Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

indekiler

Elde kat yapma sanat yi bir kat yapm iin neler gerekmektedir? Kat hamurunun hazrlanmas Hamur almnn test edilmesi Hamurun iindekiler Kat yapmna gei Kadn gramajn belirleme Kat retimi ncesi ve sonras yaplacaklar

2 2 7 9 11 16 23 25

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Elde kt yapma sanat

Bu kitapta elde kt yapma teknii detayl olarak verilmektedir. Kat yapm ok bilgi ve tecrbe istemekle birlikte, amatr olarak kt yapmak isteyenler iin son derece zerinde kolay balang teknikleri bulunmaktadr. olmak Bu kitapta ounlukla neriler evrenizde bulunabilecek malzemeler ve kendi yapacanz elek ile kat yapm bilgiler anlatlacaktr. Profesyonel isteyenler iin verilecektir.

yi bir kt yapm iin neler gerekmektedir?

Kt yapm ncelikle su gerektirir. Eski kt fabrikalarnn tamam nehir kylarna kurulmutur. Yeni fabrikalar ise yer alt kuyularndan su salarlar. Evlerde musluklardan akan sular bu i iin kullanlabilir. Temiz suyun konaca bir kova ve su almak iin bir marapa gerekecektir. Suyun tesinde evde kdn yaplaca bir yer bulunmas gerekir. Burada suyun etrafa verecei slakla msaade edilebilmeli ve kolay temizlenebilmelidir. Evlerde banyolar, mutfaklar veya kullanlmayan odalar, varsa bodrum katlar bu i iin kullanlabilir. Bu meknda zerinde allmas iin bir masa gerekecektir. Bu masann suya kar dayankl olmas veya plastik olmas tercih edilmelidir. Bunun yanna konulacak ikinci bir masa, zerinde eitli iler yapmak iin kullanlabilir. Kt hamurunun, iinde hazrlanaca ve suyun depolanaca kovalara ihtiya olacaktr. Hamur hazrlanrken bir kartrc kullanlr. Kartrc olarak motorlu el mikserleri de kullanlabilir. Bu nedenle kovann dengede kalmas ve yere salam basmas nemlidir. Daire grnmndeki leenlerde almak iin ok byk aplar gerekir. Bu nedenle dikdrtgen kesitli leenler veya kvetler yer darl ve kullanm kolayl asndan zm olacaktr. Bu leenin hacmi balang iin 20-30 litre civarndadr. 3

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Aada gereken tm donanmn bir listesi verilmektedir: Bir adet leen. Kt hamurunun sulandrlaca ve iinde kdn yalaca bir leen gerekecektir. ine elein girebilecei apta olmaldr veya dikdrtgen kesitli bir kap seilmelidir. Dikdrtgen kesit elee daha uygundur.

ki adet plastik kova. Biri taze su kullanm iin, ikincisi hamur amak iin ve ncs hamuru ikiye blmek iin kullanlacaktr.

ki

adet

marapa.

Marapalar

suyun

ve

hamurun

aktarlmasnda

kullanlacaktr. Renkli kt yapmnda marapalarn ve kovalarn temizlii ok nemlidir.

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Kt yapmnda kullanlacak kt elei. Elein i lleri fotokopi katlarnn ls olan 21cmX29,7cm dir. Bundan daha kk veya byk elekler de kullanlabilir. Elek iki paraldr. Birinci para tahtadan ita zerine, pencere sinek tellerinin gergince zmbalanmasyla yaplmaktadr. Metal elek imalat daha zor olan bir trdr. Elek gerginlii, kadn her noktada eit kalnlkta olmas iin son derecede nemlidir. kinci para ise birinci paraya dardan ereve gibi geirilmektedir. Bylece elee hamur alndnda d ereve bir havuz gibi szlme salanana kadar hamurun akmasn nleyecektir. Ayrca burada oluan havuza alnan hamur miktar kadn kalnln da belirleyecektir. O nedenle erevenin net hamur ykseklii 2 cm kadar olmaldr. Daha profesyonel eleklerde zel kt elekleri veya desenli metal elekler kullanlr.

Bir adet el mikseri ve elektrikli mikser. Hamuru kova iinde amaya yarayacak elektrikli bir mikser bu i iin yetreli olacaktr. Bazen zor alan elyaflarn almas iin mikserin baklarna ihtiya olacaktr. Ayrca hamur topklanmalarn nlemek ve basit kartrma ileri iin rpc gerekmektedir.

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Kurutma bezleri. Kadn suyunu almak iin kullanlacaktr. Bol su tutabilen ve liflenmeyen trde olmasnda fayda vardr. Bezlerin bykl fotokopi kadndan byk olmaldr. Ek olarak bunlarn altna konacak mutfak bezleri gerekecektir.

Kad tartmak iin mutfak terazisi. ll hamur yapmnda gereklidir.

Bir ka adet ls belli olan bardak, kavanoz ve beherglas. Zaman zaman boya ve tutkal hazrlamada kullanlacaktr. Kapakl kavanozlar kartrmada kolaylk salar

Su emecek sngerler. Kadn fazla suyunu almak iin kullanlacaktr. 6

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

eitli renklerde toz kuma boyalar veya mrekkepler. Bu boyalar kat hamurunun stlarak kuma boyar gibi boyanmas amacyla kullanlr. stenilen kuma boyalar hobi marketlerde bulunabilir. Balangta boyama iin plastik badana kkenli tp boyalar kullanlabilir. Bunlar boya pigmentleri ile yaplrlar. Pigmentler suda zlmezler. Suyun iinde askda kalrlar. Bu tr boyalarn kat hamurunu boyama etkileri son derece dktr. Elekten szlen suyla tekrara suya geerler. Balangta eitli mrekkepler bile boya olarak kullanlabilir. Elde kt yapmn profesyonelce srdrmek isteyenler, Trkiye pazarnda zel kt boyalarn bulamayacaklarndan, tekstil boyalarnn kullanmn renmek durumundadr. Genellikle kaynayan tuzlu su iine kat hamuru atlarak elyaflar boyanr. Suyu szldkten sonra kurutularak istenildii zaman mikserle tekrar kat hamuru hazrlanr. Bunlarn kurutulmalar boyann elyaflara sabitlenmesini salar. ok miktarda elyaf hazrlanmasnda etkili bir yoldur. Bazen beyaz bir kt iinde, eitli etkiler yaratabilmek iin, son derece az miktarda renkli elyaf kartrlr. Bu durumda krll katlar elde edilecektir. Balangta beyaz kat retimi iin boya gerekmeyecektir. Ayrca kullanlan hurda kadn kendi orijinal rengi, yeni kadn rengi olabilir. Renk konusu balang iin nemli deildir. Balangta kat yaraklarn retebilmek nemlidir.

t. Kat retildikten sonra bask altnda preslenir suyu iyice alnr ve sonra kurutulur. Kurutma sonras kat tam olarak kurumaz, ayrca kadn yzeyi tpk kumata olduu gibi krk bir durumdadr. Gene kumata olduu gibi yapraklar tleyerek kadn dzlemesi salanr.

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Bunlarn dnda kat makas, cetvel, kalem, kad asmak iin mandallar, bir ask ipi, kad preslemek iin eitli arlklar.

Kat hamurunun hazrlanmas

Kt yapmnda eitli ham maddeler kullanlr. Bunlarn banda kullanlm atk ktlar gelir. Kt fabrikalar ham madde olarak atk ktlar ve ithal edilen sellzleri kullanrlar. Sellz ok kaba grnml karton levhalardr. Sellz arda satlan bir madde olmadndan, ilk olarak kt yapmak isteyenlerin gazete kad gibi, hurda katlarla ie balamalar daha doru ve ekonomik olur. Daha sonra tecrbe kazanldktan sonra, kullanlmam tuvalet ktlar, kt peeteler ve havlular kullanabilir. Bunlarn suda almas dier katlara gre daha kolay, sellze gre daha zordur. Rulo haldeki katlarn ortalarndaki yuvarlak masuralar almak gerekir. Bunlar farkl zelliklerde katlardr ve kendi cinslerinden kat yapmnda kullanlabilir. Ham madde olarak kullanlacak kat mutfak terazisinde tartlarak 100 gr ve

katlar olarak alnr. Hurda kad 200 gram gibi bir miktarla amak yararl olacaktr. Bunun nedeni hamurun yarsn ilk kat yapmnda kullanmaktr. Kalan hamur leende hamur eksildike, leene yeni hamur ilave edilmesi iin kullanlacaktr. Aada hurda katlarn elle paralanarak kova iine konulmas grlmektedir. Ham maddenin cinsine baklmakszn byle paralanmas daha sonra elektrikli mikserin almasn kolaylatracaktr.

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Paralanm olan ktlarn zerine 4 litre temiz su doldurularak bir gece suyun iinde bekletilmesi, hamurun daha kolay ve dzgn almasn salar. nk ktlar retim srasnda tutkallanrlar. Tutkallama onlarn daha zor paralanmalar, elyaflarn daha zor almas anlamna gelir. Bazen zor alan elyafl ktlarn kaynatlmalar tutkallarn daha kolay birbirini brakmasn salar. Kt su oran bire 20 dir.

Bir gece suda beklemi olan kt ham maddesi, elektrikli mikser ile kartrlr. Mikserin elektrikli olmas elyaflar birbirinden ayrmak iin kolaylatrcdr. Elektriksiz mikserlerde elyaflarn almas ok uzun srecektir. Elektrikli mikserle bile elyafn almas 10 ile 20 dakika arasnda srecektir. Fakat bu sre beklenmeden ara sra elyaflarn alp almad test edilebilir. Bu testin nasl yaplacana gemeden nce elyaf almnn dzgn ve kaliteli bir kt retimi 9

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

iin zorunlu olduu bilinmelidir. Fazla alm elyaflarda da, elyaf boylar krlma sonucu ksalacandan, retilecek kdn dayanm son derece dk olur. renimin balarnda elyaf almnn dzgnl nemli deildir. Bire yirmi kat/su oran elyaf almnda genellikle kullanlan bir orandr. Elyaf ama sresi, ham maddenin cinsine, suyun scaklna, ham maddenin suda bekleme sresine, ham madde ile suyun miktarlarna ve mikserin cinsine gre deiir. Bu tecrbe zamanla kazanlacaktr. Baka bir hamur ama yntemi, bir elektrikli matkabn ucuna taklan basit bir boya kartrma ucudur.

Hamur almnn test edilmesi

Bir bardak veya kk kavanoz suyun iine, alm olan hamurdan bir ay ka alnarak suya kartrlr. Kavanozun kapan kapatarak alkalama yoluyla hamur iyice alkalanr. Elyaflarn hemen dibe kmeden askda bir sre kalmas gerekir. Bunun iin kavanozu a tutarak elyaf tanelerinin tek tek ayrldklarn grebilmek gerekir. Bu basit gz kontrolu zamanla teste gerek brakmayacak ekilde terkedilebilir. yi kat yapmnda genel kurallar ok nemli olmakla birlikte, insanlarn tecrbeleri ve bilgi birikimleri, kitaplarn tesinde neme sahiptir. Kat yapm neredeyse her gn yeni tecrbelerin renildii, son derece basitten zora doru giden bir sretir. Kilerin kolay yollar tercih ederek, el pratii kazanmalar, profesyonel aamaya gemek iin nemlidir.

10

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Hamurun testinde elyaflarn arasnda, ok kk elyaf kmeleri, yani tam almam elyaflar grlmesi durumunda, elyaf ama ilemi srdrlmelidir. Aksi takdirde bunlar kt retildikten sonra tepecikler eklinde dzensizlikler olarak k adn yzeyinde grlecektir. Bu durumda elyaf ama ilemine devam edilmesi gerekir. Kavanozu kovaya boaltarak mikserlemeye devam edilir. Belirli aralklarla test ilemi tekrarlanr. Topaklar kaybolunca, hamur kat yapmna hazr demektir. Hazrlanan hamurun iinde kirliliklerin olmamas onu kaliteli yapacaktr. Fakat el yapm katlarda kasten hamurun iine baz maddeler rnein aa veya iek yapraklar kartrlarak deiik katlar retilebilir. Yukarda elektrikli bir matkapla elyaf ama ilemi de verilmiti. Elyaf ama ilemi en iyi ekilde hamurun tokmaklanmasyla, yani yaykta dvlmesiyle salanr. Bu yntem bilinen en eski elyaf ama tekniidir. Dvme ilemi kadn dayanmn arttrr, elyaflarn doal olarak birbirlerine balanmalarn salar. Bunun iin gelitirlmi ve kk atlyelerin kulland Hollander ad verilen teknelerde elyaf ama ilemi yaplr. Aada atlye tipi bir hollander grlmektedir. Bu tr ekipmanlar el yapm kd profesyonelce srdrmek isteyenler iin gereklidir. Hollanderle elyaf ama ilemi daha uzun srelidir. Fakat pamuk kkenli elyaflarda son derece iyi sonular alnr. Bilindii gibi para katlar pamuk kkenli sellzlerden yaplr. Trkiyede gemite SEKA Dalamanda pamuk kkenli sellz retimi yaplmaktayd.

11

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Hamurun iindekiler
Yukarda kat hamuru elde etmek iin 200 gr ham madde kullanlm ve iine 4 litre su ilave edilmiti. Bu durumda hamurun kesafeti yani koyuluu belirlenmi olmaktadr. Hamur kesafeti terimi sklkla kullanlacandan bilinmesi zorunlu kelimelerdendir. Su ile elyalar aarken, bu oran sklkla kullanlr.

Bu orann salanmas elyaf almasn kolaylatracaktr. Aksi takdirde ortamda daha fazla su bulunmas kt paralarnn mikserden kamasna ve bouna enerji kaybna neden olur. Daha fazla kt ham maddesi kullanlmas ve kesafetin arttrlmas durumunda ise, kartrc ok zorlanacaktr. Bu tr hamur ama ilemi iin zel mikserler gerekecektir. Kt fabrikalarnda ou kez % 5 oranyla hamur hazrlanr. Fakat fabrikalarda ok byk miktarlar konuulur. Elde alm elyaftan oluan bir kat hamuru olduuna gre, bu hamurun iine bir takm maddeler konarak, istenilen zellikte kat yapmna geilir. Fotokopi katlarnn iinde ona ok dzgn bir yzey kazandrabilmek iin talk pudras veya iyi tlm kalsit kullanlr. Bu tpk bayanlarn ciltlerindeki dzensizlikleri rtmek iin kullandklar fondtene benzemektedir. Bunun ev yapm katlarda kullanlmas art deildir. Fakat bilgi olarak bilinmesinde yarar vardr. Profesyonelce ii ilerletmek isteyenler olabilir. O nedenle pudra miktar belirlenmelidir. Kat fabrikalarnda bu tr uygulamalarda pudrann (kalsit) kat hammaddesinin iine % 10 orannda kartrlmas (bazen % 20) sz konusudur. Bir miktar pudrann elekten szlerek suda kalmas da sz konusudur. 12

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Uyarc not: Talk pudras veya kalsit aslnda ok ince tlm bir minerallerdir. O nedenle solunmas durumunda cierlere kaar. Mutlaka toz maskesi takarak kullanlmaldr. 200 gram kat hammaddesi iin % 10 orannda talk pudras (kalsit) kullanlmas durumunda gerekli olan talk pudras miktar 20 gramdr. Talk pudras bir kap iinde suyla zlerek bir bulama elde edilir. Hamura bu ekilde kartrlr. Aada hamura hazrlanan pudral suyun katlmas gsterilmektedir.

Sra boyann kullanmna gelmitir. Dorudan kullanlabilecek sv kt boyalar bulunmas halinde, kt ham maddesinin % 1 i orannda boya yeterli olacaktr. Yani 200 gram kat ham maddesi iin 2 gram sv boya kullanlr. Boya bir tercih olduu iin boya miktarnn, rengin koyuluunu deitirecei unutulmamaldr. O nedenle miktar konusu eldeki boyann zelliine ve zevke gre zaman iinde farkllatrlabilir. Trkiyede hobi marketlerde sv kat boyas bulmak nerdeyse imkanszdr. Elde kat yapmnn bilinmemesi ve yaygn olmamas byle bir pazarn olumasn engellemitir. lk kez kat yapanlar iin, boyalarn yerine eitli renk mrekkepler denenebilir. Plastik boyalarn rengini deitirmek iin tplerde satlan eitli boyalar, pigment tr paracklardan olduklarndan kat elyaflarna tutunmalar zordur. Fakat ak tonlarda baz renk farkllklar yaratmak iin daha fazla oranlarda hamura kartrlabilirler. Rengin olumas pigmentlerin kat hamuru iinde kalmasna baldr. Aadaki kat hamuru pigment boylarla elde edilmitir.

13

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Kuma boyalar kullanlmas durumunda ham maddenin paralama sonras bir tencerede kaynatlarak istenilen kuma boyalar ile tuzlu bir ortamda boyanmas, eitli renkler ve tonlar yakalamak iin geerli bir yntemdir. Koyu renklerin elde edilmesi iin mutlaka kuma boyalar zm olacaktr. Kat ham maddesinin almadan boyanmas da dnlebilir. Fakat elyaflar aldnda baz elyaflarn yeterince boyanmad veya dzensizlikler farkedilecektir. Bu tr kuma boyalar ile boyamada, boyanm elyaflar suyundan szlerek ayrlr ve yeniden sulandrlarak kullanlrlar. Boyal su tekrar kullanlmayacaksa dklr. Bu haliyle renkli kat yapmak iin gerekli kt hamuru elde edilmi olur. Boyanan elyaflar zel bir ilem gerektirmeden szlp kurutulursa ileride eitli kat trleri yapmak iin kullanlabilir. Basit el rpcsyla tekrar elyaf almas da son derece kolay olacaktr. Kada krll grnm vermek iin kat hamuruna, son derece az miktarda baka bir renkli hamur kartrmak suretiyle krll bir grnm yaratlabilir. Tm kat paralarda krl uygulamas taklit edilememe asndan yaygn bir uygulamadr. Bu tr boyal elyaflar aslnda yurt dnda zel olarak satlmaktadr. Bunlara Melier elyaf denir. Fakat kat yapmyla uraacak kilerin kendi krllarn yapabilmeleri gerekir. Baz maddelerin kat hamuru ile btnlemesi zordur. Bunlarn banda plastik kkenli paracklar gelir. Bunlara sudan katklar iin hidrofobik maddeler denir. Bu tr maddelerin kat iinde efekt yaratmak iin kullanlmalarndan kanlmaldr. eitli etkiler iin elyaf kkenli keten gibi maddelerin kullanlmas salkl olacaktr. Keten ve pamuk gibi elyaflarda elyaf boylarnn ok uzun olmas elyaf almn zorlatrr. Bunlarda Hollander tr aclar kullanlr. 14

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Aada dorudan sv kat boyasnn veya mrekkebin hamur iine verilii ve pigmentle trkuaza boyanm bir hamur grlmektedir. Dorudan boyalar bir miktar su ile sulandrldktan sonra hamura verilmelidir. Kat elyaflar bu tr boyalara a olduklarndan, sulandrma ilemi yaplmaz ise baz elyaflar daha ok boya ekerek dier elyaflarn dzgn boyanmasn engellerler. Pigment boyalarda bu tr sorunlar yaanmaz.

Boya ilavesi tamamlandnda, hamura tutkal verilmesi ilemine geilir. Tutkal elyaflarn yzeyine tutunarak elyaflarn su emmesini engeller. Tutkall bir ktta kdn su emme zellii snrlandrlrm olur. Yani yaz mrekkebinin dalarak yaznn okunmaz hale gelmesi nlenmi olur. Aksi takdirde bir tr kurutma kd yaplm olur. Kt yaz yazmak iin kullanlmayacaksa tutkallamaya gerek yoktur. Fakat tutkallama kadn dayanmn da arttracaktr. Tutkal aslnda bir niasta trdr. Evlerde buday veya msr niastalar kullanlabilir. Hamura kartrlacak tutkal miktar kat ham maddesinin % 2 si kadardr. Yani rneimizde (200 gr) kullanlacak tutkal miktar 4 gramdr. Tutkal (4 gram) tpk muhallebi piirir gibi yarm bardak su iinde piirilir. Karmn kvam kazanmas piirme iin yeterlidir. Gerek grldnde tutkal biraz sulandrlabilir. Bu tutkal hamur karmna yava yava verilir. Tutkal olarak beyaz tahta tutkal kullanlmas da dnlebilir. Miktar da deiiklik olmayacaktr. O zaman kaynatma ilemine gerek kalmaz. Beyaz tutkal su ile inceltilerek hamura kartrlr. Aada tutkaln ki suya dklerek daima sulandrlmas grlmektedir. Unutulmamaldr sulandrmada kartrlarak

15

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

konsantrasyonu

yksek

olan

madde

suyun

iine

dklr.

Daha

sonra

sulandrlm tutkal ile hamur kartrlr.

Bu aamadan sonra hamurda krl olmas isteniyorsa krl elyaflar suda alarak hamura kartrlr. nceden hazrlanm ve kurutulmu olan ve ham maddeden farkl renkteki ok az elyaf kmesi suda kolayca alarak hamura ilave edilir. Aada krll elyafn hazrlanmas grlmektedir.

16

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Kat yapmna gei

Bu noktaya kadar, srasyla kat hamurunun hazrlanmas, hamurun iine pudra, boya ve tutkal katlmas zerinde durulmutu. imdi hazrlanan karmdan bir yaprak kt elde edilmesine sra gelmitir. Bunun iin kdn yaplaca kvet veya leen kullanlacaktr. Burada elyaflarna ayrlm olan hamurun belirli llerde sulandrlmas

yaplacaktr. zetle elde iinde 200 gram elyaf bulunan hamur bulunmaktadr. Kat yapmnda kullanlan sulandrm hamurun % 0,3 ile % 1,2 arasnda bir kesafette olmas yaygn bir uygulamadr. Bu rnekte % 1 kesafet baz alnacaktr. Profesyonel kat yapmclar kesafetle oynamay renmek durumundadr. ncelikle hamurun 100 gramnn sulandrlmas yaplr. Bunun iin eldeki hamur kartrlarak iki eit paraya blnr. imdi iki kovada, iinde eit olarak elyaf bulunan iki hamur bulunmaktadr. % 1 kesafette hamur elde etmek iin, 10 litre temiz su leene veya kvete doldurulur ve hamur bu suyun iine boaltlr. Yedek hamur kat yapm devam ederken zaman zaman kvette azalan hamuru zenginletirmek iin kullanlacaktr. Aada suya hamurun katlmas ve arkasndan kartrlmas grlmektedir. Kartrma ilemi suyla elyaflarn dzgn dalmasn salar. Hamurun tabana kmesi kartrlarak nlenir. Hamur son haline gelmi olur. Bundan sonra elekle hamurun kt yaprak haline dndrlme ilemi yaplacaktr.

17

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Kat yapm iin kullanlacak elein sulandrlm hamurla bulumadan nce temiz suyla slatlmas nemlidir. Bu ilem hem elein temizlenmesini, hem de elein su emecek ksmlarnn suya doymasn salar. Bylece yaplan kat levhas elekten kolayca ayrlabilecektir. Elein sulu hamur iine daldrlmas ise elekle hamuru ayn scaklk koullarna ulatrm olacaktr. Aada elein hamura daldrl as net olarak grlmektedir. Bu hareketin bir ka kez tekrarlanmasnda fayda vardr. Elek hamur iinde sadan sola yukardan aaya birka kez sallanr. Bylece hamurla elek birbirine rahat bir ekilde temas edecektir. Aadaki ikinci karede elein hamur iinde yere paralel ekilde dengede nasl tutulaca gsterilmektedir. Elein stndeki havuza sulandrlm hamur dolmutur.

imdi elek yere paralel kalacak ekilde hamur leeninden dar karlmaldr. Bu hareket hamurun elei vakum gcyle ekmesine neden olur. Yani hamurlu elein hamur leeninden karlmasna kar koyan bir emi kuvveti hissedilecektir. Elein hamurdan koparlmas ile emi gc ortadan kalkar. imdi elein altndan sular szlmektedir. Bu anda, elekten hamuru dkmeden, elein saa sola sallanmas szlmeyi kolaylatrr ve elyaflarn yerlemesine yardmc olur.

18

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Elekten suyun akmas durduunda elei masann zerine koyunuz. Bu durumda bile snrl miktarda su szlmesi olacaktr. Elein iki paral olduu sylenmiti. Szlme ilemi tamamlandnda elein st paras alnr. Alt parann zerinde A4 ebadnda bir safiha elee tutunmu olarak durmaktadr. Masa zerine daha nce serilmi olan temiz bir bezin zerine elek ters evrilerek elle baskya alnr.

Yukardak ikinci resimde elein alttan grn sizi yanltmamaldr. Profesyonel eleklerde, elek kumann altnda, kuma destekleyen atk paralar bulunur. Bunlar elek dzleminin bozulmamasn salar. Basknn etkisiyle kadn iindeki fazla su alttaki bez tarafndan emilecektir. Kadn iindeki suyun bu bezi ksa zamanda doymu hale getirecei gz nne alarak, bezin su emme kapasitesi yksek tutulmaldr. Suyu szlm kat iinde kat alnn 10 kat arlkta su bulunaca unutulmamaldr. Gerekirse birka bez st ste konabilir.

19

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Suyunu tam brakmam kat elekten ayrlamaz ve bozulur. O nedenle alta konan bezin altna suyu daha iyi emebilecek trde mutfak bezleri veya keeler konmasnda fayda vardr. Ayrca elein arkasndan sngerle basarak, ters taraftanda su emilmesine yardmc olunabilir. Bu arada elein bez zerinde hareket etmemesi, kaymamas gerekir. Bu tr hareketler alttaki yumuak kt dokusunun bozulmasna neden olur. Bozulmu ktlar tekrar kullanlmak zere kvete geri dklerek hamur iyice kartrlr. imdi sra elein kt zerinden kaldrlmasna gelmitir. Suyunu tam brakmayan kadn elekten ayrlmas mmkn deildir. Elek ters durumdayken suyun tam olarak alndna emin olunduunda, kdn bir kenarnn elekten kurtarlmas ile ayrlma kontrol edilebilir. Aada kttan ayrlm bir elek grlmektedir. kullanlmtr. Ktla kuma ayrdedebilmek iin resimde renkli kat

Kt bu durumda alttaki bezden ayrlmayacaktr. Suyun biraz daha kttan alnmas gerekir. Bu amala, bezle kt dz bir zemine braklarak yeni bir yaprak elde edilmelidir. Bylece elde edilen yapraklar st ste beziyle birlikte istiflenerek stlerinden baskya alnrlar. Kat yapm boyunca leendeki hamur azalacandan yedek hamurdan alnarak sulu hamurda gerekli koyutrma yaplmaldr. Bunun hesaplamas aada verilecektir.

20

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Aada kk atlyelerde kullanlan hidrolik kriko ile yaplm basit bir pres grlmektedir. Presin grevi suyun szlmesine katkda bulunmaktr. Profesyonel kat yapacaklarn byle bir presi kendilerinin yapmasnda fayda bulunmaktadr. Presin kat formasyonu ve kadn skl asndan da yarar bulunmaktadr. Bask grmemi katlar ok kaln ve kaba grnml olurlar.

Presleme ilemi bir gn boyunca srdrlmelidir. Aada presten alnan kt demetinin bezlerden nasl ayrlaca gsterilmektedir. Preslemenin kdn suyunu tamamen alaca yanl bir dncedir. Bu durumda bile kadn arlnn en az yars sudur. O nedenle kadn dayanm hal zayf olacandan,

21

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

katla temas son derece nazik olmaldr. Bu aamadan sonra kurutma ilemi balar.

Kurutma ileminde kadn elekten alnmadan kuruyuncaya kadar, uzun sre beklenmesi bir yoldur. Ancak byle bir yntem pratik olmadndan presleme ve arkasndan kurutma ilemi yaplr. Kurutma ilemi gemite ticari ktlarn kurutulmasnda kullanlan, kd amar ipine asma tekniidir. Arkasndan da bir t bezi kullanarak kad t ile tam olarak kuru hale getirmektir. Bu arada burumu olan kat dzgn bir grnm kazanacaktr.

Aada kurumu ve tlenmi olan el yapm bir kt grlmektedir. El yapm ktlarda kenarlar zel bir neden yoksa kesilmeden braklrlar. Bu grnt onlarn el yapm olduklarn gsteren en iyi gstergelerden biridir. Kdn su geirgenlii ve dolma kalemle yazlacak yazy datp datmayaca test edilmelidir. Bu test daha ok el yapm kt zerine, yaz yazmak veya mrekkep pskrtmeli ktlarda bask yapmak istendiinde uygulanr. Bu testte yazda dalma grldnde tutkallama miktar yetersiz demektir. Fazla tutkallama

22

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

kadn plastik kaplanm gibi grnmesine ve mrekkebi emmemesine neden olur. Yaz yazmak, bask yapmak zorlar.

Kadn gramajn belirleme

Kat rnleri, bir metrekaresinin ka gram geldii belirtilerek satlr. El yapm katlarda inch ls yaygndr. Burada metrik ller kullanlacaktr. Fotokopi katlarnn bir metre karesi 80 gramdr. El yapm ktlarda da bu deerlerin bilinmesi gerekir. Genellikle el yapm ktlarda, kdn bir metre karesinin arl, yani gramaj 100 gramdr. A4 ebadndaki bir fotokopi kdnnn lleri 21,5 cm X 29,7 cm dir. Bu l alan olarak 633,55 cm dir. Bir metrekare alan 100 cm X 100 cm 10000 cm tutmaktadr. Bu durumda bir metrekare kt 15,78 adet A4 yapra yapmaktadr. El yapm 100 gramlk tek bir A4 kt 6,33 gram gelecektir. Tebrik kartlar ise 150 gramlk ktlardan yaplmaktadr. Bu bilgiler, elde kt yapmnda retilecek kdn gramajnn nasl

ayarlanacana k tutmaktadr. Yaplabilecek ilerden biri sulu hamurdaki elyaf miktarn % olarak oynamaktr. Bu ilk bir ka yaprak kt retiminde geerlidir. Hamur iinden elyaf alnp sulanmaya balaynca iine bir miktar koyu hamurdan ekleme yaplmaldr. Kt yapacak kii, yapaca kda gre kvetteki hamur kesafetini % 0,3 ten %1,2 e kadar arttrabilir. Balangta ok iyi ayarlanm bir elyaf miktaryla ie balansa bile, ikinci yapraktan itibaren hamurun kesafeti deceinden, kt yaprann gramaj decektir. Bu nedenle hesaplanacak hamur miktar, her seferinde hamur kvetine eklenmek durumundadr.

23

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

rnein 100 gramlk ktta, bir yaprakta 6,33 gram elyaf varsa, % 5 kesafetteki hamurdan her yaprak imalinden sonra 6,33/0,05=127 gram hamur kvete ilave edilmelidir. Profesyonel kt yapmnda, kvet hacmi 500-1000 litre civarndadr. O nedenle hamur ilavesi daha az sklkta yaplr. Gramaj sabit bir kttan srekli retilecekse, elein st parasnn hamur alma hacmi buna uygun olarak imal edilebilir. rnein; 6,33 gram arl olan yaprak retilecekse ve hamur kesafeti % 0,5 te sabit tutulmak isteniyorsa, elek stndeki havuz hacminin 6,33/0,005=1,266 cm olarak imal edilmesi ve hamur kesafetinin % 0,5 te sabit tutulmas srekli eit gramajda kt yapraklar retilmesini salar. Bu da st parann havuz yksekliinin 1266/633,55=2cm olmas demektir. eitli gramajlarda kt retmek iin: 1. eitli ykseklii olan st paralar hazrlanarak kullanlabilir, 2. Sabit bir st para ile sulandrlm hamurun kesafeti %0,3 ile %1,2 arasnda dzenlenerek gramaj ayarlanabilir.

24

Elde kat yapma sanat/Mnir Karncaolu

Kat retimi ncesi sonras yaplacaklar

Kt retimine bir ka gn ara verilecekse, kt hamuru da bitmemmise iine bir ka damla formaldehit damlatlarak hamur korunabilir. Bunun dnda hamurun suyu tamamen szlerek elyaflar kurumaya alnr. Kat retiminin yaratt riskler ve dikkate alnmas gerekenler aadadr: Kullanlan bezler, kovalar, ve kaplar temizlenerek bir sonraki retim iin saklanr. Kullanlan kimyasallar ve boyalar ocuklardan uzak tutulmal ve saklanmaldr. zerinde etiketler olan kaplar kullanlmal ve ne olduu unutulmu maddeler yok edilmelidir. Kimyasal maddeler imalat nerilerine uygun olarak kullanlmaldr. Bezlerdeki boya izleri eitli aartclarla yok edilmelidir. Ham madde olarak kullanlacak ve eski retimden kalan elyaflar kflenmeyecek torbalarda saklanmaldr. Kullanlan elektrikli aletlerin ve suyun yan yana olduu unutulmamal ve toprak kaanda aabilecek elektrik donanm kullanlmaldr. Ev iinde yaplacak retimde, evin kullanlamaz duruma gelmemesine dikkat edilmelidir. Elyaflar serin yerde, mmknse buzdolabnda saklanmaldr. Elyaflarn yanc olduklar unutulmamaldr. Suda alan ahap ksmlar suya dayankl olmal veya vernikli olmaldr. gvenlii asndan toz maskeleri ve gzlkleri kullanlmaldr. renmeden uygulamaya geilmemelidir.

Mnir Karncaolu 24 Ocak 2010 ZMR

25