Vaillant (2012) - Pozytywne Zdrowie Psychiczne - Czy Istnieje Definicja Międzykulturowwa

Postpy Psychiatrii i Neurologii 2012; 21(4): 229250
Forum
Forum
2012 wydanie polskie, Instytut Psychiatrii i Neurologii
FORUM
POZYTYWNE ZDROWIE PSYCHICZNE: MODELE I IMPLIKACJE KLINICZNE
POSITIVE MENTAL HEALTH: MODELS AND CLINICAL IMPLICATIONS
Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja midzykulturowa?1

Positive mental health: is there a cross-cultural definition?
GEORGE E. VAILLANT
Department of Psychiatry, Harvard Medical School, Massachusetts General Hospital,
151 Merrimac Street, Boston, MA 02114, USA
STRESZCZENIE
Przedstawiono siedem modeli konceptualizacji pozytywnego zdrowia psychicznego: zdrowie psychiczne powyej normy, o czym
wiadczy wynik powyej 80 punktw w skali Globalnej oceny funkcjonowania (GAF) z DSM-IV; zdrowie psychiczne rozumiane jako
obecno wielu mocnych stron czowieka a nie jako brak saboci, zdrowie psychiczne jako dojrzao, zdrowie psychiczne jako przewaga emocji pozytywnych, zdrowie psychiczne jako wysoki poziom inteligencji spoeczno-emocjonalnej, zdrowie psychiczne jako subiektywny dobrostan, zdrowie psychiczne jako sprysto psychiczna. Zaproponowano rodki bezpieczestwa w badaniach nad zdrowiem psychicznym, m.in. wskazano na potrzeb zdefiniowania zdrowia psychicznego kategoriach rwnoczenie wraliwych kulturowo
i nie powodujcych wykluczenia, a take na potrzeb empirycznej walidacji kryteriw zdrowia psychicznego w badaniach podunych.
SUMMARY
Seven models for conceptualizing positive mental health are reviewed: mental health as above normal, epitomized by a DSM-IVs
Global Assessment of Functioning (GAF) score of over 80; mental health as the presence of multiple human strengths rather than the
absence of weaknesses; mental health conceptualized as maturity; mental health as the dominance of positive emotions; mental health
as high socio-emotional intelligence; mental health as subjective well-being; mental health as resilience. Safeguards for the study of
mental health are suggested, including the need to define mental health in terms that are culturally sensitive and inclusive, and the need
to empirically and longitudinally validate criteria for mental health.
Sowa kluczowe: pozytywne zdrowie psychiczne / dojrzao / sprysto psychiczna / mechanizmy radzenia sobie / subiektywny
dobrostan / inteligencja emocjonalna / emocje pozytywne
Key words:
positive mental health / maturity / resilience / coping mechanisms / subjective well-being / emotional intelligence /
positive emotions
W duych badaniach epidemiologicznych z drugiej poowy ubiegego wieku skupiano si na tym,

kto jest chory psychiczne, a nie na tym, kto jest zdrowy. W kocu choroba psychiczna jest stanem, ktry
mona rzetelnie zdefiniowa, a jej granice s stosunkowo wyrane. Do niedawna do operacyjnej definicji
pozytywnego zdrowia psychicznego zbliy si tylko
A. Leighton w Stirling County Studies [1]. Co wicej,
twierdzono, e ponadprzecitne zdrowie psychiczne

czy fizyczne nie jest zagadnieniem z zakresu medycyny, lecz edukacji.
W pocztkach ubiegego wieku internici zaczli
bada fizjologi na duych wysokociach i opracowali metody pomiaru pozytywnego zdrowia fizycznego
dla sportowcw, pilotw i wreszcie astronautw. W latach 1920-1930 na University of California w Berkeley
1 Polskie wydanie artykuu z World Psychiatry 2012;11:93-99 za yczliw zgod redakcji i wydawcy. World Psychiatry jest organem wiatowego Stowarzyszenia Psychiatrycznego (World Psychiatric Association). Tumaczenie: dr Barbara Mroziak.
230
FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne
powsta Institute of Human Development (Instytut Rozwoju Czowieka), ktrego zaoycielami byli H. Jones,
N. Bayley i J. McFarlane [2,3]. Instytut, ktry pierwotnie mia bada rozwj zdrowego dziecka, wywar
ogromny wpyw na opracowany przez E. Eriksona model rozwoju zdrowego czowieka dorosego. Pod koniec
lat 30. A. Bock, internista specjalizujcy si w fizjologii duych wysokoci i zainteresowany pozytywnym
zdrowiem psychicznym, zorganizowa Study of Adult
Development (Studium Rozwoju Czowieka Dorosego)
na Uniwersytecie Harvarda [4,5], pomylane jako interdyscyplinarne studia nad zdrowiem zarwno psychicznym, jak fizycznym.
Podobnie jak sprawno fizyczna, pozytywne
zdrowie psychiczne jest zbyt wane, eby je ignorowa, lecz nieatwo je zdefiniowa. Naley zachowa
kilka rodkw ostronoci. Po pierwsze, definiujc
zdrowie psychiczne trzeba pamita o rnicach midzykulturowych. Moje wasne prby zdefiniowania
zdrowia psychicznego mog si wydawa prowincjonalne autorom z innych kontynentw. Komentarze
do tego artykuu bd zatem szczeglnie wane.
Po drugie, trzeba pamita, e przecitny to nie
znaczy zdrowy. W badaniach rodowiskowych ludzie
zdrowi zawsze stanowi domieszk wrd przewaajcej liczebnie psychopatologii. Jeli chodzi o liczb
czerwonych ciaek krwi czy funkcje tarczycy, zdrowy
jest rodek krzywej dzwonowej (czyli rozkadu normalnego). W przypadku wzroku zdrowy jest tylko
grny kraniec krzywej dzwonowej, a w przypadku
cholesterolu i bilirubiny tylko niskie wartoci z kraca
krzywej dzwonowej s zdrowe.
Po trzecie, trzeba sprecyzowa, czy przedmiotem
dyskusji jest cecha, czy stan. Szczeglne znaczenie
maj badania podune. wiatowej klasy pikarz chwilowo siedzcy na awce rezerwowych z powodu skrconej kostki (stan) jest prawdopodobnie zdrowszy ni
diabetyk z cukrzyc typu 1 (cecha), ktry chwilowo
ma normalny poziom cukru we krwi.
I wreszcie, zdrowie psychiczne naley widzie
w kontekcie. Komrki sierpowate jako cecha s niezdrowe w Paryu, lecz nie w Afryce Centralnej, gdzie
malaria jest endemiczna. W latach 40. kto z osobowoci paranoidaln byby bardzo kiepskim marynarzem
na odzi podwodnej, lecz znakomitym obserwatorem
w samolocie myliwskim. Punktualno i postaw
rywalizacyjn uwaa si za zdrowe w jednych spoeczestwach, ale nie w innych.
Ponadto, jeli zdrowie psychiczne jest dobre,
co to znaczy? Dla kogo jest dobre, dla jednostki, czy
dla spoeczestwa? Dobre, eby si dopasowa, czy
dobre dla twrczoci? Przy definiowaniu zdrowia psychicznego biologia zwykle przebija antropologi. Antropologia kulturowa uczy nas, e niemal kad form
zachowania uwaa si za zdrow w niektrych kulturach, lecz to nie znaczy, e tolerowane zachowanie
jest zdrowe psychiczne. Do niedawna Portugalia nie

uznawaa alkoholizmu za chorob, co nie zmniejszyo
udziau alkoholizmu w umieralnoci w Lizbonie. Najlepszym sposobem, aby zrozumie, co stanowi zdrowie psychiczne, jest badanie rozmaitych zdrowych
populacji z rnych perspektyw, w rnych kulturach
i przez dugi okres czasu.
W tym artykule zestawiono siedem rnych modeli empirycznych zdrowia psychicznego. Po pierwsze, zdrowie psychiczne mona ujmowa jako stan
powyej normy, co obrazuje wynik powyej 80 punktw w skali Globalnej Oceny Funkcjonowania (GAF)
z DSM-IV. Po drugie, mona je rozumie jako obecno wielu mocnych stron czowieka, a nie jako brak
saboci. Po trzecie, mona je definiowa jako dojrzao. Po czwarte, mona je widzie jako przewag
emocji pozytywnych. Po pite, mona je traktowa
jako wysoki poziom inteligencji spoeczno-emocjonalnej. Po szste, mona je uzna za subiektywny dobrostan. Po sidme, mona je definiowa jako sprysto psychiczn (resilience).
Aby unikn sprzeczek o to, ktre cechy charakteryzuj zdrowie psychiczne, dobrze byoby odwoa
si do analogii ze zwycizc dziesicioboju. Co skada si na bycie gwiazd w tej dyscyplinie? Gwiazda
dziesicioboju musi mie si miniow, szybko,
wytrwao, zwinno i ch walki czy wspzawodnictwa, chocia kombinacje tych cech mog by rne. Jeli chodzi o mistrzw dziesicioboju, oglna
definicja nie bdzie odmienna w rnych krajach, czy
w rnych stuleciach. Wyrazisto danego aspektu
charakteryzujcego mistrza dziesicioboju (lub zdrowie psychiczne) moe by rna w rnych kulturach,
lecz wane s wszystkie aspekty.
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO STAN
PRZEWYSZAJCY NORM, CO OBRAZUJE
WYNIK PONAD 80 W SKALI GAF
Po drugiej wojnie wiatowej zaczy si pojawia
doniose publikacje na temat zdrowia psychicznego
[7-9]. Chocia we wszystkich badaniach zajmowano
si populacjami normalnymi, przedmiotem zainteresowania nadal byo raczej na nie-patologiczne ni
ponadprzecitne ujmowanie zdrowia psychicznego.
Co wicej, wielu powojennych psychiatrw nadal
zgadzao si z Z. Freudem, ktry lekceway zdrowie
psychiczne jako idealn fikcj.
Pniej, w roku 1958, raport przygotowany przez
M. Jahod dla Komisji Wsplnej ds. Choroby Psychicznej i Zdrowia Psychicznego [10] doprowadzi
do zmiany prdw w morzu psychiatrii. Wedug proponowanej przez ni koncepcji, zdrowie psychiczne
obejmuje autonomi (kontakt z wasn tosamoci
i uczuciami), inwestowanie w ycie (samorealizacj
Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja midzykulturowa?
i nastawienie na przyszo), sprawne rozwizywanie problemw (trafne spostrzeganie rzeczywistoci,

odporno na stres, panowanie nad otoczeniem) oraz
zdolno do mioci, pracy i zabawy. Jednak wwczas,
gdy publikowaa swoje kryteria, nie byo jeszcze dowodw naukowych na to, e jej prawdopodobnie wygldajce definicje s czym wicej ni banaami.
Kolejne byy badani a R. Grinkera z roku 1962,
nad homoklitami (homoclites), pierwsze empiryczne badania nad pozytywnym zdrowiem psychicznym
[11]. Homoklici Grinkera byli absolwentami akademii
wychowania fizycznego, ktrych wybrano ze wzgldu
na normalno, lecz badano krtko. Drugie, podune
badanie polegao na procesie eliminacji spord 130
zdrowych pilotw odrzutowcw, ju wyselekcjonowanych ze wzgldu na zdrowie psychiczne, wybrano
pierwszych siedmiu astronautw amerykaskich [12].
Astronauci nie tylko cieszyli si znakomit opini
o przebiegu pracy zawodowej, ale take umieli kocha. Chocia wykonywali ryzykowny zawd pilota
oblatywacza, wszyscy mieli bardzo niewiele wypadkw w cigu wielu lat latania. Potrafili tolerowa zarwno bliskie kontakty w sytuacji wzajemnej zalenoci, jak skrajn izolacj. Mimo e bardzo si od siebie
rnili, wszyscy byliby gwiazdami w dziesicioboju
zdrowia psychicznego.
Jeszcze wikszy wpyw wywary badania nad
zdrowiem psychicznym prowadzone w ramach Menninger Psychotherapy Project pod kierunkiem L. Luborskyego. Opracowa on Health-Sickness Rating
Scale (Skal zdrowia-choroby), ze skal ocen od 0
do 100 [13], opart raczej na zachowaniach ni na testach typu papier-owek. Wynik 80 lub wicej punktw oznacza pozytywne zdrowie psychiczne. Wynik
95-100 oznacza idealny stan cakowitej integracji,
odpornoci w obliczu stresu, poczucia szczcia, oraz
skutecznoci spoecznej.
Skala Luborskyego zostaa zmodyfikowana przez
dwch architektw DSM-III, ktrzy j przeksztacili w to, co stanowi obecnie O V [14]. Badacze potwierdzili w porwnaniach midzykulturowych uyteczno skali Luborskyego jako midzynarodowego
termometru zdrowia psychicznego [15].
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO
WYSTPOWANIE WIELU MOCNYCH
STRON CZOWIEKA
Fakt, e psychologowie podchodz nieco inaczej
do zdrowia psychicznego ni psychiatrzy doprowadzi do drugiego modelu, ktry sta si podstaw ruchu psychologii pozytywnej [16]. Psychologowie, jak
fizjolodzy, patrz na kontinua (cechy), a nie na kategorie, podczas gdy w medycynie albo ma si jak
chorob, albo nie. W psychologii czsto podejmuje si
231
interwencje, aby ulepszy czyj adekwatn inteligencj czy umiejtnoci spoeczne, natomiast w medycynie majstrowanie przy prawidowym funkcjonowaniu
tarczycy, zdrowym poziomie hematokrytu czy normalnym nastroju tylko spowoduje kopoty. U zdrowej,
wypocztej osoby praktycznie wszystkie interwencje
psychofarmakologiczne z czasem pogorsz funkcjonowanie mzgu. Cel medyczny, czyli usunicie patologii przez zastosowanie leku, rni si zatem od celu
psychologicznego, ktrym jest rozwijanie pozytywnego zdrowia psychicznego w modelu edukacyjnym.
Ju w roku 1925 psychiatra A. Meyer ostrzega,
e trzeba przesta moralizowa na temat utopijnego zdrowia psychicznego. Twierdzi, e zdrowie
psychiczne naley bada w sposb sumienny i bezstronny i poprzez konstruktywne eksperymentowanie [17]. Psycholog, M. Seligman, stwierdzi pniej,
e w psychologii pozytywnej bdzie si stosowao
oparte na dowodach naukowych metody eksperymentalne do badania pozytywnego zdrowia psychicznego,
z wykorzystaniem najnowszych osigni empirycznych psychologii poznawczej [18].
Od koca XIX wieku wielu autorw w naukach
spoecznych nieufnie podchodzio do optymizmu
poznawczego, zwaszcza optymizmu religijnego,
uwaajc go za nieprzystosowawcz amerykask
iluzj, zakcajc trafne spostrzeganie rzeczywistoci. Nietsche, Freud, Marks i Darwin wszyscy oni
uwaali optymizm za dowd naiwnej modzieczoci
kulturowej, a nie dojrzaego zdrowia psychicznego.
Terapeuci prowadzcy terapi poznawcz wykazali jednak, e optymizm poznawczy nie tylko moe
zmieni zachowanie, ale nawet zmieni funkcjonowanie mzgu [19]. Jeli pesymizm dominuje w treciach
poznawczych osb z depresj, to optymizm wydaje
si dominowa w sferze poznawczej ludzi zdrowych
psychiczne. Duy wpyw optymizmu na pozytywne
zdrowie psychiczne czciowo polega na poznawczym
stylu atrybucji, czyli przyjmowaniu, e wszystkie dobre rzeczy, jakie mi si przytrafiaj, s moj win,
bd trway wiecznie i s wszechobecne, natomiast
wszystkie ze rzeczy s ograniczone, nie s moj win
i prawdopodobnie ju si wicej nie zdarz [20].
Psychologowie C. Petersen i M. Seligman wyodrbnili cztery skadowe pozytywnego zdrowia psychicznego: talenty, czynniki sprzyjajce, mocne strony i wyniki. Talenty s wrodzone, genetyczne i w niewielkim stopniu podatne na interwencj (np. wysoki
IQ) [21]. Czynniki sprzyjajce to korzystne warunki spoeczne, interwencje i rodowiskowy ut
szczcia (np. silna rodzina, dobre szkolnictwo, ycie w merytokracji demokratycznej). Mocne strony
to cechy charakteru (takie jak yczliwo, atwo
wybaczania, ciekawo, uczciwo), odzwierciedlajce te aspekty zdrowia psychicznego, ktre s podatne
na zmiany. Wyniki to zmienne zalene (np. popra-
232
wa relacji spoecznych i subiektywnego dobrostanu)

mog one stanowi dowd, e interwencje klinicystw nastawione na ulepszenie mocnych stron jednostki byy skuteczne.
Ktre mocne strony maj najwikszy zwizek
ze zdrowiem psychicznym pozostaje kwesti otwart. Mdro, yczliwo oraz zdolno kochania
i bycia kochanym s mocnymi stronami, ktre kwestionowaoby niewiele osb. Ale czy odwag naley
zaliczy do mocnych stron? A dlaczego wyczono
inteligencj, doskonay such muzyczny i punktualno? W dodatku wrd profesjonalistw zajmujcych
si zdrowiem psychicznym toczy si szeroka debata,
czy mona oczekiwa, e pozytywne zdrowie psychiczne jest procesem, ktry zostanie objty jakimkolwiek programem ubezpiecze. Z czasem spoeczestwo bdzie musiao zadecydowa, kto powinien
paci za pozytywne zdrowie psychiczne: jednostka,
system owiaty, instytucje finansujce wiadczenia
zdrowotne, organizacje religijne, czy jaka kombinacja wszystkich czterech?
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO DOJRZAO
W odrnieniu od innych narzdw organizmu,
ktre w drodze ewolucji zostay tak uksztatowane,
e po okresie dojrzewania nie zmieniaj si lub ulegaj deterioracji, mzg ludzki nadal rozwija si w wieku
dorosym. Puca i nerki dziesiciolatka bd prawdopodobnie funkcjonoway na poziomie bardziej zblionym do optymalnego ni u szedziesiciolatka,
lecz nie dotyczy to orodkowego ukadu nerwowego.
Do pewnego stopnia zatem zdrowie psychiczne czowieka dorosego odzwierciedla nieustanny proces dojrzewania, rozwoju i postpujcej mielinizacji mzgu
a do szstej dekady ycia [22,23]. Jak wynika z bada prospektywnych, ludzie w wieku 70 lat s mniej
przygnbieni i wykazuj wiksz zdolno modulacji
emocji ni wwczas, gdy mieli lat 30 [5,24].
Pod pewnymi wzgldami E. Erikson przewidzia
koncepcje Jahody i Grinkera, przedstawiajc w roku
1950 pierwszy model rozwoju czowieka w cigu caego ycia [25]. Wszystkie poprzednie modele zakaday, e po 45.-50. roku ycia nastpuje deterioracja.
Natomiast Erikson uwaa kad z omiu faz rozwoju
czowieka za nowe kryterium zdrowia psychicznego. Pniej J. Loevinger opracowa model rozwoju
ego u dorosych [26], a L. Kohlberg model rozwoju moralnego czowieka dorosego [27]. We wszystkich tych modelach przyjmuje si ukryte zaoenie,
e wiksza dojrzao oznacza lepsze zdrowie psychiczne. Chyba najlepsz definicj zdrowia psychicznego, jak mamy, jest definicja dojrzaoci zaproponowana przez W. Menningera [28], ktra obejmuje
zdolno do mioci, brak stereotypowych sposobw
rozwizywania problemw, realistyczn akceptacj

przeznaczenia, ktre czowiekowi narzuca jego czas
i miejsce na wiecie, odpowiednie dla siebie oczekiwania i cele, oraz zdolno do nadziei. W tym modelu
dojrzao jest nie tylko przeciwiestwem narcyzmu,
lecz take cakiem dobrze pasuje do innych modeli
Aby potwierdzi model zdrowia psychicznego
jako dojrzewania niezbdne konieczne jest badanie
zachowania i stanw emocjonalnych ludzi przez cay
okres ich ycia. Chocia takie badania podune zaczy dopiero niedawno przynosi owoce, wszystkie
wskazuj na pozytywny zwizek dojrzaoci z coraz
lepszym zdrowiem psychicznym [5,24,29,30,31].
Aby pokaza zwizek midzy zdrowiem psychicznym
a dojrzaoci mzgu, trzeba wyczy z bada osoby
z urazem mzgu, du depresj, miadyc, chorob
Alzheimera, alkoholizmem i schizofreni.
Wedug koncepcji Eriksona, w drodze ewolucyjnego rozwoju czowiek dorosy przez nabywanie dowiadczenia osiga dojrzao, prowadzc do coraz
szerszego zasigu spoecznego. W modelu eriksonowskim doros dojrzao osiga si z upywem czasu dziki realizacji czterech kolejnych zada rozwojowych, ktre polegaj na osigniciu tosamoci (indentity), intymnoci (intimacy), generatywnoci
(generativity) oraz integralnoci (integrity). Na podstawie danych empirycznych uzyskanych w Harvards
Study of Adult Development (Harwardzkim programie
bada nad rozwojem czowieka dorosego) Vaillant
doda dwa nowe zadania: konsolidacj kariery zawodowej (career consolidation) przed stadium generatywnoci, oraz penienie roli stranika znaczenia
(keeper of meaning) poprzedzajce integralno [32].
Niespodziewanie, realizacja takich zada wydaje si
stosunkowo niezalena od wyksztacenia, pci, klasy
spoecznej i prawdopodobnie kultury. Wiek realizacji
poszczeglnych zada bywa niezwykle rny, lecz
osignicie dojrzaoci w danej fazie rozwojowej jest
silnie skorelowane ze zdrowiem psychicznym.
Tosamo nie wynika po prostu z egocentryzmu,
ucieczki z domu czy zawarcia maestwa, aby si
wydosta z dysfunkcjonalnej rodziny. Istnieje olbrzymia rnica midzy instrumentalnym aktem ucieczki
z domu a zadaniem rozwojowym polegajcym na okreleniu, gdzie kocz si wartoci rodziny, a zaczynaj
si moje wasne. Taka separacja opiera si w jednakowym stopniu na identyfikacji i internalizacji wanych
postaci z okresu dojrzewania nastoletnich przyjaci
i mentorw spoza rodziny, oraz na czystym dojrzewaniu biologicznym. Na przykad, akcent, jakim mwimy, ustala si mniej wicej w wieku 16 lat i jest raczej
taki, jak akcent modzieowej grupy rwieniczej ni
akcent naszych rodzicw.
Nastpne stadium, jakie powinni osign modzi
doroli, to faza intymnoci umoliwiajcej im nawi-
zanie niesamolubnej relacji z partnerem, opartej na zasadzie wzajemnoci. Modemu dorosemu moe si
wydawa, e ycie z tylko jedn inn osob w relacji
wymagajcej wspzalenoci, wzajemnoci i zaangaowania nie jest ani przyjemne, ani moliwe. Kiedy
ju jednak osignie zdolno do intymnoci, bdzie
mu si ona wydawaa czym tak atwym i przyjemnym, jak jazda na rowerze. Czasami bdzie to zwizek z kim tej samej pci, czasami bywa kompletnie
aseksualny, a czasem, jak w zakonach religijnych, jest
to zwizek wzajemnej zalenoci z ca spoecznoci.
Konsolidacja kariery zawodowej jest zadaniem
zwykle realizowanym rwnolegle z osigniciem intymnoci lub po tym etapie. Wykonanie tego zadania
pozwala dorosym uwaa, e praca zawodowa jest
dla nich czym tak wartociowym, jak kiedy bya zabawa. Istniej cztery podstawowe kryteria rozwojowe,
decydujce o tym, e robota staje si karier zawodow: zadowolenie, rekompensata (tzn. praca to nie
tylko hobby, lecz jest uyteczna dla innych), kompetencja i zaangaowanie. Nieosignicie konsolidacji
kariery zawodowej jest niemal patognomonicznym
objawem cikiego zaburzenia osobowoci.
Realizacja czwartego zadania, generatywnoci,
polega na okazaniu wyranej zdolnoci do troszczenia
si o nastpn generacj i suenia jej za przewodnika.
Z dotychczasowych bada wynika, e gdzie midzy
35. a 55. rokiem ycia maleje nasza potrzeba osigni, a wzrasta potrzeba bycia w spoecznoci i afiliacji. Zalenie od moliwoci, jakie stwarza jednostce
spoeczestwo, generatywno moe oznacza penienie roli konsultanta, przewodnika, mentora czy doradcy dla modych dorosych w szerszej spoecznoci.
Stadium generatywnoci osiga nieco ponad poowa
populacji. Jest mocnym wskanikiem pozytywnego
zdrowia psychicznego mierzonego za pomoc innych
metod [31,32].
Przedostatnim zadaniem yciowym jest podjcie
funkcji stranika znaczenia. To zadanie, czsta skadowa roli babci czy dziadka, polega na przekazywaniu
tradycji przeszoci w przyszo. Stranik znaczenia
skupia si na ochronie i zachowaniu zbiorowych wytworw ludzkoci. Generatywno i jej gwna cecha,
troska, wymaga troszczenia si o t, a nie inn osob.
Natomiast dziaanie stranika znaczenia i jego gwne
cechy mdro i sprawiedliwo s mniej wybircze, poniewa sprawiedliwo, w odrnieniu od troski, oznacza bezstronno.
Ostatnim zadaniem yciowym jest integralno.
Zadanie to polega na osigniciu spokoju i jednoci
zarwno w odniesieniu do wasnego ycia, jak i caego wiata, oraz zaakceptowanie cyklu wasnego ycia jako czego, co by musiao i z koniecznoci nie
pozwalao na adne substytuty. W naszych badaniach
prospektywnych rozwj zdrowego czowieka dorosego przebiega wedug takiego samego schematu
233
u mczyzn ze rdmiecia i uzdolnionych kobiet,

a take absolwentw uniwersytetu [5,32]. Bardzo potrzebne s jednak badania midzykulturowe.
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO EMOCJE
POZYTYWNE
W XIX wieku psychiatrzy pisali o takich koncepcjach, jak obd moralny (moral insanity) i dobry
charakter, a zdrowie psychiczne uwaano za zwizane z moralnoci i praktykami religijnymi. W XX
wieku rozkwit antropologii kulturowej, psychoanalizy, behawioryzmu i generalnie sekularyzmu spowodowa, e psychiatrzy zwtpili w jakikolwiek zwizek
moralnoci (zwaszcza takiej, ktrej przykadem jest
religia) ze zdrowiem. Najnowsze osignicia w zakresie biologicznego rozumienia emocji pozytywnych
zmusiy jednak psychiatri do potraktowania ich serio
[33,34]. W cigu ostatnich dziesiciu lat emocje pozytywne wczeniej zesane do popularnych piosenek,
opieki duszpasterskiej i religii uznano za naukowo
moliwe do przyjcia.
Pidziesit lat temu studentw medycyny uczono gwnie o takich emocjach podwzgrzowych, jak
dza, gd, strach i wcieko. Takie emocje czste s rwnie u aligatorw i odkorowanych kotw.
Emocje prospoeczne, takie jak empatia, wspczucie
i mio rodzicielska uwaano za wyuczone zachowania, wobec czego lokalizowano je w korze nowej
i umieszczano w programach uczelni pedagogicznych
a nie medycznych. Pniej, w latach szedziesitych ubiegego wieku, P. MacLean [35], H. Harlow
[36] i J. Bowlby [37] zwrcili uwag na mio rozumian jako przywizanie, a nie seksualno, stwarzajc tym samym w neuronaukach podstawy do konkretyzacji frazesw Jahody, Maslowa, a nawet w. Pawa,
ktry za cnoty teologiczne uwaa wiar, wspczucie, nadziej i mio.
Neurobiolog P. MacLean wykaza, e struktury
limbiczne rzdz nasz, waciw ssakom, zdolnoci
nie tylko do pamitania (proces poznawczy), ale take do zabawy (rado), gonego paczu przy rozce
(wiara/zaufanie), oraz troski o najbliszych (mio).
Oprcz elementarnej pamici, gady adnej z tych
cech nie przejawiaj. Jeli samicy chomika, ktra
ma mae, usunie si kor mzgow, nie bdzie umiaa
znale drogi w labiryncie, lecz nadal bdzie kompetentn matk. Jeli uszkodzi si jej ukad nerwowy,
bdzie nadal umiaa znajdowa prawidow drog
w labiryncie, ale nie potrafi by matk dla swoich
maych. Darwinowskie zalety emocji pozytywnych
wydaj si jasne.
Jednak dopiero w cigu ostatnich dwudziestu lat
podjto badania przy uyciu funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) nad neurobiologi emocji
234
pozytywnych. W rnych badaniach zlokalizowano

przyjemne dowiadczenia czowieka (delektowanie
si smakiem czekolady, wygrywanie pienidzy, podziwianie adnych twarzy, przyjemno ze suchania
muzyki i ekstaz podczas orgazmu) w ukadzie limbicznym, a zwaszcza w okolicy nadoczodoowo pata
czoowego, przedniej czci zakrtu obrczy i wyspie.
Te rne struktury s ze sob cile powizane i tak
zorganizowane, by umoliwiay nam poszukiwanie
i rozpoznawanie wszystkiego, co mieci si pod hasem waciwa ssakom mio i duchowo czowieka. W cigu ostatnich dwudziestu lat tacy badacze
z dziedziny neuronauk, jak J. Allman [38] i G. Rizzolatti [39], zidentyfikowali limbiczne komrki wrzecionowate i komrki lustrzane, ktre stanowi podoe
prospoecznej umysowoci czowieka.
Komrki lustrzane, umiejscowione w wyspie
i przedniej czci zakrtu obrczy, porednicz, jak si
wydaje, w doznawaniu empatii, odczuwaniu emocji innej osoby. W fMRI aktywacja prospoecznych
komrek lustrzanych w korze przedniej czci zakrtu obrczy i w obrbie wyspy jest najwiksza u osb
o najwyszym poziomie wiadomoci spoecznej
i empatii potwierdzonym za pomoc testw typu papier-owek [40].
Osiem pozytywnych uczu (mio, nadzieja,
rado, wybaczanie, wspczucie, wiara, respekt
i podziw, oraz wdziczno) stanowi wane pozytywne i moralne emocje wchodzce w skad tego
modelu. Niezmiernie istotne jest to, e caa semka
wybranych emocji pozytywnych dotyczy zwizkw
z ludmi, w adnej nie chodzi tylko o mnie samego. Wszystkie ukierunkowane s na przyszo i,
jak si wydaje, wszystkie stanowi wsplny mianownik gwnych religii wiata [41]. Na licie tej nie
umieszczono piciu innych emocji pozytywnych,
ukierunkowanych na czas teraniejszy (podniecenie,
zainteresowanie, zadowolenie, humor, oraz poczucie
panowania nad sytuacj), poniewa te ostatnie pi
emocji moemy odczuwa przebywajc samotnie
na bezludnej wyspie.
Emocje negatywne, ktre maj ogromne znaczenie dla utrzymania si jednostki przy yciu, wszystkie
dotycz tylko mnie samego. Rwnie gboko odczuwany emocje zemsty, jak wybaczania, lecz na dusz met skutki tych emocji dla zdrowia psychicznego s bardzo odmienne. Emocje negatywne maj
zasadnicze znaczenie dla przetrwania w obecnym
czasie. Eksperymenty takich neuronaukowcw, jak J.
Panskepp [42] i psychologw, jak B. Fredrickson [33]
i S. Lyubomirsky [43] dokumentuj, e podczas gdy
emocje negatywne zawaj pole uwagi i powoduj,
e widzimy drzewa zamiast lasu, emocje pozytywne,
a zwaszcza rado, powoduj, e schematy mylowe
staj si bardziej elastyczne, kreatywne, integracyjne i sprawne. Skupione na czasie przyszym, emocje
pozytywne zwikszaj nam tolerancj wobec obcych,

poszerzaj nasz kompas moralny i wzmacniaj kreatywno [34].
Wpyw emocji pozytywnych na autonomiczny
ukad nerwowy ma wiele wsplnego z reakcj relaksacyjn i medytacj. Emocje negatywne, poprzez
wspczulny ukad nerwowy, wywouj pobudzenie
ukadu metabolicznego i sercowo-naczyniowego.
Emocje pozytywne, poprzez przywspczulny ukad
nerwowy, obniaj podstawowy metabolizm, cinienie krwi, ttno, czsto oddechw oraz napicie miniowe. Badania z uyciem fMRI nad jog Kundalini
wykazuj, e medytacja zwiksza aktywacj w obrbie hipokampa oraz prawego bocznego jdra migdaowatego, co z kolei prowadzi do stymulacji ukadu
przywspczulnego i doznania gbokiego uspokojenia [44].
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO INTELIGENCJA SPOECZNO-EMOCJONALNA
Wysoki poziom inteligencji spoeczno-emocjonalnej wiadczy o ponadprzecitnym zdrowiu psychicznym, tak samo jak wysoki IQ wskazuje na ponadprzecitne uzdolnienia intelektualne. Wysoka inteligencja
emocjonalna stanowi istot pozytywnego zdrowia
psychicznego. W Etyce Nikomachejskiej Arystoteles zdefiniowa inteligencj spoeczno-emocjonaln
w nastpujcy sposb: Kady moe wpa w gniew
to atwe. Ale eby wpa w gniew na waciw osob, we waciwym stopniu, we waciwym czasie,
w susznym celu i w odpowiedni sposb to nie jest
atwe. Tym niemniej, bardzo niedawno, bo tylko 50
lat temu, w podrczniku na temat inteligencji odrzucono tak arystotelesowsk koncepcj inteligencji spoecznej jako bezuyteczn. Tak naprawd, dopiero
w latach 70. modulacja relacji z obiektem staa si
w psychiatrii waniejsza ni modulacja instynktu.
Inteligencj spoeczn i emocjonaln mona zdefiniowa wedug nastpujcych kryteriw [45]: trafne
wiadome spostrzeganie i monitorowanie wasnych
emocji, modyfikowanie swoich emocji (tak, aby je odpowiednio wyraa), trafne rozpoznawanie i waciwe
reagowanie na emocje innych, umiejtno negocjowania w bliskich relacjach z innymi, zdolno skupiania emocji (motywacja) na podanym celu.
W cigu ostatnich 25 lat podejmowano rne kroki, aby lepiej zrozumie zwizek midzy inteligencj
spoeczno-emocjonaln a pozytywnym zdrowiem psychicznym. Pierwszy krok polega na tym, e zarwno
fMRI, jak eksperymentalne badania neurofizjologiczne przyniosy postpy wiedzy o integracji kory przedczoowej z ukadem limbicznym [46,47].
Drugim krokiem naprzd by powolny, lecz stay
postp w zakresie konceptualizacji, a nawet pomiaru
inteligencji emocjonalnej. W cigu ostatniego dziesiciolecia przybyo wiele narzdzi do pomiaru inteligencji emocjonalnej [48].
Istnieje obecnie wiele wicze z zakresu ksztatowania relacji, ktre pomagaj parom maeskim,
osobom na stanowiskach kierowniczych w biznesie
i dyplomatom zwiksza umiejtnoci rozwizywania konfliktw i negocjacji. W ubiegych dekadach
coraz wicej wysiku powicano, aby nauczy dzieci
w wieku szkolnym podstawowych kompetencji emocjonalnych i spoecznych, nazywanych niekiedy elementarzem emocjonalnym [45].
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO
SUBIEKTYWNY DOBROSTAN
Na dugo przed tym, zanim filozofowie zaczli
rozmyla na kryteriami zdrowia psychicznego, zastanawiali si na kryteriami szczcia i dobrego ycia.
O ile jednak w cigu wiekw filozofowie niekiedy
uwaali szczcie za dobro najwysze, o tyle psychologowie i psychiatrzy byli skonni traktowa je podejrzliwie.
Szczcie pochodzce z radoci lub niesamolubnej mioci (agape), albo z samokontroli i poczucia
wasnej skutecznoci, albo te z zabawy i niesienia
z prdem (gbokiego zaangaowania bez wysiku),
jest przejawem zdrowia. Szczcie, ktre czerpiemy
z dyscypliny duchowej i koncentracji, albo z dojrzaego poczucia humoru, albo z uwolnienia si od narcystycznego skupienia na wstydzie, pretensjach i rozgoryczeniu, czy ualaniu si nad sob ( o, ja biedny),
jest bogosawiestwem. Wedug Seligmana autentyczne szczcie polega na osigniciu zaangaowania, poczucia sensu, pozytywnych emocji i pozytywnych relacji/zwizkw [18].
Z drugiej strony, subiektywne poczucie szczcia
moe mie oprcz aspektw przystosowawczych take nieprzystosowawcze. Denie do szczcia moe
si wydawa samolubne, narcystyczne, powierzchowne i banalne. Hedonistyczna przyjemno atwo
przychodzi i wkrtce mija. Iluzoryczne szczcie spotyka si w strukturze charakteru zwizanej z chorob
dwubiegunow i zaburzeniami dysocjacyjnymi, wie
si te z rozbuchanym ja wedug zalece licznych
popularnych publikacji psychologii amerykaskiej.
Przykady nieprzystosowawczego szczcia mog
si odnosi do kadej niepohamowanej, lecz gratyfikujcej potrzeby, takiej jak napadowe objadanie si,
naduywanie substancji psychoaktywnych, napady
zoci, rozwizo i zemsta. Wanie z powodu takiej
wieloznacznoci w niniejszym artykule zastpiono
szczcie terminem subiektywny dobrostan.
Reszta wiata zawsze sceptycznie podchodzia
do amerykaskiego koncentrowania si na szczciu.
235
Dopiero w ostatnich dekadach tacy badacze, jak M.

Seligman i E. Diener [49,50] wykazali, e podstawow funkcj subiektywnego dobrostanu jest to, e uatwia samo-opiek (dbanie o siebie), stajc si tym
samym antidotum na wyuczon bezradno. Znowu,
gdy kontroluje si wysokoci dochodw, wyksztacenia, wagi, palenia, picia i chorb okazao si, e ludzie
o wysokim poziomie subiektywnego dobrostanu yj
istotnie duej [51].
Prby pomiaru subiektywnego dobrostanu byy
jednakowo bardzo rozmaite i brak w tym zakresie
zotego standardu. Niektrzy badacze mierz subiektywny dobrostan jako po prostu oglne zadowolenie
z ycia. Inni badacze oceniaj bardziej specyficzne
dziedziny, jak satysfakcja z pracy czy zadowolenie
z maestwa. Jednak zdumiewajco dobrze sprawdza
si pytanie Co sdzisz o swoim yciu jako caoci?,
na ktre odpowiada si na prostej, 7-punktowej skali
szacunkowej zawierajcej oceny od jest wspaniae
do okropne.
Poniewa krtkotrwae zmienne rodowiskowe
mog mie wpyw zakcajcy, zaczyna si wyania
zgodna opinia, e naturalistyczne metody pobierania
prbek s najtrafniejszym sposobem oceny dobrostanu. Przy uyciu takich metod prbkowania badacz
kontaktuje si z osobami badanymi za pomoc pagera
w losowo wybranych momentach dnia w cigu dni lub
miesicy, proszc za kadym razem o ocen subiektywnego dobrostanu [52]. Aby oddzieli samoopis
werbalny od rzeczywistego subiektywnego dowiadczenia, jeszcze lepiej jest rejestrowa fizjologiczne
wskaniki stresu (np. mierzy si reakcj skrno-galwaniczn, poziom kortyzolu w linie, albo filmuje si
ukryt kamer wyraz twarzy). Takie metody rwnie
okazay si przydatne.
ZDROWIE PSYCHICZNE JAKO SPRYSTO
PSYCHICZNA (RESILIENCE)
Istniej trzy szerokie klasy mechanizmw radzenia sobie, ktre ludzie stosuj w sytuacjach stresowych. Pierwsze dwa s wiadome: poszukiwanie
wsparcia spoecznego i strategie poznawcze, ktrymi
posugujemy si celowo, aby opanowa stres. Do trzeciej kategorii sposobw radzenia sobie nale mechanizmy niezalene od woli, ktre znieksztacaj percepcj rzeczywistoci wewntrznej i zewntrznej, aby
zmniejszy subiektywne cierpienie wskutek stresu,
lk i depresj.
Te nie-dowolne mechanizmy psychiczne w Skali funkcji obronnych DSM-IV nosz nazw obron.
Mog one wyczy impuls (np. przez reakcj upozorowan), albo zaguszy sumienie (np. przez zachowania typu acting out), wyeliminowa potrzeb kontaktu
z innymi ludmi (np. przez fantazje schizoidalne), albo
236
rzeczywisto (np. przez psychotyczne zaprzeczanie).

Mog nie dopuci do wiadomego rozpoznania okrelonego tematu (np. przez projekcj) albo usuwa
ze wiadomoci transgresora (np. przez zwrcenie si
przeciwko wasnemu ja), jak myl (np. przez wyparcie), lub emocje zwizane z jak myl (np. przez
izolowanie afektu/intelektualizacj).
Do najbardziej patologicznej kategorii mechanizmw radzenia sobie naley zaprzeczanie i znieksztacanie rzeczywistoci zewntrznej. W yciu codziennym czstsze s niedojrzae i nieprzystosowawcze mechanizmy obronne, wystpujce u modziey
i dorosych z zaburzeniami osobowoci: projekcja,
bierna agresja, zachowania typu acting out, oraz fantazje schizoidalne. Trzecia kategoria obron, czsto
zwizanych z zaburzeniami lkowymi i z psychopatologi ycia codziennego, obejmuje wyparcie, intelektualizacj, reakcje upozorowane oraz przemieszczenie
(np. skierowanie afektu na bardziej neutralny obiekt).
Czwarta kategoria niezalenych od woli mechanizmw radzenia sobie charakteryzuje zdrowie psychiczne [53]. Dojrzae obrony nadal znieksztacaj
i zmieniaj uczucia, sumienie, relacje i rzeczywisto, ale osigaj te zmiany w sposb bezawaryjny
i elastyczny. Nieczynienie bliniemu, co tobie niemie (altruizm), trzymanie fasonu z kamienn twarz
(tumienie), zdawanie sobie sprawy z blu, jaki nas
czeka w przyszoci (antycypacja), zdolno do nietraktowania siebie zbyt powanie (poczucie humoru),
oraz do przerabiania cytryn na lemoniad (sublimacja) z tego wanie skada si pozytywne zdrowie
psychiczne. Niestety, tych zachowa nie da si jednak
osign prostym aktem wiadomej woli. Obserwator uwaa zatem takie adaptacyjne obrony za cnoty,
tak samo jak uprzedzenia wynikajce z projekcji, lub
zachowania typu acting out w postaci napadw zoci, obserwator moe uwaa za grzech. Konkludujc, podobnie jak inne aspekty zdrowia psychicznego,
take rzetelna identyfikacja zdrowych, lecz niepodlegajcych woli mechanizmw radzenia sobie wymaga bada podunych. Badania prowadzone zarwno
przez Institute of Human Development w Berkeley
[54], jak i Study of Adult Development w Harvardzie
[55] pokazay, jak wane dla zdrowia psychicznego
s dojrzae mechanizmy obronne.
Psychiatrii potrzebne jest zrozumienie, jak kogo,
kto uzyskuje 75 punktw na Osi V, mona by doprowadzi do wyniku 90 punktw. Tak samo w psychiatrii potrzebne jest zrozumienie, jak najskuteczniej uatwi przeksztacenie mniej dojrzaych stylw radzenia
sobie w bardziej dojrzae. Trwaj obecnie badania
z uyciem fMRI, ktre maj wykaza, w jaki sposb
te mechanizmy inicjowane s w mzgu [46, 47], oraz
jak za pomoc metod empirycznych wykaza zmiany w dojrzewaniu mechanizmw obronnych podczas
psychoterapii [56].
WNIOSKI
W artykule zaproponowano siedem koncepcyjnie
odrbnych modeli pozytywnego zdrowia psychicznego. Jak pokazano w tabl. 1, harvardzkie Study of
Adult Development przyniosy empiryczn ilustracj
wzajemnych zwizkw midzy picioma spord tych
rnych modeli. Byy to badania podune z udziaem
zamieszkaych w rdmieciu mczyzn, ktrzy nie
mieli zatargw z prawem [55]. Okazao si nie tylko, e kady z tych piciu modeli (ocenianych przez
sdziw niezalenych) istotnie korelowa z pozostaymi czterema, ale take i kady model by prognostyczny dla poziomu obiektywnego oglnego zdrowia
psychicznego 15 lat pniej. Co istotne, dla adnego
z piciu modeli ani klasa spoeczna rodzicw, ani
nawet ciepa atmosfera otoczenia w dziecistwie nie
bya dobrym predyktorem.
Tabela 1. Korelacja midzy rnymi modelami zdrowia psychicznego
w wieku rednim oraz ich wartoci prognostyczna i niezaleno od klasy spoecznej rodzicw i rodowiska w dziecistwie
dane wg Study of Adult Development z Harvardu [55].
Table 1 Cross-correlation between different models of mental health at
midlife and their predictive value and independence from parental social class and childhood environment: data from the Study
of Adult Development at Harvard (55)
A
Model A: GAF w wieku 50 lat
Model B: Dojrzao
0,59
Model C: Inteligencja spoeczna
0,38 0,44
Model D: Subiektywny dobrostan
0,40 0,30 0,40
Model E: Sprysto psychiczna

Obiektywne zdrowie psychiczne
w wieku 6
Klasa spoeczna rodzicw
0,76 0,52 0,39 0,31
0,06 0,40 0,18 0,13 0,07
Ciepa atmosfera w dziecistwie
0,05 0,04 0,07 0,07 0,03
0,45 0,33 0,30 0,56 0,45
GAF Caociowa ocena funkcjonowania. Wszystkie korelacje > 0,25 s istotne na poziomie p < 0,001
Koncepcja zdrowia psychicznego nasuwa pytanie o to, jakie interwencje terapeutyczne pozwoliyby je osign? Jakie aspekty zdrowia psychicznego s stae, a jakie mog podlega zmianie? Jak ju
wspomniano, substancje chemiczne mog przynie
popraw w chorobie psychicznej, ale nie poprawi
funkcjonowania zdrowego mzgu. Moemy wspomaga zdrowie psychiczne tylko poprzez edukacj
poznawcz, behawioraln i psychodynamiczn.
Na zakoczenie, w badaniach nad pozytywnym
zdrowiem psychicznym trzeba zachowa pewne
rodki ostronoci. Po pierwsze, konieczne jest sformuowanie szerokiej definicji zdrowia psychicznego
w kategoriach zarwno wraliwych kulturowo, jak
i globalnych (niewykluczajcych). Po drugie, trafno kryteriw zdrowia psychicznego musi by zwe-
Ku przydatnemu klinicznie i opartemu na podstawach empirycznych wymiarowemu modelowi psychopatologii
ryfi kowana empirycznie w badaniach podunych.

I wreszcie, chocia zdrowie psychiczne jest jedn
z wanych wartoci ludzkoci, nie powinno si go
uwaa za dobro najwysze samo w sobie. Musimy
nadal dy do osignicia pozytywnego zdrowia
psychicznego, zachowujc naleny szacunek dla autonomii jednostki.
PODZIKOWANIA
Praca ta finansowana bya z grantu badawczego
MH42248 przyznanego przez National Institute of
Mental Health.
PIMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Leighton AH. My name is Legion: the Stirling County Study, Vol. 1.

New York: Basic Books, 1959.
Clausen J. American lives. New York: Free Press, 1993.
Jones CJ, Meredith W. Developmental paths of psychological health from early adolescence to later adulthood. Psychol Aging 2000;
15:351-60.
Vaillant GE. Adaptation to life. Boston: Little Brown, 1977.
Vaillant GE. Aging well. New York: Little Brown, 2002.
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual
of mental Disorders, 4th ed. Washington: American Psychiatric Association, 1994.
Srole L, Langer TS, Michael ST et al. Mental health in the metropolis.
New York: Mc- Graw Hill, 1962.
Leighton DC, Harding JS, Macklin D et al. The character of danger,
vol. 3. The Stirling County Study. New York: Basic Books, 1963.
Offer D, Sabshin M. Normality: theoretical and clinical concepts of
mental health. New York: Basic Books, 1966.
Jahoda M. Current concepts of positive mental health. New York: Basic Books, 1958.
Grinker RR Sr., Grinker RR Jr., Timberlake J. A study of mentally healthy young males (homoclites). Arch Gen Psychiatry 1962;
6:405-53.
Korchin SJ, Ruff GE. Personality characteristics of the Mercury astronauts. In: Grosser GH, Wechsler H, Greenblatt M (eds). The threat of
impending disaster. Cambridge: MIT Press, 1964.
Luborsky L. Clinicians judgment of mental health: a proposed scale.
Arch Gen Psychiatry 1962;7:407-17.
Endicott J, Spitzer RL, Fleiss JL et al. The Global Assessment Scale:
a procedure for measuring overall severity of psychiatric disturbance.
Arch Gen Psychiatry 1976;33: 766-71.
Armelius BA, Gerin P, Luborsky L et al. Clinicians judgment of
mental health: an international validation of HSRS. Psychother Res
1991;1:31-8.
Seligman MEP, Csikszentmihalyi M. Positive psychology. Am Psychol 2000;55:5-14.
Lief A (ed). The commonsense psychiatry of Dr. Adolf Meyer. New
York: McGraw- Hill, 1948.
Seligman MEP. Flourish. New York: Free Press, 2011.
Baxter LR, Schwartz JM, Bergman KS et al. Caudate glucose metabolic rate changes with both drug and behavior therapy for obsessive-compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry 1992;49:681-9.
Peterson C, Seligman MEP. Causal explanations as a risk factor for
depression: theory and evidence. Psychol Rev 1984;91:347-74.
237
21. Peterson C, Seligman MEP. Character strengths and virtues. New

York: Oxford University Press, 2004.
22. Yakovlev PI, Lecours AR. The myelogenetic cycles of regional maturation of the brain. In: Minkowski A (ed). Regional development of the
brain in early life. Oxford: Blackwell, 1967.
23. Benes FM, Turtle M, Khan Y et al. Myelinization of a key relay in the
hippocampal formation occurs in the human brain during childhood,
adolescence and adulthood. Arch Gen Psychiatry 1994;51:477-84.
24. Carstensen LL. Evidence for life-span theory of socio-emotional selectivity. Current Directions in Psychological Science 1995;4: 151-6.
25. Erikson E. Childhood and society. New York: Norton, 1950.
26. Loevinger J. Ego development. San Francisco: Jossey-Bass, 1976.
27. Kohlberg L. Essays on moral development, Vol. 2: The nature and validity of moral stages. San Francisco: Harper Row, 1984.
28. Menninger WC. A psychiatrist for a troubled world: selected papers of
William C. Menninger, M.D. New York: Viking Press, 1967.
29. White RW. Lives in progress, 3rd ed. New York: Holt Rinehart & Winston, 1975.
30. Friedman HS, Martin LR. The Longevity Project. New York: Hudson
Street Press, 2011.
31. Vaillant GE, Milofsky ES. Natural history of male psychological health: IX. Empirical evidence for Eriksons model of the life cycle. Am
J Psychiatry 1980;137:1348-59.
32. Vaillant GE. The wisdom of the Ego. Cambridge: Harvard University
Press, 1995.
33. Fredrickson BL. The role of positive emotions in positive psychology: the broadenand- build theory of positive emotions. Am Psychol
2001;56:218-26.
34. Vaillant GE. Spiritual evolution: a scientific defense of faith. New
York: Doubleday Broadway, 2008.
35. MacLean PP. The triune brain in evolution. New York: Plenum, 1990.
36. Harlow H. The nature of love. Am Psychol 1958;13:673-85.
37. Bowlby J. The making and breaking of affectional bonds. London: Tavistock, 1979.
38. Allman JM, Watson KK, Tetreault NA et al. Intuition and autism: a possible role for Von Economo neurons. Trends in Cognitive Science
2005;9:367-73.
39. Rizzolatti G. The mirror neuron system and its function in humans.
Anat Embryol 2005; 210:419-21.
40. Kaplan JT, Iacoboni M. Getting a grip on the others mind: mirror
neurons, intention, understanding and cognitive empathy. Social Neuroscience 2006;1:175-83.
41. Armstrong K. The great transformation. New York: Knopf, 2006.
42. Panskepp J. Affective neuroscience. The foundations of human and
animal emotion. New York: Oxford University Press, 1998.
43. Lyubomirsky S, King L, Diener E. The benefits of frequent positive affect: does happiness lead to success? Psychol Bull 2005;
131:803-55.
44. Thayer JF, Sternberg EM. Neural aspects of immunomodulation: focus
on the vagus nerve. Brain, Behavior, and Immunity 2010;24:1223-8.
45. Goleman D. Emotional intelligence. New York: Bantam Books, 1995.
46. Etkin A, Egner T, Peraza DM et al. Resolving emotional conflict: a role
for the rostral anterior cingulated cortex in modulating activity in the
amygdala. Neuron 2006;51: 871-82.
47. Westen D, Blagou PS, Harenski K et al. Neural bases of motivated
reasoning: an fMRI study of emotional constraints on partisan political
judgments in the 2004 U.S. Presidential Election. J Cogn Neurosci
2006;18:1947-58.
48. Mayer JD, Salovey P, Caruso D. Emotional Intelligence Test (MSCEIT).
Toronto: Multi-Health Systems, 2002.
49. Diener E, Suh EM, Lucas RE et al. Subjective well-being: three decades of progress. Psychol Bull 1999;125:276-302.
50. Diener E. Subjective well-being. Am Psychol 2000;55:34-43.
238
51. Diener E, Chan MY. Happy people live longer: subjective well-being
contributes to health and longevity. Applied Psychology: Health and
Well-Being 2011;3:1-43.
52. Csikszentmihalyi M. Flow: the psychology of optimal experience.
New York: Harper Row, 1990.
53. Vaillant GE. Adaptive mental mechanisms: their role in a positive
psychology. Am Psychol 2000;55:89-98.
54. Haan N. Coping and defending. San Diego: Academic Press, 1977.
K O M E N T A R Z E
55. Vaillant GE, Schnurr P. What is a case? A 45- year study of psychiatric
impairment within a college sample selected for mental health. Arch
Gen Psychiatry 1988;45:313-27.
56. Perry JA, Beck SM, Constantinides P et al. Studying change in defensive functioning in psychotherapy, using defense mechanism
rating scales: four hypotheses, four cases. In: Levy RA, Ablon JS
(eds). Handbook of evidence-based psychodynamic psychotherapy.
Totowa: Humana Press, 2008:121-53.
C O M M E N T A R I E S
Pozytywne zdrowie psychiczne: program bada naukowych

Positive mental health: a research agenda
ALAN CARR
School of Psychology, University College Dublin, Belfield, Dublin 4, Irlandia
Vaillant przedstawia wnikliwy przegld siedmiu modeli konceptualizacji pozytywnego zdrowia

psychicznego. Twierdzi, e najlepszym sposobem
do zrozumienia zdrowia psychicznego jest prowadzenie bada podunych rnorodnych populacji,
w rozmaitych warunkach kulturowych, przy uyciu
narzdzi diagnostycznych opartych na rnych konceptualizacjach.
Patrzc w przyszo zgadzam si z Vaillantem,
e potrzebne s prace teoretyczne i empiryczne, aby
ustali, jaka konceptualizacja pozytywnego zdrowia
psychicznego jest najbardziej przydatna. Z teoretycznego punktu widzenia istnieje potrzeba klaryfikacji obecnych czciowo pokrywajcych si, lecz odrbnych
konstruktw oraz ich integracji w szersz struktur,
obejmujc cao. Z empirycznego punktu widzenia
istnieje potrzeba opracowania i ulepszenia narzdzi
do pomiaru konstruktw pozytywnego zdrowia psychicznego na rozmaitych poziomach, czyli samoopisu,
szacunkowych ocen zachowania, reakcji psychofizjologicznych oraz funkcjonowania neurobiologicznego. Trzeba take powiza badania nad pozytywnym
zdrowiem psychicznym z psychologi normalnego
i zaburzonego funkcjonowania w cigu caego ycia.
Szczeglnie cenne byoby okrelenie powiza midzy
pozytywnym zdrowiem psychicznym a inteligencj,
temperamentem, cechami osobowoci, samoregulacj
i przywizaniem w badaniach genetycznych, neurobiologicznych, psychometrycznych i rozwojowych.
Naley koniecznie odrni pozytywne zdrowie
psychiczne od psychometrycznie zdefiniowanej inteligencji, oraz od innych postaci inteligencji, takich, jak
inteligencje wielorakie Gardnera [1]. Niewtpliwie,

wysoki IQ i pozytywne zdrowie psychiczne nie s tym
samym. Tym niemniej zarwno zdrowie psychiczne,
jak inteligencja (definiowana na podstawie testw inteligencji) obejmuje sprawne rozwizywanie problemw
i przystosowanie do rodowiska. Wane pytanie badawcze dotyczy charakteru i zakresu wsplnych obszarw
psychometrycznie mierzonej inteligencji i pozytywnego zdrowia psychicznego w przebiegu caego ycia.
Jak zauwaa Vaillant, stawiano znak rwnoci midzy pozytywnym zdrowiem psychicznym
a inteligencj spoeczn i emocjonaln. Sdzi si te,
e inteligencja egzystencjalna czy duchowa, a nawet zaawansowane stadium rozwoju moralnego [2]
moe mie zasadnicze znaczenie dla pozytywnego
zdrowia psychicznego, zwaywszy, e udowodniono
ju korelacj midzy uczestniczeniem w praktykach
religijnych a dobrostanem [3]. Nadal nie jest jasne,
jakie s zwizki midzy pozytywnym zdrowiem
psychicznym a innymi formami inteligencji, takimi jak inteligencja muzyczna, kinestetyczna i naturalistyczna. Podobne argumenty mog si odnosi
do szczeglnych uzdolnie i twrczoci. Moliwe,
e niektre jednostki mog by szczeglnie uzdolnione lub twrcze pod wzgldem sposobu postpowania w sprawach zwizanych z ich wasnym pozytywnym zdrowiem psychicznym.
W teoriach temperamentu i cech osobowoci zawarta jest implicite koncepcja, e pozytywne zdrowie
psychiczne ma okrelonego typu profil. Na przykad,
mona uwaa, e niemowlta o spokojnym temperamencie odznaczaj si lepszym zdrowiem psychicz-
Pozytywne zdrowie psychiczne w rnych kulturach w perspektywie teorii samodeterminacji
nym ni te, ktre maj trudne usposobienie lub zahamowania behawioralne. Wedug takich teorii cech,
jak picioczynnikowa teoria osobowoci, mona
uwaa, e jednostki o wysokim poziomie stabilnoci emocjonalnej, ekstrawersji, ugodowoci, sumiennoci i otwartoci na dowiadczenia charakteryzuj
si lepszym zdrowiem psychicznym ni osoby o innych profilach. Vaillant odwouje si do tego rodzaju
podejcia omawiajc zdrowie psychiczne rozumiane
jako obecno wielorakich mocnych stron czowieka. Chciabym jednak podkreli, jak wielk wag
ma powizanie bada nad pozytywnym zdrowiem
psychicznym z istniejc bogat wiedz o temperamencie i cechach osobowoci [4].
Obszerna literatura na temat samoregulacji rzuca
wiato na czynniki istotne dla kontynuacji zmotywowanego dziaania przy rwnoczesnym tolerowaniu
cierpienia (distress) [5]. Zdolno ta moe stanowi
aspekt pozytywnego zdrowia psychicznego i prawdopodobnie wie si z przystosowawczymi mechanizmami obronnymi, ktre omawia Vaillant w czci
powiconej sprystoci psychicznej. Badania nad
samoregulacj i pozytywnym zdrowiem psychicznym
s wane i w przyszoci powinny mie pierwszestwo.
Badania nad przywizaniem wykazay, e w cigu caego ycia mona wyodrbni style przywizania
rnice si obecnoci lub brakiem poczucia bezpieczestwa, przy czym bezpieczne style przywizania
maj zwizek z lepszym przystosowaniem psychicznym [6]. Jednostki dysponujce bezpiecznymi stylami
przywizania (dziki wraliwoci opieki rodzicielskiej
we wczesnym okresie ycia), wyksztacaj sobie wewntrzne modele operacyjne wasnej osoby i innych
oparte na oczekiwaniu, e zawsze dostpni bd inni
239
ludzie, ktrzy zaspokoj ich potrzeby przywizania.

Mona sdzi, e taka pena ufnoci dyspozycja stanowi kluczowy skadnik pozytywnego zdrowia psychicznego. Obszar ten wymaga dalszych bada.
Poczenie w caociow struktur obecnych modeli pozytywnego zdrowia psychicznego, ktre w swoim artykule omawia Vaillant, a take badania umoliwiajce powizanie takiego zintegrowanego modelu
z inteligencj, temperamentem, cechami osobowoci,
samoregulacj i przywizaniem, ugruntuje nasze rozumienie pozytywnego zdrowia psychicznego w kontekcie dotychczasowej wiedzy o normalnym rozwoju
w przebiegu caego ycia, a take da nam naukowe podstawy do opracowania programw interwencji w celu
wzmacniania pozytywnego zdrowia psychicznego.
PIMIENNICTWO
1. Gardner H. Frames of mind: theory of multiple intelligences.
New York: Basic Books,2004.
2. Killen M, Smetana J. Handbook of moral development. London: Psychology Press,2006.
3. Myers D, Eid M, Larsen R. Religion and human flourishing.
In: Eid E, Larsen R (eds). The science of subjective well-being. New York: Guilford, 2008:323-46.
4. Bates J, Schermerhorn A, Goonight J. Temperament and personality through the lifespan. In: Lamb M, Freund A (eds). The
handbook of lifespan development. Vol. 2.
5. Social and emotional development. NewYork: Wiley,
2010:208-53.
6. Forgas J, Baumeister R, Tice D. Psychology of self-regulation:
cognitive, affective, and motivational processes. New York:
PsychologyPress, 2009.
7. Cassidy J, Shaver P. Handbook of attachment,2nd ed. New
York: Guilford, 2008.
Pozytywne zdrowie psychiczne w rnych kulturach

w perspektywie teorii samodeterminacji
The self-determination theory perspective on positive mental health across cultures
KENNON M. SHELDON
Department of Psychology, University of Missouri, Columbia, MO 65211, USA
Vaillant przedstawia godny podziwu przegld

historycznych i aktualnych koncepcji pozytywnego zdrowia psychicznego, szkicujc siedem rnych
modeli tego fortunnego stanu. Co ciekawe, chocia
w tytule artykuu postawiono pytanie, czy istnieje midzykulturowa definicja pozytywnego zdrowia psychicznego, Vaillant niewiele czasu powica
kwestii midzykulturowoci. Czy tych siedem mo-
deli ma trafn reprezentacj w innych kulturach?

Tak naprawd nie wiemy. Vaillant wprowadza dobr
metafor mwic o wybitnych dziesicioboistach:
Wszyscy dziesicioboici bd mieli wsplne pozytywne cechy si miniow, szybko, wytrwao,
zwinno i ch rywalizacji, chocia kombinacje tych
cech mog by rne. Sugeruje to, e pozytywne
zdrowie psychiczne mona charakteryzowa w ten
240
sam podstawowy sposb we wszystkich kulturach,

jeli nawet w poszczeglnych kulturach ilo czy proporcja w konfiguracji tych cech moe by inna (np..
w jednych kulturach bdzie wicej siy, a w innych
szybkoci). Vaillant nie spekuluje jednak na temat
tego, w jaki sposb rne typy kultur w mniejszym
lub wikszym stopniu stanowiyby wiadectwo omawianych przez niego siedmiu koncepcji pozytywnego
Aby rzuci wicej wiata na te zagadnienia krtko
omwi teori samodeterminacji, czyli teori zdrowia
motywacyjnego, ktr w cigu ostatnich czterdziestu
lat potwierdzio wiele bada empirycznych. Moim
zdaniem jest to sma (i by moe najwaniejsza) koncepcja zdrowia psychicznego [1-3]. Moliwe, e ta naleca do szerokiej kategorii psychologii pozytywnej teoria nie jest znana niektrym czytelnikom tego
czasopisma. Jej zalet jest, e dotyczy nie tylko tego,
co pozytywne, ale take denia do uzyskania tego,
co pozytywne w kontekcie potencjalnie negatywnych
warunkw i ogranicze. Teoria samodeterminacji zawiera te mocne, dobrze potwierdzone empirycznie
twierdzenia dotyczce charakteru motywacji pozytywnej w rnych kulturach.
Teoria samodeterminacji zakada, e nieodczn
cech jednostki jest aktywno, znajdowanie motywacji wewntrznych i postpowanie zgodne z nimi,
a w tym procesie uczenie si, rozwj i rozkwit. Motywacje wewntrzne pojawi si automatycznie, o ile
tylko otoczenie je wspomaga (niestety, rodowisko
kontrolujce moe tak motywacj zniszczy). Teoria ta zakada rwnie, e wszystkie istoty ludzkie
maj trzy podstawowe potrzeby psychiczne zwizane
z dowiadczaniem, ktrych zaspokojenie wspomaga
motywacj wewntrzn, rozwj i zdrowie, tak samo
jak zaspokojenie podstawowych potrzeb fizycznych
wspomaga wzrost i zdrowie rolin [4]. S to nastpujce trzy potrzeby: autonomii (niezalenoci, czyli potrzeba samoregulacji, decydowania o wasnych
dziaaniach i identyfikowania si ze swoim zachowaniem), kompetencji (potrzeba skutecznego dziaania,
denie do doskonalenia umiejtnoci i mistrzostwa)
oraz zwizkw z ludmi (relatedness, potrzeba odczuwania wizi psychicznej z innymi, wanymi dla
jednostki osobami; wspierania ich i otrzymywania
wsparcia od nich].
Zauwamy, e te trzy potrzeby odpowiadaj freudowskiej Mioci i pracy, z jednym zastrzeeniem
e praca musi by sensowna i samodzielnie wybrana. Te trzy potrzeby odpowiadaj rwnie omawianej
w artykule Vaillanta definicji zdrowia psychicznego
podanej przez Jahod, wedug ktrej zdrowie psychiczne obejmuje autonomi (pozostawanie w kontakcie z wasn tosamoci i uczuciami), inwestowanie w ycie (samorealizacj i nastawienie na przyszo), sprawne rozwizywanie problemw (trafne
spostrzeganie rzeczywistoci, odporno na stres,

panowanie nad otoczeniem) oraz zdolno do mioci,
pracy i zabawy. Zgodnie z teori samodeterminacji
inwestowanie w ycie i nastawienie na przyszo
pojawiaj si automatycznie, kiedy pozostae trzy potrzeby s zaspokojone.
Wedug teorii samodeterminacji te trzy potrzeby wyoniy si w drodze ewolucji, poniewa ludzie,
ktrzy dyli do takich dbr psychospoecznych,
a po ich osigniciu otrzymywali wzmocnienia psychiczne, mieli wybircz przewag nad tymi, ktrzy
tego nie robili. Obszerna literatura badawcza potwierdza obecnie, e s to trzy podstawowe skadniki zdrowia i dobrostanu, ktrych ze wzgldu na brak miejsca
nie mog tu szczegowo omawia. Tylko jeden przykad. W artykule z roku 2001 sprawdzano, w jakim
stopniu dziesi moliwych potrzeb psychicznych wystpuje (lub nie wystpuje) w podawanych przez ludzi
opisach zdarze najbardziej satysfakcjonujcych
[5]. Najczstsze okazay si w tym badaniu autonomia, kompetencja i potrzeba zwizkw z innymi, natomiast hedonistyczna przyjemno, sukces finansowy,
popularno/status, poczucie bezpieczestwa, a nawet
zdrowie fizyczne i samorealizacja nie byy potrzebami
podstawowymi wedug kryteriw tego badania.
Wracajc do kwestii midzykulturowoci z twierdzenia, e s to podstawowe potrzeby, ktre pojawiy
si w naturze czowieka w drodze ewolucji wynika,
e powinny by uniwersalnie wane w rnych kulturach. Literatura wyranie to potwierdza. Tylko jeden
przykad Sheldon i in. [6] stwierdzili, e te trzy potrzeby s predyktorami pozytywnych emocji i satysfakcji yciowej w jednakowym stopniu w dwudziestu
rnych kulturach, m.in. afrykaskiej, azjatyckiej,
europejskiej, latynoskiej i australo-azjatyckiej. W tym
empirycznym podejciu przyjmuje si, e jaka potrzeba kandydujca jest prawdziw potrzeb wwczas,
gdy stanowi predyktor emocji pozytywnych i subiektywnego dobrostanu (to dwie spord siedmiu koncepcji pozytywnego zdrowia psychicznego omwionych
przez Vaillanta).
W teorii samodeterminacji uwaa si, e emocje pozytywne i subiektywny dobrostan s tylko produktami
ubocznymi zaspokojenia potrzeb, natomiast same nie
stanowi wskanikw zdrowia psychicznego. Faktycznie, zgodnie z teori samodeterminacji mona by przyj, e ostatecznie wszystkie formy zdrowia psychicznego s wspomagane przez zaspokojenie potrzeb psychicznych i powstaj wskutek takiego zaspokojenia.
Jak zatem rni si kultury pod wzgldem zdrowia psychicznego? Zgodnie z teori samodeterminacji,
kultury rni si stopniem zaspokajania podstawowych potrzeb ludzi, wobec czego jedne kultury bd
(na og) lepiej funkcjonoway ni inne. Na przykad,
potrzeba autonomii z reguy jest mniej wspomagana
w spoeczestwach azjatyckich, co czciowo wyja-
241
Kliniczna rola dobrostanu psychicznego
nia niszy poziom emocji pozytywnych i subiektywnego dobrostanu, jaki widzi si w tych kulturach.
Wracajc do metafory dziesicioboju, istniej pewne kluczowe skadniki zdrowia psychicznego zwizane z dowiadczeniem. Ludzie psychicznie
zdrowi we wszystkich spoeczestwach bd dawali
wiadectwo istnienia duej liczby takich skadnikw.
Spoeczestwa bd si jednak rniy pod wzgldem
dokadnych proporcji, w jakich te skadniki s dostarczane i wspomagane. Na przykad, w pracy z roku
2001 Sheldon i in. [6] wykazali, e w opisach najbardziej satysfakcjonujcych zdarze podawanych przez
osoby badane z Korei Poudniowej potrzeba zwizkw z ludmi bya zaspokajana w wikszym stopniu
ni potrzeba kompetencji, podczas gdy w USA kolejno bya odwrotna. Tym niemniej, zarwno potrzeba
kompetencji, jak pozostawania w zwizkach z ludmi
byy w obu kulturach, w jednakowym stopniu predyktorami emocji pozytywnych.
Podsumowujc, teoria samodeterminacji prbuje
szczegowo okreli skadniki odywcze niezbdne
dla wszystkich form zdrowia psychicznego, we wszystkich kulturach. Rnice indywidualne i kulturowe
w zaspokajaniu potrzeb mog wyjani indywidualne
i kulturowe rnice dotyczce wielu rodzajw pozytywnego zdrowia psychicznego [7].

PIMIENNICTWO
1. Deci EL, Ryan RM. Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. New York: Plenum, 1985.
2. Ryan RM, Deci EL. Self-determination theory and the role of
basic psychological needs in personality and the organization
of behavior. In: John O, Roberts R, Pervin LA (eds). Handbook
of personality: theory and research. New York: Guilford, 2008:
654-78.
3. Sheldon KM. Optimal human being: an integrated multi-level
perspective. New Jersey: Erlbaum, 2004.
4. Ryan RM. Psychological needs and the facilitation of integrative processes. J Pers 1995;63:397-427.
5. Sheldon KM, Elliot AJ, Kim Y et al. Whats satisfying about
satisfying events? Comparing ten candidate psychological needs. J Pers Soc Psychol 2001;80:325-39.
6. Sheldon KM, Cheng C, Hilpert J. Understanding well-being
and optimal functioning: applying the Multilevel Personality
in Context (MPIC) model. Psychol Inq 2011;22:1-16.
7. Sheldon KM. Integrating behavioral-motive and experiential-requirement perspectives on psychological needs: a two process perspective. Psychol Rev (in press).
Kliniczna rola dobrostanu psychicznego

The clinical role of psychological well-being
GIOVANNI A. FAVA
Department of Psychology, University of Bologna, Viale Berti Pichat 5, 40127 Bolonia, Wochy
Historycznie rzecz biorc, w badaniach nad zdrowiem psychicznym zajmowano si przede wszystkim dysfunkcjami psychicznymi, a zdrowie uwaano
za brak choroby, a nie za obecno dobrostanu. Ryff
i Singer [1] sugeruj, e brak dobrostanu stwarza warunki prowadzce do nieodpornoci na moliwe przysze przeciwiestwa losu, i e droga do trwaego powrotu do zdrowia polega nie tylko na eliminowaniu
tego, co negatywne, ale take na wywoywaniu tego,
co pozytywne. Wyprowadzenie kogo z negatywnego
funkcjonowania jest jedn form sukcesu, lecz pomoc
w deniu do przywrcenia pozytywnego funkcjonowania jest czym zupenie innym.
George Vaillant susznie wskazuje na wzgldny
udzia i wraliwo kulturow rnych modeli pozytywnego zdrowia psychicznego. Pojcie zdrowia
psychicznego jest jednak nierozerwalnie zwizane
z koncepcj dobrostanu psychicznego. Kompleksowy
model, ktry opracowaa C. Ryff [2], integruje rne
punkty widzenia. Obejmuje on sze powizanych

ze sob wymiarw psychologicznych: pozytywn samoocen, poczucie cigego wzrostu i rozwoju, przekonanie, e ycie ma cel i sens, posiadanie dobrych
relacji z innymi, zdolno sprawnego kierowania wasnym yciem, oraz poczucie samodeterminacji.
Model ten zosta potwierdzony przez szereg bada klinicznych. Ocena dobrostanu psychicznego przy
uyciu skal dobrostanu psychicznego (Psychological
Well-Being Scales) [2] ujawnia, e poziom tych wymiarw czsto bywa obniony u pacjentw z zaburzeniami nastroju lub zaburzeniami lkowymi, u ktrych
po standardowym leczeniu farmakologicznym lub psychoterapeutycznym nastpia remisja [3]. Opracowano
specyficzn strategi psychoterapeutyczn ukierunkowan na zwikszenie dobrostanu psychicznego i sprystoci psychicznej, tzw. terapi dobrostanu (WBT,
well-being therapy) opart na koncepcji Ryff [2]. Metod WBT sprawdzono w serii randomizowanych prb
242
kontrolowanych [3]. Stwierdzono, e w porwnaniu

z postpowaniem klinicznym (CM, clinical management) zastosowanie WBT oprcz standardowej terapii
poznawczo-behawioralnej (CBT) u pacjentw z nawracajc depresj, ktrzy dobrze zareagowali na leczenie
farmakologiczne, przynioso istotnie mniejsz czsto
nawrotw w cigu 6 lat objtych badaniem katamnestycznym [5]. Ponadto stwierdzono, e w uoglnionych
zaburzeniach lkowych sekwencyjne poczenie CBT
i WBT daje wyszy stopie remisji (o czym wiadcz
wyniki w zarwno skalach dystresu, jak dobrostanu),
ni sama CBT, i e korzystne wyniki utrzymuj si
w badaniu katamnestycznym po 2 latach [6].
Niedawno przeprowadzona randomizowana prba
kontrolowana dotyczca cyklotymii [7] pogbia nasz wiedz. Szedziesiciu dwch pacjentw z zaburzeniem cyklotymicznym wedug kryteriw DSM-IV
przydzielono losowo do grup, w ktrych stosowano
CBT/WBT lub postpowanie kliniczne. Po zakoczeniu leczenia stwierdzono istotne rnice we wszystkich miarach wynikw terapii, przy czym poprawa
po leczeniu bya wiksza w grupie CBT/WBT ni
w grupie, w ktrej stosowano postpowanie kliniczne.
W badaniu katamnestycznym stwierdzono, e korzyci terapeutyczne utrzymyway si po 1 roku i po 2 latach. Wyniki te wskazuj, e sekwencyjne poczenie
CBT i WBT, terapii ukierunkowanych na oba skrajne
bieguny waha nastroju i wspwystpujcego lku,
przynosi istotn i utrzymujc si popraw w zaburzeniu cyklotymicznym. Jak wynika z tego badania,
najwiksze znaczenie ma rwnowaga midzy rnymi
wymiarami psychologicznymi.
Ryff i Singer [1] podkrelaj arystotelesowsk zasad zotego rodka, unikania nadmiaru i skrajnoci.
Denie do dobrostanu moe by w rzeczywistoci
tak solipsystyczne i indywidualistyczne, e nie zostawi miejsca na zwizki z ludmi i na dobro spoeczne,
albo te moe by tak skoncentrowane na odpowiedzialnoci i obowizkach poza wasn osob, e jednostka nie bdzie miaa szans ani na rozpoznanie, ani
na rozwj swoich talentw i zdolnoci. Ryff i Singer
[1] wysoko ceni zatem koncepcj rwnowagi, zarwno jako modelu teoretycznego, jak rzeczywistoci
empirycznej, ktr uczeni zajmujcy si dobrostanem
powinni docenia.
Z zastosowania modelu Ryff [2] w kategoriach zarwno diagnozy, jak leczenia wynika zatem, e optymalnie zrwnowaony dobrostan bywa rny u r-
nych osb. Nie ma jakiego jednego sposobu na dobre

samopoczucie (ludzie maj rne kombinacje mocnych
i sabych stron, wic trzeba pracowa z tym, co jest
dostpne). Midzykulturowe implikacje tego modelu
s zatem znaczne i powinny by uwzgldnione w zaproponowanym przez Vaillanta ukadzie odniesienia.
Co wicej, Ryff [2] podkrela, e zasoby osobowociowe naley czy ze zmiennymi kontekstualnymi (takimi jak praca, ycie rodzinne, wizi spoeczne i warunki socjoekonomiczne). Gwnym przesaniem jest
to, e osobowo, dobrostan i dystres wspwystpuj
w rny sposb u rnych ludzi.
G. Engel [8] definiuje czynniki etiologiczne jako
czynniki, ktre albo obciaj, albo ograniczaj
wydolno ukadw odpowiedzialnych za wzrost,
rozwj lub przystosowanie. W pozytywnym zdrowiu psychicznym naleaoby zaj si owymi czynnikami etiologicznymi. Ocen dobrostanu i strategie
wspomagania dobrostanu, takie, jak WBT, powinno
si wczy do diagnostycznego badania klinicznego
i do planw terapii [9].
PIMIENNICTWO
1. Ryff CD, Singer BH. Know thy self and become what you are:
a eudaimonic approach to psychological well-being. J Happiness Stud 2008;9:13-39.
2. Ryff CD. Challenges and opportunities at the interface of
aging, personality and wellbeing. In: John OP, Robins RW,
Pervin LA (eds). Handbook of personality: theory and research. New York: Guilford, 2008:399- 418.
3. Fava GA, Tomba E. Increasing psychological well-being and
resilience by psychotherapeutic methods. J Personality 2009;
77:1903-34.
4. Wood AM, Joseph S. The absence of positive psychological
(eudemonic) well-being as a risk factor for depression: a ten
year cohort study. J Affect Disord 2010;122:213-7.
5. Fava GA, Ruini C, Rafanelli C et al. Six year outcome of cognitive behavior therapy for prevention of recurrent depression. Am J Psychiatry 2004;161:1872-6.
6. Fava GA, Ruini C, Rafanelli C et al. Wellbeing therapy of generalized anxiety disorder. Psychother Psychosom 2005;74:26- 30.
7. Fava GA, Rafanelli C, Tomba E et al. The sequential combination of cognitive behavioral treatment and Well-being Therapy in
cyclothymic disorder. Psychother Psychosom 2011;80:136-43.
8. Engel GL. A unified concept of health and disease. Perspect
Biol Med 1960;3:459-83.
9. Fava GA, Sonino N, Wise TN (eds). The psychosomatic assessment. New strategies for improving clinical practice. Basel:
Karger, 2012.
243
Rozwj zdrowej osobowoci a dobrostan
Rozwj zdrowej osobowoci a dobrostan

Healthy personality development and well-being
C. ROBERT CLONNINGER
Center for Well-Being, Washington University School of Medicine, 660 South Euclid Avenue, St Louis, MO 63110, USA
George Vaillant opisuje siedem koncepcji pozytywnego zdrowia psychicznego: efektywne funkcjonowanie, silne strony charakteru, dojrzao, pozytywna
rwnowaga emocjonalna, inteligencja spoeczno-emocjonalna, zadowolenie z ycia (prawdziwe szczcie)
oraz sprysto psychiczna. Przedstawione przeze
opisy wiadcz o wybitnym wkadzie w epidemiologiczne badania nad zdrowiem psychicznym, a take
o powizaniach z psychoanaliz i psychologi pozytywn. Cenna jest rwnie obserwacja, e wszystkie
przedstawione koncepcje dobrostanu w duej mierze
si pokrywaj.
Korelacje, jakie stwierdzi Vaillant midzy empirycznymi miarami tych konstruktw wskazuj, e powstae na zasadzie sprzenia zwrotnego interakcje
midzy wielorakimi odrbnymi procesami wpywaj
na rozwj dobrostanu jako zoonego systemu adaptacyjnego (przystosowawczego) [1,2]. Rozwj dobrostanu musi obejmowa taki zoony system adaptacyjny,
poniewa te same cechy osobowoci mog prowadzi
do rnych kocowych stanw zdrowia (multifinalno), a rne zestawy cech osobowoci mog prowadzi do tego samego kocowego stanu zdrowia
(ekwifinalno) [2]. Wobec tego liniowe modele stadiw rozwoju, takie jak proponowane przez Eriksona,
Piageta i Kohlberga, s nieadekwatne.
Dynamika sprze zwrotnych w zakresie dobrostanu ma optymistyczne implikacje dla zdrowia psychicznego, poniewa oznacza, e do dobrostanu prowadz rozmaite cieki, do ktrych kady moe si
dostosowa, zalenie od waciwych sobie mocnych
i sabych stron. Rwnoczenie taka zoona dynamika
stanowi powane wyzwanie, jeli chodzi o walidacj
(sprawdzenie trafnoci) rnych metod do pomiaru skadowych dobrostanu. Miary wszystkich siedmiu opisanych przez Vaillanta modeli dobrostanu
s umiarkowanie skorelowane z wynikami w Inwentarzu temperamentu i charakteru (TCI, Temperament
and Character Inventory), ktry mierzy dojrzao
(tzn. samosterowno i kooperatywnoci) oraz z niskim poziomem unikania szkd [3]. Niestety, nie rozumiemy jeszcze w peni wariancji resztowej w sensie
treci, struktury czy funkcji innych wymiarw osobowoci, takich jak samotranscendencja i wytrwao,
chocia dokonuje si postp w tym zakresie [4-6].
Jednak z dynamicznego charakteru procesw wspomagajcych dobrostan wynika, e samotranscendencja
ma zasadnicze znaczenie dla rozkwitu zdrowia wraz
z dojrzaoci, integralnoci, mdroci, sprystoci

psychiczn i twrczoci. Mona systematycznie bada
zwizki midzy spiral dojrzaoci wedug Eriksona
i Vaillanta a rozwojem trzech cech osobowoci: samosterownoci, kooperatywnoci i samotranscendencji
[1]. Podobnie jak Vaillant, autorzy DSM-5 proponuj
ogln definicj zdrowej osobowoci w kategoriach odnoszcych si do samosterownoci i kooperatywnoci.
W DSM-5 pomija si jednak samotranscendencj, chocia wszystkie te trzy cechy charakteru s wane dla
prognozowania fizycznych, psychicznych i spoecznych
skadowych zdrowia i szczcia [3]. Samotranscendentny aspekt jednoci jest tak naprawd najwaniejszy dla
rozwoju zdrowej osobowoci, nawet jeli w kulturach
materialistycznych bywa dezawuowany. Na przykad,
G. Allport, zwolennik psychologii humanistycznej,
stwierdzi: Podstawowe egzystencjalistyczne denie
do wzrostu, poszukiwania sensu i jednoci, jest take
czym oczywistym. To wany fakt jeszcze bardziej
wyrazisty w naturze czowieka ni jego skonno
do poddawania si naciskom otoczenia [7]. Uznajc
potrzeb zachowywania dynamicznej rwnowagi midzy autonomi a koherencj (spjnoci), Allport opisa
cechy dojrzaoci psychicznej jako przystosowawczego
zestawu siedmiu funkcji, obejmujcego: (a) rozszerzanie granic wasnej osoby (self-extension; autentyczne
i trwae zaangaowanie w wane aktywnoci yciowe,
takie, jak praca, ycie rodzinne czy dziaalno na rzecz
spoecznoci), (b) sprawdzone sposoby nawizywania
ciepych relacji z innymi, jak tolerancja, empatia, zaufanie i autentyczno, (c) samoakceptacja lub poczucie
bezpieczestwa emocjonalnego (zdolno do regulowania wasnych stanw emocjonalnych i ycia z nimi),
(d) realistyczne spostrzeganie i ocena (widzenie wiata
takim, jaki jest, w przeciwiestwie do przyjmowania
postawy obronnej lub znieksztacania rzeczywistoci
tak, by odpowiadaa naszym yczeniom), (e) koncentracja na problemie (zaradno w rozwizywaniu problemw), (f) obiektywizacja wasnej osoby (samowiadomo umoliwiajca czowiekowi poznanie siebie
samego, wnikliwie i z poczuciem humoru), (g) jednoczca filozofia ycia, umoliwiajca zrozumienie i integracj wasnych celw i wartoci [7]. Wedug Allporta
zdrowy czowiek stale dy do konsolidacji osobowoci
przez zintegrowanie wszystkich aspektw swego ycia.
Zainspirowana przedstawionymi przez Allporta
i innych humanistw opisami dojrzaoci psychicznej, C. Ryff opracowaa rzetelne metody pomiaru
244
skadowych zdrowia psychicznego, nazywanego

przez ni dobrostanem psychicznym [8]. Miary opracowane przez Ryff pomogy wyrni psychobiologiczne korelaty dobrostanu i zego samopoczucia [9].
Wyniki jej bada empirycznych wskazuj, e brak
objaww zaburze psychicznych nie zapewnia obecnoci emocji pozytywnych, satysfakcji yciowej czy
innych wskanikw dobrostanu. Niestety, to, co proponuje Ryff, nie jest adekwatn miar samotranscendencji czy jednoczcej filozofii ycia. Jej metody pomiaru w umiarkowanym stopniu wyjaniane s przez
wysoki poziom samosterownoci i kooperatywnoci oraz niski poziom unikania szkd. Opracowany
przez Ryff wskanik rozwoju osobistego (personal
growth) jest dodatnio skorelowany z samotranscendencj, lecz to tylko saba korelacja [10]. Adekwatny
model dobrostanu wymagaby lepszego zrozumienia
roli samotranscendencji [5]. W odrnieniu od postawy obronnej i wymagajcej wysiku kontroli, aspekt
jednoci przejawia si w takich rodzajach aktywnoci, jak pynno ruchw sportowca, improwizacja
w komponowaniu muzyki, pene ufnoci spostrzeganie wsparcia spoecznego oraz hojne darowizny
na dobroczynno kade z tych zachowa wie si
z aktywacj tych czci mzgu, zwaszcza biegunw
przedczoowych, ktre w trakcie ewolucji uksztatoway si najpniej [11]. Aktywacja przedniej czci
kory przedczoowej wywouje uczucie satysfakcji nawet wwczas, gdy antycypuje si przykroci lub powica si co, co jest dla nas osobicie wane.
Podsumowujc, koncepcje Vaillanta mog pomc
ludziom w zastanowieniu si nad treci i funkcjami
skadowych dobrostanu. Znacznie wicej pracy wymaga opracowanie empirycznych metod pomiaru, umoliwiajcych rzetelne rnicowanie poszczeglnych
procesw wspomagajcych rozwj zdrowej osobowoci i dobrostanu. Musimy lepiej zrozumie zasadnicz
rol, jak odgrywa samotranscendencja i inne wymiary osobowoci w rozwoju zdrowia i szczcia [3,5].
Wielk wad wyaniajcych si klasyfikacji zaburze
psychicznych jest to, e wcale nie lub w niewielkim
stopniu uwzgldniaj wiedz naukow dotyczc dobrostanu. Wyrazy uznania nale si George Vaillantowi i kierownictwu World Psychiatry za wzbudzenie
tej cennej dyskusji o dobrostanie.
PIMIENNICTWO
1.
Cloninger CR. Feeling good: the science of well-being. New

York: Oxford University Press, 2004.
2. Cloninger CR, Cloninger KM. Person-centered therapeutics.
International Journal of Person-centered Medicine 2011;
1:43-52.
3. Cloninger CR, Zohar AH. Personality and. the perception of
health and happiness. J Affect Disord 2011;128:24-32.
4. Cloninger CR, Zohar AH, Hirschmann S et. al. The psychological costs and benefits of being highly persistent: personality
profiles distinguish mood and anxiety disorders. J Affect Disord (in press).
5. Josefsson K, Cloninger CR, Hintsanen M et. al. Associations
of personality profiles with various aspects of well-being:
a population based study. J Affect Disord 2011;133:265- 73.
6. Cloninger CR. The science of well-being: an integrated approach to mental health and. its disorders. World Psychiatry 2006;5:71-6.
7. Allport GW. Patterns and growth in personality. New York:
Holt, Rinehart, & Winston,. 1961.
8. Ryff CD, Keyes CL. The structure of psychological well-being revisited. J Pers Soc. Psychol 1995;69:719-27.
9. Ryff CD, Dienberg Love G, Urry HL et al. Psychological well-being and ill-being: do they have distinct or mirrored biological correlates? Psychother Psychosom 2006; 75:85-95.
10. Rozsa S, Cloninger CR. Personality and well-being. In preparation.
11. Cloninger CR. The evolution of human brain functions: the
functional structure of human consciousness. Aust N Z J
Psychiatry. 2009; 43:994-1006.
Co to jest zdrowie i co jest pozytywne? ICF jako rozwizanie

What is health and what is positive?The ICF solution
MICHAEL LINDEN
Charit University Medicine, Berlin oraz Rehabilitation Centre Seehof
of German Federal Pension Agency, Teltow/Berlin, Niemcy
Kiedy mwi si o zdrowiu pozytywnym, zasadnicze znaczenie ma wyjanienie poj i definicji. Vaillant przedstawia cae spektrum odpowiedzi, lecz rwnoczenie jego artyku budzi jeszcze wicej pyta,
ktre wymagaj szczegowego omwienia.
Pierwsze pytanie, ktre wymaga wyjanienia,

brzmi: co rozumie si przez zdrowie? Oprcz tego,
co omawia Vaillant, trzeba zdefiniowa, co si rozumie przez termin pozytywne, oraz czy pojcia pozytywne i zdrowie s synonimami. Vaillant mwi
245
Co to jest zdrowie i co jest pozytywne? ICF jako rozwizanie
o osobach wyjtkowych, jak astronauci czy najlepsi

zawodnicy w dziesicioboju. Sugeruje to, e zdrowie
pozytywne jest czym innym ni zdrowie jako takie,
czyli zdrowie zwykych ludzi. Jeli o to mu chodzio,
powstaje pytanie, kogo interesuj skrajne stany zdrowia i czy w ogle mona je nazwa zdrowiem? Czy
znieksztacone serce sportowca jest zdrowe, czy chore, poniewa moe go zabi, chocia chwilowo pomaga mu osiga wysokie wyniki w sporcie? A czy
uporczywego poczucia szczcia i dobrostanu nie
nazywa si hipertymi? Zatem na podstawie jakiego
kryterium powiada si, e co jest zdrowe? Potrzebujemy norm i Vaillant ma racj mwic, e nie mona ich oprze ani na rozkadzie wynikw, ani na poziomie osigni.
Drugie pytanie, ktre wymaga klaryfikacji, dotyczy zwizku midzy zdrowiem a chorob. Vaillant
powiada, e choroba psychiczna jest stanem, ktry
mona rzetelnie zdefiniowa, a nastpnie przeciwstawia chorob psychiczn pozytywnemu zdrowiu
psychicznemu. Wbrew tradycyjnemu pogldowi,
e zdrowie i choroba stanowi dwa krace jednowymiarowego kontinuum, Vaillant proponuje koncepcj dwuwymiarow, np. mwic o wiatowej klasy
pikarzu z nog zaman w kostce, ktry jest jednoczenie chory i zdrowy. Zaoenie, e zdrowie i choroba
s dwoma niezalenymi wymiarami pozwala bada interakcj midzy nimi, i nie tylko mierzy osobno zdrowie i chorob, ale take stosowa postpowanie specyficzne dla zdrowia i dla choroby. Zwaszcza w leczeniu choroby przewlekej, jak zawa minia sercowego, rak czy zaburzenie lkowe, w wielu przypadkach
problemem jest nie tyle sama choroba, ile pogorszenie
zdrowia wskutek choroby. Nazwalimy to zespoem
kukuczego jaja. Aby mie pikny ogrd nie wystarczy powyrywa chwasty (postpowanie wobec choroby), ale trzeba take posadzi kwiaty (poprawianie
zdrowia). Istnieje duga lista dobrze ocenionych interwencji majcych na celu popraw zdrowia, ktrym
nadalimy zbiorcz nazw salutoterapii [1].
Trzecia kwestia, jak naley wyjani, dotyczy
tego, jakie wymiary obejmuje termin zdrowie. Vaillant wymienia siedem obszarw bada psychologicznych, lecz istniej te inne interesujce koncepcje,
m.in. osobowo, inteligencja poznawcza (nie tylko
inteligencja emocjonalna), czynnoci dnia codziennego, zdolno do pracy (workability), radzenie sobie,
kompetencja spoeczna, poczucie wasnej skutecznoci, adaptacja, psychologia celu w yciu, psychologia
mdroci, jako ycia, poczucie koherencji [2-5].
S to rwnie wane wymiary opisywane w psychologii zdrowia, a kady z nich zosta potwierdzony przez
liczne badania. I jeszcze jedno pytanie dlaczego dyskutuje si tylko nad konstruktami psychologicznymi?
Czy nie ma biologicznych lub somatycznych wymiarw zdrowia psychicznego? [6].
Podsumowujc, wniosek jest taki, e problemy

ze zdrowiem s takie same jak z chorob. Nie ma oglnej definicji ani choroby, ani zdrowia, ktra uwzgldniaaby wszystkie aspekty. Istnieje wiele chorb, ktre
maj zupenie rne definicje i kryteria, i podobnie
powinnimy mwi o wielu rnych formach zdrowia.
W tym kierunku idzie w strukturze swego artykuu
Vaillant, poniewa omawia nie zdrowie, lecz sprysto psychiczn, dobrostan, itd.. Wszystko to s niewtpliwie wane i przydatne wymiary, ale nie jest
to zdrowie jako takie.
Czy jest jaki sposb, aby odpowiedzie na te
otwarte pytania i doj do diagnozy rnicowej zdrowia? International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF, Midzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepenosprawnoci i Zdrowia),
opracowana przez wiatow Organizacj Zdrowia [7]
moe suy za ukad odniesienia w celu klasyfikacji
zdrowia, tak samo jak ICD suy do klasyfikacji chorb. ICF opisuje zdrowie funkcjonalne, rnicujc
midzy funkcj, wydolnoci (zdolnoci), rodowiskiem, osob, a uczestnictwem. Wydolno (zdolno)
okrela si przez odniesienie do czynnikw kontekstu,
co rozwizuje problem norm [8]. Analogicznie postpuje si w testach inteligencji, gdzie iloraz inteligencji
oblicza si take na podstawie np. wieku i wyksztacenia. ICF uwzgldnia funkcje somatyczne i psychiczne,
oraz zawiera list czynnoci i czynnikw kontekstualnych, a take zalecenia dotyczce ich oceny. ICF
stanowi ram, w ktrej mona pomieci wszystkie
rozmaite koncepcje omawiane przez Vaillanta. Wynika z tego, e nie musimy szuka tej jedynej definicji
zdrowia, poniewa istnieje wiele zdrw, ktre staj si interesujce dla terapeutw zawsze wtedy, gdy
s potrzebne, zagroone lub upoledzone u danej jednostki i w okrelonym czasie [8-10].
PIMIENNICTWO
1. Linden M, Weig W (eds). Salutotherapie. Kln: Deutscher
rzteverlag, 2009.
2. Antonovsky A. The salutogenetic model as a theory to guide
health promotion. Health Promotion International 1996;11:11-8.
3. Cantor N, Kihlstrom J.F. Personality and social intelligence.
Englewood: Prentice Hall, 1987.
4. Endicott J, Nee J. Endicott Work Productivity Scale (EWPS):
a new measure to assess treatment effects. Psychopharmacol
Bull. 1997;33:13-6.
5. Trompenaars FJ, Masthoff ED, Van Heck. GL et al. Relationship between social functioning and quality of life in a population of Dutch adult psychiatric outpatients. Int J. Soc Psychiatry
2007;53:36-47.
6. Hellhammer D, Hellhammer J. Stress: the brain-body connection. Basel: Karger, 2008.
7. World Health Organization. International Classification of
Functioning, Disability and Health (ICF). Geneva: World
Health. Organization, 2001.
246
8. Linden M, Baron S, Muschalla B. Mini-ICF Rating fr Aktivitts- und Partizipationsstrungen bei psychischen Erkrankungen. (Mini-ICF-APP). Gttingen: Huber, 2009.
9. Baron S, Linden M. The role of the International. Classification of Functioning, Disability and Health, ICF in the classifi-
cation of mental disorders. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci

2008; 255:81-5.
10. Linden M, Baron S, Muschalla B. Capacity according to ICF
in relation to work related attitudes and performance in psychosomatic patients. Psychopathology 2010;43: 262-7.
Subiektywny pozytywny dobrostan

Subjective positive well-being
PER BECH
Psychiatric Research Unit, Mental Health Centre, North Zealand, Dyrehavevej 48, DK-3400 Hillerd, Dania
Spord siedmiu modeli pozytywnego zdrowia

psychicznego, ktre tak klarownie opisuje George Vaillant w tym numerze World Psychiatry, trafno midzykulturow ma model subiektywnego dobrostanu,
ktry odzwierciedla pozytywny ton proponowanej
przez wiatow Organizacj Zdrowia (WHO) definicji zdrowia. Faktycznie, sam Vaillant przytacza jedno
proste pytanie Co sdzisz o caym swoim yciu?,
jako propozycje takiej midzykulturowo trafnej metody pomiaru.
W Skali Jakoci ycia WHO (WHOQOL, WHO
Quality of Life Scale) inne globalne pytanie brzmi:
Jak oceniby swoj jako ycia?. Jako ycia
mierzy si przy uyciu skali dwubiegunowej, zawierajcej takie kategorie odpowiedzi, jak za, ani
za, ani dobra, i dobra [1]. Przydatno WHOQOL
stwierdzono w wielu badaniach midzykulturowych.
Pod koniec lat 70. w Index Medicus zaakceptowano samoopisowe skale jakoci ycia jako metod
oceny wynikw w badaniach klinicznych. Skalami
najczciej uywanymi w latach 80. i 90. byy: Psychological General Well-Being Scale (Skala oglnego dobrostanu psychicznego) [2] oraz zawierajcy 36 pozycji kwestionariusz oglnego stanu zdrowia SF-36, (Short-Form 36-item health survey) [3].
W analizach psychometrycznych tych skal zidentyfi kowano czynniki zdrowia fizycznego w odrnieniu od zdrowia psychicznego. Pniej opracowano
Indeks dobrostanu WHO-5 (WHO-Five Well-Being
Index) do pomiaru pozytywnego zdrowia psychicznego [4]. Skala WHO-5 skada si z nastpujcych
piciu stwierdze: jestem (a) pogodny i w dobrym
nastroju, (b) spokojny i zrelaksowany (odprony),
(c) aktywny i peen energii, (d) wiey i wypoczty,
kiedy si budz oraz (e) zainteresowany codziennymi czynnociami. Kwestionariusz dotyczy ostatnich
dwch tygodni, a odpowiedzi na skali Likerta mieszcz si w przedziale od cay czas do w adnym
momencie. Podobnie jak w SF-36, wynik globalny
w WHO-5 wynosi od 0 do 100, przy czym wysokie wyniki oznaczaj lepsze samopoczucie (wikszy dobrostan). Obnienie pozytywnego dobrostanu
mierzonego za pomoc WHO-5 jest czuym wskanikiem problemw ze zdrowiem psychicznym [5],
a w prbach klinicznych za cel leczenia przyjmuje si
podwyszenie wynikw do poziomu rednich wynikw w populacji oglnej, tzn. do ok. 70 punktw [6].
Subiektywny dobrostan psychiczny lub zwizan
ze zdrowiem jako ycia czsto uwaa si za kwesti raczej indywidualistyczn, osobist czy idiograficzn, z czego wynika, e bardzo trudno otrzyma
definicj midzykulturow. Jak omwiono to gdzie
indziej [7], subiektywny dobrostan mona by przede
wszystkim uzna za autorefleksyjny, prywatny jzyk, w ktrym czowiek porozumiewa si ze sob
od chwili przebudzenia, spostrzegajc i planujc
dzie, majc apetyt emocjonalny na rozpoczcie
dnia. Badania prowadzone na caym wiecie wykazay jednak, e WHO-5 obejmuje podstawowe formy
dobrostanu spostrzeganego w yciu, umoliwiajc
przekad owego prywatnego jzyka na prosty jzyk
komunikacji [6,7].
W tabeli 1 swego artykuu Vaillant wykazuje,
e subiektywny dobrostan jest rzeczywicie prognostyczny dla obiektywnego zdrowia psychicznego
i e w porwnaniu z innymi modelami pozytywnego zdrowia ma najwyszy wspczynnik korelacji
w okresie 15 lat. W analizie przeycia pacjentw
kardiologicznych obejmujcej okres 6 lat stwierdzono, e trafno prognostyczna WHO-5 jest rwnie
wysoka [8].
Vaillant powiada, e rodki chemiczne mog
zagodzi chorob psychiczn, lecz nie poprawiaj
funkcji zdrowego mzgu. W badaniach skutecznoci lekw przeciwdepresyjnych wprowadzono ostatnio trjkt farmakopsychometryczny [6, 7, 9]. Wyniki leczenia rodkami psychofarmakologicznymi ulegy zatem triangularyzacji. Leki przeciwdepresyjne
247
Problemy w definicjach pozytywnego zdrowia psychicznego
z zaoenia nie maj bezporednio wpywa na obnion jako ycia, maj natomiast leczy chorob
depresyjn (A), wywoujc moliwie jak najmniej
skutkw ubocznych (B). Kiedy rwnowag midzy
(A) i (B) oceniaj sami pacjenci za pomoc takich
skal subiektywnego dobrostanu, jak WHO-5 (C),
gdzie celem jest podwyszenie wynikw do poziomu
rednich wynikw w populacji oglnej [6], leki przeciwdepresyjne, jak konkluduje Vaillant, nie wzmacniaj zdrowia psychicznego tak, by jego wskaniki
znalazy si powyej tego poziomu. Czterdzieci lat
temu wybitny amerykaski psychofarmakolog, L.
Hollister [6], nauczy mnie, e kiedy farmaceutykami przeciwdepresyjnymi leczy si mczyzn w wieku 35 lat z powodu epizodu duej depresji, moemy
obniy jego wyniki w kwestionariuszach depresji
do poziomu remisji w cigu 6 tygodni, a potem moemy mie nadziej, e kontynuujc terapi w celu
zapobieenia nawrotom wyprowadzimy go z tego
epizodu depresji. Natomiast nie jestemy w stanie
zmieni tego pacjenta w wybitnego skrzypka, jeli
przed leczeniem nigdy nie mia skrzypiec w rce.
W dziedzinie medycyny klinicznej, jako psychiatrzy robimy, co tylko moemy, aby u naszych pacjentw cierpicych na choroby psychiczne przywrci
funkcje mzgu, przyjmujc subiektywny dobrostan
za podstawowy cel leczenia w trjkcie farmakopsychometrycznym.
PIMIENNICTWO
1. Skevington SM, Lotfy M, OConnell KA et al. The World
Health Organizations WHOQOL-BREF quality of life assessment: psychometric properties and results of the international
field trial. A report from the WHOQOL group. Qual Life Res
2004;13:299-310.
2. Bech P. Rating scales for psychopathology, health status and
quality of life. A compendium on documentation in accordance
with the DSM-III-R and WHO systems. Berlin: Springer, 1993.
3. McHorney CA, Ware JE, Jr, Raczek AE. The MOS 36-Item
Short-Form Health Survey (SF-36): II. Psychometric and clinical tests of validity in measuring physical and mental health
constructs. Med Care 1993;31:247-63.
4. Bech P, Olsen LR, Kjoller M et al. Measuring well-being rather than the absence of distress symptoms: a comparison of
the SF- 36 Mental Health subscale and the WHOFive Well-Being Scale. Int J Methods Psychiatr Res 2003;12:85-91.
5. Henkel V, Mergl R, Kohnen R et al. Identifying depression in
primary care: a comparison of different methods in a prospective cohort study. BMJ 2003;326:200-1.
6. Bech P. Clinical psychometrics. Oxford: Wiley-Blackwell, 2012.
7. Bech P. Applied psychometrics in clinical psychiatry: the
pharmacopsychometric triangle. Acta Psychiatr Scand 2009;
120:400- 9.
8. Birket-Smith M, Hansen BH, Hanash JA et al. Mental disorders and general well-being in cardiology outpatients 6-year
survival. J Psychosom Res 2009;67:5-10.
9. Bech P, Fava M, Trivedi MH et al. Outcomes on the pharmacopsychometric triangle in bupropion-SR vs. buspirone
augmentation of citalopram in the STAR*D trial. Acta Psychiatr Scand 2012;125:342-8.
Problemy w definicjach pozytywnego zdrowia psychicznego

Problems in the definitions of positive mental health
HASSE KARLSSON
University of Turku, Finlandia
Chciabym pogratulowa George Vaillantowi wywaonej prezentacji i wnikliwego omwienia siedmiu

gwnych modeli pozytywnego zdrowia psychicznego. Artyku ten wprawdzie ma wiele zalet, lecz budzi
te kilka pyta. Ze wzgldu na brak miejsca, skupi si
tylko na paru z nich.
Po pierwsze, nie zgadzam si ze stwierdzeniem
Vaillanta, e granice zaburze psychicznych s stosunkowo wyrane. Uwaam, e jednym z gwnych problemw we wspczesnej psychiatrii jest niejasno
granic diagnostycznych. Podam tylko jeden przykad:
niedawno wykazalimy, e zmiana progu tylko jednego pytania w wywiadzie diagnostycznym spowodowaa due zmiany wskanikw rozpowszechnienia
epizodu duej depresji [1]. Przy progu sformuowa-
nym obniony nastrj przez cay dzie otrzymano

wskanik rozpowszechnienia wynoszcy 4,7%, natomiast przy progach obniony nastrj przez wiksz
cz dnia lub przez co najmniej p dnia wskaniki rozpowszechnienia wynosiy odpowiednio 9,2%
i 11,9%. Dokadnie ten sam problem niejasnych granic
odnosi si oczywicie take do pozytywnego zdrowia
psychicznego.
Trudno zdefiniowania pozytywnego zdrowia
psychicznego wida na przykadzie wyranych niedostatkw wielu definicji. W tych definicjach funkcjonowanie powyej normy, obecno silnych stron
czowieka, pozytywne emocje i subiektywny dobrostan wymienia si jako kryteria. Jeli jednak gwne
zaoenie teoretyczne gosi, e pozytywne zdrowie
248
psychiczne jest czym wicej ni tylko niewystepowaniem choroby psychicznej, to stwierdzenie, e te

cechy stanowi podstaw pozytywnego zdrowia psychicznego jest problematyczne, poniewa ich brak
wysoko koreluje z chorob psychiczn.
Z perspektywy krajw skandynawskich zwaszcza koncepcja duchowoci jako jednego z komponentw pozytywnego zdrowia psychicznego wydaje
si dziwna. Kraje skandynawskie s prawdopodobnie
bardziej wieckie ni wikszo innych krajw wiata.
Dla fiskiego naukowca takiego jak ja, uywanie sw
w rodzaju wiara i duchowo w kontekcie pozytywnego zdrowia psychicznego brzmi bardzo dziwnie.
Definicja duchowoci zmieniaa si z upywem lat
[2]. Jeli duchowo oznacza tu religijno, to moim
zdaniem wizanie pozytywnego zdrowia psychicznego
z jakakolwiek ideologi jest niesuszne. Mogoby implikowa, e ludzie bez skonnoci religijnych nie mog
by tak zdrowi psychicznie jak ci, ktrych charakteryzuje duchowo. O ile mi wiadomo, nie ma bada,
ktre pokazywayby, e agnostycy czy ateici maj gorsze zdrowie psychiczne ni ludzie uduchowieni.
Jeli natomiast przyjmie si szersz definicj duchowoci, to rzeczywicie istniej badania wskazujce, e duchowo ma zwizek ze zdrowiem psychicznym. Ale problem polega na tym, e wspczesne
metody pomiaru duchowoci tak naprawd mierz
takie rzeczy, jak poczucie celu i sensu w yciu, wizi spoeczne, optymizm, harmonia, pogoda ducha
i oglny dobrostan [2,3]. Tautologia jest oczywista,
poniewa pacjenci cierpicy na choroby psychiczne
zwykle tych cech nie przejawiaj w okresie choroby.
Nic zatem dziwnego, e te miary s dodatnio zwizane
ze zdrowiem psychicznym.
Definicje dojrzaoci i inteligencji spoeczno-emocjonalnej s moim zdaniem mniej problematyczne, lecz ich wada polega na tym, e ograniczaj si
do sfery psychologicznej. Jeli przyjmiemy, e takie
waciwoci, jak zdolno do mioci, moralnoci, generatywnoci, rozwizywania konfliktw i negocjacji
nale do zasadniczych cech pozytywnego zdrowia
psychicznego, to by moe powinnimy uwzgldni
w definicji dowody na to, e owe zdolnoci s urze-
czywistniane w yciu codziennym. Wwczas trzeba

by byo definiowa pozytywne zdrowie psychiczne
w kategoriach, na przykad, dziaa na rzecz spoeczestwa, ktre jest bardziej egalitarne, a mniej rywalizacyjne i wyzyskujce ni wikszo naszych spoeczestw w obecnych czasach.
I ostatni komentarz: uwaam, e zdrowie fizyczne ostatecznie definiowane jest w kategoriach biologicznych. Jeli korzenie psychiki czowieka s w mzgu, to czy ostateczna definicja pozytywnego zdrowia
psychicznego nie powinna opiera si na optymalnym
funkcjonowaniu mzgu? Pewne refleksje na ten temat
znajduj si w artykule Vaillanta, kiedy omawia modele
emocji pozytywnych i inteligencji spoeczno-emocjonalnej. Wprawdzie jestem pewien, e neurobiologia wniesie w przyszoci istotny wkad w t dyskusj, nie wierz
jednak, e ktrego dnia bdziemy mieli jednoznaczny
neurobiologiczny opis optymalnego funkcjonowania
mzgu stanowicy podstaw pozytywnego zdrowia psychicznego. Wedug mego rozeznania, po pierwsze dlatego, e to, co psychiczne wykazuje waciwoci wynikajce z funkcjonowania mzgu [zob. 4]. Po drugie,
definicje s i powinny by do pewnego stopnia zalene
od kontekstu. Pozytywne zdrowie psychiczne jest nie
tylko waciwoci okrelonej jednostki, ale pozostaje
pod ogromnym wpywem zjawisk spoecznych.
PIMIENNICTWO
1. Karlsson L, Marttunen M, Karlsson H et al. Minor change in
diagnostic threshold leads into major alteration in the prevalence
estimation of depression. J Affect Disord 2010;122:96-101.
2. Koenig HG. Concerns about measuring spirituality in research. J Nerv Ment Dis 2008;196:349-55.
3. Salander P. Who needs the concept of spirituality? Psycho-oncology 2006;15:647-9.
4. Karlsson H, Kamppinen M. Biological psychiatry and reductionism. Empirical findings and philosophy. Br J Psychiatry
1995; 167:434-8.
5. Van Lente E, Barry MM, Molcho M et al. Measuring population mental health and social well-being. Int J Public Health
(in press).
249
Pozytywne zdrowie psychiczne: przestroga
Pozytywne zdrowie psychiczne: przestroga

Positive mental health: a note of caution
DAN J. STEIN
Department of Psychiatry and Mental Health, University of Cape Town, Afryka Poudniowa
Koncepcja pozytywnego zdrowia psychicznego

jest niewtpliwie zbyt wana, by mona j byo pomin. Jednoczenie Vaillant w swoim skaniajcym
do mylenia artykule stwierdza, e badania nad pozytywnym zdrowiem psychicznym wymagaj rodkw
ostronoci. Chciabym to podkreli dwie sprawy
e pozytywne zdrowie psychiczne nadal jest pojciem
rozmytym (fuzzy) i kwestionowanym, oraz e obecnie
istnieje niewiele danych dotyczcych interwencji prowadzonych przez klinicystw w sferze pozytywnego
Chocia Vaillant oddaje nam przysug przedstawiajc rne modele konceptualizacji pozytywnego
zdrowia psychicznego, mnogo tych modeli wyranie pokazuje, e jest to konstrukt kwestionowany.
Wprawdzie mamy jak zgodno pogldw w sprawie granic typowych zaburze fizycznych, lecz zgoda
co do pojcia sprawnoci fizycznej jest prawdopodobnie mniejsza. Przecie definicje sprawnoci fizycznej
w duej mierze zale od danej jednostki oraz od rodzaju aktywnoci, dla ktrej okrela si sprawno [1].
Podobnie, chocia istnieje w pewnym stopniu zgodny pogld dotyczcy granic typowych zaburze psychicznych [2], przypuszczalnie mniejsza jest zgodno
stanowisk w sprawie granic pozytywnego zdrowia
psychicznego.
Zwaywszy na potencjalne wan rol pozytywnego zdrowia psychicznego, jak mamy doj do konsensu? Vaillant opowiada si za terminami wraliwymi kulturowo i niewykluczajcymi. Wprawdzie taki
cel wydaje si godny pochway, lecz kultury mog si
gruntownie myli w sprawie konstruktw naukowych.
Innym podejciem mogoby by oparcie si na teorii
ewolucyjnej, podobnie jak zrobiono to w niektrych
ujciach zaburzenia [3]. Jeli jednak uwzgldni si
oczywist plastyczno natury ludzkiej, teoria ewolucyjna moe podkrela tak wanie plastyczno, nie
za specyficzne, stae, uniwersalne cechy zdrowia psychicznego. Co wicej, wbrew temu, co powiada Vaillant, teoria ewolucyjna podkrela, e emocje negatywne mog by uyteczne, natomiast emocje pozytywne
bywaj nieprzystosowawcze [4].
Jeli chodzi o zaburzenia, w przypadku typowych stanw chorobowych (np. ostrego zakaenia)
prawdopodobnie bdzie powszechna zgoda, e jest
to stan szkodliwy, e poszczeglne jednostki nie
s odpowiedzialne za ten stan i e zasuguje on na interwencj lekarsk. W przypadku stanw atypowych
(np. nadmiernego spoycia alkoholu) zarwno midzy

rnymi czasami, jak rnymi miejscami prawdopodobne s jednak znaczne rnice zda co do tego,
czy jest to stan szkodliwy, czy poszczeglne jednostki s za ten stan odpowiedzialne, i czy zasuguje on
na interwencj lekarsk [5]. Rozsdn decyzj mona
jednak podj na podstawie argumentw za i przeciw
zaliczeniu okrelonego atypowego stanu do kategorii
zaburze medycznych.
Podobnie, jeli chodzi o pozytywne zdrowie psychiczne, prawdopodobna jest znaczna jednomylno w sprawie niektrych typowych komponentw
(np. odpornoci na stres sprystoci psychicznej)
[6], ale i kontrowersje dotyczce komponentw bardziej atypowych (np. konsolidacji kariery zawodowej).
W wielu regionach wysoki poziom bezrobocia i inne
czynniki spoeczne mog uniemoliwia przeksztacenie roboty w karier. Podobnie jak w przypadku zaliczania okrelonych stanw do kategorii zaburze psychicznych, rozsdn decyzj mona podj
na podstawie dokadnej oceny odpowiednich faktw
i wartoci [5].
Jeli chodzi o interwencje w sferze pozytywnego zdrowia psychicznego, z atwoci zgodzimy si,
e chirurdzy plastyczni, ktrzy pomagaj leczy dzieci
z cikimi znieksztaceniami ciaa, s lekarzami. Z atwoci zgodzimy si te, e chirurg, ktry podejmuje si operacji, aby upodobni okrelon osob do jej
ulubionej gwiazdy filmowej, nie jest lekarzem, a szarlatanem [7]. I moemy zasadnie dyskutowa, czy
wykonywanie operacji z zakresu chirurgii plastycznej w celu poprawienia wygldu w okrelony sposb
okrelonym osobom to uprawianie zawodu lekarza,
czy szarlataneria.
Podobnie, jeli chodzi o pozytywne zdrowie psychiczne, klinicyci zajmujcy si zdrowiem psychicznym mog by w sposb uzasadniony zainteresowani
kluczowymi aspektami (np. odpornoci czy sprystoci psychiczn po doznaniu traumy). Trudniej byoby uzyska jednomyln zgod na to, e klinicyci
zajmujcy si zdrowiem psychicznym, ktrzy pomagaj ludziom, powiedzmy, dostroi si do energii
wszechwiata, nie s lekarzami, ale szarlatanami.
Znowu jednak moemy zasadnie dyskutowa o tym,
czy okrelone interwencje ukierunkowane na zdrowie
psychiczne to leczenie, czy szarlataneria.
Taka dyskusja czciowo dotyczy trafnoci celw oddziaywania (np. zabieg chirurgiczny w celu
250
upodobnienia pacjentki do ulubionej gwiazdy filmowej nie wydaje si kwesti zdrowotn), a czciowo
relacji koszt-efektywno (np. spoeczestwo moe
by w stanie ponosi koszty operacji plastycznych
w przypadkach cikiego znieksztacenia ciaa, ale
nie zabiegw upikszajcych). Podobnie, spoeczestwo moe zdecydowa, e naley skupi si na leczeniu pacjentw z cikimi zaburzeniami psychicznymi, lecz nie bdzie skonne pokrywa kosztw
interwencji klinicznych wzmacniajcych sprysto
psychiczn.
Warto zauway, e wiele interwencji moe potencjalnie pomc ludziom rozkwitn psychicznie, m.in.
edukacja, kontakt ze sztuk itp. Faktycznie, coraz bogatsza literatura powicona jest pracom teoretycznym
na temat sensu ycia [8] oraz badaniom empirycznym
nad dobrostanem i szczciem [9-11]. W tej sytuacji
dyskusyjn kwesti jest to, czy interwencje w celu
poprawienia pozytywnego zdrowia psychicznego koniecznie musz wchodzi w zakres kompetencji klinicystw zajmujcych si zdrowiem psychicznym.
Co wicej, empiryczne badania kosztw interwencji i uzyskanych korzyci s potrzebne, aby da
podstawy do podejmowania decyzji. Vaillant twierdzi,
e interwencje psychofarmakologiczne u ludzi zdrowych s negatywne. Niezwykle dua cz populacji
uywa substancji psychotropowych w celu wzmocnienia zdrowia psychicznego [12]. Nie ma jednak powodu, aby a priori wnioskowa, e takie rodki s zawsze
szkodliwe. Tak naprawd ze wzgldu na du zmienno genetyczn odpowied poszczeglnych osb
na takie leki moe by bardzo rna [13].
Vaillant uwaa, e moemy wzmacnia zdrowie
psychiczne stosujc metody poznawcze, behawioralne
i psychodynamiczne. Brak jednak danych empirycznych dotyczcych relacji koszt-efektywno i skutecznoci interwencji ukierunkowanych na pozytywne
zdrowie psychiczne. Mona twierdzi, e odpowiednie odywianie i wiczenia fizyczne prawdopodobnie
nale do najskuteczniejszych i najbardziej efektywnych w stosunku do kosztw interwencji ukierunkowanych na zdrowie psychiczne [14]. Pewniejsza jest
jednak potrzeba dalszych bada w tym zakresie.
Konkludujc, debata toczca si na forum zdrowia publicznego czsto dotyczy nie zaburze psychicznych, lecz raczej zdrowia psychicznego, czego
przykadem moe by haso wiatowej Organizacji
Zdrowia; nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego. Taka retoryka moe mie szereg zalet. Co wicej,
pozytywne zdrowie psychiczne stanowi wany obszar
bada naukowych.
Rwnoczenie uzasadnione jest zachowanie
ostronoci. Wprawdzie wszyscy si zgadzaj, e trzeba leczy typowe i obciajce zaburzenia fizyczne
i psychiczne, lecz nie ma ju takiej zgody co do tego,
co skada si na pozytywne zdrowie psychiczne oraz
jakie interwencje kliniczne mog by skuteczne i efektywne w stosunku do kosztw. Dane empiryczne mog
pomc, rzucajc wicej wiata na te kluczowe kwestie.
PIMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Caspersen CJ, Powell KE, Christenson GM. Physical activity,

exercise, and physical fitness: definitions and distinctions for
healthrelated research. Public Health Rep 1985; 100:126-31.
Stein DJ, Phillips KA, Bolton D, et al. What is a mental/psychiatric disorder? From DSM-IV to DSM-V. Psychol Med
2010;40: 1759-65.
Wakefield JC. Disorder as harmful dysfunction: a conceptual
critique of DSM-III-Rs definition of mental disorder. Psychol Rev 1992;99:232-47.
Nesse RM. Natural selection and the elusiveness of happiness. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci 2004;359:1333-47.
Stein DJ. Philosophy of psychopharmacology. Cambridge:
Cambridge University Press, 2008.
Stein DJ. The psychobiology of resilience. CNS Spectr
2009;14 (Suppl. 3):41-7.
Parens E. Is better always good? The enhancement project. In:
Parens E (ed). Enhancing human traits: ethical and social implications. Washington: Georgetown University, 1998:1-28.
Metz T. New developments in the meaning of life. Philosophy
Compass 2007;2:196- 217.
Kahneman D. Well-being: the foundations of hedonic psychology. New York: Russell Sage Foundation, 2003.
Cloninger C. The science of well-being: an integrated approach to mental health and its disorders. World Psychiatry
2006;5:71-6.
Haidt J. The happiness hypothesis: finding modern truth in
ancient wisdom. New York: Basic Books, 2006.
Greely H, Sahakian B, Harris J et al. Towards responsible use
of cognitive-enhancing drugs by the healthy. Nature 2008;
456:702-5.
Stein DJ. Philosophy of psychopharmacology. Perspect Biol
Med 1998;41:200-11.
Stein DJ, Collins M, Daniels W et al. Mind and muscle: the
cognitive-affective neuroscience of exercise. CNS Spectr
2007;12: 19-22.

Vaillant (2012) - Pozytywne Zdrowie Psychiczne - Czy Istnieje Definicja Międzykulturowwa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vaillant (2012) - Pozytywne Zdrowie Psychiczne - Czy Istnieje Definicja Międzykulturowwa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Postpy Psychiatrii i Neurologii 2012; 21(4): 229250

Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja midzykulturowa?1

W duych badaniach epidemiologicznych z drugiej poowy ubiegego wieku skupiano si na tym,

twierdzono, e ponadprzecitne zdrowie psychiczne

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

jest zdrowe psychiczne. Do niedawna Portugalia nie

Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja midzykulturowa?

i nastawienie na przyszo), sprawne rozwizywanie problemw (trafne spostrzeganie rzeczywistoci,

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

wa relacji spoecznych i subiektywnego dobrostanu)

rozwizywania problemw, realistyczn akceptacj

Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja midzykulturowa?

u mczyzn ze rdmiecia i uzdolnionych kobiet,

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

pozytywnych. W rnych badaniach zlokalizowano

pozytywne zwikszaj nam tolerancj wobec obcych,

Pozytywne zdrowie psychiczne: czy istnieje definicja midzykulturowa?

Dopiero w ostatnich dekadach tacy badacze, jak M.

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

rzeczywisto (np. przez psychotyczne zaprzeczanie).

Model C: Inteligencja spoeczna

Model D: Subiektywny dobrostan

0,40 0,30 0,40

Model E: Sprysto psychiczna

0,76 0,52 0,39 0,31

0,06 0,40 0,18 0,13 0,07

Ciepa atmosfera w dziecistwie

0,05 0,04 0,07 0,07 0,03

0,45 0,33 0,30 0,56 0,45

Ku przydatnemu klinicznie i opartemu na podstawach empirycznych wymiarowemu modelowi psychopatologii

ryfi kowana empirycznie w badaniach podunych.

Leighton AH. My name is Legion: the Stirling County Study, Vol. 1.

21. Peterson C, Seligman MEP. Character strengths and virtues. New

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

Pozytywne zdrowie psychiczne: program bada naukowych

Vaillant przedstawia wnikliwy przegld siedmiu modeli konceptualizacji pozytywnego zdrowia

inteligencje wielorakie Gardnera [1]. Niewtpliwie,

Pozytywne zdrowie psychiczne w rnych kulturach w perspektywie teorii samodeterminacji

ludzie, ktrzy zaspokoj ich potrzeby przywizania.

Pozytywne zdrowie psychiczne w rnych kulturach

Vaillant przedstawia godny podziwu przegld

deli ma trafn reprezentacj w innych kulturach?

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

sam podstawowy sposb we wszystkich kulturach,

spostrzeganie rzeczywistoci, odporno na stres,

Kliniczna rola dobrostanu psychicznego

i kulturowe rnice dotyczce wielu rodzajw pozytywnego zdrowia psychicznego [7].

Kliniczna rola dobrostanu psychicznego

punkty widzenia. Obejmuje on sze powizanych

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

kontrolowanych [3]. Stwierdzono, e w porwnaniu

nych osb. Nie ma jakiego jednego sposobu na dobre

Rozwj zdrowej osobowoci a dobrostan

Rozwj zdrowej osobowoci a dobrostan

z dojrzaoci, integralnoci, mdroci, sprystoci

FORUM pozytywne zdrowie psychiczne: modele i implikacje kliniczne

skadowych zdrowia psychicznego, nazywanego

Cloninger CR. Feeling good: the science of well-being. New

Co to jest zdrowie i co jest pozytywne? ICF jako rozwizanie

Pierwsze pytanie, ktre wymaga wyjanienia,

Co to jest zdrowie i co jest pozytywne? ICF jako rozwizanie

o osobach wyjtkowych, jak astronauci czy najlepsi

Podsumowujc, wniosek jest taki, e problemy