phm an min - nguyn l hun

hc tt ng vn 10
nng cao (tp hai)

nh xut bn i hc quc gia TP. h ch minh

1

li ni u
T nm hc 2006-2007, sch gio khoa Trung hc ph thng
mn Ng vn c trin khai dy hc bao gm: sch gio khoa
Ng vn (bin son theo chng trnh chun) v sch gio khoa
Ng vn nng cao theo nguyn tc tch hp (vn hc, ting Vit
v lm vn), nhm pht huy vai tr ch ng, tch cc v sng
to ca hc sinh.
Nhm gip cc em hc sinh c thm ti liu tham kho
tng cng kh nng t hc, chng ti bin son b sch Hc tt
Ng vn Trung hc ph thng. B sch s c bin son tng ng
cc lp 10, 11 v 12, mi lp hai cun. Theo , cun Hc tt Ng
vn 10 nng cao tp hai s c trnh by theo th t tch hp
cc phn mn:
- Vn hc
- Ting Vit
- Lm vn
Cch t chc mi bi trong cun sch s gm hai phn
chnh:
I. Kin thc c bn
II. Rn luyn k nng
Ni dung phn Kin thc c bn vi nhim v cng c v
khc su kin thc s gip hc sinh tip cn vi nhng vn
th loi, gii thiu nhng iu ni bt v tc gi, tc phm (vi
phn vn hc); gii thiu mt s khi nim, yu cu cn thit m
hc sinh cn nm vng c th vn dng c khi thc hnh.
Ni dung phn Rn luyn k nng a ra mt s hng dn v
3

thao tc thc hnh kin thc (chng hn: Luyn tp vn dng

cc hnh thc kt cu vn bn thuyt minh, Luyn tp c
hiu vn bn vn hc, Luyn tp v lin kt trong vn bn,
Thc hnh thao tc chng minh, gii thch, quy np, din dch,
Luyn tp trnh by mt vn ,...). Mi tnh hung thc hnh
trong phn ny t ra mt yu cu hc sinh phi thng hiu
kin thc c bn ca bi hc; ngc li, qua cng vic thc hnh,
kin thc l thuyt cng c thm mt dp c cng c. V th,
gia l thuyt v thc hnh c mi quan h va nhn qu va
tng h rt cht ch.
Ngoi cc nhim v trn, mt mc nht nh, ni dung
cun sch cn hng ti vic m rng v nng cao kin thc cho
hc sinh lp 10. iu ny th hin qua cch t chc kin thc
trong tng bi, cch hng dn thc hnh cng nh gii thiu cc v
d, cc bi vit tham kho.
Cun sch chc s cn nhng khim khuyt. Chng ti rt
mong nhn c kin ng gp c th nng cao cht lng
trong nhng ln in sau.
Xin chn thnh cm n.
nhm bin son

Tun 19
Ph sng Bch ng
(Bch ng giang ph)
Trng Hn Siu

I Kin thc c bn
1. Trng Hn Siu (? 1354), t l Thng Ph, qu thn Phc
Am, x Ninh Thnh, nay thuc th x Ninh Bnh, tnh Ninh Bnh.
Cc vua Trn rt knh trng Trng Hn Siu, thng gi ng l
thy. L ngi ti c vn ton nn khi qua i, ng c th
Vn Miu. Tc phm ca Trng Hn Siu c: Bch ng giang ph,
Dc Thu sn Linh T thp k (Bi k thp Linh T trn ni Dc
Thu), Khai Nghim t bi k (Bi k trn bia cha Khai Nghim) v
Cc hoa bch vnh, Th vn Trng Hn Siu th hin tnh
cm yu nc, thc dn tc, tinh thn trch nhim i vi x tc
ca mt ngi cao Nho hc.
2. Ph sng Bch ng l loi ph c th: mn hnh thc i
p ch khch th hin ni dung, vn vn v tn vn xen
nhau, kt thc bng mt bi th. Loi ph c th (c trc i ng) c lm theo li vn bin ngu hoc li vn xui c vn,
khc vi ph ng lut (c t i ng) c vn, c i, c lut
bng trc cht ch.

3. Bi Ph sng Bch ng th hin nim hoi nim v

chin cng ca cc anh hng dn tc, nu cao vai tr ca yu t
con ngi vi tinh thn ngoan cng, bt khut trong s nghip
dng nc v gi nc.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x bi ph
Gi :
5

Ph sng Bch ng c l c Trng Hn Siu sng tc vo i

Trn Hin Tng, Trn D Tng, khi nh Trn suy thoi, c nguy c
sp . Khi c dp du ngon trn sng Bch ng, mt nhnh
sng Kinh Thy ra bin nm gia Qung Ninh v Hi Phng,
ni lu du chin tch lch s Ng Quyn nh thng qun
Nam Hn v nh Trn tiu dit qun Nguyn Mng, ng cm
khi m lm thnh bi ph ny.
2. Phn tch b cc ca bi ph
Gi :
Bi ph ny c c kt cu ba phn theo nh li kt cu thng
thy th ph:
M u: Gii thiu nhn vt, nu l do sng tc (t u
cho n du vt lung cn lu.).
Ni dung: i p (t Bn sng cc b lo cho n Nh ngi xa ch l chan.).
Kt thc: Li t bit ca khch (phn cn li).
3. Cch miu t khi qut, c l kt hp vi t thc trong on
m u:
c l: Nguyn Tng, V Huyt, Cu Giang, Ng H, Tam
Ng, Bch Vit, m Vn Mng; sng knh, mun dm, ui
tr, ba thu,
Cnh thc: ca i Than, bn ng Triu, sng Bch ng,
b lau san st, bn lch u hiu,
4. Th php lit k trng ip c s hiu qu.
Miu t khng gian rng ln, thi gian lin hon: "ging
bum giong gi, lt b chi trng; sm g thuyn, chiu
ln thm"
6

 Lm ni bt nhng k tch: "y l chin a bui Trng

Hng nh thnh bt M Cng l bi t xa thu trc Ng cha
ph Hong Thao"; "Tt Lit th cng, Lu Cung chc di,"
5. Cc hnh nh i nhau din t khng kh bng bng
chin trn ("Thuyn b mun i tinh k php phi Hng h
su qun, gio gm sng chi"), hay miu t th ging co
quyt lit ("nh nht nguyt ch phi m Bu tri t ch
sp i").
6. V ngh thut chn lc hnh nh, s dng in tch
Tc gi la chn hnh nh, in tch din t ni bt s
tht bi ca qun gic, khng nh mt cch trang trng ti
tr ca vua ti nh Trn:
"Trn Xch Bch qun To Tho tan tc tro bay Trn Hp
Ph, gic B Kin hon ton cht tri."
"Hi no bng hi Mnh Tn, c lng s h L Trn no
bng trn Dc Thu, c quc s h Hn."
7. Vn trong on 1 v 2:
Vn lng: vi chi, lu u
Vn chn: Vit bit thit
Vn gin cch: nhiu Triu chiu, i i di li
ni, Hn nhn chan.
8. Nhn vt khch ci ti ca tc gi:
Sng Bch ng v nhng hoi nim v chin cng trn dng
sng ny u xut pht t s quan st ca nhn vt khch
tc gi. Chnh qua s quan st y, nhn vt khch hin ln vi v
p phng khong, mnh m ca bc trng s: "cha vi trm
trong d cng nhiu M lng trng s bn phng vn cn tha
thit". Khch y cng l ngi thch ngao du, thm th v tm
7

hiu lch s dn tc:"Hc T Trng ch th tiu dao".

9. Nhn vt b lo hnh nh ca tp th, xut hin trong
hnh thc i p on hai nh s h ng, qua ti hin li
k tch xa, bc l nim ngng vng, t ho hng trng:
Nhng chin thng v i trn sng Bch ng: Chin
thng gn vi tn tui Ng Quyn v chin thng gn vi tn
tui Trn Hng o. Cc chin thng vang di ny c c bit
t m nh nhng hnh nh, in tch c chn la ht sc
c sc: tinh k php phi, gio gm sng chi, nh nht
nguyt... phi m, bu tri t... sp i, tan tc tro bay,...
hon ton cht tri...; Xch Bch, Hp Ph,
Ngm li xa, thy chin thng oanh lit l bi tri t cho
ni him tr, nhn ti gi cuc in an v bi i vng coi
th gic nhn, ngh n nay ch thm hoi tic: "n bn
sng ch h mt Nh ngi xa ch l chan".
10. on cui bi, trong li th, b lo v khch nh hin
thn h ng ca xa nay ca ln nim t ho v non sng hng
v, bnh lun v chin thng sng Bch ng bng khc anh
hng ca v tinh thn ngoan cng, bt khut ca con ngi:
Li ca ca b lo khng nh s hng tn ca dng sng
Bch ng lch s, cng l khng nh chn l: Nhng ngi
bt ngha tiu vong Nghn thu ch c anh hng lu danh.
Li ca ca khch tip ni m hng t ho, tn vinh li
ca ca b lo ng thi nhn mnh n vai tr ca con ngi
trong chin cng xa, cng l chn l thm m tinh thn nhn
vn cho mun i.
c thm
8

Ph Nh nho vui cnh ngho

(Trch Hn nho phong v ph)
Nguyn Cng Tr

I Kin thc c bn
1. Nguyn Cng Tr (1778 1858), hu l Cng, t Tn Cht,
hiu Ng Trai, bit hiu Hi Vn, ngi lng Uy Vin, huyn Nghi
Xun, tnh H Tnh. Cuc i lm quan ca ng tuy lc thng
lc ging tht thng, nhng ng lun vui v, mt lng v dn, v
nc. Cc sng tc: 53 bi th Nm lut ng, 1 bi th ch Hn,
1 bi ph Nm, 21 cu i Nm, 8 cu i Hn, 62 bi ca tr,
Nguyn Cng Tr c vai tr c bit trong th th ht ni. Bi
ph Hn nho phong v ph cng l mt sng to c sc ca
ng. Th vn Nguyn Cng Tr nht l ca tr ngn ln mt
ging iu mi, phn nh mt khuynh hng t tng khc vi trc
, tp trung vo mt s ch gn b vi con ngi v cuc
i tc gi.
2. Ph c bn loi chnh: c ph, bi ph, lut ph v vn
ph. Hn nho phong v ph thuc loi lut ph, ch trng i,
vn.
3. Qua miu t ht sc cn k cnh ngho, tc gi bc l quan
nim v th vui sng, thanh thn, nhn nh ca mt nh nho ti
t.
II Rn luyn k nng
1. Cc v sng i, i nhau, vi nhng hnh nh cng
iu, cc t ci ngho, th hin ci nhn tro lng, hm hnh.
2. Ngn ng vn xui, dn d c s dng vi mt dy:
chm cha, n, y y, u ko, trc sn, ng na, u ging tre,
thng b tri tr, ri trng g bn vch, xoi hang chut trong nh,
9

ngp ng, trong ci, u gin, ln nm gm mng, chut cy

khua niu, v bng rau bnh bch, ngy kho kho, o vi th
nng trch, khn lau git lm, Qua , cnh ngho ca
nh nho c miu t sinh ng, chn thc n sung s.
3. Tc gi t vn g bn v u ca on trch?
Gi : bn v u, tc gi ni n ci ngho va nh mun
vch trn li va nh cha ti, a gin. Thi trc ci ngho
th hin bn v u c c th ho bng vic t cnh ngho
v bc l bn lnh sng, thi trc cuc sng ngho kh ca
nh nho 16 v tip sau.
4. Nhn xt v ci nhn ca tc gi i vi cnh ngho.
Gi : Na nh ca thn, chn ngn cnh ngho, na nh bng
a, bt chp ci kh khn tm vui th, tc gi c ci
nhn va ht sc thc t i vi cuc sng, xt xa trc cnh
ngho hn va nh bn ct, ngng. Tc gi ng t th ca ngi
trong cnh ngho, nm tri mi iu ng thi cng l ngi vt
ln trn hon cnh, tm l t ti cho mnh.

10

Cc hnh thc kt cu
ca vn bn thuyt minh
I. Kin thc c bn
1. Vn bn thuyt minh nhm gii thiu, trnh by chnh xc,
khch quan v cu to, tnh cht, quan h, gi tr, ca mt s
vt, hin tng, mt vn no . C nhiu loi vn bn thuyt
minh.
2. Ph hp vi mi lin h bn trong ca s vt hay qu trnh
nhn thc ca con ngi, vn bn thuyt minh c th c nhiu
loi hnh thc kt cu khc nhau:
- Kt cu theo trnh t thi gian: trnh by s vt theo qu
trnh hnh thnh, vn ng v pht trin.
- Kt cu theo trnh t khng gian: trnh by s vt theo t
chc vn c ca n (bn trn - bn di, bn trong - bn ngoi,
hoc theo trnh t quan st,).
- Kt cu theo trnh t lgic: trnh by s vt theo cc mi
quan h khc nhau (nguyn nhn - kt qu, chung - ring, lit k
cc mt, cc phng din,).
- Kt cu theo trnh t hn hp: trnh by s vt vi s kt
hp nhiu trnh t khc nhau.
II. Rn luyn k nng
1. Vn bn Lch s vn bo v mi trng thuyt minh v
i tng no? thuyt minh v i tng y, ngi vit s
dng hnh thc kt cu no?
- Vn bn thuyt minh v Lch s vn bo v mi trng.
- Hnh thc kt cu ca vn bn c t chc phi hp gia
trnh t quan h nhn qu (T nguyn nhn nhim mi trng
11

n s nhn thc v tc hi ca nhim mi trng do Ra-sen

Ca-xn a ra trong tc phm Ma xun lng l v t dy ln
phong tro bo v mi trng) v trt t quan h thi gian (Ngy
nay Sau Chin tranh th gii th hai Nm 1962 khi
u t thp k su mi).
2. Vn bn Thnh c H Ni thuyt minh v i tng no?
thuyt minh v i tng y, ngi vit t chc hnh thc
kt cu nh th no?
- Vn bn gii thiu v c im trt t kt cu ca thnh
c H Ni.
- gii thiu c im trt t kt cu ca thnh c H
Ni, bi vn c t chc theo trnh t khng gian t trong ra
ngoi: T Cm Thnh Hong Thnh Kinh Thnh.
3. Vn bn Hc thuyt nhn i ca Nho gia thuyt minh v
i tng no? thuyt minh v i tng y, ngi vit t
chc hnh thc kt cu ra sao?
- Vn bn gii thiu mt s ni dung c bn ca hc thuyt
nhn i.
- Ngi vit t chc kt cu vn bn theo trnh t l gch
ca i tng t tng nhn i:
+ Gii thiu chung v thuyt nhn i;
+ Ni dung hai ch nhn, i;
+ Ni dung hai ch trung, th.
4. Tm hiu kt cu ca phn Tri thc c hiu v th loi
Ph:
Ph vn l th vn Trung Quc thnh hnh vo thi Hn, dng
li vn c nhp iu, nhm miu t, trnh by s vt biu
hin tnh cm, ch ca tc gi. Ph c bn loi chnh: c ph,
12

bi ph, lut ph v vn ph.

C ph thng dng hnh thc ch khch i p, khng
i hi i, cui bi thng kt li bng th; bi ph l ph dng
hnh thc bin vn, cu vn 4 ch, 6 ch, 8 ch sng i vi
nhau; lut ph l ph thi ng, ch trng n i, vn hn
ch, g b; vn ph l ph thi Tng, tng i t do, c dng
cu vn xui.
Bi Ph sng Bch ng thuc loi c ph, s dng li ch
khch i p; cu th c xen ting ch (v d: Sm g
thuyn ch Nguyn Tng Chiu ln thm ch V Huyt) m
cht tr tnh v s dng cu i theo kiu v sau ph din
tip mch ca v trc (v d: Thng ni anh hng u vng
t - Tic thay du vt lung cn lu), nhiu vn thay nhau
(nguyn vn bi ph ny bng ch Hn c 8 vn) lm cho hnh
thc va c knh va uyn chuyn.
C ph Trung Quc ch yu th hin i sng cung
nh, thch khoa trng hnh thc. Bi ph ca Trng Hn Siu
hoi nim v chin cng ca cc anh hng dn tc, nu cao vai
tr ca yu t con ngi trong s nghip dng nc v gi nc.
a) V i tng thuyt minh: Vn bn thuyt minh v th loi
ph.
b) Cc on ca vn bn c sp xp kt cu theo trnh l
gch ca i tng th loi vn hc:
- Khi nim chung v th loi ph;
- c im ca cc th ph;
- c im th loi ca bi Ph sng Bch ng;
- S sng to th loi ca bi Ph Sng Bch ng.

13

Tun 20

Th d Vng Thng ln na
(Ti d Vng Thng th)
Nguyn Tri

I Kin thc c bn
1. Nguyn Tri (1380 1442) hiu l c Trai, qu gc ti lng
Ngi (Chi Ngi), huyn Phng Sn, l Lng Giang (nay thuc
huyn Ch Linh, tnh Hi Dng). ng mt ngy 19 9 1442,
tc 16 thng tm nm Nhm Tut, nin hiu i Bo th ba, trong
v n L Chi Vin (tc v n Tri Vi, huyn Gia Lng, nay thuc
Bc Ninh), v n tru di tam tc oan khc ni ting trong lch s
Vit Nam. Ton b tc phm ca Nguyn Tri, mc d b mt mt
nhiu, song vn cn kh s v s lng v kit xut v cht lng: Bnh Ng i co, Qun trung t mnh tp, Lam Sn thc
lc, Vnh Lng thn o bi, Ch Linh sn ph, D a ch, Bng
H di s lc, c Trai thi tp, Quc m thi tp.
2. Trong thi trung i, th ban u l tn chung ca loi th
tn, vit trao i thng tin cng vic hoc tnh cm gia
ngi vi ngi, hoc gi cho vua quan, bn b, ngi thn. V sau,
th gi vua c gi l biu, tu cn th ch l hnh thc thng tin
gia nhng ngi ngang hng. Trong Qun trung t mnh, th l
hnh thc cng vn, bn vic nc, vic chin, vic ho nn
mang m nt tnh chnh lun.
3. Vi mt ngh thut ngh lun bc thy, th li d Vng
Thng ca Nguyn Tri cho thy ch quyt thng v tinh thn
yu chung ho bnh ca qun v dn ta.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
14

Gi :
Trong s nghip ph t L Li nh qun Minh, Nguyn Tri c
nhim v son tho cc th t gi cho cc tng nh Minh v nhn
danh L Li khuyn d. Nguyn Tri thc hin chin thut
tm cng ht sc hiu qu.
Th li d Vng Thng l th s 35, mt trong nhng bc th gi
cho Vng Thng. By gi thnh ng Quan (H Ni nay) b qun
ta vy hm, qun ch trong thnh ang khn n. Bc th
ny vit vo khong thng 2 1427 th n thng 10 nm y,
sau khi Liu Thng b git g M Yn, Vng Thng khng i
lnh vua Minh t ging ho vi qun Lam Sn ri rt
qun v nc.
2. t vo hon cnh sng tc c th phn tch mc
ch ca bc th:
Mc ch vit th ca Nguyn Tri l d gic ra hng v rt
qun v nc. Mc ch ny c ni r trong cc cu: Cc ng
l nhng ngi xt r s c, hiu su thi th, vy nn chm
u Phng Chnh, M K em n ca qun dng np. Nh
vy, trong thnh s trnh c nn c tht, trong nc s khi v au
thng, ho hiu li thng, can qua xp b. .
3. Tm hiu b cc bc th
Gi :
Bc th c b cc 3 on:
on 1 (t u cho n Sao cng ni vic binh c?): Nu ln nguyn l ca ngi dng binh l phi hiu bit thi
th.
on 2 (t Trc y cc ng trong lng cho n bi
vong l su !): Phn tch thi v th ca i phng thnh
15

ng Quan.
on 3 (phn cn li): Khuyn hng, ha hn nhng iu
tt p, thch u v s nhc tng gic.
4. Phn tch mi quan h gia cc on thy c mch
lp lun
Gi :
Lgic gia cc on th hin mch lp lun cht ch, giu
sc thuyt phc: Ngi lm dng binh khng th khng hiu bit
thi th Nay vo thi th ch chuc ly bi vong Trong
tnh hnh nh vy, nu hiu bit thi th th phi u hng
v rt qun v nc Nu khng th ra giao chin phn ti
hn km, khng nn hn nht nh th.
5. Phn tch t tng c th hin trong on m u
Gi : on m u, tc gi nu t tng v thi th i vi
ngi dng binh. a ra t tng thi th nh mt nguyn l cn bn
trong vic dng binh, tc gi m u bng chn l sng r,
phm l ngi lm tng u thu hiu, t s i n
phn tch thi th c th ca i phng nhm mc ch
thuyt phc, d hng; ng thi khng nh k ch khng
nhng khng hiu thi th m cn di tr, che y nguy c
thm bi. y l on vn c vai tr nu ch , m ra hng lp
lun cho ton bi.
6. Li l th hin t th ca ngi vit th nh th no?
Gi :
Mc d t th ca ngi nm phn ch ng, hn v sc
mnh qun s cng nh thi th, song thi ca tc gi ht sc
linh hot: i vi bn Vng Chnh, M K tn c, ngoan c th s
mng, cng quyt tiu dit; i vi Vng Thng, Sn Th v
16

cc tng khc th phn tch thi th, cng nhu linh hot, ch
yu d hng. Cui cng, va khuyn nh, ha hn li va s
mng, khch tng, thch nh chng t sc mnh lm ch
tnh th ca qun ta. Tc gi khuyn hng vi l l va mm
mng, va cng rn: mt l u hng, s c bo ton; hai l
em qun ra sc, m vi thi th nh phn tch sng r
phn trn bc th th phng n ny ch em li kt qu thm
bi. Bc th th hin ch vn nh vo lng ngi ca Nguyn
Tri, cho thy s kt hp ti tnh gia tnh chin u mnh m
vi lng yu chung ho bnh thit tha ca tc gi.
7. Thi v th ca qun Minh c tc gi phn tch trong
on 2 ca bc th nh th no?
Gi :
Th ca qun Minh Trung Quc: Ng mnh khng bng
Tn, m h khc li qu, khng y mt nm tt s theo nhau
m cht, y l mnh tri; Pha Bc c gic Nguyn, trong nc
c ni lon Tm Chu.
Th ca qun Minh ng Quan: k cng lc kit, lnh
trng mi mt, trong khng lng tho, ngoi khng vin binh,
Su c bi vong tt yu, khng th bc b.
8. Bc th th hin nim tin tt thng v tinh thn yu
chung ho bnh ca tc gi, cng l ca nhn dn ta:
Ch r s tht bi ca ch, khng nh th tt thng
ca ta (su c bi vong).
Khuyn d u hng, m ra ng thoi lui cho i phng:
sa sang cu cng, mua sm tu thuyn, thu lc hai ng,
tu theo mun; qun ra khi b ci, mun phn bo m c
yn n.
17

 Bc l quan im ho hu, bang giao thn thin, lu di:

nc ti li phng cng xng thn, theo nh l trc.

18

Phong cch ngn ng ngh thut

I Kin thc c bn
L loi phong cch ngn ng dng trong cc vn bn thuc
lnh vc vn chng, phong cch ngn ng ngh thut khc vi
cc phong cch ngn ng khc nhng im c bn sau:
1. Tnh thm m
Vn chng l ngh thut ngn ng, l s th hin gi tr
thm m ca ngn ng. Ngn ng trong vn bn ngh thut, vi
t cch l cht liu xy dng hnh tng, c s tng ho ca ng
m v ng ngha, ho phi to nn hiu qu thm m.
2. Tnh a ngha
Ngha ca vn bn ngh thut gm nhiu thnh phn:
thnh phn biu th thng tin khch quan, thnh phn biu th
tnh cm; thnh phn ngha tng minh, thnh phn ngha
hm n. Cc thnh phn ngha ny thng nht vi nhau trong
nhng hnh tng ngh thut va c th, va sinh ng. Trong
, thnh phn ngha hm n c mt v tr c bit quan
trng trong vn bn ngh thut, biu th nhng suy ngm, gi
lin tng, tng tng, to nn nhng tn hiu thm m, nhng
thng ip su sc v cuc sng v con ngi.
3. Du n ring ca tc gi
Mi nh vn, nh th thng c s thch, s trng ring trong
din t. S thch v s trng y c bc l nhng tc phm
c gi tr v to thnh nt c o, du n ring ca tc gi.
II Rn luyn k nng
1. Nhng loi vn bn no s dng phong cch ngn ng
ngh thut?
19

Gi : Cc loi vn bn vn chng (vn xui ngh thut, th,

kch) s dng phong cch ngn ng ngh thut.
2. Ni n phong cch ngn ng ngh thut, cn phi nh
n nhng c im c bn no?
Gi : Tnh thm m, tnh a ngha v du n ring ca tc
gi l nhng c im c bn ca phong cch ngn ng ngh
thut.
3. Hy phn tch c im chung ca phong cch ngn
ng ngh thut biu hin bi Ph nh nho vui cnh ngho ca
Nguyn Cng Tr.
Gi :
- V tnh thm m ca vn bn:
+ Tnh thm m th hin cu trc vn bn theo th loi
ph: Vn bn Ph nh nho vui cnh ngho thuc th bi ph,
ngn ng c t chc theo hnh thc bin vn, c su mi tm
v sng i; hai mi v u miu t ni , cch sng v n
mc ca mt nh nho ngho.
+ Tnh thm m th hin cc yu t ngn ng, cc bin
php tu t tp trung din t ni , cch sng v n mc ca mt
nh nho ngho: s lp li, sng i, ip m (Chm cha
chm cha, rnh rnh y y, bnh bch kho kho, cht cht
chua chua nhai nhai nh nh,; hip vn o, ), i (Bng
nng ri trng g bn vch, thng b tri tr - Ht ma soi hang
chut trong nh, con mo ngp ng,), li ni ph trng (mt
tc v sao, nhn ging mn gi, mi gii quanh co, giun n l
nh, ln nm gm mng, chut cy khua niu, v bng rau bnh
bch, an gic ngy kho kho, o vi th nng trch, khn lau git
lm,),
- V tnh a ngha ca vn bn: Tc gi khng dng ch
20

ngho no m vn miu t c cnh ngho ca hn nho; Qua vic

miu t khch quan cnh sng ngho (ni , cch sng, n mc),
tc gi lt t c cnh sng ngho n cng cc, ng thi
cho thy quan nim, thi sng lc quan ca mt nh nho
chn chnh.
- V du n ring ca tc gi: Du n ring ca tc gi th
hin ni bt qua ging iu ma mai, chm bim (c bit
l t phong v, hay vic s dng ngn ng trong cch ni ph
trng,). Cng qua ging iu y m hnh tng tc gi hin
ra vi mt t th va ngao ngn va ngo ngh, bt chp, ngng,
Nguyn Cng Tr thng li n tng v mt c tnh ngang
tng, m cht ti t.
4. Phn tch on th sau y lm sng t c im
chung ca phong cch ngn ng ngh thut.
Sng gn trng giang bun ip ip,
Con thuyn xui mi nc song song;
Thuyn v nc li su trm ng,
Ci mt cnh kh lc my dng.
(Huy Cn, Trng giang)
Gi : phn tch nhng biu hin ca phong cch ngn
ng ngh thut trong on th trn, hy tham kho on vn
sau.
Ngay cu th u bi th khng ch ni sng, m ni
bun, ni v mt ni bun bt tn, bng mt hnh nh n d:
sng gn trng giang trng trng ip ip, nh ni bun trng
trng ip ip. Gia trng giang m im nhn nh th t
vo con sng nh, tuy rt nhiu, nhng hin ra ri tan, mun
tha. Con thuyn thng l hnh nh tng trng cho cuc i lnh
21

nh, c n, v nh. y con thuyn bung mi cho xui

dng (xui mi) theo dng nc, nhng thuyn v nc ch song
song vi nhau ch khng gn b g vi nhau, bi nc xui trm
ng, thuyn theo ng no? Thuyn i vi dng ri chia li vi
dng. Cu th ba ni ti s chia li: Thuyn v nc li su
trm ng. Thuyn bun v phi r dng. Nc bun nh khng bit
tri v u. Cu cui on ny cng th hin tp trung cho
kip ngi nh nhoi, lc lng, v nh: Ci mt cnh kh lc my
dng. Ci nhn ca nh th vn tp trung vo cc vt nh:
sng, thuyn, ci kh.
Tc gi lu , khng phi l cy g, thn g, m ch l ci
mt cnh kh, mt mnh ri gy, kh xc ca thn cy.
C kh th u v ln mt khng gian sng nc bao la, v
nh, ri rc, h hng. Nhng ng nt: nc song song, bun
ip ip, su trm ng, lc my dng khng ha hn g v
hi t, gp g m ch l chia tan, xa vi. Trn con sng mt
con thuyn, mt nhnh ci lnh nh cng t ra nh nhoi bt
lc. y khng ch thuyn bun, cnh ci kh bun, m c
sng gn, sng nc u bun.
(Trn nh S, c vn hc vn,
NXB Gio dc, H Ni, 2001, tr.
234-235)

Bi vit s 5
(Vn thuyt minh)
I bi tham kho
1. Gii thiu v ca dao Vit Nam.
2. Trnh by mt s c im c bn ca vn bn vn hc.
22

3. Gii thiu c im ca phong cch ngn ng ngh

thut.
4. Thuyt minh yu cu c hiu vn bn vn hc.
5. Thuyt minh v c im ca th loi ph.
II Hng dn
1. y l kiu bi vn thuyt minh v mt th loi vn hc,
vn vn hc; cn phi bit vn dng sng to cc phng
php thuyt minh thch hp vi tng i tng lm bi. Trong
cc bi trn, (1) v (5) c i tng thuyt minh l
th loi vn hc; cc (2), (3), (4) thuc dng thuyt minh v
mt vn vn hc.
2. gii quyt c yu cu ca bi, cn chun b tri
thc cng nh tnh ton cch lm bi theo cc bc sau:
a) Huy ng t liu, tm hiu tri thc v i tng thuyt
minh (th loi hoc vn vn hc).
b) La chn ni dung thng tin chnh xc, khch quan v i
tng thuyt minh trnh by trong bi vn.
c) Lp dn cho bi vn theo b cc 3 phn:
- M bi: Gii thiu chung v i tng cn thuyt minh.
- Thn bi: Trnh by ni dung thng tin v i tng thuyt
minh theo trnh t nht nh (trnh t l gch ca i tng
hoc trnh t nhn thc, quan h nhn qu,).
- Kt bi: C th a ra nhn nh chung v i tng,
ngha ca vic tm hiu i tng thuyt minh.
d) Vit bi vn thuyt minh vi dn lp.
3. nh hng v ni dung thng tin gii quyt cc c
th:
23

a) Gii thiu v ca dao Vit Nam:

- Ca dao l g?
Tham kho:
Ca dao (cn gi l phong dao) c dng vi nhiu ngha rng
hp khc nhau. Theo ngha gc th ca l bi ht c khc iu,
dao l bi ht khng c khc iu. Ca dao l danh t ghp ch
ton b nhng bi ht lu hnh ph bin trong dn gian c
hoc khng c khc iu; trong trng hp ny, ca dao ng
ngha vi dn ca.
Do tc ng ca hot ng su tm, nghin cu vn hc dn
gian, t ca dao dn dn chuyn ngha. Hin nay, t ca dao
thng c dng ch ring thnh phn ngh thut ngn t
(phn li th) ca dn ca (khng k nhng ting m, ting
ly, ting a hi). Vi ngha ny, ca dao l th dn gian truyn
thng.
(Theo Nhiu tc gi, T in Thut ng Vn hc, NXB Gio
dc, H Ni, 2004)
- Ca dao Vit Nam c c im g v ni dung?
Ca dao l th tr tnh tr chuyn din t tnh cm, tm
trng ca mt s kiu nhn vt tr tnh: ngi m, ngi v, ngi
con, trong quan h gia nh; chng trai, c gi trong quan h
tnh bn, tnh yu la i; ngi ph n, ngi dn thng,
trong quan h x hi. N khng mang du n tc gi nh th tr
tnh (ca vn hc vit) m th hin tnh cm, tm trng ca
cc kiu nhn vt tr tnh v c cch th hin tnh cm, th
gii ni tm mang tnh chung, ph hp vi la tui, gii tnh,
ngh nghip, a phng, ca cc kiu nhn vt ny. Tuy
nhin, d mang tnh cht chung nhng mi bi ca dao li c nt
ring c o, sng to, th hin c s phong ph, da dng ca
24

sc thi tnh cm. ()

- Ca dao Vit Nam c nhng nt c sc g v ngh
thut?
Hn 90% cc bi ca dao su tm c u s dng th th
lc bt hoc lc bt bin th. Ngoi ra, ca dao cn c cc dng
hnh thc khc nh th song tht lc bt (cu th by ting kt
hp vi cu th su tm ting), vn bn (cu th bn ting),
vn nm (cu th nm ting).
Ca dao rt giu hnh nh so snh, n d v biu tng mang
tnh truyn thng nh ht ma, tm la o, ci ging, cy a,
bn nc, con thuyn, con , chic khn, - nhng hnh nh
quen thuc, gn vi cuc sng ca ngi bnh dn.
Cc hnh thc lp li cng l c trng ngh thut tiu biu
ca ca dao: lp kt cu, lp hnh nh, lp hnh thc m u
hoc lp t, cm t,
c t chc di hnh thc th ca nhng ngn ng ca ca dao
vn rt gn gi vi li n ting ni hng ngy, mang m cht
a phng v dn tc.
- Vai tr thm m ca ca dao?
Mi ngi, bt k giu ngho, sang hn, u c th ly ca
dao l ting ni tm t, tnh cm ca mnh, c th soi lng
mnh trong ca dao. Cho nn, ca dao cn c coi l th ca vn
nh, l gng soi ca tm hn v i sng dn tc; ni lu gi
v p tm hn dn tc, ngun mch v tn cho th ca,
b) V c im c bn ca vn bn vn hc:
- Vn bn vn hc l g?
Vn bn vn hc (cn gi l vn bn ngh thut, vn bn vn
chng) c ngha rng v ngha hp. Theo ngha rng, vn bn
25

vn hc l tt c cc vn bn s dng ngn t mt cch ngh

thut. Theo ngha hp, vn bn vn hc ch bao gm cc sng
tc c hnh tng ngh thut c xy dng bng h cu (tc l to
ra nhng hnh tng bng tng tng). Vn bn vn hc theo
ngha hp va c ngn t ngh thut va c hnh tng ngh
thut.
- Vn bn vn hc c c im g v ngn t?
+ Ngn t vn hc c t chc c bit, c tnh ngh
thut v thm m.
+ Ngn t vn hc l cht liu sng to hnh tng, xy
dng th gii tng tng.
+ Do yu cu sng to hnh tng, ngn t vn hc c tnh
biu tng v a ngha.
- Vn bn vn hic c c im g v hnh tng?
+ Hnh tng vn hc l th gii i sng do ngn t gi ln
trong tm tr ngi c.
+ Hnh tng vn hc l mt phng tin giao tip c bit.
c hiu vn bn vn hc l thc hin qu trnh giao tip gia
ngi c v tc gi.
- Vn bn vn hc c c im g v ngha?
+ ngha ca hnh tng vn hc chnh l ngha ca i
sng c nh vn gi ln qua hnh tng.
+ ngha ca hnh tng vn hc th hin qua nhn vt, s
kin, cnh vt, chi tit, qua s sp xp, kt cu ca cc b
phn vn bn v qua cch s dng ngn t.
+ C th chia ngha ca hnh tng thnh cc lp: ti,
ch , cm hng, tnh cht thm m, trit l nhn sinh.
26

- Vn bn vn hc c c im g v c tnh sng to ca
nh vn?
+ Vn bn vn hc no cng do tc gi vit ra v t nhiu
u li du n ca ngi sng to ra vn bn.
+ c im v c tnh sng to ca tc gi va to nn s
phong ph, a dng va em li tnh c o cho vn bn vn
hc.
- Nhng hiu bit v c im ca vn bn vn hc c tc
dng g?
+ nh hng v thao tc c hiu vn bn vn hc c th.
+ nh hng v thao tc cm th, nh gi vn bn vn hc
c th.
c) V c im ca phong cch ngn ng ngh thut:
- Phong cch ngn ng ngh thut l g?
Phong cch ngn ng ngh thut l loi phong cch ngn
ng dng trong cc vn bn thuc lnh vc vn chng (vn xui
ngh thut, th, kch).
Phong cch ngn ng ngh thut c tnh thm m, tnh a
ngha v du n ring ca tc gi.
- Tnh thm m ca phong cch ngn ng ngh thut:
Vn chng l ngh thut ngn ng, l s th hin gi tr
thm m ca ngn ng. Ngn ng trong vn bn ngh thut, vi
t cch l cht liu xy dng hnh tng, c s tng ho ca ng
m v ng ngha, ho phi to nn hiu qu thm m.
- Tnh a ngha ca phong cch ngn ng ngh thut:
Ngha ca vn bn ngh thut gm nhiu thnh phn:
thnh phn biu th thng tin khch quan, thnh phn biu th
27

tnh cm; thnh phn ngha tng minh, thnh phn ngha
hm n. Cc thnh phn ngha ny thng nht vi nhau trong
nhng hnh tng ngh thut va c th, va sinh ng. Trong
, thnh phn ngha hm n c mt v tr c bit quan
trng trong vn bn ngh thut, biu th nhng suy ngm, gi
lin tng, tng tng, to nn nhng tn hiu thm m, nhng
thng ip su sc v cuc sng v con ngi.
- c im v du n ring ca tc gi trong phong cch
ngn ng ngh thut: Mi nh vn, nh th thng c s thch,
s trng ring trong din t. S thch v s trng y c bc l
nhng tc phm c gi tr v to thnh nt c o, du n
ring ca tc gi.
- Tc dng ca nhng hiu bit v c im ca phong
cch ngn ng ngh thut:
+ Tc dng i vi hot ng c hiu vn bn vn hc.
+ Tc dng i vi hot ng sng to vn bn vn hc.
d) V yu cu c hiu vn bn vn hc:
- Bn cht ca hot ng c vn bn vn hc l g?
Khi c vn bn vn hc, d vi bt k mc ch no, ngi
c u thc hin vic tip nhn cc gi tr t tng, ngh
thut; giao lu t tng, tnh cm vi tc gi, vi nhng ngi c
trc; by t thi ng cm hay khng ng cm vi vn bn
vn hc.
- Nhng yu cu chnh ca vic c hiu vn bn vn hc:
Ngi c phi tri qua qu trnh c hiu: t hiu vn
bn ngn t, hiu ngha ca hnh tng, hiu t tng, tnh cm
ca tc gi; t hnh thnh s nh gi i vi vn bn v
t n mc thng thc cc gi tr ca vn bn.
28

- Lm th no hnh thnh c k nng c hiu vn

bn vn hc?
Ngi c chng nhng phi thng xuyn c nhiu tc
phm vn hc m cn phi bit tra cu, hc hi, bit tng tng,
suy ngm, to thnh thi quen phn tch v thng thc vn hc.
e) V c im ca th loi ph, xem bi Cc hnh thc
kt cu ca vn bn thuyt minh.
Tun 21

i co bnh Ng
(Bnh Ng i co)
Nguyn Tri

I Kin thc c bn
1. V tc gi, xem bi trc.
2. Co l th vn c ngun gc t Trung Quc xa. Co c
chuyn dng vua cng b vic ln vi mun dn. Nguyn Tri
dng hai ch i co vn l tn gi mt bi co c xa nht ca
Trung Quc thay li L Li cng b vi thin h. Co thng hay
dng vn bin ngu. Vn bin ngu hay cn gi l bin vn,
bin l vn hoc vn t lc (bin l nga i sng i; ngu
l i, cp). Vn bin ngu c nm c im:
Ngn ng i ngu: cc v i nhau theo bng trc, t
loi;
Kiu cu chnh t, cu 4 ch i vi cu 4 ch, cu 6
ch i vi cu 6 ch hoc cu 4/4 v cu 6/6 i nhau;
C vn iu, bng trc hi ho;
S dng in c;
29

 S dng t ng bng by c tnh ph trng.

Trong bi Bnh Ng i co ca Nguyn Tri cn c loi cu 5
ch, 7 ch, 10 ch, 14 ch rt a dng.
3. i co bnh Ng l mt bn anh hng ca v sc mnh ca
truyn thng yu nc, tinh thn c lp t cng, t tng i
ngha, ch ca qun v dn ta trong trong cuc chin u
thng li vang di trc gic ngoi xm, em li cuc sng ho
bnh, hnh phc cho ton dn tc th k XV.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x bi co
Gi :
Cui nm 1427, sau khi chin thng gic Minh, L Li giao
cho Nguyn Tri vit i co bnh Ng nhm tng kt ton din
cuc khng chin.
2. Tm hiu b cc bi co
Gi :
Bi co gm 5 on:
on 1 (t Tng nghe... n Chng c cn ghi): Nu lun
chnh ngha.
on 2 (t Va ri... n Ai bo thn dn chu c?): T
co ti c ca gic.
on 3 (t Ta y... n ly t ch nhiu.): Lnh t v
ngha qun trong bui u dy nghip.
on 4 (t Trn hay... n Cng l cha thy xa nay): Qu
trnh khng chin i n thng li.
on 5 (t X tc t y vng bn n ht): Tuyn b
ho bnh, khng nh ngha ca cuc khi ngha Lam Sn.
30

3. Tm nhng t ng, hnh nh so snh c sc dng

miu t th chin thng ca qun ta v s tht bi ca gic.
Gi :
Kh th chin thng
S tht bi nhc nh ca
ca ta
gic
on t Trn hay... n cho tt c th gian.
sm vang chp git

mu chy thnh sng

trc ch tro bay

thy cht y ni

tha thng rui di

phi bu u

t c thu v

nh b mng

hng li cng hng

chy li cng chy

mu pht tm cng

tr cng lc kit

on t Bi th... n cha thy xa nay.

iu binh th him

cht mi tin phong

sai tng chn ng

tuyt ngun lng thc

ngy mi tm

Liu Thng tht th

ngy hai mi

Liu Thng ct u

ngy hm lm

Lng Minh bi trn t vong

ngy hm tm

L Khnh cng k t vn

thun ta a li dao
tung ph

b nc gic quay mi gio

nh nhau

nh mt trn

sch khng knh ngc

nh hai trn

tan tc chim mung

31

Tuy cng miu t chin thng ca ta, tht bi ca gic nhng

nhng on khc nhau mc khc nhau: chin thng mi
lc mt ln, kh th cng ngy cng mnh m, dn dp cng
ngoan c, tht bi cng thm hi, nhc nh.
4. Phn tch nhng th php ngh thut c s dng
nhm lm ni bt chin thng ca ta v tht bi ca gic.
Gi : Cc th php: lit k trng ip (nhng chin thng
ca ta, nhng tht bi ca gic), i lp (kh th, t th ca bn
ch ng, chin thng k tan tc, tht bi nng n, thm
khc), so snh tng phn (gia chin thng ca ta vi tht bi
ca gic), Cc th php ny kt hp vi s thay i linh hot
hnh thc cu vn ngn di, tit tu nhanh chm to ra
nhng sc thi biu cm a dng: khi th hin kh th, sc
mnh ca qun ta th ho hng, mnh m, vi nhng cu vn
ngn gn, anh chc (Gm mi , ni cng mn Voi
ung nc, nc sng phi cn nh mt trn sch khng knh
ngc nh hai trn tan tc chim mung); khi miu t s tht bi
ca gic th thm hi, ti bi, vi nhng cu vn di, nh s
nhng tht bi lin tip, ko di v k (B ta chn L Hoa,
qun Vn Nam nghi ng khip va m v mt ! Thua qun ta
Cn Trm, qun Mc Thnh xo ln nhau chy thot thn).
5. Nhng lun im chnh ca on trch:
Hnh nh v lnh t ngha qun v nhng kh khn trong
bui u dy ngha.
Qu trnh khng chin v thng li v vang.
Tuyn b ho bnh v ngha ca cuc khi ngha.
6. V hnh tng ngi th lnh
Gi : Lm nn sc mnh chin thng, cn phi k n vai
tr ca ngi th lnh ht lng v s nghip chung, c ti tr, m32

u lc: thc trch nhim cao i vi vn mnh quc gia, cm th

gic su sc, t nhim v cu nc tr thnh hoi bo, iu
nung nu ca mnh, trng ngi hin ti, thu phc c lng ngi
to thnh sc mnh on kt, tinh thng binh php, chin lc,
7. Tm hiu t tng i ngha trong bi co.
Gi :
i vi nhn dn, i ngha l v nhn dn, em li cuc
sng yn n, hnh phc cho nhn dn, cng tc l phi nh
ui k th ra khi b ci (Vic nhn ngha ct yn dn
Qun iu pht trc lo tr bo, khi chin thng ri th ly
ton qun l hn, nhn dn ngh sc); i ngha tr
thnh phng chm, sc mnh chin u: em i ngha
thng hung tn Ly ch nhn thay cng bo.
i vi k th, i ngha th hin chin lc nh bng mu lc, nh vo lng ngi: Chng nh m ngi chu khut Ta
y mu pht tm cng. Hn na, khi chin thng, chng
nhng khng git m cn cp cho phng tin rt v nc:
Thn v chng git hi, th lng tri ta m ng hiu sinh
M K, Phng Chnh, cp cho nm trm chic thuyn Vng
Thng, M Anh, pht cho vi nghn c nga

Nguyn Tri
I Kin thc c bn
1. Nguyn Tri l bc i anh hng dn tc, mt nhn vt
ton ti him thy; song cng l ngi c s phn bi thng bc
nht trong lch s. ng l danh nhn vn ho, nh th, nh vn
kit xut c nhng ng gp to ln cho s pht trin vn ho,
vn hc dn tc.
33

2. V ni dung, vn chng Nguyn Tri th hin ni bt hai

ngun cm hng truyn thng ca vn hc dn tc: yu nc v
nhn o. Th vn ng th hin mt l tng cao c: Tr c,
tr tham, tr bo ngc C nhn, c tr, c anh hng (Bo knh
cnh gii, bi 5) v ng thi cho thy tm lng yu thng dn,
gn b thit tha vi thin nhin, t nc.
3. V ngh thut, vn chng Nguyn Tri t n gi tr kt
tinh c hai bnh din th loi v ngn ng. ng l cy bt
chnh lun kit xut, ngi khi dng th Nm, sng to th loi
tht ngn xen lc ngn. Tinh thn dn tc, tnh yu t nc l
ngn ngun ca v p ngn ng ting Vit trong th vn
Nguyn Tri.
II Rn luyn k nng
1. Phn tch nhng s kin quan trng th hin con ngi v
tm vc v i ca Nguyn Tri.
Gi :
- Nguyn Tri tn hiu l c Trai, sinh nm Xng Ph th 4 i
Trn Ph (1380), ti dinh quan T Trn Nguyn n Thng
Long. ng mt ngy 19 thng 9 nm 1442, tc 16 thng 8 nm
Nhm Tut, nin hiu i Bo th 3.
Cha Nguyn Tri l Nguyn Phi Khanh, vn l mt hc tr
ngho, thi thi hc sinh (tc Tin s) i Trn. M ng l Trn
Th Thi, con gi quan T Trn Nguyn n, dng di qu tc.
Nguyn Tri qu lng Ngi (Chi Ngi) huyn Phng Sn, l Lng
Giang (nay thuc huyn Ch Linh, tnh Hi Dng), sau di n
lng Nh Kh, huyn Thng Tn, tnh H Ty.
- T nh, Nguyn Tri t ra thng minh hn ngi. Nm
1400, ng i thi ln u, ngay Thi hc sinh. Sau , ng
c b lm quan Ng s i chnh chng. Khong cui nm
34

1401 u 1402, cha ng cng ra nhn chc quan Hc s Vin

hn lm, sau thng n T nghip Quc t gim ca triu H.
Nm 1407, gic Minh xm lc i Vit, cha con H Qu Li v cc
triu thn b bt em v Trung Quc, trong c Nguyn Phi
Khanh. Nguyn Tri mun gi trn o hiu, cng em trai l
Nguyn Phi Hng theo theo xe t ca cha. n i Nam Quan,
Nguyn Phi Khanh khuyn Nguyn Tri quay tr v tm cch ra
nhc cho nc, tr th cho cha, th mi l i hiu. Nguyn Tri
nghe li cha quay tr v, nhng va n ng Quan th b gic
Minh bt giam. Trong thi gian b giam ng Quan, Nguyn Tri
suy ngh v con ng cu nc phc th.
- Trn khi ng Quan, Nguyn Tri tm theo L Li, dng
Bnh Ng sch (tc K sch nh ui qun Minh) v c L
Li tin dng v tr thnh qun s s mt ca lnh t khi ngha
Lam Sn. ng cng L Li bn mu tnh k, gip L Li son cc loi
vn th, chiu lnh, gp cng ln vo s nghip gii phng t nc.
ui xong gic nc, mt nm sau (1429), L Li nghi ng Trn
Nguyn Hn mu phn, truy bc, khin v danh tng ny phi nhy
xung sng t vn. V Trn Nguyn Hn l chu ni quan T
Trn Nguyn n, Nguyn Tri cng b bt, sau li c tha nhng
khng c tin dng na. Nguyn Tri xin co quan v Cn Sn,
my thng sau vua L Thi Tng li vi ng tr li triu lm vic
nc.
ang hi vng vo mt c hi mi c cng hin cho t nc
th ch ba nm sau; khi vua L Thi Tng i tun th duyt v
Ch Linh v gh thm Nguyn Tri Cn Sn, lc ra v n L
Chi Vin (Tri Vi), huyn Gia Bnh, nay thuc tnh Bc Ninh,
na m t ngt qua i; ng cng v l Nguyn Th L b vu
cho mu git vua. Nguyn Tri phi nhn n tru di tam tc (b git
35

c ba h). Nm 1464, L Thnh Tng minh oan cho Nguyn Tri.

Nm 1980, T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ho ca Lin
hp quc (UNESCO) cng nhn Nguyn Tri l danh nhn vn
ho th gii.
2. Nguyn Tri c nhng ng gp quan trng no cho vn
ho dn tc?
Gi :
Vi ti nng li lc, Nguyn Tri li cho nc nh mt di
sn to ln v cc mt qun s, vn ho v vn hc. Cc tc phm
v qun s, chnh tr, Nguyn Tri c Qun trung t mnh tp
v i co bnh Ng - mt ng thin c hng vn, l nhng tc
phm tiu biu. V th ca, ng c c Trai thi tp tp th ch
Hn v Quc m thi tp tp th Nm nh du s hnh thnh
nn th ca ting Vit. Ngoi ra ng cn c cc tc phm v lch
s nh Lam Sn thc lc, Vn bia Vnh Lng v tc phm D a
ch mt tc phm c gi tr c v a l, lch s v dn tc
hc.
Trong vn hc trung i Vit Nam, Nguyn Tri l nh vn
chnh lun kit xut. Vi Qun trung t mnh tp v i co
bnh Ng, Nguyn Tri th hin ni bt t tng nhn ngha
m thc cht l t tng yu nc, thng dn. Vn chnh lun ca
Nguyn Tri t n trnh ngh thut mu mc.
3. T tng yu nc, thng dn, trit l th s v tnh yu
thin nhin ca Nguyn Tri c biu hin nh th no?
Gi : Vi t cch l nh th tr tnh tiu biu ca th ca
trung i Vit Nam, th Nguyn Tri th hin trit l th s
su sc, chan cha tnh yu thin nhin v con ngi. Hai tp
th c Trai thi tp v Quc m thi tp cho thy Nguyn Tri va
l mt ngi anh hng v i va l con ngi trn th. Hnh tng
36

ngi anh hng sng ln v p ho quyn gia l tng nhn

ngha vi yu nc thng dn, v p ngay thng cng ci,
thanh tao ca bc qun t. Hnh tng con ngi trn tc hin ra
khi Nguyn Tri au ni au ca con ngi, yu tnh yu ca con
ngi. ng au trc nghch cnh x hi o le, thi i en bc.
Ni au y cn nh mt h qu tt yu ca mt tm lng lun
trn tr, khao kht s hon thin ca con ngi v c m thi
bnh, yn m, thnh tr cho x hi.
Nguyn Tri cng dnh tnh yu cho thin nhin, t nc, con
ngi, cuc sng. V p thin nhin, t nc c ti hin sinh
ng trong th ng, khi th trang trng y tnh c l ca ng thi, lc li bnh d, dn d, nguyn s. Th Nguyn Tri
cng giu tnh ngi; vit v ngha vua ti, v tnh cha con
hay lng bn, c khi l tnh qu hng, th ng tot ln v t
nhin, tha thit, cm ng, thn thng.
4. Ngyn Tri l ngi t nn mng cho th ca ting Vit.
- Quc m thi tp ca Nguyn Tri l tp th Nm cn li c
thi gian ra i sm nht, vi s lng bi ln nht, hay nht. C
th ni, n Nguyn Tri, vi Quc m thi tp, th Nm
thnh thc v vn hc ch Nm t y c v tr nh l mt
thnh phn cu thnh nn nn vn hc Vit Nam.
- Nguyn Tri cng l ngi sm a tc ng vo tc phm,
s dng t ly c o; li cng l ngi sng to ra hnh thc
th tht ngn xen lc ngn th hin tinh thn ph cch c
o, mnh m.
c thm

Hin ti l nguyn kh ca quc gia

Thn Nhn Trung

37

I Kin thc c bn
1. Thn Nhn Trung (1418 1499), tn ch l Hu Ph, ngi
Yn Ninh, Yn Dng, nay thuc tnh Bc Giang, tin s nm
1469. Thn Nhn Trung tng l Tao n Ph Nguyn su trong
Hi Tao n do L Thnh Tng sng lp. Ngoi bi vn bia ny ng
cn sng tc th.
2. Bi trch ny nm trong tc phm c tn l Bi k
danh tin s khoa Nhm Tut nin hiu i Bo th ba, mt
trong 82 bi vn bia Vn Miu H Ni.
Vn bia l loi vn khc trn mt nhm ghi chp nhng
s vic trng i, hoc tn tui, cuc i ca nhng ngi c
cng c ln lu truyn cho i sau. Bia c ba loi chnh: bia
ghi cng c, bia ghi vic xy dng cc cng trnh kin trc v
bia lng m. Bi k danh tin s khoa Nhm Tut nin hiu
i Bo th ba thuc loi vn bia danh, ghi cng c. Bia ghi
cng c thng c phn ta nu ln l do, qu trnh lm bia; c
phn ghi ngy thng, h tn ngi lm bia (vit bng vn xui) v
phn minh (vit bng vn vn). Dn dn, phn ta hoc k tr
thnh ni dung quan trng nht, th hin t tng, quan im
ca ngi dng bia. Bi vn bia ny gi vai tr nh mt li ta
chung cho c 82 tm bia tin s Vn Miu.
3. Khng nh Hin ti l nguyn kh ca quc gia, tc gi
Thn Nhn Trung phn tch vai tr ca ngi hin ti i vi
vn mnh ca t nc, ng thi cng ch r mc ch tt
p ca vic danh tin s.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi : Bi vn bia ny c Tin s Thn Nhn Trung vit nm
1484, thi Hng c. Trc phn trch c mt on di k vic t
38

khi L Thi T dng nc (1428 1484), tuy cc vua L thu y

u ch bi dng hin ti nhng cha c iu kin dng bia
tin s. Sau phn trch l danh sch 33 v tin s khoa
Nhm Tut.
Tm hiu b cc on trch
Gi :
on 1 (t Ti du nng cn cho n lm n mc cao
nht): Nu ln gi tr ca hin ti i vi t nc.
on 2 (phn cn li): Nu ngha ca vic dng bia, khc
tn ngi hin ti.
3. Nhn xt v kt cu ca on trch
Gi :
M u on vn tc gi khng nh v tr nguyn kh
ca ngi hin ti i vi quc gia v kt thc cng khng nh
vai tr cng c mnh mch cho nh nc. y l li kt cu
ng tm, nhm nhn mnh vai tr ca ngi hin ti i vi
quc gia v khng nh mc ch ca vic dng bia danh.
4. Cch din t lm ni bt vai tr, mi quan h mt
thit ca ngi hin ti i vi quc gia nh th no?
Gi :
Lp lun i lp: nguyn kh thnh th th nc mnh,
ri ln cao, nguyn kh suy th th nc yu, ri xung thp.
Lit k, trng ip i lp: k c ly m rn, ngi
thin theo m gng, dn vic d vng, ch li tng lai, va
rn gia danh ting cho s phu, va cng c mnh mch
cho nh nc.
5. Phn tch ngha ca cu Hin ti l nguyn kh ca
39

quc gia.
Gi :
Tc gi ni n hin ti l ch nhng ngi c ti cao,
hc rng v c o c. Hin ti l nguyn kh, ngha l
khng nh nhng ngi c ti cao, hc rng v c o c
chnh l kh cht lm nn s sng cn v pht trin ca t nc,
x hi.
Mi quan h gia hin ti i vi vn mnh t nc: ngi
hin ti c vai tr quyt nh n s thnh suy ca mt t
nc, hin ti di do th t nc hng thnh, hin ti cn kit th
t nc suy yu. Nh vy mun cho nguyn kh thnh, t nc
pht trin th khng th khng chm cht, bi dng nhn ti.
6. Da vo on trch, chng minh: Triu nh mng
c ngi ti, khng c vic g khng lm n mc cao nht.
Gi : Cu ny ni ln s quan tm, i ng hin ti ca
nhng ngi ng u t nc:

yu mn cho khoa danh, li cao bng trc trt.

Nu tn thp Nhn, ban cho danh hiu Long h, by tic
Vn h.
Dng danh t ca Hin Quan
7. Vic dng bia danh tin s Vn Miu nhm mc
ch g?
Gi :
Lu danh hin ti mun i, th hin s coi trng, cao
hin ti ca thnh minh.
k s trng vo nhng gng hin ti c lu danh m
phn chn hm m, rn luyn danh tit, gng sc gip vua.
40

Vic lu danh bia khng nhng nu gng m cn

nhc nh v ku gi k s t rn c luyn ti, cng hin cho
t nc.
Vic lu danh bia c th khin k hin ti ly m rn
mnh, trnh c h hng, sa o.
Tm li, lp bia lu danh tin s l vic lm ht sc c
ngha: k c ly m rn, ngi thin theo m gng, dn
vic d vng, ch li tng lai, va rn gia danh ting cho
s phu, va cng c mnh mch cho nh nc.

Phm bnh nhn vt lch s

(Trch i Vit s k ton th)
L Vn Hu

I Kin thc c bn
1. L Vn Hu (12301322), ngi lng Ph L, ng Sn (nay l
thn Ph L Trung, x Thiu Trung, huyn ng Sn), tnh Thanh
Ho, Bng nhn nm 1247, l nh s hc ni ting i Trn.
L Vn Hu hon thnh i Vit s k nm 1272 gm 72 quyn.
Cng trnh ny l mt trong nhng c s nhm Ng S Lin
bin son thnh i Vit s k ton th. Tc phm ca L Vn Hu
hin tht lc, ch cn li 31 on di dng bnh s do nhm Ng
S Lin ghi li trong i Vit s k ton th.
2. Bnh s l mt mc trong tc phm thi xa, bt u c t
i Tng (Trung Quc) ghi li li bnh lun, nh gi ca s gia
i vi cc s kin v nhn vt lch s.
3. Nhng li bnh s ca L Vn Hu cho thy mt thi
trn trng, thc gi gn, tinh thn trch nhim cao i vi
lch s, qua th hin lng yu nc su m.
41

II Rn luyn k nng
1. Nhng bin php ngh thut no c tc gi s dng
khi bn v Trng Trc, Trng Nh?
Gi :
So snh: vic dng nc xng vng d nh tr bn tay.
Hon d: bn n ng ch ci u b tay.
2. Khi bnh v Tin Ng Vng, tc gi s dng bin php
ngh thut no?
Gi : Hon d: mt cn gin m yn c dn.
3. Nhn xt v bt php
Gi : Trong cc li bnh, tc gi kt hp gia bt php
chnh xc ca s hc vi ngh thut bnh lun, ngh lun sc
so, c c m ti hin c ni bt chn dung lch s cng nh
th hin c quan im nh gi ca mnh trc cc s kin.
4. Bn v Trng Trc, Trng Nh, L Vn Hu nhm khng nh
ti nng v kh phch phi thng ca cc anh hng lit n, khen
ngi ng thi em n bi hc v li nhn nh i vi cc bc
nam nhi, qun t.
5. Trong li bn ca L Vn Hu, vai tr lch s ca Tin Ng Vng v inh Tin Hong c nhn mnh. i vi Tin Ng Vng, l
vai tr ca ngi ni li chnh thng ca nc Vit sau nghn nm
Bc thuc. i vi inh Tin Hong, vai tr ni bt l dp lon,
yn n x tc, xng hong , khng nh nn c lp chnh
thng.
6. Bnh lun v t tng, nhn cch ca nh bnh s.
Gi :
Ci nhn chn thc, xut pht t tinh thn dn tc, lng yu
42

nc, thc gn gi, trn trng truyn thng c th hin qua

cc li bnh s ca L Vn Hu. Cng trong nhng li bn v lch
s y, chng ta cn thy mt tm lng ngay thng, cng trc,
mt quan im lch s chn thc, c ph phn. iu ny th
hin li bn ca tc gi v vic ban thng. Khi quan nim
im lnh khng c ngha l em nhng th qu gi lm
va lng ngi trn, tc gi ph phn thng thn nhng l
thi, tt xu ca con ngi trong x hi mi thi. Thu xa l cung
tin, ngy nay l t lt, hi l, nnh nt, thc ra ch khc nhau
v cch gi tn m thi. Bn v lch s, nh th khng ch c
ch i vi vic nhn nhn qu kh m cn c ch i vi cuc
sng hin ti v c vi tng lai.

Phong cch ngn ng ngh thut

(Tip theo)
I Kin thc c bn
Khng nhng cn phi hiu v c im chung ca phong
cch ngn ng ngh thut m cn phi bit cch s dng phng
tin ngn ng trong phong cch ngn ng ngh thut.
1. Trong phong cch ngn ng ngh thut, cc yu t ng
m c khai thc ti a xy dng hnh tng; cc hnh thc
khc nhau ca ch vit cng c tn dng gia tng gi tr
biu hin ca vn bn: vit hoa, xung dng, cc loi du cu,
khong trng,
2. Mt mt, phong cch ngn ng ngh thut s dng c
chn lc nhng yu t ca tt c cc lp t ng khc nhau
biu hin hnh tng; mt khc (nht l trong vn hc c, vn
hc lng mn) phong cch ngn ng ny cn c lp t ring, l
43

lp t thi ca: giang sn, hi h, thin thu, l, nguyt, chng,

nng,
3. Phong cch ngn ng ngh thut s dng rng ri mi
kiu cu, ng thi cn c cch vn dng c th cc kiu
cu, to nn kiu c php thi ca.
4. Phong cch ngn ng ngh thut s dng ti a mi bin
php tu t (ng m, t ng, ng php,) xy dng hnh tng, t chc tc phm vn chng.
5. Phong cch ngn ng ngh thut ht sc coi trng v p
cn i, hi ho trong chiu su b cc, trnh by ca tc
phm.
II Rn luyn k nng
1. tt c cc phng din (ng m, ch vit, t ng, ng
php, tu t, b cc, trnh by), phong cch ngn ng ngh thut
c c im g ni bt?
Gi : Cc phng tin ngn ng trong phong cch ngn ng
ngh thut khng ch c chc nng biu t thng thng. Gn
vi c th ca hot ng sng to ngh thut, cc phng tin
ngn ng trong phong cch ngn ng ny u c s dng vo
vic biu hin thm m, truyn ti t tng ngh thut ca tc
gi. Mi kh nng biu hin ca ngn ng c tn dng vo mc
ch ngh thut, nhm to ra hiu qu tc ng thm m cao
nht.
2. Phn tch cc trch dn thy c cch s dng phng
tin ngn ng trong phong cch ngn ng ngh thut:
- T bn hi xun tt li thm,
y bung l mu thu m;
Tnh th mt bc phong cn kn,
44

Gi ni u gng m xem.
(Nguyn Tri Cy chui)
- Ci xay tre, nng n quay, t nghn i nay, xay
nm thc.
(Thp Mi Cy tre Vit
Nam)
- Dc ln khc khuu dc thm thm
Heo ht cn my sng ngi tri
Ngn thc ln cao, ngn thc xung
Nh ai Pha Lung ma xa khi.
(Quang Dng, Ty Tin)
Gi :
- V ng m:
+ Ch hnh thc t chc cu vn vi du phy ngt nhp
u u, m ay c ip li (xay, quay, nay) c tc dng gi t
vng quay ca chic ci xay la, hm v s tun hon tr tr,
khng bin i ca x hi nng nghip Vit Nam tha trc.
+ S cng hng m thanh on th ca Quang Dng: Nm
ting vn trc trong cu u (Dc ln khc khuu dc thm
thm) v cc ting vn bng trong cu cui (Nh ai Pha Lung
ma xa khi) c tc dng gi t, khc ho a th him tr ca
Ty Bc cng nhng cm nhn ca ngi lnh Ty Tin trn ng hnh qun.
+ Hip vn trong on th ca Nguyn Tri (thm, m,
xem) v on th ca Quang Dng (tri, khi).
- V t ng: Cc t bn, gng, trong bi th Cy chui ca
Nguyn Tri gi t sc xun v nhng cm nhn tinh t ca tc
45

gi; cc t ly (khc khuu, thm thm, heo ht) c s dng rt

c hiu qu gi t hnh nh v cm xc trong nhng cu th
ca Quang Dng.
- V bin php tu t: bin php n d (tnh th), nhn ho
(gi gng m, sng ngi tri),
Bi 22
ta Trch dim thi tp
(Trch)
Hong c Lng

I Kin thc c bn
1. Hong c Lng ngi lng Cu Cao, huyn Vn Giang, nay
thuc tnh Hng Yn, sau chuyn n lng Ng Kiu, Gia
Lm, H Ni. ng tin s nm nm 1478. ng li: Trch
dim thi tp, ta nm 1479, th ch Hn cn li 25 bi chp
trong Trch dim thi tp, sau ny c L Qu n a vo Ton
Vit thi lc.
2. Ta l bi vn t u tc phm vn hc hoc s hc,
a l, hi ho, m nhc, nhm gii thiu mc ch, ni dung,
qu trnh hnh thnh v kt cu ca tc phm y. Bi ta c
th do tc gi t vit hoc do mt ai thch th tc phm m
vit. Cui bi ta thng c phn lc khon: ghi r h tn, chc tc
ca ngi vit v ngy thng, a im lm bi ta. Bi ta
cng th hin nhng quan im mang tnh thi i v ca ch
quan ngi vit. Vn ca th ta c tnh cht thuyt minh, thng
c kt hp vi ngh lun v t s, c khi mang sc thi tr
tnh.
3. Trong cng vic bin son cng nh sng tc, Trn c Lng
46

bc l mt quan nim thm m tin b. l s ch n tnh

thm m ca vn chng. Tm lng yu nc ca ng c th hin
qua tinh thn trch nhim, thc trn trng, gi gn di sn vn
ho dn tc.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi :
Bi ta ny nm trong Trch dim thi tp (1497), mt tp
th gm su quyn do Hong c Lng su tm, tuyn chn tc
phm ca cc tc gi t thi Trn n thi Tin L.
2. Tm hiu b cc
Gi :
on 1: L do lm sch Trch dim thi tp.
on 2: Qu trnh hon thnh Trch dim thi tp.
Ngoi ra cn phi k n phn Lc khon.
3. Phn tch mch lp lun ca bi ta.
Gi : Mch lp lun sng r: Nhng l do khin th vn
khng lu truyn c thc gn gi, tinh thn trn trng di
sn vn ho dn tc Cng vic bin son sch.
4. Nhng phn tch v trnh by l l c kt hp vi yu t
biu cm lm tng thm sc thuyt phc cho nhng iu tc
gi mun din t:
Thi i vi thc trng tht truyn ca th vn, sch v:
Lng tha thit i vi v p ca th vn; Nhng cu hi y
day dt, th hin s xt xa trc thc trng th vn khng c lu
truyn v vi nhng mt tri ca i sng x hi.
Tinh thn t trng, thc dn tc v nim au xt c
47

bc l trc tip: Than i ! Mt nc vn hin, xy dng my

trm nm, chng l khng c quyn sch no c th lm cn
bn, m phi tm xa xi hc th vn i nh ng. nh th
ch ng thng xt lm sao !
5. Nhng li l no th hin thi nghim tc, thn trng,
khim tn trc cng vic bin son sch?
Gi : Ti khng t lng sc mnh chng khc g hin nay
ta ch trch ngi xa vy.
6. Theo tc gi, c nhng l do no khin th vn khng lu
truyn ht i?
Gi :
Theo Hong c Lng, th vn khng lu truyn c i
v:
Th nht, ch thi nhn mi thy c ci hay, ci p ca th
ca.
Th hai, ngi c hc th t quan tm n th ca.
Th ba, ngi quan tm n th ca th nng lc km, khng
kin tr.
Th t, chnh sch pht hnh ca nh nc cn nhiu hn ch.
C th xem y l cc l do ch quan.
Th vn khng lu truyn c i cn v nhng l do
khch quan. L do ny c tc gi phn tch trong on t V
bn l do k trn n m khng rch nt tan tnh. , c
th l:
Thi gian lm h nt sch v.
Binh la chin tranh tiu hu.
7. ng c no thi thc tc gi bin son Trch dim thi tp?
48

Gi :
Tc gi trnh by r ng c bin son Trch dim thi tp:
Xut pht t nhng bc xc trong tnh hnh bin son sch
v th ca Vit Nam thi ca tc gi (cc l do khin th vn
khng c lu truyn).
Trch nhim bo v, gi gn nhng gi tr vn hin dn
tc.
8. Tc gi trnh by qu trnh bin son Trch dim thi tp
nh th no?
Su tm, bin son sch th vn c nhiu kh khn, tc gi
c ci nhn rt thc tin, ng thi th hin thi thn
trng, khim tn.
Thu lm, chn ly nhng bi tiu biu, phn loi.
Bin son thnh su quyn, cui mi quyn c tc phm
do chnh tc gi vit.
9. C th so snh bi ta ny vi cc li ni u trong sch v
ngy nay?
Gi :
Cng vi s a dng, phong ph ca sch v hin nay, nhng
li ni u cng c nhiu dng, nhiu phong cch. Nhn chung,
cc li ni u, ging vi tnh cht ca bi ta, u c nhng
nhn nh khi qut v gi tr ca tc phm, cng nh thu tm
nhng ni dung chnh ca cun sch. Tuy nhin, chc nng, c
im ca li ni u nhng quyn sch su tm, bin son
gn hn c vi chc nng, c im ca bi ta theo kiu bi
ta ca Hong c Lng: Trnh by kt cu sch; quan im
tp hp, tuyn chn; tn ngi vit, ni vit, thi gian vit,

49

Thi ph T Hin Thnh

(Trch i Vit s lc)
I Kin thc c bn
1. Hin cha xc nh c tc gi ca i Vit s lc.
2. S l tc phm vit v cc s kin lch s. Mc ch ca
s l ghi chp s tht, nhm cung cp nhng s kin lch s
ca dn tc v th hin quan im, thi ca s gia i vi
cc s kin, nhn vt lch s i sau hc tp, suy ngm.
Trong vn hc trung iVit Nam, cc tc s thuc loi hnh vn
hc chc nng hnh chnh. Tc phm s xa c hai th: bin nin
v k s. i Vit s lc thuc vit theo li bin nin. Bin nin l
li vit s theo trnh t thi gian, khc vi k s l li vit s
theo cc s kin hoc tng s vic ca nhn vt lch s.
i Vit s lc c kt hp vi li vit ca k s.
Vit s theo li bin nin nhng ng thi ch n vic
khc ho tnh cch nhn vt lch s, tc gi i Vit s lc ti
hin c chn dung T Hin Thnh vi mt nhn cch ng
knh.
3. Nm 1175, L Cao Tng hu l Long Cn, con th su ca L
Anh Tng, m l Vng hu Thu Chu, ln ngi lc mi hai
tui, theo di chc ca vua cha. Vng ng u th, mi vic ln
nh u giao cho Thi Ph T Hin Thnh. Thi hu c ph
Long Cn lp Long Sng, bn hi l L Th, v ca T Hin Thnh,
nh tc ng ng thun theo mnh, ri li trc tip gp
T Hin Thnh ly danh li ph qu hng mua chuc. T Hin
Thnh mt lng trung thnh vi c thc ca Tin Vng, ph u
cha, nht nh khng nghe theo. Thi hu bt chp php lut,
triu Bo Quc Vng Long Sng vo t lp lm vua nhng T
Hin Thnh cng vi triu thn kin quyt dng php lut
50

Thi hu khng thc hin c mu .

Khi T Hin Thnh ng bnh, ch c Tham tri chnh s V Tn
ng ngy m hu h bn cnh; quan Gin ngh i phu Trn
Trung T bn bu nhiu vic, khng lc no rnh rang n
thm. Lc bnh ca Hin Thnh nguy kch, Thi hu n
thm v hi rng khi ng mt, ai s thay chc T tng. Hin
Thnh khng v tnh ring, tin c Trn Trung T v mi l
ngay thn. Thi hu tuy khen Hin Thnh nhng khng nghe li
ng m ly An Thun coi vic triu chnh.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Bi Thi ph T Hin Thnh c trch t tc phm lch s i
Vit s lc ca mt s gia sng vo khong na cui th k XIV.
Vit Nam, tc phm ny tht truyn t lu. Tc phm c
in ln u tin Trung Hoa, thi Cn Long th k XVIII do Tun
ph Sn ng dng ln v Tin Hi T hiu nh.
2. Tm hiu ngha ca cc t ng: li c thc, tui x
chiu, phng mnh,
Gi :
li c thc: li dn d, gi gm ca nh vua trc khi mt.
tui x chiu: tui cao, ni n tui sp
cht.
phng mnh: vng theo mnh lnh.

3. Nhn xt v ngh thut to kch tnh bt ng trong on

ni v vic T Hin Thnh tin c ngi thay mnh.
Gi :
51

 K vic T Hin Thnh m nng, V Tn ng ngy m

hu h cn Trn Trung T bn bu nhiu vic nn khng c lc
no n thm. y l bc to tnh hung, chun b cho nhng
din bin kch tnh tip theo.
Cuc i thoi gia Thi hu v T Hin Thnh:
+ Khi Thi hu hi Nu c mnh h no, ai thay ng?, t
chuyn k trc, theo lgic thng thng, ai cng ngh rng
Hin Thnh s tin c V Tn ng. Nhng bt ng Hin Thnh li
tr li ch c Trung T m thi.
+ Kch tnh ln n cao im: Khi Thi hu nhc n n
tnh ca Tn ng i vi Hin Thnh, ai cng ngh rng hoc
l Hin Thnh s thun theo Thi hu, hoc l gii thch rng
Tn ng khng kh nng lm T tng, Nhng bt ng
Hin Thnh p: Thi hu hi ngi thay thn, nn thn ni ti
Trung T; nu hi ngi hu h phng dng thn th phi Tn ng
cn ai na?.
thi im kch tnh ln cao ny, t cu tr li ca Hin
Thnh, bt ra ngha ma mai trc nghch l: Chn ngi thay
chc T tng kim Thi ph hay chn ngi hu h, phng dng T
tng kim Thi ph?
Ngi vit chn la a ra mt cnh hung c tht nhng tri
vi suy on thng thng ca ngi i khc ho ni bt
tnh cch nhn vt v ng nhng iu su xa v thi th,
nhn sinh.
4. Nhn xt v cch vit s ca tc gi i Vit s lc.
Gi :
Vit theo li bin nin, tc gi va m bo tn trng tnh
chn thc ca s kin, nhn vt, va tun th trnh t din
bin thi gian. Vit s bin nin tm lc, tp trung vo vic khc
52

ho nhn vt T Hin Thnh, tc gi chn hai thi im

(1175 v 1179) cch nhau bn nm, mt mt vn m bo
trnh t trc sau, mt khc l nhng thi im din ra
nhng s kin m qua chn dung tinh thn nhn vt bc l
r nt.
Tc gi khng trc tip miu t tm l nhn vt, nhng qua
hnh ng, li ni ca nhn vt c la chn a ra,
tnh cch ca nhn vt vn c bc l.
5. Nhng s kin lch s no triu L trong nm 1175 lin
quan n vn mnh t nc c ti hin trong on trch?
Gi :
L Anh Tng qua i; con trai th l Long Cn mi hai tui
ln ni ngi; mi vic triu chnh u u thc cho Thi ph T
Hin Thnh.
Thi hu Thu Chu mun ph Long Cn, lp Long Sng
anh ca Long Cn, ln ngi.
Long Cn v Long Sng u l con ca Thi hu Thu
Chu. Long Sng trc y tng c lp lm Thi t, nhng do
mc li nn b ging xung lm Bo Quc Vng.
6. Phn tch hnh vi ca thi hu trong vic p T Hin
Thnh ph L Long Cn.
Gi :
Thi hu tin hnh tng bc li ko Thi ph T Hin Thnh
ngi ph Long Cn v c vai tr rt ln trong triu nh.
+ Thi hu hi l v Hin Thnh.
+ nh vo tm l ngi nhiu tui, Thi hu trc tip mua
chuc T Hin Thnh bng vic a ra mi danh vng, ph qu.
53

+ Thi hu bt chp php lut, triu Bo Quc Vng Long Sng vo t lp lm vua.
Nh vy, mc d hnh ng tng bc, t tnh ton xo
quyt cho n liu lnh, nhng Thi hu vn khng t c m
mu ca mnh
7. nh gi v nhn vt T Hin Thnh.
Gi :
- T Hin Thnh trc mu ph lp ca Thi hu:
T Hin Thnh tng bc nh bi m mu ph lp ca Thi
hu. Khi Thi hu mua chuc v ng, Hin Thnh dng o l
lm ngi, nhn mnh n vai tr T tng ca mnh v vin c
n tn ngng thuyt phc v (ta bit ly li no tr
li Tin Vng sui vng?). Khi Thi hu trc tip dng mi
danh vng, ph qu d Hin Thnh, ng dng li l ca
Khng T v cch lm ngi (Bt ngha m c ph v qu,
khng phi l iu ngi trung thn ngha s vui lm.) v cch
i x vi ngi qu c trong vn ho ng x truyn thng (li di
chc ca Tin Vng cn bn tai) t chi Thi hu. Trc s
liu lnh, bt chp ca Thi hu, Hin Thnh kin quyt dng
lut php gi vng k cng, khng cho Thi hu thc hin
mu t ph lp.
- T Hin Thnh vi vic chn ngi thay th mnh:
Chc T tng v chc Thi u l nhng trng trch ln nht
trong triu nh. Vic chn ngi thay th cc v tr y l rt
h trng. Nu nh s kin trc, T Hin Thnh chng t c
chnh trc, cng trung, Ph qu bt nng dm, uy v bt nng
khut. th s kin chn ngi thay th mnh ta cng thy c s sng sut, tinh thn trch nhim v t nc ca ng.
La chn ca T Hin Thnh khng h theo suy on thng
54

thng. V l, chc Tham tri chnh s ca V Tn ng to hn

chc Gin ngh i phu ca Trn Trung T. V tnh, V Tn ng
lun gn gi, phng dng Hin Thnh; trong khi, v bn bu, khi
Hin Thnh m, Trn Trung T khng lc no n thm c.
Nhng iu ny cho thy, hnh x ca Hin Thnh mt mc
ch v x tc, tuyt i v t, xut pht t tm huyt ca ngi
c trch nhim i vi t nc; ng thi cng chng t ng c
ci nhn tnh to, sng sut ngay c khi bnh tnh rt nguy
kch.
- T Hin Thnh va phi chu p lc ln t pha Thi hu, va
phi chu p lc t chnh chc trch Thi ph ca mnh. Trong
triu, vua l trn ht; nhng trong gia nh, Thi hu li l m
vua, m con phi vng li cha m l o l. thi im cu
chuyn din ra, vua cn qu nh, Thi hu nm mi quyn
hnh. nh vy, vai tr v trch nhim ca T Hin Thnh cng tr
nn nng n. Vy m, nh thy, ng khng chu khut
phc trc quyn uy, cm d, nht mc trung thnh vi s nghip
chung, trung trinh, lim khit, mt lng v t nc m hnh x
m khng chu l thuc vo bt c iu g. T Hin Thnh qu
l tm gng sng trong lch s, ngi sau soi mnh.

Luyn tp vn dng
cc hnh thc kt cu vn bn thuyt minh
1. Phn tch hnh thc kt cu ca vn bn Chu Vn An
nh s phm mu mc:
- i tng thuyt minh ca bi vn l g?
- Bi vn c kt cu nh th no?
- Hnh thc kt cu ca bi vn c ph hp vi i tng
khng?
55

Gi :
- i tng thuyt minh: Nhn vt lch s Chu Vn An.
- Hnh thc kt cu: Bi vn c b cc 3 phn. Phn 1 (t
Chu Vn An tn t l n Canh Tut (1370)) gii thiu tn
tui, qu qun ca Chu Vn An. Phn 2 (t Chu Vn An t hi cn
tr cho n Sau ng mt ti ) gii thiu v cuc i v s
nghip ca Chu Vn An. Phn 3 (t Theo th tch c cho n
ht) gii thiu v nh hng, v tr lch s ca Chu Vn An sau
khi cht.
- Kt cu ca vn bn c sp xp theo trnh t thi gian.
y cng l hnh thc kt cu in hnh cho bi vn thuyt
minh v mt nhn vt lch s (hay nh chnh tr, nh vn ho,
nh vn,).
2. Phn tch hnh thc kt cu ca vn bn Ra-ma-ya-na:
- i tng thuyt minh ca bi vn l g?
- Bi vn c kt cu nh th no?
Gi :
- i tng thuyt minh: Tc phm vn hc s thi n Rama-ya-na.
- Hnh thc kt cu: Vn bn c b cc 3 phn. Phn 1 (t
u cho n gy xc ng cho ngi c) gii thiu v lai
lch, quy m ca tc phm. Phn 2 (t Truyn k rng cho
n l Vi-snu Thn Bo v ca v tr) gii thiu tm tt ni
dung truyn. Phn 3 (phn cn li) gii thiu v gi tr v sc
nh hng ca tc phm. Bi vn ny c kt cu theo trnh t
thi gian v trnh t l gch.
3. Khi thuyt minh v mt tc gia vn hc, c th t chc
bi vn theo hnh thc kt cu no?
56

Gi : C th t chc bi vn theo b cc 3 phn vi hnh

thc kt cu sau:
- M bi: Gii thiu tc gia vn hc v nu nhn nh chung
v v tr, thnh tu vn hc ca tc gia .
- Thn bi:
+ Gii thiu s lc v tiu s (nm sinh, qu qun, gia nh,
nhng du mc ni bt trong cuc i,);
+ Gii thiu s nghip sng tc (cc tc phm chnh, nh
gi khi qut,);
+ Gii thiu v tr, nh hng, nhng ng gp ch yu ca
tc gia i vi vn ho, vn hc dn tc.
- Kt bi: Khng nh v ng gp, v tr ca tc gia trong
lch s vn hc.
4. Khi thuyt minh v mt tc phm vn hc, c th t chc
bi vn theo hnh thc kt cu nh th no?
Gi :
C th t chc bi vn thuyt minh v mt tc phm vn
hc theo hnh thc kt cu nh sau:
- M bi: Gii thiu khi qut v tc phm (nhan , tn tc
gi, xut x,).
- Thn bi:
+ Gii thiu v v tr ca tc phm trong s nghip vn hc
ca nh vn (nh th);
+ Gii thiu nhng nt ni bt v ni dung v ngh thut
ca tc phm;
- Kt bi: nh gi chung v gi tr ni dung v ngh thut
ca tc phm.
57

Tun 23

Thi s Trn Th
(Trch i Vit s k ton th)
Ng S Lin

I Kin thc c bn
1. Ng S Lin ngi lng Chc L huyn Chng c, nay l
Chng M, tnh H Ty; ng tin s nm 1442, hin cha r
nm sinh v nm mt. Ng S Lin gi vai tr quan trng trong
vic hnh thnh b i Vit s k ton th c v phng php bin
son v ni dung tc phm.
2. C ngi hc ti Trn Th quyn hn c vua. Trc mt
vua, Trn Th xc nhn ngi hc ti ni ng v cn ban thng.
C ngi qun hiu ngn kiu Linh T Quc Mu, v Th ,
khng cho i qua thm cm. Trn Th khen ngi lnh l
bit gi nghim php tc v ban thng cho.
Quc Mu, v Th xin ring cho mt ngi lm chc quan
nh. ng ra iu kin ngi phi cht ngn chn phn
bit vi cc quan khc. Ngi kia ku van xin thi. T y khng ai
dm n nh cy, xin x chc tc na.
Thi Tng mun phong cho An Quc anh ca Th lm tng. Th phn i vic anh em trong gia nh cng lm tng,
v cho rng nh th s d kt b ng, bt li cho triu nh.
3. Kt hp gia bin nin vi t s, bng nhng tnh hung
bt ng, giu kch tnh, nhng tnh tit ngn gn, c c, s
gia khc ho ni bt chn dung nhn cch chnh trc, ch
cng v t ca Trn Th .
58

II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi :
i Vit s k ton th hon thnh nm 1498 trn c s b i
Vit s k ca L Vn Hu v S k tc bin ca Phan Phu Tin.
Cng trnh ny gm hai phn: Ngoi k v Bn k. Phn Ngoi
k vit v lch s nc ta t thi Hng Bng n th k X; phn
Bn k vit tip t thi inh Tin Hong n thi Hu L. Khi mi
hon thnh, i Vit s k ton th gm 15 quyn; sau nhm
tc gi Phm Cng Tr vit tip 5 quyn, tng l 20 quyn.
Bi Thi s Trn Th c trch t quyn V, phn Bn k.
2. Tm hiu b cc on trch
Gi :
on 1 (t u on trch n phi nh cy, quyn hn
c vua.): Thng bo s kin Trn Th cht v gii thiu khi
qut v nhn vt ny.
on 2 (t By gi c ngi hc n Vua bn thi.): Thut
li bn s kin lch s xy ra trong cuc i hot ng chnh tr
x hi ca Trn Th .
on 3 (t Th tuy lm T tng n ht): Khng
nh phm cht v vai tr lch s ca Trn Th .
3. Gii thch ngha ca cc t ch cht, biu hin ni dung
bi s v thi nh gi ca s gia i vi s kin v nhn
vt lch s: ngi hc, ngi hin, quc mu, cng cha, sinh t,
Gi :
ngi hc: ngi vch hi v li lm hoc ti trng ca v
59

quan no trong triu nh.

ngi hin: ngi c c hnh v ti nng hn ngi.
quc mu, cng cha: Nm 1226, sau khi L Hu Tng b
bc t, hong hu b ging xung lm cng cha v g cho Trn
Th . Thi Tng Trn Cnh thy b vn l hong hu c ca
Hu Tng, ng thi l m v mnh nn phong cho b lm Linh
T Quc Mu (gi tt l Quc Mu). Trong bi trch, cc danh xng Quc Mu, Linh t Quc Mu, Cng cha u ch mt ngi:
v ca Trn Th . Khng phi ngu nhin m s gia s dng
nhng cch gi nhn vt vi nhng tn khc nhau. Khi gi l Linh
T Quc Mu hoc Quc Mu l vi thi tn trng, ph hp vi
chc phn ca b. Cng cha l cch gi ca Trn Th th
hin thi khim nhng, ng vi danh phn ca v mnh.
sinh t: n th ngi cn sng; thi xa, ai c cng lao, c
hnh ln, gip dn cu i, mc d ang cn sng vn c lp
n th.
4. Nhn xt v li vit s ca tc gi
Gi :
Tnh bt ng: C bn s kin c k, s kin no din
bin kt cc cng u bt ng, nm ngoi d on ca ngi
c (i x vi ngi hc ti mnh; i x vi ngi chn kiu v
mnh; rn e ngi xin chc cu ng; lp lun phn i vic
c anh trai lm tng).
Kch tnh cao nhng li kim li: Tc gi a ngi c vo
tnh hung c vn , ngi c suy on, ri bt ng m
nt theo kiu gi k, m nhanh.
Nhng din bin bt ng, cch ti hin s vic giu kch
tnh, ngn gn y u hng ti mc ch khc ho chn dung
nhn cch nhn vt Trn Th . Mc d vit theo li bin nin,
60

nhng khi cn khc ho chn dung tnh cch nhn vt, s gia
cng chn lc nhng chi tit ht sc tiu biu, c c t
m.
S gia t ra khm phc, ngi ca ti c ca Trn Th . Tuy
nhin, thi y c bc l kn o, ch yu qua s vic v
cch trnh by s vic.
5. Ch ra ni dung thng bo trong phn t Gip T n
Trung V i vng.
Gi :
Thi s Trn Th cht;
Sau khi cht c truy tng.
Thng bo s kin Trn Th cht, s gia km theo thng
bo v thi gian c th (Gip T, nm th 7; Ma xun, thng
ging). y cng l yu cu i vi mt tc phm lch s.
6. Nhn cch Trn Th c bc l qua cc s kin no?
Gi :
(1) C ngi hc ti Trn Th quyn hn c vua. Trc mt
vua, Trn Th xc nhn ngi hc ti ni ng v cn ban thng. S kin ny chng t Th l ngi thng thn, nghim
khc vi bn thn; trng ngi trung trc, can m, dm vch ti
li hoc sai lm ca ngi khc, nht li l i vi ngi b trn, c
quyn lc.
(2) C ngi qun hiu ngn kiu Linh T Quc Mu, v Th
, khng cho i qua thm cm. Trn Th khen ngi lnh
l bit gi nghim php tc v ban thng cho. S kin ny cho
thy Th l ngi ch cng v t, trng php tc, khch l
nhng ngi gi nghim php tc, khng k thn s.
(3) Quc Mu, v Th xin ring cho mt ngi lm chc quan
61

nh. ng ra iu kin ngi phi cht ngn chn phn

bit vi cc quan khc. Ngi kia ku van xin thi. T y khng ai
dm n nh cy, xin x chc tc na. S kin ny chng t Th
l ngi kho lo, t nh trong x s (va khng lm mt lng
v, va rn e c nhng k xin x chc tc v nhng k cy
quyn th ban pht chc tc).
(4) Thi Tng mun cho anh Th lm tng. Th phn i
vic anh em trong gia nh cng lm tng, v cho rng nh th
s d kt b ng, bt li cho triu nh. S kin ny cho thy
Trn Th l ngi c tm nhn, lo lng cho s n nh ca
triu nh, khng ng tnh vi t tng gia nh tr.
7. Nhn xt chung v nhn vt Trn Th .
Gi :
Nm gi trng trch ca triu nh, Trn Th l ngi ti
c vn ton, ch cng v t, quyt on, cao thng, sng theo
k cng, ht lng phng s t nc.
8. C th tin hnh so snh gia tnh cch T Hin Thnh v
Trn Th thy c nhng nt tnh cch ging nhau gia
hai nhn vt ny v qua hiu c nhng phm cht p
ca con ngi m cc s gia Vit Nam cao.
T Hin Thnh v Trn Th sng cch nhau khong mt
trm nm, trong nhng bi cnh lch s khng ging nhau. Nhng
c hai nhn vt lch s ny u c khc ho vi nhn cch
ln, lun t s nghip ca t nc ln trn ht, ch cng v t,
trung trc, khng nao nng trc cm d danh li,
Hng o i Vng Trn Quc Tun
(Trch i Vit s k ton th)
62

Ng S Lin

I Kin thc c bn
1. V tc gi, xem bi Thi s Trn Th .
2. Vua hi Hng o i Vng v k sch gi nc; Hng o i Vng nhn mnh trn di mt d, lng dn khng la, khoan
th sc dn lm k su r bn gc, l thng sch.
Mc d cha mun Quc Tun ly c thin h nhng n khi
vn nc trong tay, quyn qun quyn nc u do mnh,
ng knh cn gi tit lm ti, cm phc trc D Tng, Yt Kiu khi
hai ngi can nn trung hiu, hi lng khi con ng l Hng V Vng
cho rng khng nn tranh ginh, ni gin nh trng tr khi ngi con th Hng Nhng Vng Quc Tng khuyn tha c dy vn
hng chim ly thin h; c phong l Thng quc cng c quyn
phong tc song cha bao gi phong tc cho mt ngi no. Khi sp
mt, Quc Tun dn li con sau khi ng qua i phi ho tng,
b mt chn trong vn ngi i khng bit ch no, li lm
sao cho mau mc.
Quc Tun tin c ngi ti gii cho t nc.
Quc Tun c ti mu lc, anh hng, li mt lng gi gn trung
ngha, danh ting vang di; n nay mi khi t nc c gic,
n l n ng, h trp ng kim c ting ku th th
no cng thng ln.
Quc Tun son sch Binh gia diu l yu lc, Vn Kip tng
b truyn th.
3. Vi ngh thut la chn s kin, tnh tit c sc, kt
hp gia li vit s bin nin v ti hin chn dung nhn cch
nhn vt lch s, on trch khc ho m nt hnh nh Trn
Quc Tun, mt nhn cch v i, bt t trong lng dn tc.
63

II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi :
Bi Hng o i Vng Trn Quc Tun c trch t sch i
Vit s k ton th, quyn VI, phn Bn k, K nh Trn.
2. Tm hiu b cc on trch
Gi :
C th chia on trch thnh bn on nh:
- on mt (t u cho n l thng sch gi nc vy.):
Quc Tun tr li vua v k sch gi nc.
- on hai (t Quc Tun l con An Sinh Vng, cho n
ng knh cn gi tit lm ti nh vy y.): Quc Tun gi tit
lm ti.
- on ba (t Quc Tun li tng son sch khch l cho n
ng lo ngh n vic sau khi mt nh th y.): Quc Tun dn
con sau khi mt.
- on bn (phn cn li): Quc Tun tin c ngi ti gii gip
nc v uy lc ca ng sau khi cht.
3. Ngh thut kt hp gia li vit s bin nin, ghi chp cc
s vic theo din tin thi gian vi vic dng chn dung nhn
cch nhn vt lch s bng nhng s kin, chi tit, vic lm, li
ni c th. Tc gi a ra hai mc thi gian: Thng 6, ngy 24,
sao sa thi im Quc Tun m v Ma thu, thng 8, ngy 20
ngy Quc Tun mt. Tuy nhin, cc s kin, chi tit, vic lm
hay li ni ca nhn vt li c ti hin khng theo trnh t thi
gian m xut hin linh hot, tu theo dng khc ho chn
dung nhn cch nhn vt lch s ca s gia.
64

4. Nhn xt v ngh thut la chn chi tit, s vic.

Gi : S gia rt kho lo khi la chn chi tit, s vic
lm ni bt c im nhn cch ca nhn vt.
V d:
- chng t Quc Tun l mt ngi mu lc, tinh thng thi
th, c t tng ng n, sng sut, s gia ti hin k lng
li ni ca ng khi tr li vua v k sch gi nc.
- chng t Quc Tun mt lng trung ngha, s gia thut
li li cn dn ca An Sinh Vng v vic Quc Tun em li cha
dn ra hi kin hai ngi gia n cng hai ngi con v nht l
miu t nhng phn ng ca ng khi nghe cu tr li ca h;
trong c bit l thi , hnh ng, li ni ca ng trc
cu tr li ca con th Hng Nhng Vng Quc Tng (Quc Tun
rt gm k ti; nh git Quc Tng,).
- nhn mnh lng cm phc v ngng m ca nhn dn
su sc n mc thn thnh ho Hng o Vng, s gia a
vo chi tit v lng tin ca dn chng vo s hin linh ca ng,
nht l chi tit trp ng kim c ting ku.

5. Cc d liu lch s tiu biu no c ghi li trong on

trch?
Gi :
- An Sinh Vng him khch vi Trn Thi Tng, trc lc mt
dn con phi ly c thin h; Quc Tun ghi nh li dn ca cha
nhng khng cho l phi, mt lng knh cn gi tit lm ti.
- Quc Tun son sch Binh gia diu l yu lc dy cc tng,
su tp binh php cc nh lm thnh Bt qui cu cung , t tn
l Vn Kip tng b truyn th.
65

- Quc Tun gi Lng Giang, ngi Nguyn hai ln vo cp, ng

lin tip nh bi chng.
- Quc Tun c Thnh Tng cho php c phong quyn
phong tc cho ngi khc, t Minh t tr xung, ch c tc Hu th
phong trc ri ru sau; nhng ng cha bao gi phong tc cho mt
ngi no.
- Ngy 24, thng 6, nm 1300, Hng o i Vng m, vua ng
ti thm v hi v k sch gi nc.
- Ngy 20, thng 8, nm 1300, Hng o i Vng mt ph
Vn Kip, c tng Thi s Thng ph Thng quc cng Nhn V Hng o i Vng.
6. Bnh lun v nhn cch Hng o i Vng c th hin
trong on trch.
Gi :
on trch ngi ca cng c v nhn cch ca Hng o i Vng Trn Quc Tun: hai ln tham gia nh bi qun Nguyn Mng; c k sch gi nc khoan th sc dn lm k su r
bn gc; knh cn gi tit lm ti trung, khng tranh ginh
quyn lc, khng lm dng quyn bnh; kho lo tin c ngi ti
gii cho t nc; c ti mu lc, anh hng, li mt lng gi gn
trung ngha, t nhn vt trong cc mi quan h vi vua, vi nc, vi cha, vi con, vi b di, s gia khng nh lng cm phc
v ngng m i vi Hng o Vng vi cc c nhn, tr,
ngha, dng.
on trch phn nh c thi ca nhn dn vi anh hng
dn tc, cho thy t tng v kh phch ca Hng o Vng tr
thnh bt t trong lng ngi.

66

Luyn tp c hiu vn bn vn hc
1. Luyn tp c hiu ngha ca t v ngha ca cu,
on trong vn bn vn hc
a) Hai cu th di y mang ngha g? Hy gii thch ti
sao li hiu nh vy.
Cng danh nam t cn vng n,
Lung thn tai nghe chuyn V Hu.
(T lng)
Gi :
Hai cu th ny th hin ch kh ca v tng mun noi gng V Hu. Khng th hiu y l ni h thn ca Phm Ng
Lo khi nghe chuyn V Hu; bi v khng c lin h no
hiu Phm Ng Lo c iu g phi h thn khi nghe
chuyn V Hu. Khng th hiu hai cu th ny hm cha gi
thit rng nu cha xong n cng danh th s thn vi V Hu; bi
v t ngha ca t, cu, on, khng th hin mt gi
thit no.
b) ngha ca on trch sau l g?
Gm mi , ni cng mn,
Voi ung nc, nc sng phi cn.
nh mt trn sch khng knh ngc,
nh hai trn tan tc chim mung.
Ni gi to trt sch l kh,
Thng t kin ph toang v.
(i

co

bnh

Ng)
67

Gi :
on trch th hin uy lc phi thng ca ngha qun Lam
Sn. Cc qun ng, voi nhiu, nh nhanh, nh mnh hay
s sp khng th cu vn c ca qun Minh l nhng biu
hin, chng t uy lc y.
c) Hiu th no l ti ngn ngoi ( ngoi li) ca th
vn?
Gi : T vic tm hiu ngha ca v d trn, c th thy
chnh ca th vn nhiu khi khng ch th hin b mt con
ch, t ng m cn l ngha ngoi li, khong trng gia
cc t, cc cu.
2. Luyn tp c hiu mch ca on vn
a) Ch ra cc v lin h gia cc trong on vn sau:
Hin ti l nguyn kh ca quc gia, nguyn kh thnh th
th nc mnh, ri ln cao, nguyn kh suy th th nc yu, ri
xung thp. V vy cc ng thnh minh vng chng ai
khng ly vic bi dng nhn ti, kn chn k s, vun trng
nguyn kh lm vic u tin
(Hin ti l nguyn kh ca quc
gia)
Gi :
on vn ny gm hai , trong hai cu ni tip nhau, lin h
vi nhau. th nht c th hin trong cu u: hin ti l
nguyn kh quc gia. Trong cu tip theo, th hai l h qu
ca c khng nh trong cu trc: Nhn thc c tm quan
trng ca hin ti vi thnh suy ca t nc, nn cc thnh
minh vng u phi ra sc vun trng hin ti.
b) Trong bi Ta Trch dim thi tp (Hong c Lng) c
68

nhng on vn no? chnh ca tng on l g? Cc

lin h vi nhau nh th no?
Gi :
- Bi vn ny c hai phn: phn mt nu cc l do khin cho
th vn khng lu truyn ht i; phn hai nu ng c v
qu trnh bin son sch.
- Phn mt gm cc on:

+ Ch thi nhn mi thy c ci hay, ci p ca th ca.

+ Ngi c hc th t quan tm n th ca.
+ Ngi quan tm n th ca th nng lc km, khng
kin tr.
+ Chnh sch pht hnh ca nh nc cn nhiu hn ch.
+ Thi gian, binh la lm h nt, tiu hu sch v.
Lin h gia cc on vn th hin lin h gia cc l do: t
nhng l do ch quan n nhng l do khch quan.
- Phn hai gm hai on:
+ Nhng bc xc trong tnh hnh bin son sch v th ca
Vit Nam thi ca tc gi v trch nhim bo v, gi gn
nhng gi tr vn hin dn tc.
+ Quan im v cch thc bin son.
- Quan h gia hai phn trong bi Ta Trch dim thi tp l
mi quan h gia thc trng v gii php.
c) Hai bi Thi ph T Hin Thnh v Thi s Trn Th u
nu ngy thng nhn vt mt trc, ri sau k li mt s s
kin lc h sng. y l cch b cc theo bt php ci quan
nh lun.
3. Luyn tp cm nhn hnh tng vn hc
69

a) Trong truyn Ch ng T c nhng tnh tit no hay v

c o?
Gi :
C th k ra cc tnh tit nh: hai cha con ch c mt ci kh
(tnh cnh khn cng); cuc k ng ca ng T v Tin Dung;
Tin Dung quyt nh kt duyn v li sng cng Ch ng T;
ng T c Pht Quang cho mt cy gy v chic nn c php
l, nh h c c mt cung in lng ly, vi c binh lnh,
b) Da vo nhng tnh tit tiu biu, hy m t li hnh tng
ngi n trong bi Nhn ca Nguyn Bnh Khim.
Gi :
Ni bt trong bi th l hnh nh ngi tr s n c nhn dt.
Nhn vt tr tnh ny xut hin trong li th vi nhng chi tit
v cch sng, cch sinh hot v quan nim sng: t cuc t
trng cy, o c, cu c; chn ni vng v, khng thch ni
n ; n ung, tm tp thoi mi, t nhin; coi ph qu ta gic
mng.
4. Luyn tp khi qut t tng, quan im ca tc phm v
on trch
a) Pht biu khi qut t tng bi Ta Trch dim thi tp ca
Hong c Lng.
Gi : Trong bi Ta Trch dim thi tp, tm lng yu nc ca
tc gi c th hin qua tinh thn trch nhim, thc trn
trng, gi gn di sn vn ho dn tc.
b) ng c no khin tc gi khng ngi vng v son ra
Trch dim thi tp?
Gi :
Hiu r bn nguyn nhn lm cho sch v nc ta tht truyn,
70

xt xa trc nguy c sng tc thi ca b mai mt, tc gi Hong c

Lng khng ngi vng v son ra Trch dim thi tp.
5. Qu trnh c hiu vn bn vn hc c nhng bc no?
mi bc y, phi m bo nhng yu cu g?
Gi :
- c hiu ngn t:
+ c thng sut ton vn bn, hiu c cc t kh, t l, cc
in c, php tu t,
+ Hiu c cch din t, nm bt mch vn xuyn sut t
cu trc n cu sau, t ny chuyn sang khc,
- c hiu hnh tng ngh thut:
+ Tng tng, c th ho cc tnh cnh hiu nhng
iu m ngn t ch c th biu t khi qut;
+ Pht hin cc mu thun tim n trong hnh tng v tm
hiu l gch bn trong ca chng.
- c hiu t tng, tnh cm ca tc gi trong vn bn: c
cho ra ci linh hn ca nh vn n cha trong vn bn ci thng
c th hin gia li, ngoi li,
- c hiu v thng thc vn hc: Ngi c t pht hin, t
khng nh v th gii ngh thut ca tc phm; va rung
ng vi s biu hin ti ngh ca tc gi va gi li n tng
su m ca mnh i vi cc chi tit c sc ca tc phm.
6. Tng tng, lin tng c tc dng nh th no i vi vic
c hiu vn bn vn hc?
Gi : Trong sng to vn bn ngh thut, tc gi s dng lin
tng, tng tng to ra hnh tng hm cha nhng ni dung
ngha su sc thng qua so snh, n d, hon d, n lt ngi
71

c, nh lin tng, tng tng m ti to, thm nhp, ct ngha,

l gii, ngha l lm sng li th gii hnh tng c nh vn
m ho v thng thc n bng chnh vn sng, s trng ca
mnh.

Tr bi vit s 5
I. Chun b nh
1. Chp li bi lm trn lp.
2. c k li bi v t kim tra li yu cu ca bi:
- bi yu cu vit kiu vn bn no? Vit v ti g?
Mc ch ca bi vn l g?
- thc hin yu cu ca bi, cn c nhng tri thc g
v ti v v phng thc biu t?
- Nh li bi lm ca mnh v t nh gi kt qu da theo
yu cu v kin thc vn bn v k nng to lp vn bn.
II. Cng vic trn lp
1. Ch lng nghe v ghi chp li nhng nhn xt, nh gi
ca thy, c gio v kt qu vit bi chung ca c lp.
2. Ch tham kho nhng bi vit c nh gi tt; tham
gia cha li, kim tra li bi vit theo yu cu ca thy, c gio.
3. T kim tra li bi vit ca mnh theo gi sau:
- c k li li ph ca thy, c gio; ch nhng phn nhn
xt c th hoc nhng im c nh du, lu sa cha.
- T kim tra li bi ca mnh v:
+ Ni dung thuyt minh: Bi vn gii thiu y cc
ni dung v i tng cha?
72

+ V kt cu bi vn: B cc (M bi, Thn bi, Kt bi) ca

bi vn hp l, cn i cha? Cc c trnh by cht
ch, sng r cha? C cn lc b hoc b sung thm no khng?
+ V phng php thuyt minh: Bi vit s dng phng
php thuyt minh no? Phng php thuyt minh s dng c
ph hp khng?
+ V k nng din t: Li vn thuyt minh chnh xc,
d hiu cha? C cn mc li v vit on, cu, chnh t,
khng?
Ghi vo s tay ca mnh nhng li thng mc, nhng nhc
im cn khc phc.
4. Vit li nhng on m anh (ch) cho l cha hay, hoc
vit li c bi nu t thy cha t.

73

Tun 24

Chuyn chc phn s n Tn Vin

(Tn Vin t phn s lc trch Truyn k mn lc)
Nguyn D

I Kin thc c bn
1. Nguyn D ngi x Tng, huyn Trng Tn, nay l
huyn Thanh Min, tnh Hi Dng, hin cha r ng sinh v mt
nm no. ng l con trai c ca Nguyn Tng Phiu, ngi tin
s nm 1496. Thi hng tin v ra lm quan huyn Thanh
Tuyn cha c mt nm th ng t quan v phng dng m gi.
Vi Truyn k mn lc, Nguyn D c xem nh mt tc gia tiu
biu ca vn hc Vit Nam trung i ni chung, vn xui t s
ch Hn Vit Nam ni ring.
2. Chuyn chc hn s n Tn Vin, cng nh cc truyn
khc ca Truyn k mn lc, thuc th loi truyn k. Truyn k
l th vn xui t s c ngun gc t Trung Hoa, dng yu t k
o lm phng thc ngh thut phn nh cuc sng. Vit
Nam thi trung i, th loi ny rt c a chung. Truyn truyn
k Vit Nam thng s dng truyn dn gian hoc cc m-tp
truyn dn gian xy dng thnh truyn mi. Truyn truyn
k Vit Nam mang m cht yu t hin thc v cht nhn
vn.
3. Ng T Vn vn l ngi khng khi, cng trc. Tc gin v
ting l n lng linh ng, nhng tn gic t trn gn n li
bin thnh yu qui trong dn gian, T Vn t n. t
n xong, v nh, T Vn thy ngi kh chu, ri ln cn st.
Trong cn st, T Vn thy mt ngi cao ln khi ng, u i
m tr t xng l c s n i lm tr li ngi n nh c. T Vn
vn thn nhin. Ngi kia tc gin do s kin T Vn to ci m.
74

Chiu ti, li c mt ng gi phong nhn nh n t li

mng, hi ra mi bit l Th cng b vin tng bi trn gi
lm c s kia tranh chim mt n. ng gi dn rng nu m
ph c tra hi th c khai ra nhng li ng ni, nu tn kia chi
th c n m xc minh. n m, T Vn b hai tn qu s
n bt i. n m ph, ngi canh cng truyn rng T Vn
ti su c nng khng c khoan gim. T Vn ku oan v c
dn vo gp Dim Vng. T Vn tu trnh u ui nh li
Th cng ni v tranh ci mi vi ngi i m tr, khng
phn phi tri. Dim Vng sinh nghi, ngi i m tr nh lng
chuyn, s b l ra s thc. Dim Vng sai ngi n n Tn
Vin ly chng thc th thy ng nh li T Vn ni. K kia
b y vo a ngc tng th chn. T Vn v n nh th
mi bit mnh cht c hai ngy. Ngi m ca tn tng gic
b bt tung ln, hi ct tan tnh. Sau mt thng, Th cng
tin c T Vn gi chc phn s n Tn Vin. T Vn nhn li,
ri khng bnh m mt. Sau , c ngi thy T Vn trn xe
nga ci gi. Ngi ta truyn rng l nh quan phn s !.
4. Nguyn D quan tm phn nh, ph phn, t co hin
thc x hi, th hin kht vng chn chnh ca con ngi vi tinh
thn nhn vn cao p. Bng mt ngh thut k chuyn hp
dn, vi nhng yu t k o mang ni dung hin thc su sc,
Chuyn chc phn s n Tn Vin th hin ni bt gng ngi
cng trc, can m, mnh m u tranh chng li gian t, loi
tr ci c, i cng l, cng bng.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi : Truyn k mn lc c sng tc vo khong na u
th k XVI, gm 20 truyn.
2. Tm hiu b cc on trch
75

 on 1 (t u n... vung tay khng cn g c.): T Vn

t n.
on 2 (t t n xong n... thy cng kh lng thot
nn.): T Vn vi vin Bch h h Thi v Th cng.
on 3 (t T Vn vng li cho n... sai lnh a T Vn
v): T Vn thng kin.
on 4 (t Chng v n nh
thnh phn s n Tn Vin.

n ht): T Vn tr

3. Tm hiu h thng nhn vt trong Chuyn chc phn s

n Tn Vin
Gi : Ng T Vn, Th cng, hn ma ca vin Bch h h Thi
v Dim Vng; trong , nhn vt chnh l Ng T Vn.
4. Nhng s kin no xy ra gn vi nhn vt T Vn?
Gi :
T Vn t n.
Hn ma Bch h h Thi gi lm c s n i T Vn dng
tr ngi n v do s kin n Dim Vng.
Th cng ni cho T Vn bit s tht v vin Bch h h
Thi v dn chng ni s thc trc Dim Vng.
T Vn u tranh ginh s cng bng.
T Vn c lm phn s n Tn Vin.
Cc s vic xy ra u ch yu nhm th hin tnh cch
nhn vt Ng T Vn, i lp vi tnh cch vin Bch h h Thi.
5. Phn tch tnh cch nhn vt Ng T Vn.
Gi :
T Vn l ngi cng trc, mnh m, khng khoan nhng vi gian
76

t. Trc ht, tnh cch y c th hin qua hnh ng t n.

Tuy nhin, hnh ng t n, cn thy rng T Vn l k s,
khng th khng bit n quan nim ca ngi xa l tn trng
thnh thn, xem vic t ph n cha, miu mo l ng
chm n thnh thn. T Vn t n xut pht t s bt bnh
trc vic n th ting l linh thing m khng gip dn dit
c gian t. Ngi xa cng quan nim ch th nhng thn c
cng lao gip dn, gip nc. Hn na, trc khi t n, T Vn
tm gi sch s v khn tri. iu cho thy T Vn thc rt
r v hnh ng ca mnh v mong mun lng thnh ca
mnh c chng gim.
Tnh cng trc, can m ca T Vn c th hin ni bt
nhng s vic i vi vin Bch h h Thi, vi Dim Vng, Trc
mt ngi khi ng, cao ln, u i m tr, t xng l c s
n i dng tr ngi n, T Vn mc k, vn c ngi ngt
ngng t nhin. n m ph, trong khng kh rng rn, hi hng,
T Vn vn mt mc mun chng t s tht, i cng bng,
cng l.
T Vn cn l ngi l : khi tr thnh phn s n Tn
Vin, gp ngi quen vn chp tay thi l. .
6. Nhn xt v tnh cch nhn vt Bch h h Thi.
Gi :
Tnh cch xo tr, gian c ca nhn vt ny th hin r
nhng din bin tm l v hnh ng ca y. Thot u, trc T
Vn, hn t xng l c s, dng nguyn l ca o Nho buc ti
T Vn, ly oai linh ca qu thn hm do. Hn la gt c
thnh thn, ngoan c vu ti cho T Vn; khi thy tnh th bt li,
hn lp l cho qua, Trc sau, nhn vt ny nht qun: khi sng
l k gic i cp nc, khi cht l k cp n.
77

7. Bnh lun v vai tr ca yu t k o v ni dung hin

thc ca truyn.
Gi : Tc gi xy dng c mt ct truyn vi nhng
xung t giu kch tnh, tnh cch nhn vt c ch khc
ho nh ngh thut tng phn (gia T Vn v hn ma vin Bch
h), yu t k o kt hp t nhin vi yu t hin thc trong
din bin linh hot ca cu chuyn. Nhng c im y to
cho truyn sc hp dn.
Truyn dy c yu t k o: k chuyn thn linh (Th
cng, c Thnh Tn Vin), ma qu (Dim Vng, hn ma tng
gic,); t n xong, T Vn pht bnh; qu s n bt T
Vn i; vin Bch h h Thi b y xung Cu u; T Vn v
n nh mi bit mnh cht c hai ngy; T Vn sng li,
ri khng bnh m mt, thnh phn s n Tn Vin; T Vn ci
gi bin mt,
Truyn vn mang ni dung hin thc:
+ Lai lch nhn vt: T Vn (tn Son, ngi huyn Yn Dng,
t Lng Giang), vin Bch h h Thi (b tng ca Mc Thnh).
+ Cu chuyn xy ra trong khng gian, thi gian c th:
Cui i nh H, qun Ng sang xm chim, vng Yn Dng,
Lng Giang thnh chin trng (thi gian gic Minh sang xm
chim nc ta: 1407 1427).
+ T Vn i nhm chc phn s n Tn Vin vo mt bui
sng nm Gip Ng (1414).
Tc gi sng v vit truyn ny vo khong na u th k
XVI. Cho nn, cu chuyn c k d c thi trc th cng
khng c ngha l khng lin h vi bi cnh x hi ng thi:
nh L suy thoi, chnh quyn chuyn sang tay nh Mc. Mt
khc, bn thn cc ni dung khng nh tnh chnh ngha, ci
78

thin, ca ngi ngi cng trc, ngay thng, ln n gian t, cng

l nhng ni dung giu ngha hin thc.
8. ngha gio dc ca truyn cng c th hin on
bnh cui truyn. Li bnh ni ln li rn v nhn cch ca
k s, con ngi chn chnh khng nn un mnh, phi sng cng trc, ngay thng. S cng ci, lng can m trc nhng ci
xu, ci c l thi ng x tch cc cn c coi trng.
ngha v s ca ngi, tn vinh ngi cng trc, quyt on,
dm ng u vi ci c, ci xu cng c th hin phn
kt cu chuyn, khi T Vn cht li c sng li v tr thnh
c Thnh n Tn Vin.

Luyn tp v lin kt trong vn bn

1. Hy k tn cc php lin kt hnh thc hc Trung hc
c s. Ly v d v tng php lin kt.
Gi : Ch cc php lin kt lp, ni, th,
2. Ch ra s thiu lin kt ni dung trong on vn sau:
Cm bi mt mnh trong m. m ti bng khng nhn r
mt ng. Trn con ng y, chic xe ln bnh rt m. Khung
xe pha c gi ngi lng y bng trng. Trng bng bnh ni
ln qua dy P Hng. Dy ni ny c tnh cht quyt nh n
gi ma ng bc nc ta. Nc ta by gi l ca ta ri, cuc i
bt u hng sng.
Gi :
- S lin kt ni dung th hin s thng nht ti, ch
gia cc cu, cc on trong vn bn v s trin khai
ti, ch hp l, l gch, thuyt phc,
- Cc cu trong on vn trn ni tip nhau bng nhng ph79

ng thc lin kt hnh thc. Nhng ni dung ca cc cu li hng

v nhng ti, ch khc nhau. Cc yu t lin kt hnh
thc phi gn b cht ch vi s lin kt v mt ni dung.
3. So snh hai on vn sau v rt ra nhn xt v tnh l
gch ca lp lun trong hai cch sp xp.
on 1
Kt qu hc tp trong hc k va qua ca lp 10 A4 rt tt:
100% t im trung bnh t 7, 5 tr ln, c 16 bn t im
ti a trong tt c cc mn thi hc k. Song, trong lp vn cn
hin tng i hc mun, cn c bn ni chuyn ring trong gi
hc. Lp 10 A4 ngh nh trng khen thng tp th lp.
on 2
Lp 10 A4 tuy cn hin tng i hc mun, cn c bn ni
chuyn ring trong gi hc, nhng kt qu hc tp trong hc k
va qua ca lp rt tt: 100% t im trung bnh t 7, 5 tr
ln, c 16 bn t im ti a trong tt c cc mn thi hc k.
Lp 10 A4 ngh nh trng khen thng tp th lp.
Gi :
- Hai on vn c ti, ch ging nhau;
- Hai on vn c trnh t sp xp cc khc nhau. on 1
trnh by u im trc, nhc im sau. on 2 trnh by nhc
im trc, u im sau. Trong trng hp ngi vit mun i n
kt lun ngh nh trng khen thng th cch sp xp nh
on 2 hp l, thuyt phc hn.
4. Xc nh cc phng tin lin kt cu trong cc on vn
di y v ch ra: Chng thuc php lin kt no; Chng c tc
dng g.
a) Hm sau, vua ra ca ng ch i, cht thy mt con ra
80

vng t phng ng li, ni ln mt nc, ni si ting ngi, t xng l x Thanh Giang, thng t vic tri t, m dng, qu
thn. Vua mng r ni: iu chnh c gi bo cho ta bit
trc. Bn dng xe bng vng rc vo trong thnh.
(Truyn An Dng Vng v M Chu Trng
Thu)

Gi :
- Phng tin lin kt Vua c dng theo php lp.
- Tc dng: Lin kt gia cc cu, tp trung s ch vo
nhn vt c ni n trong li k.
b) Vn hc dn gian nm trong tng th vn ho dn gian
ra i t xa xa v tip tc pht trin cho n ngy nay ().
Vit Nam, vn hc dn gian c v tr v vai tr rt quan trng.
Trong hng nghn nm Bc thuc v cc thi k dn tc cha
c ch vit hoc ch vit cha ph cp, vn hc dn gian
ng gp to ln trong vic gn gi, mi gia v pht trin ngn
ng dn tc, nui dng tm hn nhn dn.
(Tng quan nn vn hc Vit Nam qua cc thi k
lch s)

Gi :
- Phng tin lin kt Vn hc dn gian c dng theo php
lp;
- Tc dng: Lin kt gia cc cu, tp trung s ch vo
ti ca on.
c) Mt nh kia c hai anh em, cha m mt sm. H chm lo
lm lng nn trong nh cng n. Ri hai anh em ly v. Nhng
t khi c v, ngi anh sinh ra li bing, bao nhiu cng vic nng
nhc u trt cho v chng em.
81

Hai v chng ngi em thc khuya, dy sm, c gng lm lng.

Thy th ngi anh s em tranh cng, lin bn vi v cho em
ring.
Ngi anh ch chia cho em mt gian nh lp xp trc ca c
cy kh ngt. Cn ngi anh c bao nhiu rung u cho lm r,
ngi hng sung sng vi v. Thy em khng ca thn, li cho l n
n, khng i li vi em na.
(Cy kh)

Gi :
- Ri, nhng, cn c dng theo php ni; ngoi tc dng
lin kt, ri din t trnh t trc sau ca s vic, nhng,
cn din t quan h i chiu, tng phn v ngha gia
cc cu.
- H, thy th c dng theo php th; ngoi tc dng
lin kt cn lm cho li vn ngn gn, khng b trng lp t
ng.
- Ngi anh, ngi em, hai anh em c dng theo php
lp; ngoi tc dng lin kt cn duy tr s ch vo nhn vt
c ni n trong li k.
5. La chn cc phng tin lin kt thch hp vi v tr []
v ch ra php lin kt c s dng.
a) Trong sut thi k u tranh chng ch thng tr ca
quc phong kin xm lc, nhn dn ta nhiu phen lt
chnh quyn ca bn h. [] ch vi chin thng Bch ng
ca Ng Quyn nm 938 th mi chm dt c ch thng tr ca
phong kin phng Bc v m u thi k quc gia c lp.
(Theo sch Vn hc Vit Nam th k X

82

na u th k XVIII)

b) Vn hc dn gian l mt kho tng chng nhng qu bu

v cht m cn phong ph v lng. S pht trin mnh m []
nc ta c c s t nhng iu kin lch s nht nh.
(Tng quan nn vn hc Vit Nam qua cc thi k
lch s)

c) Vn hc ch Hn c mt s lng tc phm rt ln. [] l

nhng tc phm vn hc chnh lun v vn hc hnh tng thuc
loi, vit theo th tn vn, bin vn v vn vn.
(Tng quan nn vn hc Vit Nam qua cc thi k
lch s)

Gi :
- (a): Nhng dng theo php ni.
- (b): ca vn hc dn gian - c dng theo php lp.
- (c): - c dng theo php th.
6. Phn tch cc bnh din v cc phng tin lin kt s
dng trong bi vit s 5 ca anh (ch).
Gi :
- Cc bnh din:
+ Bi vit th hin s lin kt ni dung nh th no?
+ Bi vit th hin s lin kt hnh thc ra sao?
- Cc phng tin lin kt: Bi vit s dng nhng phng
tin no th hin s lin kt ni dung v lin kt hnh
thc? Tc dng ca cc phng tin lin kt y l g?

Tm tt vn bn thuyt minh
83

I Kin thc c bn
1. Yu cu ca vic tm tt vn bn thuyt minh
nm chc ni dung c bn ca cc vn bn thuyt minh
v d nh hoc tin s dng, ngi ta thng tin hnh
tm tt chng vi mt ni dung thch hp. Tm tt ngha l vit
mt vn bn ngn gn, trnh by chnh xc nhng chnh ca
vn bn c tm tt. Tm tt phi trung thnh vi nguyn bn.
2. Cch tm tt mt vn bn thuyt minh
- c k vn bn cn tm tt, xc nh chnh
- Ghi li nhng cu mang chnh
- Trnh by li bng li ca mnh v ni dung vn bn da
theo cc chnh xc nh
II Rn luyn k nng
1. Tm v ghi li nhng cu mang chnh ca bi vn sau:
Tri thc v vn ho
S hiu bit v v tr mnh mng, huyn b lun lun l
kht vng chy bng ca con ngi. Ta l ai? Ta t u ti v s i
v u? u l im ta cho c tin duy tr s trng tn ca
nhn loi? Nhng cu hi huyt mch mun tha y thi
thc con ngi tm hiu ngun gc ca v tr, ca vt cht, ca
khng gian v thi gian. V chnh nhng quan nim (hay l s
hiu bit) y l ngun gc ca mi nn vn minh v vn ho.
Trong sut hn nm chc vn nm lch s ca mnh, loi ngi mi ch c hai ln may mn c chng kin nhng thay i
c tnh cch mng trong nhng quan nim . Ln th nht do
nh thin vn hc Ba Lan kit xut, C-pc-nch (1473 1543),
m u bng mt kt lun khoa hc bc b quan im Tri
t l trung tm v tr. Kt lun y x tan bc mn en
84

ca m di Trung c, a loi ngi sang thi k Phc hng.

chnh l cuc cch mng khoa hc ln th nht vi s hnh
thnh v pht trin vt l thin vn c in do cng lao sng
to ca nhiu th h cc nh khoa hc, m tiu biu l Kp-l
(Ba Lan), Ga-li-l () v Niu-tn (Anh).
Anh-xtanh l ngi t ph trong cuc cch mng khoa hc ln
th hai, ng vo lc khoa hc c in tng chng nh sp c
th hon chnh s m t ton b v tr bng gi thuyt cht
te (ether) trn ngp khng gian. Vi tr tng tng siu ng v
trc gic bm sinh, Anh-xtanh lm v nn mng ca khoa
hc c in bng lp lun khoa hc xc ng, ph nhn s tn
ti ca cht te, v do ph nhn lun c hai ci tuyt i ca
khoa hc c in (khng gian tuyt i v thi gian tuyt i)
bng Thuyt tng i bt h ca mnh. Lc , c th gii
trit hc ln khoa hc chao o nh c ai (hn l Anhxtanh ri !) rt mnh tm thm di chn mnh. Cng vi Thuyt lng t m Anh-xtanh cng ng gp mt phn khng nh,
Thuyt tng i ca ring Anh-xtanh l phin tng ca nn
khoa hc v cng ngh hin i mt trong vi ba nt c trng quan trng nht ca th k XX. V th, Anh-xtanh c
cng ng cc nh khoa hc th gii chn lm biu tng ca th
k va qua th k ca khoa hc v cng ngh.
(Theo Chu Ho, tp ch Tia sng, 4
2000)
Gi :
Bi vn gm 3 on, di y l tm lc nhng cu mang
chnh ca cc on:
- u l im ta cho c tin duy tr s trng tn ca
nhn loi?
85

- C-pc-nch bc b quan im Tri t l trung tm v

tr, x tan bc mn en ca m di Trung c, a loi ngi
sang thi k Phc hng.
- Anh-xtanh lm v nn mng ca khoa hc c in
bng lp lun khoa hc ph nhn s tn ti ca cht te, v do
ph nhn lun c hai ci tuyt i ca khoa hc c in
(khng gian tuyt i v thi gian tuyt i) bng Thuyt tng
i bt h.
2. Din t cc chnh ca vn bn Tri thc v vn ho
thnh vn bn tm tt.
Gi :
- Da vo cc cu then cht tm c trn xc nh
chnh ca vn bn;
- Tham kho vn bn tm tt sau:
u l im ta cho c tin duy tr s trng tn ca nhn
loi? l tri thc v th gii. Chnh tri thc v th gii l c s
ca mi nn vn minh v vn ho.
C-pc-nch bc b quan im Tri t l trung tm v
tr, x tan bc mn en ca m di Trung c, a loi ngi
sang thi k Phc hng.
Anh-xtanh lm v nn mng ca khoa hc c in
bng lp lun khoa hc ph nhn s tn ti ca cht te, v do
ph nhn lun c hai ci tuyt i ca khoa hc c in
(khng gian tuyt i v thi gian tuyt i) bng Thuyt tng
i bt h, t ra nn tng cho khoa hc v cng ngh hin
i.
3. Tm tt phn Tiu dn ca bi Ph sng Bch ng.
Trng Hn Siu lm quan di bn i vua Trn, l ngi ni
86

ting v ti c.
Bi Ph sng Bch ng, mt trong nhng bi ph vit bng
ch Hn hay vo bc nht nc ta thi trung i, va cha chan
lng t ho dn tc, va ng mt ni au hoi c v c t tng trit l.
Bi ph c vit theo li c ph.

Bi vit s 6
(Vn thuyt minh Bi lm nh)
I. bi tham kho
1. Gii thiu bi Ph sng Bch ng ca Trng Hn Siu.
2. Gii thiu tc gia Nguyn Tri.
3. Gii thiu bi vn bia Hin ti l nguyn kh ca quc gia
ca Thn Nhn Trung.
4. Gii thiu bi Ta Trch dim thi tp ca Hong c Lng.
5. Gii thiu Chuyn chc phn s n Tn Vin ca Nguyn
D.
II. Hng dn
1. y l kiu bi thuyt minh v mt tc gi, tc phm vn
hc; cn phi bit vn dng sng to cc phng php thuyt
minh thch hp vi tng i tng lm bi. Trong cc bi
trn, (2) c i tng thuyt minh l tc ga vn hc; cc
(1), (3), (4), (5) thuc dng thuyt minh v mt tc phm vn
hc.
2. gii quyt c yu cu ca bi, cn chun b tri
thc cng nh tnh ton cch lm bi theo cc bc sau:
87

a) Huy ng t liu, tm hiu tri thc v i tng thuyt

minh (th loi hoc vn vn hc).
b) La chn ni dung thng tin chnh xc, khch quan v i
tng thuyt minh trnh by trong bi vn.
c) Lp dn cho bi vn theo b cc 3 phn:
- M bi: Gii thiu chung v i tng cn thuyt minh.
- Thn bi: Trnh by ni dung thng tin v i tng thuyt
minh theo trnh t nht nh (trnh t l gch ca i tng
hoc trnh t nhn thc, quan h nhn qu,).
- Kt bi: C th a ra nhn nh chung v i tng,
ngha ca vic tm hiu i tng thuyt minh.
d) Vit bi vn thuyt minh vi dn lp.
3. Gi lm bi vn thuyt minh vi cc bi c th
a) Thuyt minh v bi Ph sng Bch ng ca Trng Hn
Siu, c th trnh by theo cc sau:
- V tc gi Trng Hn Siu v hon cnh ra i bi Ph sng
Bch ng;
- V ni dung ca bi ph;
- c im v hnh thc ca bi ph: b cc, cu t, hnh
nh, ngn t,
- V gi tr v ngha ca bi ph.
b) Thuyt minh v tc gia Nguyn Tri, c th trnh by theo
cc sau:
- Khi qut v tiu s Nguyn Tri: h tn, nm sinh, nm mt,
qu qun,
- Hon cnh lch s x hi v nhng im ni bt v cuc
i Nguyn Tri;
88

- Nhng nt chnh v s nghip sng tc ca Nguyn Tri:

Cc giai on sng tc v nhng tc phm tiu biu;
- Nhng c sc v ni dung t tng trong cc tc phm ca
Nguyn Tri;
- Nhng c sc v ngh thut trong cc tc phm ca
Nguyn Tri;
- ng gp, v tr ca Nguyn Tri trong lch s vn hc dn
tc.
c) Da vo gi thuyt minh bi Ph sng Bch ng thc
hin yu cu ca cc (3), (4), (5). Ni dung c th cn trnh
by v cc i tng khng ging nhau nhng c th ly dn ca
bi ny p dng cho cc bi thuyt minh v tc phm vn
hc.
Tun 25

hi trng c thnh
(Trch hi 28 Tam quc din ngha)
La
Qun Trung

I Kin thc c bn
1. La Qun Trung (1330? 1400?), nh vn Trung Quc, tn l
La Bn, t Qun Trung, hiu H Hi tn nhn, ngi Thi Nguyn,
tnh Sn Ty, sng vo khong cui Nguyn, u Minh.
La Qun Trung vi cc tc phm ca mnh, c bit l Tam
quc ch din ngha, tr thnh ngi m ng cho tiu
thuyt lch s sau ny.(1)
1()

Trn L Bo, Tc gia tc phm vn hc nc ngoi trong nh trng, NXB Gio

89

V tc phm, ngoi Tam quc ch din ngha, ng cn vit

Tu ng lng triu ch truyn, Tn ng ng i s din
ngha, Bnh yu truyn, v v tp kch Tng Thi T long h
phong vn hi.
2. Tam quc din ngha l b tiu thuyt c vit theo kt
cu chng hi.
Tiu thuyt chng hi: mt th thuc loi tc phm t s
di hi ca Trung Quc, thnh hnh vo i Minh, Thanh.
Tiu thuyt chng hi thot thai t thoi bn, mt loi tiu
thuyt bch thoi t i Tng... Thoi bn ging s thng l trng
thin. Cu chuyn lch s di, phi chia lm nhiu on, k
lm nhiu ln (hi). phn bit, ngi ta t tiu cho mi
hi gi l hi mc, v hp dn, ngi ta ngt nhng on
c tnh tit quan trng, v kt bng cu: Mun bit s vic ra
sao, xin xem hi sau phn gii. Nhng on y thnh chng,
hi trong truyn di.
...Chu nh hng kt cu thoi bn, tiu thuyt chng hi c
my c im: trc ht, ni dung cu chuyn c th hin
ch yu qua hnh ng v ngn ng nhn vt hn l qua s
miu t t m v tm l, tnh cch. Th hai, cu chuyn c
pht trin qua nhng tnh tit c xung t cng thng mang
nhiu kch tnh. Cui cng, ngh thut khc ho nhn vt
mang nhiu tnh c l.(2)
3. Trong on trch Hi trng C Thnh, thng qua s hiu
lm ca Trng Phi i vi Quan Cng, tc gi ca ngi phm cht
trong sng, p ca Trng Phi: cng trc, trung thnh v
trng ngha kh nhng phm cht ng trn trng ca mt
trang ho hn trong x hi xa.
dc, 1999.
2 ()
Nhiu tc gi, T in thut ng vn hc, NXB Gio dc, 2004.

90

II Rn luyn k nng
1. Tm hiu khi qut v tc phm Tam quc din ngha
Gi : y l b tiu thuyt lch s di 120 hi, ra i gia
th k XIV. Trc khi tr thnh tiu thuyt, ct truyn ca n c
lu truyn rng ri trong nhn dn v c thm tht, b sung
nhiu. Cui i Nguyn u i Minh, La Qun Trung thu thp
nhng cu chuyn lu truyn trong nhn dn, da vo nhng
bn chp tay ca nhng nh vit s v nhng tc phm vn hc
ngh thut ra i trc , chnh l li thnh Tam quc din
ngha.
Phn ln nhng s kin, nhn vt trong Tam quc din
ngha ly t nhng cu chuyn, con ngi c tht trong lch s
thi Tam quc. Nhng do qu trnh hnh thnh phc tp v chu
s chi phi ca t tng tn Lu bim To nn nhng nhn vt v
s kin c khong cch kh xa vi s tht lch s.
on trch thuc hi th 28 ca tc phm
2. Tm tt phn trc ca on trch
Quan Cng trng k ca To Tho, dn qun ra ngoi thnh
H B nn b tht th. Ba anh em Lu B, Quan Cng, Trng Phi
lc nhau mi ngi mt ni. Khi Quan Cng b qun To bt, Trng Liu, mt vin tng ca To Tho l bn ca Quan Cng thi
tr n thuyt phc Quan Cng v vi To Tho. Quan Cng
ra ba iu kin trong c mt iu kin l h nghe tin Lu b
u th phi cho Quan Cng v ngay vi anh. Khi nghe
tin Lu B sng bn Vin Thiu, Quan Cng vt qua nm ca
i, chm su tng, a hai ch du l Cam phu nhn v Mi phu
nhn v vi Lu B. Trn ng v, n C Thnh, gp Trng
Phi v xung t xy ra do hiu lm.
3. Tm hiu b cc on trch
91

Gi : C th chia on trch lm 5 phn:

- on 1, phn trnh by (t u n... bo Trng Phi ra
n hai ch): Gii thiu nhn vt, s vic, hon cnh;
on 2, phn khai oan (t Trng Phi t khi... n... cng
phi theo ra thnh): Mu thun gia Trng Phi v Quan Cng
bt u;
- on 3, phn pht trin (t Quan V trng thy Trng Phi
ra... n... Khng phi qun m l g kia): Cc bin c tip
din;
- on 4, phn nh im (t Quan Cng ngonh li...
n... Tha tng n bt my): S xut hin ca Si Dng;
- on 5, phn m nt (phn cn li): Vic Quan Cng chm
ri u Si Dng;
Nhng tnh tit cui khin kt cc cu chuyn c gii
quyt trit hn, cng c th xem phn ny thuc phn m
nt.
4. Phn tch nhng bin php ngh thut c bn c s
dng khc ho tnh cch nhn vt Trng Phi.
Gi : Ngh thut miu t ngoi hnh v tnh cch nhn vt:
qua ngn ng, c ch, hnh ng, trong quan h vi cc nhn
vt khc...
Ngn ng miu t ca tc gi rt ph hp tnh cch nhn
vt (Trng Phi mt trn trn xoe, ru hm vnh ngc, h ht
nh sm, ma x mu chy li m Quan Cng); ngn ng
nhn vt mang m nt tnh cch vn c: bc trc, nng ny.
Hnh ng nhanh gp.
Cc nhn vt khc: Tn Cn, Cam phu nhn, Mi phu nhn
ra sc thanh minh cho Quan Cng nhm ngn hnh ng vi
92

vng ca Trng Phi nhng khng lm Trng Phi thay i suy

ngh. Chng t lc ny Trng Phi cng cn trng trong suy ngh
ch khng phi nng vi nh bnh thng na. Nguyn do v
y l vn ht sc h trng, li th trung ngha i vi
cc ng trng phu qu l thing ling.
5. Phn tch tnh cch nhn vt Trng Phi
Gi :
Trng Phi vn l ngi cng trc, nng ny, suy ngh n
gin. Nhng on ny, Trng Phi khng d dng nghe li thanh
minh ca Tn Cn hay s bnh vc Cam phu nhn v Mi phu
nhn i vi Quan Cng. Chng t, s nghi ng trong Trng Phi
rt ln, trc vn h trng, Trng Phi qu l rt cn trng. Bi
th, ch c mt cch duy nht l Quan Cng t thanh minh cho
mnh bng hnh ng mi thuyt phc c Trng Phi.
Nh th, Trng Phi khng ch l ngi nng ny, th l m cn
l ngi t nh v cn trng na. T nh v th l l hai nt tnh
cch i lp nhau, vy m li thng nht vi nhau trong con ngi
Trng Phi. iu cng ging nh Quan Cng va t cao li va
khim nhng vy. Ci ti ca tc gi l to ra c tnh hung
cho c hai nhn vt chnh ca tc phm u bc l s thng
nht ca nhng nt tnh cch i lp trong bn thn mt
nhn vt. V th, on trch c kch tnh v rt hp dn i
vi ngi c.
6. C hai nhn vt Trng Phi v Quan Cng u bc l nt
tnh cch i lp so vi bn thn trc , hy phn tch
thy r im ny.
Gi :
Quan Cng t ra khim nhng, nhn nhn, khc hn mi
khi.
93

 Trng Phi t ra thn trng cng khc hn s gin n

trong suy ngh thng ngy.
lm ni r vn , tc gi kho lo dng nhiu
th php ngh thut nh miu t hnh dung, din mo, thi ,
ngn ng v hnh ng ca mi nhn vt.
7. Phn tch tnh cch nhn vt Quan Cng
Quan Cng l mt ngi trung ngha: Thn ti To doanh,
tm ti Hn, tnh th bt buc phi doanh tri ca To nhng
cha tng xut hin trong u ngh phn bi.
Quan Cng trong on trch ny t ra rt khim nhng,
nhn nhn. l thi ht sc hp l v cn thit khi m
Quan Cng trong tnh cnh tnh ngay l gian. thanh
minh, nht l trc mt ngi nng ny nh Trng Phi, khng th t
cao, t ph, khng th dng dc, ng hong nh ni khc,
trong hon cnh khc c. Bi th, Quan Cng cn phi nh
n c hai ch du minh oan cho mnh. Khng hiu qu, Quan
Cng li phi t mnh ku oan. Khng nn hiu y l s u
m, yu ui. Phi hiu gi tr ca li th kt ngha vn o
thing ling nh th no, phi hiu quan nim trung thn th
chu cht khng chu nhc, i trng phu khng th hai ch
mi thy cch x s ca Quan Cng trc Trng Phi nh th l hp
tnh, hp l.
8. Phn tch din bin tm l ca cc nhn vt
Gi :
Trng Phi hiu lm cho rng Quan Cng tng sng
doanh tri ca To Tho tc l theo To Tho, phn bi anh
em Lu B v Trng Phi.
Khi gp Trng Phi thy Trng Phi mt trn trn xoe, ru
hm vnh ngc, h ht nh sm, ma bt x mu, chy li m
94

Quan Cng, Quan Cng ni: Hin c sao nh th, h qun

ngha vn o ru?. Cu ni y nh thm du vo la,
lm Trng Phi cng bng bng la hn. Thc cht, Quan Cng do
khng bit Trng Phi ang hiu lm mnh nn em vic kt
ngha vn o ca ba anh em ra nhc nh, un nn thi
phn khch c phn thi qu ca Trng Phi. Khng ng cu
ni y phn tc dng, v lc ny Trng Phi ang hiu lm
Quan Cng cho nn Trng Phi coi Quan Cng nh mt k phn
bi, li cn ra v nhc li li th kt ngha, nh th tht ng x
theo ng lut c quy nh khi h th nguyn: Nu ai bi
ngha qun n th tri ngi cng git.
9. Bnh lun nhan Hi trng C Thnh
Gi :
Nhan Hi trng C Thnh gi ra khng kh trn mc.
on trch khng ch ni v mt mu thun ch yu l mu
thun gia Trng Phi v Quan Cng m cn ni ti mt mu
thun th yu l mu thun gia Quan Cng v Si Dng. S
hp dn ca on trch l mu thun th yu c tc dng
lm mu thun ch yu thm cng thng.
Trong cu chuyn, hi trng l iu kin. Trng Phi ra
iu kin rt khc nghit rng sau ba hi trng Quan Cng
phi chm c u Si Dng. Quan Cng, trc b Lu B
ng vc. Khi nghe tin Quan Cng trong doanh tri To Tho, Lu
B vit th khin trch nng n: B cng tc h kt ngha vn o, th cng sng thc, nay sao na ng b nhau, ct t
n ngha? Tc h nu mun lp cng danh, toan ng ph qu,
B xin em u dng tc h tc h lp nn cng ln... . D
vit th phc p rng: ... Em c bng khc, thn ngi cng
git. Moi gan rch mt, bt giy khng ni ht li... Xin nh lng
soi xt, nhng trong lng Quan Cng kht vng minh oan vn
95

thi thc v v th m sc mnh v ti nng nhn ln gp

bi t r tm lng trong sng ca mnh. Thm na, sn
mu thun vi Si Dng, Quan Cng chm c u Si Dng
trong mt thi gian rt ngn, ngn hn c iu kin h khc
m Trng Phi t ra.
han Hi trng C Thnh va gi ln khng kh trn mc,
va l biu tng cho lng trung ngha, cho tinh thn dng cm
v quang minh chnh i.
10. C th i chiu vi bi Tc cnh ca H Ch Minh
hiu r hn tnh cch ca hai nhn vt Trng Phi v Quan Cng
trong on trch. ng thi thy c t tng cao tn ngha
ca ngi xa.
Tc cnh
H Ch Minh

Nguyn vn:
Th sao(3) xo ho Trng Phi tng,
Xch nht trng minh Quan V tm;
T quc chung nin v tn tc,
C hng mi nht vng hi m.
Dch th:
Cnh l kho in hnh Dc c,
Vng hng sng mi d Quan Cng;
Nm trn c quc tm hi vng,
3()

Th sao: ngn cy. Ngn cy thng nhn, thng, th hin rt sinh ng

tnh cch ngay thng ca Trng Phi. Dch thnh cnh l cha th hin c
tinh thn ca nguyn bn.

96

Tin tc bn nh ba ba trng.
Nam Trn

dch

Luyn tp v lin kt trong vn bn

(Tip theo)
1. Nu b i cu th 4 trong bn cu th sau th ngha
ca vn bn thay i nh th no?
Mng ng nay mi con trai,
Tht ging con nh chng ging ai.
Mong cho chng ln m n cp,
Cp ly khi nguyn ko na hoi.
Gi :
Cc cu trong vn bn c quan h qua li, nh hng ln
nhau. Thm hoc bt i cu no u s dn n s thay
i ni dung chung ca ton vn bn. Trong vn bn trn, nu
b i cu th 4 th li chc s bin thnh li nguyn ra,
thiu thin . Phi c mt cu th 4 th ngha ca n cp
mi c c th ho, li chc tr nn tt p.
2. Trong cc on trch di y, nhng phng tin lin kt
v php lin kt no c s dng?
a) Dn ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn
thng qu bu ca ta.
(H Ch Minh)
b) Th no l nhn? C o Nho xoay quanh mt ch.
Nhn l tnh ngi, khc vi th vt. Nhn l tnh ngi, ni kt
ngi ny vi ngi khc [].
97

(Nguyn

Khc

Vin)
c) Nho gio nh hng ti vn hc (k c vn hc Vit Nam) vi
t cch l mt hc thuyt tc l mt h thng cc quan im v
th gii, v x hi, v con ngi, v l tng, cho nn cng c
mt cch quan nim vn hc ring. Vi quan nim , ngi ta
hiu thc cht vn hc l g, nhng ci g c xp vo vn
hc, th no l vn chng. Theo quan nim ca Nho gio, vn
hc c ngun gc linh thing, mt chc nng x hi cao c.
(Theo Trn nh Hu)
d) Anh c ht. Ht sc ht. G ngc m ht. H ming to m
ht. Ht nh con cuc ku thng.
(Nguyn Cng Hoan)
) Khi ngi ta c yn m trong mt cn phng nh gch
chc chn, khng s ma gi v phn mnh, th ngi ta d c
lng thng i vi nhng ngi xu s hn.
Chng ti ng vo ci tm tnh tt p y, th bng
nhin anh ti s thch tay vo ti bo im ri ni kh:
- C nghe thy g khng?
(Thch Lam)
Gi :
- (a): dng theo php th.
- (b): Nhn dng theo php lp.
- (c): Quan nim , quan nim ca Nho gio dng theo
php th.
- (d): Ht dng theo php lp.
- (): ci tm tnh tt p y dng theo php th.
98

3. Ch ra v in vo bng nhng t ng c tc dng ch

hng lin kt cc cu di y:
- Nam thch bng. Bnh cng thch.
- Hm qua, tri ma. Hm nay vn ma.
- Nam i hc. Cn Bnh i u?
- V vn , ti xin c kin nh sau:
- Sau y, ti s ni r hn v khi nim ngh thut.
T ng lin kt cu sau vi

T ng lin kt cu trc vi

cu trc

cu sau

Gi :
- T ng lin kt cu sau vi cu trc: cng, vn, cn,
- T ng lin kt cu trc vi cu sau: nh sau, sau y
4. Sp xp cc cu theo trnh t hp l to thnh mt
on vn v gii thch s sp xp y.
(1) Nhng ti sao dn gian ch ton sng to ra truyn tiu
lm gy ci m khng to ra truyn tiu lm gy
khc?
(2) K cng l, con ngi t khi sinh ra, cho i bng ting
khc ch khng phi ting ci.
(3) Vy th xem ra ting khc khng phi t cung bc v
cng khng t ngha so vi ting ci.
(4) Ri t khi sinh ra cho n khi t gi ci trn gian cn c
bao nhiu iu cn khc, phi khc.
(5) Khc v au kh, oan c, bun ti, gin hn, thng
cm, tri ngang v li c v vui sng, sung sng, hnh phc.
99

Gi :
- Ch cc phng tin lin kt gia cc cu v mch khi
sp xp.
- Tham kho cch sp xp: K cng l, con ngi t khi sinh
ra, cho i bng ting khc ch khng phi ting ci. Ri t
khi sinh ra cho n khi t gi ci trn gian cn c bao nhiu
iu cn khc, phi khc. Khc v au kh, oan c, bun ti,
gin hn, thng cm, tri ngang v li c v vui sng, sung sng,
hnh phc. Vy th xem ra ting khc khng phi t cung bc
v cng khng t ngha so vi ting ci. Nhng ti sao dn gian
ch ton sng to ra truyn tiu lm gy ci m khng to
ra truyn tiu lm gy khc?
5. Trong Bi vit s 4, anh (ch) t chc lin kt theo cc
hng nh th no? Hy t phn tch tc dng ca vic to lp cc
hng lin kt y.

Lun im trong bi vn ngh lun

I Kin thc c bn
1. Lun im l t tng, quan im ca ngi vit i vi vn
ngh lun (lun ) trong bi vn, c th hin di hnh
thc nhng cu vn c tnh cht khng nh hay ph nh.
2. t c mc ch ngh lun, by t t tng, quan
im ca ngi to lp vn bn, bi vn ngh lun nht thit phi
c lun im.
3. Lun im trong bi vn ngh lun phi ng n, sng
r, tp trung, mi m, c tnh nh hng, p ng i hi ca
thc t.
II Rn luyn k nng
100

1. c cc cu th di y trong Truyn Kiu v rt ra mt

lun im v vai tr ca ng tin i vi cuc sng con ngi
trong x hi phong kin.
- Trong tay sn c ng tin,
Du lng i trng, thay en kh g.
- nh ngy np thi vu quy,
Tin lng c vic g chng xong.
- Mt ngy l thi sai nha,
Lm cho khc hi chng qua v tin.
Gi :
Da vo nhng cu th trn, c th a ra nhiu lun im
khc nhau. C th tham kho cc lun im sau:
- Trong Truyn Kiu, sc mnh ca ng tin ng tr, tc oai
tc qui i vi s sng ca con ngi.
- Truyn Kiu cn l ting ku than trc sc mnh ca ng
tin.
- Qua Truyn Kiu, x hi phong kin vi th lc ng tin
ng tr c phi by.
2. Ni kt ngha ca hai cu tc ng sau y a ra
mt lun im:
- Khng thy my lm nn
- Hc thy khng ty hc bn
Gi :
Hai cu tc ng c nhng nt ngha tri ngc nhau, mi
cu nhn mnh mt kha cnh trong vic hc. a ra c lun
im bao qut ngha ca c hai cu ny, cn kt hp c
101

nhng im nhn khc nhau y trong mt nhn nh chung.

C th tham kho lun im: Hc khng th thiu thy, nhng
hc cng rt cn bn; hoc: Hc th phi c thy, song hc
bn cng rt b ch.
3. T cc cu danh ngn di y, hy rt ra nhng lun
im ng n v vic c sch.
(1) c sch l cch hc tt nht, theo di nhng t tng v
i ca v nhn, l cch hc th v nht.
(A. Pu-skin)
(2) Ngi no ch c i cht cng c trnh cao
hn nhiu so vi ngi khng c g c.
(V. Bi--lin-xki)
(3) c sch m khng suy ngh khc no n m khng tiu.
(E. Bur-ke)
(4) c cun sch hay cng nh c tr chuyn vi ngi bn
thng minh.
(L. Tn-xti)
(5) Khng c quyn sch no hay i vi ngi dt, khng c
tc phm no d i vi ngi thng minh.
(. i--r)
(6) Nn vn ho mt nc cao hay thp khng phi ch cc
nh vn m chnh l c gi.
(Nht Linh)
Gi :
Tham kho cc lun im:
- c sch l mt cch hc tch cc nht.
102

- Vic c sch ch c ch khi ngi c bit suy ngm, c

ng cch.
- Trong vic c, sch l quan trng nhng ngi c cn quan
trng hn.
- Trnh c cho thy trnh vn ho.

5. c li truyn ng ngn Vit Nam Thy bi xem voi v t

rt ra mt s lun im v cch suy ngh, nh gi v vic
tip thu kin ca ngi khc.
Gi :
Tham kho:
- Phi xem xt s vt, hin tng di nhiu gc th mi c
th a ra c nhn nh ng n, ton din.
- Khng nn ch da vo s nhn nhn ca mnh, cn bit
lng nghe nhiu kin khc c c nhn nh ton din,
khch quan v mt i tng no .
- Cn bit tn trng kin ca ngi khc, khng nn bo th,
bin tranh lun thnh ci v, xung t gy mt on kt.

6. Ho s Trung Quc ni ting thi ng l Dim Lp Bn ln

th nht xem tranh Trng Tng Do i nh Lng ch l khng c
g. Ln th hai xem tranh h Trng li khen l tranh kh. Ln th
ba xem k th khen l tranh c ch k diu. T mu chuyn
trn, c th rt ra nhng lun im no v cch xem tranh,
cch thng thc ngh thut?
Gi :
- Thng thc ngh thut i hi i t nng n su.
103

- Thng thc ngh thut i hi tri nghim ca ngi thng

thc.
- Ngi tip nhn c vai tr rt quan trng trong thng thc
ngh thut.
- V p ca tc phm ngh thut do ngi thng thc nh
gi, khm ph.

104

Tun 26
c thm
to tho ung ru lun anh hng
(Trch hi 21 Tam quc din ngha)
La Qun Trung

I Kin thc c bn
1. V tc gi, xem bi Hi trng C Thnh.
2. V th loi, xem bi Hi trng C Thnh.
3. on trch ca ngi ti tr thng minh, s nhanh nhn,
linh hot trong i p, ng x ca Lu B khi phi i mt vi
To Tho bn lun v ngi anh hng trong thin h.
II Rn luyn k nng
1. Nhn xt v ngh thut xy dng tnh hung truyn
Gi :
Nhm Lu B, Quan V, Trng Phi lc u cn yu th, buc
phi nng ta vo To Tho Ha , song h lun ngh cch
thot khi s khng ch xy dng lc lng c lp. By
gi, gi c b mt chin lc l nhim v hng u. Cu
chuyn To Tho ung ru lun anh hng xy ra trong tnh
hung y.
C th xem To Tho ung ru lun anh hng l mt on
trch c ct truyn hon chnh, trong cu chuyn din ra
theo trnh t thng thy ca mt kt cu t s. Chi tit nh
du nh im l vic To Tho tr vo Lu B ri tr vo
mnh m ni rng: Anh hng trong thin h by gi ch c s
qun v Tho m thi. Chi tit nh du im m nt l vic
"Huyn c khn kho che y c ht vic git mnh
105

nh ri c tha a khi nghe Tho gi mnh l anh hng".

2. Phn tch cc th php khc ho tnh cch nhn vt (c
th hin tp trung nhn vt Lu B).
Gi :
Miu t trc tip qua nhng ng ph tinh t, linh hot v
nhng hnh ng, ngn ng ph hp.
+ Lm mt vn rau ngy ngy chm bn che mt To
Tho.
+ n ph To Tho, s ti mt khi To Tho ni Huyn c
ny nh lm mt vic ln lao y nh !, nhng cng ng
ph kp thi khi ni rng trng rau ch v khng c vic g,
lm tiu khin thi.
+ Bn lun v anh hng th t ra khng bit, ri k ra
nhng nhn vt m mnh nghe ni ch cha c gp mt,
danh sch b To ph nhn ht. Nh vy c v Lu B khng
bit r ai l anh hng trong thin h tht.
+ Git mnh ri tha, a nhng rt nhanh nhn li cho
ting sm lm mnh git mnh.
Miu t gin tip qua s i lp vi nhng suy ngh n
gin v nng cn ca Quan V v Trng Phi:
Quan V v Trng Phi khng hiu mc ch lm vn rau v
hng ngy chm sc rau ca Lu B nn lm tng rng Lu B
sao nhng vic ln nn t cu hi rng: Anh khng lu
tm n vic ln thin h, hc lm chi ci vic ca k tiu nhn
ny?.
a yu t thin nhin vo mt cch hp l:
+ Chi tit cn ma ko n, lm nn cho cu chuyn, t
i cnh m sinh cu hi ca To Tho v vi rng ly nc, ri
106

bn lun v anh hng.

+ Chi tit th hai l ting sm xut hin ng lc, kp thi
gii thot mi lo u cho Lu B.
3. C th coi on trch l mt cuc u tr gia Lu B v
To Tho c khng? Ti sao?
Gi :
Trong on trch, c Lu B v To Tho u s dng mu tr
i thoi vi nhau:
To Tho khn ngoan khi ni l do n gp g Lu B, li t
r quan im khi lun anh hng, lm php loi suy, khng
cng nhn bao ngi Lu B a ra l anh hng v nhng l do rt
hp l. ri kt lun thng thn rng: Anh hng l ngi trong
bng c ch ln, c mu cao, c ti bao trm c c v tr, c ch
nut c tri t kia v ch ra rng: Anh hng trong thin h
by gi ch c s qun v Tho m thi.
Lu B vn l ngi khim nhng, thn trng, kn o, khn
ngoan. Trong tnh th hin ti nu bc l ch ln l iu cc k
nguy him. Do , i thoi cng To Tho, Lu B rt thn trng,
c trong ngn t, c ch v hnh ng. Lc u rt d dt ni
khng bit thin h c ai l anh hng: B ny c nh n Tha tng lm quan trong triu, anh hng trong thin h thc khng c
bit. Ch sau khi To Tho ni: nh khng bit mt, nhng
cng c nghe ting ch? th Lu b mi a ra danh sch mt
s ngi m mnh nghe ni n trong thin h.
By gi thit Lu B a ra u b To Tho ch ci khng
chp nhn, khng coi h l anh hng. Khi m To Tho kt lun
anh hng trong thin h ch c Lu B v To Tho th Lu B
git mnh, bt gic nh ri c tha, a. Tht may, ng lc
c ting sm rn vang, Lu B nhanh tr ni: Gm tht !
107

Ting sm d qu ! coi nh mnh git mnh l ti bi ting sm

vy.
Qua c th thy Lu B rt thn trng v thng minh trong
ng x. V th, trong cuc u tr ny Lu B qu l ngi
ginh phn thng.
4. Bnh lun v quan nim anh hng ca To Tho th hin
trong on trch.
Gi :
Cu ni: Anh hng l ngi trong bng c ch ln, c mu cao,
c ti bao trm c c v tr, c ch nut c tri t cho thy
quan nim v ngi anh hng ca To Tho l quan nim ca giai
cp p bc, bc lt trong x hi phong kin Trung Quc lc by
gi: mun u ci c dn chng, lm b ch thin h.
5. Bnh lun v quan nim anh hng ca Lu B.
Gi : Quan nim v anh hng ca Lu B khng ng nht vi
quan im vi To Tho, ngay t nh Lu B c ch ln nhng
gi y khng phi lc Lu B tranh lun, lc ny, phi gi
b mt quan im ca bn thn khi b To Tho tiu dit.
C th hiu y l lc Lu B mai danh n tch ch i thi
c l din. Bi th, c qua on trch, tng nh To Tho ph
nhn kin Lu B, Lu B lc th s ti mt, lc th nh ri c
tha a, c ngha l Lu B thua. Nhng thc cht, trong cuc
u tr ny, Lu B l ngi ginh phn thng v ng thc
hin thnh cng mn kch ca mnh, l mn kch ca ngi
c mu cao, ch ln trong thin h, bit ch thi, bit cng nhu
ng lc, ng ch.
c thm
108

d chi
(Trch Liu Trai ch d)
B Tng Linh

I Kin thc c bn
1. B Tng Linh (1640 1715) t Lu Tin, cn c t l Kim
Thn, hiu Liu Tuyn, ngi tnh Sn ng. Ngoi truyn Liu
Trai ch d, ng cn li bn quyn Vn tp, su quyn Thi
tp. Nm 1980, ng c ton th gii k nim nh mt danh
nhn vn ha.
2. Liu Trai ch d (Nhng truyn qui d chp Liu Trai) l
tp truyn ngn gm 431 thin. ti ca truyn do tc gi su
tm trong dn gian hoc rt t truyn Ch qui lc triu hay
Truyn k ng ri gia cng sng to thm. Tc gi mn
truyn thn tin ma qui ch trch nn chnh tr tn bo
ca ngi Mn Thanh, ph phn nhng thi h tt xu ca bn nho
s, th hin kht vng t do trong tnh yu v hn nhn... Liu
Trai ch d l tc phm t ti nh cao ngh thut vit truyn
ngn c in Trung Quc. Vi ngh thut t chn su sc, tc
gi phn nh din mo x hi thi u Mn Thanh. Lc x
hi cn thnh hnh t tng m tn d oan, chu nh hng ca t
tng nh mnh, ca thuyt lun hi bo ng. iu th
hin rt r trong tc phm v em li mu sc ring cho tc
phm.
3. Trong truyn D chi, thng qua cu chuyn ngn gn vi
mt s chi tit li k, bin o v gia nh Thnh Danh tm
bt, nui nng d chi cng np cho nh vua, tc gi ph
phn ch chnh tr tn bo ng thi nn, p bc,
gy ra bao au cho nhng ngi dn hin lnh lng thin.
II Rn luyn k nng
109

1. Phn tch kt cu truyn

Gi :
Truyn c kt cu ht sc cht ch. Cht ch m vn c
nhng bin ho khn lmh, hp l v lgc ch khng n
iu, cng nhc. T u n cui truyn mi tnh tit u
xoay quanh cu chuyn d chi. Truyn ch vit v mt gia
nh c th l gia nh Thnh Danh vi nhng tnh hung
may ri xen k, tt c u gn vi chuyn tm d chi, luyn
d chi cng np nhng li nhng n tng kh qun v
nhng din bin bt ng v th v.
2. Bnh lun v ngha chm bim ca t phc m
trong li bn cui tc phm
Gi :
Phc m: nguyn vn ch Hn ch cng danh, chc tc triu nh ban cho con chu do cha ng lp c nhiu cng
tch. Nh th, nguyn vn ca t ny nu c dng ng ngha
l ngha tt, l s ban thng xng ng cho ngi c cng vi
dn vi nc.
y, ch phc m dng trong cu vn: Cn n tri
n p sao m di lu hu h vy, khin cho quan tnh,
quan huyn u c hng n hu v phc m ca d l dng
vi ngha mai ma v tm d chi cng np l mt vic
lm thi qu, gy ra au kh cho bao gia nh. Hn na,
phc m phi do vua ban ch khng phi do d chi em li.
3. L hin d chi gy ra cho gia nh Thnh Danh
nhng hu qu bi thm nh th no?
Gi :
Bn thn Thnh Danh: ngy m lo lng, n khng ngon,
110

ng khng yn
+ Trc , gia nh Thnh Danh khn n v Anh vn
ngi cht phc, t ni, cho nn b bn hng chc quyn th p
phi gi chn chc dch trong lng. Tuy mun phng nghn k
chi t m vn khng thot. Mi cha y mt nm m ci gia sn
nh mn ca anh ta c h kit
+ n v np d, Thnh Danh lo bun qu ch mun cht
i cho rnh.
+ V Thnh Danh phi b tin mi c ng n nh, thp
hng lm l khn vi, cu xin.
+ Khi thy xc con di ging, Thnh Danh chuyn gin
thnh thng,... vt v ku tri mun cht.
+ Sau ni lo lng lm cho Thnh Danh nhn ci lng d
rng khng li nh t hi, tc hng, khng ngh g n con
na,... Thnh vn nm di, lng bun ri ri.
Con trai Thnh Danh: mt c xc ln hn, cht i sng li:
Con trai Thnh Danh l tay lm cht con d, b m mng, s
hi b i, cht ui di ging. Sau khi c vt ln, na m sng
li. Nhng trong tnh trng a con vn c tr ra nh g, bn
bt ng lm.
4. Ch ra nhng chi tit li k trong truyn
Gi :
T giy b n ca c ng
Chi tit Thnh Danh tm bt d chi
Chi tit Thnh Danh tm bt d chi ln hai
Con d b nh nhng sc lc khc thng, chin thng c
nhng con d c sc vc to hn mnh, thng c c con g.
111

 Chi tit con d khi trong cung, mi ln nghe ting n

cm, n st li nhy ma theo cc tit iu.
Chi tit con trai ca Thnh Danh k li vic mnh ho
d lanh l, chi gii.
5. Hy phn tch mt chi tit li k trong truyn lm sng
t nhn xt ca Tn rng y l mt tm nh nh thu
vo nghn vn cnh trng nhn gian?
Hc sinh c th chn phn tch mt chi tit m mnh
tm c. D chn chi tit no cng phi nu bt c ca Tn
.
V nh chn chi tit Thnh Danh bt v chm sc d ln
th nht:
+ kh cng mi bt c con d (theo s ch bo trong t
giy ca c ng m Thnh Danh phi c cng lun ra), li phi
chm sc d rt cn thn.
+ Khi v tnh a con lm cht con d, Thnh Danh qua
s hi v lo lng. Phn th thng con, phn th lo khng c d
chi cng np. Con th cht i sng li, cha th au kh
tuyt vng, lin tc tri qua cc trng thi cng thng thn kinh,
khi th lnh tot xng sng, khi th vt v ku tri mun
cht, khi nh t hi, tc hng, lc li nm di, lng bun ri
ri...
+ l cnh ng ring ca Thnh Danh v gia nh Thnh
Danh, nhng cng c th hiu l tnh cnh chung ca nhng
ngi dn lng thin khc trong x hi ng thi. Qu tht, cnh
tng hin d chi lm nhiu gia nh tiu tn gia sn, nhn
lc, sc khe, thm ch tnh mng na. ng l mt tm nh
nh m thu vonghn vn cnh trng nhn gian.
6. Nhng tnh hung may ri m Thnh Danh tng gp
112

trong tc phm c phn nh cuc sng ca con ngi trong x hi

ng thi?
Gi :
Nhng tnh hung may ri m Thnh Danh tng gp trong
tc phm lm cho cu chuyn tng phn hp dn nhng v ni
dung li khin ngi c phi suy ngh v cuc sng con ngi
trong x hi ng thi.
+ Th nht, h phi chu ng mt ci l hay chnh l mt
ci ch rt v l v t hi. Ci l lm h lo lng cc mi
khi n dp cng np, h mt n mt ng, tn hi thi gian,
cng sc, tin bc, sc khe v c tnh mng.
+ Th hai, cuc sng ca h tht bp bnh, ph thuc vo
may ri. Ni khc i h khng th lm ch cuc sng v vn
mnh ca mnh.

tnh cnh l loi ca ngi chinh ph

(Trch Chinh ph ngm)
Nguyn tc ch Hn: ng Trn Cn
Bn din Nm: on Th im (?)
I Kin thc c bn
1. Tc gi ng Trn Cn hin khng r nm sinh, nm mt,
ch bit sng vo khong th k XVIII. Qu ti lng Nhn Mc
thng gi l lng Mc, huyn Thanh Tr, nay l qun Thanh
Xun, H Ni. ng Trn Cn cn c nhiu tc phm, ni ting
hn c l Chinh ph ngm. Ngoi Chinh ph ngm, ng Trn
Cn cn c my bi th vnh tm cnh p Tiu Tng (Tiu T113

ng bt cnh), v mt s bi ph nh Trng Hn t thun l (Trng

Hn nh rau thun, c vc), Trng Lng b y (Trng Lng o vi),
Khu mn thanh (Ting g ca).
Bn din Nm (gii thiu trong sch gio khoa) tng truyn l
ca on Th im. Dch gi on Th im (1705 1748), hiu
l Hng H, ngi lng Giai Phm x Kinh Bc nay thuc huyn
Vn Giang, tnh Hng Yn. Cha l on Don Nghi, anh l on
Don Lun, u u hng cng, khng ra lm quan, ch nh
dy hc. on Th im l mt ph n nhan sc, ti hoa. Sng
tc tp th ch Hn Truyn k tn ph v bn dch Chinh ph
ngm bng ch Nm. tng lm ngh dy hc v tr thnh
nh gio ph n u tin thnh t, hc tr ca b rt ng,
sau ny c ngi n i khoa.
2. Ngm khc l th loi th tr tnh trng thin thun tu
Vit Nam vit bng th th song tht lc bt vi phng thc tr
tnh di hi, s dng nhiu tiu i. Th loi ny ph hp vi
vic by t tm trng, cm xc hi tng, nh nhung, suy t, su
mun, ai on, xt thng ca nhn vt tr tnh.
Th th song tht lc bt l th th mi kh gm hai cu 7
ch, mt cu 6 ch, mt cu 8 ch. Bn cu di ngn khc
nhau kt li thnh mt kh v lun phin ko di bao nhiu
kh cng c trong mt bi th. Hai cu tht ngt nhp c
nh 3 / 4 (khc vi cu tht ngn ng lut ngt nhp 4 / 3);
cu 6 v cu 8 ngt nhp t do. C th gieo vn bng hoc
trc, cui cu hoc lng chng cu.
Chinh ph ngm l tc phm m u, cng l tc phm
c sc nht ca th loi ngm khc, mt th loi tr tnh rt
pht trin th k XVIII.
3. on trch Tnh cnh l loi ca ngi chinh ph tp trung
khc ho tnh cnh l loi v ni nh thng da dit ca ngi chinh
114

ph i vi chinh phu trong nhng ngy di bin bit xa cch;

qua bc l tinh thn nhn o su sc ca tc gi.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Theo Phan Huy Ch th ng Trn Cn son khc ngm
vo khong 1740 1742, v on Th im c th dch vo
khong 1743 1745, trong thi gian ng Nguyn Kiu (chng
b) i s.
on trch t cu 193 n cu 288: Sau bui tin a, ngi
chinh ph tr v, tng tng cnh chin trng y him nguy v
cht chc m xt xa, lo lng cho chng. Thng thn mnh l
loi, c n, mt thn nui gi dy tr v v ch chng... li nh
thng v lo lng cho chng. Tm s th hin r nt on
trch ny.
2. Tm hiu khi qut v tc phm Chinh ph ngm

Gi : Chinh ph ngm l li th than ca ngi v c chng ra

trn. Khc ngm gm c ba phn:
Phn m u: Ngi chinh ph nh li cnh ngi chinh phu ln
ng. Trong con mt ca ngi v, hnh nh ca ngi chng tht
ho hng, p . Bi theo suy ngh ca nng lc th vic
chng ra trn l bn phn thing ling v ha hn ngy lp cng
chin thng cng vi vinh hoa, ph qu. Nhng v nh thng da
dit nn trong tm trng nng, bn cnh nim kiu hnh, t ho
l ni su on: Su ln ngn i, on ra ca phng.
Phn trung tm ca khc ngm l cuc sng Thip trong
cnh ca chng ngoi chn my. n y yu t tnh cm
tr thnh ng lc chi phi ci nhn chin tranh ca chinh ph.
Nng tng tng ra cnh chin trng v cuc sng ca chinh
115

phu chin trng. Thay v nhng chin cng, y ch thy

nhng cuc hnh qun, nhng trn nh lin min vi bao nhiu
kh khn nguy him. Chin trng ng ngha vi t a (t
cht) u u cng th lng, m m. Cn nhng ngi chinh
phu th lun phi i din vi ci cht, b mt lc no cng
mt mi bi quan. T nhng g phi by, ngi chinh ph t
cu hi:
Trn trng gm thu chng hay nh,
Mt chinh phu ai v cho nn?
Li cht vn l thi on trch nhm vo chnh quyn
phong kin gy ra chin tranh nhng li khng cht bn tm
n s phn ca ngi ra trn.
Cuc sng au kh m chinh ph t bc l ch yu tp
trung bi kch ni tm c qunh. Trng thi biu hin ca ni
tm tht nhiu v: luyn tic, nh nhung, hi vng, on trch,
ngng i, lo lng,... tt c u nhum mu bi thng, kt
thnh khi su mun cht y, ngng ng. thc c ni kh
au, chinh ph t ch ng tnh vi vic chng ra trn, hi
hn, nhn ra sai lm ca mnh:
Lc ngonh li ngm mu dng liu,
Th khuyn chng ng chu tc phong.
Phn kt: Chinh ph m tng ngy chng chin thng tr
v, lp nn cng trng, v con c chung hng hin vinh. y l
hn ch nhng cng l tm l ph bin. C gic m no khng
vn n iu tt p c tnh l tng. ng ni l trong cuc
sum hp m hng tha thit nht ngn ln t nhng c
ch u ym v chng. V vy nguyn sau cht c khc
su: Gi gn nhau vui thu thi bnh v hon ton nht qun
vi ci nhn thay i v chin tranh nh ni trn.
116

on trch k v tnh cnh ngi chinh ph nh chng ngy

ngy ra vo trng ngng khng yn, m nm canh thao thc,
t hng, soi gng, gy n u khng ngui vi c ni nh.
Mun gi tm tnh nh thng cho chng m cng nh bt lc.
3. Nhn xt v ngh thut s dng t ly trong on trch
Gi : Tc gi s dng nhiu t ly giu gi tr biu cm,
gi hnh, tng thanh.
+ ng ng l tnh t ch di thi gian v hn, t
trong cu th, gn vi khng gian ng ln bng tri, con ng cng di v hn, miu t tht thnh cng ni nh v cng m
ngi chinh ph dnh cho chng ni chin trn.
+ dng dc: ch di thi gian m thiu ph sng trin
min trong su mun, nh thng v lo lng.
+ thm thm: Ch xa cch ca khng gian: Tri thm
thm xa vi khn thu. Tri trong quan nim ca ngi xa l
ng ti cao c uy quyn tuyt i, c kh nng thu hiu mi
s. Nhng v thng nh chng qu m chinh ph cm nhn n
c tri xanh cng thm thm khng t tng c ni nh ca
mnh.
4. Ch ra v phn tch nhng hnh nh th c sc
Gi : Hnh nh th c sc, giu tnh biu trng, c
bit l hnh nh hoa, nguyt trong phn cui on th. Nhng
din bin phong ph, tinh vi ca tnh cm c din t trn ci
nn tm cnh bun kh, l loi. Cnh v tnh an bn, lm ni
bt nhng din bin ca tm trng con ngi.
Hoa nguyt l nhng hnh nh n d ni v tm
trng ca chinh ph. Chinh ph th ang c n n tt cng,
vy m hoa nguyt th c sng i qun qut. Hoa ph by v
p trc nguyt, nguyt chan ho nh sng ln hoa. c bit hai
117

ch hoa v nguyt khi th c xp u hai v ca cu th,

khi th gn st nhau... nh biu tng v s gn kt, giao ho
nguyt lng hoa, hoa thm tng bng. Tnh cnh y cng
lm chinh ph thm tha su sc ni c n qunh vng ca
bn thn.
5. Nhn xt v nhp iu th
Gi :
Nhp iu th linh hot, giu nhc iu din t dng tm
trng lc th bun b, thn th, khi th tha thit mong nh, tro
dng c ao, ca ngi chinh ph: s bin nhp cc cu lc bt
v nhp 3 / 4 lp li trng trng trong cc cu tht.
6. i chiu hai cu:
Bn ch Nm

Bn ch Hn

Khc ch ng ng nh nin

Su t hi.

Mi su dng dc ta min bin xa.

Khc nh nin.
(Su ta

bin
Khc nh
nm)
Gi :
Mt mt, ngi din Nm trung thnh vi ci hay ca
nguyn tc; ng thi, trung thnh m vn sng to. Nht l s
s dng ht sc thnh cng cc t ting Vit nh "ng ng",
"dng dc" t m cm gic v thi gian v khng gian ch
i, bun thng. Ngoi ra, ngi din Nm sp xp li trt t
hai cu th: o "su t hi" xung di, chuyn "khc nh
nin" ln trn; vic o i ny em li mt kt cu m, din
t c cm gic thi gian ch i di v cng khin ni su tr
118

nn v tn.
7. Tm trng ca chinh ph c th hin nh th no trong
hai kh th m u on trch?

Cnh hin ra nh mt mn kch:

+ Nhn vt: chinh ph
+ Thi gian: ban m
+ Quang cnh xung quanh: cn phng c rm ca, c ngn
n.
Chinh ph bn chn ng ngi khng yn, ht ra li vo,
thy quang cnh ngy cng nh m u u cng ch c ni
c n, bun t ba vy. Cnh ngoi cn phng l loi, trong
phng cng vy, ban ngy cng nh ban m, mt mnh mt
bng. Rm ca v ngn n l nhn chng cho s l loi n
chic ca nng. C lc nng ngh khng r ngn n c bit
tnh cnh ca mnh khng, ri li ngh n v mnh cng
chung cnh ng ng thng.
Hnh nh trong phng ngn n c n, ngoi hin thiu
ph mt mnh do bc cc t s l loi, n chic, trng tri.
8. Phn tch din bin tm trng ca chinh ph trong on
th t:G eo c gy n phm loan ngi trng.
Gi :
on t G eo c gy... n Mi su dng dc ta min
bin xa:
Nu on trn l kht khao ng cm th n on ny tc
gi li tp trung din t s ch i nng n khng khip m
chinh ph phi gnh chu trong nhng ngy bin bit xa chinh
phu. Cu 1 v 2 l cnh m v ngy, tnh cnh no cng l
bng n ci. Khng phi ngu nhin tc gi xp hai m
119

ngy sng i nhau, gi ni tht vng trin min trong ni kht

khao ng cm. m th ting g eo c gy sut nm canh,
ngy th bng ho l ng chuyn ht bn ny sang bn n.
Thin nhin vn vt phi chng ang v tnh trc s c n lnh
lo ca chinh ph. Cu 3 v 4 l cnh ch i, thi gian ch i
di nh thi gian v tn v khng gian mnh mng.
on Hng gng t... n ... phm loan ngi trng ni
v nhng gng gng ca chinh ph thot khi tnh cnh c
n hin ti nhng khng hiu qu: Min cng em hng ra t
nhng nh cng b dn su thm vo ni su min man; em
n ra gy hi vng vi ngui ni bun nhng cng khng lm c: dy n kinh s m t, phm n ngn ngi m chng. Nh
th, mi gng gng u v vng, khng vt thot c ni c
n ang bao trm, vy ba.
9. Phn tch din bin tm trng ca chinh ph trong on
th t Lng ny gi gi ng... n no xong
Gi :
Nu trc on th tp trung din t cnh l loi n chic
ca chinh ph th on ny chuyn sang din t ni lng chinh
ph hng v phng xa, ni nng hnh dung c s hin din ca
chinh phu. Khng gian thay i, im nhn thay i, t cn
phng nh hp chuyn sang khng gian xa rng v bt ngt
khng cng:
Non Yn d chng ti min,
Nh chng ng ng ng ln bng tri.
V ni nh ln qu m nng ny sinh mt ngh nn th: gi
gi ng em lng thng nh ca mnh n ni c ngi
chng ang chinh chin. Nhng cng ch l mt c m v
vng, khng th thc hin c. Hi tri, tri khng thu v tri
120

xa qu: Tri thm thm xa vi khn thu. Bi th, qu tht l

ch c thi gian ng ng v khng gian mnh mng mi o
c ni nh ca chinh ph.

vn ngh lun
I Kin thc c bn
1. Yu cu ca vn ngh lun
- Khi cn ngi trn gh nh trng, luyn tp k nng
ngh lun, ngi vit vn ngh lun cn tun theo nhng yu
cu c th. Thng thng, nhng yu cu ny c a ra di dng
cc vn.
- Yu cu c bn v quan trng nht ca mt vn ngh
lun l vn ngh lun (cn gi l lun ).
- Tu thuc vo ni dung do vn t ra m ngi vit la
chn v vn dng cc thao tc lp lun cho ph hp. Khi gp
nhng vn nu r thao tc lp lun nh hy gii thch, hy
chng minh, hy bnh lun, hy phn tch, ngi vit cn lu :
ch l yu cu v thao tc chnh cn s dng ch khng
phi thao tc duy nht. Khng c bi vn ngh lun no ch s
dng mt thao tc lp lun.
- Yu cu v ni dung cn bn lun l yu cu bt buc m
mi vn cn phi c. Cn c vo tnh cht ca ni dung y,
ngi ta thng chia vn ngh lun thnh hai loi: vn ngh
lun chnh tr x hi v vn ngh lun vn hc.
2. Tm hiu vn ngh lun
a) Xc nh ni dung trng tm cn bn bc v lm sng t
b) Xc nh loi vn ngh lun v cc thao tc lp lun
chnh s vn dng trong bi vit
121

c) Xc nh phm vi t liu cn huy ng, trch dn cho bi

vit
II Rn luyn k nng
c k cc vn sau v thc hin yu cu:
(1) V p trong bi th T lng ca Phm Ng Lo
(2) Ting khc ca Nguyn Du trong bi th c Tiu Thanh
k
1. Xc nh ni dung trng tm cn bn bc v lm sng t
ca mi vn
Gi :
- (1): V p ni dung v ngh thut ca bi th T lng
ca Phm Ng Lo.
- (2): Tm lng nhn o ca Nguyn Du th hin trong
bi c Tiu Thanh k.
2. Xc nh thao tc lp lun chnh s vn dng gii
quyt yu cu ca mi vn
Gi :
- (1): Vi yu cu ca bi ny, cn tp trung vn dng
thao tc phn tch v bnh lun. Phn tch nhng biu hin
c sc v ni dung v ngh thut ca tc phm, ng thi
kt hp bnh lun chng t s nh gi, cm th ca mnh
v v p ring ca tc phm. Tuy nhin, cng c th vn dng
cc thao tc chng minh hay gii thch sao cho ph hp. C th
a ra lun im khng nh v v p ca l tng cao c v
kh phch anh hng, sau kt hp phn tch v chng minh
bng nhng biu hin c th trong bi th. C th s dng
thao tc gii thch lm r ngha ca n cng danh, t
bnh lun v v p m cht l tng cao c v kh phch ca
122

bc anh hng ca nhn vt tr tnh.

- (2): Vi yu cu v ni dung ngh lun bi ny, cn
tp trung vn dng thao tc gii thch, chng minh. Gii thch
ting khc ch ra l cch ni hnh nh v s cm
thng, tm lng tri m, ni rng ra l lng nhn o ca tc gi
i vi bc ti hoa mnh bc. Gii thch v xut x bi th, v
mi lin h gia bi th vi Tiu Thanh k, T vic gii thch
nh vy, ngi vit tng bc chng minh bng nhng chi tit, hnh
nh c th ca bi th: T nhng biu hin ca ni xt thng
ca nh th trc s phn ca Tiu Thanh hai cu u, cho
n nhng cm nhn v s phn ca nhng k ti hoa bc
mnh ni chung bn cu gia, v cui cng l ni nim ring
t ca tc gi c gii by. Cn thit phi kt hp s dng thao tc
bnh lun, bnh lun v mi ng cm, tri m v th hin c nhng cm th ca mnh i vi mi cm thng su sc
ca tc gi.
3. Xc nh phm vi t liu cn huy ng, trch dn cho mi
vn
Gi :
i vi hai bi ny, phm vi t liu nm trong hai bi
hc: vn bn tc phm v h thng cc tri thc nm bt
trong qu trnh c hiu. Ngoi ra, c th huy ng thm
nhng bi vit tham kho m rng nhng hiu bit v i
tng ngh lun.
Tun 27

ni su on ca ngi cung n
(Trch Cung on ngm)
123

Nguyn Gia
Thiu
A Tm hiu v tc gi
1. Nguyn Gia Thiu (1741 1798), hiu l n Nh, lm quan
c phong tc hu, nn cn gi l n Nh Hu, qu lng Liu
Ngn, huyn Siu Loi, x Kinh Bc, (nay l thn Liu Ngn, x
Ng Thi, huyn Thun Thnh, tnh Bc Ninh). T nh Nguyn
Gia Thiu c cu rut l cha Trnh Doanh n vo cung
n hc, n khi trng thnh li tng gi nhiu chc quan
ph cha; cho nn, ng c iu kin hiu r thi hoang dm v
ca vua cha, cng cnh sng bi thm ca bit bao cung n.
2. Nguyn Gia Thiu l mt ti nng a dng. ng ni ting
l ngi thng minh hc rng, vn v ton ti. Theo cc ti liu c
li, ngoi hiu bit su rng v vn hc, s hc, trit hc,
c bit Nguyn Gia Thiu cn l mt ngi tinh thng nhiu b
mn ngh thut. V sng tc vn hc, Nguyn Gia Thiu c hai
tp th ch Hn: n nh thi tp (tin, hu tp), nay cha tm thy.
Sng tc bng ch Nm c Ty H thi tp v T Trai tp, cng b
tht lc, nay ch cn Cung on ngm.
3. Cung on ngm l bi ca ai on ca ngi cung n c ti
sc, c vua yu chung, nhng chng bao lu b rung b.
trong cung, nng xt thng cho thn phn ca mnh v on
trch nh vua ph bc. Qua khc ngm, tc gi cn gi gm
quan nim ca mnh v cuc i bc bo, ph du. C khc
ngm di 356 cu song tht lc bt, th hin mt ngn ng ti
hoa i cc, nhiu ch Hn v in c.
Vi ngh thut s dng t ng, hnh nh, cch v von, so snh,
c sc, on trch Ni su on ca ngi cung n (trch t
cu 209 n cu 244 trong Cung on ngm) th hin mt
cch su sc thn phn bi thm ca ngi cung n thi xa, qua
124

 bc l tm lng nhn o ca tc gi.

I Kin thc c bn
1. Tm hiu b cc on trch
Gi : C th chia on trch thnh 2 on.
on 1 (bn kh th u): Cuc sng ti tn ca cung n
i lp vi cnh xa hoa trng l ni cung cm.
on 2 (nm kh th cui): Cung n tht vng nng n
trong cnh ngy ngng m trng.
2. Nhn xt v ngh thut miu t khng gian v thi gian
Gi :
Cch miu t rt kho lo, khng gian ni cung cm, thi
gian ban m ph hp vi vic c t tm trng ca cung n
ang c n su ti v on hn. Khng gian c th c nhc
ti y l lu i nguyt, gc tha lng, phng tiu,...
ni cung n ng ngi khng yn, bn chn ra vo trng ngng.
Mong ngy, mong m, hi vng ri li tht vng. Nhng chui
ngy nng n khin cung n mi mn, au kh.
3. Cch dng hnh nh so snh trong on trch c g c
sc?
Gi :
Cung n so snh mnh nh bng hoa p n b vua lng qun,
nghe sao m chua xt:
Hoa ny bm n th ,
gy bng thm, x nhu vng !
Cung n cn so snh cuc sng b qun lng chng khc
no b vua git dn, git mn, du khng phi git bng gm
sc nhng ci u su y c c t cn khng khip hn gm
125

sc:
Git nhau chng ci lu cu,
Git nhau bng ci u su, c cha !
Hnh nh th l s ln ting ca ni ut hn, su on ca
cung n i vi ch cung tn m n c c ng thi. Qu
l, cung cm l m chn bit bao nhan sc v ti. Ni on
su ln n nh im th cung n mun bt ph:
ang tay mun dt t hng
Bc mnh mun p tiu phng m ra !
4. Phn tch ngh thut s dng t ng th hin tm
trng nhn vt
Gi :
Tc gi la chn c nhng ngn t rt t trong vic
biu t tm trng cung n, khi th dng t Hn Vit, khi dng
in tch, lc dng ngn ng bnh dn. Tt c u c chn
lc, giu sc biu cm v t hiu qu ngh thut cao.
Nhng t ng c sc gi cm mnh m: "Chi hoa cho ra
nhu dn li thi", "Gng loan b na, di ng x i", " gy
bng thm, x nhu vng", "Git nhau chng ci lu cu,
Git nhau bng ci u su, c cha !".
Nhng t Hn Vit thng c t cnh nhng t nm na,
vi dng lm ni bt s i lp gia cuc sng ti tn, lnh
lo vi cnh xa hoa trng l ni cung cm:
Trong cung qu m thm chic bng,
Lu i nguyt ng ngi d v,
Gc tha lng thc ng thu phong.
Phng tiu lnh ngt nh ng...
126

5. Ch ra din bin tm trng cung n trong on trch

Gi :
Cung n b vua b ri, sng trong cnh ti t khc xa cuc
sng xa hoa ni vua (4 kh u). Tip l cnh y i ko
di vi nhng tht vng nng n m cung n phi gnh chu
mi ngy, mi m (5 kh tip).
Ni tht vng ca ngi cung n c lc c y ln n
nh im, bc l thnh ni bun u m, nng n, tm ti
nng n nght th:
Lnh lng thay gic c min,
Mi hng tch mch, bng n thm u.
C khi li thnh ra ni ni bun thng n qun qui, tc ti:
Hoa ny bm n th ,
gy bng thm, x nhu vng.
C khi mnh m th hin mun bt ph thot ra khi
cnh b giam hm:
ang tay mun dt t hng,
Bc mnh mun p tiu phng m ra!
6. Thn phn bi thm ca ngi cung n c phn nh nh th
no?
Gi :
B b ri, ngi cung n ht ngy li m ng ti ngi su,
khc khoi ngng trng trong v vng. Trong tnh cnh y, ngi
cung n thc rt r v thn phn mnh v k gy tai ho
khng khip cho i mnh. Mt con ngi b git cht khng
phi bng gm sc m bng cch ko di cuc sng y i
trong cnh chn n gi chic, ca mc sn ru.
127

7. So snh tm trng chinh ph trong Chinh ph ngm vi

tm trng ca cung n on trch Ni su on ca ngi cung
n.
Gi :
C hai nhn vt tr tnh ny u sng trong nh nhung,
su mun, u au u i ch trong c n v bun ti nhng tm trng h vn c im khc nhau. Ngi chinh ph tuy l
loi, bun nh cng cc m vn nhn nhc, cam chu; cn ngi
cung n c thc x hi r hn, bc l thi ln n, t co
mnh m, d di hn. Thc cht, iu c xut pht t s
khc nhau v tnh cnh: ngi cung n l ngi b b ri, b ch
p, cn ngi chinh ph ch l ngi v hon cnh m xa chng.
8. Trong bi cnh x hi Vit Nam th k XVIII XIX, do chin
tranh lin min, ch phong kin thi nt, ni ln nhu cu
khng nh quyn sng con ngi. Nhu cu y biu hin ra
bng nim ai on trc s phn bt cng, bt hnh v cm hng
thng thn. l khuynh hng nhn o th hin trong Chinh
ph ngm, Cung on ngm, Truyn Kiu v nhiu sng tc
thuc th loi khc, nh th ca H Xun Hng,

Kim tra vn hc
I. bi tham kho
1
1. Anh (ch) hiu th no l th truyn k qua mt s tc
phm hc?
2. Vit mt bi vn ngn (nhiu nht l hai trang giy) phn
tch cch lp lun ca Nguyn Tri v t tng i ngha trong tc
phm i co bnh Ng.
128

 2
1. Anh (ch) hiu th no l vn bin ngu? Hy phn tch
mt v d trong cc tc phm hc lm sng t.
2. Sau khi hc bi Ph sng Bch ng ca Trng Hn Siu,
anh (ch) c suy ngh g (vit khong mt trang giy)?
3
1. Hy trnh by vn tt cuc i v s nghip vn hc ca
Nguyn Tri (trong mt trang giy).
2. Vit mt on vn ngn so snh tnh cch ca nhn vt
Trng Phi v Quan V qua Hi trng C Thnh (trch Tam quc
din ngha ca La Qun Trung).
4
1. T bi Ta Trch dim thi tp ca Hong c Lng, anh
(ch) hiu th no l mt bi ta.
2. T th v trch nhim ca nh bnh s L Vn Hu c biu
hin nh th no qua cc on trch Phm bnh nhn vt lch
s?
II. Hng dn
Bi kim tra ny tp trung vo nhng kin thc v k nng
c hiu cc vn bn, tc phm hc trong phn c vn.
mi , cu 1 ch yu kim tra v vic nm bt cc Tri thc
c hiu. c th thc hin yu cu ca dng cu hi ny,
cn n li cc mc Tri thc c hiu v th loi, vn hc s
hoc l lun vn hc gn vi mi bi c vn. Cu 2 cc
thng a ra yu cu vit mt bi hoc mt on vn v mt
kha cnh ni dung hay ngh thut ca tc phm no .
thc hin c yu cu dng ny, mt mt cn nm vng
nhng kin thc v tc phm c th, gn vi vn ngh lun;
129

mt khc, phi bit vn dng cc thao tc ngh lun cng nh k

nng to lp vn bn.
Di y l nhng hng dn c tnh cht gi , nh hng
cch gii quyt cc bi c th.
1. 1
Cu 1. Anh (ch) hiu th no l th truyn k qua mt s
tc phm hc?
Gi :
- Truyn k l th loi truyn ngn c ngun gc t Trung
Hoa, dng yu t k o lm phng thc ngh thut phn
nh cuc sng. Vit Nam thi trung i, th loi ny rt c a
chung. Truyn truyn k Vit Nam thng s dng truyn dn
gian hoc cc m tp truyn dn gian xy dng thnh
truyn mi. Truyn truyn k Vit Nam mang m cht yu t
hin thc v cht nhn vn.
- C th lm r hn cc c im v yu t k o, yu t
hin thc v cht nhn vn ca th loi truyn k bng cch
ch ra tht ngn gn nhng biu hin ni bt tc phm c
th (Chuyn chc phn s n Tn Vin, Chuyn ngi con gi
Nam Xng,).
Cu 2. Vit mt bi vn ngn (nhiu nht l hai trang giy)
phn tch cch lp lun ca Nguyn Tri v t tng i ngha
trong tc phm i co bnh Ng.
Gi : Cn phn tch thy c ngh thut lp lun sc
so, thuyt phc cao v t tng i ngha m Nguyn Tri
th hin trong bi co ch khng phi ch l phn tch v ni
dung t tng i ngha.
T s khng nh lp trng i ngha l v nhn dn,
130

em li cuc sng yn n, hnh phc cho nhn dn (Vic

nhn ngha ct yn dn Qun iu pht trc lo tr bo);
cho n vic th hin t tng i ngha phng chm hnh
ng, chin lc chin u: em i ngha thng hung tn
Ly ch nhn thay cng bo, Chng nh m ngi chu
khut Ta y mu pht tm cng; ri cui cng th hin t tng i ngha bng ch trng nhn o: Thn v chng git
hi, th lng tri ta m ng hiu sinh M K, Phng Chnh,
cp cho nm trm chic thuyn Vng Thng, M Anh, pht
cho vi nghn c nga.
2. 2
Cu 1. Anh (ch) hiu th no l vn bin ngu? Hy phn
tch mt v d trong cc tc phm hc lm sng t.
Gi :
- Gii thch khi nim vn bin ngu: Vn bin ngu cn gi
l bin vn, bin l vn (bin l nga i sng i; ngu l
i, cp). Vn bin ngu thng theo cu trc cu 4 ch v 6
ch. Vn bin ngu c nm c im:
+ Ngn ng i ngu: Cc v i nhau theo bng trc, t
loi;
+ Kiu cu chnh t, cu 4 ch i vi cu 4 ch, cu 6
ch i vi cu 6 ch hoc cp cu 4/4 i vi cp cu 6/6;
+ C vn iu, bng trc hi ho;
+ S dng in c;
+ S dng t ng bng by, c tnh khoa trng.
- Phn tch v d: C th thc hin phn tch v d ngay
trong qu trnh gii thch tng c im ca vn bin ngu
(nn lm theo cch ny), hoc trnh by cc c im ca
131

vn bin ngu xong ri phn tch v d lm sng t. Ch

bm vo hai tc phm Ph sng Bch ng v i co bnh Ng
lm r c im ca vn bin ngu.
Cu 2. Sau khi hc bi Ph sng Bch ng ca Trng Hn
Siu, anh (ch) c suy ngh g (vit khong mt trang giy)?
Gi :
Cu ny c tnh cht m rt r, anh (ch) c th t do la
chn trnh by ni dung suy ngh ca mnh sau khi hc tc
phm: v v p ca tc phm, v hnh tng con sng Bch
ng lch s, v mi lin h gia khch v ci ti ca tc gi,
Trong khi th hin suy ngh ca mnh, ch bc l nhng
cm nhn, nh gi ring gn vi nhng hnh nh, chi tit c
th ca bi ph.
3. 3
Cu 1. Hy trnh by vn tt cuc i v s nghip vn
hc ca Nguyn Tri (trong mt trang giy).
Gi :
Cn trnh by theo cc sau:
- Cuc i Nguyn Tri: Nguyn Tri l mt anh hng dn tc,
mt danh nhn vn ho li lc v cng l ngi c s phn bi thng nht trong lch s.
- S nghip vn hc ca Nguyn Tri:
+ Nhng tc phm chnh;
+ Th vn thm nhun t tng yu nc thng dn, trit l th
s v tnh yu thin nhin;
+ Th vn Nguyn Tri l nh cao chi li trong vn hc
dn tc.
132

Cu 2. Vit mt on vn ngn so snh tnh cch ca nhn

vt Trng Phi v Quan V qua Hi trng C Thnh (trch Tam
quc din ngha ca La Qun Trung).
Gi :
Trng Phi khng ch l ngi nng ny, th l m cn l ngi
t nh v cn trng na. T nh v th l l hai nt tnh cch
i lp nhau, vy m li thng nht vi nhau trong con ngi Trng Phi. iu cng ging nh Quan V va t cao li va khim
nhng vy. Ci ti ca tc gi l to ra c tnh hung cho c
hai nhn vt chnh ca tc phm u bc l s thng nht ca
nhng nt tnh cch i lp trong bn thn mt nhn vt. V
th, on trch c kch tnh v rt hp dn i vi ngi c.
4. 4
Cu 1. T bi Ta Trch dim thi tp ca Hong c Lng,
anh (ch) hiu th no l mt bi ta.
Gi :
Ta l bi vn t u tc phm vn hc hoc s hc,
a l, hi ho, m nhc, nhm gii thiu mc ch, ni dung,
qu trnh hnh thnh v kt cu ca tc phm y. Bi ta c
th do tc gi t vit hoc do mt ai thch th tc phm m
vit. Cui bi ta thng c phn lc khon: ghi r h tn, chc tc
ca ngi vit v ngy thng, a im lm bi ta. Bi ta
cng th hin nhng quan im mang tnh thi i v ca ch
quan ngi vit. Vn ca th ta c tnh cht thuyt minh, thng
c kt hp vi ngh lun v t s, c khi mang sc thi tr
tnh.
Cu 2. T th v trch nhim ca nh bnh s L Vn Hu c
biu hin nh th no qua cc on trch Phm bnh nhn vt
lch s?
133

Gi :
Ci nhn chn thc, xut pht t tinh thn dn tc, lng yu
nc, thc gn gi, trn trng truyn thng c th hin qua
cc li bnh s ca L Vn Hu. Cng trong nhng li bn v lch
s y, chng ta cn thy mt tm lng ngay thng, cng trc,
mt quan im lch s chn thc, c ph phn. iu ny th
hin li bn ca tc gi v vic ban thng. Khi quan nim
im lnh khng c ngha l em nhng th qu gi lm
va lng ngi trn, tc gi ph phn thng thn nhng l
thi, tt xu ca con ngi trong x hi mi thi. Thu xa l cung
tin, ngy nay l t lt, hi l, nnh nt, thc ra ch khc nhau
v cch gi tn m thi. Bn v lch s, nh th khng ch c
ch i vi vic nhn nhn qu kh m cn c ch i vi cuc
sng hin ti v c vi tng lai.

Tr bi vit s 6
I. Chun b nh
1. Chp li bi lm trn lp.
2. c k li bi v t kim tra li yu cu ca bi:
- bi yu cu vit kiu vn bn no? Vit v ti g?
Mc ch ca bi vn l g?
- thc hin yu cu ca bi, cn c nhng tri thc g
v ti v v phng thc biu t?
- Nh li bi lm ca mnh v t nh gi kt qu da theo
yu cu v kin thc vn bn v k nng to lp vn bn.
II. Cng vic trn lp
1. Ch lng nghe v ghi chp li nhng nhn xt, nh gi
ca thy, c gio v kt qu vit bi chung ca c lp.
134

2. Ch tham kho nhng bi vit c nh gi tt; tham

gia cha li, kim tra li bi vit theo yu cu ca thy, c gio.
3. T kim tra li bi vit ca mnh theo gi sau:
- c k li li ph ca thy, c gio; ch nhng phn nhn
xt c th hoc nhng im c nh du, lu sa cha.
- T kim tra li bi ca mnh v:
+ Ni dung thuyt minh: Bi vn gii thiu c tnh cht,
c trng ca i tng cha?
+ V kt cu bi vn: B cc (M bi, Thn bi, Kt bi) ca
bi vn hp l, cn i cha? Cc c trnh by cht
ch, sng r cha? C cn lc b hoc b sung thm no khng?
+ V phng php thuyt minh: Bi vit s dng phng
php thuyt minh no? Phng php thuyt minh s dng c
ph hp khng? Hiu qu ca phng php thuyt minh vn
dng?
+ V k nng din t: Li vn thuyt minh chnh xc,
d hiu cha? C cn mc li v vit on, cu, chnh t,
khng?
Ghi vo s tay ca mnh nhng li thng mc, nhng nhc
im cn khc phc.
4. Vit li nhng on m anh (ch) cho l cha hay, hoc
vit li c bi nu t thy cha t.
Tun 28

Truyn Kiu
Nguyn du

I Kin thc c bn
135

1. Xem li mc Tm hiu v tc gi trong bi c Tiu Thanh

k.
2. Truyn Kiu thuc th loi truyn Nm bc hc. Truyn
Nm l tc phm t s di, lm bng vn vn ting Vit, ghi
bng ch Nm. Truyn Nm ra i vo th k XVI, XVII v pht
trin mnh m th k XVIII; n cui th k XIX u th k
XX th sng tc t dn. Truyn Nm lc u c tc phm vit
bng th ng lut nhng cng v sau ph bin l vit bng th
th lc bt. C hai loi truyn Nm: truyn Nm bnh dn vit
trn c s chuyn k dn gian v truyn Nm bc hc vit trn
c s ct truyn c sn ca vn hc Trung Quc (Truyn Kiu
thuc loi ny); c tc phm xy dng theo ct truyn h cu.
3. Truyn Kiu ca Nguyn Du kit tc s mt ca dn tc
Vit Nam, di sn vn hc ca nhn loi, l mt tp i thnh
ca truyn thng ngh thut, vn ho Vit Nam, tiu biu cho
cm hng nhn o ch ngha, va l nim thng cm su
sc, l tm lng ngh ti mun i, va l thi nng niu,
vun vn cho nhng gi tr nhn bn cao p ca con ngi.
II Rn luyn k nng
1.Tm hiu xut x
Gi :
Nguyn Du vit Truyn Kiu da theo Kim Vn Kiu truyn,
tiu thuyt chng hi c nh (gm 20 hi) ca Thanh Tm Ti
Nhn (Trung Quc). Thi im sng tc Truyn Kiu tuy cha xc
nh c nhng nhiu nh khoa hc phng on rng, tc phm
c sng tc trong qu trnh di, bt u t thi gian mi nm
gi bi Thi Bnh (1789), c hon thin tip vo thi gian
v Nghi Xun (1796) cho n khi Nguyn Du ra lm quan di
triu Nguyn (1802).
136

2. Nhn xt v s sng to ca Nguyn Du

Gi :
Truyn Kiu c Nguyn Du t tn l on trng tn
thanh, gm 3254 cu th lc bt. Nguyn Du bin mt cu
chuyn tnh thnh mt khc ca au lng thng ngi bc mnh,
gin tip phn nh nhng s thc ng bun trong giai on
lch s cui L, u Nguyn, th hin lng thng cm v hn
i vi con ngi, nht l ngi ph n trong x hi phong kin.
Nguyn Du lc b cc chi tit v mu mo, v s bo on
tn nhn v mt s chi tit dung tc trong tc phm ca Thanh
Tm Ti Nhn, thay i th t k v sng to thm mt s chi
tit mi to ra mt th gii nhn vt sng ng nh tht;
bin cc s kin chnh ca tc phm thnh i tng bc l
cm xc, tnh cm ca nhn vt v ngi k; chuyn trng tm
ca truyn t vic k s kin sang biu hin ni tm nhn
vt, lm cho cc nhn vt sng hn, su sc hn v tc phm
tr thnh mt bch khoa th ca mun vn tm trng.
3. Nhn xt v ngh thut xy dng nhn vt ca Nguyn
Du trong Truyn Kiu.
Gi :
Truyn Kiu th hin mt ngh thut xy dng nhn vt
sng ng, va c nt in hnh, va c nt ring rt ni bt,
c bit l tm l nhn vt, ch cn mt i li c ng l
lm l ngay thn thi ca n.
Nhn vt trong tc phm c miu t c ngoi hnh v ni
tm. Ngh thut miu t ca Nguyn Du xng ng bc thy
nn cc nhn vt hin ra sng ng, r nt, nh ng trc mt
c gi.
V nhn vt chnh din: Nguyn Du t bng bt php c
137

l, chn nhng hnh nh c l tiu biu nht nhn vt c

c nt c th khng nhm ln vi cc nhn vt c l khc trong
vn chng trung i Vit Nam.
Vi nhn vt phn din: Nguyn Du dng bt php t thc
lt t cho y ci xc phm ca chng (Nguyn ng
Mnh).
Vi mi nhn vt d l phn din hay chnh din, Nguyn
Du thng tm c nt thn thi ca nhn vt miu t, d
ch i dng hay vi ch m lt t c c bn cht nhn vt.
4. Tm hiu bt php miu t nhn vt
Gi :
Trong Truyn Kiu, khi miu t nhn vt chnh din, tc gi
dng hnh nh c l, khi miu t nhn vt phn din, Nguyn
Du li t thc.
Khi miu t nhn vt chnh din, Nguyn Du dng c l v
nhng hnh nh rt p, ph hp vi tnh cm trn trng
v ngi ca m tc gi dnh cho nhn vt. Nhn vt chnh din
trong tc phm ca ng va p ngi, li p nt. V d, khi
miu t Thu Kiu, Thu Vn, Kim Trng, T Hi,
Khi miu t nhn vt phn din, ng dng bt php t thc
v ngn ng t thc gn ngn ng i thng hn, t thc
ci xc phm ca chng vi nhng nt xu xa v bn cht, nh
cch dng t ca nh nghin cu vn hc Nguyn ng Mnh, th
ngn ng t thc l ph hp hn c. V d, khi miu t M Gim
Sinh, T B, S Khanh,
5. Tm hiu v ngh thut k chuyn trong Truyn Kiu
Gi :
Truyn Kiu l mu mc ca ngh thut k chuyn v tr
138

tnh bng th lc bt, vi bt php trn thut v gii thiu nhn

vt c o, bt php miu t tinh t; nht l ngh thut trn
thut t im nhn nhn vt, lm cho s vic, cnh vt thm
m cm xc v th gii tnh cm ca nhn vt c bc l mt
cch trc tip.
Th th lc bt c s dng ht sc iu luyn, u th ca
th loi c vn dng mt cch ti a nn sc din t
nhiu sc thi ca cuc sng v nhng biu hin tinh t trong
i sng tm hn con ngi. Nh ti nng v vn kin thc sn
c, Nguyn Du thnh cng c bit trong vic xy dng c mt tiu thuyt bng th lc bt, c mt thin tiu thuyt
khng mt cu no gng p. V th, tc phm c ng o
nhn dn yu thch v s dng trong i sng, lm li ht ru,
lm sch bi... C ngi, d vn kin thc hn ch nhng thuc c
Truyn Kiu, thm ch c nhiu trang cn thuc ngc t di ln...
6. c sc v ngh thut s dng ngn ng trong Truyn
Kiu
Gi :
Ngn ng Truyn Kiu rt trong sng. Trong tc phm c s
kt hp nhun nhuyn ngn ng bc hc v ngn ng bnh
dn. Nhng t ng Hn Vit c s dng u c chn lc vi
mc va phi, s dng hp l v ng ch, ng lc. Bn
cnh , phn nhiu l li n ting ni hng ngy ca nhn
dn, l ca dao, tc ng, thnh ng c vn dng mt cch
nhun nh v kho lo. Li vn trong Truyn Kiu vit cch
y my trm nm m by gi c vn c cm gic hin i.
Ngn ng dnh cho nhn vt c c th ha cao , li nhn
vt no ph hp nhn vt y, lm r thn thi nhn vt y,
khng th ln ln ngn ng ca nhn vt ny vi nhn vt khc
d cng thuc h thng nhn vt chnh din hoc phn din.
139

Qua tc phm, Nguyn Du lm cho ngn ng dn tc c

nng ln thnh ngn ng ngh thut, sc din t nhng
bin thi ca cnh sc thin nhin v nhng biu hin tinh t
trong tm hn con ngi.
7. Truyn Kiu l bi ca tnh yu t do v c m cng l
Ch ngi ca tnh yu t do c th hin tp trung
mi tnh gia Thu Kiu v Kim Trng.
Ch c m cng l c th hin tp trung hnh tng
T Hi.
8. Truyn Kiu l ting khc cho s phn con ngi: khc cho
tnh yu trong trng, chn thnh b tan v; khc cho tnh ct
nhc b la tan; khc cho nhn phm b ch p; khc cho
thn xc con ngi b y o.
9. Truyn Kiu l li t co mnh m, anh thp: t co th
lc en ti trong x hi phong kin, phanh phui sc mnh lm
tha ho con ngi ca ng tin; b rng buc bi th gii quan
trung i, Nguyn Du tuy cng ln n to ho v s mnh, nhng
bng trc cm ngh s, ng vch ra ng ai l k ch p
quyn sng ca con ngi trong thc t.

Luyn tp v t Hn Vit
1. Ch ra ngha ca ting ti, ting sinh v ca t ti sinh
trong cu th sau:
Ti sinh cha dt hng th,
Lm thn tru nga, n ngh trc mai.
140

(Nguyn Du Truyn
Kiu)
Gi :
- Ti: ln th hai, li, tr li ln na
- Sinh: ra, sng
- Ti sinh: sinh li mt kip khc, sng li kip sau
2. Tm nhng t Hn Vit khc c ting ti v nhng t Hn
Vit khc c ting sinh, vi ngha nh trong ti sinh cu th
trn.
Gi :
- ti bn, ti din, ti hin, ti hp, ti lp, ti ng, ti phm, ti
pht, ti to,
- sinh ng, sinh h, sinh hot, sinh hc, sinh kh, sinh l, sinh
mnh, sinh nht, sinh sn, sinh thi, sinh t, sinh tn, sinh vt,
song sinh, bm sinh, ging sinh, sn sinh, mi sinh, quyn sinh,
dng sinh, trng sinh,
3. Anh (ch) hiu th no v ngha ca cm t ti hi Kim
Trng? t mt cu vi cm t ny.
Gi :
- Ti hi: tr v li ni c hoc vi ngi c.
- Ti hi Kim Trng gn vi Truyn Kiu, ch Thu Kiu
sau mi lm nm lu lc li tr v vi ngi yu c l Kim Trng; v
sau cm t ny c dng nh mt thnh ng ch vic quay li
vi ngi yu c.
- Tham kho: Sau mi lm nm lu lc tri bao ti nhc, ng
cay, Thu Kiu ti hi Kim Trng.
4. a) Phn bit ngha ca ti sinh vi ngha ca trng sinh
141

trong cu th sau:
Trng sinh n nng b tri,
Lng no n dt ngha ngi ra i.
(Nguyn Du Truyn
Kiu)
Gi :
- Trng sinh: sinh li, sng li ngay kip ny mt ln na.
b) So snh ngha ca sinh trong cu th trn vi ngha ca
sinh trong cu th di y:
Dn mnh trong ng can qua,
Vo sinh ra t, ho l thy nhau.
(Nguyn Du Truyn
Kiu)
Gi : Sinh trong trng sinh mang nt ngha ra (sinh ra),
cn sinh trong Vo sinh ra t mang nt ngha sng, tri ngha
vi cht.
c) Da trn s khc nhau v nt ngha ca sinh nh hai trng hp trn, hay xp cc t sau y vo bng theo hai nhm.
sinh k, sinh hc, sinh nht, sinh ng, sinh lc, sinh mnh,
sinh qun, sinh thnh, sinh kh, sinh vt, sinh t, sinh l, ging
sinh, bm sinh, sn sinh, s sinh, song sinh, sinh tn, sinh ng,
sinh hot, hi sinh, sinh t, dng sinh
Sinh (trng sinh)

Sinh (vo sinh ra t)

Gi : Cc t c sinh mang nt ngha ging vi sinh trong vo

142

sinh ra t: sinh k, sinh hc, sinh lc, sinh mnh, sinh kh, sinh
vt, sinh l, sinh tn, sinh ng, sinh hot, hi sinh, sinh t, dng
sinh; cn li l cc t c sinh mang nt ngha ging vi sinh trong
trng sinh.
5. Ch ra t dng sai trong cu di y v sa li cho ng:
M Tm cht, ngi cha ti gi vi mt ngi n b khc, sinh
ra Cm.
Gi : Trong cu ny, t ti gi dng sai. Ti gi dng ch
ngi n b go i ly chng ln na, khng dng ch ngi
n ng i ly v ln na.
C th sa li bng cch thay ti gi bng tc huyn hoc b
t ti gi:
M Tm cht, ngi cha ly mt ngi n b khc, sinh ra
Cm.
Hoc:
M Tm cht, ngi cha ly v khc, sinh ra Cm.
6. Nhn xt v cch dng t ti bn trong cc cu sau:
- Quyn sch ny c ti bn ln u.
- Quyn sch ny c ti bn ln th su.
Gi : Sch ti bn l sch c in li. Ni ti bn ln u
ngha l sch c in li ln th hai. Ngi ta ni ti bn ln
th bao nhiu l tu theo th t ca ln in li.
7. Nhn xt v tc dng ca ting k, ting ho trong cc t
sau; tm cc t khc c ting k, ting ho tng t.
- nhit k, ampe k
- hin i ho, vi ho, xi ho
Gi : k c tc dng to ra danh t vi mang nt ngha l ci
143

dng o, v d: in k, kh p k, lc k, m k, vn k,
; ho c tc dng to ra ng t mang nt ngha bin thnh,
tr nn, v d: cng nghip ho, b tng ho, u ho,
8. Nhn xt v cch dng ph trong cc trng hp sau:
- Hiu trng - ph hiu trng, hiu ph
- Trng phng ph trng phng, ph phng
- Chnh vn phng ph chnh vn phng, ph vn phng
Gi : C hai cch dng ph nh cc trng hp ny u ang
tn ti trong ting Vit hin nay. Cch gi ph hiu trng, ph trng phng, ph chnh vn phng thng c dng trong bi cnh
giao tip l nghi, trang trng. Cch gi hiu ph, ph phng,
ph vn phng thng c dng trong bi cnh giao tip thng
tc, khng mang tnh l nghi.

Bi vit s 7
(Vn ngh lun)
I. bi tham kho
1. Vai tr ca sch i vi i sng nhn loi.
2. Anh (ch) hy trnh by nhng suy ngh ca mnh v
lng dng cm.
3. Quan nim ca anh (ch) v mt bi th hay.
4. Bi kch ca ngi ph n trong x hi c qua mt s tc
phm vn hc trung i hc: c Tiu Thanh k (Nguyn
Du), Chinh ph ngm (ng Trn Cn - on Th im), Cung
on ngm (Nguyn Gia Thiu).
5. Bi hc v nhn cch m anh (ch) rt ra t cc cu
chuyn v Thi ph T Hin Thnh v Thi s Trn Th .
144

II. Hng dn
1. Trong s cc trn, c thin v ngh lun x hi (
1, 2), c thin v ngh lun vn hc ( 3, 4), li c
tng hp c ngh lun x hi v ngh lun vn hc ( 5). Tuy
nhin, nhn bao qut c th thy, tr 2, hu nh khng c
no thun tu l ngh lun x hi hay ngh lun vn hc.
lm tt cc dng ny, cn ch huy ng c nhng tri thc
v vn hc ln nhng hiu bit v i sng, x hi, nhng lin
h p dng ca chnh bn thn mnh.
2. Cn tin hnh lm bi theo cc bc sau:
a) Tm hiu
- Xc nh ni dung trng tm cn bn bc v lm sng t
- Xc nh loi vn ngh lun v cc thao tc lp lun
chnh s vn dng trong bi vit
- Xc nh phm vi t liu cn huy ng, trch dn cho bi
vit
b) Lp dn cho bi vit theo b cc 3 phn:
- M bi: Gii thiu ni dung ngh lun.
- Thn bi: Trnh by cc ni dung ngh lun; sp xp cc
theo trnh t hp l.
- Kt bi: Nhn nh tng kt v ni dung ngh lun.
c) Vit bi vn hon chnh theo dn lp.
3. Gi lm cc vn
1. Vai tr ca sch i vi i sng nhn loi.
Gi : Cn s dng cc thao tc gii thch, phn tch, bnh
lun trin khai cc c bn sau:
- Sch l g? Ngi ta dng sch lm g?
145

- Khng c sch, cuc sng con ngi s th no?

- Sch c vai tr nh th no i vi i sng x hi?
- Cn lm g trc tnh trng xem nh vai tr ca sch trong
x hi cng nghip hin i, khi cng ngh thng tin, nghe nhn
pht trin t?
c t liu cho vic to lp cc theo nh hng trn, hy
c li bi Bn v c sch ca Chu Quang Tim trong Ng vn
9, tp hai.
2. Anh (ch) hy trnh by nhng suy ngh ca mnh v
lng dng cm.
Gi : Vn dng cc thao tc gii thch, bnh lun, chng
minh th hin nhng suy ngh ring ca mnh v lng
dng cm. Cn huy ng nhng hiu bit v lch s, vn hc
hoc nhng chuyn c tht trong cuc sng m em c
nghe, c chng kin lm dn chng cho nhng bn lun ca
mnh.
- Ngi nh th no l ngi dng cm?
- Lng dng cm c nhng biu hin no?
- Lng dng cm c ngha quan trng nh th no trong
cuc sng ca mi ngi v ca cng ng?
3. Quan nim ca anh (ch) v mt bi th hay.
Gi : Cn vn dng cc thao tc bnh lun, phn tch,
chng minh th hin suy ngh ca mnh v tiu chun
nh gi mt bi th hay. Cn kt hp gia vic trnh by l
thuyt vi vic lin h, phn tch, nu cm ngh ca mnh i
vi nhng v d c th, nht l cc bi th c c hiu
trong chng trnh Trung hc c s hoc Trung hc ph thng.
- Th hay th ni dung phi nh th no? (Cm xc chn
146

thc; Ni dung c s thng nht cao gia ci ring v ci chung,

gia cm xc ca mt ngi vi cm xc ca nhiu ngi,)
- Th hay th hnh thc biu t phi nh th no? (kt cu,
nhc tnh, t ng, hnh nh, cc bin php tu t,)
- Ni dung v hnh thc ca mt bi th hay phi kt hp vi
nhau ra sao?
4. Bi kch ca ngi ph n trong x hi c qua mt s tc
phm vn hc trung i hc: c Tiu Thanh k (Nguyn
Du), Chinh ph ngm (ng Trn Cn - on Th im), Cung
on ngm (Nguyn Gia Thiu).
Gi : bi a ra ba tc phm v mt vn c tnh khi
qut. Cn vn dng thao tc phn tch, bnh lun song cng
phi c k nng tng hp khi thc hin yu cu ca ny. Ni
dung phn nh v hnh tng trung tm ca ba tc phm l
nhng lun c m ngi vit cn phn tch lm ni r lun
im v bi kch ca ngi ph n trong x hi phong kin. C
th tham kho s lp v cch trin khai di y:
- Ba tc phm (c Tiu Thanh k ca Nguyn Du, Chinh
ph ngm ca ng Trn Cn - on Th im v Cung on
ngm ca Nguyn Gia Thiu) c im g chung? (u phn
nh bi kch ca ngi ph n trong x hi c)
- Thn phn, tnh cnh, ni bt hnh ca ba ngi ph n
trong ba tc phm c g khc nhau? (nng Tiu Thanh, ngi
chinh ph, ngi cung n)
- Mi nhn vt mang mt ni kh ring, song nhng ni
nim ring y cho ta thy tn bi kch chung ca ngi ph n
trong x hi c nh th no?
- C th lin h so snh nh th no vi ngi ph n hin nay?
147

- Em c suy ngh g v gi tr nhn o ca cc tc phm

th hin bi kch ca ngi ph n?
5. Bi hc v nhn cch m anh (ch) rt ra t cc cu
chuyn v Thi ph T Hin Thnh v Thi s Trn Th .
Gi : bi yu cu t nhng cu chuyn v cc nhn vt
lch s ngi vit t nu ln nhng suy ngh v bi hc nhn
cch. thc hin tt yu cu ca bi ny, cn tp trung
vn dng thao tc bnh lun, gii thch. C th tham kho s
lp v cch trin khai di y:
- Thi ph T Hin Thnh v Thi s Trn Th c khc ha
ni bt im no trong cc cu chuyn lch s? Ti sao c
th coi hai ng l tm gng sng v c , nhn cch?
- Em rt ra bi hc g v nhn cch t nhng cu chuyn
v hai nhn vt lch s? ngha ca bi hc y l g? (Bi hc
v c tnh chnh trc, thng thn, ch cng v t, lng qu
cm, trung thc, tinh thn yu nc,)
- C th lin h c khng gia nhng g din ra trong cu
chuyn lch s ngi ca nhn cch ca T Hin Thnh v Trn
Th vi i sng x hi hin nay?
- Em c th p dng bi hc y vo cuc sng, cng vic hc
tp, ca mnh nh th no?
Tun 29
trao duyn
(Trch Truyn Kiu)
Nguyn Du
I Kin thc c bn
148

1. Xem li mc Tm hiu v tc gi bi c Tiu Thanh k.

2. Vi ti ngh miu t din bin tm l nhn vt ca
Nguyn Du, on trch Trao duyn ca ngi tnh yu su sc
ca Thu Kiu i vi Kim Trng qua vic th hin ni au n
tt cng m nng phi chu ng khi phi trao duyn; qua
th hin lng cm thng, thng yu su sc ca Nguyn Du
i vi con ngi bc mnh.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi :
y l mt trong nhng on v tr m u cho cuc i
lu lc y au kh ca Thu Kiu. Khi Vng ng v Vng Quan
b bt giam do c k vu oan, Thu Kiu phi bn mnh lm v
M Gim Sinh ly tin t lt quan li cu cha v em. Vic
nh tm yn, Kiu mi ngh n tnh duyn l d ca mnh.
Trc ht, nng ngh cho ngi mnh yu, phn mnh d th cng
nh, nhng cm thy c li vi Kim Trng. Phi lm th no cho
ngi yu kh, suy ngh mi, trong m cui cng, nng
quyt nh nh em thay mnh tr ngha cho Kim Trng.
Trao duyn trch t cu 723 n cu 756 trong Truyn
Kiu.
2. Tm hiu b cc on trch
Gi :
C th chia on trch lm hai on nh:
on 1 (14 cu u): Thu Kiu trao duyn cho Thu
Vn.
Kiu ni vi em v ni bt hnh ca mnh.
149

 Nh em v trao k vt tnh yu cho em.

on
duyn.

2 (20 cu cn li): Tm trng Kiu sau khi trao

+ Kiu mong mun tr v gp li ngi yu.

+ Kiu hng n s ng cm vi ngi yu.
+Tm trng tuyt vng ca Kiu bi mu thun trong tm
hn nng (tnh yu su nng v s chia bit vnh vin) vn
khng th gii quyt.
3. Phn tch ngh thut xy dng li thoi v c thoi ca
nhn vt
Gi :
on trch l mt on li thoi hon chnh ca nhn vt.
Nhng tnh cht i thoi i thay dn theo din bin tm l
v cm xc ca Kiu. Thot u xng h "ch em"; nhng t dng
15 n dng 26, Kiu cm thy hnh phc i mnh n
y chm dt nn t xng mnh l ngi mnh bc, ngi thc
oan, hn. T dng 27 cho n ht, Kiu nh qun ang ni vi
em, chuyn sang ni vi Kim Trng ang vng mt, l li
i thoi au n vi ngi yu trong tng tng. Dng 27 28 l
li than, dng 29 30 l li ni vi Kim Trng trong tng tng,
dng 31 32 li l li than, dng 33 34 li ni vi Kim Trng
trong tng tng. y, du hiu c thoi ni tm l ngi i
thoi trc tip (Thu Vn) khng hin din na. Cho d Thu
Vn vn cn ngi , nhng li ca Kiu khng hng ti nng.
Kiu lc ny ch sng vi chnh mnh, vi ngi yu ca mnh
nn li nng hng vo ni tm, th hin ni au n n qun
qui ca ring nng. vo trng thi au n n cng cc, ngi
ta mt lun thc v thc ti. Li c thoi ny c tc dng th
hin trng thi tm l y. V ging th t ch au n bng o
150

thnh ting khc: i Kim lang ! Hi Kim lang ! Thi thi thip
ph chng t y !

4. Bnh lun v ngh thut s dng ngn ng trong on

trch
Gi : Nguyn Du th hin mt ngh thut s dng ngn
ng tinh t, iu luyn.
Thu Kiu nh em gi l Thu Vn thay mnh ly mt ngi
m em cha thc quen bit. D Thu Vn tnh tnh n gin
th no th yu cu ny cng qu t ngt, bi y l
chuyn quan h n c mt i ngi. V th li ca Kiu va
trng cy, va ni p. th hin sc thi ny, Nguyn Du
rt cng phu trong la chn t ng trong ngn ng nhn vt:
"cy", mi em "ngi ln cho ch ly", ri s "tha",
Cy em, em c chu li,
Ngi ln cho ch ly ri s tha.
Kiu dng "cy" m khng dng "nh" v "cy" c ni kh,
vt ni buc ngi khc phi nghe mnh, khng cho t chi; cn
nh th tu , khng c ni p. Kiu dng "chu li" m khng
ni "nhn li". "chu li" l nhn li lm vic khng do mnh t
nguyn, hoc mt vic kh chi t. Ch "c" y tuy c
dng vi m hi cho lch s, nhng thc cht l p buc: "Keo
loan chp mi t tha mc em". Hai ch "mc em" ni r
ci p buc.
5. Bi kch tnh yu ca Kiu c th hin nh th no trong
on trch?
Gi :
Bi kch y c hiu l tm trng ca mt ngi bit rt
151

r, thc rt r v ni au kh ca mnh m khng c cch

no gii thot c. Vi Thu Kiu, bi kch tnh yu l ni
au v s tan v tnh yu hon ton do khch quan a li. Kiu
thit tha yu Kim Trng v mong mun tnh yu c p mi,
th nguyn kt duyn trm nm nhng v cu gia nh
m nng phi ph tnh Kim Trng. Bit rng nh th s rt au
kh, trao duyn cho em cng ch l mt cch an i phn no
tnh yu vi Kim Trng m thi. Bit trc au kh m khng c
cch no gii thot. l ngun cn tm trng bi kch ca nhn
vt trong on trch.
6. Bnh lun nhan Trao duyn
Gi :
Ch duyn theo gio l ca nh Pht l nguyn do to ra s
phn, sau ny c hiu rng hn l s nh sn t kip trc
cho tnh cm ca hai ngi (thng l tnh cm v chng).

Duyn l mt khi nim c tnh cht v hnh, do trao

duyn l mt iu kh khn, nht l vi nhng ngi c i sng
ni tm su sc nh Thu Kiu. Trao duyn l mt s hi sinh rt
ln. Trc Kiu hi sinh tnh yu lm bn phn ngi con
hiu tho: Lm con trc phi n n sinh thnh. Nay, trao
duyn cho Vn l hi sinh tnh yu ca mnh v hnh phc ca
ngi m mnh yu. Do vy, hnh ng ca Kiu lm cho hnh
tng nhn vt tr nn cao c hn, p v ng khm phc
hn.
7. Phn tch tm trng Thu Kiu th hin qua hai cu
th:
Chic vnh vi bc t my
Duyn ny th gi, vt ny ca chung.
Gi :
152

Trong mn kch trao duyn, Thu Kiu trao k vt ca

tnh yu cho Thu Vn, l t hoa tin ghi li th nguyn ca
Kiu v Kim Trng, chic vnh trc y Kim Trng trao cho Kiu
lm ca tin, by gi u c trao li cho Vn. Nhng mu thun
ny sinh chi tit, vt th trao cho em gi nhng duyn th
mun li lm ca chung. Cng c th xem l mu thun
gia cm xc v l tr. V l tr, Kiu mun Kim Trng c hnh
phc nn g ngha Thu Vn cho chng. Nhng v tnh, v
tnh yu ca Kiu vi chng Kim su sc qu nn khng mun
trao gi. y hon ton l tm l ca tnh yu su nng v
ch thc. Tnh yu su nng m vn phi trao duyn chng
t s hi sinh ca Kiu rt ln lao.
8. Tc gi khc ho tm trng Kiu nh th no sau khi
trao duyn?
Gi :
Nu nh phn trn ca on trch cn l s u tranh gia l
v tnh, l s hi sinh v ngi mnh yu, th n on cui,
sau khi trao duyn, Kiu ngh n mnh. Ging iu ca
on th tr thnh ging iu thng thn ca chnh nhn
vt.
Kiu quan nim trao duyn tc l mt Kim Trng, nh th
th i mnh coi nh cng ht. Ngh n tng lai, Kiu thy
ci cht hin din v khi oan hn ca bn thn s theo gi
tm v chn c:
Trng ra ngn c l cy
Thy hiu hiu gi th hay ch v
V Kiu tng tng oan hn ca mnh s ct li cu xin
chn thnh v ti nghip:
Ry xin chn nc cho ngi thc oan
153

Nng v cng au kh khi ngh l tng lai sp ti m

mnh khng trnh c. Do , Kiu khc, khc mt cch
tuyt vng cho tnh yu ngn ngi ca mnh:
By gi trm gy bnh tan
K lm sao xit mun vn i n
Ting khc cho mi tnh tan v, ting khc cho thn phn
kh au ct ln t nhn vt chnh ca tc phm nh
ng tm can bao ngi ng thi v hu th. Nh th, y
tip tc xut hin mu thun khng th gii quyt gia tnh
yu mnh lit v s chia bit vnh vin, tc l gia l v tnh.

Ni thng mnh
(Trch Truyn Kiu)
Nguyn Du
I Kin thc c bn
1. Xem mc Tm hiu v tc gi bi c Tiu Thanh k.
2. Vi ngh thut s dng ngn ng c sc trong din t
tm l nhn vt, on trch Ni thng mnh khng nh v
thc nhn phm ca Thu Kiu qua vic nng thy au n,
ti nhc khi buc phi dn thn vo chn lu xanh nhc; t
cho thy s thu hiu, lng thng ca Nguyn Du i vi
nhng kip ngi bt hnh.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi :
on trch nm phn hai ca tc phm Truyn Kiu ("Gia
bin v lu lc", t cu 1229 n cu 1248), miu t tm trng
154

Kiu trong cnh sng nhc lu xanh ca m T B.

Khi lu Ngng Bch, Kiu b S Khanh la r i trn, ri b
T B bt li, nh p d man v p phi tip khch, chn
lu xanh, Kiu cm thy y ni n au, ti nhc ca
bn thn.
2. Tm hiu b cc on trch
Gi :
C th chia on trch lm 2 on nh:
on 1 (12 cu u): Cnh sng lu xanh v thi ca
Kiu.
on 2 (cn li): Cnh sc, cng vic lu xanh v thi
gng go ca Kiu.
3. Nhn xt v ngh thut s dng t ng
Gi :
Ngh thut s dng t ng sng to: bm l ong li, l gi
cnh chim, dy gi dn sng, gi ta hoa k, bm chn ong chng,... Sng to kiu cu trc an xen y va c tc dng
nhn mnh, va lm cho s vt m h, khng c th, t m
cm gic ko di, trin min, lt t cuc sng chm ngp trong
ti nhc ca Kiu.
4. Nhn xt v ngh thut miu t thi gian
Gi :
i snh vi ct truyn Kim Vn Kiu truyn ca Thanh Tm
Ti Nhn, y l thi gian ba nm Kiu sng nh cha. Nhng
Truyn Kiu, Nguyn Du khng cho bit thi gian c th l bao
lu m ch ni khi qut: bit bao, y thng, sut m, sm,
ti, khi tnh ru, lc tn canh, khi sao, gi sao, i phen,... Cch
155

biu hin ny to mt cm gic thi gian di dng dc, trin

min, khng dt qua din t thi th , chn chng, lnh
m ca Kiu.
5. Ngh thut s dng hnh thc li k na trc tip trong
on trch t c hiu qu nh th no?
Gi :
Li k l ca nh vn, nhng t ng, thc l ca nhn vt.
T cu 5 n cu 20, ch th ca li k xng l "mnh". y r
rng l li xng ca nhn vt. Cc cu t 5 n 10 va l cu
k, cu than pha cu hi, nghe nh chnh li t trong thc
nhn vt vang ln. Kiu din t ny gp phn to hiu qu
biu hin trc tip tm t nhn vt. Ngi k t im nhn
nhn vt m trn thut, nhn bng cm gic, tnh cm ca
nhn vt. Vi dng li ny, dng c thoi ni tm nhn vt c an ci linh hot trong li k ca ngi k chuyn, n hin
din mt cch thc th trong li k.
6. Th php ngh thut trng ip, sng i (khi, lc, khi
sao, gi sao, i phen,...) kt hp vi tiu i (Khi tnh ru / lc
tn canh, phong gm / r l, dy gi/ dn sng, bm chn / ong
chng,... Na rm tuyt ngm / bn b trng thu, nt v / cu
th, Cung cm trong nguyt / nc c di hoa) c tc dng h ng,
to ra hiu qu khc ho m nt trng thi tm l, thc, xc
cm ca nhn vt trong tnh hung ch khng li thot.
7. Phn tch tm trng Thu Kiu qua su cu th u
on trch
Gi :
Bn cu u miu t cnh sng lu xanh. y l ni xut
hin ca nhng con ngi khng ng n, cuc sng y
c gi l sung s, trng gi. Tc gi khng trc tip miu t v
156

n m dng nhiu hnh nh n d. Chnh nhng hnh nh

gip ngi c hnh dung v cuc sng tm b ni y v s
chn chng ca Kiu khi buc phi ni ny.
Hai cu 5, 6 ni tht su sc v tm trng Kiu: "Khi tnh
ru, lc tn canh" y l khi Kiu i din vi tm trng tht ca
bn thn mnh, cm nhn y ni ch nhc nh m mt
ngi con gi khu cc phi chu ng.
8. Trong cc cu th sau, tm trng ca Thu Kiu c th
hin nh th no?
Khi sao phong gm r l,
Gi sao tan tc nh hoa gia ng.
Mt sao dy gi dn sng,
Thn sao bm chn ong chng by thn !
Gi :
on th l s i lp nh nc vi la gia hai khung cnh cuc
sng: khi cn nh v khi sa c l vn. Kiu xt xa, thng tic
cho bn thn mnh, nng t v mnh nh bng hoa p b dp
vi ti t trong ging bo, khc hn cuc sng sang trng qu
phi trc y. khng ch n thun l ni au cho hin ti
m cn l ni au thn phn: t a v mt ngi con gi khu
cc b y i xung ni nhc ca mt k ti i. Cng thm tha
cnh ng, Kiu cng dn vt bi cu hi nhc nhi: sao bn
thn mnh gi li c th dy gi dn sng tc l chai sn trc
thi sung s ca khch lng chi chn lu xanh nh bn?
Sao tm thn vng ngc ca mnh li phi sa vo chn ny?
Nhng cu hi chua cht y vang ln nh ting ku au n ca
ni nhc nh ch m l ra Kiu khng phi hng chu.
9. Cnh sc lu xanh v thi gng go ca Kiu
157

 Cnh sc lu xanh:
Nhng th vui phong, hoa, tuyt, nguyt ng thi cng tng trng cho bn ma xun (hoa), h (phong), thu (nguyt),
ng (tuyt). Mi ma c nt p ring ca phong cnh thin
nhin. Nhng, du l c gi c i sng ni tm phong ph, du
c yu cnh sc thin nhin, Kiu cng khng c tm tr no
m hng vui th, khng th ngm cnh p. Nh th tht ti
tnh khi kt lun t tm trng ca Kiu:
Cnh no cnh chng eo su
Ngi bun cnh c vui u bao gi.
Vn c ti nng v cm, k, thi, ho nhng chn lu xanh,
Kiu cng ch c gng t ra vui mt cch gng p v khng th
tri m cng ai chn ny. khng c tri m th mi th vui
u tr thnh v ngha:
Vui l vui gng ko l
Ai tri m mn m vi ai?
c thm

Th nguyn
(Trch Truyn Kiu)
Nguyn Du

I Kin thc c bn
1. Xem mc Tm hiu v tc gi bi c Tiu Thanh k v
bi Nguyn Du.
2. Xem mc Th loi trong bi Truyn Kiu.
3. Vi ngh thut s dng t ng c sc gi t su sc, h
thng hnh nh hm sc, gi cm, on trch Th nguyn gip
ta hiu v quan nim tnh yu t do ht sc tin b ca
158

Nguyn Du: Sc mnh ca tnh yu mnh lit vt qua l gio

phong kin.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x on trch
Gi :
on trch nm phn mt ca tc phm Truyn Kiu c tn
"Gp g v nh c". Sau khi i du xun, gp Kim Trng, Kiu
v Kim "tnh trong nh mt ngoi cn e". Tip , Kim Trng
dn n tr gn nh Thu Kiu. Nhn mt ln Kiu b qun
chic thoa, Kim Trng bt c, hai ngi trao k vt v ha hn
chung thu cng nhau. Ri mt hm, khi c nh Kiu i mng
th bn ngoi, nng ch ng sang nh Kim Trng. Hai ngi t
tnh vi nhau n ti mi chia tay. Khi Kiu v nh, thy cha m
cha v, nng li sang nh Kim Trng ln th hai. on trch k v
bui ti hai ngi gp nhau ti nh tr ca Kim Trng, hai ngi
ha hn, th nguyn chung thu vi nhau n trn i.
2. Nhn xt v ngh thut s dng in tch, in c v
hnh nh n d: gic ho, Bng trng x hoa l li gn, nh
Gip non thn,; V hoa nn phi tr ng tm hoa, Tc t,
ch ng,
Gi : y, vic s dng in tch, in c v nhng
hnh nh n d, giu tnh c l c tc dng to ra sc thi trang
trng, trnh ci sung s v t thm v lng mn, nn th ca mi
tnh Kim Kiu.
3. Phn tch hiu qu biu t ca cc t ly c s dng
trong on trch
Gi : Cc t ly c s dng (xm xm, ht hiu, thiu thiu,
bng khung, m mng, vi vng, vng vc, song song,) l
nhng t giu gi tr to hnh, biu cm.
159

Gi :
T ly xm xm i lin vi ng t bng din t bc chn
nhanh nhn v lng can m, s hm h v mnh m ca Thu
Kiu khi dm d ro, vt tng sang nh Kim Trng tnh t.
l hnh ng biu th r rt v kht vng mt tnh yu t do
chnh ng ca thanh nin trong x hi. c li bnh gia th
k XX rng: Gt sen thon thot ca nng Kiu cn lm ng
ngc bao thiu n ngy nay.
4. Tc gi t m tnh cht thing ling ca cuc th
nguyn gia Kiu v Kim Trng nh th no?
Gi : Tuy rng y l cuc th nguyn vng trm (Cha c php ca cha m) nhng c Nguyn Du miu t rt trang
trng.
Kiu c tnh yu su nng, mnh lit vi Kim Trng, do
bt chp lut h khc ca ch phong kin, Kiu dm
"xm xm bng li vn khuya mt mnh" sang nh Kim Trng.
Kim Trng l ngi c hc thc, c tnh yu chn thnh vi
Kiu, do , chng tip n Kiu rt trang trng khin cho
cuc gp g v th nguyn c tnh cht thing ling:
+ Nghe Kiu tm s:
Nng rng: khong vng m trng,
V hoa nn phi tr ng tm hoa",
Kim Trng :
Vi vng lm l rc vo,
i sen ni sp, l o thm hng
Ri Kim Trng cng Thu Kiu ghi li th nguyn (Tin th
cng tho mt chng), cng lm cc th tc ca nghi thc th
160

nguyn (Tc my mt mn dao vng chia i), cng ghi lng

tc d li th ng tm, ng lng n trm nm.
5. Phn tch li ni ca Kiu khi sang nh Kim Trng
Gi :
Khi Kiu sang nh Kim Trng, chng va mi tnh dy, Kiu
ch ng ni: Khong vng m trng, V hoa nn phi
tr ng tm hoa. Cu ni hm cha nhiu thng tin
quan trng:
Th nht, nh Kiu ngay gn nh Kim Trng tr hc, vy m
nng ni "Khong vng m trng", l biu hin ca khng
gian v thi gian tm l. Khi yu nhau, gn nhau bao nhiu vn
l cha , do , mi xa Kim Trng sau ngy Thanh minh m
Kiu c cm gic lu lm khng gp; thm na gn nhau
v khong cch khng gian nhng khng c gp nhau th cng
coi nh l khong cch rt xa. Bi th, vic Kiu sang nh Kim
Trng m nay l n lc, c gng vt bc vt qua s rn ngp
ca thi gian v khng gian tm l m vn ti lm ch tnh yu,
lm ch s phn ca mnh.
Th hai, Kiu ni: "V hoa nn phi tr ng tm hoa" ni
v tnh yu mnh lit m Kiu phi ch ng d ro ngn tng
sang nh Kim Trng ln th hai. Ch hoa thng thng ch
ngi con gi, y, Kiu dng ch hoa nh mt hm tt p
ch tnh yu su sc mnh lit ca mnh dnh cho Kim Trng.
Tip Kiu ni:
By gi r mt i ta
Bit u ri na chng l chim bao
Cu ni ny chng t Kiu l mt ph n rt nhy cm, bit
qu gi v trn trng tng giy, tng pht c bn ngi m
161

mnh yu du. Vi ngi ph n nhy cm th tm l lo u, s

hi, d cm v s xa cch lun lun thng trc.
6. Nhn xt v hnh tng nhn vt Thu Kiu trong on
trch
Qua on trch, c th khng nh Kiu l mt ngi con
gi c tnh cm mnh m, su sc, mnh lit trong tnh yu.
V tnh yu, v kht vng hnh phc m nng bt chp l
gio (l ra nht nht phi theo cha m), bt chp quan nim
"tru i tm cc ch cc khng th i tm tru" vn tn ti
kh nng n trong tm thc con ngi lc .

Thc hnh thao tc chng minh,

Gii thch, quy np, din dch
I Kin thc c bn
1. Khi to lp vn bn ngh lun, c sc thuyt phc cao,
ngi vit (hoc ni) cn vn dng linh hot c nhng thao tc
chnh v cc thao tc kt hp sao cho ph hp vi ni dung, tnh
cht, i tng,
2. c im ca cc thao tc chng minh, gii thch, quy
np, din dch
Tn thao
tc

c im

Din
dch

T mt t tng hoc mt quy lut chung, suy ra nhng

trng hp c th, ring bit.

Chng
minh

Dng l l v bng chng chn thc c tha nhn

lm sng t lun im mi l ng tin cy.

Quy np

T nhng hin tng, s kin ring, dn n nhng kt

162

lun v quy tc chung.

Gii thch

Dng l l ging gii, ct ngha gip ngi c, ngi

nghe hiu r mt hin tng, mt vn no .

II Rn luyn k nng
1. Trong on vn sau y, tc gi s dng thao tc no?
Nhn xt v tc dng ca thao tc y.
i vi th vn, c nhn v nh khoi ch, v nh gm vc;
khoi ch l v rt ngon trn i, gm vc l mu rt p trn
i, phm ngi c ming, c mt, ai cng qu trng m khng
vt b khinh thng. n nh th vn th li l sc p ngoi c
sc p, v ngon ngoi c v ngon, khng th em mt thng
m xem, ming tm thng m nm c. Ch thi nhn l c th
xem m bit c sc p, n m bit c v ngon y thi. y
l l do th nht lm cho th vn khng lu truyn ht trn
i.
(Hong c Lng Ta Trch dim thi
tp)

Gi : on vn ny, tc gi ch yu s dng thao tc gii

thch lm r v p c bit, c o ca th vn v ci
c bit trong thng thc v p y nh l nguyn nhn ca
tnh trng th vn khng c lu truyn ht. Tuy nhin, trong ci
nhn bao qut hn cn thy c s kt hp thao tc y. Nu
ch ca on vn l thuyt phc v l do th nht lm cho
th vn khng lu truyn ht trn i th thao tc y cn
l quy np: t khoi ch, gm vc n v p ca th vn, ngi
thng thc th vn i n kt lun v l do th nht.
2. Hy vit on vn c s dng thao tc chng minh lm
sng t lun im: Khng c vinh quang no m khng tri qua
gian kh, ng cay.
163

Gi : Cn hiu r c im ca thao tc chng minh l:

dng l l v bng chng chn thc c tha nhn lm
sng t lun im mi l ng tin cy. trng hp ny, gi nh
lun im mi c trc; phi bit a ra l l v bng chng
thuyt phc ngi c.
- L l: Ti sao phi tri qua gian kh, ng cay mi c c
vinh quang?
- Bng chng: C dn chng no (trong cuc sng hoc trong
sch bo, tc phm vn hc,) cho thy phi tri qua gian kh,
ng cay mi c c vinh quang?
3. S dng thao tc din dch vit on vn thuyt phc
v lun im: Tc gia tng dn s qu nhanh c nh hng
rt ln n s pht trin ca i sng x hi.
Gi : Cn hiu r c im ca thao tc din dch l t
mt t tng hoc mt quy lut chung, suy ra nhng trng hp c
th, ring bit. Nhn nh chung ca on vn ny l Tc
gia tng dn s qu nhanh c nh hng rt ln n s pht trin
ca i sng x hi. Vy, c nhng biu hin c th no cho
thy nh hng to ln ca tc gia tng dn s n s pht
trin ca i sng x hi?
- i sng kinh t, vn ho, gio dc,
- Sc kho ca ngi ph n
- Sc kho ca th h tng lai

Tun 30
Ch kh anh hng
164

(Trch Truyn Kiu)

Nguyn Du
I Kin thc c bn
1. Xem mc Tm hiu v tc gi bi c Tiu Thanh k v
bi Nguyn Du.
2. Xem mc Th loi trong bi Truyn Kiu.
3. Vi ngh thut s dng ngn ng c sc, on trch
ngi ca ch kh anh hng ca nhn vt T Hi v khng nh li
mt ln na tnh cm ca Thu Kiu v T Hi l tnh tri k, tri
m ch khng ch n thun l tnh ngha v chng.
II Rn luyn k nng
1. Tm hiu xut x
Gi :
Kiu b la vo lu xanh ln th hai, tm trng nng v cng
au kh v tuyt vng. May sao T Hi t ngt xut hin,
coi Kiu nh mt tri k v cu nng ra khi lu xanh. Hai ngi
u thuc hng ngi b x hi ng thi coi thng (mt gi
giang h v mt l gic) n vi nhau tm u hp trong
mt tnh cm gn b ca i tri k. T Hi nh gi cao s
thng minh, kho lo v nhy cm ca Kiu. Kiu nhn ra T l
ng anh hng him c trong thin h, l ngi duy nht c th
gii oan cho nng. Nhng d yu qu, trn trng T Hi, Kiu cng
khng th gi chn bc anh hng ci th. n lc Kiu
T Hi ra i lp s nghip anh hng.
2. Chng minh rng on trch Ch kh anh hng th hin
ni bt khuynh hng l tng ho khi xy dng nhn vt anh
hng T Hi.
Gi :
165

Nhn vt T Hi c Nguyn Du ti to theo khuynh hng l tng ho. Mi ngn t, hnh nh v cch miu t, Nguyn Du
u s dng rt ph hp vi khuynh hng ny.
V t ng:
+ Tc gi dng t trng phu, y l ln duy nht tc gi
dng t ny v ch dng cho nhn vt T Hi. Trng phu ngha
l ngi n ng c ch kh ln.
+ Th hai l t "thot" trong cp cu:
Na nm hng la ng nng
Trng phu thot ng lng bn phng
Nu l ngi khng c ch kh, khng c bn lnh th trong
lc hnh phc v chng ang nng m, ngi ta d qun nhng
vic khc. Nhng T Hi th khc, ngay khi ang hnh phc,
chng "thot" nh n mc ch, ch hng ca i mnh. Tt
nhin ch kh ph hp bn cht ca T, thm na, T ngh
thc hin c ch ln th xng ng vi nim tin yu v trn
trng m Thu Kiu dnh cho mnh.
+ Cm t "ng lng bn phng" theo Tn l "ng
bng ngh n bn phng" cho thy T Hi "khng phi l ngi
mt nh, mt h, mt xm, mt lng m l ngi ca tri t,
ca bn phng" (Hoi Thanh).
+ Hai ch "dt o" trong cm t "quyt li dt o ra i" th
hin c phong cch mnh m, phi thng ca ng trng phu
trong lc chia bit.
V hnh nh:
+ Hnh nh: "Gi my bng n k dm khi" l mt
hnh nh so snh tht p v y ngha. Tc gi mun
v T Hi nh chim bng ci gi bay cao, bay xa ngoi bin ln.
166

Khng ch th, trong cu th cn din t c tm trng ca

con ngi khi c tho ch tung honh "din t mt cch khoi tr
giy lt con ngi phi thng ri khi ni tin bit". Ni th,
khng c ngha l T Hi khng bun khi xa Thu Kiu m ch
khng nh r hn ch kh ca nhn vt.
+ Hnh nh "Thanh gm yn nga, ln ng thng rong"
cho thy chng ln nga ri mi ni li tin bit, iu din
t c ci ct cch phi thng ca chng, ca mt ng trng phu
trong x hi phong kin.
V li miu t v ngn ng i thoi:
Kiu bit T Hi ra i trong tnh cnh "bn b khng nh"
nhng vn nguyn i theo. Ch "tng" khng ch gin n nh
trong sch v ca Nho gio rng phn n nhi phi "xut gi tng
phu" m cn bao hm thc s chia nhim v, ng lng tip
sc cho T khi T gp kh khn trong cuc sng. T Hi ni rng
sao Kiu cha thot khi thi n nhi thng tnh khng c ch
Kiu nng n m ch l mong mi Kiu cng rn hn lm
v mt ngi anh hng. T ni ngy v s c mi vn tinh binh, Kiu
tin tng T Hi. iu cng chng t hai ngi qu l tm u
hp, tri k, tri m.
3. T cc on trch Trao duyn, Ni thng mnh, Ch kh
anh hng, hy pht biu nhn xt khi qut nhng c im
trong ngh thut miu t tm l nhn vt ca Nguyn Du.
Gi :
Ngh thut miu t tm l l mt trong nhng phng din
ngh thut c sc bc nht ca Truyn Kiu. Chnh nhng
thnh cng v ngh thut miu t tm l chng t s sng
to c o, tm lng thu hiu con ngi ca Nguyn Du. C
th nhn nh:
167

 Tm l nhn vt c th hin sinh ng, trc tip trong

tnh hung c th.
Din bin tm l nhn vt c miu t chn thc, theo
ng quy lut v qu trnh din bin trong thi gian ca i
sng bn trong con ngi.
Trng thi tm l mang tnh c th rt r; l tm l ca
nhng con ngi c th, vi c im ring v tnh cch, hon
cnh,
Cc hnh thc i thoi, c thoi v li trn thut na
trc tip c s dng rt c hiu qu miu t tm l nhn
vt.
v.v
4. Phn tch hnh tng nhn vt T Hi th hin trong bn
cu u ca on trch
Gi :
T Hi xut hin trong tc phm, trc ht l mt anh hng ci
th, u i tri chn p t. Khi cu Kiu ra khi lu xanh,
l v vic ngha, l v trng Kiu nh mt tri k. Nhng khi kt
duyn cng Kiu, T thc s l mt ngi a tnh. Song du a
tnh, T khng qun mnh l mt trng s, mt ngi c ch kh
mnh m. Trong x hi phong kin, lm thn nam nhi phi c
ch vy vng gia t tri cao rng. T Hi qu l mt bc anh
hng c ch ln v c ngh lc t c mc ch cao p
ca bn thn. Chnh v th, trong khi ang sng vi Kiu
nhng ngy thng thc s m m, hnh phc nhng T khng
qun ch hng ca bn thn. ng nng nn hnh phc, cht
"ng lng bn phng", th l ton b tm tr hng v "tri b
mnh mang", vi "thanh gm yn nga ln ng thng rong.
168

Khng gian trong hai cu 3, 4 (tri b mnh mang, con ng thng) th hin r ch kh anh hng ca T Hi.
5. Ch ra tnh cht ring bit ca cuc tin bit gia T Hi
v Thu Kiu so vi hai cuc chia tay trc vi Kim Trng v vi
Thc Sinh.
Gi :
Tc gi dng ln hnh nh T Hi "thanh gm yn nga ln
ng thng rong" ri mi cho T Hi v Thu Kiu ni li
tin bit. Liu c g phi lgc khng? Khng, v hai ch
"thng rong" c ngi gii thch l "vi li", ch ln ng i
thng ri mi ni th v l. Vy c th hnh dung, T Hi trn
yn nga ri ni nhng li chia bit vi Thu Kiu. V, c th
khng nh cuc chia bit ny khc hn hai ln trc khi Kiu t
bit Kim Trng v Thc Sinh. Kiu tin bit Kim Trng l tin
bit ngi yu v qu h tang ch, c s nh nhung ca mt ngi
ang yu mi tnh u say m m phi xa cch. Khi chia tay
Thc Sinh l chng v qu xin php Hon th cho Kiu c
lm v l, hi vng gp li rt mong manh v c hai u bit
Hon Th chng phi tay va, do gp li c nh hin ti l rt
kh khn. Chia tay T Hi l chia tay ngi anh hng chng
tho ch vy vng bn bin. Do vy, tnh cht ba cuc chia bit
l khc hn nhau.
6. Tnh cch nhn vt T Hi c bc l qua li ni vi Kiu
nh th no?
Gi :
T Hi l ngi c ch kh phi thng:
Khi chia tay, thy Kiu ni:
Nng rng: "Phn gi ch tng
169

Chng i, thip cng mt lng xin i"

T Hi p li rng:
T rng: Tm phc tng tri
Sao cha thot khi n nhi thng tnh
Trong li p y bao hm li dn d v nim tin m T Hi
gi gm ni Thu Kiu. Chng va mong Kiu hiu mnh, l
tri k th chia s mi iu trong cuc sng, va ng vin, tin tng Kiu s vt qua s bn rn ca mt n nhi thng tnh
lm v mt ngi anh hng. Chng mun lp cng, c c s
nghip v vang ri n Kiu v nh chng trong vinh d, v
vang:
Bao gi mi vn tinh binh,
Ting ching dy t, bng tinh rp ng.
Lm cho r mt phi thng
By gi ta s rc nng nghi gia
Qu l li chia bit ca mt ngi anh hng c ch ln, khng
bn rn mt cch yu ui nh khi Kiu chia tay Thc Sinh. S
nghip anh hng i vi T Hi l ngha ca s sng. Thm
na, chng ngh c lm c nh vy mi xng ng vi s gi
gm nim tin, vi s trng cy ca ngi p.
T Hi l ngi rt t tin trong cuc sng:
T ngh, n dng v, hnh ng v li ni ca T Hi
trong lc chia bit u th hin T l ngi rt t tin trong cuc
sng. Chng tin rng ch trong khong mt nm chng s lp
cng tr v vi c mt c ln.

Nguyn Du
170

I Kin thc c bn
Nguyn Du l nh th ln ca dn tc, vi vn kin thc sch
v v thc t phong ph, vi tri tim nhn o ln ng vit
nn nhng trang th nhng trang i giu gi tr nhn o,
by t lng thng yu con ngi su sc v s ph phn hin
thc mnh m. V l , ng c suy tn danh hiu i thi ho
dn tc v Danh nhn vn ho th gii.
II Rn luyn k nng
1. Hy cho bit cc c im ni bt trong cuc i
Nguyn Du, nhng s kin c nh hng n t tng v khuynh
hng sn tc ca ng.
Gi :
- Nguyn Du sinh ra Thng Long, trong mt gia nh i
qu tc, nhiu i lm quan v c nhiu ngi sng tc vn
hcThu nh, Nguyn Du m ci, phi sng vi ngi anh c
cng cha khc m l Nguyn Khn, gi chc Tham tng trong
ph cha Trnh.
- Cuc i Nguyn Du c nhiu thng trm:
Nm 19 tui, Nguyn Du thi u tam trng Hng th (t ti)
ri lm chc quan v Thi Nguyn. Nm 1789 nh L sp ,
ng b chc quan, lnh v qu v Thi Bnh, sau vo sng
nhiu nm vng sng Lam, ni Hng, tri qua mi nm gi
bi, sng rt kh cc. S tht l ng tri qua mi cnh ng
gian nan: i gia nh b ph sn, anh em li tn, cuc sng
ngho nn, c cc.... Trong mi nm gi bi ny, c lc ng d
nh ra nhp m Cn vng ph L hay chy vo Nam theo
Nguyn nh, da vo qun cha Nguyn khi phc nh L !
Tt c u khng thnh. Nm 1802 Nguyn nh nh bi Ty
Sn, lp triu i Nguyn tn Hu. u nin hiu Gia
171

Long, triu nh xung chiu lc dng cc triu thn nh L.

ng c ct nhc v khng th khc t(4). Du phi min cng
lm quan di triu Nguyn nhng Nguyn Du ht sc thanh lim,
c s phu v nhn dn thng yu.
2. Phn tch mt s thnh tu c bn trong sng tc ca
Nguyn Du (th ch Hn v th ch Nm, c bit l Truyn
Kiu).
Gi :
Nhng sng tc bng ch Hn
Ngoi tc phm Thanh Hin thi tp (hai tp), cn c Nam
trung tp ngm, Bc hnh tp lc. C ba tp c n gn mt
nghn bi, nay cn li khong 249 bi. V mt s bi th c
nhiu ngi bit n nh Long Thnh cm gi ca (Bi ca ngi gy
n t Long Thnh), iu La Thnh ca gi (Ving ngi ca n
t La Thnh), c Tiu Thanh k (c Tiu Thanh k), Thi
Bnh mi gi ca (Ngi ht rong Thi Bnh), H Nam o trung
khc th (Nng d trn ng i H Nam), S kin hnh (Bi
hnh v nhng iu trng thy), Tr binh hnh (Bi hnh v
vic binh ao lm nghn ng)...
Nhng sng tc bng ch Nm
Cc tc phm on trng tn thanh tc Truyn Kiu bng th
lc bt, Vn t thp loi chng sinh, cn c tn l Vn chiu hn
bng th song tht lc bt. Ngoi ra, cn mt s sng tc m
cht dn gian nh bi v Thc li trai phng nn v bi Vn t Trng Lu nh n (Vn t sng hai c gi Trng Lu).
Ngoi ra, tng truyn Nguyn Du cn l tc gi ca mt s
cu ht i p giao duyn lu hnh trong dn gian.
4()

Nhiu tc gi, T in tc gia tc phm vn hc Vit Nam dng cho nh trng, NXB i hc S phm, 2004.

172

- Nguyn Du nh th c khuynh hng hin thc su sc:

Phn th ch Hn c coi nh cun nht k v nhng nm
thng long ong, ln n trong cuc i Nguyn Du, ng
ghi li mt cch trung thnh nhng nm thng sng lay tt, m
i, bnh tt v nhng suy t ca bn thn trc thc ti lch s.
c bit trong kit tc Truyn Kiu, Nguyn Du i din
vi hin thc m ln n s tn nhn bc c ca cc th lc en
ti m ng gi chung bng ci tn nh mnh.
- Nguyn Du nh th nhn o li lc:
Ton b sng tc ca Nguyn Du d bng ch Nm hay ch
Hn u tot ln mt c im l s quan tm su sc i
vi thn phn con ngi. iu th hin r nht trong tc phm
Truyn Kiu. Truyn Kiu ca ngi tnh yu t do, trong sng, l
gic m v cng l v t do nhng ch yu tc phm l ting
khc n au cho nhn phm v thn phn con ngi b ch
p, c bit l ngi ph n.
Cu th gin d m su sc:
au n thay phn n b,
Li rng bc mnh cng l li chung.
l ting lng nh th dnh cho nhng ngi ph n ti hoa
mnh bc trong x hi ng thi. T , nh th khi qut ln
rng khng ch l li chung cho thn phn ca ph n m
l li chung ca mi kip ngi:
Ni hn kim c tri khn hi,
Ci n phong lu khch t mang.
c Vn t thp loi chng sinh th thy tri tim nhn o
ca Nguyn Du cn rng m ti mi kip ngi trong x hi.
173

Ch ngha nhn o trong sng tc ca Nguyn Du xut

pht t tnh thng yu su sc m ng dnh cho con ngi
trong cuc i ny. C th ni Nguyn Du vt qua mt s
rng buc ca thc h phong kin v tn gio vn ti
khng nh gi tr t thn ca con ngi. l t tng su sc
nht m ng em li cho vn hc Vit Nam trong thi ca ng.
3. Khi qut mt s thnh tu c bn ca Nguyn Du v
ngn ng v th loi vn hc (ly v d trong cc bi v on
trch Truyn Kiu hc minh ho).
Gi : Nguyn Du l mt tc gia c v tr hng u trong
lch s vn hc dn tc. Th ch Hn va phn nh thc ti, va
ghi li cm xc trc cuc i bng li l gin d m ti hoa; th
ch Nm vi hai th lc bt v song tht lc bt t n trnh
mu mc c in, a ngn ng vn hc ting Vit ln mt
trnh mi, sc so v tinh luyn.
Kit tc Truyn Kiu c dch ra nhiu th ting trn th
gii, c ng o bn c Vit Nam v th gii mn m.

ngc hoa i mt vi bo cha

(Trch Phm Ti Ngc Hoa)
1. Ngc Hoa i mt vi bo cha trch t Phm Ti Ngc
Hoa, mt tc phm thuc th loi truyn Nm bnh dn. Truyn
gm 928 cu th, ch yu l nhng cu lc bt, thnh thong
c nhng on tr tnh xen vo l nhng cu song tht lc
bt.
3. Qua nhng li l i p khn ngoan, kho lo ca Ngc
Hoa i vi Trang Vng, on trch Ngc Hoa i mt vi bo
cha ca ngi tinh thn u tranh n cng ca Ngc Hoa i vi
tn bo cha bo v o v chng.
174

II Rn luyn k nng
1. Tm hiu khi qut v ni dung tc phm Phm Ti Ngc
Hoa
Gi :
Ngc Hoa qu Thanh H, con mt vin quan h Trn, gia
nh giu c. Khi gp Phm Ti, ngi Sn Ty, m ci cha m,
phi i n xin tip tc vic hc, Ngc Hoa em lng thng
yu ri nn duyn v chng. Trong lng c mt ngi tn l Bin
in, trc ng li yu thng nhng Ngc Hoa khng ng ,
nay thy nng ly chng th sinh lng th ght, ngh cch tr
th. Bit Trang Vng hiu sc, Bin in tc tng Ngc Hoa
em dng Trang Vng. Qu nhin, Trang Vng m mt v nhan
sc ca Ngc Hoa, cho quan qun v bt nng. Mc d b p
buc phi ly hn nhng ngay gia triu nh nng dng
cm c tuyt. Trang Vng i chin thut, thng lng vi Phm
Ti nhng v cho hn nhng Ngc Hoa kin quyt chi t. Hn h,
hn u c Phm Ti. Sau khi Phm Ti cht, Trang Vng
li bc bch Ngc Hoa. Nng cm dao rch mt, ct tc, mc
tang phc vo triu. Nng vin c chng cht phi tang ba
nm v ni ch khi on tang mi tr li. Trang Vng nh phi ng thun.
Ngc Hoa a thi hi Phm Ti v qu an tng, th tit vi
chng trn ba nm th t vn khi b TrangVng i bt.
Xung m ph, gp li Phm Ti, hai v chng Ngc Hoa lm
n kin Trang Vng ti in Dim La. Dim Vng tuy l em
ca Trang Vng, nhng thy s th nh th dng php cng
tr Trang Vng, cho nm Trang Vng vo vc du. Phm Ti,
Ngc Hoa th c sng li v tr v on t ci trn.
on trch Ngc Hoa i mt vi bo cha trch t cu 403
n cu 474 k v cuc i mt gia Ngc Hoa, Phm Ti vi
175

Trang Vng ti triu nh.

2. C th hnh dung on trch nh mt on kch c
khng?
Gi : C th hnh dung on trch nh mt v kch vi cc
yu t:
Nhn vt: Ngc Hoa, Phm Ti, Trang Vng.
a im: ti triu nh.
Li thoi mang kch tnh cao: V chng Ngc Hoa bo v l
phi, l tnh ngha v chng; Trang Vng i hi, thuyt
phc v p buc Ngc Hoa nhng khng t c nguyn vng.
3. on trch cho thy tr tng tng hn nhin ca tc gi
bnh dn, hy chng minh.
Gi :
S tng tng v din bin cu chuyn: Trang Vng p
buc v chng Ngc Hoa vo cung, d d Ngc Hoa khng c, li
thng lng vi Phm Ti, ri li dng uy quyn p buc hai v
chng nng, nhng cng khng thng ni tr tu ngi bnh
dn. C hai v chng Ngc Hoa u i p rt kho
Tng tng ra ngn ng, c ch v hnh ng ca nhn
vt: li l ca Ngc Hoa, Phm Ti, Trang Vng,
4. Phn tch hnh tng nhn vt Ngc Hoa
Gi :
Ngc Hoa mt ph n chung thu, kin trinh bo v hnh
phc ca mnh
Ngc Hoa ni rng mnh l gi c chng, vng mnh
triu nh, vua l ca thin t (con tri) nn phi n triu
nh:
176

Ti l con gi c chng,
..............................................
Him g thiu n trm anh,
M vua li phi p tnh ti chi?
L l ca nng rt anh thp v cch x s ca nng va
cng rn, va mm do. Qu tht, nng cht vn Trang Vng
rng mnh l ph n c chng, sao Trang Vng li i nng
phi n y, trong khi x hi khng thiu nhng ngi con gi
p cha chng.
Sau khi Phm Ti b Trang Vng p bng cch thng lng vi
chng nhng v cho hn, Ngc Hoa li kin quyt chi t. Lc
ny, l l ca nng cng khng km phn anh thp. Nng qu
gi, tu trnh ng php tc ca mt b ti trc b h:
Nghe vua ni ht khc nhi
........................................................
Thi ti t vn khi lng bi phu
Nng quyt tm bo v hnh phc ca mnh, khng nh
li l gio phong kin, n nhi an phn ch tng, ly chng l
chung thu vi chng, khng th phn bi. Nng cn khng
nh Mt tri ln qu bng trng khn v: Vua tuy rng r nh
mt tri nhng l mt tri ln, khng th snh vi Phm Ti d
chng ch sng nh bng trng nhng l bng trng ang ln. Qu
tht ch nhng ngi c c hnh v c lng dng cm th mi
dm ni thng, ni tht, mi dm bo v hnh phc ca mnh
ngay ti triu nh, trc mt vua nh th.
5. Phn tch tnh cch nhn vt Phm Ti
Gi :
177

Trang Vng ha chia cho Phm Ti na s cung tn m n, li

cho tc quyn Phm Ti nhng Ngc Hoa cho hn, Phm
Ti t chi li mc c . Chng ni:
V ti ti thin tr ngu
Lc tri tc nc vua cho thn thng.
G rng d mun lm cng
S khi nhy ma rng lng tc th.
Cch ni ca Phm Ti rt khn kho, chng dng hnh nh
n d so snh mnh nh con g rng, l g khng th ho
thnh cng, do , khng th nhn nhng g vua ban. iu
chng t Phm Ti khng phi l ngi ham h danh li, khng
mng ph qu vinh hoa. Ni khc i, v hnh phc, v tnh v
chng, chng sn sng lm mt thng dn ch khng v li lc
m ph tnh Ngc Hoa. t trong x hi phong kin, thi y,
tnh cm y l rt ng trn trng.
6. Trong on trch, tnh cch nhn vt Trang Vng c th
hin nh th no?
Gi :
Lc u, Trang Vng cn t ra lch s, kho lo rng trc
Ngc Hoa cn xa, nay gn, mun kt duyn vi Ngc Hoa,
coi nng nh tin vo n chn triu nh v hai ngi kt
duyn s hin vinh i i:
Xa cn ng liu, ty o
Nay mng tin lt vo Bng Lai
i ta hp duyn hi
Trm nm t tc mun i hin vinh.
Sau khi b Ngc Hoa t chi, Trang Vng dng quyn
178

hnh i Phm Ti vo v p chng thng lng, cho ca ci,

chc tc, cho s bnh yn,... ra v cho Phm Ti, nhng thc cht
l dng uy quyn p buc v chng Phm Ti. Li l ca Trang Vng rt trch thng:
Ta l thnh nc ny
Nh u ta bt v my l dn
v li ni vi Ngc Hoa cng vy:
Ta nay quyn c, ngi cao
V nng mt cht, tn hao mun nhi
Cch khc ho nhn vt ca tc gi dn gian tht ti tnh,
khng dng nhiu li m nhn vt l r chn tng.

Thc hnh vit cc on vn

Chng minh, gii thch, quy np, din dch
1. Thc hnh vit on vn chng minh
a) Chng minh lun im: Bit v hiu l cn lm theo,
i theo, nhng phi bit tng tng mi, sng to c ci mi.
Gi : Mun chng minh mt lun im no , trc ht phi
bit a ra l l, ri thuyt phc l l y bng nhng dn chng
c th. Trong trng hp ny, l l l: Bit v hiu l c s c th
lm mt iu g ; nhng mun lm ra ci mi th phi c sc
sng to; m mun sng to c ci mi th phi bit tng tng
trn c s ci bit v hiu. C th a ra dn chng: Mun to
ra mt mu thi trang mi th phi da trn nhng hiu bit v
k thut, th hiu, xu hng, t pht huy tr tng tng ca
mnh sng to ra sn phm thi trang mi p ng c nhu
cu, th hiu ca ngi tiu dng,
179

b) Chng minh lun im: am m hc hi l nim am m

khng bao gi phn bi con ngi.
Gi :
- L l: Ti sao ni am m hc hi l nim am m khng
bao gi phn bi con ngi?
- Bng chng: Hc sinh am m hc hi s tip thu c nhiu
iu b ch ngy cng trng thnh, ng nh cu tc ng
Hc thy khng ty hc bn; Cc nh khoa hc am m hc
hi s khng ngng tm ti, pht hin ra chn l mi phc v cho
cuc sng con ngi; t nc ny hc hi t nc khc s to thnh
mi giao lu, trao i vn ho, k thut, c li cho s pht trin
x hi,
2. Thc hnh vit on vn gii thch
a) Gii thch lun im: Bit v hiu l cn lm theo,
i theo, nhng phi bit tng tng mi, sng to c ci mi.
Gi :
Bit v hiu l cn lm theo, i theo, nhng phi bit tng tng mi, sng to c ci mi. Bit v hiu l c s c th
lm mt iu g . Khng c hiu bit th khng c kh
nng lm vic, thc hnh. Nhng mun lm ra ci mi th hiu
bit cha m cn phi c sc sng to. S khng c sng to
nu khng c trang b mt vn hiu bit nht nh, cng
hiu bit nhiu th cng c kh nng sng to. Tuy nhin, mun
sng to c ci mi th iu quan trng l phi bit tng tng
trn c s ci bit v hiu. Ch c nhng ngi bit tng tng
mi c th sng to ra c ci mi.
b) Gii thch lun im: am m hc hi l nim am m
khng bao gi phn bi con ngi.
180

Gi : am m hc hi l nim am m khng bao gi phn

bi con ngi. Bn thn tinh thn hc hi khng bao gi c hi
cho con ngi. Ngi bit hc hi s khng ngng tip thu c tri
thc mi, kinh nghim mi bi p cho mnh. C nhiu
nim am m s phn bi con ngi, nhng am m hc hi, nh
th, s khng bao gi phn bi con ngi m ch cng gip con
ngi trng thnh.
3. Thc hnh vit on vn din dch
a) Xut pht t lun im Mi ngi trong x hi phi c
i x bnh ng, hy vit mt on vn ni v quyn tr
em.
Gi :
C th din gii theo cc : Tr em cng l con ngi, cn phi
c i x bnh ng, tn trng, vun p; Tr em phi c
chi a, hc hnh; Khng c lm dng sc lao ng ca tr
em; Khng c nh p tr em; Khng c xm hi tnh dc
tr em,
b) Xut pht t lun im Mi ngi lao ng trong x hi
hin i u phi c trnh vn ho tng ng vi k thut
cng ngh hin i, hy vit mt on vn ni v nhim v
hc tp ca hc sinh.
Gi :
C th din gii theo cc : X hi hin i sn xut bng k
thut cng ngh hin i; c th lao ng c hiu qu trong
x hi hin i, ngi lao ng khng ch lm vic bng kinh
nghim m cn phi c trang b, t trang b mt trnh vn
ho tng ng; Tt c cc ngnh ngh u i hi ngi lao
ng phi c nng lc, hiu bit v k thut cng ngh hin
i.
181

4. Thc hnh vit cc on vn quy np

a) Vit on vn quy np ni v sc sng to ca ngi nng
dn Vit Nam.
Gi :
Trn thc t, chng ta c bit c ngi nng dn lm ra
chic my gt la cm tay, tng nng sut hng chc ln so vi
gt bng tay; c ngi nng dn sng ch my ht bn, c cp
bng sng ch; li c ngi sng ch ra chic my gieo ht tin li,
C th ni, ngi nng dn Vit Nam lun tm ti sng to
trong lao ng.
b) Vit on vn quy np v ng gp to ln ca cc nh
khoa hc nng nghip Vit Nam.
Gi :
Vit Nam xo b v la chim gi rt, cho nng xut thp,
to ra v la xun cho nng xut cao. Nhiu ging la v cy n
qu c li to c nng sut cao. T mt nc phi nhp khu go,
n nay nc ta tr thnh mt nc xut khu go hng u
th gii. Cc nh khoa hc nng nghip Vit Nam c nhng
ng gp to ln cho s pht trin ca t nc trong giai on
va qua.
c) Vit on vn quy np ni v ti nng tr Vit Nam.
Gi :
C nhng thiu nhi Vit Nam ot gii v ch c vua th
gii. C em gi ot huy chng vng mn Wu-shu. i bng
n Vit Nam ba ln ginh ngi v ch SEA Games 21, 22 v
23. Th h tr Vit Nam chng t c ti nng ca mnh
trong khu vc v trn ton th gii.

182

Trnh by mt vn
I Kin thc c bn
1. C nhiu tnh hung trong i sng i hi chng ta
phi tham gia pht biu hoc trnh by mt vn . Pht biu,
trnh by mt vn l dng ngn ng ni nhm truyn t
thng tin, nu ln suy ngh v by t thi , tnh cm ca
mnh trc mi ngi v mt vn no ang t ra trong
cuc sng.
2. Mun trnh by mt vn c tt, ngi ni cn m
bo cc yu cu v mc ch (ni ni dung g, nhm mc ch
g); v i tng v hon cnh (ni cho ai nghe, trong khng
gian no, thi gian no); v ni dung ni (la chn ti,
nhng ni dung chnh, thit thc); v cch trnh by,
3. Cc bc chun b trnh by mt vn
3.1. Xc nh ti v i tng
3.2. Xc nh ni dung c bn v phm vi t liu
3.3. Lp cng cho bi pht biu, trnh by theo b cc
ba phn:
- M u: Nu vn
- Ni dung c bn: Ln lt trnh by nhng ni dung chnh
ca vn
- Kt thc: Tm tt, khng nh v m rng vn
trnh by.
II Rn luyn k nng
1. Nu thm cc tnh hung cn trnh by mt vn ,
ngoi cc tnh hung di y:
- Trong bui sinh hot on, c phn cng pht biu v vn
183

 trang phc hc ng hoc vn ti sao phi c thi

tn trng v bnh ng vi cc bn n;
- Trong gi sinh hot tp th, cn trnh by ni dung chng
trnh hnh ng ca c nhn, hay ca t, lp v ch V
mt mi trng xanh, sch, p, hoc v ngha ca vic gi
gn truyn thng Tn s trng o;
- Nh trng t chc cuc thi hng bin, c phn cng tham
d hng bin v ch phng chng t nn ma tu trong hc
ng;
- Trong bui sinh hot cu lc b vn hc, c mi pht biu
v vai tr, tc dng ca th ca i vi cuc sng con ngi.
Gi : Vi nhng hnh thc nh cc tnh hung trn, hy a
ra nhng yu cu v ni dung mi. V d, pht biu v kinh
nghim hc tp trong bui sinh hot on; pht biu v vic
xy dng on kt trong bui sinh hot tp th; pht biu v
tc dng ca vic c sch trong cu lc b vn hc,
2. Gii thch ti sao khi trnh by mt vn , ngi ni cn
phi ch ti i tng (ngi nghe).
Gi :
- i tng chi phi vic la chn ni dung: Nhng ni dung
trnh by phi ph hp vi trnh nhn thc, tm n i ca
ngi nghe. Vic xc nh la tui, gii tnh, ngh nghip ca
i tng cng l cn c ngi trnh by tp trung vo nhng
ni dung thit thc, ph hp.
- i tng i hi la chn cch trnh by ph hp: Ni vi i
tng no th cch ni, ng x khi ni, ngn t, thi , phi ph
hp vi i tng y.
- i tng gip ngi ni iu chnh khi trnh by: Trong khi
184

trnh by, thi , phn ng ca i tng gip ngi ni c th

iu chnh thu ht, tng sc thuyt phc.
3. Chun b cng trnh by kin ca v quan im
sau y:
Ai cng bit ht thuc l l c hi. Nhng ai s th ng
ht. Cn nhng ngi khng s th c ht. l quyn t do la
chn ca c nhn, khng cn phi gp .
Gi : Ni dung trnh by phi th hin c thi ph phn
i vi lp lun bao bin cho vic ht thuc l. Tuy nhin, mun
phn bc c quan im tiu cc ny, cn bit cch lp lun,
din t kin ca mnh cho thuyt phc. C th trnh by
da theo cc sau:
- S c hi ca thuc l
- Thuc l khng ch c hi cho ngi ht, m cn nh hng
xu n nhng ngi xung quanh, gy nhim mi trng
- Tui tr hc ng ht thuc s lm nh hng n kinh t
gia nh, lm mt i v p vn ho hc ng; vic ht thuc
c th dn n nhng hnh vi xu khc,
- Ph nhn quan im quyn t do la chn ca c nhn,
khng cn phi gp i vi t nn ht thuc l; khng nh
quan im chng t nn ht thuc l.
4. Thc hin cc bc chun b cho bi ni vi cc tnh hung
sau:
(1) Trong bui sinh hot on, c phn cng pht biu v
vn trang phc hc ng hoc vn ti sao phi c thi
tn trng v bnh ng vi cc bn n;
(2) Trong gi sinh hot tp th, cn trnh by ni dung chng trnh hnh ng ca c nhn, hay ca t, lp v ch
185

V mt mi trng xanh, sch, p, hoc v ngha ca vic

gi gn truyn thng Tn s trng o;
(3) Nh trng t chc cuc thi hng bin, c phn cng
tham d hng bin v ch phng chng t nn ma tu trong
hc ng;
(4) Trong bui sinh hot cu lc b vn hc, c mi pht
biu v vai tr, tc dng ca th ca i vi cuc sng con ngi.
Gi :
Thc hin vic chun b theo cc bc: Xc nh ti v
i tng; Xc nh ni dung c bn v phm vi t liu; Lp cng cho bi pht biu, trnh by.
- Ni v ti g? Cho ai nghe?
- Cn ni nhng no lm r vn ? Trong cc ca
bi ni, cn tp trung vo no? Cn huy ng nhng t liu
no cho bi ni? C cn s dng tranh nh, bng biu, sch v
hay phng tin no khi ni khng?
- cng:
+ M u bi ni nh th no?
+ Ni dung bi ni gm nhng no? Trnh by no trc,
no sau? T liu c s dng no? Nu c s dng phng
tin minh ho th dng vo lc no, nhm lm r cho no?
+ Kt thc bi ni, em s ni g nhn li cho ngi nghe
thy r ni dung c bn m em trnh by? Cn ni g
m rng vn ?

Tun 31
c hiu vn bn vn hc trung i
186

Vit Nam
I Kin thc c bn
1. Vn bn vn hc trung i Vit Nam vit bng ch Hn v
ch Nm. Khi c hiu cn ch i chiu gia vn bn
phin m, bn dch ngha vi vn bn dch th vn. Ch c
k nhng ni dung ch thch v ngha hay in tch, in c.
2. Vn hc trung i thin v biu hin tm, ch m t t
thc cc hin tng i sng. Khi c hiu, cn lu n tnh c l, tng trng ca cc hnh nh; khai thc nhng hm n
cha.
3. Vn hc trung i thin v xy dng nhng kt cu ngn
t cn i, hi ho. Cn khai thc c im c o v biu
hin ny khi c hiu vn bn.
II Rn luyn k nng
1. Luyn c hiu vn t, in c, t c
a) So snh bn dch ngha v bn dch th bi T lng ca
Phm Ng Lo; t cho bit vic so snh c tc dng nh th
no?
Gi :
Cu 1 (Cm ngang ngn gio trn gi t nc va chn
my thu / Ma gio non sng tri my thu): Hai ch Ma gio
khng hay bng cm ngang ngn gio, lm mt i ci hin
ngang, vng chi, lm lit.
Cu 2 (Ba qun dng mnh nh h bo kh th nut tru /
Ba qun kh mnh nut tri tru): Bn dch th lc b mt t
h (h bo).
Cu 3 (Nam nhi m cha tr c n cng danh / Cng danh
nam t cn vng n): Cu ny dch kh st.
187

 Cu 4 (Xu h khi nghe ngi ta ni chuyn V hu / Lung

thn tai nghe chuyn V hu): Cu ny dch kh st.
Nh i chiu, ta hiu ng hn, su sc hn v p
ca bi th.
b) Cu th Hng lin tr tin mi hng (Nguyn Tri
Cnh ngy h) hiu tin l ngt; c bn phin m l Hng
lin tr tn mi hng hiu tn l ht. Theo anh (ch),
hiu theo ngha no thch hp hn?
Gi : Theo SGK Ng vn 10 Nng cao, tp mt th Tin: t
Hn Vit c ngha y, c tha, trong cu ny c th hiu l
ngt hoc nc. Hai cu: Thch lu hin cn phun thc
Hng lin tr tin mi hng, ni trong khi thch lu hin
cn ang tip tc phun mu , th sen hng trong ao ngt
mi hng. (Sd, Tr. 160).
c) Gii thch ngha v biu tng (c in m) trong cc
cu sau:
- Vic nhn ngha ct yn dn,
Qun iu pht trc lo tr bo.
- em i ngha thng hung tn,
Ly ch nhn thay cng bo.
Trn B ng sm vang chp git,
Min Tr Ln trc ch tro bay.
- Nhn dn bn ci mt nh, dng cn trc ngn c php
phi;
Tng s mt lng ph t, ho nc sng chn ru ngt
ngo.
(i

co

bnh
188

Ng)
Gi :
- Nhn ngha: nhn l yu thng, trng ngi; ngha l theo
l phi. Yn dn: lm cho dn yn.
- iu pht: iu l thng xt, pht l trng pht k c ti; hai
ch iu pht l rt gn t iu dn pht ti: thng dn,
nh k c ti.
- i ngha: ngha ln, ngha cao c.
- Ch nhn: v cng nhn (ngha); lng nhn (ngha)
mc cao nht.
- Trc ch tro bay: kh th chin thng mnh m, khng sc
no cn ni, nh ch tre, nh gi cun tro bay.
- Sm vang chp git: sc mnh chin thng mnh lit.
- Dng cn trc ngn c pht phi: ly sch c, ni v qu
gp gp cha kp may c, phi ly cnh trc lm c tp hp
lc lng.
- Ho nc sng chn ru ngt ngo: ly t mt truyn c,
k chuyn Tn S nh nhau, c ngi dng vua s v ru
ngon, vua S cho ho v ru vo nc sng cho vua ti cng
ung. Qun s cm ng, ng lng nh bi nc Tn. y
ni ngi ch huy v qun lnh cng nhau chia ngt s bi.
d) Gii thch in tch vn hc v t c trong cc cu sau:
- Ru n ci cy ta s ung,
Nhn xem ph qu ta chim bao.
(Nhn)
- L c Ngu cm n mt ting,
Dn giu khp i phng.
189

(Cnh ngy h)
Gi :
- Ph qu ta chim bao: c th hiu theo tch xa, mt ngi
nm ng di gc cy ho chim bao thy mnh c lm quan,
giu c, tnh dy thy mnh vn nm di gc cy ho, mi bit
ch l chim bao.
- Ngu cm: n ca vua Ngu Thun. Ngu l tn mt triu i
huyn thoi do vua Thun lp nn, t nc thanh bnh, nhn
dn no . Tng truyn vua Nghiu c ban cho vua Thun mt
cy n. Nhng lc ri ri, vua Thun thng gy n ca khc
Nam phong:
Gi nam mt m,
Lm cho dn ta bt u phin.
Gi nam thi ng lc,
Lm cho dn ta ngy thm nhiu ca ci.
2. Luyn c hiu tm s, ch hng, t tng trong vn bn
vn hc trung i
a) Gii thch ngha cc cu sau:
- n bn sng ch h mt,
Nh ngi xa ch l chan.
- Gic tan mun tha thng bnh,
Phi u t him ct mnh c cao.
(Ph sng Bch ng)
Gi :
- n bn sng ch h mt - Nh ngi xa ch l chan: ngh
ti thi oanh lit ca cc vua Trn xa, thy xu h v xt xa cho
190

hin trng ca t nc ng thi.

- Gic tan mun tha thng bnh - Phi u t him ct
mnh c cao: Nhn mnh vai tr ca ngi lnh o t nc.
b) Phn tch tm s ca Nguyn Du trong bi c Tiu
Thanh k.
Gi :
- Xem li ni dung c hiu bi c Tiu Thanh k
- Tham kho:
Mi ng cm, thng xt v t nghim thm tha m
Nguyn Du gi gm trong c Tiu Thanh k c c s t s thc
cuc i, thn phn ng. Nguyn Du xut thn trong gia
nh i qu tc, nhiu i lm quan di triu vua L, cha
Trnh. Tng thi tam trng v lm quan. Nm 1789 nh L suy
sp, gia cnh tan tc, Nguyn Du phi lnh v qu v. Sau ra
lm quan di triu Nguyn. C th ni Nguyn Du sng v
chng kin mt thi i bin ng d di nht ca lch s Vit
Nam, ng cng c chng kin nhng i thay, bc bo ca
cuc i v thn phn con ngi. L mt vn nhn, tuy lm
quan nhng vn sn mi thng i, thng ngi, cuc i li
tri qua nhiu sng gi, s ng cm gia Nguyn Du v Tiu
Thanh l ht sc t nhin, cng ging nh mi ng cm, au
n cho thn phn Thu Kiu trong Truyn Kiu vy.
Tc gi ni v Tiu Thanh, ni v mnh v cng l ni v s
phn ca nhng k ti hoa mnh bc ni chung. T s thng xt
cho Tiu Thanh ti hoa mnh bc, tc gi i n khi qut v
nhn sinh: Nhng mi hn c kim kh m hi tri c". Cu
th cht cha ni tuyt vng trc nhng nghch l, tr tru ca
to ho, cho thy cm thc y bi kch ca tri k ti hoa. Tc
gi t vn nhng iu thng cm cng Tiu Thanh vo
191

chnh mnh cu 6: "Ta t coi nh ngi cng mt hi vi k mc

ni oan l lng v nt phong nh". T xt ngi n xt i v xt
mnh, cu th th hin ni au chung t tri nghim, li
chung cho k bc mnh c pht hin cng cn t chnh ring
phn ca thi nhn. n hai cu cui bi, Nguyn Du trc tip
ni ln tm s ca ring mnh, tin cm v d cm, t vn v
mnh. Cu hi va mang v bn khon, trn tr, nghi hoc li
va nh ting lng thi nhn tha thit mong i tri k, tri ng. Hai
cu ny, thc ra l s tip tc, c th ho ca ng t c cu
6. Cu hi khng cn ch l t ra cho Tiu Thanh hay
Nguyn Du m tr thnh nim day dt ph qut, t ra cho
bao i, bao ngi kim c trc nghch l ti hoa mnh bc.
c) Ch ra t tng, tnh cm ca tc gi Nguyn D trong
Chuyn chc phn s n Tn Vin.
Gi :
Chuyn chc phn s n Tn Vin th hin ni bt gng
ngi cng trc, can m, mnh m u tranh chng li gian t,
loi tr ci c, i cng l, cng bng. Truyn th hin thi
ph phn i vi ci c, ci xu ng thi cho thy tinh thn can
m ng v pha chnh ngha, bnh vc l phi.
ngha gio dc ca truyn c th hin on bnh cui
truyn. Li bnh ni ln li rn v nhn cch ca k s, con
ngi chn chnh khng nn un mnh, phi sng cng trc,
ngay thng. S cng ci, lng can m trc nhng ci xu, ci
c l thi ng x tch cc cn c coi trng.
ngha v s ca ngi, tn vinh ngi cng trc, quyt on,
dm ng u vi ci c, ci xu c th hin phn kt cu
chuyn, khi T Vn cht li c sng li v tr thnh c Thnh
n Tn Vin.
192

3. Luyn c hiu gi tr ngh thut ngn t

a) Phn tch cu trc cn i ca cc cu th sau, bnh
lun v ngha v v p ca chng:
- Ta di ta tm ni vng v,
Ngi khn ngi n chn lao xao.
Thu n mng trc, ng n gi,
Xun tm h sen, h tm ao.
(Nhn)
- Thch lu hin cn phun thc ,
Hng lin tr tin mi hng.
Lao xao ch c lng ng ph,
Dng di cm ve lu tch dng.
(Cnh ngy h)
Gi :
- i v bng trc:
+ Ta di ta tm ni vng v,

BTBBBTT

Ngi khn ngi n chn lao

xao.

BBBTTBB
BBBTBBT

Thu n mng trc, ng n

gi,

BTBBTTB

Xun tm h sen, h tm
ao.
+ Thch lu hin cn phun

TTBBBTT
193

thc ,

BBBTTBB

Hng lin tr tin mi h- B B T T B B T

ng.
TTBBBTB
Lao xao ch c lng ng ph,
Dng di cm ve lu tch dng.
- i :
+ di / khn; n / tm
+ thch lu hoa / sen hng ngt hng; m thanh ch c
lng chi / ting ve lu chiu
- i t loi:
+ tnh t / tnh t (di / khn); ng t / ng t (n / tm),

+ danh t / danh t (lu / lin); ng t / ng t (phun /

tin),
- Tham kho li bnh lun:
+ S i lp gia ta di v ngi khn trong cu 3 4
mang nhiu hm : va khng nh s la chn phng
chm sng, cch ng x ca tc gi, va th hin sc thi tro
lng, thi ma mai i vi cch sng ham h danh vng, ph
qu. Theo , ci di ca ta l ci ngu di ca bc i tr, vi
tr tu ln, thu trit l thnh suy, vong tn ca cuc i, sng
thanh thn, nhn dt, thun l t nhin. Cho nn, ni ta chn l
ni vng v, ngha l ni c th tnh ti, sng an nhn,
khng c tranh ginh t li theo s thch ca ta. Cn ngi
194

khn m chn n chn lao xao, ngha l ni n , con

ngi chen chc, x y nhau ginh git li danh, th li ho
ra di vy. khn di, ni vng v chn lao xao l
nhng quan nim sng, cch la chn rt khc nhau.
+ Bc tranh ngy h c miu t trong nhng cp cu cn
i, hi ho; cng l s cn i, hi ho ca mu sc, m
thanh. V p ca cnh y sc sng cng h m cho thy ci
nhn thm m tnh yu cuc sng ca nh th.
b) Phn tch tnh cht hm sc ca hnh nh trong cc cu
th:
- Bng bum khut bu khng,
Trng theo ch thy dng sng bn tri.
(Ti lu Hong Hc
tin Mnh Ho Nhin i Qung
Lng)

- Quc th cha tr gi sao vi,

Di nguyt mi gm by chy.
(Ni lng)
Gi :
- Hai cu th ta nh mt bc tranh vi bt php miu t ti
hoa, nhng cnh y l ng tnh, t trng thi tnh cm ca
ngi a tin. Ci nhn y nh nhung, quyn luyn tot ln t
nhng hnh nh bng cnh bum l loi xa xa, t s vn ng
mt ht trong khong khng gian xanh bic mnh mang, ch
Duy kin c nhn mnh gi t ci ang mt i, ht xa dn,
tut khi mnh, cho thy trng thi c n, tr v cn li ang
rn ngp tm tng ngi a tin. Bt php gi t tinh t cn cho
thy s vn ng chuyn dch ngy cng xa v s di theo qu
195

trnh chuyn dch y. Khng ni g v tnh m tnh lan

to, vi vi trong hnh nh th. n khi dng sng chon ngp ci
nhn (dng sng ngang tri) th cm xc luyn tic, nh nhung
cng trng thi n ci, chia la c y n nh im.
- Tc gi th hin ch kh qut cng v tinh thn kin tr
chin u. Hnh nh v tng u bc vi mi th nc au u
trong lng, nung nu mi kim di trng bao phen l hnh nh
mang v p bi hng, giu tnh biu tng. Vn khng ra ngoi
cm gic bi kch, trong khi mi th nc cha tr ang thi thc th
tui cao, sc lc khng cn sung mn, tm y vi lc y trong
mt con ngi sinh ra bi kch, nhng cng tm y lc y m tot
ln v p ca ch kh, s bn b, nhit huyt anh hng, v
sng lng ca k l vn, m thm m tm trng.

Khi qut lch s ting Vit

I Kin thc c bn
1. Vit Nam l mt quc gia nhiu dn tc, c nhiu ngn
ng khc nhau. Ting Vit, l ngn ng ca dn tc Vit, ng
vai tr mt ngn ng c tnh ph thng, dng lm cng c giao
tip chung. Ting Vit gi v th mt ngn ng quc gia.
2. Ting Vit, c ngun gc rt c xa. Cng vi dn tc Vit,
ting Vit c ngun gc bn a rt m nt, xut hin v trng thnh t rt sm trn lu vc sng Hng v sng M.
3. Ting Vit thuc h Nam . Trong h Nam , ting Vit c
quan h h hng gn gi vi ting Mng v mi quan h tng
i xa hn i vi nhm ting Mn Khmer. Ngoi h Nam ,
ting Vit cng c mi quan h tip xc lu i vi cc ngn
ng thuc nhm Ty Thi v nhm M Lai - a o.
Ting Vit c qu trnh pht trin ring y sc sng,
196

trong s gn b vi x hi ngi Vit, vi s trng thnh mnh m

ca tinh thn dn tc t cng v t ch.
II Rn luyn k nng
1. Hy tm hiu v c dn vng anh (ch) ang sng:
- Nhng c dn thuc nhng dn tc no?
- Hng ngy, c dn vng anh (ch) ang sng dng ngn ng
no giao tip vi nhau?
2. Trong i sng x hi Vit Nam ngy nay, ting Vit c vai
tr g?
Gi :
- Vai tr mt ngn ng c tnh cht ph thng, dng lm
cng c giao tip chung;
- T Cch mng thng Tm (1945) n nay, ting Vit gi vai
tr ca mt ngn ng vn ho pht trin ton din c dng
trong mi hot ng ca i sng x hi Vit Nam.
3. Trnh by v quan h h hng ca ting Vit.
Gi :
- Thuc h Nam ;
- Trong h Nam , c quan h h hng gn gi vi ting Mng;
xa hn vi nhm ting Mn Khmer;
- Ngoi h Nam , c quan h tip xc vi nhm ting Ty
Thi, nhm M Lai - a o.

Luyn tp trnh by mt vn
1. Cc vn c th chn trnh by
- La chn trang phc ca hc sinh, thanh nin th no cho
197

ph hp?
- Ti sao cn phi tn trng v i x bnh ng vi bn
n?
- V sao phi nng cao thc chp hnh php lut v giao
thng?
- Lm th no c mt mi trng xanh, sch, p?
2. Lp cng trnh by vn chn
Gi : y, i tng nghe l cc bn trong lp. Tu theo tng
vn trnh by m cch thc trnh by c th khc nhau nhng nhn chung cng trnh by phi m bo theo b cc 3
phn (M u, Ni dung c bn v Kt thc).
C th tham kho cc cho tng vn trnh by sau
y:
- La chn trang phc ca hc sinh, thanh nin th no cho
ph hp?
+ M u: Trong cuc sng, vic la chn trang phc ph hp
c ngha rt quan trng; Thanh nin, hc sinh cng cn phi
la chn trang phc cho ph hp.
+ Ni dung c bn: Trang phc ph hp l trang phc p; i
vi hc sinh, trang phc p ngha l phi ph hp vi la tui i
hc, ph hp vi mi trng hc ng, thun tin cho cng vic
hc tp, ph hp vi iu kin kinh t gia nh, ho ng vi
tp th trng, lp, ph hp vi tng hot ng (hc tp trn lp,
ngy l, d hi, lao ng,); Cn ph phn cch n mc chy
theo thi trang m khng ph hp vi thm m hc ng;
+ Kt thc: Vic la chn trang phc th hin thc vn ho
ca ngi thanh nin, hc sinh,
- Ti sao cn phi tn trng v i x bnh ng vi bn
198

n?
+ M u: Vn bnh ng nam n; Cn phi tn trng
v i x bnh ng vi bn n.
+ Ni dung c bn: Trong x hi Vit Nam hin nay, hin tng
trng nam khinh n vn cn, n biu hin trong quan h x
hi, trong quan h gia nh v ngay c trong nh trng ph
thng; Cn phi tn trng, i x bnh ng vi bn gi v: v
p ca ph n cn c tn trng, bo v, bn gi l phi yu,
; Nhng biu hin c th ca thi tn trng, i x bnh
ng vi bn gi: li ni, hnh ng,; Vic tn trng bn gi
khng h lm gim i nam tnh, m ngc li cng khin hnh
nh ngi nam gii thm p,; Cn ph phn nhng biu hin
thiu tn trng, phn bit i x vi bn gi: ngoi x hi, trong
trng, trong lp,
+ Kt thc: Khng nh v ku gi mi ngi tn trng, i
x bnh ng vi bn gi; C th a ra nhng tnh hung
gp trong thc t tho lun,
- V sao phi nng cao thc chp hnh php lut v giao
thng?
+ M u: Mi ngi cn nng cao thc chp hnh php
lut; Vic nng cao thc chp hnh php lut v giao thng
ang l vn bc thit.
+ Ni dung c bn: Tai nn giao thng nc ta ang tnh
trng bo ng; Mt trong nhng nguyn nhn c bn gy tai
nn giao thng l thc chp hnh pht lut v giao thng cha
cao; thc chp hnh php lut v giao thng ca hc sinh cn
thp, nhng biu hin c th: hc sinh i trn ng gi n
lp, gi tan hc,; Nhng gii php gp phn nng cao thc
chp hnh php lut v giao thng, nht l i vi hc sinh,
199

+ Kt thc: Ku gi cc bn cng chp hnh nghim chnh

lut giao thng; C th a ra mt tnh hung hoc mt kin
ngh ca mnh tip tc tho lun,
- Lm th no c mt mi trng xanh, sch, p?
+ M u: Mi trng sng c tm quan trng c bit; Cn
phi c nhng hnh ng c th c mt mi trng xanh,
sch, p.
+ Ni dung c bn: Mi trng xanh, sch, p: cy xanh,
m bo v sinh, khng nhim, m bo m quan; Thc
trng mi trng hin nay v cnh bo v nguy c nhim mi
trng: cht ph rng, thiu cy xanh, rc thi ba bi, cht thi
c hi, nhim ngun nc, thiu m quan,; Nhng hnh
ng c th c mt mi trng xanh, sch, p: ngn chn
nn ph rng, tng cng trng cy xanh, khng vt rc ba bi,
gi v sinh trng lp, pht ng phong tro V mt mi trng
xanh, sch, p trong trng, lp,
+ Kt thc: Ku gi mi ngi cng tham gia bo v mi trng,
v chnh s sng ca mnh,
3. Hng dn trnh by trc lp
a) La chn vn trnh by vi cng chun b
c) Trnh by vn trc lp theo cng chun b
Ch :
- Hng ti i tng nghe (cc bn trong lp)
- Trnh by r , nhn vo nhng trng tm
- Cn bit a ra nhng dn chng c th lp lun ca
mnh thm sc thuyt phc
- Khi trnh by, cn kt hp iu chnh ging ni vi c ch,
200

nt mt v quan st thi ca ngi nghe.

d) Lng nghe kin nhn xt, trao i v phn trnh by
ca mnh; t rt kinh nghim v k nng trnh by mt vn
.
Tun 32

Tr bi kim tra vn hc
I. Chun b nh
1. Chp li bi lm trn lp.
2. c k li bi v t kim tra li yu cu ca bi:
- bi yu cu vit kiu vn bn no? Vit v ti g
(v th loi, vn hc s, l lun vn hc, tc phm c th,)?
Mc ch ca bi vn l g?
- thc hin yu cu ca bi, cn c nhng tri thc g
v vn ngh lun v v phng thc biu t (phn tch,
tng hp, so snh, i chiu, chng minh, gii thch,)?
- Nh li bi lm ca mnh v t nh gi kt qu da theo
yu cu v ni dung kin thc v k nng to lp vn bn.
II. Cng vic trn lp
1. Ch lng nghe v ghi chp li nhng nhn xt, nh gi
ca thy, c gio v kt qu vit bi chung ca c lp.
2. Ch tham kho nhng bi vit c nh gi tt; tham
gia cha li, kim tra li bi vit theo yu cu ca thy, c gio.
3. T kim tra li bi vit ca mnh theo gi sau:
- c k li li ph ca thy, c gio; ch nhng phn nhn
xt c th hoc nhng im c nh du, lu sa cha
(c bit l nhng nhn xt v vn dng thao tc ngh lun).
201

- T kim tra li bi ca mnh v:

+ Ni dung ngh lun: Bi vn lm r c tnh cht, c
trng ca i tng cha?
+ V kt cu bi vn: B cc (M bi, Thn bi, Kt bi) ca
bi vn hp l, cn i cha? Cc c trnh by cht
ch, sng r cha? C cn lc b hoc b sung thm no khng?
+ V thao tc ngh lun: Bi vit s dng thao tc ngh
lun chnh no, c p ng ng yu cu ca bi v c ph
hp vi vn ngh lun khng? Trong khi trin khai , kt
hp cc thao tc nh th no? Cc thao tc ngh lun vn dng
t c hiu qu ra sao?
+ V k nng din t: Li vn m bo mch lc, tri
chy cha? C cn mc li v vit on, cu, chnh t,
khng?
Ghi vo s tay ca mnh nhng li thng mc, nhng nhc
im cn khc phc.
4. Vit li nhng on m anh (ch) cho l cha hay, hoc
vit li c bi nu t thy cha t.

Khi qut lch s ting Vit

(Tip theo)
I Kin thc c bn
4. Qu trnh pht trin ca ting Vit
4.1. Ting Vit thi k c i
Ting Vit thi k thng c c mt kho t vng kh phong
ph v mt bn sc ring v ng php, ng m. n thi k
tip theo, trong s tip xc ngn ng Vit Hn, vi sc sng
202

tim tng, c s chm lo gn gi ca nhn dn, ting Vit

chng nhng khng b mai mt m tri li vn tn ti v pht
trin khng ngng c v ng m, t vng.
4.2. Ting Vit thi k t th k X n th k XIX
Di s thng tr ca phong kin Trung Hoa, ting Vit cha c
ch vit. Nhng khi thc c lp, t ch v t cng ca dn
tc ln cao, khi yu cu pht trin vn ho v kinh t ca t nc
tr nn bc thit, trn c s ch Hn, cha ng ta sng ch ra
mt li ch ghi ting Vit: ch Nm. Ch Nm bc u c
s dng vo khong th k X XIII; n khong th k XV
c th vn quc m, quc ng vit bng ch Nm. T th
k XV tr v sau, nht l th k XVIII XIX, tro lu vn chng
Nm pht trin mnh m, t c nhng thnh tu rc r, ting
Vit cng c nhng bc tin r rt, t n trnh tinh
luyn v m bn sc dn tc.
4.3. Ting Vit thi k t u th k XX n Cch mng
thng Tm 1945
thi k ny, ting Vit bc vo giai on pht trin hin
i, vi ch quc ng. c t ra t th k XVII, n cui th
k XIX, nht l t u th k XX, ch quc ng mi c truyn
b rng ri v tr thnh phng tin thng dng trong mi lnh
vc.
4.4. Ting Vit thi k t Cch mng thng Tm (1945) n
nay
Vi vai tr mt ngn ng vn ho pht trin ton din, k t
Cch mng thng Tm 1945 thnh cng, ting Vit khng ngng
pht huy tc dng to ln trong s nghip cch mng ca t nc.
II Rn luyn k nng
1. Lc ho cc thi k pht trin ca ting Vit.
203

Gi :

T Cch mng
thng Tm 1945
n nay
T u th k
XX n CM thng
Tm 1945
T th k X n
ht th k XIX

Thi k c i

2. c nhng loi ch vit no dng ghi m ting Vit?

Nhng loi ch vit y c vai tr quan trng nh th no i vi
qu trnh pht trin ca ting Vit?
Gi :
- ghi m ting Vit, c hai loi ch vit: ch Nm v
ch quc ng;
- Trong lch s pht trin ca ting Vit, cc hnh thc ch
vit khng nhng lm cho bn thn ngn ng Vit hon thin,
pht trin m cn c vai tr to ln trong vic gip cho ting Vit
thnh mt ngn ng vn ho, l phng tin vn ho, tham gia
mt cch ton din vo i sng x hi.

Tr bi vit s 7
I. Chun b nh
1. Chp li bi lm trn lp.
2. c k li bi v t kim tra li yu cu ca bi:
- bi yu cu vit kiu vn bn no? Vit v ti g
(v th loi, vn hc s, l lun vn hc, tc phm c th,)?
204

Mc ch ca bi vn l g?
- thc hin yu cu ca bi, cn c nhng tri thc g
v vn ngh lun v cn vn dng thao tc ngh lun no?
Bi vit cn tp trung vo vn trng tm no? Phm vi t
liu (kin thc vn hc v kin thc x hi) cn huy ng l g?
- Nh li bi lm ca mnh v t nh gi kt qu da theo
yu cu v ni dung kin thc v k nng to lp vn bn ngh
lun.
II. Cng vic trn lp
1. Ch lng nghe v ghi chp li nhng nhn xt, nh gi
ca thy, c gio v kt qu vit bi chung ca c lp.
2. Ch tham kho nhng bi vit c nh gi tt; tham
gia cha li, kim tra li bi vit theo yu cu ca thy, c gio.
3. T kim tra li bi vit ca mnh theo gi sau:
- c k li li ph ca thy, c gio; ch nhng phn nhn
xt c th hoc nhng im c nh du, lu sa cha
(c bit l nhng nhn xt v hiu v vn dng thao tc
ngh lun gii quyt yu cu ca ).
- T kim tra li bi ca mnh v:
+ Ni dung ngh lun: Bi vn lm r c tnh cht, c
trng ca i tng cha?
+ V kt cu bi vn: B cc (M bi, Thn bi, Kt bi) ca
bi vn hp l, cn i cha? Cc c trnh by cht
ch, sng r cha? C cn lc b hoc b sung thm no khng?
+ V thao tc ngh lun: Bi vit s dng thao tc ngh
lun chnh no, c p ng ng yu cu ca bi v c ph
hp vi vn ngh lun khng? Trong khi trin khai , kt
hp cc thao tc nh th no? Cc thao tc ngh lun vn dng
205

t c hiu qu ra sao?
+ V k nng din t: Li vn m bo mch lc, tri
chy cha? C cn mc li v vit on, cu, chnh t,
khng?
Ghi vo s tay ca mnh nhng li thng mc, nhng nhc
im cn khc phc.
4. Vit li nhng on m anh (ch) cho l cha hay, hoc
vit li c bi nu t thy cha t.

n tp v lm vn
1. n li nhng kin thc v cc kiu vn bn v cc phng
thc biu t.
Gi :
Kiu
vn
bn

Vn
bn t
s

Vn
bn
miu
t

Phng thc

V d v hnh thc

biu t

vn bn c th

- Trnh by cc s vic (s - Bn tin bo ch

kin) c mi quan h - Bn tng thut, tng trnh.
nhn qu dn n kt
- Tc phm lch s
cc, biu l ngha.
- Tc phm vn hc ngh
- Mc ch: Biu hin con
thut: truyn, tiu thuyt, k
ngi, quy lut i sng,
s.
by t tnh cm, thi .
- Ti hin cc tnh cht,
thuc tnh s vt, hin tng lm cho chng hin
hin.

- Vn t cnh, t ngi, t s
vt.
- on vn miu t trong tc
phm t s.

206

- Mc ch: Gip con ngi

cm nhn v hiu c
chng.

Vn
bn
biu
cm

Vn
bn
thuyt
minh

Vn
bn
ngh
lun

- By t trc tip hoc

gin tip tnh cm, cm
xc ca con ngi i vi
con ngi, thin nhin, x
hi, s vt.
- Mc ch: By t tnh
cm v khi gi s ng
cm.

- in mng, li thm hi, chia

bun, vn t, iu vn.
- Th t biu hin tnh cm
gia ngi vi ngi.
- Tc phm vn hc: th tr
tnh, tu bt, bt k...

- Trnh by thuc tnh,

cu to, nguyn nhn,
ktqu, tnh c ch hoc
c hi ca s vt, hin tng.

- Bn thuyt minh sn phm

hng ho.

- Trnh by t tng, quan

im i vi t nhin, x
hi, con ngi v tc phm
vn hc bng cc lun
im, lun c v cch lp
lun.

- Co, hch, chiu, biu.

- Li gii thiu di tch, thng

cnh, nhn vt.

- Vn bn trnh by tr thc
- Mc ch: Gip ngi c v phng php trong khoa
c tr thc khch quan v hc t nhin v x hi.
c thi ng n i
vi chng.

- X lun, bnh lun, li ku

gi.
- Sch l lun.
- Li pht biu trong hi tho
v khoa hc x hi.

- Mc ch: Thuyt phc

mi ngi tin theo ci ng, - Tranh lun v mt vn
ci tt, t b ci sai, ci chnh tr, x hi, vn hc.

207

xu.

Vn
bn
iu
hnh
(hnh
chnhcng
v)

- Trnh by theo mu
chung
v
chu
trch
nhim php l v cc
kin, nguyn vng ca c
nhn, tp th i vi c
quan qun l; hay ngi li,
by t yu cu, quyt
nh ca ngi c thm
quyn i vi ngi c trch
nhim thc thi, hoc tho
thun gia cng dn vi
nhau v li ch v ngha
v.

- n t
- Bo co
- ngh
- Bin bn
- Tng trnh
- Thng bo
- Hp ng

- Mc ch: m bo cc
quan h bnh thng gia
ngi v ngi theo quy
nh v php lut.

Trn thc t, cc thao tc thng c kt hp vn dng. S

phn chia thnh cc phng thc biu t ch mang ngha tng i.
208

2. n tp v vn bn tm tt: yu cu tm tt v cch lm
bn tm tt i vi vn bn t s v vn bn thuyt minh.
Gi :
- Yu cu tm tt:
+ Vn bn tm tt phi ngn hn vn bn c tm tt;
+ Vn bn tm tt phi trung thnh vi ni dung ca vn bn
c tm tt.
- S th hin nhn vt chnh trong tc phm t s gn lin
vi vic xy dng ct truyn, t chc, la chn cc s vic. Tm
tt chuyn ca nhn vt chnh l vit hoc k li mt cch
ngn gn nhng s vic c bn xy ra vi n, qua nm bt
c c im tnh cch v s phn ca nhn vt.
tm tt chuyn ca nhn vt chnh, cn c k vn
bn v xc nh:
+ Nhn vt no l nhn vt chnh;
+ Cc s vic c bn lin quan n nhn vt chnh;
+ Trnh t din bin cc s vic.
Sau , dng li vn ca mnh din t thnh vn bn
tm tt.

- Cch tm tt mt vn bn thuyt minh:

+ c k vn bn cn tm tt, xc nh chnh;
+ Ghi li nhng cu mang chnh;
+ Trnh by li bng li ca mnh v ni dung vn bn da
theo cc chnh xc nh.
3. Hy chn v tm tt mt vn bn s thi, truyn thuyt hay
c tch trong sch gio khoa.
209

Gi :
Tham kho cc on vn tm tt sau:
- Tm tt s thi m Sn:
Do s can thip ca Tri, m Sn phi khut phc trc sc
mnh ca tp tc hn nhn ni dy v ly hai ch em H Nh
v H Bh. m Sn tip tc c nhng hnh ng chng li cuc
hn nhn, chng cht cy smuk, cy sinh ra H Nh v H
Bh. Do vy, H Nh v H Bh hai ln cht. Khi v cht, m
Sn li khc thng v xin thn linh cho v chng sng li. m Sn
lp nn nhiu k tch. Trong , k tch ly lng hn c l
nhng chin cng nh thng hai t trng Mtao Gr v Mtao
Mxy, hai t trng cp v chng. Bun lng m Sn tr nn
giu mnh. Thc hin kht vng siu vit ca mnh, m Sn
i cu hn vi N thn Mt Tri nhng tht bi v b cht trong
rng. m Sn cht, chu m Sn li tip tc con ng ca cu
mnh.
- Tm tt s thi Ra-ma-ya-na:
Cu chuyn din ra vng quc K-sa-la. Vua a-xa-ra-tha
c bn ngi con trai do ba b v sinh ra. Ra-ma l con c, hn
hn cc em v ti c. Vua cha c nh nhng ngi cho
chng nhng v li ha vi b v th Ka-ky-i xinh p nn
y Ra-ma vo rng v trao ngi li cho Bha-ra-ta, con ca Kaky-i. Ra-ma cng v l Xi-ta v em trai Lc-ma-na vo rng sng
n dt. Qu vng Ra-va-na lp mu cp Xi-ta em v lm v. Mc
qu vng d d v p buc, Xi-ta vn kch lit chng c. c tng
kh Ha-nu-man gip , Ra-ma cu c Xi-ta. nhng sau ,
Ra-ma nghi ng tit hnh ca Xi-ta v khng mun nhn li nng
lm v. chng t lng chung thu ca mnh, Xi-ta nhy
vo la. Thn la bit Xi-ta trong sch nn cu nng. Ra-ma
v Xi-ta tr v kinh .
210

- Tm tt truyn thuyt Truyn An Dng Vng v M Chu

Trng Thu:
Sau khi gip An Dng Vng xy dng xong Loa Thnh, trc
khi ra v, thn Kim Quy cn tng cho chic vut lm ly n
thn. Nh c n thn, An Dng Vng nh bi qun Triu khi
chng sang xm lc. Triu cu hn M Chu cho Trng Thu,
vua v tnh ng . Trng Thu d M Chu cho xem trm n
thn ri ngm i mt ly thn mang v phng Bc. Sau ,
Triu pht binh nh u Lc. Khng cn n thn, An Dng Vng thua trn, cng M Chu chy v phng Nam. Thn Kim
Quy hin ln kt ti M Chu, An Dng Vng chm M Chu
ri theo Ra Vng xung bin. M Chu cht, mu chy xung
bin thnh ngc trai. Trng Thu mang xc v v chn Loa
Thnh, xc lin bin thnh ngc thch. V qu tic thng M
Chu, Trng Thu lao u xung ging m cht. Ngi i sau
m c ngc trai, ra bng nc ging y th ngc trong sng
thm.
- Tm tt truyn c tch Ch ng T:
Thi xa lng Ch X c hai cha con Ch C Vn v Ch ng
T, nh ngho n ni phi chung nhau mt ci kh, h ai i
u th ng. Ngi cha cht, dn li con c gi ly kh m
dng nhng Ch ng T khng n cha trn trung, ly kh
ng cho cha ri mi chn. By gi c mt nng cng cha tn l
Tin Dung nhan sc tuyt trn, tui ln m khng chu ly
chng. Mt ln nng cng on tu tng cho thuyn i xem
sng ni, khi i n khc sng thuc lng Ch X, ng T trng
thy vi vi mnh xung ct. Thy cnh p, Tin Dung cho
dng thuyn, quy mn tm, v tnh ni Tin Dung tm
li ng vo ch ng T giu mnh. Gp Ch ng T, bit c
nguyn c, Tin Dung quyt nh kt duyn cng chng. V s
211

vua cha, Tin Dung li sng cng ng T. Lm n khm kh,

Tin Dung ng T i ra bin tm vt l em v i ly
nhng th khc. Trn ng ra bin, ng T gp mt nh s tn
l Pht Quang v c nh s truyn php cho. ng T lun li
theo hc ri c Pht Quang cho mt cy gy v chic nn
c php l khi xung ni. Sau , ng T v Tin Dung ri b
xm lng tm ni vng v . Nh chic nn v cy gy
thn h c c mt cung in lng ly, vi c binh lnh. Vua
bit tin, cho rng h lm lon, bn sai qun n nh. Qun
lnh n ni th c cung in cng ng T v Tin Dung
bay ln tri, ch cn li bi t khng gia m. Bi y v sau
gi l bi T Nhin, cn m y l m Nht D. Thy s k l,
nhn dn lp n th ngay trn bi.
4. Tm tt cc bi khi qut v vn hc dn gian, cc bi vn
ngh lun trong sch gio khoa thnh nhng on vn ngn.
Gi :
- c li cc bi khi qut v vn hc dn gian, cc bi ngh
lun trong sch gio khoa:
+ Ghi li cc lun im chnh (l cc mc hoc cc cu
then cht);
+ Sp xp cc lun im theo ng trnh t c trnh
by vn bn;
+ Dng li vn ca mnh din t li cc lun im mt cch
ngn gn.
- Tham kho:
Vn hc dn gian l vn hc ca qun chng lao ng, c
ni dung phong ph, phn nh cuc sng, th hin l tng x hi
v o c ca nhn dn cc dn tc, cha ng mt kho
tng cc truyn thng ngh thut. L nhng sng tc tc tp
212

th, truyn ming lu truyn trong nhn dn, vn hc dn gian

dng ngn ng ni, n vi ngi tip nhn qua cc hnh thc li
ni, li ht, li k. Ra i t rt xa xa, vn hc dn gian c cch
nhn thc v phn nh hin thc ring: phn nh hin thc mt
cch k o, m t nhng s kin ch c trng tr tng tng. Cn
c vo nhng c im ging nhau v ni dung v ngh
thut, ngi ta chia cc tc phm vn hc dn gian thnh cc th
loi: thn thoi, s thi dn gian, truyn thuyt, truyn c tch,
truyn ci dn gian, truyn ng ngn, tc ng, cu , ca dao
dn ca, v, truyn th dn gian, cc th loi sn khu dn
gian.
5. n tp v vai tr ca quan st, tch lu, th nghim trong
lm vn t s, miu t, biu cm, thuyt minh.
Gi :
- Quan st c ngha l xem xt chm ch, c phng php,
nhm khm ph, pht hin nhng i thay, iu n kn m
mt thng d b qua. Nh nh vn T Hoi vit: Quan st gii
phi thy ra nt chnh, thy c tnh ring, mc c nhng
ngc ngch ca s vic, ca vn . Nhiu khi ch chp li
nhng c im m mnh cm nht, nh mt cu ni lt t
tnh nt, nhng dng ngi v hnh bng, ting ng, nh n,
nt mt, mt trng thi t tng do mnh kh cng ngm,
nghe, ngh mi bt ln, v khi thy bt ln th thch th, ho
hng. (S tay vit vn).
- Th nghim l mt cch tch lu, l qu trnh hot
ng t mnh cm nhn th gii bn ngoi. Nh M. Go-r-ki
tng ni: Nh sinh hc nghin cu con cu khng nht thit
phi tng tng mnh l con cu, nhng nh vn khi miu t ngi
keo kit, th khng th khng tng tng mnh l g keo kit.
- c tch lu kin thc l ngun gin tip cho vic vit
213

vn. Ngi bit hc tp, tch lu l ngi bit vn ca ngi khc

m nui dng mnh hoc pht trin thm c, hoc ni ngc
li ca ngi trc c nhng suy ngm to bo, lm cho vn
mi m, th v.
6. Quan st tch cc c yu cu g khc vi xem xt thng thng?
Gi : Quan st tch cc l quan st c ch ch, c phng
php, kt hp vi th nghim v lin tng, tng tng; ngi quan
st c thc tch lu li nhng g mnh quan st c.
7. n tp v lin tng, tng tng v vai tr ca n trong lp
khi lm vn.

Gi : Trong lm vn, lin tng l lin h cc s vt, hin tng

vi nhau nhm nhn ra mt ngha no , lm ni bt
thc cht mt hin tng i sng. C nhiu cch lin tng: lin tng tng cn, lin tng tng ng, lin tng i snh, tri ngc.
Tng tng l qu trnh ti hin v ci to cc biu tng (hnh
nh) trong tr nh v sng to ra hnh tng mi cha tng c. Tng
tng thng thng qua cc s vic, kinh nghim c tht, bin ho
i, m rng ra, bin i khng gian, thi gian, nhn vt, to ra
mt hnh tng mi. Lin tng v tng tng chp cnh cho t duy
con ngi thot khi s l thuc vo cc s vic trc mt, m rng
tm nhn, i vo nhng ch su thm, b n ca th gii v
con ngi.
Cc cch thc nh quan st, th nghim i sng; c tch
lu kin thc; lin tng, tng tng; chn s vic, chi tit tiu biu
trong vn t s c tc dng to ra ngun , ngun vn phong ph
cho bi vit, bi v tt c cc kiu vn bn, d tnh cht ca
c khc nhau, nhng s phong ph v , kh nng biu t u
lin quan ti cc cch thc ny:
214

- vn t s, l cc s vic to nn ct truyn;

- vn miu t, l nhng c im ring, c o ca

i tng c ti hin qua s pht hin ca ngi vit;
- vn biu cm, l nhng suy ngh, tnh cm ca ngi
vit v i tng;
- vn ngh lun, l nhng kin nh gi, quan im
ring, phn on ring ca ngi vit v i tng;
- vn thuyt minh, l cc c im, c trng, phm
cht, thuc tnh khch quan ca i tng.
8. Vn dng lin tng, tng tng vit mt s on vn t
s v biu cm.
Gi :
Tham kho mt s on vn sau:
- Ngi xem anh Thn lm vic tht thch: c ci g rt kho
rt say trong cng vic ca anh, sinh ng v hp dn l thng.
Ny y, anh bt ly thi thp hng nh bt ly mt con c
sng. Di nhng nht ba hm h ca anh, con c la y vng
vy, qun qui, dy ln nh ch. Nhng chic vy ca n bn
tung to thnh nhng tia la sng rc. N nghin rng ken kt,
c cng li anh, n khng chu khut phc. Anh qup ly n
trong i km st di, li di u n vo gia ng than
hng.
(Nguyn Ngc - t Qung)
- Cha lng quay nga li, dc ng gp ngi b ang li
thi v. Cha lng m ngi b, ht xc xung khe su. Cha
lng cho l khng ai bit vic ny. Nhng di khe su, ngi b k
th thm: Cha lng git ti ri ! V l rng r ro: Cha lng
git ngi ! Ni th thm: Cha lng git ngi ! Khe su rc
215

rch: Cha lng git ngi !

(Nguyn Huy Tng Tm
m)
- Ti bng hong khi t u ct ln ting so diu
nghing trm lnh li nhng m thanh trong tro ho vo
trong tri t mnh mng rp bng my ng sc. i, thin nhin
rng ln, hng v, k l c thy chng kip ngi nh b, kh i
v ngn ngi. M i, sao m khng cn sng n hm nay
con tr chuyn vi m, con khc vi m. B thng con, nhng
b gi ri, con khng mun lm b bun kh. Ch c m, con
tin th, l m hiu con. M u? Nc mt ti chy xung
m.
(Nguyn Th Ngc T Ch cn
anh v em)
9. n tp v phng php thuyt minh.
Gi : Cc phng php (cng l cc thao tc) thng c s
dng trong vn bn thuyt minh:
- a ra nh ngha v i tng. nh ngha phi m bo
khi qut c c im bn cht ca s vt, hin tng.
- Gii thch: Lm r cc c im, tnh cht ca i tng;
din gii gip ngi c (ngi nghe) nm bt c bn cht ca
i tng, nhn din i tng.
- Cung cp s liu, thng tin chi tit v i tng.
- Phn loi s vt, hin tng.
- So snh, i chiu gia s vt, hin tng ny vi s vt hin
tng khc hoc gia cc c im ca mt s vt, hin tng
gip ngi c (ngi nghe) thy c nt c th ca s vt, hin
tng c thuyt minh hay c im ni bt ca s vt, hin t216

ng y.
- S ho: tu theo i tng thuyt minh m c th s
ho cc c im, tnh cht ca s vt, hin tng trnh
by v gip ngi c (ngi nghe) hnh dung v i tng c d
dng hn.
10. Vit on m u cho cc bi vn thuyt minh theo cc
tham kho trong Bi vit s 5, 6.
Gi :
- Cc bi:
(1) Gii thiu v ca dao Vit Nam.
(2) Trnh by mt s c im c bn ca vn bn vn
hc.
(3) Gii thiu c im ca phong cch ngn ng ngh
thut.
(4) Thuyt minh yu cu c hiu vn bn vn hc.
(5) Thuyt minh v c im ca th loi ph.
(6) Gii thiu bi Ph sng Bch ng ca Trng Hn Siu.
(7) Gii thiu tc gia Nguyn Tri.
(8) Gii thiu bi vn bia Hin ti l nguyn kh ca quc gia
ca Trn Nhn Trung.
(9) Gii thiu bi Ta Trch dim thi tp ca Hong c Lng.
(10) Gii thiu Chuyn chc phn s n Tn Vin ca
Nguyn D.
- Tng ng vi mi loi thuyt minh, c th c cc dng
m bi sau:
217

+ Thuyt minh v tc gi vn hc ( 7): Gii thiu h tn,

qu qun, v tr vn hc s ca tc gi c thuyt minh.
+ Thuyt minh v tc phm vn hc ( 6, 8, 9, 10): Gii
thiu tn tc phm, tc gi v nu khi qut v gi tr ca tc
phm.
+ Thuyt minh v th loi vn hc ( 1, 5): Gii thiu
chung v th loi (tn gi, nh ngha, ngun gc, v tr vn
hc s).
+ Thuyt minh v mt vn ng vn ( 2, 3, 4): Gii
thiu vn s thuyt minh, nu khi qut v tm quan trng
ca vn .
11. n tp v lun im trong bi vn ngh lun.
Gi : Lun im l t tng, quan im ca ngi vit i vi
vn ngh lun (lun ) trong bi vn, c th hin di
hnh thc nhng cu vn c tnh cht khng nh hay ph
nh. t c mc ch ngh lun, by t t tng, quan
im ca ngi to lp vn bn, bi vn ngh lun nht thit phi
c lun im. Lun im trong bi vn ngh lun phi ng
n, sng r, tp trung, mi m, c tnh nh hng, p ng
i hi ca thc t. V d:
- c sch l cch hc tt nht, theo di nhng t tng v i
ca v nhn, l cch hc th v nht.
(A. Pu-skin)
- Ngi no ch c i cht cng c trnh cao hn
nhiu so vi ngi khng c g c.
(V. Bi--lin-xki)
- c sch m khng suy ngh khc no n m khng tiu.
(E. Bur-ke)
218

- c cun sch hay cng nh c tr chuyn vi ngi bn

thng minh.
(L. Tn-xti)
- Khng c quyn sch no hay i vi ngi dt, khng c tc
phm no d i vi ngi thng minh.
(. i--r)
- Nn vn ho mt nc cao hay thp khng phi ch cc
nh vn m chnh l c gi.
- Thng thc ngh thut i hi i t nng n su.
- Thng thc ngh thut i hi tri nghim ca ngi thng
thc.
- Ngi tip nhn c vai tr rt quan trng trong thng thc
ngh thut.
- V p ca tc phm ngh thut do ngi thng thc nh
gi, khm ph.
- Trong Truyn Kiu, sc mnh ca ng tin ng tr, tc oai
tc qui i vi s sng ca con ngi.

12. n tp v c im, yu cu ca vn ngh lun; k

nng phn tch vn ngh lun.
Gi : Yu cu c bn v quan trng nht ca mt vn
ngh lun l vn ngh lun (cn gi l lun ). Tu thuc
vo ni dung do vn t ra m ngi vit la chn v vn
dng cc thao tc lp lun cho ph hp. Khi gp nhng vn
nu r thao tc lp lun nh hy gii thch, hy chng minh, hy
bnh lun, hy phn tch, ngi vit cn lu : ch l yu
cu v thao tc chnh cn s dng ch khng phi thao tc duy
219

nht. Khng c bi vn ngh lun no ch s dng mt thao tc

lp lun. Yu cu v ni dung cn bn lun l yu cu bt buc
m mi vn cn phi c. Cn c vo tnh cht ca ni dung
y, ngi ta thng chia vn ngh lun thnh hai loi: vn
ngh lun chnh tr x hi v vn ngh lun vn hc.
Khi tm hiu vn ngh lun, cn ch : Xc nh ni
dung trng tm cn bn bc v lm sng t; Xc nh loi
vn ngh lun v cc thao tc lp lun chnh s vn dng trong
bi vit; Xc nh phm vi t liu cn huy ng, trch dn cho
bi vit.
13. n tp v k nng vit on vn theo cc thao tc gii
thch, chng minh, din dch, quy np.
Gi :
Tn thao
tc

c im

Din
dch

T mt t tng hoc mt quy lut chung, suy ra nhng

trng hp c th, ring bit.

Chng
minh

Dng l l v bng chng chn thc c tha nhn

lm sng t lun im mi l ng tin cy.

Quy np

T nhng hin tng, s kin ring, dn n nhng kt

lun v quy tc chung.

Gii thch

Dng l l ging gii, ct ngha gip ngi c, ngi

nghe hiu r mt hin tng, mt vn no .

14. n tp v cch trnh by mt vn .

Gi : Mun trnh by mt vn c tt, ngi ni cn m
bo cc yu cu v mc ch (ni ni dung g, nhm mc ch
g); v i tng v hon cnh (ni cho ai nghe, trong khng
gian no, thi gian no); v ni dung ni (la chn ti,
220

nhng ni dung chnh, thit thc); v cch trnh by,; v

nm c cc bc chun b trnh by mt vn :
- Xc nh ti v i tng
- Xc nh ni dung c bn v phm vi t liu
- Lp cng cho bi pht biu, trnh by theo b cc ba
phn:
+ M u: Nu vn
+ Ni dung c bn: Ln lt trnh by nhng ni dung chnh
ca vn
+ Kt thc: Tm tt, khng nh v m rng vn
trnh by.
15. n tp v yu cu ca vic vit k hoch c nhn.
Gi : Mt bn k hoch c nhn thng gm nhng ni dung:
Ni dung cng vic cn lm; Mc tiu; Thi gian tin hnh, thi
hn hon thnh; Cch thc tin hnh; D kin kt qu.
Khi lp k hoch c nhn, cn ch :
Ngoi nhan (c km theo ghi ch c th k hoch c
nhn ca tun, thng hay nm,), b cc ca mt bn k hoch
c nhn thng gm 2 phn:
- Phn I (nu lm trnh, bo co th mi cn phn ny):
h tn, tui, chc v, hc v, ni cng tc hoc hc tp, a
ch lin lc,
- Phn II: C th lm theo bng sau:
ST
T

Ni dung cng
vic

Thi
gian
thc
hin

a
im
thc
hin

Sn phm

221

1
2
3
16. V c im ca vn bn qung co.
Gi :
c im ca vn bn qung co:
- Mt vn bn qung co thng c cc ni dung nh:
+ Tiu qung co;
+ Tn hng ho, dch v;
+ Gii thiu cht lng, uy tn ca sn phm v quy trnh to
nn sn phm;
+ Nu cc iu kin u i;
+ a ch lin h.
- Vn bn qung co thng c thit k theo hai dng:
+ Qung co bng ngn ng thun tu;
+ Qung co bng li kt hp vi hnh nh minh ho.
Tun 33

n tp ting Vit
1. Hy nu nhng c im chung v c im din t
ca phong cch ngn ng sinh hot v phong cch ngn ng
ngh thut.
Gi :
- Phong cch ngn ng sinh hot (cn c gi l phong cch
hi thoi, phong cch khu ng) ch yu tn ti dng ni, l
222

kiu din t trong giao tip hng ngy, mang tnh cht t
nhin, thoi mi v sinh ng, giu cm xc, t trau chut.
Phong cch ngn ng sinh hot th hin tnh kh, thi quen, nt
ring ca mi c nhn trong cch trao i, chuyn tr, tm s
vi ngi khc. Phong cch ngn ng sinh hot khng dng nhng
li ni tru tng, chung chung m a chung nhng li din t c
th, trc quan, sinh ng, giu m thanh, giu mu sc, mang
du n r rt ca nhng tnh hung giao tip hng ngy. Phong
cch ngn ng sinh hot a thch nhng cch din t mi m, to
c n tng cho ngi tip nhn. Trong phong cch ngn ng sinh
hot, cm xc ca ngi ni hay ngi vit c bc l mt cch t
nhin, gn vi nhng tnh hung giao tip c th, mun hnh
mun v.
- L loi phong cch ngn ng dng trong cc vn bn thuc
lnh vc vn chng, phong cch ngn ng ngh thut khc vi
cc phong cch ngn ng khc nhng im c bn sau:
+ Tnh thm m: Vn chng l ngh thut ngn ng, l s
th hin gi tr thm m ca ngn ng. Ngn ng trong vn
bn ngh thut, vi t cch l cht liu xy dng hnh tng, c s
tng ho ca ng m v ng ngha, ho phi to nn hiu
qu thm m.
+ Tnh a ngha: Ngha ca vn bn ngh thut gm
nhiu thnh phn: thnh phn biu th thng tin khch quan,
thnh phn biu th tnh cm; thnh phn ngha tng minh,
thnh phn ngha hm n. Cc thnh phn ngha ny thng
nht vi nhau trong nhng hnh tng ngh thut va c th, va
sinh ng. Trong , thnh phn ngha hm n c mt v tr
c bit quan trng trong vn bn ngh thut, biu th nhng
suy ngm, gi lin tng, tng tng, to nn nhng tn hiu thm
m, nhng thng ip su sc v cuc sng v con ngi.
223

+ Du n ring ca tc gi: Mi nh vn, nh th thng c s

thch, s trng ring trong din t. S thch v s trng y c
bc l nhng tc phm c gi tr v to thnh nt c o,
du n ring ca tc gi.
2. Trnh by nhng hiu bit ca anh (ch) v cc chc
nng ca ngn ng, cc nhn t ca hot ng giao tip bng
ngn ng.
Gi :
- Ngn ng l cng c t n mc ch giao tip. Vi
t cch l cng c nh vy, ngn ng c nhng chc nng c bn:
Chc nng thng bo s vic; Chc nng bc l (biu cm);
Chc nng tc ng.
- Cc nhn t ca hot ng giao tip bng ngn ng:
Nhn vt giao tip - ngi pht (ngi ni / ngi vit) v ngi
nhn (ngi nghe / ngi c); Cng c giao tip v knh giao
tip, l ngn ng c chn dng lm phng tin chuyn ch
thng tin v hnh thc thc hin giao tip; Ni dung giao
tip, l phm vi hin thc bn ngoi ngn ng gm nhng s
vt, s vic no trong s vt th no, v sao, ai lm,
lm g, vi ai, u, khi no, nhm mc ch g, thng
phi c xc nh r; l bn thn ngn ng, trong trng hp
ny, ngn ng c dng ni v chnh ngn ng; Hon
cnh giao tip, l nhng yu t thi gian, khng gian, nhng
hiu bit ca ngi tham gia giao tip, mi trng x hi, ca
mt cuc giao tip c th.
3. Nhng yu cu trong s dng ting Vit.
Gi :
4. n tp nhng kin thc khi qut v lch s ting Vit:
ngun gc, quan h h hng v cc thi k pht trin.
224

Gi : Xem li bi Khi qut lch s ting Vit.

5. Hy nu nhng c im ca vn bn, c im ca
vn bn ni v vn bn vit.
Gi :
- Cc c im ca vn bn: Tnh thng nht v ti,
ch v mc ch; Tnh hon chnh v hnh thc (b cc,
cu, lin kt, t ng); Vn bn c tc gi.

- Cc c im ca vn bn ni: dng trong giao tip vi s

c mt ca ngi ni ln ngi nghe, l hnh thc giao tip c
bn nht, sng ng nht, t nhin nht ca con ngi; s dng
m thanh, ng iu lm phng tin biu hin, km theo cc
phng tin phi ngn ng; c tnh khng trn vn v t trau
chut.
- Cc c im ca vn bn vit: c kh nng lu gi lu
di, hng ti phm vi ngi c rng ln; s dng h thng cc du
cu, k hiu quy c biu t v lm cho vn bn t y
v ngha; c nhng t ng c th, khng c trong vn bn
ni; Cc yu t trong vn bn ph hp vi c th giao tip gin
tip v bi vy n c tnh tinh luyn v trau chut.
6. Vit mt vn bn gii thiu v ca dao Vit Nam (qua
nhng bi hc) v t phn tch vn bn y: kiu vn bn,
cc nhn t giao tip, vic p ng yu cu s dng ting Vit;
v trnh by vn bn di dng ni trc lp ri ch ra s khc
nhau gia vn bn dng ni v dng vit.
Gi :
- Vit vn bn theo cc sau:
+ Ca dao l g?
+ Ca dao Vit Nam c c im g v ni dung?
225

+ Ca dao Vit Nam c nhng nt c sc g v ngh

thut?
+ Vai tr thm m ca ca dao?
- y l kiu vn bn thuyt minh.
- Da vo gi bi tp 2 xc nh cc nhn t giao
tip lin quan n vn bn ca mnh.
- nh gi vn bn theo yu cu s dng ting Vit: v ng
m, ch vit, v t ng, ng php v v phong cch ngn
ng).
- Da vo gi bi tp 5 xc nh s khc nhau gia
vn bn dng ni v dng vit i vi vn bn ca mnh.

Bi vit s 8
(Kim tra tng hp cui nm)
1. Nhng vn cn chun b v phn vn bn vn hc
a) Nm vng tn gi, tc gi, ti, nhn vt, ni dung
chnh, ngha ca cc vn bn.
b) Bit phn tch phng thc biu t, cc yu t ngh
thut c sc ca cc vn bn.
c) Nm vng nhng yu cu ca c hiu vn bn vn
hc (kin thc v k nng).
d) Bit la chn nhng cu, on vn, th hay cc vn
bn ghi nh v phn tch.
2. Nhng iu cn lu khi chun b kin thc v k nng
Ting Vit
- Ch cc dng bi tp thc hnh
226

- Bit vn dng kin thc v k nng Ting Vit vo vic

c hiu vn bn v lm vn
3. Nhng iu cn lu v Lm vn
- Bit lin h gia lm vn vi ting Vit v c hiu vn
bn
- Bit vn dng tng hp cc kin thc, k nng to lp
vn bn
4. Tham kho luyn tp cui Hc k I trong sch gio khoa
Ng vn 10 Nng cao, tp mt.

Vn bn qung co
I Kin thc c bn
1. Qung co l loi vn bn cung cp rng ri cc thng tin, tri
thc lin quan n hng ho, dch v, nhm mc ch tiu th
sn phm, gii thiu hot ng ca cc t chc, doanh nghip,
Qung co c vai tr quan trng trong i sng, nht l trong
x hi thng tin v nn kinh t th trng.
2. c im ca vn bn qung co
- Mt vn bn qung co thng c cc ni dung nh:
+ Tiu qung co;
+ Tn hng ho, dch v;
+ Gii thiu cht lng, uy tn ca sn phm v quy trnh to
nn sn phm;
+ Nu cc iu kin u i;
+ a ch lin h.
- Vn bn qung co thng c thit k theo hai dng:
227

+ Qung co bng ngn ng thun tu;

+ Qung co bng li kt hp vi hnh nh minh ho.
3. Cch xy dng vn bn qung co
- Vn bn qung co phi th hin c cc ni dung c bn
cn thng tin;
- Cch trnh by c th c th khc nhau, nhng vn bn
qung co phi m bo:
+ Ngn ng qung co c ng, tp trung;
+ Ging ni phi r rng, li cun;
+ C s cn i gia ngn ng, hnh nh;
+ Hnh nh phi mang tnh thm m cao, c sc tc ng
mnh n gic quan.
- Vn bn qung co phi chn thc, m bo o c kinh
doanh.
- Vn bn qung co phi tun th php lnh, quy nh ca
nh nc.
II Rn luyn k nng
1. Qung co thng c s dng di nhng hnh thc no?
Hy trnh by mt s hnh thc qung co c th.
Gi :
Qung co c th xut hin trn mi phng tin truyn
thng rng ri nh sch bo, i pht thanh, truyn hnh, t ri,
p phch, cc vt dng ph bin nh m, o,; cc ni tp
trung ng ngi nh sn bng , rp chiu phim,
C hnh thc qung co thun tu bng li v c hnh thc
qung co kt hp li vi hnh nh.
228

2. Hy thuyt minh v tnh hp dn ca mt qung co no

tng thy.
Gi : Cn c vo yu cu, mc ch v cc tiu chun ca
qung co phn tch; c th trnh by s thch c nhn.
3. Vn bn qung co di y cn b sung nhng yu t
no hon thin?
ng h vng

Nh cung cp cc loi ng h
chnh hiu
m bo uy tn

Gi :
Cn b sung nhng thng tin sau:
- Xut x v tn mt s loi ng h ni ting;
- Gii thiu tiu ch v cht lng;
- a ch lin h;
- Cc hnh thc khuyn mi (nu c).
Ngoi ra, c th thm cc chi tit trang tr, hnh nh minh
ho,
Tun 34

Tng kt lch s vn hc Vit Nam

Thi trung i
I Kin thc c bn
1. V cu trc, nn vn hc Vit Nam thi trung i c cu
229

to bi hai b phn pht trin song song v c tc

trong qu trnh lch s: vn hc dn gian v vn
b phn vn hc ny cng nh cc thnh phn vn
v ch Nm thi trung i c quan h mt thit
qua li su sc trong qu trnh pht trin.

ng qua li
hc vit. Hai
hc ch Hn
v tc ng

2. V qu trnh lch s, s vn ng, pht trin v bin

i ca vn hc Vit Nam thi trung i c quan h rt cht
ch vi cc phng din ca lch s t nc, nht l lch s x hi,
chnh tr, vn ho, t tng. Lch s vn hc vit nc ta t th k X
n ht th k XIX c th chia lm hai giai on ln vi mc l
th k XVIII. Tuy nhin, mc th k XVIII khng h ct t hai
giai on m vn thy c s k tha, pht huy nhng thnh
tu ca giai on trc giai on sau.
3. Cc c im c bn ca nn vn hc Vit Nam thi
trung i th hin quan nim vn hc, ni dung t tng v
hnh thc ngh thut.
V quan nim vn hc, vi khi nim vn c hiu rt rng,
ngi xa coi trng loi vn hc thut, hnh chnh, vn o l, cc
loi vn ngh thut din t tnh cm thm m khng c nh
gi cao; cc th loi va c ranh gii kh r rt va c s an
xen; nhim v gio dc o l, hc thut, ni ch, t lng c
t ln trn ht.
V ni dung t tng, vn hc Vit Nam thi trung i c
truyn thng ln nht, su sc nht l lng yu nc, tinh thn t
ho dn tc, ch ngha anh hng; c truyn thng tnh thng,
lng nhn ngha; tnh yu thin nhin v tinh thn lc quan; c
s gp g vi ba lung t tng Pht gio, Nho gio, o gio.
V hnh thc ngh thut, vn hc Vit Nam thi trung i
c tnh quy phm cht ch; tnh uyn bc v khuynh hng m
phng c nhn; c tnh nh vn cha c iu kin th hin
230

tht m nt.
II Rn luyn k nng
1. Vn hc Vit Nam thi trung i gm nhng b phn,
nhng thnh phn no?
Gi :

Vn hc Vit
Nam thi trung
i
Vn hc dn
gian

Vn hc vit

Ch Hn
Ch Nm
2. Phn tch, chng minh quan
h v tc ng
qua li gia
cc b phn, cc thnh phn vn hc Vit Nam thi trung i
trong qu trnh vn ng pht trin.

Gi :
Hai b phn vn hc ny cng nh cc thnh phn vn hc
ch Hn v ch Nm thi trung i c quan h mt thit v tc
ng qua li su sc trong qu trnh pht trin. Cc tc phm
vn hc ch Hn u tin ca b phn vn hc vit (Vit in
u linh tp ca L T Xuyn; Lnh Nam chch qui lc ca Trn
Th Php, V Qunh, Kiu Ph; i Vit s k ton th ca Ng S
Lin, Truyn k mn lc ca Nguyn D,) hoc l nhng cng
trnh su tp, chi chp vn hc dn gian hoc khai thc rt
nhiu cht liu t vn hc dn gian. Thnh phn vn hc ch
Hn v thnh phn vn hc ch Nm cng c nhiu nh hng
qua li, b sung cho nhau t ni dung n hnh thc. Cc tc
phm vn hc ch Hn nh Vn nc (Php Thun), Co bnh bo
mi ngi (Mn Gic), T lng (Phm Ng Lo), Ph sng Bch ng
(Trng Hn Siu), i co bnh Ng (Nguyn Tri), hng nhiu
hn n nhng ti ln, nhng vn trng i. Vn hc
231

ch Nm li tp trung nhiu hn n nhng ti thuc i

sng hng ngy, tm s ring t, v thn phn con ngi, th
chi,; chng hn: Cnh ngy h (Nguyn Tri), Nhn (Nguyn
Bnh Khim), Hn nho phong v ph (Nguyn Cng Tr), Cung
on ngm (Nguyn Gia Thiu), Truyn Kiu (Nguyn Du), Vn
hc ch Hn ch vn dng nhng th th mn ca Trung Hoa
th vn hc Nm, bn cnh cc th loi c ngun gc bn ngoi
y, cn pht huy nhng th th bn a,
3. Phn tch, chng minh: Th k XVIII l thi im bc
ngot ln ca lch s x hi v lch s vn hc nc ta thi trung
i,
Gi :
lm r c lun im ny, cn ch nhng vn sau:
- Bc ngot ca lch s x hi: Phong tro nng dn khi
ngha bng n d di; Ch phong kin b lay chuyn tn
gc; thc h phong kin khng hong su sc; Vn
quyn con ngi t ra gay gt.
- Bc ngot ca lch s vn hc: Nn vn hc pht trin rc
r, t vn hc ch Hn n vn hc ch Nm, vi cc th loi
k c vay mn ln bn a; Hng lot cc tc gia ln xut hin,
hng lot cc kit tc ra i (Nguyn Du vi Truyn Kiu v th
ch Hn; Nguyn Gia Thiu vi Cung on ngm; ng Trn Cn on Th im vi Chinh ph ngm,).
4. Phn tch mt s tc phm c th thy c c
im v ni dung ca vn hc Vit Nam trung i.
Gi :
- Lng yu nc, tinh thn t ho dn tc, ch ngha anh hng:
Thnh Ging, Truyn An Dng Vng v M Chu Trng Thu,
Vn nc, i co bnh Ng, Ph sng Bch ng,
232

- Tnh thng, lng nhn ngha: Tin dn ngi yu, ca dao

yu thng tnh ngha, ca dao than thn, i co bnh Ng,
Chuyn chc phn s n Tn Vin, Truyn Kiu, c Tiu
Thanh k, Cung on ngm, Chinh ph ngm,
- Tnh yu thin nhin, tinh thn lc quan: Cnh ngy h,
Nhn,

5. Nhng c trng hnh thc ngh thut ca vn hc Vit

Nam thi trung i c th hin qua cc bi T lng (Phm Ng
Lo), Ni lng (ng Dung), i co bnh Ng (Nguyn Tri), c
Tiu Thanh k (Nguyn Du), Ph sng Bch ng (Trng Hn
Siu).
Gi :
Tp trung phn tch, chng minh nhng biu hin sau:
- Tnh quy phm cht ch (nim, lut, i, theo quy phm
th loi);
- Tnh uyn bc, m phng c nhn (dng in c, in
tch, vn liu ca ngi xa,), th hin r nht trong i co
bnh Ng, c Tiu Thanh k, Ph sng Bch ng.
- C tnh cha c iu kin th hin m nt: quy phm
cht ch nh sn, h thng cc hnh nh c l,
6. Th no l c l trong sng tc vn hc? i vi vn hc thi
phong kin, bt php c l t c hiu qu nh th no? V
sao?
Gi :
- Vn hc thi no cng c c l, nhng trong vn hc thi
trung i c l c s dng mt cch ph bin v tr thnh
c trng thi php.
233

- Nhng c l t gi tr ngh thut to nn tnh hm sc

cao, ti ngn ngoi.

Nhng yu cu v s dng ting Vit

I Kin thc c bn
1. Tnh chnh xc v tnh ngh thut l hai tiu chun c
bn nh gi mt vn bn v mt s dng ngn ng.
2. V mt ng m, ch vit; khi ni, phi pht m theo
ng m ting Vit; khi vit, phi vit ng chnh t. Hn
na, khi ni hay c ln, li vn phi c c m thanh uyn
chuyn, hi ho.
II Rn luyn k nng
1. Phn tch s ho phi ng m trong on vn sau:
Khng, khng, s sng mi ang chi li. u c chng ta
nng rc, xn xao, m m trm ngn ting ni, hnh nh mun
bay ra ngoi. Chng ta c mnh bo sng tc. Nhng pht ngng
ngp s qua i rt chng.
(Nguyn nh Thi Nhn ng)
Gi :
- S lun phin bng trc;
- Cc m tit cui cc cm t v cui cc cu: s sng mi
ang chi li; nng rc, xn xao, m m trm ngn ting ni;

2. Phn tch s ging v khc nhau v nhp, tit tu v vn

ca hai on trch sau:
(1) Thng ging, thng hai, thng ba, thng bn, thng khn,
234

thng nn
i vay, i tm c tm quan hai
Xung di ch Mai
Mua mt ci .
(2) Thng ging, thng hai, thng ba, thng bn, thng khn,
thng nn
i vay i tm c mt quan tin
Ra ch K Din
Mua mt vc tre.
(Thng ging, thng hai, thng ba, thng bn,
)

Gi :
- Ging nhau: nhp, tit tu;
- Khc nhau: vn (hai Mai, tin Din); thanh hai ting
cui ( / tre)
3. Ly mt on vn trong bi vit s 7 ca anh (ch) :
- T nh gi v chnh t;
- T nhn xt v s ho phi m thanh.

Vit qung co
1. Chn trong s cc tnh hung sau y tp thit k
mt qung co
(1) Qung co cho trn bng giao hu gia i tuyn trng mnh v i tuyn trng bn.
(2) Qung co v cuc thi Ting ht oanh vng gia cc tr235

ng Trung hc ph thng thuc tnh, thnh ph m anh (ch)

ang sng.
(3) Qung co Cu lc b tin hc do on trng t chc.
(4) Qung co chiu sinh lp ting Anh do trng anh (ch) t
chc.
Gi :
- Tnh hung v ni dung qung co c th khc nhau, nhng
mi qung co cn m bo cc ni dung chnh v cch thc
sau:
+ Cc ni dung: Tiu qung co; Tn hot ng, t chc
cn qung co; Gii thiu cht lng, sc hp dn ca hot ng,
t chc; Cc iu kin u i (v d: khng thu tin v, khng
thu hc ph,); a ch lin h.
+ La chn hnh thc qung co: Qung co bng ngn ng
thun tu hay qung co bng li kt hp vi hnh nh minh ho?
- Vn bn qung co phi th hin c cc ni dung c bn
cn thng tin; - Cch trnh by c th c th khc nhau, nhng
vn bn qung co phi m bo:
+ Ngn ng qung co c ng, tp trung;
+ Ging ni phi r rng, li cun;
+ C s cn i gia ngn ng, hnh nh;
+ Hnh nh phi mang tnh thm m cao, c sc tc ng
mnh n gic quan.
2. Thuyt minh qung co c chun b
Gi :
- Thuyt minh v mc ch v i tng qung co:
+ Qung co nhm mc ch g?
236

+ Qung co hng ti i tng no?

- Thuyt minh v ni dung qung co: Qung co c nhng
ni dung thng tin no? Ni dung thng tin no l quan trng
nht v c nhn mnh, to n tng?
- Thuyt minh v cch trnh by:
+ La chn ngn ng, hnh nh nh th no? Trang tr ra
sao?
+ Cn b tr qung co nhng u?
- Thuyt minh v tnh chnh xc, trung thc ca cc ni
dung thng tin trong qung co.
Tun 35

Tng kt phng php c hiu

vn bn vn hc
I Kin thc c bn
1. c hiu vn bn vn hc, phi bit da vo ng cnh
vn bn, ng cnh tnh hung v ng cnh vn ho xc
nh ngha ca vn bn. Ng cnh vn bn l t chc vn
bn quy nh ngha v gi tr ca cc thnh phn to nn vn
bn. Ng cnh tnh hung l tnh hung c th khi vn bn v
ngn t xut hin. Ng cnh vn ho l bi cnh kinh t, x hi,
vn ho m ngi pht ngn sng v sng tc.
2. c hiu vn bn vn hc, phi bit ly t tng chnh ca
vn bn m soi sng mi chi tit ca vn bn. Trong qu trnh
c, qua cc chi tit ngi c c th d on trc t tng chnh
ca vn bn v sau qua cc chi tit khc li iu chnh d
on ban u, khi no thy c s ph hp gia khi qut v t t237

ng chnh vi tt c cc chi tit th mi c th coi l hiu c t tng ca vn bn.

3. c hiu vn bn vn hc, phi bit ly kinh nghim
sng ca bn thn v ca nhng ngi xung quanh m th
nghim ngha ca vn bn. Mun th nghim, ngi c phi
tng tng, lin tng c th ho, hin thc ho cc chi tit
trong vn bn.
4. c hiu vn bn vn hc, cn trnh ct xn vn bn,
trnh suy din tu tin.
II Rn luyn k nng
1. Hy cho bit ng cnh vn bn, ng cnh tnh hung v
ng cnh vn ho ca cc tc phm: Ph sng Bch ng (Trng
Hn Siu), i co bnh Ng (Nguyn Tri), Cc on trch Truyn
Kiu (Nguyn Du).
Gi :
- Ng cnh tnh hung ca cc bi Ph sng Bch ng (Trng Hn Siu), i co bnh Ng (Nguyn Tri) c th hin trong
phn Tiu dn; ng cnh tnh hung ca cc on trch
Truyn Kiu (Nguyn Du) c ni n trong bi Truyn Kiu.
- c li ton b cc vn bn tm hiu ng cnh vn bn:
+ B cc ca cc vn bn: ngha ca mi phn c th
hin trong mi lin h ngha vi cc phn khc.
+ T ng, hnh nh, trong vn bn u cha ng lin h
ngha vi cc t ng, hnh nh trong cu, on v ton vn
bn.
- Ng cnh vn ho: Cc in c, in tch, ng thi hoi
c, hnh nh c l, th hin c th ca vn ho thi trung
i.
238

Ring cc on trch Truyn Kiu, vic xc nh ng cnh

tnh hung cn l xc nh v tr on trch trong ton b tc
phm, trong mch din bin ct truyn.
2. Nu mi quan h gia t tng chnh v chi tit trong cc
vn bn, on trch: Cnh ngy h (Nguyn Tri), Trao duyn
(Nguyn Du), Thi s Trn Th (Ng S Lin).
Gi :
- Cnh ngy h: Cm xc v sc sng thin nhin v tm lng
yu cuc sng c th hin cc chi tit miu t: ho lc n
n, hoa lu phun thc , hng sen ngt, lao xao ch c,
- Trao duyn: Mi ging x au n gia thc v ngha v
vi thc, kht vng sng ca c nhn th hin ra ngn ng
nhn vt, c thoi ni tm, cc hnh nh,
- Thi s Trn Th : Cc s kin, chi tit u nhm khng
nh nhn cch trung trc, cng ci, bn lnh ca nhn vt
Trn Th trong vic gi gn k cng, php nc.
3. Cho bit cc nhn nh di y tho ng hay cha v
gii thch l do:
(1) Bi th T lng ca Phm Ng Lo th hin l tng ca ngi mun lp cng danh.
(2) bi th c Tiu Thanh k (Nguyn Du), nh th ch
mn hnh nh Tiu Thanh biu hin chnh mnh.
(3) on trch Ni thng mnh trong Truyn Kiu ca
Nguyn Du ch th hin cnh sng khng p chn lu xanh.
Gi : i chiu cc lun im vi ni dung c hiu
hc. Nhn nh (1) ng, nu hiu cng danh l lp cng trng
trong s nghip gi nc. Nhn nh (2) khng y , Nguyn
Du trong c Tiu Thanh k khng ch mn chuyn Tiu
239

Thanh biu hin chnh mnh m cn bc l nim thng

cm chung cho nhng kip ti hoa mnh bc. Nhn nh (3) sai
hon ton, on trch Ni thng mnh din t thn phn au
n, ti nhc ca Kiu chn lu xanh v thc v nhn phm
ca nng ch khng phi ch th hin cnh sng khng p
chn lu xanh.

Nhng yu cu v s dng ting Vit

(Tip theo)
3. V mt t ng, khi ni (hoc vit) trc tin l phi dng
ng vi ngha ca n. Hn na, cn phi cn ht sc coi trng
tnh ngh thut khi s dng t ng; ngha l phi bit vn
dng linh hot, sng to t c hiu qu cao nht.
4. V mt ng php, khi ni (hoc vit) phi tun th
nhng quy tc dng t cu to nn cm t, cu, on. Khng
nhng th, ngi s dng ngn ng cn sng to to ra s a
dng v kh nng kt hp ca cc yu t ngn ng nhm biu
t hiu qu nhng ni dung su sc, tinh t, sinh ng.
5. V mt phong cch chc nng ngn ng, cn nhn r
nhng c im phn bit phong cch ngn ng ny vi
phong cch ngn ng khc la chn nhng phng tin ngn
ng thch hp vi tng vn bn c th.
II Rn luyn k nng
1. So snh ngha ca mua, bn trong trng hp (a) vi mua,
bn trong trng hp (b) di y:
(a) - Thng ging, thng hai, thng ba, thng bn, thng khn,
thng nn.
i vay i tm c tm quan hai
240

Xung di ch Mai
Mua mt ci .
(Thng ging, thng hai, thng ba, thng
bn)

- Hng ngy Tm gip b lo cc vic thi cm, nu nc, gi

bnh, tm tru cho b ngi bn hng.
(Tm Cm)

(b) Bn anh em xa, mua lng ging gn.

(Tc ng)

Gi :
- Ngha ca bn, mua trong (1):
+ bn: i vt (thng l hng ho) ly tin;
+ mua: i tin ly vt (thng l hng ho).
- bn v mua trong (b) khng lin quan n tin (khng
bao hm nt ngha ly tin hay i tin).
2. T n v p trong hai cu sau y c quan h g vi
nhau v ngha, c nt ngha no khc nhau?
a)

Bng bng bang bang

Ln n cm vng cm bc nh ta
(Tm Cm)

b) Mi ln nghe li Tm gi bng li ngoi ln mt nc p

nhng ht cm ca Tm nm xung.
(Tm Cm)
Gi : y l hai t ng ngha. Nhng t p c nt ngha
tri ngc vi t n: h ming ngom nhanh ly.
241

3. a) Phn tch cu to ng php ca cm danh t (in m)

trong cu sau:
Mi ba n Tm bt mt bt cm, giu i em cho bng.
(Tm Cm)
b) Hy chng minh rng, trong cu di y, c s vn dng
linh hot quy tc ng php v cu to ca cm danh t (in
m):
Con em c bng y v th xung ging m nui. Mi ba,
ng n ba bt th con n hai, cn mt em th xung cho
bng.
(Tm Cm)
Gi : cu (a), c th xem mt bt cm l cm danh t
y . Cn ba bt, hai, mt trong cu (b) l nhng cm danh
t rt gn; c th khi phc y : ba bt cm, hai bt cm,
mt bt cm.
4. T nh gi Bi vit s 8 ca mnh theo cc yu cu v s
dng ting Vit:
- Ng m, ch vit: C mc li no v chnh t khng?
Nu c hy sa li.
- T ng: C mc li no v dng t ng khng? Nu c hy
sa li.
- Ng php: C mc li no v kt hp t ng, vit cu,
on khng? Nu c hy sa li.
- Phong cch chc nng ngn ng: Vn bn thuc phong cch
chc nng no? Cc phng tin ngn ng trong ph hp vi
phong cch chc nng y hay cha? C cn iu chnh g
khng?
242

Tr bi vit s 8
I. Chun b nh
1. Nh li bi lm trn lp.
2. T kim tra li nhn thc ca mnh v :
- So vi cc kim tra thng k, kim tra tng hp
cui nm c g khc?
+ Nhng im khc v ni dung?
+ Nhng im khc v hnh thc?
- bi yu cu vit kiu vn bn no? Vit v ti g
(v th loi, vn hc s, l lun vn hc, tc phm c th,)?
Mc ch ca bi vn l g? thc hin yu cu ca bi,
cn c nhng tri thc g v cn vn dng phng thc biu t
no? Bi vit cn tp trung vo vn trng tm no? Phm vi
t liu (kin thc vn hc v kin thc x hi) cn huy ng l
g?
- Nh li bi lm ca mnh v t nh gi kt qu da theo
yu cu v ni dung kin thc v k nng.
II. Cng vic trn lp
1. Ch lng nghe v ghi chp li nhng nhn xt, nh gi
ca thy, c gio v kt qu vit bi chung ca c lp.
2. Ch tham kho nhng bi vit c nh gi tt; tham
gia cha li, kim tra li bi vit theo yu cu ca thy, c gio.
3. T kim tra li bi vit ca mnh theo gi sau:
- c k li li ph ca thy, c gio; ch nhng phn nhn
xt c th hoc nhng im c nh du, lu sa cha.
- T kim tra li bi ca mnh v:
243

+ Ni dung: Bi vit lm r c tnh cht, c trng ca

i tng cha? huy ng c nhng kin thc v vn hc s,
kin thc tc phm, kin thc v kinh nghim i sng
phc v cho bi vit cha? C cn b sung g khng?
+ V kt cu bi vn: B cc (M bi, Thn bi, Kt bi) ca
bi vn hp l, cn i cha? Cc c trnh by cht
ch, sng r cha? C cn lc b hoc b sung thm no khng?
+ V phng thc biu t: Bi vit s dng phng thc
biu t chnh no, c p ng ng yu cu ca bi v c
ph hp vi vn c a ra trong khng? Trong khi trin
khai , kt hp cc thao tc nh th no? Cc thao tc vn dng
t c hiu qu ra sao?
+ V k nng din t: Li vn m bo mch lc, tri
chy cha? C cn mc li v vit on, cu, chnh t,
khng?
Trao i, ghi vo s tay ca mnh nhng li thng mc,
nhng nhc im cn khc phc.
4. Vit li nhng on m anh (ch) cho l cha hay, hoc
vit li c bi nu t thy cha t.

244

mc lc
Trang
19

20

21

22

23

24

25

26

Li ni u
Ph sng Bch ng
Nh nho vui cnh ngho
Cc hnh thc kt cu ca vn bn thuyt minh
Th d Vng Thng ln na
Phong cch ngn ng ngh thut
Bi vit s 5
i co bnh Ng
Nguyn Tri
Hin ti l nguyn kh quc gia
Phm bnh nhn vt lch s
Phong cch ngn ng ngh thut (tip theo)
Ta "Trch dim thi tp"
Thi ph T Hin Thnh
Luyn tp vn dng cc hnh thc kt cu vn bn
thuyt minh
Thi s Trn Th
Hng o i Vng Trn Quc Tun
Luyn tp c hiu vn bn vn hc
Tr bi vit s 5
Chuyn chc phn s n Tn Vin
Luyn tp v lin kt trong vn bn
Tm tt vn bn thuyt minh
Bi vit s 6
Hi trng C Thnh
Luyn tp v lin kt trong vn bn (tip theo)
Lun im trong bi vn ngh lun
To Tho ung ru lun anh hng
D chi

245

27

28

29

30

31

32

33

34

35

Tnh cnh l loi ca ngi chinh ph

vn ngh lun
Ni su on ca ngi cung n
Kim tra vn hc
Tr bi vit s 6
Truyn Kiu ca Nguyn Du
Luyn tp v t Hn Vit
Bi vit s 7
Trao duyn
Ni thng mnh
Th nguyn
Thc hnh thao tc chng minh, gii thch, quy np,
din dch
Ch kh anh hng
Nguyn Du
Ngc Hoa i mt vi bo cha
Thc hnh vit cc on vn chng minh, gii thch,
quy np, din dch
c hiu vn bn vn hc
Khi qut lch s ting Vit
Luyn tp trnh by mt vn
Tr bi kim tra vn bc
Khi qut lch s ting Vit (tip theo)
Nhng yu cu v s dng ting Vit
Tr bi vit s 7
Tng kt lch s vn hc Vit Nam thi trung i
Vn bn qung co
n tp v Lm vn
Nhng yu cu v s dng ting Vit (tip theo)
n tp ting Vit
Bi vit s 8
Tng kt phng php c hiu vn bn vn hc
Vit vn bn bo co

246

Tr bi vit s 8

247

hc tt ng vn 10 - nng cao - (tp hai)

Phm An Min- Nguyn L Hun
_____________________
Nh xut bn i hc quc gia tp. h ch minh
03 Cng trng Quc t, Qun 3 - TP. H Ch Minh
T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172
Email: VNUHP@Fmail.vnn.vn
*****
Chu trch nhim xut bn
PGS, TS. nguyn Quang in
Bin tp ni dung
Trnh by ba
Sa bn in

_________________________________________
In ln th nht... cun (kh 17 cm x 24 cm) ti X nghip
in....
Giy php xut bn s: cp ngy

thng

nm 2006

In xong v np lu chiu qu III nm 2006.

248