Ontadan gekilip kaybolan ahlak nizdm, hepimizin, ‘halt buyankt haya garth iriye mi nv daha miken ne bit to ol oldu selll gibi kullanmaya dzenenterin bile, igin ight ya yawtaklurt bir en ifak de imide batwkmids, Hy vi ines goiter bir yilk hating Keyan bu abikt setalgtiy Uh iginaladokt dthiy-ranzariins pio! Inn) Sankt Korkung ve yerir bir varik, peveenin arkoindlakt a iieny ye W ifeit traf 1 Anyone, won haddine gelmniy gOya vurmak igi, siya waitiek Igin yumrugumuzy kaldinyor2, Fakat heyhat elaine pez parca gibi bithin, kesialy Blt halle set siz yere disilyor, Bhrahmredan tandal sthyenit, pie mizin Sntinds kuvveti tevnsil glen sie Mihail gillyor. Haka gevriliyoryz, conual sathagiuf henil lemiyecek kadar sizmis bie hulle lie Yel¥i ralim? Nereye gevrilelim?, 1SdOL NILLAWON + NYZIN NY TAY1.1961 26.1970 3, Kasi 1997 4b Mar 199 KapatTasems: Almet Kot. Safe Dini: Aten Balog asm YA AjnsKelanoik Fit Mth. Sane Te LL Teyrn Sot Sted Di Cod apes Bi io Nor Kopi: 4G Yaka Blyekinee/ stn it: Given Maclit & Neboacik an. ve Te Li Devs Cal. Geek Sot. Given ihn Nob Maeniy Defeat aa agume Sai: An aan Yon a Teat Sok Ne 28 Vue Han Gi Kat ‘Tel 12}326954 Gb) aks: 212) 5190821, ‘ogni ana ‘Nurettin Topgu AHLAK NiZAMI ‘oyun hszrtayan: zl rend - mail Kara DERGAH YAYINLARL Kors Cad. Alan Mere No: 120 34112 Sultana / an 7: [212 $1895 78( hat F212} 18 9581 ‘won denplyaynlarcom / ili@epahyeyilat comsuNus Cumhuriyet deve Tk disncesinia bereketli ve nad miefok- krlerinden bir olan rabmetiiNuretin Tepgu hocamuzn bitin eele- ‘in vefatndan yin yl sonra topla olarak yeniden resredivoru As. linda Dergih Yayinln olarak 1978 yada byl bi eseDbisi bag. latmay ve Yarinki Trkiye ile Millvetiltimicineseslan'nsayra it yayimlamigik. Fakat burada serdediimesi uygun oimayan baz, se- bepler yizinden bu tesebbls, Nuretin Bey"in Pransizeabesilan ok ‘ora tezinintertmesinin 1995%te lan alah adiylabasiimasina ka dar akim kal, 1978 linda tescbbisimizde Hoa’ mn yazitarn yeni birtas- nite abi tutarak yayimlamay:dlstamils ve necede Yarinké Tunkiye ‘nceki iki basksndan nispeten fark bie gekildedizenlerrken Mit. livetgtigimicinesislan yeni bir Kip olarak onaya gkmis ‘Simi gergelestimeyegalisfumuz yayinn prensplrini ie yu sehilde ozeteyeblrz 1. Nuretin Bey'in Felsfe, Mant, Psikolji, Sasyolot, Ablak ut ders kituplanyla dktora ei fan abla ve docenti esi Borg. son dita bral diger eselerinin hep nceden yaya ma kalelrinn Hoca’nin Once cardi ve yeniden yorum bel ko ular ve kavramlr erefinda itapastinimasindan ibarettz. Dunim Dayle olmabla beraber Hoca'nin saghiginds ve omen mivafakyla lusmiskitplani adlann ess iibariyle mubafazaetmeyi daha Uy. tn gtrddk. Mohtevalannin yakinhiklanm, ‘aba katarak stm ve inca’ la Mevléna vetasanup uy, dradenin divaSUMS stile Deviet ve demokrasi'yi birlestindik. Bu kitaplarin kapaklannda igerdikleri iki kitabin da adi yer alacaktr. 2. Makale olarak yayumlanmakls beraber kilaplara ginmemy ya- zilar tespit edilerek bunlann tamanuna yakin kismi, girehileceKlen kitaplann, muhteva itibariyle uygun kisimlarnina yerlestirilmigtir. Ki- taplara yeni giren bu yavilarda teknik diizenlemeler hang, highir ta- sarmufia bulunulmanmigtic. Nurettin Bey saglipinda kitaplagan makale- lerinde simi oranda sadelestirmeler ve cok az tadil ve tashihler yap- mugtir. Bir kis Dergih Yayinlar argivinde muhafaza edilen miiellif tashihli niishalardan yola cikarak bu tadil ve sadelestinmelerin fikri bir defiigiklik, hafifletme-kuvvetlendinme tayimadiklan siylenebilir. Yine de akademik galigma yapacak olanlann bunlan ilk yayimlandik- lan sekilleriyle kargilaguirmalan faydadan Wali depildir. 3. Bu yayin sirasinda yapilan en Genii igherden bin her yazinin sonunda kiinyesini vermek olmugtur. Nurettin Topgu'nun fikri miica- delesi, siyaseti, farkliligi ve tavn agisindan fevkalide Gnemli olan bu kronoloji Cumhuriyet tarihimizde pek girilmeyen bir “durug"un hi- kiyesini de sergileyecektir. Bir Gmek vermek gerekirse Tiirkiye'de eszamanh olarak fazla Gmedi olmayan, Topgu'nun demokrasi kavra- mu ctrafindaki tahlil ve tenkitlerini ihtiva eden yazilarinin 60 ihtl&ali- nin akabinde yazilmug olduklan s6ylenebilir (Bu yazilar Deviet ve de- nrokrast kitabinda yer almaktadir). Bu kinyelerde yazinin ilk yayin- land yer ve ardindan yer aldigi kitap(lar) ve baskilan belirtilmis, kitaplardaki sekli birden fazla yazinin bir araya getirilmesinden mey- dana gelmigse bunlara da igaret edilmigtir. Talep iizerine Topgu' nun baz yazilan iktibas yoluyla bagka der- gilerde de yayimlanmustir, Kiinyelerde rastlanacak birden fazla dergi veya gazete ach bu miikerrer negirleri gitstermektedir. Kiinyelerde kitap isimlerinin, ilk harflerinden olugan kisalimala- n kondugu icin bunlan alfabetik olarak vermek istiyoruz: AN: Aba niziimu, BF: Biyiik fetih, AHLAK NEZAMI OD: Devlet ve denvokrasi, GIZA G. Garkin ilim zihniyeti ve ahlik gériigti, fD: tradenin davasi, ff islim ve insan, KAYN: Komiinizme kargi yeni nizam, KA: Killiir ve medeniyet, Ma: Mchmet Akif, ME: MilliyetgiliZimizin esaslart, MT. Mevifina ve tasavvut, & Sehit, PMO: Tiirkiye'nin maonif divas, VF: Varolug Felsefesi, VO: Var olmak, FF: Yarinki Tiirkiye. Birden fiela basilmig kitaplarm hangi baskilarinda yasinin yer aldigina da igaret edilmigtir. (Mesela bir yazinin sonunda “TMD 1, 2" denmigse bu o yazinin Tiirkiye'nin macrif davasr'nin |. ve 2. baski- laninda, “PMDV2" denmigse yalmez 2. baskeda yer aldigini giistermek- tedir). Yazinin sonunda kitap kisaltmalarryla ilgili bir not yoksa bu o yazinin kitaplars ilk dela girdigini fade etmektedir. 4. Ritaplarda yer alan yazilarin cok az bir kismein ilk yayinlan- diklart yer maalesel bulunamamuigur. Bu cksikligi ilgililerin ve oku- yucularin da yardimlanyla daha sonraki baskilarda tamamliyabilece- imizi diigtiniiyorux. Kiinyeler igin tumamen veya kismen taraicli jf mit dergiler gunlardir: Hareket, BilyGik dogu, Tiirk yurdu, Diiyiinen adam, islén, Sehiliirresad, Tiirk digtecest, Sule, Tolan, (skim me- deniyeti, Kemiinizme kargr miicadele, Yeni istikidl, Tiirk rulu, Ser- dengecti, Asrin dini niisliimantk, Bizim Ttirkiye, Fetih, Istim diinya- tf, Volkan, Efi sinner, Yegil ner, Yaprak, Tek yal. 4. Nuretiin Bey’in fazla uzun siirmeyen, 1960 ve 1971 asker mildahalesi sonrasinda yogunlaguklan gin hususi anlamlan da olan gaaele kige yazarliklan da olmugiur. Mavedis (Osman Asyali miiste- 7SUNILNS aniyla), Son Havedis, Yert /stanbul, Hiirséz (Erzurum) ve Adgam gu- zetelent bu agidan Génemli olmakla beraber bunlarin diizenli taranma- Sve Loplinan yaxilanin tani cdilmesi miimkiin olinzumigtir, Bit yi den eldekt gatete yazularinin kitaplara serpigtirilmesi uygun gdrulne- mig, tlerde yapilacak caligmalada gazecte yazularinin miistakil kitaplor halinde yayimlanmasi diigtiniilmiigtiir, Bu taramalardan scnr Nuret- tin Bey'in tama yakin kKronolojik bibliyogralyas: di ortuya gikimes olacaktr. 6. Topgu’nun hikfyelerini bir arvya getiren Tagraft kitabs ile programlara gdre kismi defigiklikler pegiren chirt ders kitak da kiil- liyat iginde negredilecektir, Yeni gekliyle Nurettin Topgu kiilliyatin: okuyucularimeca, Tiirk fikir ve kiiltiir hayatna sunarken Hocamim mhmetle yiid ediyoru. Nur iginde yalsin, DERGAH YAY INLARI Icindekiler BIRINC! BOLOM/II AME niin 3 Deviet ve sahsiyet/20 Iktisaclt ve igtimai nizdm’25 Esilik Wivasw32 Istisman kalderan adalesy? Aridipimis nizinud? Yeni nizimin ana hatlan49 Mektepi2 Oniversite/S7 Garetelen63 Millet basinw7S Din hayawTs Sanat ve urmumi nesriyatlBe Adalet davasw93 Mukavele ve millkiyenS? Maus, miras ve kazane sekilleri( 101 Is hayan/ 10s Ah divamie| 13 ARMM yaralarome 122 [KING BOLUM Tiirk-Isliim harikasw143 Bizi yagatin kuvvet! 150 Milliyergilik’l 55 Anadolu Kili ve sosyalizmy 1G Sosyalist cemiyet mig! | it Ne i¢in sosyaliany 169ICINDERILER BIRINC! BOLUM Sanyalizme kar koyan kuvvetlen|75 Kapitaliamin diinyasy | 81 Alluhsie kasangy 186 Igsiztent 11 Hakkin kuwwetir | 97 OCONCO BOLOM203 Insanlar ve yabudiler!205 Para ve yahudif210 Islim davass ve Yahuuilikf214 Amerikan vahgeti(219 DORDUNCO BOLOM/225 Kominizmin diinyasy?27 Sasyaliam ve gekillerif23] Komibnian235 Keminian ve denlf238 Komiinizm ve irades241 Diyalektik materyalizm243 Komiinizm ve kdinatumix247 Kominizmin kaynatlan(255 Tiirkiye’de komiinistlikueut Komiiniamin mesuliyeiine Romiknizmin taibikan 2? | Kerninizmin akiberit274 Rominizen ve milles 277 Milliyetgilifimizin kargisinda komilnianv28 1 Anargizme kargn ohlik niin 2s Maikleyi idare eden rub/288 Kominiam kargasinds iiniversitenin roliieea) Kominiame karg Huristiyan dlemiyle clele vermeliyiz/299 Romina karginda yeni bir nisin ideal [ki dilnya davaseAHLAK NIZAMI Batan bir diinya niziminin enkaz iizerindeyiz. Yeni bir nizim, ahlakta, hukukta, sanatta, dinde ve devlette insanhga dayanacak ye- ni temeller bulmak zarureti neslimizin zayif omuzlarim giddetle sarsiyor. Bugiin milletlerin mesuliyet hissine zere kadar kiymet vermeyen sahipleri, dlimler ve sanatkarlar, egitim ve siyaset adam- lan, mahkemelerin ve iiniversitelerin en azametli baslan, asirlardan beri elde edilmig pek gok seyleri, bilerek, bilmeyerek feda euikten sonra, gehrelerini her yerde bir perde arkasinda saklamak liizumu- nu duyuyorlar. Halkin huzuruna, ancak perdenin dniinde bizi hay- ran eden, alkiglara liyak giizel bir ylizle gikiyorlar. Hele bir kere perdeyi styinin; arkasindan gikacuk korkung ¢ehre, onlanin hakiki gehreleridir. Bu yiieden en az yanim asirdan beri durmadan isledik- lert cinayetlerin istirabiyle giizleri dopdolu guriiniiyor. Lakin, tév- beye tahammillleri kalmanng. Bu karanhk ve mes'um yolda yiirii- mek Karanndan hig¢bir sey feda etmemise benziyorlar, Hepsinin de garesizlifi belli, fakat hirslariny yenemiyorlar. Son harp ve son yillar her yerde insanhgin yiztindeki “incecik perdeyi" yirtt, rublann hakiki gehresi meydana ciku. Bunlann eliy- fe ortadan Kalkan sadece kryafetler, bagka yasama tarsi, bagka nakil vasttalan, bagka till sehirlerin hayati degildir, aym zamanda yiki- lan bitin bir ahlikin nizinucir, Bugiin, minevverleri ve otorite rehberleriyle dopdolu bir gehirde bir giin olsun menfaatlerinizi em- niyet edecek bir insan bulamiyorsunuz; herhangi bir nizdnm sagla- yacak bir kuvvete sahip olamiyorsunuz; etrafinrada haksazlifa is- 13AHLAK NIZAM yan eden bir ses duyamyorsunuz. Sade alkiglar, utanma bilmez al- kg sesleri. Biz, bu neslin bir ziimre cocuklan, bu saskinlik fivaze- leri arasinda Gliiler gibi perigan ve kapkara duvarlann arasina ikan- mig halde iimitsiz yagacik. Bu iimitsiz devirlerde cok kere gieleri- miz yagla kapands; igimiz dile gelerek disarinin haya bilmez nara- lanina, timitleri dldiiren saskinhgina séyle haykirmigt: Bu alkisla- yan, boyun efmekten zevk alan, kirlenmis serefler dilenen insan zlimresine nasil bakalim? Her zaman, her yerde, bu kah kadin, kah kral heveslerini alkiglayan, kah kral etegini Spen, bu inanmayan, muzdarip olmayan ve isyan etmeyen muzir ziimreyi gézlerimizden nasil uzaklastunmals? Ortadan ¢ekilip kaybolan ahlik nizfmi, hepimizin, hatt§ bu- glinki hayat garlannin her tirlii maziye nazaran daha milkemmel oldugunu kendilerine bir teselli gibi kullanmaya ézenentlerin bile, igin igin yagattiklan bir kahrin, bir derdin, bir acnin en ufak devii- sini elimizde birakmads. Hayatumizi cekilmes bir ylik haline koyan bu ahlaki sefaletin ti icimizdeki miithis manzarasim nasil anlata- lim: Sanki korkung ve serir bir varlik, perdenin arkasindaki o ig- reng yUzl iffit etrafa saldiniyor. Gayzimuz, isyanimuz, son haddine gelmis giya vurmak igin, gilya ezmek igin yumrufiumuzu kaldin- yoruz. Fakat heyhat, kolumuz bir bez parcas: gibi bitkin, kesilmig bir halde kuvvetsiz yere diigiiyor, Etrafimuzdan imdat istiyoruz, gizlerimizin énilnde kuvveti temsil eden ziimre likayit giiliiyor. Halka ¢evriliyoruz, cemaat sarhostur, kendine gelemiyecek kadar sizimg bir halde. Kime yalvaralim? Nereye cevrilelim?., Bir buguk asirdan beri yapilan inkilaplann herbiri bir sckil de- fistirmeden ibaret kaldi. Her inkilabin kahramam, milletin yaralt viicuduna yarayi Grten yeni bir boya vurmakla onu kurtardigini san- di. Bu inkilaplarin herbiri yeni bir Israfil siru iiflerken, o sesle ken- dinden gegen zavalli bir nesil, battgi denizin derinliklerinden sula- nn iisttine yiikselip bir an, havaya kavugan gaskin feliketzede gibi, “kurtuldum!" diye bagurdi. Halbuki, yakinda higbir kiy: yoktu ve onun fikibeti az sonra, yine ayni sulara gOmiilmek olacakt. Bu gi- i4 AHLAK MAMI digte kurtulug aliimetinin yokluguna delil mi istiyorsunuz? [ste [s- tiklil savaginda tek bir uzviyet halinde, canl bir bitin gibi diinya Sniinde ayaklanan milletimizin iginde simdi birlikten bahsetmek, diisiinme, ahlik ve iman birligini kabul etmek ¢ok gtichesmistir, Otuz yil igerisinde, birbirinden ayrilan ve aralar acildikea agi- lan iki ziimre, fikir ve hayat sahasinda, ruh ve iman diinyasinda, bu- giin, birbirleriyle bofugmaktadirlar, Zamanimezin buhram gergek ifadesini bunlarin bogusmasinda buluyor, Bu iki ziimreyi nasil ad- lanciralim? Onlar kendilerinin ne olduklanm ve neyi istediklerini agikea bilmiyorlar. Eski ile yeni deyin, muvafikla muhalif deyin, mutaasipla laik deyin, galigania kazanan deyin, isteyenle istemeyen deyin her halde bunlarin biri bir iradeyi benimseyen, dbiirdi bu ira- deye diisman olandir. Hakk'in hangi tarafta banndifime tayin ede- bilmek i¢gin Gnceden, bizi hakikate ulagtiracak bir metod, diisiince- miz igin selimete gittiiriicli bir yol, aldatmaz, sasirtmaz, tesir altin- da bunaltmaz bir rehber Kizim. Bir insamt, bir ferdi veya bir nesli furiitmek nasil olur? Siiphesiz viedan ve ahlik deperlerine sistemli olarak kargi gelmekle, fakat daha Once ve bu denemede muvaffak olmak igin onun slim diisiincesini, her engele ragmen hakikate gi- tirecek olan iz’an ve aklint gagirtmak lMzimdir. Iste bugiinkii nesil bbyle bir suikasta ugranugtir. Filhakika, tizerinizde boyle bir akal Fliritme denemesi yapilmg gibi giiriiniiyorsunuz. Pek gevpemig iradenizle takatsiz mantifinizdan istifade eden diigmanin ne kadar insafsiz oldugu da diigiiniiliirse, halinizdeki bu feliketin derecesi ancak anlagtlir, Bu halin karakteristik birkag cizgisini ortaya kay- mak belki faydalt olacakur: I. Sebeple netice arasinda baglant: kurmasint bilmiyoruz. Bu én bilyik tabiat kanununu, ilimlerin ve en eski insan zthniyetinin bile baglanmak zorunda olugu bu evrensel hakikats tanmiyorus. Eger biyle olmasaydi, bugiin ahlik sefaleti veya igtimai feliketler, ideoloji buhranlan halinde kargimeea gikan seylerin vaktiyle to- humlan milli biinyemize atiimakta iken farkinda olur ve stbepleri- ni yok etmeye caligirdik, Ciinkii, bunlann highiri, yarum asir dince 15AHLARK NIZAM milli biinyemiz istiklal agkiyle, birlikte ve bu memleketin ez cocuk- lant olan kahramantar elinde ayaga kalktugt zaman, bizde giiriilmii- yordu. Bugiin, ancak netice elde edildikten sonra, feliketin farkin- da olmak, insan zekasinin sebep tanima kabiliyetinden mahrum olugumuzun ifadesidir. Bu sebep-netice prensibini insan karakteri- ne, gahsiyet meselesine tatbikte de gii¢lik ¢ektigimiz oldu. Aym in- sanin ¢ok kere sistemli fenaliklar yaphgi halde, bazan tyilikler ya- parak iyi ve faziletli sayilabilecegine inandik. Butlin fena neticele- rin, kuti eserlerin arkasinda iyi sebepler aradik ve bu aldamigla ay- nt fena sebepleri daima tekrarladik. Baskalarinin yalpak iradeleri- nin tiirli gekillerde zit tecellilerine inanmak ve bu halleri onlara ba- Biglayarak sahsiyetlerini tebcil etmek bizde bir irade gevgeklifti ol- maktan daha ileri gahsivetlerimixin bir nevi iflisi demek olan mili- samaha hastaligina kadar vardi. 2. Ayn irade ficiasi yliziinden, hayatimi her sahada istild eden sahtekdrhklan hiidislerin hakiki hallerinden ayird edemiyo- ruz. Incecik perdenin arkasinda gizlenen sahte cehreler, simdi de gizikigi ve giziikmek igin firsat gizledikleri gibi vaktiyle, aza- metli bir millet varlifint yerlere seren dindarlarnn safinda pusu kur- musgtu. En mukaddes gayeyi bir ikbal ve servet vasitasi edinmesini bilenler, en yiikseklerde sahtekirlhk tahtlarim kurabilmek i¢in, en mukaddes diivalar istismar ederler, Vaktiyle, Islam dini bunlann gerir isteklerine Glet edilmisti; gimdi de tiirli sekillerde ayni fkibe- te feda edilmek tehlikesindedir. Zira, her zaman, her hayati batiran onun digindaki diigmanlan defildir, bu igerden harap eden sahte- karlardir, Bu hidise, dinde oldugu gibi, millet hayatinda da biyle- dir. Cok kere, agin ve ithame: gérlinen milliyetgilerin gegmigleriy- le hallerinin kargilagtinlmast bize, en ibretli dersi verebilecektir. Bilhassa, bunlann steleriyle eserleri arasindaki korkung tezat bizi namuslu yapmaya oldukea yeter seylerdir. 3. Neshimiz, kendi iradesinden, kendi varligindan bile o kadar slipheli ki, hayat ve mukadderat: hakkinda bir hiikiim verebilmek igin mutluka bir tistlin otoritenin kuvvetine siZimmak liizumunu du- 16 AHLAR NEZAMI yuyor. O da yetmezse Gllilerden yardim istiyor. En esash hayat ve mukadderat divalarinin hallinde, son hiikiim olarak “falan biyle diyor, fildn bbyle demigsti" s&zli ile cemaatin guur ve vicdanina zin- cir takiyoruz. Halbuki, éliiler ve bagkalan, bizim digiincemizin dinzasiz iglemesi i¢in ancak kendilerine danigilabilen birer yardim- 1 olurlar. Hiikiimlerimize onlar milhiir basarlarsa, otoriteleri hakka karg: kullaniimig kalkan haline gelir. Oliilerin fikir istibdad: bizim tahakkiimiimiz igin kanh bir bigak olarak kullanilmasin. Allah emirlerinden baskasina itirazsiz ve delilsiz inanmak, hele boyun eimek mecburiyeti, yagayanlann iradelerinde tam bir ¢iiriime isa- reti sayulemaliedar. Anlagiyor ki, diislincemiade rinesans agan Descartes coktan unwiuldu. O, “hiir olmayan diisiincenin diigiince sayilmayacagim” sdylemisti. Her giiriimils zihniyetten, her skolastikten ruhlar kurta- racak olan hikrriyet, agk ve ihtirasla kucaklandiktan sonra, artik bu- giine kadar su veya bu sekilde, din diye milliyet adi ile bize inandi- nilmug, dofiru diiglinme yollarnimz ukandiktan sonra insafsizea bize sunulmus olan hatalardan kurtulma yollanin yine Descartes'tan é#- renecefiiz Bu yanilmalar, hem digimizdan gelmig, hem de icimiz- den tagmigtir. Digandan gelen hatalardan siyrilmanin yolu, hig ol- mazsa bir zaman i¢in, ark higbir iistadin sdziine baglanmamak, formililler ezberlememek, nutuklar dinlememek, bu yolda gimdiye kadar edinmig oldugumuz gafletlerin hepsinden temizlenmek, hep- sini atmak olacakur, Ta ki, diigiincemiz, bir benlige, bir irade ve is- tiklale sahip olabilsin. Bir kelime ile, bir diigiince oldugunun far- kinda olsun. Bugiine kadar tapindifimiz mukaddesat, hiir olabilme- miz igin bir an olsun bizim digimuzda barinsinlar ve biz blir irade- mizle, sonra onlarin gercek olanlanm secip kabul edelim. Bu yolda yiirlirken kargimiza cikacak hakikatleri, eski inan diklanmiza wymuyor, eski vicdanimizi hirpalryor diye reddetmiye- cegiz. Nefsimizin kiigiilmesi korkusuyla onlardan uzaklasmryaca- fiz. Hergeyi bilmek, hadiseler diinyasinin, bizim bugiine kadar ta- nidiklarimizin sinclar arasinda kalan diinyadan ibaret olmadigant IAHLAK SEAM anlamuk ve hakikati, kizgin giinegin altinda durmadan caligan ce- saretli bir giftgi gibi toplamaktan eekinmiyecegiz. Yapacagimuz in- kikip béyle bir hakikat hasadinin eseri olacakur. Bu inkilibi yapa- bilmek igin evvela yakin tarihimizi bilelim. Gercek biiyiiklerimizi tanyalim. Eger milletin biinyesinde bizdeki ruh atesini hazirlayan biiyiik ve atesli ruh sahipleri gelip gegtilerse bunu da éfrenelim. Inkiliplaninuzi kimler, hangi zimreler, hangi memleket gocuklan yapti? Nasil yaptilar? Akibet ne oldu ve bu adamlar ne oldular? Ancak bunlart hakkiyle bildikten sonra idealler sahibi olmaga ca- ligalim. Hatanin igimizde ¢gimlenen sebebi ihtiraslarinuzdi. Onlan en gok dig sebepler, haksiz otoritelerin gisterdifi yanlis yollar bizde gimlendirdiler. Descartes bundan korunmak igin; hiikmii sonraya birakmamizi tasviye ediyordu. Bugiin bizden hiikiim ve karar isteyen hayata kim cevap vermek hakkina sahiptir? Bugiin garpisan iki ziimre duyug ve diigiiniigten, iki zat iradeden hangisi hayatumuzt aydinligia gikarabilecek bir yolun baslangicinda bulunuyor? Bunu Descartes'in hakikat aragtirma metodu tayin edecektir: Hangisi ih- tiraslarindan s1ynhp oldukea uzun bir devir icerisinde hikmiinii ve- remiyerek bugiine kadar beklemigse, hakikat onun duyuslar icginde gizlenmigs olabilir. Simdiye kadar acele hiikiimler vermeyip sade ezilen, istirap geken, perde arasindaki cirkin yilzlerden ifrenen zlimrenin bugiine kadar séz hakkina sahip olmayip bekleyigi ona bugiin gergek hilkme ulagmak imkdnim bagislamustir, Simdi, stiz onundur. thtiraslanm bayrak gibi, otorite veya menfaat baltasi ha- linde kullanmaktan korkmayan ve perdenin Gniine gegtifii zaman, kendilerini pek miibarek gisteren yilzlerin, efer onlar bugiin olsun hakikata boyun efmek istiyorlarsa, simdiye kadar hiikmiini, fikri- ni, davasim, agkint kalbinde gizlemig, rinesansin sflim diisiinme ahhikina boyun egmiz olanlarin arkasindan yiiriimeleri |azim gele- cektir, Bu arkadan yiiriiyiis iradenin terki demek depildir. Metodu- muza wygun olmayan béyle bir prensibi kabul etmiyecepiz. Bu sa- de hakki teslim, kafile iginde safimt bulmak ve hakikata dogru iler- 18 AHLAE SIZAMI leyen bir kervanda ahlik nizimim gsiar edinen zlimrelerin birlikte yliriiyiig gart olacaktir. Insan olanlarin eserini takdirde gii¢liik cekmemizin sebebi ve insanligi gigneyenleri takdis etmemizin hikmeti, metotsuz diigiin- mek, aydinliksiz yolda yiiriimektir. Ruh igin ilk aydinlik demek olan metot sayesinde bu hatalardan aruk kurtulmasi gereken nesli- miz, ahlik diinyasinda yeni bir nizima ulagmak, bir rénesans yap- mak iktidanna da yine dofru diigiinmek sayesinde kavugabilecek- tir. Ark perdenin niinde bize giiliimseyen sahtekir yiize aldanmi- yarak, o ¢ehrenin bir perde arkasinda, neslin gizlerinden, karanhk ve gerir ylizleri gizledigini, bugiin apagk girenler; yalmz guzleri- nizin Gniindeki hAdiseyi degil, onun biltin sebeplerini de aragtirma- sim bilerek, alkig girkiibi Gniinde sinitan muzaffer baslan, zaman gelince perdenin arkasina gizlenen serir yiizleri ve hem menfaatle- rint hem de onlarinkine benzeyen ihtiraslarin: korumak igin, zuliim ve gururlara boyun efmis olan mes'uliyet duygusundan mahrum iradesiz ziimreleri de itham etmesini bilecekler ve bu manzara kar- gusinda, ancak mazlimlann séniik sesi ile, “insan olan bunlan yap- maz” demiyecekler, umdufumuz kuvvet ve irade ile, “insan olan bunlan yapurmaz!” diye haykiracaklardir, Herreker, 1M, Mart 1947; Son derteeliz, G Nisan }960: AAV], 2: 18,DEVLET VE SAHSIYET Ruh, ifadenin kendi sahibi ile birlikte giztikmesidir. AbLik ise mesuliyetin iradesidir. Ferdin ahlakim teskil eden mesuliyet irade- si, devletteki hakimiyette barimnca, bundan devletin ahliki dogu- yor. Mesih, kullarin giinahin: satin almugti. Biiyik devlet adamu, milletinin haklannt kurtarmak igin, her tirlii mesuliyeti kendi tize- rine alan adamdir. Devlet cihazint bu mesuliyet iradesi kurarak ona istikamet verdizi zaman deviette selfimet baslar. Bu irade ve onu yagatan gahis ortada bulunamiyorsa, istedifiniz kadar demokratik rejimler icat ediniz, devlet yine yerinde sayar, yerlerde siiriinUr. Bu- nun i¢indir ki, diigiinenler tarafindan bugiine kadar, en iyi hiikiimet sckli diye muayyen birisi gdsterilememistir. Demokrasi uzun bir tarih iginde zuliim yapan hiikiimdarlarin zulmiinden korunmay: en fazla teminat altina alan rejimdir. Eger, onun arkasinda demokrasinin kendisinden bagka bir kuvvet yasa- muyorsa, efer béyle bir kuvvet en bilyiik mesuliyet iradesini en bii- yik hikimiyetle birlestirmemisse, demokrasinin yapacagy is, rilz- girl ve yagmurlu bir yolculukta kink ve her tarafi delik bir semsi- yenin yapabileceginden ileri gidemez, Mahzur yukardan veya aga- idan, veyahut her iki taraftan yani idare edenlerden veya halk ta- rafindan gelebilir. Ya idare edenler demokrasiyi istismar ederter. Devlet reisi, kendi adina cumhurbagkam dedirtir; meclisi toplar. Likin, ordu kuvvetine veya baska bir kuvvete dayanarak emrine imade kullar toplay:p onlan doyurmakla, diledigini yine kanun yaptinr; miistebit hikkiimdardan daha fazla ezer, Islerin mesuliyeti- 20 AHLAK MIAMI ni de etrafina topladifi kaselis giiruhuna yiikler; sonunda cekilir, gi- der. Kiselisler ise, kannlanm doyurup da agaj) tabakanin arasina dagilinca ortada mesul bulunmaz, mesuliyet silinir. Asrimz de- mokrasileri, bax yerlerde, bunun pek berbat misiillerini ortaya koy- muglardir. Veyahut da iktidar, hakikaten halkin eline geger. Halk icinde sahsi menfaatlerini, yani kibclik ve give ptiriinmez istibdatlarim hi- kim kalmak isteyenter, partiler kurar, partilerin iginde ziimreler ve kuseler meydana getirirler. Miimessil salihiyetiyle meclise girerler. Bunlann meclisi, sade kendi emellerinin basamaji olacagindan, millete bunlardan iyilik gelmez, Burada, her ziimrenin millet saadet ve varlifindan bir avug kapmasim temin eden fikirler kanunlastirt- lr. Memleket bunlar tarafindan stimilriiliir, geriler ve sahibini arar. Suhip, millet mesuliyetini Allah emriyle tizerine alan insandir, Vic- dandan figkinp ele ve dile gelen bu emir. eer ilihi bir kaynaktan gelmese insan, bu kadar ezici bir mesuliyeti, bir milletin mesuliye- tini lixerine alamaz. Bazan bu mesuliyetin, Allahsizea da yiklenil- digi vardur. Ancak, bu halde sebep, muvaffakiyet ihtirasidir, Yiirii- yiig Allahsiz olunca, ihtiraslar bir giin mutlaka devlet gemisini ugu- numa gitiirir. Ciinkii, halkin kontrolii ne kadar tam ve yerinde olsa bile, ihtiraslanmiz zaman zaman sahsimiz hesabina gar atmamiza sebep olurlar ve bir kumara biitiin memleketi, biitiin bir neslin ese- rini mahva gistiirirler. Eski Yunan demokrasisinde, Alkibyad, bu kumarbazligin pek feci gaheserini vermigti, Buna mukabil Mark Orel, Imparator adint tagidigi halde, milletinin mesuliyetini, sahip oldugu hikmete aydin- hk yapabildi, Bu misallerde demokrasinin yikici ve imparatorlugzun yapicr olabildifini goriiyoruz. Devleti kurucu olan ziimrede mesu- liyet iradesi olmadiktan sonra, onun sckli ne olursa olsun, millet sa- hipsiz demektir. Onun sahibi, kendi kuvvetlerini en iyi kullanan ve bunu iyiye kullanmak igin Allah'tan emir alan bir bilyik iradenin iktidara ulagtigi yerde gériiliir. Devlet, bir insandir ve bir fert gibi gahsiyet olarak meydana 2]BEVLET VE SAHSIYET gelir. Bu sahsiyet, millet yapisina en uygun teskility ortaya koyar. O, bu teskiliitin igine en eksiksiz sckilde kendi iradesini yerlegtir- digi takdirde teskilitin miinas: olur ve biyle bir teskildt muvaffa- kiyetlere gitiirtir, kurucu olan gahsiyetin iradesi tegkilfttan dnce gelir. O Adeta kaynaji: millette bulunan iradenin sembolil ve kul- lanicisi olur. Béyle bir sahsi iradeden ayn, akla en uygun, genel bir deviet nizdim disiinmek miinasizdir. Bu sebepten, her yerde devletin baska hayat, bagka Ozili, bagka igi ve bagka yapisi ptirii- liiyor. Nizim kurucu gahsiyet, kendisinden sonra, gelenekler ve fidet- ler birakmak suretiyle, daha bir zaman bu nizdmin yiirlimesini sag- hyor. Ancak, tahripkar zaman ve yikict hirslar bu eseri cdktlirmek- te gecikmiyorlar, Ik ihtiras gelmesi devleti yuvarliyor, Sonra gelen ihtiras dalgalan onu harap ediyorlar. Sayet zamanla yeni bir suur uyanirsa, deviet hamuru yeniden yofrulmak isteniyor, © zaman, eger yeniden deviet yapics fert yoksa, biiyiik mesu- liyet sahipleri yetigtirmemigse hamura istedidiniz sekli verin, nya tulmuyor. Bir hastaya istedigimiz kiyafeti vermekle, onu giirbiiz ve kifayetli yapamacifimuz gibi, iradesiz devlete de hangi gekli verse- niz, kimlen idare yerine getirseniz; yerde yatan millet idaresi bby- le gekil incelikleriyle ayajia kalkamnyor, Devlet bir insandir, dedik; efer deviet kurucu olan guhsiyet yoksa deviet de olmaz, Biyle bir degil, bir cok fertler yetigtiren milletlerin devleti daima ayakta duruyor, esasen biitiin mesele bu- radi: Isimiz, acaip ve muammah terkipler bulmaya caligan bilylicti gibi yeni deviet gekilleri aragurmak de@il, millet mesuliyetini tize- rine alacak biiyiik sahsiyetleri sabir ve tahammiille yetistirmek ol- malidir. Esasen terbiye, tahammiil igidir. Terbiye igi kivamina gelip de biyle fertler yetigtirdigi giin, salahiyet ve vukufumuz miisait ise, onlara devict sahasinda hareket igareti vermek yerinde olur. Ziim- relerin ruhunu, ¢iftginin emegindeki sabirla yetistinmeden, partici- lik yoluyla ige baglayanlanin ve béylelikle devleti selimete cikara- caklanm sOyleyenlerin, sergilerdeki malin giz boyamakla acele a2 AHLAK NEZAMI elden gikarmak isteyen seyyar saticilardan hig fark: olmuwyor. En biiyiik felalet, halkin buntarin birisine, bir gin aldanmak sevdasina kapuilimasichir, * Mesuliyet iradesinin Allah’tan geldigini siylemistik. Bundan, dint devlet mi kastediyoruz?.. Asla. Din milesseselegince herhangi bir ferdin eline gegiyor. Bizim istedifimiz, devlet kurucusunun, kendi iradesini Allah‘a teslim etmek divasidir. Bu gidis, bitin bir devlet psikolojisini yaratacakur ve bu hal gerceklesince, her millet davasimin hesaki soruldugunda; “ben yapmadim™ diyen kalabaligin arasina dalarak yakasini siyiran bedbaht vurguncularin yerine, ken- disini itham i¢in gelen Ingiliz mahkeme heyetini ti uzaklardan kar- gilamaya kogarak, onlara: “Biiyiik Britanya hikiimetinin kanunlan ciiriimiigtiir. Ben on- lan bir Bilylk Britanya vatandagi sifatiyle yok etmeye caligiyorum ve Gmriim oldukea da galigacazim. Bu, benim vazifem. Sizin de va- zifeniz, ya bana kanunlanmuzin emrettigi en biiyik cezay: vermek, veyahut da istifa edip gitmektir" diye yiizlerle milyon insanim me- suliyetini bajgrina basmug gtirleyen Gandi'ler yetigecektir, Bitiin Kainatin gergek sahip ve mesulii bir olan Allah'tir. Dev- let idaresi de, onunla bizim aramizda birlik halinde giéziiken bir ir- tibat iradesidir. Bu irade, bizimkinden gok ileri ve bizim fercli ira- demizle ulagilmaz bir mesuliyet sahasi tegkil etmektedir, O Sdeta, hepimizin bir ve béliinmez olan ruh hayatimn, yeni kéinat ruhunun yeryiiziinde belirtisidir. Hallac'in “Ene'l-hak" yani “Ben hakika- tim” sézil, cemaut kargisinda deviet ruhunun dile gelmig ifadesi olarak alinabilir. Devleti Allah'a en uzak minukalarda coklukta da- fitarak yok eden madde olduju gibi, onu Allah'a en yakin muntika- da birlik yapan da cuhtur. Béyle bir ruha, herhangi bir sekilde sahip bulunmayan bir demokrasi; oy, el, ses coklugu, say: madde ve bel- ki de ikna saltanatlan kurar. Birlikten gokluga dogru inince, ruhdan maddeye, mesuliyetten mesuliyetsizlifie gecilir. En kalabalik mec- lislerde kukla oynatlic ve meddahhk yapilir. Cokluktan birlige Z3DEVLET VE SAHSIYET dogru yiikselince dlem-giimOl mesuliyetle garpan kalpler Allah'a yuklagir ve orada “Ene'l-hak” sirim ciizmege bir vasita olurlar. Devlet misti#i denilen hal, iste, bu kullarin selimeti divasi iginde kendisini kaybetme halidir: Hallac’: dar'a gikaranlann, onu kendi ifadesiyle, bir an evvel Allah'a kavugturmak suretiyle, biitiin bir Omir boyunca aradigi agkinin sahibine teslim etmelerine gitiiren elemli tecriibedir, Alemin mesuliyetini; onun bir zerresini bile feda edemeyen irade ile kendi omuzlarina yliklenerek Allah’a dogru gti- tirict bu yolculuk, deviette cihaddir. Bu cihad iktidara ulagmakla degil, bizzat bu iradenin kalbimizde dofmasiyle baglar. Cemaate gevrilir, diva olur. Mesuliyetsiz deviete diner, kilig kesilir. Kinim- dan gikar, sug sayilr. Kalplere dolar, agk ile dlemi sarhog eder, [k- tidar olur, Allah’a yitcelir; ve biitiin ylirllyligll esnasinda, higligini her adimda idrik eden guurun, kendi gézlerini kamagtiran bir giines gibi dlemi kaplayip sahibini hep bu meslegin diliyle beyana getirir: “Ben Hakikatim!..” Koulaisne korgi miicodele, sayv: 21, | Haziran 1951; KK YN, AAS, 2, 24 IKITISADI VE ICTIMAT NIZAM Bin yilhk serefli bir tarihin sonunda, igten ve digtan tehdit eden gegith diigman darbeleriyle yikilma tehlikesine targa koymak azmin- deyiz. Mazinin Mogol istililarryla Hagh seferleri, yerini komiinist ve mason zorbaliZina birkans bulunuyor. Su farkla ki, Kilig As- lan"in torunlan Mogollarla igbirligi yapmadigi, Fatih'in tiirbesine Haghlar yaklasamadi: halde, bugtin Tiirk cocuklurmin kaninda ko- miinist negvesi dolagiyor ve hayat damarlarinda Amerikan yagayig tara hikimiyet tah kurmug bulunuyer. lste gerileyigimizin mana we hakikati budur. Biz bu iki barbar istilisim kargilamaya muktedir yeni bir cephe agmaya mecburuz. Elbette ona komilnist de, kapita- list de saldiracakur, Hergeyden dnce bu topraklarda biiytik devlet olarak yasayabiliriz. Miisliiman Tiirk’iin deviet telikkisi, Miisliiman Anadolu 'nun sosyalizmidir, Bu kelimeden gocunan Tiirk gocuklart- nin bu hali, saflikla bilgisizlikten bagka bir gey defildir, Miisliiman Anadolu sosyalizmi demek, [slim'in ruh ve ahliki- na sahip olacak Anadolu'’nun insanimt ve bitin hayat kuvveilerini, ferdi menfaatlarla ihtiraslarin sinurlan digma gikanp bir ilihi bélge- de, tam iktidan ile saglam iradenin disiplini altina, millet selimeti yolunda toplulukla seferber etmek demektir. Komiinizmi bertaraf edecek ve siyonizmi toprafa gumecek tek kuvvet budur; Gbiir adi milliyetgiliktir, Zira, toplumun mal olmayan milliyetgilik olmaz. Ikitisad? hayatin serbest ferdt tesebbiislere burakildiga, ahlakin fiva- re heveslere terkedildifi, okulun yabaner ve Svel ticarethineler ha- line getinildifi, muhtariyetine siZinan iiniversitenin millet iredesini 25IKTISADT VE ICTIMAT NIZAM tanimacdifi, millet dilinin her yandan saldirilarla didik didik oldujtu yerde milliyetgilikten bahsedilmez. [slim cemaati ise, milminlerin birbirleriyle kardes olarak yagadiklan topluluktur. Bu kisim insan- lar galigarak baskalannin kaxandifi, azgin bir azinlik diinya nimet- lent iginde bogulur, ruhunu ve ahlikim zevkleriyle hirslarina fedii ederken bilyiik millet cofunlugunun hayvanlar gibi siiriindiiniildii- Bu, Allah sevgisiyle gidalanmaktan zevk duyanlann diinyalan #in- dan edilirken yabudinin ve yeryiiziini’ domuzlar gibi sémiiren ya- hudi ugaklarmn ikbal ile saadetin devictine sultan olduklan bir diinyada kardeslikten bahsolunamaz. Miiminterin kardeslifi biyle bir kara damn altnda barnmaz. “Zenginlerin malinda fakirlerin hakki vardir.” “Ve ey mitminler, Ancak nafakaniz size helaldir.” Is- Kim'in istedigi, her mahallesinde bir milyonerin tii redigi zenginle- rin cemiyeti degildir, Fukaranin alu ile yiizii kararmayan cemiyet- tir; Ummetlerin alu ile argim yakmayan gercekten bahtiyar bir iilke- nin cemiyetidir, Ferdi varliklan semirten bir rejim iginde yetmis hac seferi ile Cennet'e kavusacaklanim vehmeden bedbahtlara, Mi- rac'dan dinilgte Biryiik Peygamber'in styledigini haturlatirim: “Ce- hennem'de zenginlerle kadinlan gérdiim, Cennet’te fakirlerle G0- cuklar varcd.” Biz bu fakirlerle bu gocuklann hizmetindeyiz. Sanki biiyiik servetler cemaatin yilziini giildiirecekmig gibi, diinya hirslan ile halkin da gdzlerini karartmaya caliganlann “cennet! cennet!” diye amidiklan hurileri ve kigkleri kendilerine bagusladik. Biz, iki diin- yada nizim, hak ve hakiki saadet aramaktayiz. Deviet varligzim tehdit edici ig ve dig kuvvetlerin komiinist ve mason kuvvetlert oldugunu styledik. Komiinistler fakirlerin ve Gal higan ellerin hakh divasina baglanarak, masonlar diinya nimetlerini biiylik insank cemaatinin elinden alarak ve bu nimetleri yalniz kendi aralarinda bollukla paylagan merhametsiz ve mutlu bir ziim- renin yeryilziinde sinsice hakimiyetini sa#layan insanligin gizlen- mig bir chaz: kullanarak, masum insanhiZin hayat hakkina bile ta- hakkiim ederek biiyiik Tiirk diinyasinin varligim kiklinden kemir- 26 AHLAK NIZAM mektedirler. Komiinizmin kaba maddecilifi gibi kapitalizmin mad- deyi tanrilagtiran degerleri ile inhisarci iktidarini buyik insanliga kar koyvan ilerleyigi bir an evvel durdurulmalidir. Her ikisinin de kikberi vatan cigindadir. Beynelmilel kapitalizmin idarecisi mason- lugun hala kanun digi edilmediginin sebebi salahiyetli makamlar- dan sorulmalidir ve bu teklif en yetkili mercie sunulmalidir. Ma- sonlann biltlin tktidar makamlarindan uzaklagtirilmasi liximdir. Bu, Turk milletinin iradesidir. Komiinizmin ortadan kaldinimasina gelince, bunun igin daha cok seyler yapilmasi lizim geliyor, Romiinistler milli hayatimizin biitiin meselelerine, Anadolu'nun biitiin dertlerine dokunuyorlar. Biz bu meselelerin kaba maddecilifin eliyle degil de insanli~a ina- nan ruhon ve Allah’a cevrilen imanin eliyle holledilmesini istiyor- sak, bunlan kendi meselelerimiz olarak ele almaliyiz. Komiinizm ile milcadele ederken, bilyilk devlet biltcesine ve mulhtekir tliecann heveslerine ve liituflanina el uzatarak degil, sarlatanhklarla ve tez- yiflerle de#il, kalplere uzanan rahm ii sefkat ellerinin biitiin dertli ptiniillere deva sunmasio bilen samimiyeti ile davranman lisam- cir. Giinegin gilgeleni silerek yok cimesi tarzinda komiinizm orta- dan kaldintir. Millet vicudunun yaralarina dokunmaktan, bu yara- lant tedaviden biz vaxgecersek efer, bu hatal davrangla millet var- hii onlara terketmis oluroz. Komiinizme kargi olmak, bu takdir- de millet hayatina ve millet divasina kargi olmak miinasina gele- cektic. Her zerresi acilarla sizlayan millet viicudundaki yaralan ce- sarctli bir ameliyatia tedavi etmek zorundayiz. Millet dertlerini bir tarafa birakarak komiinizmi bogadlayacagiz diye yapalan gimpinma- lar, vehim aveilifindan ileri gidemez. Komiinizm salginimin gene neslin hayatinda siiratle ilerleyigi ve bu olayin sebepleri izerine dikkatle efilmemiz icap ediyor. Genglifin kalbine yaklasip da onu dikkatle yoklamayan, sade kin tohumlan serpip tehdit silihi kulla- nanlann genglige ve bu vatanin istikbaline thanet ettikberine kani- yim. Evveli kapitalisti esaretten siynlalim, sonra ilmi ve objektif metotlarla, tarafiz gieleyigle vicdanlann iizerine efilelim. Nihayet aiIKITISAD! VE ICTIMAL NIZAM kalbimizi Allah‘a teslim ederek kin ile hatadan kurtulug dileyelim. Ancak boylelikle, komiinizmi sahlandiran ve geng kalplere bu di- vay! dolduran sebepleri anlayabilecegiz. Sebepler bulunduktan sonra dertlerin tedavisi miimkiin olacaktr. Zira hastahgin zebebi ortaya koyulmadan tedavisine imkin yoktur. Komiinizmi son neslin kalbine agilayan olaylar nelerdir ve bunlann giderilmesi nasil miimkiin olacaktur? Evveli insana kiymet vermemiz lMzimdir. Kur’Sn’im insanla esref-i mahlikat sayan hiikmilne hirmetten baska kurtarct yolu- muz yoktur. Insana nasil hiirmet edilir, Ulo atamiz Yavuz Sultan Selim’in [bn-1 Kemiél'in sahsinda ilimle faziletin keméline hurmeti gibi; Fatih’in hikime ve adalete, bir kelimeyle Hakk'a hérmeti gi- bi. Bir kisim galigan insanlar, ailesinin bir aylik gecimi icin sadece iki-igyiiz lira aylik alirlarken, dzel yiksek okulun ilim kisvesi tagi- yan ag gézlii muhterisinin bir saatlik ders kargilfinda yiizelli, iki- yile lira Gieret aldigi yerde insana hiirmet stiziiniin ménasi kalor mu? Devletli dogan ve biitiin Gmiirlerince devlet devgirenlerin hastaha- nelerde birer hikiimdar gibi olduguny géren nasil ellerin hastaha- ne kapilannda siiriinerck can verdigi toprakta htirmet fidam hic ye- genir mi? Millet mektebine millet cocuklan alinmazken, kolejlere ve gegith yabanci kiiltiir yuvalanna zengin cocuklan doldurulur da yine de Kur'an ahkiim hirmet giriiyor mu denir? Millet glciiniin mahsuliiniin % 52’si yalmx bir simank sehirde harcamp tiiketilir- ken haklarina giinesin sahit oldugu emek sahiplerinin biitiniine, koskoca bir millete, hem de en cok kendi emeginin karigtifi bu ni- metlerin kgiciik arng: uzatilirken, Allah'in kullarina hirmet diigii- niilmniis miidiir? Aym zamanda bir ahlak efitimine kuvvetle baglamak lazimdir. Devrimiz makina gicirtisinin ahlik ilihilerini susturdugu devirdir. Aptal makina hayranlanmin, ahlakin vakti gegmis seylerden oldugu iddialan ve hasta ruhlann timitsizlik telkinleri ile ahlikimuz ve bil- tin minevi yapimiz bugiin hayat seferberliginin diginda kalmgtur. Bir kisim maneviyatgilarin din diye kullandiklan hours ve kibir sila- 28 AHLAK NEAMI hi ise fertlere ve ziimrelere nvenfaat saflayres bir bezirginliktan ile- ri gitmiyor. Gergek dint hayat, ablikimuzla beraber yetim ve yok- suldur, Din adamilarinuz, cemaatin dertlenne uzanmaktan Allah kullannin kalbine yaklagmaktan, hattd biyle bir mesuliyet ve diiva- min varlifindan bile habersizdirler. Ancak hastanin, yoksulun, gari- bin, yelimin ve bu yetim milletinin sahibi ve kurtaricisi olaniar, is- lim ve selimet dininin sahipleridir. Benim yolum, senin mezhebin, bizim kitzbimiz, listadimi efendimiz diye birbirlerini yiyenler, Al- lah kullugunun miinasim ve gercek iman yolunu kaybetmis olanlar- dir. Bunlann hepsi de din gekline birtinmiig olan horslarinin kur- banlandir. Bizim ahlikimiz hurmet, hizmet ve merhamet prensiplerini kendinde birlestiren agk ahlakidir. Hergeyden Once, Allah'in yiiz- lerde gillecegi yagta iggiidiilerinin iistiine yikselemeyen genglere agki sevdirmeliyiz. [lmin, sanatin, ahlikin ve hepsinin gayesinde agkin dsiklan olmayi ideal edinecek bir nesil yetistirmeliyiz. Bu igi bagardigimiz anda, hasta bir kinden baska bir kudret tagimayan ko- miinizm eriyerek kaybolacaktir. Ahlaki dinden ayiwmak miimkiin olmadigim gore, slim’: dosdogru ve derinligine tantabilecek yeni killtiir kurumlanna ihtiyag vardir. Bonu, [slim enstitiilerinin biinye- ler islih edilerek akademi haline getirilmeleriyle sahip olacaklan yeni varliklaninin feyzinden iimid etmekteyiz. Bu diva yolunda ig- te baninan en mihim engel, Kur'an kurslan ach altinda pek cule ve gergek degericrinden mahrom din kiiltiirl yayicilizim yapan cahil ve mubtens ziimrelerin galigmalandir. Onlar devlet eliyle mutlak surette ortadan kaldinimaladir, Ablik, teKnolojinin inkin minasina gelmez. Teknigin hayati- mizdaki rolii bir realitedir. Ancak o, en biiylik ihtiyag sayilsa bile yine de bicim idealimizin istikfimetinde ve insanin emir ve irade- siyle yUnetilmelidir. Su ile hava en biiyiik hayatt ihtiyaglanimaz kargilar; ama yine de onlara tapmaya ve onlari kullanirken irademi- zi feda etmeye lizum yoktur. Hakikatta bizi mahkiim eden teknigin kendisi degildir, belki teknigi kucaklayip tine diigen kendi ihtirasla- 29IRITIEADT VE ICTIMAT NikcAn rimiztir. Bugiin bizim ahlik duygumuzu felce ugratan, kendi ruhu- muza bile sahip almaktan bizi alikoyan sebep, igyliz seneden beri dini de, ahliki da askin okgayiglan ile alamayarak varlifimiza cev- rilen yomruklarla alnug olmanuzdir, Siddette, tehditte, tezyifte din aranir mi? Bunlarla ahlak agisi yapilir mi hic? Herseyden, galig- maktan, gatigmaktan, istemekten usanan, gereckten, servetten ve devietten bile kagan insanin hig usanmadifi, kendisinden asl kaca- madigzi bir sey vardir. Bu ilahi iktidarm adi agkur. Insanoflunun agktan, bu kubbenin alunda kacabilecegi yer yoktur. Komiinist de agktan kagamayacak; onu da ancak ask fethedebilecektir. Yeter ki biz, agkin sunuculan olmasin bilelim. Siddet ve tehdit bugiin onu sustursa bile, yarin kat kat kuvve- Uni artirmasina yarayacak, bugtinki tehlikeyi yarinki feliket haline getirecektir., Ancak, agk moh kuvveti ister: halbuki zaylf ve hasta ruhlanin maddeye baflanan siddetlerinden bagka kuvvetleri yoktur. Komiinizmin kuvvetini yok etmek istiyorsak yapacafimiz bagka bir sey de millet ve memleket diivalannin hepsine el koymakte. Tarlasindan okuluna kadar, kaldirimlannda siiriinen gocufundan gecekondu sefaletinin kurbanlanna kadar, iggisi, kiracisi, koyllist, gazetecisi ve dilencisi, bu insanlarin hepsi ancak deviet eliyle kur- tulusuna ve insanhgina kavusabilecek, ya da deviet eliyle cemiyet- teki yerini hayattan tasfiye edecektir. Devletin miidahalesine muh- tag olmayan tek meselemiz yoktur. Otoriteli bir devlet caligmas, Tirk milliyetgiliginin temeli olacaktir. Bu temel cesaretle atilmaz- sa efer, komiinizmin enternasyonal akamlanyla Amerika'nin koz- mopolit kuvvetleri Tirk milliyetciligini bogacaklardir, igtimat miiesseselerin hepsinde inkilip yapmak zorundaytz. (lirliyen milesseseler kendi oylariyla tasfiye degil, islah bile edile- mezler, Hastay: ancak bir doktor tedavi eder. Hastanin de@il kendini tedavi etmek, hasta olmamak bile elinde degildir. Bugiin meveut gérevieriyle tutunamayan, cocuklarina ruh ve irade ver- meye giicti yetmeyen ailede, bir hirmet ve fazilet mibedi olmaktan gikmrg bulunan okulda, hergiin, her sabah halka kucak kucak zehir- 30 AHLAK MIRAI ler sagan bezirgéin basinda, milletin kalbine hanger baturan ve bir tiirld milletin olamuyan radyoda, vicdansiz ve mesuliyetsiz bir sal- dirma politikasimt menfaat diinyasinda diizenleyen igreng bir tica- ret hayatinda, ikbal ticaretini hiiner ve meslek yapan panticilik ga- ligmasinda inkilap yapmanuz lizim geliyor. Yerinde tutulmaya de- Berli tek miiessesemiz kalmanmugur. Kendisine higbir ruh sevgisi ve ahlik ideali agilanmayan gocuga ilkokulda verilen maddeci ve po- zitivist lerbiye, iiniversite profesériniin varliginda bitin sthmiiriicil isteklerle hirslarin kompleksini gergeklestiriyar. Erginligine kavugacak milletlerin kuvvetle gibdiilmeye ihtiyacs vardir. Milletin iradesini yine kendi tarih ve mukaddesat icinde arayip bulan ve bu iradeyi kullanmasim bilen iktidarin ancak hiki- miyetl, komlnizmi hayat sahasindan uzaklastirabilir, Bu iktidar kullanilmazsa zayif ve gevsek hayat damarlarina komiinizm kolay- ca sokulur ve millet vilcudunu, otorite diigmanh{ metodlariyla fel- ce ugratir. Bizim devlette rneck iistatlarimiz Hz. Omerler ve Yavuz Selimlerdir. Bu émeklerin getirecegi devlet, milli devlettir. Milli- yetcilik, bize onlarin Kutsal emaneticlir, “Tirk milliyeigiligi ve komiinzm”, Aoreket, UN32, Agastos |68, AM; “Wktisadi ve ictimai nizam”™ bash zolu, ME 31ESITLIK DAVASI Komiiniam, ekonomik bir egitlik diivasidir demistik. Baskala- riyle esit olma arzusu, her insanin kalbinde yer bulan bir idealdir. Bu sebepten komiinistler, sistemlerinin halk arasinda porpagandasim, en ¢ok bu temeli miidafaa ctmek suretiyle yapryorlar. Bahusus, in- sanhBimizin sefaleti yaninda sirtim madde saltanatinin tahtina yiik- selttikee, komilnistlerin egitlik ideali, insafly viedanlarda daha cok taraftar kazanmaktadir, Ancak, komiinistler ilk bakista, pek hakh giaiken bu divay: miidafus ederken, ondan daha kiymetli geyimizi, hiirriyetimizi elimizden alryorlar. Biitiin nuh? varhk, irade ve ferdi sahsiyet elimizden gittikten sonra, bize bagislanan egitligin deferi ne olacak? “Insan olarak haksizlia katlanmaktansa, hayvan olarak haklarimila yagamak istiyorum” diyebilir miyiz? Biitiin ruhi miilki- yeli feda ederek kazanilan egitligin bir ideal olacagina inanmak ka- bil midir? Komiinist tatbikatinda egitlik, bugiine kadar cifnenmig olan amele simafinin sildhal bir diktatér simf haline gelerek, diger si- niflan ezmesiyle elde edilen bir neticedir, Su halde, komiinizmin egitlik divasi, bu divay: kabul etmeyen insanhiga kargi, kin ile ilem- sumul bir harp agnktan sonra, bu harpta muvaffak olarak, kinin mevaeuu olan milkiyeti ve sinif farklarim ortadan kaldirmak sureliy- le, aym insanlif egitlize ulagtiemak dévasidir. Halbuki, kin insan kalbinde dururken, kinin mevzuunu, yine kin ile yok etmek tesebbii- siinuin degersizh#i ve dkibetsizligi meydandadir. Asil diva, kini al- diirmek davastdir. Kin bizde olduktan ve komiinistlerin eliyle biy- lece ateglendikten sonra, insanhk iginde daima sonsuz haksizhklar 32 AHLARK NGEAM yaratacagint kabul etmek licamdir. Bizim kinimiz, bir ruh ve ahlik diivasiyle, kendisinin tam kargit olan dinle yok edilebilir. Ancak ce- miyet nizdm, bitin fertlerin ayni olgunluk seviyesine getirilecek gekilde yetigmis olmalanm bekleyerek, ihmal edilmez; onun kurulu- gu uzak istikbale terkedilmez. Ruhmuzdaki olgunlagmaya ve ferdi- ¥elin verimime kargi gelmeyen yollardan gidilerek, estlizi azar axa ve ruhlara sindirerek gergeklestirmeye elverigli bir cemiyet nizimu- nin kurulmasina ihtiyac vardir. Bu nicimda egitlk, gaye olmadan ince yo! ve vasita olacak; hiirriyetimizi yikkmaya degil, yapmaya ya- rayacak; gikten yere inmiyecek, yerden giije yiikselecek; kiliglar- dan sizan kan halinde ighenen bir cinayetin kargiligs olmayacak, top- raktan figkiran filiz gibi terkeyen alinlann miijdesi olacakr. Her bilyiik ve sevimll ideale oldugu gibi, egitlize ulagmak igin de iktidarsizliginuzt kabul ederek kilvca bas vuracak yerde, usanip ye'se kapilmak bilmeyen bir emek harcamaktan cekinme- mek lizimdir. Bu galigmanin bir cephesi ruhi ve ahliiki, diger cep- hesi ise ictimai ve hukukidir, Ruh ve ahlik cephesi, bizim teklif elligimiz nizimin ruheu (spritualiste) kaynagindan dogmaktadir. Hiristiyanhk ve ondan daha cok Islam dini, ortaya koyduklari ah- Maki esaslarla egithi@i bize telkin etmekte ve onw yikici halleri, pek gok yerde mii'minlere karg: cephe almakla itham etmektedirler. Filhakika, hergeyden énce, insan olarak; sonra bir dimmet ve hu- kuki bir cemaat olarak hayranhgimiu geken [slim sosyalizmi, yalmiz Kur'an'’daki esalan toplandiji takdirde bile, alelide bir baglilik ve hatta merhamet ahlikinin Gtesine gecebilen biitiin bir felsefi doktirin teskil eder mihiyettedir. Bu yazida, bu fikrin ize- rinde duracak depiliz. Esitlik ugrunda, galigmanin igtimail ve hukuki cephesi, komii- nizmin ve gahsiyet ifadesi olan suur iistiinliigiinden ziyade, fertle- rin say! Gogunluguna dayanan demokrasilerin yarattifi anargiden en kuvvetle koruywcu mesuliyete dayanmuis bir hukuki nizim mey- dana getirmektir. Degerini evvelki yazilarda belirtmefe caligtfi- muz bu nizim binasinin yapisi egitlik temelime dayanmalidir, An- 33ESITLIK DAVASI eak, bu nizim, bizdeki ruhi hirriyeti yskarak degil, bize mesru va- #ifeler teklif ederek, egitligi koruyucu olmaledir. Sirf maddi ve matematik prensiplere dayanmayarak, ruhi ve ahliki temellere dayanacak olan bizim istedigimiz egitlik nasil ger- geklestirilir? Matematik egitlik, bitiiniin ayn: biiyiikliikte bultimlere ayril- masiyle elde edilen bir neticedir, Boyle bir egitligin, koministlerin yaptigr gibi, ancak digaridan zorlanarak elde edilmesi, onun mad- di karakterini ortaya koyar. Biz, biylelikle elde edilen egit yagayi- gin insanliga saadet getirecefine asla kani degiliz. Hergeyden Gn- ce, bir abhik ideali olarak halka telkin edilen egitligin, insanhgin daha hiir yagamasi igin bir vasita, bir merdiven oldugunu kabul ediyoruz. Zira, insanlanin bir kismuinin diger kismuna kiile gibi ya- samast, ruhi hilrriyeti ortadan kaldwvcidir, Bir ziimreyi esir, Gbirii- ni zalim yapan egitsizlikten kurtulmak istiyoruz. Boyle bir ahlik ideali olan esitlifin gergeklegmesi nasil kabil olabilir? Simdi, onu diisiinelim. Bu bir hak ve adalet meselesidir. letimai yapinin can damarla- nnerede ise, ortadan ige baglanarak, adim adim hayatin her tarafi- na egitligin yayilmast Mixamdir. Bu yayilma igin, cemiyet iginde esitliZi bozanlara karg: duyulan kinle degil, egitliZe muhtag olanla- ra kargi duyulan merhametle harekete gecilmelidir. Bu sayede, anarsist olmak tehlikesinden korunarak nizdim yapici olmak saade- tine erigilir. Esitlige muhtag olan ve bu ugurda hakkins isteyen ziim- relerin bu ulvi haklan yerine getirilirken, zaruret olunca, egitligi bo- zanlarin zulmi ile miicadele boynumuzun borcudur. O zaman, ki- fayetsiz otorite, hangi megru teskilatin varhigindan dogarsa dogsun sirf kifayetsizlifi zuliim kargisinda yikilgs sebebiyle, o da bir zu- limdiir. O zaman, zulmii yikarak hakki tesis edecek, otorite, Al- lah‘in eseri olur. O zaman, en giddetli otoriter devlet hakki tesis et- mek istedikee, Allah’in iradesini temsil eder. O zaman, diva ugrun- da baglann fedast kullara fare olur. a 4 AHLAR MIAMI tctimat yapinin hayat merkezleri maddi sahada yollar, minevi sahada ise Gfretimdir. Hergeyden evvel Adil olmak ve egitligi kur- mak isteyen bir deviet, biitiin gocuklanna aym gartlarla okumak im- kin verebilmeli ve devlet merkezinden memicketin en tera ky- lerine kadar ayn yapilan yaptirmug olmaledir. [kinei pliinda, toprak ve saghk igleri gelir. Miistahsil olmak is- teyen ziimreden, kadere bajilanarak ezelde alinlara yazilmng gibi gisterip, egit sartlarla ve egit pekilde miistahsil olmak imkinlanm al- mis bir devlet, zulmil hayat sahnesinde hakim kilmug demektir. Bir millet kiylisiiniin toprak kargisindaki yokluk denen felaketine 18- kayt bir devlet, bu haliyle kendi biinyesinde anargizme hayat vertci olur. Bunu, saghk davasi ve bu suhada egitlik hakki takip eder, Hastalik, insan igin ne bir liiks, ne de bir trade meselesidir. O halde, neden bir millet her cegit sekilde tedavi edilmek, bakilmak hakkina ve imkinlarina sahip olmasin? Parasi olana itina ederek, olmayanlara yiiz ceviren hekimligin zulmil, akillarin alabildigi zu- limlerin en bibyiigiidlir, Boylece, egitlik, ferdi hirriyetimizin elinden tutarak onw her ylikseldifi basamakta takip eden bir ideal oldukga, onunla birlikte hayatimzin her sahasina sokulur. Esitlik ideali, kendilerinde hakla- rin vazife ve mesuliyet haline gelebildigi insanlarda girilir. Bas- kalanim yagatmak igin yagayan ahliki varliklarda barium. Idealist bir genglik, iste bu egitligi gergeklestinmek i¢in vicdanlarda ve sos- yal yapida kendisine vazife ve mesuliyet hissesi ayinmg olan genmg- liktir. Bu ige, onlar sosyal yardim tegekkiilleriyle baglamalidirlar. Garpta bu ulvi vazifeyi, kilise tizerine almug bulunuyor, Bizimkiler, Cehennem’i tasvir ile Omilirlerini gegirdiler ve Shiretin baglangici olan su diinya hayatindaki Cehennem'in Kurucular oldular. Bir ce- miyette, heniiz sokaktaki insanlara bile, otomobilde gidenterinkine egit bir huzur verilmemis ve vergileri, zenginin malinin ihtiyacumin- diginda kalan fazlasindan alumrken, fakirlerin ve mistahsillerin en zaruri ihtiyaclarindan kopanhp alinirsa, o cemiyette istenildigi ka- 35ESITLIK DAVASI dar demokrasi cinguraklant calinairsa galinsin, zuliim var, igskence var demektir. Esitlik ideal olmazsa viedanlari sagirtr; heder olan mer- hamet, yerini kin ile zulme borakar, Esitlik merhamet davasidir. Mallarin adetge sayihp dagitilmasiyle degil de, haklarin kanun ve vicdanla her birine baguglanmasile esit durumda olmalarin diledi- #imiz insanlar, hep Allah'in sevgili kulu olan insanlardir, © halde, bu irademiz de haktur. Zira, Hakk’ in seveisine dayanmaktadir. Komitnizme karyr milcadele, suyi: 22, 15 Haziran 1951: KEEN: ANI, 2. 36 ISTISMARI KALDIRAN ADALET Adalet, herkese hakkini vermektir, diyoruz. Lakin herkesin hakki nedir? Biace, hak her ferdin istekleriyle emeklerinin denkles- mesiyle hayat sahnesinde kendisine diigecek paydir, Caligan insa- nin, galigtigi nispetie, istediklerini elde edebilmek hakkedir. Adale- lin insanlar igin en biyik ideal olugu su hakikan ortaya koymakta- dir: Insanhk hergeyden ziyade adaletsizlikten muzdariptir, sikayet- gidir. Komiinistler, bu hakikats teslim etmekle beraber, ona bizzat adaleti gigneyen bir yoldan ulagmayr teklif ediyorlar, Onlar, bugii- ne kadar ¢ignenmig olan igtimai adaletin, yalniz bir sunifin, iggi s1- fifinin, digerlerinin hakkim tanimayan saldinca hareketiyle kurul- masim istiyor ve bu yoldan yiiriiyorlar. Halbuki, onlann teklif ve tatbik ettikleri bu simf zorbalifi, istismarn son haddidir, Estismar ise, bu zulmiin hafifletilmig ve teskilftlanmas geklinden ibarettir. Onu en sidetli zuliimle tedaviye ¢aligmak, zehiri zehirle tedavi et- mek gibidir. Higbir yerde intikam adalet getinmez. Biz, zulmiin yi- ne zulme ili¢ olduguna inanmryoruz. O halde, ne yapalim’? Evveli, insanin insans istismart nereden dofmugtur. Onu diisiinelim. Sonra da, bu istisman ortadan kaldiracak olan adaletin ne oldugunu ve na- Stl Kullanilacagim aragtiralim. Diinyamuzda insanin insam istismar edigi, yani kendi menfaat- leri hesabina kullanmasi nereden ve nasil dogdu? istismarnn kaynaji: ig boliimildiir. Icerisinde is boli yapilan ilk topluluklar, fertlerinin arasinda igleri bilerlerken, kiminin pay1- na kolay igler, kimine de agur igler diigti. Kimi az, kimi cok calig- a7ISTISMARI KALINRAN ADALET ut. Lakin, hep aym sofrada yediler, aynt kuliibelerde oturdular. Isler arasindaki bu fark, baglangigta bilylik degildi ve bir adaletsizlik ha- linde giizlere batmeyordu. Lakin zamanta, her ise harcanan emek farklan bilyiidii ve insanlan simiflar halinde birbirlerinden wyirdi, Bunun yaninda millkiyetin gittikee ferdilesmesi ve herkesin kendi kazanciyle bagkalanndan‘ayn hayat slirmesi, insanlar arasinda ser- vet ve gecim bakumindan ugurumlar acu. Adeta herkesin diinyist birbirinden ayrildi. Béylece meydana gikan hayat kavgasi sahne- sinde garpigma korkung denebilecek hale geldi ve bu devirde haki- katen “Insan, insanin kurdu" oldu, AIX. asirda, bilyiik sermayeye dayanan kapitalist rejim, bu kurdu yenilmez bir canavar haline getirmistir. Ictimai simflarin ghya ortadan kalkmig bulundugu bu asirda, dlinya capinda istis- Mar esasina dayanan yeni bir simf, sermaye sahipleriyle fakir ta- bakanin meydana getirdigi siniflagma dofmustur. Bu yeni sinif- lagmaya, patron-amele sinflagmast demek dogru degildir. Zira, biiyik sermayenin miicadele sahnesinde bulu ndugu ve anveleden bashyarak tabiati, kazang vasitalanm, tesebbiis imkidnlarim, sah- neleri, gazetecileri ve secimleri bile satin alabildifi bu devirde, sermaye sahiplerinin ayaklan altnda ezilen, yalmz amele degil, belki biitiin cemiyet ve biitiin hayatur. Bu ylzden bugiinki sinif- lagmada cemiyeti; sermaye sinifi ve halk sirfi diye ikiye ayurmak daha dofru olur. Zamanimizda, ictimal yapi halinde tegkilatlannug bulunan is- tismant, #ihiren tabiat doguruyor gibidir. Tabiat hasta yapryor; dok- torun, vizitasini istemek hakkidir, Bu, istismar sayilmiyor. Hep up ilerledikee tahsil giiglesiyor; bu sebepten doktorun yilksek vizita al- masi ve otomobile sahip olmast hog kargilaniyor. Tabiat, cok yerde verimsizdir. Bu ytizden bir yil topraklarla di- digmenin mahsulil, gehirdeki terzinin bir giintiik emefine ve bir dii- Biin salonu sahibinin bir gecelik karina degigiliyor, Bunlar tabit kar- silamiyor ve istismar sayilmryor. Koylii sahipsiz oldugu igin fakir- legmis, topragi verimsiz kalmig, nakil gligligi hatta imkinsizlijgn 38 AHLAK NAMI yliziinden mahsulii para etmiyor. Bu halde, halk yer yer; ticaret spe- kiilasyonlariyle kolayca milyonlar yapan biiyik sehirlerin tiiccar aileleri yaninda hizmetgi oluyorlar. Bu da gayet tabii kargilamyor ve ortada bir istismar eseri gérllmiyor. Zenginler gocugzunu deniz agin kitalann giizide mekteplerinde okutuyor Onlardan ziyade alm terleyen fukara ise gocupunu, kibyde OkOziin yanibaginda kosturu- yor; sehirde igportacilikta ve sokak kaldirimlarinin yam stra siiriin- diriiyor. Bunda da istismarin alameti sezilmiyor, Siirinen igporta- cin arkasindaki dikkinda yiz binleri kolayca avlamasim &gren- mig kasabin keyfini giirliyorsunuz. Higbir partiye baBlanmryarak namusunu hayatina kaide yapmis kiigiik memurun tepesinde, tirlii tegekkiillere ugakhk metodu ike saadetlere tirmannng dimirleri sey- rediyorsunuz, Saki vashi, bitin bir milletge kabul edildigi halde, hem de gekaveti devrinden miiktesep haklariyle yannki gekavetini havirlamakta olan ziimreler cemiyette niifuz sahibi oluyorlar. Gérii- yorsunuz ya, bunlann higbiri istismar sayilmeyor! Zira, bitin bun- lar, anlar igin bir haktir. Igte, burada en gen'i darbe hakka vurul- maktadi. Koca bir memleketin harabe haline geliginin miisebbibi olan biiyiik arazi sahiplen, soysuglagmig derebeyi cocuklariyle bu haklann sahipleri elele verebiliyorlar; biylece istismar teskilGelan- mis oluyor ve bu hal, sulmiin ta kendistclir, = Zuliim halinde sistemlegen bu istismann nasil nine gecilebi- lir?.. Evveli, hepimizin bu zulmi hak gibi kargilayigimuzin sebebi kadere baglanmamuzdirc. [gtimat hayatin her giinkl kader halinde kargimuiza qukardiga hikmil hak diye kabul ediyoruz; bunun kargisi- na irademizin eserini koymay: diisiinmiiyoruz. Igtinal yapinin her giin degigen zaruretleri karsisinda irademizden bir zorunluk cikara- miyoruz. iste, tuhaf ve anlagilmaz bir galatla, cemiyetten gelen ye- ni yeni zaruretler kargisinda insanin hareketsiz, ruhsuz ve tesirsiz durmasina, boylelikle, bu zaruretlerin istedikleri gibi akip gecmesi- ne ve insanlan otomat varliklar gibi idare edisine “igtimal ve eko- a9ISTISMARE KRALDIRAN ADALET nomik hiirriyet’ diyorlar. Bu zaruretler, piyangoyu andinyor ve ki- mini zengin, kimini perigan ediyor. Iste, bizden istenen piyango- nun hitrniyetidir; Birakin birine carpsin, dbiiriinii mahvetsin: glinkil © hiirdiir, Birgoklarinin bu tarzda anladir hilrriyet, isletilerek bagi bog birakilan gofursitz otomobillerin hiirriyetidir. Onun tahribi kor- kungtur, eseri sayis1# zuliimlerdir. Bu zuliim sistemini ortadan kal- diracak olan adalet, her ferdin emepiyle isteklerini denklestirecek olan kuvvete muhtagur. Adalet, bir kuvvettir ve zulmiin karsisinda duydugunuz mesuliyetten dogmaktadir, Temelleri millette bulunan geng bir adalet sistemi, bu temel iizerinde zirvelesmelidir, Sade miinakagalar yaptiran ve yalmiz biitiin giriisleri kargilagtinca olan bir sistem, adalet getirmez; belki zuliimlere zuliim katar, Kendi kendini ve bir zaman da halki oyalar. Zulmiin biitiin igtimai teski- lit oldugu memleketlerde, demokratik biinyenin iginde de olsa, bu otoriteye ihtiyag vardir. Ciinkii birbirlerini istismara, birbirlerine zulmetmeye zamantla aligmig olan fertler, kendi menfaatlerinden siyrilarak zulmii yikamaglar; herbiri kendi menfaatini muhafazaya galigir, kendi zulmiknit tesis eder, Demokrasi, zuliim sistemi haline gelir, Boyle yerlerde demokrasiye en miikemmel kontral teslilan olarak ihtiyag vardir. Bu tegkilit, yani demokrasi, zuliimlerin birer birer ortadan kalkarak haklarin yiikseltilmesiyle azar azar biitiin idare cihazi yerini tutmaya baslayacakur. Halkin adaletini koruyu- cu olmasiyle, demokrasi biitiin teskilat olur. = istedigimiz adalet, adalete en cok muhtag ve en hakl olan st- nfi yetistirmekle kabildir. Yalnrz, onun igi, bu sunfi diger siniflar iizerinde saldirtmak olmamalidir. O halde, ilk is, bu suura sahip olan miinevver bir ziimrenin yetistirilmesidir. Hig kaybedilmeye- eek ve daima kendisine giivenilecek olan sey, fikir ve kiiltirdir, Bir simfin varhgi, simf suurunun varligiyle kabildir. Suur ise bir devirde halk tarfindan yagatilmadan dnce, miinevverlerin ru- hunda saglam temelini bulur. Yepyeni bir cemiyet nizamunin yara- ulmasi gerektifi zaman koyde degil, sehirde kiilttir kazanan hethy 40) AHLAK MIZAMI gocugunun kafasinda ise baglamak Mzimdir. Vicdam katilagarak hassasiyetini kaybetmig olan geng neslin, yarin kendi esen halinge deferlendirece#i adalet sistemine kargi gelecek olan zuliim ve istis- mar, toprakta, emekte, yetistirmede, hdkimin ve muallimin galis- masinda, mang ve kaxang sisteminde, halkin viedanina saldirici nesriyatta, sahnede, alig verigte, hisler kargisinda ve vicdan huzu- runda, giiriiyen Orflerde, dinde, sanatta ve hayatin her sahasinda bulunacaktur. Allah'tan aldiginuz kuvvetle aradiBimuz adalet, cema- ali binbir zuliimden kurtaracak olan Allah'in girlilmez elidir. Kamiinigne kurgi miicoulele, sayi 23, 15 Temmuz, 1931; KARA: AAG) oS ME, 41ARADIGIMIZ NIZAM Aramizda ayn rlizgar esiyor, diinyamiza ayn giines isitiyor ve bunlar tabiattaki akillara hayret verict niziimin kargisinda insanhigin daira iginde bunaldigs, diisiincelere sagkinhk verici anarginin sahi- didirler, En gagirtic: olan gu ki, her taraftan enerji tagiran diinya- mizda bu nizimsizh gi ortadan kaldiracak kuvvet bulunmuyor. Ha- kikatta kuvvet var. Lakin, bu kuvvetleri kullanacak olan aklin dliig- manlan pek gok. Bu dilgmantarin en baginda menfaat mahmuzla- riyle gevrili insiyaklarimuz geliyor. Akil, insandan ince kiinatta gizikiiyor. Kainatin akh, tabiat kanunlan halinde kendini gtsteriyor. Insanda akil ferdilegiyor ve hiir hareketlerin yaraticist oluyor. Tabiatta nizim mutlaktr, kanun- lar bozulmuyorlar, Insanda, insiyaklari seferber eden nefis, bu ko- nulan bozabiliyor. Tabiattan her meyva kendi ihtiyaci kadar grdayi gekiyor. Insan ise kfinata sigamayan ihtiraslarinin arkasindan koga- rak, bagkalarinin da ihtiyaglarma yarayacak varliklan kendine cek- mek endigesiyle yasryor ve hemcinsinin yeryiizlindeki sefaletlerine sebep oluyor. ictimat dlemde fertgilik ve liberalizm, hakikatta insamin insi- yaklarina baglandiklari halde, hiirriyetcilik kisvesine biriinerck, in- sanlanin hep biribirlerini yere vurmalanndan ibaret olan anargiyi doguruyorlar. Halbuki, hilrriyet, aklin bize gizdigi niziim igindeki roliimitel yapabilme iktidandir; harekete atilma cesaretidir; insi- yaklanimza Kars. gelebilme kudretidir. Insiyaklan tehdit degildir. Bergson'un dedifi gibi, hirriyet bizdeki yarataciliktir, Gozlerini ka- 42 AHLAK NEAAMI payip cemiyete uymayt tavsiye eden bir cemiyetgilik ne kadar za- rali ise, nidimdan kacarak her tarafta anargi yaratan bir fertgilik de o kadar tehlikelidir, Bixce, igtimai nizdim yaratici sahsiyetler yapan bir fertgilik, cemiyet nizinu igindeki hamlelerin yaratecis: olur. Béylelikle ulagilan gayeler ise, daha Ustiin ve yeni bir nizimin bag- langict olurlar. Cemiyette nizim, devletin varhgidir. Ondaki hikimiyet ve otorite, mutlak olmaya dogru gittikee, devletin kuvvetinin ifadesi olurlar. Ancak, bu kuvvet, mesru olmak igin, daima daha ileri ve daha tam bir nizimin iradesiyle beraber bulunmalidir. Onun hamle- si Dahi nizima dogru ilerleyis olmalidir. Bu ylirliyiigte fert, tzerine vazifeler alir, kendisine énceden hak gibi giziiken seyleri miltema- diyen vazife haline koyar. [ste, onun huirriyeti haklan vazife haline getirmesinde péxiikilr, Her tarafta anargiler yaratan fertgilige, Stir- ner ve Gide'in fertgiligine, insiyakgilik demek daha dogru olacak- ur, Zamanimizin olgunlagmamig demokrasi hevesini yagatan bir cok memleketlerinde, fertgilik ve liberalizm, her sahada anargiler yaratmaktadi, Siyast partiler, birbirlerinin eksifini tamamlayip bir nizim fibidesi ortaya koyacak yerde, herbiri ayri bir yangin gikan- yorlar, Ticaret sahipleri, halkin damarlarindan gekebildikleri kanla herbiri ayn bir fesat milessesesi ve fitne kaynagi mukaveleler ortaya koyuyorlar. Gazeteler viedanlar arasindaki baglarin en so- nuncusuna varincaya kadar hapsini siklip koparmaga qaligayorlar. Ve bunlann hepsinde miigterek olan gaye, sahsi kazanglan, cemiye- ti ve insanhgt iginden stmiirmede milmklin oldugu kadar ikeri git- mek arzularidir, Zamanimizin genig Glide teknige baglanan okut- ma metotlariyle uysallik tavsiye eden terbiye sistemleri ise, bu dert- lere kikiinden devi bulamayan ve bu manzuranin kargisinda elleri- ni baglamuig duran menfaat dilencisi fertleri yetigtiriyor. Din ve dev- let adamant, hareketler diinyasinda hiirriyet ve demokrasi adina ferdi sahipsiz buraknug olduklan halde, ikibetteki cehennemle ha- pishaneyi giistermekte teliig ediyorlut. Onceden vicdanlara miiessir bir sahip, hareketlerimixi her an 43ARADIGIMIZ. HEZAM himaye edici birer el olmalan Mzimken, hayat denilen bu korkung miicadele sahasinda sanki onlar da ferdin kargisina rakip olarak di- kiliyorlar, Sahipsiz birakilan fert bilyiik sermayenin esareti altinda ister istemez milesseselere kargi isyana mecbur oluyor ve bu hare- ketten, tabii netice halinde komiinizm doguyor. Béylece komiinizm kapitalist rejime karg: bir reaksiyondan baska bir sey degildir. Bu- giinkii komiinizm yeryiiziinden kaldinisa bile, kapitalist zuliim bir adalet sistemi iginde erimedikee, daima komiinist intikamy insanli- Hin pesini biakmayacakur ve bu intikam, insanhg: Allah'a bajla- yan muh birligini de mahvedecektir, . Devlet fikrinde devletcilik ister istemez vardir; liberalizm dev- letin anarsiyi himayesidir, Devletin ilk ve astt vazifesi devleteiligi hakkiyle yapabilmektir. Ahlik temellerine dayanan bizim aracl f1- mz nizim, ancak en kuvvetli devletgilikle kunulabilir. Bu nizimda birbirlerine giddetle muhtag olan unsurlar yan yana gelerek, halka kuvvet sentezi halinde yeni bir diinyanin temellerini meydana geti- nyorlar, Onun manzarasin style tasvire caligalim: En basta ilihi iradeyi dosdogru terciime edecek ve her cephe- de begerin imdadina yetigecek bir din? ziimrenin teskilatlanmast devietin yardimina muhtagur, Onun yaninda, devlet iradesini ve in- san haklarim bu teskilatla cercevelenmis olarak kormyucu olan ve diinya Universitelerinin hukuk mezunlanna verilecek daha iistiin bir kiiltiirle yetigmig genglerden miirekkep bir polis teskilit yapalmali- dir, [lk ve en genis dairede, biri hakka, dbiirii kuvveti temsil eden bu iki teskilfitin ig giirmesi Mzamedir, Bunun igindeki ikinci dairede ilkokul hocasi ve hikim geliyor. likokul hocast kendi terbiye prensiplerini, iistiindeki dint ziimreden ali. Hikimler, kuvvetin kullaniliginda ilhami: cemaatin hayatins adim adim, ilim ve anlayisla takip eden ve kendilerine “adalet me- muru” denilecek olan, yiiksek kiiltiirlii ve iistiin seciyeli, idealist za- bita kuvvetinden alirlar. [eri salihiyetlerini biiyiik madd? ve mine- vi mesuliyetle kullancak olan adalet memurlan, bu ise istekli olan 4a AHLAK MAMI hukukgular arasindan segilerek alinmalidirlar, Hikimler, onlanin teftig ve kontrolu altunda galigacaklardir. Zira, zamanirizda adale- tin tevzii ihtiyaci pek geniglemig, evlerin kapalanina kadar uzannus- tr. Arik mahkeme salonlan bu ige yalniz bagina kifi gelmiyor. Bu ikinci dairede terbiyenin eksigini adalet tamamlyacaktr. Terbiye, biittin bogluklan doldurdugu zaman, adalet tabii realite haline gele- eekur, Nasu! ki, din adamlanmn vazifelerini tamamladiklan giin, zabita kuvvetine lium kalmayacakor. Ruh zabitasinin madde za- bitasindan milstagni oldugu bir giin elbette gelecektir, O zaman, bu sentezler ayrilip kuvvet taraflan ortadan kalkacak, yalniz hak cep- heleri kendi kendilerini yasatabileceklerdir. Aradifimuz nizamin ligiineci dairesinde, iske millkiyet bulunu- yor, Biitlin vatandaglan ig sahibi yapmak, igsiz insan birakmamak, devietin vazifesidir. Kolayliga veya fazla kazan¢ getirdifi igin mu- ayyen iglere Kogan insanlanin nispetini yikseltmemelidir. Deviet, fertlerine ig teklifinde mecburiyetler ortaya koyabilmelidir, Milhen- dis veya doktor, kendisi igin kazansa bile cemiyet igin galigtizim bilmelidir. Miilkiyet ise, her ise girigebilmenin gart: ve fert hiinriyetinin teminatersidir, Milk salibi olmayan fert, hiir sahsiyetiyle iginin sahibi olamaz. Olsa olsa, igine kul, bagkasina kiile olur. O, maki- ne cinsinden, tabil Alet gibi bir geydir. Bu sebepten, isinin sahibi denebilmek i¢in amelenin de, herhangi bir nispette fabrikanin ka- zancina ortak edilmesi lizimdir. Doktor ve miihendis de onun gi- bi, bir yandan aylikh memur, diger taraftan prim sahibi bir ortak gibi galighnlmalidie. Cemiyetin kaderine her sckilde ortakliga ra- “1 olmayan fert veya ziimrelerin vatandaghindan giiphe edilmeli- dir. Her memlekette, hayata temel sayilan caligmanin sahibi olan giftgiye, muhtag oldugu kadar toprak milkiyet verilmelidir, Tapra- ii igletmeye yarayan vasitalarla birlikte topragin, her sekilde calrs- ma imkiinlanina gére taksimi igi, Atina ve Roma'‘dan sonra, Anado- lu Tiirk devletinin kurulugunda da ilk ve en nde gelen hiidise al- 45ARADIGIMIZ NIZAM mustur, Sonralar, derebeyi kesilen biiyiik miilk sahiplerinin elin- den fazla topraklan alimmayarak kiylii miilkten mahrum igat hali- ne gelmig ve bu hal, Roma ile Anadolu’da sade devletin degil, me- deniyetlerin bile yikimina sebep olmugtur. Topragin igletme gartla- rina gre, onu igleyen fertler arasinda biliinmesi, asirlar veya yeni agilan devirler arasinda tekrarlanmasi zorunlu olan bir devlet igidir. Dérdiincit dairede, saghk ve yol divasim giriiyorz. Biiyiik sunayi devrinin yagayis gartlan, bilyiik gehirlerin sagligza kargi ge- len kétlillikleri iginde fert kendi saghzim kendisi koruyamaz. Sos- yal hekimligin, yerini tamamiyle almasi, her memleket i¢in pek ge- cikmis bir zarurettir, Yo! ise topragin sagh@, ighmai miinasebetlerin temeli sayalir. Once yol, sonra tarla, en sonra gehir yapilmaliduir, Yolsuz memleket, kan damarlan tkanmug, bofulmug bir vilcut gibidir. Yol, bir mem- leket halkinin cemiyet hayatina bagliliginin ifadesidir. Yo! bir iilke- de deviet hikimiyetini ve medeniyet seviyesini, digardan bakanlara gusteren igarettir, Yollan berbat bir memlekette ferdi miilk teskil eden bina ingasinin gogalmas, o memlbeket halkinin birlik ve millet duygusunu kaybettiklerini gisterir. Dinden yola kadar, ruhcu (spritualiste) bir devlet sisteminin merhalelerini gisterdik. Bu sistemin zirvesinde din ve disiplin, ka- idesinde ise yol ve toprak divas: goziikul. Aradipinuz bu nizimun daha bagka merhalelerini ortaya koymak da kabildir, Biz, bu dirt merhaleyi kaydettik. Bayle bir nizim, hem kapitalizmin, hem de komiinizmin pengesinden kurtulmak igin girpinan insanligimizin yarinki nizin olacaktir. Bu cemiyet nizimonin her ferdi, en kiigik menfaat kirintisint fedadan gekinen, stimiirgecilifin mirasgia olan cemiyetimizde, otoritesiz, hem de ileri bir otoriteye sahip olmadan kurulmayacati dgikiirdir. Bu olorite, gergek ruhi miinada kanun ya- ratacaktir, her ferdi kucaklayan ve Allah’a dofiru giitliren iradeyi kullanieidir, Eski ¢lirlimils nizim iginde, digi hiirriyet teraneleriyle parildiyan, likin ig yiizii her ferdin kendi insiyaklannin en liste yiikseltilmesi ve onlann tahakkiimil arzusundan ibaret hale getiri- 46 AHILAR NIZAM len demokrasi, bazan, umumi iradenin katili olabiliyor. Herkes ken- di iradesini istiyor ve hepsinin iradesi birbiriyle garpigiyor. Bu ser- best caligmanin sonunda birbirine diigman ziimreler teyekkiil edi- yor. Hepsinde haklar vazifeleri boguyor. Ojretmenin terbiye vazi- fesini yapiigi yerde Kargisina “bunu yapamazsin, bu benim hak- kim” diyen gocufunu kayirics ana baba gikryor. Polisin, diizeni koruduéu vazife halinde, “sana miiracaat olma- dikea sen miidahale edemezsin, bu benim hakkim!” diye bigagins kinina kadar vazife yikli kalbe bateran serir dikiliyor. Sahtekir dinci, din adina bilyticiitik ve cehennem tellilligi yaparken, “fikir- lerini stiylemekte serbesttir, elverir ki deviete dokunmuasin™ diye milletin biiydilenmesine giz yuruluyor. Segim propagandacis, fi- kir ve hiinriyet kelimelerinin katili olmak igin urmandig ki rsliden, halki birbirine diiglinmek sananmin biitiin fiisununu Kusmaktadie. Tiiccar, karanhik bir bulut gibi milletin tistline kapanmug, onu her giin zehirleyip ylizbinlerle veremlinin sayisim yiikseltici agin Ka- aang sampiyonlugu zevk ve ihtirasiyle, hem de korkung bir stiratle harekete gecmis; cehresi hiirnyet ve demokrasi kelimelerini tagryan hile iginde, “malin istedifi fiyata satabilen” bir feliikettir. Eski nemeldzameihk nizam bir memlekette igte bu holler do- furabiliyor. Boyle bir iilkede, sonunda halka siti gegen insan kal- miyor. “Din adam... O kim oluyor?” “Devlet adanu... Bana viz gelir, demokrasi var.” “Muallim mi dedin? Onun vazifesi dersini okutup gitmek, o kadar.” Insanhiin, nizim yikec iradesi bu kadar azgin olabilir. Boyle bir anarsi cemiyetinde polis, cemaatin tistiindeki nizimuin sahibi de- Bil de, sanki bir hig sayilir. Hakim ve muallim itibar gurmez olur. Din adam dilenciye diner. Yale geytani bir kuvvet ortada dikilir, cemaate meydan okur. Her istedigi gahis veya zilmreye itibar veya itibarin yok etme, herkesi istedifi gibi teghir, tezyif veya Allahlag- tirma vasitasi Glan, Montesquie’ niin demokrasinin teminatgisi dedi- #i matbuat; ondan, yalmz ondan korkulur. Zira, cemaat iginde size baglihgi temin edecek olan biitiin vasrialan yok edecek odur. Evikit 47ARADIGIMIZ, NIZAM sug iglerse, babasini resmiyle halka takdim eder, Siz onu tenkide cesaret edersiniz, o sizi jeoloji bahgesinde rastlanmig bir acayip hayvan halinde teghirden gekinmez. Siz isterseniz bir flim veya sa- natkar olunuz, yalmz bagimza millet yolunda cihid agmug olun, si- #1 bir hain veya bir deli diye dileme tanitabilir. Bunu yapan belki de arkadaglarindan defter, kalem caldigt igin, mektepten kovdurdugu- nuz gocuklarla galigan en hasis emelli sermaye simsarlandir. lste, millet hayatinin en muazzam kuvveti onlarin elinde. Bunu da kont- rol eimeye kimsenin kudreti yok. Clinkii demokrasi var, Herkes gul- zete cikarmakia serbesttir, Cukuru gérdiiniiz ya! Asrmada namus nasil tepeleniyor? Bu anarsi gukurundan insanhgimuz kurtaracak nizdmin kurulmast igin, ilkin hak yolunda insanlart uzlaghiracak bir zlimrenin harekete gec- mesi lizimdir, Her varhk kargisinda “ben isterim" diye haykiran, nimiltenahi niiansh kaxang ve maag kahramant hoyrat mahliklarin beseriyete bell olmug insiyaklanmn bir an biisbiitiin ve her ne pa- hasina olursa olsun, susturulmasi icap edecektir, Bunu da yapabile- eek ancak pek genig ve saglam bir otorite kalesidir. Bu otorite, tn- ce rublara nlifuz ettikten sonra, yam sira harekete gecirecesi yine tepeden timmaga kadar ruhla silahlt madd? kuyvetini seferber etmek zorundadir. Bu divanin Gziinii teskil eden ruhun etrafine kale gibi gevirecek ilk kuvvet bir genclik teskilin olmalidir, Bu kuvvet, herseyden Gnce ahlaki bir cephedir. Devlet, kurulugundaki hayata tekrar kavugmak icin, XX. asnin bu haviirilerini bekliyor. Aotniinizme barge iniicadele, saya: 24, 15 Ajustos 1951; KK FM: ANI, 2; ME. 4g YENI NIZAMIN ANA HATLARI Evvelki yazumizda, aradigimz nizimin ana meselelerini, bir- biri igerisine konmus, dirt daire halinde isimlendirmigtik. Bu daire- ler, dine dayanan ahlik otoritesi ve yliksek adalet kuuvvetiyle ilk Sgretim, ig ve miilkiyet, saglik ve yol meselelerini igerisine alryor- du, Bunlarin, yeni nizdmin ana meseleleri halinde bize ilham eden, tarih ve toprak fikirleri olmugtur. Filhakika, cemiyet halinde yaga- yan insan ve bugiiniin millet ferdi, diisiincesinin giimulli bakamin- dan, kendi tarihinin yaginda demektir. Bir Anadolu gocugu uzviyet- ic otuz veya kirk yaginda olsa bile, kafasiyle dokuz yliz yagindadir. Ciinkil tarih, yaratu miiesselerle kendi yagamus oldugu hadisele- rin uh ve manasim bize miras biraknmugur ve bizi onlarla diigiindiir- mektedir. Malazgirt, Nizbolu ve Plevne'den Gnce, diigmana daima denk kuvvetlerle hiicum etmek aklin icabi olmug olsa bile, bizim igin Alparslan'la Yilduim'm ve Gazi Osman Paga'nin yapigi gibi saldinglar, bu harplerden sonra, aklin icabs olmugtur. Evvelee, dev- let reisleri her insanin tistiinde hiirmete Liyik sayilsalar bile, Hacs Bayram, lbn-i Kemal ve “embilli Ali Efendilerden sonra, din veli- leri ve seyhiilislimlarin devlet reisine de iistiinliklerini kabul et- mek akin yormug, ona bizdeki geklini vermigtir. Toprak ise, tarihin yagandigi sahadir; ona viicudunu veren ha- yat sahastdir, Toprak, insant kendine benzetir. Anadolu'ya gelen Tirkmen’e, fizerinde milli tarihimizin kuruldugu bu toprak, yank ylizli, eld gézlii, orta boylu olan kendi tipini vermigtir, Onu kendi- ne baglayarak hareketlerini afirlagtirmig ve sabirli yapmugtir. Hem 49YEN] NIZAMIN ANA HATLARI sade maddi yapisiyla degil, ahlki karakteriyle insan, tarihiyle be- raber, topragimim da cocujiudur. Toprak bize, bitkilere yapuigaindan daha az tesirli olmuyor, Toprafinin diginda vatan arayan avaraler igten bir mecalsizlik duymaktan kendilerini ilamiyorlar. Bunlarda sanki bir Gkstiz halet-i ruhiyesi vardir ve bu sun’i hali ekseriya on- lan merhametsiz yapiyor. Bunun gibi yabanes toprak cocuklarinin bir vatanda istismarc: ve yikrer durumlan da topragin bu hususdaki timemini ontaya koymaktadir, Toprak suury kérlestirilen bir mesil nasil sagkinliklar iginde bunalirsa, tarih suuru katledilmek istenen bir genglik de dylece kendi kendisinin kantyla ellerini kirletecek hale geliyor. Tarihin inkir, bunu yaptiran tarafindan, bir millet gengligini intihara tegviktir, éyle bir ihanettir, Babamiz tarih ile anima toprak, hem de bizim bu giinkii uzviyetimize karigmig, ¥ar- hgimuzin unsurlart olmustur. * Yeni nizdimun, biylece tarih ve topraktan ilham alarak formiil- legtirdigimiz ana davalanm, meydana getirilmelerindeki zaruret Gnemleri sirasiyle, daha énce dérde ayirmistk. Yine ayn meselele- Fi, bizzat onlann umumi karakterlerine gre gu sekilde ilge ayiraca- Biz: Kiilttir ve ablik, adalet, caligma divalariyle bir de gergekles- mesindeki iradeyi temsil eden mesuliyet ve otorite meselesi, Genig manalarda ele alacapimz bu davalarin en baginda gelen killtiir ve ahlik meselesi, biitiin Ofretim islerini, din ve sanat galig- malanin igerisine alacaktir. Adalet diivasi, fertler arasindaki her tlirlii mukavele meselele- rini, millkiyet, maas, miras, ve her tiirli kaxane sekillerini halle ga- higacaktor, Ugiincdl meseleyi tegkil eden galigma diivasi, ekonomi, saglik, yol ve sair emek gekillerini ele alacaktur, likinden baslamak gartiyle, bu bahisleri ortaya koyduklan pra- tik meselelerle birer birer ele alirken, énemleri sebebiyle baz: nve- selelerin teferruatina kadar indigimiz olacaktr, Bu piriisler dizerin- de kurulmasim istedigimiz yeni nizdnun gayesi, diinya nizimum St) AHLAK NEAAMI lerin ve onlara kar- ‘ikertmekte olan gegen yllzyillanin artyge mesele ! : reaksiyon oldugu halde saldinglart en bilydik tehlike tegkil eden komiinizm felikellerinden insanli~imi«a kuctarmakte. Kenitinigme korg mitcodele, sayi: 27, 1 Ocuk 152; AAT. |MEKTEP Zamanimuzin bir kiigiik alig-verig yeri ve Sgrenci atelyesi hali- ne gelen mektep, her halde bugiinkii halinden bambagka bir gey ol- matidir. Bugtin ailenin de, devietin de, ana-babanin da, hat gocu- Bun da kendisinden sikdyetgi oldugu mektebin gereek mahiyeti ne- dir, ne olmalidir? a) Evvelé mektep, cemiyetin, fertlerine ictimai édevierini yape malan i¢in ayirdifs bir hareket sahasi degil, belki bir hazirlanma yeridir. Buradaki ¢aligmalann, bir takam ruhi gayeler igin egzersiz, idman ve hazirhk halinde yapilmasi, mektebin hayat ile asla kans- tnimamas: lazimedir, Hayat: mektebe sokmak, hentiz talim ve ter- biye girmemis askerin harbe sokulmas: gibi elim netice verir, Mek- tebin muvaffakiyetini sifira indirir, onun caligmasin soysuzlastirir. Misiil ve ibreti Amerika'dan degil, kendimizden alacapiz: Yeniceri ocagt diinyanin hayran oldugu bir askerlik mektebi idi. Bu ocakta askerlik talimlerinden baska hicbir gey yapilmazd: yapilmasi gid- detle yasakti. Kanuni Sultan Siileyman, sefere giderken, kurilan gii- milg izengisini, bir asker timir etti diye bu hareketi siddetle kargi- lamg, “ocaga esnaf kangmis" diyerek askeri ordudan kovmugs ve kumandanlan cezalandirrmustir, Og kitadan tin salug olan bu ordu mektebinin iistadlan, mekte- bin ne oldugunu biliyorlard:. Biz hem tarihimizin bize sundugu ilmi buglin kaybettigimizden, hem de zamanin ilmi olan psikolojiyi bil- medigimizden, mektebin, her gesit caligmalan iperisinde toplayan bir hayat sahnesi olabilece#ini zannettik. Talebenin mektepte idare igle- a2 AHLAK NIZAMI rine karigtinlamsi, mektebi soyvsuzlagtindh. Bugiin talebe, daha ilko- kuldan baglayarak “‘miimessil” adi altinda idarecilerin, hocalann ve hatti hademelerin yapacati isherin bir kismim onlarla paylagmugtir; defteri getirir, yoklama yapar, cipleri toplar, sirufi ve helilan temiz- ler, kooperatifie sats yapar, arkadaglanm muhakeme eder, temsil hasurlar, gaxete cikanr, gezint tertipler, para toplar, huldsa, bir oti al- tinda ve bir toplulukta yapilabilecek hergeyi yapar, upki, igerisinde islerin heniiz béllinmediji iptidal cemiyetler gibi. Demokrasinin yan- lig ve agin bir anlayig. yiziinden mektep nuh inhilil etmig, yerini bu saydigimuz hareketler anargisine terketmigtir. Bizde varligina yukan- cht igaret ettigimiz psikoloji bilgisizligi ise gu iki noktada toplanmak- tacar: “Talebe hergeyi bilsin, hergeyi Ugrensin, hayat adamu yetissin!” Bu vehim, neslimiz iginde tam bir katiyet ve salihiyetle bir memle- ket ve diinya meselesi tizerinde siz styleyecek tek adamun yetigme- sine mini olmugtur. Mektepte, her igle ufragan artik talebelik vasfim kaybetmigtic. Onin icin genclizimiz, sebebini bilmedifi dertten mah- zundur. “Talebe mektepte iken hayata alsin!” vehmi ise, her galg- im Ve yagama tarzinin kendisinden dnce ona hasurlayicr bir takim eg- zersizlere muhtag oldugunu unutulmasindan dogimaktedir. Bilinmelidir ki, hayati mektebe sokunca, mektebi kaybederiz. Mektebi kaybedince de gebecek hayat algalir, algalir, iptidailik se- viyesine iner. Bugiin hayat mektebe yiiklenmis ve onu yikmustir. Devlet gitgide mektepten elini ceker gtriinmektedir. Talebe tahsil- dar gibi para toplamak igini de iizerine almugur. Birgok ilkokullar- da, hattd Istanbul gibi bir sehirde, kigin gocuklara evlerinden, gan- talarina birer ikiger odun koyup mektebe getirmeleri stylenir, mek- teplerde para toplamaya en elverigli kaynak olarak okul-aile birlik- leri, idare ve Gfretime ait birgok salahiyetleri ellerine alms bulunu- yorlar. Okul-aile birligi, mektebin istiklilinin ortadan kalknug ol- dugunun biriz alimetidir. Evet realite budur: Mektep hayat saha- sina nakledildi; hayat mektebi yiktu; talebe esnaflasti; mektep, miis- takil bir milesesese olmaktan ciktt. Biitiin bu pravk hayat sahnesin- de hakikatin ne yeri olabilir? a3MEKTEPF b) Mektep, her genci belli gayelere dogru adim adim ilerleten bir ihtisas ustasidir, Hayatumuzda is boliimii vardir ve medeniyetle beraber ilerlemektedir. Medeni cemiyette her fert, muayyen bir gil ye igin yetismektedir, Ihtisas, Sfretimin prensibidir, Ancak, dar gi riglerden kurtulmak ve bir cemiyet hayatunin biitiiniinden mesuli- yel lagiyan vatandag olarak yetigmek icin, gaye olan ihtisasimizin yolu izerinde hayat ve kdinat girig ufuklan da agmaliyiz. Yoksa ihtisasi elden birakacak defiliz. [htisasimizin igine simillmiis oldu- Bumuz halde, her devresinde biitiin dersleri tekrar eden mektebe li)- zum yoktur. Gayeye dogru suurlu ve adim adim ilerledikee yolunu daraltan ve o nispette derinlegtiren mektebe ihtiyag vardir, c) Mektep, gence bilgiler yilkleyici bir fikir antreposu degil, aklin yetkilerini, ayri ayir igletmeyi Uretici bir maharet kazandir- ma ve olgunlastirma atelyesidir. Biz skolistik tahsili ykknk da mo- dem Sgretim esaslarim kurduk diye kirk yildan beri bobiirlenirken, bir de etrafimiza baktk ki, hayatta hallini isteyen meselelerin hig- birisini halle muktedir zekilar yetistirmemisiz. Maarif divalannin halli i¢gin toplanan siiralara, maaglarinin arttnlmas. ve mektepleri- ne radyo koyulmas: gibi menfaat talepleriyle kogan ilkokuldan iini- versitelere kadar biitiin Ogretim elemanlarinin iptidailigine hayran kalmadik. Hila igimizde bulunan birkag medreselinin ilmiyle gi- riiglerine, !mam-Hatip Okulu'ndan Talim ve Terbiye Dairesi*ne ka- dur, siddetle muhtag durumda bulunuyoruz. Biitiin bir inkalébin te- mel diregi olan likligin ilmini yapan inkilip miltefekkiri gikmadi. Bunu bir medreseli yapti. Biitiin bunlarin sebebi; clink medresenin kendi disiplini, kendi havasi, kendi cemiyeti vardi ve onlarla ha- yattlan aynimigti. Bu yiizden onun yetigtirdigi elemantar hayata kuvvet ve hamle verebildiler. Bundan sonra, gercek mektebi kura- cak olanlar da gu bahsettifimiz, mektebi yikan zihniyetin cocukla- n olmayacaktr. Bugiin ilkokulda iken inkigafa baglayan histerini adim adim takip ederek onlann terbiyesiyle benlipine niifuz edeme- digimiz gocuk, bir siiri bilgilerin hammali olmaktan baska tiirli ye- tigtirilmiyor; matematigi ezberliyor, biyolojiyi ezberli yor, tiunihi ve 54 AHLAK MIZAMI cofrafyayi ezberliyor, fizigi, kimyayl, edebiyats bile ezberliyor. Bu, vekilann katlidir. Bu mektep degigmeli, bu kiigik ve sevimstz ha- yal sahnesi yerini hakikatin mibedi olan mektebe terketmelidir. Maarifte inkiliplarin yapildigi son devir, mekteplerin sayisin cofaltt, tahsili yiikseltmedi; éfretimi hayata kangtirds; ilmi sevdir- medi, telebeyi esnafa yaklagtirds, hakikaty kurtarmad:, okuyup yaz- may! cogunluga dfretti; halki miinewvere baglayamad. Bugiln disiplinsiz ve gayelerinden suursuz, fonksiyonsuz mek- tebin, medeni bir cemiyeti kuvuldatmaya ve ilerletmeye kabiliyetli nekilar yetigtiremeyecesi tabiidir ve yetigtiremedipi de meydanda- ir. Bugiin muallim bir tekrarlama ve exberletme memura, mifettig arkadagimin ricas: veya makamun ihbariyle iyi veya keti rapor yaz- ina memvuru ve bitin maarif cihas ise, mimkiin oldugu kadar faz- la diploma dagitma memurlufu olduktan sonra, memleketin her ta- rafinda dagiulan diplomalann da, ilim ve hakikat belgeleri defil, belki resmi koltuk satin almaya elverigli banknotlar oldugunu tak- dir etmek gic bir sey degildir, Bugiin mektep kimlerin elinde? Ve bu elemanlan kimler hazir- hiyor? Mektebin nelerden kurtulmast, hangi ruha dofru yiikselmesi iomdic? Biz, bunlan diigiiniirken, mekieli saran hayat ve dlemin su acikh manzarasiyle cevrilmis bulunuyoruz. Mektebe sokulan ve onu idareye baglayan hayat sahnesinde sokaklarda dolagan, saticiya satagan, tramvay biletcisi kadar disiplin fikrine sahip olmayan avi- re ve tipki onlar gibi hukuk dershanesinde bagngan, tepinen, alkig- la eflenen mektepli gocuklar, mekteple hayatin biitiin cirkeflikleri- ni G@renen talebe, aruk hayate kurtaramaz. Hayat, mektebi fethet- tikten sonra, mektep bu feci hayati yerlere vuramaz. Cocuklarimiz, talebe defil, hayat adamidir; artik onlar hayata hikim olmayacak- lardir, giinkii, ona teslim olmuslardir. Genglikteki iradesizligin bir sebebi de bucur. Mektebin hayatta diigmanlan cokir Kendisine bir toplantida itiraz eden bir muallimi jurnal edip yuvarlamak igin midiir turafin- dan yavagga cagnlp getirilen milfettigin, bu muallimin not defte- 53MEK TEP rinde “talimatname” hilifina kurgun kalemle birkag kelime ve “ka- nun hilfina eski harfle baz igaretler” girdiisiinii, derhal miifetig raporu diye tanzim ederek makamina sundugu, son devirlerin biri- cik hadisesi degildir, Bu menhus zihniyet ve bu rezil ahlak kalkma- dikga “Tiirkiye’de de mektep vardir!” diye alm agik konusmaya bu topraklarda hig kimsenin hakki olmayacaktr. Maarifimizin sefaletine bir de Gzel okul derdi eklenmis bulu- nuyor, Zamanimieda tiniversite Gfrelimine kadar tirmanan Gzel okul musibcti spekildsyon yoluyla kazang hirsinin ortaya cukardigy bir sefalet tablosudur. Ozel okul bir ticarethanedir. Milli Exitim dii- vasin hangerlemekle biiyuk kazang salar. Onun millet hizmetinde oldugunu iddia eimek, millet idealini tezyif ve tahkirden baska bir gey degildir. Ozel okul millet ahlakini gigneme bakimindan yaban- crokulun yardimers gibi calygiyor, tlim ve irfana verdigi zarar ya- banes okulunkinden daha fazladir, Tiirkiye'de yabaner okullarin varhigi ise milf ruhun istiktilini koruma davasina sahip olmadhgi- mre gosterir, Logan sulhu ile iktisad? kapitildsyonlarint kaldirip maanif kapililasyonlarinin kalmasinda mahzur gérmiyenler, mide- lerinden yukarida ruha sahip olmiyantardir; Anadolu’nun lind baglanmuyanlardie. Bu rub yabanc: okullar yiiziinden lelee ugratil- migken bir siireden beri giddetlenen, lisclerimizin yabanci dillerde ogretim yapan kolejler haline getirilmesi illeti, kendimizi sGmiirge hatine sokma gayretinden bagta bir sckilde adlandirlamaz, Milli efiimimiz, kendisinde milli olan ne varsa hepsini kendinden firla- tip atmakiadir. Kourinizwe harst anicadele, saya: 34, 15 Nisan 1992: Esl duinyaes, sary: 17, 18 Temmuz M47; AN 2, (TMG ieia bagka bir “Mektep™ yvasisi var). UNIVERSITE (iniversite diye, bir sehrin yiiksck mekteplerinin bittiniine de- nir. Dosdodru séylemek [izim gelirse, bir tiniversite olmaz, bir gehi- cin diniversites! olur. Biz, Garb medeniyetinin haciagalgin yapugr- muvdan, memleketin bir tarafinda, insanligin nelilik devrine ail mafara hayatin yagalrken birkag imtiyazt sehri, liiks egya ile dal- durdugumuz gibi; Gbiir tarafta yine bu iki gechirde, birer israf ve duygusuzluk Sbidesi olan liniversite bina ve kadrolariyle dideta iim perdesi aluinda birer saray haywt tbda ettik. Geri Kalan biting an- cak similrgelere rev gGnilen bir zuliimle kiltiirsixlige mahkim ctlik. Doguda Universite kurulamaz diyenlerin illetinin bugtin sade beyinsizlik degil, aynt zamanda viedansizhk ve bu milletin vicds- nina sahip olmayrg oldugunu gérdik. (Iniversitenin ne oldugunu ve fonksiyonlanm agiklayarak, bu viedansiz hiikmiin tenkidi aydinlik getirecektir. Once beyinsizlik, iiniversitede olup iiniversiteyi bilmemek bu hiikmii verdiricidir. Bir cemiyet hayatina nizim vermek isicyen ve hddiselere mina arayan zihinler, ortaya koyduklan ilk piriglerle iiniversitenin temelini atmrg olurlar. O gehirde, birkag dimagin etra- finda kurulacak olan diniversite hayatinin lohumu ating obur. Boy- lece, kurucularimin yarathd: killtiir hareketi ve ilim zihniyctiyte baglayan iiniversite, sonra kendi tcknifini de tesis eder. Gergek mii- nada bir tiniversile bir cemiyetin krymet hikiimleriyle inanigharmin sentezi demck olan felsefe ile baglar. Felsefe, bir cemiyetin koinat gdrigiidiir ve kfinala dogru weanan kollandir. Hayat miicadelesin- a7ONIVERSITE de her tarafa uzanan irademizin bir sistem halinde ifadesidir, Felse- fe, millette Uk iradedir: felsefi adum, liniversiteyi kurar, _ Bizim XIX. yiizyilda Garp taklidi olarak kurulan tiniversite- mz (Darilfiinun), bu karakterden tamamiyle mahrum, sun‘? bir te- sistir. Garptan lit fikirler aktarmak icin, bir nevi giimrilk binast ol- sun diye, meydana getirilmigtir. O giinden bugiine kadar bizim ha- yatimit Kartnea boyy bile ilerletmeyen nakil ve kopyacilik hareke- ti ile devam edip gitmektedir. Simdi ise, bu ¢ilgin gaflet de gemi aya alms, bina ve kadro ile bir kiiglk devlet olmak istercesine tehlike arzetmektedir. Tirk diline, bir pramer hazirlamak kabiliye= tinden mahrum olan Universite, koskoca bir belde kadar muhite te- mel salmaktadir. Biitiin mesele, ilk gaglara mahsus bir devlet sara- yin ¥e niimiitendhi nimetler getirici bir saray devietini ele pegir- mek ve ilim kalkanina gizlenerek Oliinceye kadar bu nimetlere sa- hip olmaktir. Bu hayat onlara, iiniversitenin biyle bir saray hayatr olmadigt zehiibint vermis olacak ki, Dogu'da tiniversite acilamryacafim id- dia ediyorlar. Halbuki, iiniversite, cemauta beld olucak bedenterin degil, fikirlerin barinacagi yerdir. Miitevazi bir kulenin gatisi da ona kif gelir. Eski asirlardan kalma bir kral saray: olan Sorbonne, iginde do- lagan adimlarla ¢atirdayacak kadar harap bir binadir. Fikir hayatina sihip olamyantar ise, liiks ve sefahat iginde saraylarda siiriikleni- yorlar. Yalniz Erzurum Kongresi’nin toplandig: binada degil, bir kéyli evinde de Universite agilabilir: ¢iinkii, onun eUsterige hig ih- tiyaci yoktur. Kendi tabii ilerleyigi ile biinyesini genisletir. Dogu iiniversitesini istemeyen, gekemeyen vicdansizligza ge- lince, bunun sebebi, Istanbul ve Ankara’daki, sirtina ilim perdesi gerilmiy saltanatlara, onlarin iktidarint azaltics, belkide baltalayics rakip bir kuvvetin meydana gikmasindan dehgetle korkulmasidir, boylece siyasetlerine halel geleceBi endigesidir. Universiteyi kura- cuk ruh, Dogu'da uyanacak ve béyle bir ruhun etrafinda Dogu iini- versitest, hattd tiniversiteleri, muthaka kurulacaktir, 58 AHLAK MIZAMI Universite nedir? Fonksiyonlarn nelerdir? Biz, iiniversitenin fonksiyonu iginde fig seri galigma sahasi kabul ettigimizden, bun- lan ayri ayn gézden gecirecepiz. |. Oniversite, bir melletin kUltUr merkezi ve millet kiltirtiniin kaynagiidir, Kiiltiriin ne demek oldugunu evvelce siylemigtik. Mil- li hayatin meydana getirdigi krymet hiikiimlerinin biitiiniini igeri- sine alan kiiltiir, milletin viicudunda bulunan ve ictimai hareketler cihazim teskil eden binlerce hayat adamlanndan, onun iiniversite- sine akarlar, Milletin kiiltiiri, iiniversitede toplanir, merkezilegir ve orada islenir. Universite bir medeni cemiyetin beyni demektir. Fil- hakika, rinesanslar ve reformlardan sonra, iiniversiteler milletin beyni olmugtur; bir milleti kimuldatic: asabi cihazin, onun reaksi- yontar yapma iktidanmin, minevi suhadaki imperium kudretinin kendinde toplandig: beyin, milletin minevi varlifi, onun finiversi- tesinde mihrakint bulur, Millt birlik denilen duygu ve irade birligi- nin ilk ve temel hakikati, millet halkinin yer yer Giniversiteleriyle kalp ve inanig beraberlifi yapmasindan meydana gelmigtir. Oniver- siteler bu birlifi kurucu olmazlarsa, bir millet iginde her gehir hal- ki ve bir sehrin her kiyii, her tegekktil, birbirini bélen, daima par- calayan menfaat yangmalariyle yagarlar ki, bu hal, millet olmasi is- tenen cemaals iginden kemirir. Milliyet, bir kitada, bir beldede, bir vatanda insanlifin cevher birliginin, kendine has bir duyug tars, bir istek sistemi etrafinda suur kazanmastdir. Parga parca insanlardan, insan atomlannin birlegmesinden, millet meydana gelmez. Milli iradeleri her yerde iiniversiteler kurmustur. Bagdad Medreseleri, Niztimiilk'tin cihangir zekasiyle cihangir olacak bir milletin temel- lerini hazarlamis, Siileymaniye Medresesi, o millet iradesinin zirve- si olmustu. Ortagagda Paris Oniversitesi, asilar iginde Fransizligin klaisik: kiiltiiriinii) hazarlach. Alman Universiteleri X VILL asirda, ar- za sifamayan bir idealizmin kuruculan oldular. 2, Oniversite, millet egitim ve égretiminin kurucusu ve diizen- leyicisidic, Millet egitiminin ana hathan milli kiltirden gikanlacagina gi- 54ONIVERSITE re, bu isin de tiniversite eliyle yapilmasi gerekli olur, Ogretimin dii- zenlenmesi ise, deviet isi olmadan nce tiniversitenin isidir. Opre- tim hareketi, ilkokuldan baslayip liniversiteye dogru, basamak ba- samak ilerlemez. Oniversiteden dogarak liselerle ilk ve orta mek- teplere kadar, milletin blitin égretim sahasina yaytlir. ae Herbirinin muh ve zihniyetini yaratan, iiniversitedir. Hepsine istikametini veren odur. Milli viicudun beyni oldugunu siyledipi- miz liniversite, gercekien bir guur gibi, bir felseft sistem; bir hayat ve kilinat goriisil etrafinda tegekkiil ettikten sonra, milletin hareket merkezlerine direktifler verir, ilham ve irgadlar ginderir, miinevver nesillerinin zekGsim yofurur, Bunun igin, ilkokuldan en yukart ba- samaga kadar, millet Sgretiminin dayandif: esaslan ortaya koyar; Ofretimin porgram|ari mM yapar, muallim yetistirir. Bir millet maari- finin prensiplerini, veklet biirolarinin her glin degisen idare adam- lanndan beklemek, devaml bir milli kiltiiriin varlifint tanimamak demektir. Bu hal kurmay heyetinin, ordunun sevk ve idaresini ca- vus ve onbagilara birkmas: gibidir. Biyle bir yer de, dniversitenin millet hayatina baghiligy bulanmadifinin ifadesi our, Bugiin ruhsuz bir yamali bohgadan ibaret olan liniversitemizin bagrinda yasalifa bir milli kiiltiir bulunmadift gibi, égretimin diger biliimlerinde de bir millet zihniyeti hikim degildir ve diniversite bunlann hepsine karst alikasizdu. Bu sahipsizlik sebebiyle prog- ram ve kitaplanmiza, zaman zaman ve sirasiyle, Fransiz, Alman Amerikan zihniyet ve kiiltiirleri hikim olmugtur. Bize, bizim kiiltiir ve mektep hayatiumiza hayat ve istikamet verebilecek bir iiniversite Kizameder, Bu belki, Dogu'da agilacak iiniversiteler olacaktr. pe: 3. Universite, miinevi sahada devletin milgaviridir, Devletin di- siplin ve inzibat vazifeleriyle telakki ve inkigaf ettirme fonksiyon- lan ayrechr, Koruma igleriyle ilerletme ve yayma isleri bagka cins- ten islerdir. Bunlardan birincisi devletin realizmini, ikincisi idealiz- mini teskil eder. Daha sert bir ifade ile, devletin refleksleriyle su- urunu ayirdetmek icabeder. Devlet, disiplin ve inzibat igherini nev'inin bekasina yarayan refleksleriyle, bizzat idare edici kuvvet 60 AHLAR MIAMI vasitasiyle dizenler. Bu kuvvet, bir hiinediinin, bir ziimrenin veya bir partinin kuyvetidir. Bu kuvvet, zaman zaman degigir; kendini tutan ztim@elerle birlikte yikalir veya tekrar iktidara gelir. Bu kuv- velin én SgikGr ve sembolik ifadesi orduda gériillir, ordu ile onun clritindaki biittin inzibat vasitalarinda... Ekonomik varlik bu kuv- vete her zaman hayat verir, enerji bogaltur: Bu kuvvet deviletin re- alizmini vilcuda getirir; onun viicududur, Devletin idealizmine gelince, bu devletin terakki ve inkigaf ik- lidanndan ibarettir, Terakki, reflekslerin degil, suurun eseridir. Deviete guurunu verecek organ ise, onun hikimiyetini yasattiin milletin beynidir, yini iiniversitedir. Universite, bu sahada fonksi- yoruunu yapahilmek icin, dogmatik vasitalarla ig giiren devlet idamilarinin kargisina, anlayig zihniyetine sahip ve bu zihniyeti yaymaya muktedir miitefekkirlerini gikanr, Siyaset ve idare adam- lin, saltanat ve parti adamlan, her zaman direkoflerint bunlardan almaya mecburdurlar... Yavuz, Zenbilli Ali Efendi’den korkwyordu. Fransa'da A VILL asirda, ansiklopedistlerin sert ihtarlan, asirlik sal- tanati devirdi ve cihan tarihinin istikametini defigtirdi, Bir iiniver- site viedaninin bulundugu yerde zekii kilglara istikamet verir, siya- sel tefekkiinin emrinde olur, Millet vicdaninin merkext olan iiniver- siteler, eskiden oldugu gibi, zamanimizda da Sark dleminde berha- yal olsalardi, bagta [slim medeniyetine dehilar bagiglamig olan Tiirklik flemi, bulundugu halde biitiin Asya, Sark’in ruhunu dokt- rinlestinir ve onun kendine has medeniyetini bugiin de ortaya ko- yardi. Bu ig, tiniversitelerin igi olacakty; ve bu yapilsaydi, bugiin Cin komiinist olmaz, havasina kaligla dyetler yazilmug bir vatanin tek miinevveri bil Rus-[sliv barbarhgim benimseyemezdi. Universite, milletin eli kolu, hareket uzuvlan demek olan dev- lete ne gibi igler igin direktifler vericidir? Bu islerin sahast pek genis ve sumulliidiir. Bir tiniversitenin meydana getirdigi kiiltir sistemine baglanan her fakiilte, felsefe, ta- rih, edebiyat ve hukuk fakillteleri; mimari ve glizel sanatar akade- miler, milletin kiiltiir hayatinda, emir, irgat, ilham ve aydinhklar 6ONIVERSITE gtindermek suretiyle, idare edicilere yollarim gisterirler, Meseli devletin siyaseti, hakimiyeti altindaki milletin tarihi hakikatlariyle felsefi dligliniigiiniin zarurt neticesi olmahdir. Millet negriyatins ida- re eden muh yine finiversitede yayinlanan felsefe ile milli edebiya- tin birlesmesinden dofmus olmak Mizimdir. Dernekler, mahkemeler ve kanun milessesesi, hukuk fakiiltesinin, milletin hukuki iradesini yoiurarak meydana getirdifi miiesseselerdir, Milli mimari ve mu- siki, sanat, akademilerinde ifadesini kazanir. Biitiin bu milessesele- ri hazirlayan fakiilteleri milletten ayirmak, onlarin yetistirdigi me- silleri milletin hayatindan stikiip atmak demektir... Bu fakiiltelerin, saydiginuz milli miteseseleri meydana getirip ilerlettiklerini inkar ise, bizi suurun degil, refleksterin idare ettigini kabul etmek, onlann idaresi altina girmektir. Bu hal, busin ayaklar tarafindan idaresine raz: olmakte. Boyle yerde ise, millet yoktur; menfaatler pesinde kogan ve her adiminda yikilacak olan bir siiril vardur. Koamiintzme kerge ruicadele, sayt: 35, 1 Mayr 1952: AN, 2. GAZETELER I Devrimizde hergeyin satildifim biliyoruz. Mal satilir, toprak salilir, itibar satilir, imtiyaz satilir, memuriyet sanlir, tali satilir, kahkaha bile sate. Gazete, vukuatin satildiit yerdir. Ve bu imkan baslangigta en biiyiik medeni kesiflerden biri diye kargilanmugti, halk kitlelerini’ minnettar birakmigu. Filhakika gazetinin bize bir cok yardimlan oluyor, “Gazetede tren kaxasi yoksa amcam silimen Ankara’ya vasil olmugtur’ diyebiliyoruz. Amerika'dan gelecek se- ne hangi filmlerin memleketimize gelecefini gazeteden dfreniyo- rz. Hitler’in ne igin Yahudi diigmanh gi yaptigin yine gazeteleri okuyup anliyoruz. Likin bizden bitin bu hizmetlerini esirgemiyen gazete, istese de, istemese de, yani, suurlu veya suursuz gekilde biitiin terbiye dizginlerimizi eline gegirmig demektir. Clink onun havadislen an- latiy ve siralayigt, hatti cok kere siitunlarina gegirmesi, bizim rohi hayatimza istikamet vermektedir; bizi bu hadiseler tiverinde dii- siindiinmekte, kalbimizi bu hidiselerin yaratacagi duygularla ayar- lamaktadir. Bitlin halkin elinde nikih kigidt veya hiiviyet ciizdam gibi tutulan gazetelerin karakterine, zihniyeline, asabiyetine halk zamania ve farkinda olmadan kendini benxetir. Zira gazete halkin mektebidir. Birkag sene tarihe ait hiciv ve mizah yazilar, resimleri teshir eder, halki tarihinden sogutur. Yilda elli defa bir zangog res- mini giizel giizel parlanp siltunlarina koysa ona peygamber diye ta- pindinir. lran'da bir serseriye kérlerin gizlinil acti. Miisliimanhin 63CAZETELER ifiriikgiliikle birlestirir, Milletin kanum icenleri kahraman, kahra- mann vatan haini yapar. Hangi zlimre muvaffakiyet kazanmussa onu faziletl, hangi millet yikilmugsa onu rezil diye teghir eder. Ki- minin resmini tepesinden ¢eker, kisa bacakli yapar, kiminin enda- mint agagidan filme alr, uzun boylu gisterir, Gazete, sihinbaz eli gibidir; onun dokundugu nesne ates olur, ateste giilistan kesilir, Ve halk géziinde gazetenin tanittp: seyler, tanvuldiklan gibi pirilitr; tamitmadif geyler yok farzedilir. Tiirk halkinin géziinde Gandi ve Hitler, gazeteler onlan nasil tanuttyysa éyledirler. Gazeteler gercek bir medeni hayat ve medentyet dlemi tanmmadiklan icin, halkimuzin gbzlinde, kafasinda boyle bir hayat asla yoktur, Zira medeniyet on- larca apartiman, otmobil, spor, sinema, alkis, kiyafetler, seyahatler, acaiplikler ve ziimreleri metotlu olarak aldatmalardan ibarettir. Ga- zetenin getirmedi Bi sey hayatimiza giremez, Bu hakikatleri giz Gniine serdikten sonra diiyiiniiniiz ki, XX. asrin seyyar mektebi, miirgidi, telkinci sanatkfin olan gazete, her cam isteyenin, her kesesine giivenenin crkarabilecesi bir seydir, Ya- ni, asnmuizin insam her can: isteyenin eline teslim edilmigtir ve bu, onun hiirriyetinin icabi sayilmaktadir, Benim maddi varhgima kim- se dokunamaz; o, taurruzdan masundur. Ama manevi varligim her keyfi isteyenin heveslerine oyuncakur. Bana kilfredilemiyor, cemi- yet miidahale ediyor da benim inanglanmia, irademle, mukaddesat duygulanm ve bitin rohi varhgimila parasina glivenen herkes oy- nayabiltyor. “Alma efendim, istemezsen okuma!” Lyi ama bu kitap degil ki, muayyen programlarla, yiiksek seviyedeki insanlann ha- wirladigt ciltler, muayyen olgunluk caglarinda muayyen talebenin eline verilsin; veya mektep kitabi degilse bile, o zamanda herkes kendi irfanimin = ihtiyaglarim kendi arayip bulucu olsun. Gazete, glindelik pazarda kapagu agik halde bize satyg teklifi yapmaktadir ve gazeteleri her yasta ve her killtiir seviyesindeki insanlar okumakta- dir. Onlarin iddiasi, bizim almaya mutlaka muhtag oldugumuz glin- lik havadisler, bize falcidan daha ciddi gekilde verecekleri vadidir, Gazeteyi, sade begenen okusun demek, kuslara yem serpip de, 64 AHLAK NEZAMI “ahallan yok de#il ya, yemesinler!" demeye benzer. Veyahut gocu- fa her glin raki igirip de “sarhog olma”™ demeyi andinir. Hem de ga- zete kitap gibi ferdi dehinin mahsulii ve muayyen ziimrelerin mii- nakasgasina terkedilmig hususi karakterde bir igtimail organ defildir. Gazete, halkin malidir ve bu sebepten halkin ruh ve vicdan selime- tint saglayicr olmasi amdir. Bugiin memlekette verem ve sinir hastaliklan gibi salgin halinde bir gavete hastaligi da vardir. Bunun sebebi de, ictimal miinasebetlerin yetersizlifi, tabii heyecan kay- naklannin yoklugu ve bir de hayat nizamina kargi duyulan emniyet- sizliktir, Sayilan bugiin figyiize yaklagan gazete ve mecmualara gdyle bir giz aunca, onlarin gu gegitlere aynidiklarin: goriyoruz: |. Salon ve sinema dergileri. Sehirler halki ve mektepliler ta- rafindan en cok tutulan ve inkiliplarla igtihalan yeni agilan gu za- vally cemaati giplak resimleriyle meftun birakan bu dergiler, Sark"in XX. asirdaki dehasinin en bilyk esert olmugtur. Meger ko- ca Sark yedi yliz yildanberi, viicudun soyunma hiirriyetini bekli- yormus. Bu inkiliba nihayet kavugmug. Artik kimse onu elinden alamaz. 2. Spor mecmualan. Bunlar, sporun medeni bir gayesi olduju- nu bilmeyen, sanat ve musiki zevkinden habersiz, tabiat hayatinin sonsuz zevklerinden bisbitiin nasipsiz bir geng neslin, ykselme (sublimation) yoliyle bitin ulvi heyecan ve mefkureleri meydana aetirecefi hayat enerjisini uzvi ve hayvani bir gukarda tkettigi adali ve iptidal bir bogugmamn nakillerini yapryorlar. Bunlann da okuyuculan goktur ve bunlar, gocukluk yaglariyle genglik gaginin baglangiglannda, yani, terbiyenin en tesirli anlannda bulunan un- sudlardir. Bunlar kendilerine ruh terbiyesinin ilk igiklarim ve higbir disiplini veremedigimiz bu en nizik demlerde, sporla beraber kav- gada muvaftak olmay1, bigak kullanmayi ve sigara igmeyi Sfrenen, verimsiz ve mecalsiz hayatimizdan qikup sinemanin hayatina sifi- nin ve mekteplilerin biiylik cogunlugunu teskil eden, hocali, baba- hh, lakin yine kimsesiz, avare gocuklarimizadhir. 65GAZETELER 3. Fikir ve sanat dergileri. Teknik bilgilere inhisar eden birkag derginin ciddiyeti istisna edilirse, memleketin fikir hayatim temsil eden bu negriyatin baginda gariptir ki bir tek diniversite elemant ve- ya biiyik bir adam diye taninmuig simasi yoktur. Bunlan idare eden- ler, tiniversite tahsili cagindaki genclerle heniiz ana dilini dora bil- meyen, taninma meraklis! kimselerdir, Bu negriyat vasitasindan, komiinistlerle baz perigan particilerin istifadeye caliguiklarins ilfive etmeliyiz. Bu dergiler, siir, hikdye, tablil ve sanat bagliklan altinda ve fikir siltunlan iginde, btlin olgunlagmamig ve fikirle sanatin ilk harflerine bigiine denemelerle doludur. Bu dergilerin okuyucusu pek axedir. 4. Din dergileri. Modast bes altt yi tnce gikan bu negriyat, umumi fikir ileminden aynims, kendi kalesine sifting, mezhep kavgalari, itham, tekfir ve iiflrtiketilik vasttalariyle, bilhassa kisy- lerin dindar halkinin sirtindan gecinmek igin eski devirlerin cer ho- Casini fag Gukartan, nevi gahsina miinhasir mesic organlandir, Esasen iptidal olan fikir ilemi de onlarla alikasiz, hava habersizdir. Yalmz cehaletleriyle degil de, eger din yasak etmemig olsa hergiin sayfa- lanina Allah resmi yapmaya yeltenecek kadar istismare: viedan ve iz'anlarin zaatina musallat, bezirgin zihniyetleriyle sahneye atilan ve kendisine “dini" adim veren bu negriyatin Omril, memlekette bir fikir ve felsefe hayats dofuncaya kadardir, Bunlann en bilyiikk zara- nl, sliphesiz ki dine ve dinin hakikatlerine dokunuyor. 5. (Glinliik veya haftalik, ayhk siyast nesriyata gelince, bunlar bonmarge gibidir, Dirt tiirlii negriyatin her cinsini igerisine aldign, fazla olarak giiniin siyaset olaylariyle de bezenir ve bu sonuncusu- nun bilttin halka verdigi heyecan sayesinde kendine genis stirtim te- min eder, Hepsinin oldugu gibi bunun da gayesi cok saulmaktir. esas gayest “ticari” olduguna gure siyasi karakterini de ona gure ayarlar, Bu yiizden siyasi kanaat ticarete tibi olur ve biiyilik sehrin ticaret flemi milletin binbir derdi ile ne kadar ilgisiz duruyorsa, hergiin halkin muska gibi eline aldigi gaveteler de o kadar alakasi durur, millet vicdari sahipsiz kal. Siyast gazetelerin hiiklimeti 66 AHLAK MEZAMI mMilrakabe fonksiyonlan da, esasen fikir ve kanaat sahibinin degil de, sermaye sahibinin yapabildigi bu negriyatin stiriim, tutunma ve lcauret endigeleri altinda ezildikten sonra, elde ciddi higbir gaye kalmuiyor. Tehlike ise, bunlarin sahip olduklan endige ile fikri ka- rakter her zaman ¢ignemeye hazir cehrelerinin, birer birer saydigi- tz #ehirleri ectrafa yaymasinda giviikiilyor. Cemiyet her taraftan musibetlerle santo, neslimiz tezath cereyanlar arasinda bunalmig ve sahipsizdir, Buhram hergiin giddetlendiren negriyata yeni bir dii- sen, yer ve baska bir istikamet, yeni bir hayat kizimdir, Aksi hal- de, demokraside en biiyik mektep, halka aydinhik olmasi Hizim ge- len gaxete, mektebin de ailenin de, igtimai nizamin da dehsetle sar- stldiga ve zayifladig bu cemiyette en blyiik tehlike olabilir. Il Her sabah bu sehrin, giinesin dogugunu gitren ve gérmeyen bitin bedbaht insanlan, uykusundan bu sesele vyanirlar: Gazete! “Acaba diinyamiz bu sabaha ne yeniliklerle doguyor?" Igler biéyle igtimal Kkaderin piyangosunu geker gibi, gaveteye weanir, etivdeler ona egilir. Gazete, riyasindan yeni ayrilmg gizlere kogar; kaderin tehdi- yle yanlara sarkimg ellere ablir. Camurla girkeften somurtan so- kaklara dalar; misumlarnin idam yaftas: gibi direklere trmanir. Sa- bah ayaklara saldiran canlilar gibi evinden cikantarin tistiine atilir, Onlan bekliyemezse kapilarin aralagindan evlerin icine siiziiliir. Gazeteyi kadin, erkek, geng, ihtiyar, lim, cahil, nimustlu, nii- mussuz herkes okur. Hatt herkes sever; aymi zamanda herkes on- dan nefret etmektedir, Clinkii o, bir tiirli vurmayan biyilk ikrami- yedir. Hakikatta o bizim simnagik kaderimizdir; nikih kAgids gibi bizden aynilmaz. Bitin giin bizimle beraber dolagir, bitin sehirde elrafimia geviren odur. O hem gileli, hem beliil sevgiliye benzer; o size gelmese siz ona gidersiniz. Amele misiniz? Onu erkenden oTbasa yiyeyceksiniz, Talebe misiniz? Kimya derslerinde onu gtaet- liyeceksiniz. Emekli misiniz? Kahvede onu bulacaksiniz. Akgamei miiniz? Mezecinin vitrininde onu kargilayacaksini. Dindar musi- mz? Cimi kapisinda veya sebilin miibdrek demirlerinden onunla yiilegeceksiniz. Milletvekili misiniz? Ondan giinde iki tane ala- caksiniz. Bakan mi oldinuz? Onun dirt tanesini birden masanizn Ustiine sereceklerdir. Yoksa kadin musinrz? Sizin istemediginiz biri- nieve getiriyor diye har akgam kocamzla kavga edeceksiniz. Gazete, bu éyle bir serli ahbap ki, ondan kurtulabilen yok, Onu tanimayan hig yok. Oturdugu semtin adim bilmeyen vardir da, bu sehirde qikan gazetelerin adlanm bilmeyen yoktur saninm. Her ta- lebe bundan imtihan edilsin. Jimnastik dersinden cok tam numara alanlar giriilecektir. Gazete, hergeyin sergisidir: herseyi teshir etmek ticaretidir, Kendisi de her yerde tagher edilir, Memlekette, son zamanlann de- Sigmeleriyle sayist siiratle yilkselen geylerinin bir listesini yapmak lizam gelse, syle bir siralama miimkiin olacaktr: Otomobil ve ka- zalar, apartiman ve ayakta meyhaneler, sinema, radyo, secim nu- tuklan, hafiz kurslan, diidiiklii tencere ve ana-baba cinayetleri, pi- yango ve okullarda yardim tegekkiilleri, yine idineler ve hepsinden miyade gazeteler, gazeteler, gazeteler... Ve bu nesnelerin hepsinin varhginda bir gazete hidisesi mutlaka mevcuttur: Ya gazete satigs ipartiman yaplinr veya gazete apartiman kaprsana satilir. Qtomobil, gazete reklim dolaghinr veya gazete piyangosundan kazantlir, Radyo, gazetenin hem rakibi, hem yardimensi, cinayetler de pazete- nin ylrekler yakan sermayesidir. Sehirde teshir edilen geylerin higbirisi gazete kadar yaygin ve hi¢biri onun gibi miiessir defiildir. Manifatura kendi cargrsinda, ig- kiler bakkalda ve tekel magazalannda, yemisler manavla pazarda senlip halka gésterilmektedir, Gazete her yerde gdzleri selimlryor, Tiitiineiide siyast gazeteler, bakkalda spor dergileri, medresenin duvannda giplak viicut negriyati, meyhanenin yaninda dint dergiler gorlyorsunuz. 68 AHLAK NIZAM Acaba halk gazeteye bu derecede giddetle muhtag micir? Muh- tegsa bunun sebebi ne? Bannin medent memleketlerinde gazetenin halka bu kadar cok yayilmamis, ideta halkin his ve hareket tarcinm eline almiggasina ona sanilmamig oldugu muhakkaktr. Hem beyle olmugs olsa bile, onlarda kitklegmig ve inanilmis bulunan hayat ka- ideleri gazete ile sarsilma tehlikesinde degildir. Sunu da illive etme- li ki, orada herkesin seviyesinde gazete vardir ve gazetelerin cofu insanin fikir ve kiiltiir yapisina esash yer ayirnugtir. Yani, gaxete yetigtiricidir, Orada herkesin devamli okudufu gazete, kendi mede- niyet ve killttir seviyesinin ifadesi olmaktacir. Biz, hangisini olursa olsun giz yumarak ele aldigimiz ve piyango ceker gibi siitunlann- da havidis aradigimiz gazetenin, idtik ve inanclanmis nerclere gttiirecepini bilmiyoruz. Ciinkii bir gaxetede Besmele'nin resmin- den Holivut artislerinin dogum tarzina kadar hergey, her tiirlii his, her cins inang, her gegit politika bulunur, Yanyana getirseniz, seh- rin sathini bilmem kac defa kaplayacak kadar bol cikan gaxetede neler bulamazsimz ki?... Daha bag siitunlarda sehrin biiyiik sinema- lanindan garkic: bayan.......... hazretlerinin muhim bir cemiyet ve memleket meselesinde diigiindiikleri; onun yaninda Tiirk padigahi birinci veya ikinci Ahmet veya Mehmed’in saray rezaletleri; vak- tiyle idam edilmig bir bilyiik vatanperverin teghir edilen sehpasi ya- minda Yunan krali Hagmetli falan, veyahut eski Ingiliz kralicesi Elizabeth hazretlerinin zevkle seyredilen portreleri; birisinin veya yizlercesinin Avrupa veya Amerika seyahatleri; verilen muazzam xiyatetler, dbiiriiniin softahk yaparken yakalandifi; akil ve havyale gelebilen hergeyi geligigiizel siitunlarina siralanmig bulursunuz. Hergey orada ikbile taalluk ederse hiirmet siitunu buolur, diigkiinle- re dairse terzil edilmigtir. Tekrar kendimize soruyoruz? Bilttin bunlari dgrenmeye bu halk neden bu kadar muhtagur? Kendi sokaklannin pisligini hig dii- glinmeyenler neden Amerikal artistin baynosunu merakla Gfren- mek istiyorlar? Nigin kendi Fatihlerini kiigiik gérenler diinkii vah- silerin hayat zaferlerini hayranhkla kargilyorlar? Bunun sebebi, 69