar adn en ok duyduumuz
Atatrk hakknda okulda anlatlanlar ii bo

hamasetin glgesinde ka lan ie yaramaz bilgi

krntlardr.
rnein okulda, Atatrk'n karga kovaladn
bilirdik ama 5000'e yakn kitap okuduunu
bilmezdik. Laikliini az ok bilirdik, ama Kurtulu
Sava srasnda igalci Yunanllarca yklan, ahr
yap lan yzlerce camiyi tamir ettirdiini bilmezdik.
ki itiini duyardk da. Kurann ilk gerek tefsir ve
tercmesini yaptrmak iin verdii mcadeleyi hi
duymamtk. Devrimlerini ezberlerdik tarih srasna
gre ama o devrimlerin ardndaki tarihi, kltrel,
sosyal,
bilimsel,
hatta
dinsel
gerekelerden
haberimiz yoktu. rnein halifelii dinin bir gerei
diye anlattklarndan halifeliin kaldrlmasnn dine
ay kr olduunu dnrdk! Harf Devrimini
bilirdik de Latin harfleri diye bildiimiz o harflerin
aslnda GktrkEtrsk kkenli harfler ol duunu,
dahas bu devrim yasasnn adnn Latin Harflerinin
Kabu l deil Yeni Trk Harflerinin Kabul
olduunu bile bilmezdik. Nereden bilebilirdik yllar
sonra birilerinin, Atatrk Latin harflerini kabul etti,
bir gecede cahil kaldk!, Dedemizin mezar tan
okuya myoruz/ deyip gerei arptacan. Yllarca
beyin fesadna u ratldmz iin olsa gerek, bu
yalanclara yle diyemezdik: Sanki Harf Devrimi
nden nce Osmanl ok kltrlyd! Sanki Osmanlda
okuma yazma oran yzde 9 Oyardayd! Asl Harf D
evriminden nce cehalet vard. nsanlar Harf Devrimi
sayesinde okuryazar oldu. n sanlar yeni harflerin
kabul edilmesinden nce Arap harfleri varken de
dedelerinin mezar tan okuyamyordu, nk
toplumun yzde 92i kadun Arap harfleriyle
Osmanlca da okuyup yazamyordum Trk ln
canna okuyan Osmanlnn Trkle hizmet ettiini
sanrdk da, Trkl kurtaran Atatrkn Trk
tarihi ve Trk dili konusun daki almalarn
bilmezdik. Tarih ve Dil Kurultaylarnda neler ko

nuulduunu, bu kurultaylara kimlerin katldn,

Trk Tarih ve Dil Tezlerini bilmezdik, ama Gne Dil
Teorisiyle alay edildiine tank olurduk. Onun da ne
olduunu tam olarak bilmezdik ya! Atatrkn
millet tanmndan da habersizdik. Olur olmaz her
eyi ezberlemek zorunda brakldmz bir ortamda,
kimse bize Atatrkn Trkiye Cumhuriyetini kuran
Trkiye halkna Trk milleti denir tanmn
ezberletmemiti. 1921, 1924 Anayasalarnn iki
maddesini ezbere bilirdik de, 1924 Anayasasnn 88.
maddesini,
oradaki
din
ve
rk
fark
gzetilmeksizin btn Trkiye halkna Trk
denildiini hi duy mamtk. Yllar sonra birileri
Atatrke rk, Cumhuriyetin kuru lu felsefesine
faizan dediinde bu iddialara yant veremeyelim
diye bu gerekleri saklamlard sanki bizden!
Dersim Olaynn Dsini de bilmiyorduk. Sanki birileri
bilinli olarak Dersim konusunu sansrle niti!
Sanki Cumhuriyet orada kt bir eyler yapm da, o
birileri o ktlkleri gizlemi gibiydi. Aslnda bu da
bir tuzakt. Atatrk, nny ve Cumhuriyeti
Dersim zerinden sulamann, hatta mahkm
ettirmenin hesaplar yllar nce yaplmt belli ki!
Yllar sonra Atatrk ve cumhuriyet dmanlar, te
resmi tarihin gerek yiizii! Cumhuriyet Dersimde
katliam yapm/ diye gerekleri arptrken, eitim
haya tmzda srarla bizden gizlenen bu konuda
imdi sylenen bu iddiala ra en okumuumuz bile
sorgulamadan inanr hale gelmiti. Dersimin
nedenlerini
sorgulamadk.
Dersim
duygu
smrsyle sersemletildik, propaganda amal
sylemlere kandk.
1980 kua, bizler, okuldaki tarih derslerinde ii
bo sloganlara indirgenmi bir Atatrk ile neden
sonu ilikisi yerine, belli bal bas makalp bilgilerin
ezberletildii bir Devrim Tarihi, 12 EyllTin
adlandnusyla nklp Tarihi" rendik. Aslnda

doru drst hibir ey renmedik desek yeridir!

Kafamzda hem Atatrk hem de Cumhuriyet tarihi
konusunda derin boluklar ve kocaman soru
iaretleri vard. Alter natif tezler ve teorileri hi
sorgulamadan kabul edecek bir durumdaydk. Sanki
gizli bir g tarafndan tarihimiz arptlm, bize
eksik ve yanl retilmiti. Sanki bir gn birileri
kagelip bize, Durun! Bildiiniz her ey yanl, resmi
tarih yalan sylyor! te gerekler! dese, nmze
koyaca kendi iinde az buuk bir mant olan her
trl tarihi bilgiyi kabul etmeye hazrlanmtk.
Nitekim kabul edenlerimiz ok oldu!
1990'larda bir taraftan bizlere okullarda eksik,
yanl bir tarih retilmiken, dier taraftan
birilerinin alternatif tarih kitaplar (aratrma lar,
anlar, romanlar) nmze konulmutur. Durun!
Bildiiniz her ey yanl, resmi tarih yalan sylyor!
te gerekler! diye balayan, Yalan Syleyen Tarih
Utansn, Lozan Zafer mi Hezimet mi?. Hayat ve Hatra
tm. Bozkurt, Bize Nasl Kydnz?, Son Devrin Din
Mazlumlar,
Byk
Vatan
Dostu
Vahdettin,
Paradigmann flas, Trkiye zerine Tezler gibi
onlarca kitap, kitap raflarn sslemeye balamt.
Bu kitaplarn baz lar 1930larda, 1940larda,
1950lerde yazlmt, ama imdi adeta yeni
yazlmasna piyasaya srlmt. Birileri, okulda
ok az yakn tarih renen, onu da yanl renen
bizlerin zellikle bu kitaplar okumamz ister gibiydi.
12 Eyll 1980de, zellikle aydnlanmacsol kitaplar
ya kan" darbeci anlay, 1990larda dincisa
kitaplarn nn amt. Bu alternatif kitaplarn
arasmda baz yabanc yazarlar ile baz solcu yazarla
rn kitaplar da vard, ama onlar da garip bir ekilde
sacslamc yazar larn tarih tezleriyle neredeyse
ayn tezleri savunuyordu. Bu kitaplarda, Atatrkn
aslnda dinsiz olduu, Cumhuriyet dneminde
Mslman lara byk basklar yapld, apka

Kanunu sonrasnda apka takmayan haclarn,

hocalarn asld, Atatrkn diktatr olduu,
Vahdettinin hain deil kahraman olduu, Kurtulu
Savann nemsiz olduu, Cumhuriyetin Dersimde
katliam
yapt,
Harf
Devriminin
Trkiyeyi
gemiinden kopard,
Atatrkn
ve
smet
nnnn camileri ahr ve tuvalet yapt, gereksiz
yere satt, Atatrkn Tarih ve Dil Tezlerinin
uydurma, antropoloji almalarnn rklk olduu
gibi yzlerce tarih tezi ortalara salmt. 1990larda
ve 2000lerde mantar gibi oalan bu tezler, dinci
basn yayn organlarnda ve cemaat toplantlarnda
dile ge tirilip, konuulup tartlmaya ve daha da
derinletirilmeye balanmt. 12 Eyllce beyni ifal
edilmi kayp genlik televizyonlarda, gazeteler de,
okullarda, niversitelerde, iyerlerinde, kahvelerde,
cemaat evlerinde ve cemaat yurtlarnda adeta altn
bulmuasna bu Atatrk ve Cumhu riyet kart,
ou kurmaca tarih tezlerine sarlmtr. Aslnda bir
ksm 1950lerden beri sessiz sedasz dillendirilmeye
allan bu tezler, zellikle 1990lardan itibaren ok
yksek sesle, hatta zaman zaman baz siyasi lerce
seslendirilmeye balanmtr. Bylece 1990larda
Trkiyede resmi tarih ve alternatif tarih diye bir
ayrm ortaya kmtr. Btn enteli danteli, tatl su
solcusu, libou ve zellikle de kadim dincisi bu ayrm
da alternatif tarih yanls olup kmtr. Zaman
iinde toplumda res mi tarih yalan, alternatif tarih
gerek eklinde bir alg olumutur. Trkiyede
DPden AKPye siyasal slamc izgi, Atatrk ve
Cumhuriyet kartln bu kurgusal alternatif tarih
tezleriyle beslemitir.
Yeil Kuak Projesine Uygun Yeil Tarih Projesi
1980 sonrasnda ne oldu da Trkiyede Atatrk ve
Cumhuriyeti neredeyse tamamen yok sayan,
kmseyen, buna karlk Osmanly ycelten,
Osmanl padiahlarn idealletiren bir alternatif

tarih an lay gelimeye balad? Bu soruya doru

yant verebilmek iin i ve d siyasete gz atmak
gerekir.
I.
Dnya Savandan sonraki Souk Sava
dneminde ABD, en byk rakibi Komnist
Rusyaya kar hep din silahn kullanm tr. ABD,
1945ten itibaren Sovyet Rusyay evresindeki
Mslman
lkelerle
kuatmak
istemitir.
Afganistan, ran ve Trkiye bu bakmdan ABDnin
dorudan etkisi altndaki slam lkeleridir. ABD, bu
lkelerde radikal slami hareketleri desteklemi, bu
lkelerde dini referansl siyasi oluumlarn iktidar
olmas iin aba harcam ve hatta bu lkelere yar
dm ederken de din artn ne srmtr. ABDnin
bu din eksenli, slam merkezli politikasnn
bilinen ad Yeil Kuak Projesidir.
1979 ran slam Devrimini destekleyen ABD, ayn
yl daha Sov yetler Afganistan igal etmeden nce
Afganistanda radikal slamc Talibann geliimine
bizzat destek olmutur. rnein ABD Bakan
Carterin Ulusal Gvenlik Danman Zbigniew
Brzezinski, Afganis tandaki slamc mcahitleri
silahlandrnutr. Brzezinski, Amerikan silahlarn
bizzat kendi elleriyle Usame Bin Ladine teslim etmi,
hatta bununla da yetinmeyerek silahlarn nasl
kullanlacan Ladine bizzat gstermitir.

Brzezinski
Amerikan silahlarm Usame Bin Ladine teslim
ederken (1981)

Brzezinski Amerikan
Usame
Bin
Ladine

silahlarnn
kullanmn
gsterirken (1981)
ABD bu proje erevesinde Trkiyede de dinci
akmlarn yk selmesini istemitir. 1945 ylnda
Trkiye, Sovyet yaylmasna kar ABDden yardm
isteyince
ABD,
smet
nn
ynetimindeki
Trkiyeye, Komnizm ve Sovyet yaylmasnn en
byk
dman
dindir.
Atatrkl,
ulusuluu, bilimgder (laik) ynetim biimini,
devletilii
brakp
dingder
bir
ynetime
dnmezseniz, size yardm edemeyiz, demitir.
nn de bu dorultuda bir din alm
gerekletirmitir. Atatrkten sonra, Atatrkn Dinde
ze Dn Projesinin unutul mas, dinin drt, be yl
ihmal edilmesi, ABD isteiyle yaplan bu din
almnn ksa srede din istismarna, dincilie
evrilmesine yol amtr. Nitekim Mays 1948de
radikal slamc izgideki Sebilrread dergisi yeniden
yaymlanmaya balanmtr. Dergi ilk saysnda yle
demitir:
Allahn
inayetiyle
Sebilrread'a
balyoruz. Kapanal tam 22 sene oldu (19261948).
Dine kar o gnden balayan bask hare keti,
zaman oldu ki en iddetli dereceyi buldu. Btn din
messese lerinin kaplarna zincirler vuruldu. Btn
mekteplerden
din
dersleri
kaldrld.
Btn
halkevlerine din kitaplar girmesi yasakland. Din
kitaplarndan ayetler kaldrld. Laiklik nikahna
brnerek komniz min temellerini kurmaya

kalkt... imdi artk korku, meskenet kalp lerden

silindi. Bu lmden sonra dirilitir. Milletin manevi
varln hanerleyenler, artk Sebilrread bir daha
dinlemez demilerdi. Fakat Allahn inayetiyle dirildi
ite... Milletlerin hayatnda byle dalalet, azgnlk,
kfr ve ilhd azgnl devirleri de olur (19261948).
Artk (1948) korku yoktur. Btn maneviyat
dmanlarnn taarruzlar k rlm, millet din
hrriyetine, vicdan hrriyetine kavumutur. Elbette
bu
hrriyet
nimetlerinden
istifade
edeceiz!
Kaplarna kilit vurulan din messeselerimizi
aacaz. Flarl harl Kuran okutacaz; hadis
okutacaz, fkh okutacaz. Uzun seneler Allahn,
Peygamberin ad anlmayan mekteplere Millet
Meclisinin arzusu ve hkmetin hima yesiyle din
dersleri konacak, ocuklarmz dinini diyanetini
renecek. Mslman ocuklarn kalplerinden
sklmek istenen iman ve fazilet tahkim olunacak...
1948de yeniden kmaya balayan Sebilrread
dergisi, grld gibi, Atatrk Cumhuriyetini
dinsizimanszlkla sulamakta ve bundan sonra
dinliimanl nesiller yetitirmekten sz etmektedir.
Aslnda Atatrk Cumhuriyetini dinsizimansz
gsterme pla n, kkleri 1930lara kadar giden d
merkezli bir plandr. Ortadou Uzman Alman Kurt
Ziemke 1930da yaymlanan Die Nene Turkei adl
kitabnda yle demitir: ngilizler Musul'da
hedeflerine ulamak iin bir yandan Trkiye'deki
ayrlk hareketlere destek verirken, dier yandan da
Kemalist akmn yaylmasn engelleyecek nlemlere
bavurmaldrlar... Yaplmas gereken Kemalist
Cumhuriyetin hem din dman hem de Krt
dman
olduu
temasn
gndeme
getirip
ilemektirABD, 1945ten sonra bir anlamda Kurt
Ziemkenin
bu
nerisini
hayata
geirmitir.
Trkiyedeki ABD ibirlikisi dinciler yazdklar
kitaplarda ve kardklar dergilerde Atatrk ve

Atatrk
Cumhuriyeti'ni
din
dmanlyla
sulamlardr.
ABD 1950lerde Adnan Menderesin DPsini
desteklemi, DP de din merkezli bir siyaset izlemitir.
Saidi Nurs bu dnemde parlatl mtr. 1945ten
itibaren ABD, Trkiyedeki slamclar her bakmdan
desteklemitir. Radikal slamclar da bu destei
karlksz brakma mtr.
rnein 1969da
stanbula gelen ABD 6. Filosunu Tam ba msz
Trkiye sloganlaryla protesto eden Trk genlerine
radikal slamc Mehmet evket Eyginin Bugn
gazetesinin kkrtmalaryla saldran satirli, sopal
slamc genler 2 kiiyi ldrm, 200den fazla
kiiyi ise ar yaralamtr.

M. evki Eyginin
Bugn gazetesinin kkrtmalar 1950lerden itibaren
Trkiyeyi dinci kuatma altna alan ABD,
1970lerde
Konsantrik
D
izgi
Politikas
dorultusunda Trkiyeyi ve dnya Mslmanlarn
Sovyetler
Birlii
ve
Avrupa
Ekonomik
Topluluundan
uzaklatrarak
Ortadouda
Sovyetler Birlii dman slam Birlii kurma
hayaline yneltmitir. Bu dorultuda Trkiyede
Necmettin Erbakan Milli Nizam Partisini kurmutur.
ABDnin dinci Yeil Kuak Projesi Trkiyede 12
Eyll 1980 Askeri Darbesinin ardndan tam olarak
hayata geirilmitir. Atatrk lk klfna sokularak
yaplan 12 Eyll 1980 Darbesi znde gerek
Atatrkle
(Kemalizme)
kar
yaplm
Amerikanc bir darbedir. Darbenin amac Trkiye
Cumhuriyetini Atatrk, laik izgiden ko partp

ABDnin
1945ten
beri
uygulamaya
alt
Trkslam Sentez ci izgiye tam olarak oturtmaktr.
Nitekim 12 Eyll ynetimi bir yan dan taktik
gereiErbakann MNPsini yarglarken, dier yandan
MNPnin savunduu dinci politikalar bir bir hayata
geirmitir. Cen giz zakncnm ifadesiyle: Bir
yandan Erbakant, Niin slam Ortak Pazar
istiyorsunuz? Niin okullarda zorunlu din dersi
istiyorsunuz? Niin yasalarn din kurallarna
uydurulmasn istiyorsunuz; btn bunlar 163.
maddeye aykrdr/ diye yarglayan 12 Eyll ynetimi
te yandan kendi elleriyle okullara zorunlu din
dersleri koyuyor. Babakan Blent Ulusuyu slam
Konferansna gnderiyor, orda Trkiye nc lnde
bir slam Ortak Pazar kurulmasn savunuyor ve
Trkiyede yasalarn eriata uydurulacana ilikin
bir anlama imzalyordu.
12 Eyll, Trk solunu tamamen yok ederken,
dincisan olabil diince nn amtr. 1950lerde
kesintiye uram olsa da, az ok devam eden laik
eitim sistemine darbe vurmutur. mamhatip okulla
rnn saysnn lszce artrlmas, cemaatlerin,
tarikatlarn nnn almas gibi uygulamalar hep
12 Eylln eseridir.
12 Eylln askeri lideri Kenan Evren, sivil lideri
ise Turgut zaldr. zal, ABDnin Yeil Kuak
Projesini Trkiyede uygulaya cak adam olarak
seilmitir. Darbenin paas Kenan Evren, Atatrk

grnmeye
almtr,
ancak
darbenin
Babakan zal, Atatrk grnm de brakarak
Anayasadan Atatrkl kartp lkeyi ABDnin
istedii slamc ynetime ve slam Birliine
gtrmeye
u
ramtr.
Aydnlar
Ocann
Trkslamclarndan
olan
zal,
Mart
1984
seimlerini kazannca Trkiyede Krtlik ve
slamclk basnda en sk kullanlan szckler
olmutur. zal dneminde Atatrk Cumhuriyetini

eletirip slam Devletini savunan yaynlarda, kurum

larda, kiilerde gerek anlamda bir patlama
olmutur. yle ki, 1999a gelindiinde Trkiyede
laik demokratik Cumhuriyet dzenine kar din
devleri propagandas yapan 5854 eirim kurumu,
124 radyo, 41 televizyon, 5200 yerel gazete ve dergi,
4500 vakf, 40 vali, 89 vali yar dmcs ve 300
kaymakam ve devler ynetiminde grevli kiilerin b
yk bir blm Amerikan etkisindeki siyasal
slamclk iin mcadele etmektedir.' zal dneminde
siyasal slamclk ile etnik blc lk Amerikan
gdmnde el ele bytlmtr. Nitekim silahl b
lc rgt PKK ile siyasal slamc rgt BDAC, 1984
Austosunda,
on
be
gn
arayla
silaha
sarlmlardr. Bu bir tesadf olmasa gerekir. Daha
1990larda siyasal slamclk ile etnik ayrmclk
birlikte dinsel temele dayanan bir federasyondan sz
etmeye balamlardr. O za manki Refah Partisi (RP)
stanbul l Bakan R. Tayyip Erdoan, Meh met
Metinere bir Krt Sorunu Raporu hazrlatm, 1990
ylnda RP, Merkez Karar Yrtme Organ
toplantsn Pemerge kamplarnda yapm, RP Genel
Bakan Necmettin Erbakan 1993te, Krte yayn
yapan televizyon kurma sz vermi ve RP 23 Nisan
1996da Eya let Sistemi istediini aklamtr. Bu
istekten ay sonra da RPli milletvekilleri, Kuzey
Irakta
Kiirt
Devleti
stiyoruzdiye
aklama
yapmlardr.
1990larn banda ABD, CIA eski Trkiye stasyon
efi Paul Henze gibi grevlileriyle Trkiyede
Nurculuk
ve
Nakibendilik
gibi
cemaatlerin
glenmesine almtr.
Trkiyenin ABD eliyle din devletine ve federasyona
doru srk lendii 1990 ylnda bu srece engel
olaca dnlen ulusalcAta trk aydnlar
ldrlmeye balanmtr. ABD politikalarnn Tr
kiyedeki baaktr Turgut zaln Trk Ceza

Yasasnn din devleti kurulmasna engel 163.

maddesini kaldrmak istemesine tepki gsteren
aydnlardan Muammer Aksoy 31 Ocak 1990da
ldrlmtr. Ar dndan 7 Mart 1990da etin
Eme, 4 Eyll 1990da Turan Dursun ve 4 Ekim
1990da Bahriye ok ldrlmlerdir. zaln
Ocak 1993te imamhatip okullarn bitirenlerin de
Harp Okuluna girmelerine engel olan yasay
deitirmesini
22
Ocak
1993te
Cumhuriyet
gazetesindeki kesinde mam Subay balyla
eletiren Uur Mumcu da bu yaz sndan sadece iki
gn sonra ldrlmtr. Cumhuriyet gazetesindeki
kesinde Asker, Polis ve Naziler balkl bir yazyla
laiklikten ve rilen tavizleri eletiren Ahmet Taner
Klal da tpk Uur Mumcu gibi bu yazsndan
sadece iki gn sonra, 22 Ekim 1999da
ldrlmtr.

etin Eme

Turan Dursun

Muammer Aksoy

Bahriye ok

A. Taner Klal
Uur Mumcu
1990larn banda Trkiyede bir taraftan Atatrk
aydnlar bir bir ldrlrken dier taraftan ngiltere
kaynakl hilafet devleti tar tmalar balamtr. 1

Kasm 1993te ABD vatanda olduu bilinen Tansu

illerin babakanl dneminde toplanan Din
rasnda, Trkiyede ksa zamanda bir hilafet
devleti kurulmasn salayacak baz kararlar
alnmtr. Hilafet Devleti Projesinin sahibi aslnda
Amerikadr. ABD, o gnlerde slamc izgideki
Genelkurmay Baka n Doan Gre Paann grev
sresi dolmadan slamc bir darbeyle Erbakann
RPsini iktidara getirip hilafet devletini hayata
geirmeyi
amalamaktadr.
Ayn
gnlerde
Erbakann, Kanl m olacak kan sz mT\ Rap rap
sesleriyle geliyoruz/ derken, sz ettii aslnda bu
Amerikanc darbe plandr. O gnlerde yaplmas
planlanan darbenin tpk 12 Eyll gibi Atatrk
grnml olacana ilikin iaretler de vardr.
rnein RP Genel Bakan Erbakan, Atatrk
yaasayd RF'U olurdu!" demi, Erbakan'n bu
demeci basnda ciddiye alnp eni ne boyuna
tartlmtr. Grnen o ki, Trkiyeyi din devleti
haline ge tirmek isteyenler, bunu hayata geirirken
bile Atatrk kullanmaktan ekinmemilerdir.
Hilafet Devleti Projesi'nin gndemde olduu 1989
1995 ylar arasnda Trkiye'de gazetelerde laiklik
kart dnceler ileri sren baz hocalar Polis
Akademilerinde ders vermeye balam lardr. RP
Genel Bakan Erbakann yalancktan Atatrk
grn meye alt o gnlerde, baz RP'li
milletvekilleri ve belediye bakan lan ise duygularna
engel otamayarak aka laiklik ve Atatrk kart
demeler vermekten kendilerini alamamlardr.
rnein RPli Kayseri Belediye Bakan kr
Karatepe, 10 Kasm 1996 tarihinde Atatrk anma
treninde
unlar
sylemitir:
Miislmanlar,
inananlar! Bu re jime kar fi hrsnz, kininizi,
nefretinizi iinizden eksik etmeyin! (...) Laik deilim.
Tek bama da kalsam bu zulm rejimi deimeli
diyece im. Miislmanlar hrsnz, kininizi, nefretinizi

iinizden eksik etme yin. Bu bizim boynumuzun

borcudur. TC dikta cumhuriyetidir. O gnlerde ayn
ekilde RPli Haan Hseyin Ceylan ile evki
Ylmazn nasl aka Atatrk ve Cumhuriyet
dmanl yapt hl hafzalar da tazeliini
korumaktadr.
Genelkurmay Bakan Doan Gre emekliye
ayrldktan sonra onun yerine geen Org. smail
Hakk Karaday, Amerikanc siyasal s lamcln
nn kesmek iin baz admlar atmtr. rnein 15
ubat 1996da Jandarma Genel Komutanl
Klalarda badet Genelgesi yaymlayarak orduda
din istismarna engel olmak istemitir. Ancak
Amerikanc siyasal slamclk faaliyetleri devam
etmitir ve bunun zerine 28 ubat 1997 tarihli
MGK toplantsnda siyasal slamclk ve etnik
blcl ba dman ilan eden bir aklama
yaplmtr.
Ancak maalesef Amerikan gdmndeki siyasal
slamn ve etnik blcln nn kesmek
mmkn olmamtr. Din devleti (hilafet devleti) ve
federasyon amalayan siyasal slamc hareketlerle,
etnik b lc hareketler 2000 sonrasnda Trk
siyasetinde yaanan depremler sonrasnda kurulan
AKP ve BDP ile yoluna devam etmitir. ABD bu
dnemde BOP erevesinde gelitirdii Yeni
Osmanlclk Projesini hayata geirmek istemitir. O
gnlerde AKP Genel Bakan R. Tayyip Erdoan
BOPun e bakan olduunu bizzat itiraf etmitir.
Bugn, 2013 ylnda laik ve niter Trkiye
Cumhuriyeti bu iki parti eliyle, byk bir hzla, bir
taraftan din/hilafet devletine, dier taraftan
federasyona doru srklenmektedir. zetlemek
gerekirse, Trkiye Cumhuriyeti, 1945ten 2013e ka
dar zaman zaman artan, zaman zaman azalan ama
kesintisiz devam eden bir ekilde Atatrk, yani
tam bamszlk ve laik izgiden tam baml ve

dinci izgiye doru srklenmitir. Trkiyenin 1945

son ras tarihi biraz da bu ac srkleniin tarihidir.
Bu srete neredeyse btn dincisa iktidarlar ve
onlarn gdml aydnlar, hocalar, ya zarlar
Atatrke ve onun kurduu Trkiye Cumhuriyetine
kar sy lemler ve tarih tezleri gelitirmitir.
19452013 arasnda Atatrk ve Cumhuriyet, ABD ve
onun yerli ibirlikilerince srekli ktlenmitir.
zellikle
2000lerde
gndeme
gelen
Yeni
Osmanlclk erevesinde Trkiye Cumhuriyeti ve o
Cumhuriyetin kurucusu Atatrk, olabildi ince
eletirilmeye, karalanmaya hatta yok edilmeye
allmtr. n k d ve i odaklar, Trkiye
Cumhuriyeti ve o Cumhuriyetin kurucu akl
Atatrk
ktlemeden,
karalamadan,
halkn
gznden drme den bu lkeyi ne din devletine ne
de federasyona dntremeyecekle rini ok iyi
anlamlardr.
Atatrk ve Atatrk Cumhuriyeti konusundaki
alternatif tarih tezlerini okumadan nce Trkiyenin
Atatrkten sonra, 19452013 arasndaki gerek
siyasi tarihini ok iyi okumak gerekir. nk Ata
trk ve Cumhuriyet dmanl zerine oturtulmu
bu alternatif tarih tezleri 1945ten sonra Trkiye
iin gelitirilen okyanus tesi bir siyasi projenin
1950de hayata geirilen en nemli ayaklarndan
biridir.
Emperyalizmin Atatrk Dmanl Emperyalizmin
Atatrk dmanl aslnda Cumhuriyetimizden de
eskidir. Kurtulu Savanda emperyalizme ve yerli
ibirlikilerine Ya istiklal ya lm parolasyla
bakaldran Atatrke ilk dmanlk besleyenler
ngilizler ve onlarn yerli ibirlikileridir. ngilizler,
Kur tulu Sava srasnda Atatrk ortadan
kaldrmak iin birok yol denemitir. Bu yollar, I.
TBMMde
Atatrkn
silah
arkadalarndan
bazlarn (Kzm Karabekir gibi) satn almaya alp

Atatrke kar Meclis iinde bir darbe yaptrma

planndan tutun da, Mslman din adam klna
sokulmu ngiliz ajanlarna Atatrk ldrtme plan
na kadar uzanmtr. ok sayda ngiliz ajan ve
casusu Anadoluda Atatrk' ldrmek iin frsat
kollamtr. Bunlar arasnda Sivas Kongresi'i basp
Atatrk' ortadan kaldrmakla grevlendirilen n giliz
Binbas casus Covbertin Noel ve Hint Mslman
klnda Ankara'ya gidip Atatrk ldrmeye
kalkan Mustafa Sagir ilk akla gelenlerdir. Ayrca
ngiliz gizli servisi MI6 Atatrk adm adm izle
mitir.
Atatrk,
ngiliz
emperyalizminin
ve
taeronlarnn
kendisine
kurduu
tuzaklarn
farknda olduundan Cumhuriyet dneminde hi
yurtdna kmamtr.
Kurtulu Sava yllarnda ngiliz emperyalizmi
kadar onun yerli i birlikileri; Damat Ferit ve
Padiah Vahdettin de bir an nce Atatrkn ortadan
kaldrlmas
iin
aba
harcamtr.
rnein
Vahdettinin ona yyla Damat Ferit hkmeti,
Atatrk hakknda idam ferman yaym lam,
yetmemi, Atatrk halkn gznden drmek iin
onun din siz ve zndk olduunu belirten ihanet
fetvalar hazrlatm, dahas Atatrkn Hkmetin
ve padiahn szn dinlemeyen ba bozuk bir
ekya, bir ete lideri, hatta Bolevik olduu
yalanlarn yaymtr. Damat Ferit hkmetini
destekleyen hain mtareke basn da Ali Ke mal, Refi
Cevad gibi yanda kalemlerle Atatrke saldrmtr.
ngiliz emperyalizminin Atatrk dmanl
Kurtulu Sava ndan sonra da devam etmitir.
ngiliz istihbarat bu amala Atatrk ktleyen
propaganda kitaplar, yazlar hazrlatmtr. rnein
H. C. Armstrong adl bir ngiliz istihbarat grevlisi
Atatrke ar hakaret ler ieren Bozkurt adl bir
kitap yazp yaymlamtr. Hkmet hakl olarak bu
kitabn
Trkiyede
baslp
yaymlanmasn

yasaklam, an cak Atatrk, kendisini ar ekilde

eletiren, hatta iftiralarla, uydur malarla, yalanlarla
karalayan bu kitabn Trkiyede baslp yaymlan
masnda bir saknca grmemitir. nk o, milleti
iin yapp ettii hizmetlerin bu tr kt propaganda
yaynlaryla glgelenemeyeceini dnmtr.
Emperyalizm Atatrkten hep korkmu, bu nedenle
gizli ak ona ynelik dmanl srdrmtr.
rnein, 1930da Ortadou Uzman Alman Kurt
Ziemke, Die Nene Turkei adl kitabnda Kemalizmin
yayl masn nlemeyi, bunun iin de Kemalist
Cumhuriyetin hem din d man hem Krt
dman olduu temasnn ilenmesini nermitir.
1945ten sonraki souk sava dneminde, bilindii
gibi ngiliz emperyalizminin yerini Amerikan
emperyalizmi almtr. Bu nedenle 1945ten itibaren
Amerikan ajanlar, casuslar, gizli servis elemanlar
ve onlarn yerli ibirlikileri Atatrk dmanlna
balamtr.
Yani
bir
anlamda
bayrak
el
deitirmitir.
1950lerden
itibaren
ABD
emperyalizminin
taeronluunu yapan kar devrimciler, Atatrk ve
Cumhuriyet dmanlyla tarihi gerek leri eip
bkerek kelimenin tam anlamyla yalan tarih
yazmlar, s telik bunu yaparken hi utanp
sklmadan yazdklar kitaplara Yalan Syleyen Tarih
Utansn gibi adlar vermilerdir.
SSCBnin yklp iki kutuplu dnyann tek kutuplu
dnyaya dn t 1990larn banda ABD,
Ortadouyu yeniden ekillendirmeye ynelik BOPu
hayata geirmek iin Trkiye ile stratejik ortakl
g lendirmeye balamtr. 1993ten itibaren BOPa
uygun yeni bir Tr kiye yaratmay amalayan
Amerika,
nce
hilafet
devleti,
sonra
Yeni
Osmanlclk tartmalarn balatmtr. Amerika
Trkiyeyi yeniden Osmanllamaya tevik ederken,
ncelikle Osmanlnn yklmasndan sonra kurulan

Trkiye Cumhuriyetini ve Trkiye Cumhuriyetinin

ku rucusu Atatrk eletirmeye balamtr.
Huntington: Atatrkn Mirasn Reddedin.
1996 ylnda CIA grevlisi ve CFR yesi Samuel
Huntington, Trkiye slamn lideri olmal! Bunun
iin de Trkiye Atatrk'n mirasn reddetmelidiye
demeler vermitir. Huntington Medeniyet ler
atmas adl kitabnda da bir taraftan Trkiyeyi
slamn lide ri olmaya tevik ederken, dier taraftan
ada ve Laik Cumhuriyet Projesini ve bu projenin
mimar Atatrk olabildiince eletirmitir.

Satnuel Huntington Huntington,

medeniyetler iinde slam medeniyetinin basz ol
duunu
belirtip,
Trkiyenin
slamn
ba
olamamasnn nedenini Atatrke balamtr.
Huntington yle demitir:
Mustafa Kemal Atatrk, 1920li ve 1930lu yllarda
gerekle tirdii bir dizi dikkatlice hesaplanm
devrim yoluyla halkn Osmanl ve Mslman
gemiinden uzaklatrma giriiminde bulundu.
Kema lizmin temel ilkeleri ya da alt ok halklk,
cumhuriyetilik, milliyet ilik, laiklik, devletilik ve
devrimcilikti. okuluslu bir imparatorluk fikrini
reddeden Kemal, homojen bir ulus devlet meydana
getirmeyi amalam, bu srete Ermeniler ve
Yunanllar
lkeden
zorla
kovul
mu
ve
ldrlmt. Daha sonra sultan tahttan indirdi ve
Batl tipte cumhuriyeti bir siyasal rejim kurdu.
Dinsel otoritenin asli kayna olan halifelii kaldrd.
Geleneksel eitime ve din ileri bakanlklarna son
verdi. Bamsz din okullarn kapatt. slam

hukukunu uygulayan dinsel mahkemeleri lavetti.

Onun yerine svire Medeni Yasasna da yanan yeni
bir hukuk sistemi kurdu. Ayrca geleneksel takvimin
yerine Gregoryen takvimi geirdi ve slamn devlet
dini olmasna resmen son verdi. Byk Petroya
yknerek dinsel gelenekiliin bir simgesi ol duu
gerekesiyle fesi yasaklad, halk apka giymesi iin
tevik etti ve Trkenin Arap harfleriyle deil Latin
harfleriyle yazlmasn kararla trd. Bu son
reformun byk bir nemi vard: Bu reform, Latin
harfle riyle okuma yazma renen yeni kuaklarn
engin bir geleneksel litera tre erimesini
imknszlatrd. Avrupa dillerinin renilmesini
tevik etti ve okuryazarlk orann artrma sorununu
byk lde kolayla trd. Trk halknn ulusal,
siyasal, dinsel ve kltrel kimliini yeni den
tanmlayan Kemal, 1930lu yllarda enerjik bir
ekilde Trkiye'nin ekonomik gelimesini salamaya
giriti. Batllama hem modernle meyle el ele
yrd hem de modernlemenin vastas oldu...
Grld gibi medeniyetleri attrmaya kararl
olan Hunting tonun kaleminden dklen bu
cmleler, sanki bizim Atatrk ve Cumhuriyet
dman
kadim
yobazlarmzn,
dnme
liberallerimizin
kaleminden
dklm
gibidir!
Huntingtonun
talebi
udur:
Trki
ye
Atatrklkten vazgesin. Batnn karsndaki yeri
belli olsun. Huntingtona gre Kemalizm medeniyet
ithaliyle Trkiyeyi Avrupal yapmaya kalkan bir
projedir, ancak baarsz olmutur! nk ne ka dar
uralrsa uralsn Trkiye Batl olamamtr!
Burada u gr savunmutur: Batl olmayan
toplumlar modernlemek istiyorlarsa bunu Batklar
gibi deil, Japonya gibi kendi yntemleriyle, kendi ge
lenek, kurum ve deerlerini kullanarak ve gelitirerek
baarmak zo rundadrlar. Grlen o ki Huntington,
Japon medeniyetinden de bir ey anlam deildir!

Huntingtona gre Trkiye ne Ortadoulu ne de Batl

olan, iki arada bir derede kalp, tanmsz ve kimliksiz
bir lke haline gelmitir! Burada Huntingtonu zen
Trkiyenin bu durumu deildir kukusuz, burada
onu zen Trkiyenin nerede durduunun belli
olmamasnn
Batya
sorun
yaratmasdr.
Huntingtona gre Ata trk, ok sk laiklik tanmyla
Trkiyenin, Osmanl Devletinin slam c roln
devam ettirmesini engellemitir. Ona gre Trkiye
kendini laik lke olarak tanmlad srece slam
medeniyetinin
nderi
olamaz.
Bu
nedenle
Trkiyenin bir an nce Atatrkten ve Atatrkn
laik
lik
tanmndan
kurtulmas
gerekir.
Huntingtonn ifadesiyle, Trkiye Atatrkn mirasn
bilinli bir ekilde reddedip kendisini slamn bir lideri
olarak yeniden tanmlamaya kalkmad srece...
sorunlar n zemeyecektir!
Huntingtonu dinleyelim:
Trkiye slamn ekirdek devleti olmak iin gerekli
tarihe, nfu sa, orta dzey bir ekonomik gelimilie,
ulusal birlie, askeri yetenek ve gelenee sahiptir.
Gelgelelim Atatrkn Trkiyeyi net bir ekil de laik
bir
toplum
olarak
tanmlamas,
Trk
Cumhuriyetinin
bu
rol
Osmanl
mparatorluu'ndan devralmasn nlemitir. Trkiye
anaya sadaki laiklik ilkesine ballndan tr
OlC'nin kurucu yesi bile olamamtr. Trkiye
kendisini laik bir lke olarak tanmlad srece
slam'n liderliine soyunma olasl yoktur.
Bununla birlikte Trkiye kendisini yeniden
tanmlad takdir de ne olur? Trkiye bir noktada
Bat dnyasna yelik iin yalvarp duran bir dilenci
olarak oynad hsran verici ve aalayc rolden
vjzgeip. Batnn temel slm muhatab ve dman
olarak oynad ok daha etkileyici ve onurlu tarihsel
rol yeniden stlenmeye hazr hale gelebilir.
Kktendincilik Trkiye'de trmana gemitir. zal

y netimi altnda Trkiye Arap dnyasyla zdelik

kurmak iin byk aba harcamtr. Orta Asya'da
lml bir rol stlenebilmek iin etnik ve dinsel
balantlarndan faydalanmaya alt. Bonak
Mslmanlar desteklemi ve cesaretlendirmitir.
Balkanlar, Ortadou, Kuzey Afrika ve Orta Asya'daki
Mslmanlarla kapsaml tarihsel balantlara sahip
olmas bakmndan Trkiye'nin Mslman lkeler
arasnda benzersiz bir yeri vardr. Trkiye'nin
sonuta bir Gney Afrika rol kotarmas hi de
mantk
d
deildir.
Gney
Afrika'nn
rk
ayrmcln ilga et mesi gibi, kendine yabanc
olduu gerekesiyle laiklii kaldrp, kendi medeniyet
kmesinde bir parya konumundan karak bu
medeniye tin lideri haline gelebilir. Gney Afrika,
Hristiyanlkta Batnn iyi ve kt yanlarn ve rk
ayrmcln yaayp grdkten sonra, Afrika'ya
liderlik etme vasfn zellikle kazand. Laiklik ve
demokraside Batnn iyi ve kt yanlarn yaayp
grm olan Trkiye de en az onun kadar slama
liderlik etme vasfn kazanm olabilir. Ama bunu
yapabilmek iin Atatrkn mirasn, Rusyann
Leninin mirasn reddediinden daha eksiksiz bir
ekilde reddetmek zorunda kalacaktr. Byle bir
hamle ayn zamanda Atatrk kalibresinde bir lideri,
Trkiye'yi bln m bir lke olmaktan karp
ekirdek bir devlet haline getirmek iin gerekli
siyasal ve dinsel meruluu kendisinde toplam
olan bir lideri gerektirir."
Grld gibi CIA grevlisi ve CFR yesi Samuel
Huntington, ABD karlar dorultusunda dnya
dzeninin yeniden kurulmas amacyla kaleme
ald Medeniyetler atmas adl kitabnda aka
Trkiyenin Atatrkn
mirasn
reddetmesini,
laiklikten vazgemesini ve yeniden Osmanlnn
slamc kimliine drt elle sarlmasn nerm i ve
bu deiimi gerekletirecek bir Trkiyenin slam

dnyasnn lideri olacam belirtmitir. Huntington,

Atatrk izgide laik, ada ve demokratik bir
Trkiyenin ABD karlarna aykr, yeniden Os
manlcslamc kklerine sarlm bir Trkiyenin ise
ABD karlarna uygun bir Trkiye olacann
farkndadr. nk ABD, medeniyetler atmas
kuramnda
tekiletirilmi
lkelere
ihtiya
duymaktadr, ancak laiklik, adalk, demokrasi
gibi Batnn deerlerine (aslnda evrensel deerlere)
sahip Atatrk bir Trkiye tekiletirilmi bir lke
olmayacandan, ABDnin medeniyetler atmas
kuramnda ie yaramayacaktr. Oysaki, yeniden
Osmanlnn slamc kklerine ynelmi bir Trkiye,
tekiletirilmi lke olarak medeniyetler at
masnda, slamc Osmanl kimliiyle ABDnin
fazlasyla iine yaraya caktr. Huntingtonun u
cmlesi bu gerein en ak ifadesidir: Tr kiye bir
noktada Bat dnyasna yelik iin yalvarp duran bir
dilenci olarak oynad hsran verici ve aalayc
rolden vazgeip, Batnn temel slami muhatab ve
dman olarak oynad ok daha etkileyici ve onurlu
tarihsel rol yeniden stlenmeye hazr hale gelebilir.
Grl d gibi Huntington, Trkiyenin Batnn
temel slami muhatab ve dman olarak kalmasn
etkileyici ve onurlu tarihsel rol olarak grmekte,
bunun iin de Trkiyeyi srarla yeniden Osmanlc
ve slam c olmaya armaktadr.
CIA grevlisi ve CFR yesi Samuel Huntingtonun
Trkiyenin
slami
izgiye
kaymasn,
slam
dnyasnn lideri olmasn istemesi nin nedeni,
Trkiyeyi ya da slam ok sevmesi deildir
kukusuz, Huntigtonun tek dnd ey ABDnin
yksek karlardr ve bu karlar, 1946dan beri
olduu gibi 1996dan sonra da Trkiyenin, Bat
medeniyetinin temellerindeki akl art bilim art
laiklik eittir adalama formlnden bir an
nce uzaklatrlmasn ge rektirmektedir. ABD,

Ortadoudaki karlar asndan ada, laik, bilim

reten bir Trkiye yerine slamc ve sava bir
Trkiyeden yanadr. Nitekim bugn (2013) ABDnin
egemenlik kurduu slam dnyasnn neredeyse
tamam, akl ve bilimi ikinci plana atm, radikal
slamclkla ve radikal slamc gruplarla epeevre
kuatlmtr. ABD, Trkiyenin de benzer bir dinci
kuatmayla kuatlmasn istemek tedir. Ancak
radikal slamcln zamanla blgesel karlarna
zarar verdiini gren ABD, Trkiyede lml slamn
gelimesini amala mtr. Trkiyede bu dinci
kuatmann nndeki en byk engel ise Atatrk
ve gerek slamdr.
HuntingtoTun Trkiyede Atatrkn mirasn
reddedebilmek iin en az Atatrk ayarnda bir lidere
ihtiya olduunu belirtmesi de dikkat ekicidir:
Huntington'un ifadesiyle, Byle bir hamle ayn
zamanda Atatrk kalibresinde bir lideri, Trkiye'yi
blnm bir lke olmaktan karp ekirdek bir devlet
haline getirmek iin gerekli siyasal re dinsel
meruluu kendisinde toplam olan bir lideri
gerektirir. Bu rada sz edilen liderin siyasal ve
dinsel meruluu kendisine toplam olan bir lider"
olarak tanmlamas da anlamldr. Bilindii gibi Ata
trk, laiklik ilkesiyle her eyden nce siyasal ve
dinsel meruluu birbi rinden ayrm, bu amala
saltanat ve halifelii birbirinden ayrp sra syla
kaldrmtr. Grlen o ki CIA grevlisi Huntington,
Trkiyeye siyasal ve dinsel meruluu yeniden bir
araya toplayan Osmanlnn sultan/halifesi gibi bir
lider nermektedir. Bu lider, AKP Genel Ba kan
Babakan R. Tavyip Erdoan olabilir mi? BOPun e
bakan
Erdoann
hem
ska
yeniden
Osmanllamaktan sz etmesi, hem la iklikten
rahatsz olmas, hem slamc bir dil kullanmas, hem
de niteli i belirsiz bir Bakanlk Sistemini gndeme
getirmesi, Huntingtonun iaret ettii Trkiyeyi

Atatrk mirasndan vazgeirecek o liderin R. Tavyip

Erdoan
olabileceine
ynelik
pheleri
artrmaktadr doru su! Huntingtonun Medeniyetler
atmas adl kitabnda szn ettii Atatrkn
mirasn reddedecek o liderin R. Tayyip Erdoan
olabi leceine ynelik gl iaretler vardr, ancak
Huntingtonun o liderde arad en nemli zellik,
Atatrk kalibresinde olmak, Atatrkten sonraki
btn liderler gibi Erdoanda da yoktur.
Bu arada 2003te Iraka demokrasi gtrmeye
kalkan ABD, ne hikmetse 1996da Trkiyeye
sultanlk/halifelik gtrmeye kalkmtr!
1996 ylnda Huntington, Medeniyetler atmas
adl
kitabnda
Trkiye
Atatrkn
mirasn
reddetmelidir, dedikten bir yl sonra baka CIA
grevlileri de benzer dnceler ileri srmtr.
rnein 1997 ylnda CIA ajan Paul Henze,
Atatrklk ld; Nakiler, Nurcular ilericidir!
demi, 1998 ylnda CIAin eski Ortadou Ma sas
efi Graham Fuller ise, Kemalizme son; Osmanlyla
vnn, Fethullah olun! diye demeler vermitir.
Yine Hollandal Arie Oostlanderin hazrlad AB
raporuna gre Trkiye ABye gerekten girmek
istiyorsa Kemalizmden vazgemelidir!

Paul
Hertze
Graham Fuller CIA grevlilerinin ve ajanlarnn
aklamalar,
AB
raportrlerinin
beyanlar,
emperyalist Batnn srarla Trkiyeden Atatrkn
mira sn reddetmesini istediini gzler nne
sermektedir. ABD ve AB, Atatrk mirasndan; yani
laiklikten, cumhuriyetilikten, milliyetilik ten,
halklktan, devletilikten, devrimcilikten; yani

adalktan ve tam bamszlktan rahatszdr.

Atatrkn Bamszlk ve Aydn lanma Savandan
rahatszdr.
1946dan beri neredeyse aralksz olarak Atatrk
mirasn yok et mek iin Trkiyeyi Atatrk mirasna
kar gdml iktidarlarn kont rolnde tutan ABD,
1993ten beri Trkiyede Atatrk mirasnn son
kalntlarm da tamamen temizlemenin hesaplarn
yapmtr.
Bilindii gibi Atatrk, Benim manevi mirasm akl
ve bilimdir, demitir. ABD Trkiyeye, Atatrkn
mirasn reddedin, derken as lnda akl ve bilimi
reddedin demek istemitir. nk ABD, hatta
btn Bat, akl ve bilimi temel alan; dnen,
sorgulayan, reten, ba mszlndan asla taviz
vermeyen, ulusal egemenliin/demokrasinin tam
anlamyla iledii Atatrk izgideki bir Trkiye
deil; akl ve bilimi ihmal eden, dinle kandrlm,
dnmeyen,
sorgulamayan,
ret
meyen,
bamszla
nem
vermeyen,
gdml
bir
bakann/halifenin
egemenliinde
yeniden
Osmanllam,
daha
dorusu
Osmanlclk
oynayan bir Trkiye arzulamaktadr.
Aslnda
emperyalist
Bat,
sadece
Atatrk
mirasndan deil, gerek slami mirastan da ok
rahatszdr. Prof. Yaar Nuri ztrkiin dedii gibi,
Bat, yani AB ve ABD Trkiyede iki miras
kertmek istiyor. Biri, zgn slam miras, teki de
zgn Atatrk miras. Hurafe slm, Arap slm,
Emevi slm, Batnn alklad eyler. Onlardan hi
bir rahatszl yok. Zaten o sahte ve szde
slamlarn temsilcileriyle bHii yaparak simi
dnyasn mahvediyor. Mesela slam', 'zulm v
emperyalizm dman bir din' olarak alglayanlara
asla yanamyor. Bat o slam'dan ok rahatsz.
Ondan korkuyor...

Sonu olarak ABD kendi karlarna uygun bir

Trkiye yaratmak iin 1^4^'dan beri ABD'li
uzmanlarn
ekillendirdii
Milli
EitinTin
tornasndan gemi, Atatrk mirasna ve gerek
slama kar, slamc/ dinci ve Osmanlc
siyasetilerden, devlet adamlarndan ve aydnlardan
yararlanmtr, yararlanmaktadr.
Bir ABD ve AB Projesi:
Resmi Tarihle Yzleip Atatrkten Kurtulmak
Atatrk'n
en
nemli
zelliklerinden
biri
emperyalizmin en gl silahlarndan birinin
kltr" olduunu ok erken kavram olmasdr.
1920'lerde emperyalist Batva Kurtulu Savayla
askeri ve siyasi ola rak bakaldrp zafer kazanan
Atatrk, 1930larda emperyalist Batya bu sefer
Trk Devrimiyle kltrel olarak bakaldrmtm
Batnn kl trel temellerindeki (akl + bilim =
adalama) formlyle hareket edip, yar baml
bir mmet imparatorluundan ada bir ulus devlet
yaratan Atatrk; tarih, dil, arkeoloji ve antropoloji
temelli kltr al malaryla da Batnn Trklere
ynelik ikinci snf, sar rka mensup, barbar ve
uygarlksz biimindeki aslsz iddialarn rtmeyi
baar mtr. Atatrkn bu amala gelitirdii Trk
Tarih Tezi, Trk Dil Tezi ve Trk Antropoloji Tezi bir
anlamda kinci Trk Kurtulu Sava ola rak
adlandrabileceimiz uygarlk savann en nemli
cepheleridir.
Atatrk, 1930larda yaptrd tarih dil, arkeoloji ve
antropoloji aratrmalaryla Batnn Trklere ynelik
ikinci snf, sar rka men sup, barbar, uygarlksz
iddialarnn temelsiz ve uydurma olduunu
kantlamtr. Bu i iin gelitirdii Tarih, Dil ve
Antropoloji Tezlerini dnyaca nl tarihiler, dilciler,
arkeologlar ve antropologlara incelet mitir. Bu
amala Tarih ve Dil Kurumlan kurmu, Trk Tarih
Tezini anlatan Trk Tarihinin Ana Hatlar adl bir

kitap hazrlatp uzman larn incelemesine sunmu,

liselerde okutmak iin drt ciltlik, her biri ortalama
500er sayfalk bir Tarih serisi hazrlatmtr. En
nemlisi de uluslararas katlml, dnya apnda ses
getiren tarih ve dil kongrele ri/kurultaylar
dzenletmitir. Ayrca Dil, Tarih, Corafya Fakltesi,
Trk Antropoloji Enstits, Smeroloji ve Hititoloji
blmleri, Trki yat Enstits gibi tarih, dil ve
antropoloji kurumlan kurmu, Anadolu arkeolojisine
ok byk bir nem vererek Anadolunun dip
kltrn aa karmak iin milli kazlar
yaptrmtr. Tarih, dil, arkeoloji ve antropoloji
almalarndan ortaya kan sonular kamuoyuna
du yurmak iin de TTK Belleten dergisi, Trk Dili
Belleten dergisi. lk dergisi, Kadro dergisi. Halkevi
dergileri, Trk Antropoloji Mecmuas, Dil ve
TarihCorafya
Dergisi
gibi
bilimsel
yaynlar
kartmtr.
Gen Cumhuriyetin tarih anlaynn zeti,
Atatrkn 1930 yln da bir bilimsel komisyona
yazdrd, her biri 500er sayfalk, renkli re simli,
kaynakl, drt ciltlik Tarih serisidir. Bu kitaplar
19311941 yllar arasnda liselerde ve ortaokullarda
okutulmutur. Bu tarih kitaplarn da, Bat merkezli
tarihe bakaldran kltr, uygarlk merkezli Trk Ta
rih Tezine yer verilmitir. Dnemin en nl
tarihilerinin,
dilcilerinin,
antropologlarnn,
arkeologlarnn bilimsel yaynlarndan alntlarla ve
dipnotlarla dolu olan bu kitaplar Bat merkezli
tarihin emperyalist ka lplarn krmay baarmtr.
Evrim Kuramyla balayan bu kitaplarda, dnyada
uygarln geliim sreci anlatlm, bu srete
Trklerin uy garla yaptklar katklar ortaya
konulmu, Trk ve dnya tarihi sev ginefret,
savabar,
MslmanlkHristiyanlk
kartlklarna odakl olarak deil, bilim, sanat,
kltr, dil eksenli olarak an latlmtr. Bir

taraftan
Trklerin
dnyann
en
kkl
uygarlklarndan birini yaratt belgelerle gzler
nne serilirken, dier taraftan teki halklar asla
aalanp, ktlenmemi, rklk yaplmamtr.
Dahas Trk tarihi, hanedan tarihinin darlndan
kurtarlp en aa 5000 yl lk kkleriyle
buluturularak, tarihsel btnlk iinde gen
kuaklara aktarlmtr. En nemlisi, Atatrkn bu
tarih kitaplarnda tarih eletirel bir gzle ilenmitir.
nk Atatrk, tarihi romantik dler lemi,
hamaset arenas olarak deil, toplumsal bir
laboratuvar olarak grm ve o laboratuvarda elde
edilecek deneyimlerle gelecein daha iyi kur
gulanmasna almtr. Bu nedenle bilimsel,
eletirel tarihilie nem vermitir. rnein Trk
tarihinin Cumhuriyetten nceki son aamas olan
Osmanl tarihini olabildiince eletirmitir. Yine ayn
ekilde tarih kitaplarnda slam tarihini, vahye
dayal olarak deil bilme dayal olarak anlatmtr.
Trkiyede gerek anlamda eletirel ve bilimsel ta
rihiliin kurucusu Atatrktr dersek hi de
abartm olmayz.
1949- Trkiyenin
1946dan itibaren ABD karlar
dorultusunda yeni den ekillendirilmeye baland
kar devrim srecinde daha nce an lattmz1949
ylnda ABD ile Trkiye arasnda imzalanan Eitim
Anlamas erevesinde Trk tarihi de yeniden
yazlmtr.
19492013
arasnda
okullarmzda
okutulan tarih, baz istisnalar hari genelde em
peryalizmin karlarna hizmet eden bir tarihtir.
Dolaysyla Trkiyede 2013 arasnda Trkiyenin
milli karlar dorultusunda yazlp okutulan
tarafl bir resmi tarihten deil, ABD karlarna
hizmet eden arptlm bir emperyalist tarihten
sz edilebilir.
Gerek u ki, bugn Trkiyeyi yneten kadrolar,
1949dan beri Amerikal uzmanlarnn elinden,

onayndan geen Amerikan emper yalizmine hizmet

eden tarih kitaplarn okuyarak yetimilerdir. Do
laysyla bugn Trkiyeyi yneten kadrolarn tarih
anlayn, aslnda Amerika biimlendirmitir.
Eer
bugn
Trkiyede
gerekten
tarihle
yzlemekten sz edi lecekse, her eyden nce bu
Amerikan kaynakl emperyalist tarihle yzlemek
gerekir. Ancak lkemizin devirilmi, gdml
aydnlar bu Bat merkezli emperyalist tarihle
yzlemek yerine hl Atatrkn 19301938 yllar
arasnda hayata geirdii ancak 1949dan sonra tas
fiye edilip yerini Trkslam Sentezine brakmak
zorunda kalan Trk Tarih Teziyle ve Trk
Bamszlk ve Aydnlanma Sava Tarihiyle
yzlemektedirler. Bugn Atatrkn Trk Tarih
Tezini ve Trk Ba mszlk ve Aydnlanma Savan
resmi tarih diye adlandrp onunla yzlemeye
kalkanlarn tamam 1949dan beri Amerikan
emperyaliz minin etkisiyle ekillenmi Trk Milli
Eitiminin tornasndan gemi, yetmemi Amerikan
etkisindeki bir Trk niversitesinde veya dorudan
bir Amerikan niversitesinde yksek lisans veya
doktora yapmtr. Dolaysyla bu devirilmi
aydnlarn emperyalist tarihle yzleme leri
olanakszdr. Onlar kendilerinden beklenen grev
dorultusunda 1949da tasfiye edilmi Trk Tarih
Tezinin son krntlar ile Trk Bamszlk ve
Aydnlanma Sava Tarihi ile yzlemeye programlan
mlardr. nk Amerikan projesi BOPa uygun
nesiller yetitirirken, Atatrkn Trk Tarih Tezinin
o son krntlar ile Trk Bamszlk ve Aydnlanma
Savann ortadan kaldrlmas zorunludur. CIA
grevlisi
CFR
yesi
Huntingtonun
nerisi
dorultusunda Atatrkn mirasn reddetmeye
karar verenlerin Atatrkn en byk miraslarndan
Trk Tarih Tezine ve Trkiye Cumhuriyeti tarihine
saldrmalar doaldr.

1990larn banda SSCBnin yklmasndan sonra

tek kutuplu hale gelen dnyada ABD, BOPa uygun
bir Trkiye yaratmaya alrken Trk tarihine, Trk
tarih yazmna bir kere daha mdahale etmitir.
Ayrca 1990larda Trk tarihine, Trk tarih yazmna
mdahale eden sadece ABD deildir, Trkiyenin
ABye yelik srecinde AB de Trk tarihine, Trk
tarih yazmna dorudan mdahale etmitir. AB,
demokrasi, insan haklar, aznlk haklar gibi
gerekelerle Trkiyeden tarih anlayn gz den
geirmesini,
tarihiyle
yzlemesini
ve
tarih
kitaplarn yeniden yaz masn istemitir. Trk
tarihinin ABD ve ABnin houna gidecek ekilde
yeniden yazlmas srecinde, Trkiyeyi ynetenler,
CIA grevlisi CFR yesi Huntingtonun Atatrkn
mirasndan kurtulun/ temel ilkesine uygun olarak
Atatrkn
tarihsel
roln
olabildiince
kmsemeye, hatta yok etmeye almaktadrlar.
ABD ve AB, Trkiyeyi ynetenlere Atatrkn
mirasndan nasl kurtulacaklarna ilikin bir yol
haritas da vermitir. Bu dorultuda ncelikle
Cumhuriyet tarihiyle yzleilmek ve bu yzleme
sonunda Atatrk ve Atatrk Cumhuriyetini yok
sayan yeni tarih kitaplar hazrlanmaldr. rnein,
21. Yzyl Avrupaszda Tarih retimi Avrupa
Konseyi Bakanlar Komitesinin Rec (2001) 15 Nolu
Tavsiye Karar bu konuya dikkat ekmitir.
ABD ve AB isteklerine uygun tarih yazm ve
retimi projesi er evesinde Trkiyede Bilgi ve
Sabanc gibi niversiteler, Tarih Vakf Toplumsal
Tarih
gibi
dergiler
harekete
gemitir.
Bu
niversitelere ve dergilere konulandrlan Do. Dr.
Halil Berktay, Dr. Taner Akam ve Prof. Cemil Koak
gibi ABD ve AB etkisindeki tarihiler alakelem
Atatrke ve Cumhuriyete saldrmaktadrlar.
rnein bu tarihilerden biri olan Do. Dr. Halil
Berktay, lise yi Robert Kolejinde okuduktan sonra

lisans ve lisansst renimini "ekonomi" alannda

Yale niversitesinde tamamlamtr. Ekonomi den
sonra
tarih
alanna
ynelmi,
Birmingham
niversitesinde tarih doktoras yapmtr. Harvard,
ODT, Boazii ve Sabanc niversite lerinde grev
almtr. Berktay, stlendii projeler iin ABD ve AB
l kelerinden ykl miktarlarda balar almtr.
rnein, zmirin Ya klmasnn Yaratt Sosyal
Travmalar Projesi iin ABDden 84.000 avro,
Osmanl mpratorluu ve Toplum Dersleri Projesi iin
Avus turya ve svire hkmetlerinden 74.000 avro,
Balkanlarda Trk Ulusal Hafzasnn nas: Trk
Milliyetiliinin Orijini ve Erken Ge liimi Projesi iin
Almanya Eitim Bakanlndan 99.000 avro ba
almtr. Berktay, zmirin Yaklmasnn Yaratt
Sosyal Travmalar Projesinde zmiri Trklerin
yaktn iddia ederek bu srada Rumla ra etnik
temizlik
yapldn
kantlamay
amalam;
Balkanlardaki Trk Ulusal Hafzasnn nas: Trk
Milliyetiliinin Orijini ve Erken Geliimi Projesiyle de
ttihat ve Terakkinin Balkanlarda nasl mil
liyetilie yneldiini ve bu ynelim sonunda
Ermeni soykrmnn gerekletiini kantlamaya
almtr. Berktay, zmir civarnda yar gizli ekilde
Kumlara etnik temizlik yapld. Bu olaylar Ermeni
katlia mnn silahsz provasdr, demitir. zmirde
Rumlara etnik temizlik yapld, yalanm syleyen
Berktay, 15 Mays 1919da zmirin Yunan llarca
igali ve sonrasnda Trklere yaplan katliamdan ise
hi sz et memitir. Berktay, Tehir Kanunu bal
bana bir etnik temizliktir. Ermeni olduklar iin tehir
ediliyorlar. Gnmzde ldrme unsuru hari bu
kadar dahi (jenosit) tanmna giriyor, demitir.
Tarihi ger ekleri arptmak konusunda artk
ustalam olan Berktay, Mustafa Kemalin Ermeni
tehirini savunan tek bir demeci yoktur, demitir.
Ancak u szler Mustafa Kemale aittir: Dnya

kamuoyu Ermeni ahalinin tehiri hususunda almaya

mecbur kaldmz karar iin bize kar hakl bir
ithamda bulunamaz.
ABD ve AB isteklerine uygun tarih yazm ve tarih
renimi iin ders kitaplarnn yeniden yazm ok
zel bir yere sahiptir. Ders kitaplar konusu teden
beri Trkiyenin her eyiyle ABD ve AB gdmne
sokulmas srecinin nemli ayaklarndan biridir.
AKP dneminde bu konuda ok nemli admlar
atlmtr: Bu kapsamda yaymlanmas AB tarafndan
emredilen kitaplar yaymlanm ve Trk Milli Eitimi
dahil tm eitim sistemi bu szde demokratik
abalar dorultusunda biimlendiril mitir. nl
para speklatr George Soros da bu srece Ak
Toplum Enstits araclyla katk vermitir. AEV
ve Boazii niversitesiyle iki aamal olarak
dzenlenen ve ocuklar okula hazrlamay amala
yan Gneydou Okul ncesi Eitim Projesi iin
142.000 dolar. Tarih Vakfnn Trkiye Bilimler
Akademisiyle ibirlii iinde, farkllklara, eitli
inan, kltr ve kimliklere saygl bir genlik
yetitirmesi ama cyla balatt Ders Kitaplarnda
nsan Haklar Taramas Projesi iin toplam 88.000
dolar. Sabanc niversitesi stanbul Politikalar
Merkezi bnyesinde kurulan Eitim Reformu
Giriiminin iki aamal Herkes in Kaliteli Eitim
Projesi iin toplam 500.000 dolar, Kltr Bilinci
Gelitirme Vakfnn, ocuklar kltrel deerlerle
tantrmay, yaadk lar evrenin farknda olmay
salamay hedefleyen Kltr Karncalar Projesi iin
20.000 dolar bata bulunmutur.
2002de AKP iktidarnn kurulmasndan sonra ders
kitaplarnn AB istekleri dorultusunda yeniden
yazlmasna balanmtr. AKP ve kadrolar, ABnin
ulusal eitimi baltalayacak programlarn kabul
etmiti ve Trk tarihinin arptlm yalan bilgilerle
sulandrlmaya balanmasnda nc rol oynamt.

Toplumsal Tarih Vakfnca yrtlen Yetikinler

iin Avrupayla lgili Yaynlar adl projenin zetinde
unlar yazldr: Proje btn letirilmi bir bilgi
yayma program araclyla Trkiyede AVRUPA
KML terimini glendirme ve desteklemeyi
amalyor. Proje drt bileenden oluuyor: Toplumsal
Tarih dergisinde 12 say boyunca yaymlanacak
Avrupa eki. 20. yzyl tarih eitimine ilikin 6
kitabn Trke yaymlanmas, 20. yzyl tarih ders
kitab yazm, ocuklara ve genlere ynelik
Avrupallk konusunu ileyen bir dizi kitap yaymlan
mas. Projenin hedef kitlesi renciler, genler, tarih
retmenleri ve entelekteller olarak belirlenmitir.
Grld gibi Trkiyede tarih yoluyla Avrupa
kimlii oluturmak amalanmtr. Bu amala ulusal
kimlik/Trk kimlii olabildiince eletirilmitir. Bu
kimlik deiiminin
"insin hklar" vurgusuyla yaplmas amalanmtr,
rnein 9 Aralk 2003'te T Maka Kampiisnde
Ders Kitaplarnda nsan Haklar konulu bir basn
toplants dzenlenmitir. Bu toplantda Trkiyedeki
ders kitaplarnn, zellikle tarih ders kitaplarnn
insan haklar ihlal leriyle dolu olduu belirtilerek
bir an nce bu kitaplarn insan hakla rn aykr
sylemlerden arndrlmas gerektii belirtilmitir.
Hseyin zbekin dedii gibi: Adamlar
dnmler tanmlar, Trkiye'de insan haklar
ihlal ediliyor. En nemli nedeni de Trkiye'de
ilkretim kademesinde ve liselerde okutulan ders
kitaplarndaki rk, oven yaklamlar ve de
sylemler. Biz sevabmza bu ie bir el atalm: Yok 29
Mays 1453'te stanbul fethedilmi, yok 15 Mays
1919'da zmiri Yunan igal etmi, yok I. Dnya
Sava srasnda dada Ermeni eteleri orduyu
arkadan vurmu, yok 16 Mart 1920 tarihinde ngiliz
birlikleri ehzadeba Karakolunu basarak uykudaki
Mehmetikleri ehit etmi, yok Fener Ortodoks

Patrikhanesi, zmir ve Trabzon Met ropolitleri

igalcilerle birlikte olup Ortodoks vatandalarmz
kkrt mlar vs. Bu rk yaklam ve sylemlerin
ders kitaplarndan ayk lanmas gerekli. Bunun
yerinde, ders kitaplarnda AB lkelerinin ve
komularmzn tarih ve corafyalarna daha fazla yer
verilmesi gere kir. Byle olursa insanlarmzn oven
koullanmasna yol aan, atala rndan, ailelerinden
aldklar, kolektif belleklerine, derin bilinaltlarna
kazman ulusal kodlar da silinmi olur. oven
tortular yerine toplum sal bellekler ak kt gibi
bembeyaz olur. Hepsi bir gzel barsever olurlar.
Yok Ege'ydi, yok Kbrst, yok karasularyd, hibir
drlt ve szlt olmaz, derin bir muhabbetle suyun
tesine balanrlar' diye ie girimiler. zbek
devam ediyor: "Ayrca Avrupa Komisyonu nsan
Haklar ve Demokrasi Giriimi nsan Haklar Eitim
Projelerinden So rumlu Blm Bakan Mr. Vincent
Rey bu iler iin 165 milyon euro bte ayrdklarn
syledi. Devamla Trkiye Cumhuriyeti Milli Eitim
Bakanl Talim Terbiye Kurulu'yla ortaklaa
yapacaklar alma iin de 5 milyon euro
ayrdklarn, birlikte olumlu almalar yapacaklar
na inancnn tam olduunu ekledi.
Bu dorultuda TSAD tarafndan hazrlatlan
tarih kitaplarn dan Trk, Trklk, Ulusal
Kurtulu Sava, Ulus Devlet
kavramlar
karlm,
Atatrk
olabildiince
eletirilmitir.
Bu
durum
igal
yllarn
hatrlatmaktadr. gal yllarnda da stanbul
hkmeti Maarif Nazr Rumbeyolu Fahrettin,
okuma kitaplarndan Trk szn kartmt.
AKP dneminde ilkretim okullarnda okutulan 7.
snf Va tandalk Bilgisi kitabnn kapanda
Amerikan smrs heykelinin fotorafna yer
verilmi, dier ilkretim kitaplarna da Babakan R.
Tayyip
Erdoann
fotoraflar
ile
yazlar

konulmutur. Hazrlad ders kitaplarnda Trkle,

Trk Devrimine ve Atatrke sava aan TSAD, 19
Mays Genlik ve Spor Bayram yerine 9 Mays
Genlik ve Avrupa Gnn n plana karmaya
almtr. lkokul 4. ve 5. snflar Sosyal Bilgiler
ders programlarndan daha st snflarda oku tulan
tarihi bilgilerin zeti biimindeki bilgiler karlm,
8. snf TC nklp Tarihi ve Atatrklk kitabndan
Atatrkn 10. Yl Nut ku karlm, Atatrkn
evlilii anlatlrken ei Latife Hanmn ba ak
fotoraf
kartlp
yerine
arafl
fotoraf
konulmutur. Hatta nklp Tarihi dersinin tamamen
kaldrlmas istenmitir. Bu istekler nce ABD
temsilcileri ve AB raportrleri, ardndan da AKP
milletvekil lerince gndeme getirilmitir. Sonuta
TSAD ve Tarih Vakf tara fndan AB destei ile
alternatif tarih kitaplar hazrlatlmtr. TTK, Tarih
Vakf ile birlikte ders kitaplarn ve ders
programlarn
kkl
bir
biimde
yenileme
almalarn srdrmektedir. Bu yenilemenin temel
zellii Atatrk, ulus devlet ve milli kimlik
kartldr.
AKP gelmeden nce ilkretim 8. snflarda
okutulan TC nklp Tarihi ve Atatrklk ders
kitabndaki
Atatrkn
Hayat
nitesinde
Atatrkn
evliliini
gsteren
fotoraf

AKP geldikten sonra ilkretim 8.

snflarda
okutulan
TC
nklp
Tarihi
ve
Atatrklk ders kitabndaki Atatrkn Hayat

nitesinde Atatrkn evliliini gsteren fotoraf

Trkiyede ABD ve AB etkisinde yeni bir tarih yazma
iinin n hazrlklarn TSAD ve Tarih Vakf
yrtmektedir. Ad geen kuru lular yeni tarih
yazm konusunda atlye almalar yapmakta, semi
nerler dzenlemektedir. rnein Fredrich Ebert
Vakfnn katklaryla Tarih Vakf tarafndan
hazrlanan
Tarih
retiminin
Yeniden
Yap
landrlmas adl kitap 23 Aralk 2000de ODT
Kongre ve Kltr Merkezinde dzenlenen atlye
almasndan meydana gelmitir.
Yine Tarih Vakf, 2005 ylnda 20. Yzyl Dnya ve
Trkiye Ta rihi adl bir kitap hazrlatmtr.
Kitaba gre, Yaratc ve ada bir tarih eitimi
iin insanlarn gemilerine sahip kmak kadar,
gemilerine sahip kmama hakk da vardr, ulus
devletin artk modas gemitir. Bu nedenle, tarih
eitiminin de rencinin sahip olduu dier kimlikleri
reddederek ulu sal kimlie kr bir banazlkla
sarlmasn amalamaktan vazgemesi gerekiyor.
Kitaba gre, II. Abdlhamid dnemi bir modernleme
d nemidir! Kurtulu Sava o kadar da nemli bir
sava deildir! Nite kim kitapta Kurtulu Savana
sadece iki sayfa ayrlmtr. Kurtulu Savann
birok nemli aamasndan hi sz edilmeden
geilmi, bu sreteki ok nemli savalar ise
sava veya zafer olarak deil, arpma olarak
geitirilmitir. rnein, I. nn ve II. nn Sava
lar/Zaferleri sava ve zafer deil sadece
arpma
olarak
adlan
drlmtr:
TBMM
hkmetinin Anadoluda egemenlii saladktan
sonra oluturduu ordu, nndeki arpmalarda
baarl oldu... Dahas, yz kilometrelik bir cephede
geceli gndzl 22 gn devam eden Sakarya Meydan
Muharebesi de sradan, nemsiz bir sava ola rak
gsterilmi ve Yunanllarn yenilmeyip sadece geri
ekildikleri ifade edilmitir. Daha da vahimi, kitapta

30 Austos 1922de kazan lan ve Yunan ordusunun

9 Eyll 1922de zmirden denize dklme siyle
sonulanan Byk Taarruzdan hi sz edilmeden
bu byk zafer, 1922 ylnda TBMM hkmeti
ordular Yunan kuvvetlerine saldra rak ksa srede
bunlar Anadoludan kard diye geitirilmitir.
Sevr ve Lozan Antlamalar ise sadece tmce ile
anlatlmtr. Koca kitapta sadece iki sayfack
anlatlan Kurtulu Sava Kuvyi Milliye ve zafer
szckleri hi kullanlmadan anlatlp geilmitir.
Ayrca bu iki sayfalk Kurtulu Sava anlatm da
yanllarla, arptmalarla doludur, rnein kitaba
gre eyh Sait Ayaklanmasnda ngilterenin hi rol
yoktur! Atatrk'n apka Kanunu tutuculara
ynelik bir simgesel saldr"dr!
333 sayfalk bu kitapta liberalizm, kapitalizm,
faizm, nazizm, sosyalizm ve komnizm kavramlar
birer ideoloji olarak aklanp an latlrken, Kemalizm
veya Atatrklk kavramlar ise yalnzca okuma
paralarnda belge olarak geen askeri bildiride
yer almtr. Bunlar: 12 Mart 1971 Muhtras, 12
Eyll 1980 ve 28 ubat 1997 MGK bildi rileri...
Bylece
Kemalizmin
veya
Atatrkln
antiemperyalist
ve
tam
bamszlk
bir
adalama
ideolojisi
olduu
saklanarak,
Kemalizm
veya
Atatrklk
sadece
darbe
ideolojisi olarak sunul mutur. Cumhuriyetin ilk
yllarndaki tek parti CHP, ad verilmeden faizm ve
nazizmle zdeletirilmitir. Atatrkn Tarih ve Dil
Tezleri arptlm, Trk Tarih Tezi gibi ar,
hatta rk kurumlar gelitiril di," denilerek
dpedz yalan sylenmitir. Kitap, Trk Tarih
Teziyle Trkslam Sentezini bir tutarak gerekleri
arptmtr. Kitapta 1923 Devrimi olabildiince
kmsenirken, 1946dan sonraki Kar Devrim
olabildiince yceltilmitir. Trkiyenin 1940larda,
1950lerde Tru man Doktrinine katkda bulunmas,

Marshall Yardmndan yararlan mas baar olarak

deerlendirilirken, 1950lerdeki karayolu yapm
vlm, tarmda modernlemenin ancak da
bamllkla gereklee cei belirtilmitir. 20. yzyln
en zgn eitim projelerinden biri olan Ky
Enstitlerinden
ise
tek
kelimeyle
bile
sz
edilmemitir. Kitaba gre Trkiyede irtica tehlikesi
de yoktur!
Bu kitabn hangi dncenin rn olduunu
ok daha iyi an lamak iin Tarih Vakf Bakan
Orhan Silierin Tarih, Kimlik, Avru pallk adl
kitabna bakmak gerekir. Bakn neler yazm
Orhan Bey: lkemiz insanlar, yaadklar ky,
kasaba, ehirden gelen bir yerel kimlikleri,
konutuklar dilden, ait olduklar inantan, etnik
kken lerinden gelen kltrel kimlikleri, yrttkleri
mesleki faaliyetten ve konumlarndan gelen sosyal
kimlikleri, bu lkenin yurtta olmaktan gelen ulusal
kimlikleri,
dnya
vatanda
olmaktan
gelen
insanlklar ve nihayet bir can olmaktan gelen
biyolojik kimlikleriyle yaarlar. Avrupallk bu
kimlikler btn iinde ve ancak bunlarla birlikte an
lam kazanan bir kimliktir. Orhan Bey, antik
Smerden beri var olan ortak insanlk
deerlerini Avrupallk kimlii diye bize
yutturmaya altktan sonra dilinin altndaki
baklay da yle karm: ... nmzdeki 1015
ylda Trkiye tarihi, sosyolojisi, antropolojisi byk
lde yeniden yazlacak. Trkiyede bilim, sanat,
felsefe ok nemli oranda yeniden yaplanacaktr.
Eer Trkiye Avrupayla btnlee cekse bu byk
proje her alanda yeni paradigmalar, temel
yaklamla r birlikte getirecektir.
Orhan Bey yalnz deildir tabii. Bugn Trkiyede
onun gibi d nen ok sayda devirilmi aydn
vardr. rnein lhan Tekeli, kre sellemeye uygun
yeni tarih kitaplar yazlmas gerektiini yle ifade

etmitir: Kreselleen, baka bir deyile ulus

devletlerin alma sreci ne giren dnyann her
yerinde tarih retiminin yeniden dzenlenmesi,
tarih dersi kitaplarnn yeniden yazlmas gndeme
gelmektedir ya da gelecektir. Ama Trkiyede
gnmzde bu konunun ele alnmas, bu genel
eilimin dnda, birok konuda olduu gibi bu
konuda da bir kriz yaanmakta olmas yzndendir.
Trkiye zelinde bir kriz halin de olmasnn hem
evrensel hem de Trkiyeye zg nedenleri vardr.
Evrensel
nedenlerin
balcas
belli
bir
kresellemenin yaanmasdr. Ulus devletlerden
oluan bu dnyada tarih kitaplarnn konularn, ya
zm biimlerini byk lde ulusu ideolojiler
belirliyordu.
Oysa
ulus
devletlerin
alarak
kresellemenin gereklemeye balad ve bar
bir dnya dzeni araylarnn yaygnlat bir
dnyada byle bir tarih yazm ad hale gelmitir.
Uluslar ar asnda ayrlklar ina etmeye, tekiler
oluturarak atmalara gerekeler bulmaya dnk
bir tarih yazm yerine, uluslararasnda kprler
oluturmaya, dostluk ve yar dmlamaya kaynaklk
edecek bir tarih yazmna olan gereksinme her geen
gn daha ok duyulmaktadr. lhan Tekeli burada
aslnda o klasik liberal ezberi tekrarlamtr. Hibir
somut veriye dayanma dan, Ulus devletlerin alarak
kresellemenin gereklemeye bala d ve bar
bir dnya dzeni araylarnn yaygnlatndan sz
etmitir. stelik ABD emperyalizminin Ortadouyu
kana bulad bir zamanda bunu sylemitir. zetle
lhan Tekeli diyor ki: Tarih kitap larmz, ABD ve AB
gibi krsellemeei aktrlerinin houna gidecek ekilde
bamszlk savalarndan, ulus devlet vurgusundan
arndrma l, dostluk, bar, kardelikle doldurmalyz!
yi de tarih, bizim iinde bulunduumuz duruma,
artlara, ihtiyalara gre bugnden bakarak yeniden
ekillendirilecek bir ey deildir ki. Emperyalist Bat

yle istiyor diye tarihimizi nasl altst ederiz? Nasl

kahramanlarmz hain, hainlerimizi kahraman ilan
ederiz? Nasl yaanm gerekleri yaan mam
sayabiliriz? Bu tr sorular karsnda devirilmi
aydnn
kafas
kilitlenmi
gibidir:
O
mankurtlatrlmtr artk! AB ve ABD ne isterse onu
yapmaya artlanmtr bir kere. Srekli Resmi tarih
yalan sy lyor! Resmi tarihle yzleelim! diye
sylenmesine karn, 1949dan beri yazlp retilen
AB ve ABD karlarna uygun resmi tarihle
yzleemezken yine AB ve ABD karlarna uygun
yeni bir resmi tarih yazm iin rpndnn
farknda deildir!
Son yllarda TSAD, TESEV, Tarih Vakf gibi
kurulularn ne ri tarih kitaplar dorultusunda
MEB, yeni tarih kitaplar hazrlatp mfredata
koymutur. rnein AKP dneminde 20052006
eitim retim ylnda mfredata konan lise tarih
ders kitaplarnda din/inan konular ve tarikatlar
bilimsel erevede deil, tamamen dinsel
erevede anlatlmtr. Yeni diye adlandrlan bu
tarih kitaplarn da tarihe bilimsel, eletirel bak
tamamen terk edilerek dinsel bak yerletirilmek
istenmitir. Bu yeni lise tarih kitaplarnda tarih,
slam ncesi kklerden soyutlanarak anlatlmaya
balanmtr. Antik alar, eski n Asya ve Anadolu
tarihi birka cmleyle geitirilmi, Trk tarihi
neredeyse sadece Osmanl hanedan tarihine
indirgenmitir.
Asl byk operasyon ise nklp Tarihi ders
kitaplarnda ya plmtr. 20062007 MEB lise nklp
Tarihi ve Atatrklk ders ki tabnda II. Abdlhamid
ve Vahdettin olabildiince parlatlm, bunu yapmak
iin de tarihi gerekler tersyz edilmitir. II.
Abdlhamidin Merutiyetteki, 31 Mart Olayndaki,
donanma
konusundaki
tutumu,
padiahn
eletirilmesini
nlemek
amacyla,
arptlarak

verilmitir. ok daha vahimi, Atatrkn Nutukta

vatan haini, soysuzlam yaratk diye tanmlad
son padiah Vahdettin, bir anda vatan ha
inliinden
kahramanla
terfi
ettirilmitir.
VahdettinDamat
Ferit
ilikisi
arptlm,
Vahdettinin Atatrk Kurtulu Savan balat
mas iin Samsuna gnderdii uydurulmu,
Kurtulu Savandan sonra Vahdettinin ngiltereye
snmad, sadece bir ngiliz gemisiy le Trkiyeden
ayrld yalan sylenmitir. Kitapta yakn tarih
altst edilmitir. rnein halifeliin kaldrlmasnn
laiklikle hibir ilgisinin olmad, ngiltere, Fransa ve
talya gibi lkeler halifelikten korkup Trkiye ile
iliki kurmaktan ekindikleri iin halifeliin
kaldrld be lirtilmitir. Grlen o ki, bu yeni
nklp Tarihi ve Atatrklk kita bnn ad dnda
hibir eyi yeni deildir. 1950lerden beri dillendirilen
62
Kar Devrim yalanlar daha da allanp pullanarak
servis edilmitir. Bu kitabn inklpla da
AtatrkMe de uzaktan yakndan hibir il gisi
yoktur. Belli ki, nklp Tarihi ve Atatrklk dersini
kaldrmay dnen ancak kamuoyundan gelen
basklar nedeniyle bunu baara mayanlar, bu sefer
daha ktsn yaparak bu dersin ders kitaplarnn
iini olabildiince boaltp arptlm, kurgulanm
bir tarihle dol durmulardr. Bylece nklp Tarihi ve
Atatrklk dersi, Devrim Tarihinin ve Atatrkn
eletirildii, buna karn II. Abdlhamidin ve
Vahdettinin yceltildii bir ders haline getirilmitir.
Bir AB projesi olan TrkYunan Sivil Diyalou
projesi
kapsa
mnda
tarih
kitaplarndan
Yunanistanla ilgili olumsuz yarglarn karlmas
gndeme gelmitir. Bu dorultuda artk tarih
kitaplarnda Kurtulu Savanda Yunanllarn
Anadoluyu igal ettii, zmir ve Ege blgesinde
katliam ve tecavzler gerekletirdikleri, Rum

etelelerinin Egede ve Karadenizde Mslmanlar

katlettikleri, Kurtulu Sava ile Yunan ordusunun
zmirden denize dkld gibi tarihsel gerekle rin
yer almamas istenmitir. Bu erevede 28 Kasm
2011de AKPli Ordu Milletvekili hsan ener ok
ileri bir adm atp, Yunan ta rihinde bir Ege sava
yok. Bunu biliyor musunuz? Yunan tarihinde Egede
Trklerle bir sava yok. Biz milli gvenlik
akademisinde oralar daki ehitlikleri dolatk. Btn
ehitlikler temsili... diyerek Kurtulu Sava
gereini bile inkr etmitir.
2005 ylnda tarih ders kitaplarnda yaplan bir
deiiklikle or taretim mfredatnda szde Ermeni
soykrmna da yer verilmitir. Daha dorusu tarih
ders kitabnda Ermeni olaylar konusunda hem
Ermeni iddialarna hem de Trk grne yer
verilmeye balanmtr.
ABD ve AB zellikle AKP iktidar dneminde
Trkiyeye yne lik tarih dayatmalarn iyice
artrmtr. Sonuta 2002den itibaren Trk tarihi,
Bat emperyalizmine hizmet edecek ekilde bir kere
daha yeniden kurgulanmaya balanmtr. Bu
srete bir taraftan Bat gdii miindeki niversiteler
ve sivil toplum rgtlerince yeni tarih yazm ko
nusunda atlye almalar yaplm, rnek ders
kitaplar hazrlanm, dier taraftan ise AKP
hkmeti MEB eliyle bu yeni tarihi yava yava ders
kitaplarna enjekte etmeye balamtr.
Dikkat edilecek olursa Trk tarihini emperyalizmin
istekleri do rultusunda yeniden yazmaya karar
verenler resmi tarihle yzleme ad altnda sadece
Kurtulu Sava ve Cumhuriyet tarihiyle yzlemek
tedirler. Binlerce yllk Trk tarihinin sanki sadece
19191938 aras hatal yazlm gibi bir alg
yaratlmaktadr. Trkiyeyi yneten g dml
iktidarlarn ve onlarn grevli aydnlarnn BOP
erevesinde gndeme gelen Yeni Osmanlclk akm

dorultusunda Cumhuriyet ncesindeki Osmanl

tarihiyle ve 1946 sonrasndaki Kar Devrim tari
hiyle yzleecek halleri yoktur haliyle! Onlarn derdi
sadece Atatrkn nderliindeki Kurtulu Sava ve
Trk Devrimidir.
Bu sahte yzleme ile ama, Cumhuriyet tarihini
altst ederek, bu srete Atatrk bata olmak zere
emperyalizme ve yerli ibirlik ilerine meydan
okuyanlar, Trkiyeyi adalatranlar hain; em
peryalizmin gnll ibirlikilerini ve gericileri ise
kahraman ilan etmektir. Nitekim resmi tarihle
yzleenlerin
yazdklar
emperyalizmin
gdmndeki yeni tarihe gre ngiliz ibirlikisi
Vahdettin, gericiay rlk eyh Said ve Seyit Rza,
devrim kart, kkrtc, vatan haini skilipli Atf ve
Saidi Nurs gibiler kahraman; emperyalizme meydan
okuyan Atatrk, smet nn, Ali etinkaya gibiler
ise haindir!
AKP iktidar dneminde Cumhuriyet tarihi
arptmalar artc dzeyde artmtr. yle ki baz
ilkretim okullarna Trk by diye hain
Vahdettinin resmi aslmtr. Bir rencinin
Vahdettine hain dedii kompozisyonun bir
yarmada ikincilik dl almas zerine jrideki 7
retmen hakknda soruturma almtr. 2013
ylnda AKP Genel Bakan Yardmcs Mehmet Ali
ahin, Milli Eitim Bakan Nabi Avcdan, tarih
kitaplarndan Vahdettinin hain olduu bilgisini
karmasn istemitir.
2011 ylnda Trkiye Byk Millet Meclisi,
tarihinde ilk kez bir padiah iin Sultan I.
Abdlmecidin
lmnn
150nci
yldnm
vesilesiyle 17 Kasmdaanma treni dzenlemek
istemitir. Ancak I. Abdlmecidin ne doum gn ne
de lm gn 17 Kasmdr. Ylmaz zdilin dedii
gibi, 17 Kasmdn Abdlmecitle falan alakas yok
tur. 17 Kasm... Mustafa Kemal iin idam ferman

yazan Vah dettin in Trkiyeden defolup gittii

gndr! Padiah tural davetiyeler mil letvekillerine
gnderildi. Anma treni 17 Kasmda Dolmabahe
Saraynda yaplacak.
25 Mays 2013te Karabk niversitesi tarafndan
95 sene nce vefat eden II. Abdlhamide fahri
doktora verilmitir.
201 20102011 yllarnda Dersim syannn ele ba
isyancs Seyit Rza Tuncelide, eyh Sait syannn
eleba eyh Said ise Diyarbakrda t renlerle
anlmtr. syanc Seyit Rzann Tunceliye heykeli
dikilmitir/' Dahas birliki skilipli Atf mezar
banda anlm ve skilip Devler Hastanesi'nin ad
skilipli Atf Hoca Devlet Hastanesi olarak
deitirilmitir.** Ayrca 2012de ibirliki skilipli
Atfa bir de ant mezar inasna balanmtr.l 'de
1931938 Dersim syan sonrasndaki Dersim operas
yonlar Dersim katliam olarak adlandrlmtr.
Bizzat AKP Genel Bakan Babakan R. Tayyip
Erdoan devlet adna Dersim zr di lemitir.
28 Kasm 201 lde TBMM nsan Haklar
Komisyonunda konu an AKP Ordu Milletvekili
hsan ener, Kurtulu Savanda Yunanl larla
savalmadm, ehitliklerin dzmece olduunu
sylemitir.
Yzlenecilere gre Atatrk, slam dinine sava
amtr! Laiklik dinsizliktir! Atatrk diktatrdr!
Kurtulu Sava srasnda ve son rasnda Trkiyede
Rumlar ve Ermeniler katledilmi, zorla lkeden
kovulmutur! Yzlemecilerin bu ve benzeri
iddialarnn neredeyse ta mam yalandr.
Resmi tarihle yzleme palavras ad altnda
kamuoyu, ABD ve AB istekleri dorultusunda
yazlacak yeni tarihe hazrlanmaktadr. Atatrksz,
Trk kimliini dlayan ve ulus devlet eletirisine
daya nan yeni bir Bat merkezli tarih yazlacaktr. Bu
i iin bir taraftan resmi tarihle yzleen grevli

tarihiler ne srlp, gazetelerde, te levizyonlarda

ve tarih dergilerinde sabah akam, alakalem
Atatrk ve Cumhuriyet dmanl yaplmakta, dier
taraftan AKP milletvekil leri ve Babakan, her frsatta
Tek Parti dnemi eletirisi ad altnda Atatrke,
nnye ve erken dnem Cumhuriyet tarihine
saldrmak tadr.
Ne diyelim! Allah sonumuzu hayr ede!
AKP dneminde kurmaca bir tarihle bir taraftan
hain ibirlikiler kahraman ilan edilirken, dier
taraftan
Atatrk
eletirilmekte,
Atatrk
sulanmakta;
kurumlardan,
caddelerden,
sokaklardan Atatrkn ad kaldrlmakta, hatta mili
bayramlarda Atatrk antna elenk koy mak
yasaklanmakta, elenk koyanlara ceza verilmektedir.
AKPli st dzey yetkililer her frsatta Atatrke ve
Cumhuriyete
saldrmakta,
Cumhuriyeti
artracak en ufak bir sembole bile tahamml
edeme mektedirler. rnein 26 Mays 2013te
Manisada bir festivale katlan Babakan Yardmcs
Blent Arn, alta 10. Yl Marnn alnma sna
sinirlenerek, Mehter Maryla balasak daha
anlaml olurdur tir. Dahas birliki skilipli Atf
mezar
banda
anlm
ve
skilip
Devler
Hastanesinin ad skilipli Atf Hoca Devlet
Hastanesi olarak deitirilmitir. Ayrca 2012de
ibirliki skilipli Atfa bir de ant mezar inasna
balanmtr.
201 lde 19371938 Dersim syan sonrasndaki
Dersim operas yonlar Dersim katliam olarak
adlandrlmtr.
Bizzat
AKP
Genel
Bakam
Babakan R. Tayyip Erdoan devlet adna Dersim
zr di lemitir.'
28 Kasm 2011de
TBMM nsan Haklar
Komisyonunda konu an AKP Ordu Milletvekili
hsan ener, Kurtulu Savanda Yunanl larla

savalmadn, ehitliklerin dzmece olduunu

sylemitir.
Yzlemecilere gre Atatrk, slam dinine sava
amtr! Laiklik dinsizliktir! Atatrk diktatrdr!
Kurtulu Sava srasnda ve son rasnda Trkiyede
Rumlar ve Ermeniler katledilmi, zorla lkeden
kovulmutur! Yzlemecilerin bu ve benzeri
iddialarnn neredeyse ta mam yalandr.
Resmi tarihle yzleme palavras ad altnda
kamuoyu, ABD ve AB istekleri dorultusunda
yazlacak yeni tarihe hazrlanmaktadr. Atatrksz,
Trk kimliini dlayan ve ulus devlet eletirisine
daya nan yeni bir Bat merkezli tarih yazlacaktr. Bu
i iin bir taraftan resmi tarihle yzleen grevli
tarihiler ne srlp, gazetelerde, te levizyonlarda
ve tarih dergilerinde sabah akam, alakalem
Atatrk ve Cumhuriyet dmanl yaplmakta, dier
taraftan AKP milletvekil leri ve Babakan, her frsatta
Tek Parti dnemi eletirisi ad altnda Atatrke,
nnye ve erken dnem Cumhuriyet tarihine
saldrmak tadr.
Ne diyelim! Allah sonumuzu hayr ede!
AKP dneminde kurmaca bir tarihle bir taraftan
hain ibirlikiler kahraman ilan edilirken, dier
taraftan
Atatrk
eletirilmekte,
Atatrk
sulanmakta;
kurumlardan,
caddelerden,
sokaklardan Atatrkn ad kaldrlmakta, hatta mili
bayramlarda Atatrk antna elenk koy mak
yasaklanmakta, elenk koyanlara ceza verilmektedir.
AKPli st dzey yetkililer her frsatta Atatrke ve
Cumhuriyete
saldrmakta,
Cumhuriyeti
artracak en ufak bir sembole bile tahamml
edeme mektedirler. rnein 26 Mays 2013te
Manisada bir festivale katlan Babakan Yardmcs
Blent Arn, alta 10. Yl Marnm alnma sna
sinirlenerek, Mehter Marylc balasak daha
anlaml olurdur

demitir.'' AKP dneminde bir taraftan bunlar

olurken dier taraftan Atatrk fotoraflar pten
kmaktadr.
Ne gariptir ki, Trkiyede Atatrk yok edilmeye
allrken, dn yada Atatrk ba tac edilmektedir.
Nitekim dnyada bugn birok lkede Atatrk
caddesi ve Atatrk heykeli vardr. Okul kitaplarnda
Atatrk'ten sz eden, dzenledikleri ulusalararas
panellerle Atatrk dncesini anlatan lkeler
vardr.
Sonu olarak unu sylemeliyim ki: Bizim
herkesten ok gerek tarihe ulamak iin aba
harcamaya, bu dorultuda gemii sorgula maya,
belge ve bilgileri eletiri szgecinden geirmeye ve
neden, sonu ilikisine dayal bilimsel ve objektif bir
tarih yazmna ihtiyacmz var dr. Ancak bunun iin
daha fazla Bat gdmne girmemiz, Batnn
istekleri dorultusunda yeni bir tarih yazmamz
deil, 1949da zaten girilmi olan Bat gdmnden
kmamz, belgeler, bilimsel gerekler nda yeni
bir tarih yazmamz gerekir. Bunun iin de Bat
merkezli tarihle yzlememiz gerekir. nk, eer
bu lkede bir resmi tarih varsa, o Bat merkezli
tarihtir.
skilipli Atf Hocay anma programna Blent
Arnta gelecek
ilk
&
iadei

itibar

skilipli Atf Hocaya

memleketinden
;

birliki,
hain
skilipli Atf' AKP kahraman ilan etti.
(Tarihle yzleenlerin Trke yazn kurallarn da
bilmedikleri grlyor. Dahi anlamndaki dade ile
zel adlara gelen ekler ayr yazlr.)
69

|i
cumhuriyet Zihniyet deifresi!
Arr, sadece mezhepleri yznden Trkmenlerin
katline fetva veren Eb Suud ve vatan haini skilipli
Atf "kahraman" ilan etti:
Onlar mterek karakterimizdir | skilipli Allf

birliki, bab skilipli Atf

AKP kahraman ilan etti.d manyd Kuray Milliyete
ve cumhunyel devnmterme kar savaan skilipli

Atf,

skilip Devlet

Hastanesinin ad, skilipli Atf Hoca Devlet

Hastanesi olarak deitirildi (ubat 2012).
| ngiliz ajanyd. Vatana ihanetten idam edilen
skhpl Atf, "Yunan ordusu halifenin ordusu saylr.
Asl kafas kopan lacak mahlka! Ankara'dadr'
diyerek halk kurtdu harekeline ve devnmlere kar
kkrttndan ve igalcilerle ibirlii yapmt.

BDPli Diyarbakr
Belediyesi vatan haini eyh Saidi kahraman ilan
etti.

Dyorbokr'do
1925'te kord$ syonn bostnlmovnn ordndon 47
orkodoylo birlikte dom edilen eyh Sod. odno
dzenlenen bir dizi etkinlikle kohromon hol ne
getmlmek zere eyh Said syan'mn eleba eyh
Said kahraman ilan edildi.

AKP dnenimde
isyanc Seyit Rza'nn heykeli dikilmi r idam
yldnmlerinde trenlerle anlmaya halanmtr.
Bi Seyit Rza anma trenindeki ada grnml
hu kadnlarmzn Atatrk' de Sent Rzay da
tanmadklar ok ak.
DEVLETTEN
DERSM ZR
^adim

TARIH

ROMLARA KJUt$l DEV

PertekHIer

Demei

Kurmef
tiler
Demei m Munzur evre Demei Gebze Dersim tiler
Demei Gemlik DersknHIer Demei Munzur Kttr
Demei zgr Demokratik Alevi Demei Pir Suttan
Abdal Demei Diyarbakr ubesi Kogirl Platformu
A uan (Au en) Demei HoaBektaf Veli Anadolu
Kttr VakhGenet Merkez Hubyar Suttan Alevi
Kttr Demei Onar A KedekUler Demedi
Babakann Dersim zrnden sonra Dersim
Katliam!Soykrm adl anma etkinliklerinde byk
bir art grlmtr.

Burdur'un avdr lesine bal

Dengere llkokuluna "Trk Bykleri kesine aslan
Vahdettin fotoraf.

DELD

Tarih

VAHDETTN HAN
kitaplarna
byle
yazn
I

AKP Genel Bakan

Yardmcs M. Ali ahin 2013 ylnda Milli Eitim
Bakanndan Vahdettin'den vatan haini diye sz
eden kitaplarn deitirilmesini istemitir.
2000lerin sonunda Trkiyenin deiik yerlerinde
pten Atatrk fotoraflar kmaya balamtr.'*
DERSM KATLAMDIR!
Arivler Acilsin SORUMLULAR Hesap Versin

YER KADIKY SKELE MEYDANI

Hangi Resmi deoloji, Hangi Resmi Tarih lkemizin
siyasal slamclar, dnme liberalleri ve tatl su solcu
lar sabah akam resmi ideolojiyle ve resmi tarihle
yzleiyorlar! An cak resmi ideoloji derken
kastettikleri ey Kemalizm, resmi tarih derken
kastettikleriyse Kemalist tarih! Sanki Atatrkn
1920lerde, 1930'larda ortaya koyup Kemalizm diye
adlandrd ilkeler b tn bugn varln
koruyormu gibi 2013te hl Kemalist resmi
ideolojiden kurtulmaktan sz ediyorlar. Sanki
Atatrkn 10 Kasm 1938'de lmnden hemen
sonra Kemalizme aykr politikalar izlen meye
balandn, 1946dan itibaren Kemalizmin en temel

ilkesi tam bamszlktan ciddi dnler verildiini,

1950den itibaren ise Kema lizmi yok etmek iin bir
Kar Devrim srecinin balatldn ve bu srecin
2013e
kadar
devam
ettiini
bilmiyorlar!
Atatrklk klfna sokularak yaplan darbelerin,
zellikle de 12 Eyll 1980 darbesinin, Atatrk
meruiyet arac olarak kullanp Kemalizme en byk
zarar verdiini, Amerikanc, dinci Kar Devrimin
nn atn bilmezden geliyorlar. Resmi ideoloji
diye sabah akam yaknp yzletikleri Ke malizmin,
12 Eyll 1980 sonrasnda neredeyse tamamen yok
edildii ni grmyorlar, grmek istemiyorlar. Gerek
u ki, bugn Trkiyede eer bir resmi ideoloji
varsa, o da 19502013 arasnda neredeyse kesintisiz
biimde egemenlik kuran ABD gdmndeki dinci
sac ik tidarlarn ideolojisidir.
Gazeteci, yazar Uur Mumcu, 1990larda kimi
evrelerin resmi ideoloji eletirisi ad altnda
Kemalizme sava amalar zerine, resmi ideoloji
konulu yazlar kaleme almtr. O yazlar bugn
gncelliini aynen korumaktadr. rnein Mumcu
1992 ylnda, Resmi deoloji Nedir balkl ke
yazsnda u grlere yer vermitir:
Son yllarda zerinde en ok konuulan
kavramlardan biri resmi ideolojidir. Atatrkln
resmi ideoloji olduu ileri srlyor. Kur tulu
Savaindan ve laiklikten sz eden herkes resmi
ideoloji yandai olarak sulanyor. Hele hele terre
karysanz resmi gr yanls eti keti hemen
yaptrlyor. (...)
Atatrkn
salnda
ve
nnnn
cumhurbakanlnda devle tin ideolojisi resmidir.
Bu resmi ideolojiye Kemalizm ad veriliyor. (...)
Trkiyedeki resmi ideoloji ok partili hayata
getiimiz 1950 ile son bulmutur. (...)
Askeri mdahale dnemlerinde yeniden tek gr
resmi gr ola rak savunulmutur. Daha dorusu

bu
dnemlerde
yumruu
kuvvetli
olann
Atatrkl o dnemlerin resmi ideolojisi
saylmtr! (...)
12 Eyll, Atatrkln sahtesini resmi ideoloji
yapt. ANAP, bu dnemden g alarak Trkslam
Sentezini ve serbest piyasa ekonomisi'ni resmi
ideoloji yapt.
slamclk ilk kez bu kadar yaygn biimde devlet
tarafndan destek lendi. YKn ilk dekan ve
rektrlerine bakn; hemen hepsi Trkslam Sentezi
ideolojisini reten Aydnlar Ocann kaytl yeleri
arasndan
seilmilerdir.
Mstearlara,
genel
mdrlere ve daire bakanlarna ba kn; btn bu
brokratlar, l kararnamelerden nce tarikatlarca
atan malar uygun grlenler arasndan seilip
atanmlardr. Yksek mahke me yelii iin bile
dincilik, tarikatlk aranan nitelik olmutur.
Tarikat, ticaret ve siyaset, devletin resmi
ideolojisinin ayan oluturmu, serbest piyasa
ad altnda devlet destekli ayrcalkl ir ketler,
iktidar partisi ile i ie gemilerdir.
Resmi gr de, ticari gr de, siyasi gr de
bdur. (...)
Atatrklk ve laiklik, devleti kuran ideolojinin
temelleridir. Bu ideoloji zamanla yozlam, kendi
zne yabanclam, 12 Eyll dne minde olduu
gibi laiklii yok edecek bir ideoloji haline
dnmtr.
Son yllara kadarki resmi ideoloji sahipleri
Trkslam Sentezi' ve piyasa ekonomisi grlerini
savunanlardr. Bu grlerin devlet katndaki en
byk temsilcisi ve simgesi Cumhurbakan
zaldr... ""
Kemalizm, tam bamszlk ve adalama
demektir. Trki ye 1946dan itibaren ksmen,
1950den itibarense tamamen tam bam szlktan ve
adalktan, dolaysyla Kemalizmden uzaklamaya

bala mtr. Kemalizm resmi ideoloji olma zelliini

63 yl nce yitirmitir maalesef. Bu yzden de daha
1950lerde Kemalizm yerine Atatrklk kavram
icat edilmitir. Soruyorum: Eer bugn Kemalizm bu
lkenin gerekten resmi ideolojisi olmu olsa,
Trkiye ABDye gbekten bam l hale gelir miydi?
Trkiyenin milli varlklar hara mezat ee dosta ve
yabancya satlabilir miydi? Karma Ekonomi, Planl
Devletilik tama men terk edilebilir miydi?
Trkiyenin blnmesi, anayasadan Trk lk
kavramnn ve Atatrk ilkelerinin karlmas
tartlabilir miydi? Trkiyeyi ynetenler, Trkiyenin
niter yapsn tartmaya aabilir miydi? Eli kanl
bir terr rgtyle pazarlk yaplabilir miydi? Laiklik
ten bu denli dnler verilebilir miydi? Tarikatlar,
cemaatler, eyhler, hlar, hocalar topluma bu kadar
yn verebilir miydi? Elcevap: Hayr!
Yine 1992ye uzanp yine Uur Mumcunun, bu
sefer Resmi de oloji adl yazsn okuyalm:
Son yllardaki en yaygn sulamalardan biri resmi
ideoloji sahi bi olmaktr. Bu sulama da u kaba
manta dayanr:
Kemalizm, devleti kuran ideolojidir. Btn
Kemalistler resmi ide oloji sahipleridir. deoloji,
dnceyi inceleyen bilim anlamna gelir. Resmi
bilindii gibi devlet ile zdeleen bir kavramdr.
Resmi ideo loji de devletin ideolojisi demektir.
Kim saptar bu ideolojiyi ve kim uygular?
Resmi ideolojiyi o devleti kuranlar oluturuyor.
Sovyet Devrimi Leninin nclnde kurulmutur.
Sovyet toplumuna devlet eliy le alanan ideolojiye de
Leninizm denmitir. Trkiye Cumhuriyeti Mustafa
Kemal tarafndan kurulmu, Atatrk devrimleri
devlet eliyle yerletirilmi, bu uygulamaya da
Kemalizm ad verilmitir.
Bugn
(1992)
devlet
Kurtulu
Savann
ideolojisiyle mi yneti liyor? Hayr.

Bir resmi gr ya da ideolojinin ortaya atld

gnden bugnlere kadar olduu gibi korunmasna ve
uygulanmasna olanak yoktur. Si yasal dnce ve
ideolojiler, canl varlklar gibi gnn koullarna gre
yeniden yorumlanp uygulanrlar. Bir toplumdaki
yaygn ideolojiyi, o topluma egemen olan snflar
oluturur.
Trkiye, 1980 darbesiyle yeni bir srece girdi. (...)
Darbe, serbest piyasa ekonomisi ad altnda bir dizi
uygulama balatt. Bu ekonomik model, i ve
sermaye evreleri tarafndan desteklendi. TSAD,
12 Eyll hkmetine bakan verdi. Askeri hkmetin
babakan yardm clna MESS Bakan zal
atand. zal askerlerden ald destekle ekonomiyi
ynetti.
Trkiyede egemen ideolojiyi silahl kuvvetler mi
savunur# 12 Eyll Darbesinin Genelkurmay, zal
ile zdeleti. zal ile birlikte serbest piyasa
ekonomisi ad verilen emir komuta ekonomi sini
biimlendirdi. Bu konudaki resmi ideolojiyi,
iadamlar, 12 Eyll generalleri ve zal gibi 12 Eyll
brokratlar birlikte oluturdular. Bugn baz sosyal
demokratlar etkisi altna alan serbest piyasa ide
olojisi', 12 Eyll generalleri, iadamlar ve zal gibi
askeri hkmet bakanlarnn ortak abalar ile
ortaya kt.
Ayn dnemde Trkiyede Trkslam Sentezi'
gr egemen oldu. Bakanlar, st dzey
brokratlar ve niversite yneticileri, bu mi litan
slamc ideolojinin yandalar arasndan seildiler.
Devlet, serbest piyasa ve Trkslam Sentezi
yandalarnca ele geirildi.
Bugnk resmi ideolojide ne Kuvyi Milliye ruhu,
ne Kema lizm' var. Bugnk resmi ideoloji serbest
piyasa' ve Trkslam Sente zi' gibi iki kavrama
dayanyor.

12 Eyll generallerince desteklenen bu resmi

ideolojiye bir ad bulmak ve bu ad da zm' taksyla
sunmak gerekirse, bu ideolojiye zalizm' de
denebilir.
zal
bugn
cumhurbakandr.
Savunduu g rlerle devletin bandadr. Resmi
ideoloji, 1980 Darbesinden sonra artk Kemalizm'
deil, zalizmdir.
Bu resmi ve egemen ideolojinin yandalar basnda
ve televizyon ka nallarnda ke balarn tuttular.
Bu resmi ve egemen ideoloji d siya sette Amerikan
grlerini,
Beyaz
Saray
szclerini
kskandrrcasna sa vunuyor. siyasette de sol,
sosyalizm ve emek dmanln benimsiyor.
Ne kadar zaman amna uram Marksist varsa
bu resmi ve egemen ideolojiye smsk sarlyor. Bu
ylgn Marksist evre Amerikan emperyalizmi ve yerli
ibirlikileri' sylemini, ii snfn egemen snf
olgusunu, snf gereini ve elikilerini devrim
mzelerinde brakp, etnik elikileri n plana
kartmaya alyor. Bunlar, Amerika'nn Yeni
Dnya Dzeni' ile blgeye getirmek istedii yeni
siyasal coraf yay da grmezlikten geliyorlar.
Kemalizmin bamszlk inancna da tpk Suudi
destekli slamc lar ve bu Yeni Dnya Dzeni' iinde
yer kapmaya kalkan Krtler gibi dman
kesiliyorlar.
Bu ideoloji yalnzca resmi mi? Hayr, hem resmi
hem 'ticari'. Devleti kuran resmi ideoloji Kemalizm,
Kuvyi Milliye ruhuna' daya nyor. 12 Eyll Darbesi
ile devleti ele geiren resmi ideoloji de Kuvyi
ticariye ruhuna!
Uur Mumcu'nun 1992'de kaleme ald bu yaz
2013 Trkiyesini de anlatyor gibi. yle ki, bugn
de resmi ideoloji ad altnda hl Kemalizmle
hesaplaan eski Marksistlerimiz, kadim dincilerimiz
var. 12 Eyll 1980 Darbesine ramen 1992de
resmi ideoloji derken hl Kemalizmi eletirenler, o

gnn gerek resmi ideolojisinin artk Kemalizm

deil zalizm olduunu grmedikleri gibi, bugn
2013te resmi ideoloji diye hl Kemalizmi
eletirenler de bugnn gerek resmi ideolojisinin
Erdoanizm olduunu grememektedirler. Uur
Mumcunun son cmlesi bugn iin de birebir
geerlidir: Devleti ku mu resmi ideoloji Kemalizm,
Kuvyi Milliye ruhuna dayanyor. 12 Eyll Darbesi
ile devleti ele geiren resmi ideoloji de Kuvyi ticariye
ruhuna!" 12 Eyll Darbesiyle devleti ele geiren
resmi ideoloji bu gn her zamankinden daha
gldr. Bu nedenle bugn eer gerek ten resmi
ideoloji ile yzlemekten, hesaplamaktan sz
edilecekse 12 Eyll Darbesi ile devleti ele geiren
Amerikanc, dinci resmi ideolojiyle yzlemek,
hesaplamak gerekir. Ancak Uur Mumcunun
1992de ifade ettii gibi: "Resmi ideoloji diye,
Kemalizme ve laiklie saldranlarn kata ka,
bugnk resmi ideoloji ile bir hesaplamaya girdi ve
giriyor? Giremezler, nk bu beylerin ou bugnk
resmi ideolojinin szcleri ve gzcleridir... Bizim
devirilmi aydnlar mz ancak kendilerine verilen
grev gerei Kemalizmle hesaplaabilir ler. stelik
merte deil, yalanla, dolanla, arptmayla...
Bugn resmi ideoloji diye Kemalizme sava
aanlar, doal ola rak resmi tarih diye de Kemalist
tarihe, Trk Tarih Tezine ve Trk Bamszlk ve
Aydnlanma Sava Tarihine sava amlardr.
Ancak 1950den itibaren tpk Kemalizm gibi
Kemalist tarih anlay da yok edilmeye balanmtr.
Daha nce ayrntl olarak anlattm 1949 y lndaki
Trkiye ile ABD arasnda Eitim Komisyonlar
Kurulmasna likin Anlama ile Trk eitim sistemi
ABDli uzmanlarn kontrolne brakldktan sonra
balayan srete Kemalist tarih gr olan Trk
Tarih Tezi yerine bir ABD projesi olan Trkslam
Sentezi haya ta geirilmitir. Daha nce de ifade

ettiim gibi eer bugn gerekten de bir resmi

tarihten
sz
edeceksek,
19502013
arasnda
Trkiyede egemen olan Trkslam Sentezinden sz
etmemiz gerekir. Eer bu gn gerekten resmi
tarihle yzleeceksek de bu ABD gdml tarih
anlayyla yzlememiz gerekir. Bugn tarihimizde
gze arpan yan llarn, eksiklerin, arptmalarn
sorumlusunun resmi tarih olduu dorudur.
Ancak burada kilit soru hangi resmi tarih
sorusudur. Kemalist tarih anlay 1949dan itibaren
unutulmaya
terk
edildiine
gre,
bugn
tarihimizdeki yanllarn, eksiklerin, arptmalarn
sorum
lusu
19502013
arasnda
ABDnin
ekillendirdii Bat merkezci tarih anlaydr.
1990larda resmi ideoloji diyerek Kemalizme
saldranlarn mantkszln gzler nne seren Uur
Mumcu, yine 1990larda res mi tarih diyerek
Kemalizme ve Atatrke saldranlarn da maskesini
drmtr. Uur Mumcunun Resmi Tarih
balkl yazsndan ak taryorum:
Son yllarda slamcsndan Marksistine kadar
genileyen dnce yelpazesinde yer alan birok kii
resmi tarihten yaknyor. (...)
Resmi tarihe kar olan oturur, aratrr ve yazar.
Yakn
tarihle
ilgili
tek
bir
aratrma
yapmayacaklar, sonra da ku laktan dolma ve ou
yarm yamalak ve yalan yanl bilgiler ile ya meyhane
kelerinde gevezelik yapacaklar ve gazetelerde resmi
tarih ile ilgili yazlar yazacaklar! Resmi tarihe kar
olalm derken, ortaya yapay zorlamalarla oluan bir
baka yoz tarih anlay kyor. Resmi tarih ve resmi
ideoloji kurulu dzenin rnleridir. Son yllardaki
kuru lu dzen 12 EylVn emir ve kumanda zinciri
ile benimsetmeye al t resmi Atatrklk ile
arabesk liberalizmin Tiirkslam Sentezi' ile alanm
biimiydi.

Bugn adalk konusunda elle tutulur ne

kalmsa, hepsi Ata trk dneminin eseridir...
Tarihle yzlemek iyidir! Ne de olsa bu yzleme
sonunda orta ya kacak belgeler ve bilgiler nda
tarih en objektif ve en gerek biimde yeniden
yazlacaktr. Ancak bizdeki durum ok farkldr. Bi
zim tarihle yzlemecilerimizin amac belge ve
bilgiler nda tarih sel gereklerin ortaya
karlmas deil, belge ve bilgileri arptarak
Atatrkn tarihsel roln azaltmaktr. Bu nedenle
Trkiyede tarihle yzleenlerin iki ortak zellii
vardr: Birincisi, sadece 19191938 ara sndaki
Atatrk dnemiyle yzlemeleri; kincisi, bu
yzlemede hep Atatrkn aleyhine sonulara
ulamalar... Bu yzleme sonunda Ata rurk lehine
tek
bir
sonuca
ulamam
olmalar,
bu
yzlemecilerin asl amalarm gzler nne
sermektedir.
Peki ama 1950'den itibaren ABD emperyalizminin
gdmndeki
dinci/sac
iktidarlarn
srekli
saldrsna urayan, 63 yl nce resmi ideoloji
olmaktan kartlan Kemalizm, bugn hl neden
ABD, AB ve yerli ibirlikilerini o kadar fazla rahatsz
etmektedir? Madem bugn Kemalist ideoloji yok,
madem bugn Kemalist tarih anlay egemen deil,
peki
devirilmi
aydnlarmzn
ve
gdml
siyasilerimizin sabah akam resmi ideoloji ve
resmi
tarih
diye
Kemalizme,
Atatrke
saldrmalarnn nedeni nedir? Yant verilmesi
gereken asl nemli soru budur. Bence bu durumun
temel nedeni Kemalizmin 19191938 ara sndaki 19
yllk srede yar baml, yenilmi, teslim olmu bir
m met imparatorluunun enkazyla gerekletirdii
tam bamszlk ve adalama mucizesinin
gcdr. Trkiyede Kemalizm 19 ylda, dnyada
benzerine rastlamadk bir ekilde ok gl ve derin
kkler salmtr. Kemalizmi bir aaca benzetecek

olursak, 1950den sonra, ever emperyalizm ve yerli

ibirlikileri o aacn dallarn neredeyse ta mamen
budamlar, hatta gn gelmi o aac en dibinden
kesmilerdir,
ama
aacn
derinlere
ileyen
kklerinden ald gle yeniden yeer mesini bir
trl engelleyememilerdir. Aa srekli yeni
srgnler ver mi ve vermektedir. te 2013te bugn
hl Kemalizmle ve Atatrkle mcadele edilmesinin
nedeni budur? Ama, aacn bir daha srgn
vermemesi iin Kemalist kkleri kurutmaktr. te
yzleme ad altnda yaplan kepazeliin asl amac
budur.
Bu
blm
Uur
Mumcunun
u
deerlendirmesiyle bitirelim:
Bugn
resmi
ideoloji
diye
Atatrk'e
ve
Atatrkle
saldranlar
da
baka
resmi
ideolojilerin szcleridir. (...)
Mercedes bayileri gibi BMW bayileri gibi ve slamc
banker sz cleri gibi baka resmi ideolojilerin
temsilciliklerini yapanlarn res mi ideoloji adna bir
umac yaratp bu umacya saldrmalar yeni
McCartizmdir. McCartizm, komnizm korkusunu
paranoya haline getiren souk sava ideolojisidir.
Yeni McCartizm de uluslararas sermayenin,
bamszlk, emek ve emeki dmanl yapan lk
sava ideolojisi deil de nedir?
Atatrk Kurumlarnn levsizletirilmesi ABD ve
AB istekleri dorultusunda, Atatrk Cumhuriyetinin
Yeni Osmanlya dntrlmesi srecinde erken
dnem Cumhuriyet tarihine ynelik eletirilerin
odanda Cumhuriyetin kurucusu Atatrk vardr.
Bu srete Atatrk, ders kitaplarnda tarihsel rol
azaltlarak
anlatlmaya
allmakta,
gdml
yanda aydnlar tarafndan gazete kelerinde,
televizyon ekranlarnda, dergi sayfalarnda sulanp
aa lanmaktadr. Topluma Atatrk ve Atatrk
dnceyi anlatmak amacyla kurulmu Atatrk

kurumlan ve niversitelerdeki Atatrk krsleri

ilevsizletirilmektedir. Aslnda bu kurumlan ve
krsleri ta mamen kaldrmak niyetindeki AKP
hkmeti,
kamuoyundan
gelecek
tepkileri
dnerek ilk aamada bunlar kaldrmak yerine
ilevsizletir me yoluna gitmitir.
Bu arada Atatrk kurumlan derken hem
Atatrkn kurduu ku rumlar hem de Atatrk,
Cumhuriyeti aratrp anlatmakla grevli kurumlar
ve krsler akla gelmektedir. Atatrkn kurduu
sosyal, kltrel, ekonomik nitelikli kurumlarn AKP
hkmeti dneminde na sl hara mezat satld
herkesin malumudur, bu nedenle bu kurumlar dan
sz
etmeyeceim.
Ben
burada
Atatrk,
Cumhuriyeti aratrp en doru ekilde topluma
anlatmakla grevli olan kurumlardan, niversi
telerden, niversite krslerinden sz edeceim.
Aslnda u soruyu sorarak balamak lazm:
Atatrkn kurduu kltr kumrularna ne oldu?
Trk Tarih Kurumu, Trk Dil Kuru mu, Ankara Dil
ve TarihCorafya Fakltesi. Bu Fakltedeki Hititolo
ji, Smeroloji, Antropoloji krsleri ne oldu?
stanbul niversitesi ve bu niversitedeki Trkiyat
Enstits ne oldu? Halkevleri, Halkodalar, Ky
Enstitleri nerede? Arkeoloji mzeleri ne halde?
Arkeolojik kaz lara ayrlan bteler ne durumda? Bu
kurumlar
1920lerde,
1930larda
Atatrkn
belirledii ilerici hedefler dorultusunda geliip a
ya kalayabildiler mi, yoksa...
Maalesef bu kurumlarn ou 1950lerden itibaren
ilerici he deflerinden uzaklam, nemli bir
blm de kapatlmtr. rnein Halkevleri,
Halkodalar, Ky Enstitleri 1950lerde kapatlmtr.
An kara Dil ve TarihCorafya Fakltesindeki
krslerin ou zaman iinde ilerici hedeflerinden
uzaklamtr. Tarihi, sadece 600 yllk Osmanl

hanedan tarihine indirgeyen 1950 ve sonrasnn

sac Kar
Devrimci
iktidarlar
dneminde
niversitelerimizdeki Smeroloji, Hi titoloji, arkeoloji,
antropoloji krsleri, niversite snavlarnda en az
puan alan rencilerin mecburen kayt yaptrdklar
ilevsiz blm ler haline getirilmitir.
ok gerilere gitmeyelim, 1990'larda Necmettin
Erbakann RPsi dneminde kltr kurumlarnn
bana din adamlarnn atand ha berlerini
okumaya balamtk aslnda. rnein 1994 ylnda
stan bul Ktphane ve Mzeler Mdrl "ne
Biiykekmece Liseli Din Kltr ve Ahlak Bilgisi
Dersi Hocas Yakup Knlolu atand haberi yansmt
basna. Yine 1994 ylnda, o zamanlar RPli stanbul
B ykehir Belediye Bakan olan R. Tayyip
Erdoan kltr, sanat konu sunda aynen yle
demiti: Sanat adna Allahszla prim vermem,
"Sanat ehvet smrsne alet edemem , Tiyatro
adna adr tiyat rosu oynatamam, Asl gerici
boynuna kravat takp kendilerini ileri ci grendir.*
Bale insan belden aas ile megul ediyor. Ayn
Erdoan, belediye bakan olduu dnemde Atatrk
dman Sadk Albavrak da kltr ilerinin bana
getirmiti.
Atatrkn kltr kurumlan drt farkl dnemde
drt byk dar be yemitir. lk darbe 19501960
Menderes dneminde, ikinci darbe 19801983 Kenan
Evren dneminde, nc darbe 19831993 Turgut
zal dneminde ve drdnc darbe ise 20022013 R.
Tayyip
Erdoan
dneminde...
Menderes,
Halkevlerini, Halkodalarn, Ky Enstitleri ni
kapatmtr. Kenan Evren, Tarih ve Dil Kurumlarnn
zerkliine son vermi, stelik bunu Atatrkn
vasiyetini hie sayarak yapm tr. Evren ayrca
Trkslam Sentezine uygun bir Atatrk kurgula mak
iin Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumunu

(AKDTYK) kurmutur. Dahas Devrim Tarihi

derslerine nklp Tarihi adn vererek bu derslerin
iini boaltmtr.
12 Eyiln yaratt Amerikanc, dinci, resmi
ideoloji, zellikle AKP iktidar dneminde her eyden
nce Atatrkn mirasn tama men reddetme yoluna
gitmitir. nce devlet niversitelerdeki Atatrk
kadrolarn yerine Atatrk kart kadrolar greve
getirilmi, sonra nktlp Tarihi ve Atatrklk
dersi mfredattan kaldrlmak isten mitir. 2012
yaznda tartmaya alan bu konuda, Ermeni
tezlerini sa vunmasyla ve Atatrk kart duruuyla
tannan Sabanc niversitesi retim yesi Prof. Dr.
Halil Berktay Taraf gazetesine verdii demete: Ne
ilk ve orta retim ne niversite dzeyinde Atatrk
ilkeleri diye bir ders olamaz. amzda hibir lke
genlerini ama Kemalizm ama Marksizm u veya bu
tr bir nasyonalizmin ilkelerine gre yetitirmeyi,
byle tek tip bir ideolojik yaplanmay btn
genliine empoze etmeyi tasavvur edemez, demitir.
ncelikle, anayasada ve YK yasasnda Atatrk
ilkelerine ballk ifadelerinin karlmas gerektiini
syleyen Berktay, Bunlar olmadan da YKn bu
tartmay yapmasn son derece hayrl gryorum.
niversite genliinin zihinlerini cendereye alma
abalarnn bir halkas da krlm olacaktr,
ifadelerini kullan mtr. Yldz Teknik niversitesi
retim yesi Yrd. Do. Dr. smet Aka da,
niversite dzeyinde Atatrk lke ve nklplar Tarihi
dersi diye bir ders abesle itigal. nsanlk Tarihi,
Trkiye Tarihi dersi olur. Ama De Gaulle nklp
Tarihi, Lincoln lke ve nklp tarihi olamaya ca gibi
byle bir ders de olamaz, demitir.
nklp
Tarihi
ve
Atatrklk
dersinin
kaldrlmasn kafasna koyan AKP hkmeti,
kamuoyundan gelen tepkilerden dolay bu ka
rarndan vazgemitir. Ancak bu sefer de bir taraftan

devlet niversite lerindeki nklp Tarihi ve

Atatrklk
derslerinin
ii
olabildiince
boaltlrken, dier taraftan saylar her gn artan
zel niversitelerin nemli bir blmnde Atatrk ve
Cumhuriyet kartl neredeyse ders olarak
okutulur hale gelmitir! Atatrkn manevi
mirasm" dedii akl ve bilimin yerini hurafe
almtr.
Bir
anlamda
Atatrkn
niversite
reformuyla
Darlfnundan
niversiteye
dntrd
ku
rumlar,
bugn
yeniden
niversiteden Darlfnuna dntrlmekte dir
sessiz sedasz.
En gncel rneklerden balayalm:
skdar niversitesinin kurucu rektr Prof. Dr.
Nevzat Tarhan 2012 ylnda internet konusunda u
bilimsel (!) aklamalar yap mtr:
"Internet kyamet alametleri arasnda saylan
Dabbetl Arz ola bilir. slam dnyas henz bu
alamet zerinde gr birliine varm deil.
Dabbetiil Arz yerde debelenen bir canldr. nternet
de fiber optik altyaps ile sinizoidal dalga frekans ile
almas nedeniyle de belenen bir grnm
sergiliyor. nternet, Dabbetl Arz gibi iyiye ve ktye
hizmet edebilir. yi insan yetitirmeyi amalayanlarn
interneti bu amala uygulamalar dini bir vecibe,
zorunluluktur...* 2012 Trkiyesinde bir zel
niversitenin tannm bir kurucu rek tr interneti
dini pencereden byle deerlendirmitir.
kinci
rneimiz
bu
sefer
bir
devlet
niversitesinden: Krklareli niversitesi Dekan ve
felsefe profesr Prof. Dr. Teoman Dural, ikti dara
yaknlyla bilinen Haber 7ye yapt aklamada
tm
okullarn
imamhatipletirilmesini
ve
niversitelerin medrese olmasn istemitir. u szler
Prof. Duralya aittir: mamhatiplerin mfredat
genelle tirilip tm okullara uygulanmal. Neden
niversite adm veriyoruz, adn medrese koyalm.

Fakltelerin isimleri de mektep olsun. Bir ta rafta

niversite dier tarafta medrese ayrm ok tehlikeli.
Bu lkenin blnmlne son vermek lazm artk...
Prof. Dural anlalan Osmanl dneminde kalm!
Atatrkn 1924 tarihli Tevhidi Tedrisat Kanunuyla
mektepmedrese ayrmnn sona erdirilerek eitim
retim birliinin salandndan haberi yok!
2012de bile hl niversite medrese ayrmndan sz
edebiliyor ve niversitelerin yeninden medre se diye
adlandrlmasn isteyebiliyor. Aslna baklacak
olursa burada kurumlarn nasl adlandrdndan
ok bu adlandrmalarn altnda yatan zihniyeti
grmek gerekir. Atatrk ada, bilimsel, laik,
evrensel ilkelere uygun eitim, retim yaplmasn
istedii iin yksek retim kurumlarna niversite
ad verilmitir. Prof. Dural ise ad, ev rensel
ilkelere uymayan ve dinsel bir eitim retim
yaplmasn
istedi
i
iin
yksek
retim
kurumlarna medrese adnn verilmesini iste
mektedir. Ne demiler, kiinin fikri ne ise zikri de
odur. niversite kavramndan rahatsz olup
medrese isteyenin, fikrinin ne olduunu anlamak
hi de zor deildir dorusu!
Eitim dnyasnn duayen isimlerinden Prof. Dr.

Teoman Dur
MAMHATP MUFREDA
TUH OKULLARA UYGUIANMA ZenciBeyaz Krt.
TrkKrt kavgasndan daha tehlik Ankara'ya gidip
Turgut zal uyard Saman Trkler gibi Zerdt
Krtler tr< niversiteler "medrese'' ols Prof. Dural
Trkiyenin eim sorunlarna yle bir zm nerisi
getirmitir:

imdiye kadar bu din eitimini yasaklamak

suretiyle salanyor du, imdi de din ile dnyay
birletirmek
zorundayz.
mamhatiplerin
mfredatnn
genelletirilip
tm
okullara
uygulanmas gerektiini sa vunmuumdur hep, en
bata da askeri okullara. Disiplin hayatn her
alannda gereken bir ey. Askerlik d disiplin
veriyor. Din, i disiplini salyor. disiplin olmadan
d disiplin bir kabuktur. Miislmanlarda i disiplin
var ama d disiplinden yoksun. D disiplin olmad
iin hercmer haldeyiz. Mslman olmayana kendi
dininde ders verilir, Alevi vatandaa da zel mfredat
hazrlanr. Ama art olan ey din bil gisiyle donanm
olmasdr. Bu sadece dindar yetitirme babnda
deil, dinsiz olacaksa da niye dinsiz olduunu bilsin.

Grld gibi 2012 ylnda Trkiyede bir devlet

niversitesi deka n yksek retimi sadece din
eksenli olarak deerlendirebilmektedir. Aslnda Prof.
Dural, Atatrk sonras Amerikanc, dinci Kar
Devrim ideolojisine tipik bir rnektir. Bu ideolojinin
odanda laik eitim yeri ne dinsel eitim vardr.
Nitekim, daha 1969da Cumhurbakan Cevdet
Sunay, "... Laik okullar birer anari yuvas haline
geldi. Bu (laik) okul lardan yetien genlere memleket
idaresi teslim edilemez. On yl sonra bunlarn hepsi i
bana geecekler. Onlara nasl gvenebilirizf Hem biz
laik okullara kar imamhatip okullarn bir alternatif
olarak dnyo ruz. Devletin kilit mevkilerine
yerletireceimiz kiileri bu (imamhatip) okullarda
yetitireceizdiyerek
laik
eitimden
duyduu
rahatszl dile getirmitir. Bu rahatszln ilac
olarak da dinsel eitim retim verilen imamhatip
okullarn nermitir. 12 Eyll, laik eitime en byk
darbe lerden birini vurmu, imamhatiplerin nn
ardna kadar amtr. Bu duruma tepki duyan Uur
Mumcu, 1993te Cumhuriyet gazetesindeki kesinde

unlar yazmtr: ... 1973 ylnda karlan Milli

Eitim Te mel Yasas'nm 31. maddesi liseleri
bitirenlerin ancak yetitirildikleri yn de yksek
renim yapacaklar ilkesini getirmiti. Bu madde ne
zaman deitirildi biliyor musunuz? Atatrklk
adna yasa dzeninin getirildi i 12 Eyll dneminde.
Bu madde 16 Haziran 1983 gn deitirilerek,
maddedeki yetitirildikleri ynde yksek renim
yapma koulu kaldrl d. Cumhurbakan Kenan
Evren ve Milli Gvenlik Konseyi sabah akam
Atatrk, Atatrk diye diye Atatrkn Tevhidi
Tedrisat Kanununu rafa kaldrarak imamhatiplere
yksek renim kaplarn atlar...Uur Mumcunun
bu yazsndan bir yl kadar sonra, 16 Eyll 1994te R.
Tayvip Erdoan, Tiim okullar imamhatiplere
dntrlecek, demi tir. Erdoan, 16 Eyll
2012de de, mamhatip okullar, milletin okul lar
olarak eski parlak gnlerine geri dnyor. (...) Ne
zarar grdnz imamhatip okullarndan da bunlar
kapattnz. Ne yapt imamhatipliler size de bunlar
kapattnz. Terrist yetimedii iin mi imamhatip
okul larn kapattnz, anaristler yetimedii iin mi
imam hatip okullarm ka pattnz. Vatana hizmet
akyla yandklar iin mi imamhatip okullarn
kapattnz, diyerek imamhatip okullarn yceltmitir.
Babakan Er doan birilerine, Neden imamhatipleri
kapattnz? diye soruyor ama lkemizde 1930larda
renci yetersizlii yznden bir sre mecburen
kapal kalmalar dnda imamhatipler hep ak
olmutur.
AKP 2013 ylnda normal okullarn da imamhatip
okullarna dntrlmesine balamtr. Szc
gazetesi yazar Sayg ztrkn haberine gre, MEB
yaklak 5000 ilkretim okulunu imamhatibe
dntrmeyi planlamtr. lkretim okullar
karsnda imamha tiplere ncelik tannacak,
imamhatipler tevik edilecektir. l Milli Eitim

Mdrleri, imamhatiplere bina bulunmas iin zel

olarak a lacaktr. Durum byle olunca,
mamhatiplerin mfredat genel letirilerek btn
okullara uygulansn, diyen dekan Profesr Teoman
Duralya fazla kzmamak gerekir dorusu!
AKP iktidar dneminde niversitelerimiz bir
taraftan Atatrkn laik, aklc ve bilimsel
eitiminden iyice uzaklalrken, dier taraftan
Atatrk de niversitelerimizden uzaklatrlmtr.
rnein, 2013 y lnda Trakya niversitesi Web
sitesinden Atatrk ve Trk bayra kal drlmtr.

Trakya riv er
sitesi'nin eski sitesinde Atatrk ve Trk bayra var,
yenisinde yok AKP dneminde 2004 ylnda Trakya
niversitesi rektrl ne atanan Prof. Dr. Enver
Duran, (6 ve 7nci dnem rektr) Lozan
Antlamasnn 89uncu yldnm nedeniyle Trakya
niversitesi Ka raaa Yerlekesi Gzel Sanatlar
Fakltesinde dzenlenen trende, 24 Temmuz
1923te imzalanan Lozan Antlamasnn sresinin
100 yl olduunu ne srerek, 2023 diye dilimizde
pelesenk oldu, ama bu antlama 2023 ylnda
bitiyor! demitir. Yani rektrlk yapm bir profesr,
kendisini dinleyen genlerin gzlerinin iine bakarak
gerek leri arptm ve Lozan Antlamasnn 2023te
bitecei yalann sy lemitir. AKP dneminde bu
yalann srekli dillendirilmesinin nedeni, Lozan
Antlamasnn Amerikan projesi BOPa ve Yeni
Osmanlcl a engel olmasdr. Bilindii gibi yzyln

banda stanbul merkezli, e> aletlerden olumu,

banda kukla bir halifenin/bakann bulunduu bir
Trkiye planlayan emperyalizmin Sevr Antlamas
oyunu Kurtulu Sava'nn kazanlmasndan sonra
Lozan Anlamasnn imzalanma syla bozulmutur.
imdi 2023 hedefi dorultusunda yeniden o Sevr
Antlamasfna ihtiya vardr! Bu nedenle birileri,
Lozann son kullan ma tarihinin gelmesini
beklemektedir. Lozann son kullanma tarihi yoktur.
Lozan, Trkiye Cumhurivetinin tapusudur ve
Trkiye Cum huriyeti var olduka Lozan var
olacaktr.
AKP hkmeti bir taraftan niversitelerden
Atatrk eitimi ta mamen dlamann hesaplarn
yaparken, dier taraftan Atatrk ku rumlarm
ilevsizletirmenin hesaplarn yapmaktadr. Bu
erevede babakana ve cumhurbakanna bal
olan Atatrk kurumlan, Ata trk kart ve Atatrkle
ilgisiz kiilerce doldurulmaktadr. Atatrk Kltr,
Dil ve Tarih Yksek Kurumu bu ilevsizletirilen
kurumlarn banda gelmektedir.
Gazeteci Melih Ak, Garip Bir Atama balkl ke
yazsnda Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek
Kurumu (AKDTYK)na Baba kan ve Cumhurbakan
tarafndan yaplan atama hakknda u bilgileri
vermitir:

Prof. Derya rs Atatrk Kltr, Dil ve

Tarih Yksek Ku rumu Bakanlna Profesr Derya
rs atan d. Grevi nedir bu kurumun? Anayasann
134. maddesi: Atatrk dnceyi, Atatrk ilke ve
inklplarm, Trk kltrn, Trk tarihini ve Trk
dilini bilimsel yoldan ara trmak, tantmak ve

yaymak. Babakanla bal bu kurum; Atatrk

Aratrma Merke zi, Trk Dil Kurumu, Trk Tarih
Kurumu ve Atatrk Kltr Merkezinden oluuyor...
Atatrkn vasiyetnamesinde belirtilen kay naklarla
besleniyor. Peki, kurumun bana atanan Sayn
Derya rsn niversitenin birinci snfndan itibaren
ilgilendii konular, alma larn, uralarn gzden
geirdik. Atatrk, Trk tarihi, Trk dili ile en kk
ilgisini grmedik. Ankara niversitesi Pars Dili ve
Edebiyat blmn bitirmi, kendi zgemiinde
aratrma ve alma alanlar Klasik ve Modern Fars
Dili ve Edebiyat, Yazma Eserler, Mevlna ve
Pierleri olarak belirtiliyor... yelikleri; Trkiye
Yazarlar Birlii ve Mevlna Aratrmalar Dernei.
Lisans Tezi: Hcyi Kirmn, PI tmyu Hmyn
(eviri), Yksek Lisans Tezi: Kn, Tarihi Olcay tu
(ncelemeeviri),
Doktora
Tezi:
Fazlullh
b.
Rzbihn Hunc ve Tarihi Alemarayi Emini'si.
Oluturduu
kitaplar,
makaleler,
evi
rilere
baklrsa... Sayn profesr bir Fars dili ve Mevlna
uzman say labilir... Ancak Atatrk, Atatrklk,
Trk tarihi, Trk dili ile ilgili bir tek satr yazs veya
konumas yok. Byle bir tercih hangi l ve
amalarla yaplm olabilir?
Melih Ak, bretlik Atama balkl baka bir
yazsnda da AKDTYKna bal Atatrk Aratrma
Merkezine yaplan bir ata madan yle sz etmitir:

Mehmet Ali Beyhan (...) Atatrk

Aratrma Merkezinin bana Atatrk ile ilgili hi bir
almas bulunmayan bir isim getirildi: Mehmet Ali
Beyhan... Beyhann zgemii Atatrk Aratrma
Merkezinin internet sitesinde. Sayn Profesrn

kitaplar, makaleleri, bilim sel almalar sralanm

orada... Atatrk adna tek bir aratrmas, tek bir
makalesi, tek bir satrlk yazs yok. Grev tantm
yle:
Halen stanbul niversitesi Edebiyat Fakl tesi
Tarih blmnde profesr olarak grev yapan
Beyhan, Osmanl ve Yakna Osmanl Tarihi
Metinleri ve Yakna Osmanl Tarihi Kaynaklar
zerinde dersler vermektedir. Bu arada II.
AbdlhamidTe ilgili almalar yap m... Yksek
Kurum, ad stnde, Atatrk, dilimiz ve tarihimizle
ilgili ciddi bilimsel ara trmalar yapmakla
ykmldr... Cumhurbakan ve Babakan n im
zalaryla yaplan bu iki atamada da ne ciddiyet ne iyi
niyet gzleniyor. Amacn ne olduu da aka
seziliyor...
Cumhurbakan
Abdullah
Gln
Atatrk
kurumlarna daha garip ve daha ibretlik
atamalar
da
vardr.
rnein,
Sayn
Cum
hurbakan, her frsatta Atatrk kartln dile
getiren, ou kez Atatrke hakaret eden Prof.
Mmtazer Trkne ile yine Atatrk ve erken dnem
Cumhuriyet tarihi eletirileriyle tannan Divan
Edebiyat uzman romanc Prof. skender Palay
2011 yl sonlarnda AKDTYk Ynetim Kurulu
yeliklerine atamtr.
bazlarnda, Atatrk diktatrdr! Atatrklk
banazlktr! 19 Mjvis trenleri faist talya'dan
alnmtr/ diyen Prof. Mimtazer Tr kne. AKDTYK
Ynetim Kurulu yeliine atanmasndan sonra
katld bir televizyon programnda, Atatrk
olmay hakaret sayarm', Ata trk ideolojisi bir
darbeler ideolojisidir!", Atatrk ideolojisi faist bir
ideolojidir!" demitir. Bunun zerine restoratr
Ahmet Cevat Yaltrakl, Trkne hakknda savcla
su duyurusunda bulunmutur. Yaltrak l, savcla
verdii su duyurusu dilekesinde Mmtazer

Trknenin, Atatrke kastl olarak hakaret ettiini

ve Atatrk ideolojisini faist bir ideoloji olarak
yorumladm ne srerek, Atatrk hakkndaki
dn ce ve yorumlar doru ve gerei yanstmad
gibi Atatrkn mane vi kiilik haklarna saldr ve
hakaret iermektedir, demitir. Sonuta Prof.
Trkne hakknda Atatrkn hatrasna hakaret
ettii gereke siyle 1 yldan 3 yla kadar hapis
istemiyle iddianame hazrlanmtr." Kurul yeliine
atandktan sonra, Atatrkl hakaret sayarm,"
diyen Trkne ok gemeden bu grevinden istifa
etmitir.
Burada kilit soru, Cumhurbakan Abdullah Gl
neden by le atamalar yapmtr? sorusudur. Sayn
Cumhurbakannn, Prof. Mmtazer Trkne ile
Prof. skender Palann birer Atatrk kart
olduunu bilmemesine olanak var mdr? Peki, o
zaman Cumhurba kan, neden Trkiyenin en
nemli Atatrk kurumunun ynetim ku ruluna
Atatrk kartlarn atama ihtiyac hissetmitir?
ok
ak!
Ama
bu
Atatrk
kurumunu
ilevsizletirmek, hatta Atatrk, Ata trk kurumu
ile ypratmaktr.
Aslnda
Atatrk
kurumlarna
ynelik
bu
ilevsizletirme operas yonu yeni deildir. AKP
dneminde bandan beri bu tr bir operasyon
yrtlmektedir. Ancak son zamanlarda bu
operasyon daha da geni letilmi ve gze batar hale
gelmitir.
rnein AKDTYKna bal Atatrk Aratrma
Merkezine daha nce de ilgin atamalar
yaplmtr. Atatrk Aratrma Merkezine, Prof.
Mehmet Ali Beyhandan nce Prof. Cezmi Eraslan
atanmtr. Her iki profesrn de stanbul
niversitesi Tarih blmnden kuru mun bana
atanmalar dikkat ekicidir. Peki, ama Prof. Cezmi
Eraslan kimdir?

1961 doumlu olan Prof. Eraslan, stanbul

niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih blmnden
mezun olduktan sonra, 1989 ylnda, n giliz ariv ve
ktphanelerinde
aratrma
yapmak
zere
Londrada bu lunmu. Nisan 1991de //.
Abdlhamid Devrinde Osmanlt Devletitin slam
Birlii Siyaseti adl tezini vererek Tarih doktoru
unvann alm tr. Yani AKPnin, Atatrk Aratrma
Merkezi bakanlna getirdii Eraslann doktoras
Atatrk zerine deil, II. Abdlhamid zerinedir.
Prof. Dr. Cezmi Eraslan; 1990larda, stanbul
niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih blm
Trkiye Cumhuriyeti Anabilim Dal bakamdir.
Benim de hocamdr! Eraslan, 1995te stanbulda
topla nan Bedizzaman Saidi Nurs Konferansna
Milli Mcadelede Bedizzaman Saidi Nurs adl
bir bildiri sunmutur. Prof. Eraslan bildirisinde,
Nursnin
risaleleri
stanbul
hkmetinin
fetvalarna kar Ankaray rahatlatt. Atatrk
de Nursnin mcadelesini grd ve onu
Ankaraya arddemitir. Eraslan ayrca Saidi
Nursnin Flatuvvat Sittesinin Kurtulu Savana
psikolojik bir destek sala dn ileri srerek uzun
uzun bu durumu aklama yoluna gitmitir.

Prof. Eraslan, ayn bildirisinde Trk

devrim tarihini altst etmeye de devam etmitir: 19
Mays 1919un Kurtulu Savann ikinci aama s
olduunu belirten Prof. Eraslan, bylece bir taraftan
Saidi Nursye Kurtulu Savandan paye verirken,
dier taraftan da Atatrkn Kur tulu Savandaki
roln azaltmay amalamtr. Yani bir tala iki
ku!
Ati/thi iddia.

19 Mays Kurtulu Mcadelesi *ni Balangc deil

Rize niversitesi (R) tarafndan Rizenin dman
igalinden kurtuluunun 94. yldnm dolaysyla
dzenlenen panelde konuan Atatrk Aratrma
Merkezi Bakan Prof. Cezmi Eraslan, Kurtulu
Miicadelesinin Atatrkn Samsuna kmasndan
aylar nce baladn syledi.
Prof. Eraslan'n yaymlanm eserleri ise unlardr:
1. II. Abdiilha tfiid ve slam Birlii, stanbul,
1992; 2. Dorulan ve Yanllar ile l. Ab
diilhamid, stanbul, 1996; 3. Yakn Dneni Tiirk
Dncesinde Halk lk ve Atatrk, stanbul,
2003; 4. Osnanl Devleti'nde Merutiyet ve
Parlamento. (Yrd. Do. Dr. Kenan Olgun ile birlikte),
stanbul, 2006. Yani AKP'nin Atatrk Aratrma
Merkezi Bakanlna layk grd Prof. Dr. Cezmi
Eraslann dorudan Atatrkle ilgili yaymlanm sa
dece bir kitab vardr. Kendisinden sonra ayn
kurumun bana getirile cek olan Prof. Mehmet Ali
Beyhann Atatrk zerine tek bir kitab veya yazs
olmadn dikkate alacak olursak. Prof. Cezmi
Eraslann Atatrk konulu bir kitab ve ok saydaki
makalesi, bildirisi, ansiklopedi madde leri ile Prof.
Mehmet Ali Beyhana bir hayli fark att sylenebilir!
Saidi Nursyi Kurtulu Savana destek olmu,
Atatrk Kur tulu Savana sonradan katlm gibi
gstererek yakn tarihi tersyz eden Prof. Cezmi
Eraslan,
adeta
dllendirilircesine
nce
Genelkurmay
direktifiyle
kurulan
Stratejik
Aratrmalar Merkezi (SAREM) yelii ne. daha sonra
da Babakanla bal Atatrk Aratrma Merkezinin
bana getirilmitir.
Peki, ama durum bu kadar akken, Trkiyede
onlarca
Atatrk
uzman
tarihi/akademisyen
varken, AKP neden srarla Atatrk Ara trma
Merkezinin bana Prof. Dr. Cezmi Eraslan ve Prof.
Mehmet Ali Beyhan getirmitir? te bu kritik

sorunun cevab Trkiyenin bu gn geldii noktay

grmek bakmndan ok nemlidir.
zetle, Atatrk Aratrma Merkezinin bugnk
bakan Mehmet Ali Beyhann, Atatrk zerine tek
bir kitab, makalesi, bildirisi, yazs yoktur.
Kurumun dnk bakan Cezmi Eraslan ise II.
Abdlhamid uzman ve Saidi Nurs sempatizandr.
Yaknda AKP, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek
Kurumunun adn Osmanl Kltr, Dil ve Tarih
Yksek Kurumu, Atatrk Ara trma Merkezinin
adn da II. Abdlhamidi ve Saidi Nursyi Ara
trma Merkezi olarak deitirirse hi armam
dorusu!
AKP hkmeti dneminde kltr kurumlarnn
bana gelenler dorusu ayr bir kitap oluturacak
kadar ilgin ve fazladr. rnein bu dnemde sadece
TBTAKta olup bitenlere gz atlacak olursa,
Trkiyenin nereye srklenmek istendii ok rahat
anlalacaktr.
Nuh Atatrkn Gizli Kurtulu Planlar, stanbul,
2009; Meydan, Cumhuriyet Tarihi Yalanlar, 1.
Kitap, s. 3797.
J04 Nur Uzmanna Grev Mecliste", Cumhuriyet,
11 Temmuz 2008, s. 7. Azndan Allah, kitap, din,
iman szlerini drmeyen AKPli Babakann ve
AKP kkenli Cumhurbakannn, Atatrk kurumla
nn ilevsizletirmek iin bu kurumiarm bana
Atatrk konusunda uzman olmayan kiileri
getirmeleri her eyden nce slam dininin ii ehline
verin ilkesine aykrdr. Allah, Kuranda insanlar
arasndaki
lnn
takva
deil,
srasyla
liyakatehliyet, adalet ve gay ret olduunu
belirtmitir.
Nisa suresi 58. ayette yle denilmitir: u bir
gerek ki, Allah size, emanetleri onlara ehil olanlara
vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiinizde

adaletle hkmetmenizi emrediyor. Allah size bu ekil

de ne gzel t veriyor.
nl slam bilgini Seyyit Kutup da, slam ve
Kapitalizm atmas adl eserinde yle demitir:
slama gre bir ite grev almaya en laytk kii, o ii
en iyi bilendir. teki ihtisas yerine kiinin fkh
bilgisi ne alnamaz. Hatta slam insanlar arasnda
biricik stnlk ls sayd takvay bile byle
durumlarda l kabul etmez...
Bu nedenle, AKPnin uzmanla, ehliyete gre
deil de tak vaya veya yandala gre yapt
atamalar her eyden nce slam dinine uygun
deildir.
Bu
bakmdan
Atatrk
Aratrma
Merkezinin bana Atatrkle ilgili tek satr yazs
bile olmayan bir Yakna Os manl Tarihi Metinleri
ve Yakna Osmanl Tarihi Kaynaklar hoca snn
atanmas her eyden nce slam dinine; Kurana,
Nisa suresinin 58. ayetine aykrdr.
R. TAYYP ERDOAN: KKLER VE DEOLOJ
Babakan R. Tayyip Erdoann erken dnem
Cumhuriyet tarihi ne bakn ve yakn tarih
tezlerinin mantn anlamak iin her eyden nce
Erdoann
yaamyksn
bilmek
gerekir.
Konumuz
asndan
bu
yaamyksnde,
Erdoann zellikle bilim, kltr, sanat, din ko
nularndaki yaklamlarn ve siyasi duruunu,
zetle dnya grn anlamak nemlidir.
R. Tayyip Erdoan (26 ubat 1954, stanbul):
lkokulu 1965 ylnda Kasmpaa Piyalepaa
lkokulunda, liseyi ise stanbul mamHatip Lisesi
nde okumutur. 1973 ylnda imamhatipten mezun
olup Marmara niversitesi ktisadi ve Ticari Bilimler
Fakltesine kaydol mutur.
niversite yllar srasnda Milli Trk Talebe
Birliine girmitir. 1976 ylnda MSP Beyolu
Genlik Kolu Bakanlna ve ayn yl MSP stanbul l
Bakanlna seilmitir.

12 Eyll 1980 sonrasnda ETTdeki grevinden

ayrlm ve bir sre zel sektrde almtr. 1982
ylnda askerlik hizmetini yaptk tan sonra, 1983
ylnda kurulan RP ile yeniden siyasete dnmtr.
1984 ylnda, 30 yanda RPnin Beyolu le
Bakan, 1985 yln da da l Bakan ve MKYK yesi
seilmitir.
1986 ara seimlerinde milletvekili aday, 1989
seimlerinde de Beyolu ilesinden belediye bakan
aday olmutur. 1991 senesinde tekrar milletvekili
aday olup mazbatasn aldktan sonra tercihli oy
sistemi nedeniyle Yksek Seim Kurulu, mazbatasn
iptal etmitir.
27 Mart 1994 seimlerine kadar RP stanbul l
Bakanl grevini srdrm ve bu tarihte stanbul
Bykehir Belediye Bakan olmutur.
12 Aralk 1997de stanbul Belediye Bakan
sfatyla gittii Siirtte okuduu bir iir nedeniyle
yarglanm ve Diyarbakr DGM tarafn dan Halk
din ve rk fark gzeterek kin ve dmanla aka
tah rik etmekten mahkm olmutur. 26 Mart
1999da girdii Pnarhisar Cezaevinden 24 Temmuz
1999da tahliye edilmitir. Ancak seilme hakkn
yitirmitir.
R. Tayyip Erdoan, daha sonra Fazilet Partisinin
kapatlmasnn ardndan bu partinin meclis grubunu
oluturan milletvekillerinin b yk bir ksmyla
birlikte Adalet ve Kalknma Partisini (AKP) kurarak
genel bakan olmutur.
Erdoan o gnlerde biz gmleimizi deitirdik
ifadesiyle muhafazakrlardan tepki almtr.
AKP, 3 Kasm 2002 seimlerinde tek bana iktidar
olmutur. 3 Kasm seimlerinde adayl kabul
edilmeyen Erdoan, yenilenen Siirt seimlerinde
milletvekili seilerek Meclise girmi ve Abdullah
Gln babakanlndaki 58. hkmetin istifasn

sunmas zerine 59. hk meti kurarak Trkiye

Cumhuriyeti babakan olmutur.
AKP, 22 Temmuz 2007 seimlerinde de birinci parti
km ve Erdoan, 10. Cumhurbakan Ahmet
Necdet Sezer tarafndan 60. h kmeti kurmakla
grevlendirilmitir.
Erdoann bir konferansta tant Emine
Hanmla evliliinden Ah met Burak, Necmeddin
Bilal, Esra ve Smeyye adl 4 ocuu olmutur.
R.
Tayyip
Erdoann
dnya
grnn
oluumunda etkili olan belli bal kurumlar, belli
bal grevler unlardr:
stanbul mamHatip Lisesi Milli Trk Talebe Birlii
yelii MSP Beyolu Genlik Kolu Bakanl MSP
stanbul l Bakanl RP Beyolu le Bakanl RP
l Bakanl ve MKYK yelii RP stanbul
Bykehir
Belediye
Bakanl
AKP
Genel
Bakanl R. Tayyip Erdoann Atatrke, yakn
tarihe ve erken dnem Cumhuriyet tarihine
baknda imamhatip lisesinin belirgin etkileri vardr.
Babakan olduktan sonra ska yapt ezilmi
imamhatipli vurgular bunun kantdr. R. Tayyip
Erdoann imamhatip konulu konumalar dikkatle
incelendiinde onun derin bilinaltnda Kemalist laik
Cumhuriyetin din eitimi veren imamhatiplere hep
vey evlat muamelesi yapt inancnn yerlemi
olduu anlalacaktr. Dolay syla imamhatipli R.
Tayyip Erdoan, erken dnem Cumhuriyet tari hini
ki bunu genelde nn ve Tek Parti ile
zdeletirmektedirdin kart olarak grmtr.
Hem imamhatipte ald dinsel eitim hem de dinsel
eitim verdii iin Atatrk, laik kesimlerin hep
dlad imamhatip olgusu, R. Tayyip Erdoann
erken dnem Cumhuriyet tarihini onun ifadesiyle
Tek Parti (CHP), nn dneminidin kar tlyla
zdeletirmesinde etkilidir.

R. Tayyip Erdoann yakn tarihe, Atatrke

bakn ekil lendiren bir baka kurum da bir
dnem iinde yer ald Milli Trk Talebe Birliidir.
Birlik, II. Dnya Sava sonrasndaki souk sava
dneminin Trkiye artlarna uygun olarak gizli ak
ABD karlar na hizmet eder bir grnmde ve
Trkslam Sentezci bir yapdadr.
Komnizmle mcadele toplantlar dzenleyip
kampanyalar
yapmtr.
Uur
Mumcunun
tespitlerine gre Milli Trk Talebe Birlii, slam c
Rabta
rgtne
bal kurulularn banda
gelmektedir. Mumcu, Rabta ve CIA'in Trkiyedeki
balantlar hakknda u bilgileri ver mitir: slama
ve Amerikanc akmlarn bugn iin birletikleri iki
adres vardr. Bu adreslerden biri Rabta\ teki de
'ClAdir. Rabta ve CIA bu gibi konularda i ie, yan
yana ve omuz omuzadr. Rabta, halifeliini Suudi
kralnn yapaca bir slam Enternasyonalizmi pe
indedir. CIA ise Sovyetler Birliideki Mslman
aznl kkrtma stratejisi uygulamaktadr... Milli
Trk Talebe Birliinin, erken dnem Cumhuriyet
tarihine ve Atatrke bak herkesin malumudur:
Atatrkn Osmanly ykt, Atatrk devrimlerinin
Batc
olduu,
devrimlerin
Trkiyeyi
slami
kklerinden kopard, Tek Parti dne minde dine ve
dindarlara basklar yapld eklindeki grler
birlik yeleri arasnda son derece yaygndr. Bir
dnem bu birlik iinde yer alan R. Tayyip Erdoan
da doal olarak bu grlerden etkilenmitir.
R. Tayyip Erdoann siyasi hayat, 2002ye kadar
Milli Gr izgisindedir. Bu sre, Necmettin
Erbakann MSPsi ile balam yine Erbakann RPsi
ve FPsi ile devam etmitir. Erbakann Milli Gr
diye adlandrd gr Fransz htilaliyle ortaya
kan ulusalclk anlamnda laik nitelikli bir
millilii deil de din bana dayal mmetilii
anlatmaktadr. Nitekim millet szc milla k

knden tremi olup, Kutsallk atfedilmi bir kitaba

inanarak bir ara ya gelmi insanlarn oluturduu
topluluk anlamna gelmektedir.Milla kknden
gelen millet szc Osmanlda dini cemaat
anlamna gelmekte ve Osmanl aznlklarn etnik
kkenleri bakm dan deil, dinleri bakmndan
ayrmaktadr. Osmanl bunun ad na Millet Sistemi
demitir. Bu nedenle Milli Grn dini gre denk
dtn syleyebiliriz. Belli ki Erbakan bata
olmak ze re Milli Grler burada geen milli
szcn Osmanhnm Millet Sistemindeki gibi
dini anlamyla kullanmlardr.
Erdoann siyaset yapmak iin kendisine Milli
Gr semesi aslna baklacak olursa onun hem
imamhatip gemiine, hem Milli Trk Talebe Birlii
gnlerine son derece uygun bir tercihtir. Erdoann
iinde yer ald Erbakann MSP, RP, FP izgisi
siyasal slamc bir izgidir. Nitekim bu partilerin
de irticai faaliyetler nedeniyle ka patlmtr. R.
Tayyip Erdoann kurup bana getii AKP de
btn deiim ve yenilikilik sylemlerine karn
znde bu izginin deva mdr." Bu izgiden
gelenlerin erken dnem Cumhuriyet tarihine ve
Atatrke baklar da herkese bilinmektedir. Onlara
gre de Atatrk, Osmanly ykm, devrimleriyle
Baty taklit etmi, slam dinini top lumdan skp
atm, dindarlara bask yapmtr! Ayrca laiklik din
sizlik, adalk ise Bat taklitiliidir! Vahdettin
kahramandr! eyh Said, Seyit Rza ve skilipli Atf
bou bouna idam edilmitir!
R. Tayyip Erdoann siyaset hayat boyunca
yapt aklamalar ve uygulamalar (ki bunlar
babakan olmadan ncekiler ve babakan olduktan
sonrakiler diye iki dneme ayrmak gerekir) onun
dnya grn olanca aklyla gzler nne
sermektedir. Erdoann da 1950 sonrasnn ABD
etkisindeki dini referansl sac siyasilerden biri

olduuna phe yoktur. Nitekim srekli kendisini

Menderese, partisi AKPyi de DPye benzetmektedir.
Yakn tarihe ve zellikle de Atatrk ve nnye
bak bu erevede ekillenmitir. Kendisini
Cumhuri
yeti
olmaktan
ok
Osmanlc
hissettiine de phe yoktur. Nite kim Ecdadmz
dedii Osmanlnn eletirilmesine hi tahamml
yokken, erken dnem Cumhuriyet tarihini ve bu
dnemin en nemli askeri ve siyasi aktrlerinden biri
olan smet nny olabildiince eletirmektedir.
Temel referansnn din olduunu her frsatta dile
getiren Erdoann, akl ve bilimi tek gerek yol
gsterici olarak kabul eden Atatrkle ve laiklii
temel alan erken Cumhuriyet dnemiyle ara snda
bir doku uyumazl olduu da ok aktr.
Erdoana Gre Laiklik Cumhuriyetin Atatrk
tarafndan belirlenmi kurulu felsefesi en basit
tanmyla akl ve bilim eliinde adalamaktr.
a dalamak iin din ile siyasetin birbirinden
ayrlmas ve dnyevi . hayatn dini kanun ve kurallar
yerine dnyevi kanun ve kurallarla d zenlenmesi,
yani laiklik ok nemlidir.
Cumhuriyetin kurucusu Atatrk, llerden yardm
istemek, uygar bir toplum iin ayptr. Var olan
tarikatlarn amac kendileri ne bal olan kimseleri
dnyev ve manev yaamda mutlulua eritir
mekten baka ne olabilir? Bugn bilimin, tekniin,
btn kapsamyla uygarln alevi karsnda filn
veya falan eyhin yol gstermesiyle madd ve manev
mutluluk arayacak kadar ilkel insanlarn Trkiye
topluluunda varlm asla kabul etmiyorum.
Efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Trkiye
Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler, mensuplar
memleketi olamaz. En doru ve en gerek tarikat,
uygarlk tarikat drdemitir. En gerek tarikat
uygarlk tarikatdr, diyen Atatrk, bilindii gibi
tekke ve tarikatlar kapatm, eyhe, ha biat

kltrne son vererek kula kulluk etme dnemini

sona erdirmitir. u szler de Atatrke aittir:
Tekkeler kesinlikle kapanmaldr. Trkiye Cumhuri
yeti, her kolda doru yolu gsterecek gce sahiptir.
Hibirimiz tekke lerin uyarmasna muhta deiliz.
Biz uygarlktan, bilim ve teknikten kuvvet alyoruz ve
ona gre yryoruz; baka bir ey tanmayz. Doru
yoldan sapmlarn amac, halk kendinden gemi
ve abdal yapmaktr. Halbuki halkmz, abdal ve
kendinden gemi olmamaya karar vermi tir.
Bunlar basit bir i grnr; fakat nemi vardr. Biz
dnya ailesi iinde uygarz. Her gr noktasndan
uygarln gereklerini uygula yacaz.
Tekke ve tarikat kltr dinsel kaynakl bir biat
kltrne yol aar. te laiklik her eyden nce bu
biat kltrne kardr. Erdoann zgemii iyi
incelendiinde onun eyhe, ha, tekke ve tarikatlara
bakyla, En gerek tarikat uygarlk tarikatdrdiyen
Atatrkn eyhe, ha, tekke ve tarikatlara
baknn ok farkl olduu grlecektir.
Atatrk, akln kullanp zgr iradesiyle hareket
eden bir birey olarak hayatnn hibir dneminde
kula kulluk etmemi, sultanlarn, padiahlarn
nnde
eilmeyi
bile
insanlk
onuruna
yedirememitir. te bu nedenle kendilerini Allahn
yeryzndeki
glgesi
diye
ta
ntan
sultanlk/padiahlk, halifelik putunu ykp ulusal
egemenlie dayanan cumhuriyeti ilan ederek
egemenlii gkten yere indirmitir. Bu nedenle
Atatrk Cumhuriyeti nce laiktir.
Trkiye
Cumhuriyetinin
temeline
laiklii
yerletiren Atatrk hayatnn hibir dneminde hi
kimsenin nnde, yannda diz km
olarak, gremezsiniz, ancak siyasi hayatn ilk
zamanlarnda laiklie sa va aan R. Tayyip
Erdoan Hikmetyarn dizlerinin dibinde grebi
lirsiniz.

R. Tayyip Erdoan ve Hikmetyar

(Erdoan, bu fotorafn 1985te bir aile ortamnda
ekildiini belirtmitir).
Hikmetyarn dizlerinin dibindeki bu fotoraf
nedeniyle ska eletirilen R. Tayyip Erdoan, o
gnlerde basma u aklamay yapm tr: Glbeddin
Hikmetyar, tahminim 1985 yllar olan bu ziyaretinde
ABDnin destekledii ve Afganistanda ulusal bir
kahraman
olan,
Afganistann
bamszl
mcadelesinde bir insand ve Trkiyeye o zaman
Afganistann bir lideri olarak gelmiti. Ben de o
zaman bir si yasi partinin stanbul il bakanydm.
Bir aile ortamnda yaplm olan bu resim, dnn
bir aile iinde ekilmi bir resimdir. (...) Ve kald ki o
zaman lkemize gelen Hikmetyar lkemizin devlet
katnda da ilgi ve alaka gren insan durumundayd.
Hatta daha sonra Afganistan n ba na gemi bir
insan durumundayd. Babakan Erdoan, daha son
ra bu konuda Mecliste de yle bir aklama
yapmtr: O fotoraf 1986 ylnda ekilmitir.
Hikmetyar Afganistann Babakan sfatyla resmi
davetle Trkiyeye gelmitir. Ben de o zaman siyasi
bir partinin
il bjkjnydtm..." ki aklama arasndaki ufak
elikiler dikkat eki cidir. Her neyse!
ncelikle dnemin basn taranacak olursa
Hikmetyarm Trki ye'ye resmi davetle deil, Refah
Partisinin davetiyle geldii ve o yllar da babakan

deil, Afgan mcahit lideri olduu grlecektir.

Hikmet var 1990'da babakan olmutur.
Peki, kimdir bu Hikmetyar?
Hikmetyar, ABDnin souk sava stratejisinin
Afganistan aya n oluturan Yeil Kuak
piyonlarndan biridir. 1980lerde CIAnin kurmu
olduu Asya Vakf, ilk ama olarak Kabil
niversitesini se miti. te o gnlerde Abdul Resul
Sayyaf, Burhaneddin Rabbani, Ah met ah Mesut ve
Glbeddin Hikmetyarn ban ektii Mslman
Genlik rgt CIA ile ilikileri sklatrlmtr.
Hikmetyar, rg tn askeri kanadnn lideridir.
Kabildeki CIA ile ilikiye girdikten sonra Sovyet
Rusyaya kar ABD iin almaya balamtr.
Pakistan gizli servisi (ISI) kanalyla CIAden
milyonlarca dolar almtr. Peter Bergene gre bu
miktar 600 milyon dolardan az deildir.
Robert Dreyfussun The Devils Game adl kitabna
gre Hik metyar, niversitede yz ak kzlarn
yzlerine
kezzap
atmakla
nlenmitir.
Acmaszlyla
tannan
Hikmetyar,
yakalad
esirlerin derilerini diri diri yzmtr. Sovyet
igaline kar savaan Ms lman Genlik
rgtnn askeri kanadnn lideri olan Hikmetyar,
gerek Sovyetlere kar savata, gerek isavata
acmaszca sivil katli ama girimekle sulanmtr.
Hikmetyar sadece acmazsz bir katil deil, ayn
zamanda
hrszdr.
Snr
Tanmaz
Doktorlar
Grubunun Kuzey Afganistana 96 katr ykl yardm
malzemesi, 1987 yln da Hikmetyarn adamlar
tarafndan karlm, yardm paralar na el
konulmutur. 1986 ylnda, yardm ekibinden
Thierry
Niquet,
Hikmetyarn
bir
komutan
tarafndan ldrlmtr. nsan Haklar zleme
Komitesi, Austos 1992de Hikmetyar kuvvetlerinin
roket sal drlar nedeniyle ou sivillerden oluan en
az 2000 kiinin ldn ve yarm milyon insann

da Kabili terk ettiini bildirmitir. 9 Ocak 1995

tarihinde Hikmetyarn kuvvetlerinin bakent Kabili
bombala masyla da 20den fazla insan lmtr.
te yandan Hikmetyar, Afganistandaki uyuturucu
trafiinin de kilit adamlarndan biridir ve bu konuda
da
CIAden
destek
grmtr.
Hikmetyarn
acmaszl yannda banazl da dillere destandr:
Grevde olduu 1996 ylnda Kabildeki radyo ve
televizyonlarda mzik yaynlarnn yasaklanmas n
ve btn sinemalarn kapatlmasn emretmitir.
te R. Tayyip Erdoan bu Hikmetyarm dizlerinin
dibinde
gs
teren
o
malum
fotorafn
yaymlanmasndan
sonra
Erdoana
ynelik
eletiriler balaynca, eski slamc yeni liberal
gazeteci Ahmet Hakan, Babakan savunmak iin
Hrriyet gazetesindeki kesinde unlar yazmtr:
Glbeddin Hikmetyar kimdir? Sovyetler Birlii
Afganistan' i gal edince, direnie geen ok sayda
Afgan gruplardan birinin lideri... Kyafetine baklp
sakn ha molla sanlmasn: Hikmetyar, Batl ei
timden gemi bir elektrik mhendisidir. Yani yle
adam yetitirecek bir dini kltr ve birikime sahip
deildir. Gelelim Tayyip Erdoann Hikmetyara
gsterdii hrmete... O dnem Trkiye devleti, Afgan
di reniine tam destek verirdi. Hatta o kadar destek
verirdi ki, devletin resmi televizyonunda Afgan
direniine cihat, direniilere de mcahit denirdi.
O
dnemde
bir
muhafazakr
siyasetinin,
Hikmetyarin dizi nin dibinde fotoraf ektirmekten
kanmas sz konusu bile deildi. nk bu abartl
sayg, Ey Hikmetyar! Sen beni yetitiren adamsn...
Benim yerim senin dizinin dibidir anlamna
gelmezdi. Anlam uydu o saygnn: Ey Hikmetyar!
Sen komnist igale kar vatann savunu yorsun.
Bunun iin sava veriyorsun. Saygm bunadr. evir
kaz yanmasn misali! Birincisi; Ahmet Hakan, ya
Hikmetyar gerekten tanmyor; rnein onun CIA

balantlarn vs. gerekten bilmiyor, ya da biliyor da

saklyor. Baksanza, acmasz bir CIA grevlisini,
Batl eitimden gemi bir elektrik mhendisi! diye
anlatyor bir cmlede. Ayrca, Kyafetine bakp molla
sanmayn... Dini kltr ve birikime sahip deildir!"
diye de ekliyor. Ak kzlarn yzlerine kezzap atmas,
esirlerin derilerini yzmesi, radyo ve televizyonlarda
mzik yaynlarn yasaklatp sinemalar kapatmas
gibi
eylemlerinin
arkasndaki
banaz
din
anlayndan hi sz etmiyor. kincisi Ahmet Hakan
okuyunca
o
dnemde
Trkiyedeki
btn
muhafazakr siyasetilerin Hikmetyarn dizinin
dibinde sraya girdiini, Hikmetyarm dizinin dibine
kmenin muhafazakrln n art olduunu
sanyor insan!
Yeniden konumuza dnecek olursak, sadece bu
diz kme mese lesi bile, R. Tayyip Erdoan ile M.
Kemal Atatrkn znde ok ba ka yolun yolcular
olduunu gzler nne sermesi bakmndan nemli
dir. Biri her trl biat kltrne kar asla diz
kmemi, dieri o biat kltrne bal ve diz
km... Trkiye gibi Mslman bir lkede laiklik
biraz da Allahtan baka hi kimsenin nnde diz
kmemektir. Laiklik, kim olursa olsun kula kul
olmamak, sadece Allaha kul olmak tr. Atatrk laik
karakterli cumhuriyetle bunu salamtr. mmetten
millet, kuldan birey yaratan cumhuriyetin srr
laikliktir.
R. Tayyip Erdoann laiklik konusundaki gerek
dncelerini anlamak iin AKP kapatma davasna
gz atmak gerekir. R. Tayyip Erdoann genel
bakanlndaki AKP, bilindii gibi Laiklik kart
eylemlerin oda olmak sulamasyla Anayasa
Mahkemesinde yar glanmtr. Yargtay Cumhuriyet
Basavcs Abdurrahman Yalnka yann, Laiklie
aykr fiillerin oda haline geldii gerekesiyle,
AKPnin kapatlmas ve ilgili Babakan R. Tayyip

Erdoan ile Cum hurbakan Abdullah Gl dahil 71

kiinin 5 yl sre ile siyasetten uzak latrlmas
istemiyle hazrlad iddianame 14 Mart 2008de
Anayasa Mahkemesine sunulmu ve Anayasa
Mahkemesi iddianameyi 31 Mart 2008de kabul
etmitir. 16 Haziran gn AKP esas hakkndaki
savun masn vermitir. 30 Temmuz 2008 tarihinde
kamuoyuna yaplan ak lamada, partinin temelli
kapatlmamas, fakat hazine yardmnn belirli bir
oranda kesilmesi kararlatrlmtr. 6 ye AKPnin
kapatlmas, 5 ye kapatlmamas ynnde oy
kullanmken,
hazine
yardmnn
kesilmesi
hakkndaki oylamada 11 yenin 10u yardmn
kesilmesi ynnde oy kullanmtr. Sonu olarak
evet, AKP kapatlmam ama Laiklie aykr fiillerin
oda haline geldii iddias mahkeme kara ryla
dorulanmtr.
AKPnin temelli kapatlmasna ilikin savclk
iddianamesi/D 2ada AKP Genel Bakam ve
Babakan R. Tayyip Erdoann laiklik ilkesine aykr
eylem ve demeleri yer almtr.
te savclk iddianamesine gre Babakan R.
Tayyip
Erdoann
laiklik
kart
eylem
ve
demelerinden bazlar:
Erdoan, 29 Mays 2004 tarihinde Oxford
niversitesinde yap t konuma sonras basn
mensuplarnn sorularna verdii bir yant ta,"...
Laiklik ok farkl bir konudur. Laik olduumuz
Anayasada belirtilmitir. nsanlar dini gereklerini
bylece yerine getirebilir. slam ile laiklii yan yana
tanm olarak getirmek yanl olur. Kiiler laik ol maz,
demitir.
RP stanbul l Bakan olarak mraniyede 1994
tarihinde yapt konuma kasetinin Kanal Dde
yaymlanmas zerine 22 Austos 2001 tarihli
Akam gazetesinde yaymlanan aklamasnda, sz
konusu ko numay gnn artlar iinde, yesi

bulunduu partinin sylemleri ve disiplini gerei

gerekletirdiini ifade ederek, Bazlar laiklii din
gibi alglyor. Laiklik din olursa ayn anda Mslman
olunamaz. nsan iki dine mensup olamaz. Asl
itibariyle laiklik bir sistemdir ve fertlerin deil,
devletin laiklii sz konusudur. Dine mensupluksa
ferdi bir ta sarruftur. O manada syledim, demitir.
R. Tayyip Erdoan, basma yansd kadaryla,
babakanlktan nce laiklik, din ve devlet ilikileri
hakknda unlar sylemitir:
Trkiyede u anda binlerinin eriat var. Ama bu
eriat tkendi. u anda kahrolsun eriat diyenler,
kendi kendilerine kahroluyorlar. Ben stanbulun
imamym.
Elhamdlillah eriatym. Ylbana karym.
Ataya sayg duruunda sap gibi ayakta durmaya
gerek yok.
Yirmi yl nce, yirmi be yl nce deselerdi, pop
yldzlarnn l gnlklarn sergiledikleri Glhane
Parknda bir gn gelecek, Allah'a k olanlar, ona
sadk olanlar, muhlisler bu narlarn altn doldura
cak
ve
buradan
dnyaya
nasl
ortaan
karanlklarndan bir yeni a amlarsa, Allahn
izniyle bir yeni a almsa, Allah'n izniyle yeni bir
a, zulm a kapatlacak, aydnlk bir a
alacaktr. mamlar da nikh kysn.
Minareler sng, kubbeler mifer, camiler
klamz, mminler asker."
"Ben tekkeye deil dergha gittim...
Tutturmular laiklik elden gidiyor diye. Yahu
millet istedikten sonra laiklik tabii elden gidecek.
Hem laik hem Mslman olunmaz. Ya Mslman
olacaksn ya laik. kisi bir arada olunca ters
mknats lanma yapar. Mmkn deil, ikisi bir arada
olamaz.
R. Tayyip Erdoan, RP stanbul l Bakan olduu
1994 ylnda Refah Partisi'nin mraniye le

rgtnn yeni hizmet binasnn a l treninde: "...

1 Kasm bir dnm noktasnn addr. Zafer deil.
Zafer byle yakalanmaz. u anda daha henz bir
yoldayz. nanyo rum ki yeil klar gzkmtr.
Fakat biliniz ki oraya kadar daha ok iaretler var.
Ama inanyorum ki zafer Allahn ltfuyla er ge
bizim olacaktr. nk vahiy ilahi byledir, bunun
iaretleri gzkyor. Biz Cezayir gibi olmayz. Biz
hazmettire hazmettire geliyoruz. Allahn iz niyle,
demitir.
u szler de babakan olmadan nceki Erdoana
aittir:
Bir buuk milyarlk slam lemi Mslman Trk
milletinin ayaa kalkmasn bekliyor. Kalkacaz. u
anda ite onun klar grnd. Allahn izniyle. Bu
kyam balayacak. Komaya mecbursun. alma ya
mecbursun. Eer ileyi ekmezsen gelmez. Eer
ocuklarnz, eer mallarnz, eer zevceleriniz sizi bu
davadan,
gayretten
alkoyuyorsa
bu
zaferi
beklemeyin deerli kardelerim. Bunu amaya
mecbursun. Bunu atmz gn zaferin klar bize
yakn olacaktr. Ve o zaman hak nurunu
tamamlayacaktr.
Tutturmular laiklik elden gidiyor, laiklik elden
gidiyor. Yahu, bu millet istedikten sonra tabii elden
gidecek! Sen bunun nne gee mezsin ki. Yani zorla
bu milletin elinde tutmaya gcn yetmez. Millete
ramen bu yrmez zaten. Sonra nedir bu laiklik
Allah akna. Bir tarif edin diyorsun, tarif etmiyor.
Bugn her kavramn lgatte bir tarifi var dr. Ama
kyor iileri bakan devlet dine karr. Eee!
Gerisini niye sylemiyorsun. Din de devlete karr
niye demiyor?
1998 ylnda, Ben diyorum ki insanlar laik olmaz.
Nitekim Ana yasamz da TC vatandalar laiktir
demiyor, TC Devleti laiktir diyor. Bizim yaklammz
bu. Laiklik din midir deil midir? Deil. O zaman

Mslmanln karsna laiklii oturtamazsnz. Ben

bu anlamda onu
diyorum. Bir insan Mslmansa bu dinine gre
Mslman. Laiklik farkl bir olay... demitir.
u
szler
de
babakan
olmadan
nceki
Erdoanndr:
Belediyelerimiz
hastaneler,
doumevleri yapyor. Doumevle rinde sadece kadn
doktorlar alacak. Adil dzenin salk anlay da
grlecek.
Psikolojide,
ocuk
bakmnda,
retmenlikte yetimi bartl kzlarmz var.
imdi ie alnmayan bu bartl kzlarmz
anaokullarnda yavrularmz yetitirecek...
Ben Mslmamm derken neyi kastediyorsam,
eriatym derken de ayn eyi kastediyorum.
Referansm slamdr. Her eyden nce ben bir
Mslmamm, at tm her admda inancma uygun
olan aryorum. slam, insanlar bana sevmeyi
emrettii iin seviyorum, bu balamda referansm
slamdr... u szler de Erdoanndr:
Trkiyede yaayanlarn yzde 99u Elhamdlillah
Mslman olduunu sylyor. O zaman yzde
99un, Elhamdlillah eriat ym, demesi de lazm.
Ben elhamdlillah eriatym. eriat slam, Allahn
kurallar demektir.
AKP iktidara geldikten sonra srekli gelierek
deitiini savu nan ve Milli Gr iin Biz o
gmlei kardk biiminde beyan da bulunan
Babakan R. Tayyip Erdoan, 21 Haziran 2006
tarihinde TRT lde yaymlanan Enine Boyuna
programnda sylem deiti rerek; Siyasete girerken
farkl, siyasetten sonra farkl bir yaam tarz m
uygulayacam, halkm m aldatacam? Dn
neysem,
bugn
de
oyum,
deiemem,
deimedimdemitir.
ncelikle bu eylem ve demelerin sahibi kim olursa
olsun o kii nin Atatrke ve onun kurduu ada,
laik Trkiye Cumhuriyetine pek de scak bakt

sylenemez. Hatta o kiinin kendisini, Atatrkn ve

onun kurduu dzenin karsnda bir yerlerde
konumlandrd ok rahat bir ekilde sylenebilir.
Genel olarak baktmzda R. Tayyip Erdoann
zellikle belli bir dnem siyasal slamc gelenein
genel yanlgsna dt grlmekte dir. Nedir o
yanlg? Laiklii ya dinsizlik veya dine alternatif
yeni bir din gibi grme yanlgsdr. Her eyden nce
erken Cumhuriyet dneminde tanmland ve baz
aksaklklarla da olsauyguland biimiyle laiklik ne
dinsizliktir ne de yeni bir dindir. Atatrk zellikle
laikliin dinsizlik olmadn, Laik hkmet
kavramndan dinsizlik manas karmaya alan
fesatlara frsat vermeyiniz, sz leriyle ifade
etmitir. Atatrk, 1930 ylnda Vatanda in Medeni
Bil giler kitabnda kendi elyazsvla laiklii yle
tanmlamtr:
Trkiye Cumhuriyetinde herkes Allaha istedii
gibi ibadet eder. Hi kimseye dini fikirlerinden dolay
bir ey yaplmaz. Trk Cumhuriyetinin resmi dini
yoktur. Trkiyede, bir kimsenin fikirlerini zorla
bakalarna kabul ettirmeye kalkacak kimse yoktur
ve buna msaade edilmez. Artk samimi mutekitler,
derin iman sahipleri, hr riyetin icaplarn ren...

Atatrkn elyazsyla laiklik Yani Atatrke gre

laiklik bir anlamda din ve vicdan zgrl nn de
garantisidir.
Diyanet lerini kuran, Kuran Kerimi ve hadisleri
Trkeye tercme ettiren, camileri ak tutan, dini
bayramlar kutlatan, ezan lar okutan, slam dinine
tamamen aykr saltanat/padiahlk putunu ykan,
Mslmanlar eyhe, ha, hacya, hoca kul

olmaktan kurtarp ruhani anlamda Allaha kul,

dnyevi anlamda zgr birey haline geti ren,
Mslman Trk insanna akln kullanmay, bilimle
uramay ve ada olmay reten bir sistemin en
nemli aya olan laiklik, nasl olur da dinsizlik
veya alternatif bir din iddiasnda bulunur.'
Bir de Menderesten Erdoana kadar btn Kar
Devrimci lider ler laikliin en basit ve en gerek
tanm olan din ve devlet ilerinin ayrlmas tanm
yerine srarla din ve vicdan zgrl tanmn n
plana karmlardr. Fakat din ve vicdan
zgrl zaten anayasa da tanmlanm temel hak
ve zgrlklerden biridir. Evet, Atatrkn de ifade
ettii gibi laiklik ayn zamanda din ve vicdan
zgrlnn de gvencesidir, ancak Siyasal
slamclarn laiklikten sz ederken srekli din ve
vicdan zgrlne vurgu yapmalarnn amac bu
zgrl istismar ederek dini, devlet ileri de dahil,
hayatn her alanna yaymak tr. Bu, laiklii
kullanarak laiklii yok etmek anlamna gelir.
R. Tayyip Erdoan, laiklik tezini Devlet laik olur,
kii laik ol maz! nermesiyle ifade etmektedir.
Oysaki laiklik bir kltrdr, bir dnya grdr,
dolaysyla kiileri de ilgilendirir. yle ki: rnein
din ve devlet ilerinin ayr olmasn, devletin din
kurallaryla deil de hukuk kurallaryla ynetilmesini
isteyen bir kii laiktir. nan zgrl n
(inanmama hakk da buna dahildir) savunan bir kii
de laiktir. Akln zgrlemesini savunan kii de
laiktir. Bunlarn tersini savunan bir kii ise laik
deildir. Aslnda laik olmak, laiklikten yana olmak
demektir. Dolaysyla bir kii laikliin ne olduunu
bilerek Ben lai kim diyorsa o kii aslnda, Ben
laiklikten yanaym, demek istiyor dur. Ben din ve
devlet ilerinin birbirinden ayr olmasndan, akla ve
bilime nem verilmesinden, inan zgrlnden
(inanmamak da bir inan olduu iin bu kapsama

girer) yanaym, demek istiyordur; yok sa o kii ille

de, Ben Mslman deilim! Ben dinsizim/ demek
istiyor deildir. Ayrca laik bir lkede bir insann,
Ben Mslman deilim veya dinsizim!'" deme hakk
da vardr. Ortalama eitimden gemi her kes
laikliin dinsizlik veya yeni bir din olmadn
bilir, bilmeyene de bu gerek ok kolayca
anlatlabilir. Ancak lkemizin temel sorunu, bu basit
gerein
bu
topluma
doru
bir
ekilde
anlatlamamas ve laik lik ad altnda laiklikle hi
ilgisi olmayan ilerin yaplmasdr. Kanmca R.
Tayyip
Erdoan
laiklik
konusundaki
deerlendirmelerinde
biraz
da
bu
kafa
karklndan
yararlanmak istemitir.
Ayrca
Atatrk laiklii sanld ve sylendii gibi sadece
Fransa kkenli de deildir; Atatrk, laiklii daha ok
Trkslam tarihinden esinlenerek hayata geirmi
tir. Yani laikliin milli kkleri vardr.
1990larda babakan olmadan nce Referansm
slam... Elham dlillah eriatym... Laiklik elden
gidecek... vb. aklamalarda bu lunan, ancak
2000lerde babakan olduktan sonra deitim
diyerek yetmez ama evetileri ikna eden R. Tayyip
Erdoan, 28 Mays 2013 tarihinde partisinin grup
toplantsnda yapt konumada ilk defa bir yasa
dini gereke gstererek savunmutur. Erdoan,
kamuoyunda ok tartlan iki yasa konusunda,
ki tane ayyan yapt yasa sizin iin muteber
oluyor da; inancn emrettii gerek niin reddedil mesi
gereken bir olay haline geliyor? Hangi din olursa
olsun bir din doruyu emreder... demitir.
Erdoann bir yasay dini gereke gstererek
savunmas Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda
tanmlan d ekliyle laiklie aykrdr. Bilindii gibi
en basit tanmyla laiklik, din ve devlet ilerinin
ayrlmasdr. Ancak Erdoan, devlet ii olan bir
yasay, dini gerekeye dayandrmtr. Erdoan

yasan gerekesi olarak din emrediyor! diyerek,

ada hukuk yerine eriat hukuku na gnderme
yapmtr.
Ayrca Erdoan konumasnda, ki tane ayyam
yapt yasa! ifadesini kullanmtr. Burada geen o
iki tane ayya kimdir? CHP Genel Bakan
Yardmcs Umut Orann Erdoana sorduu ekliyle:
Yasa kabul eden iki tane ayya kimlerdir?
TBMMnin hangi dne minde 2 kiinin onayyla yasa
kabul edilmektedir? Bahsi geen iki tane ayyan
yapt yasa hangisidir? Bahsi geen yasay yapan
ahslarn ayya olduu tarafnzca nasl tespit
edilmitir? Bu konuda hangi ra porlar Babakanlkla
bulunmakta dr?
u kadarn sylemeliyim ki, Meni Mskirat (ki
Yasa) Kanununu 14 Eyll 1920de I. TBMM kabul
etmitir. Kanun, 9 Nisan 1924te hafifletilmi, 22
Mart 1926da da baka bir kanunla tamamen
kaldrlmtr. O srada Atatrk cumhurbakan,
nn ise babakan dr. kinci yasa da 1942
tarihlidir ve o dnemde de nn cumhurba kandr.
Ayrca TBMM tarihinde hibir dnemde ayk ya da
ayya iki kiiyle hibir zaman herhangi bir yasa
kabul edilmemitir. Yasalar TBMMde oylanrken,
milletvekilleri
alkolmetreye
flemek
zorunda
braklmadklarna gre de kimin ayya kimin ayk
olduunu anlamak da bir hayli zordur!
Erdoan, iki ayya szn kulland grup
konumasndan yak lak bir ay nce, 26 Nisan 2013
tarihinde yapt grup konumasnda da yle
demitir:
Bildiiniz gibi 23 Nisanda TBMMnin kuruluunun
93nc yldnmn kutladk. O gnlere ait bir
detay paylamak istiyorum. kan kanunlar
arasnda ilgin bir kanun var. Bu Meni Mskirat ad
altnda alkoll ikileri yasaklayan bir yasa karld.
Bu ilk Meclisimi zin kard ilk 5 kanundan biriydi.

Bunu zellikle lkemdeki deiik evrelere atfen de

sylyorum. ki retimi ve tketimini yasaklayan
Meni Mskirat Kanunu Mecliste verildi, okundu ve
ehemmiyetli bir teklif olarak grld. O buhranl
gnlerde bu teklif nemsendi. Ali kr Beyin
sunduu o teklif 14 Eyll 1920 senesinde kabul
edildi. Tek parti iktidarnn tepeden inmeci
basklaryla bu kanun kaldrl d. adalaacaz
denerek takliti bir anlayla alkol tevik edilmeye
baland. Tek Parti iktidar dneminde alkol teviki o
kadar abartl bir politikaya dnd, afiler asld,
alkoln faydalar anlatld. Alkoll bir iki olan bira
baz kitaplarda maalesef milli bir halk ikisi olarak
takdim edildi. Halbuki bizim milli ikimiz ayrandr.
Erdoann yukardaki szleri arasnda geen, Tek
Parti ikti darnn tepeden inmeci basklaryla bu
kanun (Meni Mskirat) kal drld cmlesi ok eyi
aklamaktadr. Grld gibi babakan, Meni
Mskirat Kanununu kaldran yasay Tek Parti
hkmetinin, yani CHPnin kardn belirtmitir.
Yani, bu gerein farkndadr. Bir ay kadar sonra ise
bu yasadan iki tane ayyan yapt yasa! diye sz
etmitir. Grlen o ki bu iki tane ayyan CHPli
olduu kesindir. 1926'da CHP denilince ilk nce akla
gelen iki isimden biri Atatrk dieri ise nndr.
Erdoan ayrca, Alkoll bir iki olan bira baz
kitaplarda maalesef milli bir halk ikisi olarak takdim
edildi... diye rek bu durumu eletirmitir. Biraya
nem veren, onu milli iki yap maya alan ise
bizzat Atatrktr. Nitekim Atatrk, Ankara Orman
iftliinde bir de bira fabrikas kurdurmutur.
Sonuta Erdoann iki ayya derken nn ve
Atatrk kastetmi olmas gl bir ola slktr.
R. Tayyip Erdoann 1994te syledikleri de
2013te syle dii bu iki ayya konusuna aklk
getirebilir. Erdoan, 1982 Anayasasndan sz
ederken, Kaptkat, maptkat (Prof. Dr. Or han

Aldkat) var ya, Anayasay hazrlyorlar, biz de

oradayz... Eski Maliye Bakan Vural Arkan, o da tam
byle zilzurna sarho, ayakta duramyor. O da akl
veriyor. Adamlar ayk kafayla hazrlamyorlar bunu.
Sonra iki senede deliniyor.
Yani
Erdoan
beenmedii
1982
Anayasasn,
sarholar
hazrlad, diyerek eletirmitir. Ama alkol yasam
savunurken de nedense o sarholarn hazrlad
maddeye snmtr. Erdoan, iki ayya szyle
Atatrk ve nny kas tettii ynndeki
iddialarn yaygnlap tepkilerin bymesi halinde,
Orhan Aldkat ve Vural Arkan kastetmitim!
diyerek durumu toparlamaya alabilir.
Grlen o ki Erdoann babakan olduktan sonra
da laiklie ay kr aklamalar devam etmitir.
rnein 2006 ylnda AHMnin ver dii karardan
holanmayan laik Cumhuriyetin babakan R.
Tayyip Erdoan, mahkemenin ulemaya danmas
gerektiini sylemitir.
Erdoan, 31 Mays 2013te balayan Gezi Park
eylemlerinden
sonraki
btn
mitinglerinde
Menderesi aratmayacak derecede ar bir dinsel
sylem kullanmtr. Konumalarnn neredeyse
tamamn da camilere ayakkablarla girdiler, camide
iki itiler, bartllere saldrdlar! cmlesini
kullanarak onlar dedii bu din dmanlar na!
kar direnmekten sz etmitir. Ancak eylemciler ne
camide iki imi ne de bartl kadnlara
saldrmtr.
Erdoan, 22 Haziran 2013 tarihindeki Samsun
mitinginde aynen unlar sylemitir:
... Allahn izniyle bu i bitmitir. Ellerimizi
semaya aarak du ayla, namazda, kyamda direniriz.
Buradaki muhteem sesi grnce bunu bir kez daha
anladm. Ankara mitinginde, Biz sabrla, metanetle.
itidalle direniriz. Ellerimizi semaya ap duamzla
Arafat'ta
vakfemizle
namazda
kyamda

direnirizdedim. Onlar milyonlarca tveet atsnlar,

bizim tek bir besmelemiz oyunlarn bozar. Onlar
yaksnlar, yksnlar, yamalasnlar, bizim tek bir la
havlemiz btn tuza bozar. Onlar camilere
ayakkablaryla girsinler, camilerimizde iki isinler,
bart l kzlarmza el uzatmaya kalksnlar, bu
milletin bir duas, bu milletin bir kez, Ya Allah ya
fettah, ya sabr! demesi onlarn btn hesaplarn
altst eder. (...) Bu iktidar yemeye Allahn izniyle
kimsenin gc yet meyecek. (...) Evel Allah
ykamayacaklar.
Erdoan, 23 Haziran 2013 tarihindeki Erzurum
mitinginde de benzer szleri tekrarlamtr:
ok anlaml bir gnde bu gece Berat Gecesinin
gndznde siz lerle bir aradayz. Anlaml bir gn.
nk Erzurum slamn kilididir. Ehli imann
kalesidir, ehli imann muhafzdr. (...) Hepsi bir
araya gelsin zerimize yrsnler Allahn izniyle biz,
Ya Fettah! der bu tezghlarn hepsini altst ederiz.
Millet en bandan itibaren bu oyunu grd ve
bozdu. Dada sen burada olduun mddete, sen
byle yiit olduun mddete Allahn izniyle bu
lkeye hi kimse dokunamaz. Onlar tweetlerle
varsn saldrsnlar, varsnlar Facebooklarla saldr
snlar, evvel Allah benim dadamn iradesi var. Bu
iradenin zerinde irade tanmyoruz.
Grld
gibi
Erdoan,
Gezi
eylemleri
sonrasndaki konuma larnn iskeletini srarla
dinsel bir sylem zerine oturtarak, toplumu dinsel
bak asyla biz ve onlar diye ikiye ayrmtr.
Belli ki biz derken dini duyarllk sahibi olduuna
inand AKP semenini, onlar derken de camiye,
bartsne saygsz olduklarn dnd
apulcular kastetmektedir. Erdoann bu blen,
ayrtran s lubu hem toplumsal birlik ve
btnle hem de laiklie aykrdr ku kusuz.
Toplumu din zerinden biz ve onlar diye ayran

Babakan Erdoan, bu slubuyla 1990lardaki

Belediye Bakan Erdoan akla getirmektedir.
Burada insann aklna, Yoksa Erdoan deimedi
mi? sorusu geliyor ister istemez!
Erdoana Gre Cumhuriyet R. Tayyip Erdoan,
cumhuriyet konusundaki aklamalarnda daha ok
cumhura, yani halka vurgu yapmtr. Babakan
ol madan nce cumhuriyeti; hem rejim olarak
Allahn egemenliine mdahale etmek balamnda
hem de Trkiye Cumhuriyeti devleti ve o devletin
kurulu
felsefesi
balamnda
deerlendirip
eletirirken, babakan olduktan sonra cumhuriyeti
daha ok siyasi rejim anla myla deerlendirmi ve
genelde
yceltmitir.
Erdoan,
babakanl
dneminde Cumhuriyete, daha dorusu erken
Cumhuriyet dnemine ynelik eletirilerini dnemin
tek partisi CHPye ve smet nnye y neltmitir.
Babakann Cumhuriyetin kurulu felsefesine ve
tek parti CHPye ynelik eletirilerinde nerdeyse hi
Atatrkten sz etmemesi de ince bir taktiin
rndr belli ki.
te
R.
Tayyip
Erdoann
azndan baz
cumhuriyet deerlendir meleri:
1994te Babakan olmadan nce,"... Mslmann
yaratcs Al lah kesin hkimiyet sahibidir.
Egemenlik kaytsz artsz milletindir, koskoca bir
yalan. Egemenlik kaytsz artsz Allahndr,
demitir.
1995te R. Tayyip Erdoann danman, daha
sonra da Baba kanlk Mstear olan mer Diner de
yle demitir: Cumhuriyet ilkesinin de zayflad ve
ilevini kaybettiini gryoruz. Halk iin ve halk
adna ynetim diye tarif edilen Cumhuriyet
kavramnn aslnda artk bizim iin ok fazla bir
mana ifade etmediini sylememiz de mmkndr.
Trkiyede Cumhuriyet ilkesinin yerini katlmc bir
y netime devretmesi gerektii ve nihayet laiklik

ilkesinin yerinin slam ile btnlemesi gerektii

kanaatindeyim...
Erdoan babakan olduktan sonra 2010da,
Cumhuriyet ad s tnde cumhurun rejimidir. Yani
sizin rejiminizdir, milletin rejimidir. Cumhuriyetin
sahibi millettir. Hi kimse kendisini milletin hr
irade siyle setii egemenlii kalkp da kendi eline
alamaz. Orada egemenlik milletin. TBMMye,
milletvekillerine, siyasi partilere kimse kalkp da
emir veremez, talimat veremez, onlar korkutamaz,
tehdit edemez. Hi kimsenin kendisini yasama ve
yrtme erklerinin zerinde grme, on lara istikamet
yetkisi yoktur ve olamaz.
, 2012, s. 107. Cumhuriyet erdemli bir ynetim
biimidir, erdemli bir toplum ina etmek iin ortaya
konmu bir iradenin ve vizyonun sonucudur. Dikkat
edin deerli kardelerim, otoriter eilimlere ve bunlar
vastasy la bu iradeye zincir vurmak isteyen
ynetimler bu milletten her zaman gereken dersi
almlardr. Ayn ekilde bu iradeyi vesayet altna
almak, kmsemek, yok etmek isteyen karanlk
odaklar,
eteler,
zmreler
de
her
zaman
milletimizden gereken cevab almlardr; demitir.
Yine 2010da, B Cumhuriyet kk derinlerde
byk bir mede niyet tevars etmi, byk ve gl
bir milletin kurduu ve yaatt bir cumhuriyettir.
Statkoyu muhafaza etmek, deiime direnmek,
yasak larda srar etmek, yine tekrar ediyorum,
cumhuriyetimize de bu aziz millete de yaplabilecek
en byk hakszlktr, demitir.
2012de de yle demitir: Cumhuriyetin 89. yln
tekrar kutlu yorum. Gazi Mustafa Kemali ve bu
mcadelede onunla birlikte ehit olan, gazi olan
btn ecdadmz rahmetle ve kranla anyorum.
Cum huriyet cumhurundur, halkndr. Herkesindir.
Cumhuriyeti herkesin olmaktan karp kendilerine
ait bir sembol olmasn isteyenler cum huriyeti

kendilerine ait bir imtiyaz ynetimi isteyenlerdir. Bu

kesim ler vesayet ve diktatrlk zlemi iinde
olanlardr. nn dnemi, ad cumhuriyet olan ancak
otorite bir dnemdir. Bu kesimler cumhuriye tin
deil kendi menfaat dzenlerinin yklmasndan
telaa denlerdir. Kalkp Ulusta eski Meclis
binasnn bahesine cebren ve hile ile girmek eski
cumhuriyete sahip kmak deildir. TBMMnin o ilk
toplantsn daki manevi havay hazzetmekten,
yaamaktan bugnk CHPnin ya kndan uzaktan
ilgi ve alakas yoktur. Cumhuriyet kutlamas ad
altn da Ankarann altn stne getirenler iyi
dinlesin. Gazi Mustafa Kemal daima milletin
tevecchnn esas alnmasn istedi...
Grlen o ki, kendisi millet tarafndan seilinceye
kadar, Ege menlik kaytsz artsz milletin deil,
Allahndr, diyen R. Tayyip Er doan, yzde elliye
yakn bir oyla seilip babakan olunca, egemenlik
milletindir, demeye balamtr. Aslnda bu Siyasal
slamclarmzn genel hareket tarzdr. ktidar olana
kadar demokrasiyi slam d olarak grp eletiren
slamclarmz, iktidar olduktan sonra demokra siyi
neredeyse
slamn
art
olarak
grp
yceltmilerdir.
30 Ekim 2012. Erdoan'n babakan olduktan
sonra cumhuriyetle ilgili konu malarnda st
kapal olarak ska orduya mesaj gnderdii, halkn
iradesine, halkn seimine hibir gcn mdahale
etmeye
hakk
olma
dna
vurgu
yapt
grlmektedir.
Erdoana Gre Ulus Devlet, Millet, Milliyetilik R.
Tavvip Erdoann erken Cumhuriyet dnemi ve
Atatrk ko nusundaki eletirileri, laiklik dnda
Trkiye Cumhuriyetinin niter yaps ve ulus devlet
konularnda younlamaktadr. Erdoan, hem
babakan olmadan nce hem de babakan olduktan
sonra her frsat ta bu ulus devlet yapsna ve bu

yapnn temelindeki ulusulua/ milliyetilie,

zellikle de Trk milleti kavramna eletiriler ynelt
mitir.
rnein, babakan olmadan nce 1993 ylnda
Almanyada yap t konumada, "... Sen yllarca Ne
mutlu Trkm diyene dersen, kai dedir, etki tepkiyi
dourur.
br
de
Ne
mutlu
Krdm
diyecek...demi; 1994 ylnda mraniyede yapt
konumada da, Baknz ge en gn stanbul
Valiliinin bir beyan var. Ne diyor? 4 ehit memuru
nun cenazesine Ben Trkm diyen gelsin diyor.
Ben stanbulluyum diyen gelsin diyor. Ben lazm
diyen ne olacak? Ben Grcym di yen, Ben
Krdm diyen ne olacak? Ben erkezim diyen ne
olacak? Ben Abazaym diyen ne olacak? Ya bunlar
bu lkeyi zaten yllardr bu ifadelerle paraladlar.
Ama Anayasada ne yazdlar? Ne mutlu Trkm
diyenel Milletin btnl ilkesi Ne mutlu Trkm
diyene ifadesiyle salanr m?... 600 sene Osmanl
otuzu akn etnik grubu mmet dncesiyle bir
arada tuttu. 600 sene... Buyurun u anda 70 senedir
tutabildiler mi? Tutamadlar ite, bak lke birbirine
girdi,diyerek Atatrkn Ne mutlu Trkm diyene
szn eletirip mil liyetilik yerine mmetilie
vurgu yapmtr.
R. Tayyip Erdoan, Cumhuriyetin kurulu
felsefesindeki Trk lk ortak/st kimliine vurgu
yapmak yerine ska alt kimliklerden/ etnisitelerden
sz etmi, Trklk yerine TC Vatandal ve Tr
kiyelilik Bilinci ifadelerini kullanmtr. rnein
2001de, babakan l arifesinde, lkenin yeni bir
dinamizme ihtiyac olduunu belirte rek, Bu amala
yola ktk. Irka dayal ve dine dayal milliyetilii bir
kenara koyarak 65 milyonu kucaklayacaz. Herkes
rkyla, diniyle, blgesiyle vnebilir, ama dierini
hor gremez. Biz yeni oluumda Trkiyelilik bilincini
gelitireceizdemitir. Oysaki Anayasamz da rka

ve dine dayal bir milliyetilik o gnde yoktu bugn

de yoktur.
2013te de, Yeni anayasada teklifimiz Trkiye
Cumhuriyeti Va tandal ad altnda toplanmak.
Trk, Krt, erkez, Laz herkes TC vatanda olsun.
nk gruplar arasnda anlamazlklar oluyor. Eer
TC vatandal dersek kimsenin ikyeti olmaz...
demitir.
2005te, "Biz ne diyoruz? Bu lkede tm etnik
unsurlar birok ynden birbirlerine baldr. Trk,
Krt, Laz, erkez, Abaza, Bo nak... Biz hepimiz
bunlar alt kimlik olarak biliriz. st kimlik Trkiye
Cumhuriyeti vatandaldr. (...) Bizim lkemizde
bizi balayan baka balar var... Bizim kltrel, din
balarmz, ayn medeniyetin insanlar olmamz... Bu
bizim zenginliimizdir. Bu mozaik gl bir
mozaiktir. Kimse ayrmclk tohumlar atmasn,
blclk yapmasn, biz tek va tan, tek bayrak, tek
milletiz, demitir.
Grld gibi babakan olmadan bir yl nce,
2001de, Irka ve dine dayal milliyetilii reddeden R.
Tayyip Erdoan, babakan ol duktan yl sonra,
2005te kimlikten sz ederken din bana vurgu
yapmtr. ok daha nemlisi, aslnda Misak Milli
snrlar iindeki btn etnik unsurlarn ortak
kimlii olan Trkl de alt kimlik haline getirip,
btn bu alt kimliklerden gl bir mozaik yaratp
ona da Trkiye Cumhuriyeti vatandal adn
vermektedir. Trk lk yerine Trkiye Cumhuriyeti
vatandaln st kimlik olarak adlandrmaktadr.
Erdoan zaman zaman, alt kimliklerden oluan,
mozaiklemi fe deratif bir Trkiyeden sz etmitir.
rnein, daha 1993 ylnda bir gazetecinin, Bu
deiim sreci ierisinde Krtler, biz milli yap iinde
ayr yaamak istiyoruz derlerse ne olacaktr?
sorusuna aynen u cevab vermitir: Bu durumda

belki Osmanlt eyaletler sistemi gibi bir ey

yaplabilir.
Erdoan, bu aklamasndan tam 20 yl sonra,
2013 ylnda bu sefer u aklamay yapmtr:
Bunlar dnyaya bakmyorlar. Gelimi lkelere
baktnzda eyalet sistemi korkusu yok. Tarih
bilgileri de yok. CHP hadi neyse de MHP'ye
aryorum. Eyalet sistemi tarihimizde vardr.
OsmanlIdaki aznlklar konusunda hogry
yakalam deiliz. Seilmi vali mev zusu 2023
ylnn konusu. Osmanlt Krdistan, Lazistan demi,
bizim bunu dememiz gerekmiyor. Osmanhy her
koulda rnek gsteriyorlar, ama Osmanlt eyalet
sistemiyle ynetilen bir imparatorluktu. MHPnin
bykehir yasasna kar kmas da bundan.
niter yapy bozacak bir durum yok ortada. Eyalet
sistemi ierisinde niter yapy da koruyabilir siniz.
Gl
Trkiye
asla
eyalet
sisteminden
korkmamaldr.
1993te Krtlerin yaad blgelerle ilgili, Bu
durumda belki Osmanl eyaletler sistemi bir ey
yaplabilir, diyen Erdoann bu konumasndan
tam 20 yl sonra, Eyalet sistemi tarihimizde vardr
(...) Osmanl Krdistan, Lazistan demi... demesi ok
anlamldr! Erdoann 20 yl arayla syledii bu
szler, onun ulus devletle bir trl barmadn ve
Osmanl eyalet sisteminin zlemini ektiini
gstermesi bakmndan nemlidir. Erdoann Eyalet
sisteminden za rar gelmez! demek iin Osmanlnn
da eyalet sistemiyle ynetildiini hatrlatmas ise hi
de doru bir rneklendirme deildir. nk bilin dii
gibi Osmanl en gl zamanlarnda bile eyalet
sisteminin yaratt sorunlarla uramak zorunda
kalmtr. Eyaletlerin bandaki valile rin sklkla
isyan
ettii,
Osmanl
tarihinin
en
bilinen
olaylarndandr. Osmanlnn zayflamasyla yava
yava zlmesi de eyaletlerden ba lamtr.

rnein 19. yzylda bir Osmanl eyaleti olan Msrn

valisi Kavalal Mehmet Ali Paa, Osmanlya kar
ayaklanmtr. Osmanl az daha bu ayaklanmayla
yklmtr. Ayn ekilde 20. yzyln bala rndaki
aznlk isyanlar da nce eyaletlerde balamtr.
Aznlklar eya let sisteminin doasndan gelen
aklarndan yararlanarak ok rahat bir ekilde
Osmanlya bakaldrmtr.
Konumalarnda ska Trkl st/ortak kimlik,
durumundan
karp
alt
kimlikler/etnisiteler
arasnda sayan Babakan Erdoan, . 2013 ylnda,"...
Trklk,
Krtlk,
Lazclk
hepsine
uzaz,demi; yine 2013te, Bu srete kimse bizim
karmza Krtlkle de Trklkle de kmasn. Biz
her trl milliyetilii ayaklarnn altna alm bir
iktidarz. Kuru milliyetilik yok... diyerek bir adm
daha ileri gitmitir.
Babakan Erdoann, Biz her trl milliyetilii
ayaklarnn al tna alm bir iktidarz, derken
ortak/st kimlik durumundaki Trk l de
kastetmi olmas her eyden nce zcdr.
Grlen o ki, ska TC Vatandal ve
Trkiyelilik Bilin cinden sz eden Babakan R.
Tayyip Erdoan, bilerek veya bilme yerek,
Cumhuriyetin Trk rkna dayal bir kimlik
inasyla dier rklar dlayp inkr eden bir millet
ve
kimlik
anlayna
sahip
olduu algs
yaratmaktadr. Erdoan, Cumhuriyetin Trk Mille
ti ve Trklk tanmlar yerine Trkiyedeki btn
etnik kimlik leri TC Vatandal ve Trkiyelilik
Bilinci etrafnda birletiren mozaik tek millet
formlnden sz etmektedir. Ancak hem 1924
Anayasasnda hem de Atatrkn Vatanda in
Medeni
Bilgiler
ki
tabnda
Trk
Milleti
tanmlanrken, asla rki ve dini aidiyeti temel alan
bir tanmlama
yaplmamtr.
rnein 1924
Anayasasnda Trk kavram, rk belirtmek iin

deil, vatandalk ban, mille tin adn belirtmek

iin u ekilde kullanlmtr: Madde 88: Trkiye
ahalisine din ve rk fark olmakszn Trk tlak
olunur. Atatrk, 1930 ylnda yazd Vatanda in
Medeni Bilgiler kitabnda da Trk Milletini, Trkiye
Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk mil leti
denir, diye tanmlam ve yle devam etmitir:
Bugnk Trk milleti siyasal ve toplumsal btnl
iinde kendilerine Krtlk fikri, erkezlik fikri ve hatta
Lazlk fikri veya Bonaklk fikri propaganda edilmek
istenmi vatanda ve millettalarmz vardr. Fakat
mazinin istibdat dnemleri rn olan bu yanl
adlandrmalar
birka
dman
aleti,
mrteci
beyinsizden baka hibir millet ferdi zerinde
elemden baka bir tesir yapmamtr. nk bu millet
topluluklar da tm Trk topluluu gibi ayn ortak
gemie,
tarihe,
ahlaka,
hukuka
sahip
bulunmaktadr.* Prof. Orhan Trkdoan'm dedii
gibi, Atatrk'n bu beyannda bir Trk topluluu'
vardr, ancak babakann konumalarnda yerini
alan Krt, erkez, Bonak ve Laz gibi unsurlar artk
'alt kimlik' deil, deyim yerindeyse tamamen st
kimlik' olan Trk topluluu gibi ayn ortak gemie,
tarihe, ahlaka ve hukuka sahiptir. Atatrk bu
yakla mn yerli ve Batl nl bilimadamlarndan
bir kadro ile Trk Dil ve Tarih Kurumlanln
nclnde youn almalar sonucu kantlama ya
almtr.
Babakan Erdoan, 10 Kasm 2011de yapt bir
konumada da Atatrkn millet tanmna sahip kp
nny sulayarak yle de mitir: 1940lardan
sonra ortaya kan asimilasyon, ret ve inkr po
litikalar,
Trkiye
Cumhuriyetinin
kurulu
felsefesine olduu kadar, Atatrkn millet tarifine
de btnyle aykrdr.'' nn dnemi fark ldr. ama
yine de az ok Cumhuriyetin kurulu felsefesinin
izlerini ta maktadr. Gazeteci Arslan Bulutun dedii

gibi, Erdoann, kurulu felsefesini anlamaya

almas, Atatrkn millet tanmn hatrlatmas iyi
ama milletin adn silmeye alan da kendisi ve
partisi... Bu durum da Hi kimsenin kukusu
olmasn. Cumhuriyet emin ellerdedir... Gazi Mustafa
Kemalin,
dier
gazilerimiz
ve
ehitlerimizin
hatrasna glge drmeden, onlardan aldmz
kutsal emaneti ycelterek yolumuzda ilerleyeceiz
szne nasl gvenelim?
Babakan Erdoan, 2013 ylnda bu sefer kendi
millet tanmy la Atatrkn millet tanmnn
aslnda ayn olduunu ima ederek yle demitir:
Biz millet kavramyla bir kavmi, bir rk, bir dini kas
tetmedik... 12 yl nce sylediklerimizin aynsn
sylyoruz. Ecdad mz millet kavramyla neyi
kastediyorsa biz de onu kastediyoruz... 1 Mays
1920de Gazi Mustafa Kemal, Meclis krssnde
aynen u ifa deleri kullanyor, binlerine ithaf
olunur... Demek ki o da ok bunalm ki; bizim gibi
Efendiler meselenin bir daha tekerrr etmemesi
kaydtyla bir iki noktay arz etmek isterim, Meclisi
Aliyemizi temsil eden zevat yalnz Trk deildir,
yalnz Krt deildir, yalnz Laz deildir. Hepsin den
ibaret ortak olan slamdr, diyor... Ziya Gkalp,
Necip Fazl, Mehmet Akif bengisine baksanz millet
kavramnn onlar tarafndan byle kucaklandn
grrsnz. Millet olarak ok byk bir imti handan
getiimiz anakkale bizim nasl bir millet
olduumuzu
bize
anlatan
derslerdir.
Bizler
milliyetilik
ayaklarmzn
altnda
derken,
aalamaya
dayal
kafatas
milliyetilii
kastediyoruz.
Birincisi, Biz millet kavramyla bir kavmi, bir rk,
bir dini kastet medik, diyen Erdoan, ok deil
sadece bir cmle sonra kendi millet anlayn,
Atatrkn, Kurtulu Sava koullarnda uygulad
s lami meruiyet politikas erevesinde 1920de

syledii din vur gusuyla zdeletirmitir. Bylece

hem milliyetilik kavramyla dini kastetmedii
iddiasn bir cmle sonra yine kendisi rtm hem
de Atatrkn 1920 koullarndaki kurtulu
stratejisini, Atatrkn mil let tanm diye milletin
nne koymutur. Oysaki ok iyi bilinecei gibi
Kurtulu Savandan hemen sonra hazrlanan 1924
Anayasasnda
ki
bu
anayasa
Cumhuriyet
Devriminin
felsefesini
tarAtatrk
milleti
tanmlarken rk ve din bana yer vermemitir.
Dahas 1930da yazd Vatanda in Medeni Bilgiler
kitabnda milleti tanmlarken de yine din bana
yer vermemitir. Atatrk bu ynyle en nemli fikir
kaynaklarndan biri olan Ziya Gkalpten de
ayrlmtr. nk bilindii gibi Gkalp millet
tanmnda din bana yer vermitir. Bu balamda
Atatrk, Ziya Gkalp, Necip Fazl ve Mehmet Akifin
millet tanmlar da birbirinden farkldr. En azndan
Atatrkn millet tanm dier nden farkldr. Bir
de Babakan Erdoan; Atatrk, Ziya G kalp ve
Mehmet Akif gibi nemli isimler arasna Necip Fazl
sktra rak, hem Necip Fazla bence hi hak
etmediibir paye vermi hem de yapay bir fikir
kprs kurmak istemitir; ancak bir aya Atatrk,
dier aya Necip Fazl olan bir fikir kprsn
Mimar Sinann bile ina edemeyeceini biraz tarih
okuyan herkes bilir.
1924 Anayasasnda Trkiye ahalisi, 1930
Vatanda in Me deni Bilgiler kitabnda Trkiye
halk diye adlandrlan Misak Mil li snrlar iindeki
Trk, Krt, Laz, erkez, vs. Trkiye Cumhuriyeti
kimliine sahip btn etnik unsurlar Trk
ortak/st kimlii altn da eit haklara sahip
yurttalar, yani Trkler olarak grlmtr. te
bu eit yurttalk bilinci sayesinde Cumhuriyet
dneminde ok farkl etnik kkenden Trkiye
Cumhuriyeti
vatandalar
devletin
en
st

kademelerine kadar ykselebilmitir. Tpk Krt

kkenli Baba kan ve Cumhurbakan Turgut zal
gibi; tpk, Ben Grcym eim Arap! diyen
Babakan R. Tayyip Erdoan gibi...
Gerek u ki, Atatrk Cumhuriyeti, Osmanl
dnemindeki dnme devirme saltanatn ykarak.
Trkyle, Krdyle, Lazyla, erkeziyle, "Trkiye
Cumhuriyetini kuran Trkiye halkn, yani Trk
milletini iktidar yapmtr. Trkiye bugnk birliini,
btnln Atatrkn yzyln bandaki Ulus
Devlet (Millet) Projesine borludur.
31 Mays 2013te balayp ok ksa srede
Babakan Erdoan ve AKP kart gsterilere
dnen Gezi Park eylemlerinde, eylemcilerin
ellerindeki Trk bayraklarn gren Babakan
Erdoan, gz ap kapa yncaya kadar strateji
deitirmitir. ok deil daha birka gn nce alm
srecinde Biz her trl milliyetilii, ayaklarnn
altna alm bir iktidarz. Kuru milliyetilik yok!
diyen, eli kanl terr rgt lideri Abdullah calan
(APO) ile alm grmelerini srdren Erdoan,
birdenbire
mitinglerine
katlan
kalabala
fabrikasyon/hepsi bir boyda bayraklar dattrarak,
miting alanlarn kan krmz gelincik tarlas na
dntrm,
mitinglerine
katlanlardan
balkonlarna bayrak as malarn istemitir. Hatta 23
Haziran 2013teki Erzurum mitinginde Erzurumun
muhafazakrmilliyeti yapsn ve MHP tabann da
dik kate alarakErzurumlulardan balkonlarna hem
Trk bayra hem de hilalli Osmanl bayraklar
asmalarn istemitir.
31 Maystan nceki alm srecinde Apodan
blc ba, bebek katili diye deil de ada veya
mral diye sz eden, bir yl kadar nce Haburda
PKKya seyyar mahkeme kurduran, birka ay nce
Tuncelideki Nevruz kutlamalarnda Apo posterleri ve
szde Krdistan bayraklar arasnda PKKnn miting

yapmasna ses kar mayan Babakan Erdoan,

btn bunlar bir kalemde silip Gezi Park
eylemlerinde Taksim Meydamnda marjinal bir
grubun Apo posterleri asmasn eletirmi ve bir
zamanlar sayn diye hitap ettii Apodan blc
ba diye sz ederek birden milliyetilii
hatrlamtr.
Ne diyelim, gzn kr olsun siyaset!
Bu arada, bu kitabn yayma hazrland Ekim
2013te Tr km diye balayp, Ne mutlu Trkm
diyene diye biten Andmz Erdoann genel
bakanlndaki AKP hkmetince kaldrlmtr.
kide bir kalkyor (Benim eim Arap kzdr) diyor.
Kim olursa olsun bizi niye ilgi lendirir? Sen de
kalkyorsun (Ben Grcym) diyorsun. Sana soran
m var necisin diye? Eer (Eim Arap, ben
Grcym) diyorsan evladn gemicik sahibi Bilale ne
diyeceizlkenin Toprak Btnl Ciddi Tehlike
Altnda, Yenia, 1 Nisan Erdoana Gre Atatrk R.
Tayyip Erdoann en az sz ettii tarihi kiilerden
biridir Ata trk. yle ki R. Tayyip Erdoan Ne Diyor?
adl 639 sayfalk kitapta Atatrk veya Mustafa
KemaD maddesi bile yoktur.
Erdoan, Atatrkten sz edecei zaman genelde
Gazi veya Gazi Mustafa Kemal diye sz
etmektedir.
Erdoann
Atatrke
ba
kn
anlamadan nce bu kullanm ifresini zmek
gerekir. Siyasal slamc gelenein biraz daha lml
kanad,
Kurtulu
Sava
srasnda
Hal
emperyalizmine kar savaan Gazi Mustafa
Kemalden deil, Kurtulu Sava sonrasndaki
devrimci Atatrkten rahatszdr. Bu lml kanat,
Atatrkten sz edecei zaman Atatrk diye deil
Gazi Mustafa Kemal diye sz eder. Siyasal slamc
gelenein radikal ka nad ise hem Kurtulu Sava
srasndaki Mustafa Kemal Paaya hem de Kurtulu
Savandan sonraki devrimci Atatrke kardr.

Bu nedenle radikal kanat Atatrkten sz edecei

zaman Mustafa Ke mal veya Kemal, hatta Beton
Kemal diye sz eder. Radikaller, ne Atatrk adn
ne de Gazi unvann pek kullanmazlar. rnein
niversite yllarnda bu grteki bir arkadam,
mecburen hazrlamak zorunda kald Atatrk
konulu bir devde Atatrkn adn Mustafa Kemal
diye bile yazmak istememi, ksaltarak M. K. yazm
ve bu devden ok yksek bir not almt.
zellikle babakan olduktan sonra Atatrkten
komutan'' ve devletin kurucusu diye sz eden R.
Tayyip Erdoan, babakan olmadan nce, 1990larda
RPli dnemlerinde, adn kullanmadan Atatrk ok
ar ekilde eletirmitir. Daha dorusu isim
vermeden ok ar biimde eletirdii kiinin Atatrk
olduu ileri srlmtr. rnein 1992de Rizede
yapt bir konumada nsanln nndeki ineklerin
kaldrlmas ifadesiyle Atatrk kastettii iddiasyla
Anka ra DGMde yarglanmtr.
Ankara DGM Savcs Nuh Mete Yksel, Erdoana o
konuma snda, nsanln nndeki ineklerin
kaldrlmas ifadesiyle neyi kas tettiini, sormutur.
Erdoan bu soruya, Burada kesinlikle Atatrk
veya Atatrk dnce kastedilmemitir. Byle bir
yorum samadr. Komutandr. Bi zim iin put
deildir. Zaten szlerimde kesinlikle Atatrk
gememi tir. Ben, insanln nndeki inekler
szn syledim. Tiirklcrin veya Trkiye'deki halkn
lafn sylemedim. Bu nedenle burada Atatrk'n
kastedildii ve Atatrk'n Trkiye nnde engel
tekil ettii yolundaki yorumlar reddediyorum,"
demitir.
Savcnn, Afganistan'da inekler kalktt. Afganistan
slam Cum huriyeti kuruldu. Hayrl olsun, bu
mcadele devam edecek eklinde ki szleriniz..."
sorusuna, Erdoan, O yllarda Afganistan Kulara
kar sava veriyordu. Rabbani'nin bakanlnda

Afganlar bu mca deleyi kazanarak bamszlklarn

ilan ettiler ve devlet Afganistan s lam Cumhuriyeti
olarak bu isim altnda kuruldu. Ben bunu sylemek
istedim. Yoksa Afganistan'daki daha sonra kurulan
Taliban rejimini kastetmedim. Zaten o yllarda
Taliban yoktu, diye cevap vermitir.
Savcnn, 20007/ yllarda dine dayal sistemlerin
kurulaca szleriniz? sorusuna Erdoan, "Ben
burada
dinimizi
birey
plannda,
ahsmzda
yaayabilmeliyiz demek istedim. Yoksa dine dayal
bir sis temden bahsetmedim. Biz AKP olarak da dini
eksenli bir parti olma yacamz batan belirttik,
bunu ifade ettik. Zaten amzda ideolojik partiler
bitmitir. Bu itibarla dini esaslara dayal bir devleti
istememiz, mdafaa etmemiz de mmkn deildir,
diye cevap vermitir.
Erdoan az da olsa zaman zaman Atatrkten
vgyle de sz et mitir. rnein RP stanbul
Bykehir Belediye Bakamyken 1997 ylnda
Taksim Atatrk Antnn eref defterine, Byk
komutan Gazi Mustafa Kemal'in Anadolu'daki
harektyla
stanbul'un
kurtulu
unu
btnletirmedeki hneri, bizim de lkemiz ve
milletimiz asn dan gelecee bakta rnek bir
admmz olacaktr. Bamszlk byk komutann
nasl karakteriyse bizim de ahlakmz olacaktr,'
diye yazmtr.
Erdoan, 1994 ylnda da RP Kadky Kadnlar le
Tekilatnca dzenlenen ktidara Yry Gn adl
toplantda unlar sylemi tir: "... Partimizle Atatrk
ortak dncelere sahiptir. Atatrk hibir manday
kabul etmemi, bamszl savunmutur. Bugn
biz de onun iin mcadele ediyoruz. Ayrca kendisi
tm mason cemiyetlerini kapat m ve onlar
yurtdna atmtr. "
Erdoan
yine
1994
ylnda
Zeytinburnu
Belediyesinin 10 Kasm etkinlikleri kapsamndaki

genlik kurultayna yakasnda bir Atatrk rozetiyle

katlarak Mehmet Akiften bir iir okumutur.
Grlen o ki, 1994 ylnda iktidara yrrken
RPyi Atatrkn partisi ilan eden Necmettin
Erbakann sylemini R. Tayyip Erdoan da aynen
tekrarlamtr. Ancak, Partimizle Atatrk ortak
dncelere sahiptir! diyen ve 10 Kasm trenine
yakasnda bir Atatrk rozetiyle katlan Erdoan daha
nce anlattm gibiyine 1994 ylnda Atatrk
Devriminin en temel deerlerinden biri olan laiklie
ynelik ar eleti rilerde bulunmu ve eriat devleti
zlemini dile getirmitir.
Nitekim ayn Erdoan, 1994te Sivas 4 Eyll Spor
Salonunda yapt konumada Atatrk anma
trenlerini yle eletirmitir: "10 Kasm ve Atatrk
iin yaygara koparyorlar. 10 Kasm'a gittik. Dol
mabahe Sarayndaki trenlere de katldm. Dertleri
RPyi blmek. Arkamda stanbul niversitesi retim
elemanlar vard. Arkamdan, Bakma bunun buraya
geldiine, kerhen gelmitir, dedi. Geliyorsun kerhen
diyorlar, gitmiyorsun yaygara koparyorlar. Bunlarn
derdi
Tayyip
deil,
Necmettin
deil,
slam
dmanl.
Atatrk
seviyoruz
bir
trl,
sevmiyoruz bir trl... Tabii o bu szleri syleyen R.
Tayyip Erdoana u soruyu sormak gerekir:
Atatrk seviyor musu nuz, sevmiyor musunuz
syleyin de bilelim Sayn Erdoan?
Erdoan, yine 1994 ylnda, sadece 10 Kasmlarda
deil baka gn lerde de Atatrk iin sayg duruu
yaplmasna kar olduunu belirt mitir. Bunun
yerine
Fatiha
okunmasn
istemitir.
BB
Meclisinin alnda sayg duruu ve stiklal Mar
yerine Fatiha okutmak istemesi tartma yaratan
Erdoan, Ayakta durarak beklemek mi nemli, yoksa
Fatiha okumak m? lye hangisi ular? Biz belediye
meclisini Fatiha ile amak istedik. Bizim dmzdaki

tm partiler ayaa kalkt. Fatiha okuduk, nk

Fatiha karanlktan aydnla geitir, demitir.
Erdoan yine 1994te, Atatrk'e sayg gstermek
iin heykel gibi hareketsiz durmann anlam yok,
demitir.
Erdoan o gnlerde, Atatrk'n huzuruna
kmaktan kat ele tirileri zerine, basna yapt
aklamada, Cumhuriyet Bayram ve 10 Kasm
trenlerine katldn ancak Taksim lenine
gitmediini ha trlatarak yle konumutur: Ne
idii belirsiz bir tip organizasyon yapyor. Atatrk'n
yumruk kadar rozetini takp Atatrk olduunu iddia
eden asker kaa bir tipin organizasyonuna gitmek
mecburiye tinde deilim. Benim iin bu enliklere
katlmak farz ve vacip deil. Msliimanlar iin camiye
gitmek farz. Mslmanlar yneticileri cami de grmek
istiyor. Ancak babakan, valiyi, kaymakam
gremiyoruz. Bunlarn derdi halkn RPye olan
gvenini
sarsmak.
Demokratik
dik
tatrlk
yapmalarna msaade etmeyeceiz. Cumhuriyet
enlikle rine katlmay ve Atatrkn huzuruna
kmay camiye gitmekle kar latran Erdoann
slamc derin bilinaltnda Atatrkn huzuruna
kmann din d bir durum olduu inanc
yatmaktadr besbelli. Bu inanc dorultusunda
babakan olduktan sonra nerdeyse her 10 Kasmda
ve 29 Ekimde Atatrkn huzuruna kmamak iin
bir ba hane bulmutur: Ya hastalanm ya da
yurtd gezisine kmtr. Ve zaman gelmi,
Erdoann genel bakanlndaki AKP, devlet
erknn Atatrkn huzuruna kmak zorunda
brakan
(19
Mays
gibi)
milli
bayramlarn
stadyumlarda kutlanmasna son vermitir.
Erdoan, yine 1994 ylnda laiklik dncesinin
Atatrke ait ol madn sylemitir. stanbul
Bykehir Belediye Bakan olarak Bo azii
niversitesinde yapt bir konumada bir rencinin

laiklik ve Atatrklk konusundaki bir sorusuna,

Laiklik dncesi Atatrke ait deildir; Trkiyede
Anayasaya, Atatrk hasta yatanda yatarken
1937de smet nn tarafndan sokulmutur.
Aratrn, aldatlmayn. (...) Atatrkn hazrlatt ve
hazrlad 1924 Anayasasnda laiklik yoktur.
Dnyada
Fransa
ve
Trkiye
dnda
tarifi
yaplmadan laiklii anayasaya koyan baka bir lke
yoktur,
cevabn
vermitir.
Erdo an
ayn
konumasnda smet nny de Atatrke kar
olmakla sulamtr. u szler Erdoanndr:
Atatrkn resimlerini Trk Lirasndan 1939dan
1952ye kadar kaldran ve pullarn stnden Atatrk
resimlerini kaldran da smet nndr Erdoan bu
sz leri sonrasnda renciler tarafndan protesto
edilmitir.
0 gnlerde ok sk ve ok ar szlerle laiklii
eletiren Erdoan, kanmca bu laiklik eletirilerinin
Atatrk kartlyla ilgili olmad n anlatabilmek
ve hatta Atatrk zerinden laiklik eletirilerine me
ruiyet kazandrabilmek iin Laiklik Atatrkn
dncesi deildir/ demitir. Ancak bu iddias
doru deildir. Evet, 1924 Anayasasnda laikliin
olmad dorudur, ancak 1928de ayn anayasadan
Dev letin dini slamdr maddesi karlarak anayasa
fiilen laik hale getirilmitir. Ayrca Atatrk 1930
ylnda, Trk devleti laiktir. Her reit (ergin) dinini
semekte serbesttir, demitir. Yine 1930 yln da,
Memnuniyetle gryorum ki, laik cumhuriyet
esasnda beraberiz. Zaten benim siyasi hayatta bir
tarafl olarak daima aradm ve ara yacam temel
budurdemitir. Dahas 1923te balayan Atatrk
devrimlerinin byk bir ounluu dorudan
laiklikle
ilgilidir.
Konu
masnda,
1924
Anayasasnda laikliin olmadn syleyen Erdoan,
1928de anayasadan Devletin dini slamdr
maddesinin karld n sylememitir. kincisi

laikliin 1937de anayasaya girdii doru dur, ancak

laiklik anayasaya girerken Atatrkn devlet
meseleleriyle ilgilenemeyecek kadar hasta olduu
yanltr. rnein Atatrk biyografisinin yazar Lord
Kinross, o gnlerdeki Atatrk hakknda unlar
yazmtr: 1937 knda Atatrkn ciddi ekilde
hasta olduu anlald. Ufukta beliren savala
uraan kafas, hl zaman zaman derin bir sezi
gc gsteriyordu. General Gamelin iin, bu eit
adam lar i banda bulunduu srece Fransa
yklmaya
mahkmdur,
diye
umutsuzluunu
belirtmitir. Maginot Hattn Nasreddin Hocanm
trbesine benzetiyordu. Bir n duvar, kapsnda da
koca bir kilidi vard ama her yan akt, can isteyen
arkasndan dolaabilirdi. 1937deki hasta Atatrk,
bir taraftan Hatay meselesini halletmi, dier
taraftan geceli gndzl tarih ve dil almalaryla
uramtr. Dolaysyla 1937 ylnda Atatrkn
hastalndan yararlanan smet nnnn Atatrke
aktrmadan veya Atatrke ramen laiklii
anayasaya soktuu iddias ok temelsizdir. O
gnlerin Meclis Zabt Cerideleri ortadadr, baklabilir.
ncs, nnnn paralardan ve pullardan
Atatrk resimlerini kaldrtt dorudur. Ancak
nnnn bu uygulamas, kendi ifadesiyle yasaya
uygundur, nk daha Atatrk'n salnda
karlan bir yasaya gre paralara, kim cum
hurbakan olursa onun resminin konulmasna
karar
verilmitir.Atatrkten
sonra
nn
cumhurbakan olduu iin paralara yasaya uygun
olarak nnnn resmi konulmutur.
Ne gariptir (ne deiimdir) ki babakan olmadan
nce 1994te laiklii alabildiince eletiren, bu
dncenin Atatrke ait olmadn syleyen R.
Tayyip Erdoan, babakan olduktan sonra 2003te
laikli i, Atatrkn Muasr medeniyetler dzeyinin
stne kma idealinin bir paras, diye adlandrp

vmtr. Erdoan, laikliin yldnm nedeniyle

yaymlad mesajda, temel hak ve hrriyetlerin
laiklik ilke siyle garanti altna alnd ada
demokrasinin
daha
da
glendiril
mesinin
ilkelerinden
biri
olduunu
belirtip
unlar
sylemitir: Din, vicdan ve ibadet zgrlnn
ifadesi olan laiklik ilkesi, toplumsal huzurun ve
Atatrkn
bize
gsterdii,
lkemizi
muasr
medeniyetler seviyesinin stne karmak ideali
iinde farkl inanlarn hogryle bir arada
yaamasnn teminatdr.
R. Tayyip Erdoan, 1998 ylnda hapis cezasnn
kesinlemesinden sonra katld al trenlerinden
birinde Atatrk ve Cumhuriyeti yle vmtr:
Cumhuriyet bir sentezdir. Baty olduu gibi
kopyalamak deil dir. Atatrk de byle yapt.
Atatrkn hayatnda kopyalama yoktu millilik
esast, kendi kltr deerlerini ne karma esast.
Ama bunla kopyac...
R. Tayyip Erdoan, yine 1998 ylnda bir televizyon
programn da kendisine sorulan, Kendinizi Kemalist
grmyorsunuz? sorusun; sinirlenerek, bu soruyu
ok irkin buluyorum, dedikten sonra yl< devam
etmitir: Kemalist deilim. Atatrkn tasvip ettiim
dnce lerini yayorum, uyguluyorum. TC
vatandaym. lkenin karasevda Isym, bunun
dnda baka bir ey deilim. Keke program
sunucu su, Atatrkn o tasvip edip uyguladnz
dnceleri nelerdir?* diye sorsayd da renseydik
R. Tayyip Erdoan zerindeki Atatrk etkisinin
boyutlarn!
Siirtte yapt konumada, Halk kin ve
dmanla aka tah rik ettii iddiasyla yla
kadar hapsi istenen R. Tayyip Erdoann Atatrk ve
Cumhuriyete ynelik bu vglerinin biraz da
istikbal kaygsyla ilgili olduu aktr. Nitekim o
gnlerde
Erdoan
kendisini
savunmak
iin

Atatrk grleriyle tannan baz hukukulardan

da yardm istemitir.
Hapse decei zaman, DGMde kendisine ynelik
Atatrkle
ilgili
sulamalara
cevap
verirken
Atatrkten vgyle sz eden R. Tayyip Erdoan,
AKPyi kurduktan sonra iktidar yolunda yrme ye
karar verdiinde de Antkabire giderek Atatrkn
huzuruna k mtr. Daha nce 1983te RPnin
MKYK yesi olarak Antkabire gi den Erdoan, tam
18 yl sonra 2001de Antkabire giderek Atatrkn
huzuruna kmtr. Atatrkn kabrine elenk
koyup sayg duruunda bulunan Erdoan, zel
deftere unlar yazmtr: Mazisi insanlk ta rihi
kadar eski ve ereflerle dolu ulusumuzu iaret ettiin
muasr me deniyet seviyesinin zerine karmak ve
her ferdini insanlk camiasnn en sekin konumuna
demokratik, laik ve sosyal hukuk devletinin ku rallar
iinde getirmek varlk sebebimizdir. Emanetin emin
ellerdedir. Msterih ol ve rahat uyu.
Erdoan, yine 2001 ylnda (iktidar arifesinde)
partisinin Mec listeki grup konumasnda, Atatrk ve
arkadalarnn Kymeti hibir eyle llemeyecek
bir miras braktn belirterek, Bu mirasa sonu na
kadar sahip kmak bizim taahhdmzdrdeyip
yle devam et mitir: Buras millet iradesini temsil
eden en st kuruldur. Atatrk ve arkadalar en zor
dnemlerinde bile feshetmeyi dnmemilerdir.
Babakan R. Tayyip Erdoan, son yllarda erken
dnem Cumhu riyet tarihini, tek parti CHPyi ve
smet nny alabildiince eletirir ken en azndan
adn vererekAtatrk eletirmekten uzak durmak
tadr. Ayrca Atatrk devrimlerinden sz edecei
zaman Atatrkn adn anmayarak Atatrk n
plana karmama taktii izlemekte dir. rnein 5
Aralk 2012de Trk kadnna seme ve seilme hak
knn veriliinin yldnm dolaysyla yaymlad
mesajda bir kere bile Atatrkten sz etmemitir:

Kadnlara seme ve seilme hakkm tanyan yasann

kabul, Cumhuriyetimizin en nemli reformlarndan
biridir. Batl birok lkede, kadnlar bu haklar II.
Dnya Sava son rasnda elde etmiken,
kadnlarmzn 1934 ylnda seme ve seilme
hrriyetine sahip olmas, kadnlarmza verilen
deerin en gzel tezah rdr. Demokrasi ve kadn
haklar asndan. Cumhuriyetimizin daha ilk
yllarnda bylesine cesur ve baarl admlar
atlmasna karn, bu reformlarn uygulamaya
geirilmesinde ne yazk ki ayn baar gsteri
lememitir... diye devam eden mesajnda Atatrk ad
gememektedir.
Ancak Erdoann tek parti CHP eletirilerinin
odanda asln da Atatrk vardr. Erdoan taktik
gerei, CHP dnemi, nn dnemi dese de anlatt
olaylarn neredeyse tamamnda Atatrk de hayatta
dr ve o olaylarda dorudan etkilidir. rnein
Erdoann,
24
Nisan
2012
tarihli
grup
konumasnda CHP lideri Kemal Kldaroluna,
...Gemiiyle yzleemeyenlerin seviye kaybettiini
gryoruz. Tek Parti dneminin zulm yazl
belgelerde
de
mevcuttur. Camilerin
na
sl
kapatldn, ezann nasl susturulduunu, klk
kyafete nasl m dahale edildiini milletimiz ok iyi
hatrlyor. Karanlk gemiinizle gurur duyabilirsiniz,
buna bir ey demeyiz. Ama zulmle ve baskyla dolu
gemiinizi merulatrmaya kalkarsanz belgelerle
gereken cevab veririz, derken aslnda Atatrk
dnemini, Atatrk devrimlerini ele tirdii ok aktr.
Erdoana gre Atatrk dnemi o taktik gerei
Atatrkn adn kullanmayp Tek Parti dnemi
diyorTek Parti zul m, Karanlk gemi, Zulmle
ve baskyla dolu gemitr.
Erdoan, daha nce rneklendirdiim gibi, zaman
zaman kendi politikalarna Atatrkn politikalaryla
meruiyet kazandrmaya da almaktadr. rnein,

10 Kasm 2011 tarihli Atatrk Anma Treninde

gzel mesajlar vermeye almtr. Konumasnda,
Kur tulu Savanda kanyla mermi tayan,
cepheye mermi tarken so ukta bebeini kaybeden
Halime avutan onun gibi binlerce kah ramandan
aldmz gle, bugn artk kendi tankmz Altay,
kendi sava gemilerimiz Milgemi, kendi insansz
hava aracmz Ankay, kendi helikopterimiz Atak ve
kendi uydumuz Gktrk imal ediyo ruz. (...)
diyerek Kurtulu Savann glklerinden ve bugne
uza nan millilik ruhundan sz ettikten sonra
Atatrke yle gnderme yapmtr: Gazi Mustafa
Kemal, 1921 ylnda, bu lkenin mstakbel
idarecilerine u tarihi szlerle istikamet izmiti;
Millete efendilik yok tur... Hadimlik vardr... Her ne
suretle olursa olsun, millete hizmet edenler, milletten
byk mkfatlar intizar ediyorlarsa, katiyen doru
bir harekette bulunmu olmazlar. Hizmet edenler,
vazifelerini ifa etmi olmaktan baka bir ey
yapmamlardr. Evet... Hkmet olarak ga yemiz,
emelimiz ve idealimiz, millete hizmetkr olmaktan te
bir ey deildir. Bizim iin en byk mkfat,
milletimizin muhabbetine maz bar olabilmektir.
Erdoann, Atatrkn Hadimlik ifadesinin alt n
izmesi son derece doru ve nemli bir analizdir.
Erdoan szlerine, Trkiyenin bugn ulat seviye,
hi ama hi kukusuz, bata Gazi Mustafa Kemal
olmak zere. Cumhuriyetimizin kurucularnn arzu et
tikleri, tahayyl ettikleri, hedefledikleri bir seviyedir,
diye devam et mitir. Ancak burada yanlmtr,
nk Atatrk 1950lerden itibaren kaytsz artsz
Amerikan emperyalizmine teslim edilmi, akl, bilim
ve laiklikten uzaklam bir Trkiye hayal
etmemitir. Atatrk kendi fabrikalarn kuran, kendi
madenlerini ileten, demir alarla rlm, kendi
topraklarn en iyi ekilde kullanp kendi tarm
rnlerini ye titiren, gl bir sanayiye sahip,

ada eitimi benimsemi, eyhler, derviler,

mritler, mensuplar lkesi olmayan, sanat ve kltr
alannda ilerlemi, borsuz ve en nemlisi de tam
bamsz bir Trkiye hayal etmitir. Atatrkn
Trkiye ile ilgili hayalleri ok byktr. yle ki,
1936 ylnda Eskiehir Uak Alayn ziyaretinde, Bir
gn insanolu uaksz da gklerde yryecek,
gezegenlere gidecek, belki de Aydan bize haber
yollayacaktr. Bu mucizenin gereklemesi iin 2000
ylm beklemeye hacet kalmayacaktr. Gelien
teknoloji daha imdiden bunu mjdeliyor. Bize den
grev ise Batdan bu konuda fazla geri kalma may
temindir, demi ve bir gn Aya gidecek Batklar
arasnda bir de Trkn bulunmasn istemitir.
Ancak AKP dneminde bugn d borcu katma
kan, milli varlklar yok pahasna hara mezat
satlan, retmeyen, hatta inek, msr ve saman ithal
eden ve ABDye gbekten baml hale gelen bir
Trkiye vardr. Byle bir Trkiyenin Atatrkn
arzu ettii, hayal ettii, hedefledii bir Trkiye
olmad ok aktr. Gazeteci Arslan Bulutun dedii
gibi, Atatrk, ekonomisi, kltr, siyaseti, hatta
ordusu bile yabanc gler veya NATO gibi or
ganizasyonlar tarafndan idare edilen bir lke
tasarlamamt. Bu gn 2013te msr ve saman
ithal eden Trkiyenin, Gelecekte Ay'a gi decek
Batklar arasnda bir Trk grmek istiyorumdiyen
Atatrkn hayal ettii Trkiye olmasna olanak var
mdr?
23 Nisan 2013te Ulusal Egemenlik ve ocuk
Bayram dolay syla TBMM Genel Kurulunun zel
birleiminde konuan Babakan Erdoan, krsye,
ikisi Anadolu Ajansnn yaymlad Kurtulu
Sava'ntn ocuk Kahramanlar fotoraflarndan
olmak zere 3 fo torafla gelmitir. TBMMnin 93.
kurulu yl dnm ile Trkiyenin ve dnyann tm
ocuklarnn Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayramn

kutlayan Erdoan, TBMM'nin ilk Bakam olan Gazi

Mustafa Kemal'i, Kurtulu Savamz sevk ve idare
eden ilk Meclisteki tm milletvekil lerini bu vesileyle
bir kez daha rahmetle ve minnetle yd ediyorum. 23
Nisan 1920'den bugne kadar, TBMM ats altnda
millet iin hizmet retmi tm parlamenterlerimize
lkemiz ve milletimiz adna kran larmz
sunuyorum. Hayatta olanlara salk ve afiyet
temenni ediyor, ahirete irtihal etmi olanlara
Allah'tan zellikle rahmet niyaz ediyo rum," demitir.
Erdoan, TBMMnin 23 Nisan 1920 Cuma gn,
Ankarada Hac Bayram Veli Camisinde klnan cuma
namaznn ardndan Kuran tilavetleriyle, salavat
erifelerle, dualarla, Buharii eriflerle aldn ifade
ederek, Trkiyenin her yerinden gelen; b tn
renkleriyle, btn farkllklaryla ayn ortak gaye
etrafnda top lanan mebuslar, derin bir huu ve
byk bir heyecan iinde Mecliste ilk toplantlarn
gerekletirdiler, diye konumutur. Bu anlaml gn
dolaysyla, ksa bir sre nce bazlar ilk kez olarak
yaymlanan birka fotoraf gstermek istediini
belirten Erdoan, gsterdii 3 fotorafla ilgili de
unlar sylemitir: Bu ilk fotorafta Gazi Mustafa
Kemal, silah arkadalar ve
Latife Hanm,
Cumhuriyetimizin kuruluunun he men ncesinde
ocuklarla sohbet ediyorlar ve bu ocuklarmzn ku
rulutaki yerini gstermesi bakmndan ok byk
neme haiz. Onun iin bu fotoraf getirmeyi ve
gstermeyi grev telaki ettim. Bir baka fotoraf; o da
yine Kurtulu Sava yllarnda bir grup ocuk,
umutla Gazi Mustafa Kemali bekliyorlar. Fakat bu
ocuklarn
giyimi,
kuam,
yle
yalnayak
tablolarna baktmz zaman nereden nereye geldii
mizi gstermesi bakmndan da ok byk neme
haiz. Evet, bu da ite Meclisimizin ald gn... Ve
yine o gn Gazi Mustafa Kemali ve gelecek heyeti
karlamak zere bekleyen ocuklar, sancakla

beraber TBMMnin nnde o kutlu an yaamak

zere bekliyorlar. Erdoan,
TBMMnin, ocuklarla birlikte ve en ok da
ocuklar iin aldn be lirterek, Kurtulu
Savanm ocuklar iin verildiini, Cumhuriyetin,
29 Ekim 1923te en ok da ocuklar iin ilan
edildiini sylemitir.
Baknz deerli milletvekilleri... Trkiye, 23 Nisan
1920ye ve 29 Ekim 1923e gerekten ok zor artlar
altnda ulamtdiyen Erdoan, konumasn yle
srdrmtr: Balkan Savalarndan balayarak,
Maripte, anakkalede, Hicazda, Kanalda, Kafkas
Cephesinde
yz
binlerce
Mehmet
ehitlik
mertebesine ycelmiti. e hit olan askerlerimizin
nemli bir blm, evli ve ocuk sahibiydi. una hi
phe yok ki tertemiz alnndan vurulmu, uzanm
yatan o Mehmetler, girecekleri gl bahesini,
kendilerine glmseyen melekleri grdkleri kadar;
kylerinde, evlerinde, doya doya koklayamadklar
ocuklarnn hayalini de gryor ve tebessm
ediyorlard. Mehmetii bu denli kahramanlatran,
gslerindeki
imanlaryla
birlikte,
geri
de
braktklar ocuklar, o ocuklara miras braktklar
an ve eref ti. Onlar, vatanlar iin seve seve can
verdiler.
Onlar,
bayraklar
iin
kahramanca
savatlar. Ama onlar, en ok da geride braktklar
o cuklar iin Trkiyenin tm ocuklar iin adeta
dne gider gibi sa vaa gittiler, adeta sevgiliye
kavuur gibi ahadet mertebesine ulatlar. Bizim
tarih boyunca btn ehitlerimiz; Kurtulu Sava
ehitlerimiz. Cumhuriyet dnemindeki ehitlerimiz,
terrle mcadele ehitlerimiz, vatann bamszl
iin ay yldzl bayran erefi iin bu topraklar da
ezan Muhammedinin ebediyen okunabilmesi iin
ama en ok da ocuklar iin, ocuklarmz iin
tereddtsz canlarndan vazgetiler. Evet... Tpk 23
Nisan 1920de olduu gibi, bugn de TBMM her

eyden ve herkesten daha ok ocuklar iin vardr,

ocuklarmz iin vardr. Btn gayemiz, btn
hedefimiz, btn abamz, kendimizden nce
ocuklarmz iin daha yaanabilir, daha mreffeh,
daha huzurlu ve daha gl bir Trkiye ina
etmektir. (...) 23 Nisan 1920 ruhuy la, o anlayla, o
kardelikle ilerlemeyi kararllkla srdreceiz. Gazi
Mustafa Kemal Atatrk bata olmak zere btn
istiklal kahraman larmz, ehit ve gazilerimizi, bu
Mecliste grev yapm btn siya setilerimizi
kranla yd ediyorum. Tm ocuklarmzn, tm
dnya ocuklarnn bayramn kutluyor, yce
heyetinizi saygyla selamlyor, teekkr ediyorum.*

Babakan Erdoann
23 Nisan 2013 tarihli grup konumasnda gsterdii
fotoraflardan biri.
Gerekten de drt drtlk bir konuma! Ancak
Erdoan,
1920
ruhundan,
Kurtulu
Sava
ehitlerinden, Kurtulu Savamn nasl b yk
glklere gs gerilerek kazanldndan ve
Kurtulu Savann nderi Atatrkten vgyle sz
ederken, Erdoann yanda med yasnda sabah
akam Atatrke ve Cumhuriyete hakaret eden,
yakn tarihi altst eden grevli/maal tarihiler,
gazeteciler
ve
aydnlar
yine
Atatrke
ve
Cumhuriyete saldrmaya devam etmilerdir. rnein
Erdoan, Gazi Mustafa Kemal Atatrk istiklal

kahraman diye adlandrp kranla yd ederken,

Erdoann ok sevdii bir yan da gazeteci/tarihi
Mustafa Armaan, Kurtulu Savann asl kah
raman Atatrk deil Vahdettin dir! Kurtulu Savan
Atatrk deil Karabekir balatmtr! Kurtulu Sava
o kadar nemli bir mcadele deildir! gibi yalanlarla
hem Kurtulu Savan hem de Atatrkn o
savataki roln azaltmaya almtr. Dahas
Babakan
Erdoan,
sabah
akam Atatrke
hakaretler eden, kesinden her gn Atatrke kin
kusan, srf Atatrk karalamak iin bir dergi
karan Mustafa Ar maan adl o gazeteci/tarihinin
ok akll olduunu dnp 2013 ylndaki alm
srecinde onu akil insan yapmtr. yi de bu ne
per hiz bu ne lahana turusudur! Babakan Erdoan
bir taraftan Atatrk verken, dier taraftan
Atatrk yeren birilerini batac yaparak ne
amalamaktadr?
Aslnda Erdoan, babakan olmadan nce de
Atatrk konusunda benzer bir tavr taknmtr.
Kendisi genelde Atatrk eletirmekten uzak
dururken ok sk fk olduu kiilerin Atatrk
alabildiine ele tirmesine ses karmamtr.
rnein Erdoann belediye bakanl d nemindeki
danman ve dnr olan Sadk Albayrak,
eyhlislam Mus tafa Sabri adl kitabnda, Kurtulu
Sava kahramanlarmz hakknda igal kuvvetlerini
aratmayacak kadar irkin bir dil kullanan hain Mus
tafa Sabriyi ve ve bitirememitir. u szler
Mustafa Sabriye aittir: "... ki paralk Mustafa Kemal
kuvvetinin basksna boyun eerek ngilizlerin,
Franszlarn vesair devletlerin stanbuldan ekilip
gitmele rini ancak Kemalistlerin idam ettii Trk akl
kabul edebilir...
Erdoann danman ve dnr Sadk Albayrakm
byk din limi diye ycelttii hain Mustafa Sabri,

Mustafa Kemal ve Ankara hkmetine yle kin

ksmtr:
"... Mustafa Kemalin ve Ankara hkmetinin
kahpeliklerini,
sahtekrlklarn
u
ufack
mukaddimeye (nsze) sdracak deilim. Demek
isterim ki, bu ekil deitirmeleri, bu ztlklar
ileyebilmek
iin
insan
utanmamazlkta
da
kahraman olmaldr. Hele dinsizlik olmadan
hakszln, hayaszln bu derecesi tasavvur
olunamaz...
Kitabnda, Atatrke iki paralk, kahpe,
sahtekr, utan maz, hayasz ve dinsiz diyen
bir meczubu, hain Mustafa Sabriyi yere ge
sdramayan
birini,
Erdoann
kendisine
danman ola rak alp belediyede kltr ilerinin
bana getirmesini nasl aklaya caz?
Erdoann
belediye
bakanl
dnemindeki
danmanlarndan biri de Prof. hsan Sreyya
Srmadr. Srma da Trkiyede Yanl Din Anlay
adl kitabnda Atatrkn hatrasna hakaret suu
ilemi ol maktan dolay bir buuk yl hapis cezas
almtr.
Erdoan, babakan olduktan sonra da baz
danmanlar
bir
frsatn
bulup
Atatrk
eletirmiler, Cumhuriyet tarihini arptp
kahramanlar hain, hainleri kahraman yapmaya
almlardr, rne in 2004 ylnda Babakann
danman Cneyt Zapsu, eyh Said syam'tun tam
ne olduunu bilen var m? Cumhuriyet tarihi bir daha
okunmal, hatta yeniden yazlmal,diyerek tarihle
yzleip eyh Saide kol kanat germitir.
Babakan olmadan nce Sadk Albayrak, hsan
Sreyya Srma gibi Atatrk dmanlarn yanma
alan, Haan Hseyin Ceylan, evki Ylmaz gibi
Atatrk dman meczuplarla ayn partide siyaset
yapmay iine sindiren Erdoan, babakan olduktan
sonra da Mustafa Arma an gibi bir Atatrk

dmann akil insan yapmtr. Grld gibi

deien hibir ey yoktur.
Babakan R. Tayyip Erdoan, 2013 ylnda AKPnin
d politi ka baarsndan sz ederken de Atatrk
vm ve hatta kendisini Atatrke benzetmitir.
Erdoan, Kzlcahamamda partisinin istiare ve
deerlendirme toplantsnn kapannda yapt
konumada birok Mslman lkede Trkiye iin
ellerin semaya kalktm ifade ederek, Pakistanda
sadece camilerde deil evlerde, sokaklarda, okullarda
bi zim iin dualar edildi. Arjantin'de bizim iin dualar
edildi. Gazi Musta fa Kemal'in ifadesiyle, Dini miibini
slam'n son kalesine ynelik sal dr karsnda slam
corafyas gzyalarna bouldu,' diyor. undan emin
olun bugn de bizim iin ayn dualar yaplyor. Bugn
de bizim iin yine eller semaya kalkyor. Bugn de
Gazze'de, Kuds'te Beyrut'ta Mekke'de Medinede
bizim iin gzyalar iinde dualar ediliyor. te biz
byle bir sorumluluu tayoruz, demitir. Babakan
bu konu masnda genel olarak Suriye ynetimini ve
Bear Esad hedef almtr. Erdoan Esada,
Vallahi de bunun hesabn vereceksin/ diye ses
lenmitir. Bir Mslman lkenin, Suriyenin
emperyalist kuatmayla evrilmi liderinden, Bear
Esaddan
hesap
sormaya
kalkan
Babakan
Erdoann
kendisini,
Kurtulu
Savandaki
Atatrkle zdeletirmesi son derece yanltr.
nk bilindii gibi Atatrk, Hal emperyaliz mi ile
ibirlii yaparak herhangi bir Mslman lkenin
emperyalist kuatmayla evrilmi Mslman liderini
devirmek iin bir mcadele iine girmemitir.
Atatrk, lkesini igal eden Hal emperyalizmine
kar bir mcadele iine girmitir ve bu mcadelede
yine Hal em peryalizminin smrs altndaki
Mslmanlarn
desteini
almtr.
Erdoann
kendisini
Kurtulu
Savandaki
Atatrke

benzetebilmesi iin her eyden nce emperyalizmle

birlikte deil, emperyalizme kar olmas gerekir.

Erdoan, birok salon

konumasnda arkasnda Atatrkn yukardaki
fotorafn kullanmaktadr. Kanmca bir taraftan
Atatrk daha ok st rtl olarakeletiren
Erdoan, dier taraftan bilinaltnda Atatrke gizli
bir hayranlk beslemekte, kendisini Atatrkle
zdeletirmektedir.
R. Tayyip Erdoan ayrca Selanikte Atatrkn
evini ziyaret et mi ve kendi ifadesiyle Atatrkn
babas Ali Rza Efendinin de evini restore ettirmitir!
Bu faaliyetlerini de Atatrke kar olmadnn de
lilleri olarak sunmutur.
Aslna baklacak olursa Atatrkle aldatma ya da
Atatrkle merulatrma politikas Trkiyede ok
eski bir siyasi oyundur. r nein bu lkede gemite
Atatrkn mirasn yerle bir eden Adnan Menderes,
Paralarn pullarn stne Atatrkn fotoraflarn
yeni den ben koydum. Atatrk' koruma kanununu
ben kardm. En ok Atatrk heykelini ben yaptmr
diye Atatrk grnmeye almtr. Sizi gidi Bat
taklitileridiye Atatrkleri, ada deerleri savu
nanlar eletiren, Adil dzen diye aslnda eriat
dzenini savunan Necmettin Erbakan, Yaasayd
Atatrk de RPli olurdur demitir. 12 Eyll Darbesiyle
Kemalizme son byk darbelerden birini vurup
din137

ci, sa iktidarlarn nn aan Kenan Evren,

sabah akam Atatrk lkten sz etmitir. Benzer
biimde
mfredattan
Atatrk
karmaya,
kurumlardan TCyi kaldrmaya kalkan, terr
rgtyle
pazarlk
yapan,
federasyondan ve
bakanlk sisteminden sz eden, Trklk dahil her
trl
milliyetilii
ayaklarnn
altna
alan,
anayasadan
Trk
ve
Atatrk
kavramlarn
kartmann hesaplarn yapan AKPnin Genel
Bakan
Babakan
R.
Tayyip
Erdoan
da
kendisinden
nceki
sac
iktidarlar
gibi
gerektiinde Atatrkten vgyle sz etmitir ve
edecektir.
Asm Arslan, Smrlen Atatrk ve Atatrklk
adl kitabnda aslnda Atatrk olmadklar halde
siyaseten Atatrk grnen partileri, iktidarlar
yle eletirmitir:
Atatrk sanki sandktan hep kapitalistlerin
temsilcileri ksn ve Trkiyeyi hep onlar ynetsin,
ulusal gelirin yardan fazlasn mut lu aznla verin,
zenginleri daha zengin, fakirleri daha fakir yapn,
Amerikaya ayrcalk tanyn, yeralt servetlerini
yabanclara peke ekin, dnceyi, gerei
yazanlar cezalandrn, retmenlere kyn, halk
eitmeyin, ortaa karanlnda brakn, vurguna,
soyguna, s mrye, yolsuzlua gz yumun,
Trkiyeyi dnyann en geri lkelerin den biri
durumuna
brakn,
demi
gibi;
Trkiyeyi
kapitalistlerin ka rn birinci planda tutarak
ynetenler Atatrk, ulusal gelirin yardan fazlasn
mutlu aznla verenler Atatrk, zenginleri daha
zengin, fakirleri daha fakir yapanlar Atatrk,
dnceyi, gerei yazanla r cezalandranlar
Atatrk, retmenlere kyanlar Atatrk, halk
eitmeyenler,
ortaa
karanlnda
brakanlar
Atatrk, vurguna, soyguna, smrye, yolsuzlua
gz yumanlar Atatrk, Trkiyeyi dnyann en geri

lkelerinden biri durumunda brakanlar Atatrk...

Evet, o biim Atatrk...
Atatrkn lmnden sonra iktidara gelen tm
partiler
Atatrk
lkten
uzaklamlar,
Atatrkl
yozlatrmlar,
yolundan
sap
trmlar, Atatrk devrimlerinden dn vermiler,
daima zenginlerin, tutucularn dmen suyunda
gitmiler, fakir halk kitlelerinin yararna olacak
kkl bir dzen deiikliine kar kmlar ve
Trkiye'yi ulu sal gelirin ok adaletsiz dald geri
bir lke haline getirmiler ve son ra da Atatrk
geinmiler,
Atatrkl
yzlerine
maske
yapmlar ve vatan, millet, din, iman, hak, hukuk,
adalet, demokrasi zerinde bol bol sylev ekerek
fakir halk kitlelerini uyutmular, uyutmular,
uyutmulardr.
Trkiye'de yllardan beri Atatrklk' ad altnda
bir oyun, bir
komikdram oynanmaktadr. yle sanyoruz ki
daha uzun zaman de vam edecektir bu oyun...
Bu cmlelerin yazar Asm Aslan ok hakl: Bugn
2013 ve bu Atatrklk oyunu hl devam
ediyor.
Sonu olarak grlen o ki Babakan R. Tayyip
Erdoan,
Ata
trkyle,
nnsyle,
Fevzi
akmakyla
erken
Cumhuriyet
dnemi
uygulamalarna kardr; o dnemde yaplanlar
genelde doru bul mamaktadr. Ancak taktik gerei
erken Cumhuriyet dnemi ele tirilerini smet nn
ve tek parti CHP zerinde younlatrmaktadr.
Atatrkten ya hi sz etmemekte ya da Atatrk
iyiydi de nn onu yoldan kard/ veya Atatrk
deil nn yaptr tezlerini ilemek tedir. Erdoan,
Atatrk eletirmekten kanrken ve hatta zaman
zaman Atatrkten vgyle sz ederken, partisine
mensup baz millet vekillerinin ve kanatlar altndaki
yanda aydnlarn sabah akam Atatrk

eletirdikleri grlmektedir. Bu nedenle Erdoann

bir Er ken Cumhuriyet Dnemi Eletiri Stratejisi
olduunu syleyebiliriz. Bu stratejiye gre Erdoan,
nn ve Tek Parti zerinden, dier AKPli
milletvekilleri ve yanda aydnlar ise Atatrk
zerinden erken Cumhu riyet dnemini alabildiince
eletirmektedirler.
Erdoan, partisine Cumhuriyetin yznc yl olan
2023 hedef olarak gsterirken bile, o Cumhuriyetin
kurucusu Atatrkten deil, Osmanl padiah
Fatihten sz etmeyi tercih etmitir. rnein 28 Ma ys
2013 tarihli grup konumasnda 2023 hedefi ve Fatih
konusunda unlar sylemitir: 2023 bir hedef
olarak belirledik. Daha sonra 2071i de bir hedef
tarihi olarak belirledik. Biz 2053e giderken bir deil,
yz deil binlerce Fatih Sultan, yz binlerce Ulubatl
Haan ye tisin istiyoruz. Biz ocuklarmza ufuk
vermek zorundayz. Tarihte aldmz misyonu onlara
bir istikamet olarak gstermek zorundayz. Fatihin
stanbulu fethettii yataki ocuklara o ruhu
alamak
zo
rundayz.
STKlar
medyasyla
niversitelerimizle birlikte dayanma iinde bunu
yapmalyz.
Medya
dizi
filmleriyle
zellikle
genliimize dnmeyi deil ok daha farkl
ekildeki uygulamalar getirecek anla y telkin
edecekse biz aradmz bu nesli bulamayz. (...)
Hafta iinde TBMM tarihi bir adm atarak bamllk
yapan maddelerle ilgili nemli bir dzenlemeyi
kanunlatrd. Fatih nesline bylesine anlaml bir
yasa armaan ettiiniz iin sizinle gurur duyuyoruz.
imdi ben tabii \aribl leyli ren nehar bir nesil
istemiyoruz dedim neler neler yazdlar. Yazn
bakalm nereye kadar yazacaksnz. Erdoan,
Atatrk'n kurduu Cumhuriyetin yznc ylma gi
derken, Biz 2053e giderken bir deil, yz deil
binlerce Fatih Sultan, yz binlerce Ulubatl Haan
yetisin istiyoruzdiyor ama, Bir tane Atatrk, bir

tane Mustafa Necati yetisin, demiyor, diyemiyor.

nsan bu durumda ister istemez sormadan edemiyor,
Yoksa Babakanm kafasndaki cumhuriyet, Atatrk
Cumhuriyeti deil de baka bir cum huriyet midir?
nk binlerce Fatih, yz binlerce Ulubatlmn
olduu cumhuriyet olsa olsa ancak Yeni Osmanl
Cumhuriyeti olur!
Erdoann 2013te stanbulda temelini att 3.
kprye Osmanl Padiah Yavuzun ad veriliyor.
Erdoan, konumalarnda sz dn drp dolatrp
ecdad dedii Osmanlya getiriyor, Osmanl yle
iyiydi, byle iyiydi? yle dnyaya model oldu? diye
ballandra bal landra anlatyor, ama Osmanlnn
son 300 ylnn k sanclaryla getiini,
Osmanlnn brakn dnyaya model olmay kendi
kendine bile model olamayp byk bir grltyle
ykldn anlatmyor. Os manl padiahlarm btn
hatalarna karn yceltirken, Atatrk b tn
baarlarna karn azna almaktan uzak duruyor.
Erdoan, Taksim Gezi Park olaylar sonrasnda, 16
Haziran 2013te Kazleme mitinginde AKPlilere
yle seslenmitir: Yasa lara uygun Trk
bayraklarm biliyorsunuz. Bayrak yasasndaki Trk
bayrann tanm budur. Bunun dndaki bayraklar
bayrak yasasna uygun deildir. Bayrak yasasna
uygun olan budur. Bunlar balkonlara asmanz
istiyorum. Bunlar balkonlarnza asarak binlerine en
gzel cevab vereceksiniz. Erdoan bu szleriyle
eylemcilerin gnlerdir el lerinde tadklar Atatrkl
Trk bayraklarndan rahatsz olduunu gstermi ve
bir anlamda bu Atatrkl bayraklar yasad ilan
et mitir. Ayn ekilde 23 Haziran 2013 Erzurum
mitinginde de Evini ze Trk bayra asm. Ama
zerinde herhangi bir sembol olmayan Trk bayra
asn. Ama hilali de aarz derseniz, o da
OsmanlTnndr, onunla da gurur duyarz,' diyerek
ayn tavrn srdrm, ancak bu sefer bayrak

yasasna
uymayan

hilalli
bayra
da
asabileceklerini sylemitir. Yani Erdoana gre
zerinde Atatrk olan Trk bayra yasaddr ve
balkonlara almamaldr, ama zerinde hilal
bulunan bayrak yasad da olsa balkonlara
almaldr. nk Atatrk Cumhuriyetin,
hilal ise Osmanlnn semboldr. Aslnda BOP E
Bakan Yeni Osmanlc Babakan R. Tayyip
Erdoann bu sylemi kendi iinde son derece
tutarldr!
R. TAYYP ERDOANIN TARH HOCALARI stat
Necip Fazldan Akil Mustafa Armaana R. Tayyip
Erdoann tarihe bak daha ok rencilik
yllarnda biimlenmitir ve stratejik/siyaseten
yapt aklamalar bir kenara ko yarsak, zaman
iinde ok keskin farkllklar da gstermemitir. Anla
lan o ki Erdoan, imamhatip yllarnda ve Milli
Trk Talebe Birlii yelii dneminde erken
Cumhuriyet dnemi kartlyla, Atatrk ve nn
eletirileriyle karlam, slamcOsmanlc gr
sahiplerinin Atatrke, nnye, erken Cumhuriyet
dnemine ve dnemin tek par tisi CHPye kkten
kar, hatta dman olduklarn grmtr. Ger
ekten de o gn bugndr slamcOsmanlc gr,
kendini
Atatrk
ve
Cumhuriyet
kartlyla
tanmlamtr. Bu grtekilerin tarih oku malarnda
temel kaynaklarndan biri, hatta birincisi stat
dedikleri Necip Fazl Ksakrektir. 1950lerin yeni
yeni u vermeye balayan Trkslam Sentezcileri,
Necip Fazln yazlaryla ve kitaplaryla bes lenmitir.
NECP FAZIL KISAKREK Necip Fazl Ksakrekin
yazlaryla ve kitaplaryla beslenenler den biri de R.
Tayyip Erdoandr. Erdoan, babakan olduktan
sonra erken Cumhuriyet dnemi; tek parti CHP ve
nn eletirilerinin kay nann Necip Fazln yakn
tarih konusundaki yazlar ve kitaplar olduunu
bizzat aklamtr.

Peki, ama R. Tayyip Erdoann en nemli tarih

hocas diye adlandrabileceimiz bu Necip Fazl
Ksakrek kimdir? Gerekten de iirin stad olan
Necip Fazl, tarihin de stad mdr? Yoksa iin
iinde ok daha baka iler mi vardr? Bu sorulara
yant vermeden nce Necip fazl Ksakiireki
tanyalm.
Eitim, renim Hayat Necip Fazl, 26 Mays
1904'te emberlitata domutur. Asl ad Ahmet
Necip'dir. Varlkl bir ailenin ocuudur.
Ahmet Necip eitimine mahalle mektebinde
balamtr. 1912de Gedikpaadaki Fransz Frerler
Okuluna gemitir. Bir sre sonra bu okuldan
ayrlp Amerikan Koleji'ne devam etmitir. Bu okulu
sevmi, ancak haylazlk" yznden kovulmutur.
Ardndan Bykderede Emin Efendi Mahalle
Mektebine gemi ama orada da uzun sre ka
lamamtr. Daha sonra srasyla stanbul Byk
Reit Paa Numune Mektebi ve Vanikydeki Rehberi
ttihat Okuluna devam etmitir. Sonra da ailevi
nedenlerle Heybeliada Bahriye Okuluna girmitir.
Ah met Necip olan ad bu okulda Necip Fazla
dnmtr. O gnlerde hasta yatandaki annesi
Necip Fazl iire ynlendirmitir. Bu okulda Bat
kltryle,
Batl
bilim
sanat
insanlarnn
yazdklaryla tanmtr.
Necip Fazl 1921 ylnda Darlfnun Felsefe
blmne girmi, orada Ahmet Haim, Faruk Nafiz,
Yakup Kadri, Nzm Hikmet, Ah met Kutsi, Ahmet
Hamdi, Peyami Sefa gibi dnemin nl edebiyat
lar ile tanmtr. lk iirlerini de o yl yaymlam ve
daha sonra O ve Ben adl eserinde belirtecei gibi,
kendisini artk dnyada tanmayan tek kiinin
kalmadn, kahvede, sokaklarda, salonlarda hep
ondan konutuklarn" sanmaya balamtr.
Daha sonra hkmet bursuyla Pariste Sorbonne
niversitesine girmitir. Burada nl filozof Henri

Bergsonla tanmtr. Necip Fazl O ve Ben adl

eserine Paris hayatndan: Kadn, kumar, ikisi,
bohem hayat, pheci felsefesi, sara nbetleri iinde
sanat; zmeye altk a dolaan ve bsbtn
meseleleriyle Paris... Kbus ehrindeki hayat m
anlatmaya hicabm ve slami edebim manidir, diye
sz etmitir.
Paristeki bu bohem hayat nedeniyle Trkiyeye
geri arlm tr. Babali adl kitabnda anlattna
gre, Zeki Mesut adl mfettiin verdii son ayl ve
memlekete dn parasn da kumar masasnda
kaybetmitir. Anlald kadaryla kumar tutkusu
Pariste balamtr.
CHPli Necip Fazl Evet, yanl okumadnz! Necip
Fazl bir zamanlar CHPli denecek kadar dnemin tek
partisi CHP ile ili dldr. 1920lerde 1930larda
hem devlet bnyesinde alm hem de rejimin
savunuculuunu yap mtr.
Paristen Trkiyeye dndkten sonra nce
Felemenk Bahri Se fid Bankasnda ie balam,
sonra Osmanl Bankasnn Ceyhan, s tanbul ve
Giresun ubelerinde almtr. 1929de Bankas
Ankara ubesinde muhasebe memuru olarak greve
balam, askerliinin ardndan Trabzon, stanbul ve
Edirne ubelerinde muhasebecilik yap mtr. lk iir
kitab riimce 1925te kmtr. Cumhuriyetin ilk yl
larnda Tek Parti hkmetinden ok sayg
grmtr.
Piyesleri
devlet
tiyatrolarnda
sahnelenmitir. Kaldrmlar adl ikinci iir kitab bu
yl larda (1928) yaymlanmtr. 19301934 arasnda
gen Cumhuriyeti savunmu, yobazlar, softalar
eletirmitir.
Necip Fazl, hkmetten para szdrmann yollarn
da CHP dne minde renmitir. yle ki: 1936
sonunda, bir edebiyat dergisi kar maya karar
vermitir. Doruca Celal Bayarn evine gidip,
Memleke tin buna ihtiyacn takdir edersiniz. Eer

emrinizdeki bankalardan Bankas ve Siimerbank

bana bir senelik pein iln karl muayyen bir para
verirlerse bir mesele kalmaz... diyerek para istemi,
Celal Bayar ikna edip 1.600 lira almay baarmtr.
Bir milletvekilinin ayda 200 lira ald o gnlerde
dorusu bu iyi paradr.
Necip Fazl, CHP ile sk fk olduu dnemde doal
olarak rejimi savunmutur. 1930larda yapt
konumalarnda
rejim
kart
glere
gz
atrmamaktan sz etmitir. rnein Aralk 1930
tarihli Mene men Olayndan sonra Ankara
Trkocanda Kubilay anma toplan tsnda yapt
konumada yle demitir: ... Gzme grnen eyi
aka, kaidesiz, tertipsiz ve imansz sylyorum.
Eer zayf tutarsan, eer inklbn yreini,
hassasiyetini ve sinirlerini temsil etmezsen, b an
ters taraf ile yirmi dakikada kesilen Kubilay'n
kafasnda sana tevcih edilen akbeti seyredebilirsin...
Trkiye'nin nfus ktndeki softa ve mrtecilerin
yeil kann kurutacaksn; bu kadar..." Ayn Necip
Fazl yllar sonra bu sefer Menemen Olaynn
dzmece oldu gunu iddia edecektir. 1969 ylnda
kan Son Devrin Din Mazlumla r adl kitabnda
yle demitir: 1930 Aralk aynn sonlarna doru
Menemen'de cereyan eden hadise, birka serseriye
yaptrlm byle bir tertip iinden baka bir ey
deildir ve olanca gayesi byk ve kuvvetli sandklar
baz din adamlarm ortadan kaldrmak olmutur.
Evet, btn ahsiyetli Mslmanlar, bilhassa
Nakibendi tarikat bykle rini ortadan kaldrmak
iin hkmete dzenlenen Menemen Vak'as,
tertiplerin en vicdanszn tekil eder.
1932de yazd Bir Hikye Birka Tahlil adl
hikyesinde softa kimdir? sorusuna yle yant
vermitir: Onu tarife hacet yok. Onu tanrz.
Yrynden,
duruundan,
bakndan,
kandan tanrz. O zaten kendini gizlemiyor. Dn

bana sark saryordu. Bugn giydi i apka, hsn

nazarnda gene sark. Bugnn sarkls dnden
daha ok, daha yezittir. (...) Zamann akn
zorlayan, kendi iddiasndan baka hibir yenilik
olmayan deliller mstesna, her yeni ey karsn da
eskinin srar softalktr. slamlk kt gn
putperestler softayd. Asrlardr ilim ve cemiyetin
terakkisi karsnda da slamlk softadr. Necip
Fazl, Atatrkn lm zerine Cumhuriyet
gazetesine Atatrk hakknda u vg dolu cmleleri
yazmtr:
(...) Benim gzmde birbirine bal iki iin sahibi
iki Atatrk var. Zaman tasnifinde bunlardan biri
dmann denize dklne, br bugne kadar
srer. (...) Biri lm hkm giymi bir milleti
ahlandrd. Mucize apnda bir baaryla madde ve
askerlik plannda muzaffer kldrd. br, bir an
evvelki lm tehlikesini douran se bepler lemine
kar harekete geti, fikir ve cemiyet plannda yeni
bir bnye inasna giriti... (...) nklbc Atatrk,
Tanzimattan
beri
Trk
cemiyetinin
Avrupa
medeniyet manzumesine kavuturulmas yolunda
giriilen yarm ve ksr teebbsleri tam ve yzde yz
randmanl ham leler haline getirdi. (...) Milli
Kahramanin lm nnde duyduu muz matem
hissini, tek bir emniyet duygusu ile teselliye
muktediriz: Teknesinde Atatrk youran Trk
milletinin, iin iin tekevvnleriy le ayn apta
kahramanlara daima gebe kalaca emniyeti...
Necip Fazlm CHP ile iyi ilikileri Atatrkn
lmnden sonra da devam etmitir. Necip Fazl,
Atatrkn lm zerine kurulan Celal Bayar
hkmetinde Maarif Vekili olan Haan Ali Ycel
tarafndan Dil Tarih Fakltesi kadrosundan Yksek
Devlet Konservatuarna ta yin edilmitir.
Necip Fazl, 19431978 yllar arasnda be devre
halinde 512 say kan Byk Dou mecmuas

araclyla sesini duyurmutur. 1940h yllarda

Byk Dou dergisinde Atatrke vgler dizmeye
devam etmitir. rnein Byk Dou dergisinin 9.
says Atatrkn Altn Anahtarla At Son Fabrika
Kaps... imdi Onun Ruhu Ayn Anah tarla Trkn
Zafer Kapsnda... balkl kapakla kmtr. 10.
sayda ise Atatrk Dirilecektir! balkl bir yaz
yaymlanmtr. Sz konusu yazda kurtarc olarak
Atatrk bekleyen bir Necip Fazl vardr: Bir gn
Atatrk dirilecektir. Evet, laf ve hayal yahut fikir ve
remz leminde deil, dorudan doruya madde ve
hakikat dnyasnda Atatrk hayata dnecektir. Bir
gn Atatrk, Etnografya Mzesindeki ta sandukas
nn kapan omuzlar ile kaldrp, ufk (yatay)
vaziyetten akul (dikey) hale geecek ve srtnda
mareal niformas, Ankarada Atatrk bulva rnda
grnecektir. Bir gn onu, kfurden yontulmu asl
ve mevzun parmaklar ile klcnn kabzasn
kavram, zarif ve ince endam ile bir masaya eilmi
ve gk gzler ile dnya haritasn szmee balam
olarak greceiz. Bugn, dnya muhasebe ve
muvazenesinde Trk milletine ait haklarn terazi
kefesinde grnecei andr. te o gn ba mzda
bulunacak olan ahsiyet, gnn gerektirecei stn
kurtarclk vasflarna gre, ruh ile olduu kadar
maddesi ile de Atatrkten ba kas olmayacaktr.
Zira, Trk milletinin iindeki Atatrklerin hareke te
gemeleri ile, onun sandukasn devirip bu
Atatrklerin derisi iine yerlemesi ayn ana rast
gelecektir.
Necip Fazl 1943 ylndan itibaren CHPye ve rejime
muhalefet etmeye, dergisinde dini yaynlara arlk
vermeye balamtr.
Nitekim 1943 ylnn Aralk aynda dini neriyat
yapmak ve re jimi beenmemek gerekesi ile Byk
Dou birka aylna kapatl mtr. Ardndan Necip
Fazl,
Devlet
Konservatuvarndaki
grevinden

koyulmutur. Dergi ubatta tekrar yaymlanm,

ama Mays 1944 ile Eyll 1945 aras tekrar
kapatlmtr. Necip Fazla gre, o gnlerde
Babakan kr Saraolu kendisine, Allah ve
ahlaktan bahsetmek yasaktr! eklinde tamim
yollamtr.
Necip
Fazl,
dergisinin
kapatlmas
ve
memuriyetten kovulmas zerine, 1930larda ve
1940larn banda ve ve bitiremedii rejimi bu
sefer yermeye balamtr. yle ki 1931de softalar
eletiren Necip Fazl, 1943 ten itibaren kendisi
softalk yapmaya balamtr.
Necip FazFm Hidayeti (!)
Necip FazFn kendi anlatmna gre hidayete erme
sreci 1934'te Bevolu'nda Aa Camiinde cumalar
ders vermekte olan Nak ibendi byklerinden Vanl
Seyyid Abdlhakim Arvas ile tanmas ile
balamtr ve hayat deimitir. Arvas ile evinde
yaplan
sohbeti
buhran
gecesi
olarak
adlandrmtr. O gn Arvas kendisine, Ke ke bu
kadar zeki olmasaydn! demitir. Necip Fazl, Arvas
etkisi ni Miirid iirinde yle anlatmtr: Bana,
yakan gzlerle, bir kere cik baktnz; / Ruhuma,
byk temel ivisini aktnz! Necip Fazl, Kafakd
kitabnda
Arvasye,
Kpein
olarak
kendi
kpekliimden kurtulaym; insan olaym! diye
yalvarmtr. Necip Fazl, Arvas ile 1934te tanm
ama grlen o ki hayatn yle abuk deitirmemi
tir. Nitekim 1943 ylna kadar hem CHP ile ilikisini
hem de ikili, kadnl, kumarl bohem hayatn
srdrmtr.
Necip Fazl 1943ten itibaren Byk Dou
dergisinde din ar lkl ve rejim karn yazlar
yazmaya balamtr. Byk Douda Pevgamberin,
Drt Halifenin, baz din byklerinin hayat, eriatn
gzellikleri gibi konularda yazlar kmtr. ounu
Addemez
mahlasyla
yazan
Necip
Fazl,

yazlarnda CHP, smet nn, Falih Rfk Atay gibi

siyasiler ile Atatrk heykelleri, krtajn art,
kadnn almas, okul msamerelerinde ve ulusal
bayramlarda gen kzlarn mini ort ya da mini etek
giymeleri,
kadnlarn
alp
salmalar
gibi
konularda sert eletiriler yapmtr.
Bir zamanlar Cumhuriyetin faziletlerini anlatan
Necip Fazl, im di Cumhuriyetin ktlklerini
anlatmaya balamtr:
Merutiyetten Cumhuriyete ve Cumhuriyetken
kinci Dnya Harbine kadar gelinceye kadar sren
merhale ufak tefek kemiyet farklaryla, hesapsz
ve kitapsz Batya hayranlk, dnyay ve nefsini
mahede
altna
almamak
hastalnn
yekpareleecei bir btndr.
Ve ite imdi bu hengmenin, fikri ve ahlaki
buhran hengmesinin ta merkezindeyiz. Ahlaken
iflas buhranlarnn en korkuncunu geirmek teyiz.
Trk inklb bir ahlak telakkisi ve bir ahlak yasas
getiremedi. Ahlakn kayna dindir. Bizim ahlakmz
da Mslmanlk ahlakdr ve
olmas lazmdr. Zaten topyekn btn cemiyet
ana izgilerini slam ahlaknn potasnda eriyerek
almtr. Dnyann en katksz ahlak s lam
ahlakdr. Ne olmusak slam ahlak yz suyu
hrmetine olduk. Biricik ve olabilecek ahlak
kaynamz slam ahlakdr.
ok deil birka yl nce softala kar olan
Necip Fazl g rld gibi birka yl sonra imdi
ahlak sadece dine indirgeyip Trk devrimini ahlak
yasas getirememekle sulayacak kadar sof
talamtr. Bunu yaparken neredeyse 600 yl
boyunca
dini
referans
alan
Osmanl
mparatorluunun zaman iinde bata ahlaken
olmak zere her ynden ryerek yok olup gittiini
grmezlikten gelmitir. Tabii insan birdenbire hayata

bakt pencereyi deitirince, o deiim srasnda

baz eyleri karyor ister istemez!
Necip Fazl baka bir yazsnda da yle demitir:
Cumhuriyet devri btn Trk ve fikir hayatnda
bahtsz hengmedir. (...) Cumhuriyetten sonraki
azami herciimer, azami d zensizlik ifadesini milli
kurtulu hamlesinin ruh ve fikirde hazrlanma m,
ondan sonra da sindirilmemi bir hareket
olmasndan baka hibir trl izah mmkn
deildir...
Necip Fazl, ruhtan ve fikirden sz ediyor, ama
19111922 arasnda 11 yl aralksz savamak
zorunda kalan, varn younu kay beden, geri
kalmlk ve hurafelerin bataklnda debelenen,
salksz, yorgun, ylgn ve moralsiz bir toplumla
Atatrkn nce emperyaliz mi sonra geri kalml
yenip ada bir lke kurduundan hi sz etmiyor.
Salk devriminden, tarm devriminden, sanayi
devriminden,
eitim
devriminden,
kadn
devriminden, meclis/demokrasi mcadele sinden,
banazlkla ve hurafeyle mcadeleden, akln ve
bilimin reh berliinin kabul ediliinden hi sz
etmiyor. Dnyada dn olduu gibi bugn de bir
benzeri daha olmayan bu Cumhuriyet mucizesinin
ruh ve fikir eksikliiyle baarlm olmas da
herhalde ayr bir mu cize olsa gerek! Necip Fazl,
gen Cumhuriyetin ruh ve fikirce hazrlksz
olduunu sylyor, ama 1943ten sonra neredeyse
btn mrn bu ruh ve fikirce" hazrlksz
Cumhuriyeti ykmak iin
harcadn da unutuyor! O unutuyor ama tarihin
hafzas unutmuyor tabii... Onun bu mcadelesini,
bugn onun rallei tedrisinden geen lerin
srdn dnrsek aslnda Cumhuriyetin ruh
ve fikirce ne kadar gl olduu kendiliinden
ortaya kacaktr sanrm.

Necip Fazl zaman iinde gerek bir CHP ve smet

nn dman haline gelmitir. yle ki, 13 Aralk
1946da yaymlanan Byk Dou dergisinin kapana
kocaman bir kulak izip, Bamzda Kulak sti
yoruz," yazarak nn'nn az duymasn irkin bir
slupla eletir mitir.
Necip Fazl dinden, Allahtan, kitaptan ve ahlaktan
sz ettii o gnlerde smet nnnn duyma
yetisiyle dalga geerek aslnda din den, Allahtan,
kitaptan, ahlaktan ne derece nasibini aldn da gs
termitir! Ayrca smet nn duyma yetisini sava
meydanlarnda kay betmitir. nn bir topudur,
cephelerde yannda patlayan toplarn grltsyle
azalmtr duyma yetisi.
Necip Fazln adeta bir yerlerden talimat alm,
birilerince
grev
lendirilmiesine
gen
Cumhuriyete, CHPye, Atatrke ve nnye ynelik
saldrlar ve ar din istismar onu Tek Parti
hkmetinin he defi haline getirmitir. Dergisi
kapatlm ve toplatlmtr. 11 Mart 194926 Austos
1951 tarihleri arasndaki dnemde derginin 613 sa
ylar arasndaki 8 nshas, yasaklanan Genlik
Rehberi adl kitaptan alntlar yapt gerekesiyle
toplatlmtr.
Necip Fazl ve Byk Dou dergisi artk tehlikeli bir
silah haline gelmitir. Sadece rejime kar deil,
hayata dini pencereden bakmayan herkese kar
kullanlacak bir silah. Bu silahn ilk dorultulduu
olay Tan Matbaas Baskmdr. Basknn arkasnda
Byk Dou dergisi vardr. 4 Aralk 1945 gn,
stanbul niversitesinde bir grup ellerin de T anin
gazetesiyle snflara girip rencilere, Kalkn ey ehli
vatanV diye bararak rencileri harekete geirip
Beyazt Meydannda top lamtr. Saylar ksa
srede 10.000e ulaan kkrtlm kalabalk
Moskof ua diye bararak Tan Matbaasna
saldrmtr. Matba ann camlarn krp ieri giren

fkeli
kalabalk
matbaay
kullanlamaz
hale
getirmitir. Boylece Necip Fazl ve onun Byk
Dou'su Trk basn tarihinin en yz karas
olaylarndan birine imza atmtr.
21 Karaca, age., s. 19. 202 age., s. 19.
Necip Fazl, Tan Matbaas Basknn Byk
Dou'nun organize ettiini Babalide yle itiraf
etmitir:
Bu, bir yla varmayan yarm yamalak intiar
devrinde Byk Dounun verimi ne olmutur? Daha
ilk (sondaj) giriiminde petrol bulunmu ve onun,
btn yurda ve oradan btn slam lemine yn ve
yol gsterici alev stunlar halinde bir gn fkrmak
istidad, en iptida ekliyle de olsa belirmitir. Bu
istidadn aksiyon plnnda ilk kmldan Tan
Gazetesi baskm... Bu gazetede karargh kuran ko
mnizme...
Birdenbire
Anadolulu
ve
kk
niversite genliinin pen esine dt; eyas toz
gibi havaya savruldu ve makineleri makarna gibi
didik didik edildi... Bu genler Byk Dou
idarehanesinin n ne gelerek tezahrlerini gklere
karmlar. Sabk airi (Necip Fazl) pencereye
arm ve hitabn lgn alklar iinde dinlemiler
ve yara berelerini ayn idarehanede tedarik ediliveren
pansuman malzemesiyle sarmlardr... Ve ite,
hemen balarna yklan Tan gazetesi... Ve ite,
ogiin boy gstermeye balayan ilk Byk Dou
genlii!
te statn ilk byk baars!
Necip Fazl artk cephesini tam olarak belirlemitir.
O artk aman sz bir CHP ve rejim kartdr. Bunda,
II. Dnya Savann dnda kalmakla birlikte sava
ekonomisinin iyice perian hale getirdii halk
kitlelerinin artk CHPden uzaklap yatan arayan
bir nehir haline gelmelerinin de etkisi vardr. Necip
Fazl o cokun nehre dergisiyle yn vermeye
soyunmutur.

Necip Fazlm CHPden uzaklap rejimle kavgal

hale gelmesiy le Trkiyenin tam bamszlk
politikasndan uzaklap ABDnin dmen suyuna
girmesi
hemen
hemen
ayn
dneme
denk
gelmektedir. Bilindii gibi Trkiye 1946dan itibaren
ABD ile ikili anlamalar im zalamaya balam,
Trunborg Raporu, Marshall Yardm ve Truman
Doktrini ile Trkiye, Atatrkn Devleti kalknma,
akl ve bilim e liinde adalama ve tam
bamszlk politikalarndan vazgeip zel teebbs
eliyle, ABD kredileriyle kalknma ve dine ynelme
politi kalarna yelken amtr. te o gnlerde Necip
Fazl
da
yelkenlerini
bu
ABD
rzgryla
doldurmutur.
14
Ekim 1949 tarihli Byk Dowda Necip Fazl,
nl Sakarya mn Destann yaymlamtr. iirin
z yurdunda, garipsin, z vatannda parya!
eklindeki
son
dizeleri
slamclarn
iinde
bulunduklar ruh durumun iirsel bir ifadesi olarak
yllarca dilden dile dolaacaktr.
DP'li Necip Fazl 1946da Demokrat Partinin (DP)
kurulmasyla
Necip
Fazln
CHP
eletirileri
younlamtr. DPnin 14 Mays 1950 seimlerini ka
zanp iktidara gelmesiyle birlikte Necip Fazln CHP,
nn ve Ata trk kartl snr tanmaz hale
gelmitir.
Adnan Menderesin 1951 DP zmir l Kongresinde
syledii u szler Necip Fazl derinden etkilemitir:
imdiye kadar bask altnda bulunan dinimizi
baskdan
kurtar
dk.
nklp
softalarnn
yaygaralarna ehemmiyet vermeyerek eza n
Arapalatrdk. Mekteplerde din derslerini kabul
ettik. Radyo'da Kuran okuttuk. Trkiye Mslman
devlettir ve Mslman kalacaktr. Mslmanln
btn icaplar yerine getirilecektir.

Menderesin bu szlerini duyan Necip Fazl ite o

an kendi ifade siyle Menderesin klesi olmaya
karar vermitir:
Byle bir sz syleyecek babakann klesi
olduumuzu sy lemekten eref duyarz. Tekrar
ediyoruz. Partimize, siyasi muhitimi ze, kabinemize,
tezatlarmza ve hatra gelen ve gelmeyen her
eyimize ramen, en saf ve halis tarafndan azat
kabul etmez kleliimizi kabul buyurunuz.
Necip Fazl, siyaseten din istismarna bavuran
Adnan Menderese yaplabilecek en iyi kleliin, bir
taraftan din propagandas yapmak, dier taraftan ise
DPnin siyasi rakibi CHPyi olabildiince eletirmek
olduunu abuk grmtr. Byk Dou dergisini de
bu
erevede
biimlendirmitir.
rnein
19501951de Byk Dou'da sadece sla mi yazlar
kmaya balamtr. Necip Fazl; Nihal Atsz, Cevat
Rfat Atilhan, Rza Nur, Arif Oru, Saidi Nurs gibi
rejim kart ne kadar yazar varsa dergisine
doldurmutur. Bu yazarlarn da katksyla bir
taraftan Atatrk, nn ve Cumhuriyet dmanl,
Yahudi ve kom nizm kartl; dier taraftan eriat
propagandas ve Osmanl sevicilii yapmtr.
Necip Fazl o gnlerde hi beklemedii bir olayla
sarslmtr. En byk hastalm, felaketim asl zaaf
noktam, dedii kumar yzn den ba derde
girmitir. 4 Mart 1951 tarihinde bir kumarhane
bask nnda yakalanmtr. O gn gazetelere yapt
aklamada yazaca bir eser iin, kumarhaneler
hakknda bilgi toplamak iin orada olduunu F

Necip Fazl Ksakreh

humar eynarken susl yabaland Sorgusunda N.

Kazl kumarhaneye edebi Akiklerde bulunmak iin
gittiini syledi i V r Karaca, Necip Fazln da ad
karan kumarhane baskn gazetelere byle
yansmtr.a g sylemitir. 30 Mart 1950 tarihli
Byk Donun 54. saysn gal Ordusu
Gazetelerinden Beter: Szde Trk Kltr Basn
balyla
ya
ymlayarak
kendisine
komplo
dzenlendiini iddia etmitir. Halbuki ayn olay
1970te Efe ve klhani soyundan silahl bir adam
temin etmek iin sz konusu kumarhaneye gittii
eklinde anlatmtr. Ve olay DPnin siyasi komplosu
olarak sunmutur. Ancak ok deil, bu olaydan 20
gn kadar nce, DPnin zmir l Kongresinde
Menderesin konumasn ok beendii iin
mecmuasnda ona vgler dizmitir. in z u ki,
Necip Fazl kendisini takip eden muhafazakr
kitleleri hayal krklna uratmamak iin kumar
tutkusuna klf bulmaya a lm ama dorusu ok
da baarl olamamtr.
Necip Fazl n alkol tutkusu da vardr. Ancak
lldr. Kumar tutkusu ise neredeyse bir hastalk
halini alm, alay konusu olmutur. Bir keresinde
Eref efikin kendisine ila almas iin verdii paray
kumarda kaybetmesi zerine ok sinirlenen Eref
efikin dk dolu bir lazml stadn kafasndan
aa boca ettii edebiyat evrelerinde ska anlatlan
bir olaydr. Mina Urgan da Bir Dinozorun Anlar adl
kitabnda bu olay yle anlatmtr:
Necip FazVtn ikisi llyd. Ama kumar
tutkusu snr tan mazd. Eref efik, annemizin
ocukluk arkada olduu iin onun azndan da
dinlemitik bunu: Eref efik hastaym; onu
yoklamaya gelen Necip FazVa ila almas iin bir
miktar para vermi. Necip Fazl ilalar hemen
alacan syleyip evden km. Eref efik
beklemi, beklemi ne ilalar varm ortada ne de

Necip Fazl. Sabaha doru bir lazml ile

doldurmu; atei ok ykseldii halde pencerenin
nn de pusu kurmu; lazml, kumarhaneden eli
bo dnen Necip FazVtn bandan aa boca etmi.
Bu ykden de anlalaca gibi Necip FazVtn
yzsz bir yan vard.
Necip Fazl, Byk Dou dergisini Byk Dou
Hareketi haline getirmek istemitir. Bu amala 15
Haziran 1951 tarihli Byk Douda Byk Dou
Cemiyetinin ana nizamnamesini yaymlamtr.
Nizam nameye gre, Cumhuriyetin en ileri gerek
mefkrelemi nevii olan Bayiicelik devletinden
sz edilmitir. Bu nizamnameye gre CHPnin Alt
Okuna karlk Byk Dou Mefkresinin Dokuz
Umdesi (Ruh uluk, ahlaklk, milliyetilik,
ahsiyetilik, cemiyetilik, keyfiyetilik, nizamclk,
mdahalecilik, sermayede tahdit) vardr. CHPnin
Ebedi ve Milli efine karlk slami bir ulu olan
Bayce vardr. En nemlisi de TBMMde
Hkimiyet
Milletindir
yazarken,
Yceler
Kurultaynda Hkimeyet Hakkndr yazacaktr.
Baycelik devletinde sosyal prob lemler slam
hukukundaki ksas yntemi ile zlecektir.
rnein ci nayetin cezas ehir meydanlarnda
idamdr. Hrszln cezas kolun ke silmesidir. Faiz,
dans, heykel, zina, fuhu, kumar, iki, uyuturucu
ve her trl keyif verici madde yasaktr. Sinema
devletin
kontrolnde
olacak,
kahvehaneler
kapanacaktr. Necip Fazl bu dncelerini 1968de
deo locya rgs adl kitabnda yle ifade etmitir:
Trk vatannn yalnz Mslman ve Trklerle
meskn, yalnz Trkler ve Mslmanlardan iba
ret bale gelmesi, hain ve muzlim unsurlardan
batan baa temizlenmesi iin her trl tedbir
alnacaktr. slam inklb orducudur ve zenle
yetitirilecek subaylar, orducu Byk Dou
idealinin icrada mihrak ahsiyetidir ve Byk

Dou militarizmas, btn insanla icabnda tam bir

vicdan hrriyeti, icabnda da operatr ba gibi
cebir ve zorla tatbik edilecek bir ideal manivelasdr.

Aka grlecei gibi Necip Fazl 1951 ylnda

iktidara gelip ilk icraatlarn din alannda yapan
DPden de cesaret alarak ok ak bir ekilde ada
Cumhuriyete meydan okuyarak laiklii, sosyal
hukuk devletini ve demokrasiyi hie sayp kaba bir
eriat dzenini savun makta, hatta bu dzeni
Baycelik devleti diye kendince kuramsal bir
ereveye oturtmaktadr. Necip FazFn 1951de
Byk Dou dergisin de kuramsal erevesini
belirledii bu grler, Adnan Menderesten R.
Tayyip Erdoana kadar btn sac babakanlarn
gizli ajandalarn da, bilinaltlarnda hep bir
ekilde varln korumutur.
1952 ylnda Necip Fazl, DP lideri Adnan
Menderesle grerek kendisini ve dergisini
hkmetin hizmetine sunmaya hazr olduunu,
bunun iin himaye edilmesi gerektiini belirtmitir.
Bunun zerine Menderes, Necip Fazldan Byk
Douyu gnlk gazete olarak karmasn
istemitir. Menderes o grmede Necip Fazla
Ahmet Salih Korur araclyla 5000 liralk bir avans
vermitir.
Necip Fazl hem iktidarn desteini hem de parann
kokusunu al mtr bir kere! Bu nedenle sk sk
Menderese mektup yazm ve bu mektuplarda sk
sk
Menderesten
dergisi/gazetesi
iin
para
istemitir. 0 mektuplarndan birinde Menderesi
yle yceltmitir:
"... Mslmanlar slam cemiyetinin namaza davet
eden sesini (Agora) nidas halinde Allah kelamnn
diliyle ykseltmekte serbest ol duklarn gsterdiiniz
gnden, zmir'deki mehur hitabenize kadar,
gzyalarna boulmu yle anlar geirdik ki, iht

'yarszca kendi kendi mize sorduk: Yoksa

beklediimiz kahraman bizzat Adnan Menderes
midir?(...) Siz, her parti alakas dnda, Adnan
Menderes olarak, bu vatann iddetle muhta olduu
ve en hassas dakikada banda bulun duu ender
zek ve ruhlardan biriydiniz.
Mektuplarnda Menderesi yere ge sdramayan,
iltifat yamu runa tutan Necip Fazl, bu arada rtl
denekten para almaya da balamtr. rnein
Necip Fazl, Menderes destekli Byk Dou'nun
knn ilk haftasnda Ankaraya gelip rtl
denekten 1000 lira alp resmi ilanlar da balayarak
geri dnmtr.
Necip Fazln Byk Dou'da, Beyolunda bir
mason kulbn den elde edilen belgeleri yaymlayp
baz tannm kiilerin masonluunu ifa etmesi
Menderesi ve DP'vi rahatsz etmitir. Babakan
Yardmc s Samet Aaolu, Necip Fazla arayarak
masonlar
hakkndaki
yayn
durdurmu
ve
Babakan Adnan Menderesin istei ile Byk Dou
19 Eyll 1952de Tnele Giriyoruz" yazsyla
kapanmtr. Necip Fazl'n masonlar konulu yaz
dizisinin Menderesi, Byk Dou der gisini
kapattracak
kadar
rahatsz
etmesi
dndrcdr. Bu durum Menderesin ve baz
nemli DPlilerin mason olduu yolundaki iddia lar
akla getirmektedir. Menderes, iktidar boyunca
masonlarla
ili
dl
dr.
Devletin
nemli
kademelerine masonlar getirdii sylenmitir. Hat ta
Menderes 1957 ylnda mason locasna ye olan
Ahmet Salih Korur, Celalettin Tevfik Karasapan ve
Hseyin Avni Gktrk MTin bana getirmitir.
Menderesin Babakanlk Mstear ve sa kolu olan
Korur, Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Byk
Locasnn stad Azamdr.
Ancak masonlar zerinden tekilata nfuz etme
plan,
asker
tarafndan
bozuldu."
Anlalan

Menderesin bir stad baka bir stadyla kafa

kafaya gelmi, bu durum Menderesi korkutmutur.
Daha nce solcu Tan Matbaasnn baslmasna yol
aan Necip Fazln Byk Dou'daki kkrtc
yaynlar
imdi
de
bir
gazeteciye
suikast
dzenlenmesine yol aacaktr. 1952 ylnda Byk
Dou'nun, dnmelerin, masonlarn ve Yahudilerin
rtkan ve bir slam d man olarak tantt
gazeteci Ahmet Emin Yalman, 1952 Kasmnda
Malatyada Hseyin zmez adl bir gen tarafndan
yaralanmtr, (g nmzn tacizci gazetecisi).
Saldrnn
Byk
Dou
Cemiyeti
yelerince
dzenlendii iddia edilmitir. Necip Fazl, A. Emin
Yalmana dzenle nen suikast ncesinde sahibi
olduu Byk Dou dergisinde u ba lklar altnda
kkrtc yaynlar yapmtr: "Beynelmilel Mnafk
(20 Haziran 1952), "... Yalnz una aryoruz.
Nfusu 1 milyonu aan bir Trk ehrinde nasl
yayor, nasl yaatlyorsun, hayret? (12 Austos
1952), Bu milletin ekmeini yiyip yurdunda oturan
namus dman ve vatan hainlerinin yok edilmesini
bir an evvel grmek istiyoruz" (12
Austos 1952). Bunun zerine 1952 ylnn
sonunda Necip Fazl tu tuklanm, yarglanm ve
mahkm olmutur. 12 Aralk 1952de sk dar
Topta Cezaevinde, sonra Malatya ve Ankara
cezaevlerinde 1 yl hapis yattktan sonra 2 Aralk
1953te tahliye olmutur.
Ahmet Emin Yalman Suikast ve stanbulda
gayrimslimlerin
mallarnn
yamalanmasyla
sonulanan 67 Eyll 1955 olaylar so nunda Adnan
Menderes, Necip Fazldan ve Byk Dou'dan biraz
uzak durmaya karar vermitir. Necip Fazl ile
Menderes arasnda gei ci olarak dondurulan iliki
1956da yeniden balamtr. Menderes, Necip Fazla
Byk Douyu yeniden karmas iin bir kere daha
yardm etmitir. Menderes, ilk aamada Necip Fazla

30.000 lira ver mitir. Ancak Necip Fazl bu paray az

bularak yle eletirmitir: "... Yine 30.000 lira.
Baka bir gazetenin prova basklarna yetmeyecek
olan bu para 1952de olduu gibi benim karacam
gnlk gazeteye yeter kabul edilmektedir.'
Necip Fazl, Byk Dou'nun yeniden yayna
baladn T nelden kyoruz diye okurlarna
duyurmutur. Necip Fazl Byk Dounun bu yeni
dneminde srekli Menderesten para isteyecektir.
Lirann Srr Necip Fazl, 19561960 arasnda
Byk Douyu yeniden karmtr. Orada hem
CHPyi; nny, Atatrk ve erken dnem
Cumhuriyeti
eletirerek
hem
de
DPnin
propagandasn
yaparak
Menderesten
ykl
miktarda para szdrmtr. Bu amala Menderese
ok sayda mektup yazmtr.
rnein 26 Mart 1956 tarihli mektubunda toplam
37.000 liraya ihtiyac olduunu yazm, 1 Mays
1956 tarihli mektubunda u anda 10001300 liralk
varidat bilhesap grdm halde henz hibir
tahsilat yapabilmi deilim, demi.
2 Haziran 1956 tarihli mektubunda, Birinci
snftan derhal resmi ilan. Haziran ortasnda 10.000
lira. Emrinize iddetle muhtacm. Geri si biiznillah
kolay... Ellerinizden perim/' demi, S Haziran 1956
tarihli mektubunda, Birinci sayfadan resmi ilan
almaya balayacam andan itibaren her ay 89 bin
lira krm olaca m, aksi halde her ay S.000 lira
zarara devam edeceimi mteaddit vesilelerle arz
etmitim. Gnlk satm olan 1000 lira umumi
masra fmdan 700800 lira eksiktir ve esasen ilansz
Trkiyede hibir gazete kmaz, ne satsa kendini
koruyamaz/' demi, 4 Temmuz 1956 tarihli
mektubunda "... Bana sadece bir defalk katiyen ve
katiyen ilansz, usz, busuz olarak on be bin
(S.000) lira ltuf ediniz ve kitap neriyat da dahil
byk bir neriyat evi kurmam temin buyurunuz.

Bu arada kalbim de ifa bulacaktr. htiramlarmla,"

demi, Ekim 1956 tarihli mektubunda, Bir miktar
para bularak mat baaya kd yatrdm. Eksiim
7000 liradr. Bana bunu artk ne ilan ne baka bir
yardm talebison defa olarak ltfederseniz ben de
geen defaki imknma nazaran hata edip de haftalk
ekilde karmadm organm, iinde prldayan
rya artlarna erdirebileyim. (...) Ebedi yen sizin
olarak ellerinizden perim" demi, 26 Kasm 1956
tarihli mektubunda, Bugn bin bir fedakrlkla
tshaltk matbaa ve kt bedelim temin ettiim
mecmuam kurmak iin muhta bulunduum (7000)
liray son defa olarak bana ltfetme nizi ve artk bir
daha yardm mevzuunda benden hibir rica dinleme
yerek zaferimi mahede buyurmanz istirham
ediyorum," demitir.
Necip Fazl 1957 ylnda tekrar hapse dmtr.
24 Haziran 1957 tarihinde Menderese yazd
mektupta ei Neslihan Ksakreke yardm edilmesini
istemitir. u anda elimde bir anta Hilton Oteline
gider gibi zindann yolunu tutuyorum. Evimin iki
gnlk geimi bile mevcut olmad iin Muhlis Fer
vastasyla tebli ettiiniz 3000 lira yardmn
Mstear Beyin Ankaraya dnd gn hemen
aadaki
adrese
gnderilmesini
hararet
ve
hassasiyetle rica ederim. En kk teehhrn evimi
a brakacan arz eder ve ebedi ballk hislerimin
Bavekil Beyefendiye iblam istirham ederim,
demitir. Babakan Adnan Menderes, Necip FazPn
bu ricasna da kaytsz kalmayarak Ksakrek
ailesine 3000 lira yardm etmitir.
19 Austos 1957 tarihli mektubunda, Gnlk
gazeteye memur edileceksem bana bir banka kredi
aar, bu kredi 150.000 liray ge mez, hakkm olan
resmi ilan verilir, ben de o zaman gazetenin ne de
mek olduunu gsterir, borcumu en ksa zamanda
der, byk mana ve madde tesisini kurarm.

Haftalk organa memur edileceksem bu i bir defalk

25.000 lira davasdr... demitir.
Necip Fazln zellikle hapisten Menderese yazd
mektuplara pek yant alamadn yine Necip Fazln
bir mektubundan anlyoruz. 16 Eyll 1957 tarihli
mektubunda Menderese yle alamtr stat:
Alyorum... (...) Beni nasl bu halde yalnz
brakyorsunuz? Cenab Hak zerine sylyorum ki,
evimi, btn hal paralarn, karm krkn ve
yzn rehine vermitir. lk ltfunuzun 3 ay
evvelki 3000 lirabyk bir ksm cezayi nakdilere
gitti. oluk o cuum atr ve bu hal beni ldrmeye
kfidir. Telefonumu kestiler. Bugn eve bir imkn
haberi verilse haberi almalarna imkn yoktur.
Zevcem o kadar teebbs ruhundan uzak bir
kimsedir ki, lnceye ka dar a kalr da sokaa
kmayabilir. Akl ve uurumu Allah'a emanet etmi
bulunuyorum. eker hastasym; asabi halde
mterafk olarak bu hastalk bir mahkmun
zindanda bulunmasna manidir. En kk bir
himayeniz ve hakk iltizamnz bana derhal alt aylk
bir tebdili hava verdirtebilir. Seimlerde emrinizde
olurum. Gazetelerinizde imzasz a labilir, icabnda
seyahatler yaparm, nihayet kurtulurum. Maratan
parti aday olarak namzet gsterilmem iin Parti
Genel Bakanlha bir istida yazdm ve Tevfik
leriye gnderdim. Ne olacak, hakkmda ne
dnlecek
bilmiyorum.
Allahn
rzas
ve
Resulnn ruhaniyeti adna himaye elinizi uzatnz.
A evim, zindanda muzdaribim ve feci hanem ve
namzetliim bahsinde isterseniz hep birden,
isterseniz bir ikisinden beni koruyunuz...
Necip Fazl 1958de hapisten kp da yeniden
Byk Douyu karmaya karar verir vermez yine
Menderese mektup yazarak para istemitir. 19
Kasm 1958 tarihli mektubunda, 8 aylk kredi ile
Byk Dou yu muazzam bir haftalk halinde

karmam temin buyuracak ve elime ilk masraflar

iin yalnz S.000 lira ltfedecek olursanz, hu defa
gayet temkinli, vakarl, hesapl, btn klarnetimi saf
fikir, sanat ve ilim sahasnda gsterecek fevkalade ve
payidar organ kurabilirim. Mem leket birdenbire
doacak ve artk batmayacak bir gnein
altnda sizi yeniden ve hayran hayran seyre balar..."
demitir.
Necip Fazl, 27 Mays 1960 htilalinin ardndan
yaplan Yassada durumalarnda rtl denek
davasndan yarglanm ve 19521960 arasnda
Menderes'ten para aldn kabul etmitir. Necip Fazl
bu ko nuda mahkeme bakanna unlar sylemitir:
Evet, ben rtl de nekten para aldm. Ne
aldmdan ziyade, neden aldm mhimdir. Ben
rtl denekten methiyeci, kasideci. Eski Roma
cezaevlerinde sahte alayclar gibi vicdan kiracs
olarak para almadm. Ve bunlar dan hibirisini
yapmadm. 1954ten 1960a kadar tatan taa
vurulan,
zindandan
zindana
srndrlen
mukaddesat, milliyeti, Anadolucu ahlak bir
idealin himayesi yolunda para aldm ve bunu bir
hakknda en tabii..."
Peki, ama Necip Fazl Byk Dou'yu karmak iin
Menderesten toplamda ne kadar para almtr?
Kendisi bunu Benim Gzmde Men deres adl
kitabnda yle aklamtr:
rtl denekten bana verilenleri 147.000 lira
olarak tespit et milerdi. 1952den 1960a kadar iki
kere gnlk, bir defa da haftalk gazete karmam
iin verilen, stelik en saf niyete gazeteme ve davama
tahsis ettiim iin yetersizlii yznden evimdeki
baba miras eyay da gtren ve beni eneme dek
borca batran para... (...) 147.000 srf slami gayeye
yol bulabilmek iin, olduu gibi piirdiim yemee
gitti. stelik cebimde ve kilerimdekileri de silip
sprd.

Menderes hakkndaki iddianamede Necip Fazlla

ilgili u sula malarda bulunulmutur:
Din
istismarcln
geim vastas
yapan,
muhalefet liderine yazlar ile tecavz eden Necip
Fazla yekn 147.000 liray tutan demelerde
bulunulmu, sz geen bir sutan mahkm olduu
bir srada kars Neslihan Ksakreke de muhtelif
zamanlarda 5000 lira verilmitir.
Necip Fazl, 19521960 yllar arasnda DP lideri
Babakan Ad nan Menderese yazd mektuplarda
ok ak bir ekilde grld gibiByk Dou
dergisini yaymlamak iin bkp usanmadan srekli
para istemitir. Birok defa, Bana son bir defa
olmak zere u ka dar para ltfederseniz, sz
veriyorum bir daha bu konuda sizi rahat sz
etmeyeceim'. demesine karn, ksa sre sonra bu
szn unutup bir kere daha para istemitir. Dahas
Necip Fazl sadece Byk Dou dergisini yaymlamak
iin deil, ahsi ihtiyalar iin, ailesinin geimi iin
de Menderesten birok defa para istemitir. Grlen
o ki, s tat kalemini DP ve Menderes lehine
konuturmak iin rtl de nekten deiik
aralklarla tam tamna 147.000 lira almtr. Necip
Fazl bu parayla kard Byk Dou dergisinde bir
taraftan eriat propagandas ve DP yandal
yaparken, dier taraftan CHP kartl , Atatrk ve
nn dmanl yapmtr. Bu 147.000 lirann
dn da Menderesin zamannn byk bir ksmn
geirdii stanbul Park Oteldeki harcamalarnn
tutar da (19541960) 802.675 liradr.
Peki, ama Necip Fazl gerekten de Menderesten
ald parann tamamn dava uruna dergi
karmak iin mi harcamtr, yoksa bu parann
nemli bir blmn kumarda m tketmitir?
stadn kumar tutkusunu hi yenemedii ve ald
147.000 liraya ramen hep para sknts ektii
dnlecek olursa rtl denekten ald

paralarnn en azndan bir ksmyla kumar oynad

dnlebilir. Yoksa stat, stanbul Park Otelde
802.675 liray nereye harcam olabilir ki?
Necip Fazl, 27 Mays 1960 htilali olduunda
DPnin
1951de
kard
Atatrk
Koruma
Kanununa muhalefetten hapishanededir. 1.5 yllk
cezasn tamamlayp 18 Aralk 1961 gn hapisten
km ve 1962 yl Ocak aynda DPli Selim Ragp
Emein gazetesi Son Postada yazmaya balamtr.
Daha sonra Necip Fazl konferanslar vermek iin
Trkiyenin e itli illerine gitmitir. Hikyeler
yazmtr, bunlar 1964 ve 1970te ba slmtr. 12
Eyll
1980
Darbesini
ahlan
olarak
deerlendirmitir.
Necip Fazl 25 Mays 1983 gn vefat etmitir.
Babakan R. Tayyip Erdoan, 28 Mays 2013
tarihli grup konu masnda bu Necip Fazldan yle
sz etmitir: Nesillere istikamet izmekle geen
mrnde sadece teoriyle megul olmam, eilmeden
159
bklmeden hayatn da bir miras olarak bize
devretti. Necip FazPn nesillere istikamet izdii
doru, ama bu istikametin iyi bir istikamet olduu
ok pheli. Necip Fazlm eilmeden bklmeden
bir ha yat srd ise hi de doru deil. Sadece
Menderes nnde defalarca eilip bkldnn
belgelerini biraz nce grdnz.
Necip Fazl, 25 Mays 1980de Trk Edebiyat
Vakfnca Sulta n uara (airler Sultan) ilan
edilmitir. Bu haberi kendisine ulat ranlara,
Unvan bo verin, para var m para! demitir.
Kar Devrimin Kara Kutusu Necip Fazl Necip
Fazl, Siyasal slam ve ABD Necip Fazl, 1946dan
sonra rejim kart, 1950den sonra ise re jim
dman haline gelmitir. Daha nce de ifade
ettiimiz gibi Necip Fazln bu deiimi Trkiyenin
deiimiyle yakndan ilikilidir. II. Dn ya Sava

sonrasndaki souk sava dneminde komnist

Rusyaya kar, kapitalist ABDye yaknlaan
Trkiye, ABDnin Yeil Kuak Projesinin ilk
admlar
erevesinde
dine
arlk vermitir.
Komnizm zehirinin pan zehiri olarak dini gren
ABD, Trkiye, ran, Afganistan gibi komnist
Rusyaya yakn slam lkelerinde dinci akmlarn
gelimesine zel bir nem vermitir. te ABDnin bu
politikasyla Necip Fazln rejim yan daln brakp
rejim muhalifliine soyunarak din propagandas
yapma s aa be yukar ayn dneme denk
gelmektedir.
1950lerde
Trkiyede
antikomnizmin
bayraktarln
yapan
Necip
Fazl,
Adnan
Menderesin DPsini desteklemitir. DPnin Ame
rikancl ise herkesin malumudur. DP, Trkiyeyi
kaytsz koul suz ABDye teslim etmekle kalmam,
ABD istei ve desteiyle slam dnyasnn liderliine
soyunarak evredeki slam lkelerini komnist
Rusya etkisinden karp emperyalist ABD etkisine
sokmaya gnll olmutur. 1952de ABD Bakan
Eisenhovvern dileri bakan olan John Foster
Dulles, Ocak 1953ten itibaren SSCByi gneyden
kua tacak rgtler kurmak amacyla Ortadoudaki
slam lkelerini gezmitir. Dulles, Ortadou slam
lkelerinin bir araya gelmesiyle olutu rulacak
Panislamist cephenin bana Trkiyeyi geirmeyi
dnm,
bu
dncesi
Adnan
Menderes
tarafndan kabul edilmi ve Trkiye ile Irak 24 ubat
1954te SSCBye kar Badat Paktn kurmutur.
1956 ylnda ABD Dileri Bakan F. Dulles u
beyanat vermitir: Din ve siyaset birbirinden
ayrlamaz. Dnya meselelerini halletmek hususun da
seeceimiz yol dini grtr. mit ediyoruz ki Sovyet
liderleri i i ten gemeden Allah fikrine balln,
vatanperverliin, beeri haysiyet ve vakarn daima
kalplerde yaayacana inansnlar. Grld gibi

1950lerde ABD Trkiyeye laiklikten vazgeip dine

ynelmesi ni tlemitir. ABDnin bir dediini iki
etmeyen Menderes de hemen harekete geip laiklii
andracak din eksenli politikalar uygulamtr.
Menderes ite bu srete Necip Fazla kesenin azn
amtr.
Necip Fazln Byk Dou dergisinin yayn
izgisinin 1946daki ani deiimini de bu erevede
deerlendirmek gerekir.
Bu dergi yayna balad 1943ten 1946ya dek
Siyasal slam clk yapmayan, tersine Oktay Akbal,
Suphi Nuri leri, Hseyin Cahit Yaln gibi Siyasal
slamcla kart ok sayda yazar bir araya getiren
bir dn dergisiydi. Bir CIA Ortadou uzmannn
Trkiyeyi Ms lman lkelerin nderliine aran
yazs 31 Ocak 1946 gnl Mil let dergisinde
yaymlanr yaymlanmaz Necip Fazln Byk
Dousu da annda ABDnin bu isteini savunan
dingilder
bir
dergi
olup
k
m,
dinin
siyasallatrlmasna kart yazlar bir rpda
dlayarak,
bilimgderlii
(laiklii)
ktleyen,
Atatrk
ve
Trk
adalama
Devrimini
karalayan,
Trkiyedeki
Mslmanlar,
HristiyanSiyonist ABDnin buyruuyla Katolik
Papamn da onaylad bir Dnya slam Birlii
kurmaya aran Panislamist Osmanlcslamc bir
dergi olup kmtr.
BDAC ve PKK zerindeki Necip Fazl Etkisi Necip
Fazl, slami Byk Dou Aknclar BDAnn fikir
baba s ve kurucularndandr. rgtn k noktas
Necip Fazln B yk Dou Cemiyetidir. Bu
cemiyetin
yelerinden
ve
Necip
Fazln
takipilerinden Mirzabeyol, Baycelik Devleti adl
kitabnda sla mi Byk Dounun eri anayasasn
aklamtr. Ama Trkiye n derliinde Dnya slam
Birlii dncesini hayata geirmektir. Cengiz
zakncfnn dedii gibi, (Bu dncenin) gerek

kuramcs Miislii man Necip Faz! Ktsakiirek ya da

bir baka yerli slamc deil, kendisi ni Yahudislan
Birlii'in nderi olarak tanmlayan HristiyanSiyo
nist Amerikan Devletiydi.
Necip Fazl, Msrdaki Mslman Kardeler
Cemiyeti (hvan Mslimin) ile ilikileri nedeniyle
tutuklanmtr. Fransann Ankara Bykelisi . T.
Saint Flardovvin, Necip Fazln Babakan Adnan
Menderes ve yardmcs Samet Aolu ile kurduu
yakn ilikilerle Trkiyeyi eriata dntrmeyi
amaladn ve bu erevede Ka hire'deki Mslman
Kardeler ile Tahrandaki Mslman Fedailer
rgtnn iliki iinde olabileceklerini hkmetine
bildirmitir.
1984'te PKK ile birlikte eylemlerine balayan
BDAC, Ameri kancslamc Necip Fazl izgisini
izlemitir. Hizbullah da Necip Fazl izgisindedir.
1990larn sonunda ldrlen Hizbullah lideri
Hseyin Veliolu, Necip Fazlm Aknclar adl
mritlerinden olduunu itiraf etmitir.
BDAC ve Hizbullah gibi PKKnn fikir babas da
slamc Necip Fazldr. Nitekim PKKnn ba
Abdullah calan bu gerei, Ne cip Fazl
Ksakiirekin konferanslarna gittim. Komnizmle
mcadele derneinin dzenledii Refik Korkut'un
konferanslarna katldm, diye ifade etmitir. PKK
lideri blc ba Abdullah calan ncele ri son
derece dindar biridir. Uur Mumcunun anlattna
gre ca lan, 1960larda Ankara Tapu Kadastro
Lisesinde okurken Maltepe Camiinde namazlara
gitmi, antikomnist yazarlarn konferanslarna
katlm son derece muhafazakr bir rencidir.
calan PKKy kur madan sadece alt ay nce 24
Mays 1978de Kesire calanla imam nikhyla
evlenmitir. PKK ve BDAC el ele Trkiye
Cumhuriyetini paralamay amalamtr. Krtlk
ve dincilik her zaman olduu gibi yine birlikte

hareket etmitir. calann bu dindar grn m

nedeniyle PKKy kurduunda Gneydoudaki baz
imamlar bile PKKya katlmtr. Necip Fazln
konferanslarndan, yazlarn dan beslenen PKK lideri
Abdullah calann yakalandktan sonraki ilk sz
Kuran hakk iin, benim anam da Tiirktr, bana bir
grev verilirse ben Trkiyeye ok hizmet edeceim,
olmutur. Tutuklu bulunduu mralda kardeiyle
yapt grmede kynde kendisine cami gibi bir
yer yaplmasn istemitir.
Cengiz zaknc; Necip Fazl, BDAC ve PKK
ilikisini, ABD et kisini de gz nnde bulundurarak
yle aklamtr:
1984te silahl eylemi benimseyen BDAC ve
Hizbullah gibi r gtlerin cihat yoluyla slami Byk
Dou vb. gibi adlar altnda ger ekletirmek
istedikleri
Osmanl
Eyalet
Dzeni,
Bat
emperyalizminin ban eken Amerikann verdii
adla Yakndou Federasyonundan baka bir ey
deildi ve bu Amerikan patentli dzen blc rgt
PKKnn da evet diyecei bir dzendi. Amerika,
Siyasal slamclar da blcleri de sonu Trkiye
Cumhuriyetinin dalmasna varacak bir lkyle
donatmt.
Sonunda
gazetelere
yansd
ki,
Amerikancslam c Necip Fazln rencilerince
kurulan BDAC, Hizbullah vb. gibi silahl slamc
rgtlerle Necip Fazln dier bir rencisince
kuntlan silahl blc rgt PKK, Trkiye
Cumhuriyeti devletini ykmak zere eylem birlii
yapyorlar.
Necip Fazl, 1950den itibaren Krt harekete
tarihsel derinlik kazandrmak iin de bir hayli
uramtr. rnein bu amala Byk Dou
dergisinde gen Cumhuriyeti, Krtleri katletmekle
sulamtr. 1950 ylnda Byk Dou dergisinde
Dersimde oluk ocuk, kadn erkek 50.000 Krdn
srgan otu gibi dorandn iddia etmitir. Bylece

benim
Dersim
Duygu
Smrs
diye
adlandrdm srecin ilk admn atmtr. Gen bir
renciyken Necip Fazln konferans larn dinleyen,
yazlarn okuyan Abdullah calan, biraz da Necip
Fazln bu Dersim yalanlarnn etkisiyle PKKy
kurup Cumhuriyetken intikam almaya karar
vermitir.
takipilerinden Mirzabeyolu, Bayiicelik Devleti
adl kitabnda sla mi Byk Dou'nun eri
anayasasn aklamtr. Ama Trkiye n derliinde
Dnya slam Birlii dncesini hayata geirmektir.
Cengiz zakncfnn dedii gibi, (Bu dncenin)
gerek kuramcs Msl man Necip Fazl Ksakiirek
ya da bir baka yerli slamc deil, kendisi ni
Yahudislam Birliinin nderi olarak tanmlayan
HristiyanSiyo nist Amerikan Devletiydi. "~ Necip
Fazl, Msr'daki Mslman Kardeler Cemiyeti
(hvan
Mslimin)
ile
ilikileri
nedeniyle
tutuklanmtr. Fransann Ankara Bykelisi . T.
Saint Hardovvin, Necip Fazln Babakan Adnan
Menderes ve yardmcs Samet Aolu ile kurduu
yakn ilikilerle Trkiyeyi eriata dntrmeyi
amaladn ve bu erevede Ka hire'deki Mslman
Kardeler ile Tahrandaki Mslman Fedailer
rgtnn iliki iinde olabileceklerini hkmetine
bildirmitir.
1984te PKK ile birlikte eylemlerine balayan
BDAC, Ameri kancslamc Necip Fazl izgisini
izlemitir. Hizbullah da Necip Fazl izgisindedir.
1990larn sonunda ldrlen Hizbullah lideri
Hseyin Veliolu, Necip Fazln Aknclar adl
mritlerinden olduunu itiraf etmitir.
BDAC ve Hizbullah gibi PKKnn fikir babas da
slamc Necip Fazldr. Nitekim PKKnn ba
Abdullah calan bu gerei, Ne cip Fazl
Ksakiirekin konferanslarna gittim. Komnizmle
mcadele derneinin dzenledii Refik Korkutun

konferanslarna katldm,diye ifade etmitir. PKK

lideri blc ba Abdullah calan ncele ri son
derece dindar biridir. Uur Mumcunun anlattna
gre ca lan, 1960larda Ankara Tapu Kadastro
Lisesinde okurken Maltepe Camiinde namazlara
gitmi, antikomnist yazarlarn konferanslarna
katlm son derece muhafazakr bir rencidir.
calan PKKy kur madan sadece alt ay nce 24
Mays 1978de Kesire calanla imam nikhyla
evlenmitir. PKK ve BDAC el ele Trkiye
Cumhuriyetini paralamay amalamtr. Krtlk
ve dincilik her zaman olduu gibi yine birlikte
hareket etmitir. calann bu dindar grn m
nedeniyle PKKy kurduunda Gneydoudaki baz
imamlar bile PKKya katlmtr. Necip Fazlm
konferanslarndan, yazlarn dan beslenen PKK lideri
Abdullah calann yakalandktan sonraki ilk sz
Kuran hakk iin, benim anam da Trktr, bana bir
grev verilirse ben Trkiyeye ok hizmet edeceim,
olmutur. Tutuklu bulunduu mralda kardeiyle
yapt grmede kynde kendisine cami gibi bir
yer yaplmasn istemitir.
Cengiz zaknc; Necip Fazl, BDAC ve PKK
ilikisini, ABD et kisini de gz nnde bulundurarak
yle aklamtr:
I984te silahl eylemi benimseyen BDAC ve
Hizbullah gibi r gtlerin cihat yoluyla slami Byk
Dou vb. gibi adlar altnda ger ekletirmek
istedikleri
Osmanl
Eyalet
Dzeni,
Bat
emperyalizminin ban eken Amerikann verdii
adla Yakndou Federasyonundan baka bir ey
deildi ve bu Amerikan patentli dzen blc rgt
PKK'nn da evet diyecei bir dzendi. Amerika,
Siyasal slamclar da blcleri de sonu Trkiye
Cumhuriyetinin dalmasna varacak bir lkyle
donatmt.
Sonunda
gazetelere
yansd
ki,
Amerikancslam a Necip Fazln rencilerince

kurulan BDAC, Hizbullah vb. gibi silahl slamc

rgtlerle Necip Fazln dier bir rencisince
kurulan silahl blc rgt PKK, Trkiye
Cumhuriyeti devletini ykmak zere eylem birlii
yapyorlar.
Necip Fazl, 1950den itibaren Krt harekete
tarihsel derinlik kazandrmak iin de bir hayli
uramtr. rnein bu amala Byk Dou
dergisinde gen Cumhuriyeti, Kirtleri katletmekle
sulamtr. 1950 ylnda Byk Dou dergisinde
Dersimde oluk ocuk, kadn erkek 50.000 Krdn
srgan otu gibi dorandn iddia etmitir. Bylece
benim
Dersim
Duygu
Smrs
diye
adlandrdm srecin ilk admn atmtr. Gen bir
renciyken Necip Fazln konferans larn dinleyen,
yazlarn okuyan Abdullah calan, biraz da Necip
Fazln bu Dersim yalanlarnn etkisiyle PKKy
kurup Cumhuriyetken intikam almaya karar
vermitir.
Yazlarnda srekli Allahtan, kitaptan, dinden sz
eden, CHPyi verin dibine batran Necip Fazln
Amerikanc
politikalar
benimseyen
Adnan
Menderesi ve DPsini hi eletirmemesi anlamldr!
Anlalan Hristiyan emperyalizminin ba canavar
ABDden yana olmak Necip Fazl iin normal bir
durumdur. Necip Fazln dini nedenlerle kom nist
Rusyaya kin kusmas anlalabilir, ancak Hristiyan
ABDyi ve Trkiye zerindeki etkisini biraz olsun
eletirmemesi anlalamaz.
nk
slamn
kutsal
kitab
Kuranda
ateizme/dinsizlie ynelik bir Amerika. Dnya ye Biz

eletiriden ok Hristiyanla
eletiri vardr. Necip Fazl ise brakn Hristiyan
ABDyi ele tirmeyi, Amerikan politikasn
korumakla mkellefiz, diye yazmtr. Necip Fazl, 17
Tem muz 1959 tarihli Byk Dou da Amerika,
Dnya ve Biz adl bamakalesinde aynen y le
demitir:
Necip Fazln Byk Doudaki Amerika, Dnya
ve Biz balkl yazs. Yazda iki yana ak
bacaklaryla bir Amerikan bahriyelisinin fotorafna
yer verilmitir.
Biz Amerikan politikas n korumakla mkellefiz.
Ame
rikan
siyasetini
tutmak
biricik
yol...
Amerikadan nazl bir sevgili muamelesi grmek bi
ricik dikkatimiz olmal. Yoksa bir Amerikan
bahriyelisinin iki yana ak bacaklar arasnda
mtalaa ettii kadndan teye geemeyiz. D
siyasetimizde Amerikan siyaseti ve i bnye mizde
Amerikan politikasn kendimize tecezzi etmez
(birbirinden ay rlmaz) bir siyaset vahidine
(btnlne) ayarlamakta byk ve her ie hkim
bir mana gizlidir.
Mslmana Mslman propagandas yapan Necip
Fazl, Hris tiyan emperyalizmine boyun een DPnin
dmen suyuna girmitir Yaynlaryla ABDnin
Trkiyede iyice egemenlik kurmasna ve sadeo
Trkiyeyi deil btn slam dnyasn ABD
etkisine sokacak Hal projelerine nayak olmutur.
yi de bu nasl Mslmanlktr?

Gerek u ki Trkiyede 1946dan sonra ABD

etkisindeki Si yasal slamc ve blc Krt
hareketin fikir babas Necip Fazl Ksakrektir. Evet,
bu anlamda Necip Fazl gerekten de bir stattr! 0
iirin stad olmak dnda i ie gemi biimde
birer Amerikan politikas olan Siyasal slamclk ile
Krtln de staddr!
in tuhaf yan, bu lkede, mrn Atatrke ve
onun kurduu Cmhuriyete saldrmakla geiren
slamc Necip Fazl Ksakrek mil liyeti,
vatansever ilan edilirken; Kuvay Milliye Destan
adl ii rinde Kurtulu Savana ve Atatrke vgler
dizen komnist Nazm Hikmet Trkiye dman,
vatan haini ilan edilmitir. te asl bu arpklkla
yzlemek gerekir.
R. Tayyip Erdoan zerindeki Necip Fazl Etkisi
1946dan bugne tm slamc Trk san derinden
etkileyen Ne cip Fazl Ksakrekin R. Tayyip
Erdoan etkilememesi olanaksz dr. Erdoan, Necip
Fazln fikirleriyle imamhatip yllarnda, Necip
FazPn kendisiyle ise Milli Trk Talebe Birlii
yesiyken tanmtr.
Necip Fazln Sakarya adl iirini ok seven R.
Tayyip
Erdoan,
imamhatip
gecelerinde
arkadalarna bu iiri ok okumutur. Hatta 1973
ylnda Tercman gazetesinin dzenledii en iyi iir
okuma yar masnda birinci seilmitir.
Necip Fazl, Milli Trk Talebe Birliinin 25 Nisan
1975te d zenledii Milli Genlik Gecesinde yapt
Genlie Hitabe adl konumasnda, Trk tarihini
drt dnemde incelemi ve Cumhuriyet dnemini
gal ordularnn bile yapamayaca bir cinayetle,
madde plannda kurtarldktan sonra ebedi helake
mahkm klan bir rejim olarak tanmlamtr. Bu
toplantya Necmettin Erbakan, Abdullah Gl ve R.
Tayyip Erdoan da katlmtr. Toplantda Erdoan,

airin
Sakaryann
Destan
balkl
iirini
okumutur.
R. Tayyip Erdoan, Necip Fazl Ksakrek ile
tanmasn yle anlatmtr:
**Onunla en nemli hatramz u: Allah rahmet
eylesin, o zaman Milli Trk Talebe Birlii olarak
stada bir jbile gecesi yapacaz. Ve bu jbile
gecesi ile ilgili o gece kim takdimini yapacak?
Sakarya ve Zindandan Mehmet'e Mektup'u kimler
okuyacakf O zaman bir arkadamz daha vard. O
da, iir gzel okuyan ar kadalardan biriydi. Milli
Trk Talebe Birliinin o byk salonunda Genel
Bakammz Rt Ecevit ile birlikte oturdular. Biz
de o arkada la hazrlklarmz yaptk. stadmzn
takdimini yapacaz.
Ben
o
zaman
Talebe
Birliinde
kltr
mdrydm. Arkadaa dedim, nce sen hazrln
takdim eti A4 sayfasyla drt sayfalk takdim
hazrlam, ikinci sayfann sonuna gelmiti ki,
stadn mimik leri falan birbirine kart. Byle
doruldu, ayaa kalkt. Sen, dedi, adamn belini
getirirsin belini. O arkadama yle deince ben
kzar dm, bozardm. Ben o kvrakl o anda
kavrayamadm tabii. Daha sonradan dndk ki o
kadar vmeye kar adam dayanamaz.
Benim de avu ii kadar, renciyken kitap
zetlerini karmak iin kullandmz ktlardan iki
fie hazrladm takdimim vard. te Bizi drt
ktaya yedi iklime hkim klan ruhun mimar... stat
Necip Fazl vs...
Bu gen takdimi yapsn, dedi. Ve takdimi bize
verdi. Ondan son ra sra geldi iirlere. imdi iirde de
arkada Sakaryay okudu. Zin dandan Mehmete
Mektupa gelince manayla uygun dmeyen bir ses
ayarlamas iindeydi arkadamz. Tabii o manayla
uygun dmeyen tempoyu tutunca stat Necip Fazl
orada da, iirimin rzna getin, dedi.

Zindandan Mehmete Mektupu ben okudum; onu

bana verdi. Sakaryay da o arkadamza verdi. Ve
bylece jbilesini yapmtk. Bu, statla olan bir
hatramzd.
R. Tayyip Erdoan yllar sonra babakan olunca 19
Haziran 2004 tarihinde, Doumunun Yznc
Ylnda Necip Fazl gecesinde Ne cip Fazln
Zindandan Mehmete Mektup adl iirini okumutur.
iiri dinleyen ei Emine Erdoan gzyalarn
tutamamtr.
Erdoan
ko
numasnda,
Ksakrekin
kendilerine
bugnk
ufuklarn
verdiini, belirterek, stadn o dnce iklimindeki
anlay gelecee tamaya vesile olabilirsek ne
mutlu, demitir.
R. Tayyip Erdoan, 1994 ylnda belediye
seimlerini kazandn da ehir Tiyatrolarnda artk
Necip FazPn oyunlarnn sahnelenecei ni sylemi,
babakan olduktan sonra bu sylemini eyleme
dntr mtr. Bu dorultuda 20022003
sezonunda Necip Fazln Bir Adam Yaratmak ve Para
adl oyunlarnn seyirci karsna kaca duyurul
mutur.
R. Tayyip Erdoan babakan olmadan nce de
babakan olduk tan sonra da stat dedii slamc
air Necip Fazl Ksakrekten ok etkilendiini
birok defa bizzat ifade etmitir. Atatrkn fikir
babas nasl ki Ziya Gkalp ise, Erdoann fikir
babas da Necip Fazldr, dersek abartm olmayz
dorusu.
Peki, ama bu etkileim ne dzeyde kalmtr?
Erdoann, Necip Fazln slamc grlerini ve bu
grn birebir yansmas olan tarih tezlerini
benimsemi olmas dnda, BDAC ve slam Byk
Dou oluumlaryla ilikisi ne dzeydedir? Aslna
baklacak olursa bu so runun yantn yine bir
vesileyle R. Tayyip Erdoan bizzat vermitir. Erdoan
2004 ylnda, 1980 ncesi kadn eli skmann gnah

olduu na inanrdk. Eskiden Taliban gibiydik. slam

devleti haline gelecekti ve toplum bu devlet eliyle zorla
Mslmanlatrlacakt. Laiklik din sizlikti. Demokrasi
bir kfr rejimiydi, diye bir zeletiride bulunan
eski danman Mehmet Metineri dorulayarak,
Gemite slamiyet'i istismar ettik, demitir. Bunun
zerine Mehmet Metiner de, Ak y rekli itiraf.
Szlerimiz ayn, diyerek Erdoan dorulamtr.
Kendi ifadeleriyle, gemite bir zamanlar Taliban
gibi, slamiyeti istismar eden Mehmet Metiner ve
R. Tayyip Erdoann fikir kaynaklarnn banda
Necip Fazl Ksakiirek gelmektedir. Ve ne garip
tesadftr ki bu iki isim bugn (2013 ylnda) AKP
iinde yine yan yana siyasete devam etmektedir.
Umalm gerekten deimi olsunlar!
2003 ylnda, CHPli Ali Topuz, Babakan
Erdoann BDA Cnin ilk yneticilerinden biri
olduunu sylemitir. Erdoann, De mokrasi bir
aratr. Mslmann laik olmas mmkn deildir.
Hedefe ulamak iin gerekirse papaz elbisesi
giyerim, szlerini anmsatan To puz unlar
sylemitir: slami Byk Dou Hareketi Necip
FazPn dncelerini yanstyordu. Aknclar Birlii
de 1980 ncesinin MSP Genlik Kollarnn kurduu
dernektir. Bu ikisi birleip BDAC'yi oluturdu. R.
Tayyip Erdoan, BDAC sanklarn belediyede ie
ald. El Kaide yneticilerinden birinin nnde diz
kp nasihat aldBu szleri zerine AKPli
yneticilerden tepki alan Topuz, bu sefer de u
aklamay yapmtr: O yllarda yasal bir
rgtlenme olan Aknc lar Cemiyetinin yeleri daha
sonra BDAC rgtlenmesi iinde yer ald. Belirtilen
ifadelerim Erdoann yasad rgtn yneticisi de
il. ancak bu rgtn tabann oluturan 1980
ncesinin Aknclar Cemiyetinin yneticilerine iaret
etmek zere kullanlmtr.

Adnan Menderes,
Abdullah Gl ve R. Tayyip Erdoan... Hepsinin fikir
babas Necip Fazl Ksakrek Babakan R. Tayyip
Erdoann
stat
sevgisi
bitip
tkenmek
bitmemitir. rnein Erdoan, 2011 ubat aynda
AKP
Genlik
Tekilatnda
stadn
Genlie
Hitabesinden, Dininin, dilinin, bey ninin, ilminin,
rznn, evinin, kininin, kalbinin davacs bir genlik
isteyen satrlarm okumutur. Erdoan 2 Kasm
2012 tarihinde yaplan partisinin geleneksel
Kzlcahamam toplantsndaki konumasn da ayn
hitabenin, Yarn elbet bizim, elbet bizimdir! Gn
domu, gn batm, ebed bizimdir, msralaryla
bitirmitir.
Erdoan, 28 Mays 2013 tarihli grup konumasnda
Necip Fazldan yle sz etmitir: 26 Mays 1983te
byk mtefekkir ak siyon insan stat Necip Fazl
hakka uurladk. Nesillere istikamet izmekle geen
mrnde sadece teoriyle megul olmam, eilmeden
bklmeden hayatn da bir miras olarak bize
devretti. Zor zamanlar da, zor artlarda yaad.
Tehditlere, hapiste geen bir mre ramen hak bildii
yoldan geri dnmedi. Bize rehber oldu, yolumuza k
tuttu... Kendisiyle tanma frsat da bulduum stat
Necip Fazl Ksakiireki yd ediyorum, mekn cennet
olsun.
Allah
ondan
raz
olsun...*Babakan
zerindeki derin Necip Fazl etkisinin son iareti, 31

Mays 2013 tarihinde balayan Gezi Park eylemleri

srasnda ortaya kmtr. ktidarn Taksim Gezi
Parkna 1940larda dikilen aalar keserek Gezi
Park yerine TOPU KILASI grnmnde bir AVM
yapmak istemesi zerine balayan Gezi Park
eylemlerine ok sinirle nen Babakan R. Tayyip
Erdoann, eylemciler iin kulland Birka
apulcu! ifadesi Necip Fazl kaynakldr.
yle ki: Necip Fazl, Erdoan derinden etkileyen
Son Dev rin Din Mazlumlar adl kitabnda, 31 Mart
Olayn bastrmak iin Selanikten stanbula gelen
ve isyan bastrp II. Abdlhamidi tahttan indiren
Hareket Ordusuna apulcu demitir. Necip Fazl,
ilk bas m 1969da yaplan Son Devrin Din
Mazlumlar adl kitabnn Maz lum Padiah adl 1.
blmnde Ulu Hakan diye adlandrd II.
Abdlhamidin tahttan indirilmesiyle sonulanan
1909 ylndaki 31 Mart syanm anlatrken, isyan
bastrmak iin Selanikten stanbula gelen Hareket
Ordusunun isyanclarla atmaya girdii yerlerden
bi rinin de Taksimdeki Topu Klas olduunu
belirtmitir. Necip Fazl, Birka komitac elindeki bir
uursuz sr diye adlandrd Hareket Ordusunun
stanbula giriini, o srada Sadrazam Tevfik Paann
Ber lindeki oullarna ktiplik eden Ali evki Beyin
Tevfik Paann o luna yazd uzun bir mektuptan
baz alntlar yaparak anlatmtr.

Babakan Erdoann
Gezi eylemcilerine apulcu demesi zerine odatvde
bir yaz kaleme almtm. (S. MJ Necip Fazl, ayn
kitabnda 31 Mart syannda bir taraftan 11.

Abdlhamidin yalnzln, soukkanlln, kardei

kardee krdr mak istemediini anlatarak padiah
verken, dier taraftan bu isyan bastrmak iin
Selanikten gelen Hareket Ordusunu Makedonya
kay nakl apulcu srs... diye yermitir. Bilindii
gibi Mustafa Kemal de Hareket Ordusunun
iindedir. Kurmay Bakan Mustafa Kemal, 31 Mart
syann bastran Hareket Ordusunun harekt
planm hazr lam, orduyu sevk ve idare etmi ve
isyan sonrasnda Hseyin Hsn Paa adna bir
bildiri kaleme almtr. Sadi Borakn dedii gibi, s
yan bastran Mustafa Kemal olmasna karn
Mahmut evket Paa bir anlamda hazra konmutur.
Hareket Ordusu denilince ilk akla gelenlerden biri,
hatta birincisi Mustafa Kemal olduuna gre Necip
Fazln tanmlamasna greo da APULCULARDAN
biridir!
Sokakta mtemadiyen mavzer kurunlan yayor
ve hatta bizim baheye bile dyordu. Annen
alacak bir soukkanllkla bana dedi ki: Bu top
gllelerinin klalan ykacaklan muhakkaktr, ama
ilerinde
kaynaan
kelleleri
ldrp
ortal
temizleyecei de phesizdir. (...) Klalarnda teslim
olmadklarna
piman
olan
asi
askerler
affedilmelerini temin edecek bir are aryorlard. Ben
kendilerine bir nutuk irad edip hepsini etrafma
topladktan sonra, bombardman edilen klalarna
gtr mek ve sibhbrn teslim ettirip affolunmalarn
temin etmek zere sokaa ktm. (...) Kurun sesleri
de, bombardman da ikindiye doru nihayet buldu.
nk artk btn kblar (Topu Klas da dahil)
teslim olmutu. Yalnz Takla akama kada
mukavemete devam etti. Ksakrek, Son Devrin Din
Mazlumlan, s. 2123.
Ve Babakan Erdoan, Taksim Gezi Parkm ykp
Topu Kla s grnmnde AVM yaplmasna kar
yryenlere (ister istemez bilinaltnnn da etkisiyle,

stad Necip Fazlm, 1909da Selanikten gelerek

Taksim Topu Klas ve civarnda isyanclarca
atan Hare ket Ordusuna dedii gibi) APULCU
demitir. Tabii Taksim Tou Klas ve apulcu
szc arasndaki bu iliki, hem Necip Fazln hem
de Babakan R. Tayyip Erdoann ayn meknlarda
farkl za manlarda meydana gelen iki farkl olay
karsndaki birbirinden ta mamen bamsz ortak
tepkileri olarak da deerlendirilebilir. Belki bu
deerlendirme daha akla yatkn da gelebilir.
Babakan Erdoan, Gezi eylemcilerine "apulcu diye
seslenirken evet, Necip Fazln Taksim Klas
konusunda yazdklarn ve onun da apulcu
szcn kul landm aklnn ucundan bile
geirmemi olabilir. Her ne ekilde olur sa olsun
sonu olarak gerek u ki: Necip Fazl iin Topu
Klasn ykmaya alanlar apulcudur. R. Tayyip
Erdoan iin ise o Topu Klasnn yeniden
yaplmasna direnenler apulcudur.
Gerek u ki, bugn Trkiye Necip Fazln rahlei
tedrisinden ge en, onun fikirleriyle beslenen, onun
ideolojisini iselletirmi, onun iirlerini ezbere bilen
bir kuak tarafndan ynetilmektedir. Necip Fazl
bugn bata Babakan R. Tayyip Erdoan olmak
zere Trkiyeyi y netenlerin kutsal ve dokunulmaz
staddr.
Necip Fazln Tarihilii Necip Fazln airlii su
gtrmez. O gerekten de iirin staddr. Ancak
ayn Necip Fazln tarihilii bir o kadar ktdr. O
tarihin tahrifatsdr. Daha sonra ayrntlaryla
ortaya koyacam gibi o tarihi adeta tersyz ederek
yalan gerek, gerei yalan gstermitir. zel likle
1950 ve sonrasnda tamamen Siyasal slamcla
hizmet edecek ekilde kurgusal tarih tezleri
gelitirmi, sz ustalyla ve dinle ssledi i bu
tezleri gerek diye kamuoyunun nne koymutur.
1949dan itibaren ABD etkisiyle Trk Tarih Tezinin

tasfiye edilip yerine Trk slam Sentezinin

yerletirilmeye alld srete Necip Fazl ve onun
Byk Dou dergisi gerekten de ok nemli bir ilev
grmtr. Ni tekim Necip Fazl bu ileve uygun
olarak dergisini, 1950195 lde rejim dman
Trkslamc yazarlarla doldurmutur. rnein Trk
rks Nihal Arsz, Cevat Rfat Atilhan ve Rza Nur,
sosyalist Arif Oru, Nur cu Saidi Nurs bu isimlerden
birkadr.
Necip Fazl nce Byk Dou dergisinde, sonra da
kitaplarnda ileri srd yakn tarih tezleriyle erken
Cumhuriyet dnemini, bu dnemin en nemli
aktrlerinden Atatrk ve nny eletirmekle
kalmam, insafszca karalamtr. Rejimi ahlaksz,
dinsiz, acmasz, baskc diye adlandrp bu
dorultuda neredeyse hibir somut belge ve bilgiye
dayanmayan tarih tezleri kurmutur. Ondan iittim,
bundan duydum, hatta ryamda grdm! diye
balayan tarih tezlerini bolca gzvayla slatp biraz
da iirle ve dinle soslaynca ortaya gerekten de
tadndan yenmez mazlum hikyeleri, sahte
kahramanlk ykleri kmtr. Evet, gerekten de
bunlar ba sonu belli iyi hikyelerdir, ama o kadar!
Bunlara tarih demek olanakszdr. nk tarih
belgeyle vaplr. Ancak Necip FazPn yazlarnda ve
kitaplarnda bolca bilgi ve yorum vardr, ama ayn
bollukta belge yoktur.
Kar Devrimci; Amerikanc, Siyasal slamc,
Atatrk ve Cum huriyet dman kuaklarn bence
en byk talihsizlii, ideolojilerini besleyen tarihsel
arka plann Necip Fazln kurgusal tarih tezlerine
dayanyor olmasdr. leride grlecei gibi bu
temelsiz, kurmaca tezleri ykmak hi de zor deildir.
Necip Fazln tarih tezlerini iki dneme ayrarak
incelemek ge rekir. Birinci dnem 19231946 aras
dnem. kinci dnem 1946 ve sonrasndaki dnem.
Necip Fazl birinci dneminde rejimin en ateli

savunucularndan biri olarak Atatrke vgler

dizen, softala ve yo bazla kar tarih tezlerini
savunurken; ikinci dneminde rejimin en ateli
muhaliflerinden biri olarak Atatrk yeren, gen
Cumhuriyeti ahlakszlkla ve dinsizlikle sulayan
tarih tezlerini savunmutur. Yani ok ksa bir srede
360 derece dnmtr.
rnein Aralk 1930da meydana gelen Menemen
Olayndan sonra Ankara Trkocanda Kubilay
anma toplantsnda yapt konumada yle
demitir:"... Gzme grnen eyi aka, kaidesiz,
tertipsiz ve imansz sylyorum. Eer zayf tutarsan,
eer inklbn y reini, hassasiyetini ve sinirlerini
temsil etmezsen, ban ters taraf ile yirmi
dakikada kesilen Kublayn kafasnda sana tevcih
edilen akbeti seyredebilirsin... Trkiyenin nfus
ktndeki softa ve mrtecilerin yeil kann
kurutacaksn; bu kadar...
Ayn Necip Fazl 1969 ylnda baslan Son Devrin
Din Mazlumlar adl kitabnda Menemen Olaynn
tertip olduunu yazmtr: Evet; biitiin ahsiyetli
Mslmanlar, bilhassa Nakibendi tarikat bykle
rini ortadan kaldrmak iin hkmete dzenlenen
Menemen Vakas tertiplerin en vicdanszn tekil
eder. Sebep tek olarak din giidcleri nin imhas ve
halkn yldrlmas...
Necip Fazl, 27 Ocak 1950 tarihli Byk Douda
Dou Facias adl bir yaz dizisine balamtr. Bu
yaz dizisinde 19371938 yllarn daki Dersim
Harektnda 50.000 Saf ve masum Mslmann,
ocuk, gen, ihtiyar, kz, kadn, hasta, alil, srgan otu
gibi doranmasndan sz etmitir. Dergisinin 17
ubat 1950 tarihli nshasnda bu sefer, Menemen
Fatihi lakapl Mustafa Mulal Paann 1943
Vanzalpte icra ettii 33 Kurun 01ayn
eletirmitir. Ancak Necip Fazln Dersim katliam
tezinin, baz tanklarn anlatmlar ve oradan bu

radan iittikleri dnda die dokunur bir belgesi

yoktur. Dahas bu kitabn Dersim Harekt
blmnde ayrntlarn anlatacam gibi Necip Fazl,
Dersim katliam masaln inandrc klmak iin yalan
yaz mtr, aka uydurmutur.
Necip Fazl, hidayete ermeden nce nerdeyse bir
Atatrkdr! Daha nce de belirttiim gibi 26 Kasm
1938de Atatrk yle v mtr: (...) Benim
gzmde birbirine bal iki iin sahibi iki Atatrk
var. Zaman tasnifinde bunlardan biri dmann
denize dklne, br bugne kadar srer. (...)
Biri lm hkm giymi bir milleti ahlandrd.
Mucize apnda bir baaryla madde ve askerlik
plannda muzaffer kldrd. br, bir at evvelki
lm tehlikesini douran se bepler lemine kar
harekete geti, fikir ve cemiyet plannda yeni bir
bnye inasna giriti...
Necip Fazl, 1943te Byk Dou'nun 10. saysnda
Atatrk Di rilecektir" balkl yazsnda Atatrke yine
methiyeler dizerek onun bir gn geri geleceinden
sz etmitir. Ancak ayn Necip Fazl, 1950den
itibaren yazlarnda Atatrke hakaret etmeye
balamtr. Bu nedenle zaman zaman hapis
yatmtr. rnein 27 Mays 1960 darbesi oldu
unda DPnin 1951de kard Atatrk Koruma
Kanununa muha lefetten hapishanededir. 1.5 yllk
cezasn tamamlayp 18 Aralk 1961 gn hapisten
kmtr. Necip Fazl, 8 Temmuz 1981 tarihinde bir
kere daha Atatrke hakaretten mahkm olmu, bu
mahkmiyet kara r Yargtay 9. Ceza Dairesince 17
ubat 1982 tarihinde onaylanmtr. Necip Fazlm
1950lerde yeniden Byk Dou'yu karmasnn asl
amalarndan biri Cumhuriyet rejimini eletirmek,
hatta ktle mektir. Doal olarak gelitirdii tarih
tezleri de bu amaca yneliktir. Yani Necip Fazln
tarih tezleri daha batan belli bir amaca ynelik

olduundan hibir bilimsel temeli ve tarafsz

(objektif) nitelii yoktur.
Necip Fazl, Cumhuriyet eletirilerinin kendi iinde
bir mant, bir temeli olmas iin eletirilerini direk
Cumhuriyet dneminden deil de Merutiyet
dneminden balatmtr. Ona gre II. Merutiyet
Yahu di ve mason ua olan ttihat ve Terakki
Cemiyetince yaplmtr ve Merutiyet devri, (...)
fuhu aacnn ilk turfanda meyvelerini devirir ve bu
iin maddi ve manevi btn unsurlarn kadrolatmr.
Necip
Fazln
tarihi
gerekleri
arptarak
Cumhuriyet ve Atatrk dmanl yapmas Saidi
Nurs gibi Cumhuriyet ve Atatrk dman larn ok
sevindirmitir. rnein Necip Fazl, Saidi Nurs ile
kar lamasnda Saidi Nursnin kendisine, Seni
Nur Risalesine 40 yl hizmet etmi kabul ediyorum,"
dediini aktarmtr.
Cumhuriyete kurmaca tarih tezleriyle kin kusan
Necip
Fazl,
yazlarnda
ve
konumalarnda
takipilerine, hedefe ulaabilmek iin lml olmay
tlemitir. rnein laiklik konusundaki d y
ledir: Biz ne likiz diyoruz ne lik deiliz diyoruz.
Birinden biri, ama sylemiyoruz. Liklik, ne iyidir ne
ktdr diyoruz. Dikkat edin onu da sylemiyoruz.
Ama diyoruz ki, liklik dnya hkm olan bir din
hakknda kabil tatbik deildir. Evet, sevgili genler,
daima benim gibi konumaya aln. nk
davamz emi blbl kadar naziktir, yere drp
krmayalm."
Necip Fazl, Milli Trk Talebe Birliinin 25 Nisan
1975te d zenledii Milli Genlik Gecesinde
okuduu
Genlie
Hitabe"sinde
Cumhuriyet
dnemini gal ordularnn bile yapamayaca bir
cina yetle, madde plannda kurtarldktan sonra ebedi
helake mahkm k lan bir rejim" olarak tanmlamtr.
Bu toplantya Necmettin Erbakan ve Abdullah Gl ile
birlikte katlp airin Sakaryann Destan balkl

iiri okuyan R. Tayyip Erdoann yakn tarih tezleri,

Necip Fazln bu szyle ekillenmi gibidir.
Necip Fazl Ksakrekin Byk Doudaki
yazlarnda, Son Dev rin Din Mazlumlar, Ulu Hakan
II. Abdlhamit Han, Vatan Haini Deil Byk Vatan
Dostu Vahidddin ve Vesikalar Konuuyor adl
kitaplarnda yer verdii yakn tarih tezlerinden
bazlar unlardr:
1.
II. Merutiyet Yahudi ve mason ua olan
ttihat ve Terakki Cemiyetince yaplmtr! Namk
Kemal, Mustafa Reit Paa, Mit hat Paa o mason
uaklarndandr!
2.
Jntrkler dinsizdir!
3.
II. Abdlhamid hatasz Ulu Hakandr!
4.
31 Mart Olay bir tertiptir. Hareket Ordusu
apulculardan olu mutur!
5.
Trklk hareketi Yahudi eseridir!
6.
1918de stanbula gelen Atatrkn biricik
amac genelkurmay bakan olmaktr! Mondros
Mtarekesi srasnda harbiye nazr olmak dnda
hibir ey dnmemitir!
7.
Kurtulu
Sava
fikri
Vahdettine
aittir!
Vahdettin Atatrk Kur tulu Savan balatmas
iin Anadoluya gndermitir!
8.
Vahdettin byk mazlumdur, vatan haini
deil byk vatan dostudur!
9.
Milli Mcadele bir Yahudi komplosudur!
10. Kurtulu Savann asl kahramanlar Mustafa
Kemal Paa, smet Paa, Fevzi Paa deil, Sakall
Nureddin Paa ve Mersinli Cemal Paa gibilerdir!
Heyh Said isyan etmemitir, o bir din
mazlumudur!
12. skilipli
Atf Hoca apka devrimi nedeniyle
aslmtr! O da bir din mazlumudur!
10. Menemen Olay Nakibendi tarikatn ortadan
kaldrmak iin ter tiplenmitir!

19371938 Dersim Harektnda 50.000 Krt

katledilmitir!
15. Saidi Nurs kahraman bir din mazlumudur!
16. Cumhuriyet, Trk milletini ahlakszlatrmtr!
17. Laiklik dinsizlik ve Allahszlktr!
Necip Fazl Ksakrek, Vatan Haini Deil Byk
Vatan Dostu Sultan Vahdettin adl kitab nedeniyle
Yargtay 9. Ceza Dairesinin 17 ubat 1982 gnk
kararyla Atatrkn ansna hakaret suundan ce
zalandrlmtr.
Herkesin bildii gibi Necip Fazl, Atatrk
dmandr, Abdl bamit'dr. Ksakreke baklrsa
Jntrkler dinsizdir. Hareket Ordu su ki Mustafa
Kemal iindeydi bu ordununapulcu alaylarndan'
olumutur.
Mustafa Kemal Paa, Bamszlk Savanda hem
emperyalizmin silahl gcne hem de Hilafet Ordusu
na kar arpmak zorunda kal m; vatan haini
padiah ngiliz gemisine binerek kamtr.
Ksakrek, bu Vahdettin in yannda, Atatrkn
karsnda yer alr.
Mehmet evket Eygi denen din tccar BUGN
adl gazetesin de btn Atatrk dmanlarm
etrafnda toplamtr.
Ne acdr ki, Necip Fazl gibi bir Atatrk dman,
Mehmet evket Eygi ile yapt anlama sayesinde
BUGN gazetesinde tam 100 gn u szleri
ksmtr:
Padiah Vahdettin vatan haini deil vatan
dostudur.
Yani Vahdettine yalanc diyen Mustafa Kemal
Paa yalancdr. Vahdettin eer itmeseydi, Mustafa
Kemal Paa Anadoluya ge meyecekti. Zorla
gnderilmitir.
Atatrk dman Necip Fazl bu szleri 100 gn
tekrarlad. Trkiyede kimse karsna dikilmedi.
14.

Necip Fazln Atatrk dmanl 1950lerde

balam ve lnceye kadar devam etmitir. rnein
Mart 1959da Byk Dou dergisinde, Tanzimattan
beri devam eden sahte inklplarmz bu
inklplarn trettii sahte kahramanlar, diye
devam eden yazsnda Atatrke saldrd iin
genlik tekilatlar ve CHP tarafndan knan mtr.
Ancak hkmet Necip Fazl protesto mitingine izin
vermemi
tir.
19501960 arasnda Menderes
dneminde Necip Fazln Byk Dou dergisindeki
Atatrk dmanlndan rahatsz olan niversite
genlii bu rahatszln Menderese gnderdikleri
protesto telgrafla ryla gstermitir. rnein
Menderese gnderilen 20 Mart 1959 ta rihli bir
renci mektubunda, Sayn Bavekil Adnan
Menderes,
sayn
bymz,
Byk
Dou
mecmuasnn
Atamza,
Cumhuriyetimize
ve
inklplarmza dil uzatan neriyatn protesto etmek
gayesi ile miting izni isteyen ve bu hususta beyanat
veren (...) Erol nal ile Erol Ekmen (...) stanbul
Emniyet Birinci ube Mdrlmde hrriyetleri
tehdit olunarak alkonulmular... denilerek hem
Necip Fazl hem de onu protesto etmek isteyen
rencileri tutuklayan emniyet eletirilmitir.
te R. Tayyip Erdoann zellikle babakan
olduktan sonra ska dile getirdii tarih tezleri
aslnda Necip Fazl Ksakrekin tezleridir. Erdoan
birok defa tarihi Necip Fazldan rendiini ifade
etmitir. rnein 23 Kasm 2011de Mecliste yapt
konumada, y/e ki taplar vardr ki hayatnz
deitirir, okuduunuz bir satr, nefes alp verdiiniz
srece hafzanzdan kmaz... Size Necip Fazl
Ksakiirek in Son Devrin Din Mazlumlar isimli
kitabm gstermek istiyorum. Ya kn tarihimizin
karanlk sayfalarna k tutuyor. Resmi tarihin bilin
meyenlerini burada grdk. Bu kitap zaman zaman
yasakland, topla tld. Genlikten uzak tutulmak

istendi. te benim de kulaktan dolma anlatlarn

tesinde Dersimle tanmam bu eserle olmutur...
diye rek tarihi Necip Fazldan zellikle de onun Son
Devrin Din Mazlum lan adl kitabndan rendiini
belirtmitir.
Ancak Necip Fazl Ksakrekin dier kitaplar gibi
bu Son Devrin Din Mazlumlar kitab da hi de nesnel
tarih renilebilecek bir kitap deildir. Birincisi, tarih
biliminin belli kurallar, belli yntemleri vardr. Tarih
biliminin en temel yntemi tarihsel olgularn ve
olaylarn belgele re dayal olmasdr. Kantsz,
belgesiz tarih ve tarihilik olmaz. Ancak Necip
Fazln dier kitaplar gibi Son Devrin Din Mazlumlar
adl ki tabnda da ila niyetinetek bir belge ve bu
belgeye atf yapmak iin tek bir dipnot bile yoktur.
Dolaysyla kitabn sonunda kaynaka da yoktur.
Eer Necip Fazl bu kitabn herhangi bir
niversitenin herhangi bir tarih blmne tez olarak
sunsa, bilimsel llere gre kesin olarak snfta
kalrd. Necip Fazl sz konusu kitabnda birtakm
tanklarn an lattklarna, birtakm duyumlara ve
kaynak
gstermedii
iinnereden
rendiini
bilmediimiz birtakm bilgilere dayal olarak bolca
duygu smrs yapmtr. Brakn niversitede
tarih okuyan birini, lise dze yinde tarih bilen biri
bile bu kitab eline aldnda bunun nesnel bir tarih
kitab deil, daha ok ackl bir roman veya dini
hikyeler antolojisi ya da bir kara propaganda kitab
olduunu ok abuk grebilir.
Erdoann, Yakt tarihimizin karanlk sayfalarna
k tutuyor. Resmi tarihin bilinmeyenlerini orada
grdkdiyerek yere ge sd ramad kitapta Necip
Fazl u tezleri ileri srmtr: eyh Said isyan
etmemitir, o bir din mazlumudur! skilipli Atf Hoca
apka devrimi nedeniyle aslmtr! O da bir din
mazlumudur! Menemen Olay Nak ibendi tarikatn
ortadan kaldrmak iin tertiplenmitir! Olay dzme

cedir! 19371938 Dersim Harektnda 50.000 Krt

katledilmitir! Saidi Nurs kahraman bir din
mazlumudur!
Babakan R. Tayyip Erdoan derinden etkileyen
Son Devrin Din Mazlumlar kitab stadn dier
tarih kitaplar gibi Atatrk ve Cum huriyet
dmanlyla kaleme alnm, hibir tarihinin
ciddiye alama yaca kadar niteliksiz ve propagandist
bir almadr.
Grlen o ki Erdoan, Necip Fazln kurmaca tarih
tezlerini Ka dir Msrolu, Mehmet Metiner, Mustafa
Armaan gibi Kar Devrim ci Atatrk ve Cumhuriyet
kartlarnn
yazdklaryla
harmanlayarak
tarihimizle yzlemektedir.
Fesli Tarihi Kadir Msrolu R. Tayyip Erdoann
gayri resmi tarih hocalarndan biri de nam dier
fesiyle arz endam eden Kadir Msroludur.
Msrolu, hem Necip Fazln yarm brakt
konularda tarih tezleri gelitirmi hem de Necip
Fazln tarih tezlerini tek tarafl, semece
belgelerle szm ona temellendirmeye almtr.
Kadir Msrolunun tarih tezlerine/arptmalarna
gemeden nce ksaca Msrolunu tanyalm.
Hemen endielenmeyin! Onu Necip Fazl kadar
nemsemediim iin btn hayatn deil de, u
mehur Cumhuri yet ve Atatrk dmanlnn
kklerini anlatacam ksaca...
Rza Nurun ifresi Bilenler bilir! Trkiyede
Atatrk
dmanlnn
uyduruk
temel
kaynaklarndan biri Rza Nurun hacimli Hayat ve
Hatratm adl kita bdr. Aslnda, baklacak olursa
Trkiyede Necip Fazl da dahil b tn Atatrk ve
Cumhuriyet dmanlarnn baucu kitab Rza
Nurun bu anlardr.
Atatrk, 1927 ylnda Nutukta Rza Nuru, Balkan
Savalar s rasnda vatana ihanetle sulam,
herkesin vatan kurtarmaya alt o gnlerde Rza

Nurun Arnavutlar isyan ettirmeye altn ileri

sr mtr. Rza Nur, 1928 ylnda Pariste Nutuku
okuyup Atatrkn kendisini ihanetle suladn
grr grmez Hayat ve Hatratm adl anlarn
yazmaya balamtr. Amac, Nutukta anlatlanlar
yalan lamak ve kendisini vatan hainliiyle sulayan
Atatrkten acmasz iftiralarla intikam almaktr.
Amacna da ulamtr!
Sz konusu kitabnda yer alan Atatrk hakkndaki
iddialar nn uydurmaca, kurmaca olduunu
bilen Rza Nur, kitabn Atatrkn salnda
yaymlama cesareti gstermemitir. Rza Nur, 1935
ylnda Hayat ve Hatratm adl kitabn 1960 ylna
kadar ya ymlanmamak zere ngilteredeki British
Museuma gndermitir.Yani uyank Rza Nur,
yalanlarnn, palavralarnn ortaya kma mas iin
zellikle Atatrkn lmesini beklemitir.
Rza Nur, Hayat ve Hatratm adl kitabnda
Atatrke, Atatrkn annesine, babasna ve bata
smet Paa olmak zerine evresinde ki kiilere
azn geleni sylemitir. Kitabn Atatrke ynelik
deli samas, hatta komik iddialarla doldurmutur.
Ayrca kendisinin de homoseksel ve ksmen deli
olduunu itiraf etmitir. Kitab inceleyen ruh
doktorlar, kitabn yazarnda bir kou hastaya
yetecek kadar hastalk olduunu belirlemilerdir.
te bu Rza Nurun, 1960larda yaymlanmas iin
British Museuma emanet ettii Hayat ve Hatratm
kitab filmlere ta kar tan bir yk sonunda Kadir
Msrolunun eline gemitir! Tesadfe bakn ki bir
Atatrk dmannn yazd kitap yllar sonra baka
bir Atatrk dmann eline geiyor!
Kadir Msrolu, Rza Nrun Hayat ve Hatratmm
19671968 yllarnda 4 cilt olarak yaymlamtr.
Peki, ama bu hatrat nasl olmu da azl bir
Atatrk ve Cumhuri yet dman olan Kadir
Msrolunun eline gemitir. Bundan sonras n

deerli gazeteci, yazar Muharrem Bayraktardan

dinleyelim:
Tarihi Kadir Mstroluna hret yolunu aan
almas. Rza Nur tarafndan yazlan ve Atatrke
ar hakaretlerin yer ald Hat ratm kitabn
yaymlamasdr. Bu kitap Msroluna byk paralar
kazandrm, kendi ifadesiyle T 968 artlarnda
byk bir servet olan 500.000 lira kazan elde
etmitir. Peki, Rza Nur bu kitab ne zaman yazd ve
Kadir Msrolu kitaba nasl ulat?
Rza Nur, hatralarn kaleme ald kitab 1935
ylnda Londrada bulunan British Museuma 1960
ylna kadar yaymlanmamak kaydy la verir. Kitap
25 yl boyunca yaymlanmayacaktr. 1960 ylndan
son ra da kitab yaymlamaya kimse cesaret edemez.
nk yaymlanmas halinde Atatrke byk
iftiralar atan ve tarihsel olaylar ve gereklerle
badamayan bu kitabn byk sonular douraca
aikrdr.
Bunun iin bir deli kanl! lazmdr ve bulunur.
(Kadir Msrolu kendi kiisel sitesinde Bakrky Akl
ve Ruh Hastanesinde ve Cerrah paa Psikiyatri
Kliniinde yattn anlatr). Kadir Msrolu kendi ifa
desiyle yle anlatr:
1968 senesinde Caalolundaki Vilyet Hann
ahbabm olan sahibinin tevikiyle Beyaz Saray
(ihan) terk edip Caaloluna yer letim. Burada
dier eserlerimi telif ederken elime Rza Nurun
British Museuma koyduu hatralarnn mikrofilmi
geti. Onu hayali Altn da Yaynevi adyla
yaymladm.
Ne kadar basit deil mi?
Rza Nur'un ngiltere'de olan hatratnn mikrofilmi
bir anda Ka dir Msrolunun eline gemi ve o da
yaymlayvereyim bari demi!
E tabii, biz de inandk!

Rza
Nurun
British
Museuma
gnderdii
hatratnn mikrofilmi nin Trkiyede olmad, tek
nshasnn Londradaki merkezde olduu biliniyor.
Peki, bu kitabn mikrofilmini kim ya da kimler
ngiltereden alp Kadir Beye teslim etti? Ya da Kadir
Bey Londradaki bir kitab nasl ele geirdi?
Kadir Msrolunun ngiltere ile olan ilgisi daha
sonraki yllarda da devam edecektir. Msrolu,
mahkemeleri dolaysyla Trkiyeden ayrlmasn
yle anlatr:
Bylece vatan azizimden ayrldm zaman,
arkada otuzdan faz la ar cezalk dava brakm
durumdaydm. Bilahare oluk ocuumu yanma
getirttim. Almanlarn benden gayrisine oturma
msaadesi ver memesi zerine, hep birlikte
ngiltereye getik.
Almanyann kabul etmedii Kadir Msrolunu
ngiltere barna basyor.
Kadir
Msrolu,
son
yllarda
ngiliz
emperyalizminin
Ortadouyu
igal
planlarn
diktatr rejimler devriliyor! bahanesiyle adeta alk
lamaktadr.
Kffarn bu igal planlar karsnda sesi kmayan
ve diktatr rejimler devriliyor, diye sevinen
Msrolu dier taraftan, ia'nn slama verdii zarar
Hristiyanlardan daha ok olmutur, diyerek bir
tarih cehaleti sergilemeye devam etmektedir.
Mslman
iilere
hakaret
edip
Hristiyan
ngilizlere kar azn amayan Kadir Msrolu
hemehrimi tanmaya alyorum.
Acaba Rza Nurun kitabn ngilizlerden nasl alp
yaymlad?
Acaba neden ngiltereye snd ?
Acaba neden ngilizlerin slam lkelerindeki
kymna paa paa tepki vermiyor? (Msrolunun
Akaabat Diirbinar Mahallesindeki lakab Kadir
Paadr! Ben de ayn mahallede 3 yl oturdum.)

Acaba ngiliz destekli Yunan gvurunu denize

dken Mustafa Ke mal Paa, Bat emperyalizmi ve
yaylmacl hakknda yzlerce kez beyanda
bulunurken Kadir Paa neden susmaktadr? Bu
paa kimin paasdr?

Bu Tarih
Yeniden Yazlacak, Bir Millet
llanihaye Aldatlamazl Tarihi Yazar air Hukuku
stad Kadir Msrolu Atatrk ve Cumhuriyet karrt,
br sitede Kadir Msrolu "b yle tantlmaktadr.
Rza Nurun Hayat ve Hatratmadi, kurmaca
anlarnn yks burada bitmemitir. Hayat ve
Hatratm 19671978de azl bir Ata trk dman
olan Kadir Msrolu yaymlarken, ayn kitab
1992de bu sefer baka bir azl Atatrk dman
Abdurrahman Dilipak yaym lamtr. Grlen o ki,
Trkiyede Atatrk ve Cumhuriyet dman ln
krklemek iin Rza Nurun deli samas anlar
stlp stlp servis edilmitir.
Kadir Msrolu, Rza Nurun Hayat ve Hatratm
adl anlar d nda, Sarkl Mcahitler, Lozan Zafer
mi Hezimet mi, Osmanoulla rmm Dram, Gemii ve
Gelecei le Hilafet adl kitaplarnda ve kon
feranslarnda Atatrke ve Cumhuriyete saldrm,
belgelere maharetle takla attrarak gelitirdii tarih
tezlerini bolca din sosuna batrarak ka muoyunun
nne koymutur.
Kadir Msrolunun belli bal yakn tarih
tezlerinden/palavrala rndan bazlar unlardr:
1.
anakkale Savanda ok kayp verilmesinin
sorumlusu
Atatrk
ve
dier
komutanlardr.
anakkale Savann kazanlmasnda ko mutanlarn
hibir rol yoktur!

anakkale
Savalarnda
400.000
kayp
verilmitir!
3.
Kurtulu Savan Atatrk deil Vahdettin
balatmtr! Trk Kurtulu Sava'n ilk olarak
dnp, tasarlayan, temeline ilk bara koyan,
baarya ulaabilmesi iin de hilafet ve saltanatn
kendisine salad btn salahiyet ve imknlar
kullanarak tepe sindeki igal kuvvetlerinin yl
sren
basklarna
gs
geren
byk
bir
vatansever...
4.
Vahdettin,
Atatrk
Kurtulu
Savan
balatmas iin Anado luya gndermitir! Vahdettin,
atlarn satarak Atatrke ykl miktarda para
vermitir!
5.
Atatrk Anadoluda Yunan ordusuna kar
harekete gemeyerek Yunann Anadoluyu iyice igal
etmesine yol amtr!
6.
Osmanly igal kuvvetleri deil, Atatrk
ykmtr!
7.
Lozan zafer deil, hezimettir! Lozann gizli
maddeleri vardr!
8.
Atatrk ngilizlerle anlamtr!
9.
stiklal Mahkemelerinde on binlerce din adam
aslmtr!
10. Kurtulu Sava yedi dvele kar kazanlm bir
zafer deildir!
11. Atatrk dinsizdir!
Kadir Msrolunn snrsz hayal gcnn rn
olan daha on larca yakn tarih tezi/yalan vardr. R.
Tayyip Erdoann gayri resmit arih hocalarndan
biri de ite bu tahrifat Kadir Msroludur.
Akil Tarihi Mustafa Armaan Ona, Cemaatin
akma Tarihisi diyorlar, ama sanrm yanlm lar!
Baksanza binlerinin akma tarihi dedii Mustafa
Armaan, Babakan R. Tayyip Erdoan, 2013
ylndaki alm srecinde akil in san ilan ediverdi.
2.

FethuIIah Glenin Zaman gazetesinde yazan,

kitaplar slamc Tima Yaynlarndan kan,
FethuIIah Glene ve Babakan R. Tayyip Erdoana
yakn yanda televizyonlarda tarih programlar
yapan Mustafa Armaan kimdir? yle ya Babakan
tarafndan akil insan seildiine gre iinin ehli
olmal! Resmi web sitesindeki bilgiye gre Mustafa
Armaan, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Trk Dili ve Edebiyat blmnden mezun olduktan
sonra eitli yaynevlerinde editr olarak alm,
19951996 arasnda zlenim dergisinin, 20002002
arasnda da Diya log Avrasya dergisinin yayn
ynetmenliklerini yrtm, halen serbest yazar
olarak alan biridir. Yani tarih renimi
grmemitir, dolay syla aslnda bir tarihi deildir.
Ayrca Mustafa Armaann, Tayyip Erdoann
stanbul belediye bakanl dneminde Belediyenin
Kltr Dairesinde altna ili kin iddialar vardr.
Armaan, 3 Nisan 2013 tarihinde AKP hkmeti
tarafndan ak lanan ve bar srecini ynetecek
olan 63 kiilik Akil nsanlar Heyetine Marmara
Blgesi Temsilcisi olarak seilmitir.
Grlen o ki, Mustafa Armaan, Atatrk ve
Cumhuriyet dman lyla gelitirdii tarih
tezlerinin halka rahat bir ekilde ulatrabilmesi iin
gizli ak hem Glen Cemaati hem de AKP hkmeti
tarafndan desteklenmektedir.
Armaan, Fethullah Glenin Zaman gazetesinde
yazmas, Glene ve AKPye yakn televizyonlarda boy
gstermesi dnda 2012 ylnda kmaya balayan
Derin Tarih adl derginin de genel yayn ynetmenli
ini yapmaktadr. Armaann banda bulunduu
dergi AKP desteiyle yayn hayatna balamtr.
Basna yansd kadaryla: Albayrak Holding
Medya
Grubu
bnyesinde
tarihi
Mustafa
Armaann ynetmenliinde yayn hayat na
balayan Derin Tarih dergisinin tantm toplants

TBMM Milli Sa raylar Saray Koleksiyonlar Sergi

Salonunda yapld. Toplantya Ba bakan Yardmcs
Blent Arnn yan sra Albayrak Holding Ynetim
Kurulu Bakan Ahmet Albayrak, Ynetim Kurulu
yeleri Nuri Al bayrak, Kzm Albayrak, Mesut
Albayrak, Albayrak Grubu CEOsu mer Bolat,
derginin Genel Yayn Ynetmeni Mustafa Armaan,
Os manl sultanlarndan Abdulmecitin torunu Arzu
Enver Eroan ve da vetliler katld.
Toplantda konuan Babakan Yardmcs Blent
Arn, tarih hakknda doru bilgi edinmenin ekmek
kadar, su kadar ihtiya oldu unu syledi. Resmi
tarih syleminin dnda aslnda bir de gerek ta rih
bulunduunu aktaran Arn, Zaten isim manidar,
Derin Tarih. Biz daha ok derin devlet diye bir ey
duyduk. Derin Tarihi de imdi
duyuyoruz. Demek ki bir devlet var, bir de
derinde olan vard. in bir de tarih var, herkesin
bildiini, okuduunu syledii ama bir de i;
aslna vkf olmak iin bilinmesi gereken bir
tarih var,* dedi.
Derginin tantmnda, Bu dergiyi okuduktan
sonra btn bildi leriniz tarih olacak
ironisinin yapldna iaret eden Arn, *Yani, r
anlam karrsanz karn ama bildiklerinizi
unutun, * demek gibi b ey. Yani, Derin Tarihi
okumaya baladktan sonra biz gerek tarih, de
tanmaya, bilmeye balayacaz, ifadesini
kulland.

Blent Arn Derin

Tarihin tantm toplantsnda konuurken Derin
tarihle TBMM Bakanl yapt dnemde tantn
belirten Arn, Geldim Dolmabahe Saraym
geziyorum. Buras Abdlmecit Efendi Ktphanesi,
dediler. Ama kapal. Niye kapa l? dedim. Efendim
burann gerek ismi Halife Abdiilmecid Efendi
Ktphanesidir. Fakat halifelik kaldrld iin
halife sznden rkt ler ve buray kapattlar.
Fevkalade kzdm, zldm ve derhal burann
almas talimatn verdim. Biz ktphaneyi rahmetli
Nesliah Sultan Hanmefendi ile birlikte atk, diye
konutu. Son dnemde TBMM arivlerinde yer alan
stiklal Mahkemesi zabtlarnn iinde baz konu
larda yayn yasa konan belgelerle yzletiini
aktaran Arn, Uma rm bundan byle baz
gereklerle yz yze geleceiz, en azndan Der sim
olaylaryla ilgili gerekleri yakndan grme imknn
yaayacaz, dedi.
Albayrak Holding CEOsu Dr. mer Bolat da,
Mustafa
Arma
an'ttt
koordinatrlnde
yaymlanacak olan Derin Tarihin yurtii ve dndan
duayen tarihilerin kalemleriyle gemie k
tutacan ve bu alandaki yayn boluunun
kapatlmasna ciddi anlamda destek olacan
syledi. Bolat, Albayrak Holding olarak Yeni afak
Gaze tesi, TV Net, Krmz Beyaz dergisi. Derin Tarih
dergisi ve onlarn ya ynlaryla lkemize, halkmza,

deerlerimize,
tarihimize,
kltrmze
vefa
borcumuzu dyoruzdedi.
Albayrak Holding Ynetim Kurulu Bakan Ahmet
Albayrak top lant sonrasnda, Blent Artna,
zerinde Arnn Gemiimize sahip karak,
geleceimizi ekillendiriyoruz sznn yazl olduu
Derin Tarih dergisinin kapak fotorafnn yer ald
bir tablo hediye etti.TBMM Milli Saraylar Saray
Koleksiyonlar Sergi Salonunda yaplan tantm
toplantsna Babakan Yardmcs Blent Arnn da
katld Derin Tarih dergisinin AKP hkmeti
tarafndan desteklen dii aktr. Ancak Babakan
Yardmcs Blent Arnm, Yani, De rin Tarihi
okumaya baladktan sonra biz gerek tarihi de
tanmaya, bilmeye balayacaz, diyerek yere ge
sdramad Derin Tarih dergisi, yllar nce Necip
Fazl Ksakrekin Byk Dou dergisinde dile
getirdii kurmaca, uydurmaca yakn tarih
tezlerini tekrarla maktan teye geememitir.
Dergi ilk saysnda dnyaca nl Trk tarihi Prof.
Halil nalckn da yazarlar arasnda olduunu
duyurarak okur saysn arttrmay he deflemitir.
Ancak yazlarnda ve konumalarnda Atatrk
vp tak dir eden, Atatrk ve Demokratik Trkiye
adl kitabnda Atatrkn Trkiyede demokrasinin
kurulmasnda nemli katklar olduunu belirten
Prof. Halil nalckn Atatrk ve Cumhuriyet
dmanl yapmak iin karlm byle bir
operasyonel dergide yaz yazmas olanakszdr.
Derin Tarih
dergisi beklenildii
gibi AKP
Trkiyesinde Atatrk ve Cumhuriyet dmanlnn
amiral gemisi olmak iin kollan svam tr. Derginin
bugne kadar neredeyse btn kapak dosyalar
Atatrke ve erken Cumhuriyet dnemine amur
atmak ve Osmanly aklamak zere hazrlanmtr.
te Derin Tarih dergisinin baz kapak konulan:

lk sayda Kurtulu Savam

Atatrkn deil de Kzm Karabekirin balattn
iddia ediyor.

Bu sayda Harf Devriminin halk

Osmanldan koparmak iin yapldn iddia ediyor.

Bu sayda Atatrk n
antropoloji almalarnn rklk olduunu iddia
ediyor. Bu sayda Atatrk'n halifelii ngilizlerin
isteiyle kaldrdn" iddia ediyor.

Firnih
Bu sayda
Lozann bir zafer deil hezimet olduunu, Lozanda
Trkiyenin kaybettiini iddia ediyor.
Bu sayda Menderese kadar halkmzn insan
muamelesi grmediini iddia ediyor.

Bu sayda Necip Fazla gnderme

yaparak II. Abdlhamidin ulu hakan olduunu
iddia ediyor.
Grld gibi Bildikleriniz tarih olacak!
sloganyla ve AKP cemaat desteiyle yaymlanan
Derin Tarih dergisi btn derinliini Necip Fazldan
ve Necip Fazln Byk Dou dergisinden almtr.
Neredeyse her saysnda tarihi gerekleri arptp
Atatrk ve Cumhu riyet dmanl yapan dergi,
ubat 2013 saysnda kocaman bir II. Abdlhamid
fotorafnn yanna kocaman harflerle Necip Fazln
Abdlhamid'i anlamak her eyi anlamaktr! szn
yazarak ger ekten de Necip Fazln Byk Dou
geleneini devam ettirmek iste diini gstermitir.
Derin Tarih dergisinin sadece ierii deil, hk
metle kurduu iliki de Necip Fazl ve onun Byk
Dousunu akla getirmektedir. Bilindii gibi dn
Necip Fazl, Byk Douyu karp Atatrk ve

Cumhuriyete saldrmak iin nasl ki dnemin DP

hk metine ve Babakan Adnan Menderese srtn
dayamsa, bugn de Mustafa Armaan Derin Tarih'i
karmak iin dnemin AKP hkme tine ve
Babakan R. Tayyip Erdoana srtn dayamtr.
Grld gibi aradan geen 60 ksur yla ramen
deien hibir ey yok gibidir. 1950lerde Necip Fazl,
hkmet desteiyle dergi karp tarihi gerek leri
arptarak Atatrke ve Cumhuriyete saldrp din
propagandas ve Osmanl sevicilii yapyordu, bugn
ise Mustafa Armaan hkmet desteiyle dergi
karp Atatrk ve Cumhuriyete saldrp din propa
gandas ve Osmanl sevicilii yapyor. Ayrntlarla
uramay brakp byk resme baktmzda
grlen udur: ABDnin 1950lerden beri devam
ettirdii yakn tarihi arptarak Atatrk ve onun
kurduu
bamsz
ve
ada
Trkiye
Cumhuriyetini her ynyle bam l ve dinci bir
Yeni Osmanlya dntrme projesi 2013te btn
hzyla devam etmektedir. Aktrler deimitir
(Menderes yerine Erdo an, Necip Fazl yerine
Mustafa Armaan) ama ama deimemitir.
2012 ylnda Derin Tarih dergisi ile birlikte aa
yukar ayn d nemde Krtler tarihle, tarih Krtlerle
buluuyor! sloganyla Kiirt Tarihi adl bir dergi daha
kmtr. 2013 ylnda ise bu iki dergiye ben zer
izgide
Sancaktar
dergisi
yaymlanmaya
balanmtr. Sancaktar'n 17 Mart 2013 tarihli 9.
saysnn kapak bal Mustafa Kemal Dev rilmeli!
eklindedir. Derginin arka kapanda ise bir
kamyonun ka sasna yklenip gtrlen Atatrk
heykellerine
yer
verilmitir.
Anla
yacanz
20122013te Trkiyede tarih dergileri zerinden
Atatrk dmanl tavan yapmtr. Sancaktar ^
Hrnrriv*. MUM. tttUud UUm .

Mustafa Armaann
kitaplarnda, yazlarnda ileri srd kur maca,
uydurmaca yakn tarih tezlerinden bazlar
unlardr:
1.
Kurtulu Savan Atatrk deil, Kzm
Karabekir balatmtr!
2.
Vahdettin hain deil, kahramandr! Atatrk
Kurtulu Savan balatmas iin Samsuna
gndermitir!
3.
Kurtulu Sava yedi dvele kar verilmi
antiemperyalist bir m cadele deildir!
4.
Atatrk, Kurtulu Sava srasnda ngiliz valisi
olmak istemitir!
5.
Laiklik ngilizler tarafndan Lozanda Trkiyeye
dayatlmtr!
6.
Sevr, Lozana gre daha iyi bir anlamadr!
Lozan zafer deil he zimettir! Lozann gizli maddeleri
vardr!
7.
Vahdettin Sevri onaylamamtr!
8.
Atatrk, hilafeti ngiltereye hediye etmitir!
Hilafetin kaldrlma sn ngilizler istemitir!
9.
Osmanly Atatrk ykmtr!
10. HarfDevriminin
amac
Mslman
Trk
toplumununOsmanlyla, Kuranla, dinle ilikisini
kesmektir!
11. Harf
Devrimi Trkiyeyi bir gecede cahil
brakmtr!
12. Atatrkn
antropoloji almalar onun rk
olduunun kantdr!
13. Atatrk ve nn camileri ykmtr!

Atatrk Kurtulu Sava srasnda dini istismar

etmitir!
15. Bursa
Nutku diye bir ey yoktur! Atatrk
malvarln gayri meru yolardan elde etmitir!
16. Atatrk diktatrdr!
17. Atatrkn cenaze namaz klnmamtr!
18. skilipli Atf Hoca apka iin idam edilmitir!
19. nn
Kurtulu Sava kahraman deildir,
sonradan kahraman yaplmtr!
20. zmir Suikast, Menemen Olay dzmecedir!
Ve daha nice akllara ziyan alternatif tezler! Se,
been, inan! Ya da se, been, elen!
Dikkat edilecek olursa Mustafa Armaann tek
derdi, tpk stad Necip Fazl gibi Atatrk ve onun
kurduu Cumhuriyettir. Zaten tezle rinin ou Necip
Fazln tezlerinin yeniden stlp toplumun nne ko
nulmasndan baka bir ey deildir. Armaann
yazlarnn ve kitap larnn temel amac Atatrk
ktlemek, Atatrkn tarihsel roln azaltmak,
onun yerine yeni kahramanlar yaratmaktr. Dnyada
btn gerek ve saygn tarihiler ve liderler
Atatrkn gz kamatran baa rlarn takdir edip
onu verken, Mustafa Armaan gibi grevliler
sabah akam Atatrk yermekte ve bir kere bile
Atatrkn herhangi bir olumlu davranndan veya
baarsndan sz etmemektedirler.
Kendisine verilen grev gerei alakalem Atatrk
ve Cumhu riyet dmanl yapan bu Mustafa
Armaan ki kendisi edebiyat dan bozma bir
tarihidirBabakan R. Tayyip Erdoan tarafndan
ok akll biri olarak grlp alm srecinde Akil
nsanlar Heyetine seilmitir. Btn mrn, bu
lkeyi iki kere kurtaran ada ma, Atatrke
saldrmaya adam biri, hangi lye gre aklldr,
neye gre akildir?
Nitekim akil Mustafa Armaan ok gemeden
akilliini gs terip Trkiye Cumhuriyetini ykmaya
14.

alan PKK lideri Abdullah calan Trkiye

Cumhuriyetinin kurucusu Atatrke benzetmitir!
Basna
yansm
ekliyle:
Marmara Blgesi
heyetinde yer alan Musta fa Armaan, Abdullah
calan Atatrke benzetti. Atatrkn 1923
ubat 'nda verdii Balkesir hutbesindeki
konumasn rnek veren Armaan, 'Unutmayn:
calan da Atatrk kadar pragmatik bir lider,' dedi."
Babakan R. Tayyip Erdoann yakn tarih
tezlerinin en gncel kayna, ite bu Mustafa
Armaann yazdklardr.
Necip Fazl, Rza Nur, Kadir Msrolu, Mustafa
Armaan ve di erleri... Ortak zellikleri bilerek veya
bilmeyerek emperyalizme hiz met etmeleri... Bilerek
Atatrk ve Cumhuriyet dmanl yapmalar...
Bilerek Kar Devrime hizmet etmeleri... Bunu
yaparken hep dillerine doladklar slam dinine aykr
olarak gerekleri arptmalar, halk kandrmalar...
Sonu olarak, 1950lerde Adnan Menderes,
Trkiyeyi Atatrk , tam bamszlk, ada
izginden Amerikanc, baml ve dinci izgiye
tarken, Necip Fazln kurmaca tarih tezleriyle
kltr politi kalarna derinlik kazandrmak
istemiti. 2000lerde ise R. Tayyip Erdoan, benzer
bir izgi deiiminde Kadir Msrolunun, Mustafa
Armaann ve dierlerinin kurmaca tarih tezleriyle
kltr politikala rna derinlik kazandrmaya
almaktadr. Ancak tarihe mal olmu gerekleri
birka gdml ve grevli szde tarihinin
kurmaca tezleriyle altst etmek en azndan uzun
vadede imknszdr. Dn senize, bu milleti iki kere
kurtaran Mustafa Kemal Atatrkn gz kamatran
baarsn glgelemek, yok etmek mmkn mdr?
Hi gne balkla svanr m?
Aslnda Kar Devrimin en gdk kald
alanlardan
biri
ta
rihtir.
1950lerden
beri
Cumhuriyetin btn kazanmlarn altst etme

baarsn gsteren Kar Devrimci iktidarlar,

ellerindeki btn olanaklara ramen gerek, saygn,
iyi
bir
tarihi
yetitirme
baars
n
gsterememilerdir. Aslnda durum o kadar vahimdir
ki! rnein Kar Devrimin grevli tarihilerinin ana
kaynaklarndan Hayat ve Hatratmn yazar Rza
Nur, kadn olmak istediini, kendisine teca vz
edildiini, karsnn kendisini boynuzladn yazacak
kadar ruhsal dengesini kaybetmi aslen bir doktor...
Necip Fazl, para karl ya zlar yazm, yz seksen
derece fikir gelgitleri yaam aslen bir air...
Mustafa
Armaan,
cemaatin
ve
hkmetin
glgesinde gdk tezler reten aslen bir edebiyat,
editr... Kadir Msrolu ise akl hasta nelerinde
yattn itiraf etmi, banda fesle dolaan biridir.
Bunlarn sinekten ya kararak ileri srdkleri
tezler gerek tarihilerin alay konusudur.
Kadir Msrolu ve Mustafa Armaan ska AKP
etkinliklerinde, R. Tayyip Erdoann yan banda
boy gstermitir.
MENDERES
DE
TARHLE
YZLEMT
Trkiyede erken Cumhuriyet dnemiyle yzleen ilk
lider, ilk babakan AKP Genel Bakam R. Tayyip
Erdoan deildir. Bu dnem le ilk yzleen DP
Genel Bakan Adnan Menderestir. Menderesin
devam olduunu bizzat ifade eden Erdoan, siyasi
stad Menderesin birok zellii gibi bu zelliinden
de fazlaca etkilenmitir.
Trkiyede 1946da balayan ksmi Kar Devrim
srecinde erken Cumhuriyet dnemindeki baz
kazanmalardan ilk dnler ve rilmeye balanmtr.
rnein laiklik andrlm, tam bamszlk
unutulmu, Atatrkn kltr, uygarlk eksenli
milliyetilik anlay rk Turancla dntrlm
ve Atatrkn Trk Tarih Tezi yerine Trkslam
Sentezinin altyaps hazrlanmtr.

Trkiyede 1950de DP'nin iktidar olmasyla

birlikte tam bir Kar Devrim sreci balamtr.
Adnan Menderesin babakan olduu 1^501960
arasndaki DP dneminde Cumhuriyetin kurulu
felsefesi
yerle
bir
edilmitir.
Atatrkn
Cumhuriyetin temeline yerletirdii ana direk;
tam bamszlk, akl ve bilim eliinde adalama
ve ulu sal egemenlik/demokrasi yok edilmitir.
zetlemek gerekirse:
1950'de Trke ezan (CHP ile birlikte) yeniden
Arapaya ev rilmitir. Radyoda Kuran, mevlit
okutulmaya balanmtr. lkokul programlarna din
dersleri konulmutur. 1951de 1925 tarihli Tekke ve
Zaviyelerin Kapatlmasna Dair Kanunun 1.
maddesi deitirilerek 19 trbenin almasna izin
verilmitir. 1930larda renci yetersiz lii nedeniyle
kapatlan,
1949da
kurs
eklinde
alan
imamhatipler 1951de okula dntrlmtr. Yine
1951de
Halkevleri
kapatlm
tr.
1953te
ortaokullara din dersleri konulmutur. 1954te Ky
Ensti tleri kapatlmtr.
Grld gibi aklc, bilimsel ve laik politikalar
terk edile rek dinsel nitelikli politikalara arlk
verilmitir. Bu yaplrken de Cumhuriyetin ilk 15
ylnda Atatrkn yapt gibi dini hurafelerden
arndrmay, anlalr klmay amalayan hibir
alma yaplmadan, hurafelerle sarp sarmalanm,
eski geleneksel din anlay yeniden top luma boca
edilmitir. Bu Trk devrimine yaplm byk bir
ihanettir.
Ayrca DP dneminde Tahkikat Komisyonlar
kurulmu, Vatan Cephesi oluturulmu, gazeteciler,
yazarlar tutuklanp hapsedilmi, gazeteler, dergiler
kapatlm, muhalefet partilerinin miting yapmalar,
hatta radyodan konumalar bile engellenmi, DPye
oy vermeyen baz il ve ileler cezalandrlm,
sendikal haklar kstlanm, gsteri ve y ryler

polis
gcyle
engellenmi,
niversiteler
ve
mahkemeler bask altna alnm, kltr sanat
politikalar ve milli eitim, akl ve bilim ilkeleri yerine
din ilkleri dorultusunda belirlenmi ve en nemlisi
de Trkiye kaytsz koulsuz, gizli ak, szl yazl
saysz ikili anlama ile her konuda ABDye baml
hale getirilmitir. zetlediimiz bu politikalaryla
Cumhuriyetin kurulu felsefesini andran, Atatrk
devrimlerini altst eden Menderes, Atatrkn tam
bamsz ve ada Trkiye hedefini bir kenara
brakarak, ABDye tam baml ve banaz bir
Trkiye yaratmann ilk admlarn da at mtr.
Menderes, bu Kar Devrim politikalarnn halk
gznde inand rclk kazanmas iin Trk
Devrimini ve bu devrimin mimar Atatrk ve ayn
zamanda siyasi rakibi de olansmet nny
alabildiince eletirmitir. Bu eletirilerini hem
rtl denekten srekli besledii Ne cip Fazl
araclyla hem de bizzat kendi azndan dile
getirmitir.
Bu eletirilerin altnda yatan nedenleri doru
anlamak iin b yk resme bakmak gerekir. yle
ki: II. Dnya Sava sonrasndaki souk sava
srecinde komnist SSCBye kar kapitalist
ABDnin ka natlar altna giren Trkiye, Koreye
asker gnderip ne kadar sadk bir mttefik olduunu
kantladktan sonra NATOya, IMFye alnm,
ABDnin kredi musluklar almtr. O gnlerde
Trkiye,
ABDnin
Ortadoudaki
jandarmas
olmutur. ABD, SSCBden yaylan kom nizme kar
Afganistan, ran ve Irak gibi slam lkelerinde olduu
gibi Trkiyede de dinin en etkili silah olduunu
grerek
bu
silah
SSCBye
ve
komnizme
dorultmutur. te bu srecin Trkiyedeki aktr
Menderes, iktidar olur olmaz hemen kollar svayarak
erken Cumhuriyet dnemini; Atatrk, nny
eletirmeye, eri, dini yn ar basan Osmanl

Devletini,
Osmanl
padiahlarn
yceltmeye
balamtr. Bu dorultuda erken Cumhuriyet
dneminde
ara
verilen
stanbulun
Fethi
kutlamalarn yeniden balatm, Osmanl padiahla
rnn trbelerini atrmtr.
Menderes, 19231950 arasndaki erken Cumhuriyet
dneminden, 27 yllk bask ve karanlk dnem/,
27 yllk zulm dnemi/ ola rak sz edilmesine
zemin hazrlamtr. Bu kafaya gre Atatrk ve nn
de o dnemin zalimleridir!
Menderes Kar Devrimcidir. Atatrkn Bamszlk
ve Aydn lanma Sava'n iine sindirememitir.
Yllarca CHPde politika yapm olmasna karn
Cumhurivetin kurulu felsefesini, Atatrk devrimleri
ni
iselletirememi,
anlamn
ve
nemini
kavrayamamtr. Bu neden le DP'yi kurup iktidar olur
olmaz kendinden nceki devrimci dnemi topyekn
tasfiye etmeyi amalamtr. evket Sreyya
Aydemirin ifa desiyle: Yani mazinin ve maziden
gelen hatralarn tasfiyesi. Atatrk de dahil olduu
halde... Bu mcadelesinde insafszd. Bata Atatrk
miti, sonra ikinci Adam; daha sonra da onlardan
gelen baz mes seseler, bilhassa Cumhuriyet Halk
Partisi ve Halkevleri gibi... Hatta daha derine inelim:
stiklal Savainn her eye damgasn vuran hatra s
bile onu rahatsz ediyordu. Adlarna inklplar
dediimiz hareketler, Lozan, kinci Dnya Harbi
imtihan, hlasa geriye baktmz zaman her ey.
Kabil olsa yakn tarihimizi silmek ve yeniden
balatmak ister gibiydi.
Menderes, Atatrkl nnl erken Cumhuriyet
dnemini, Trk tarihinin an ve eref sayfalarndan
birini reddi miras etmitir. Atatrk ve nny
sadece Trk devrimi konusunda deil, Kurtulu
Sava konusunda bile eletirmitir. rnein,
stiklal Sava diyorsu nuz, bu pekl ayda
bitebilirdir demitir.

Aslnda Trkiyeyi her bakmdan Amerikan

emperyalizmine ba ml hale getiren Menderesin,
Ya istiklal, ya lm! diye yola kan Atatrk ve
silah arkadalarnn emperyalizmi dize getirerek
kazandk lar Kurtulu Savan kmsemesi
doaldr! Ancak Menderes, o k msedii Kurtulu
Savana katlmamtr? Ali hsan Paann anla
tmna gre, o sralarda 20 yalarndaki Menderes
igal baladnda Aydnda aile iftliinin ve
evresinin korunmasyla ilgilenmitir.
Menderes, 1950de seimleri kazanp babakan
olduktan sonraki ilk hkmet konumasnda
Kurtulu Savandan ve Atatrkten hi sz
etmemitir.
Adnan Menderesin 29 Mays 1950de Mecliste
okuduu h kmet nutku yeni iktidarn, tabii Celal
Bayarn da sorumluluuna katld eski 27 yllk
idareyi, Atatrkn adna ve hatrasna tek ke lime
bile temas etmeden topyekn mahkm ediyordu.
Menderes bu nutkunda Atatrk'n adna ve
hatrasna tek kelime ile temas etmedi. DPnin seim
zaferini, gelmi gemi inklplarn en by sayd.
Bu dndrc bir balangt. Acaba Bayar kendi
mazisini mi inkr edi yordu. Yoksa Menderesin
dilinden bu szler Celal Bayara ramen mi
dklyordu?
Menderese gre gerek inklb/devrimi Atatrk
deil, kendisi yapmtr! Ona gre 14 Mays 1950
seimleri sonucunda DPnin ikti dara gelmesi en
byk devrimdir! 2 Haziran 1950de TBMMdeki ko
numasnda bu dncesini, 14 Mays seimleri ile
memlekette,
imdi
ye
kadar
yaplanlarla
llemeyecek ehemmiyette byk bir inklbn en
mhim merhalesi almtr. O halde cumhuriyetin
ok evvel ilan edilmi olmasna ramen 14 Mays
tarihini bu memlekette tam manada demokratik bir

cumhuriyetin balangc olarak kabul etmek

hakikatin ta kendisidir, diye ifade emitir.
II.
Menderese gre ne emperyalizme ve yerli
ibirlikilerine kar yokluk ve yoksulluk iinde
kazanlan Kurtulu Sava ne de geri kal m, yar
baml bir mmet imparatorluunun kllerinden
tam ba msz ve ada bir devlet yaratan Trk
Devrimi, DPnin iktidar ol masn salayan 1950
seimlerinden daha byk bir devrim admdr!
Onun bu dncesi, yakn tarihle neden yzletiini
anlamamz iin yeterlidir. Gerek u ki Menderes,
En byk devrimci benim! diye bilmek iin her
frsatta yakn tarihi arptm, Atatrk ve nny
eletirmitir. Ancak ortada Menderesin bunu demesi
iin hibir neden yoktur. Trkiyenin 1946da ok
partili hayata, 1950de de demokra siye gemesinde
en az rol olanlardan biri Menderestir. Eer 1950de
Trkiyenin kansz kavgasz demokrasiye gemesi bir
devrim ise, bu devrimi hazrlayanlar Atatrkn
ulusal egemenlik ve meclis sevdas ile Dnya Sava
sonrasndaki
uluslararas
konjektr
ve
bu
konjektre uygun olarak hareket eden nndr.
Menderes, Atatrkten ilk olarak 4 Mays 1951
tarihinde TBMMdeki bir konumasnda sz etmitir.
Mecliste Atatrk Aley hine lenen Sular
Hakkndaki Kanun grmeleri srasnda krsye
gelerek unlar sylemitir:
Arkadalar, biz tenkit hrriyetini kaldrmyoruz.
Ben kendisiyle beraber tenkit edeceim. Atatrk,
bir memleketin kurulmasnda ba ta bulunan bir zat
mtalaa etmek baka, demokratik inklplar tahak
kuk ettirmi midir, ettirmemi midir zaviyesinden
mtalaa etmek ba kadr. Mevzuda buraya
geldiimiz zaman bunun tenkidini bizzat bizler
yapmzdr ve bu tenkidi yapmakta devam edeceiz.
Bu Atatrk'n tarihte aaa ile daima parlayacak
olan hviyetini asla ksufa (gne tutulmasna)

uratmaz.
Onu
biz
demokratik
inklbn
muvaffakiyet li bir baarcs olarak mtalaa etmek
mevkiinde olmayacaz. Bizim maksadmz tenkit,
vicdan, fikir hrriyetini takyit (balama) deil, tah kir
(alaltma), terzil (rezil etme) hrriyetini ortadan
kaldrmaktr. Ata trk nklb yapmad m? Yapt
inklbn temeli olan demokratik inklb baard m?
Baaramad.
Yapt
inklp
hazrlaycdr...Menderes, babakan olduktan bir yl
sonra, Atatrk Koru ma Kanunu grmeleri
srasnda Atatrkten ilk kez sz ederken bile
Atatrk eletirmeyi ihmal etmemitir. Atatrkn
demokratik
inklplar
gerekletiremediini
belirterek,
Onu
biz
demokratik
inklbn
muvaffakiyetli bir baarcs olarak mtalaa etmek
mevki inde olmayacaz, demitir. Menderese gre
Atatrk demokratik inklplar gerekletirememitir!
Hatta ona gre Atatrk, milli iradeyi de tam olarak
hayata geirememitir! Milli irade ancak DPnin
iktidara gelmesiyle tam olarak tecelli etmitir! Bir
konumasnda yle demitir: Tarihimizde ilk
defadr ki yksek heyetimiz milli iradenin tam ve ser
best tecellisi neticesinde millet mukadderatna
hkim olmak mevkiine gelmi bulunuyorsunuz.
Bylece yeri gelmiken Menderes ve onun
zihniyetindeki kar devrimcilerin 60 yldr aralksz
tekrarlad Atatrk demokrasiyi ku ramad, kurmak
istemedi! Atatrk diktatrd/ eklindeki tezden de
sz edelim. Anlalan o ki Menderes, demokrasi
derken ok partili sistemi ve serbest seimleri
anlamaktadr. Ancak bu demokrasi ta nm son
derece eksik bir tanmdr. Demokrasi ok partili
sistem
ve
serbest
seimlerden
nce
tam
bamszlktr. Demokrasi padiaha, sul tana,
halifeye, eyhe, ha, yani kula kul olmaktan
kurtulup yalnzca Allaha kul olmaktr. Birey
olmaktr. Demokrasi zgrlktr, eitlik tir, bartr,

kardeliktir.
Demokrasi
halklktr,
laikliktir.
Demokrasi kadn haklardr. Demokrasi ada ve
bilimsel eimdir. Demokrasi, aalk dzeninin
yklmasdr.
Atatrk,
demokrasinin
bu
n
artlarnn birounu hem de yokluk ve yoksulluk
iinde hayata geirmeyi baar mtr. Atatrk, nazi
ve faist diktatrlklerin ykseldii 1930 ylnda,
Vatanda in medeni Bilgiler kitabnda demokrasiyi,
Ykselen bir deniz olarak tanmlayp, demokrasinin
stn zelliklerini sralam ve demokrasiye kar
akmlar tek tek aklayp eletirmitir. Her ey bir
yana, Atatrk yeryzndeki en baskc, en otoriter
idare olan padiah la/sultanla son vermitir. En
nemlisi de btn devrimleri Meclisin onayndan
geirmitir. Atatrk dnemi, Tek Parti dnemi
olmasna karn milletvekilleri bile yarglanabilmitir.
Tek Parti iinde farkl g rler seslendirilebilmitir.
Nitekim o Tek Partiden 1946da baka bir parti (DP)
daha kmtr. Atatrk, savatan yeni km, geri
kalm, yoksul ve eitimsiz bir lkede gerek ve
salam demokrasinin ok par tili sistemi kurup
halkn nne sandk koymakla mmkn olmayaca
n grecek kadar gerekidir. 1925 Terakkiperver
Cumhuriyet Frkas ve 1930 Serbest Cumhuriyet
Frkas
denemelerinin
baarsz
olmas
bu
dncesini keskinletirmitir. Bu nedenle ulusun
bamszlln ve egemenliini saladktan hemen
sonra ulusun salk, ekonomi, eitim, kltr,
bayndrlk sorunlarn zmeye, kadn haklarna,
akl ve bilim eliinde adalamaya nem
vermitir. Bu nedenle eer Trkiye 1946da ok
partili hayata, 1950de demokrasiye geebilmise
bunun en nemli nedeni Atatrkn nderliindeki
ada Trk Devrimidir. Ancak Menderes ve onun
dnsel takipileri nedense btn bu ger eklerden
habersizdir!

Menderes ayn konumasnda Atatrkten yle sz

etmitir:
Biz
Atatrkn
inklplarm,
yaptklarn,
yapmadklarn ko nuabiliriz, tek parti, tek ef
vecizesi varsa, tatbikatta varsa, elbette bunlar
mdafaa etmekte kendileriyle beraber deiliz. Biz
kaytsz art sz ne varsa onlarn hepsini mdafaa
etmek mevkiinde deiliz. Fakat hepiniz bilirsiniz ki
Atatrk, mspet, menfi, ileri, geri btn hayatnn
muhasebesi yapldktan sonra byk adamdr, ileri
adamdr, mem leketi kurtaran adamdr ve ileriyi
gren prensiplerinin galip vasfnn ekseriyeti kahiresi
(stn ounluk) bu memleketin nefine (yararna)
olan prensiplerdir ve bunlar onun ahsnda,
ahsiyetinde, hviyetinde kiileir.
Grld gibi Menderes, Atatrk, mspet, menfi,
ileri, geri bii tiin hayatnn muhasebesi yapldktan
sonra byk adamdr, ileri adam dr, memleketi
kurtaran adamdr... diyerek, bir taraftan Atatrk
verken, dier taraftan yermi; Atatrkn menfi ve
geri ynleri olduunu belirtmitir.
evket izmelinin yerinde tespitiyle, Atatrk
koruyor grne
rek bizce
haksz birtakm
eletirilerde bulunmak zellikle de bunu Ata trk
heykellerinin krld gnlerde onu korumak
grnts altnda yapma, Menderesin ilerideki
gr ve uygulamalar da nazara alnrsa, hi de
iten saylmamaldrd
Menderes znde Atatrk devrimlerine kardr,
ancak taktik ge rei devrimlerin tamamna deil,
bazlarna kardr! Nitekim Atatrk devrimlerini
Millete mal olanlar ve millete mal olmayanlar diye
ikiye ayrp, millete mal olanlar koruyacam
sylemitir.
Menderes, 29 Mays 1950 tarihinde Mecliste yapt
konumada, "... Gene seim beyannamemizde

yazld zere millete mal olmu inklplarmz

koruyacaz, demitir.
4
Haziranda bir gazetecinin, ezann Arapaya
evrilmesiyle ilgili sorusuna verdii yantta da, "... Bu
kadar yldan sonra vaktiyle zaruri olan hrriyeti
snrlayan
bu
tedbirlerin
devamna
lzum
kalmamtr. rtica ve taassupla biz de savaacaz ve
millete mal olmu inklplar koruyacaz, demitir.
Dolayssyla Menderese gre halkn kabul etmedii
devrimleri korumaya da gerek yoktur. Bu mantkla
DP dneminde birok Ata trk devrimi gericilerin
saldrlarna kar savunmasz braklmtr. Hatta
Menderes, kendince halka mal olmadna inand
devrimle ri ortadan kaldrmak iin bizzat hareket
etmitir. rnein 13 Haziran 1950 tarihinde yle
demitir: Millete mal olmam, millet vicdannda bir
deirmen ta arlyla km olan baz tedbirleri
ortadan kal dracaz. Millet vicdanna bask
yapmakta olan birtakm tedbirlerin, 1520 sene sonra
zerinde beki gibi duracaz, onlar mutlaka muha
faza edeceiz demek doru olmaz
Grld
gibi
Menderes
baz
Atatrk
devrimlerini millet vic dannda km bir deirmen
ta!
olarak
adlandrarak
o
devrimleri
korumayacan bizzat ifade etmitir. Konumann
yapld tarihe ba klacak olursa bu deirmen
tann Trke ezan olduu anlalmak tadr.
Nitekim 3 gn sonra TBMMde Arapa ezanla ilgili
dzenleme yaplmtr.
Menderes, DP Krehir l Kongresinde 11 Mays
1953te millete mal olmu devrimleri yle
sralamtr:
Medeni Kanunun taalluk ettii sahadaki hukuki
inklbn tama myla korunacandan kimsenin
phesi olmamaldr. Harf inklb, kyafet inklb ve
buna benzer medeni ve cemiyetin hayrna ve yksel

mesine ynelik olan btn teekkre deer

inklplar elbette tamamy la korunacaktr.
Millete mal olmu inklplarmzn korunmas ise
birinci vazife mizdir. Kapatlan tekkelerin almas,
kyafette ve yaayta ortaa bir cemiyetin det ve
ananelerine dnlmesi, eski harflerin geri getirilmesi
asla sz konusu olamaz.
Buradan
anlald
kadaryla
Menderes,
Atatrkn dinle ilgili devrimlerini millete mal
olmam devrimler arasnda kabul etmitir. Oysaki
gerek Kuran Kerimin ve hadis kaynaklarnn
Trkeleti rilmesi, gerekse hutbe ve ezann
Trkeletirilmesi baz ar gruplar dnda Trk
halknn byk ounluu tarafndan kabul edilerek
benimsenmitir. Ancak din istismar yaparak oy
almay amalayan Menderes, bu gerei grmezlikten
gelmitir. Ayrca Trk Devrimi, Atatrkn birbirini
tamamlayan bir dizi devrimiyle anlaml bir btn
dr. Devrimler ayr ayr deil bu btnsellik iinde
deerlendirilmeli
dir.
Ancak
Menderes,
baz
devrimleri korumayarak, hatta o devrimleri bizzat
ortadan kaldrarak Trk Devriminin btnselliini
bozmutur.
Atatrk devrimlerini, Millete mal olanlar ve
olmayanlar diye ikiye ayran Menderes, millete mal
olmayan devrimleri bizzat kendi si yok ederken,
millete mal olanlar da Necip Fazl gibi rtl de
nekten besledii Kar Devrimci kiilere yok ettirmek
istemitir. Nite kim Menderesin Millete mal
olmutur, bu nedenle korunmaldr! dedii Medeni
Kanun, Harf devrimi. Klk kyafet (apka) devrimi.
Tekke ve zaviyelerin kapatlmas gibi devrimler,
Menderesin kanatla r altndaki Necip Fazln Byk
Dou dergisindeki arptlm tarih tezleriyle yok
edilmeye allmtr. in ilgin taraf harf, dil,
tekkeler ve kyafet devrimlerinin korunacam
syleyen Menderes, trbeleri a m ve dil devrimine

zarar vermitir. 1945 ylnda nn dneminde z

Trkeletirilen
Anayasa
1952de
Menderes
dneminde yine Osmanl caya evrilmitir. 9
Temmuz 1951de de okul kitaplarndan acayip
kelimeler karlarak yerlerine yaayan Trke
kelimeler konulmas iin iki komisyon kurulmutur.
Gariplie bakn ki, acayip denilen kelimeler Trke,
yaayan Trke denilen kelimeler ise Arapa veya
Farsadr.
Menderes'in en nemli zellii alm bir kere bile
secdeye gelme mi olsa dasiyaseten dindar
grnmesidir.
Erken
Cumhuriyet
dnemi
eletirilerinde de hep dinden sz etmitir. Atatrkn
ve nnnn dini bask altna aldklarm syleyerek
kendisinin dini, baskdan kurtard n belirtmitir.
1951de DP zmir l Kongresinde yle demitir: im
diye kadar bask altnda bulunan dinimizi baskdan
kurtardk.
nklp
softalarnn
yaygaralarna
ehemmiyet vermeyerek ezan Arapalatr dk.
Trkiye bir Mslman devlettir ve Mslman
kalacaktr. Msl manln btn icaplar yerine
getirilecektir. Menderes, Trkiyede ezann Arapa
deil Trke okunmasn dini bask altnda tutmak!
ve Mslmanla kar olmak! diye deerlendirerek
dpedz ger ekleri arptm, yalan sylemitir.
Menderesin bu szlerini duyan da Atatrkn ve
nnnn ezanlar yasakladn, 19231950 arasn
da ezan okunmadn sanr. Ancak bilindii gibi
19231950 arasnda ezanlar grl grl hem de
anladmz dilden Trke okunmu, ca miler ak
olmu, Kuranlar okunmu, dualar edilmi, dini
bayramlar kutlanmaya devam etmitir. Ezann dilini
yeniden Arapaya eviren, stelik bunu CHP ile
birlikte yapan Menderesin, kendisini topluma
Trkiyede Mslmanl kurtaran adam! olarak
tantmas dpedz istismardr.

Menderes
znde
en
nemli
Atatrk
devrimlerinden biri olan laiklie de kardr, ama
yine taktik gerei laiklie toptan kar ol maktansa
anlam zerinde oynayarak laiklii andrmay
denemi tir. rnein laikliin Din ve devlet ilerinin
birbirinden ayrlmas, Toplumda irticann etkisinin
krlmas, Dinsel ilkeler yerine akl ve bilim
ilkelerinin n plana karlmas gibi anlamlarndan
neredeyse hi sz etmeden laiklii sadece Din ve
vicdan zgrlne indirgeme yoluna gitmitir. Ona
gre Trkiyede irtica tehlikesi diye bir ey de
yoktur! Devrimler artk yerlemitir, bu nedenle
devrimleri irticadan korumak iin mcadele etmek
anlamszdr! Laiklik dine ve dindarlara bask deil,
din ve vicdan zgrldr, ancak Trkiyede teden
beri hep dine ve dindarlara bask olarak
anlatlmtr!
1952de Kayseride yle demitir: Bu memlekette
irtica vardr, demek sizlere kitle halinde geri fikirde,
muataassp... geri bir cemiyet siniz demektir. Bu
Trk cemiyetine hakarettir. Sizleri mdafaa ederek
adnza haykryorum: Trk milleti mutaassp
deildir...
1952de Adanada da yle demitir: Trk milleti
Miislmandr
ve
Mslman
kalacaktr.
Bu
memlekette vicdan hrriyetine tecavz etmek
kimsenin hakk deildir. Laiklii din aleyhtarl,
dmanl eklinde anlamak bizim iktidarmzn
vicdan hrriyeti anlayna asla uygun deildir...
Menderes,
29
Kasm
1955te
Mecliste
milletvekillerine hitaben, Sz isterseniz hilafeti bile
geri getirebilirisinizdemitir. Menderes bu szyle bir
taraftan milletvekillerinin gcne iaret etmek
isterken, dier taraftan bilinaltndaki devrim
kartln gzler nne sermitir.

Menderes,
kendinden
sonraki
tm
sac
iktidarlarn yapaca gibi Mslmana Mslman
propagandas yapmtr.
Menderesin
erken
Cumhuriyet
dnemi
eletirilerinin temel ne deni siyasi rakibi CHPyi
ypratmaktr. Bu nedenle CHP tarihine sal drmtr.
CHP tarihine saldrnca da ister istemez Kurtulu
Savana, Trk Devrimine, Atatrke ve nnye
saldrmak zorunda kalmtr.
Menderes, 4 Mays 1951deki konumasnda,
Atatrkn
CHPye
ykledii
misyonu
yle
eletirmitir: Btn bir milletin Halk Partisi iinde
muhtevi ve mndemi bulunduunu farz ve hayal
etmekle ba layan enaniyet (benlik) ve gafletler
onlar, hakikatleri bir trl greme yecek hale
getirmitir.
Menderesin bu eletirisini evket Sreyya Aydemir
yle deer lendirmitir: Evet, btn milleti Halk
Partisinde birlemi, toplan m gren (hayal eden)
biri vard. Ve btn milletin Halk Partisinde
kaynam olduunu ifade eden Oydu. Bu da
Mustafa Kemaldir. Bu szleri o, Halk Partisini
kurarken beyan ve ifade etti. Mustafa Kemal'e gre
Halk
Partisi,
halkn
mterek
menfaatlerini
koruyacakt. Milletin heyeti umumiyesi bu partide
milli karlarn bulacakt. Ama bu sz terin
sylendii sene, henz 1923tii. Ve hu szlerde ne hir
gaflet ne bir benlik havas vard. Geri Menderesin
muhalif bir partiyi yermesi elbette ki hakkyd. Ama
bu yergi, canl bir mazinin izinde bir devrime ve
hatrasna girmeli miydif Fakat Menderes bu
hatrann tasfiyesinde titizdir..."*'
Atatrkn Halk Partisinde btn bir milleti bir
araya toplama isteini gafil bir benlik diye
adlandran Menderesin hem Atatrk
hem
devrimlerini hi anlamad aktr.

Menderes, adn vermeden Atatrk oka

eletirmitir. rnein bir keresinde DPnin ekonomik
baarlarndan sz ettii bir konuma sn, "... te
muasr medeniyet seviyesine ulaabilmek sz ancak
bu yoldan tahakkuk eder,"*" diye bitirerek Atatrke
gnderme yapmtr.
Menderes, CHPnin her eyini eletirmitir. rnein
CHPnin ift ilere hi kredi vermedii ve kyly
ihmal ettii Menderesin nemli bir tezidir.
Ancak Menderes yine gerekleri arptmtr,
nk zellikle Atatrk dneminde CHPnin en ok
nem verdii toplumsal kesim tartmasz kyl ve
ifti kesimidir. Atatrk kyl ve iftiye verdi i
nemi nl Kyl milletin efendisidir szyle dile
getirmitir. Arkadalar kl ile fetih yapanlar,
sabanla fetih yapanlara malup olmaya ve sonunda
mevkilerini terk etmeye mecburdurlar. Nitekim
Osmanl saltanat da byle olmutur, diyen Atatrk,
Osmanlnm, toplumun asli unsuru kyly, iftiyi
fetih peinde cepheden cephe ye koturmasndan
dolay kylnn, iftinin ekmeye, bimeye, retip
zenginlemeye
zaman
bulamadn
belirterek
Osmanly eletirmitir. Atatrk Trkiyede bir tarm
devriminin ilk admlarn atmtr. nsan ve hayvan
hastalklaryla mcadele ile balayan, iftiden
alnan Aar Vergisinin kaldrlmasyla devam eden
bu
devrimi
toprak
reformuyla
talandrmak
istemitir. 1923te buday ithal eden Trkiye,
CHPnin baarl tartm politikalar sonunda
1930larda buday ihra eder du ruma gelmitir.
Menderesin, CHPnin iftiye kredi vermedii iddia s
ise yine kocaman bir yalandr. CHP kylye faizsiz ve
uzun vadeli kredi vermitir. Osmanlda Ziraat
Bankasnn iftiye at kredinin iisr snr hibir
zaman denmemi sermayenin yzde 30unu geme
miken, b oran daha Kurtulu Sava srasnda
yzde 53e, Cumhu riyet dneminde ise yzde 136ya

karlmtr. Osmanl dneminde 1888den 1920ye

kadar 32 yl iinde kylye verilen bor toplam 22
milyon lirayken, 19231933 arasndaki 9 ylda
iftiye, kylye verilen kredi miktar 121 milyon
liraya karlmtr.
Menderes, kendinden nceki Atatrk ve nn
dnemlerini Ha tal ve sakat politikalarla boa
geirilmi bir dnem olarak adlandr mtr. Bir
konumasnda yle demitir:
Memleketimizin geni imknlar ile milletimizin
yksek vasflar gz nnde tutulacak olursa, uzun
yllarn beyhude israf edilmi ve batta memleketin
tabi inkiaf seyrinin hatal ve sakat politikalarla en
gellenmi
olduuna hkmetmek
icap
eder...
Menderes, Atatrkn nderliinde yokluk ve
yoksulluk iinde bir Kurtulu Savann ka
zanldn, cumhuriyet ilan edildiinde Trkiyenin
un, eker ve bez bulunmayan, toplu ine retmekten
aciz bir lke olduunu, insan ve hayvan
hastalklaryla
boutuunu,
toplumun
yzde
10unun bile okuma yazma bilmediini unutmutur!
Buna ramen ok ksa bir sre de tarafsz
gzlemcilerin
Cumhuriyet
Mucizesi
diye
adlandrdklar bir baar hikyesiyle Anadolu
bozkrnda yeni bir Trkiyenin filizlen diinin de
farknda deil gibidir!
Menderes,
Kurtulu
Savandan
ve
Trk
Devriminden olduu kadar Trkiyenin II. Dnya
Savana girmemesinden de ok rahat szdr.
1950lerde kahvehanelere kadar den II. Dnya
Savana gi rilmemesinin Milletin erkekliini
ldrd sylencesinin kayna Menderesin bu
konudaki aklamalardr.
Menderes, 24 Nisan 1954te Samsunda, II. Dnya
Savana giril memesiyle ilgili unlar sylemitir:
Biz sizi harbe sokmadk, harp ok korkun bir
eydi, onu baaramazdk gibi devaml szlerle

bozguncu bir ruh halini yaydlar. Milleti harpten

korkutmaya kalktlar. Benim iaret ettiim ite bu
idi. Halbuki sulhun da harbin de hayrls olabilir.
Cenab Hak da millet iin hayrls ne ise onu versin.
Hangisi bu mil letin hayrna ise biz onun peindeyiz.
Aslnda Menderesi anlamak zor deildir! Babakan
olur olmaz, hibir bamz olmad halde, srf
ABDye irin grnmek iin, dn yann br
tarafndaki Koreye asker gnderen, Amerikan
karlar iin Mehmetiin kann aktan Menderesin
savaa girmemeyi bozguncu bir ruh hali olarak
deerlendirmesi ok normaldir! Halbuki sulhun dcj
harbin de hayrls olabilir. Cetab Hak da millet iin
hayrls ne ise onu versin. Hangisi bu milletin hayrna
ise biz onun peindeyiz! diyen Menderese,
Amerikan karlar iin Koreye asker gndermek
milletin hayrna myd? diye sormak gerekir! Bu
soruya verecei cevap, Bu sayede NATOya girdik.
Amerikan yardmlar aldk olacaktr.
Bir taraftan II. Dnya Savana girilmemesini
Halkn erkeklii ni ldrdler/ diye eletirenlere
ilham kayna olan Menderes, dier taraftan
Trkiyeyi II. Dnya Savana sokmayann nn
olmadn, tam tersine nnnn Trkiyeyi savaa
sokmak istediini belirtmitir.
Menderes, 24 Nisan 1954te Samsunda yapt
konumada bu konuda u aklamalar yapmtr:
1940ta Fransa dmezden be gn evvel (nn)
bizi harbe sokuyordu. Bunun iin de her trl ha
zrlklar tamamlanm, nutuklar hazrlanm, baz
mebuslar evvelden hazrlanm olan bu nutuklar
sylemek zere memleketin muhtelif vi layetlerine
yola karlmt. Bu meyanda bana da Eskiehire
gitmek vazifesi verilmiti. Trkiye harbe girecek ve o
gn memleketin drt kesinde evvelden hazrlanm
olan bu nutuklar sylenecekti. Tam bu srada
Fransa dt. Trkiyede harbe girmekten bu suretle

kurtuldu. Ondan sonra Trkiye eer harbe girmedi

ise harbin mant bu tarafa gelmedii iin girmedi.
Eer gelse idi ve bu iki muharip taraftan biri nin
menfaatine uygun dse idi, smet Paa bu
memleketi harbe sok maktan koruyabilecek adam
deildi. Biz harbin yolunun dnda idik ve dnda
kaldk. Hakikat ite budur. Fakat onlar artk
vnebilecek bir eyleri kalmad iin Biz sizi harbe
sokmadk diye vnmekte ve bylece bir bozguncu
ruh haleti iinde bulunmakta idiler.
Grld gibi Menderes bin dereden su getirip
tarihi arpt mtr. Birincisi Menderesin, Bizi
savaa nnnn sokmad do ru deil, o bizim
savaa girmemizi istiyordu/ eklindeki iddiasnn
Menderesten ve akrabas Fatin Rt Zorludan
baka hibir tan ve hibir belgesi yoktur. kincisi o
tarihte Alman ordular Fransa d nda Hollanda,
Belika, Polonya, Norve, Danimarka gibi lkeleri de
igal etmitir. Alman ordular daha Balkanlardan
uzaktadr. Savan Balkanlara gelmesi 1940
Ekimini bulacaktr. Bu nedenle Trkiye iin henz
yakn bir tehlike sz konusu deildir. Dmann ok
uzaklarda olduu bir dnemde nn gibi temkinli
bir siyasetinin sava karar verdiini iddia etmek
hi de inandrc deildir.
Menderesin anlattklarn genel olarak doru kabul
edecek olsak da bu durum nnnn Trkiyeyi
savaa sokmad gereini dei tirmez. yle ki:
Btn bir Avrupay saran, hatta dnyaya yaylan sa
van tehlikelerini nceden sezen nnnn birok
sava grm bir asker, devlet adam olarak savan
balarnda baz tedbirler almas son derece
normaldir. nn, savaa girmeme temel politikas
yannda, savaa girme ihtimalini de gz ard
etmemitir. nn lke apnda bir propaganda
balatmak, kamuoyunun endielerini gidermek,
halk yattrmak, halkn moral gcn arttrmak

istemi olabilir. O zaman lar CHP milletvekili olan

Menderes de bu propaganda almalarnda
Eskiehir iin grevlendirilmi olabilir. Ancak
nnnn milletvekille rini, savaa giri kararn
halka
duyurmak
iin
grevlendirmi
olmas
olanakszdr. Grlen o ki Menderes, 1954 seimleri
ncesinde siyasi rakibi nnnn en nemli
baarlarndan birini glgelemek istemi, bunun iin
de tarihi gerekleri arptmtr.
Menderesin bu iddiasn, Menderesin sadk bir
yanda ve ak rabas olan Fatin Rt Zorlu da
tekrarlamtr. Zorlu, 21 Austos 1958de TBMMde
Almanlarn Fransaya girmek zere olduklar sra da
nnnn mebuslara harbe gireceiz diye nutuklar
gnderdiini belirtmitir. Bu iddia zerine nn,
Zorluya u tarihi yant vermi tir: II. Cihan
Harbinde biz harbe girmek istemiiz de kendisi hari
de devletin bir sefaretinde memurken buna mani
olmu. ok teekkr ederim (Sa olun, alklar,
glmeler).
Fatin Rt Zorlu tekrar krsye gelerek iddiasn
yle savunma ya almtr:
"... nk bu telgrafla bize 11 Haziranda harbe
girmemizi tek lif eden Franszlarn ayn gn
Almanlarla mtareke yapmay dn dkleri
bildirilmekte idi ve bu malumat Fransz Hriciyesi
nezdinde
tarafmdan
tevsik
ettirilmiti.
Bu
sylediklerime eski mebuslar ahit tir... Nutuklarn,
beyannamesini alp Bursaya, Eskiehire gidenler
mevcuttur.
Ancak Trkiye, Mttefiklerin sava teklifini, Fatin
Rt Zor lu'nun iddia ettii gibi Almanlarla
mtareke yapmay dnd iin deil, anlama
ekinin 2. protokoln kullanarak reddetmitir.
Almanlarn Paris'e girii 14 Haziran 1940tr. 22
Haziran 1940da Al manyaFransa brakma
imzalamtr.
Oysaki
Menderes,
Fransann

dnden 1015 gn nce, yani 14 Hazirandan

1015 gn nce savaa girme karar alndn
sylemektedir. Bu tarih mays sonu ha ziran ba
olmaldr. Mays sonunda Hollanda ve Belika teslim
ol mu, ngiltere ve Fransa yenilip geri ekilmitir.
te bu koullarda nn'nn Trkiyeyi Mttefikler
yannda savaa sokmay dnmesi hi de gereki
deildir. Ayrca 11 Haziranda talya Fransaya sava
ilan etmi ve Trkiye 1939da Fransa ve ngiltere ile
imzalad anla mann 1. maddesi gereince savaa
davet edilmitir. Ancak Trkiye anlamann 2.
protokoln
kullanarak
savaa
girmeyeceini
resmen ilan etmitir.
Menderes, nnnn II. Dnya Sava yllarndaki
korumac eko nomik politikalarn da eletirmitir.
Bu eletiriler toplumda karlk da bulmutur.
Nitekim bir gn bir ocuk nnye, Sen bizi sava
srasnda ekersiz braktndeyince nn o mehur,
Ama babasz brakmadm, cevabn vermitir.
Menderes ve DP, nnye dman gibidir.
nnnn seim gezi lerini sabote eden, radyoda
konumasn yasaklayan, CHPnin malla rna el
koyan Menderes ve DPliler, nnnn olu mer
nnnn adam ldrdn, kardei Rza
Temellinin
haksz
kazanlar
sala
dn
belirtmilerdir. Bunlar tamamen yalandr. DPli zmir
Beledi ye Bakan Rauf Onursal, nnnn
yurtdna srlmesini istemi, nnnn resimleri
devlet dairelerinden indirilmi, okul kitaplarn dan
karlm, hatta ksa bir sre nce alan nn
Stadyumunun ad Mithat Paa Stadyumu olarak
deitirilmitir. 1959da Uakta nnnn bana
ta atlm, Topkapda sarho DPlilerin kazmal so
pal saldrsna uramtr.
Peki, ama Menderesin 14 yl kendisinin de iinde
yer ald CHPye, nnye ve Atatrke bu derece
kar olmasnn nedeni nedir? Bu sorunun cevabn

evket Sreyya Aydemir yle vermitir: nk o bir

tasfiye peindedir. Bunu da anlamak kabildir.
Tasfiyesine ynel dikleri ile kendilerinin iktidar
gayeleri hakikaten ayrdr. Eski iktidar, ihtilal
niteliinde saylabilecek bir milli ayaklanma ile, uzun
ve nimetli bir istiklal savann, bir milli kurtulu
hareketinin bayran tayarak Meclis'te yer almt.
imdi ise artk en kutsal ey ounluun, kalaba
ln oyu idi. O halde ounlua yanamal ve gemi
ile hesaplama insafsz olmalyd. O da bunu
yapyordu.
Menderesin erken Cumhuriyet dnemiyle yzleip
Trk Devrimine, Atatrke ve nnye saldrmas,
bolca din istismar yap mas ok gemeden DPlilerin
de devrime, Atatrke ve nnye d man
olmalarna, irticann alp ban gitmesine neden
olmutur.
rnein 2324 ubat 1951de Krehirde Atatrk
bstnn e nesi ve burnu krlm, 12 Mart 1951de
DP Konya l Kongresinde fes, araf ve Arap
alfabesinin serbest braklmas istenmi, bu olaylar
protesto eden genleri knayan Menderes, Her
isteyenin aklna estii gibi gsteri yapamayacam,
bu gsterinin amacnn terr yaratmak olduunu,
belirtmitir. 8 Austos 1951de DP Milletvekili H. Sup
hi Tanrver Mecliste yapt konumada, Atatrk
diktatrdr, de mitir. Bizzat Menderes tarafndan
rklk
yceltilirken,
komnizm
yerilmitir.
Radyodan mevlit ve Kuran okutulmutur. Trbeler
al mtr. Atatrkn aklc ve bilimsel okul
kitaplar
yerine
dine
dayal
okul
kitaplar
hazrlanmtr. Kltr, sanat ve eitim politikalar
zel likle aksatlm; eitim Tevfik leri, Celal
Yardmc ve Ahmet zellerin eline braklmtr.
1954te DP Mara Milletvekili Abdullah Aytemiz,
Medeni Kanun yerine Mecelleyi istemi, Ekim
1958de Diyanet leri Bakan Eyp Sabri

Hayrlolu, Kuran Kerim Trke yazlamaz, demi,

yine Ekim 1958de Nurcular Emirdada yeil bayrak
am, Aralk 1958de DP Trabzon Milletvekili Osman
Nuri Nerminolu, Kadnlarn tarlaya benzediklerini,
mahsul verdikleri oranda hsniika bl greceklerini,
belirterek erkeklere baz durumlarda ikinci evlilik
hakk tanyan bir kanun teklifinde bulunmu,
1958de CHP dinsizlikle sulanm, Nisan 1959da
Karabk, Akehir, Tire ve demite hoca lar,
Atatrk, nn ve CHP aleyhinde vaaz vermi,
Haziran 1959da Eskiehirde bir temel atma
treninde krsye kan imam, Allah mu halefeti
kahretsin, diye dua etmi, Kasm 1959da DP
Manisa dele gesi hilafet istemi, Aralk 1959da DP
Samsun l Kongresinde cuma 209
namaz iin resmi tatil ve stanbul niversitesinin
bodrumunda alan mescidin kapatlmas istenmi,
ubat 1960ta Krehirde Menderesin de bulunduu
bir temel atma treninde tekbir getirilmitir. Halkev
leri ve Ky Enstitleri ahlak d, dinsizlik retilen
komnizm yuvala r diye adlandrlp kapatlmtr.
Menderesin erken Cumhuriyet dnemi eletirileriyle
ilgili evket izmelinin u tespiti nemlidir:
Menderes, CHP dnemini eletirir ken iki eye
dokunmaktan kanmtr: Birisi kendisinin de 14 yl
CHP milletvekili olarak Mecliste bulunmasndan ve
19231938
aras
Celal
Bayarm
ekonominin
ynetimindeki rolnden kaynaklanan sorumlulu u
kabullenmek; kincisi ise zorunlu kalmadka
Atatrknnii ayrm yapmamak. Birok usta
politikac gibi ok anlama gelecek szler slu bunun
simgesidir. Sadece iki kere, o da itirazlar ykselince,
Atatrk'
eletirilerinden
ayrk
tuttuunu
vurgulayarak bunun sakncalarndan kurtulmay
baarmtr. Genelde ayrm yapmadan eletirilerini
her iki dneme birlikte yneltirken, stelik 1920ler,
1930lar gibi tarih ver mekten bile kanmamtr. Bu

suretle ky kahvelerine kadar inen 21 Yllk zulm!

slogannn kaynana ulam oluruz.
Menderesin bu erken Cumhuriyet dnemi eletirisi
yntemi, onun siyasi takipisi R. Tayyip Erdoann
erken Cumhuriyet dnemi eleti risi yntemine
fazlaca benzemektedir. yle ki: Erdoan da
Menderes gibi eletirilerinde birok anlama gelecek
szler sylemekte, Erdoan da Menderes gibi CHP
eletirilerinde zorunlu kalmadka Atatrkn n
ayrm yapmayarak eletirilerini Tek Parti dnemi
ad altnda dile getirmekte, mecbur kaldka
Atatrk eletirilerinden ayrk tuttu unu belirterek
bunun sakncalarndan kurtulmay baarmaktadr!
r nein CHPyi Dersimde katliam yapmakla
sulayan Erdoan, eletiri lerin younlamas
zerine Atatrk deil, nny kastettiini ifade
etmi; yine benzer ekilde iki ayya ifadesinde
Atatrk kastettii ynndeki iddialarn artmas
zerine Atatrk kastetmediini belirt mitir!
Erdoan da Menderes gibi eletirilerinde 1920ler,
1930lar gibi tarih vermekten kanmamaktadr.
Erdoan da Menderes gibi Atatrk devrimlerinin
dinsel olanlarna scak bakmamakta ve her frsatta o
devrimleri eletirmektedir. Erdoan da Menderes gibi
laiklii sadece din ve vicdan zgrl olarak
alglamaktadr.
nemi eletirilerindeki ana kayna bir Atatrk ve
Cumhuriyet dman olan Necip Fazl Ksakrek ve
onun gelitirdii kurmaca, uydurmaca tarih
tezleridir.
En nemlisi de Menderesin ve Erdoann erken
Cumhuriyet dErken Cumhuriyet dnemiyle hemen
hemen ayn mantkla ve ayn yntemlerle yzleen
Menderes ile Erdoann bilinaltlarn anlamak iin
evket Sreyya Aydemirin Menderes hakkndaki u
analizi epey yol gstericidir:

Kendisinden evvelkilere ve hatta onlarn

hatrlarna kar olan iddetli klarnda kendini
halkn mal saymann ve halkn adna ko nutuu
kansnn kuvvetli bir etkisi olsa gerekir. Hlasa
Menderes, el bette siyasi bir problem olmakla
beraber, gene yle sanyorum ki daha ziyade ruhi bir
komplekstir.

II.Blm
BABAKAN R. TAYYP ERDOANIN
TARH TEZLERNE CEVAP
TEZ: 1
CHP, NN CAMLER KAPATTI, SATTI, AHIR,
YATAKHANE, DEPO, PART MERKEZ, MZE YAPTI!
Biz bunlarn tarihini, cemaziylevvellerini iyi
biliriz. Bunlarn Ana dolu topraklarnda camileri
nasl ahr haline getirdiklerini iyi biliriz...
R. Tayyip Erdoan, 2011
Biz, CHP dneminde camilerin satldn, ahra
evrildiini sylediimizde Kldarolu bizi iddetle
reddetti. Ben bu zatn kla vuzunun kim olduunu
bilmiyorum. Bununla kalmad deerli bir bili
madam olan Diyanet leri Bakanmza son derece
mnasebetsiz bir slupla dil uzatt. (...) 12 Ekim
1966da bakn ok enteresan, bugn Kemal
Kldarolu gibi nn aynen unlar sylyor:
Acaba Cumhu riyetin hangi devrinde camiler kapal
ve ibadet yasak olmutur. Hibir zaman olmamtr,
diyor. Bugn Kldarolu ne diyorsa o gn smet
nn onu sylyor. Dn dndr, bugn bugndr
derse bilemem. 19 Ekim 1966da Yeni stiklal
Gazetesi, nnnn yalanlarna kar vatanda
ispata aryor. Bir Mslman deil, bir Hristiyan

Ermeni vatanda aynen u mektubu yazyor:

(...)Kahramanmaratan Mehmet Karaca unlar
yazyor. (...) Balkesirden mektup (...)
Belge 1: Camilerin satn gsteren yasa. Sayn
Kldarolu, belge konuuyor bak.
Tasnif harici camii ve mescitler kendilerinden
bakaca istifade edilmek zere kapatlr. Bu yasann
kmasnn ardndan Trkiyenin her vilayetinde
camiler kapatlmaya baland.
Belge 2: te cetvel. 19261950 arasnda 513 camii
satlyor. 327 cami arsas ki, bunlarn ounun
zerinde camii var, bunlar da satl yor. 1070 mescit
satlyor bu arada. Bunlarla birlikte kilise, mezarlk
gibi ok sayda tarihi eserin sat yaplyor. Bunlarn
tamamnn belge leri de elimizde. Bert Say m
Kldaroluna sadece birkan gsteriyo rum.
Buyurun bakanlar kurulu karar.
Belge 3: Klavuzu deitir ktlavuzu. Ben CHPye
gnl veren kar delerimize de sesleniyorum.
nanyorum ki sizin mayanz salam, ama genel
bakannz skntl. Satlan camiler, mze olarak,
toprak mah sulleri ofisi, hububat deposu olarak
kullanlyor. Elence merkezine dntrlen cami
bulunuyor. Camilerin sat denilirken, harap ve
vakf bina deniliyor.
Belge 4: Vakflar Umum Mdrlnden Tekirda
Valiliine, satlmasna bakanlar kurulunca karar
verilip tebli edilmi olan cami lerin sat ilanlarnn
mevki olarak ad tahsis edilmek suretiyle, harap bina
eklinde nerettirilmesi rica olunur. Bunlar millet
uyanmasn diye yaplyor.
Belge 5: Vakflar Genel Mdrl nemli ve acele
notuyla bir belge gnderiyor. skdarda, Atik Valide
Camii ve mtemilatndan Efk.au Tekkesi, vakflar
mdrlne haber verilmeksizin igal edilmi ve
yalnz Efkan Tekkesinin havuzlu odalarnn igaline

devam edil mekte bulunmutur. Emsalsiz, ince ve

kymetli yadigrlardr.
Belge 6: Bir vatanda Vakflar Genel Mdrlne
dileke yaz yor, genel mdrlk bunu babakanla
gnderiyor.
Behet ner tarafndan gnderilen telyazda
kazada
mevcut
ca
milerin
tamamen
igal
edildiinden bahisle, Ramazanda cemaatle namaz
klmak zere, Ulu Camiinin tahliyesi istirham
edilmektedir. Karacabeyde namaz klacak yer
kalmyor.
Belge 7: Gaziantepteki Selim Efendi Camii. Ne
olmu biliyor mu sunuz? Cumhuriyet Halk Partisine
satlm. ok manidar. Cumhuri yet Halk Partisi
burasn tekilat binas olarak kullanyor.
Belge 8: Edremitteki Yldrm Camii. O da Halkevi
yaplmak ze re CHPye satlyor. 300 lira bedelle
satlyor.
Kldarolunun bunlardan haberi yoktur.
Belge 9: Osmangazi ilesi Tophane Mahallesindeki
camii Bando Mdrlne teslim ediliyor.
20 Nisan 1936 Cumhuriyet Gazetesi: Bu ne
insafszlk. Sefer hisarda tarihi bir camii ahr
yaplm. Bu dosya iinde Tek Parti dne limde
camilerin satna, depo olarak kullanlmasna, ahr
yaplmasna dair, onlarca yzlerce haber kupr
bulunuyor. (...)
Sayn Kldarolu sen tarihinle gurur duymay
brak da, oku.(...) stediin kadar pikinlie vur,
senin tarihin bu millette hi silinmeye216
cek
yankl
iz
brakmtr.
Deimeyen
deiemeyen CHPye kendi ta rihini yine biz
reteceiz...
R. Tayyip Erdoan, 24 Nisan 2012
1940lt yllar boyunca Trkiyede millete, milletin
deerlerine, milletin kutsallarna kar aleni bir
sava yrtld. Bu lkede camile rin kaplarna

kilit vuruldu. Camiler ahra, depoya, mzeye

evrildi...
R. Tayyip Erdoan, 30 Eyll 2012
"... Zaten tarihinde var. Bunlar Tek Partili dnemde
camile ri ahr olarak kullananlar deil mi? Bunlar
Mecliste hep belgelerle akladm...
R. Tayyip Erdoan, 16 Haziran 2013
CEVAP: 1
Tarihi Camiler Ahr Yaplm!
Babakan Erdoan, 24 Nisan 2012de, 20 Nisan
1936 tarihli Cumhuriyet Gazetesi: Bu ne insafszlk.
Seferhisarda tarihi bir camii ahr yaplm. Bu
dosya iinde Tek Parti dneminde camilerin sat
na, depo olarak kullanlmasna, ahr yaplmasna
dair, onlarca yzler ce haber kupr bulunuyor (...),
demitir.
Yani Babakan Erdoana gre CHP, zmir
Seferihisardaki tarihi bir camiyi ahr yapmtr!
Erdoan, belge olarak da 20 Nisan 1936 tarihli
Cumhuriyet gazetesindeki Bu ne insafszlk,
Seferihisarda tarihi cami ahr yaplm! balkl
haberin kuprn gstermitir.
0 cami Seferihisarn Hereke (Dzce) kyndeki
tarihi Kasm elebi Camiidir. Dzce, Osmanl
dneminde nfusunun yzde 60, 70i Rumlardan
oluan bir kydr. gal srasnda kyde neredeyse
hi Trk kalmamtr. Kurtulu Sava srasndaki
Yunan igali srasnda ky yaklp yklmtr.
Mslman halk kyden g emek zorunda kal
mtr. 1922de zmirin kurtuluundan sonra
Mslman halk yeniden kye yerlemitir.
Yunan igal ordular Anadoludaki birok cami gibi
Hereke k yndeki o camiyi de tahrip ederek ahr
haline getirmitir.
Babakann te belge diye Meclis krssnden
sallandrd 20 Nisan 1936 tarihli, Cumhuriyet
gazetesinin Bu ne insafszlk, Seferihisar'da tarihi

cami ahr yaplm balkl kuprnde ite o Yu nan

insafszlndan sz edilmektedir.
Haberin tamam yledir:
'Seferihisarn Hereke Kyiinde bir cami tahrip
edilmi ve ahr ha line getirilmitir. Mze mdr
tahkikat
yapmtr.
Verdii
malumata
gre,
ktphane ve medresesi vardr. Ktphanesinde
eser kalmamtr. Evren oullarndan Kasm
tarafndan ina ettirilmitir. stndeki Arap a
yazya gre 641 yllk olduu anlalmtr.
OsmanlTrk stilindedir. Tahribata ramen, geriye
kalan ksm muhafaza edilirse, kymettir.
Yani? Camiyi ahr haline getiren CHP deil, igal
srasndaki Yu nan Vandalldr. Caminin insafszca
ahr haline getirildiini tespit edip ve bu bilgiyi
Cumhuriyet gazetesine veren de bizzat, CHPnin zmir
Mze Mdrdr. Mdr, arkeolojik saym
yaparken bu gerein farkna varmtr. ok daha
ilginci,
Babakan
Erdoann
1936da
CHP
tarafndan ahr haline getirildiini iddia ettii o
camiyi, 1936da, bizzat CHP yeniden cami haline
getirmitir.
Yzlerce yllk Kasm elebi Camii metruk halde
bulunduktan sonra, 1936 ylnda dnemin Tek Parti
hkmetince revaklar temiz lenmi, minaresi
onarlm ve temizlenerek ibadete almtr.
Dahas zmir Seferihisardaki o tarihi caminin
tarihi medresesini yeniden aan da CHPdir. CHPli
Belediye Bakan Tun Soyer, CHP tarafndan
ibadete almasna ramen, CHP tarafndan ahr
yaptrld,
denilen
Kasm
elebi
Camiinin
medresesini de restore ettirmitir.
Dolaysyla Ylmaz zdilin dedii gibi, Sz konusu
kuprn sa dece bu ne insafszlk taraf dorudur.
Mustafa Kemal Atatrk ca miyi ahr yaptran kii
olarak gstermek... Hakikaten insafszlktr.

leride bolca rneini greceimiz gibi Babakan R.

Tayyip Erdo an, erken Cumhuriyet dnemiyle
hesaplarken bu belgelere takla attrma yntemini
ska
kullanmaktadr!
Babakan
muhtemelen
danmanlarnca eline tututurulan gazetelerle,
kitaplarla, belgelerle krsye gelip, ok rahat bir yz
ifadesiyle CHP, nn unu yapt, bunu yapt! El
insaf!" dedikten sonra, te belgesi! diyerek krs
den
elindeki
gazete,
kitap
veya
belgeyi
gstermektedir. Ancak bazen kapakta, kuprde veya
balkta yazanla belgenin ierii birbirinden ok
farkl olabilmektedir, yle ki Erdoann baz
belgelerinin
ierii
Erdoann
tezlerini
rtmektedir. Sanrm Erdoan, hem halkmzn,
babakann
kendinden
emin
ekilde
Meclis
krssnden syledikleri ne sorgulamadan hemen
inanaca dncesiyle, hem de medyamzn
babakan
korkusuyla
sylediklerini
sorgulayamayaca inancy la eline tututurulan
belgeleri pek de fazla incelemeden kamuoyuyla
paylamaktadr. Ancak bu ekilde tarihi gerekleri de
arptmaktadr. Bunu bilerek yapyorsa durum daha
da vahimdir.
Yukarda grld gibi Babakan Erdoan, 24
Nisan 2012de Meclis krssnden belge diye
elindeki 1936 tarihli Cumhuriyet gazetesi kuprn
gsterip heyecanl bir ses tonuyla ve alayc mi
miklerle kuprdeki, Bu ne insafszlk, Seferihisarda
tarihi cami ahr yaplm! baln okuduktan sonra
CHPyi, nny sulamtr. Ancak haberin
ieriindeo camiyi ahr yapann CHP deil, Yunan
igal ordular olduu anlatlmtr. Ayrca Yunann
ahr yapt o ca miyi CHP yeniden cami yapmtr.
Fakat Erdoan bu gerekleri dile getirmemitir.
Benzer ekilde, CHPnin Konya Alaaddin Camiini
ahr yapt n syleyen Babakan Erdoan, yine
tarihi gerekleri arptmtr. CHP lideri Kemal

Kldarolu, Babakan Erdoann bu iddiasna yle

cevap vermitir: Babakan, Konyada Aladdin
Camiine yollama ya pp, CHP buralar ahr yapt,
demiti (elindeki slam Ansiklopedisini gstererek).
325. sayfada bu camiyi anlatrken, 191418, 192023,
194045 sava yllarnda askeri ilere tahsis edilerek
kapatlmtr, di yor. Sultan Vahdettin, askerlere
tahsis ediyor, sava yllar, sonra Kur tulu
Savanda askerlere tahsis ediliyor. 194045te
Hitlerin milyon larca insan katlettii gnler.
Mareal Fevzi akmak askerlere tahsisine izin
veriyor. O askerlerin ou bugn ehit olarak
topraklarmzda ya tyor. Osmanl da tahsis etmi.
Cumhuriyet
de. Ahr yaptlar,
diye
yalan
syleyeceksin. Diyanet leri Bakann da greve
aryorum. Hibir zaman, hibir dnemde hibir
cami ahr yaplmamtr. Baba kan syledi diye
sesinizi kesmeyeceksiniz. Sizin ansiklopediniz syl
yor, niye sesinizi karmyorsunuz?
Sanata, kltre, arkeolojiye ve tarihe ok nem
veren Atatrkn salnda. Atatrk'n bilgisi
dahilinde tarihi camilerin ahr yaplmas mmkn
olabilir mi Allah akna?
El insaf yani!
CHP Cami Dmandr Tezinin Kayna: M. evket
Eygi R. Tayyip Erdoan'n CHP camileri kapatt,
satt, ahr, yatakhane, tuvalet yapt!" tezinin temel
kayna slamc yazar M. evket Eygidir.
Prof. Ali Fuat Bagil, yabanc bir lkede
yaymlad 27 Mays htilali ve Sebepleri adl
kitabnda,
Cumhuriyet
devrinde
Trkiyede
Mslmanlarn camilere korkarak ve ancak iki
taraflarna baknp, kimseler grmeden gitmeye
altklarn yazmtr.
Bu ve benzeri iddialara smet nn 1966 ylnda,
Benim dne mimde camiler kapatlmamtr... diye
yant vermitir. nnnn bu aklamas zerine,

CHPyi ve nny din dman gsterip halkn

gznden drmek isteyen evreler hemen harekete
geerek CHPye ve nnye saldrmaya balamtr.
eriatlyla ve kkrtclyla nl dinci yazar
Mehmet evket Eygi, 1966 ylnda Yeni stiklal
gazetesinde vatandalara bir arda bulunarak,
CHP dneminde yklan, satlan, kiraya verilen, depo
ve mze yaplan camiler hakknda resim, yaz ve
bilgi, gndermelerini istemitir. Gelen yaz ve
resimlerin bir ksm Yeni stiklal gazetesinde
yaymlanmtr. Bu resimleri kimlerin nasl ekip
gnderdii ise sr ola rak kalmtr.
Mehmet evket Eygi, bu konuyu 2003 ylnda Yakn
Tarihimizde Cami Kym adyla kitaplatrmtr.
Kitabn balnn altnda Ka patlan, satlan, yklan,
kiraya verilen, depo yaplan, CHP oca, saz ve iki
evi, spor kulb lokali haline getirilen, mzeye
dntrlen binlerce mabedin hazin hikyesi
eklinde bir ibare vardr'.
Babakan Erdoan, CHPyi ve nny cami
dmanlyla sularken M. evket Eyginin bu
yaynlarndan yararlanmtr. Nite kim Erdoan, 24
Nisan 2012 tarihli konumasnda, laf arasnda 19
Ekim 1966da Yeni stiklal gazetesi, nnnn
yalanlarna kar va tanda ispata aryor, diyerek
kaynan azndan karmtr.

M. evket Eygi ve
Cami Kym adl kitab Peki, ama CHPyi ve
nny cami dmanlyla sulayan bu Mehmet
evket Eygi kimdir?

M. evket Eygi, 16 ubat 1969da stanbula gelen

ABDnin 6. Filosunu karaya karmayp Trkiyeden
kovmay dnen antiemper yalist niversite
genliine kar, sahibi olduu Bugn gazetesinde
k krtc yazlar kaleme alm, bu yazlardan
etkilenen Mslman gen ler ABDnin 6. Filosuna
kar
gsteriler
yapan
antiemperyalist
Trk
genlerine satrlarla, sopalarla saldrarak iki kiinin
lmyle
yzlerce
kiinin
yaralanmasyla
sonulanan Kanl Pazar olaylarna neden ol mutur.
Eygi, Bugn gazetesinde Tarihimizin en kara giin:
Beyazt Kulesine kzl bayrak ekildi, "Kzlcklar dn
de tehdit ve tecav ze devam etti, Namaza Davet,
Kzllar bomann vakti geldi, Kzl emperyalizmin
para ile tutulmu uaklarn en ufak kprdanta
gebertmek iin ant iildi, Cihada hazr olunuz gibi
manetlerle Mslman genleri ABD 6. Filosuna
destek olmaya, bu filoya kar eylem yapan
antiemperyalist genlere saldrmaya armtr.' in
z u ki CHPyi ve nny cami dman
olmakla sulayan Eygi.
gerek anlamda bir cami istismarcsdr. rnein
Namaza Davet adl yazsnda yle demitir:
Bir
mddetten
beri
klmaya
baladmz
CEMAAT KBRA LE SABAH NAMAZLARININ
faydasn hepimiz grdk. nmz de 16 ubat
Pazar gn byk bir cemaat halinde sabah namaz
kl mak zere btn mmin kardelerimi Beyazt
Camii erifinde toplan maya davet ediyorum. Aziz
kardelerim kounuz! Cemaate kounuz! 16 ubat
Pazar gn, gn domadan Beyazt Camiinde
toplannz! Kafirler bizim cemaatimizi grnce hap
yutar zaten.
M. ahap Tan, 1970 ylnda yaymlanan Bugnn
Dervii Meh met evket Eygi Kimdir? Belgelerle adl
kitabnda Eyginin 1969 Kanl Pazar olaylarn
tezghlamak iin Arabistandan 350.000 dolar

aldn yazmtr. Kitaba gre Eyginin Almanyadaki

hesabna
Arabistandan
350.000
dolar
gnderilmitir. Kitapta ayrca Eyginin sraile ve Si
yonizme hizmet ettii de belgelerle gzler nne
serilmitir.
Trkiyede 1960larda bir taraftan Kanl Pazar
olayn tertipleyen M. evket Eygi dier taraftan da
trban yaygnlatrmak iin ura mtr. M. evket
Eyginin Bugn gazetesinde ke yazarl yapan ule
Yksel enler, o yllarda, M. evket Eygi ile
stanbuldan yola kp Anadoluyu il il dolaarak
kadnlar,
balarna
trban
balamazlarla
cehennemde yanacaklar eklinde korkutmutur.
ule Yksel enler, ilk basm 1967de, ikinci basm
1968de M. evket Eyginin kard Bugn
gazetesince
yaplan
Hidayet
adl
kitabnda
Mslman kadnla rn sadece gzleri akta kalacak
ekilde rtnmesinin dinin emri oldu unu
yazmtr.
Yani, CHP dneminde camiler kapatld, depo ve
hatta tuvalet yapld! iddiasn ileri sren R. Tayyip
Erdoann en temel kayna , eriatl, din
istismarcl ve kkrtcl tescilli bir Atatrk ve
cumhuriyet dman olan bu Mehmet evki
Eyginin yazdklar ve syledikleridir. Erdoan, 24
Nisan 2012 tarihli konumasnda bu ger ei bizzat
itiraf etmitir.
ncelikle, slam dinine gre nsana ah
damarndan bile ya kn olan ALLAH her yerdedir.
Dolaysyla ibadet etmek iin ille de snrlar
belirlenmi ve drt duvarla evrilmi bir mekna
ihtiya yoktur. slama gre, darl harp olmayan ve
temiz olan her yer toplanp ibadet edilen, cem
olunan yerdir, yani camidir. Bu mantk gerei olsa
gerek, Hz. Muhammed, slamiyeti yaymaya balad
ilk dnemlerde grkemli olmayan ibadethaneler
diye tanmlanabilecek mescitler ina ettirmitir.

Hatta bunlarn inaatnda bizzat alm tr. Hz.

Muhammed, fitneye bozgunculua alet edilen bir
mescidi ise
bizzat yktrmtr. Bu mescit,
mnafklarn, fitne ve fesat yuvas ve silah deposu
olarak kullandklar ve Kub denilen yerde yaptrdk
lar Drar Mescididir. Hz. Muhammed, Tebk
Seferinden dnp Medineye gelirken, ZiEvn
denilen yerde konaklamtr. Bu srada Drar
Mescidini kuran mnafklar, gelip peygamberi Drar
Mescidine gtrmek istemitir. Bunun zerine Tevbe
Suresi 107110. ayetler ine rek oraya gitmemesi
bildirilmitir.
slamda cami fetiizmi Emeviler dneminde
balamtr. Dini siyasete alet eden Emeviler,
ibadetleri ov arac haline getirirken, byk
boyutlu ve ok sayda cami yapmtr.
Bugn Trkiyede birbirine sadece birka metre
uzaklkta birka cami grmek mmkndr. Bunun
ad dindarlk deil, israf ve gsteritir; israf ve
gsteri de slam dinine gre haramdr, gnahtr.
Prof. Yaar Nuri ztrkn dedii gibi: Souk sava
dnemin deki Yeil Kuak slm ve gnmzdeki
lml
slam
bu
ibadet
Msl
manlnn
markalardr. Bu markalarn amac ksa ve nettir.
Bol bol cami yaparak oralarda bloke olup cennet
kazanmaya bakn; burnu nuzu baka ilere
sokmayn. Bu mantkla hareket edildiinde Mumem.
19 Ekim 1966'da Yeni stiklal gazetesi, nnnn
yalanlarna kar vatan da ispata aryor. Bir
Mslman deil, bir Hristiyan Ermeni vatanda
aynen u mektubu yazyor (...) Kahramanmara'tan
Mehmet Karaca unlar yazyor. (...) Balkesirden
mektup (...)h simmed kbal'in dedii gibi camiler,
smrgecilerin hapishanelerine, kutsallatrlm
hapishanelere dnerler. yle hapishaneler ki
kapsna kilit vurmanza da gerek yok. eri
soktuklarnz zaten orada kendile rini balarlar.

Cumhuriyetin Cami Politikas: htiya Kadar Cami

Trkiyede
zellikle
16.
yzylda
halifeliin
Osmanlya gemesin den sonra ArapEmevi slam
anlay hkim olmaya balam, bu an lay
dorultusunda camiler din istismarnn en nemli
sembol haline getirilmitir. Padiahlar, sultanlar,
ehzadeler ihtiya var yok bakma dan grkemli
camiler
yaptrp
Mslman
halkn
takdirini
kazanmak istemilerdir. rnein 19. yzyln sonu,
20. yzyln banda okulu, hastanesi olmayan ok
sayda Anadolu kenti varken, camisi olmayan
Anadolu kenti yok gibidir. htiya olmad halde
Allah ile aldatmak iin srekli cami yapmak yerine,
bir taraftan ihtiya fazlas camileri belirleyip
dntrerek baka amalar iin kullanmak, dier
taraftan ihtiya duyulan okul ve hastane gibi
burumlarn yapmna arlk ver mek aslna
baklacak olursa daha slami bir davrantr.
Nitekim Osmanhnn son zamanlarnda 1910
ylnda camilerin tasnifine karar verilmi, cami
envanteri dzenlenerek ihtiya fazlas camilerin
belirlenmesi gndeme gelmitir.
1927 ylnda tm Trkiyede, okullarn iki kat;
14.425 okula karlk, 28.705 cami vardr.
Bu nedenle, 17 Nisan 1927 tarihli 1011 sayl
Bte Kanununun 14. maddesine gre, Trkiyeye
gerekten ne kadar cami ve ne ka dar din
grevlisi gerektiinin 31 Mays 1928 tarihine kadar
belir lenmesi istenmitir. Grmeler srasnda
Konya Milletvekili Musa Kzm Bey, Hakiki ihtiya
mulak bir kelime, ne demek, u kadar cami fazla ise
gerisini ykp satacak myz? diye sorduunda bunu
hazrlayanlardan
encmen
yesi
Gaziantep
Milletvekili Ahmet Remiz Bey, 2911 tarihli kanunda
da byle idi. Ulemann bile onay alnm t,
demitir.

Diyanet leri Reislii 8 Knunusani 1928de ikinci

bir tasnif ta limatnamesi yaymlamtr. Bu
talimatnamenin 3/C maddesine gre 500 m yaknda
olan 2. caminin tasnif d braklmas hkm geti
rilmitir. Bu konudaki nizamname, 5 Ocak 1928de
kabul edilmitir.
Daha
sonra
bu
nizamname
biraz
daha
geniletilerek 25 Aralk 1932 tarihinde Cami ve
Mescitlerin Snflandrlmas Hakkndaki Ni zamname
adyla yrrle girmitir (20 madde). Bu erevede
Tr kiye genelinde ihtiya fazlas olduuna karar
verilen camiler belir lenmitir.
5
Haziran 1935 tarih ve 2767 tarihli Vakflar
Kanunu ve 15 Ka sm 1935 tarih ve 2845 sayl Cami
ve Mescitlerin Tasnifine ve Tas nif Harici kalacak
Cami ve Mescit Hademesine Verilecek Muhassasat
Hakknda Kanun karlmtr. 2845 sayl kanunun
1/2. maddesine gre Tasnif harici kalacak cami ve
mescitler usul ve mevzuata gre kendilerinden
bakaca istifade edilmek zere ayrlmtr.
htiya fazlas camilerin belirlendii 1928de,
Trkiyenin 14 mil yon nfuslu bir lke olduu
dikkate alnacak olursa, 28.705 caminin ihtiyaca
gre
gerekten
de
fazla
olduu
kolayca
anlalacaktr. Son dnemlerde girilen savalardaki
ar can kaybndan sonra Trkiyede ihtiya fazlas
camilerin olmas ok doaldr. Yeni kurulan Cumhu
riyet, her eyi planlad gibi Trkiyenin ihtiyacna
gre cami plan lamas da yapm ve ihtiya fazlas
camileri belirleyerek tasnif etmitir. stelik bu i
iin neredeyse bir yllk bir zaman ayrlm, gayet
titiz bir alma sonunda ihtiya fazlas camileri
belirlemitir. Yanm yaklm, asrlarca ihmal
edilmi bir enkazn yokluk ve yoksulluk iin de
kvranan sava yorgunu bireyleriyle Trkiye
Cumhuriyetini ku ranlar; arya, lkse, gsterie
deil, Trkiyenin gerek ihtiyalarna nem

vermitir. Bu erevede ihtiya fazlas camiler

belirlendikten sonra ya satlm ya da baka
amalar iin kullanlmtr.
En basit bir inaatn bile belirli bir maddi kaynak
gerektirdii d nlecek olursa, adeta sfrdan imar
edilen yeni Trkiye iin, cemaati olmayan, bu
nedenle tasnif d braklan camileri bo veya atl
du rumda * bekletme lks de yoktur; bu nedenle
tekrar ediyorumtas nif d camiler dntrlerek
farkl amalar iin kullanlmtr ama asla camiler,
ahr, elence merkezi veya tuvalet yaplmamtr. Bu
ko nudaki baz rnekler, dnyann her yerinde
olabilecek mnferit kt rneklerdir. Bu kt
rneklerden dolay dnemin yneticilerini sula mak
son derece gayri ciddi ve insafsz bir yaklamdr. Tek
Parti dne minin cami politikasnn eletirilebilecek
tek yan zellikle stanbulda baz tarihi camilerin de
tasnife tabi tutulmasdr. Ancak asl tarihi cami
kym DP ve Menderes dneminde yaplmtr (bu
konuya ileride deinilecektir).
Dr. Nazif ztrk, Evkaf Umum Mdrnn
Baveklete yaz d 28 Ocak 1937 tarih ve
201537/10 sayl yazya dayanarak, lke genelinde
mevcut camilerin yzde 50sinin tasnife tabi
tutulduunu be lirtmitir. Hayrat Ktk Defteri
incelendiinde 1926 ile 1972 arasnda 494 cami
arsas, 722 mescit arsas, 598 cami ve 995 mescidin
satld grlmektedir. Hayrat satnn en az olduu
ehir 1 mescit ile Yoz gat, en fazla olduu ehir ise
386 eserle stanbuldur. Bu satlarn tamamnn
CHPnin
iktidar
olduu
19261950
arasnda
yaplmad, satlarn nemli bir blmnn
1950de
iktidara
gelen
DP
dneminde
gerekletirildii gzden karlmamaldr.
Yokluk ve yoksulluk iinde yeni bir devlet kurup o
devleti ya atmaya alanlar, pekl bugnk
siyasilerin yapt gibi, halka ho grnmek iin

cami fetiizmi yapabilirler; ihtiya fazlas camileri

elden karmak yle dursun, her kente, her kye ve
hatta her mahal leye yeni camiler yapabilirler,
devletin zaten kstl olan kaynaklarn bu gsteri
amal
camilere
aktabilirler
ve
bolca
da
alklanrlard, ama onlar, gerekirse cami dman
damgasn yemek pahasna, s met nnnn dedii
gibi, Milletin houna gideni deil, milletin iine gideni
yapmay, tercih etmilerdir.
Emevilerden beri devam eden cami fetiizminin
etkisiyle olsa gerek, gen Cumhuriyetin ihtiya
fazlas camileri baka amalarla kullanma karar,
ok gemeden CHP camileri kapatt, depo yap t, ahr
yapt!
biiminde
bir
iren
propagandaya
dnmtr.
Cnnhuriyeti kuran iradeyi din dman
gstermeye ynelik bu maksatl propaganda, zaman
iinde ok kiiyi etkilemitir.
14.425 okula karlk, 28.705 caminin olduu bir
lkede, gerek ten dindar, gerekten vatansever
insanlarn, ihtiya fazlas camilerle deil, camilerin
yarsndan bile az saydaki okullarla ilgilenmesi gere
kirken;
Halkevlerinin,
Ky
Enstitlerinin
kapatlmasna tepki gster meleri gerekirken, bazlar
sabah akam neden cami muhabbeti yap yor acaba?
Mslmana Mslman propagandas yapmalarnn
baka bir amac m var acaba?
30 Kasm 1929da bu cami tasnifleri konusunda
Atatrke bir soru soran gazeteci Emil Ludvvige
Atatrk yle cevap vermitir:
... Camilerin kapanmasna hibir kimse taraftar
olmamasna ramen bunlarn bu suretle bo
kalmasna taaccp ediyor musunuz (aryor
musunuz)...
smet nn Baz Camileri Depo Yapt, Kapsna
Kilit Vurdu R. Tayyip Erdoan, CHPyi tarihiyle
vurmak istediinde sz dn drp dolatrp smet

nnye getirmi ve smet nnnn camilere kilit

vurduunu, etrafna asker diktiini, camileri ibadete
kapattn, depoya evirdiini, iddia etmitir.
rnein 30 Eyll 2012 tarihli ko numasnda, Bu
lkede camilerin kaplarna kilit vuruldu, demitir.
Evet! Gerekten de CHP ve smet nn, 19391946
arasnda Tr kiyedeki baz camileri depo yapm,
bu camilerin kapsna kilit vurmu, etrafna asker
dikmi ve bu camileri ibadete kapatmtr!
Peki,
ama
nn
btn
bunlar
cami
dmanlndan m yap mtr?
nnnn
bu
davrannn
nedeni
cami
dmanl, din kartl deil, tam tersine dinine
olan ball, tarihine olan saygsdr.
Nasl yani? dediinizi duyar gibiyim!
yle ki: smet nn, II. Dnya Savann devam
ettii 1939 1946 yllar arasnda, Trkiyeye ynelik
muhtemel
bir
saldrda,
ca
milerin
hedef
alnmayacan dnerek, mzelerimizdeki tarihi
ve dini deeri olan eserleri, zarar grmemeleri iin,
Anadoludaki baz camilere koydurarak koruma
altna almtr. Evet, smet nn, 19391946
arasnda baz camileri depo yapmtr, ama bu
depolar, Kutsal emanetler; Hz. Muhammedin
sanca, klc, hrkai saadeti, Hz. Osman'n kanl
Kur'an Kerimi gibi dinsel ve tarihsel deeri olan
eyalarn deposudur. Topkap Sarayndaki Kutsal
Emanetler, bu ema netlerle ilgilenen grevlilerle
birlikte Nideye gtrlerek, Nidedeki baz
camilere
konulmutur.
Dolaysyla,
Kutsal
Emanetlerin bulundu | u bu cami depolar,
ibadete kapatlm ve kapsna kilit vurulup as ker
dikilmitir. nk smet nn, bu Kutsal
Emanetlerin korunmas na ok byk bir nem
vermitir.
smet nn, iinde kymetli tarihi eserlerin
sakland bu camilere ok iyi baklmasn istemitir.

nnnn istei ile dnemin hkmeti de bu

konuda ok titiz davranmtr. rnein 21 Austos
1944 tarihli bir kararla, Milli Saraylardan
Divriideki Ulu Camiye korunmas iin konulan
kymetli eya, caminin kubbeleri akt iin
korunamaya candan sratle caminin tamiratnn
yaplmas, istenmitir.
Kymetli tarihi eserler, Kurtulu Sava yllarnda
da yine baz ca milerde saklanm, bu nedenle yine o
camilerin kapsna kilit vurulup, nbeti dikilmitir.
rnein 14 Haziran 1923 tarihli bir belgeye gre,
Kymetli eyann olduu camiyi bekleyen tabur ile
kta arasndaki ha berlemeyi salayan telefon
hattnn bozulduundan, sz edilmitir.
Bu nedenle gerek bir Mslmana den grev, bu
davranndan dolay smet nny knamak deil,
kutlamaktr.
Tufan Tren, irkin ftira ve Gerek adl
yazsnda, Cum huriyet tarihi yalanclarnn bu
irkin iftirasn yllarca CHPde grev yapm,
nnnn
yaknnda
bulunmu,
Necati
Karakayamn anlat tklaryla rtmtr.
imdi, Necati Karakayann Tufan Trene
gnderdii mektubu birlikte okuyalm:
28 ubat 2008, Byk Millet Meclisinde CHPli
bir milletvekili konuma yapyor. Mehmet Ali ahin
Bakan koltuundan baryor: Haydi, Haydi! Biz
sizin nerelere kilit vurduunuzu ok iyi biliriz. Bu
nunla, siz camilere kilit vurdunuz, demek istiyor...
1950 ylndan itibaren Anadolunun dolatm her
kesinde bu iftiray duydum. Gerek udur:
1942 ylnda II. Dnya Savann en alevli
gnlerinde Hitlerin ordular snrmza dayand.
Trkiye'ye girip girmemekte kararszlard.i smet Paa
Trakya'da akmak hattn kurmasna ramen stan
bul'un bombalanacan tahmin ediyor, bu nedenle
de
savunmay
Ankara'nn
dnda
yapmay

dnyordu. stanbuldaki saraylarda ve mzelerde

bulunan tarihi eyalar, zarar grmemeleri iin
Alman uaklarnn menzil dnda kalan blgelerdeki
camilere koymay d nd. smet Paa dmann
camileri bombalamayacan biliyordu. O nedenle
btn saray eyalarn, padiahlarn tahtlarn,
mcevherle
ri,
kutsal
emanetleri,
Hazreti
Muhammed'in sancan, klcn, Hrkai Saadeti,
Hazreti Osmann kanl Kuran Kerim'ini, Atatrkn
Samsunda kt tahta iskeleyi, mzelerde ne varsa
tmn tam 48 vagona yerletirerek Nideye
gnderdi.
Bu deerli eyalar korumak iin Topkap Saray
kinci Md r Ltf Turanbek bakanlnda 30
grevli, aileleri ve ocuklaryla birlikte Nideye gitti.
Eyalar ve grevliler, tehlike tamamen geene kadar
Nidede kaldlar.
Bu deerli eyalar Nidede 3 camiye yerletirildi.
Camilerin etra fna nbeti askerler yerletirildi. 28
Ocak 1943 gn nn Adanada Ckurchill ile
bulumak zere Ankaradan trenle yola kt. Tren
Nidede durdu ve uzun sre bekledi.
smet Paa tarihi eyalar grmek zere 3 camiyi de
tefti etti. zel likle Atatrkn Samsuna kt
tahta iskeleyi grmek istiyordu. Sa ruhan Camiine
gitti
ve
Turanbeke
sordu:
Asker nbetini
aksatmyor, camilere kimseyi almyor deil mi?
Gzm arkada kalmasn, dedi.
te o irkin iftirann gerek yz byle!
Tufan Trenin dedii gibi; Aradan 70 yla yakn
zaman ge mesine ramen AKP hl bu yalan
kullanyor. Babakan Erdoan bu nunla da kalmyor
Kurtulu Sava kahraman, Cumhuriyet'in kurucu
su, kinci Cumhurbakan smet Paay Hitlere
benzetiyor. Ve alan davada mahkeme Erdoan,
nnnn byle bir kiiye benzetilmesi, hatrasna
saygszlk tekil ettii gibi, milleti oluturan

bireylerin de kiilik haklarm ihlal edip incitmitir

gerekesiyle mahkm ediyor.*Dnyann gelmi
gemi en byk sava stratejistlerinden biri olan
Atatrkn yannda, yaknnda bulunmu olan smet
nn, Trk ulusunun varlk yokluk kavgasnda vatan
savunmasnda, her trl areye bavuran bir neslin
son temsilcilerindendir. te bu smet nnnn sava
stratejilerinden biri de zorunlu hallerde camileri asl
amalan d nda kullanmaktr. Kurtulu Savanda
Bat Cephesi komutan olan smet Paa, Byk
Taarruzdan nce I. ve II. Ordu ile bunlara bal
kararghlarn barnmas iin Akehir ve Konya
evresindeki camiler, hanlar ve kervansaraylar
kullanmtr.
zellikle,
kn
blgede
askeri
birliklerin barnmas iin byk klalar ve
misafirhaneler olmadn dan bu yola bavurmutur.
smet nn ayn ynteme II. Dnya Sava yllarnda
da bavurmutur.
te smet nnnn bu yntemi, sonraki yllarn
din istismarcla r tarafndan, nnnn camileri
kapatt ve ahra evirdii eklinde halka
yanstlmtr. ok yazk dorusu!
nnnn Ei Mevhibe Hanmm Cami Sevgisi
nn cami dman deildir, olamaz. nk her
eyden nce aile terbiyesi, din kltr ve aile fertleri
buna engeldir. nn ailesi, zellikle de nnnn
ei Mevhibe nn, camilere ok nem veren bir
Mslman kadndr. yle ki, Mevhibe nn
Ramazanlarda teravih namazlarn camide klmaya
zen gsteren, tarihi camilerle ilgilenen ve hatta cami
yapmna katkda bulunan biridir.
Mevhibe nn, 1960larda ankaya Yeilyurt
Sokana yapl makta olan bir caminin inaatyla
yakndan ilgilenmitir. Cami hizme te girdiinde
hallar gndermi ve teravih namazn orada
klmtr.

Mevhibe nnnn Kurtulu Sava yllarna ait

zel notlar ince lendiinde, onun tarihi cami sevgisi
btn aklyla ortaya kmakta dr. Mevhibe
Hanm, 1922 ylnda ok zor bir yolculukla
Malatyadan Konyaya giderken getii Anadolu
kasabalarndaki tarihi camileri tek tek not etmitir.
te Mevhibe Hanmn o camili notlarndan
bazlar:
1 Mays 1922 Pazartesi: Saat ll'de yola ktk. (...)
Hamdolsn salimen drt saatte Hasanelebiye
geldik. (...) Akam Alacahana var dk. Gzel bir
camisi var...
5 Mays Cumartesi: (...) Niyetimiz Kayseriye
varmak. (...) e birkla ok gzel. Ferah bir
kaymakamlk. Gzel camii var. Mezzin ler ezan
okudular. stanbulu hatrladm...
9 Mays Sal: Saat 00.40ta arabalara bindik. Drt
saat
sonra
hcesuya
geldik.
Gzel
camii,
medreseleri, tatan hkmet kona, b yk bir
kabristan var. Etrafna tmyle duvar ekilmi...
20 Nisan 1923 tarihli bir mektuptan: (...) O gn
Ramazan imi. Gn doduktan sonra davul km.
Halide Hanma, Teraviye gide lim, dedim.
Sleymaniyeye gittim. Teraviyi kldk. Kalabalkt...'
22 Nisan 1923 tarihli bir mektuptan: (...) zmirin
Ramazan nasl? Camilere gidiyor musunuz?(...)
Allah akna! Erdoann dedii gibi nn eer
gerekten cami dman olsa ve gerekten
Anadoludaki tarihi camileri ahr, yatakha ne, tuvalet
yaptrm olsa, herkesten nce bu Mevhibe Hanm
nnye isyan etmez miydi? Allah akna! Bu dindar
kadnn cami dman bir kocaya, o koca nn
bile olsa tahamml etmesi mmkn mdr? El
insaf!
Osmanl da Camileri Yatakhane, Hastane, Kla
Yapmt
smet
nnnn,
Kurtulu
Sava
srasndaki ve II. Dnya Sava srasndaki

camilerin ama d kullanlmas uygulamas,

tarihimiz de sadece smet nnye ait bir ilk
uygulama deildir. Daha nce, 19. yzylda Osmanl
dneminde de benzer uygulamalar grlmtr.
Tarihimizde camiler ilk defa, 1877/78 OsmanlRus
Harbi (93 Sava) srasnda ama d kullanlmtr.
Bu savata Rumeliden stanbula byk bir muhacir
akn olmutur. Rus ordusu ile Bul gar etelerinin
nnden kaan yz binlerce muhacir, k
mevsiminde
stanbula
ylnca
bunlarn
barndrlmas iin stanbuldaki byk camiler
ibadete kapatlmtr. Ayasofya, Sultan Ahmet,
Sleymaniye,
Beyazt
camileri
muhacirlerin
barnmasna ayrlm, bu camiler ve mtemilat bir
anlamda, muhacirlerin kald oteller, yatakhane
ler olarak kullanlmtr.
Rupert Furneaux'un Tuna Nehri Akmam Diyor,
Charles S. Rvan'n Plevnede Bir AvustralyalI,
Mehmet Arif Beyin Bamza Ge lenler\ Turhan
ahinin ncesi ve Sonrasyla 93 Harbi adl
eserlerinde muhacirlerin urad zulmlerle ilgili
yrek burkan satrlar ve onlarn stanbulda
camilerde
barndrlmasyla
ilgili
almalar
anlatlmtr.
Byle bir durum 1912/13 Balkan Savalarnda da
yaanmtr. stanbula snan binlerce muhacir,
yine camilerde barndrlmtr. Balkan Savalarn
Le Matin gazetesi muhabiri olarak izlemek amacy la
stanbula gelen Stephane Lauzanne Hastann
Baucunda Krk Gn (Balkan Aclar), yine sava
muhabiri olan Georges Remond Malup larla Beraber
ve William M. Pickthall Harpte Trklerle Beraber adl
kitaplarnda
muhacirlerin
camilerde
barndrlmasyla ilgili gzlemle rini aktarmlardr.
1912 Balkan Savana gnll olarak katlan Ziya
akir, Mehul Asker adl anlarnda Sultan Selim
Camisinde adl blmde unlar anlatmtr:

lk rastgeldiimiz arabaya atladk. Sultan Selim

Camisine yol landk. Her tarafta gelip giden asker
kafileleri, araba katarlar caddele ri dolduruyordu.
Edirneye girdiimiz zaman bu kalabalk daha ziyade
artt. imdi Edirne adeta bir asker maheriydi.
Caminin avlusu alaymzn neeli askerleriyle
dopdolu. Caminin ii byk bir kou halinde.
Yerdeki hallar toplanm, her tarafta bek bek
cephane sandklar, silah atklar, adr denkleri,
peksimet uvallar.
Sultan Selim Camisi. Ne nefis bir sanat eseri.
Acaba burann bir gn gelip de alaymza karargh
olacan kurucusu dnd m?
93 Harbinde ve Balkan Savanda gmenler
geici olarak med rese, okul ve tekkelere
yerletirilmitir, ancak en ok muhacir cami ve
mescitlere yerletirilmitir. Bu nedenle birok cami
ibadete kapat lp geici iskna almtr. Hilali
Ahmer Cemiyeti iaelerinin dzenli olarak yrmesi
iin tuttuu deftere gre ou cami olan 130 kadar
meknda 3709 aileden oluan 14.856 kiiye
cemiyete yardm edilmi tir. Balkan Savanda
gmenler en fazla stanbul, daha sonra zmire
yerletirilmitir. zmirdeki gmenlerin birou da
Hisar Camii dn daki cami, mescit ve tekkelere
yerletirilmitir.
20. yzylda girilen ard arkas gelmeyen savalar
yznden Trkiyede camiler yatakhane ve depo
olarak kullanlmak zorunda kalmtr. Prof. lber
Ortayl bu gerei yle ifade etmitir:
Trkiye iki cihan harbinin birincisine savaan g
olarak ka tld... mparatorluk bu savata ilk defa
umumi seferberlik ilan etti. Askerlikten muaf tutulan
medreseliler ve gayrimslimler bile silah alt na
alnd. 1.5 milyon asker bu devletin grd bir
kalabalk deildi. Toplanan askere ne silah, ne
kalacak yer ne de tayn verilebildi. Med reseler,

camiler, zaten harap halde olan vakf eserler ve

stanbul
halk
askeri
barndrp
beslemekle
grevlendirildi. Zaten 191213 knda Balkan
felaketini yaayan Trkiyenin stanbul, Bursa ve
Edirne gibi ehirleri perian muhacir dalgalarn
barndrmak zorunda kalmt. Camiler cami
olmaktan kt. Baka ne yaplabilirdi ki?
smet nnye camileri depo yapt! diye kan,
R. Tayyip Er doan, acaba bundan sonra, 19. ve 20.
yzyl Osmanl padiahlarna da camileri karargh
yaptlar! diye kr m, ne dersiniz?
Camilerin zorunlu hallerde ama d kullanm
bugn de devam etmektedir. rnein 31 Mays 2013
tarihinde balayan Taksim Gezi Park Olaylar
srasnda polisin orantsz g kullanmasyla
yaralanan lar Bezmi Alem Valide Sultan Camiine
snmlar, orada kendilerine gnll doktorlarca
acil mdahale yaplmtr. Ancak yanda basn,
gerekleri arptarak eylemcilerin camide iki
itiklerini belirtmitir. Bunun zerine konuyla ilgili
bir aklama yapan Bezmi Alem Valide Sultan Camii
mezzini Fuat Hoca, Burada iki iilmedi. Eylemciler
buraya sndktan sonra iki ien grselerdi zaten
kendileri dar atar d. Herkes ayakkabsn bile
kararak ieri girdi, demitir. Ancak hocann
aklamalarna, olayn fotoraflarna ve video
grntlerine karn Babakan R. Tayyip Erdoan
da srarla camide iki iildii ni sylemeye devam
etmitir. 1990larda okuduu, Camiler kla mz,
kubbeler mifer, minareler sng iiri dolaysyla
hapis
yatan
Erdoann,
2013te
siyasetinin
merkezine
camileri
yerletirmi
olmas
dndrcdr dorusu!
CHP Dneminde Tamir Edilen Camiler Babakan
R. Tayvip Erdoan her seferinde CHP dneminde ka
patlan, farkl amalar iin kullanlan veya satlan
camilerden sz et mitir. Ancak nedense hibir

zaman yine CHP dneminde tamir edilen camilerden

ve trbelerden sz etmemitir.
Bu blmde Meclis Zabt Ceridelerine ve
Babakanlk Cumhuri yet Arivi'ne dayal olarak bu
gerein altn izmeye alacam.
1. Meclis Zabtlarna Gre Tamir Edilen Camiler
1930lu ve 1940l yllarda, yani Atatrk ve nn
dnemlerinde tek parti CHP, Trkiyede pek ok
tarihi camiyi ve trbeyi tamir etti rip, koruyup
kollamtr.
1930lu ve 1940l yllarn Meclis Zabt Cerideleri
incelendiinde,
birok
CHPli
milletvekilinin
partilerindenhkmetten, kt durum daki tarihi
camilerin aslna uygun bir ekilde onarlmasn
istedikleri
grlmektedir.
Dahas
ayn
milletvekillerinin, bu isteklerinin aksatl mas veya
gerektii ekilde yerine getirilmemesi durumunda,
yeri geldi inde ilgili genel mdrl (Vakflar Genel
Mdrl) ve hkmeti alabildiince eletirdikleri
de grlmektedir. ok daha nemlisi, d nemin Tek
Parti hkmeti CHP, bu konudaki istekleri dikkate
alarak, bata kt durumdaki tarihi camiler olmak
zere Trkiyedeki birok camiyi ve trbeyi tamir
ettirmi, camii ve trbe onarmlar iin zel
denekler ayrmtr. Vakflar Genel Mdr olan
kiiler, yeri geldi inde Meclis konumalarnda
hkmetin
onartt
camileri,
yaplan
tamir
ilemlerini, harcanan para miktarlarn tek tek
aklamlardr. te o Meclis Zabt Ceridelerinden
birka rnek:
27 Mays 1937de, TBMM 4. Dnem, 46. Birleimde
Vakflar
Ge
nel
Mdrlnn
btesi
konuulurken sz alan el Milletvekili S. Fikri
Mutlu, yapt konumada CHP camileri kapatt,
ykt! propa gandasnn kaynan yle aklamtr:
Arkadalar;
tekrar
huzurunuza
gelmekten
maksadm, ksaca bir noktay aydnlatmak iindir. O

da ta, topra, suyu, iinde yaayan insanlar, 40

asrdan beri Trk olan Hataydaki rkdalarmzn te
miz ruhlarn bulandrmak ve zayflandrmak iin bir
takm Suriyede yaayan ve hain maksatlar peinde
koan
insanlarn
gya
Trkiyede
camiler
kapatltyor, camiler yklyor diye mtemadiyen
propaganda yapmakta olduklartnt ok yakndan
iittik. Yeni Trkiye, memleketin imar, irfani ve
daha birok yenilikler urunda birok para sarf
etmek ihtiyacnda olduu bir devirde bulunuyor.
Byle bir devirde gryor ve anlyoruz ki 300 ksur
bin lira yalnz camilerin tamirine, saltanat dev rinin
ihmal ve teseyybne uram camilere sarf
edilmitir.
Oradaki
hain dncenin
havay
bulandrmak istedii gibi, Trkiyede camile rin
kapatlmam olduunu, buradan aydnlatmak
istiyorum.
Yani Babakan Erdoann CHP camileri kapatt,
ykt! syle mi, Hatay sorununun yaand 1930lu
yllarda Suriyede yaayan hain maksatlar peinde
koan insanlara aittir. Mutlu, hkmetin pa raya
ok ihtiyac olduu bir dnemde yalnz camilerin
tamiri iin 300 ksur bin lira harcadn belirterek,
Trkiyede camilerin kapatl madnsylemitir.
Ayn birleimde sz alan Refik evket B. baz
camilerin tamirin den sz ederek, bu konuda
Vakflar Genel Mdrlne baz eletiri lerde
bulunmutur:
Vakf btesi sz konusu olduu zaman, hibir
zaman hatrmz dan gemez ki bize ecdadmzn
brakt hayr kurmlarnn imdadna koan tek
kurumdur. (...) Onun iin bizim elimizde bulunan,
gayet mazbut bir ekilde elimize verilmi olan,
ecdadmzn bir hayr ifadesi olan camilerin,
emelerin u veya bu messeselerin gzmzn
nn de nedensiz yklmasna meydan verecek kadar
ciz bir nesil olmad mz ispat etmek bize der

(Alklar). Onun iindir ki arkadalar, vakf

idarelerinin
bilhassa
krtasiyecilikten
doan
tahsisatszhk yzn den memleketimizin birok
yerlerindeki 300, 400, 500 sene evvel ku rulmu ve
hayrsever adamlarn bir nianesi olan bu gzelim
messese ler! tamir ve ihya ve korumaya imkn
bulunamamaktadr. Brakanlar rahmetle andmz
bu kurumlara daha ok gayret sarf ederek bakl
masn Vakflar Genel Mdrlnden zellikle
ricay vazife bilirim. Bizim grevimiz ykmak deil,
yaplanlar tamir etmektir. Korumak greviyle
ykml olan bu nesil dnk gzel eserler
karsnda
sessiz
kalamaz.
Vakflar
Genel
Mdrlnden
kendi
hesabma bir ricada
bulundum, hsn telkki ettiler. Mehur Mimar
Sinann Manisada ki Muradiye Camiinin tamiri iin
1500 liralk tahsisat verdi ve tamir edildi. Fakat bu
muazzam ve emsali artk yaplamayacak olan eserin
maalesef 1500 liralk tamirat, bilakis onun byk
bnyesinde en ufak bir tesir bile meydana
getirememitir. Oradaki vatandalar ve onu gren
her
vatanda
bu
messesenin
atsnn
kurunlarnn aldn ve aktm grmekle elbette
strap duyar. Trkiye Byk Millet Mecli si yrekten
duyulan straplarn aresine bakmakla mkellef
olduu iin bizim nammza grev yapan eden
Vakflar Genel Mdrl, mill bir duyguyla
hayrsever bir imann icap ettirdii dikkatle hareket
etmelidir...
Vakflar Genel Mdr Rt B., Refik evket
B.nin ince eletiri lerine u yant vermitir:
Refik evket Beyefendi kanun meselesinden sonra
hayrata iyi ba klmamas konusunu sz konusu
ettiler. Son zamanlarda bunu pek iyi yapamadmz
itiraf ediyoruz. Fakat iki sene ncesiyle kyaslanrsa
bu konudaki almalarmzn, vakflarn en parlak
devri olan Merutiyeti takip eden devirde bile

grlmedii anlalacaktr. 339dan beri yalnz

hayrata ait 4000 ksur ve akar olarak tamir ettiimiz
900 ve yeni yap tmz 400 bu kadardr. Bunlar
hibir devirde byle yaplmamtr. (...) Manisadaki
camilerin tamiri meselesi: Bunun nemlice bir tamir
olduu izaha muhta deildir. Kurunlarn tamir
iin
orada
mtehas
ss
bulamadmzdan
stanbuldan bir adam gndermek gerekti. Geri ye
kalan tamirini bu sene yine yapmaa alacaz.
Grld gibi CHP, aralarnda Mimar Sinann
yapm olduu Manisadaki Muradiye Camiinin de
olduu camilerle birlikte yzler ce tarihi eseri tamir
ettirmitir, ancak bu tamirlerin denek ve uzman
yetersizlii yznden istenilen dzeyde olmad
anlalmaktadr.
TBMMde Vakflar Genel Mdrlnn 1937
Btesi dolay syla sz alan Ktahya Milletvekili
Naid Ulu, hkmetin tamir edip onard
camilerden yle sz etmitir:
Arkadalar; Vakflar Genel Mdrl, Sayn
Babakanmzn pek yakndan gsterdii alaka ile
son senelerde hakikaten ok faydal iler grd.
Memleketin mill eserlerini tekil eden ok kymetli
cami lerimizi ve daha baz abidelerimizi tamir etti. Bu
faydal hizmetlerden dolay Vakflar ynetiminin
manevi ahsiyetine bu krsden teekkr etmek
isterim. Arkadalar; elimizde iki milyon sekiz yz
ksur bin li ralk bir vakf btesi var. Daha birok
muhtac
tamir
camilerimiz,
tarihi
abideler
bulunduu halde, bu gibi eserlerin tamiri iin
buraya konan para, 159.010 liradr. Geen yl
Beyolunun ortasnda bulunan Aa Camii hakikaten
mill bir slupta yeniden tamir edilmitir. Evkaf
idaresinin
gelecek
btelerinde
memleketin,
Anadolunun, Rumelinin her tarafnda vaktiyle
yaplm olan yzlerce ve yzlerce camiyi tamir
edecek, bahelerini ve etraf harap olmaktan kurtarp

ieklerle, park larla donatacak bir hizmete

hazrlanmasn temenni ediyorum.
Nait Uluun Meclis krssnden belirttiine gre
hkmet, 1930larn sonlarnda ok kymetli
camileri tamir etmitir. rne in 1936 ylnda
Beyolundaki Aa Camii aslna uygun olarak tamir
edilmitir. Vakflar btesinin artrlmasyla lkenin
deiik yerlerinde tamir bekleyen ok saydaki cami
de tamir edilebilecektir.
TBMMde
1930lardaki
cami
tartmalar,
1940larda da devam etmitir. rnein 24 Aralk
1945te, 7. Dnem, 17. Birleimde konu an Antalya
Milletvekili
H.
Dalolu,
Vakflar
Genel
Mdrlnn btesiyle baz camileri ve trbeleri
tamir ettirdiini anlatmtr. Da lolu Vakflar
daresi btesine mill abideler ve camilerin tamiri
iin 500.000 lira denek konulduunu, geen yl
Meclisin
trbelerin
tami
rini
Milli
Eitim
Bakanlndan istediini, yapt incelemeye gre ge
en yl mliyeden verilen 30.000 liralk bir denek ile
56 trbenin ta mir edildiini, bunlarn arasnda Gazi
Osman Paann, II. Bayezidin, Seluk Hatunun
trbelerinin de olduunu belirterek Milli Eitim
Bakanlna teekkr etmitir. Dalolu, camilerin
ve trbelerin tamir edilmesi konusunda devletin
yetkili btn kurumlarnn uyum iinde almas
gerektiini
belirterek
zellikle
Eridirde
Hamitoullarna ait Dndarbey Medresesinin de
tamir edilerek kurtarlmasn, hatta oraya mahalli bir
mze yaplmasn, btn mezarlarn da iinde yer
alarak sergilenmesini nermitir.
Vakflar Genel Mdrlnn 1940 yl Btesi
grlr ken sz alan stanbul Milletvekili Ziya
Karamrsel, Vakflar Genel Mdrlnn cami tamir
almalarn eletirmitir. Karamrsel, stanbuldaki
Kymetli eserlerin tamiri konusunda Muhterem Va
kflar Genel Mdrnn gstermekte olduu

hassasiyet ve sarf etti i gayret ne kadar kranla

karlanmaa layk ise bu hassasiyet ve gayretin fiil
sahaya intikalinde meydana gelen hatalar da o
oranda teessrle karlanacak bir mahiyet arz
etmektedirdiyerek tamir a lmalarnn yeterince
baarl olmadn belirtmitir. Kendisinin daha nce
Mahmut Paa, Sinan Paa, Lleli ve Hseyin Aa
camileri gibi baz camilerin tamirat dolaysyla
yaplan hatal iler hakkndaki g rlerini Vakflar
Genel Mdrne zel olarak syledii iin burada
tekrar etmek istemediini ifade etmi ve tarihi
camilerin aslna uygun olarak tamirine dikkat
edilmediini yle rneklendirmitir:
Karagmriikteki Atik Ali Paa Camiinin hari
kubbeler evvelce rcf edilerek yaplm olan son
cemaat yeri tamirat esnasnda kamilen kaldrlarak
camiin methali akta braklm ve yamur sularnn
ieri girmesine uygun bir vaziyet ortaya kmtr.
Hrkai erifteki Mesih Alipaa Camiin'n tamirinde
ise byk bir dikkatsizlik gze arpmak tadr.
Camiin haric ve dahil duvarlar batan baa raspa
edilerek bina bembeyaz ve cascavlak bir hale
getirilmitir. Bundan baka al pencereler ve kadim
renkli pencere camlar deitirilmi ve acayip bir
manzara hsl olmutur. Sultan Ahmed Camiinin
yan kaplarnn deh lizleri zerinde bulunan ifte
rtl 12 kubbenin bilmem ne vakit st kubbeleri
imha edilmi olduu gibi son cemaat yerinin ve
adrvan av lusunun revaklar iindeki kymetli
malakr rozetler bozulup zerleri dz sva ile
svanmtr. Sras gelmiken urasn da arz edeyim
ki, ca miin mahfeli ahaptr ve sitile de uygun
deildir. Fakat yapld za mann mantalitesini ve bir
devri ifade ettiinden dolay hususiyeti var dr.
Orasn kaldracaklarn iittim. Halbuki, bu binay
ykmak deil tamir etmek lazmdr. Kpr bandaki
Yeni Caminin durup dururken kap methalinin

raspa edilmesinin anlamn anlayamyorum. Bundan

baka caminin saaklar betonarme yaplmtr ki,
bu da restorasyon usulne klliyen muhaliftir.
Kadrgadaki Sokullu Camii muazzam bir camidir.
Medrese, tekke, darlhadis ve cami hep bir aradadr.
Mimar Sinann aheserlerindendir. Burada yaplan
tamirat arasnda kubbe kenarlarndaki istalaktitlerin
yine eskisi gibi tatan yaplmas gerekir ken bunlar
aldan yaplmtr. Senelerin tesiri ile tarihi bir
nefaseti ihzar etmi olan i cidarlarnn kefeki talar
zamanla balad esmer renkle, bozulmu inilerin
ahengini tekil ettii halde bunlar batan baa raspa
yaplmakla bembeyaz meydana km ve eskilik
ahengi ve rengi tarihisi bozulmutur. Dahilinde
bulunan sekiz para 12nci asra ait yaldzl yazlar da
bozulup bunlardan bir ksm yeniden yazdnl mtr.
Binaenaleyh, yazlarn eskilii ve eserin kdemi feda
edilmitir. Tekke binasnn kurunlar sklm
baka yerlerde kullanlm ve bu binann bir ksm
kiremitle rtlm ve bir ksm da ak ve yamur
sularnn tahribine maruz bir halde braklmtr.
Azap kap snda ky meti tarihi zellii olan cami
haricen imento sva ile berbat bir hale
konulmutur.
Karamrsel, daha sonra da Vakflar Genel
Mdrlnn tamir lerdeki hatalarn sralam ve
bu hatalarn dzeltilmesi iin yle bir neri
getirmitir: imdi msaadenizle ksaca buna da
temas edeyim. Bu gibi eski nefis eserlerin fenn usul
ve
kaideye
uygun
tamirini
temin
iin
restoratrlerden, tarih mdekkiklerinden ve sanayii
tezyini usta larndan oluan kuvvetli bir heyet
kurmak lazmdr ve yaplacak b tn ilerin bunlarn
karar ile yaplmas ve bilhassa, bal olduu Milli
Eitim Bakanlndan grd tevik ve himaye ile
mtevaz ekilde alarak meydana getirdiklerini
bizzat gidip grdm mesai seme relerini bu

krsden yksek bir kran ile ve ciddi bir takdir ile

arz etmeyi vicdan borcu bildiim Topkapt
Miizesindeki Abideleri Koruma Komisyonunun en
evvel grnn alnmas ve yani onlarla teriki
mesai edilmesi lazmdr. Belki byle bir komisyonun
kurulmas biraz masraf ihtiyarn icap ettirecektir.
Fakat bu gereklidir. Yaplan masraf larn heba
edilmemesinden ise bu kadarck masraf ile daha
sekin ile rin drst ve muntazam bir ekilde
yrtlmesi ok yerinde olacaktr. Karamrsel
szlerini yle bitirmitir: Szme nihayet verirken
beyanatmn balangcnda da arz ettiim ekilde
muhterem Vakflar Genel Mdr'nn, eski ve nefis
eserlerin tamiri hususunda ahsen gsterdikleri arzu
ve gayret ve samimi yardm cidden kranla kar
lanmaa layktr. (...) Gayet ak ve samimi olan bu
beyanatm iyi niyetle dikkate alacaklarndan
eminim.
stanbul Milletvekili Ziya Karamrsel, 31 Mays
1940 tarihli Meclis oturumunda Vakflar Genel
Mdrln, tarihi camilerin tamiri yaplrken
aslna uygun olarak yaplmad gerekesiyle byle
eletirmitir. Karamrselin eletirileri, tek parti
CHPnin iyi kt bir ok tarihi camiyi tamir
ettirdiini gstermesi bakmndan da dikkat
ekicidir. Karamrsel, Son hareketi arz faciasnda
Amasyada ura da, burada harap olan baz nefis ve
eski eserlerin Vakflarca tamiri iin birtakm
teebbste bulunulduunu kemali kranla haber
almak taym, diyerek Kurtulu Sava srasnda
Yunan igalcilerce yaklp yklan Trkiyenin deiik
yerlerdeki camilerinin onarldn belirt mitir.
Karamrselin konumasnda verdii bilgilere gre,
Vakflar Genel Mdrlnce, Mahmut Paa, Sinan
Paa, Lleli, Hseyin Aa, Bevazt, Atik Ali Paa,
Mesih Ali Paa camileri, Yeni Cami, Sokullu Camii,

Azapkap Camii gibi ok sayda caminin tamir

edildii, onarl d anlalmaktadr.
Daha sonra Tokat Milletvekili Nazm Poray sz
alarak hem CHPnin stanbulda tamir ettii
camilerden vgyle sz etmi hem de bu
tamiratlardaki aksaklklar eletirmitir. ncelikle
Poray da bu ko nuda konuan dier milletvekilleri
gibi Vakflar Genel Mdrlnn tamir ettirdii
camilerden sz etmitir. Poray, stanbulda birok
camiler tamir ediliyor, kendi semtime yakn olan
skdarda kemali kranla grdm ki ok gzel
camiler tamir edilmi ve edilmektedir, diyerek,
stanbulda inili Camii ve emsi Paa Camiinin
tamir edil diini, Ayzama Camiinin de tamir
edileceini belirtmitir. Poray ayr ca skdardaki
Mihrimah Camiinin harimine yaplan kmrln,
Vakflar Genel Mdrlnn emrine ramen hl
kaldrlmamasn eletirerek bunun bir an nce
kaldrlmasn istemitir. Ayrca Rstem Paa
Camiinin altndaki bodrumun kiraya verilmesinin
doru olmad n belirterek, o bodrumun da
boaltlmasn istemitir.
CHPli milletvekillerinin cami ve trbelerin de
iinde
bulunduu
tarihi
eserlerin
tamiri
konusundaki eletirilerine Vakflar Genel Md r
Fahri Kiper yle cevap vermitir:
Abidelerin tamirinde restorasyona uygun hareket
edilmesi isten di; Bu zaten almalarmzda teden
beri gz nnde bulundurduu muz bir konudur.
Bunun iindir ki, biz tekilatmz haricinde memle
ketimizin yetitirdii yksek uzmanlardan oluan bir
heyet meydana getirdik. Her ne yaptrrsak onlar
gidiyor, inceleme yapyorlar, yaplan eylerin uygun
olduunu
veya
deitirilecek
eyler
varsa
dzeltilmesi gereini sylyorlar, biz de tamamen
buna uyuyoruz. Bu byle olmak la beraber bilhassa
saydklar noksanlar hakknda benim de kulama

gelen baz konular oldu. Bunlarn ierisinde bu iler

pek g, her bi rinin ayr ayr uzmanlarnn
bulunmas gereklidir. Belki hata edilmi noktalar
olabilir. Yalnz birka tanesinde de yaptmz
incelemelerle sylenilen eylerin pek de muvafk
olmad neticelerine vardk. Me sela Yeni Caminin
raspa vaziyetinde. Bunu defalarca incelettik, ras pa
edilen yerler esasen talarn zerini tekrar kazmak
gibi deildir.
37.3 TBMM Zabt Ceridesi, Sra 7, C 11, Birleim
60, 6. Dnem, 31.05.1940, Yaplan ite kire ve saire
bir ksmna evvelce srlm, srlen sva bir eyler
olmu, tabii br taraf byle olmaynca sonradan
grld zaman zannediliyor ki, st taraf da byle
idi. Halbuki baz yerle re sva srmler, baz yerlere
srmemiler. Bunlar yine grlebilir. kincisi daha
ziyade uzman heyetin arzusudur. Elbette daha iyi bir
neticeye varlabilir. Abideleri Koruma Komisyonu
hakknda tabii bir ey sylemek bendenize dmez,
onlarn da mesaisini takdir ederim. Esasen onlarn
da bize kar baz talepleri olmutur. Bir ksmlarn
hakl olarak yaptrmzdr, bir ksmlarn da
inceletmiizdir. Merhum Halil B. bizzat gerek Azap
kapdaki cami hakknda, gerek bilhassa Kadrgadaki
eserler hakknda dikkatimizi ekti. Biz bunlar ayr
ayr inceledik. Hepsinin yaplmasn arzu ederim. Bir
de, camiler tamir olunurken medreselerin de tamiri
ve bunlarn birlikte bulunduu, bi risinin tamir
edilirken dierlerinin de tamirsiz kalmamasn
sylediler.
Bunun
iin
Baveklet
yksek
makamndan istirhamda bulunduk. Va kflar
daresinden,
Maarif
Vekletinden,
stanbul
vilyetinden ortak bir heyet tekil edilerek stanbulu
semt semt gezdiler. Siileymaniye Camisinin altndaki
demirci dkknlar senelerden beri orada devam
eden bir bozukluktur. Lleli Camiinin bir kapsnda
iki tane kmrc dkkn vardr. Sultanahmetin

yan banda turucu dkkn vardr. Rstem Paa

Camiinin altnda belki de meyhane ve buna mmasil
bir takm eyler hemen hepsinde vardr. Kadrgadaki
ehit Mehmet Paa Camiinde ereve eklinde
dkknlar vard ve pis pis, kirli kirli bezler asl
vaziyetler vard. Bunlar yava yava istimlak ederek
eski haline getirmeye alyoruz. Fakat bunlarn
hepsine birden yetimee bugn imkn yoktur.
Zaten bu i ufak tefek bir i deil, milyonlar
gerektiren bir itir. Dzgn bir programla yava
yava zerinde ilemek zarureti vardr.
Vakflar Genel Mdr Fahri Kiperin camilerin
tamiri konu sundaki baz eletirilere verdii bu
cevabn satr aralarnda ok nemli baz gerekler
sakldr. yle ki: ncelikle Kiper, Biz tekilatmz d
nda
memleketimizin
yetitirdii
yksek
uzmanlardan oluan bir he yet meydana getirdik.
Her ne yaptrrsak onlar gidiyor, inceleme yap
yorlar, yaplan eylerin uygun olduunu veya
deitirilecek eyler varsa dzeltilmesi gereini
sylyorlar, biz de tamamen buna uyuyoruz,
demitir. Yani tarihi camilerin restorasyonu srasnda
aslna uygun ol mayan onarmlarn, eksik ve
yanllarn sorumlusu bu uzman ekiptir. Vakflar
Genel Mdr bile, Biz tamamen uzmanlarn
nerilerine uyuyoruzdediine gre camilerin tamiri,
onarm srasndaki hata lardan ve eksiklerden
Atatrk veya smet nny sorumlu tutmak hi
de doru ve gereki bir yaklam deildir. Kiper
ayrca, camilerle birlikte trbelerin de onarmnn
yaplmas iin uzman bir ekip grev lendirildiini ve
bu ekibin btn stanbulu gezerek incelemelerde bu
lunduunu belirtmitir. Kiper, cami altlarndaki
dkknlarn da zaman iinde temizleneceini ifade
etmitir.
Konya Milletvekili Dr. Osman evki Uluda sz
alarak Vakflar Mdiirne hitaben, Efendim bir

sorumu cevapsz braktlar. Ben deniz dedim ki;

bundan sene evvel Beyehirdeki Erefolu Camii
ile Edirnedeki Bayezid Dariiifas hakknda o
zaman
bunlarn
geici
olarak
tamirlerinden
bahsetmi ve nemle nazar dikkate alacaklarn
cevaben sylemilerdi. Bunlarn nazar itibara
alnmas tarihi ne zaman gelecektir? Bu hususta
hibir ifadede bulunmadlar? diye sormutur. Bu
soruya Vakflar Genel Mdr Fahri Kiper u cevab
vermitir: Efendim Beyehirdeki Erefolu Camii ile
Edirnedeki dari fadan hakikaten sene evvel
sz edilmiti. Ben bunlarn o vakit naza r dikkate
alnacam belirtmitim ve bunlara da baklmtr.
Bu Ere folu Camii hakikaten ok yksek bir
eserdir. Bugn buna balanacak olsa elimizdeki
arkadalarmz kendilerinden baka ayrca bunlara
ba kacak uzmanlara gerek olacan sylemilerdir.
Bu ok paraya daya nan bir itir. Tahsisatmz
100.000 liradr. Btn bunlar nazar dikkate
alnmam deildir. Hepsini yapmaa kudret ve
kifayetimiz yoktur. Bir soru da Amasyadaki Bayezid
Camii hakknda idi. Bayezid Camii me selesine
gelince; o da maatteessf dierleri gibi yklmtr.
Bugn onun tamiri iin 200.000 liraya ihtiya vardr.
Amasyadaki gzel eserlerden ou kalmamtr ve
halkn arzusu bunun yaplmasdr. Bavekilime
verdiim raporda bu da vardr. Zamann uygunluu
nispetinde gelir temini ile yaplma noktas vardr.
Vaziyet budur.
Vakflar Genel Mdr btn ak yrekliliiyle
Beyehirdeki E refolu Camii, Edirnedeki Bayezid
Darifas, Amasyadaki Bayezid Camii gibi ok
sayda tarihi eserin yeterli denek olmamas
yznden maalesef zamannda tamir edilemediini,
ancak gelir temin edilir edil mez bunlarn da
onarlacan ifade etmitir.

Cami tamiri ve onarm konusundaki eletirilere

zmir Milletvekili Babakan kr Saraolu, 31
Mays 1944te, 7. Dnem, 65. Birleim de yle yant
vermitir:
Arkadalar ortada byk bir hakikat vardr. O da
memleketi mizin bir abideler memleketi olmasdr.
Tarihin tand gnden beri milletin stnde,
oturduu yerlerde yapt eserler o kadar ok, o ka
dar byk ve abideler o kadar zengindir ki, bunlarn
ince bir hesaptan geirilmeksizin hepsini ayakta
tutmak istemek, korkarm ki, en byk abide olan
hayatta olanlar fazla rencide eder. Bunlar iyi bir
yntemle tasnif ve tespit ederek ki Vakflar Genel
Mdrl de bunun zerin dedirbunlarn bata
gelenlerini, kaa mal olursa olsun, ihya etmek veya
ayakta tutmak iin elden gelen gayretin azamisi
yaplr, bunda ben de tamamen sizinle beraberim.
Yine doru olan bir hakikat vardr ki, o da bu ie
imdiye kadar kfi ehemmiyet vermemi olmamzdr.
imdiye kadar fakir bir bte ile, fakir bir teekkl
bu ii baarmaa memur etmi bulunuyoruz. Bu
nispeten ok az para ile alan idare, elinden geleni
yapm ve kurulduu gnden beri byk abide
saylan messeseler den yze yaknn ya ihya etmi
veya ayakta duracak hale getirmitir. Eer bu teknik
itibariyle, para itibariyle biraz daha takviye edilecek
olursa bunun verimi, biraz nce arz ettiim sahaya
intikal et mi olacaktr. Arkadalarmla beraberim,
verdikleri izahat dinledim, Vakflar Mdr ile de
konutum, mit ediyorum ki gelecek sene daha az
kusurlu olarak huzurunuza km bulunacaz
(Alklar).
Babakan
Saraolu,
para
yokluundan
yaknmtr. Buna ramen hkmetin yine de
elinden geleni yaparak byk abidelerden 100e ya
knn onardn belirtmitir.

Grld gibi tek parti CHP, 1930lu ve 1940l

yllarda ok sa yda tarihi camiyi tamir ettirmitir.
Vakflar Genel Mdrl, uzman lardan kurulu
heyetler oluturarak, cami restorasyonlarn o
heyetlere denetletmitir. stanbul dnda Amasya,
Manisa gibi Anadolu kentle rinde de ok sayda
tarihi cami onarlm, tamir edilmi ve yklmaktan
kurtarlmtr. Bu onarmlar zaman zaman aslna
uygun olarak yapl mam olsa da, baz tarihi camiler
denek yetersizlii nedeniyle ona rlamasa da, bu
konuda CHPli milletvekillerinin, ilgili mdrln ve
babakanlarn art niyetli olduklarn sylemek
olanakszdr. R. Tayyip Erdoan tarafndan otoriter,
baskc ve antidemokrat olmakla sulanan 1930'larn
ve 1940'larn tek partisi CHP, Mecliste her ko nuru
olduu gibi camilerin, mescitlerin ve trbelerin
tamiri konusunu da enine boyuna tartmtr.
Meclis Zabt Cerideleri incelendiinde birok CHP
milletvekilinin camilerin ve trbelerin tamiri
konusundaki aksaklklarn, eksikliklerin amansz
takipisi olduu, bu konuda yetkili bakanlklar
eletirdii, sorgulad ve uyard grlecektir.
1922 Babakanlk Cumhuriyet Arivime Gre Tamir
Edilen Camiler Gen Cumhuriyet asla cami
dmanl yapmamtr. Tam ter sine zellikle
Atatrk
dneminde
Cumhuriyet
hkmetleri,
gerektiin de cami ina ettirmi, camilerin bakm ve
tamirini yaptrm, hatta kul lanlmayan baz
kiliseleri camiye dntrmtr. Ancak her
seferinde CHP dneminde camiler kapatdd, satld,
depo ve ahr yapld! di yen R. Tavyip Erdoan,
nedense hibir zaman CHP dneminde ina edilen,
tamir edilen bu camilerden sz etmemitir!y lnda
Bakanlar Kurulunun ilk toplantsnda konuan Ata
trk, Yunan ekilii srasnda birka bin caminin
yaklp ykldn belinmi ve, Bu camileri yenilemek
grevimizdir. Bu hizmeti nutuk atmadan, gsterie

kamadan, siyasete alet etmeden yerine getirelim,

demitir.
Nitekim, 26 Aralk 1922 tarihli bir belgeye gre,
Dmandan kurtarlan yrelerdeki cami, hayrat ve
vakflarda meydana gelen zara rn tespiti iin
kurulan komisyonun hazrlad raporun ilgililere
sunul duu, belirtilmitir.
Atatrk
1
Mart
1923te
yapt
Meclis
konumasnda, Efendiler! Geen yl iinde Vakf
Bakanl, dini yaplar ve hayr kurumlarnn onarm
ve inaatnda olduka nemli bir alma yapmtr.
Yaplan onarm iinde lkemizin eitli yerlerinde
olmak zere 126 cami ve mescit ile 31 medrese ve
okul, 22 su yolu ve eme, 175 gelir getiren yer ile 26
hamam bulunmaktadr, diyerek, sadece bir ylda
126 cami ve mescidin onarldn belirtmitir.
. te Babakanlk Cumhuriyet Arivindeki
belgelerle Atatrk ve nn dnemlerinde tek parti
CHPnin onartt camilerden bazlar:

1923te stanbul Sarahanedeki Dlgerzade

(Dlgerolu) Mescidi tamir edilmitir.

26 Mart 1923te Hamidiye Camiinin tamir ve

tefriatmn umum evkaf malndan yaptrlmas
istenmitir.

12 ubat 1924 tarihli bir belgeye gre,

Turgutluda tamirat de vam eden Pazar Camii iin
1500 Trk Liras gnderildii belir tilmitir.

25 Temmuz 1925 tarihli bir belgede Bitlis

Camiinin tefrii iin 3000 lirann gnderildii
belirtilmitir.

7 Aralk 1925te Nidenin Fertek kyndeki bir

kilisenin camiye evrilmesine karar verilmitir.

28 Eyll 1930 tarihli bir belgeye gre,

Frtnadan hasara urayan camilerin tamiri iin
Edirne Vakflar Mdrlne 11.000 lira tahsisat
gnderildii belirtilmitir.

9 Aralk 1931 tarihli bir kararla, stanbul Eyp

Camii kurun ve sva tamiratnn emaneten
yaptrlmas istenmitir.

1 Mays 1932 tarihli bir kararla, stanbul

Edirnekapdaki Nesli ah Camiinin emanet usulyle
tamir ettirilmesi istenmitir.

17 Eyll 1933 tarihli bir kararla, Babaeskideki

Cedit Ali Paa Camii ile Manisadaki Muradiye
Camiinin tamiri istenmitir.

18 Mart 1933te Edirnedeki erefeli

Caminin sva tamirinin yaplmas istenmitir.

26 Mays 1937 tarihinde Ankaradaki tarihi eser

niteliindeki camilerin tespit edilerek tamirlerine
balanld belirtilmitir.

27 Ekim 1937 tarihli bir kararla, Kida tamiri

mmkn olma yan Bltenbey Camiinin yerine
Vakflar Genel Mdrlnce yeni bir cami
yaptrlaca belirtilmitir.
13 Austos 1937 tarihinde tamir ettirilen
camilerin teknie uygun tamir edilip edilmediinin
tespiti iin kurulan komisyon ve bu komisyonun
vermi olduu rapordan sz edilmitir.
14 Temmuz 1938 tarihli bir kararla skdardaki
emsi
Paa
Camii
tamiratnn
emaneten
yaptrlmas istenmitir.
14 Temmuz 1938 tarihli bir kararla Havsadaki
Sokullu Mehmet Paa Camii tamiratnn emaneten
yaptrlmas istenmitir.
14 Temmuz 1938 tarihli bir kararla Kadrgadaki
Sokullu
Camiinin
tamiratnn
emaneten
yaptrlmas istenmitir.
16 Mays 1938 tarihli bir kararla stanbuldaki
Haseki, Mahmut Paa ve Mihrimah camileriyle
etrafndaki binalarn ne ekilde ta mir edileceklerine
dair adet rapor hazrlanmas istenmitir.
6 Mart 1939 tarihli bir kararla, Malatyadaki Hac
mer Camiinin tadilat ve inaat iin gelecek yla

geici taahhde giri ilmesine izin verilmesi

istenmitir.
25 Mart 1939 tarihli bir kararla Konyadaki pliki
Camiinin restorasyon ii iin gelecek yla geici
taahhde giriilmesi isten mitir.
30 Mart 1939 tarihli bir kararla, Karsn Sarkam
ilesinde yaptrlacak cami inaat iin gelecek yla
geici taahhde giriil mesi istenmitir.
9 Mart 1940 tarihli bir kararla, stanbuldaki
emsi Paa ve Azatkap camilerinin onarmmn
devam iin 5000er lira daha sarfna izin verilmitir.
21 Austos 1944 tarihli bir kararla Milli
Saraylardan Divriideki Ulu Camiye korunmas iin
konulan kymetli eya caminin kubbeleri akt iin
korunamayacandan sratle caminin tami ratnn
yaplmas istenmitir.

19Z435
arasnda
tamir edilen camiler
(Bin
lirann
alt
listede yok)
Selimiye,

ereteli, Bayezit ve 20
Sleymaniye Cam
.000
50
Istanbulda
.53
Sultanahmet Cami 5
Istanbulda Kandilli 17
Camii inas
.000
17
Istanbulda Fstkl .00
Cam inas
0
Istanbulda Ayasofya 52
Mzesi
.000
Sifivnde
Piri 5.
Mehmetpaa Camii 638
Babaeski
Cedit 10
Alipaa Camii
.000
Lleburgazda
12
Sokul Cami
.99
5
Manisada Muradiye 12
Camii
.000
Edimede
U 7.
ereteli Camii
900
tstanbulda
2.
yakapsda Gl Camii 000
stanbul Uskdarda 1.
Imrahor Camii
500
stanbulda
4.
Beylerbeyi Camii
000
stanbulda
2.
Cihangir Camii
844
stanbulda Zeynep 4.

sultan Camii
300
stanbulda Sultan 12
Bayezit Camii
.00
0
skdarda Selimiye 4.
Camii
620
stanbulda Hazreti 7.
Halid Camii
000
stanbulda
8.
Rstempaa Camii
344
stanbulda
Kkayasofya
2.
Camii
820
stanbulda Mimar 6.
Sinan trbesi
617
stanbulda
6.
Sleymaniye Camii 300
stanbulda
1.
Yenicami
506
stanbulda
8.
Balipaa Camii
000
stanbul Ortakyde 2.
Mecidiye Camii
500
stanbulda
2.
Nusratiye Camii
200
stanbul Fndklda 5.
elebi Camii
000
stanbulda Byk 1.
Piyale Camii
696
skdarda
Rum 1.
Mehmetpaa Camii
800
Edirnekaptda
2.
Mihrimah Cam
071
stanbulda
1.
Tevikiye Camii
422
Yekun
(Toplam)
293.608 lira

CHPnin 19241935 yllar arasnda Trkiyenin

deiik yerlerinde tamir ettirdii yzlerce camiden,
tamir bedeli 1000 liradan yksek olan 31 cami ve
tamir bedelleri
Atatrk, Yunan saldrsyla yklan Eskiehir
Mihalk Camisini cebinden 5000 lira vererek
yeniden yaptrmtr.k . Karabekifin anlattna gre,
Atatrk'n bir aralk anka ya'da ifte minareli
byk bir cami yapmak hevesi de uyand ve gaze
telerde de nerolundu.
Tek parti CHP dneminde tamir edilerek ibadete
alan camiler den biri de daha nce sz ettiim
zmir Seferihisar Dzce kynde ki Kasm elebi
Camiidir. Yunan igal ordularnca harabeye evrilip
ahr yaplan cami, 1936da onarlarak ibadete
almtr.
Babakanlk
Cumhuriyet
Arivinde
CHP
dneminde ina ve tamir edilen camiler hakknda
daha yzlerce belge vardr. Ben o belgelerin sadece
birkan sizlerle paylamak istedim. Grlen o ki, R.
Tayyip Erdoan, tarihi gerein sadece bir yanna,
iine gelen yanma bakmay tercih ediyor. stelik
oraya bakarken de gerekleri altst ediyor! CHP
dneminde 1927 ve 1935 tarihli kanunlarla ihtiyaca
gre tasnif edilen ve ihtiya fazlas olduuna karar
verilerek satlan veya baka amalarla kullanlan
camilerden, zellikle de depo, yatakhane yaplan ok
az sa ydaki u rnekten yola karak CHPyi cami
kart ilan ediyor. Ancak CHP dneminde ina ve
tamir edilen yzlerce camiden sz etmi yor. Oysaki
Atatrk, 1 Mart 1923 tarihli Meclis konumasnda
sadece bir yl iinde 126 cami ve mescidin
onarldn belirtmitir.

1936da tamir edilen

Kasm elebi Camiinin bugnk durumu 1941
Ylnda 66 Cami Tamir Edilmitir Osmanl, son
dnemlerindeki savalardan dolay ibadethanelerin
bakm ve onarmna para ayramamtr. Bu yzden
camilerin de ara larnda bulunduu vakf eserleri
bakmsz kalmtr. Cumhuriyet bu eserlerin
neredeyse hepsini harabe halde devralmtr.
Bunlarn ona rmlar iin are aramtr. Ancak
mevcut bte yetersiz kalmtr. Bunun zerine
1935teki Vakflar Kanunu sonrasnda Vakflar Genel
Mdrlne
harabe
durumunda
bulunan
camilerin tamiri iin nor mal bte haricinde 1
milyon liralk bir ek bte daha ayrlmtr. ktisadi
Yry adl derginin 1 Nisan 1941 tarihli 32.
saysnda Cumhuriyet devrinde milli abidelerimize
verilen kymet ve ehemmi yet balkl yazda En
gayri msait artlar altnda Vakflar Umum
Mdrl abidelerimizin tamiri iine 1 milyon lira
tahsis eylemitir denilmitir.
Bir program dahilinde camilerin onarm seferberlii
1936 ylnda balamnr. Bundan sonraki yllarda da

camilerin onarm iin bte d denekler ayrlmaya

devam etmitir.
| Cumhuriyet devrinde | Yaplan, devam eden ve
yaplacak olan tamirler AMaiariaia ImW ifa m gmyn
atnH utlar * tada Vakflar maaaakdtr Mft taa
,0,cao
lira
takaia
bataktadr.a

ktisadi Yry, 1 Nisan

1941
Derginin haberine gre 19241935 arasnda
onlarca camiyi tamir ettiren CHP hkmeti, 1941
ylnda tam 40 camiyi tamir ettirmi, ge lecek 5 yl
iinde 26 camiyi daha tamir ettirmeyi planlamtr.
Ayrca tahsis edilen 1 milyon lira haricinde vakf,
hayrat gelirlerinden elde edilen parayla da 8 camiyi
daha tamir ettirmitir. Dahas 40 byk tarihi
caminin tamiri iin de gerekli denekler ayrlm ve
bu camiler zerinde ett almalarna balanmtr.
Dergide, tamirine balanacak camilerle ilgili yle
bir deerlendir me yaplmtr, Vakflar Umum
Mdrl hayrat tamiri hususunda u be sene
zarfnda gsterdii faaliyete kesintisiz yirmi sene
daha de vam edecek olur ise, yurdumuzun her
kesini ssleyen ve milli sanat tarihimizi ebediyen
yaatacak olan bu kymetli abidelerimizin ihmal
edilmi, unutulmu hallerle bugnk harap
manzaralar o zaman, g zellikleriyle yzmz
gldrecektir. Tamir programnda ithal ve ke ifleri

ihzar edilmi bir hayli mhim abideler vardr ki

tahsisatn arkas geldike tamirleri bitenlerin yerine
bunlarn mhimleri sraya girecek tir. Keiflerde
yazl miktarlar bilhassa u mstesna gnlerde
esbab mcbire dolaysyla mtehavvil ise de bir fikir
vermi olmak iin 5000 liradan yukar olan baz
mhimlerini kaydediyoruz.
Dergide Camilerimiz ve Mescitlerimiz adl bir
yazda Cumhu riyet ynetiminin, mabetlere layk
olduklar hrmeti gsterdii, h kmetin ihtiyaca
uygun olarak, zellikle tarihi ve mimari kymeti
olan camileri tamir etmek iin denek ayrd,
mabetlere yarama yacak deersiz ve kymetsiz
binalar, pejmrde hallileri ise mabetlikten hari
tuttuu" belirtilerek bunlarn tamiri iin denek
ayrlmad ifa de edilmitir.
Grld kadaryla gen Cumhuriyet cami
tamirlerinde, ihtiya ca uygunluk, tarihi ve mimari
deere sahip olmak ve cami olamaya cak kadar
deersiz ve harabe olmamak koullarn dikkate
almtr. Bu koullar dorultusunda Trkiye
genelinde yaplan tasnif alma lar sonunda tamir
edilecek camiler belirlenmi ve bu i iin ayrlan
olaanst bte dorultusunda 19231950 arasnda
Trkiyenin drt bir yanndaki yzlerce cami tamir
edilerek yeniden ibadete almtr. htiya olmad
iin zellikle harabe ve cami olamayacak kadar de
ersiz binalar ise tasnif d tutularak ya baka
amalar iin kullanlm veya satlmtr. Bunlar
iinden en u rnekleri seip gen Cumhuriyeti
cami
dman
ilan
etmek
insafszlktr.

Tamiri
Har
tamamlanan cana
camiler
n
(1941)
para
1
stanbulda
Heybeada
17.0
Cami
00
2 istanbri
Beflda'da
Sinan Paa 9.9
Cami
82,14
3
stanbul'da
Dolmabahe 8.93
Cami
6,44
4
21.
stanbul'da 299,1
del Cami 8
5 stanbul
embertta'd
a At* Al Pasa 15.0
Cam
03,93
6 stanbul 6.8
EdtmekapTd 51,65
a Mftrimah
Cami
7
1.22
stanbul'da 4
toka
eni
Cami
8
589
stanbul'da
Kk
Ayasofya
Camfi
9
1.35

stanbul'da 0.85
orlulu
Ah
Paa Cami
10
stanbul
Galata Oku 6.3
Musa Cami 79,66
11 stanbul 1.56
Stlcede
0
Mahmut Afla
Cami
12
2.5
stanbulda 16,33
Mehmet Aa
Cami
13 stanbul
Ortaky'de
Mecidiye
2.92
Camii
7.28
14
1.5
stanbul
00
skdar'da
Faik
Paa
Camfl
15 stanbul
Karkky de
Cafer
A$a 1.40
Cami
1,67
16
stanbul'da
Mtn
Ai 4.1
Paa Cami 99,34
17
stanbul'da
3.89
Fethiye Cami 3,28
18
1.5
stanbul'da 19

Cihangir
Camii
19
8.15
stanbulda 9,90
Mantanda
Teviuye
Cami
20
19.
Ankara'da
470,4
Zenci* Cami 2
21
Ankara'da
Cenab
Ahmet Paa 32.8
Camii
98,75
22
2.6
Krldareinde 89,75
Hmr
Bey
CamH
23
3.05
Lleburgazd 6
a
Sokullu
Cami
24
342
Edirnede
,50
Beyaz*
Evvel Cani
25
5.02
Edirne'de
5,25
Sultan Sehm
Camii
26
Edirne'de
Bayezit Sani 651
Cani
,25
27
2.19
Edirnede U 0

erefei Camii
28 antan 10.
da Ulu Cami 993
29 stanbul 29.7
da Mahmut 76.80
Paa Camu
30
stanbul
Fatihte
31.
Mesih Paa 233,1
Camii
3
31 stanbul
da
Beyolunda
22.4
Aa Camii
32.30
32
28.
stanbul'da 008,9
Sultan Seim 5
Camii
33
stanbul'da
Fatih'de Bal 64.4
Paa Camii 7,55
34
stanbulda
13.
Eyp Suttan 089,3
Cami
9
35 stanbul 10.0
skdar'da 58,94
nir Cami
36
32.
Edirnede
548.0
Havzada
5
Sokuh
Cami
37
4.97
Istanbulda 9

Nianc
Mehmet Paa
Camii
38
5.3
kstanbdda 08,85
Haseki
imaret Cami
39
Zonguldak'ta
Camkebr
1.54
Cami
7,20
40
8.2
istanbd
91.26
skdarda
AHk
Valde
Cani
252
CHPnin 1941 ylnda, Trkiye'nin drt bir yannda
tamirini tamamlad 40 cami ve tamir bedelleri

Tamiri
tamamlanmak
zere oian camiler
(1941)
1
stanbulda
96
Sleyman! 307,7
CamH
3
2 stanbul 58.9
'da
10
Azapkapt'da
Sokullu
Cami
3
59.9
stanbul'da 89,36
Yeni Cami
4
stanbulda
Kadrga
da
Sokullu
34.9
Camii
92,04
5
26.8
stanbulda 55,49
Sultan
Ahmet Cami
6
stanbul'da
emsi Paa 34.7
Cami
73,40
7 Bursada 142
YbI Cami 33,60
8 Bursa'da 16.7
Ytdmm
57,20
Camii
9
erkade
8.97
Murad Rabi 4

Camii
10
Sinopda
AJaddin
10.0
Cam
00
11 Bolu'da 15.4
YHAnm
51,44
Camii
12
Malatyada
Arslan
Bey 6.54
Camii
7
13 Rizede 3.00
Olla Cami
0
14
Trabzonda
Hatuniye
4.29
Camii
0,87
15
Kars 751,
Camii
60
16
Erzincan'da
tzzet
Paa 7.40
Camii
8,10
17
Bozykde 48.0
Kasm Paa 49,69
18
38.2
ElmalIda
36,32
mer
Paa
Camii
19
57.9
Afyonda
04.58
Gedi Ahmet
Paa Camii
20
28.8
Kayseri'de
90

Ahmet Paa
Camii
21
15.5
Ytagatda
00
apanolu
Camii
22
15.0
Diyarbakrd 00
a
Behram
Paa Camii
23
15.0
Divrikde
00
Ulu Cami
24
Tokatda Ali 9.19
Paa Camii 3
25
5.00
stanbulda 0
Bayezit
Cami
26
502.
Ankara'da
89,71
Hac Bayram
Camii
Yekn
681.
(Toplam)
811,1
3 lira
CHPnin 1941 ylnda, Trkiyenin drt bir yannda
tamirini tamamlamak zere olduu 26 cami ve tamir
bedelleri
Hayrat
tertibinden tamiri
yaplan camiler
Malatyad 6.3
a
Arslan 37
Bey Camii
stanbul
1.7

Saryerde 97
ar Camii
Bolayrd 1.3
a
57,0
Sleyman 6
Paa Camii
Gebzede
Orhan Bey 1.0
Camii
10
Konyada
Erefofllu
10.
Camii
000
Manisa'da
Muradiye
10.
Camii
000
zmirde
15.
Hisar
335.
Camii
90
zmirde
10.
adrvanl 991,9
Camii
0
Yekn
57.
(Toplam)
028.
86
lira
CHPnin 1941 ylnda Trkiyenin drt biryantnda
hayrat tertibinden tamirini yaptrd 8 cami ve
tamir
bedelleri
Kesif bedel 5 bin
lirann
zerinde
camilerden bazlar
1
zmit'te
Pertev
Paa 35
Cam
.940
2 Samsun'da 41
Drdnc
.49
Mehmet Camii 5,2

9
11
3 stanbul'da .795
Al Pasa Cami ,80
11
4 stanbul'da .29
Hoca
Paa 3,5
Camii
3
28
5 stanbul'da .683
ehzade Cam ,35
63
.67
6 stanbul'da 5,5
Fatih Cami
0
7 stanbul da 20
skdar
da .662
Ayazma Camii ,70
8 stanbul da 10
skdar'da
.35
Cedit
Vakte 9,9
Camfi
0
9 stanbul'da 17
Kasmpaa'da .150
Camukebr
,05
10
stanbul'da
Eybde
Zal
Mahmut Paa 9.
Camii
891
11 stanbul da 8.
ZeyreK'de Kilise 490
Camii
12
12
stanbul'da
.23
Tophane'de
6,1
Nusratiye Cami 8

13 Tekirda'da
Rustem
Paa 7.
Camii
815
14
Gebze 30
oban Mustafa .66
Paa Camii
1
15
orlu'da 12
Suleymaniye
981.
Camii
10
16 Silvanda 30
alhaddm
.00
Eyyubi
0
17
Ladkde 47
Blbl
Hatun .693
Camii
.06
41
18
Ladik'de .49
Sultan Mehmet 5,2
Cama
9
19
8.
Lleburgaz'da 730
Kad Al Camii
20 Edirnede 30
Bayezit
San .00
Camii
0
21 Edirne'de 10
Muradiye Camii ,000
22 Edirne'de 10

erefeli .00
Cami
0
23 Harput'da
Sare
Hatun 10
Camii
.000
24 Antalya'da
Teke* Mehmet 6.
Paa Cami
763
25 Antalya'da 15

Kuyucu Murad 000

Pasa Camii
15
.03
26
KiSsde 0,1
Canpulat Cami 4
32
27
Nide'de .670
Alaaddn Camii ,29
28 Kayseri'de
Merzifon Kara
Mustafa
Paa 9.
Cami
838
39
29 Bursa da .562
Ulu Camii
,30
15
30 Bursada .00
Muradye Camii 0
31 Bursa da
Hudavendgar
10
Camii
.000
35
32 Manisa'da .94
Muradiye
0,0
Camii
8
33 zmir de 25
Alsancak
da .000
Camii nsaas
34 Afyonda 5.
SanddTda
476
ar Camii
,21
14
35 stanbul da .596
Bayezit Camii ,56
36
stanbul 9.
da skdar'da 435

Atik
Valide
adrvan
37
Konya'da
Sultan Alaaddn 35
Camii
.000
38 Ankara da
Saman
Pazar'nda
12
Kurunlu
.00
Camii
0
39 stanbul da
Balat da Ferruh 16
Kethda Camii .000
40
stanbul 20
da
Nuru .48
Osmaniye
6,9
Camii
0
Yektin
82
(Toplam)
8.8
43,
90
CHPnin 1941 ylnda ett ederek tamir etmeyi
planlad tarihi camilerden keif bedeli 5000 liradan
fazla olanlar ve keif bedelleri
Dergide, yukardaki grafikler verildikten sonra bu
grafiklerle ilgili yle bir deerlendirme yaplmtr:
te u yukarda yazl cetvelden anlalyor ki
Vakflar Umum Mdrl be seneden beri hayratn
imar iin izdii bir program zerinde yryerek
tamire balad ilk iki cetvel yekn altm alt
camiden krk tanesinin tamiratn ve inaatn baarm
ve yirmi alt tanesinin ikmaline almaktadr. Bir
taraftan da ileride mali kuvvet ve kudreti yettike
tamire balamak zere krk byk abide zerinde
ettler yaptrmtr ve ettlerine devam etmektedir.
Yani ina olunan veya esasl tamir gren abidelerde
Vakflar Umum Mdrlnn tatbikine alt ve

ulamak istedii gaye, mabetlerin harimlerini la ubali

bir gezinti yeri veya ocuklara oyun meydan veya pazar
yeri olmaktan men etmek, talar devrilmi, srasn
mevkiini kaybetmi, al rp zerlerini rtm
kabristan harabeleri baz mabetlerin harim lerinde
yrekleri szlatan hrmetsizlik ve irkinlik olduundan
mabede bir baka ruhaniyet bahedecek derecede
kabirlerin tanzim ve tamirleri ve avlunun tarh ve bir
iek bahesi haline ifra suretiyle mabedin muhit ve
siluetine layk olduu gzellii ve temizlii temin
etmektir. Camilerin ierlerinde yaplan secdelikler ve
pabuluklar iin tedbirler bu gayenin temini iin
balang mesabesindedir.
Belge ve bilgiler, tek parti CHPnin 19231950
arasnda yzlerce tarihi camiyi tamir ederek, yklp
yok
olmaktan
kurtardm
gzler
n
ne
sermektedir. Ancak Atatrk Cumhuriyetini din
dman gstermek isteyen i ve d odaklar yllarca
bu basit gerei saklamlar, hatta Ata trk
Cumhuriyetini, camileri ykmakla yok etmekle
sulamlardr.
Camilerin stismarm Atatrk ve nn nlemitir
Cumhuriyetin ilk yllarnda baz yerel yneticiler
tarafndan
eski
eserlere
gereken
nemin
verilmemesi zerine bizzat Atatrk, aralarn da
cami, mescit ve trbelerin de bulunduu eski
eserlerin korunmasn istemitir.
Atatrk, 1931 ylndaki Konya gezisinde Seluklu
dneminden kalan Alaaddin Camiinin ve ek
yaplarnn orduya tahsis edildiini grnce bu
durumdan ok rahatsz olmu, Bavekil smet
nnye
ektii bir telgrafla derhal camilerin ve ek yaplarnn
boaltlp resto rasyonunun yaplmasn istemitir.
te o telgraftan bir blm:
"Bavekil smet Paa Hazretlerine.

Son tetkik seyahatimde muhtelif yerlerdeki mzeleri

ve eski sanat ve medeniyet eserlerim de gzden
geirdim. (...)
Konya'da asrlarca devam etmi ihmaller sebebiyle
byk hr ha rahi iinde bulunmalarna ramen sekiz
asr evvelki Trk medeniyetle rinin hakiki mimar
aheserleri saylacak kymette baz mehan vardr.
Bunlardan bilhassa Karatay Medresesi, Alaaddtn
Camii. Sahip Ata Medresesi, cami ve trbesi, Sral
Mescit ve nce Minareli Cam derhal ve mstecclen
tamire muhta haldedir. Bu tamirin gecikmesi, bu
abide lerin kamilen indirasm mucip olacandan,
evvela asker igalinde bu lunanlarn tahliyesinin ve
kaffesinin mtehasss zevat nazaretle tamn temin
buyrulmasn! rica ederim. Caz Mustafa Kemal."* Bu
belge, cami dman olarak sulanan gen
Cumhuriyetin ve CHPnin kurucusu Atatrk'n
zellikle tarihi camilerin ve trbe lerinin korunmasna
byk nem verdiini gzler nne sermektedir.
Atatrk, Konya'da Karatay Medresesi, Alaaddin Camii,
Sahip Ata Medresesi, cami ve trbesi, Sral Mescit ve
nce Minareli Caminin derhal tamir edilmesini; ayrca
asker igalinde olan camilerin de der hal boaltlarak
tamir edilmesini istemitir. Bu nedenle zellikle tarihi
camilerin grd zararlardan Atatrk sorumlu
tutmak son derece yanl ve gerekd bir yaklamdr.
Atatrk, Trkiyedeki btn tari hi eserler gibi tarihi
camilerin de aslna uygun olarak restore edilerek
korunmasn istemitir.
Atatrkn tarihi camilerin ve trbelerin korunmas
konusundaki bu duyarlln smet nn de devam
ettirmitir. nn deiik zamanlarda yaymlad
genelgelerle
yetkililerden
camilerin
korunmasn
istemitir.
rnein 31 Ocak 1934 tarih ve 6 / 370 sayl
Baveklet genelge siyle, mar hevesi yznden eski
eserlerin ytktrldntn grld belirtilerek, Bundan

sonra Maarif Vekaletine sorulmadan hibir ese rin

yktrlmamas istenmitir.

Atatrk
Edirnede
Selimiye Camii ve Klliyesirti gezerken i25 Aralk 1930:
3
Ekim 1935 gn ve 6/5548 sayl Baveklet
genelgesiyle,
illerde
idarecilerin
ve
belediye
bakanlarnn, Vakf eserleri haraptr diye a bucak
yktklarnn renildii, bu hareketi yapanlarn ar
mesuliyet altna girecekleribelirtilmitir.
Nisan 1936da dorudan Babakan smet nn,
Diyarba kr'daki Hiisreviye ve Behramiye camilerinin
derhal boaltlmast ve bundan sonra camilerin ve eski
eserlerin asl grevinin dnda baka amala
kullanlmamasna dair bir genelge yaymlamtr.*
Ancak bu tehditkr genelge bile taradaki idarecileri
durdura mam olmal ki Baveklet 14 Ekim 1936
tarihli baka bir genelge ile, Askerler tarafndan
kullanlrken eski eser nitelii tadklart iin Milli
Savunma Bakanlndan alnan fakat bu defa valilik
onay ile Ziraat Bankasna buday ambar yaplmak
zere verilen Diyarbakr Hiisreviye ve Behramiye
camilerinin boaltlmast ve Vakflar Genel Miidiirliiu
nn onay alnmadan vakf eserlerin ve dier uirelere
ait eserlerin amalar dnda kullanmamalarm
istemitir.'* Son olarak 12 Mart 1940 tarihli Babakanlk
genelgesiyle mar il Yap ve Yollar Kanununa
dayanarak Belediyelerin vakf eserlerin ar salarm
parasz istimlak ettikleri, baz belediyelerce de arsasn
istimlak etmek iin nce zerindeki salam binay

haraptr' diye yktklarnn grld, bu gibi

emrivakilere meydan verilmemesi istenmitir.
Bu belgelerden grlecei gibi Cumhuriyetin ilk
yllarnda iller de idarecilerin ve belediye bakanlarmn
'vakf eserleri haraptr, diye aralarnda baz camilerin
de bulunduu bu eserleri abucak yktklar
anlaldktan sonra Atatrk ve nn olaya el koyarak
tarihi deeri olan bu eserlerin ykmlarn nlemitir.
Belgelerden ayrca, hkmet ten habersiz baz yerel
yneticilerin tarada baz camileri amalan dnda
kullandklar anlalmaktadr. Hkmet bu durumu
fark eder etmez
yerel yneticilere
gnderdii
genelgelerle Bu camilerin derhal boaltlarak Vakflar
Genel Miidrlnn onay alnmadan ama d nda
kullanlmamas gerektiini, bildirmitir.
Yani Babakan R. Tayyip Erdoann, Tek Parti
dneminde ama d kullanlan camilerin fotoraflarn
gstererek, te Tek Parti, s met nn camileri byle
yatakhane, depo, ahr yapt! demesi gere i
yanstmamaktadr. nk yukardaki belgelerde de
aka grl d gibi bu ekilde ama d kullanlan
baz camiler, Atatrkten, nnden, hatta hkmetten
habersiz bir ekilde baz igzar yerel yneticiler ve
komutanlar tarafndan bu hale getirilmitir. Nitekim
Atatrkn
cumhurbakanl
ve
nnnn
babakanlndaki hk met bu durumu renir
renmez harekete geerek bu eserlerin ba hanelerle
yklmamasm, korunmasn ve ama d kullanm iin
de mutlaka izin alnmasn art komutur.
Bu gerekler ortadayken Atatrk ve nny cami
dman gstermek gerei tersyz etmektir.
Bugn Camiler Aksa ve Ezan Sesleri Hl
Yanklanyorsa Her eyden nemlisi, cami dman
olmakla sulanan Atatrk ve nn olmasayd, bu
vatanseverlerin kelle koltukta verdikleri o kut sal
mcadele olmasayd, 15 Mays 1919da zmire kp

oluk ocuk demeden korkun bir katliama balayan

Yunanllar, camileri yakp
ykacak, ezanlar susturacak ve ite o zaman camiler;
ahr, tuvalet, e lence merkezi yaplacak, hatta
Ayasofyaya an taklacakt. Nitekim daha nce
belirttiim gibi igal yllarnda zmir Seferihisar Dzce
k yndeki Kasm elebi Camiinin bana gelenler
birok caminin bana gelmitir.
zmirin igal edildii gnlerde, Yunanllar camilere
saldrm,
camileri
yakp
minareleri
ykm,
Yunanllardan cesaret alan ayrlk Rumlar da
camilerdeki hal ve kilimleri almlardr. O gnlerdeki
bir gazete haberine gre, ehrin camilerinin de Rumlar
tarafndan basl d ve birok kymetli hal ve kilimin
karld da tespit edilmitir. Bu arada Hisar ve
Blkba camilerinde bir tek hal ve kilimin kalmad
grlmtr.

Fotoraf alt: Yunanllar

tarafndan yaklan Orhangazi kasabas camii erifi
(Orhangazi kasabas tahminen 1000 haneli olup
Yunanllar tarafndan bilcmle emlakini diniyye ve
resm 'yesiyle kamilen ihrak ve ahalinin ksmi azami
katil ve imha ve eya ve nakitleri gasb ve
yamalanmtr).

Yunanllar
tarafndan
yaklan Nasrettin Paa Camii Sayn Babakan R. Tayyip
Erdoan, bugn bu lkenin camileri aksa ve bugn
bu lkenin semalarndan hl ezan sesleri ykseliyor
sa bunu o Atatrke, o smet nnye, o Cumhuriyeti
kuran iradeye borluyuz.
Atatrk ve nn dnemlerinde camiler hep ak
olmutur. Ba bakanlk Cumhuriyet Arivindeki
belgelere gre hkmet camilerin sorunlaryla da
ilgilenmitir. rnein nn dneminde 16 ubat 1942de
alman bir kararla Camilerde namaz klarken balara
konan mendil, takke ve kasket hususunda belli bir
intizam salamak iin va izlerin halk aydnlatmas
istenmitir. 17 Kasm 1948 tarihli baka bir kararla da
Cep ve duvar takvimlerindeki namaz vakitlerinde ihti
lafa dmemek iin, bunlar karanlarn Mftlkten
alnacak cetvele gre hareket etmeleri istenmitir. Bir
rnek de Atatrk dneminden verelim: 25 Mays 1926
tarihli bir kararla Mezzinlerden bazlar nn vaktinden
evvel veya sonra ezan okuduklarndan ezann vaktinde
okunmas
iin
mezzinlere
tebligat
yaplmas
istenmitir.
Grld gibi gen Cumhuriyetin camilerinde
ezanlar okun makta, namazlar klnmaktadr. Dahas
hkmet bu konudaki en ufak aksaklklarla bile
ilgilenmektedir.
R.
Tayyip
Erdoann
Unuttuu
Gerek:
MENDERESN YIKTIRDII CAMLER Babakan R.
Tayyip Erdoan, ne zaman CHP, nn camileri ykt,
satt, depo ve ahr yapt!" dese hemen ardndan DP,

Mende res dinimize yle gzel hizmetler etti!"

demektedir. Bylece CHP ve nny dine zarar
vermekle sularken, DP ve Menderesi dine hizmet
etmekle vmektedir.
Erdoan, 30 Eyll 2012 tarihli konumasnda yle
demitir:
1940lt yllar boyunca Trkiyede millete, milletin
deerlerine, kutsallarna kar aleni bir sava
yrtld. Bu lkede camilerin kap larna kilit
vuruldu. Camiler, ahra, depoya, mzeye evrildi.
Kuran Kerimi renmek de, retmek de, okumak da
yasakland. (...) Mer hum Adnan Menderesin tersine
evirdii bu sre 1960 mdahalesiy le maalesef
rejimin hcrelerine, rejimin genlerine kadar iledi. (...)
O Menderes camilerin kaplarndaki kilitleri sktnde
insanlar o cami lerde kr namazlar kldlar...
R.
Tayyip
Erdoan,
Menderesin
camilerin
kaplarndaki kilitleri sktn sylyor. Aslnda ok
doru, ama eksik! nk Menderes sadece camilerin
kaplarndaki kilitleri deil camilerin her eyini skt!
Hem de buldozerle! Menderesin elinin dedii camilerin
yerinde bu gn yeller esmekte!
R. Tayyip Erdoann cami syleminin Mehmet
evket Eygiden etkilendii ak. Ancak bata Babakan
Erdoan olmak zere AKPli yetkililer, Mehmet evket
Eyginin yazp sylediklerini bile ilerine gel dii ekilde
kullanmlardr. yle ki Eygi, Cami Kym adl
kitabnda, Cami kym 195060 arasnda da devam
ederek yol ama bahane siyle nice tarihi caminin
temellerine kadar yklmasna sebep oldu, diyerek DP
ve Menderes dneminde yklan ve satlan camilerden
de sz etmitir. Hatta kitabnn kapana da DP ve
Menderes dneminde yktrlan iki caminin fotorafn
koymutur. Ancak bata Babakan Erdoan olmak
zere AKPli yetkililer cami sylemlerinde hibir za man
bu durumdan sz etme gerei duymamlardr.

Aratrmalarm sonunda Menderes zamannda sadece

stanbulda 60tan fazla caminin yol ama ve deiik
imar faaliyetleri nedeniyle ykldn rendim. DP
dneminde stanbul Tophane, Karaky, Fa tih,
Eminn, Sarahane ve Beiktata tam anlamyla bir
tarihi cami katliam yaanmtr.
DP ve Menderes dneminde stanbuldaki tarihi cami
ve mescit katliam stanbulun imar iin getirilen
Fransz Mimar Henri Prost ve Alman Prof. Hans Hgg
eliyle gerekletirilmitir. Zeki Balan, 2010 ylndaki
bir konferansnda bu gerei yle ifade etmitir:
(...) Hoca Sinan tarafndan yaptrlan Azepler Mescidi
Fatihli yllardan kalmadr ama hamam ile birlikte yola
katlr. Kanuni devri hatras Tiifenkhane Mescidi
kurua satlr. Sarahane Mescidinin zerinde ise u
an resmi daireler vardr.
Prost bu kadarla yetinmez. kinci ykm furyas ile
(195557) yol kenarnda kalan mescitleri de ayklar.
Zeytinciler Mescidi yok edilir. Voynuk iicaeddin
Camii'nin ykm emrini kimin verdii hi anlala maz.
Hazire bile darma duman edilir. stanbulun ilk Belediye
Bakan Hzr Bey'in mezar ortada kalr. Arsalar tekrar
camiletirilemesin diye hzla betonlatrlr ki bu alanda
M bloklar yaylr... Sadece 5657 yllar arasnda 54
camiyi yktrr. Bunun yannda hamamlarn, tekke
lerin, sebillerin, emelerin hesab yaplmaz...
stanbulda Cumhuriyetin ilk yllarnda balayan
imar almala r, 1940lardan itibaren H. Prost eliyle
maalesef ehrin tarihi dokusuna zarar verecek biimde
gerekletirilmitir. mar almalarnn ilk aa mas
1943te sona ermitir. O ilk aamada, Azeblar Camii,
Sekbanba Mescidi, Firuz Aa Mescidi, Revani elebi
Camii yklmtr. Ykm lara 19501960 arasndaki DP
dneminde devam edilmitir: 1953te Sarahane
Mescidi (Mimar Aya Mescidi), Karagz Mescidi gibi
tarihi mescit ve camiler yannda tarihi medreseler,
emeler ve mektepler de yklmtr.

Prof. lber Ortayl, Milliyet gazetesinde Cami

Olmaktan kan Camiler balkl yazsnda Menderesin
stanbulda Mimar Sinann mescitlerini, camilerini
buldozerle yktrdn, ancak hibir Msl mann
nedense bu gerekten sz etmediini yle ifade
etmitir:
70 ila 50 sene evvelinin camiyi ambar yapma, kla
yapma olay larn tekrarlamak ne tarihi aklamaya
yeter ne de politika yapmaya, stelik yeterince delil de
ileri srlmyor. Falan mahallelerdeki cami lerin depo
yapld syleniyor ama Menderesin imar almalar
sra snda rlveleri ve albmleri bile karlmadan
tarihe gmlen Mimar Sinan mescitlerinden, Beyaztta
yklan Kemanke Kara Mustafa Paa Camii ve
medresesinden, Topkapdaki Kara Ahmet Paann
Mimar Sinan eseri zarif sebilinden (ki bence istisnai bir
Rnesans tipi fon tanayd, inaat makinelerini dayayp
ykln gzmle grdm) bah seden Mslman yok.
Bu memleketin tahribi u veya bu grubun ii deildir.
Toptan yaptmz bir kepazeliktir.
stanbulun tarihini en iyi bilen Trkiyenin sayl
sanat tarihile rinden Prof. Dr. Semavi Eyice, Milliyet
gazetesinde Nee Mesutoluna verdii rportajda,
Menderesin baz camileri yktrdn dorulamtr.
1950lerde Yeni Sabah gazetesi yazar olan Semavi
Eyice, Adnan Menderesin Sekban Paa Mescidi, Mimar
Ayaz Camii, Velide Camiinin trbesi gibi dini eserleri
yol yapmak iin yktrdn anlatmtr.
Eyice, kendisinin bu cami, mescit ve trbelerin
yklmasna gazete sinde itiraz ettiini ancak
uyarldn belirtmitir. Eyice, Trk tarihi iin nemli
olan Zeyrek evlerinin de bu dnemde ykldn
sylemitir.
Prof. Semavi Eyice, Sanat Alemi dergisinden lk .
Akagndze verdii rportajda da bu gerein altn
izmitir. te Eyicenin o r portajndan baz blmler:

Menderes dneminde nice ibadethaneler uursuzca

ykld. (Menderesin) adna grkemli bir trbe yapld;
ama gnah da oktu hani, diyen Eyiceye gre
stanbulda geni caddelere, meydanlara ve yeil
sahalara karp giden elliden fazla caminin bazs,
projeleri hi tehdit etmedii halde biraz da keyfi
uygulamalarla ortadan kaldrl mtr.
Semavi Hoca, Menderesin atrd Atatrk Bulvarna
kurban giden iki camiden yle sz ediyor:
Bozdoan kemerinden Aksaraya inerken sada iki
kk cami vard. Baba Haan Alemi ve Oru Gazi
camileri. Baba Haan Alemiyi daha o zaman vakflar
kiraya vermiti. Hatta bir retmen oturuyordu iinde.
Cadde stnde olmamasna ramen ykttlar onu. Oru
Gazi mamurdu, kullanlyordu. Hi lzumu yokken
ykld o da. Bulvar al dnda, drt tarafnda servi
aalaryla ok irin bir durumu vard, caddeden
darda ve biraz ukurdayd zaten. Kimin aklna
estiyse, l zumsuz burada dediler, yktlar.
Semavi Eyice, Menderes dneminde stanbul
dndaki ehirlerde de tarihi camilerin ykldn
belirtmitir: Adanada kentin gbein de, camisi,
medresesi, ktphanesiyle grkemli bir klliye
dnn. lbSOlerde Cafer Paa yaptrm, 1950de
cadde genileyecek bahane siyle ykdm. Ne var ki arsa
hl bo, klliye ykld ile kalm, eh rin antsal
yapsnn yerinde imdi mleki var.
te DP (Menderes) dneminde stanbulda yktrlan
tarihi cami lerden bazlar:

1465 tarihinde ina edilmi olan tarihi Murat Paa

Camii, Vatan Caddesi yaplrken 1957de yktrlmtr.

Pertevniyal Lisesi yaknlarnda bulunan tarihi Oru

Gazi Camii, 1956 ylnda yol yapm almalar
srasnda yktrlmtr.

Yeni Kap yaknlarnda Fatih dneminden kalma

1479 tarihli a kr Aa Camii yine yol yapm almalar
nedeniyle 1958de ykt rlmtr.

Aksarayda Vatan Caddesinin balangcnda yer

alan Fatih d neminden kalma Camclar Camii ve
emeleri, 1957 ylnda yol yapm almalar nedeniyle
yktrlmtr.

Aksarayda,
1555
yapm
tarihi
Kazasker
Abdurrahman Camii 1957de yol yapm almalar
nedeniyle yktrlmtr.

KarakyKabata arasnda bugnk Mimar Sinan

niversitesinin tam karsndakiSalpazar Sheyl Bey
Camii 1957de yol yapm almalar srasnda
yktrlmtr.

KarakyKabata arasnda 18781879 yapm, zgn

mimariye sahip ok nadide eserlerden biri olan Karaky
Mescidi veya Camii 1958de yol yapm almalar
srasnda yktrlmtr.

Karaky
Kabata
arasnda
II.
Mahmud
dneminden kalma, 1826 yapm, tarihi Nusretiye
Camii ve Sebili 1958de yol yapm sra snda tahrip
edilmitir.

KarakyKabata
arasndaki
Mimar
Sinan
eserlerinden Kl Ali Paa Camii ve dkknlar 1958de
yol yapm almalar srasnda tahrip edilmi, baz
duvarlar yklarak yeniden yaplmtr.
Sarahanede Horhor Caddesinin kesinde
Amcazade Klliyesi nin nnde trafik klarnn
yerindeki 1467de yaplm Mimar Aya Mecidi
(Saraba Mescidi) 1958de yol yapm almalar
srasnda, yeniden yaplmak bahanesiyle yklm
yeniden yapl mad gibi banisinin kabri de yok
edilmitir.Menderes, yol ama ve deiik imar
faaliyetleri nedeniyle sade ce stanbulda 60tan fazla
tarihi camiyi yktrmtr. Bunlara, benzer amalarla
Anadoluda yktrlan tarihi camileri de ekleyince bu
say yzleri gemektedir.
in garip yan stanbulun imar srasnda yklan bu
camilerin DPnin imar plan gerei tamir edilmesi ve
evrelerinin almas gere kiyordu. nk imar

plannda: Kent ii trafiin rahatlatlmas, mey danlarn

ve camilerin evrelerinin almas, camilerin ve dini
yaplarn
restorasyonunun
yaplmasndan
sz
edilmitir.
Tarihi camilerin bakm ve onarm konusunda
karlan yasaya ramen stanbulun birok tarihi
camisini yktran DP ve Menderes, stanbulun abidevi
camilerine de ilgisiz kalmtr. Bu durum dnemin
basnnca
eletirilmitir.
rnein
Sultanahmet
Camiinin etrafnn ge cekondularla kuatlmasn ve
bakmszln 1953 ylnda Metin En gin, Cumhuriyet
gazetesinde yle eletirmitir:
stanbulun en byk tarihi abidelerinden olan
Sultanahmet Ca mii gecekondularn ve usulsz
inaatn istilas altnda... be teneke paras ya da
ta bulan her ahs caminin duvarna bitiik bir
gecekon du ina ediyor. Sultanahmet Camiinin hali ise
bsbtn utan verici. 1950de Vakflar tarafndan
tamir edilirken bir amelenin dikkatsizlii yznden kl
olan, camiye bitiik mahfili hmyn seneden beri
harap ve yank bir vaziyette braklm. Bu feci manzara
muhteem
caminin
btn
gzelliini
ortadan
kaldrmaya kafi geliyor. Vakflar Umum Mdrl
acaba neden burasn tamir edip camiyi bu irkin
vaziyetten kurtaramaz.
stanbulun imar srasnda 1940lardan 1960lara
kadar ok sa yda tarihi caminin yktrld bir tarihi
gerektir. 1940larda nn dneminde de zellikle
stanbulda yine imar almalar nedeniyle maalesef
baz tarihi camiler yklmtr. Ancak yine nn
dneminde daha nce anlattm gibiyzlerce tarihi
cami de tamir edilmitir. Bu tarihi cami ykmlar
konusunda sadece nn'y ve CHPyi sulamak
yanltr. nk DP ve Menderes dneminde zellikle
stanbulda tam bir tarihi cami kym yaanmtr.

Yklan

camilerden

biri

Adanada cadde geniletmek

bahanesiyle 1950lerde yklan tarihi Cafer Paa Camii
266

268

stanbulda yol yapm almalar

srasnda, I957de yklan tarihi Sheyl Bey Camii
(yakndan grnm)

stanbulda yol yapm

almalar srasnda, 19.57de yklan tarihi Sheyl Bey
Camii (uzaktan grnm)
Menderesin Yktrd Karaky Camii Sultan II.
Abdlhamid dneminde, 1893te stanbula gelen ve
daha sonra saray mimar olarak 1909a kadar
stanbulda
kalan
talyan
Mimar
DAroncoya
Karakyde Merzifonlu Kara Mustafa Camiinin yerine
yeni bir cami yapmas teklif edilmitir. Bunun zerine
talyan Mimar DAronco o dnem Batda moda olan
Art Nouve tarznda Karaky Camiini ina etmitir.
talyan mimar, ahap akaml, merdi venle st kata
klacak (fevkani) ekilde bir mimari slup gelitirmi
tir. Bylece ok zgn mimarili bir cami ortaya

kmtr.
Karakyde kyda, Galata Kpriisiine bakar Ziraat
Bankasnn (bir zamanlar Avusturya Bankas) hemen
arkasnda yer alan, fotoraftaki bu kck, irin ve
zarif cami, 1958de DP dneminde Menderes tarafndan
yol geniletmesi bahanesiyle yklmtr. Oysaki
uzmanlara gre eer ama gerekten de meydan veya
yol geniletmesi ise caminin yklmasna gerek yoktu.
Nitekim bu cami ile ayn hizada bulunan Ziraat
Bankas'na dokunulmadan yol geniletilmitir.

Menderes bu gzelim
tarihi camiyi yol genileteceiz diye ancak caminin
yerine yol yaplmad. Bugn Karaky Camii nn yerinde
bir otopark var.
100.0 Bir
taraftan yol yapyorum diye stanbuldaki
tarihi camileri yktran Menderes, dier taraftan
19501957 arasndaki 7 ylda 15.000 cami yaptk diye
vnmtr. Ayn Menderes, 14 ubat 1957de
Ankarada Kocatepe Camiinin yapm iin cami
yaptrma derneine TL ba yapmtr!
Srekli Tek parti CHP ve nn camileri kapatt!
Camileri sat t!" diye szlanan Babakan R. Tayyip
Erdoan neden hibir zaman DP ve Menderes de tariki
camileri ykt," demez? Daha da nemlisi Tek Parti
dneminde alan Halkevleri ve Ky Enstitlerini DP ve
Menderes kapatt. Bylece Trk aydnlanmas byk bir
darbe yedi, demez? 1951de DP ve Menderes,

Trkiyenin drt bir yanndaki 478 Halkevi merkezini,

5000 Halkevi ubesini ve 4000 Halkodasn ka
patmtr. 1954te de o gne kadar 25.000 retmen
yetitiren Ky Enstitlerini kapatmtr. Bylece
Atatrkn Aydnlanma Savana byk bir darbe
vurmutur.
Asla unutulmamaldr ki ilk emri oku olan slam
dinine, ihtiya fazlas camileri kapatanlardan, farkl
amalarla kullananlardan nce okumaya, eitime,
toplumsal aydnlanmaya darbe vuranlar daha b yk
zarar vermitir.
AKPnin Satt Camiler, Ykt Kuran Kurslar
Babakan R. Tayyip Erdoan her frsatta tarihin tozlu
sayfalarn ap, CHP, nn camileri kapatt! Camileri
satt! diyor. Tarihi kulla narak CHPyi keye
sktrmaya alyor. Ancak bunu yaparken fena halde
ak veriyor. Birincisi, CHPnin, nnnn kapatt,
satt cami lerden sz ederken DPnin ve Menderesin
buldozerle ykt tarihi cami lerden sz etmiyor. kincisi
de banda bulunduu AKPnin 10 yllk ikti dar
dneminde
Trkiyede
birok
camiyi
sattn
bilmezlikten geliyor!
Yeri gelmiken Babakan Erdoann bilmezlikten,
grmezlikten geldii bu gerei kendisine hatrlatalm.
Yanda basnn btn karart malarna ramen, malum
amz bir iletiim ve bilgi a, bu nedenle de hibir
sr, sr olarak kalmyor. AKPnin satt camiler de bir
bir aa kyor.
te basna yansd kadaryla AKPnin 10 yllk cami
sicili:
2010 ylnda AKP, zmirde Foa Kozbeyli Ky
Camiini sata karmtr. Basma yansd ekliyle,
TBMMde gece yars operas yonuyla 2B yasasm
karan AKP iktidar, imdi Kozbeyli kyn, iindeki
tarihi camiyle birlikte, Orman vasfn yitirdi, diyerek
satla kard/'

AKPDEN SATILIKI CAM

Gayrimslim ibadethanelerini ihya eden iktidar
zmir'deki 500 yllk tarihi camiyi satla kard MHP
zmir Milletvekili Erdal Sipahi, AKPnin camiyi satn
TBMMye tad skdar Belediye Bakanlna ait dini
tesis alannda kalan ve zerin de cami bulunan 4
tanmazn Diyanet leri Bakanlna tahsis edil mek
zere vergi borcuna mahsuben Maliye Bakanlna
devredildiini ifade eden Gler, satlan bu camileri
yle sralamtr:
1.
Bulgurlu Mahallesi, 80 Pafta, 1197 Ada, 48 Parsel,
Amine Hatun Camisi.
2.
Bulgurlu Mahallesi, 80/1 Pafta, 2243 Ada, 9
Parsel, Alvarlzade Camisi.
3.
Selamiali Mahallesi, 69/lPafta, 2623 Ada, 4 Parsel,
Balarba Huzur Camisi.
4.
engelky Mahallesi, 185 Pafta, 977 Ada, 8 Parsel,
Bahelievler Camisi.
stanbulun AKPli skdar Belediyesinin 4 cami
satarak balatt uygulamaya, dier belediyeler de
katlmtr. CHP Milletvekili Umut Orann soru
nergesine cevap veren Maliye Bakan Mehmet imek,
AKPli Gngren, mraniye, Nevehir, Reyhanl ve
Dzce belediyeleri dahil 8 belediyenin vergi borlar
nedeniyle zerinde cami olan tan mazlar Hazineye
sattn aklamtr.
AKP, 2012 Kasmnda Malatyada AVM yaplmas iin
bir cami nin de yklmasna izin vermitir. Basna

yansd ekliyle: Trkiyede baz illerde alveri

merkezlerini altran ve ayn alveri merkezini
Malatyada kurmak iin eski hal binasnn bulunduu
alan iindeki cami ve sosyal tesisler ile birlikte 52
milyon 500 bin TLye satn alan Hollanda kkenli ACT4
A, alandaki inaat almalar kapsamnda Hal
Camiini ykt. evredeki vatandalar ykma tepki
gsterirken, yklan Hal Camiinin 12 yllk imam olan
Recep Gk, yaanan du rumdan dolay ok zldn
ve 20 gnden beri uyuyamadiini ifa de etmiti. Ykma
imza atan AKPli Malatya Belediye Bakan Ahmet akr
bir de zerine, Biz burada bir hayrseverimizin cami
yapmasn bekliyoruz, dedi.* Denizlide de AKPli
belediye bir camiyi, eskiden kilise idi gereke si ile
kiliseye evirmitir.

Gazeteci Muharrem
Bayraktar, Yeni Mesaj gazetesinde AKPnin Ykt
Camiler balkl yazsnda u bilgileri vermitir:
Trabzon'un Zeytinlik Mahallesinde bulunan tarihi
Zeytinlik Camiini yol yapm bahanesiyle yktran da
dnemin AKPli Belediye Bakan Asm Aykand (Aykan
daha sonra AKPden milletvekili se ildi). Aykan,
mahalle sakinlerinin adeta yalvarrcasna, yine yol iin
yklan Cudibey lkokulundan arta klan alana yeni bir
cami yaplmas isteini de reddetmiti. O alan, imdi
otopark olarak kullanlyor ve Zeytinlik halk namazn
bir i hannn bodrum katnda klyor! Ka smpaadaki
Piyalapaa Kuran Kursunu dozerlerle yerle bir ettiren
de AKP hkmeti idi. Kuran kursundaki rahlelerden
dalan Kuran Kerimler ortala salmt. Gezi

olaylarna destek vermeyen illerden biri de Malatya.

Oysa Malatyada birka hafta evvel vahim bir olay
meydana geldi. Hollanda kkenli ACT4 firmas Malatya
eski halinin bulunduu alan AVM yapmak zere satn
ald. Satn ald alanda bir de cami vard. Hollanda
firmas bu camiyi yerle bir ederek yktrd, internetten
hl yklan caminin grntlerini izleyebilirsiniz.
Yklan Hal Camiinin 12 yllk imam olan Recep Gk,
yaanan durumdan dolay ok zldn ve 20
gnden beri uyuyamadn sylyor du. Malatya halk
cami yklrken derin bir uykuda idi! Alayan sadece
cami imam idi. Bir taraftan Gezi eylemcilerini cami
dman olarak yaftalayp, dier taraftan bir sr
camiyi yktran AKP siyasetinin g nah dalar am
durumda. CHPnin 70 yl evvel kapatt camileri srekli
gndeme getirerek cami dmanlarna kar adresiniz
AKP ol sun bilinaltn oluturmaya alan AKP
siyaseti, 10 yldan beri eline balyoz alm bahire cami
ykyor, Kur'an Kursu ykyor. Ey AKPliler! Allah akna
elinizi bu lkenin camisinden, Kuran Kursundan
ekin. BOP'un emperyalist politikalarnn ua olarak
ve BOPun Eba kanlk makam olarak Irakta,
Libyada
bombalanan
camilerde
len
binlerce
Msliimann kan ellerinizde iken, cami edebiyatn
brakn artk...
SJvo Mll Gazete uyuk Kdp ve Acaf'StarbU
yellerinde kale gibi duruyor Kuran Kursuna gleri
yetti Gazeteci Ylmaz zdil de Hrriyette Cami craat
adl yaz snda AKPnin cami karnesinin krklarla dolu
olduunu gzler nne sermitir.
"... 2012de hastalklara iyi geliyor hurafesiyle deve
idrar ienle rin, 1936da camilerin ahr yapldna
inanmas gayet normaldir. (...) Kahramanmarata
hayrsever iadam tarafndan yaptrlan cami... Ayn
hayrsever iadamnn borcu yznden haczedildi, cra
flas M drl tarafndan ak arttrma usulyle
sata karld. 'Kur'an kursu binasyla birlikte

cradan satlan caminin ilannda, merkezi yerde, her

trl belediye hizmetinden yararlanabilir, altyaps
tamam, zemini inaat yapmaya msait yazyor.
Muharrem nce, TBMM kr ssne kt, fotoraflarn
gsterdi, TBMM tivi sansiirledi. Malatya Belediyesi,
HollandalI firmaya arazi satt. HollandalI firma, arazi
ze
rindeki
camiyi
dozerlerle
ykt.
Rizede,
Adyaman'da, Giresunda, Zonguldak'ta, Nide'de bor
yznden Sami'lerin elektrii kesildi. Merkezi sistem
hoparlrleri almad iin, mezzinler avluya kp
ezan okudu. Edirne'de 35 deil, 35 Sami'nin snma
amal elektrii kesildi. Elektrik idaresi, aydnlanma ve
snma iin iki ayr saya var, aydnlanmay dediler,
snmay demediler, aydnlanmada sorun yok dedi...
Babakan Erdoan srekli CHPnin 70 yl nce,
stelik tasnif ka nunu' erevesinde satt ve farkl
amalarla kullandrd camilerden sz edip CHP,
nn camileri satt, depo ve ahr yapt! diye tarihle
yzleirken, kendi babakanl dnemindeki son 10
ylda Trkiyede birok caminin bizzat AKPli
belediyelerce satld veya ykld ger eini
grmezlikten gelmektedir. Ama daha nce de belirttiim
gibi bu bilgi anda ac gerekleri saklamann imkn
yoktur.
Basna yansd kadaryla bir de yansmayanlar var
haliyle AKPnn 20022013 arasnda satt, ykt
camiler ile Kuran kursla rndan bazlar unlardr:
1.
zmirde Foa Kozbeyli Ky Camii.
2.
stanbul skdarda Amine Hatun Camii.
3.
stanbul skdarda Alvarlzade Camii.
4.
stanbul skdarda Balarba Huzur Camii.
5.
stanbul skdarda Bahelievler Camii.
6.
Malatya Hal Camii.
7.
Trabzonda Zeytinlik Camii.
8.
stanbul Gngrende bir cami.
9.
stanbul mraniyede bir cami.
10. Nevehirde bir cami.

Hatayda bir cami.

12. Dzcede bir cami.
13. Kahramanmarata bir cami.
14. Denizlide bir cami (kiliseye evrildi).
15. Kahramanmarata bir Kuran kursu.
16. stanbul Kasmpaada Piyalepaa Kuran Kursu.
10
Geri bata Babakan Erdoan olmak zere
AKPlilere sorsanz bu satlan camilerin, yklan Kuran
kurslarnn mantkl bir ak lamasn yaparlar! Ancak
sz konusu Atatrk ve nn dnemindeki camiler
olunca hibir aklama beklemeden Atatrk ve
nny cami kart ilan ederler.y llk AKP iktidar
dneminde ok sayda caminin satlmasna ve
yklmasna, Kuran kurslarnn yklmasna ses
karmayan Baba kan R. Tayyip Erdoan da tpk
Menderes gibi srekli cami edebiyat yapmakta;
amlcaya,
Taksime,
her
yere
cami
yaptracam! diye rek Mslman semenin gnln
ve oyunu almasn bilmektedir.
AKPnin 2002den beri Trkiyenin btn milli
varlklarn; fab rikalarn, bankalarn, hatta dalarn,
talarn, topraklarn ve sula rn ee, dosta ve
yabancya yok pahasna satt bilinen bir gerektir.
Cumhuriyetin 70 ylda yaptklarn 10 ylda hara
mezat satp savan AKPnin bu sat furyas iinde baz
camileri de satmas aslnda ok yadrganmamaldr!
Nitekim yadrgamyoruz da! Ancak aralarnda CHPnin
27 ylda yaptklar da dahil, Trkiyenin neredeyse her
eyini satan AKPnin CHPyi cami satmakla
sulamasn yadrgyoruz.
Ve Satp savma konusunda Trkiyede hibir siyasi
parti AKPnin elinize su dkemez, diyoruz!
AKPnin Yapt Camiler, At Kuran Kurslar Bu
arada AKPye de hakszlk etmeyelim! AKPnin ykt
camiler ve Kuran kurslar kadar, yapt, yapmakta
olduu ve yapmay planla d camilerden ve Kuran
kurslarndan da sz etmek gerekir.
11.

Yllar nce okuduu bir iirde, Minareler

sngmz, kubbeler mifer... dedii iin hapis yatan
R. Tayyip Erdoann ajandasnda cami konusu hep
ok nemli olmutur. Erdoan ya CHP ve nn
camileri ykt, ahr, parti merkezi ve depo yapt!
diyerek ya da AKP her yere; amlcaya, Taksime
her tepeye cami yapacak/ diyerek oy toplamaya
alm ve genelde de baarl olmutur. Byle olunca
da ister istemez baz AKPli belediyelerin sattklar
camilerle yktklar Kuran kurslaryla kimse pek
ilgilenmemitir.
Her neyse!
Biz imdi AKPnin yapt ve yapmay vaat ettii
camilerden sz edelim ksaca. Temmuz 2013te Vakflar
Genel Mdrl, stanbulda 130 caminin yeniden
inas iin alma balattn duyurmutur.
AKPnin, stanbulun o muhteem siluetini bozan o
devasa aml ca Camisi projesi hepinizin malumudur.
500 yl nce Mimar Sinann yapt Osmanl
camilerinin, betonarme kt kopyas durumundaki bir
camidir bu... Bu, her eyden nce Mimar Sinana
byk bir sayg szlktr. Sinann, 500 yl kadar nce
ok az teknik olanaa sahip ola rak olaanst bir
matematik, mhendislik ve mimarlk dehasyla ina
ettii camileri, neredeyse birebir kopyalayp iyice
bytp stanbulun en gzel tepelerine yaptrmak ve
sonra, En byk camiyi ben yap tm!" demek ne
dine, ne dindara ne de bu lkeye hizmettir. Taklit as
ln yaatr. Trkiyede teden beri Bat taklitiliini
eletirip, Tan zimat dneminden beri devam eden Trk
aydnlanmasnn bu Bat taklitilii yznden
baarsz olduunu syleyen muhafazakr siya set,
nedense kendisinin de ok kt bir Dou taklitisi
hatta kendi kendisinin taklitisi olduu gereini hep
gz ard etmitir. Batlla may hastalk olarak grp
kyasya eletiren muhafazakr siyase tin, (geri
AKPnin Batyla; ABD ve AB ile aras iyidir.) 5001000

yl nceki Douyu, Osmanly olduu gibi taklit ederek

ifa bulacan dnmesi ne byk bir elikidir.
Her trl taklitilik yanltr. Ba kasn taklit etmek
gibi 5001000 yl nceki kendini ok kt bir ekilde
taklit etmek de yanltr. En dorusu, kklerden ve
evrensel uygarlktan ilham alarak aa uygun zgn
eserler yaratabilmektir.
AKPnin amlca dnda Taksime de cami yapmak
istedii bi linmektedir. Bu istei Babakan Erdoan
birok defa dile getirmitir.
AKP Genel Bakan R. Tayyip Erdoan, hibir zaman
DP lide ri Menderesin yktrd camilerden sz etmese
de AKP, Menderesin yktrd o camilerden bazlarn
aktrmadanyeniden yapmaya a lmaktadr. rnein,
DPnin 1957de yktrd stanbuldaki Sheyl Bey
Camiini AKP bugn yeniden yaptrmaktadr. Ancak
AKPnin yaptrd Sheyl Bey Camiinin ad dnda
hibir
eyi
o
tarihi
Sheyl
Bey
Camiine
benzememektedir. AKPnin yaptrd yeni Sheyl Bey
Camii, camiden ok bir i merkezi grnmndedir.
Grlen o ki, hem ibadet hem ticaret amalanmaktadr.
CHP stanbul Milletvekili hsan zkes, Temmuz
2013te verdi i bir nergeyle, yeniden ina edilen
Fndkl sahilindeki Sheyl Bey Camiinin neden
aslndan farkl yapldn sormutur. Soru nergesine
Babakan Yardmcs Bekir Bozda yle cevap
vermitir: Yaplan ta rihsel aratrmalar sonucu
camide dkkn blmlerinin bulunduu be
lirlenmi olup, zgn halinde yer alan meknlar
aynen muhafaza edil mitir... Caminin zgn
oturum alannn bir ksm yolda kaldndan
yeni bir yorum ve tasarm yapma gereksinimi
domutur, demitir.Eski camide dkkn olduunu
grr grmez, tarihi camiyi i merke zine mi benzetmek
gerekiyordu Sayn Bozda? diye sormak gerekir!
Anlalan yeni cami yaparken yorum ve tasarm
yapmaktan ka narak 500 yl nceki camilerinin kt

taklidini yapan AKP, tarihi camileri yeniden yaparken

yorum ve tasarm yaparak tarihi camileri tannmaz
hale sokmaktadr. Dnyada rnei olmayan bu ok
farkl yaklamn ardnda hangi sanat, estetik, dini ya
da ekonomik kayglar var acaba?
Fotoraftaki Emiyj bulun.
CHP'U Ihsan zkes, stanbul Fndklda 1957de
yklan ve yeniden inas sren tarihi Sheyl Bey
Camisi nin neden orijinaline benzemediini sordu.
Dabnknn'a ynelik soru nergesine cevap, yardmcs
Bekli Bozdag'dan geldi: "Ca minin zgn oturum
alannn bir kn yolda kaldndan yel bit yorum ve
tasarm yapnn Rerekslnlml domu tu).''Umut

ERDEM 4'te
Hrriyet, 22 Temmuz 2013
Bu arada iine gelince yasal Kuran kurslarn
ykmaktan ekin meyen AKP, aslnda ideolojisi gerei
tpk imamhatipler gibi Kuran kurslarnn saylarn da
arttrmak istemitir. Bu amala kaak Kuran
kurslarna bile izin vermitir. Buralarda ocuklarmza
kimin ne rettii nemli deildi! nemli olan iyi kt
gen kuaklarn din
eitiminden gemesidir! Babakan Erdoann Dindar
nesil
projesi
iin,
niteliine
baklmakszn
imamhatiplerin
ve
Kuran
kurslarnn
saylar
artrlmaldr.
Bu dorultuda 2005 ylnda Trk Ceza Kanununda
yaplan bir deiiklikle izinsiz Kuran kurslarna verilen
hapis cezas kaldrlm tr. R. Tayyip Erdoan, Bu
millet Msliimandtr. Kaak Kuran kursu ifadesi
bile ok irkin bir ifadedir. Kuran renmek su
olamaz, de mitir.

Bylece tarikatlara gn domutur. Trkiye byk

bir hzla eyh ler, derviler, mritler, mensuplar
memleketi olmaya yz tutmutur.
Atatrk yanlmtr!
AKPnin At Kiliseler Babakan R. Tayyip Erdoan
kendisini hep DP lideri Adnan Men deres ile
zdeletirmekte, Menderesten vgyle sz etmektedir.
Men deres ile Erdoan arasnda gerekten de ok
nemli benzerlikler vardr. rnein Erdoan da
Menderes gibi kiliselere ok merakldr. Erdoan da
Menderes gibi Trkiyede kiliselerin yeniden canlanmas
iin elin den geleni ardna koymamaktadr.
1951 ylnda stanbuldan Ephesosa bir Hristiyan
ha ziyareti dzenlenmesine nayak olan da, zmirin
Seluk ilesindeki Meryem Ana Evini Hristiyan ha
turizmine aan da Menderestir. Menderesin Papa ve
Patrik ile de ok iyi ilikiler iinde olduu bilinmektedir.
Lo zan Antlamasna gre Fener Rum Patrikhanesinin
bandaki kiinin TC vatanda olmas gerekmektedir.
Bu Lozan ilkesi ilk kez ABDden gnderilen
Athenagorasn Trkiyeye sokulmas ile ihlal edilmitir.
Babakan Menderes, 5 Haziran 1952de Athenagoras
ziyaret edip hrmetlerini sunmutur.
AKPye ve Babakan R. Tayyip Erdoana gelince:
AKPnin 10 yllk iktidar dneminde neredeyse her
mahalleye bir kilise alm tr. AKP iktidarna kadar
Trkiyede yeni kilise amak ok da kolay deildir. AKP,
imar yasasndaki cami kelimesi yerine ibadethane
kelimesini getirerek kilise, havra, sinagog ve bilumum
ibadethanelerin almasn kolaylatrmtr. Bylece
lkenin her yannda ev kiliseler almaya balanmtr.
Bugn Trkiyede ihtiya olmamasna karn on
binlerce ev kilise vardr. rnein, Ankara Keirende
46 mahalle, 53 evkiiise vardr. Tahminlere gre bugn
Trkiyede 40.000 civarn da evkilise faaliyettedir.
AKPnin 10 yllk iktidar dneminde Trkiyede
Hristiyanlk ok fazla yaylmtr. rnein 20052006

yllarnda iki yldaTrab zon Santa Maria Kilisesine kayt

yaptrp Hristiyan olan gen say s 12.500dr. Ayn
dnemde Adana Nfus Mdrlne mracaat edip
kimliine Hristiyan yazdran gen says da 3000dir.
Laik bir lkede insanlarn inanma ve inanmama
zgrlkleri ol duu kadar din deitirme zgrlkleri
de vardr phesiz. Ancak kendisini slamn
koruyucusu, kollaycs! olarak tanmlayan, sze
gelince slam dinini kimseye brakmayan AKP iktidar
dneminde
zel
likle
Hristiyanln
yaylmas
dndrcdr.
nan ve ibadet zgrlnn tesinde Hristiyan
dnyas iin sem bolik anlam olan Trkiyedeki tarihi
kiliseler AKP dneminde ibadete almtr. AKP bir
taraftan Hristiyanlara ve Musevilere toprak satnn
nndeki
btn
engelleri
ortadan
kaldrarak
Trkiyedeki Hristiyan ve Musevi nfus orann
arttrrken, dier yandan bu gayrimslim nfusu, ABD
ve AByi memnun etmek iin tarihi kiliseleri, havralar,
sinagoglar onarp ibadete amakta, hatta yeni
ibadethaneler ina etmektedir. AKP, bir emperyalist
proje olan Dinleraras Diyalog erevesinde Trkiyeyi
kiliselerle, havra ve sinagoglarla donatma peindedir.
rnein, bu sre te AKP tarafndan Antalya Belekte
Dinler Bahesi ina edilmitir. Bu bahe iinde cami,
kilise ve havra yan yana ve ayn kapya almtr.
Buray Babakan Erdoan, Ya Allah Bismillah!
diyerek amtr. Ayr ca basna yansd kadaryla
stanbul Bykehir Belediyesi sfrdan bir kilise
inaat karar alm ve bu i iin bte ayrmtr.
2010 ylnda Yenia gazetesinde an Sesleri
Yaylyor balkl haberde u bilgiler verilmitir:
Trkiyede an sesleri her gn artarak yaylyor.
AKPnin kilise alm erevesinde ayine at kilise
says 16ya ulat. Trabzondaki Smela Manastr ve
Van Akdamar Kilisesinde yaplan ayinlerin ardndan
Trkiyede kltr varl statsnde bulu nan kiliseler,

ortalarda grnmeyen Hristiyan cemaatin ilgisini

artrd. Kltr Bakanl ayin yapmak isteyenlere izin
gerekmeyen bu 16 ki liseyi adres gsteriyor.
Olmadk yerlerden ayin talebi!
Hristiyanlarn
bu
kiliselerde
rahata
ayin
yapabilmesi iin Di leri, ileri, Kltr ve Turizm
bakanlklar birlikte otorite karar ald. Butw gre bu
kiliselerde ayin yapmak iin sadece ilin valiliine haber
vermek yeterli oluyor. lginin arttn belirten Kltr
Bakanl yet kilileri, 'alm'm baarsn u szlerle
zetliyor: Bazen olmadk yer lerden ayin talebi geliyor. '
Siimela ve Akdamar kiliselerinin ardndan bakanlk 16
kiliseyi daha ayinlere at.
Van Akdamar Kilisesinde yaplan ayinin ardndan,
Trkiye'deki kltr varl statsndeki kiliselerde ayin
yapmak isteyen Hristiyan larn bavurular artt.
Kltr ve Turizm Bakanl da 16 kilisenin ka psn
daha Htristiyanlara at. Alman bilgiye gre, Trabzonda
Smela
j Manastr,
ardndan
Van
Akdamar
Kilisesi'ndeki ayinlerle Hristiyan dnyasnn da dikkati
Trkiyedeki dier kiliselere evrildi.

Kilisenin
ifresi:
Medeniyetler ttifak ve Diyalogculuk Babakan
Erdoann kilise, havra ve sinagog sevgisinin arka pla
nnda hem Yeni Osmanl dleri hem de Dinleraras
Diyalog ve Medeniyetler ttifak Projesi vardr.
Erdoan, Mslman, Hristiyan ve Musevi cemaatlerin
Osmanl Millet Sisteminde olduu gibi bir arada
yaadklar federasyonlardan oluan ok milletli ve ok
dinli bir Yeni Osmanl hayal etmektedir. Onun bu
hayali ABDnin Yakndou Federasyonu Projesi ve

Geniletilmi Byk Ortadou Projesi gibi projelerine

birebir uyduu iin hem ABD tarafndan hem de
ABDde ikamet eden Fethullah Glen tarafndan
desteklenmektedir.
Erdoann savunduu Dinleraras Diyalog ise
ABnin Mede niyetler ttifak Projesine hizmet
ettiinden AB tarafndan desteklen mektedir.
Babakan Erdoan birok konumasnda Dinleraras
Diyalogdan ve Medeniyetler ttifak Projesinden
yana olduunu dile getirmitir. rnein 19 Kasm
2002de nsanln umudu, eitli din, kimlik ve
rktan insanlarn ayn masa etrafnda oturmasna
baldr... demitir.
6
Mays
2004te,
Trkiye
medeniyetler
uzlamasnda ABnin iinde en nemli bir aktr olarak
yerini alacaktr, demitir.
25 Aralk 2007de, Cami, kilise ve havray yan
yana hogr iinde yaatan yzlerce yllk tarihi
tecrbesiyle lkemiz, amzn en byk kresel bar
projesi olan Medeniyetler ttifaknn sembol lke si
haline gelmitir, demitir.
Babakan Erdoan, ayrca Ocak 2008de Ulusa
Sesleni konuma snda, 13 Ekim 2008de Birlemi
Milletler Genel Kurulundaki konu masnda ve 15
Ocak 2009da spanya Medeniyetler ttifak Forumunda
yapt konumalarda Medeniyetler ttifak Projesi
zerinde durup bu projeden vgyle sz etmitir.
Erdoan, Medeniyetler ittifak, kresel bir soruna
verdiimiz yine kresel bir cevaptr, diyerek bu
projeyi savunmutur.
Grlen
o
ki
Babakan
Erdoan,
ABDnin
Medeniyetler a tmas Projesi ile ABnin
Medeniyetler ttifak Projesi arasmda skp
kalmtr. Siyaseten ayakta kalabilmek iin her iki
tarafn da desteine ihtiya duyan, bu nedenle her iki
taraf memnun etmek iin youn aba harcayan

Erdoan, hibir taraf memnun edemediini gr

dnde artk ok ge kalm olacaktr.
Erdoan, bu Dinleraras Diyalog ve Medeniyetler
ttifak Pro jesine kendisini o derece kaptrmtr ki,
2011 ylnda kendini tuta mayarak Hal Seferlerinin
aslnda kltr seferleri olduunu ima edip Hal
Seferleri gzellemesi yapmtr. Erdoan, 13 Nisan
2011de Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM)
Genel Kurulunda yap t konumada yle demitir:
"Hal Seferleri, iki kltrn, iki medeniyetin, iki
dinin kar kar ya gelmesinden ziyade, birbirini
tanmas, birbirini anlamas ve birbi rinden etkilenmesi
sonucunu da dourmutur. Bilimde, sanatta, mima
ride, dilde, musikide, gnlk yaam alkanlklarnda,
hatta yemeime kltrlerinin transferinde Hal
Seferleri son derece etkili olmutur. Bugn, Bat
medeniyetinin temellerinde de Dou medeniyetinin te
mellerinde de bu karlamann etkisini hi kimse inkr
edemez. Hal Seferleri tarihi, sadece savalar,
atmalar tarihi deil, ayn zamanda bir kltrel
etkileim, yaknlama, birbirini dorudan tanma
tarihidir. (...) Tarihi, artk savalar, atmalar,
kamplama ve kutuplamalar zerinden okuyanlayz.
Tarihi savalar zerinden okuyanlar, gelecei bar
zerine ina edemezler. Hal Seferlerini derin
hafzasndan sile meyenler, kendi toplamlarna da
blgelerine de dnyaya da bar ve hogr vaat
edemezler.
Grlen o ki Erdoan, Dinleraras Diyalog ve
Medeniyetler rtifak Projesi kapsamnda artk dnya
tarihiyle de yzlemeye ba lamtr! Tarih iinde
Mslmanlara ynelik gelmi gemi en byk
Hristiyan saldrs olan Hal Seferlerini kltr
seferlerine indirge yerek yumuatma yoluna gitmitir.
Hal Seferlerinin kltrel sonu lar olduu
dorudur, ancak Hal Seferlerinin temel amac
Hristiyan Batnn hayla Mslman Dounun hilalini

paralamaktr. Hal Se ferleri sonunda Anadoluda ve

Ortadouda milyonlarca Mslman, Hal svarilerince
kltan geirilmitir. Hal Seferleriyle emperyalist Bat
han
Mslman
corafyasnn
tam
kalbine
saplamtr. Ms lman corafyasndaki bu Hal
acsna yzyln banda. Kurtulu Savayla Hal
emperyalizmini dize getiren Atatrk son vermitir. Bu
yzden dnya Mslmanlar ona slam'n Mcahidi,
slamn Son Klc gibi unvanlar vermi, onu
Selahaddin Eyybi ile yan yana ayn portrede
resmetmitir. nk Selahaddin Eyyubi ve Atatrk,
Batnn Hal saldrlarn iki farkl zamanda iki farkl
corafyada durduran iki byk Mslman nderdir.
Atatrkn dedii gibi Yurtta bar dnyada bar
ve Gerekli olmadka sava bir cinayettir demek,
Atatrkn yapt gibi laik likle Mslman, Hristiyan,
inanan, inanmayan herkese eit uzaklkta durmak,
devletin dini olmadn ilan etmek ve Trkiye
Cumhuriyeti vatanda olan herkese hangi dinden ve
hangi etnisiteden olursa olsun eit yaklamak baka
eydir; AB ve ABD projeleri erevesinde Hristiyan
Hal gzellemesi yapmak baka eydir. kisini birbirine
ka rtrmamak gerekir.

ANADOLU'dak kilise,
havra ve sinagoglar ihya eden AKP, Van dak Akdamar
Kilisesi ne 3 milyon lira. Belek teki Dinler Bahesi ne 1
4 milyon lira olmak zere toplam 4 4 milyon lira
harcad iktidar imdi de Edirne'deki Buyuk Sinagog iin

3 milyon 700 bin liray gzden kard Kilise ve Dinler

Baheleri aan, buna karsn Kur'an kursu ykan AKP
Hkmeti tarihe getj Ykm gzyalar ierisinde
izleyen vatandalar AKP'y fkeli Kilise ap, Kuran
kursu
ykan
AKPye
byk
fke
var

Radikal it iATt m tuo***snns% Sac da solcu da

misyonerlik alarm veriyor 10 bin kii Hristiyan oldu,
Trkiye korktu I?'. yon uTu'*, ye de 0 e ky dm de
serdi Msyonederm sayy ise 50 syr am le)r. elden
gidiyor' d yor. MGK myyone tecdit yayyor Milliyeti
K tdl f*A 44 klt Hrriyeti!

Kiliseden rahatsz olma

Atatrk ve nn dneminde Trkiye Cumhuriyeti,
nce Lozan Antlamas gereince, sonra Medeni
Kanunla gayrimslim aznlklara gereken haklar
fazlasyla vermi, uygulamada baz sorunlar yaansa da
gayrimslimlere herhangi bir bask yaplmamtr.
Laiklikle de her trl inancn istismar edilmedii
srecezgrce yaanabildii bir ortam yaratlmtr.
Lozan Antlamasyla Patrikhanenin yetkileri k
stlanm, Tevhidi Tedrisat Kanunu (Eitim retim
Birlii) ile aznlk okullar denetlenmi, Hristiyan
misyoner
okullar
kapatlmtr.
Yine
Lozan

Antlamasna gre hem tarihi kiliseler, havralar ve

sinagoglar tarihi eser ve mze olarak korunmaya
devam etmi, hem de gay rimslimlerin ibadetlerini
zgrce yapmalar garanti edilmitir.
Bata Atatrk olmak zere gen Cumhuriyeti
kuranlar, Trkiye Cumhuriyeti vatanda olan, Trkiye
Cumhuriyeti
kanunlarna
bal
gayrimslim
vatandalara eit yurtta olarak davranmakla birlikte
Hal ruhunun yeniden uyanmamas iin de uyank
olmulardr.
AKP ile birlikte Trkiyenin inan yaps deimeye
balam, zellikle Hristiyan nfusta ciddi bir art
grlmtr. Laik bir lke de insanlarn din
deitirmeleri de serbest ve normaldir, ancak bunun
kendini
slami
anlamda
muhafazakr
olarak
tanmlayan, slami sy leme arlk veren AKP
dneminde olmas dndrcdr!
AB, son zamanlarda Trkiyede gayrimslim aznlklar
dnda Lozana aykr olarak imdi bir de Mslman
aznlklardan sz etmeye balamtr.
Btn dinlere hogrl olmak bizim Mslman
Trk milleti nin en nemli zelliklerinden biridir.
Milletimiz asrlarca bu hogr syle tannm ve
sevilmitir. Ancak bu hogr, milletimizin asrlarca
Hal
tehlikesi
altnda
kald
gereini
de
unutturmamaldr.
Nitekim
Atatrk
ve
silah
arkadalar, yzyln banda emperyalizmin Son Ha l
Seferini Anadolu yaylasnda Kurtulu Savayla etkisiz
hale getire rek bu Cumhuriyeti kurmutur.
Ha bu arada srekli CHPyi ve nny camileri
kapatmakla, sat makla, depo ve ahr yapmakla
sulayan Babakan R. Tayyip Erdoan, CHPyi ve
nny, en azndan arada bir de olsa, yeni kilise
yapma makla, tarihi kiliseleri onarp ibadete
amamakla da sulayabilir!
Trkiyede kilise, havra ve
sinagog amak,
Hristiyanln ve Yahudiliin yaylmasn salamak

konusunda Atatrk ve nn'nn CHPsi R. Tayyip

Erdoann AKPsinin eline su dkemez. Doruya doru!
Minarelere an Taklacakt Falih Rfk Atay, 1967
ylnda yle diyor: Bir tek Trkn bile Atatrk'e
svebildii Trkiye nesi ile vnebilir? Camilerimizde
dolay l veya dolaysz svyorlar ona! O camiler ki,
Atatrk olmasayd pek ounun minareleri oktan an
kuleleri olacakt.
Halk ynlar din ve caminin; 1967 Trkiyesi
taassup' ve 'cehalet'in penesinde! "
Falih Rfk bugnleri, 2013 Trkiyesini grseydi,
deien hibir eyin olmadn grmek onu artr
myd acaba?
Bu arada Kurtulu Sava srasnda stanbul igal
edildiinde Rumlar ve Yunanllar, Ayasofyaya bile an
takmay dnmt.
TEZ: 2
TRKE EZAN ZULMDR!
TRKE EZAN KARARTICIDIR!
CHP, NN KURANEN VE HZ. MUHAMMEDN
HAYATININ
RENLMESN,
RETLMESN
YASAKLADI!
CHP EZANI SUSTURDU! EZANT MENDERESN DPS
(TEK BAINA) ASLINA EVRD!
1940lt yllar boyunca milletin deerlerine, milletin
kutsallarna kar aleni bir sava yrtld. (...)
Kuran Kerimi renmek de retmek de, okumak da
yasakland. Ezan aslna mugayir bir ekle ev rildi. (...)
Merhum Adnan Menderesin tersine evirdii bu sre,
1960 mdahalesiyle rejimin hcrelerine, rejimin
genlerine kadar iledi. (...) Evet... O Menderes ezan
aslna dndrdnde Anadolunun her k esinde
insanlar hngr hngr aladlar. (...) O Menderes
Kurann retilmesinin, Hz. Peygamberin hayatnn
retilmesinin nn a tnda millet sevin gzyalar
iinde Mushaflaryla hasret giderdi.
R. Tayyip Erdoan, 30 Eyll 2012

Bunlarn dnlerinde Trke ezan var, ahra

dntrlen cami ler var.
R. Tayyip Erdoan, 9 Haziran 2011
Bu nn CHPsi. Onlar da Trke ezan okudular.
Menderes geldi ezan aslna dnd.
R. Tayyip Erdoan, 8 Haziran 2011
Bu
millet,
merhum
Adnan
Menderes
ve
arkadalarnn ezann Trke okunmasna son
vermelerini
asla
unutmad,
unutmuyor.
Ben
inanyorum ki bu millet, her ey unutulsa bile, srf
ezana iade ettii hrmetten dolay Adnan Menderesi
gnlnde ve hafzasnda taya caktr. Cuma gn
TBMMde tpk ezana hrmetin iadesi gibi Kura
Kerim'in renilmesine ve retilmesine de hrmet iade
edilmitir.
R. Tayyip Erdoan, 4 Nisan 2012
Camilerin
nasl
kapatldn,
ezann
nasl
susturulduunu (...) milletimiz ok iyi hatrlyor.
Karanlk gemiinizle gurur duyabilirsi niz, buna bir
ey demeyiz. Ama zulmle ve baskyla dolu gemiinizi
merulatrmaya kalkarsanz, belgelerle gereken cevab
veririz...
R. Tayyip Erdoan, 24 Nisan 2012
Bugn 16 Haziran. ok anlaml bir yldnmn
idrak ediyo ruz. Bundan 63 yl nce bir 16 Haziran
gn Merhum Adnan Mende res babakanlndaki
Demokrat Parti hkmeti ok byk, ok ar bir
zulm ortadan kaldrmtr. Trkiyenin gzelim
minarelerinden ezan i karartc ekilde Tanr uludur
diye okunuyordu. Kim yapt bunu; CHP. te 16
Haziranda yeniden minarelerden Allahu ekber diye
ezan okunmaya balad...
R. Tayyip Erdoan, 16 Haziran 2013
CEVAP: 2
Babakan R. Tayyip Erdoan konumalarnda, Tek
Parti d neminde Kuran Kerimi renmek de retmek
de, okumak da ya sakland, O Menderes Kurann

retilmesinin,
Hz.
Peygamberin
hayatnn
retilmesinin nn atnda millet sevin gzyalar
iin de Mushaflaryla hasret giderdi, Cuma gn
TBMMde tpk ezana hrmetin iadesi gibi Kuran
Kerimin renilmesine ve retilmesine de hrmet iade
edilmitir, demitir. Erdoan bu szleriyle tek par ti
CHP dneminde, yani 19231950 arasnda, zellikle de
1940lar da (nn dneminde) Kuran renmenin,
retmenin ve okumann yasaklandn, hatta Hz.
Muhammedin hayatnn da retilmediini iddia
etmitir.
CUMHURYET KURANLARIN KURAN KLTR
Atatrk Diyor ki:
nn ile Birlikte Hafza Kuran Okutup
Dinlerdik.
Erdoann bu iddialarna yant vermeden nce
Cumhuriyeti ku ranlarn, tek parti CHP dneminin tek
adam Atatrk ile ikinci adam nnnn Kuran
kltrne gz atmak gerekir. nk Atatrkn ve
nnnn Kuranla olan ilikisini bilmeden onlarn
dneminde Kuran konusunda yaplanlar doru
deerlendirmeye olanak yoktur.
Atatrk ve nnnn Kuran kltrn ayr ayr
inceleyip ortaya koymadan nce her ikisinin ayn anda
Kurana gsterdikleri saygdan balayalm.
Kurtulu Savann byk zaferden birka ay nceki
buhranl d nemleridir. Atatrk ve nn bir taraftan
maddi olarak halk ve ordu yu Byk Taarruza
hazrlarken, dier taraftan da manevi bir hazrlk
iindedirler. Atatrk, Byk Taarruz ncesinde smet
Paann komu tasndaki Bat Cephesine gidip birlikleri
denetlemi, yaplan hazrlkla r yerinde grmtr. te
o gnlerde (Mart 1922) tuttuu 19 numaral not
defterinde, smet Paa ile birlikte sk sk, Hafza Kuran
okutup dinlediklerini, yazmtr.
te Atatrkn 19 numaral not defterindeki o
satrlar:

9 Mart 38 Perembe (9 Mart 1922 Sivrihisar) brahim

Beyin evindeSaat 7de kalktm. Biraz kitap okudum...
Aktaa Birinci Fr ka, 5. Alay Hcum Taburu, bir
batarya, bir svari bl tefti, mem nun olduk.
Saat 8e doru smet Paa geldi. Evvela yemek.
Yemekten sonra 10 Mart iin sureti hareket
kararlatrld. Ondan sonra hafza Kuran okuttuk...
10 Mart 38 Cuma (10 Mart 1922 Aziziye)
Sabah saat 9da Hsrevpaadan ileri karakol
mevzilerine hare ket...
Saat 5 Aziziye, yorgunluk hissettim.
smet, Yakup evki ve Selahattin Paalar gelmilerdi.
Beraber ye wek yedik... Hafza Kuran okuttum...
17 Mart Cuma (17 Mart 1922 Akehir)
Karargha avdet, saat 8e kadar yalnz kaldm.
Mustafa
Abdlhak
Bey
geldi.
Hafza
Kur'an
okuttuk."20 Mart Pazartesi (20 Mart 1922)
smet Paaya gittim. Beraber bize geldik. Fahrettin
Paa ve erkan harbi yemee davet etmitim... Hafza
Kuran okuttuk...

R. Tayyip Erdoann her frsatta

Kuran
Kerimi
yasakladklar,
renilmesini,
retilmesini, okutulmasn engellediler! diye sulad
Atatrk ve nn, her eyden nce bu vatan Hal
emperyalizminin penesinden kurtarmtr. Bunu
yaparken Byk Taarruz ncesinde birok gece hafz
arp bizzat Kuran okutmular, Byk Zaferin
manevi altyapsn Kuranla hazrlamlardr.
1. Atatrkn Kuran Kltr Atatrkn Kuran
kltrn ayrntl ekilde anlatan ki tap vardr.
Bunlardan ilki Abdurrahman Kasapolunun Atatrk'n
Kuran Kltr adl deerli almas, kincisi Yaar
Nuri ztrkn Kuran Penceresinden Kurtulu
Savana Bir Bak adl ezber bozan almas, nc

alma ise benim Atatrk le Allah Arasnda adl

Hacimli
almamdr.
Bu
kitaplar
dikkatle
okunduunda Atatrkn
nasl derin bir Kuran kltrne sahip olduu, i ve
eylemlerinde asln da nasl Kuranm ruhuna uygun
hareket ettii, Kuranm anlalmas iin nasl byk bir
mcadele verdii btn boyutlaryla gzler nne
serilmektedir.
Bu kitaplar okuduunuzda Cumhuriyeti kuran
Atatrkn bu gne kadar bu topluma anlatlmad
kadar Kurana hkim olduunu greceksiniz. Atatrk
Kuran anlayarak okumutur. Baz ayetleri ve
anlamn ezberinde tutacak kadar Kuran iyi bilen bir
liderdir. ok daha nemlisi, Prof. Yaar Nuri ztrkn
Kuran Penceresinden Kurtulu Savana Bir Bak adl
deerli almasnda ifade ettii gibi Atatrkn
Bamszlk ve Aydnlanma Sava srasndaki sz,
eylem ve davranlarnn ou slamn ana kayna
Kuran Kerimin ruhuna tamamen uygundur.
Atatrk, Kurtulu Savanm ideolojisini slam
olarak belirle mitir. Hristiyan Hal ittifakna
(Yunanistan, Ermenistan, ngiltere, Fransa, talya ve
perde arkasnda ABD) kar yrtlen Trk Kurtu lu
Savamn ideolojisinin slam olmas hem bir
gerekliliktir hem de slamn cihat ilkesine tamamen
uygundur. Atatrk, Bamszlk ve Aydnlanma Sava
ile byk zulme bakaldrmtr. 1. Halife lik sfat
ile padiahlar tanrlatran saltanat sistemine, 2.
Mslman Trkleri Anadoludan atmak isteyen Hal
emperyalizmine, 3. lk emri oku, temel mesaj akl ve
bilim olan Kuranm istedii ekilde ce halete.
Atatrk, Mdafaai Hukuk hareketiyle her eyden
nce yzyllar ca slamn koruyucusu olmu Trk
milletinin cann, namusunu, mal n, vatanm ve dinini
kurtarmtr. Atatrk, Mdafaai Hukuk hareke tiyle
Hal emperyalizmine, Hal emperyalizminin emrindeki

yerli din istismarclarna; namussuzlua, hainlie ve

irticaya bakaldrmtr.
nl slam limi Muhammed kbal, Atatrkn
Bamszlk ve Aydnlanma Sava ile slam mirasnn
Hanefi fkh arasnda u ortak noktalar belirlemitir:
1. Aklclk, 2. AntiArabizm, 3. Anadilde ibadet, 4.
Kadna z grlk, 5. Hadislere eletirel bak, 6.
Despotizme kar k, 7. ti hadn srekli ilemesi
gereken bir Kurani ilkesi olduunun kabul ve ilan, 8.
Halifenin/devlet bakanmn seimle belirlenmesi.
Atatrk, Kurtulu Sava yllarnda kulland Tam
Mslman lk, Muhammedi man, slam
Kardelii
ve
Kuran
ile
hatrlat
mak
kavramlarn Trk Devrimi ile hayata geirmeye
almtr.
Burada zellikle Kuran ile hatrlatmak kavram
zerinde dur mak gerekir.
Prof. Yaar Nuri ztrkten okuyalm:
Kuran ile hatrlatmak tabiri, Kuranndr. Bu tabir
bu ekliy le Trkslam tarihinde devlet bakan
dzeyinde ilk kez Gazi Mustafa Kemal Atatrk
tarafndan kullanlmtr. Hem de zmir ktisat Kongresi
gibi hayati bir platformda. (...) Bu cmle Kurann ak
bir emrinin, bin ksur yl sonra Kuran dini adna yalan
ve saptrmalara teslim edilmi ve sonunda slam
dmanlarnn igaline uram bir millete, o milleti
uyan dran bir nderin dilinden tekrardr. Byle bir
cmleyi byle bir zaman da syleyenden ok syletene
bakmak gerekmez mi? nk syleyen bir ilahiyat,
din adam, din filozofu deildir; asker yan galip bir
siyaset, ihtilal ve fikir adamdr. Bir kumandandr, bir
devlet kurucusudur.
Kuran ile hatrlatmak istiyorum, diyor Gazi.
Kuran ne diyor? 50. sure olan Kaf suresinin son ayeti
aynen yle: Benim tehdidimden korkanlara sadece
Kuran ile hatrlat.
te Atatrk de bunu yapyor.

Din adna Kuran ile hatrlatyor, hurafe yalan ve

uydurmalar la deil. nk onlar ykmak istiyor, bir
ksmn da ykmtr. Onun ayakta tutmak ve din olarak
yaatmak istedii Kuran ile hatrlatlmas mmkn
olanlardr.
Mslman toplumlar asrlardr ynetenlerin, dini,
hesap ve hege monyalar uruna saptranlarn neler
sylediklerini yaayarak grm bulunan Gazi Atatrk
nihayet Kurann sylediini aynen yapyor. Kurann
verdii emri farknda olarak veya olmayarak Trk
halkna, dnyaya ve tarihe hatrlatarak yle diyor:
Kuran ile hatrlatmak istiyorum. Byle diyor ve
ardndan slam adna ne karlm birok yalann
maskesini drp Kuran adna sylenmesi gereken
gerekleri sralyor.
te
Atatrkn
Kuran
kltrnn
en
iyi
gstergelerinden biri olan zmir ktisat Kongresindeki 2
ubat 1923 tarihli o uzun konu masndan bir blm:
Eger Miislmanlardan, Kur'an't yceltmek dini bir
vazife ola rak talep olunuyorsa hi phe yok ki
Msliimanlar ne kadar kuvvetli, kudretli ve btn bu
kuvvet ve kudret aklca ne kadar yksek olur, il men,
fentten gelimi bulunursa. Kur'an' yceltmeyi iyi
yapmasn bilir ve Allah ancak bu mesai tarzndan daha
ok memnun olabilir. Biitih Mslmanlara da ne
yapmak lazm geleceine dair kuvvetli ve maddi bir
misal gsterilmi olur. (...)"
Daima ileri srlen bir ey vardr ki o da din
engellemesidir... Bunda byk bir hata vardr. Bizim
dinimiz hibir vakit byle bir ey talep etmez. lim ve
irfan aramaya mecburuz. Nerede bulunursa bu lunsun
oraya gitmek, onu bulmak, almak, onunla donanmak
mecbu riyetindeyiz. Allah'n emri kadn ve erkek btn
Mslmanlarn ayn derecede ilmen, fazileten her
bakmdan olgunlamasdr... Kur*an ile hatrlatmak
istiyorum ki bu nerede ise oraya gidecektir. Kim? Hepsi
gidecektir. Dinin bir engellemesi yoktur..."

Bizim dinimiz slam, en makul, en doal dindir ve

ancak bundan dolaydr ki son dindir ve en
mkemmeldir. Doal olabilmek iin akla uygun olmas
lazmdr. Akla, ferasete, muhakemeye, manta, ilme ve
fenne hepsine tamamen uygun olmas lazmdr ki,
uygundur... Bizim dinimizde ruhbanlk yoktur.
1923 zmir ktisat Kongresinde akl ve bilimin nemini
Kuran ile hatrlatan Atatrk, 19231938 arasnda
gerekletirdii devrimler le akl ve bilim rehberliinde
ada bir Trkiye yaratmtr.
Atatrk Kuran Kerimin ruhunu en iyi anlayan
devlet adamlar mzdan biridir dersek abartm olmayz.
Atatrk, annesi Zbeyde Hanmn ynlendirmesiyle
daha 78 ya larnda Selanikte Kuranla tanmtr.
Atatrk, yllar sonra (1927de) ABDnin ilk Trkiye
Bykelisi C. H. Sherrillin kendisiyle yapt rpor
tajda, ok kkken bir ay boyunca Sbyan
Mektebindeki din hocasnn eve gelip ona annesinin
arzu ettii Kuran eitimini verdiini sylemitir.
Atatrk le Allah Arasnda adl kitabmda belirttiim
gibi, Ata trk slamn temel kayna Kurana byk
nem vermitir. Kuran metninin yazl olduu
mushafa sayg gstermitir. Birok defa Kuran
zerine yemin etmitir. Ska Kuran dinlemi, Kuran
okut mu ve Kuran okumutur. Kurann tecvit
kurallarna gre musiki eliinde okunmasna ve hat ile
yazlmasna nem vermitir. Dahas Kurann tefsir ve
tercmesiyle bizzat ilgilenmi, pek ok ayetin ken dince
yorumunu
yapm,
eitli nedenlerle
Kurann
ieriinden sz etmi, zaman zaman konumalarnda
Kurani ifadeler kullanm, en nemlisi de Kurann
anlalmas iin mcadele etmitir.
Atatrk Kurann hem orijinal Arapa metnini hem de
Trke ve Franszca evirilerini defalarca incelemitir.
Nitekim okuduu kitaplar arasnda Cemil Saidin
Kuran Kerim Tercmesi de vardr. Atatrk bu Kuran

tercmesinde zellikle Bakara ve Hud sureleriyle

ilgilenmi, baz ayetlerin altn izmitir.
Atatrk tanyanlar da onun ktphanesinde Arapa
ve Trk e tefsirli Kuranlar olduunu sylemilerdir.
rnein 1921 ylnda Atatrkle gren Ruen Eref,
Atatrkn yaz odasnda kitap dola bnn stnde bir
Kuran Kerim grmtr.
Ferit Tan, Atatrkn masasnda dikkatle Kuran
Kerim oku duunu grdmdemitir.
Atatrk, 1923 ylnda Darl Hilafetl Aliye
Medresesini ziyaret etmi ve Hsn Hat Mderrisi
Fevzi Efendinin ders verdii snfa gir mitir. Atatrk o
snfta rencilere yle seslenmitir:
Ben de Timurlenkin Kuran Azimanz vardr.
Gayet ky metlidir. Onun yazs da pek gzel ve ayan
taklit ve temeuktur... Biz Tiirklerin yazya da
ehemmiyet vermi olduumuz bu Kuran Kerimin
yazsyla da msbettir.
Kurtulu Sava srasnda Anadoluya gelip Atatrke
destek olan eyh Ahmet Sunusi, yllar nce
Trablusgarp Savanda Ayn Zara Za feri nedeniyle
Derne Cephesi komutan Mustafa Kemale yazs, tezhi
bi ve cildi kusursuz mkemmel bir Kuran Kerim
hediye etmiti. Bu Kuran Kerimi yllarca yannda
tayan Atatrk, 16 Mays 1919da Samsuna kmak
iin stanbuldan hareket ederken bu Kuran annesi
Zbeyde Hanma brakmtr.
Bugn Antkabir Atatrk Mzesinde sergilenen
Atatrke ait e yalardan biri de 3.5 cm uzunluunda,
2.8 cm geniliinde ve 1 cm yksekliindeki mini
Kuran Kerimdir. Atatrke ait bu Kur'an Kerim'n
kapa yaldzl, gmten yaplm muhafazas ise
bezeme
lerle
ssldr.*
Atatrkn
silah
arkadalarndan Fahrettin Altay Paa, Atatrk, "Kur'an
Kerimde anlalmas g ksmlar olmakla beraber pek
b yk hikmetler bulunduunu takdir ederdidemitir.k
uran Kerimi bazen kendisinin okuduu, bazen de

baka birine okutup dinledii, Atatrk'le ilgili bize

ulaan bilgiler arasndadr.
smail Hakk Teke, *Kur*an okunmasndan haz
duyard. Fakat okuyann mana ve derinliini mutlaka
bilmesini isterdi. Onun iin eza nt Trke yapm,
Kur'ant tercme ettirmek istemiti...
nl ses sanats Safiye Ayla da Atatrkn Kuran
okutup dinle diini syleyenlerdendir:
Atatrk haftann belirli gnlerinde Saadettin
Kaynak, Msrl bra him, Hafz Yaar, Hafz Kemal ve
Hafz Nubargibi dnemin nde gelen hafzlarna Kuran
okutturmu, okunan ayetlerin tefsirini yaptrmtr.
Yaplan tefsirleri ilgiyle dinlemi, sorular sorarak onlara
katlmtr.imdi de Atatrkn hep yannda olan
ktphanecisi Nuri Ulu suva kulak verelim:
Hafz Yaar vard. Atatrk onu sever ve ok
beenirdi. Baz za manlar, Hafz arn, derdi. Hemen
emri yerine getirirdik. Ya iki imeden sofrada veya
salonda Hafz Yaarn makamyla okuduu Kuran
Kerim surelerini huu ile dinlediini ve gzlerinden ya
ak tn ve bu gzyalarn ceketinin sol st tarafndaki
mendil cebinde her zaman muntazaman bulundurduu
beyaz keten mendil ile sildiine yakinen ahit
olmuumdur.
Atatrkn Kuran dinlediine tank olanlardan biri de
Hafz Sa adettin Kaynaktr.
Bir Trk musiki gecesinin sonunda Atatrk benden
Mevlidi erifi her msran ayr bir makamda olmak
zere okumam istedi.
Sazlar da seni takip edecekler dedi. Emirleri zerine
ilk bahri okudum. Dikkatle dinledi. Takdir etti. Sonra
da Kuran Kerimin muhtelif su relerinden blmler,
ayetler okuttu. Hatta Nuri Conkerden de Kuran
okumasn istedi. O da bildii Tebbet suresini okudu.
Atatrk btn bunlardan ok memnun olmutu.

Atatrkn Kuran okutup dinledii hafzlardan biri de

Hafz Ke mal Beydir. Kemal Beyin kz Velice Hanma
kulak verelim:
Atatrk arrm, babam da giderdi. ok zevkli ve
k bir adam d. Atatrk'e giderken en iyilerim giyerdi.
Dolmabahede sofradan kalkar baka bir mekna
geerlermi. Babam sofraya oturtmazm. Babam
geldiinde alr, baka bir odaya geerlermi. Atatrk,
Oku bana,' dermi. Babam da dndnde Atatrk
iin dermi ki: Kuran' bu kadar gzel tefsir edeni ben
grmedim. O kadar gzel Arapas var.' Hafz Kemal
Beye Grses soyadn da Atatrk vermi.
Atatrk bir gn Beykoz mam Hafz Efendiyi saraya
ararak ona saatlerce Kuran okutup dinlemi ve
okunan ayetleri de bizzat ken disi tefsir etmitir.
Hsrev Gerede, Atatrk uluhiyetin yksek szlerini
huu ve tazimle hem de gzyalaryla dinlerdi,'"
demitir.
Atatrkn ktphanecisi Nuri Ulusu, Kuran okuyan
Atatrk yle gzlemlemitir:
Atatrk baz kereler alrken okuduu tefsirlerin
ok tesirinde ka lrd ve de, Hey byk Allahm...
Kuran'a inanmayan kfirdir, bize na sl yol gsteriyor?
Bunlar tm dnyaya okutmalyzdiye de sylenirdi.
Sonra o an yanndaki bizlere, Okurken ruhum couyor,
size de oluyor mu?' diye sorard, ama o anlarda gzleri
hafife dolar ve kzarrd. ~ Vasfi Rza Zobu,
Atatrkn Kurana ok byk hrmeti vard. Ben,
Hafz Yaar, Hafz Hseyin ve Hafz Mehmeti onun
yannda ta ndm. Onlarn okuduu Kuran saygyla
dinlerdi, demitir.
Atatrk, zellikle dinde Trkeletirme almalarna
arlk ver dii 1932 Ramazan ay boyunca stanbulun
en tannm hafzlarn neredeyse bir ay boyunca
Dolmabahe Saraynda huzuruna kabul ederek onlarla
sabahlara kadar din ve Kuran sohbeti yapm, Kuran
okutup dinlemi, hatta bizzat kendisi Kuran

okumutur.nce Atatrkn ua Cemal Granday

dinleyelim:
... Ramazanlarda Kadir gecesi azna kadehini
koymazd... Kadir geceleri sofra bile kurdurmazd.
Saygs bykt. Bazen mevlit dinledii de olurdu.
Mira blmnde, Gereklere kt Mustafa, de nince
gzleri yaamd. O zaman hemen kolonya gtrrdk,
inan samimiydi. Bence Allaha inanyordu.
Atatrk Ramazan aylarnda Dolmabahe Sarayna
gelen ve oru tutan misafirlerine zel ilgi gstermi;
iftar sofrasyla bizzat ilgilenmi, ibadet etmek
isteyenlere yer gstermitir.
Atatrkn kz kardei Makbule Hanm bu konuda
unlar sy lemitir:
"... Her Ramazanin bir gn ve ekseriyetle Kadir
gecesi bana ifta ra gelirdi. O gn, imkn bulabilirse
oru da tutard, iftar sofrasn tam eski tarzda isterdi.
Orulu
olduu
zaman
iftara
balarken
dua
ederdi.Atatrkn Ramazan aynda kz kardei
Makbule Hanma; Ra mazan geliyor, annemize hatim
okutmay ihmal etme... diye hatrlat mada bulunup,
hatim okuyacak hafza hediye edilmek zere bir zarf
iinde para verdii bilinmektedir.
Atatrkn zel hafz Hafz Yaar Okur, Atatrkn
Ramazan
aylarndaki
davranlarm
yle
gzlemlemitir:
"... Ramazanlarn Atam iin ok byk bir nemi
vard. Rama zan gelir gelmez ince saz heyeti ankaya
Kkne giremezdi. Kandil Geceleri de saz aldrmazd.
Sadece beni huzurlarna arr, Kuran Kerimden baz
sureler okuturdu. Ben okurken gzleri bir noktaya ta
klr, derin bir huu iinde dinlerdi. Ruhunun ok
mtelezziz olduu her halinden anlalrd.
Ramazanlarda bir ay mddetle Hac Bayram Veli ve
Zincirli kuyu camilerinde ehitlerin ruhuna Hatimi erif
okumam emreder lerdi. O gnlerde civar kasaba ve
kylerden gelenlerle cami hncahn dolard...

Grld gibi Atatrk Ramazan aylar boyunca baz

alkanlkla rndan da uzak durmutur. rnein ince
saz heyetini ankayaya sok mam, Kandil Geceleri saz
aldrmamtr. Ayrca Kuran Kerim oku mu, eitli
camilerde
ehitlerin
ruhlarna
Hatimi
erifler
indirtmitir. imdi de Atatrkn ktphanecisi Nuri
Ulusuya kulak verelim:
Atatrk otuz Ramazan geceleri bata Saadettin
Kaynak Hoca ol mak zere o devrin hafzlan olan Hf.
Yaar, Hf. Zeki, Hf. Kk Yaar, Hf. Burhan, Hf.
Hayrullah beyleri davet ederdi ki bu hafzlardan Hafz
Yaar ayn zamanda Cumhurbakanl Alaturka Mzik
efydi. 1930 ylnda emekli oldu. Ama lene kadar hep
Atatrkn yanndayd. Soyad Kanunu knca Atatrk
ona Okur soyadn vermitir. Atatrk davet ettii bu
hafzlardan tek tek din konusunda bilgiler alrd. Ayrca
ok ze rinde durduu Trke Kuran Kerim hakknda
grlerini de sorard.
Yine bir Ramazan ay gecesinde Atatrk, Dolmabahe
Saraynda aceleyle beni artt. Derhal makamna
girdim. O gece sofra efimiz brahim Bey izinli
olduundan, benim grevim olmad halde dze nimi
ve intizamm beendiinden olacak beni istemiler.
Odaya girdi imde, Nuri olum hafzlar gelecek. Bu
gece hafzlarn seslerini aksi sedasyla daha gzel
dinlemek iin muayede salonundaki hususi daire ye
yemek masasn kurun, ama acele ha: ka dakikada
kurabilirsin? Pek tecrbelisi olduum bir konu deildi.
Derhal lazm gelen emirleri gerekli kiilere tebli ettim,
herkes ie koyuldu. Hakikaten tam otuz dakika sonra
her ey tamam gibiydi. Sevdii iekleri de elimle tam
masaya koyarken Atatrk, misafirleriyle birlikte gelmez
mi? Masann yanna geldi. yle bir gz ucuyla masay,
dzeni szd ve bana d nerek: Aferin Nuri, brahimi
aratmamsn, iekler de pek gzel... diye iltifatta
bulundu. Zaten hep gzel ey yaptmzda takdir

ederdi. Amma bir de yanl m, hata m yaptn, sadece

bir bakard ki, o bile yeterdi, iimize ilerdi.
Salona girdiler, sandalyeleri ekip oturdular, yemee
baladlar. Konu yine Trke Kuran Kerimdi. Atatrk
hepsiyle ayr ayr ilgilen di. Kuran Kerimden okuttuu
dualar zevkle dinledi.
Nuri Ulusunun dedii gibi gerekten de Atatrk
zellikle dinde Trkeletirme almalarn balatt
1932 yl Ramazan aynda sk a stanbulun tannm
hafzlaryla bir araya gelmi, onlarla Kuran konumu,
Kuran okutup dinlemi, hatta bizzat Kuran
okumutur.
Atatrk Kuran'da zellikle Yasin, Tin, Bakara, hlas,
Fatiha, Ali Imran ve ura surelerine ok byk bir
nem vermi, Kuran okumala rnda genlikle bu sureleri
tercih etmitir.
Atatrk,
bazen
annesine,
bazen
anakkale
ehitlerine, bazen de orduya Kuran okutmutur.
rnein 1932 yl Ramazan aynda Hafz Saadettin
Kavnakn ordu mfettilerine Kuran okumasn, yine
ayn yl zel hafz Hafz Yaar Okurun anakkale ehit
Mehmet avu Abidesinde mevlit okumasn istemitir.
Kurana byk sayg duyan Atatrkn en sevdii
hediyelerden biri Kurandr. Atatrk hayatnn ok
deiik zamanlarnda birok kii ve kuruma imzal
Kuran hediye etmitir.
1932 rnein 1925 ylnda Ankara Gazi Kz Numune
Mektebine Cemil Sait Beyin Kuran Kerim tercmesini
hediye etmitir. Atatrk hediye ettii bu Kuran
tercmesinin stne, Gazi Kz Numune Mektebine
dikkatle okunmak iin... Hediye ediyorumdiye not
dm ve im zalamtr.y lnda yine Cemil Sait Beyin
Kuran tercmesini imzalaya rak bu sefer Hafz Yaar
Okura hediye etmitir.

Atatrkn
hediye
ettii Kuranlardan: 8 Terini sani (Kasm) 1925
ankaya Gazi Kz Numune Mektebine dikkatle
okunmak iin... Hediye ediyorum. Gazi Mustafa Kemal

Cemil Sait Beyin

tercmesi olan bu Kuran, 1932de Atatrk tarafndan
Hafz Yaar Okur a ithaf edilerek imzalanp hediye
edilmitir.
Atatrk sevdiklerine Kuran Kerim hediye etmeyi
adeta bir al kanlk haline getirmitir. Ktphanecisi
Nuri Ulusu bu gerei yle ifade etmitir:
te byle gecelerden bazlarnda Atatrk hafzlara
Trk e Kuran Kerimi getirir ve de imzalayarak
verirdi. Bu imzalad Kuran Kerimlerden bir tanesi de
ok sevdiim arkadam, aabeyim sofracba efi
brahim Ergven de vardr. Atatrk, istei zerine ona
da imzalayp bir tane vermiti. Ancak ben de ok arzu
ettiim halde utanp, isteyip alamadm.* Zaman zaman
da Atatrke Kuran Kerim hediye edilmitir. rnein
1923 ylnda kendisine kk boyutlarda bir Kuran
Kerim hediye edilmesi zerine, Bence kymetini takdire
imkn olmayan bu hediye Kuran Kerimi en derin

hrmetkar din duygularmla muhafa za edeceim,

demitir.
Atatrkn bugne kadar gizli kalm ok derin bir
Kuran bilgisi vardr. yle ki okuduu bir tercme
Kuran Kerimde geen hatalar bulabilecek, bir okul
ziyaretinde din kltr hocasna bir ayetin anla mim
orackta tercme ettirip o tercmedeki hatalar bir bir
sralayabi lecek derecede iyi bir Kur'an bilgisidir bu.
Hep gizli kalm olsa da gerek u ki, Atatrk gerek
bir Kuran dostudur. Nitekim bu nedenledir ki
Trklerin Mslman olduu 8. ve 9. yzyllardan beri
yaplamayan yaparak Kuran Kerimi en iyi ekilde
Trkeye tercme ettirmitir. Elmall Hamdi Yazra
Kuran Kerimin tefsir ve tercmesini hazrlatmas,
Buhari Hadislerini Trke ye evirtmesi, 50 Hutbe
Kitab'n hazrlatmas ve 100.000 takm dini kitap
bastrp btn lkeye cretsiz dattrmasnm anlam,
uura muhalif, ilerlemeye engel hibir ey iermiyor,
dedii slam dininin doru anlalmasdr.
Atatrkn Kuran kltrne ilikin rneklerden
sonra Atatrkn slam dinine hizmetlerinden sz
edelim ksaca:
Atatrk, 19231938 arasnda Dinde ze Dn Projesi
kapsa mnda ok nemli almalar yapm, bir
anlamda 13. yzylda ardna kadar kapanan itihat
kapsn biraz olsun aralamay baarmtr.O her
eyden nce slam dininin akla, manta uygun bir
din olduu gereini hatrlatmtr. Din ile hurafeyi
birinden ayrmak iin mca dele etmitir.
zetlemek gerekirse Atatrk:
1.
Hal Hristiyan emperyalizmine kar slamn
cihat ilkesi do rultusunda verdii Kurtulu Sava
sonunda hem Mslman Trk insannn namusunu,
canm, malm, vatanm kurtarm hem de camilerde
ezanlarn susmasn engellemitir.

Din ilerini yrtmek ve din istismarclarnn dini

kullanarak halk zerinde bask kurmalarn engellemek
iin Diyanet leri Bakanln kurmutur.
3.
slam dinini Trkn milli dini olarak grm, Hz.
Muhammedi sahiplenmi ve bu konular da ieren
Dinde ze Dn Projesini gelitirmitir.
4.
slam dininin ana kayna Kuran Kerimi Elmall
Hamdi Yazr gibi bir stada tercme ve tefsir ettirmitir.
5.
En gvenilir hadis kaynaklarndan biri olan Buhari
Hadislerini Trkeye evirtmitir.
6.
Mslman Trk halknn anlayarak, hissederek
Tanrya daha kal bi bir ekilde ve araclara ihtiya
duymadan ynelebilmesi iin ca milerde Trke Kuran,
Trke hutbe ve Trke ezan okutmutur.
7.
slam dininin akla ve bilime aykr hibir ey
iermedii gerein den hareket ederek yeni Trk
devletinin temeline akl ve bili mi yerletirmitir.
Dinbilim
elikisi
iinde
savrulup
gitmemi,
saf/z/gerek slam dininin akla ve bilime engel
olmadn belir terek Mslman Trkiyenin ayn
zamanda ada bir Trkiye haline gelmesi iin
mcadele etmitir.
8.
slam dininin gerei zannedilen, ancak aslnda
slam diniyle hibir ilgisi olmayan ya da zaman iinde
slami niteliini yitirmi olan saltanat, halifelik,
medreseler, tekke ve zaviyeler, falclk, byc lk,
frklk, fes gibi kurum, kavram ve objeleri
kaldrmtr.
9.
Cumhuriyeti ilan ederek yzyllar nce Emevi
halifesi Muaviyenin saltanata dntrd devlet
bakanln yzyllar sonra yeni den aslna, zne,
meveret/danma/halkn seimi/meclis biimi ne
dntrmtr.
10. Laiklik ilkesiyle bir taraftan din ve devlet ilerini
birbirinden ay rrken, dier taraftan din istismarn
nlemi ve din zgrln garanti altna almtr.
2.

Yzyllar boyunca szm ona dini nedenlerle

erkeklere gre bir ok konuda geri braklm,
snrlandrlm, basklanm, hatta in sanlk onuru
ayaklar altma alnm kadna, analk vasfna yak r
bir ekilde kadnlk ve insanlk onurunu yeniden
kazandrmtr. Atatrkn, Mslman Trk kadnna
verdii medeni, sosyal, klt rel ve siyasal haklar her
bakmdan slam dininin ruhuna uygundur.
12. Kazand
Kurtulu Sava ile emperyalizmin
ayaklar altnda ezi len btn bir slam dnyasna
bamszlk modeli oluturmu tur. Cumhuriyet
dneminde ise slam dnyasyla ok iyi ilikiler
kurmu, hep slam dnyasnn yannda olmu; talya,
Almanya ve Rusya gibi lkelerin yaylmac emellerine
kar Trkiye, Afganis tan, ran ve Irak arasnda
Sadabat Paktn kurmutur.
Atatrk dneminde ezanlar okunmaya devam etmi,
camiler ak olmu, ibadet yasaklanmam, Kuran ilk
kez anlalarak okunmu, din adamlarnn Allah ile kul
arasna girmemesi, yani ruhban snfnn olumas ki
zaten slamda ruhban snf yokturengellenmitir.
evket
Sreyya
Aydemirin
dedii
gibi,
"...
Cumhuriyet, inanc ve ibadeti serbest brakmt.
Namaz kld iin tek bir kii sulanmad. Camiye
gitmek kimseye su saylmad. Camiler daima ak
kald. Din ve itikat, zaten dinin kabul ettii gibi Allah'la
kul arasnda bir i ba lant olarak kald.
Falih Rfk Atay, Atatrk dneminde Mslmanln en
gzel ve en sade ekilde yaandn yle ifade etmitir:
Allah birdir. Muham med O'nun Peygamberidir, dersin.
Dinin farzlarna inanrsn. Hak ye mez,, zulmetmez,
almaz, ktlk etmezsin.
Din bundan ibarettir.
Gerisi akl ve eitim iidir. Asl laisizm kafa laikliidir.
Atatrk devrinde Tanr ikidir mi denmitir. Hayr!
Muhammed O'nun Peygamberi deil midir mi
11.

denmitir. Hayr! Be vakit namaz drt vakte, otuz gn

oru yirmi dokuz gne mi indirilmitir? Hayr!
Demek ki din denen eye dokunulmamtr. Ya ne
yaplmtr? Din dnya ilerinden ayrlmtr. Gericilik
nedir? Dnya ilerini yeniden din i lerine katmak!
eriatlk, geleneki Atatrkl gemiilikle
ykmak!
Yani eski medrese cehaleti egemenliini yeniden
kurmak!
Atay yle devam etmitir:
Atatrk
devrinde
ne
namaza
ne
oruca
dokunulmutur. Camiler daima aktr. Laisizm, dini
mukaddes olmaktan karan kara gelenek ve
grenekleri kaldrmtr. Dini ykseltmitir.
Gerekte Kur an'a gre oru tutan Mslman; fakat
svmeyen, iftira etmeyen, bin defa daha Mslman,
namaz klan Mslman; fakat hak yemeyen,
zulmetmeyen, ldrmeyen, almayan bin defa daha
Ms lman, hacca giden Mslman; ama hac paras ile
bir yoksulu okutan, a doyuran bin kat daha
Mslmandr. Yatan, milleti ve laisizm ile dini
kurtaran Atatrk nice devirlerin en byk Mslman
idi.
Buna ramen yzyllarn yobazln, din istismarm
birdenbire yok etmek mmkn olmamtr.
Terakkiperver Frka kurulduu vakit programnn
bana hissiyat diniyeye hrmet szn koymutu. Ne
demekti bu? Camiler akt. Ramazanda isteyen orulu
idi. lmihal baslmakta idi. imdiki medreseler gibi
dnya ve politika deil, sadece din adam yetitirmek
iin imamhatip okullar da almt...
Atatrkn din dilini, Kuran Trkeletirmesi,
hutbeleri ve ezan Trke okutmas, halifelii
kaldrmas, laiklik ilkesi, Arap harflerini kaldrmas,
tekke ve zaviyeleri kapatmas ve klk kyafet devrimi
gibi uygulamalarndan hibiri slamn zne aykr
deildir,. Hi kimse apka takmad iin idam

edilmemi, stiklal Mahkemeleri srf dini gerekelerle

tek bir din adamn bile idama mahkm etmemitir.
dam edilenler ya vatan hainliinden ya da devrimlere
kar halk kkrt maktan idam edilmitir. Kadnlarn
klk kyafeti konusunda da hibir devrim kanunu
karlmamtr. Bu tr iddialar, Atatrk ve Cumhuri
yet dmanlarnca uydurulmu yalanlar, safsatalardr.
Yaar Nuri ztrkn dedii gibi, Cumhuriyet
devrimleri, slama aykrlk yle dursun slamn bizzat
talepleridir. Mustafa Ke mal yapt devrimlerle zgn
slamn ve Hz. Muhammedin hasretine cevap getirdii
inancndadr. Biz de o inantayz.
Ya da Falih Rfk Ataym dedii gibi, Atatrk yalnz
Trkl deil Mslmanl da kurtarmak istemiti.
Byk slam reformcusu Atatrktr. Hristiyanlk
reformundan be alt asr nce slam rasyonalistlerinin
ap ve bugnk Bat mede niyetini o zaman yaratp da,
nakilci softalar ve taassup yznden iflas eden ve
dnya egemenlii kurmu Mslmanl btn dnya
devletle rinin mahkmu haline getiren, kleletiren
medrese yobazl hkm ranlna son veren odur.
imdi Babakan R. Tayyip Erdoana soruyorum: Bu
Atatrk m Kuran Kerimi yasaklatmtr? Bu Atatrk
m Kuran Kerimin renilmesini, retilmesini,
okunmasn yasaklamtr?
Hayr m? O zaman imdi de smet nnnn Kuran
kltrn inceleyelim ksaca...
2. nnnn Kuran Kltr Babakan R. Tayyip
Erdoann smet nnye ynelik ar ele tirileri,
Adnan Menderesin nn eletirilerine benzemektedir.
nn, Menderesin siyasi rakibidir, bu nedenle
Menderesin nnye y nelik ok ar eletirilerini
anlamak mmkndr. Ancak R. Tayyip Erdoann
nnye ynelik ok ar eletirilerini anlamak zordur!
Menderesin ve Erdoann dinsel sylemlerinin
aksine nn, Trk siyasi tarihinin dinsel sylemi en az
kullanan, hatta hi kullan mayan liderlerinden biri,

belki de birincisidir. Bu nedenle de youn dinsel

syleme altrlm Trk semeni nnnn bu
durumunu ya drgamtr. Baz evreler onun dinden
holanmad iin dini sylem kullanmadn iddia
etmitir.
smet nn derin tecrbesiyle 1960larn sonlarnda,
Trk
siya
setinde
dinsel
sylemin
fazlaca
kullanlmasnn ve Nurcu hareketin desteklenmesinin,
gelecekte Trkiyeyi din savana srkleyeceini,
belirtmitir.
nn 1966 ylnda yle demitir:
En nemli olan din istismardr. Trk Tiirke,
Mslman Miisl mana dman eden, din istismardr.
Bugnk iktidar din smrmesini daha krc, daha
yaygn, vatan sarsc bir ekilde kullanmaktadr...
Sonra sanki bugnleri grr gibiyle devam etmitir:
imdi dinleyin: Bu adamlar ne yapacaklar dikkat
edin. Din ta raftar ama sylemiyor. Babakan
sylemiyor... Aka syleyin Saidi Nurs tarikatna
sapmlardr. Bunlarn adna Nurcu denir. Milletimiz
din savana srklenmek isteniyor.
Dincilerin ve Nurcularn nn dmanlnn
arkasnda, smet nnnn Saidi Nursyi alabildiince
eletirmesi vardr.
nn ok gemeden hakl kmtr. 1969da dinci
kkrtma so nunda Kanl Pazar Olay yaanm, Ya
Allah Bismillah Allahu ek ber!" diye baran dinle
kandrlm bir grup eli sopal, satirli gen, ABD 6.
Filosunu protesto eden iki genci ldrm, ok sayda
genci de yaralamtr. Yine sonraki yllarda bu lkede
dinle kandrlan kitleler Mara, orum, Sivas olaylarna
imza atmtr.
smet nnnn uzun politik hayat boyunca dinsel
syleme ba vurmamas, dini istismar etmemesi, seim
konumalarnda Allah, Kitap, Kuran szcklerini
azna almamas; kadim yobazlarmz ta rafndan
nnnn
din
dman
olduu
biiminde

yorumlanmtr.
Ancak
dinle
beslenen
kadim
yobazlarmzn bu iddialarnn aksine n n, zel
hayatnda olduka dindardr.
smet nn tutucu olmayan Mslman bir ailede
dnyaya gelmitir. zellikle annesi evriye Hanmn
etkisiyle daha ocukluk andan itiba ren dinini
renmi ve dini vecibelerini yerine getirmeye
balamtr. r nein Kzm Karabekire yazd bir
mektuptan
albayl
dneminde
oru
tuttuu
anlalmaktadr. Ayrca cebinde kk bir Kuran
tamaktadr. 19321933 yllar arasnda Ankarada
bulunan ABD Bykelisi Charles H. Sherrill onun
Fevzi akmak kadar dindar olduunu ileri srmtr.
nnnn annesi evriye Hanm gibi ei Mevhibe
Hanm da son derece dindar bir kadndr. Yaam
boyunca namaz klp oru tutmu, Kuran okumu,
mevlit okutmu, trbe ziyaret etmi, kurban kestir
mitir. Lozana gitmek iin Bandrmadan vapurla
stanbula
geerken
namaz
klm,
stanbulda
Sleymaniye Camiinde teravih namazna gitmitir.
nn ve ei Mevhibe Hanm, Pembe Kkte ocuklar
nn dini eitimleriyle ilgilenmilerdir. Belli aralklarla
Diyanet leri Bakanlndan bir hoca eve gelip
ocuklarna din dersleri vermi tir. Ramazanlarda ailece
sahura kalkmlar, Kurban bayramlarnda kurbanlarn
kesmiler, kandil gnlerini o gnlerin manevi atmosfe
rine yakr ekilde kutlamlardr. 1950 ylnn ylba
gecesi Mevlit Kandiline (Peygamberin doum gnne)
rastlad iin smet ve Mev hibe ifti Pera Palasta
dzenlenen geceye katlmamtr.
Mevhibe Hanmn zel notlar da nn ailesinin
dindarln ka ntlamaktadr.
te o notlardan bir blm:
22 Nisan 1922de Konyaya giderken, saat 15:00te
Malatyadan hareket ettik... Hamdi Beyin evinde
misafir ettiler...
Ramazann
ilk
gn
orulu
olduumuzdan fena halde ackmtk. Ertesi gn 12de

yola kp Kangala vardk... Oraya yerletik. Yemekten

sonra namaz larmz kldk.
2 Mays 1922 Sal: Semaverle ay getirdiler. Kahvalt
ettik. Na mazlarmz kldk.
3 Mays 1922de bizi otelden aldlar. Drt arabayla
Abdiilvehap Gaziyi ziyarete gittik. Kurban gtrerek
orada kestik. Etini tiirbedara braktk. '
5 Mays: Sabah saat 11.00de otomobile bindik. (...)
Saat 17.00de ofrn yanl manevras zerine arkaya
doru gitmeye ba ladk. Cenab Hakka binlerce kr
bizi muhafaza etti. (...) Cenab Hak, kan arabalarn
bize tesadf ettirdi. Onlara bindik.(...) Sabah uyandm
zaman yanmzda bulunan eyalarn geldiini rendim.
Pek ok sevindim. Cenab Hakk'a binlerce
hamdsena ettim. ehir kla ok gzel. Gzel camii
var. Mezzinler ezan okudular. stanbul'u hatrladm.
Yarabbim sana nasl arz kran edeceimi bilmiyorum.
nallah sevgili stanbuluma da kavuurum. "* 10
Mays aramba: Bir kahve itikten sonra arabalar
geldi. Eve dndk. Abdest aldk...
18 M ay t s Perembe: Sahur yedik. Biraz yattk...
19 Mays Cuma: Saat 17.15te Paa geldi. Cenab
Hakktn ltf ihsanna binlerce kr. Sa salim bizi
bu defa da kavuturdu.22 Nisan 1923 tarihli
mektuptan: Hammefendiciim, duanz zerinden eksik
etmediinizi biliyoruz. nallah (smet Paa) duanz
savesinde hayrl bir sulhu imza etmeye muvaffak olur.
Paaya da sy ledim: Hanmefendinin duas ile baarl
olursunuz/ dedim. 'nallah, di\or. (...) zmirin
Ramazan nasl? Camilere gidiyor musunuz? (...) Paa
(nn) shhattedir, ellerinizden per. Hayr duanz
zerinden eksik etmemenizi rica eder.
22 Nisan 1923 tarihli bir mektuptan: Bugn Pazar, ie
bala madlar. (...) Sabah inallah balayacaklar. Allah
yardmclar olsun. Duanza muhtacz anneciim.
Mbarek Ramazan erif hrmetine Cenab Hak

kusurlarmz balasn, bizi selamete karsn. Paa ve

ben ellerinizden periz.
18 Mays 1923 tarihli bir mektuptan: nallah Kurban
Bayram'n hayrl sulh ile hep birlikte zmirde
yapmamz Paa ile Cenab Hakktan temenni ettik. Ben
burann bayramndan bir ey anlamadm.
18 Mays 1923 tarihli ayn mektuptan: Bayram
olduunu (svirede) Paa (nn) anlad. Burada
bulunan Msrl, Trk tale beler, otelin alt katma,
salona gelmiler. Paay da, tekmil heyeti de davet
etmiler. Talebeler tarafndan heyete ay ziyafeti
verilmi. Msrl bir gen KURAN OKUMU. Paa,
Mtsrllar ve Suriyeliler nutuklar sylemiler. Tekrar
KURAN OKUNMU ve merasime son vermiler.
Fotoraflar alnm...
25
Haziran 1925 tarihli mektuptan: Azize oruca
imdiden bala masn. nallah gelelim de o vakit
tutar...
30
Temmuz 1923 tarihli mektuptan: Cenab Hakkn
inayeti ve duanz herekat ile Paa hamdolsm erefli hir
sulhu (Lozan Ant lamas) da imzaya muvaffak oldu.
Sizi, vatan ve milletimizi selamete ulatran kymetli
evlatlar yetitirdiinizden ok tebrik ederim, sevgili
Hatmefendiciim. (...) Masann nne geldiler. Birer
birer imza et meye baladlar. Cenah1 Hakkn
bugnleri gsterdiine binlerce ham diisena ettim. Paa
imzay bitirdikten sonra mevkiine oturdu. (...) Bu
bayram da birlikte yapmak ksmet olmad... "

nn ailesi: smet nn,

annesi evriye Hanm, ei Mevhibe Hanm ve
ocuklaryla nnnn kz zden Toker de 2000

ylnda Vatan gazetesine verdii bir demete nn

ailesinin dindarln yle anlatmtr:
Annem (nnnn ei) Kuran okurken bam
rterdi. Evimizde Ramazanlarda huzur dolu bir hava
yaanrd. Ev halk, bata evriye ve Mevhibe olmak
zere slam dinine tmden saygl ve bal kiilerdi.
smet Paa ve Mevhibe Hanm 'n yatak odalarndaki
duvarda koca man harflerle ALLAHIN DED OLUR'
yazl bir levha asldr. Bu yaz hibir zaman yerinden
kaldrlmamtr. Mevhibe, resmi ve sos yal grevlerinin
yannda dinin vecibelerini de mkemmel olarak yerine
getirirdi. Ailece sahura kalklr, iftarlar nee ile
yaplrd. "
zden Toker, 14 Mart 2013 tarihinde Erzurum Atatrk
ni versitesinde katld panelde babas smet nn ve
annesi Mevhibe nny anlatrken yle demitir:
Evimizde Ramazanlarda hep oru tutuldu. Namaz
klnd, hl klmyor. Kuran Kerim okundu, hl
okunuyor.
Bunlarn
hepsi
annemin
bahamn
dneminde yapld gibi, imdi de yaplmaya devam
ediyor. Mesela benim doduum odada, babamn
baucunda duvarda Allahn dedii olur yazard.
smet nnnn torunu Glsn Bilgehann yazd
Mevhibe adl kitapta, nnnn baz notlar da
yaymlanmtr. O notlar iinde s met nn zaman
zaman namaz kldndan sz etmitir.
te o notlardan bir blm:
Saat alt, sabah namaz vaktinden evvel Mevhibe
beni uyandr d... Kalkp krmz odaya getik. Sabah
namazn kldm.
nnnn bugnk baz politikaclara rnek olmas
gere kendin istismarna kar tavrn ve manevi
dnyasnn bilinmeyen lerini, nny ok yakndan
tanyanlardan dinleyelim. Ali Rza Akbykoluna kulak
verelim:
smet Paa, 1966 ylnda ksmi seim yaplacak illeri
geziyor, konumalar yapyordu. Bat Anadoluda

Denizli, Uak, Afyon ve K tahya illerinde ksmi seim

yaplacakt. Paa, Denizlide bir konuma yaptktan
sonra Uaka gelmi, byk gsterilerle karlanmtr.
Mev hibe Hanmefendi de bu geziye katlmt.
Paa, parti binasnda bir sre dinlendikten sonra
Cumhuriyet Meydannda bir konuma yapacakt. l
Parti tekilatndan baz ar kadalar: Paam, dediler.
Nurculuk propagandas bizim dmzdaki btn
partiler tarafndan aka yaplmaktadr. Bizi CHPlileri
dinsiz likle sulamaktadrlar. Ltfen siz de yapacanz
konumada Allahtan biraz bahsedivereniz. Biz de bu
dinsizlik sulamasndan kurtulmu oluruz.
smet Paa hi ses karmad. Az sonra meydanda
halka hitap etti. Dini siyasete alet eden partilere ve
politikaclara
zellikle
att.
Konu
masn
Allahasmarladk szyle tamamlad. Parti binasna
dnd mz zaman, smet Paa, arkadalara
tebessmle; Dediklerinizi yaptm! Beendiniz mi? dedi.
Arkadalarm birbirine baktlar. Paa, aknlk
gsterenlere yle dedi: Bana Allahtan bahset dediniz.
Ben de halka hitaben Allahasmarladk diye seslendim.
Memnun kalmadnz m? Paa, Uaktan sonra Afyon
ve Ktahya illerine de gitmi, buralar da da dini
siyasete alet edenlere ve millet btnln blmeyi
ama layan Atatrk dman Nurculara iddetle
atmtr. smet Paann bu tutumuna karlk birok
parti liderleri, devlet ve hkmet sorumlu lar, zaman
zaman dini smrmekten ekinmemilerdir. (...)
Yllardr yaplan din bezirgnlna karn smet Paa
laik
izgiden
sapmam,
Atatrkn
ilke
ve
inklplarndan dn vermemi, fakat inancnn ge
reklerini gizlice yerine getirmitir...
Partili
arkadalar
konumalarnda
Allahtan,
Peygamberden sz etmesi gerektiini sylediklerinde
onlara, Ben hepiniz kadar inanl ym. Kuranm
surelerini ezbere bilirim. Ben evimden besmelesiz k
mam. Ama ben, Allaha emanet, desem siz neler

yaparsnzdiyerek bedeli ne olursa olsun din

istismarndan uzak duracan ifade etmi tir.
Din istismarna neden bu kadar kar olduunu en iyi
anlatan ko numalarndan biri udur:
Ben irticanm kokusuna o kadar hassasmdr ki,
Cumhuriyeti kurduumuz gnden beri bilirim o
kokuyu... Katil, hrsz, komnist, faist hepsi canndan
korkar ama bu (mrteci, gerici) lecei zaman
kendisinin Hz. Peygamberin yanna gmleceini sanr.
Bunlarda lm korkusu yoktur. Her eyi yaparlar.
smet nny iyi tanyanlardan Ali Rza Akbykolu
anlarnda nnnn yatak odasndaki Allahn Dedii
Olur levhasndan yle sz etmitir.
Hasta olan nny ziyareti srasnda yatak
odasnn duvarnda asl bulunan Allahn Dedii Olur
yazl levhann resmini ekip ya ymlayan Ulus foto
muhabiri Hseyin Ezere krgnln, kendisinden
beklenmeyen bir sertlikte aklamtr.
Gazeteci Mete Akyol da smet nnyle ilgili
yazlarnda Pem be Kkten sz ederken, nnnn
yatak odasnda baucunda asl duran Kuran
Kerimden ve Allahn Dedii Olur levhasndan sz
etmitir.

nnnn
yatak
odasndaki Allahn Dedii Olur levhas Ali Rza

Akbykolu, nnnn samimi dindarln yle gz

lemlemitir:
Milletvekilliim srasnda Ankarada Bahelievler 28.
Sokakta otururdum. Ayn sokan banda da aydn bir
din adam oturuyordu. Gelip geerken selmlar, hal
hatr sorardk. Zamanla aramzda sami mi bir
arkadalk kurulmutu. Bir gn bana yle demiti:
smet Paaya dinsiz diyorlar, deli olacam. Ben
yllardan beri smet Paann evine cuma gnleri hatim
inmeye giderim.
smet Paann laiklie aykr tutumlar karsnda
dier politi kaclarn aksineak ve drst bir tavr
taknmas, onu gzlerimizde daha fazla bytm,
devletirmitir.
smet Paann samimi dindarlnn bir baka tan
da Avukat Mustafa Kaftandr. Son olarak Mustafa
Kaftana kulak verelim:
(smet nn), orulu gnlere rastlayan toplantlarda
orulu olanlar olmayanlarla bir tutmaz, iftar ve namaz
surelerinin hesabn kolayca yapard.
Kiisel ve ok hassas bir konu olsa da,
deerlendirmesini okuyucu ya brakmak koulu ile
hatrasna saygszlk kabul edemeyeceim baz olaylar
anlatmay da grev sayarm.
Kkten Meclise gidecektik. Paa hazrland.
Paltosunu giydi. apkasn yavaa bana geirdi.
Pembe kk sakindi. Ortada kim secikler yoktu. Kapda
makam arabas, birka koruma memuru ve o fr...
Kk odadan arabaya doru kmak zereydik. Paa,
gr ve tok bir sesle, askerlikten kalma alkanlyd
belki de Paann:
Hanmefendi, diye seslendi.
Birka saniye sonra Mevhibe Hanm, yumuak ve
sakin admlarla tahta merdivenden aaya doru
iniyordu.

Ben bir ara, Paam, Hanmefendiyi emretmitiniz,

geldiler, diye cek oldum ama nedense vazgetim. Paa
yryor...
Dndm, Hanmefendiye baktm yavaa, acaba o mu
bir eyler syleyecek diye.
kisi de bir ey sylemiyor, fakat Hanmefendi,
hissedilir dudak hareketleriyle Paasnn arkasndan
dua ediyordu.
Neden sonra, Paann ok sevdii ve sayd eini
Hanmefendi diye arrken, arkasndan dua etmesini
istediini anlayabildim.
smet nn, bir politikacnn dini istismar etmeden
de siyaset ya pabileceini gsteren en iyi rneklerinden
biridir.
Babakan
Erdoann
cami
kapatan,
Kuran
yasaklayan dolay syla camiye, Kurana ve dine
karym gibi topluma tantt nn, mitinglerinde
din istismar olur diye Allah szn azna almayan,
yatak odasndaki Allahn Dedii Olur levhasnn
fotorafnn bir gazetede yaymlanmasna ok kzan,
kutsal gnlere zel nem veren, her sabah evden
karken einin dua etmesini isteyen gerek ve samimi
bir Mslmandr.
smet nn, Kuran dman, cami dman, din
dman
deil;
din
istismarclarnn,
Allahla
aldatanlarn hep kazand bir lkede, kaybetmeyi gze
alarak dini istismar etmeyen, Allahla aldatmayan,
dinini, btn samimiyetiyle kendi zel dnyasnda
yaayan; Kuran okuyan, dua eden, namaz klan, oru
tutan kendi halinde bir Miisl mandr. smet nn de
tpk Atatrk gibi, tpk Atatrkn annesi Zbey de
Hanm gibi, tpk Atatrkn can dostu Fevzi akmak
gibi, tpk Atatrkn yakn dostlarndan Ankara
Mfts Rfat Breki gibi ve tpk Atatrkn zel
hafz Hafz Yaar Okur gibi gerek, samimi ve
gsteriten uzak bir Mslmandr.

Cumhuriyeti kuranlarn sade, samimi ve gsteriten

uzak Ms lmanlklarnn yerini, 1950lerden sonra
maalesef cvk cvk bir din istismar ve gsteri merak
almtr.
imdi Babakan R. Tayyip Erdoana soruyorum: Bu
nn m Kuran Kerimi yasaklatmtr? Bu nn m
Kuran
Kerimin

renilmesini,
retilmesini,
okunmasn yasaklamtr? Yapmayn Allah akna!
Kendisi Kuran okuyan, dua eden, namaz klan;
annesi ve ei Kuran okuyan, oru tutan, namaz klan
smet nn cami dman, Kuran dman; din
dman deildir, olamaz. Bu bir iftiradr.
Atatrk, Akl, Bilim ve Kuran Atatrk slam dininin
akla ve manta uygun bir din olduuna inanmtr.
Bizim dinimiz en makul ve en tabi bir dindir ve ancak
bundan dolaydr ki son din olmutur. Bir dinin tabi
olmas iin akla, fenne, ilme ve manta uygun olmas
lazmdr. Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur,
diyen Atatrk, birok konumasnda slam di ninin
aklc bir din olduuna vurgu yapmtr.
te birka rnek:
Bilhassa bizim dinimiz iin herkesin elinde bir deer
ls var dr. Bu deer ls ile hangi eyin bu dine
uygun olup olmadn kolayca anlayabilirsiniz...
Hangi ey ki, akla, manta, milletin menfaatine,
slamn menfa atine uygunsa, kimseye sormayn, o ey
dinidir...
Eer dinimiz akln, mantn kabul ettii din
olmasayd, en m kemmel din olmazd, en son din
olmazd...
Onun bu inancnn temel kayna Kuran Kerimdir.
Bu nedenle Kuran Kerimi bir an nce en mkemmel
ekilde Trkeye tercme ettirerek Mslman Trk
insannn Kurandaki aklc dinle tan masn
istemitir.
Gerekten de Kuran Kerim incelendiinde akla ve
bilime vurgu yapld grlecektir. Kuran Kerimde

akla, dnmeye ve bilime vurgu yaplan ayetlerden

bazlar unlardr:
... Size ayetleri gsteriyor ki aklnz iletebilesiniz.
(Bakara 73) ... Bu yzden akllarn iletmez onlar.
(Bakara 171)
... Aklnz iletmeyecek misiniz? (Bakara 76)
"... Aklnz iletmeniz midiyle Allah ayetlerini ite
size byle aklyor. (Bakara 242)
"... Eer sen ilimden nasibin sana geldikten sonra
onlarn bo ve ireti arzularna uyarsan, ite o zaman
kesinlikle zalimlerden olur sun... (Bakara 145)
"... Allah bunlar bilgi sahibi bir toplulua aklar...
(Bakara 230) ... Hl aklnz iletmeyecek misiniz?
(Ali mran 65)
... Hl dnmyor musunuz? (EnAm 50).
"... lim d bir ekilde insanlar artmak iin yalan
dzp Allaha iftira edenlerden daha zalim kim
olabilir? (EnAm 144)
... Yannzda, nmze karacanz bir ilminiz var
m? (En Am 148)
"... Yemin olsun ki biz onlara ilme uygun bir biimde
fasl fasl detaylandrdmz bir kitap gnderdik...
(Araf 52)
"... Dnp anlamyorsunuz. (Yunus 3)
"... Hele bir de akllarn kullanmyorlarsa... (Yunus
42)
"... Allah pislii, akln kullanmayanlarn zerine
brakr... (Yu nus 100)
"... Hl dnmyor musunuz? (Hd 30)
"... Hl aklnz altrmayacak misinizi (Hd 51)
"... Biz onu size aklnz altrasnz (anlayasnz) diye
Arapa bir kitap olarak indirdik... (Yusuf 2)
"... Btn bunlarda akln altran bir topluluk iin
ibretler var dr. (Rad 4)
... Sadece akl ve gnl ileyenler dnp ibret alr.
(Rad 19) "... Ant olsun biz gkte burlar oluturduk...
(Hicr 16)

... Rzgrlar dlleyiciler olarak gnderdik... (Hicr 22)

Kuranda ilim kknden treyen kelimeler 580
civarnda yerde gemektedir. Bunlarn 400 ksuru fiil
halinde kullanlmtr. Kuranda kullanld ekliye
ilim, getii yere gre bilimsel bilgi, akli bilgi, dene
yime dayal bilgi ve vahyi bilgi anlamlarndan birini
ifade etmektedir. Kurana gre ilmin kart cehalettir.
Bu nedenle Kuran kendisinden nceki dnemi cahiliye
dnemi olarak adlandrmtr. Kuran hayat ta bir tek
mrit tanr, ilim. Atatrke gre de, En hakiki mrit
ilimdir, fendir. te tam da bu noktada Muhammed
Mustafann mi rasyla Mustafa Kemalin miras
rtr. Bilimin verileriyle akln ve rileri arasnda
elime veya ztlk imaj doarsa nclk, komutanlk,
diizelticilik rol bilime verilecektir. (...) Kurann en
hayati tezlerinden biri udur: Vahiy ilme teslim
edilmedike ondan hayr gelmez.te bu nedenle
Atatrkn, Benim manevi mirasm akl ve bilim dir ve
En gerek yol gsterici akl ve bilimdir, akl ve bilim
dnda yol gsterici aramak gaflettir, cehalettir
biimindeki szleri slamn ana kayna Kurana
uygundur.
Atatrk, din konusundaki bilinmeyenlerin de bir gn
bilim tara fndan aydnlatlacan dnmektedir. Bir
keresinde, bu dncesini yle dile getirmitir:
nsanlkta din hakkndaki ihtisas ve derin bilgiler,
her trl hura felerden ayklanarak, gerek ilim ve
fennin nurlaryla temiz ve mkem mel oluncaya kadar
din oyunu aktrlerine her yerde tesadf olunacak tr.
Atatrk Nutukta yer verdii bu satrlarn altn nemi
dolaysyla boydan boya izmitir.
Atatrk, Trk Devrimi ile hurafelerle, bo inanlarla
mcadele ederek akl ve bilimin nn amak
istemitir. Bu mcadelesinde bir taraftan 15. yzyldan
beri akim ve bilimin merkezi olan Batya yne lirken,
dier taraftan yzyllardr Trkslam dnyasnda akln
ve bili min nn kapatan arptlm, hurafelerle

kaplanm ve z gzelliini kaybetmi slam anlayna

sava amtr. Bu nedenle de yzyllarn batl
itikatlarn, bo inanlarn din zanneden geleneksel
slami evre lerle kar karya gelmitir.
Atatrk, Yeni Osmanl ve Jntrk aydnlarnn
balattklar ancak tamamlayamadklar Dinde ze
Dn Projesini gelitirip yeniden hayata geirmitir.
Amac, Kuran Kerim eksenli, asl/z/saf/gerek
slama dn salamaktr. Bunun iin ok ciddi bir
faaliyet program belirlemitir.
Atatrk, 1 Mart 1923 tarihli Meclis konumasnda
Diyanet ve Vakf ileri bal altnda bir anlamda
Dinde ze Dn Projesiyle ilgili almalara
balandn yle ifade etmitir:
Diyanet ve vakf ileri:
Efendiler, er'iye Bakanlnda geen yl iinde birisi
Fetva uras, dieri de slamiyeti nceleme ve
Uzlatrma ad altnda iki kurul oluturuldu. Usul ve
detlerin deimesi ve bu deime ile ortaya kan
olaylarn
ayet
gereksinmeleri
dikkate
alnarak
halledilmesi Fetva urasnn b tn almalarn
dayandraca bir temel olmaldr. slamiyet nceleme
Uzlatrma
Kurulunun
grevleri
iinde,
slam
bilgilerinin Bat bilim kurallar ve felsefesiyle
karlatrlmas ve slam ilminde en doru iman, ilim,
sosyal, saysal, ekonomik konularla ilgili olaylar incele
mek ve sonularn yaymlamak gibi saylmaya deer
nemli grevler bulunmaktadr. nceleme iin bir
ktphane kuruldu. stanbuldan, Avrupadan ve
Msrdan baz nemli kitaplar getirildi. nemli birok
kitap da Avrupa ve Msra smarland. eriye Bakanl
medreselerin birletirilmesi ve modern kurululara
dntrlmesini amalamakta dr. Bakanlk modern
itihat ve tefsire kaynak olmak zere bir slam Kltr
Merkezi kurulmasna byk nem vermektedir.
Grld gibi Atatrk, daha cumhuriyet ilan
edilmeden nce Trkiyede slam diniyle ilgili baz

almalar balatldn belirtmi tir. Fetva uras ve

"slamiyeti nceleme ve Uzlatrma adl iki ku rulun
oluturulduunu, bu kurullarn en iyi ekilde
alabilmesi iin Doudan ve Batdan getirilen
kitaplarla
zenginletirilmi
bir
ktpha
nenin
kurulduunu ve modern itihat ve tefsir almalar
iin bir de slam Kltr Merkezi kurulacan
aklamtr.
Bu kurum ve kurululara 3 Mart 1924te kurulan
Diyanet leri BakanlTn da eklemek gerekir. Diyanet
leri Bakanl, bir taraftan hurafe ve batl fikirlerle
kaplanm, banaz bir slam anlay yerine,
olabildiince sade, anlalabilir, pratik ve Trk sosyal
hayatna uygun bir slam anlaynn yerlemesine
alrken, dier taraftan zellikle Atatrkn Kuran
tefsir ve tercmesi iini organize etmitir.
Ahmet Taner Klal, Atatrkn slama kar deil
cehalete kar savatnbelirterek onun Dinde ze
Dn Projesinden yle sz etmitir:
Mustafa Kemal zamanla slam dininin znden
uzaklatn, bir ok yabanc enin yorumlar ve bo
inanlar olarakiin iine girdiini dyordu. ada
olmann inanszlkla ilgisinin bulunmad kansn
dayd, ama bilerek, mantn kullanarak inanmalyd.
yle diyordu:
Tiirkler, dinlerinin ne olduunu bilmiyorlar. Bunun
iin Kuran Trke olmaldr. Trk Kurann arkasndan
kouyor; fakat onun ne dediini anlamyor. Benim
maksadm arkasndan kotuu kitapta ne olduunu
Trk anlasn... Mslman Trk balk. Kuran kendi
dilinden okuyup anlama olanana ancak cumhuriyet
rejimi sayesinde kavutu.
zetle Atatrk, slam dinini epeevre saran
hurafeleri, bo inan lar ayklamak ve tekrar bu
hurafelerin, bo inanlarn slam dinini sarp
sarmalamasn nlemek iin slam dininin z kayna
Kuran Kerimin anlalmasn amalamtr.

Atatrk 1923 ylnda, Trk milleti daha dindar

olmaldr, yani btn sadelii ile dindar olmaldr, demek
istiyorum. Dinime, bizzat geree nasl inanyorsam
buna da yle inanyorum. uura aykr, iler lemeye engel
hibir ey iermiyor, diyerek din almalarn ama cnn
Trk milletinin btn sadelii ile dindar olmasn
salamak olduunu ifade etmitir. Ona gre bu
sadelik, ilerlemeye ak, akla uygun slam dinin
znde, yani Kuranda sakldr. Bu nedenle Kurann
anlalmas gereklidir.
Atatrk bir keresinde gerek slamiyetin Hz.
Muhammed dne minde yaandn, daha sonra ise
deiime uradn yle ifade et mitir:
... Tereddtsz diyebilirim ki, bugnk slam dini
baka, Peygamberin zamanndaki slam dini bakadr.
Gerek slamiyet, ya ratltan gelen mantkl bir dindir.
Hayalleri, yanl dnceleri, bo inanlar hi sevmez,
zellikle nefret eder.
te Atatrkn amac Hz. Muhammed dneminde
yaanan o gerek slam arayp bulmaktr. Dahas Hz.
Muhammed dnemin deki o gerek slamn evrensel
mantn gzler nne sermektir. O gerek slamn
yerini de ok iyi bilmektedir: Kuran Kerim. Bu ne
denle Kuran herkesin anlamas iin bir Kuran
anlama seferberlii balatmtr.
Prof. Yaar Nuri ztrkn dedii gibi; Atatrk yobaz
yakamz dan drecek elin. Kuranm eli olduunu
biliyordu. Onun iin dini Kuran, Kuran din yapmak
istedi. Hurafelerin yerine koyduu bu Tanrsal kayna,
Trk insannn kendi dilinde okumasn istedi...Atatrk,
Kuran Kerim bata olmak zere din dilini Trkeleti
rerek Trk Mslmanln Araplarn, Acemlerin
basksndan da kur tarmak istemitir. 5 ubat 1924te
stanbulda gazetecilerle yapt bir konumada yle
demitir:
Bu milletin imdiye kadar Araplarn, Acemlerin din
maskeli i falleriyle aldatlm olduunu ispat etmek

isteyen bir adamm.* Kuran Anlamak slamn en

byk imamlarndan Hanefi mezhebinin kurucusu Ebu
Hanife, Kurann Arapadan baka dillere evrilip,
namazda bile o dillerde okunmasnn dini adan caiz
olduunu, asl amacn la fz, yani sz deil anlam
olduunu asrlar nce ifade etmitir.
Atatrkn Kuran Kerimi Trkeye tercme
ettirmesinin s lam d bir uygulama olduunu iddia
edenler gerek slam bilme yenlerdir. slamn en
byk imam Ebu Hanife (. 150/767) Ms lmanlarn
Kurann anladklar dildeki tercmesiyle namaz bile
klabileceklerini hkme balamtr. stelik mam
Azam bu byk devrimi, Hristiyanlkta Reform
hareketini balatan Lutherden yak lak 750 yl nce
gerekletirmitir. Sadece mam Azam Ebu Hanife
deil, ondan sonraki mezhep imamlar da anadilde
ibadete cevaz ver mitir. Yani Arap olmayan bir
Miislmann (hatta mam Azam'a gre Arap olan bir
Miislmanm da) Kurann tercmesiyle anadildeki
herhangi bir duay okuyarak namaz klmasnn slam'a,
dine uygun olduu. Miidafaai Hukuk ve Atatrkten
yaklak 1200 yl nce slam ve din adna fkh bilginleri
tarafndan hkme balanmtr.
1879 ylnda stanbul camilerinde ders veren din
bilgini Hoca $u avi, Kur'an'n her milletin dilinde
okunabilecei hakknda mann Azam fetvasn unutarak
hutbeleri bile Arapa okutuyoruz, diyerek Kurann,
hutbelerin Trkeletirilmemesini eletirmitir.
Atatrk kendisinden yaklak 1200 yl nce en byk
slam limlerince kabul grm bir Kuran gereini
1200 yl sonra Trkiyede hayata geirerek Kuran
anadile,Trkeye tercme ettirmitir.
Aslnda Kurann baka dillere evrilip evrilmeyecei
sorusuna bizzat Kuran yant vermitir. Allah Kuranda
din ve dil ilikisini btn plaklyla ortaya
koymutur.
te birka rnek:

Biz her eliyi kendi kavminin diliyle gnderdik ki,

onlara (emre dilen eyleri) aklasn. (brahim 14/4)
Biz onu Arapa bir Kuran olarak indirdik ki anlay
asnz (Yu suf 12/12)
Biz sana byle Arapa bir Kuran vahyettik ki,
kentlerin anas (Mekkeyi) ve evresindekileri uyarasn.
(uara, 26/193195)
Eer biz onu yabanc (dilde) bir Kuran yapsaydk
derlerdi ki (ayetleri anlayacamz biimde) aklanmal
deil miydi? Acaba ya banc sz m geliyor? (Fussilat,
41/44)
phesiz Kuran Alemlerin Rabbinin indirmesidir.
Ey Muhan med apak Arap diliyle uyaranlardan
olman iin onu Cebrail senin kalbine indirmitir(uara,
192195).
Ey Muhammed, biz t alrlar diye Kuran senin
dilinle indir dik. Kolayca anlalmasn saladk.
(Duhan, 58).
Grld gibi bizzat Allah, Kuranda ok ak
ifadelerle, Anla lsn diye Kuran Arapa indirdik,
demitir.
Asl din dmanl, Mslmanlarn asrlardr
slamn kutsal ki tab Kuran anlamadan okumalarn
savunmaktr.
Anlamadan okumak (mniyecilik) Kurana gre
eytana hizmet etmektir. eytan insan nasl
saptracan ifade ederken yle demitir:
Yemin olsun, onlar mutlaka saptracam,
kuruntulara/hurafe lere/vlamm bilmeden okumaya
iteceim." (Nisa, 119)
Grld gibi bizzat Kuran anlamn bilmeden
okumann eytan dayatmas olduunu ve buna teslim
olanlarn iflah olmayacak larn bildirmitir.
Kuran, okuduunun anlamn bilmeden namaz
klmay da yasak lamtr.
Ey iman edenler! Sarhoken ne sylediinizi bilinceye
kadar, c niipken de yolculuk halinde olmanz

mstesna boy abdesti alncaya kadar namaza

yaklamayn." (Nisa, 43)
Ne dediini anlayncaya kadar" ifadesi, okuduunun
anlamn bilmeden namaz klmann yasaklandnn
kantdr.
Lanet olsun o namaz klanlara!dua edenlere ki,
namazlarndan! dualarndan gaflet iindedir onlar."
(Maun, 45)
Grld gibi Kuran gaflet iinde klnan
namazlar lanet lemitir. Gafletten kurtulmak iin
yaplmas gereken ilk ey, namaz klarken okunan
dualarn anlamn bilmek, Allahn huzuruna ne dedi
ini bilerek kmaktr.
Atatrk le Allah Arasnda a\\ kitabmda dediim
gibi: Kuran ilk hedef olarak cahiliye Araplarn terbiye
ve slah etme amac tad ndan Arapa olarak
indirilmitir.
Bu
Kuran
mantndan
hareket
edildiinde, eer Kuran Trklere indirilseydi Trke,
ngilizlere itdi rilseydi ngilizce, Japonlara indirilseydi
Japonca olarak indirilecekti. Kuranda belirtildii gibi,
Kendilerine apak beyanda bulunsun diye her
peygamberi kendi milletinin diliyle gnderdik (brahim,
4). Allah, cahil Arap toplumunu doru yola sokabilmek
iin gnderdii mesaim (Kurann) ncelikle Arap halk
tarafndan anlalmasn amalam tr. Bu nedenle
Kuran Arap adr.
Atatrk, Kuran Kerimi Trkeye tercme ve tefsir
ettirerek Kurann mutlaka anlalarak, bilinerek
okunmas gerektii eklin de zetlenebilecek Kuran
emrini (Nisa 43) hayata geirmitir.
Atatrkn Dinde Trkeletirme Araylar Atatrk,
Kurann anlalmas iin verdii mcadelede maalesef
yalnz kalmtr. En yakn arkadalar birok konuda
olduu gibi bu konuda da ona glk karmtr.
Falih Rfk Ataya kulak verelim:
Trk Ocana gittiimiz gn Kuran Trkeye
evirmek konu sunu at.

Orada bulunan Kzm Karabekir:

Kuran
Aziman
Trkeye
evrilmez Paa
Hazretleri!
Niin evrilmez efendim? Bu sznz Kurann
manas yoktur demektir.
Hayr efendim ama, mesela elif, lam, mim... Ne
diyeceiz buna?
Ne demektir elif, lam, mim?
Mehul efendim...
yle ise karsna bir sfr koyar, evirmeye devam
edersiniz.
Atatrk, din dilinin Trkeletirilmesi konusundaki
almalarna balarken, birok devriminden nce
yapt gibi halkn nabzn yokla m, bu konuya halkn
nasl baktn renmek istemitir.
1925 ylndan itibaren halkn arasnda olduunda her
frsatta Trke Kurandan, Trke duadan, Trke
hutbeden, zetle din dili nin Trkeletir ilmesinden sz
etmitir.
rnein 22 Mays 1926 tarihinde Bursa Trk
Ocanda din dili nin Trkeletirilmesi konusunda
nemli mesajlar vermitir. Bir bak ma o gn bu
konuda kk bir nabz yoklamas yapmtr:
Arkadalar, teden beri fikrimi igal eden bir husus
var. Kuran Trkeye tercme edilmeli midir? Yoksa
edilmemeli midir? Bunu bir ok kiiye soruyorum.
Kimisi muvafktr diyor. Niin muvafktr di yorum, izah
edemiyor. Kimisi de hayr muvafk deildir diyor.
Onlara da niin muvafk deildir diyorum, onlar da beni
ikna edici bir cevap veremiyor.
Velhasl imdiye kadar beni tatmin eden cevap
alamadm. Bilmem sizler bu konuda ne fikirdesiniz?
Atatrkn yant arad bu soruya o srada orada
bulunan din adamlar ellerinden geldiince yant
vermeye almtr. Atatrk bu ya ntlar iinde en ok
Hafz Ahmet Karaboncukun yantn beenmitir.

Muhterem Gazimizdiye sze balayan Hafz Ahmet,

Arzu bu yurduunuz cevab Kur'an bizzat diliyle
veriyor, demi ve, 7nna enzel niih Kuran'en
Arapbiyen leal lekkm taklim ayetini okumutur.
Bunun zerine Atatrk, hafzdan ayetin anlamn
aklamasn is temitir.
Hafz Ahmet ayeti yle aklamtr.
Bu ayet diyor ki: Biz Kuran' Arap kavmine
indirdiimiz iin Arapa indirdik. Yoksa baka dillerde
de indirebilirdik. Sebebi de Kur'an' yalnz okumak
deil, manasn da anlamamz iindir.
Muhterem Gazimiz, mademki Kur'an'n asl maksat ve
istei ieri ini anlamakm, biz Trkler Arapa
bilmediimiz iin Kuran Tiirke ye tercme edilmelidir
ki manasn anlayabilelim. Sualinize Kuran'dan
okuduum ayetten daha veciz bir cevap olur mu?
Bu aklamadan ok memnun kalan Atatrkn
yznde allm n dnda bir dikkat ve memnuniyet
ifadesi belirmitir. Din adamlar nn bu konuya
anlayarak sahip kmasna ok sevinmitir.
Atatrk, Hafz Ahmete, Ayeti bir daha okur musun?
diye ses lenmitir. Hafz, ayeti ve anlamn
tekrarlamtr.
Hafz Ahmetin aklamalarndan memnun kalan
Atatrk yerin den kalkp hafzn elini skp tebrik etmek
iin hafza doru yneldii srada ileri atlan Hafz
Ahmet, Atatrkn elini pmtr. Atatrk, Hakikaten
bu cevap beni tatmin etti. ok memnun oldum,'' demitir.
0 gn yaklak bir saat devam eden sohbet srasnda
Atatrk halkla hep din dilinin Trkeletirilmesi
konusunu konumutur.
Atatrk, 1927de Kayseride katld bir al
treninde, orada bulunanlardan birinin bir hocay ileri
iterek, zin verirseniz hoca efen di dua etsin, demesi
zerine Atatrk, Allah benim dilimden de anlar. Ona
illa anlamadmz bir dille ne sylediimizi iyice

bilmeyerek dua etmek mi arttr? diye karlk

vermitir.
Atatrkn slam dininin ana kaya Kuran Kerimi
Trkeye tercme ettirmek istemesinin temel nedeni
Kurann
Mslman
Trk
halk
tarafndan
anlalmasn salamaktr. Bu amacn bir keresinde
yle dile getirmitir:
Tiirkler dirilerinin ne olduunu bilmiyorlar. Bunun
iin Kur'an Trke olmaldr. Trk, Kurann arkasndan
kouyor fakat onun ne dediini anlamyor, iinde neler
var bilmiyor ve bilmeden tapnyor. Benim maksadm,
arkasndan kotuu kitapta neler olduunu Trk
anlasn.
Atatrk 1930larn banda bir taraftan Kurann
Trkeye tef sir ve tercme almalarn balatrken,
dier taraftan halk Trke Kurana, Trke duaya,
Trke hutbeye ve Trke ezana altrmak iin de
alma balatmtr. Bu almaya 1932 ylnda
stanbulda biz zat bakanlk etmitir.
smet Bozdan ifadesiyle:
"1932 ylnn ilk gnlerinde balayan hazrlklar ocak
aynn btn gnlerini ve gecelerini doldurdu.
Ankarada
Halkevleri
Merkezinde,
stanbulda
Dolmababe Saraynda iki kumanda merkezi kuruldu.
1933 ylnn ubatna denk den Ramazan aynda
Trke ibadet kampanyas balatlacakt.
Hareket
TBMMde,
hkmette,
basnda
ve
kamuoyunda ezaman l olarak balatld. Byk Millet
Meclisinde
sz
alan
milletvekilleri
gi
riimi
destekliyorlar, bakanlar verdikleri demelerde konuyu
iliyorlar, basn tam kadro kampanyann yannda
olduunu gsteriyordu. Atatrk, 1932 yaznn sonunda
stanbulda, Dolmabahe Sara yndaki yemekli bir
toplantda yannda bulunanlardan birine, Sen I namaz
klyormusun, doru mu? diye sormutur. Soruya
muhatap \ olan kii, Evet efendim, ara sra klarm,
demitir. Atatrk bu sefer, J Neden namaz klyorsun?

diye sormu, o kii de yle yant vermi tir: Efendim,

ben namaz kldka iimde derin bir vicdani huzur
duyu yorum. Namaz klarken kendimi, dnyadan
ayrlm hissediyorum. Bir an ykseliyorum, adeta
Allahla kar karya kalm gibi oluyorum. Atatrk bu
sefer de, Namazda ne okuyorsun? diye sorunca o kii,
namaz surelerini okuduunu sylemitir.
Bunun zerine Atatrk ad geen sureleri imdi orada
okumasn istemi, o da okumutur. Ardndan Atatrk,
Bunlarn anlam nedir? diye sormutur. Ancak o kii
okuduu surelerin ne anlama geldiini syleyememitir.
Bunun zerine Atatrk, sofradaki dier kiilere de ayn
soruyu sormutur. Ancak hi kimse bu soruya
doyurucu yant verip de, o surelerin anlamn
aklayamamtr.
Atatrk daha sonra yanndakilere Yasin suresini
okuyup
baz
ayetlerin
anlamn
sormutur.
Masadakilerden bazlar bu soruya ya rm yamalak
yant verirken, bazlar hi yant vermemitir.
Bunun zerine Atatrk tekrar ilk muhatabna
dnerek yle bir soru daha sormutur:
Peki, sen az nce adeta, Allahla kar karya
kalyorum, de din. Ona kendi anlamadn bir dilde
hitap ettin. Bu sylediklerinden sen bir ey anlamadn
halde Allahn mutlaka Arapa anladna na sl
hkmettin?
Sorunun muhatab, Efendim, Kuran Arapa nazil
olduu iin... demeye alrken araya giren Atatrk,
Evet, ama Kuran Kerim Arabistanda Arap milletine
kendi diliyle hitap ediyordu. Sorarm size Allah yalnz
Araplarn Allah mdr? demitir. Bunun zerine o kii,
Hayr efendim, Yce Allah btn lemlerin Rabbidir,
deyince Ata trk, O halde?... diyerek karlk beklemi,
ancak bekledii karl alamamtr.
Bu srada orada bulunan Reit Galip sz alarak u
aklamalar yapmtr:

badet Allahla kul arasnda kalben birlemek

demektir. Bunun bizim anladmz manada delili
olamaz. Daha dorusu kelimeler iba det vastas
olamazlar.
Ancak
ibadet
dncelerin
Allaha
tevcihidir.
Bunun zerine Atatrk Reit Galipe, nsan
dncelerini neyle ifade eder? diye sorunca o da,
phesiz kelimelerle efendim, yan tn vermitir.
Atatrk, O halde bilmediimiz bir dilin kelimelerini
kullanarak nasl konuur, his ve dncelerinizi nasl
ifade edersiniz? diye sor mutur.
Reit
Galip,
Efendim,
manalarn
reniriz,
karln verince Atatrk, u arpc analizi yapmtr:
Siz annenize sevginizi anlatmak iin ah chere
maman derseniz, anneniz size ne der? Deli demez mi?
Anne Allahn yeryiizndeki timsalidir. Allah, anneyi,
insan yaratmak iin vasta eder, ona kendi
kudretinden bir deil, birok eyler verir. u halde
insan, anasna nasl anadiliyle hitap ederse, Allaha da
yine anadiliyle hitap eder.
Atatrkn bu basit ama derin rneklendirmesi, din
dilinin Trk eletirilmesi almalarnn mantn
olanca aklyla ve anlald yla gzler nne
sermektedir.
Atatrk
btn
devrimleri
gibi
din
dilini
Trkeletirirken de ben yaptm oldu mantyla deil,
uzmanlarla, yakn arkadalaryla, mil letvekilleriyle ve
en nemlisi bizzat halkla grerek, tartarak hare
kete gemitir.
1924 Atatrk,
din dilinin Trkeletirilmesine karar
verdiinde bu ko nuda daha nce Osmanl dneminde,
zellikle
Yeni
Osmanllar
ile
Jntrklerin
almalarndan etkilenmi ve yararlanmtr. 1 841
ylndan beri din dilinin Trkeletirilmesi konusunda
yaplan al malarn byk bir ihtiyatan doduunu
ok iyi grmtr. Bu ne denle daha cumhuriyeti ilan
etmeden nce din dilinin Trkeletiril mesi konusunda

ilk araylara balamtr. rnein, 23 Nisan 1920de

TBMMnin alnda Trke dua edilmitir. Atatrk,
1921 ylnda Sakarya Savann devam ettii gnlerde,
geceleri kararghndaki a drnda Trke tefsir ve
tercme konusunda kitaplar okumutur.y lnda
Atatrkn iaretiyle harekete geen Eskiehir Me busu
Abdullah Azmi Efendi ve elli arkadann teklifiyle
Diyanet le ri btesine, Kuran Kerim ve Hadisi
eriflerin Trke tercme ve tefsir heyeti iin cret ve
masraf olarak 20.000 lira denek eklenmesi
istenmitir. TBMM bu istei kabul ederek onaylamtr.
Bylece CHP hkmeti Kuran tefsir ve tercmesi iin
harekete gemitir.
TBMMnin bu karar 23 ubat 1924 tarihli
Cumhuriyet gazete sine, Meclisin Kuran Kerimin
tercmesini kabul ettii eklinde yansmtr.
Ziya
Gkalp,
1923te
Ankarada
yaymlad
Trkln Esas lar adl kitapta Dini Trklkten
sz etmitir. Atatrk, din dilinin Trkeletirilmesi
konusundaki almalarnda her eyden nce Ziya
Gkalpin bu Dini Trklk ilkesinden hareket
etmitir. Bu ne denle 1924 ylnn balarnda bu
konular Ziya Gkalple grm tr. Atatrkn bir
iaretiyle Diyarbakrdan Ankaraya gelen ve yeniden
kurulan Telif ve Tercme Heyeti bakanlna seilen
Ziya Gkalpin Atatrkle ankaya Kknde btn
gn boyunca yapt grmede neler konuulduu
aklanmamtr. Ancak sonraki geli melerden bu
grmede Dinde ze Dn Projesinden, zellikle de
din
dilinin
Trkeletirilmesinden
sz
edildii
anlalmaktadr.
Atatrk Ziya Gkalpten sonra Dr. Reit Galiple
grmtr. Nitekim Atatrk ok iyi anlayan bu
gen doktor ksa bir sre sonra Halkevlerini ynetecek,
milli eitim bakan olacak, ancak gen yata lp
gidecektir.

Nitekim Atatrkn Dinde ze Dn Projesinin en

nemli aya n oluturan din dilinin Trkeletirilmesi
almasn Trk Msl manl diye projelendiren Dr.
Reit Galiptir.
smet Bozdan yorumuyla, Ziya Gkalpi kaynak
alan Reit Ga lip iman uura yaymak iin, Atatrk ise
Anadolu Trkleri ile Orta Asya Trklerini din ve milliyet
potasnda btnletirmek iin ie ko yulmulardr.
Atatrkn Dinde ze Dn Projesi konusunda fikir
ve dnce lerine bavurduu bir dier isim de eski
Adalet Bakan Seyyit Beydir. Atatrk, zellikle din
dilinin Trkeletirilmesi konusunu gerek bir slam
limi ve ok iyi bir hukuku olan Seyyit Beyle de uzun
konu mutur. Bu konumalardan birine tank olan
Yusuf Kemal Tengireke kulak verelim:
Bir gn Seyyit Beyle birlikte ankayaya ktk.
kimizi birden armt. alma odasna ald bizi. Yaz
masasnn kenarnda eski yeni birok kitap st ste
konmu gze arpyordu. Nitekim biraz son ra Gazi
aklad: Trke ibadet zerine yazlm kitaplar
topladm. inde ok dikkate deer fikirler var. Sizi
bunlar tartmak iin davet ettim. Ben hemen
ceketimin dmesini ilikleyerek bir kenara ilimeye
alrken, Yama yok, dedi. nce politikay brak, sen
de bildiklerini syleyeceksin.
leden az sonra, ikindi ncesi ankayaya kmtk,
evlerimi ze dnerken tan aaryordu. Tek konu Trke
ibadet... Aksiyonlar, reaksiyonlar. Daha o zaman Reit
Galip yok, hatta Kuran meali bile hazrlanmam. Ama
Gazi Paa bir kltr ihtilali demek olan Trke ibadet'
reformunun birdenbire mi, yoksa benimsete benimsete
mi olu turulmas gerektiine kararl deildi ve bizimle
bu konuyu tartt. Ben, devrimin zaman iinde
oluturulmasndan yana idim. Seyit Bey de beni
destekliyordu. Gazi, radikal davrantan yana idi.
Nitekim yllar son ra, kendisi gibi radikal davrantan
yana Reit Galip'i bulunca hemen yola ktlar.

Grld kadaryla Osmanlnn son dnemlerindeki

almalar bir yana, Atatrkn Dinde ze Dn
Projesinin fikir babas Ziya Gkalp, proje mimar ise
Dr. Reit Galiptir. Atatrk, Seyyit Beyin grlerinden
de yararlanmtr. Atatrkn sz konusu projesinin en
nemli aya Kuran Kerimin tefsir ve tercmesidir.
Kuran Kerimin Trkeye Tefsiri ve Tercmesi Kuran
tefsir tercmesi konusunda 1924 ylndaki Meclis ka
rarndan sonra almalar hzlanmtr. Diyanet leri
Bakanl, Atatrkn istei zerine Kurann tefsir ve
tercme grevini, ok usta bir din limi olan Elmalk
Hamdi Yazr ile dine hkim bir sz ustas olan Mehmet
kif Ersoya vermitir.
Bu dorultuda 1925 ylnda Diyanet leri Bakanl,
Elmall Hamdi Yazr ve Mehmet kif Ersoy ile bir
Kuran tefsir ve terc me szlemesi yapmtr. Bu
szleme, Aratrmac yazar Ubeydullah Ksackn
ulap, Bir stikll Mehmet kif adl kitabnda
yaym lad 10 Ekim 1925 tarihli orijinal belgeye gre
Beyolu 4. Noterinde yaplmtr. Szlemede Mehmet
kif ve Elmalk Hamdi Yazrn yan sra Diyanet leri
Riyaseti adna Aksekili Ahmed Hamdi Efendinin
imzalar vardr. Szlemeye gre Diyanet leri
Bakanlnca, Mehmet kif ve Elmalk Hamdi Yazra
Kuran tefsir ve tercmesi karlnda biner liras pein
olmak zere 6 bin lira deme yaplmas taahht edil
mitir. Szlemenin maddelerine gz atlacak olursa
TBMMnin (d nemin CHP hkmetinin) ve Atatrkn
bu Kuran tefsiri ve tercmesi iine ne kadar byk
nem verdikleri ok ak bir ekilde grlecektir.
Bu Kuran tefsiri ve tercmesi szlemesinde bu iin
nasl yapla ca szleme taraflarna en ince ayrntsna
kadar maddeler halinde yazl olarak anlatlmtr. ok
daha ilginci, szlemede yer alan bu teknik dini
ayrntlarn (bu maddelerin) hazrlanmasnda Atatrk
do rudan etkili olmutur. yle ki, Kuran tercmesine
byk nem veren Atatrk, nasl bir tefsir ve tercme

istediini
7
maddeyle
aklamtr.
Atatrkn
Ktphanecisi Nuri Ulusu anlarnda bu 7 madde hak
knda u bilgileri vermitir:
Atatrk yaplacak tefsirle bizzat ilgilenmitir.
Nitekim benim d nemimde de bu almalar sratle
devam etti. Sonuta yedi ana mad deyle bu ii
sonulandrtt. Tabii imdi tafsilatl (ayrntl) olarak bu
maddeler pek hafzamda deil. Ana hatlar, hatrladm
kadar, ayet lerin inilerinin sebepleri belirtilecek,
kelimelerin dil izahatlar olacak, ayetlerin anlatmak
istedii din, hukuk, sosyal ve ahlaki konular hak knda
bilgiler verilecek, bunlarla ilgili eski tarihi olaylar uzun
uzun anlatlacak, vs.
Atatrkn belirledii bu 7 madde, Diyanet leri
Bakanl ile Elmall Hamdi Yazr ve Mehmet kif
Ersoy arasnda imzalanan pro tokole yle yansmtr:
1.
Ayetler arasndaki ilikiler gsterilecektir.
2.
Ayetlerin ini (nzul) sebepleri kaydedilecektir.
3.
Kraati Aereyi (10 okuma tarzn) gememek zere
kratlar hak knda bilgi verilecektir.
4.
Gerektii yerlerde szck ve terkiplerin dil
aklamas yaplacaktr.
5.
tikatta ehlisnnet, amelde Hanefi mezhebine bal
kalnmak ze re ayetlerin ierdii dini, eri, hukuki,
sosyal ve ahlaki hkmler aklanacaktr. Ayetlerin ima
ve iarette bulunduu ilmi ve felse fi konularla ilgili
bilgiler verilecek, zellikle tevhid konusunu ieren,
ibret ve t zellii tayan ayetler genie
aklanacak, konuyla dorudan ve dolayl ilgisi bulunan
slam tarihi olaylar anlatlacaktr.
6.
Batl tarihilerin yanl yaptklar noktalarla,
okuyucunun dikka tini eken noktalarda gerekli
aklamalar yaplacaktr.
Eserin bana Kuran gereini aklayan ve Kuranla
ilgili baz nemli konular anlatan bir nsz
(mukaddime) yazlacaktr.Bu srada, 1928 Hazirannda
Darlfnun lahiyat Fakiltesinde Fuat Kprlnn

bakanlnda kurulan bir komisyon, hazrlad ra

porda din dilinin Trkeletirilmesini, dua ve
hutbelerin Trke okun masn nermitir.
Kuran tefsir ve tercmesi grevini kabul eden Elmall
Hamdi Yazr ve Mehmet kif Ersoy hemen almalara
balamtr. al malarn Msra giderek orada
srdren Mehmet kif, zaman iinde Kuran hakkyla
Trkeye tercme edemeyeceini anlayarak tercme
iini yarm brakmtr. Ancak Elmall Hamdi Yazr,
Kuran tefsir ve tercmesini 1935 ylnda yapp
bitirmitir. Elmall Hamdi Yazrn Hak Dini Kuran Dili
adn verdii bu tefsir ve tercme 9 ciltlik 6433 sayfalk
dev bir eserdir. Bu eser, 19361939 yllar arasnda
Diyanet leri Bakanl tarafndan 10.000 takm
olarak bastrlp Trkiyenin her yerine cretsiz olarak
datlmtr.
Elmall Hamdi Yazrn, Hak Dini Kuran Dili adl
Kuran tefsiri ne Atatrkn katksyla bir nsz
yazlmtr. Atatrkn Ktphane cisi bu gerei yle
ifade etmitir: Eserin bitiminde kendi katksyla Kuran
m gereini ve Kuranla ilgili zellikleri aklayan gzel
bir nsz hazrland ve bastna girdi.
Atatrk, sadece Kurann tefsir ve tercmesini deil,
slam dininin dier nemli kayna olan hadisleri de
Trkeye tercme ettirmitir. Atatrkn iareti zerine
TBMM salam hadis kaynaklarnn Trk eye tercme
edilmesi grevini Ahmet Naim Efendiye vermitir. Ah
met Naim Efendi de dikkatli bir alma sonunda
Buhari Tercme ve erhi'ni hazrlamaya balam,
ancak eseri tamamlayamamtr. Bunun zerine eseri
tamamlama grevi Kamil Miras Hocaya verilmitir. Ka
mil Miras Hocann 12 cilt olarak tamamlad Buhari
Hadislerinin Tercmesi ve erhi 1932 ylnda bastrlp
Trkiyenin
her
yanna
yine
cretsiz
olarak
datlmtr.
Elmall Hamdi Yazrn 9 ciltlik Kuran tefsiri ve
tercmesi ile Ka mil Mirasn 12 ciltlik Buhari Hadisleri

Tercmesi
ve
erhi,
Atatrkn
din
dilinin
Trkeletirilmesi almalarnn en nemli ve en
baarl rnleridir. Atatrkn 1930larda hazrlatt
bu eserler, Trkiyede bugn hl alamam en
nemli slam kaynaklardr.
Cumhuriyetin ilk 15 ylnda Elmall Hamdi Yazrn
9 ciltlik dev eseri bata olmak zere Kurann tefsir ve
tercmesiyle ilgili top lam 9 eser yazlp yaymlanmtr!
Bu eserlerin toplam bask adedi 100.000e yakndr.
Camilerde Halka Trke Kuran Okunmas Babakan
R. Tayyip Erdoan, Tek Parti dneminde Kuran Kerimi
renmek de retmek de, okumak da yasakland,
diyerek gen Cumhuriyeti Kurana kar olmakla
sulamtr. Ancak bu su lama tamamen gerekddr.
Tek
Parti
dneminde
brakn
Kurann
renilmesinin, retil mesinin ve okunmasnn
yasaklanmasn, o Tek Partinin kurucusu Atatrk,
bizzat Kurann Trke anlamnn halka okunarak
Kurann en iyi ekilde halka retilmesi iin 1932
ylnda byk bir Kuran anlama seferberlii
balatmtr. Tam 9 gn stanbulun en nde gelen
hafzlarn Dolmabahe Sarayna kabul ederek onlarla
Trke Kuran, Trke hutbe, Trke ezan konusunda
almalar yapmtr. Hafzlara camilerde Trke
Kuran nasl okuyacaklarndan tutun da hangi su
releri, hangi ayetleri okuyacaklarna kadar her eyi tek
tek anlatmtr. Bazen eline Kuran Kerimi alp tane
tane Kuran okumu, bazen bir hafza Kuran okutup
dinlemi, bazen de gzel Kuran okuma yar mas
yapmtr. Kuran okunacak camilerin haberlerini
nceden ga zetelerde manetten duyurtmu, halk da bu
Kuran ziyafetlerini takip etmek iin stanbulun tarihi
camilerini hncahn doldurmutur. Ata trk, 1932 yl
Ramazan aynda stanbul camilerinde gerekletirilen
Kuran ziyafetinin sadece stanbulla snrl kalmamas,
btn lkenin bundan yararlanmas iin, Ayasofya
Camiinde okuttuu Kuran rad yo ile btn lkeye

duyurmu, kendisi de radyosu banda Kuran din

lemitir.
Bu almalarda Atatrkn yannda olan Dr. Reit
Galipe kulak verelim:
Gazi, (...) Sen, belli bal dualar gzelce Tiirkeye
evir, onlarn zerinde tartsak daha iyi olur, dedi.
Bata
Tekbir
/7e
Ezann
ilk
olarak
Trkeletirilmesi grevini verdi ve Dikkatli ol/ dedi.
'Tekbirin bestesi en byk Trk bestekr Itrinindir.
Itri, Tekbir'in kelimeleri ve heceleri bakmndan
vezinlerini hesap ettii iin, manalarn da gz nnde
tutarak bestelemitir. Trkeletirirken buna zellikle
dikkat et.
Bu konuda kimseye bir ey sylemememi de
tembihledikten sonra odama ekildim. Akama kadar
altm. Gtrdm, beenmedi. Sof raya ikimiz
oturduk ve sabaha kadar Tekbir zerinde altk.
Sonraki gelimeleri de Atatrkn zel hafz Hafz
Yaar Okurdan dinleyelim:
1932de Ramazan*m ikinci gnyd. Atatrk ile
Ankaradan Dolmabahe Sarayna geldik. Beni
huzurlarna ardlar. Yaar Bey, dediler. stanbulun
mmtaz hafzlarnn bir listesini istiyorum. Ama bunlar
musikiye de aina olmaldrlar.
Bu emir zerine Hafz Yaar Okur, stanbulun en
nl hafzla rnn bir listesini yapmtr. Listede u
isimler vardr: Hafz Saadettin Kaynak, Sultan Selimli
Rza,
Sleymaniye
Camii
bamezzini
Kemal,
Beylerbeyli Fahri, Darttalimi Musiki azasndan Byk
Zeki, Mual lim Nuri ve Hafz Burhan Beyler...
Hafz Yaar Okura kulak verelim:
O ana kadar bunlarn niin arlm olduunu ben
de bilmi yordum. O gn anladm ki, tercme ettirilmi
olan bayram tekbirini kendilerine mek ettirecektir.
Hafzlar ikier ikier oldular ve u metin zerinde
meke baladlar: Allah byktr... Allah byktr...
Allah byktr...

Hafz Yaar Okurun aktardna gre Sultan Selimli

Hafz Rza bu tercmeye itiraz etmi ve Bolu Milletvekili
Haan Cemil Beye d nerek: Efendim! Trkn Tanrs
vardr! Bu Tanr eklinde okunursa daha uygun olur
kanaatindeyim, demitir.
Rza Efendinin bu teklifi ilgi ekici bulunmu ve bu
konu derhal Atatrke arz edilmitir. Atatrk, Allah
byktr... Allah byk tr... Allah byktr...
eklindeki tekbirin sadeletirilmesi/Trke letirilmesi
nerisini, Peki arkadalar. Tekbirin tercmesini okuyun
bakalm, diyerek karlamtr.
Bunun zerine hafzlar:
Tanr uludur, Tanr uludur Tanrdan baka Tanr
yoktur Tanr uludur, Tanr uludur Hamd ona
mahsusturdiye okumutur.
Atatrk, bu tercme eklini bir hayli beenmitir. O
gece sabahn ilk klarna kadar Kuran, dua, tekbir,
ezan konuulmutur.
O gece olanlar yine Hafz Yaar Okurdan dinlemeye
devam edelim: Atatrk, Cemil Sait Beyin Kuran
tercmesini getirttiler. Bizle rin tercme konusunda tek
tek fikirlerini aldktan sonra hemen hemen sabaha
kadar tarttk. Daha sonra ayaa kalkarak ceketlerinin
nn iliklediler. Kuran Kerimi ellerine alp Fatiha
suresinin Trke terc mesini ap halka okuyormu
gibi ar ar okudular. Bu hareketleriyle bizlerin halka
nasl hitap etmemiz gerektiini gstermek istiyorlard.
Sonra Atatrk, Sayn hafzlar, iinde bulunduumuz
bu
kutsal
ay
iinde
camilerde
okuyacanz
mukabelelerin tamamn okuduktan soma Trke
olarak cemaate aklayacaksnz. ncil de Arapa (Aram
ca) yazlm sonradan btn dillere tercme edilmitir.
Bir ngiliz nci lini ngilizce, bir Alman ncilini Almanca
okur. Herkes okunan muka belelerin manasn anlarsa
dinine daha ok balanr, dediler.

Sonra yanndakilere, Gazetelere haber verin, yarn

camilerde okunacak olan surelerin Trke tercmesi de
okunacaktr, emrini ver diler.
O geceki toplantnn tanklarndan olan Atatrkn
ktphanecisi
Nuri
Ulusu
anlarnda
o
gece
yaananlar yle anlatmtr:
Atatrk, bu ilk tercme Kuran (Cemil Saitin
Kuran tercme si) Hafz Saadettin Kaynak Bey, hafz
arkadalar Kemal, Nuri, Rza, Fahri ve mzik
retmeni Zeki ve Nuri Bey, Milli Eitim Bakan Reit
Galip Bey ve Milletvekili Cemil Bey ile ben ve
arkadalarmn da olu turduu gruba, adeta kalabalk
bir insan topluluuna okuyormu gibi tane tane okudu.
Okuduktan sonra hafzlara dnerek, imdi bundan
sonra bu grev szlere dyor. Halkmza bu Trke
Kuran' aynen benim okuduum gibi yava yava, tane
tane, ar ar okuyarak an latacaksnz. Halkmz
Kuranmz tam anlamyla bilecek ve de anla yacak,
dedi.
Atatrk ve Dr. Reit Galip 1932 yl Ramazan aynda
belirlenen hafzlarla sk sk bu tr, din dilinin
Trkeletirilmesi konulu toplan tkr yapmtr.
Atatrk, camilerde halka Kuran okuyacak hafzlar la
bizzat ilgilenmitir. Zaman zaman Kurann Trke
tercmesinin halka nasl okunacan hafzlara bizzat
gstermitir. Hafz Yaar Okur'un, Nuri Ulusunun ve
Hafz Saadettin Kaynakn anlarndan anlald
kadaryla Atatrk o gnlerde yksek sesle ve byk bir
dikkatle Kuran okuyarak hafzlarn dikkat etmeleri
gereken noktalar zerinde durmutur.
Saadettin Kaynak anlatyor:
Dolmabahe Saraynn byk muayede salonunda
saz takm toplanmt... Atatrk, bir imtihan ve tecrbe
yapmaya hazrlanm grnyordu. Elinde Cemil
Said'in tercmesi Trke Kur'an Kerim vard.
Evvela Hafz Kemal'e verdi, okuttu fakat beenmedi.
Ver bana ben okuyacam, dedi.

Hakikaten okudu, ama hl gzmn nndedir;

askeri kumanda eder, emir verir gibi bir ahenk ve
tavrla okudu.
Atatrk, 1932 ylnda hafzlarla yapt sabahlara
kadar sren din ve Kuran konulu grmelerinden, fikir
alverilerinden sonra onla ra, Arkadalar, hepinizden
ayr ayr memnun kaldm. Bu mbarek ay vesilesiyle
camilerde yaptmz mukabelenin son sahifelerini
Trke olarak cemaate izah ediniz. Halkn dinledii
mukabelelerin manasn anlamasnda ok fayda vardr,
demitir.
1932 yl Ramazan aynda stanbulda Dolmabahe
Saraynda Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa
Kemal Atatrkn ba kanlnda ve ynlendirmesinde
stanbulun en tannm dokuz hafz dokuz gece
sabahlara kadar Trke Kuran, Trke dua, Trke
tek bir, Trke ezan gibi konularla ilgilenmitir.
Atatrkn 1932 yl Ramazan aynda Dolmabahe
Saraynda biz zat hazrlad hafzlar stanbulun tarihi
ve sekin camilerinde halka Trke Kuran, Trke
dua, Trke tekbir ve Trke ezan okumulardr.
Atatrk, hafzlara verdii talimatlarda Kuran
surelerinin, nce Arapa asllarnm daha sonra da
Trke anlamlarnn okunmasn is temitir. Atatrk
ayrca hafzlardan gen Cumhuriyet iin de dua etme
lerini istemitir.
Atatrk, bu hazrlklardan sonra 1932 Ramazannda
stanbulun Yerebatan Camii, Sultanahmet Camii,
Ayasofya Camii, Sleymaniye Camii ve Fatih Camii gibi
tarihi camilerinde Trke Kuran, Trke hutbe ve
Trke ezan okutmutur.
te Bir rnek: Ayasofya Camiinde Trke Kuran
Atatrk, 1932 yl Ramazan aynda din dilinin
Trkeletirilmesi srecinde Ayasofya Camiinde ok
grkemli bir dini tren dzenlen mesini ve bu trende
okunacak
Trke
Kuran
Kerimin
radyodan
yaymlanmasn planlamtr.

Daha nce Yerebatan ve Sultanahmet camilerinde

gerekletirilen dini trenleri ok beenen Atatrk, ok
daha geni katlml ve ok daha grkemli bir dini treni
Kadir Gecesinde Ayasofya Camiinde yaptrmtr.
Atatrk, Ayasofya Camiinde yaplacak byk dini t
renin cokusunu daha da artrabilmek iin bu trenin
zellikle Kadir Gecesinde yaplmasn istemitir.
1932 yl Ramazan aynn 26. gecesi Ayasofya
Camiinden yk selen Trke Kuran nameleri ayn
anda hem Ayasofyann o devasa kubbesinin altnda
toplanm on binlerce Mslman Trkn, hem de
radyolar bandaki milyonlarca Mslman Trkn
kalbine ilemitir.
imdi sz, o gece Ayasofya Camiinde Trke Kuran
okumakla grevli Hafz Yaar Okura brakalm:
"... Akam namazndan sonra kaplar kapatld.
lahiler ve ayini erif okundu. Hoparlrler caminin her
tarafna konulmutu. Bu dini merasim Trkiyeden ilk
defa radyo ile btn dnyaya yaylyordu.
Sra mevlide geldi. Yirmi hafzn itirakiyle okunan
mevlit pek muhteem ve ulvi oldu. Perde perde
ykselen bu ilahi nameler Aya sofya Camiinin
nidalarndan Trkiye sathna ve tm dnyaya yayl
yordu. Cemaat sanki bylenmiti. Hele muazzam
cemaatin de iti rak ettii tekbir sedalar insana
havalanacakm gibi bir hafiflik hissi veriyordu...
Cumhuriyet gazetesi, Ayasofya Camiindeki o
grkemli treni er tesi gn 70.000 Kiinin tirak Ettii
Dini Merasim " balyla man etten vermitir. Haberin
alt balklar da yedir:
Diin gece Ayasofya Camii imdiye kadar tarihinin
kaydetmedii emsalsiz dini tezahrata sahne oldu.
Ayasofyada 40.000 kii vard.
Camiye smayan 30.000 kiilik bir halk kitlesi
meydanlar dol durmutu.
Namaz klnrken (kalabalktan) secde edilemiyordu.
Trke tek bir halk alatyor, min sedalar asumana

(gklere) ykseliyordu. Cumhuriyet bu alt balklardan

sonra ilk sayfada haberin ayrnt larna yer vermitir:
Dn gece Ayasofya Camiinde toplanan 50.000e
yakn kadn, erkek Trk Mslmanlar on asrdan
beri ilk defa olarak Tanrlarna kendi lisanlar ile ibadet
ettiler. Kalplerinden, vicdanlarndan kopan, en samimi,
en scak muhabbet ve ananeleri ile Tanrlarndan
mafiret dilediler.
Ulu Tanrnn ulu adn semalar titreten vecd ve huu
ile dolu olarak tekbir ederken, her azdan kan bir tek
ses vard. Bu ses, Trk dnyasnn Tanrsna kendi
bilgisiyle taptn anlatyordu.
Bir ihtiyar annenin gzlerinden alayan, bir gen
delikanlnn kirpiklerinden titrer gibi parlayan ve kalp
kaynandan kopup gelen sevin ve huu ifade eden
yalar btn bu samimi tezahratn ok ky metli birer
ifadesiydi.
Ayasofya Camii daha gndzden, saat drtten
itibaren dolmaya balamt. Mihrabn bulunduu
hattan son cemaat yerine kadar ca minin iinde ine
atlsa yere dmeyecek derecede insan vard. Kadn,
erkek hep bir arada idi. Herkes birbirine Mvik
(sevecen) bir lisan ile muamele ediyor, yer olmad
halde ekilerek yer vermeye alyor, bu mukaddes
gecenin ruhu niyetinden istifade etmek iin koup gelen
herkes en ufak hareketlerinde byk bir samimiyet ile
mebu (dolu) bulunuyordu.
Yats namaz yaklamt. Ayasofya artk dardaki
kaplarna va rncaya kadar insanla dolmutu. Ve
btn kaplar kapanm ve binler ce halk darda
kalmt. Yalnz caminin iinde 40.000 kii vard. D
ardaki avluda, adrvanlarn bulunduu meydanda da
binlerce halk birikmiti. eride ve darda olmak zere
70.000 kii bu 20 asrlk ibadetgh ihata etmiti
(doldurmutu). Ezan okundu... Otuz tane gzel sesli
hafzn itirak ettii bir m ezzin heyeti ile teravih
klnd. Halk o kadar mteksif (skk) bir hal de idi ki,

herkes birbirinin arkasna, ayaklarnn arasna, hatta

neresi rast gelirse secde ediyordu... Bir ksm halk da
ayakta veya oturduu halde namaz klyordu.
Teravih biter bitmez caminin iinde emsali
grlmemi bir uultu balad. Bu ne bir nehir
uultusuna, ne bir gk grlemesine ne de baka bir
eye benzemiyordu. Herkes ellerini semaya kaldrm
dua ediyordu. Bu uultu birka dakika devam etti.
Mteakiben otuz gzel sesli hafz hep bir azdan tekbir
almaya baladlar.
Tanr uludur Tanrdan baka Tanr yoktur Tanr
uludur. Tanr uludur.
Hamd ona mahsustur.
Bu Trke tekbir Ayasofya Camiini yerinden
sarsyordu. Halk da bu seslere itirak ediyordu. Tekbir
hitam (son) buldu. Hafz Yaar Bey tarafndan Mevlidi
erif okunmaya baland. Mevlid, en gzel sesli ha fz
tarafndan okundu. Her bahis arasnda Trke tekbir
getiriliyordu. Peygamberimizin doduunu anlatan
msra okunmaya baland:
40.0 Geldi
bir ak ku kanadyla revan.k ii ayaa
kalkmt. 40.000 kii salvat getirdi. 40.000 kii
Trke tekbir ald. 40.000 kii heyecan duydu.
Hafz beylerin lahuti sesleri, bilhassa Hafz Kemal ve
Hafz Bur han beylerin bu binlerce senelik Tanr
ibadetghn velveleye veren ses leri Ayasofyann
muazzam kubbesinden etrafa dalyor, btn kalp leri
yeni yeni heyecanla dolduruyordu.
Mevlitten sonra Hafz Yaar Bey, Trke Kurana
balad. Teba reke suresini okudu. Mteakiben Hafz
Rza, Hafz Seyit, Hafz Kemal, Burhan, Fethi, Turhan
beylerle otuz hafz hep birer birer muhtelif ma
kamlardan Trke Kuran okudular. Her sureden sonra
Trke tekbir alnyordu. Nihayet saat 10da dini
merasim son bulmutu. Hafz s mail Hakk Bey
tarafndan Trke ok beli bir dua okundu. Duann
sonlarnda Hafz Yaar Bey, Millet hkimiyetinin

tecelligh olan Tr kiye Cumhuriyetini ilelebet payidar

eyle Yarabbi! Ulu Gazimiz Musta fa Kemal Hazretlerinin
vcudunu shhate daim eyle Yarabbi! diyerek dua
ederken yine 40.000 kii hep bir azdan ve candan
gnlden, Amin, diyorlard. Dua bitti... Gene hafz
beyler Trke tekbir aldlar ve ibadet nihayet buldu.
Ayasofya'daki bu merasimi diniye radyo vastasyla
stanbul ve Trkiyenin her tarafnda, btn dnyada
dinlenmitir.
Evlerde
bile
hususi
itimalarda
(toplantlarda) Mevidi erif dinlenirken herkes hu zur ve
huu ile zevk ve heyecanla dinliyorlar ve camideki
merasime itirak ediyorlard.
Ayasofyada yer bulamayp da bu dini ihtifali (treni)
yakndan gremeyenler, ehrin muhtelif mahallerine
konan hususi radyolardan merasimi takip etmilerdir.
Radyosu bulunan gazino ve kraathaneler de hncahn
dolmu, halk bu suretle dini ihtifali dinleyebilmitir.
Bu akam Ayasofya Camiinde yaplan ihtifal (tren)
Ankarann
her
tarafndan
ehemmiyetle
takip
olunmutur. Hemen her radyonun etrafnda byk bir
kalabalk toplanm ve Mevlidi erif, Trke Kuran
surelerini derin bir tahasssle (duyguyla) dinlemitir.
Bilhassa Gazi heykelinin duvarndaki byk radyonun
nnde muazzam bir kalabalk toplanarak yamakta
olan kara ramen ana lisanlaryla ya plmakta olan ilahi
hitabeyi saatlerce dinlemitir.
Anadolunun her tarafndan alman haberler, kemali
tehalkle
(ciddiyetle)
urada
burada
bulunan
radyolarn etrafnda toplandkla rm bildirmektedir.
Ajans bu byk hadiseyi, daha evvelden Avrupann
her tarafna telgrafla bildirmi olduu iin ecnebi
memleketlerin pek ounda hadi senin ciddi bir alaka
uyandrd tahmin edilmektedir.
O gece Ayasofya Camiinin devasa kubbesini ap
radyo aracl yla tm yurda yaylan Arapa ve Trke
Kuran ve Mevlidi erif namelerini, Trke tekbirleri
radyosu banda dinleyenlerden biri de Atatrktr.

Atatrkn ktphanecisi Nuri Ulusu, Ayasofya

Camiindeki dini treni, o gece yaananlar ve radyosu
banda Kuran dinleyen Atatrk yle gzlemlemitir:
Trke Kuran, Ramazann Kadir Gecesinde bu
sefer, o zaman cami olan Ayasofyada okunacakt.
Bata yine Hafz Saadettin ve Ha fz Yaar olmak zere,
hafzlar Kemal, Sultan Selimli Rza, Hafz Fah ri,
Beiktal Rza, Muallim Nuri, Hafz Zeki, Hafz Burhan,
Trke Kuran hutbe eklinde Tanr uludur, Tanr
uludur, Tanrdan baka Tanr yoktur, diye hep birlikte
tekbir ve tehlil ile birlikte okuduklar mevlidi o gece
Atatrk sarayda radyosundan dinlemiti.
Srf bu mevlidi Ayasofyadan dinleyebilmek iin saray
grevlileri camide bir tekilat kurarak Atatrke radyo
banda bu Kadir Gecesini tm teferruatyla dinletme
baarsn da gsterdiler. Ben de her zaman olduu gibi
radyoyu dinlerken zaman zaman yannda olurdum.
Dua lar okunurken kendinden getiini, zaman zaman
ise gz pnarlarnda yalarn biriktiini net bir ekilde
grerek izlediim ok olmutur. Atatrk, Ayasofya
Camiindeki dini treni ok beenmi ve zel olarak
hazrlad 9 hafzndan ve dier hafzlardan ok
memnun kal mtr. Beeni ve memnuniyetlerini hafzlara
bizzat iletmek iin onlar Dolmabahe Sarayna iftara
davet etmitir. Atatrkn bu onurland rc ince
davrann Hafz Yaar Okur yle anlatmtr:
"... Ertesi akam hafzlar saraya geldi. st katta
muazzam ve mkellef bir iftar sofras hazrlanmt.
Atatrk de sofrada hafzlarla birlikte iftar etti. ftardan
sonra hafzlara ayr ayr Kuran okuttular. Hepsi teker
teker iltifatlarna mazhar oldular. Huzurlarndan ayrlr
ken hafzlar seryaver beyin odasna davet ettiler. Orada
hafzlara 200 lira ihsan da bulundular. Sonra yine
Atatrkn emriyle hafzlar oto mobillerle evlerine kadar
gtrld...
Atatrkn ktphanecisi Nuri Ulusu da Hafz Yaar
Okuru do rulamtr:

Yerebatan
ve
Ayasofya
camilerinde
okunan
dualardan sonra Atatrk tm hafzlar Dolmabahe
Sarayna davet etti ve benim vas tamla hepsini 200er
lirayla taltif etti (dllendirdi).
Atatrk Arapa Kuran Yasaklamamtr Atatrk
dmanlarnn teden beri tekrarlayp durduklar yalan
lardan biri de Trke ibadet almalar yapan
Atatrkn
Kurann
orijinal
Arapa
metnini
yasaklad ya da yasaklamay planlad ek lindedir.
Oysaki, evet, Atatrk din dilinin Trkeletirilmesine
byk bir nem vermi, bu konuda ok ciddi almalar
yapm, Kuran, dualar, hutbeyi, ezan Trkeye
tercme ettirmi, camilerde Trke Kur'an, Trke dua,
Trke hutbe ve Trke ezan okutmutur. Btn
bunlar Mslman Trk insannn dinini anlayarak,
bilerek yaamas iin yapmtr. Ancak Atatrk hibir
zaman Kurann orijinal Arapa metnini yasaklamay
dnmemi, bu konuda hibir alma yapma m,
yaptrmamtr.
Nitekim 1932 ylnda camilerde Trke Kuran, dua,
tekbir, ezan, mevlit uygulamalar srasnda Kurann,
surelerin ve dualarn nce Arapa asl, sonra Trke
tercmeleri okunmutur. Atatrk hafz lara verdii
talimatlarda Kurann nce Arapa aslnn okunmasn,
namazn bu ekilde klnmasn, fakat daha sonra
okunan ayet ve su relerin Trke anlamlarnn
aklanmasn istemitir. Btn hafzlar Atatrkn bu
talimat dorultusunda hareket etmitir. Bu konuda a
rya kaanlar ise cezalandrlmtr.
Din dilinin Trkeletirilmesi almalarnn canl
tanklarndan dnemin din adamlar, Atatrkn
Kurann orijinal Arapa metninin okunmasn hibir
ekilde yasaklamadn ifade etmilerdir. rnein Hac
Nimet Camii Hatibi Ercment Demirer bu konuda u
deerlen dirmeyi yapmtr:
"... Eer Atatrk, Kurantn aslnn okunmasn
yasaklam ve sadece Trke olarak okunmasn

uygulam olsayd, biz de bir Ms lman olarak bunu

Kurana bir mdahale olarak kabul eder, tenkit
ederdik...
Atatrk, Dinde ze Dn Projesi kapsamnda din
dilinin Trk eletirilmesine byk nem vermi,
ncelikle
Kuranm
Trke
ter
cmesinin
hazrlanmasn ve Mslman Trk halknn bu
tercmeyi okuyup anlayarak, dnerek ibadet
etmesini istemitir. O, kiisel ola rak Trklerin, Kuran
anlayacaklar dilde, yani Trke okumalarn, dualarn
Trke etmelerini, hatta namazlarn bile Trke
klmalarn (Trke ibadet) istemitir. Ancak bu isteini
hibir zaman Mslman Trk halkna zorla kabul
ettirmek gibi bir baskc tavr sergileme mitir.
Atatrkn gen Cumhuriyeti, ne Trke Kuran, ne
Trke du ay ne de Trke ibadeti zorunlu klan ya da
Arapa
Kuran
yasak
layan
bir
yasa/kanun/kararnamc karmtr. Bu konuda hibir
zaman hi kimseye bask yapmamtr. Yalnzca ezann,
hutbenin ve salatn Trke okunmasn zorunlu klan
bir yasa karmtr.
Cumhuriyetin Kurana Hizmeti Atatrkn Trke
Kuran, Trke dua, Trke hutbe ve Trk e ezan
konusundaki almalar slamn ruhuna tamamen
uygundur. Trkler 8. yzylda Mslman olduktan
sonra ilk kez Atatrkn a lmalaryla gerek anlamda
Kuran Kerimi anlama olanana ka vumutur.
Yzyllarca slamn bayran en yksekte ve en nde
tayan Trk milleti, maalesef yzyllarca Kurann,
dinini Arapa bilen bi nlerinden renmek zorunda
kalmtr. Bylece slamda olmamasna ramen fiilen
bir ruhban snf ortaya km ve bu snf dini kulla
narak toplum zerinde byk bir bask kurmutur.
Mslman Trk insan Atatrkn din dilini, zellikle
Kuran Kerimi Trkeye ter cme ettirmesine kadar
dinini atadan, dededen gelen ekilde renip
yaamtr. Namazlarnda Kurandan ayetler, dualar

okumu, ama maalesef ne dediinin farknda olmadan

Allaha ynelmitir. Evinde Kuran olmasna karn ona
dokunmaktan korkutulduu iin ve onu okuyup
anlayamad iin bir muhafaza iine koyarak evinin
duvarna ykseke bir yere asmtr. Atatrke kadar
Kuran, lye okunan, fal baklan, sayg duyulan ama
iinde ne yazd bilinmeyen sihirli, byl bir kitap
olarak grlmtr.
Bu duruma Mehmet kif Ersoy u drtlyle dikkat
ekmitir:
Aarz nazm elilin bakarz yaprana, Yahut fler
geeriz, lnn toprana, nmemitir hele Kur'an,
bunu hakkyla bilin, Ne mezarlkta okunmak, ne de fal
bakmak iin."
Ziya Gkalp de Mehmet Akife u beliiyle destek
vermitir:
Bir lke ki camisinde Trke ezan okunur.
Kyl anlar manasn namazdaki duann, Bir lke ki
mektebinde Trke Kuran okunur, Kk byk
herkes bilir buyruunu budann, Ey Trkolu ite
senin orasdr vatann.
Mehur hikyedir: Minberde hatip bir Arapa hutbe
okuyordu. Hutbe kurbanlk koyun stne idi. Koyunu
nasl
yrtacaksnz,
nasl
keseceksiniz,
nasl
yzeceksiniz yollu bir retim. Okuyan Arapa bil
medii iin pek yree ileyici bir makam tutturur.
Cemaatin biri de gzyalarn tutamaz.
Yanndaki: Ne alyorsun birader? diye sorunca,
'Neler
sylyor
baksana!
diye
bsbtn
hkrr.Atatrk, Kuran Kerimi, hutbeleri ve ezan
Trkeletirerek, Trklerin her zamankinden daha ok,
bilerek, anlayarak ve gerekten hissederek Allaha
yaklamalarn salamtr. nk bir metin ancak
anadilde
okunursa
gerek
anlamda
hissedilip
iselletirilebilir. Yllar nce Trkiyeye gelen bir
Filistinli Mft, Kuran Tanrnn buyruk larnn
anlalp
renilmesi
iin
indirilmitir.
Kuran

anlamayarak okumann ne faydas varf demiti. Mft

Trkiyede ezann Arapa m yoksa Trke mi
okunmas gerektii sorusuna da, Siz birbirinizi hangi
dilde arrsnz? diye cevap vermiti.
zetle Atatrk, 800 yldan fazla bir zamandr Arapa
olduu iinTrklerin okuduklar ancak anlayamadklar
Kuran
Trkeye
tercme
ettirerek
Kurann
anlalmasn salamtr. Dolaysyla Ms lman Trk
halknn gerek anlamda Kuranla tanmasn
salayan Atatrktr.
ok daha nemlisi Kuranda Nisa 119da eytann bir
oyunu ola rak adlandrlan anlamadan okuma
oyununu Atatrk bozmutur.
Atatrk kartlarnn iddia ettikleri gibi Atatrk, Yaz
ve Dil dev rimlerini yaparak toplumun slam diniyle
olan balantsn kesme yi amalamamtr. Eer
Atatrkn yle bir amac olsayd 1928de Arap
harflerinden Latin harflerine geirdii Trkiyede,
Kuran Latin harfleriyle (Yeni Trk harfleriyle)
Trkeye tercme ettirmez, Kuran Arapa olarak
brakrd. Hutbeleri ve ezan da Trkeletirmezdi. By
lece Mslman Trk toplumunu Kurandan, dinden
uzaklatrm olurdu. Ancak o, Kurann okunup
anlalmasn istedii iin Kuran yeni Trk harfleriyle
Trkeye tercme ettirmitir. Hutbeleri ve ezan da
anlalmas,
iselletirilmesi,
hissedilmesi
iin
Trkeletirmitir.
7.
Kurann
Trkeletirilmesinden,
yani
anlalmasndan rahatsz olup bunu dinsizlik diye
adlandranlarn, ezann Trkeletirilmesi ni de ayn
ekilde dinsizlik diye adlandrmalarna amamak
gerekir. Onlara gre Arapa Allah szcnn yerine
Trke Tanr sz cn kullanmak bile dinsizliktir!
Oysaki, bilindii gibi YaradanTn en eski adlarndan
biri Trke Tanr szcdr. Orta Asyada MS
yzylda Tengri diye kullanlan bu szck, M
4000lerde S merlerde Dingir olarak kullanlmtr.

Yani Trke Dingir/Tengri/ i Tanr szc,

etimolojik olarak Arapa Allah szcnden daha eski
bir szcktr. Ayrca Trklerin Yaradana kendi
dillerinde seslen melerinden daha doal ne olabilir?
Bunun dinsizlikle ne alakas vardr? Yoksa bizim
dinciler, Allahn Trke bilmediini mi sanmaktadr?
Ayrca Atatrkten nce gemite de Allah iin Trke
Tanr, hat ta alab adlar kullanlmtr. rnein
Yunus Emre, Molla Feneri, Sleyman elebi zaman
zaman Arapa Allah yerine Trke Tanr ve alab
adlarm kullanmtr.
Cumhuriyetin Din Kurumlan Tek parti CHP sadece
Kuran Trkeye tefsir ve tercme ettire rek, Hz.
Muhammedin hadislerini (Buhari Tercme ve erhi)
Trk eye evirterek, bu tercmeleri on binlerce adet
bastrp cretsiz da tarak, camilerde halka Arapa ve
Trke Kuran okutarak Kurana hizmet etmemi,
ayrca Kuran ve din retilen kurumlar da amtr.
Diyanet leri Bakanl 3 Mart 1924te 429 sayl bir
kanunla eriye ve Evkaf Vekleti kaldrlp Diyanet
leri Bakanl kurulmutur.
429 sayl kanunun ilgili blmleri yledir:
f. Trkiye Cumhuriyetinde muamelat nassa (Kuran
ve hadi se) dair olan hkmlerin karlmas ve yerine
getirilmesi Trkiye B yk Millet Meclisi ile onun
kurduu hkmete ait olup, dini miibini slam'n
bunun dndaki itikad ve ibadete dair btn
hkmlerin
ve
ilerin
yrtlmesi
ve
dini
miiesseselerin idaresi iin Cumhuriyetim merkezinde
bir Diyanet leri Bakanl kurulmutur.
1.
eriye ve Evkaf Vekleti kaldrlmtr.
2.
Diyanet leri Bakan, babakann inhas zerine
cumhurba kan tarafndan tayin edilir.
3.
Diyanet leri Bakanl Babakanla baldr.
Diyanet leri Bakanlntn btesi Babakanln
btesinin iindedir. Diyanet leri Bakanl
hakknda bir tzk karlacaktr.

Trkiye Cumhuriyeti snrlar ierisindeki tm

camiler, mesci di erifler, tekkeler ve zaviyelerin
dairesine, imam, hatip, vaiz, eyh, mezzin ve
kayymlarn ve sair hizmetlerin tayin ve karlmalarna
Diyanet leri Bakan memurdur.
5.
Mftler, Diyanet leri Bakanlna baldr.
6.
Vakf ileri, milletin hakiki menfaatlerine uygun
olarak d zenlenmek zere Genel Mdrlk halinde
imdilik Babakanla braklmtr.
Gen Cumhuriyet, din ilerini Diyanet leri
Bakanl ile yrt meyi amalamtr. Laiklik ile din
ve devlet ileri birbirinden ayrlm tr, ancak
tarikatlarn ve cemaatlerin pusuda bekledii bir lke
duru mundaki Trkiyede devletin din ilerinden
tamamen elini ekmesi mmkn olmamtr.
Tevhidi Tedrisat Kanunu ve Din retimi 3 Mart
1924te 430 sayl Tevhidi Tedrisat Kanunu (Eitim
retim Birlii Yasas) yrrle girmitir. Kanunun 1.
maddesi gereince Trkiyedeki btn okullar Maarif
Vekletine (Eitim Bakanlna) balanmtr. Bylece
daha nce eriye Vekletine bal olan medre seler
kapatlmtr.
Atatrk o gnlerde din eitimi konusunda unlar
sylemitir:
Mekteplerimizde ve btn kltr kurumlarmzda
milli eitim esas kabul edilmitir. Tuttuumuz yol
budur. ocuk din eitimini aile sinden alacaktr. Bu
arada ilahiyat fakltesi gibi din eitimini takviye edecek
kurumlar da kurmak zereyiz.
Tevhidi Tedrisat Kanununun 4. maddesi ile Trkiye
Cumhuri yetinde din eitiminin nitelii belirlenmitir:
Madde
4:
"Maarif
Vekleti
yksek
diyanet
mtehassslar yeti tirmek zere Darlfnunda bir
ilahiyat fakltesi tesis ve imamet gibi hidemat
diniyenin (din hizmetlerinin) ifas vazifesiyle mkellef
memur larn yetitirilmesi iin ayr mektepler kat
edecektir (aacaktr).Tevhidi Tedrisat Kanununun 4.
4.

maddesine dayal olarak 1924 ylnda stanbul

Darlfnununda bir ilahiyat fakltesi ile Trkiyenin
deiik il merkezlerinde 29 imamhatip okulu almtr.
lahiyat Fakltesi yllk ilahiyat fakltesi,
19271928 yllarnda ilk mezunlarn vermitir. Faklte
53 renciye sahiptir. Bu say, 19291930da 35e,
19301932de 22ye dmtr.
1933 niversite
Reformu ile ilahiyat fakltesi slam
Aratrma lar Enstitsne dntrlmtr ve
Edebiyat Fakltesinin arki yat Enstitsne bal
olarak almalarn srdrmtr. Bana da 194lde
Diyanet leri Bakanlna getirilecek olan Prof.
erafettin Yaltkaya getirilmitir.
mamHatip Okullar 1924 ylnda ilk aldnda 29
imamhatip okulunda 2258 ren ci, 300den fazla
retmen vardr. lkokula dayal 4 yllk retim s resi
olan bu okullarda ortaokul derslerinin yan sra meslek
dersleri de verilmitir. Mezun olanlar sadece imamhatip
olabildiklerinden zaman iinde renci yetersizlii
dolaysyla bu okullar kapatlmtr.
mam
Hatip
Okullar:
19241925te
26ya,
19251926da 20ye, 19261927de 2ye dm ve
19311932
ylndan
sonra
imamhatip
okulu
almamtr.
Kuran Kurslar Cumhuriyetin ilk Kuran kursu
bizzat Atatrkn emriyle stan bul Sleymaniye
Camiinde almtr. Atatrkn ktphanecisi Nuri
Ulusu, (Atatrk) Hafz Yaar' Sleymaniye Camii'nde
alan ilk Kuran kursuna hoca tayin etmiti, demitir.
19301933 yllar arasnda Diyanet leri Bakanlna
bal 9 Darul Kurra/ Hafz ve Kuran Kursunda 9
retmen ve 232 renci vardr.
Kuran kursu ve renci says giderek artmtr.
19361937 retim ylnda 16 Kuran kursunda 14
retmen, 372 erkek, 37 kz renci vardr.
smet nn cumhurbakan olduunda, 19401941
dneminde 56 Kuran kursunda 56 retmen, 1380

erkek {bunlarn 159u diplo ma alabilmi) ve 309 kz

(12si diploma alabilmi) renci vardr.
19491950 dneminde 127 Kuran kursunda 130
retmen, 6403 erkek (181 li diploma alm) ve 2303
kz (851 i diploma alm) ren ci vardr.
Okullarda Din Dersleri Atatrkn eitim retim
politikasnda din reniminin de yeri vardr. Atatrk
din reniminden sz ettii bir konumasnda yle
demitir:
Bizde ruhbanlk yoktur. Hepimiz eitiz ve dinimizin
hkmlerini eit olarak renmeye mecburuz. Her kii,
dinini, din ilerini, imanm renmek iin bir yere
muhtatr. Oras da okuldur.
Genel olarak btn kylye okumak, yazmak ve
vatann, dini ni, dnyasn tantacak kadar corafi,
tarihi, dini, ahlaki malumat ver mek ve drt ilemi
retmek maarif programmzn ilk hedefidir.
Bu dorultuda 19231939 yllar arasnda eitli
dzenlemelerle din dersleri okul programlarndaki
varln srdrmtr.
1926 1924 ylnda ilkokullarda birinci snf hari dier
snflarda hafta da 2er saat KURANI KERM ve DN
DERS vard.y lnda 3. snftan itibaren haftada ler
saat din dersi konul mutur.
1929 Milli Eitim Bakanl 1926 ylnda yaymlad bir
teblide, lk okul retmenleri ktiplik, vaizlik gibi bir
ek grev alabilecekler ve hatta sadece sabah ve akam
namazlar olmak zere camide halka na maz kldrab ile
ekler demitir.y lnda din dersleri semeli hale
getirilmitir.y lnda ilkokulun 3, 4 ve 5. snflarna ve
ortaokullarn 1. ve snfna ler saat din dersi
konulmutur. retmen okullarnn da 6. ve 7.
snflarnda haftada 2er saat din dersi okutulmutur.y
lnda ise 5. snflarda haftada yarm saat din dersi
okutul mutur.
19311932 yllarnda ortaokullardan din dersleri
kaldrlm, ilk okullarda ise tavsiye edilmitir. 1935

ylnda ky ilkokular hariil kokullardan da din dersleri

kaldrlmtr.^ Atatrk, devlet eliyle doru bir din
retimi verilmesinden yana olmasna ramen, ifrat ve
tefrite kamadan o doru din retimini verebilecek
din retmenlerinin, uzmanlarn henz yetimemi
olma sndan dolay, din eitimi konusunda ok cesur
hareket edememitir. Atatrk ve arkadalar gen
Cumhuriyetin yeni nesillerine eksik, yanl bir din
eitimi vermektense bu konuda gerekli hazrlklar
yaplncaya kadar bir sre beklemeyi tercih etmitir. Bu
nedenle Atatrk dnemin de okullarda din dersleri
olmasna karn saat saylar olduka azdr.
Atatrk, Cumhuriyet ocuklarna din dersi vermeden
nce ne yin din diye okutulacana karar vererek,
hurafelerden,
banazlktan
uzak
din
kitaplar
hazrlatmak istemitir. Bu da haliyle zaman almtr.
Nitekim ayn ekilde Cumhuriyetin ilk yllarnda
okullardan
mzik
dersleri
bir
ara
tamamen
kaldrlmtr.
Bunun
nedeni
de
Cumhuriyet
ocuklarna mzik dersi vermeden nce neyin ulusal
mzik diye oku tulacana karar vermek ve mzik
almalar yapp mzik kitaplar hazrlatmaktr.
Bu nedenle Atatrk, din eitimi konusundaki
eksikleri ailelerin tamamlamasn istemitir.
yle demitir: Biz dini eitimi aileye braktk...
ocuk
dini
ei
timi
ailesinden
alacaktr.
Elhamdlillah hepimiz Mslmanz, hepi miz dindarz.
Artk bizim dinin icabatn (gereklerini) renmek iin
undan bundan derse ve akl hocalna ihtiyacmz
yoktur. Analarm zn, babalarmzn kucaklarnda
verdikleri dersler bile bize dinimizin esasatm (ilkelerini)
anlatmaya kfidir.'* Atatrkn lmnden sonra,
19391946 arasnda din eitimi, Kuran retimi
konusunda bir bocalama devresi yaanmtr. Mf
redattan din derslerinin kaldrlmas, imamhatip
okullarnn renci yokluundan kapatlmas gibi
nedenlerle be alt yl iinde Trkiyede bir din eitimi

sorunu ba gstermitir. Bu srada 1946da kurulan

DP, bu din eitimi sorunu zerinden oy toplamaya
balamtr.
Din Bilgileri Dershanesi ve Din Seminerleri CHP,
1946da din eitimi sorununu Meclis gndemine
getirmi tir. 24 Aralk 1946 tarihli bileimde CHPli
Muhittin Baha Pars ile Hamdullah Suphi Tanrver din
retiminin yeniden balatlmasn nermitir. DP
kurucularndan Adnan Menderes ile Fuat Kprl de
bu neriyi desteklemitir. Fakat Babakan Recep Peker,
neriyi Dini propagandaya kap amak diye adlandrp
kar kmtr.
Sonunda CHP, Cumhuriyetin vicdan hrriyeti ve
laiklik ilkesine zarar vermeden bir orta yol bulunarak
din retiminin nnn al masn istemitir. 1947
Temmuz ay balarnda zel Din Eitiminin Ana
Hatlar adyla bir dzenleme yaplmtr. Buna gre her
Trk va tanda slam dininin esaslarn ve ibadetleri
retmek amacyla bakan lktan izin alarak Din Bilgileri
Dershanesi
aabilecektir.
Ynergeye
gre
bu
dershanelerin
ancak
ilkokulu
olan
yerlerde
alabilecei, re timin yeni Trk harfleriyle yaplaca
belirtilerek,
retmenlerde
ara
nan
nitelikler
saptanmtr.
Bu
dershanelere
retmen
veya
imamhatip yetitirmek iin de Dm Seminerleri
almas kararlatrlmtr.
Milli Eitim Bakanl 1 Eyll 1947de balayan ders
ylndan iti baren ortaokulu bitirenlere 5 yl, lise ve
dengi okullar bitirenlere 2 yl olmak zere zel Din
Semineri
almasna
karar
vermitir.
Bakan,
Yobazln yeniden ortaya kmamas iin din adam
olacak genlerin bir din meslek okuluna girmeden nce
normal bir okulu bitirmeleri, gerektiini ifade etmitir.
17
Yeniden Din retimi Kasm 1947de balayan
CHPnin 7. kurultaynda en fazla la iklik, irtica ve din
adamlarnn durumu zerinde durulmutur. Ateli
tartmalardan
sonra
yeniden
din
retimine

balanmasna karar ve rilmitir. Konu 10 ubat

1948de CHP Meclis grubunda yeniden ele alnm,
Meclis grubu, devlet denetiminde din eitimi verilmesi
g rn kabul etmitir.
Nihat Erim, nnnn bu konudaki dncelerini
yle gzlem lemitir:
nn, ilkokullarda ders saatleri dnda semeli din
dersi veril mesi, Milli Eitim Bakanl nn gzetimi
altnda imam ve hatip yetiti recek okullar almas ve
bir ilahiyat fakltesi kurulmas dncelerini aarak
giriimde bulunmann zaman geldiini ileri srdii. Bu
dnce bende artk olgunlam hale gelmitir, dedi.
nn, kararnn gerekesini de yle aklamtr:
Laiklik ilkele ri kesinlikle zedelenmemek zere ulusun
toplumsal gereklerine arka mz evirmek doru
olmaz... ocuklarna din eitimi vermek isteyen ana
babalar devlete unu syleyeceklerdir: Ya bize brakn
ya da siz yapn. Trk olmayan aznlklara tannan bu
en doal vicdan hakknn gereklerini yerine getirmekten
Trkleri
yoksun
brakmak
hangi
hakka
dayandrlabilir? Demokrasilerde kr banazln, kr
inadn yeri yok tur. Laiklik ilkesi sakl kalmak zere
moral gereksinimlere cevap vere cek bir duruma bir an
nce gelmek lkede geni bir ferahlk ve sempati havas
estirecektir. Bunu da hkmet karmamaldr.
Muhalefetin de sinsi silahm elinden drm
olacaz/
nn, laiklii korumak artyla dinsel ihtiyalarn
karlanmas nn lkede irticay canlandrmayaca
dncesindedir.
nny dinleyelim: Kur an t Trkeletirmek,
Trke Kuran ile namaz klmak, Latin harflerinin
hazrlayaca bir sonu olarak ge lecektir. eriat bir
sistemdir. Arap harfleriyle, medreseleriyle, kyafe tiyle,
hukuku
ve
dinsel
siyasetiyle...
Bu
sistemin
canlanmasna olanak yoktur. 25 yllk bir zaman

gemitir. Yeni dzende de on yl getikten sonra

gcn kaybeder.
nnnn bu ngrs maalesef tam olarak
gereklememitir. Bu konumadan on yl sonra,
1958de Trkiyeye eriat gelmemi ama eriat zlemleri
artmtr.
10 Kasm 1948de CHPli tannm isimlerden bir
komisyon ku rulmu ve bu komisyon din eitimi
konusunda u kararlar almtr:
1.
lkokullarda son iki snfn rencilerine istee
bal olarak din dersi verilmesi.
2.
Diyanet leri Bakanlna bal olarak yeniden
(daha sonra Mil li Eitim Bakanlna balanmasna
karar verilmitir) imamhatip okullar almas.
3.
Yksek din bilginleri ve dnrleri yetitirmek
amacyla niver sitede bir ilahiyat fakltesi almas.
15
Ocak 1949da CHPde Haan Sakann istifa
etmesinin ar dndan partinin bana emsettin
Gnaltay gemitir. Gnaltay, Atatrkn Trk Tarih
Tezi
almalarna
katlm,
ancak
Atatrkn
lmnden hemen sonra Atatrk dneminde okullarda
okutulan tarih kitaplarnn baz blmlerini dinsel
gerekelerle sansrlemi bir s lam tarihisidir.
emsettin Gnaltay hkmeti gvenoyu alrken,
Gnaltay sa lam bir demokrasi kurma sz
vermitir. Ancak gvenoyu alr almaz CHPnin 10
Kasm 1948de ald kararlar dorultusunda din
alannda icraatlar yapmtr.
Bu dorultuda:
1.
15 Ocak 1949da nce 10 aylk, sonra 2 yllk
imamhatip kurs lar almtr (biri Ankarada dieri
stanbulda olmak zere 2 imam hatip kursu).
Sonradan dier ehirlerde de 8 kurs alarak toplam
kurs says 10a kmtr. 1949 yl sonuna kadar bu
kurs lardan ancak 50 kii diploma alabilmitir. Kurslar
2 yla karl dktan sonra meslek okulu mezunlar da
kurslara kabul edilmeye balanmtr.

1 ubat 1949 tarihinden itibaren ilkokul 4. ve 5.

snflara program d ve semeli din dersi
konulmutur.
3.
4 Haziran 1949 tarihinde karlan 5424 sayl
kanunla Ankara niversitesine bal bir ilahiyat
fakltesi almtr.
4.
1 Mart 1950de, 1925te kapatlm olan
trbelerden Trk b yklerine ait olanlarla sanat
deeri tayanlarn yeniden almas na karar
verilmitir. 2 Nisan 1950de Milli Eitim Bakanl 20
trbenin yeniden almasna izin vermitir.
Yani bir anlamda CHP, 1930larn ortalarnda
kapatmak zorun da kald imamhatipleri, ilahiyat
fakltesini, trbeleri, mfredattan kaldrd din
derslerini 1940larn sonlarnda yeniden hatrlamtr.
Din eitiminin yaratt sorunlar fark eden CHPli
yetkililer, kendi ya rattklar sorunu kendileri zmeye
almtr. Ama bu srada devrime zarar vermek
dnda bir sonu elde edememilerdir.
Bilal imirin ifadesiyle, CHPnin bu dini tavizler
paketini, bu paketin bamimar olan emsettin
Gnaltay, babakanla geliinden alt ay sonra yle
savunmutur:
lk mekteplerde din dersleri okutturmaya balayan
bir hkme tin babakanym. Bu memlekette
Miislmanlara namazlarn rete rek llerini
ykamam iin imamhatip kurslar aan bir hkmetin
babakanym. Bu memlekette, Mslmanln yksek
esaslarn retmek iin ilahiyat fakltesi aan bir
hkmetin babakanym '
DP ve Menderesin Din Politikas CHPnin 1948de
balatt Laiklii korumak artyla din eiti mine
nem verme politikasn, 1950de iktidara gelen DP
Laiklii
yok
ederek
Mslmana
Mslman
propagandas yapma! biimine evirmitir. DPin
lsz ve engel tanmayan din istismar sonunda
2.

nnnn, Aradan 25 yl geti artk geri gelmez!

dedii eriat/irtica yeniden hortlamtr.
DP ve Menderes dneminde:
16 Haziran 1950de ezann yeniden Arapa
okunmasna karar verilmitir.
2.
4 Kasm 1950de ilkokul 4. ve 5. snflarda program
d ve yine semeli olan din dersleri program iine
alnmtr. Derslere katl mak istemeyen renci,
velisinden bir dileke getirmek zorunda dr. 13 Austos
1956da yine semeli olarak ortaokullarn 1. ve
snflarna ler saat din dersi konulmutur. Din dersleri
1982 Anayasas ile zorunlu hale getirilmitir.
13 Ekim 1951de imamhatip kurslar, imamhatip
okullarna dntrlmtr. Bu okullar ortaokul
seviyesinde 4 yllk okullar olarak tasarlanmtr. Bu
okullara 19741975 ylnda Kuran Kerim ve Arapa gibi
dersler eklenerek okullarn sresi 7 yla karlmtr.
1951de
1925
tarihli
Tekke
ve
Zaviyelerin
Kapatlmasna Dair 677 sayl kanunun 1. maddesi
deitirilerek 19 trbenin almas na izin verilmitir.
1959 ylnda Milli Eitim Bakanlna bal olarak
stanbulda bir slam limleri Enstits almtr.
19621980 arasnda Trkiyenin deiik illerinde toplam
8 Yksek slam Enstits almtr. Bu enstitler 12
Eyll 1980 sonrasnda niversiteler bnyesinde ilahiyat
fakltelerine dntrlmtr.Grld gibi DP ve
Menderes, Trke ezan yeniden Arapa latrmak
dnda
(ki
onu
da
CHP
ve
DP
birlikte
kanunlatrmtr)
din
alannda
CHPnin
uygulamalarnn tesinde die dokunur yasal bir adm
atm deildir. DP ve Menderes, CHP ve nnnn
ilkokullarn son iki snfna koyduu program d
semeli din derslerini program iine alm ve
ortaokullarn iki snfna ler saat din dersi koymutur.
CHPnin imamhatip kurslarn da imamhatip okullarna
dntr
mtr.
CHP
dneminde
Ankara
niversitesine bal bir ilahiyat fa kltesi vard. DP

dneminde ise stanbulda bir slam limleri Enstits

almtr. Grld gibi din konusunda DP ve
Menderesin CHP ve nnden fazla yapt tek ey,
ortaokullarn iki snfna ler saat din dersi koymaktr.
Babakan Erdoann, Kurann retilmesinin,
Hz. Peygamberin hayatnn retilmesinin nn
atnda millet sevin gzyalar iin de Mush
aflar ty la hasret giderdi, dedii Menderes
dneminde Kuran tetilmesinin nnn ald
doru deildir. Kuran Kerim dersi 19741975 yllarnda
imamhatip mfredatna eklenmitir. Ayrca tek parti
CHP dneminde hem binlerce camide hem de
19491950de bina says 127ye, renci says 10.000e
yaklaan Kuran kurslarnda grl grl Kuran
okunmutur. Yani Babakan Erdoann Mende res
dnemine kadar Kurann yasakland! iddias ile
Menderesin Kurana hizmet ettii! iddias tam olarak
gerei yanstmamaktadr.
Cumhuriyet
ocuunun
Din
Dersleri
Erken
Cumhuriyet dneminde ocuklarn temel din eitimi
unu tulmu deildir. 19291935 arasnda ilkokullarn 3,
4 ve 5. snflarn da, 19351939 arasnda ise ky
ilkokullarnn yine 3, 4, ve 5. snfla rnda din dersleri
verilmitir.
Atatrk 1929dan itibaren ilkokullarda okutulacak
din dersi ki taplarm yeniden yazdrmtr.
1929 ylnda Muallim Abdlbakiye (Abdlbaki
Glpnarl) Cum huriyet ocuunun Din Dersleri adl
bir kitap yazdrp bu kitab ilko kullarn nc
snflarndan itibaren okutmutur.
Atatrkn, Maarif Vekleti Talim ve Terbiye
Dairesinin 88 nu maral kararyla ilkokullarda ve ky
okullarnda okuttuu Cumhuriyet ocuunun Din
Dersleri adl kitapta yazlanlardan bazlar unlardr:
Bugnk Trklerin dini: slam dini, slam iman,
imann dstu ru: 'La lahe lallah, Muhammedun
Resulullah.

slam dinini insanlara reten zat: Hazreti

Peygamber.
ALLAH'A MAN: Allah mminlerin kalplerinde
yaayan ulvi bir varlktr. Allah hiiyk bir yaratc
kudrettir. Allah sevgisi, b tn ibadetlerin ba ve en
bydr.
Allah
bize
tantan
Hazreti
Peygamberdir.Allah zaman ve meknn stndedir.
CAMI:
Mslmanlarn
Allah'a
ibadet
iin
toplandklar yerlere cami denir. Cami, okul gibi
hepimizin, btn milletin maldr. indeki eya da
yledir. Allaha evlerimizde de ibadet edebiliriz. Fakat
Allah camideki ibadeti daha ok sever. nk onun
faydas daha oktur. Oradaki byklerden din ilerini
reniriz. Birbirimizi tanrz, severiz. Birbirimizin halini
anlarz. Birbirimize faydamz dokunur. Zaten Ms
lmanlk ayrlk dini deil, topluluk dinidir.
MAN: Mslmanlk Allaha ve Mslmanl reten
Peygam berimize inanmaktr. Allaha ve Peygambere
inanmaya iman deriz. Allah, bu kinat, bizi yaratan
kudret sahibidir. Onun ne olduunu, nasl olduunu
biz tamamyla bilemeyiz, O ok byktr.
u iki sz slam imann bildirir: La ilahe illallah
Muhammedn Reslullah Tiirkesi Allah birdir, ondan
baka Allah yoktur. Muham med de Allahn
Peygamberidir, demektir. te bu szlerin anlamna
inanan
kimse
Msliimandr.
Gryorsunuz
ya
ocuklar: Mslman lk en kolay en doru bir dindir.
Mslmann kutsal kitab Kuran Kerimdir. Allahn
emirleri bu kitapta yazldr. Biz Kuran Kerime ok
hrmet ederiz. Btn ahlak gzelliklerini bize reten
bu kutsal kitaptr.
HZ. MUHAMMED: slam dinini insanlara reten
Hazreti Mu hammed Arabistanda Mekke ehrinde
dodu. (...) O vakitlerde Arap lar hi medeniyet
bilmezlerdi; cahil; vahi bir haldeydiler. Talara, put
lara taparlar, kzlarn diri diri topraa gmerlerdi.

Ak fikirli Muhammed bu hallerden ok sklr,

milletini doru yola gtrmeyi kendi kendine
dnrd. Artk tamamyla bym olan gen
Muhammedi milleti ok severdi. O hi yalan
sylemezdi. Dnceleri daima doruydu.
Peygamberimiz slam dinini insanlara anlatmaya,
Bu ta para larna, putlara tapnmayn, bunlardan
insana ne iyilik gelir ne fenalk. Allah birdir ve
byktr, demeye balad. O vakit kendisi krk yana
gelmiti.
Yz
gayet
gzel,
kendisi
sevimli
olan
Peygamberimizin ahlak da gayet gzeldi. Hi kimseye
fena muamele etmez; fakirlere, dul ka dnlara yetim
ocuklara daima yardm eder, herkese doru yolu gste
rir, nasihat verirdi.
ALLAHA
MAN:
Byk
Peygamberimiz
bize
Mslmanl

retmi,
Allahn
istediklerini
anlatmtr. Allah yerleri, gkleri, bizi ve her eyi
yaratan byk kudret ve kuvvettir. Her eydeki,
herkesteki kuvvet ve kudret Onun kuvveti, Onun
kudretidir. O her yerdedir, fakat hibir ey Allah
deildir. Grdnz her eyde Onun sanat, kudreti
vardr.
slam dini akl her eyden stn tutmutur. Hatta
Peygamberi miz, Din akldr, akl olmayann dini de
yoktur, demitir.
Kutsal kitabmz olan Kuran, Peygamber in kalbine
domu Al lah szleridir.
Allah gkyznde deildir ve gklerde yle kat kat
altnl m cevherli saraylar yoktur. Bize fennin dedii
her ey dorudur, fenne, akla uymayan eyler, dinde
yeri olmayan yalanlardr.
Allaha ulamak, ona halimizi anlatmak iin
evliyalara muhta deiliz. Peygamberimiz bize Allah
byle anlatmtr.
ocuklar biliyorsunuz ki, Hazreti Muhammed
Mekkeliydi, ana dili de Arapayd. fakat kurduu din,

slam dini yalnz Araplara deil btn insanlara aittir.

slam dininde olanlar, Miislmanlar da yalnz
Araplardan ibaret deildir. Biz Trk olduumuz,
anadilimiz
Trke
olduu
halde
Mslmanz.
Mslmanlk btn insanlara ait bir din olduundan,
bu dine mahsus tek bir dil olmaz.
Her millet Allaha kendi dili ile hitap eder. stediklerini
kendi di liyle ister, kendi diliyle kreder. Allaha kar
samimi olmak, btn duygularmz, isteklerimizi,
duyduumuz, istediimiz gibi sylemek iin mutlaka
Trke sylememiz, kendi anadilimizle hitap etmemiz la
zmdr.
Atatrkn ilkokullar iin hazrlatt Cumhuriyet
ocuunun Din Dersleri adl kitap gerekten de slam
dinini en iyi, en sade, en anlalr ekilde zetleyen
nadir kitaplardan biridir.
ddia ediyorum, gemiten gnmze okullarmzda
okutu lan hibir Din Kltr ve Ahlak Bilgisi kitab,
Atatrkn Muallim Abdlbakiye hazrlatt bu
kitaptan daha iyi deildir. Muallim Abdlbaki,
Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri, stanbul,
19301931
Kitapta slam dininin btn kavram ve kurumlan,
Cumhuriyetin slam anlay en ak, en sade ve en
samimi bir slupla, ocuklarn an layaca dille
anlatlmtr. Kitabn en ilgin zelliklerinden biri, kita
bn sonundaki Kuran Kerimdeki Szlerden adl ksa
blmdr. Bu blmde Fatiha suresi ile Ihlas
suresinin nce yeni Trk harfleriyle Arapa asl, sonra
ise Trke anlamna yer verilmitir.
Kitapta Allah, Peygamber, slam dininin temel
zellikleri en sade ve anlalr biimde aklanmtr. Bu
kitap, Babakan Erdoann, Tek Parti dneminde Hz.
Muhammedin hayatnn retilmesi ya sakland!
iddiasn da rtmektedir. nk kitapta en fazla
slam peygamberi Hz. Muhammedden sz edilmitir.
Kitapta,
Hz.
Mw
bammed,
Muhammed'in

peygamberlii, Peygamberiti Son Hacc ve liimii,

Peygamberin Ahlak, Hz. Mubammed Aleyhisselam
balklar altnda Hz. Muhammed en mkemmel
ekilde Cumhuriyet ocuklarna anlatlmtr.
Bu kitapla birlikte Tek Parti dneminde 19311941
yllar arasn da ortaokullarda ve liselerde okutulan drt
ciltlik Tarih serisinin, Tarih llOrta Zamanlar adl ikinci
cildinde de Hz. Muhammedden ok uzunca ve vgyle
sz edilmitir. Dahas Hz. Muhammedden sz edilen
baz blmleri bizzat Atatrk yazmtr. lkokullara
ynelik olarak hazrlanan din kitabnda Hz.
Muhammedden daha ok vah ye, dine dayal olarak sz
edilirken, ortaokul ve liseler iin hazrlanan tarih
kitabnda Hz. Muhammedden daha ok akla, bilime
dayal olarak sz edilmitir.
Atatrkn en ok sevdii, en ok etkilendii tarihi
kiiliklerin banda Hz. Muhammed gelmektedir. Tek
Parti dneminde, zellikle Atatrkn hayatta olduu
dnemde, Hz. Muhammedden vgyle sz etmenin
yasaklandn sylemek gerekddr.
Atatrkn, gen Cumhuriyetin ocuklarna ve
genlerine slam dinini en iyi ekilde retmek iin
hazrlatt Cumhuriyet ocuu nun Din Dersleri adl
kitap i ve d Cumhuriyet dmanlarn, din
bezirgnlarn ok rahatsz etmitir. Nitekim 1948
ylnda Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri kitab
kaldrlp yerine Mslman ocuu nun Kitab adyla
yeni bir ders kitab yaymlanmtr.
Ancak bu kitap, Muallim Abdiilbakinin kitabnn
aksine slam dininin zn deil, slam dinine
sonradan giren mezhepleri, tarikat lan, hurafeleri slam
dini olarak anlatan bir kitaptr. yle ki, dnemin
slamc yayn organ Sebilrread dergisi bile bu kitab
tarikatlkla sulamtr.
Devletin din meselesine acele mdahalesi. Eserin bir
ucu tekke lere, biir ucu modern maneviyata dayanyor.
Alt kaval st iha ne. Deersiz, zevksiz mistik

manzumeler. Tarikatlk, hurafeperest lik. Siyasi

acelecilikle bakanln bu eseri kendine mal etmesi
yerinde deildir.
Demem o ki, R. Tayyip Erdoann iddia ettii gibi Tek
Parti d neminde Kuran retmek, Kuran renmek,
Kuran okumak ve Hz. Muhammedin hayatnn
anlatlmas yasaklanmamtr. Tam tersine Tek Parti
dneminde ilkokul ocuklarna bile Allah, Peygamber!,
Kuran Kerimi, en doru, en sade ve en anlalr
ekilde retmek iin dnemin din limlerine kitaplar
yazdrlm, bu kitaplar okullarda okutulmutur.
Yavrularmza Din Dersleri Atatrkten sonra nn
dneminde de ocuklarmz iin din dersi kitaplar
yazlm, yaymlanmtr. rnein Diyanet leri
Bakan Yar dmcs Ahmet Hamdi Akseki, 2 kitaptan
oluan Yavrularmza Din Dersleri adl kitaplar
yazmtr. Bu kitaplar, 1944te, nn dnemin de,
Ankarada Recep Ulusolu Basmevinde baslmtr.
Bu kitaplarda da ok anlalr bir dille, ok sade bir
ekilde, slam dininin z yavrularmza anlatlmtr.
Allah ve Peygamber, slam dininin kutsal kitab Kuran,
slam ahlak vb. dini konularda ocukla rmzn
bilgilendirilmesi amalanmtr.
Grld gibi baz kesimlerce din dmanl
yapld diye su lanan nn dneminde de
ocuklarmzn din eitimi dnlmtr. Diyanet
leri Bakan Yardmcs Ahmet Hamdi Aksekinin
Yavrular mza Din Dersleri adl iki ciltlik kitab, Tek
Parti dneminde baslan din dersi kitaplarndan biridir.

Ahmet Hamdi Akseki,

Yavrularmza Din Dersleri, Recep Ulusolu Basmevi,
Ankara, 1944
Askere Din Kitab Atatrk ve nn, sadece
ocuklarn
deil
ordunun
din
eitimini
de
unutmamtr. Ahmet Hamdi Aksekinin, Cumhuriyetin
ilk yllarnda kaleme ald kitaplardan biri de Askere
Din Kitab adl eserdir. lk bas ks, Atatrk dneminde,
1925te yaplan kitap, ikinci basksn nn
dneminde, 1945 ve 1946 yllarnda yapmtr. Diyanet
leri Bakanl Yaynlarndan kan kitap, askeri
okullarda okutulmutur.
Kitabn yaymlanmasn bizzat dnemin Genelkurmay
Bakan Fevzi akmak istemitir. Bu gerek, kitabn
wszne yle ifade edilmitir:
1341/1925 ylnda Genel Kurmay Bakanlndan
Diyanet leri Bakanlna aadaki yaz geldi: No:
4003 Diyanet leri Bakanlna.
Ordunun maneviyat dersleri iinde en nemlisi dinle
ilgili olan retimdir. Askere din bilgisi vermek zere
yazlm pek ok kitap varsa da, bunlar ya ok geni
olarak ya da ferdlerin anlayamayaca bir uslb ile
yazlmlar dr. Bu sebeple sade ve z olarak yazlm
bir din bilgisi kitabna ihtiya vardr. Ordunun bu
ihtiyacnn zl bir kitap hazrlanarak karlanmasn
bilhassa
istirham
ederim.
Bundan
baka,
memleketimizde almann ne kadar geri kalm

olduu bilinmektedir. Orduya gelen genleri din ei timi

ile almaya tevik iin, bu konudaki ayeti kerime ve
hadsi erif lerle bunlarn Trke tercmelerinin
levhalar halinde asker dershanelere aslmas ok
uygun olacaktr. Bunu gerekletirmek iin o gibi yet
ve hadislerin kartlarak gnderilmesine yardmlarnz
ayrca istirham ede rim efendim.' 26/3/1341
Genelkurmay Bakam Mareal FEVZ.
ASKERE
Yaan:
AHMET HAMDI AKSEK 6YANET LER BAKAN
MUAVN JCNC BASIM FRt'ZZtYA MATBAASI
STANBUL Ahmet Hamdi Akseki, Askere Din Kitab,
Ebzziya Matbaas, stanbul, 1945
Atatrkn cumhurbakan, nnnn babakan
olduu Trkiye Cunhriyetinin Genelkurmay Bakan
Fevzi akmakn istei zeri ne askerler iin dini
levhalar ve bir din kitab yazma grevi Ahmet Hamd
Aksekiye verilmitir. Akseki, kitabnn 1945 ylndaki 2.
bas ksnda bu gerei yle ifade etmitir:
Bunun zerine istenilen levhalarn ve muhtasar bir
ilmihalin hazrlanmas hana havale olundu. Ayet ve
hadislerle tercmeleri bi rer levha eklinde hazrlanarak
gnderildi. Askere Din Dersleri adyla yazdm eser de
kabul edilerek basld ve Erkan Harbiye Umumiye
Riyaseti (Genelkurmay Bakanl) tarafndan orduya
datld.
477 Ordunun
maneviyat zerinde pek iyi bir tesir
yapt grlen ve 45 senedir daha ok sorulan bu
eserin Trk harfleriyle tekrar bastrl mas arzu
edildiinden eseri yeni batan gzden geirdim ve daha
sa deletirdim. Askerin yurt sevgisi, vazife ak,
kahramanlk menkbeleri hakknda yeni yeni bahisler
koydum...s ayfalk Askere Din Kitab'nda (1945teki 2.
basks) farkl konularda toplam 66 ders vardr. Bu
derslerden ilk 10u yledir:
3.
1. DERS: Askerin Duygusu 1. Vatan sevgisi
imandan gelir 2. Ana d 3. Baba d, Okuma

Paras: Trk Vatan, Vatan Duas; 2. DERS: slam Dini

1. slam dini ne demektir? 2. Gerek din slam dini dir.
I. BLM SLAM DNNDE NAN; 3. DERS: slam
Dininde man Esaslar 1. man ne demektir? 2. mann
mertebeleri; 4. DERS: Allaha man 1. Allaha nasl
iman edilir? 2. Her eyi yaratan Allahtr Allahn
sfatlar a. Allah her eyi bilicidir b. Allah irade
sahihidir c. Allah kudret sahibidir d. Allah iitici,
grc ve syleyicidir e. Allah birdir f. Allah diri (hay)
dir, ezel ve ebeddir. Okuma Paras: yetler; 5. DERS:
Allah
Sevgisi,
Allah
Korkusu
1.
Allahtan
korkmayandan korkulur 2. Her iyiliin ba Allah
korkusudur. Okuma Paras: Ayet ve hadsler; 6.
DERS: Meleklere iman 1. Melek nasl bir varlktr? 2.
Meleklerin sfatlar 3. Dikkat edilmesi gereken
hususlar; 7. DERS: Ki taplara iman 1. Kitap ne
demektir? 2. Kitaplarn sfatlar; S. DERS: Kuran
Kerim 1. Kuran nasl bir kitaptr? 2. Kur'an Kerim'in
sfat. Okuma Paras: yetler; 9. DERS: Peygamberlere
iman l. Kimlere peygamber denir? 2. Peygamberlerin
sfatlar; 10. DERS: Hazreti Mu hammed (s.a.s.) 1.
Peygamberimiz kimdir? 2. Peygamberimizin hayat
Peygamberliin gelii. Okuma Paras: Peygamberimizin
Baz Du alar...
Kitap, M. kif Ersoyun Ordunun Duas adl bir
iiriyle sona er mektedir.
Kitabn, laiklik'' arlkl devrimlerin younlat
1925te bast rlm olmas dikkat ekicidir. O srada
Halifeliin
Kaldrlmas,
Tekke
ve
Zaviyelerin
Kapatlmas, apka Kanunu gibi devrimleri gerekle
tiren gen Cumhuriyet, belli ki ayn zamanda akla ve
bilime uygun, hurafelerden ve banazlktan uzak bir
din anlaynn gelimesi iin aba harcamtr. Bu
devrimler yznden kimi evrelerce dinsizlikle
sulanan gen Cumhuriyet ordusuna bile din dersleri
vermitir.

Atatrk ve nn dnemlerinde (tek parti CHP

dneminde), Trk ordusuna, slam dininin gzellikleri,
Allahn ycelii, Peygamberin yksek ahlak, Kuran
Kerimin
zellikleri,
gzellikleri
gibi
konularda
hurafelerden uzak ok sade ve z biimde hazrlanm
Askere Din Kitab okutulmutur.
Askeri Din Dersleri Gen Cumhuriyetin yine Trk
ordusuna ynelik olarak hazr latm olduu
kitaplardan biri de Muallim Cevdet imzal Askeri Din
Dersleri adl kitaptr.
lk basks 1928 ylnda yaplan 239 sayfalk bu
kitabn kapanda Osmanlca aynen yle yazmaktadr:
Erkan Harbiye Umumiye Ri yaset Celilesince alan
msabakada birincilii kazanan bu eser, ayrca
mkfatla taltif ve btn ordulara resmen kabul
olunmutur.
Kitabn kapanda belirtildiine gre bu kitap Maarif
Vekleti Talim Terbiye Dairesince de u raporla takdir
edilmitir:
Bu kitap gerek aile terbiyesiyle, gerek askerlerin
maneviyatn ykseltmekle megul herkesi alakadar
eder. Muallimlik edecek genler kyllere (insanlk,
yurt, din) terbiyesinin nasl verileceini bu eserde ameli
(uygulamal) numunelerle birebir grrler.

Muallim Cevdet, Askeri Din Dersleri, Yeni

Matbaa, stanbul, 1928
Yine kitabn kapanda kitaptaki derslerin slamiyetin
10 ilkesi etrafnda topland belirtilerek o ilkeler yle
sralanmtr:
1. Allah ve Peygamber sevgisi Shhat ve temizlik
sevgisi lim ve sanat sevgisi Aile ve ev sevgisi Askerlik
sevgisi Adalet sevgisi Halk sevgisi: Yetimleri, fakir
kzlar korumak S. ehir hayrat sevgisi: emeler,
imarethaneler, hastaneler, mektepler, ktphaneler

atrmak Gzel eyler sevgisi: Gzel ezanlar, gzel

sesler, gzel binalar, gzel iekler, gzel aalar, gzel
kitaplar, gzel naklar Her fena ve fcur eylerden
nefret: Fuhu, kumar, iki... Grld gibi kitap,
slam dinini sadece ahreti ilgilendiren bir lm tesi
konu olarak ele almam, slam dininin ayn zamanda
dn yevi bir din olduu gereinden hareket etmitir.
Kitap, banazlktan, hurafeden uzak, akla ve bilime
uygun ekilde kltr, sanat, sal gelitirmeyi,
toplumsal ilikileri glendirmeyi amalayan; vatan
sevgi sini, doa sevgisini ve insan sevgisini esas alan bir
anlayla yazlmtr. 1928de baslan Askeri Din Dersleri
adl kitap, tpk 1929da baslan Cumhuriyet ocuunun
Din Dersleri adl kitap gibi slam dininin ba nazlktan
uzak, en gzel ekilde nasl anlatlabileceini gsteren
nadir rneklerden biridir.
Kitap 40 dersten olumaktadr. Sz konusu 40 dersin
ilk 10u un lardr:
1.
Cami ve ezan Cami terbiyesi ve peygamberimiz
Eski
Mslmanlk
ve
Avrupada
temizlik
Peygamberimizin yemin usul Neferler ve di temizlii
Frengi ne yapar?
2.
Askerler ve iki Lailaheillallah Hz. Muhammed
kimdir?
3.
Peygamberimiz halk nasl terbiye etmitir?
Grld gibi gen Cumhuriyetin Genelkurmay
Bakanl, as kerine en iyi ekilde din eitimi
verebilmek iin bir yarma am, o yarma sonunda
birinci olan Muallim Cevdetin Askeri Din Dersleri adl
kitabn tm orduya zorunlu tutmu, dahas
Cumhuriyetin Milli Eitim Bakanl da bu kitab ky
okullarndaki retmenlere ve her kese nermitir.
stelik sz konusu kitap laiklik alkl devrimlerin
hayata gemeye balad 1928de baslmtr. Bilindii
gibi ayn yl anayasadan Devletin dini slamdr
maddesi karlmtr. Bu de mektir ki, gen
Cumhuriyetin anlad laiklik, bir taraftan devletin

dini olmayacan savunan, dier taraftan byk bir

blm Msl man olan Trkiyede slamn en doru,
en sade ekilde anlalmasn salamak iin aba
harcayan bir zellie sahiptir.
Gen Cumhuriyetin laiklik anlaynn asla dinsizlik
olmad nn en ak kant rencilere din eitimi
vermek iin hazrlatlan Cumhuriyet ocuunun Din
Dersleri ve Yavrularmza Din Dersleri ile askerlere din
eitimi vermek iin hazrlatlan Askere Din Kitab ve
Askeri Din Dersleri adl kitaplardr.
352.000 Takm Dini Kitap Sonuta gen Cumhuriyet
19231950 yllar arasnda 352.000 ta km dini kitap
bastrm ve bunlar Atatrk ve nn dnemlerinde
kylere kadar cretsiz olarak datmtr.
1.
Elmalk Hamdi Yazrn Hak Dini Kuran Dili adl
Kuran Kerim Tercme ve Tefsiri (9ar cilt): 45.000
adet.
2.
Ahmet Naim EfendiKmil Miras Hocann Buhari
Tercme ve erhi (zah) (12er cilt): 60.000 adet.
Genel
Din
Kltr
Eserleri:
247.000
adet.Cumhuriyetin ilk 15 ylnda Elmalk Hamdi
Yazrm 9 ciltlik dev eseri bata olmak zere Kurann
tefsir ve tercmesiyle ilgili toplam 9 eser yazlp
yaymlanmtr.
Bu rakamlarn ne anlama geldiini daha iyi anlamak
iin basit bir kar latrma yapalm: Dini nitelikli bir
imparatorluk olan Osmanlda 1400 ile 1730 yllar
arasnda, yani tam 330 yllk dnemde telif olarak 14
tefsir, 48 fkh, 25 akid ve kelam, 11 ahlak ve sadece 1
tane de hadisle ilgili ol mak zere dini ierikli toplam 99
eser yazlmtr. Ayrca Fnn liye ibaresinden dini
nitelikli olduklar bilinen 30 alma yaplmtr.
Ksacas 330 ylda yazlan toplam 234 telif eserden
143 dini niteliklidir. Ayrca matbaann olmad bir
dnemde bu eserlerin ok fazla sayda oalnlp ok
rahat bir ekilde halka ulatrld ve okumayazma

oran ok dk olan halkn bu eserleri okuyup

anlad da sylenemez hani.
Ezann Trkeletirilmesi Babakan R. Tayyip
Erdoan birok konumasnda CHPyi ve nn'y ezan
Trkeye evirdii iin ok ar bir ekilde eletirmitir:
1940'l yllar boyunca milletin deerlerine, milletin
kutsal larna kar aleni bir sava yrtld. (...) Ezan
aslna mugayir bir ekle evrildi. (...) Evet... O Menderes
ezam
aslna
dndrdnde
Anadolu'nun
her
kesinde insanlar hngr hngr aladlar (...) ,
Bunlarn dnlerinde Trke ezan var", Bu nn
CHPsi. Onlar da Trke ezan okudular. Menderes geldi
ezan aslna dnd, Bu millet, merhum Adnan
Menderes ve arkadalarnn ezann Trke okunma
sna son vermelerini asla unutmad, unutmuyor. Ben
inanyorum ki bu millet, her ey unutulsa hile, srf
ezana iade ettii hrmetten dolay Adnan Menderes'i
gnlnde ve hafzasnda tayacaktr.
Ezann nasl susturulduunu (...) milletimiz ok iyi
hatrlyor. Bugn 16 Haziran. ok anlaml bir
yldnmn idrak ediyoruz. Bundan 63 yl nce bir 16
Haziran
gn
Merhum
Adnan
Mende
res
babakanlndaki Demokrat Parti hkmeti ok
byk, ok ar bir zulm ortadan kaldrmtr.
Trkiyenin gzelim minarelerinden ezan i karartc
ekilde Tanr uludur diye okunuyordu. Kim yapt
bunu; CHP. te 16 Haziranda yeniden minarelerden
Allahu ekber diye ezan okunmaya balad...
Babakan Erdoan baz konumalarnda, ezan
1940l yllar da nn CHPsinin Trkeye evirdiini
iddia ediyor. Ancak bilin dii gibi Trke ezan 1932
ylnda Atatrkn salnda ve zellikle Atatrkn
isteiyle okunmaya balamtr.
Babakan Erdoan, zaman zaman da CHP dneminde
ezann sus turulduunu iddia ediyor. Ancak bilindii
gibi 19321950 arasnda CHP dneminde ezan Trke

okunmutur,
ama
okunmutur;
ezanla
rn
susturulduu doru deildir.
Babakan Erdoan, CHP dneminde ezanlarn Trke
okutulma sn ok byk ve ar bir zulm, i
karartc ekil olarak adlan dryor. Ancak ezan
namaza ardr. Trkiyede yaayp Trke ko nuan
Trk Mslmanlarn namaza Trke arlmalar ok
doaldr. Burada zlm deil samimiyet vardr.
Tanr uludur diye Trk e okunan ezann i
karartc olduunu sylemek iin de iyi Trke
bilmemek veya Tiirkeyi sevmemek gerekir.
Babakan
Erdoan,
ezam
Adnan
Menderes
babakanlnda ki DPnin yeniden Arapa okutmaya
balattn iddia ediyor. Evet! Ezann 1950de Adnan
Menderesin
babakanlndaki
DP
hkmeti
dneminde Arapaya evrildii dorudur, ama eksiktir!
nk o ya say DP ve CHP birlikte kabul etmitir. Yani
ezann yeniden Arapa ya evrilmesi konusunda illa da
birilerine teekkr etmek gerekiyorsa Menderesle
birlikte nnye de teekkr etmek gerekir.
Trke Ezan Dine Uygundur Atatrk, 1933 ylnda
Ezan ve Kuran Trklerden baka hibir Mslman
millet bu kadar gzel okuyamaz. Bunlara muhteem
mzik ahengi veren Trk sanatkrlardr, demitir.
Her eyden nce ezan ibadet deil, ibadete ardr.
Hz. Muham med ilk ezan gr sesiyle bilinen Habeli
Bilala okutmutur. O zaman Araplara yaplan bu ar
doal olarak Arapa yaplm ve ondan son ra da
Arapa olarak yaygnlap ylece kalmtr. Prof. Yaar
Nuri z trk Anadilde badet Meselesi adl kitabnda bu
gerei yle dile getir mitir: Ezan bir paroladr,
namaz vaktinin geldiini ve yaknlarda bir cami
olduunu duyurur. Yani ezan bir ibadet deil bir
duyurudur.
Ancak lkemizde teden beri din bezirganlar Kurann
Trke letirilmesine kar ktklar gibi ezann
Trkeletirilmesine de kar kmlardr. Falih Rfk

Atay 1960larda yle diyor: Geenlerde Di yanet leri

Reisinin bir demecini okudum. Ezan ibadettir, o da
ancak Arapa okunabilir diye! 1879da, yani bundan
87 yl nce stanbul ca milerinde ders veren din bilgini
Hoca Suavi: Kurann her millet dilin de okunabilecei
hakknda mam Azam fetvasn unutarak hutbeleri bile
Arapa okutuyoruz, diyordu. Yllarca nce Trkiye'ye
gelen Filistin Mfts (...) ezann Arapa m Trke mi
okunaca sorusuna, Siz birbirinizi hangi dilde
arrsnz? demiti.
Ezan, slam dininin en nemli sembollerinden biridir.
Allah,
kur'anda,
her
eyden
nce
Kurann
anlalmasna vurgu yapmtr. mam Azam Ebu
Hanife bata olmak zere byk miitefessirler de
Kuran'm baka dillere evrilebileceini, bu baka
dillere evrilmi kur'an'la namaz klnabileceini ve
dolaysyla ezann da baka dillere evrilebileceini
belirtmilerdir. Prof. Yaar Nuri ztrkn ifadesiyle,
Ebu Hanife re Hanefi mezhebi namaz vaktini duyurma
amac sa lanmas artyla bna da (Trke ezana) da
cevaz vermitir.'* Hane fi mezhebine gre ezan baka
dillere evrilebilir. Kasani, Bedaiu's Sanai de bu
konuda yle demitir: Ezan Farsa eviriden okusa ne
olur? (...) Eer duyuru gerekleiyorsa ezann
tercmesini okumakta da bir saknca yoktur.' Bu
nedenle ezann baka dillere evrilmesi nin nnde
hibir dinsel engel yoktur. Kuranda, ezann baka dil
lere evrilemeyecei hakknda hibir hkm yoktur. Bu
konuda sadece geleneksele aykrlktan sz edilebilir.
zetle ezann Trkeletirilmesi hibir ekilde dine
aykr de ildir. Ezann Trkeletirilmesi, namaza
arnn Arapa deil de Trke yaplmasdr.
Mslman Trklerin namaza Trke arlma larndan
daha doal bir ey de yoktur. Burada yantlanmas
gereken soru, insanlar bilmedikleri bir dille mi yoksa
anadilleriyle mi namaza, ibadete armak daha etkili,
daha iyi sonu verir sorusudur. Hi ku kusuz anadilde

yaplan ar daha etkilidir, nk bu ar dinleyen

tarafndan her harfine, her zerresine kadar hissedilir,
ancak baka dil de yaplan bir ar alkanln
yaratt artl refleks dnda derin bir etki
uyandrmaz. yle de ifade edebilirim: Arapa ezan
okundu unda dinsel kltr ve alkanlklar etkisiyle
buna sayg duyan ancak anlamn bilmedii veya bilse
bile hissedemedii iin ibadete/namaza gitmek
konusunda iinde vicdani bir bask/drt duymayan
bir Msl man Trk, anadilinde yani Trke okunan
ezan duyunca ne dendiini tam olarak anlad ve o
anlam
hissettii
iin,
ibadete/namaza
gitmek
konusunda iinde vicdani bir bask/drt, hatta belki
haz duyacaktr. Ksaca Trke ezan anlam bilinse bile
anadilde olmad iin hisse dilemeyenArapa ezann
ruhlarda,
imanlarda
yaratamad
cokuyu
yaratacaktr. Bu nedenle anadilde ezan aslnda dinin
belki ekline, ge leneine deil ama ruhuna ok daha
uygundur.
Tabii
ekilcilerin
bunu
anlamas
olanakszdr!
Kurann ve Hz. Muhammedin bu konuda herhangi
bir yasa olmadna gre, dahas mam Azam Ebu
Hanife ve Hanefi fk h da buna onay verdiine gre
ezan anadilde, yani Trke okutan Atatrk,
nny, CHPyi dinsizlik yapm gibi sulamak her
ey den nce slam dininin ruhuna aykr bir
davrantr.
Evet! Ezan slam dininin bir anlamda evrensel
sembol olduu iin anadile evrilmeden orijinal
dilinde de okunabilirdi. Atatrk de bu gerein
farkndayd, ancak o, Trkn Milli Dini slam tezi
ereve sinde slam her eyiyle Trkeletirmek
istemitir. Kuran, hutbeyi, tekbiri Trkeletirip de
ezam Trkeletirmemeyi dinde Trkeletir me
almalarnn yarm kalmas olarak grmtr.
Ayrca asla unutulmamaldr ki, Atatrk bu lkede
ezanlarn sus mamas iin bir lm kalm sava

vermitir. u bir gerek ki o, nce ezanlarn susmasn

engellemi, sonra da o ezanlarn anlalmasn sa
lamtr. Atatrk ezann susmasn engelleyip,
anlalmasn salad iin dinsizlikle sulamak
anlamszdr. Akl banda bir Mslman Trkn
yapmas gereken, ezan konusunda Atatrke ve
Cumhuriyete teekkr etmektir.
Osmanlda Trke Ezan Trk tarihinde ilk kez
Osmanl dneminde 1880lerde baz cami lerde Trke
ezan okunmutur.
Macar Halk Edebiyat bilgini gnaz Kuno, 1885te
stanbulu zi yaret ettiinde baz camilerden Trke
ezan okunduuna tank oldu unu belirtmitir.
Kuno, 1926 ylnda stanbul Darlfnununda
verdii bir konfe ransta, Osmanlda stanbulda
Trke ezan okunuuna tank oldu unu yle
anlatmtr:
...
Gel
ehzadeba'ndaki
sakin
kahveler,
Direkleraras'tdaki k raathaneler, biri sylerse br
dinler. Akam da oldu. kindi mumlar amdanlara
dikildi. erefeye kan mezzinler kble tarafna dnp,
ellerini yzlerine rtp ince ince ezan okumaya
baladlar:
Yoktur tapacak, alap'tr ancak...' gnaz Kunoun
bu gzlemlerini yorumlayan Prof. Dr. lhan Ba gz
yle demitir:
Demek ki ezann Trke okunmas da Atatrk
devrinin
icad
deilmi.
Daha
1880lerde
ehzadebatnda ezan, hem de 13. yzyl Trkesinden
alnan
szcklerle
Trke
okuyan
mezzinler
varm,Atatrk ile Allah Arasnda adl kitabmda
belirttiim gibi, Bu bil gi ne kadar dorudur tartlr,
ama uras bir gerek ki, baz Osmanl aydnlarnn (Ali
Suavi, Ahmet Aaolu gibi) hayal hanelerinde tpk
Trke Kuran gibi Trke ezan konusunun da bir yeri
vardr.

Atatrkn Ezan Aratrmalar Atatrk, Dinde ze

Dn Projesini gelitirirken, Trke Kuran, Trke
dua, Trke hutbe konularnda olduu gibi Trke
ezan konu sunda da bir hayli aratrma ve inceleme
yapmtr. Okuduu slam tarihi ve slam dini konulu
kitaplarda ezan konusuyla zel olarak ilgilendii
anlalmaktadr.
rnein Atatrk, Leon Caetaninin slam Tarihi adl
eserini okur ken ezan konulu u blmlerle
ilgilenmitir:
Mminler her gn namaz klmak zere belli
saatlerde Peygam berin etrafnda toplanyorlard.
Muhammed bir zaman bunlar Yahu dilerin yapt gibi
boru ile davet etmeyi dnd. Fakat sonra bu fikri
terk etti. Hristiyanlar gibi an almay tasarlad. Hatta
an yaptrd. Muhammed, bu ann takl olaca iki
srn yaplmasna da karar vermiti. Fakat bu yenilik
Mslmanlarn houna gitmedi. Muhammed de fikir
deitirmek sratliliini gsterdi. (s. 163)
Bu satrlarn altn izen Atatrk, Yahudilerin yapt
gibi... cmlesiyle devam eden blmn bana Dikkat
anlamnda bir D harfi koymutur.
Atatrk u satrlarla da ilgilenmitir:
mer ile Medineli Abdullah bin Zeyd bin Salabe ayn
ryay grdler. Bunda Allah mminleri an ile deil
insan sesiyle ibadete a rmay emrediyordu.
Muhammed bu ryalarn doru olduunu kabul ederek
ona uygun hareket etti. Bilal Habei yksek ve kuvvetli
sesin den dolay mminleri namaza armak gibi yeni
bir vazifeyle grev lendirdi. (Bilal Habe) slamiyetin ilk
mezzini oldu. (Hiam, 346348; Haldun, ikinci cilt, zeyl
17; Hami, birinci cilt, 404405; Halebi, ikinci cilt,
205206; Buhari, birinci cilt, 160 vd.) (s. 164)
Atatrk, bu paragrafn bana bir X iareti koymu
ve mer ile Medineli Abdullah bin Zeyd bin Salabe
ayn ryay grdler. Bunda Allah mminleri an ile

deil insan sesiyle ibadete armay emredi yordu

cmlelerinin altn izmitir.
Atatrk daha sonra da u satrlar okumutur
dikkatlice:
Buhari, Abdullah Bin mere atfen u hadisi
zikrediyor: Miis limanlar Medineye geldikleri zaman ilk
nce bir araya toplanmak detleri idi. Namaz vaktini
aralarnda kararlatrrlard. Namaz iin davete ihtiya
yoktu. nk Mslmanlarn toplanmasnn ihtiyari
olduunu gsteriyor. Zaten ayn hadis, bunu aada
belirtildii gibi teyit etmektedir:
Bir gn bu mevzuya dair grld srada birisi,
Hristiyanla rn anna benzer bir an kullannz, dedi.
Fakat baka biri ilave etti: Yahudilerin kulland
boruya benzer boru daha iyidir. Bunun ze rine mer
unlar syleyerek szleri kesti: Niin iinizden birini
sizi
namaza armaya memur etmiyorsunuz?
Peygamber, Ya Bilal! dedi. Kalk namaza ar.
Bundan ak suretle anlalyor ki, Mslmanlar
namaza davet etmek fikri Peygamberden deil
Msliimanlartn kendin den kmtr. Peygamber yalnz
uygunluunu kabul etmitir. Mezzi nin kim olacan
tayin etmitir. Bu yeniliin ruhu mer olmutur... (s.
164165)
Atatrk nemli bulduu bu satrlarn altn izmi,
ezan insan se siyle okuma dncesinin mere ait
olduunun belirtildii blmn bana ve sonuna ikier
adet X iareti koymu ve tm paragrafn ba n ve
sonunu dikey bir izgiyle iaretleyerek ayrca paragrafn
bana bir D harfi koymutur.
Bu okumalarndan aka grld gibi Atatrk,
Buhari
bata
olmak
zere
gvenilir
hadis
kaynaklarndan alntlarla ezann kke nini anlamaya
almtr.
Caetani'nin aktardna gre Buhari ve dier
gvenilir hadis kay naklarnda ezann dorudan
dinsel" bir anlam yoktur. Atatrk, oku malarnda

ezann Hz. mer'in teklifi ve Hz. Muhammed'i onayyla

Mslmanlarn insan sesiyle namaza arlmas
olduunu renmitir.
19. yzylda Osmanl'da nce Ali Suavi sonra da Ziya
Gkalp ezann Trke okunmasndan sz etmilerdir.
Ksacas, ezan Trkeve tercme ettirecek olan
Atatrk, slam dinine gre ezann ibadete ar, bir
parola olduunu, bu arnn ana dilde yaplmasnda
hibir saknca olmadn renir renmez B yk
imamn (mam Azam Ebu Hanife) fetvasn da yerine
getirmek, Kuran gibi ezan da Trke okutmak iin emir
vermitir.
Atatrk'n din dilini Trkeletirme hareketi bir
btndr. Kuran Kerimin, dualarn, hutbelerin,
ezann ve salatn Trkeletir mesi bu btnsellii
salamaya yneliktir. Daha nce de belirttiim gibi
Atatrk pekl btn slam dnyasnda evrensel bir
parola olan ibadete ar anlamndaki ezan Trkeye
evirtmeyebilir, Arapa ola rak brakabilirdi. Ancak o
zaman din dilini Trkeletirme hareketi nin o ok
nem verdii btnselliini bozmu olurdu. Atatrk,
Trke Kur'an okuyan, Trke hutbe dinleyen Trk
Mslmanlarn, dinle rini her bakmdan Trke
yaamaya baladklar bir ortamda, bu di nin sembol
olan
ezan
da
Trkeletirmek
gerektiini
dnmtr. Aslnda Trke ezan konusundaki
mesele Atatrkn kendi ifadesiyle din deil dildir.
Atatrk, Trke Kuran, Trke hutbe ve Trke |
ezanla slam dinini, Reit Galipin ifadesiyle Trkn
Milli Dini hali ne getirmek istemitir.
Atatrk bu kiisel hazrlklar dnda, Dr. Reit Galip
ve nde gelen 9 hafzyla Trke ezan konusunu
grm ve sonunda ezann Trkeletirilmesine
karar vermitir.
Trke
Ezan
Atatrk
aslnda
din
dilinin
Trkeletirilmesi almalarna Trk e ezanla
balamak istemitir. Bu konudaki hazrlklarn 1932 Ra

mazan ayna yetimesini emretmitir. Trke ezann

bestelenmesi
iin
Konservatuardan
hsan
Bey
grevlendirilmitir/ Btn almalara ramen 29
Haziran 1932de balayacak Ramazan ayna kadar m
ezzinlerin
tamamnn
yetitirilmesi
mmkn
olmamtr. Bu nedenle geici bir sre daha ezanlar
Arapa okunmutur.
lk Trke ezan Atatrkn talimatyla 30 Ocak 1932
tarihinde Hafz Rfat Bey tarafndan Fatih Camiinde
okunmutur/ Cumhuriyet gazetesi, Fatih Camiinde
okunacak ilk Trke ezan haberini manetten Bugn
Fatih Camii'nde kindi Ezam Trke Okunacak
balyla vermitir.
30 Ocakta ikindi ezannn Trke okunacan
duyanlar, Fatih Camiine komutur. Byk bir
kalabalk Fatih Camii nnde toplan mtr. Hafz Rifat
Bey ezan nce Arapa, ardndan Trke okumutur:
Allah byktr Tanrdan baka tapacak yoktur Ben
ahidim ki Tanrm byktr...
lk kez Fatih Camiinden halka duyurulan Trke
ezan, ertesi gn br minarelerden de duyulmaya
balanmtr.
Trke ezan uygulamas ok ksa bir srede brn
yurda yaylm tr. Artk ezan vakitlerinde camilerden
Tanr uludur, Tanr uludur. phesiz bilirim bildiririm ki
Tanr'dan baka yoktur tapacak... " ek linde Trke
ezanlar ykselmitir semaya...
lk
trke
ezan
Dn
Fatihte
okundu

Ezan Fatih meydann dolduran

haEc tarafndan alka ile dinlendi
Ezanlar
bir sre yar Trke yar Arapa okunmutur. Bu
durumdan rahatsz olan smet nn, 14 ubat 1933

tarihinde vilayetlere gnder dii bir telgrafta Trke ezan

konusundaki bu sorunun bir an nce hal ledilmesini
istemitir: Zaruri olan hazrlklardan ve talim
mecburiye tinden dolay Trke ezan ve kametin tatbiki
uzam olmas memleketin her tarafndan her gn
tereddde ve dedikoduya mucip olmaktadr. Bu
tereddt devrinin kesilmesi ve ksmen Trke ve
ksmen Arapa gibi aikr bir mukayese mevzuunun
sratle ortadan kaldrlmas lazmdr. Diyanet leri
Reisliinin ve Evkaf Umum Mdrlnn teblii ve
hile tatbikatn hitama erdirilmesini talep ve temenni
ederim.
Diyanet leri Bakan Rfat Breki, 6 Mart 1933
tarihinde ya ymlad bir tebli ile Ezanla ahengi
salamak ve milli politikaya uygun olmak zere cuma
namaz ncesinde okunan salat ve selamn da Trke
okunmasn bildirmitir.
Zamanla standartlaan Trke ezan yledir:
Tanr uludur (4 kez). phesiz bilirim bildiririm
Tanridan baka yoktur tapacak (2 kez). phesiz
bilirim bildiririm Tannnn elisidir Muhammed (2 kez).
Haydi namaza (2 kez). Haydi felaha (2 kez). Na maz
uykudan hayrldr (Sadece sabah namaznda 2 kez).
Tanr uludur (2 kez). Tanrdan baka yoktur tapacak.
Trke salat ve selam da yledir:
(Ey) Tanr Elisi Muhammed! Salat sana, selam sana
(veya: Se nin zerine olsun rahmet ve selamet veya
Sanadr rahmet ve selamet). (Ey) Tanr sevgilisi. (Ey)
Tanrnn elileri... Salat sizlere, selam sizlere (veya
Sizin veya Sizindir).
Cenazelerin arkasndan sylenen tekbirlerin Trkesi
de yledir: Tanr uludur (2 kez). Tanrdan baka
Tanr yoktur. Tanr ulu dur (2 kez). Hamd ona
mahsustur.
Diyanet leri Bakanl 4 ubat 1933 tarihinde
mftlklere yaz d bir yazda yukarda belirlenen
ekliye Trke ezan, salat ve tekbir kararma

uymayanlarn Ceza Kanununun 526. maddesi

gereince ce zalandrlacaklarn belirtmitir.
Haziran 1941de karlan 4055 sayl kanunla Ceza
Kanununun 526. maddesine bir frka eklenmitir.
Buna gre Arapa ezan ve kamet okuyanlar 3 aya kadar
hapsedilecek ve 10 liradan 200 liraya kadar lk trke

ezan Dn Fatihte okundu

Ezan
Fatih meydann dolduran halle tarafndan alka ile
dinlendi
Dn iki camide de | Trke Kuran
okundu | // Trke ezann okunduunu duyuran
gazete kupr Diyanet leri Bakanl tarafndan
belirlenen ve Vakflar Genel Mdrlnn 14 Kasm
1932 tarihinde valiliklere gnderdii bir ta mim ile
bundan sonra btn yurtta Trke ezan okunaca
bildirilmitir.
lk din kongresinden sonra Vakflar Genel Mdrl
Ocak 1933ten itibaren btn cami ve mescitlerde
Trke ezan hazrlkla rna balanmasn emretmitir.
Ocak 1933te ileri Bakan kr Kaya bir genelge
yaymlayarak Trkiyenin btn camilerinde ezanla rn
Trke okunmasn istemitir.
Trke ezan okunmasna karar verilmi olmasna
karn
bestelenen
Trke
ezann
mezzinlere
retilmesi zaman aldndan bir sre lke de standart
bir Trke ezann okunamamas baz sorunlara yol
am
nr. Ezanlar bir sre yar Trke yar Arapa
okunmutur. Bu durumdan rahatsz olan smet nn, 14
ubat 1933 tarihinde vilayetlere gnder dii bir telgrafta
Trke ezan konusundaki bu sorunun bir an nce hal
ledilmesini istemitir: Zaruri olan hazrlklardan ve

talim mecburiye tinden dolay Trke ezan ve kametin

tatbiki uzam olmas memleketin her tarafndan her
gn tereddde ve dedikoduya mucip olmaktadr. Bu
tereddt devrinin kesilmesi ve ksmen Trke ve
ksmen Arapa gibi aikr bir mukayese mevzuunun
sratle ortadan kaldrlmas lazmdr. Diyanet leri
Reisliinin ve Evkaf Umum Mdrlniin teblii ve
hile tatbikatn hitama erdirilmesini talep ve temenni
ederim.
Diyanet leri Bakan Rfat Breki, 6 Mart 1933
tarihinde ya ymlad bir tebli ile Ezanla ahengi
salamak ve milli politikaya uygun olmak zere cuma
namaz ncesinde okunan salat ve selamn da Trke
okunmasn bildirmitir.
Zamanla standartlaan Trke ezan yledir:
Tanr uludur (4 kez). phesiz bilirim bildiririm
Tanrdan baka yoktur tapacak (2 kez). phesiz
bilirim bildiririm Tanrnn elisidir Muhammed (2 kez).
Haydi namaza (2 kez). Haydi felaha (2 kez). Na maz
uykudan hayrldr (Sadece sabah namaznda 2 kez).
Tanr uludur (2 kez). TanrTdan baka yoktur tapacak.
Trke salat ve selam da yledir:
(Ey) Tanr Elisi Muhammed! Salat sana, selam sana
(veya: Se nin zerine olsun rahmet ve selamet veya
Sanadr rahmet ve selamet). (Ey) Tanr sevgilisi. (Ey)
Tanrnn elileri... Salat sizlere, selam sizlere (veya
Sizin veya Sizindir).
Cenazelerin arkasndan sylenen tekbirlerin Trkesi
de yledir:
Tanr uludur (2 kez). Tanrtdan baka Tanr yoktur.
Tanr ulu dur (2 kez). Hamd ona mahsustur.
Diyanet leri Bakanl 4 ubat 1933 tarihinde
mftlklere yaz d bir yazda yukarda belirlenen
ekliye Trke ezan, salat ve tekbir kararna
uymayanlarn Ceza Kanununun 526. maddesi
gereince ce zalandrlacaklarn belirtmitir.

2 Haziran 1941 de karlan 4055 sayl kanunla

Ceza Kanununun 526. maddesine bir frka eklenmitir.
Buna gre Arapa ezan ve kamet okuyanlar 3 aya kadar
hapsedilecek ve 10 liradan 200 liraya kadar hafif para
cezas deyeceklerdi.'' AdaJet Bakan Fuar Sirrnenin
bir demecine gre 1947 ylnda bu nedenle 29 kii
tutuklanmtr.
Bursada Arapa Ezan Olay Yurt genelinde Trke
ezann okunmaya balamasndan ksa bir sre sonra, 1
ubat 1933'te Bursada kk apl da olsa Trke
ezana direni meydana gelmitir.
1 ubat 1933te, balarnda Nakibendi Tarikatndan
Kazanl b rahim adnda biri liderliinde ortalama
100150 kiilik bir grup. Bursa Ulu Camide ezann
Trke deil yeniden Arapa okunmasn istemi tir. Bu
isteklerini Evkaf Mdr geri evirince topluca vilayete
giden gruba polis mdahale ederek 15 kiiyi gzaltna
almtr.
Atatrk bu olay haber aldnda 22 gnlk yurt
gezisinin son du ra olan zmirdedir. Olay haber alr
almaz derhal zmirden Bursaya gelen Atatrk,
yetkililerle yapt grmelerden sonra Anadolu
Ajansna u aklamay yapmtr:
Bursaya geldim. Olay hakknda yetkililerden bilgi
aldm. Olay aslnda fazla nemli deildir. Herhalde cahil
ml
teciler
adaletin
pene
sinden
kurtulamayacaklardr.
Olaya dikkatinizi bilhassa ekmemizin nedeni dini
siyasete veya herhangi bir tahrike vesile edenlere asla
msamaha
etmeyeceimizin
i
bir
kere
daha
anlalmasdr. Olayn mahiyeti esasen din deil dildir.
Kesin olarak bilinmelidir ki, Trk milletinin milli dili ve
milli benlii btn hayatna bakim esas klnacaktr.
Atatrkn Bursadaki Arapa ezan olayndan sonra
yapt bu aklamann sonundaki, Kesin olarak
bilinmelidir ki, Trk milletinin dili ve milli benlii btn
hayatna hkim esas klnacaktr cmlesi her eyi

zetlemektedir. ... Trk milletinin milli dili (...) btn

haya tna hkim esas klnacaktr, diyen Atatrk, din
dilinin Trkeleti rilmesiyle neyi amaladn da ok
ak bir ekilde ortaya koymutur.
6 ubat 1933 tarihli ngiliz Daily Telegraph gazetesi
Bursadaki Arapa ezan olayndan Trkiyede dini
ayaklanma/ olarak sz etmitir:
Trkiyede dini ayaklanma! Allah yerine Tanr:
Gazinin dil den ve dinden Arapa kelimeleri temizleme
abasna kar Bursada bakaldr oldu. Bu olaya ok
nem veren Gazi, nce Bursayt ziyaret edip ehirden
ayrlm olduu halde geri dnmtr.
Atatrk, Bursadan dnmeden nce genlerle yapt
bir grme de mehur Bursa Nutku"nu sylemitir.
Atatrk bu nutkunda yeni rejimi koruyup kollama
grevini genlere vermitir.
Arapa Ezana Dn Trke ezandan Arapa ezana
dn yolunda ilk adm atan da aslnda CHPdir. 22
Eyll 1948de Diyanet leri Bakan Ahmet Ham di
Akseki, btn mftlklere bir tamim gndererek
Trke ezandan geriye dnn ilk iaretini vermitir.
te o tamim:
Arapa ezan ve kametin memnuiyeti bakkndaki
4055 sayl ka nun hkm, yalnz ezan ve kamete
mnhasr olup, mevlitlerde, hatim esnasnda, bayram
namazlarnda ve bayram gnlerinde alnan Arapa
tekbirlere amil bulunmad ileri Bakanl ile
yaplan
konuma
ve
yazmalar
sonucunda
Bakanlmzn noktai nazar uygun grle rek
gereinin yaplmas valiliklere tamimen tebli edilmi
olduundan camilerde vazife sahipleri arlarak lazm
gelen tembihatn yaplmas lzumu tamimen bildirilir.
1946da kurulan DPnin beyannamesinde Arapa
ezana dn konusunda bir vaat olmamasna karn
DPliler seim meydanlarnda sk sk bu konuyu
gndeme getirerek oy toplamlardr. Bu saye de Trke
ezan
konusunda
lke
iinde
homurdanmalar

balamtr. 4 ubat 1949da TBMMnin dinleyiciler

blmnde Ticani Tarikatna mensup iki kii Arapa
ezan okumutur. Bunlarn oraya nceden oturtulduu
bellidir. nk DPli milletvekilleri grmeleri
durdurup meczuplar dinlemi, meczuplar susturup
dar karmak isteyen ol mamtr.
12 Nisan 1950'de de Mareal Fevzi akmakn cenaze
trenin de birok din adam Arapa ezan yasan
delerek su iledii iin tu tuklanmtr. Bu srada
Millet Partisinin yayn organ Kudret gazetesi Arapa
ezan savunmu, CHPnin yayn organ buna cevap
vermitir.
14 Mays 1950 seimlerini kazanan DPnin iktidar
olmasyla Trke ezan tartmas da alevlenmitir.
Arapa ezana dnn bami mar DP lideri Adnan
Menderes, 4 Haziran 1950de Zafer gazetesine verdii
demete unlar sylemitir:
... Byk Atatrk inklplarna balad zaman
taassup zihniye ti ile mcadele etmek zarureti
duymutur. Trke ezann da byle bir zaruretten
doduunu kabul etmeliyiz. Bugnse camilerden
ibadetin ve dualarn hep din diliyle yaplmasyla tezat
tekil etmektedir. Bu ka dar yldan sonra vaktiyle zaruri
olanhrriyeti snrlayan bu tedbirle rin devamna lzum
kalmamtr. rtica ve taassupla biz de savaacaz ve
millete mal olmu inklplar savunacaz.
Menderesin, Atatrkn Trke ezan hareketini
taassup zihniyeti ile mcadele etmenin zorunlu bir
sonucu olarak grmesi ksmen do rudur, ancak artk
byle bir mcadeleye gerek kalmadn sylemesi
tamamen yanltr. craatlaryla irtica ve taassubun
nn aacak olan Menderesin, rtica ve taassupla biz
de savaacazdemesi ise tama men politik bir
sylemdir. Menderesin Atatrk devrimlerini, millete
mal olmu, olmam diye ikiye ayrmas ise Atatrk
devrimleriyle
kav
ga
edeceinin
ilk
belirgin
iaretlerinden biridir. Menderes, daha nce de, 29

Mays 1950de TBMMde yapt konumada Atatrk

devrimlerini, Halk tarafndan kabul edilenler ve kabul
edilmeyenler olarak ikiye ayrmtr. Dolaysyla
Menderese gre halkn kabul etmedii dev rimleri
korumaya da gerek yoktur. te bu mantkla DP
dneminde
baz
Atatrk
devrimleri
gericilerin
saldrsna ak braklmtr. Menderesin Arapaya
din dili demesi ise byk bir cehalet rneidir.
Menderesin bu aklamalar DPnin yayn organ
Zafer gazetesince
de
hararetle
desteklenmitir.
Gazetenin sahibi Mmtaz Faik Fenik, 5 Ha ziran 1950
tarihinde Zafer gazetesinde Arapa ezana msaade
ediliyor mjdesini vermitir. Zafer gazetesi ezann
Arapaya evrilmesini vicdan hrriyeti erevesinde
deerlendirerek bir kampanya yrtmtr.Ezann
yeniden Arapaya evrilecei sylentilerine baz CHPli
milletvekillerinin tepki gstermesi zerine Menderes, 13
Haziran 1950de u aklamay yapmtr:
Bir zamanlar, eriat isteriz, din elden gidiyor,
diyenlerin ve ba ranlarn vaveylasna benzemek
suretiyle bu ezan meselesini ele ala rak, Atatrk'n
inklplar elden gidiyor, diye gayri samimi feryatlara
baladlar. Trbeleri aanlar kendileridir, din derslerini
kabul edenler kendileridir. Tabii bunlar da samimiyetle
yapm deillerdir. Halbuki DP inand prensiplere
uygun hareket etmektedir. Millete mal olmam, millet
vicdannda bir deirmen ta arlyla km olan
tedbirlerin 1520 sene sonra zerinde beki gibi
duracaz
demek
doru
mudur?*
Yelkenlerini
olabildiince din istismaryla dolduran Menderese gre
18 yl okunan Trke ezan millete mal olmam ve
millet vicda nna bir deirmen ta arlyla km
bir devrimdir! Bu nedenle yok edilmelidir! Menderesin,
CHPnin din konusunda att admlar sami mi
bulmamas,
buna
karn
bu
konuda
kendi
yapacaklarnn inandk lar prensipler olduunu ileri

srmesi de dndrcdr. nk CHP ile DPnin

program ve tzklerinde bu konularda hibir fark yoktur.
nce Tokat Milletvekili Ahmet Grkan ve Kayseri
Milletve kili smail Berkok ile 13 arkada Meclise bir
teklif vererek Ceza Kanununun 526. maddesindeki
Arapa ezana hapis cezas getiren hkmn
kaldrlmasn nermitir. 13 Haziran 1950de toplanan
DP Meclis grubu bu konuda maddelik bir tasar
hazrlamtr. Mec listeki grmeler, 16 Haziran
1950de Trk masonlarnn bir d nemdeki en byk
statlarndan olan stanbul Milletvekili ve air Fuat
Hulusi Demirellinin bakanlnda yaplmtr.
Genel Kurulda sz alan DP Milletvekili Seyhan Sinan
Tekeiiolu unlar sylemitir:
Atatrk sa olsayd hi phe yok ki bu Byk
Meclis'in dn d gibi dnecekti. Allahu ekber
ile Tanr uludur kelimeleri bir manaya gelmez. Eski
zamanlara ait kitaplar okursak birok tanrla rn
olduunu grrz. Yamur tanrs, yer tanrs vesaire.
Binaenaleyh Tanr uludur deyince bunlarn hangisi
uludur? Hristiyanlar bile bir ly haber vermek iin
an alarlar. Onlar an alnrken ann ne demek
istediini anlyorlar. Mslmatlar bir sela sesi
duymuyorlar. DP Milletvekili Tekeliou Trke ezan
konusundaki bu szle riyle gerei arptmtr.
Birincisi, Atatrk sa olsayd ne dnecei aktr.
Ezan Trkeletiren Atatrk, 1933'te Bursada Arapa
ezan okunmasn isteyenlere ylesine byk bir tepki
duymutur ki, Bursa Nutku diye bilinin o mehur
konumasn yapmtr. Yani, Atatrk sj olsayd bizitt
gibi Arapa ezana dnlmesini isterdi/ demek en hafif
tabirle saflktr! kincisi Tanr kavramnn sadece
oktanrl dinler'* iin kullanld iddias da tek
kelimeyle glntr. Tekeliolu Eski zamanlara ait
kitaplar okursak birok tanrlarn olduunu g rrz.
Yamur tanrs, yer tanrs vesaire... Tanr uludur
deyince bun larn hangisi uludur? diyerek bir ark

kurnazlyla Tanr kavramnn sadece ok tanry

kastetmek iin kullanldn belirtmitir. Oysaki Tanr
szc Trkedir ve Trkler oktanrl dnemlerinde
de tek tanrl dnemlerinde de yaratc gc Tanr
szcyle ifade etmi lerdir. Ayrca slam ncesi
Trklerde Tann/Tengri szc Gk Tanr eklinde
tek bir tanry ifade etmek iin kullanlmtr. Trkler
Tanr szcyle gemiten bugne oktanry deil
tektanry anlamtr. kincisi, tarihte birok toplumda
oktanrl inan sistemi vardr. Antik Yunan bata
olmak zere btn eski toplumlarda ok tanrdan sz
edilir. Yabanc dildeki kitaplarda politeist diye geen
ifade, o kitaplar Trkeye tercme edilirken doal
olarak oktann diye tercme edilmitir. Bu kitaplar
Arapaya evrilirken de ayn ifa de okallah olarak
evrilmitir. Burada nemli olan Allah veya Tanr
szcnn tek bir yaratcy m, yoksa oktanry m
kastet mek iin mi kullanlddr. ncs,
Tekeliolu,
...
Mslmanlar
bir
sela
sesi
duymuyorlardiyerek de dpedz yalan sylemitir. An
lalan Tekeliolu Trke okunan salay saladan
saymamtr! Anla lan o da Menderes gibi din dilinin
Arapa olduuna inanmaktadr!
Bu srada artan bir gelime yaanmtr. DPliler,
CHPlilerin tasarya ret oyu vereceklerini dnrken,
CHP grubu adna sz alan Trabzon Milletvekili Cemal
Reit Eybolu, ezan konusunda tartma yaratmak
istemediklerini, Arapa ezan meselesinin ceza konusu
olmak tan karlmasna aleyhtar olmayacaklarn
belirterek unlar sylemitir: Sayn arkadalar, Trk
Ceza Kanununun 526. maddesinden ezana taalluk eden
ceza hkmnn kaldrlmas maksadyla hkme tin
bugn huzurumuza getirdii kanun tasars hakkndaki
CHP Mec lis grubunun grn arz ediyorum:
Bu memlekette milli devlet ve milli uur politikas
Cumhuriyet ile kurulmu ve CHP bu politikay takip

etmitir. Bu politika icab olarak ezan meselesi de bir

dil meselesi ve milli uur meselesi telaki edilmitir.
Milli devlet politikas mmkn olan her yerde
Titrkenin kulla nlmasn emreder, Trk vatannda
ibadete armann da z dilimizle olmasn bu
bakmdan daima tercih ettik.
Trke ezan, Arapa ezan mevzuu zerinde bir
politika mnaka as amaya taraftar deiliz.
Milli uurun bu konuyu kendiliinden halledeceine
gvenerek Arapa ezan meselesinin ceza konusu
olmaktan karlmasna aleyhtar olmayacaz.
Daha sonra maddelik tasarnn maddeleri
ayr ayr oylanm, oy lamada DPlilerle birlikte CHPliler
de kabul oyu kullanmlardr.Hkmetin sunmu
olduu tasar, oylamaya katlan DP ve CHP millet
vekillerinin oybirliiyle kabul edilmitir. Aleyhte oy
kullanan olmam tr. CHP Genel Bakan smet nn
ile CHPli Cemal Reit Eybolu, Cevdet Kerim nceday,
Yusuf Ziya Orta ve Haan Reit Tankut oyla maya
katlmamtr. Ama oylamaya katlan btn CHPli
milletvekilleri tasar lehinde oy kullanmtr. Meclisin
demokrasi tarihinde ilk defa iktidar ve muhalefet
ittifakla bir kanun kartmtr. 16 Haziran 1950de
karlan 5665 sayl kanunla Arapa ezan serbest
braklmtr. Kanun Trke ezan okunmasna da
herhangi bir yasaklama getirmemitir.'
. C*r tt< 1/ r t :
Cumhuriyeti Meclis, Arabca Ezan
Yasam Kaldrd C. H. P. milletvekilleri de kanunu
tasvib ve kabul ettiler else beklenmedik sahneler!
arasnda roman etli 17 Haziran 1950 tarihli
Cumhuriyet gazetesi bu haberi, Meclis Arapa Ezan
Yasan Kaldrd" manetiyle vermitir. Bu manetin
hemen altnda ise CHP milletvekilleri de kanunu tasvip

ettiler (onayladlar)" balna yer verilmitir.'* Murat

Bardaknn dedii gibi, Arapa ezan yasann kalkma
sna Meclis'te sadece DP milletvekillerinin deil, ayn
zamanda CHP grubunun da lehte oy verdiinden ve
yasan DPCHP ibirliiyle kal drlm olduundan
nedense hi bahsedilmiyor. "
Bu gerekten bahsetneyenlerden biri de Babakan R.
Tayyip Erdoandr. Erdoan deiik zamanlarda bu
konuda unlar sylemitir:
Evet... O Menderes ezan aslna dndrdnde
Anadolunun her kesinde insanlar hngr hngr
aladlar (...), Bu nn CHP'si. Onlar da Trke ezan
okudular. Menderes geldi ezan aslna dndii, Bu
millet, merhum Adnan Menderes ve arkadalarnn eza
nn Trke okunmasna son vermelerini asla unutmad,
unutmuyor. Ben inanyorum ki bu millet, her ey
unutulsa bile, srf ezana iade et tii hrmetten dolay
Adnan Menderesi gnlnde ve hafzasnda ta
yacaktr, Bugn 16 Haziran. ok anlaml bir
yldnmn idrak ediyoruz. Bundan 63 yl nce bir 16
Haziran
gn
Merhum
Adnan
Menderes
babakanlndaki Demokrat Parti hkmeti ok
byk, ok ar bir zulm ortadan kaldrmtr.
Trkiyenin gzelim minare lerinden ezan i karartc
ekilde Tanr uludur diye okunuyordu. Kim yapt
bunu; CHP. te 16 Haziranda yeniden minarelerden
Allaht ek ber diye ezan okunmaya balad...
Grld gibi Babakan Erdoan, 16 Haziran
1950de Arapa ezana dn Adnan Menderesin
babakanlndaki DPnin tek ba na gerekletirdiini
iddia etmektedir. Erdoan, Arapa ezana dn DP
ile CHPnin ortaklaa gerekletirdiinden hi sz
etmemekte, hatta bu srete CHPnin DPye ayak
diredii izlenimi yaratmaktadr. Ancak bu sylemler
tarihi gereklere uygun deildir.
Menderes de Arapa ezan yasann kaldrlmasn
yllarca miting meydanlarnda siyasi bir ara olarak

kullanm, Arapa ezana dn dini kurtarmak

olarak adlandrmtr.
Menderes, 1951de DP zmir kinci l Kongresinde
unlar syle mitir:
imdiye kadar bask altnda bulunan dinimizi
baskdan kurtar dk. nklp softalarnn yaygaralarna
ehemmiyet vermeyerek ezan Arapalatrdk. Trkiye
bir Mslman devlettir ve Mslman kala caktr.
Mslmanln btn icaplar yerine getirilecektir.*
Ezan Arapalatrmay dini baskdan kurtarmak,
Mslman ln icab olarak adlandran Menderes,
yine ok kaba bir bakla Arapay kutsamtr.
Atatrkn ezan Trkeletirmesini geni halk
ynlarna dine bask, Mslmanla aykr bir
uygulama ola rak sunmutur. Menderes eer bu
szlerinde samimiyse Cumhuriyet Devrimini, Atatrk
ve slam dinini zerre kadar anlamam demektir. Eer
bu szlerinde samimi deilse halkn gznn iine baka
baka yalan sylyor; dini kullanarak iktidarn
salamlatrmak istiyor demektir.
Menderesin bu ipe sapa gelmez aklamalar Atatrk,
Cumhuri yet ve CHP dmanl yapmas iin bizzat
Menderes tarafndan r tl denekten beslenen
Necip Fazl Ksakrek gibi rejim kartlarn da ok
sevindirmitir:
Byle bir sz syleyecek Babakann klesi
olduumuzu syle mekten eref duyarz. Tekrar
ediyoruz. Partimize, siyasi muhitimize, ka binemize,
tezatlarmza ve hatra gelen ve gelmeyen her eyimize
ramen, en saf ve halis tarafndan azat kabul etmez
kleliimizi kabul buyurunuz. Gerekten de Necip
Fazl Ksakrek, Babakan Menderesin k lesi olup
alakalem
Atatrke,
Cumhuriyete,
CHPye
kfredecektir. Yani kle, kleliini hakkyla yerine
getirecektir!
Ezann tekrar Arapaya evrilmesi, DP iindeki din
istismarcs
Kar
Devrimci
milletvekillerini
de

cesaretlendirmitir. rnein DP Di yarbakr Milletvekili

Y. Kmil Aktu yle demitir:
Demokrat Parti din koruyuculuunu da zerine
almtr. Bu bor cun ilk taksidini Allahu ekberle
demitir. Allaht ekbere dayanarak ileriye yryeceiz.
Bu yolda lmek var dnmek yok. Allah'n yakt bu
meale sndrlmeyecek, bilakis alevlenecektir.
Grld gibi Adnan Menderesin DPsi kaba bir din
propagan das yapmaktadr. Trke Tanr uludur
demek yerine Arapa Al lahu ekber demeyi din
koruyuculuu olarak adlandracak kadar ilkel, cahil ve
kaba bir din propagandas...
Menderes, DPli milletvekilleri ve Necip Fazl gibi
yanda aydnla rn vck vck din istismar, maalesef
ksa sre toplumda karlk bul mutur. rnein
DPnin ikinci kabinesini kurduu 9 Mart 195 lden
gn sonra, 12 Martta Konya DP l Kongresinde Fes,
araf ve Arap harflerine dnlmesi gibi Kar Devrimci
istekler ortaya atlmtr.
DP ve Menderes, dinsel zgrlk klf altnda byk
bir hz la Atatrk devrimlerinden dnler vermitir.
CHPyi dinsizlikle itham edip kendisini slam'n
koruyucusu olarak gsteren DP ve Mende res, zellikle
ekonomideki sorunlar dinsel dnlerle gizlemeye al
mtr. DP, 19.V seimlerinde dinsel sloganlar arlkl
olarak kullan m, Nurcularla seim ittifakna girmi,
radyodaki dini programlar arttrmtr. Babakan
Menderes 19 Ekim 1958de Emirdada yeil tural
bayrakl Saidi Nurs tarafndan karlanmtr.*
Menderes o kadar comu ki, 1958de parti grubunda
yapt bir konumada milletvekillerine, S/z isterseniz
hilafeti bile geri getirirsi nizdiyebilmitir.
evket Sreyya Aydemir, Adnan Menderesin neden
kaba bir din istismarna yneldiini yle aklamtr:
"... Daima cahili arayan, daima cehlin dili ile konuan
ve bylece gerei uyandrlmam kalabalklar arasna
sokulup onlarla kolayca dil birlii kurabilen mrteci ve

din simsar daima tetikte kald. Her frsat ta 'din

istismarcl alannda kullanld. Kald ki bu alan ok
ekici idi. nk kalabalklarn kaynat ve hele oy
avcl iin kolayca smrlecek bir aland. Bu
alandaki kalabalklar ise laiklik devrimi ne, laiklik
hareketine kar zinde kalan bir ruh direnii iinde
idiler. O halde kim bu kalabala hitap edebilirse, bu
kalabalklarn oylar da onun olabilirdi. Nitekim Adnan
Menderes de yukarda ve bu irtica akmlarna kar
beyanlarn yaparken aslnda bir imtihann eiinde
bulunuyordu. Hakikaten bu dediklerinde kendisi sebat
edebilecek miy di? Milletin kendi dilinde okunan
ezanlar, daha ilk gnlerinde Arap diline dndrmekle
kalabalklarn duasn kazanmak yolunda ucuz bir
kazan tecrbesi de geirmiti. Acaba imdi byle
konuan bu gen Bavekil, yarn ezanlar, tekbirler,
mevlitler, cami evrelerinde iftar zi yafetleri ve
kurbanlar, radyolarda mevlitler, dini musahabeler
derken kendini bu akn havasna bsbtn
kaptrarak bir oy avcs haline demez miydi? Bunu
zaman gsterecekti.
DP ve Menderes, Atatrk ve devrimlerini gizli ak
ok ar bir ekilde eletirmi, sadece eletirmekle
kalmam, birok devrimin ya rm kalmasna, birok
devrimin ise yok edilmesine zemin hazrlamtr.
DP ve Menderesin snr tanmaz din istismar ve
Atatrk
kar
tl
ksa
bir
sre
sonra
gerici/banaz/mrteci evrelerin Atatrke vedevrimlere
saldrmasyla sonulanmtr. 16 Haziran 1950de Arap
a ezana dnlmesinden hemen sonra 22 Haziranda
Ticani Tarikat yelerince Ankarada Ulatrma
Bakanlnda
bulunan
iki
Atatrk
bst
paralanmtr. 26 Haziranda knal ve sakall bir
baka Tica ni gpegndz Ankara Shiyedeki Ordu Evi
nnde bulunan Atatrk heykeline bir balyozla
saldrmtr. Ayn gn Ankara ubuk ilesi mey
danndaki bir Atatrk heykeline daha saldrlmtr.

Ertesi yl 24 ubat 195 lde Krehir Cumhuriyet

alanndaki Atatrk heykeli paralanm tr. 1 Mart
1950de Cumhurbakan Celal Bayar Krehire bir
Atatrk bst armaan etmitir. 5 Martta Krehirde
Atatrk heykeline sald ry knayan byk bir miting
dzenlenmitir. Nurcularn ve Ticani lerin Atatrk
dmanlnn nlenemez boyutlara ulamas zerine
DP, 25 Temmuz 1951de Atatrk Koruma Kanunu
xm karmtr.
Daha nce de belirttiim gibi DP, nnnn kontrol
altnda ki CHPye kar Atatrk kullanma stratejisi
izlemitir. Bu srete, bir taraftan Atatrk Koruma
Kanununu karp her yere Atatrk heykeli yaptrrken,
dier taraftan paralardan ve duvarlardan nn
fotoraflarn kaldrarak yeniden Atatrk fotoraflarn
koymutur. Bylece DP ve Menderes aslnda Atatrke
ve ansna hi de saygl olmamasna karn, siyaseten
nnden kurtulmak amacylabir Atatrk klt
yaratmak istemitir: i boaltlm, sadece heykellere
ve imgelere indirgenmi, souk ve ask suratl bir
Atatrk. Nitekim bir sre sonra DPnin bu Atatrk,
Atatrk
kartlarnca
Beton
Kemal
diye
adlandrlacaktr!
1950de DP ve Menderes ile balayan Kar Devrim
sreci o gn den bugne neredeyse hi kesintisiz
devam etmitir. ABD etkisinde, Atatrkn tam
bamszlk ve adalk ilkelerinden uzak de
mokrasicilik oynamakla geen bu srete sa
iktidarlarn en byk gdas din istismar ve Atatrk
dmanl olmutur.
Arapa Ezam Kutsamak Babakan Erdoann o
szlerini bir kere daha hatrlayalm:
Evet... O Menderes ezan aslna dndrdnde
Anadolunun her kesinde insanlar hngr hngr
aladlar.

'Bunlarn dnlerinde Trke ezan var, Bu nn

CHPsi. On lar da Trke ezan okudular. Menderes
geldi ezan aslna dnd.
Bu
millet,
merhum
Adnan
Menderes
ve
arkadalarnn ezann Trke okunmasna son
vermelerini
asla
unutmad,
unutmuyor.
Ben
inanyorum ki bu millet, her ey unutulsa bile, srf
ezana iade ettii hrmetten dolay Adnan Menderesi
gnlnde ve hafzasnda taya caktr.
Bugn 16 Haziran. ok anlaml bir yldnmn
idrak ediyo ruz. Bundan 63 yl nce bir 16 Haziran
gn Merhum Adnan Mende res babakanlndaki
Demokrat Parti hkmeti ok byk, ok ar bir
zulm ortadan kaldrmtr. Trkiyenin gzelim
minarelerinden ezan i karartc ekilde Tanr uludur
diye okunuyordu. Kim yapt bunu; CHP. te 16
Haziranda yeniden minarelerden Allahu ekber diye
ezan okunmaya balad...
Yani Erdoana gre:
1.
Dillerde Trke ezan olmas ktdr!
2.
Trke ezann yeniden Arapaya evrilmesi ezana
hrmettir!
3.
Ezann Trke okutulmas ar bir zulmdr!
4.
Trke ezan i karartcdr!
Peki, ama gerekten de byle midir? Hi sanmyorum!
Bu konu nun Erdoann dnd gibi olmadn
grebilmek iin yle derin dini bilgilere de ihtiya
yoktur. Biraz Kuran okumu olmak, biraz s lam
dininin ruhunu bilmek, biraz Trkenin gzelliklerinin
farknda olmak yeterlidir.
Her eyden nce, bir kere daha hatrlataym ki ezan
ibadet deil, ibadete ardr, duyurudur, iarettir. Dine
gre asl olan arnn illa Arapa yaplmas deil en
anlalr ekilde yaplmasdr. nemli olan yaplan
arnn, arlann iine, ruhuna, gnlne ilemesi ve
onu et kileyip ibadete ekebilmesidir. Ruhlara,
gnllere en iyi ekilde ileyen ar ise hi kukusuz

anadilde yaplan ardr. nsanlar ancak anadil lerinde

yaplan arlar tam olarak hissedebilir, o arya
uymak iin ilerinde, derinlerde bir yerlerde vicdani bir
drt duyabilir ve bu dr tnn etkisiyle de ibadete
ynelebilirler. Tekrar iddia ediyorum: slam dininin
ruhuna en uygun ibadete ar ekli anadilde yaplan
ardr. Bu nedenle Trkiyede ibadete arnn Trke
olmas slam dininin anlamak ve hissetmek ilkesine
birebir uygundur.
Ezann Trkeletirilmesi Atatrkn Trkn Milli
Dini slam projesinin en sembolik admlarndan biridir.
Kuran Kerimi ve hutbeleri Trkeletiren Atatrk,
ibadetlerini bilerek, anlayarak, his sederek yapan,
bylece daha samimi ve daha iten bir ekilde Yce
Yaradana ynelen Mslman Trk insannn ibadete
de anlad dilde Trke arlmasn istemitir.
Kurann ve hutbelerin Trkeletiril mesiyle Trkn
milli dini olma yoluna giren slam, ezann Trkele
tirilmesiyle bu sreci tamamlayarak tam anlamyla
Trkn milli dini olacakt. slam dnyasnda belki de
ilk kez, slamiyete zorla giydirilmi olan Arap hrkas
kartlacak, yzyllarca slama hizmet etmi olan
Mslman Trkler, Arapa bilen yerli araclara
(ruhbanlara/ haclara/ hocalara) ihtiya duymadan
slam dinini her ynyle bilerek, anlaya rak hissederek
yaamaya balayacakt.
Daha nce de belirttiim gibi btn bir din dilinin
Trkeleti rilip ezann Arapa olarak braklmas her
eyden nce Atatrkn btncl devrim stratejisine
ters bir durumdu. Camilerde okunan Kuranlarn,
hutbelerin Trkeletirilip ezann Arapa olarak brakl
mas olmazd. Bu, ok gzel, yepyeni bir dkkn ap,
bu dkknn iini her trl yeni rnle doldurup
dkknnn vitrininde eski rnleri sergilemeye
benzerdi. Trke ezan, din dilini Trkeletirme
hareketi nin vitriniydi, zirvesiydi nk...

Btn bunlara ramen Prof. Yaar Nuri ztrkn

dedii gibi btn slam dnyasnda ortak bir ar,
parola olan ezan Trkele tirmeden Arapa olarak
brakmak da mmknd tabii! Dini nedenle
mmknd! Ama dili nedeni mmkn deildi.
Atatrkn Bursada ki Arapa ezan olayndan sonra
dedii gibi ezann Tiirkeletirilmesin deki asl mesele
din deil dildi.
1930lar Trk Dil Kurumunun ve Trk Tarih
Kurumunun kurul duu, Tarih ve Dil Kurultaylarnda
yerli ve yabanc biliminsanlarnca Trk dilinin
eskiliinin, zenginliinin ve z gzelliinin ortaya koyul
duu, Osmanl Devleti dneminde unutulan Trkeyi
arayp bulmak iin youn tarama, derleme ve tretme
almalarnn yapld yllar dr. O yllarda Atatrkn
en byk amac milli tarih, milli dil ve '"milli din"
yaratarak Trk Ulus Devletini sarslmaz temeller
zerinde ykseltmektir. Milli tarih, milli dil ve milli
din almalarnn ezamanl olarak 1930larn banda
gerekletirilmesi tesadf deil dir. Bu almalar ayn
ortak hedefe yneliktir. Atatrk, Trkn milli dili
Tiirkedir" parolas erevesinde ulus devletin remeline
Trkeyi yerletirmek istemitir. Evde, ite, sokakta,
okulda ve camide Trke... Her yerde Trke...
Atatrk
Trke
ezanla,
Trkeyi
camilerin
minarelerine karm tr. Bylece asrlardr stelik
daha ok dini nedenlerlehor grlen, dlanan ve
Arapanm glgesinde unutulmaya terk edilen Trke
ilk kez en yksee karlmtr. Ancak Kavmi necipin
dili olarak g rlp kutsallatrlan Arapanm alaa
edilmesi Trkiyenin kadim yobazlarn fena halde
rahatsz etmitir.
Prof. Bilal N. imir, Trke ezann nemini ve
yeniden Arapa ezana dnlmesinin yanlln yle
anlatmtr:

(...) Buras Trkiyedir, burada Trke konuulur,

Trke dua edilir ve Trke ezan okunur derken
vnyor, Trklmzle gurur lanyorduk.
Dosta dmana gsteriyorduk ki Trkiye bir milli
devlettir, bir ulus devlettir. Her milli devletin milli dili
olur. Trk milli devletinin de kendi milli dili vardr, o da
Tiirkedir. Ve Trke okulda, klada geerli olduu
gibi camide de minarede de geerlidir, geerli olan tek
dildir, diyorduk. Trke ezanla Trk insan mutluydu,
gururluydu. Minareler Trk dilinin en gsterili, en
grkemli zirveleriydi. Trk m ezzinler minarelerden
Trke seslenirler, anadilimizi yere ge duyu rurlar ve
Trk insanna tarifsiz gurur verirlerdi. Trk halk milli
dev letini, milli dilini seviyordu ve milli ezan ile de
vnyordu. Bu ezan Tiirkedir, benim z dilimdedir,
benim ezanimdir, benimdir, diyordu.
Trke ezann izdii milli snrmz gz gre gre
tahrip edildi, yok edildi. Trkiye Arapanm istilasna
ald. Ezan Arapaya evri lince anadilim, dilim dilim
edildi. Okuldaki dil benim, kladaki dil benim,
minaredeki dil ise artk benim deil Arabn dili idi.
Minaredeki Trke Araplara kurban edildi. Trk
minaresinden Trke bayra in dirildi, yerine Arapa
bayra ekildi. Trk dili Trk minaresinden atl d,
dland. Trke buraya kamaz, denildi. Trkenin
en gsterili zirvelerini Araplar tuttu, Araplar igal etti.
Trk minareleri yabanc igaline dt. Minarelerimizi
alanlar buna ireti klf da uydurdu. Trkiyenin
70.000 minaresi Araplarn eline geti. 70.000 minarede
Trke bouldu. Trke duyulamvyor artk. imdi bu
minarelerde ar tk Arabn borusu tyor. Bu minareleri
Trk mimarlar, Trk m hendisler dikmiti ama imdi
bunlar birer Trk minaresi olmaktan kmt artk.
erefesinde sadece Arapa ezan okunan, Trk diline yer
verilmeyen bu minareler bizim minarelerimizde diyebilir
miyiz gnl ra ha t lyla i Trke ezan u bakmdan
da Tiirkeye ok uygun ve ok yarar lyd: Bu ezan Trk

vatandann
aidiyet
duygusunu
glendiriyor,
pekitiriyordu. Evet snrn her iki yakasnda (Suriye
snr) insanlar camiye gidiyordu ama oradakiler Arapa
ezanla buradakiler Trke ezanla namaza arlyordu.
Trke ezan insanlarmza Trk vatanda olduklarn,
Trkiye'ye ait olduklarn, Trk kltrne ait olduklar
n her Allahn gn be defa hatrlatyor, onlarn
aidiyet duygularn srekli glendiriyordu. Trke
ezan cepteki vatandalk belgesinden daha etkili
oluyordu; nk nereye ait olduklarn insanlara her
gn, evet her gn tekrar tekrar hem de yksek sesle
duyuruyor, hatrlat yordu. (...)
Ezann Arapa okunmas dinin bir gerei deildir. Her
Mslman kendi dilinde ibadet edebilir, ezan da kendi
dilinde okuyabilir. Arap dilinin ve Arap yazsnn
kutsall yoktur. Msliimanlara Arapa da yatmas
Arap nasyonalizmine hizmettir. Hazreti Muhammedin
Arap olmas, Kurann Arapa inmi olmas Arapann
slamn dili olduu, ezann da Arapa okunmas
anlamna gelmez.
Suriye nfusunun yzde 10 kadar Hristiyan Araptr.
Bunlarn da ou Katolik. Suriyeli Hristiyan Araplar
Incili Arap yazsyla okurlar, kilisede Arapa dua
ederler, kiliselerinin ahularndaki yazlar da bili nen
Arap yazsdr. (...) Haclarmzdan bir grubun amdaki
Katolik Kilisesi zerindeki ssl Arap yazsn Kuran
yazsdr, slam'n ya zsdr zannederek saygyla
selamladklarna tank olduk. Burann bir kilise
olduunu sylediimiz zaman inanmadlar. Onlar Arap
yazsnn slamn kutsal yazs olduuna inanmlard.
(...)
Trke reformunu, Trke ezan kazanmak iin ciddi
bir aba harcamadmz gibi, bu reformu yaatmak
iin de pek zahmete gir medik. Trke ezan yaatmak
iin de ciddi bir aba harcamadk, ciddi bir emek
vermedik, bir ura vermedik, ter dkmedik, gz nuru
dk medik, nefes tketmedik. Minarelerimiz Trke

ezanla fethedilirken biz yine bir aba harcamamtk.

Tiirkenin minarelerdeki zaferi zah metsiz kazanlmt.
Dolaysyla bu zaferin, Trke ezann kadir ky metini
hi bilmedik. nemini, gereini hi kavrayamadk.
Trke ezan dediimiz bylesine nemli ve deerli tarihi
kazanm kolayca elden tkardtk, be paralk pul gibi
harcadk.
Trk dili iin rpman Atatrk oldu. Trke ezan da
bize adeta gm tepsi iinde hazr sunuldu. Dier baz
kazanmlar da bize hazr sunuldu. Biz, dpedz hazra
konduk. (...)
Trke ezann tarihe gmlmesi, Trkiyede Arapa
ezann diril tilmesi, eyhlere, dervilere, haclara,
hocalara sunulmu bir taviz, bir dn idi. Oy uruna
verilmi bir dn. Byk bir dn, nemli bir dn idi.
zellikle doulu eyhlere, seyitlere ve de Krtlere,
bl clere sunulmu byk bir dn idi. Arapay
isteyen de, bekleyen de onlard. Halk deildi, Trk halk
deildi.
Trk halk Arapa bilmez, Arapa anlamaz. Arapa
bambaka bir dildir, bizim dile hi benzemez. Halk
bilmedii, anlamad ve kolay telaffuz edemedii
Arapadan ancak kurtulmak ister. Ezam da, kameti de,
duay da, Kuran da Trke dinlemek, Trke okumak
ister ve is tiyordu. Trk halk Trke ezana almt.
Tutucu ve dincilerin bask larna ramen Trke ezan
sevmiti, mezzinin ne dediini anlyordu.
Politikaclarn blclere, eyhlere, hocalara verdii
dnlerden Trkiye ok ekiyor, ilerde de ekecek
gibi grnyor...
Sonu olarak; Trkiyede ezann Trke okunmas
son derece do aldr. nk Trkler Trke konuur,
Trke yazar, Trke okur, Trke dinler.
Kurann, dualarn, hutbelerin, salatn, ksacas din
dilinin Trk eletirildii Trkiyede ezann da
Trkeletirilmesi ok doal ve ta mamlayc bir
admdr.

Trke ezan dine aykr deildir. Kuran, sze deil

anlama nem verir.
Trke ezan gzeldir. Trkn iine, iliklerine iler.
Trke ezan anlalr, hissedilir. Bu nedenle insanda,
anlalp his sedilemeyen Arapa ezann yaratacandan
ok daha fazla ibadete y nelme drts yaratr.
Trke ezan Trkeye hizmettir. Bylece Trke en
yksee, mi narelere kadar tanr.
Trke ezan Trklkle Mslmanl daha da i ie
geirerek ai diyet duygusu yaratp ulus devleti
glendirir.
Trke ezan ad stnde Trklemitir, Trkndr.
Trke eza nn deerini anlamak iin Trkiye
Cumhuriyetini kuran Trkiye halkndan olmak, Trk
olmak gerekir. Trke ezann deerini an lamak iin
Tiirkenin z gzelliini, zenginliini bilmek gerekir.
slam dinini Arap dini, slam dilini Arapa sanan;
Araplar Kavmi necip (stn kavim) olarak gren
birine Trke ezann deerini anlatmak ola nakszdr.
Ona gre minarelerden gnde be vakit Tanr uludur...
Tan r uludur... diye okunan Trke ezan i
karartcdr!, zulmdr!
Din Oyunu Aktrleri nce emperyalizme sonra
cehalete meydan okuyarak Cumhuriyeti kuran
Atatrk, en ok din istismaryla mcadele etmitir.
Atatrk, din istismarclarna din oyunu aktrleri adn
vermitir. Din konusun daki gerekler bilim tarafndan
aydnlatlncaya kadar din oyunu aktrlerinin
oyunlarnn devam edeceini bildirmitir. Atatrkn
laiklii Cumhuriyetin temeline yerletirmesinin temel
nedenlerinden biri mmkn olduu kadar bu din
oyunu aktrlerinin oyunlarn boz maktr. Atatrk, din
oyunu aktrlerinin oyunlarn bozabilmek iin her
eyden nce Mslmanlarn hibir aracya ihtiya
duymadan dinlerini kendileri okuyup renip, Tanrya
dorudan ulamalarn salamak istemitir. Bu amala
din dilini Trkeletirmitir: Kuran Kerimi, gvenilir

hadisleri, hutbeleri, ezan ve salat Trkeletirerek

Msl man Trk insann hacnn, hocann, eyhin,
hn
basksndan
kurtarp
dorudan
Tanrya
ulatrmak, bylece dinin kiisel veya politik kar lara
alet edilmesini nlemek istemitir.
Bir keresinde yle demitir:
Ey millet, iyi biliniz ki Trkiye Cumhuriyeti eyhler,
derviler, mritler, mensuplar memleketi olamaz. En
doru, en gerek tarikat Uygarlk Tarikatdr.
Uygarln emir ve isteklerini yapmak insan ol mak iin
yeterlidir. (...) Bal olmakla gnl kans ve mutluluk
duyduumuz slam dinini, yzyllardan beri allm
olduu zere bir po litika arac olmak durumundan
karp
ykseltmenin
gerekli
olduu
gereini
gryoruz."
Ancak gelinen noktada bugn (2013 ylnda) Trkiye,
uygarln emir ve isteklerini unutup eyhler, derviler,
mritler, mensuplar mem leketi olmu ve slam dini
politika arac olmaktan kurtarlp ykselti lememitir.
Teekkr Edeceksen Tek Partiye de Et Btn bu
tarihsel gereklere karn Babakan R. Tayyip Erdoan,
tek parti CHPnin, Kurann retilmesini, renilmesini
ve okunma sn, Hz. Muhammedin hayatnn
retilmesini yasakladn, eza n Trkeye evirdiini,
hatta ezanlar susturduunu belirtmi ve bu yasaklara
DPnin, Adnan Menderesin son verdiini iddia etmitir:
Erdoan, O Menderes Kuran m retilmesinin, Hz.
Peygamber'in hayatnn retilmesinin nn atnda
millet sevin gzyalar iin de Mtshaflaryla hasret
giderdi,
Evet...
O
Menderes
ezam
aslna
dndrdnde Anadolu'nun her kesinde insanlar
hngr hngr aladlar, demitir.
Ancak yukarda da grld gibi Kuran Kerimi en
mkemmel ekilde Trkeye tefsir ve tercme ettiren
de, Buharinin Hadis kayna n Trkeletiren de,
aralarnda Kuran Kerim Tefsir ve Tercme si (9ar cilt)
ve Buhari Hadisleri (12er cilt) de bulunan tam

352.000 takm dinsel ierikli kitap bastrp bunlar

yurdun en cra kelerine kadar cretsiz dattran da,
1932 Ramazan aynda stanbulun gzi de camilerinde
halka Kuran ziyafeti verdiren de, bu Kuran radyodan
Trkiyenin her yanna ulatran da, halkn camide
sylenenleri anlamas iin Kuran yannda hutbeleri,
ezan ve salat Trkeletiren de, Diyanet leri
Bakanln kuran da, ilk Kuran kursunu, ilk
imamhatip okulu nu, ilk ilahiyat fakltesini, ilk slam
Aratrmalar Enstitsn aan da, 19231939 ile
19481950 yllar arasnda okullarda din dersleri okutan
da, okul kitaplarnda, cami minberlerinde, hutbelerde
Hz. Muhammedi anlattran da Atatrkn ve nnnn
tek partisi CHPdir...
Babakan R. Tayyip Erdoan eer 19391948
arasnda devlet din eitimini, Kuran retimini
aksatmtr, demi olsa, dorudur, ben de katlrm!
Ancak Erdoan, btn bir tek parti CHP dnemin de
(1940lar
arlkta
olmak
zere)
Kurann
renilmesinin,
retil
mesinin,
okutulmasnn
yasaklandn,
Hz.
Muhammedin
hayatnn
anlatlmadn, ezanlarn susturulduunu iddia ediyor!
Bununla da yetinmeyip bu yasaklara Menderesin son
verdiini ileri sryor! An cak 1930larn ortalarndan
itibaren CHPnin kapatt imamhatip leri, CHPnin
kapatt ilahiyat fakltesini ve CHPnin mfredattan
kaldrd din derslerini, 1948den itibaren yine CHPnin
geri getirdi ini unutuyor! Atatrkn at Kuran
kurslarnn saysn nnnn daha da arttrdn
grmezden geliyor!
Dolaysyla Babakan Erdoan, imamhatiplerin ve
ilahiyat fakl tesinin almasyla, din derslerinin
yeniden mfredata konulmasyla, Kuran kurslarna
nem verilmesiyle, hatta ezann yeniden Arapaya
evrilmesiyle (bunu da DP ve CHP birlikte yapmtr)
ilgili olarak ille de birilerine minnet duymak, birilerine
teekkr etmek istiyorsa, Ad nan Menderesten ve

DPden nce smet nnye ve CHPye teekkr etmesi

gerekir! Haa! CHPnin btn bunlar yeni kurulan DPye
oy kaptrmamak amacyla mecburen yaptn da
iddia edebilir! Nite kim Menderes yle demitir. Bu
iddia da ksmen dorudur. Ancak DP ve Adnan
Menderesin din politikasnn da neredeyse tamamen oy
avclna ynelik olduu aktr.
Tarih ifte standard kaldrmaz!
Demem o ki 19231950 arasnda tek parti CHP
dneminde depo yaplan cami yok mudur? Vardr!
Arapa ezan okuduu iin cezalandrlan yok mu dur?
Vardr! Ama 19231950 arasndaki 27 yllk dnem,
Atatrkn
temellerini
att
Trk
Devriminin
uygulanma dnemidir. Dnyann en kansz devrimi
olan Trk Devrimi hayata geirilirken ister iste mez baz
sorunlar yaanmtr; maksad aan davranlar,
igzarlk lar, istismarlar, hatalar, eksikler, yanllar da
yaplmtr. nk her eyden nce bu apta bir devrim
bir kadro iidir ve Atatrkn ok gl bir kadrosu
yoktur. 19111922 yllar arasnda aralksz 11 yl devam
eden savalarda Osmanlnn neredeyse btn aydn
kadrosu yok olup gitmitir. Belgelerle gsterdiim gibi
eldeki ehveni er (k tnn iyisi) kadronun yapt
hatalar, yanllar ellerinden geldiince yine Atatrk ve
nn dzeltmeye almtr. Ayrca onca devlet iinin
arasnda Anadolunun bilmem hangi kesinde birka
kendini
bilmez
yneticinin yapt
densizlikten
Atatrkn ve nnnn her zaman haberdar olmas da
sz konusu deildir.
Atatrk'n dnyada eine benzerine rastlanamayan
bir Bamsz lk ve Aydnlanma Savayla Osmanlnn
kllerinden yaratt Trki ye Cumhuriyeti, maalesef
daha devrimini tamamlamadan 19391946 villan
arasndaki II. Dnya Savann girilmemi de
olsaypratc etkileriyle karlam, hemen ardndan da
1947den itibarenksmi Kar Devrimle sarslmtr.
19391950 arasndaki bu sarsntl d nemde Atatrkn

de olmamas d politika, ekonomi ve laiklik ko

nusunda bir dizi yanl uygulamann meydana
gelmesine yol am tr. Bu srete smet nnnn de
ciddi hatalar olmutur. Ancak bu dnemdeki btn
yanllar, btn eksikleri, btn marjinallikleri bir
araya toplayp, btn Tek Parti dnemini, CHP tarihini
bu yanllar dan, eksiklerden, marjinalliklerden ibaret
grmek, bunu yaparken de Atatrk ve zellikle
nny cami dman, Kuran dman, ezan
dman dolaysyla din dman gibi gstermek her
eyden nce gereki deildir.
Atatrk, 30 Kasm 1929da Vossische Zeitung
muhabiri Emil Ludvvige verdii bir rportajda adeta
Babakan R. Tayyip Erdoana cevap vermi gibidir.
Atatrk yle demitir:
Ahiren Kurantn tercme edilmesini emrettim. Bu da
ilk defa olarak Tiirkeye tercme ediliyor. (Hz.)
Muhammedin hayatna ait bir kitabn tercme edilmesi
iin de emir verdim. Halk tekerrr etmekte bulunan bir
ey mevcut olduunu ve din ricalinin derdi ancak kendi
karnlarn doyurup, baka bir ileri olmadn
bilsinler. Camilerin ka panmasna hibir kimse taraftar
olmamasna ramen bunlarn bu su retle bo
kalmasna
taaccp
ediyor
musunuz
(aryor
musunuz)...* Atatrkn bu szleri, Kuran Kerimin
Trkeye tercme edil mesini Atatrk emretmedi!
Atatrk dneminde Hz. Muhammedin hayatnn
renilmesi yasakland! Atatrk camileri kapatt!
diyenlere ithaf olunur!
TEZ: 3
DERSM SYAN ETMED BAHANEYLE OPERASYON
YAPILDI!
SEYT RIZA SYANCI DEL DN MAZLUMUDUR!
CHP DERSMDE KATLAM YAPTI! DERSM
KATLAMTNIN MMARI NNDR!
40.0, (...) Vergi vermediler diye Dersimin kylerini kim
bombala df Zamann, o zamanki Cumhurbakannn

emriyle... Kimdi? smet nn, CHPnin bandayd.

Yani CHP bombalad. 20.000, 30.000, 50.000 kiinin
yargsz infaz edildii sylenir. nsaf ya! te sizin
cemaziylevveliniz bu. Gelin de siz bunu temizleyin
nce...
R. Tayyip Erdoan, 14 Austos 2010
Bizim Dersimle, Dersim Katliamyla olan ilgimiz,
yeni gncel ve siyasete ynelik bir ilgi asla ve asla
deildir. yle kitaplar vardr ki hayatnz deitirir.
Okuduunuz bir satr, nefes alp verdiiniz srece
hafzanzdan kmaz. Size burada yle bir kitap
gstermek istiyorum. Necip Fazl Ksakiirekin Son
Devrin Din Mazlumlar, ilk basks 1969da yaplan bu
kitap, yakn tarihimizdeki baskm anlatyor. Ka ranlk
sayfalarna bir kap aralyor. Bu kitap zaman zaman
yasakland, toplatld. Kimler tarafndan biliyor
musunuz? CHP ortak ynetimleri tarafndan. te
benim de, benim neslimin de Dersimle ilk tanmamz
bu eserle olmutur.
stat Alevi dememitir. Bakn buras ok nemli.
Sayn Klda rolu sen niye demiyorsun? (...) Burada
stat Krt, Ermeni dememi tir. Necip Fazl, Dersim ve
Dersimlileri din mazlumlar snfna alarak insani
trajediyi bize aktarmtr.
Dersim'c
yaplan
operasyonlar
bir
isyann
bastrlmas olarak zi hinlerde mernlatrlmaya
allyor. Ama ilk Meclis'te Dersim Mebu su olarak
bizzat Atatrk tarafndan davet edilen Diyap Aadan
kimse bahsetmiyor. Dersim Operasyonlar sonucunda
tutuklanan ve aslan Seyit Rza nn, 191S olaylar
srasnda, igalci ordulara kar savat ndan,
dnemin valisi tarafndan da, Din ve namusuyla bize
hizmet
etti,'diyerek
ereflendirildiitden
kimse
bahsetmiyor. Dersimde, adm adm erevesi izilmi,
bahaneleri hazrlanm bir operasyon var. e itli
tarihlerde dersim raporlar hazrlanyor. Bu rapor
sadece 100 adet baslarak, gizli ve zat'a mahsus olarak

belli yerlere gnderilmi bir ra pordur. Sayn

Kldarolu, belge ve arivden bahsetti. Babakanln
arivi aktr. Sayn Kldarolu grmek istiyorsan,
buyurursun, grr sn, incelersin. O artlar ierisinde
de bu konudaki bilgisizliini giderir sin. Ne var bu
raporda? Sadece birka cmleyi aktaryorum: Sayfa
199: 1926 ylnda Mlkiye Mfettii Haindi Bey'in
raporuna atf yaplyor. Dersim, Hkmeti Cumhuriye
iin bir bandr. Bu ban zerinde kati bir ameliye
yapmak ve ihtimalat selameti memleket namna farz
ayan dr diyor ve 201. sayfasnda: Dersim Trkiye iin
cehalet, maiet darl , dahili ve harici tesvilat ve
Krtlk temaliiat ile bulam tehlikeli bir bandr.
Kesin bir ameliyeye tabii tutulmas lazmdr. Bunun
iin ev vela silah toplamak, ardndan slahat yapmak
icap eder. Bu rapor eski raporlar hatrlattktan sonra
kendi zm nerilerini ortaya koyuyor. Dersime
yaplacak
harektn
ayrntlar,
g
ettirilecek
airetlerin lis tesi anlatlyor.
Belge 1:
Yine 1935 ylnda bir kanun karlyor. Kanunun
ad: Tuneli Vilayetinin daresi Hakknda Kanun.
Kanunun ilk maddesinde u be lirtiliyor:
Madde 1: Tuneli vilayetine, ordu ile irtibat baki
kalmak ve rt besinin salahiyetini haiz bulunmak zere
korkomutan rtbesinde bir zat vali ve kumandan
olarak seilir. Sonra, bu vali ve kumandana yasa da
ok enteresan haklar tannyor. Mesela vali ve
kumandan gerek g rrse, aileleri bir yerden bir yere
g ettirebilir. Mesela, idam hkm lerinin vali ve
kumandan tarafndan teciline lzum grlmezse,
hemen infaz yaplr. Mesela ceza mahkemelerinde
verilen kararlarn temyizine gerek yoktur. te bu
kanunun ardndan, hazrlklar yaplyor, 1937, 1938 ve
1939 yllarnda Dersimde maalesef byk bir dram
yaan yor. Havadan, karadan, toplarla, hatta gaz
bombalaryla, Dersimde hareket eden her ey,

ocuklar, kadnlar katlediliyor. Dersim olaylar

srasnda orada asker olan Muhsin Batr, anlarnda
aynen u ifadeyi kullanyor: Gnlerden bir giin emir
geldi. Tren yoluyla Elaza var dk. Oradan da ilk durak
Pertek olmak zere harekete getik. ki aya yakn
Dersimde grev yaptm. Okuyucularmdan zr
diliyorum ve yaantmn hu blmn anlatmaktan
kanyorum.
stat Necip Fazl, Dersimdeki faciann tarihte bir
benzerinin ol madn ifade ediyor. Babalarn arayan
ve yanna gitmek istediklerini syleyen iki masum
ocuk Hozat kaymakam tarafndan siingletile rek
babalarnn yanna gnderiliyor. Kendisinin retmen
ve ky hal kyla alakasz bir ahs olduunu iddia
ederek, alevler iinden frlamak isteyen bir gen,
kalasla alevlerin iine itiliyor ve karsnda da sigara
iiliyor. Bir ky halk, nce kurunlanyor, daha sonra
buday saplar zerinde yaklyor. stat, faciay u
satrlarla anlatyor:
Mazgirt Tersemek nahiyesinin halk doranmakta.
Merhamet sahiplerinden biri, birle on ya arasnda 20
kadar ocuu alp bir de renin iine saklamtr. Vaziyet
birden haber alnyor. ocuklarn l drlmeleri emri
veriliyor. Fakat bu emri yerine getirebilecek kimse
bulunamyor. En kat yrekliler bile, byle mdafaasz
masumlara si lah kullanamayacaklarn sylemeye
mecbur kalyorlar. Nihayet kara suratl bir adam
bulunuyor ve bir dere iinde titree titree bekleyen 20
masumun ii bitiriliyor. Murat suyunun, kandan
kpkzl aktn grenler olmutur. Dersim vakasnn en
byk mazlumlarndan Seyit Rzann hikyesi ise
ayrca yrek burkucu. Dnemin Malatya Emniyet
Mdr hsan Sabri alayangil, bir rportajda bunu
yle anlatyor.
Son szn sorduk, krk liram var, oluma verirsiniz
dedi. Bu srada Fndk Hafz aslyordu. Asarken iki kez
ip koptu. Seyit Rza grmesin diye ben arabann nn

kapattm. Fndk Hafzn idam bitti. Seyit Rzay

meydana kardk. Souktu ve etrafta kimseler yoktu.
Ama Se yit Rza, meydan insan doluymu gibi sessizlie
ve bolua hitap etti: Evlad kerbalaykh, bi hataykh,
ayptr, zulmdr, cinayettir?'
Evet deerli arkadalarm! Says bugn dahi
bilinmeyen, tahmin edilen binlerce insan, kadn ve
ocuk katlediliyor, yuvalar yklyor, bin lerce insan
batya g ettiriliyor, binlerce kz ocuu evlatlk
veriliyor."
Belge 2:
Burada belgeyi imdi size gstereceim. S Austos
1939 tarihli bir belge. Jandarma Komutanlndan
Baveklet yksek makamna gnderilmi. Dersime
yaplan mdahalenin bilanosu veriliyor. Bas* knlarn
devan edilecei bildiriliyor. Ekte de bir cetvel var. l
diri teslim olanlarn rakamlar. 1936373839da toplam
13.806 kiinin ldrld bu resmi belgede ifade
ediliyor. Bakn deprem felaketin den bahsetmiyorum,
ldrlenlerden bahsediyorum. Belgenin altnda ki
imza ok ilgin Faik ztrak dahiliye vekili, yani ileri
Bakan.
Sayn Khdarolu nereye kayorsun? Bunlardan
nasl syrlacak sn. Ben mi zr dileyeceim, sen mi
dileyeceksin f Eer devlet adna zr dilenecekse, byle
bir literatr varsa ben zr dilerim, diliyorum.
Belge 3:
Dersim'le ilgili bir baka belgeyi de bugn burada
aklyorum. 23 Aralk 1938. Atatrk'n vefatndan
yaklak 1 ay sonra. smet nn cumhurbakan, Celal
Bayar babakan. Bu bir kararname. yle diyor:
Tunceliden garba nakillerine karar verilen cem'a
12.000 kiinin 11.683 kiinin mrettep mahallerine
sevk ve isknlar icra edilmi ise de, muhtelif
mahallerde ayn evsaf haiz ve evke hazr bir vaziyette
bulunan 514 ahs ile birlikte yekunu, kararnamelerle
tespit edilen miktar gee ceinden dalarda ve

maaralarda saklanmalar ve k mnasebeti ile

harmanlayarak dehaletleri umulanlarla beraber daha
2000 kiinin iliik listede yazl yerlere sevk ve
isknlar, Dahiliye Vekilliinin teklifi zeri ne cra
Vekilleri Heyetinin toplantsnda onanmtri mza:
Reisiciim hur smet nn. Tabii, alttaki imzalarda bir
isim de bu arada dikkati mizi ekiyor. Nafa vekili, yani
Bayndrlk Bakan Ali etinkaya (...)
Belge 4:
Bir baka belge. Dersim operasyonlarnn hemen
ardndan, Sasonda yaplan temizlik ve takip
operasyonlarnn raporu. Sason blgesinde 384 kiinin
ldrld, diri tutulan ve teslim olanlarn ta
mamnn batya g ettirildii ifade ediliyor. Halen
Sason yasak blgesi iinde hibir ferdin kalmad,
operasyonun da bylece sonlandrld ifade ediliyor.
28 Eyll 1938. mza: ileri Bakan kr Kaya.
Ben daha ne anlataym. Ben belgeyle konuuyorum.
Arive git incele, dorular syle. Bunlarn btn
siyaseti drst olmamak ze rine kurulu. Dersim yakn
tarihimizdeki en ac, en trajik olaylardan biridir. Dersim
aydnlatlmay bekleyen bir olaydr. Dersim, CHPnin en
ac, en kanl eseridir. Bu kanl eserin sahibi olan
CHPdir (...). R. Tayyip Erdoan, 23 Kasm 2011
"... Eer faist diktatr grmek istiyorlarsa
gemilerine, (...) Dersim katliamnn mimar milli
eflerine baksnlar,
R. Tayyip Erdoan, 25 Haziran 2013
Cevap: 3
Dersim zrnn Belgeleri Babakan R. Tayyip
Erdoan, 23 Kasm 2011 tarihli Dersim zr
konumasnda birtakm belgeler gstermitir.
ncelikle Devlet arivlerinin aldndan sz edip
ok iddia l bir ekilde 193719381939da Dersimde bir
katliam yapldn syleyen bir babakann ok daha
gl belgeler gstermesi gerekirdi. Ancak Erdoan
yllardr tekrarlanan Dersim katliam! tezine belge

olarak bir kitap, iki rapor ve bir kanun gstermitir. Bir

kitap, iki ra por ve bir kanunla brakn bir tarih tezini,
bir dnem devini savun mak bile imknszdr.
Bir Kitap: Erdoan, Necip Fazl Ksakrekin 1969da
baslan Son Devrin Din Mazlumlar adl kitabn belge
diye gstermitir. Ancak Erdoann ve ve bitiremedii
bu kitapta die dokunur tek bir belge bile yoktur.
Bir Kanun: Erdoan, Tunceli ilinin kuruluuyla ilgili
1935 tarihli kanunu belge diye gstermitir. TBMMde
aka tartlm, Resmi Gazetemde yaymlanm,
herkese bilinen bir kanun evet belgedir, ama ok
nemli olmayan son derece sradan bir belgedir.
Birinci Rapor: Erdoan, Sadece 100 adet baslm
diyerek de erini arttrmaya alt 1930 tarihli
Jandarma Genel Komutanl Raporunu ok nemli bir
belge diye gstermitir. Ancak o rapor da yeni
bulunmu
deildir.
Genelkurmayn
daha
nce
yaymlad Dersimle ilgili ok sayda rapordan biridir.
Ayrca o raporda Dersim Harektlaryla ilgili gizli sakl
hibir ey yoktur. Hatta, Erdoann belge diye baz
blmlerini okuduu o rapor, kitap olarak bile ba
slm, daha nce de pek ok kaynakta atflar yaplarak
incelenmitir.
kinci Rapor: Erdoan bu sefer de elindeki bir tabloyu
belge diye sunmutur. ddia ettiine gre bu tablo
Dersim Harekt srasnda ldiirulon ekvalann
saylarn gstermektedir ve zerinde toplam 1 3.80f
gibi bir rakam yazmaktadr. Bunu ilende ayrntl olarak
inceleyeceim.
Kendi Kendini rtmek Babakan R. Tayyp
Erdoan, 14 Austos 2010'da, CHP'nin 1937 1938
Dersim Operasyonumda. 20.000, 0.000. 40.000.
s0.000 kiinin yjrgsz infaz edildii sylenir," diyerek
tepkisini, insaf ya!" diye dile getirmitir. Grld
gibi Erdoan. Dersim Harekt srasnda ka kii nin
ldne bir rrl karar verememi, ak arttrma
misali. 20.000'dcn halayp 50.000'e kadar kmtr.

Erdoan, Dersini'de 20.000 ile 50.000 kii arasnda bir

kasp olduunu iddia etmitir. Ancak 20.000 ile 50.000
kii arasnda 30.000 kii gibi byk bir rakam sardr,
istatistik biliminin esrensel kurallarna gre dnyann
hibir yerindeki hibir istatistiki, bu kadar byk bir
tahmin araln bilimsel olarak deerlendirip ciddiye
alamaz, almaz. stelik Erdoan bu rakamlar verirken
de bir bilimsel ger eklie deil, bir sylentiye
dayandn bizzat itiraf etmitir.
30.0 20.000, 30.000, 40.000, 50.000... yi de ka bin?
20.000 mi, mi, 40.000 mi, 50.000 mi? Ka bin?
Grld gibi say belir sizdir. Arttr arttrabilirsen!
Belki 20.000. belki 30.000, belki 40.000, belki de
50.000 kii inanr! Kim bilir!
Aslnda Babakan Erdoann bu Dersim ak
arttrmas, kinci Cumhuriyeti, Kar Devrimci
aydnlarn da ortak yntemidir. Der simdeki kayplar
sz konusu olduunda bu Cumhuriyet kart gruh
50.000den balayp 100.000'ne kadar kmaktadr.
rnein; smail Beiki, 19371938deyse 50.000in
zerinde Alevi Kr dn ldrld grlmekledir,
demitir.
erafettin Halis, Dersim'de 70.000le 90.000 arasnda
insann kanma ve canna mal olan bir katliam
yaanmt, demitir.
Mustafa Yelkenli, Mustafa Kemalin emriyle 100.000
kadar ki inin katliamna neden olacak bastrma
operasyonu yapld, demitir. zlem elik, Dersimde
90.000den fazla insan ldrld, de mitir.
72.0 Aye Hr, Tahminlere gre 110.000 nfusu olan
Dersimin kiisi lkenin deiik yerlerine srld,
demitir.
(rld gibi C umhuriyet kartlarnn birbirinden
habersiz e kilde farkl zamanlarda dile getirdikleri
Dersim kayplarnn says bir birini tutmamaktadr.
Salla sallayabildiin kadar diye ifade ediieb Iccek bu

durumun hibir bilimsel yan yoktur. te bu

ciddiyetsizliin, bu bilimdtln ad alternatif tarihtir.
Cumhuriyet kart aydnlarn Dersim kayplar
konusunda 50.000den balayp 100.000e kadar
ktklar bir sallama ortamn da Babakan
Erdoann 20.000den balayp 50.000e kadar kmas
phesiz daha insafl bir yaklamdr!
Peki ama Babakan R. Tayyip Erdoan Dersim
kayplar konusun da neden 50.000e kadar kp
ondan teye gitmemitir? Neden ust s nr olarak
50.000 rakamm kullanmtr? nk Babakan
Erdoan'n tarih hocas Necip Fazl, Erdoann elinden
drmedii Son Derin Din Mazlumlar adl kitabnda
Dersim'de en aa 50.000 kiinin l drldn''
iddia etmitir/ Yani bu sylentinin kayna da Ba
bakan Erdoann stad Necip Fazldr. Fakat Necip
Fazl en aa 50.000 derken, Erdoan en fazla
50.000 demitir.
14 Austos 2010da Dersim Operasyonu'nda 20.000
ile 50.000 kii arasnda insann yargsz infaz
edildiini syleyen Erdoan, bir yl kadar sonra 23
Kasm 201 lde elindeki bir resmi belgeyi gstererek
19371939 Dersim Operasyonunda 13.806 kiinin
ldrldn" belirtmitir. Yani 23 Kasm 201 ldeki
Erdoan, 14 Austos 2010'dak Erdoan rtmtr!
Erdoan sadece kendini deil, stad Necip Fazl da
rtmtr!
Dersim Harektnda lenlerin Says 19371938
Dersim Harektnda lenlerin says 50.000'lere,
100.000lere kadar karlmaktadr. Bu uuk rakamlar
tarihsel ger ek diye ortaya atanlarn banda yakn
tarihin btn Krt isyanla rnda karmza kan
Nuri Dersimi gelmektedir. Dersimi, Kiirdistar Tarihinde
Dersim adl kitabnda ntikam... Snglerleri yz binler
ce Krt yavrusunun feryadn dindirmek iirt (...)
intikam!"**' diyerek yz binlerce Krdn ldrldn
iddia ermitir. Belli k Dersim Harektma bir katliam

grnm vermek isteyenler, bata Nuri Dersimi gibi

Krt rklar, ak arttrma misali l saylarn ola
bildiince artrmtr. Herkes aklndan geeni sallad
iin de ortaya birbirini tutmayan ok farkl rakamlar
kmtr.
Dersim Harekt srasnda gerekten ka kiinin
ldn akla madan nce basit bir karlatrma
yapmak istiyorum:
Trk milletinin lm kalm savalarndan 1915
anakkalede 75.800 civarnda, 19191922 Kurtulu
Savanda ise 40.000 civarnda insan kaybedilmitir.
Yunanistan, Ermenistan, Fransa ve ngiltere gibi
lkelere kar 4 yl sren koskoca Kurtulu Savanda
toplam kayp (hastalar ve yarallardan lenler de dahil)
40.000 civarndayken, Der sim Harektfnda 50.000 ile
100.000 arasnda kayp verilmi olmas mmkn
mdr? Bu iddia her eyden nce aklddr.
imdi gelin belgelere bakalm...
Genelkurmay Kayna Genelkurmay yaym Trkiye
Cumhuriyetinde Ayaklanmalar adl kitaptaki resmi
belgelere gre, gn gn anlatlan harekttaki toplam
l says 20003000 kii civarndadr.
1972 ylnda Emekli Kurmay Albay Reat Halli
tarafndan ha zrlanan ve Genelkurmay tarafndan
baslan Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar adl
kitapta askeri raporlara dayal olarak 19371938 Dersim
Harektndaki
l
saylar
gn
gn
ortaya
konulmutur.
Kitapta 19371938 Dersim Harektyla ilgili ilk belge
13 Austos 1935 tarihlidir. Bu raporla balayan
raporlar 12 Eyll 1939 tarihine ka dar devam
etmektedir ve toplam 155 klasrden olumaktadr.
Gnlk askeri raporlara dayanlarak yaptmz
hesaplamaya gre isyanclarn bu zaman aralndaki
toplam kayb 3828 kiidir. Baz belgelerde 300400 gibi
tahmini rakamlara yer verildii, acele hazrlanan
raporlarn ounun abartl olduu gerei de dikkate

alndnda ve zellikle 19351940 n fus saym

sonular ile blgeden sevk edilenlerin says
dnldnde toplam l saysnn 20003000 kii
olduu anlalacaktr.
Peki, Genelkurmay (rakamlar) kasten dk
gstermi olabi lir mi? Bu da ok mmkn
gzkmyor. nk bilgiler, resmi askeri raporlardan
altnm rakamlar. stelik gizlilii ortadan kaldrlan ve I
aklanan Dersim belgeleri de bu kitaptaki bilgileri
doruluyor. Zaten kitap da bu resmi belgelerin
incelenmesi
ve
zetlenmesiyle
hazrlan
mtr.
Genelkurmay, kamuoyunu bilgilendiren bir yayn
yapm olsa, politik davranp l rakamlarn dk
gsterdi diye dnlebilirdi. Ancak raporlar askeri
komutanlarn Babakanla ya da askeri birlik lerin
komutanlarna gnderdii askeri raporlar. Bir askeri
harektta rapor verirken politik davranp kar tarafn
l saysn kasten dk gstermek gibi bir ey elbette
sz konusu olamaz. Hele hele binlerce yllk bir ordu
geleneinden
gelen
Trk
ordusunda
hi
olamaz.Sonuta Genelkurmay belgelerine, gn gn
tutulmu askeri rapor lara gre Dersim Harekt
srasnda Tuncelide 20003000 kii civarn da bir kayp
vardr.
3.
Ordu Mfettilii Raporu Ordu Mfettiliinin
Tuncelide yaplan tedip harektna dair verdii
rapordaki bilgiye gre ordu, Tuncelide iki defada
toplam da 17 gnde yapt tarama harektnda tarama
blgesinden l ve diri olarak 7954 kii karmtr. Bu
7954 kiinin 5000 ile 7000 kadar bat blgelerine sevk
edilmitir. Bu rakamlara gre Dersim Harekt
srasnda lenlerin says 5000 kiinin sevk edildii
dikkate alnd nda2954 kii 7000 kiinin sevk edildii
dikkate alndnda954 kiidir. Ayrca bu rakama,
blgeyi terk ederek Erzincan, Elaz ve Sivas taraflarna
kaanlar da dahildir.

Sonuta 3. Ordu Mfettilii Raporuna gre Dersim

Harekt s rasnda Tuncelide 1000 ile 3000 kii
civarnda bir kayp vardr.
1935 Nfus
statistikleri genel nfus saymna gre
Tunceli (Dersim) nfusu 107.723 kiidir.
1940 genel nfus saymna gre Tunceli (Dersim)
nfusu 94.639 kiidir.
11.683 kii de batya sevk edilmitir.
Bu rakamlardan kan sonu udur:
19351940 nfus saymlar arasnda Tuncelide
eksilen toplam nfus (107.72394.639= 13.084 kiidir).
Bu 13.084 kiinin 11.683 de Tunceli dna sevk
edildiine gre, (13.08411.683= 1401 kii) Tunceli'de iki
nfus saym arasnda kayp (l) nfus 1401 kiidir.
Tuncelide toplam 91 airet varken 1937 isyanna 6,
1938 isyan na ise 1015 airet katlmtr. Yani kabaca
Dersim isyanlarna katlan airetler 15.00020.000
kiilik bir nfusu kontrol etmektedir. Nitekim tarama
harekt da Tuncelinin tamamnda deil bu isyanc
airetlerin bulunduu 15.00020.000 kiiyi kapsamtr.
Trk ordusu nne ge len kadn, oluk ocuk herkesi
katletmi olsa bile 50.000 ile 100.000 kiiyi katletmi
olmas imknszdr.
Sonuta 19351940 nfus istatistiklerine gre Dersim
Harekt srasnda Tuncelide 1500 kii civarnda bir
kayp vardr.
te bu noktada nfusa kayt olmayan, bu nedenle
saylamayan
nfus
konusunda
polemikler
yaplmaktadr: Dersim Harekt sonra snda yaplan
1940 nfus saymnda Tunceli nfusunun bilerek fazla
gsterildii iddia edilmektedir. Ancak bu iddilarn hibir
bilimsel te meli yoktur.
Dersimde 50.000 ile 100.000 arasnda insan
ldrlmtr! diye tutturanlar, bu nfus saym
sonularn
grnce
tezlerinin

rdn
anladklarndan
hemen
bir
komplo
teorisine
bavurarak, O niifus saym sonularna gvenilmez/

demektedirler. rnein Dersimde on binlerce insann

ldrldn iddia eden Veli Saltk, Harekttan
hemen sonra yaplan 1940 nfus saymnda Tunceli n
fusu kastl olarak fazla gsterilmitir! diyerek iddiasn
savunma yo luna gitmitir.
Haan Saltk ise 4. Umum Mfettilik Raporuna gre
Dersim Harekt srasnda 13.160 sivilin ldn,
11.818 kiinin de srgn edildiini belirtmitir. Ancak,
Haan Saltkn 19 Kasm 2009da Sabah gazetesine
verdii demete dile getirdii bu raporu, Dou
Perinekin dedii gibi, Biz grm deiliz!
Son olarak 23 Kasm 201 lde Babakan R. Tayyip
Erdoann ak lad 8 Austos 1939 tarihli, Jandarma
Komutanlndan Baveklet Yksek Makamna
gnderilen bir raporda 1936, 1937, 1938 ve 1939
Dersim harektlar sonrasndaki toplam l says
13.806 kii olarak grlmektedir.
Ancak Haan Saltkn ve Babakan Erdoann
akladklar bel gelerdeki rakamlar, hem 3. Ordu
Mfettiliinin
verdii
rakamlara,
hem
dier
Genelkurmay belgelerine, hem de 19351940 nfus
saym lar arasnda eksilen nfus oranlarna
uymamaktadr. Ayrca arivde bulunan her belgenin
yzde yz doru bilgi vermeyebilecei, bir bel gedeki
bilgilerin en azndan birka belge tarafndan
dorulanmadan tarihi iin fazla bir anlam ifade
etmeyecei gz ard edilmemelidir.
R. Tayyip Erdoann Dersim Belgesi pheli
Babakan Erdoan 23 Kasm 2011de yapt
konumada, Bu rada belgeyi imdi size gstereceim. 8
Austos
1939
tarihli
bir
belge,
jandarma
Komutanlndan
Baveklet
Yksek
Makamna
gnderil mi. Dersime yaplan mdahalenin bilanosu
veriliyor. Basknlarn devam edilecei bildiriliyor. Ekte
de bir cetvel var. l diri teslim olan larn rakamlar.
1936373839da toplam 13.806 kiinin ldrld bu
resmi belgede ifade ediliyor. Bakn deprem felaketinden

bahsetmi yorum, ldrlenlerden bahsediyorum...

diyerek 19361939 arasn da Tuncelide 13.806 kiinin
ldrldn iddia etmitir.

Babakan Erdoann 23
Kasn 2011 de kamuoyuna aklad o belge
Erdoann aklad bu belge, Babakann syledii
her eyi sor gulamadan kabul etmeye alm basnmz
ve yanda aydnlarmz ta rafndan hemen bir Dersim
gerei olarak kabul edilmitir.
Ancak hibir ey grnd gibi deildir.
Serap Yeiltuna, Devletin Dersim Arivi adl kitabnda
Babakan Erdoann sz konusu belgesi hakknda u
artc bilgileri vermitir:
111. 13.806 l, belgeler iinde sadece bir BCA, MMK,
(030.10) / 11.751.30)kodlu katalogda gemektedir.
Belge 11 kinci terin 1939yani 11 Kasm 1939
tarihlidir. 1936373839 yllar arasn da yaplan tm
harektlarda l ele geirilen ekya says olarak bu
rakam verilmektedir. Fakat ayn klasr iinde
arivlenmi dier belge lerin tarihi bu belgeninkine
uygun deildir. nceki sayfalarda gelen belgeler 938in
Kasm ayna aittir. Sonra gelen sayfalarda yeniden 1938
Kasmna geri dnlmektedir. Yine BCA, MMK,
(0.30.10)/ 751.29)kodlu, yani anlan belgeden bir
nceki klasr 31 Ekim 1938 tarihli bir belgeyi, yine bir
sonra gelen BCA, MMK, (0.30.10) Hll.75l.31)kodlu belge
de 30 Aralk 1938 tarihini tamaktadr. Sz konusu
belge kendi klasr iindeki belgelerle de kendinden
nce ve sonra gelen belgelerle de tarih olarak
rtiimemektedir.

Ariv belgeleri zerinde yaptmz almada ayn

zaman dilimine ait belgelerin yaklak olarak ayn
balang kodlaryla arivlendiini, bu kodlarn da tarih
ilerledike daha yksek biti rakamlar aldklarn tespit
etmi bulunuyoruz. Yani daha ge bir tarihe ait
belgenin ko
dunun da ncekilerden daha hyiik bir rakam olmas
gerekmektedir.
Anlan
belge
bu
anlamda
da
Babakanlk Cumhuriyet Arivinin genel sistemiyle de
nemli bir uyumsuzluk gstermektedir. Byle bir belge,
ya yazld sylenen zamandan nce, yani yazlmadan
nce arivlen mitir; ya bu belge iin arivleme kurallar
istisna olarak ihlal edilmitir ya da gerekte byle bir
belge hi yazlmamtr. Bu garip durumun yan sra
anlan belgedeki l isyanc rakamlarnn, gnlk
askeri ra porlardaki rakamlarn toplamyla tutmamas,
daha dorusu ok yk sek olmas, belgeyi daha da
pheli duruma drmektedir.
Tm bu nedenlerle bu rakamn ok altnda kalan, en
fazla 2000 civarndaki bir rakamn len isyanc saysn
tespit iin daha salkl bir tahmin olaca aktr.
1939 Grld gibi Serap Yeiltuna, Devletin Dersim
Arivi adl a lmasnda Babakan Erdoann
aklad bu belgenin phelilii konusunda ok
ciddi bilgiler vermitir. Bu bilgilere gre her eyden
nce sz konusu belgenin tarihi dier belgeler 1938
ylna bu belgenin ylna ait olmasarivlendii belgelere
uymamakta
ve
bu
durum
devletin
arivcilik
yntemleriyle elimektedir.
1940 Yeiltuna,
sz konusu belgedeki 13.806 l
rakamnn 19351940 nfus oranlaryla da elitiini
ileri srmtr. B rakamlara gre 1935 ylnda, yani
isyann ncesinde Tuncelide toplam nfus 107.723tiir.y
lnda, yani isyann ardndan bastrma harektndan ve
nakil iskn ilemlerinden de sonra bu nfus 94.639a
dmtr. Azalan nfus 13.084 kii olarak
grlmektedir. Babakann bu dnem iin aklad

lii says 13.806 idi. Yine ayn dnem iin aklad

srgn edilen insan says 11.683t. Buna gre
nfustaki azalmann 25.489 kii olmas gerekirdi.
Oysaki bu dzeyde bir azalmann olmad yine
Babakana bal olarak alan kurumun verdii nfus
rakamlarndan anlalmaktadr.
19351940 nfus saymlar sonularna gre
Dersim Harekt sonrasnda Tuncelide azalan
toplam nfus 13.084 kiidir. Bu kiilerin 11.683
de batya sevk edildiine gre geriye Babakan
Erdoann de dii gibi 13.806 kii deil, sadece
1401 kii kalmaktadr. Nerde 13.806, nerde 1401...
Arada dalar kadar fark vardr. Batya tek bir kiinin
sevk edilmediini dnsek bile 19351940 arasnda
Tuncelide azalan toplam nfus 13.084 kiidir.
Babakan
Erdoann
aklad
rakam
ise
13.806dr. Bu durumda Serap Yeiltunanm dedii
gibi, Ya ak land kadar lm yoktur ya da kimse
iskna tabi tutulmamtr." Geri kimse iskna tabi
tutulmam olsa bile 19351940 arasnda Tuncelide
azalan nfus rakam ile Babakan Erdoann verdii
l nfus rakam yine tam olarak birbirini
tutmamaktadr.
Babakan
Erdoann
verdii
rakama gre 722 kii fazla kmaktadr. Nereden
kt bilinmeyen 722 kii!
zgr Erdem, Dersim Yalanlar ve Gerekler adl
almasnda
sz
konusu belgeninin gerei
yanstmadn
ileri
srmtr.
Erdemin
gerekeleri de unlardr:
Bir belgenin geerlilii, sadece zerindeki mhrle ya
da devlet arivlerinde yer almasyla salanamaz. Bir
belge sahte olabilir. Bir ra por deil, dnce ya da
tahmin olabilir. Yanl bir rapor olabilir. Belki de
devletin
dikkate
almad,
gerek
olmadn
dnd, ancak yine de arivledii bir belge de
olabilir. Ksacas bir belgede yazl bilgiler sadece ve
sadece devlet arivlerinde yer alyor diye doruluu

sorgulan mayacak bir kutsal metin deildir. Bunu ifade

etme ihtiyac hissettik, nk gerek 1937 ve 1938
harektnn gn gn raporlarn; gerek yerli ve yabanc
basndaki yansmalarn, gerekse yabanc devletlerin i
ya zmalarn incelediimizde bu belgede yer alan
13.806 l rakamna rastlamyoruz. Belgedeki rakam
gerek olsa, bunun baka kaynaklarda da yansmas
olmas gerekirdi. Bunu grmyoruz bu bir.
kincisi devletin dier resmi belge ve raporlarnda da
bu rakam dorulayacak herhangi bir baka bilgi
bulunmuyor. 13.806 l raka mna baka bir belgede
rastlamyoruz.
Ayrca bu belgenin Cumhuriyet
Arivinde iinde bulunduu klasrdeki dier belgelerle
tarihinin tut mamas belgeyi daha da pheli hale
getirmektedir...
Babakan Erdoann aklad belge Babakanlk
Cumhuriyet
|
Arivinin
tasnif
kurallarna
uymamaktadr.
Sonuta; Babakan Erdoann aklad belge
1939 tarihlidir. Ancak, 19371938de gerekleen
Dersim Harektyla ilgili (bu bel geyle birlikte tasnif
edilen) dier Dersim belgeleri 1938 tarihlidir.
Babakan Erdoann aklad belgedeki l
says
19351940
nfus
istatistikleriyle
elimektedir.
Babakan Erdoann aklad belgedeki l says,
gn gnne tutulmu Genelkurmay askeri raporlarn
toplamndaki l saysndan 45 kat daha fazladr.
Babakan Erdoann aklad belgedeki l saysn
dorulayan baka bir Dersim belgesi daha yoktur.
Gerek u ki: Alternatif tarih ad altnda Cumhuriyet
dmanl yapanlar bir Dersim masal uydurmu ve
uydurduklar bu masala hem kendileri inanm hem de
geni kitleleri inandrmtr.
Necip
Fazlm Dersim
Masallar Atatrk ve
Cumhuriyet dmanlyla Cumhuriyet tarihini ters yz

eden Necip Fazln belgesiz masallarndan biri de

Dersimdir.
Babakan R. Tayyip Erdoan, Dersim konusunu
Necip Fazln Son Devrin Din Mazlumlar adl kitabndan
rendiini bizzat itiraf etmitir.
Erdoan, 23 Kasm 2011 tarihli konumasnda yle
demitir:
Bizim Dersimle, Dersim Katliamyla olan ilgimiz,
yeni gncel ve siyasete ynelik bir ilgi asla ve asla
deildir. yle kitaplar vardr ki hayatnz deitirir.
Okuduunuz bir satr, nefes alp verdiiniz siirece
hafzanzdan kmaz. Size burada yle bir kitap
gstermek istiyorum. Necip Fazl Ksakrekin Son
Devrin Din Mazlumlar, ilk basks 1969da yaplan bu
kitap, yakn tarihimizdeki baskn anlatyor. Ka ranlk
sayfalarna bir kap aralyor. Bu kitap zaman zaman
yasaklandt, toplatld. Kimler tarafndan biliyor
musunuz? CHP ortak ynetimleri tarafndan. te
benim de, benim neslimin de Dersimle ilk tanmamz
hu eserle olmutur.
Dersimi Necip Fazln Son Devrin Din Mazlumlar adl
kitabyla tandn ifade eden Erdoan unlar
sylemitir: stat Alevi deme mitir. Bakn buras ok
nemli. Sayn Kldarolu sen niye demiyor sun? (...)
Burada stat Krt, Ermeni dememitir. Necip Fazl,
Dersim ve Dersimlileri din mazlumlar snfna alarak
insani trajediyi bize ak tarmtr.'
Erdoan ayn konumasnda daha sonra da, stat
Necip Faztl, Dersimdeki faciann tarihte bir benzerinin
olmadn ifade ediyor," diyerek Son Devrin Din
Mazlumlar adl kitaptan u blm aktar mtr:
Babalarm arayan ve yanma gitmek istediklerini
syleyen iki masum ocuk Hozat kaymakam
tarafndan
sngiiletilerek
babalarnn
yanma
gnderiliyor. Kendisinin retmen ve ky halkyla
alakasz bir ahs olduunu iddia ederek, alevler
iinden frlamak isteyen bir gen, kalasla alevlerin iine

itiliyor ve karsnda da sigara iiliyor. Bir ky halk,

nce kurunlanyor, daha sonra buday saplar
zerinde yakl yorv stat, faciay u satrlarla
anlatyor:
Mazgirt Tersem ek nahiyesinin halk doranmakta.
Merhamet sahiplerinden biri, birle on ya arasnda 20
kadar ocuu alp bir de renin iine saklamtr. Vaziyet
birden haber alnyor. ocuklarn l drlmeleri emri
veriliyor. Fakat bu emri yerine getirebilecek kimse
bulunamyor. En kat yrekliler bile, byle mdafaasz
masumlara si lah kullanamayacaklarn sylemeye
mecbur kalyorlar. Nihayet kara suratl bir adam
bulunuyor ve bir dere iinde titree titree bekleyen 20
masumun ii bitiriliyor. Murat suyunun, kandan
kpkzl aktn grenler olmutur. Dersim vakasnn en
byk mazlumlarndan Seyit Rzann hikyesi ise
ayrca yrek burkucu...
Necip Fazl, Babakan Erdoan derinden etkileyen
Son Devrin Din Mazlumlannda Dersim bal altnda
yaklak
5
sayfa
kadar
Dersim
faciasn
anlatmtr.Necip Fazl yle demitir:
En aa 50.000 Mslmamn kann ve cann ihtiva
etmesi ba kmndan, kaln batlaryla bir harita gibi
izdiimiz ve u anda yalnz ana prensip ve manasyla
tespit ettiimiz bu faciann tarihte bir benzeri
gsterilemez.
Necip Fazl, airliinden gelen sz ustaln da
konuturarak ta rihi gerekleri duygu smrsyle
kandrp aktt gzyalaryla s latarak arptmtr.
yle ki yukardaki ksa paragrafa bile iki yalan
sdrmay baarmtr. Bir: Dersimde en az 50.000
Mslmamn l drld yalan. Hibir belgede
Dersimde 50.000 kiinin ldrl dne ilikin bir
kayt, bir kant yoktur. ki: Bu faciann tarihte bir
benzerine rastlanmad yalan. rnein, Osmanl
tarihinde Yavuz Sultan Selimin 16. yzyln balarnda

40.000e yakn Alevi Turkmeni katletmesi Dersim

olayndan ok daha byk bir faciadr.
Erdoann, te benim de, benim neslimin de
Dersimle ilk ta nmamz bu eserle olmutur, dedii
Necip Fazln Son Devrin Din Mazlumlar adl eserinde
"Dersim bal altnda anlatt trajik ma sallar
unlardr:

Babalarn arayan iki masum ocuu Hozat

Kaymakam snglet mitir!

Alevler iinden kmak isteyen bir gen kalaslarla

alevler iine atl m ve karsnda sigara iilmitir!

Btn bir ky halk kurunlanp buday saplar

stnde yaklmnr!

Bir ocuk annesinin karnndan sivri ulu bir aletle

karlmtr!

Yirmi masum bir dere iinde boazlanmtr!

Necip Fazl, Ve buna benzer daha neler neler!
diyerek sslemi tir Dersim masaln.
Peki ama Necip Fazl, gen Cumhuriyetin asker, sivil
yneticile rini gz dnm cani gibi gsteren bu
olaylar hangi belgelere, hangi bilgilere dayanarak
yazmtr?
Necip Fazln 325 sayfalk Son Devrin Din Mazlumlar
adl ki tabnda tek bir dipnot, tek bir gvenilir belge ve
tek kitaplk bir kay naka bile yoktur. rnein Necip
Fazln Dersim masaln anlatrken metin iinde
kulland kaynaklar unlardr:
1.
Bu vaka bana 1944 ylnda Eridirde askerliimi
yaparken, res mi ahslar huzurunda, yanan adama
kar sigarasn zevkle itii ni syleyen amirden bizzat
dinleyenlerde anlatlmtr!'
2.
Elaz ortaokulunda okuyan iki ocuk!
3.
Hozatn Karaca kynden Cafer olu Kasm!
4.
Hozat'n Dolantamr kynden Veli isminde bir
gen!'
5.
Murat suyunun kandan kpkzl aktn grenler
olmu!Aslna baklacak olursa Necip Fazl'n Son Devrin

Din Mazlum lar adl kitabnda tarih bilimi asndan

ciddiye alnacak tek bir kay nak bile yoktur. Necip
Fazl, Bana anlattlar!, undan duydum!, Olayn
tanndan bizzat dinleyenlerden iittim! diyerek trajik,
y rek burkan bir Dersim masal uydurmu ve bu
uydurduu masala nce kendisini sonra da bakalarn
inandrmtr. Ona inananlardan biri de maalesef
Babakan R. Tayyip Erdoandr. Necip Fazln Der sim
masaln anlatrken adn verdii kiilerin kim olduklar,
gerekten yaayp yaamadklar, yaadlarsa bile bu
olaylara gerekten tank olup olmadklar, baz olaylara
tank oldularsa bile o olaylarn Necip Fazln bize
aktard
biimde
yaanp
yaanmad
bilinmemektedir.
Necip Fazl, Dersim faciasnda 50.000 Mslmann
ldrl dn iddia etmitir. Ancak bu rakam hangi
belgeye, hangi bilgiye dayandrdndan da hi sz
etmemitir.
yle demitir: Bir kvlcm halinde gsterdiimiz
Dersim yang nnn kmrletirilmi 50.000 cesedinde,
kutup ahsiyetler d bir yn
olarak din
mazlumluunun en arpc levhasn seyredebilirsiniz.
Ne mthi bir duygu smr! Dersim yangnnn
kmrletiril
mi
50.000
cesedi...
ve
Din
mazlumluunun en arpc levhas... u edebiyata
bakn! Anlatmdaki u hamasete bakn! u maduriyete
bakn! u din smrsne bakn! Gerekten ok
etkileyici bir masal! Yersen tabii!
Necip Fazln Dersim Masallarnn Kayna:
Nuri Dersimi ve . Sabri alayangil Trkiye
Cumhuriyeti Dersimde katliam yapt! Yz binlerce Krd
katletti! yalannn temel kayna, Krt Teali Cemiyeti
yesi,
Kogiri,
Ar
ve
Dersim
isyanlarnn
elebalarndan Krt Baytar Nuri Dersimidir. Nuri
Dersimi, Krdistan Tarihinde Dersim adl an larnda,
cumhuriyet
ve
Trk
dmanlnn
ve
ateli

Krtlnn etkisiyle olaylar iyice abartp biri bin

yaparak anlatmtr.
te Nuri Dersiminin kaleminden Dersim masallar:
Binlerce gen kadn ve kz Trk canavarlarna
namuslarn tes lim etmemek iin kendilerini Munzur
Suyuna atarak intihar ediyor, Krtlk erefi urunda
lyordu. Munzur ve Frat nehirleri zerinde gnlerce
Krdn bu kutsal ehitlerinin cesetleri yzyordu.
Blgeyi top ve uaklarn sat zehirli gaz
bombardmanlar youn bir sis ta bakas altna alm,
yaayan hibir mahluk kalmamt. Yanan evler ve
ormanlardan, cehennemi bir grnt yansyordu.
u satrlar da ona aittir:
*Tiirkler Tujik Da eteklerini tamamen igal etmi ve
buralarda ellerine geen Krt halkn merhametsizce
ldrmlerdi.
Tujik
Da
eteklerinden
ksor
Vadisindeki byk maaralara snm olan bin lerce
ocuk, kadn ve kzlar, bu maaralarn menfezleri
genelkurma yn emir ve murakabesi altndaimento ile
kapattrlmak suretiyle mahvedilmilerdi. (...)
Bir zamanlar en ve neeli olan Kiirdistan, bugn
harabeye dn m ve baykular yuvas olmutur. Orda
yaayan bugnn ve gele cein Krtleri baba toprann
her seferinde atalarnn masum kann grecek, Krt
diyarnn uurumlarna ve rmaklarna baktka, onuru
iin kendini lme atan on binlerce Krt dedelerinin ve
bakirelerinin yrek dalayan feryad kulanda
atlayacaktr.
syanc Nuri Dersiminin ruh halini anlamak iin
onun u satrla rn okumak yeterlidir:
ntikam! ntikam! ntikam! ntikam! ntikam! Krt
namusuna srlen lekeyi temizlemek iin intikam!
Sngiilenen yz binlerce Krt evladnn feryadn
dindirmek iin intikam! Girdaplara atlan, ateler de
yaklan gelin ve kzlarmzn Kiirdistan afaknda
uuldayan iniltile rini teskin iin intikam!..

Daraalarnm
altnda
lm
kahramanca
selamlayan, 'Yaasn hr ve mstakil Krdistan! diye
haykrarak ahadet tacn giyen bin lerce vatan
kurbanlarnn gayelerini tahakkuk ettirmek iin
intikam! Krdistan denilen harabezar (harabe)
anayurdun istihlas (kurtuluu) iin intikam! Krt
diyarnda uluyan srtlan ve akallar rknn mlev ves
(pis) vcutlarndan Krt vatann tathir (temizlemek)
iin intikam!
Medeniyet denilen kahpenin peine snarak bize
uluyan kpekleri susturmak iin intikam!.. ntikam!..
ntikam!..
ehitlerimizin kanl
cesetleri zerinde
kanla,
gzyalaryla yazl vasiyetname ite bu bir tek
kelimedir!.."
Kendinden gemi, cezbeye tutulmu bir meczup
misali intikam! intikam! diye bararak Trklere kin
ve nefret kusan Nuri Der simi aktivist bir Krt
olarak kaleme ald Kiirdistan Tarihinde Der sim adl
kitabnda hayal gcn de kullanarak gerekleri altst
etmi tir. te onun altst ettii gerekler, bizim Necip
Fazl gibi Cumhuriyet tarihi yalanclarna kaynak
olmutur.
Necip Fazln Dersim masallarnn kaynaklarndan biri
de hsan Sabri alavangildir. Babakan Erdoan, 23
Kasm 2011 tarihli konu masnda Seyit Rzann
idamn anlatrken hsan Sabri alayangilin anlarna
gnderme yaparak yle demitir: Dersim vakasnn en
b yk mazlumlarndan Seyit Rzann hikyesi ise
ayrca yrek burku cu. Dnemin Malatya Emniyet
Mdr hsan Sabri alayangil, bir rportajda bunu
yle anlatyor. Son szn sorduk, krk liram var,
oluma verirsiniz dedi. Bu srada Fndk Hafz
aslyordu. Asarken iki kez ip koptu. Seyit Rza
grmesin diye ben arabann nn kapattm. Fndk
Hafzn idam bitti. Seyit Rzay meydana kardk.
Souktu ve etrafta kimseler yoktu. Ama Seyit Rza,

meydan insan doluymu gibi sessizlie ve bolua hitap

etti: Evlad kerbalaykh, b ' hataykh, ayptr,
zulmdr, cinayettir hsan Sabri alayangil, Dersim
Flarektnn
nasl
baladn
anlarnda
yle
anlatmtr:
Atatrk Singe Kprsn amaya gidecek. O
tarihte Seyit Rza Dersimin lideri. Devlet, Frat zerine
bir kpr yapm. Kprnn ba nda da bir karakol.
Karakolda 33 askerimiz, balarnda smail Hakk
adnda bir yedek temen var. Kprye Dersimliler
saldr dzenliyor. Karakol yaklyor ve 33 askerimiz
ehit oluyor. te bu olay isyann balamasdr. Atatrk
olayla ilgileniyor ve kesin talimat veriyor: Bu meseleyi
kknden hallediniz . Sabri alayangilin Atatrkn
azndan naklettii, Bu mese leyi kknden hallediniz!
ifadesi uydurmadr. alayangil uyduraca Dersim
masalna klf
hazrlamtr.
Nitekim anlarnn
devamnda
Tuncelide
Krtlerin
katledilerek,
meselenin kknden halledildi ini belirtmitir.
in ilgin yan . Sabri alayangil Dersim Harekt
srasnda Tuncelide deil Ankaradadr. Dersim
Harekt bitip Seyit Rza ya kalandktan sonra Elaza
gitmitir. Tekrar ediyorum! Harekt sra snda
Tuncelide deildir. Harektla ilgili hibir ey
grmemitir. Bunu anlamak iin anlarn okumak
yeterlidir. Kemal Kldaroluna an latt anlarnda,
Malatya Valisi brahim Ethem Aknc ve Alpdoan
Paann baz Tuncelilerle pazarlna tank olup
dndn belirtmi tir. alayangil, kendi itirafyla,
harekt srasnda Tuncelide olma masna ramen
harekt grmesine unlar sylemitir:
"... Sonra biz geri dndk, yeni mehil istendi. Neticeyi
sylyo rum. Bunlar kabul etmediler, maaralara iltica
etmilerdi. Ordu zehirli gaz kulland. Maaralarn
kapsnn ierisinden bunlar fare gibi zehir ledi. Ve
yediden yetmie o Dersim Krtlerini kestiler. Kanl bir

harekt oldu. Dersim davas da bitti. Hkmet otoritesi

de kye ve Dersime girdi.
Grld
gibi
Tunceli
airetleriyle
yaplan
grmenin sonu vermemesinden sonra biz geri
dndkdiyerek Dersim Harekt s rasnda Tuncelide
olmadn bizzat itiraf eden alayangil daha son ra,
Neticeyi
sylyorumdiyerek
Dersim
Harektn
Tuncelidey mi de gzyle grm gibi anlatmtr.
Turgut zakmann, alayangilin Dersim masallar
konusunda ki u deerlendirmesi nemlidir:
Tank m? Grevli mi? Hibiri deil. Ne? Ankarada
bulunan bir polis. Bunlar ne zaman sylyor? Yllarca
sonra. Tarihe objektif bakan biri midir? Hayr. Doru
Yol Partisinin en fanatik yneticile rinden biridir.
Bunlarn dnemini yaadm iin biliyorum. Benim ya
mdaki herkes de bilir. Duyduu propaganda
iddialarm, o dnemin iktidar CHPyi lekelemek iin
tekrar ediyor... ddialara gre 50.000 ile 100.000
arasnda Tuncelili ldrlm...m. Arttran arttrana.
Bu iddiay propagandaclarla birlikte . Sabri
alayangil de tekrar ediyor. Diyor ki: Ve yediden
yetmie Dersim Krtlerini kestiler. Kan l bir harekt
oldu. Tank m? Hayr. Grevli mi? Hayr. Orda m?
Hayr: Duyduunu yanstyor. Kime? Gen bir
Tuncelili'ye, Kemal Kldaroluna...
alavangil, Seyir Rza'nn idamn (Kldaroluna)
yle anlat mtr:
"... (ileri Bakam) iikrii Kaya ard, dedi ki:
Atatrk Sin ge Kpriisn amaya gidecek, Elaza
da urayacak. Seyit Rza ile ilgili mahkeme bitmi fakat
karar tebli edilmemi. Elazda 6000 Krt toplanm,
Atatrkn seyahatini duymular. Atatrkten Seyit
Rza'nn aff iin efaat isteyecekler. Yanna sivil
adamlarn al git, Ata trk gelmeden nce mahkeme
karar uygulansn da Kiirtlerin Atatrke mracaatlar
ve ricas olmasn, dedi. Ben 3S sivil polis aldm yanma
gittim (devamnda ses bozuk). Cellat, ingene buldular

infaz iin. 15 kt isterim. drt de... (anlalmad)...

isterim, dedi. Hapishaneye gittik. Yedi idam mahkmu
vard. inde Seyit Rza ve olu da var. Biz Elaz
Emniyet Mdr brahim ile Seyit Rzay aldk.
mam, dini telkin yapmak istedi, Seyit Rza kabul
etmedi. Jandar ma karakolunun nnde bir meydan
vard, orada aslacaklard. Oraya gtrdk. Savc bir
yafta yaptrd. Vasiyetin var mV dedi. Krk lira
param var onu oluma verin, dedi. Halbuki olu da
aslacak farknda deil... (anlalmad). Baka vasiyetim
yok, dedi. Beyaz gmlekle kt sehpaya; bombo
meydana sanki insan doluymu gibihitap etti: Biz
evlad Kerbelaytz. Bihatayz. Ayptr, zulmdr,
cinayettir... (anlal mad).
(...) O ekilde Seyit Rza artk bitti, kapand. Yani
Dersimde ki liderler bu ekilde bertaraf edildi. Dier
br liderler de Dersim harektnda hayatlarn
kaybettiler. Krtler zerinde aala balaya cak, yeni
liderlik yapacak kimse kalmad.
Seyit Rzann apkasn Smrmek 1937deki I.
Dersim Harekt sonrasnda yakalanan Seyit Rza,
Elazda yarglandktan sonra 6 isyancyla birlikte
idam edilmitir. Ancak Seyit Rza yakalanp idam
edilmeden nce banda bir apkayla fotoraf
ekilmitir. Seyit Rzann bir de idam sehpasndayken
foto raf ekilmitir.

Puili ve apkal Seyit Rza

Atatrk, Seyit Rzann bu fotoraflarnn Cumhuriyet
dmanla rnca istismar edileceini dnerek
bunlarn imha edilmesini istemitir. alayangilin
anlarndan okuyalm:

Bu srada, Atatrk seni aryor, dediler. Gittim,

kahvalt ediyor lard. Bana bir resim gsterdi. Seyit
Rzann sehpada sallanrken resmi ekilmi. Bu resim
ne Emniyet Mdr? dedi. Haberim yok/ dedim.
yleyse maiyetine hkim deilsin, dedi ve ekledi:
abuk git, bu resmin negatifini bul, baslanlar imha
et.
Gittim, aratrdm. Bizim sivil polisimiz Macar
Mustafa, ben idam yerinden ayrlrken resim ekmi.
Bir yerlerde bastrm ve kr Kayann yaverine
vermi. kr Kaya da Atatrke iletmi. O ksa ko
numada anladm ki, Atatrk bu olaylar detayl olarak
bilmiyor. Bu tr olaylar da sevmiyor. Ve Atatrk
demokrat tavrl bir insan.
Ben hemen negatifleri, baslanlar imha ettim.
Resimlerden ikisini sakladm. Atatrke gittim.
Resimlerden birini kendisine uzattm. Em riniz yerine
getirildi, dedim. Hepsi imha edildi mi?
Edildi efendim. Yalnz iki tanesini sakladm.
Ne olacak onlar?
Msaade ederseniz birini zat devletlerine vereceim,
birini de kendime alkoyacam.
Sen bu resimleri ne yapacaksn ki?
Msaade ederseniz ilerde anlarm yazacam.'
Atatrk, Peki. Bana ayrdn ver, dedi. Verdim. Ve
Atatrk, trenden Halkevine hareket etti. Arabasna da
binmedi.'"* Yllardr Dersim duygu smrs yapanlar.
Seyit Rzann o ap kal fotorafn gstererek Seyit
Rzaya o apkann zorla giydirildi ini iddia etmitir.
Ancak bu iddia doru deildir.
yle ki:
Seyit Rza yakalannca, Ben Seyit deilim, bana Seyit
demeyiniz. Bey, paa da yoktur, bana Bay Rza
deyiniz! diyerek birdenbire dev rim kanunlarn
hatrlayp o kanunlara uymaya karar vermitir! te o
srada bir anda apka Kanununu da hatrlamtr:
Cumhuriyet gazetesine yansd ekliyle:

Erzincana dalalet edince Seyitin ilk ii zaman

gemi bir arzu zerinde srara balamtr.
Benim apkam vard. Kayboldu! Bana iyi bir apka
getirin. Yoksa adm atmam, diye srar etmitir. apkay
bana geiren Seyit Rza, Beni Ankaraya gnderin,
dedi. (...) Elazize muvasalatnda otomobil Tunceli
adliyesi nnde tevakkuf etti. Otomobilden inen Seyit
Rza bitik bir vaziyette kendine ekidzen verdikten
sonra dik ve sert kl l kalarn att, gzlerini krpt ve
yarm dnerek apkasn arama ya balad. Bana
sarm olduu byk ve ipekli bir puiyi kendisine
uzattlar, almad, apkam isterim ben. apkasz
gidemem! dedi.
Grld gibi yakalannca Benim apkam vard.
Kayboldu. Bana iyi bir apka getirin. Yoksa adm
atmam! diye srar ederek bir apka isteyen Seyit Rza,
kendisine verilen apkay bana geirmi, kendisine
uzatlan puiyi almayarak, apkam isterim ben.
apkasz
gidemem!
diye
diretmitir.
Yani
yakalandnda Seyit Rzann ba na o apka zorla
giydirilmemitir. Seyit Rza, yakalandnda ark
kurnazl yapm, apka Devrimine uygun hareket
ederek paay kurtarabileceini dnmtr. Ama
artk i iten gemitir.
Cumhuriyet dmanlar, Seyit Rzann apkasn bile
smrmtr.
Atatrk ve Cumhuriyet dman Necip Fazl, Son
Devrin Din Mazlumlar adl kitabnda skilipli Atf Hoca
idam edildiinde de ba na apka giydirildii yalann
dillendirmitir. yle demitir: Bir ri vayete gre Atf
Hocann l bana apka geirmilerdir!!! Necip Fazl,
bir rivayete gre diyerek syledii bu yalannn altnda
kal mak istememitir. Bu rivayet, yine tescilli bir
Atatrk ve Cumhuriyet dman olan Rza Nura aittir.
Rza Nur, Hayat ve Hatratm adl anlarnda Bu
Hocamn aslmasnda boynuna ip geirilirken, Kl Ali
de bana bir apka geirmi, Giy domuz, demi ve

kfrler etmi. Zavall byle lm ve bylece saatlerce

tehir etmiler, demitir. Hep ayn yalanclar, hep ayn
yalanlar, hep ayn duygu smrs! Ah ah!
Devlet Elinden Geleni Yapt Gen Cumhuriyet, Dersim
syan ncesinde Tunceli ve civarna byk yatrm
yapm, Dersim airetlerini isyan etmemeleri iin ik
naya uram, 1937 isyanndan sonra iki ay harekt
yapmayp ikna almalarna devam etmi, 1938
harektna da isyanclarn ilk sald rsndan alt ay
sonra balam, isyan edip yakalanan veya teslim olan
Tuncelililerin cezalarn ertelemi, asker kaaklarna af
karm, ya kalanan isyanclarn ounu tutuklamayp
serbest brakm ve Tunceli halknn isyanclarla
birlikte olmamasna almtr.
Devlet, harekt srasnda da sivillerin zarar
grmemesi iin aba harcam, isyanclara ynelik
operasyonda isyanclarn ailelerine do kunmam, hatta
isyanclarn oluk ocuu dnm, kadn ve ocuk
larn zarar grmemesine alm ve harekt srasnda
her iki taraftan da az kayp verilmesini amalamtr.
Harekt srasnda Tunceliye iki yl iinde toplam 480
km yol ya plmtr. Bu yollar sayesinde Dersim
Trkiyeye balanarak ticarete almtr. Neit
Hakknn deyimiyle, azametli binalar, hkmet
konaklar, kprler, klalar ina edilmitir, kylye
toprak datl mtr. Bu yatrmlarla kyl, airet
hayatndan uzaklap vatanda olmaya balamtr. O
gnlerde Elazda yatl blge okulu olarak hizmete
giren Kz Enstitisnde Elaz, Tunceli ve Bingl
kylerinden getirilen kz renciler yetitirilmitir.
ngiliz askeri atee Yarbay A. Ross, 5 Eyll 1938 gn
ngiltereye gnderdii 119 nolu kapal raporunda,
harektn sona ermesinden 11 gn nceki durumu
yle anlatmtr:
Trkler imdi de 3 milyon liralk bir yapm
programm giritiler.

Biri Tunceli'nin batsndan dieri dousundan geip

Erzincan' Elaz'a balayan ve eitli noktalardan
birbirine balanarak blgesel bir ula tn a oluturan
iki yolun yapm srmektedir. u ana dek toplam
uzunluklar 684 metre tutan dokuz kpryle birlikte,
420 kilometre yol yaplm ve telefon hatlarna 5000
kilometre eklenmitir. Mareal Fevzi akmak bana,
Mansur (veya Murat) Nehri'nin kaynanda bir barajdan
muhtemelen hidroelektrik enerjisi de elde edileceini
syledi. Genelkurmay Bakan Yardmcsna ve dier
Trk subaylarna gre, son derece gzel bir yer olan
Tunceli blgesinin ilerde ikinci bir s vire' haline
getirilmesi amalanmaktadr. Ama bana kalrsa
blgenin eriilmez
yaps ve
Trkiye'yi
gezen
yabanclara
kartlan
glkler
bu
dn
gereklemesini ciddi bir biimde engelliyecektir.
Fevzi akmak bilmem ama Atatrk Tunceliyi
gerekten de ikinci bir svire yapmay dnmtr.
leride ayrntlaryla anlata cam gibi Tunceli Islahat
Projesinin asl amac budur.
15.000 Silah Gen Cumhuriyetin btn iyi niyetli
abalarna karn Tunce lideki 6 airet Seyit Rzann
liderliinde isyan etmitir. 19371938de Tuncelide eli
silahl bir ekya grubu vardr. Resmi kaytlara gre, 4
Ekim 1937 tarihine kadar Tunceliden 4076 tfek,
Erzincandan 786 tfek ve Binglden 126 tfek olmak
zere toplam 4991 tfek toplan mnr. Silah arama
almalar bundan sonra da devam ettirilmitir. Btn
harekt boyunca toplanan tfek says 5000in ok
zerindedir.Milet Meclisinin 7 Temmuz 1939 tarihli
toplantsnda Dahiliye Vekili Faik ztrak, Dersim
mntkasndan imdiye kadar toplanan silahlarn adedi
14.593tiir. Bu silahlarn hepsi son sistemdirdemitir.
Grlen o ki, Tuncelide 15.00020.000 isyancnn
elinde 15.000e yakn silah vardr. Gen Cumhuriyetin
bu derece ok silahlanm bir e kya grubuna kar
askeri harekt yapmas son derece doal ve doru bir

karardr. Bu kadar silahl bir gcn hem Trkiye

Cumhuriyetine hem de blge halkna kar ciddi bir
tehdit olduu yadsnamaz.
15.0
Tuncelide
Airet
Vaheti
silahl
isyanc
1930lardan itibaren Tunceli ve civarndaki karakollar,
klalar basp Mehmetii katletmi; emperyalizmi dize
getiren Atatrkn Trkiye Cumhuriyetine meydan
okumutur.
Trkiye Cumhuriyeti hkmetini Dersim Harekt
srasnda kat liam yaptrmakla, Trk ordusunu katliam
yapmakla sulayanlar, asr lardr Krtlerin kann emen
baz airetlerin Ar ve Dersim isyanlar srasnda
Krtleri acmazszca katlettiklerini hep gizlemitir.
ngiltere Dileri Bakanl gizli belgeleri arasnda
bulunan 22 Mays 1937 tarihli bir belgede,Saylarnn
1500iin stnde olduu sylenen Krt asilerinin Trk
kuvvetlerine ciddi kayplar verdirmeye devam ettii ve
ellerine den subaylarn vcutlarn vahice parala
dklar.belirtilmitir.
Ar syamnn eleba Huske Telli, kendi ailesini
kendi elleriyle kuruna dizmitir. Garo Sasuni,
Hayrenik dergisinin Kasm 1929 sa ysnda yaymlad,
1969da Beyrutta, 1986da Stokholmde Trke olarak
baslan Krt Ulusal Hareketleri kitabnda yle demitir:
En byk lider Huske Telli u teklifi sunuyordu:
Biitiin kadnlar, gsz ihtiyarlar ve ocuklar kltan
geirilsin ki, arkalarndaki btn kprleri yakm olan
devrimci gler, son neferinin son nefesine ka dar
savasnlar. Ve bir devrimci gaddarl iinde Huske
Telli, bu plan ilk nce kendi aile ve akrabalarna
uygulayarak, Ar tepelerinde bir trajedi manzaras
ortaya serdi. Btiin nfuzlu liderler ve eyhler yal
gzlerle Ar Aslan ndan bu mitsiz krma bir son
vermesini rica edi yorlard. Huske Telliyi yumuatmaya
muvaffak olduklarnda, zaten 0 kadar gnahsz,
bamszlk ocann alevlerine kurban gitmiti. Bu
gaddar plan bylelikle uygulanamad.'

Ar syan bastrldktan sonra Trk ordusu, Ar

tepelerinde ldrlm kadn ve ocuk cesetleriyle
karlam, fakat isyanclar, btn dnyaya, Trk
ordusu
kadnlarmz
ocuklarmz
ldrd!
propagandas
yapmtr.
Allahtan
dnya
bu
propaganday ciddiye almamtr.
Cengiz zakncya kulak verelim:
Bu gibi airet ii olaylarn yalnzca Ar syanyla,
Huske Telli rneiyle snrl olup olmad, airetlerin
insan
ve
yurtta
haklarna
kar
ayaklanma
tarihlerinde bu trden baka kendi kendisinin soyu nu
krma uygulamalarnn grlp grlmedii ve bu
davran bii minde, airetlerin, airetler aras
atmalarda kar airetin kadnla rn, ocuklarn
ldrmeyi gelenek edinmi olmalarnn bir etkisinin
bulunup bulunmad ayr bir aratrma konusudur.
Bu gibi airet gaddarlklarn, devrimci szcyle
birletirip devrimci gaddar lk diye bir deyim
uydurarak devrimciliki lekelemek, geriliki airet
isyanlarna ilerici, ulusal ayaklanma yaftalar
yaptrarak bunlar kutsamak, tenekeyi altn yapmaya
yetmeyecei gibi, bu gibi abalar, airet yasalarnda
insan ve yurtta haklarnn krntsnn dahi bulun
mad gereinin stn rtmeye de yetmemektedir.
19371938 Dersim syanna katlanlardan eyh
Hasanl Aire tinin, yzyllar boyu madenlere
saldrarak,
saysz
maden
emekisini
topluca
ldrd, maden iileri madende almaktayken
onlarn kylerini basp savunmasz kadnlarn,
ocuklarn topluca katlettii, kylerini yakt,
mallarn yama ettii, paralarn ald Osmanl Ariv
Belgeleriyle kantl bir gerekliktir. Szm ona
emekten, emek iden yana, sol gsterip sa vuran
etnik
ayrlk
kimi
odaklarn,
Dersimi
deerlendirirken, eyh Hasanl gibi isyanc Dersim
airetle rinin reislerini devrimci(!) buna karlk
Atatrk ve dnemindeki Trkiye Cumhuriyetini

soykrmc, kar devrimci olarak damgala yan

yaynlarn oalarak srdn gryoruz.
Dersim Harekt srasnda airet hesaplamalar
nedeniyle za man zaman kelleler kesilmitir. Dersim
duygu smrs yapanlar bu kelleleri devletin kestiini
ileri srmtr. Ancak kelleler airetler ce kesilmitir.
rnein Dersim syannn fikir babalarndan Alier,
Suriyeye kamak zereyken 9 Temmuz 1937de
sakland maarada Seyit Rzann yeeni Rehber
tarafndan yakalanmtr. Amcas Seyit Rzayla arazi
anlamazl nedeniyle kavgal olduundan isyana katl
mayp devlete yardm eden Rehber, Alieri ldrp
kellesini keserek orduya teslim etmitir. Yine isyanc
liderlerden ahin de vey kardei Piro tarafndan
ldrlp kellesi kesilerek orduya teslim edilmitir.
Dersim syan srasnda kesilen kellelerden biri de
Hzr Aanmdr. Onun kellesini de Seyit Rzann kars
Besi kestirmitir.
Dersim Harekt srasnda airet mensubu Alier,
ahin ve H zr Aann kellelerini kesenler yine Krt
airet mensuplardr. Trk ordusu Dersim Harekt
srasnda yakalad veya teslim ald hi bir isyanc
liderin kellesini kesmemitir. Devlet, isyanclar
mahkeme de yarglam, yarglamalar sonunda susuz
olanlar salvermi, sulu olanlar ise idam etmitir.
1937deki I. Dersim Harekt sonunda sade ce 7 isyanc
idam edilmi, dierleri serbest braklmtr.
19. yzyldan bugne; eyh Hasanl airetlerinin
Osmanl madenci lerini kadn, oluk ocuk demeden
katletmesinden, Huske Tellinin Ar syannda kendi
ailesini yok etmesine ve PKK eleba bebek katili
Aponun 1983ten bugne 30.000 Mehmetii ehit
etmesine kadar, ta rihte birok airet kym, birok
Krt vahet rnei vardr.
Tuncelide Aclar Yaand Abartl ve temelsiz iddialar
bir kenara brakp konuya belgeler nda souk kanl
bir ekilde yaklatmzda Dersim Harekt sra snda

gerekten de insanlarn ldn, baz aclarn

yaandn gr mekteyiz. nsan hayat kutsaldr ve
brakn 2000, 3000, 5000,10.000 kiiyi, tek bir kiinin
lmesi bile ok ac bir olaydr. Ancak maalesef, tarih
boyunca savalar ve isyanlar srasnda dnyann her
yerinde in sanlar lmtr, lmektedir ve lecektir.
Evet! 19371938 Dersim Harekt srasnda insanlar
lmtr, lenlerin ou isyanc olsa da lenler
arasnda az sayda baz siviller, susuz insanlar da
vardr. Her savata, her atmada, her byk
toplumsal olayda olduu gibi yanl yapanlar da
vardr!
Harekt srasnda direnen ve silaha sarlan kylerin
yakld askeri raporlarda aka belirtilmitir ve bu
raporlar Genelkurmay tarafndan yaymlanmtr.
Ancak kyler, iindeki isyanclarla, insanlarla birlik te
deil, boaltldktan sonra isyanclar bir daha geri
dnp o kylere yuvalanmasnlar diye yaklmtr.
Nitekim 4 Mays 1937de Bakanlar Kurulunun ald
Dersim Harekt kararnda yle bir blm vardr:
"Mlahaza: Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle
iktifa ettike isyan ocaklar daimi olarak yerinde
braklm olur. Bunun iindir ki silah kullanm
olanlar ve kullananlar yerinde ve sonuna kadar zarar
veremeyecek hale getirmek, kyleri kamilen tahrip
etmek ve aileleri uzaklatrmak lzumu grlmtr...
Grld gibi hkmet, hareket srasnda isyanc
kyleri boalta rak tahrip edecektir. Gerekten de baz
kyler boaltlp yaklmtr. Karar verildii ekilde
buralardaki insanlar ise batya sevk edilmitir. 1937 ve
1938 Dersim Harekn srasnda ileri boaltlan
kylerin yakld askeri raporlarda aka belirtilmitir.
rnein 14 Haziran 1938 tarihli bir ra porda yle
denilmitir: Mameki Da Tugay blgesinde normal
devam eden faaliyetler arasnda 1. Seyyar Jandarma
Taburu ndan ar makineli tfekle takviyeli bir mfreze
Aa ve Yukar Rotsan, Dergever kylerini aram ve

yakmt. 17. Tmen de ayn ekildeki faaliyetler

arasnda Hor mik, Dizta, Hemzik Ua hattnn
batsnda 15 kadar ky yakt.Biraz nce de ifade
ettiim gibi Dersim Harekt srasnda zaman zaman
l kam, insanlar zarar grmtr. Rza Zelyutun
Dersim syanlar ve Seyit Rza Gerei adl kitabnda
yazd ekliyle; Dersimde aclar yaanmtr, bu
dorudur. Dersim halknn Alevi olmas, baz
brokratlarn ve baz subaylarn burada zlm
derecesin de iler yapmasna yol am grnmektedir.
Bunun belgesi yoksa da o zamandan kalan an
krntlarnda bu gerei yakalamak mmkndr. Bu
hatralarn; tpk ldrlen insan says gibi abartlarla
dolu olduu kabul edilebilir. Lkin baz maaralardaki
insanlarn ldrld, is yanc airetlere ait kylerde
ele geirilen baz sivillerin de kuruna dizil dii bir
gerektir. Bu yanltr, insaf d bir krmdr.
Dersimdek baz Osmanlc subaylar, gemiin
intikamn almak, bunlar bir daha ayaa kaldrmamak
gibi bir niyetle hareket etmi gibi gzkyorlar.
Olayn bir de devlet tarafndan grlen yz vardr. II.
Dnya Sava'na giden bir dnyada Hatay sorunu ve
Boazlar konusuyla u raan Trkiye Cumhuriyeti,
yeni dzeni Dersim blgesinde de egemen klacakt.
lkenin dier yerlerinde olduu gibi burada da eskiyle
yeni nin sava yaanmt.
Buralarda ldrlen sivil halkn saysnn 100.000
olmasn brakn 100 tane olmas bile onaylanamaz.
Fakat yaplan askeri arpmadr. Bu arpmann
dzenli iki ordu sava olmad, gerilla sava veren
tarafn bastrlmas srasnda byle zayiatlarn ortaya
kt bir gerektir. Ve k rlan Dersimin susuz
insanlar olmu, bu krm hazrlayanlardan, tarih
nnde Dersimliler hesap sormay dnmemilerdir.
in tek olumlu yan udur: Bu operasyon, Dersim
blgesindeki kat airet reisliini ve aalk sistemini
kertmi, blge insann zgiir letirmitir. Bugn

Tunceli insannn en ada deerlere ak olma snn,

akl ve bilimi savunan bireyler haline gelmesinin
sebeplerinden
birisi,
Tuncelinin
devlet
eliyle
derebeylerden temizlenmesidir.
Evet, zellikle 1938deki II. Dersim Harekt srasnda
Tuncelide baz aclarn yaand, insanlarn ld
dorudur. Ancak Trk ordu sunun isyanclar dnda
bilerek sivil insanlar ldrd, kadn, oluk, ocuk
Kiirtleri katlettii tamamen yalandr, iftiradr, irkin bir
pro pagandadr. Bu konudaki u rnekler bu tr bir
harekt srasnda dnyann her yerinde olabilecek
trdendir.
Dersim Harektnda Zehirli Gaz Masal Babakan
Erdoan, 23 Kasm 2011 tarihli konumasnda "... te
bu kanunun ardndan, hazrlklar yaplyor, 1937, 1938
ve 1939 yl larnda D ersimde maalesef byk bir dram
yaanyor. Havadan, ka radan, toplarla, hatta gaz
bombalaryla, Dersimde hareket eden her ey,
ocuklar, kadnlar katlediliyor... demitir. Yani
Erdoan, 1937 ve 1938de Tuncelide zehirli gaz
kullanldn iddia etmitir.
Dersim Harekt srasnda zehirli gaz kullanld
iddias da Dersim isyancs Nuri Dersimi ile Dersim
Harekt srasnda Tuncelide olmad halde harekt
oradaym gibi anlatan . Sabri alayana aittir.
Nuri Dersimi, Krdistan Tarihinde Dersim adl
kitabnda yle demitir:
... Blgeyi top ve uaklarn sat zehirli gaz
bombardmanlar youn bir sis tabakas altna alm,
yaayan hibir mahluk kalmamt. Yanan evler ve
ormanlardan, cehennemi bir grnt yansyordu... .
Sabri alayangil de anlarnda, Dersim Harektnda
... Ordu zehirli gaz kulland. Maaralarn kapsnn
ierisinden bunlar fare gibi zehirledi... demitir.
Ancak Nuri Dersimi ve . Sabri alayangil yalan
sylemitir.

Krt Nuri Dersiminin propaganda amacyla

kaleme ald Kiirdis tan Tarihinde Dersim adl
kitabndaki
zehirli
gaz masaln
. Sabri
alayangil de anlarnda tekrarlamtr.
Ancak Dersim Harektnda Trk ordusunun
zehirli gaz kul land iddias tamamen yalandr.
nk hem Trkiyenin o tarihlerde zehirli gaz
retimi yoktur hem de yabanc lkelerden henz
zehirli gaz alnmamaktadr.''
Cengiz zaknc, Btiin Dnya dergisinin Haziran
2012 saysnda ngiliz Devket Arivinden Gizli
Belgelerle Kantlyoruz: Dersimde Zehirli Gaz
Kullanlmad balkl yazsnda ngiliz arivlerinde
bul duu iki belgeye dayal olarak 19371938 Dersim
Harektnda
zehirli
gaz
kullanlmadn
kantlamtr.
BELGE 1: 24 Mays 1938Tiirkiye, ngiltere'den zehirli
gaz sa va konusunda uzman istiyor.
BELGE 2: 911 Ocak 1939ngiltere, Trkiye'nin 24
Mays 1938de istedii 'Zehirli Gaz Sava' uzmannn
en erken 1939 Nisan ayndan sonra Trkiye'ye
gnderebileceini bildiriyor. Bu belgeleri paylaan
zaknc u yorumu yapmtr:
Dnyada ve Trkiyede ilk kez imdi yaymladmz
bu belgeler, 19371938 yllarnda Trkiye'de, zehirli gaz
ve de zehirli gazn silah olarak nasl kullanlaca
konusunda uzman kimsenin bulunmadn Trkiyenin
ilk
kez
1938
ylnn
ortalarnda
ngiltere'ye
bavurararak zehirli gaz sava konusunda ngiliz
uzman isteminde bulunduunu; ngilterenin Trkiyeyi
1939 yl ortalarna dek oyaladktan sonra, bu istemi
1939 yl ortalarnda kabul ettiini gstermektedir.
"Sonu: Dersimde zehirli gaz kullanlarak soykrm
yapld ileri srlen 19371938 yllarnda, Trkiyenin
elinde zehirli gaz ol mad gibi, zehirli gazn silah
olarak nasl kullanlacan bilen uzman da yoktur.
Dersim Harektnda zehirli gaz kullanld sulama

s; uydurmadr. Bu belgelerden sonra bir daha Trkiye

Cumhuriyeti Devletini, Atatrk, smet nny, Celal
Bayar, Fevzi akmak, Abdullah Alpdoan', Dersimde
zehirli gaz kullanmakla sulayacak olanlar; iftira
suunu ilemi olacaklardr.
910 Ocak 1939 tarihli belge: ngiltere zehirli gaz
uzmann en erken 1939 Nisan ayndan sonra
gnderebileceini belirtiyor2
Grld gibi Trkiyenin 1939 Nisan aynn sonuna
kadar ne zehirli gaz ne de o gazn nasl kullanlacan
bilen teknik eleman var dr. Dolaysyla 1937 ve 1938
Dersim Harektnda Tuncelide zehirli gaz kullanld
kocaman bir yalandr.
Buna ramen Nuri Dersimi ile . Sabri alayangilin
zehirli gaz yalanma drt elle sarlan Cumhuriyet
kart yanda medyamz sa
bal akam bu zehirli gaz masalm tekrar etmektedir.
rnein 2011 y lnda Radikal gazetesinde yaymlanan
Dersim konulu bir yaz dizisinde Dersimde Gaz
Kullanld balyla . Sabri alayangilin anlattk
larna ve 1947 tarihli bir ngiliz belgesindeki sbjektif
kanaate da yanlarak hkmetin Dersim Harekt
srasnda zehirli gaz kulland iddia edilmitir.
yle demi Radikal:
Dersim ile ilgili en ciddi iddialardan biri zehirli gaz
kullanld dr. alayangil ak ak gaz kullanldn
sylemiti. ngiliz belgeleri de gaz olayn doruluyor.
Dersim katliamyla ilgili ilk defa CHP Genel Bakan
Kemal Kldarolunun o dnem Malatya Emniyet
Mdrlnde grevli olan hsan Sabri alayangil ile
yapt bir rportajda gndeme ge len gaz kullanld
iddiasn ngiliz belgeleri de doruluyor. ngiliz
Arivlerinde bulunan ve ilk kez Radikalin yaymlad
bu belgede or dunun sava ua ve gaz kulland ne
srlyor. 17 Ocak 1947 tarihini tayan ve
ngilterenin Ankara Bykelilii tarafndan ngil tere
Dileri Bakanlna yollanan Dersim ile ilgili

sayfalk raporda unlar yazl: Uaklarn kullanld,

inanyorum
ki
gaz
da
kullanld,
insafsz
operasyonlardan sonra silah tayabilecek nfusun
ounluu Anadolunun dier cralarna nakledildi...*
Bakn Atatrk Cumhuriyetiyle kavgal Radikal,
gerekleri nasl da ustalkla arptyor!
Gya Dersirile ilgili en ciddi iddialardan biri zehirli
gaz kullanl dym! Ancak bu nasl bir ciddiyetse, bu
iddiayla ilgili, stelik o s rada Tuncelide olmayan .
Sabri alayangiPin bir cmlesi ve isyanc Nuri
Dersiminin uydurmalar dnda tek bir kant yok.
ngiliz belgeleri de bu gaz olayn doruluyor! diyen
Radikal, belgeler diyor, ama harektn gerekletii
1937, 1938 yllarna ait tek bir ngiliz belgesinde bile
zehirli gaz ifadesine rastlayamad iin operasyondan
yllar sonra, 1947 ylnda yaymlanm bir ngiliz rapo
rundaki sbjektif bir kanaati bize belge diye
yutturmaya alyor. 1947 tarihli ngiliz belgesinde,
raporu hazrlayan Ankaradaki ngiliz Bykelilii
Basn Ataesi W. E. D. Allenin ... nanyorum ki gaz da
kullanld! ifadesi hibir kesinlii olmayan bir inan,
bir kana at olmasna karn liberal Radikal
kendisinden bekleneni yapp bu
inanc, bu kanaati, ngiliz belgelerinin gaz olayn
dorulad ek linde vererek Cumhuriyet kartl
adna gerekleri arptyor! Yersen tabii!
Ayrca zehirli gaz kullanmak I. Dnya Savandan
sonra 1925 Cenova Protokolleriyle yasaklanmtr.
Buna ramen lke; 1939 1945 arasndaki L Dnya
Savanda Avrupada Almanlar, 1935te Habesitanda
talyanlar, 937de de inde Japonlar zehirli gaz kul
lanmlar bu nedenle de Avrupa ve dnyada ok
aalanmalardr.
ok daha nemlisi, 1937 ve 1938 Dersim
Harektnn olduu dnemde devrimler. Boazlar,
Hatay olaylar ve Atatrk nedeniyle Trkiye gndemde
bir lke. Tunceliye yakn birok konsolosluk var. ngiliz

haber alma a her yana uzanm durumda. Trkiye

zehirli gaz kullanacak ve dnya ayaa kalkmayacak!
Dnya gazetelerine der, lanetlenirdik, rezil olurduk.
(...) Bu zehirli gaz masaln bir yana brak mak akln
gereidir.
Bu nedenle Babakan Erdoann 23 Kasm 2011
tarihinde (...) Havadan, karadan, toplarla, hatta gaz
bombalaryla, Dersimde hare ket eden her ey,
ocuklar, kadnlar katlediliyor... eklindeki szleri
gerei yanstmamaktadr.
Tuncelide Katliam Olmu Dnyann Haberi Yok
1937, 1938 Dersim Harektyla ilgili ariv belgeleri,
Genelkur may kaynaklar incelendiinde Dersim
Harektnn tamamen isyanc lara ynelik meru bir
harekt olduu grlmektedir. Bu harekta katliam
demek iin hi kimsenin elinde yeterli delil yoktur. Res
mi belgeler dnda dnemin i ve d basn
tarandnda da Dersim Harektmn katlim olduuna
ilikin
hibir
kanta,
hatta
hibir
iddi
ya
rastlanamamaktadr.
Dersim Yalanlar ve Gerekler adl kitabn yazar
zgr Erdem, Dnemin gazete arivlerinin tmn
taradk. Ulus, Akam, Cumhu riyet, Kurun, Son
Telgraf ve Tan gazetelerini satr satr inceledik. Bir
katliamla ilgili ne bir haber ne de bir fotoraf var.
Brakn byle bir haberi, katliam olduuna ilikin bir
ima bile yok. Blc koro bu du rum basma
sansr vard diyerek aklamaya alyor,*
diyerek i basnda Dersim Harektnn katliam
olduuna ilikin basnmza yansm tek bir satr
olmadn ifade etmitir.
Bizim basnmza sansr uygulanmtr! Bu
nedenle Dersim katliamyla ilgili bizim basnmza
deil dnya basnna bakn, diye bilirsiniz!
r Erdem, Amerikan basnnda da Dersim
Harektndan hi bir yazda ve haberde katliam
diye sz edilmediini yle ifade et mitir:

Amerikan gazetesi New York Timesn arivini

taradk. Dersim syanyla ilgili iki haber bulabildik.
Yazlar, 17 ve 20 Haziran 1937 tarihli. Anlalan
nnnn 14 Haziranda Mecliste yapt konuma nn
ardndan
haberler
yaplm.
Yazlarda
isyann
bastrldndan ve Sabiha Gkenin kahramanlndan
bahsediliyor. ki yazda da isyan bastrma harektnda
toplam 5000 kiinin ldnn iddia edildii
syleniyor. Bu iddiay kimlerin yaptna ilikin
herhangi bir kayt yok. Ancak 17 Haziran tarihli
haberde bir iki paragraf sonra toplam isyanc saysnn
da 5000 olarak verildiini gryoruz. Ksacas 5000
isyanc nn tmnn ldrlmesi gibi mantk
snrlarn zorlayan bir haberle kar karyayz. (...)
Amerikan basnnda New York Times gazetesinde
1938 ylnda da Dersim ile ilgili 1937de olduu gibi
sadece iki tane haber var. kisi de Sabiha Gkenin
Balkanlarda uakla yapt iyi niyet turuyla ilgili.
Haberlerde Gkenin Dersim syannn bastrlmas
harektnn kah ramanlarndan biri olduu anlatlyor.
Yani Dersim syan Amerikan basnna Sabiha Gken
vesilesiyle yansm...
Sadece Amerikan basn m? ngiliz basnnda da
hibir katliam izi yok.
Prof. Bilal imir ngiliz basnnda hibir haberde
ve yazda Der sim Harektndan katliam diye sz
edilmediini belgelerle ortaya koymutur. rnein
ngiliz The Times gazetesinin 16 ve 17 Haziran
1937 gnl saylarnda Dersim syannn eitim
retime kar ko yan, reformlara direnen
airetlerce kartld duyurulmutur.
ngiliz gizli belgelerinde de Dersim Harektnn
katliam oldu una ilikin tek bir belge, tek bir
bilgi, tek bir rapor yoktur.
Bilal imir ngiliz arivinde yapt aratrmalar
sonunda Dersim Harektyla ilgili u belgelere
ulamtr:

syann baladn bildiren raporlar. Bu raporlar 17

Mays, 22 Mays ve 23 Mays 1937 tarihli rapordur.
Bu raporlarda szde katliam hakknda tek bir satr
bile yoktur.
syann nitelii ve hkmetin tutumunu anlatan
raporlar: Bu ra porlar 16, 17 Haziran ve 3, 16 Temmuz
tarihli drt rapordur. lk iki rapor Dersim Harekt
hakknda nnnn Mecliste yapt konu may takip
eden gnlerde hazrlanmtr. Genel olarak drt raporda
da Dersim Harektyla ilgili basn haberleri zetlenip
Seyit Rzann yakalanmasyla isyann sona erecei
anlatlmtr.
rnein, 16 Temmuz 1937de ngiliz Bykelisi
Lorainein
Londraya
bildirdii
raporda
Dersim
konusundaki son gelimelerden yle sz edilmitir:
General Apldoan, ayaklanmay bastrrken ayn
zamanda Tuncelide halk yattrmak iin idari
nlemleri balatmas iin tam yetki almtr. K
aylarnda harekta ara verilecek fakat asker blgede
kalacaktr. Halka kar merhametli davranlacaktr.
Generalin gzetimi altnda Milli Eitim ve Bayndrlk
Bakanlklar grevlileri ta rafndan Dersimde kalknma
hamlesi balatlmtr. Buradaki inaat ilerinde grevli
olan Bayndrlk Bakanl mfettilerinden birinin
verdii bilgilere gre kpr yapm gibi ilerde Dersimli
iiler de al trlmaktadr. Bunlar zeki, alkan ve iyi
iiler olarak kendilerini ka ntlamlardr. Blgeyi
yattrma ii gelecek yl tamamlanacaktr.ngiliz askeri
ataesi Dou Anadoludaki askeri durumu deer
lendirdii 23 Mays 1937 tarihli raporunda Dersim
syan ve harekt hakknda u bilgileri vermitir:
Trk hkmetinin ve Genelkurmaynn u srada iki
kaygs var: Biri Suriye snr, dieri Dersim. Mardin
yresinde ekyalk ba gstermitir. Ekyann Suriye
ve raktan geldii sanlyor. Bu ete leri Suriye
kkrtm olabilir. Hatay sorunu halledilince bu
ekyalk biter. Dersimde ise byk apta bir

ayaklanma var. Askeri makamlar harekt iin hazrltk

yapyor. (...) Suriyelrak snrnda ortaya kan
ekyaln Dersim Ayaklanmasyla balants olabilir.
Dersimliler sa nrm Hatay sorunu halledilmeden
ayaklanmaya karar vermiler. Say lar 1500 kadar olan
asiler 8 Maysta hkmet kuvvetlerine ciddi za yiat
verdirmilerdir, ayaklanma bu saldryla balamtr.
(...)
Dersim'e
kar
operasyonlar
Erzincandan
ynetilecek. Erzincan 9. Kolorduya bal 3. Piyade
Tmeninin kararghdr. Bu tmen takviye edildi ve
Diyarbakrdaki
hava
birliinin
uaklaryla
desteklenecek.. .
1937 isyannn sona erdiini anlatan rapor: 20 Kasm
1937 tarihli bu raporda Seyit Rza ile dier 6 isyancnn
idamndan
sz
edilmitir.
Raporda
Katliam
artracak ne bir bilgi ne de bir belge vardr. An
karadaki ngiliz Ataesi Yarbay A. Ross, 31 Austos
1938de Elaza giderek Abdullah Alpdoan Paa ile
grmtr. Bu grmeden he men sonra
Bykelilik Maslahatgzar Morgana bir rapor
yazmtr. A. Rossun Morgana gnderdii 5 Eyll 1938
tarihli raporda 1938 isyannn nasl bastrld ve
isyann bastrlmasndan sonra Tuncelide balayan
tahmini
3
milyon
Sterlin
deerindeki
imar
almalarndan
sz
edilmitir.
Raporda
Trk
yetkililerin bu almalarn ardndan Tuncelinin ikinci
bir svire haline geleceini mit ettikleri belir tilmitir.
Raporda 1938 Dersim Harektnn katliam olduuna
ilikin hibir ifade yoktur. Sadece bir yerde iki taraftan
da ok sayda lnn olduu belirtilmitir. Raporda
Elazda yaral Trk askerlerine rastla nld da ifade
edilmitir.
ngiliz
Bykeliliinin
Trkiye
1937
Yllk
Raporunda da Der sim syan ile ilgili u
deerlendirmelere yer verilmitir:
Trk Genelkurmay Mays ve Haziran aylarnda
Dersim ayak lanmasyla urat. Bu geri blgeye geten

ge uygulanmaya balanan reformlara kar pasif

direni 8 Maysta ayaklanmaya dnt. Ge nelkurmay
Bakan Mareal Fevzi akmak, Jandarma Genel Komu
tan Ahmet Naci Tnas ile birlikte 8 Mays gn Elazizi
ziyaret etti. Buradaki 7. Kolordunun 17. Tmeni
asilerin stne sevk edildi. s yan blgesi batdan,
kuzeyden ve doudan kuatld. Erzincandaki 9.
Kolordunun 3. Piyade Tmeni ve uaklar da harekta
katld. Toplam 7000 tfek, 162 hafif makineli ve 80
ar makineli tfek, 6 hovitzer topu ve 15 uak. Bu
kuvvet 12 May sta Elazizden hareket etti. Asiler fazla
direnemedi. Krmz daa ekildi. Askerin buraya
hcum edebil mesi iin Mansur Nehri zerine 200 fit
uzunluunda bir kpr kurmak gerekiyordu. 19
Maysta havadan da desteklenen 25. Piyade Alay,
Komnist Rusyaya gre de Dersim Harektna bir
katliam ya plmamtr.
Komnist Enternasyonalin yayn organ Rundschau,
29 Tem muz 1937 gnl saysnda, Dersimde
yaananlar zetle yle duyur mutur:
ki ay akn bir zamandan beri Ankara hkmeti,
Dersim blge sindeki Krt airetlerin yeni bir gerici
ayaklanmasn bastrmakla ura yor. Aalar, kendi
ynetim ve yarg yetkileri altnda bulunan ahali den
ilerine geldii gibi vergi alyor. Blge genlerinin byk
bir ksm, askere gidecek yerde, airet reislerinin
muhafz birliklerine fedai olarak giriyor. Bugn,
Kemalist hkmetin enerjik reformlar yznden kendi
iktidarlarn tehdit altnda hisseden feodal unsurlarn
mitsiz bir di reniiyle kar karya bulunuyoruz.
syann arifesinde, tapu kadastro idaresi, airet
reislerinin elinde bulunan halka ait mallarn
incelenmesi
ve
saptanmasna
ilikin
hkmet
nlemlerini uygulamaya balamt. Bu durumda
feodalizm, kendi yasad egemenliinin iktisadi
temelleri ni yitirme tehlikesiyle kar karya

bulunduunu hissetti. te, zellikle bu nlem, isyana

yol aan neden olmutur.
Sovyetler Birliine gre Dersimde gerici bir isyan
meydana gelmitir ve Trkiye Cumhuriyeti bu gerici
isyan bastrmaya al mtr. Koministlere gre
Dersim syan, Kemalist hkmetin enerjik reformlar
yznden kendi iktidarlarn tehdit altnda hisseden
feodal unsurlarn mitsiz bir direniinden baka bir ey
deildir.
stanbuldaki Amerikan Bykelisi G. Hovvland
Shavvin, ABD Dileri Bakanlfna gnderdii 25
Haziran
1937
gnl
rapora
gre
Amerikan
Bykelisinin Dersim syanna bak da yledir:
Blge halknn geri kalml problemin temel
hatlarn olu turmakta. Yre halk, yollar, kprler,
okullar vs. yaplmasna kar koyuyor. En son
ayaklanma, hkmetin blgenin sosyal ve ekono mik
koullarm iyiletirmek zere gelitirdii reform
programm daha nce elde edilmi haklara tecavz
eklinde gren liderleri tarafndan balatld. General
Alp doan, airet reislerini Erzurumda toplayarak,
onlara hkmetin blgede yol ve dier ekillerde
giriecei iyiletirme programn tantmt. Airet
reisleri bu grme srasnda dostane ve anlayl
grndler, fakat toplantdan sonra blgede sahip
oldukla r egemenliin elden gitmesi tehdidi karsnda
dn yollar zerinde yer alan btn kprleri havaya
uurdular ve hkmete bir ltimatom gndererek;
ancak blgede jandarma bulundurulmamas, yeni
kpr lerin yaplmamas, blgenin devlet kuramlaryla
donatlmamas, silah larnn ellerinden alnmamas,
vergilerin karlkl grmelerle belir lenmesi kouluyla
Trkiye Cumhuriyeti Devleti ile anlaabileceklerini
bildirdiler. Airet reislerinin bu ltimatomu zerine,
blgeye askerler gnderildi ve airet reislerine kar
sava balatld.

Amerikan Biiykelisine gre de Dersim isyan etmitir.

Amerikaya gre Dersim syan, Hkmetin blgenin
sosyal ve ekonomik koul larm iyiletirmek zere
gelitirdii reform programn daha nce elde edilmi
haklara tecavz eklinde gren liderleri (Seyit Rza)
tarafndan balatlmtr.
Grld gibi Sovyet, Amerikan ve ngiliz istihbarat
ve bas n sz birlii etmiesine Tuncelide bir isyan
olduunu ve Trkiye Cumhuriyetinin bu isyan
bastrmak iin meru bir operasyon gerek letirdiini
ifade etmitir. Yabanc raporlarda, yazmalarda ve
yabanc basndaki yazlarda, haberlerde Dersim
Harekt srasnda bir katliam yapldna ilikin tek
bir belge ve belgeye dayal ciddi bir bilgi yoktur. Da has
yabanc basn ve istihbarat, hkmetin Tunceliyi her
bakmdan kal kndrmak iin almalar yaptn
btn ayrntlaryla ortaya koymutur.
Dnyann Gzleri nnde Haziran 1938de balatlan
II. Dersim Harekt, Austos 1938de Trkiyedeki
btn yabanc lke askeri ataelerinin arld ve
gelip izledikleri 3. Ordu Tunceli Askeri Manevralaryla
birletirilmi ve tm dnyann gzleri nnde
gerekletirilmitir. Askerlerin Tunceli dalarnda,
maaralarnda isyanc arama tarama almalar,
yabanc lkelerin askeri ataeleriyle gazete muhabirleri
tarafndan notlar alna rak, fotoraflar ekilerek
izlenmitir.
Byk arama tarama 10 Austos 1938 sabah
balamtr. 3. Kolordunun harekete gemesiyle bir
hafta sren arama tarama alma lar 17 Austosta
sona ermitir. Birlikler 31 Austosta byk bir geit
treni yapmtr. Manevrann ikinci blm 6 Eyllde
balayp 16 Ey ll 1938de sona ermitir. Bu srada
Tuncelinin btn dalan, dereleri, tepeleri, maaralar,
yabanc devlet grevlilerinin gzleri nnde adm adm
taranm, atmalar da yabanclarn gzleri nnde
olup bitmitir.

1937deki I. Dersim Harektnda olduu gibi,

1938deki II. Der sim Harektnda da bir yandan
isyanclarla atlrken, dier yandan airet yelerini
zgr iftilere dntrecek toprak datmyla ba
yndrlk almalar srdrlm ve sonunda isyan
tmyle bastr lrken, Tuncelide Cumhuriyetin
amalad eit yurttalk dzeni kurulmutur.
Sonuta Dersim Harekt dnyann gzleri nnde
olmutur. Eer bu harekt srasnda gerekten bir
katliam yaplm olsayd, hi pheniz olmasn
Trkiye dnyann diline der, katliamc diye
aalanr, sulanr, uluslararas camiadan dlanrd.
Dersim syan Etmemitir ddias Babakan R. Tayyip
Erdoan, 23 Kasm 2011 tarihli konuma snda,
'Dersime yaplan operasyonlar bir isyann bastrlmas
olarak zihinlerde merulatrlmaya allyor. (...)
Dersimde, adm adm er evesi izilmi, bahaneleri
hazrlanm bir operasyon var, demitir. Erdoan bu
szleriyle Tuncelide bir isyan olmadn, adm adm ha
zrlanm bir operasyon olduunu iddia etmitir.
Erdoann, Dersim isyan etmemiken hkmet
Dersime ope rasyon yapmtr! tezinin kayna da
stad Necip Fazldr. Necip Fazl, Son Devrin Din
Mazlumlar adl kitabnda aynen yle demitir:
Dayand tek sebep birtakm asayisizlik ve
itaatsizlik bahane si altnda btn Dou Anadoluyu
kapsayc
olarak,
o
mntkann
bir
trl
sulandrlamayan koyu slami rengidir.
Dersimin syan Tarihesi Dersim szc, Farsa
der (kap) ve sim, (gm) szck lerinin
birlemesinden oluur; der(kap)+sim(gm) = gm
kap, maden kaps veya maden yresi anlamna
gelmektedir.
1935te Dersimin yeniden yaplandrlma tasars
Mecliste tar tlrken, kr Kayann Dersim iin
trettii Munzur szcn beenmeyen Atatrk,

Dersimin yerine Tuneli szcn tretmi tir.

Der+sim= maden yresi, Tun+eli= tun yresi...
Bu durum, Cengiz zakncnn dedii gibi, Atatrkn
Osmanl top dkmnde kullanlan tunun yredeki
bakrdan elde edildiini bildii ve buradaki airetlerin
yz yllar boyunca evredeki bakr ma denlerine
saldrp, Osmanlnn tun top retimini baltalayarak
askeri kne yol atklarnn bilincinde olduunu
gsteriyordu.
Nasl yani? dediinizi duyar gibiyim! O zaman gelin
imdi hep birlikte Dersimin bilinmeyen isyan
tarihesine yle bir gz atalm.
ncelikle unu belirtmeliyim ki, Osmanlnn
ykselmesinin arka snda Dersim vardr! Evet, yanl
okumadnz! Osmanlnn nleneme yen fetihlerinin ve
askeri zaferlerinin arkasndaki teknik gcn kayna
Dersimdedir!
Dersim, Osmanlnn patlayc silah retimi iin
gereksindii mad de ve madenlerin saland blgelerin
tam merkezinde yer almtr. Patlayc silahlarn icat
edilmesinden sonra Dersim, bu silahlarn re timi iin
gerekli madenlerden yoksun fakat bu madenlerin
bulunduu yerlerin tam ortasnda bulunduundan hep
ok nemli olmutur.
Osmanlnn top, glle, mermi retiminde kulland
demir, ba kr, kurun vb. madenlerle, barut yapmnda
kulland gherile, odun kmr ve kkrt, hep
Dersime komu yrelerde kartlm ve bata stanbul
olmak zere eitli yerlerde kurulan tophane ve
baruthanelerde
ilenmitir.
Osmanlnn
para
basmnda kulland bakr ve gmn nemli bir
blm
de
yine
Dersim
evresindeki
maden
ocaklarndan kartlm ve bata stanbul olmak zere
eitli yerlerde kurulan darphanelerde ilenerek
gm aka ve bakr mangra dntrlmtr.
Osmanlnn askeri baarlarnn arkasnda, mermi
ve barut yapmnda kullanlan madenlerden ok iyi

yararlanlmas vardr. Bu nedenle Osmanl maden

blgelerinde yaayanlara baz ayrcalklar ta nm,
madenciyan fukaras ad verilen maden iileri iin
ayr
yasal
dzenlemeler
karm,
maden
kanunnameleri hazrlam ve maden iler arasndaki
anlamazlklar, banda Maden Emininin bulundu u
zel bir yarg dzeniyle halletmitir. Osmanl, birbirine
yakn maden blgelerini tek bir Maden Emini'nin
ynetiminde birletirmitir. rne in, tam ortasnda
Dersimin bulunduu Ergani, Gmhane, Keban, K,
Kemah madenleri, tek Maden Emininin ynetimi
altndadr.
Maden yataklarnn merkezinde bulunan Dersim ite
bu nedenle Osmanl iin her dnemde ok nemli
olmutur.
Bu gerei fark eden Dersim airetleri, yaadklar
blgenin bu zelliinden yararlanmak iin ska
Osmanlya kar isyan etmilerdir. Dersim airetleriyle
Osmanl arasndaki AleviSnni ayrm bu isyanla r daha
da iddetlendirmitir. Cengiz zakncnn dedii gibi,
Maden demek, silah demek; top, tfek, glle demek;
gm aka ve bakr mangr demekti. aldran
Savafidan sonra Osmanl Devleti, ne za man
doudaki komular Rusya ya da ranla savaa
tutuacak olsa, siyasal Aleviliin, Kzlbaln dalar ve
akarsularla korunakl kalesi Dersimin nde gelen kimi
airetleri, Osmanl nn top, tfek ve para retiminin
kayna olan evredeki madenlere saldracakt.
Osmanl Devleti, 1514, 15341535, 15481549,
15521554,
15781590,
16031611,
16151618,
16221639,
17231727,
1730
1732,
17351736,
18211823 tarihlerinde Alevi, ii, Kzlba ran
Devletiyle savamtr. Btn bu savalarda, Snni
Osmanlnn yerli top, tfek, barut retimi, kimi
AleviKzlba Dersim airetleri tarafn dan, yredeki
madenlere yaplan silahl basknlarla, saldrlarla kesin
tiye uratlmtr.

Cemal
ener,
Dersim
Tarihi
adl
kitabnda
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA) belgelerine yansm
olan Dersim airetlerinin maden saldrlarn ve
isyanlarn yle sralamtr:
1729 Aralk: Kimi airetler Keban maden blgesinde
Besni ile sini basm, be yz emekiyi esir alp
elerine, ocuklarna mallarna saldrm; halk evini,
iini, kyn terk edip baka yrelere kamaya
balamtr. (BOA Cevdet Zabtiye, no 1983)
1732 Mays: Dersimli, eyh Hasanl airetleri, Keban
maden blgesi emekilerinin kylerini basarak ocuk ve
kadnlarn rehin al mtr. (BOA Cevdet Zabtiye, no
1697)
1733 Eyll: Der simli, eyh Haarl airetleri,
Elaz, arsancak, K madenleri yresinde halka
saldrarak varlklarn yama etmi ve kadn ocuk
ayrmadan ldrmlerdir. (BOA Cevdet Dahiliye, no
16543)
1735 Aralk: Dersim arsancak voyvodas, Keban
madenindeki frnlarda yaklacak odunlarn yredeki
dalardan salanmasna en gel olmu ve birka yl
boyunca madende retim durmutur. (BOA Cevdet
Zabtiye, no 2739)
1743 Ocak: Kimi airetlerce Ergani madeninde
alan emeki lerin ile ve kylerine saldrlarak
madene gidi gelileri engellenmekte ve maden
ynetimine saldrlarak retim felce uratlmaktadr.
(BOA Cevdet Dahiliye, no 16193)

1745 ve 1751 tarihli

Osmanl ariv belgeleri 1745 Temmuz: Dersimli, eyh
Hasanl airetleri Ki ve Keban madenlerinde alan

madencilerin yollarn kesip soyarak ldrmek tedirler.

(BOA Cevdet Zabtiye, no 2047)
1751 Ocak: Dersimli, eyh Hasanl airetleri Keban
madenine gerekli kmr salamakla ykml
arsancak kylerini basarak, kylleri ldrm,
mallarn yama etmi, kylerini yakmtr. Ke ban,
Ki, Kemah maden eminliklerine bu apulculuklar
nleme buy ruu verilmitir. (BOA Cevdet Zabtiye, no
2047)
1761 Temmuz: Ergani madeninde alan emekilerin
kyne
saldran
kimi
airetler
tm
evleri
yamaladklar gibi ocuk ve kadn lara saldrp rzna
gemilerdir. (BOA Cevdet Zabtiye, no 4520)
1762 Eyll: Herdi Aireti, Keban maden iletmesi
emekilerine saldrp sormutur." (BOA A. E. Dahiliye,
no 3120)
1764 Aralk: "'Dersindi, eyh Hasanl airetleri,
evredeki maden lere saldrp igal etmi, iileri
madenden kartmtr." (BOA Cev det Zabtiye, no
3639)
1774 Ekim: Keban ve Ergani madenlerinde devlet
egemenlii ye niden kurularak madenlere bal
kazalarn
halklarna
eski
ayrcalklar
yeniden
verilmitir." (BOA Cevdet ktisat, no 476)
1780 Austos: Dersindi, eyh Hasanl, Gvanl,
Haranl, K vanlt, Zirkanl, Diiekli, Kogiri, Keme,
adili, Giireli, Benaml, Baz gelii airetleri, maden
iletmelerinin bulunduu Gmhane, Kurtay,
Ktzucan, Kemah, Gercanis, emigezek, Ein, Erzincan
ve Tercan il elerinin madenlerde alan halka srekli
olarak saldrp, can, mal ve namus gvenliini yok
etmeleri zerine, maden emekileri ilerini, ev lerini,
kylerini brakp ge balamlardr. (BOA Cevdet
Dahiliye, no 5657)
1782 Ocak: Dersindi, eyh Hasanl, Giivanl
airetleri, maden lerde alan Kurtay (li), Ki,
Ktzucan ile ve kylerini basarak mal ve cana zarar

vermiler (BOA Cevdet Zabtiye, no 1094), Ekim aynda

Keban ve Ergani madenlerine saldrmlardr(BOA
Cevdet Dahiliye, no 11512)
1787 Mays: Dersimli, eyh Hasanl, Dek airetleri,
Keban madenine balt emigezek, arsancak, Ein,
Gmhane, Kemah, Kurtay, Tercan, Erzincan
dolaylarnda madenlere ve maden emeki lerine ynelik
srekli saldrlarda bulunmu, kylerini yakm, maden
emekilerini toplu ge srklemilerdir. (BOA Cevdet
Zabtiye, no 3484). Elebalar bir sre sonra yakalanp
cezalandrlmtr. (BOA Cevdet Zabtiye, no 576)
1787 Eyll: Dersimli, eyh Hasanl, Dek airetleri,
Keban ve Ergani madenlerine bal arsancak,
emigezek, irturuk Karaor, Herbulut, ermik, Eil,
Palu gibi btn sancak ve kazalara saldrm lardr."
(BOA Cevdet Dahiliye, no 13821).
1793 Ocak: Dersimli, eyh Hasanl, Dekli ve
Ovackl airet leri, emigezek, arsancak ileleri
halkna ynelik saldrlarn yo unlatrmlardr.
(BOA Cevdet Dahiliye, no 13821).
1798 Aralk: Dersimli, eyh Hasanl, Dek
airetlerinin, ma denler blgesinde sregelen adam
ldrme, soygun, gasp, yama, rza tecavz, ky yakma
eylemlerine kar nlemler pekitirilmitir. (BOA
Cevdet Dahiliye, no 15197).
1809 Ekim: Toplu ldrmeler, rza tecavzler, gasp,
ile ve ky yakma eylemleri, Keban ve Ergani
madenlerinde retimin durmasna yol am; Palu,
Harput, arsancak, emigezek, Eil, Malatya, Arab
kir,
Ein,
Keban,
Ergani
maden
ynetimleri
saldrganlarn peine d mtr. (BOA Cevdet
Dahiliye, no 7133).
Ariv belgelerinde aka grld gibi Dersim
airetleri, Osmanlnm Dersim civarndaki madenlerden
yararlanmasn engelle mek iin 18. ve 19. yzyllarda
defalarca isyan etmiler; maden iileri ne ve blge

halkna saldrmlar; kadn, oluk ocuk demeden

ellerine geirdikleri herkesi katletmilerdir.
Osmanl Devleti, Dersim airetlerinin bu isyan ve
saldrlarn n lemek iin ok aba sarf etmitir.
rnein Osmanlnn, 18451849 arasnda Dersim
Ovackta bir askeri kla yaparak airet yapm da
tmaya ynelik idari ve siyasi giriimleri, asi Dersim
airetlerinin tep kisiyle karlamtr.
Osmanhnn blgedeki nlemlerine kar 1851 ylnda
Dersim airetleri bir kere daha isyan etmilerdir. Bu
isyann bastrlmasndan sonra padiaha sunulan
raporda, Dersimde birka dnda ou ai retin
silahlarnn
topland,
fakat
yerleik
yaama
gemelerinin zaman alaca bildirilmitir. (BOA, rade
Meclisi, Vala, no 8431)' syanc Dersim airetleri 17.
Yzyla kadar rann maas durumundayken, 19.
yzyldan
itibaren nce Rusyann,
sonra da
ngilterenin maas durumuna gelmilerdir.
18771878 OsmanlRus Savanda baz Dersim
airetleri,
Rusyann
yannda
yer
almak
iin
Erzurumdaki Rus konsolosuna tek lifte bulunmutur.
18771878 OsmanlRus Sava srasnda baz Dersim
airetleri o blgedeki Trk klalarna, Trklere ve baz
illere saldrmtr.
18771878 OsmanlRus Savanda Dersimdeki Krgan
Aireti, Hozat basarak halk gasp etmitir.
1892de Dersimdeki Ko ve am uaklar birleerek
byk grup lar halinde azgnca etrafa saldrmtr.
18931905 arasnda Dersimde zaman zaman byk
karklklar km, Arapkir ve Kemah halk can ve
mallarm korumak iin Saray ve Babali'ye ikyet
dilekeleri gndermitir.
Btn bu belge ve bilgiler, Cumhuriyet dneminde
19371938 deki Dersim syan'nn Son Dersim syan
olduunu kantlamakta dr! Anlald kadaryla
Dersimin asayisizlik tarihesi bir hayli gerilere
gitmektedir.

1896da Osmanl ynetimi, Dersim airetlerinin ba

bozuk luklar, halka ynelik saldrlar, yama ve
katliamlar zerine Dersinvle yakndan ilgilenmeye
balamtr. Saray, Babali, Anadolu Genel Mfettii
Mir akir ve 4. Ordu Komutan Zeki Paa arasnda ki
yazmalardan sonra Dersim hakknda baz kararlar
alnmtr. Bu kararlardan beincisi, D er simlilerin
cidden slah iin alnmas gere ken nlemler adm
tamaktadr:
1896 tarihli bu 5. karardaki nlemlerden bazlar
unlardr:
1.
Muhtemel bir direni hesaplanarak, bunu etkisiz
hale getirecek kadar 4. Ordudan bir kuvvet
ayrlacaktr.
2.
Bu kuvvet gl bir komutann kontrolne
braklacaktr.
3.
Ayrlacak kuvvet sessizce Erzincan, emigezek ve
Mamuretla ziz civarndan Dersim blgesine sevk
edilecektir.
4.
Dersim halkm, yirmi para yevmiye ve yarm okka
ekmek vererek, Hozat yolunun yapmnda almaya
davet ederek Dersimlilerin vahetleri nlenecektir.
5.
Airetler arasnda birleme nlenecektir.
6.
Amacn ziraat ve ticaret kaps amak olduu telkin
edilerek, hal kn slahna allacaktr.
7.
Bu telkinler srasnda muhalefet gsterilmedii
takdirde iddet gsterilmeyecek, aksi halde iddet
gsterilecektir.
8.
Ne ekilde olursa olsun hi kimsenin malna el
koymamak konu sunda askerler uyarlacaktr.
9.
Bu uygulamaya kar muhalefet edenlerin Trablus
ve Yemen taraf larna srgn edilecekleri bildirilecektir.
10. Askeri harektn uygulanmas srasnda Dersimde
bir sre rfi idare uygulanacaktr.
11. Dersim sanca kaldrlacaktr.

Ovack, Hozat ve Kzlkilisede gerektii zaman

Kuzuanda rfi idare ilan edilecek ve yer yer rfi idare
mahkemeleri kurulacaktr.
13. O blgelerdeki kaymakamlk ve mdrlk grevleri
o blge ko mutanna devredilecektir.
14. Kazalarda
birer
ikier
maliye
memuru
bulundurulacaktr.
15. Uygun birka yerde iptidai mektepleri alacaktr.
16. Eitim
grecek ocuklara yz dirhem ekmek,
senelik bir entari, kuak ve festen ibaret kapama
tarznda bir elbise verilerek ocuk lar eitime tevik
edilecektir.
17. Dersimde
bulundurulacak askerin ihtiyalar
zamannda karla nacaktr.
1896 tarihli bu kararlardan ok ak bir ekilde
grld gibi Dersim, sadece Cumhuriyet dneminde
sorun olmaya balamam, Os manl dneminde de ok
ciddi bir sorun olmutur.
19. yzylda baz Dersim airetlerinin yama, saldr
ve isyanlar Osmanl yneticilerini Dersim ve civarnda
acil nlemler almaya y neltmitir. 1896 tarihli
kararlara gre Dersime ynelik alnmas d nlen
nlemler; blgeye ordu sevk etmek, airetlerin
birlemesini nle mek, halka i imknlar salamak,
devlete ynelik muhalefete msaade etmemek, asileri
srgnle cezalandrmak, blge ynetimini sivillerden
alp askerlere vermek, yer yer skynetim ilan edip,
skynetim mah kemeleri kurmak, eitim dzeyini
arttrmak biiminde sralanmtr ki, Dersime ynelik
benzer nlemler, Cumhuriyet dneminde de gnde me
gelmitir.
Dersimdeki karklklarn artmas zerine Osmanl
Devleti, Der simdeki asayisizliklere kar alnmas
gereken
nlemler
konusunda
blgeye
aratrmainceleme
heyetleri
gndererek
raporlar
hazrlatmtr.
12.

Osmanl dneminde Dou ve Dersim konusunda

hazrlanan raporlar unlardr:
1.
Anadolu Genel Mfettii akir Paann Raporu
(1899) Mutasarrf Mardini Arif Beyin Raporu (1903)
2.
Mutasarrf Celal Beyin Raporu (1906)
Osmanl
Devleti,
hu
raporlardaki
nlemleri
uygulamasna kar n Dersimdeki ekyalk ve isyan
bir trl bitmek bilmemitir. Bunun zerine Osmanl
Devleti 1907de, 1908de, 1909da, 1911de, 1912de ve
1916da Dersimdeki isyanc airetler ve ekyalar
zerine askeri harekt dzenlemitir." Ancak pei sra
girilen savalar nede niyle bu harektlar sonusuz
kalmtr.
1937193Sdeki Son Dersim Harektna kadar blgeye
JOOden fazla sefer dzenlendiini iddia edenler
olmutur. rnein Tan gaze tesinin 11 Austos 1937
tarihli saysnda Boa kan 108 Seferden Sonra
Dersim balkl bir haber yaymlanmtr. Haberde
Dersimin dalk yaps ve airetlerin silahl gc
nedeniyle isyanlarn bir trl bastrlamad iddia
edilmitir.
Demek ki neymi? Dersime askeri harekt
dzenleyen sadece Gen Cumhuriyet deilmi, Osmanl
da kesin olarak tespit edebildiinize gre tam 6 kez
Dersime askeri harekt dzenlemek zorunda kalm...
Dersimin lk Provas Kogiri 19371938deki Dersim
syamnn habercisi 19201921deki Ko giri syan'dr;
Kurtulu Sava yllarndaki Kogiri, Cumhuriyet dne
mindeki Dersmin ilk byk provasdr/ Kogiri syan
(Ekim 1920, Haziran 1921), Sevr Antlamasna gre
Anadoluda nce zerk, sonra bamsz Krdistan
kurmay amalayan Krt Teali Cemiyetinin almalar
sonucunda patlak vermitir.
Krt Teali Cemiyeti sekreteri Alier Bey, Ekim 1920de
etrafna toplad 150 kiilik bir eteyle Kemah
evresinde soygunlara bala mtr. TBMM, Alierin
bozgunculuuna son vermek iin Haydar ve Alian

beyleri Alierin zerine gndermitir. Bu srada TBMM

Hay dar ve Alian beyleri devlette grevlendirmitir:
Alian Bey Refahiye kaymakam vekilliine, Haydar Bey
de mraniye bucak mdrlne atanmtr. Ancak
ok gemeden mraniye Bucak Mdr Haydar Bey,
mraniyede Krt Teali Cemiyetinin bir ubesini
kurmu, Re fahiye Kaymakam Vekili Alian Bey ise,
ngilizlerle sk diyalog iine girmitir.
Atatrk, Krtleri de Milli Hareketin etrafnda
toplamak iin baz Krt airet liderlerini TBMMye davet
etmi, bu srada Alian Beye de milletvekillii teklif
etmitir; ancak Alian Bey bu teklifi reddetmitir.
Kogiri syan, etnik blclk yaparak bamsz
Krdistan kurmak isteyen ngiliz ibirlikisi ayrlk
Krtlerce
karlmtr.
Nitekim
isyanclarn
hazrladklar Krdistan bayra ve Krdistan mar
bunun kantdr. Kogiri syanna katlanlarn ellerinde
yeil krmzbeyaz renklerden oluan Krdistan bayra,
azlarnda ise, Krdistan in ordular/ Kahrettiler
barbarlar/ Vatan iin leceiz/ s temeyiz Moollar
szlerinden oluan Krdistan mar vardr.
Krt Teali Cemiyeti, Baytar Nuriyi (Dersimi) Sivasa,
Alian Beyi ise Dersime gndermitir. Daha sonra
Baytar Nuri, Sivasn Zara, Div rii ve Kangal ileleriyle,
mraniye, Beypnar, Celalli, Sincan, Hamo, Znara ve
Domurca bucaklarnda; Alian Bey de Dersimde Krt
Teali Cemiyetinin ubelerini kurmulardr.
Baytar Nuri, Sivasn Kangal ilesinin Yellice
bucanda
Hseyin
Abdal
Tekkesinde
yapt
toplantda,
blgedeki
ayrlk
airetlere
Sevr
Antlamasna uygun olarak bir Krt devleti kurulmas
dncesini ka bul ettirmitir. Baytar Nuri, bu
toplanty bir Alevi tekkesinde yapa rak, Alevi Krtlerin
de isyana katlmalarn salamaya almtr.
Kogiri syan ncesinde, Dersimin Hozat ilesinde de
baz Krt airetleri arasnda Hozat toplants
yaplmtr. Refahiye Kaymakam Vekili Alian Bey

yanndaki 100 adamyla birlikte Dersime gelerek bu

rada emigezek ve Hozat airetleriyle yapt
toplantda isyandan sz etmitir. Dersim ileri
gelenlerinden Seyit Rza bu toplantya katlmam tr,
nk onun Hozat airetlerine hi gveni yoktur.
Toplant sonun da Baytar Nurinin babas brahim
Aann hazrlad bir bildiriyle Krt airetleri TBMMye
isteklerini iletmilerdir. Bu bildiri, blgenin ileri ge
tenlerinden
Mio
Aa
tarafndan,
Ankaraya
ulatrlmas iin Dersim mutasarrfna verilmitir. Mio
Aa, bildiriyi verirken Dersim mutasar rfna, "Bu
isteimize yirmi drt saat zarfnda cevap gelmedii
takdirde
bu
parmaklarmla
senin
gzlerini
kartrmdemitir.
Ankaraya gnderilen 15 Kasm tarihli bildirideki
ayrlk Krt istekleri unlardr:
1.
Krdistan muhtariyet (zerk) daresini muvafakat
eden (kabul eden) stanbul Saltanat hkmetinin bu
baptaki kararn Mustafa Kemal hkmetinin de kabul
edip etmediinin aklanmas.
2.
Krdistan muhtariyet idaresi hakknda Mustafa
Kemal hkmeti nin gr noktasnn ne olduu
hususunda aair riiesasna (airet bakanlarna) acele
cevap verilmesi.
3.
Elaz, Sivas, Malatya ve Erzincan mntkalar
hapishanelerinde tutuklu bulunan btn Krtlerin
derhal serbest braklmas.
4.
Krt ounluu bulunan mntkalardan Trk
memurlarn ekil mesi. Kogiri mntkasna gnderildii
haber alnan mfrezelerin derhal geri ekilmesi.
Baytar Nurinin babas brahim Aann hazrlayp
Mio Aann Ankaraya gnderdii bu bildiriden sonra
Bat Dersim airet liderleri adna 25 Kasmda TBMMye
bir bildiri daha gnderilmitir. Bu bildi ride TBMM yle
tehdit edilmitir:
Sevr Antlamas gereince Diyarbakr, Elaz, Van ve
Bitlis il lerinde bamsz bir Krdistan kurulmas

gerekiyor. Bu nedenle bu oluturulmaldr. Yoksa bu

hakk silah zoruyla almaya mecbur kala camz beyan
ederiz.
Anadolunun emperyalistlerce kuatld bir ortamda,
ayrlk Krt airetlerinin bu istekleriyle sarslan
TBMM, blgeye nasihat he yetleri gndererek ve baz
Krt airet liderlerine milletvekillii teklif ederek isyan
ortamn datmaya almtr. TBMMnin bu hamleleri
ksmen sonu vermi ve Mio Aa, Diyap Aa, Ahmet
Remzi ve Bin ba Haan Hayri milletvekili olmulardr.
Baz Krt airet liderlerinin ayrlk Kiirtlere ihanet
ederek Ankaraya gidip TBMMye katlmalar zerine
birdenbire ayrlklar arasnda Seyit Rza n plana
kmtr. Adamlaryla birlikte kynden karak
Dersime giden Seyit Rza, Sivastaki isyanclara gidecek
yardm organize etmeye balamtr. Btn plan ve
program da hazrlamtr: K atlatlr atlatlmaz
bamszlk ilan edilecektir. syanclardan Baytar Nuri,
bu plan yle aklamtr: lk nce Dersimde
Kiirdistan istiklali ilan edilecek. Hozata Krdistan
bayra ekilecek. Krt milli kuvveti, Elaz, Malatya
istikametinden Sivasa doru hareket ederek Ankara h
kmetinden resmen Krdistan istiklalini tanmasn
isteyecek.
syann yeni nderlerinden Seyit Rza, TBMMye
katlan Krt mil letvekillerinin Dersimi temsil
etmediklerini, nk Dou Anadoluda bir Krt
ynetimi kurularak bamszln ilan edildiini
bildirmitir.
Bu srada Dersimdeki ayrlk airet liderleri
zerindeki bas ksn artran TBMM, Baytar Nuriyi
tutuklamtr. Baytar Nurinin tutuklanmasna isyanc
airetler byk tepki gstermilerdir. Seyit Rza, Baytar
Nurinin hemen serbest braklmasn, aksi halde hi za
man kaybetmeden Dersimden Sivasa saldracaklarn
bildirmitir.'Bir taraftan Yunan ilerleyii, dier taraftan
da i isyanlarla uraan TBMM, yeni bir isyan gze

alamayarak Seyit Rzann isteini kabul edip Baytar

Nuriyi serbest brakmtr. Bu arada Dersim
mutasarrf da tehdit edilerek blgeden uzaklatrlm
ve blgenin tm hkimiyeti airetlerin eline gemitir.
Alian Beyin giriimleriyle toplanan kuvvetlerin
banda bulu nanlar arasnda Alier de vardr. lk
aamada Dersimden yola kan yaklak 2500 kiilik
kuvvet Kemah zerinden Kuruaya ulamtr.
syanclar
yollar
zerindeki
Trk
kylerini
yamalayarak birok kiiyi ldrmlerdir.
syan atei iyice ykselmeye balaynca TBMM, 10
Martta, Ela z, Divrii ve Zarada skynetim ilan
edilmesine ve Sivasta bir sk ynetim mahkemesi
kurulmasna karar vermitir.
TBMM, 13 ubat tarihli Bakanlar Kurulu kararyla
Merkez Or dusu Komutan Nurettin Paay Kogiri
syamn bastrmakla grev lendirmitir.
Nurettin Paann komutasndaki, Topal Osman
takviyeli Merkez Ordusu, 11 Nisan 1921de isyanclarn
stne yrmtr.
Buna karn Alian Bey, 26 Martta Plmr
airetlerine
yazd
bir
mektupta
Krdistanm
bamszlndan sz ederek bunun, byk devletlerce
de kabul edilmi olduunu hatrlatmtr.
Alier ve arkadalar da 8 Nisan 1921de TBMMye bir
mektup gndererek, Divrii, Refahiye, Kuruay, Kemah
kazalarnn zerk bir vilayet haline getirilerek bana
yerli Krtlerden birinin geirilmesini istemilerdir.
Nurettin Paa isyan bastrdktan sonra yaymlanan
duyuruya gre, 272 ekya l olarak ele geirilmi, 56
ekya af dileyerek teslim olmu, 200 eitli cins tfekle
bir hayli cephane, 118 atla birok koyun ve hay vana el
konulmu ve 207 asker ve yoklama kaa
yakalanmtr.
Kogiri syanyla Dersim syan arasndaki ban ve
srekliliin en ak kantlarndan biri, 19201921
Kogiri syannda n saflarda yer alan Baytar Nuri,

Alier Bey ve Seyit Rza gibi isimlerin. Dersim

syannda da karmza kacak olmasdr. Dersim
syannm eleba Seyit Rza ile Baytar Nurinin Kogiri
syannn perde arakasndaki kkrtclarndan olduu
gerei Cumhuriyet tarihi yalanclarnca hep gzden
karlmtr.zetlemek gerekirse:
Kogiri syan ncesinde Refahiye Kaymakam Vekili
Alian Beyin Dersimde Krt Teali Cemiyetinin bir
ubesini kurarak halk isyana tevik etmesi, Kogiri
syan ncesinde, Alian Beyin nderliinde Dersimin
Hozat ilesinde baz Krt airetleri (emigezek ve
Hozat ai retleri) arasnda Hozat toplantsnn yaplmas
ve bu toplantda TBMMye kar isyana karar verilmesi,
Hozat toplants sonunda Baytar Nurinin babas
brahim Aann hazrlad bir bildiriyle ayrlk Krt
airetlerinin TBMMye zerk Krdistan isteklerini
iletmeleri, Bat Dersim airet liderleri adna da 25
Kasmda TBMMye, ba msz Krdistan kurulmasna
izin verilmedii takdirde isyan edi leceinin bildirilmesi,
Baz Dersim airetlerinin zerk ve bamsz Krdistan
istekleri zerine TBMMnin blgeye nasihat heyetleri
gnderip baz Krt airet liderlerine milletvekillii teklif
etmesi ve baz airet liderle rinin bu teklifi kabul edip
TBMMye katlmas zerine kynden kp Dersime
gelen Seyit Rzann Sivastaki isyanclara gidecek
yardm organize etmesi, syann yeni nderlerinden
Seyit Rzann TBMMye katlan Krt milletvekillerinin
Dersimi temsil etmediklerini, nk Dou Anadoluda
bir Krt ynetimi kurularak Krdistann bamszl
nn ilan edildiini bildirmesi, Seyit Rza ve isyanc
liderlerin isyan plan hazrlamalar. Baytar Nurinin
ifadesiyle: lk nce Dersimde Krdistan istiklali ilan
edi lecek. Hozata Krdistan bayra ekilecek. Krt
milli kuvveti, Ela z, Malatya istikametinden Sivasa
doru hareket ederek Ankara hkmetinden resmen
Krdistan istiklalini tanmasn isteyecek , Dersimdeki
ayrlk airet liderleri zerindeki basky artran

TBMMnin isyanclardan Baytar Nuriyi tutuklamas

zerine Seyit Rzann, Baytar Nurinin hemen serbest
braklmasn, aksi halde hi zaman kaybetmeden
Dersimden
Sivasa
saldracaklarm
bildirmesi.
Grld gibi 19371938 Dersim syamnn kkleri
gerekten de 19201921 Kogiri syannda gizlidir.
Kurtulu Sava srasnda, n giliz emperyalizmine
gvenerek, Sevr Antlamasna dayanarak zerk ve
bamsz Krdistan isteiyle isyan edip amalarna
ulaamayanlar, Cumhuriyet dneminde hemen hemen
ayn amalarla birka kere daha isyan etmilerdir.
Dersimin kinci Provas: Ar Emperyalizm ibirlikisi
etnik ayrlklar Cumhuriyet dneminde Nasturi syan
ve eyh Said syan bata olmak zere ok sayda bl
c isyanla Trkiye Cumhuriyetini paralamak istemi,
ancak baarsz olmulardr. Cumhuriyet dneminde
Dersim syanndan nceki en etkili Krt isyanlardan
biri hi tartmasz Ar syamdr.
Ar syan, Kogiri syanndan sonra, Dersim
syannn ikinci provasdr.
lk Ar syan Mays 1926da, kincisi Eyll 1927de,
ncs de Eyll 1930'da kmtr.
kinci ve nc Ar syanlarnn arkasnda
KrtErmeni dayan masyla kurulan ayrlk Hoybun
Cemiyeti vardr. Hoybun Cemiyeti, eyh Said
syanndan
sonra
yurtdna
kaan
asilerce
kurulmutur.
Hoybun Cemivetinin kuruluuyla ilgili ilk toplant
1927 ubat'nda ngilizlerin Revandiz Kaymakamlna
getirdikleri
Seyyit
Tahann
evinde
yaplmtr.
ngilterenin Irak olaanst komiser yar dmcs
Edmonds'un organize ettii bu toplantda Trkiyede
karla cak bir isyanla ilgili olarak u kararlar
alnmtr:
a)
ngilizler, Krtlere para ve ihtiya halinde silah
yardm yapacaktr.

Nasturiler,
Krt
kyafetleri
giyerek
isyana
katlacaktr.
c)
Hazrlklar
tamamlandktan
sonra
harekete
geilecektir.
d)
syan emdinli Yksekovadan balayacak ve hedef
Vann ele ge irilmesi olacaktr.
Tanak Ermenilerinden Leon Emirizyon, Sultanyan ve
Aris adl kiilerin de katld ikinci toplant Mart
1927de yine Seyyit Tahann evinde yaplmtr. eyh
Saidin olu Ali Rza ile kaak subaylardan Kasm ve
hsan Nurinin de katld bu toplantda cemiyetin ad
Hoybun olarak belirlenmitir.
1927 yl boyunca devam eden toplant ve
faaliyetlerden sonra 5 Ekim 1927 tarihinde Lbnann
Bihamdun kentinde geni apl bir kongre yaplarak
Hoybun Cemiyeti kurulmutur.
Kurulu hazrlklarna Irakta ngilizlerin kontrolnde
balanan Hoybun Cemiyeti, esas kurulu kongresini
Fransann kontrolnde ve Ermenilerin gl olduu
bir blgede yapmtr. Kongrede cemiyetin bakanlna
Krt Celadet Ali Bedirhan seilmitir. Merkez heyeti
yeliklerine ise, Sreyya Bedirhan, Kmuran Ali
Bedirhan, Memduh Se lim, Nizamettin, Tevfk Cemil,
Haso Aa, Mustafa Bozan, Halil Rahmi, Cesim Aa
(ihnu) erif, brahim ve Emin Ali Aa seilmilerdir.
Hoybun
Cemiyeti,
dorudan
gen
Trkiye
Cumhuriyetini para layarak bamsz Krdistan
kurmay amalamtr. Nitekim, kongrede Hoybun
Cemiyetinin kurulu amac Trk
Krdistann
bamszl ola rak tespit edilmi, Trkiyenin dndaki
hibir millet ve devlete kar aleyhtar ve tecavzkr bir
vaziyet almamay iar ittihaz etmitir.
Hoybun Cemiyeti liderleri, 21 Haziran 1928 tarihinde
Halepte Ermenilerle bir ittifak yapmlardr. Bu ittifak,
Hoybun Cemiyeti Ba kam Celadet Ali Bedirhan ile
Tanaklarn Cemiyet nezdindeki temsil cisi Vahan
Papazyan arasnda yaplmtr.
b)

Ar syann planlayan Hoybun Cemiyeti, Dersimi en

nemli is yan merkezlerinden biri olarak grmtr.
Hoybun Cemiyetinin faali yetleriyle ilgili ileri
Bakanlnn Babakanla yazd 18 Temmuz 1929
tarihli gizli raporun 11. maddesindeki Dersim, ruh
meselesi dir. Krt harektna istinat noktas tekil eder.
Haydaranl, Bahtiyarl, Lolanl, Balabanl, Karakiyhili,
Arelli ve arkl airetlerinin tamamen elde edilmesi
lazm geldiinden bu hususu Hoybun Cemiyeti deruhte
eder. Bu durum mtereken tespit edilerek karar altna
alnmtrifadeleri, Dersim syamnn hazrlklarnn
Ar syan ncesinde ba ladn gstermektedir.
Nitekim
Ar
syanna
katlan,
destek
olan
isyanclardan bazlar Dersim syannda da karmza
kacaktr.
HoybunTanak ittifaknn ok nem verdii Dersim
blgesinde Kogirili Alier, Hoybun bildirilerini airetler
arasnda yayarak Der sim airetlerinin de Ar syamna
destek olmasna zemin hazrlamtr. Sonuta Dersim
airetleri zerinde dini bir otoriteye sahip olan Sey yit
Rza, devlet grevlilerine kar direnie gemi, bunun
zerine Ar blgesinden oraya da kuvvet kaydrlmak
zorunda kalnmtr. Bylece merkezi Ar olan
ayaklanmann btn Dou Anadolu blgesine ya
ylmas hedeflenmitir. Hoybun Cemiyeti datt
bildiriler ve yapt propaganda ile isyanclarn moralini
yksek tutmaya almtr. Ni tekim cemiyetin 1
Eyllde yaymlad bir bildiride, Trk ordusuna byk
kayplar verdirildii belirtilmi, ayrca Trk kuvvetleri,
baz kyleri yamalayp birok insan ldrmekle
sulanmtr.'
Birinci Ar syan, 16 Mays 1926da Yusuf Tao ve
etesinin ran snrn geip Beyazit kylerinden hayvan
alarak Ar yaylalarna snmas ve Has Tellinin halk
kkrtmasyla balamtr. syan ba arya ulamadan
bir ay sonra bastrlmtr.

1927 Eyllnde kinci Ar syan balamtr.

Avrupada ve Amerika'da etkili olan ve Amerikada bir
ubesini aan Hoybun Cemi yeti, kinci Ar syanm
desteklemitir. Trkiye, Temmuz 1927de Sov yet Rusya
ile yapt bir anlama ile Krt isyanlarna kar
Rusyay ken di yanma ekmeye almtr. Nitekim
Ar syannda Sovyet ordular snra asker yarak
isyanclarn hareket alann daraltmtr. 1928 ylna
gelindiinde hsan Nuri liderliindeki isyanc Krt
gruplar Ar Dana hkim olmulardr. 2000 kiiden
fazla isyanc Krt dalara kmtr.
Hoybun Cemiyetinin destekledii nc Ar syan,
1930 yln da balamtr. Mays 1930da 4. ve 6.
Kolordular Ar Da yaknla rnda toplanarak Ar
syann bastrmak iin harekete gemitir.
714 Eyll 1930 tarihleri arasnda yaplan askeri
harektla Ar syan tamamen bastrlmtr.
Bata hsan Nuri olmak zere isyann elebalar
rana kamtr. ran tarafndan tutuklanan hsan Nuri
ksa bir sre sonra serbest bra klm ve kendisine ran
ordusunda grev verilmitir.
Nuri Dersimi, baz Dersim airetlerinin nc Ar
syann do rudan desteklediklerini yle ifade
etmitir:
925926dan beri Ar'da toplanm olan Krt
kahramanlar nn faaliyeti, yukarda bahsettiimiz gibi
1930 yl balarnda daha faz la alevlenmi ve btn
Krdistan iine alacak ekilde yayldn Der simli
Seyit Rzaya haber vererek bu hareketi desteklemenin
zorunlu olduunu bildirmitim. Bunun zerine Seyit
Rza ve Kealan airetleri 1930 yl ilkbaharnda
ayaklanarak Erzurum ve Erzincan mntkala rnda
bulunan
Trk
kuvvetlerine
iddetle
saldrya
baladlar.
Jandarma Genel Komutanl da Dersim adl
raporunda baz Dersim airetlerinin Ar syamn
desteklediini dorulamtr. Rapo ra gre ayaklanan

Plmr airetleri Bat Dersim airetlerini isyana

katamamtr. Rapordaki u cmle de dikkat ekicidir:
Zeylan tediba t srasnda bulunan bir Hoybun
tamiminde Dersimin altnc bir Hoy bun mntkas olarak
gsterilmesi bu mtalaaya kuvvet vermektedir. Vali Ali
Kemali tarafndan 9 Ekim 1931 tarihinde ileri
Bakanlna gnderilen bir raporda Biri Transz dieri
Arap olmak zere iki kiinin Seyit Rzann yanna
geldikleri ve Seyit Rzann kardei Seyit Aa ile Mazgirt,
Palu ve Kigi kazasm dolatklar bildirilmitir.
Ayn dnemde Seyit Rzanm KrtErmeni ortak
rgtlenmesi olan Hoybun Cemiyetiyle de ilikide
olduu anlalmaktadr. 18 Aralk 1930 tarihli yazda
ileri Bakanl, Ermeni Tanak Komitesi mfettilerin
den Uzanyan, harite bulunan ajanmza Ermenilerin
Dersime el attk larn kapal cmlelerle ihsas etmitir,
demitir. 12 Aralk 1934 tarihli ileri Bakanl
raporunda ise biri Ermeni dieri Krt Bogos ve Meh
met adl iki Hoybuncunun Dersime gelerek Seyit Rza
ile grtkleri, ondan ok yardm grdkleri, hatta
Seyit Rzann Hoybuna ye oldu u ve Hoybuna ayda
50 lira vermeyi kabul ettii bildirilmitir. Rapo ra gre
Hoybuncular bu faaliyetlerinden sonra Halepe
dnmlerdir. Grld gibi 1937 Dersim syamndan
nce FransaTanakHoybun ekseni ile Seyit Rza
arasnda ok dikkate deer ilikiler vardr.
Hoybun Cemiyeti, Ar syannn bastrlmasndan
sonra gcn byk oranda kaybetmesine ramen
Trkiyeye kart faaliyetlerine devam etmitir. zellikle
Fransa, Hatay sorunundan dolay Hoybun Cemiyetinin
faaliyetlerini desteklemeye devam etmi ve 1930larn
sonlarnda
cemiyetinin
almalar
Suriyede
younlamtr.
Siyasi Krtle kltrel bir zemin hazrlamak
amacyla amda 1932 ylnda Hawar dergisi
karlmaya balanmtr. Celadet Ali Be dirhan ve
Kmuran Bedirhan tarafndan Hoybun Cemiyetinin

yayn organ olarak 15 gnde bir Krte ve Franszca

olarak yaymlanan bu dergi, 1943 ylna kadar
karlmtr.
Hoybun Cemiyetinin 1930 ylnda at Antakya
ubesi de 1935 ylndan sonra faaliyetlerini arttrmtr.
Hoybun Cemiyetinin ktibi umumisi olan ve ayn
zamanda Antakya ubesinin de bakanln yapan
Antakya Lisesi felsefe retmeni Memduh Selim, 1936
yl ba larnda Trkiye snrna yakn Krt kyleri
zerinde propaganda faali yetlerini younlatrmtr.
1936 yl balarndan itibaren Hoybun Lideri Celadet
Ali Bedirhan skenderun, Halep ve Beyruttaki Tanak
nderleriyle grmeler yapa rak Cezire zerinden
Trkiyeye kar bir hareket yapmay planlamtr.
Ayrca TanakHoybun ibirliine Trkiyeye kar
dmanca duygular besleyen amdaki erkez
Cemiyeti de dahil edilmitir. Bu konuda Ce ladet Ali ile
erkez Cemiyeti Bakan Abdullah Bey arasnda bir
ittifak yaplarak Trkiyeye kar cemiyetin birlikte
hareket etmesi kararla
nrlmrr.
Bu
ittifakn
yaplmasndan
sonra
Trkiyeye kar 1937 yl balarnda veya ilkbaharda
harekete geilmesi uygun bulunmu ve Trki ye
iindeki baz airetlere isyana hazrlk yapmalar iin
talimat verilmi tir. Nitekim 1936 yl sonlarnda
Trkiyenin gney snrnda birtakm ete saldrlar
grlmeye balam, 1937 yl bandan itibaren bu
sald rlar daha da artmtr.Bu srada Fransa,
ngilterenin Musul sorununu zmek iin kulland
modeli
kullanarak
Trkiyeye
ynelik
blc
hareketleri kkrtma yoluna gitmitir. Trkiye
asndan Hatayn n plana kt 1937 ylnda
Fransa, gizli yollarla Dersim syann tevik et mitir.
Bunun zerine Trkiye, 8 Temmuz 1937 tarihinde
Afganistan, Irak ve ran ile Sadabat Paktn kurarak
blgeden ynelebilecek blc hareketleri nleme

yoluna girmitir. Ancak Trkiyenin abalarna ra men

1937 ylnda Dersim syannn kmas nlenememitir.
19201921 ylnda Kogiri syannda Trkiyeyi blp,
zerk veya bamsz Krdistan kurmaya alan Baytar
Nuri (Dersimi), Ali er Bey ve Seyit Rza 1926, 1927 ve
1930 tarihli Ar isyanlarnda da sahne almtr.
Tesadfe bakn ki ayn isimler 19371938 yllarnda ki
Dersim syannda da sahne alacaklardr.
Grld gibi Dersim syan, asla sadece Dersim
syan deil dir! Dersim syan, 19201936 arasndaki
emperyalist destekli Krt isyanlarn, bu sredeki
yeni isyan hazrlklarnn, gen Trkiye Cumhuriyetine
kar kurulan kirli ittifaklarn nihai bir sonucudur.
zetlemek gerekirse; 1921deki Kogiri syamn
ngiltere desteklemitir; Kogiri sya | nna katlan
isyanclarn elebalar 19371938de Dersim syamnda
da karmza kmtr.
1924teki Nasturi syann ngiltere desteklemitir.
1925teki eyh Said syann ngiltere desteklemitir.
1925teki eyh Said syan sonrasnda yurtdna
kaan isyanc lardan bazlar 1927 ylnda Ermenilerle
birlikte Trkiye Cumhuriyeti kart Hoybun Cemiyetini
kurmutur. Hoybun Cemiyetini ngiltere, Fransa ve
ABD desteklemitir.
1927 ve 1930daki Ar syan Hoybun Cemiyetince
desteklenmitir.
1937de
Krt
Hoybun
Cemiyeti,
ayrlk
Ermenilerle ve erkez lerle Trkiyeye kar bir ittifak
yapp
skenderun,
Halep
ve
Beyrutta
isyan
hazrlklarna balamtr.
Sonu olarak 19371938deki Dersim syannn
altyaps 1920 1936 arasnda hazrlanmtr.
Dersim Raporlar Gen Trkiye Cumhuriyeti, 1926
ylnda daha Ar syanlar de vam ederken Dersimin
her an patlamaya hazr bir bomba olduunu grerek
Dersimle ilgilenmeye balamtr.

1926 ylndan itibaren Dersimi daha iyi tanmak,

Dersimdeki so runlar ve zm yollarm aratrmak
zere Dersime inceleme heyetle ri ve raportrler
gnderilmitir.
Cumhuriyet dneminde Dou ve Dersim konusunda
hazrlanan raporlar, makaleler, kitaplar unlardr:
1.
Ziya Gkalpin Krt Airetleri Hakknda Sosyolojik
Tetkikler adl Kitab (1924).
2.
Ktahya
Milletvekili
Neit
Hakk
Uluun
Doudan Bir Mek tup balkl almas (1925).
3.
Mlkiye Mfettii Hamdi Beyin Raporu (1926).
4.
Elaziz Valisi Cemal (Bardak)nn Raporu (1926).
5.
Milli Emniyet Hizmetleri (MEH) Tekilatnn Van
Vilayeti Rapo ru (1928).
6.
Hamit Pehlivanl, Yeni Trkiye, S. 2324,
EyliilAraltk 1998, s. 432437. MEHin Urfa Vilayeti
Raporu (1928).
7.
MEHin Hakkri Vilayeti Raporu (1928).
8.
MEHin Elaziz Vilayeti Raporu (1928).
9.
MEHin Mardin Vilayeti Raporu (1928).
10. MEHin Siirt Vilayeti Raporu (1928).
11. MEHin Diyarbakr Vilayeti Raporu (1928).
12. Elaziz Valisi Nizamettin Atakerin Raporu.
13. Birinci
Umum Mfettii brahim Tali (ngren)
Beyin Birinci Raporu (1930).
14. Byk
Erkn Harbiye Reisliine Rapor (Fevzi
akmak Raporu)
(1930)
.
15. Halis Paa (Korg. mer Halis
Byktay) Raporu
(1930).
16. Dahiliye Vekili kr Kaya Raporu (1931 ).
(1931)
Birinci Umum Mfetti brahim Tali Beyin
kinci Raporu .
17. Jandarma Umum Kumandanl Raporu (1932).
18. Erzincan Valisi Ali Kemali Beyin Erzincan kitab
(1932).

smail Hsrev Tkinin Trkiye Ky ktisadiyat adl

kitab (1934).
20. Bavekil smet nnnn Raporu (1935).
21. ktisat Vekili Celal Bayarn ark Raporu (1936).
22. Dahiliye Vekili kr Kayamn Umumi Mfettiler
Konferansn a konumas (1936).
23. Birinci Umum Mfettii Abidin zmenin Umumi
Mfettiler Konferansndaki konumas (1936).
24. nc Umum Mfettii Tahsin Uzerin Umumi
Mfettiler Kon feransndaki konumas (1936).
25.
Drdnc Umum Mfettii Korg. Abdullah
Alpdoann Umumi Mfettilikler Konferansndaki
konumas ve Raporu (1936).
Drdnc Umum Mfettilii kinci Raporu (1937
veya 1938).* Grld gibi gen Trkiye Cumhuriyeti,
19241938 arasnda, genelde Krt sorunu, zelde
Dersim konusunda tam 27 adet rapor, ki tap ve
konuma hazrlatmtr. Atatrk, btn bu raporlardan
(al malardan) kan ortak analizlere ve sonulara
gre Dersim politikas n biimlendirmeye almtr.
Yani, Cumhuriyet tarihi yalanclarnn iddia ettikleri
gibi gen Cumhuriyetin Dersim politikas, Atatrkn
durup dururken ortaya att bir politika deil; uzun
aratrmalar, incelemeler, gzlemler ve sosyolojik
tahlillerden sonra, yaanan olaylar da dikkate alnarak
gelitirilmi son derece gereki, sistemli ve
btncl bir politikadr.
Gen Cumhuriyetin Krt isyanlarn nlemeye
ynelik Dou ra porlar, zellikle eyh Said
syanndan sonra 19251928 yllarnda younlamtr.
1930daki Ar syamndan sonra Dersim syammn ilk
iaretlerinin grlmesi zerine, 1930larn ortalarnda
yerinde ince lemeler yaplmtr.
Atatrk, Dou raporlarna ok byk bir nem
vermitir. Bu ne denle 1930da Genelkurmay Bakan
Mareal Fevzi (akmak) Paa, 1935te Bavekil smet
nn ve 1936da ise ktisat Vekili Celal Bayar, bizzat
19.

blgeye giderek incelemelerde bulunmular ve bu

incelemeleri sonunda hazrladklar raporlar Atatrke
sunmulardr. Genelkur may Bakam Mareal Fevzi
(akmak) 18 Eyll 1930 tarihinde Baba kanla bir
rapor sunmutur. smet nn 21 Austos 1935te,
Celal Bayar ise 10 Aralk 1936da Dou raporlarn
Atatrke takdim etmi lerdir. Atatrk bu raporlar
dikkatle okuduktan sonra Dersim strateji sini
belirlemitir.
Raporlar
dikkatle
incelenecek
olursa
gen
Cumhuriyetin soru nu zmeye kararl olduu
grlecektir. Bu uurda, Toprak Reformu yaplmas ve
blgenin Trkletirilmesi gibi radikal yntemlere ba
vurmaktan bile sz edilmitir. En nemlisi de sorunun
sadece askeri yntemlerle deil; siyasi, sosyal, kltrel,
ekonomik, toplumsal ve sos yolojik yntemlerle
zlebilecei zerinde durulmutur.
Dou Perinekin dedii gibi, Kemalist ynetimin ark
(Dou) raporlar hakl kmtr. O raporlar yazanlar,
aalk ve eyhlie da yanarak birlik ve btnlk
salanamayacam yana yakla anlatyor lard. O
raporlarda, Eer Cumhuriyet derebeylie klcn
vurmazsa, onlar Cumhuriyet'e kllarn indirecekler,'
feryatlar ykseliyordu. Hakl kmadlar m?
Tunceliye gnderilen valiler, komutanlar, bakanlar ve
hatta ba bakanlar ve bunlarn hazrladklar raporlar,
Atatrkn airetlerin Dersimini bar yoluyla Trkiye
Cumhuriyetinin Tuncelisi yap mak iin ne kadar ok
aba harcadnn en ak kantdr. Bu gerei, Dersim
svanina katlan Baytar Nuri bile kabul etmitir. Ancak
Rza Zelvutun ifadesiyle, Dersim'i kurtarlm blge
yapmaya abalayan derebeyler, 15 yllk bu bar
arlarna silahla karlk verdiler. Babakan R. Tayyip
Erdoann 23 Kasm 2011 tarihli konuma snda,
eitli tarihlerde dersim raporlar hazrlanyor," diyerek
Jan darma Genel Komutanl Raporundan yapt bir
alnty szm ona Dersim katliamna! belge diye

sunmas son derece yanltr. nk Jandarma Genel

Komutanl Raporu da dahil btn bu Dou rapor lar,
CHPnin Tuncelide bir katliam yapmay deil,
Tuncelinin btn sorunlarn en ince ayrntsna kadar
belirleyip bu sorunlarn zm yollarn ortaya
koyduunu gstermektedir. En nemlisi de bu rapor
lar hazrlatan hkmet, Tunceli halkn ezen aalar,
eyhleri, hlar, seyitleri etkisiz hale getirerek blgedeki
feodal dzeni ykp, Tuncelili leri aalarn, seyitlerin
kullar olmaktan kurtarp Cumhuriyetin zgr bireyleri
haline getirmek istemitir.
Dersim
Airetlerini
kna
abalar
Dersim
raporlarnda, Meclisteki Dersim konumalarnda devle
tin efkat eli tabiri kullanlmtr. Gen Cumhuriyet,
Tunceli ve civa rndaki sorunlar zmek, blge halkn
ezen ve Cumhuriyete bakal dran airet liderlerini
ikna etmek iin 19261937 arasnda ok aba
harcamtr.
Hkmet, 1926 ylnda Mlkiye Mfettii Hamdi Beyi
Dersime gndermitir. Daha nce belirtildii gibi,
Dersimde incelemeler yapan Hamdi Bey Cumhuriyetin
ilk Dersim raporunu hazrlamtr.
Gen Cumhuriyet daha sonra da Cemal (Bardak)y
Dersimin bal olduu Elaza vali atamtr. Cemal
Bardak, Hozata giderek Koua aireti dndaki
btn airet reislerini Dersime davet etmi tir. Ayrca
Diyarbakr Valisi Rza Beyle Diyarbakr Umum
Mfettii zzettin Paay da Hozata armtr. Cemal
Bardak, Hozata gelen airet reislerini askeri trenle
karlamtr. Toplantya Seyit Rza ve Baytar Nuri
yresel kyafetlerle katlmlardr.
Atatrkn isteiyle, Elaz Valisi Cemal (Bardak) ve
Blge Mfettii zzettin Paa blgeye giderek airet
reisleriyle yaptklar top lantda; Dersimde sknet
saland takdirde isteyen Dersimliye Elazda ve
Malatyada toprak verileceini ve daha nce srgn
edilen Dersimlilere af karlacan vaat etmilerdir.

Dahas, Vali Cemal Bey, Dersimlilerden bir heyet

oluturup Dersimli Baytar Nuri ile birlikte Ankaraya
gtrmtr.
Cemal Bardak, Dersim konusundaki gr ve
nerilerini bir ra porda toplayarak hkmete
sunmutur.
Bu arada Cemal Bardak, Atatrkn ve Trkiye
Cmhu riyetinin AleviKrtlerle dost olduu, yeni devletin
ok yakn zamanda Dersim ve civarn her bakmdan
kalkndraca gibi vaatleri Dersimli airetlere iletmek
iin Baytar Nuriden yardm istemitir. Baytar Nuri,
Cemal Bardaknn bu szlerini airetlere ileteceini
belirterek, Seyit Rza ve dier isyanc airet resileriyle
grmtr. Ancak bir Krt olan ve gizlice
isyanclara destek veren Baytar Nuri, airet reisle riyle
ok baka eyler konumutur. Baytar Nuri bu gerei
anlarnda yle itiraf etmitir: Hkmetin msaadesi
olmakszn Dersime git mek benim iin mmkn
olmadndan bu frsattan faydalanarak Seyit Rza ile
milli davamzla ilgili btn meseleleri grtk ve
Adat'tan ayrldm...
Daha sonra Cemal Bardak, Aslanan, Beytan,
Pezgeran ve Mak suda airet reisleriyle bir toplant
yapmtr. Bardak, bu toplantda airet unlar
sylemitir:
Aalarm! Gazi Paann sizlere zel olarak selam
var. Beni size o gnderdi, itiim su ile yemin ediyorum
ki
o
Alevidir.
Dnyadaki
.
biitiin
Alevileri
sevindirecektir. Beti de Aleviyim. Bir Alevi olarak size
sz veriyorum. Yollarnz yaplacak, okullarnz alacak,
topra ol mayanlara Erzincan'da, Elaz'da toprak
verilecek. Ancak sizden bir hizmet bekliyorum. Yaknda
hkmet kuvvetleri gelecek ve teden beri Dersim'in
adn lekeleyen Koua Aireti'ni slah edecek. Sizin
de bu kuvvetlere yardmc olmanz diliyorum. Koan
Aireti slah edildikten sonra Dersimde her ey yoluna

girecek. Hkmet, Dersim'e gven duyup Dersimlilerin

her eit isteklerini yerine getirecek. "
Cemal Bardaknm bu grmesinden sonra Dersimli
airetler den bazlar hkmeti destekleme karar
almlarsa da baz airetler Trkiye Cumhuriyeti
hkmetine meydan okumaya devam etmitir.
Hkmet, isyan baladktan sonra da airetleri ikna
etmeye al mtr. rnein General Abdullah
Alpdoan Paa 12 Mays 1937de Tunceliden ileri
Bakanlna gnderdii bir raporda sabrla sulu lar
belirlemeye ve Seyit Rza dahil tm isyanc liderlerle
grp onlar isyandan vazgeirmeye altn
anlatmtr.
1937de I. Dersim syan baladktan sonra hkmet
iki ay Dersime operasyon yapmayarak airetleri ikna
etmeye almtr. ileri Bakanl, 28 Nisan 1937de
Tunceliye geni apl bir operas yon yapmadan nce
airetlerin ikna edilmesini istemitir:
Dersim airet reisleri, Hkmet kuvvetlerini kendi
aralarndan uzaklatrmak maksadyla zaman zaman
karakollarmza tecavzler yapmlar ve kuvvetlerimiz
tarafndan tart edilmilerdir. Bu ileri ya panlar Yukar
Abbas Ua, Haydaran, Yusufhan, Kureyan airetle
ridir. Bu airetler Nazimiye, Hozat, Ovack, Plmr
blgelerindeki airetleri de kendi hareketlerine itirak
ettirmek iin almaktadrlar. Bu airetlerin bu
hareketleri devam ettirmeleri ve geniletmek isteme leri
ihtimali vardr. Tunceline muhit ve zellikle Krtlere
meskun olan illerde her trl olaylar karlayabilecek
ekilde tedbirli bulunulmas, istihbarat ilerine nem
verilmesi ok lazmdr.
Grld gibi hkmetin Dersimi haritadan silmek
gibi bir ha zrl yoktur. Tam tersine hkmet
blgedeki isyanc airetleri ikna etmek iin btn
yollar denemeye kararldr.
Dersim 19301931 ve Fevzi akmak Ar syamnn
ardndan Douda incelemelerde bulunan Genelkur

may Bakan Mareal Fevzi (akmak) Paa, 18 Eyll

1930 tarihinde Babakanla bir rapor sunmutur.
Fevzi akmak raporunda, bir an nce Dersime askeri
harekt dzenlenmesi gerektiini belirtmitir.* Fevzi
Paanm bu nerisi dorultusunda, Ar syanm
bastrmak tan dnen 7. Alay, 3. Tmen Komutan Halis
Paann komutasnda Dersime gnderilmitir.
Halis Paa, airet liderlerine haber gndererek bu
askeri harektn sadece asi Abasan Airetine ynelik
olduunu belirterek, dier airet lerin tarafsz
kalmalarn istemitir. Ancak bu uyarya ramen
Balkan, Arelian, Haydaran, Demenan ve Kalan
airetleri Abasan Airetini des teklemiler ve 7. Alaya
kar ok sert bir direni gstermilerdir.
24
Ekim 1930 tarihinde 7. Alay saldrya gemi ve
baz kylerde ki asiler etkisiz hale getirilmitir.
28
Ekim 1930 tarihinde asilerin sert direniiyle
karlaan 7. Alay, Dabekin kuzeyine ekilmi, ancak
orada da tutunamayarak Panciras kynn batsna
kaydrlmtr.
Komutanln verdii rapora gre bu atmalarda 200
kadar asi Krt imha edilirken, 6 asker ehit edilmi, 10
asker de yaralanmtr.
Bu srada Erzincandaki 73. Jandarma Bl Dou
Dersime sevk edilmi, Elaz Valisi Fahri Bey de 200
kiilik bir askeri birlikle Nazimiyeye gelmitir.
Neit Hakk Ulu, Tunceli Medeniyete Alyor adl
kitabnda 1931 yl Dersimini yle anlatmtr:
1931 sonbaharnda Dersim gene azgnd. Dersim'in
iindeki >e yresindeki halk yer yer ikyet ediyordu.
Hay dar anlar Kiya, Yu kar Abbasllar ve yine Seyit
Rzann himaye ettii Kogirililer, Ke maliye, Refahiye,
Zara ve Sivasa kadar soygunculuk yapyorlard. ki yl
iinde Dersimde yaplan sularn takibi iin karlan
mahkemeye
arma,
tutuklama
ve
yakalama
mzakerlerinin ve zel mzakerlerin toplam 4680i
bulmutu.

Dersimi evreleyen kazalarn 150.000 nfttsluk

halk, Dersimli lerin art arda ve srekli, taaaruz ve
tecavzlerinden bkmt. Dersime vahit yrelerin
kazan ve bayatlar Dersimlilerin ayaklar altnda i
neniyordu. Toplu ve byk etelerin ky basmas, sr
gtrmesi, mu kavemet edenleri ldrmesi, son aylarn
adi vakalar arasna gemiti. Dersinle yakn yerlerdeki
halk, malndan, canndan emin deildi, bu balkn
manevi cesaret ve mukavemeti de krlmt.
Dersim'in ii daha ackl idi. emigezek, Pertek,
Mazgirt ve Ho zat kazalarnda airet bayatndan
ayrlm iftilerin de aalarn eline dt
grlyordu. Devlete asker ve vergi veren bu halk
cann ve maln korumak iin kendilerine musallat olan
airetlere de hara ver mek mecburiyetindeydiler;
soyuluyorlar, ldrlyorlard.
Airetler arasndaki dmanlk da pek canl bir halde
idi. Bu d manlk, tarih boyunca birbirlerini
soymalarndan baka, eski idarelerin airetleri birbirine
krdrmakla Dersime hkim olunabileceini zanne den
sakat hareketlerden de hatralar ve izler tayordu.
1932 ylnda Genel Mfetti Dr. brahim Tali
(ngren) grevden alnm yerine Sivas Valisi Vehbi
Bey atanmtr.
Bu srada Genel Kurmay Bakam Fevzi (akmak)
Paa, Babakan la sunduu yeni bir raporda,
Dersimin devaml sorun karttn, Dersim halknn
cahil olduunu, blgede corafi koullarn ok kt
olduunu, yollarn yetersiz olduunu, Dersimlilerin
geim sknts ek tiklerini, arazinin tarma uygun
olmadn, topraklarn belli airetlerin elinde olduunu,
insanlarn yaad evlerin ok yetersiz olduunu be
lirterek, alnmas gereken nlemleri yle sralamtr:
2.
1. Anayollarn yapm, Silahlarn toplanmas,
Reislerin, aa ve eyhlerin, bir daha dnmemek zere
batya srgn edilmeleri, Reisler alndktan sonra
halktan azgn olanlarn toplatlarak uzak yerlerde z

Trk kylerine yerletirilmeleri; D ersimde kalacak

olanlara reislerin arazilerinin datlmas.
Fevzi Paamn raporunda, Dersimden ncelikle
kartlmas ge reken reisleri sralarken, ilk srada
Seyit Rza, oullar ve karde o cuklarna yer vermi
olmas ok dikkat ekicidir.
Atatrk ve Tuncelide Islahat Atatrk, 1935 ylnda
Meclisi a konumasnda Tuncelide ya placak
slahat programn yle aklamtr:
Yeniden iki genel ispektrlk ve yeniden baz
vilayetlerin kurul mas da lzumlu grlmektedir. Bu
arada Dersim blgesinde esasl bir slahat programnn
tatbiki de dnlmtr.
Milletimizin layk olduu yksek medeniyet ve refah
seviyesine varmasn alkoyabilecek hibir engel
dnmeye yer braklmadn ve braklmayacan
huzurunuzda sylemekle bahtiyarm (bravo ses leri,
alklar).
Tuncelideki icraatmz neticeleri, bu hakikatin yakn
ifadesidir. leri hkmetiliin iar, halk kudretine
olduu
kadar
efkatine
de
samimiyetle
inandrabilmesidir. Byk, kk btn Cumhuriyet
memurlarnda bu zihniyetin en geni lde inkiafna
nem vermek ok yerinde olur.
Uzun yllardan beri devam eden ve zaman zaman
had bir e kil alan Tunelideki toplu ekavet (ekyalk)
hadiseleri,
muayyen
bir
program
dahilindeki
almalarn neticesi olarak ksa bir zamanda ber taraf
edilmi, o mntkada bu gibi vakalar bir daha tekerrr
etmemek zere tarihe devrolunmutur (bravo sesleri).
Cumhuriyetin feyzinden yurdun dier evlatlar gibi
oradakiler de tamamyla istifade edeceklerdir.
Atatrk, Tuncelideki ekyaln, Milletimizin layk
olduu yk sek medeniyet ve refah seviyesine
varmasn engellemesine izin veril meyeceini, bunun
iin de Tuncelide bir slahat program uygulana
can 1935 ylnda aklamtr.

Atatrkn Tunceli slahat programn aklarken

syledii, leri hkmetiliin iar, halk kudretine
olduu
kadar
efkatine
de
samimiyetle
inandrabilmesidir. Byk, kk btn Cumhuriyet
me murlarnda bu zihniyetin en geni lde inkiafna
nem vermek ok yerinde olur, szleri, Atatrk
Dersimde soykrm yapmak istiyor dur diyen
Cumhuriyet tarihi yalanclarn utandracak niteliktedir.
Hkmetin halka evkat gstermesini isteyen Atatrk,
Cum huriyer memurlarnn bu zihniyete sahip
olmalarnn nemine iaret ermitir.
Tunceli'deki ekyal bitirmek iin belirli bir
program ereve sinde alldn belirten Atatrk,
Cumhuriyet'in feyzinden yurdun dier evlatlar gibi
oradakiler de tamamyla istifade edeceklerdir, di yerek,
Cumhurivetin Tunceli halkna sahip kacan ifade
etmitir.
1935 ylnda smet nn, Dou gezisini tamamlayp
dnnce, ha zrlad rapor dorultusunda almalar
balatlmtr.
Dnemin iki nemli generali Kzm Orbay ve Abdullah
Alpdo an, Tunceliyi batan baa gezerek, Dersimin
medeniyete almas iin gereken nlemler konusuna
raporlar hazrlamlardr. ki komu tan, I. Umum
Mfettile grm, halk dinlemi, kasabalar, airet
leri, kyleri, yollar, kprleri incelemi ve grlerini
Babakan smet nnye sunmulardr.
Dou raporlar dorultusunda hkmet Tuncelide
ncelikle yol lar, kprleri ve klalar yaptrmtr.
25
Aralk 1935 tarihinde 2884 sayl Tunceli linin
dare si Hakknda Kanun adyla zel bir kanun
karlmtr. Turgut zakmann ifade ettii gibi,
1925ten beri Dersim hakknda birok inceleme
yaptrlm, kurullar kurulmu, raporlar yazdrlmt.
Kanun bu birikimin rnyd. Seyitleri, aalan, tatsz
olaylar dndren Dersim ad Tunceli olarak

deitirilmi, bylece beyaz bir sayfa al mt, yeni iller

ileler kurulmutu.
Bu kanun dorultusunda Tunceli iline, Genel
Mfettilik yetki leriyle donatlan korgeneral rtbesinde
bir vali atanmtr. Bu g reve atananlara 4. Umum
(Genel) Mfettii ad verilmitir. Kanuna gre subaylar
kaymakam ve nahiye mdr olarak atanabilecektir. 4.
Umum Mfetti ildeki baz kiileri bir yerden baka bir
yere naklet meye yetkilidir. Yarglama sreleri de
ksaltlmtr. Umum mfettie yarglama konusunda
da baz yetkiler tannmtr. Bu kanun 4 Ocak 1936da
yrrle girmitir.
Babakan smet nn, Mecliste Tunceli Yasasnn
gerekesini:
1936 Kendilerini birtakm aalarn ve miitegallibenin
nfuz tesirlerinden korumaya muktedir olamayan cahil
ve zavall halk hkmet cihazla ryla korumak, diye
aklamtr.y lnda 4. Genel Mfettilik ve Tunceli Vali
Komutanlna getirilen Abdullah Alpdoan Paa,
greve gelir gelmez blgede bir dizi nlem almtr:
O nlemler unlardr:
1.
Dersim, Elaz ve Binglde skynetim ilan etmi,
Yollarn ve kprlerin yapmna hz vermi, Kahmut,
Sin, Karaolan, Amutka, Danzik, Haydaran gibi bucak
merkezlerinde birer karakol yapm, binalarn inaatna
balam, Kulanda yeni bir ile oluturmu, Askere
gidilmesini ve vergi verilmesini istemi, Bakalarnn
malna gz koyulmamasn istemi, Btn airet
liderlerini Elazda toplayarak grmeler yapm;
silahlarn, kanun ve asker kaaklarnn teslimini ve
Devrim Ka nunlarna uyulmasn istemi, Bu istekleri
sonusuz kalnca da blgeye yeni askeri birlikler kay
drmtr.
ngiliz
Bykeliliinin
1936
Trkiye
Yllk
Raporunda hk metin ve Abdullah Alpdoan Paann
Tuncelideki faaliyetleri yle anlatlmtr:

ileri: 1935 yllk raporunda deinildii gibi Dersim,

Tunceli vi layeti olarak yeniden organize edildi. Merkezi
Elaz'da olan Genel Mfettiliin bana atanan Genel
Mfetti ve Genel Vali General Abdullah Alpdoan, yln
ilk
aylarnda
greve
balad
ve
bu
blgeyi
kalkndrmaya koyuldu. Blgeyi yattrarak ve eitimi
yaygnlatrarak
kalkndrmay
amalyor.
Fakat
Dersim, soygun ve yama igdlerine sahip ilkel Krt
airetlerinin yaad blge olarak eski bir ne sahiptir
ve Dersim Krtle ri 1936 ylnda da yol kesmiler,
soygunlar
yapmlardr.
Majestelerinin
Trabzon
Konsolosu yl iinde Dersim Krtlerinin Erzurum
yresinde birok yol kestiklerini ve birok soygun
yaptklarm rapor etti. Bunlar da Dersimli Krt
ekyalarn eski hayatlarndan pek vazgemediklerini
gstermektedir.
(...)
Eitim
Trk
hkmetinin
programnda ok nemli bir yer tutuyor. 1936da
13.834 ilkokulda 680.000 ocuk okuyordu. Saylar
13Se ulaan Halkevleri de eitime katlyor.
O gnlerde 11 yanda olan Mehmet Kangutan,
Abdullah Alpdo an Paanm Tuncelide yaptklarn
yle gzlemlemitir:
Abdullah (Alpdoan) Paa buraya geldii zaman hem
adli hem idari btn yetkilere sahipti. stese adam
ldrebilirdi... Btn airet reislerine emir kard.
Dedem Karabali airetinin reisi olduu iin ona da emir
kardt: Herkes airetin silahlarm gndersin, fes
yasak... De dem belki yiizyz elli tfei katrlara odun
ykler gibi ykledi, gn derdi. Herkes apka giydi.
Tccarlarda apka kalmad. Ve adam yol yapmaya
balad.
Atatrkn
hastal
zamanndaym...
Abdullah Paa ey istiyordu: Askere gideceksiniz,
verginizi vereceksiniz, birbi rinizin malna gz
koymayacaksnz... Abdullah Paann bu icraatna
ramen tek tk hadiseler oluyordu.
ktisat Vekili Celal Bayar, Dersime gittiinde Vali
Abdullah Alpdoanla da grm ve bu grme

sonundaki izlenimlerini ra poruna, General Abdullah

Alpdoan balyla yle aktarmtr:
Geen haftaki Dou seyahatimde Dersim meselesi en
kt dev relerden birini yayordu. Bu defaki
seyahatimde Drdnc Umumi Mfetti, General
Abdullah Alpdoann izahatn dinledim. Onun, kan
dklmeden bu meselesinin halli ve Dersim halknn
dier vatan dalardan farkl olmayarak birer vatanda
haline gelebilecekleri hak kndaki midi bal bana bir
hadisedir.
Mntkasndaki ilerle ok yakndan bir alaka ve
ciddiyetle uraan ve esasl malumata sahip bulunan
Alpdoan, buna muvaffak olduu tak dirde, yalnz
bundan dolay vazifesini iyi yapm saylr ve takdir
olunur Celal Bayarn bu aklamalarndan, Dersim
airetlerinin isyan ateini iyice alevlendirmeye
baladklar bir dnemde bile Abdullah Alpdoan
Paann, Dersime silahl bir mdahale yapmadan bu
soru nu halletmeye alt anlalmaktadr.
Hkmet Tunceliye yatrmlar arttrmtr. Nfusa
kaydolmayan ve askerlik yapmayanlarn cezalar
kaldrlm, askerlik sresi alt aya indirilmi, vergiler
hafifletilmitir. Tunceliye gnde 60 kamyon inaat
malzemesi girmitir. Her yanda inaatlar balamtr.
Salk merkezleri yaplm ve 19 okul almtr.
Kyllere toprak verilmitir. Aalar alanmtr. Tarm
Bakanl kylere cretsiz tohum ve fidan dat mtr.
Tunceli halk aalarn, eyhlerin, seyitlerin ellerinden
kaymaya balamtr.
Dnemin ileri Bakan Faik ztrak, 7 Temmuz
1939 tarihinde Mecliste yapt konumada 19371938
yllarnda Tuncelide yaplan imar faaliyetlerini yle
sralamtr:
A.
Bina naat:
B.
Plmr, Nazimiye, Mameki, Sin ve Ovackta 9
kla Nazimiye, Mameki, Hozat, Ovack ve Pertekte 5
hkmet kona Dazi, Hakis, Seyidan, Tllk,

Karaolan ve Amutkada 6 karakol Nazimiye, Mazgirt,

Sahsik, Trmek, Dervicemal, ncik, Trk tanr ve
Ovackta 8 okul Kprler (Betonarme):
1.
60 metre tulnde Alian Kprs.
2.
180 metre tlnde Klkr Kprs 60 metre
tlnde Cip Kprs 106 metre tlnde Pertek
Kprs 60 metre tlnde Singe Kprs Plmrde
drt beton kpr (Ahap kprler)
C.
180 metre tlnde Dinar 120 metre tlnde
Mameki 60 metre tlnde Seyithan Yollar:
1.
ElazMameki oesi (100 km) bitmitir.
869
Zelyut, age., s. 294.
2.
NazmiyeMameki, MamekiSin, SinOvack ve
SinHozat yollar otomobil iletmesine almtr.
Pertekemizgezek yolu almak tadr.
D. Memur ve Subay Evleri:
1. Nazimiyede 6, Mamekide 48, Sinde 8, Ovackta
10, toplam 72 ev yaptrlmtr.'
Gen Cumhuriyet ilk 15 ylnda en byk yatrm
Douya yap mtr. Plmr subay ve memur evleri
iin 80.000 TL, okul inaat lar iin 90.000 TL, Elaz
hastanesi iin 100.000 TL, karakol inaat ve tamiratlar
iin 100.000 TL, Bingl Hkmet Kona iin 50.000 Tl,
sulama ve telefon iin 70.000 TL harcanmtr. Halkn
eitim, salk, iletiim, gvenlik ihtiyalar iin toplam
260.000 TL harcan mtr. 23 Temmuz 1938 tarihli bir
cetvele gre Tunceli slahat iin toplam 7.052.170 TL
harcanmtr. 2.959.805 TL harekt masraflar na,
4.092.365 TL de imar ve bayndrlk almalarna
harcanmtr.Douda en ok yatrm yaplan illerden
biri Tuncelidir. Tunceli yol laryla, binalaryla,
kprleriyle, salk kurumlaryla, okullaryla, ba
laryla, baheleriyle, tarlalaryla Dounun parlayan
yldz yaplmak istenmitir. En ok okul Tunceliye
yaplacak, Tunceli okuryazar oran en yksek il
olacaktr. Elazda yatl bir kz okulu alacak,
ailelerinin izin verdii kzlar bu okulda okuyarak

meslek sahibi, kendine, evresi ne ve milletine faydal

ada bireyler olarak yetieceklerdi. te aalar, beyler,
hlar, eyhler ve seyitler bu gzelliklerden, bu
medeniyetten korkmutur.
Atatrkn Hayal Ettii Dou Atatrk, 1937de
Tunceliye yapt geziden sonra Celal Bayar, kr
Kaya, Ali etinkaya, Kzm Orbay ve Abdullah
Alpdoan ile Elaz stasyonunda bir toplant yapmtr.
Bu toplantya ait 17 Kasm 1937 tarihli belgeye gre u
kararlar alnmtr:
1. Arazi, su, hava bakmndan barnlmas g olan
blgeler hal knn daha iyi eraiti haiz yerlere nakli
teemml edilmeli ve mali klfet tahmin edilerek tespit
edilmelidir.
2.
Pertek arazisi iyidir. Tedavi keyfiyeti nazar dikkate
alnmal.
3.
Byk kesif kyler yaplmal ve kltr temin
edilmelidir.
4.
Maden amelesi olarak ka aile naklolunabilir?
5.
Mnferit da kylerini toplayp ovalara teksif
edilmeli.
Girlayik te pancar mntkas tesis ederek dallar
ovaya indir mek lazmdr.* Grld gibi Atatrk ve
arkadalar Dersimlileri yerlerinden, yurtlarndan
srmeyi, kyleri iindekilerle birlikte yakmay planlama
mlar; salksz, eitimsiz, yoksul ve airet reislerinin
basks altnda yaayan insanlar salkl, eitimli,
zengin ve gvenli bir yaama ka vuturmak iin proje
gelitirmilerdir. Arazisi kt olan blgelerdeki
insanlarn
daha
iyi
artlara
sahip
blgelere
gnderilmesi, da kylerin deki insanlarn ovalara
indirilmesi gibi nlemler blge insann daha iyi yaam
koullarna kavuturmak amac tamaktadr.
Babakan
Erdoann
23
Kasm
2011deki
konumasnda Der simle ilgili bir baka belgeyi de
bugn burada aklyorum. 23 Aralk 1938. Atatrkn
vefatndan yaklak 1 ay sonra. smet nn cum

hurbakan, Celal Bayar babakan. Bu bir kararname.

yle diyor: Tunceliden garba nakillerine karar verilen
ceman 12.000 kiinin 11.683 kiinin mrettep
mahallerine sevk ve isknlar icra edilmi...
Her eyden nce Tunceli ve civarndaki baz
airetlerin Bat illeri ne g ettirilmesi ile ilgili kanunlar
Atatrkn salnda karlmtr. rnein 19 Haziran
1927de 1097 sayl Baz ahslarn ark Mnt
kalarndan Garp Vilayetlerine Nakline Dair Kanun
karlmtr. Bu kanuna gre Douda devrimlere kar
kan, gvenlii bozan 1500 kii ile kaak ve mahkm
durumundaki 80 isyanc aileleriyle birlik te Bat illerine
sevk edilmitir. Kendilerine, terk edecekleri topraklara
karlk yeni topraklar verilmitir. 1 4 Haziran 1934te
de 2510 sayl skn Kanunu karlmtr. Bu
kanunlar erevesinde Douda hem gvenlii bozan asi
airetlerden bazlar hem de airetlerin basksna maruz
kalan yokluk ve yoksulluk iindeki halkn bir blm
batya g ettirilmitir. G ve iskn planlan ilk bata
sadece 2000 kiiyle snrldr. Bu say daha sonra
7000e kmtr. 1939da bu saynn 12.000e yaklat
anlalmaktadr. 28 Temmuz 1938 tarihli bir bel geye
gre Dou illerinden g ettirilenler Batda zmit,
Karabk, Zon guldak gibi sanayi ve maden
sektrlerinin youn olduu yerlere ve iyi tarm yaplan
Erzincana yerletirilmitir. Yani hkmet. Dou
halkn hem aalarn zulmnden hem de yokluk ve
yoksulluktan
kurtarmtr.
nsanlar
i
bulup
geimlerini rahata salayabilecekleri yerlere g et tirip
yerletirmitir." Hkmet, batya sevk ettii ailelere ev,
toprak, pulluk ve hayvan vermitir. 1947 ylnda, yani
smet nnnn Milli eflii" dneminde CHPnin
zorunlu skn Kanununu kaldrmasyla 8228 kii
Tunceliye geri dnmtr. 3500 kii ise Tunceliye
dnmeyi tercih etmeyerek batda kalmtr.
Yani Babakan Erdoann 19371938de Dersimden
u kadar kii batya sevk ve iskn edilmi/ diyerek

rakamlar verip bu sevk ve iskn kt bir durum gibi

aktarmas, bu ii yapanlar sulamas hi de gereki ve
doru bir yaklam deildir.
Atatrk, Tunceli gezisinde Hazer Gl evresini
incelemi ve bu rasnn halkn spor ve elence
ihtiyalarn karlayacak ekilde dzen lenmesini
istemitir. 4. Genel Mfettilik bu dorultuda yaplan
ilk almalar, 3 Aralk 1937 tarihli bir yazyla
Baveklete bildirmitir:
Hazer Glnn Atatrk tarafndan tetkik buyurulan
ky ksm nn taraf devletlerinden emir buyurulan
haritasn tayyare ile aldrdm. Fotoraflar Ankarada
Harita Dairesinde gnderilerek bunun mar Kanunu
hkmlerine gre 1/1.000: 1/3.000 mikyasnda iki
eit ha rita halinde baslmasn ve bu basm iinin
abuklatrlmasn Harita Genel Direktrlnden
ricada bulundum. Baslp gelince haritalarn yksek
huzurlarna takdim edileceini arz ederim.
Atatrkn Tunceli halknn yararlanmas iin Hazer
Gln bir spor ve elence parkna dntrmek
istemesi blgeye ve blge insanna verdii deerin
iaretidir. Atatrkn Hazer Gl Projesi, o dnemde
Tunceliye yaplan karakol, yol, kpr, telefon gibi
yatrm larn sadece askeri amal olduu iddiasn da
rtmektedir. Belge lerde getii ekliyle bu projenin
amac, Blgedeki mnevverlerin ve her snf halkn
yazlk ve spor elence ihtiyalarn tatmin etmek zere
gzelletirilmesi dir.
.
Atatrk'n Hazer Gliiniin elence ve spor amal
olarak dzenlenmesini istemesi zerine bir imar plan
hazrlamak iin gerekli hava fotoraflar ekilip yetkili
makamlara sunulmutur. 4. Umum Mfettilik, yaplan
hu almalar Temmuz 193S tarihli bir raporla
Babakanla sunmutur.
Dounun her bakmdan kalknmasn amalayan
Gneydou Anadolu Projesi de Atatrke ait bir

projedir. Projenin ilk admlar 1930'larn sonlarnda

atlmtr.
Atatrk, Diyarbakr, Malatya, Elaz ve Tunceli
gezisinde yann daki Sabiha Gkene, nasl bir Dou
hayal ettiini yle ifade etmitir:
nsan turii yaplacak ilerin azameti karsnda ok
cce kalyor Gken... Getiimiz yerlerde fabrikalar
grmek istiyorum, ekilmi tarlalar, dzgn yollar,
elektrikle donanm kyler, kk, fakat canl, tertemiz,
salkl insanlarn yaayabilecei evler, byk yemyeil
or manlar grmek istiyorum.
Grbz ocuklartn, iyi giyimli ocuklarn yzleri
sararmamak, dalaklar i olmayan ocuklarn
okuduu okullar grmek istiyorum.
stanbul'da ne medeniyet varsa, Ankara'ya da ne
medeniyet ge tirmeye alyorsak, zmiri nasl mamur
klyorsak, yurdumuzun her tarafn ayn medeniyete
kavuturalm istiyorum. Ve bunu ok ama ok yapmak
istiyorum.
Dedim ya, insan mr ok byk ileri baarabilecek
kadar uzun deil. Mamur olmal, Trkiyenin her bir
taraf mreffeh olmal...
Devletin yapamadn, millet; milletin yapamadn
devlet yap mak. Her eyi yalnz devletten ya da her eyi
yalnz milletten beklemek doru olmaz. Devlet ve millet
lke sorunlarn gslemede daima el ele olmaldr.
Ben yapabildiim kadarm yapaym, sonra ne olursa
olsun, benim kitabmda yok. Gelecei, gelecein
Tiirkiyesini dnmek grevim. Bir i aldk zerimize,
bir savan stesinden geldik, imdi ekonomik alanda
sava veriyoruz, daha da vereceiz... Bu heyecan
yaatmak, bu heyecann rnlerini grmek lazm.
Dou ve Gneydou Anadoluda fabrikalar, ekili
tarlalar, dzgn yollar, elektrikli kyler, tertemiz, canl
ve salkl insanlarn yaaya ca evler, grbz ocuklar
ve byk yemyeil ormanlar grmek iste yen

Atatrkn en byk amalarndan biri dousuyla

batsyla btn Trkiyenin kalknmasdr.
Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk
milleti de nir, diyen Atatrk, Misak Milli snrlar iinde
yaayan
tm
Trkiye
halkn
her
bakmdan
kalkndrmak iin hibir ayrm yapmadan vata nn her
blgesine ok nemli yatrmlar yapmtr.
Atatrkn gen Cumhuriyetinin Trkiyenin dier
blgeleri gibi Dou ve Gneydou Anadolu blgelerini
kalkndrmak iin yapt yatrmlar, asrlardr blge
halkn smren feodal unsurlarn; aala rn, eyhlerin
ve hlarn tepkisini ekmitir. Gen Cumhuriyetin bu
yatrmlar devam ederse blge halk zerindeki
nfuzlarn tamamen kaybedeceklerini dnen bu
feodal unsurlar, Trkiyeyi blp para lamak isteyen
ayrlk unsurlarla anlaarak, gen Cumhuriyete ba
kaldrmalardr. Gen Cumhuriyetin adalamaya
ynelik dev rimlerini, dinsizlik olarak adlandrp, bu
ynde propaganda yapan feodal unsurlar, blgede
yaplan yollar, kprleri, santralleri tahrip ederek
karakollara saldrmlardr. te, 19371938 Dersim
syan by le bir ortamda patlak vermitir.
I.
Dersim syan ve Harekt (1937)
Martnn ortalarna doru Suriyeden Dersim
blgesine giren baz Ermenilerin ve Kogrili Alierin
etrafta yapt olumsuz propaganda halk zerinde
byk etki yaratmtr. Bu propaganday yle
zetlemek mmkndr:

Dersimdeki kadnlar gece askerlerin olacak!

Elaz Halkevinde yaptklar gibi kadnlarla

erkekleri birlikte toplayp, mumlar sndrecekler!

Evlerin iki kaps olacak, bir kapda polis

bekleyecek
ve
sizlerin
btn
kazandklarnz
toplayacak!

Ekmek, odun, hatta keilere toplayacanz mee

yapraklar bile vesikaya (izin kdna) balanacak,
bunlardan bile vergi alna cak!

Sizleri de Ermeniler gibi kesecekler ve srecekler!

Ankara Seyit Rzay kabul ediyor, onu Dersimin

reisi sayyor!
Trk hkmeti istese de Dersime giremez, buna
yetecek gc yoktur, nitekim gemite de girememitir!
Yukar Abbas Ua Aireti Reisi Seyit Rza;
Haydaran, Demenan, Yusufan, Kureyan, Abbas Ua
ve Bahtiyar airetlerine adamlar gn dererek bunlarn
hkmet aleyhine ittifak kurmasn salamtr.
Devlet raporlarna gre Dersim syanfna 91 airetin
sadece 6s katlmtr.
15
Mart 1937de Diyarbakr ile Mardin arasndaki
Karakpride
ok
byk
apl
bir
soygun
gerekletirilmitir. Soyguncular blgedeki gvenlik
glerini atlatp Suriyeye kamtr.
Bu srada Dersim airetlerinden Yusufhan airet reisi
Kamer Aanm olu, Yzba smail Hakk Beyi
ldrmtr.
21 Mart 1937de (Nevruz gecesi) Demenan ve
Haydaran ai retleri TunceliErzincan arasnda Harak
Deresi zerindeki Kahmut Kprsn ykp Puh
nahiyesini basmtr. Bu saldrda kpry ko rumakla
grevli karakol yklm ve 33 jandarma eri ehit
edilmitir.
25
Mart 1937de Seyit Rzamn adamlar, Sin
kyndeki Sin Karakolunu basmtr.
27 Mart 1937de Abasanlar, Det (Geyiksuyu)
Karakolunu bas mtr.
27 Mart 1937de KahmutPuh arasndaki telefon hatt
kesilmitir. 27 Mart 1937de Kahmut Karakolunu
takviye iin gnderilen jandarmaya pusu kurulmutur.
26
Nisan 1937de 36 jandarmalk Askisor Karakolu
100 kadar ekya tarafndan kuatlmtr.
27
Nisan 1937de saat 23te, 80 kiilik bir kuvvet Puh
yaknlarn daki 9. Seyyar Jandarma Taburu Svari
Blne saldrmtr.

12 Mays 1937 gecesi Mazgirtin kuzeydousundaki

Beiktepede bulunan 9. Seyyar Jandarma Taburuna,
2. Jandarma Svari Birliine, Mazgirt Sabit Jandarma
Blne ayn anda baskn yaplmtr. Ayr ca Mazgirt
Kprs tahrip edilmitir.
zetle: 1937 ylnda, 21 Mart' 22 Marta balayan
Nevruz gece si, airet reisi Seyit Rza, nderliini
benimseyen kimi airetlerle birlikte, kurulan karakollar
basarak, 33 askerimizi ehit ederek, yaplan kp rleri
ykarak, Cumhuriyetin yerletirmeyi amalad insan
ve yurtta haklarn, zgr birey yurttalk dzenini
Dersime sokmamak ve airet dzenini eskisi gibi
srdrmek zere ayaklanmay balatmt. Tunceli
Erzincan yolundaki kpr yaklm, blgenin telefon
hatlar kesilmi, Jandarma birliklerine pusu kurulmu,
Puh buca karakoluna baskn dzenlenmi, Sin
Karakolu baslm, Mazgirt Kprs yklmt.Bu
gelimeler zerine 3 Mays 1937de Trk hava
kuvvetlerine bal bir uak filosuyla Dersime ynelik
askeri harekt balamtr.
Bakanlar Kurulu Karar syann bymesi zerine 4
Mays 1937de Ankarada Cumhur bakan Atatrkn
ve Genelkurmay Bakan Mareal Fevzi akmakm da
katldklar bir hkmet toplants yaplmtr.
Bu toplant sonunda Gayet Gizlidir balkl u
Bakanlar Kurulu karar alnmtr.
"Son gnlerde Tuncelide vukua gelen hadiselere dair
raporlar 4 Mays 1937 tarihinde Atatrkn ve
Marealin huzurlarnda incelene rek ve grlerek
aadaki sonuca varlmtr:
1.
Toplanan kuvvetlere Nazimiye, Keizekan (Aa
Bor), Sin, Karaolan hattna kadar, iddetli ve etkili bir
taarruz hareketi ile va rlacaktr.
2.
Bu defa isyan etmi olan blgedeki halk toplanp
baka yere nakil olacaktr. Bu toplama ii de kylere
baskn edilerek hem silah toplanacak hem de bu

suretle elde edilenler nakledilecektir. imdilik (2000)

kiinin nakli tertibat hkmete ele alnmtr.
Deerlendirme: Sadece taarruz harektyla ilerlemekle
yetinildik e isyan ocaklar daimi olarak yerinde
braklm olur. Bunun iindir ki, silah kullanm
olanlar ve kullananlar, yerinde ve sonuna kadar zarar
veremeyecek hale getirmek, kyleri btnyle tahrip
etmek ve aileleri uzaklatrmak lzumlu grlmtr.
Mays 1937de, Trkiye Cumhuriyeti Genelkurmay
Bakanl, Atatrkn bakanlnda yapt toplantda
alman yukardaki karar lar ieren uyan bildirileri
hazrlamtr. Bu bildiriler, 4. Genel M fettilik
tarafndan yeni Trke ve Osmanlca harflerle yerel dile
gre (krmanaZazaca) oaltlarak uakla blgeye
atlmtr. Bildirilerde, syanclarn bir an nce teslim
edilmeleri, aksi halde isyanclara yar dm edenlerin de
zarar grecekleribelirtilmitir.
Bu uyar bildirilerinden de bir sonu alnamaynca
tenkil (bas trma) ve tedip (uslandrma) harektna
balanmtr.
Harekt hazrlklarnn yapld o gnlerde smet
nn, 14 Ha ziran 1937de Mecliste yapt bir
konumada Dersim Harekt konu sunda ilk nemli
aklamalar yapmtr.
Hkmetin iki seneden beri Tuncelide bir slahat
program uygu ladn, programn amacnn blgeyi
uygarlatrmak olduunu, ancak bu program orada
kanunlara uymayan baz airetlerin ho karla
mayarak muhalefet ve direni gsterdiklerini, bu
nedenle 1937 Nisan balarnda baz zel tedbirler
almak zorunda kaldklarn ve slahat programna
muhalefet eden airetlerin direniini krdktan sonra
sla hat programn hayata geirmeye kararl olduklarn
belirtmitir. n n szlerini yle srdrmtr:
Bugnk vaziyet udur: Orada jandarma ve
hkmet kuvvet leri tamamyla duruma hkimdirler.
Tuncelide yeniletirme progra m aralksz devam

edecektir. Yol yapyoruz, okul yapyoruz, karakol

yapyoruz. O blgede baz kayplarn olduu haberleri
fslt halinde dolayor. O blgede meydana gelen
kayplar olduu gibi sizlere ak taryorum:
ay iinde toplam 13 ehit, 18 yaralmz olmutur.
ehitleri mizden biri temendir. Tekrar ediyorum,
yeterli askerimiz orada mevcuttur. Islahat program
takip olunmaktadr. Cumhuriyet hk meti oraya
slahat programn siis olarak gtrmedi. Ne denli
uzarsa uzasn biz bu program orada yrteceiz. kan
ufak tefek glkler bizi yldramaz. Byk Millet
Meclisinin kararn yrtmekten geri durmayacaz
Babakan smet nn, Meclisteki bu konumasndan
hemen son ra Tunceliye hareket etmitir.
nn, 18 Haziran 1937 tarihinde, Recep Saydam,
Kzm zalp ve Jandarma Genel Komutan Naci Tnaz
yanna alarak Elaza git mitir. 21 Haziran 1937
tarihinde Savunma Bakan Refik Saydam, 3. Ordu
Mfettii Orgeneral Kzm Orbay, 4. Ordu Mfettii
Korge neral Abdullah Alpdoan ve 7. Kolordu Komutan
Korgeneral
Galip
Denizle
birlikte
durum
deerlendirmesi yaparak 22 Haziranda yap lacak genel
taarruz plann grmtr.
I.
Dersim Harektna Trk ordusu kara gc dnda
hava g cyle de katlmtr. Elazdan havalanan Trk
uaklar, hem gzlem yapm hem de en sarp noktalar
bombalamtr.'
Harekta girien 8623 kiilik Trk ordusu Haziran
I937de is yanclar saklandklar yerlerde sktrmtr.
syan destekleyen Baytar Nuri Dersiminin ifadesine
gre Trk ordusuyla isyanclar arasnda bir harp
(sava) yaanmtr.
syann liderlerinden Demenanl Cebrail, Seyit
Rzann teslim ol masn istemise de Seyit Rza bu
istei kabul etmeyerek isyann ele balaryla Munzur
Suyu kenarnda Halvoride bir toplant yapmtr.

Toplantda Seyit Rzann istei ile isyana devam karar

alnmtr.
syanclardan Kogirili Alier ile Bahtiyar airet reisi
ahin ile am cas Alian ldrlmtr. Bu arada
Alier ile ahin Trk ordusunca deil, yine Dersim
airetlerince ldrlmtr.
syann lideri Seyit Rza, 10 Eyllde Erzincanda
yakalanmtr.
21 Mart 1937de balayan isyan, 10 Eyll 1937de
sona ermitir. Elazda kurulan mahkemede 58 isyanc
yarglanm, 11 kii idam ce zasna, 33 kii de ar
hapis cezasna arptrlmtr. Yarglamalardan sonra
14 kii berat etmi, Seyit Rzayla birlikte 7 kii idam
edilmitir.
II. Dersim syan ve Harekt (1938)
1937 Dersim Harektna ramen slah olmayan
Krt airetleri, 2 Ocak 1938de bir kere daha
ayaklanmlardr.
Tunceli blgesinde asker kaaklarn toplamakla
grevli sabit jandarma mfrezelerinden 7 jandarma eri,
Kr Abbas, Keeci ve Bal ua ai retlerine mensup
isyanclarca pusuya drlerek ldrlmtr. Ayrca
isyanclar, Mercan Karakolunu basarak 2 eri daha
ehit etmilerdir.
4 Ocakta balayan katilleri arama almalar sonu
vermemi tir. K artlarndan dolay ve gerekli
hazrlklarn yaplabilmesi iin II. Tunceli Harekt 12
Haziran 1938e kadar ertelenmitir.
Kapsaml bir harekt plan hazrlayan Genelkurmay
Bakanl, Tunceli ve civarna, Orgeneral Kzm Orbay
komutasndaki kolor dunun katld bir operasyon
daha dzenlemitir.
Haziran sonuna kadar karlkl kayplar yledir:
Trk ordusu: 33 ehit, 60 yaral syanclar: 163 l ve
yaral Yaklan ky: 60

Daha nce de akladmz gibi bu kyler

boaltldktan sonra ya klmtr. Ama isyanclarn bir
daha buralara dnp yuvalanmalarn engellemektir.
16 Eyll 1938de arama, tarama ve silahtan
arndrma almala ryla II. Dersim Harekt
tamamlanmtr.
Seyit Rza Masal ve Gerekler Babakan R. Tayyip
Erdoan, 23 Kasm 2011deki konumasn da, "...
Dersim Operasyonlar sonucunda tutuklanan ve aslan
Seyit Rzann, 1915 olaylar srasnda, igalci ordulara
kar savatndan, dnemin valisi tarafndan da, Din
ve
namusuyla
bize
hizmet
etti,
diyerek
ereflendirdiinden kimse bahsetmiyor... diyerek
Dersim syammn eleba Seyit Rzann isyankr
olmadn, hatta tam aksine din ve namusuyla devlete
hizmet eden biri olduunu iddia etmitir.
Peki, ama 1937de idam edilen Seyit Rza gerekten
de susuz yere, bou bouna m idam edilmitir?
Seyit Rza gerekten de din ve namusuyla devlete
hizmet etmi bir airet reisi midir?
Dnya Savanda Seyit Rza Seyit Rzann 1. Dnya
Savanda yararllk gsterdiini, vatan savunduunu
iddia eden sadece Babakan R. Tayyip Erdoan
deildir. Hseyin Avgn de, Dersim 1938 ve Zorunlu
skn adl kitabnda Seyit Rzadan yle sz etmitir:
Ruslara kar savata dl ald. 1937'de vatana ihanet
iddiasyla adil olmayan bir ekilde yarglanp idam
edildi
Ancak Seyit Rzann akl hocalarndan Nuri Dersimi,
Babakan Erdoan ve Hseyin Aygnn iddialarm
yllar nce yalanlamtr. yle ki, Nuri Dersimi
Kiirdistan Tarihinde Dersim adl kitabnda Enver
Paann I. Dnya Sava balarnda Dersim airetlerini
Ruslara kar savamak iin ardn ancak
airetlerin bu arya olumlu ce vap vermediklerini
belirtmitir. Ayrca Kogiri ve Dersim isyanlarnn
eleba Alierin I. Dnya Savanda Ruslara yardm

ettiini yazm tr. Nuri Dersimi, I. Dnya Savan

Rusyann kazanacan dnen Dersim airetlerinin
Osmanl tarafnda arpmak istemediklerini de
eklemitir.
OsmanlInn Ruslara yenilmesi ve Erzurumun
dmesi, baz Dersim airetlerini sevindirmitir. Nuri
Dersiminin ifadeleriyle: Erzurumun dmesi, Rus
saldrlarnn devam, Osmanl ordula rnn geri
ekilmesi ve Cemalettin Efendinin geri dnmesi
(Krtleri Osmanlnn yannda savamaya ikna etmek
iin gnderilmi din ada m), Dersim ve zellikle Dou
Dersim airetleri arasnda bir tela ve kaynamaya
neden olmutu. Dou D er simin Demenan, Hay dar
an, Kureyan, Karsan, Alan, eyhan, uran, Yusufhan
ve Pilvenk airet leri 30 Mart 1916da on bin kiilik
silahl kuvvetlerle ksmen Mazgirt, Nazimiye ve ksmen
de Hozat, Pertek merkezleri zerine hareketle bu ileleri
tamamen istila ederek Osmanl memurlarn ortadan
kaldrm lardr. Elaziz vilayetine doru yryerek
Krdistan davasn emrivaki eklinde halletmeye
almlar ve btn o yreyi hkimiyetleri altna
almlard.
Nuri Dersiminin anlattna gre Ruslarn Erzincan
igal etme si zerine baz Dersim airetleri yine
Osmanl ordusuna saldrmtr. Erzincan dtkten
sonra Alier, Dersime gelip Ruslarla bir anlama
yapmtr. Bu anlama ile Krdistann bamszln
saladn iddia etmitir. Bu srada baz Dersim
airetleri Osmanlya kar Ermenilerle anlamtr.
Ancak 1917 ylnda Rusyada meydana gelen Bolevik
h tilali sonrasnda Ruslar Dou Anadoluda igal
ettikleri ehirleri Erme nilere brakp geri ekilmitir.
Ancak Ermeniler, hem Trkleri hem de Krtleri
katletmeye balamtr. Bu nedenle ok gemeden
KrtErmeni ittifak sona ermitir. Dersim airetleri I.
Dnya Savann sonlarnda Ruslarn boaltt
blgeleri Ermenilere brakmamak iin Osmanl or

dusuyla
birlikte
Ermenilere
kar
savamaya
balamtr.
Nuri Dersiminin yazdklar gvenilmezdir. Bu nedenle
onun an lattklarn baka birilerinin anlattklaryla
veya resmi belgelerle do rulamadan kullanmak
yanltc sonular verebilir. Bu nedenle baka
kaynaklara da gz atalm.
I.
Dnya Sava srasnda Baz Dersim airetlerinin
Ruslarn ya nnda Osmanlya kar savatn
19331934 yllarnda hazrlanm olan Jandarma Genel
Komutanlnn Dersim adl raporu da do
rulamaktadr. Raporda ok ayrntl bir ekilde Osmanl
ordularnn bir taraftan Ruslarla savarken dier
taraftan baz Dersim airetleriyle savamak zorunda
kaldklar anlatlmtr.
Fevzi akmak, 1935 ylnda verdii Dnya Savanda
Dou Cephesi adl konferansnda baz Dersim
airetlerinin Rusyay destek lediini yle ifade
etmitir:
1916 ylnda Ruslar Mamahatuna ilerledikleri srada
Ermenileri ve firari Mustafa'y Tunceliye gndererek
Balabanl, Kreyanl, Ko ua airetlerine silah verip
Trklerle mcadele iin kkrtmlard. " Dou
Tuncelide Nazimiye Krtler tarafndan ele geirilmi,
Ho zat kuatlm, Mazgirt, Pertek ve arsancak
yamalanmt..."
I.
Dnya Savanda Dou Cephesinde komutanlk
yapan Kzm Karabekir de 1918de yazd bir raporda
Seyit Rzadan yle sz et mitir:
Yukar Abbas Ua Aireti Reisi Seyit Rza Bu adam
Ruslar a dehalet etmi; Ruslarn byklne kanat ge
tirmi ve Osmanl hkmeti kart bir hnzrdr.
Ermeniler ile mu haberesi (haberlemesi), ekyal,
edepsizlii ve nihayet sahtekrl olmakla beraber:
Hozat' mdafaa ve hkmet lehine hareket etmek gibi
hizmetleri de vardr. "

Erzurum ve Erzincan igal edilirken Ruslarla ibirlii

yapan Seyit Rza, Ruslar ekilip blge Osmanl
hkimiyetine girmeye balaynca kvrak bir manevrayla
Osmanl tarafna gemitir. Nitekim Fevzi ak mak da
yukardaki
konferansndaI.
Dnya
Savann
sonundaki Bolevik htilalinden sonra baz Dersim
airetlerinin yava yava Rus lardan ayrlp Trklere
yaklamaya baladklarn yle ifade etmi tir: Rus
Ordusunun htilali zerine Ruslardan midi tamamen ke
sen Kiirtler Trklere yanatlar ve daha itaatkr oldular.
I. Dnya Savanda ok ar kayplar veren Osmanl
Devleti de daha nceki ihanetleri unutarak Seyit Rza ve
Dersim airetlerini kendi yanna ek mek iin elinden
gelen her eyi yapmtr. rnein Enver Paa iktidar,
Dersim airetlerini iyice devlete balamak iin Seyit
Rzaya bir madal ya bile vermitir.
1925 Seyit
Rzann zellikleri ylnda Dersim ve
civarnda almalar yapan Neit Hakk Ulu, Derebeyi
ve Dersim adl almasnda Seyit Rza hakknda ok
nemli bilgiler vermitir. te o bilgilere gre Seyit Rza
gerei:
Seyit Rza, Pizvankta trbesinde, ama ufak bir kaleyi
andran mazgall, siperli trbesinde yatan Seyit brahim
isminde birinin olu dur. 65 yalarnda, uzun boylu,
uyumlu, endaml, kr sakall, siyah ve gr kal, cazibeli
gzl, byk ve gagams burunlu bir daldr. Bana
giydii klahn zerine yeil ve siyah kark sark
sarar, ayana alvar ve srtna bir palto giyer. Bu din
grnle Dersimin en tipik adam dr. Hilekr, oynak,
elastik, politik Seyifin i hayat bir srdr. Esrar ier
derler ve fakat shhatine ok itina ettii de bilinir. (...)
Bunun girdii evin halk artk cehennemlik deildir.
Bir ev onu getirmeye muvaffak olduktan sonra yarn
ahrette cennetin en yksek katnda bir kk temin
etmi demektir. Seyit, nazldr. Her eve, her adra
gitmez. Onun gnln yapmak, her trl fedakrln
gsteril mesiyle mmkndr. (...)

te bu Seyit Rzann dedeleri hibir hkmet saygs

bilmeden Sultan Hamit devrine kadar geldiler.
Sultan Hamit devri kolayd. (...)
1908 senesi ilkbaharnda artk Dersim bir istibdat
sultam iin bile hazmedilemeyecek kadar azmt.
Dersim hibir ey dinlemiyor du. Bugn en akll ve
uslu grnen Dersim balar, en nde Diyap Aa
olduu halde ayaklanmlar, Ovack havalisinde
bulunan ktalar kuatmlard. Asi Dersimlileri, Seyit
Rza kumanda ediyordu. Gar nizon kumandam neden
sonra bir neferi kuatma hattndan kara rak Kemaha
gnderebildi ve oradan Drdnc Ordu Miri, nihayet
Abdiilhamitten Dersimi bastrma iradesini alabildi.
Hemen drt ta raftan 1718 tabur asker topland.
Taburlar
nce
kuatmay
kaldrarak
Ovack
Garnizonunu kur tardlar. Hozatl asilerin hepsi
Munzur Suyu tarafna atld, bir ksm daa snd.
Tam o srada Merutiyet ilan edildi. Aalar ardlar,
memurlar aaladlar. Ekya mukavemetten vazgeti,
takip durdu. (...)
Asker garnizonlarna dnnce Dersim yine eski
Dersim oldu. Ha reket neticesiz kald. Yaplan
fedakrlklar boa gitti. Seyit Rza bu hareketin de
kahraman idi.
Bu Seyitin kendisini saydrmak iin politikas bakn
nedir: O yle bir valinin, her kumandann ayana kolay
kolay gitmez. Bir muta sarrf, bir vali geldi mi dier
airet aalar srlerle niine akarken Seyitten haber
kmaz, bu Dersime yaylr. Seyit Rza, yeni bir vesile
den istifade etmitir. Vali bunu bir izzetinefis meselesi
yaparsa, derhal zerine yrmesi, onu vurmas icap
eder.
Fakat Seyite bu ehemmiyeti neden vermeli? O
gelmezse ne olur? O da kim oluyor? Bir Dersim
ekyasndan ne fark var?

Fakat bunun muhitte yapaca tesir baka grnr:

Seyit Rza valiyi hie sayd, gelmedi, denir. Dersimi
yine nam tutar diye kor kulur. (...)
Bana Seyit Rzann 1912de de bir bastrmaya
uradn syledi ler ve hadiseyi yle naklettiler:
Dersimi bilen, Dersimin aclarn ocukluundan beri
duyan Ko ma hl Saroullarndan Sabit Bey, buraya
ittihatlarn mutasarrf olarak gnderilir. Sabit Bey,
eski hesaplar bir tarafa brakarak bundan sonra ciddi
bir disiplin tesisi yolunda didinirken, bir gn Tercan'da
iki katrn Seyit Rzann yardaklar tarafndan
alnd ikyeti gelir.
Mutasarrf Dersim'de ufak bir tecavz, hrszl
derhal tepele yerek bir dahasma imkn vermemeyi
kafasna koymutur. Byk bir bastrma mfrezesi
hazrlatr. 400 jandarma toplanr. Hozatl Hzr
avu'un emrine verilir. Hzr avu, bayatn Dersim
dalarnda za bta memurluunda geirmi. Dersim i
deresiyle, tepesiyle en iyi bilen jandarmadr.
Drt yiiz jandarma ve bir o kadar milis airet efrad,
Seyit Rzann zerine gnderilir. arpma olduka
iddetli olur. Drt milis bu taraf tan, sekiz asi br
taraftan lr. Seyit Rza, Kutuderesine, D ersim'in bu
ebedi ekyalk ocana kaar. Bastrma kuvvetleri
btn yukar Abbas Ua'n tepeledikten sonra dner.
(...)
Seyit Rza, menfaati iin her eyi yapabilecek bir
karakterdedir.
Merutiyetten evvel Ermeni komiteleriyle birlikte
alm, Ta naksiityan Konitesi'ne yazlarak onlarn
gayelerine and imi derlerdi.
stelik Milli Miicadelenin balarnda Zara ve
mraniye havali sinde karklklar karan airet
reislerinden Alian Bey'in ktibi, akl hocas olan Alier
ve Kogiri airetinden elini kana bulayan birok ka tiller
senelerden beri Seyit Rza'ya snmt.

Alieri tesadf m yoksa bir tertip mi Seyit Rza'ya

ktip yapm t, o da mehuld...
1925 ubatnda eyh Said isyan ettii vakit Dersim
aalar Cumhuriyete ballklarn teyide geldiinde
Seyit Rza bunlarn ara snda yoktu. Hakikaten o
yerinden kmldamad, ama kendisinin iti mada deer
bir adam olmadn ispat etti...
1925 Maysnda Dersim'in merkezine kadar tefti iin
giden ordu mfettii, bu Dersindi Aa'y Hozat'ta el
pmeye gelenler arasnda grmemiti. Seyit Rzann
ad Cumhuriyete bal aalar arasnda ko caman bir
soru iareti gibi dolanyordu.
Ben Seyit Rza'y grmedim, fakat Dersim'in
kasabalsndan, bir Sivasldan, bir Einliden fark
olmayan kasabalsndan Seyit Rzay yle dinledim:
(...) Bir gn Seyit Rza'mn yannda idim. Civardan bir
kyl ve kars alayarak geldi ve Seyit'in iren
ayana kapand:
Ne olur, hayvanm size getirmiler, verin, diye
yalvard. (...)
Seyit sakaln svad ve bana dnd.
Gryor musun, mal giden ne tuhaf oluyor, diye
glmeye ba lad. Seyit glyor, etrafnda diz ken
drt be yardaks bu sz kahkahalaryla teyit
ediyorlard.
Olu yanma sokuldu:
Ne yapalm, biz de byle vergi alr, fukara sayesinde
geiniriz,d edi.
Sonra rendim. Seyit Rzann biare kyly, iine
bakacak diye gnderdii adam her zamanki tarifeyi
tatbik etmi, 300 mecidiye alma dka hayvann
vermemi.
Aslen neslen Trk olduuna phem olmasa da, byle
adamlara nasl Trk diyeyim? (...)
Neit Hakk Uluun aratrmalarna gre Seyit
Rzann belli ba l zellikleri ve faaliyetleri unlardr:
1.
Hilekr, oynak, elastik ve politiktir.

Esrar ier.
3.
Onun
girdii
evin
halknn
cehennemden
kurtulacana inanlr! Bu nedenle bir eve gitmek iin
bir hayli rvet alr. Rvetidir.
4.
Halk soyar, halkn maln gasp edip zorla vergi
toplar.
5.
II. Abdlhamid dneminde 1908deki Dersim
syann da Seyit Rza kumanda etmitir. II.
Abdlhamid, Seyit Rzanm nderliin deki bu isyan
1718 tabur askerle ancak bastrabilmitir.
6.
kinci Merutiyetten nce Ermeni komiteleriyle
alm Tanak Styan Komitesine yazlmtr.
7.
1908de kinci Merutiyetin ilanndan sonra
Dersim bir kere daha isyan etmitir. Bu isyann lideri
de yine Seyit Rzadr.
8.
1912de Hozatl Hzr avuun emrine verilen 400
jandarma Se yit Rzanm zerine gnderilmitir.
9.
Kogiri syannn elebalarmdan Alian Bey ve
Alieri Seyit Rza himaye etmitir.
10. 1925
eyh Said syannda Dersim aalar
Cumhuriyete ballk larn bildirdiklerinde, Seyit Rza
ballk bildirmemitir.
Osmanl dneminde Dersim blgesinde silahl birlikler
olutu rup evredeki karakollara ve garnizonlara
saldran airetler yama ve apul eylemleriyle halk
canndan bezdirmitir. te Seyit Rza da bu yamac
ete reislerindendir. Seyit Rza bu eylemleri yznden
daha Osmanl Devleti zamannda idama mahkm
edilmitir.
te
belgesi:
(28/Z
/1330
(Hicr)
(08.12.1912) Pazartesi: Dersm'in Yukar Ab basi
(Abbas Ua) Aireti Reisi oltb gyaben idam cezasna
mahkum olan Seyid Rtzanm hukukt ahsiye davas
haki olmak zere afin. (Babakanlk Osmanl Arivi;
Dosya No : 156, Gmlek No : 1330/Z 04, Fon kodu :
,.MMS)
ileri Bakan kr Kaya, Baveklete gnderdii 29
Mays 1933 tarihli raporunda Seyit Rzamn Krganllar
2.

tarafndan ldrlen olunun intikamn almak iin

Hozat kaymakamndan cephane talep ettiini, eer
verilmezse alacan ve cephanenin kendisine helal
olaca n belirtmitir. Ayn belgenin devamnda Vali
Tevfik Beyin raporun da, Seyit Rzamn Bahtiyar aireti
reislerine yazd mektupta kendisine katlmalarn aksi
halde onlar idamla tehdit ettii grlmektedir. Vali
Tevfik Bey, Seyit Rzamn Dersim zerindeki etkisinden
yle sz et mitir: Vaziyet udur: Btn manas ile
hkmeti tanmayan Seyit Rza Bahtiyarllardan mada
garbi Dersimin btn airetlerini nfuzu altna alm
ve onlarn musellah muavenetlerini (yardmlarn) temin
etmi ve Ktrganlarn reisi Selman aay amanna
drm ve epeyce dmanlarn tepelemi ve bu
suretle Dersimde teferrt etmitir.Cengiz zakncnn
Trkiye Ky ktisadiyat adl dergiden ak tardna gre
Dersimde 230 kye egemen olan Seyit Rzamn her yl
kendi Maliye Bakann(!) stanbula gndererek
Dersimden stanbula gitmi airet yelerini buldurup
onlardan da vergi ald; vermeyenlerin Dersimde
bulunan yaknlarna bask yapt; sahibi olduu
kylerden gelip geenlerden toprak bast paras bile
ald bildiriliyordu. Airet yeleri devlete vergi
vermiyor, fakat airet reisi Seyit Rzaya vergilerini
dyorlard. Devlete askerlik yapmyor, fakat airet
reisi Seyit Rzamn askerliini yapyorlard. Devletin
okullarna gitmiyor, fakat airet reisi Seyit Rzamn
sylevleriyle eitiliyorlard. Medeni Yasann miras,
evlenme, boanma, mlkiyet hukuku geer siz; fakat
airet reisi Seyit Rzamn iki duda arasndan kacak
ai ret yasalar temyizi olanaksz kesin hkmler
niteliindeydi. Trkiye Cumhuriyetinin ceza yasalar
geersiz, fakat airet reisi Seyit Rzamn uygulad
airet cezalar, kan hukuku yrrlkteydi.
smail Hsreve gre de Seyit Rza Dersimde 230 kye
hkme den, halkn kann emen bir aadr, bir
derebeydir.

Daha nce anlattm gibi Seyit Rza, 1921

balarnda balatlan ve Bat Dersim airetlerinin
katld Kogiri syann da desteklemi tir. Nuri
Dersiminin anlatmyla: Dersim fiilen bamszd, idare
ba kanln Seyit Rza ele almt ve Krdistan adna
faaliyetlerine devam ediyordu. Seyit Rza Tuncelinin
merkezini silahl adamlaryla i gal etmi; devlet, araya
nasihat heyeti koyup Seyit Rzay ikna etmeye
almtr. Seyit Rza ise 1924 ylnda Hozat
basmtr; TBMMye nota vermitir. Bununla da
yetinmemi; Terakkiperver Cumhuriyet Frkasna arka
kmtr. Terakkiperverci Haan Hayri kaarak onun
korumasna girmitir. Seyit Rza blgesinde Krdistan
bayra dal galandrmtr.
1928 ve 1929da gelen istihbarat bilgileri; Seyit Rza
ile Krt Hoybun Cemiyetinin, ngilizlerin ve Sultan
Abdlhamidin olunun; Dersimin bamszl iin
savaan Alierle ilikili olduunu gstermitir.
Ar syan balaynca Seyit Rza ve Keelan Aireti,
isyanclar desteklemek amacyla 1930da Erzincan ve
Erzurum
taraflarndaki
Trk
garnizonlarna
saldrmtr.
1936 sonlarna doru Fransa ile Trkiye Hatay
sorunu yzn den savan eiine gelince; 1937de
Dersimdeki
Krt
airetler,
Seyit
Rzann
nderliinde
yeniden
Trkiye
Cumhuriyetine
saldrmtr. Hkmetin buraya genel vali olarak
gnderdii General Abdullah Alp doan; bar yoluyla
Dersimi lkenin bir paras haline getirmek iste mi,
ama Seyit Rza buna silahla cevap vermi ve bylece 2
yl srecek son atmalar balamtr.
Seyit Rza, ayrlk Krt hareketinin en nemli
temsilcilerinden biridir. Kurtulu Sava srasnda
Kogiri syanna, Cumhuriyet d neminde Ar
syanna destek veren Seyit Rza, son olarak Dersim
syamnn eleba olmutur.

Seyit Rzay kna abalar Trkiye Cumhuriyetinin

kurucusu Atatrk, birok defa Seyit Rzava eli
gndererek, Cumhuriyetin blgeye, blgedeki Krtlere,
Alevilere ok nemli yatrmlar yapacan, bu nedenle
isyandan vaz geerek devlete ballk bildirdii takdirde
affedileceini bildirmitir.
Cumhuriyet hkmeti, 1926 sonunda yeni bir af
kanunu karta rak, eyh Said syan srasnda devlete
isyan etmi airet reislerini af fetmi ve batya
srlm airet reislerinin yurtlarna dnmelerine izin
vermitir. Birok airet reisinin devlete ballk
bildirdii o gnlerde Seyit Rza ballk bildirmemitir.
Vali brahim Tali Bey, 1929da Ar syan gnlerinde,
Seyit Rzav saldrlardan vazgeirmek iin ona 2000
lira para ve bir san dk dolusu hediye bile yollamtr;
ama o, rakip airetlerin kylerini basm; adamlar da
karakollara saldrmtr. Sivasl Murat Paay l dren
eteler de ona snmtr. Devlet bu adamlar teslim
etmesini istemi ama Seyit Rza reddetmitir.
Gen Cumhuriyet Baz airetlerin Ar syamna
katlp
saldr
gan
davranlar
sergilemelerine
karnTuncelide bar yoluyla dzeni salamak iin
1931 ylnda nc kez af karp devlete ve halka
kar bu airet reislerinin iledii sular affetmitir.
Daha
sonra
Atatrk
blgeye
bar
elileri
gndermitir.
rnein Atatrk, Diyarbakr Valisi Cemal Bardaky
eli olarak Dersime gndermi, gemiteki saldrlarn
ve isyanlarn yok sayarak Seyit Rzay ikna etmeye
almtr.
Atatrk ayrca, Benim adma airetleri selamla,
diyerek, zzettin Paay blgeye gndermitir. Dersime
giden zzettin Paa, Atatrkn selamn Seyit Rzaya
da iletmitir; ancak o tam bir derebeyi havasnda
Cumhuriyete ve Atatrke meydan okumaya devam
etmitir.

Atatrkn Seyit Rzay bar yoluyla ikna

abalarn, o gnler de isyana destek veren Baytar Nuri
Dersimi sonradan yle anlatmtr:
Diyarbakr Valisi Ali Cemal, Seyit Rza ile bir
mlakat yapmak zere Dersime geldi. Mlakat mahalli
olan Karaca kynde Ali Cemali, etrafna seyitleri ve
dedeleri toplam olduu halde bir iki masas ba nda
bulduk. Ali Cemal sze balayarak, kendisinin alevi
olduunu,
Dersimlilere
byk
tevecchleri
bulunduunu, ErzincanElaz mntka snda metruk
Ermeni arazilerini Dersimlilere verdireceini, Dersimde
okullar aarak Alevi geleneklerine uygun eitim
yaplacan ve Kogir liler hakknda da umumi affn
karlacan bildirdi.
Ertesi gn, Diyarbekirden Umumi Mfetti zzettin ve
Elaziz Va lisi Rza da Hozata gelmilerdi. Ali Cemal bizi
zzettin Paa ile gr trmek iin srar ediyordu.
zzettin Paann ani surette Hozata gelmi olmas Seyit
Rzay pheye drmt. Bu nedenle mlakat
teklifini kabule tereddt ediyordu. Bunu anlayan Ali
Cemal cebinden tabanca sn kararak, Bu tabancam
alnz, arkamdan geliniz, size ufak bir yan bakan
olursa, beni bu tabancamla imha ediniz, size erefimle
sz veriyorum, beni mahcup etmeyinizdedi.
Bunun zerine Seyit Rza ile Hozat merkezine gidip
zzettin Paa ile grmeye sz verdik.
Beraberimizde Vali Cemal bulunduu halde Hozata
varmzda hkmet kona nnde askeri bir kta
tarafndan resmen selamlandk ve doruca zzettin
Paann huzuruna kabul olunduk. (...)
zzettin Paa (...) uzun uzadya tler vermeye
balad ve Ali Cemalin Elazize vali olarak geleceini,
Dersimlilerin her trl arzula rnn tatmin edileceini,
Mustafa Kemalin umum airetleri selamlama a
kendisine vazife verdiini, bildirdi. (...)
D er simliler den takriben 2000 aileye skn Kanunu
na gre Elaziz Ovasnda arazi verildi. zel

muhasebeden arttrma yoluyla Holvetk Manastr dahi

bana verildi. (...)
Seyit Rzay getirmek zere (Vali Cemal Paa) beni
Adat kyne gndermiti. Hkmet miisadesi
olmakszn Dersinle gitmek benim iin mmkn
olmadndan bu frsattan faydalanarak Seyit Rza ile
milli davamzla ilgili grtk ve Adattan ayrldm...'
Atatrk, Seyit Rzay ikna etmek iin sadece Cemal
Bardak ve zzettin Paay deil, Abdullah Alpdoan
Paay da grevlendirmitir.
Baytar Nuri Dersimi, General Abdullah Alpdoan
Paa ile Seyit Rza arasndaki grmeden yle sz
etmitir:
Bir frsat bularak ben dahi Seyit Rza ile grmeye
muvaffak ol dum. Seyit Rza bana; General Alp doanm
fikrinin pek fena olduuna tamamen kanaat getirdiini
ve bu sebeple mukavemetten baka hibir are
kalmadn, Trk ordularnn Dersimlilerle baa
kamayacakla rint, fakat her ihtimale kar benim bir
an nce Trkiye dna karak durumumuzu hiiyk ve
adil devletlere ibla etmekliimi tavsiye etti.
Seyit Rza Elazize geldiinde general ile yalnzca
grm ve bu grmelerde baka hibir Krt nderi
hazr bulundurulmamt. Za ten, Elazizde ancak 24
saat kalarak Dersime dnmt. Bu mddet zarfnda
Seyit Rtzann zekst Alp doan m btn ruhiyatn
anlamaya kfi gelmi ve ald intiba airetlere tebli
etmiti. (...)
Alpdoan yaymlad umumi bir tebli ile umum
Dersim ai retlerinden 200.000 martin tfei istiyordu.
(...) Dersimliler yaplan tebligattan hibir ey
anlamamaa geliyor ve ellerinden geldii kadar
mdafaa hazrlklarnda bulunuyorlard. (...)
Seyit Rza General Alpdoana Dersim hakkndaki
kanunun ilga edilmesini ve Dersim iin hususi ve milli
baklan temin eden (zel) bir idarenin ihdasn
mtemadiyen istiyordu.

Bu teklife kar General Alpdoan jandarma alayn ve

9. Frkay Dersim hudutlarna kaydryor ve
Diyarbakrdan her sabah onar tay yare gelerek Dersim
zerinde uuyordu. Artk skn bozulmu ve or talk
karm olduundan her tarafta msademe balamt.
Pariste kan Tanak Komitesi yayn organ Hara 23
Temmuz 1937 tarihli saysnda Seyit Rzann Atatrke
Cevab balkl yaz da u bilgileri vermitir:
Atatrk 1 Temmuzda Ankaradan Dersime be
kiilik bir he yet gndererek Seyit Rzaya silahlarn
terk edip musalaha yapmas teklifinde bulunmutur.
Seyit Rza bu heyetle bizzat temas etmeyip Atatrke
bildirilmek zere onlara u cevab vermi ve geri
evirmitir: Siz 1918de ete mfrezleri ile topraklarmz
zerinde hkmeti nizi kurdunuz. O tarihten beri siz
halkmz tazyik ve katliam ettiniz. Biz ise sukut ettik.
Fakat bizim elim vaziyetimiz nihayet bizi de si zin gibi
eteler tekili ve size kar mcadele ve ocaklarmz
mdafaa mecburiyetine sevk etti. Bugn biz de kendi
hkmetimize malikiz. Atatrke syleyiniz, benim
msalahaya ihtiyacm yoktur ve muzaffer oluncaya
kadar Dersim harbine devam edeceim.
Heyet bylece eli bo olarak avdet etmi (geri dnm)
ve bu ce vaptan sonra muharebe tekrar iddetlenerek
Trk ordusuna byk za yiat mucip olmutur.
syan baladktan sonra da Seyit Rzay ikna abalan
devam etmitir. rnein General Abdullah Alpdoan
Paann 12 Mays 1937de Tunceliden ileri
Bakanlna gnderdii raporda Seyit Rzann ikna
edilmesi iin yaplanlardan yle sz edilmitir:
7 Mays 1937 gn (...) sayl raporun birinci
maddesinde arz edildii vehile son vakalarn hibirinde
olmadn ve hkmete su saylmad taktirde
Demenanllara taarruz etmek suretiyle devlete hiz met
edeceini Karaolan nahiye mdrne syleyen Seyit
Rzann i yzn anlamak ve ktalarmzn Demenana
doru ileri harektna kar durumunu yakndan tespit

etmek, bu adam dierlerinden ayr mak maksadyla bu

nahiye mdr Seyit Rzann yanna gnderilmi ve
kendisine hizmet etmek zamannn geldii ve adamlar
ile ktalar mzn nnde Munzur Suyunu geerek
Demenana taarruz etmesinin beklendii, ayet kendisi
gidemezse ktalarmzn arkasnda bu mahalle gitmesi
lazm geldii haberi bugiin gnderiliyor.
Sindeki ktalarmzn Beyaz Daa alnmasna
mteakip Seyit Rzann tesiri altnda kalan Krganllar,
Seyit Rzaya dehalet ederek himayesini talep ve yardm
vaat ettikleri renilmitir.
Atatrkn btn bu bar abalar sonu
vermemi, gen Cumhuriyeti ykabileceini dnen
Seyit Rza, bara kurun skarak isyan etmi; karakol
basm, adam ldrm, kpr ykm, telgraf hat
larn kesmi, jandarmaya saldrm; ksacas devlete
bakaldrmtm 1937deki Dersim syann Seyit Rza
balatm ve tam 6 ay bu isyan srdrmtr. Yukar
Abbas Ua Aireti Reisi Seyit Rza; Hay daran,
Demenan, Yusufan, Kureyan, Abbas Ua ve Bahtiyar
airet lerini Trkiye Cumhuriyetine kar isyan
ettirmitir.
Anlarnda, Seyit Rzayla milli davamzla ilgili
grtkdi yen Krt Nuri Dersimi; Atatrkn, Cemal
Bardak, zzettin Paa ve Abdullah Alpdoan Paa
araclyla Seyit Rzay Cumhuriyet'e kar isyan
etmemesi konusunda defalarca uyararak ikna etmeye
a ltn itiraf etmitir ki, sadece bu itiraf bile;
Atatrk, durup durur ken Dersime saldrd! diyenlerin
tezlerini rtmeye yeterlidir... Dersim Generali Seyit
Rza Dersim syannn eleba Seyit Rza, Trk
ordusunun hcumla ryla keye sknca, akl hocas
Baytar Nuri Dersiminin nerisiyle ngiltereye bir
mektup yazarak ayrlk Krtlerin hep yaptklar
gibiemperyalizmin desteini almaya almtr.
te, Seyit Rza'nn Dersim Generali diye imzalad o
ibretlik mektup:

Dileri Bakanl, DersimKiirdistan 30 Temmuz

1937
Sayn Bakan, Yllardan beri, Trk hkmeti Krt
balkn asimile etmeye al makta ve Krt dilinin
gazete ve yaynlarn yasaklayarak, anadillerini ko
nuanlara
eziyet
ederek
Kiirdistanm
bereketli
topraklarndan gidenler den byk bir blmnn telef
olduu Anadolunun orak topraklarna zorunlu ve
sistemli gler dzenleyerek, bu halka zulmetmektedir.
Son olarak Trk hkmeti, kendisiyle yaplan bir
anlama sonucu bu basklardan arndrlm Dersim
blgesine de girmeye kalkmtr.
Bu olay karsnda, Kiirtler gn uzak yollarnda can
vermek yerine kendilerini korumak iin 1930'da Ararat
Tepesinde (Ar Danda), Zilan ve Beyazt Ovasnda
olduu gibi silahlara sarldlar.
aydan beri lkemde tyler rpertici bir sava
sryor.
Sava olanaklartnn eitsizliine ve bombardman
uaklarnn, yangn bombalarnn, boucu gazlarn
kullanlmasna ramen, ben ve yurttalarm, Trk
ordusunu baarszla urattk.
Direniimiz karsnda Trk uaklar kasabalar
bombalyor, ya kyor. (...)
Zindanlar, yumuak bal Krt halkyla dolup tayor,
aydnlar kuruna diziliyor ya da Trkiyenin tecrit
edilmi blgelerine srgn ediliyor.
(...) milyon Krt, benim sesimden ekselanslarna
sesleniyor ve bu hkmetinizin yksek manevi
etkisinden Krt halkn yararlandr manz sizden
istirham ediyor.
Sayn Bakan, en derin sayglarmn kabuln rica
ederim.
Dersim Generali Seyit Rza
Seyit Rzann ngiltereye gnderdii mektup
Mektuptan anlald kadaryla Seyit Rza, Tunceli
(Dersim) bl gesini Krdistan olarak grmektedir ve

burada bir hkmet kurdu unu belirtmektedir.

Nitekim mektup, kendisine Szde Dersim Ge nerali
adn veren Seyit Rzann Bakanlndaki Szde
Krdistan devletinin Szde Dileri Bakanl
tarafndan yazlmtr. Mektubun yazlmasn isteyen
kii de Baytar Nuri Dersimi olduuna gre, demek ki
Szde Krdistan devletinin szde dileri bakan da
odur!
Mektupta, Dersim blgesinde Krdistan devletinin
kurulmu olduu, buraya Trk hkmetinin girme
hakknn olmad, Trk hkmetinin yllardr Krt
halkna zulmettii, yaplan savata Trk ordusunun
baar szla uratld belirtilerek, ngiltereden aka
yardm istenmitir.
Seyit Rza, Dersim syanmn amac Kiirt devleti
kurmak de ildir/ diyen Cumhuriyet tarihi yalanclarn
bu mektubuyla bizzat yalanlamtr. nk Seyit Rza,
ngiliz hkmetine gnderdii bu mektubun giriinde,
temel amacnn Krtiilk ve Krdistan ol duunu,
itiraza gerek brakmayacak biimde ortaya koymutur.
Rza Zelyut'un da belirttii gibi, Yine bu mektup
gstermektedir ki Seyit Rza, Alevilik veya Aleviler iin
hareket etmemitir. nk mektubunda konuya bi
deinmemektedir; onu Aleviler de Alevilik de bi
ilgilendirmemektedir.
Stten km ak kak Seyit Rzann ngiltereye
yazd bu mektup sz konusu olduunda kimileri Seyit
Rzann okuma yazma bilmediini, bu nedenle bu
mektubu onun yazmadn iddia etmektedirler! Oysa ki
mektup yazmak iin ille de okuma yazma bilmeye
ihtiya yoktur. Okuma yazma bilmeyen biri de pekl
mektup yazabilir! ok basit! O syler, bir bakas
yazya geirir. Ayrca Nuri Dersiminin anlarna gre
Seyit Rzann babas Seyit brahim bile okuma yazma
bilmektedir. Kimleri de mektubun Franszca olduunu,
bu nedenle o mektubu Seyit Rzann deil de Nuri
Dersiminin yazm olduunu ifade etmilerdir. Ancak

mektubu Nuri Dersimi yazm olsa bile mektubun

altndaki imza Dersim Generali Seyit Rza eklindedir.
Nuri Dersimi bu mektubu Se yit Rzadan gizli olarak
yazamayacana gre isyanc liderler anlaarak
ngiltereye bir mektup yazmlar demektir ki, bu da
Seyit Rzann bu mektup konusundaki sorumluluunu
azaltmaz.
Sadece Seyit Rza deil, onun yol arkada Nuri
Dersimi de emper yalizmden yardm istemitir. Bu
gerei Nuri Dersimi anlarnda yle aklamtr:
Milletin kar karya kald feci durumu dnya
halklarna bil dirmek gerekiyordu. Bu nedenle bu devi
zerime almay bir bor bildim ve 11 Eyll 1937de
Trkiye snrlar dna ktm. Milletime kar Trklerin
yaptklar zulm protesto etmek zere ngiltere, Fran
sa, Amerika ve dier btn devletlerin konsolosluklar
araclyla ha riciye nezaretlerine tercmesi aada
yazl ikyetnameyi sundum. Grld gibi
isyanclar sadece ngiltereye deil, Fransa ve ABD ile
Milletler Cemiyetine bile bavurmutur.
Ortada iki mektup vardr. Biri 30 Temmuz 1937
tarihli Seyit Rzann mektubu, dieri ise 20 Kasm 1937
tarihli Nuri Dersiminin mektubu... syanclar iki farkl
zamanda iki farkl mektupla emperya lizmin desteini
istemitir.
Seyit Rzann bu mektubu ngiltereye ulamtr.
ngiltere, Mu sul sorununu lehine zmken ve
Trkiyenin bu isyan bastracan anlamken, stelik
II. Dnya Sava arifesinde Trkiye ile arasn bo zacak
byle bir istee olumlu cevap vermemitir.
ngiltere stanbuldaki ngiliz Eliliine, 5 Ekim 1937
tarihli bir yaz gndererek Seyit Rzann yardm
isteklerinin kabul edilmediini bildirmi ve bunun Trk
hkmetine zellikle iletilmesini istemitir. Ancak
burada gzlerden kaan ok ilgin bir gerek vardr.
yle ki: Seyit Rzamn mektubu 30 Temmuz 1937
tarihlidir. ngilterenin ce vab ise 5 Ekim 1937

tarihlidir. Yani ngiltere, Biz Seyit Rzay des

teklemedik aklamasn yapmak iin 2.5 ay
beklemitir. stelik Seyit Rza 10 Eyllde teslim olmu
ve idam istemiyle yarglanmaya balan mtr. Belli ki
isyan ok yakndan izleyen ngiltere olaylarn geliimini
bekleyip ona gre hareket etmitir.
Seyit Rza, Alier ve Baytar Nuri gibi isyanclarn
hesab ise ok bakadr. Onlar, yeni bir dnya
savann ufukta grld bir ortam da, Trkiye bir
taraftan Ar syanyla, dier taraftan Hatay ve Boaz
lar sorunuyla ve son olarak da Dersim syanyla
urarken blgede bir Krt devleti kurabileceklerini
dnmlerdir.
Seyit Rzanm akl hocas durumundaki Baytar Nuri
Dersiminin ve Alierin ngiltere, Fransa ve Rusya ile
balantlar vardr. Bu balan tlar da kullanarak
Anadoluda bamsz bir Krdistan kurulabilece ine
inanmlardr; ama evdeki hesap bir kere daha arya
uymamtr.
Belgelerden anlald kadaryla, Dersim syamna
ngiltere des tek vermemitir; ama her zaman yapt
gibi isyan Trkiyedeki elilii araclyla ok yakndan
takip etmi, olaylarn gidiine gre pozisyon almtr.
19361938 arasnda TrkiyeFransa arasndaki Hatay
sorunu dik kate alnacak olursa, Dersim syamn
Fransann destekledii veya en azndan bu isyann
baarl olmasn drt gzle bekledii sylenebilir.
Fransann Hatay Trkiyeye kaptrmamak iin
mcadele ettii gn lerde Dersim syamnn patlak
vermesi sadece kuru bir tesadf deildir.
ngiltereyle Musul sorununun yaand dnemde
eyh Said syannn, Fransayla Hatay sorununun
yaand dnemde ise Dersim syannn kmasnn
altnda emperyalizm vardr.
Bu arada hasta yatandaki Atatrk, bir taraftan
Fransay Hatay zerindeki emellerinden vazgeirmek
iin Trk ordusunu AdanaMersin civarna kaydrrken,

dier taraftan Dersim syamm bastrmak iin Trk

ordusunu TunceliElaz civarna kaydrarak, ayn anda
iki farkl cephe amtr. Belli ki Byk nder, eserini
i ve d dmanlara kar korumaya kararldr.
Seyit Rza Yakalannca Dersim syanfnm eleba Seyit
Rza, 10 Eyll 1937 gecesi Frat Kprsnde jandarma
tarafndan
yakalandnda,
Dmanlarm
beni
hkmete kt bildirdir demi; ifadesinde ise,
Hkmet kova lad ben katm, fakat tek kurun
atmadm! Bir gn obanm tayyareye bir kurun att,
onu hrpaladm/ demitir.
Seyit Rzann artan aklamalar pe pee gelmitir.
rnein, Ben deli bir adamm! Cumhuriyete kar
durulur mu hi! Beni tmar haneye atn! demitir.
Mahkemesinde de isyan baladnda teslim olmak
istediini, an cak kars Besinin engel olduunu iddia
etmitir.
syan ettiini de hep inkr etmitir:
Ben hkmete derim ki, eer hkmete tfek
atmsam Allaha tfek atam!
Haa ki hkmetimize kar durmadk. Allahtan
korkmazlarn yalanna inanmayn!
Ben kimim ki hkmete ayak direyeyim. Haa, haa
reisliim
yoktur.
Oturduumuz
post,
sandalye
byktr. Hibir eyden habe rim yoktur!
Devlete kar gelmek iin kudurmu muyum ben/te
yllarca Dersim dalarnda halk soyan, adam ldren,
Trk
ordusunun
komutanlaryla
dalga
geen,
Atatrkn selamn gtren i elilerle grmeye
nazlanan, onlarn isteklerini hie sayarak Trkiye
Cumhuriyetine isyan eden Seyit Rza, yakalandnda
hem st dk m kediye dnm hem de stten
km ak kak misali tertemiz olduunu iddia
etmitir.
Mahkeme sonrasnda halka, Ben Trkm, Trk
milletine isyan et medim! demitir. Hatrlanaca gibi
Apo da Kenyada yakalanp Trk uana bindirildikten

sonra gzleri aldnda ilk sz, Ben lkemi se verim,

annem de Trktii. Eer bir hizmet gerekirse yaparz!
olmutu.
Seyit Rza yakalannca seyit olmadn da hatrlam
olacak ki, Bana Seyit deil, Bay Rza deyin, demitir.
Kendisine, Seyit Rza, diyen muhafzlara: Ben Seyit
deilim, bana Seyit demeyiniz. Bey, paa da yoktur,
bana Bay Rza deyiniz, demitir. Grlen o ki yakala
nncaya kadar Trkiye Cumhuriyetine isyan eden,
devrim kanunlar na bakaldran Seyit Rza,
yakalannca, devrim kanunlar gereince; aa, paa,
seyit gibi unvanlarn kullanmnn yasak olduunu
hatrla yp hemen devrim kanunlarna uygun hareket
etmeye almtr!
Gnmzde mazlum, kahraman haline getirilmeye
allan Se yit Rza, Tunceli halknn mahvolmasna yol
aan ark kurnaz bir de rebeyi olarak tarihe gemitir.

Bugn Dersim Harektnda hayatn kaybeden

Tuncelilere
at yakanlarn,
Tunceliye
harekt
dzenleyenlerden nce, bu harekta ne den olanlar
sorgulamalar, eletirmeleri gerekmez mi? Yani,
sonutan nce nedene bakmak ok daha doru deil
mi?
Dersim Harektnda Atatrk ve nn Etkisi
Babakan Erdoan, 14 Austos 2010 tarihinde, Vergi
ver mediler diye Dersimin kylerini kim bombalad f
Zamann, o zamanki Cumhurbakannn emriyle...
Kimdif smet nn, CHPnin ban dayd... demitir.
Babakan Erdoan, 23 Kasm 2011 tarihinde, ...
Dersim yakn tarihimizdeki en ac, en trajik olaylardan
biridir. Dersim aydnlatlma y bekleyen bir olaydr.
Dersim CHPnin en ac, en kanl eseridir. Bu kanl
eserin sahibi olan CHPdir (...) demitir.
Babakan Erdoan, 25 Haziran 2013 tarihinde, ...
Eer faist diktatr grmek istiyorlarsa gemilerine,

(...) Dersim katliamnn mi mar Milli eflerine

baksnlar, demitir.
R. Tayyip Erdoan bu ve buna benzer aklamalaryla
smet nny ve CHPyi Dersim katliam diye
adlandrd olaylarn sorumlusu olarak gstermektedir.
Erdoan bu olaylarda Atatrkn etkisinden hi sz
etmemektedir. Ancak olaylarn sorumlusu olarak tek
parti CHPyi gstermesi aslnda adn vermese de
Atatrk de so rumlulardan biri olarak grdnn
iaretidir.
Dersim Harektnda Atatrk ve nn etkisini doru
anlamak iin ncelikle Hangi Dersim Harekt? diye
sormak gerekir, nk birin cisi 1937'de, kincisi
1938de olmak zere iki Dersim Harekt vardr.
I.
Dersim syan 21 Mart 1937de balam, 10 Eyll
1937de sona ermitir. I. Dersim Harekt da 3 Mays
1937de balam, 22 Ekim 1937de sona ermitir.
II.
Dersim syan 2 Ocak 1938de balam, 16 Eyll
1938de sona ermitir. II. Dersim Harekt da 12
Haziran 1938de balam, 16 Ey ll 1938de sona
ermitir.
Atatrk
Etkisi
Konuya
soukkanl
olarak
baktmzda Atatrk her iki Der sim harektndan da
sorumludur. Ancak 1937deki I. Dersim Harektndan
dorudan, 1938deki II. Dersim Harektndan ise do
layl olarak sorumludur.
yle ki:
ncelikle Atatrk, Trkiyenin btn sorunlar gibi
Doudaki ve zellikle de Tuncelideki sorunlarla da ok
yakndan ilgilenmitir. Atatrk, 1934 skn Kanunu ve
1935 Tunceli Kanunu ile blgenin sorunlarn zmek
iin ok nemli iki adm atmtr. Tuncelide ki airet
dzenini ykmak iin devletin en st kademesindeki
kiileri Tunceliye gndererek raporlar hazrlatmtr.
nnnn babakan, Celal Bayarm ekonomi bakan
olarak hazrlam olduu raporlardan blgenin
sorunlarn derinlemesine inceleme frsat bulmutur.

Atatrk 1930lu yllarda pek ok brokrata benzer

Dou raporlar hazrlatarak bu raporlar dorultusunda
bilimsel ve gereki yntemlerle Tuncelide ki airet
sorununu
zmeye,
Tunceliyi
kalkndrmaya
almtr.
1937deki I. Dersim Harektndan nce Atatrk, Seyit
Rzay ikna etmek iin Cemal Bardak, zzettin Paa ve
Abdullah Alpdoan Paay grevlendirmitir. Onlar
araclyla Seyit Rzaya ulaarak, ondan, Dersimde
kkrtclk yapmamasn, istemitir. Ancak Seyit Rza
Cumhuriyete meydan okumaya devam etmitir.
Atatrk, 1935 ylnda Meclisi a konumasnda
Dersimde ya placak slahat programn aklarken,
... Milletimizin layk olduu yksek medeniyet ve refah
seviyesine varmasn alkoyabilecek hibir engel
dnmeye yer braklmadn ve braklmayacan
huzurunuz da sylemekle bahtiyarm. Tuncelideki
icraatmz neticeleri, bu haki katin yakn ifadesidir,
demi ve yle devam etmitir: leri hiik metiliin
iar, halk kudretine olduu kadar efkatine de
samimiyetle inandrabilmesidir. Byk, kk btn
Cumhuriyet memurlarnda bu zihniyetin en geni
lde inkiafna nem vermek ok yerinde olur. Daha
nce de belirttiim gibi, bu szleriyle Atatrk asker ve
memurlardan halka efkat gstermelerini istemitir.
Atatrk szleri ni, Cumhuriyetin feyzinden yurdun
dier evlatlar gibi oradakiler de tamamyla istifade
edeceklerdir, diye bitirmitir.
Buna
gre
Atatrkn Dersim Harektndan
beklentileri unlardr:
1.
Milletimizin layk olduu yksek medeniyet ve
refah seviyesine ulamasn nleyecek engelleri ortadan
kaldrmak, Bunu yaparken blge halkna efkat
gstermek.
2.
Blge halkn, yurdun dier evlatlar gibi
Cumhuriyetin feyzin den yararlandrmak...

Yani Atatrk, Dersim Harektn planlarken hi

kimseye, Gidin Dersimlileri katledin! dememitir. Tam
tersine, *leri hkmetiliin iar, halk kudretine
olduu kadar efkatine de samimiyetle inandra
bilmesidir.
Byk,
kk
btn
Cumhuriyet
memurlarnda bu zihniye tin en geni lde inkiafna
nem vermek ok yerinde olur, diyerek, hkmeti
isyan
bastrrken
efkatli
olmas
konusunda
uyarmtr.
syann bymesi zerine 4 Mays 1937de Ankarada
yaplan h kmet toplantsna Cumhurbakan Atatrk
de katlmtr.
4 Mays 1937de, Trkiye Cumhuriyeti Genelkurmay
Bakanl
,
Atatrkn
bakanlnda
yapt
toplantda alnan kararlar ieren uyar bildirileri
hazrlam ve bu bildiriler uaklarla blgeye atlmtr.
Atatrk, I. Dersim Harekt devam ederken 10
Haziranda gitti i Trabzonda da isyanla ve harektla
ilgili grmeler yapmtr. 10, 11 Haziranda
konaklad bugnk Trabzon Atatrk Kkiinde gece
boyunca bir Trkiye haritas zerinde harekt
planlarn incelemitir. Bugn Trabzon Atatrk
Kknde sergilenen o haritann zerindeki ta belada
u bilgi vardr: Dersim (Tunceli)de zuhur eden isyanda
askeri durumu gsteren taktik iaretler bizzat Atatrk
tarafndan izilmitir.*' 1937'deki I. Dersim syanyla
ilgili ilk aklama Atatrkn Trab zon ziyaretinin
hemen ardndan 14 Haziran'da Mecliste smet nn
tarafndan yaplmtr.
Atatrk, manevi kzlarndan Sabiha Gkenin bu
harekta katl masn istemitir. Dnyadaki ilk kadn
sava pilotu olan Sabiha Gk en, anlarnda,
Atatrkn isteiyle Dersim Harektna katldn ve
Atatrk'n kendisine bir de tabanca verdiini
belirtmitir. 1937 y lndaki 1. Dersim Harektnda
sava ua pilotu olarak grev yapan Atatrk'n
manevi kz Sabiha Gken, 1938 ilkbaharnda II.

Dersim Harekt srerken bu kez uayla Dersim

gklerinde deil, Atatrkn Yurtta bar dnyada
bar ilkesi dorultusunda Balkan Pakt lke lerininin
gklerindedir; 1937de Dersimde dnyann ilk kadn
sava ua pilotu' unvanyla tarihe geen Sabiha
Gken, 1938de de dn yann ilk kadn bar pilotu
olarak tarihe gemitir.
I.
Dersim syan sonrasnda 16 Kasm 1937 gn
Elaza giden Ata trk, 17 Kasm 1937 gn, daha
nce bizzat Tuneliye dntrd Dersime gemi
ve 33 askerimizi ehit eden isyanc airetlerin yktklar
ve Cumhuriyetin ksa srede yeniden yapt kpry
kendi elleriyle aarak Trkiye Cumhuriyetinin ada
uygarlk dzeyine ulama yolunda kar sna dikilen
btn engelleri aacak gte olduunu dnyaya
duyurmutur.
Atatrkn, I. Dersim Harektndan ve Seyit Rzann
idamndan iki gn sonra Tunceliye gidip isyanclarn
ykt kpry bizzat a masnn ok nemli bir
sembolik anlam vardr: Atatrk, Tunceliyi aalarn,
airetlerin kskacndan kurtarp kalkndrmaya, ada
Tr kiye Cumhuriyetinin uygar bir yurt kesi
yapmaya ne kadar kararl olduunu dosta dmana
bizzat gstermek istemitir.
Bu belge ve bilgiler 1937deki I. Dersim Harektndan
Atatrkn cumhurbakan olarak dorudan sorumlu
olduunu kantlamaktadr.
Peki, ya 1938deki II. Dersim Harekt? Birinciye gre
daha fazla kayp verilen bu ikinci harektta Atatrkn
rol nedir?
Bu soruya cevap vermek iin ncelikle takvime
bakalm, tarihleri karlatralm. II. Dersim Harekt
12 Haziran 1938de balam 16 Eyll 1938de sona
ermitir.
Atatrk, 1 Haziran 1938den 24 Temmuz 1938e
kadar vaktini genellikle Savaronada geirmitir. 24
Temmuz 1938den hayata gzle . mi kapayaca 10

Kasm 1938e kadar Dolmabahede kalan Atatrk bu

srede komaya girinceye kadarzaman zaman Babakan
Celal Bayar, Genelkurmay Bakam Fevzi akmak ve
Milli Savunma Bakam Kzm zalple grmtr.
Nitekim Atatrk, 20 Haziran 1938de Savarona
yatnda, Mareal Fevzi akmakn da katld nemli
bir bakanlar kurulu toplantsna katlmtr.
Temmuz 1938de Atatrkn hastal ortaya kmtr.
31 Tem muz 1938de bir grup yabanc doktor Atatrk
muayene etmitir. Atatrkn durumunun hi de iyi
olmad anlalnca Salih Bozok bir mektupla bu kt
durumu Ankaradaki smet Paaya yle bildirmitir:
Biiyiik
Kurtarcmz
Atatrkmiiz
dn
ecnebi
profesrlerin de bulunduu bir shhi heyet tarafndan
muayene edildi. Konsltasyon neticesinde icap edenler
yapld. Fakat bu konsltasyonda bulunan baz doktor
arkadalar
tarafndan
bana
mahrem
olarak
sylenenlere ve be nim de grp anladma gre
Atatiirkmzn bugnk shhi vaziyeti korkulacak
kadar vahimdir. Kalbim paralanarak size bu elim
haberi vermek mecburiyetinde kaldm iin ayrca ac
duymaktaym. Artk buna gre ne yapmak ve nasl bir
tedbir almak lazmdr, bilemem... Grld gibi II.
Dersim Harektnn balad 1938 Temmuz ay
sonlarnda Atatrk hastadr.
II. Dersim Harekt srasnda, 14 Austos 1938
tarihinde 4. Genel Mfettilik tarafndan isyan
blgesindeki airetlere ynelik uyar bildiri si
yaymland tarihte Atatrkn hastalnn tedavi
sreci balamtr.
Atatrk hastadr hasta olmasna ama her eye
ramen devlet ile riyle ilgilenmeye de devam
etmektedir. yle ki II. Dersim Harektnn sona
ermesinden iki gn sonra 18 Eyll 1938de Babakan
Celal Bayarla bir grme yapmtr:
18 Eyll gn Dolmabahe Sarayna Bayar geldi.
Koltuunun altnda drt yllk yeni ekonomik plan

dosyas vard. Atatrke sunmak istiyordu. Doktorlar

endielendiler. Ancak Atatrk sunuu dinlemek iin
sabrszlanyordu. Zile basp hizmetlisini ard ve yz
Bayar'n
karsna
gelecek
ekilde
yerinin
deitirilmesini emretti. Flibir ziya retin 10 dakikay
gememesi konusunda doktorlardan kesin talimat
alm olan Genel Sekreteri Haan Rza Soyak kapda
grnp yalvaran gzlerle baknca onu da ard. Otur
dinle. Mhim eyler konuaca tz,' dedi. Ve
Bayaranlatmaya balad. (...) Atatrk, Bayat 'n anlattk
larn biiyiik bir memnuniyet ifadesiyle dinliyordu.
Sunu yarm saati gemi ve dardakiler Ata'nn
yorulmasndan endielenmeye bala mlard. Sonunda
konumann devamnn baka bir zamana brakl
masn nermeye karar verdiler. Bu neriyi iletmekle
Afet nan g revlendirdiler. Afet Hanm ieri girdi ve
Atatrke, ok konutunuz, yorulacaksnz, rahatsz
olacaksnz, kfi grmez misiniz? diye sordu. Ama
nafile. Atatrk, nann bu arsna bir kar aryla
karlk verdi: Gel sen de dinle. ok mhim ve gzel
eyler anlatyor. Bunlar insan yormaz, insana can
verir. Afet nan aresiz otururken Atatrk Bayar a
dnd ve, Rica ederim, devam... dedi...
Atatrk hastadr ama bu hastal devlet ilerinden
elini eteini ek mesine yol aacak dzeyde deildir.
Nitekim ilk komasna, II. Dersim Harekt bittikten tam
bir ay bir gn sonra, 17 Ekim 1938de girmitir.
Atatrk btn hayatn milletine adam biridir. Bu
nedenle mr nn sonlarnda son nefesini verinceye
kadar bir taraftan Hatay mese lesi, dier taraftan tarih
ve dil tezleri bata olmak zere devlet ileriyle
ilgilenmitir. Bu nedenle I. Dersim Harekt kadar
olmasa da II. Der sim Harektyla da ilgilendiine
phe yoktur.
Rza Zelyutun dedii gibi: Bu srete artk Kemal
Atatrkn hastal iyice arlamt ve sreci kontrol
edebilecek durumda de ildi. Bylece onun Alenilere

kar olan koruma kalkan da ortadan kalkm

dnrumdayd. Ancak Atatrk, I. Dersim Harektndaki
gibi II. Dersim Harektnda sreci dorudan ynetecek,
ynlendire cek durumda olmasa da hem harekt
balatm hem de sreci sonuna kadar takip etmitir.
Nitekim Atatrk, 1 Kasm 1938de, TBMMnin yeni
alma y lnn ilk toplant gnnde hasta olduu iin
Celal Bayara okuttuu konumasnda II. Dersim
Harektndan yle sz etmitir: Uzun yllardan beri
sregelen ve zaman zaman ar bir duruma giren Tun
celideki haydutluk olaylar, belli bir program iindeki
almalarn sonucu olarak ksa bir zamanda ortadan
kaldrlm, o blgede byle olaylar bir daha
tekrarlanmamak zere tarihe aktarlmtr. Cumhuri
yetin getirdii btn iyiliklerden yurdun dier evlatlar
gibi oradakiler de tam anlam ile yararlanacaklardr.
Yurtt bar dnyada bar" ve Zorunlu olmadka
sava bir cinayettir," diyen, bir nar aacna bile
kyamayarak kkn birka metre kaydran Atatrk
insan hayatna kasteden rk bir katlianc olarak
gstermek son derece yanl ve vicdansz bir
yaklamdr.
nn Etkisi Babakan Erdoan, smet nny
Dersim katliamnn mima r!" diye adlandrp
sulamaktadr. rnein Erdoan, son olarak 25 Haziran
2013 tarihinde, ... Eer faist diktatr grmek
istiyorlarsa gemilerine, (...) Dersim katliamnn
mimar Milli eflerine baksn lar," demitir.
Peki, ama gerekten de nny Dersim katliamnn
mimar diye adlandrp sulamak doru mudur?
Birincisi, Tuncelide bir katliam olmad iin ne
baka birini ne de nny Dersim katliamnn
mimar diye adlandrp sulamak tarihi gereklere
uygun, doru bir yaklam deildir.
kincisi, ayn zamanda bir Doulu (Malatyal) olan
Babakan s met nn, hep Dounun sorunlarn
zmek, Toprak reformu yapa rak Doudaki airet

dzenini ykmak, Douyu her bakmdan kalkn drmak

isteyen biridir.
smet nn, Dounun sorunlarn yerinde grmek ve
bu sorunla ra zmler retmek iin bir Dou gezisine
km, bu gezi sonrasnda hazrlad raporunu 21
Austos
1935te
Atatrke
sunmutur.
nn,
raporunda Tuncelide yaplmas gerekenleri yle
sralamtr:
Dersim vilayetinin yeniden tekiliyle askeri bir idare
kurulmas ve Dersim slahnn bir programa
balanmas lazmdr.
Dersim slahna bir program halinde tevessl
edeceiz (girece iz). Program, hazrlk, silahtan tecrit ve
icap ederse iskn safhalarn ihtiva edecektir.
Hazrlk ve silahszlanma senede olacaktr.
Dersim vilayetini yeni usulde tekil edeceiz.
Muvazzaf bir ko lordu Kumandan, vali ve niformal
muvazzaf zabitler kaza kayma kamlar olacaktr. Kaza
memurlarndan
hibiri
yerli
olmayacaktr.
Ve
bulunduka emekli zabitler memuriyetlere tayin
olunacaktr.
"lhaylk (valilik) dairesi bir kolordu karargh gibi,
fakat mak sada elverili olarak tekil olunacaktr.
Asayi, yol, maliye, ekonomi, adliye, kltr, salk
ubeleri olacaktr. dama kadar infaz ilbaylkta
bitecektir. Adliye usul basit, hususi ve kesin olacaktr.

lbayln mahkeme etmek zere Dersim haricinden

istedii yerli alakallar veya yataklar lbayla
gndermeye davet tekilat mecbur dur. Kazalarn
tekilat bu esasa gre yaplacaktr.
lbayltm emrinde asgari yedi seyyar jandarma
taburu buluna caktr. Sabit jandarmas ayrdr. lbay
la yardm etmek genel enspek trlerin vazifesidir.
lbaylk bu tekilat ile idareyi alacaktr.
1935 ve 1936da yollar ve karakollar yaplacaktr.
1937 ilk baharna kadar hazr olursa miirettep ve

seferber iki frka kuvvet il baylt emrine 1937

ilkbaharnda verilecektir. Sratle btn Dersim
silahtan tecrit olunacak. lbayln o zamana kadar
tetkiki neticesinde kuvvetle yaplmasn tasavvur ettii,
hkmete bildirdii icraat da ya placaktr.
Bundan sonra Dersim'e verilecek eklin safhas
balayacaktr. Btn bu tasavvurlar gizlidir.
lbaylk yol, orman iletme, abuk ve kesin adalet
gibi idare ile ie balayacaktr.
lbayln lzum gsterecei dier ihtiyalar temin
etmek ve eer Dersimliler bizim dndmz
zamandan evvel harekete kalkarlar sa program hemen
tatbik etmek zaruridir.
Bu tasavvurlar cra vekilleri ve Genelkurmay Bakan
ile Kamu tay Bakanndan baka yalnz ilbay ve iki
genel enspektr ve ii ordu mfettii ahsen
bileceklerdir.
Maiyet
memurlar
bilmeyeceklerdir.
"Babakan nnnn bu raporu, daha 1935 ylnda
Tuncelide ok ciddi sorunlarn olduunu gstermesi
bakmndan dikkat ekicidir. nn, Dersim slahnn
bir program dahilinde yaplacandan sz etmitir.
nn, bu Dersim Islah Programn hazrlk,
silahtan
tecrit
ve
gerekirse
iskn
olarak
snflandrmtr.
Nitekim 1935ten
itibaren
bu
safhalarn hepsi uygulanmtr. Burada geen silahtan
tecrit safhas nemlidir. nn, daha 1935'te
Tunceli'nin silahtan arndrlmasn nermektedir ki, bu
durum Tunceli'de halka ve devlete kar baz silahl
glerin varln dorulamaktadr. Silahtan arnd rp
gvenlii salamak iin valiliin bir kolordu karargh
gibi aske ri nitelikte olmas gerektiini belirtmektedir.
nn ayrca Tuncelide yollarn ve karakollarn
yaplmas, abuk ve kesin adaletin salanmas
gerektiini ifade etmektedir. nnnn raporundaki bu
Tunceli neri leri Atatrk tarafndan dikkate alnm,
Dersim Islah Program byk oranda bu neriler
dorultusunda hayata geirilmitir.

Grld gibi nnnn Tunceli halkn katletmek

gibi bir plan yoktur. Onun tm amac genelde
Dounun zelde Tuncelinin silah tan arndrlmas,
halkn airet basksndan kurtarlp daha iyi yaam
koullarna
kavuturulmas
ve
blgenin
kalkndrlmasdr.
smet nn, 14 Haziran 1937 tarihinde Mecliste
Dersim Harekt konusunda ok nemli aklamalar
yapmtr. Dersim Harektnn ay rntlarn gzler
nne seren bu konumann baz blmleri yledir:
politikamzda tek mesele eskiden Dersim denen
Tunceli vila yetindeki olaylardr. Hkmet iki yldan
beri Tunceli blgesinde bir Genel Islahat Program
izlemektedir. Bu program bu blgeyi uygar latrmak
iin btn aralar ve zel hkmlerle geni bir
almay kapsamaktadr. Bunu, imdiye kadar orada
kanuna kar gelmekten kuvvet ve zevk alm olan baz
airet reisleri iyi karlamadlar. Islahat Programm
kar koymak ve bunda direnmek istediler. Bu
davran. Mart sonlar ya da Nisan balarnda zel
askeri tedbirler almay ge rektirdi. Hkmete ve Islahat
Programnn uygulanmasna kar ko yan blgede ne
yapmalyz diye dndk. imdiye kadar olan Dersim
denemeleri, nemli sayda kuvvet toplayarak blgede
ciddi ekilde bir yola getirme hareketine girimekti.
Buna Sel Seferleri dedik ve olay lar kan blgeden sel
gibi kuvvetli bir suretle gelip gemenin yararl
olmayaca kansna vardk. Bu nedenle kar
koyanlarn direnlerini yok ettikten sonra yine kendi
programmzn izlenmesini grev saydk.
Bugn orada jandarma ve hkmet kuvveti tam
olarak kurulmu tur. Tuncelide Islahat Program
olarak dndmz tedbirler ara verilmeksizin
srdrlmektedir. Yol yapyoruz, okul yapyoruz. Ara
verilmi olan yerlerde de ie baladk.
Bugn aldm rapora gre ay iinde oradaki
harektta jan darma, asker ve korucu olmak zere 13

ehit ve 18 yaral verdik. lerinde biri subaydr,

temendir. Btn yurttaki ve zellikle blgedeki
yurttalarn iitmesini isterim ki, Cumhuriyet hkmeti
oraya Islahat Programm ss olarak gtrmedi. Ne
kadar zorlua urasa da, ne ka dar ok yl srse de, yaz
k, biz bu program uygulayacaz. Bunun byle
bilinmesi, bizim ilerimizi kolaylatraca gibi henz
akl ba tnda olmayan airet reislerine de tek kar
yolun tez elden hkmetin giilii, adaletli ve efkatli
kucana snmak olduunu anlatacaktr. nn,
hkmetin Tunceliyi uygarlatrmak iin Islahat Progra
m n uygulamaya kararl olduunu; bir taraftan
ordunun bu progra ma direnen airetleri etkisiz hale
getirdiini, dier taraftan ise hkme tin blgede yol ve
okul yaptn belirtmitir.
nn konumasn yle srdrmtr:
Bugn Tuncelide Cumhuriyetin bayndrlk ve
slahat progra mna kar kan az nfuslu alt airettir.
Bu alt airette kkrtc ve eleba ne kadar adam
varsa, reisleri ile beraber her trl davrantan yoksun
duruma getirilmilerdir. Alt airetten birinin reisi yok
edilmi, tekilerin hepsi yakalanm, adalete teslim
edilmitir.
Bakaldrma ve slahat konularnda, Dersimin btn
anla r, birtakm almaz, geilmez yuvalarn ve
dayanak noktalarnn hikyelerinden ibarettir. Orada
Kurt Deresi, Kalan Deresi, Dojik Baba Da ve bunlar
gibi adlar vardr ki, sadece bu adlarn sylenmesi, eski
den seferlerin sadece bunlarn evresinde krdm
olup kaldm ve zellikle bakaldranlarn bunlardan
birine snarak bu almaz s nakla isteklerini elde
etmeyi baardklarn anlatrd.
Cumhuriyet ordusu ve zabtas, bu olaylar srasnda
yapt kova lamalarda, hurafe (bo inan) olarak
zihinlerde yerleen ne kadar uu rum halinde dere ve
kmaz da varsa hepsini Ankara sokaklar gibi batan
baa gemilerdir. Kanun gtren ordu ve jandarmann

ayak bas mad yer, inmedii dere ve kmad tepe

kalmamtr. Cumhuriyetin dzeltip, dzenleme ve
bayndrlatrma programna kar kan biitiin engeller
ortadan kaldrlm ve programn uygulanmas aralksz
devam ettirilmitir. Bugn orada yaplmakta olan
yollar, klalar, karakollar, okullar ve hkmet
konaklar ile memleketin en onarlm ve en ok i
yaplm bir blgesinin manzarasn grmek hepimize
zevk verse gere kir. Direnmeyi ortadan kaldrdktan
sonra halkn zgrl ve kolay geime kavumas iin
izlenen program srdryoruz.
Ksaca nn, Dersim Harektnn Tuncelide
"Cumhuriyet'in bayndrlk ve slahat programna
direnen 6 airete ynelik olduu nu, isyanc airetlerin
saklandklar
ulalmaz
dalarn,
maaralarn
tarandn, ekyadan arndrlan Tuncelide yollar,
klalar, karakol lar, okullar, hkmet konaklar ina
edildiini belirterek bu Islahat Programnn amacnn
airetlerin direniini krarak halkn zgrl n ve
kolay geinmesini salamak olduunu ifade etmitir.
nn 1937 I. Dersim Harektndaki kayplar
hakknda da u bilgileri vermitir:
Dn akama, yani 17 Eyll'e kadar Dersim
Harektnn ban dan beri verilen zayiat udur: 1 ehit
ve 4 yaral subay, 26 ehit ve 46 yaral er, 1 ehit ve bir
yaral beki.
Bakaldranlardan 265 kii lmtr. 20 yaral
vardr. 27 kii yakalanmtr. 849 kii arpma sonu
teslim olmutur. Birou ba larndaki kt adamlarn
kandrmas ve kkrtmas ile bu yola d klmlerdir
ki, bu yzden zarar grm olmalarndan zntlyz.
Bu dnce iledir ki, ordu ve jandarma kuvvetleri zorda
kalmadka silah kullanmam, efkatli davranm ve
zayiat az olmutur. Bakald ran airet reislerinin hepsi
yakalanarak genel mahkemelere verilmitir. Haklarnda
Cumhuriyet kanunlarnn bkmleri uygulanacaktr.
nnnn
verdii
bilgiye
gre
1937
Dersim

Harektnda 28 e hit (biri subay, biri beki), 51 yaral

(4ii subay, biri beki) vardr. Bu rakamlar Tuncelideki
eli silahl ekyalarn gcn gstermesi bak mndan
dikkat ekicidir. Sabah akam Tuncelide ldrlen
ekyalara at yakanlarn bir kere de Tuncelide eli
silahl ekyalarca ehit edilen ve yaralanan Mehmetie
at yaktn grmedik!
Babakan
smet
nn,
Meclisteki
bu
konumasndan hemen son ra Tunceliye hareket
etmitir.
nn, 18 Haziran 1937 tarihinde, Recep Saydam,
Kzm zalp ve Jandarma Genel Komutan Naci Tnaz
yanna alarak Elaza git mitir. 21 Haziran 1937
tarihinde Savunma Bakan Refik Saydam, 3. Ordu
Mfettii Orgeneral Kzm Orbay, 4. Ordu Mfettii
Korge neral Abdullah Alpdoan ve 7. Kolordu Komutan
Korgeneral
Galip
Denizle
birlikte
durum
deerlendirmesi yaparak 22 Haziranda yap lacak
genel taarruz plann grmtr.
Sonu olarak 1937deki I. Dersim Harektnn her
safhasnda Babakan smet nnnn imzas vardr.
nn, 1937deki I. Dersim Harektndan dorudan
sorumludur.
nn, 12 Haziran 1938de balayp 16 Eyll 1938de
sona eren Dersim Harektndan ise dorudan sorumlu
deildir. nk Eyll 1937de baz gr ayrlklar
nedeniyle Atatrk ile aras almtr. 20 Eyll 1937de
nn izinli olarak babakanlktan ayrlm, onun
yerine vekleten Celal Bayar babakanla atanmtr.
25 Ekim 1937de de smet nn babakanlktan
ekilmi,
Celal
Bayar
hkmeti
kurmakla
grevlendirilmitir. nn, Atatrkn lmnden bir
gn sonra 11 Kasm 1938de cumhurbakan
seilmitir. Yani II. Dersim Harekt srasnda
babakan smet nn deil Celal Bayardr. Bilindii
gibi ayn Celal Bayar 1946da CHPden ayrlp DPyi
kuran drt kiiden biridir. Bu nedenle 1938deki II.

Dersim Harektyla ilgili ille de birilerini su lamak

gerekiyorsa, hkmetin ba olan Celal Bayar
sulamak gerekir.
Sonu olarak Atatrk ve nn, 1937deki I. Dersim
Harektndan cumhurbakan ve babakan olarak
dorudan sorumludurlar. Ata trk, 1938deki II.
Dersim Harekt srasnda hasta olmasna karn en
azndan sreci takip etmitir, bu nedenle dolayl olarak
bu harekttan da sorumludur. Ancak Eyll 1937de
babakanlktan ayrlan n n 1938deki II. Dersim
Harektndan sorumlu deildir. II. Dersim Harektnn
babakan dzeyindeki sorumlusu Celal Bayardr.
27
Atatrk ve nnnn dorudan sorumlu olduklar
1937deki I. Dersim Harektnda isyanclarn toplam
kayplar yledir: Bakaldranlardan; 265 kii
lmtr.y aral vardr.k ii yakalanmtr.
849 kii arpma sonu teslim olmutur.
7
58 kii yarglanm, kii idam edilmitir.
28
Buna karlk Trk ordusunda da, ehit (biri
subay, biri beki).
51 yaral (4ii subay, biri beki) vardr.
20
Martta Harik Kprsnn yaklp kpry
savunan kara kola saldrlmas ve 26/27 Mart gecesi
Sin bucana yaplan basknda karakolun atee
verilmesi gibi olaylarda Trk ordusunun verdii top lam
39 ehit, 65 yaral bu rakamlara dahil deildir."
Grld
gibi
Cumhurbakan
Atatrk
ve
Babakan smet nn'nn sorumluluundaki 1937 L
Dersim Harektnda asilerin toplam kayb 265 kiidir.
Ortada bir katliam falan yoktur. Dahas harekt
srasnda Trk ordusu da toplam 67 ehit vermitir. Bu
neden le Babakan Erdoann smet nny Dersim
katliamnn mimar/ olarak adlandrmas gerekddr.
Atatrkn Cumhurbakanl ve Celal Bayarn
babakanln daki 1938 II. Dersim Harektnda ise
asilerin toplam kayb 1500 ile 3000 kii arasndadr.
Nfus rakamlar dikkate alndnda 1500e ya kn,

askeri raporlar dikkate alndnda 3000e yakn bir

kayp vardr.
Sonuta 1938 II. Dersim Harekt srasnda da bir
katliam oldu unu iddia etmek gerekddr.
DP ve Dersim Harekt Asilere daha byk kayplar
verdirilen 1938deki II. Dersim Harektnn babakan
dzeyindeki sorumlusu Celal Bayardr. Bayar,
harekttan sonra yapt konumada yle demitir:
Dersim ciddi surette tarand. Bu harekt olurken
ben de D er simde bulundum. Airet reisleri, aalan,
fesat seyitlerle elebalar tutuldu. Dersimden
karlarak batya yolland... Bu hareket, bundan sonra
Tumcelide genel ve toplu ekyalk nitelii tayacak
herhangi bir ha reketin olmas ihtimalini kknden
sildi. Dersim artk kurtulmu ve kurtarlmtr.
Babakann ok sevdii stad Necip Fazl bile
kitabnda Dersim facias diye adlandrd olaylardan
Fevzi akmakla birlikte Celal Bayar sorumlu
tutmutur. Necip Fazl yle demitir: Celal Bayarn
Bavekil ve Mareal Fevzi akmakn Genelkurmay
Bakan bulun duu 1938 ylnda cereyan eden Dersim
facias... Ancak nedense Babakan Erdoan, Dersim
Harekt nedeniyle srarla nny sula maya devam
etmektedir. Nedeni ak aslnda: Kendisini Menderesin,
partisini de DPnin devam olarak gren Babakan
Erdoan, 1946da Menderesle birlikte CHPden ayrlp
DPyi kuran Celal Bayarm ise Dersim Harektndaki
roln gizleyerek DPyi bu ie bulatrmama ya
almaktadr. Ancak, 1946da DPyi kuranlardan Celal
Bayar, I. Dersim Harektnda CHPnin ekonomi bakan,
II. Dersim Harekt srasnda ise babakandr. Adnan
Menderes ise 19371938 Dersim Harekt srasnda
CHPnin mfettiidir ve Dersim Harektn alk
layanlardan biridir.
Can Ataklnn Neden CHP Yzlesin ki? balkl
yazsnda dile getirdii u dnceler bu bakmdan
nemlidir:

unu bilmek gerek ki, 1946ya kadar Trkiyede tek

parti vard. Cumhuriyet Halk Partisi devletin partisiydi.
1946dan itibaren CHP iinde devlet adna siyaset
yapan isim ler ayr partiler kurdular. Bunlardan
Demokrat Parti 1950de iktidara geldi.
Demokrat Partinin tm kurucu ve yeleri imdi ok
eletirilen Tek Parti dneminin CHPli sorumlulardr.
Dersim diye dile dolanan olaylarn finalindeki babakan
Celal Bayardr. Dersimde isyann bas trlmasn
hararetle alklayanlarn ou daha sonra DP
milletvekili olmulardr. Oradan devirilenler de
ardndan APyi, ANAP, DYPyi kurmular ve bugne
kadar her dnem iktidarda olmulardr.
1946dan itibaren var olan CHP, Tek Parti dneminin
CHPsi deildi. inde hl kendini devletin temsilcisi
gibi gren unsurlar ba rndryordu ama iktidara gelen
DP de aslnda pek farkl deildi...
Bu nedenle 1937 ve 1938deki her iki Dersim
harektnn sorum luluunu smet nnnn zerine
ykmak, buna karn Celal Bayar, hatta Menderesi
aklamak gereki bir yaklam deildir.
ok daha nemlisi, 1937, 1938 Dersim Harektlaryla
ekyadan arndrlan, okul, hastane, karakol, hkmet
kona, memur evleri, halkevleri ina edilen, sulama
sorunu zlen, hastalklarnn kk ka zman Tunceli,
gen Cumhuriyetin en aydnlk illerinden biri olmutur.
Tuncelinin en nemli sorunu olan aalk dzeninin
yklmas
iin
Atatrkn
balatp
nnnn
sonulandrmak istedii toprak reformu konusunda
Tek Parti dneminde ok ciddi admlar atlmtr. 1946
yln da CHP, nnnn isteiyle toprak reformunu
Meclis gndemine getir dii srada, CHPnin toprak
aas milletvekili Adnan Menderesin ban ektii bir
grup milletvekili bahanelerle CHPden ayrlp DPyi
kurmu tur. Bylece toprak reformu tamamlanamam,
Tuncelinin ve btn Dounun en byk sorunu aalk
yklamamtr. Menderesin DPsi aalara, eyhlere,

hlara ho grnmek iin hem toprak reformundan

tamamen vazgemi hem de Doudaki airet sisteminin
en gl silah olan dini kullanma yoluna gitmitir.
Doudaki aalarn, eyhlerin, feodal unsurlarn
desteini alarak 1950de iktidar olan DP, 1937, 1938
Dersim Harektlaryla Tunceli ve civarnda beli krlm
olan aalk d zenini yeniden, hatta eskisinden daha
gl olarak hortlatmtr.
Altemur Kl, Byk Krdistan Kk Trkiye adl
kitabnda bu gerei yle anlatmtr:
ok partili rejimin 1946da balamas ile oy hesaplar
yavatan balayarak dini inanlarn istismarna ve
blgesel aa ve eyhlerin des teklerinin aranmasn da
beraberinde getirmitir. (...) Krt kkenliler konusunda
da mesela eyh Saidin torunu Melih Fratn DP
listesinden aday gsterilip yann kk olmasna
ramen seilmesi de anlaml sa tr balar idi. DP,
Douda hem kendi itibarn hem de aalarn CHP
dneminde bastrlm olan nfuzlarnn artmasna
yeniden imkn ve riyordu. Bu arada sylemeliyim ki,
Yassadada ayn kouu paylat m Melih Frat, o
zaman da Krt konusunun Trkiyenin bana b yk
iler aacan ve sonunda muvaffak olacaklarn
sylyordu...
Bir de, her iki Dersim harektndan birinciden
dorudan kin ciden dolaylsorumlu olan tek kii
Mustafa Kemal Atatrktr. Bu nedenle Babakan
Erdoan, eer Dersim Harektlar nedeniyle ille de
birilerini eletirmek ve sulamak istiyorsa, buyursun
Atatrk ele tirsin, Atatrk sulasn! Ama
gryorum ki bu konuda Atatrkn adn aznza
almaktan ekiniyor, srekli nnye ykleniyor.
Ne diyelim! El insaf Sayn Babakan, el insaf!
Babakan R. Tayyip Erdoan ile smet nn
Yzleiyor nn, Hatralarnda Dersim syan ve
Dersim Harekt hakknda ok nemli bilgiler vermitir.
nny Tuncelide katliam yapmakla sulayan

Babakan Erdoann her eyden nce nnnn

hatralarn daki bu Dersim aklamalarn bilmesi
gerekir.
Aslnda nn, Hatralarmn Dersim Harekt
blmnde Erdo ann bugnk iddialarna yllar
ncesinden cevap vermi gibidir.
O zaman imdi gelin R. Tayyip Erdoan smet nn
ile yzle tirelim!
Elimizde bir zaman makinesi olduunu dnelim!
Erdoan o makineye bindirip nnnn karsna
karalm! Erdoan bilindik id dialarn nnye
tekrarlasn! nn de bu iddialara Hatrlarndaki gibi
cevap versin!
Erdoann iddias:
Dersimde isyan olmad halde oraya bahaneyle
harekt dzenle diniz! D ersimde adm adm bahaneleri
hazrlanm bir operasyon var!
nnnn cevab:
"Dou asayiinin siyasi mahiyetinden baka bir
ekirdei daha vardr. Bir defa memleketin her tarafna
amil olan adi ekavet (ek yalk) meselesi var. Bunu
ciddi olarak kabul etmekle, ksa zamanda halletmek
daima mmkn olabilir ve mmkn olmutur. Bir de
az ok siyasi mahiyet gsteren sosyal ayaklanma vardr.
eyh Said syan ve hsan Nurinin Ar hareketleri
eklinde bu tarz ayaklanmalarla uratmz seneler
sren bir devre geirdik. Va kit vakit hatrda kalacak
kadar nemli olmayan hareketler de olmu tur. Bunlar
snp gider. Daima bir huzursuzluk yuvas da Dersim
idi. Memleketin teden beri Dersim meselesi diye bir
derdi vard. mpara torluk, Dersim ayaklanmas
karsnda aciz kalmt. Dersimde reisler, ksmen
mezhep tahriklerinden istifade ederek daimi bir
huzursuzluk yaratrlard. Mesele aslnda kltr
meselesi ve iktisadi mesele idi. Halk darlktan sknt
iindedir. Herkes geimini darda arar. Dersim hal
knn gnll olan oktur. Bunlar darda stanbulda

yetimitir. Ama dardan yerlerine dndkleri vakit

kabile reislerinin, dini reis lerin yani eyhlerin tesirine
ve tevikine maruz kalrlar. Bu teviklerle byk
hareketler yaparlar. dare ayaklanma karsnda daima
aciz ka lr. Hemen her seferinde uyumaya (anlamaya)
gider ve ayaklanm olanlarn yaptklar yanlarna kalr.
Bir iki sene sonra bu hareketi tek rar ederler.
Dersim hareketleri dorudan doruya kuvvete
dayanr. Halk as lnda muzdariptir. Hareketi idare eden
eyhler ve reisler payn by n alrlar. Pelerinden
srkledikleri insanlar da ekavetin mahsu lnden
asgari derecede istifade ederler ama geinir giderler.
Byle bir sistem tabi olarak yerlemi addedilir.
imdi asayisizlik meselesinin bir baka tarafna
geiyorum. Doudaki siyasi ekavetlerin bir nemli
kayna da Suriye hududu olmutur. Vaktiyle
Trkiye'den Suriyeye iltica etmi olan eski siyasi
cereyanlarn balar, mesela Cemil Paazadeler gibi
birtakm kimseler, Cumhuriyet'in ilk zamanlarnda her
vesileden istifade etmeye kalk mlardr. Bunlar Milli
Mcadele'de bizim karmzda vazife almlar ve Milli
Mcadelenin zaferi ile beraber Suriyeye gemilerdir.
Aslnda Trk aileleri olan bunlar, feodal bir sistemden
gelmiler, kylerinde bulunan halkn hkimiyetini
devlet nezdinde siyasi ekilde deerlen dirmeye
almlard. (...) Suriye hududu daimi bir kargaaln
yuvas olmutur. Suriyedeki manda idaresi Suriye ile
Trkiye arasnda ya kn ve dosta mnasebete mani
olmak iin bu kargaala msamaha gstermekte idi.
Ben, 1937ye kadar Suriye hududundaki asayisizlikle
uratm ve Fransz hkmetini ikna etmeye
altm bilirim.
Biz Fransz (Suriye) hududundaki daimi ihtilafn ve
asayisizliin sebeplerine tam tehis koyamamzdr.
(...) Bahsettiim bu sarkntlk lar devrinde huduttan
geerek Diyarbakr civarna kadar gelmi olan taarruz
eteleri grlmtr. Karakpr olay denilen olay,

Mardin ile Diyarbakr arasnda ve Diyarbakra yakn

bir geitte olmutur. Hu duttan geen eteler,
Diyarbakra kadar gelerek Diyarbakra baskn yapmay
tasavvur edebilmilerdir.
Trkiyeden Suriyeye kam olan kabile reisleri ve
eyhler son radan Trkiyeye iltica etmeye heves ettiler.
Biz bunlara iyi muamele gsterip tahrik yollarn
kesmeye altk. Fakat bu gelip gitmeler ara snda yine
vurumalar oldu ve bu yzden mnasebetler normal bir
yola giremedi. (...)
Erdoann iddias:
Dersimde halka zarar verdiniz! Faist politikalar
izlediniz! Dersime ne yatrm yaptnz? Douya
yararnz dokunmad!
nnnn cevab:
(Dersimde)
in
ba
muvasalatszlktr
(ulamszlktr). Kn hibir yerle irtibatlar ilemez.
Yazn getikleri yollar yoktur. Arazi dalktr. Bir
ayaklanma
olup
asker
sevk
edildii
zaman
yakalananlar darda kalrlarsa nihayet maaralara
snrlar. Askerin buralara girme si tesir etmesi
gleir. yi niyetli vatansever Dersim halknn eyhlere
ve reislere szn geirmesi mmkn deildir.
Dersim meselesini nihayet demiryolu halletti.
Blgenin gne yinden, kuzeyinden demiryoluna
kavuturulmasndan sonra, memle ketin herhangi bir
yerinde olacak aayisizlik hareketi ile Dersimde olacak
asayisizlik hareketinin hibir fark kalmad. D er simi
bu mu vasala (ulam) imkn kurtard. Oraya iki
koldan demiryolu gitti ve Dersim'in her tarafna yol
yaplarak iindekiler dar kar ve dar dakiler ieri
girer hale geldi. Bu mevzuda kimsenin bilmedii baka
asl tesirli bir nokta daha vardr. Biz 195Ode iktidar
braktmz zaman btn Trkiye illeri iinde ilk
mektebi en ok olan vilayet Dersim'di. Kzlar mektebe
gittiler. Dersim iinde tahsil grmeye baladlar. B tn
bu tedbirler neticesinde yalnz asayi salanm

olmakla kalmad. Dersimli vatandalar grgl ve akll

olarak her yerde Trklere iyi rnek tekil edecek
misaller verir hale geldiler. Ben 1937'de babakan
lktan ayrlncaya kadar Dersim tabi hayat artlarna
kavuturulmu tur. Ben ayrldktan sonra fazla nemli
ve devaml olmamakla beraber, orada baz hadiseler ve
vakalar olmutur. Ama aslnda Dersim mese lesi
1937'ye, babakanlktan ayrldm tarihe kadar halkn
iktisadi ve sosyal ihtiyalarn ne alan bir idare tarz
kurulmak suretiyle iyi bir neticeye balanmtr. Biz
Dersimi o halde braktk.
Douda eyh Said syan'ndan nce ve ondan sonra
kalan top rak reformu gibi sosyal meseleleri halledecek
slahat yaplmad ge rekesiyle tenkit edilmiizdir. Bu
tenkitler, sosyal meseleleri ok partili demokratik hayat
gelmeden evvel halledilebilirdi tarzndaki tahminle rin
neticesidir. Feodal sistem, byk toprak aalarnn
veya eyhlerin tesirleri ve nfuzlar kaldrlp arkta
ekonomik tesirleri grlmeliydi, bunlar yaplmalyd,
yaplamad iin Dou meselesi hallolunamad derler.
Fakat dnmek lazmdr ki biz Dou'da geri kalml
izo le edip memleketin batsnda ve ortasnda olduu
gibi bir gelime ve btnleme mekanizmasn
kurabilmek
iin
yalnz
sosyal
meselelerle
uramyorduk. Devletin zamana ihtiya gsteren
altyap tesislerini de tamamlyorduk. Mali ve iktisadi
bakmdan artlar hazrlandka, demiryollar ina
edildike slahat ilerliyordu. 1950de iktidardan e
bildiimiz zaman Dou iin ayr bir kalknma plan
yapmak
lazmdr
kanaati
ile
ilere
girimi
bulunuyorduk. (...) Vaktiyle bize yneltilmi olan
yermeler, hem temiz bir arzunun ifadesi, hem tatbik
kabiliyetini ve imknm dnmeyen bir nazari
tenkidin mahsuldr.
Erdoann iddias:
Siz Dersim halkn zorunlu iskna tabi tutup
srdnz! Yerinden yurdundan ettiniz!

nnnn cevab:
Biz Dou kalknmas meselesiyle urarken, bunun
bir ucundan iskn meselesine dayandn da fark
etmitik. O zaman galiba 1935 1936 senelerinde olacak
Birinci Umum Mfettilik buna teebbs etti.
Karadeniz blgesinden Mu civarna, Van ve Diyarbakr
blgelerine muhacir getirdik, yerletirdik. imdi bu
vesileyle sylemek isterim ki bu memlekette er ge bir
iskn politikas uygulanacak ve gerek or manlk
kylerde, gerek dalk yerlerde geimini salayamayan
halk bir yer deitirmeye tabi tutulacaktr. Zaten halk,
tarm
artlar
ve
geim
artlar
gletike
kendiliinden g ederek gecekondular eklinde b yk
ehirler etrafnda yerlemekte ve ihtiyatan doan bir
iskn rejimi tatbik etmektedir. Tarm zayfladka halk
bulunduu yerde her ihtiya artacaktr. Toprak reformu
ve tarm gelimesi salandka halk bulun duu yerde
daha ok kazanacak ve kendi mal olan topran
kadrini daha iyi bilecektir.
Erdoann iddias :
Douya, Dersime, Krtlere asayisizlik bahanesiyle
bask yap tnz!
nnnn cevab:
Asayi meselesi ekavet halinde Anadoluda daimi bir
mese le olarak uzun mddet yaamtr. Memleketi
stanbuldan idare ile Anadoludan idare arasnda
balca fark bu meselede kendini gster mitir. Evvelce
Anadolunun bir kesindeki asayisizlik bir valilik di
rayeti ve mahdut vastalar meselesiydi. Hkmet
Anadolunun orta snda, Ankarada kurulmakla
memleket btnln n plana almak mecburiyeti
karsnda kalnca asayisizliin nlenmesi, dalardaki
hkimiyetin kaldrlmas, bizzat devletin varl meselesi
haline gel di. Bununla ciddi bir suretle uramzdr.
mparatorluk zamannda zmirde akrcal denilen efe,
zmirin bu kadar yaknnda seneler, senelerce
imparatorlua kar bir ayr hkmet gibi halk iinde

idare yrtmtr. Zamann valilerinin akrcalnn

bu hkimiyetinde iti rakleri olduu sylenir. (...)
Gerek olan udur: zmir vilayeti iinde asayi yoktur.
Ekya dada yakn kasabaya hkmetmektedir.
Bu zihniyet ve bu anlay Cumhuriyetle kknden
silinmitir. Bunu silmek iin asrlardan gelen
alkanlklar, inanlar ve detleri yalnz ortadan
kaldrmak deil, zihinlerde de unutturmak lazmd. Bu
nun iin uratk. Byk lde muvaffak olduk. ok
partili hayata getikten sonra Anadoludaki asayi
meselesi
tekrar
canlanm
ve
asa
yisizliin
sergerdelerinin de aktan veya el altndan politikaya
kar mas yznden, yeni bir istikamet almtr
denilebilir Erdoann iddias:
1937, 1938 Dersim Harekt srasnda 13.000 ile
50.000 arasn da insan katlettiniz/ Seyit Rzay susuz
yere astnz!
nnnn cevab:
17 Eyll 1937ye kadar Dersim Harektnn
bandan beri veri len zayiat udur: Bir ehit ve drt
yaral subay, 26 ehit ve 46 yaral er, bir ehit ve bir
yaral beki.
Bakaldranlar dan 265 kii lmtr. 20 yaral
vardr. 27 kii yakalanmtr. 849 kii arpma sonu
teslim olmutur. Birou ba larndaki kt adamlarn
kandrmas ve kkrtmas ile bu yola d klmlerdir
ki, bu yzden zarar grm olmalarndan zntlyz.
Bu dnce iledir ki, ordu ve jandarma kuvvetleri zorda
kalmadka silah kullanmam, efkatli davranm ve
zayiat az olmutur. BakaIdt ran airet reislerinin hepsi
yakalanarak genel mahkemelere verilmitir. Haklarnda
Cumhuriyet kanunlarnn hkmleri uygulanacaktr.
nn Savalarnn galibi, Lozan fatihi, Trkiye
Cumhuriyetinin ilk babakan ve dileri bakan,
ikinci adam smet nnnn kar snda gerekleri
arptmak o kadar da kolay olmuyor tabii! stelik
nn bir Atatrk de deil!

Tunceli Halk Yllarca CHPye Oy Verdi Babakan

Erdoan, her seferinde tek parti CHPyi Dersimde kat
liam yapmakla sulamaktadr. rnein 23 Kasm 2011
tarihinde, Dersim CHPnin en ac, en kanl eseridir. Bu
kanl eserin sahibi olan CHPdir demitir. Eer
Babakan Erdoan ve onun gibi dnen ler gerekten
hakl ise, ortada garip bir durum var demektir! nk
bilindii gibi 19371938 Dersim Harektndan bugne
kadar Tunceli halk neredeyse hep CHPye oy vermitir.
Bu konuyu, yllar nce Ahmet Taner Klalnn
sorduu u soruy la bitirelim:
Dersim ayaklanmas nedeni ile Atatrk ve
Kemalizmi sulama ya alanlarn ncelikle u soruyu
yantlamalar gerekir: Sulamalar doru ise, Tunceli
yani Dersim, niin yllar boyu Atatrkn partisine oy
vermitir? Trkiyede Kemalist partiye ya da baka bir
partiye ve rilen oylarn yzde 70leri at baka bir il
var mdr? te Dersim gerei!... Gerisi, laft gzaf Eski
Dersim: Bugn memleketin en asayili yeri Dersim
isyan ve gailelerinin iyzne, Tunceli'nin bugnk

haline dair inbalar

Vatan,
Tunceli ilavesi, 18 ubat 1953
Tunceli vilyetinin sekiz hapishanesindeki mevkuf ve
mahkmlarn umumi yeknu : 40
Dersim Harekt sonrasnda Tuncelinin Dounun
parlayan yl dz olduu bir gerektir. 1940lardan
itibaren hzla deien Tunceli, ksa zaman iinde
Trkiyenin en kltrl, aydnlk insanlarnn yaa d,
okuma yazama oran, eitim dzeyi en yksek ili haline
gelmitir. Aydnlanm Tunceli halk yllarca din veya
faizm propagandas yapan sa partilere deil, sosyal
demokrat partilere oy vermitir.

Tuncelideki
lmlerin
ba
sorumlusu
gen
Cumhuriyet, Atatrk veya nn deil, Krtleri
kkrtan isyanc Seyit Rza ve dier airet reisleridir.
Bu gerei en iyi gren yine Tunceli halk olmutur.
te Dersim Ezberini Bozan 10 Belge Babakan
Erdoann Grmedii Dersim Belgeleri Elindeki baz
belgelerle Meclis krssne gelip 19371938 ylla rnda
Dersim Harekt srasnda CHPnin Tuncelide katliam
yapt n iddia eden ve bu nedenle 2011 ylnda
Dersim zr dileyen Babakan R. Tayyip Erdoann
hi sz etmedii 10 Dersim belgesi var elimde.
Bu belgeler, 19371938 Dersim Harekt srasnda
Tuncelide Trkiye Cumhuriyetini tehdit eden eli silahl
ekya gruplarnn ol duunu, bu eli silahl ekyalarn
devletin karakollarn basp asker lerini ehit ettiini,
kprleri ykp, telefon hatlarn kesip, Tuncelide
devletin yapt karakol ve okul inaatlarnda alan
Krt iileri bile ldrdn; buna ramen
hkmetin Tunceliye okul, hastane, ka rakol, hkmet
kona, memur evi, kpr, tnel, yol yapmaya devam
ettiini gstermektedir. Nedense Babakan Erdoann
bu belgelerden haberi yoktur!
te Erdoann grmedii, bilmedii 10 Dersim
belgesi:
965 Dersim Arivinde (Babakanlk Cumhuriyet
Arivi'nde) bu belgelerden daha ok var. Bu belgeler ve
daha fazlas iin Serap Yeiltunann Devletin Dersim
Arivi adl kitabna bkz.
Bu Dersim Gerekleri Asla Unutulmamal Dersim
Harekt ve bu harekt srasndaki lmler deerlendiri
lirken Tuncelide ok geni apl bir isyan olduu
gerei asla unutul mamaldr. yle ki harekt
sonrasnda blgeden 15.000e yakn silah toplanmtr.
Gen Trkiye Cumhuriyetinin, ierde Dersim
syannn patlak verdii gnlerde, darda da Hatay ve
Boazlar sorunuyla ierde ise Ar isyanlarnn
etkileriyle urat asla unutulmamaldr.

Dersim Harekt srasnda yaanan lmlerin en

byk sorumlu sunun, Tunceli halkn kandrarak gen
Trkiye Cumhuriyetine kar kkrtan Seyit Rza ve
Alier gibi airet reisleri olduu asla unutulma maldr.
Dersim syan baladnda Cumhuriyet hkmetinin
derhal silaha sarlp isyanclarn zerine saldrmak
yerine, nce ekonomik, kltrel, siyasi zmlere
bavurduu ve blgenin nde gelen airet reisleriyle
grmeler yaparak onlar ikna etmeye alt, asla
unutulmamaldr.
Harekt ncesinde blge halkna uyar bildirileri
atlarak, halk tan isyanclarn yannda yer almamasnn
istendii asla unutulmama ldr.
Btn bunlara karn baz Dersim airetlerinin
elebalarnn; kanla, atele, gzyayla, yokluk ve
yoksulluk iinde olaanst bir mcadeleyle kurulan
Trkiye Cumhuriyetine kar silaha sarlmalar zerine
hkmetin Dersime askeri harekt dzenledii asla
unutulma maldr.
Dersim Harektnda 13.000, 50.000, 100.000 kii
deil, 1500 ile 3000 kii arasnda bir kayp olduu asla
unutulmamaldr.
Nuri Dersimi, . Sabri alayangil ve Necip Fazln
Dersim Harekt konusundaki iddialarnn uydurma ve
yalan olduu asla unu tulmamaldr.
Dersim Harektnda zehirli gaz kullanlmad asla
unutulmama ldr.
Dersim Harektnn 1937 ve 1938 harekt olarak
ikiye
ayrld,
1937
harektnda
deil
1938
harektnda
daha
fazla
kayp
verildii
asla
unutulmamaldr.
Dersim Harektnn 1937 tarihli birinci ayanda
Atatrkn cumhurbakan, nnnn babakan
olarak dorudan sorumlu oldu534
u, ancak 1938deki ikinci ayanda Atatrkn
hasta olduu ancak harekttan haberdar olup sreci
takip ettii, nnnn ise babakan lktan alnd iin

sorumlu olmad, bu ikinci harekttan Babakan Celal

Bayarn sorumlu olduu asla unutulmamaldr.
Dersim Harekt yapld srada Adnan Menderesin
ve
Celal
Bayarn
CHP
milletvekili
olduklar,
Menderesin bu harekta hibir itirazda bulunmayp
harekt onaylad asla unutulmamaldr.
T EZ: 4
AL ETNKAYA KAHRAMAN DELDR!
AL ETNKAYA YZ KAPKARA BR KATLDR!
AL
ETNKAYA
SKLPL
ATIF
HOCAYI
DZMECE MAHKEMEYLE DAM ETT!
SKLPL ATIF HOCA APKADAN DOLAYI DAM
EDLD?
"... Nafa vekili, yani Bayndrlk Bakan Ali etinkaya
skilip li Atf Hocay dzmece bir mahkemeyle, Kararn
infazna, ahitle rin sonra dinlenmesine, diyerek idam
eden. Kel Ali lakapl hkim. 3 Maysta, CHPli
Yenimahalle Belediyesi, ite bu Ali etinkayann is
mini Ankara Yenimahallede bir parka verdi. Biz, bunu
hatrlattmz zaman da, CHP Genel Bakan Sayn
Kldarolu Afyonkarahisarda, ite bu Ali etinkayaya
sahip kt, onu bir kahraman olarak ilan etti. Sizin
kahramanlarnz
buysa
bu
lke
biter.
Bizim
kahramanla rmzn arasnda byle yz kapkara
olanlar yok. Apaydnlk olan lar var. Ama sahiplenir,
nk yz yok. Bu adil bir yaklam ister. te bu
Dersim Belgesinin altnda da Ali etinkayann imzas
var. Dersimde operasyon hazrlklarnda da, ite CHP
Genel Bakan Sa yn Kldarolunun sahip kt bu
Ali etinkayamn katks var. Bu da fotoraflarla sabit...

R. Tayyip Erdoan, 23 Kasm 2011

Savc skilipli Atf Hocamzn 3 yl hapsini istedi. Bu
Ali etin kaya sann idamna, ahitlerin bilahare
dinlenmesine karar verdi. ahitleri nceden dinlemiyor,
idamdan sonra dinliyor. Byle adalet olur mu? Ve

skilipli Atf Hocamz byle idam ettiler. Ankara Saman

Pazarnda Hocay astrd.
Bu Ali etinkaya nereden kt? Ankaradaki CHP'li
Yenimahal le Belediyesi 3 Mays 2011 de bir karar ald
ve skilipli Atf Hocamzn katili bu Ali etinkayanm
ismini bir parka verdi. AK Partili meclis yelerinin
biitiin itirazlarna, mcadelelerine ramen adeta skilip
ile, orum ile, ilimle, Trkiye ile alay edercesine bu
irkinlii yaptlar.
R. Tayyip Erdoan, 18 Mays 2011
"... Hatta skilipli Atf Hocay yarglamadan stiklal
Mahkemele rinde katleden Ali etinkayanm ismini,
getiimiz gnlerde Ankarann CHPli Yenimahalle
Belediyesi bir parka verdi. skilipli Atf Hocanm
yarglanmas ok manidard, ahitler sonra dinlenmek
suretiyle, deni lerek idam edildi. Merhum Nuri
Demiratn kemiklerini szlattlar. Mer hum skilipli Atf
Hocanm muazzez ruhunu incittiler. Bunlarn genle
rinde bu var. Genleri hi deimiyor. (...) Dn neredeler
ise bugn de oradalar. te bugn de Sivasl Nuri
Demiran nn kesen, skilipli AtfHocay idam eden
Ali etinkayaya sahip kyorlar...
R. Tayyip Erdoan, 9 Haziran 2011
CEVAP: 4
Babakan Erdoann Ali etinkaya hakkndaki
iddialarna bel geli, bilgili cevaplar vermeden nce Ali
etinkayanm bugn hayatta olan akrabalar ile Ali
etinkayay tanyanlarn akrabalarnn Baba kan
Erdoana vermi olduklar cevaplar grelim.
Ali etinkayann Torunu Osman Pakstn Cevab
Ali etinkayanm torunu olan Anayasa Mahkemesi
Bakan Vekili Osman Pakst, Utku akrzere, dedesi
Ali etinkaya ve Babakan Erdoann dedesine ynelik
eletirileri
hakknda
unlar
sylemitir:
Ali
etinkayann sadece torunu olarak deil ama bir
vatanda olarak da bir stiklal Sava kahramannn

byle istismar edilmesinden zldm. Babakan bu

szleri nedeniyle knyorum.
Dedem igale direnen kahramand.
etinkayann, Her eyden nce Ayvalk direniiyle
nl bir kah raman olduunu ve stanbul hkmetinin
direnmeyin ynndeki talimatlarna aldrmadan
Ayvalkta Yunan kuvvetlerine kar askeri direnii
rgtleyen bir asker olduunu anmsatan Pakst,
szlerini y le srdrd:
Osmanl Mebusanna seildikten sonra Maltaya
srlm, ora dan kp Milli Mcadaleye ve
Cumhuriyetin kuruluuna ve kalknma hamlesine
hizmetleri olmu bir insan. Bu nedenle de ismi
Trkiyenin birok ehrinde niversite kampslerine,
caddelere,
istasyonlara
veril
mi.
Cumhuriyet
hkmetleri tarafndan bugne kadar sayg gsteril
mi, hayrla yd edilmi bir memleket hizmetkrdr.
Katil demek dine de insanla da smaz.
etinkayann bakanlk yapt dnemde de bata drt
bin kilomet relik demiryolu ann kurulmas olmak
zere saysz hizmetleri bulun duunu belirten Pakst,
Erdoann szlerinden rahatszln u sert szlerle
dile getirdi: Hizmetleri, kadirinas insanmz tarafndan
hayr duas ile anlan byle bir ismi cellat ve katil diye
karalamak ne insanl a ne de dine sar. Cumhuriyet
tarihi herkesin nnde aktr. Yaplan hizmetler de,
yaplan ihanet ve nankrlkler de milletimizce iyi
bilinmek tedir. Gc yeten varsa, Ali etinkaya ismini
Trkiyenin her yerinde ki niversitelerden, caddelerden
ve parklardan sildirsin. Hatta bunun la da yetinmesin,
gc yetiyorsa tarihimizi ve Atrkii de sildirsin...
Babakan Erdoann, siyasi rakipleriyle mcadelesini,
bundan on yllar nce ve bugnknden farkl koullar
altnda lkeyi yneten ve Trkiye Cumhuriyetinin
demokrasi, kalknma ve adalama yol culuunda
byk pay olan tarihi isimlerin halk arasnda
beenilme yen baz icraatlarn starak gndeme

getirmesinin ne kendisine ne de Trkiyeye bir yarar

olmad kanaatindeyiz. Bata Babakan olmak zere
tm siyasetilerin, kampanyalarn Cumhuriyetimizin
kuruluuy la hesaplamak yerine, onun daha da
glendirilmesine
dnk
proje
ler
zerinden
yrtmesinin, hepimizi bir arada tutan balarn daha
da glendirilmesi asndan son derece byk nemi
vardr.
Kl Alinin Olu Altemur Kln Cevab Ali
etinkayann dava arkadalarndan Kl Alinin olu
Alte mur Kl da Yenia gazetesindeki kesinde
Babalarmzn
Onuru
balkl
yazsnda
Ali
etinkayaya ynelik eletirilerinden dolay Ba bakan
Erdoan yle eletirmitir:
Babalarmzn onuru (...) Mustafa Kemal dneminin,
bizzat kendisi tarafndan neril mi ve TBMMde
kanunla kurulmu stiklal Mahkemelerine ve yar
glarna kar alan kampanyaya Babakan Erdoan
her frsatta de vam ediyormu. nce Blent Arn,
stiklal Mahkemesi tutanaklar alsn,' dedi. Ben de,
Alsn. Arn da atalar hakkndaki rivayetleri aka
yalanlasn,' demitim... Sonra Babakan R. Tayyip
Erdoan bu kampanyaya katld. Cellat Ali, dedii,
Ankara stiklal Mahkemesi Bakan merhum, eski Nafa
Bakan Ali etinkaya'nn adnn bir park tan
kaldrlmasn istedi. Babakann kahraman gya
stiklal Mah kemesi maduru skilipli Atf Hoca...
Evet, bence de tutanaklar almal. TBMM Bakan
Cemil iekin elini tutan yok, almal. stiklal
Mahkemelerini, Mustafa Kemal'e su ikast sanklarn
yarglayan ve skilipli Atf Hocann neden idama
mahkm edildiini delilleriyle anlasn. Hoca sadece
devrimlere kar kt iin deil. Kurtulu Sava
esnasnda dmanlarla ibirlii yapt ve Milli
Kuvvetleri mcadeleden vazgeirmeye tahrik eden fetva'
be yannameleri Yunan uaklar tarafndan siperlerimiz
zerine attrd iin idam edilmiti. Sonralar ortaya

atlan ve hatta, Nasl Kydnz' adyla filmi yaplan szde

esatiri ve de Babakanmzn kahraman bu zat idi...
Dostlarm haber verdiler: Erdoan hl, sada solda
kahra mann savunarak stiklal Mahkemelerine ve
zellikle rahmetli Ali etinkayann bakan olduu
Ankara stiklal Mahkemesine ve yar glarna
saldriyormu. Babam Kl Ali de bu mahkemenin
yesi idi ve bunun iin de Erdoana cevap hakkm
douyor, babamn arkada larnn onurunu korumak
bana dyor.
Ali etinkayann torunu Osman Pakst grevi gerei
bu tart malara katlamaz. Dier ocuk ve torunlarnn
nerede olduunu bil miyorum. Ama ben babamn,
rahmetli Ali etinkayann ve Necip Ali Beyin onurlarm
lene dek gcmn yettii kadar koruyacam. n
allah benden sonra da ocuklarm bu grevi
srdrrler. Mehazlar; tutanaklar, babamn anlar ve
deerli Profesr Ergun Aybarsn bu konudaki kitap ve
yazlar.
Benim son szm; stiklal Mahkemeleri, Branz
mahkemeleri gibi deil tarihimizin en g dneminde
grevlerini sadece vicdanlarnn sesine gre adaletle
yapmlardr. nsanlar cetlerini, babalarnn onur larn
korumakla mkelleftirler ama onlarn yaptklar
ktlklerden sorumlu tutulamazlar.
Bizler babalarmzn lke igal altndayken, kellelerini
koltukla rnn altna alp yeni domu ocuklarn
geride brakarak Kurtulu Mcadelesine katlmalar ve
bu mcadelede yaptklaryla hakl olarak vnrz. te
Babakanin bugn koltuundan, Cellat Ali, dedii Ali
etinkaya byle bir kahramand. Sonra Nafia Vekili
olarak yurda onurla hizmet etti. Yabanc irketleri
milliletirdi.
Milli
kurulular
ya
banclara
pazarlamad...
Erdoann babasnn, byk babasnn igal
dneminde ne yap tklarn bilemem. nallah takalarla
Anadoluya silah karmlardr. Eer yapmadlarsa da

bu Erdoann sorumluluu deil. artlar yle

gerektirmitir. Ancak lke bir lm kalm savanda
iken mcadele ye koanlarla, kahvehanede oturanlar
arasnda anlaml bir fark olmak gerekir. En azndan
mcadeleye katlan o kahramanlarn hatralarna sayg
gstermek gerekir...
stiklal Mehkemesinin Alisinden ikisinin; Ali
etinkaya ile K l Alinin bugn hayattaki iki akrabas;
torun Osman Pakst ve oul Altemur Kl Babakan
Erdoana byle cevap vermitir.
Peki, ama gerek nedir?
Tarihi belge ve bilgiler Ali etinkaya konusunda ne
diyor?
Babakan Erdoann dedii gibi Ali etinkaya yz
kapkara bir cellat, bir katil midir?
Ali etinkaya bir kahraman deil midir?
Babakan Erdoann dedii gibi Ali etinkaya
skilipli Atf Hocay ahitleri dinlemeden mi idam
ettirmitir?
Dahas
Babakan
Erdoann
Ali
etinkaya
eletirilerinin odan daki skilipli Atf Hoca susuz,
gnahsz yere, apka takmad veya apka kart bir
kitap yazd iin mi idam edilmitir?
te cevaplar:
KAHRAMAN AL ETNKAYA Balkan Dalanndan
Irak Cephesine Ali etinkaya 1878 ylnda Afyonun
Kayadibi Mahallesinde orta halli bir ailenin ocuu
olarak dnyaya gelmitir. Kk yata babas Ahmet
Aay kaybetmi ve annesi Fatma Hanm tarafndan
yetitiril mitir.
lk ve orta renimini Afyonda tamamlamtr.
Okuldaki baar larndan ve arkadalar arasnda
sevilip saylmasndan dolay arkada lar ona Vezir
demilerdir. Sonraki yllarda Kel Ali diye tannacak
olan Ali etinkayann okul yllarndaki lakab Vezir
Alidir.

18921896 yllar arasnda Bursa Iklar Askeri

Lisesine devam etmitir. 19 Mart 1896da stanbul
Harp Okuluna girmitir.
Ali etinkaya, 1898de Harp Okulunu bitirip temen
olarak Se lanik 3. Orduda askerlik grevine
balamtr.
Selanikteki 3. Ordu hem Abdlhamidin istibdadna
(basksna) kar hrriyet mcadelesi veren hem de
Balkan dalarnda Srp, Bul gar, Yunan komitaclaryla
vuruan idealist gen subaylarn toplandk lar bir
ordudur. Ali etinkaya bu orduda grevli olduu srada
Balkan dalarnda Srp, Bulgar, Yunan etelerine
(komitaclarna) kar ba aryla mcadele etmitir. Ksa
srede blgede dosta gven, dmana korku veren biri
olarak adn duyurmay baarmtr.
Bal katilar da ki Trk halk, Ali Bey ve onun gibi
gl, cesur su baylarn sayesinde hayatlarn
koruyabildiler. Yoksa Bulgar, Yunan, Srp eteleri
Trkleri Balkanlardan atmak iin srekli saldryor, ta
ciz ediyor ve ldryorlard. Ali Beyin cesur, mert,
disiplinli oluu ve Trkleri korumadaki byk
kararll sayesinde ksa zamanda ismi her taraftan
duyuldu...
Balkan dalarnda vatan, namus ve hrriyet
mcadelesi veren Ali etinkaya, 18 Austos 1914te
Edirnedeki
2.
Ordu
Yedek
Subay
Talimgah
Komutanlna tayin edilmitir. 28 Eyll 1905te
yzba olup 18. Nizamiye Alay 2. Tabur 6. Blk
Komutanlna atanmtr. Bu grevi srasnda yine
etelerle mcadele etmitir.
Ali etinkaya, Balkanlardaki btn vatansever gen
subaylarn yapt gibi hem II. Abdlhamid istibadna
hem de devleti paralamak isteyen emperyalizme ve
onlarn kkrtt Balkan uluslarna kar mcadele
etmek amacyla 1907 ylnda Manastrda ttihat ve
Terak ki Cemiyetine ye olmutur. Cemiyet iindeki

baarl almalar so nunda 1908 ylnda ttihat ve

Terakkinin Manastr kolu bakanlna getirilmitir.
1908de II. Merutiyetin ilanndan sonra blgedeki
Jandarma Taburunda bir kere daha Bulgar eteleriyle
arpmtr.
1909daki gerici, padiah 31 Mart syann
bastrmak iin Selanikten yola kp stanbula gelen
Hareket Ordusunda yer almtr.
1909da II. Abdlhamidin tahttan indirildikten sonra
gnderildi i Selanikte Muhafz Birlik Komutan Fethi
Okyarn
yardmclna
atanmtr.
Trablusgarp
Savana kadar bu grevde kalmtr.
29
Eyll 1911de talya, Osmanl topra Trablusgarp
igal et mitir. Msrn ngilizlerin elinde olmas,
donanmann Halite rtlmesi gibi nedenlerle
Trablusgarpa
dorudan
ordu
ve
donanma
gnderemeyen Osmanl Devleti, eitli arpma ve
savalarda
kendini
kantlam
baarl
gen
subaylardan
gnll
olanlar
Trablusgarpa
gndermitir. Bunlar arasnda Bnb. Fethi, Bnb. Enver,
Yzb. Mustafa Kemal gibi isimler yannda Balkanlardaki
ete savalarnda deneyim kazanm Ali etinkaya da
vardr.
Ali etinkaya, Trablusgarpta Deme Cephesinde Yzb.
Mustafa Kemalin yannda Ubeydat Kolu Komutan
olarak grev yapmtr. Burada Mustafa Kemalle
birlikte Sunusileri eiterek talyanlara kar mcadele
etmitir. Ali etinkaya, Trablusgarpta Mustafa Kemal
Paa ile Enver Paay ok yakndan tanma frsat
bulmutur.
Trablusgarpta talyan ilerlemesi ksa zamanda
durdurulmutur. Ali Beyin gece szmalar, basknlar
talyanlar zerinde ok etkili oldu. Pek ok silah,
cephane, yiyecek, giyecek ele geirildi..."
Bu srada Balkan devletlerinin Osmanl Devletine
saldrmak iin birlemeleri zerine iki cephede birden
savaamayacan anlayan Os manl Devleti, 14 Ekim

1912de talya ile Ui Antlamasn imzalaya rak

Trablusgarp
talyanlara
brakmtr.

Trablusgarp Savanda
Mustafa Kemal ve Ali etinkaya yan yana
Trablusgarptaki
gnll
subaylar
stanbula
dnmtr. Ali e tinkaya da Temmuz 1912de
Trablusgarptan dnm ve Selanikteki Jandarma
Taburu Blk Komutanlna atanmtr.
etinkaya, II. Balkan Savanda Edirnenin geri
alnmasn da grev almtr. Bu savata Edirne Vilayeti
stiklat Komisyonu yelii yapmtr. Seferberlik ilan
edilince Edirnedeki Redif Tabur Komutanlna
atanmtr. Baarlarndan dolay Ekim 1913te binba
la ykseltilmitir.
0.
Balkan Savalarndan sonra stanbuldaki I.
Kolordu tfaiye Alay Tabur Komutanlna atanmtr.
I.
Dnya Savann kmas zerine ubat 1915te
Frat Grubu Komutan olarak stanbuldan Iraka
gnderilmitir. Irakta ngilizlere kar baaryla
mcadele ettii iin 16 Nisan 1915te yarbayla yk
seltilmitir.
Nisan 1915te 3. Ordu Komutanl emrinde Van Gl
civarnda ki 18. Kolordu iinde Dou Kafkas
Harektna katlmtr. 5 Austos 1915te Klgedii
Muharebesinde yer almtr. Burada Sa Cenah
Grubunda baaryla grev yapmtr.
1916 ylnda birliiyle birlikte Iraka gidip ngilizlerle
arpmtr.

Dnya Savainda anakkale Zaferinden sonraki en

byk
Trk
feri
olan
Kutulamare
Zaferinin
kazanlmasnda etkili olmutur. ngiliz Generali
Tovvnshend komutasndaki 14.000 kiiye yakn ngiliz
ordu sunun teslim alnmasnda byk rol oynamtr.
General Tovvnshend, esareti srasnda kendisine ok iyi
davranan Ali etinkayaya minnet duymutur.
10 Eyll 1916da Manastr blgesindeki Osmanl
Mfreze Komu tanlna atanmtr. 18 Austos 1917de
35. Alay Komutanlna, alt ay sonra da Tmen
Komutanlna atanmtr.
Ali etinkaya, 35. Alayn dzen, disiplin ve
ynetimindeki baar lar nedeniyle 10 Austos 1917de
Gm Madalya, 4 ubat 1918de 2. Snf Demirsalip
Madalyas, 21 Nisan 1918de Muharebe Gm Liya
kat Madalyas, 21 Mays 1918de 3. Askeri Liyakat
Madalyas almtr.
Ali etinkaya, 18 Austos 1918de stanbul skdar
Blgesi Mfreze Komutanlna atanmtr.
Osmanl Devleti, 30 Ekim 1918 tarihinde imzalad
Mondros Atekes Antlamasyla I. Dnya Savandan
ekilmitir.
Mtareke gnlerinde kendisiyle ayn heyecan
paylaan ve daha nce Tekilat Mahsusada olgunlaan
arkadalaryla, Karakol Cemiyetini kurmulardr.
Mustafa Kemal Paann da Nuh takma adyla yesi
bulunduu bu gizli cemiyet, Anadoluda bir direni ya
ratmay amalam, Mustafa Kemal Paa Anadoluya
getikten sonra cemiyet Anadoluya silah ve adam
karmaya almtr. Bu cemiyetin gayretleriyle
Yarbay Ali etinkaya kendisini zellikle Yunanistann
gz koyduu blgenin hemen yaknna, Ayvalktaki
172. Alay Komutanlna tayin ettirmeyi baarmtr.
Yarbay Ali etinkaya 10 Nisan 1919da Ayvalktaki
172. Piyade Alay ve Ayvalk Blge Komutanlna
atanmtr.

Ayvalka gidip byk kahramanlklar gstermeden

nce M tareke stanbulunda Mefharet Hammla
evlenmitir. Daha sonra bu evlilikten stiklal adnda
bir kz olmutur. Bu z kz dnda daha nce Dou
Anadoluda grev yaparken anne va babas Ermenilerce
ldrlmiki kz ocuunu evlat edinip byterek
evlendirmitir.
Grld gibi Ali etinkava, 18981918 yllar
arasnda idealist, gen ve baarl bir Trk subay
olarak
cepheden
cepheye
komutur.
Balkan
dalarnda Srp, Bulgar, Yunan etelerini kovalam, 31
Mart svanfn bastrmak iin stanbula gelen Hareket
Ordusunda yer al m, Trablusgarp Savamda Mustafa
Kemalin yannda talyanlara kar savam, Balkan
Savalarnda
yararllklar
gstermi,
I.
Dnya
Savanda Dou ve Gney cephelerinde vurumu,
Irakta
ngiliziere
kar
Kutulamere
Zaferinin
kazanlmasnda etkili olmu ve daha Kur tulu
Sava'ndan nceki bu baarlarndan dolay rtbe,
madalya ve nianlarla dllendirilmi gerek bir
kahramandr.
Kznn adn stiklal koyacak kadar bamszlna
dkn olan Ali etinkayann asl byk kahramanl
Kurtulu Savann balarna denk gelir.
Kurtulu SavaTmn Ayvalk Kahraman 30 Ekim
1918de Mondros Atekes Antlamasnn imzalanma
sndan hemen sonra tilaf Devletleri bu anlamann 7.
maddesini baha ne ederek Anadolu ve civarn igal
etmeye balamtr. 3 Kasm 1918de Musulun igaliyle
balayan emperyalist kuatma, 13 Kasm 1918de
stanbulun fiilen igaliyle btn yurdu epeevre
sarmtr. 1911den beri aralksz tam 8 yl savamak
zorunda kalan; varn, younu cephe lerde tketen Trk
insan I. Dnya Savandan sonra elinde kalan son
toprak paras olan Anadoludan ve Dou Trakyadan
da atlmak isten mitir. ngiltere, Fransa, talya,
Yunanistan ve Ermenistan, ABD gzeti minde

Anadoluyu igal etmitir. Trk insan Mustafa Kemal

Atatrk ve birka vatansever silah arkadann
olaanst abalaryla emperyaliz mi dize getirerek
Anadoluda tutunmay baarmtr. te bu byk ba
arnn grnmez kahramanlarndan biri de Yarbay Ali
etinkayadr.
Paris Bar Konferansnda alnan karar gereince
zmir, 15 Mays 1919 tarihinde Yunanistan tarafndan
ok kanl bir ekilde igal edil mitir.b at 1998, Atatrk
Aratrma Merkezi, Ankara, 2000, s. 111112; Naim
Snmez, Siyaset Adam Ali etinkaya , Ali etinkaya
Anma Paneli Bildirileri, Afyon: 21 ubat 1998, Atatrk
Aratrma Merkezi, Ankara, 2000, s. 129.
zmiri igal eden Yunan kuvvetleri ayn hzla
Anadolu ilerine doru ilerlemeye balamtr.
20 Maysta Torbaly, 22 Maysta Menemeni, 25
Maysta Manisa, Bayndr ve Seluku, 27 Maysta
Aydn ve Tireyi igal etmilerdir.
te bu pervasz Yunan ilerleyii ilk olarak Ayvalkta
sert bir kayaya arparak duraklamtr. 28 Mays
1919da Ayvalkta 172. Piyade Alay, Yarbay Ali
etinkaya komutasnda Yunan karma Bir liklerine
silahla karlk vermi, atarak direnmitir.
Yarbay Ali etinkaya, 10 Nisan 1919da Ayvalka gelir
gelmez muhtemel bir igale kar direni hazrlklarna
balamtr. Padiah Vahdettinin ve Sadrazam Damat
Ferit Paann ngilizlere ho grn mek iin zmir ve
civarnn igali halinde bile askeri ve sivil yetkililere
dmana direnmeyip igali kabullenme arlar
yapt, zmir ve ci varnda dmana direnmeyi
planlayan 17. Kolordu Komutan ve zmir Valisi
Nurettin Paay grevden alp Ali Nadir Paa ile zzet
Bey gibi iki teslimiyetiyi greve getirdii bir ortamda
Ali etinkaya blgedeki asker sivil direniten yana olan
herkesle temas kurarak direni hazr lklarna
balamtr.

Sabahattin Selek, Anadolu htilali adl kitabnda

Mtareke
dneminde
Anadoludaki
direni
kuvvetlerinden sz ederken Ali etinkayann bu 172.
Alayndan yle sz etmitir: Yine zmirde bulunan ve
ayn kolorduya bal olan 56. Tiimen de dalmt. Bu
tmenin salam kalan tek birlii Ayvalktaki 172. Alay
idi. Kuman dan Yarbay Ali (etinkaya) Bey idi. 56.
Tmen'in
subaylarndan
bir
ksm
Yunanllar
tarafndan ldrlm veya yaralanm, kk bir
ksm Aydn ve Manisa istikametinde kam, geri
kalan da Yunanllar Bandrmaya bir vapurla getirip
brakmt. 172. Alaydan baka btn blklerdeki
asker ya kendiliinden kat veya Yunanllarca terhise
tabi tutulduu iin tmen filan yok olmutu.
172. Piyade Alay ve Ayvalk Blge Komutan Yarbay
Ali etinkayann fazla askeri yoktur, alaya bal bir
makineli tfek ta km vardr. Ali etinkayann
hatralarnda belirttiine gre, "172. Alayn mevcudu
550 neferdir. Bu mevcuttan mfrezeler, hastalar vs.h
ari tutulduu halde Ayvalk'tn mdafaas iin en ok
300 nefer kal yordu. Bu kadar az bir kuvvetin, ne
kadar gvenli ve emniyetli olursa olsun, deniz gc ile
takviye edilmi bir karma kuvvetinin harektna engel
olabilmesi fennen ve aklen mmkn deildi.
Ali etinkaya, Ayvalktaki direni hazrlklar
erevesinde ol duka fazla miktardaki silah, cephane,
yedek makineli tfekle, tehizat ve dier eyalar direni
merkezlerinden biri olarak dnd yakn daki
Muratili ky ile Kozak nahiyesine naklettirmitir.
Ali etinkaya, 16 Mays gn 172. Alaya yapt
konumada Yu nanllarn Ayvalk igale kalkmalar
halinde vatan ve namus mcade lesi vermeleri
gerektiini belirtmi, 182. Alay da Ali etinkayaya bu
konuda sz verip yemin etmitir. Ali etinkayann
anlatmyla: Vata nmz, namus ve istiklalimizi ve son
snacamz yer olan Anadolumu zu ve ahsen her
birimizin rz ve namus ve oluk ocuumuzu ve btn

mukaddesat ve mevcudiyetimizi tehdit eden elim ve

hain vaziyetin gerek lerini, muhtemel neticelerini
mteessirane btn akl ile syledim ve neticede
Ayvaltkn mevki ve vaziyeti itibariyle vaki olacak bir
igal ve istila hareketine kar zerimize den
mukaddes vazifemizi ifa edecei mize dair yz yze,
kalp kalbe Cenab Hakka kar yemin etmekliimi zi
ifade ettim. timada mevcut bulunan btn zabitler ve
neferler byk bir samimiyet ve hamiyet galeyan ile
Ayvalkt igale gelecek Yunanlla ra kar mdafaa ve
her trl fedakrl ifa ve feday can edeceklerini bir
azdan Cenab Hakkn ulu adna kar yemin
ettik... Ali etinkaya sadece Ayvalk deil, blgedeki
dier illeri, ile leri ve kyleri de Yunan igaline kar
direnie hazrlamtr. rnein Bergamann Kozak
nahiyesinin da kylerine, zellikle Bayz k yne
silah ve mhimmat ve eya nakletmi, dahas bu
nahiyede milli bir blk oluturmaya balam, bu
amala Mahmut Efendi adnda alayl bir temeni bu
ile grevlendirmi ve nahiye eraf ve ileri gelen lerine
yle bir davetname gndermitir:
Bayz ve bilcmle Kozak nahiyesi ayan ve
erafna: Senelerden beri her taraftan hicret eden
mazlumlarn, felaketze delerin iltica ettikleri yer ve Trk
ve Mslman devlet mevcudiyetinin yegne vatan olan
Anadolunun kapsna dman ayak bast. zmiri igal
etti. gali tedricen ileri gtrecektir. Asrlardan beri
husumet ve intikam besleyen Yunan milletinin idaresi
altnda, hkimken mahkm yaamaya imkn yoktur.
Felaket genel iindir ve felaketin geniliin den kk,
byk, fakir, zengin, memur ve ahali hibir fert hari
de ildir. El ele kalp kalbe vererek almak zamandr.
Ancak almak ve fedakrlk etmek suretiyle bu
felakete kar durmak imkn vardr. Mazlumlarn
yardmc ve koruyucusu olan Cenab Kadiri Mutlak bi
zimle beraberdir. Nahiyenizden bir gnll bl
tekil iin Mlazm Mahmut Efendiyi memur ettim.

Nahiyenizden iki ihtiyat zabitini de beraberine alacaktr.

Bu bln imdilik mevcudu ISO nefer olmas kfidir
ve ble en namuslu, fedakr yiitlerden seilmelidir
ki millet tarafndan kumandan ve takm zabiti olarak
seilmi bey ve aalardan mnasipleri tayin edilmelidir.
Her ky, kynn byklne gre 3, S, 8 kii
semelidir. Bunlarn namuskarane hizmet edeceklerine
kyl s kefil olmaldr ve gnll gelecek olanlarn aile
ve emlakim kyl iyi bakmal ve muhafaza etmelidir.
Gnll bln silah ve cephanesi ve iaesi
tarafmzdan temin edilecektir. Bu bln imdilik
Tfllar kynde ikamet etmesi uygundur. cap ederse
Muratiline ve Ayvalka alnabilecektir. Kyl bunlar
mmkn olduu kadar askeri ceket, ka put, pantolon
tedarik ile giydirmelidir. Bu bln tekili iin Berga
ma Kaymakamlna da yazlmtr. Tabii mdrle de
tebli edilmi olacaktr. Haydi bakalm greyim sizi ey
Trk kahramanlar!
Kurtulu Sava mucizesini yaratanlardan birinin de
Ali etinka ya olduunu en ak ekilde gsteren
belgelerden biri bu olsa gere kir. Gerek u ki; yoksul
ve sava yorgunu bu halk, Mustafa Kemal Atatrkn
etrafnda kenetlenen Ali etinkayalar vatan mcadelesi
vermeye ikna etmitir. Yeniden bir ordu kurup
silahlandrarak emper yalizmi dize getiren onlardr.
Onlar olmasayd bu mcadelenin verilip verilmeyecei
ok phelidir.
Belgeler, Kuvyi Milliyenin douunda Anadoluda
dman
i
gallerine
kar
yerel
direnilerin
balamasnda Ali etinkayanm ok zel ve ok nemli
bir yeri olduunu kantlamaktadr, rnein Ali
etinkayann 24 Mays 1919 tarihli ve 615 numaral
Milli Blkle rin Tekilat Hakknda Talimatname
adyla blgedeki askeri ve sivil yetkililere gnderdii
yaz, Kurtulu Savanda silahl yerel direnilerin
balatlmas konusundaki ilk manifestolardan biridir.
re o manifesto:

"Yunan hkmetinin zmir ve civarn ve adalar

sahillerini igal ve ilhaka teebbs en hyiik milli
felaket
olaca
ve
yklmza
yol
aaca
anlalmaktadr. Hkmet ve hiitiin millete (Yunan
igalinin) ret ve (vatann) mdafaa edilmesi lazmdr.
Bunun iin blgemdeki na hiyeler aada olduu gibi
milli tekilat oluturmaya, her nahiye ve her ky
gereken gayret ve fedakrl yerine getirmeye
mecburdur. Ye rine getirmeye mecbur olduu bu milli
grev vatan meselesi, herkesin, ahsn ve her ferdin
din, mal, can, rz ve namus itibariyle selametine kefil
olacak, aksi halde, yani ibu kutsal milli ve dini grevi
yerine getirmekten ekinenlerin bu toprakta ve millet
arasnda bulunmaya hakk yoktur ve byle bir gnde
fedakrlk etmeyenler bizden deil dir ve byleleri
hakknda dini ve milli cezann uygulanmas meru ve
zaruridir.
bu
savunma
ve
kutsal
amacn
gereklemesi iin nahiyeler aadaki milli tekilat u
ekilde icra edeceklerdir:
1.
Her nahiye kendi snr ve sahillerini muhafaza ve
Yunan igal ve ilhak hareketini bir taraftan telgraflarla
protesto edecei gibi, si lahla da karlk vermeye ve
savunmaya mkelleftir.
2.
Her nahiye sahip olduu kylerdeki hane ve nfus
orannda olmak zere gzide, mert ve kahraman
halkndan her kyn seimi ile bir ka nefer alarak 100
ila 150 kiilik birer milli blk tekil edecektir.
3.
Bu milli blklerin blk, takm ve manga
kumandanlar, nahiye ve kylerin namusu ve hamiyeti
ile tannm bey, aa ve eraftan olmak zere seilerek
tayin edilecek ve bunlarn zerinde askeri vazife milli
hizmeti telkin etmek ve ynetmek zere blgeden mu
vazzaf birer zabit tayin edilecektir. Bu zabitler
blklerin esami silahlarnn dzenli kaytlarn
tutacaktr.
4.
Milli blkler mensubunun silah ve cephane ile
iaeleri blgeden temin edilecektir ve bu kiilerin

kylerde kalan aile ve eyas ky ihtiyar heyetinin

gzetiminde muhafaza edilecektir.
Bunlardan baka nahiye merkezinde nahiye mdr,
jandarma kumandan ve muvazzaf mfreze kumandam
ve nahiyenin en de erli eraf ve aalar olmak zere 67
kiilik birer milli heyet olu turulacaktr. Bu milli
heyetler blklerin oluturulmas, nahiye, sahiller ve
snrlarn muhafaza ve mdafaas ve milli blklerdeki
kiilerin kylerinde aile ve mallarnn muhafaza ve
idaresi
temin
edilecektir.
Milli
blklerin
oluturulmasna engel olmak isteyen kimseleri ve
milletin ve vatann zararna zaaf ve tereddt gste550
renleri ve muhbirleri inceleyip takip edecek ve
mazeretleri kabul edilmeyenleri tutuklayarak milli
heyetin mazbatas ile blgeye gnderecektir. (...)
5.
bu talimat tebliinden itibaren hemen tekilata
balanacak tr ve bu tekilatn ne dereceye kadar
telakki ettii mntkaya bildirilecektir...
Bu srada zmirin igali ncesinde olduu gibi
Ayvalkn iga li ncesinde de ngilizler igalin
altyapsn hazrlamak iin giriim lere balamtr.
rnein 26 Mays 1919da bir ngiliz muhrip ko mutan
Ayvalk Kaymakamyla birlikte Alay Komutan Yarbay
Ali etinkayay da muhribe davet etmitir. Bu daveti
kabul etmeyen Ali etinkaya yerine bir binbay
gndermitir.
Yarbay Ali etinkaya, bu ar konusundaki tavrm ve
dnce lerini 26/27 Mays 1919 gecesi Salihlide
bulunan Kolordu Komutan Vekili Albay Bekir Samiye
yle bildirmitir:
Akama doru Yunan askerlerini tayan vapur
limandan ayrl d. ngiliz muhip komutan Ayvalk ta
asayiin salanmas iin geldii ni, Yunan askerinin
sonradan gelmesinin bir raslant olduunu, Bar
Konferans kararlarna aykr olduu iin geri gitmeleri
konusunda emir verdiini, beni davetten maksadnn
da hakkmda iitmi oldu u iyi niteliklerimden dolay

bir defa grmek olduunu, yarn sabah herhalde

grmek arzusunda olduunu tekrarlamtr.
Fakat Yunan askerinin geliinin tesadf olduunu
sanmam. Beni davet etmesini de iyi grmedim. Yunan
askerini tayan bir vapur Dal yan Boaz dnda halen
beklemektedir. Gereken dzenler alnarak gelien
durumun izlendiini...
Yarbay Ali etinkayann bu raporuna Albay Bekir
Sami, stan bul hkmetinin Aman igal olursa
direnmeyin/ emrine ramen u cevab vermitir:
Uygun bir kvlcm vermeyi baardnz Ayvalk 'm
savunmasnda, gerekli greceiniz hareketi, mmkn
olduu kadar az zayiatla, bilhassa milis kuvvetleriyle
yapnz, demitir.
Ali etinkaya, Milli Mcadele Dnemi Hatralar nda
Ayvalk'm igaline kar direnmeye kararl olduunu
yle ifade etmitir:
Ayvalkm igaline gelecek olan dmanlara teslim
olmaya ve elimdeki kuvveti datp naar bir halde
seyirci kalmaya veya firar te o manifesto:
Yunan hkmetinin zmir re civarn ve adalar
sahillerini igal ve ilhaka teebbs en hyiik milli
felaket
olaca
ve
yklmza
yol
aaca
anlalmaktadr. Hkmet ve btn millete (Yunan
igalinin) ret ve (vatann) mdafaa edilmesi lazmdr.
Bunun iin blgemdeki na hiyeler aada olduu gibi
milli tekilat oluturmaya, her nahiye ve her ky
gereken gayret ve fedakrl yerine getirmeye
mecburdur. Ye rine getirmeye mecbur olduu bu milli
grev vatan meselesi, herkesin, ahsn ve her ferdin
din, mal, can, rz ve namus itibariyle selametine kefil
olacak, aksi halde, yani ibu kutsal milli ve dini grevi
yerine getirmekten ekinenlerin bu toprakta ve millet
arasnda bulunmaya hakk yoktur ve byle bir gnde
fedakrlk etmeyenler bizden deil dir ve byleleri
hakknda dini ve milli cezann uygulanmas meru ve
zaruridir.
bu
savunma
ve
kutsal
amacn

gereklemesi iin nahiyeler aadaki milli tekilat u

ekilde icra edeceklerdir:
1. Her nahiye kendi snr ve sahillerini muhafaza ve
Yunan igal ve ilhak hareketini bir taraftan telgraflarla
protesto edecei gibi, si lahla da karlk vermeye ve
savunmaya mkelleftir.
1. Her nahiye sahip olduu kylerdeki hane ve nfus
orannda olmak zere gzide, mert ve kahraman
halkndan her kyn seimi ile bir ka nefer alarak 100
ila ISO kiilik birer milli blk tekil edecektir.
3.
Bu milli blklerin blk, takm ve manga
kumandanlar, nahiye ve kylerin namusu ve hamiyeti
ile tannm bey, aa ve eraftan olmak zere seilerek
tayin edilecek ve bunlarn zerinde askeri vazife milli
hizmeti telkin etmek ve ynetmek zere blgeden mu
vazzaf birer zabit tayin edilecektir. Bu zabitler
blklerin esami silahlarnn dzenli kaytlarn
tutacaktr.
4.
Milli blkler mensubunun silah ve cephane ile
iaeleri blgeden temin edilecektir ve bu kiilerin
kylerde kalan aile ve eyas ky ihtiyar heyetinin
gzetiminde muhafaza edilecektir.
5.
Bunlardan baka nahiye merkezinde nahiye
mdr, jandarma kumandan ve muvazzaf mfreze
kumandan ve nahiyenin en de erli eraf ve aalar
olmak zere 67 kiilik birer milli heyet olu
turulacaktr. Bu milli heyetler blklerin oluturulmas,
nahiye, sahiller ve snrlarn muhafaza ve mdafaas ve
milli blklerdeki kiilerin kylerinde aile ve mallarnn
muhafaza ve idaresi temin edilecektir. Milli blklerin
oluturulmasna engel olmak isteyen kimseleri ve
milletin ve vatann zararna zaaf ve tereddt gste
renler i ve muhbirleri inceleyip takip edecek ve
mazeretleri kabul edilmeyenleri tutuklayarak milli
heyetin mazbatas ile blgeye gnderecektir. (...)i bu
talimat tebliinden itibaren hemen tekilata balanacak

tr ve bu tekilatn ne dereceye kadar telakki ettii

mntkaya bildirilecektir...
Bu srada zmirin igali ncesinde olduu gibi
Ayvalkn iga li ncesinde de ngilizler igalin
altyapsn hazrlamak iin giriim lere balamtr.
rnein 26 Mays 1919da bir ngiliz muhrip ko mutan
Ayvalk Kaymakamyla birlikte Alay Komutan Yarbay
Ali etinkayay da muhribe davet etmitir. Bu daveti
kabul etmeyen Ali etinkaya yerine bir binbay
gndermitir.
Yarbay Ali etinkaya, bu ar konusundaki tavrn ve
dnce lerini 26/27 Mays 1919 gecesi Salihlide
bulunan Kolordu Komutan Vekili Albay Bekir Samiye
yle bildirmitir:
Akama doru Yunan askerlerini tayan vapur
limandan ayrl d. ngiliz muhip komutan Ayvalkta
asayiin salanmas iin geldii ni, Yunan askerinin
sonradan gelmesinin bir raslant olduunu. Bar
Konferans kararlarna aykr olduu iin geri gitmeleri
konusunda emir verdiini, beni davetten maksadnn
da hakkmda iitmi oldu u iyi niteliklerimden dolay
bir defa grmek olduunu, yarn sabah herhalde
grmek arzusunda olduunu tekrarlamtr.
Fakat Yunan askerinin geliinin tesadf olduunu
sanmam. Beni davet etmesini de iyi grmedim. Yunan
askerini tayan bir vapur Dal yan Boaz dnda balen
beklemektedir. Gereken dzenler alnarak gelien
durumun izlendiini...
Yarbay Ali etinkayann bu raporuna Albay Bekir
Sami, stan bul hkmetinin Aman igal olursa
direnmeyin! emrine ramen u cevab vermitir: Uygun
bir
kvlcm
vermeyi
baardnz
Ayvaltk'n
savunmasnda, gerekli greceiniz hareketi, mmkn
olduu kadar a: zayiatla, bilhassa milis kuvvetleriyle
yapnz, demitir.

Ali etinkaya, Milli Mcadele Dnemi Hatralar'nda

Ayvalk'm igaline kar direnmeye kararl olduunu
yle ifade etmitir:
Ayvaltkn igaline gelecek olan dmanlara teslim
olmaya re elimdeki kuvveti datp naar bir halde
seyirci kalmaya veya firar etmeye benim iin imkn
yoktu. Vatanmn tarihi mukadderatnda (alnyazsnda)
ahsi talibime tevecch etmi olan bir rol yapmakla
ykml bir vaziyette bulunuyordum. "
Ali etinkaya bu dorultuda, Yunan ordusu Ayvalka
karma yapmadan nce hazrlklarn tamamlamtr:
Blgedeki kuvvetlerin nemli bir ksmn Ayvalk
sahiline tabiye etmi ve muhtemel bir kar ma
harektna kar Ayvalkn 1.52 kilometre dousunda
zeytinlikler kenarnda hazrlanm olan adi siperler ve
tel rgler gerisine ekilerek savunma ve cephe
oluturmak zere birbirine dayanan geni bir ter tibat
almtr. Ayvalkn kuzey girii ve Cunda Adas
yaknna da bir mfreze yerletirmitir.
Bu srada 27 Mays akam saat 22.30da muhriplerin
koruma snda baz Yunan karma birlikleri Ayvalk
Limamna gelmitir. Bu nun zerine Kaza Kaymakam
Osman Nuri Bey, Alay Komutan Ali etinkayaya
telefonda, Yunanllarn Ayvalk igal etmek isteyecekle
rini, kendisinin bu durumu ngiliz temsilcisi nezdinde
protesto edecei ni bildirdikten sonra alayn ne
yapacan sormutur. Alay Komutan Ali etinkaya bu
soruya tereddtsz u cevab vermitir: Vazifem yurdu
savunmaktr. Bunu da yapacam.
ngilizler hep yaptklar gibi Yunan igalinin
altyapsn hazrladk tan sonra blgeden ekilmitir. 28
Mays 1919 sabah ngiliz Muhribi Ayvalk Limamn
terk etmitir. Bu srada ngiliz temsilcisi telefonda Alay
Komutamna, Limandaki ngiliz Muhribi Yunanllarla
Tiirk lerin iine karmayarak zmir'e dnmesi iin Amiral
Calthorpedan emir almtr! demitir.

Artk Ayvalkn igali an meselesidir. Ayvalk

savunmaya kararl olan Yarbay Ali etinkayann 172.
Alaynm mevcudu yledir: 24 subay, 150 er, 300
milis; 1189 tfek, 4 makineli tfek, 139 hayvan.
Ayvalk igale kararl olan Yunan karma kuvveti ise
8. Girit Alayndan Alay Komutan Yardmcs
komutasnda bir batarya ve sh hiye takm ile takviyeli
4 blkl bir piyade taburundan olumakta dr. Ayrca
Ayvalk Limanndak Yunan muhribi de karmay
atele
destekleyecektir.
Yani
Ali
etinkayann
komutasndaki Trk kuvvet lerinin 4 katndan fazla bir
Yunan kuvveti vardr.
Ayvalk 28 Mays 1919 gecesi, biri Alibey Adas
zerinden Ayva lk kuzeyindeki tepeler ynnden, dieri
ise dorudan doruya Ayvalk sahiline olmak zere iki
blgeden igal edilmitir.
Ali etinkaya anlarnda o igal ve direnii yle
anlatmtr: 29 Mays Perembe gn zmirin
igalinden 15 gn sonra afak la beraber Ayvalk
Rumlar ve Yunan askerlerinden oluan bir kuvvet
hkim bir tepeye dayanan byk kilisenin yanlarna
tabiye edilmi olan bir blmz ve jandarma
mfrezesi zerine atlarak ate am ve arpma
balamtr. Karanlk gecenin tedricen almas zerine
daha ziyade ihra hareketinin Ayvalkn kuzeyinden
yaplmaya baland ve bir ksm babozukla kark
kuvvetin Cunda Adasndan gelmekte olduu grld.
Bu cepheye kar olan kuvvetimiz dahi muharebeye
balad. Bazen hafif ve bazen iddetli olmak zere
devam etti. le ye doru askeri fazla sarsntdan ve
mklattan koruyarak inayeti Hakla fiile yaklaan u
mcadele ve muharebe ile yetinilip tedricen ve
emniyetle sz konusu siperlere ekilerek cephe
oluturuldu. u ilk m dafaa ve muharebede Ayvalkta
inzibat zabiti olarak istihdam etmekte olduumuz 172.
Alayn 1. Taburundan ve 1. Blnden Miilazm sani
Edirneli
Fahri
Efendi
ilk
muazzez
ehidimiz

arasndadr...Ksacas Ali etinkayann komutasndaki

172. Alay zmirin i galinde Haan Tahsinin bireysel ilk
kurununu bir yana brakrsak Yunana ilk kurunu
skm, ilk atmaya girmi, ilk direnii gerek
letirmitir. Ali etinkaya da Mondros Atekes
Antlamasna karn, askeri birliiyle dmana kar
duran komutan olarak tarihte yerini ald. Ali
etinkaya, birliklerini zayiat vermeden, dalmadan,
dzenli olarak gerideki mevzilere ekmeyi baarmtr.
Selahattin Tanselin anlatmyla, Gsterilen btn
abalara ramen Yunanllar Ayvalk igal ettiler, fakat
bir kilometreden fazla ilerleyemediler ve Ayvalkn
hemen gerisindeki zeytinliklerde menzilenmi olan Trk
kuvvetlerinin karsnda durmak zorunda kaldlar.
Ancak Tiirk kuv vetleri buralarda kaldka kendilerinin
Ayvalk'ta gven iinde bulun mayacaklarn kabul eden
Yunanllar Balkesir Mutasarrfl'na ba vurarak Trk
kuvvetlerinin bu zeytinliklerden ekilmesini istediler
Birok tarihiye gre Ayvalk igal eden Yunan
kuvvetlerine kar Ali etinkayann komutasndaki
172. Alayn direnii, Yunana kar ilk sistemli Trk
direniidir. Bazlarna gre ise ikinci sistemli Trk
direniidir. lki Urla direniidir.
Ali etinkayann 29 Mays Ayvalk direniinden nce
Rum ete lerine ve Yunan deniz askerlerine kar 16
Mays 1919da Urla direnii gereklemitir. Urlada
Yarbay Kzm zalpin 173. Alaynda sade ce 18 er
vardr. 16 Mays gn leden sonra Rum eteler,
Urladaki askeri birlie ve Trk mahallelerine
saldrmtr. Urla halkndan 100 kadar gnll de
Yarbay Kzm zalpin 18 kiilik kuvvetine katl mtr.
atmalardan sonra 17 Maysta Rum etelerle destekli
Yunan birlikleri Urlaya girmeyi baarmtr.
Baz tarihilere gre de Kurtulu Sava srasnda
Yunana kar ilk sistemli, silahl etkin direni 31 Mays
1919daki demi direniidir.

Kurtulu Savann baarl komutanlarndan Kzm

zalp Milli Mcadele adl eserinde, Ayvalkta lk
arpma balyla u bilgi leri vermitir:
(...) Yunan kuvvetlerinden Ayvalk'a giden kol
Maysn 28. gn Ayvalk kasabasna asker karma
teebbsnde bulundu. O srada orada bulunan 172.
Alay Kumandan Kaymakam Ali Bey (Ali etin kaya),
maiyetindeki kuvvetleri Yunanllara kar mdafaa
vaziyetine koyarak, ihra hareketine, igal ve istila
teebbslerine kar koyaca n Yunan kumandanna
bildirmiti. (...)
Yunanllar ksa bir tereddtten sonra Ayvalka asker
karmaya karar vererek, bu kararlarn 28/29 Mays
gecesi sabaha kar tatbi ke koymulard. Bu suretle
zmirden sonra Yunanllarla milli kuv vetler arasnda
ilk arpma burada vuku bulmutur. Bu arpmay
Ali Beyin emrindeki askeri, Hamdi Beyin emrindeki
milli kuvvetler yapmtr...
Kurtulu Savann nemli komutanlarndan Ali Fuat
Cebosoy da Milli Mcadele Hatralar adl anlarnda Ali
etinkayann Ayvalk direniini Ayvaln gali
bal altnda yle anlatmtr:
29 Maysta Gme mahreci ve Ayvalk Mntka
Kumandan Al imzasyla gelen raporda Ayvalkin
Yunanllar tarafndan igal edildi i bildiriliyordu. Ali
Bey gafil avlanmam, kasabann igali tahakkuk
etmesi zerine evvelce kararlatrlan plan dairesinde
dmana mu kabe ederek (karlk vererek) ekilmiti.
Telgraf u satrlarla nihayet buluyordu: Tarafmzdan
kymetli bir zabitle birka mecruh vardr. Dmann
zayiat fazla olduu muhakkatr. ehirde ancak birka
Os manl memuru ve Mslman kalmtr. Dierleri
kamilen ekilmitir. Temas muhafaza edilmektedir.
imdilik kuvvetimin fazla sarslmasna meydan
vermeyerek gerek kuvveti askeriye ve gerekse tedarik
edil mee balanan gnll milli kuvvetler ile vaziyeti
muhafaza ve igalin tevessn men ve Ayvalk tazyik

tutmak esasn muhafaza ettik ve edeceiz. (...)

Yunanllarn eline hibir ey gememitir. (...) Bu sarih
telgraftan Ali Beyin vaziyete hkim olduu ve burada
fiilen bir muka vemet (direni) yuvasnn kurulduu
anlalyordu.
Atatrk dneminde orta dereceli okullarda okutulan
Tarih IV adl kitapta Ayvalk direniinden yle sz
edilmitir:
Ayvalk tarafnda 600 kiilik bir kuvvet banda
bulunan Ali Bey, Ayvalk igale gelen Yunan alayn
atele karlad (28 Mays 1919). Artk dmana,
saltanat ordusu tarafndan deil, Trk halknn milli
teekklleri tarafndan fiili mukabele balamt. Bu
andan itiba ren Yunanllara kar anayurdun Trk
milleti tarafndan silahla m dafaas balam demektir.
Kara Kese ky halknn direnii ani olmu, Ayvalktaki
direni ise nceden rgtlenmiti...
Atatrk de Nutukta Ali etinkayann Ayvalk
direniinden v gyle yle sz etmitir:
Yunan ordusu igal blgesini geniletirken Ayvalka
da asker kard. Ali Bey, bu Yunan kuvvetine kar 28
Mays 1919da savaa giriti. Bugne dein Yunan
birlikleri hibir yerde atele karlanma mt. Tam
tersine kimi kent ve kasabalar halk korkutulmu ve
stan bul hkmetinin buyruklarna uyarak, byk
grevliler bata olmak zere Yunan birliklerini zel
kurullarla karlamlard. Ali Beyin Ay valk blgesinde
sava cephesi kurmas zerine yava yava Soma'da,
Akhisar'da, Salihli'de ulusal cepheler kurulmaya
balanmt.Atatrk, Ali etinkayann Ayvalk direnii
dnda Bergamadaki Yunan kuvvetlerine ynelik
saldrsndan da vgyle, takdirle yle sz etmitir:
15/16 Haziran gecesi Ali Beyin Ayvalk'tan
gnderdii kuv vetler Bergama'daki Yunan igal
kuvvetlerini bir basknla ortadan kaldrmlard.. .
Grld gibi Ali etinkava, hem tarihi belgelere
hem de Kzm zalp, Ali Fuat Cebesoy ve Atatrk gibi

Kurtulu Savann nde ge len isimlerine gre

gerekten de Ayvalk kahramandr.
Ayvalk direniini, ilk heyecanla olsa gerek,
destekleyen stan bul hkmeti, aradan biraz zaman
getikten sonra blgedeki askeri ve sivil yetkililere bu
tr atmalardan kanlmas ynnde bir yaz
gndermitir. 30 Mays 1919da ileri Bakanlndan
blgedeki idari amirlere gnderilen Bakanlar Kurulu
Kararna gre, Hkmet Yu nanistan ile harp halinde
olmad iin yaplm olan igal mademki fiilen protesto
edildi, artk atmadan kanlmas ve askerin Harbiye
Nezaretinden gnderilmek zere olan emre uyarak geri
ekilmesi Ba kanlar Kurulu kararyla bildirilmitir.
5
Haziran 1919da Yunan gal Birlikleri Komutan
Yarbay Tho mas ile bir ngiliz temsilcisi ve Trk
Birlikleri Komutan Yarbay Ali etinkaya arasnda
Belediye emesi Protokol imzalanmtr.Bu protokol
metnini renen 14. Kolordu Komutan Yusuf zzet
Paa, 172. Alay Komutan Yarbay Ali etinkayaya
ektii telde, ngiliz temsilcisi ve Yunan Komutanl ile
birlikte grerek blgenizde Yu nan harektm
durdurmay baarmanz en byk teekkre layktr.
Birliiniz ve yannzdaki Milli Kuvvetler Komutan iin
tarihin kayde decei bir baardr, demitir.

Babakan cellat dedi

ama, bu ada Onun ismini tayor!
Kel Ali Cellat Ali . Katil Ali. " skilipli Hoca nn idam
kararn verdii iin dindar kesim O nu byle
adlandryor Ama O, Ayvalk'ta Yunan a ilk kurunu

atan
adam
Ayvalk
Cunda
Adas'ndaki Ali etinkaya Ant Haan Kundak, A/
etinkaya'ntn Askeri Kiilii adl maka lesinde Ali
atinkayann Ayvalk direniinin neminden yle sz
et mitir:
karmada yaplan atmada dmana ilk kurunu
atmtr. Sava karakterini gstermitir. Dman
atele karladktan sonra dzenli olarak birliklerini
kaptrmadan tespit ettii yerlerden emniyetli blgeye
ekmesini bilmitir. Olayda kararllk, cesaret ve stn
sevk ve idare yetenei her bakmdan hemen gze
arpmaktadr. ekildikten sonra tekrar savunma
mevzilerini igal etmi ve dman da durmutur. Bu
duru, zmirin igalinde 1012 gnde Manisa, Aydn gibi
yerlerin dt, igale urad hatrlannca ne byk
bir stnlk ve rahatlk salad anlalacaktr. (...)
Osmanl
Devleti
yetkililerinin,
blgedeki
baz
komutanlarn

kan
Yunan
askerine
ate
almayacaktr eklindeki emirlerine karn, esir
yaamaktansa yiite lmeyi yeleyen Yarbay Ali Bey,
172. Alaya ate emrini vermi cesur ve kahraman bir
askerdir. te bu ilk kurun, ite bu kaya gibi duru;
sessiz, iin iin alayan umutsuz Trk ulusuna bir
derman, bir umut olmutur. Bu kurun ve direni Trk
ulusunun asla esir olmayacan, lkenin igalden
kurtulacan mjdeleyen mut lu bir iaret, yurtta
istiklal ateini yakan kutsal bir kvlcm olmutur. (...)

te bu atei yakan ilk kurunu atan kahraman Ali

etinkayadr. Bir tek bu olay dahi bir insan byk
kahraman yapmaya, lmsz letirmeye ve Trk
tarihine geerek, unutulmazlar arasna sokmaya yeterli
bir nedendir.
Yarbay
Ali
etinkaya,
sadece
Ayvalkn
savunulmasyla urama m, Yunan igaline urayan
btn Bat Anadolunun savunulmas iin cann diine
takarak mcadele etmi, Kuvyi Milliyenin oluumuna
byk katklar olmutur. stanbul hkmetinin
Yunanllarla sava myoruz! atmadan kann!
dedii, Manisa ve Bergama gibi yerlerde baz
vatanszlarn Yunan ordusunu igale davet ettii bir
ortamda Ali etinkaya, blgesindeki askeri ve sivil
yetkililere
Yunan
igaline
kar
direnilmesini
emretmitir. Bu konuda Ali etinkayann Milli
Mcadele Dnemi Hatralarnda ve ATAE Arivinde ok
sa yda belge vardr. rnein o belgelerden birine gre
Ali etinkaya, 10
Haziran 1919 tarihinde 638 numarayla Bergama
Mdafaai Hukuk Ceniyetine, Bergama Belediye
Bakanna ve Readiye Belediye Ba kan ile Nahiye
Mdrne gnderdii bir yazda yle demitir:
Menemenden ilerlemekte olduu bildirilen Yunan
kuvvetlerine kar milli kuvvetlerle ve btn
mevcudiyetimizle mdafaa ve mukabe le etmeye
mecbursunuz. ayet mukabele etmeyerek namusu
millet ve slamiyeti lekeleyecek surette iman zaaf
gsterirseniz ahsen ve btn heyetinizle kyamete
kadar lanetle yd olunacanz gibi bu buhranl gibileri
getikten sonra her birinizin milletin ve hkmetin
gazabna maruz kalacanz hibir vakit hatrnzdan
karmaynz. Zillet ve hyanet gstermek isteyenler
hakknda iddetle hareket edileceini u an tarihide bir
defa daha ihtar ederim.

Ali etinkayann kahramanln, vatanseverliini,

Kurtulu Sa vana verdii katky en iyi anlatan
belgelerden biri budur.
stenmeyen Milliyeti Ayvalkta Kurtulu Savann
ilk nemli silahl direniini gerek letiren Yarbay Ali
etinkaya, 12 Kasm 1919da Ayvalktan ayrl mtr.
Ali etinkaya, 1920 ylnn banda stanbulda
toplanan
Son
Os
manl
Mebusan
Meclisine
Afyonkarahisar mebusu olarak girmitir. Misak
Millinin bu Meclisten gemesinde byk katks
olmutur.
Son Osmanl Mebusan Meclisinin Misak Milliyi
yaymlama s zerine harekete geen tilaf Devletleri 16
Mart 1920de stanbul'u resmen igal etmi ve Meclisi
basp baz milletvekillerini tutuklayarak Malta Adasna
srgn etmitir.
te ngilizlerin tutuklayp Maltaya srgn ettii
milletvekillerin den biri de
Ali etinkayadr.
Trablusgarp, Balkan ve I. Dnya savala rnda talyan,
Fransz ve ngiliz emperyalizmine kar baaryla mca
dele etmi, son olarak 29 Mays 1919da Ayvalkta
Yunan ordusuna kar silahla direnmi bir kahraman
olan Ali etinkaya, ngilizlere gre tabii ki suludur!
Belki daha nceki mcadelelerini ho grebilirlerdi.
ama Ayvalk direniiyle Kurtulu Savaf nn ilk
kvlcmn kartm ol masn asla! ngiliz igal
kuvvetleri, stenmeyen Milliyeti adn tak tklar Ali
etinkavay uzun sre izledikten sonra Galata
Kprsnde yakalayarak nce Bekiraa zindanna
gtrmler, daha sonra da 13 Nisan 1920de 2793
numaral tutuklu olarak Malta Adasna srm lerdir.'
Maltadaki 121 Trk esiri ABCDEF diye 6 snfa
ayran ngilizler Ali etinkaya'y F snfna dahil
etmilerdir.
Atatrk'n dzenli ordularnn Sakarya Savan
kazanmasndan sonra Trk esirleri ile ngiliz esirleri
deitirilmitir. Yaplan anlama ya gre Maltadaki

Trk esirleri 25 Ekim 1921de iki ngiliz gemisiyle

Maltadan hareket ettirilip 31 Ekim 1921de neboluya
getirilmitir. 1 Kasm 1921de neboluda esir deiimi
gereklemitir. neboluda Atatrkn Ho geldiniz
telgraf ile karlanan Ali etinkaya Ankaraya gemi ve
TBMMde milletvekilliine devam etmitir.
CHPli Ali etinkaya Ali etinkaya, 9 Eyll 1923te
Halk Frkasnn kuruluunu or ganize den kiilerin
banda gelir. Halk Frkasnn Tzk Hazrlama
Komisyonu
ile
Anayasa
ve
Milli
Mdafaa
Komisyonlarnda grevlen dirilmitir. Nitekim Kasm
1924te Halk Frkasnm Genel Sekreteri olup uzun
yllar bu grevi yrtmtr.
7 Mart
1925te
Ankara stiklal Mahkemesi
Bakanlna seil mitir. eyh Said syan, Atatrke
suikast giriimi, devrim yasalarna muhalefet gibi
nemli davalarn sanklarm yarglayan stiklal Mahke
melerinin mehur Alisinden biri odur.
Ali etinkaya, 4 Temmuz 1927de albay olarak emekli
olup as kerlie son noktay koymutur.
1927de bir kere daha Afyonkarahisardan milletvekili
seilmi ve TBMM Bte Komisyonu Bakanlna
getirilmitir.
Ali etinkaya 16 ubat 1934te Bayndrlk Bakan
olmutur. Ayn zamanda CHP Meclis Grup Bakan
Vekili grevinde bulunmutur.
Bayndrlk Bakanl yaparken hem demiryolu
inaatlarndan haarsyla hem de imtiyazl yabanc
irketleri milliletirmesiyle nlen mitir. Bu irketlere
bask yaparak onlara ait rhtm ve demiryollar nn
ucuza ve uygun taksitlerle satn alnmasn salamtr.
Baarl Bayndrlk Bakanl nedeniyle 1937deki Celal
Bayar hkmetinde ve 1939daki Dr. Refik Saydam
hkmetinde bu grev yine kendisine verilmitir.
Mart 1939da yeniden Afyonkarahisar milletvekili
seilmi, Ba yndrlk Bakanlnn ikiye ayrlmasyla
kurulan Ulatrma Bakanl grevine getirilmitir.

1940 ylnda salk gerekesiyle bu grevden ay

rlmtr.
Ali etinkaya, 1923ten balamak zere 1927, 1931,
1935, 1939, 1943 seimlerinde CHP Afyonkarahisar
milletvekili olarak seilmitir.
1930da Serbest Cumhuriyet Frkas kurulduktan
sonra yaplan seimler dolaysyla Meclise tanan
iddialar ve iileri bakan hakkn da verilen gensoru
grmelerinde hep n planda yer almtr.
1946da ok partili hayata getikten sonra DPden
gelen milletve killii teklifini reddetmitir.
Ali etinkayann en nemli zelliklerinden biri
drstldr.
Bayndrlk
Bakanl
grevine
balaynca,
bakanlktaki
st
dzey
memurlar
toplayarak drst olmalarn tlemitir. Drst olma
yacaklara ekmecesindeki tabancasn gstermitir.
Biletsiz yolculuk yaplmasna bile engel olmak
istemitir. Devlet malna byk de er vermitir.
rnein kendisine verilen btn hediyeleri demirbaa
kaydettirmitir. Bunlar arasnda kendisine hediye
edilen iki araba da vardr. Arkada Kl Ali onu
anlatrken yle demitir: Paraya pula nem vermez,
ahlaki konularda olaanst titiz davranr, mazbut
yaard...
Ali etinkaya Atatrkn eski dostlarndan biridir.
Atatrk ve Ali etinkaya nce cephelerde sonra
Mecliste bamszlk ve adalama mcadelesinde
hep birlikte yrmtr. Atatrk, 1927de kaleme ald
Nutukta Ali etinkayay Ayvalkta Yunana ilk
kurunu skan ve Bergamay Yunanda temizleyen
komutan olarak vmtr.
Kurtulu Savann balamasnda nemli rol oynayan
Ali e tinkaya, 1925ten sonraki radikal devrimlere
ynelik tepkilerin ve Cumhuriyete kar isyanlarn
bastrlmasnda Ankara stiklal Mahke mesi Bakan
olarak ok etkili olmutur.

Ali etinkayann Bayndrlk Bakanl yllarnda bir

taraftan demiryolu yapmndaki, dier taraftan imtiyazl
irketlerin millile tirilmesindeki ift ynl baars da
Atatrk
etkilemitir.
Nitekim
1937de
smet
nnnn Bavekletten ayrlp yerine Celal Bayarn
atanmasyla kurulan hkmette Ali etinkaya bakan
olarak yer almak istememi, buna karn Atatrk,
Bayndrlk Bakanl
grevine
devam etmesini
istemitir.
Ayvalkta Yunan igali karsnda kaya gibi
durduundan olsa gerek 1934te Soyad Kanunu
ktnda etinkaya soyadn almtr.
Ali etinkaya, 1949da hayata gzlerini kapamtr.
Mezar Af yonkarahisardadr.
Babakan Erdoan 23 Kasm 2011de, (...) 3 Maysta,
CHPli Yenimahalle Belediyesi, ite bu Al etinkayann
ismini Ankara Yenimahallede bir parka verdi. Biz,
bunu hatrlattmz zaman da, CHP Genel Bakan
Sayn Kldarolu Afyonkarahisarda, ite bu Ali
etinkayaya sahip kt, onu bir kahraman olarak ilan
etti. Sizin kah ramanlarnz buysa bu lke biter. Bizim
kahramanlarmzn arasnda byle yz kapkara
olanlar yok. Apaydnlk olanlar var... demitir.
Soruyorum imdi:
Bu Ali etinkayann isminin bir parka verilmesi
yanl mdr?
Bu Ali etinkayaya sahip kmak yanl mdr?
Bu Ali etinkayay kahraman ilan etmek yanl
mdr?
Babakan Erdoan, Sizin kahramanlarnz buysa bu
lke biter! diyor. Oysaki sayfalardr anlattm gibi bu
lke Ali etinkaya gibi kahramanlarca batmaktan,
bitmekten kurtarlmtr. Ali etinkaya, hem bu lkeyi
igal etmek isteyen d dmanlarn hem de bu lkeyi
batrmak isteyen i dmanlarn amansz dman
olmutur.

Babakan
Erdoan,
Bizim
kahramanlarmzn
arasnda by le yz kapkara olanlar yok. Apaydnlk
olanlar var! diyor! Buna karlk Ali etinkaya'nn
Hayat adl makalesinde Mehmet zgiray ise yle diyor:
Ali Bey (...) ask suratl deil, az konuan fakat g
lmseyen bir yze sahipti... Kl Ali de anlarnda,
Onun (Ali etinkaya'nm) btn duygular yznden
belli oluyordu, diyor.
Ali etinkayanm yapt iler arasnda yz kzartc
bir i yok tur. Onun yapp ettikleri gibi yz de
apaydnlktr.
Babakan Erdoann Ali etinkaya Kartlnn
Nedenleri Babakan Erdoan, skilipli Atf Hocay
astrd iin! ve s met nn ile birlikte Nuri
Demiram Boaz Kpr Projesine kar kt iin! Ali
etinkayaya kar olduunu sylemitir hep. Ancak
grlen o ki, Erdoann Ali etinkaya kartlnn,
hatta dman lnn arka plannda ok daha baka
nedenler vardr. te Babakan Erdoann hi
dillendirmedii o baka nedenler:
L Ali etinkaya ttihatdr. II. Abdlhamid
istibdadna kar m cadele etmitir. Kaderin garip
cilvesine bakn ki, bu mcadelenin sonunda II.
Abdlhamid tahttan indirilip Selanike srgn edildi
inde onun muhafzlarndan biri Ali etinkayadr.
Bilindii gibi Necip Fazl ekolnden etkilenen Erdoan,
ttihatlara kar bir II. Abdlhamid severdir.
2.
Ali etinkaya, 31 Mart syanm bastrmak iin
stanbula gelen Necip Fazln ifadesiyleHareket
Ordusundaki apulculardan biridir. Bilindii gibi
Erdoan apulculara kardr!
Ali
etinkaya,
mr
boyunca
Hristiyan
emperyalizmine kar mcadele etmitir. Erdoann ise
Dinleraras Diyolog nedeniy le ve AB, ABD sevdas
yznden Hristiyan emperyalizmiyle aras iyidir, yle
ki Hal Seferlerine kltr seferleri diyecek kadar
iyidir!

Ali etinkaya, Padiah Vahdettin ve Sadrazam

Damat Ferit h kmetinin emirlerinin aksine her trl
yabanc igaline silahla di renmeyi ilke edinmi ve bu
dorultuda Ayvalkta Yunan igaline kar ilk silahl
direnii gerekletirmitir. Necip Fazl ekolnden gelen
Erdoann Vahdettine sempatiyle baktna phe
yoktur. Nitekim genel bakan olduu AKPde ok
sayda Vahdettinsever milletvekili vardr.
4.
Ali etinkaya, hep Atatrkn yannda olmutur.
nce cephelerde Atatrkn yannda savam, sonra
Kurtulu Sava Meclisinde, daha sonra da devrim
meclislerinde ok nemli grevler stlen mi,
bakanlklar yapm biridir. Babakan Erdoann
Atatrk hakknda ne dndn ilk blmde
anlatmtm!
5.
Ali
etinkaya,
emperyalizmin
gnll
ibirlikilerini, vatan ha inlerini, millet dmanlarn,
devrim
kartlarn,
Allah
ile
alda
tan
din
istismarclarn
yarglayan
Ankara
stiklal
Mahkemesinin
bakamdir.
Erdoann
stiklal
Mahkemesi hkimi Ali etinkaya konusundaki tutumu
aktr!
6.
Ali etinkaya, CHPnin kurulu
tzn
hazrlayan komisyonun yesi ve CHPnin en nemli
mevkilerinde grevler yapm biridir. Sabah akam
CHPnin tarihiyle yzleen Erdoann, CHPnin ku
ruluunda etkili olan Ali etinkayadan holanmamas
doaldr.
7.
Ali etinkaya ok drsttr. Kendisine verilen
hediyeleri demirbaa kaydettirecek kadar drsttr.
Hibir zaman devlet maln ee, dos ta, yandaa peke
ekmemi, ektirmemitir. Erdoan dneminde ee
dosta peke ekilen kamu mallar, oullara alman
gemicikler, birka ylda birka kat artan malvarlklar
herkesin malumudur.
8.
Ali
etinkaya,
imtiyazl
yabanc
irketleri
milliletirmitir.
Tr
kn
milli
varlklarnn
3.

yabanclara peke ekilmesine kar mca dele

etmitir. Osmanlnn yabanclara verdii imtiyazlar
yrtm
tr. Erdoan ise Ali etinkayann milliletirdii o
irketleri yllar sonra yok pahasna yeniden yabanclara
satmtr, yabanclar Trkiyede yeniden imtiyazl hale
getirmitir.
9.
Ali etinkaya, Menderesin DPsinin milletvekillii
teklifini red detmitir. Erdoann, hayran olduu
Menderesin DPsini redde decek adamn alnn
karlamas normaldir!
SKLPL ATIF HOCA MASALI VE GEREKLER
Babakan Erdoann Ali etinkaya eletirilerinin
odanda ski lipli Atf Hoca vardr. Erdoan, Ali
etinkayay skilipli Atf Hocay dzmece bir
mahkemeyle, kararn infazna, ahitlerin sonra
dinlenme sine, diyerek idam eden, Kel Ali diye
adlandrp katil ve cellat diye sulamtr.
Babakan Erdoan derinden etkileyen skilipli Atf
Hoca masa lnn kayna yine Necip Fazl Ksakrektir.
Necip Fazl, Son Devrin Din Mazlumlar adl kitabnda
skilipli Atf Hoca bal altnda ok ackl bir din
mazlumu masal daha anlatmtr!
imdi hem Necip Fazln kendi iinde byk
elikilerle, yanl larla, arptmalarla dolu bu masalna
hem de gereklere gz atalm:
Necip Fazl, konuya yle balamtr: Fert
erevesinde hem zu lm hem de hak kanununa gre
susuz ilk din mazlumluunu, nklp tarihine gz
atarsanz skilipli Atf Hocada gryoruz. Bu muazzam
ehit, hibir alakas bulunmayan apka tepkisinin ruhu
farz edilmek veya bu mevzuda eriat lsn temsil
edici ahsiyet kabul edilmek gibi bir anlaya kurban
gitmitir. Zira eyh Said syanhdan sonra yz bulan
rejim, artk kavun koklarcasma din kokusu ald
ahsiyetli insanlar yaatmamak niyetindedir.

Necip Fazla gre skilipli Atf Hoca, susuz bir din

mazlumu ve ehittir! apka Devrimine kurban
gitmitir! eyh Saidi ve skilipli Atf idam eden Trkiye
Cumhuriyeti, din dman bir rejimdir!
Ktaya Nam Salm skilipli Atf Hoca Atatrk ve
Cumhuriyet dmanlarna gre skilipli Atf Hoca
gelmi gemi en byk din adamlarndan biridir! O
adeta bulunmaz Hint kumadr!
rnein Necip FazPn anlatt skilipli Atf Hoca
masalna gre Hocann n skilip snrlarn ap
Avrupaya, Amerikaya, hatta Uzakdou'ya kadar
gitmitir!
Necip Fazla gre skilipli Atf Hoca, ptidai Dahil
Medresesini yle bir slah etmi ki n tm dnyaya
yaylm! Bu nasl bir slahsa Amerikadan, Fransadan
bile duyulmu! Gya Amerika eliliinden skilipli Atf
ziyarete gelen heyetin yallarndan biri (kim olduu,
ad san belli deil!) Atf Hocanm rencisi olmak
istediini ifade etmi! Bu yal Amerikal, Hristiyan olsa
gerek ama nedense skilipli Atftan slamiyet renmeye
can atm! Bu Amerikal orackta Mslman ol maya
karar vermi olmal! Sonra bir talyan, skilipli Atfa
sorular sormu! Onunla saatlerce grp (artk hangi
dilde grtlerse? Bel ki talyanca, belki Arapa, belki
de Trke! Kim bilir!) ilmine hayran kalm! talyan
gaza gelip skilipli Atfa yle seslenmi: Ben Arap ve
Hint illerini gezdim ve birok din limleriyle grtm.
Hibiri beni sizin kadar doyuramad. Yllardr fikrimi
trmalayan en kark ve gi rift meseleleri siz zdnz.
Her tarafa yaylan hretinizin ne kadar hakl olduu
imdi anlyorum. talyan da orackta Mslman olmu
olmal! Amerikallar ve talyanlar skilipli Atfn kapsn
andrr da Franszlar bo durur mu? Onlar da hemen
skilipli Atfn Fransada bir dergide yaymlamak iin
slamiyetle ilgili yazlar istemiler! Krm Mslmanlar
da skilipli Atfa ulap, Hoca gel u bizim dini messe
seleri de adam et! demiler de skilipli, slami

kalknma davasnn ilk merkezi Trkiyedir! diyerek bu

teklifi reddetmi! skilipli Atfn Merutiyet ncesinde
Bodrumda
srgndeyken
kap
Krma
gittii
dnlecek olursa Krmda baz tandklarnn olmas
anlalabilir tabii! Japonya elisi Oida da Trkiyeye
gelir gelmez n Japonyaya erien! skilipli Atf
grmek istemi! Ayrlrken de, Sizin gibi bir ka hoca
olsayd slamiyet btn Douyu bu arada da Japonyay
fet hederdi! demi! Dnsenize koca Japonya elisi
Trkiyeye gelir gelmez skilipli Atf Hocann ayana
gidiyor! Grlen o ki shkph Atf Hoca ktaya nam
salm!
Tahmin
edeceiniz
gibi
Necip
Fazln
bu
anlattklarnn da hibir kayna, belgesi yoktur. Alla,
pulla salla sallayabildiin kadar naslsa bir inanan
bulunur, diye allam, pullam, sallamtr ve tabii ki
inan lar da olmutur.
skilipli Atf Hocann hretinin snrlarn 21 Ocak
1926 tarihli Ankara stiklal Mahkemesi zabtlarna gre
Reis Ali etinkaya yle ifade etmitir: Fatihin en
tannm bir hocasdr. Ne olacak canm! Necip Fazl da
Fatihin en tannm hocasn dnyann en tannm ho
cas yapm!
Belli ki Necip Fazl, stiklal Mahkemelerince idam
edilen skilipli Atf Hocanm szm, ona din
mazlumluunu daha da etkili klmak, idamna
duyulan znty arttrmak iin Hocann dnyaca
tannan, ok nl bir din adam olduu masaln
uydurmutur. nk skilipli Atf ne kadar iyi, ne
kadar byk, ne kadar tannm bir din adam olursa,
onu idam edenler de bir o kadar kt, bir o kadar
kk adam lar olacaktr! Necip Fazl, ark
kurnazlyla, kitabndaki skilipli Atf Hoca blmn
okuyanlara, Vah! Vah! Trkiye Cumhuriyeti dn yaca
nl byk din limini asm! dedirtmek iin skilipli
Atf'n dini bilgisini, ilmini, nn abarttka
abartmitr.

Necip Fazl, skilipli Atfn din limliini ve ve

bitirememi tir. Bir yerde yle yazmtr kitabnda: Atf
Hoca yalnz ezberleme bir ilimle deil, o ilmin tefekkr
hassas ve en ince hikmetleriyle de doluydu. Yani
gerek ve derin mmin...* Necip Fazla inanacak
olursak skilipli Atf Hoca ada bir Mslmandr!
rnein Necip Fazln anlatmyla skilipli bir gn
Padiah Vahdettinin iftar sofrasnda ok gzel bir
ekilde atal bak kullannca Vahdettin kendisine,
Hocam atal bakla yemek yemei gnah sayanlar
var! diyerek bu konuya aklk getirmesini isteyince
skilipli, Hayr! evketmahab, bu ite hi gnah yoktur!
Peygamber Efendimiz, atalm prensibini ortaya koyan
ucu trtll bir dal parasyla da yemek yemitir...
demitir.
Peki, ama gerekten de skilipli Atf Hoca, Necip
Fazln yazd gibi ada dnceli, tm dnyaya
nam salm ok byk bir din limi midir?
Yazd kitaplarda ve risalelerde dine bak nasldr?
Dini konulardaki yaklamlarnn Kuran asndan
deeri nedir?
skilipli Atf Hocann Hocal Necip Fazl Ksakrekin
dnyann en byk hocas ilan edip yere ge
sdramad skilipli Atf Hocann yaymlanm
eserleri unlardr:
Miratl slam (slamn Aynas)
slam Yolu slam r Dini slamda Mskirat Nazar
eriatta Kuvay Berriye ve Bahriye Tesettr Nisvan
Muayenett Talebe (renci lleri)
Medeniyeti eriye Frenk Mukallitlii ve apka (Bat
Taklitilii ve apka)Ayrca birok dergide yazlar
yaymlanmtr.
skilipli Atf Hocann en nl eseri Frenk Mukallitlii
ve apkadr. Necip Fazl, skilipli Atf Hocann idamna
bu eserin neden olduunu sylemitir. Ancak ileride
grlecei gibibu eserin hocann ida myla dorudan
hibir alakas yoktur.

skilipli Atf Hocann Frenk Mukallitlii ve apka adl

kitap 32 sayfalk kk bir risaledir. 1924 ylnda
yaymlanmtr. skilipli bu kitapnda zetle apka
giymenin dine aykr bir taklitilik oldu unu iddia
etmitir.
skilipli Atf kitapnn giri blmnde taklit
olayn anlattk tan sonra taklidin eriata uymadn
ileri srerek Hz. Muhammedden bakasnn taklit
edilemeyeceini belirtmitir. Ona gre apka takmak
kfrdr. apka din ve milliyet gstergesidir.
Dolaysyla apka tak mak Mslman dinden karr!
skilipliye gre Mslmanlar dinlerine, kalpleriyle ve
dilleriyle olduu kadar, feslerinin sar ve pskl ile
de bal olmaldrlar. Bu ba bozmak dpedz
dinsizliktir, kfrdr.
Atatrk, skilipli Atfa, 27 Austos 1925te nebolu
Trk Oca ndaki konumasnda yle cevap vermitir:

Buna caiz deil diyenler vardr.

Onlara diyelim ki, ok bilgisizsiniz, dnyadan
habersizsiniz. Ve onlara sormak isterim. Yunan balt
olan fesi giymek caiz olur da, apkay giy mek neden
olmaz? Yine onlara ve btn millete hatrlatmak isterim
ki, Bizans papazlarnn ve Yahudi ha hamlarnn zel
bal olan cbbeyi ne vakit, ne iin ve nasl giydiler?
Necip Fazl, skilipli Atfn Frenk Mukallitlii ve apka
adl kitapnn slam ruhuna tam uygun bir fikir ya
zs olduunu belirtmitir:

Cumhuriyetin birinci yln ta mamlamaya doru

gittii bir zaman da (13401924) ve henz slami l ler
hor grlmeye balamamken, hususiyle apka
Kanunu ndan mevsimlerce evvel kan bu eser, ahsi
yet ve asliyet mdafaacs ve slam ruhuna tam uygun
bir fikir yazs arz eder ve sahibini mimletmekten ve ilk
frsatta yok etmek frsatm alamaktan baka bir su
belirtmez...
skilipli Atfn Frenk Mukallitlii ve apka adl
kitap yaym landktan sonra Sleyman Nazif, Bir
Flocaefendiye Cevap adl bir eletiri kaleme almtr.
skiliplinin kar yazs zerine Sleyman Na zif daha
sert karlk vermitir. ki makaleden oluan eletirisini
ma na Tasallut adyla yaymlamtr. Sleyman Nazif
eletirilerinde ski lipli Atf iin, Dar dnceli, cahil,
Allah'n haran etme yetkisini gasp eden," biiminde ok
ar ifadeler kullanmtr.
skilipli Atfn Frenk Mukallitlii ve apka adl
kitapn ince leyen Prof. Yaar Nuri ztrk de
skilipli Atf ok ar ekilde ele tirmitir:
Onun idamna yol at sylenen, gerekte ise
idamla, mah kmiyetle hi alakas olmayan risalesi
Frenk Mukallitlii ve apka dini ve ilmi adan
hatalarla dolu. slam fkh ve tefsir kaynaklarnn temel
kabullerine aykrlklarla dikkat eken, kiisel kin ve
saplantla rn hkme esas alnd, halk sinsi ve
maskeli bir biimde tahrik eden ve belli bir ekibi, cihat
almas gereken mrtet kfirler olarak hedef gsteren
bir
provakasyon
ve
aforizma
kitap
grnmndedir. Ama aslmasnn sebebi bu risale
deildir.'
skilipli Atfn deiik kitaplarn ve dergilere yazd
yazlarn inceleyen Prof. Yaar Nuri ztrk, skiliplinin
dini ve ilmi kim lii hakknda ok arpc
deerlendirmeler yapmtr. ztrk, skilip li Atf
Hocann, Dinin buyruklarn, Kuran ayetlerini, btn
fkh ve tefsir kurallarn ineyerek kendi istedii yere

ekmeye, tayir ve tebdile tutkun, ilim edep ve erkn

bakmndan son derece pervasz mtecaviz bir adam
grnmnde olduunu ve Yeri geldiinde din adna
aka yalan syleyebildiini; yazd her satrda
slamn belir gin zellii olan kolaylk ve hogrye kin
ve dmanlk beslediini, slamn temel zelliine
aykr olarak insana zorluk karmaya tutkun
engizisyon zihniyeti tten bir adam olduunu
belirtmitir.
ztrk, skilipli Atfn Mahfil dergisine yazd bir
bamakalede slamda kadnn rtnmesi ve kadn
erkek ilikileri konusundaki grleriyle ilgili u
deerlendirmeyi yapmtr:
Bir kere kadnlar eve kapatmaya, erkeklerle
grtrmemeye, ka dn evin azat kabul etmez klesi
yapmaya kararl. Btn dini kavramla r, o esas ald
noktaya getirmek iin akl almaz cambazlklar yapyor.
Tefsir ve fkh adna srekli yalan sylyor. Yzde
doksan dokuz ko laylk, yzde bir zorluk grd bir
konuda o yzde biri eline ve diline dolayp dini zorlua,
tahamml edilmezlie, yaanamazla esir ediyor.
Okuduunuzda
elinizde
olmadan
yle
dnyorsunuz:
Bu adam insanlk dman. zellikle kadnlarn
amansz dma n. Bu adam, bu dinin bana kim
musallat etti1 Bu dine on, on be tane Atf Hocay
szc yapn, baka dmana gerek yok, en ksa za
manda bu dini insanln gznde bir nefret kurumuna
dntrp yerle bir ederler.
Andmz
yazsnda
Ahzab
suresinin
Hz.
Peygamberin elerinin zel durumunu dzenleyen ve
onlarn dier Mslman kadnlardan farkl olmalar
gerektiini aka beyan ederek, yaplan dzenlemenin
dier Mslman kadnlar balamadn kendisi
syleyen (yani koy duu hkmn mukayyed bir hkm
olduunu bildiren) 33. ve 35. ayetlerini evirip evirerek
btn Mslman kadnlara temil ediyor ve genel

kanaatin tam aksine, Mslman kadnlarn zaruret

olmadka evden kmamalar gerektii hkmne
varyor.
ztrk, lim ve din adna tam bir facia diye
adlandrd skilip li Atfn bu yazsndan yle bir
alntya yer vermitir:
Beyan olunan nussi Kuraniyye zahiren ezvaci
mutahharati ne beviyyeye (Peygamber hanmlarna)
tahsis olunmakta ise de, ya onlara tehean veyahut zel
hkm zikredip geneli kastetmek trnden mecaz
olarak hkm sair Mslman kadnlarna da amildir,
genellenir. Bi naenaleyh, diyaneti slamiyeyi kabul eden
her kadn anlan naslarn hkm altna girmektedir
skilipli Atfn Mslman kadnlar eve kapatmay
amalayan bu yorumunu ztrk, Fkh ve tefsirin
oturmu kurallar ve anlan ayetler konusundaki ortak
kabule
tamamen
aykr
bir
saptrmadiye
deerlendirmitir.
ztrk yle devam etmitir:
Bu zat ne yazk ki sadece engizisyon mantnn
zebunu deil, ayn zamanda ruhen hasta ve ksmen de
sapk bir adam grnm veriyor. Anlan yazsnda
birbirine ebediyen mahrem olanlarn bile vcutlarnn
kol, bacak, diz, yz gibi ksmlarna bakmalarn,
ehvet yoksa kaydna balamak gibi insanlk ve ruh
sal asndan facia saylabilecek bir saplanty nce
karyor. Bu sapk manta gre, siz mesela annenizin
veya kznzn bacana, yzne, sana bakabilmek iin
bunun ehvet dnda olduunu tespit etmeniz,
salamanz gere kir. ehvetin karmas muhtemel' hile
olsa onlarn vcudunun her hangi bir yerine, yzlerine
bile hakamazstnz.
Bu
ehvetdtik
nasl
salanacak
ve
nasl
ispatlanacaktrf Byle bir eyin telaffuzu bile bir
insanlk suudur. Mslmanlar byle bir 'artn
zebunu
yapmak,
onlar
dnyann
nnde

mahremlerine bile kt niyetle bakan sapklar

durumuna drmez m/?
skilipli sz konusu yazsnda mahremlere bakmann
artlan olarak unlar yazmtr:
u kadar ki, ehvete vesile olaca muhakkak veya
muhtemel bu lunursa mahremlere dokunmak, onlara
bakmak eran haramdr. Zira ehvet kaynakl dokunu
ve bak zinadr. Bunun mahremler arasnda vukuu ise
daha ktdr.
Grld gibi skilipli Atf, mahremlere, yani anneye
ve kza ehvet kaynakl dokunu ve baktan sz
ederek bunun zina ol duunu ileri srmtr. Peki,
ama kim annesine veya kzna ehvet kaynakl dokunur
veya bakar? Bunu dnen ve bunu yapan zaten
sapk deil midir? skiliplinin bir sapkl genel bir
davran gibi sunup, bunu dinle aklama yoluna
gitmesinin anlam nedir?
skilipli Atf, sapk mantk rn incilerini sralamaya
devam et mitir:
Binaenaleyh, dini celili slam, kadnlarn on snf
erkekle (ev lenmenin ebediyen haram olduu erkekler)
ihtilatlarna (ayn meknda bulunmalarna) ruhsat
vermitir. Gerek tenha, gerekse insanlarn toplu
bulunduu mahallerde bu on snftan baka
erkeklerle kadnlarn ihtilatlar ef an yasak ve
haramdr. u kadar ki, tanklk yapmak vs. gibi zaruri
hallerde zaruretin icap eyledii miktarca ihtilatlarna
efan ruhsat verilip anlan miktardan fazlas haram
klnmtr.
skilipli sz dndrp dolatrp slam dininin
kadnlarla erkekle rin bir arada bulunmalarn
yasaklad yalanma getirip yle demitir: u halde
dini celili slam kabul ve ona iman etmi olan gen ka
dnlarn yabanc, yani aralarnda nikh caiz olan
erkekler ile han, otel, apartman, mektep, dershane,
hkmet daireleri, ba, bahe, mesire, ar ve pazar

gibi mahallerde zorunluluk olmadka birlikte olmalar

efan haram ve yasaktr.
skilipliye gre slam dini, kadnlarla erkeklerin
sosyal hayatn nerdeyse her alannda birlikte yan yana
olmasn yasaklamtr!
Eeee, o zaman nasl olacak '1 diye soranlara skilipli
Atf sz ko nusu yazsnda yle cevap vermitir:
unu da arz edeyim ki, mahrem olmayanlarla ayn
meknda bulunmamak artyla, gen kadnlarn
kendilerine mahsus olan ma hallerde kendileri gibi
kadnlardan veya mahremleri bulunan erkekler den
veya ehvetten kesilmi ihtiyar veya hadm kimselerden
ilim, sanat renmelerinde, kendilerine mahsus olan
imalathanelerde sanat icap etmelerinde dini yasak
yoktur.
skilipli Atf Hoca byle demitir de, peki Kuran ne
demitir?
Nur suresi 61de Allah kullarna yle seslenmitir:
Hep birlikte veya ayr ayr yemek yemenizde sizin iin
hibir saknca yoktur.
skilipli diyor ki: Kadnlar mahrem olmayanlarla
hibir yerde bir arada bulunamaz!
Allah diyor ki: Kadn erkek hep birlikte yemek bile
yiyebilir. te Necip FazPn yazmasna gre n
Trkiyeyi ap Ame rikalara, Japonyalara kadar giden
byk slam limi skilipli Atf Hocanm hocal!
Ona kalsa kadnlarla erkekler mahrem olmayanlarla
toplumsal
hayatta
bir
arada
bulunamayacak;
kadnlarla erkekler birlikte ala mayacak, birlikte
retemeyecek! Kadnlarla erkekler ayr ayr yerlerde
harem, selam durumunda bulunacaklar! Kadnlar
ancak kadn larla, mahremleriyle ve ehvetten kesilmi
ihtiyarlarla ayn ortamda bulunup alabilecekler ve
ilim, sanat renebilecekler! Grld kadaryla
skilipli Atfn din anlaynn merkezinde ehvet
vardr. skilipli btn itihatlarn bu dorultuda
vermektedir.

skilipli Atfn slam dininin hkmlerini arptarak

Mslman kadn toplumsal hayattan dlayp eve
kapatmaya alt ok aktr. skiliplinin temsil ettii
kara zihniyet yz yllarca slam dnyasn byk
felaketler iinde brakmtr. lk emri oku olan,
neredeyse her ayetinin sonu akln altrmakla
biten, cahiliye devrinde diri diri topraa gmlen, eziyet
edilen, horlanan, dlanan kadna insanlk ve kadnlk
onurunu
yeniden
kazandran
Kurann
ak
hkmlerine kar n skilipli Atfm temsil ettii kara
zihniyet, slam dnyasn kara bir amurun iine
srklemitir. Bu kara zihniyetin rn olan kara
amur bugn Afganistanda, Suudi Arabistanda
Mslman
kadna
bu
dnyada
kabir
azab
yaatmaktadr. skilipli Atf Hoca gibilerin ka ranlk
zihniyetini
ykan
Atatrk
Cumhuriyeti
sadece
Mslman Trk milletine deil yce slam dinine de en
byk hizmeti yapmtr.
skilipli Atf Hocann hocal konusunu Prof. Yaar
Nuri ztrkn tamamen katldm u cmleleriyle
bitirmek istiyorum:
stiklal Mahkemeleri bu adam asmtr. Bence
byk yanl yap mtr! Asmamalyd. Evet aslmas,
hukukun ekil kurallar asndan yanl deildi. Ne var
ki aslnca arkadan gelenler onu gerekten bir adan
zannedebiliyorlar. Asld ve bu sayede adam
zannedildii iin, ls de dirisi gibi millete zararl
oluyor.
skilipli Atfn Sicili Necip Fazl gibilerin din
mazlumu ilan ederek ve ve biti remedii skilipli Atf
Hoca da stten km ak kak deildir hani!
skiliplinin sicili bir hayli kabarktr.
Biyografisini yazanlara gre Merutiyet ncesinde,
yani II. Abdl hamid dneminde, Meihat slamiye
Dairesinde (slami ilerin ilmi ynleriyle uraan devlet
dairesi)
bulunan
dersiamlarn
(asistanlarn)
maduriyetini giderme konusunda yapt almalar

nedeniyle(!)
d
nemin
eyhlslam
tarafndan
Bodruma srlmtr. zerinde yo unlaan basklar
yznden Krml brahim Tali Efendinin pasapor tu ile
gizlice Krma kamtr. Oradan Varovaya kadar
gitmitir. Merutiyetin ilanndan bir hafta nce
stanbula dnmtr.
1909daki gerici, padiah 31 Mart syamnda
tutuklanm, bir hafta tutuklu kaldktan sonra serbest
braklmtr.
skilipli Atf, Merutiyet dneminde Mahmut evket
Paann kat linden dolay Sinopa srgn edilmitir.
Necip Fazl, bu srgn kara rn din alerjisi olan
ttihatlarn zlm olarak yorumlamtr.
skilipli
Atf,
Sinoptan
oruma,
arkasndan
Boazlayana ve pe inden Sungurluya srgn
edilmitir.
skilipli, 1926da Ankara stiklal Mahkemesindek
sorgusunda, mahkeme bakannn, Bu zamana kadar
baka bir mahkmiyetiniz oldu mu? sorusuna u
cevab vermitir: Evet, .31 Mart hadisesinde, aynen
byle, sebepsiz olarak tevkif edilmi ve bir hafta kadar
tutuklu kalmtm. Ondan sonra da Mahmut evket
Paa vakasndan tr Sinopa srldm. Sebebini
hl bilmediim bu srgn de bir buuk yl devam etti.

mr
boyunca
kat
bir
slamclkla
Trk
aydnlanmasnn kar snda duran skilipli Atf Hoca,
Merutiyet ncesinde ve sonrasnda dnemin gerici
yayn organlarnda yazlar yazmtr. rnein Me
rutiyet dneminin en gerici yayn organlarndan biri
olan Beyanl Hak adl dergide yazmtr.
II.
Prof. erif Mardin, Beyanl Hak dergisi hakknda
u bilgileri ver mitir: Reformist slam dncesinin
kartlar
grlerini
Beyanl
Hakta
dile
getirmekteydiler. Balarnda (...) Mustafa Sabri Efendi
bu lunmaktayd. Bu evreler, slamiyette itihat
kapsnn yeniden almas ve slamiyetin klasik

yorumcular tarafndan ortaya konulan ncllerin

dlanmas yolundaki neriden zellikle rahatsz
olmaktaydlar...Mustafa Sabrinin kard ve skilipli
Atfn yaz yazd Beyanl Hak dergisi ylesine gerici
bir yayn organdr ki, 1908de Merutiyetin ilan edilip
parlamentonun almasn bile eriata ay kr bularak
eletirmitir.
Onlar
iin
en
nemli
nokta
parlamentonun
terii
(yasama)
gcnn
arttrlmasnn eriata aykr olduu nokta syd.
Arapadan gelen bu szcn kk erdir ve slam
kullanl nda anlam Tanr kanunu demektir. u
halde teri yani er yapma ancak Tanrya ait bir
gtr. Mslman, Hristiyan ve Yahudi millet
vekillerinin bulunduu bir parlamentonun nasl byle
bir gc olabi lirdi* Mustafa Sabrinin Beyanl Hak
dergisi bunu iddetle protesto eder: Parlamento iin
teri szcnn kullanlmas dine ne kadar saygsz
olduunu gsterir. Tanrya ait olan bir hakk onun
kullarna tanmak gibi bir ey Avrupal kfirlerin bile
aklna gelmemiti.Prof. Sina Akin de 31 Mart
ulemann yavm organlarndan El slam dergisinin
yazarlarndan Atfn, skilipli Atf olabileceini be
lirtmitir.
Kurtulu Savanda skilipli Atf Hoca skilipli Atf
Hoca, 1919 ylnda Kurtulu Sava balarken Darl
Hilafeti Aliye (Yce Hilafet Merkezi) Medresesi btidai
Dahil Umum Mdrl ve Medresetl Kudatta
(Hkimler Okulu) Hikmeti Te riiye (kanun yapma
hikmetleri) dersi mderrisliine getirilmitir.
Teali slam Cemiyeti skilipli Atf Hoca, 19 ubat
1919da Mustafa Sabri, Thirl Mevlev, Bedizzaman
Saidi Krdi gibi arkadalaryla birlikte Cemiyeti
Mderrisini (Mderrisler Cemiyeti) kurmutur. Cemi
yetin bakanlna Mustafa Sabri, ikinci bakanlna
ise skilipli Atf getirilmitir. Cemiyet, 24 Aralk 1919da
Teali slam Cemiyeti (slam Yceltme Cemiyeti) adn

almtr. Bu yeni cemiyetin baka n ise skilipli Atf

olmutur.
Kaderin garip cilvesine bakn ki, 1919da Kurtulu
Sava kar t ve gelecein Cumhuriyet dman,
Mustafa Sabri, Saidi Krdi (Nursi) ve skilipli Atf, Teali
slam Cemiyeti ats altnda bir araya gelmitir.
Teali slam Cemiyetinin amac, nizamnamesinde de
ifade edildii gibi, hilafeti bir anlayla btn
Mslmanlar birlik ve beraberlik iinde halifenin
etrafnda toplamaktr. Bu nedenle Osmanl Devletinin
dini esaslara bal kalnarak kurtarlabileceini
savunmu, saltanat ve hilafetin glendirilmesi iin
mcadele etmitir.
Cemiyet, Hrriyet ve tilaf Frkasnn paralelinde, ona
bal bir yan kurulu gibi almtr. Doal olarak
ttihatlar ile Mdafaai Hukukularn dmandr.
Cemiyet, stanbul hkmetinin ve Halife Padiah
Vahdettinin
ngilizlerin
merhametine
snma
poltikasma kar tam bamszlk parolasyla hareket
ederek hkmet ile padi aha isyan eden Kuvyi
Milliyecilere
dmanlk
beslemitir.
Kurtu
lu
Savann saltanat ve hilafeti zayflattn dnerek
bu sava y rtenlere cephe almtr. Nitekim
cemiyetin ikinci bakan eyhlislam Mustafa Sabri,
1921de Peyami Sabahta yle yazmtr: Ankarada
baka yeni bir hkmet ve saltanat tesis etmek halifenin
mukaddes haklarna mdahale demektir.
Teali slam Cemiyeti, Mtareke dnemindeki zararl
cemiyetler den biridir. Dier zararl cemiyetlerle,
zellikle de ngiliz Muhipler Cemiyeti ile sk iliki
iindedir. yle ki Teali slam Cemiyetini iyi anlamak
iin ncelikle ngiliz Muhipler Cemiyetini tanmak
gerekir.
ngiliz Muhiplar Cemiyeti, 1919 ylnda ngiliz ajan
Sait Molla tarafndan kurulmutur. Resmi kurucu Sait
Molla grnmekte ise de aslnda bu faaliyetin
bamimar ngiliz Gizli Servisinin (Intelligence Service)

stanbul
ubesi
bakan
ngiliz
Yksek
Komiserliindeki ba casus Papaz Frew idi.
Cemiyet, Kurtulu Savana kar kaytsz artsz
ngiliz taraf tarlm savunmutur. Atatrk Nutukta
Sait Mollann Rahip Frevve gnderdii 12 mektubu
yaymlamtr. Bu 12 mektup incelendiinde molla ile
papazn igalci ngilizlere nasl uaklk ettikleri ok
ak ekilde grlmektedir.
Bu 12 mektuba gre:
1.
Mslman Anadolu halkm Atatrke kar
ayaklandrmak iin paral ajanlar kiralanm ve bu
ajanlarn propagandalar sonunda Anadoluda ok
sayda isyan kmtr.
2.
Sadrazam Damat Ferit, eyhlislam Mustafa Sabri
ve Zeynel Abi din efendiler ile ileri Bakan Ali Kemal,
Polis Mdr Nurettin Bey ve Padiah Vahdettinin
cemiyetle ilikileri vardr.
3.
Krt Teali Cemiyeti ile yakn ilikiler iindedir.
4.
Mebuslar Meclisi iin yaplacak seimleri nlemeye
ynelik al malar yapmtr.
Sait Molla, 5 Kasm 1919da Rahip Frevve gnderdii
12. mektu bunda cemiyetin esas siyasi amacn,
Trkiye'de sizden baka bir kuv vetin nfuz ve
egemenliini devam ettirmesi siyasi gayemize aykrdr,
szleriyle aklamtr.
te bu ngiliz Muhipler Cemiyeti, skilipli Atf
Hocanm Teali s lam Cemiyeti ile ok sk bir iliki
iindedir. Nitekim ngiliz Mu hipler Cemiyetinin fahri
bakan eyhlislam Mustafa Sabri ayn zamanda
Teali slam Cemiyetinin yesi ve ikinci bakamdir.
ngiliz Muhipleri Cemiyeti kurucusu Sait Molla, Rahip
Frevve gnderdii 26 Ekim 1919 tarihli 8. mektupta
Teali slam Cemiyetinin en etkili isimlerinden biri
olacak olan Mustafa Sabri ile grp anla tn
belirtmitir.
Teali slam Cemiyeti, 14 Mart 1921de yapt
toplantda ngi liz istekleri dorultusunda kararlar

alarak ngiliz karlarna hizmet eden bir konuma

gelmitir. yle ki zaman zaman ngiliz Muhipler
Cemiyetiyle ortak faaliyetlerde bulunmutur.
Teali slam Cemiyeti, zellikle emniyet ve askeri polis
tekilatnn olmad kk kasaba ve iskelelerden
Kuvyyi Milliye kart propa ganda yapmak iin birok
adamm klk deitirerek Anadoluya gn dermitir. Bu
zararl
faaliyetleri
srasnda
ngiliz
Muhipler
Cemiyetince desteklenmitir.
Kuvyi Milliyenin olumasnda byk katklar olan
Albay efik Aker, stiklal Harbi Balangcnda 57.
Tmen ve Aydn Milli Cidali adl kitabnda Teali slam
Cemiyetinin ngiliz Muhipler Cemiyeti gibi birok
zararl cemiyetle ortak altn yle ifade etmitir:
(...) ngilizler Boazlardaki hkimiyetlerini temin
etmek ve Kuvyi Milliyeye tabi Anadolu aksamiyle
stanbul arasnda tampon tekil etmek iin Hrriyet ve
tilaf, Kzlhaner ve Nigehban askeri par tileriyle
yaptklar anlama neticesinde bir Cemiyeti Ahmediye
tekil ettiler ve bu cemiyet TEAL SLAM ismindeki
FESAD CEMYET ile birleti. Bunlar Anadoluda
Kuvyi Ahmediye tekilat yapmaya balamlar.
Anzavurun hareketi bunlarn iidir. (...)
Yukarda bahsettiim zere ngilizler namna bata
bir ngiliz papaz olduu halde bir taraftan medreselerin
yetitirdii hocalarn bazlar TEAL SLAM CEMYET
ad altnda, dier taraftan Hr riyet ve tilaf Partisi
mensuplaryla Nigehbanc, Kzlhanerci denilen ve
Trk milletinin kurtulu tarihinde uursuz izler
brakan partilerin baz adamlar Atatrk'e ve ona
balanan Trk Kuvyi Milliyesi'ne ve tekilatna kar
silahl silahsz sava atlar...'
Albay efik Aker, fesad cemiyeti diye adlandrd
Teali slam Cemiyetinin Kurtulu Sava kart
Cemiyeti Ahmediye ile birletii ni belirtmitir. O
gnlerin canl tan Aker, baz medrese hocalarnca
kurulan Teali slam Cemiyetini Trk milletinin kurtulu

tarihinde uursuz izler brakan partilerden biri olarak

adlandrmtr.
Prof. erafettin Turan, Teali slam Cemiyetinin
faaliyetlerini y le zetlemitir:
Trakya, Bat ve Orta Anadolu'da birok ube aan
dernein zellikle Konya, Nide, Nevehir blgesinde
etkili olduu grlmt. Nevehir ubesi Bakan
Kaymakam Nedimdir.
ngiliz Muhipleri Derneinin de yesi olan Konya
Valisi Suphi de dernei desteklemitir.
Dernek, 26 Eyll 1919da Kuvyi Milliye aleyhinde bir
bildiri ya ymlayarak Padiahtan baka hibir kuvvet
tanmadklarn ve Kuv yi Milliyeyi datmak iin
btn glerini, malvarlklarn harcamaya yemin
ettiklerini aklamtr.
Bu nedenle dernek, BursaBigaGnen yresinde Gavur
mam ve Anzavur ayaklanmalarnda rol oynayan
Ahmediye Derneini destek lemitir.
2
Austos 1920de yaymlanan bildiride halk
Osmanl saltana tna bal tebaay yalan ve dolanla
kandrp asker toplayan eriata aykr olarak vergi
alan asilere kar koymaya arlmt. Cemiyeti
Ahmediye, 1920 balarnda ngilizlerin destei. Teali
slam ve Nigeh ban gibi kurulularn ibirlii ile
kurulmu, Kuvyi Milliye'ye kar cihat ilan etmitir.
Anadoluda suikastlar dzenlemek zere ngilizlerce
oluturulan zel grubun iinde Nigehban, Ktzlhaner
ve Ahmediye ce miyetlerinin yeleri de yer almtr.'
Teali slam Cemiveti'nin vatana ve millete zararl
olduunu fark eden Atatrk, cemiyetin kuruluundan
yaklak bir yl sonra, 12 u bat 1920de 12. Kolordu
Komutanlna, Konya Valilii ve Merkez kuruluna
gnderdii yazda Teali slam Cemiyetinin yok
edilmesini
istemitir.
Atatrk
S
Memleketin
kurtarlmas, milletin birlemesi ama c dndaki her
eylemin vatana ihanet demek olduunu bildirerek, bu
gibi din ve siyaset perdesi altnda kurulan ve ileride

kurulacak olan derneklere kar koymak gerektiini,"

anlatmtr.
Atatrk, 21 ubat 1920de Temsil Kurulu adna Rauf
Beye gn derdii bir telgrafta da Teali slam
Cemiyetinin Nide ve Nevehir taraflarndaki bozguncu
almalarndan sz ederek, bu konuda ince leme
yaplmasn istemitir.
Atatrk. 25 ubat 1920de yaymlad bir genelgede
ngilizlerin stanbul'daki gericilik abalarndan sz
etmi, Biga olaylarn rnek vermi, Cemiyeti Ahmedive,
Teali slam Cemiyeti ve Hrriyet ve tilaf Frkasnn
Kiraz Hamdi veya Damat Ferit paalardan birinin
bakanl nda bir hkmet kurulmas iin yaptklar
almalar anlatmtr.
skilipli Atfn haneti Padiah Vahdettin, zmirin
kanl bir ekilde igal edilip Yunan ordusunun Bat
Anadoluda ilerlemeye balamasndan yaklak 4 ay
sonra, 20 Eyll 1919da ngilizlere yaranma politikas
gerei bir bildiri yaymlamtr. Padiah bildirisinde
halk sakin olmaya ve hkmetin emirlerine uymaya
arm ve halkla hkmet arasnda ayrlk olmadn
belirtmitir. Padiah, Anadoludan gelen haberle ri
duyduunu, igallere zldn ancak yaplmas
gerekenin Bar Konferansna giderek konferans
kararlarn beklemek olduunu bil dirmitir.
Padiah Vahdettinin bu bildirisi, onun, emperyalizme
bakal drmakla deil, emperyalizmin merhametine
snmakla kurtuluun mmkn olacana inandn
gsteren rneklerden sadece biridir. Padiahn bu
bildirisi Kuvyi Milliye dmanlarna g ve cesa ret
vermitir. rnein padiahn bildirisinden bir gn
sonra, 21 Eyll 1919da Ahmet Anzavur Balkesir
dolaylarnda
ortaya
kmtr.
An
zavur,
GnenBigaSusurluk evresinde toplad kuvvetlerin
bana geecek ve Padiah Vahdettin tarafndan paalk
unvanyla dllendi rilecektir. zerine gnderilen
kuvvetlerden kurtulmay baaran Anza vur, 1920 yl

balarnda yeniden harekta geecektir. Anzavur, Mays

1920de Padiah Vahdettinin Kuvyi Milliyeyi yok
etmek iin kur durduu Sleymen efik Paa
komutasndaki Kuvay nzibatiye ile i birlii yaparak
Adapazarn igal edecek, birka kez Geyve Boazna
saldracak, ancak yenilerek stanbula dnecektir.
Atatrkn bakanlndaki Temsil Heyeti, 22 Eyll
1919da Pa diah Vahdettine ektii telgrafta onun
nceki gn yaymlad bil diriyi cevaplamtr.
Telgrafta, Damat Ferit hkmetinin padiahtan
gerekleri gizledii ileri srlerek bu kabinenin milleti
yabanc istek lerine feda ettii, grevinde kalmasnn
byk felaketler douraca belirtilmitir. lkeyi
korumak iin Damat Ferit hkmetinin hemen
drlerek yerine milletin gvenini kazanm bir
hkmetin kurul mas istenmitir.
Temsil Heyetinin eletirilerine ve uyarlarna kar
Padiah Vahdettinin bildirisi, Kuvyi Milliye dman
evreleri hemen ha rekete geirmitir. Bu dorultuda
stanbulda
Padiahn
bildirisini
des
tekleme
kampanyas balamtr. 23 Eyll 1919da Askeri
Nigehban Cemiyeti ile Hrriyet ve tilaf Frkasnn
padiaha sunduklar Kuvyi Milliyeyi ktleyen
bildiriler basnda yaymlanmtr.
Bu bildirilerden birini de skilipli Atfn ikinci bakan
olduu Cemiyeti Mderrisin yaymlamtr.
Cemiyeti Mderrisinin Bildirisi (Eyll 1919)
26
Eyll 1919da eyhlislam Mustafa Sabrinin
bakan, skilipli Atf Hocann ikinci bakan olduu
Cemiyeti Mderrisin", Padia hn bildirisini destelemek
amacyla yaymlad bildiride Kuvyi Milli yeciler iin
adi ekya demi ve bunlarn devaml delilik ve
cinayet leri yznden milletin varl ve yceliinin
sarsldn belirtmitir.
Bildiride Kuvyi Milliyecilere Kudurmu haydutlar
denilmitir.Ayrca, Derneimiz aldatmlar uyarmay

grev bilir, padiahn hi mayesi altnda toplanalm,

ars yaplmtr.
Bu bildirinin altnda cemiyetin ikinci bakan skilipli
Atf Hoca'nn da imzas vardr. Grld gibi bildiride
Atatrk ve silah arkadalar bata olmak zere Kuvyi
Milliyecilere
AD
EKIYA,
DEL,
CAN,
KUDURMU HAYDUTLAR, ALDANMI diye hakaret
edilmitir.
Cemiyeti Mderrisin, 24 Aralk 1919da Teali slam
Cemiyeti adn aldnda bu
cemiyetin
ikinci
bakanlna getirilen eyhlislam Mustafa Sabri, bu
greve gelmesinden yaklak drt ay sonra (Nisan 1920)
Atatrk ve arkadalar bata olmak zere Anadoluda
Hal
em
peryalizmine
kar
direnen
Kuvyi
Milliyecileri, dinin ve hkmetin buyruklarna aykr
olarak halk aldatp, asker ve para toplayan zalim
isyanclar diye adlandrp, bu isyanclar ldrenlerin
gazi, bu uurda lenlerin ehit olacan bildiren bir
ihanet fetvas hazrlamtr. Bu fetva yeni eyhlislam
Drrizade Abdullah imzasyla 11 Nisan 1920de
yaymlanmtr. Fetva ngiliz uaklaryla Anadoluya
atlmtr.
11
Nisan 1920de bu ihanet fetvasnn izgisinde bir
de Padiah Hatt Hmynu ile Hkmet Beyannamesi
yaymlanmtr. Beyan namede, Osmanl Devletinin I.
Dnya Savandan yenilgiyle ktktan sonra akla ve
hale uun bir yol tutulmas gerektiini, oysa tekilat
milliye diye karlan fitne ve fesatn bir yandan
siyasi durumu son derece tehlikeli bir hale getirdii,
dier yandan bar artlarn tehli keye drd
belirtilerek erbab isyann bakentle Anadolu ara
snda haberlemeyi ve ulam kesmeye kalkmalarnn
en byk bir hyaneti vataniye olduu ileri
srlmtr. Beyannameye gre ulusal rgt, Kanuni
Esasiye ve yasalara aykr olarak zorla para ve asker
toplayp buna uymayanlara eziyet etmekte, hatta
kasabalar ve kyleri basmaktadr. Bu iler Allahn

buyruuna ve eriata aykrdr. syana katlanlardan

piman olanlar bir hafta iinde padiahn affna uraya
caktr. syan dzenleyenler ve kkrtanlarla onlara
uyanlar eren ve kanunen takip edilecektir.
31
Temmuz 1920de kurulan 5. Damat Ferit
hkmeti, 4 Austosta Takvimi Vekay'Cde yaymlanan
beyannamesinde asiler diye adlan drd Kuvyi
Milliyecilerin lkeyi kurtarma iddialarnn yanl ve
bo olduunu belirtmitir.
Prof. Sina Akinin ifadesiyle, Hkmetin bildirgesi
yannda, ona destek olmak zere Saray cephesinin
ideolojik rgt saylabile cek Teali slam Cemiyetinin
kard iki bildirgeden de sz etmek gerekir.
Teali slam Cemiyetinin Birinci Bildirisi (Austos
1920)
Bildiri, Anadolunun masum ve mazlum ahalisine,
diye ba lamtr. Bir zamanlar en ve bahtiyar olan bu
halk imdi boy nu bkk, mahzundur. Nedeni on iki
yl nce kan ttihat ve Terakkidir. Abdlhamidi
aldatp, 31 Mart oyunuyla tahtdan indir diler. Otuz
seneden fazla hilafet makamnda ve saltanatta
bulunmu bir padiaht ziann kendine ve ailesine
kar reva grdkleri o hareket bu demlerin nasl
cibiliyetsiz ve hayasz bir ekya etesi olduklarn
gstermiti. Padiaha yaptklar muameleden milletin
bana neler ge tireceklerini anlamak g bir ey
deildi. Fakat biz o zaman anlayama dk. Cenab Hak
basiretimizi balamt. Yine 31 Mart Olaym baha ne
ederek stanbula gelen dzme Hareket Ordusu, yani
ttihat etesi payitahttaki asker neferlerini, zavall vatan
kuzularn din hizmetkr olan talebei ulumu, ulemay
sokak ortalarnda sngiilemiler ve bir ok mazlumlar
dar aacna asmlar ve Fatih Camii erifine kurun
yadrmlardr. O olaylardan da bu heriflerin maksat
ve mahiyetlerini anlamak lazm gelirdi. Fakat yine
anlayamadk. O gnden sonra bu e kya Devleti
Osmaniyenin idaresini ellerine aldlar. Balkan

Savam kardlar, Babali Baskmn, sopal seimleri

yaptlar, Mahmut ev ket Paa Olay nedeniyle yine
daraalarn kurdular. Damad eyri yari Salih Paa
merhum ile beraber sr sr insanlar astlar.
Vapurlar dolusu binlerce halk Sinopa srdler,
stediklerini yaptlar ve bir kelime itiraz edeni
bodular, susturdular. Dnya Savana katldlar;
yediler, itiler, aldlar, keyif ettiler, kalan herkes ld,
sefalet,
aclar
ekti.
mparatorluk
paraland.
Milyonlarca slam memleketlerim elden kardlar."
imdi de Anadolu'da Mustafa Kemal ve Kuvyi Milliye
maskaralart kt. Yunan askerlerinin nnden
namerdane bir suretle kaarken, zavallt, saf ve gafil
ahali ve askerden topladk lar kumetleri dmanla
harbe tututurmak ve *siz mevkinizde sebat edin biz u
taraftan onlarn arkasn evireceiz tarznda yalanlar
ve hilelerle savuup kaarak zavall askerlerimizi ve
halkmz bou bou na krdrmak usuln takip
ediyorlar. Biare millet bu yankesicilerin hilelerini,
desiselerini hl tamamen anlayamamtr. Yazk, bin
kere yazk ki gerek harp iinde ve gerek Mtarekeden
sonra memleket bun larn fitne ve fesad uruna
milyonlarca evladn telef ediyor da Talat, Enver, Cemal,
Mustafa Kemal vesaire gibi be on akinin (ekyann)
vcudunu ortadan kaldrmak iin icap eden kk
fedakrl gze aldramayarak memleketi ve kendilerini
ebedi tehlikeden kurtarmak ve selamete karmak
yolunu idrak edemedi ve hl da edemiyor! Millet
aldanyor, aldatlyor; bouna girip yenilerek kt bir
savan sonunda akln bana toplayamyor! Kendisini
hl aldatmaya a lan heriflere diyemiyor ki: Ey
hainler! Ey Allahtan korkmayan ve Peygamberden
haya etmeyen mahluklar, savatnz, bamz bin trl
belalara soktunuz, malup oldunuz, bizi de o yolda
mahv ve perian ettiniz, devletlere kar malup olduk
dediniz,
mtareke
imzaladnz,
silahlarmz,
boazlarmz, payitahtmz teslim ettiniz. imdi neye

tekrar, gcnz yetmediini kabul ve imza ettiiniz

devletleri yeniden kzdrarak zerimize husumet ve
gazaplarn davet etmekten ve istila olunmayan bakire
memleketimizi de istila ettirmekten baka bir faidesi
olmayacak surette mecnunca hareketlere kalkyor ve
bizi de eskisi gibi bou bouna krdryorsunuz!
ngiltere ve Fransa gibi muazzam ve muntazam
devletlere mey dan okuyorlar! Bu yzden ngilizleri
kzdrp zerimize Yunanllar musallat ettiler. Savata
yenildikten sonra uslu oturmak yenilginin sonucuna
katlanarak telafisini sabr skn ve akl tedbir
dairesinde salamaktan baka are var mdr? Bir
taraftan Yunanllarla sava p dier taraftan kayorlar.
Bu arada, yle direndik, byle zayiat verdik gibi
yalanlarla halk ifal ediyorlar. Dnmyorsunuz ki
Yunanllara fazla zayiat verdirmek bile bundan sonra
bizim iin hayrl ve menfaatli bir ey olmaz.
Hem sizler, ey yalanc ve deni akiler! Kendi
milletimize
kar ecnebi milletlerden hibirinin
yapmad ekyalk ve ktlkleri ya pp, milleti,
memleket erafn, ulemasn asp keserek mallarn
yama ederken kendinize ne hakla, ne yzle, ne
utanmazlkla Kuvyi Milliye namn veriyorsunuz?
Milleti ldrerek, mahvederek milletin hukuku nu
koruyacaksnz yle mi?
Utanmaz hainler, artk yetiir, yakamz brakn:
Cenab Hakkn gazab ve laneti sizin zerinize olsun.
Bar imzaland. Kuvyi iMilliye yznden galip
devletlerin ye niden dmanln kazandk! Devletler
imdi bize Eer Anadoluda Kuvyi Milliye isyann
devam ettirir ve bastrmazsanz stanbulu da elinizden
alacaz diyorlar. Kuvyi Milliye ekyas ise stanbulu
da elimizden karmak ve memlekete son hizmet
eklinde son ihanetlerini de yapmak iin alyorlar
Ey Anadolunun mazlum ve muhterem ahalisi. Emin
olunuz ki bu durum byle devam edemez. Memleketin
her sancan ve her bu can sarm olan bu vahet

atei ve ekyalk byle srp gidemez! Vaktimiz pek

darald ve bu asilerin, blerin ekyalklarndan, cina
yetlerinden halk bunald kald. Bu atei kendimiz
sndremezsek, ga lip devletlerin bildirdikleri ekilde
payitahtmz, stanbul da elimizden alnacak ve Anadolu
da ecnebilerce igal edilecek. Binaenaleyh, bu bleri,
bu asileri mmkn olduu kadar az zaman iinde
yakalayp ortadan kaldrmak hepimiz iin bir farzdr.
Bildirinin sonunda bir de mjde verilmitir: Bu b,
bu asileri tedip ve tenkil etmek zere toplanacak
kuvvetin banda Halifei zianmz ve sevgili hakanmz
efendimiz hazretleri bizzat bulunacak ve oralara
gidecektir! Hazr olunuz ve bu hainlerden, bu caniler
den vatan kurtarmak iin size den grevi yerine
getirmede kusur etmeyiniz.
Bildirinin sonunda askerlere yle seslenilmitir:
Ey kahraman askerler! Sava yllarnda sizi cephe
cephe srk leyen ve a susuz srndren ve din
kardelerinizin,
hemerilerinizin
beyhude
yere
lmelerine sebebiyet veren birka kii arasnda Mustafa
Kemal, Ali Fuat, Bekir Sami gibi zalimler de var idi. te
bu hainle rin harp cephesi haricinde kalm olan aile
fertlerinize kanl elleriyle ne kadar facia yaattklarn
savatan dnnzde grdnz! Bugn yine o
ekyalar, blerdir ki elleri birtakm yetimlerin, dul
kadnlarn kanlarna buland halde kalbinize
sokularak sizi mahvetmek ve evlat larnz yetim,
elerinizi dul brakmak ve servet ve saadetinizi
tamamen almak iin eytann dahi hatrna gelmeyen
hile ve desiselere bavu ruyorhr. Siz bu zalimlerin
cinayetlerine daha ne kadar gz yumacak snz? Elinize
aldnz fetvai erif ki Allah'n emridir, okuduunuz
hatt mnif ki, halifemizin, padiahmzn bir
fermandr. Siz Allah'n emrine, halifenin fermanna
uyarak bu canileri, bu katil canavarlar, daha ziyade
yaatmamakla memur ve mkellefsiniz. u alaklar ve
hempalar bu cinayetleri hep sizin sayenizde yapyor.

Bunlarn vcut larn tamamen dnyadan kaldrmak

beeriyet iin, Mslmanlk iin bir farz olmutur."
Memleketin bana bu kadar felaket getirmi olan bu
hainler daha yaatlacak m? Siz daha ne kadar byle
gafletle bunlarn gayri meru emirlerine uyacaksnz?
Korkuyoruz ki sizin bu aklnz, bu gaf letiniz, kr
krne hainlere itaatiniz daha pek ok mescitlerimizi ve
mabetlerimizi harap eyleyecektir!
Askerler bu kadar uyuduunuz artk yeter, bu
zalimlere alet ol duunuz artk yeter!
Padiahmz,
halifemiz
efendimiz
hazretlerinin
merhamet ve ef kat kuca size almtr. Hepiniz
kounuz geliniz, dnya ve ahiret saadetini ihraz ediniz!
te size seim. Allahn, Peygamberini ve padi ahn
seven bu tarafa gelsin!
skilipli Atf Hocann bakan olduu Teali slam
Cemiyetinin yaymlad bu bildirinin tamamn
okuduunuzda her eyden nce Kurtulu Savann
gerekten bir mucize olduunu anlyorsunuz.
Atatrkn, halk igalcilere kar tam bamszlk
parolasyla bir araya toplayp Kuvyi Milliyeyi
olutururken, dzenli orduyu kurar ken yokluklar
iinde hangi ihanetlerle, hangi eytanca oyunlarla,
hangi byk glklerle uratn Teali slam
Cemiyetinin bu bildirisin den daha iyi ortaya koyacak
belge azdr herhalde. Bu bildiri, Kurtulu Savann i
cephesinin nemini btn plaklyla gzler nne ser
mektedir. Atatrk, Kurtulu Savanda sadece ngiliz,
Fransz, talyan, Yunan, Ermeni igalcileri ve onlara
yardm eden ayrlk Rum ve Erme ni eteleriyle deil,
ayn zamanda ierideki zellikle dini kullanan ha
inlerle ve onlarn kkrttklar isyanclarla mcadele
etmitir. Nitekim stanbul hkmeti, ngiliz Muhipler
Cemiyeti ve Teali slam Cemiyeti gibi dini kullanarak
Kurtulu Savana kar bayrak aan hain kuru
lularn kkrtmasyla Anadoluda 20den fazla isyan
kmtr.

Atatrk ve silah arkadalar bata olmak zere

Kuvyi Milliyeti lere ar hakaretlerle dolu bu bildiri
halk iin hazrlanmtr. skilipli Atf Hocann Teali
slam Cemiyeti aydnlara ynelik de bir bildiri ha
zrlamtr. Prof. Sina Akinin ifadesiyle bu, daha
adal ve arbal bir dille yazlm bir
bildirgedir.'* Teali slam Cemiyetinin kinci
Bildirisi (Austos 1920)
Bu bildiri dinsel vurgularla balamtr. slamn u
kimyahanei haytta kltan daha byk ve daha
mukaddes vazifeleri vard. 0 da medeniyetti. Zaten
slamiyet her hususta itidal (lmllk) esa sna
mstenittir, denilerek artc bir biimde ta o
gnlerde
lml
slam
gndermesi
yaplmtr!
Osmanlnn geri kalmasnda ilimden uzaklalmasnn
etkili olduu belirtildikten sonra 1908 devriminde t
tihatlar geldiler ve milleti harpten harbe srklediler
denilmitir. Dnyada hak, namus, fazilet iin yaamak
ve lmekle tannan Ms lmanlar yenilgi yannda
ihtiras ve fesat ile lekelediler! imdi de Kuvyi Milliye
ad altnda zmir hadisesinden sonra iler yoluna
girmeye balamken isyan ettiler! Grlmedik,
iitilmedik fecayi (facialar) ve mezalim yaptlar.
Memlekette d dmanlarn yapmak istemeyecei
fenalklar yaptlar. Bar artlarm bozdular. Bu
yzden bar koullar fevkettasavvur bir biime girdi.
Ehveni er ola rak Sevr imzaland! Bugn artk devlet
ve milletin gerek kar ve ilk grevi Kuvyi byenin
fesadn ortadan kaldrp memleketin gvenliini
salamaktr. Artk Osmanllar ve Mslmanlar uygarlk
ve toplumsal mutluluk zerinde younlamaldr.
Bugne kadar stanbul hkmeti maruz kald
zorluklar iinde ekyalar yakalamak iin ge reken
baary gstermedi. Milletin zerinde bu blerin
tasallutunu henz etkisiz hale getiremedi. Millet de
grev duygusuyla davranp isyanclarn bastrlmas iin
yemin etmelidir.

Austos 1920de Yunan uaklar Eskiehir

zerinde uup Teali slam Cemiyetinin bu bildirilerini
atmtr.
Akin, age., s. 204.
25 Austos 1920'de de Anadolu semalarndan Kuvyi
Milliyenin katiP olduunun yazld fetvalar atlmtr.
Padiah
Vahdettin,
Sadrazam
Damat
Ferit,
eyhlislam Mus tafa Sabri, eyhlislam Drrizade
Abdullah ve skilipli Atf el ele, Anadolu'da kelle
koltukta vatan ve namus mcadelesi veren Kuvyi
Milliye'vi ve bu mcadelenin lideri Mustafa Kemal
Atatrk orta dan kaldrmak iin drt koldan harekete
gemitir. Nitekim, Padiah Vahdettin'in 5 Nisan 1920
tarihli hatt hmynu. Damat Feritin bil dirgesi, bir
nceki eyhlislam Drrizade Abdullahn fetvas ile
ski lipli Atf n Teali slam Cemiyetinin bildirileri bir
brorde toplanarak baslmtr.
hanet Bildirisi = Bir Hain skilipli Atfm hain
olmadn iddia edenlerin ileri srdkleri ne gre
zmirin igali zerine Teali slam Cemiyeti bir protesto
beyan i namesi yaymlayarak igali knamtr! Necip
FazPm aktardna gre skilipli Atf 1926da Ankara
stiklal Mahkemesinde yarglanr ken yle demitir:
Yunanllarn zmir'i igali zerine bir beyanname
hazrlayarak stanbul'da tilaf Devletleri mmessillerini
ve bu eni te cavz protesto etmitik...
Birincisi, bu beyannameye ilikin elimizde hibir
yazl belge yok tur. kincisi, stanbul hkmeti;
sadrazam ve padiah, zmiri ngilizle rin igal edeceini
dnerek muhtemel bir ngiliz igaline direnilme mesi
iin nceden zmir ve civarnda gerekli nlemleri
almlardr. Bu erevede, rnein direnii Nurettin
Paay grevden alp teslimiyeti Ali Nadir Paa ile zzet
Beyi grevlendirmilerdi. Ancak zmirin Yu nanllarca
igal edilmesi hkmet evrelerinde nce byk bir
aknlk yaratm, sonra ise protesto edilmitir. Hatta
hain Damat Ferit ile hain Ali Kemal bile zmirin
30

1086

Yunanllarca igalini knayp protesto etmitir. zmirin

Yunanllarca igali herkese zntyle karlanp
knanmtr.
Bu bakmdan Teali slam Cemiyetinin, daha dorusu
o sradaki adyla Cemiyeti Mderrisinin de zmirin
igalini knamas son derece nor mal bir durumdur. Bu
knama,
cemiyet
mensuplarnn
daha
sonraki
ihanetlerini grmezden gelmemizi gerektirmez.
Nitekim skilipli Atf Hocann ikinci bakan olduu
Cemiyeti Mderrisin, zmirin igalinden (15 Mays
1919) yaklak drt ay son ra, 26 Eyll 1919da
yaymlad bir bildiride Kuvyi Milliyecileri adi
ekya, deli, cani, kudurmu haydutlar gibi ok
ar sz lerle sulamtr.
Cemiyeti Mderrisinin ikinci bakan olan skilipli
Atf, daha sonra Teali slam Cemiyetinin bakan
olmutur. skilipli Atfn bakanlndaki o Teali slam
Cemiyeti de 30 Austos 1920de Yunan uaklaryla
Anadoluya atlan iki ihanet bildirisi yaymlamtr.
Her iki bildiride de Atatrk ve baz silah arkadalar
bata olmak zere Kuvyi Milliyeciler asi, ekya,
ba, hain, haydut, hrsz gibi ok ar szlerle
sulanarak, ldrlmelerinin dine uygun olduu
bildirilmi ve halktan onlarn vcutlarn ortadan
kaldrmas istenmitir.
Hi dile getirilmemesine karn skilipli Atf Hoca, biri
Cemiyeti Mderrisinin ikinci bakanyken, ikisi Teali
slam Cemiyetinin bi rinci bakanyken 19191920
yllarndatoplam adet Kurtulu Sa va kart
bildiriden dorudan sorumludur.
skilipli Atf Hocann hain olmadn iddia edenler
bu ie de kendilerince bir klf uydurmaya
almlardr: skiliplinin stiklal Mahkemesindeki
sorgusunda kendisini savunmak iin sylediklerine ve
onun
dava
arkadalarndan
ThirlMevlevnin
hatralarna da yanarak ki o da Teali slam Cemiyeti
yesidiryle bir savunma yoluna gitmilerdir:

eyhlislam Mustafa Sabri Efendinin marifetiyle

Teali slam Cemiyeti namna yazlm ve bastrlm bir
beyanname zorla Teali s lam Cemiyeti idare heyetine
imzalatlmaya allmt. Ama Atf Hoca ve Thir
'lMevlevnin iddetle kar koymalar zerine de
miihiirsiiz olarak Yunan uaklarnca Anadolu'ya atld.
Buna karn, o zamann Vakit gazetesinde Atf Hoca
tekzibname (yalanlama) yaymlad...
Ayn hikyeyi Necip Fazl da kitabnda tekrarlamtr.
Birincisi, bildiriyi yazp cemiyet yelerine zorla
imzalatmak is tedii sylenen eyhlislam Mustafa
Sabri Efendi de Teali slam Cemiyetinin kurucu
yelerinden biridir. skilipli Atf Hoca, hem Cemiveti
Mderrisinde hem de Teali slam Cemiyetinde Mustafa
Sabri ile el ele kol koladr: Bu cemiyetlerde her ikisi de
bakandr. s kilipli Atf gerekten bu bildiriye kar
olsa, ya bildirinin yaymlanp Anadoluya atlmasn
engellemesi ya da bu ihanete alet olan bir ce miyetten,
hi beklemeden, derhal istifa etmesi gerekirdi. Ancak
bildiri yaymlanp Yunan uaklaryla Anadoluya
atlmtr. Dolaysyla cemi yet bakam olarak skilipli
Atf bu fiili durumdan sorumludur. iten getikten
sonra gazetede tekzip yaymlamas ve cemiyetten
ayrlmas bu iten sorumlu olmadm deil, tam tersine
sorumlu olduu bu iten paay kurtarmak istediini
gsterir.
Nitekim skilipli Atf 1926da Ankara stiklal
Mahkemesinde yar glanrken mahkeme bakan bu
bildiriden sorumlu olduunu syleyin ce, skilipli Atf,
O bildirgeyi onaylamamak iin en ok ben uratm!
diyerek kendini savunmak istemitir. Bunun zerine
Mahkeme Bakan (S) ile skilipli Atf Hoca (A) arasnda
yle bir konuma gemitir:
S.: Belgegster.
A.
: Belgeyi arz ediyorum: Vakit gazetesinin 1034.
nshasnda tekzipnamem duruyor. imdi bu durup
dururken bendenize vesika sor mak bilmem nasl olur?

S.: Sen bu tekzipnameyi ancak bir gizli maksat iin

yaparsn. A.: Ne maksad beyefendi?
S.: nk grdnz ki bunlar (bildiriler) Yunan
tayyareleriyle atld ve aksi tesir yapt. Anadolu halk
Milli Mcadeleye daha fazla destek vermitir. Siz de bu
kt durumdan kurtulmak iin bunu yap tnz.
A.: Eer yle olsa idi onlarla beraber olurdum,
cemiyete devam ederdim. Halbuki devam etmedim. Bu
da bir delildir. Eer devam etse idim bu dnceniz
akla gelebilirdi.
S.: Sus bizi ileden karma! Hrriyet ve tilaftan ve
Mustafa Sabriden destek alarak bu cemiyeti kurduun
buradan belli oluyor. Sen hl onlardan ayrym
diyorsun. Biz budala olmalyz ki bu szlere inanalm.
Bol bol atyorsun!
Grld gibi stiklal Mahkemesi, Atf Hoca
bakanlndaki Teali slam Cemiyetinin Kurtulu
Sava srasndaki zararl faaliyet lerinin, ihanet
bildirilerinin farkndadr. Hatta ileride grlecei gibi
yarglamann odanda Atf Hocann Teali slam
Cemiyeti gnlerinde ki zararl faaliyetleri vardr.
skilipli Atfn bu bildiri konusunda masum
olduunu id dia edenler Atf Hocann kendisi de buna
dahilnedense hep tek bir bildiriden sz etmektedirler.
Bunu ya bilgisizlikten ya da gerekleri saklamak iin
yapmaktadrlar. nk ortada skilipli Atfn sorumlu
olduu bir deil tam bildiri vardr. skiliplinin bunu
bilmemesi ola nakszdr tabii!
Diyelim ki skilipli Atf Hoca doru sylyor!
Gerekten de ba kan olduu Teali slam Cemiyetinin
halk iin hazrlayp 30 Austos 1920de Yunan
uaklaryla Anadoluya att birinci bildiriden sorum lu
deil! Hatta ayn dnemde aydnlar iin hazrlanan
ikinci bildiriden de sorumlu deil! Peki, ama bir yl
kadar
nce
ikinci
bakan
olduu
Cemiyeti
Mderrisinin 26 Eyll 1919da yaymlad ve Kuvyi
Mil liyecileri adi ekya, deli, cani, kudurmu

haydutlar gibi ok ar szlerle sulayan ihanet

bildirisinden de sorumlu deil midir?
Ayrca Teali slam Cemiyetinin ikinci bakan olan
eyhlis lam Mustafa Sabrinin hazrlad ve yeni
eyhlislam Drrizade Abdullahn 11 Nisan 1920de
yaymlayp stanbul hkmetinin ngi liz uaklaryla
Anadoluya attrd ihanet fetvasndan da haberi yok
mudur? stelik sz konusu fetva, skilipli Atf Hocann
da yaz yaz d Kurtulu Sava kart Alemdar
gazetesinde yaymlanmtr?skilipli Atf, bu ihanet
fetvasn yaymlayan ve sayfalarndan Kurtu lu Sava
kartl akan Alemdar gazetesinde yazmaya neden
devam etmitir? Ki skilipli Atfn yaz yazd o Alemdar
gazetesi, slam kilidinin anahtarn, ngilterenin
gvenilir eline teslim etmekte, slam lemi iin hibir
tehlike yoktur, diye yazacak kadar alalmtr.Ayn
Alemdar, ngiliz Muhipler Cemiyetinin yayn organ gibi
al mtr. Cemiyet, Alemdarda sabah akam
Atatrke
saldrmtr.skilipli
Atf
yaz
yazd
gazetedeki bu durumdan habersiz midir?
Daha da nemlisi, Atatrk ve silah arkadalarnn
ldrlmele rinin dinen caiz olduunu ilan eden
Mustafa Sabrinin bu ihanet fetvasna skilipli Atf
Hocann tepkisi ne olmutur? rnein o ta rihte
eyhlislamla getirilen Haydarizade brahim Efendi,
Mustafa Sabrinin kaleme ald fetvay okuyunca
imzalamay reddedip istifa sn vermitir. Peki, skilipli
Atf Hoca bu ihanet fetvasn hazrlayan Mustafa Sabri
ile ilikilerine neden son vermemitir? Neden hl o
hain din adam msvettesiyle ayn cemiyet ats
altnda yer almtr?
Sorular, sorular, sorular!
skilipli Atfn Yol Arkada eyhlislam Mustafa
Sabri skilipli Atf Hocann dava arkadalarndan, yol
arkadalarn dan 11 Nisan 1920 tarihli ihanet
fetvasnn yazareyhlislam Mustafa Sabri, mason
locasna yedir. Srf ngilizlere yaranmak iin szde

Ermeni soykrmndan sorumlu tutulan Boazlayan

Kaymakam Kemal Beyin idam fetvasn hazrlamtr.
Sevr Antlamasnn im zalanmasn savunmutur.
Kitabnda Kurtulu Savan arptm, yalan gerek,
gerei yalan gstermeye almtr. Atatrkn ngiliz
lerle anlatn, zmiri Yunanllarn kendiliinden
Trklere geri ver diini iddia etmitir. Babakan
Erdoann tarih hocalarndan Kadir Msrolu ile
Mustafa Armaann yalanlarnn kaynaklarndan biri
bu hain Mustafa Sabrinin yazdklardr.
eyhlislam Mustafa Sabri de skilipli Atf Hocay
aratmayacak kadar banaz bir din anlayna sahiptir.
slamiyetin zorlatrma yn, kolaylatrn hkmne
karn bin dereden su getirip dini zorla trmann
peindedir. rnein Peyami Sabah gazetesindeki
yazlarnda Darlfnnda kzlarla erkeklerin bir arada
ders yapmalarna kar km, Mtareke gnlerinde
Mslmanlarn iki satmasn, kadn larn erkeklerle
bir arada altklar baz ilere girmelerini, kadnlarn
evden yanlarnda bir erkekle dar kmalarn ve
bildirilen kyafet d nda bir kyafet giymelerini
yasaklamay dnmtr.
Celal Bayar, onun hakknda unlar yazmtr:
Mustafa Sabri Efendi, ngiliz himayesine girmekten
baka kur tulu yolu olmadn iddia edenlerdendir.
Milli Mcadelenin iddetli dmantdr. Krdistan
Cemiyeti adndaki siyasi bir kurul ile mterek vatann
paralanmasna yol aan bir anlamay reisi olduu
Hrriyet ve tilaf Partisi Umum Merkezi adna
imzalamtr. Yakn tarihimizin gizli kalm bu byk
ihanetine 9. cildimizde belgeleriyle temas edece im.
Sadrazam Vekili olduu srada Ali Galipi Sivas
Kongresi zerine yrmeye tevik edenler arasndadr.
Kuvyi Milliyecilerin katli va ciptir fetvasn yazan
odur, imza eden Drrizadedir."
Mustafa Sabri, kitabnda Kurtulu Sava, Trklk ve
Atatrk hakknda hakaretamiz ifadeler kullanmtr.

Atatrkten yle sz etmitir:

Yani btn hareketlerini hilafet makamna hizmet
eklinde gs termi iken, nasl kahpelik ve hayaszlktr
ki hilafetin en irkin tezyif ler ve tahkirler altnda
birdenbire ilgasna cesaret etmitir.
Mustafa
Kemalin
ve
Ankara
Hiikmetinin
kahpeliklerini,
sahtekrlklarn
u
ufack
mukaddimeye sdracak deilim. Demek isterim ki bu
ekil deitirmeler, bu ztlklar ileyebilmek iin insan
utanmamazlkta da kahraman olmaldr. Hele dinsizlik
olmadan hak szln, hayaszln bu derecesi tasavvur
olamaz.
ki paralk Mustafa Kemal kuvvetinin basksna
boyun eerek ngilizlerin, Franszlarn ve sair devletlerin
stanbuldan ekilip gitme lerini ancak Kemalistlerin
idam ettii Trk akl kabul edebilir.'Trkle bak da
yledir:
Benim elimden gelse Tiirkleri Arap yaparm, dier
Mslmanlar da. Bunlarn vaktiyle Araplamadna
da ok eseflenirim. Arap dili, ne Trk diliyle ne de
erkez diliyle kyas kabul etmeyecek derecede s
tnle
sahip
olduundan,
insann,
milliyetin
kne sahip olup da onunla iftihar edeceine
byne sahip olarak onunla iftihar etmesi daha krl
ve makul olur."
Kurtulu Sava dman hain Mustafa Sabri
zamanla daha da ileri gidip Yarn gazetesinde
Trklkten istifa ettiini yazmtr:
Yalnz Mslman ve insan olarak kalmak zere,
Trklkten e ref 'c izzetimle istifa ediyorum Allah'm
huzurunda... Tvbe Yarabbi, tvbe Trklme! Beni
Trk milletinden addetme..."
Mustafa Sabri, Kurrulu Sava'nda vatana ihanet
ettii iin 150'Iikler listesine alnmtr." Atatrkn
bakomutanlndaki Trk ordularnn zaferinden sonra
dier hainlerle birlikte ngiliz Eliliine snmtr.
Ailesini de yanna alarak ngilizlerin bulduu bir yk

gemi siyle nce Msr'a, sonra Yunanistana gitmitir.

Oradan talyaya geerek kaak Padiah Vahdettini
ziyaret edip Trkiye Cumhuriyeti kart baz tertiplerin
iine girmitir. Papadan bile yardm istemitir.
te skilipli Atf Hoca, 19191920 yllar arasnda hem
Cerriyet Miiderrisinde hem de Teali slam
Cemyetinde bu hain Mustafa Sabri ile birliktedir.
Nitekim
Atf
Hoca,
1926da
Ankara
stiklal
Mahkemesinde yar glanrken, mahkeme bakan bu
duruma u szlerle dikkat ekmitir: *(...) Sen en
karanlk gnlerde Teali slamclk yap, Mustafa
Sabri'nin yannda yer al da sonra karmzda yle
byle syle. Szle riniz hibir geree uygun deildir.
AKP hkmeti dneminde 2007 ylnda Tokat
Belediyesi tarafn dan kurulan bir vakfa eyhlislam
Mustafa Sabri Efendi Vakf ad verilmitir.
AKP dneminde kahramanla terfi edilen hainlerden
biri de odur!
Dini Siyasete Alet Etmek Sutur 1924te, halifeliin
kaldrlmas, Tevhidi Tedrisat Kanununun kabul
edilmesi, Osmanl hanedannn yurtdna srgn
edilmesi gibi laiklik arlkl devrimlerin younluk
kazanmas ve gen Cumhuriyetin aalarn, eyhlerin,
hlarn marabalar durumundaki halk, devletin
zgr bireyleri haline getirmek iin almalar
yapmas, teden beri dinden geinen sahte hocalar ve
asrlardr halkn kann emen aalar ile eyhlerin
tepkisini ekmitir.
Bu arada 17 ubat 1924te Kzm Karabekir Paa'mn
bakanl nda Terakkiperver Cumhuriyet Frkas
kurulmutur. Programnda, Parti, dnceye ve din
inanna saygldr szne yer vermesi, hem CHPyi
dinsizlikle sulamak isteyenlerin hem de din
istismarclar ile Cumhuriyet dmanlarnn ekmeine
ya srmtr. 1925 ylnda baz stanbul gazeteleri
yeni rejimi ok ar ekilde eletirmitir.

1925 ylnn balarnda Nakibendi Tarikatmn en

etkili olduu Dou blgesinde Hkmetin dinsizletii,
milletin dinsizlie gt rld, dinin kaldrlmak
istendii, dinin yitirilmekte olduu, bunu nlemek
gerektii gibi sylenti ve propagandalarla devrim
tepkilerinin belki de en by denebilecek olan...
eyh Said syan balam tr. Hkmet hemen blgede
skynetim ilan etmitir. Daha sonra da Adalet
Bakanl, "Dini ve Dinin Kutsal Kavramlarn Siyasete
Alet Edenler Hakknda bir kanun tasars hazrlamtr.
Babakanlka 24 ubat 1925'te Meclis'e verilen kanun
tasarsnn gerekesi udur:
"{...) Sylenmesi ok zcdr ki, insanln,
mutluluk ve yksel me klavuzu olarak Tanr katndan
indirilmi olan kutsal dinler, kt lkler altndaki
insanlarn kutsal haklarn kesin bir kararllkla mey
dana karma arac olan devrimlerin amansz dman
olan ktler elinde gericilik iin kullanld. (...) Yksek
esaslarna ramen slamiyet de uzun yllar kt
ailelerin elinde, kan dkc istibdat idarelerinin
gerekesi olarak gsterildi. Kurtulu Sava srasnda,
memleketten ko vulan halifeler, din emri diye, kutsal
bamszlk sava yapanlarn l drlmesine fetvalar
kardlar. Yani devrimlerimizin en zor gnlerin de din,
dmanlar yararna kullanld. Trk milletinin sosyal ve
siyasal olgunluunu ispatlayan Cumhuriyetimize kar
son gnlerde gerici d nceleri ktye kullanmak
isteyenlerin, yine dinin kutsal buyruklar ile halktan
bazlarn kandrmakta olduklar grlmtr.
Tanr ile vicdan arasnda bir birleme arac olan
dinler, siyaset ve bunun sonucu ar istek arac
olduka kutsal temizliklerinin etkilene ceine phe
yoktur. Hkmetimiz Tanr ile vicdan arasnda,
siyasetin ve siyasal kurulularn araclk yetkisi
bulunmad kansndadr. sla miyet de bu gr
pekitirir. (...) Bundan byle dinin ve dinin kutsal
kavramlarnn bir siyaset ve bunun sonucu ar yarar

ve istek arac edilmemesi iin hazrlanan kanun iliikte

sunulmutur.
Kanun tasarsnn ilk maddesinde, Dini ve dinin
kutsal kavram larn siyasi amalara esas ya da alet
etmek iin dernekler kurulmas yasaktr. Bu tr
dernekleri kuranlar ya da bu derneklere girenler vatan
haini saylr. Dini ya da dinin kutsal kavramlarn alet
ederek devletin eklini deitirmek ve bakalatrmak
ya da devletin gvenini bozmak veya dini ya da dinin
kutsal kavramlarn alet ederek her ne surette olursa
olsun halk arasna bozgunculuk ve ayrmclk sokmak
iin gerek tek bana ve gerek toplu olarak szle ya da
yaz ile ya da fiilen ya da nutuk syleyerek ya da yayn
yaparak harekette bulunanlar da vatan haini
saylrlardenilmitir. Tasar, 25 ubat 1925te onaylanp
ka nunlamtr.'
Fethi Okyar hkmeti, eyh Said syanm
bastrmakta
zorlannca smet
nn
hkmeti
kurulmutur. nn hkmeti, 4 Mart 1925te 578
sayl Takriri Skn Kanununu karp stiklal
Mahkemelerini kurmutur.
yeleri milletvekilleri
arasndan seilen stiklal Mahke meleri idama varan
yetkilerle donatlmtr.
apka Kanunu ve apka Kkrtclar Bin bir gle
ramen emperyalizmi ve yerli birlikilerini dize
getirerek kurulan Trkiye Cumhuriyeti, birka mrteci
bozuntusuna pabu brakmamaya kararldr. Bu
nedenle ncelikle eyh Said syan bastrlm ve isyana
katlanlar, isyanda dolayl veya dorudan parma
olanlar stiklal Mahkemelerinde yarglanarak gerekli
cezalar almtr. syanda rol olduu gerekesiyle
Terakkiperver Cumhuriyet Frkas da kapatlmtr.
Partinin stanbuldaki ve Dou illerindeki baz binalarn
da yaplan aramalarnda kkrtc baz yaynlara
rastlanmtr. Ata trk de Nutuk'ta Terakkiperver
Frkann dini siyasete alet ederek eyh Said

syannn
ortaya
kmasnda
etkili
olduunu
belirtmitir.
25 Kasm 1925te 671 sayl apka Kanunu kabul
edilmitir. Kanunun birinci maddesinde, TBMM yeleri
ile genel, zel ve bl gesel idarelere ve btn
kurululara bal memurlar ve mstahdemler Tiirk
milletinin giymi olduu apkay giymek zorundadr.
Trkiye balknn da genel bal apka olup buna
aykr bir alkanln srd rlmesini hkmet
yasaklardenilmitir.
apka Kanununa ilk tepki Erzurumdan gelmitir.
arnn bir b lmn kapatan Gavur mam diye
tannan bir hoca ile Osman Hoca adl biri evresine
toplad baz kiilerle valinin evi ve makam nne
giderek, Gavur memur istemiyoruz/ diye barp
gsteri yapmak istemiler, an cak kolluk kuvvetleri
gsteriyi datp gstericileri tutuklayarak mahke meye
sevk etmitir. Yarglamalar sonunda 33 kii mahkm
olmutur. Bu olay nedeniyle Erzurumun baz
ilelerinde skynetim ilan edilmitir.
Sivasta duvarlara hkmete hakaretler ieren bir
beyanname ya ptrlmtr. Bu ii organize edenlerden
32 kii mahkm olmu, 2 kii de srlmtr.
Kayseride Mekkeli ve eyh Said gibi Nakibendi
olduunu sy leyerek kkrtclk yapan Ahmet Hamdi
adl biri olay karamadan yakalanp mahkemeye
verilmitir.
Marata brahim Hoca adnda biri camide etrafna
toplad baz kiilerle hkmet kart bir gsteri
yapmak istemi, fakat yakalanarak Ankara stiklal
Mahkemesine gnderilmitir.
Giresunda Muharrem adl bir hocann elebalnda
yine bir ap ka kkrtcl olay tertiplenmi, ancak bu
olay da hemen bastrlarak olaya karanlar hakknda
yarg sreci balatlmtr.
apka kkrtcl sonunda en byk olaylarn kt
illerden biri Rizedir. Rizede bir iki hocann

elebalnda hkmetin dinsizlie gitmesini nleme

adyla hkmet kart bir hareket yaplmak isten mi,
baz yalanlarla halk kkrtlm ancak olay derhal
bastrlmtr. Rizeye gelen stiklal Mahkemesi olaya el
koyarak sorumlular yargla yp gerekli cezalar
vermitir.
16
Kanunuevvel 1341 (1925) tarihli Cumhuriyet
gazetesinde Ri zedeki olaylarn ayrntlarna yer
verilmitir:
Rizenin Potemya mntkasnda mam aban ile
Muhtar Yakup Aa ve riifekas, civar kyler halkn Ulu
Cami nam mevkide itima ya (toplanmaya) davet
(etmiler) ve teden beri ekavetle (ekyalkla) meluf
(tannan) birok ekiyay silahlaryla birlikte celp
eylemilerdir (bir araya toplamlardr).
Gazetenin haberine gre halk bu ary genel bir
dua toplants sanarak gelmitir. Fakat sonradan
toplananlar jandarma karakolunu basarak jandarmay
esir alp Rizeyi yamalamay planlamlardr. Haber
yle devam ediyor:
Muhtar Yakupun akrabasndan Bieli Mehmet, Ey
ahali! An kara ihtilal iindedir! Mustafa Kemal Paa
yerinden yaral olarak doktorlar elindedir! smet Paa
ortadan kaldrlmtr! Dindar paala rmz hkmeti
ellerine aldlar! eriat kurtaryorlar! Korkacak bir ey
kalmamtr! Erzurum yapacan yapt! Biz de itirak
edelim, demi tir. Yeni Pazar kynden Muharrem
Hocann apka aleyhinde fetva eklinde muhaberat,
itimada hazr hocalar tarafndan nakil ve tekrar
edilmitir.
Rizedeki olaylar bastrldktan sonra kkrtclar
Rizeye gelen istiklal Mahkemesinde yarglanarak
gerekli cezalar almtr.
16
Kasm 1925 tarihli Hkimiyeti Milliye gazetesi,
Rizedeki olay lar stiklal Mahkemesi'nde balkl
haberinde yle duyurmutur.

Rize kylerindeki hadise failleri

mahkm olduMahkeme heyeti muhteremesi Giresun'a
hareket etmitir. Rize: 14(A.A) stiklal Mah kemesi
bugn Rize'nin baz kylerine ait hadisei irticaiye
muhake mesini inta etti. Bugn hitam bulan
mahkeme
neticesinde
ileri
gelen
muhrik
ve
mviklerden 8 kii idama, 14 kii on be sene, 2 kii
on sene, 9 kii de beer sene kree mahkm
edilmilerdir. Kararlar sami in ile beraber maznunlar
da alklamlardr. Mahkeme safahat btn Rizede
derin tesirler brakm, memnuniyetle karlanmtr.
stiklal Mahkemesi Rizede 1213 Aralkta 143 san
yargla mtr. Yarglama sonunda baz ky imamlarnn
halk kkrtp ayak landrd ve skilipli Atf Hoca'nn
Frenk Mukallitlii ve apka adl kitapnn da
kkrtclkta etkili olduu anlalmtr."
apka Kanunu'na kar yurdun deiik yerlerinde
kan olay lar byk bir halk destei grmemitir.
Olaylarn elebalarnn ou olaylarn kt illerin
halkndan bile deildir. rnein Erzurumdaki eleba
Hac Osmann, Kayserideki Ahmet Hamdinin,
Giresundaki eyh Muharremin bu illere yeni gelmi
olduklar anlalmtr.
Halkn geneli bu kkrtclara byk tepki duymu ve
Ankaraya gnderdii telgraflarla bu tr olaylar
karanlar lanetlemitir. r nein Erzurum Belediye
Bakan Nafiz, Mft Sadk, Ticaret Odas Bakan
Vekili Salim, Halk Partisi Bakan Ahmet Rza ve daha
birok ehir ileri gelenleri ortaklaa imzaladklar u
telgraf Ankaraya gn dermitir:
Ayaklanmaya, kkrtmaya, gericilie kar nasl bir
nefreti ol duunu ve nasl tez elden yok edilmesini bir
bor saydn, nceki olaylarda canna minnet bildii
hizmeti ile ispatlam olan Erzurum'un temiz halk bu
zc olaydan ve kendisine yaplan iftiradan tr
zntlerini bildirir ve sebep olanlara ok ar bir

ekilde ve asl tertip ilerle kkrtclarn adalet

sehpasnda
rpnmalar
suretiyle
silinmesi
ni,
Erzurumlularn en yrekten istekleri olarak arz ederiz
apka Kanunu Yalan ve Gerekler Gerek u ki,
1925 ylnn sonlarnda yurdun deiik yerle rinde
apka Kanunu zerinden din istismar yaparak
halk Cumhuriyete kar kkrtmak isteyenler vardr.
Mesele bireysel ola rak insanlarn apka takp
takmamalar meselesi deildir; mesele, Anadoluda
halkn arasna giren din adam klkl baz kkrtclarn
apka Kanununu bahane ederek din istismar ile
Mslman halk Cumhuriyet hkmetine kar isyan
ettirmek istemesidir. Bu, 25 ubat 1925 tarihli Dini ve
Dinin Kutsal Kavramlarn Siyasete Alet Edenler
Hakkmdaki Kanuna gre vatana ihanet suudur.
. Mahmut Gololunun dedii gibi; Burada u noktay
da belirt mek yerinde olur ki, bu olaylarda mahkm
olanlar apka giymedikle ri iin ceza almamlardr.
Bunlar apka giyilmesini protesto ettikleri, buna engel
olmak
istedikleri,
bu
nedenle
bakaldrdklar,
ayaklanma
teebbsnde
bulunduklar
iin
cezalandrlmlardr.
Nitekim, 25 Kasm 1925 tarihli 671 sayl apka
Kanunu,balkn
kendiliinden
giymeye
balad
apkay mebuslar ile memurlarn da giymesini zorunlu
klmtr. Yani apka Kanunu, ncelikle halka de il,
mebuslar ve memurlarca, apka giyme zorunluluu
getirmitir. nk kanunda belirtildii gibi halk byle
bir kanun zoruna gerek kalmadan apka giymeye
balamtr zaten.Dernek ki, genel olarak, toplumun
klndaki deiiklik devrimi, kanun zoru ile olmam,
ap ka giyimi, bu gerein milli vicdana mal edilmesiyle
balamt. Kanun zoru koyma ihtiyac halka gre aydn
olmalar
gereken
mebuslar
ile
memurlar
iin
duyulmutu. ok daha nemlisi, kanuna gre apka
giyilmemesi durumunda herhangi bir yaptrm da sz
konusu deildir.

apka Kanununun bu kanuna uymayanlara hibir

yaptrm ge tirmemesi, kanunun istismar edilmesine
neden
olacandan,
676
sayl
kanunla
ceza
mevzuatnda bir deiiklik yaplmtr. Buna gre H
kmete tespit edilen kyafeti hilaf selahiyet ve
mezuniyeti iktisa eden ehas aydan bir seneye kadar
hap solunur. Yani apka Kanununa aykr
davrananlarn 3 aydan 1 yla kadar hapsedilecei
belirtilmitir. Ceza Kanununun 526. maddesine de
Memnuiyet (yasak) ve mecbu riyete aykr hareket
edenler iki aydan alt aya kadar hapis veya 1000
liradan 5000 liraya kadar para cezas ile cezalandrlr
hkm eklen mitir.
zetlemek gerekirse:

apka Kanunu, ncelikle halk iin deil, mebuslar

ile memurlar iindir.

apka Kanunu mebuslar ile memurlarn apka

takmalarn iste mi, ama takmamalar durumunda
nceleri hibir yaptrm getir memitir.

apka Kanununun istismar edilmesini nlemek

iin Ceza Kanu nuna eklenen maddelerle apka
Kanunu'na uymayanlara hafif hapis ve para cezalar
ngrlmtr.
te bu nedenle apka takmad iin birini idam
etmek 671 sayl apka Kanununa, 676 ve 526 sayl
Ceza Kanunlarna aykrdr. stiklal Mahkemeleri, apka
takmayanlar deil. apka Kanununa kar din
istismaryla halk kkrtan Cumhuriyet dmanlarn
yar glayp cezalandrmtr. dam edilenler de apka
takmadklar iin de il, apka Kanununa kar halk
isyana tevik ettikleri iin 25 ubat 1925 tarihli Dini
ve Dinin Kutsal Kavramlarm Siyasete Alet Edenler
Hakkndak Kanuna. gre vatana ihanet suundan
idam edilmitir.
imdi gelelim skilipli Atf Hocann tutuklanarak
yarglanp idam edilmesine...

skilipli Atf Hoca Giresun stiklal Mahkemesinde

skilipli Atf Hoca, apka Kanunundan bir buuk yl
kadar nce Frenk Mukallitlii ve apka (Bat Taklitilii
ve apka) adl bir kitap k yaymlamtr. apka
Kanunu ktktan sonra Kasm 1925te Rize, Giresun,
Mara, Sivas gibi illerde apka Kanununa kar
balayan dinsel kkrtmalarda skilipli Atf Hocann
sz konusu kitap da kullanlmtr. zellikle Rize
isyannda skilipli Atfn kitapnn et kili olduu
belirlenmitir. Ayrca Giresundaki apka kart olaylar
karanlardan
biri
yakalandktan
sonra
polis
sorgusunda skilipli Atf Hocann, eriatn apka
giymeye msaade etmediini belirttiini, bu nedenle
isyan ettiini ifade etmitir. Necip Fazl, Son Devrin Din
Mazlumlarnda bu olayn skilipli Atf Hocay sulamak
iin politi kann tertibi olduunu iddia etmitir. skilipli
Atf kaynakl bu tr baka olaylar da vardr.
Bunun zerine harekete geen stanbul Polis
Mdrl, Birinci ube Raporu ile sz konusu kitab
yazp deiik illere datan ski lipli Atf Hocay Dahiliye
Vekletine ihbar etmitir. Bylece skilipli Atf
tutuklanp Giresun stiklal Mahkemesinde 1618 Aralk
1925te yarglanmtr. Yarglanma sonunda mahkeme
kitapklarn topla tlmasna ve datlmasnn
yasaklanmasna karar verip skilipli Atf Hocay
serbest brakmtr.
skilipli Atf Hoca, sz konusu Frenk Mukallitlii ve
apka adl kitapn apka Kanunundan nce yazd,
bu nedenle sulama ya plamayaca gerekesiyle
beraat etmitir. Necip Fazl bile kitabnda bu gerei
kabul etmek zorunda kalmtr: Ortada kala kala Frenk
Mukallitlii isimli kitap kalyor ki bu mcerret ilmi eser
de apka Kanunundan ok nce neredildii ve bi de
byle bir teebbs tah min yoluyla kaleme alnmad
iin herhangi bir su tekil etmekten uzak bulunuyor.
Berat eden skilipli Atf, stiklal Mahkemesi heyetiyle
stanbula dnmtr. Necip Fazln ifadesiyle hoca,

stanbulda Polis M drlndeyken evine u

mektubu yazmtr:
Bugn Karadeniz Vapuru ile stanbula getirildim.
stiklal Mah kemesi heyeti de bizimle beraber stanbula
geldi. Giresunda vukua gelen bir hadisede, kitap
dolaysyla beni alakadar zannettiler. Bila hare alakam
olmad tebeyyn eyledi. Orada olan sui zandan halas
oldum...
Bylece 80 yllk bir yobaz yalan daha rmtr:
skilipli Atf Hoca, apka Kanunundan bir buuk yl
nce Frenk Mukallitlii ve apka adl bir kitapk
yazd iin idam edildi! yalan yerle bir olmutur.
Grld gibi skilipli Atf Hoca, Frenk Mukallitlii ve
apka adl kitap nedeniyle yarglanm ancak idam
edilmeyip berat etmitir.
Necip Fazln Duygu Smrs (Birinci Perde)
Kitabnda,
Atf
Hocann
Giresun
stiklal
Mahkemesinde yarg lanp beraat ettiini kabul eden
Necip Fazl, bu durumdan bile skilipli Atfa pay
karmak, beraat eden skilipliyi madur ve mazlum
gstermek iin bu srele ilgili akla hayale gelmez
senaryolar yazm, masallar anlatmtr.
te o gz yaartc senaryo ve masallardan bir blm:
Sene 1926... (gaza gelip seneyi de yanl vermi,
1925 olma l!) Sonbahar... skilipli Atf Hocantn
Aksarayda Lalelide Fethibey Caddesinde 1 numaral
evi...
Hoca ikinci kattaki odasnda sedire oturmu, akam
namaznn edasn bekliyor. Birden yakndaki caminin
minaresinden yank bir ses... Hoca ezan, iinden
kelimesi kelimesine tekrar ettikten sonra kbleye
dnyor ve tekbir getirerek namaza giriyor.
Tam o anda zil sesi... Kap alnmakta... Atf Hocann
baremi Zahide Hanm kapda... Darya sesleniyor:
Kim o?
Atf Hocay grmek istiyoruz.
Hoca namazda...

Siz kapy an da bekleriz...

Kadn kapy ayor. Klk ve edalar phe verici
adam...Bu satrlar okuyunca insan Necip Fazl da o
srada skilipli Atf Hocann odasnda yannda sanyor!
yle bir anlatyor ki, adeta bir film sahnesi gibi!
Hocann odann iinde nereye oturduundan tutun da
hangi namaz klacana kadar biliyor! Hoca sedirde
akam nama znn edasn bekliyormu! Sonra okunan
ezan hoca da kelimesi keli mesine iinden tekrarlam!
Hocann
iinden
ezan
kelimesi
kelimesine
tekrarladn bilecek kadar hocaya yakn demek ki! u
Allahn iine bakn ki, hoca tam da namazdayken
geliyor onu gtrecek polisler!Vah! Vah!.. ok yazk!
Necip Fazl duygu smrsne yle devam etmitir:
Atf Hocay Mdriyette bir hcreye tkyorlar.
Penceresi tepe den avlu tarafna alan bo ve pis bir
oda. inde banko dedikleri tahta bir sradan baka bir
eya yok.
Necip Fazl, skilipli Atf Hocay penceresi tepeden
avlu tarafna deil de yandan bahe tarafna alan eya
dolu ve tertemiz bir odaya koymamalarna zlm
belli ki!
Necip Fazl, skilipli Atf madur ve mazlum
gstermeye al rken Cumhuriyet polisini de bir o
kadar marur ve zalim gster meye almtr:
Deli gibi frlayan Zahide Hanm, kpr stnde
kocasn yakal yor. iki polis arasnda, ancak katillere
mahsus bir emniyet tertibi iin de Galata Rhtmna
doru gtrlmektedir.
Zahide Hanm kocasnn zerine atlyor:
Efendi, efendi!
Polisler zahide Hanm iddetle iterek kocasyla
konumasna en gel oluyorlar. Arkadan gelen nc
bir memur, kadncaz yaka paa srklemeye
balyor. Kadn kaplan gibi atlp kocasna mendil
iinde bir ey uzatyor Para.

Film senaryosu mu, roman m, masal m belli deil,

ama tarih olmad kesin...
skilipli Atf Hoca Ankara stiklal Mahkemesinde
skilipli Atf Hoca, Giresun stiklal Mahkemesinden
berat etmi tir, ama oradaki yarglamada kendisine
Frenk Mukallitlii ue apka adl kitapn toplatlarak
datlmasnn yasakland da tebli edilmitir. Yani
sz konusu kitapn datlmas, satlmas ve Ana
doludaki dini
kkrtmalarda
etkili olduunun
grlmesi durumunda skilipli Atf Hocann yeniden
yarglanmas sz konusudur.
Nitekim ok gemeden ad geen kitapn dinsel
kkrtmalarla balayan isyanlarn kt blgelerde
yaplan aramalarda bulunmas zerine skilipli Atf bu
sefer Ankara stiklal Mahkemesine gnderil mitir.
skilipli Atf yalnz deildir. Ankara stiklal
Mahkemesi, Atf Hocayla birlikte birok hocann
muhakemesine hazrlanmaktadr. Bunlar arasnda
Uakl Hoca Sleyman, Uak mamHatip Mektebi
Mdr Antepli Salih Efendi, Bozkrlt Ahmet ue
Sultaniyeli
Durmu
bocalarla
Dastanl
eyh
erafiiddin ve arkadalar vardr. Bunla rn hepsi apka
davasna muhalefetten ve Rize, Erzurum, Giresun,
Sivas vesair yerlerdeki taknlklar krklemekten
sank... Bilhas sa Uak mamHatip Mektebi Mdr
Antepli Salih Hoca en fazla sktrlanlardan...
Ankara stiklal Mahkemesi, Erzurum, Giresun, Rize
ve Sivasta apka Kanununu bahane ederek dini
kkrtmalarda bulunanlar ve bu kkrtmalara alet
olanlar yarglamtr. Mahkeme, skilipli Atfn sz
konusu kitapnn bu apka kart isyanlarda etkili
olduu kana atindedir. nk mahkemenin elinde bu
ynde bir hayli kant vardr.
Ankara stiklal Mahkemesi, skilipli Atf Hocay ayn
amaca y nelik iki ayr sutan yarglamtr:
1.
apka Kanunu ktktan sonra bu kanuna kar
isyan kan bl gelerde ele geirilen Frenk Mukallitlii ve

apka adl kitapn isyanclarca tahrik arac olarak

kullanlmas...
2.
Kurtulu Sava srasnda hain eyhlislam
Mustafa Sabriyle bir likte Kuvyi Milliye kart Teali
slam Cemiyetindeki faaliyetle ri, zellikle de bu
cemiyetin 1920de yaymlayp Yunan uaklary la
Anadoluya attrd, Atatrk ile silah arkadalar bata
olmak zere Kuvyi Milliyecileri asi, ekya, b,
hain, hay dut, hrsz diye nitelendirip halk ile
orduyu Kuvyi Milliyeye kar kkrtan bildiriler...
Szle veya yazyla dini kullanarak kkrtclk yapmak
ve savata dmana yardm etmek sularnn o
zamanki kanunlarda karl va tana ihanettir.
Vatana ihanetin cezas da idamdr.
skilipli Atf Hocann Ankara stiklal Mahkemesinde
yarglan masna Ocak 1926da balanmtr. Yarglama
ubat balarnda sona ermitir.
Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar incelendiinde Ali
(etinka ya), Necip Ali (Kka), (Kl) Ali ve Reid
(Galib)ten oluan mah keme heyetinin skilipli Atf
Hocann Frenk Mukallitlii ve apka adl kitapnn
apka Kanununa kar kan rejim kart isyanlardaki
roln ve Teali slam Cemiyeti bakan olduu
dnemde Kurtulu Savana, Kuvyi Milliyeye kar
faaliyetlerini sorgulad grle cektir.
Mahkeme heyeti, isyan kan illerdeki baz kitaplar,
skilipli Atfn kitaplarn satan baz kiileri ahit
olarak dinleyerek onlara skiliplinin kitabndan satp
satmadklarn, sattlarsa ne kadar sattk larm, bu
kitaplar nasl edindiklerini vb. sorular sorarak sz
konusu kitabn apka kart isyanlardaki roln
anlamaya almtr.
te Ankara stiklal Mahkemesi tutanaklarna
yansd ekliyle skilipli Atfn bu kitap satlaryla
ilgili 26 Ocak 1926 tarihli sorgu sundan bir blm:
Mahkeme Bakan (S): imdi Rizeli Asm Efendiye
gelelim. Bu kimdir?

skilipli Atf Hoca (A): Asm Efendi Beyazd

dersiamlarndandr ve kitap ticaretiyle megul olan bir
adamdr. Bu adam hatta Hind'e filan kitap gnderir.
Kitabm basldktan sonra bir gn dkknma gel di.
Bundan bana bir miktar ver. Rize'ye gndereceim,'
dedi. 30 tane veresiye olarak verdim. Veresiye defterine
tabi kaydettim. Bir hafta sonra parasn getirdi. Mesele
budur.
S.: Resmi soruturma evrakna ve 16 Terinisani 341
(16 Kasm 1925) tarihinde yaplan bu faturaya gre
paket eya ile beraber Rize'ye gitmi ve orada
datlmtr.'
A.: Defterin tarihine ltfen baknz. Ona ben bir defa
kitap ver dim. Tarihi de 30 Terinievvel 340'tr (30 Ekim
1924)tr.'
S.: Onu brak, o baka. Bu fatura sebebiyle 16
Terinisani
1341
(16
Kasm
1925)
tarihinde
gnderilmitir.
A.: Bu tarihte Mustafa Asm burada yoktu. Polis
Mdiiriyeti'nde bir polis memurunun huzurunda
kardmz kayt (340 81924) Teri nievvel veya
Terinisanidir. Ondan baka kitap gndermedim.'
S.: Bunu kim gnderdi?'
A.: Bilmiyorum efendim! O zaman zaten toplu kitap
kalmamt. Hepsi Hkmete geti.
S.: Gvelizade kimdir?
A.: Bendeniz Gvelizade filan tanmam...'
(...)
S.: Bu kitaptan 3000 nsha bastrdm sylyorsun.
apka me selesi ktktan sonra sen Anadoluya
gnderiyorsun, yani bu kitaplar 341 Kasm T. Kasm
(1925)te gitmitir.'
A.: O vakit bende kitap yoktu. Yani hkmet almt.
S.: Vaziyet gayet sarihtir (aktr). 16. T. 341 (1925)
tarihli fa tura ile sizin kitaplarnz da gnderiliyor.
Toplanlm olan bir kitap nasl oluyor da tekrar byle

toplu olarak gnderiliyor?' Bigada Tccar'dan

Evliyazade Hilmi Efendi. Bu kimdir?
Giresun'dan Muharrem Efendi'yi ve Haan Efendiyi
tanyorsu nuz deil mi?
Tabir Efendi'yi tanr msnz?"'
skilipli Atf bu kiilerden Muharrem Efendi
dndakileri tan dn ve gerekten de hepsine kitap
verdiini, ancak oundan paras n alamadn
belirtmitir.
Mahkeme Bakan Ali etinkaya, skilipli Atf
Hocann sorulara verdii cevaplar tatmin edici
bulmayarak yle demitir: Bu kabul edilebilir bir ifade
deildir.
skilipli Atf, Hakikat byledir! diye karlk verince
Ali etin kaya: Kitabn basld ve datld, sevk
edildii gnler, memleketin tarihi iin en acl gnlerdir.
Fesat kayna, isyan kaca gnlerdir. Btn bu
hareketlerin bir gizli gayeye delalet eder, demitir.
Bunun zerine skilipli Atf u ilgin k yapmtr:
Eer Krdistan'a gndermi olsa idim, buyurduunuz
doru idi. Fakat ben Anadolu'nun gbeine gnderdim.
Karahisara gnderdim."
Mahkeme Bakan, mkn bulsa idin oraya da
gnderirdin, de mitir.
Grlen o ki skilipli Atf Hoca, eyh Said syannn
knda rol olmadn ima etmektedir. Ancak karar
tutananda da grle cei gibi mahkemenin elinde bu
ynde de belgeler vardr. Ayrca mah keme, hocann
Rize, Mara, Sivas, Giresun gibi illerdeki apka kart
isyanlarn kndaki rolyle de ilgilenmektedir. Hoca
bu gerei gz den karm veya bilerek byle
davranmtr.
Mahkeme Heyeti, skilipli Atfn Frenk Mukallitlii ve
apka ki tapnn Kasm 1925teki apka isyanlarnn
knda etkili olduuna ve skiliplinin sz konusu
kitap Giresun stiklal Mahkemesinin toplatp
datlmasn yasaklamasna karnisyan kan yerlere

bizzat gnderdiine, eldeki belgeler ve sorgulama

sonucunda kanaat getir mitir.
Mahkeme daha sonra skilipli Atf Hocann 19191920
yllarn da Teali slam Cemiyeti bakan olduu
dnemdeki Kurtulu Sava kart faaliyetlerini
sorgulamaya balamtr.
A.: 'Kim gnderiyor efendim}'
Kl Ali Bey: Sen gnderiyorsun.
A.: Bendeniz bahsettiiniz tarihte Asm Efendi
vastasyla 30 kii ye gnderdim. Daha fazla
gndermedim.
(...)
Kl Ali Bey: Bir adam kitaphaneden verilen
siparileri alyor ve bir sandk iinde gnderiyor.
S.: '245 kuru alrsnz. Dier siparilerinizi de
inallah ilerde ala cam diyor. Sonra bu gnderilen
adam da ifadesinde diyor ki: Atf Efendinin
kitaplarndan 30 tane kmtr.
A.: TS. 341 (1925) bendenizde tek bir kitap yoktur
efendim. Hiikmete tamamen teslim ettim. Tek bir kii
ksn gnderdiimi sylesin (...) Hakikaten byle bir
ey karsa cezama razym. Bendeniz 30 tane Asm
Efendiyle gnderdim, baka gndermedim.
S.: 'Bu yn isyanla alakadar olan en nemli yndr.
Ve isyan ilgilendiren blmdr. Sen de bunun iin bu
davaya dahil edildin.Mahkeme heyetinin elindeki belge
ve bilgiler, Rize bata olmak zere yurdun deiik
yerlerindeki apka isyanlarnda skilipli Atf Hocann
Frenk Mukallitlii ve apka kitapnn etkili olduunu
gs termitir. Mahkeme heyeti, bu isyanlarda skilipli
Atf Hocann rol n sorgulamtr. Dikkat edilecek
olursa skilipli sz konusu kitap yazd iin veya
bana apka takmad iin deil, sz konusu kitap
m, mahkeme kararyla toplatlm olmasna ramen,
apka isyan kan blgelere gnderip bu isyanlarn
kmasnda etkili olduu iin sulanmtr.

Mahkeme heyeti skilipli Atf Hocann Anadoluda

hangi illere, kimlere, ka adet kitapk gnderdiini tek
tek sralayarak skilipliyi sorularyla sktrmaya
devam etmitir. Sorulardan, mahkeme heyeti nin elinde
skiliplinin faaliyetleriyle ilgili bir hayli belge ve bilgi
olduu anlalmaktadr.
'Krklarelinde Mft Efendiye 50 tane gndermisin.
Samsuna, Salim Efendiye gndermisin. Bu kimdir T
Kastamonuda makine tamircisi Necati Efendi. Bu
kimdiri Tavukuzadenin hesab ne oldu?

skilipli Atf Hocann idamdan nceki son fotoraf Bu

sorgulamada skilipli Atfa Teali slam Cemiyeti baka
n olduu dnemdeki zararl faaliyetleri ve zellikle de
bu cemiyetin yaynlad Kuvyi Milliye kart bildiriler
sorulmutur. Daha nce de anlattm gibi skilipli sz
konusu bildirilerden birini eyhlislam Mustafa
Sabrinin hazrlayp zorla cemiyet yelerine imzalatmak
iste diini ancak kendisinin buna iddetle kar
ktn ve yaymlanan bildiriyle bir ilgisinin olmad
konusunda bir gazetede tekzip ya ymladn
belirtmitir. Bunun zerine mahkeme bakan, nk
grdnz ki bunlar (bildirgeler) Yunan tayyareleriyle
atld ve aksi tesir yapt. Anadolu halk Milli Miicadeleye
daha fazla destek vermitir. Siz de bu kt durumdan
kurtulmak iin bunu yaptnz, demitir.
skilipli Atf Hoca (A) ile mahkeme bakan (S)
arasnda u konu ma gemitir:
A.: Vakit gazetesinin 1134. nshasndaki tekzibi kim
yazd?

S.: Ben de sana cevap verdim, bunu din perdesi

altnda ktlkle rinize daha fazla devam etmek iin
yaptnz.
A.: Beyefendi ben deli olmalym ki, kendi yaptm
ileri kendim yalanlayaym.
S.: Cemiyet namna rol yapyorsunuz. Sana sorarm.
Tznzde vatan mdafaasna, mcadeleye dair
ufak bir madde, bir fkra gster.
A.: Beyefendi bu bir hayr cemiyetidir.
S.: Sus, sus bir para utan. San, sakaln aarm
utanmak nedir zerre kadar bilmiyorsun uras bir
gerek ki skilipli Atfn hayr cemiyeti diye adlandr
d Teali slam Cemiyeti Kurtulu Sava yllarnda bu
vatann, bu milletin hayrna deil, bu vatana, bu millete
dman olanlarn hayrna iler yapmtr.
skilipli Atfn bu savunmasna mahkeme bakannn
verdii u karlk her eyi zetlemektedir:
(...) Sen en karanlk gnlerde Teali slamclk yap,
Mustafa Sabrinin yannda yer al da sonra karmzda
yle byle syle. Szle riniz hibir geree uygun
deildir.
Hrriyet ve tilaftan ve Mustafa Sabr'den destek
alarak bu ce miyeti kurduun buradan belli oluyor. Sen
hl onlardan ayrym di yorsun. Biz budala olmalyz
ki bu szlerine inanalm. karn!
Necip FazPn Duygu Smrs (kinci Perde)
Hatrlanaca gibi Necip Fazln kitabnda skilipli Atf
Hoca se naryosundaki duygu smrsnn ilk perdesi,
hocann Giresun stik lal Mahkemesine gtrlme
sreciydi. Duygu smrsnn ikinci ve son perdesi
ise
hocann
Ankara
stiklal
Mahkemesinde
yarglandktan sonra idam bekleme srecidir.
Necip Fazl, kitabnda Keramet bal altnda
skilipli Atf Hocann grd bir ryadan sz etmitir.
Necip FazPn anlatt na gre skilipli Atf nezarette
grd ryay birlikte yargland ve ayn kouta
yatt (!) arkada ThirlMevlevye anlatmtr. Necip

FazPn yazdna gre ThirlMevlev ile skilipli Atf

Hoca ara snda yle bir konuma gemitir:
Ne oldu Hocam, abucak uyanverdin.
Uykudan murat hasl oldu!'
Yani?
Yani beklediim ryay grdm!
ThirlMevlev hayet ve dehetle rperiyor:
Ne grdn?
Atf Hoca yatanda dorulmu ve mdafaasn
karalad ktlar elinde bzmtiir:
'Kinatn fahrini grdm. Bana, Yanma gelmek
dururken ne diye mdafaa karalamakla urayorsun?
dedi.
ThiriilMevlev kendinden gemi gibidir.
Ne diyorsun?
'Beni
idam
edecekler!
Allahn
Sevgilisine
kavuacam. (...) G receksin ki beni asacaklar! Baka
bir eye aklm ermez! Ferman en byk kapdan
geliyor...
Belli ki Necip Fazl, skilipli Atfn madur ve
mazlum olduu nu, onu idam eden istiklal
Mahkemesinin ise haksz ve zalim oldu unu daha
etkili bir ekilde anlatabilmek iin olaya bir de
keramet ss eklemeyi uygun grmtr.
Ancak Necip Fazl bu olay kurgularken baltay taa
vurmutur! nk Necip Fazln kitabnda skilipli Atf
Fiocann ryasn anlatp sohbet ettii ThirlMevlev
Ankarada hibir zaman skilipli Atf ile ayn kouu
paylamamtr. Ayrca skiliplinin byle bir rya grd
ne dair de ThirlMevlevnin hatratnda hibir bilgi
yoktur.
Anlayacanz Necip Fazl, duygu smrs yapmak
iin yine uy durmutur.
Necip Fazl, skilipli Atf Hocann idamndan nceki
son anlarn anlatrken duygu smrsnde zirveye
ulamtr!

ubat (1926) aynn 3nc aramba gnn 4

ubat Perem beye balayan gece...
Atf Hoca, idamlklara mahsus hcrede. st ta, alt
ta, drt yan ta... Talar alyor; simsiyah bir rutubet
gzyayla alyor. (Ne cip Fazl airliini konuturuyor!)
Demir
kapnn
tepesinde
parmaklkl
bir
pencerecikten baka hi bir menfez yok. Duvarda
gerekince pranga vurulacaklara ait kocaman bir halka
ve ona bal uzunca bir zincir... Bir de teneirvari tahta
bir kerevet...
Atf Hoca, bu, kuzudan daha mdafaasz, mazlum,
prangaya vu rulmamtr. Bu kadarna ihtiya
grlmemi... Kerevetin yan banda da bir testi su ve
bir somun ekmek... Ekmein hibir lzumu yok, fakat
su abdest almak iin son derece lazm. (...)
Eer o srada bir gardiyan veya hapishane memuru
pencerecikten baksayd grecei manzara uydu:
Kbleye dndrlm kerevetin stnde sarkl bir
adam, ellerini yukarya kaldrm dua etmektedir...
Grld gibi Necip Fazl, byk airliini de
kullanarak mthi bir duygu smrs yapmtr.
Hzn alamam, bu duygu smrs n, skilipli
Atfn idamndan sonra da hocann ei Zahide Hanmn
grd ryay anlatarak devam ettirmitir.
Necip FazPm Bir Yalan Daha Necip Fazl, Son Devrin
Din Mazlumlar adl kitabnn Atf Hoca blmnde,
skilipli Atfn bir gece nce grd ryann (!)
etkisiyle savunma yapmadn iddia etmitir.
Necip Fazldan okuyalm:
Ertesi gn mahkeme salonu her zamankinden
kalabalk... (...) Mahkeme Reisinde ta gibi hal ve
hislerini gizlemek isteyen bir tavr:
Mdafaalar balasn!
Herkes elinde bir kt, uzun veya ksa mdafaasn
deiik ton larda okuyadursun...
Reis ta gibi...

Atf
Hoca,
mtevekkil
ve
mahzun,
srasn
beklemekte...
Bilmem ne kadar zaman geti.
Reis elini Atf Hocaya uzatt:
Sra sizde...
Atf Hoca kalkt.
Aynen:
Hacet yok efendim! Mdafaay mucip bir suum
olmad esasen tebeyyn etmitir. Vicdannzn
verecei hkme intizar ediyorum! Reisin mukabelesi:
Mahkemenin
adaletinden
emin
olabilirsiniz.
Oturunuz! ~ Necip Fazl, skilipli Atf Hocann savunma
yapmadn iddia etmitir, ancak o srada skilipliyle
birlikte yarglanp berat eden ThirlMevlev daha
sonra yaymlad Matbuat (basn) lemindeki Hayatm
ve stiklal Mahkemeleri adl hatralarnda skilipli Atfm
ok uzun bir savunma yaptn yazmtr: Atf Efendi
metin grnyorJu. Suud Beyin sylediine gre gece
sabaha kadar oturmu, 810 tane eseri cedid kdn
doldurmak suretiyle bir mdafaanme (savunma)
yazmt. Yazlmn grmediim ve mealini (anlamn)
renemedi im o mdafaanmenin kraati (okunmas)
epeyce uzun srmt ki, o mahkemede okunurken biz
merdiven altnda bekliyor, mahbesimizin (hapsedilen
yer) kaps kapal olduu iin de okunan eyi iitemiyor
duk. (...) Atf Efendi mdafaanmesini bizzat okumu
ve hitamnda (bitiinde) reis beye tevdi etmi (vermiti),
diye yazmtr.
Aslnda son gn mdafaa yapmayan mft Ali Rza
Efendidir.
Ayrca Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlarnda
da skilipli Atfn uzun bir savunma yapt
grlmektedir.
Necip Fazl kitabnda, Bir rivayete gre Atf
Hocann l bana apka geirmilerdir/ diyerek
bir yalan daha seslendirmitir.

Necip Fazlda yalan, gerek, uydurma hepsi bir

arada....
Karar: Atf Hoca Vatan Hainidir Bakan: Afyon
Milletvekili (Kel) Ali (etinkaya), Savc: Denizli
Milletvekili Necip Ali (Kka), yeler: Antep
Milletvekili (Kl) Ali ve Aydn Milletvekili Reit
(Galip)ten oluan Ankara stiklal Mahke mesi
Heyeti 3 ubat 1926 aramba gnk 1. celsede
kararn akla mtr.
Karara gre skilipli Atf Hoca, Frenk Mukallitlii ve
apka adl kitapyla mahkemenin bu kitap
toplatma ve satn yasaklama kararna karnhalk
isyan ve irticaya tevik ve Kurtulu Sava yllarnda
bakanln yapt Teali slam Cemiyetinin igal
ordusu na mukavemet edilmemesi hususundaki
bildirilerinibeyannamelerini
Yunan
uaklaryla
Anadoluya attrmas sularndan idam edilmitir.
Burada iki noktann zellikle altn izmek gerekir.
Birincisi: skilipli Atf Hocann idam gerekesi Frenk
Mukallitlii ve apka adl bir kitap yazmak veya apka
takmamak deildir. Mahke menin sz konusu kitab
toplatma ve satn yasaklama kararma kar n skilipli
Atfn kitabn isyan kan yerlere datarak halk
isyan ve irticaya tevik etmesidir.
kincisi: skilipli Atf Hocann idam gerekesinde Teali
slam Ce miyeti bakanl ve Yunan uaklaryla atlan
bildirilerbeyannameler konusunda ok nemli iki
ayrnt vardr. Bunlardan ilki; skiliplinin Teali slam
Cemiyetinin hazrlad tek bir beyannameden deil
birka beyannameden sorumlu tutulmasdr. Nitekim
mahkeme tutananda oul olarak, Teali slam
Cemiyeti adna dzenledii beyannamele ri... ifadesi
kullanlmtr.
Demek
ki
mahkeme
dier
beyannamelerin de farkndadr. kincisi de skiliplinin
Ben o beyannameye karydm! mzalamadm!
Gazetede tekzip yaynladm! savunmasnn mahkeme
yi ikna etmemi olmasdr. Mahkeme tutananda bu

tekzip konusu skilipli Atfm inkr tertibi olarak

deerlendirilmitir.
skilipli Atf Hoca, Trk Ceza Kanununun 55.
Maddesinin, TC'nin Tekilat Esasiye Kanununu
tamamen veya ksmen tayir... veya ifay vazifeden
menine cebren teebbs edenler idam olunur diyen
muharrer frkas mcebince vatan hainlii suundan
idam edilmitir.
skilipli Atf Hocayla birlikte ayn sutan hkm
giyen Babaeski Mfts Ali Rza da idam cezasna
arptrlmtr. Mahkeme, Baba eski Mfts Ali Rza
ile skilipli Atf Hocann Kurtulu Savanda Bat
Anadoluyu igal etmi olan Yunan ordusuna
direnilmemesi
iin
faaliyette
bulunduklarn
belgelemitir. Mft Ali Rzann Yunan i galine kar
kanlar ikyet edip cezalandrd belgelenmitir. Bu
mft, Kurtulu Sava devam ederken vatana ihanet
suundan on yl ceza alm ancak genel aftan
yararlanarak kurtulmutu. Ancak serbest kaldktan
sonra halk kkrtmaya devam etmi, Giresundaki
apka isyan sanklaryla da iliki kurmu ve kirli
ilerinde hasta szcn parola olarak kullanmtr.
Cezalar, 4 ubat 1926da Ankarada Meclis binas
yaknlarndaki Karaolan arsnda infaz edilmitir.
skilipli Atf Hoca ile eski Babaeski Mfts Ali
Rzanm idam haberini veren bir gazete kupr Susuz
Hocalar Beraat Etmitir skilipli Atf Hoca ile Ali Rza
Efendinin idam edildikleri davada yarglanan dier
sanklarn bir ksm be, on yl hapisle cezalandrlm,
bir ksm ise berat ettirilmitir.
Berat ettirilenler arasnda mer Rza (Dorul),
Nuriosmaniye
Ca
mii
mam
Hafz
Osman,
ThirlMevlev gibi din adamlar da var dr. Eer bizim
Atatrk ve Cumhuriyet dmanlarnn iddia ettii gibi
stiklal Mahkemeleri gerekten de sudan bahanelerle
din adamlarn idam etmek isteseydi skilipli Atf Hoca

ve Ali Rza Efendi dnda yarglanan btn din

adamlarn daraacnda sallandrrd.
Ankara stiklal Mahkemesi sadece skilipli Atf Hocay
deil, mer Rza Dorulu, Elmall Hamdi Yazr ve
Ahmet Hamdi Aksekiyi de Kurtulu Sava srasndaki
baz faaliyetleri nedeniyle yarglamtr. rnein, daha
sonra Atatrkn Kuran tefsirini yaptraca Elmall
Hamdi Yazr, Kurtulu Sava yllarnda bir ara Damat
Ferit hk metinin Evkaf Nazrln yapt iin Ankara
stiklal Mahkemesinde yarglanp berat etmitir. Yine
daha sonra Diyanet leri Bakan Rfat Brekinin
yardmcln yapacak olan ve ok deerli kitaplar yaza
cak olan Ahmet Hamdi Akseki de Kurtulu Sava
srasnda Tarikati Salahiye Cemiyetine ye olduu
iin Ankara stiklal Mahkemesinde yarglanp beraat
etmitir.
Prof. Yaar Nuri ztrkn u tespitine aynen
katlyorum: De mek oluyor ki, Mdafaai Hukuk
kadrosu, deil skilipli gibi daha batan beri hyanet
aibesi olan bir adam, Elmall gibi temiz ve nezih bir
allameyi, Akseki gibi bir ilim ve irfan adamn bile Milli
Mcadele karsnda Acaba trnden bir ihtimal ile
hesaba ekmitir.iinkii o kadro, hyanet ve ihanetten
ok byk aclar ekti. skilipli gibi hya neti ve dar
hesabna alt belgelenmi bir adam neden rahat
bra kacakt? Milli Miicadeleden rahatsz olanlar
keyiflensin diye mi?Grld gibi stiklal Mahkemeleri,
Trk milletinin lm kalm mcadelesi olan Kurtulu
Savamdaki en kk bir ihaneti bile ceza landrmay
ilke edinmitir. Kurtulu Savana ihanet edenin kim
oldu una, mesleine, makamna, rkna, dinine
baklmakszn yarglanm, suu varsa cezalandrlm,
yoksa beraat ettirilmitir.
Prof. Ergun Aybarsn stiklal Mahkemeleri adl
kitabndaki u de erlendirme ok nemlidir:
Bu olaylarda ar cezalara mahkm edilenler, apka
giymedik leri iin deil, apkay bahane ederek gerici

ayaklanma karmak, k krtmak suretiyle dini

politikaya alet edip vatana ihanet ettikleri iin mahkm
edildiler. Grld gibi elebalar aslrken, ikinci ve
nc derecede sulular ar hapis cezalarna
arptrldlar. Suu sadece apka ya kart koymak olan
ferdi sular ise hafif ekilde cezalandrldlar.
nce dam Edelim, ahitleri Sonra Dinleriz (!)
Babakan R. Tayyip Erdoan, stiklal Mahkemesi
Bakan Ali etinkayann skilipli Atf Hocay ahitleri
dinlemeden idama mahkm ettiini iddia etmitir. 23
Kasm 2011de; "... Ali etinka ya, skilipli Atf Hocay
dzmece bir mahkemeyle, Kararn infaz na, ahitlerin
sonra dinlenmesine* diyerek idam eden Kel Ali lakapl
hkim... demitir.
18
Mays 2011de, Savc skilipli Atf Hocamzn 3 yl
hapsini istedi. Bu Ali etinkaya sann idamna,
ahitlerin bilahare dinlenme sine karar verdi. ahitleri
nceden dinlemiyor, idamdan sonra dinliyor. Byle
adalet olur mu? Ve skilipli Atf Hocamz byle idam
ettiler. Ankara Saman Pazarnda Hocay astrd,
demitir.
9 Haziran 2011de de "... Hatta skilipli Atf Hocay
yarglama dan stiklal Mahkemelerinde katleden Ali
etinkayann ismini, ge tiimiz gnlerde Ankara'nn
CHPli Yenimahalle Belediyesi bir parka verdi. skilipli
Atf Hocann yarglanmas ok manidard, ahitler
sonra dinlenmek suretiyle denilerek idam edildi,"
demitir.
Babakann bu iddialar iinde sadece iki doru bilgi
krnts var dr. Birincisi, savcnn skilipli Atf Hocann
3 yl hapsini istedii, ki onun da dorusu 3 seneden 15
seneye
kadar
hapsinin
istendiidir.kincisi
de
skiliplinin Ankarada aslddr. Onun dndaki her
ey yanltr, uydurmadr.
Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar''na bakldnda
skilipli Atf Hoca yarglanrken ok sayda ahit
dinlendii grlecektir. r nein kilipliyle birlikte

ayn davadan yarglanan Ali Haydar Efendi ve

ThirlMevlev ayn zamanda ahit olarak dinlenmitir.
Ayrca skiliplinin kitaplarn satan baz kitaplar da
ahit olarak dinlenmitir. Dahas, Babakan Erdoann
ve ve bitiremedii Necip Fazl bile Son Devrin Din
Mazlumlar adl kitabnda skilipli Atf yargla nrken
ahitlerin dinlendiini ifade etmitir. Necip Fazldan
okuyalm:
Atf
Hoca
kl
ehresiyle
hkim
makamndaki tiplerin karsnda... Oturunuz!'
Oturdu.
ahit kitap Abdlaziz!
Kitap Abdlaziz ahit parmaklnda.
Ben siyasetle megul bir insan deilim. Kitap basmak
ve satmakla geinirim. Bastm ve sattm kitaplarn
gtt gayelerle de hibir itirakim yoktur. Atf
Hocay Babalide ve irfan muhabbetlerinde her kesin
tand gibi ben de tanrm. (...) Bahsedilen Frenk
Mukallitlii kitabndan da sattm. Kimlere sattm
bilemem...
kinci ahit yine Babalinin mehur kitaplarndan
Mihran Efendidir.
Atf Hocay ahsen tanmam. Fakat kitap yazan bir
lim olarak bilirim. (...) Bahis mevzuu eserden de 25
adet sattm hatrlyorum... ekilebilirsiniz!
ThirlMevlev Efendi ayaa kalknz?
Atf Hocay elbette tanrsnz? Nasl tanrsnzV
(...)tiraf etmeliyim ki, Babakan Erdoann fikir
babas Necip Fazln, bir gn Erdoann tarih
tezlerinden birini rtecei aklma gelmezdi!
skilipli Atf yarglanrken hem kendisi uzun uzun
sorgulanp din lenmi, hem ahitler uzun uzun
sorgulanp dinlenmi, hem de tutuklu sanklar, Necip
FazPn ifadesiyle geni bir halka eklinde hocayla
yzletirilmitir.
Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar incelendiinde de,
Babakan Erdoann iddia ettii gibi mahkeme bakan
Ali etinkayann, Ka rarn infazna, ahitlerin sonra

dinlenmesine! veya bu anlama gelecek bir sz

sylemedii grlecektir. nk skilipli Atfm
durumasnda
ahitler
dinlenmitir.
ahitlerin
dinlendii bir durumada mahkeme bakannn byle
bir sz sylemesi zaten anlamszdr.
Mahkeme sonrasnda Kl Ali Bey, skilipli Atf
Hocann arkada ThirlMevlevye: Tabir Bey! Atf
Hocann idam hakknda ne ilersin}'' diye sorunca
ThirlMevlev, Ne diyeyim efendim. Ciirm varm ki.
cezasn grdii, demitir.
Btn bu tarihi gerekler nda skilipli Atf
Hocanm idamn dan, stiklal Mahkemesi Bakan (Kel)
Ali etinkayay sorumlu tut mak, Ankara stiklal
Mahkemesinin skilipliyi susuz, gnahsz yere, bou
bouna astrdn iddia etmek gerekddr. Ayn
ekilde, skilip li Atf Hocann Frenk Mukallitlii ve
apka adl bir kitap yazd iin veya apka takmad
iin idam edildiini iddia etmek de gerekddr.
Gerek u ki skilipli Atf Hoca, yazd kitapla halk
isyan ve irticaya tevik ve Kurtulu Sava kart
ihanet bildirileri yaymlayan Teali slam Cemiyetinin
bakan olmak gibi vatana ihanet saylan sularndan
dolay idam edilmitir.
apka Takmad in dam Edildiler Masal stiklal
Mahkemeleri, apka takmad iin skilipli Atf Hoca da
dahil tek bir kiiyi bile idam etmemitir.
Cumhuriyet tarihinde genel anlamda iki stiklal
Mahkemesi var dr. lk stiklal Mahkemeleri, Kurtulu
Sava yllarnda kurulmutur. Bu mahkemeler
19211923 yllar arasnda grev yapmtr (11 Eyll
192017 ubat 1921 8 mahkemeve 20 Temmuz
1921Ekim
1925
5
mahkeme).
Bu
stiklal
Mahkemelerinde toplam 3811 idam karar verilmi,
bunun da sadece 1054 infaz edilmitir. dam
edilenler, asker kaaklar, asiler, hainler, casuslar,
bozguncular, katiller, rz d manlar, soyguncular,

hrszlar, halka eziyet eden grevliler ve ibirlik i

aznlklar vs.dir.
kinci
stiklal
Mahkemeleri
ise
Cumhuriyet
dneminde, 1923 1927 yllar arasnda (3 mahkeme)
kurulmutur. Bu dnemdeki stik lal Mahkemelerinde
de toplam 576 idam karar verilmitir. dam edilenler
Trkiye Cumhuriyetinin rejimini deitirmek veya
Trkiye Cumhuriyetini ykmak iin isyan edenler,
devrimlere kar halk kkr tanlar ile Atatrke suikast
giriiminden yarglanp sulu bulunanlardr.
Bu dnemde apka olayn vesile ve istismar ederek
halk isya na kkrtmak ve isyana katlmak suundan
skilipli Atf Hoca dahil toplam 27 kii idam edilmitir.
Bu 27 kii apka takmad iin de il, apka
Kanununa kar halk kkrtarak isyan kartt ve
vatana ihanet niteliindeki baka sulardan dolay
idam edilmitir. Tekrar ediyorum: apka takmad iin
tek bir Allahn kulu idam edil memitir.
Grld gibi stiklal Mahkemelerinde, birinci
dnem, en fazla 1500, ikinci dnem 576 olmak zere
toplam 2076 kii idam edilmi tir. 5000, 10.000,
50.000, 100.000 deil 2076... Fransz ve Sovyet
devrimlerinde idam edilenlerin yannda bu idamlar
devede kulak kalr. Bu nedenle Trk Devrimi dnyann
en kansz devrimidir.
stiklal Mahkemelerinin meruiyetini sorgularken bu
mahkemele rin devrim mahkemeleri olduu gerei de
gz ard edilmemelidir.
80 yl nceki stiklal Mahkemeleri, skilipli Atf Hocay
Frenk Mukallitlii ve apka adl kitap veya apka
takmad iin idam etmemitir, ama 80 yl sonra
bugn Silivri Mahkemeleri gazeteci Tun cay zakan
kitap yazd iin ve kurduu televizyonda hkmeti
eletirdii
iin
arlatrlm
mebbet
hapisle
cezalandrmtr. Bugn, (2013te) ileri demokrasi
lkesi Trkiyede Silivri Mahkemelerinde yaananlar
grmezden
gelenlerin
80
yl
nceki
stiklal

Mahkemelerini
hukuksuzlukla
sulamalar
tek
kelimeyle ikiyzllktr.
TEZ: 5
TRKYEY DEMR ALARLA CHP DEL AKP
RD! BAYINDIRLIK BAKANI AL ETNKAYA
BOAZ KPRSNE KARI IKTI!
(...) Biliyorsunuz 10. Yl Marnda geer, demir
alarla rdk falan, neyi rdn? Hibir ey rm falan
deilsin. Ortada duranlar belliydi. Demir alarla imdi
Trkiye'yi biz ryoruz.
R. Tayyip Erdoan, 17 Austos 2012
(...) Nuri Demira Trkiye'ye ok byk hizmetleri
olmu, byk yatrmlar yapm ve ilk Trk uam icat
edendir, yapandr. 1930'lu yllarda Trkiye'de uak
sanayinin kurulmas iin aba har cam bir zattr. u
anda bizim stanbul Milletvekilimiz bu dnem Si vas
Milletvekili
adaymz
Nursuna
Memecan
hanmefendinin dedesi bu zat. Nuri Demira, ki biz
Sivas Havaliman'nn adn Nuri Demi ra Havaliman
koyduk, nk kendisi Divriidendir. 1931 ylnda
stanbula bir kpr yaplmas iin hazrlk yapyor ve
ayrntl ekilde projeyi hazrlyor. Yl 1931. Atatrk ok
heyecanlanyor. Projeden dolay kutluyor. Nuri
Demiratn derhal Ankara'ya gitmesini ve pro jeye
balanmasn istiyor. O srada Bayndrlk Bakan Cellat
Ali. Ali etinkaya, smet nn ile birlikte bu projeye
hayr diyorlar. Hatta Nuri Demira, Vasiyetimdir bu
kprden nn ve etinkaya gee mez, diyor.
"... Bunlarn genlerinde bozmak, engellemek var. CHP
1970ler de deil, daha 1930'larda kprye kar kan
bir partiydi. Birinci, kinciye kar ktlar, imdi 3.
kprye de kar kyorlar, ama biz onu da yapacaz.
stanbul Boazndan tp geide de rayl sisteme de
kar ktlar. Bitiriyoruz, 2 yl kald. Hangi yzle
buralardan arabala rnzla geiyorsunuz...
R. Tayyip Erdoan, 18 Mays 2011
CEVAP: 5

Demiryolu ve Emperyalizm Babakan Erdoann

Ney; rdn? sorusuna cevap vermeden nce
gemiten
gnmze
Trkiyenin
demiryolu
politikasna gz ata lm.
Osmanl Devleti, 1870lerde demiryoluyla tanmtr.
Selanik, stanbul, Aydn, zmir gibi gayrimslim
nfusun youn olarak yaa d, nispeten gelimi
liman
kentlerinde
demiryolu
hatlar
iletmeye
almtr.
19. yzyln sonlarnda ve 20. yzyln balarnda
emperyalizm de miryollarn bir smr arac olarak
kullanmtr.
Emperyalizm, 19 ve 20. yzyllarda smrmek
istedii lkeyi demiralarla smsk bir ekilde sarp
sarmalamtr.
Emperyalizmin
tamamen
kendi
kapitalist karlar dorultusunda planlayarak yapp
ilettii demiryollar, smrlen lkenin kann emen
demir damarlar gibidir. Emperyalizm, smrd
lkelerin hammaddelerini ve rnle rini ok abuk bir
ekilde fabrikalara ve pazarlara nakledebilmek iin
smr sisteminin bir paras olarak demiryollarndan
yararlanmtr. 19. yzyln sonlar ile 20. yzyln
balarnda emperyalist demira sis teminin en iyi
iledii lkeler emperyalizmin kskacndaki Hindistan
ve Osmanldr.
Emperyalizm, topuyla tfeiyle ele geirip smrd
veya topuy la tfeiyle ele geiremese de smrmeye
karar verdii lkeleri tama men kendi karlarna
hizmet edecek emperyalist demir alarla daha
dorusu demir aalarla rmtr.
OsmanlInn Demiryollar: Emperyalist Demir Aa
Emperyalizm,
Osmanl
gibi
sanayilemesini
tamamlayamam, teknolojide geri kalm zengin
hammadde kaynaklarna sahip lkeleri demiryollaryla
smrmtr.
Emperyalizmin agzl irketleri, Osmanl gibi geri
kalm lke lerde ina ettikleri demiryollarndan hem

ok geni imtiyazlar (ayrca lklar) elde etmiler, hem bu

demiryollarn kendi karlarna hizmet edecek ekilde
ina etmilerdir. rnein emperyalist irketlerin Os
manl topraklarnda ina ettii demiryollar, Osmanl
tebaasnn
ya
rarlanaca
biimde
doubat,
kuzeygney dorultusunda birbirine balanan ilevsel
alar biiminde deil de hammadde kaynaklarnn,
tarmsal rnlerin olduu yerler ile limanlar arasnda,
birbirinden ta mamen bamsz aa dallar biiminde
ina edilmitir.
Hicaz Demiryolu dnda Osmanl demiryollarnn
tamam ngi liz, Fransz ve Alman irketlerince, yani
yabanc sermaye ile yaplp iletilmitir. Emperyalist
lkeler
kendi
ulusal
karlar
iin
Osmanl
topraklarnda demiryollar yapp ileterek Osmanl
Devletini iliklerine kadar smrmtr.
Osmanl Devleti, demiryolu yaptrmak iin ngiliz,
Fransz ve Al man irketlerine ok byk imtiyazlar,
ok geni haklar vermitir. te birka rnek:
1. ngilizlere Verilen zmirAydn Demiryolu mtiyaz
18571866 arasnda ina edilen zmirAydn demiryolu,
ngiliz emperyalizminin demiryolu sayesinde nasl planl
ve programl bir e kilde Osmanlya girdiini gstermesi
bakmndan ok dikkat ekici bir rnektir.
Yaplan anlamaya gre demiryolu inas iin gerekli
mallar
gmrk
vergisi
denmeden
lkeye
sokulabilecek, demiryolunun yapm srasnda devlete
ait
topraklar,
madenler
ve
ormanlar
bedava
kullanlabilecek
ve
demiryolunun
iletmeye
almasndan sonra irket, hattn kenarndaki 45
kilometrelik alan iinde bulunan madenleri ok az bir
vergiyle ilet me hakkna sahip olacaktr. Osmanl
Devleti,
irkete
kilometre
garantisi
vermitir.
Anlamaya gre; demiryollarnn 70 kilometrelik ilk
blm 1860 Eyll aynda bitirilecektir. Buna karlk
Osmanl hkmeti demir yolunun ilk blmnn
almasndan sonra 50 yl sreyle her yl irket

sermayesinin yzde 6s kadar bir kr garanti edecek

ve eer kr bu orann altna derse stn
tamamlamay kabul edecektir. Btn bu ayrcalklara
ek olarak Osmanl hkmeti irketin ynetimine
karma maya sz verdii gibi Aydn demiryolu ile
rekabet edebilecek irketlerin kurulmasn nlemeyi de
taahht etmitir. Grlen o ki, Osmanl hk meti
ngilizlere Gel Egeyi smr! demitir adeta!
ngilterenin
zmirAydm
arasnda
demiryolu
yapmasnn temel nedeni blgenin ngiliz tccarlarn
kontrolnde olmasdr. 1838 Bal taliman Ticaret
Antlamasndan sonra Anadoluda elini kolunu sal
layarak ticaret yapan ngilizler, 1866dan sonra
Osmanl Devletinin verimli topraklarnn bulunduu
Ege blgesinde toprak satn alarak iftilik yapmaya
balamlardr. 1866 ylnda ngilizlerin basks sonu
cunda yabanclara tanmaz mal sahibi olma hakk
tannmtr. Buna bal olarak 1868 ylnda zmir
yaknlarndaki verimli topraklarn te biri ngilizlerin
tapulu mal haline gelmitir. 1878 ylnda bu oran
yzde 41e kmtr. ngilizlerin geliiyle birlikte
blgede tarmda ma kineleme de balamtr.
Demiryolunun getii blgelerde geleneksel rnler
yerine snai bitkileri yetitirilmeye balanmtr.
zmirAydn demiryollarnn salad bu geliimden
yararlanan Mslman Trk reticiler ve tccarlar deil,
ngiliz reticiler ve tccarlar olmutur. zmirAydn
demiryolu, hem demiryolu imtiyazn alan ngiliz
irketine hem de ngiliz devletine kazandrmtr. yle
ki ngiltere, d borlar da hil Trkiyede yapt btn
yatrmlarn yzde 43n 18641913 yl lar arasnda
zmirAydn Demiryolu irketi araclyla geri almtr.
Ege blgesinde ngilizlerin ina ettikleri demiryollar,
ngiliz em peryalizminin gelecekte Anadoluyu igal
etmesini de kolaylatrm tr. Hatlarn yayld alan
dikkate alnacak olursa zmire kacak i gal ordular
rahatlkla Marmara ve stanbula kadar eriebilecektir.

Bu nedenle hatlar i kesimlere, douya doru

kaydrlm ve hattn ngiliz imtiyazndan kmas iin
AlaehirAfyon hatt satn alnmt.
Alnanlara Verilen Anadolu Demiryolu mtiyaz
1888de imzalanan bir anlama ile Deutsche Bank 6
milyon frank lk bir demeyle daha nce iletmeye
alm 91 kilometre uzunluun daki Haydarpaazmit
hattn satn almtr. Ayrca Bursa ve Ktahya
balantl hatlarn yapm iin de ruhsat elde etmitir.
HaydarpaazmitAnkara
demiryolu
imtiyaz
anlamasna gre Alman irketi demiryolunun getii
arazileri istimlak kanununa gre satn alabilecek, eer
bu araziler devlet arazisi ise, irkete parasz ve
rilecektir. irket demiryolunun getii yerlerde hattn
iki yannda 5er kilometrelik arazi paras iinde, ta,
kum ve tula ocaklar aarak bunlar inaatn bitimine
kadar kullanabilecektir.
Demiryolu yapm iin gerek Osmanl iinden ve
gerekse dndan getirilecek aragere, kereste, maden
kmr ile makine ve dier mal zemeler iin hibir
gmrk vergisi alnmayacaktr. irketin karaca
hisse senetleri tahvillerden de hibir vergi talep
edilmeyecektir. irket, devlet ormanlarndan bedava
yararlanabilecektir. Demiryolunun ba km ve onarm
ileri irket tarafndan yaplacaktr. Ayrca demiryo
lunda alacak grevliler Osmanl hkmetinin
belirledii
bir
kyafe
ti
fes
giymek
zorunludurgiyeceklerdir. irket demiryolunun her iki
yannda 20er kilometrelik arazi iinde maden aramas
yapabilecek
ve
bunlar
iletebilecektir.
irket,
demiryolunun yapm srasnda ruhsat almakszn eski
eser kazlar yapabilecek ve demiryolu boyunca telgraf
hatt deyebilecektir.
Osmanl Devleti, sresi 99 yl olan Haydarpaazmit
hatt iin irkete kilometre bana 10.300, zmitAnkara
hatt iin 15.000 frank garanti vermi ve bunun
karl olarak da Ankara, zmir, Ktahya ve Erturul

vilayetlerinin rlerini gstermi ve bunlarn Dyn

Ummiye sandklarnda korunmasn kabul etmitir.
Bu arada Deutsche Bank, EskiehirKonya ve
AnkaraKayseri ara snda demiryolu yapmak iin de
imtiyaz talebinde bulunmutur.
15.0 1893te
EskiehirKonya hattnn imtiyaz yine
Anadolu Demir yolu irketine verilmitir. Yaplan
anlamaya gre demiryolu iin ge rekli araziler
kamulatrlabilecek, devlet arazileri irkete bedava veri
lecek, hattn iki yannda 5er kilometrelik bir alanda
irket kum ve ta ocaklar aabilecek ve bunlar inaat
sresince iletebilecek, irket da rndan getirecei
kereste, demir, kmr, makine ve gerekli aralar iin
gmrk vergisi demeyecek, hatlarn gelirinin gvence
paras dzeyine ykselinceye kadar karlacak pay
senetleri ve tahvillerden damga ver gisi de dahil hibir
vergi alnmayacak, HaydarpaaAnkara hattnn geliri iki
hattn (HaydarpaaAnkara, EskiehirKonya) yapm iin
d ardan satn alnacak tahviller iin ikinci derecede
gvence saylacak, devlet, ayrcalk sresinin otuzuncu
yln doldurmasndan sonra, hat larn be yl nceki
sre iindeki gelirinin yzde 50sine eit miktarn
ayrcaln bitimine kadar yllk kilometre bana en az
10.000 frank deyerek btn hatlar satabilme
yetkisine sahip olacak, irket hattn her iki yannda
20'er kilometre alanda maden aramas yapabilecek ve
bulaca
madenleri
iletebilecek,
evredeki
ormanlardan odun, kereste salayabilecek, gerekli
yerlerde rhtm, iskele, maaza, depo ve benze ri tesisler
kurabilecek, ancak bunlar ayrcalk sresi dolduktan
sonra devlete brakacak, bu tesislerin iletildii sre
iinde gelirlerinden ir ket yzde 75, devlet yzde 25
pay alacak, AnkaraKayseri hatt iin yllk 775,
EskiehirKonya hatt iin de yllk 604 Osmanl Altn
Lira s kilometre bana kr garantisi verilecek,
demiryolunun getii san caklardan toplanacak olan
rler, Dyn Ummiye ynetiminden biri tarafndan

satlarak elde edilen para bu kuruluun sandklarnda

saklanacaktr. Osmanl Devleti 444 kilometrelik bu hat
iin toplamda frank kilometre garantisi vermitir.
mtiyaz sresi 99 yl olan bu hattn garantisi iin
Trabzon ve Gmhanenin r karlk gs
terilmitir.
Hat,
1896da
tamamlanmtr.
AnkaraKayseri demiryolu nun inasna Rusyann kar
kmas nedeniyle balanamamtr.
Alnanlara Verilen Badat Demiryolu mtiyaz
Abdlhamid, 1899da Konyadan Badat ve Basraya
dek uza nacak hattn yapm imtiyazn ok yksek bir
kilometre garantisi ile Alman Deutsche Banka
vermitir.
1902de
kesin
imtiyaz
anlamasnn
imzalanmasndan sonra Anadolu Demiryolu irketi 99
yl sreyle Konyadan balayan ve Karaman, Ereli,
Adana, Hamidiye, Kilis Tel Habe, Nusaybin, Musul,
Tikrit, Saciye, Badat, Kerbela, Mecet, Zu bevr, Basra
zerinden ran Krfezine uzanan ana ve yan hatlarn i
letme imtiyazlaryla Diyarbakr, Harput, Mara, Birecek
ve Mardine uzanan dier baz yan hatlarn imtiyazn
almtr. irket, 16.500 frank kilometre garantisiyle ie
balamtr. Ancak para yetmeyince i yarm kalmtr.
Bunun zerine 1903te irketle 1902 imtiyazna ek bir
sz leme imzalanmtr. Buna gre irket hattn getii
yerlerdeki ta ve kum ocaklarn kullanabilecek ve arazi
kamulatrmas
yapabilecektir.
Ayrcaln
dier
artlarna gre 1889daki gibiirket hattn iki ya
nndaki 20er kilometrelik bir alan iindeki madenleri
iletebilecek,
ruhsat
almadan
arkeolojik
kaz
yapabilecek,
devlet
ormanlarndan
be
dava
yararlanabilecek, yurt iinden ve dndan getirecei
demiryolu aragereleri, makine, lokomotif, vagon ve
dier malzemeler iin ve kr garantisi 15.000 franga
kncaya kadar, dardan ithal edecei kmr iin,
hibir
gmrk
demeyecektir.
Ayrca
Osmanl
hkmeti, irkete, iletmeye alacak her kilometre iin
ylda 4500 frank kilo metre garanti etmitir. Gelirler bu

rakam bulmad zaman ise, h kmet aradaki a

kapatmay kabul etmitir. Ayrca hkmet, Basra
Krfezine kadar ekspres seferler yapabilmesi iin,
yaplacak yeniletir melere harcanmak zere, irkete
otuz yllk taksitlerle 350.000 frank demeyi kabul
etmitir. Bu parann denmesi demiryolunun Halepe
ulamasndan
sonra
balayacakt.
irkete
bu
ayrcalklarn yan sra, hat boyunca tula ocaklar
aabilmek, demiryolu ve yan kurulular iin gerekli
olan elektrik enerjisini salayabilmek iin elektrik
santral leri kurabilmek, Avrupa ile Asya arasnda
direkt yatakl vagonlar sefere koyabilmek iin stanbul
ile Haydarpaa arasnda feribotlar a ltrabilmek,
Haydarpaa ve Basrada modern depolar yapabilmek
gibi haklar tannmtr.
Btn bunlara ek olarak ayrcalk sahiplerine Badat,
Basra ve Basra Krfezi terminalinde limanlar ve dier
tesisler kurma hakk veril mitir. irket Dicle, Frat
nehirleri ile attlarabda gemi iletmek hak kn da
elde etmitir. Anlamaya gre Konyaran Krfezi
hattnda 200 kilometrelik ilk blm iin 11.000 frank
olan garanti 15.500 franga karlmtr. Osmanl
Devleti bu olduka yksek garantiye karlk olarak
Konya, Halep ve Urfa vilayetlerinin r gelirlerini
gstermitir.
Ayrcalk Anlamasna gre daha sonra bir Badat
Demiryolu irketi ahanei Osmaniyesi kurulmasndan
sz ediliyorsa da, bu ir ketin yalnzca adnda
Osmanl sfat olmasndan baka, hibir Os manlc
nitelii yoktur. II. Abdiilhamid, Alman demiryolu
irketine verdii bu ayrcalk ile Earlenin ifadesiyle
mparatorluunu ipotek etmitir. Bu demiryolu
imtiyazlaryla Alman emperyalizminin smr
gesi durumuna gelen Osmanlnn ahaneliinden
sz etmek ise tek kelimeyle trajikomik bir durumdur.
Rusyann
Basks
Nedeniyle
Yaplamayan
Demiryollar 19. ve 20. yzylda ngiltere, Fransa ve

Almanya gibi Rusyann da Osmanl Devletiyle ilgili

emperyalist planlan vardr. Demiryolunun nasl bir
silah olduunu ok iyi bilen Rusya, demiryolunun
Ankarann dousuna gemesinin ileride kendisine
birok bakmdan zarar verece ini dnerek buna
kar kmtr.
1900lerde Osmanl Devleti ticaretinin yzde 9unu
Rusya ile yapmaktadr. stanbul, bu yllarda Rusyadan
ylda 65.000 ton un almaktadr. Demiryolu Konyaya
vard anda Rusya bu ticarete son vermitir. Rusya
endielenmekte hakldr. Nitekim 1901den itibaren
Anadoludan,
demiryollar
ile
getirilen
buday,
stanbuldaki tketi min te ikisinden fazlasn
karlamtr. Bu nedenle stanbul, Rusya ve
Bulgaristandan tahl almamaya balamtr.
Rusya askeri bakmdan da Osmanl Devletinin
demiryolunu dou blgelerine kadar uzatmasna kar
kmtr. Ruslar, dou de miryollarnn kendi tarihi
emellerine darbe vurmasndan korkmular dr. zellikle
Badat hattnn birinci plana greDou Anadoluya ok
yakn gemesine bu nedenle kar kmlardr.
Osmanlnn ulam olanaklarnn yetersiz olmas,
askeri ve
ticari bakmlardan Rusyann iine
gelmektedir.
Emperyalizmin Ray 1880lerden itibaren nce
ngilterenin ve Fransann sonra ise Almanyann
Osmanl topraklarnda ina ettii demiryollar borlu ve
ekonomik
olarak
km
durumdaki
Osmanl
Devletinin emperya listlerce daha fazla smrlmesine
yol amtr. Orhan Kurmu, Em peryalizmin Trkiye'ye
Girii adl kitabnda ngiliz emperyalizminin; Murat
zyksel ise, OsmanlAlman likilerinin Geliim
Srecinde
Anadolu ve Badat Demiryollar adl kitabnda Alman
emperyalizmi nin demiryollaryla Osmanl Devletini
nasl smrdklerini btn belge ve bilgileriyle gzler
nne sermilerdir.

zetlersek: 1880lere kadar yava giden Osmanl

demiryolu al malar, Dyn Ummiye daresinin
kurulmasndan sonra hzlanm tr. nk iflas eden
Osmanlnn btn yeralt yerst zenginliklerine el
koyan
emperyalist
Avrupa,
bu
zenginlikleri
demiryollaryla bir an nce ele geirmek istemitir.
Dyn Ummiye daresi demiryolu imti yazlar iin
teminat gsterilen vergilere el koyarak, bu gelirleri
imtiyaz sahibi yabanc irketlere aktarmtr. Osmanl
demiryollarnn
tamam
Hicaz
demiryolu
dndayabanclarca ina edilmitir.
Osmanlda yabanc irketler, 18901914 arasnda en
byk ya trm demiryollarna yapmtr. nk en ok
demiryollar kazandr mtr.
Emperyalist Avrupa lkeleri Osmanl Devletinde
demiryolu ya parak nfuz blgeleri oluturmutur.
Osmanl Devletinde ina edilen ilk demiryolu hatlar en
verimli tarmsal sanayi rnleri yetien Ege,
Mezopotamya, Byk ve Kk Menderes ile
ukurovada yaplm tr. Emperyalist lkeler ina
ettikleri
bu
demiryollar
ile
bu
blgelerdeki
hammaddeleri Avrupa sanayine hzl ve youn bir
ekilde aktarmak istemilerdir.
Osmanl Devleti kilometre garantisi denilen sistemle
demiryolu yapan yabanc irketlerin krlarn garanti
altna almtr. Demiryolu irketlerinin garanti edilen
krn altnda kr elde etmeleri halinde aradaki fark
Osmanl demitir. Osmanl, doacak fark demek iin
bir veya birka vilayetin r gelirlerini karlk
gstermitir. Bu gelirler, Dyn Ummiye daresinin
kontrolnde olmayan vergilerdir. Fakat yabanc
irketler Osmanl Devletine gvenmedikleri iin garanti
kap samndaki vergileri Dyn Ummiye daresine
toplatp iletmilerdir. Demiryolu imtiyazlarna gre
hattn geecei devlet arazisi, demiryolu yapacak
irkete bedelsiz devredilmitir. irket hat boyundaki
devlet or manlarn ve ta ocaklarn bedelsiz

kullanabilmitir. Yine irket demir yolu yapm, bakm

ve iletilmesi iin gereken malzemeyi gmrksz olarak
ithal edebilmitir. Demiryolunun kenarlarndaki bazen
40, ba zen 45 kilometrelik eritler iindeki petrol dahil
btn madenlerin i letme hakk demiryolu yapan
irkete verilmitir. Ayrca imtiyaz sahibi irketler,
demiryolunun yapm srasnda ruhsat almakszn eski
eser ka zlar yapabilecek ve demiryolu boyunca telgraf
hatt deyebilecektir. Osmanl hkmeti, Avrupa
irketlerine izin veren her imtiyaz szle mesi ile
uyruklarnn bir blmn daha yabanclarn etki
alanna b rakmtr.
Osmanl
Devletinde
yaplacak
demiryollarnn,
demiryollarn yapan emperyalist lkelerin karlarna
aykr olmamasna dikkat edil mitir.
Demiryolunun
merkezden,
yani
stanbuldan
balayarak Anado luyu boydan boya gemesi, Osmanl
Devletini glendireceinden bundan kanlm,
devletin paylalmasn kolaylatracak biimde de
miryollar Akdeniz kylarndan balatlmtr.
200.0 Osmanl hkmeti demiryolu yaptrmak iin ya
bor karln da bir imtiyaz vermi ya da bor
istediinde yeni bir imtiyaz isteiyle karlamtr.
rnein Badat Demiryolu imtiyazn almak isteyen Al
manya, n szleme imzalanmadan Osmanl Devletine
yzde 7 faizle sterlin bor vermitir. 1910 ylnda
Osmanl Devletine yzde 4 faizli 11 milyon altnlk bor
veren Almanlar, bunun karlnda Osmanl Devletini
11 Mart 1911de Badat Demiryolu iin ek bir sz leme
imzalamak zorunda brakmlardr.
Osmanl Devletinin demiryollar Mslman Trklere
deil, ngi lizlere, Franszlara, Almanlara, Ruslara
yaramtr.
Emperyalist
lkelerin
ve
onlarn
kapitalist
irketlerinin Osman l Devletinde ina edip ilettikleri
demiryollar, ilk bakta bir uygar lk faaliyeti gibi
grnyorsa da, demiryollarnn inaat ve iletilmesi

iin gerekli malzemenin Avrupadan hibir gmrk

denmeden ithal edilmesi, demiryolunu yapacak irkete
kilometre garantisi verilmesi ve irkete demiryolu
hatlarnn geecei yerlerdeki yeralt ve yerst zen
ginlik kaynaklarna sahip olma hakk tannmas gibi
ayrcalklarla Os manl demiryollar Avrupallar iin ok
krl bir yatrm arac olmu ve lkenin smrlmesine
yol amtr. yle ki, demiryolu yatrmlarnn bu denli
krl ve salam gvencelere balanmas, yabanc
demiryo lu irketlerinin kimi zaman daha fazla kr
salamak iin hatlar dz lk arazide bile dolambal
bir ekilde demelerine neden olmutur. flas eden,
Dyn Ummiye daresi ile btn yeralt ve yerst
zen ginliklerinin gelirlerine alacak olarak el konulan
Osmanl Devleti, yaptrd demiryollarndan krdan
ok zarar etmitir. Demiryollaryla Osmanlda tarmsal
gelirlerin ve ticaretin artt dorudur, ancak elde edilen
gelirler hep yabanc lkelere gitmitir. Ayrca
emperyalist amalar la ina edilen demiryollar
birbirinden bamsz hatlardan olutuu iin Osmanl
Devletinin askeri ihtiyalarna da yant vermekten
uzaktr."
Babakan R. Tayyip Erdoann Neyi rdn?
sorusunu biz de Osmanlya soralm.
Osmanl Devletinde 1800lerden 1900lere kadar
8343 kilometre demiryolu ina edilmitir. Bunun 356
kilometrelik ErzurumSarka m snr hatt Ruslarca
yaplm, 6778 kilometresi ngiliz, Fransz ve Alman
irketlerce yaplm, 1564 kilometrelik Hicaz hatt ise
devlet tarafndan yaplmtr. 1918 ylnda Trkiyede
Misak Milli snrlar iinde toplam 4112 kilometre
demiryolu vardr.
Ancak d basklarla ekillenen ve bir aa
grntsnde liman lardan i blgelere uzanan
birbirinden kopuk bu demiryollar, lke karlarndan
ziyade, daha ok emperyalist devletlere hizmet etmi

olup, Osmanl dneminde milli ve bamsz bir

demiryolu politikas izlememitir.
Aslnda Neyi rdn? sorusunu nce Osmanl
padiahlarna sor mak gerekir. Ayrca bu sorudan nce
de Kim rd? Niye rd? Nasl rd? sorularn
sormak gerekir!
Cumhuriyetin Demiryollar: Milli Demir A R. Tayyip
Erdoan, 17 Austos 2012de Biliyorsunuz 10. Yl
MarTnda geer, demir alarla rdk falan, neyi rdn?
Hibir ey rm falan deilsin. Ortada duranlar
belliydi. Demir alarla imdi Trkiyeyi biz ryoruz,
demitir.
imdi Erdoann ... Neyi rdn? Hibir ey rm
falan deil sin. Ortada duranlar belliydi... szlerine
yant verelim.
Erdoana, Atatrkn gen Cumhuriyetinin neyi
rdn ve ortada duranlar gsterelim!
te 19231950 yllar arasnda (Atatrk ve nn
dneminde) Trkiyede rlen demir alar:
B.
A. Devletin Yapt Hatlar AnkaraSivas Hatt
SamsunSivas Kaln Hatt KiitahyaBalkesir Hatt
UlklaKayseri
Hatt
FevzipaaDiyarbakr
Hatt
FilvosIrmak Hatt YolatElaz Hatt AfyonKarakuyu ve
BaladzBurdur
Hatt
BozannIsparta
Hatt
SivasErzurum
Hatt
Malatyaetinkaya
Hatt
DiyarbakrKurtalan
Hatt
ElazGen
Hatt
KprazMara
Hatt
NarlAntepKarkam
Hatt
FilyosZonguldakKozlu Hatt HadmkyKurukavak Hatt
Selukamlk
Varyant
TavanlTunbilek
Hatt
stasyonMalatya
Hatt
ErzurumHasankale
Hatt
irketlerin Yapt hatlar IlcaPalamutluk Hatt
Samsunaramba Hatt Yabanclardan Satn Alnan
Hatlar (Milliletirilenler)
1.
Anadolu ve MersinAdana Hatt MudanyaBursa
Hatt Samsunaramba Hatt zmirKasaba ve Temdidi
Hatt
zmirAydn
Hatt
ark
Demiryollar
IlcaPalamutluk Hatt Badat Demiryollar 634

Ruslardan Kalan Hatlar HasankaleSarkamSnr

Hatt'
Neyin rld ortada sanrm!
2.

19231950 arasnda
Trkiyenin demiryollar (Cumhuriyetin demir alar)
Ray Yar: Atatrk: 3186, Erdoan 1085
1950 ylnda Trkiyede 3579 kilometresi yeni
yaplan, 3840 ki lometresi yabanc irketlerden alnan
ve 256 kilometresi de Ruslardan kalan olmak zere
toplam 7675 kilometre demiryolu vardr."
Trkiyede 19231950 arasnda, yani Atatrk ve nn
(Tek Parti) dneminde toplan 3579 kilometre yeni
demiryolu yaplmtr. Bunun 3186 kilometresi
19231938 arasndaki Atatrk dneminde yaplm tr.
Bunun 393 kilometresi ise 19391950 arasndaki nn
dneminde yaplmtr. II. Dnya Savann demiryolu
yapmna ciddi bir dar be vurduu grlmektedir.
Ancak Atatrk dneminde yaplan 3186
kilometre demiryolunun yapmnda Bavekil olarak
nnnn
de
dorudan
pay
sahibi
olduu
unutulmamaldr.
19231950 yllar arasndaki Atatrk ve nn
dnemlerinde top lam 3579 kilometre yeni demiryolu
(demir a) yaplmtr. Bu ne denle nnnn
sorumluluunda yaplan toplam demiryolu uzunluu
aslnda 3579 kilometredir.
Atatrk ve nn dnemlerinde rlenler bu kadardr.
Peki! Babakan Erdoann ok sevdii Menderesin
DPsi dne minde rlenler ne kadardr? Erdoann
azyla sorarsak, Menderes ne rmtr?''

1958
ylnda
TCDD
letmesince
baslan
Demiryollarmz adl resmi yayna gre 1950de DP
iktidara gelirken 3579 kilometre olan Trkiyedeki yeni
yaplan demiryolu uzunluu DPnin iktidardan git
mesine iki yl kala, 1958 ylnda 3845 kilometreye
ulamtr. Yani 1958 arasndaki DP dneminde sadece
266 kilometre demiryolu yaplmtr.
1951- 2003
arasnda
Trkiyede
yaplan
toplam
demiryolu
uzun
luu
ise
sadece
945
kilometredir.zetlemek gerekirse:
19231938 arasndaki Atatrk dneminde toplam
3186 kilometre, 19391949 arasndaki nn dneminde
393 kilometre, 19231949 arasndaki Atatrk ve nn
(Tek Parti) dneminde 3579 kilometre, 19501959
arasndaki Menderes dneminde 266 kilometre,
19602003 arasndaki hkmetler dneminde 679
kilometre de miryolu yaplmtr.
TCDDnin verilerine gre 2011 yl itibariyle
Trkiyedeki ana hat uzunluu 8697 kilometredir.
Trkiyede Atatrk dneminde toplam 7675 kilometre
demiryolu vard zaten. 19231938 yllar ara sndaki 15
yllk Atatrk dneminde 3186 kilometre demiryolu
yapl mken, Atatrkten sonraki 73 ylda 2000
kilometre demiryolu bile yaplamamtr. Yani Atatrk
tek bana, yokluk ve yoksulluk iinde, stelik
neredeyse tamam yerli sermaye ile, aralarnda AKPnin
de bu lunduu btn Cumhuriyet hkmetlerinden
daha fazla demiryolu yapmtr. Hesap ortadadr!
TCDDnin verilerine gre 20022012 arasndaki 10
yllk AKP dneminde 1085 kilometre demiryolu ina
edilmitir. Buna, yksek hzl tren yolu da dahildir. Bu
nedenle birka yl nce AKPli Ula trma Bakan Binali
Yldrm, partisinin demiryolu politikasn anlatr ken
yle demitir: ... 19231946 arasnda bir ylda yaplan
demir yolu uzunluu 128 kilometreydi. 19462003 yllar
arasnda bu oran, ylda 11 kilometreye dt. 2003ten
sonra, u anda ylbana den demiryolu yapm 107
1950-

kilometreye ulat. Hl Atatrk dneminin ra kamlarna

ulaamadk.
AKPli Ulatrma Bakan birka yl nce, Hl Atatrk
dne minin rakamlarna ulaamadk, diyerek zeletiri
yaparken, birka yl sonra (17 Austos 2012de) AKPli
Babakan R. Tayyip Erdoan, Atatrke, Neyi rdn!
Trkiye'yi demir alarla biz ryoruz! diye seslenmitir.
Babakann dedii gibi olanlar ortada!
Atatrk dneminde 3186 kilometre, Erdoan
dneminde ise 1085 kilometre...
Erdoan btn imknlarna karn 10 yllk iktidarnda
ancak Atatrkn te biri kadar demiryolu ina etmitir.
Buna ramen (...) Biliyorsunuz 10. Yl Marnda geer,
demir alarla rdk falan, neyi rdn? Hibir ey
rm falan deilsin. Ortada duranlar belliydi. De mir
alarla imdi Trkiyeyi biz ryoruz, diyerek Atatrk
dnemi demiryolu politikasn eletirmitir.
El insaf! diyorum...
Cumhuriyetin Demir A Mucizesi stelik Atatrk, o
3186 kilometrelik demiryolunu, Osmanl bor larn
deyen, parasz, teknik olanaklardan yoksun bir
Trkiyede ina etmitir.
Atatrk, 1931 ylnda Demir A Projesini yle
aklamtr: "... Trkiye Hkmetinin tespit ettii
projeler dahilinde kararlatrlan za manlar iinde
vatann btn blgeleri elik raylarla birbirine
balanacak tr. Btn vatan bir demir kitle haline
gelecektir. Demiryollar memleketin tfekten, toptan
daha nemli bir gvenlik sistemi, bir silahdr. Demir
yollarn kullanacak olan Trk milleti, gemiindeki ilk
sanatkrlnn, demirciliinin eserini tekrar gstermi
olmakla vn duyacaktr. Demir yollar, Trk
milletinin refah ve medeniyet yollardr.
Gerekten de ok deil 1015 senede vatann btn
blgeleri elik raylarla birbirine balanm ve btn
vatan bir demir kitle haline gelmitir.

Bu ok byk bir mucizedir. evket Sreyya Aydemir

bu byk baary yle anlatmtr: "... Asrlardan beri
hatta kervan yollarnn bile izlerinin silindii Anadolu
beyabannda bu i ve ina mcadelesi nin heyecann,
bugn belki iyice deerlendirmemiz mmkndr. Ama
hibir d yardm olmadan ve yaplabilen teknik
mukaveleleri bile sk sk bozmak zorunda kalnarak
hazin bir bte ile yrtlen bu iin ba ar
bykln gelecek nesiller, 19301938 yllar arasnn
llerini canlandrarak kavramaya almaldrlar ve
dnmelidirler ki, bu de miryollarnn ald ve
arld dalarda, bellerde, vadilerde mesela Frat
Vadisinde, mesela Filyos Vadisinde, ondan nce hatta
kanla rn bile geebilecei yol izleri, iaretleri yoktu.
Cumhuriyet hkmeti ise eski imtiyazl irketlerden,
hatta ok yerde gie biletiliklerinin bile Trklere layk
grlmeyerek aznlklarn altrld bir kadro, yahut
kadrosuzluk teslim almt...
Trkiye, zellikle 19331939 arasnda Trk bilgisi,
Trk ser mayesi, Trk mteahhidi ve Trk iisi
sloganyla Trkiyeyi demir alarla rmtr. Gerekten
de Trk mhendisleri ve Trk iileri, ge ilmez denilen
dalar delerek, almaz denilen dereleri aarak demir
yolunu Anadolunun en dousuna, Erzuruma kadar
gtrmlerdir.
rnein SivasErzurum Hatt, etinkayaMalatya
birleme hat tyla birlikte Cumhuriyet tarihinde bir
seferde denen en uzun hat ol mutur. Bu iki hattn
toplam uzunluu 690 kilometredir. Arazinin son derece
sarp ve engebeli oluu yznden inaat byk
fedakrllarla ger ekletirilmitir. Malzemeler, sarp
yerlerde bazen katrlar stnde, ba zen nehirler zerine
kurulan asma kprlerle tanmtr. ismet n n,
hattn inaat srasnda Trk mhendislerin baarsn,
Diyebilirim ki, imendifer inaatnda Trk mhendislii
her meseleyi halletmeye salhiyet imtihann Erzurum
hattnda vermitir, szleriyle dile ge tirmitir. Hattn

yapm srasnda karlalan zorluklara ramen, gnde

ortalama 1500 metre demiryolu denmitir ki, bu
rakam Tr kiyedeki gnlk demiryolu deme
rekorudur. SivasErzurum hattnda 138 tnel ina
edilmitir.
Bunlarn
uzunluu
22.242
metreye
ulamtr. etinkayaMalatya birleme hatt ile birlikte
bu tnel sa ys 153 bulmu ve her iki hattaki
tnellerin uzunluu da toplamda 31.949 metreye
kmtr. Trkiyede 1939a kadar dier tm hat larda
yaplan tnel says 223 ve bunlarn uzunluu da
45.151 metre dir. O dnemin koullarnda bu kadar
tnel
inaat
gerek
anlamda
bir
rekordur.
SivasErzurum ve etinkayaMalatya hatlarndaki tnel
lerin masraf 16 milyon TLyi bulmutur. Her iki hatta
toplam 33 demir kpr ina edilerek, bu kprlerde de
7000 ton demir kullanl mtr. iler olaanst bir
fedakrlkla demir alar ina etmi lerdir. rnein, 500
kilo civarndaki bir ray ancak 10 ii tarafndan
tanabilmi, raylar souk ve scaktan ok etkilendikleri
iin bu gibi havalarda adeta el ile tutulamayacak hale
gelmitir. Hatt planlanan srede bitirebilmek iin
gerektiinde geceleri de allmtr. Sadece demiryolu
deme iinde 650.000 ii almtr. Bu bilgilerden
de grlecei gibi SivasErzurum ve etinkayaMalatya
demiryolu
hatlar
byk
fedakrlklarla
gerekletirilmitir.
Cumhuriyetin demiryollarnn en nemli zellii milli
demir a lar olmasdr. Bilindii gibi Osmanlnn
demiryollarnn en nemli zellii emperyalist demir
aa olmasyd. Cumhuriyeti kuranlar, Osmanlnn
yanlglarn
tekrarlamamaya
byk
zen
gstermilerdir. Bu nedenle demiryolu politikalarnn
milli ve ilevsel olmasna gay ret etmilerdir. Bu
erevede ncelikle yabanclarn elindeki demiryolu
imtiyazlarn satn alarak mevcut demiryollarn
milliletirmiler, sonra milli sermaye ile yeni
demiryollar yapmlardr. Yeni demiryollarn yaparken

de milli karlar esas almlardr. Osmanl zamannda

ya banclarn kendi karlar dorultusunda hammadde
kaynaklarna, ta rm alanlarna ve oradan birbirine
balantsz biimde limanlara giden demir aa
biimindeki demiryollar yerine, kuzeygney ve
doubat dorultusunda btn Misak Milli snrlarn
birbirine balayan demir alar biiminde demiryollar
yaplmtr. Gen Cumhuriyet, demiryolu yaparken
Demire ulamak,
Kmre ulamak,
Bakra
ulamak sloganlaryla zellikle maden havzalarna
ulamay amalamtr.
Demiryolu Politikasnn Terk Edilii Trkiyede milli
demiryolu poltikas 1950de iktidara gelen Menderesin
DPsi dneminde terk edilmi, karayolu poltikasna ar
lk verilmitir.
Aslnda Demir A Projesine ynelik ilk emperyalist
eletiriler daha Atatrkn salnda balamtr.
rnein 1930 ylnda Mer kez Bankasnn kurulu
almalar srasnda hazrlanan ok saydaki rapordan
biri olan Mller Raporunda Dr. Kari Mller,
anayurdun demir alarla rlmesine kendince ciddi
eletiriler getirmitir. Alman Mller raporunda,
demiryolu inaatlarnn ok pahalya mal olduunu
belirtmitir. Ancak Mller Raporundaki grler
hkmet tarafn dan dikkate alnmamtr.
1946dan
itibaren
Amerikan
emperyalizminin
kontrolne giren Trkiye, 1947 ylnda ulam
politikasn deitirmitir. ABDnin 1947 ylnda
Trkiyeye yapaca askeri ve ekonomik yardm
programnda yol konusu da yer almtr. Bu erevede
ABD FEDERAL KARAYO LU TEKLATI (Federal
Bureau of Public Roads) Genel Mdr Yar dmcs H. G.
Hilts bakanlnda bir uzman grubu Trkiyeye gelerek
yaptklar incelemeler sonunda Hilts Raporu adyla bir
rapor
hazr
layarak
Bayndrlk
Bakanlna
sunmulardr. Hilts Raporunda, Atatrkn Demir A
Projesi eletirilerek karayolunun ok daha iyi bir

ulatrma yntemi olduu iddia edilmitir. Raporda

ayrca demir yolunun dou illerine ulatrlmas dnda
nemli bir ihtiya olmad belirtilmitir. Bir zamanlar
Rusya, kendi karlar asndan Osmanl Devletinin
dou blgelerine demiryolu yapmasn istemezken,
imdi ABD yine kendi karlar asndan Trkiye
Cumhuriyetinin sadece douya demiryolu yapmasn
istemektedir. nk ABD, Rusya ile muhtemel bir
savata Trkiyenin Rusyaya yakn dou blgelerine gi
den demiryollarna ihtiya duyacaktr.
1948den
itibaren
Trkiyede
Hilts
Raporu
dorultusunda Atatrkn Demir A Projesi rafa
kaldrlarak, Karayolu Projesi hayata geirilmitir.
1856dan balayarak Osmanly kerten imtiyaz
demiryolculu u, 1947den sonra o imtiyaz da
Trkiyeye ok grp Demiryolu yapmak sizin neyinize
demitir. Bu szler, 1947de Trkiyeye gelip, yurdu
batan baa dolap incelemelerde bulunan nl
Amerikan Pet rol tekeli Standart Oil Companynin
Mhendisler Kurulu Bakan ve ABD Dileri Bakanl
Petrol Maviri Thornburga aittir.
Aradan yllar gemi, Trkiye demiryollarn unutup
karayollar na arlk vermitir, ama emperyalizm ii
sk tutmaya kararldr. Ne olur ne olmaz! Trkiye
yeniden demiryollarna nem verir!" endie siyle olsa
gerek, 1995 ylnda Trkiyeye bir Amerikan ziyareti
daha gereklemitir. CIAye hizmet ve yatrm destei
veren Amerikan kuruluu Booz Ailen Hamilton,
lkemizde yapt incelemelerin so nularn Hamilton
Raporu
adyla
Devlet
Demiryollar
ynetimine
sunmutur. yilik nerileri demeti grntsne
brndrlm bu yeni ihtarname de bize aslnda,
Demiryollarn ortadan kaldrn! denilmitir.
Gen Cumhuriyet, demiryolu yapm kadar, demiryolu
iletmesine de byk nem vermitir. Yaplan
almalar sonunda 1934te trenler le 8.510.458 yolcu
tanrken bu say 1939da 25.636.009a kmtr. Ayn

dnemde 2.807.596 ton taman yk de 6.151.886 tona

kmtr.
Demiryolunun
Erzuruma
ulamasyla
hayvan tamaclnda da cid di bir art grlmtr.
1934te trenlerle 64.000 hayvan tanrken, 1939da bu
say yzde 812Iik olaanst bir artla 519.932ye k
mtr.
19231938 arasnda demiryolu iletme aralarnda da
byk art grlmtr. Buna gre 1923te 118 olan
lokomotif says 1939da 632ye; 1923te 203 olan vagon
says 1939da 810a; 1923te 1983 olan yk vagonu
says da 9883e ykselmitir.
DP dneminde demiryolu politikasnn tamamen terk
edilmesine paralel zaman iinde Trkiyede demiryolu
tamacl ok gerilemi tir. rnein 1955te
Trkiyede demiryollarnn yolcu tama pay yz de
24lerde, yk tama pay ise yzde 53lerdeyken,
1970te yolcu ta ma pay yzde 8e, yk tama pay
ise yzde 22ye dmtr. 1972 ylnda yurtii yolcu
tamaclnda, karayolu tamaclnn pay yz de
90.6, banliyler hari demiryolu tamaclnn pay
yzde 7.2dir. 1983te bu paylar karayollarnda yzde
95.3e ykselirken, demiryol lar nce yzde 3.8e,
sonra 1993te, yzde 3.2ye kadar gerilemitir. 2001 yl
verilerine gre Trkiyede karayollarna yzde 52.8 pay
ayr lrken, demiryollarna ayrlan pay yzde 4lerde
kalmtr. 1950de yolcu tama pay yzde 42.2den
2011de yzde 1.6 seviyesine, yk tama pay da yzde
68.2den yzde 4.1 seviyesine dmtr.
Nuri Demira, Ali etinkaya ve smet nn
Babakan R. Tayyip Erdoan, 18 Mays 2011de yle
demitir: "... Nuri Demira Trkiye'ye ok byk
hizmetleri olmu, byk ya trmlar yapm ve ilk Trk
uan icat edendir, yapandr. 1930lu yllarda
Trkiyede uak sanayinin kurulmas iin aba
harcam bir zattr. u anda bizim stanbul
Milletvekilimiz bu dnem Sivas Millet vekili adaymz
Nursuna Memecan hanmefendinin dedesi bu zat. Nuri

Demira, ki biz Sivas Havalimannn adn Nuri

Demira Havalima n koyduk, nk kendisi
Divriidendir. 1931 ylnda stanbula bir kpr
yaplmas iin hazrlk yapyor ve ayrntl ekilde
projeyi
hazr
lyor.
Yl
1931.
Atatrk
ok
heyecanlanyor. Projeden dolay kutluyor. Nuri
Demiran derhal Ankaraya gitmesini ve projeye
balanmasn istiyor. O srada Bayndrlk Bakan Cellat
Ali. Ali etinkaya, smet nn ile birlikte bu projeye
hayr diyorlar. Hatta Nuri Demira, Va siyetimdir bu
kprden nn ve etinkaya geemez, diyor.
"... Bunlarn genlerinde bozmak, engellemek var. CHP
1970ler de deil, daha 1930larda kprye kar kan
bir partiydi. Birinci, kinciye kar ktlar, imdi 3.
kprye de kar kyorlar, ama biz onu da yapacaz.
stanbul Boazndan tp geide de rayl sisteme de
kar ktlar. Bitiriyoruz, 2 yl kald. Hangi yzle
buralardan arabala rnzla geiyorsunuz...
Erdoan bu szleriyle Nuri Demiraa sahip karken
Ali etinka ya ve smet nnye cephe almtr.
Erdoann smet nn kartl malum! Daha
nceki blmde Erdoann, Ali etinkayaya neden
dman olduunu da anlatma ya almtm! Bu
dmanlkta, baka nedenlerle birlikte, zellikle Ali
etinkayann, Ankara stiklal Mahkemesinde skilipli
Atf Hocaya verdii idam kararnn etkili olduunu
belirtmitim.
Ancak Nuri Demira ile Ali etinkaya, her ikisi de
Atatrk Cumhuriyetinin kalknmas iin elinden geleni
yapan iki Cumhu riyet neferidir. Her ikisi de Atatrkn
ulusal kalknma projesinde ok nemli grevler stlenip
bu grevleri baaryla yerine getirmitir. Atatrkn
milli sanayi ve milli demiryolu politikalarnn en
nde gelen iki ismi Nuri Demira ile Ali etinkayadr.
stelik bu ikili en byk ilere smet nnnn
babakanl dneminde imza atmtr. Yani Nuri
Demira, Ali etinkaya ve smet nn, hepsi birden

elbirli i iinde Atatrkn ada Cumhuriyet Projesi

dorultusunda gecele rini gndzlerine katarak
alm kiidir. 1015 yllk mesailerinde, yaptklar
ilerde, farkl karakterlerinin de etkisiyle, zaman zaman
ters dm olmalar, gr ayrlklar, krgnlklar
yaam olmalar, on larn Cumhuriyetimiz iin yapm
olduklar
byk
ilere
glge
dr
mez,
drmemelidir.
Fakat Babakan Erdoan, Nuri Demiraa sahip kp
Ali etin kaya ile smet nny elinin tersiyle bir
kenara itmitir. Erdoan, Ali etinkaya ile smet
nnnn, Nuri Demiran Boaz Kpr s Projesine
kar ktklarn belirtip, "... Bunlarn genlerinde boz
mak, engellemek var... diyerek CHPnin gemite de
yatrmlara kar olduunu iddia etmitir. Ancak
nnnn, Ali etinkayanm ve CHPnin genlerinde
bozmak, engellemek yoktur. Tam tersine on lar,
yokluk ve yoksulluk iinde, sava yorgunu bir
imparatorluk enka zndan ada bir Trkiye
yaratmtr. Dolaysyla onlarn genlerinde bozmak,
engellemek deil, yapmak, yaratmak vardr.
Atatrkn Milli Demiryolu Projesini Nuri Demira,
Ali e tinkaya ve smet nn hayata geirmitir. Nuri
Demira mteebbis, Ali etinkaya bayndrlk bakan,
smet nn de babakan olarak Trkiyeyi sarp
sarmalayan demir alar elbirliiyle yapmtr. Cum
huriyetin demiryolu baarsnn ardnda, S. Srr Bey,
Behi Bey (Er kin), Hilmi Bey, Nuri (Demira), Recep
(Peker), Ali (etinkaya) ve smet (nn) vardr.
Trkiyede 19231939 arasndaki milli demiryollarnn
ounu Nuri Demira yapmtr. Bu yzden Atatrk
kendisine Demira so yadn vermitir.
Babakan
Erdoan,
18
Mays
2011deki
konumasnda, ... Nuri Demira Trkiyeye ok byk
hizmetleri olmu, byk yatrmlar yapm ve ilk Trk
uan icat edendir, yapandr. 1930lu yllarda
Trkiyede uak sanayinin kurulmas iin aba harcam

bir zattr, diyerek Nuri Demiran gerekten byk

baarlarndan sz etmi, ancak nedense onun en
byk baarlarndan biri olan demiryollarn dan hi
sz etmemitir. Erdoan; 17 Austos 2012de yapt
baka bir konumada, 10. Yl Marndaki Demir
alarla rdk Anayurdu drt batan ifadesine
gnderme yapp Neyi rdn? Hibir ey rm falan
deilsin. Ortada duranlar belliydi... diyerek erken Cum
huriyet
dnemini
eletirmek
istemitir.
Ancak
Atatrk, nny, CHPyi, yani Cumhuriyeti
eletirmek isterken, bir buuk yl nce ve ve
bitiremedii Nuri Demira da eletirmitir farknda
olma dan! nk Atatrk ve nn dneminde
Trkiyeyi milli demir a larla ren kii Nuri
Demiradr. Bu bakmdan aslnda Neyi rdn?
sorusunun sahadaki muhatab da dorudan Nuri
Demiradr. Neyi rdn} sorusuna Nuri Demiran
cevab, Soyadma bak anlarsn! olurdu her halde!
Bu baarda smet nnnn yeri bir bakadr. yle
ki, Atatrk dneminde orta dereceli okullarda ders kitab
olarak okutulan Tarih /Vte Demiryolu Siyaseti ve
smet Paa adl zel bir balk alm ve burada smet
nnden Demiryolu ve smet Paa birbirini hatrlatan
eanlaml timsaller haline gelmitir, diye sz edilmitir.
Kitaptaki u tanm da dikkat ekicidir: Yeni Trkiye
demiryollar, Gazi, smet Paa ve Cumhuriyetin ilk ve
zahmetli yllarn yaayan nesil tarafn dan ekonomik
bamszlk andn pekitirmek iin memleket barna
atlm elik imzadr.
Gelelim Ali etinkayaya...
Ali etinkaya, 19341939 yllar arasnda bayndrlk
bakanl yapmtr. Devlet demiryollar ve limanlarn
gelimesinde ve yabanc irketlerin milliletirilmesinde
ok baarl olmutur. 19391940 yllar arasnda da
ulatrma bakanl yapmtr.
22 Nisan 1924te TBMMde kabul edilen bir kanunla
demiryol larnn hem satn alma hem ina almalar

balamtr. 1927ye ka dar yava giden demiryolu

inaat almalar 1927den sonra hzlan mtr.
Atatrk, 1929 ylnda 450 kilometre demiryolu
yapldn belirtmitir. 1929 dnya ekonomik krizinin
etkisiyle 19311932de yavalayan inaat almalar
1933 ylnda hzlanmtr. zellikle Ali etinkayann
bayndrlk bakanlna getirildii 1934ten itibaren de
miryolu yapmnda ve milliletirmede byk bir baar
elde edilmitir.
Ali etinkaya bayndrlk bakan olduktan bir yl
sonra,
1935te
AnkaraSivas,
SivasSamsun,
KtahyaBalkesir, FilyosEreli, Fevzi paaDiyarbakr,
UluklaKayseri gibi nemli hatlarn inas bitmi,
AfvonKarakuyu ve SivasErzurum gibi hatlarn inas ise
devam et mektedir. Bayndrlk Bakan Ali etinkaya,
bu durumu yle deer lendirmitir: Memleket
mdafaas
bakmndan
stiklal
Savanda
karlatmz
glklere
bir
daha
maruz
kalmayacaz... Bugn va tan mdafaasna bir iaretle
hemen lkemizin her kesinden derhal komak ve
yetimek
imknlar
tesis
edilmitir
ve
edilmektedir.Kurtulu Sava kahraman Ali etinkaya,
demiryolsuzluun o zor sa va yllarnda nelere mal
olduunu unutamamtr belli ki!
1935te Atatrkn, Byme ve gelime vastas olan
demiryol larnn yaplmasna devam edeceiz, diyerek
verdii
iaretle
ok
sayda
hattn
yapm
tamamlanmtr. Atatrk, Demir A Projesinin baarya
ulamasndan duyduu gurur ve mutluluu, 9 Mays
1935te, Akdenizi Karadenize demirle baladk,
diyerek dile getirmitir. Atatrk, demiryolunun
Diyarbakra ulamas dolaysyla 24 Kasm 1935te
Bayndrlk Bakan Ali etinkayaya ektii telgrafta
lkenin demir alarla rlmesini milli gven ve milli
benlik olarak ifade etmitir.
Cumhuriyetin demiryolu politikas dnemsel olarak
iki aamal dr. 19231932 arasnda Bir kar fazla

imendifer parolasyla ka nunlarmza ve milli

ilkelerimize uyan yabanc sermayeye de demir yolu
yaptrmak amalanrken, 19341939 arasnda, Ali
etinkayanm bayndrlk bakanl dneminde, Trk
bilgisi, Trk sermayesi, Trk mteahhidi ve Trk iisi
parolasyla yerli sermayeye demiryolu yap trlmtr.
1933te ErganiDiyarbakr hatt, 1934te SivasErzurum
hatt iin hazine tahvilleri karlarak i borlanmaya
gidilmitir. By lece yabanc irketlerin demiryolu
ihalelerindeki stnlne son ver mitir. Nitekim,
yaklak 690 kilometrelik SivasErzurum ve Malatya
etinkaya hatlarnn ihalesini ilk defa bir Trk irketi
kazanmtr.
Osmanldan
kalan
yabanclarn
elindeki
demiryollarnn milli letirilmesine de Ali etinkayann
bayndrlk bakanl dneminde, 19341937 yllar
arasnda arlk verilmitir. Yabanc irketlerin elindeki
demiryollarnn tek tek milliletirilmesi zerine Atatrk
bu baary, Anadoludaki zel irketlerin elindeki
btn demiryollarn satn aldk, diyerek ifade etmitir.
Bu baarnn bamimar kukusuz Bayndrlk
Bakan Ali etin kayadr. etinkaya, yabanc irketlerle
yapt zorlu pazarlklar so nunda, bazen irketleri
aka
tehdit
ederek,
yabanclarn
elindeki
demiryollarn satn almay baarmtr. rnein 19
Ekim 1936da ark Demiryollarn satn alma
grmelerinde Bayndrlk Bakan Ali etinkaya,
Trakyann siyasi ve askeri nemini siz de
gryorsunuz, buras bizim iin hayat meselesidir.
Burada sizin yarm yamalak ara gerele almanza
zamann tahamml yoktur! diyerek yabanc ir keti,
hatt uygun bir fiyatla Trkiyeye satmak zorunda
brakmtr.
1934ten
itibaren
hzlanan
devletletirmeler
sonucunda 1950ye kadar yabanc irketlere ait 3840
kilometrelik demiryolunun tamam milletirilmitir. Ali
etinkayann Bayndrlk Bakanlna gelme sinden bir

yl nce, 1933 ylnda 1664 kilometre demiryolu

millileti rilmiken, Ali etinkaya, bayndrlk bakan
olduu 1934 ylnda bu uzunluu 2367 kilometreye
karmtr. etinkayann bayndrlk ba kanlnn son
ylnda, 1939da ise toplamda 3406 kilometre demiryo
lu milliletirmitir. 19401950 arasndaki 10 ylda ise
434 kilometre demiryolu milliletirilmitir.
Yani 19231933 arasndaki 10 ylda 1664 kilometre,
19401950 arasndaki 10 ylda ise 434 kilometre olmak
zere, 20 ylda toplam 2098 kilometre milliletirme
yaplrken, Ali etinkaya 19341939 ara sndaki 5 ylda
toplam 1742 kilometre milliletirme yapmay baarm
tr (2098+1742=3840 kilometre). Yani etinkaya,
toplamda 20 ylda yaplan neredeyse 5 ylda yapmtr.
te Ali etinkayann bu demiryolu baarlarndan
dolay Sivas Erzurum Demiryolunun Malatyaya ayrlan
noktasnda
etinkaya
stasyonu
vardr
ve
Afyonkarahisar tren garna da Ali etinkaya Tren Gar
ad verilmitir.
Nuri Demira, smet nn likisi Uak Sanayi
Tartmas Babakan Erdoan'n da dedii gibi: "... Nuri
Demira Trkiyeye ok byk hizmetleri olmu, byk
yatrmlar yapm ve ilk Trk ua m icat edendir,
yapandr. 1930'lu yllarda Trkiyede uak sanayinin
kurulmas iin aba harcam bir zattr... Ayrca 193lde
stanbula bir Boaz Kprs Projesi gelitirdii de
dorudur. Dahas ilk Trk paratn yapan, Trk
uu okullarm aan, KyKent Projeleri ge litiren,
maden ve petrol ileme planlar hazrlayan, maden ve
sanayi kentleri plan yapan, Keban Baraj ve yerli
imento
fabrikas
projeleri
gelitiren
ve
milli
demiryollarmzn yapmnda byk katklar olan
Cmhuriyetin en byk mteebbislerinden biridir.
Onun hayalini kurduu projeler arasnda dev bteli
bir Yeil ky Gk Lisesi kurmak, havacln her
alannda
retim
verecek
Sivas
Divrii
Gk

niversitesini kurmak ve yzlerce yerli uaktan oluan

dev bir hava filosu yaratmak da vardr.
Birincisi; Nuri Demira, ilk yerli yolcu ua gibi, gk
okulu, uu okulu gibi byk projelerini smet
nnnn babakan ve cumhur bakan olduu
1930Iu, 1940l yllarda hayata geirmitir. rnein
Beikta Nuri Demira Uak Fabrikasn 1936da
kurmu, Sivas Div rii Gk Okulunun temelini 1936da
atm, Yeilky Gk Okulunu 1940ta kurmutur.
Hatta nnnn oullar Erdal ve mer nn de
Yeilky Gk Okulunda uu eitimi almtr.
Nuri Demiran uak fabrikas iini Genelkurmay
Bakan Fevzi akmak ile Hava Mstear Zeki Doan
bizzat desteklemitir. O sra da babakan nndr.
Trk Hava Kurumu, Demira Uak Fabrikasnn
kuruluu sra snda 10 adet uak ve 65 adet planr
siparii vermitir. O srada ba bakan yine nndr.
Milli Savunma Bakanl da 16 Haziran 1942
tarihinde yazd bir yazyla Hava Kuvvetlerine ait
tayyare, motor ve kara nakil vasta larnn tamir ve baz
yedek paralarnn Demiraa ait tesislerde yapl masn
Bakanlar Kuruluna tavsiye etmitir. 1 Aralk 1942
tarihinde Bakanlar Kurulu bu tavsiyeyi kabul etmitir.
O srada cumhurbakan nndr.
Nuri Demira, 1941 ylnda Beiktataki uak
fabrikasnda Nu.D38 kodlu 6 kiilik ilk yolcu uan
yapmtr. Nuri Demira Eyll 1941de 12 uaklk bir
filoyu Bursa, Ktahya, Eskiehir, Ankara, Konya,
Adana, Elaz ve Malatya arasnda uurmutur.
Nu.D38 kodlu uak 26 Mays 1944te stanbulAnkara
seferine balamtr.O srada cumhurbakan yine
nndr.
Grld gibi smet nn hem babakanken hem
de cum hurbakanyken Nuri Demiran Trkiyenin
yararna olan byk projelerini engelleyen bir tavr
sergilememi, tam tersine Trk Hava Kurumunun ve

Milli Savunma Bakanlnm Nuri Demiran uakla

rn satn almasna yardmc olmutur.
Ancak Nuri Demiran ileri zamanla kt gitmeye
balamtr. rnein Nuri Demiran Beiktataki
fabrikasnda rettii ND36 kodlu ua Eskiehirde
yaplacak olan tantmda ini srasnda pistin
giriindeki su tahliye ukuruna girerek kaza yapm,
olayda ilk Trk uak mhendislerinden Selahattin Alan
ehit olmutur. Trk Hava Kurumu bu talihsiz olay
Nuri Demiran uaklarnn yetersizliine yormutur.
Bu olaydan sonra Nuri Demira uaklarm test eden
heyet, belki de bu olayn etkisinde kalarak Nuri
Demira uaklarn reddet mitir.
Bunun zerine Nuri Demira hukuk mcadelesine
balamtr. Trk Hava Kurumu ile Nuri Demira
mahkemelik olmu, iki bilirkii Demiran lehine,
Ankara Ticaret Mahkemesi ise Demiran aleyhine bir
karar vermitir. Bu arada Yeilkydeki Demira
tesisleri
de
hava
alan
yaplmak
zere
kamulatrlmtr.
Bu talihsiz gelimeler zerine Nuri Demira 29 Kasm
1939da ve 26 Austos 1940ta iki defa dnemin
Cumhurbakan smet nnye mektup yazarak
yardm istemitir. nn maalesef Nuri Demiraa
yardm etmemitir. Dahas uaklarn yetersizlii
gerekesiyle hkmet Demiran uaklarn satn
almad gibi baka lkelere satmasna da izin
vermemitir.
Akl Kemalin 4. cildinde de belirttiim gibi
Hkmetin ve Trk Hava Kuvvetlerinin Demiran
uak fabrikasna ve uaklarna nem vermemesinde
1940larda Ankarada bir uak fabrikas, bir uak
motoru fabrikas ve bir de rzgr tneli ina etmi
olmas etkilidir. Devleti politikalar erevesinde kendi
uan kendi yapmaya ba layan devlet, maalesef zel
teebbsn
yapt
ve
yapaca
uaklarla
ilgilenmemitir.

Uak Fabrikalarnn Kapatl nn kartlar her

seferinde nny, Nuri Demira Uak Fabrikas'n
kapatmakla, bu nedenle Trk hava sanayine byk
darbe vurmakla sularlar!
Ancak bu evreler, Atatrkn cumhurbakanl,
nnnn ba bakanl dneminde 1928de alan
Kayseri Uak Fabrikasndan, Es kiehir Uak Tamir
Fabrikasndan, yine nnnn cumhurbakanl
dneminde
1940larda
alan
Ankara
Uak
Fabrikasndan ve Ankara Motor Fabrikas ile Ankara
Rzgr Tnelinden hi sz etmezler.
Niye mi sz etmezler? nk btn bu fabrikalar
nn dne minde alm, ama Menderes dneminden
itibaren 19501970 ara snda ABD istekleriyle
kapatlm; traktr, tava, tencere
fabrikalarna
dntrlmtr:
Kayseri TOMTA Uak Fabrikas, 1950den itibaren
Bakm ve Onarm Merkezine dntrlmtr.
1950de artk oras uak fabri kas deil Hava kmal
Merkezidir.
Ankara Etimesguttaki THK Uak Fabrikas 1952de
MKEye devredilmi, 1956da uak retimine son
vermitir.
Ankara Atatrk Orman iftliindeki Uak Motoru
Fabrikas da 1968de baka amala kullanlmaya
balanmtr.
Ankara Rzgr Tneli de 1950lerde kapatlmtr.
Trk havaclk sanayinin belini kran 1947den
itibaren Trkiyeye szmaya balayan, 1950den itibaren
de Trkiyeyi kontrol eden ABD em peryalizmidir.
Trkiyenin demiryollarndan, trenlerinden rahatsz
olan
ABD,
Trkiyenin
uaklarndan,
uak
fabrikalarndan da rahatsz olmu tur. 19501960
arasndaki
DP
dneminde
Trkiye,
demiryolu
yapmaktan vazgetii gibi uak yapmaktan da
vazgemitir, vazgeirdmitir.

Hayali Bayndrlk Bakan Yeniden Babakan

Erdoann aklamalarn hatrlayalm:
"... Nuri Demira, (...) 1931 ylnda stanbula bir
kpr yapl mas iin hazrlk yapyor ve ayrntl ekilde
projeyi hazrlyor. Yl 1931. Atatrk ok heyecanlanyor.
Projeden dolay kutluyor. Nuri Demiran derhal
Ankaraya gitmesini ve projeye balanmasn isti yor. O
srada Bayndrlk Bakan Cellat Ali. Ali etinkaya,
smet n n ile birlikte bu projeye hayr diyorlar. Hatta
Nuri Demira, Vasiye timdir bu kprden nn ve
etinkaya geemez, diyor.
"... Bunlarn genlerinde bozmak, engellemek var. CHP
1970ler de deil, daha 1930larda kprye kar kan
bir partiydi...
Yani Babakan Erdoana gre Nuri Demirala smet
nnnn aras 1931de Boaz Kprs Projesi
yznden almtr! Ancak biraz nce verdiim
bilgilerden de anlald gibi bu doru deildir. Nitekim
nn 1930larda babakanl dneminde Demiran
uak fabrikas kurmasna, uu okullar amasna
kar kmamtr. Daha s, nn oullarn Nuri
Demira uu okullarna gndermitir. Onla rn aras
1940larda almtr.
ok daha nemlisi Babakan Erdoan, Nuri
Demiran Boaz Kprs Projesini 1931 ylnda
Bayndrlk Bakan Ali etinkayaya sunduunu
sylyor. Ancak Ali etinkaya, 1931de deil, 1934te
ba yndrlk bakanlna getirilmitir. etinkaya, 16
ubat 1934 ile 3 Ni san 1939 tarihleri arasnda
bayndrlk bakanl yapmtr.
Yani Babakan Erdoann, Y// 1931 (...) O srada
Bayndrlk Bakan Cellat Ali. Ali etinkaya, smet
nn ile birlikte bu projeye hayr diyorlar, eklindeki
aklamas hataldr, eksiktir, yanltr.
Babakan Erdoann Nuri Demira Sevgisinin
Nedenleri Nuri Demira, uak fabrikas iinde ileri
kt gitmeye bala ynca nnnn kendisine yardm

etmemesine krlmtr. Daha ok bu nedenle nnye

ve CHPye muhalefete balamtr. Demira, 18
Temmuz 1945te Trkiyenin ilk muhalefet partisi olan
Milli Kalkn ma Partisini kurmutur. Parti, tutucu ve
liberal grlerin karmn dan (AKP gibi) olumutu.
Bir sre sonra kurulacak olan DPden hibir fark
yoktu. Nuri Demira partisinin grlerini aklamak
iin halk skdar etrafndaki korulukta kuzu
evirmeye ardndan partisinin ad kuzu partisine
kmt. Bu partinin ikinci adam durumundaki C.
Rfat Atilhan ar grleriyle tannan biriydi. ok
gemeden Nuri Demirala aras almt. in garip
yan Demira, kurduu partiden 1953 ylnda ihra
edilmiti. Ancak Nuri Demi ra, nnye ve CHPye
olan muhalefetini sdrmtr. 1954 seim lerinde DP
listesinden Sivas milletvekili seilip 1957de eker
hastal ndan lnceye kadar DPde siyaset yapmtr.
Nuri Demira, 1950lerde nny ok ar szlerle
eletirmi tir. rnein 1952de: nny memleketin
bir bucana tkp zaman zaman oradan kararak
idaresi devrinde duran mran ve terakkiyat kendisine
gstererek yine mevkiine iade etmelidemitir.
Nuri Demira, 1951 ylnda da smet nnnn
Staline gvene rek Atatrke kafa tuttuunu iddia
etmitir. Bu konuda eletirilmesi zerine basna u
aklamay yapmtr: nn hakknda, Staline
gvenerek Atatrke kafa tuttuu tarznda yazdm
satrlar maalesef dorudur. Bunu her zaman ispat
edebilirim...
Babakan Erdoann Nuri Demira sevgisinin
temelinde Demiran nn kartl ve DPde
Menderesle birlikte siyaset yapmas yatmaktadr.
Cumhuriyetin en byk mteebbislerinden Nuri
Demira son derece muhafazakr biridir. yle ki, 1952
ylnda basna yansyan haberlere gre Ahlak ve Teknik
niversitesi kurmak istemi ve bu niversiteye iki
imeyen genlerin kabul edileceini belirtmitir.

Zaman ilerledike Nuri Demiran muhafazakrl

banazl a doru evrilmitir. rnein 1953te
stanbulda bir slam Kongre si dzenlemeyi planlayan
ancak hkmetten izin alamayan Demira, Erkeklerin
birden fazla kadnla evlenmesinde bir saknca
grmedii ni, aklamtr.
Nuri Demiran bu ve buna benzer slamc
grlerinin de Ba bakan Erdoan etkiledii
dnlebilir.
Nuri Demiran bir dier zellii de Cumhuriyetin ilk
byk zenginlerinden biri olmasdr. Nitekim Demira
ldkten sonra oulla r arasnda miras kavgas
balamtr. 12 Haziran 1988 tarihli Milliyet gazetesinde
Aydn zdalga Boazda Asrn Sat balkl yazsnda
Nuri Demiran karde kavgasna yol aan servetinin
bana gelenler den yle sz etmitir:
Cumhuriyetin ilk milyonerlerinden Nuri Demiran
vrislerine ait 20 milyar deerindeki Sultantepe
Korusu mahkeme karar ile sa tlyor. 7 hisseli arazinin
vrisleri arasnda anlamazlk knca mahke me
Kuzguncuk srtlarnda Boaz manzaral 45.000
metrekare arazinin izalei uyu yoluyla satlmasna
karar verdi. (...)
Nuri Demira, 1957 ylnda ldnde 8 ocuuna
byk bir mi ras brakt. Bu miras sonunda kardeler
arasnda bugn de sren kr gnlklara yol aan miras
kavgas balad. 8 karde byk tartmalar sonunda
miras paylatlar. Kardelerden biri daha fazla miras
alnca Kuzguncuktaki 110 dnmlk Sultantepe
Korusu 7 karde arasnda hisseli olarak paylald...
Cumhuriyetin byk ve baarl mteebbisi Nuri
Demiran maddi bakmdan ok da madur olmad
ortadadr!
Babakan Erdoan, Nuri Demiran zenginliinden
de etkilenmi olabilir mi acaba?
Kanmca Babakan Erdoan, Nuri Demiran
Cumhuriyetin ilk uak fabrikalarndan birini kurup ilk

yerli uaklar retmesinden, Bo az Kprs Projesi

gelitirmesinden ok aka sylememesine kar
nonun nn kartlndan, CHPye kar ilk
muhalefet partisini kurmu olmasndan ve DP
saflarnda siyaset yapmasndan etkilenmi tir. Bir de
tabii, Demiran slam Kongresi dzenlemek istemesi,
i kiye kar olmas gibi muhafazakr grleri de
Babakan Erdoann houna gitmi olabilir!
Nuri Demiran torunu Nursuna Memecan, 2011 yl
itibariyle AKP stanbul milletvekilidir.
* * * Ali erinkaya bir kahramandr. Bu nedenle Ali
etinkaya ad Trkiye'de birok yere verilmitir. Ancak
Babakan Erdoann Ali etinkaya'ya ok ar szlerle
yklenmesinden sonra Ali etinkaya ad silinmekle
kar karya kalmtr.
galci Yunan ordularna Ayvalkta direnmesinin,
Trkiyeyi de mir alarla rmesinin ne kymeti var hain
skilipli Atf astrmasnn vannda!
TEZ: 6
ATATRKN
ANTROPOLOJ
ALIMALARI
IRKIDIR!
Tarihten bir vesika gstereceim. Trk Antropoloji
Enstits Tarihesi. Bask tarihi 1940, bask yeri
Maarif Matbaas stanbul. Ki tabn 5. sayfasnda bir
resim var. Enstitnn bir laboratuvarnn res mi.
Raflarda yzlerce kafatas var. ncelenmi, incelenmeyi
bekliyor.s ayfada baka bir odann resmi var. Ayn
ekilde raflarda yzlerce kafatas var. 22 ve 23.
sayfalarda, bu kafatalarn da yle enteresan almlar
ki, ok ilgin. Trakya mntkasndan u kadar...
anakkale, Balkesir, Manisa, Mu yani 10 ayr
blgeden bu kafataslarn topla mlar. in enteresan
olan boyutu, kadn ve erkekler zerinde lmler
yaplyor. Olur mu yle ey ya? demeyin, ite vesika.
fade u, Trk kafalarnn zaviye kymetleri zerine
tetkikler\ Bizim millet tarihimiz bu olabilir mi?
Bununla ilgili daha ilgin bir ey var. Bunu da aka

sylemek
durumundaym.
Trk
Antropoloji
Enstitsniin tarihinde iki kymetli vesika diye geer,
burada Trkiye Cumhuriyeti riyaseti olarak bakitabe
diye geiyor, gerek Reisi Cum hur olarak o zaman
Mustafa Kemal, smet Paann da o zaman altn da
babakan olarak imzas var. stanbul Darlfnunu iin
organizat r olarak, Doktor Nurettin Ali Beyefendiye
tebrik yazlar yazlm.
Bu kitapk da evket Aziz Kansunun Trk
Antropoloji Enstits Tarihesidir. Bu insani midir? Bu
vicdani midir? Bunun bizim dini mizde, inan
dnyamzda yeri olabilir mi? eytan, kendisinin
ateten, insann ise topraktan yapldm sylemi,
kibirlenmitir. Kendi so yunun dierlerinden stn
olduunu iddia eden hi phesiz eytann izindedir.
R. Tayyip Erdoan, 26 ubat 2013
CEVAP: 6
Bat Merkezci Anlaya Bakaldran Adam: Atatrk
Atatrk'n Trk Antropoloji almalarn anlamak iin
her ey den nce Trk Devrimi'ni iyi anlamak gerekir.
Trk Devriminin ba mimar Atatrkn Batnm
yntemiyle Batya bakaldrdn bilmek gerekir.
Atatrk Bat'y emperyalist ve uygar diye ikiye
ayrmtr. O btn mr boyunca emperyalist Batya
kar savam, uygar Bat'dan ise yararlanmtr.
Atatrk, Kurtulu Savanda emperyalizm karsnda
kazand askeri zaferi, Lozan Antlamasnda masa
banda kazand siyasi za ferle talandrmtr. O bu
iki byk zaferi ekonomik ve kltrel iki zaferle
tamamlamak istemitir.
Atatrk'n 1930lardaki tarih, dil ve antropoloji
almala r, Batmn kltr emperyalizmine kar
alm byk bir savatr. Atatrk, Trk Tarih Teziyle
Bat merkezli tarihe, Trk Dil Teziyle HintAvrupallk
Kuramna, Trk Antropoloji Teziyle ise rk Nazi
Antropolojisine bakaldrmtm 19. yzylda biyolojinin
Evrim Kuram, dilbilimin Hint Avrupallk Kuram ve

Antropolojinin Ari Irk Kuram sacaya eklinde

birbirini tamamlamtr. Batda farkl disiplinlerce
geliti rilmi bu farkl kuram Bat Merkezci Anlayl
oluturmutur. Batinn Dou karsndaki biyolojik,
dilsel, tarihsel, rksal ve klt rel her trl
stnln savunan bu emperyalist projeye 20.
yzyln ortalarna doru bir Trk; Kurtulu Savayla
emperyalizmi Anadolu yaylasna gmen Atatrk
bakaldrmtm Mazlum lke Trkiye, I. Dnya Sava
sonrasndaki emperyalist igalle haritadan silinmek,
sar rktan diye aalanan Trk ulusu Sevr
Antlamas ile Anadoludan sklp atlmak istenmi
ama Trk insan buna izin vermemitir. Lozan
Antlamasinda Trkiye ulusala raras alanda siyasi
rtn ispatlamsa da Trkler Avrupada hl birok
kesimce barbar, geri, ikinci snf ve sar rktan
grl meye devam etmitir. Atatrkn Kurtulu
Savan kazanmas Batda >uzyllar iinde olumu
Trklere ynelik kalplam nyarglar s kp atmaya
yetmemitir. Bu nedenle Tek Parti dneminde Batdaki
bu Barbar Trk imgesinin silinmesi iin ok aba
harcanmtr. Her trl yayn organyla Batya
Trklerin uygar bir ulus olduklar an latlmaya
allmtr. rnein Nutuk ngilizce, Franszca ve
Alman caya evrilmi, Trk Devrimi 1935te Franszca
olarak LHistoire De La Republique Turque, Almanca
olarak Geschichte Der Tiirkischen Repblik adyla kue
kda baslarak Bat lkelerine datlmtr. n gilizce,
Franszca, Almanca makaleler iin La Turquie Kemaliste
ady la Avrupaya ynelik dzenli bir sreli yayn
yaplmtr. Atatrkn baz sylev ve demeleri
Franszca ve ngilizce olarak yaymlanmtr. Birok
Atatrk devrimi kk kitapklar eklinde yabanc
dillerde baslp datlmtr. Atatrk, 1936 ylnda
ngilizce, Franszca, Al manca Fotoraflarla Trkiye
adl byk boy, kue kda bir Tr kiye albm
hazrlatarak bu lkelere dattrmtr. ok daha

nemlisi Tarih ve Dil Kurultaylarnda ileri srlen

tezler dnyaca
nl
yabanc
biliminsanlarnn
katklaryla ve onlarn gzleri nnde incelenmitir.
Atatrk, Avrupann Trklere ynelik ikinci snf,
sar rk, uygarlk yoksunu, barbar eklindeki
iddialarna Batnn tarih, dil, arkeoloji ve zellikle de
antropoloji bilimleriyle karlk vermitir. Baka bir
ifadeyle Batya Batnm bilim silahyla karlk
vermitir.
Bat, Trklerin tarihi yok! diyordu. Atatrk, Trk
Tarih Kurumunu kurdurdu. Trk tarihini anlatan
kitaplar yazdrd. Yerli ve yabanc biliminsanlarnn
katld Tarih Kurultaylar dzenletti. Sonuta Biz de
ok kkl bir tarihe sahibiz. Uygarln geliiminde bizim
de en az sizin kadar katkmz var dedi.
Bat, Trklerin dili yok\ diyordu. Atatrk, Trk Dil
Kurumunu kurdurdu. Derleme ve tarama almalar
yaptrd. Trk dilini en gzel ekilde ifade edecek
harfleri kabul etti. Trke szckler tretti. Yerli ve
yabanc biliminsanlarnn katld Dil Kurultaylar
dzenletti. So nuta, Bizim dilimiz Trke ok zengin
ve kkl bir dildir! Dnyada ki en eski dillerden biridir,
kk dildir, dedi.
Bat, Tiirkler evrimini tamamlam geri bir rktr.
Tiirkler ikinci snf sar rktandr! diyordu. Atatrk, Trk
Antropoloji Krumunu kurdurdu. Trk Antropoloji
Mecmuas'm karttrd. Trk antropo loglar yetitirdi.
Antropometri, antropoloji anketleri yaptrd. Tarih ve Dil
Kurultaylarnda yerli ve yabanc biliminsanlarna
Trklerin antro polojik zellikleri hakknda tezler
hazrlatt.
Sonuta,
Biz
rk
olarak
evrimini
tamamlamam, geri kalm, ikinci snf sar deiliz. Biz
de en az sizin kadar gelimi bir rkz. Biz de rk olarak
sizinle eitiz, dedi.
Atatrk, tarih, dil ve antropoloji almalarn
balatmadan nce kendisi bu konularda yzlerce kitap
okumu, yerli ve yabanc bilimin sanlaryla gr

alveriinde bulunmutur. Atatrkn, tarih, dil ve

antropoloji bilgilerinin kaynaklarn daha nce yazdm
Atatrk ve Tiirklerin Sakl Tarihi ve Akl Kemal, C 4 adl
kitaplarnda btn boyutlaryla anlattm iin burada
tekrarlamayacam.
Trk Antropoloji Enstits Babakan Erdoan, 26
ubat 2013 tarihli konumasnda ilk Trk antropolou
evket Aziz Kansunun Trk Antropoloji Enstits Ta
rihesi adl kitab zerinden Trk antropoloji tarihini ve
Atatrk d neminde yaplan antropoloji almalarn
kafataslk,
rklk
olarak
deerlendirip
alabildiince eletirmitir. Bu rklk konusuna cevap
vermeden nce Trk antropoloji tarihinde ok zel bir
yeri olan Trk Antropoloji Enstitsnden sz edelim
ksaca.
Avrupada 19. yzyldan itibaren blmlere ayrlp
kurumsalla
maya
balayan
antropoloji
bilimi
Trkiyede Atatrkn bilinli ve ynlendirici abalaryla
ancak 1930larda geliip kurumsallamtr. Trkiyede
antropoloji bilimi, Atatrkn himayesinde dnyaca
nl antropolog Eugene Pittardn gzetimi ve bilimsel
kuramlar eliinde evket Aziz Kansu ve Afet nan gibi
birka biliminsannn olaanst abalaryla ok ksa
bir srede hem uluslararas bir kongreye katlp kendi
tezlerini sunacak hem de ulusalararas bir kongre
dzenleyecek kadar geliip, dnyann dikkatini
ekmitir.
19. yzylda Gobineaunun Irklarn Eitsizlii kitabn
yaymla masndan sonra Mustafa Celalettin ve Ali Suavi
gibi baz Osmanl ay dnlar Trklerin de ileri bir rk
olduunu yazmaya balamtr.Osmanlda Baha Tevfik
ve Abdullah Cevdet gibi pozitivistmateryalist dnceye
sahip aydnlar antropolojiyle ilgilenmitir. Abdullah Cev
det, Trklerin ilerlemesi iin, Trk rkn Batl
raklarla melezletire rek slah etmek gerektiini,
yazmtr.

Bizzat Atatrkn talimat zerine 1925 ylnda

stanbul Da rlfnunu Tp Fakltesi bnyesinde
Trkiye Antropoloji Tetkikat Merkezi kurulmutur.
Bakanlna da evket Aziz Kansu getiril mitir.
Merkez, tp fakltesi hekimlerinden Nurettin Ali Berkol,
Ne et mer rdelp, Sreyya Ali, Kprlzade Fuat,
Amie Mouchet ve smail Hakknn nclnde
kurulmutur. Georges Papillaut (Paris), Eugene Pittard
(Cenevre) ve Leon McAuliffe (Paris) gibi Latin antro
polojisinin nde gelen isimleri de Trkiye Antropoloji
Merkezinin fahri mdrleridir.
Merkez, Haydarpaada bulunan Tp Fakltesi
binasnn bir oda snda almtr. lk drt yl bata
Karacaahmet olmak zere stanbulun Mslman
mezarlklarndan toplanm kafataslarn lm ve
Trk rkna ilikin ilk antropolojik verileri karmtr.
Btn bu ilk ant ropolojik veriler, 1925 ylndan
itibaren
karlmaya
balanan
Trk
Antropoloji
Mecmuasnm ilk 7 saysnda Trke ve Franszca
olarak yaymlanmtr.
Prof. Zafer Toprak, Danvinden Dersime Cumhuriyet
ve Ant ropoloji adl kitabnda Trkiye Antropoloji
Tetkikat Merkezinin amalar hakknda u bilgileri
vermitir:
nce bu bilimin (antropolojinin) ierii enikonu
incelenecek, ardndan bilfiil aratrmalara geilerek
Trkiyede bir enstit ats al tnda fiziyolojiyi
antropoloji, yani fizik antropolojinin temelleri atla
cakt. Antropolojinin dier boyutlar Edebiyat, Hukuk
ve Ten fakl telerindeki meslektalara braklacakt.
Ancak son kertede antropoloji alannda Darlfnun
bnyesinde oluan birikim bir senteze tabi tutu lacakt.
Enstit ats altnda yetitirilecek olan renciler.
Enstit 'niin uzmanlar olarak Anadolunun drt bir
yanna dalacak, yerinde ince lemelere girieceklerdi.
Anadoluya giden sivil ve asker doktorlar daha
enstitnn kurulu aamasnda bu grevi stlenmi,

topladklar
bul
gular
enstitye
gndermeye
balamlard. Yava yava Anadoludan bir bilim a
oluturulacak, aratrmalar oalacak ve
Trk
antropolo jisi gndeme gelecekti.
Fver! "Trkiye Antropoloji Tetkikat Merkezi rk
incelemeleri yapmak iin kurulmutu. Ancak rk
szc o gnlerde bugnkn den farkl bir anlamda
kullanlyordu. Irk ve millet szckleri nere deyse
eanlamlyd. '~* 19301931 retim ylnda stanbul
Darlfnununda teorik ve uy gulamal antropoloji
kursu almtr. 1933 niversite Reformu ile s tanbul
niversitesi Tp Fakltesi bnyesinde antropoloji
konferanslar verilmeye balanmtr. Bu konferans
derslerine antropolojinin tarifi, s nflandrmas ve tarihi
ile balanm, fizik antropoloji ile devam edilmi tir.
rencilere zoolojik antropoloji bilgisi verilmi,
primatlar, dima, iskelet, beer ve antropoitlerin iskelet
yaps anlatlmtr. Bu derslerde ilenen konulardan
bazlar unlardr: Kronoloji, bugnk primatlar ve fosil
maymunlar, pitekantrop, sinantrop, nc zaman
adam soru nu, alt pleistosen adamlar, neandertal
adam, rengeyii a adamlar, Avrupadan baka
ktalarda kefedilen fosil adamlar... Ayrca tarihnce si
dnemler, bakr, tun ve demir alar retilmitir.
Ayrca rk sorunu tarttrlm, Batdaki rk
snflandrmalar anlatlm, insan yapsnn oluumu
retilmi ve son olarak da genel Trk tarihinin
antropolojik ve rki esaslar incelenmitir. Btn bu
teorik anlatmlar dnda bir de laboratuvarda pratik
yaplmtr. Serbest Antropoloji Sertifikas ve Zooloji
Sertifikas almak iin pratik yapmak zorunludur.
Btn bu almalar iin de kafatas ve iskelet
koleksiyonlarna ihtiya vardr.
Trkiye Antropoloji Tetkikat Merkezinin kurulup
almalara balamas, 19311932 retim ylndan
itibaren nce stanbul Darl fnunu, sonra stanbul
niversitesi bnyesinde antropoloji konferans larnn

verilmesi Trkiyede antropolojiye ilgiyi arttrmtr.

Nitekim 1932de Ankarada dzenlenen Birinci Trk
Tarih Kongresinde ze rinde en ok konuulan konular
arasnda antropoloji ilk sralarda yer almtr. Bu
nedenle kongre sonunda antropoloji merkezli bir tarih
tezi gelitirilmitir. Kongreden hemen sonra Atatrk,
stanbul niversitesi tarih blm rencilerinin de
antropoloji
konferanslarndan
yarar
lanmalarn
istemitir. Bunun zerine Dr. evket Aziz Kansu, 1932
yaz dneminde Edebiyat Fakltesi tarih blm
rencilerine bir dizi ant ropoloji konferans vermitir.
stanbul Darlfnunu Tp Fakltesi bnyesindeki
Trkiye Antropoloji Tetkikat Merkezi 1933 niversite
Reformuyla stan bul niversitesi Fen Fakltesine
tanarak Antropoloji Enstits adn almtr.
Antropoloji Enstits, 1935 ylnda alan Ankara Dil
ve Tarih Corafya Fakltesi bnyesine alnmtr.
Enstit daha sonra Trk Antropoloji ve Etnoloji
Enstits adn almtr.
1962 ylnda Trk Antropoloji Enstits yerine,
Antropoloji
Bi
limleri
Aratrma
Enstits
kurulmutur. 1964 ylndan itibaren, Trk Antropoloji
Mecmuasnn devam niteliindeki Antropoloji Dergisi
karlmaya balanmtr. Dergi, 19641998 yllar
arasnda 13 say yaymlanmtr.
Trkiyede 1930larda antropoloji ve arkeoloji uyum
iinde al arak dosta dmana parmak srtacak
trden baarlar elde etmitir. 1930lardan itibaren
Trkiyede yaplan kazlarda Trk antropoloji uzmanlar
bulunmaya balamtr. Dr. evket Aziz Kansu bu
uzman lardan biridir.
Trk Antropoloji ve Etnoloji Enstitsnde yeni
Neolitik ve bakr andan Seluklu ve Osmanl
dnemlerine kadar deiik tarihi devirlere ait zengin bir
kafatas ve kemik koleksiyonu oluturulmutur.
1939 ylna gelindiinde Dil ve Tarih Corafya
Fakltesi Antro poloji Enstitsndeki Anadolu Kemik

Koleksiyonunda
372
ve
s
tanbul
Kemik
Koleksiyonunda 1040 kafatas bulunmaktadr. Kalko
litik ve bakr a dneminden Seluklu dnemlerine ait
118 kafatas vardr. Ayrca deiik dnemlere ait 614
st taraf uzun kemikleri, 682 adet de alt taraf uzun
kemikleri bulunmaktadr.^ Prof. Metin zbek,
Cumhuriyetle
Balayan
Antropoloji
balk
l
makalesinde bu kafatas ve iskelet koleksiyonu
hakknda unlar yaz mtr: Bugiin biyolojik
antropoloji alannda dnya lsnde saygn bir yere
ve Hacettepe ile Ankara niversitelerinde Anadolu eski
insan
toplamlarna
ilikin
zengin
bir
iskelet
koleksiyonuna sahip bulunuyor sak, ulatmz bu
dzeyi Cumhuriyetimizin kuruluuyla balayan bi
limdeki seferberlik anlayna borluyuz.

Ankara
Dil
ve
TarihCorafya
Fakltesi
Antropoloji
Enstits
Laboratuvar Babakan R. Tayyip Erdoan ise bu
kafatas koleksiyonu hakkn da unlar sylemitir:
Tarihten bir vesika gstereceim. Trk Antropoloji
Enstits Tarihesi. Bask tarihi 1940, bask yeri
Maarif Matbaas stanbul. Ki tabn S. sayfasnda bir
resim var. Enstitnn bir laboratuvarnn res mi.
Raflarda yzlerce kafatas var. ncelenmi, incelenmeyi
bekliyor. 10. sayfada baka bir odann resmi var. Ayn
ekilde raflarda yzlerce kafatas var. 22 ve 23.
sayfalarda, bu kafataslarn da yle enteresan almlar
ki, ok ilgin. Trakya mntkasndan u kadar...
anakkale Balkesir, Manisa, Mu yani 10 ayr
blgeden bu kafataslarn topla mlar. in enteresan
olan boyutu, kadn ve erkekler zerinde lmler

yaplyor. Olur mu yle ey ya? demeyin, ite vesika.

fade u, Trk kafalarnn zaviye kymetleri zerine
tetkikler (...)
(...) Bu insani midir? Bu vicdani midir? Bunun bizim
dinimizde, inan dnyamzda yeri olabilir mi? eytan,
kendisinin ateten insann ise topraktan yapldn
sylemi, kibirlenmitir. Kendi soyunun dierle rinden
stn olduunu iddia eden hi phesiz eytann
izindedir.
Bir biliminsam olan Prof. Metin zbeke gre Bugn
Hacette pe ve Ankara niversitelerinde Anadolu eski
insan toplumlarna ait zengin bir iskelet/kafatas
koleksiyonuna ve biyolojik antropoloji alannda dnya
leinde saygn bir yere sahip bulunuyorsak, bunu
Cumhuriyetin bilimsel seferberliine borluyuz.
Bir siyaseti olan Babakan R. Tayyip Erdoana gre
ise
Trk
Antropoloji
Enstitsnn
raflarnda
incelenmeyi bekleyen yzlerce kafatasnn bulunmas,
Trkiyenin farkl blgelerinden bu kafatasla rnn
toplanmas ve bunlar zerinde lmler yaplmas,
Olur mu yle ey ya? dedirtecek bir durumdur.
Erdoana gre bu insani ve vicdani deildir! Bunun
dinimizde, inan dnyamzda yeri yok tur! Erdoan,
Cumhuriyetin bu kafataslaryla, Trklerin soyunun
dierlerinden
stn
olduunu
iddia
ettiini
sanmaktadr! Ve bunu yapanlar, eytann izinde
olmakla sulamaktadr! Ama, ileride an latacam gibi,
ok ama ok yanlmaktadr.
Prof. Metin zbekin hakl olarakdnya leinde
byk bir bilimsel alma olarak adlandrp, takdir
ettii
Trk
Antropoloji
Enstitsnn
kafatas
koleksiyonu, Babakan R. Tayyip Erdoana gre
eytann izinde olanlarn rk ve din d bir
faaliyetidir!
Babakan Erdoann bu szlerini dinleyenler eer
antropoloji diye bir bilimden habersizse antropolojiyle
ilgilenmenin, bir antropo loji enstits kurmann, bu

kurumun laboratuvarnda kafataslar ve iskelet

koleksiyonu oluturmann ve laboratuvarda kafatas
lmenin bir insanlk suu, rklk ve utanlacak
bir durum olduunu sanabilir!
Ancak bilindii gibi antropoloji bir bilimdir. stelik
fizik antro poloji kafataslaryla, iskeletlerle ilgilenen,
lmler, karlatrmalar yapan bir bilimdir. Bu bilim
dalnda aratrma, inceleme yapmak iin her eyden
nce kafataslarna ihtiya vardr!
Prof. Celal engr fiziki antropolojinin neminden ve
Babakan Erdoann bu konudaki bilgi dzeyinden
yle sz etmitir: Sayn Babakann beenemedii
fiziksel antropoloji bilimi, omurgal pale ontolojisi ile tp
bilimleri arasnda bir kpr oluturan bir bilim daldr
ve insan evriminin en kymetli verilerini bulmu ve
bulmaya da devam etmekte olan almalar ierir.
(Sayn Babakan Parise bir gittiinde Doa Tarihi
Mzesine ve nsan Miizesine bir urayiversin). Baba
kan diyor ki: Bunun bizim ruh dnyamzda, inan
dnyamzda yeri olabilir m'*' Bu sorunun cevab Sayn
Babakana ilgilendirir demek geliyor insann iinden,
ama kendisi bu ile kastettii fiziksel antropo loji
biliminin ne olduundan o kadar habersiz ki, bunu bir
babakan syleyince insan dehete dyor.
1890Tbbiye: Fotorafta grld gibi daha Osmanl
dneminde askeri tp rencileri, iskeletler ve
kafatalar zerinde almaya balamtr.
Trk Antropologlar evket Aziz Kansu: evket Aziz
Kansu ilk Trk antropoloudur. stanbul Darlfnunu
Tp Fakltesi kinci Dahiliye Seririyat asista nyken
fizik antropoloji alannda renim grmek zere 1927 y
lnda burslu olarak Paris Antropoloji Okuluna
gnderilmitir. Dr. evket Aziz Kansu, Paris Yksek
Ettler Okulu Broca Antropoloji Laboratuvarnda Yeni
Kalkedonyallarla Afrika Zencilerinin Kafa Morfolojileri
konulu tezini 4 Mart 1929da jri nnde baaryla sa

vunup
bu
okuldan
Diplome
des
Sciences
Anthropologique belgesiy le mezun olmutur.
Dr. evket Aziz Kansu, 1929 ylnda stanbul
Darlfnunu Tp Fakltesi bnyesindeki antropoloji
merkezi mdr yardmclna ata narak 1933
niversite Reformuna kadar bu grevde kalmtr. Bu
s rada Tp Fakltesinden Fen Fakltesine aktarlan
antropoloji merke zinde antropoloji profesr olmutur.
niversitede antropoloji ve etnoloji dersleri veren Prof.
Kansu, ders notlarn daha sonra Antro poloji Dersleri
1Beer Paleontolojisi ve Prehistorya Malumat adyla
yaymlamtr. Ulusal ve uluslararas ok sayda dergide
antropoloji konulu yazlar yazan Kansu, ayrca Trk
Antropoloji Enstits Ta rihesi adl bir kitap yazmtr.
Prof. evket Aziz Kansu, yazlar uluslararas bilim
evrelerinde ilgiyle okunan dnyaca nl bir Trk
antropologudur.
Afet nan: Atatrkn manevi kz Afet nan, tarih,
sosyoloji ve antropoloji renimi grmtr. Tarihi
olarak tannmasna karn sosyoloji ve antropoloji
konusunda da uzmandr.
Afet
nan,
1936
ylnda
svirede
Cenevre
niversitesine dn yaca nl antropolog Eugene
Pittardn yanna gnderilmi, orada Trk Irknn Vatan
Anadolu adl teziyle sosyoloji doktoru un vann
almtr. Afet nan, nszn Eugene Pittardn yazd
bu te zini svirenin en saygn niversitelerinden
Cenevre niversitesinde ok saygn antropologlardan
oluan bir jri karsnda savunarak bi limsel
yeterliliini kabul ettirmitir. Afet nan, Atatrkn
isteiyle Trkiyede dnyann en byk antropometri
anketini yapmtr.
Seniha Tunakan: Antropoloji renimi iin Avrupaya
gnderi lenlerden biri de odur. 1934 ylnda Almanya
Berlin niversitesi ve Kaiser Wilhelm Antropoloji
Enstitsne
Prof.
Eugen
Fischerin
yanma
gnderilmitir.

Muzaffer Sleyman enyrek: 1935te ABD Harvard

niversi tesine Prof. Huttonun yanna gnderilmitir.
Trk antropologlar yetitirilirken dengeli bir
yaklamla dn yadaki btn nemli ekollerde
uzmanlamalar amalanmtr. rne in evket Aziz
Kansu Latin antropolojisi konusunda uzmanlarken,
Seniha
Tunakan
Nazi
antropoloji
konusunda
uzmanlamtr. Bylece Tiirkleri szde bilimsel
gerekelerle aalayan Batnn antropoloji silah btn
ynleriyle tannarak ona gre aratrmalar, incelemeler
yaplm, kart tezler ileri srlmtr.
Antropoloji Yaynlar Antropoloji Enstits 1925ten
itibaren Trke ve Franszca ola rak Trk Antropoloji
Mecmuas'n karmtr. Trk Antropoloji Mec muas,
19251939 arasnda 22 say yaymlanmtr. Bu
mecmuann son says Trkiyenin Atatrk dneminde
antropolojide ne kadar ilerledi ini gstermesi
bakmndan ok nemlidir. nk, 1937de Bkrete
toplanan ve Trkiyenin de katld 17. Uluslararas
Antropoloji ve Tarihncesi Arkeoloji Kongresinde bir
sonraki kongrenin Trkiyede yaplmasna karar
verilmitir. 1825 Eyll 1939 tarihleri arasnda
stanbulda yaplmas planlanan kongrenin hazrlk
almalarn Prof. evket Aziz Kansu yrtmtr.
Yerli katlmclarca kongreye sunula cak bildirilerin bir
ksm Trk Antropoloji Mecmuas'nn 1922 Eyll 1939
tarihli 348 sayfalk son saysnda yaymlanmtr.
Yabanc katlmclarla kongreye sunulacak bildiriler ise
18. Beynelmilel Ant ropoloji ve Prehistorik Arkeoloji
Kongresi yayn olarak 1939da ki tap haline
getirilmitir. evket Aziz Kansu da bu kongre iin Trk
Antropoloji Enstitsnn tarihesini hazrlamtr.
Btn hazrlklar yaplan kongre, II. Dnya Savann
balamasyla yaplamamtr.
Grld gibi Prof. evket Aziz Kansu, uluslararas
bir antropo loji kongresine ev sahiplii yapacak kadar
antropoloji alannda ilerle yen Trkiyenin ilk

antropolou olarak byk bir gururla Trk Antro poloji

Enstits Tarihesi'ni yazmtr. Dnyaca nl
antropologlara Trk Antropoloji Enstitsnn ok ksa
srede elde ettii byk baa rnn yksn anlatmak
istemitir. Ancak gelin grn ki, evket Aziz Kansunun
Trk antropolojisinin ok ksa srede elde ettii
baarnn hakl gururuyla yazd Trk Antropoloji
Enstits Tarihesi adl ki tab, 74 yl sonra Trkiye
Cumhuriyeti Babakan R. Tayyip Erdoan tarafndan
ok haksz eletirilere maruz kalmtr.
Cumhuriyetin antropoloji yaynlar arasnda Birinci
ve kinci Trk Tarih Kongrelerine sunulan bildirilerin
de zel bir yeri vardr. Bu kongrelerde zerinde en ok
durulan konulardan biri antropolojidir. Her iki tarih
kongresinin balklarnda tarih szc de olsa son ker
tede ilki antropoloji, kincisi ise antropoloji ve
arkeoloji kongresiydi. Teblilerin dkm bunu
gsteriyordu,
TDKnn Trk Dili Belleten dergisi oka antropolojik
analizlere yer vermitir. Ayn ekilde TTKnn Belleteni
uzun yllar antropoloji, arkeoloji ve tarih geninde
yayn yapmtr.
Dil ve TarihCorafya Dergisi ile Halkevlerinin lk
dergisi de antropolojiye fazlaca yer vermitir.
Ayrca Trk Tarihinin Ana Hatlarnda ve liseler iin
hazrlanan drt ciltlik Tarih serisinde de antropolojiden
oka sz edilmitir.
Antropoloji bilimi Atatrk dneminde ok ksa bir
srede ulusal ve uluslararas lekte Trkiyede en
fazla gelien bilim dallarndan biri ol mutur. Ancak
Atatrkn lmnden sonra, zellikle 1950den
sonraki Kar Devrim srecinde antropoloji unutulmaya
terk edilmitir.
ki Kymetli Vesika Babakan R. Tayyip Erdoan, 26
ubat 2013 tarihli konumasnda, (...) Bununla ilgili
daha ilgin bir ey var. Bunu da aka sylemek
durumundaym.
Trk
Antropoloji
Enstitsnn

tarihinde iki kymetli vesika diye geer, burada Trkiye

Cumhuriyeti riyaseti olarak bakita be diye geiyor,
gerek Reisi Cumhur olarak o zaman Mustafa Kemal,
smet Paann da o zaman altnda babakan olarak
imzas var. stanbul Darlfnunu iin organizatr
olarak, Doktor Nurettin Ali Beyefendice tebrik yazlar
yazlm, diyerek Atatrk ile nny Trk Antropolo ji
Enstitsnn
almalarn
destekledikleri
iin
eletirmitir. Erdoan daha sonra da yle devam
etmitir: (...) Bu insani midir? Bu vicdani midir? Bunun
bizim dinimizde, inan dnyamzda yeri olabilir mi? ey
tan, kendisinin ateten insann ise topraktan
yapldn sylemi, kibir lenmitir. Kendi soyunun
dierlerinden stn olduunu iddia eden hi phesiz
eytann izindedir. Yani Erdoan, Atatrk ve nny
in sani ve vicdani davranmamakla, kendi soylarnn
stnln iddia etmekle, "eytann izinde olmakla
sulamtr.
Peki, ama Babakan Erdoann, Trk Antropoloji
Enstits niin tarihinde iki kymetli vesika, deyip
eletirdii o vesikalarda ne vardr?
Sz konusu iki kymetli vesika, Cumhurbakan
Atatrk ile Babakan nnnn stanbul Darlfnun
Emini Dr. Nurettin Ali Beyefendi'ye Darlfnun
bnyesinde kurduklar Trk Antropoloji Enstitsnn
ilk yayn iin gnderdikleri tebrik telgraflardr.
Atatrkn tebrik telgraf yledir:
stanbul Darlfnun Emini Dr. Nurettin Ali
Beyefendiye. 14 Terinisani 341 tarihli mektubunuzla
irsal buyrulan Antropoloji m essesesinin ilk eserini
memnuniyetle aldm. Trk ve Trk heyeti iti ma
iyesin i tetkik gayesini istihdaf eden messeseye
kymetli mesaisinde muvaffakiyet temenni ederim.
Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal.
smet nnnn telgraf ise yledir:
Azizim
Nurettin
Efendiye.
Muhterem
mderrislerimizin him metleriyle teekkl eden Trk

Antropoloji Messesesinin nerine muvaffak olduu

eseri memnuniyetle aldm. Darlfnunumuzun bu
sahadaki mesaisiyle dahi pek kymettar bir hizmet ifa
edeceinden iimitvarm. Temennii muvaffakiyet ederim
efendim. 19 Terinisani 341, smet
Bu iki vesikadan dolay Atatrk ve nny ok
ar szlerle eletiren Babakan Erdoana Prof. Celal
engr yle seslenmitir:
imdi Sayn Babakan tm halkmza bir aklama
borlu dur: Burada vicdana, insanla smayan ne
vardr? Kendisi, millet na slsa bilmez, kontrol etmez
inancyla hi sklmadan Atatrk ve smet nnnn
bilimsel
almalar
desteklemelerine
saldrarak
kendilerini milletin gznde kk drmeye mi
almaktadr?
Babakan Erdoan, tam 74 yl nce, Darlfnun
bnyesindeki Antropoloji Merkezinin kard ilk
bilimsel yayndan dolay yetki lileri tebrik eden
Atatrk ve nny tam 74 yl sonra ok ar bi
imde eletirmitir. Bu da demektir ki, 74 yl nce bu
lkenin cumhur bakan ve babakan antropolojinin
nasl nemli bir bilim olduunun farkndayken,
maalesef 74 yl sonra ayn lkenin babakan, antropo
lojinin bir bilim olduunun bile farknda deildir!
74 ylda geldiimiz nokta bu!
Atatrkn
Antropoloji
almalar
Bilimseldir
Babakan
Erdoan,
26
ubat
2013
tarihli
konumasnda erken Cumhuriyet dnemindeki Trk
antropoloji almalarn eletirirken, antropolojiden bir
bilim dal gibi deil de bir insanlk suu gibi sz
etmitir.
Ancak antropoloji bir bilim daldr ve Trkiyede bu
bilim
dal
Cumhuriyetin
ilk
yllarnda
kurumsallamtr. 1930larda Trki yedeki antropoloji
almalar daha ok fiziki antropolojiye dayanan
almalardr. Bu almalarda Almanya merkezli rk

Nazi antropo lojisi deil de Fransa merkezli Latin

antropolojisi esas alnmtr.
20. yzylda Germen antropolojisi Ari rk saflna
ynelip uy gulama alanlar ararken, Latin antropolojisi
sosyoloji ve dier sosyal bilimlerle dirsek temasn
yitirmeyecek ve bilimsel zerkliini koruya cakt. Bu
arada kendisini uygarlktan dlanm gren Latin
antropolo jisi Ari rk kuramn sorgulayacak, fizik
antropoloji alannda, antrepo sosyolojinin ve Ari
sylemin ycelttii dolikosefal tezlere kar brakise fal
tezle kar duracakt. Ari duru dolikosefallerden
oluan kuzey rk larn safln korumaktan yanayd.
Oysa Latin duru, dardan gelen ve zamanla
dolikosefallerle
karan
brakisefallere
uygarl
tatacakt. En nemli dayana da arkeolojik
bulgulard.
te
Trkiyede
1925ten
itibaren
gelitirilecek olan antropoloji bu ikinci yolu izleyecek ve
bra kisefal tezler zene kurulacakt.
Trklerin brakisefal olduklarn 1930larda Atatrk
durup du rurken uydurmu deildi. Bu iddia 1900
ylnda Deniker tarafndan dile getirilmiti. Atatrk,
1930larda Trk Tarih Kongrelerinde yerli ve yabanc
antropologlara
bu
Brakisefal
Trkler
tezini
tantrmt.
Gen Cumhuriyet fiziki antropolojiden yararlanmtr.
nk Trklere ynelik ikinci snf, sar rk iddialarna
ancak fiziki antropolo ji bulgularyla cevap verilebilirdi.
1930lardaki Trk antropolojisi, Ba tdaki Ari tezlere
uzak bir ekilde Avrasya merkezli kavrayc bir rk/
millet anlay benimseyerek, binlerce yl nceye uzanan
Orta Asyadan g sylemi zerinde durmutur. Bu
Brakisefal Trkler tezi, Tarih Kongrelerinde, bilimsel
yaynlarda o kadar byk bir baaryla ilen mitir ki,
Trk antropolojisi ksa srede uluslararas antropoloji
ev relerinin dikkatini ekmi, bu nedenle 1939
ylndaki 18. Uluslararas Antropoloji ve Tarihncesi

Arkeoloji Kongresinin Trkiyede dzen lenmesine

karar verilmitir.
1930larda Trkiyedeki antropoloji almalarnn
bilimsel nite liinin en ak kant, Trk antropoloji
tezini yerli ve yabanc dnyaca nl biliminsanlarnn
savunmu olmasdr. rnein bunlardan biri dnyaca
nl fizik antropolou H. V. Valloisdr. Vallois, Pariste
Ins titut de paleontologie humainein Paris Beeri
Paleontoloji
Enstits
Mdrl
yapm
bir
biliminsandr.
Bu almalara katlan, hatta bu almalar
ynlendiren en nemli isim ise ayn zamanda
Atatrkn kiisel dostu olan dnyaca nl ant ropolog
Eugene Pittarddr. svire Cenevre niversitesinin
Antropo loji ve Etnoloji Krss profesrlerinden
Pittard, 1924te yaymlanan Irklar ve Tarih adl kitabyla
adndan ok sz ettirmi, 1911 ylndan beri Trkiyede
antropolojik incelemelerde bulunmu, 1925ten itiba
ren
yaymlanmaya
balanan
Trk
Antropoloji
Mecmuasnn yazar ln yapm, Trk Tarih
Kongrelerinde Brakisefal Trkler tezini savunmu
dnyaca nl bir biliminsandr.
Trk antropoloji almalarnn bilimselliini anlamak
iin her eyden nce E. Pittardn 1937deki kinci Trk
Tarih Kongresine sunduu Neolitik Devirde Kk
Asya le Avrupa Arasnda Antro polojik Mnasebetler
adl bildirisini incelemek gerekir. E. Pittard, bu
bildirisinde zetle Anadolunun dip kltrnn Neolitik
devirlerde Asyadan Anadoluya gelen brakisefallerce
yaratldn belirterek Pro toHitit adn verdii bu
insanlarn, 1930larda Anadoluda yaayan insanlarn
uzak atalar olduunu ileri srmtr.
Prof. Eugene Pittard dnda Brakisefal Trkler
tezini en iyi e kilde savunan biliminsan Prof. evket
Aziz Kansudur.
Paris Yksek Ettler Okulu Broca Enstitsnde
antropoloji eiti mi gren Prof. Kansu, Tarih

Kongrelerindeki bildirilerinde, Trk Ant ropoloji

Mecmuas'ndaki makalelerinde Proto Trk Anadolu
halkn dan sz etmitir. Anadoluda tarihncesi
alarda brakikafa halknn dolikokafa halkna
kartn ancak zamanla brakikafa yapsnn n plana
ktn ileri srmtr.
Trk antropoloji tezinin en iyi savunucularndan Prof.
evket Aziz Kansu, ksa srede Avrupa apnda bir
antropolog olmutur. Pa ris Yksek Ettler Okulu
Broca Enstitsne verdii tezi, nl antro polog Pierre
Paul Brocann kafatas a hesaplarndan yola
kmtr. Kansunun, dolikosefalliin ilkel insanlara
zg olduu grn pe kitirmeye ynelik Neo
Kaledonyallar ve Afrikal Zenciler zerine Morfolojik
alma balkl tezi, saygn antropoloji dergisi Reve
Anthropologique'in 1929 yl NisanHaziran saysnda
yaymlanm tr. Bu makale ksa srede antropoloji
literatrne girmitir. Yaym lanmasndan 60 yl sonra
bile
antropoloji
bltenlerinde
yerini
korumas
Kansunun
tezinin
bilimsel
etkisini
gstermesi
bakmndan
dikkat
e
kicidir.
Tezinin
yaymlanmasndan bir yl sonra yine Pariste yaym
lanan L'Anthropologie adl dergi, evket Aziz Kansunun
Anadoluda bir hykte bulunan kafataslarnn
morfolojisi zerine Trk Antropo loji Mecmuasndaki bir
makalesini tantmtr. Ayn dergi bu sefer de
Kansunun Aliarda bulunan 17 Hitit (Eti) kafatasyla
ilgili Trk Antropoloji Mecmuas'ndaki bir makalesini
okurlarna duyurmu tur. Ayn dergi yine 1935te
Kansunun Anadolu Kronolojisi adl bir makalesine
daha yer vermitir.
Kansu, uluslararas dergilerde yaymlanan bu
makalelerinde hem Brakisefal Trkler tezini, hem de
Anadolunun dip kltrnn Hat tilerin, Hititlerin
Proto Trkler olduu tezini savunmutur. Ayrca Trk
Antropoloji
Enstitsniin
antropolojik
malzeme
bakmndan ok geni bir koleksiyona sahip olduunu

belirterek Alacahykte elde edilen Hitit ve Proto Hitit

dnemlerine ait iskeletlerin Anadolu rk zerinde kesin
sonulara varlmasn saladn belirtmitir.
"evket Aziz Kansu'mm uluslararas dergilerdeki
yazlar sayesinde Trklerin arlkl olarak brakisefal
kafa yapsna sahip *ileri bir rka mensup olduklar
kans en azndan antropoloji dnyasnda yer etti. Trk
Antropoloji Tezi, E. Pittardn nclnde dnyaca
nl
yerli
ve
yabanc
antropologlarca
Tarih
Kongrelerinde arkeolojik bul gulara, antropolojik
analizlere dayanarak savunulmutur. Bu bildiri lerde
de yine dnyaca nl antropologlarn grlerine atf
yaplmtr. rnein, Birinci Trk Tarih Kongresindeki
bildirilerde Deniker, Qu atrefages de Breau, Topinard ve
Villenoisy gibi dnyaca nl antropo loglarn grleri
kaynak olarak kullanlmtr.
Erken Cumhuriyet dneminde tarih, dil, antropoloji
ve arkeolo ji alanndaki almalar birbirini destekleyen
ekilde
yrtlmtr.
Trkiyede,
1930lardaki
antropoloji almalarnn baarsnn ardn da, ayn
dnemdeki arkeoloji almalarnn baars vardr.
Nitekim Trk Antropoloji Tezi, 1930larda Anadoluda
yaplan 25 arkeolojik kazdan elde edilen sonulara
dayal olarak gelitirilmitir.
19251935 arasnda zerinde allan Brakisefal
Trkler tezi Trk Antropoloji Enstitsnde, Trk
Antropoloji
Mecmuasnda,
kinci
Trk
Tarih
Kongresinde Prof. Eugene Pittard, Prof. evket Aziz
Kansu ve Afet nann bilimsel antropoloji almalaryla
enine boyuna deerlendirilerek Bkrete toplanan 17.
Uluslararas Antropoloji ve Tarihncesi Kongresinde
savunulmutur.
Dnyann En Byk Antropoloji Anketi Olur mu
yle ey Ya?
Babakan Erdoan, (...) Bu kafataslarn da yle
enteresan al mlar ki, ok ilgin. Trakya mntkasndan
u kadar... anakkale, Balkesir, Manisa, Mu yani 10

ayr blgeden bu kafataslarn topla ttular. in

enteresan olan boyutu, kadn ve erkekler zerinde
lmler yaplyor. Olur mu yle ey ya? demeyin, ite
vesika. fade u, Trk kafalarann zaviye kymetleri
zerine tetkikler. Bizim millet tarihimiz bu olabilir mi?
(...) diyerek antropoloji almalar iin Anadoludan
kafatas toplanmasn, kadn ve erkek zerinde
lmler yaplmasn 0/wr mu yle ey yal diye
korkun bir hayretle karlayacamz dnyor.
Aslnda hakl! Evet gen Cumhuriyetin antropoloji
bilimi konusundaki bu deerli, nemli almalar
gerekten de insana, Olur mu yle ey ya? dedirtecek
trden almalardr. yle ki Erdoann, evket Aziz
Kansunun kitabndan aktard Trkiyenin 10 ayr
blge sinden kafatas toplanmas ve bu kafataslarnn
llmesi sadece Trk antropoloji tarihi asndan deil
dnya antropoloji tarihi asndan da ok nemlidir.
nk, 1937 ylnda yaplan o alma, dnyada o
zamana kadar yaplm en byk antropoloji anketi
almasdr.
Evet! Atatrkn isteiyle 1937 ylnda o gne kadar
yaplm dn yann en byk antropoloji anket
almas Trkiyede balatlmtr.
Anadoluda 64.000 kadn ve erkek zerinde
uygulanan bu anket 1937 TemmuzEkim aylar arasnda
yaplmtr. Anket iin lke 10 blgeye ayrlm, her
blgede ortalama 60007000 kii ankete dahil edilmitir.
Bu i iin 10 ekip oluturulmutur. Anket iin askeri ve
sivil doktorlar, shhiye memurlar ile ksmen de beden
terbiyesi retmen leri grevlendirilmitir. Bu anketin
bilimsel olmadn iddia edenlerin ska dile getirdikleri
gibi anket lmlerini yapan bu insanlar bilgisiz
deildir. nk, Ankara Dil ve TarihCorafya Fakltesi
Antropoloji Profesr evket Aziz Kansu, 1119 Haziran
tarihleri
arasnda
ayn
fakltenin
Antropoloji
Enstitsnde teorik ve pratik kurslar dzenle mitir.
Ayrca kursa devam eden grevliler rendikleri

kuramsal bilgi leri tecrbe etmek iin 18 Haziran

1937de Ankarann baz kylerinde Prof. Kansunun
bakanlnda anket iin n alma yapmtr. Dahas
ankette grev alacaklara Kansunun hazrlad, Salk
Bakanlnm bastrd Antropometri Tetkikleri in
Rehber adl kitapk datl mtr. Ankette kullanlacak
aletler de svireden sipari edilmitir. Anketin
istatistiksel dkmn ise statistik Umum Mdrl
ste lenmitir.
Atatrk'n isteiyle gerekletirilen dnyann bu en
byk antro poloji/antropometri anketinde elde edilen
sonulan Afet nan, Cenevre niversitesine verdii
tezde deerlendirerek sosyoloji doktoru olmu tur.
Trk Antropoloji Tezinin bilimselliinin en nemli
kantla rndan biri de Atatrkn manevi kz Afet
nann svire Cenevre niversitesinde Prof. Eugene
Pittardn danmanlnda hazrlad ve Cenevrede
ayn niversitede uluslararas bir jri karsnda
baary la savunduu Trk Irknn Vatan Anadolu adl
tezdir. Sz konusu tez, bilimsel ieriiyle ve adyla
emperyalist Batya tam bir meydan okumadr. nk
bilindii gibi emperyalist Bat szde bilimsel gerek
elerle Anadolunun Trklerin deil kendi atalarnn
veya Yunanllarn anayurdu olduunu iler srmt.
te imdi bir Atatrk kz, stelik Avrupann gbeinde
Cenevrede Anadolunun Trk rknn vatan olduunu
haykrm ve bu haykryla sosyoloji doktoru olmay
ba armtr.
Afet nann tezi kitap halinde iki kez Franszca, bir
kez Trk e olarak baslmtr. Tezin Franszca ad
Trk Irknn Yurdu Anadoludur. Trk Tarih Kurumu,
Cenevrede Franszca yaymlanan bu tezi, 1941 de
Trkiyede Trke yaymlamak istemi ancak II. Dn ya
Sava nedeniyle yaymianamayan tez ancak 1947de
kitap olarak yaymlanabilmitir. Trke basknn ad
Trkiye Halknn Antropo lojik Karakterleri ve Trkiye

Tarihedir. Kitabn ait bal ise, Trk Irknn Vatan

Anadolu (64.000 Kii zerinde Anket)dir.
Afet nann tezi, Anadolunun morfolojik zellikleri
hakkndaki bilgi eksikliini gidermitir. Trk Tarih
Kurumunun anket ncesinde Anadoluda ve Trakyada
yaptrd
kazlar,
Anadolunun
tarihncesi
arkeolojisinin ortaya kmasn ve tarihncesine ait
antropolojik veri lerin elde edilmesini salamtr. Afet
nann tezi bu verileri baaryla deerlendirmitir.
Afet nan tezinin sonunda Trk rknn sar rkla
hibir ilgisinin olmadn, beyaz rkn Alipin koluna
mensup olduunu belirtmitir. Afet nan, rklarn
snflamas yaplrken Trk rknn zelliklerinin ye
terince incelenmemesi gereini dikkate alarak Trk
antropolojisiyle ilgili eksikleri tamamlamak, yanllar
dzeltmek amacyla bu kitab yazdn belirtmitir.
Dnemin nde gelen dilcilerinden Agop Martayan
(Dilaar), Afet nann sz konusu tezi/kitab
konusunda u deerlendirmeyi yapmtr:
Dr. Afet, kltr sahasnda birinci derecede nemli
olan bir yurt hizmeti grm bulunuyor. Trkiye
Trklerinin antropolojik vasfla rm hibir itiraz
gtrmeyecek kadar ince ve bilimsel bir ekilde tespit
etmekle, hem bize vasflarmz bildirmi hem de
birtakm yabanc bil ginlerin eksik inceleme neticesi
olarak tantmak istedikleri Trk antro polojik izgilerini
temelinden dzeltmi oluyor...
Dnyada o tarihe kadar yaplm en byk
antropometri anketine dayanmas dnda Afet nann
tezini/kitabm nemli klan bir baka neden de
dnyaca nl antropolog Eugene Pittardn bu teze bir
nsz yazm olmasdr.
Prof. Zafer Toprakn u deerlendirmesi nemlidir:
Afet Hanmn 64.000 kii zerinde yapt En Byk
Antropolojik Tetki ki (Trklerin brakisefal kafa yapsna
sahip olduklar) konusunda her trl tereddd
giderecek nitelikte bir alma olacakt. Bundan byle

Trklere atfedilen sar rk ve mongloid sylemi Bat

literatrnden silindi. Antropolojik veriler nda en
azndan fizyolojik adan Ana dolu insan da Avrupahlar
gibi ileri rklara mensuptu.
1930larda Trkiyede Atatrkn himayesinde, Prof.
Eugene Pittardn nderliinde Prof. evket Aziz Kansu
ve Dr. Afet nann nclnde antropoloji almalar
yaplmas, Trk Antropoloji Tezinin 1937deki kinci
Trk
Tarih
Kurultaynda
yerli
ve
yabanc
biliminsanlarnca ok baarl ve bilimsel bir ekilde
savunulmas, ulus lararas antropolji dnyasnn da
ilgisini ekmitir. Bir anlamda onlar da Babakan
Erdoann ifadesiyle Olur mu yle ey ya/ demiler
dir! Sonuta Trkiye 1937de Bkrete dzenlenen 17.
Uluslararas Antropoloji ve Tarihncesi Arkeoloji
Kongresine Trk Tarih Kuru mu Bakan Afet nan
bakanlnda kiilik bir heyetle katlmtr. Prof.
Yusuf Ziya zer, Prof. Haan Reit Tankut ve Dr. Afet
nan'n bu kongredeki baarl sunumlar sonunda
1939da yaplmas planla nan bir sonraki 18.
Uluslararas Antropoloji ve Tarihncesi Arkeoloji
Kongresi"n\n Trkiyede yaplmasna karar verilmitir.
Trkiye kong re iin gereken tm hazrlklar yapm,
ancak II. Dnya Savann halamas nedeniyle kongre
yaplamamtr.
16. Trk
Antropoloji Tezinin bilimselliini Trk
Tarihinin Ana Hat lar ve liseler iin hazrlanan drt
ciltlik Tarih serisinde de grmek mmkndr. Bu
kitaplarda da rkla kamadan tamamen fiziki ant
ropoloji verileriyle ve dnyaca nl antropologlarn
grleriyle Trk rknn brakisefallii anlatlmaya
allmtr.y zyldan beri bilimden uzak kalan, bu
nedenle uluslararas bilim dnyasnda ad gemeyen
Trkiye, 1930lu yllardaki antropolo ji almalar
sayesinde ok ksa bir srede bilim dnyasnda kendisi
ne son derece saygn bir yer edinmitir. Avrupada
yaymlanan saygn antropoloji dergilerinde Trk

antropologlarnn yazlar ve Trk Ant ropoloji Tezi yer

almaya balamtr. Trk antropologlar uluslararas
kongrelere davet edilmi, dnyaca nl antropologlar
da Trkiyedeki antropoloji almalarna katlmtr.
Sonuta
1930larn
sonlarnda
dnyada
Trk
antropoloji almalarndan vgyle sz edilmeye ba
lanmtr.
Atatrkn
antropoloji
almalar,
1930larn
Trkiyesine rk lktan ve dincilikten uzak, son
derece bilimsel bir iklim kazandr mtr. Dnemin
kitaplarnda Evrim Teorisi bata olmak zere btn
bilimsel teoriler anlatlm, Trkleri aalayan teorilere
kar ise yeni bilimsel teoriler ileri srlerek Trk
dman emperyalist Batyla yine Batnn bilim
silahyla karlk verilmi ve de olduka baarl olun
mutur.
Babakan Erdoann Olur mu yle ey ya?
sorusuna, Elcevap: Olur!
Atatrkn Antropoloji almalar Irkla Kardr
Babakan
Erdoan,
26
ubat
2013
tarihli
konumasnda
Trk
Antropoloji
Enstits
laboratuvarndaki kafataslarnn fotorafn gstermi,
bu kafataslarnn lldn belirtmi ve erken
Cumhu riyet dneminde yaplan bu tr almalarn
rklk olduunu ima ederek, ... Kendi soyunun
dierlerinden stn olduunu iddia eden hi phesiz
eytann izindedir... demitir.
Grlen o ki. Babakan Erdoan da takipileri gibi
Atatrkn 1930lardaki antropoloji almalarnn
rklk
olduu
yanlgsna
dmtr,
drlmtr!
Oysaki, Atatrkn tarih ve dil almalar gibi
antropoloji al malar da rkla kardr. Her eyden
nce Atatrk, Trk Antropo loji Tezi ile emperyalist
Batnn Trkleri aalamak iin kulland Ari rk
kuramna,
Brakisefal
Trkler
kuramyla
bakaldrmtm Bir anlamda Atatrk A. Gobineaunun

Irklarn Eitsizlii kitabndan ilham alan rk Nazi

antropolojisine, E. Pittardn Irklar ve Tarih adl
kitabndan ilham alan Latin antropolojisi ile meydan
okumutur.
rnein
Trk
Tarih
Tezinin
ana
kayna
durumundaki Trk Ta rihinin Ana Hatlar adl kitaptaki
antropolojik analizler hi de rk bir bakla kaleme
alnmamtr. Bu kitapta Toplumlar arasndaki rk
farknn ok nemli olmad belirtilerek Batnn Ari rk
kuramna Brakisefal Trkler kuramyla yle cevap
verilmitir:
"... unu sylemeliyiz ki, rklar arasnda bugn
grlen farklarn tarih asndan nemi pek azdr.
Gerekten kafataslarnn ekli, rklarn snflandrlmas
iin esasl bir ayra olduu halde, sosyal hibir anlam
yoktur. Bunun sebebi udur: Kafatas deimiyor,
yahut g ve ge de iebiliyor, fakat onun iindeki en
asil organ beyin deiiyor...
Bu ifadeler, ayn dnemde hazrlanan 4 ciltlik Tarih
serisinin 1. cildinde de aynen yer almtr.
Yine Trk Tarihinin Ana Hatlarmn 2. blmnde yer
alan u cmleler, Trk Tarih Tezinin baka rklar
aalamak gibi rk bir ama tamadn
gstermektedir:
nsafl, haktanr ve bitaraf (tarafsz) Avrupal
limlerin fikirle rinden ve delillerinden de istifade
edilerek mdafaa olunan tezimizde hibir rk ve millet
iin aalama ve kk grme kast yoktur. Kendi
milletini sevdii kadar, baka ahsiyet ve varlklara
hrmet Trkln iarlarndandr.
Ayn ekilde Tarih Kongrelerindeki bildirilerde de
Trk antropo loji almalarnn, Avrupadaki rk
grlere kar olduu belirtil mitir. rnein Birinci
Trk Tarih Kongresinde Dr. Reit Galip Bey, Avrupa
tarih yazmnda Trklere ynelik rk yaklamlardan
rnek ler vermi ve konumasnn sonunda rkl
yle reddetmitir: "(...) Her eyden evvel unu ilan

edelim ki, biz insanln deri veya sa rengine gre

parlayp karardna, ruhlarn iskelet boyundaki
santimetre yekiin ile ykselip alaldna inanan ve
lemi inandrmak isteyenlere istihfaf ve istihkarla
bakarz ve onlar insanlk mefhumunu anlamakta ok ve
hl gecikmi olmakla hakiki ruhlarn temsil eden
ihracat gmr vinlerinin ve manifatura balyalarnn
stnde hl kurunuvsta (ortaa) taassubu tamakla
itham ederiz (alklar).Bu rklk kart grlerinde
Dr. Reit Galip yalnz deildir. Birinci Trk Tarih
Kongresinde Trk Tarih Kurumu Bakan Yusuf
Akura da rk sorununun emperyalist devletlerin icad
olduunu belir terek rkl yle reddetmitir:
(...) Muhterem meslektalarmdan birisinin de iaret
ettii vehi le (gibi) rk nazariyelerini (teorilerini)
mstemlekeci (smrgeci) mil letler, emperyalist
devletler icat ettiler. Arya (Ari) rknn dier rklara
tevafukunu (stnln) en ok propaganda eden zat,
Comte de Go bineau Asya'da ok dolam bir
diplomatt. Bu nazariyenin (teorinin) taraftarlar Arya
rkndan baka rklarn aa, pes olduklarn ve Allah
tarafndan Aryallara mahkm ve hizmeti olmak zere
halk edilmi (yaratlm) bulunduklarn neir ve telkin
ediyorlard. Aryaclarn na zarnda (gznde) Aryal, Ari
olmayan kavimler adeta at ve eek gibi Arilerin hayat ve
saadetinde terakki (ilerleme) ve tekamlnde (dei
iminde) onlara alet ve vastadan ibaretti. Aryallk
haricinde
brak
tklarna
insanlk
haklarn
tanmyorlard. Zira onlar insanla hayvan arasnda bir
mahluk addolunuyorlard. Bu byle olunca bu yarm
insanlarn, Aryallar, Ariler yani hakiki insanlar
tarafndan istihdam ve istismar olunmalar pek tabii,
adeta ftrat icab grnecekti. Natif, endijen, tuzemits
diye istihkr ettikleri bu insanlar hkm ve idareleri
altna almakta haklar vard...
Biz, hakka ve hakikate mugayir (aykr) olan bu
noktai nazar (bak) asla kabul etmiyoruz. Bir

haftadan
beri
huzurunuzda
sz
sy
leyen
arkadalarmz ispat ettiler ki, Avrupallarn tahakkm
(bask)g ayesini (amacn) istifdab ederek (gderek)
ortaya tklar rk nazariye sinin ilmi bir kymeti yoktur.
Biz, Avrupa mstemlekeleri (smrgeleri) haline
getirilen mem leketlerin ahalisine mstemlekeci
(smrgeci) milletler nazarndan (gznden) bakacak
deiliz; biz btn dnyada yaayan insanlar,
Avrupallar gibi, onlar derecesinde hukuku haiz adam
evlatlar te lakki ediyoruz (alklar). Avrupallar
doyurtmak ve semirtmek iin halk olunmu (yaratlm)
bir nevi hayvan srleri gibi deil (iddetli alklar).
Akura, rk kuramlarnn emperyalist Batnn icad
olduunu, emperyalist Batnn Ari rktan olanlara dier
rklarn hizmet etmesini istediini, Ari rktan
olmayanlara hayvan mumalesi yaptn, Arile rin Ari
olmayanlar smrme haklarnn olduunu iddia
ettiini belir terek kendilerinin gerekd bu grleri
kabul etmediklerini, Tarih Kongresinin Batnm rk
kuramnn bilimsel bir deeri olmadn ka ntladn
ifade etmitir. Akurann, Biz btn dnyada yaayan
in sanlar, Avrupallar gibi, onlar derecesinde hukuku
haiz adam evlatlar telakki ediyoruz, cmlesi, Trk
Antropoloji almalarm rklk olarak gren
Babakan Erdoana verilmi en gzel cevap olsa
gerekir!
Trk Antropoloji Tezi, stn rk deil eit rk
iddiasndadr. Bu gerei, hem Tarih Kongrelerindeki
antropoloji konulu bildirilerde hem de Trk Antropoloji
Mecmuas'ndaki makalelerde grmek mm kndr.
Birinci Trk Tarih Kongresinde uygulamal fizik
antropoloji ile Trk rknn brakisefalliini kantlamaya
alan Prof. evket Aziz Kansu, elindeki kurukafalar
eliinde, Tiirklerin Antropolojisi adl bildirisini
sunarken bir yerde yle demitir:
(...) Yasatn (normalin) stnde bir boy, brakisefal
kafa, ince uzun bir burun, kulaklar vasati dediimiz

ebatta bulunuyor. Mongol yz yok. Bu tip Avrupai

denilen Alp adam tipinin ayndr. Hi fark yoktur...
Trkler ikinci snf sar rktandr! Mongoldur!
Evrimini tamam lamam yar insandr! diyen rk
Avrupaya ilk Trk antropologu Prof. Kansu, Biz de
sizden aa, geri, ilkel deiliz. Biz de sizin gibiyiz.
Sizinle eitiz. Hi farkmz yoktur, demek istemitir.
evket Aziz Kansu ayn bildirisinde Yeni Kaledonyal,
Afrika zen cisi, neolitik adam ile Fransz ve Trk
kafalar zerindeki incelemeleri ni zetlemi, karine
deerlerinde Franszlarla Trklerin kafa karineleri nin
ok yakn', hatta kimi lmlerde ayn olduunu
belirtmitir. stelik bunlar sadece kendi bulgular deil,
ayn zamanda Fransada yannda alt hocas
Profesr
Papillaultun
incelemelerine
dayanan
sonulardr. Kansunun yapt antropolojik lmler,
Trk insannn rki gelimilik asndan Fransz
insanndan farkl olmadn ka ntlamtr.
Grld gibi, Prof. evket Aziz Kansu, Trk tipi ile
Alp adam tipi ayndr. Hi fark yoktur, Trklerle
Franszlarn kafa lleri ok yakn hatta ayndr,
Trk insan rki gelimilik asndan Fransz
insanndan farkl deildir, demitir. Yani Prof. Kansu
srarla, Biz sizden aa deiliz, sizinle aynyz!
vurgusu yapmtr. Burada stn rk deil eit rk
iddias vardr...
ok daha nemlisi Trk Antropoloji Tezinin dnyaca
nl sa vunucusu, Atatrkn yakn dostu Prof.
Eugene Pittard, Batnm rk antropoloji tezlerine kar
ok gl bir tez gelitirerek Almanya mer kezli Ari rk
kuramn sorgulam ve rklarn saflnn deil karm
nn uygarl ykselttiini iddia etmitir.
Pittard, Tarih Kurultaylarnda sunduu bildirilerde
Anadolu hal knn tamamn, hibir ayrm yapmadan
Trkler ad altnda braki sefal rk olarak
adlandrmtr:

Eugene
Pittardn
rk
kavram
etnik
deil
antropolojik bir ierie sahipti. Anadoluda yaayan
tm insanlar Krt olsun. Er meni olsun, Rum
olsunayn rkn mensuplaryd. Bu insanlar farkl din ve
dile mensup olabilirlerdi. Ama rklar aynyd. Gler
sonucu Anadoluya yerlemilerdi. Ortak vasflar
brakisefal olmalaryd. Ttp k 1924te oluturulan
anayasal vatandalk anlay gibi Eugene Pit tard
bunlarn hepsine Trk diyordu. Atatrk nclnde
Trk Tarih Tezi, hi olmazsa kuramsal dzeyde bu
varsaym pedagojik amala kesin bir yargya
dntrmt."
Atatrkn ulus/millet tanm da etnik deil
antropolojiktir. Bu nedenle, 1930daki Vatanda in
Medeni Bilgiler kitabnda Trk milletini, Trkiye
Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk milleti denir,
diye tanmlamtr. Bu tanm aslnda daha nce 1924
Anayasasnn 88. maddesinde, Trkiye ahalisine din ve
rk fark ol makszn vatandalk itibariyle (bal
olanlara) Trk tlak olur, ek linde ifade edilmitir.
Atatrkn isteiyle 1937de Trkiyede 64.000 kadn
ve erkek zerinde yaplan dnyann o zamana kadar ki
en byk antropolo ji anketinde de rk olmayan bir
yaklam
sergilenmitir.
rnein
antropolojik
lmlerde Trk, Krt, Rum, Ermeni kafataslar ayr
ayr llm ve bu lmler sonunda btn bu
halklarn brakisefal ol duklar belirtilmitir. Yani etnik
deil antropolojik bir deerlendirme yaplm, bu
deerlendirme sonunda bu brakisefal Trkiye halkna
Trk milleti olarak sahip klmtr. Ayrca yine
antropolojik lm ler 10 blgeye ayrlan Trkiyenin
her tarafnda yaplmtr. rnein Krtlerin veya
Ermenilerin yaadklar blgeleri veya bu etnik
unsurlar anket kapsam dnda brakma gibi bir
durum sz konusu deildir. Bu anket sonularm
deerlendirip bir tez/kitap yazan Afet nan, Trki
yedeki Brakisefal Trklerin Ari rklar diye

adlandrlan Avrupal halklardan ok da farkl llere

sahip olmadklarm belirterek yine, Biz sizden aa,
geri, ilkel deil, sizinle aynyz, demek istemitir.
Afet nan, bu anketin sonularna dayal olarak
yazd kitabnn sonunda, yaplan iin bilimsel
yntemlerle Trk halknn antropoloji lemindeki yerini
tespit etmek olduunu yle ifade etmitir:
"... Bu kitabm burada bitirirken birka esasl noktay
belirtmek isterim: Bugn umumi tarihler yazlrken rk
meselesini ilmi bakmdan tahlil etmek ve kavimleri ona
gre sralamak det olmutur. te bu anket ve
tahlillerle bugn Trkiyede oturmakta olan halkn
maddi de lillere dayanarak ilmi metotlarla antropoloji
leminde yeri tespit edil mitir. Bu suretle de
milletleraras antropometri listelerinde Tiirklerin hakiki
yeri tayin olmutur...
Afet nann kitabnda Trkleri Trkiyede oturan
halk diye ta nmlamas, btn bu antropoloji
lmlerinin rklkla hibir ilgisinin olmadn
gsteren bir satr aras kanttr.
Atatrkn tarih, dil ve antropoloji almalarna
katlanlar, Atatrkn isteiyle yaptklar iin rklkla
hibir ilgisi olmadn, hatta emperyalist Batnn rk
teorilerine kar mcadele ettiklerini birok kere dile
getirmilerdir. Bu kiiler, Atatrkn de rkla kar
olduunu belirtmilerdir.
Afet nan' dinleyelim:
O (Atatrk) rkl asla benimsemedi. stn rk
grn tel kin etmekten Atatrk daima ekinmitir.
Trk milletinin rki nitelik lerini bugnk bilimsel
yntemlerle saptanmasn isterken sadece ger ek
durumun ortaya kmasn istemitir. Yoksa kendi
zamanlarndaki politika akmlarnda gdlm olan
rklk dncesi bizde asla yer almamtr. O her
millete ciddi deer vermi ve onlar saygya layk
grmtr .
imdi de Agop Dilaara kulak verelim:

Atatrkn tarih anlay ovenist, rk bir tarih

anlay deildir. O, Batklarn Tiirklere kar
syledikleri barbarlk tabiri yaktrma sn iddetle
reddeder. Trklerin medeniyetler kurmu byk bir
ulus olduunu kantlar. Trk Tarih Tezi budur. Bir
rkn br rktan stn olduu iddiasnda deildir.
Ulusal kimlie sahip olma, baka uluslar dan kendini
kk grmeme ve kendini bulma anlaydr. Dier bir
deyimle Trk milletinin aa olmadn, tarih boyunca
medeniyetler kurmu bir ulus olduunu ortaya koyan
bir tarih anlaydr.
Atatrkn hayat iyi incelendiinde, syledii szler
hatrland nda onun rkla kar, dnya barndan
yana biri olduu kolayca anlalacaktr.
rnein bir keresinde nasl bir milliyeti olduunu
yle ifade et mitir: Biz yle ulusularz ki, bizimle
ibirlii yapan btn uluslara sayg duyarz. (...) Bizim
ulusuluumuz bencilce ve marurca bir ulus uluk
deildir.
Bir keresinde de dnya milletleri arasnda mutlaka
bar olmas gerektiinden yle sz etmitir: Dnya
uluslarnn mutluluuna a lmak baka bir yoldan
kendi huzur ve mutluluunu salamaya al mak
demektir. Dnyada ve dnya uluslar arasnda bar,
aklk ve iyi geim olmazsa, bir ulus kendi kendisi iin
ne yaparsa yapsn huzurdan yoksundur. (...) En uzakta
sandmz bir olayn bize bir gn arpma yacan
bilemeyiz.
Onun Zorunlu olmadka sava bir cinayettir ve
Yurtta bar dnyada bar szleri de herkese
bilinmektedir. Sava cinayet olarak gren, bar ilke
edinen Atatrkn kendi rkn yceltip dier rklar
aalamas gibi bir durum sz konusu olabilir mi Allah
akna?
Atatrk, onun tarih, dil ve antropoloji almalarn
gerekten derinlemesine inceleyen herkes onun rkl
reddettiini, hatta tarih, dil ve antropoloji almalaryla

da rkla bakaldrdn ok kolay bir ekilde

grebilecektir.
Atatrk ve almalarn derinlemesine inceleyip
kitap yazm iki biliminsannn bu konudaki
dncelerine gz atalm.
nce, Prof. Zafer Toprakn Danuinden Dersime
Cumhuriyet ve Antropoloji adl kitabndan okuyalm:
Tek Parti dneminde rk sorunu hi olmazsa bilim
dnyasnda etnik temele dayanmyordu. nsanlar Trk,
Krt, Laz, erkez gibi et nik ayrma uramyor;
brakisefal mezosefal ve dolikosefal tr fiziki tasnif
gryorlard. Brakisefal bir Krt ya da Laz, dolkosefal
bir Tiirke oranla daha mtekmil idi. Ancak biyoloji
kitaplarnda bu tr tas nif gndeme gelmise de tarih
kitaplarnda rk konusunda yine de bir uyarda
bulunmak gerei duyulmutu. (...) Kafatas lmleri
rklar ayrmak iin gl bir etmen olmasna karn,
toplumsal balamda bir deer ifade etmiyordu. Bu tr
bir tasnif rklarn stnlk ya da ge riliini
gstermiyordu. Son kertede Erken Cumhuriyetin rk
sorunu defansifti. e deil da dnkt. Batdaki
nyarglara,
kaltmsal
mitlere
kar
direnii
simgeliyordu. Tiirkler de Avrupallar gibi uygar bir
irktan geliyordu.
Sonra da Fay Kirbyn Trkiyede Ky Enstitleri adl
kitabndan okuyalm:
Trk Tarih Tezinin antropoloji ve rk ile ilgilenmi
olmas, Trkiyede ve darda Kemalizm 'in rk olduu
savna yol amtr. Bunun yanllna en gl kant
rk Turanclarn Kemalizm 'in ta rih tezinin en byk
dman olmalardr. Atatrk tarih tezinin rk
gr, Trklerin yalnz kltr ve uygarlk bakmndan
deil, rk bak mndan da tarihin belli bal
uygarlklarn yaratan kavimlerin dnda ya da
gerisinde bulunmayp, iinde ve banda olduklarn
gsterme ynndedir. Avrupal birok tarihi ve
yazarlar, hatta Mslman bir ok yazarlar gemite

olduu gibi bugn bile Trk uygarlk ykc, Orta

Asyadan kopup gelmi uygar olmayan gebeler olarak
gste rirler. Atatrkn destekledii, gl sezgilerini ve
grlerini katt turih tezi, yine Atatrk'n kurduu
Trk
Tarih
Kurumunun
bilimsel
deerdeki
aratrmalar,
yaynlar,
kazlar
Milli
Eitim
Bakanl'nm destekledii klasik ve hmanist eitim
hep bu Trk kart gr, hi deilse Tiirklerin
kafasndan skp atmak, Trkn hem antik alar dan
nce, hem o alarda, hem de ada BatTda ortaya
km uy garlklara yabanc olmak yle dursun, bu
uygarlklarda nemli roller oynadn gstermek
amacn gdyordu. Gerekte Kemalist tarih fel sefesi,
bugnk Trk ulusunun temeli olarak rk ve din
kavramlarn yadsr...

Babakan Erdoann tarih

tezlerinin savunuculuunu yapan Mustafa Armaann
Derin Tarih dergisi Mart 2013 tarihli 12. saysnda
Atatrkn antropoloji almalarnn rklk
olduunu iddia etmitir.
Antropoloji, kkleri 19. yzyln balarna kadar
uzanan nemli bilim dallarndan biridir. stelik,
Batnn Douyu daha iyi smrmek iin zellikle
yararland bilim dallarndan biridir.

Emperyalist Bat, uzun yllar boyunca kendisinin

ileri Ari rka smrmek istedii Dounun ise geri sar
rka mensup olduunu id dia ederek smr dzenine
bilimsel meruiyet kazandrmaya al mtr. Bunu
yaparken antropolojik verilerden, kafatas koleksiyonla
rndan,
lmlerden,
kan
grubu
tahlillerinden
yararlanmtr. Btn bu antropolojik analizler
sonunda
BATI,
TRKLERN
EVRMN
TAMAMLAMAMI, LKEL, BARBAR, KNC SINIF, SARI
IRKA MENSUP OLDUUNU iddia ederek Darwinin
Doal Seilim doktrininin Gl olan yaar, zayf
olan lr anlayn leri Ari rka mensup olan yaar,
geri sar rka mensup olan lr, eklinde top lumsal
hayata uygulayp Trkieri katletmenin bilimsel bir
gereklilik olduunu ileri srmtr. Bu gr, L.
George
gibi
azl
Trk
d
manlar
ngiliz
parlamentosunda bile dile getirmekten ekinmemitir.
Btn bunlarn farknda olan Atatrk, 1930lu
yllardaki antro poloji almalaryla Batnn bilimsel
yalanlarna,
Batnn
antropo
loji
silahyla
bakaldrmtm Batnn Ari rk kuramna, Nazi antro
polojisine yine Batda gelimeye balayan Brakisefal
rk
kuramyla,
Latin
antropolojisiyle
meydan
okumutur. Bunun iin Trk Antropo loji Enstitsnii
kurmu, yurtdna antropoloji rencisi gndermi.
Antropoloji
Mecmuasn
kartm.
Antropoloji
Enstitsnn incele meleri iin ok geni bir kafatas
koleksiyonuna sahip olmasn sala m, burada
yaplacak antropolojik lmlerin sonularnn bilimsel
dergilerde, bilimsel kurultaylarda, Batnn Trkieri
aalayan rk tezlerinin karsna karlmasn
istemitir. Atatrkn, rk Batya kar bu byk
bilimsel bakaldrs bizim Babakan Erdoann far
knda olmad kadar byk ses getirmitir. Trk
antropoloji alma lar dnyann ilgisini ekmitir.
Dahas bu almalar sonunda Avru padaki ve
dnyadaki o Barbar, ikinci snf, sar rk, Mongol

Trk! nyargs ksmen yklmtr. 1923te kurulan

gen Cumhuriyet, ok deil kuruluundan iki yl sonra
1925te balad antropoloji al malarnda o kadar
byk bir baarya imza atmtr ki, 1937 ylna
gelindiinde
dnyann
en
saygn
antropoloji
kongrelerinden
birinin
ev
sahiplii
Trkiyeye
verilmitir.
Atatrkn Antropoloji almalarnn en nemli
temsilcisi olan dnyaca nl, svireli antropolog
Eugene Pittard, Atatrk'n l miinden sonra
Atatrkle ilgili anlarn 24 Kasm 1938 tarihinde Jour
nal de Geneve'de yaymlamtr. Burada Atatrkten
byk bir vgyle sz eden Pittard, birka ay sonra
1939 ylnda bu sefer de o gnlerin en saygn
antropoloji dergilerinden Revue Anthropologiquede
Atatrk zerine uzunca bir makale yaymlamtr.
Franszca olarak yaymlad makaleye Antropolojiyi ve
Tarihncesini Canlandran Devlet Adam: Kemal Atatrk"
baln vermitir. Makalesinde Atatrkn bilime
verdii deerden sz eden Pittard, zellikle u
konuda
Atatrk
tantmann
doru
olacan
belirtmitir. Bunlar, Atatrkn a) Antro polojik dilbilim
balamnda giritii Dil Devrimi; b) Irk sorununa olan
ilgisi ve bu balamda Trk ulusunun tarihinin en
derinliklere kadar uzanan kklerine ynelii; c)
Anadolunun gemiiyle ilgili aratrma lara, bu
topraklarn tarihncesinden gnmze kadar uzanan
srecine olan tutkusudur.
Yeniden
Babakan
Erdoann
aklamalarna
dnersek, Erdoan Trk antropoloji almalarn
yaptran Atatrk ve nny kastede rek, ... Bu insani
midir? Bu vicdani midir? Bunun bizim dinimizde, inan
dnyamzda yeri olabilir mi? diye seslenmitir. Yeri
gelmiken hemen cevap verelim! Evet, Sayn Erdoan!
Bu insanidir. Bu vicdani dir. Bunun bizim dinimizde de
yeri vardr. nk Trk antropoloji almalar,
Trkleri yar insan olarak gren rk Batya Trklerin

de tam insan olduunu, yine onlarn yntemiyle,

antropoloji bili miyle en mkemmel ekilde anlatmtr.
nsani ve vicdani olmayan, dine aykr olan, Trkleri
yar insan grmektir. Trk antropoloji almalar
Trklerin de baka rklarla eit olduunu kantlamay
amalamtr. Bu almalar yaptran Atatrk ve
nn, emperyalist ve rk Batya insanlk ve vicdan
dersi vermitir.
Babakan Erdoan, Trk antropoloji almalarm
yaptran Atatrk ve nny, Kendi soyunun
dierlerinden stn olduunu iddia eden hi phesiz
eytann izindedir, diyerek ok ar biimde
eletirmitir. Ancak Atatrk ve nn yaptrdklar
antropoloji al malaryla kendi soylarnn stn
olduunu deil, eit olduunu iddia etmitir. Kendi
soyunun stn olduunu iddia eden bakasdr,
emperyalist Batdr.
Kendi soyunun stn olduunu iddia eden aslnda
Babakan Erdoann bizzat kendisidir. Erdoan, 16
Austos 2010daki konu masnda, ... Ben buradan
muhaliflere sesleniyorum; nemli olan boy deil, nemli
olan soy, soy... demitir.
Bir Rportajn Dndrdkleri Radikal gazetesinde
9 Nisan 2012 tarihinde Prof. Zafer Toprakla yaplm
Ezgi Baaran imzal bir rportaj yaymland. Ezgi
Baaran, Prof. Zafer Toprakla Prof. Toprakn yeni
kan kitab Darwinden Dersime Cumhuriyet ve
Antropolojiyi
konuuyor.
Konuuyor,
ama
ne
konuuyor? Evlere enlik bir konua!
Ezgi Baaran alt Radikal gazetesinin izgisine
uygun ola rakProf. Topraka kendince Atatrk ve
Cumhuriyet kartlyla yontulmu tuzak sorular
soruyor. Ancak Prof. Toprak bu tuzaklara dmyor, ta
ki rportajn sonuna kadar. Ezgi Baaran, Prof.
Toprak tuzaa drmek iin bin dereden su getiriyor.
Sorularnda Atatrkn otoriter olduunu, toplum
mhendislii yaptn, kafatas l tn belirterek

Prof. Topraka bir ekilde Atatrk ktletmek

istiyor!
Ezgi Baaran belli ki Atatrkn antropoloji
almalarnn rk lk olduu ve bu rklk
dorultusunda Dersimde Krtlerin katledil dii
yalann Prof. Zafer Toprakn azndan duymak istiyor!
Gelin imdi sz konusu rportajn baz blmlerine gz
atalm: Soru: (Atatrkn) yeni insan olgusu yaratrken
antropolojiye bu denli ilgisinin sebebi ne?
Cevap: Trkiye Milli Miicadeleyi kazanyor ama
Batinn g znde hl ikinci snf toplum. Bat ders
kitaplarnda Anadolu insan sar rka mensup,
Mongoloid olarak tarif ediliyor. Yani Batinn dla d
bir insan tipi. Atatrkn antropolojiyi gndeme
getirmesindeki birinci sebep, Batiya, Biz de sizler
gibiyiz, diyebilmek.
Soru: Ve bunun iin insanlarn kafataslarn len
fizik antropo lojiye yneliyor deil mi?
Cevap: Bakn, Atatrkn ilgilendii ve Trk tarih ve
dil tezini tetikleyen fizik antropoloji aslnda Nazi
antropolojisine alternatiftir.
Antropolojiye gre insan tipolojisinde iki tiir kafa
ekli var: Dolikose fal re brakisefal. ddia u: Avrupa'da
uygarl temsil eden Ari rktr re Ari rk dolikosefal kafa
yaplarndan oluur. Nazi antropolojisi bu dorultuda
geliiyor. Fakat Fransa ve svirede buna rklarn
safln dan deil, birbirine karm olmasndan sz
eden bir alternatif teori oluturuluyor. Avrupa'ya
neolitik evreyi getirenler Orta Asyadan g eden
brakisefaller. Ve bunlar dolikosefallerle karyor.
Anadolu in san da Bat literatrnde brakisefal olarak
tarif ediliyor. Atatrk de bu tezi gelitirip Trk Tarih
Tezine dntryor. Anadoludan geip Avrupaya
giden brakisefaller Trkt diyor. Bunu diyebilmek iin
de derin antropoloji aratrmalar yaplyor Anadoluda
Soru: Devlet kuran bir insann bu kadar kafataslanyla
uramas tedirgin edici deil mi?

Cevap: O gnlerde kafatas fizik antropolojinin temel

girdisi...
Bugn
niversitelerdeki
biyolojik
antropolojinin ilk evresini kafatas oluturuyor.
Amerika dahil birok lkede kafatas lyorlar.
Atatrk kafatasyla deil bilimle urayor...
64.0 Soru: A. nan, Atatrk destekli antropoloji anketi
iin Anadoluda kiinin kafatasm lmyor mu?
Cevap: Hl bilim adna bu tr lmler yaplyor.
Fizik antro poloji budur zaten. O dnemde bu tr
lmler de son derece yaygn. Ve Afet nann yapt
antropoloji anketi bilimsel manada ok vg alyor
Avrupadan. Zaten o yzden de 18. Uluslararas
Antropoloji ve Tarihncesi Arkeoloji Kongresinin
Trkiyede yaplmasna karar veriliyor. Trkiye bu
sayede saygn bir yer ediniyor.
Soru: Bu antropolojik tezlerin Krtler iin anlam
nedir?
Cevap: Aslnda o dnemdeki antropoloji tezlerinde
etnisite yok. Trk de Ermeni de Krt de brakisefal
olarak anlyor. Hatta birtakm Krt entelektelleri de,
Biz de brakisefaliz, ayn soydanz, diyor. 0 dnemde
Krt sorunsal etnik deil, antropolojik bir sorunsal.
Yani dlayc deil, kuatc. Herkes ortak paydada
birleiyor.
Soru: yi ama problem ayr bir halk kafatasna
bakarak Trk emsiyesi altna koymakla balamyor
mu?
Cevap: Elbette orada bir mhendislik var. nk bir
de milli yetilikler atmas yaanyor. Bir tarafta
Atatrk var, dier tarafta Krt milliyetisi Baytar Nuri.
Bu asimetrik bir g sava. Atatrk ve kadrosu bir
devlet geleneinden geliyor, Krt hareketi ise daha
proto nasyonalist, yani nmilliyeti bir aamada. Yazl
kltr son derece 6HH snrl. Ayrca Cumhuriyetin ilk
yllarnda Krt kimlii reddedilmi yor. Kitapta bunun
somut rnekleri var. Devletin yaynlarnda Krt
airetlerine yer veriliyor. Ne zaman ki eyh Said kyor,

Krt
kelimesi
tedavlden
kalkyor,
da
Trklerigeliyor.
Soru: Atatrk'n Krt sorunu yok muydu yani}
Cevap: Dersim ve evresine OsmanlIdan itibaren 100
yldr hkim olunamyordu. Ve rejim II. Dnya Sava
ncesi yreyi en tegre etmekten yanayd. Dersim
Harektnn
arkasnda
bu
vard.
Anadoluda
yaayanlarn her biri farkl corafyalardan g etmiti.
Cumhuriyetin misyonu bu farkl unsurlar bir potada
eritmekti. Grld gibi Radikal yazar Ezgi Baaran,
Prof. Zafer Topraka, Atatrke rk ve Krt dman
dedirtmek iin baya bir ter dkm! Ancak bunu
baaramayacan anlaynca bu sefer de o bi lindik
numaraya bavurup en azndan Atatrke dinsiz
dedirtmeyi denemi ve baarm!
Ezgi Baaran, Atatrkn Krt sorunu yok muydu
yani} soru suna, Yoktu, cevabn aldktan sonra Ama
din sorunu vard... diyerek damardan giriyor konuya!
Zafer Toprak, Evet, Atatrk'n Krt sorunu deil ama
din sorunu vard. Dine epey mesafeli durduu nu
syleyebilirim... cevabn verince rahatlyor Baaran!
Rportajna da Atatrkn Krt Sorunu Yoktu Ama
Din Sorunu Vard baln atyor tahmin edeceiniz
gibi!
te Atatrk ve Cumhuriyet kartlyla erken
Cumhuriyet dne mini arptmak iin her yolu
denemek byle bir ey!
TEZ: 7
SMET NN DNSEL ERKL KTAPLARI
YASAKLATTI!
Babakan R. Tayyip Erdoan, Bunlar Elifbay
yasaklayan zih niyet, diyerek elindeki ariv belgelerini
gstererek, Arapa levhalar yasaklanm. Elifba
yasaklanm nn dneminde (...) demitir.
smet nn imzal Bakanlar Kurulu kararnda,
hibir
neden
gsterilmeksizin
stanbul
Maarif
Ktphanesinin yayn olan Tam Mevlidi erif ile

Burdurlu Abidin Kara Arslana ait zmir Kltr

Basmevinde yaymlanan, 54 Farzl Biiyiik ve Tam
Namaz Hocas, 25 Kasm 1944 tarihinde yasaklanyor.
1881 sayl Matbuat Kanununun 2657 sayl kanunla
deitirilen 51. maddesine gre, cra Vekilleri Heyetince
25/11/1944 tarihinde kabul olunmutur ifadesinin yer
al d belgede smet nnnn yan sra 14 imza
bulunuyor.
R. Tayyip Erdoann iddialarndan aktaran Bugn, 3
ubat 2012
CEVAP: 7
Erdoan Hakl: nn O Kitaplar Yasaklatmt 2012
ylnn balarnda Babakan R. Tayyip Erdoan,
nnnn 25 Kasm 1944 tarihinde Tam Mevlidi erif
ve 54 Farzl Byk ve Tam Namaz Hocas adl kitaplar
yasaklattn iddia etmitir.
Evet! Aslnda iddia doru! Nitekim Babakan
Erdoann bu iddi asndan birka gn sonra bu
yasaklarn belgesi de basnda yaymlan ntr. Belgeye
gre gerekten de 25 Kasm 1944 tarihinde sz konusu
kitaplarn
nnnn
imzasyla
yasakland
grlmektedir.
Eee, bu durumda Babakan Erdoann sz konusu
belgeyi sal landrp, nn, Mevlidi erifi ve 54 Farzl
Byk ve Tam Namaz Hocasi't yasaklam! te
belgesi! demesinde de bir saknca yok tabii!
Ancak asl sorun ite tam da burada balyor! nk
Babakan
Erdoan,
nnnn
bu
kitaplar
yasakladn belirtmekle kalmam, bu kitaplarn
yasaklanmasn nnnn din kartlna yormu
tur. yle ya, yasaklanan kitaplardan biri Mevlidi erif
dieri Namaz Hocas'dr. stelik de 54 Farzl Byk
Namaz Hocas!... Sadece bu bilgilere bakldnda, bu
kitaplar yasaklayan nnye din kart demek
pekl mmkndr!
Ancak hibir ey grnd gibi deildir!

Namaza ve Mevlide Hakaret Eden Kitaplar Daha nce

nnnn Kuran Kltr bal altnda anlattm
gibi, nn gsteriten uzak gerek bir dindardr.
Evinde Kuran ve mevlit okunan, namaz klman, hatta
kendisi de namaz klan nnnn Mevlidi erif ve
Namaz Hocas'm yasaklamasnn arkasnda baka bir
neden olmas gerekir.
Nitekim biraz aratrnca o baka bir nedene
ulalmtr.
CHP Parti Meclisi yesi, stanbul Milletvekili, Emekli
Mft h san zkes, 6 Nisan 2012 tarihinde TBMMde
yapt basn akla masnda, Sayn Babakan, 1944
tarihinde iki kitabn rahmetli smet nn tarafndan
yasaklandn aklayarak veryansn etmiti. nce
lendiinde grlecektir ki iki kitap da slam ile
badamayan ve dini bir kitaba yakmayan bilgiler
iermektedir, diyerek nnnn ya saklad kitaplarla
ilgili o baka nedeni aklamtr:
6.
Burdurlu Abidin Karaaslann yazd 54 Farzl
Byk ve Tam Namaz Hocas Trke Namaz Sureleri
isimli kitapta: , sayfada; lkemizde kabul grmeyen
ayakkabya mesh anla tlmtr.
18. sayfada; Kunut dualar yanl ve eksik olarak
verilmitir.
52. sayfada; mansz gitmenin sebepleri olarak
unlar sralan mtr: stadnn szn tutmamak, Bir
adam tecrbe etmeden iyi demek,Erkein ipekli
elbise giymesi ve byklarn kesmesi, Elbi senin
yenlerini ve eteini uzun yapmak.
1.
Sleyman
Dedenin
yazd
Tam
Mevlidi
erifMehur Mevlud lar ve Mevlud Hikye ve lahilerini
Havidir adl kitapta ise Mevlidi erifle yle dalga
geilmitir:
Sarmsakl yemei inli hi sevmezdi.
Fakat ev sahibini de hi krmak istemezdi. (sayfa 93)
Bu i Mustafa'ya dorusu oldu merak, Acaba otuz
lira neden eksik bu tabak? (sayfa 99)

Ali baba, bunu da beenmedi: Al gtr.

Karpuz dedikleri ey olmal ktr ktr. (sayfa 103)
Biraz dnyay dola, gnln gzn alsn, zntler
dalsn, kederlerin salsn.
Dnyay dolarken, birok eyler grrsn.
Yaamak nasl olur, bunu anlar bilirsin. (sayfa 105)
Bu bilgilerden sonra hsan zkes Babakan
Erdoana, imdi so ruyorum; rahmetli nn
bykszlar imansz sayan bu kitab yasakla yarak,
byksz AKPlilerin imann kurtarmam m? diye
seslenmitir.
CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu da 11 Nisan
2012 tarihli grup konumasnda, Babakan Erdoann,
nn, Mevlidi erif ile Namaz Hocas kitaplarn
yasaklad! iddialarna belgeli cevap ver mitir.
Kldarolu, 17 Nisan 2012 tarihli konumasnda bu
konuya yle deinmitir:
"... smet nn, din kitaplarn yasaklyor, dedi ya, o
din kitapla rn ne menem olduunu, tahrifat yapldn
anlatmtm. Erkekler by n keserse, br dnyaya
imansz gidilir, denen kitaplar. smet nn, inanl,
hurafelere izin vermeyen bir insan. Namaz Hocas
kitabnda tahrifat yaplm. 'Bu kitaplarn doru
olduuna
inanyorsa
Babakan,
Diyanet
leri
Bakanlna gndersin, bakalm basacak m? dedim.
u ana kadar tk yok. Bu kitaplar savunuyorsan
derhal DBe gnder.nnnn torunu CHP Milletvekili
Glsn Bilgehan, Babakan Erdoann, nn
zamannda toplatldn ifade ettii 54 Farzl B yk ve
Tam Namaz Hocas adl kitabn yanl bilgiler iermesi
nede niyle toplatldn sylemitir. Bilgehan, 6 Nisan
2012de TBMMde dzenledii basn toplantsnda Bu
yasaklamay ok yadrgadn ve iine dert olduunu
ifade ederek unlar sylemitir:
ocukluum namaz klnan bir evde, iyi bir
Mslman olan anneannem Mevhibe nn ile gittiim
mevlitlerde geti. Bakanlar Kurulumm gerekeli

kararn aratrdm ancak gereke ortadan yok

olmutu. Yasaklanm kitaplar bulduk. Kitaplar
aralarnda eski Di yanet leri Bakannn da olduu
din
uzmanlarna
incelettirdim.
Evet,
kitaplar
toplatlmt, nk kitaplarda, asl ile uygun olmayan,
sla miyete aykr, Mslmanlk kart blmler
eklenmiti. Yanl bilgiler ieren kitaplar toplatlarak
dorular baslp halkn hizmetine sunul mutu.
Hayatta olmayan, kendilerini savunamayacak insanlar
hak szca sulamak bir babakana yakr m? ftira
atmak Mslmanlkta gnah, siyasette ayp deil mi?
leri Bakanlna gnderin. Arzu ediyorsan
sana da gndereyim oku. Eer, Burada yazlanlar
dorudur,
diyorsan
bu
kitab
yaymla,
yaytmlayabilirsen. Bu bir hurafe kitab. Ayrca,
1920 ile 1955 yllar arasnda 70 farkl yazarn
namaz hocas kitab Trkiyede yaymlanyor.
kinci kitab Sleyman Dede diye birisi yazm.
Bunu da yasaklatm nn. Sleyman elebinin
mevlidini bili riz. Belli dnemlerde her aile okutur.
Bu yasaklanan kitap, o kitap deil. Bunda,
Sarmsakl yemei inli hi sevmezdi fakat ev
sahibini de hi krmak istemez di, Bu i
Mustafaya dorusu oldu merak, acaba 30 lira
neden eksik bu tabak gibi ifadeler bulunuyor. Bir
Mevlidi erifin bu kadar ucuzlatlmasna senin
gnln raz oluyor mu Sayn Babakan? nnnn
gnl raz olmam, Yazk, gnahtr. nsanlarn
dini duygularm smrmeyin, demi. nn,
Kuran ayet lerinde tahrifat yapan kitab
toplatm. Bir hurafenin nne gemek istemi
Kldarolu,
Sen,
smet nnnn
trna
olamazsn demitim, sen nnnn, trna
uzad iin kesip att o trnak bile olamazsn,"
diye konutu. (Cumhu riyet Tarihinde Byle
Rezalet Grlmedi", www.cnnturk.com. 11 Nisan
2012.)

1309 hatih hethetti, Erdoan Soydu", Vatan, 17

Nisan 2012.
1 310 Kitap Yanl Bilgi eriyordu, Cumhuriyet, 7
Nisan 2012.
Kldarolunun, Bu bir hurafe kitab, dedii
BurdurJu Abidin Karaaslann 54 Farzl Byk ve Tam
Namaz HocasTrke Namaz Sureleri adl kitab
gerekten de hurafelerle, din d samalklarla dolu bir
kitap...
rnein kitapta, Yoksulluk Sebepleri bal altnda
unlar sralanmtr:" fleyerek sndrmek, don ve
alvar ayaktayken giymek, "yoksul adamdan ekmek
satn almak, limlerin nne geip yrmek, ayakta
i etmek, eik stne oturmak, yz n etei ile
silmek, elini amurla ykamak, soan ve sarmsan
kabuunu yakmak , aa p ile di kartrmak ,
a iken soan yemek, evde rmcek a brakmak.
CHP stanbul Milletvekili hsan zkes, bir soru
nergesiyle Diyanetin sz konusu kitaplar hakkndaki
grlerini sormutur. Diyanetten gelen cevapta 54
Farzl Byk ve Tam Namaz Hocas Trke Namaz
Sureleri adl kitabn toplattrlmasna ilikin kararn
alnmasndan nce, 17 Ekim 1944 tarihinde Diyanet
leri Bakanl tarafndan alnan bir kararda, sz
konusu kitabn 52 ile 56. sayfalar arasnda tashih ve
slah edilmesi gerekli grlen baz yanl bilgile rin
bulunduunun tespit edildii belirtilmitir. Cevapta,
Tam Mevlidi erif adl kitaba ilikin de 30 Nisan 1945
tarihinde
Kitabn
yaymnn
mahzurlu
olduu
kanaatine varldna ilikin karar bulunduu be
lirtilmitir.
Grld gibi nnnn yasaklad 54 Farzl
Byk ve Tam Namaz Hocas adl kitap gerek namaza,
Tam Mevlidi er//adl kitap ise gerek mevlide
hakaretlerle dolu iki kitaptr. Bu nedenle slam dini ne
saygnn ve inan zgrlnn bir gerei olarak da
yasaklanmtr.

nnnn, 54 Farzl Byk ve Tam Namaz Hocas ve

Tam Mevlidi erif adl bu kitaplar yasaklamas slama
olan dmanlnn deil, tam tersine slama olan
saygsnn bir gstergesidir.
Nitekim nn dneminde, 24 Mart 1944 tarihinde
alnan bir ka rarla yetkili makamlardan Baz dini ve
ilmihal kitaplarnda slamla alakas olmayan yanl
bilgiler yer aldndan halkn bu hususta aydn
latlmas istenmitir.
Grld gibi nnnn baz din kitaplarn
yasaklamasnn nede ni bu kitaplarda slamla alakas
olmayan yanl bilgilerin yer almasdr.
Peki ama, bu kitaplar yasaklad iin nny din
kart ol makla sulayan Babakan Erdoan, bu
kitaplarn ieriinden haber dar mdr? Yoksa
danmanlarnn kendisine verdii bilgileri hi in
celemedenkamuoyuyla m paylamtr! Eer Erdoan
bu kitaplarn ieriinden haberdar olup da bu kitaplar
yasaklayan nny din kartlyla suladysa,
nnye ok byk bir hakszlk etmitir. Bu durumda
kamuoyunu bilerek yanl bilgilendirmitir. Yok! Eer
Er doan bu kitaplarn ieriinden habersiz bir ekilde
danmanlarnn kendisine gsterdii belge ve bilgileri
kamuoyuyla paylatysa bilme yerek de olsayine
kamuoyunu yanl ynlendirmitir. Her ne ekilde
olursa olsun Erdoann hem nnden hem de
kamuoyundan zr dilemesi gerekir.
nn dneminde benzer ekilde slama, slamn
ruhuna uygun olmayan hurafelerle dolu baka kitaplar
da yasaklanmtr. rnein 11 Aralk 1947 tarihli bir
kararla, Bedizzaman Saidi Nurs tarafn dan
neredilen Mucizatl Kur an adl kitabn datlmasnn
yasak lanmas ve mevcutlarnn toplatlmalar
istenmitir. Ayn ekilde 15 Temmuz 1948 tarihli bir
kararla, Saidi Nurs tarafndan yazlm olan
Siracnnur ve Hcumat Sitte adndaki kitaplarn
datlmas nn yasak edilmesi ve elde edileceklerin

toplattrlmas istenmitir.Yine 10 ubat 1949 tarihli bir

kararla, Bedizzaman Saidi NursVnin Asay Musa
adl kitabnn yasaklanmas ve mevcutlarnn toplattrl
masn kabul edilmitir.15 Temmuz 1949 tarihli bir
Bakanlar Kuru lu kararyla da Saidi Nurs tarafndan
yazlan Genlik Rehberi* adl kitabn yasaklanmas ve
mevcutlarnn toplattrlmas istenmitir.Nurcularn
neden nnden holanmadklar sanrm imdi daha iyi
anlalmtr!
Yine nn dneminde, 24 Kasm 1949 tarihli bir
kararla Kemal Pilavolu tarafndan yazlan Din
Rehberi adl kitabn datlmasnn yasaklanmas, elde
edileceklerinin toplattrlmas istenmitir.
Tahmin edilecei gibi Kemal Pilavolunun Din Rehberi
adl ki tab da hurafelerle dolu bir kitaptr. Aslnda bu
kitaptan nce kitabn yazar Kemal Pilavolunu
tanmak gerekir. Pilavolu, 1950de DPnin iktidar
olmasndan sonra Atatrk heykellerine saldrp
krmasyla n lenen Ticani Tarikatnn lideridir. 1952
ylnda Ankarada kitaplk yaparken laiklie aykr
olarak bildiri datmak, tarikatlk yapmak ve Atatrk
bst krdrmak sularndan yarglanm ve sonuta 7
yl hapis, 5 yl srgn 5 yl da polis gzetimi cezasna
arptrlmtr. Bu cezalarn tamamladktan sonra
Bozacaadaya yerlemitir.
Bu arada Cumhuriyetin ilk yllarnda sadece
Sleyman Dedenin yazd hurafelerle dolu Tam Mevlidi
erif adl kitap de il btn mevlit kitaplar
toplatlmtr! Ancak bu toplatmann nede ni mevlit
dmanl deildir. 1 Mart 1927 tarihli Bakanlar
Kurulu kararnda,Sultanlara dua ksm bulunan eski
bask Mevlit kitaplar nn toplattrlarak zemin ve zamana
uygun mevlit kitab hazrlattr l mas istenmitir. Yani
piyasadaki mevlit kitaplar, sultanlara dua iermeyen,
yeni mevlit kitaplar hazrlatmak iin toplatlmtr.
Mevlidi yasaklamakla sulanan gen Cumhuriyet;
nn ve Ata trk tam tersine mevlide byk nem

vermitir. Nitekim bizzat Ata trk 1932 ylndaki dinde

Trkeletirme almalar srasnda Aya sofya
Camiinde on binlerce kiiye mevlit okutmutur. O
geceyi Hafz Yaar Okur yle anlatmtr:
Sra mevlide geldi. Yirmi hafzn itirakiyle okunan
mevlit pek muhteem ve ulvi oldu. Perde perde
ykselen bu ilahi nameler Aya sofya Camiinin
cidarlarndan Trkiye sathna ve btn dnyaya yay
lyordu. Cemaat sanki bylenmi, gayolmutu. Hele
muazzam cema atin de itirak ettii o tekbir sedalar,
insana havalanacakm gibi bir hafiflik hissi veriyordu.
Bu ulvi ve ilahi nameleri Atatrk de radyosu banda
dinliyordu
Atatrk, 16 Haziran 1934 tarihinde ran ah Pehleviyi
kabuln de Mevlitten bir blm okutmutur. Yine Hafz
Yaar Okur anlatyor: Atam misafirine dnerek: Bir de
bizim Trke mevlidimiz var. Dinlemek arzu eder
misinizdediler. ahn gsterdii arzu zerine Mira
Bahritti bilhassa sfahan makamndan okudum:
Syleirken Cebrail ile kelam Geldi refref nne verdi
selam.
Mira bari bitince ehinah Hazretleri: lk defa
Trke mevlit dinliyorum. ok houma gitti. Hafznz
msaade ederseniz inallah ran'a bekliyorumdediler.
Atatrk de vaat ettiler.
O gece ah Hazretlerinin gsterdii ilgi zerine mevlit
airi Sley man elebi hakknda kendilerine malmat
verdiler.
Mesele Din Deil Dil Babakan Erdoan, Bunlar
Elifbay yasaklayan zihniyet..., "Arapa levhalar
yasaklanm. Elifba yasaklanm nn dneminde (...)
demitir.
Erdoan grnte hakldr! Evet, Babakanlk
Cumhuriyet Arivinde nn dneminde Elifbann ve
Arapa baz levhalarn ya saklandna ilikin baz
belgeler vardr. rnein 27 Eyll 1941 tarihli bir
kararla skiipte yaymlanarak yurdumuza sokulmu

olan
Elifba Ciiznn
toplattrlmas
ve
girii
yasaklanmtr. 1 5 Mays 1944 tarihli bir kararla
stanbulda Kt ve Basm leri A Matbaasnda
baslan Ayet, Hadis ve ahlaki bilgiler veren Arapa
levhalarn datm nn durdurulmas ve toplatlmas
istenmitir.
Ancak bu yasaklarn nedeni de din deildir. Bu
yasaklarn iki te mel nedeni vardr. Bunlardan biri
baz tarikatlarn bu Arapa yazlar, levhalar,
czleri kullanarak din istismar yapmalarn
engellemek; di eri ise Harf Devrimine sahip
kmaktr. nk hkmetin yasak lad Elifba
cz de, ayet, hadis ve ahlaki bilgiler veren levhalar
da Arapadr, Arap harfleriyle yazlmtr. Hkmet
dini istismar ederek Harf Devrimine aykr hareket
etmek isteyenlere frsat vermemek iin bu tr
yazlar, levhalar yasaklamtr. Bilindii gibi
1940larda hl din dili Trkedir. Kuran, ezan,
salat, hutbeler halkn anlayaca dil de, yani
Trkedir. Bu dnemde hazrlanan dinsel ierikli
levhalarn da Arapa deil yeni Trk harfleriyle
Trke hazrlanmas istenmitir. Nitekim yeni Trk
harfleriyle Trke hazrlanm olan bu tr dinsel
ierikli
yazlar,
levhalar
hibir
zaman
yasaklanmamtr.
Yasaklanan Kitaplar II. Abdlhamid sansrn
gren, hatta o sansre kar bizzat mcadele eden
Atatrk, basn zgrlne byk nem vermitir.
Nitekim 1925 ylna kadar da Trkiyede basn,
devrim yapm bir lkeye gre son derece de zgr
olmutur. zellikle stanbul basn yeni rejimi,
devrimleri, hatta Atatrk ok ar ekilde
eletirmitir. Ancak, 1925teki eyh Said syan,
1926daki Atatrke suikast girii mi, 19261931
arasndaki Ar syanlar, 1930daki Menemen Olay,
1930lardaki Hatay ve Boazlar meselesi gibi rejimi
ilgilendiren sorun lar zerine Temmuz 1931de

karlan Basn Kanunu ile rejim kart yaynlar

yasaklanm ve toplatlmtr.
Babakanlk Cumhuriyet Arivindeki belgelerden
aka grle cei gibi 19301938 yllar arasnda
hem yurtiinde hem yurtdnda ok sayda kitap
toplatlm, pek ok gazete ve dergi de yasaklanarak
belli aralklarla kapatlmtr.
Peki, bu dnemde dinsel ierikli kitaplar da
yasaklanm mdr? Evet, yasaklanmtr! Ancak bu
yasaklanan kitaplar sadece slam di niyle ilgili
deildir, baka dinlerle ilgili baz kitaplar da
yasaklanmtr. Ayrca daha ok din kart,
komnizm ve Marksizm ierikli kitaplar da
yasaklanmtr.
Yasaklanan
din
kitaplar
incelendiinde, bu kitap larn ounun ya banaz bir
din anlay, ya din istismar veya din ve vicdan
zgrlne aykr bir sylem ierdii grlecektir.
1930lu yllarda yasaklanan baz dinsel ierikli ve
komnist, Marksist ierikli kitaplar unlardr:
1.
A. brahim, Milli Din Duygusu ve z Trk Dini,
Trkiye Matba as, stanbul, (16 Ocak 1931de
yasaklanmtr).
2.
Misyonerler, Krallk ve Dnyann midi, (24
Ocak 1935'te ya saklanmtr).
3.
Muharrem Zeki Korgunal, sann nsanl, (30
Ocak 1935te ya saklanmtr).
4.
Muharrem Zeki Korgunal, sann Dadaki Vaaz,
stanbul, (6 ubat 1935).
5.
Ahmet akir, Tabirnamei Muhiddini Arabi, Ahmet
Kmil Mat baas, stanbul, (26 ubat 1935te
yasaklanmtr).
6.
Teodor Fri, ev. smet Uskent, Yahudilik ve
Masonluk, Selamet Matbaas, stanbul, (8 Haziran
1936da yasaklanmtr).
7.
Kari Marx, Manifesto, tercme: Kerim Sadi,
Bozkurt Matbaas, stanbul, (29 Austos 1936da
yasaklanmtr).

Haan Ali, Stalin Diyor ki, Bozkurt Matbaas,

stanbul, (14 Eyll 1936da yasaklanmtr).
9.
F. Engels, Marksizm Prensipleri, ev. Fatma Yaln,
Tecelli Mat baas, stanbul, (23 Kasm 1936da
yasaklanmtr).
10. Mehmet Salih Yeilolu, Din Muallimi, stanbul, (28
Ocak 1937de yasaklanmtr).
11. H. Veli Ycebey, Ser encam ve lm lahisi ile Uru
Abbas Duas, (10 Aralk 1937de yasaklanmtr).
12. Hatip emsettin Yeil, Derslerim: slamiyetin Ruhu,
Ahlak, tika d, stanbul, (23 Aralk 1937de
yasaklanmtr).
13. Avukat
Abdrrezzak Tekerek, Tercmei Adab
Tarikat Aliyei Nakibendiyei Halidiye ile Evlad Bahri
erhi, stanbul, (23 Ha ziran 1938de yasaklanmtr).
14. Mustafa Kocaba, Din Klavuzu, Bozkurt Matbaas,
stanbul, (15 Kasm 1938de yasaklanmtr).
15. Thomas Kempis, mitation Yahut Mesihe Uymak,
Tercme: S. Nuri, Becit Matbaas, 3 Aralk 1938.
Yasaklanan kitaplar listesine baklnca slam diniyle
ilgili sakn cal grlen baz kitaplarn yannda Kari
Marxn Manifestos\, F. Engelsin Marksizm Prensipleri,
Haan Alinin Stalin Diyor kisi, Teo dor Friin Yahudilik
ve Masonluku ile Misyonerlerin Krallk ve Dn yann
midi adl kitaplaryla, Hristiyanlk propagandas
yapan baz kitaplarn da yasakland grlmektedir.
Grld gibi Babakan Erdoann yanl bilgilerle
dolubaz slam dini ierikli kitaplar yasaklad iin
slam kart olmakla
sulad tek parti CHP, nn, Kari Marx, F.
Engelsi, Stalini, ma sonlar ve Hristiyanlk ierikli
kitaplar da yasaklamtr. Bu durumda birileri de kp
pekl, Tek parti CHP Marksizm, komnizm, ma
sonluk ve Hristiyanlk dmanyd, diyebilir!
Ancak gerek u ki; aslnda gen Cumhuriyet ne
dinsel ierikli ne de din d hibir dnceye kar
deildir. Her dncenin zgrce seslendirilmesinden
8.

yanadr. Ancak bir lm kalm savandan sonra

yokluk ve yoksullukla mcadele edilerek kurulan
ada ve bamsz Trkiye Cumhuriyetinin ieriden ve
dardan trl saldrlara ura d 1930larda,
filizlenme aamasndaki bu Cumhuriyete zarar
verecei dnlen yaynlara yasak konulmutur. Bu
yasaklarn ar dnda ne din dmanl ne de
Marksizm dmanl vardr. Eer yle olsayd bizzat
bu Cumhuriyetin kurucusu, slam dininin kutsal
kitab Kuran Kerimi Trkeye tercme ve tefsir ettirip
yaymlatr myd? Veya tam tersine bu Cumhuriyetin
kurucusu Jean Meslierin Dr. Abdullah Cevdet evirisi
olan Akl Selim adl eserini okuduktan sonra Milli
Eitim Bakanlna bastrr myd?
Tek Parti dneminde sadece Stalin deil, Mussolini ve
Hitlerle il gili yaynlara da yasak getirilmi, bu
yaynlarn yurda sokulmas yasak lanmtr. rnein 30
Austos 1940 tarihli Bakanlar Kurulu karary la
Rauschningin Trkeye evrilmi olan Hitler Bana Dedi
ki adl eserinin satnn yasaklanmas istenmitir.
Ayn ekilde Antanio Aniautenin Mussolini adl kitab
da 1 Ocak 1933 tarihli bir kararla yasaklanmtr.
Grld gibi gen Cumhuriyet, komnizm, nazizm ve
faizmin Trkiyeye girmemesine almtr.
Atatrkn nderliindeki gen Cumhuriyet, din dahil
her dn cenin akl ve bilim ilkeleri dorultusunda
okunup renilmesinden, tartlp yazlmasndan
yanadr. Ancak yzyllar boyunca dinle kand rlm bir
ortaa toplumunda bu tarz bir dnce ikliminin
olumas zaman alacandan, devrimci kadro zaman
zaman bilinli mdahale lerde bulunmutur. Bu kitap
yasaklar da bu erevede deerlendiril melidir.
nn
Dneminde
Yaymlanan
Din
Kitaplar
Babakan Erdoann, dinsel ierikli kitaplar
yasaklamakla sulad nn, brakn gerektendinsel
ierikli kitaplar yasak lamay, babakanl ve
cumhurbakanl
dneminde
Diyanet
leri

Bakanlna ok sayda dinsel ierikli kitap yazdrp

yaymlatmtr.
nn dneminde, 24 Temmuz 1942 tarihinde alnan
bir kararla Kadrolu dersiam ve vaizlerce itikat ve
ibadetlere dair veya slam di nini mdafaa maksadyla
yazlacak eserlerin, baslmadan evvel tetkik edilmesi iin
Diyanet e gnderilmesi istenmitir. nnnn, s lam
dinini mdafaa maksadyla yazlacak eserlerin
gerekten slam dinini mdafaa edip etmediklerini
Diyanete sordurmas, gerek slam dinine ne kadar
nem verdiinin en ak iaretlerinden biridir.
Daha nce de ifade ettiim gibi gen Cumhuriyet,
19231950 yl lar arasnda bata Kuran Kerim tefsir ve
tercmesi ile Buhari Ha disleri tercmesi olmak zere
352.000 takm dini kitap bastrm ve bunlar Atatrk
ve nn dnemlerinde kylere kadar cretsiz olarak
datmtr.
Yine daha nce sz ettiim gibi Ahmet Hamdi
Aksekinin 1. bas ks 1925te, 2. basks 19451946
yllarnda yaplan Askere Din Ki tab, Muallim Cevdetin
1928 ylnda yaymlanan Askeri Din Dersleri adl kitab,
Muallim Abdlbakinin 19301931 yllarnda yaymla
nan Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri adl kitab,
Ahmet Hamdi Aksekinin 1944 ylnda yaymlanan
Yavrularmza Din Dersleri adl kitab Atatrk ve nn
dnemlerinde (Tek Parti CHP dneminde) ba slp
yaymlanan 352.000 takm dinsel ierikli kitaptan
sadece birka dr.
Babakan Erdoan, nn dneminde Namaz
Hocas kitabnn yasaklandn iddia ederek nny
din kartlyla sulamtr. Bu iddiann gerekd
olduunun en ak kant yine nn dneminde
yaymlanan namaz hocas kitaplardr. Trkiyede
nnnn
baba
kanl
ve
cumhurbakanl
dnemlerini de ieren 19201955 yllar arasnda 70
farkl yazarn namaz hocas kitab yaymlanmtr.
te birka rnek:

Namaz Hocas ve Namaz Sureleri nn dneminde

yaymlanan namaz hocas kitaplarndan biri 1939
ylnda stanbulda Bozkurt Kitabevi tarafndan
yaymlanan Tas hihli ve laveli Namaz Hocas ve Sureleri
adl kitaptr. Adndan da anlalaca gibi bu namaz
hocas kitab daha nce de baslmtr. D zeltmeler ve
eklerle 1939da yeni basks yaplmtr.

Tashihti ve laveli Namaz

Hocas ve Sureleri, Bozkurt Kitabevi, stanbul, 1939.
Yeni lmihal Atatrkn cumhurbakanl ve
nnnn babakanl dne minde ilmihal kitaplar da
yaymlanmtr.
1931de
Muallim
Ahmet
Halit
Kitaphanesince yaymlanan Yeni lmihal bu kitaplardan
sadece biridir.

Yeni lmihal, Muallim Ahmet

Halit Kitaphanesi, stanbul, 1931.
Yeni Hutbelerim Atatrkn cumhurbakanl ve
nnnn babakanl dne minde hutbe kitaplar da
yaymlanmtr. rnein Diyanet leri Ba kanl,
Diyanet yelerinden Ahmet Hamdi Aksekiye 1927
ylnda Yeni Hutbelerim adl 2 ciltten oluan bir kitap
yazdrp bastrmtr.
Ahmet Hamdi Aksekinin Yeni Hutbelerim adl dev
eseri (1. cildi 419 sayfa, 2. cilt 456 sayfa), basks
tkendii iin, Diyanet leri Ba kanl tarafndan
19361937 yllarnda bir kere daha bastrlmtr.
Diyanet
leri
Bakan
Rfat
Breki,
Yeni
Hutbelerimin 1936da yeniden baslan 1. cildine yazd
ksa "Balang yazsnda yle de mitir:
1927 senesinde Riyasetimizde resmen kabul edilip
iki defa bast rlm olan Trke hutbelerin mevcut
nshalar kalmam ve bununla beraber o vakte
mahsus birok ifadelerin zamanla deiimi icap ey
lemi olduundan Riyasetin emriyle Mavere Heyeti
azasndan A. Hamdi Akseki tarafndan yeniden yazlm
olan ibu Yeni Hutbelerim namndaki eser, Riyasete
resmen kabul edilmi ve tabi (basm) mu vaffak
grlmtr. Her iki kitap da Fatiha suresiyle ilgili

birer hutbeyle balamtr. 1. kitabn 3. hutbesinin

Tayyarenin Ehemmiyeti baln tamas dik kat
ekicidir. Gen Cumhuriyet, Atatrkn isteiyle
zellikle uak sanayinin kurulmas iin hutbelerden
yararlanmtr.
Yeni yaplan bir camii erifin resmi kadnda
okunacak Hutbe balkl 2. kitabn 128. hutbesi, tm
hutbelerin nasl samimi ve sade bir dille yazldn
gzler nne sermektedir. 2. kitapta 7 adet hutbe ard
ardna salk konularna ayrlmtr. Verem ve korunma
yollan, kzamk, kzl, kupalaz, iek, bomaca, tifo
stma, bataklk, sivrisi nek, karasinek konularndaki
hutbelerde bu saylan hastalklar basit bir dille
anlatlm ve bunlardan korunmann ayn zamanda dini
bir gereklilik olduuyla ilgili halka aklamalar
yaplmtr. Cumhuriyet her eyden nce bu
hastalklarla mcadele etmi ve bu hastalklarn
kkn kurutmay baarmtr.

rO**m
cnMtttivMl
Diyanet iten Reisfii N*friT>ta4*< Ahmet Hamdi
Akseki, Yeni Hutbelerim, Cumhuriyet Matbaas,
stanbul, 1936
Ahmet Hamdi Akseki, Yeni Hutbelerim'm 2. cildinin
sonundaki Sonszde yle demitir:
Cumhuriyetin eseri feyzi olan (Yeni Hutbelerim) Allah
Teala Hazretlerinin tevfik ve yardmyla 15Vi buldu.
Artk burada nihayet vermeyi muvaffak gryoruz. (..)
Okuyunca anlalaca gibi bu hut beler gerek

mevzular, gerek muhteviyat itibariyle ok zengindir. Di

yebilirim ki: Bu kadar zengin ve ihtiyaca gre tertip
edilmi bir hutbe kitab bugne kadar yazlmamtr.
(...) Mamafih bu mevzularda ilham aldmz en byk
ve yegne kaynak ise Kuran ve Hadistir. (...)
(cumhuriyetimizin ilanndan bugne kadar nispeten
ok ksa bir zamanda Diyanet leri Yksek Reislii
tarafndan anadilimizde vcu da getirilmi olan ok
kymetli eserler gz nne getirilince Allah'n ina yeti ve
Cumhuriyet hkmetimizin banda bulunan Byk
nder in yksek himaye ve ltuflaryla bundan sonra
da pek ok eserler vcuda getirip halkmza sunacana
kuvvetle hkmedebiliriz.
Atatrkn emriyle Buharinin hadis kitabnn Trke
evirisini tamamlayan Kmil Miras, A. Hamdi
Aksekinin Yeni Hutbelerim kita bna yazd tantm
yazsnda yle demitir:
Bizde hutbe ve hitabet Cumhuriyet devrine kadar en
ok ihmal edilmi bir mesele idi. (...)
imdi
minberlerde
hatiplerimiz,
krslerde
vaizlerimiz bu hutbe leri okuyup vaaz ederken, halkmz
da seve seve dinleyip dini, vatani, shhi, iktisadi, zirai,
snai tler alacak ve aile halk mtekabil hakla rn ve
vazifelerini bu gzel eserden gerei gibi renecektir.
(...)
Son Hutbeler, Hilaliahmer, stiklal Hutbeleriyle,
Peygamberimi zin hutbeleridir. Hilaliahmer iin Yeni
Hutbelerim
mellifinin
kudretli
kalemi,
necip
milletimizin hayrsever duygularn, teaviin hislerini o
kadar derinden tahrik etmitir. (...)
unu da kranla yd ederiz ki bize bu serbest mesai
kudretini baheden phesiz Cumhuriyet rejimidir,
halk idaresidir. S se nelik milli hayatmzda her
uurlu ve insafl insann grebilecei ka dar geni ve
yksek terakki hamleleri ve ilerleme hareketleri nasl
Cumhuriyetin birer eseri, kudreti ise, bu da o
cmleden birisi ve onun bir inayet armaandr. Bu

vesileyle Cumhuriyetimizin beka ve itilas n Cenab

Haktan
dilerken,
onun
byk
Atasn
derin
saygtlarmla selamlarm.
Hutbe
Hocas
Atatrkn
cumhurbakanl,
nnnn babakanl dnemin de 1926 ylnda Hac
Hayri Efendi, Hutbe Hocas adl bir kitap yazp
yaymlamtr. Kitapta Atatrke, smet nnye ve gen
Cumhuriyet'e de dualar edilmektedir:
Ayet Fecr suresi... Aziz Miisliimanlar, okuduum
ayeti kerime de Cenab Hak geceleyin seyrsefer
edileceini bildirmitir... Manevi karanlklar ancak
Allah' Teala giderir. Bizim iin byk bir nimet olan
Gazi Mustafa Kemal Paay ve smet Paayt ancak
Allah yeti tirdi. Onlar da Trk Mslman topraklarn
aydn ve temin etti. Harp planlarm hazrlamay o
aslanlarla nasip etti. Binaenaleyh onlara ve secianede
teekkr Allah Teala Hazretlerine teekkr etmektir.
Tr kiye Cumhuriyeti, dnya durduka dursun. Cenab
Hak, Gazi Mus tafa Kemal Paamz, ektar maneviye
maddiyeden masun ve mahfuz eylesin. Amin...
Atatrkn Cuma Hutbeleri Hazr sz hutbelerden
almken hemen hatrlatalm: 1923 yln da Balkesir
Zanos Paa Camiinde Allah birdir an byktr diye
balayan bir Trke hutbe veren ve hutbeleri
Trkeletirerek halkn minberlerden sylenenleri
anlamasn salayan Atatrk, Diyanet leri Bakan
Rfat Brekiye 50 hutbe konusu belirletmitir. Bu 50
hutbe, slam dininin z gzelliine ve ada Mslman
Trk
toplumunun
temel
zelliklerine
vurgu
yapmaktadr.
Hutbelerden bazlarnn konu balklar unlardr:
4.
1. Vatan Mdafaas; 2. Tayyare Cemiyetine
Yardm; 3. Temizlik; man ve Amel; 5. Kmil Mmin; 6.
Namazn Hikmeti; 7. Peygam berimizin Ahlak; 8. slam
Dininde almann deeri; 9. Ramazan ve Oru...
Emine eyma Usta, Atatrk n Cuma Hutbeleri adl
kitabnda bu hutbelerden yle sz etmitir:

 Atatrk, hilafeti kaldrarak ve tekke ve zaviyeleri

kapatarak Trk Milletini kara taassuba iten her tr
gericilie kar bir mcadele ba latmt. badet dilinin
Trkeletirilmesi, milletin samimi dini duygu larnn
istismar edilmesinin nne geebilmek iin gerekliydi.
Atatrk dnemine kadar Arapa okunan Cuma
hutbelerinin Trkeletirilmesi ite bu mcadelenin bir
paras olarak gndeme gelmiti.
Elinizdeki kitap, Atatrk'n istei zerine, dnemin
Diyanet leri Bakan Rfat Breki tarafndan
hazrlanan
Cuma
hutbelerinden
olumaktadr.
Atatrkn Cuma hutbeleri ncelikle ilk Trke hut
beler olmalar nedeniyle nemlidir. Ayrca hutbelerin
ierii bizzat J 335 Bkz. Hac Hayri Efendi, Hutbe
Hocas, stanbul, 1926.
1 336 Bkz. Emine eyma Usta, Atatrkn Cuma
Hutbeleri, stanbul, 2005.
708
Atatrk'n kontrolnde hazrlanmtr. Bu nedenle
hutbelerde devlet ve millet sevgisi alanmaya
allmakta, gerici akmlara kar laik bir anlayla
Trk Milletinin dini sorumluluklar hatrlatlmaktadr.
Atatrk dneminde camilerde okunan bu hutbeler,
Atatrkn lmnden sonra hasralt edilmitir.
Atatrk din bilgini Emi ne eyma Usta tarafndan
tekrar ortaya karlan bu hutbeleri, hem Atatrk'n
dine bakn gstermek hem de Atatrkn lmnden
sonra yaanan Kar Devrim srecinin bu hutbeleri
nasl gizlediini ha trlatmak iin gnmz Trkesine
aktararak yeniden yaymlyoruz.
Gen Cumhuriyetin hazrlatt bu tip hutbelerin yer
ald hutbe kitaplar camilerdeki hatiplere datlmtr.
Nitekim 12 Ocak 1928 tarihli bir Bakanlar Kurulu
kararnda, Hatiplere datlmak zere gnderilen hutbe
kitap lan ndan sz edilmitir.

Emine eyma Usta, Atatrk'n

Cuma Hutbeleri, leri Yaynlar, stanbul, 2005
1337 BCA, F.K. 51..0.0.0/ Y.N. 14.119..2.
Atatrk veya nn dneminde, hurafelerden uzak,
gerek dini bilgilerin verildii hibir dinsel ierikli kitap
toplatlmam,
yasaklan
mamtr.
Toplanp,
yasaklanan dinsel ierikli kitaplar, ya din diye hurafe
anlatlan, ya din istismaryla halk kkrtan veya dine
hakaret ieren kitaplardr.
Erken Cumhuriyet, dnce zgrl kapsamnda
dine oldu u kadar din eletirisine de hakaret
iermedii srecehogryle yaklamtr. Bu nedenle
Atatrk ve nn dnemlerinde hem dinsel ierikli
kitaplarn hem de din eletirisi yaplan kitaplarn yazlp
ba slmasna izin verilmitir. Bu durum bir eliki deil,
laik bir lkede olmas gereken normal bir durumdur.
nk laik bir lkede insanla rn inanma zgrlkleri
olduu gibi inanmama zgrlkleri de vardr. Bu
nedenle Atatrk ve nn dneminde bastrlan
pozitivist ve materyalist ierikli kitaplar gsterip,
Bakn, ite Cumhuriyetin dinsiz olduunun kant!
biimindeki
iddialar
hibir
biimde
gerei
yanstmamaktadr. Gen Cumhuriyet, zellikle 1925
ylndan itibaren eyh Said syamnn ve apka
Kanununa kar isyanlarn balad dnemdedinad
altnda banaz dncelere, hurafelere yer verilen
kitaplarla,
solcululuk
ad
altnda
komnizm
propagandas yaplan kitaplar yasaklamtr.

TEZ: 8
CHP IK VEYSEL SVASA SOKMADI! CHPYE
GRE SAZ GERC BR MZK ALETDR! CHP
DNEMNDE HALK MZ YASAKLANDI!
Merhum k Veysel, yaknlarna, bir dnem sazyla
Sivasa ine mediini sylyor. Polis ya da jandarmann,
elinden sazn hemen ald n, krdn ya da atee
atarak yaktn ifade ediyor. Neden, nk dnemin
tek parti dahiliye vekleti tarafndan saz, gerici bir
mzik ale ti olarak grlyor. Valilikler eliyle, kolluk
kuvvetleri eliyle grld yerde toplanmas, yaklmas,
imha edilmesi isteniyor. Bu lkede kimin ne olduunu
anlyor musunuz? Bu CHP zihniyeti, byle bir
zihniyettir.
Halk
Mziinin
radyolardan
dahi
yaymlanmas yasaklanyor. Din lenmesi, icras
yasaklanyor.
R. Tayyip Erdoan, 5 Mart 2013
Halkn Saltanatm Kurmak Babakan Erdoann,
CHP k Veyseli Sivasa sokmamtr! CHPye gre
saz gerici bir mzik aletidir! CHP dneminde halk m
zii yasaklanmtr! eklindeki iddialarnn temelinde
Cumhuriyetin elitist, sekinci bir anlaya sahip
olduu, halk ve halkn de erlerini dlad inanc
yatmaktadr.
Ancak Trk halknn deerlerini, geleneklerini,
greneklerini, inanlarn, dilini, yaam biimimi
dlayan Atatrkn Cumhuriyeti deil, padiahlarn
Osmanlsdr. Osmanlda Trkler kurucu unsur
olmalarna
karn
yzyllarca
hep
dlanm,
aalanmtr:
rnein
Trklerin
dili
Trke
dlanmtr, unutulmaya terk edilmitir. Trk lerin
inanc/kltr
Alevilik
dlanmtr,
Aleviler
katledilmitir. Trk
lerin gelenekleri, grenekleri Arap geleneklerine,
greneklerine feda edilmitir...
600 yllk Osmanl dneminde devlet ynetiminde
grev alan 288 sadrazamdan (babakandan) yaklak

70i kendi halkndan, 210dan fazlas ise Yahudi ve

Hristiyan kkenlidir. Kanuni Sultan Sleyman
dneminde bile 9 sadrazamdan 8i dnmedevirme
Hristiyan kkenli dir. Osmanlda, andarldan, yani
15. yzyldan sonra yerli (Trk Trkmen) devlet
adamna rastlamak ok zordur. Osmanlda dnmedev
irmeler iselletirilip merkeze yerletirilmi, btn
olanaklar onlarn hizmetine sunulmu, Trkler ise
dlanarak evreye itilmitir.
Osmanlda
dnmedevirmeler,
gayrimslimler
kazanp zenginle irken, Trkler kyl, ifti olmaya
zorlanm, buna karn sava za manlarnda cepheye
srlmtr.
Trk kyls, Trk halk ancak Cumhuriyetle
birlikte hak ettii deeri grmeye balamtr. Atatrk
bu gerei yle ifade etmitir:
Trkiyenin sahibi ve efendisi kimdir? Bunun
cevabn hemen birlikte verelim. Trkiyenin gerek
sahibi ve efendisi, gerek reticisi olan kyldr. O
halde herkesten daha ok refah, saadet ve servete hak
kazanm ve layk olan kyldr.
Efendiler, diyebilirim ki, bugnk felaket ve
yoksulluun tek sebe bi bu gerei grmemi
olmamzdr. Gerekten yedi asrdan beri dn yann
eitli taraflarna sevk ederek kanlarn akttmz,
kemiklerini topraklarnda braktmz ve yedi asrdan
beri emeklerini ellerinden alp israf ettiimiz ve buna
karlk daima kk ve hor grerek mu kabele
ettiimiz ve bunca fedakrlk ve ihsanlarna kar,
nankrlk, kstahlk, zorbalkla uak derecesine
indirmek istediimiz, bu gerek sahibin huzurunda tam
bir utan ve sayg ile yerimizi alalm...
Atatrk, yzyllarca haksz bir ekilde aalanan,
ezilen, emei smrlen, cepheden cepheye srlen
kyly milletin efendisi ola rak adlandrp o
kylnn nnde saygyla yerini almtr.

Atatrk Trk Devrimi ile kaderini dnme devirmelere

teslim etmi bir mmetten, kendi kaderini kendisi
belirleyen bir millet yaratmtr.
Atatrk Trk Devrimi ile, kendisini Allahn
yeryzndeki gl gesi! diye adlandrd iin
sorgulanamayan, herkesin kaderi onun iki dudandan
kacak szlere bal olan, kan ban esas olan
saltanat sistemini ykmtr. Halifelik yetkileriyle
tanrsallaan padiah/saltanat putunu ykp egemenlii
kaytsz artsz millete vermitir. Bylece ken dilerini
rai,
yani
oban
olarak
gren
Osmanl
padiahlarnn, re aya, yani sr grdkleri
insanlar bireyletirmi, uluslatrmtr.
Gerek u ki. Babakan Erdoan ve takipilerinin
elitist, tepe den inmeci, halktan kopuk diye
adlandrp eletirdii Cumhuriyet, tam tersine en byk
elitizm olan babadan oula geme saltanata, ha lifelik
yetkileriyle tanrsallam irk dzeni olan padiah
diktasna, sa ray sosyetesine ve dnmedevirme
(HristiyanYahudi) jakobenizmine son verip halkn
iktidarn kurmutur.
Atatrkn ifadesiyle: ... Milletimizin uzun
yzyllardan beri hanlar, hakanlar, sultanlar, halifeler
elinde, onlarn bask ve ezinci altnda ne kadar
ezildiini, onlarn hrslarn tatmin yolunda ne ka dar
byk felaketlere ve zararlara uradn dnrsek,
milletimizin hkimiyeti eline alm olmas olaynn
byk azamet ve ehemmiyeti gzlerimizin nnde
belirir.
Atatrk, elinde hibir maddi olanak yokken 1919da
Kurtu lu Savan balatmak iin Samsuna karken
halka gvenmitir. 1921de Sakarya Sava ncesinde
ordunun ihtiyalarn karla mak iin Tekalifi Milliye
Emirlerini yaymlarken halka gvenmitir. 1922de
Byk Taarruz ncesinde elinde yeterli silah ve
cephane, bu silah ve cephaneyi cepheye tayacak ara
yokken de halka gvenmi tir. Cumhuriyeti ilan edip

halifelii kaldrrken, devrimlerini yaparken yine halka

gvenmitir. Gvendii halk da onu hibir zaman yar
yolda brakmamtr. te bu nedenle Kurtulu Savan
ve devrimleri kendi baars olarak deil, halkn baars
olarak grmtr. Hep, Tek ba ma deil,
milletimle birlikte yaptm, "Milletim olmasayd
hibir ey yapamazdmdemitir.
Atatrk btn mrn canndan ok sevdii halkna
adamtr. Daha Kurtulu Sava yllarnda belirledii
Halklk Program do rultusunda Trk halknn
ilerlemesi, adalamas, gelimesi iin a lm,
CHPnin alt ilkesinden birini Halklk olarak
belirlemitir.
in z u, Osmanlnn evreye ittii Trk halkn
Atatrk Cumhuriyeti yeniden merkeze tamtr.
Osmanl dneminde sade ce belli bir hanedandan gelen
sultanlar/padiahlar ve onlarn sznden 713
kmayan HristiyanYahudi kkenli dnmedevirme
unsurlar
devlet
ynetiminde
grev
alabilirken,
Cumhuriyet dneminde belli bir hane dana mensup
olmayan sradan fakir halk ocuklar; dinine, etnik
kke nine ve sosyal statsne baklmakszn her
yurtta devlet ynetiminde grev alabilmitir. Her
frsatta Cumhuriyeti eletiren R. Tayyip Erdoann
bugn babakan olmasn salayan da beenmedii o
cum
huriyettir.
Cumhuriyetin
nimetlerinden
yararlanarak Cumhuriyete saldrmak da neyin nesidir?
El insaf!
YIL 1931: IK VEYSEL SVASTA Babakan
Erdoan, 5 Mart 2013te yapt konumada Tek Parti
dneminde k Veyselin ileri Bakanlnn emriyle,
sazyla Sivasa girmesinin yasaklandn, polisin veya
jandarmann Veyselin sazn alp krdn iddia
etmitir.
Ancak 1931 ylnda Sivasta I. Halk airleri Bayram
(klar Bay ram) dzenlenmitir. k Veysel de
klar Bayramna katlmak iin ilk kez Sivasa

gitmitir. Sivasta dier klarla birlikte saz almtr.

Bu gerei, k Veysel kitabnn yazar Dr. Doan Kaya
bir rporta jnda yle ifade etmitir:
Onu kltrmze kazandran Ahmet Kutsi Tecer
olmutur. Onun yldz Ahmet Kutsi Tecer in, 57 Kasm
1931 tarihinde Sivasta yapt I. Sivas Halk airleri
Bayramna katldktan sonra parlar. l baznda sanatn
ilk icra ettii yer Sivastr. Veysel, 57 Kasm 1931de
Sivas Halk airleri Bayramna katlr. Mecburi hizmet
iin 1930da Sivasa gelen Ahmet Kutsi Tecer, burada,
Sivas Lisesi edebiyat ret meni Vehbi Cem Akun ve
mzik retmeni Muzaffer Sarszen ile tanr. Ahmet
Kutsi, nce Halk airlerini Koruma Derneini kurar ve
bakanlna Belediye Bakan Hikmet Ik Beyi
getirtir. Halk tr klerinin, hikyelerinin ve klarnn
harman olduu Sivasta derne in tznde de yer
ald gibi derhal bir klar program yapmay
dnr. Halkn olduka ilgi gsterdii klar
Bayramna; Revani, Mesleki, Suzani, Sleyman, Karsl
Mehmet, Mtak, Yarm Ali, Talibi, Yusuf, Sanat, Ali
gibi klar katlr. gn sren bayram sonras, Tecer,
itirak eden klara Halk airi olduklarna dair bir
kt verir Bu belge, gezici klara gittikleri yerlerde
ok kolaylklar salar. Prog ram sonrasnda Veysele 10
lira verilmek istenir. O gnlerde hemer, her Anadolu
kyls gibi olduka yoksul durumda olan Veysel; Siz
bize deer verip buralara kadar ardnz; asl bizim
size vermemiz gerekir, diyerek almak istemez, zorla
eline 5 lira verirler.
Sivas Milli Eitim Mdr Ahmet Kutsi Tecerin Sivas
Halk air leri kitabnda, 5 Kasm 1931de I. Sivas
klar Bayramnda ekilmi bir fotoraf vardr. O
fotorafta saz alarken grlen klardan biri de k
Veyseldir.

1931 Sivas klar

Bayram (en sada Ak Veysel)
Fotorafta grld gibi k Veysel 1931de Sivasa
girmitir ve klar Bayramnda saz almtr. Yani
Babakan Erdoann dedi i gibi k Veyselin Tek
Parti dneminde Sivasa giremedii, polisin veya
jandarmann sazn alp krd doru deildir.
Veysel, klar Bayramnda gn trk sylemi ve
ilgiyle din lenmitir. Orada kendisine bir Halk airi
belgesi ile 5 lira verilmitir. Veysel hatralarnda bu
gerei yle ifade etmitir: Bayram gn devam etti.
giin aldk ardk. Sonra serbestledik. Ahmet Kutsi
Bey, 'Halk airi olduumuza dair bize birer kt
verdi...
Babakan Erdoan, Tek Parti hkmetinin Veyseli
sazyla Sivasa sokmad iddiasn Merhum Ak
Veysel, yaknlarna, bir dnem sazyla Sivasa
inemediini sylyor... diyerek, bizzat k Veysele
dayandrmtr! Fakat bu iddiay k Veyselin hangi
yaknndan duy duunu belirtmemitir. Ancak
Erdoann bu iddiasn yine bizzat k Veysel
rtmektedir.
imdi sk durun! k Veysel hatralarnda bu
Sivasa sokulma ma olayn yle anlatmtr:
O zamann zihniyeti dolaysyla elimizde sazla bir
kasabaya bile giremiyorduk. Hem ayp hem gnah
saylyordu. Ancak kylerde do layorduk. (...)
Ayamzn ban Ahmet Kutsi Bey zd. Elimize
verdii ktla serbeste dolama imknna sahip
olduk.

Babakan Erdoan, Veyselin O zamann zihniyeti

dolaysyla
elimizde
sazla
bir
kasabaya
bile
giremiyorduk, szn alm, ancak Veyselin bu
sznn hemen ardndan sylediklerini almayarak ger
ei arptmtr. Veysel, o zamann zihniyeti derken
saz almay ayp ve gnah sayan banaz zihniyeti
kastederken, Erdoan bunu, Tek Parti zihniyetinin saz
gerici bir mzik aleti olarak gr dne evirmitir.
Grld gibi aslnda Veysel, Sivasa Tek Parti
hkmeti sa yesinde girmitir. Dahas Tek Parti
hkmetinin Sivas Milli Eitim Mdrnce kendisine
verilen Halk airi belgesiyle btn Trkiyeyi
serbeste dolama imknna sahip olmutur. nk
Veyselin ky Sivrialan cem edilip semah yaplan bir
Trkmen kydr. Can Dndarn dedii gibi, Veysel,
kynden kp sazyla Sivasa gideme diyse, burada
siyasi baskdan ziyade bugn hl sren mezhep
banaz
lnn ve saz eytan icad' sayan dar kafalln izini
aramak gerekir. Bunu alan anlar kendileytan bunun
neresinde'...
Veysel, 1931de geldii Sivasa daha sonralar yine
gelmi ve bu ziyaretlerinden sonra Ziyaret Eyledim
Koca Sivas adl bir iir yaz mtr. Veysel, Cumhuriyet
ve Atatrk sevgisiyle yazd iirinde, Cumhuriyetin
Sivasn anlatmtr.
Ziyaret eyledim koca Sivas imdi gnlmn
kalmad pas Durmayp alr er Atelyesi Gittike
artyor an Sivasn ptida kongre kuruldu burda
Cumhur(i)yete karar verildi burda Bulank fikirler
duruldu burda Yayld leme n Sivasn Atatrkn
yatt yer nur olsun Memlekete hor bakanlar kr olsun
ok alkan bu valimiz var olsun Gn gnden
stndr gn Sivas'n Uzun gitmez ulu sular durulur
Hainlerin mitleri krlr Her keye bir fabrika kurulur
Gzelleir her bir yan Sivasn Dnemin Tek Parti
hkmeti, gerekten de k Veyseli Sivasa sokmam

ve sazn krm olsa, o gnl adam Veysel,

Cumhuriyetin Sivasn bu kadar iten ve gzel bir
ekilde
anlatabilir
miydi?
Sivas
Kongresiyle
Cumhuriyetin temellerinin Sivasta atldndan sz
edip Atatrkn yatt yer nur olsun / Memlekete
hor bakanlar kr ol sun, diyebilir miydi?
Veysel, Sivas klar Bayramna katldktan sonra
1933ten itiba ren sazyla Anadoluyu gezmeye
balamtr.
Onu sazyla Sivas'a sokmayanlar Anadoluyu
gezmesine nasl izin verdiler? diye sormak gerekir tabii!
Atatrke At Cumhuriyetin 10. yl gelince, Nahiye
Mdr Ali Rza Efendi, Veysele bir destan yazmasn
nermitir. O da ilk iirini, Cumhuriyet ve Atatrk iin
yazmtr.
Tiirklerin ihyas Hazreti Gazi Atatrktr Trkiyenin
ihyas Kurtard vatan dmanmzdan Cann bu yolda
eyledi feda Biz dahi geelim z canmzdan
Atatrke At adl iiri ok ilgi gren Veysel, Sivastan
yola kp ayn sonunda Ankaraya gidip Atatrkn
huzuruna kmak iste mitir.
Veysel, Atatrkn huzuruna kmak niyetiyle geldii
Ankarada hi beklemedii bir olayla karlamtr.
st ba perian halde sa zna tel almak iin Ulustaki
Karaolan arsna gitmek istemi, an cak kln
beenmeyen polis onu arya sokmamtr. Yani
mesele Veyselin saz deil, kldr. Veyseli tanmayan
polis, bir gvenlik nlemi olarak onu arya
sokmamtr.
O da doruca Hkimiyeti Milliye gazetesine gitmitir.
Atatrke Atn oradakilere okumutur. ok
beenilen at, rejimin gazetesi Hakimiyeti Milliyede
yaymlanmtr. Atn hemen altna yle iki cmle
eklenmitir:
Bir ihtilal hareketi, telli saz zerinde ses verdii,
yani halkn i katlarnda yankland zaman kklenmi

demektir. Bu airi, saz ve sz ile Anadolu kylerinde

dolatrnz.
3
Nisan 1934 tarihli Hkimiyeti Milliyede kan bu
iki cm lelik yaz Veyselin kaderini deitirmitir. O
artk sadece Sivasn, arklann deil Trkiyenin
olmak iin uzun ince bir yola girmitir. Radyoda
konser, Ky Enstitlerinde ders vermitir. Veysel ve
saz, her gittii yerde itibar grmtr.
O gnlerde Trkiye radyoyla tanmtr. Artk hreti
iyice duyu lunca Yedign Mecmuas, k Veyseli
radyoya davet etmitir. Veysel, radyoda baz paralarn
okumutur. O srada onu dinleyenlerden biri de
Atatrktr. Veyselin sazn ve szn ok beenen
Atatrk, onun la grmek istemitir.
Sonraki gelimeleri Veyselden dinleyelim:
"... Radyoda alp syledik. Biz oradan ayrlnca
Atatrk Dolma baheden telefon etmi. Onlar kimdi?
Bana gnderin demi. Fakat bizi bulamamlar. Bu olay
19331935 yllar arasnda geti...Atatrk tarafndan
arandn duyan Veysel, ertesi gn koup k ke gidip
Atatrkle grmek istediini belirtmitir. Yaver kr
Bey, Veysele yle demitir:
Akam 12'ye kadar sizi aradk ve bulunamadnz.
Malum ya o bir keyif zaman idi. imdi sylemek icap
etmez ve syleyemem. Eer yle bir zamanda
hatrlayacak olursa ben sizi ylan deliinde olsanz da
bulurum!
Yaver kr Bey, Veyselin geldiini Atatrke
sylememi ve Veysel de Atatrkle grememitir.
Atatrkle gremeyen Veysel, nnyle de grp
konuama mtr. Ancak nnnn Halkevinde birka
kere kendisini dinlediini belirtmitir.
Veyselin uzun ince yolda gereklemeyen iki
arzusundan biri as kere gidememi olmas, dieri ise
Atatrk grememi olmasdr.
I. Sivas Halk airleri Bayram Babakan Erdoan, ...
Dnemin tek parti dahiliye vekleti ta rafndan saz,

gerici bir mzik aleti olarak grlyor. Valilikler eliyle,

kolluk kuvvetleri eliyle grld yerde toplanmas,
yaklmas, imha edilmesi isteniyor/ iddiasnda
bulunmutur. Erdoana gre k V eysel de bu
nedenle sazyla Sivasa sokulmamtr!
Gen Cumhuriyet, 600 yl boyunca unutulmaya terk
edilen Trk halkn; diliyle, kltryle, sanatyla,
mziiyle, oyunlaryla yeniden diriltmenin savan
vermitir. Kylerde halk azlarnda yaplan tara ma ve
derleme almalaryla unutulmu sesleri, szleri,
deyileri
ye
ninden
canlandrmaya
almtr.
Halkevlerinde ve Ky Enstitlerinde halk kltrne,
halk mziine, halk iirine, saza, sze byk nem
verilmitir.
Osmanl dneminde EmeviArap slmnin yerlemeye
balad 16. yzyldan itibaren Trk/Trkmen Alevi
slam anlayna sahip halka byk basklar, zlmler
yaplmt. Derisi yzlerek, boynu vurularak ldrlen
sanatlar, airler hepimizin malumudur! Alevi lii
sapknlk, Alevilerin sazn eytan aleti olarak gren
karan lk, banaz zihniyet hep saza dman olmutur.
Bu kr banazlk Cumhuriyetin ilk yllarnda bile
devam etmitir. k Veyselin ifa desiyle; O zamann
zihniyeti dolaysyla elimizde sazla bir kasabaya bile
giremiyorduk. Hem ayp hem gnah saylyordu...
Trk/Trk men geleneinin en nemli paras olan
saz, Cumhuriyeti kuranlar hibir zaman gerici bir
mzik aleti olarak grmemitir. Tam tersine
Cumhuriyet, saz Trk halknn z mzik aleti olarak
grp hep ba tac etmitir. Gen Cumhuriyet, saz
ayp, gnah, eytan ale ti olarak gren kr
banazla son vermitir.
Erdoana gre, Saz gerici bir mzik aleti olarak
gren ve k Veyseli sazyla Sivasa sokmayan! Tek
Parti hkmeti, nasl olduysa Sivasta Halk airleri
Bayram dzenleyip elinde sazyla bir sr
Sivastaki o bayramda arlamtr.

1930da Sivas Milli Eitim Mdr olan Ahmet Kutsi

Tecer, burada, Sivas Lisesi edebiyat retmeni Vehbi
Cem Akun ve mzik retmeni Muzaffer Sarszen ile
tanmtr. Tecer, nce Halk air lerini (klar)
Koruma Derneini kurmu ve bakanlna Belediye
Bakan Hikmet Ik Beyi getirmitir. Tecer, dernein
tznde yaz d biimde, 57 Kasm 1931 tarihleri
arasnda
I.
Sivas
Halk
airleri
Bayramm
dzenlemitir. Sazyla, szyle bayrama katlanlar
arasnda k Veysel dnda k Revani, k Suzani,
k Sleyman, k Mtak, k Ali, k Karsl
Mehmet, k Talibi vardr.
Diyelim ki Babakan Erdoan hakl! Gerekten de Tek
Parti hkmeti Veyseli sazyla Sivasa sokmad! Peki,
nasl oldu da k Veyseli sazyla Sivasa sokmayan
hkmet, bunca sazyla Sivasa soktu? stelik
Veysel daha o srada hi tannmamt? O bayrama ka
tlan Veyselden daha tannm klar vard? Neden
onlara dokunul mad? Hani hkmet saz gerici bir
mzik aleti olarak gryordu? Nasl oldu da saz gerici
bir mzik aleti olarak gren, grld yerde toplanp
krlmasn isteyen; saza, sze, halkn deerlerine sava
aan hkmet, Anadolunun gbeinde Sivasta Halk
airleri Bayra m dzenledi? Ve sazyla szyle bu
bayrama katlan klara Halk airi sertifikas ve para
verdi? Bu ne yaman elikidir?
Halkevlerindeki ve Ky Enstitlerindeki Sazlar
Cumhuriyet aydnlanmay ve kalknmay kyden
balatmtr. Atatrk, tarm devrimi, toprak reformu,
deal Cumhuriyet Ky, Ky Eitmenleri, Halkevleri,
Halkodalar ve Ky Enstitleri projeleriyle kyly
gerekten de milletin efendisi yapmak istemitir.
Gen Cumhuriyetin ky politikas, Atatrkn
1934te Umum Mfetti Kzm Dirikle birlikte izdii
deal Cumhuriyet Ky Projesinde grld gibi her
bakmdan gelimi, her olanaa sahip, evreye ve
doaya saygl ada kyler oluturmaktr.

Atatrk, kkleri Orta Asyaya ve Anadolunun

derinliklerine, Os manl, Seluklu ncesine uzanan
Trk halk kltryle beslenmi ada kyler kurmak
istemitir. Erken Cumhuriyet, kendi kltrn
tanyan, ada deerleri benimsemi, bilgili, kltrl,
sanattan zevk alan, aydn lanm kyller yaratmak
istemitir. Evet! Bunun ad toplum mhen disliiyse
Cumhuriyet toplum mhendislii yapmtr! Toprak
reformu yaparak aal ykmak, eitim seferberliiyle
cehaleti yenmek, salk seferberliiyle hastalklarn
kkn kurutmak, banazln yerine akl ve bilimi
yerletirmek iin yaplan bu mhendislie can kurban!
Cumhuriyet, yzyllardr btn deerleriyle; diliyle,
edebiyatyla, sazyla, szyle dalga geilen, hor grlen
Trk halk kltrn ara yp bulmak iin byk bir
mcadele vermitir.
Halkevlerinin ve Ky Enstitlerinin yllk etkinlik
programlar na bakldnda saza, sze, k geleneine
ne kadar nem verildii ok aka grlecektir.
rnein Nafi Atuf Kansu, 1935 ylnda Hal kevlerinin
Trkiye genelinde yapt etkinlikleri sralarken kyler
de halk ozanlarna ulalarak ozan geleneinin
desteklendiini, Halk Mziinde derleme almalar
yapldn, Ankara ve Bartnda kyl korolar
kurulduunu, ky seyirlik oyunlarnn derlendiini
belirtmi tir.
Kayseri Halkevi Bakanlnca 1 Aralk 1932 tarihinde
Kayseri Vilayet gazetesine verilen bir ilanda Halkevinin
dzenleyecei etkin liklerden birinin de Kayserili halk
airlerinin deilerinin saz eliin de sylenmesi olduu
belirtilmitir. Yine 1933 ylnda Kayseri Halkevinin
faaliyet raporuna gre Gzel Sanatlar ubesince Halk
arasnda sylenmekte olan milli trklerden bazlarnn
notala r tespit edilmitir. Halkevi Bakan Naci zsan,
1936da Kay seri Halkevinin yapt faaliyetleri
sralarken
Dil,
Tarih,
Edebiyat
ubesinin
faaliyetlerinden, Halk arasnda sylenen z Trke keli

meleri derlemek, halk trkleri ve folkloru ile

uramak... eklinde sz etmitir.
zetle Halkevleri, saza, sze ve halk kltrne byk
nem ver mitir. k Veysel de bu gerein farkndadr.
Halkevi adl iirinde yle demitir:
Doru bakp grene Halkn evi Hakkn evi
Hsnniyet olanlara Halkn evi Hakkn evi Bu
varl byle grdm Dndm kafama sordum
Dknlere yapar yardm Halkn evi Hakkn evi
Halkevinin dokuz kolu Bir kk var bin bir dal
Yaprak dahi kke bal Halkn evi Hakkn evi
Teknik Aratrma Ky Kolu Spor temsiller dopdolu
Gzel sanatlar, mimari Halkn evi Hakkn evi O
resimler o heykeller Bahtiyardr yapan eller
Memlekete doru yollar Halkn evi Hakkn evi Bir
kolu var edebiyat Bir cevher ki yetmez fiyat Ehli
aka verir kuvvet Halkm evi Hakkn evi Cami,
tekke, asitane Ah ekeriz yana yana Bu da bir
yoldur insana Halkn evi Hakkn evi (...)
Atatrk kurdu temeli nn'nn bu emeli Biziz bizim
ev demeli Halkn evi Hakkn evi Veysel bylece inandm
Akn ateine yandm Zannetmeyin ki aldandm Halkn
evi Hakkn evi. '
Ky Enstitleri Saz Dersi retmeni k Veysel Ky
Enstitlerinde Trk Halk Mzii ve trklerimiz, saz ve
sz eliinde halk ozanlarnca anlatlmtr. Ky
Enstitlerinde mzik reten (saz reten) o halk
ozanlarndan biri de k Veyseldir.
Okuma yazmas olmayan k Veysel birok Ky
Enstitsnde Cumhuriyet genlerine mzik (saz)
retmitir.
k Veysel, 19411946 yllar arasnda, nn
dneminde, iyi bir aylkla her sene bir enstitde
alm, "saz retmenlii yapmtr.
Veyselin alt Ky Enstitleri unlardr:
1.
Adapazar Arifiye Ky Enstits (1941)
2.
Hasanolan Ky Enstits (1942)

Eskiehir ifteler Ky Enstits (1943)

4.
Kastamonu Glky Ky Enstits (1944)
5.
Yldzeli Pamukpnar Ky Enstits (1945)
6.
SamsunLadik Akpnar Ky Enstits (1946)
Ayrca anakkalenin Savatepe, Erzurumun Pulur,
Malatyann
Akada,
Krklarelinin
Kepirtepe,
Adanamn Dzii Ky Enstitlerin de de konserler
vermitir.
Veysel, ifteler Ky Enstitsnde iken mehur
Toprak iirini yaz mtr.
Veyselin Samsun Ladik Akpnar Anadolu retmen
Lisesi/Ky Enstitsnde saz dersi verdii dnemde
memurlar panosunda yer alan fotoraf
Veysel, gen Cumhuriyetin Halkevlerini Hakkn evi
diye ad landracak kadar nemli grmtr. iirinde
Halkevlerinin temel zel liklerini ksa ve z biimde ok
gzel anlatmtr. Halkevlerini kuran Atatrk' ve
nny vmtr. Gen Cumhuriyeti halk dman
sananlara halk ozan k Veyselin bu Halkevleri iirini
sabah akam okutmak lazm dorusu!
Ak Veysel, Tek Parti dneminde zaman zaman
Halkevlerinde saz alm, trk sylemitir. nn de
birka kere kendisini Halkevinde dinlemitir.
Cumhuriyetin, kye, kylye, halk kltrne nem
veren kurum larmn banda Ky Enstitleri
gelmektedir. Atatrk dneminde Ky Eitmenleri
Projesiyle temelleri atlan Ky Enstitleri, nn dne
minde btn Trkiyeye yaylmtr. Ky Enstitleri de
tpk Halkevleri gibi saza, sze, k geleneine byk
nem vermitir.
Babakan Erdoann ... Dnemin tek parti dahiliye
vekleti ta rafndan saz, gerici bir miizik aleti olarak
grlyor. Valilikler eliyle, kolluk kuvvetleri eliyle
grld yerde toplanmas, yaklmas, imha edilmesi
isteniyor... diyerek Tek Partiyi saza, sze, Halk
Mziine dman gibi gstermesine karn gerek hi
de byle deildir. Tam ter sine Tek Parti, halk saza,
3.

sze Trk Halk Mziine daha da yaklatr mak iin

aba harcamtr. rnein Ky Enstitlerinde bu ynde
ok nemli almalar yaplmtr.
Fay Kirby, Trkiyede Ky Enstitleri adl kitabnda
bu gere i yle dile getirmitir: (Ky Enstitlerinde)...
rencilerin kendi blgelerine zg hareketlilii ve
toplumsallk deerleri olan trkle ri sylemeleri
zendirilmitir. Doal bir ayklanmayla ve Enstitler
aras tanmalarla bunlarn en ekici olanlar ulusal
dzeyde yaylma ya balad. Bunlar enstit kllar ile
radyonun ulamad yerlere eritiler."
Ky Enstitlerinde her renci en az bir mzik aleti
alabilecek dzeye getirilmitir. O mzik aletleri
arasnda Mandolin ve keman gibi Bat Mzii aletleri
youn olsa da saz gibi Trk Halk Mzii aletleri de
vardr.
Ky Enstitleri mzik (saz) retmeni Veysel o
yllarda ok mutlu ve umutludur. Kendisini gren
arkada Hidayet Glene rencilerin istekli ve
anlayl olduklarn belirtmitir. Veysel, Ky Enstits
gnlerindeki mutluluunu kendi azndan yle ifade
etmitir:
Orda grevim, kurs iin gelen eitmen adaylarna ve
dier ta lebelere saz dersi vermekti. Benim iin bir
mzik salonu vard. Orda hangi snfn hangi dersi
olursa, snflar gelir, ben orada ders yapardm. Ben
alarm onlar dinlerler. Okulda sazlar vard. Talebeler
onlarla alarlardt. Sonra sazlarnn dzenlerini
yapardm. Mamafih baz o cuklar ok merak ederler ve
saz renirlerdi. Hatta zaman zaman kar latm
ocuklardan bazlar saz iin memnuniyetlerini
sylerlerdi. Ben o zaman kendimi mutlu hissederdim.
k Veyselin kendi azdan sylediklerini yle bir
alt alta ya zalm:
Ky Enstitlerindeki grevim, rencilere saz dersi
vermekti.
Ben saz alardm, renciler dinlerdi.

rencilerin okulda sazlar vard. O sazlar alarlard.

rencilerin sazlarnn dzenlerini yapardm.
Baz renciler saz almay renirlerdi.
Saz almay renen renciler memnun olurdu.
Ben rencilere saz almay rettiim iin mutlu
olurdum.
Eee! Hani Tek Parti dneminde saz gerici bir mzik
aletiydi? Hani valilikler eliyle, kolluk kuvvetleri eliyle
grld yerde toplanmas, yaklmas, imha edilmesi
emredilmiti?
Bu nasl bir tek partiyse, bir taraftan saz gerici bir
mzik ale ti ilan etmi dier taraftan Ky Enstitlerine
saz dersleri koymu! Bir taraftan k Veyseli sazyla
Sivasa sokmam dier taraftan Trkiyenin birok
ilindeki Ky Enstitsne sokmu! Allah Allah! Bi risi
gerekleri arptyor ama kim?
Babakan Erdoan k Veysele dayandrarak, Saz
gerici bir mzik aleti olarak gren hkmet Veyseli
sazyla Sivasa sokmad/ diyor.
k Veysel ise, Ben her yl bir Ky Enstitsnde saz
dersleri verdim. Saz rettim! diyor.
Ben de el insaf! diyorum.
Bir Cumhuriyet ve Atatrk Sevdals k Veysel
Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatrk hi
grmeme sine, okuma yazmas olmad iin Kurtulu
Sava, devrimler ve Ata trk hakknda kitabi bilgi
sahibi olmamasna karn, Cumhuriyeti ve Atatrk
anlamann tesinde hissetmi bir airdir k Veysel.
Veyselin
Atatrk,
Cumhuriyet
ve
Trklk
konularnda yazd iirler okunduunda, onun erken
Cumhuriyet dnemini, birok gren, okuyan insandan
ok daha iyi anlad grlecektir.
Prof. Ali Berat Alptekinin Ak Veysel kitabnda dedii
gibi: k Veysel hayat boyunca cumhuriyet rejimi ve
onun mimar Mus tafa Kemal Atatrkle hep bark
yaamtr. Onun iirlerinin oluma snda Atatrk,
cumhuriyet ve inklplar hep yan yana olmutur. O,

btn hayat boyunca Atatrk sevmi, ocuklarna ve

sevenlerine Atatrkn izinde olmalarn tavsiye
etmitir.
Bir iirinde Atatrkn izinde yrmekten yle sz
etmitir:
Yryelim Atatrk n izine Bo verelim
bozguncular szne Gz atalm u dnyann hzna
Yyyp hedefe varalm karda
Veyselin Atatrkn izinden yryerek dnyann
hzna yetiile bilecei eklindeki analizi dikkat
ekicidir.
Veysel
burada,
Atatrkn
Muasr
medeniyetler dzeyine ulamak, hatta o dzeyi amak
ola rak belirledii hedefe varmak iin srekli yenilik,
yani Devrimcilik ilkesine vurgu yapmtr.
Veysel,
Atatrkn
Kurtulu
Savandaki
kahramanlna ve dev rimci kiiliine hayrandr.
Kurtulu Savan 19 Maysta parlayan zafer,
devrimlerini ise Atatrkn eserleri sylenecek bundan
geri biiminde ifade etmitir.
On dokuz Maysta parlayan zafer ptida Samsuna
bast aya Ne mutlu Samsun a zafer kaps Her an iin
hatrlarz bu a.
Samsun'da parlad zafer gnei yle bir zafer ki
bulunmaz ei Gerdi kanatlarn bir devlet kuu eneldi
Trklerin kadim oca.
Samsun'a knca bir asker idi.
Bir aydnlk arka doru yrd Emsali bulunmaz bir
cevher idi Edep, erkn, medeniyet memba.
Tokat'tan, Sivastan doru Erzurum Kurdu kongreyi
dzeldi durum Yollardan geerek ayn yldrm anl
Ankara'ya kurdu ota.
Yrd cepheye elbirliiyle nanl imanl bir varlk ile
Yannda binlerce kurbanlk ile Sprd dman bast
daya.
()

te bugn Atatrk'n gndr Her yana yaylan

onun ndr Her tarafta enlik Trk dndr Nur
in olsun Atatrk'n yata.
Okuma yazma bilmeyen Veysel, grmeyen gzleriyle
okuyanya zangren biroklarna Kurtulu Sava ve
Atatrk dersi vermitir.
Veysel, Atatrkn lmnden duyduu derin
znty Alaya lm Atatrk'e adl iiriyle yle
msralara dkmtr:
Alayalm Atatrk'e Btn dnya kan alad
Babu olmutu mlke Geldi ecel can alad phesiz
bu dnya fani Tanrnn Aslan hani Cemi mahlk ins
cini Hepsi birden alad Dou bat cenup imal Aman
Tanr bu nasl hal Atatrke erdi zeval Memur mebusan
alad skenderi Zlkarneyin almad buncalayn Her
millet Atatrk deyin Cemiyeti Akvam alad Atatrkn
eserleri Sylenecek bundan geri Btn dnyann her
yeri Ah ekti vatan alad Fabrikalar icat etti Ataln
ispat etti Varln Trke terk etti Dnd ark devran
alad Bu ne kuvvet bu ne kudret Var idi bunda bir
hikmet Btn Trkler, nn smet Gzlerinden kan
alad Tren hatt tayyareler Trkler giydi hep karalar
Semerkantla Buhara lar itti her yan alad >\n* olun
Trk genlii alanlar kalmaz geri Mareal'i ti
askerleri Ordular temen alad Zannetme alayan
glmez Aslan yata bo kalmaz Yalnz gidenler gelmez
Her gelen insan alad Uzatma Veysel bu sz
Dayanmaz herkesin z Koruyalm yurdumuzu Dost
deil dman alad
Atatrkn lmnden duyduu znty Cemi
mahlk ins cini / Dou bat cenup imal / Btn dnya
kan alad diye ifade eden Veysel, o grmeyen
gzleriyle baz gren gzlere inatAtatrkn eserleri
sylenecek bundan geri diyerek de Atatrkn
eserlerini sra lamtr: Fabrikalar icat etti / Tren hatt
tayyareler.

Atatrkn Beni grmek demek, behemehal yzm

grmek de ildir. Benim fikirlerimi, duygularm
anlyorsanz ve hissediyorsanz bu yeterlidir, szne
birebir uygun olarak Veysel, Atatrkn yzn
grmemi olmasna karn onun fikirlerini, duygularn
anlam ve his setmitir.
Veysel de Atatrk gibi mensubu olduu Trk milletini
hep sev mitir. iirlerinde avaz kt kadar Trk
olmaktan gurur duyduunu haykrmtr:
Dnya dolsa arkylan Trkz trk rrz Yola
gitmek korkuyulan Trkz trk rrz Trkz
Trkler yoldamz Hesaba gelmez yamz Nerde olsa
savamz Trkz trk rrz Trklerdir bizim
atamz Halis Trkz kam temiz ark gzeldir hatamz
Trkz trk rrz
(~r Trk Ad Babamdan Bana Mirastr adl iirinde
Ne mutlu Tr kmr diye barr gibidir:
Muhabbetin canda haslardan hastr Avutur Veyseli
bir en piyestir Trk ad babamdan bana mirastr Daha
bundan baka ad neyleyim.
Veysel, Trkl de Atatrk gibi anlamtr.
Atatrkn Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye
halkna Trk milleti denir szndeki gibi rklktan
uzak bir milliyetilik anlayna sahiptir. Onun Trk
l ayrtrc deil birletiricidir. Ona gre, vatan
kurtarmak iin birlikte ehit olan btn unsurlar bu
milleti oluturur.
Krd, Trk ve erkezi Hep ademin olu kz
Beraberce ehit gazi Yanl m var ve neresi
Veysel gerek bir vatanseverdir. Ona gre ay yldzl
bayran al tnda alp retmektir en byk
vatanseverlik.
Vatan bizim, lke bizim, el bizim Emin ol ki her
alan kol bizim, Ay yldzl bayrak bizim, mal bizim
Syle Veysel iinerek verek.
Vatan akyla ay yldzl bayrak altnda birlemenin
nemine ia ret etmitir:

Birleiriz bir bayran altnda Biz Tiirklerin ikilik yok

aslnda Yanar tutuuruz vatan aknda Hepimiz bu
yurdun evlatlaryz.
Vatan savunmasna da byk nem vermitir.
Gerektiinde d man sngiilemekten sz etmitir:
"Bizi bugn iin beslemi vatan Ne mutlu bu yolda
olaydm kurban ekilip karma knca dman Sng
vursam idi dman dne.
Menderesin Seim Dalgas Demokrat Partinin iktidar
olduu 1950lerde dnemin Sivas va lisi Veyselin
kyne gelerek onun DPye gemesini. Vatan
Cephesine katlmasn, oyunu da DPye vermesini
istemitir. k Veysel bu teklifi reddetmitir. Bunun
zerine DP, Veyseli kyne hapsetmitir. Veysel de
kzp DPyi ve Menderesi eletiren Demokrasinin Budur
Rejimi adl u iiri yazmtr:
Demokrasinin budur rejimi Vatan milletindir kim
kovar kimi Stkma savclar, kovma hkimi ekavet yok,
adalet var bu yolda Top kap'da. Kayseride, Uakta
Kimin hakk vardr bu sefil halkta Parmaklar oynuyor
trl nifakta Selamet yok, felaket var bu yolda Radyo
denilen Milletin mal Neriyatlar tarafszca olmal
Hkimiyet milletindir bilmeli Esaret yok, hep millet var
bu yolda Manasz mantksz Vatan Cephesi
Vatan milletindir bu neyin nesi Maksat Menderesin
seim dalgas Menderes yok, memleket var bu yolda
Milletsiz bir devlet yoktur olamaz Eri bakan aradn
bulamaz Hibir parti ebediyen kalamaz ikyet yok,
nihayet var bu yolda Veysel syler ama duyulmaz sesi
Doru syleyene diyorlar asi
Byle deil idi u demokrasi Tahkikat yok, hrriyet
var bu yolda.
Gzleri grmeyen Veysel, yine gzleri gren
ounluun fark ede medii bir gerei; DPnin aslnda
demokrat olmadn fark etmi tir. Veysel, DP
eletirisi durumundaki bu iirinde bir anlamda ksa, z
ve
anlalr
biimde
DPnin
demokrasi
d

uygulamalarm sralam tr. Skma savclar, kovma

hkimi / ekavet yok, adalet var bu yol da, diyerek
adaletin olmadn belirtmi, Topkapda, Kayseride,
Uakta / Parmaklar oynuyor trl nifakta / Selamet
yok, felaket var bu yolda diyerek nnye ynelik
saldrlar knam, Radyo deni len milletin mal /
Neriyatlar tarafszca olmal diyerek muhalefete
getirilen radyoda konuma yasan eletirmi, Hibir
parti ebediyen kalamaz/ ikyet yok, nihayet var bu
yolda, diyerek DPnin de eninde sonunda gideceini
hatrlatm, Byle deil idi u demokrasi /Tahki kat
yok, hrriyet var bu yolda, diyerek de Tahkikat
komisyonlarn eletirerek demokrasinin bask deil
zgrlk rejimi olduunun altn izmitir ustaca.
Veyselin u drtl ise DP ve Menderes hakknda
neler dn d olanca aklyla gzler nne
sermektedir: Manasz mantksz Vatan Cephesi/
Vatan milletindir bu neyin nesi / Maksat Menderesin
seim dalgas /Menderes yok, memleket var bu yolda .
Babakan Erdoana cevap veren Veyselin torunu
Yeliz atrolu, dedesinin DPyi nasl reddettiini yle
anlatmtr:
Demokrat Parti dneminde dedeme, Bizim partinin
Vatan Cephesine ye olman istiyoruz, demiler.
Dedemin cevab u olmu: Ben sadece Atatrkn
partisine (CHP) yeyim. Baka partiye ilye ol mam...
Bunun zerine dedemin Sivas balantl mzik
almalarna engel olmaya allm. O dnem
dedemin radyolara kmas da bir sreliine
yasaklanm. Ksacas Babakanm szn ettii
yasaklarn CHP'yle ilgisi yoktur...** Grld gibi,
Babakan Erdoann CHPden bask grd n"
iddia ettii Veysel, CHPden deil DPden bask
grmtr. Bu nedenle de CHPye deil DPye kardr.
Atatrkn kurduu Cumhuriyetin kymetini ok iyi
bilen. Halkevlerine, Ky Enstitlerine vgler dizen.
Ky Enstitlerinde saz retmenlii yapan Veyselin,

Atatrk Cumhuriyetime kar olan, o Halkevlerini, o

Ky Enstitlerini ykan Menderesten ve DPden
hazzetmemesi son derece normaldir.
Veysele sahip karak CHP tarihine saldran
Babakan
Erdoan,
acaba
Veyselin
bu
DP
kartlndan haberdar mdr?
k Veyselden Size Ekmek kmaz te k Veysel...
21. yzyln Yunus Emresi, Pir Sultan Abdal....
Osmanlnn divan airi deil, Cumhuriyetin halk
airi...
Trklyle gurur duyan gerek bir vatansever...
Atatrke ve Cumhuriyete sevdal...
Tek parti CHP dneminde kendisine verilen Halk
ozan belge siyle saz elinde btn lkeyi gezip
konserler vermi, alm sylemi biri...
Cumhuriyetin en nemli kltr projesi olan Ky
Enstitlerinin saz retmeni...
Demokrat
Partiye
katlmay
reddeden
bir
Cumhuriyeti...
Btn bu tarihi gereklere karn Babakan Erdoan,
5 Mart 2013 tarihli konumasnda yle demitir:
Merhum Ak Veysel, yaknlar na, bir dnem sazyla
Sivasa inemediini sylyor. Polis ya da jandar mann,
elinden sazn hemen aldn, krdn ya da atee
atarak yak tn ifade ediyor. Neden, nk dnemin
tek parti dahiliye vekleti tarafndan saz, gerici bir
mzik aleti olarak grlyor. Valilikler eliyle, kolluk
kuvvetleri eliyle grld yerde toplanmas, yaklmas,
imha edilmesi isteniyor. Bu lkede kimin ne olduunu
anlyor musunuz? Bu CHP zihniyeti, byle bir
zihniyettir...
Atatrke Alayalm adl iirinde k Veysel ne
demitir?
Atatrkn eserleri sylenecek bundan geri,
Fabrikalar icat etti / Tren hatt tayyareler, demitir.
Cumhuriyetin eserlerinden sz etmitir. Baka
iirlerinde de Cumhuriyetin Halkevlerinden, hastane

lerinden, okullarndan sz etmitir. Cumhuriyet

kazanmlaryla gurur duymu ve bu gururu iirlerinde
ok cokun bir biimde ifade etmitir. Veysel, bir
keresinde Bahri Ulaa yle demitir:
Ula Beyim, ben (komnizm), (sol) ve (sa) bilmem.
Bunlar be nim zihnime basmaz. Szmle, sazmla Gazi
Mustafa Kemal Atatrkn dosdoru yolundan hi
ayrlmadm. Atatrk dinledim, Atatrk syledim.
Takkeli k Veysel Grld gibi 21. yzyln
Yunus Emresi k Veysel gerek bir Atatrk ve
gerek bir Cumhuriyetidir. Atatrk devrimlerine de
sonuna kadar bal biridir. rnein klk kyafeti pek
yerinde olmasa da apka Kanunundan sonra hep
apka takm, her yere apkasyla gitmitir.
Ancak k Veyselin bu Atatrk sevgisi, devrim
kanunlarna olan ball, dahas o apkal fotoraflar
binlerini epeyce rahatsz etmi tir. Etmitir ki, 2009
ylnda AKP dneminde Sivas arklada bulu nan k
Veysel Parkndaki apkal k Veysel heykeli
kaldrlarak yerine takke giydirilmi bir k Veysel
heykeli konulmutur.
Bu garip durum haliyle kamuoyunun tepkisini
ekmitir. Bunun zerine DSP stanbul Milletvekili
Hseyin Mert, 31 Temmuz 2009 tarihinde Babakan
Erdoana yazl olarak cevaplamas iin bir soru
nergesi vermitir:
arklada bulunan k Veysel Parkna konulan
k Veysel heykelinde. Cumhuriyet ozanna takke
giydirildiini iizntii ile yazl ve grsel basnmzda
hayretler iinde izliyoruz. k Veysel hem fiziki olarak
hem de giyim tarz olarak kendisine hi benzemeyen bu
heykel le kamuoyu alglamasna farkl olarak sunulmak
istenmitir. Toplum ierisine ve konserlerine kyafet
devrimine uygun olarak banda ftr apka ve dzgn
kyafetle kan k Veysel'e takke giydirilmesi son
derece irkindir ve anlamldr. Bundan sonraki aama
herhalde Cum huriyet ozanna yeil sark ve cppe

giydirilerek elindeki sazn yerine asa ile tespih

konulmas olacaktr. Bu da gstermektedir ki dnyann
nde gelen niversitelerinde adna krs alan ada,
halk ile ter cmanstz anlaan trk stad, halk airi
ve Cumhuriyetsin kanun ve kazantmlarna yrekten
bal k Veysel toplumu gericiletirme aba larna alet
edilmek istenmektedir.
Hseyin Mert Babakan Erdoana iki soru
sormutur:
1.
arklada bulunan k Veysel heykelinin
kaldrlarak yerine hem fiziki olarak hem de giyim tarz
olarak kendisine hi benze meyen bu heykelin
konulmasnn gerekeleri nedir?
2.
nl ozann yaknlarn, sevenlerini ve adna
kurulmu sivil top lum rgtlerinin tepkisini eken bu
heykeli kaldrarak yerine k Veysele benzeyen, giyim
tarz ve felsefesini andran bir heykel koymay
dnyor musunuz?
Kamuoyunda artan tepkiler zerine arklann BBPli
Belediye Bakan Kasm Gltekin yapt basn
aklamasnda heykele ynelik tepkilerin yersiz
olduunu belirterek unlar sylemitir: Takke, halk
insan olduu iin Veyselin yaamnda da var. Kimse
takmad diye mez. Bu heykel, Etnografya Mzesinden
getirilecek bronzdan yaplan yeni bir heykelle
deitirilecek. Deiecek ama takkeden falan deil.
Bronz daha kalc olduu iin deitirilecek. Mevcut
heykeli eletiren ler, ozana benzeyen heykeli getirsin,
bizzat ben kaidesine yerletirece im.
Bu arada halk insanlarnn takke taktklarn da
renmi ol duk! Veysel de kendince dindar biridir.
Ama dini sara, takkeye indirgeyen dincilerden
deildir. Alevi gelenekleriyle yetimi Veyselin Tanr
akn sorgulamak da kimsenin haddine deildir!
Veysel, Her ey haddini getikten sonra haramdr,
diyen bir din anlayna sahiptir. ki de ier, ama
lsyle! 1962 ylnda Veyselle sazl szl, rakl bir

rportaj yapan Utkan Kocatrk, rportajn bir yerinde,

k kadehte rakn bitti. kinci kadehi ier misin? diye
sor duunda Veysel u cevab vermitir: Birincide biz
raky itik; ikinci kadehte rak bizi ier! Her ey
haddini getikten sonra haramdr. Bu nun ne days, ne
akrabas var! Kim fazla gitti mi hemen tepetaklak
evirir! Ayn rportajda bir baka soru zerine de
Orhan Veliyi
tanrm; birka sefer beraber oturduk, itik, karlkl
iirler okuduk! Sait Faikle birka sefer itim. Neyzenle
tantmdemitir. Ancak bugn Veyselin bana takke
takanlar, yarn azna iki koymazd derseler
armayn!
Takkeli Veysel heykeline sert tepki gsterenlerden biri
de k Veyselin akrabas Memduh Szerdir. Szer
unlar sylemitir: Vey sel, hibir zaman sokaklarda
takkeyle dolamad. Daha ok ftr ve kasket takm bir
halk ozandr. Onun byle hatrlatlma ura do ru
deildir. k Veyseli bir yere ekmeye alyorlar.
Elbette Veysel de inanl ve Msliimand. Ama takke
veya benzeri bir ey takmazd. nk o halk ozandr,
dolaysyla rk ve mezhep ayrmna kar k m,
Bektai kltryle yetien bir insandr.
Artan tepkiler zerine AKP, takkeli k Veysel
heykelini kaldrp yerine apkal k Veysel heykelini
koymutur. apkal heykelin a ln 18 Kasm
2009da AKPli Bayndrlk ve skn Bakan Mustafa
Demir yapmtr.

Btn hayat boyunca

apka takan k Veysel'in takkeli heykelim diktiler.

heykelini kaldrp
heykeli koydular.

apkal
k
yerine takkeli k

Veysel
Veysel

18 Kasm 2009da k
Veyselin takkeli heykelini kaldrp yeniden
apkal heykelini koydular.
Grlen o ki: Trkiyede BOPa uygun biimde
yakn tarihi yeni den yazanlar k Veysele de yeni
bir biyografi yazmaya karar vermi lerdir. k
Veysel, lml slama uygun olarak yeniden
yorumlanp, hidayete erdirilmek istenmitir! Bir
taraftan k Veyselin Atatrk ve Cumhuriyet
sevgisi, dier taraftan Cumhuriyet devrimlerini
ar
tran
apkal
grnm
hafzalardan
silinmeye allmtr. Bu k Veysel Plan aama
aama yrtlmtr. nce 2009da aktrma dan

apkal k Veysel heykeli kaldrlp yerine takkeli

k Veysel heykeli konulmu, sonra 2013te
Babakan Erdoan tarafndan k Veysel CHP
maduru ilan edilmitir.
Trkiyede Atatrk ve Cumhuriyet kartlarnn
balk problemi vardr. Adeta slam dinini baa
giyilen/rtlen/taklan
eye
indirgemi
durumdadrlar. Onlara gre erkeklerde apka
giyilmesi dinsizliin, takke, sark veya fes
giyilmesi dindarln gstergedir! Ayn biimde
kadnlarda
barts
taklmas
dindarln,
barts taklmamas dinsizliin gstergesidir!
Ancak biraz anlayarak Kuran okuyan her kesin
bilebilecei gibi slam dini byle ekilci bir din
deildir. Ayrca ne takke, ne sark ne de fes
Mslmanln gerei deildir. Atatrk ve Cum
huriyet kartlar, Cumhuriyete balk zerinden
saldrmtr. stiklal Mahkemeleri skilipli Atf
Hocay m ast? apka giymedii iin ast!
yalann
sylemilerdir.
Yetmemi,
dam
sehpasnda sallanan skilipli Atf Hocann l
bana apka giydirildi! yalann eklemilerdir. stik
lal Mahkemeleri Seyit Rzay m ast? Seyit
Rzann bana zorla apka giydirildi! yalanm
sylemilerdir. Ve k Veysel apka m takt? k
Veysel aslnda takkeliydi! yalanna sarlp takkeli
k Veysel heykeli dikmilerdir. Bu Cumhuriyet
kartlar, baa giyilen eyin deil ama ya lan
sylemenin, iftira atmann gnah olduunu
bilselerdi keke!
ATATRKN MZK DEVRM Babakan Erdoan,
5 Mart 2013teki konumasnda, (...) Bu CHP
zihniyeti, byle bir zihniyettir. Halk Mziinin
radyolardan
dahi
yaymlanmas
yasaklanyor.
Dinlenmesi, icras yasaklanyor, diyerek gen
Cumhuriyeti Halk Mzii dman ilan etmitir!

ncelikle
unu
belirteyim
ki,
Cumhuriyet
tarihinde
hibir
zaman
Trk
Halk
Mzii
yasaklanmamtr.
Trk toplumunun her ynyle kklerinden
beslenip evrensel uy garl yakalamas iin
mcadele eden Atatrkn gzden kaan Mzik
Devriminden sz edelim nce.
Atatrke gre hayat bir musikidir ve musikisiz hayat
olmaz. 1925te zmir Kz retmen Okulunda
rencilerle sohbet ederken, Hayatta musiki lazm
mdr? diye sormu, ancak istedii cevab ala maynca
sorusunu kendisi yle cevaplamtr: Hayatta
musiki lazm deildir. nk hayat musikidir.
Musiki ile alakas olmayan nahlkat inSiin
deildir. Eer mevzubahis olan hayat, insan hayat ise
musiki be hemehal vardr. Musikisiz hayat zaten
olamaz. Musiki hayatn neesi, ruhu, srr ve her
eyidir.
Atatrke gre en zor devrim Mzik Devrimidir.
Atatrkn ifa desiyle, nk Mzik Devrimi ahsa
nce kendi i dnyasn unut turmay, sonra da yeni bir
leme ynelmeyi gerektirir. Onun iin ok zordur... ok
zor ama yaplacaktr.
Atatrk Mzik Devrimini, Milletin yksek geliiminin
iareti olarak grmtr: Bir millet ok eyde inklp
yapabilir ve bunla rn hepsinde de muvaffak olabilir,
fakat musiki inklbdr ki, milletin yksek geliiminin
iaretidir, demitir.
Atatrk'n devrimci admlar arasnda mzie de yer
vermesinde Montesquieunun Kanunlarn Ruhu adl
eserinin zel bir yeri vardr. Atatrk bu eserde geen
Mzikte yaplacak en kk bir deiikliin devletin
yapsnda da deiiklik yaplmasn gerektirdii
dncesini
Atatrk,
1934teki
Meclis
a
konumasnda, Bir ulusun yeni dei ikliinde l,
musikide deiiklii alabilmesi, kavrayabilmesidir,
eklinde ifade etmitir.

Atatrkn Mzik Devriminin iki temel aya vardr:

1.
Kkl ama geliimi ok nce durmu bir gelenein
(ArapAcem
Bizans
ezgilerinden
oluan
Sanat
Mziinin) yklmas... Yerine dinamik, bilimsel, ada
bir mziin Ulusal Trk Mziinin ge tirilmesi,
oluturulmas...
2.
Ulusal Trk Mzii oluturmak iin Trk Halk
Mziini okses li Bat Mziinin evrensel ilkeleriyle
yeniden yorumlamak...
Bu dorultuda Cumhuriyetin ilk yllarnda mzikle
ilgili ok nemli devrimci admlar atlmtr.
Osmanl dneminde, 1916da stanbulda Maarif
Nezareti tara fndan kurulan Drlelhan, 1923te
eklenen bir Bat Mzii ube si ile yar konservatuvar
durumuna getirilmitir.
Osmanldan kalan Makam Hilafet Muzikas (Mzkai
Hm
yn),
1924te
modernize
edilerek
Riyaseticumhur
Filarmonik
Orkestrasna
dntrlmtr.
1935te
Cumhurbakanl
Senfoni
Orkestras
kurulmutur.1924te Ankara Musiki Muallim Mektebi
kurulmutur. lk ynetmeliinde kurumun kurulu
amac, Lise ve orta mekteplerle bi lumum muallim
mektepleri iin musiki muallimi yetitirmek olarak
belirlenmitir. ok sayda renci mzik renimi iin
Avrupaya gnderilmitir. 1924te Ekrem Zeki n ve
Ulvi Cemal Erkin Parise, 1926da Necil Kzm Akses ve
1927de Haan Ferit Alnar Viyanaya, Cevad Mem duh
Altar Leipzige, 1928de Ahmet Adnan Saygun Parise,
Halil Bedii Ynetken Praga gnderilmitir. Bu arada
Nurullah evket Takran ile Bayan Afife Avrupada an
renmitir. Avrupada ada Bat Mzii renen bu
genler 1930dan itibaren yurda dnp Ankara Muallim
Musiki Mektebinde grev almaya balamtr.
oksesli mzik alannda deerli eserler veren Cemal
Reit Rey, Ferit Alnar, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan

Saygun, Necil Kzm Ak ses, Trk Beleri olarak

anlmtr.
1927 ylnda Drlelhan kapatlarak stanbul
Konservatuva r almtr.
1930larda Ankarada Bat Mzii konserleri verilmeye
balan mtr. Bu konserler zamanla tm yurda
yaylmtr.
1934 1930larda
halk ezgilerinden yararlanarak, Bat
Mzii tr beste almalar yaplmtr.y lnda Milli
Eitim Bakan Hikmet Bayur tarafndan Mu siki
Muallim Mektebi, Riyaseticumhur Flarmoni Orkestras
ve temsil ubesinden oluacak bir akademi kurulmas
iin hazrlanan Milli Mu siki ve Temsil Akademisi
Tekilat Kanunu adl yasada akademinin amalar
yle sralanmtr:
1.
lkede bilimsel yntemler iinde milli musikiyi
iletmek, yk seltmek ve yaymak, Sahne temsilinin her
blmnde ehliyetli unsurlar yetitirmek, Mzik
retmeni yetitirmek.
Bu ahamalar sonunda Musiki Muallim Mektebi
bnyesinde bir Milli Musiki ve Temsil Akademisi
kurulmutur.
Kltr
Bakan
Abidin
zmen
bakanlnda
Ankarada 26 Ka sm 1934 tarihinde bir mzik kongresi
toplanmtr. Bu kongrede Trkiyenin mzik sorunlar
enine boyuna tartlm, bu sorunlarn zm yollar
sralanm ve mzik eitiminin erevesi belirlenmitir.
1936da
Musiki
Muallim
Mektebi
Devlet
Konservatuvarna d ntrlmtr.
1939dan itibaren mzik retmeni yetitirme iini
Gazi Eitim Enstits stlenmitir.
1949da
da
Devlet
Opera
ve
Balesi
kurulmutur.Atatrkn
abalaryla
19341935
yllarnda
Ankarada
ulusal
opera
temsilleri
gerekletirilmitir.
Atatrk, Mzik Devrimini hayata geirirken yabanc
uzmanlar dan yararlanmtr. Bu amala 1932de

stanbul Konservatuvarn s lah etmek zere Prof.

Joseph Marx, 1935te bir musiki konservatuva r
amak ve mzik kltrnn organizasyonu ileriyle
ilgilenmek zere Prof. Paul Hindemith, 1936da Trk
Halk Mziinden derleme ler ve besteler yapmak zere
nl Macar besteci Bela Rartok, 1935te, devlet tiyatro
ve operasn dzene sokmak zere Alman danman
Prof. Cari Ebert Trkiyeye davet edilmitir.
1930larda
ve
1940larda
Halkevlerinde,
Ky
Enstitlerinde ve radyolarda oksesli Bat Mzii ve
Trk Halk Mzii arlkl kon serler verilmitir.
Trk tarihinin gerek anlamda ilk ve tek Mzik
Devrimini Ata trk gerekletirmitir. 1930larda ve
1940larda yaplan almalarla Ulusal Trk Mzii
oluturulmak istenmi, bu konuda bir hayli mesa fe
alnm, ancak 1950lerde balayan Kar Devrim
srecinde Ulusal Trk Mzii yerini Arap mziine
brakmtr.
Ulusal Trk Mzii Yaratmak Trk Devrimi, ulusal
kltr arayp, bulup ileyip evrensel uy garla katk
salamay amalar. Yksek bir kltr onun sahibi olan
millette kalmaz dier milletlere de tesirini gsterir, byk
ktalara yaylr, diyen Atatrkn amac, her alanda
Trk ulusal kltrn ykseltmektir. Atatrk, Mzik
Devrimini yaparken de bu temel ilke dorultusunda
Trk Halk Mziini arayp bulup Batl yntemlerle
yeniden yorumlayp Ulusal Trk Mzii ile evrensel
mzie katk sa lamak istemitir. Atatrk bu isteini
1934 ylndaki Meclis a konu masnda yle ifade
etmitir:
Bugn dinletmee yeltenilen musiki yz aartacak
deerde ol maktan uzaktr. Bunu aka bilmeliyiz.
Ulusal ince duygulan, d nceleri anlatan; yksek
deyileri, syleyileri toplamak, onlar bir gn nce
genel son musiki kurallarna gre ilemek gerekir.
Ancak bu sayede Trk Ulusal Musikisi ykselebilir,
evrensel musikide yerini alabilir.'

Atatrkn Mzik Devriminin temelinde de Ziya

Gkalpin g rleri vardr. Atatrk, Gkalpin 1923
ylnda yaymlanan Trk ln Esaslar adl kitabnda
mzik konusundaki u dncelerinden etkilenmitir:
Gkalpe gre Trkiyede yan yana yaayan iki
musiki vardr. Bunlardan biri halk arasnda kendi
kendine domu olan Trk Musiki si, dieri Farabi
tarafndan Bizanstan alman Osmanl Musikisi d ir.
Trk Musikisi ilhamla meydana gelmitir, dardan
alnmamtr. Osmanl Musikisi ise taklitle dardan
alnmtr.
Bunlardan
birinci
si
harsmzn
(kltrmzn), kincisi medeniyetimizin musikisidir.
Osmanl Musikisi kurallardan oluan bir fen biiminde
olduu halde, Trk Musikisi kuralsz, usulsz, fensiz
melodilerden, Trkn, ba rndan kopan samimi
namelerden oluur. Fakat Bizans Musikisinin kkeni
eski Yunan kltrne dayanr.
Yani Ziya Gkalpe gre Trk Musikisi Halk
Mziidir. Osman l Musikisi ise Sanat Mziidir. Trk
Halk Mzii Trkndr, Trk Sanat Mzii ise
YunanndrBizansndr.
Gkalpe gre Douda st snflara ait bir diimtek
musikisi
vardr. Farabi bu fenni musikiyi Bizanstan alp
Arapaya evir mitir. Arapaya naklolunduktan sonra
bu hasta musiki saraylarn rabetiyle Acemceye ve
Osmanlcaya da evrildi. Bu musiki, Arabn, Acemin,
Trkn st snflarna girmi, ancak halka inmemitir.
Trk ler Orta Asyadan beri alp syledikleri
melodilerle milli bir halk mu sikisi yaratmlardr. Dou
Musikisi slam Musikisi de deildir, nk bu musikiyi
Mslman milletlerden baka Ortadokslar, Ermeniler
ve Yahudiler de mabetlerinde icra etmektedirler.
Gkalpe gre, Trkn z mzii olan Trk Halk
Mzii Etnog rafya mzelerinden, halk azlarndan,
Komalar, Trkler ve na meler de hakiki saz
airlerinden alnmaldr.

Gkalp daha sonra diimtek musikisi diye adlandrd

Yunan Bizans kaynakl Dou Musikisine, yani Sanat
Mziine arlk veren, buna karlk gerek Trk
Musikisine, yani Halk Mziine hi nem vermeyen
Osmanlnn Drlelhann eletirmitir.
Gkalp, YunanBizans kkenli, Arabn, Acemin,
Trkn saray llarnn mzii olan, halktan kopuk
ark/Dou Musikisini bir ke nara brakp harsmzn
musikisi
olan
Trk
Halk
Mzii
ile
yeni
medeniyetimizin musikisi
olan Bat Mziinin
uyumunu salayarak milli musikimizi, yani Ulusal
Trk Mziini yaratmamz gerektiini ileri srmtr.
yle demitir:
Halk Musikisi harsmzn. Garp Musikisi deyeni
medeniyetimizin musikileri olduu iin, her ikisi de bize
yabanc deildir. O halde mil li musikimiz,
memleketimizdeki Halk Musikisi ile Garp Musikisinin
imtizacndan doacaktr. Bunlar toplar ve Garp
Musikisi usulnce ar monize edersek hem milli hem de
Avrupai bir musikiye malik oluruz... te Trkln
musiki sahasndaki program esas itibariyle bundan
ibaret olup bundan tesi milli musikarlarmza aittir.
Atatrk Mzik Devrimini hayata geirirken genel
olarak Ziya Gkalpin bu grlerinden etkilenmitir.
Atatrkn Mzik Devrimi zerindeki Gkalp etkisini
gsteren ok kant vardr. rnein 8 Aus tos 1928
gecesi stanbul Sarayburnunda halka Harf Devrimini
duyrrken yeni harflerle yazp Falih Rfk Ataya
okuttuu notta yle demitir:
Bu gece burada gzel bir tesadf eseri olarak arkm
en mm taz iki musiki heyetini dinledim. Bilhassa
sahneyi birinci olarak tezyin eden Mniretl Mehdiye
Hanm sanatkrlnda muvaffak oldu. Atatrk bu
mziin, Trkn ruh ve hissini tatmin edemeyecek ka
dar basit ve gam verici olduunu, buna karn medeni
dnyann musi kisi, yani Bat Mziinin enlendirici
olduunu belirtmi ve Ftraten en ve atr olan

Trkn artk Dou Mziiyle gamlanmak yerine Bat

Mziiyle enleneceini ifade etmitir.
Atatrk, 30 Kasm 1929 tarihinde de gazeteciyazar
Emil Ludwige Dou Mzii hakkndaki grlerini
yle dile getirmitir.
Atatrk, Montesquieunun Bir milletin musikideki
meyline ehemmiyet verilmezse, o milleti ilerletmek
mmkn olmaz szn okudum, tasdik ederim.
Bunun iin musikiye pek ok itina gstermek te
olduumu gryorsunuz.
Ludwig, arkn yegne anlayamadmz bir fenni
varsa o da musikisidir.
Atatrk, Bunlar hep Bizanstan kalma eylerdir.
Bizim hakiki musikimiz Anadolu halknda iitilebilir.
Bu namelerin slahla dzel tilmesi mmkn deildir.
Garp musikicilii bugnk haline gelinceye kadar ne
kadar zaman geti? Drt yz sene kadar geti. Bizim bu
ka dar zaman beklemeye vaktimiz yoktur. Bunun iin
Garp Musikisini almakta olduumuzu gryorsunuz.'
Grld kadaryla Ziya Gkalp ve ondan etkilenen
Atatrk, Trk Mziinin kaynann Anadolu halk
ezgileri, yani trkler, de yiler olduunu ve bu halk
ezgilerinin ada Bat Mzii tekniiyle ilenerek
Ulusal
Trk
Mziinin
yaratlmas
gerektiini
dnmtr.
Nitekim
Atatrk,
Bizim
hakiki
musikimiz Anadolu halknda iitilebi lir, demitir. Erken
Cumhuriyet dneminde yaratlmas planlanan Ulusal
Trk Mziinin belkemii olarak grlen Halk Mzii
ve
bu
mzii
icra
eden
halk
airleri/saz
klar/ozanlar ba tac edilmitir.
Ulusal Trk Mziinin yaratlmas iin olaanst
bir mzik seferberlii balatan Atatrk, 4 Ocak 1938
akam bu konudaki g rlerini sparta Milletvekili
Kemal Turan nala yazdrmtr. nal da Atatrkn
yazdrd bu yazlar, Ulus gazetesinde yaymlamtr.
lk yaz 8 Ocak 1938de Trk Musikisi: Fasl Musikisi
Milli Musi ki Olmad ve Deildir balyla; ikinci yaz ise

Musikiye Ait Bir Notu" balyla yaymlanmtr. nal

yazlarnda, uzun uzun Dou, Bat ve Trk mziinden,
Bat Mzii tekniinden, fasl mzii ile Halk Mziinin
farkndan, bizi modern mzie asl Halk Mziinin
gtreceinden sz etmitir.
zetlemek gerekirse; Erken Cumhuriyet dneminde
YunanBizans kkenli olduu iddia edilen Sanat Mzii
bir kenara braklarak Bat Mzii ile Halk Mziine
arlk verilmitir. Bat Mziinin tekniiyle Halk
Mziinin ezgileri ilenerek Ulusal Trk Mzii
yaratlmak isten mitir. Bu yaratma hi de kolay
olmayaca iin de ncelikle oksesli Bat Mziine
arlk verilerek kulaklar bu mzie altrlmaya all
mtr.
Bir
taraftan
kulaklar
Bat
Mziine
altrlrken, dier taraftan Halk Mzii almalar
yaplm; halk ezgileri, deyileri toplanmtr.
Peki ama, Dou Musikisini/Sanat Mziini,
YunanBizans Musikisidir. Bize yabancdr. Bu nedenle
Trk ruhunu ve duygusunu tat minden uzaktr,
diyerek stelik bu musikiden kiisel olarak zevk almas
na karnbir kenara brakan Atatrk, Bat Musikisini
neden almtr? diye soranlara yle cevap vermek
gerekir: nk aslnda Atatrkn amac bize ait
olmayan Bat Musikisini almak da deildir. Onun
amac, Bat Mziinin tekniini ve oksesliliini alarak,
Trk Halk Mziini, yzyllar sonunda geliip
olgunlaan bu teknikle oksesli bir ekilde ileyip
Ulusal Trk Mziini yaratmaktr. Nitekim bir
keresinde yle demitir: Ulusal mziin teknikte ve
formda olduu kadar, anlatm gcnde de geliip
olgunlamasn kesintisiz salayacak tek faktr...
oksesliliktir. Ama takdir edilecektir ki, Batda
yzyllar iinde geliip olgunlaan Bat Mziinin
tekniini ve oksesliliini bir rpda alp Trk Halk
Mziini bu erevede ilemek birka ylda olabilecek
iler deildir. Bu yzden de Atatrk, ncelikle kulaklar
bu mzie altrmak istemitir. Kulaklar altktan

sonra, teknik ve okseslilik ok daha kolay

anlalacaktr. Ay rca Atatrke gre Bat Musikisi,
sadece Batya zg bir mzik deil, yzyllar iinde
ulusal mziklerle beslenerek geliip olgunlam
evrensel musiki veya medeni musiki d ir.
Atatrkn btn devrimleri gibi Mzik Devrimini de
doru an lamak iin onun 1923te Konya genleriyle
yapt konumada syle dii u szleri asla
unutmamak gerekir:
Bu millete gidecei yolu gsterirken, dnyann her
trl ilmin den, kefiyatndan, terakkiyatndan istifade
edelim, lkin unutmayalm ki, asl temeli kendi
iimizden karmak mecburiyetindeyiz.
Atatrkn bu szlerini onun Mzik Devrimine
uyarlarsak: Dnyann her trl ilminden, kefiy
atndan, terakkiyatndan istifade etmek iin Bat
Mziinden, Asl temeli kendi iimizden karmak iin
de Trk Halk Mziinden yararlanlmtr.
Atatrk bu dncesini 1 Kasm 1935 tarihli Meclis
a konu masnda, Ulusal musikimizi, modern teknik
iinde ykseltme al malarna bu yl daha ok emek
verilecektir, eklinde ifade etmitir.Grld gibi
Atatrkn derdi ulusal musikimizi modern teknik
iinde ykseltmektir.
Atatrk Trk Musikisini, Yksek bir medeniyetin
musikisi ola rak adlandrm ve bu musikiyi btn
dnyann anlamas gerektiini belirtmitir. Bunun iin
de, Millete bugnk medeniyet dnyasnn seviyesine
ykselmemiz lazmdr, demitir.
Halkevlerinin birinci yldnmnde Necip Ali Bey,
Mzik Devriminde izlenecek yolu yle aklamtr:
Tamamyla Bat Mziini alarak, milli mziimizi
ihmal etmek, hem milli kltrmz, hem de
uluslararas sanat dnyas iin bir hata dr. Byle bir
hataya dmemek iin, tekrar edelim ki, milli hayatm
zn terennmlerini, milli benliimizin namelerini

uluslararas
mzik
teknii
iinde
ifadeye
hazrlanyoruz.
Ulusal Trk Mziinin oluturulmas iin Selim Srr
Tarcann nerisi de udur:
Yaplacak i aktr, meydandadr. Bir taraftan Bat
Mziinin ritmine kulaklarmz altrmak, br
taraftan da uluslararas mzik teknii ile milli
duygularmz seslendirmek.
Nitekim 1930larda Trk Beleri Atatrkn Mzik
Devrimi nin amalad gibihalk ezgilerinden oksesli
paralar yapmay baar mtr. rnein Cemal Reit
Rey'in 1931de yapt Enstantaneler i, Ulvi Cemal
Erkinin 1931 'de yapt Be Damlas, Ahmet Adnan
Saygunun 1934te yapt nci'nin Kitab ve Necil
Kzm Aksesin 1934'te yapt Minyatrler'i bu tr
eserlerdendir.
Trk Halk Mzii almalar 1934 ylnda, Bize yeni
bir musiki lazmdr ve bu musiki zn Halk
Musikisinden alan oksesli bir musiki olacaktr, diyen
Ata trk ayrca Bizim hakiki musikimiz Anadolu
halknda iitilebilirde mitir. Yine 1934 ylnda, (...)
Ulusal ince duygulan, dnceleri an latan; yksek
deyileri, syleyileri toplamak, onlar bir gn nce
genel son musiki kurallarna gre ilemek gerekir.
Ancak, bu sayede Trk Ulusal Musikisi ykselebilir,
evrensel musikide yerini alabilir, de mitir.
Atatrkn bu iaretleri dorultusunda Ulusal Trk
Mzii ya ratmak iin gen Cumhuriyetin yneldii iki
kaynaktan biri Halk Mziidir.
Trk tarihine, Trk diline, Trk kltrne gnlden
bal olan Atatrk, bu tarihin, bu dilin, bu kltrn en
nemli folklorik unsuru olan trklere de gnlden
baldr.
Atatrkn zellikle Rumeli trklerini severek
dinledii bilin mektedir. En sevdii trkler arasnda
Aliimin kalar kare, Atladm baheye girdim, Ayana
giymi sedef nalini, Blblm dalar dalar, Gide gide

yarelerin derildi. Kkm var deryaya kar, Maya

dadan kalkan kazlar. Manastr, Pencere ald Bilal
olan, ahane gzler, Ye menimin ular, Zeynep gibi
trkler vardr.
Atatrkten nce Trk halknn her eyinin
unutulmas gibi m zii, trkleri de unutulmutu.
Atatrk, 1930lardaki Mzik Devrimi ile Halk Mziinin
canlandrlmasna,
gelimesine
ve
ykselmesine
almtr.
Atatrk, Kurtulu Sava devam ederken I. Mecliste
Milli Eitim Bakanl bnyesinde bir Kltr Dairesi
kurdurmu, daha o gnlerde Trk Halk Mziinin sz
ve ezgi derlemelerini toplatmtr.
Atatrk, bir an nce kaybolmaya yz tutmu
trklerimizin
halk
azlarndan
toplatlp
canlandrlmasn istemitir. Bu yndeki al malar
1923te cumhuriyetin ilanndan sonra hzlanmtr. lk
olarak Milli Eitim Bakanl Kltr Dairesi Mdr
Hamit Zbeyr Koayn katklaryla Drlelhan Mdr
Musa Sreyya ve yardmcs Yusuf Ziya Demircinin
giriimleriyle bir Halk Mzii anketi yaplmtr. O
anket devam ederken Avusturyada mzik renimi
grp yurda d nen Seyfettin ve Mehmet Sezai Asaf
kardeler yine Hamit Zbeyirin tevik ve katklaryla
Bat Anadoluda bir Halk Mzii aratrmas yapmtr.
Bu
aratrma
sonunda
76
notadan
oluan
Yurdumuzun Nameleri adl bir kitap hazrlanp
1926da baslmtr. 1929 yl na kadar yaplan tarama
ve aratrma almalar sonunda, 1930 y lnda 1000
kadar trk belirlenmitir. Bu trklerin 700 kadar 12
adet kitapkta toplanmtr. 1930lara gelirken baz
zel derlemeler de yaplarak yaymlanmtr. rnein
Gazimihalin Anadolu Trkleri ve Musiki stikbalimiz
adl kitab 1928de, arki Anadolu Trk ve Oyunlar
adl kitab da 1929da yaymlanmtr.
Gen Cumhuriyet, 19261936 arasnda Trk Halk
Mzii konu sunda ok nemli almalar yapmtr.

rnein 1936da Bela Bartok Trkiyeye geldiinde

Trk Halk Mzii konusunda 1000e yakn nota, 200
civarnda plak ve toplam 100 kitap ve makaleyle
karla mtr.
Kaybolmaya yz tutmu Trk Halk Mziinin
yeniden canlan drlp hayatn iine sokulmasnda
Halkevlerinin ok zel bir ilevi ol mutur. Ankara
Halkevinin ars zerine 5 Kasm 1936 tarihinde
Ankaraya gelen nl Macar Besteci Bela Bartok Trk
Halk Mzii almalarnda yol gsterici olmutur.
Bartok, Trkiyedeki 22 gnlk Mzii kaytlarnn
daha iyi aletlerle yaplmasn nermi, bu neri
dorultusunda yeni ses kayt cihazlar alnm ve
cihazlarla derleme gezilerine klmtr.
1938 rnein AustosEyll 1937 derleme gezisi, Sivas,
Elaz, Erzin can, Erzurum, Gmhane, Trabzon ve
Rizeye yaplmtr. Bu geziye Ulvi Cemal Erkin, Ferit
Alnar, Necil Kzm Akses, Halil Bedii Ynet ken,
Muzaffer Sarszen katlmtr.d erleme gezisi iki grup
halinde yaplmtr. Birinci grup, K tahya, Afyon,
Denizli, Aydn, zmir, Manisa, Balkesire gitmitir. Ge
ziye Ferit Alnar, Cevad Memduh Ahar, Halil Bedii
Ynetken, Tahsin Banguolu katlmtr. kinci grup
Malatya, Diyarbakr, Urfa, Gazian tep, Mara ve
Seyhana gitmitir. Geziye Ulvi Cemal Erkin, Nurullah
Takran, Muzaffer Sarszen katlmtr.d erleme gezisi
orum ve dolaylarna yaplmtr. Geziye Nu rullah
Takran, M. Ragp Gazimihal, Muzaffer Sarszen
katlmtr.
1920lerde balayan, 1930larda artarak devam eden
derleme ge zileri 1952 ylna kadar srmtr. Bu
gezilerde btn iller taranm, trklerimiz, ezgilerimiz
toplanp arivlenmitir.
nce derleme gezilerine katlan Muzaffer Sarszen
daha sonra da 1938 ylnda Ankara Devlet
Konservatuvar Folklor Arivinin bana getirilmitir.
Bu derlemelerin bir ksm arivin efi Muzaffer

Sarszen tarafndan notalara aktarlmtr. Ankara,

stanbul ve zmir Yurttan Sesler korolarm kuran da
Muzaffer Sarszendir.
te bugn TRTde bir trk programnda bir devlet
sanats nn okuyaca trky tantan sunucu,
Sanatmz imdi de orum ve dolaylarndan Muzaffer
Sarszen derlemesi olan ... adl trky okuyacak/
diye balayan cmleler kurabiliyorsa bunu da
Atatrkn Mzik Devrimine, gen Cumhuriyetin bu
dorultuda
yapt
trk
tarama
ve
derleme
almalarna borluyuz.
Halk
Mziinin
ada
metotlarla
yeniden
yorumlanmasnda Ky Enstitlerinin de ok zel bir yeri
vardr. Fay Kirbyn anlatmyla, Ky Enstitlerinin en
byk baarlarndan biri. Halk Mzii'ni Bat mzik
tekniine uygulayabilecek Trk mzik temalarn ve
duygularm Kemalizmin zledii Bat tema ve
duygularna aktarabilecek bir kald ra bulmu
olmasdr. Mzik kartl sofulua ya da kahvehane
diizekonukluu srasnda ok sayda konferans ve
konser vermi, derleme almalar yapmtr. Bartk
konferanslarnda Halk Mzii konusun da bilgi
vermitir. rnein Ankara Halkevinde 9 Kasm 1936
tarihin de verdii konferansta u drt noktann stnde
durmutur:
1.
Halk Mziinin ada mzik stndeki etkisi
nedir?
2.
Halk Mzii ada mzikte nasl yer alabilir?
3.
Halk Mziine dayand ya da onun temalarn
kulland iin bestecinin almas kolaylar m?
4.
Halk Mziini kullanmak yararl mdr, yoksa
saknca m dou rur?
Bartk, 10 Kasm 1936da Ankara Halkevinde verdii
baka bir konferansnda da Halk ezgilerinin bilimsel
yntemle derlenmesi, tas nifi ve deerlendirilmesi''
konusunu
ilemitir.
Bartk,
trk
derleme
almalarna da katlmtr. 1927 Kasm 1936 tarihleri

arasnda Adana ve yresine yaplan derleme ve incele

me gezisinde nce Adanaya gelen yal bir kylyle iki
halk sanats n (k) dinlenmi, oradan Tarsus ve
Mersin zerinden Osmaniyeye geilmitir. Osmaniyede
ardak kynde kaytlar yaplm, oradan Tysz
Tepedeki Tecilli Yrk klalarna gidilmitir. 90 kadar
para fotonografa alnmtr. Geziye, Bela Bartk
yannda Trk Belerinden Ahmet Adnan Saygun, Necil
Kzm ve Ulvi Cemal de katlmtr.
Bartk Trkiyedeki Halk Mzii almalar sonunda
Bir Halk Musikisi Arivi Tesisi Hakknda Teklifler adl
bir neri raporu hazr layp bakanla sunmutur.
Rapordaki neriler drt ana grupta top lanmtr:
1.
Kyl mziini yerinde, yani kylerde fotonografla
kaydetmek, bunlar iyi saklamak.
2.
Alnan paralar elden geldii kadar kusursuz
olarak notaya geir mek.
3.
Malzemeyi sistematik olarak dzenlemek.
4.
Malzemeyi ayn sistematik dzenle yaymlamak.
Gen Cumhuriyetin Trk Halk Mzii almalarn
ynlendi ren mzik bilimcilerden biri de Hindemithdir.
Hindemith, Bartkun raporunu inceledikten sonra
1937 ubatnda Halk Mzii ve Plak Arivi adyla ksa
bir rapor hazrlamtr. Hindemith raporunda Halk
tiyat dediimiz eye gelince, sizin Osmanlt Musikisini
Anadolu ky ls dinler mif Dinlemi mi? Onda o
musikinin itiyad yoktur.Konuyu Atatrk zerinden
rneklendirelim:
Atatrkn en sevdii Trk Sanat Mzii paralar
arasnda Cana rakibi handan edersin, Habgah yare
girdim arz iin ahvalimi. Kama mecburundan ey
ahuyu vahi, lfet et, Mani oluyor halimi takrire hi
cabm, Badei vuslat iilsin ksei fafurdan gibi eserler
vardr.
Atatrkn en sevdii Trk Halk Mzii paralar
arasnda ise Aliimin kalar kare, Atladm baheye
girdim, Ayana giymi sedef nalini, Blblm dalar

dalar. Gide gide yarelerin derildi. Kkm var deryaya

kar, Maya dadan kalkan kazlar, Manastr, Pencere
ald Bi lal olan, ahane gzler, Yemenimin ular,
Zeynep gibi eserler vardr.
Grld gibi Atatrkn sevdii Trk Sanat Mzii
paralar Arapa ve Farsa szcklerle dolu olduu iin
kolay kolay anlalamaz ken, Trk Halk Mzii
paralar Trke olduklar iin ok kolay anlala
bilmektedir. ki mzik arasndaki fark, Divan Edebiyat
ile Halk Edebiyat arasndaki fark akla getirmektedir.
Bilindii gibi Arapa, Farsa arlkl, adal Divan
Edebiyat da halk tarafndan anlalamad iin saray
edebi yat olarak kalmt. Ayn durum Sanat Mzii
iin de geerlidir.
Atatrk, 1933 ylnda bestelenecek 10. Yl Mar ile
yakndan ilgilenmitir. Hazrlklarn devam ettii srada
bestenin okunuunu kontrol etmek iin retmenleri ve
rencileri
ankayaya
arm
tr.
Misafirler
ankayaya geldiklerinde bir gazel sesiyle karlanca
ok armlardr. nk Atatrk, okulda yasak olan
Alaturka Mzik dinlemektedir. nce gazeli syleyen
Denizkz Eftelya Hanm gnde ren Atatrk, sonra
rencilere unlar sylemitir: Balayn yavrula rm,
ben bu mzikle yetitirildim. Ama bu mzik genliin
heyecanm, yurtseverliini dile getiremez. Divan
Edebiyat nasl tkenmise bit da tkenmitir. Ama
ilerde sizler Bat Musikisi zevki ile yetiir, besteleri nize
bu yerli eniden de katarsanz o baka!
Atatrk, Bizler Alaturka Mzie almz ama yeni
nesiller Alaf ranga Mzie almaldrlar, diyerek Mzik
Devrimi iin kendi yittdeki mzie karlk Cumhuriyet
Trkiy esinin deerleriyle uyuma iinde olan halk
trklerine zendirmekle enstitler, toplumsal ve dev
rimsel olanaklar olan bir ulusal mzik yaratlmas
konusunda nemli admlar atmlardr.''
Ky Enstitleri, rencilerini halk trklerine
zendirebilmek iin yine halka gitmi, k Veysel gibi

saz airlerinden, halk ozanlarndan yararlanmtr.

Enstitler halk trkleriyle birlikte halk oyunlarna da
ok byk nem vermitir. Kendi blgelerinin en
tannm halk oyun cular enstitlerde altrlmtr.
rnein Haan ak Efe, Kzlullu, Ladik, Hasanolan,
Dzii ve Savatepede rencilere halk oyunlarn
retmitir.
Bugn Trk Halk Mzii hl varsa, trklerimiz
hl yayorsa, bunun iki nedeni vardr. Birincisi, saz
almay gnah sayan banaz zih niyete karn halk
ozanlarnn trkleri alp sylemeye devam etme leri;
kincisi ise Atatrkn Mzik Devrimi srasnda Halk
Mziine verdii nemdir.
Alaturka Musikinin Yasaklanmas Bilindii gibi Trk
Sanat Mzii/Alaturka Musiki halkn deil daha ok
sarayn mziidir. Ziya Gkalpin ifadesiyle bu mzik
Trk deil YunanBizans kkenlidir. Araplara, Acemlere
ve Trklere sonra dan gemitir.
Ziya Gkalp Trkln Esaslarnda, Vahit Ltfi
Salc da lk dergisinde kaleme ald bir yazda bu
Dou Mziinin Trk Mzii olmadn belirtmitir.
Salc yle demitir: Osmanl dili nasl Trk dili deilse,
Osmanl Mzii de Trk Mzii deildi.'
Atatrk de benzer dncelere sahiptir. O da Sanat
Mziini Osmanl Mzii olarak adlandrarak yle
demitir:
Osmanl Musikisi Trkiye Cumhuriyetindeki byk
inklplar terennm edecek kudrette deildir. Bize yeni
bir musiki lazmdr ve bu musiki zn Halk
Musikisinden alan oksesli bir musiki olacaktr.
zetle, Atatrkn bu konumasnn ardndan Basn
Yayn Genel Mdr Vedat Nedim Tr ve ileri Bakan
kr Kayann niyet okumalaryla 2 Kasm 1934ten
6 Eyll 1936ya kadar radyolardan ark Musikisi
kaldrlmtr.
Atatrkn byle bir yasaklamadan yana olup
olmad halen tam olarak aa km deildir.

rnein Trk tiyatrosunun nl isimle rinden Vasf

Rza Zobu, bu uygulamann Atatrkn amacn aan
bir uygulama olduunu belirterek Atatrkn u
szlerine yer vermitir: ... Ne yazk ki szlerimizi yanl
anladlar. Ben demek istedim ki bi zim seve seve
dinlediimiz Trk bestelerini Avrupallara da dinletmek
areleri bulunsun. Trk Musikisini milletleraras bir
sanat haline ge tirelim. Trk namelerini kaldrp atalm
ve sadece garp milletlerinin hazrdan musikisini alp
kendimize mal edelim, yalnz onlar dinleye lim
demedim. Bu tr anlarn gereklii tartmaldr.
Gerek u ki Atatrk Mzik Devrimi erevesinde bir
taraftan halk trklerini derletip notaya aktartrken,
dier taraftan kulaklar oksesli Bat Mziine
altrmak iin 2 yl kadar ok sevdii Trk Sanat
Mziinin radyolardan alnmasnn yasaklanmasna
ses karmamtr. Bu ku lak alkanl konusunda
Konservatuvar Mdr Yusuf Ziya Bey de yle
demitir: Byk inklp, her suretle asrileecek,
millilee cek bir musiki istiyor. Musiki kulak alkanl
meselesidir. Kulak neye alrsa insan ondan zevk alr...
Grlen o ki Atatrk, bu Sanat Mzii yasanda da
yeni Trk harflerinin kabulnde olduu gibi ra dikal
davranmtr. Yeni Trk harfleri kabul edilirken,
Gazeteler bir sre hem eski yazyla hem yeni yazyla
yaymlansn , diyen Falih Rfk Ataya, ocuum!
Gazetelerde yarm stun eski yaz kald zaman dahi
herkes bu eski yazl paray okuyacaktr, diyerek
gzleri yeni yazya altrmak iin eski yazy tamamen
yasaklayan Atatrk, benzer ekilde kulaklar oksesli
Bat Mziine altrmak iin de belli bir sreSanat
Mziini yasaklamtr. Bu tr geici yasaklar
Atatrkn devrimci hareket tarznn yansmalardr.
Trk Sanat Mzii yasa, uygulamada Trk Halk
Mziini de kapsaynca bu duruma bizzat Atatrk
mdahele ederek yasaa ta mittik zevkini bile bir
kenara brakmtr, Falih Rfk Atay'm aktard rma gre

de Atatrk, "ocuklarmzn ve gelecek nesillerin

musikisi Rt medeniyetinin musikisidirdemitir.
Atatrk'n, Bat medeniyetinin musikisiderken
kastettii ey oksesli Ban Mzii'dir. Gerekten de bu
dnemde Ankara'nn ha reket noktas halk oksesli
mzie
altrmak
ve
mzikte
evrensellii
yakalayabilmek
olarak
belirlenmitir.*
Bu
dorultuda 1926 ylnda Darlelhanda Trk Sanat
Mziinin alnp renilmesi yasaklanmtr.
Dnemin basn Sanat Mzii yasann, Atatrkn 1
Kasm 1934 tarihli Meclis a konumasnda sarf ettii
szlerden ilham al narak gerekletirildiini iddia
etmitir. Atatrk bu konumasnda Trk genlerinin
gzel sanatlarn her dalnda ilerlemesinin gerektii ama
zellikle de mzik sanatna ncelik tannmasn
istemitir. Mzik konusunda yaplmas gereken
deiikliklerden sz ettikten sonra da ~Bugn
dinletmeye yeltenilen musiki yz aartacak deerde
olmak tan uzaktr. Bunu aka bilmeliyiz, diyerek
szlerine yle devam etmitir: Ulusal, ince duygular,
dnceleri anlatan, yksek deyileri, syleyileri
toplamak, onlar bir gn nce genel son musiki
kurallarna gre ilemek gerekir. Ancak bu dzeyde Trk
Ulusal Musikisi yksel tilebilir, evrensel musikide yerini
alabilir...
Gerekten de Atatrkn bu konumasnn iki nemli
sonucu ol mutur: Bunlardan biri Ankarada
dzenlenen Musiki Kongresi, dieri ise Trk Sanat
Mziinin radyolardan yasaklanmasdr.
Ertesi gnk Vakit gazetesinde, Atatrkn bu Meclis
konuma snn hemen yannda Alaturka Musikiye
Paydos! bal yer alm tr. Haberde, Byk efin
nutuklarndaki iaret zerine Dahiliye Vekili'nin
emriyle bu akamdan itibaren Ankara ve stanbul
radyola rnda alaturka neriyata son verildii
aklanmtr.

O srada Basn Yayn Genel Mdr olan Vedat

Nedim Tr, Atatrkn Meclis konumasnda mzik
konusundaki bu szlerini du yar duymaz ileri
Bakan kr Kayaya gitmi, Paa byle dediine gre
herhalde
alaturkann
yasaklanmasn
istiyor.
Yaparsanz sevinir demi, kr Kaya da yasaklamtr.
Atatrkn radyolardan iki yl kadar Trk Sanat
Mziini yasak lamasnn belli bal nedenleri
unlardr:
Kulaklar oksesli Bat Mziine en abuk ekilde
altrmak, Trk Sanat Mzii sanatlarnn kendilerini
toparlayarak eserle rini daha iyi icra etmelerini
salamak, Radyolarda Trk Mzii diye alnp
sylenen eserlerin ulusal ve ada Trk Mzii
olamayacak kadar kt olmas, Yazsn, dilini,
kltrn Arap, Acem etkisinden kurtaran gen
Cumhuriyetin mziini de Arap, Acem etkisinden
kurtarmak. Gerek u ki, Atatrk her konuda olduu
gibi mzik konusunda da ulusu iin kendi kiisel
beenilerini bir kenara brakarak evrensel ller de
Ulusal Trk Mzii yaratmaya almtr. Bu srete
ada mzik kurumlan kurmu, dnyaca nl
mzisyenlerden, bestecilerden yarar lanm, Avrupaya
mzik rencileri gndermi, trkleri derletmi, ku
laklar oksesli Bat Mziine altrmak iin de sadece
2 yl kadar Trk Sanat Mziini yasaklamtr. Yasan
Trk Halk Mziini kapsadn renmesi zerine de
bu yasaa bizzat yine kendisi son vermitir.
Atatrkn Mzik Devrimi 1923te balam 1938e
kadar tam 15 yl srmtr. Trk Sanat Mzii yasa
bu 15 yln sadece 2 ylnda sz konusudur. Dolaysyla
Babakan Erdoann CHP dneminde, Halk mziinin
radyolardan
dahi
yaymlanmas
yasaklanyor.
Dinlenmesi, icras yasaklanyoreklindeki aklamas
gerei yanstmamaktadr.
Atatrkn Mzik Devrimi sayesinde bugn dnya
apnca Trk sanatlar, Trk bestecileri yetimitir.

Trk sanatlar operadan ora toryoya, senfoniden

konertoya kadar birok trde beste yapmakta,
dnyann her yerinde konserler vermekte ve ayakta
alklanmaktadr lar. stelik bu sanatlar, 1950den
bugne kadar aralksz devam eden oksesli mzik
dman Kar Devrim srecine ramen yetimitir.
Aslnda Babakan Erdoann, 1930larda halk
trklerini derle ten Atatrk deil de, 2013te iinde
rak geiyor diyerek Vardar Ovas trksn
syletmeyen Babakan Yardmcs Blent Arm'
eletirmesi daha doru olur!
Bu arada, Vardar Ovas Atatrkn en sevdii
trklerdendir! Hazr bu koca kitab bitirirken kendinizi
dllendirmek iin bu gzel trky yle bir
mrldanmaya ne dersiniz?
Vardar Ovas, Vardar Ovas Kazanamadm sla
paras.
Yoksa, Rak paras myd?
namen son vermitir. Anlatlanlara gre kkte
Tanburac Osman Pehlivan' dinleyen Atatrk, bu
trklerin radyoda halka dinletilip din letilmediini
sormu, bunun zerine o da, Gazi hazretleri siz
radyoda Trk Mzii yaymlanmasn yasakladnz,
buna imkn bulamyoruz deyince Atatrk, Bunu da
yanl anladlar, diyerek Tanburacy derhal radyoya
gnderip trklerin artk radyodan yaymlanmasn
emretmitir. Nitekim 14 ubat 1936 tarihinden itibaren
stanbul Radvosunun gnlk programlarna Tanburac
Osman Pehlivann halk arklar da dahil edilmitir.
Trk Sanat Mzii yasan da yine bizzat Atatrk
delmitir. Hazi ran 1937de rdn Kral Abdullah
onuruna Florya Kknde verdii yemekte bata Mnir
Nurettin olmak zere dnemin nl sanatlarn dan
oluan bir toplulua Trk Sanat Mzii konseri
verdirmitir.
Atatrk, daha sonra da Mart 1938de Ankara
Radyosu sanatla rndan Melek Tokgz (Erdik)in bir

Trk Sanat Mzii konseri verme sini istemitir. Ayrca

bu konsere bizzat giderek sanatya bir de iek
gndermitir. Atatrkn bu konseri lmnden tam
sekiz ay nce ereflendirdii dikkate alnacak olursa
vermek istedii mesajn nemi ok daha iyi
anlalacaktr.
Atatrk,
Mzik
Devrimiyle
Batl
teknikleri
kullanarak Ulusal Trk Mzii yaratmay amalamtr.
Aslnda Atatrkn istedii ey, okullarda, radyolarda,
halk arasnda, bu yeni Ulusal Trk Mziinin alnp
sylenmesidir. Yarm yamalak bir eser vermektense hi
eser vermemek daha iyidir, diyen Atatrk, okullarda ve
radyolarda
Trk
Mzii
ad
altnda
ark/Dou/Alaturka mziklere yer verilmesini is
tememitir. Bu nedenle 1926da btn okullarda mzik
retilmesi, 1934te de radyolarda Trk Sanat Mzii
alnmas yasaklanmtr. Atatrk, Ulusal Trk Mzii
yaratldktan sonra bu yasaklara son ver meyi
dnm gibidir. Ancak bu iin daha ok zaman
alacan gr dnden bu yasaklar ksa bir sre
sonra kaldrmtr.
Dier Tezler Babakan R. Tayyip Erdoann tarihle
yzleirken dile getirdii ta rih tezleri sadece bunlarla
snrl deildir. Erdoann daha pek ok ta rih tezi
vardr! Kitabn hacminin fazlaca artmas yznden
Erdoann bu tezlerine ayrntl olarak deinemiyorum.
Ancak yine de sz konusu tezlerden bazlarna birka
cmleyle de olsa cevap vermek istiyorum.
1. smet nn Dneminde Gaz, Ekmek vb.
Karneyle Datlrd!
Babakan Erdoan zellikle seim konumalarnda
1940larda nn dneminde Trk insannn ne kadar
byk skntlar ektiini anlatmak iin o dnemde mal
datmak iin karlan karneleri gste rerek, te
bunlar her eyi bu karnelerle dattlardiye nny ve
CHPyi eletirmitir.

Her eyden nce 19391946 aras II. Dnya Sava

yllardr. Tr kiye, nnnn byk baars sonunda
II. Dnya Savana girme mi, ancak her an savaa
girecekmi gibi de hazrlklar yapmtr. Ordu alarma
geirilmi, ordunun ihtiyalarna ncelik verilmi, silah,
cep hane ve yiyecek stoklar yaplmtr. Savan ne
demek olduunu ok iyi bilen smet nn, muhtemel
bir Alman saldrsna kar gereken hazrlklar
yapmtr. Bu sava tedbirleri ve hazrlklar srasnda
halk da ister istemez baz skntlar ekmitir. Ekmek,
gaz vb. karneyle da tlmaya balanmtr. nn, evet,
belki insanlar ekmeksiz brakm, ama bizzat ifade
ettii gibi, babasz brakmamtr.
Her frsatta nn dnemindeki karneleri gsterip
nny ele tiren Babakan Erdoan nedense hibir
zaman Menderes dnemindeki karnelerden sz
etmemitir. stelik nn sava yllarnn olaans t
koullarnda karne kullandrrken, Menderes normal
koullarda
karne
kullandrmtr.
Menderes
dneminde, zellikle 19541960 arasnda piyasalarda
byk skntlar yaanmtr.
i gibi, Menderesin karneyle datt ekmekten,
ekerden, kahveden de sz etmemitir.
2. be anak mlek Marmaray Drt Yl
Geciktirdi!
Babakan Erdoan, Marmaray kazlarnn gecikme
gerekesinin arkeolojik bulgular olduunu, be
anak mlek Marmaray drt yl geciktirdi, eklinde
ifade etmitir. Ancak Erdoann be a nak mlek
olarak adlandrd Marmaray bulgular, dnya tarihini
deitirecek kadar nemlidir.
yle ki:
2004 ylnda balayan Yenikap arkeolojik kaz
almalarnda bugne kadar 35 batk, 38.000
envanterlik (mzelik) eser bulunmu tur. Dnyann en
eski neolitik dnem ahap kullanm aletleri gn y
zne karlmtr.

skdar, Sirkeci, Yenikap ve Sultanahmette

yaklak 58.000 metrekarelik alanda gerekleen
kazlar srasnda imdiye kadar neoli tik, Bizans,
Osmanl ve Cumhuriyet dnemlerine ait mimari
kalntlar ile 7600 adet tanabilir kltr varl gn
na kartlmtr.
Her
eyden
nemlisi
Avrupa
medeniyetinin
temellerinin
stanbul
zerinden
gei
yapt
belirlenmitir.
Eksi 1 metre ile eksi 6.30 metre arasnda, erken
Bizans dnemi nin en byk liman olan Theodosius
Liman gn na karlmtr. Marmaray kaz
alannda 13, metro kaz alannda 22 olmak zere de
iik l ve tipte 511. yzyllara tarihlendirilen 35
batk tekne bu lunmutur. Kadrga tipi batk ortaa
iin dnyada bir ilktir. Bu kadar ok batn bir arada
bulunduu ve toprak tarafndan korunan baka bir
arkeolojik alan dnyada yoktur.
8500 yllk ilk insan mezar bulunmutur. stanbul
tarihiyle ilgili ezber bozulmutur. stanbulun tarihinin
8500 yl geriye gittii anla lmtr.
Kazlarda neolitik dnem stanbulunun ilk yerlilerine
ait ayak izi tespit edilmitir. Neolitik dnem (M
55008000) insan ayak izlerinin says 390 bulmutur.
Kalntlarn
evresindeki
bzlm
pozisyonda
(Hoker) ve urne gmler arkeoloji dnyasn ayaa
kaldrmtr. 2011 balarnda Ye nikap metro kaz alan
iinde neolitik dnem mezar mimarisi iinde 761
rnein Menderes dneminde; 5 Ekim 1954te
piyasada nal ivisi bile bulunamamaktadr.
8
Kasm 1954te ABD buday ithali iin Trkiyeye
2.300.000 dolar kredi amtr.
14 Mart 1955te kii bana 250 gram eker
datmna balan mtr.
18 Mays 1955te Kira Kanunuyla mesken kiralarna
yzde 200, iyerlerine yzde 400 zam yaplmtr.

14 Haziran 1955te eker ve kahve sknts had

safhaya varmtr.
8 Temmuz 1955te stokulua kar hkmet
nlemler almtr.
18 Nisan 1956da ete 5 lira narh konulmutur. Vali
Fahrettin Ke rim Gkay, Her gn et yemeyin, yumurta
da ok yararldr/ demitir.
Eyll 1956da Ankarada kahve karneye balanmtr.
Ocak 1957de stanbulda et ve ekmek sknts ba
gstermitir.
Ocak
1957de
akaryakt
datm
karneye
balanmtr.
Kasm 1957de Brezilyadan 300 ton kahve
getirilmitir. Kii ba na 12 gram kahve datlmtr.
Haziran 1958de Tabipler Odas ila skntsndan
yakmmtr.
Temmuz
1958de
Ankarada
benzin
karneye
balanmtr.
Temmuz 1958de stanbulda eker ve gazya sknts
balamtr.
Austos 1958de lks eya ithali yasaklanmtr.
Tketim mallar zamlanmtr.
Aralk 1958de gazinolarda zamlarla ilgili espri
yapmak yasaklan mtr.
ok ak bir ekilde grld gibi Menderes
dneminde, zel likle 1954ten sonra ekonomi iler acs
durumdadr. Ekmek, eker, gazya, kahve, hatta nal
ivisi ya bulunmamakta ya da karneye ba lanm
olarak snrl bir ekilde datlmaktadr. Enflasyon
alm ban gitmitir. Buna ramen Babakan
Erdoann, sava koullarnda baz maddeleri karneyle
datmak zorunda kalan nny eletirirken, ABD
kredileriyle beslenen Menderes dneminde ekmek,
eker, gazya ve kahve bulunmamasndan ve birok
maln karneyle datlmasndan hi sz etmemesi
dndrcdr!

Kendisini
Menderesle
zdeletiren
Babakan
Erdoan, Men deresin buldozerle yktrd camilerden,
Menderesin
kapatt
uak
fabrikalarndan,
Menderesin yapmad demiryollarndan sz etmedi yl
sarayda kaldn sylemitir. Yani Glen, Kanuninin
44.5 yln seferlerde geirdiini ima etmitir.
Ancak Kanuni Sultan Sleyman ne Erdoann dedii
gibi 30 yln ne de Glenin dedii gibi 44.5 yln
seferlerde, at srtnda geirmitir.
Necdet Sakaolunun ifade ettii gibi, Sleymann
saltanatnn 30 yln seferlerde geirdii, salt bir gaza
ve sava adam olduu da doru deildir. O dnemde
Batya yaplan seferlere iklim koullar nedeniyle
nisanmays aylarnda klr, en ge kasmda
dnlrd. Douya yapt sefer ise, iki dou seferi
k Anadolu'da geirmek gerektiinden, iki yl almtr.
zetle:
Belgrad Seferi: 5 ay 3 gn.
Rodos Seferi: 7 ay 13 gn.
Moha Seferi: 6 ay 20 gn.
Viyana Seferi: 6 ay 6 gn.
Alman Seferi: 6 ay 26 gn.
Irakeyn Seferi: 1 yl 6 ay 27 gn.
Adriyatik (Pulya) Seferi: 6 ay 5 gn.
Kara Budan Seferi: 4 ay 19 gn.
stabur Seferi: 5 ay 7 gn.
Estergon Seferi: 5 ay 23 gn.
Elkas Seferi: 1 yl 8 ay 22 gn.
Nahcivan Seferi: 1 yl 11 ay 3 gn.
Zigetvar Seferi: 4 ay 6 gn.
Bu 13 seferde Kanuninin bulunduu sre 10 yl 1
aydr.Osmanl mparatorluunun Tarihsel Corafyas
kitabnn yazar tarihi Donald Edgar Pitchere gre
Kanuninin bizzat ordunun bana geerek katld 13
Seferi Himynda geirdii sre 10 yl 3 aydr.

Kanuni Sultan Sleyman, 46 yllk saltanatnn 10 yl

1 ay veya 10 yl 3 ayn seferlerde, 36 yln ise genellikle
stanbulda ve bazen de Edirnede geirmitir.
Erdoan ve Glenin Kanuniyi daha da cengver
gstermek iin ortaya attklar iddia gerekddr.
Trkiyede son zamanlarda Yeni Osmanlclk akm
erevesin de bu tr Osmanl sevicilii ykl
arptmalar ska yaplmaktadr.n adir grlen ahap
kullanm ile karlalmtr. Ok, yay, kano krei gibi
buluntular dnyann en eski ahap eserleridir. Unik
zellikteki bu eserler tm dnyada byk ses
getirmitir.
stanbul'un tarihini 8500 yl geri gtren, 38.000
envanterlik
^mzelik)
arkeolojik
eser
bulunan
kazlardaki bulgular Babakan Erdoan'n be
anak mlek diye kmsemesi ilk bakta a rtc
gelebilir! Ancak Erdoan' da derinden etkilemi olan
siyasal slamc gelenek, tarih denilince slam tarihini
ve sonraki dnemle ri anlamaktadr. slamc gelenee
gre tarih yaznn icadyla deil slamivetin douuyla
balam gibidir! Bu nedenle slam ncesi alar adera
yok saylm, on binlerce yllk tarihncesi kltr
grmezlikten gelinmitir. Siyasal slamc gelenek, daha
ok tarihncesi dnemleri in celeyen arkeoloji ve
antropoloji gibi bilimlerden hep uzak durmutur. Bu
nedenle dnya tarihini deitirecek lde nemli
arkeolojik eserle rin ele geirildii Marmaray bulgularn
Babakan Erdoann be anak mlek diye
adlandrmasn anlamak gerekir!
Trkiyede arkeoloji bilimine byk nem veren ve
Anadoluda yaptrd devlet destekli kazlarda Eski
Anadolu
uygarlklarnn,
Anadolunun
neolitik
dnemlerinin
gn
na
kmasn
salayan
Atatrkten sonra, Trkslam Sentezci tarih grnn
egemen olma ya balad 1950lerden itibaren artk
tarihncesi dnemler ve eski alar unutulmaya terk
edilmitir.
Tarih,
1071
Malazgirt
Efsanesine,

Osmanlnn
fetihlerine
ve
haneden
tarihine
indirgenmitir. Bu bakm dan Erdoann, dnya
tarihini deitirecek kadar nemli, 38.000 ar keolojik
bulguyu be anak mlek diye kmsemesi,
nemsiz letirmesi gerekten de anlalabilir bir
durumdur!
3.
Kanuninin mrnn 30 Yl At Srtnda Geti!
Muhteem Yzyl dizisinde gsterilen Kanuninin
gerek Ka nuni Sultan Sleyman yanstmadn iddia
eden Babakan Erdoan, dizide srekli haremde
grlen Kanuninin mrnn 30 yln at sr tnda
geirdiinisylemitir. Benzer ekilde Fethullah Glen
de o gnlerde diziyi eletirirken Kanuninin 46 yllk
saltanatnda sadece 1.5
Ek ILGIN DEL ALINTI PROJE Babakan R. Tayyip
Erdoan, 2010 ylndan itibaren baz gazete ciler
araclyla kamuoyuna fsldayarak beklenti ve heyecan
yaratt lgn Projesini, 12 Haziran 2011 seimleri
ncesinde, yanda medyann olaanst ilgisi altna
slayt ve animasyon gsterileri eli inde iirlerle, ssl
laflarla, B/r hayalim var, diyerek aklamtr.
Derken Babakann lgn projesi acaba ne? diye
aylardr gece gndz akl yrtmekten yorgun den
yanda medyamn az ak bekledii lgn Projenin
Karadeniz ile Marmara Denizini yapay bir kanalla
birletirmek olduu anlalmtr.
Babakann stanbula ikinci boaz parolasyla
kamuoyuna duyurduu ve Kanal stanbul diye
adlandrd lgn Proje; hem Babakan, hem AKP
kurmaylar hem de yanda medya tarafndan, sanki
Babakann icadym, ilk kez Babakan tarafndan
dnlm gibi veya AKP kurmaylarnn zerinde
yllarca alarak akl ettikleri bir projeymi gibi
sunulmutur kamuoyuna...
Evet, Trk toplumu ok abuk unutuveriyor; ama
artk bilgi tek nolojileri ok geliti ve Trk toplumu ne
kadar hzl unutuyorsa o ka dar hzl da hatrlyor!

rnein aylarca kamuoyunu beklentiye sokan, daha

sonra da seimlere bir buuk ay kala Babakan
tarafndan b yk bir grltyle aklanan lgn
Proje: Kanal stanbulun aslnda lgn deil (?) alnt
bir proje olduunu ok abuk anlad Trk milleti,
nk gemii hatrlad!
Babakan lgn Projeyi aklarken, '"unu zellikle
ifade etmek istiyorum. Bugn aklayacam bu
muhteem
proje,
ahsmn
olduu
kadar
arkadalarmn olduu kadar, yzlerce yl ncesinde
stanbul'un sakinlerinin de aslnda bir hayalidir...
diyerek tek bir cmleyle. lgn Projenin, yzlerce yl
ncesinde stanbul sakinlerinin de bir hayali olduunu
belirterek, bir bakma ayp olmasn diye projenin
ge765
* * * Babakan Erdoann nn diktatrdr!,
slam dnyasyla ilk iyi ilikileri biz kurduk!, Eyalet
gl lkelerde olur ve Mehmet Akif Ersoy gibi
konulardaki tarih tezlerine cevap vermek iin EL
CEVAP hacminde bir kitap daha yazmam gerekir!
Bu arada bir de Babakan Erdoann asla
yzleemedii, yzle emeyecei dnemler ve kiiler var!
rnein Osmanl tarihi ve 1950 sonras Kar Devrim
tarihi... Atatrkle ve nnyle ok rahata yzleen
Babakan Erdoan, ayn rahatlkta Yavuzla, Kanuniyle
veya Menderesle, zalla yzleebildi mi, yzleebilir
mi?
Elcevap: Tabii ki hayr!
iniinden de sz etmitir; ama mesele hi de
Babakann bir cmleyle geitirdii kadar basit
deildir.
ncelikle
Kanal
stanbul
Projesi,
stanbul
sakinlerinden ok, baz Osmanl padiahlarnn ve
devlet adamlarnn hayalidir. Dahas, bu projeyi hayal
eden o baz Osmanl padiahlar ve devlet adamlar,
sadece
hayal
etmekle
kalmam,
bu
hayali
gerekletirmek iin ilk admlar da atm; gnmzden

yaklak 500 yl kadar nce Kanal s tanbul Projesinin

yapmna balamlardr. te asl lgnlk onlarn o
gnn kstl olanaklaryla bu projeye balam
olmalardr; yoksa bugnk yksek teknolojiyle dalar
delmek ve denizleri birletirmek hi de lgnlk
deildir. Bugn yaplacak projeler iin ancak akll ca
veya aptalca demek mmkndr.
Kanal stanbul (MarmaraKaradeniz) Projesinin ilk
sahibi Kanuninin sadrazamlarndan Sokullu Mehmet
Paadr. Ancak Sokul lu Mehmet Paa, Babakan R.
Tayyip Erdoan kadar ansl deildir; nk o stelik
bu projenin asl sahibi olmasna ramenhibir za man
Babakan kadar gsterili bir trenle projesini
kamuoyuna du yurma ansna sahip olamamtr. O
sesiz sedasz bir ekilde projesini hayata geirmek iin
ie koyulmutur.
Sokullu Mehmet Paann lgn Projesi Tarihimizde
lgn kanal projelerinin piri, hi tartmasz Sadra zam
Sokullu Mehmet Paadr. Sokollunun Don Volga
Kanal Proje si, Svey Kanal Projesi ve
MarmaraKaradeniz
Projesi
gerek
letirilmeye
alld zamana gre gerekten de lgn projelerdir.
Sokullu Mehmet Paa, gnmzden yaklak 500 yl
nce Mar mara ile Karadenizi bir kanalla birbirine
balamay dnmtr.
Osmanlnm lgn Kanal Projesi Sakarya Nehri,
Sapanca Gl ve zmit Krfezinin birletirilmesini
amalamtr.
Proje
kapsamnda
toplam
140
kilometrelik suni bir kanal alacaktr. Projenin
devamn da ise zmit Krfezi Karadenize balanacaktr.
Yani bugn Babakan Tayyip Erdoann dedii gibi
MarmaraKaradeniz
arasnda
ikinci
bir
Boaz
yaplacakt. Babakan Erdoann projesinin yeriyle
Sadrazam Sokullunun projesinin yeri farkl olsa da
amalar ayndr.

Sokullunun
Kanal
Projesi Sokullunun bu projesi ilk kez, Kanuni Sultan
Sleyman dnemin de gndeme gelmi ve o blgeye bir
uzman heyet gnderilmitir.
znik ve Sapanca glleriyle Sakarya Nehrinin
birletirilmesi sonu cunda alacak kanaldan ncelikle
donanmaya gereken kerestenin ve stanbula gereken
odunun gemilerle nakli dnlmtr.
Bu proje iin nce Mimar Sinan ile Girez Nikola adl
bir Rum kal fas blgeye giderek almalara
balamtr: Sapanca Glnden zmit Krfezine kadar
olan blgenin yirmi bin zirini tesviye ettirmiler
ancak
savalar
nedeniyle
projeyi
tamamlayamamlardr.
Gemi
yapmnda
gereken
kerestenin
sratle
nakledilmesi iin 1591 ylnda bu kanal projesi ikinci kez
ele alnm; zmit, Sapanca kadlar na hkmler
yazlarak Kiraz Suyumn Sapanca Gliine ve Sapanca
Glnn de zmit Krfezine aktlmas ve Sakarya
Nehrinden Sapan ca Glne, oradan da zmit
Krfezine kadar olan mesafenin llme si iin
uzmanlardan
oluan
bir
heyet
gnderildii
bildirilmitir.
Kanal iin eitli blgelerden 30 bin amele toplanm,
kanal a lacak yerlerdeki tarla, iftlik ve kylerin
boaltlaca ve halkn uygun blgelere nakledilecei
bildirilmitir.
Bu kanal projesinin gerekletirileceine inanan
Veziriazam Koca Sinan Paa, 1591 Nisan aynda kanal
gzerghn incelemek iin biz zat Sapanca taraflarna
kadar gitmi, gn blgede kalm, lmler

yaptrm ve dnnde izlenimlerini Padiah III.

Murada
arz
etmitir.
Ancak
projenin
gerekletirilmesinin imknsz olduunu ileri srenle
rin grlerini dikkate alan Padiah III. Murad: Din ve
devlete lzm olur i deildir; terk edilmesi icap eder.
Halkn minnet ve meakkat ekmesi. zulm grmesi
doru deildir; en mhim i donanma vcuda
getirmektir. Bu zamana kadar odun nice ola geldi ise
yine
yle
tedarik
olunurdiyerek lgn Kanal
Projesinden vazgeilmesini istemitir.

' * * Sokullu Mehmet Paa Kanuni ve III.

Muraddan sonra IV. Mehmed, III. Mustafa, II.
Mahmud, Abdlmecid ve Abdlaziz dnemlerinde de
gndeme gelen lgn Kanal Projesi, her seferinde ok
lgn olduuna karar veri lerek bir trl hayata
geirilememitir!
lgn Proje 1990 Ylnda Bilim ve Teknik Dergisinde
Babakann aklad lgn Proje: Kanal stanbulun
benzeri, hatta ayns 1990 ylnda Bilim ve Teknik
dergisinde bir makaleye konu olmutur. Enerji ve Tabii
Kaynaklar
Bakanl
Maviri
Yksel
nem,
Unutulmu Bir Rya diyerek anlatmtr Kanal
stanbul Projesini...
nemin, Bilim ve Teknik dergisinin 1990 yl Austos
saysnda stanbul Kanalm Dnyorum' adl bir
makalesi yaymlanm tr. nem makalesinde Kanal
stanbulu, stanbul Boazndaki her deniz kazasndan
veya benzeri bir olaydan sonra zihnimde bir im ek
akar diyerek balamtr anlatmaya ve yle devam
etmitir:
Sanki unutulmu gzel bir ryay hatrlam gibi
olurum: stanbul Kanal. Evet, byle bir eyi hayal
ederim hep Bykekmece Glnden balayp Terkos

Glnn batsndan geerek Karadenize ulaan bir

kanal. Sadece byle bir ey stanbul Boazn, hatta
stanbulun ken disini felaketlerden kurtarabilir, derim

kendi kendime
Bilim ve Teknik dergisi,
Austos 1990, C 23, S. 273
Makalede, Olabilir mi, bu tasavvur gerekleebilir
mi? diye so ran nem, Panama, Svey ve Kuzey
Almanyadaki Kiel Kanahndan rnekler vererek kanaln
gerekletirilebilir bir proje olduunu ileri srmtr.
nem, ina edilmesini nerdii stanbul Kanal
hakkn da zetle u bilgileri vermitir:
stanbul Kanal, stanbul BoazTn ift ynl
trafikten
kurtar
mak
iin
dnlmektedir.
Bykekmece Glnden Karadenize uzanacak bu
kanal ina edildiinde, Karadenizden Marmara ynne
trafik ise stanbul BoazTndan gerekleecektir.
Balang
noktasn
Bykekmece
Glnn
Marmaraya ald kk krfezin iinde olduunu
kabul edersek kanal, kuzeykuzeybat ynnde diiz bir
hat tekil ederek, Terkos Glnn batsndan
Karadenize ulaacaktr. Uzunluu 47 kilometredir.
Bu gzergh rneine gre kanaln su yzeyindeki
genilii 100 metre, su kesimi derinlii 25 metre ve
kanal taban eni 60 metre olursa kanaln almas iin
takriben 200 milyon metrekp hacminde kayann
hasredilmesi gerekecektir. Bu projede karayolu ve
demiryolu ulamla rnn kprlerle salanmas byk
problemler tekil etmez. Asl nemli konu. Tcrkos
Glii'nn bu olayda alaca eklin belirlenmesidir. Ka
naln bu gln batsndan gemesi halinde, Terkosun

bu cephedeki su toplama ebekesi nemli lde tahrip

edilmi olacaktr.
Makalede, stanbul Kanal gibi dev bir projenin
askeri, turistik, tarihi, ehrin tatl su ihtiyac ve
balklkla ilgili olumlu olumsuz etki sinin tespit
edilmesi iin iyi bir szgeten geirilmesi istenmitir.
Pro jenin uygulanmasyla ortaya kacak 200 milyon
metrekp hafriyat ile birka byk liman, barnak ve
benzeri tesisin ina edilebilecei de vurgulanmtr.
Grld gibi Babakan Erdoan, Yksel nemin
makalesinde anlatt projeyi aynen almtr!
yle bir karlatrma yapalm:
Yksel nemin projesinin ad stanbul Kanal
Projesidir.
Babakan Erdoann projesinin ad Kanal stanbul
Projesidir.
Yksel nem projesini, Unutulmu bir ryay
hatrladmdiye anlatmaya balamtr.
Babakan Erdoan da projesini, Bir hayalim var,
diyerek anlat maya balamtr.
Yksel nem projesinin gerekesini, boazdaki
kazalara dayan drmtr.
Babakan Erdoan da projesinin gerekesini
boazdaki kazalara dayandrmtr.
Yksel
nemin
projesinde
kanaln
Bykekmeceden balayp Karadenize ulamas
planlanmtr.
Babakan
Erdoann
projesinde
de
kanaln,
Bykekmeceden
balayp
atalca
zerinden
Karadenize ulamas planlanmtr.
Yksel nemin projesine gre kanaln su yzeyindeki
genilii 100 metre, su derinlii 25 metre, uzunluu ise
47 kilometre olarak planlanmtr.
Babakann projesinde ise kanaln su yzeyindeki
genilii 145 150 metre, su derinlii 25 metre,
uzunluu ise 4550 kilometre olarak planlanmtr.

Sanki Yksel nem ve Babakan Erdoan oturup

projeyi birlikte hazrlamlar gibi?
1454 Namk Durukan, Kanal stanbul 1990da Bilim
Teknik Dergisi'nde, Milliyet, 29 Nisan 2011.
STANBUL KANALINI DNYORUM...
STANBUL KANALI MEVK TOPORAFK HARTASI

Yksel
ONLM
stanbul
Boazndaki her denu kazasndan veya benzeri bir
olaydan sonra zihnimde bir imek a kar: sanki
unutulmu gzel bir ryay hatrlam gibi olurum
stanbul Kanal. Evet, byle bir eyi hayal ederim
hep; Biykekmece lnden h layp. Terkos
Glnn batsndan geerek Kara denize ulaan
bir kanal. Sadece byle bir ey stanbul Boaz'n,
hatta
stanbulun
kendisini
fe
lketlerden
kurtarabilir, derim kendi kendime...
Olabilir mi; bu tasavvur gerekleebilir m' Ka
runlar. firavunlar ve gnlleri zengin hayalci in
sanlar neler dnmlerdir ki! Kimi olmu, kimi ol
mam; baz eserlerin ise. ancak gnllerden getii
bilineblmitir. stanbul Kanal da byle bir ey .
Tahminlerde hatalar olur. Ama olumlu dne rek
dnyann byk birka kanalna ksaca yle bir gz

atmak, belki bir ilham perisi saylabilir baz kim seler

iin...
PANAMA
KANALI
Orta
Amerikada.
Panama
Cumhuriyeti toprak larndan geerek Atlantik'i Pasifik'e
balar. 1905 te Amerikallar tarafndan balatlan
inaat. 1914 te so na ermitir. Uzunluu 82,4 km,
derinlii 11.8 m ve genilii 152 m olan bu kanaln
inas iin zamann da 35.000 msan alm ve 177
milyon metrekp kaya hafriyat yaplmtr. Atlantik
kyndaki Gaton glnn seviyesi cenizder 26,5 m
yukanda olduu iin, kanal gzergh boyunca, her biri
305 m x 33 m ebadnda ayr su seviyesi ykseltme
havuzu (lock) ina edilmitir.
Son yllarda. Panama Kanal'nn 20 km uzan da ve
ona paralel olacak yen: bir kanaln inas hz la
ilerlemektedir. Bu defa iki okyanus deniz seviyesinde
birleecei iin, gzerghta artk yk seltme havuzlan
yer almayacaktr. Tasar gerekle tirildii takdirde, bir
milyar sekiz yz milyon metrekp hacminde kaya
hafredlm bulunacak; bu suretle de. halen ancak
65.000 tonluk gemienn seyredebildii kanaln yer ne,
33 m derinlii olan ve 500.000 ton luk tankerlerin bile
geebilecei dev bir eser mey dana getirilmi olacaktr
SVEY KANALI Kzldemz'. Akdeniz'e balayacak byle
tur su yo lu, M 0 600 de Firavun Nekao tarafndan
hayal edil mi ve hatta, ta o devrdo baz almalar bue
yaplmtr Ancak bu byk hayal gerekletirmek,
zamann OsmanlI mparatorluu yla iyi ilikiler ku ran
Franszlara nasp olmutur. naat, Msr hdivi Sad
Paa dneminde. 1859'da balam birka fa sladan
sonra, 1669'da sona ermitir, bunluu 161 km olup,
balargtak. derinlii maksimum 8 m. ge nilii ise, 60
m'dir.
1956'da
Msr
hkmeti
tarafn
dan
devletletrildikten sonra, kanal derinlii 10 hatta 13 m
yc kadar drlm; genilik, yzeyde 8C m'den 150
m'ye. kanal tabannda ise. 60 m'ye ka dar karlmtr
Geniletilmi bu son halinden sonra, seyahat su resi 45

saatten 15 saate kadar indimmi olmakla be raber.

kanann byk blmnde trafik yine de tek ynldr
KUL KANALI Kuzey Almanya'daki Ket ehn nnde
balay, batda Elbe netin aznda sona ermek
suretiyle Ba tk Demzi'ni Kuzey Denzi'ne balar
18871895 yllar arasnda yaplm o<an bu kanaln
uzunluu, 99 km, genilii 103 m. derinlii ise, 11 m
kadard.r Esas itibaryla askeri amala ina edilmi
olup. I Dnya Sava ndan hemen nce daha byk
gemlen aa cak ekilde geniletilmitir.
ur Mf t t t \,t
Yksel nem'in Bilim ve Teknik dergisindeki
makalesinden blmler

STANBUL
KANALI
DONCCSt Bu ksa belerden sonra, inasn
tasarladmz j stanbul Kanal hakknda unlar
sylenebilir stanbul Kanal. stanbul Boaz n ift
ynl tra fikten kurtarmak iin dnlmektedir
Byk ek mece golnden Karadeniz'e uzanacak bu
kanal ina eddnde. Karadeniz'den Marmara ynne
trafik bu kanadan. Marmara'dan Karadeniz ynne tra
fik ise. stanbul Boaz'ndan gerekleecektirfistan : bul
Kanal ndan Sonra Deniz Trafii Harltas'na j baknz)
Byk ekmece ile Karadeniz arasnda, ka ! na!
narmda yer alan 100 mden biraz yksek topog rafik
noktalarn tekil ettii ksa profiller, yatay dziemde
ancak 1500 m kadardr; 100 m'lik ksm lar ise, sadece
2500 m'den ibarettir Geri kalan ge ni profilde,
ykseklikler sratle 50 m'ye ve daha i sonra da deniz
seviyesine inmektedir; esasen 6500 ; m Iik ksm.

ekmece gl iinde kalmaktadr De , mek oluyor ki,

byle bir kanal hayal ederken, kaz I tacak malzeme
hacminin, tasavvurun stnde olamayaca sylenebilir
(stanbul Kanal Mevkii To pografk Hartasna ve Kanal
Hatt En Yksek Mev ki "den Geen Topografik Kest'e
baknz).
Ba ang noktasn, Bykekmece Glnn j
Marmara'ya ald kk krfezin iinde olduu nu
kabul edersek, kanal kuzeykuzey bat ynnde j cz bir
hal tekil ederek, Terkos Gl'nn batsn j dan
Karadeniz'e ulaacaktr; uzunluu 47 kmdr.
I Bu gzergh rneine gre, kanaln su yzeyin j
deki genilii. 100 m, su kesimi derinlii, 25 m ve kanai
taban eni, 60 m olursa, kanaln almas iin aknben
200 milyon metrekp hacminde kayann haf rec imes
gerekecektir(Detay Kanal Kesti'ne | saknz)
Bu projede karayolu ve demiryolu ulamlarnn
kprlerle salanmas byk problemler tekil et mez
Asl nemli konu, Terkos Gl'nn bu olayda aaca
eklin belirlenmesidir. Kanaln, bu gln ba I t smdan
gemesi halinde. Terkos'un bu cephedeki su topama
ebekesi nemli lde tahrip edilmi olacaktr.

Yksel
nemin
Bilim
makalesinden blmler

Teknik

dergisindeki

te Yksel
nemin stanbul te Babakann Kanal stanbul
Kanal Projesi Projesi Aslnda lgn Projenin her
eyiyle Yksel nemin projesinden alnt olduunu
iddia etmek Babakana hakszlk olur! Ne de olsa
Yksel nemin projesinin ad stanbul Kanal,
Babakann proje sinin ad ise Kanal stanbuldur!
Ayrca, Yksel nem projesini bir rya, Babakan ise
bir hayal olarak adlandrmtr! Grld gibi her iki
proje arasnda baz farklar da yok deil hani!
lgn Projeyi 1990larda Nusret Avc Aklamt
Beyolu Belediyesi ve stanbul Bykehir Belediyesi
eski Meclis yesi ve evre Komisyon Bakan, Beyolu
Belediyesi Bakan Yardm cs, naat Mhendisi
Nusret Avc, Babakan Erdoann kamuoyuna
aklad Kanal stanbul Projesinin kendisine ait
olduunu iddia et mitir.
anakkalede baclk yapan Avc, Milliyet gazetesinin
bu konu daki sorularn yantlamtr.
Avc lgn Projenin kendisine ait olduunu yle
aklamtr: Ben bunu akladm zaman Erdoan
partisinin (Refah Partisi) s tanbul il bakanyd. Bu
bilgileri biliyordu. Ben o zaman Beyolu Bele diye
Bakan Yardtmcsydm. Rus Konsolosluu bile gelip bu
projeyle ilgili bilgi almt. Ben I994'te DSP'ye getim.
Ecevit'in o yl stanbul seim bildirgesinin teknik ve
sekretaryasn ben yapmtm. O tarihte bu projeyle
ilgili aklad tm bilgiler benim tarafmdan verildi.
Avc proje konusunda unlar sylemitir:

 Yap, ilet, devret modelini nermitim. Ecevit de ok

heyecan land, kamuoyuna da aklad, ama iktidar
olamaynca proje kald.
Bu bir dnya projesi. Tamamen bana ait. Btn
detaylaryla bana ait. Kimse ortaya kp Katkda
bulundumV dahi diyemez. Her zaman uy gulanabilir
bir projedir. Tm lkeler her adan katkda bulunabilir
ler. nemli olan bu topyann dnlm ve
gerekliinin grlm olmas. Ben o zaman Panama
Kanallar dahil birok kanal inceledim. Hi kimse buna
Sokullu Mehmet Paann dnd gzergh deme
sin. nk onun Sakarya zerinden bir boaz

dndn

biliyoruz

Nusret

Avc

Nusret Avc, 2 ubat 1991

tarihli Milliyet gazetesinde projesini ayrntl olarak
anlatm.
1455 *Bogaza Rakip Kanal, Milliyet, 2 ubat 1991.
Nusret Avc, Bu projeyi aklayan Babakana
kzdnz m? so rusuna da yle yant vermitir:
Sayn Babakana kzmadm... Diyalog kurabilirdi,
daha say gdeer olurdu. nk biliyorlar, o dnemden
herkes birbirini tanr. Kendisiyle yakndan biliriz
birbirimizi. ok ardm; aylardan beri topya, lgn
proje olarak bekleniyordu. Aklma geldi, benim proje
olabilir mi diye, ama sonra ihtimal vermedim. Byle

byk bir projeyi hayata geirmek iin alm bir

mhendis olarak elbette kzgnlkla karlamyorum.
Sayn Babakan aratrp bana sorsalard, ben de za
ten kendilerine kolaylklar dilerdim.
Ecevitin Mega Projesinden Erdoann lgn
Projesine Babakann lgn Proje adn verdii
Kanal stanbulu ka muoyuna aklayan ilk siyasi lider
Blent Ecevittir. Ecevit, bu projeyi 1994 ylnda
aklamtr.
Proje bana aittir! diyen Nusret Avc, Ben 1994te
DSPye ge tim. Ecevitin o yl stanbul seim
bildirgesinin teknik ve sekretarya sn ben yapmtm. O
tarihte bu projeyle ilgili aklad tm bilgiler benim
tarafmdan verildi, diyerek, Kanal stanbul Projesini
Blent Ecevite sunduunu belirtmitir.
Blent Ecevit 1994te, DSP Genel Bakan olduu
dnemde stanbulun bat yakasnda Marmarayla
Karadeniz arasnda bir kanal alarak Boazn
yknn hafifletilmesini nermitir.
CHP Genel Bakan Yardmcs Emrehan Halc da, Bu
proje 1994 ylnda Blent Ecevite ait bir projeydi. Bu
Sayn Ecevitin fikriy di. Bununla ilgili dokmanlar
aratryorum. Babakann yeni olarak ortaya kard
proje yeni bir fikir deil... diyerek, projenin Ecevit
tarafndan gndeme getirildiini dorulamtr.
1994 ylnda Ecevitin kamuoyuna tantt Kanal
stanbul Projesi, Hrriyet gazetesinin 18 Ocak 1994
tarihli saysnn birinci sayfasnda Ecevitten Mega
Proje diye okuyuculara duyurulmutu.
1456 kran Pakkan, Projeyi Ben Yaptm, Ecevit
I994'te Seim Bildirgesine Koydu, Milliyet, 29
Nisan 2011.
775

Ecevit Karadenizden Marmaraya kanal a smi

Ecevitten mega proje Sibel KKL STANBUL USP

Genel Baltan Blent Ecevit. Istanbul'un sorunlarn,
belediyenin kaynak yaratarak adan Necdet zkan'la
birlikte daml{l basn toplantsnda konuan Ecrvlt,
stanbul'un orunlarnn yalnzca buyukkent evraindo
nimlcnerneyeccftlnl syledi.
stanbulun
aonnlann
stanbul'a
ete
veren
Anadolu'dan balayarak zeceklerini kaydeden ~ ~
dly^rar irketi arazilerden Ecevit, bugn belediyelerin
kendi yarnrt rantlardan yararlanamadn. oysa zel
irket
ve
holdinglerin
belediyelerin
trUyoruar
kazandn sv. Bayrampaa'da beted idenin k
yaratmasn_ tasam hayal ..Biz kaynan yaratma
nuta ARMA ln stanbul'u tehdit a Devletler l
Topklutu
petrollerinin
de
buradan
geirilmesi
durumunda Boazii'nin tkanma noktasna clecegtnl
UM;. Ecevit buna zm olarak, anbulun Avrupa
yakasnda Karadenizle * o orasnda bir kanal
almasn nerdi Byle btr kanaln almas
durumunda tanker ve Hali arasnda da bir balant
kurulabilir. Bylelikle Hali"in temizlik sorunu
kendiliinden zlecekdiye konuta Ecevit. stanbulda
hava kirliliinin nedeninin kalitesiz linyit kmr
olduunu belirtti.
p toplama alanlar kurulacam da aklayan
Ecevit. bu in plklerde dzenlenen zel ovlarla
zlmesinin mmkn olmadkn syledi Necdet
zkan da kaynak yaratc, ve retken belediyecilikten
taviz vermeyeceklerini belirtti Ecevitin Kanal stanbul
Projesi 1994te basna byle yansmt (Milliyet, 18

Ocak 1994).t emiz Haberde, dnemin DSP Genel

Bakan Blent Ecevit, DSP stanbul Bykehir
Belediye Bakan aday Necdet zkanla birlikte
dzenledi i basn toplants hakknda bilgi verilmitir.
Ecevit bu toplantda, Ka radeniz ile Marmarann bir
kanalla birbirine balanmas iin "mega bir proje
gelitirdiklerini aklarken, proje iin byk bir
finansman gerekmediini de belirtmiti.
Ecevit ikinci bir boaz ilevi grecek kanaln iki
azna limanlar kurulabileceini ve serbest blgeler
oluturulabileceini de kaydetmi ti. Slayt ve video
grntleriyle projeyi tantan Ecevit, kanaln yap
letdevret yntemiyle yaplabileceini, finansmann d
kredilerle salanabileceini anlatmt.
DSP Genel Bakan Masum Trker de, Babakan
Tayyip Erdo ann Kanal stanbul ile ilgili toplantsnn
ardndan bir aklama ya parak stanbula kanal
projesini, 1994 yerel seimleri ncesinde Blent
Ecevitin dile getirdiini hatrlatmtr. DSP stanbul
Bykehir Bele diye Bakan aday Necdet zkann
seim brornde de bu projenin yer aldn belirten
Trker, yapt yazl aklamada, Herhalde o d nemde
stanbul Bykehir Belediye Bakan aday olan Sayn
Tayyip Erdoan o bror alp saklam! demitir.

Bosu ve D.S.P.nin Kanal Projesi Boazn gemi

trafiine, /eDikle vakit ve tehlikeli madde yk'u
gnderin gid gclyne ak olmasnn son ao rnei, bu
ayn iindeki, tanker faasdr Tehlike, r kr

olabildiince ucuz allatld Ama. yeni tehlikeler her

/aman kaptm/dadr Dolaysyla, DSP >m stanbul
Boazndan yakt tankerlerinin geiinin nlenerek,
yeni btf kanal projevy'e Karadeniz tic Marmarann
brk>un!mwun devlet ve uluslararas konsorsiyumlara
gerekletirilmesi m gndeme tutaca/ Takp edeceiz
Byk bu kanal. Boa/ iinde sadece yolcu permlerinin
gdifgehync olanak tanyacakta Boylecc kent deniz
ulayau da arucakor Kana) evresinde yeru v< buyuk bu
yerleim ve ekim merkezi oluacakta Kanakn
Karadeniz'le Marmara azlarnda serbest blgeler
kurulabilecektir te DSPnin Kanal stanbul Projesinin
yer ald brorn kapa te DSP brornde Kanal
stanbul Projesi
Grld gibi rahmetli Blent Ecevitin Mega
Projesi, 17 yl iinde evrimleerek Babakan R. Tayyip
Erdoann lgn Projesine dnvermi!
te btn bu gereklerden dolay Babakann
aklad projeye lgn proje deil, alnt proje
demek ok daha doru olur!
lk olarak 500 yl kadar nce Sokullu Mehmet Paa,
sonra, 21 yl nce Yksel nem, daha sonra ise 18 yl
kadar nce Nusret Avc tara fndan gndeme getirilen
ve 17 yl nce Blent Ecevit tarafndan kamu oyuyla
paylalan Kanal stanbul Projesini son olarak 2011
ylnda AKP Genel Bakan Babakan R. Tayyip
Erdoan kamuoyuna sun mutur. Bu durumda
Babakan Erdoan Kanal stanbul Projesinin son
sahibidir. Ancak yakn tarihe fazlaca merakl olan,
srekli tarihle yzleen Erdoan, nedense hibir zaman
lgn Projenin bu ksa tarihi hakknda bilgi verme
ihtiyac hissetmemitir.
Babakan Erdoann tarih tezlerine cevap verip de
Erdoanla zdeleen lgn Proje: Kanal stanbul
tarihinden sz etmemek ol mazd hani!
Sonu Atatrk ve birka arkadann bin bir glkle
mcadele ederek bir bamszlk savayla kurup, bir

adalama
hareketiyle
ykselttii
Trkiye
Cumhuriyeti, 1946dan beri aralksz devam eden
baml ve dinci bir kuatma sonunda bugn 2013
ylnda yeniden biimlen dirilmekle yz yze gelmitir.
Kimilerinin Yeni Trkiye adn verdii bu yeniden
biimlenme srecinde bu Yeni Trkiyeye zg yeni bir
tarih yazlmakta ve bu yeni tarih, kitleselletirilmeye
allmaktadr.
Tarihle
yzleme
ad
altnda
Trkiye
Cumhuriyetinin kurulu dnemi tarihi arptlmakta ve
yeniden yazlmaktadr.
Yeni Trkiyeye zg ordu, polis, yarg, basn ve insan
tip yarat ma srecinde Yeni Trkiyeye zg yeni bir de
tarih yaratlmaktadr.
Bu srada hainler kahraman, kahramanlar hain
yaplmakta, tuhaf zrler dilenmekte, Cumhuriyetin
kurucular yerden yere vurulurken Osmanl padiahlar
yceltilmektedir.
Son on ylda Trk Ulus Devletini Yeni Osmanlya
dntrme hayali erevesinde AKP Genel Bakan
Babakan R. Tayyip Erdoan, kurgusal tarih tezleriyle
Cumhuriyet tarihinin ilk 1520 ylyla yzle irken,
derin bir haz, byk bir gurur ve sevin duymaktadr.
Nasl m?
En iyisi biz susalm fotoraflar konusun!
Belgelere dayanarak tarihi yanllar dzeltmek,
eksikleri tamam lamak baka eydir, tarihi siyasal
amalar dorultusunda arptp ye niden kurgulamak
baka eydir. Ben birincisine taraftarm ama kinci sine
karym.
Kanyla kamyonu yenen bir neslin altn harflerle
yazlm Trk Bamszlk ve Aydnlanma Sava
Tarihini arptp yeniden kurgula mann olanaksz
olduunu yine tarih gsterecektir.
Bu tarihi arptanlar, beyaz siyah, siyah beyaz
gstermeye al anlar da tarih yarglayacaktr.

Babakan Erdoan, 16 Nisan 2013 tarihli AKP grup

konumasn da tarihi ok iyi bildiini yle ifade
etmitir:
"... Biz tarihi ok ama ok iyi biliriz. Biz tarihi
Gktrk
antlarn
dan
Tonyukuk
antlarna,
Malazgirtten Mohaa kadar, stanbulun fethinden
aldrana kadar, anakkaleden Kurtulu Savana
ok ama ok iyi biliriz...
Ylmaz zd ise Beraber Yrdk Biz Bu Yllarda adl
kitabnda Babakan Erdoann tarih bilgisinden yle
sz etmitir:
Babakanmzn tarih bilgisi hayranlk uyandrcyd.
Malazgirt Zaferinin yldnmnde konutu, Romen
Diyojen batarya, batarya, glle glle saldrrken, Sultan
Alparslan ve askerleri Allah Allah diye saldryordu,
dedi. Ayakta alkland. 1071de glle, top filan yoktu.
Barut anca 250 sene sonra toplarda kullanlmaya
baland. Ama ol sundu... Tarihiler daha iyi bilecek
deildi.
stanbulun
tarihesini
bilmiyorlar,
tarih
bilseler konumaya yzleri olmaz, yle elinde
mercekle Romen Diyojen gibi dolalmaz, dedi.
Mercekle dolaan, hayali roman kahraman
Sherlock Holmestii. Mercek yerine fenerle dolaan
Diyojenin stanbulla alakas yok tu. Sinoplu
filozoftu. Romen Diyojen desen zaten mercekle,
fenerle alakas yoktu. Malazgirtte Alparslana esir
den Bizans imparato ruydu. zetle... Tarih dersi
verirken 1500 senelik hata yapm, Di yojenleri
kartrm, Sherlock Holmesle harmanlam, yine
de denk getirememiti.
Babakan R. Tayyip Erdoan erken Cumhuriyet
dnemiyle yzleirken Kaynaka Arivler (Ariv
belgelerinin numaralar dipnotlarda verilmitir)

KANYAKA

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Arivi (ATAE)

(Haan KundakCengiz Dnmez)
Babakanlk Cumhuriyet Arivi (BCA) (Sinan MeydanYusuf Sarnay) Dersim Belgeleri
(Serap YeiltunaReit Halli)
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA) (Cemal ener)
Gazete Arivleri (Sinan MeydanZeki Sarhanzgr Erdem)
ngiliz Arivleri (Bilal imirGotthard JaeschkeCengiz zaknc) TBMM Arivi (Sinan
Meydan)

TBMM Zabt Cerideleri BMM Tutanak Dergisi stiklal Mahkemesi Tutanaklar (Ergun
AybarsAhmet Nedim)

Kitaplar Aanolu, H. Yldrm, Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Makus Talihi:

G, 7. bas., stanbul, 2012.
Akbykolu, Ali Rza, Demokrasi ve smet Paa, Ankara, 1986.
Aker, M. efik, stiklal Harbi Balangcnda 57. Tmen ve Aydn Milli Cidali, C
3,stanbul, 1937.
Akgl, Suat, Yakn Tarihimizde Dersim syanlar ve Gerekler, stanbul.1992.
Akozan, Feridun, Trkiyede Tarihi Antlar Koruma Tekilat ve Kanunlar, stanbul,
1977.
Akseki, Ahmet Hamdi, Askere Din Kitab, Ankara, 1925.
Akseki, Ahmet Hamdi, Yavrularmza Din Dersleri, Ankara, 1944.
Akseki, Ahmet Hamdi, Yeni Hutbelerim, (2 cilt), stanbul, 19361937
Akin, Sina, Sava ve Sevrde lm, stanbul Hkmetleri ve Milli Mca dele, C
III, stanbul, 2010.
Akin, Sina, stanbul Hkmetleri ve Milli Mcadele, Mutlakyete Dn
(19181919), C 1, 2. bas., stanbul, 1992.
Ali Kemali, Erzincan, stanbul, 1932.
Alpan, Necip P., Atatrk'n Milli Mzik Devrimi, IX. Trk Tarih Kongresi, Bildiriler,
TTK, Ankara, 1989.
Clzolu, Tanju, Kader Bizi Una Deil ne tti, alayangilin Anlar, s tanbul,
2000.
Copeaux, Etienne, Tarih Ders Kitaplarnda (19311933) Trk Tarih Tezinden Trk
slam Sentezine, ev. Ali Berktay, stanbul, 2006.
Coar, mer Sami, Milli Mcadele Basn, stanbul, 1964.
Cokun, Alev, Kuvay Milliyenin Kuruluu, stanbul, 2009.
Cumhuriyetin 70. Ylna Armaan, Ali etinkayann Milli Mcadele Dne mi
Hatralar, Ankara, 1993.
Cndiolu, Dcane, Trke Kuran ve Cumhuriyet deolojisi, stanbul, 1998.
allar, zzeddin, Dersim Raporu, stanbul, 2010.
ambel, Perihan, Atatrk, Evrim, Devrim ve Mzik IX. Trk Tarih Kongre si 2125
Eyll 1981, Kongreye Sunulan Bildiriler, CIII, TTK, Ankara, 1989.
ankaya, Necati, Trk Kurtulu Savanda rticai Olaylar ve syanlar, 2. bas.,
stanbul, 2003.
ay, A. Haluk, Her Ynyle Krt Dosyas, 4. bas., Ankara, 1996.
een, Anl, Halkevleri, Ankara, 1990.
etinkaya, Hikmet, Kubilay Olay ve Tarikat Kamplar, stanbul, 1986.
ilolu, lhan, Allah ve Asker, stanbul, 2006.
izmeli, evket, Menderes Demokrasi Yldz, 2. bas., Ankara, 2007.
Deer, M. Emin, Emperyalizmin Tuzaklarndaki lke Oltadaki Balk Trkiye, 14.
bas., Ankara, 2011.
Demirel, Ahmet, Tek Partinin ktidar, Trkiyede Seimler ve Siyaset, 1923 1946,
stanbul, 2013.
Demirer, Ercment, Din, Toplum ve Atatrk, 2. bas., stanbul, 1999.
Demiryollarmz, TCDD, Ankara, 1958.

Deringil, Selim, Denge Oyunu, Ankara, 2003.

Dersim, 2. bas., stanbul 1983.
Dersimi, Nuri, Krdistan Tarihinde Dersim, stanbul, 1994.
Devlet Demiryollar ve Limanlar letme Neticeleri 19281940, UM statistik Yllklar
(19281940).
Dilaar, Agop, Atatrke Sayg, Ankara, 1969.
Dnmez, Cengiz, Milli Mcadeleye Kar Bir Cemiyet: ngiliz Muhiplari Cemi yeti, 2.
bas., Ankara, 2008.
Dr. Rza Nur, Hayat ve Hatratm, haz. Abdurrahman Dilipak, (3 cilt), stan bul,
1992.
Dndar, Can, Sar Zeybek, stanbul, 1994.
Dnyann Gznde Atatrk, der. Ahmet Kklgiller, 2. bas., stanbul, 2010.
Eraslan, Cezmi, Milli Mcadelede Bediiizzaman Said Ntrsi, Uluslararas
Bedizzaman Sempozyumu 3, stanbul, 1996.
Erdem, zgr, Dersim Yalanlar ve Gerekler, stanbul, 2012.
Ergin, Osman Nuri, Trk Maarif Tarihi, C V, stanbul, 1977.
Esengin, Kenan, Milli Mcadelede Ayaklanmalar, 3. bas., stanbul, 1998.
Gazi Mustafa Kemal, Nutuk/Sylev, C II, 3. bas., TTK, Ankara, 1989.
Gedikli, N., oksesli Yeni Bir Trk Sanat Mzii Oluturulmasnn Neresin deyiz?,
ok Sesli Mzik Sempozyumu, Bildiriler, Ankara, 1986.
Alptekin, Ali Berat, Ak Veysel, Ankara, 2009.
Altner, Avni, Her Ynyle Atatrk, stanbul, 1986.
Ankara stiklal Mahkemesi Zabtlar1926, haz. Ahmed Nedim, stanbul, 1993.
Ark, Remzi Ouz, Halkevlerinde Mze Tarih ve Folklor almalar Klavu zu,
Ankara, 1947.
Armsrrong, H.C., Bozkurt, ev. Gl aal Gven, 5. bas., stanbul, 1997. Aslan,
Asm, Smrlen Atatrk ve Atatrklk, 33. bas., Ankara, 1997. Atatrk
Konyada, Gazi Mustafa Kemal Atatrke Konyaya Geliinin 64. ve Seluk
niversitesini Kuruluunun 10. Yldnm Armaan, Konya 1986.
Atatrkn Btn Eserleri, (30 cilt), stanbul, 19982011.
Atatrkn Okuduu Kitaplar, (24 cilt), Ankara, 2001.
Atatrkn Srda Kl Alinin Anlar, der. Hulusi Turgut, 6. bas., stanbul, 2005.
Atatrkn Sylev ve Demeleri, (3 cilt), Ankara, 1997.
Atay, Falih Rfk, Atatrk Ne di?, stanbul, 2010.
Atay, Falih Rfk, Atatrklk Nedir?, 3. bas., stanbul, 2006.
Atay, Falih Rfk, ankaya, stanbul, Pozitif Yaynlar, ty.
Avar, Sdka, Da ieklerim, Ankara, 1986.
Aybars, Ergun, Yakn Tarihimizde Anadolu Ayaklanmalar, stanbul, 1998. Aybars,
Ergn, stiklal Mahkemeleri, Ankara, 2009.
Aydemir, evket Sreyya, kinci Adam, C 1, 9. bas., stanbul, 2000.
Aydemir, evket Sreyya, kinci Adam, C 3, 6. bas., stanbul, 2000.
Bakiler, Yavuz Blent, Ak Veysel, Ankara, 1989.
Banolu, Niyazi Ahmet Nkte ve Fkralarla Atatrk, C 3, stanbul, 1954. Bardak,
Cemal, Devirmelerle Sntlardan ve Mtegallibelerden Neler ek tik, Bolu, 1942
Bartok, Bela, Halk Mzii Hakknda Konferans, Ankara, 1937.
Bayar, Celal, ark Raporu, Cumhuriyetin Gzyle Krt Meselesi Dizisi1, s tanbul
2006.
Bayar, Celal, Ben de Yazdm, C 8, stanbul, 19651972.
Bayndrlkta 50. Yl, Ankara, 1973.
Bela Bartok Panel Bildirileri, haz. Sleyman enel, stanbul, 2000.
Berkes, Niyazi, Trkiyede adalama, haz. Ahmet Kuya, stanbul, 2011.
Berksan, Nazm, Yol Davamz Nerede, Ankara, 1950.
Binyazr, Adnan, Uzun nce Bir Yolda k Veysel/Hayat Sanat ve Eserleri zerine
Bir nceleme, stanbul, 1973.
Birand, M. Ali, Apo ve PKK, stanbul, 1992.
Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Zabt Tutanaklar, Ankara, 1932. Borak,
Sadi, Atatrkn Armstronga Cevab, stanbul, 2004.
Bozda, smet, te Atatrkn Trkiyesi, (cep boy), stanbul, 2009.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mcadele Hatralar, stanbul, 2000.

Ceyhan, Mge, stanbulda Tarihi evre Koruma ve Basn, T Fen Bilimleri

Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi.
Kansu, evket Aziz, Trk Antropoloji Enstits Tarihesi, stanbul, 1940.
Kara, smail, Trkiyede slamclk Dncesi, C 1, stanbul, 1998.
Karaca, Alaattin, Necip Fazl ve Adnan Menderes likisi, Ankara, 2009.
Karlkl, Ycel, Trk Devriminin Temel Belgeleri, stanbul, 2010.
Kasapolu, Abdurrahman, Atatrkn Kuran Kltr, stanbul, 2006.
Kaya, Doan, Ak Veysel, Sivas, 2004.
Kaymak, Veysel, An, iir, Resimlerle k Veyselli Yllar (Bilinmeyen Ynle riyle k
Veyselin Gerek Yaam), Ankara, 1997.
Kayra, Cahit, Cumhuriyet Ekonomisinin yks, 19231950, Devletilik Altn
Yllar, C 1, stanbul, 2013.
Kl Ali, Atatrkn Hususiyetleri, stanbul, 1955.
Kl, Altemur, Byk Krdistan Kk Trkiye, Ankara, 2007.
Ksakrek, Necip Fazl, Benim Gzmden Menderes, stanbul, 1994.
Ksakrek, Necip Fazl, O ve Ben, stanbul, 2003.
Ksakrek, Necip Fazl, Son Devrin Din Mazlumlar, 30. bas., stanbul, 2012.
Klal, Ahmet Taner, Atatrke Saldrmann Dayanlmaz Hafiflii, Ankara, 1994.
Klal, Ahmet Taner, Bir Trkn lm, stanbul, 1997.

Kinross, Lord, Atatrk, Bir Milletin Yeniden Douu, ev. Necdet Sander, bas.,
stanbul, 1994.

Kirby, Fay, Trkiyede Ky Enstitleri, haz. Engin Tongu, 2. bas., Ankara 2000.
Kocabaolu, Uygur, irket Telsizinden Devlet Radyosuna (TRT ncesi D nemde
Radyonun Tarihsel Geliimi ve Trk Siyasal Hayat indeki Yeri), Ankara, 1980.
Kocatrk, Utkan, Atatrk ve Cumhuriyet A nl Bir Halk Ozanmz: Ak Veysel,
Atatrkn izgisinde Gemiten Gelecee Atatrk ve Yakn Tarihimize likin
Grmeler, Aratrmalar, Belgeler, haz. Utkan Koca trk, Ankara, 2005.
Kocatrk, Utkan, Atatrkn Fikir ve Dnceleri, Ankara, 1999.
Komisyon, 20. Yzyl Dnya ve Trkiye Tarihi, stanbul, 2005.
Komisyon, Babakan R. Tayyip Erdoann Konumalarndan Semeler, Ka sm
2010.
Komisyon, Kogiri, Ankara, 1975.
Komisyon, Tarih II, Kemalist Eitimin Tarih Dersleri, 4. bas., stanbul, 2005.
Komisyon, Tarih IV, Kemalist Eitimin Tarih Dersleri, 3. bas., stanbul, 2001.
Korkmaz, Cemil Hakan, Kurtulu Savann kinci Cephesi syanlar, stan bul,
2008.
Kral, August R. von, Kemal Atatrkn lkesi, Modern Trkiyenin Gelii mi, ev. S.
Eri lger, stanbul, 2010.
Kundak, Haan, A/i etinkaya'nn Askeri Kiilii, Ali etinkaya Anma Paneli
Bildirileri, Afyon: 21 ubat 1998, Atatrk Aratrma Merkezi, An kara, 2000.
Kurmu, Orhan, Emperyalizmin Trkiyeye Girii, Ankara, 1982.
787
Gen, Reat, Trkiyeyi Laikletiren Yasalar, Ankara, 1998.
Genelkurmay Belgelerinde Krt syanlar, C 2, stanbul, 1992.
Gololu, Mahmut, Tek Partili Cumhuriyet, Trkiye Cumhuriyeti Tarihi n
(19311938), Ankara, 1974, stanbul, 2009.
Gololu, Mahmut, Trkiye Cumhuriyeti Tarihi I(19241930), Devrimler ve Tepkileri,
stanbul, 2007.
Gkalp, Ziya, Krt Airetleri Hakknda Sosyolojik Tetkikler, 2. bas., stanbul, 2009.
Gkalp, Ziya, Trkln Esaslar, haz. M. Kaplan, stanbul, 1976.
Gkbilgin, M. Tayyib, Milli Mcadele Balarken, C I, Ankara, 1959.
Gkbilgin, Tayyip, Milli Mcadele Balarken, C 2, Ankara, 1965.
Gken, Sabiha, Atatrkn zinde Bir mr Byle Geti, haz. Oktay Verel, stanbul,
1982.
Gner, Zekai Kabata, Orhan, Milli Mcadele Dnemi Beyannameleri ve Basn,
Ankara, 1990.
Grkan, Turhan, Atatrkn Uann Gizli Defteri, stanbul, 1971.

Grta, Ahmet, Atatrk ve Din Eitimi, Ankara, 1982.

Hac Hayri Efendi, Hutbe Hocas, stanbul, 1926
Hafz Yaar Okur, Atatrkle On Be Yl Dini Hatralar, stanbul, 1962.
Halli, Reit, Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, stanbul, 1972.
Huntington, Samuel P., Medeniyetler atmas ve Dnya Dzeninin Yeniden
Kurulmas, ev. Mehmet TurhanY. Z. Cem Soy demir, 9. bas., stanbul, 2011.
lgrel, Mteba, Milli Mcadelede Balkesir Kongreleri, stanbul, 1999.
nalck, Halil, Atatrk ve Demokratik Trkiye, stanbul, 2007.
nan, A. Mithat, Atatrkn Not Defterleri, 2. bas., Ankara, 1998.
nan, Afet Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatrkn El yazlar, Ankara, 1969.
nan, Afet, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, 5. bas., haz. Ar nan, stanbul,
2007.
nan, Afet, Trkiye Halknn Antropolojik Karakterleri ve Trkiye Tarihi, Trk Irknn
Vatam Anadolu (64.000 Kii zerinde Anket), Ankara, 1947.
nn, smet, Hatralar, Ankara, 2006.
smail Yldrm, Cumhuriyet Dnemi Demiryollan(19231950), Ankara, 2001.
Jaeschke, Gotthard, Kurtulu Sava le lgili ngiliz Belgeleri, ev. Cemal Kp rl,
Ankara, 1991.
Jaeschke, Gotthard, Yeni Trkiyede slamclk, ev. Hayrullah rs, Ankara, 1972.
Jandarma Umum Kumandanlnn Dersim Raporu, 3. bas., stanbul, 2000.
Kaftan, Mustafa, smet Paamn Yalnz Gnleri, stanbul, 1994.
Kalkan, M., Dersim Direnileri, stanbul, 1995.
Kandemir, Atatrke zmir Suikastndan Ayr 11 Suikast, stanbul, 1955.
Kansu, evket Aziz, Antropoloji Dersleri 1, Beer Paleontolojisi ve Prehistor ya
Malumat, stanbul, 1938.
Kansu, evket Aziz, Antropometri Tetkikleri in Rehber, Ankara, 1937.
zyksel, Murat, Anadolu ve Badat Demiryollar, stanbul, 1988.
Paksoy, A. Kadir, Kreselciliin Tarih Kitaplar, Ankara, 2005.
Paksoy, A. Kadir, Ulus Devlet ve Tarih Eitimi, Ankara, ty.
Perinek, Dou, Abdullah calanla Grme, stanbul, 2009.
Perinek, Dou, Toprak Aal ve Krt Sorunu, Kemalist Devrim7, 2.b as.,
stanbul, 2010.
Pittard, Eugene, Neolitik Devirde Kk Asya le Avrupa Arasnda Antro polojik
Mnasebetler, kinci Trk Tarih Kongresi, stanbul, 2012 Eyll 1937, Kongrenin
almalar, Kongreye Sunulan Tebliler, stanbul, 1943. Poyraz, Ergn, Musann
ocuklar, stanbul, 2007.
R. Tayyip Erdoan Ne Diyor, 2. bas., stanbul, 2012.
Rza Nur, Hayat ve Hatratm, haz. Kadir Msrolu, (4 cilt) stanbul, 1967 1968.
Saltk,Veli, Tuncelide AiretOymakOcaklar, Ankara, 2009.
Saraslan, mit, Demiralardan rmcek Alarna, stanbul, 2004.
Sarhan, Zeki, Kurtulu Sava Gnl, (3 cilt), Ankara, 1993, 1994, 1995.
Sarkoyuncu, Ali, Atatrk, Din ve Din Adamlar, Ankara, 2002.
Selek, Sabahattin, Anadolu htilali, C I, 11. bas, stanbul, 2004.
Sever, Metin Dizdar, Cem, kinci Cumhuriyet Tartmalar, Austos 1993. Sivas Cer
Atelyesi ile Erzurum stasyonunun letmeye Almas Dolaysyla Memlekette
Yaplan Neriyat, Ankara, 1939.
Sonyel, Salahi R., Kurtulu Sava ve D Politika, C. I, 3. bas., Ankara, 1995.
Snmez, Naim, Siyaset Adam Ali etinkaya , Ali etinkaya Anma Paneli Bil dirileri,
Afyon: 21 ubat 1998, Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2000. eyhlislam
Mustafa Sabri, Hilafet ve Kemalizm, haz., Sadk Albayrak, 2.b as., stanbul, 1992.
imir, Bilal N., ngiliz Belgeleriyle Trkiyede Krt Sorunu (19241938), An kara,
1975.
imir, Bilal N., Krtlk, II, 3. bas., Ankara 2011.
imir, Bilal, Dounun Kahraman Atatrk, Ankara, 1999.
imir, Bilal, Malta Srgnleri,Ankara, 2012
ThirlMevlev, Matbuat (basn) Alemindeki Hayatm ve stiklal Mahkeme leri,
stanbul, 1990.

Tansel, Selahattin, Mondrostan Mudanyaya Kadar, C I, stanbul, 1991. Tansel,

Selahattin, Mondrostan Mudanyaya Kadar, C IV, stanbul, 1991. Tarih (4 cilt),
stanbul, 1934
Tashihli ve laveli Namaz Hocas ve Sureleri, stanbul, 1939.
TC nklp Tarihi ve Atatrklk, stanbul, 2001, 2005.
TCDD letmesi Genel Mdrlnn 2012 Yl Sektr Raporu, 2012. Teazs,
Chrstos, kincilerin Cumhuriyeti, Adalet ve Kalknma Partisi, stan bul, 2010.
Tekeli, lhan, Tarih Yazm zerine Dnmek, Ankara, 1998.
Tevetol, Fethi, Milli Mcadele Yllarndaki Kurulular, 2. bas., Ankara, 1991
Toprak, Zafer, Darvvindem Dersime Cumhuriyet ve Antropoloji, stanbul 2012.
"S'
Kutay. Cemal, Egenin Kurtuluu, stanbul, 1981.
Kutay, Cemal, Trke badet, C 2, stanbul, 1998.
I.e\\i$, Benard, slamn Siyasal Sylemi, ev. nsal Oskay, Ankara, 2007. Makak
Tabir Kutsi, Halkbilim ve Edebiyat, stanbul, 1990.
Manaz, Abdullah, Atatrk Reformlar ve slam, zmir, 1995.
Mardin, erif, Bedizzaman Said Nursi Olay, Modern Trkiyede Din ve Toplumsal
Deiim, 4. bas., stanbul, 1994.
Meydan, Sinan, Akl Kemal, Atatrkn Akll Projeleri, (4 cilt), stanbul, 2013.
Meydan, Sinan, Atatrk le Allah Arasnda, Bir mrn teki Hikyesi, 5.b as.
stanbul, 2011.
Meydan, Sinan, Atatrk ve Trklerin Sakl Tarihi, Trk Tarih Tezinden Trk slam
Sentezine, 5. bas., stanbul, 2013.
Meydan, Sinan, Cumhuriyet Tarihi Yalanlar, 1. Kitap, stanbul, 2010. Meydan,
Sinan, Cumhuriyet Tarihi Yalanlan, 2. Kitap, stanbul, 2011. Meydan, Sinan, Parola
Nuh, Atatrkn Gizli Kurtulu Planlan, 2. bas., stanbul, 2009.
Mirkelamolu, Necip, Atatrk Dncede ve Uygulamada Din ve Laiklik, stanbul,
2000.
Muallim Abdlbaki, Cumhuriyet ocuunun Din Dersleri, 3. bas., stanbul, 2012.
Muallim Cevdet, Askeri Din Dersleri, stanbul, 1928.
Mumcu, Uur, Kzm Karabekir Anlatyor, Ankara, 2006.
Mumcu, Uur, Krt Dosyas, stanbul, 1995, 12. bas., Ankara, 1998.
Mumcu, Uur, Krt slam Ayaklanmas, stanbul, 1994.
Mumcu, Uur, Uyan Gazi Kemal, 3. bas., Ankara, 2004.
Mftolu, Mustafa, Yalan Syleyen Tarih Utansn, (12 cilt), stanbul, 2004. z,
Bak, Belgelerle Kogiri Olay, stanbul, 1999.
zakmc, Cengiz, blisin Kblesi, 8. bas., stanbul, 2008.
zaknc, Cengiz, Trkiyenin Siyasi ntihar Yeni Osmanl Tuza, stanbul, 2005.
zakman, Turgut, CumhuriyetTrk Mucizesi, (2 cilt), Ankara, 20092010. zakman,
Turgut, Dr. Rza Nur Dosyas, Ankara, 1975.
zakman, Turgut, Vahdettin, Mustafa Kemal ve Milli Mcadele, 6. bas., An kara,
2007.
zalp, Kzm, Milli Mcadele, 19191922, C I, Ankara, 1971.
zdil, Ylmaz, Beraber Yrdk Biz Bu Yllarda, stanbul, 2013.
zel, Sabahahattin, Byk Milletin Evlad ve Hizmetkar Atatrk ve Atatrk lk,
stanbul, 2006.
zen, Kutlu, Ak Veysel/Selam Olsun Kucak Kucak, Sivas, 1998.
zgiray, Ahmet, Ali etinkayann Hayat, Ali etinkaya Anma Paneli Bil dirileri,
Afyon: 21 ubat 1998, Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2000. ztrk, Sayg,
smet Paann Krt Raporu, stanbul, 2007.
zrrk, Yaar Nuri, Anadilde badet Meselesi, stanbul, 2002.
ztrk, Yaar Nuri, Kuran Penceresinden Kurtulu Savana Bir Bak, 4. bas.,
stanbul, 2012.
7HH
Dergiler (Makalelerin bibliyografik knyeleri dipnotlarda gsterilmitir)
A Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Arkitekt Atatrk Aratrma Merkezi
Dergisi Atatrk Yolu Ayn Tarihi Bayndrlk leri Dergisi Belgelerle Trk Tarih
Dergisi zel Yayn.

Belgelerle Trk Tarihi Dergisi Belleten Bilano Bilim ve Teknik Btn Dnya Byk
Dou Cumhuriyet Bilim Teknoloji Eki Defter Demiryollar Dergisi Derin Tarih Dnden
Bugne stanbul Ansiklopedisi Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Hacettepe
niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, Cumhuriyetimizin 75 Yl zel Says
Historical Encyclopedia ktisadi Yry Kebike Krt Tarihi LAnthropologie (Paris)
Mahvil Milliyet Kltr Sanat Milliyet Pazar Nevvsvveek Trkiye Nokta NTV Tarih
ODT Gelime Dergisi, zel Say Popler Tarih Revue Anthropologique.
Revue Turque DAnthropologie Sancaktar Sebilrread Sosyal Bilimler Aratrmalar
Dergisi TBMM Tutanak Dergisi Teori
Tokun. smail Hiisrev, Trkiyede Ky ktisadiyat, Ankara, 1934.
Tunaya, Tark Zafer, Trkiyede Siyasi Partiler, C 2, stanbul, 1986. Tunkanar,
Haydar, kili Anlamalarn yz, 2. bas., Ankara, 1970.
Turan, Metin, Ak Veysel, (YaamSanatiirleri), Ankara, 1994.
Turan, erafettin, smet nn, Yaam, Dnemi ve Kiilii, 2. bas., Ankara, 2003.
Turan, erafettin, Mustafa Kemal Atatrk, Kendine zg Bir Yaam ve Kii lik, 2.
bas., Ankara, 2008.
Turan, erafettin, Trk Devrim Tarihi, C 4/2, Ankara, 1994.
Turan, erafettin, Trk Devrim Tarihi, II. Kitap, 2. bas., Ankara, 1998. Turhan,
Kaan, Devirme Genlik, stanbul, 2010.
Trk Tarihinin Ana Hatlar, 3. bas., stanbul, 1999.
Trkdoan, Orhan, Trk Toplumunun Kltrel Dinamikleri, stanbul, 2007.
Trkiyenin 75 Yl, Gn Gn Cumhuriyet Tarihi, (19231998), stanbul, 1998.
Ulu, Neit Hakk, Derebeyi ve Dersim, 2. bas., stanbul, 2009.
Ulu, Neit Hakk, Tunceli Medeniyete Alyor, stanbul, 2007.
Uluskan, Seda Bayndr, Atatrkn Sosyal ve Kltrel Politikalar, Ankara, 2010.
Ulusu, Mustafa Kemal, Atatrkn Yan banda, ankaya Kk Ktpha necisi
Nuri Ulusunun Hatralar, stanbul, 2008.
Ural, brahim, Bu da Bilmediklerimiz, stanbul, 2009.
Usta, Emine eyma, Atatrkn Cuma Hutbeleri, stanbul, 2005.
lken, Hilmi Ziya, Trkiyede ada Dnce Tarihi, stanbul, 1966.
lker, Reit, Atatrkn Gizlenen Bursa Nutku, stanbul, 2008.
lktar, M. ., Cumhuriyet Trkiyesinde Folklor ve Etnorafya almala r,
Ankara, 1972.
nal, Refik, Halk Mziinden Yanklar, Atatrkn Sevdii Trkler, Anka ra, 1973.
XVnTinci Beynelmilel Antropoloji ve Prehistorik Arkeoloji Kongresi stanbul Ankara
1825 Eyll 1939Tebliler Kitab I, Trke ksm, Ankara, 1939 Yakt, smail, Atatrk
ve Din, sparta, 2001.
Yaln, B. Stk Gnlal, smet, Atatrk nklab, Ankara, 1984.
Yeni lmihal, stanbul, 1931.
Yeiltuna, Serap, Devletin Dersim Arivi, stanbul, 2012.
Yetkin, etin, Kardevrim 19451950, 8. bas., Ankara, 2011.
Yldrm, Mustafa, Meczup Yaratmak, 2. bas., Ankara, 2006.
Ylmaz, Niyazi, Ak Veysel, Ankara, 1996.
Ylmaz, Turan, Tayyip, Kasmpaadan Siyasetin n Saflarna, 2001. Yozgatl,
Hseyin, Antkabir Atatrk Mzesi, Ankara, 1994.
Yurdakul, Yurdakul, Atatrkten Hi Yaynlanmam Anlar, stanbul, 2005. Ycel,
nsal, Atatrk Dneminde Sanat Yaam, ada Dncenin I nda Atatrk, 2.
bas., stanbul, 1986.
Zelyut, Rza, Dersim syanlar ve Seyit Rza Gerei, 7. bas., Ankara, 2010. Zya
akr, Mehul Asker, 1912 Edirne Muhasaras, stanbul, 2011.
Zobu, Vasfi Rza, Grler ve Hatralarla Atatrk, stanbul, 1962.

BABAKAN R. TAYYP
ERDOANIN TARH TEZLERNE
ELCEVAPta
Babakan Erdoan'n aadaki tarih tezlerine cevap
verilmitir...

CHP, nn camileri kapatt, satt, ahr, yatakhane, depo, parti

merkezi yapt!

Trke ezan zulmdr! Trke ezan milletin deerlerine saldrdr!

Trke ezan i karartcdr!

CHP, Kuran Kerimi yasaklatt, ezan susturdu! Ezan Menderes'in

DPsi (tek bana) aslna evirdi!

Dersim isyan etmedi, bahanelerle operasyon yapld! Seyit Rza

isyanc deil din mazlumudur! CHP, nn Dersimde katliam yapt!
Dersim Harektnda zehirli gaz kullanld!

Ali etinkaya yz kapkara bir katildir, cellattr! Ali etinkaya

skilipli Atf Hocay dzmece bir mahkemeyle,Kararn infazna,
ahitlerin sonra dinlenmesine, diyerek idam etti!

Neyi rdn?" Trkiyeyi demir alarla CHP deil AKP rd!

Bayndrlk Bakan Ali etinkaya Boaz Kprsne kar kt!
Atatrk dnemindeki antropoloji almalar rkdr! Trk
Antropoloji
Enstits
Tarihesi.
Enstitnn
bir
laboratuvarmn resmi. Raflarda yzlerce kafatas var.
ncelenmi, incelenmeyi bekliyor. (...) Bu insani midir? Bu
vicdani midir? Bunun bizim dinimizde, inan dnyamzda
yeri olabilir mi? (...) Kendi soyunun dierlerinden stn
olduunu iddia eden hi phesiz eytann izindedir

smet nn dinsel ierikli kitaplar (Namaz Hocas ve Mevlidi

erif) yasaklatt!

CHP, k Veyseli Sivasa sokmad! CHPye gre saz gerici bir mzik
aletidir! CHP dneminde Halk Mzii yasakland!

smet nn dneminde gaz, ekmek, eker vb. karneyle datld!

be anak mlek Marmaray drt yl geciktirdi!

Kanuninin mrnn 30 yl at srtnda geti!

ELCEVAPta, 1950'den 2013e Cumhuriyet tarihinin neden, nasl
ve kimlerce arptld gzler nne serilmi ve Cumhuriyet tarihi ile
ilgili en ok merak edilen konulara belgelerle aklk getirilmitir.

ISBN 9789751033871