Professional Documents
Culture Documents
17
HERBIVORIA POR CAPRINOS NA
CAATINGA DA REGIO DE XING:
UMA ANLISE PRELIMINAR
Inara R. Leal, Adriano Vicente & Marcelo Tabarelli
Introduo
A herbivoria em ecossistemas terrestres pode ser elevada,
reduzindo o crescimento (Rosenthal & Kotanen 1994), a reproduo (Rosenthal & Kotanen 1994; Krupnick et al. 1999) e a
capacidade de competio das plantas (Coley 1983). Os danos
causados por herbvoros podem ser observados em todos os tipos
de tecido vegetal (Gallo et al. 1988) e, embora eles removam em
mdia cerca 10% da vegetao, durante erupes ou processos
sazonais de alguma populao, a perda da folhagem pode chegar a
100% (Schowalter et al. 1986), influenciando a diversidade vegetal
e modificando a estrutura da comunidade clmax (Coley & Barone
1996).
Caprinos selvagens e domesticados tm sido reconhecidos
como grandes fontes de degradao da vegetao de ambientes
ridos de todo o mundo, incluindo a regio Mediterrnea
(Perevolotsky et al. 1998, Carmel & Kadmon 1999), a frica subsarica (Oba 1998), o Chaparral Americano (Severson &
Debano 1991) e o Pedemonte Argentino (Grunwaldt et al. 1994).
Mais especificamente, a herbivoria por caprinos est associada
reduo do recrutamento, do crescimento e da distribuio
695
I. R. Leal et al.
697
I. R. Leal et al.
quentes, caindo para menos de 21C nos meses mais frios ao longo
do rio So Francisco (PLGBB 1988).
A savana estpica arborizada composta por trs estratos: o
herbceo, o arbustivo e o arbreo, que pode atingir at 8 m na
regio de Xing (observao pessoal de MT). Predominam no
estrato herbceo, espcies de dicotiledneas anuais e perenes
(Leguminosae, Malvaceae, Convolvulaceae, Labiatae). Referente
ao estrato arbustivo-arbreo, Silva (2002) registrou 101 espcies de
rvores e arbustos ( 3 cm dap) na regio de estudo. As famlias
com maior riqueza de rvores e arbustos na regio so
Leguminosae, Euphorbiaceae, Cactaceae e Anacardiaceae
e os gneros Caesalpinia, Aspidosperma, Mimosa, Jatropha
e Piptadenia esto entre aqueles com maior nmero de espcies
(para mais detalhes sobre a vegetao de Xing ver Silva 2002 e o
Captulo 7 deste volume). Em termos mdios, a vegetao de
Caatinga produz 4.000 kg/ha/ano de fitomassa (Arajo-Filho
1989). Dependendo das condies de clima e solo, > 80% da
fitomassa pode ser oriunda de folhas de espcies lenhosas (Kirmse
1984). A Caatinga abriga pelo menos 1102 espcies de plantas
vasculares (Gamarra-Rojas & Sampaio 2002) em sua regio de
ocorrncia de cerca de 800.000 km2 (Tabarelli & Vicente 2002).
Caprinos na Caatinga
Os caprinos domsticos (Capra spp.) so ruminantes de
pequeno porte (< 1m de altura, 40-100 kg machos adultos) que
comem razes, folhas, flores, frutos, sementes e cascas de rvores
(Medeiros et al. 1994). De acordo com Medeiros et al. (2000), os
caprinos tm diversas habilidades digestivas, como maior eficincia
digestiva na utilizao de fibras e economia de gua e nitrognio,
as quais lhes conferem capacidade de sobreviver em regies onde a
698
I. R. Leal et al.
Tabela 1. Espcies de plantas utilizadas nos questionrios com os caprinocultores da regio de Xing, estados de Alagoas, Bahia e
Sergipe, com os tamanhos de suas flores ou inflorescncias e os tipos e tamanhos de seus frutos.
Espcie
Allamanda blanchetti A. DC.
Amburana cearensis (Allemo ) A. C. Sm.
Anadenanthera colubrina (Vell.) Brenan
Annona coriacea Mart.
Arrojadoa rhodantha (Gerke) Britton. et Rose
Aspidosperma pyrifolium Mart.
Bauhinia cheilantha (Bong.) Steud.
Byrsonima vaccinifolia A. Juss.
Caesalpinia ferrea Mart. ex. Tul.
Caesalpinia mycrophylla Mart.
Caesalpinia pyramidalis Tul.
Calliandra depauperata Benth.
Capparis flexuosa L.
Capparis jacobinae Moric.
Ceiba glaziovii (Kuntze) K. Schum
Cereus jamacaru DC.
Chloroleucon foliolosum (Benth.) G. P. Lewis
Tamanho da
Tamanho da
flor* (cm) inflorescncia* (cm)
6,0
6,5
1,5
3,0
< 0,5
0,7
6,5
-1,5
-2,5
4,0
5,0
11,0
1,5
8,5
1,5
6,0
2,0
6,0
2,0
4,0
< 0,5
< 0,5
3,5
4,0
6,0
-6,5
7,8
22,0
-1,0
1,0
Espcie
Tamanho da
Tamanho da
flor* (cm) inflorescncia* (cm)
Cnidosculus obtusifolium Pohl. ex. Baill.
1,5
-Cnidosculus quercifolius Pohl. ex. Baill.
1,5
-Combretum duarteanum Cambess.
1,0
4,0
Commiphora leptophloeos J. B.Gillett
3,0
-Cordia insignis Cham.
3,5
6,0
Cordia leucocephala Moric.
3,5
6,0
Croton argyrophylloides Mll. Arg.
0,7
-Croton sonderianus Mll. Arg.
1,2
9,0
Jatropha mollissima (Pohl) Baill.
1,0
2,0
Lippia microphylla Cham.
< 0,5
1,2
Manihot glaziovii Mll. Arg.
--Maytenus rigida Mart.
1,0
-Melocactus bahiensis (Britton. & Rose) Luetzelb.
2,0
-Mimosa caesalpinifolia Benth.
< 0,5
4,5
Mimosa tenuiflora Benth.
--Myracrodruon urundeuva Allemo
1,0
8,0
Opuntia palmadora Britton & Rose
10,0
-Parapiptadenia zehntneri (Harms) M.P. Lima &
H.C. Lima
< 0,5
6,0
Parkinsonia aculeata L.
2,0
10,0
17,0
8,0
Espcie
Peltogyne pauciflora Benth.
Pilosocereus gounellei (F. A. C. Weber) Byles &
G. D. Rowley.
Pilosocereus sp.
Piptadenia moniliformis Benth.
Piptadenia stipulacea (Benth.) Ducke.
Pithecellobium diversifolium Benth.
Pseudobombax marginatum (A. St. Hil., Juss &
Cambess.) A. Robyns
Psidium sp.
Ptilochaeta bahiensis Turcz.
Sapium glandulatum Vell.
Schinopsis glabra (Engl.) F. A. Barkley & T.
Meyer
Sideroxylum obtusifolium T. D. Penn.
Solanum paniculatum L.
Spondias tuberosa Arruda
Tabebuia aurea (Manso) Benth. & Hook.
Tabebuia impetiginosa (Mart. ex. DC.)Standl.
Ziziphus joazeiro Mart.
*Valores mdios
Tamanho da
Tamanho da
Tipo de fruto Tamanho do
flor* (cm) inflorescncia* (cm)
fruto* (cm)
1,0
5,5
Legume
2,0
6,0
-Baga
5,0
6,0
< 0,5
< 0,5
4,5
-10,0
6,0
6,0
Baga
Legume
Legume
Legume
5,0
7,0
14,0
5,0
14,0
1,5
0,5
< 0,5
-2,0
3,0
9,0
Cpsula
Baga
Drupa
Cpsula
12,0
0,6
0,5
1,0
< 0,5
1,0
1,5
< 0,5
7,0
7,5
< 0,5
8,5
-7,5
9,0
7,0
7,5
2,0
Drupa
Baga
Baga
Drupa
Cpsula
Cpsula
Drupa
1,0
1,0
1,0
2,5
23,0
17,0
2,0
I. R. Leal et al.
35
30
25
20
15
10
5
0
1
704
Partes da planta
registros
comida
32
32
32
Espcie
31
31
31
29
29
29
Pilosocereus sp.
29
29
28
28
28
28
27
Capparis flexuosa L.
27
27
26
26
25
25
25
23
21
21
705
I. R. Leal et al.
Espcie
N0 de
Partes da planta
registros
comida
20
20
20
20
15
13
13
13
13
12
12
11
11
11
10
9
9
PL, FN, FM
FN, FM, FR
PL, FN, FM, FL, FR
PL, FN, FM
PL, FN, FM, FL, FR
PL, FN, FM, FL, FR
PL, FN, FM, FR
FN, FM, FR
PL, FN, FM, FL
PL, FN, FM, FR
PL, FN, FM, FL, FR
PL, FN, FM, FL, FR
PL, FN, FM, FL, FR
7
4
FN, FM, FR
PL, FN, FM, FL, FR
FN, FM
FM
3
1
FN, FM, FR
FN, FM
FN, FM
1
0
FN, FM, FR
--
Discusso
Os resultados deste estudo indicam que os caprinos so
importantes herbvoros para a vegetao de Caatinga, pois utilizam
partes da maioria das espcies de rvores e arbustos encontrados
na regio como forragem. Os dados tambm sugerem que estes
706
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Folha nova Folha velha
Flor
Fruto
Plntula
707
I. R. Leal et al.
I. R. Leal et al.
710
711
I. R. Leal et al.
712
713
I. R. Leal et al.
714
715
I. R. Leal et al.
716