Professional Documents
Culture Documents
ATOMİK SPEKTRUMLAR
Yalnız elektron geçişlerinden kaynaklanan atomik spektrumlar, hidrojen atomu ve
benzeri iyonlara ilişkin çok basit olan spektrumların eski kuantum kuramı yani
Bohr varsayımlarıyla bile açıklanabilir. Atom ve iyonların absorpladığı ışınların
dalga boyları belirlenerek atomik absorpsiyon spektrumu geliştirilmiştir. Her
atomun absorpladığı karakteristik ışınların dalga boyu farkına dayanılarak atomik
absorpsiyon spektrumu ile kimyasal analiz yapılmaktadır.
Ark spektrumu: Ark, yaklaşık 10 volt kadar bir potansiyel farkı altında
çalıştığından, uyarılma zayıftır ve bu şekilde elde edilen bir elementin nötr
atomunun spektrumu elde edilir. Oluşan çizgiler, uyarılmış yani daha yüksek
seviyelere yer değiştirmiş olan elektronların ilk enerji seviyelerine dönüşlerine
tekabül eder.
Ark tayfları atomun sembolünün sağında “I” konularak gösterilir (NaI, HeI, HgI, …
gibi).
Tek yüklü iyonların spektrumlarına “birinci kıvılcım spektrumları” denir ve “II” ile
gösterilir; örneğin He+ ve Hg+ iyonlarının birinci kıvılcım spektrumları için HeII,
HgII yazılır. Li++ iyonunun ikinci kıvılcım spektrumu içinse LiIII yazılır.
K C S T V C M F C N C Z
a c i r n e o i u n
2 1 2 1 2 (1 (2 (1 2 1 2 1
) ) )
3 4 3 4 3 4 3 4 3 4 3
5 6 5 6 5 6 5
7 8 7
Bir atomun çekirdek dışı bir elektronunu göstermek için önce baş kuantum
sayısı yazılır ve bundan sonra açısal kuantum sayısının değeri ya harfle (s=0,
p=1, d=2, f=3, g=4…) bunun sağına ya da rakamla sağ altına yazılır. Örneğin
3d (veya 32) sembolü, bir elektron için n=3 ve l=2 olduğunu ifade eder.
Böylece atomda elektronlar açısal kuantum sayısı ile karakterize edilmiş olur.
Aynı şekilde atomların durumları da l=L nin değerleri ile karakterize edilirler.
Örneğin sodyum için 32S1/2 terimi, optik elektronu (bu durumda bir tanedir)
için baş kuantum sayısı 3, açısal kuantum sayısı 0 (L=l=0), toplam iç kuantum
sayısı J=j=1/2 ve terimin çok katlılığı 2s+1=2 dir (yani basit çizgiler bir çift
çizgiden oluşur).
j1=l+12 ve j2=l-12
değerlerini alabilir. Böylece aynı l ye karşılık enerjileri birbirinden pek az farklı iki
hal elde edilmiş olur. Başka bir deyişle aynı l için iki terim bulunur. Ancak l=0
halinde j=±1/2 olduğundan bu halde j’nin bir değeri vardır. Öte yandan çokkatlılık
2s+1=2 ½+1=2 olduğundan teorik olarak S terimleri (l=0) doublettirler. Ancak
j’nin bir tek değeri olduğundan iki seviye aynıdır. Yine de pratikte doublet indisi
kullanılır ve n2S1/2 yazılır. Buna göre
Buna göre çokkatlılığa tekabül eden seviyeler arasındaki enerji farkı j’ye bağlıdır.
Burada n0, optik elektronun ait olduğu seviyenin kuantum sayısıdır; örneğin Li da
2, Na da 3, K da 4 dür. N ise bir tamsayıdır.
Bir alkali metal için en önemli terimler n2S1/2 (n≥n0); n2P1/2 ve n2P3/2 (n≥n0); n2D3/2
ve n2D5/2 (n≥3) dür. Bir n değeri için iki çizgi arasındaki uzaklık P terimleri halinde
D terimleri halindekinden daha büyüktür. n2F5/2 ve n2F7/3 terimleri pratik olarak
karışmış durumdadır. Çizgilerin meydana gelişi seçim kuralına bağlıdır. (∆l=±1;
∆J=0;+1 olabilir. Ayrıca S↔P↔D↔F geçisi mümkündür).
Sodyum örnek olarak alınacak olunursa, normal halde sodyum bir 3s elektronuna
sahiptir. Şu halde l=0, L=0; S=1/2 J=j=1/2 dir. Buna tekabül eden terim 32S1/2 dir.
Uyarılmış haldeki atom normal haline döndüğünde ilk uyarılma çizgileri denilen
D1ve D2 çizgileri meydana gelir:
şeklinde gösterilebilir.
Yayılmış serilerde seçim kuralına göre n02P1/2 – n2D5/2 çizgileri yasak olduğundan
bu seri:
n02P1/2 – n2D3/2 ; n02P3/2 – n2D3/2; n02P3/2 – n2D5/2 tripletinden oluşur. Fakat son ikisi
daima birbirlerine çok yakın olup güçlükle ayrımlanabilirler. Bu nedenle genel
olarak görünüş bir doublet olup bileşenlerden biri yayılmış görünür ve serinin adı
da buradan gelir.
Soydum için yayılmış seri doubletleri şu şekildedir:
32S1/2 → 32P1/2, 3/2 → 42P1/2, 3/2→… → n2P1/2, 3/2 esas serisi gözlemlenir.
İkincisi için
l2=1, s2=±1/2
dir. Spin kuantum sayısı, eğer spinler antiparalel ise s=1/2−1/2=0; paralel ise
s=1/2+1/2=1 dir.
L=l1+l2=2
S1=1/2-1/2=0 ; S2=1/2+1/2=1
r1=2S1+1=1; r2=2S2+1=3
J1=L+S=2 Singlet: 31D2
J2=L+S=1,2,3 Triplet: 33D1, 33D2, 33D3.
Bunlar yayılmış seriye aittir. Bu durumda yayılmış seri karmaşık bir triplettir.
Böylece dış elektronların derece derece uyarılması ile bir atomun sonraki
durumlara ait bütün serileri elde edilir. Özet olarak, iki dış elektrona sahip olan
her element bir singlet spektrum ve bir triplet spektrum içerir.
Zeeman olayı
Bir atom dış kuvvetlerin etkisinde iken kuantum halleri değişikliğe uğrar. Aynı
enerjiye tekabül eden ve dejenere olan haller bu defa birbirinden ayrılır ve
dolayısıyla atom tarafından yayınlanan spektral çizgiler birçok bileşene ayrılabilir.
Bu cinsten olan en ilginç durum Zeeman olayıdır.
Spektrum çizgisinin frekansı ν0 olsun. Eğer ışık ışını bir H manyetik alanına paralel
ise ν0 frekansına tekabül eden π bileşeni görülmez fakat buna göre simetrik σ
bileşenlerine ayrıldığı görülür; bunlar dairesel olarak polarize olmuşlardır.
Manyetik alana dik istikamette bakıldığından ν0 frekansına tekabül eden π bileşeni
ve aynı zamanda buna nazaran simetrik iki σ bileşenlerinden oluşan üç çizgi
vardır.
İki yan bileşenin orta bileşen ile arasındaki uzaklık H manyetik alanı ile
orantılıdır ve dalga sayısı cinsinden değeri, ∆ν'=c/4πm0c2 H = 4,70.10-5 H
ile verilir. H =10.000 oerstedlik bir alanda sarıya yakın bir çizgi için (λ~0,5
µ) uzaklık ∆λ=λ2∆ν’=0,12.10-8 cm= 0,12 A° dur. Bu durumda Zeeman
olayının gözlemlenebilmesi için manyetik alanın çok şiddetli olması ve
ayırma gücünü yüksek olan spektrografların kullanılması gerekir.
Örneğin monoatomik bir element helyum için, molekülde bir tek çekirdekle
dışında iki elektron vardır. Böyle bir sistemin enerjisi:
a) elektron hareketi (yani elektronların enerji seviyesi değiştirmesi)
b)dönme hareketi
c)öteleme hareketinden kaynaklanabilir.
Hidrojen gibi diatomik molekül hali için ise monoatomik durumdaki gibi üç
hareket enerjisinden başka iki atomun merkezlerini bağlayan eksen boyunca
titreşim hareketi de olabilir. Böylece birden fazla atoma sahip moleküllerde dört
hareket olabilir:
a) molekülün bir bütün olarak öteleme hareketi
b)molekülde iki atomun merkezlerini birleştiren eksene dik iki eksen etrafında
dönme hareketi
c) iki atomun karşılıklı titreşim hareketi
d)elektron hareketi
hν=E2-E1=(Er+Eν+Ee)2-(Er+Eν+Ee)1
Eğer molekül lineer ve tam simetrik ise bir tek Ι eylemsizlik momentine sahiptirler
ve dönme enerjisi de bir tek m kuantum sayısına bağlı olur. Bu enerjinin değeri
E=h2m+1m8π2Ι
Ι=Mr2
dir. Burada M kütledir. Asimetrik olan moleküllerin dönme enerjisi ise iki kuantum
sayısına bağlıdır.
Kaynaklar:
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/hframe.html
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/hframe.html