Postmodernizm, Orhan Pamuk'Un Postmodern Romanları Ve Kafamda Bir Tuhaflık

Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi, Yl: 3, Say: 10, Mart 2015, s.
651-685
Tahsin YAPRAK1
Mustafa Said KIYMAZ2
Emrah SERMSAKI3
POSTMODERNZM, ORHAN PAMUKUN POSTMODERN
ROMANLARI ve KAFAMDA BR TUHAFLIK
zet
lk iki roman Cevdet Bey ve Oullar ile Sessiz Evi temelde gereki bir bak
asyla yazan Orhan Pamuk, Beyaz Kale ve sonraki romanlarnda stkurmaca
zellii gsteren, metinleraras etkilere kendisini am, oulcu ve tarihle
oynayan postmodern romanlar yazmtr. Romanclnn bu yeni ynelimini
temsil eden ilk roman, ksa bir tarihi roman olan Beyaz Kaledir. Yazarn Beyaz
Kaleden sonra yazd roman Kara Kitap ise postmodernizmin poetikas
olarak nitelenecek kadar postmoderndir. Kara Kitapn mulak ve kaotik
atmosferini devam ettiren Yeni Hayat ise Kara Kitap gibi postmodern
oyunlarn youn olarak kulland bir romandr. Orhan Pamuk romanclnda
Postmodern etkinin azaldna dair ilk iaret saylabilecek roman, fantastik bir
polisiye olan Benim Adm Krmzdr. Bu romandan sonra Pamuk
romanclnda postmodern etkinin azald, Kar ve Masumiyet Mzesi
romanlarnn daha tematik romanlar olduu sylenebilir. almada yazarn son
roman Kafamda Bir Tuhaflktaki postmodern unsurlar ve romann Orhan Pamuk
romanclndaki yeri tespit edilmeye allacaktr.
Anahtar Kelimeler: Orhan Pamuk, postmodernizm, Kafamda Bir Tuhaflk.
POSTMODERNISM, POSTMODERN NOVELS of ORHAN PAMUK
and KAFAMDA BR TUHAFLIK
Abstract
Having written his first two novel basically with a realistic point of view,
Orhan Pamuk has laid himself open to the intertextual effects exhibiting a
r. Gr., Adyaman niversitesi, Trke Eitimi Blm, tahsinyaprak@hotmail.com

Ar. Gr., Adyaman niversitesi, Trke Eitimi Blm, mkiymaz@adiyaman.edu.tr
3
Adyaman niversitesi, Trke Eitimi Blm, emrahsermisakci@outlook.com
1
2
Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak
652
characteristic of metafiction in Beyaz Kale and subsequent novels, written post

modern novels which are pluralist and toying with history. His first novel
exemplifying this new tendency of novelism is Beyaz Kale, a short historic
novel. As for Kara Kitap, the novel he wrote subsequent to Beyaz Kitap, its so
post modern as to be demonstrated as poetica of postmodenism. Just as Kara
Kitap, Yeni hayat, on the other hand, is a novel in which postmodern games are
used intensely. The novel which can be count as a sign of post modern effects
decrease in Orhan Pamuk novelty is Benim Adm Krmz, a fantastic detective
novel. After this novel, it can be said that post modern effect began to decrease and
the novels Kar and Masumiyet Mzesi are more tematic novels. In this
research, we are going to attempt to identify the post modern effects in authors
recent novel Kafamda Bir Tuhaflk and its place in Orhan Pamuk novelty.
Key Words: Orhan Pamuk, postmodernism, Kafamda Bir Tuhaflk.
1. GR
Orhan Pamukun ilk roman, bir aile zerinden btn bir Trkiye tarihini anlatt hacimli
bir roman olan Cevdet Bey ve Oullardr. Balangta Karanlk ve Ik adn tayan
roman, Milliyet Yaynlar Roman dln alm; daha sonra da Cevdet Bey ve Oullar
adyla yaymlanmtr. lk Mslman tccarlardan olduu sylenen Cevdet Bey ve ailesinin
yaadklarndan hareketle Trkiyenin yaad deiimin anlatld bu roman Fethi Naci hi
duraksamadan en beendiim yirmi Trk roman arasna alrm. (Pamuk, 2011a:4) szleriyle
verken, Pamuk roman tipik bir 19. yzyl gereki roman (Pamuk, 2010: 322) olarak
nitelemitir. Orhan Pamukun bir sonraki roman Sessiz Ev, aydnlanmac pozitivist
Selahattin Darvnolu, cahil Fatma ve Darvnolunun biri topal dieri cce iki gayrimeru
ocuu, yine Darvnolunun bitirmek iin abalad ansiklopedi gibi eitli imgesel
gndermelerin yer ald, ilk romanndan farkl olarak oklu bak asyla yazlm, psikolojik
elerin ar bast bir romandr. Romanda Darvnolunun biri tarihi, biri devrimci, biri de
zengin olma peinde olan torununun stanbul yaknlarndaki Cennethisar kasabasnda
yaayan babaannelerinin yannda geirdikleri bir hafta anlatlrken; babaannenin,
Darvnoluyla ilgili hatralar, roman uzak gemile de ilikilendirir. Romanda entrik kurguyu
besleyen en nemli olay, Darvnolunun gayrimeru ocuundan olma lkc torununun,
devrimci Ceylana olan ak ve romann sonunda onu istemeden ldrmesidir. Orhan Pamukun
ilk iki roman onun edebiyat dnyasnda bir yer edinmesini salamtr. Ancak Orhan Pamukun
tannmasn ve gnmzde popler bir sanat olmasn salayan yolun asl balang noktas,
yazarn nc roman Beyaz Kaledir.
Beyaz Kale yazarn ilk iki romanndan farkl bir romandr. nk romann banda Sessiz
Evin maktul, devrimci Ceylan iin bir ithaf yazs, Giri ksmnda ise yine ayn romann
tarihi kahraman Faruk Darvnolunun yle bir aklamas yer almaktadr: Bu
elyazmasn, 1982 ylnda, iinde her yaz bir hafta eelenmeyi alkanlk edindiim Gebze
Kaymakamlna bal o dknt arivde, fermanlar, tapu kaytlar, mahkeme sicilleri ve
resmi defterlerle tk tk doldurulmu tozlu bir sandn dibinde buldum. (Pamuk, 2002:7)
Faruk Darvnolu, blmn sonunda ise Orhan Pamuka ait olduunu bildiimiz Beyaz Kale
romann yaz slubuyla ilgili u aklamay yapar: Kitab gnmz Trkesine evirirken
hibir slup kaygs gtmediimi okuyanlar greceklerdir: Bir masann zerine koyduum
4
Cevdet Bey ve Oullar romannn arka kapa.
The Journal of Academic Social Science Yl: 3, Say: 10, Mart 2015, s. 651-685
653
Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Kafamda Bir Tuhaflk
elyazmasndan bir iki cmle okuduktan sonra, ktlarmn durduu baka bir odadaki teki bir
masaya geiyor, aklmda kalan anlam gnmz kelimeleriyle anlatmaya alyordum. Kitabn
adn, ben deil, yaymlamaya raz olan yaynevi koydu. (Pamuk, 2002: 10) Trk romannda
daha nceden de bu tr aklamalar yaplmtr; ancak yazarn bir nceki romannda yer alan bir
kahramann romann yazar olduunu sylemesi, romanda gze arpan ilk farkllktr. Bunun
yannda, tarihi bir roman olduu izlenimi veren romanda tarihin yer al da farkldr.
Romanda tarihi olaylar anlatlr; ancak anlatlanlar hi de gerek tarihe benzememektedir. Tarih
kitaplarnda hi yer almayan Doppio isimli bir kaleden, devasa bir silah yapmndan
bahsedilmekte ve tarih, bir fon olarak kullanlmaktadr. Bu tarih anlatm, Trk okurunun daha
nce alk olduu klasik tarihi romanlardan farkldr. Yazar tarihle oynam, konu gemite
gemesine karn tarihi olaylarn gerekliinin sorgulanamayaca bir metin oluturmutur.
Romann son ksmndaysa okurun kafasn iyice kartracak yazar kimdir? oyunu yer
almaktadr. Roman bittikten sonra, romanla ilgili aklamalarda bulunduu Beyaz Kale
zerine isimli blmde yazar, elyazmasn kimin yazdn kendisinin de bilmediini (Pamuk,
2002: 189) ifade ederek okuyucunun kafasn iyice kartrr ve yine bir farkllk olarak romann
yazarken faydaland baka kitaplardan bahseder. Bu sra d roman, baz aratrmaclar
tarafndan Trk edebiyatnn ilk Postmodern anlats5 (Koakolu, 2011: 190) olarak
nitelenmitir.
2. Postmodernizm
Postmodernizmin6 zellikleri aklanmadan nce, Orhan Pamuk romanclnda bu terimin
nemli bir yerinin olduunu ifade etmek gerekir; nk bu dnce biiminin zellikleri
bilinmeden Orhan Pamuk romanclnn tam olarak anlalabilecei sylenemez.
Postmodernizmin tek bana, yazarn Nobele kadar uzanan baarl romanclk serveninde
dorudan bir etkisinin olduu sylenemese de, Pamukun kendi sesini bulmasn ve daha
zgr bir yazma slubuna ulamasn, belki de daha popler bir romanc olmasn salad
sylenebilir. Yaznn devamnda bu dnce biiminin tarihi geliimine; edebiyata, roman
trne ve Orhan Pamuk romanlarna olan yansmalarna baklacaktr:
Postmodernizm, henz tam olarak tanm yaplamasa da temelde modernizmden, onun eletirisi
olarak doan bir dnce biimidir, modernizmin kartdr. Dolaysyla postmodernizmi
anlamak iin modernizmin bilinmesine de ihtiya vardr. Modernizm kelime anlam olarak
Franszca imdi anlamna gelen modo szcnden domutur ve Ortaadan ayrlan,
kentli dnceyi temsil etmitir. Descartesla balayan aklclk, Rnesans, Reform
hareketleri, Hmanizm, Aydnlanma a, sanayi devrimi, pozitivizm, determinizm gibi birok
kavram iine alan modernin k noktas, insanlk iin mutlak hakikati / mutluluu bulmak
olsa da dnya savalarnn da gsterdii gibi bu proje baarsz olmutur. Aklla, hmanizmle
Ortaa karanlndan syrlan Avrupa, bu defa mutlaka ulamak iin tektipi, buyurgan bir
Dikkat edilecek olursa Beyaz Kale roman iin anlat kelimesi kullanlmtr. nk birok Postmodern
kuramcya gre Postmodern anlayla yazlan kurmaca metinler, roman olarak deil anlat olarak ifade
edilmelidir. rnein Hilmi Yavuz, Postmodern roman olmaz! (Yavuz, 2008: 77) diyerek anlat kelimesini
tercih etmitir. Postmodern kurmacalarn tahkiye etmekten uzaklamasnn byle bir terimsel ayrma neden olduu
sylenebilir. Fakat almada yaygn kullanmyla postmodern roman terimi tercih edilecektir.
Postmodernizm, modernizmin byk anlatlar peinde koan ve teki bak asna karlk her trl -izmi
reddeden bir anlay olduu iin bu tabir, postmodernizm, baz postmodern dnrler tarafndan kullanlmam;
baz kaynaklarda sadece postmodern ya da postmodern durum ifadeleri yelenmitir. Ancak bu almada
anlan tartmalara girilmeden, yaygn kullanmyla postmodernizm terimi tercih edilecektir.
654
eda ile insanlar ve toplumlar, btnc reetelerle dizayn etmeye girimitir. Bu anlayta
bireyin ya da genelden ayrlan kk topluluklarn nemi yoktur.
Bilimin her eyin en dorusunu bulacan ve tek yol gsterici olduunu dnen modernizm,
ilk darbeleri yine bilim adamlarndan, Einstein ve Heisenbergden yemitir. Bu ikili, klasik
fizie darbe vurmu ve mutlakln yerine deiebilirliin, greceliliin de olabilirliini
ortaya koymutur. Modernizm asl darbeyi ise akln, medeniyetin insanl ulatrd seviyeyi
gsteren iki dnya savayla alm ve modernist dnce eletirilmeye balamtr.
Postmodernizm, bu eletiridir.
Postmodernizm, eletirilerini birok sanat dalnda gstermitir. Balangta, sanayi devriminin
bir sonucu olarak gelien ve neredeyse bir fabrika olarak grlen kentlerdeki tek tip ve sanatsal
zevkten yoksun toplu konutlara muhalif olarak mimari, kendini modern mimari den
ayrmtr. Postmodernizm; mzik, sinema, resim gibi sanat dallaryla birlikte yazmzn asl
konusu olan edebiyat, bir edebi tr olarak roman etkilemi ve deitirmitir. Bu deiiklikler
de yeni bir roman, postmodern roman ortaya karmtr.
3. Postmodern Roman
Gnmzde postmodern roman denince akla gelen roman biiminin ilk rnekleri, Fransz
Alain Robbe-Grilletnin ortaya koyduu Yeni Roman anlayyla yazlmtr. Temelde
Balzac romanna kar kan Grilletnin yeni uygulamalar ve onu takip eden dier
romanclarn da katklar sonucu oulculuk, stkurmaca, oyun, metinleraraslk, trlerin
karnavallamas, ironi, susku, parodi, kolaj, palimpsest, anakronizm gibi tekniklere yaslanan
postmodern bir roman doar. Bu postmodern roman da bir taraftan klasik ve modern romann 7
yapsal zelliklerini altst ettii gibi br taraftan okkimlikli, okkatmanl, oyunsulua meyilli,
eklektik, sanalla gerein, yksek kltrle popler kltrn, tarihle gncelin, derin olanla
yzeyselin bir arada bulunduu paral ve oulcu bir atmosferin panoramasn sunmaya
alr. (Demir, 2013: 612)
Bir romann postmodern saylabilmesi iin baz zellikler tamas beklenir. Aadaki
balklarda, anlan bu zellikler ksaca aklanmtr:
A. stkurmaca
Postmodern romann en belirgin zellii stkurmaca zellii gstermesidir. Hatta Yldz
Ecevit, stkurmacay postmodernizmin ana kurgu teknii (Ecevit, 2002: 56) olarak
nitelendirmitir. stkurmacann ne olduu aklanmadan nce stkurmaca zerinden bir noktay
da akla kavuturmak gerekir. Postmodern, modernin zelliklerini kullanarak onu eletirir.
Dolaysyla modernle benzeir gibi grnen zellikleri de olabilir. stkurmaca temelde kurmaca
ile gerek arasndaki katmandr. Modern romanlarda stkurmaca, yazarn bir gnlk bulmas
gibi eitli yntemlerle anlatlanlarn gerek olduunun altn izmek iin yaplrd. Yani
stkurmaca okuru, okunann daha gerek olduu konusunda ikna etme abasyd. rnein
Ahmet Mithat Efendinin natralist akma uygun olarak yazdn belirttii Mahedat
7
Postmodernizmin ne zaman balad ile ilgili bir belirsizlik bulunduu gibi modern roman, postmodern roman,
modernist roman gibi terimler zerinde de bir uzla salanamamtr. Szgelimi Hakan Sazyek Kara Kitapa
modernist roman (Sazyek, 2010: 514) derken Orhan Koak yine ayn roman postmodernizmin poetikas
(Koak, 1996: 149) olarak niteleyecek kadar postmodern grr. Metinde modern roman ifadesi
kullanldnda, Pamukun Cevdet Bey ve Oullar iin syledii tipik 19. yzyl gereki roman (Pamuk,
2010: 322) ifadesindeki gibi, btn insan gerekliini anlatma iddiasnda olan, bilime, pozitivizme, akla ve
geree yakn duran realist, natralist roman kastedilecektir.
655

Kafamda Bir Tuhaflk
romannda bir karakter olarak yer almas da yine bu trden bir dncenin sonucudur. Buna
karlk postmodern stkurmacada, modernin okuru kandrmaya almasnn karsna, modern
akla bir nevi bir kar k olan romantizmden de ilhamla, kurmacann alt izilmitir. Sonu
olarak birok teknikle oluturulabilen postmodern stkurmacay, modern romanlardakinden
farkl olarak metnin oluumunu metnin konusu haline getiren uygulamalar btn (Yaprak,
2013: 260) olarak tanmlayabiliriz. Yani benzeen iki teknii birbirinden ayran fark, aslnda
postmodernlerin ironik yaklamnda aranabilir.
Bu duruma en belirgin rnek olarak Yakup Kadrinin Yaban adl romanyla, Orhan Pamukun
Beyaz Kale roman arasndaki fark gsterebiliriz. Yaban romannda te, Garp Cephesi
Kumandanlnn gnderdii -Tetkiki Mezalim Heyeti- o viranelerde, talar altnda
kmrlemi insan kemiklerini aratrrken, bu kitab tekil eden yazlar, arasndan yrtlm ve
kenarlar yanm bir defter halinde buldu. (Karaosmanolu, 1993: 31) cmleleriyle tarihi
gereklii olan Tetkik-i Mezalim Heyetinin bulduu bir defterden bahsedilir ve romann bu
defterde anlatlanlardan ibaret olduu sylenir. Beyaz Kalede ise yazarn bir nceki romannn
bir kahraman, romann, arivde alrken karsna kan bir el yazmasndan ibaret olduunu
syler. Bu iki stkurmacadan birincisinde amacn okuru okunanlarn gerek olduu
hususunda inandrma, ikincisinde ise okunan eyin kurmaca olduunun okura hatrlatlmas
olduu sylenebilir.
Sonu olarak bu zelliklerde modern-postmodern arasndaki dn farkll gz nne
alnmaldr.
Yaznn devamnda, sadece stkurmaca olarak anlacak olan ereve tabirin kurgunun altn
izmek paydasnda birleen birok teknii vardr: yazarn bir kahraman olarak romana girmesi,
roman karakterinin roman yazdn ifade etmesi, romanda baka bir roman kahramanndan
gerek bir insan olarak bahsedilmesi, anlatcnn okurun okumakta olduu metne aka
roman ya da kitap demesi, kahramanlarn eitli ekillerde okura seslenmesi, roman
yazarnn romann yazl gerekesini ya da srecini okurla paylamas, romanda anlatlan
olaylarn kronolojiye uymadan anlatlmas
B. Metinleraraslk
Postmodern romanlarn en belirgin ikinci zellii metinleraraslktr. Postmodern romanda
yazar, baka metinlerin etkisini kanlmaz grr ve hatta bunu, moderndeki zgnlk,
biricik olma kaygsna kart olarak, eitli ekillerde, olas grd donanml okura ifa
eder. fa etmedii durumlardaysa intihal sulamasyla kar karya kalr. rnein Orhan
Pamuk, Beyaz Kale romannn sonundaki Beyaz Kale zerine adl blmde romann
olutururken faydaland kaynaklardan aka bahseder. Ancak yazar buna ramen Beyaz
Kalenin sadece ilk sayfasnda anlatlan, romann geneliyle dorudan alakal olmayan baz
sahneleri baka bir eserden almakla, yani intihalle sulanmtr. Postmodern teoride, yazara,
faydaland metinleri daha sonra tek tek aklamak gibi bir grev yklenmedii iin,
etkilendiini aklamad eserler nedeniyle bir yazarn intihalle sulanmasnn makul
olmadn sylemek mmkndr.
Metinlerarasln baz alt teknikleri de vardr. Bu alt tekniklerden parodi, ciddi bir yaptn
konusunun ya da yntemlerinin gln biimde deitirilmesiyle ortaya konan hicivli taklit bir
yapttr. (Gksel, 2006: 135) ya da Aristotelesin Poetikasndaki tanmlamaya gre parodia
soylu bir trn destan, trajedi, iirsel bir tonda yazlm bir parann gln bir taklididir.
656
(Aktulum, 2011: 479). Bir dier metinleraras teknik olarak pasti de taklide dayaldr; ancak
bu taklidi, parodinin altnda yatan gdlerden hibiri olmakszn, alayc drts yok edilmi
olarak, glmekten ve geici olarak bavurduunuz anormal dilin dnda salkl bir linguistik
normalliin hala mevcut olduu gibi bir kanaatten tamamen mahrum bir ekilde uygular.
(Jameson, 1990: 7778). Gksel parodi ile pasti arasndaki ilikiyi yle yorumlar: Parodi,
dnda bir z ya da hakikat dncesi olmad iin, iinden kamayacamz bir metinler
rgs iinde metinleri, farklaryla mesafelendiren benzerliktir. Parodinin ortadan kalkmas ise
metinleri birbirlerinin dpedz alntlar, pastileri yapar. Gnmzde giderek iddetlenen
eilim aslnda budur. Bu yzden Fredric Jameson, modernle postmoderni ayran izgiyi,
parodiden pastie gei olarak dnmektedir. Jamesona gre postmodernist ada parodinin
yerini pasti almtr. Parodi bu ada artk botur. Pasti tm gemi metinleri oburca yineler,
alntlar. Jamesona gre bu, gemile bamzn kopmas demektir. (Gksel, 2006: 137)
Deiik kaynaklarda birbirleri yerine, bazen de birlikte kullanlabilen bu iki terim arasndaki
temel fark, alntlanan metnin alntlayan metinde yer al eklidir. rnein parodi Bir eseri
taklit ederek alaya almak, gln duruma drmek anlamlarna gelir. Edebiyatta ciddi saylan
bir eserin bir blmn veya btnn alaya alarak, biimini bozmadan ona bambaka bir z
vererek biimle z arasndaki bu ayrlktan gln etki karan, bylece ilk eseri
glnletirerek zayflatan, ypratan anlatm yolu ve bu anlatm yolunu kullanan trdr.
(Daolu, 2012: 46) eklinde tanmlanarak Orhan Velinin rak iesinde balk olsam
msras, Haimin Gllerde bu dem bir kam olsam msrasnn parodisi olarak
deerlendirilirken (Daolu, 2012: 45); pasti, Pastite taklit, metnin ancak slbuyla snrl
kalr. Metnin konusu bu ilikinin dndadr. Dolaysyla pasti, slbun taklididir postmodernist
romanda. (Sazyek, 2010: 518) eklinde tanmlanarak, Latife Tekinin Sevgili Arsz lm
romannn szl edebiyat geleneini taklit etmesi, hsan Oktay Anarn Puslu Ktalar Atlas
romanndaki anlatc slubunun vakanvislere benzemesi, Kitabl Hiyel romanndaki
izimlerin minyatrlere benzemesi, pasti uygulamalar olarak grlr. (Sazyek, 2010: 518
520)
Temel anlamyla sylenenin tam tersini kastetme olarak tanmlanabilecek ironi, dier mizah
trlerinden farkl olarak () daha eletirel bir anlam ieriine sahiptir ve konumacnn niyeti
ile asl syledikleri arasndaki farktan ortaya kmaktadr. Dier bir ifadeyle ironi, mizahn,
eletirinin ve gerein bir arada kurgulanm halidir denebilir. (Ata, ar, 2008: 14) Bir
metinleraras yntem olarak ironi ise temelde pasti ve parodi gibi taklide dayanr. Ancak dier
iki yntemden farkl olarak oyun arac haline getirilen eserle mizah bir ba kuran romanc,
rneksedii metindeki bir imge ya da motifi, metnin kurgu tekniini veya biim zelliini ele
alarak onunla elenmeyi amalar. Trk romannda postmodern tarzn baarl rneini veren
Sreyya Evrenin, Postmodern Bir Kz Sevdim adl romann, rneksedii Kara Kitaptaki gibi
kurgulamas- onun gibi bamsz blmlerden oluturmas- ve oradaki ak, Rya-Galip akn
olumsuzlayarak ilemesi gibi. (Iksalan, 2007: 431) Bu tekniin dierlerinden fark, bir nevi
yine metne yaklamdaki niyet farkndadr. Yani pasti ve parodide rnekseme bir ara
konumundayken burada amaca dnr. (Sazyek, 2010: 521)
Bir dier alt teknik ise Aktulumun tanmlk olarak ifade ettii epigraf kullanmdr. Epigraf,
romann ya da blmlerin banda baka yazarlarn eserlerinden yaplan ksa alntdr. Ancak
epigraf sradan bir alnt deildir. Bir metnin ya da blmn hemen bana yerletirilerek, kimi
zaman ait olduu yazarn ad belirtilerek, izlei, anahtar szckleri ile yer ald metin ve
balyla ilikilidir. En ze indirgenmi bir tr nsz, nszn bir zeti, alntnn z,
657

Kafamda Bir Tuhaflk
szceleme ayrcalkl bir biimde sokulan bir ikondur. Bir metni bir baka metinle
ilikilendirerek bir benzeiklik ilikisi kurar. Bir sayfa banda yalnz yer alarak kitab temsil
eder, kitab ve anlamn indirgeyip zetler. (Aktulum, 2011: 475) Bylece iki eser arasnda
metinleraras bir ilikinin varl afie edilmi olur. Kolaj, palimpsest, karnavallatrma, klie
gibi dier alt dallar da yaznn kapsam gerei sadece isim olarak anlacaktr. 8
C. oulculuk
Postmodern romanlarn belirgin zelliklerinden biri de, modern romann teki baknn
karsna oulculuku getirmesidir. Buradaki kast oklu bak asyla yazlm romanlar
deildir. Sadece bu bak asyla yazlm olmak, bir roman oulcu yapmaya yetmez.
oulculuk romandaki her kiiye, deere eit mesafede olmak, onlar yarglamamak, taraf
tutmamak, bir gr dayatmamak, romancnn bir bilge edasyla ders vermemesi anlamndadr.
Bylece birbirine zt olduu dnlen hemen her ey ayn anda romanda yer alabilmitir. Bu
anlayn bir uzants da, modernizmin elitizmine kart olarak, popler bir tr olan polisiyenin,
okurun merak duygusunu diri tuttuu, okuru metni zmlemeye ittii ve oyunun iine dhil
ettii iin postmodern romanlarda kullanlmasdr. Sanat bir oyun olarak deerlendiren
postmodern yazar, sekinci olmad iin elencelik (trivial) edebiyat trlerine de girmekten
ekinmez. Dahas, okurun metinden zevk almas iin metnini elendirici, srkleyici elerle
ssler. Bu, kimi zaman metin araclyla okuyucuyla oynanan bilmecemsi bir oyuna dnr.
Oyunsu metin, yazar iin estetik balamda zgrlk vesilesi olduu gibi okuyucu asndan
elenme, keyif alma gibi pragmatik bir yarar salar. (Iksalan, 2007: 431) Postmodern
romanlarda, modernizmin ask suratl ciddiyetine kart olarak, mizahn kullanlmasn da bu
yaklamn bir sonucu olarak grebiliriz. Yazar bylece hem kuramsal konularla ilgili sylemek
istediini syleyecek, hem de popler kltre kapsn kapatmam, okurun okuduu kitaptan
keyif almasn salam olacaktr.
D. Tarih
Postmodernizmin tarihe yaklam da yine modernizmden farkldr. Postmodernizme gre son
tahlilde tarihi metin de bir metindir ve devrinin btnc reeteler sunan st anlatlarndan,
yazarn hayata bakndan izler tad iin her zaman mutlak dorular yanstmayabilir.
Dolaysyla tarihten bahseden bir eserdeki tarihi olaylarn doruluunun, yanlln tartmak
anlamszdr. Tarihi olmak sadece siyasi kiilerin bana gelen bir ey olmadna gre,
edebiyat, tarihi dnemlerden bahsederken mutlaka tarihi kiilikleri kullanmak zorunda
deildir, kk insanlar da tarihin iindedir. Pamuk, tarihe bakn Benim Adm Krmz
zerinden yle aklar: Bu kitabn sonunda stanbulda ya da Osmanl saraynda bir
dnemden sonra, 16. yy.n sonunda 17. yy.n banda resme olan ilginin ok youn bir ekilde
dtn sylyorum neredeyse bitti gibi. Aslnda ilgi dyor, azalyor, ama tamamen
bitmiyor. Ama ben abartarak tamamen bitmi gibi gsterdim. Neden? nk dediimde bir
gerek pay vard. Anlatmak istediim gerein ancak byle bir abartmayla okuyucuya
ileyeceini dndm. Bir noktadan sonra byle bir roman yaznca, bunun atsn kurunca,
bunun kendi kurallar tarihin kurallarnn zerinden atr utur geer ve benim iin tarihten daha
nemli olur. Bir noktadan sonra tarih artk arivlerde kalan, sayg duyulmas gereken bir ey
deil, benim romanm iin gerekli bir ey olur. En iyi ekilde yazyorsam romanm, ben tarihin
hizmetinde deilimdir, tarih benim hizmetimde olur (Hakan, 2002: 1112)
Detayl bilgi iin: (Aktulum, 2011: 415-487)
658
E. Anlam
Postmodern romanlarda, farkl yorumlara kap almas iin anlam ikinci plana atlm,
mulklatrlmtr. Okurun modern romanlardaki rahat pozisyonundan karlmas, kafasnn
karmas iin dil oyunlar yaplm, paradokslar kurulmutur. Postmodern romanlarda, modern
romanlardaki pozitivist ve determinist bir mantk yerine oulculuk ve ok anlamllk vardr.
Tek merkeze bal bir gerek, her eyi kapsayan bir doru yoktur. Kavranan bir gerek varsa o
ancak dorunun bir parasdr ve o da greceli ve yoruma aktr. (ren, 2013: 232) zkul,
edebiyatmzdan rneklerle sanatn deien anlam ve gerek anlayn yle zetlemitir:
Doru ve yanl ayrm olmayan postmodernistler, gncel olaylarn ahitliini, tankln
yapmak istemezler. nk deer belirtmek istemezler. Byk anlatlardan sosyalizm; eitlik,
emek diyerek ayn ortak sisteme atf yapmaktayd. Mesela, Orhan Kemal, Adalet Aaolu, vs.
Marksizmin tanmlad bir sistem iinden hayata baktlar. hsan Oktay ise Mslman ve
Marksistler gibi deildi. Anlam eserin iinde aramay yeledi. () Bu gerekelerle tarihin
gvenli sonsuz uzamna; polisiyenin merak youn atmosferine; ve fantastiin hayal dnyasna
ekildiler. (zkul, 2008: 329)
4. Orhan Pamukun Postmodern Romanlar
almann bu blmnde yukarda zellikleri sralanan postmodern roman teknikleri Orhan
Pamukun romanlaryla rneklendirilecektir. Bylece Orhan Pamukun romanlarndaki en
belirgin postmodern zellikler sunularak romanlar da tantlm olacaktr.
A. Beyaz Kale
Fark edilecei zere Beyaz Kaleyi ilk iki romanndan ayrp onu farkllatran zellikler,
postmodern romann zelliklerinin aklanmasyla daha anlalr bir hale gelmitir. Romann
giriinde, bir nceki romann kahramannn bir elyazmas bulduunu ve bundan sonra
okunacaklarn bu elyazmasnn kendince yorumlanmasndan ibaret olduunu sylemesi, daha
nce modern romanda okuru inandrmak iin bavurulan bulunan metin stkurmacasnn
parodisidir, metnin kurgusallna dikkat ekmek iin yaplm bir oyundur. Yazarn gerek
hayatta var olmayan bir kaleden (Doppio) ve tarihi olaylardan bahsetmesi yine postmodern
anlayn tarihe bakyla aklanabilir. Hadzibegovi de bu durumu u cmlelerle aklar:
Pamuk () byk anlat odakl yaklamdan syrlp, gemiin gnlk ayrntlarnda ve
kyda kede kalm tuhaf hikyelerinde yatan baka trl bir tarihe Beyaz Kaleyle dikkat
etmeye balad. (Hadzibegovi, 2013: 70) Romann son blmnde, nceki blmleri yazann
kimlii konusundaki ve romandan sonraki Beyaz Kale zerine ksmndaki aklamalar da
yine postmodernin anlam kapall, yoruma ak oluu, oyunsuluu ile ilgilidir.
B. Kara Kitap
Orhan Pamukun Beyaz Kaleden sonraki roman Kara Kitap, postmodern romann tm
tekniklerini, anlaylarn bir araya getiren modern bir ulusal destan (Pamuk, 1999)9dr. Kara
Kitap ile ilgili o kadar ok yaz yazlmtr ki romanla ilgili kan yazlarn derlendii Kara
Kitap zerine Yazlar isimli bir derleme kitap kmtr. Yine Kara Kitapn ilk basksndan
23 yl sonra Kara Kitapn Srlar isimli ayr bir kitap, Kara Kitapla ilgili akllarda kalan
sorulara cevaplar verme iddiasyla yaymlanmtr.
Kara Kitapn arka kapa.
659

Kafamda Bir Tuhaflk
Orhan Pamuk bu romanyla popler kltrde, anlalmaz/okunmas zor romanlar yazan

romanc olarak yer bulmutur. Bu dncenin olumasnda romann uzun ve karmak cmleli
dilinin de etkili olduu sylenebilir. Ancak, bu deerlendirmelerin ortaya kmasnda, romann
allageldii zere roman d dnyaya deil, ounlukla yine kurmacalara gndergelerde
bulunmasnn; edebiyata, roman sanatna, metinleraras ilikilere fazlasyla yer veren bir eser
olmasnn da etkili olduu dnlebilir. Bu da okurun Kara Kitap anlamak iin, belirli bir
edebiyat ve kuram bilgisine sahip olmasn, yani donanml bir okur olmasn zorunlu
klmtr. Kara Kitapn dier eserlerle benzetii ynlerin sralanmas ve romandaki
kahramanlarn metinleraras ilikilere baknn verilmesi bu konuyu akla kavuturacaktr:
Marcel Proust Kaybolan Zamann Peinde: Albertinein bir mektup brakarak Marceli terk
etmesi Ryann bir mektup brakarak Galipi terk etmesi
Dante lahi Komedya: Dantenin cehennemin katmanlarn gezii, sonrasnda Beatricele
Cenneti gezii Galipin Bedii Ustann mankenlerinin bulunduu yer alt dehlizlerini gezii
sonrasnda Belksla minareye k
Dekameron Bir villada birbirlerine hikyeler anlatan insanlar Bir pavyonda birbirlerine
hikyeler anlatan insanlar
eyh Galip Hsn Ak: Sevgilisini bulmak, Diyar Kalbe ulamak iin trl zorluklara
katlanmak zorunda kalan Ak Ryaya ulamak, ehrikalpe ulamak iin trl zorluklara
katlanmak zorunda kalan Galip ()
Ouz Atay Tutunamayanlar: Turgutun bir yazyla araya balamas, arad kiiyle
zdelemeleri ve yazmaya balamas Galipin bir yazyla araya balamas, arad kiiyle
zdelemesi ve yazmaya balamas
Ahmet Hamdi Tanpnar Huzur, James Joyce Ulysess: stanbulun / Dublinin bir roman
kahraman gibi romanda yer tutmas stanbulun romanda bir kahraman gibi yer tutmas
James Joyce Ulysess: Baka bir esere (Odysseia) dayanan biimsel, ieriksel uyum Baka
bir esere (Hsn Ak) dayanan biimsel, ieriksel uyum. (Yaprak, 2012: 238-239)
Kara Kitapn Mantkut-Tayr ve Binbir Gece Masallar gibi ana hikyeden ayrlan hikye
paralarndan olumas, biimsel olarak da baka eserlere benzediini gsterir. Bakalarndan
etkilenme, taklit romann en nemli temalardr ve romanda bunun kanlmaz, hatta normal,
hatta ve hatta iyi bir ey olduu ifade edilir; neredeyse bilgilendirici bir metin gibi, aka
metinleraraslk demeden, metinlerarasln ne olduu anlatlr: Mrekkep ve pislik iindeki
bu sayfalarda anlatlan hikyeleri aceleyle okuduktan sonra, ocukluunda, genliinde zgn
ke yazs diye okuduu birok hikyeyi Cell'in 'Mesnevi'den alarak amz stanbul'una
uyarladn anlad. Galip, Cell'in nazire sanat zerine, tek gerek hnerin bu olduunu
syleyerek saatlerce konutuu geceleri hatrlad: Rya, yolda aldklar pastalar attrrken,
Cell birok ke yazsn, belki de hepsini bakalarnn yardmyla yazdn syler, nemli
olann yeni bir ey 'yaratmak' deil, daha nceden, binlerce zek tarafndan binlerce ylda
yaratlm olan harikalar bir kesinden, bir ucundan deitirerek yepyeni bir ey
syleyebilmek olduunu ekler, btn ke yazlarn bakalarndan aldn ileri srerdi.
(Pamuk, 1999: 249)10 Romann iliki iinde olduu dier metinlerden haberdar olmayan okur,
10
Uzun bir alnt olduu iin alnamayan bir dier, belki daha aklayc, rnek de udur: Dou'dan Bat'ya, ya da
Bat'dan Dou'ya yrtlm eserler efsanesi, bana hep u dncemi hatrlatr: Dnya dediimiz ryalar lemi,
660
Pamukun Kara Kitapn yazar kahraman Celalin yaz slubuna olduka yakn olan
slubunun bir sonucu olarak; Celalin neden yer alt mahzenlerine gittiini, daha sonra da bir
caminin minaresine ktn, apartmann isminin neden ehrikalp olduunu, romanda neden
MantkutTayr ve Binbir Gece Masallarndan, Marcel Prousttan bahsedildiini
anlayamayacaktr. Bu da romann anlalmasn gletirmitir.
Kara Kitapn postmodern edebiyatla kurduu en yakn iliki, metinleraras bir metin
olmasyla ilgilidir. Ancak bunun dnda Galipin okura ey okuyucu (Pamuk, 1999: 418) diye
seslenmesi, romann yazar olduunu sylemesi stkurmacayla; Celal ve Ryann ldrlmesi
konusu polisiyeyle, sahte ehzadelerin metinde yer almas postmodern tarihle, kullanlan uzun
ve karmak cmleler anlamn mulklatrlmasyla ilgilidir.
C. Yeni Hayat
Orhan Pamukun Kara Kitapn devam olarak da nitelendirilen bir sonraki roman Yeni
Hayat adn tar. Bir gn bir kitap okudum ve btn hayatm deiti. (Pamuk, 1997: 7)
cmlesiyle balayan roman, Kara Kitap gibi kapal bir anlatmla yazlm, postmodern
zellikleri olduka ar basan bir romandr. Romanda, yine Kara Kitap gibi metinleraras
ilikilere yer verilmekle birlikte bu defa ne kan zellik stkurmaca olmutur. nk roman,
bir kitapla balam; kahraman11, okuduu bu kitapta, okurun okumakta olduu, Orhan
Pamukun Yeni Hayat adl romannn ilerleyen sayfalarnda yer alan sahneleri grm,
kendisine kahraman diyen kahraman, kendi hayatn yazan Rfk Hat isimli bir yazardan
bahsetmitir. Kahraman, romann sonunda, okuduu kitabn sonundaki gibi tan yeri aarrken
lmtr. Romanda metinleraras ilikiler yukarda bahsettiimiz stkurmaca oyununun bir
paras olarak okura sunulur. yle ki: Kahraman, hayatta olmayan Rfk Hatn evine gider ve
evde baz kitaplarla karlar. Kahraman bu kitaplar okur ve Yeni Hayat'12taki baz sahnelerin,
baz ifadelerin, baz hayallerin ya bu kitaplardan ilhamla yazldn, ya da dorudan onlardan
alndn grdm. (Pamuk, 1997: 239240) dedikten sonra baz cmlelerle bu duruma
rnekler verir. Roman dikkatli incelenirse kahramann eitli etkilenmelerle yazldn
bir uykudagezerin aknl iinde kapsndan giriverdiimiz bir evse eer, edebiyatlar da, almak istediimiz bu
evin odalarna aslm duvar saatlerine benzerler. imdi:
1.Bu dler evinin odalarndaki tkrtl saatlerin birinin doru ya da yanl olduunu sylemek samadr.
2.Odalardaki saatlerden birinin brnden be saat ileri olduunu sylemek de samadr, nk ayn saatin yedi saat
geri olduu sonucu da ayn mantkla karlabilir.
3.Saatlerden biri dokuzu otuz be geceyi gsterdikten her hangi bir sre sonra, evdeki baka bir saatin dokuzu otuz
be geeyi gstermesinden, ikinci saatin birincisini taklit ettiini sonucunu karmak da samadr.
() imdi, bn Arabi'nin rehberi eliinde gn yedi katn nasl dolatn, oralarda grdklerini, rastlad
Peygamberlerle neler syletiklerini anlatna ya da bu kitab tam 35 yanda (1198) yazna bakp, Nizam adl
bu ryalardan kma kzn doru, Beatrice'in yanl; ya da bn Arabi'ni doru, Dante'nin yanl; ya da 'Kitab al sra
ile Makam al Asra'nn doru, 'Divina Commedia'nn yanl olduuna hkmetmek, demin szn ettiim birinci
cins samala rnektir.
Endlsl filozof bn Tufeyl'in ssz adaya den bir ocuun doay, nesneleri kendisine emziren bir geyii, denizi,
lm, gkleri ve 'ilahi gerekleri' tanyarak, orada tek bana yllarca yaayn ta on birinci yzylda kaleme
almasna bakp, Hayy bn Yakzan'n Robinson Cruzoe'dan alt yz yl ileri olduuna karar vermek; ya da
ikincisinin eyalar ve aralar daha ayrntyla anlatmasna bakp bn Tufeyl'in Daniel Defoe'dan alt yzyl geri
olduunu sylemek de ikinci cins samala rnektir.
() Bu eserde, iki kapakl, drt gzl ve on iki ekmeceli Ermeni ii o ahane dolapta olduu gibi, aklmzn iinde
de, saatleri, mekn, saylar, ktlar ve bugn 'nedensellik', 'varlk', 'zorunluluk' dediimiz nice vr zvr
saklayan on iki gz olduunu Alman Filozof Kantn saf akln on iki kategorisini sralad o nl eserini
yaymlayndan yirmi yl nce gstermesine bakp, Almann onu taklit ettii sonucunu karmak da nc cins
samala rnektir. (Pamuk, 1999: 147149)
11 Kahramann ad Osmandr; ancak bu, romanda nemsiz bir ayrnt gibi verildii ve Osman da kendisi iin
kahraman dedii iin biz de Osman yaznn devamnda byle anmaya devam edeceiz.
12 Kahraman, okuduu kitabn adnn Yeni Hayat olduunu sylemektedir.
661

Kafamda Bir Tuhaflk
rendii kitapta getiini syledii cmleler, Orhan Pamukun Yeni Hayat adl romannda
da vardr. rnein kahramann Neati Akkalem adl yazarn13 Dahiler de ocuktu eserinden
alntlad Biz can yolda, yol arkadalarydk, biz birbirimize koulsuz destektik. (Pamuk,
1997: 240) cmlesi, romann baka bir yerinde, kahramann Canan iin syledii cmlelerin
iinde gemitir: O lkeye yapt yolculukta ben onun "yol arkadaydm". O lkeyi yeniden
kefetmeye giderken birbirimize "destek" olacaktk. O yeni hayat ararken iki kiinin daha
"yaratc" olacan dnmek yanl deildi. Biz canyolda yol arkadalarydk; biz birbirimize
koulsuz destektik; biz gzlkle ate yakan Mari ile Ali gibi yaratcydk ve biz haftalar boyu
gece otobslerinde gvdelerimizi birbirine yaslayarak, yanyana oturduk. (Pamuk, 1997: 67).
Kahraman, Rfk Hatn kitabn yazarken rnek ald bir dier yazar olan Jules Vernenin
simsiz Aile isimli romanndan da bir cmle almtr: Ama bu yrede hi ev yoktu,
ykntlardan baka bir ey grlmyordu. Bu harabeler zamandan deil de birtakm felaketler
yznden olumu gibi grnyordu. (Pamuk, 1997: 240). Bu cmle, Orhan Pamukun Yeni
Hayat adl romannda da kullanlmtr: Dr. Narin'in sevimli kzlaryla bir zamanlar yaad
konaa ve anlarmn mutlu dut aacna doru yrdm. Vadiye direkler dikilmi, hatlar
ekilmi, elektrik gelmiti, ama bu yrede hi ev yoktu, ykntlardan baka bir ey
grlmyordu. Bu harabeler zamandan deil de birtakm felaketler yznden olumu gibi
grnyordu. (Pamuk, 1997: 257) Bu durumda, Kahramann romann banda bahsettii
kitabn Orhan Pamukun yazd Yeni Hayat roman olduunu dnmemiz gerekecektir ki
bu olduka ak bir paradokstur: Gerek hayatta var olduu bilinen bir romann kiilerinden biri,
kahraman olduu roman okuyamaz; nk gerek hayatta var olduu bilinen roman
kahramann yaad kurmaca bir gerekliktir ve kahraman iin bu kurmaca gereklik,
kurmaca bir yaam olarak akmaktadr, kahraman bize yaadklarn (ve hatta lmn) an be
an anlatmaktadr; oysaki Orhan Pamukun Yeni Hayat adl roman tamamlanm bir eser
olarak, somut gerekliiyle vardr. Bandan geenleri bize anlatan kahraman, ayn zamanda
romann iinden gerek okurun okuduu roman okuduunu ifade etmektedir. Son
cmlelerdeki karmaa, Yeni Hayat romanndaki stkurmacann baarl paradokslarla rl
olduunun gstergesi olarak kabul edilebilir.
D. Benim Adm Krmz
Benim Adm Krmznn en baskn zellii romann bir polisiye olmasdr. nk roman, bir
maktuln nasl ldrldn anlatmasyla ve katilinin mutlaka bulunmas isteiyle balar:
imdi bir lym ben, bir ceset, bir kuyunun dibinde. Son nefesimi vereli ok oldu, kalbim
oktan durdu, ama alak katilim hari kimse bama gelenleri bilmiyor. O ise, iren rezil, beni
ldrdnden iyice emin olmak iin nefesimi dinledi, nabzma bakt, sonra brme bir tekme
att, beni kuyuya tad, kaldrp aa brakt. Tala nceden krd kafatasm kuyuya derken
para para oldu, yzm, alnm, yanaklarm ezildi yok oldu; kemiklerim krld, azm kanla
doldu. (Pamuk, 1998: 9) Buradan romann bir dier zelliine geiyoruz: Fantastik. Romanda
bir lden baka, her ne kadar bu konumalarn daha sonra bir nakkan elindeki resimleri
seslendirmesi olduu sylense de, bir kpek, bir aa, bir para, lm, krmz rengi, bir at ve
eytan konumutur. Romann banda ldrldn rendiimiz Zarif Efendiden baka,
onun katilin aratran Karann Enitesi ve en son Katil de lmlerini hatta lmlerinden sonra
yaadklarn anlatmlardr. Enite: imdi sizlere lmm anlatacam. unu belki artk
oktan anladnz: lm her eyin sonu deil; bu kesin. Ama btn kitaplarn yazd gibi,
13
Bu yazar, Kara Kitapta ad geen bir kahramandr.
662
inanlmayacak kadar da ac verici bir ey. Yalnz paralanan kafatasm ve beynim deil, sanki
her yerim, birbirinin iine gee gee, sanclarla sarslarak yanyor. Bu snrsz acya dayanmak o
kadar zor ki, sanki aklmn bir ksm tek are onu unutarak tatl bir uykuya zorlanyor. (Pamuk,
1998: 200) Katil: Ben ise hanerimi bile dorultamadm da knl elimi kaldrabildim. knm
havaya utu. Kzl kl hi yavalamadan nce elimi kesti, sonra da boydan boya boynumu
kesip kafam kopard. Kafann koptuunu, zavall gvdemin beni brakp sersemce att iki
tuhaf admdan, haneri aptalca sallayndan ve boynumdan fskiye misali kanlar fkrtarak yere
yklmasndan anladm. Kendi kendine yryen zavall ayaklarm, tpk lmden nce rpnan
zavall bir at gibi bou bouna debelendiler. (Pamuk, 1998: 460)
Romanda stkurmaca olarak, romann sonunda romann bakahramanlarndan ekrenin sarf
ettii u cmle nemlidir: Resmedilemeyecek bu hikyeyi, belki yazar diye, bu yzden
anlattm olum Orhan'a. Hasan'n ve Kara'nn bana yollad mektuplar, zavall Zarif Efendi'nin
zerinden kan mrekkebi dalm at resimlerini ekinmeden verdim. Her zaman asabi,
huysuz ve mutsuzdur ve sevmediklerine hakszlk etmekten hi korkmaz. Bu yzden Kara'y
olduundan akn, hayatlarmz olduundan zor, evket'i kt ve beni olduumdan gzel ve
edepsiz anlatmsa sakn inanmayn Orhan'a. nk hikyesi gzel olsun da inanalm diye
kvrmayaca yalan yoktur. (Pamuk, 1998: 470). Yine romanda mesnevilerle biim ve ierik
asndan kurulan metinleraras ilikilerden de bahsedilebilir; ancak bu iki zellik yazarn en
fazla Kara Kitap ve Yeni Hayat romanlarnda oyun unsuru olarak kullanlmlardr. Benim
Adm Krmznn bu postmodern tekniklerden ok Dou-Bat dncesinin farkll,
slubun nemi, birey olma-cemaat olma temalaryla ilikili olduu sylenebilir.
E. Kar
Yazarn Benim Adm Krmzdan sonraki roman Kar, stkurmaca zellikleri tasa da
hikyenin n plana kt, Postmodern oyunlarn dier romanlarna gre nispeten azald bir
romandr. Fethi Demirin Orhan Pamukun Romanclk Serveninde Yeni Bir Durak: Tematik
Romanlar adl makalesinde Orhan Pamukun romanclnn nc evresindeki tematik
romanlar (Demir, 2011: 955) olarak niteledii romanlardan ilki olan Kar roman, ulusalclarla
muhafazakrlar arasndaki atmann anlatld siyasi bir romandr. Pamuk bu romanda da
Postmodern teoriden faydalanm, her kahramanna eit durmaya alarak oulcu bir
yaklamla kiilere yaklamtr. rnein muhafazakr Lacivert Eitim enstits mdr az
nce gzlerinin nnde vuruldu... Bu devletin tesettrl kzlara basksnn Mslmanlarda
yaratt fkenin sonucudur. Ama olay da tabii devletin yapt bir kkrtmadr. Zavall mdr
nce zulmlerinde kullandlar, sonra da bir meczuba vurdurttular ki Mslmanlar sulasnlar.
(Pamuk, 2011b: 79) derken, ulusalc Dervi Zaim de Ben de genliimde senin gibi Nianta
ve Beyolu sokaklarnda yrrdm, Bat filmlerini deli gibi seyrettim ve btn Sartre'lar ve
Zola'lar okudum, bizim geleceimizin Avrupa olduuna inandm. imdi btn bu dnyann
yklmasna, kz kardelerinin bart takmaya zorlanmasna, iirlerinin dine uygun deil diye
ran'daki gibi yasaklanmasna seyirci kalabileceini sanmam. nk sen benim dnyamdansn,
Kars'ta T.S. Eliot'un iirlerini okumu baka kimse yoktur. (Pamuk, 2011b: 200201)
diyebilmitir. Kar romannda, yazarn bir sonraki roman Masumiyet Mzesinde de tekrar
edecek bir stkurmaca uygulamas vardr: Roman yazarnn bir karakter olarak romann iine
girmesi. Kar romannn iinde bir romanc Orhan Pamuk vardr; ancak kurmaca bir tr olan
romandaki btn karakterler gibi, romann iindeki Orhan Pamuk da artk gerek deil
kurmacadr.
663

Kafamda Bir Tuhaflk
Bu stkurmaca uygulamasnn, Kara Kitap ve Yeni Hayat romanlarnda olduu gibi

kurmacann altn izmek, stkurmacay bir oyun haline getirme niyetinden ok; modern
romanclarn inandrc olma kayglarnn bir parodisi olduu sylenebilir. Bu inandrc olma
parodisinin bir ucunda, anlatcnn anlattklarn bant dkmleri, video kaytlar, gazete
haberleri, raporlar ve hatta meteoroloji kaytlarna kadar dayandrmas (Yaprak, 2012: 407-415)
ve kurmaca Orhan Pamukun romann iinde Ka ile olan arkadalna dair detaylar vermesi
(Yaprak, 2013: 265); dier ucunda da okurun son tahlilde bir roman okuduunu bilmesi vardr.
Bu kandrma-inanmama mcadelesinin roman iindeki bir oyun olduu da dnlebilir. Ancak
son tahlilde Orhan Pamuk, Kendimi, kendime ok benzeyen ve okuyucuyla konuan bir kii
olarak sunarak yeni anlamlar, sesler, kiilikler buluyorum. (Pamuk, 2010: 330) szleriyle
romann dnda konuyu akla kavuturmutur.
F. Masumiyet Mzesi
Masumiyet Mzesi, Kar gibi postmodern tekniklerin az kullanld tematik bir
romandr. (Demir, 2011: 955). Yazarn ilk tematik roman siyasetle ilikiliyken, Masumiyet
Mzesi akla ilikilidir. oklu okumalara olduka elverisiz bir roman olan Masumiyet
Mzesinde, en n plana kan postmodern uygulama olarak, anlatcnn zaman zaman okurla
konumas, anlattklar iin hikye demesi gibi anlatc merkezli stkurmacalar dnda;
sanatnn bir nceki roman Karda olduu gibi, bir karakter olarak romann iinde yer
almasndan da bahsedebiliriz. Romanda Orhan Pamuk sahneleri ise u ekilde balar:
Romann Kemal Bey, k olduu ve ulaamad Fsunun evine gider gelirken,
Fsunun evine her gidiinde oradan bir eya arm ve bu eyalardan bir mze kurmay
tasarlamtr. Eserin son blm olan Mutluluk ksmnda, anlatc mzesinin bir katalou
olmas gerektiini dnr. Bu kataloun roman gibi olmasn ister. Buradan hareketle bir yazar
fikrine ve bu fikirden de yazar Orhan Pamuka ular. (Yaprak, 2012: 58) Kemal Bey, Orhan
Pamuku tercih etme gerekesini de yle aklar: Bu kitab, benim azmdan ve benim
onaymla anlatan Orhan Pamuk beyefendiyi byle aradm. Babas ve amcas, babamla,
bizimkilerle bir zamanlar i yapmlard. Servetlerini kaybetmi eski Niantal bir ailedendi ve
hikyemin arka plann da iyi kavrar diye dnmtm. Hikye anlatmay ciddi bir ekilde
seven, iine bal bir adamm diye de duymutum. (Pamuk, 2008: 565) Orhan Pamukun, bu
cmlelerle son tahlilde, bir roman kahraman araclyla kendisini vmesi roman sanatnn
ulat imknlar asndan dikkate deerdir.
Kurmaca bir eserde bir mze kurma fikrinden bahsedilmesi olduka doaldr. Ancak sra d
olan ey, bu mzenin 28 Nisan 2012 tarihinde ukurcumada almasdr. Postmodernizm,
gerek ile gerek dnn, gerek ile kurmacann i ie olduu, akl ve mantn zorland
(Ayyldz ve Birgren, 2009: 123) bir dnce biimi olduu iin, Pamukun, bir kahramannn
kurmak istedii mzeyi gerek hayatta da amas, kurmacadan geree uzanan sra d bir
gereklik olumasn salamtr. Mzenin gerek hayatta da almas, mzeyi gezenlerde ister
istemez, romanda okunanlarn gerekliiyle ilgili phelerin olumasn salamas bakmndan
olduka ilgin bir durum ortaya karmtr. Bu ilginlik Orhan Pamukun bir karakter olarak
romann iinde girmesiyle, karlkl bir geii de iaret etmektedir: Kurmacadan geree,
gerekten kurmacaya
664
5. Kafamda Bir Tuhaflk Romannda Postmodern Unsurlar

Masumiyet Mzesinden alt yl sonra yaymlanan Kafamda Bir Tuhaflk adl romanyla
Pamuk, temayla postmodern oyunlar kaynatrm gibidir. Romanda Mevlutun yaad ilgin
olaylar, aklar, geim mcadelesi; stanbulun geirdii inanlmaz deiim anlatlrken
deneysellikten de dn verilmemi, roman zellikle bak as kullanmyla bir yenilie imza
atmtr. Yazarn son iki romannda olduu gibi bu romannda da anlatc kendisini gsterir;
ancak yine son iki romanndan farkl olarak anlatcnn kimlii aklanmaz. Roman, zellikle
Kara Kitapla kurduu metinleraras iliki, hafif polisiye yn, yer yer fantastik ve mizahi
elerin de yer almasyla, roman hakknda bir deerlendirme yazs yaymlanan Hatice
Bildiricinin de ifade ettii gibi postmodern ve elenceli bir roman (Bildirici, 2015: 122) olarak
nitelenebilir. Yaznn devamnda yukarda Orhan Pamukun nceki romanlarnda rnekleri
verilen postmodern romann zellikleri, bu defa sanatnn son roman zerinden gsterilecektir:
A. stkurmaca
Romann ilk cmlesi bize hemen stkurmacay gsterir: Bu, boza ve yourt satcs Mevlut
Karatan hayatnn ve hayallerinin hikyesi. (Pamuk, 2014:15) Bu zamirinin aka iaret
ettii romann ilk sayfasnda, kurmacann ifasna devam edilmitir:
Kahramanmz Mevlut uzun boylu, salam ama zarif yapl, iyi grnlyd. ()Yalnz
genliinde deil, krkndan sonra bile yznn ocuksu olmasn ve kadnlarn onu gzel
bulmasn, Mevlutun bu iki temel zelliini hikyemizin anlalmas iin arada bir okurlarma
hatrlatacam. Mevlutun her zaman iyimser ve iyi niyetli olmasn bazlarna gre safln
ise ayrca hatrlatmama gerek kalmayacak, siz de greceksiniz. Okurlarm benim gibi Mevlutla
tansalard, onu yakkl ve ocuksu bulan kadnlara hak verirler, hikyemi renklendirmek iin
abartmadm teslim ederlerdi. Bu vesileyle, btnyle gerek olaylara dayanan bu kitap
boyunca hi abartmayacam, zaten olup bitmi baz tuhaf olaylar, okurlarmn daha iyi takip
edip anlamasna yardm edecek bir ekilde sralamakla yetineceimi belirteyim.
Kahramanmzn hayatn ve hayallerini daha iyi anlatabilmek iin hikyesinin ortasndan bir
yerden balayacak, nce Mevlutun 1982 Hazirannda (Konyann Beyehir kazasna bal)
komu Gmdere kynden kz karmasn anlatacam. (Pamuk, 2014: 15) Bu cmlelerdeki
paradokslar olduka belirgindir: Orhan Pamuk rol yapan anlatc, Mevlut iin hem
hikyemizin kahraman demekte hem de onunla tantn ifade etmektedir. Okura seslenen
anlatc, hem btnyle gerek olaylara dayanan bu kitap boyunca hi abartmayacam, zaten
olup bitmi baz tuhaf olaylar, okurlarmn daha iyi takip edip anlamasna yardm edecek bir
ekilde sralamakla yetineceimi belirteyim. (Pamuk, 2014: 15) diyerek gereki olduunu
ilan etmekte hem de bir hikye kurguladn ifa ederek Kahramanmzn hayatn ve
hayallerini daha iyi anlatabilmek iin hikyesinin ortasndan bir yerden balayacak (Pamuk,
2014: 15) ifadesini kullanmaktadr. Roman yazar Orhan Pamukun tant bir kiinin
bandan geenleri anlatmas durumunda, bu dedii kitap bir roman14 deil biyografi olurdu
ve bu durumda da biyografi yazar, anlattklar iin hikye, hayatn anlatt kiiye de
kahraman demezdi. Bu tr cmlelerin aslnda realist-natralist romanlarn gerekilik
anlaynn ya da realist-naturalist roman yazmak isteyen bir romantik yazarn bir parodisi
olduu sylenebilir: Hem kurguyu ifa etmek hem de gerekilikten bahsetmek.
14
Kald ki kitabn i kapanda kitap iin zaten roman denmektedir.
665

Kafamda Bir Tuhaflk
Romann ikinci blmnn ilk sayfasnda da yine olduka belirgin bir stkurmaca uygulamas
vardr: Bu noktada, hikyemizin tam anlalmas iin, nce bozann ne olduunu bilmeyen
dnya okurlarna ve onu nmzdeki yirmi otuz ylda ne yazk ki unutacan tahmin ettiim
gelecek kuak Trk okurlarna, bu iecein darnn mayalanmasyla yaplan, ar kvaml, ho
kokulu, koyu sarms, hafife alkoll geleneksel bir Asya iecei olduunu hemen syleyeyim
ki, zaten tuhaf olaylarla dolu hikyemiz bsbtn tuhaf sanlmasn. (Pamuk, 2014: 27) Bu
cmlelerle sadece roman okumakta olan okura deil, roman evrildiinde onu okuyacak dnya
okurlarna ve gelecekte roman okuyacak olan Trk okurlarna da seslenilmi olur.
lk iki blmn giriinden sonra nc blmn banda da yine romann inas gzler
nne serilerek bir baka stkurmaca uygulamasna yer verilmitir: imdi Mevlutun kararn,
Rayihaya balln ve kpek korkusunu anlamak iin ocukluuna dnelim. (Pamuk, 2014:
45) Mevlutun bandan geenlerin gerek hayattaki gibi kronolojik deil de yazarn zaman
dzenlemesiyle ileri ya da geri atlamalarla anlatlmas da bir baka stkurmaca uygulamasdr.
Yukardakiler dnda, romanda kullanlan stkurmaca teknikleri aadaki gibidir:
I. Kurmacay Belirginletirmek: Bu stkurmaca uygulamasnda anlatclar, aka roman,
hikye kelimelerini kullanarak, bu zamiriyle ima ederek, roman kiilerinden kahraman
diye bahsederek, okunmakta olan romann yapsna ya da konusuna gndermede bulunarak
kurmacaya iaret etmektedir:
Ferhat.15Bu hikyeyi dikkatle takip ediyorsanz, insann Mevluta kolayca kzamayacan
anlamsnzdr, ama ben kzdm ona. (Pamuk, 2014: 145)
Kitabmzn banda hikye edildii gibi on iki yl sonra baba oul haydutlarca soyulaca bu
yerden, Boazdan karanlkta geen petrol tankerlerine ve minareler arasndaki mahyalara
bakarken stanbulda bir evi ve o evde kendisini bekleyen Rayiha gibi tatl bir kz olduu iin ne
kadar talihli olduunu dnrd Mevlut. (Pamuk, 2014: 188).
imdi hikye ayn noktaya geldii iin romanmzn II. ksmn yeniden okumay tavsiye
ediyorum okurlarma. (Pamuk, 2014: 309)
Benim evlenmeme cmerte yardm ettii iin de kendisine burada teekkr ediyorum.
(Pamuk, 2014: 122)
Milliyet gazetesinde Cell Salik Onda bir yldzn kadife sesi var, diye yazmtr benim iin.
Mzik hayatmda hakkmda sylenmi en byk szdr. Rahmetli Cell Beye ve bu kitapta
arkc admla yer almam salayanlara teekkr ederim. (Pamuk, 2014: 250).
Mevlutu Osmanbeyde yeni alm bir yere gtrd ve kahramanmz ok huzursuz eden bir
ey istedi ondan. (Pamuk, 2014: 392)
Samiha. Bakalar ne der diye dndnden, Ferhat bizim hikyemizin en gzel yerlerini
mahrem diye geitiriyor. (Pamuk, 2014: 233) bu cmlelerle Samiha hem hikyeyi ifa etmi
hem de Ferhatn da bir anlatc olarak konutuunu bildiini ifade etmi olur.
Aadaki rneklerde ise yukardakiler gibi aka metne iaret edilmese de okunmakta olan
metnin yazl slubuna gndermede bulunularak kurmaca ifa edilmitir:
15
Romanda kahraman szlerine balamadan nce kahramann ad koyu harflerle yazlmakta ve sonuna nokta
konmaktadr.
666
imdi Mevlutun kararn, Rayihaya balln ve kpek korkusunu anlamak iin

ocukluuna dnelim. (Pamuk, 2014: 45) Bu ifadelerdeki dnelim kelimesiyle, anlatcnn
varl belirginletirilmi ve romann anlatm grnr klnmtr.
Sleyman. Mevlut kard kzn, aabeyimin nikhnda bir kere gz gze geldii gzel
Samiha deil, gzel olmayan ablas Rayiha olduunu sizce ne zaman anlad? Kyde karanlkta
bahede Rayiha ile karlar karlamaz m? Yoksa birlikte dere tepe kaarlarken yzn
grnce mi? Kamyonete, yanma oturduunda anlam myd? Kamyonette ona Yaramaz bir
durum mu var? diye, Azn bak amyor? diye bunu anlamak iin sordum. Ama Mevlut
hi renk vermedi. (Pamuk, 2014: 177). Bu cmlelerle kahraman, okurun neyi bilip neyi
bilmediini bildiini, romanda hangi ayrntlara deinildiinin farknda olduunu ifa ediyor.
Bu yzden romandaki baz sahnelere, konumalara gnderme yapyor.
Ferhat. Benim hakkmda yanl bir fikir edinmeyesiniz diye bir dakikalna araya giriyorum:
Ben sorumluluklarn bilen, alkan ve erefli bir erkeim ve aslnda karmn ev dnda
almasna asla gz yummam. (Pamuk, 2014: 234). Bir roman kahraman araya girdiini
ifade ederek bir anlatm olduunu aa karmtr.
II. Kahramanlarn Okura Seslenmesi: Bir stkurmaca uygulamas olan, anlatnn ak
kesilerek dorudan okuyucuya seslenildii parabasis, metinsel zfarkndal (Yldrm, 2011:
1787) salayarak stkurmacay iaret eder. Parabasis, Antik Yunan tiyatrosunda Koro'nun
oyundan bamsz olarak, yazar adna seyirciye seslenii (Yksel, 1990: 562)dir. Bu sesleniler
Antik tiyatrodan sonra romantik ironi olarak romantik romanlarda16 (Yldrm, 2011: 1787),
daha sonra da postmodern romanlarda17 (Iksalan, 2007: 429) grlmtr.
Romanda otuz yedi tane olduu tespit edilen bu stkurmaca uygulamas eitli gruplara
ayrlarak tasnif edilmitir:
a. Aklama: Bu seslenilerde kahramann okuru, duygular, dnceleri hakknda
bilgilendirdii, bylece okurun hem kahramanlar hem de entrik kurgu hakknda bilgi sahibi
olmasnn saland grlmektedir. Kahramanlarn yirmi defa bu ekilde okura seslendii
tespit edilmi; ancak bunlarn on tanesi rnek olarak aada sralanmtr:
Bendeniz, bir gn inallah karlarsak kendi gznzle de greceksiniz, ince narinceyimdir.
(Pamuk, 2014: 47)
Bu yalana inandm. Belki de yalan olduunu kesinlikle biliyor, benim bu kadar kolay
kandrlmama glyorsunuzdur. O zaman size unu syleyeyim: Her eyle alay edenler ne
gerekten k olabilir ne de gerekten Allaha inanabilirler. (Pamuk, 2014: 124)
Ailemizde hala sokak sokak yourt satan birinin olmas inann iimi actyor. (Pamuk, 2014:
140)
16
17
Yldrm, romantik ironinin postmodern stkurmacann ncs olduunu u szlerle aklam olur: Romantik
ironik sylemin dier bir belirtisi de sanatnn eserinin gerek olmadn, bir kurgu olduunu gsteren ak ya da
imal szleridir. Bu ynden bakldnda Felatun Bey ile Rakm Efendi romannn romantik ironik bir
perspektifinin olduu aktr. (Yldrm, 2011: 1787)
Karakteristik zellikleri itibariyle romantizme benzeyen postmodernist estetikte, kurmaca dnyay stkurmaca
dzlemine tamada romantik ekol, temel itki yapmtr. ...Bu ekol yazarlarnn zellikle uygulad bir yntem
olduu iin edebiyat biliminde romantik ironi olarak anlan kurmacaya kar mesafe ilkesi, metafictionun
tarihsel temelidir* (Iksalan, 2007: 429) * Yazarn alntlad kaynak: Ayta, Grsel. (1999). Genel Edebiyat
Bilimi. Papirs Yaynlar: stanbul, s. 207
667

Kafamda Bir Tuhaflk
Eer Mevlutun ktln isteseydim, bazlarnzn sand gibi ona kazk atyor olsaydm,
stanbulda gece rak sarhouyken Rayihay ayarlayaym diye bana verdii Kltepedeki evin
kdn ona geri vermezdim, deil mi? (Pamuk, 2014: 173)
Sleyman ehirde ok az gezdirdi beni, biliyor musunuz niye? (Bunu da ok dndm.)
nk hem benle yakn olmak isterdi hem de bir erkekle evlenmeden nce fazla yaknlaan bir
kza saygs azalrd. (Pamuk, 2014: 209)
Ona katm ilk akam Ferhat ile elbiselerimizi karmadan yattk ve sevimedik. Bu mahrem
eyleri siz roman okurlaryla drste paylayorum nk okurun hikyemden insani ibret
almasn diliyorum. (Pamuk, 2014: 227)
Yazlar Mevlut akamlar bizimle birlikte olduu iin memnundu hayatndan. Ama o sylemez,
ben syleyeyim: Yazlar klardan da az kazanyorduk. (Pamuk, 2014: 255)
Bunlar anlattm ki, bir ak hikyesi dinlemeye hazrlanan sizler yanl bir beklentiye
girmeyin. (Pamuk, 2014: 325)
O Samihann imdiden kzlarm hediyelerle, hikyelerle, gzellii ve paras ile tavladn
sizin gibi ben de gryorum, ama sylesem hemen herkes, en bata da sizler, Aa, nereden
karyorsun Rayiha? Kzlar teyzeleriyle biraz glp oynayamazlar m? dersiniz hep bir
azdan. (Pamuk, 2014: 337)
Alt ay sonra, 1997 knda Mevlut tahsildarla almt, dertlenmeyin onun iin. (Pamuk,
2014: 369)
b. Dzeltme: Bu seslenilerde kahramanlar, okurun kendileri ya da roman gerekliindeki
olaylarla ilgili yanl anlalmalar engellemek iin okura seslenmi ve dikkatini ekmitir.
Ama yanl anlalmasn, Mevlut iin en mkemmel okul mutluluu, hem arkadakilerin yapt
akalara glebilmek hem de Nazl retmeni dinleyebilmekti. (Pamuk, 2014: 76)
Btn bunlardan, Nisan aynda, Fatma adn verdiimiz kzmz dounca Mevlutun karalar
baladn, erkek douramadm diye de bana kt davrandn sanmayn sakn. (Pamuk,
2014: 204)
Fevziyenin kim bilir ne maceralar yaadn sanmayn sakn: (Pamuk, 2014: 213)
Bakn bana: Ben kimsenin klesi, haremi, esiri deilim... Bakn bana: zgr olmak nedir
anlayn. Masa altndan rak ie ie zil zurna sarho olunca Ferhat sonunda ben toparladm.
(Pamuk, 2014: 234)
Yanl anlamayn, kzm kard iin deil, hizmetilik ettirdii iin ayplyordum bu
adam. (Pamuk, 2014: 267)
Bazan kendimi tutamayp bizim bozac kafadarlarn dkknnn nnden geiyorum. Yanl
anlamayn, ak acsyla alamak iin deil, glmek iin tabii ki... (Pamuk, 2014: 323)
Yanl anlamayn, kalbimi kran tek ey, srf kt ruhlu olu ile evlendi diye Vedihacmn bu
renksiz, sessiz adama kendi z babasnn yannda ikide bir Babacm demesidir. (Pamuk,
2014: 406)
668
c. Gizleme: Bu seslenilerde kahramanlar baz eyleri okurdan gizleyerek bazen merak

duygusunu krklemi bazen mahremiyet duygularnn olduunu ifade ederek okurda gereklik
duygusu uyandrmak istemiler bazen de okurla srlarn paylaarak i dnyalarndaki asl
dnceyi ifade etmilerdir:
Daha kamad, karlmad. Dnecektir. Sakn yanl anlamayn. Ltfen yazmayn ve
YAZARAK OLAYI BYTMEYN dedim. erefli bir kz lekelemeyin.() Yazmayn, nk
kat doru deil. Yanl anlalacak! (Pamuk, 2014: 207)
Ben de aladm, ama Samihann iyi yaptn da dnmedim deil bu aramzda kalsn.
Evet, zavall Sleyman ok kt ona. (Pamuk, 2014: 208)
zimizi kaybettirince bir bfede duruyor ve karton ielerden ayran iiyoruz. Sevgilimin
byklar ayrandan beyaz oldu. Bouna uramayn, adn vermem ve hi bulamazsnz bizi.
(Pamuk, 2014: 209)
Nasl seviirdik, evlenmeden nce gebe kalmamak iin neler yapardm, bunlar size
anlatmayacam, (Pamuk, 2014: 228)
Ferhat Gaziosmanpaaya gidiyor, Sleymann korkusundan stanbula hi inmiyor (benim
indiimi de bilmiyordu hi aramzda kalsn), kazand paray biriktirdiini sylyordu ama
bir banka hesab bile yoktu. (Pamuk, 2014: 229)
Kzlardan hangisi babasn bana ihbar etti, onu sylemem. (Pamuk, 2014: 372)
Mevlut bana arada bir tatl szler sylyordu, ama bunlar sizin bilmeniz gerekmiyor.
(Pamuk, 2014: 427)
Grld zere roman yazar, kahramanlar konuturarak hem metnin daha iyi anlalmasn,
hem de okurun meraklanmasn salamtr.
III. Romann Anlatc-Kahraman birliiyle Anlatlmas: Kafamda Bir Tuhaflk
romannda bir baka stkurmaca uygulamas daha vardr: 1. tekil azdan konuan
kahramanlarn, roman, 3. tekil anlatcyla ibirlii halinde, birlikte anlatmas. Orhan Pamukun,
ilk defa kendisi tarafndan uygulandn ve bunun dnya edebiyatnda bir rnei olmadn
ifade ettii (Pamuk, 2014: 9) bu yeni anlatm teknii, daha nce kullanlan oklu bak
asndan farkldr. Farkllk, Orhan Pamukun daha nce oklu bak asn kulland dier
iki roman, Sessiz Ev ve Benim Adm Krmz zerinden aklanabilir:
Orhan Pamukun Sessiz Ev ve Benim Adm Krmz romanndaki anlatclar, bandan
geenleri romann olay akna gre deil, kendi yaadklarna gre anlatmlardr. Romanc,
bu anlatmlar derleyip bir araya getirmi gibidir. Hibir anlatc dierinin okura
sylediklerinden haberdar deildir, anlattklarnda dier bir anlatcya cevap nitelii tayan
dorudan ifadeler bulunmaz. Bu duruma yaklaan tek durum, Benim Adm Krmz da eitli
anlatclarn Erzurumlularla dalga getii, bazlar cevab nitelik tayan, birbirini takip eden
mizahi hikyeciklerdir ki onlarda da romann ilerleyen sayfalarnda bu anlatclarn aslnda tek
bir kii olduunun renilmesiyle, aslnda tek bir kiinin konuturduu eylerin Erzurumlar
laf atmak iin kullanldn reniriz. Kafamda Bir Tuhaflkta ise kahramanlar anlatcdan
sz alp ona ya da kendisinden nceki kahraman anlatcya cevaplar vermekte, her
kahraman anlatc ilerleyen olay kendi cephesinden anlatmaktadr. Hatice Bildirici bu anlatm
tekniini yle aklar: Anlatclar sraya girip bize gidiat kronik yapdan uzaklamadan yani
geri dnler salamak amacyla deil, olaylar aktarmak ve kendi hislerini aklamak iin sz
669

Kafamda Bir Tuhaflk
alrlar. Benim Adm Krmzdaki gibi blmler halinde sz almazlar. Bazen bir iki satrda
laflarn edip geriye ekilirler bazen bir iki sayfa konuurlar. Romann, tanrsal bak asna
sahip nc kiili anlatcs, kahramanlarn ikide bir lafa girmelerinden memnundur. Adeta o
daha iyi bilir, bunu o anlatsn deyip geri ekilir. Hikyesinin kiilerine, daha dorusu o kiilerin
fikirlerine pek deer veren bir anlatcya sahip olmasyla ve bunun daha nce uygulanmam
olmasyla da bu roman anlatm teknii olarak deneyseldir. (Bildirici, 2015: 123) Pamuk, bu
yeni anlatc tavryla, kahramanlarn bir romann paras olduklarn bize hissettirdiklerini
syledikten sonra, bu anlatcnn neden kullandn yle aklar: Benim amacm biraz
hzllk, yeni bir nokta bularak anlatm hzlandrmak. Yani kahraman da bundan nce
yazlanlara gnderme yapyor. Bu, roman hzlandrr. Hemen bakasnn engeline atyor
hikyeyi, tartmaya balyor. Hlbuki te yandan, o kahraman araya baka dolaymlar koyacak,
onu reneceiz, o fikirde olmadn syleyecek, yarm sayfa gidecek. Oysa bu teknik
hzlandryor. Hikye renkli, dolu oluyor. Kk bir srpriz etkisi de var okurda. Gene bu Orhan
ne yapm, biraz oyuncakl. (Gm, 2015b: 29)
Romann genelinde grlen bu durumun en belirgin olduu blm, Samihann kann
anlatld, Samihann Kamas adl blmdr. Blmde olay, her bir kahramann bak
asndan devam ettirilerek anlatlmtr. Blmdeki olay, Vedihann bak asyla balar:
Vediha. leden sonra Samiha banda rt, elinde bavulu birden bizim odann kapsnda
belirdi. Tir tir titriyordu. Hayrola? dedim. Abla ben bakasna k oldum, onunla
kayorum, taksi geldi. (Pamuk, 2014: 206)
Samihann kat okura duyurulmutur. Vediha, kendi bak asnda: Vediha. Babamla
kye dnn! dedim. Sonra kaarsn! imdi burada btn suu bana atacaklar, ben ayarladm
sanacaklar. Bunlar beni ldrr, biliyorsun Samiha. Kim bu adam? (Pamuk, 2014: 206)
dedikten sonra sz Samiha devralr ve Samiha. Ablama hak verdim. Dur taksiyi
yollayaym, dedim. Ama evin kapsndan karken kapdaki bavulumu gene de almm elime.
(Pamuk, 2014: 207) der. Samiha kararndan vazgemitir. Ancak taksiye doru giderken
taksiden ieri doru ekilir: Vazgetim, ablam alyor, demeyi dnyordum ki, taksinin
kaps ald, beni ieri ektiler. Dnp de ablacma son bir kere daha bakamadm bile.
(Pamuk, 2014: 207). Bundan sonra sz yeniden alan Vediha olay anlatmaya devam eder:
Vediha. Samihay zorla arabann iine aldlar. Pencereden gzlerimle grdm. mdat diye
bardm. (Pamuk, 2014: 207) Kahramanlar olay kendi bak alarndan anlatmaya devam
ederken Sleyman Yazmayn, nk kat doru deil. Yanl anlalacak! (Pamuk, 2014:
207) diyerek bir yaz dnyasna iaret ederek anlatcya, hatta belki de, romanc Orhan Pamuka
seslenir. Samihann Sleymann bu sesleniine verdii cevap da ok ilgintir: Samiha. Hayr,
doru anlyorlar. Katm. Hem de kendi isteimle. ittikleriniz doru. Ben de inanamyorum.
k oldum! (Pamuk, 2014: 207) Bir nceki anlatcya laf atmaya bir dier ilgin rnek sz
konusu blmde Sleyman ile kaak Samiha arasndadr. Sleyman karlma olayyla ilgili
u yorumu yapar: Kimsenin stanbulun tam ortasnda gpegndz szlm karmaya cesaret
edeceine ihtimal vermediim iin grdm eye hl inanmyordum. (Pamuk, 2014: 209)
Sleymann hemen ardndan sz alan Samiha ise yle syleyerek Sleymana cevap verir:
Ne Duttepe stanbulun tam ortas olur ne de bildiiniz gibi ben kendim Sleymana bir sz
verdim. (Pamuk, 2014: 209) Bu anlatc tavr romann genelinde gzlemlenebilir; ancak bu
anlatc zelliinin en belirgin rnekleri grupta gsterilecektir:
670
a. 3. Tekil anlatcnn szn devam ettiren/cevap veren kahraman:

Sokak kavgalarnda, trafik kazalarnda, yan kesicilik ya da kadnlarn taciz edilmesi gibi
durumlarla karlatklarnda, lklar atlrken, tehditler savrulur, kfrler edilir, baklar
ekilirken babas hemen olay yerinden uzaklard.
Mustafa Efendi. Hemen ahit yazarlar, aman dikkat, derdim Mevluta. Devlet bir kere seni
kayda alnca bitersin. (Pamuk, 2014: 67)
Oysa sokak yourtuluu ile para kazanmann gittike gletiini, ailelerin yourdu cam
kaplarda bakkallardan alp masalarnn zerine koymaya hzla altn da kendi gzleriyle
gryordu. ()
Mustafa Efendi. 1960larda kan cam kselerde kalsayd kolayd. Toprak kaplar benzeri o
ilk yourt kseleri kaln ve ard (Pamuk, 2014: 121)
b. Kahramann szn devam ettiren/cevap veren 3. tekil anlatc
(Damat konuuyor): Bir gn derste bu konularda dertleiyorduk ki: 1019, Mevlut Karata, ok
konuuyorsun, arkaya ge! demiti biyoloji hocas ri Melahat.
Hocam hi konumuyorduk! demitim ben, Mevlutun sand gibi valye ruhlu olduum
iin deil, Melahatin benim gibi bir iyi aile ocuunu asla arka sraya srgn etmeyeceini
bildiim iin.
Ama Mevlut arka sraya atld iin fazla dertlenmedi. (Pamuk, 2014: 74)
18
(Sleyman konuuyor) : Dikkat Hac Hamit geldi beyler. Eee ne yapalm? Ayaa kalkp
stiklal Mar m okuyalm? ieyi saklayn, limonata bardandan bile imeyin, ok
uyanktr, hemen fark eder. ok kzar byle eylere, keser hemen cezay.
Hac Hamit Vural adamlaryla ieri girdiinde Mevlut uzakta, gelin masasnda oturan
kzlara bakyordu. (Pamuk, 2014: 135)
(Rayiha konuuyor) : leden sonra gne kk daireyi stnca yoruldum ve yataa uzandm.
Mevlut da yanna uzannca ilk defa birbirlerine sarlp ptler. (Pamuk, 2014: 179)
(Sleyman konuuyor) : Bir baka mezarn kenarna oturttum onu. Rayihann tabutu
gmlene, kalabalk dalana kadar Mevlut yerinden kalkmad.
Aslnda Mevlut, Sleymann onu oturttuu yerde, mezarlkta kalmak istemiti. (Pamuk,
2014: 351)
c. Baka bir kahramann szn devam ettiren/cevap veren kahraman:
(Vediha konuuyor) : Bozkurt ile Turann uslandn, kzlarla bizim eve gelmesini
syleyecektim, babam bambaka bir konu at ve ok kzdk ona.
Abdurrahman Efendi. Bana niye kzyorlar anlamyorum. Bir babann kzlarnn
mutluluundan baka bir eyi dnmemesinden daha tabii ne olabilir? (Pamuk, 2014: 268)
18
Bu ekil, romanda 3. tekil anlatcya dnldn ifade etmek iin kullanlmtr.
671

Kafamda Bir Tuhaflk
(Samiha konuuyor) : Amerikal haydutlarn ve polislerin seslerini bastrnca evde tek

bama korkar, kye dnen babam dnerek kederlenirdim.
Abdurrahman Efendi. Canm evladm, gzel Samiham benim. Kulam nlattn ta ky
kahvesindeki masamdan uyuklayarak televizyona bakarken hissettim de sa salim olduunu,
seni karan o itten ikyeti olmadn anladm, mutlu oldum evladm. (Pamuk, 2014: 230)
Anlatclarn bu diyaloglarnda ilgin bir nokta da, Orhan Pamukun vaka zaman ile anlatma
zaman arasndaki zaman farkn iyice azaltmaya, sfra indirmeye almasdr. Kahramanlar
sanki o an gereklemekte olan bir olay, annda okura anlatmaktadrlar. Oysaki erif Aktan
da ifade ettii gibi vaka bir mddet zarfnda cereyan eder. Anlatc bu vakay, yine bir mddet
zarfnda renir ve nakleder. (Akta, 2005: 107) Romancnn anlan bu etkiyi yaratmak iin
kulland imdi zarf bu etkiyi oluturmak iin gsterdii zel abay aa vurur. 3. tekil
anlatc: imdi kz karrken, Sleyman gene amcaolu Mevluta yardm ediyor: stanbuldan
ocukluunu geirdii kye, Mevlut ile geri geldi Sleyman, kendisine ait Ford kamyonetin
ofr yerine geti. (Pamuk, 2014: 16)
Mustafa Efendi. Mevlutun stanbulda Korkutun dnne gittiini renince inanamadm.
Bamdan aa kaynar sular dkld. imdi stanbul yolundaym, otobs sallandka kafam
souk cama ikide bir vuruyor: Keke stanbula hi gitmeseydim diye dnyorum, kyden
dar admm hi atmasaydm. (Pamuk, 2014: 140)
Samiha. () Gaziosmanpaa otobsnde pencerenin kenarnda oturuyorum imdi, kederliyim.
Bartmn kenaryla, sulanan gzlerimi sildim. (Pamuk, 2014: 271)
Hac Hamit Vural. () Cenab Allaha, iyi insan ise bu hatunu cennete yolla, gnahkr ise
affet diye yalvardm, neydi ad, mam Efendi imdi syledi ya. Merhume Rayiha Hatun da pek
kk, pek hafifmi, tabutunu ben de bir an srtladm da, ty gibiydi. (Pamuk, 2014: 351)
Romanc bylece okurda bu ikisinin ayn olduu yanlsamasn oluturmaya almaktadr.
Esasnda bu olaylar gerekleirken kahramanlarn bir roman yazarna olaylarla ilgili
aklamalar yapmad aktr. Ancak romanc, kendilerinin bir roman kahraman olduunun
bilincinde olan kahramanlarn okurlara bu ekilde seslenmesini salayarak roman tekniinin
snrlarn zorlam ve gereklemesi mmkn olmayan bu anlatc tavryla kendi slubunu
belirginletirerek kendi romann ortaya koymutur. Bir romann iinde olduunun bilincinde,
dier anlatclarn sylediklerinden annda haberdar olan, onlarn ve tarafsz pozisyondaki 3.
tekil anlatcnn sylediklerine cevaplar veren, romanda ilenen bir olay dier anlatclardan
habersiz bir ekilde kendi dnceleriyle kald yerden devam ettirerek anlatan kahraman
anlatclarn da varlyla bu durum, kurmacann ifasn dolaysyla son tahlilde stkurmacay
iaret eder.
B. Metinleraraslk
Kafamda Bir Tuhaflkn dier eserlerle olan ilikisinde gze arpan ilk eser, romancnn da
birinci ksmn bana bir cmlesini alarak iaret ettii gibi, air Evlenmesidir. Romanda
eserden yaplan Byk dururken k kocaya vermek pek det deildir. (Pamuk, 2014: 15)
alntsnn dnda konu olarak da bu ilikiden bahsedilebilir. air Evlenmesinde Mtak Beyin
kandrlarak evin irkin kzn almasnn salanmasna karlk, Kafamda Bir Tuhaflkta
Mevlut asl sevdii kz olan Samiha yerine onun ablas Rayiha ile evlenir; ama Mevlut,
Mtaktan farkl olarak aldatmacayla kendisine kalan karsn ok sever. idem lker, bu
durumu sadece air Evlenmesiyle ilikili bulmaz. lk tiyatromuz air Evlenmesi (1860) ve ilk
672
romanmz kabul edilen ntibahtan (1876) bu yana srp gelen ve edebiyatlarmzn ok

iledii bir tema yinelenmektedir. Kapal bir toplumda, kadn ve erkek birbirini tanyamamakta,
eini seme ans bulamamaktadr. (lker, 2015: 46)
Romann iliki iinde olduu dier metinler, kullanlan epigraflarla ak edilmitir. Kitaba
ismini veren Romantik ngiliz air William Wordsworthtan:
Kafamda bir tuhaflk vard,
imde de ne o zamana
Ne de o mekna aitmiim duygusu. (Pamuk, 2014: 5) ve Jean-Jacques Rousseaudan Bir
para araziyi ilk eviren ve Buras benim deyip kendisine inanacak kadar saf insanlar
bulabilen ilk kii, sivil toplumun gerek kurucusudur. (Pamuk, 2014: 5) alntlar kullanlan ilk
epigraflardr. Dier ksmlarda kullanlan u epigraflar ise yazarn kendi romanyla alntlar
yapt metinler arasnda bir iliki bulunduunun gstergesi olabilir: Asyallar... dnlerinde
nce yemek yer, boza ier... sonra kavga ederler. Lermontov, Zamanmzn Bir Kahraman
(Pamuk, 2014: 25), Babam ta beikten beri bana kin besler. Stendhal, Krmz ve Siyah
(Pamuk, 2014: 43), O zamana kadar kendi kafasnn kaba ve bireysel hastal sand eylerin
izlerini d dnyada bulmak onu sarsyordu. James Joyce, Sanatnn Bir Gen Adam Olarak
Portresi (Pamuk, 2014: 175) Ne yazk ki, bir ehrin ekli emaili Bir insann kalbinden ok
daha hzl deiir. Baudelaire, Kuu / Ben yalnzca yrrken dnebilirim. Durduumda
dncelerim de durur; benim kafam bacaklarmla hareket eder. Jean-Jacques Rousseau,
tiraflar (Pamuk, 2014: 447)
Romanda, sanatnn faydalandn anladmz birka metin daha gze arpar. Bunlardan ilki
Kuran- Kerimdir. Romandaki u cmlede sanatnn Kuran- Kerimden yapt bir alnt
vardr: Sonra ellerini dua eder gibi am, Mevluta da atrm ve syledii szleri Mevluta
sobal kk odasnda dokuz kere tekrarlatmt: SUMMUN, BUKMUN, UMYUN FE HUM
L YERCUN. (Pamuk, 2014: 368) Romanda Mevlutun tekrarlad szler, Kuran-
Kerimin Bakara Suresinin 18. ayetidir. Romanda yer alan bir dier dini metin ise Risale-i
Nurdur. Kuran- Kerimin tefsiri olduu ifade edilen Risale-i Nur, romanda Mevlutun ara sra
yanna urad Efendi Hazretlerinin szlerinde yer alr:
nsan kinat aacnn en yksek meyvesidir, dedi gm sal ihtiyar adam Mevlutu dikkatle
dinlerken. (Pamuk, 2014: 284) Bu cmle, Said Nursinin Risale-i Nur ad verilen
kitaplarndan ualarda u ekilde gemitir: nsan, u kainat aacnn en son ve en cemiyetli
meyvesi.. (Nursi, 2012: 213)
Aada byk harfle yazlm ifade ise Ahmet Cevdet Paann hazrlatt Mecelle adl
hukuk kitabnn 3. maddesinin bir ksmdr: Elbette bir ite maksat ne ise hkm de ona gre
verilir, diye devam etti Efendi Hazretleri. UKUDDA TBAR MAKASID VE
MEANYEDR. (Pamuk, 2014: 389) Byk harfle yazlan ifadenin tam hali Ukdda i'tibr
maksd ve meniyedir; elfz ve mebniye deildir. (imirgil, Ekinci, 2009: 77) eklindedir.
Cmle, gnmz Trkesiyle Akidlerde szlere ve ekillere deil, maksadlara ve mnlara
itibar edilir. (imirgil, Ekinci, 2009: 91) anlamna gelir. Yine Efendi Hazretlerinin kulland
kalp deil kalp esastr. cmlesinin aynen bir baka kitaptan alntlandn gryoruz. nce
romandaki hali: Mevlut hi kprdamadan nne bakyordu. KALIP DEL KALP ESASTIR
dedi Efendi Hazretleri. (Pamuk, 2014: 389) Kalp Deil Kalp Esastr Abdullah Yldzn
Krk Hadis Krk Ders isimli kitabnda bir alt balk olarak kullanlmtr. (Yldz, 2012: 21)
673

Kafamda Bir Tuhaflk
Doan Hzlan, stanbullu Bir Okurun Bir stanbul Yazarna Dair Notlar isimli yazsnda
Kafamda Bir Tuhaflk roman ile yazarn an-gezi trndeki stanbul isimli eseri arasnda
metinleraras bir ilikiden bahseder: Yazarlarn baz kitaplarn okumadan, onlarn dnyasn
btncl bir anlayla kavramak, kuatc yarglara varmak mmkn deildir. Orhan
Pamukun stanbul: Hatralar ve ehir kitab ite bu zellikleri ieren nemli bir kitap. nk
Pamuk, ben ekseninde yazm da olsa o dnemin stanbulunun bireysel tarihini de aktaryor.
Benim de bir stanbullu olarak onun kitaplar iinde, kendi tanklklarmla en scak balant
kurduum kitabdr. Belki o kitab okumadan yeni roman Kafamda Bir Tuhaflkn da
katmanlarn kefedemezsiniz. (Hzlan, 2015: 3) Hzlan, yazsnda Kafamda Bir Tuhaflk
stanbulu anlatmas asndan ele alrken, mer Erdem Kafamda Bir Tuhaflk, Orhan Pamuk
romanlar ierisinde en ok Cevdet Bey ve Oullarna yakndr. (Erdem, 2015: 5) szleriyle
yazarn baka bir romanna yakn grr. Bu noktada eletirmenlerden birinin kstasnn mekn
olarak stanbul, dierinin ise zaman olarak Trkiye tarihi olduu sylenebilir. Semih Gm ise
romann kltrel atmalar ileyen yazarn daha nceki romanlar Benim Adm Krmz,
Sessiz Ev ve Kar romanlaryla tematik benzerlikler tadn dnr. Ayrca deiimleri,
Mevlutun basit hayatndaki yansmalardan anlamamz nedeniyle Henry Fieldingin Tom
Jones adl romanyla, romann ok kiili olmas ve olaylarn birbirine eklenmesi nedeniyle
Gabriel Garcia Marquezin Yzyllk Yalnzlk adl romanna benzetir. (Gm, 2015a: 6-7)
Ancak Kafamda Bir Tuhaflkn en yakn iliki iinde olduu roman, Kara Kitaptr.
Romann ilk sayfasnda bu ilikinin ilk ipucu, Kara Kitapta ldrld sylenen gazeteci
Celal Salikten yaplan bir alntyla verilir: Vatandalarmzn ahsi grleriyle resmi grleri
arasndaki farkn derinlii devletimizin gcnn kantdr. Cell Salik, Yazlar (Pamuk, 2014:
5)
Roman iinde yine Celal Salikten bahsedilir:
Gazeteci Cell Salikin devleti bu kadar sert eletirmesinin arkasnda Amerika-Rusya sava ve
Milliyetin patronunun Yahudi olmas vard. (Pamuk, 2014: 144)
Mektuba baladklarnda 1979un ubat aynda Milliyet gazetesinin nl ke yazar Cell
Salik Niantanda sokakta vurulup ldrlm, ran ah lkesini terk ederken Ayetullah
Humeyni uakla Tahrana gelmiti. (Pamuk, 2014: 148)
Milliyet gazetesinde Cell Salik Onda bir yldzn kadife sesi var, diye yazmtr benim iin.
Mzik hayatmda hakkmda sylenmi en byk szdr. Rahmetli Cell Beye ve bu kitapta
arkc admla yer almam salayanlara teekkr ederim. (Pamuk, 2014: 250)
Romandaki Efendi Hazretleri, Kara Kitapta gerekmi gibi sunulan ama aslnda romann
kendisi gibi kurmaca bir karakter olan19 bn Zerhaniden etkilenmitir:
Hanefi mezhebinde, kalbin niyet etmesi yeterliyken, ehir hayatnda, bni Zerhani
Hazretlerinin de (Mevlut bu ismi yanl hatrlam olabilirdi) belirttikleri gibi, DLN NYET
KALBN NYET LE BRDR.
Ya da Bir olmaldr m demiti bni Zerhani Hazretleri? Mevlut burasn anlayamamt.
(Pamuk, 2014: 390)
19
(Hadzibegovi, 2013: 21)
674
Pamuk, Kara Kitaptan yine bir tandk bir parodik20 yazarn bir cmlesini romann altnc
ksmnn bandaki bir epigrafta kullanr: Aile ii pazarlk yamurlu gnde msbet netice
vermez. Biron Paa, Mazaret ve stihza (Pamuk, 2014: 431)
Aslnda buradan, kurmaca bir karakteri gerekmi gibi sunan karakterlerin de kurmaca
olduunun altn izen bir romana, yani bir stkurmacaya ulalabilir.
Kafamda Bir Tuhaflktaki Kara Kitap etkisi sadece Kara Kitaptaki karakterlerin bu
romanda tekrar kullanlmas deildir. ki roman arasnda pasti-parodi olarak
deerlendirebilecek baz ilikiler de vardr:
Kara Kitaptaki Gz isimli blm: Bir yerlerden bir gzn beni seyrettii duygusuna
kapldmda nce pek telalanmadm. () Her eyi gren ve her yerde beni bulan bir gz, artk
hi saklanmadan gzetliyordu beni! () Balangta, bu 'gz' ben yaratmtm. Tabii ki, beni
grsn ve gzlesin diye. () Dncemin ya da haylin, yanlsama leminin -ne derseniz
deyin- ortasnda grdm eyin benim bir benzerim deil, kendim olduunu da hemen
anladm. O zaman bakmn, az nce grdm o 'gz'n bak olduunu hissettim. Demek ki
imdi ben, az nceki 'gz' olmutum ve kendimi dardan seyrediyordum. Ama tuhaf ve
yabanc bir duygu deildi bu, korkun bir ey hi deildi. Kendimi dardan grr grmez
hatrlam ve anlamtm zaten kendimi dardan grmeyi alkanlk edindiimi. Yllardr,
kendimi dardan grrken kendime ekidzen veriyordum. Kendimi dardan grrken,
"Evet, her ey yerli yerinde," diyordum (Pamuk, 1999: 110-112) Bu blm, denetleyen bir
gzn kendisini izlediini dnen Celal Salikin bir ke yazsdr. Olduka benzer bir gz
tarafndan izlenme ve kendisine bu gzn denetleyici baklar nedeniyle ekidzen verme
temasnn Kafamda Bir Tuhaflkta tekrar ettii grlr:
Hile konusunda ilk ipularn fark ettii gnlerde Mevlut, Vahiti ve dier alanlar szen
kendi gznn (tuhaf bir ekilde iki gznn deil) sanki kendisinden ayrlp bamsz bir
ekilde, kendi iradesiyle, kendisini (Mevlutu) gzlediini sezmeye balad. Bazan bu bfenin
insanlar arasnda fazla skm biri gibi hissederdi kendini. Gz o zaman Mevlutu izlerdi.
Bazan yapmackl bulurdu kendini. Baz Binbom mterileri dnerli sandvilerini kendilerini
aynada seyrederek yiyorlard. (Pamuk, 2014: 295)
Kafamda Bir Tuhaflkn Kara Kitapla olan asl ve daha geni kapsaml benzerlii ise
Mevlutun dnyay Kara Kitaptaki atmosfer gibi esrarl, gizemli, iaretler tayan, bazen
fantastik bir yer olarak grmesidir.
Kara Kitapn ehir aretleri adl blmde Galip dnyay baka bir lemin varln
sezdiren iaretlerle dolu bir yer olarak grr ve bir nevi sokaklar okur: Plastik torbalarn
zerlerindeki kelimeler, harfler, resimler kadar, onlarn anlattklar, resmettikleri eylerin de
birer iaret olduuna karar vermesi iin Sleymaniye Camiinin yaknndayken, bu caminin
kk boncuklarla yaplm ereveli bir resmini tayan bir rak grmesi yetti. ()
Mahallenin derme atma dkknlarnda, eri br kaldrmlarnda grd bahe
makaslarnn, yldzl tornavidalarn, park edilmez iaretlerinin, sala tenekelerinin, ucuz lokanta
duvarndaki takvimlerin, zerine pleksiglas harfler aslm bir Bizans kemerinin, kapal
kepenglere takl ar kilitlerin de bu gizli anlamn iaretleri olduunu seziyordu. sterse, tpk
insan yzlerini okur gibi bu nesneleri, iaretleri okuyabileceini hissediyordu. Bylece
kerpetenin 'dikktin', bir kavanozdaki zeytinlerin 'sabrn', bir araba lastii ilanndaki mutlu
20
(Hadzibegovi, 2013: 21)
675

Kafamda Bir Tuhaflk
ofrn de 'hedefe yaklamann' iaretleri olduunu anlayarak sabr ve dikkatle hedefine

yaklatna karar verdi. ()Ama korkutucu olan ey, nesnelerin bir de baka bir anlama iaret
ettiklerini Galip'in ak seik hissetmesiydi. () kinci anlamlarn esrarl dnyasna nasl
girebilir, esrar nasl kefedebilirdi? Bu lemin eiinde olduunu mutlulukla hissediyordu, ama
ieri giren adm atamyordu bir trl. (Pamuk, 1999: 208-210)
Dnyann srlarla dolu olduu ve var olan baka bir lemin varlnn baz iaretlerle
hissedilebileceine dair inanla ilgili benzer cmleler Kara Kitapta olduu gibi Kafamda Bir
Tuhaflkta da vardr:
Boza satarken geceleri srekli yrd iin gznn nnden gzel resimler ve tuhaf
dnceler geiyordu: Baz mahallelerde geceleri tek yaprak kmldamad halde aa
glgelerinin kprdadn, sokak lambalar krk ya da snk olan mahallelerde kpek
etelerinin daha cesur ve kabaday olduunu ve elektrik direkleri ve kaplara yaptrlan
snneti ve dershane ilanlarnn son heceleri arasnda kafiye olduunu o gnlerde kefetti.
ehrin geceleri kendisine sylediklerini dinlemek, sokaklarn dilini okumak Mevluta gurur
veriyordu. (Pamuk, 2014: 201)
ehir sokaklarna varabilen koyunlardan bazlarnn sama bir ekilde halka saldrd, ayakta
ld, cami avlularna, yatrlara, mezarlklara girdii, 2000 ylnda gelecek kyameti haber
verdii, yazlar yznden kurunlanan ke yazar rahmetli Cell Salikin kehanetlerinin doru
kt yolunda haberler, dedikodular iitti Mevlut ve Binbomda geirdii yllar boyunca
televizyona bakarken sk sk koyunlarn kaderini hatrlad. Her gn alarna taklm yeni bir
koyun lei bulan, zaman getike suda balon gibi iip byyerek dev boyutuna ulaan bu
yaratklarda uursuzluk iareti kefeden balklar gibi Mevlut da koyunlar daha derin bir eyin
iareti olarak grd. (Pamuk, 2014: 299)
Oysa boza satt geceler, hibir pencerenin almad, hi kimsenin boza almad en bo
sokakta bile Mevlutun can sklmazd. Yrrken hayal gc alr, cami duvarlar, yklmakta
olan ahap evler, mezarlklar bu dnyann iinde gizli bir baka lem olduunu hatrlatrd
Mevluta. (Pamuk, 2014: 318)
Baz geceler ehir daha esrarengiz, daha tehditkr bir yere dnyor, Mevlut bu duyguyu o
srada evde kendisini bekleyen kimse olmamasna m balasn, yoksa bu yeni sokaklarn
gerekten hi tanmad iaretlerle kaynamasyla m aklasn, karamyordu: Yeni ve beton
duvarlarn sessizlii, durmadan deien saysz tuhaf afiin srar, bitti sand bir sokan
hafife kvrlarak ve kendisiyle alay eder gibi hi bitmeyecekmi gibi uzamas duyduu
korkular artryordu. (Pamuk, 2014: 407-408)
Sokaklarda yrrken dikkat edip grd esrarl eylerin kendi kafasndan ktna ocukluk
ve ilkgenliinde de inanrd Mevlut. ()
Bu lemin iine gizlenmi bir baka lem olduu ve ancak kendi iine gizlenmi ikinci kiiyi
dar karabilirse hayalindeki leme yrye yrye ve dne dne ulaaca da doru
olabilirdi. Mevlut imdi bu lemler arasnda seim yapmay reddediyordu. Resmi gr de
doruydu, ahsi gr de; kalbin niyeti de haklyd, dilin niyeti de... Bu da reklamlardan,
afilerden, bakkal vitrinlerine aslm gazetelerden ve duvarlara yazlm yazlardan kan
kelimelerin Mevluta yllardr syledii eylerin gerek olabilecei anlamna geliyordu. ehir
ona krk yldr bu iaretleri ve kelimeleri yolluyordu. Mevlut da ocukluunda yapt gibi,
676
ehrin kendisine syledii eylere bir cevap verme drts duyuyordu iinde. imdi konuma
sras kendisine gelmiti sanki. Mevlut ehre ne sylemek isterdi? (Pamuk, 2014: 463-464)
Mehmet Erte, bu benzerliklerle ilgili unlar syler: Galipi ya da Osman evreleyen esrar ile
Mevlutun kafasndaki tuhaflk arasnda paralellik var. Tabii ki Mevlut kafasndaki tuhafl
etrafnda, Galip ve Osman da etraflarndaki esrar kendi ilerinde buluyorlar. () Yalnz
Mevlut srr zmeye almyor. (Orhan, Erte, 2015: 12-13). Galip, Osman ve Mevlut arasnda
kurulabilecek bir dier benzerlik, nn de hayatn hareketine bal olmalar, gece sokaklarda
gezmekten, darda olmaktan keyif almalardr. Kahramanlarnn bu zelliklerinde Pamukun
gece sokaklarda gezmeyi sevmesinin etkisinin olduunu gryoruz: Mevlut gibi gece ehirde
yrmeyi severim nk bunu yllarca srdrdm stanbulda. Kara Kitapta da buna benzer
resimler vard. Yani bir kahraman gece ehirde yryor, btn gn grltyle canlln
hissettiimiz ehir yar uykulu halde. Kenar mahallelerde, cra sokaklarda yrrken bir eit
rperme, ehrin gemi zamanlarnn kimyasn hissediyorsun. Bu benim sevdiim ve Kara
Kitapta da biraz kullandm bir hayal dnyas. (Oral, Gnay ve Ak, 2014: 23)
Bu ifadelerden de anlalaca zere Pamukun bu iki roman arasnda, sadece bir kahramann
baka bir romanda aynen yer almas olarak deil, ilenen temalar anlamnda da byk
yaknlklar bulunmaktadr.
Kara Kitapta Galip ve Celalin dnyada grd gerekd eyler gibi Mevlut da gerekd
eyler grr. Kara Kitapta: Kuyu banda bekilik eden zehirli l cadsnn, kapcnn ay
yzl kars klna girdiini de bilirdim; kuyunun apartmanda yaayanlarn hafzalarnn
derinliklerinde yatan bir srla yakndan ilgili olduunu da. (Pamuk, 1999: 199)
Kafamda Bir Tuhaflkta ise Mevlut: Kurtlarn, akallarn, aylarn gece yarsndan sonra
yeralt ruhlaryla bulutuklarn ok iitmi, efsanevi yaratklarn, eytanlarn glgeleriyle
geceleri stanbul sokaklarnda Mevlut ok karlamt. Sivri kuyruklu cinlerin, iri ayakl
devlerin, boynuzlu tepegzlerin yolunu aran aknlar ve aresiz gnahkrlar kapp
indirdikleri yeralt leminin karanlyd bu. (Pamuk, 2014: 19)
Karanlkta, efsanevi kularn glgelerini grd. Acayip izgilerden yaplm anlalmaz
harfleri, yzyllar nce bu cra yerlerden gemi eytan ordularnn kalntlarn grd. Gnah
iledikleri iin ta kesilenlerin glgelerini grd. (Pamuk, 2014: 19)
Kara Kitapla Kafamda Bir Tuhaflk arasnda kurulabilecek baka benzerlikler olarak Orhan
Pamukun sadece bu iki romannda blm balarnda baka yazarlarn szlerinden oluan
epigraflarn kullanlmas, hem Mevlutun hem de Ferhatn, Galip gibi, bir kadn btn ehirde
aramalar; sonunda bakahramann iine gelen ve kimin iledii ya da su orta olduu
mulak braklm bir cinayetin ilenmesi de saylabilir:
C. Polisiye
Mevlut bir kasm akam evine dnerken evinin nnde bir polis arabas grmtr. Ne
olduunu anlamadan tutuklanm ve polislerden ocukluk arkada Ferhatn iki gn nce
evinde ldrldn renmitir. Yaplan sorgulamadan sonra da serbest braklmtr. Olay
gazetelere dahi yansmayacak kadar nemsenmemi ve katil de bulunamamtr. Ferhatn kendi
azndan anlatlan cinayet gecesi yaananlar, Ferhat ok sarho olduu iin belirgin ipular
tamaz ve katilin kimlii belirsiz kalr. Ancak romanda, Mevlutun amcasnn olu
Sleymann bata siyasi konular, daha sonra da evlenmeyi dnd Samihay karmas
nedeniyle Ferhata kar dmanl, intikam yeminleri etmesi ve daha sonra evlenecei einin
677

Kafamda Bir Tuhaflk
Ferhatn kertmeyi planlad pavyonun sahibi Srmeneli Sami ile tanklnn olmas gibi
hususlar Sleymann en azndan cinayetin azmettiricisi olduuna dair baz phelerin
uyanmasna neden olmutur. Siyasi ekimelerden sonra Ferhat ile Sleyman arasndaki
dmanl balatan asl olay Ferhatn Samihay karmasdr:
Gece yars baheye ktm ve Duttepeden aaya, stanbulun klarna bakarken bunun
intikamn alacam Allahma yemin ettim. Orada bir yerde, milyonlarca n arasnda,
pencerenin birinin arkasnda Samiha var. Beni sevmediini anlamak bana o kadar ac veriyor ki,
zorla karldn dnyorum ve o zaman da o alaklar hemen ldrmek istiyorum.
(Pamuk, 2014: 209)
Sleyman Samihann karlmasnn kendisini aaladn syler ve intikam yemini eder:
imdi unutaym dedike Samihay daha da ok dnyorum. Gzleri, hali tavr, gzellii hi
kmyor aklmdan. Ne yapaym? Bir de beni aalayan bu insandan baka hibir ey yok
aslnda...
Hangi insandan?
Benim Samiham benden karan orospu ocuundan. Kim o?.. Doruyu syle bana Mevlut.
Ben o heriften intikamm alacam. (Pamuk, 2014: 220)
Sleyman intikamla ilgili bir zaman snr da koyar: Samihay karan ala gebertmeden
ben evlenmem, diye arkasndan seslendi Sleyman. Sen syle bunu o Krte. (Pamuk,
2014: 224)
Sleyman bir sre sonra Ferhatla arasnda bir problem kalmadn ifade etmek ister gibidir:
Beyoluna hl sk sk kyorum, ama iip efkr datmak iin deil, i iin. Ak derdim
oktan bitti. yiyim, hizmeti kz oktan unuttum; sanat, arkc, olgun bir kadna k
olmann mutluluunu yayorum. (Pamuk, 2014: 322)
Sleyman, k olduu kadnn (Mahinur), almas iin Gne Pavyon isimli bir yerle grr:
Mahinurun yeteneini ortaya karmak iin mzii ciddiye alan gece kulpleriyle
gryorum. Gne Pavyon en iyisi. Bazan kendimi tutamayp bizim bozac kafadarlarn
dkknnn nnden geiyorum. Yanl anlamayn, ak acsyla alamak iin deil, glmek iin
tabii ki. (Pamuk, 2014:323)
Birka sayfa sonra Sleymann Ferhat takip ettirdiini reniriz: Artk Cihangire
tandlar, dedi aklsz Mevlut. Cihangir deil olum; oras fakir semti ukurcuma, demedim.
Bizim ocuklara Ferhat takip ettirdiim kar ortaya. () Asl amacm ise Mevlutu
uyarmakt. Beni geirmeye dar knca sarlp ptm onu. Syle ona, ayan denk alsn,
diye haber yolladm sevgili arkadana. Ne gibi? dedi Mevlut. O bilir ne olduunu. (Pamuk,
2014: 326)
Yukardaki cmlelerden de anlalaca zere, baka bir kadna k olsa da Sleymandaki
Ferhat nefreti devam etmektedir ve Mevlutu baz eylere dikkat etmesi noktasnda uyarma
ihtiyac duymaktadr. Bir sre sonra Ferhat, elektriini kesmek iin gittii bir apartman
dairesinde karlat Selvihan isimli bir kadna k olur. Kapcdan Selvihann Srmeneli
Sami adnda bir mafyann sevgilisi olduunu renir. Ferhat bir sre sonra yeniden ayn eve
gider; ama Selvihan tanmtr. Bunun zerine uzun aratrmalar sonucu, Srmeneli Saminin
pavyonunu (Gne Pavyon) bulur ve Selvihan grebilmek iin oraya gidip gelmeye balar.
Ferhat, bu pavyon ziyaretlerinin birinde Mehtap Kulp adnda bir yere gider. Kulp sahibinin
678
sa kolu olan Bay Byk isimli biri bir sabah Ferhatla konuur: Mehtap Kulpteki kaak
elektrik balantlarn ve ruhsatsz birka eyi rtbas etmek gibi sradan bir ey isteyecek
sanyordum. Oysa ok daha derin ve byk bir konuyu at bana: Gne Pavyonu kertmek
istiyordu. (Pamuk, 2014: 370) kertmek, romanda elektrik borlar nedeniyle pavyonu
kapatmak ve ar cezalar keserek alamaz hale getirmek anlamnda bir mafya jargonudur.
Ferhat, iki pavyon arasndaki ekimede Srmeneli Saminin karsndaki Mehtap Kulp
tarafnda yer alr. kertme iin bilgi toplarken Gne Pavyonla ilgili bilgi sahibi olan Asker
isimli eski bir memurdan bilgi alan Ferhat, edindii bilgileri Mehtap Kulptekilerle
paylaabileceini syler. Mehtap Kulpn sahipleri yle cevap verirler: Bunlar bizimle
konutuun gibi kimseyle konuma, dedi Bay Byk. Bizim de bir planmz var. Sen nerede
oturuyorsun? Bizim ocuklar senin eve bir gelsinler, anlatsnlar. Sonunda bir ey olmaz ama
evlerde grmek daha iyi. (Pamuk, 2014: 373)
Bylece Mehtap Kulp sahipleri Ferhatn evinin yerini de renmi olurlar. Ferhatn
almalar devam ederken Bay Byk Ferhat uyarr: Savclar, polis ayarlanr da kertme
harekt baarl olsa bile, Srmeneli Saminin erefini kurtarmak iin ok sert bir kar harekta
girieceini tahmin etmek zor deildi. O srada birka kii vurulabilir, kan akabilirdi. Ortada bu
kadar grnmem, yzmn tannmas doru deildi. Tecrbeli tahsildar Askere de dikkat
etmeliydim. Gne Pavyonun defteri ondayd ve tabii ikili oynuyordu. (Pamuk, 2014: 378)
Bunun zerine Ferhat, Gne Pavyona gitmemeye balar; ama Asker ile baka bir pavyonda
karlar. Asker, Ferhata Srmeneli Samiyi ver ve ondan bu ilere karmamasn ister.
kmadan nce garsonlarla da konuur ve pavyondan kar. Ferhat da daha sonra pavyondan
kar: Bir ara baktm, Tahsildar Asker de gitmi. Bu sene Fener niye ampiyon olamaz diye biz
onunla kavga m etmitik? Bir saat gelir, pavyon boalr; arkadan bir yerden kasetten mzik
alarlar. On milyonluk ehirde uyumayan ve yalnzlyla gurur duyan birka kiiden biri
olduunu hissedersin. karken kapda bir benzerine yapr, biraz daha sohbet edelim dersin,
anlatacam ok ey var. (Pamuk, 2014: 379)
Ferhatn bir benzeri dedii kii Asker olabilir. Ferhat, ok sarho olduu iin yanndaki kiiyi
yarn tanyamayacan syler. Onunla beraber evine gider ve sohbet etmeye devam eder:
Buzdolabndaki son rakdan birer tane daha ielim de sonra geceyi bitirelim: Yarn sabah
erkenden, biliyor musun, ben gene yal ktiplerle oturup hepinizin cemaziyelevveline
bakacam. Yanl anlama, mutluyum nihayetinde. mrm geti bu ehirde, hl
brakamadm. (Pamuk, 2014: 380)
Ferhatn bu son cmlelerinden sonra, blmn banda da ifade edildii gibi Mevlutun evine
polislerin geldii renilmektedir. Mevlut da Ferhatn ldrldn polislerden renmitir.
Kafamda Bir Tuhaflktaki polisiye unsur, bir postmodern romandan beklenecei gibi, baz
boluklar, imalar tar. Bu noktada zm okura kalmtr. Yazar hem Sleymann
dmanlnn ve intikam arzusunun altn izmi hem de Ferhatn lmnde etkisinin
olmayacan anlatmak istemitir. lm annn anlatlmamasn da yine bu anlamda braklm
bir boluk olarak dnebiliriz. Bu zellikler, daha nce de ifade ettiimiz gibi Kara Kitaptaki
polisiyeye olduka benzemektedir. 21Kara Kitapta da cinayet an gsterilmez, Kara Kitapta
da ldrlen kiilere kzgn olan bir kii vardr, Kara Kitapta da bu kzgn kiinin cinayette
parmann olup olmad hususu mulk braklmtr, Kara Kitapta da bu lm ana
kahramann faydasna olmutur.
21
Ayrntl bilgi iin: (Yaprak, 2012: 180-205)
679

Kafamda Bir Tuhaflk
D. oulculuk
Kafamda Bir Tuhaflkta hem lkcler hem devrimciler yarglanmadan, ktlenmeden yer
alabildii gibi, hem dini metinler hem de mstehcen / pornografik unsurlar yine romanda yer
alabilmitir. Hatta kahramanmz Mevlut de hem devrimcilerle hem de lkclerle duvar
boyama eylemine km, hem genlik yllarndaki cinsel hayat (!) hem de daha sonraki
yllarda ara ara yanna urad Efendi Hazretlerinden nasihatler dinlemesi, metinleraraslk
balnda deinildii gibi, romanda yer alm, Mevlut hem namaz klm hem de iki imitir.
Romanc, Mevlutun namaz klmasyla ilgili modern bir yorumda bulunmad gibi, iki
imesinde de herhangi bir muhafazakr imada bulunmamtr.
Romanda siyaset: (Korkut konuuyor) Sorun karan bir komnist ldrlnce nce
arkadalar yry yapar, slogan atar, afie kar ve cenazeden sonra saa sola saldrp biraz
cam ereve indirirler. (Krp dkme ihtiyalarn tatmin ettii iin bunlar cenazeleri aslnda ok
severler.) Ama sonra srann kendilerine yaklatn anlayp akllarn balarna toplar, ya svr
ya da komnistlikten istifa ederler. Byle byle zgrce dncelerini yayarsn.
Ferhat. ehidimiz Hseyin Abi ok iyi bir insand. Onu kyden getirip Kltepeye, bizim
yaptmz evlerden birine babam yerletirdi. Gece yars onu ensesinden vuran da tabii
Vurallarn besledii adamlardan biridir. stelik polis soruturma sonunda bizleri sulad.
Vurallarn desteindeki faolarn yaknda Kltepeye saldracaklarn, bizleri de tek tek
temizleyeceklerini biliyorum da, ne Mevluta (gider Vurallara saflkla anlatr diye) ne de
bizimkilere anlatabiliyorum. Solcu Alevi genlerin yars Moskova taraftar, dier yars da
Maocu olduu ve bu gr ayrlklar yznden birbirlerine tekme, tokat, yumruk sk sk
giritikleri iin onlara Kltepeyi kaybedeceklerini sylememin bir faydas da olmaz. Aslnda
ben inanmam gereken davaya da ne yazk ki inanmyorum. (Pamuk, 2014: 107)
Romanda Mevlutun cinsel hayat (!): Evde sabaha kadar otuz bir ekti. Bir kere yapyor,
boalp rahatladktan sonra bir daha yapmayacan utan ve sululukla dnyordu. Bunun
iin kendi kendine yemin ediyordu. Bir sre sonra yeminini tutamayp gnaha girmekten
korkuyordu. Bundan emin olmann en iyi yolu hemen bir kere daha otuz bir ekmek ve bu kt
alkanl hayatnn sonuna kadar unutmakt. Bylece iki saat sonra son bir kere daha otuz bir
ekiyordu. (Pamuk, 2014: 132)
E. Tarih
Romanda tarih, Pamukun daha nceki romanlarnda altmz gibi oyun unsuru haline
getirilmemitir. Romann sonunda bir kronoloji verilmesinde de anlald gibi Pamuk,
romannda Trkiyenin ve stanbulun deien yzn yanstmaya alm ve bunun iin de
gerek tarihten faydalanmtr. Bu nedenle romann 143. sayfasnda Rumlarn 1964te
kovulmas, 6-7 Eyll olaylar, 161-162. sayfada 12 Eyll darbesi, 257. sayfada ernobil
felaketi ve zal suikast, 258-259. sayfalarda gayrimslimlerin stanbulda yaadklar, 264.
sayfada Gorbaov ve Bushun pmesi, 300. sayfada Uur mumcu suikast, 301. sayfada
Madmak olay, 305. sayfada 1994 yerel seimleri, 394. sayfada Marmara depremi, 434. sayfada
iktidar olan AKPnin kentsel dnm projesi, 459-462 arasndaki sayfalarda ehirdeki mimari
deiim ve byme konu edilmitir. Romanda Pamukun allagelmi tarih yaklamna
rnek olabilecek tek konu Gazi Mahallesinin gemiine dair anlatlan Laz Nazmi hikyesidir:
Laz Nazmi, Hac Hamit Vurala benzer bir yolla ilerini bytrken bir adam Laz Nazminin
toprak aalna boyun emek istemez. Topran kimsenin mal deil, Allahn mal olduunu
680
syleyen adam Laz Nazminin adamlar tarafndan ldrlnce polis Laz Nazminin adamlar
yerine evredeki Sivasllar ikenceden geirir. Bu ikenceler sonucu Bingll bir Krt lr.
Bunun zerine mahalleli ayaklanp Laz Nazminin kkn mahalleden kazr. Sol gruplarn Gazi
Mahallesindeki bu isyana destek vermesi nedeniyle Gazi Mahallesi solcularn kalesi haline
gelmitir. (Pamuk, 2014: 230-233)
F. Mizah
Romanda byk deiimler, lmler, cinayetler olsa da mizah ve elence unsuru da olduka
n plandadr. Romancnn bu tavrnn roman daha elenceli hale getirerek okurun ilgisini diri
tutmakla ilikili olduu dnlebilir. Pamuk, dier romanlarnza kyasla mizahn en ok
hissedildii bir roman. zel bir abanz oldu mu? sorusuna yle karlk vermitir: Mizah
duygusunun bu kadar belirgin olmasnda zel bir abam olmad, iimden geldi. Mizah yle
kardm. Mevlutun hayat artlar ok zordu, dier yandan Dickens romanlar gibi
melodramatik yoksulluk hayat anlatmak istemiyordum. O zaman okuyucuyu nasl kasvetten
kasvete kaptrmadan okutacaksnz; nk yeterince snrl ve kasvetli bir hayat var. ()
Mevlutun iyimserlii, romann mizah duygusu yoksul hayatn kasvetini byle dengeliyor.
(opur, 2015: 38) Romanda otuz yedi tane mizahi cmle tespit edilmi; ancak bunlarn on
tanesi rnek olarak aada sralanmtr:
Hastane kuyruklarnda bir ay bekledikten sonra doktor srk tamay hemen brakmam
syledi. Tabii para kazanmak iin sr deil doktoru braktm. (Pamuk, 2014: 47)
Orta bir ile orta ikinin ilk yarsnda, bir buuk okul yl, snfta nerede oturaca konusunda
Mevlut derin kararszlklar geirdi. Bu sorunu zmek iin aba harcad zamanlarda, hayatta
ne yapmal sorusuna cevap arayan eski filozoflar gibi bunalmlara kaplyordu. (Pamuk, 2014:
73)
daha birinci kadehi imeden bir daha syledim: Affedersin delikanl, seni ok iyi anlyorum
ama gzel KIZIM ASLA SATILIK DELDR.
Korkut. nat Abdurrahman Efendi birinci kadehi bitirmeden istediklerini sayd. Hepsini deil
ben, babam, Sleyman, hepimiz gayret etsek, bor alsak, Duttepedeki evimizi ve Kltepede
evirdiimiz arsay satsak gene veremeyiz. (Pamuk, 2014: 125-126)
Mahalledeki arkadalarla bir ara bir rgte takldm. Reklam olmasn diye parti ad yazmayan
gazeteler gibi niye rgt diyorum ki: TMLKHPMLC idi ad. (Pamuk, 2014: 142)
En gzel sa yapmak, en tatl szleri garnizon komutan Turgut Paamzn gtten bacakl
karsna, biraz daha azn onun altndaki paann biraz sska karsna sylemek, daha az vakti ve
emei de binbalarn karlarna binbalarn kdem srasna dikkat ederek harcamak ve btn
bunlar sinir hastas ediyordu beni. (Pamuk, 2014: 160
ldrmeden nce atalarmz sululara ikence ederlermi insan gelenein nemini byle
anlarda daha iyi kavryor. (Pamuk, 2014: 209)
Tandm erkeklerin hepsini anlatsam roman olur ve beni de Trkle hakaretten hemen
yarglarlar. (Pamuk, 2014: 251
Sonra bindiim otobste balk istifi konserve gibi gene yle ezildik ki Gaziosmanpaada
indiimde kt gibi incelmitim. (Pamuk, 2014: 266)
681

Kafamda Bir Tuhaflk
Yaa Mevlut Efendi, dkknda baldznn hayallerini kuruyorsun, pimi kelle gibi srtarak
hava atyorsun ama bak, evde sabahlar ocuklar okula gittikten sonra karnla neler yaptn
imdi kacak ortaya. Herkes, Mevlut hi bo durmuyor maallah! diyecek (Pamuk, 2014:
337)
Vediha, kardei Samihaya kocas Ferhat brakmamas ynnde tavsiyelerde bulunuyor: O
seni seviyor, biliyorum. Sakn yanl bir ey yapma. Ferhat aslnda iyi insan. Ev, koca yle
kolay braklmaz. Gel birlikte sinemaya gidelim. Hem Ferhat brakp nereye gideceksin?
Ablam her eyi anlyor da insann neden dikbal olduunu anlayamyor. (Pamuk, 2014: 372)
Sonu
Temelde modernizmin eletiri olarak okunabilecek postmodernizm, birok sanat dalnda olduu
gibi edebiyatta da etkileri hissedilen bir dnce biimidir. Bu etkinin en belirgin hissedildii
tr ise roman olmutur. postmodern roman denen romann ilk rneklerini Fransz Alain
Robbe-Grilletnin Yeni Roman anlaynda gryoruz. Bu yeni roman, birok sanatnn da
katksyla gnmzde, Balzac roman olarak ifade edilen modern romana kart olarak,
okuruna gerekleri anlattn iddia etmek yerine kurmaca olduunu ona samimiyetle gsteren;
biricik ve zgn olduunu, her eyin en dorusunu bildiini iddia etmeyen, metinleraras ve
oulcu romanlardr. Bu oulculuun bir yansmas olarak, sekinci modernizmin tersine tm
deerler ve dnceler ayn seviyede grlm; popler kltre yer verilmitir. Bu yeni romann
bir dier zellii de roman bir oyun olarak grmesi, elenceli olmaktan korkmamasdr.
Tarihi gerekler btn olarak grmemek ve onu oyun sahasna indirmek de postmodern
romann saylabilecek zellikleri arasndadr.
Orhan Pamuk romanclnda postmodern etkinin ilk rnei olarak deerlendirilebilecek Beyaz
Kaleden sonra, bu etkinin zirve yapt Kara Kitap yaymlanmtr. Kara Kitaptan sonra
ayn izgi devam etmi ve Kara Kitap gibi; oklu okumalara elverili, karmak, stkurmaca
ve metinleraraslk bata olmak zere hemen her postmodern roman tekniini iinde barndran
bir dier roman olan Yeni Hayat yaymlanmtr. Benim Adm Krmz yazarn postmodern
oyunlardan ok temaya arlk vermeye baladnn ilk iaretlerini tar. rnein stkurmaca,
romann sonlarnda ekrenin (Orhan Pamukun annesi) bandan geenleri olu Orhana
anlattn ve onun da bunlar yazacan umduunu sylemesinden ibarettir. Metinleraras
etkiler de yazarn daha nceki romanlarnda olduu kadar belirgin deildir. Kar, yazarn
romanclnda temann arln koyduu ilk romandr. Bu romanda Trkiyenin siyasi bir
panoramasn izmek isteyen yazar, muhafazakrlarla laikler arasndaki atmay oulcu bir
anlayla anlatm; kiileri, grleri nedeniyle yarglamamtr. Postmodern etkinin iyiden iyiye
azald bu roman, yazarn bir sonraki roman Masumiyet Mzesinde olduu gibi, sadece
Orhan Pamukun bir karakter olarak romann iine girmesiyle, yani stkurmaca ynyle dikkati
eker. Kardan sonraki roman, Masumiyet Mzesinde, bir nceki romandaki stkurmaca
uygulamasnn bir benzerinin tekrar etmesinden, anlatcnn okura seslenmesi dzeyindeki bir
stkurmacadan, romanda alaca sylenen bir mzenin gerek hayatta da almasndan,
bylece kurmacann geree dnmesinden baka hemen hibir postmodern etkiye rastlanmaz.
Romanc bu defa bir ak roman yazmak istemi ve bunda da olduka baarl olmutur.
Postmodern teorinin etkileri yazarn son roman olan Kafamda Bir Tuhaflkta da
grlmektedir. Bu etkinin en belirgin rnei romandaki stkurmaca uygulamalardr. Baz
anlatclarn aka roman ya da hikye kelimelerini kullanmas, anlatcnn roman
682
kiilerinden birini kahraman olarak nitelendirmesi, kahramanlarn okura seslenmesinden

baka bu romanda yazarn iddiasna gre dnya edebiyatnda daha nce uygulanmam bir bak
as tekniiyle son tahlilde kurmaca ifa edilmitir. Bu yeni bak as teknii ilk bakta
modern romanlarda da kullanlan oklu bak as tekniine benzetilebilirse de aslnda ondan
zellikle roman biimini belirginletirmesi ynyle ayrlr. nk bu yeni tekniin znde bir
olayn farkl anlatclar tarafndan birlikte anlatlmas vardr. Yani sonraki anlatc, nceki
anlatcnn ne anlattndan haberdardr. Bu nedenle sonraki anlatc, nceki anlatcya cevap
verebilir, szn devam ettirebilir. Hatta bu anlatclar bir nceki anlatcyla iletiim halinde
olduklar gibi okura da seslenirler. Bu durumda da gereklik yanlsamas oluturabilecek
farkl anlatclardan ziyade, romann biimini ortaya kararak stkurmacay iaret eden
anlatclardan bahsedilebilir.
Romanda ne kan bir dier yn, romanda yazarn Yeni Hayattan sonraki romanlarnda n
plana kmayan metinleraras ilikileri n plana karmasdr. Bunu, en son Kara Kitapta
yapt gibi epigraflarla ortaya koyan yazar, birok okur tarafndan bilindii dnlebilecek
air Evlenmesi adl eserle ve Kara Kitapla da parodi-pasti ilikisi kurmutur. air
Evlenmesi dorudan yanl kiiyle evlendirilme konusu nedeniyle romanla ilikilidir ve
yazar bu ilikinin air Evlenmesinden ald bir epigrafla da altn izer. Kara Kitapn ad
var kendi yok kahraman Celalin ve kurmaca dnrler bn Zerhani ile Biron Paann
romann iinde yer almas, Mevlutun da Galip gibi kendisini izleyen bir gzden bahsetmesi,
sokaklar okuyarak baka bir lemin iaretlerini anlamlandrmaya almas, her iki romanda
da olay annn gsterilmedii bir cinayetin ilenmesi ve yine her iki romanda da son tahlilde
bu cinayetin asl kahramann iine yaramas gibi benzerlikler romann Kara Kitapa olan
yaknlnn iareti olarak grlebilir.
Kafamda Bir Tuhaflkta oulcu bir yaklamn benimsenmesi sonucu, birbirine zt deerlerin,
sylemlerin, grlerin bir arada yer ald ve kiilerin grleri nedeniyle yarglanmad da
grlmektedir. Romanda hem dini metinlerin hem de pornografiye kayabilecek sylemlerin yer
almas ve kart siyasi grler arasnda tarafsz bir pozisyona olabildiince nem verilmesi bu
anlaya rnek olarak verilebilir. Bu yaklamn bir sonucu olarak popler bir tr olan
polisiyenin de yine romanda kullanld, romann daha elenceli hale gelmesi iin mizaha
yazarn dier romanlarndan daha fazla yer verildii de grlmektedir.
Btn bu tespitlerimiz nda yazarn romanclnda, Masumiyet Mzesi ile azald
dnlen postmodern etkinin yeniden ykselie getii sonucuna ulalmtr. Ancak bu
ykseli Kafamda Bir Tuhaflkn, Kara Kitap ile Yeni Hayat izgisinde
deerlendirilmesine yetecek kadar da ok deildir. Yazar, son romanlarnda artan hikye
anlatma isteiyle, roman teknikleriyle oynama isteini harmanlayarak yeni bir roman
yazmtr. Yazar bu romannda, enerjisini, Kara Kitap, Yeni Hayat ve Benim Adm
Krmzda olduu gibi roman ii kurgu dinamiklerine dikkat ederek bir kurgu oyunu kurmaya
almaktan ok, hikyesi iin gerekli bilgileri toplamaya, aratrmaya ayrm; ancak yine de
postmodern oyunlara romannda yer vermeden de duramam gibidir. Kafamda Bir Tuhaflk
bu anlamda hem postmodern hem de tematik bir romandr.
683

Kafamda Bir Tuhaflk
KAYNAKLAR
AKTA, erif, (2005), Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yaynlar, 7.
Bask, Ankara.
AKTULUM, Kubilay, (2011), Metinleraraslk / Gstergeleraraslk, Kanguru Yaynlar,
Ankara.
ATA, Adnan; AR, Sevgi, (2008), roni ve Etik Sylem stne, 38. ICANAS
Uluslararas Asya ve Kuzey Afrika almalar Kongresi, 10-15 Eyll, s.13-24,
Ankara-Trkiye.
AYYILDIZ, M.; BRGREN, H., (2009), Edebiyat Bilgi ve Kuramlar, Gzden
geirilmi 2. bask, Aka Yaynlar, Ankara.
BLDRC, Hatice (2015), Kafamda Bir Tuhaflk kitap tantm, Hece Dergisi, Yl: 19,
Say: 218, s.121-124, ubat.
OPUR, Yusuf, (2015), Orhan Pamuk: Kahramanlarn her eyi dorudan sylemesi bu
kitabn gc diye dnyorum., Orhan Pamukla Sylei, Varlk dergisi, Yl:
82, Say: 1289, ubat, s. 36-38, stanbul.
DAIOLU, Ylmaz, (2012), Modern iire Doru-Garip Hareketi, (Ed. Hasan Akay,
Muharrem Dayan), Cumhuriyet Dnemi Trk iiri, s. 42-61,
T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2445, AIKRETM
FAKLTES YAYINI NO: 1417, Eskiehir.
DEMR, Fethi, (2011), Orhan Pamukun Romanclk Serveninde Yeni Bir Durak:
Tematik Romanlar, Turkish Studies International Periodical For the
Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, s. 953963.
(2013), Postmodern Romanda nsann Konumu, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish
or Turkic Volume 8/4 Spring,, p. 607-616, ANKARA-TURKEY.
ECEVT, Yldz, (2002), Trk Romannda Postmodernist Almlar, letiim Yaynlar, 2.
Bask, stanbul.
ERDEM, mer, (2015), phe Radikal Kitap, Yl: 13, Say:720.
GKSEL, Nil, (2006), Unutma, Parodi ve roni FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler
Dergisi) FLSF (Journal of Philosophy and Social Sciences), S: 1, s. 131-140.
Bahar.
GM, Semih, (2015a), Byk Bir Deiimin Roman, Radikal Kitap, Yl: 13,
Say:720.
(2015b), Mesele duyguyu, ruh halini vermek, Orhan Pamukla
Sylei, Notos yk, Say: 50, ubat-Mart, s. 20-34.
HADZBEGOV, Darmin, (2013), Kara Kitapn Srlar, Orhan Pamukun Yaz ve
Resimleriyle, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.
HAKAN, Ahmet, (2002), Orhan Pamuk: Krmz ve Kar, (Orhan Pamukla Syleiler),
Birey Yaynclk, stanbul.
684
HIZLAN, Doan, (2015), stanbullu Bir Okurun Bir stanbul Yazarna Dair Notlar,
Radikal Kitap, Yl: 13, Say: 720.
IIKSALAN, Nilay, (2007), Postmodern reti ve Bir Postmodern Roman
zmlemesi: Kara Kitap / Orhan Pamuk , Anadolu niversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (Anadolu University Journal of Social Sciences) , Cilt/Vol.:7
Say/No: 2 s. 419466.
JAMESON, Fredric, (1990), Postmodernizm ya da Ge Kapitalizmin Kltrel Mant,
(ev. Deniz Erksan) Postmodernizm F. Jameson, JF. Lyotard, J. Habernas
iinde, Yay. Haz. Necmi Zeka, s. 59116. Ky Yaynlar, stanbul.
KARAOSMANOLU, Yakup Kadri, (1993), Yaban, letiim Yaynlar, 36. Bask,
Aralk, stanbul.
KOAK, Orhan, (1996), Aynadaki Kitap / Kitaptaki Ayna, (Ed. Nket Esen), Kara
Kitap zerine Yazlar, s. 142183, letiim Yaynlar, stanbul.
KOAKOLU, Bedia, (2011), Postmodernin Gelenee Bakan Yznde Bir Anlat:
Beyaz Kale, Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Trkiyat
Aratrmalar Dergisi, S: 29, s.185202, Bahar, Konya.
NURS, Said, (2012), ualar, rnk Neriyat, stanbul.
ORAL S.; GNAY T.; AK E. (2014) Romanc kahramannn gznden grr dnyay,
onunla dp kalkar., Orhan Pamukla Sylei, Cumhuriyet Kitap, Say: 1295, s.
22-24, Aralk.
ORHAN Seluk; ERTE Mehmet, (2015), Orhan Pamuk: Trajedisi olmak ya da
olmamak, kitap-lk, Yl: 22, Say:178, Mart-Nisan, s. 5-14.
OSKAY, nar, (2014), Trkiyede Dnce zgrl Yerlerde Srnyor. Orhan
Pamukla Sylei, Hrriyet gazetesi, 7 Aralk 2014 tarihli Pazar ilavesi.
REN, Ayta, (2013), stkurgu Kavram zerine stkurgusal Karklklar,
Zeitschrift fr die Welt der Trken Journal of World of Turks, Vol. 5, No. 3, s.
223-237.
ZKUL, M. Murat ,(2008), Postmodern Dnemde Roman ve Nitelikleri, Hece Dergisi,
Dncede, Edebiyatta, Sanatta Postmodernizm zel Says S: 138139140,
s. 322332, Ankara.
PAMUK, Orhan (1997), Yeni Hayat, letiim Yaynlar, 60. Bask, stanbul
(1998), Benim Adm Krmz, letiim Yaynlar,1. Bask, stanbul
(1999), Kara Kitap, letiim Yaynlar, 26. Bask, stanbul.
(2002), Beyaz Kale, letiim Yaynlar, 25. Bask, stanbul.
(2008), Masumiyet Mzesi, letiim Yaynlar, 1. Bask, stanbul.
(2010), Manzaradan Paralar, letiim Yaynlar, 1. Bask, stanbul.
(2011a), Cevdet Bey ve Oullar, letiim Yaynlar, 24. Bask, stanbul.
685

Kafamda Bir Tuhaflk
(2011b), Kar, letiim Yaynlar, 22. Bask, stanbul.

(2014), Kafamda Bir Tuhaflk, Yap Kredi Yaynlar, 1. Bask, stanbul.
SAZYEK, Hakan, (2010), Trk Romannda Postmodernist Yntemler ve Ynelimler,
Hece Dergisi, Trk Roman zel Says, Eklerle 2. Basm, s. 510-528, Yl: 6,
Say: 65/66/67, Mays/Haziran/Temmuz, Ankara.
MRGL, A.; EKNC E. B., (2009), Ahmed Cevdet Paa ve Mecelle, KTB Yaynlar,
stanbul.
LKER, idem, (2015), Orhan Pamukun Merceinde Bir Kent ve nsan Yolculuu:
Kafamda Bir Tuhaflk , Varlk Dergisi, Yl: 82, Say: 1289, s. 45-47, stanbul.
YAPRAK, Tahsin, (2012), Postmodernizmin Orhan Pamukun Romanlarndaki
Yansmalar, Adyaman niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi, Adyaman.
(2013), Orhan Pamukun Romanlarn Yazan Roman Kahramanlar,
Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi, The Journal of Academic Social Science,
Yl: 1, Say: 1, Aralk, s. 258-269.
YAVUZ, Hilmi, (2008), Edebiyat ve Sanat zerine Yazlar, Yap Kredi Yaynlar, 2.
Bask, Ocak, stanbul.
YILDIRIM, Fariz, (2011), Ahmet Mithat Efendinin Felatun Bey le Rakm Efendi
Romannda ronik Sylem Turkish Studies - International Periodical For The
Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer,
p.1783-1794 TURKEY.
YILDIZ, Abdullah, (2012), Krk Hadis Krk Ders, Pnar Yaynlar, stanbul.
YKSEL, Ayegl, (1990), Antik Yunan Tiyatrosunda Komedyann Evreleri Ankara
niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi, cilt XXXIII, say 1-2,
s.557-569, Ankara.

Postmodernizm, Orhan Pamuk&#39;Un Postmodern Romanları Ve Kafamda Bir Tuhaflık

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Postmodernizm, Orhan Pamuk&#39;Un Postmodern Romanları Ve Kafamda Bir Tuhaflık

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi, Yl: 3, Say: 10, Mart 2015, s.

r. Gr., Adyaman niversitesi, Trke Eitimi Blm, tahsinyaprak@hotmail.com

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

characteristic of metafiction in Beyaz Kale and subsequent novels, written post

Cevdet Bey ve Oullar romannn arka kapa.

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Detayl bilgi iin: (Aktulum, 2011: 415-487)

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Kara Kitapn arka kapa.

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Orhan Pamuk bu romanyla popler kltrde, anlalmaz/okunmas zor romanlar yazan

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Bu yazar, Kara Kitapta ad geen bir kahramandr.

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Bu stkurmaca uygulamasnn, Kara Kitap ve Yeni Hayat romanlarnda olduu gibi

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

5. Kafamda Bir Tuhaflk Romannda Postmodern Unsurlar

Kald ki kitabn i kapanda kitap iin zaten roman denmektedir.

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

imdi Mevlutun kararn, Rayihaya balln ve kpek korkusunu anlamak iin

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

c. Gizleme: Bu seslenilerde kahramanlar baz eyleri okurdan gizleyerek bazen merak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

a. 3. Tekil anlatcnn szn devam ettiren/cevap veren kahraman:

Bu ekil, romanda 3. tekil anlatcya dnldn ifade etmek iin kullanlmtr.

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

(Samiha konuuyor) : Amerikal haydutlarn ve polislerin seslerini bastrnca evde tek

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

romanmz kabul edilen ntibahtan (1876) bu yana srp gelen ve edebiyatlarmzn ok

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

(Hadzibegovi, 2013: 21)

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

(Hadzibegovi, 2013: 21)

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

ofrn de 'hedefe yaklamann' iaretleri olduunu anlayarak sabr ve dikkatle hedefine

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Ayrntl bilgi iin: (Yaprak, 2012: 180-205)

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

kiilerinden birini kahraman olarak nitelendirmesi, kahramanlarn okura seslenmesinden

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

Tahsin Yaprak - Mustafa Said Kymaz - Emrah Sermisak

Postmodernizm, Orhan Pamukun Postmodern Romanlar ve

(2011b), Kar, letiim Yaynlar, 22. Bask, stanbul.

You might also like

Postmodernizm, Orhan Pamuk'Un Postmodern Romanları Ve Kafamda Bir Tuhaflık

Postmodernizm, Orhan Pamuk'Un Postmodern Romanları Ve Kafamda Bir Tuhaflık