Sayısal İşaret İşleme - Sakarya Üniversitesi Çağlar GÜL Ders Notları FULL Slaytlar

aretler ve aret leme
aretler gnlk hayatmzda nemli bir rol oynar.

Bir iaret zaman, uzaklk, konum, scaklk ve basn gibi
bamsz deikenlerin bir fonksiyonudur.
Karlatmz ou iaret doal olarak retilir.
Ancak, bir iaret yapay olarak ya da bir bilgisayar araclyla da
retilebilir.
Tipik iaretlere baz rnekler aada verilmitir.
Tipik aretlere rnekler

Ses ve mzik iaretleri hava basncn uzayda bir konumda
zamann bir fonksiyonu olarak temsil eder
I like digital signal processing ses iaretinin dalgaekli aada
gsterilmitir.

Elektrokardiyografi (EKG) iareti kalbin elektriksel aktivitesini
temsil eder.
Tipik bir EKG iareti aada gsterilmitir.

EKG iareti periyodik bir dalgaeklidir.
Dalgaeklinin aada gsterilen bir periyodu, kalpten
atardamarlara kan transfer ileminin bir evrimini temsil eder.

Elektroenselefogram (EEG) iaretleri beyindeki milyarlarca
nronun rastgele uyarlmasyla oluan elektriksel aktiviteyi
temsil eder.

Sismik iaretler bir deprem, bir volkanik patlama veya bir yer
alt patlamasndan kaynaklanan kaya hareketleriyle oluur.
Yer hareketi, hareketin kaynandan balayp yeryznn
katmanlarndan tm ynlerde ilerleyen tr elastik dalga
oluturur.

Tipik bir sismograf kayd aada verilmitir.

Renksiz grnt - k iddetini iki uzamsal koordinatn bir
fonksiyonu olarak temsil eder.

Video iaretleriereve olarak adlandrlan grnt dizilerinden
oluur ve 3 deikenin bir fonksiyonudur: 2 uzamsal koordinat ve
zaman.
Video
aretler ve aret leme

Bir iaret bilgi tamaktadr.
aret ilemenin
kartmaktr.
amac
iaretin
tad
faydal
bilgiyi
Bilgi kartma yntemi, iaretin trne ve iaretin tad

bilginin doasna baldr.
Bu ders, iaretlerin ayrk-zaman gsterilimi ve ayrk-zaman
ilemesini ele almaktadr.
aretlerin Temsili ve Snflandrlmas
aret trleri, bamsz deikenlerin ne olduuna ve iareti

tanmlayan fonksiyonun ald deere baldr.
rnein, bamsz deikenler srekli veya ayrk olabilir.
Benzer ekilde, iaret bamsz deikenlerin srekli veya ayrk
bir fonksiyonu olabilir.
Ayrca, iaret gerel veya karmak deerli bir fonksiyon olabilir.

Tek bir kaynaktan retilen iarete SKALER ARET denir.
ki veya daha fazla kaynaktan retilen iarete VEKTR veya
OK KANALLI iaret denir.

Bir boyutlu (1-D) bir iaret, tek bir bamsz deikenin bir
fonksiyonudur
ok boyutlu (M-D) bir iaret, birden fazla bamsz deikenin
bir fonksiyonudur.
Ses iareti, bamsz deikenin zaman olduu 1-D bir iarettir
Bir grnt iareti, bamsz deikenlerin uzamsal koordinatlar
olduu 2-D bir iarete rnektir.
Renkli bir grnt, birincil renkleri (krmz, yeil, mavi) temsil
eden 3 adet 2-D iaretten oluur.

Renkli bir grnt ve grntnn renk bileeni aada
gsterilmitir.

Renksiz bir saysal video iaretinin her bir erevesi, her ereve
zamann ayrk anlarnda meydana gelmek zere ayrk 2 uzamsal
deikenin bir fonksiyonu olan 2-D bir grnt iaretidir.
Bu nedenle, renksiz bir video iareti 3 bamsz deiken 2
uzamsal koordinat ve zaman olmak zere, 3-D bir iarete bir
rnek olarak dnlebilir.
Renkli bir video iareti, 3 birincil rengi (krmz, yeil, mavi)
RGByi temsil eden 3 adet 3-D iaretten oluan 3-kanall bir
iarettir.
RGB televizyon iareti, iletim amacyla parlaklk ve 2 renk
bileinenden oluan 3-kanall dier bir tr iarete dntrlr.

1-D bir iaret iin, bamsz deiken genelde zaman olarak
adlandrlr.
Bamsz deiken srekliyse, iarete SREKL-ZAMAN iaret
denir.
Bamsz deiken ayrksa, iarete AYRIK-ZAMAN iaret denir.
Bir srekli-zaman iaret, zamann her annda tanmldr. Bir
ayrk-zaman iaret, zamann belirli anlarnda tanml olup bir say
dizisidir.
Srekli genlikli bir srekli-zaman iaretine genelde ANALOG bir
iaret denir. Ses iareti analog bir iarete rnektir.

Sonlu sayda rakamla temsil edilen ayrk-genlikli bir ayrk-zaman
iaretine SAYISAL iaret denilir.
Saysal bir iarete rnek, bir
saysallatrlm muzik iaretidir.
DVDye
kaydedilmi
Srekli genlikli bir ayrk-zaman iaretine RNEKLENM iaret

denir.
O halde, saysal bir iaret kuantalanm rneklenmi bir iarettir.
Son olarak, ayrk-genlikli srekli-zaman iaretleriyle
karlalabilir. Aada, 4 iaret trne rnekler verilmitir.
de

Bir iaretin matematiksel temsilindeki fonksiyonel bamllk
genelde ak bir ekilde gsterilir.
Srekli-zaman 1-D bir iaret iin, srekli bamsz deiken
genelde t ile gsterilir. rnein u(t), srekli-zaman 1-D bir iareti
temsil eder.
Ayrk-zaman 1-D bir iaret iin, ayrk bamsz deiken genelde
n ile gsterilir. rnein {v[n]} ayrk-zaman 1-D bir iareti temsil
eder.
Bir ayrk-zaman iaretinin her yesi v[n]ye bir RNEK denir.

ou uygulamada, bir ayrk-zaman iaret bir srekli-zaman
iaretin zamanda dzgn aralklarla rneklenmesiyle elde edilir.
Ayrk-zaman iaretin tanmland zamanlar dzgn aralklysa
bamsz ayrk deiken n, tamsay deerler alacak ekilde
normalletirilebilir.
Srekli-zaman 2-D bir iaret durumunda, 2 bamsz deiken
genelde x ve y ile gsterilen uzamsal koordinatlardr.
rnein, renksiz bir grntnn (x,y) konumundaki parlakl
u(x,y) olarak ifade edilebilir.

Saysallatrlm bir grnt 2-D ayrk-zaman bir iarettir ve iki
bamsz deikeni genelde m ve n ile belirtilen ayrklatrlm
uzamsal deikenlerdir. O halde, saysallatrlm bir grnt
v[m,n] olarak ifade edilebilir.
Renksiz bir video iareti 3-D bir iarettir ve u(x,y,t) eklinde
temsil edilebilir.
Renkli bir video iareti, birincil renkleri temsil eden 3 iaretten
oluan bir vektr iarettir:

Matematiksel bir ifade ya da kural, veya tablodan okuma gibi iyi
tanmlanm bir ilemle tam olarak belirlenebilen bir iarete
DETERMNSTK bir iaret denir.
Rastgele bir ekilde retilen ve nceden kestirilemeyen bir iarete
RASTGELE bir iaret denir.
Tipik aret leme Uygulamalar

Analog iaretler durumunda, ou iaret ileme algoritmalar
zaman uzaynda yaplr.
Ayrk-zaman iaretler durumunda, genelde hem zaman hem de
frekans uzaynda ilemler gerekletirilir.
Temel Zaman-uzay lemleri

En temel zaman-uzay ilemi lekleme, teleme ve
toplamadr.
LEKLEME, bir iaretin pozitif veya negatif bir sabitle
arplmasdr. Analog iaretler durumunda, kazan denen arpm
sabitinin genlii 1den bykse ileme KUVVETLENDRME,
aksi halde ZAYIFLATMA denir.
x(t) iareti ile leklenmie, ilem sonucunda y(t) = x(t)
iareti oluur.

Dier temel iki ilem, NTEGRAL ve TREV almadr.
x(t) analog iaretinin integrali
iaretini oluturur.
x(t) analog iareti nin trevi
iaretini oluturur.

TELEME ilemi, orijinal iaretin telenmi bir kopyas olan bir
iaret oluturur.
x(t) analog iareti iin, y(t) = x(t-t0), x(t)nin pozitif olduu
varsaylan t0 kadar sreyle telenmesiyle elde edilen iarettir.
t0 sresi negatifse, ileme LERLETME denir.

ou uygulama, yeni bir iaret oluturmak amacyla iki veya
daha fazla iaret ieren ilemler gerektirir. rnein, y(t) = x1(t) +
x2(t) + x3(t) ile verilen iaret x1(t), x2(t) ve x3(t) analog
iaretlerinin toplanmasyla oluturulur.
x1(t) ve x2(t) iaretlerinin arpm y(t) = x1(t) x2(t) iaretini
oluturur.
imdiye kadar tartlan temel ilemler, ayrk-zaman iaretler
zerinde de uygulanr.
Daha karmak ilemler, iki veya daha fazla basit ilemin
birletirilmesiyle gerekletirilir.
Filtreleme
FLTRELEME, en sk kullanlan karmak iaret ileme
yntemlerinden birisidir. Bu ilemi gerekletiren sisteme bir
FLTRE denir.
Bir filtre, belirli frekans bileenlerini bozunumsuz geirirken
dier frekans bileenlerini bastrr.
Filtreden gemeye izin verilen frekans aralna GERME
band, filtrenin bastrd frekans aralna da SNDRME
band denir.
ou durumda, analog iaretler iin filtreleme ilemi dorusaldr.
Filtreleme
x(t) giri iareti, y(t) k iareti ve h(t) filtrenin impuls yant
olmak zere, dorusal bir analog filtreleme ilemi
eitliiyle verilen konvolsyon integraliyle tanmlanr.

Drt tr temel filtre mevcut olup tanmlar aada yaplmtr.
Filtreleme
ALAK GEREN bir filtre, KESM FREKANSI denen belirli
bir frekans fcden kk frekanslar geirir, fcden byk
frekanslar bastrr.
YKSEK GEREN bir filtre, belirli bir kersim frekans fcden
kk frekanslar bastrr, fcdenden byk frekanslar geirir.
BAND GEREN bir filtre, fc1< fc2 olmak zere, iki kesim
frekans fc1ve fc2 arasndaki frekanslar geirir, fc1den kk ve
fc2den byk frekanslar bastrr.
BAND SNDREN bir filtre, fc1< fc2 olmak zere, iki kesim
frekans fc1ve fc2 arasndaki frekanslar bastrr, fc1den kk ve
fc2den byk frekanslar geirir.
Filtreleme
Aadaki ekil, 50 Hz, 110 Hz ve 220 Hz frekansna sahip
sinzoidal 3 iaretten oluan bir giri iaretinin alak geiren
filtrelenmesiyle oluan sonucu gstermektedir.
Filtreleme
Aadaki ekil, ayn iaretin yksek ve band geiren
filtrelenmesiyle elde edilen sonular gstermeketdir.
Filtreleme
Yukarda verilen drt tr filtreden baka tt filtreler de vardr.
Tek bir frekans bileenini bastran filtreye ENTK filtre denir
OK BANDLI bir filtrenin birden fazla geirme ve sdrme
band vardr.
TARAK filtre, bir dk frekansn tamsay katsaylarn bastrr.
Karmak aretlerin retilmesi

Bir iaret gerel ve karmak deerli olabilir. lk durumdaki
iaretler GEREL, ikinci durumdaki iaretlere KARMAIK
iaret denir.
HLBERT DNTRCS kullanlarak, gerel bir iaretten
karmak bir iaret retilebilir.
Hilbert dntrcsnn impuls yant aadaki eitlikle verilir:

Srekli-zaman Fourier dnm (CTFT) X(j) aada verilen
gerel bir iaret x(t)yi ele alalm.
X(j)ya x(t)nin SPEKTRUMU denir. Gerel bir iaretin genlik

spektrumu ift, faz spektrumu ise tek bir iarettir. Gerel bir
iaretin spektrumu pozitif ve negatif frekanslar ierdiinden
Xp(j) ve Xn(j), X(j)nn srasyla pozitif ve negatif frekans
araln kapsayan ksmlar olmak zere, aapda verilen eitlik
yazlabilir:

x(t) bir Hilbert dntrcsne uygulanrsa kta y(t) oluur:
y(t)nin spektrumu Y(j), hHT(t) ve x(t)nin spektrumlarnn

arpmna eittir. hHT(t)nin spektrumu
olduundan Y(j) aada verilen eitlikten elde edilebilir:

y(t)de gerel bir iarettir. g(t) = x(t) + j y(t) ile verilen karmak
iareti ele alalm. g(t)nin spektrumu aadaki eitlikten bulunur:
Dier bir deyile, ANALTK bir iaret adlandrlan karmak

iaret g(t) sadece pozitif frekans bileenlerine sahiptir.
Modlasyon ve Demodlasyon
Dk frekansl bir iaretin bir haberleme kanal zerinden etkin
bir ekilde iletilebilmesi iin bir modlasyon ilemi araclyla
iaretin yksek frekansl bir iarete dntrlmesi gereklidir.
Alc tarafta, modlasyonlu yksek frekansl iarete
demodlasyon ilemi uygulanarak iletilen dk frekansl iaret
geri elde edilir.
Analog iaretlerin modlasyonu iin drt ytem vardr:
(1) Genlik modlasyonu
(2) Frekans modlasyonu
(3) Faz modlasyonu
(4) Darbe genlik modlasyonu
Genlik Modlasyonu
Genlik modlasyonunda TAIYICI denen yksek frekansl
sinzoidal bir iaret Acos(0t)nin genlii, BLG iareti denen
dk frekansl bir x(t) iaretiyle deitirilir. Bu ilem
MODLASYONLU iaret denen yksek frekansl bir iaret
oluturur: y(t) = Acos(0t) x(t).
Frekans teleme zelliini gstermek iin, 1 << 0 olmak
zere, x(t) = cos(1t) olsun. y(t) ve y(t)nin spektrumu aadaki
eitliklerden hesaplanabilir:
Genlik Modlasyonu
Bilgi iareti ve moodlasyonlu iaretin spektrumu aada
verilmitir:
Genlik Modlasyonu
ekilden grld gibi, modlasyonlu iaret y(t), merkezi 0
frekans olan 2m bandgenilikli bandsnrl yksek frekansl bir
iarettir. Modlasyonlu iaretin 0 ile 0 + m frekanslar
arasnda kalan ksmna ST YAN BAND, 0 ile 0 - m
frekanslar arasnda kalan ksmna ise ALT YAN BAND denir.
ki yan band olutuundan ve tayc mevcut olmadndan bu
ynteme literatrde TAIYICISI BASTIRILMI FT YAN
BANDLI (SC-DSB) modlasyon denmitir.
Genlik Modlasyonu
Bilgi iaretini geri elde etmek yaplan demodlasyon ilemi iki
admdan oluur: lk nce, y(t) tayc ile ayn frekansl sinzoidal
bir iaretle arplr:
r(t)nin spektrumu aada verilmitir:
Genlik Modlasyonu
Daha sonra, r(t)den x(t)yi elde etmek iin r(t), kesim frekans
c , m < c < 2 0 - m eitsizliklerini salayan alak geiren
bir filtreden geirilir.
Modlasyon ve demodlasyon ilemlerinin blok diyagram
gsterilimleri aada verilmitir.
Genlik Modlasyonu
Pratikte, demodlasyonda kullanlan sinzoidal iaretin
frekansnn tayc frekansna eit olmasn salamak zordur. Bu
problemin stesinden gelmek iin, modlasyon ilemi
modlasyonlu iaret taycy da ierecek ekilde deitirilir.
Bu ilem, m katsays tm t deerleri iin [1+mx(t)] > 0 olacak
ekilde seilen bir say olmak zere genlik modlasyonlu iaret
aadaki gibi yeniden tanmlanarak yaplr:
Modlasyonlu iarette tayc da mevcut olduundan bu ileme

FT YAN BAND (DSB) modlasyonu denir.
Genlik Modlasyonu
Aadaki ekilde, 20 Hz frekansl sinzoidal bir bilgi iareti ve
m =0.5 iin DSB yntemi kullanlarak elde edilen 400 Hz tayc
frekansl genlik modlasyonlu iaret gsterilmitir.
Genlik Modlasyonu
Geleneksel DSB genlik modlasyonu durumunda, bilgi iaretinin
bandgenilii m iken modlasyonlu iaretinki 2mdir. letim
kapasitesini arttrmak amacyla modlasyonlu iaretin sadece alt
veya st yan band iletilir.
Karlk gelen ileme TEK YAN BAND (SSB) modlasyonu
denir ve nasl yaplabilecei aada gsterilmitir.
Genlik Modlasyonu
SSB modlasyon ynteminde ilgili iaretlerin spektrumlar
aada verilmitir.
DSPnin stnlkleri
Filtre karakteristiklerinde sapmalarn olumamas: filtre
katsaylar hafzada saklanan ikili tabanda katsaylar olduundan
harici evre ve scaklk gibi harici parametrelerden etkilenmezler.
yiletirilmi kalite seviyesi: lemenin kalitesi sadece ekonomik
kstlardan etkilenir. Veriyi/katsaylar temsil etmede kullanlan
bit says arttrlarak istenilen kalite elde edilebilir. Temsilde 1 bit
arttrmak SNRda 6 dB iyilemeye neden olur.
Ayn sonucun tekrar elde edilebilmesi: Parametre toleranslar
sistem performansn etkilemez. Cihazn mr boyunca
kalibrasyona gerek yoktur.
Yeni
fonksiyon
gelitirme
kolayl:
proramlanabilir filtreleri tasarlamak ve
kolaydr.
Uyarlanr
ve
gerekletirmek
DSPnin stnlkleri
oullama: Ayn dzenek birka iaret tarafndan paylalabilir,
dolaysyla ekeonomik kazanm salanr.
Modlerlik: Gerekletirme iin standard saysal devreler
kullanlr.
VLSI ve ULSI teknolojileri kullanlarak tek ip gerekletirme
Ykleme etkisinin olumamas
DSPnin Eksiklikleri
Daha az gvenilirlik: saysal sistemler aktif cihazlar olduundan
daha fazla g kullanrlar ve daha az gvenilirdirler.
Snrl
alma
frekans
aral:
Frekans
aral,
gerekletirilebilecek ve kullanlabilecek maksimum hesaplama
kapasitesine karlk gelen deerlere snrldr.
Analog iaretlerin ilenmesinde ilave karmaklk: Gerekli
analog-saysal (A/D) ve saysal-analog (D/A) dntrcler
toplam sistem karmakln arttrr.
DSP Uygulama rnekleri

Cep telefonu
Ayrk oklu ton iletim
Saysal fotoraf makinesi ve kamera
Saysal ses sentezi
aret kodlama ve sktrma
aret yiletirme
Cep Telefonu Blok Diyagram
Bir Chip zerindeki Cep Telefonu Sistemi
100-200 MHz DSP + MCU

ASIC lojik
Youn hafza
Analog arayz
Srekli-zaman aretlerin Ayrk lenmesi

Bir srekli-zaman iaretin saysal ilenmesi admdan olumaktadr:
1. Srekli-zaman iaretinin bir ayrk-zaman iaretine dntrlmesi
2. Ayrk-zaman iaretin ilenmesi
3. lenmi ayrk-zaman iaretin tekrar
bir srekli-zaman iarete
evrilmesi
Bir srekli-zaman iaretin saysal hale evrilmesi ANALOG-SAYISAL
(A/D) dntrcyle yaplr.
Saysal bir iaretin analog bir iarete dntrlmesi ters ilemi ise
SAYISAL-ANALOG (D/A) dntrcyle yaplr.

A/D dntrme ilemi sonlu bir zaman aldndan dnm
tamamlanncaya kadar A/D dntrcnn giriindeki iaretin genliinin
sabit kalmasn garantileyip saysal temsilindeki hatay en kk yapmak
amacyla bir RNEKLE-ve -TUT (S/H) devresi kullanlr.
rtmeyi nlemek amacyla S/H devresinden nce bir analog RTME
NLEYC filtre kullanlr.
D/A dntrcnn basamak eklindeki dalgaekline sahip kn
yumuatmak aamacyla bir analog YENDEN OLUTURMA filtresi
kullanlr.
Anlatlanlar nda toplam blok diyagram gsterilimi yukarda verilmitir.

rtme nleyici ve yeniden oluturma filtreleri analog alak geiren
olduundan, saysal filtre tasarmndan nce analog alak geiren filtre
tasarmn ele alacaz.
Ayrca, en sk kullanlan IIR saysal filtre tasarm yntemi, prototip bir
analog alak geiren filtrenin dntrlmesine dayaldr.

nceden belirtildii gibi, ou uygulamada ayrk-zaman iaretler sreklizaman iartetlerin rneklenmesiyle oluturulur.
Deiik birden fazla srekli-zaman iaretin rneklenmesi ayn ayrk-zaman
iaretini verebilir. Aslnda, rneklendiinde ayn ayrk-zaman iaretini veren
sonsuz sayda srekli-zaman iareti vardr.
Ancak, baz koullar altnda verilen bir ayrk-zaman iaretine karlk gelen
tek bir srekli-zaman iareti bulmak mmkndr.
Bu koullar salandnda, rneklenmi iaretten orijinal srekli-zaman
iaretini yeniden oluturma mmkndr. imdi, bu ilikiyi ve karlk gelen
koullar belirleyeceiz.
rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

ga(t), t = nT anlarnda rneklenip g[n] = ga(nT) dizisini oluturan bir sreklizaman iareti olsun.
Burada, T RNEKLEME PERYODUNU
gstermektedir.
Tnin tersine RNEKLEME FREKANSI denir ve FT ile gsterilir.
ga(t)nin frekans uzay gsterilimi srekli-zaman Fourier dnmyle
(CTFT) verilir:
Benzer ekilde, g[n] nin frekans uzay gsterilimi ayrk-zaman Fourier

dnmyle (DTFT) verilir:

Amacmz Ga(j) ile G(ej) arasndaki ilikiyi bulmaktr. Bu amala,
rnekleme ilemini matematiksel olarak ga(t) ile
eitliiyle tanmlanan periyodik impuls dizisi p(t)nin arpm olarak ele

alrz.
p(t), aada gsterildii gibi T aralkl ideal impulslardan oluan bir iarettir.

arpma ilemi sonucunda gp(t) ile gsterilen bir impuls dizisi oluur:
gp(t), t = nT anlarnda impulslardan oluan bir srekli-zaman iaretidir.

mpulslarn genliini, rneklenecek analog iaret ga(t)nin rnek deerleri
ga(nT) belirler. Aada bir analog iaret ga(t) ve buna karlk gelen impuls
dizisi gp(t) gsterilmitir.

Gp(j)nn edeer iki ifadesi vardr. Birincisi, (t-nT)nin arlkl toplam
ile verilir:
kinci ifade, POISSON formlnden yaralanlarak elde edilir. Bir (t) iareti
iin Poisson forml, T = 2/T ve (j) iaretin CTFTsi olmak zere
ilikisiyle verilir. Poisson forml, t = 0 iin aada verilen eitlik olur:

CTFTnin frekans teleme zelliinden ga(t) e -jtnin CTFTsi Ga(j(+))
olacaktr. t = 0 iin verilen Poisson formlnde (t) = ga(t) e -jt yazlrsa,
aada verilen ilikiyi elde ederiz:
Yukardaki ifadede yerine yazlrsa Gp(j)nn
ile verilen ikinci gsterilimi elde edilir.

Gp(j)nn
ifadesinden bu iaretin periyodik bir fonksiyon olduu
grlmektedir. Ga(j)nn Tnin tam katlarna telenmi ve 1/T ile
leklenmi kopyalarnn toplam Gp(j) iaretini oluturmaktadr.

Gp(j) eitliinin sa tarafndaki toplamada k=0 iin bulunan terim,
Gp(j)nn TEMELBAND ksm, dier tm k deerleri iin bulunan terimler
ise Gp(j)nn frekans telenmi ksmlardr.
- T/2 T/2 frekans aralna TEMELBAND veya NYQUIST band
denir.
ga(t)nin bandsnrl bir iaret olduunu varsayalm. T = 2/T olmak zere,
aada rnek bir Ga(j) ve periyodik impuls dizisi p(t)nin CTFTsi P(j)
izilmitir.

Tnin farkl iki deeri iin Gp(j) aada izilmitir. ekillerden grld
gibi, T > 2 m durumunda, Gp(j)y oluturan telenmi kopyalar arasnda
kesime yoktur. Dier yandan, T < 2 m durumunda, Gp(j)y oluturan
telenmi kopyalar arasnda kesime vardr. Bu olaya RTME denir.

Aada gsterildii gibi T > 2m ise, rneklenmi iaret gp(t), T kazanl
ve m < c < T-m eitsizliklerini salayan c kesim frekansl ideal bir
alak geiren filtreden geirilerek analog iaret ga(t) hatasz bir ekilde
yeniden oluturulabilir.
Dier yandan, T < 2m ise, Ga(j)nn kesien telenmi kopyalarndan

dolay filtreleme araclyla analog iaret ga(t) hatasz bir ekilde yeniden
oluturulamaz.

Yeniden oluturma filtresinin ve ilgili iaretlerin spektrumlar aada
verilmitir.

rnekleme Teoremi: ga(t), CTFTsi || > |m| iin Ga(j) = 0 olan bandsnrl
bir iaret olsun. T = 2/T olmak zere, T > 2m ise, ga(t) rnek deerler
ga(nT)den tek olarak belirlenebilir. {ga(nT)} verildiinde,
ile verilen bir impuls dizisi oluturup diziyi T kazanl ve m < c < T-m
eitsizliklerini salayan c kesim frekansl ideal bir alak geiren filtre
Hr(j)den geirerek ga(t)yi hatasz olarak yeniden oluturabiliriz.
Yorumlar:
1. T > 2m kouluna NYQUIST koulu denir.
2. T /2 frekansna KATLAMA frekans denir.
3.ga(t)de minimum rnekleme frekansn belirleyen en yksek frekansa
NYQUIST denir.
4. 2mfrekansna NYQUIST hz denir.

Saysal telefonda 3.8 kHz iaret bandgenilii kabul edilebilirdir. Bu
nedenle, saysal telefon haberlemesinde ses iaretinin bandgeniliinin iki
katndan daha byk olan 8 kHz rnekleme frekans kullanlr.
Yksek kaliteli analog mzik iareti ilemede ise 20 kHz bandgeniiliinin
yeterli olduu tespit edilmitir. Kompakt disk (CD) mzik sistemlerinde
iaret bandgeniliinin iki katndan biraz daha byk olan 44.1 kHz
rnekleme frekans kullanlmaktadr.

rnek: Aada zaman uzaynda denklemleri ve karlk gelen spektrumlar
verilen sinzoidal iareti ele alalm.

Bu iaretler, T=20 rad/s rnekleme frekansnda (T=0.1s) rneklenmektedir.
rnekleme sonucunda,
ile
verilen spektruma sahip adet srekli-zaman impuls dizisi g1p(t), g2p(t), g3p(t)
olur. Dizilerin spektrumlar aada verilmitir.

g1(t) durumunda, rnekleme freknas Nyquist koulunu saladndan
rtme olumamtr. Ayrca, alak geiren filtre kndaki iaret orijinal
srekli-zaman iarete eittir.
Dier iki durumda, rnekleme freknas Nyquist koulunu salamamaktadr.
Her iki durumda da alak geiren filtre k cos(6t)ye eittir.
G2p(j)da = 6de oluan impuls, G2(j)da = -14deki impulsun
rtmesinden kaynaklanmtr.
Benzer ekilde, G3p(j)da = 6de oluan impuls, G3(j)da = 26deki
impulsun rtmesinden kaynaklanmtr.

imdi, g[n]nin DTFTsi ile gp(t)nin CTFTsi arasndaki ilikiyi bulacaz.
ki spektrumun tanm aada verilmitir.
Yukardaki denklemlerde, g[n] = ga(nT) ilikisi kullanlrsa,
elde edilir. Son olarak,

aadaki sonu bulunur
olduu hatrlanrsa

Bir nceki yansda verilen spektrum alternatif olarak
eklinde ifade edilebilir.

bulundurulursa u sonu kar:
ilikisi gz nnde
Gp(j)da = /T yazlrsa, G(ej) elde edilir.

Gp(j), T = 2/T periyodlu periyodik bir fonksiyondur.
= /T ile verilen dnmden dolay, G(ej)da periyodik bir fonksiyon

olup periyodu 2dir.
Analog aretin Yeniden Oluturulmas

imdi, ideal yeniden oluturma filtresinin kndaki iareti bulacaz.
Sonu, filtrenin impuls yant ile giri arasndaki konvolsyon toplamna
eittir.
Filtrenin impuls yant, Hr(j)nn ters DTFTsi alnarak bulunabilir:
Filtrenin giriinin
O halde, filtre k
olduunu hatrlaynz.
olarak elde edilir. (c = T /2 = / T olduu varsaylmtr.)

Yukarda verilen denklem, bandsnrl bir aradeerleme iilemi olup
denklemdeki sinzoidal fonksiyonlarn analog iareti nasl oluturduu aada
verilen ekilde aklanmaya allmtr.

c = T /2 ise, hr(0) = 1 ve n 0 iin hr(nT) = 0 olduu gsterilebilir. Bu
gzlem interpolasyon denkleminde kullanldnda - < r < aralndaki
tm tamsaylar iin
sonucu kar.
Yukardaki sonu, rnekleme teoreminde verilen koulun geerli olup
olmadndan bamsz olarak dorudur.
Ancak, rnekleme frekans T rnekleme teoremindeki koulu salyorsa,
yeniden oluturulan iaret sadece rnekleme anlarnn katlarnda deil, tm t
deerleri iin orijinal analog iarete eit olur.
Band Geiren aretlerin rneklenmesi

imdiye kadar yaplan tartmada srekli-zaman iaretinin m frekansyla
bandsnrl bir iaret olduu varsayld. Byle srekli-zaman iaretlere
ALAK GEREN iaret denir.
aretin daha yksek bir L< || < H frekans aralna bandsnrl olduu
uygulamalar vardr. Byle iaretlere BAND GEREN iaret denir.
Bandgeiren iaretler rneklenirken T 2 H seilerek rtme nlenebilir.
Ancak bu yaklamn nemli iki snrlamas vardr: (i) rneklemeyle elde
edilen ayrk-zaman iaretin spektrumunda spektral boluklar olacaktr, (ii)
L byk bir deere sahipse gerekli rnekleme frekans ok yksek olup
baz uygulamalarda pratik olmayabilir.
Aada bandgeiren iaretler iin kullanlabilecek daha uygun bir yntem
tartlmtr.7

= L - H band geiren iaretin bandgeniliini tanmlasn.
aretteki en yksek frekans Hn bandgeniiliinin bir tamsay kat
olduunu varsayalm. Yani, M bir tamsay olmak zere H = M().
rnekleme frekansn T = 2() = 2H/M olarak seeriz (rnekleme
frekansnn Nyquist frekansnn Mde birine eit olduuna dikkat ediniz).
rnekleme frekansnn bu deeri Gp(j) iin daha nceden bulduumuz
eitlikte yerine konulursa Gp(j) aadaki ekilde elde edilir:
Alak geiren iaretlerin rneklenmesinde olduu gibi, rnklenmi iaret

bandgeiren iaretin spektrumunun leklenmi ve telenmi kopyalarnn
toplamndan olumaktadr.
knn her deeri iin telemenin miktar kopyalar arasnda kesime
olmayacan garantilediinden rtme olumaz.

Aadaki ekil tartmaya aklk getirmektedir.
Analog iaret ga(t), gp(t)nin geirme band L< || < H ve kazanc T olan
bandgeiren bir filtreden geirilmesiyle elde edilebilir.
Dk frekans bandlarndaki herhangi bir kopyann uygun bir bandgeiren
filtre kullanlarak oluturulabileceine dikkat ediniz.
AnalogAlakGeirenFiltreKarakteristikleri
Analogalakgeirenbirfiltreningenlikyant|Ha(j)|aadagsterildiigibi
verilebilir.
p:Geirmebandkenarfrekans
s:Sndrmebandkenarfrekans
p:Geirmebandmaksimumdalgalanmas
s:Sndrmebandmaksimumdalgalanmas
DalgalanmalardBcinsindendeverilebilir:
Maksimumgeirmebanddalgalanmas:
Minimumsndrmebandzayflatmas:
0 p frekansaralGERMEBANDIolaraktanmlanr.
Geirmebandnda|Ha(j)|1denp kadarsapabilir.Yani
s frekansaralSNDRMEBANDIolaraktanmlanr.
Sndrmebandnda|Ha(j)|1dens kadarsapabilir.Yani
Genlikkarakteristikleriaadagsterildiigibigenliingeirmebandndakimaksimum
deeri1olacakekildedeverilebilir.
Maksimumgeirmeband
sapmas
Maksimumsdrmeband
genlii
Geneldeikiparametredahatanmlanr:
Geioran:Ayrtedicilikparametresi:
ButterworthYaklakl
N.derecedenanalogButterworthalakgeirenfiltresiningenlikyantnnkaresi
aadakieitlikleverilir:
=0da|Ha(j)|2 nnilk2N1trevisfraeittir.
dBcinsindenKAZAN
olarakverilir.
c 3dbKESMFREKANSIolarakadlandrlr.Buadlandrmannnedeni =c de
kazancnyaklakolarak3dBolmasdr:
ButterworthYaklakl
c =1durumundaeitliN deerleriiinButterworthyaklaklileeldeedilengenlik
yantlaraadaverilmitir:
ButterworthYaklakl
Butterworthalakgeirenfiltresinitanmlayanikiparametrederece Nve3dBkesim
frekansc dir.
Buparametreler,belirtilenkenarfrekanslarp ves ilegeirmebandminimum
genliivemaksimumsdrmebanddalgalanmasndanaadakidenklemler
kullanlarakhesaplanabilir:
kidenklemN iinzlrse
bulunur.
ButterworthYaklakl
Derecetamsayolduundan,hesaplananN deerienyakntamsayyayuvarlanr.
Ndeeriherhangibirdenklemdeyerinekonularak3dBkesimfrekansc belirlenir.
AnalogButterworthalakgeirenfiltresinintransferfonksiyonu
eklindeverilir.Denklemde
oluppaydapolinomuDN(s)yeN.DerecedenButterworthPolinomudenir.
ButterworthYaklakl
rnek: 1dBkesimfrekans1kHzdeve5kHzdekizayflatmas40dBolanendk
dereceliButterworthalakgeirenbelirleyiniz.
Verilenlerden
yazarz.kidenklemizerek
buluruz.Derecehesabiingerekliolan1/kve1/k1 parametrelerihesaplandnda
eldeedilir.Ohalde,derece
olarakhesaplanptamsayolmakzorundaolduundanN =4seeriz.
ChebyshevYaklakl
N.derecedenanalog1.trChebyshevalakgeirenfiltresiningenlikyantnnkaresi
PaydadakiTN()yeN.derecedenChebyshevPolinomudenirve
eitliiyletanmlanr.
ChebyshevYaklakl
eitliN deerleriiin1.trChebyshevyaklaklileeldeedilengenlikyantlar
aadaverilmitir:
ChebyshevYaklakl
=s degenlik1/A olduundan
yazlabilir.YukardakidenklemN iinzlrse
bulunur.Filtreninderecesitamsayolmakzorundaolduundan,hesaplanansayenyakn
tamsayyayuvarlanr.
ChebyshevYaklakl
N.derecedenanalog2.trChebyshevalakgeirenfiltresiningenlikyantnnkaresi
PaydadakiTN()terimiN.derecedenChebyshevpolinomudur.1.trChebyshev
yaklaklndaolduugibi,2.trChebyshevalakgeirenfiltresininderecesi
eitliikullanlarakhesaplanansayenyakntamsayyayuvarlanarakbelirlenir.
ChebyshevYaklakl
eitliN deerleriiin2.trChebyshevyaklaklileeldeedilengenlikyantlar
aadaverilmitir:
ChebyshevYaklakl
rnek:1dBkesimfrekans1kHzdeve5kHzdekizayflatmas40dBolanChebyshevalak
geirenfiltreninenkkderecesinibelirleyelim.
Verilendeerlerdenderece
olarakhesaplanr.SonuyuvarlanrsaN =3olur.
ElliptikYaklakl
N.derecedenanalogElliptikalakgeirenfiltresiningenlikyantnnkaresiaadaki
eitlikleverilir:
PaydadakiRN()terimi,RN(1/)=1/RN()eitliinisalayanN.derecedenrasyonelbir
fonksiyonudur.RN()nnsfrlar0< <1aralnda,kutuplarise1< <
aralndadr.Filtreninderecesiaadakidenklemlerkullanlarakhesaplanr:
ElliptikYaklakl
rnek:1dBkesimfrekans1kHzdeve5kHzdekizayflatmas40dBolanelliptikalak
geirenfiltreninenkkderecesinibelirleyelim.
k =0.2ve1/k1 =196.5134olarakbulunmutu.Budeerleridereceformlndeyerine
koyarsak
buluruz.SonuolarakdereceN=2.23308olarakhesaplanrN =3seilir.
ElliptikYaklaklk
p =1durumundaeitliN deerleriiinelliptikyaklakileeldeedilengenlikyantlar
aadaverilmitir:
MATLABKullanlarakAnalogAlakGeirenFiltreTasarm
rnek:1dBkesimfrekans1kHzdeve5kHzdekizayflatmas40dBolanelliptikalak
geirenfiltreyiMATLABkullanaraktasarlayalm.
Gereklikomutlar
eklindedir.KomutlaryazlrkenWp=21000,Ws=25000,Rp=1,Rs=40girilirse
kazangrafiiaadaverilenfiltretasarlanmolur.
AnalogYksekGeiren,BandGeirenveBandSndrenFiltreTasarm
Adm1: UygunbirfrekansdnmkullanlarakgereklifiltretransferfonksiyonuHD(s)
prototipbiralakgeirentransferfonksiyonuHLP(s)edntrlr.
Adm2: Prototipalakgeirenfiltretasarlanr.
Adm3: GereklifiltretransferfonksiyonuHD(s),HLP(s)yefrekansdnmnntersi
uygulanarakeldeedilir.
PrototipalakgeirentransferfonksiyonuHLP(s)ninLaplacednmdeikenis,
gereklifiltretransferfonksiyonuHD()ninkiise ilebelirtilsin.suazyndanuzayna
dnm tersi mevcut olan s F fonksiyonu ile verilir. O halde,
AnalogYksekGeirenFiltreTasarm
Gereklispektraldnm:HLP(s)ingeirmebandkenarfrekansp veHHP()in
geirmebandkenarfrekanspômakzere
ileverilir.s =j , j yazlarak frekanslar arasndaki iliki
olur.Frekansdnmaadagrafikselolarakgsterilmitir.
alakgeiren
yksekgeiren
AnalogYksekGeirenFiltreTasarm
rnek:AadakikarakteristikleresahipbiranalogButterworthyksekgeirenfiltre
tasarlayalm:p 4 kHz, s 1 kHz, p 0.1 dB, s 40 dB.
p =1 seelim.
Ohalde,prototipalakgeirenfiltreninkarakteristikleriyledir:p =1,s =4,p 0.1 dB,
s 40 dB. Aada MATLAB komutlar ve prototip alak geiren filtre ile gerekli
yksek geiren filtrenin kazanlar izilmitir.
AnalogBandGeirenFiltreTasarm
Gereklispektraldnm:HLP(s)ingeirmebandkenarfrekansp veHBP()ingeirme
bandkenarfrekanslarp1^vep2^ olmakzere
olur. Bw bandgeiren filtrenin geirme band genilii, 0îsegeirmebandmerkez

frekansdr.Frekansdnmaadagrafikselolarakgsterilmitir.
alakgeirenalakgeiren
bandgeiren
Aadaverilenkoulsalanmaldr:
Bukoulsalanmyorsa,koulsalanacakekildefrekanslardanbirisideitirilmelidir.
kidurumlakarlamakmmkndr:
Durum1:
Durum2:
Herikidurumdaeitliinnaslsalanabileceiaadatartlmtr.
Durum1:
Aadagsterildiigibisndrmebandkenarfrekanslarndanbirisiarttrlabilir,veya
geirmebandkenarfrekanslarndanbirisiazaltlabilir.
rnein,p1^ ,deerinedrlebilir.Budurumda,geirmeband
genileyecekvesoldakigeibanddaralacaktr.Benzerekilde,s1^ ,
deerineykseltilebilir.Bukez,geirmebandgeniliideimezkensoldakigeiband
daralacaktr.
Not:Eitlikkoulup2^ azaltlarakveyas2^ arttrlarakdasalanabilir.Birincidurumda,
gerekligeirmebandgenilii,ikincidurumdaisegereklisndrmebandgenilii
daralacandanikizmdegeerlideildir.
Durum2:
Aadagsterildiigibisndrmebandkenarfrekanslarndanbirisiazaltlabilir,veya
geirmebandkenarfrekanslarndanbirisiarttrlabilir.
rnein,p2^ ,deerineykseltilebilir.Budurumda,geirmeband
genileyecekvesadakigeibanddaralacaktr.Benzerekilde,s2^ ,
deerineazaltlabilir.Bukez,geirmebandgeniliideimezkensadakigeiband
daralacaktr.
Not:Eitlikkoulup1^ arttrlarakveyas1^ azaltlarakdasalanabilir.Birincidurumda,
rnek:Karakteristikleriaadaverilenanalogbirelliptikbandgeirenfiltretasarlayalm.
p1 4 kHz, p2 7 kHz, s1 3 kHz, s2 8 kHz p 1 dB, s 22 dB.
p1 p2 28x106, s1 s2 24x106, p1 p2 s1 s2 olduundan p1 frekans

p1 s1 s2 / p2 3.471528 kHz
deerine drlr. Prototip alak geiren filtre iin p =1seelim.Frekansdnm
formlndensndrmebandkenarfrekans
olarakhesaplanr.Ohalde,prototipalakgeirenfiltreninkarakteristikleriyledir:
p =1,s =1.4,p 1 dB, s 22 dB.
GerekliMATLABkodlarveeldeedilenerileraadaverilmitir.
AnalogBandSndrenFiltreTasarm
Gereklispektraldnm:HLP(s)insdrmebandkenarfrekanss veHBP()in
sndrmebandkenarfrekanslars1^ves2^ olmakzere
Bw bandsndren filtrenin sndrme band genilii, 0îsesdrmebandmerkez

frekansdr.Frekansdnmaadagrafikselolarakgsterilmitir.
Alakgeiren
Bandsndren
Aadaverilenkoulsalanmaldr:
Bukoulsalanmyorsa,koulsalanacakekildefrekanslardanbirisideitirilmelidir.
kidurumlakarlamakmmkndr:
Durum1:
Durum2:
Herikidurumdaeitliinnaslsalanabileceiaadatartlmtr.
Durum1:
Aadagsterildiigibisndrmebandkenarfrekanslarndanbirisiarttrlabilir,veya
geirmebandkenarfrekanslarndanbirisiazaltlabilir.
rnein,p2^,deerinedrlebilir.Budurumda,geirmeband
genileyecekvesdakigeibanddaralacaktr.Benzerekilde,s2^ ,deerine
ykseltilebilir.Bukez,geirmebandgeniliideimezkensadakigeibanddaralacaktr.
Not:Eitlikkoulup1^ azaltlarakveyas1^ arttrlarakdasalanabilir.Birincidurumda,
Durum2:
Aadagsterildiigibisndrmebandkenarfrekanslarndanbirisiazaltlabilir,veya
geirmebandkenarfrekanslarndanbirisiarttrlabilir.
rnein,p1^ ,deerineykseltilebilir.Budurumda,geirmeband
genileyecekvesoldakigeibanddaralacaktr.Benzerekilde,s1^ ,deerine
azaltlabilir.Bukez,geirmebandgeniliideimezkensoldakigeibanddaralacaktr.
Not:Eitlikkoulup2^ arttrlarakveyas2^ azaltlarakdasalanabilir.Birincidurumda,
AyrkFourierDnm
Tanm: 0n N1aralnda tanml Nuzunluklu bir dizi x[n]nin AYRIKFOURIER
DNM(DFT),ayrkzaman Fourierdnm (DTFT)X(ej)nn 0 <2 aralnda
k =2k/N ,k =0,1,,N1noktalarnda rneklenmesiyle elde edilir.
DTFTnin tanmndan DTFTile DFTarasndaki iliki
eklinde olacaktr.WN =ej 2N notasyonu kullanlarak DFTgenelde
olarak ifade edilir.Ters DFTforml :
AyrkFourierDnm
Ters DFTformlnn doruluunu gstermek iin eitliin heriki yan WN ln ile arplp tm
ndeerleri zerinden toplanrsa
bulunur.
ilikisinden
toplamndaki sfrdan farkl tek terim k=l iken elde edilir.Ohalde
AyrkFourierDnm
rnek: Aada verilen dizinin DFTsini hesaplayalm.
rnek: Aada verilen Nuzunluklu dizinin DFTsini hesaplayalm.
AyrkFourierDnm
rnek: Aada verilen 0n N1aralnda tanml Nuzunluklu dizinin DFTsini
hesaplayalm.(0r N1)
Eulerilikisi kullanlarak g[n]aadaki ekilde yeniden yazlabilir:
Ohalde,g[n]nin Nnokta DFTsi
olur.ilikisini kullanrsak
DFTnin VektrMatris Notasyonunda Gsterilmesi

DFT,vektr matris notasyonunda aadaki ekilde ifade edilebilir:
DN matrisine,NxN DFTMATRS denir.
DFTnin VektrMatris Notasyonunda Gsterilmesi

Benzer ekilde,ters DFTvektr matris notasyonunda aadaki ekilde ifade edilebilir:
DN1matrisine, TERS DFTMATRS denir.ki matris arasnda aada verilen iliki vardr:
MATLABKullanlarak DFTHesaplanmas
MATLABde DFTve ters DFThesaplamak iin mevcut komutlar:fft ,ifft
Bufonksiyonlar,dorudan hesaplama yerine etkin hesap ykn olduka azaltan FFT
algoritmasn kullanmaktadr.
Aada x[n]=cos(6n/16),0n 15dizisinin DFTve DTFTsinin genlii izilmitir.
DTFTnin DFTden Aradeerlemeyle Hesaplanmas

Nuzunluklu x[n]dizinin DFTsi X[k],dizinin DTFTsi X(ej)nn dzgn aralkl k =2k/N ,
k =0,1,,N1noktalarndaki frekans rnekleridir.Ohalde,Nuzunluklu x[n]dizinin
DFTsi X[k]verildiinde dizinin DTFTsi X(ej)X[k]dan belirlenebilir.
r aadaki ekilde tanmlansn.
S,r cinsinden
eklinde yazlabilir.
DTFTnin DFTden Aradeerlemeyle Hesaplanmas

Yukardaki tanmlar kullanarak
veya edeer olarak
yazabiliriz.Ohalde,
Sonu olarak DTFTile DFTarasndaki iliki yledir:
DTFTnin rneklenmesi
DTFTsi X(ej)olan x[n]dizisini ele alalm.X(ej)ydzgnaralklk =2k/N ,k =0,1,,
N1noktalarndarnekleyerekN adetX(ejk)frekansrneieldeederiz.BuN adet
frekansrneiNnoktatersDFTsiNuzunlukluy[n]dizisiolanNnoktaDFTY[k]gibi
dnlebilir.AadaX(ej)veY[k]verilmitir.
Amacmz,y[n]ilex[n]arasndakiilikiyehesaplamaktr.Y[k]yatersDFTuyglanaraky[n]
eldeedilir:
DTFTnin rneklenmesi
y[n]ilex[n]arasndakiilikiyibulmakiinaadaeitliktenyaralacaz:
Busonu,ncekisaydakikeliparanteziindekiterimyerinekonulursagereklisonuyle
bulunur:
Sonu:y[n]dizisix[n]dizisininsonsuzsaydatelenmikopylarnntoplamdr.Kopyalarx[n]
dizisininNnintamsaykatlarkadartelenmesiyleeldeedilirvetoplamsadece0n N1
aralndadikkatealnr.
Formlsonluuzunlukludizilereuygulamakiin,belirtilenaralkdndakirneklerinsfr
olduunuvarsayarz.Ohalde,M N olacakekildex[n]Muzunluklubirdiziise0n N1
aralnda
y[n]=x[n]
DTFTnin rneklenmesi
Ancak,M>Nolduunda,rtmemeydanagelirvex[n]y[n]deneldeedilemez.
rnek: Aadaverilendiziyielealalm:
DizininDTFTsiX(ej)yk =2k/4 ,k =0,1,2,3noktalarndarnekleyerekvedahasonra

budiziye4noktadersDFTuygulayarak
buluruz.Yani,{x[n]}{y[n]}denhesaplanamaz.
DFTKullanlarak DTFTHesaplanmas
M >>N olmakzere,X(ej)yk =2k/M ,k =0,1,,M1frekanslarndahesaplamak
istiyoruz.
xe[n]dizisiyletanmlansn:
X(ej)yxe[n]dizisicinsindenyazmakmmkndr:
Ohalde,X(ej)M uzunlukluxe[n]dizisininMnoktaDFTsiXe[k]dr.M,2ninbirtamsay
katiseXe[k]FFTileetkinbirekildehesaplanabilir.
DFTzellikleri
DFTzellikleri
DFTzellikleri
BirDizininDaireseltelemesi
0 n N1 aralnda tanml Nuzunluklu bir diziyi ele alalm. x[n] byle bir dizi ise,
telenmi dizi x1[n] = x[nn0] 0 n N1 aralnda tanml olmayacaktr. O halde,
telenmi dizi daima 0 n N1 aralnda tanml olacak ekilde bir teleme
tanmlamamz gereklidir. DARESEL TELEME olarak adlandrlan bu teleme mod
operatr kullanlarak
eklinde tanmlanr. n0 > 0 ise (sa tarafa dairesel teleme), yukardaki denklem
anlamna gelir. Nuzunluklu dizi bir daire zerinde eit aralkl N nokta olarak gsterilirse,
dairesel teleme operatr dizinin saat ynnde veya saat ynnn tersinde n0 rnek
dndrlmesi gibi dnlebilir.
BirDizininDaireseltelemesi
DaireselKonvolsyon
N uzunluklug[n]veh[n]dizilerinielealalm.kidizinindorusalkonvolsyonu(2N1)
uzunlukluyL[n]dizisiniverir:
yL[n] dizisi hesaplanrken iki dizinin uzunluklar (2N1) olacak ekilde sonlarna sfr
eklendii varsaylmtr. yL[n] dizisi, h[n] dizisinin ters evrilmesi ve saa telenmesinden
oluturlur. Nuzunluklu bir dizi veren konvolsyona benzer bir ilem tanmlamak iin
dairesel teleme kullanmak gereklidir. Sonulanan ileme DARESEL KONVOLSYON denir
aadaki eitlikle tanmlanr:
leme, Nuzunluklu iki dizi ierdiinden Nnokta dairsel konvolsyon da denir ve
notasyonu ile gsterilir.
DaireselKonvolsyon
rnek:4uzunlukluaadakiikidizinindaireselkonvolsyonunuhesaplayalm.
0n 3
DaireselKonvolsyon
DaireselKonvolsyon
DaireselkonvolsyonDFTkullanlarakdahesaplanabilir.YukardaverilenrneiDFT
kullanarakzelim.
DaireselKonvolsyon
DaireselKonvolsyon
DaireselKonvolsyon
DaireselKonvolsyon
rnek:Yukardaverilenikidiziyisonlarnasfrekleyerek7uzunluklugeniletilmidiziler
ge[n]vehe[n]oluturalmvegeniletilmidizilerin7uzunlukludaireselkonvolsyonunu
hesaplayalm.
DaireselKonvolsyon
Not:Sonuy[n],g[n]veh[n]dizilerinindorusalkonvolsyonundaneldeedilenyL[n]
dizisineeittir.
DFTileDorusalKonvolsyonunHesaplanmas
N ve M uzunluklu g[n] ve h[n] dizilerini ele alalm. L = M+N1 olsun. ki dizinin
sonlarna sfr ekleyerek L uzunluklu geniletilmi diziler ge[n] ve he[n] oluturalm:
O halde,
Blok diyagram gsterilimi aada verilmitir:
DaireselKonvolsyon
Nnoktadaireselkonvolsyonvektrmatrisnotasyonundaaadakigibiyazlabilir.
Matrisinherhangibirkegenindekitmelemanlarneitolduunadikkatediniz.
BylematrislereDARSELMATRSdenir.
DaireselKonvolsyonTabloYntemiyleHesaplanmas
Yntem,4uzunlukluikidizinindaireselkonvolsyonuiinbirrneklegsterilecektir.lk
ncedizilerinrnekleriaadagsterildiigibiarplr.
kinci, nc ve drdnc satrlardaki ksmi arpmlar ekilde gsterildii gibi sola

dairesel telemeyle elde edilir.
DaireselKonvolsyonTabloYntemiyleHesaplanmas
Daireseltelemedensonradeitirilmitablouekildeolur:
{yc[n]}dizisininelemanlar,rneekarlkgelenstundaki4arpmtoplanarakbulunur:
GerelDizilerinDFTsininHesaplanmas
Pratik ou uygulamada, ilgilenilen iaretler gereldir. Byle iaretler iin DFTnin simetri
zelliklerinden yararlanlarak DFTnin hesaplanmas kolaylatrlabilir. rnein, N
uzunluklu g[n] ve h[n] dizilerinin Nnokta DFTsi aada gsterildii gibi tek bir Nnokta
DFT ile hesaplanabilir. lk nce karmak x[n] = g[n] + j h[n] dizisini tanmlayalm.
g[n]=Re{x[n]},h[n]=Im{x[n]}
DFTnin karmak iaretler iin simetri zelliklerinden gerekli DFTler G[k] ve H[k] yle
hesaplanabilir:
0 k N1 iin
olduuna dikkat ediniz.
GerelDizilerinDFTsininHesaplanmas
rnek:Aadakidizilerin4noktaDFTlerinihesaplayalm.
GerelBirDizinin2NnoktaDFTsininNnoktaDFTileHesaplanmas
2Nuzunlukluv[n]dizisinin2NnoktaDFTsinihesaplamakistiyoruz.Nuunlukluaada
verilenikidizitanmlayalm:
g[n]=v[2n],h[n]=v[2n+1],0n N
Ohalde,
rnek: Aada verilen 8uzunluklu dizinin 8nokta DFTsini iki adet 4uunluklu DFT
cinsinden hesaplayalm.
lk nce, 4uzunluklu iki dizi olutururuz:
Daha sonra, gerekli DFTyi hesaplamak iin aadaki forml kullanrz:
Saysal Filtre Tasarm

Saysal filtre tasarmnda ama, verilen bir frekans yantn
yaklak olarak salayan gereklenebilir bir transfer fonksiyonu
G(z) elde etmektir.
ou uygulamada saysal filtrenin tasarm iin genlik ve/veya
faz yant belirtilir. Baz durumlarda, impuls veya basamak yant
belirtilebilir.
Pratik ou uygulamada, verilen bir genlik yantn yaklak

olarak salayan gereklenebilir bir transfer fonksiyonu elde
etmek istenir. Bu nedenle, bu derste biz sadece genlik
yaklakln ele alacaz.
Filtre Karakteristiklerinin Belirtilmesi

Drt tr ideal filtreye karlk gelen impuls yantlarnn nedensel
olmadklarndan ve sonsuz uzunluklu olduklarndan ideal filtreler
gereklenemez.
Pratikte, saysal bir filtrenin genlik yant geirme ve sndrme
bandnda kabul edilebilir toleranslarla belirtilir. Ayrca, geirme
ve sndrme bandlar arasnda bir gei band vardr.
rnein, saysal alak geiren bir filtrenin genlik yant |G(ej)|

aada gsterilmitir.
p : geirme band kenar frekans

s : sndrme band kenar frekans
p : geirme bandndaki maksimum dalgalanma
s : sndrma bandndaki minimum dalgalanma

Karakteristikler genelde dB olarak
A() = -20log10 |G(ej)|
ile tanmlanan kayp fonksiyonu cinsinden verilir.
Benzer ekilde, dB cinsinden geirme band maksimum

dalgalanmas p ve sndrme band minimum zayflatmas s
p = -20log10 (1-p)
s = -20log10 (s)
olarak hesaplanr.

Filtre karakteristikleri alternatif olarak aadaki gsterildii gibi
belirtilebilir. Alternatif gsterilimde, genliin geirme bandndaki
maksimum deerinin 1 olduu varsaylr.

Pratikte, geirme band kenar frekans Fp ve sndrme band
kenar frekans Fs Hz cinsinden belirtilir.
Saysal filtre tasarm formllerinde geirme ve sdrme band

kenar frekanslar radyan cinsinden olduu varsayldndan Hz
cinsinden verilen frekanslarn radyan cinsinden edeerleri
hesaplanmaldr. rnekleme frekansnn FT olduu varsaylrsa,
kenar frekanslar aadaki eitlikler kullanlarak hesaplanabilir:
Filtre Trnn Seilmesi

Belirtilen frekans yant zelliklerini salayan transfer
fonksiyonu H(z) nedensel bir transfer fonksiyonu olmaldr.
Sonsuz impuls yantl (IIR) filtre durumunda transfer fonksiyonu
eklinde gerel bir rasyonel fonksiyondur. Bu durumda, H(z)

kararl olmann yannda hesap ykn en aza indirmek iin
kk dereceye (N) sahip olmaldr.
Filtre Trnn Seilmesi

Sonlu impuls yantl (FIR) filtre durumunda transfer fonksiyonu
eklinde gerel katsayl bir polinomdur.

Hesap karmaklnn az olmas iin transfer fonksiyonunun
derecesi (N) mmkn olduu kadar kk olmaldr. H(z) kutup
iermediinden FIR filtrelerin kararllk problemi yoktur.
Dorusal faz isteniyorsa, filtre katsaylarnn h[n] = h[N-n]
ilikisini salamas gereklidir.
Saysal Filtre Tasarm: Temel Yaklamlar

En sk kullanlan IIR filtre tasarm yntemi aadaki admlardan
oluur:
1.Saysal filtre karakteristikleri prototip bir analog alak
geiren filtre karakteristiklerine dntrlr.
2.Analog alak geiren filtre taransfer fonksiyonu Ha(s)
belirlenir.
3.Ha(s), gerekli saysal transfer fonksiyonu G(z)ye dntrlr.
Bu yaklamn kullanlmasnn nedenleri yle sralanabilir:

analog filtre tasarm yntemleri olduka gelimi olup genelde
analitik zmle sonulanrlar. Bu nedenle, analog filtre tasarm
iin tablolar mevcuttur. lave olarak, ou uygulama analog
sistemlerin saysal simlasyonunu gerektirmektedir.

a analog uzay belirtmek zere, analog transfer fonksiyonu
olarak belirtilecektir.
Ha(s)den tretilen saysal transfer fonksiyonu da aadaki gibi
temsil edilecektir:
Ha(s), G(z)ye dntrmek, analog frekans yantnn temel
karakteristikleri korunacak ekilde s-uzayndan z-uzayna bir
dnm uygulamaktr. O halde, dnm kararl bir analog
transfer fonksiyonunu kararl bir saysal transfer fonksiyonuna
dntrmelidir.

FIR filtre tasarm, belirtilen genlik yantnn dorudan
yaklaklna dayaldr. Ayrca, genelde filtrenin dorusal faza
sahip olmas istenir.
N. dereceden bir FIR filtrenin tasarm, ya (N+1)-uzunluklu

impuls yant katsaylar {h[n]}, ya da frekans yant |G(ej)|nn
(N+1) rnei bulunarak yaplabilir. En sk kullanlan FIR filtre
tasarm yntemleri yledir:
1. Pencerelenmi Fourier serisi yaklam
2. Frekans rnekleme yaklam
3. Bilgisayar tabanl optimizasyon yntemleri
IIR Saysal Filtre Tasarm: ift Dorusal Dnm

ift dorusal dnm (DD) s-uzayndaki bir noktay zuzayndaki bir noktaya dntrr ve aadaki eitlikle verilir:
O halde, G(z) ile Ha(s) arasndaki iliki yle olur:
Saysal filtre tasarm admdan oluur: (i) G(z)nin

karakteristiklerine ters DD uygulanp Ha(s)nin karakteristikleri
elde edilir, (ii) Ha(s) belirlenir, (iii) Ha(s)ye DD uygulanp G(z)
belirlenir. Dnm formlndeki T parametresinin etkisi
olmadndan, genelde T = 2 seilir.

T = 2 iin ters DD forml kolaylkla elde edilebilir:
s = 0+j0 yazp, s ile z arasnda yukarda verilen eitlikten
elde edilir. 0n farkl deerleri iin znin genlikleri aada

verilmitir.

Aada gsterildii gibi, sol yar s-dzlemi, karmak zdzleminde birim emberin iine, sa yar s-dzlemi birim
emberin dna, j-ekseni de birim embere dnmtr.
s-dzleminde kararllk koulu, kutuplarn sol yar s-dzleminde,

z-dzleminde kararllk koulu ise kutuplarn birim ember iinde
olmasdr. O halde, DD kararl bir analog transfer fonksiyonunu
kararl bir saysal transfer fonksiyonuna dntrmektedir.

imdi de analog frekans ile saysal frekans arasndaki ilikiyi
belirleyelim. DD ilikisinde (T=2 iin) s=j, z=ej yazlrsa
bulunur. Bu ifade dzenlenirse, = tan (/2) elde edilir ve aada

gsterildii gibi aralarnda dorusal olmayan bir iliki vardr

Analog frekans ile saysal frekans arasndaki dorusal
olmayan iliki frekans ekseninde FREKANS BKMES denen bir
bozunum oluturur. Frekans bkmesinin etkisi aada
gsterilmitir:

Saysal filtre tasarmndaki admlar yle zetlenebilir:
1. (p, s) frekanslarna n bkme ilemi uygulanarak (ters

DD kullanarak) analog karlklar (p,s) bulunur.
2. Analog filtre tasarlanarak karlk gelen transfer fonksiyonu
Ha(s) elde edilir.
3. Ha(s)ye DD ugulanarak saysal filtreye karlk gelen
transfer fonksiyonu G(z) belirlenir.
DD, sadece paral sabit deerli genlik yantl saysal filtre
tasarmnda kullanlabilir.
Dnm, analog filtrenin faz yantn korumaz. Dier bir

deyile, analog filtrenin faz yant dnm sonunda bozulabilir.

rnek: Aada verilen alak geiren Butterworth analog
transfer fonksiyonunu ele alalm:
Ha(s)ye DD uygulanrsa alak geiren Butterworth saysal
transfer fonksiyonu elde edilir:
fade yeniden dzenlenirse aadaki ifade elde edilir:

rnek: |Ha(j0)|=0, |Ha (j0)|= |Ha (j)|=1 olmak zere, aada
verilen 2. derece analog entik transfer fonksiyonunu ele alalm:
0a ENTK FREKANSI denir. |Ha(j2)| = |Ha(j1)| =1/2 ise,

B= 2- 1ye 3-dB ENTK BANDGENL denir. Ha(s)ye
DD uygulanarak karlk gelen saysal entik transfer
fonksiyonu aadaki ekilde elde edilir:

rnek: entik frekans 60 Hz, 3-dB entik bandgenilii Hz
olan ve 400 Hz rnekleme frekansnda alan 2. derece saysal
entik filtre tasarlayalm.
0=2(60/400)=0.3, Bw=2(6/400)=0.03 elde edilir. ve
hesaplanrsa =0.90993, =0.587785 bulunur. Karlk gelen
transfer fonksiyonu ile genlik ve faz yantlar aada verilmitir.

rnek: Aada verilen karakteristiklere sahip alak geiren
Butterworth saysal filtre tasarlayalm: p=0.25, s=0.55,
p=0.5 dB, s=15 dB.
Verilenlerden 2=0.1220185, A2=31.622777 bulunur. Ters DD
kullanlarak karlk gelen analog frekanslar
olarak elde edilir. 1/k ve 1/k1
eklinde elde edilir. Derece hesaplanrsa

bulunur. N=3 seilir.

cyi hesaplamak iin
eitlii kullanlrsa c=1.419915(p)=0.588148 bulunur. c = 1iin

3. derece alak geiren Butterworth transfer fonksiyonu
eklinde tablolarda mevcuttur. c= 0.588148 olacak ekilde

normalletirme yaplrsa gerekli analog transfer fonksiyonu
olarak bulunur.

Ha(s)ye DD uygulanrsa gerekli saysal transfer fonksiyonu elde
edilir.
G(z)nin genlik ve kazan yantlar aada izilmiitir.
YG, BG ve BS IIR Saysal Filtre Tasarm

Bu amala iki yaklam mevcuttur. ki yaklamn da detaylar
aada verilmitir:
Birinci yaklam
1.
2.
3.
4.
5.
(TERS DD)
Gerekli saysal filtre GD(z)nin frekans karakteristiklerine n
bkme uygulanarak ayn tr analog filtre HD(s)nin frekans
karakteristikleri belirlenir.
HD(s)nin karakteristikleri uygun bir frekans dnmyle
prototip alak geiren filtre HLP(s)ye dntrlr.
Analog alak geiren filtre HLP(s) tasarlanr.
kinci admda kullanlan frekans dnmnn tersi
kullanlarak HLP(s), HD(s)ye dntrlr.
HD(s)ye DD uygulanarak gerekli saysal filtre GD(z) elde
edilir.

kinci yaklam
(TERS DD)
1. Gerekli saysal filtre GD(z)nin frekans karakteristiklerine n

bkme uygulanarak ayn tr analog filtre HD(s)nin frekans
karakteristikleri belirlenir.
2. HD(s)nin karakteristikleri uygun bir frekans dnmyle
prototip alak geiren filtre HLP(s)ye dntrlr.
3. Analog alak geiren filtre HLP(s) tasarlanr.
4. HLP(s)ye DD dnm uygulanarak saysal alak geiren
transfer fonksiyonu GLP(z) elde edilir.
5. Saysal uzayda uygun bir frekans dnm kullanlarak
GLP(z), gerekli saysal filtre GD(z)ye dntrlr.

rnek: 1. yaklam kullanarak aadaki karakteristiklere sahip
1. tr Chebyshev IIR saysal yksek geiren filtre tasarlayalm:
Fp=700 Hz, Fs=500 Hz, p=1dB, s=32 dB, FT =2 kHz.
lk nce, radyan cinsinden band kenar frekanslar hesaplanr:
Sonra, n bkmeyle karlk gelen analog frekanslar bulunur:

Prototip alak geiren analog filtre iin p = 1 seilip
ilikisinden s = 1.962105 bulunur.
O halde, analog alak geiren filtre karakteristikleri yle elde
edilmi oldu: p = 1, s = 1.962105, p=1dB, s=32 dB.

Filtre tasarmnda kullanlan MATLAB komutlar ve komutlar
altrlarak elde edilen kazan grafii aada verilmitir.

rnek: Aadaki karakteristiklere sahip Butterworth IIR saysal
band geiren filtre tasarlayalm: p1=0.45, p2=0.65, s1=0.3
s2=0.75 , p=1dB, s=40 dB.
n bkmeyle karlk gelen analog frekanslar hesaplanr:
Bandgenilii
olduundan
olup arpmlar eit olacak ekilde band kenarlarnn deitirilmesi

gereklidir.
Seilirse arpmlar eit olur.

Prototip alak geiren analog filtre iin p = 1 seilip
ilikisinden

edilmi oldu: p = 1, s = 2.3617627, p=1dB, s=40 dB.

rnek: Aadaki karakteristiklere sahip elliptik IIR saysal band
sndren filtre tasarlayalm: p1=0.3, p2=0.75, s1=0.45
s2=0.65 , p=1dB, s=40 dB.
n bkmeyle karlk gelen analog frekanslar hesaplanr:
Bandgenilii
olduundan
olup arpmlar eit olacak ekilde band kenarlarnn deitirilmesi

gereklidir.
Seilirse arpmlar eit olur.

Prototip alak geiren analog filtre iin s = 1 seilip
0.577303 olacak
ilikisinden

edilmi oldu: s = 1, p = 0.4234126, p=1dB, s=40 dB.
IIR Saysal Filtrelerin Spektral Dnmleri

Ama: Verilen bir alak geiren saysal transfer fonksiyonu
GL(z)yi alak, yksek, bandgeiren veya bandsndren bir
filtreye karlk gelen dier bir transfer fonksiyonu
ye
dntrmek.
Karkl nlemek iin prototip alak geiren filtrenin transfer
fonksiyonunda bamsz deiken iin z, gerekli filtreninki iin
ise
kullanlmtr.
ki uzaydaki birim emberler ve uzaylar arasndaki dnm
aada gsterildii ekilde olur:
IIR Saysal Filtrelerin Spektral Dnmleri
ilikisinden,
elde edilir. O halde,
Kararl bir tm geiren transfer fonksiyonu A(z) u koulu salar:
O halde,
genel ekli aada verilen kararl bir tm
geiren transfer fonksiyonu olmaldr.
AG-AG Spektral Dnm

c kesim frekansl alak geiren bir filtre GL(z)yi,
kesim
frekansl dier bir alak geiren filtre
ye dntrmek iin
gerekli dnm aada verilmitir:
Formldeki parametresi verilen frekanslardan yle hesaplanr:
AG-AG spektral dnm, YG-YG, BG-BG ve BS-BS spektral

dnmleri iin de kullanlabilir.
AG-AG Spektral Dnm

rnek: Kesim frekans 0.25 olan aada verilen saysal alak
geiren filtrenin transfer fonksiyonundan yararlanarak kesim
frekans 0.35 olan alak geiren filtrenin transfer fonksiyonunu
elde ediniz.
Dnm iin gerekli parametresi hesaplanr:
O halde,
AG-YG Spektral Dnm

c kesim frekansl alak geiren bir filtre GL(z)yi,
kesim
frekansl bir yksek geiren filtreye dntrmek iin gerekli
dnm aada verilmitir:
AG-YG spektral dnm, c kesim frekansl yksek geiren

bir filtreyi
kesim frekansl bir alak geiren filtreye
dntrmek ve 0 merkez frekansl bandgeiren bir filtreyi
merkez frekansl
bandsndren bir filtreye dntrmek
amacyla da kullanlabilir.
AG-YG Spektral Dnm

geiren filtrenin transfer fonksiyonundan yararlanarak kesim
frekans 0.55 olan yksek geiren filtrenin transfer
fonksiyonunu elde ediniz.
Dnm iin gerekli parametresi hesaplanr:

O halde,
AG-BG Spektral Dnm

c kesim frekansl alak geiren bir filtreyi
alt ve
st
kesim frekansl bandgeiren filtreye dntrmek iin gerekli
dnm aada verilmitir:
Not: c =
durumunda dnm basitleir:
AG-BS Spektral Dnm

c kesim frekansl alak geiren bir filtreyi
alt ve
st
kesim frekansl bir bandsndren filtreye dntrmek iin
gerekli dnm aada verilmitir:
MATLAB ile Tm Geiren Fonksiyonun retilmesi

[tumgecpay,tumgecpayda] = allpasslp2hp(wag,wyg)
[tumgecpay,tumgecpayda] = allpasslp2bp(wag,wbg)
[tumgecpay,tumgecpayda] = allpasslp2bs(wag,wbs)
% AG-YG
% AG-BG
% AG-BS
rnek: AG-YG dnmnde wag= 0.25 ve wyg = 0.55 iin

[tumgecpay,tumgecpayda] = allpasslp2hp(0.25, 0.55)
komutunun altrlmas sonucunda aadaki dnm elde edilir:
MATLAB ile Spektral Dnm

[pay,payda] = iirlp2hp(payag, paydaag, wag,wyg)
[pay,payda] = iirlp2bp(payag, paydaag, wag,wbg)
[pay,payda] = iirlp2bs(payag, paydaag, wag,wbs)
% AG-YG
% AG-BG
% AG-BS

geiren filtrenin transfer fonksiyonundan yararlanarak
kesim
frekans 0.55 olan yksek geiren filtrenin transfer fonksiyonunu
elde edelim
Gerekli MATLAB satrlar yledir:

payag=0.0662*[1 3 3 1];
paydaag=[1 -0.9353 -0.5669 -0.1015 ];
[pay,payda] = iirlp2hp(payag, paydaag, 0.25,0.55);
MATLAB ile Saysal IIR Filtre Tasarm

Derece kestirim komutlar:
rnek: Aadaki karakteristiklere sahip 2. tr Chebyshev saysal

yksek geiren filtrenin derceseni belirleyelim: Fp=1 kHz, Fs=0.6
kHz, p=1dB, s=40 dB, FT =4 kHz.
lk nce, verilen frekanslar [0,1] aralna normalize edilmelidir.
Verilen deerlerden p=2x1/4=0.5, s=2x0.6/4=0.3 bulunur.
Daha sonra, [N,Wn]=cheb2ord(0.5, 0.3, 1, 40) komutunun
altrlmas sonucunda N=5, Wn=0.3224 elde edilir.

Filtre Tasarm Komutlar:
Elde edilen transfer fonksiyonunun ekli b ve a vektrlerinin

katsaylarna baklarak aadaki ekilde yazlabilir:
Transfer fonksiyonundan frekans yantn bulmak iin freqz(b,a,w)

komutu kullanlabilir. Komuttaki w, frekans yantnn hesaplanmak
istendii asal frekans deerleridir. Komutun altrlmas
sonucunda her frekans deerinde sistemin frekans yant elde edilir.
Daha sonra, genlik ve faz yant kolay bir ekilde belirlenebilir.

rnek: Aadaki karakteristiklere sahip elliptik IIR saysal alak
geiren filtre tasarlayalm: Fp=0.8 kHz, Fs=1 kHz, p=0.5 dB, s=40
dB, FT =4 kHz.
Verilen deerlerden p=2x0.8/4=0.4, s=2x1/4=0.5 bulunur.
MATLAB komutlar ve komutlarn altrlmas sonucunda elde
edilen kazan yant aada verilmitir.
Bigisayar Destekli Saysal IIR Filtre Tasarm

imdiye kadar tartlan IIR filtre tasarm algoritmalar AG, YG,
BG veya BS genlik yantna sahip fitre gerektiren uygulamalarda
kullanlmaktadr.
Dier tr IIR filtrelerin tasarm, bigisayarla retilen filtre ile
gerekli filtre arasndaki hatay minimum yapan yinelemeli
optimizasyon yntemleri iermektedir.
H(ej) bilgisayarla retilen transfer fonksiyonu H(z)nin frekans

yantn, D(ej) gerekli frekans yantn belirtsin. Ama, H(ej) ile
D(ej) arasndaki hata minimum olacak ekilde H(z)yi
tasarlamaktr.

H(ej) ile D(ej) arasndaki hata aada gsterildii gibi genelde
aarlklandrlm bir hata fonksiyonu olarak belirtilir:
W(ej) nceden belirtilmi pozitif bir arlklandrma fonksiyonu
olmak zere, E(), 0 aralnda her deeri iin
minimum yaplr.
Chebyshev veya minimaks lt denen sklkla kullanlan bir
yaklaklk lt aada gsterildii gibi E()nn mutlak tepe
deerini minimum yapmaktr:
Eitlikteki R, gerekli frekans yantnn tanmland 0
aralnda kesimeyen frekans bandlar kmesidir.

Filtreleme uygulamalarnda, R tasarlanacak filtrenin gerekli
geirme ve sndrme bandlarndan oluur. rnein, alak
geiren filtre tasarmnda p ve s tasarlanacak filtrenin geirme
ve sndrme band kenar frekanslar olmak zere, R [0, p] ile
[0, s] frekans aralklarnn birleimidir.
En kk-p lt denen dier bir yaklaklk lt, E()nn p.
kuvvetinin integralini belirtilen frekans aral R zerinde
minimum yapmaktr:

p = 2 iin elde edilen en kk kareler lt genelde basitlik
asndan tercih edilir.
p sonsuza gittiinde en kk-p zmnn
zmne yaklat gsterilebilir.
minimaks
Pratikte, integral hata lt aada gsterildii gibi sonlu bir

toplamayla yaklak olarak hesaplanr:
Eitlikteki iler 1 i K, yeterince sk miktarda alnm saysal

asal frekanslar gstermektedir.
Saysal IIR Filtrelerin Grup Gecikme Denkletirmesi

Bir iaretin, verilen frekans aralnda saysal bir filtreden
bozunumsuz iletimi iin filtrenin transfer fonksiyonu birim
genlik yantna ve dorusal faz yantna, yani ilgili frekans
aralnda sabit grup gecikmesine sahip olmaldr.
imdiye kadar tartlan saysal IIR filtre tasarm yntemleri
dorusal olmayan faz yantl transfer fonksiyonlaryla sonulanr.
O halde, sabit grup gecikmeli saysal IIR filtre etmek iin pratik
bir yaklam belirtilien genlik yantn salayan saysal IIR filtre
ile tm geiren bir filtreyi toplam grup gecikmesi sabit olacak
ekilde seri balamaktr.
Tm geiren gecikme denkletiricisi optimizasyon yntemleri
kullanlarak tasarlanr. Aada bir yntem verilmitir.

H(z), grup gecikmesi H() olan saysal IIR filtrenin transfer
fonksiyonu olsun. Amacmz, grup gecikmesi A() ve transfer
fonksiyonu
olan tm geiren bir filtreyi, tm geiren filtre ile H(z) aada

gsterildii gibi seri balandnda toplam grup gecikmesi () =
H() + A() sabit olacak ekilde tasarlamaktr.
Kararll garantilemek iin aadaki koul da salanmaldr:

Tm geiren gecikme denkletiricisi tasarm problemi
eklinde verilen hatann maksimum mutlak deerinin minimum
yapld bir optimizasyon problemi olarak ifade edilebilir.
Hesaplanacak parametreler, gerekli gecikme 0 ve tm geiren
filtrenin katsaylar d1,l, d2,ldir.
MATLABde, bu optimizasyon problemi iirgrpdelay M-dosyas

kullanlarak zlebilir.

rnek: Geirme band kenar frekans 0.3, geirme band
dalgalanmas 1 dB ve sndrme band dalgalanmas 30 dB olan
4. derece elliptik alak geiren filtrenin grup gecikmesini 8.
derece tm geiren denkletirici tasarlayarak denkletirelim.
Alak geiren filtrenin ve toplam sistemin grup gecikmeleri

aada gsterilmitir:

Sayısal İşaret İşleme - Sakarya Üniversitesi Çağlar GÜL Ders Notları FULL Slaytlar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Sayısal İşaret İşleme - Sakarya Üniversitesi Çağlar GÜL Ders Notları FULL Slaytlar

Uploaded by

Copyright:

aretler ve aret leme

aretler gnlk hayatmzda nemli bir rol oynar.

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

Tipik aretlere rnekler

aretler ve aret leme

Bilgi kartma yntemi, iaretin trne ve iaretin tad

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aret trleri, bamsz deikenlerin ne olduuna ve iareti

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

Ayrca, iaret gerel veya karmak deerli bir fonksiyon olabilir.

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

Srekli genlikli bir ayrk-zaman iaretine RNEKLENM iaret

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

aretlerin Temsili ve Snflandrlmas

Tipik aret leme Uygulamalar

Temel Zaman-uzay lemleri

Temel Zaman-uzay lemleri

Temel Zaman-uzay lemleri

Temel Zaman-uzay lemleri

eitliiyle verilen konvolsyon integraliyle tanmlanr.

Karmak aretlerin retilmesi

Karmak aretlerin retilmesi

X(j)ya x(t)nin SPEKTRUMU denir. Gerel bir iaretin genlik

Karmak aretlerin retilmesi

y(t)nin spektrumu Y(j), hHT(t) ve x(t)nin spektrumlarnn

olduundan Y(j) aada verilen eitlikten elde edilebilir:

Karmak aretlerin retilmesi

Dier bir deyile, ANALTK bir iaret adlandrlan karmak

r(t)nin spektrumu aada verilmitir:

Modlasyonlu iarette tayc da mevcut olduundan bu ileme

DSP Uygulama rnekleri

Cep Telefonu Blok Diyagram

Bir Chip zerindeki Cep Telefonu Sistemi

100-200 MHz DSP + MCU

Srekli-zaman aretlerin Ayrk lenmesi

Srekli-zaman aretlerin Ayrk lenmesi

Srekli-zaman aretlerin Ayrk lenmesi

Anlatlanlar nda toplam blok diyagram gsterilimi yukarda verilmitir.

Srekli-zaman aretlerin Ayrk lenmesi

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

Benzer ekilde, g[n] nin frekans uzay gsterilimi ayrk-zaman Fourier

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

eitliiyle tanmlanan periyodik impuls dizisi p(t)nin arpm olarak ele

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

gp(t), t = nT anlarnda impulslardan oluan bir srekli-zaman iaretidir.

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

ilikisiyle verilir. Poisson forml, t = 0 iin aada verilen eitlik olur:

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

Yukardaki ifadede yerine yazlrsa Gp(j)nn

ile verilen ikinci gsterilimi elde edilir.

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

rneklemenin Frekans Uzayndaki Etkisi

Dier yandan, T < 2m ise, Ga(j)nn kesien telenmi kopyalarndan