BULUĞUL MERAM-İBNİ HACER EL ASKALANİ Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı PDF

DUALARINIZDA BZLER UNUTMAYIN
http://islamiekitap.blogspot.com/
BULUUL- MERAM
bn Hacer el-Askalan
eviren: Ahmed Davudolu
Snmez Yaynlar
1.CLT
BULUUL- MERAM
bn Hacer el-Askalan
Snmez Yaynlar
NSZ .......................................................................................................................................................................... 2
MUKADDME ............................................................................................................................................................ 2
Hafz bni Hacer'in Haltercmesi ...................................................................................................... 6
Muhammed Bin smail San'ani ............................................................................................................. 7
Mracaat Edilen Eserler............................................................................................................................ 7
Baz Usl- Fkh Istlahlarnn Ksaca zah : ................................................................................. 7
Usul Fkha Gre Bir yetin Tahlili:................................................................................................. 10

Hadis lminin Istlahlar.......................................................................................................................... 11
Hadisi eriflerin Rvi Saysna Gre Taksimi............................................................................... 11
Seneddeki ttisal Ve nkta'a Gre Taksimi ................................................................................... 11
Sahih Olup Olmamalarna Gre Hadisi eriflerin Taksimi .................................................... 12
KTABA GR ....................................................................................................................................................... 12
TEMZLK ................................................................................................................................................................ 14
[Sular Bab].................................................................................................................................................. 15
Kablar Bab ................................................................................................................................................... 23
Pislii Giderme Bab Ve zah ................................................................................................................ 27
Abdest Bab .................................................................................................................................................. 31
Mestler zerine Mesh Bab ................................................................................................................... 43
Abdesti Bozan eyler Bab ............................................................................................................... 47
Kaza-y Hacet Bab ................................................................................................................................... 55
Gusl ve Cnbn Hkm................................................................................................................ 64

Teyemmm Bab....................................................................................................................................... 71
Hayz Bab...................................................................................................................................................... 77
Namaz Ve Vakitleri Bab ................................................................................................................ 82
Ezan Bab .................................................................................................................................................. 92
Namazn artlar Bab.......................................................................................................................103

Namaz Klann Stresi Bab ..........................................................................................................112
Namazda Huua Tevik Bab .........................................................................................................116
Mescidler Bab ..........................................................................................................................................120
Namazn Sfat Bab............................................................................................................................126

Baz zahat : ...............................................................................................................................................149
Secde-i Sehiv Ve ir Secdelerden Secde-i Tilvet Ve kr Bab ...................................158
Baz zahat: .................................................................................................................................................159
KNC BASKININ NSZ
Allah telya hamd sena olsun ki, ki sene evvel nere balayp bu sene drdnc
cldnide bastrmak suretiyle ikmaline muvaffak olduumuz (Blul' Meram) Selmet
Yollar nn ayn sene ersinde ikinci basksn yapmak mazhariyetine'de kavumu
bulunuyoruz.
Hukukumuza ait btn esaslar biz'ere aklam olan Peygamberimiz Muhammed

Mustafa (S.A.V.) efendimize li avldna salt ve selm olsun.
Bu esaslar toplayp, yazp, bizlere kadar getirenlere (Allah C.C.) rahmet ve selmetler
ihsan etsin.
Eserin lyk olduu alkay grmesi karsnda memnuniyet ve kranlarn sunduu

okuyucularna bu yolda muvaffakiyet, shhat ve selmetler diler.1[1]
Snmez
NSZ
lemlerin Rabbi olan Allah-u Tel'nn tevfk ve inayetine snarak millet irfanna
hizmeti vazife bilen Snmez Neriyat irketi kymetli dn bilginlerimizin toplu

kararlarna dayanarak hazrlamakda olduu ilm ve islm eserlerinden birini daha
yaynlamakla Allah'a hamd ve kranmz sonsuzdur.
Resl- Ekrem Peygamberimiz Hazreti Muhammed aleyhisselm'n ibadt, ahkm ve
slm hukukuna taallk eden btn fkh meselelerini muhtevi hads-i erifleri
Blu'lMeram ismi altnda bir araya toplamakla slm lemine hizmeti pek b.yk
olan merhum ibni Hace-rl - Askaln Hazretlerini hrmetle anar ve Allah'dan kendisine
1[1]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/3.
bol mafiret ve rahmet temenni ederiz.
slm hukukuna ve er' ynden ahkma me'haz olan bu byk eser Blgu'l - Meram
\ Trkemize selis bir ifde le tercme eden ve ayn zamanda tefsir ve erh ederek
bundaki meseleleri gayet iyi aklayan Yksek slm Enstits retmenlerinden sayn
stad Ahmed Davudolu hocamza kar duyduumuz minnet ve kranlarmz

bildirirken muhterem mtercim ve mellife Allah'dan rza ve afiyetler dileriz.
Hare kadar her mslman Trk'n ve hatta btn slm leminin hukuk ve er'
bilgilerine k tutacak bu byk eserin yaynlanmasna mil olan Snmez Neriyat'\n

btn hadimleri ve ortaklar inaAllah ind-i lh'de en zengin mkfatlara taltif ve
tahsin olunacaklardr.
Snmez Neryat'tn kymet!! lim hey'etni tekil eden muhterem stadlarn srarl
tavsiye ve kararlarndan doan bu esiz eser okunduka ve nesilden nesile bir kuds
kitap olarak tandka hasenat defterleri mtemadiyen dolacak olan lim Hey'etimzi de
tebrik ederiz.
Resl- Zan Hazreti Muhammed Aleyhsselm'n bir nur ve nci olan mbarek hads-i
erifleri iinde Fkh ahkma taallk eden btn mesaili kolaylkla bulmak imknn
kazandran Snmez Neriyat jrketin'm daha nice eser ve kymetli te'lft yaynlamasna
Allah-u kdru'l Mutlak'dan tevfik ve inayet niyaz ederiz. 2[2]
2[2]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/A.
MUKADDME
Allah zl Celle saysz hamd- senalar; Resul- zan Muhammed Mustafa ile l
Ashabna sonsuz salt-u selmlardan sonra, Davud Olu Hasann olu u ciz Ahmed der
ki:
Eukitab mehur Hads limlerinden Msrl bni Hacer-il' Askaln'nin Blu-ul-Merm,

mm Edillet-iVAhkm adl eserinin erhidir. bni Hacer merhum bu kymetli eserinde her-
biri sim Hukukuna feyizli birer menba olan Hadsleri bir ok sahih Hads kitabarndan
toplam bu suretle slm Hukukunun Kur'an- Kermden sonra mutlak suretde ikinci
delilini tekil eden Snnet'den istinad etdii btn deliller bir araya gelmidir. Allah
ondan raz olsun.
Bu kymetli eseri Marib Ulemasndan Kad eref'ddin El Hseyin b. Muhammed-l
Marib serhetmis ve kitabna Bedrt Tamm adn vermitir. Fakat mezkr erh uzun
olduu iin cnu Yemen Ulemsndan Muhammed b. smal-s' San'an ksaltmak ve kendi
tarafndan baz mtlealar ilve etmek suretiyle yeni bir eser meydana getirmi ve buna
Sbl s- Selm erhu Blul-Merm unvann vermidir. Bu zatn hal Yemende
hkm srmekde olan ZahirLyye ve Zeydiyye koluna slik olduu zannediliyor. Vaka
kimseyi takld etmez serbest bir metehid gibi grnmek istiyorsa da eserinin baz
mahrem yerlerinde farkna varmadan hakikati szdrm ve sezdirmitir. Bu sebeble
olacak ki; Hdiviyye, Kasmyye, mamiyye, Yahya b. Hamza l imamlar, erefd-din ve
saire gibi Ehl-i Snnet Ulemas arasnda sz gemeyen birok mezhep ve imamlar
eserinde Ehl-i Snnet mamlaryla birlikde zikretmidir. Bunu gren Allme Ebu'l Hayr
Nur'u Hasan Han, Sann'nin eserini ele alm ve aynen onun yapt gibi baz yerlerini
ksaltmak, baz yerlerine lzumlu grd malmat katmak suretiyle yeni bir eser
meydana getirmitir. Nur-ul Hasan'n ksaltt yerler ekseriyetle Ehl-i Snnet harici
mezheb ve kavillerdir. Bylelikle eser
bir dereceye
kadar
tenkili
edilmitir.
Nuru'l-Hasan eserine Fethu'l Allm li erh-i Blul-Me ismini vermidir. Bunlardan

maada Blul-Merm in baz haiyeleri de vardr. Sbl-sSelm- bundan 29 sene
evvel talebeliim zamannda Msrda Cani'l-Ezher'in eriat Fakltesinde ders kitab
olarak okutuluyordu. ittiime gre hal da okutuluyormu. Fakir bundaki nkteye bir
parack olsun temas etmeden geemiyeceim.
19 uncu asrn sonlarna doru Islmn dmanlar tarafndan mslmanlar arasnda bir
de Dinde Islahat modas sokulmutu. slm dinine dman olanlarn bununla neyi
kasdettiklerin izaha lzum yok-dur. Fakat, ne yazkdr ki Msrda baz din limleri bu
menhus propagandaya mahiyetini anlamadan let olmulardr. Bu zevat be gnlk

dnya hayatnda hret kazanmak sevdasyla, caiz midir, del midir, bakmadan kr
krne dmann eline let olmular, hatta Msrda Masonluk Locasn kendi elleriyle
kurmulardr. ddialarnn hulsas udur : Eski mctehidler hata etmilerdir!..
Mctetdlik sade onlarn hakk deildir. Bir para din bilgisi olan herkes ictihad
edebilir. Eskiden yazlan eserler skc ve faidesizdir. Onlar yeniletirmelidir. Dini
mutlaka zamann modasna uydurmaldr.
Bugnn tabiriyle dpedz Dinde Reformculuk olan bu hareketin serdarlar Efganl
Cemaleddin ile Msrl talebesi eyh Muhammed Abduh'dur.3[3] Kitabullah ile Snnet-i
Burackta sunuda arzetmeliyim ki: hretleri yedi iklimi tutan bu zevat hakknda benim gibilerin sz.
sylemesini, yaktramyanlar vardr, ihtimal naiz eserimi okuduktan sonra da, ayni fikire sahib olanlar
bulunacaktr. Bu hal karsnda bana den, sz edenin sade ben olmadm, benim icraatmn daha
ziyade, sylenenleri nakilden ib. aret olduunu beyan ve ispat etmektir.
3[3]
mdi derimki: Sultan Hamid devrinde stanbula gelen Cemaleddini Efga-ni'nin bir risalecikten baka
telifat yok se de, hummal almalaryla ms-lmanlar, dinde reforma tevik ettii ve bu yzden Trk
lemsiyla aralar alarak, stanbul'dan Msr'a kat tevatren sabit ve o zamann matbuatnda da
msecceldir. Hatt reform babnda iddet gstermeye taraftar olduu sylenir. Maamafih eserleri
olmad in, onunla eyh Abduh kadar megul olunmamtr.
eyh Abduh'a gelince; bu zat Ergani'nin en mmtaz tilmizidir. O da stad gibi reformcu olmakla, beraber,
bu hususta iddet taraftar deildir. Kendisi iyi bir ediptir. Eserleri yardr. Eserlerinde dinin donuk bir
halde braklmasn su sayar. Ve u suu eski ulemya ykler. Dinin nevnema bulmas yani zamana
uymas- ister. Trkesl itihad sevdasndadr. Ve nitekim ti-hadlar vardr. Fakat naalef ' tih
adlarndaki hatalar, kavaidi Jtslmiye karsnda derhal kendini gsterme ve kendisine cevablar yazlmak
suretiyle hatalar meydana karlacak, Ov. .nrt-i merhumenin ayni hatalara dmesinin nne geilmitir.
eyh Abduh merhumun dnyevi itihatlarn bilmem, lkin din itihadlarnm iinde, Inam- Azam Ebu
Hanifenin haksz, eyh Abduh'un hakl olduu bir tek mesele grm deilim. Bilkis daima tenkid ettii
Eslf-i Kiram hakl, kendisi haksz kmtr. Mesel: Kur'an- Kermin Fil suresini tefsir ederken
Ebrehenin Askerini helak eden, kularn attklar ufak talar deil, iek hastal mikroblaridir demi,
Byk Trk limi Elmall Mu-hammed Hamdi Yazr mehur tefsiri, Hak dini, Kur'an dili: Cild 8, Sh. 126
ayni sureyi tefsir ederken, kendisine cevab vermek zaruretini duymutur. s-tad Hamdi Yazr merhum bu
hususta sahifelerce izahat vermitir. Mezkr iza-Icat grmek isteyenlerin zikri geen tefsire mracaat
buyurmalarn rica ederken ilk cmlelerinden biri iki rnek vermeyi mna.sib grrm. Merhum stad,
mehur Alman tarihisi Hammer'in Fil vakas hakkndaki mtealsma iaret ettikten sonra szne-,
yle devam ediyor :
Fakat Hammer'in bile bir ihtimalden ileri gtremedii bu iek illeti szn, teessf olunur ki Abduh
fahi bir tedlis ve tevi ile tevatr meyanma kartrp rivayetlerin ittifak ettii sahih bir haber imi gibi,
ileri srmee alm ve gzel bir balangla balayan kelmn, gya bir incelik gstermek zere,
mikroblara bulamtr.
eyh Abduh, Kadir Gecesinde, hadd-i zatnda i bir fazilet ve hayr olmadn, , ona bin aydan fazla hayr,
Kur'an- Kermin o gece nazil oluunun verdiini iddia etmi ve bu gne kadar gelmi gemi btn
mfessirlerden -tek birinin sylemedii bu sz ispata alrken Buhar,, hadslerinden birka tanesinin
zayf, hatta mevzu olduunu iddia edecek kadarda ileri gitmitir. Bu hususta kendisine Msr Ulemsndan
ve Ezher eyhlerinden Abdurrahman Tac merhum Leylet'l - Kadrs. adl bir risale yazarak cevab vermi
ve hatalarn birer birer gstermitir.
eyh Abduh'un Msr'da Masonluk locasn kurduunu Ezher mecmualarndan birinde okudum.
cizleri sz uzatmamak iin nakil namna bu kadarla iktifa edeceim. Yalnz bu mnasebetle merakta
kalnacan tahmin ettiim Kadir Gecesi hakknda szm tamamlamadan geemiyeceim. Evet, bu
meselede hak, eyh Muhammed Abduh ile deil, Ulem- Islmiyye ile beraberdir. Kadir Gecesi, Kur'an-
Kerm inmezden nce dahi, bin aydan hayrlyd. Bu babta akl- selime mracaat edersek bize Sultana
saray gerekir der. O halde semav kitaplarn sultam mesabesindeki Kur'an- Kerm'de sarayhk edecek bir
gece elbet lzmdr vo ite oda Kadir Gecesidir.
Sahih-i Buharinin hadslerine gelince; onlarn iinde uydurma hadis bulunmak yle dursun, zayf bile
yoktur. Vak'a baz zayflar grlmsede bu hadfslerin baka yollardan ahidleri vardr. Binaenaleyh
onlarla kuvvet bulmulardr. Yam anlalmaya meydan vermemek iin bir parack itihad meselesine
temas edeceim.
Itihid kaps kapal deildir. Ne yazk ki mtehid yoktur. Mtehid olabilmek iin bir takm artlar vardr
ki, o artlara haiz lim son asrlarda nedense yetiemez olmutur, Kendilerini itihad mertebesine
ykselmi grenlerin hayal peinde kotuklar, anlalm bir hakikattir. Bu zevatn mtehid olmalar
yle drusun, atp tuttuklar, hakiki mtehidlere, mstaid birer talebe olmak vasfnda bile mahrum
olduklar, slm Ulems tarafndan ispat edilmi bir hakikattir. Bu ivi akmak iin mtehasss aradan 20
ci asrda mtehassslar mtehasss unvan ile bile ifade edemiyecek kadar yksek olan tihad
mertebesine kolay kolay kvermek, aklen dahi, mteazzir de-gilcc, mutcassirdir.
eyh Abduh Merhum ile ona tabi olanlarn sk sk tekrarladklar bir meselede dinin donuk kalmasmeselesidir. Onlarca din bymcli, gelimeliymig. Bundan neyi kasdettiklerini ben fakir anlyamyorum.
ayet dinin hkmleri oalmaldr demek istiyorlarsa bu iddiaya benim gleceim gelir. Kendilerine
haydi siz mevcud hkmlerle amel edin de fazlasn istemeyin derim, yok muradlar dini, fenne, modaya
ve bir szle Avrupaya uydurmak ise o halde kendilerine u kafi cevab vermekte bir an bile tereddt
etmem; Din mleki amuru deildir efehdiler.'yle olsayd ondan istediiniz gibi anak, mlek vazo,
heykel yapardnz. Fakat o lhi bir vaz'dr. Hele esasata ait ksmlar yalnz bizim dinimizde deil semavi
dinlerin hi birinde deimemitir. Mesel hibir semavi dinde Haa - Allah ikidir denilmemitir.
Reslllah mutlaka zamann fenn nazariyyelerine uydurmak suretiyle haberleri

olmadan bindikleri dal kesen bu dalgn zevat o gnk hakik slm Ulemsn bir hayli
uratrmlar dr. Nitekim kendilerine halef olanlar hal da uratrmaktadrlar.
Asla unutamyacam bir hadisedir : 1936 ylnda Msr'da Cami-ul' Ezher'in eriat
fakltesinde talebe idim. O zaman dnyaca mehur din ilimler messesesi Ezher'in
basnda eyh Muhammed Abduhun gzide talebesi Muhammed Mustafa el Merag
bulunuyordu. Msrllar bu zata mam yani mctehd diyorlard. stad Muhammed

Abduh'un ateli bir halefi idi.
te bu zat bata olmak zere Msr'n btn modern din adamlar San'an'nin pek
serbest kaleme ald Sbl's-Selm -n Ezherin eriat Fakltesinde okutmaa karar"

vermilerdi. Buna muvazi olarak baz Faklte hocalarna da Mkarenet-l Mezahib
Mezheblerin birbirine kyas nam altnda yeni bir eser yazdrlmd; o da ayni
fakltede okutuluyordu. Sbl's-Selm okutmann mnas u idi. Ey drt Mezhebin
drt mam! Siz birer Mctehd iseniz ite San'an ve onun gsterdii Hdiler, Yahyaar
,KsmIar, Hamzalar ve sairler de
birer mam ve
Mctehiddirler. Binaenaleyh
darlmayn amma biz iimize yararsa sizin kavilleriniz ile amel edeceiz. Fakat iimize
gelmedii zaman onlarn kavilleri ile amel efmekde de tereddt gstermiyeceiz. Hatta
onlarda da sadra f fetvay bulamazsak kendimiz tihad edeceiz, nk itihad kaps
akdr ve Mc-tehdlerimiz hazrdr, ite bata zamann mam- zami Muslih-i kebr
Mergi...
Trkesi: Bu hareket imdiye kadar misli grlmedik orijinal bir dava; yanbandaki
Mukarenet'l-Mezahb de bu davaya bakan bir adalet mahkemesi idi.. er' bir mes'ele
hakknda drt mezhebin drt eit delilleri bu mahkemenin huzur-u adaletine celbedilir.
Oradaki dur draz, muhakeme ve mnakaa neticesinde: bir misli bir daha cihana
gelmeyen mam- Azam ok defa davay kaybeder; sararm solmu kan terlere batm
perian haliyle bu amansz mahkemenin yaman huzurundan kard. Hazanda bu gnn

tabiri ile daval mevkiinde bulunan drt mezhebin drd birden mahkm olur; davay
Fruata ait ksmlarnda eriatlar arasnda baz deiiklikler yaplmtr. Ama dikkat etmelidir ki bunlar
yapan da sen ben deil, dinin sahibi olan Allahu Zlcelldir. Binaenaleyh byle bir eye yeltenmek, itihad
deil, Hindlilerin Buda'smn yapt gibi yeni bir din uydurmaktan farkszdr. Elhasl din nevnema bulmakla deil, ancak elik gibi donuk durmakla ilhi vasfn muhafaza etmi ve edecektir. Hakikatta su onu
donuk brakmalda deiliirmekdedir.
hkmet savcs makamnda bulunan Msrn yeni Mtehidleri kazanrd.
Bir tarafdan bu iki eser Sbl's-Selm ile Mukarenet'l - Me-zhib arzettiim
ekilde harl harl eriat Fakltesi krslerinde okutulurken, dier taraftan zamann en
byk metehidi mam- Merg resm ve gayr-i resm mahfillerde mnasebetli ve

mnasebetsiz daima bu mevzu zerinde durur, eskinin itihad tarzn, mctehidlerini
mez-heblerini, kitablarn, yazma, *okuma ve okutma ekillerini velhasl her eyini... her
eyini... en ac bir lisanla ve lkeler kaybetmie sine derin bir hsranla tenkid ederdi.
1936 ylnda hretinin evc-i bl'sma vard bir srada en mes'ul devlet ricali
huzurunda: Ben Ezherde bir ok metehidler gryorum ki; taklid kendilerine

haramdr. dedii mehurdur. Merg merhumdan sonra Ezher idaresine getirilen baz
zevat da o gnn kalbur-st mctehidlerinden saylrlard.
Hasl: maruzatm daha da ciddiletirerek demek isterim ki: Ka yapmaa alrken gz
karan bu adamlar iyi yapyoruz zan ve iddiasyla mbarek dine ve mbarek
mslmanlara en byk darbe-i hakaret ve zilleti indiriyorlard. Din-i Mbini yar ve
ayara kar oyuncak haline getirmilerdi. Maamafih zaman zaman hakettikleri sille-i
ntibah da hakki Ulem imek akar gibi suratlarna indirmiyor da deildi. Cenab-
Hak cmlesinin taksimatn afv mafiret buyursun.
te fakir hi beenmediim bu tarz- tedris ile senelerce okudum. Nihayet faklteden

mezun olarak ayrldm. Fakat slmi tedrisata ve slmm en benam Ulemsna kar
kyasya giriilen u suikasde kar damarlarma yerleen derin teessr o gn bugn

yakam brakma-mdr. nk; bu adamlarn yapd slama hizmet deil husumetdi.
Vaka kendilerine kymetli makaleler, risaleler, hatta kitablar yazarak cevap veren ve
hatta Merg gibi bazlarn son mrnde dall- kadminden dndren Ulem ve fudal
hamdolsun bulunmudur. Lkin bu yanl yolun arpk yolcular maatteessf hal

mevcuddur.
Hulsa: Yer pek. Gk yksek darb- meselemiz fehvasnda u hal karsnda bir acz-
mutlak iinde rpna rpna bugn buldum. Yam Elli dr. Artk iyiden iyiye
grnd bize sefer yollan... Bu seferin nereye olduunu bu yollara niin- ddm
hamdolsun bilenlerdenim. Adeta koa koa gittiim hedef bir Mahkeme-i Kbr'dr. Ben
ora ya muhakeme edilmeye, hesap vermee gidiyorum. dil-i Mutlak hazretlerine; her
dilediini yapan Melik-i Muktedir, Cebbar- Mtekebbir hazretlerine divan durmaa

gidiyorum. Ben bu mthi Mahkemeye nasl girer nasl karm Ya Rabbl... Hesabm ak;
hazrlm kk benim halim ne olur Allahml...
te yllardr akam sabah bu sualleri kendime sorar dururum, fakat cevap alamam.
Dnrken bam sam aard. Nihayet Rabb-l Alemin hazretlerinin huzur-u
mnevisine Karnca kaderince bir vesika ile kmaa niyyet etdim. Ve bir hayli
dnp tandktan sonra baz muhterem arkadalarmn yardm, tevik ve teci-i ile
Ibn-i Hacer-I' Askaln merhumun Bll-Merm adl eserini Trkeye tercme
ederek zerine mmkn olan sahih erh ve tefsiri de yapmak suretile mmkn mertebe
dinde Reform salgnnn nne gemee karar verdim. kmaline muvaffak olabilirsem
inaallah Mahkeme-i Kbra'da bana ahid olur. Bu sayede Hazret-i Fahr- kainat
efendimizin efaat- uzmsn ummaa belki bir parack yzm olur.
Yalnz ortada pek mhim bir mes'ele1 var. Bugn dnya dei-midin. Vaka madd ve
teknik cihetten mthi ilerlemeler oluyor, rahat yollar eitli nakil vastalar, kular gibi
havalarda uuan tayyareler, balklar misli, deryalarda yzen gemiler, bir anda
dnyaya seslenen radyolar, telefonlar, telgraflar, eitli elektrik tenvirat ve-sanayi'i ve
sair nice istirahat sebebleri kefedilmi ve hal da edilmekte.. nsanolu Ay'a, yldzlara
seyahat etmenin yolunu dnmekde ve bu uurda hummal bir suretde geceli gndzl
almaktadr. Bunlar phesiz ki gzel eylerdir. Lkin itirafa mecburuz ki'maddenin bu

hay- huyu iinde insanlk maalesef iin mna cephesini tamamiyle ihmal etmi; madde
ile birlikde beerin akl da maddlemitir. Bugn btn dnya mthi bir ahlk
knts iindedir. Milletler dtkleri bu korkun vartadan bir an evvel kurtulu

aresi arayacaklarna bilkis oraya daha evvel yuvarlanmak hususunda birbirleriyle
yar ediyorlar. Umum ahlk b'r fze sr'atiyle skt ediyor. Bu sr'atli skt Adem
olunun adet akln bandan almtr. Beeriyet sanki Dalton anomalisi hastalna
mptel olmudur. Ne yazk ki u acaib lletten aziz milletimizin de pek ok ferdi
muzdaribtir. Bugn gz baka baka haklya haksz, aka kara, fenaya iyi diyenler var.
Dvam misllerle izah edeyim :
nsanln en byk dman olan
Komnizmi en iyi bir idare siz-temi grmek,
insanlar nsan eden, onlara ilericilik, fazilet ve kurtulu yollarn gsteren dine; dman
nazariyle bakmak; ona hi utanmadan geriletici, uyuturucu demek; dindarlara gerici,
zenprelere, sarholara, kumarbazlara vesair mhlikt hastalarna ilerici namn vermek

daha neler neler, hep bu hastaln menhus eserleri deil midir? Byle batm bir
cemiyete lfzn hangi manasyla meden denilir. Ve yirminci asrn meden insan diye
hangi yzlerle nlr bilmem. Benim muhakkak bildiim bir ey varsa o da yzde yz
bir cahiliyet-i salise devri ger-mekde olduumuzdur. Kur*an- Kerimde ve Tefsir
kitablarmda Adem ouiarmm ki tane Cahiliyet devri geirdiklerinden bahsedilir. Bu de-
virlerin nereden balayp nereye kadar devam ettii; almat- farikalarnn neler olduu
yine tefsirlerden renilebilir. Fakat ite bu iki Cahiliyet devrine imdi biz bir
ncsn de katmak mecburiyetindeyiz. Evet yirminci asr, kim ne derse desin, ve
madd terakkiyat ne olursa olsun, hakk manasyla tam nc bir cahiliyet devridir.
Ben tekml kanunu mutlak olarak kabul edenlerden deilim. Bununla beraber kabul
etdiim mstesnalar arasnda Cehaletde tekml de vardr. Kanaatimce Yirminci asr
modern bir cehalet devri halini alm-dr. yle mkemmel bir cehalet ki bir gn nice
cehalet-i l yllarna- bedeldir.
imdi burada mukadder bir sual ile kar karya olduumu hisseder gibiyim; peki o
halde sen niin kalkp da Hads-i erif erhi yazmaa zeniyorsun? Bu kitab kimlere
okutup kimleri yola getirecek-,
sin? Cevaben derim ki:
Bu sual bir an iin pek hakl grnyor. Hatta- byle dnnce tamamiyle yeise
kaplmamak, midi kesmemek iin sebeb bile yok. Lkin bence yle deil, bence
milletimizin ahlki ve dn slahndan mid kesmemek iin deil, kesmek iin bir sebeb
yokdur. nk Ce-nab- Allah Kur'an- Kermde Allann Rahmetinden midinizi
kesmeyin buyuruyor. Zaman zaman kullarna eli olarak gnderdii Peygamberlerine
de: Sapklar* mutlaka doru yo!a getireceksiniz dememidir, Bilkis onlara yalnz
êmrolunduklar tebli vazifesini yapmakla iktifa etmelerini, istediklerini yola getirmek
onlarn elinde olmadn beyan buyurmudur. u halde midi kesmee bir sebeb
yokdur. Bizde, bize deni yapar brakrz. Elbette bu kitab da okuyanlar bulunur..
Hidayet ve tesir Allah'dandr.
te u dnce ile btn yukardaki mlhazalara remen bu cizane eseri yazmakdan

vazgemedim. Bilkis Besmele yi ekerek ie baladm. Tevfik Allah'dandr.
Yaptm udur Bulg-ul-Merm hadislerinin tercmelerini Hads-i eriflerin altlarna

yazdm.Sonra Sbl-Usselmy> bazan da
Fethu}l-Allm kama alarak onlardaki izahatn drt mezhebe uyanlarn hemen
hemen olduu gibi kitabma naklettim ve bunlar tercemeden satrba yapmak suretile
ayrdm. Bidayetde bu iki eserden birini terceme etmek de hatrmdan gemedi deil,
fakat Sb's-Selm- m birok Ehl-i Snnet harici kavillerle dolu olduunu yukarda
arz ctnidin. Binaenaleyh onu srf tercmeedemezdim. Feth'ul-Allma. gelince:
Ondan da hernekadar Ehl-i Snnet harici szler bir dereceye kadar kaldrlm ise de onu
da bugnn kendimce zarur addettiim ihtiyacna cevap verir mahiyetde bulmadm.

te bu sebeblerle mezkr iki eserden ve bilhassa Sbl's-sem dan azam derecede
istifade etmeme ramen eser yine tercme deil, cizane kendi teifim oldu. Ben de
kitabmdan
ekseriyetle
fazla
kavilleri,
itiraz
ve
cevaplar
hazfettiim
gibi
hazfetmediklerinle dahi sras geldike lzm gelen cevab vermee ve yine yeri geldike
muteber Ehl-i Snnet kitabla-rmdan top'adm lzumlu malmat dercetmee altm.
cabnda cizane kanaatimi izhar ederek dindalarmn nazar dikkatini cek-mekden ve

Reformculara lzm gelen cevaplar vermekden ekinme-dim. Eserimin adn da
Sbl's-selm dan pek ok istifade ettiimi hatta bu eserin onun bir Tercemesi
mesabesinde olduunu i'r iin SELMET YOLLARI koydum. Eserde mmkn olduu
kadar sade bir dil kullanmak tarafn iltizam ettiysem de gnn modas haline ge'en yeni
uydurma tabirlerden bililtizam kandm. Vaka bunlar kullanp kullanmamamn dnen

hi bir ehemmiyeti yokdur. Fakat ne de ^.sa kelimeler mnalarn kalbdr. Gnl ister ki
bir kalbdan kan mn asln inkr etmesin. Halbuki; yeni tabirler byle olmakdan
maalesef uzakdr. Mddeami isbat iin misal arze-deyim Etki, Bitki, Bakm- kelimeleri
Uydurma Trkenin en tutulanlar mdandr. Mnalar: Etki = Tesir, Bitki = Nebat, Bakm
= Nok-ta- Nazardr. Halbuki ayni kelimeler birer ecdad yadigr olmak zere bir ok
yerlerde mesel: Deli Ormanda, Dobruca, Aydos ve sairede hal kullanlmakda iselerde
hi biri yukarda gsterilen mnada deildir. Bilkis Etki = Zulmetmek demektir. Filn
kadn gelinine etki edermi baksana!... derler Bitki = Son demektir. Tarlasndan mahsl
tayan bir iftiye daha var m? diye sorarsanz. Bu Bitki arabadr diye cevap verir.
Yani bu son demektir. Kpn dibinden Bal'n bitkisini kardm derler. Bakm = Besi
demektir. Bakml hayvan derler. Besili demektir. Bu ve emsali kelimeler arzettim
manalarda hal kullanlp dururken dil leriyle uraanlarn niin deitirmee lzum
hissettiklerini bilemem. te arzettiim sebeblerden dolay yeni tbirleri kullanmadm.

Beyan- itizar eylerim...
Kitabda geen Vcib ve Tahrim kelimeleri umum mnlarda kullanlmtr. Yani

Vcib den ekseriyetle farz bazan vacib mans kasdsdildi gibi Tahrim den de
srasna gre Haram ve Kerahet manlar murad edilmidir. Baz Hads-i eriflerin
sonunda grlen (EI'Hdis) kelimesi trkeye il ah... eklinde tercme edilmidir.
Hads i eriflerin balarndaki rivayet edilmidir, cdemidr ki pibi tbirlerle tercme

esnasnda parantez iine alnan muktaza szler hususunda merhum Ahmed Naim Bey
taklid edilmidir. Maamafih zaruret icab bu nk Zira Binaenaleyh, nitekim
gibi bir ok kelimeler tekrardan kurtarlamamdir. Sbl-sselm:> sahibi ile diar
arih'erin szleri Sarih gibi husus tbirler ile de, sair ssler gibi (bazlarna gre)
tabiriyle ifade edilmi yahud isimleri aklanm dr.
Yalnz bni Hacer merhum iin daima musannif tabiri kullanlmtr.
Okuyanlara kolaylk olmak zere usul Fkh'm ve Hads-i eriflerin stlahlarm gsteren
bir cedveli kitabn bana Kavilerin Terceme-i halleri kitap da getii yerde sahife altnda
yazlmdr. Szme nihayet verirken hu' naz eseri hazrlamakda emei geen
arkadalara bahusus tir ek mal fedakrlklar gstererek tab' ve nerini zerine alan
SNMEZ irketi mensublarma en derin kranlarm arzeder, kitabda bilmyerek
yapacam hatalarmdan dolay beni muaheze buyurmama-larn okuyan din
kardelerimden istirham eylerim.
Hidayet, ve muvaffakiyet Allahtandr. 4[4]

21 - Temmuz -1965
Davudolu.
Ahmed
Hafz bni Hacer'in Haltercmesi
4[4]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/B-I.
eyhlislm Hafz Sehav'nin Etftibr'l-Mesbk- adl kitabnn zeylinde Hafz ibni

Hacer hakknda yle denilmektedir:
bni Hacer Askaln namyla maruf, eyhlislmlar eyhi Dehrin llmesi, asrn hafzi,
hocam Ahmed bn Al bin Muhammed Ebu'Fadl Knan Hazret-i Fahrikinat efendimin
snnetine sancaktar, Kad'l - Ku-dat, Hads hafzlaryla ravilerinin biriciidir. (773

H./1372 M.) yl a'ban'nda Msr'da domu; orada yetimidir. Kur'an- Kerimi Hvi'yi,
bni Hacib'in Muhtasarn vesair kitablar ezber etmi ve V-siylerinden biriyle Mekke-i
Mkerremeye gitmidir. Orada derse hazr olmu. Sonra Hadsi sevmi; onu tahsil
babndan Hicaz, am ve Msr lkelerindeki byk Hads eyhlerinden bahusus Hafz
Zeynddin Irak den istifade etmi; Fkh Bufkni bn Mlkkin (723 - 804 H/1323-1401
M.) ve zamann dier byk Fakihlerinden almdr. eyhleri kendisine hocalk ve fetva
babnda izin vermilerdir. ki asl (Kelm ile Usul- Fkh) dier ilimleri zz b. cem'a'dan
Lugt ilmini Mecdddin Fr-zbd (Kamus Mellifi) den Arabi dili ve Edebiyatn
Umar'den Aruz ve iiri Bedr- Mtek'den Hsnn- Hat ve Kitabeti bir ok zevatdan
ckumudur. bn Hacer btn ilim dallarnda ciddiyetle alm ve hepsinde gayeye
ermidir. Kur'an- Kerimin baz ksmlarn yedi kraat zerine Tenuh'den [328-384 H.
939-994 M.] okumudur. Bundan sonra kendini bsbtn hadse vererek onu nere
balam; okumu; okutmu ve fetva vermidir. Msr'da mstakilen Kadl zerine al-,
m; bu vazifede (21) yldan fazla kalmdr.
Tefsir, Hads, Fkh ve va'z, muhtelif yerlerde okumu Ezher'de Cam-i Amr ibn As, ve
sair camilerde hatiblik etmi; ezberndeki ilmi bir ok kimselere yazdrmdr. Filhakika
kendisine bir ok lim fazl zevat bavurarak ilminden istifade etmilerdir. Eserleri
(100) c bali olmulardr. lm-i Hadsin dallarndan hi bir fen yokdur ki; bn-i Hacer'in o
babda mellefati bulunmasn. Eserleri hayatnda intiar etmi; Hkmdarlar emirler bu

eserleri birbirlerine hediye etmilerdir. Eserlerinden bazlar unlardr :
El - sbet f temyzi's - Sahabe
Blu'l - Meram min Edilleti'l - Ahkm. (Hads) (Lahor; Ta basks, M. 1837 -1888 H
1312, 280 nahife).
Tahrcu Ehads erh'l - Vecz (Hindistan...)
Ta'cl'l - Menfaat bi zevidi ricli'l - Eimmeti'l - Erbaa (Haydara-bat; H. 132%, 571
sahife).
Ttfrif'l - Ehli't - Takdis
Takrib't - Tehzib (Luknov, Hollanda; Ta basks, H. 1271; %82 sahife Delhi; H. 308
- 1380; 298 sahife Delhi; Ta basma, H. 1290).
Et-Telhc'l - Habr fi Tahrci Ehadsi'r - Rafiayyl - Kebr (Hindistan; Ta basma, H,

1301; 416 sahife).
Tevaliyt - Te'ss bi-Mel-i bni Idris.
Ed - Diryei f Mntehibi Tahrici Ehads'l - Hidye (Delhi; Ta basks, H, 1328).
Nasbur Rivayeti f Tahrci Ehadsi'l - Hidye (Delhi; M. 1882 Luknov; H. 1301).

Dvan- Hutab (Bulak (Hollanda); H.1301).
Gbtat'n - Nazr f Tercmeli eyh Abdlkadr Geylnl. (Kalkta; M. 1903).
Feth'l - Bari bi-erhi Sahhi'l - Buhar (Bulak; M, 1301 Delhi; Ta basmas, M. 189091).
Tehzb't - Tehzbi'l - Hemli f Ma'rifeti'r - Rical (Delhi; Tas basma, 1891. Haydarbat;
H. 1325; 7-12 Gz aras).
El-Kavl'l - Msedded fi'z Zebbi an Msnedi'l - mam Ahmed (Haydarbat; 104 sahife).
Lisan'l - Mizan (F Ricli'l - Hads) (Haydarbat; H. 1320-1331 6 Cz).

Meratib'l - Mdellisn f Hads (Msr...)
Er-Rahmet'l - Gaysiyyeti bi't-Tercmeti'l - Leysiyye. (Bulak; H. 1301).
erh Nhbeti'l - Fiker f Mustalahi EhWl - Eser. (Msr; H. 1308) (Nuhbet'l - Fikret-
Osmanl Ulemsndan Ramazan Zade Abd'n-Nafi' iffet Efendi tarafndan tercme
olunmutur. Matbudur. (Ramazan Zade iin bak: Osmanl Mellifleri c. 1. s. 387) Yine
Osmanl Ulemsndan Nazif Ahmed Efendi - stanbul'da tercme etmitir. (Nazif Ahmed
Efendi iin bak; Osmanl Mellifleri; c. 2, s. ifGS). Nzhet'n - Nazar f Mustalahi EhWl -
Eser. (Kalkta; M. 1862 Msr; H. 1301).
Nzhet'n Nazar f Tevzh Nuhbet'l - Fiker (Msr; H. 1308 Kalkta; M. 1862).
bn-i Hacer'in Fethl-Bri f erhil-Buhar- adl eserinden baka bir kitab bulunmasa
yalnz bu kitab onun hret ve bykln anlatmaa yeterdi. nk bu kitab hakkyle
Snnet'in Kamusudur. bn-i Hacer bunun mukaddemesini (812 H./1410 M.) de

tamamladktan sonra (817 H./1414 M.) yl balarnda telifine girmi ve (842 H./1438
M.) yl Receb'in banda ikml etmidir. Eser bittikten sonra byk bir ziyafet vermi
btn mslman byklerinin itirak ettikleri bu ziyafete (500) altn harcamtr. Bu

kitab hkmdarlardan biri istemi ve 300 altna satn almdir. Allah- Zl cell Snneti Seniyye nmna kendisini en hayrl mkfat ile sdeylesin. Btn bunlara tevazuunu,
hilmini, tahammln, sabrn, zarafetini, namazn, orucunu, ihtiyatn, vera' ve tak-
vasn, cmerdliini, nefse hakimiyetini, ltif nktelere zarif nadirata kar besledii
meylini, gelmi gemi btn imamlara ve byk kk kendisiyle dp kalkan herkese
kar gsterdii emsalsiz edeb ve
terbiyeyi de katmaldr.
mam bn-i Hacer Askln (852 H./1449 ubat) 18 Zilhicce'sinin cumartesi akam
yatsdan sonra vefat etmitir. Allah kendisine bol sevap ve hayrl mkfatlar ihsan
buyursun. 5[5]
Muhammed Bin smail San'ani
Sbl's - Selm Mellifi
1059 H./1649.M. ylnda (Kehln) da domudr. Bilhare babasyla Yemen'in payitaht

olan San'a'ya gitmi, orann ulemsndan ders almtr. Daha sonra Mekke'ye giderek
Mekke ve Medine'nin byk limlerinden hads okumudur. eitli ilimlerde temayz
eden San'an akran ve emsalini gemi ve San'a da ilm riyaseti elde etmitir. Edil-le-i
er'yyeye vakf olduunu gstererek ictihad etmi ve takldden kanarak delilsiz
5[5]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/-.
bulduu fkh iddialar tezyif etmidir. Bu sebeble adalar tarafndan bir hayji
hirpalanmdr. Bu badireden kendisini Yemen imamlarndan mam Mansr kurtarm

ve ona San'a camii imamln tevcih etmidir. San'an lim ve tedris, ifta ve tasnif
yolunda devam ederek hakknda reva grlenlere aldr etmemidir. Etrafna avam ve
havasdan bir ok insanlar toplanm ve ondan Hads kitaplarn okumular, itihadlanyla

hem ameletmi hem de onlar herkese iln etmilerdir. Fitnenin zuhuruna sebeb de
bunlar olmutur.
San'an'nin birok telift vardr. Bunlardan biri de Blu'l-Mcrm- erhi Sbl'Selm- dr. Bu eseri Marib'nin El-Bedr't Tamam ald erhini ihtisar etmek
suretiyle meydana getirmi isede kendisi de birok ilveler yapmak suretiyle kitabn
kymetini artdrmtr. Duv'un - Nehr Haiyesi Menhat'l-Gaffar ile bn Dakk'lyd'i El 'Umde adl erhine yazd El-Udde "ojuh nammdaki haiyesi ve hads
ilimlerine ait erh't TenkhA eserleri cmlesindendir. Baka eserleri de olduu gibi
ilm bahislere aid gayet fasih ve insicaml iirleri de vardr. Vefat tarihi 1182 H. dir.6[6]
Mracaat Edilen Eserler
1 Sbl's-Selm erh-u Blvfl-Merm min Edilleti'l-Ahkm Sana'n) ;

2 Feth'l-Allm li erh-i Bll-Merm Nur'l-Hasan Han bin Sddiyk.
3 Fethu'l-Kadir W'cizi'l-Fakr : bn Hmam (Muhammed bin Abdlvahid)

4 E'Fkh Ale'l - Mezahibi-l Erbaa (Komisyon)
5 bn Abidin
6 Drer'l - Hkkm. f erhi Gureri'l - Ahkm : Molla Hsrev.

7 Mir'at'l - Usl
8 erhu Menr'l - Envr. bn Melek

6[6]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/-P.
9 Meselle-i Ahkm Adliye (Mecelie Cemiyeti)

10 Kmus'l - lm Sami.7[7]
Baz Usl- Fkh Istlahlarnn Ksaca zah :
Usl- fkh limleri gerek Kur'an- Kerimin nazmn, gerekse hadisleri eitli ynlerden
ele alarak incelemilerdir. nk bir sz evvel bir mnaya vazedilir. Yani o mnay
anlatmak iin tahsis olunur Sonra o mnay ak m ifade ediyor, yoksa kapal m? Bu
cihetle dikkat edilir. Daha sonra o manda ne ekilde kullanlmasna; sonra da lfzla o
manaya nasl vakf olunduuna baklr. te rnctehidler Kur'an- Kerimle hads-i
eriflerden man karmaya alrken bu cihetleri byk bir titizlikle gz nnde

bulundurmular ve neticede aadaki taksimat ile stlahlar meydana gelmitir :
Lafzn manaya vasf itibar ile taksimi.:
Lafn manaya tahsis edilmesi itibar ile drt ksmdr : Hss, mm, mterek, mevvel.
a) Hss : Bir tek manaya vazedilen szdr. Bu szn ferdleri var mdr, yok mudur,
mlhaza edilmez. Mnferiden ele alnr. Hssn mans isimlerde nev'i olur :
1 sm-i Hss (zel isim) Ahmed, Mehmed gibi.
2 Nev ismi. Erkek, kadn, beyz gibi.
3 Cins smi. nsan gibi. nki insan Uul-

mantkda cinstir.
Fkhda bir cinstir. Nitekim hayvan da
Hss bir kelimenin hkm : Dellet ettii manay kat' yani yzde yz ifade etmektir ki,
bu kat'iyyete eriat dilinde vcub diyoruz.
Hassn Nevileri :
Emir, nehy, mutlak ve mukayyeddir.

7[7]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/P.
Emir : Bir szdr ki onunla karnzdakinden bir ii yapmasn isteriz. Oku, yaz, otur,
kalk gibi- Yalnz bu szn hakikaten emir olabilmesi iin emreden zatn onu ciddiyet ve
kat'iyetle ve kendini yksek grerek sylemi olmas lzmdr. Byle olmazsa
emrolmaktan kar. Ve du, iltimas, temenni, irad, ta'ciz gibi manalarda kullanlr. Emir'
in yannda bir karine bulunursa, emir o karinenin gsterdii manay ve hkm ifade
eder. Mesel hkmn mendub olduunu gsteren bir karine varsa, emir nedib ifade
eder. Fakat karne bulunmazsa emir vcub ifade eder. Hanef imamlarnn re'yi budur.
Fukahadan bir cemaatla Mu'teze tarifesi ve bir kavline gre mam- afi mutlak emir
nedib ifade eder demiler; Mafikiyye'rlen bazlar ibhaya dellet eder kana-atnda
bulunmulardr. mam- Gazali ile bir cemaat da tevakkuf bildirir diyorlar. Tevakkuf,
hangi mnada kullanldn kestirmeyip durmaktr. Bu takdirde emir hibir manya
hamledilmeyip, Sri1 tarafndan bir aklama gelinceye kadar durulacak demektir.

Mutlak emir, tekrar dahi iktiza etmez. Yaplmas istenilen iin bir defa yaplmasn icab
eder.
Nehy : Tpk emirde olduu gibi ciddiyet ve kat'iyetle ve kendini yksek grerek br
kimseyi bir eyden vazgeirmek iin kullanlan szdr. Dier bir tabirle emir, buyurmak;
nehy, yasak etmektir. Nehy o iten vazgemeyi, onun irkin ve haram olduunu bildirir.
Maamafih yerine gre bazan kerahate de dellet eder.
Mutlak emir : Bir kaytla balanmayan emirdir.
Mukayyed erriir : Bir kaytla bal olandr. Ve kolay, kolay bir hkm kaytl olarak ifade
eden emre hamlolunmaz. Yani Mukayyedn hkm ne ise mutlakn da odur denilemez.
fKlere gre Mukayyed emrin hkmne ise, mutlakn da odur. Buna mutlakn
mukayyede ham-ledimesi denilir.
Hanefler'e gre mutlak emir iki yerde mukayyede hamledilir:
1 ki delilin ifade ettii hkmler eitli olur da birbirlerinin kaytlanmasn icab

ederlerse, mutlak mukayyede hamlolunur.
2 Hkm ve hadise bir olup, itlak takyid hkmnde bulunursa, mutlak yine
mukayyede hamlolunur.
b) mm : Saylamayacak kadar ok eylere (adet onlar dellete gark edercesine bir
mul ile) dellet eden szdr. Her kim, ne zaman, szleri gibi.
mm m hkm : Hss gibi kat'iyet ifade etmektir.
Tahsis : mm bir szn dellet ettii mnalardan bazlarn hkmden karmaktr.

karmaya yarayan delile muhassis derler.
Hss ile mm kuvvet itibar ile birbirine denk olduklar iin tarihleri bilinirse, yle
hkmolunur? kisi beraber vrid olmusa, hss mm tahsis eder. mm nce, hss sonra
gelmise, hss mm nesheder. Yani hkmn kaldrr. Hss nce, mm sonra ise mm
hss nesheder.
c) Mterek: eitli manalara ayr ayr vazedilen szdr.
(Ayn) gibi; Bu lfz bir vaz'Ia gze, baka bir vaz'Ia (gne'e) daha baka vaz'larla
altma, dizkapama, kaynaa vazedilmitir. Bunlarn hepsine ayn denilir.
Mterek hkm : Szn hangi manaya kullanlm olduunu anlamak iin
duraklamaktr.
d) Mevvef : Mctehid tarafndan u manaya gelir diye mterekten seilmi olan

lafzdr. Mesel : Kur' lafz hayz ve temizlik zaman
arasnda mterek iken, Hanefler onu hayz mnasna te'vil etmilerdir. Artk bu sz bu
manada mevveldir.
Mevveln hkm : Hata etmek ihtimali ile beraber o lafzn delalet ettii hkmle amel
etmenin vacib olmasdr.
2/a Lafzn manya delleti ynnden taksimi : Sz manya ak dellet etmesi itibar ile
drt ksmdr : Zahir, M a s s, Mfesser, Muhkem.
a) Zahir : Kulamza gelir gelmez, mansn anlayverdiimiz szdr.
Allah al-verii hell, rbay haram klmtr. (Bakara suresi : Ayet: 275) olduu gibi.
Zahirin hkm : fade ettii eyle amel etmenin vcib
zahirin fe'vile, tahsise, ve neshe ihtimali vardr.
olmasdr. Bununla beraber
b) Nass : Sz syleyenden gelen bir sebeble (yani maksad olmas sebebiyle) manas
Zahirden daha ak olan szdr.Allah al-verii hell, ribay haram klmtr. Sure-i
Bakara 275 inci Ayetinde olduu gibi. Bu yetteki al-veri sz mm, riba sz
hsstr. Keza al-veri helldir; Hba haramdr manasnda yet zahirdir. Fakat ayn
yet-i kerme kfirlerin riba dahi al-veri gibidir iddialarn reddetmek; bu iki muamele
arasnda fark olduunu gstermek iin nazil olmutur. Binaenaleyh al-veri ile riba
arasnda fark vardr mansnda nassdr.
Nassn hkm : Zahirde olduu gibi ifade ettii eyle amel etmenin vacib olmasdr.
Bunun da te'vile, tahsise, neshe ihtimali vardr.
c) Messer: Manas nasdan daha ak olan szdr. Buna sebep szn arkasndan onu
aklayan beyan-i tefsir veya Beyan- takrir denilen aklamalardan birinin

gelmesidir.
Beyan: Bir eyden maksadn ne olduunu aklamaktr. Ve be ksmdr :
1 Beyan- takrir: Bir sz mecra veya tahsise ihtimal brakmayacak ekilde te'kid eden
bir eyle
aklamaktr.Mesel :Ku denilince bu szn
mecazen sratli giden tren,
tayyare gibi eylerde kullanlm olmas ihtimaldir. Fakat iki kanadn sallaya sallaya
uan ku dedik mi artk mecaza ihtimali kalmaz. te iki kanadm sallaya sallaya uan
sz bir beyan- takrirdir.
2--- Beyan- tefsir: Mterek, mcmel ve mkil gimi mnalar kapal olan szleri
aklayan eydir. Salt sz gibi. Bu szn lgatta mnas duadr.
Fakat maksadn
kldmz (namaz) ibadet olduunu Beygamber (S.A.V.) bilfiil aklamtr. te bu bir

beyan- tefsirdir.
3) Beyan-i tayir: stisna ve art gibi bir szle ifadenin ba tarafnn hkmn
deitirerek maksad aklamaktr. Mesel Futana bin lira vereceim var. Amma yz
mstesna gibi. Gaye, ve tahsis de beyan- tayirden saylrlar.
4 Beyan- Zaruret : zah iin vazolunmayan bir eyle bir nevi aklamadr. Yani
sylenmedii halde
mirass
sylenmi hkmnde olan eydir. Mesel :
len bir kimsenin
yalnz annesi ile babas olursa, yet-i kerime annesinin mirasdan te br
alacan bildiriyor. Babasnn ne alaca bildirmemise de baka miras olmadna
gre o da bittabi kalann yani te ikisini alacaktr. te buna beyan- zaruret derler.
5--- Beyan-i Tebdil : Neshdir. Nesh : Sonra gelen er' bir delinin evvel gelen er' bir
hkm kaldrmasna derler. Mesel : Bir zamanlar Hazreti Peygamber Salallh aleyhi
ve sellem kabir ziyaretini menetmiti. Sonra buna msaade buyurmutur. te sonraki
msaade evvelki yasa neshetmitir.
Mfesserin hkm : Yalnz nesh edilme ihtimali ile beraber o szle amel ve itikadn vacip
olmasdr.
d) Muhkem : Kuvvete mfesserden -daha ziyade olan szdr. Bunda nesh ihtimali de
yoktur. Mesel kyamete kadar devam edecektir hads neshe ihtimali olmad ya
devam veya ebediyyete. dellet eden bir kaytla anlalr. Yahut vahiy zammnn gemi
olmas le. Birinciye muhkem liaynih, ikinciye muhkem ligayrih derler. Muhkemin
hkm : Te'vile, tahsise, ve neshe ihtimali olmakszn o szle amel ve itikadn
vcubudur.
2/b Lfz mnaya kapal delleti itibar ile drt ksmdr : Haf, mkil, mcmel ve
mteabih.
A) Hafi: Sgasndan gayri arz bir sebeple maksad gizlenmi olan szdr. Hrsz lfznn
yankesici ile kefen soyucuya delleti bu kabildendir.
Hafinin hkm : Lfzn hakikatna itikad ettikten sonra manasn tayin iin zerinde
dnmektir.
B) Mk: Manasnn fazla kapal olmasndan yahut iinde bir istiare bulunduundan
maksad ancak dnp, fikir yormakla anlalabilecek derecede kapal olan szdr. Yani
bunun anlalmas haf'den daha gtr.
Mkiln hkm : Hakikatini itikad ettikten sonra mnay aratrmak ve daha sonra
zerinde dnmektir.
C) Mcmel: Syleyenin aklamasndan baka maksad anlamaya bir yol bulunmayan

szdr. Yani bu lfz mkilden de kapaldr.
gibi. Eer bu kelimenin bana bel gelince feryad eden, hayr gelince cimrileen
manasna geldiini Allah- Teal yette izah etmese biz onu anlayamazdk.
Mcmelin hkm : Hakikatini itikad ederek aklama gelinceye kadar beklemek, yani bir
man vermemek. Aklamadan sonra da icap ederse zerinde durmak dnmektir.
D) Mteabik: mmet iin maksadn ne olduunu bilmeye mid dahi kalmayan szdr.
Baz surelerin bandaki gibi manas anlalmayan kelimelerle, baz yetler gibi.
Mteabihin hkm : Hakikatini itikad edip te'vilden vazgemektir. Selef-i salihn

denilen ilk devirler ulemsnn rey'i budur.
Mteahhirn denilen sonraki devirler ulemsna gre mteabihin te'vili caizdir.

3) Lfizm manada kullanlmas itibar ile
kinaye.
taksimi yine drttr : Hakikat, mecaz, sarih,
A) Hakikat: M vuda leh'inde. Yani tahsis olunduu manada kullanlan szdr.
B) Mecaz: Bir mnasebetten dolay vaz' edildii manann gayrisinde kullanlan szdr.
Mesel: Arslan sz, malum yrtc hayvan manasnda hakikat, cesur adam manasnda
mecazdr.
Hakikatin hkm : Kelime neyi ifade ediyorsa, onun sabit olmasdr. kinci bir hkm de
manasnn o kelimeden nefyedememesi ve mecaza tercih olunmasdr. Hakikat mmkin
iken mecaza gidilemez. Fakat hakikatla amel mmkn olmazsa o zaman mecaza gidilir.
C) Sarh: Lfz hakikat olsun, mecaz olsun ok kullanlmakla kendisinden murad olan
mana tamamiyle ak olursa, o lafza sarih derler. Al-veri ve talak szleri gibi.
Sarihin hkm : Szn mana yerine gemesidir. Yani sarih sz, rayet olsun olmasn
manasnn yerine kimdir.
D) Kinaye: Hakikat olsun, mecaz olsun, kendisinden murad olunan mna kullanl
itibari ile kapal szdr.
uzundur, szleri gibi.
Kadn boamakta kullanlan, sen bidsin sz ile futann eli
Kinayenin hkm : Niyet ile yahut halin delleti ile o szle amelin vcubudur.
4) Lfzdan manay anlamak itibar ile taksimi;ibare, iaret dellet vr iktiza nlmak zere
drttr :
A) bare: (Ki buna dl bil bare de derler) Kasdedilen
manaya dellet eden szdr.
Kasdedilen manaya mska leh yahut syak- kelm da derler.
B) aret: (Dl bil iare) Maksud olan manann gayrsna dellet eden szdr. Mesel :
Allah ah-veri hell, ribay haram kld Sure-i Bakara : yet.275 de olduu gibi Alverile ribamn arasnda fark olduunu anlatmak iin nazil olmutur. Maksad bu olduu
iin bu danada baredir.
Fakat ayn yet-i
kermeden
al-verin hell olduu ve
ribamn haram olduu da anlalyor. te bu manada o iarettir.
bare ile iaretin hkmleri : Her ikisi de mnalarn kat'i suretle ifade ederlerse de bir
hkmde birbirlerine muaraza ederlerse, ibare iaret zerine tercih olunur.
C) Dellet: (Dl bid-delle) lgaten anlalan illet hkmiyle mansnn lzmna dellet
eden szdr. Mesel : Kur'an- Kerimde; Annen ile babana uf bile deme (1) mealinde
bir yet vardr. Uf demek eziy-yet olduundan haram olunca dp smek evleviyetle
haramdr. nk onda eziyet daha oktur. te bu manaya lfzn delleti denilir. Fakat bu
mna yine lgattan anlald iin dellet kyasdan daha kuvvetlidir.
Delletin hkm : Manasn kat' olarak ifade etmesidir. Lkin ibare ile muaraza ederse,
dellet ondan aadr.
D) ktiza: (Dl bil iktiza) er'an lzm ve muhta olduu manaya dellet eden szdr.
Benden
kleni bin liraya azad et gibi. Bu sz, ibaresi ile klenin emreden zat
tarafndan azad olmasna, iktizas ile de ah-veri dellet eder.
Zira bakasnn
mlknde kimsenin tasarruf etmeye hakk olmadndan bu sz bir dzeltmeye

muhtatr. Ve yle dzeltilir. Kleni bin liraya bana sat ve benim tarafmdan azad
etmeye vekil ol. ite bu dzeltmeye muktaza derler. Dzeltmeyi istiyen lfza da muktazi
denilir.
ste bu-drt istidlale sahih istidlaller derler. Bunlardan maada sahih olmayan bir takm
istidlaller vardr ki haneflere gre bunlar delil olmaz, bunlar birka neviden ibaret olan
mefhum-u muhalefettir.'
Mefhum-u muhalefet : Cmlede sylenmiyen eyin sylenene muhalif olmasdr : Mesel
Bu paray talebeye ver. Sz mantk yani svlenmitir. Bundan bir de talebe

olmayana verme, manas anlalabilir ki ite mefhum-u muhalefet budur.
Sre-i sr, yet cma' : Bir asrda yetien mctehidlerin er' bir hkm zerinde ittifak
etmeleridir. cma' drt er' delilin biridir. Bu deliller : Kitab, snnet, icma' ve kyastr.
Kitabdan murad : Kur'an- Kerim veya Kur'ann bir yetidir.
Snnet : Hazreti Peygamber (S.A.V.) in szleri, fiilleri ve takrirleridir. Fiilleri yapt er'
ileri, takrirleri de Ashabn yaparken grerek ses karmamasdr.
Kyas : Bir eyin hkmn dier bir eyin hkmne benzetmek ve benzeyene de o
hkm isbat etmektir. Mesel: arap mek sarholuk verdii iin haramdr. Rak da
sarho eder. Binaenaleyh rak imek de haramdr. Eer hkmn haram olmasna sebeb
olan illet gayet ak ise o kyasa Kyas- cel derler. Kyas denilince anlalan budur. llet
birden anlalmaz da pek ziyade dikkat ve inceleme ile anlalrsa ona kyas- hafi yahut
istihsn derler. Maamafih bazan kyas- celiye mukabil olan delile de istihsan denilir. Bu
delil ya bir yet voya bir hads, ya icma' veyahut zaruret olabilir.
Hkm : Mkellef kullarn fiillerine taalluk eden ilh hitabn eseridir. Mesel : Namaz
kl hitabnn eseri, namazn farz oluudur.
Mahkmun-bih : Mkellefin fiilidir.
Mahkmun-Aleyh : Mkellef olan insandr.
Rkn : Kendisi ile bir sey meydana gelen malzemedir. Mesel : Namazn rknleri cnu
meydana getiren; kyam, kraat, rku, scud gibi eylerdir.
let : Kendisine hkmn vacip oluu izafe edilen eydir. Mesel : Gnein domas
gndzn mevcudiyetine illet olduu gibi alt-veri de mlk edinmenin illetidir. llet
hkmn verilmesine tesir eder.
Sebeb : Hkme ulamaya yel olan eydir. Hkme tesiri yoktur. Hrsza gidecei yolu
gstermek gibi.
art : Hkmn mevcudiyeti kendisine bal olan eydir. Namaz klmak iin atdest almak
arttr.
Alrne? : Hkme vcub veya vcud itibar ile alkas olmayp yal-n-A onu bildirc'. ey'e
derler Ramazandan bir ay evvel klem azad olsun szndeki Ramazan sz bir a'met
dir.
tihat : er' ve fer' bir hkm delilinden karmak iin btn ilm kudretini
sarfetmektir.
tihadn art: Lgatenve er'an btn manalar ve hss, mm, mcmel, nsih ve
rnensuh gibi ksmlar ile Kitabullah, metin ve senedi ile snneti, icma' yerlerini ve kyas
vecihlerini bilmektir.8[8]
Usul Fkha Gre Bir yetin Tahlili:
Atf harfidir. Mutlak cem' ifade eder. Bu mnada hasstr. Tertib ve takibe dellet etmez.
Fii-i mazidir. Hell klmak mansnda
hastr..
Deki harf-i ta'rif stirak iindir. Ve mmdr. Medln kat' olarak ifade eder hastr.
Hassdr. Has da medluln kat' suretle ifade eder. Bu yet al-veriin hell, ribann
karam olduunu ifade babnda zahir, fakat, al-verile ribann arasnda fark olduunu
beyan iin nazil olmutur. Binaenaleyh bu manada nassdir. Ayn zamanda bu manada dl
bil ibaredir. Zahir olan manada ise dl bir arettir. Ribay alveri nevilerinden tahsis
ettiinden bu manada beyan- tayirdir. 9[9]
Hadis lminin Istlahlar
8[8]
9[9]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/R-V.
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/Y.
Rvi: Bir Hadsi Senediyle nakleden kimsedir. Rav'nin ii hadsi iittii gibi
nakletmekdir. Binaenaleyh lim olmas art deildir. Rivayet ettii hadsin gerek metni
gerekse senedi hakknda ondan fazla malmat beklenmez.
Muhaddis : Hadslerin senedlerini ve o senedlerde zikri geen Ravlerin hallerini bilen

kimsedir. Muhaddis e bazan eyh veya mam da denilir. Ancak bu babda mehur
olan: Muhaddis denilince Hads lminde kmil bir stad mnasnn anlalmasdr.
Sened: Hadisin metnine ulatran yoldur. Bu yolu Rviler tekil eder.
Metin: snadn nihayet bulduu gayedir. Bundan maksad: Hads veya haberin kendisidir.
Hafz: Mehur olan tarife gre: Yz bin hadsi ihatal bir ekilde yani metinleriyle,
senedleriyle ezber bilen kimsedir.
Hccet: yzbin Hadisi metinleriyle, seneleriyle ihatal bir ekilde bilen kimsedir.
Hkim: Hazreti Peygamber (S.A.V.) den rivayet olunan btn hadsleri metinleriyle,
senedleriyle bilen zatdr. mam Buhar gibi.
Muharric: Tam bir vukuf ve salhiyetle hadsleri tetkik ederek kitabna yazan hads
mellifine denir.10[10]
Hadisi eriflerin Rvi Saysna Gre Taksimi
Mtevatir Haber: Yalan sylemek iin anlamalarna deten akl imkn vermeyecek
kadar kalabalk cemaatlerin her nesilde kendileri gibi kalabalk cemaatlere rivayet
etmeleri suretiyle gelen haberdir. Tevatr, gzle grmek kadar yzde yz ilim ifade eder.
Lfz ve manev olmak zere iki nev'idir. Haberin en makbul budur.
Haber- Vahid veya had: Mtevatir olmayan hadslerdir. Hadis stlah. ilmi mtevatiri
deil, bunlar ele alr.
10[10]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/Y.
Mehur Hads: Peygamber (S.A.V.) in haklarnda gzel gzel sehadetde bulunduu

devirden birincisinde Haber-i Vahid iken ikinci ve nc devirlerde mtevatir derece-
sine ykselen hadsdir. Mehur Hads makbul hadslerdendir.
Mstefyz- Hads: Baz Hads mamlarna gre Mehur la Mstefiyz ayni eydir.
Bazlar aralarnda fark bulur ve Mstefiyz: Bayla sonunda Rav says ayni olan yani
Ravleri her devirde er olan hadsdir derler.
Aziz Hads: Ravleri badan sona kadar her devrede en az iki olan Hadsdir. Mstefiyz ile
Aziz makbul hadislerdendir.
Garib veya Ferd Hads: Sahabeden gayri isnadnn neresinde olursa olsun ravsi tek
kalan hadsdir. Eer rav senedin banda sahabeden sonra tek kalrsa o hadse mutlak
garib; senedin sonumda tek kalrsa nisb garib denir. Garib hadsin baka yoldan
rivayet edilenine Mtaba derler. Baka yoldan ona benzer rivayet edilen hadse de
ahd denilir. Ferd hadsler bunlarla kuvvet bulur ve Ferd likdon karlar! Ferd
hadslerin iinde makbul olanlar bulunduu gibi olmayanlar da vardr. 11[11]
Seneddeki ttisal Ve nkta'a Gre Taksimi
Muttasl veya Mevsul hads : Senedinin btn raviler tam olan hadsdir.
Peygamberimize ref'edilmesine nazaran buna Merfu' da denilir.
Msned Hads: Senedinin btn ravleri tam ve ekseriyetle Merfu olan hadsdir.
Mrsel Hads: Senedinden sahafa atlanm olan hadsdir.
Mnkat Hads: Senedinden tabi atlanm olan hadsdir.
Mudal Hads: Sahabiden evvel yan yana iki veya fazla ravsi atlanm olan hadsdir.
Muallk Hads: Senedin bandan yani eyhinden balayarak bir veya fazla ravsi atlanan
hadsdir.
11[11]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/Z.
Mdelles Hads: Tedlis mteriden maln kusurunu gizlemekdir. Hads Ulemas da
Mdellesi buradan almlardr ki, kusuru gizlenen hads demek olur. Bazlar: Alaca
karanlk mansna gelen den alndn sylerler. Bu takdirde Mdelles : Alacalanm; ggelenmi hads demek olur. Tedlis trl olur.
a snadda tedlis : Ravnin eyhini atlayarak onun eyhinden yahud ncekinden bizzat
iitmi gibi rivayet etmesidir.
b uyhda ted'is : eyhim yahut eyhinin eyhini bilinmiyen bir adyla anmak yahud
onu bilin-miyen bir ehre veya san'ata nisbet etmektir.
c Tesviye hususvmda tedls : eyhini zikrederek st tarafndaki zayf atlamak

suretiyle senetdeki btn ravleri mutemed gstermektir.
Mevkuf Hads: Sahabenin Kavi, fiil ve takrirlerini ifade eden hadsdir. 12[12]
Sahih Olup Olmamalarna Gre Hadisi eriflerin Taksimi
Sahih Hads: Hazret-i Peygamber S.A.V. e muttasl senedle varan ve adalet ve zabt
sahibi ravler tarafndan rivayet edilen; az ve Muallel de olmayan hadsdir. Baka
tarifleri de vardr. Sahih hads; Sahih Wzatih ve Sahih M gayrihi- namlaryla ikiye
ayrlr. Yukardaki tarif Sahih i Zatihi'nin tarifidir. Sa~ hih li zatiMnm vasflarndan biri
kendinde bulunmayan fakat bu noksanlk baka bir yolla telfi edilmig bulunan Hads'e
Sahih U gayrini derler.
Hasen Hads : lletsiz ve inkitasz bir senedle dl fakat zabta Sahih hads ravlerinden
biraz aa derecedeki ravlerin rivayet etdikleri hadsdir. Hasen de: Hasen li Za~ tihi ve
Hasen li gayrihi ksmlarna ayrlr. Eer bir hadsde ittisal, zabt ve adalet gibi artlardan
birisi bulunmazsa o hadse Hasen M Zatihi- derler. Zaif bir hadsin zaifl baka
yollarla giderilirse o hads Hasen Ji gayrihi dir.
Salih Hads: Hasen'den biraz aa Zaf'den biraz yukar olan hadsdir. Bundan maada:
12[12]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/Z-Za.
Mcevved, sbt ve mebbih gibi baz tbirler vardr ki; bunlar Sahih le Hasene '
yakn baz mertebeleri ifade eder.
Zaf Hads: Kendisinde Sahih ve Hasen hadsin hususiyetleri bulunmayan hadsdir.
Bu hadse sakim ve merdl dahi denilir. Bunun bir ok nevileri vardr. Metruk, Mn-ker.
Muallel, Maktu, Mnkati, Mrsei, Mslrec, Mnkalib, Mbhem, Mudarrib, Mdelles,
vesaire gibi. Muzaaf denilen dier bir nevi zayf hads de vardr ki; bunlarn zf
ihtilafldr.
Maktu Hads: Tabi ve Tebe-i tabinin. kavi, fiil ve takrirlerini ifade eden hadsdir.
Metruk veya Matruh Hads :: Hads hususunda yalan syledii sabit olmamakla beraber
dier yerlerde yalanc tannan br kimsenin rivayet ettii hadsdir.
Mall hads: Metninde veya senedinde illet bulunan hadsdir. Evhaml bir kimsenin
rivayeti gibi.
Mnker Hads: Zaif bir ravye ondan daha zayfnn muhalefet etmek suretiyle rivayet
ettii hadsdir. Fazla hata ede-, nin, fazla gaflet sahibinin ve fasihin rivayet ettii hads de
byledir.
az Hads: Ska yani mutemet bir ravnin kendisinden daha sika olan'a muhalefet ederek
rivayet ettii hadsdir.
Mdrec Hads: erisine ravnin kendi sz karan hadsdir.
Makiub Hads: Ravlerin adlarn yahud hadsin baz szlerini ne almak veya sona
brakmak suretiyle kartrlarak rivayet edilen hadsdir.
Mnkalib Hads: Baz lfzlar deitirilmek suretiyle mnas da deien hadsdir.

Mbhem Hads: Ad ve hli-an bilinmeyen ravnin rivayet ettii hadsdir.
Muztarib Hads: Ravlerin isimlerini metnin szlerini deitirmek suretiyle birbirine

muhalif olarak eitli ekillerde rivayet edilen hadsdir. Musahhaf Hads : Baz
harflerinin noktalarn deitirmek suretiyle
yanl nakledilen hadsdir. Muharref Hads : Hareke deitirmek suretiyle yanl rivayet
edilen hadsdir.
Mevzu Hads: Bakalar tarafndan Hads ad ile Resulullaha isnad olunan aslsz
szdr.13[13]
KTABA GR
Eski ve yeni, btn zahir* ve batn nimetlerden dolay Allaha hamd14[14]; Peygamberi ve
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/Za-Zc.
Musannif merhum, mhim bir ie balarken hamd edilmezse o ide bereket olmayacana dair varid
olan hads-i erif ile Kitabullah'a uymu olmak ve te'lifinden bir bereket ummak iin sze Allah'a hamd ve
senadan balamtr. Zaten btn ulem-i kiramn detleri budur.
13[13]
14[14]
Mnv (1031) et-Ta'rft nam kitabnda diyor ki:
Lgav hamd; lisanla taz'm cihetiyle yaplan bir fazlet zerine faziletle tavsiftir.
rf hamd; nimeti verene ta'zim bildiren bir fiildir.
Kavli hamd : Peygamberlerinin dilinden kendini sena ettii szlerle bir hakdan dolay onu dille sena
etmektir.
Fi'H hamd; Allah'n rzasn dileyerek beden ameller yapmaktr.
Hamdn mehur tarifi : Bil ihtiyar yaplan gzel bir ey zerine gzel ile tavsif etmektir.
IstUhen se : Nimeti verene, Mn'im olmas cihetiyle ta'zime dellet eden bir fiilde bulunmaktadr. Btn
hamdleri hak eden zat vacib'l vcd olan Allah'dr.
Bzi'ye gre nimet : hsan olarak bakasna yaplan menfaatdir. 'Rgba gre ise : Faide hususunda
kendisi ile ihsan kasd edilen eydir: n'am: Aikr ihsan bakasna ulatrmaktr. Zahir ni'met'ler: Bir
hads-i erife gre Allah'n nsan gzel ekilde yaratmasdr. Bir rivayetde gzel, yaratmas bol bol rzk
vermesi ve mslmanlktir. Btn nimetler: Setr- avrettir. Bir rivayette amelini setr etmesidir. Baka bir
rivayette ise : Zahir nimet, islmiyet; batnsi afv ettii gnhlar, kusurlar ve cezalardr.Bir baka
rivayette de zahir ve batini nimet :
Eski ve yeni nimetten murati : Kuluna ruh verileliden bu yana verilenlerdir. Nimetlerin eskisinden
babalara olan nmet de kasdedilmi olabilir. Zira onlara olan nmet oullarna da mm ve mildir. Bu
takdirde yeni nmetler, ruh frldkten sonraki nimetlerdir.
Slt : Allah'dan Resulne olursa onu ziyadesiyle ereflendirmek ve ona tekrimdir. mmetinden
Reslllah (S.A.V.) e salt dahi ona ziyde terif ve tekrim istemektir. Bazlar: Reslllah'n isteyin diye
mmetinden talep ettii, vesiledir demilerdir.
Selm: Raib'a (502) gre : Grnr grnmez fetlerden r olmakdr. Hakiki selmet ancak Cennet'de
olur. Zira sonsuz hayat orada, fakirlik aibesi olmayan zenginlik ile mezelletsiz an orada; hastalk yz
grmeinek artyla salamlk yine oradadr.
Elisi Muhammed (S.A.V.) ile onun dinine yardma itb eyleyen Ashabna ve onlarn
ilmine miras olan Tbilerineki zaten ulem Peygamberlerin miraslardr. Varisine de

mevrusuna da ne keramet - Salt ve Selm olsun.
Bundan sonra (Malm ola ki); Bu, er' ahkmn Hadsden ana delillerini ihtiva eden bir
muhtasardr. Ben bunu kaleme aldm ki; ezberleyen akran ve emsaii arasnda byk
adam olsun; acemi talebe bununla yardmlansn dileyen yetikin de bundan mstani
kalmasn mmete nasihat maksadyla her hadsin arkasndan onu tahri eden mam
beyan etdim. yle ki: Yediler den murad: mam- Ahmed15[15], Buhar16[16] ,
Nebi : Allah'dan selim akllarn yetiecei eyi haber verendir.
Nbvvet : Allah ile Akl sahibi kullar arasnda elilik etmekdir. eriat dilinde Neb; Allah tarafndan
kendisine eriat indirilen insandr. Kendisine indirileni bakalarna bildirmesi emrolunursa ona resul
denir.
Envar't-tenzil de : Resul, yeni eriatle insanlara gnderilen zatdtr. Neb ondan mm'dr. denilmektedir.
l : Reslllah {S.A.V.) in kendisinden sonraki akrabasdr. Tefsiri ilerde gelecekdir.
Sahb : Sahibin cejn'idir. Bununla kimlerin kasd edildii ihtilafldr. Musannif Nuhbet'l-Fiker de Sahabiyi
yle tarif eder:
Sahab, Peygamber (S.A.V.) le mhim olarak gren ve mmin olarak len zatdr.
l ve Ashaba dua ile senada bulunmann vechi Reslllah (S.A.V.) n mmetine eriatini tebli ederken
vasta olmalardr. Onlar bu vastal yapmakla dua ve ihsan hak etmilerdir.
Din : Akl sahihlerini Resul Sall'Allah aleyhi vesellem'in getirdiklerini kabule davet eden ilhi bir vaz'dir.
l ve Ashabn dine yardm etmelerinden maksad, dini getirene yani Peygamber (S.A.V.) e yardm
etmeleridir. (Zaten Ulem Peygamberlerin miraslardr) ifadesi ayni mealdeki bir hads-i e-rifden
iktibasdr. Bu hads-i Eb Dvd tahric etmi fakat zayf bulmutur.
Deil : Lgatda, maksada eritiren demekdir, Usulelerce: zerinde sahih bir tefekkrle dnlerek
kendisiyle haber bir maksada varlan eyir.
Mantklara gre Delil : Kendisini bilmekle baka bir eyi bilmek lzm gelen eydir.
Hkm : Mkelleflerin fiillerine, sahihleri mkellef olmalar cihetiyle taallk eden' hitabullahm eseridir.
Bazlarna gre eseri deil. Allann hitabdr. mmete nasihat maksadyla tbiri, Hadsi tahric edeni
zikrettiini gsteren lletdir. Zira Hads-i erifi kimin tahric ettiini bildirmekte mmete bir ok
nasihatlar,yardr. Mesel: Bir Hads-i erifin slm davalarnda sabit olduu byk hads mamlarnn onu
ele alm bulunduu Hadsin yollan aratrld ve hakknda sylenenler; iitenlerin asl yerine mracaat
edebilmesi hep bu, sayede renilir.
mam AHMED b. HANBEL : (164 241 H.) Mild [780 855] Ebu Abdllah Ahmed b. Muhammed b.
Hanbel eybni, Drt Mezheb mamnn biridir. Bir rivayetde Merv'de bir rivayetde Badad'da 164 H. 780
M. tarihinde domudur. lim tahsilinden sonra: Mekke, Medine-i Mnevvere, am, Yemen, Kfe, Basra,
Cezire vesair bir ok memleketlere yine ilim tahsili in gitmi; zamann mehur hads limlerinden hads
dinlemidir. Kendisinden Buhari (R.H.), Mslim (R.H.), Begav (R.H.) ve bni Ebi'd-Dnya (R.H.) gibi byk
15[15]
hads mamlar Hadis rivayet etmilerdir. maml, takvas, vera' ve zhd babnda Ulem mttefikdirler.
Ebu Zr'a : tmam- Ahmed'in kitab-lar oniki deve yk itfi. Onlar ezber biliyordu. Ezberinde bir milyon
Hadis-i erif vardr diyor. mam- afi dahi Badad'dan kdim; Orada nam- Ahmed'den daha lim,
zahid, muttaki, mteverri' bir zat brakmadm. de midir. Mnkbine dair bir ok eserler yazilmdir.
Imam- afi'den ders al-mdir. Hadis ve Ilm-i Fkh'da zamannn biricii idi. Hads ilminde El* Msned
nmyla yazd eser o zamana kadar yazlanlarn en by ve mkemmelidir. Bu eseri kendi zamanna
kadar bir ravden dier birine rivayet edilrgk zinciri uzayan ve bylelikle islm diyarnn her tarafnda
duyulan 750 bin rad-i erifi Rav adetleri en az say ve en gvenilir artlar hiz bulunanlar tedkik
ederek eserini tertib ve cemetmitir. Eserine hccet olm-yacak Hads koymamdr. Bazlar bu hadislerin
hepsim sahih kabul etmi bni Cevz ffibi tenkidde kendi bana bir yol takip edenlerden bazlar se bir
oklarn mevzu addetmilerdir. mam bni Hacer Askalni merhum bunlar tahkik etmi ve sahihlemidir.
Msned deki- Sahiheyn zerine yaplan ziyadeler Eb D&vtd ile Tirmz'nin ziyadelerinden daha
zarif deildir,. bni Hacer Msned'de drt zaif Hadis vardiF diyor. Hazret-i mam Kur'en- Kerim mahlk
mudur deil midir meselesinde byk bir ibtil geirmi; fakat asla Kur'an Mahlkdur dememidir. 241
H. 855 M. tarihinde Badad'da irtihal-i dar- baka eylemidir. Kabri ziyaretghdr Rahmettllahi Aleyhi.
mam- Buhar : [194 H. 256 H. 819 869 M.] Ebu Abdullah Muhanmed b. smail Cu'fi Hads
mamlarnn en bydr. 194 tarihinde Buhara'da domutur. Tahsilini bitirdikten sonra kendisini
Hads ilmine vererek bu uurda: Horasan, Irak, am, Hicaz, Msr gibi nice beldeler dolam ve zamannn
byk Hadis limlerinden ders almdr. Ders ald stadlarnn says bini geer. Kendisinden ise yetmi
binden fazla kimseler Hads dinlemilerdir ki; bunlarn arasnda mam Mslim b. Haccac, Tirmiz, Nesai,
Ebu Zr'a ve bni Hzeyme de vardr. tlm- Hadsdeki iktidar o dereceyi bulmudur ki; Buharinin
bilmedii Hads, Hads deildir. derlerdi. Ezberinde ytizbin sahih iki yzbin de gayr-i sahih hadis vardr.
Badad'a girdii zaman orann limleri tarafndan mdhi. bir imtihana tbi tutulmu; yz tane Hads-i
erif senedieri metinleri birbirine katlmak suretiyle allak bullak edilerek kendisine on kii tarafndan
okunmu. Hazret-i mam bunlar keml- sknetle dinleyip her biri hakknda;
16[16]
Byle bir Hads bilmiyorum.
Dedikten sonra: yz hadsin her birini senedleriyle metinleriyle tashih ederek okuyuvermi ve bylelikle
harika olan ilmini Irakllar'a tasdik etdirmidir. tmam- Buhar son derece muttaki ve vcuta zaif, nahif
bir zatd. (Sahih-i Buhar) diye mehur olan El'Cami' &-Sahih adl eseri, Kitabullahdan sonra yer
yznde en sahih kitabdr. Bu eseri kendisince tayin ettii Usul- hads kaideleri ve tenkid ekilleriyle ve
Reslllah (S.A.V.) e en ksa tarikle, en salim yolla uladrd ekilde kitabna yazmdr. Bunun iinde
bugn bile akllara hayret verecek tahkik usulleri kullanm o zaman rivayet zincirleri uzayarak bundan
dolay adetleri altiyz bini aan 'hadsleri teker teker tahkik etmek mecburiyetinde kalmtr. Sonunda
ravleri kendisi ile Reslllah (S.A. V.) arasndaki 250 yllk mesafede sayca en az, doruluk've
istikamete en ileri olanlarn toplamtr ki; 7275 hads- erifden mteekkildir. Mkerrerler
karlrsa geriye 4000 hads- srif kalr. Bunlar Zeynddin Ahmed Zebid Tecrid-i- sarih [1] adl
eserinde toplamdr. Bundan baka mam- Bu-harnin birok eserleri vardr.
1: Sahih
2: Tarih'l - Kebir
3: Tarih'l - Sagir
4: El - Edeb'l - Mfred
5: Tefsir-i - Kur'an
6: Tenviru'l - ayneyn
Mslim17[17] , Ebu Davud 18[18] , Tirmiz19[19] , Nesa 20[20] ve Ihni Mace'dir 21[21].
tmam- Buhar! 256 H. de Buhara Emirinin emrine boyun emedii iin Semerkand'n Hartek kyne
nefyolunmu 62 yanda 31 Austos 869 30 Ramazan 256 da rtihali dar- baka eylemidir. R. Aleyh. Kabri
oradadr.
17[17]
mam- Mslim. 204 261) H.
Eb'I-Hseyin Mslim b. El-Haccac El-Kueyr En-Nisaburi, hadis kitab-larhm en sahihlerinden biri olan
El'Musned's-Sahih in sahibidir. Bu kitaba Sahih-i Mslim de derler. Buhar'nin Sahihi ile birlikde
Sahiheyn unvanyla maruldurlar. mam- Mslim (204 veya 206 H. 819/821 M.) tarihinde Niabur'-da
dnyaya gelmidir. Yahya b. Yahya En-Nisabur, Ahmed b. Hanbel ve Is-hak b. Rahuye gibi byklerden
ilim tahsil emdikten sonra hads lmi sahasnda bilgisini daha da geniletmek maksadyla Hicaz, Irak, am
ve Msr taraflarna Seyahat da bulunmu; bir ka defa Badat'a gelmidir. Sahihini 200 bin Hads-i erifi
sened, ve Man cihetlyle tarayarak meydana getirmidir. Bu Kitab tertib, telhis ve Ravlerin lfzlarna
tenbih itibariyle o kadar mkemmel ve gzeldir ki; bu cihete bakarak onu Buhari'nln sahihine tercih
edenler olmudur. Ulemdan biri bu mes'eleyi manzum olarak yle ifade ediyor.
Tercmesi:
Benim yanmda bir takm adamlar Bnhart ile Mslim hakknda mnakaa etdiler. Ve bu iki zatn hangisi
ileridir dediler.
Ben de dedim ki; phesiz sahih olmas itibariyle Buhar! stndr. Nitekim san'at gzelliinde Mslim
stndr.
mam- Mslim Niabur'daBuhar ile grm kendisine pek byk hr-metde bulunmudur. mam-
Mslimden, Tirmiz, tbn-i Hzeyme, Abdurrahman b. Eb Hatim gibi mehur zevat rivyetde
bulunmulardr. (261 H. 874 M.) ta riMnde 55 yanda olduu halde Niabur civarndaki Nasrbd da
ahirete gmtr. Kabri ziyaretgh idi. imdi sair bykler gibi, onun kabrinin dahi metruk bir halde
olduunu baz makalelerden reniyoruz. R. Aleyh.
18[18]
Ebu Dvud (202 275) H.
Sleyman b. E'as Es-Siestan, derece itibariyle Buhar ve Mslim'den snra gelen Snen-i EM Dvud un
mellifidir. [202 H. 817 M.] tarihinde do-mudur. Tahsil-i lim iin Horasan'a, am'a, Hicaz'a, Msr'a ve
defaatla Ba-dad'a gitmidir. Kendisi pek byk ve Muhterem bir Muhaddis'dir. ' Snen nmradaki
eserini beyzbin hads-i erifi Hads timinin usulne, gre sened ve Man cihetiyle tarayp tahkik
etdikten sonra kendine kanaat-i tmme veren snad-Zinciri ve elfaz ile olanlar- snenine yazdn
sylyor. Bir ok ze-vatdan ve bilhassa mam Ahmed bin Haibel (R.H.) den Yahya bin Maiyn'den, Abdullah
bin Mesleme'den, Mslim bin'brahim'den ve dier zamannda yaam, ehl-i hadsden Hads rivayet
etmidir. Kendisinden de olu Abdullah b. Ebi Dvud ile Abdurrahman' Nese Tirmiz, ve sair bykler
rivyetde bulunmulardr.
Eb Dvud hakknda Musa b. brahim: Ebu Dvd dnyada Hads iin hiretde de cennet iin
yaratlmidr. Beri ondan efdal bir zat grmedim. der. Ezberinde beyzbin Hads vard. Eserini mam-
Ahmed'e gstermi; onun pek istihsan ve takdirine mazhar olmudu. Bu kitabda (4800) Hads vardr.
Ebu Dvd ahirete gne kadar Basra'da otrmudur. trtihali (275/ 888 M. dedir. Hattab diyor ki:
Snen-i Dvd, vaz' itibariyle Sahiheyn'den daha gzel fkhan tertibce onlardan daha kullanldr. lbn-i
Arab de: Kimin yannda Kitabullah, ile Snen-i Eb Dvd bulunursa ilim namna baka bir eye muhta
olmaz. demidi. mam- Gazali Snen-i Eb Davud'un Ahkm hadisleri hususunda bir mctehidg kfi
olduunu tasrih etmidir.
19[19] mam Tirmiz [200 279].
Ebu sa Muhammed b. sa b. Misvere Tirmiz derece itibariyle Ebu D-vd'un Snen'inden sonra gelen
Altlardan murad: mam- Ahmed'den maadasdr.
Beler'den murad : Buhar ile Mslim'den maadasdr.
Bazan da Drtlerle Ahmed derim. Drtler den murad : lk den (yani Ahmed,
Buhar ve Mslim'den maadadr.
ler den murad bunlarla sonuncudan (bni Mce) maadasdr. (Yani ler denildi
mi: Ebu Dvud, Trmz ve Nesa anlalr)
Kitabu'l-Snen n mellifidir. Ceyhun nehrinin kenarndaki Tirmiz isimli eski bir ehirde (200 H.)
tarihinde do-mudur. Doum tarihini baz mellifler yazmam; bazlarida (209 H.) olarak gsfermidir.
mam Tirmiz daha sair byk hads mamlar gibi lim seyahatine km; bu meyanda Hicaz'a ve Irak'ada
gitmidir. lerinde Buhar! de bulunan bir ok byklerden Hads rivayet etmi; kendisinden de Muhammed b. Ahmedi'l - Mahbub ve Hanmad b, kir gibi zevat rivyetde bulunmulardr. Hfz hususunda
darb- Mesel olmudu. Hkim diyor ki: mer b. Alek' yle derken iitdim:Buhari vefat etdi. Horasanda
ilim, hfz, zhd ve takva hususunda Ebu sa gibi bir halef daha brakmad Allah korkusundan; alaya
alaya son zamanlarda iki sene kadar gzleri grmez olmutu.
Snen'den maada Kitabu'l lel:> E'emailn Nebevlyye vel Hasais'l Mustafevyye

vardr. Tirmizi 279 H. Tirmiz'de ahirete gmdr..
20[20]
gibi eserleri
mam Nesa : (215 302) H.
Ebu Abdurrahman Ahmed b. Ali b. uayb Horasan Horasan'n Nea -ehrindendir. (215) H. (830) M. de
domutun Tahsil urunda slm memleketlerine bahusus, .Hicaz, Irak, am, Elcezre*> Tarsus ve
Kahire'ye gitmi bir mddet Mslr'da yerlemitir.
mam Nesi ilerinde Ebu Dvd'da bulunan bir ok stadlardan Hads dersi alm ve kendisinden birok
mehur zevat rivyetde bulunmudur. Mezhebi afi idi. Bazlarna gre mam Nesa Mslim'den daha
Hafz bir zattr. Hads' hakkndaki artlar mam- Buhar ile Mslim'in artlarndan bile ar olduunu
sylerler. Binaenaleyh Snen-i Nese'dek ravlerin mutemed olduunda hi phe yoktur. Nesa (302 H.
914 M.) tarihinde Remle'de lem-i ahirete gmtr. Bir rivayete gre Hazreti Muaviyenin faziletlerine
dair sorulan suallere cevap vermediinden Dmk Cami'i iinde doulmu ve hasta olduu halde istei
zerine Mekke'ye gnderilmi; orada irtihal eylemidir. [El'Meteba IsciLU [Es'Snen'l - Kbr
[Kitabu'l Hasais [Fazail'l-Sahabe 5 Msned-i [Msned-i Ali 1 ] (R-A.) ve dier baz eserleri de vard.
Snen-i Nesa derece itibariyle snen- Tirmiziden sonra gelir.
21[21] bni Mace [207 275 H.]
Ebu Abdullah Muhammed b. Yezide'l - Kazvin muhterem bir Hads imamdr. (207 H. - 822 M.) bir
rivyetde (209 H. - 809 M.) tarihinde domutur. TahsiM ilim yolunda o da dierleri gibi beldeler
dolam; Basra, Badad. Kfe, am, Msr, Horasan ve Mekke-i Mkerreme'ye gitmidir. Bir ok zevat
kendisinden hads rivayet etmilerdir. Kitab Snen-i bni Mce denilmekle mehurdur. Bu kitab drt
bin Hads-i erif ihtiva etmektedir ve derece itibariyle Ktb- Sitte denilen Alt Sahih hads kitabnn
sonuncusudur. Bazlar bn-i Mce'nin kitabnda zayf, hatta mnker hadsler bulunduunu ileri
srmlerdir.Bu sebeple onu ktb sitte'den saymayarak yerine mam- Malik'in EFMuvatta n
koymak isteyenler bile olmudur.
Maamafih lbn-i Mce'nin kitabndaki zalf. hadsleri^ otuzu gemedii de rivayet edilir. Ne de olsa
mmenin kabulne mazhar olmu mbarek bir kitab-dr. lbn-i Mce 275 H/883 M. veya 273 H '885 M.
tarihinde jemi ahirete gmtr.
Mttefekun aleyh den murad: Buhar ile Mslimdir. Bazan Buhar! ile Mslim'in
yannda tekileri zikretmem.
Bunlardan maada hads tahri edenler adlaryla beyan edilmitir.
Muhtasara sBlu'l Meram mln Edlleti'l - Ahkm ismini verdim. Allah'dan bildiimizi
zerimize vebal
yapmamasn; bize Zat- Sbharijsini raz edecek ameller ihsan
buyurmasn niyaz eylerim. 22[22]

TEMZLK
Kitab ve taharet kelimeleri aslnda masdardrlar. Biri dierine izafe edilerek

ikisinden Fkhn husus bir takm mes'elelerine isim yaplmdr. Ktab lgtta,,
harfleri toplamak demektir. Sonra masdar-dan mef'l, kasd edilerek toplanm eylere
Kitab denilmi ve isim olmuchr. Islahda, ise: Bablara, fasllara mil olsun olmasn,
mstakil saylan bir takm mes'elelere kitap denir.
Taharet : Temizlik demekdir Musannifin ie temizlik mes'elelerin-den balamas
islm'da temizliin mevkiim gstermek ve bu hususda ir musannflarm yolundan
gitmi olmak, din ilerini baka ilerden stn tuttuunu ve bunlarn en mhimmi olan
namaza lzm gelen ehemmiyeti verdiini anlatmak iindir. Bittabi temizlik namazn
da aftlarndan biri olduundan sze ondan, balamdr.
Taharet Isttlhen : Temizlenmek isteyen kimsenin hakik pislii veya hadesi yni
manev pislii gidermek iin meru' bir ekilde suyu veya topra yahut her ikisini
birden kullanmasdr. nki Fkh limi mkelleflerin iledii fillerin hallerinden sadece
farz, vcb vesaire nokta-i nazarndan bahseder. Taharet babnda asl olan udur. Ve te-
mizliin esas itibariyle onunla yaplmas emrolunmudur. Bundan dolay musannif

kitabna sular hakkndaki hadslerle balamdr. 23[23]
22[22]
23[23]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/1-7.
[Sular Bab]
Bb lgtta, Kendisinden bir yere girilen ve klan ey yni kapdr. Nitekim:

ayet var.
( 24[24]).
Burada
Evlere kaplarndan geliniz yet-i Kerime'siyle emsali yetlerde bu mnaya

kullanlmdir.
Isttlh'da, ise : Kitabn mil olduu bir takm fkh meselelerine bb denilir. Yni Bb
kelimesi burada mecazdr. Husus bir takm mss'elelere giri, hiss meknlara girie
benzetilmi; sonra bu mes'elelere bb (kap) isbt edilmek suretiyle bir stire-i
Tasrlhiyye yaplmtr.
EI-Miyah = Cemi'dir sular demekdir. Mfredi [m1] gelir. Burada maksad sularn
cinsidir. Binaenaleyh azna da ouna da mildir. Ancak eriat hkmnce suyun

nevileri deidii iin cemi' sgasyla zikredilmiidir. Zira sularn bazs temiz, bazs
mekruh, bir ksm da haramdr. Eilhassa deniz suyu ile temizlik caiz olup olmad
hakknda Ashab-. Kirm'dan Abdullah bnl mer ve Abdullah Ibni Amr gibi zevat
arasnda ihtilf vki', olduu rivayet edilir. te musannif merhum bu bbdaki ihtilfn
eksikliine bakarak kitabna deniz suyunun temiz ve temizleyiciliini ifde eden hadsi
erif ile balamdr ki, bu hads Cumhur-u Ulem'nm hccetidir.25[25]
Eb Hreyre 26[26] (R.A.)'an rivayet edilmidr. Demidir ki: Rssllfah (S.A.V.) deniz
Sre-i Bakara;, yet: 180.

26[26] Eb Hreyre: Hazreti Peygamberden en fazla hads rivayet eden sahabH celildir. Ad ile babasnn, ad
hakknda ihtilf edilmi, ve ortaya otuz kadar kavi kmtr, bunlarn inde en ziyade kendisine gnl
yatan isim Abdurrahmri b. Sahr'dr. Abdullah olmas da byk bir ihtimldir. Hay-ber Vak'as ylnda
mtislman olmu ve o vak'ada bulunmutur. Cahliyet devrinde ismi Abd- Kays idi. Kedileri ok sevdii
iin. kendisine Resl- Ekrem tarafndan Eb HUreyre lkab verilmitir. Ashb- Kiramn en fakiri idi.
Hazreti Peygamber (S.A.V.)'den hi ayrlmazd. Buhar'nin rivayetine gr kendisinden 800 den fazla
sahab ve Tabi hads rivayet etmi-dir. Eb HUreyre'nin dog^m tarihi bilinmiyorsa da vefat Hicri 53
tari-hindedir. 78 yanda irtihal eylemi ve Medne'nin El-Baki* namndaki moghur kabristanna defn
edilmitir. Eb Hreyre Hazretleri Resl- Ekrem (S.A.V.Vden 5374 had!s- erf rivayet etmidir ki,
24[24]
25[25]
hakknda:
O, suyu temiz, t hell, olan eydir; buyurdular 27[27]

Hadsi, Drtler ile Ibni Eb ey be tahrc etmilerdir. Lfz Ibni Eb eybe tarafndan
serdedilmidir. Bu hadsi bni Huzeyme ile Trmiz sahih addetmilerdir.
Yukardaki hads-i erf hakknda Zerkn (1122) .El-Muvatta* e'-Mnde yle
demektedir: Bu hads, slm'n temellerinden bir temeldir. mmet bunu candan
kabullenmi;, her asrda, her memlekette ehirlerin fukahs onu ele alm; byk
imamlar onu rivayet etmisdir...
Hadsin El-Muvatta}, Msned-i Ahmed b. Haribel (164 __241)
Tabern (260 360), Snen-i Eb Dvud gibi baz kitaplardaki ziydeleri bir araya
getirilirse anlalr ki bu hads-i erf bir soruya cevab vki' olmudur. Hazreti Eb
Hreyre diyor ki: Ben Mdlic kabilesinden Abdullah namnda bir zt Reslah
(S.A.V.)'e geldi de dedi ki:
Y Reslallah biz deryada sefer ediyoruz. Yanmza da az su alyoruz. Bu su ile abdest

alsak susuz kalrz. Deniz suyu ile abdest alalm m? Resl- Ekrem (S.A.V.) :
O, suyu temiz, ls hell bir eydir. buyurdular.
Grlyor ki, Resl- Ekrem, deniz suyunun temiz ve temizleyici olduunu ifde
buyurmaktadr. O hibir halde temizleyici olmaktan kmaz. Onu temizleyici olmaktan
karan ey, ancak iine karan pisliin vasfndan birini deitirmesidir ki, yeri
gelince bu vasflarn neler olduu grlecektir. Hazreti Peygamber (S.A.V.) bu soruya
(evet) diye cevap verse maksad yine hasl olurdu. Fakat hkm illeti ile beraber olsun
diye byle cevap verdi. Burada illet deniz suyunun son derece temizleyici oluudur.
Herhalde soruyu soran zt deniz suyunun tuzlu olduunu ve kokusunu grnce,
abdestte kullanlmas emredilen suyun bT olamayacana zhib olmu, yahud Sre-i
Ashb- Kiram iersinde bu kadar hads rivayet eden bir bakas bulunmad gibi bu mikdara yok-Jagan
dahi olmamgdr.
27[27]
Enfl; A. 11 de :
Gkten szi temizlemek in zerinize su ndirir ...... yeti Kermesini grnce abdestin
yalnz bu suya mahsus olacan zan ederek sormu; Resnillah (S.A.V.) ise sorduuna
cevab verdikden maada sormad bir hkm de beyan,.buyurmudur ki ",o da denizin
lsnn hell oluudur. Rfi ( 623) diyor ki: Res/- Ekrem (S.A.V.), soran zt'i
denir suyu hakkndaki phesini grnce, denizin ls hakknda da pheye deceini

anlam; deniz yolculuu yapanlarn bu da bana gelebilecei mlahazasyla cevbnn
akabinde lsnn hkmn de bildirmitir.
bn'l-Arab (468 543) Fideyi tamamlamak maksadiyle sorulmayan bir ey'i
anlatarak sorulandan fazla^ cevab vermek fetvann' gzelliklerinden ma'dddur diyor.

Buna Belgafda slb-u Hakim derler ki, burada olduu gibi hkme ihtiya, hissedilince
bi't-te'kd buna bavurulur. nk aenin haram olduunu bildii halde deniz suyunun
temizlii hakknda tevakkuf eden bir adam denizin lsnn hell olup olmadnda
elbette daha ok tevakkuf eder.
Denizin lsnden murad: Denizde doub byyen ve orada len deniz hayvanlardr.
Mutlak' surette denizde len hayvan deildir. Hadsin zahiri her deniz hayvannn hatta
kpek bal ve deniz hnzrnn28[28] bile hell olacan ifade etmekde ise de ileride
grlecei vecihle bu gibi hayvanlar bu umumdan mstesnadr.
imamd Tirmiz (200 279) bu hadsi
rivayet
ettikten
sonra Bu hads Hasen-i
Sahh'dir. Ben bunu Muhammed b. smail Buha-"'ye sordum. Sahh hadsdir dedi
diyor.
bni Hacer (773 852) merhum Et - Telhis adl eserinde bu hadsi dokuz sahabeden
dokuz tarih ile rivayet etmidir. Bu tariklerin hibiri kl- kl'den (itirazdan) hli
kalmamsa da yukarda zikri geen Buhar gibi zevat onu sahh saydktan sonra bu
bbda artk kimsenin sz etmee hakk kalmaz. Byk hads imamlarndan bni AbdiVl Berr (368 463),. bni Mende (^ 301) bn'l - Mnzir (236) ve Eb Muhammedi'l Baav (426516) gibi zevtda onu sahh kabul etmilerdir.29[29]
Dlfin denen Akdenize mahsus bir balktr. Karadeniz sahillerinde de grld olur. Okyanus.
Ciit 2. Shf: 761, Mu'cem'tU Vasit Cilt I: Shf: 293.
28[28]
29[29]
-
Eb Sad- Hudr30[30] (R.A.) den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslullah {S.A.V.)
Su muhakkak temizdir. Onu hibir ey pislemez. buyurdular. 31[31]
Bu hadsi, ler (yni Eb Dvud, Tirmiz ve Nesai) tahrc etmi; mam- Ahmed de
sahhlemidir.
Bu hads-i erife ulem .Bi'r-i Budac Hads i derler. El-Mnzir (656) Muhtasaru's Snen adl kitabnda syle diyor: Bu hads hakknda sz edenler oldu. Lkin mam -
Ahmed'den Bi'r-i Buda Hadsi sahilidir, dedii rivayet olundu. Tirmizi (200279);
Bu hads basendir 32[32] der. Eb sme de bu hadsi iyi bulmugdur, hatt Bir'i Buda
hakkndaki Eb Sad Hadsini Eb sme'de daha gzel rivayet eden olmaradr.
Hadisin sebebi vardr. Hazreti Peygamber (S.A.V.) e Bi'r-i Buda'-dan abdest alalm m
diye sordular, BVr-i Buda, iine kpek etleri, hayz bezleri ve pislikleri atlan bir kuyu
idi. Resl- Ekrem bu hads-i erif ile o soruya cevap verdiler. Sular hakknda bir ok
hadsler vrid olmutur ki, bunlarn hepsi sahh ve sbitdir. Nitekim mhim ksm bu
kitabda grlecekdir.
slmiyet'e dman olanlar ne derlerse desinler, slmiyet bir temizlik dindir. Bunun en
[Eb Said-i Hudr: Sa'd b. Mlik b. Sinan- Hazreciy Ensri'(Ur. Ashb-i Kirm'm limlerinden di
Biatti' r Secere'ye itirak eden Ensr'dan dr, birok hadsler rivayet etmi; bir mddet fetva da vermidir.
Eb Said Hazretleri 74,> Hicr ylnda 86 yanda vefat etti. Buhr ve Mslim'de 84 had"i vardr.
Kendisinden birok zevat hads rivayet etmilerdir.]
30[30]
[bn Eb eybe:Eb Bskir Abdullah b. Muhammed b. Eb eybe, El - Msned, El - Musannef vesaire
tasnftn sahibi emsalsiz bir zt olup Elar, Mslim, Eb Dvud ve bni Mce'nin stadlarn-dandr. Bu
hadsi bu lfzla yalnz o rivayet etmitir. Dier hads ulems m'nen rivayet etmilerdir. Vefat 234
dr.]
31[31]
32[32]
[bni Huzeyme (224 311) : Hakknda Zeheb yle diyor: Byk hafz, imamlar imam, eyhlislm Eb
Bekir Mnhammed B. shale b. Hiizpyme'dir. Asrnda Horasanda'da hadsde hafzlk ve imamlk onda nihayet bulmudu. Kendisine tmam'l - eimme denilmitir. Fkh ve had'se dir eserleri vardr.]
birinci delili, Kur'n- Ksrim'in ikinci emirleri arasnda temizliin de yer almasdr,
u yetlere tir baknz;
-
33[33])
...
Ey elbisesine brnen Peygamber! Kalk artk! nzr et (Akbet kt olduunu anlat) ve

Rabbni takbr et (bykle), elbiseni de temizle. Kur'an- Kerm'den Hazreti Peygamber
(S.A.V.) e ilk nazil olan yetler sresinin bandan be yetdir. kinci defa inenlerde ite
bunlardr. slm Dn'i temizlii, mutlak ma'nsiyle n plna almdr. O ma'nev temizlik
demek olan inan mes'elelerine ne kadar ehemmiyet atfetmise madd temizlie de o

derece kymet vermidir. slm'tn Peygamberi her nevi1 temizliin timsli idi. Temizlie
kavlen ne kadar dikkat buyurursa, fiilen de o nisbette zerinde durur idi. te mmetinin
ulems bu mhim dvay' da gerektii gibi benimsediler. Fahr-i Kainat (S.A.V.)
Efendimiz'in temizlik kabndaki hadsleri zerinde olanca dikkat ve titizlikleri ile

durdular. eitli sularn hkmn bu mbarek hadslerden aldlar. Bahusus suya biraz
pislik kanr-da, vasfndan birini yni rengini, kokusunu veya tadn bozmazsa; o su
temiz midir, deil midir mes'elesinde ihtilf ettiler. mm- Mlik (93179 ve bir
kavlinde mam-t Ahmed b. Haribel (164241) ve Zahiriler bu Eb Sid Hadsiyle istidlal

ederek: Su az olsun, ok olsun temizdir. Ancak kar&n pislik vasfndan birini
deitirirse o zaman pis olur. nk bu bb'da icma' vardr dediler. Hanefler'le afi'ler
ise suyu az ve ok olmak zere iki ksma ayrdlar. Ve dediler ki:
Az suyu, pislik mutlak surette murdar eder. ok suyu ise vasflarndan birini
deitirmek artyla bozar. Bundan sonra Haneflorle SftJer ok suyun tahdidi

hakknda ihtilf ettiler. Hatt Hanef mam-lar bu bbda kendi aralarnda bile ihtilf -
ettiler, lmam- A'zzm Eb Hanfe'ye gre bir taraf dalgaland/ildii zaman dalgann,
hareketi liar tarafa erimeyecek kadar t)yk gln suyu ok sudur. mmsyn denilen,
Eb Yusuf ile mam- Muhammed'e gre ise kenarlar ona on, yni yz metre kare olan
gln suyu, ok su bundan daha az su saylr.
afiiler : Hecr kpleriyle iki kp su ok sudur; derler. Ve bu hususta ileride grlecek

olan hadsiyle amel ederler. Ki bu mikdar takriben iki yz litredir.
33[33]
SuretT Mddesir; yet: 2, 3, 4.
Ulem arasnda grlen bu ihtilflara sebep, bu husustaki hadslerin zahiren birbirine
muarz grnmesidir. Bundan dolay hadslerin arasn cem' ve te'lf ile de bir hayli
uramlardr.34[34]
-/ Eb mmte'l - Bahiliyy 35[35] (R.A.) den rivayet edilmitir ki : Reslullah (S.A.V.) :

P34F
phesiz ki, suyu hi bir ey pislemez. Ancak kokusuna, tadna veya rengine galebe
alan necaset mstesna; buyurdular. 36[36]
Bu hadsi bni Mce tahric etmi; Eb Hatim37[37] ise zaif saymdr. Beyhak 38[38], de bu
hads yledir :
Su temizleyicidir. Ancak iine den pislik sebebiyle kokusu, tad veya rengi deiirse o
baka Eb Htim'in bu hadsi zayf saymas, Ridyn bin Sa'd'in rivayet etmi
[Eb mme: Sudayy bni Acln dr.Ben Bahile denilen kabileye mensubdur. Bu kabile araplar
arasnda son derece cimrilikle mehurdur. O derece cimri imiler ki, mezbelerden yemek art kemikleri
toplar.Tekrar kaynatarak ya karmaa alr larm. Bu sebeble islm hukukunda riyet edilen kefet
yni erkein kadna yarar, denk bir e olmas meselesinde ir arap kabilelerine denk saylmamlardr.
Hatt arap iri onlar zem ederek yle demidir :
34[34]
35[35]
Kpee ey bhiliyy denilse, bu sllenin-alaklndan kpek havlamaa balar Fakat mezkr kabileden
Hz. mme gibi zevat da yetidiine bakarak Mteahhir-ni Fukaha o hkm kaldrm ve Ben Bhile
kabilesini sair arap kabilelerine denk tutmutur.
Eb mme Hazretleri evvel Msr'da yaam sonra Humus'a gm ve orada Hicr 86 ylnda vefat
etmidir. Bazlar onun hakknda amada, vefat eden son sahabi'dir derler. ok hads rivayet eden
zevattandr.]
[Eb Hatim: Muhammed b. dris b. El-Mnzir Rz byk hads imamlarndan biridir. 195 Hicr
ylnda dodu ve 277 ban'mda 82 yanda iken vefat etti. mm Nes onun hakknda: Sika'dr
(gvenilir) diyerek, hsn- ehdette bulunur.]
36[36]
37[37]
[B e y h a k : Horasan'n allme'si Eb Bekir Ahmed b. Hseyin'dir. Mehur hads ulemsndan ve

afi Fukahsndandr. 384 de Nisbur'un Beyhak Ky'nde domu ve 485 de Nisbur'da vefat
ederek Beyhak'a defn-edilmidr.
38[38]
Beyhak misli grlmedik eserler yazmdr. Eserlerinin bin cilde bali olduu sylenir. Zhid, ehl-i takva
bir zt idi. Hicaz'a ve Irak'a sefer etmitir.]
olmasndandr. Bu zt hakknda mm- Eb Yusuf (113182) yle diyor: Ridyn

dninde slih bir zt idi. Fakat kendisine s-lihler gafleti arz olmudu. Bu sebeble hadsi
kartrmtr. Metrk'-dr, Dre Kutn (306385) : Bu hads sabit olmamdr der.

mam- Nevev (631676): Bu hadsi zaif kabul etmekle btn hads ulems ittifak
etmilerdir diyor. Ancak hadsin asl zaf deil, yalnz istisna edilen ksm zaftir. nk
asl B'r-i Buda Hadsin'de de geti. Bununla beraber zaf grlen buradaki ziydenin
hkmne btn ulem kail olmudur. bn'l-Mnzir (236) bu hususta yle diyor: Su
az olsun, ok olsun, iine bir pislik der de tadn, rengini veya kokusunu deitirirse
bilicma' o su pisdir. Bu takdirde vasfndan biri bozulan suyun pislii bu hadsin
ziyadesiyle deil, cma-mmet'le sabit olmu olur. 39[39]
-/
Abdullah bni mer40[40]'den rivayet edilmitir.Demitir ki: Resl- Ekrem (S.A.V.): Su
iki klle olduu zaman pislii tamaz; buyurdular. 41[41]
Bir rivayette pislii tamaz yerine pislemez denilmitir.

[Abdullah bni mer: Hazreti mer b. Hattb'm oludur. Kk yata babas ile birlikte mslman
oldu. lk itirak ettii gaza Hendek dir. Sabi olduu iin Bedir Gazasnda bulunamam; Uhud Gazasna
dah yann kkl sebebiyle Hazreti Peygamber tarafndan itirak ettirilmemitir. -Sonraar Mte,
Yemame ve Yermk gazalarnda, Msr'n Mekke'nin ve Afrika'nn fethinde hazr bulunmutur. Hazreti
Peygamber (S.A.V.) e o derece muhabbet ve sadakatla bal idi ki, onun nerede namaz kldn grse
kendisi de orada namaz klmadan gemezdi. Son derece dindar, kanaatkar, cmert ve halim selm bir zt
idi. Mallarndan hangisine nefsi meyi ederse onu derhl tsad-duk veya hibe eder; kle ve cariyelerinden
hangisini daha dindar grrse onu hemen zad eylerdi. Hilfet Mes'elelerine asla karmamdr. limde
bir hazne idi. Ashb- Kim'm fukahsmdandir. Kur'an- Kerm'in tefsirine de hakkyla vkf idi. Hads'de
ise Fkh'dan daha ziyde muktedir idi. Eb Hreyre'den sonra Ashb- Kiram arasnda en ok hads
rivayet eden odur. Reslllah (S.A.V.)'den 2630 hads rivayet etmidir ki, bunlarn 170 i Buhri ile
Mslim'dedir. Bizzat Reslllah (S.A.y.)'den ve Eb Bekir, mer, Osman ,Eb Zerr, Muz, Eb Hreyre ve
ie-i Sddk'a Hazert'ndan hadsler rivayet etmi; kendisinden de Ashb ve Tbin'den birok zevat
rivayette bulunmulardr.
39[39]
40[40]
Hazreti Abdullah b. mer 73 hicr ylnda 86 yanda olduu halde Mekke'de vefat etmi ve
Mekke'deki Muhacirler Kabristan'na defn olunmutur.]
41[41]
Bu hadsi,
Drtler tahrc etmi; bn Huzeyme, Hkim 42[42] v e bni Hibbn 43[43] da
onun sahih olduunu beyan etmilerdir.
Yukarda ikinci hadsin erhinde bu hads-i erife iaret etmitik. Bu hads iki klle suyu
ok su addeden filerin delilidir. Hanefler ise hads-i erifin metninde zdeb
bulduklar iin bununla amel edemiyorlar. nki hadsin bir rivayetinde kullu, dier
bir rivayetinde Bir klle denildii gibi, kullenin mikdr da bilinememektedir. stelik
Pislii tamaz tbirinin iki mna'ya ihtimli vardr. Bunlardan birincisi ihtimle gre
fiye'nin dedii gibi su pislik tutmaz, temiz olur. kincisi ihtimle gre ise: Pislie
tahammlr edemez, kendisi pis olur. Bu zdrb karssnda ise bu hadsle amel etmee
imkn kalmaz. 44[44]
6/5- Eb Hreyre (R.A.) den rivayet edilmidir. Demdr ki: Res-lllah (S.A.V.): Sizden
biriniz cnp iken durgun suda ykanmaz* buyurdular. Bu hadsi, Mslim tahric
etmitir. Buhr'de bu hads yledir: Sakn sizden biriniz akmayan durgun suya bevl
etmesin sonra o su'da ykanr. 45[45]
Mslim'de o suda tbiri yerine bu sudan denilmitir. Eb Dvud'da ise hads

yledir : O suda cnblkten ykanmasn.
Hads-i erifin Buftr'deki rivayetine verdiimiz m'na son cmlesinin merfu olarak
rivayet edildiine gredir. Son cmleyi evvelki cmleye atfetmek de caiz grlmtr.
[Hkim: bn'l-Beyyi, lakabyla anlan bu zt'n ismi Eb Abdillah Mu-hammed b. Abdillah'dr.

Nisbur'un tannm fkh ve hads imamlarmdandr. 321 de domu ve 405 de vefat eylemitir. lim
tahsili in 20 yalarnda iken Irak'a gitmi sonra hacc etmi; ve Horasan ile Mvernnehir'de seyahatlerde bulunmutur, tki bine yakn staddan hads okumu; kendisinden de Dre Kutn (306383),
Beyfaak (384iSS) ve Eb Ya'l (307) gibi hads mamlar rivayetlerde bulunmulardr. Eserleri pek
oktur. 1500 cz'e bali olduu sylenen eserlerinin ou Fkh ve Hads'e iddir. El-Mstedrek,
Trth-i Nisbnr bunlardandr.
42[42]
[bni Hibban: Eb Hatim Muhammed b. Hibb&n, fiye Fukah-s'ndan olup, mu'teber eserler yazmg
bir zattr. Hads'de hafz olduu gibi Tb ve Kozmorafya gibi ilimlere de vkf idi. Msrl ve Horasanl pek
ok limden ders almdr... El-Msnedti's-Sahih ve Kitb'z-Zuaf nm eserler onundur. 354
tarihinde vefat etmitir.]
43[43]
44[44]
45[45]
Bu takdirde m'na yle olur: :
Sakn sizden biriniz akmayan durgun suya bevl edip sonra o suda ykanmasn.
Hads-i erf durgun suya bevl edip, o su ile ykanmann dnen memnu' olduunu
bildirmektedir. Mslim'in rivayeti BrVmn ki ile kaytlanmazsa, yalnz ykanmann
memniyetini gsteriyor. Eb Davud'un rivayeti ile ayr ayr ikisinin de memnu,

olduunu ifde ediyor.
Bu memniyet ok su hakknda kerahet, az su hakknda tanrm ifde eder diyenler

olmu, fakat buna itiraz edilmi: Bu takdirde ney lfa hem hakikt, hem mecaz
ma'nlarda kullanlm olur; tu ise caiz deildir. denilmidir. En iyisi umum mecaz
demektir. Nehy, talrm ve kerhet-i tenzhiyeye mil olmak zere adem-i fiil, yni
yapmamak ma'nsmda kullamlmdr.
Durgun suyun hkmne gelince: Su, ancak vasfndan birini deitiren pislik
karmakla murdar olur diyenlere gre bur&daki nehy yasak taabbd iindir. Yoksa
bu hadd-i ztnda temizdir. Mlk'Ier bu fikirdedir. Onlara gre bu su ile temizlenmek

caizdir. Nehy kerahet iindir. Zahirlere gre buradaki nehy tahrm iindir. Her ne kadar
bu nehy taabbd de olsa nehyde asl olan tahrm ifde etmektir. Binenaleyh bu suyu
kullanmak haramdr. Az su ile ok su arasnda fark gren Hanefilerle afitlerden her biri
kendi takdirine gre: Su ok ise ve vasflarndan biri deimemise o su temizdir. Yok su
az ise ondan nehy tahrm iindir. nki o su pisdir; temizlemez, dediler. Bu iki mezhebin
asllarna gre nehy, yasak edilen ey'in pisliini gsterir.
Suya bevl etmenin hkm : Bu hadsin de ifde ettii gibi akan ok suya bevl etmek
haram deilse de evl olan bevl etmekten kanmaktr. Akan su az'olursa bazlarnca ona
bevl etmek mekruh; bazlarna gra haramdr. Durgun, fakat ok olan suya bevl etmek
yine ihtilafldr. Bazlarna gre mekruh, bazlarnca kasd olursa mekruh, kas-dcn deil
de suyun iinde ken ba sklrsa mekruh deildir. Su durgun ve az ise b uhadsin de
ifde ettii vecihe sahh olan ona bevl etmek haramdr.
Bevl'den mada- necasetlerin, mesel kazuratn hkm: Cumhur-u Ulem'ya gre

evleviyyetle bevl hkmndedir. mam- Ahmed b. Han-bel' (164241) den bir rivayete
gre bevlden bakas bu hkme katlamaz;. Buradaki hkm yalnz bevle mahsusdur. Bir
adam suya bevl etmese de bir kaba bevl ederek suya dkse hkm hep birdir. Yalnz
Dvud~u ZahirVye gre hkm bir deildir. Bilkis bu takdirde su temizdir. Zira bundan
nehy vrid omamdr.
ersine bevl edilen su ile ykanmann hkm ne ise abdest almann hkm de ayndr.
Filhakika hadsin bir rivayetinde:
Sakn sizden briniz durgun suya bevl edip sonra ondan abdest almasn.
buyurulmudur. Hadsin bu rivayeti; Abdurrezzk (2M),Ahmed b. Hanbel, bni Bb

eyhe (234), Tirmizi (200279) ve bakalar tarafndan tahrc edilmitir. Hatt
Tirmiz bu hads hakknda hasen sahihtir. demitir. 46[46]
6/9- Peygamber (S.A.V.) e sahablik etmi bir zatdan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah (S.A.V.) kadnn erkekden artan su ile, erkein de kadndan artan su ile
ykanmasn yasak etti, beraberce suyu avulasnSar. 47[47]
Bu hadsi Ebu Dvud ve Nes tahrc etmilerdir, isnad sahhdir.
Hadsi rivayet eden mehul rvnin ismi baz kaytlara gre EI-Hkm b. Amr'dr. Bu
hads-i erf hakknda Beyhaki mrsel ma'nsndadr demi; bni Hazm da (384456)
ravlerden Dvud b. Abdula-hi'-Ezd'yi zaif addetmi ise de Beyhaki'ye Sahb'nin
mrseli blit-tifak makbuldr diye .cevap verildii gibi bni Hazm'm iddias da bir
vehimden ibarettir. Zira Dvud b. Abdilah sikadandr.
Musannif merhum Fethu'l - Br nra eserinde bu hads iin Ravleri sikadr; Bu

hadsin hibir illetine vakf olmu deiliz demitir. Nitekim burada da isnad sahhdir
diyor. Ancak bu hads aadaki hadse muarzdr. 48[48]
10/7- bni Abbas 49[49] radiyallahu anhm'dan rivayet edildiine-gre; Peygamber
48[48] Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/18.
49[49] [bni Abbas: Bahr'l - mne ve Habru'l mme yani bu mmetin deryas, mmetin en byk limi
unvanlarna bihakkn seza olan. Abdullah b. Abbs hasretleridir. Hicretten sene evvel domutur.
limdeki hreti kendisini trifden mstafi klar. Tefsir'de Sultan-iil-Mfessirn'dir. Fahr-i Kinat
Efendimiz bni Abbas (R.A.) hakknda Hikmet, Fkh ve Tefsir iin dua buyurmutur. Bu Du-y Nebevi
46[46]
47[47]
salllahu
aleyhi
ykanyordu. 50[50]
ve
sellem
Meymune
radiyallahib
anh'an
artan
su
ile
Bu hadsi Mslim tahrc etmitir. Snen sahiplerinin kitablarnda bu hads yledir.
Peygamber (S.A.V.)'in zevcelerinden birisi byk bir kabda ykand. Arkasndan Hazret!
Peygamber de o kabdan ykanmaa geldi. Zevcesi kendilerine: Ben cnb idim (yni bu
kabdan ykandm) deyince, Resl- Ekrem (S.A.V.):
GerekcJen su cnb olmaz. buyurdular.
Bu hadsi Tirmizl ile bni Huzeyme sahhlemitir.
Hads-i erif Buharl ile Mslim'de u lfzla da tahrc edilmitir :
((Filhakika Peygamber (S.A.V.) ile Meymne bir kabdan ykanrlard. bu takdirde
yukardaki hadsle aralarnda mu-raza yokdur. Zira beraberce suyu avulamalar
mmkindir. Fakat sadedinde bulunduumuz 'hadsin Snen shiblerinin tahricindeki

rivayetine gre iki hads arasnda muaraza (atma) vardr. nk yukarki hadsde
erkek kadn birbirlerinden artan artk su ile ykanamazlar deniliyor. Bu hadisde ise onun
aksine
olarak
ykanabilecekleri;
suyun
c-blk
kabul
etmedii
beyn
buyurulmaktadir. Mesele ihtilafldr. Ykanr diyenler olduu gibi ykanamaz diyenler de

olmutur.51[51]
12/8- Eb Hreyre (R.A.) den rivayet edilmitir. Demitir ki Reslullah (S.A.V.) :
Birinizin kabna kpek azn sokduu zaman o kabn temizlenmesi, birincisi toprakla
olmak zere yedi kere ykamak iledir buyurdular. 52[52]
berektyla bni Abbas (R.A.) Hazretleri bu mmetin e: byk mfessiri olmudur. Hadsde de temayz
etmi bykler dendir. Hazreti Peygamber'den 1660 hads-i rivayet etmitir ki, bunlardan (120) tanesi
Sahh-i Buhar'de, 49 u Sahh-i Mslim'dedir. hir mrnde gzleri grmez olmutu. 68 Hicr ylnda,
Tif'de vefat etti.]
52[52] Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/19-20.
50[50]
51[51]
Bu hadsi Mslim tahric etmitir. Mslim'in bir rivayetinde Onu aktsn

buyurulmutur.
Birincisi veya sonuncusu toprakla ykanr; eklindedir. mam- afi ile Ahmed b.
HanbeVin kavli de budur.
Bu hads-i erf bir takm hkmlere dellet etmektedir:
Birincisi : Kpein aznn pisliidir.nk kpein aznn girdii kabn ykanmas ve

iindeki suyun dklmesi emrediliyor. Keza;
Birinizin kabnn temizlenmesi. deniliyor. Temizlii icab eden ey ya pislik yahut

manev pislik demek olan hades (abdesti veya gusl icbeden ey) dir. Ortada hadesten
bir ey olmadna gre muradn pislik olduunda phe kalmaz. Suyu dkmek israftr.
u halde temiz olsa bou bouna dklmesini emretmezlerdi. nki israftan, mal ziyan
etmekden nehiy vrid olmutur. Bi-nerialeyh hads-i erif kpein az hakknda
zahirdir.53[53] Sair bedeni ise azna kyasen bilinir. yle ki, salyas pis olunca btn
bedeninin de pis olmas icab eder. nk kpein salyas aznn teri mesabesindedir,
ter ise bedenden doan ve szan bir cz'dr. u halde salyas pis ise az da pis'dir Az
pis olunca btn bedeni de pis'dir. Ancak mam- Mlik, Dvudu Zahir ve bni ihab
Zhr (124) kpein pis olmadna kaildirler. Bunlar kpein azn soktuu kab'n
dklmesi emrini kpein pis olduuna atfetmezler. Derler ki: Belki kpein aznda ve
salyasnda pislik vardr. nki ekseriyetle azyla pislik yer. Binenaleyh hkm
ekseriyetle necaset yediine bakarak ve rlmitir, bu o hayvann necis-i ayn olduuna

dellet etmez.
Cumhur-u Ulem kpein necis-i ayn olduuna kaildirler. Maamafih Hanefiyye imam!ar
arasnda mes'ee yine ihtilafldr. Kpein ayn necistir diyenler olduu gibi deildir
diyenlerde vardr. Necis-i ayndr diyenlerin delili: Sadedinde bulunduumuz u hadsdir.
Deildir diyenlere gre ise ykama emri ta-abbd'dir. nki bu emir pislikden dolay
olsa yediden daha az ile iktifa etmek gerekirdi. Zira bu necaset kazurat pisliinden de
fazla deildir. Halbuki kazuratta bile yedi defa ykama emri yoktur. Bunlara cevaben
53[53]
Zahir : Hemen iitmekle mans, anlalan szdr.
yle denilmitir: Ahkmda as! ta'lldir. 54[54] Binenaleyh burada da ta'll yaparz ve
ykama emri necasetten dolaydr deriz. Ancak yedi defa mes'elesi taabbddir. 55[55]
kincisi : Bu hads kab'n yedi defa ykanmasnn vcubuna dellet eder. Yedi defa
ykamak vcib deil, mendubdur. Zira kpein art, ir necasetler gibi bir necasettir,
diyenler, hadsi rivayet eden Ebu Hreyre Hazretlerinin Kpek artndan dolay kab
defa ykanr szyle istidlal ederler. Bir de Resl- Ekrem (S.A.V.) Efendimiz'den
rivayet edilen:
Kab'a kpek azn sokarsa, o kab defa yahcl be veya yedi defa ykanr. hadsiyle
istidlal ederler ve ncs : Kabn toprakla oudurulmasidr. Hads-i erif bunu ilk
ykayda olacan tyin ediyor. Toprakla omak lzmdr diyenler, bu iin toprakla suyu
kartrmak veya suyu topran zerine atmak yahut topra suyun zerine atmak
suretiyle yaplacan sylerler. Yedi defa ykamann vcubuna kail olanlardan bazlar
toprakla ykamay lzumsuz sayarlar. Zra onlarca toprak mes'elesi sabit deildir. Sonra
toprakla ykama rivayeti muzdaribdir. Birincisi veya sonuncusu, yahut birisi veya
yedincisi yahut sekizincisi toprakla ykanr ekillerinde rivayet edilmitir. Muzdarip

hads ahkmda delil olamaz. Toprak rivayetini kabul edenler bu zdirap iddiasna cevap
verirler ve buradaki zdrabn zararsz olduunu isbata alrlar.
Hads-i erife geen Birinizin kabna tbirindeki izafet mlgadr. nki temizlik veya
pisliin hkm, kabn sahibi olmasna bal deildir. Ykasn tbiri de byledir. Kab
mutlaka sahibinin ykamas lzm geldiine dellet etmez. Yine bu hadsde geen Onu
aktsn tbiri kpek art olan suuyun veya yemein aktlmas iin emirdir. te bu
emir o aktlmas lzm gelen eyin murdarlna en byk bir delildir. Yalnz Musannif
mehum FethuH - Br nm eserinde bu tbirin Hafzlarca sahh kabul edilmediini

yazyor. bni Abdi-berr ('368463) ve bni Mendeh (301) gibi hads limleri bu
ziydenin hafzlardan nakledilmediini, Hazret; Peygamber'den geldii hibir vecihle

bilinmediini sylerler. Bir de musannif merhum sekizinci defa o kab ykamay emreden
rivayeti zikretmemidir. Halbuki Mslim'de:
Onu sekizincide toprakla ykayn.
54[54]
55[55]
Ta'lil : Bir ey'in illetini, sebebini bulup karmaktr.
Taabbd : Kulluk icb yapmak. Niin olduunu sormadan yapmak.
rivayeti vardr.- bni Dakki'l - yd (625 702) Bu rivayete yalnz Hasan- Basr kail
olmudur. Baka k olan yokdur. diyor. Fakat caizdir ki, bni Dakik bu szyle
Mtekaddimn Ulemy kasdetmi ola. nk hadsin bu rivayetine hibir diyecek
yokdur. Kuvvetlidir.56[56]
13/9- Eb Katade 57[57] (R.A.) den rivayet edimitir. Demitir ki: Resulullah (S.A.V.)
kendi hakknda:
O pis deildir; ancak o sizin etrafnzda ok dolaanlardandr. buyurdu. 58[58]

Bu hadsi Drtler tahrc etmi, Tirmiz ile bni Huzeyme de sahihlemiler. Bunlardan
maada mam- Buhar, Ukayl ve Dre Kutn de sahh olduunu beyan etmilerdir.
Hads-i erf'n sebebi vardr k, udur : Hazreti Ebu Katde kendisine abdest suyu
hazrlam. O arada suya bir kedi gelmi. Ebu Katde hayvann su imek istediini
sezince hemen su kabn ona uzatm ve kedi suyu imi. Kendisine bu sudan artk
abdest alnr m denilince bu hads-ri erifi rivayet etmi. Hads-i erifde:
Kedi necis deildir.
buyrulduun gre kedinin dokunduu ey de pislenmez demektir. Hads-i erifde
etrafnzda ok dolaan) mnasnda kelimesi kullanlmtr. bn'l - Esr diyor ki: Ltuf
ve nezketle hizmet gren hizmetkr demektir; da onun mbala sigasdr. Resl-
Ekrem (S.A.V.) kediyi, Kur'an- Kerm'deki' Sure-i Nur; yet: 58) Etrafnzda ok
dnerler yet-i kerms'sinden alarak Efendisinin etrafnda dnen ve ona etaretle

hizmet eden hizmetiye benzetmitir.
[Ebu Katde: Fahr-i Kinat Efendmiz'in svarisi El-Hrs b. Etbdir Ensardan olup Uhud ile ondan
sonraki gazalara itirak etmitir. Vefat ihtilafldr. 54 Hicr tarihinde 70 yanda olduu halde
Medne-i Munev-vere'de vefat etti diyenler olduu g^bi; Hazreti Ali (Kerremallahu vecheh) ile beraber
onun yapt. btn harplere itirak etmi ve Kfe'de vefat etmg, cenazesini Hazreti Ali' kdirm diyenler
de vardr.]
56[56]
57[57]
58[58]
Onun iindir ki hayvanata ve eyaya mahsus olan cem' sasn brakarak kediyi akl
sahihlerine mahsus olan Cem'i Mzekker-i Salim ile cemi'lemi onu akl banda bir
hizmetkr yerine saymtr.
Hads-i erifteki ta'llin iaretinden anlalaca vecihle Tel Ha-z-retleri kediyi
insanlarla ok dp kalktndan ve ev ayasna ok dokunduundan evin bir hizmetisi

mesabesinde tutmu, kullarna glk ve zahmet olmasn diye onu pis addetmemi; bu
suretle biz kullarna kolaylk ihsan buyurmudur. Bu hads-i erif, kedinin ve kedi
artnn temiz olduuna delildir. Hatt zahirine baklrsa fare gibi pis bir ey bile yese
aznn temizlenmesi iin bir zaman kayd yok ise de Fukaha bunu tecviz etmemi; kedi
pis bir ey yemisc az bittabi* pisleneceinden aznn temizlenmesi iin bir gn veya
bir gece yahut bir saat gibi vakit gemeli yahut temizlenmidir zanm verecek kadar d-
arda gezinmeli veyahut yalanarak azn temizlemelidir. Aksi takdirde art pis olur
demiler. Hatt Hanefyye'den bazlar az temiz olduu halde bile onun artn mekruh
addetmilerdir ki, bu hkmn ne derece isabetli olduu beyandan mstanidir.' afi
(150 204), Mlik {92179) ve Ahmet b. Hanbel (164241) Hazerat kedinin artnda be's grmezler.59[59]
14/10- Enes bin Mlik 60[60] radiyallahu anh'den rivayet edilmitir. Demitir, k: Br
A'rab geldi Mescid'n bir tarafna bev!etti. Ns kedisini men' eitiler. Reslullah
(S.A.V.)'de onlar nehy etti. A'rab bevlini yapfkdan sonra Peygamber (S.A.V.) bir byk
kova su emrettiler. Ve bevlin zerine dkld.61[61]
[Enes b. Mlik b Nadri'l - Ensr - Hazreci'nin knyesi Eb Hamza'dir. Medine'ye hicret ettii vakit
henz dokuz on yalarnda idi Annesi mm-ti Sleym tarafndan Hazreti Peygamber (S.A.V.) in hizmetine
tayin edildi. Ve on sene bu erefli hizmeti if etti. Hazreti Peygamber (S.A.V.) Enes b. Mlik iin:
59[59]
60[60]
Ya Rabb malna, ocuklarna bereket ver; mrn uzat, gnahn afv eyle.
diye da etmidi. Filhakika bu Duay Peygamberi berektiyle Hazreti Enes'in pek ok evld olmu;
malnda feyz ve bereket grnm; kendisi bh" rivayette 99 dier rivayette 103 sene yaamtr.
Vefat 93 tarihindedir. Basra'da vefat eden en son sahab Hazreti Enes'dir. ok hads rivayet eden
sahabedendir. Resl- Ekrem (S.A.V.) den 2186 hadis-i erif rivayet etmidir ki; bunlarn 83 sahh-
Buhar'de 91 i sahh-i Mslimdedir.]
61[61]
Hads, Mttefekun Aleyh'dir. Yani Buhr ile Mslim'in ittifakla rivayet ettikleri
hadslerdendir.
A'rab: Arab olsun Acem olsun lde yaayanlara denilir. Mescide bevl eden zat bir
rivayette Z'l - Hveysrafe'I Yemni'dir. Kaba-saba bir adamm. Dier bir rivayete gre
Akra' b. Habis veya Uyeyne b. Hsn'dr.
Hads'in bir rivayetinde:
Nas onun'a kavga etmee kalkdlar deniliyor. Dier bir riyette
Reslllah (S.A.V.)'n Ashab vazge -vazge dediler buyuruluyor. Bir rivayette Hazret!
Peygamber (S.A.V.)'in Ashabn hangi kelime ile men' ettii beyan ediliyor brakn Onu
buyurmutur. Bir rivayete gre de onun bevlini kesmeyiniz. buyurduu anlalyor.
Zenb : Eyk kova- yahut dolu kovadr.
Hads-i erif :
a ) nsan sidiinin pis olduuna dellet etmektedir ki, bu bbda cma' da vardr.
b) Yer pislendii zaman sair pis eyler gibi su ile temizleneceine dellet ediyor.
Filvaki' btn mezheb imamlar bu hkmde ittifak etmilerse de keyfiyetinde ba'z
ihtilflar grlm-dr. Mesel : Hanefler'e gre pis yerin zerine defa su dklr ve
her defasnda temiz bir bez ile kurulanr. Maamafih o pis yerin zerine bir defa da ok su
dklerek pisliin eserini gidermekle de temizlenir. Bir de Hanef imamlarndan

Zfer'den maadasna gre pis yer gneletme ve rzgra ma'ruz brakmakla da
temizlenebilir. Zira Gne ile rzgrn pislii giderme hususunda te'sirleri suyun
tehirinden daha byktr. Nitekim:
Yerin temizlii kurumasidr hadsi erifi de bu hakikati anlatmaktr.
Mlikler'le Hanbeller'e gre: Pis yerin zerine, pislii ve evsafn giderecek miktarda
bol su dklerek temizlenir.
ler'e gre : Eer yer; arap veya sidik gibi bir necasetle pislenmi ve o pislii de
imise, zerine bel su dklerek temizlenir. Pislii imemise evvel tahkik edilir ve
senra zerine hi olmazsa bir defa su dklr. Pislik kura olup yere bul&mamsa
sadece o yerden atmakla temiz olur. Fakat ya olur ve yere de bularsa, pislik atldktan
senra yerine su dklr.
Bu hads-i erif, yer kaba olsun kat olsun zerine su dkmekle temizleneceini zahir bir
ekilde ifde ettii halde bazlar yine kat yerle kaba toprak arasnda fark grm; ve
kat yeri sair pislenen eya giti ykamak arttr. Kaba toprak ise zerine su dklmekle
temizlenir; Nitekim R^s'llah (S.A.V.)'in mescidinin topra kaba id demilerdir.
Bazlar da yer kat ise kazarak topra atmak lzmdr. nk stne altna su
ilememidir; derler ve bu babda hadsin baz tariklerindeki u ziyde ile istidlal ederler:
zerine bevl ettii topra aln ve atn! Yerine de su dkn.

Bu hadsi erfde bir tak mfideler vardr:
1 Chile kar yumuak davranmak.
2 Resl- Ekrem (S.A.V.)'in ahlk gzellii ve renciye kar ltufkrl.
3 Ehven-i erreynin ihtiyar olunmas ki, bevli kesdirseler A'ra-b'ye elbette zarar
daha byk olurdu. nk, yerinden ekilince bevl msscidin baka yerlerine de srar;
bedenini ve elbisesini de pislerdi.
4 Kaz-y hcetden men' edilmek mes'elesinin byk abdest bozmaya mahsus olduu.
5 Mescidlere hrmetin lzumu. nk Resl- Ekrem (S.A.V.) o A'rab'yi ard ve

ona yle buyurdu:
Hi phe yok ki bu mescidler bu bevl ve pislikten hibir eye yaramazlar. Bunlar ancak
Allah Azze ve Cel-le'yi anmak ve Kur'n okumak iindir.
Ashb- Kirm'm A'rab'yi def etmek istemelerini Hazreti Peygamber (S.A.V.) inkr
etmemi; yalnz onlara yumuak davranmalarn emreylemidi. Bu da mescidlere

hrmetin lzumuna delildir. Zira hrmet lzm olmasa Resl- Ekrem Ashabna rfk ile
muamele tavsiye deil, bilkis brakn onu, o muahazeyi mucib bir ey yapmad. Niye
men1 ediyorsunuz? der idi. 62[62]
62[62]
15/11- Abdullah b. mer (radyattahu anh)'den rivayet edilmitir.

Reslullah (S.A.V.) :
Demitir k:
Bize iki l iki de kan hell klnd. ki l ekirge ile balk iki kan ise, karacier ile
dalakdr. Buyurdular. 63[63]
Bu hadsi Ahmedilebni Mce tahrc etmilerdir. Hadste zaiflik vardr. nki

Abdurrahman b. Zeyd b. Eslem'in babasndan onun da bni mer'den rivayet ettii bir
hadsdir. mam Ahmed bin Hanbel bu zt hakknda hadsi mnkerdir der. Fakat bu
hadsin bir hads-" mevkuf olduu sahhan anlailmdr. Nitekim-hads imamlarndan
Eb Zr'a (375) ile Eb Hatim (195277) de Mevkuf olduuna kaildirler Hadsin

Mvkuf olduu sabit olunca ona Merfu' hkm verilir. nk Sahb'nin Bize flan ey
hell klnd -Fln ey haram klnd demesi Bize emr olundu Bize nehy olundu
demesi gibidir. Byle demi olsa hccet olaca phesizdir. Binaenaleyh bu manya
gelen sz de ayn hkm ifde eder.
Hads-i erif ekirge lsnn ne halde olursa olsun hell olduuna dellet eder. O halde
ister eceliyle lsn, isterse bir sebeble lsn yenmesi iin' bir fark yoktur. mam Mlik
gibi baz zevat bir sebeble lrse yahud ba kesilirse yenir. Aksi takdirde yenmez
demilerse de bu hads onlarn aleyhine delildir. Hads baln da ne sfatta bulunursa
bulunsun yenilebileceine dellet ediyor. Nitekim :
hadsi de ayn hkme dellet eder. Hanef mamlar balk hakknda da bir sebeple yani
insan veya dalga arpmas gibi bir sebeble lrse yenilir, suyun stnde yzer halde
bulunursa yenmez; derler, ve :
Denizin atdn veya med ve cezirden leni yeyin. Denizde lp de suyun stnde
yzeni yemeyin.
Hadsi ile istidlal ederler. Bunlar yle diyorlar : Bu hadsi mam- Ahmed ve Eb
Dvud, cbir ' in hads'inden tahrc etmilerdir. Bu hads hass'dr. Bununla yukarda
geen iki hads tahsis olunur Hanefiyye: Cbr Hadsi, hads imamlarnn ittifakyla
zaiftir. Hatt Nevev: C b r hadsiyle ihticac etmek hi bir delile muaraza etmese
63[63]
yine caiz deildir. Muaraza ettizi zaman nasl hccet olur?... demidir.
Sonra Resl- Ekrem (S.A.V.) denizin atd ve Ashb- Seriyye'nin getirdii Anber
balndan yediler. Fakat bu baln ne sebeble ldn sormadlar. Nitekim hads ve

siyer kitablannda mufassalan beyan olun-mudur. Hanefiyye Onlara ps eyleri haram
klar.
,, -
( 64[64]
,,
yetiyle istidlal ederler ve deniz mahlklarnn balkdan maadas habistir Cpistr) derler.
Karacier icma' ile helldir. Dalak da byledir. Yalnz El-Bahr- nm kitapda mekruh
olduu yazlyor. nk H a z -re ti Ali (Kerremallahu Vehe) Dalak eytann lokmasdr;

yani o yenirse eytan sevinir demi. Fakat Hazreti Ali'nin bu hadsini kimin tahrc ettii
malm deildir. 65[65]
16/12- Eb Hreyre (R. A.J'den rlvflyet edilmitir. Demitir ki: Resl- Ekrem (S.A.V.)
:
Birinizin iecei ey'e sinek dt zaman onu hemen daldrsn, sonra karsn.
Zira onun iki kanadndan birinde hastalk; tekinde if vardr; buyurdular. 66[66]
Bu hads-i erifi; Buhar ve Eb Dvud tahrc etmilerdir. Eb Dvud; nki sinek

hastalk olan kanadyla korunur; riv% yetini ziyde etmidir.
Hadsi erif, baz kelime deiiklikleriyle de rivayet edilmitir. Mesel :

ecei ey'e yerine bazlarnda :
Birinizin yiyeceine eklindedir. Eb Davud'un rivayetinde: yerine

64[64]
65[65]
66[66]
A'raf Sresi; yet: 157.
Onu batirmiZ tbiri grlmektedir. Buhar'de :
Onun her tarafn hatrsn denilerek ziyadesiyle rivayet edilmitir. Bu hads'in sonu
Buhar'da yledir:
Bir rivyetde yerine = zehir denilmigdir. marri- Ahmed ile bni Mce'nin
rivayetlerinde :
nki sinek evvel zehiri sonra ify kullanr ziydesi vardr.
Hads-i erif zararn def iin sinein ldrlebileceine, sonra da yenmeyip atlacana
ak bir surette dellet ettii gibi, miytdan birinin iinde ld vakit onu murdar
etmeyeini de gstermektedir. nki ResliiMah {S.A.V.) sinek kab'a dt zaman
daldrlmasn emr etmidir. Bu halde ve bilhassa yiyecek scak oldukta sinein orada
lecei malmdur. Eer murdar etse idi onu beyan ederlerdi. Halbuki, murdar
olacandan asla bahsetmemi, bilkis karp atmak suretiyle o yemein slhn emir
buyurmudur. Sinek hakknda hkm, byle olunca ayn hkm sinek gibi akar kan
olmayan ar, sarca an, rmcek gibi hayvanlara da kyas yoluyla temil edilmidir. Zra
hkm illetin umumuna bakarak mm olduu gibi sebebin intifas ile de mntef
olur. 67[67] len hayvann murdar olmasna sebeb, iinde toplanan kandr. Bu ise akar
kan olmayanlarda yoktur .Binaenaleyh illeti olmaynca hkm de yoktur. Sinei kaba
daldrma emrine gelince: Zehirini dkt gibi ifsn da dksn diyedir. Evet sinekde
zehirleyici bir madde olduu malmdur. Nitekim srd yerin imesi ve gidimesi de
bunu gsterir. Bu zehir sinein silhdr. Ona eziyet veren bir eyle karlanca bu silh
kullanr ve kendisini korur. Nasl ki, bu ciheti Resl- Ekrem (S.A.V.) de beyan eylemi ve
nki sinek hastalk plan kanadyla korunur. buyurmudur., te bu zehre kar teki
kanadndaki panzehir de dklsn ve bu suretle zehir zararsz, hale .gelsin diye
batrlmasn Hazret Fahr-i Kinat Efendimiz (S.A.V.) emir etmilerdir. Akrep ve sarca
ar gibi haert sokduu zaman yeri sinekle outurulursa fideli olacam hekimler
tavsiye ederler. Bu da onda if olduunun delilidir. yan- hayretdir ki, bu hayvan

kanad-llar arasnda en ziyde mnasebet-i cinsiyye dkndr. Diisini zerinde
bazan btn gn kald olur. Tersi de beyaz elbise zerinde kararr, kara elbise
zerinde beyazlar. denilmektedir. 68[68]
67[67]
68[68]
Yani, sebeb bulunmazsa hkmde bulunmaz.

17/13- Eb Vkd- Leys 69[69] radyallahu anh'den rivayet edilmitir. Demidir ki:
Reslullah (S.A.V.) :
Hayvandan dirilken kesilen' para murdardr; buyurdular. 70[70]

Bu hadsi, Eb Dvud e Tirmiz71[71] tahrc etmiler; Tirmz Ha-sen olduunu
sylemitir. Lfz Tirmiz'nindir.
Hads drt sahab tarafndan drt tarik ile rivayet olunmutur. Rivayet edenler : Eb
Sad- Hudr, Eb Vkd- Leys, Abdullah b. mer ve Temm ed-Dr (R. A.) Hazcrtdr.
Sadedinde bulunduumuz Eb Vkd Hadsi'ni mam, Ahmed b. Hanbel ile Hkim'de

rivayet etmilerdir. Hads-i erifin onlardaki metni udur:
Reslllah (S.A.V:) Medine'ye geldi. Orada br takm insanlar koyun Kuyruklaryla

develerin hrklerini kesme iini yapyorlard. Bunun zerine:
Hayvandan diri iken kesilen para murdardr; buyurdular.
Behme; Kamus'da drt ayakl hayvan demektir. isterse denizde olsun. Akl ve temyiz
sahibi olmayan her diriye dahi tlak olunur. Kei ve koyun yavrularna da bahme
denilir. Burada bu lfzdan ya birinci, yahud nc ma'na muraddr. Hadsin sebebi,
birinci man murad olduuna dellet ediyor. San'an diyor ki: Bu takdirde bu hads
drt ayakl bile olmu olsa balk ile tahsis edilmitir.. nki balktan kesilen para
murdar deildir. Yahud murad ikinci man'dr, yani akl ve temyiz sahibi olmayan her
diri demektir. Ancak bu seferde bu umumdan balk ile ekirge ve emsali kanszlar tahsis
olunur.
O murdardr
tbirinden
anlalyor ki;
kesilen paraya hayatn girmi olmas
Eb Vkd Leys: el-Haris b. Avf'dir. Maamafih ismi ihtilafldr.Bedir Gazasna itirak ettii rivayet
olunur.Mekke'nin fethinde msliiman olmutur diyenler de vardr. 65 ylnda veya 68 de Mekke-i
M-kerreme'de 75 yanda vefat etmidir.
69[69]
70[70]
71[71]
Bak: Hads-i Hasen. Hads istilhlar kitabn bana shf: Z.
mutlaka lzmdr. nki l demek, diri olmak anndan bulunan eydir. 72[72]
Kablar Bab
( ) kelimesi cem'dir; kablar demektir. Mfredi dir. Kablar iin ayrca bb tahsisinin
sebebi: Sri' Hazretlerinin baz kaplar kullanmaktan men' etmesidir. Bu suretle kab'lara
hkm taalluk etmi olur.73[73]
18/14- Huzeyfe b. Yemn 74[74] radiyallahu anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki:
Reslullah (S.A.V,) : Altun ve gm kablardan leyiniz; onlardan yapma sahanlardan

da yemeyiniz. imeyiniz; nki bu kablar dnyada onlarn (mriklerin) ankette
Sizindir. buyurdular.75[75]
Hads-i erf Buhar ile Mslim'in ittifakla rivayet ettikleri bir ha-dsdir. Byle hadslere
Mttefekun Aleyh denilmek stlah olmutur.
Bu hads-i erif; altun ve gm kaplardan yeyip imenin haram olduuna dellet ediyor.
Kab'n halis altundan veya gmten olmas ile, altun gm kark olmas arasnda bir
74[74] [Huzeyfe b. el-Yemn- il-Abs: Knyesi Eb Abdillah'dr. Babasyla Medne-i Mnevvere'ye gelmi ve
Muhacir mi yoksa Ensr mi olmak istedii hususunda muhayyer braklm o da Ensr'dan saylmasn
tercih ey-Iemidi. Gerek kendisi, gerekse pederi TJhud Gazs'na itirak eden Ashb- Gzin'dendir.
Hazreti Peygamber (S.A.V.) mnafklar yalnz bu zata bildirmi ve kendisini bu hususda srda edinmiti.
Hazreti mer (K. A.) Halifelii zamannda memurlar arasnda mnafk olup olmadn Hazreti Huzeyfe'ye
sormu var cevabn almd. Fakat btn srarlarna ramen bunlarn kim olduklarn sylememidi.
Hazreti Huzeyfe ran Ftuhatnda hazr bulunmu. Nuseybin valiliine tyin olunmudu. Son derece
kanaatkar ve emin idi. Medine'ye avdetinde Hazreti mer kendisini hi deimemi fakir kyafetiyle grnce boynuna sarlm ve: Sen benim kardeimsin ben de senin demidi. Hazreti Huzeyfe'den Sahb ve
Tabin'den olmak zere bir ok zevat Hads-i erif rivayet etmilerdir.
72[72]
73[73]
85 veya 86 hicr tarihinde Hazreti Osman'n ehdetinden krk gn sonra Medain'de vefat etmitir.]
75[75]
fark yoktur.1 nki kark ulanmada altun ve gm kab denilir. mam Nevev: Altun ve
gm kaplardan yeyip imenin hrmeti babnda cm- mmet mn'-akid olmudur
diyor. Acaba bu hrmetin illeti nedir? Bu husus ihtilafldr. Bazlarna gre illet kibir ve
ucb'dur. Bazlar hayr altun ve gm olmas nehye illetdir; der.
Altun ve gm yaldzl kablarn hkm dahi ihtilafldr. Bazlarna gre, eer altun ve
gm kab'dan ayrlp alnabiliyorsa kullanlmas icme'n haramdr. nk altunu ve

gm kullanm saylr. Fakat ayrmas mmkn deilse haram deildir. Altun ve
gm kaplama kab'dan yeyip imek icmen caizdir. Yeyip ime babnda hkm budur.
Sair istimallere gelince: htilf yine mevcuddur. Bazlar haram deildir; nki nass
yalnz yeyip imeyi men' etmidir; diyor. Dier bazlarnda ise altunla gmn sair
istimalleri icm' ile haram olmudur. Musannif merhumun mezhebince altun ve gm

kab'dan abdest almak haramdr. Zra altunu ve gm kullanmakdr. Bu hads-i erifi
bu bbda zikretmesi de abdest mnasebetiyle olmutur, yoksa bu hadsi
Yiyecekler ve ecekler Bab nda zikr etmeliydi. Acaba yakut, zmrd ve. prlanta gibi
mcevherat da ayn hkmde midirler? Bu cihet dahi ihtilafldr. Zahir olan,

mcevheratn altunla gme ilhak edilmemesidir. nki altunla gm,' eyaya kymet
takdiri iin zaten semen (kymet) olarak yaratlmlardr. Sair mcevherat byle deildir.
Binenaleyh baha-i asliyyeleri zere kalrlar. nk eyada asl olan, mubahlktr.76[76]
19/15- mm Seleme 77[77] radyallahu anha'dan rivayet edilmitir, demitir
ki:Resllah (S.A.V.) :
Gm kab'dan ien ancak karnnda Cehennem ateini arldatr; buyurdular. 78[78]

Hads, Mttefekun leyh'dir.
[mm
Seleme:
mn'l - M'minn Hind binti Eb meyyedir. Eb Seleme b. abdi'l-Esed'in
zevcesi idi. Zevci ile beraber Habeistan'a hicret ettiler. Oradan dnte zevci vefat etti. Ve kendisi hicretin
drdnc ylnda Medine'de Resl- Ekrem (S.A.V.) ile evlendi. Vefat ihtilafldr. 59 diyenler olduu gibi
62 ylnda idi diyenler de vardr. Vefatnda 84 yalarnda idiler. Bak denilen mehur kabristana sair
ezvac tahirt'n yanna defn edildi.]
76[76]
77[77]
78[78]
Bu hads-i erifin Sahh-i Mslim'de ayrca bir rivayeti daha vardr ki onda:
Gm ve Altun kabda ziydesi mevcuttur. Allme Zemah-er (467538) bu hads

hakknda u mtalada bulunuyor: Hads-i erifde zikri geen kelimesi Arapa'nn
Nahv.Kaidelerine gre faildir. Fakat mecazdr. nki hakkatda ienin karnnda

Cehennem Atei arldamaz. Ancak insann bu menh kab'Iardan su imesi ve bunlar
kullanmakla
azab
hak
etmesi
mecazen
karnna
Cehennem
Atei
aktmaa
benzetilmidir. Bu takdirde hads'in mans yle olur; Gm kab'dan ienin karnnda

Cehennem Atei arldar. Yine bu takdirde fiil mzekker, f mennes olmak gibi bir
uy-uygunsuzluk gze arpyorsa da fiil ile failin aralar baka lfzlarla ayrlmdr.
stelik failin menneslii hakki deil mecz'dir. Bu suretlerde ise fiil ile failin birbirine
mutabakat, (uygun dmesi) art deildir. Bununla beraber ekseriyetle ulem
kelimesinin fail deil, mef'ul olduunu sylemilerdir, zaten bizim verdiimiz man da
mef'ul olduuna gredir. Nevev (631676) diyor ki:
in mansub okunuu sahh ve mehur olan rivayetidir. Hads Sarihler, ehl-i rf ve

lgatlar hep bu kanaattadr. Ezher de buna kat'iyetle hkn etmidir.
Cehennem kelimesi yabancdr. Alem ve mennes olduundan gayr- munsanfdr.

nki ate tabakalarndan birinin addr. Allah cmlemizi- ondan muhafaza buyursun.
Bu hads-i erifde Hazreti Huzeyfe Hadsinin dellet ettii hkme dellet eder. 79[79]
20/16- bni Abbas radyallahu anh'den rivayet edilmidr. Demitir ki: Reslullah
(S.A.V.) :
Deri tabakland vakit muhakkak temiz olmutur; buyurdular. 80[80]

Bu hads'i Mslim tahrc etmidir. Drtier'de hads yledir:
Hangi deri dlbaatlanrsa (tabaklanrsa) muhakkak temiz olmutur.

79[79]
80[80]
Hads-i erifi Beler de tahrc etmidir. Yalnz lfzlar deiikdir. Hadsin sebeb-i vrudu
udur. Resl- Ekrem (S.A.V.) Hazreti Meym-ne'nn lm br koyununun ya nidan
geiyormu. Kokunu grnce :
Bunun derisinden
buyurmutur.
faydalansaydnz ya.
Zira deriyi tabaklamak temizler.
Bu hads dibaatn her l hayvan derisini temizlediine dellet ediyor. Nitekim nass-
hads'de umum lfzlarndan = Her hangi kelimesi vardr. Binaenaleyh her hayvan
derisinin iini dn temizleyeceini ifde eder. Bu meselede bir ka kavi vardr.
1- Dibaat: l hayvan derisinin iini dn temizler. Temizlemedik hibir yerini
brakmaz. Nitekim bni Abbas (R.A,) hadsinin zahiri de bunu ifde eder. Bu kavi Hazreti
Ali (K. Vechehu) ile bni Mes'ud rayallahu anhma'd&n da rivayet olunur.
2- Dibaat: Hibir eyi temizlemez: Mlikler'den mehur olan kavi bu olduu gibi baz
Ashb- Kirm'n mezhebi de budur. Bunlar afi hadsiyle istidlal ederler ki ayn hadsi
imam Ahmed b. Hanbel (164 241), mam Buhar (194 256), Drtler, Dre Kutn
(306385) ve Beyhak (384458) de rivayet etmilerdir. bni Hbbn (354) bu
hadsi Abdullah bin Ukeym'den u lfzlarla tahrc etmi. Abdullah demi k :
Bize Reslllah (S.A.V.) in vefatndan evvel lnn gerek derisinden, gerekse sinirinden
fidelenmeyin diye
bir mektubu geldi.
Bu hadsi afi (150204), Ahmed b. Hanbel ve Eb Dvd rivayetlerinde :

lmnden bir ay evvel,.kayd vardr. Hatt bir rivayette:
lmnden bir veya iki ay nce denilmektedir. Bu hadse mam- Tirmiz .(200279)
Hasen'dir diyor. Br zaman mam- Ahmed de buna kail olmusa, da sonradan terk
etmitir.
Bazlar bu hads bni Abbas (R.A.) hadsini nesh eder; diyorlar. Fakat bunlara mteaddit
cevaplar verilmi ve denilmidir ki: Bu hads evvel sened itibariyle Muzdarb'dir. nki
bazan Hz. Peygamberin mektubundan bazan da o mektubu okuyan Cheyneli bir takm
me-yih'den rivayet edilmitir. Metin itibariyle de Muzdarib'dir. Zra ekseriyetin
rivayetinde kaydsiz, dier rivayetlerde br ay, veya iki ay, ya-hud krk gn veya gn
kaydlaryla mukayyeddir. Sonra bu hads Mrsel'dir. nki Abdullah b. Ukeym onu
Resl- Ekrem'den bizzat iitmemidir. Ayn zamanda Munkat'dr. nki Abdurrahman
b. Eb Leyl (83) onu Abdullah b. Ukeym'den iitmemitir, bundan dolay mam-

Ahmed b. Hanbel onu sonradan terk etmitir. Binaenaleyh bn- Abbas (R.A.) hadsini
nesh edecek kuvvette deildir. nki bn Abbas (R. A.) hadsi Buhar ile Mslim'in
ittifakla rivayet ettikleri Esahh tir hadsdir. stelik mteaddit tariklerle, mteaddit
sahabe tarafndan bu manda hadsler rivayet olunmutur. Mesel: bni Abbas'-dan iki,
mmii Seleme'den , Enes b. Mlk'den iki hads rivayet edildii gibi Hazreti e'den,
bni Mesud'dan, Muire b. u'be'den, Eb mme'den ve Seleme b. el-Muhabbik'den de
rivayetler vardr. Bir de nsih'n sonra gelmesi lzmdr, halbuki Abdullah b. Ukeym
hadsinin bni Abbas hadsinden sonra geldiine bir delil bulunmad gibi onu tercihe
de imkn yokdur. nk tercih ancak iki delil msavi olduu zaman yaplr. Biri kuvvetli
olduu zaman ise zaten muaraza yokdur. Bazlar bu iki hadsin arasn bulmaa
almtr. Bunlara gre Lgatta bir kavle gre dibaatlanmam deridir. Dibaatlandktah sonra veya denir. Binaenaleyh l hayva-nn derisi dibaatlanmamsa onu
kullanmak yasakdr. Dibaatlandk-tan sonra kullanlabilir. Hads-i erifi bu .manya

hamletmek gerekir. Hanbeller'e gre de dibaat derileri temizlemez ise de dibaatl deri
hububat gibi kuru eylerde kullanlabilir.
3- Dibaat;
eti yenilen
hayvann derisini temizler.
Eti yenme-yenlerin derisini
temizlemez... Lkin bu kavli hads-i erif de geen umum lfz reddeder.
4- Dibaat; domuzdan maada btn hayvanlarn derisini temizler. nki domuz ayn
necis bir hayvandr. Hatta bir kavle gre cnun derisi de yokdur. mam- A'zam Eb
Hanfe'nin mezhebi budur. Vaka insan derisi de kullanlmaz. Amma dibaat kabul
etmedii iin deil, kerametindendir. Yani insan derisi dibaatla pek a'l temiz olur.
Ancak insan btn mahlkatn en ereflisi olduundan onun czlerinden fidelenmee

er' msade yokdur. mam- afi'ye gre kpek de ayn necis olan bir hayvandr.
Binaenaleyh onun derisi de dibaatla temizlenmez. HanefHerden mam- Muhammed'e
gre fil de necis-l ayn olduundan derisi dibaat kabul etmez.
Sonra dibaata tahamml olmayan ylan ve fare gibi hayvanlarn derisi dibaatla
temizlenmez.
5- Dibaat; domuzdan maada her hayvann derisini temizler ise de iini deil sadece
dn temizler. Binaenaleyh dibaatl deri yalnz hububat gibi kuru eylerde kullanlr.
Sirke gibi mayi eylerde kullanlamaz. zerinde namaz klnr. Fakat iinde
klnmaz81[81]:
Malik-ler'den rivayet olunan ikinci kavi budur. Buna Mkiyye
ulemsnn muhakkklar kaildir.
6- l hayvanlarn derileri dibaatlanmam bile olsa onlarn dndan ve iinden

istifde edilebilir.
ile istidlal ederler.
Bu kavlin sahihleri Buhar'nin bn-i Abbas'dan tahrc ettii u hads
Reslllah (S.A.V. l bir koyunun yandan geti ve: Bunun derisinden istifade
etseydiniz ya, dedi. Ashab- Kiram; o ldr, deyince: Onun ancak yenilmesi haramdr,
buyurdular. tmam- Zhr (124) bu re'ydedir. Zhr'ye bu hads mutlakdr; yu-
kardaki diba hadsiyle takyid olunmudur, diye cevab verilmidir. 82[82]
22/18- Seleme b. el-Muhabbk 83[83] radyalahu anadan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslullah sallallah aleyhi ve sellem:
l hayvan derilerinin dibaat onlarn temizliidir; buyurdular.84[84]

Bu hadsi bn Hibban sahhlemitir.
bn4 Hibban1'dan maada Ahmed b. Hanbel, Eb Dvd, Nes (215303) ve Beyhak

gibi zevat da ayn hadsi Seleme b. el-Muhabbk'-den rivayet etmilerse de onlardaki
elfaz deiiktir. Mesel: Bir ri-vyetde:
Derinin dibaat kesilmesidir. Dierinde:

Yani kll tarafnda klnr da, plak tarafnda klnmaz.
83[83] Selme b. el-Muhabbik: Basrallar'dan saylan sahab-i celildir. Kendisinden olu Sinan rivayet
etmidir. Sinan dahi Sahab'dir.
81[81]
82[82]
84[84]
Onun dibaat kesilmesidir. Baka bir rivayette:

Onun dibaat temizliidir. Daha bakasnda:
Bir bakasnda:
Derinin kesilmesi dibaatdr tarznda vrid olmudur. Bu bbda baka hadsler de

vardr.
Hads-i erf; bni Abbas (R.A.) hadsinin dellet ettii ahkma dellet etmekdedir.
Dibaat kesmee benzetmek temizlenme hususunda onun kesmek makamnda

olduunu bildirmek iindir. nk kesmek eti yenilen hayvann hem derisini ve etini
temizler. Hem de yenilmesini hell klar. 85[85]
23/18- Meymne 86[86] radyallahu anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: mistir ki:
Reslllah (S.A.V.) Ashabn sryerek gtrdkleri bir koypnun yanndan geiyordu.

Bunun derisini alsaydiniZ ya. dedi. Ashab: O ldr, dediler. Resl- Ekrem: Onu
su ve Karaz temizler buyurdular. 87[87]
Bu hadsi Eb Dvud ile Nes tahrc etmilerdir. Hadsi, Dre Kutn (306 385) bni
Abbas'dan u lfzla rivayet eder:
Su ile karazda onu temizleyecek nesne yok mudur?

Bu hadsin yle de bir rivayeti vardr:
ess ile Karaz 88[88]'da onu temizleyecek nesne yok mudur? Fakat Nevev; hads bu
Meymne radyallahu anha: Umm'l-Mii'minin Meymne binti'l-Hris Hilli'ye'dir. Eskiden ad
Brre idi. Resl- Ekrem (S.A.V.) kendilerine Meymne ismini verdiler. bni Abbas Hazretleri'nin
teyzesidir. Hazreti Fahr-I Kinat Efendimizle evlenmesi yedinci Hicr ylnda Umret'I-Kaza esnasnda
ihraml iken olmudur. Ve Hazreti Peygamber (S.A.V.) bundan sonra hi bir kadn ile evlenmemitir. Vefat
tarihi ihtilafldr. 61 51 66 yllarnda idi diyenler olduu gibi daha baka tarih gsterenler de
olmudur. Hazreti Meymne Resi- Ekrem'den 76 hads-i erif rivayet etmidir.
85[85]
86[86]
87[87]
88[88]
ess ve Karaz: Birer nebat ismidir.
lfzla batldr; asl yoktur diyor. Yine Nevev (6.31676) Mslim erhinde Dibaat;
derinin rutubet ve fadalatm kurutan ve onu bozulmaktan koruyan ess, karaz gibi
nebatlarla, nar kabuu ve sair temiz eylerle olur. Gnele ise yalnz Hanefler'e gre
caizdir. Esah kavle gre toprakla, kl ve tuz gibi eylerle olmaz dernektedir. Filhakika
gneletme, kurutma, topraklama veya tuzlama gibi eylerle Hanefler'e gre dibaat
caizdir. 89[89]
24/19- Eb Sa'lebe el-Huen 90[90] rackyallahu anft'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Y Reslallah biz Ehl-i Ktab bir kavmin toprandayz; onlarn kab'Sanndan yemek
yiyelim mi? Dedim :
O kab'larda yemeyin, ancak bakasn bulamazsanz, mstesna. Bu takdirde onlar

ykayn ve ilerinden yeyin; buyurdular. 91[91]
Hads, Mttefekun Aleyh'dir.
Bu hads-i erf ile ehl-i kitap milletlerin kab-kacann pisliine istidlal olunuyor. Acaba
bu onlarn rutubetleri necistir diye midir? Yoksa domuz eti yedikleri ve arap itikleri
iin midir? Yahud keraht iin midir?
Baz kimseler kfirlerin rutubeti necs olduu iin kab'lan da pistir derler. Bunlar:
Mrikler ancak necistr. yeti kermesiyle de istidlal ederler. Kitabi de mrik

demektir. nk bazlar Hazreti sa iifi Allah'n olu; dierleri de Hazreti Uzeyr iin
Allah'n oludur dediler.
Hanefyye, fyye ve dier ulem ehl-i kitabn rutubetlerinin temizliine kail oldular ki;
hak da budur. Zira Tel Hazreter, Maide Sresi'nde:
Eb Sa'lebe e-Hnen! (R.A.) : tsmi GrhUm b. Nib'dir. Bat- Rdvan'da Hazreti Peygamber'e bat
edenlerdendir. Hayber Vak'as'nda Haz^ reti Peygamber kendisine hisse ayirmg ve onu kavmine
gndermidi. Kavmi Mslmanl kabul ettiler. Eb Sa'lebe am'a yerleti ve orada 75 de vefat etti.
89[89]
90[90]
91[91]
Kendilerine kitap verilenlerin yiyecei size hell, sizin yiyeceiniz de onlara

helldir92[92] buyurmaktadr. Resl- Ekrem (S.A.V.) de bir mrik kadnn su
tulumundan abdest almtr. u bbda mam- Ahmed b. Haribel ile Eb Dvud'\m tahrc
ettikleri Cbir hadsi de vardr. Hazreti Cbir (R.A.) yle diyor:
Biz Reslah {S.A.V.) ile beraber gaza ediyor ve mriklerin yemek ve su kablarmdan
yeyip iyorduk. Resl- Ekrem (S.A.V.) bunu bize ayb saymyordu. Fakat bu hadsle
istidlale bazlar itiraz etmi ve hads mriklerin memleketi istil edildikten sonray
anlatyor. O bbda sz yoktur. Demi isede kendilerine bu bbdaki sair deliller bu
hadsle istidlale lzum bile brakmamaktadr; diye cevab verilmitir. Mesel: mam-
Ahmed b. HanbeVin tahrc ettii Enes hadsi bunlardan biridir. Bu hads-i erifte:
Reslllah (S.A.V.)'i bir yahudi arpa ekmei ile bayatlam kuyruk ya yemee davet
etmi, Resl- Ekrem (S.A.V.) ondan yemidi; deniliyor. el-Bdhr nam kitap'da u beyanat vardr: Ehl-i Kitab'm rutubetleri, ter ve salyalar haram olsa Ashab-i Kirm'n
kendi aralarnda bundan kandklar hret bulurdu. nk o gn mslmanlar azd.

Yiyecekler ile giyecek de dahil olmak artylarjnslumanlarn eya istimali ise okdur.
Bu gibi hallerde det bir ey'in duyulmasn ve hret bulmasn cab eder. Eb Sa'lebe
hadsi ehl-i kitabn kab'larmdan
yemenin
kerahatine
hamlolunmutur. Fakat bu
kerahet o kab'larn necasetinden deil, onlardan tiksinildii iindir. Eer necis olsalard,
bakasn bulamamak artyla kullanlmasna izin. verilmezdi. nk, pis bir kab
ykandktan sonra temiz kab'Ia msavi olur. Yahud sedd- zera iin yani harama
gtrecek yolu tkam olmak iin, veya o kab'larda haram eyler piirildii iin kerahate
hamlolunmutur. Yoksa kffr'n rutubet ve terlerinden dolay deildir. Nitekim Eb

Dvud (202275) ile Ahmed b. HanbeVin rivayetlerinde had^s yledir:
Biz ehl- kitab'a komu yayoruz. Onlar mleklerinde domuz piiriyor; kab'Sarndan
arap
iyorlar;
buyurdular.
dedim. Reslullah (S.A.V.) bakasn bulursanz onlardan imeyin;
Eb Sa'lebe'nin birinci hadsi mutlak, bu hadsi mukayyeddir. Binaenaleyh mutlak
mukayyede hamlolunur. yet-i Kerme'ye gelince : Neces, lgatta, pis addedilen eydir.
Ve er' mansndan da eamm1-dr. Bazlarnca yetdeki necesin mans: Necasetli
demektir. nk onlarn irki necis menzile sindedir. Bir de kffr temizlenmez, gusl
92[92]
Maide Sresi; yet: 5.
etmez, pisliklerden saknmazlar. Elhasl pislik onlar sarmtr, ite bu bbdaki hadslerle
M aide yet'nin ve ona muarz hadslerin aralar bu suretle yatdrlr.93[93]
25/20- mran b. Husayn 94[94] radydllahu anh'den rivayet olunmutur ki; Peygamber
(S.A.V.} le Ashab mrik bir kadnn su tulumundan abdest almlardr. 95[95]
Bu hads; mttefekun aleyh uzun bir hadsden alnmtr. Ayn hadsi, Buhar (194256)
eitli lfzlarla rivayet etmitir.
Sahh-i Buhar'deki rivayetinin bir ksm yledir. Hazreti Peygamber {S.A.V.) Hazreti Ali
ile bir bakasn bir seferde su aramaa gndermi ve Gidiniz SU araynz

buyurmulard. Bunlar gittiler ve iki su tulumu arasnda devesine binmi bir kadna
rastladlar. Kadna sordular: Su nerede? : Suyu dn bu saatte buldum; adamlarmz
kayb oldular.
O halde git!
Nereye?
Reslllah (S.A.V.)'e.
u sapk dedikleri adama m?
Sylemek istediin odur. Haydi yr! dediler ve kadn Reslllah (S.A.V.)'e getirdiler,
ona olup biteni anlattlar... il hir..
Bu uzun hadsde Resl- Ekrem'in mucizeleri bile vardr. Hads-i erifin ifde ettii
hkm, mriklerin kab'Iarndan su almann caiz oluudur. nki Resl- Ekrem (S.A.V.)
bizzat mrik kadnn tulumundan abdest aldlar. Bu da yukarda geen Eb Sa'lebe
mran b. Husayn (B. A.) : Eb Nceydi'I-Huz'dir. Hayber'in fethedlldii sene mslman olmugtu.
Ashb- Kirrn'n fzllanndandr. Hazreti mer tarafndan Din Hocas olarak Basra'ya gnderilmiti.
Abdullah b. Amir tarafndan Basra Kadlna da tayin edilmi, fakat bir mddet sonra tatif etmiti. 53
tarihinde arada vefat eyledi. Kendisinden Hasan- Basrt ve bn-i Slrn Hazert hads rivayet etmilerdir.
93[93]
94[94]
95[95]
hadsi gibi onlarn kab'larnn temizliine dellet eder. Ayrca murdar len hayvann
derisinin dibaatla temizleneceine de dellet etmektedir. Zira tulumlar mriklerin

kestii hayvan derisinden idi. Halbuki Mriklerin kestii murdardr. u halde bu deri
ancak dibaat sayesinde temizlenmi oluyor. Hads mriklerin ter ve rutubetlerinin de

temizliine dellet ediyor. nk o kadn suya elini daldrmt.96[96]
26/21- Enes b. Mlik radj/allahu anh'den rivayet olduuna gre: Peygamber

(S.A.V.)'in barda krlm, o krk yere gmden bir ba koymutur. 97[97]
Bu hadsi; Buhar tahrc etmitir.
Hads-i erif, kab gmle kanlamann caiz olduuna delildir. Bu bbda hilaf yoktur.
Yalnz ba kimin koyduunda ihtilf vardr. Bey' hak'mn (384 458) bazlarndan
rivayet etdiine gre, ba koyan Enes b. Mlik'dir. Hatt bni Salah (577643) Hazret
Enes olduuna kat' hkm vermi. Maamafih yine de sz gtrr demitir. nk
Buhar'nin sim el-Ahvel'den rivayet etdii hadsde : Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in
bardan Enes bin Mlik'in yannda grdm. atlamda onu gm ile balamid
deniliyor.
bni rn : Bardakda demirden bir halka vard. Enes onun yerine altundan veya
gmten bir halka koymak istedi. Eb Talha : Resllah (S.A.V.)'in yapt bir ey'i
sakn deitirme dedi. Bunun zerine o da brakt diyor .Grlyor ki, Buhar'de: Onu
gmle bala-m-tbiri gemektedir. Bu fiildeki zamir, Resl- Ekrem'e de Enes'e de
rci, olabilir. Yni balayan Resl- Ekrem de olabilir; Hazreti Enes de. Ancak bni
Srn'in rivayetinden halkay bizzat Resl- Ekrem (S.A.V.)'in koyduu anlalyor.98[98]
Pislii Giderme Bab Ve zah
96[96]
97[97]
27/22- Enes b. Mlik radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demidir ki, Resllah
(S.A.V.)'e araptan sirke yaplr m diye soruldu. Hayr buyurdular.99[99]
Bu hadsi; Mslim ile Tirmiz tahrc etmilerdir. Tirmiz Hasen -Sahh dir; demitir.
Bu sual, arap haram klndktan sonra sorulmutur. Sirke yapmakdan maksad da il

katmak suretiyle yaplandr. nk arap haram klndktan sonra Eb Talha baz
yetimlere aid kendi nezdinde bulunan arapdan sirke yapp yapamiyacan sordu.
Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisine o arab dkmesini emretti mealindeki hadsi erif de
ayn manya dellet etmektedir. Bu hads-i erifi; Eb Dvud (202275) ve Tirmiz
(200279) rivayet etmilerdir, binaenaleyh araba bir ey katmak hatt glgeden

gnee karmak suretiyle ondan sirke yapmak haramdr. Fakat kendi kendine sirke
olursa helldir. mam-/u'nin (150204) mezhebi budur. Yalnz sirke olmadan evvel
iine necaset karmamak arttr. Hanefler'e gre arap sirke olunca temizlenir. Ve
kullanlmas hell olur. Hatt kab' bile temiz olur. Bu bbda sirke yapmakla kendi
kendine sirke olmas arasnda bir fark yoktur. zm rasna bir fare dsede
rmeden karlrsa, sonra bu ra arap olsa, bu arap bile sirke yapldktan sonra
temiz ve hell olur. Malikler'e gre de arap sirke olunca helldir. Lkin sirke olmazdan
evvel iine necaset karmam olmas arttr. mm- Ahmed b. Hanbe'in (164241)
mezhebi de hemen hemen byledir. Ulemdan bazlarna gre arapdan yaplan sirke
mutlak surette haramdr. Bazlarnca mutlak surette helldir. Amma arapdan sirke
yapan yine de gnahkr olur. Onu dkmedii iin adaleti mecruhdur. Nitekim melen
naklettiimiz Eb Talha hadsi de buna dellet eder. ray arap olmadan sirke haline
getirmek iin eitli usuller vardr. Mesel: inden sirke boaltlan bir kab'a ra
konursa asla arap olmadan sirkeleiverdi gibi rann zerine bir o kadar sirke
koymak da ayn neticeyi verir. Hatt zm taneleri bir kaba doldurularak kab'n az
toprakla tkanrsa yine sirke olur. 100[100]
28/23- Bu da ondan (R.A.) rivayet edilmitir. Demitir ki: Biz Hayber Vak'as gnnde
99[99]
100[100]
iken Reslllah (S.A.V.). Eb Talha'ya emretti. O da, muhakkak Allah ve Resl- sizleri
Eh! eeklerin etinden nehy ediyorlar, nk o etler necistir; diye nida etti. 101[101]
Hadsi erfdeki; Allah ve Resl- sizleri ehl eeklerin etinden nehy ediyorlar cmlesi
nazar- dikkati celbetmektedir. Filvaki Hazre-t Peygamber (S.A.V.) bir hatibe:
Bu kavmin hatibi olan sen ne ktsn Buyurmulard.
Buna sebeb de hatibin hutbesinde: Her kim Allah'a ve Resulne itaat ederse muhakkak
doruyu buldu. Kim onlara isyan ederse muhakkak sapt demesi olmudu. Buna karlk
Resl- Ekrem: Kim Allah'a ve Resulne isyan ederse demeliydin buyurmulardr. Burada ise nehy etdikleri ey'i bizzat kendileri yapyorlar. Ve iki hads birbirlerine muaraza
ediyor. Bu itiraza yle cevap verilmitir. Resl- Ekrem (S.A.V.)'in hatibi tesniye sgas
kullanmakdan nehy etmesi Allah ile Resulne aid zamirleri bir araya getirdii iin deil
,makam bah ve tnab cabetdiindendir .nk hutbe tam zah ve takrir yeridir. Bir de
Reslllah (S.A.V.) bu iki zamiri bir araya getirebilir; fakat bakas getiremez. Zira
Rabbisinin Cell ve Azametini o bilir; bakas bilemez; denilmidir.
Enes hadsi, BuharVe yledir: Reslllah (S.A.V.)'e birisi geldi: Ve, eekler yenildi;
dedi. Sonra bir bakas gedi: Ve, eekler yenildi; dedi. Sonra bir bakas geldi: Ve, eekler
ifna edildi; dedi. Bunun zerine o da, br mnad kararak; Muhakkak Allah ve Resl
sizleri ehl eeklerin etlerinden nehy ediyorlar, nk onlar necisdir. d'Ye "'da etmesini
emir buyurdular. Ve hemen mlekler dkld;
kaynyordu.
hakikaten
bunlarda eek etleri
Ehl eeklerin etlerinden nehiy bir ok hadslerle sabit olmutur.
Hz. Ali, bni mer, Cbir b. Abdlah, Ibni Eb Evfa, Ber, b. zib, Eb Sa'lebe, Eb
Hreyre, Irbd b. Sriye, Hald b. eS-Velid, Amr b. uayb, Mikdam b. Ma'dikerib ve bni
Abbas Hazertmn rivayet ettikleri hadsler bunlardandr. Bu hadslerin hepsi de
mslmanlarn m-devvenatnda sabittir. Ve hepsi ehl eek etlerinin haram olduuna

101[101]
dellet eder. Nitekim birok Ashab- Kiram ile Tabinin ve onlardan sonraki slm
byklerinin mezhebi de budur. Abdullah b. Abbas (R. A.)} eek etinin haram olmadna
kaildir. Ulemdan bazdan bni Abbas kavliyle zeml ederler. Bu kavli mam- Mlik*e de
nisbet ederler. bni Abbas :
De ki ben bana vahy edilen Kur'an'da haram klnm bir ey bulamyorum. yet-i
Kerme'sinin umumu ile istidlal eder. Nitekim eek etlerinin hkmn soran bir zta bu
yet'i okumutu. Buhar; bni Ab-bas'n: Bilmiyorum Ehl eekler nasm yk hayvanlar
olduundanm etleri nehy edildi; yoksa haramm klnd dediini rivayet ediyor. Fakat
bu kavlin zaiflii aikrdr. nk nehyde asl olan illetini bilsek de bilmesek de
tahrimdir. bni Abbas, Eb Davud'un rivayet ettii bir hads ile de istidlal etmitir. Bu
hadse gre: Reslllah (S.A.V.)'e Gib b. Ebcer ge'mi ve ya Reslallah bize ktlk
isabet etti; malm iinde otuumu ocuumu beslemek iin semiz eeklerden baka bir
ey yokdur. Halbuki sen ehl eeklerin etlerini haram kildin? demi.
Reslah (S.A.V.) ona: oluuna ocuuna eeklerinin semizlerinden yedir. Ben onlar
ancak ky kenarnn pisliklerinden dolay haram kildim buyurmu. Yani pislik yedik-
leri iin haram kldm; demek istemitir.
Fakat buna yle cevap verilmidir. Yukarda zikir edilen hadsler bu yetin umumunu
tahsis etmitir. Bb Dvud- (202275) hadsi de Muzdarib'tir. Bu hads hakknda pek
ok ihtilflar olmudur. Sahih olsa bile eek etlerinin zarurette mubah olacana
hamledilir. Nitekim ayn hadsde: Bize ktlk ve iddet isabet etdi, denilmesi buna
delildir. Musannif merhumun bu iki hadsi burada necasetler babnda zikretmesi haram
olan eyin necis de olmas lzm geldiindendir. Ve ekser ulemnn kavli de budur.
Maamafih mes'ele ihtilafldr, Hak udurki eyada asl olan temizliktir. Haram olmak
necis olma yistilzam etmez, pek, altun gibi nice temiz eya vardrki, kullanlmas
haramdr. Fakat necis olmak mutlaka haram olmay istilzam eder. Yani her necis
haramdr. Binaenaleyh etinin haram olmasndan pis olmas da lzm gelmez. 102[102]
29/24- Amr b. Hrice 103[103] radyaahu anh'den rivayet edilmitir. Demidr ki:
102[102]
103[103]
Amr b. Harice (R. A.) : am'Ilardan saylan bir sahab- Celildir. Eb Sfyan b. Harb'in dostu idi.
Reslllah (S.A.V.) Mina'da hayvannn zerinde bize hutbe okudu. Devesinin salyas
omuzuma akyordu. 104[104]
Bu hadsi; Imam- Ahmed ile T'rmiz tahrc etmiler; Tirmiz sahhlemtir.
Hads-i erf, eti yenilen hayvann salyasnn temizliine delildir. Ki asl olan da budur.
Bu bb'da cma- mmet de vardr. 105[105]
30/25- ie 106[106] radyallahu anha'dan rivayet edilmitir. Demidir ki: Reslllah
(S.A.V.) menliyi ykar; sonra o elbise iinde namaza kard. Ben ykamadan has! olan
esere bakyordum. 107[107]
Bu hads; Mtfefekun Aleyh'dir.
Mslim'de yledir: Ben onu Reslllah (S.A.V.)'in elbisesinden yice ouduruyordum.

Bunu mtekib o elbisenin iinde namaz klyordu. Mslim'in bir rivayetinde de u
elfazladr: Men kuru olursa onu ban trnam ile Reslllah (S.A.V.)'in elbisesinden
Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in hutbede
yani phesiz ki Allah her sahibine hakkm vermidir. Binenaleyh hi bir mirasya vasiyet olamaz
buyurduunu iden Sahab bu zttr. Bundan da Abdurrahman b. Ganem rivayet etmidir.
106[106] Aie-i Siddka (R. Anha) : mmlm'minn Aie bint-i EbS Bekir'dir. Annesi tmra- Rmn Binti mir'dir. Resl- Ekrem (S.A.V.) kendilerini Peygamberliinin onuncu ylnda Mekke'de nikh etmilerdi
.O zaman henz alt; yanda idiler. U sene sonra Medine-i Mnevvere'de zifaf olmulardr. Zifaflarnda
dokuz yalarnda idiler. (1) Res!- Ekrem (S.A.V.)'n vefatnda 18 yanda idiler. Hazreti Fahr-i Kainat
Efendimiz bakire olarak yalnz Hazreti ie'y almdr. Hazreti Aie validemiz son derece zeki, afife ve
ehl-i takva idi. Ashb- Kirm'm en mmtaz fakhlerinden, Arablarm vukuat ve eyyamn ve keza grlerini
en iyi bilenlerdendir. Bu cihetie Resl-ii Ekrem'in rtihlinden sonra Ashb- Kiram kendilerine mracaat
le mgkiltm hallederlerdi. Resl- Ekrem'den binden ziyde hads- erf rivayet etmitir. Hads ve
Tefsir kitaplarnda mufassalan beyn olunduu vecihle hakknda bir iftira hdisesi vuku' bulmutu. Buna
FK hdisesi denilir ki, bereti babnda Nur Sresinde (2) on tane yet nazil olmudur. Resl- Ekrem
(S.A.V.) onun evinde vefat etmi ve onun evine defnedilmitir. Hazreti ie (B. Anha) 65 yalarnda iken
hicretin 57 nci yl Ramazan'mda Medine-i Mnevvere'de vefat etmi ve cenazesini Hazreti Eb Hreyrc
kldrmdr. Medine'nin mehur kabristan Bak'de medfundur.
107[107]
kazyordum.
Bu hads-i erifi mam- Buhar, Hazreti ie'den eidli lfzlarla tahrc etmidir.
Bunlarda Hazret e (R. Anha)'nm men'yi Resl- Ekrem (S.A.V.)'in elbisesinden
ykad belirtilmekte ve ba'zsnda:
Ykamann eseri elbisesinde su lekeleri eklinde idi denilmekde. Bazsnda:
Suyun lekeleri elbisesinde olduu halde namaza kyordu diye ifde buyurulmakda,
dier bazlarnda:
Onda ykamadan hasl eser su lekeleri di buyurulmakda, bazlarnda:
Sonra o eseri elbisede leke veya lekeler halinde grrdm denilmektedir.
Ancak hads ulmsndan Bezzr bu hadse itirazda bulunmu ve: Bu hadsi Hazret
ie'den Sleyman b. Yesr rivayet etmidir. Halbuki Sleyman, Hazreti ie'den
iitmemitir. demitir. Bu itiraz Bez-zr'dan nce mam-afi (150204) El-mm

ismindeki
kitabnda
bakasndan
hikye
tarikiyle
yapmtr.
Fakat,
itiraz
reddedilmidir. nk mam-% Buhar ile Mslim'in onu sahh kabul etmeleri, Sley-
man'n Hazreti ie'den iittiine ve hadsi Merfu, rivayet etmesinin sahh olduuna
delildir.
Bu hads, men pisdir diyen Hanefiyye ile Mlikiyye'nin ve bir rivayette mam- Ahmed b.
HanbeVm (161241) delilidir. Bunlara gre ykamak ancak pislikden dolay lzm olur.
Bir de menyi sidik kazurat gibi vcuddari kan pis eylere kyas ederler. nk
bunlarn hepsi yiyeceklerden hasl olur ve bir yere dklr. Men'nin kt yoldan da
kar. Binenaleyh sair necasetler gibi men'yi de ykamak cab eder. Oudurmakla veya
kazmakla temizleneceini ifde eden hadsleri ise te'vil ederler ve: Bunlardan murad,
su ile oudurmakdr; derler.
affer'e gre men temizdir. Men'nin temiz olduuna onlar da ayn hadsle istidlal
ederler. Derler ki: Men'nin ykanacan ifde eden hadsler, ykamann mendub
olduuna hamlolunur. Zra ykamak mutlaka 'o ey'in pis olmasn gerekdirmez. Kir ve
pas'dan temizlik iin ykam olabilir. Nitekim, Resl- Ekrem (S.A.V.) elbiseye bulaan
men'nin hkm soruldukta :
O ancak smk ve tkrk mesabesindedir; buyurdular. phesizki men'yi tkrk

ve sme benzetmek cnun temiz olduuna delildir. Vk :
Onu bircapt veya izhr denjlen nebatla silmen sana yeter rivayeti de vardr. Fakat bu
da men'nin temiz olduunu gsterir. Zra silme emri pis olduu iin deil elbisenin
zerinde kalacak ofan men iren bir manzara arzedecei iindir.
yed men necis olsayd o zaman silmek kfi gelmez, mutlaka ykamay emr ederdi.
Men'yi sidik ve kazurat gibi vcuddan kan pisliklere benzetmek, nassn karsnda
kyas ile amel etmek olur ki, caiz deildir.
Maamafih Hanefiyye ile MMkiyye oudurmak veya kazmakla men'nin temizlenmesi
mes'elesi Hazreti Peygamber (S.A.V.)'e mah-susdur. nk onun fadalti, yani mbarek
vcudunun darya att eyler temizdir, iddiasyle fiyye'ye cevab verirler. Bahusus
Hanef-ler men necisdir; demekle beraber bu bbda iki vecih gsteren hadslerle amel
etmi olmak iin men ya olursa ykamak cab ederse de kuru olursa oalamak kfidir
derler. 108[108]
33/26- Eb's-Semh109[109] radiyallahu anh'den rvyet edilmitir.Demitr ki:
Reslullah (S.A.V.): Kzn sidiinden (pislenen bir ey) ykanr; olanmkinden su

serpilir; buyurdular. 110[110]
Bu hadsi; Eb Dvud ile Nes tahrc etmi; Hkim de sahhlemidir.
Hads-i erifi yine Eb's Semh Hazretlerinden el-Bezzr, bni Mce (207275) ve bni
Huzeyme (223311) gibi hads imamlar tahrc etmilerdir. Onlardaki rivayeti yle
balar :
Dedi ki : Ben Peygamber (S.A.V.)'e hizmet ediyordum. Hazreti Hasan' veya Hseyin'i
getirdiler. O da Reslllah (S.A.V.)'in gsne bevl etli. Ben hemen ykamaa geldim.
Buyurdular k: KlZin bev-linclen dolay ykanr... il hir... Bu hadsi, mam-% Ahmed b.
Eb's-Semhi lyd: Resl- Ekrem (S.A.V.)'in hizmetisidir.Bir hads rivayet etmitir.
108[108]
109[109]
Hanbel (164241), Eb Dvud (202275), bni Huzeyme, bni M-ce ve el-Hkim

(321405) Lbbe bnti'I-Hris'den ve "keza Hazreti Ali b. Eb Tlib'den rivayet
etmilerdir. Lbbe hadsinde:
Kzn sidiinden ykanr, olann sidiinden suya daldrlr. buyurulmaktadr.
Hadsin ravlerinden Katde'ye gre bu tafsilt, ocuklarn henz anne sdyle

beslendikleri zamana ddir. Yemek yemee baladklar zaman her ikisinin bevli de
ykanr. Bu bbda fazs Merfu' bazs Mevkuf bir ok hadsler vardr. Fakat Hafz
BeyhaM'nin {384458) dedii gibi bunlar birbirine katlnca kuvvet bulurlar.
Bu hads-i erf kz ocuu ile olann bevl hkmnde bir olmadklarna delildir. Ancak
bu dellet de st ocuu olduklar zamana mahsustur. Nitekim rv'nin szn yukarda

grdk. Maamafih bu bbda Merfu, hads de vardr. bni Hibbn'm (354) Sahihi ile bni
Eb eybe'mn (234) El-Musannef'inde bni ihab'd&n yle rivayet ediliyor :
Snnet, ocuklardan henz yemek yemeyenlerin bevline su serpmekle cereyan
etmitir. Bundan maksad, stden gayr mstakilen yiyecekle iktifa etmemeleri hlidir,
Ulem'nn bu bbda mezhebe ayrldn gryoruz.
1 Hanefler ile Mlikler'e gre ocuklarn bevli, byklerin bevli gibidir. Aralarnda
bir fark yokdur. Binaenaleyh necisdir. Sair pislikler gibi onlar da ykamak cab eder.
Onlar bu hadsleri te'vil ederler.
2 afiler'le Hanbeller'e gre olann sidiine su serpilir, kzn ki sair necasetler gibi
ykanr.
Grlyor
ki
afiler'le
Hanbeliler
bu
bbda
tamamiyle
sadedinde
bulunduumuz hadslere uymaktadrlar. Hazret i Ali (R. A.), Ata, El-Hasan ve sirenin
kavli de budur.
3 EvzVye. gre ocuk erkek olsun kz olsun, sidiin zerine su serpmekle yeri
temizlenir.
Maamafih temizleme hkm ne olursa olsun ocuun sidii necisdir. Nitekim ekser
ulemnn kavli de budur. Ancak ar' Hazretleri temizleme hususunda kolaylk ihsan
buyurmutur.
diyor:
Hads de geen tbirinin erhinde mam- Nevev (631676) yle
sidik isabet eden ey'in zerine akar dereceyi bulmamak artyla ok su dkmekdir.
Baka' eylerde ok su deyince akar derecede olmas ve damlamas arttr. Skmak art
deildir. Ulemnn Muhakkiklerinden mam'-Haremeyn'in (419 - 478) kavli de

budur.111[111]
34/27- Esma bint-i Eb Bekir 112[112] radyallahu anhm'dan rivayet edilmitir ki:
Peygamber sotlollahu aleyhi ve sellem elbiseye bulaan Hayz Kam hakknda : Onu
oalar; sonra su le (slatarak) parmak ularyla oudurur; sonra ykar; sonra iinde
namaz klar buyurmulardr. 113[113]
Hads, Mttefekun A'eyh'dir. Ayn Hads-i erifi bni Mce u lfzla tahrc etmitir:
Onu su le oudur ve yka bni Eb eybe'mn rivayetinde yledir:
Onu su ile oudur; yka ve iinde namaz kl! mam Ahmed b, Hanbel, Eb Dvud,
Nesa (215303), bni Mce, bni Huzeyme (223311) ve bni Hibbn'm mm- Kays
Bint-i Mihsan'dan rivayet ettikleri hadsde mm- Kays diyor ki: Reslllah (S.A.V.)'e
elbiseye bulaan hayz kann sordum:
Onu tala oudur, su ve sidirle yka buyurdular. bni Kattan (628); Bu hadsin
isnad sen derece sahhdir. Hi bir illetini bilmiyorum diyor.
Bu hadsi erf hayz kannn pis olduuna; onu ykamann vcu-buna ve temizleme
hususunda mbalaa gsterilerek outurmak, suya gark etmek gibi eserini giderecek
eylere tevessl edilmesinin lzumuna delildir. Hadsin zahirine baklrsa bu

zikrolunanlar yapldktan sonra pisliin eseri bile kalsa baka bir ey yaplmaz; nk
hadsde zikre dilnemit ir. Hatt aadaki hadsde Eserinin kalmas sana zarar etmez
Esma Bint-Eb Bekir (R. Anhma) : Hazreti Eb Bekir (R.A.)'n kz Cennetle mjdelenen on zttan
Hazreti Zbeyir'in zevcesi ve Abdullah b. Zbeyir'in annesidir. Hazreti ie'den on ya byktr. Mekke'de
Mslman olanlarn on yedincisidir. Hazreti Esma yz yana kadar yaam ve olunun ehadetinden bir
aya yakn bir zaman sonra Mekke'de hicr 73 senesinde vefat etmidir. (1) Vefatnda henz bir dii bile
dmemi, aklna asla halel gelmemidi, yalnz hir mrnde gzleri grmez olmutu.
111[111]
112[112]
113[113]
buyurulmudur. 114[114]
35/28- Ebu Hreyre radyallahu an/Jdent rivayet edilmitir.Demitir ki: Havle, y
Reslallah kan kmazsa ne yapmal! dedi :
Sana su yeter; pisliin eseri sana zarar etmez; buyurdular. 115[115]

Bu hadsi, Trmizj tahrc etmitir. Senedi Zaf'tir. Hadsi, yine Zaf senedle Beyhak
(384458) de tahrc etmidir. Zaif olmasnn sebebi isnadnda bni Leha bulunmasdr.
Hadsin rviyesi Havle'den Murad bni' Abdilberr (368 463)'in El-stab adl
kitabnda beyn ettiine gre Havle Bint-i Yesr'dr. Halbuki brahimiVl Harb Havle
Bint-i Yesr'dan u hadsden baka bir hads rivayet edildiini iitmedik diyor.
Filhakika Taberan (260360) de bu hadsi .El-Kebr-inde Havle Bint-i Hakimden
rivayet etmitir. Ve isnad yukarkinden daha Zaif'tir. Drim (181255) dahi bu -hadsi
Hazreii ie'ye Mevkuf olarak rivayet eder. Lfz yledir:
Kadn kan ykar da kmazsa onu sarya boyamakla veya za'feranla deitirsin. Eb
Dvud (202275) dahi ayni hadsi Hazret ie'ye Mevkuf olarak rivayet ediyor. Sar
boya veya za'feranla boyanmas pisliin aynn gidermek iin deil rengini deitirmek
iindir.
Bu hads pisliin temizlenmesi iin eserinin de mutlaka kmasnn art olmadna

delildir. Nitekim Hanefiyye ile fiyye mamlarnn mezhebi budur.
Grlyor ki, bu babn hadsleri arab, ehl eeklerin eti, men, ocuklarn bevli ve hayz
kan gibi necasetleri ihtiva ediyor. Musannif merhum A'rab'nin mescide bevl etmesi
hadsiyle, derinin dibaati hadslerini de bu bb'a koysa daha mnasib olurdu.116[116]
114[114]
115[115]
Abdest Bab
Vav zamme ile okunursa abdest almak demektir; fetha ile okunursa abdest suyu demek
olur. Maamafih masdar mansna da kullanlr. Abdest almak namazn en byk

artlarndandr. Buhar ile Mslim'in Merf'an tahrc ettikleri u Ebu Hreyre hadsine
baknz:
Hi phe yok ki biriniz abdestini bozduu vakit abdest almadka Allah onun namazn
kabul etmez. :
Abdest mann yarsdr hadsi erf de Sahh ve sabit bir hadistir. Abdestin
farz.olduunu Cenb-i Hak u yet-i kermesiyle beyn buyurmaktadr:
117[117]
)Ey m'minler, namaza kalkmak istediiniz zaman yzlerinizi ykayn... Bu
yet-i kerme Medine'de nazil olmudur.
Ulem abdestin Medine'de mi yoksa Mekke'de mi farz olduu hususunda ihtilf
etmilerdir. Muhakkikler Medine'de nazil olduuna kaildirler. nk zddna delil
yoktur. Abdestin faziletleri pek oktur. Bunlardan bazlarnn mam- Malik (93179)
ve bakalarnn Merfu' olarak Ebu Hreyre (R. A./den rivayet ettikleri u hadsi erf
gstermektedir :
Mslman kul yahud m'min kul abdest alr da yzn ykarsa gzleriyle bakmak
suretiyle iledii her gnah yznden su ile beraber yahud suyun son damlasyla birlikte
kar. Ellerini ykad zaman elieri ile tutarak iledii her gnh su ile beraber yahud
suyun son damlasyla birlikte ellerinden kar. Ayaklarn ykad zaman ayaklarnn
yrmesiyle hasl olan btn gnahlar su ile beraber yahud suyun son damlasyl
birlikte kar. T ki gnahlardan tertemiz kncaya kadar. Yine mam- Mlih'in

AbdullahiVSunabih Hazretlerinden rivayet ettii u hads-i erf daha da mulldr:
Abdullah Hazretleri yle demitir : Filhakika Re s I- Ekrem (S.A.v.) : M'min kul
Abdest alp mazmaza yapt m btn gnahlar azdan kar. Burnunu atd zaman g-
nahlar burnundan kar. Yzn ykad zaman gnahlar yznden kar; ta gzlerinin
117[117]
Sre-i Mide; yet: 6.
kirpik altlarndan bile. Ellerini ykad vakit gnahlar ellerinden kar; hatt ellerinin
trnak altlarndan bile. Bana mesh ettii vakit gnahlar bandan kar. Hatt
kulaklarndan bile. Ayaklarn ykad zaman gnahlar ayaklarndan kar. T ayak
trnaklarnn altndan bile. Sonra camie gitmesi ve namaz ona nafile kalr. Buyurdular.
Bu man'da daha nice hadsi erifler vardr.
Acaba abdest bu mmetin hususiyetlerinden midir? Bu cihet ihtilfdr. Muhakkikn-i

uem'ya gre bu mmetin hususiyetlerinden deildir. Hasaisinden olan yalnz urre ve
tahcil'dir. Ki bunlar hakknda bu bbda gelecek 12 nci hadsde malumat
verilecekdir. 118[118]
36/29- Ebu Hreyre rackyallahu anh'den Resl- Ekrem salldl-lahu aleyhi ve sellem'n
yle buyurduu rivayet edilmitir.
Eer mmetime meakkat vereceimi bilmesem kendilerine her abdest ile beraber
misvak tutunmalarn emr ederdim. 119[119]
Bu hadsi; Mlik, Ahmed, Nes tahrc etmiler; Ibni Huzeyme de sahhlemitir. Buhar!
bunu ta'lik suretiyle zikir etmidir.
Hads-i Muallak (Bak: Hads tstilhlan; shf: Y).
Bu hads-i erf Mttefekun Aleyh bir hads'dir. tbn-% Mende (301) Bunun sahh
olduuna ittifak vardr der. Nevev (631 676) de : Baz bykler hata etti ve bu
hadsi Buhar tahrc etmedi sand diyor. Filhakika Musannif merhum bu zann
vermektedir. Hatt dikkat edilirse Buhar ile Mslim'den biri onu tahrc etmemi sanlr.
Halbuki bu hadsi erf ahkma umde ve esas tekil eden hadslerdendir. Byle hadsleri
ise ancak eyheyn denilen Buhar ile Mslim'in mttefikan tahrc etmi olmas cab eder.
Nitekim etmilerdir. Bu Manda bir ok Ashab- Kirm'dan bir nice hadsler rivayet edil-
mitir ki mam- Ahmed b. HaribeVin (164241) Hazreti Ali Kerre-melahu veche'den;

Tirmiz (200279)'nin Zeyd b. Hlid'den rivayet ettikleri hadslerle, mm- Habbe,
118[118]
119[119]
Abdullah b. mer, Sehl b. Sa'd Cbir hadsleri, Ebu Nuaym (4O3)'n rivayet ettii Enes
Hadisi ve Ahmed b. Hanbel ile TirmizVnm rivayet ettikleri Ebu Eyyb Hadsleri,
Mslim'de ve Ebu Dvud'd&ki bni Abbas ve Hazreti ie Hadsleri hep bunlardandr:
Misvakleniniz, nk misvak azn temizliidir. hadsi misvaklenmeyi emr ediyor.

Yalnz bu hads Zatf'tir. bni Mce'nin (207275) tahrc ettii hadslerdendir. Maamafih
bir ok hidleri de vardr. Misvak emrinin sahih olduuna dellet eder. Misvak
hakknda mam-Ahmed (164241), bni Huzeyme (223311), Hkim. (321405),

Dre Kutn (306385) ve sirenin tahrc ettikleri u hads de yn- dikkattir;
phe yok ki, misvak tutunmak peygamberlerin snnetidir. Hem o din hasteltlerden ve
taharetlerdendir. Kendisi iin misvak tutunufan namaz, misvak tutunul-mayandan

yetmi derece daha faziletlidir. El-Bedr'l-Mnr adl eserde yle deniliyor: Misvak
hakknda yzden ziyde hads zikredilmitir. yn- hayrettir ki, bir snnet hakknda
bu kadar hadsler vrid oluyor da onu yine bir ok kimseler hatt fukaba'-dan bir ou
terk ediyor. Bu cidden byk bir haybetdir.
Sivk = Lfz sinin kesri ile lgatta hem misvak tutunmaa hem de misvk'a denir.
Istlah'da ise dilerin sarln ve sireyi gidermek iin aa kk veya benzeri bir eyi
dilerde kullanmakdr. Hazreti ie (R. Anha)'nm rivayet ettii u hads-i erife baklrsa
dileri denlerin bile misvak tutunmas Meru' olmudur:
Dedim ki: Y Reslaflah dileri dk'en adam misvak tutunacak m? Evet. Buyurdular.
Nasl yapacak? Dedim. Parmam azna Sokacak buyurdular.
Misvak tutunmann hkm: Cumhur-u ulem'ya gre snnettir. Hatta vcibdir diyenler
bile olmudur. Sadedinde bulunduumuz hads-i erf, vcib olmadna delildir. nk

bu hads-i erifte: Meakkat olacan bilmesem emrederdim; buyuruluyor.
Demek ki
meakkat
olacan
bildii
iin
Fahr-i
Kinat
Efendimiz
(S.A.V.)
emretmemilerdir. Maamafih burada terkedilen emir vcb iin olandr. Yoksa nedb iin
emr phesiz ki sabittir. Hads-i erf misvakn vaktini de tyin ediyor. Her abdest
alrken kullanlacak. Bununla beraber her zaman misvklanmak mstehabdr. Bahusus

u be yerde iddetle mstehab olur:
1 Namaz klnaca zaman. (ster abdestle klsn ister teyemmmle.)
2 Abdest alrken.
3 Kur'an okurken.
4 Uykudan uyandkta.
5 Azn kokusu deidikde.
bn Dakikil-tyd (625702) diyor ki: Bundaki yni namaz klnaca zaman misvak
tutunmakdaki sr, Allah'a ibdet edeceimiz her hl u krda ibdetin erefi iin tertemiz
bulunmamzdr. Bazlarnca misvak emri; Melek fena kokudan mteessir olmasn

diyedir. nk Melek azn, okuyan kimsenin azna koyar ve pis kokudan eziyet duyar.
Bunu def etmek iin misvak meru' olmudur. Bu tevcih fena deildir.
Hads-i erifin zahiri mutlakdr. Orulu olsun, orusuz olsun Mis-vt tutunmak
snnet'dir. mam- afi (150204) orulu bir kimsenin leden sonra misvak
tutunmasn snnetden saymaz. nk o zaman misvak tutunmak indallah pek makbul
olan huluf'u yani orulu azm kokusunu giderir. Hasreti afi'ye misvak huluf'u
gidermez. Zira huluf mideden gelir. Diye cevap verilmidir. Bazlarna gre misvak
yalnz abdest alrken snnet'tir. Binaenaleyh evvelden abdestli bir kimsenin namaza
kalkarken misvak tutunmas cabetmez. Nitekim bu ha-dsde de Her abdest aldka

deniliyor.
Misvakn makbul olan Erak aacndan yaplan ve fazla kuru veya ya olmayandr. Zira
kuru olursa di etlerini zedeler. Fazla ya olursa matlub temizlii yapamaz. 120[120]
37/30- Humrn121[121] radyallahu anh'den rivayet edilmitir ki, Osman (R. A.) abdesf
suyu stemi ve ellerini defa ykam; sonra azn alkalam; burnuna su ekerek
burnunu atm; sonra yzn defa ykam; sonra sa elini dirsee kadar defa
ykam; sonra sol elini de ayn minval zere ykam; sonra bana mesh etmi. Sonra
sa ayan topuklara kadar defa ykam; sonra sol aya da ayn ekilde ykam;
sonra da: Ben Reslllah (S.A.V.)' benim u abdestim gibi abdesf alrken grdm.
Humrn b. Ebn (R. A.) : Hazreti Osman Zinnreynin azadl kle-sidlr. Hazreti Osman'a onu Halid b.
Vead bir gazadan esir olarak gndermigti. Osman (K. A.) kendisini azd eyledi.
120[120]
121[121]
Demidir. 122[122]
Hads Mttefekun Aleyh'dir.
Bu hads-i erfde zikri geen defa el ykama meselesi ulemnn ittifakiyle abdestin
snnetidir. Bir de uykudan uyandktan sonra elleri defa ykama vardr ki,, o abdestin
snneti deildir. Ve ileride IstkzB hadsinde gelecekdir. Binaenaleyh bir adam
uykudan uyansa da abdest almak istese bu iki hadsin zahirine gre evvel ellerini uy-
kudan uyand iin defa ykar; sonra abdest alaca iin de defa ykar. Bununla
beraber tedahl olmak yani bir defadan kere ykamann iki defa er ykama yerini
tutmas ihtimali de vardr.
Mazmaza : Suyu aza alarak az alkalamak ve sonra azndan atmakdr. Hazreti Osman
Hadsinde bunun ka defa yapldn beyan edilmise de Hazreti AH hadsinde defa
olduu gsterilmitir.
stink : Suyu nefesle birlikte burunun t nihayetine- ekmektir. Istnsr : Suyu

burundan atmakdr.
Mirfak : Dirsek demektir. Abdest yetinin dirseklerin ykanmasn ifde edip etmemesi
baz ulemya gre mcmel saylm ise de hads imamlarndan Dre Kutn (306 385),
El - Bezzr, Tabernl, Tahv (238 321) gibi zevatn tahrc ettikleri hadslerde
dirseklerin ykanaca beyn edilmitir. Bu hadslerin bazs her nekadar zaf de olsa
mecm'u ..yine de, birbirini takviye etmektedir. Bundan dolay-dir ki, mam- afi (150
204): Dirseklerin abdestte ykanmas cab edecei hususunda ben bir ihtilf
bilmiyorum demidir.
imdi bu hadslerden bir ikisini grelim: Dre Kutn'mn Zaf senedle tahrc ettii bu
hads Cbir b. Abdillah (R. A.) tarafndan rivayet edilmidir. Bunda:
Suyu iki dirseinin zerinde dndryordu deniliyor. Bezzr ile Tdbe~ rn'nm tahrc
ettikleri Vl b. Hucur hadsinde de:
ki kolunu t dirsekleri geinceye kadar ykad buyurmutur. Tahv ile Tab.ern'nin

122[122]
tahrc ettikleri Sa'lebe Hadsinde ise:
Sonra kollarn ykad. Hatt su dirseklerinin zerine akdi denilmektedir. Binaenaleyh
abdest alrken dirsekler yfeanacaktr. Ulem baa mesh meselesinde, de ihtilf

etmilerdir. Zra yeti yine mcmel grmektedirler. Balarnza mesh ediniz demek
btn banza m yoksa bir ksmna m ak olarak anlalamyor diyorlar. Mkler'le

Hanbel-ler'e gre btn baa mesh etmek farzdr. aftler bil'akis parmak
ucuyla,yaplan meshi bite kfi gryorlar. Hanefler: Ban drtte birine mesh etmek
farzdr; derler. Baz ulemya gre ise ban bir ksmna mesh ettikden sonra bir ksmn
da sarn veya giydii serpuun zerine tamamlamas cab eder. Ban tamamna mesh
farz deildir diyenler mam- afi'nin tahrc ettii Ata hadsiyle istidlal eder ve: Bu
hads-i erf yetdeki fei ihtimalden birini beyan etmidir; derler. Bu hadsde: Reslllah
(S.A.V.) abdest ald. Ve bandan sar kararak bann n tarafna mesh etti;
deniliyor. Hads; Mrsel'dir. Fakat Hazret Enes'in rivayetinden Merfu' olarak da

gelmidir. Onun da senedinde mehul bir rav varsa da bu da Hazreti Osman (R. A.)
hadsiyle kuvvet bulmudur.
Hads-i erifin bu rivayetinde meshin tekrar yoktur. Baka rivayetlerinde onun da

tekrar zikrediliyor.
K'beyn = Topuklar demektir ki; bunlardan maksad ayaklarn bacaa bitidii yerdeki
kk kemiklerdir. Ekser ulemnn kavli bu olmakla- beraber baz ulemya gre ayan
zerindeki topua benzer kntlardr. Bu sebeble mes'elede bir hayli kl- kl olmutur.
Hads-i erifin zahiri, zlar arasnda tertip ifde eder.nk, zlar birbirleri zerine
edat ile atfedilmidir.
Bu edat ise tertb ve gecikme fde eder. Ykanan azann defa ykanaca dahi bu
hadsden anlalan ahkmdandr. Ancak tertib mes'elesinde Hanefler muhalefet etmi.
Ve tertibin vcib olmadna kail olmulardr. defa ykamak ise bil icma' vacib
deildir.nk Resl- Ekrem (S.A.V.) her azay birer defa ykayarak. Abdest ald gibi,
ikier defa ykayarak da abdest almtr.
Mazmaza ile Istinka gelince : Bazlar bunlarn vcib olduuna zhib omdur. nk
Resl- Ekrem {S.A.V.) btn abdestlerinde bunlara devam buyurmulardr.
Ebu Davud'un (202275) sahh isnad ile rivayet ettii bir hadsde mazmaza ile istink
emrolunmudur. Bazlar da mazmaza ile istin-k'n Snnet olduuna kaildir. Bunlar da

Ebu Dvud hadsiyle istidlal ederler. Ve bu hadsde abdest tarif edildii halde mazmaza
ile istink zkredilmemidir. ayet, vcib olsalard sair vcib olan abdest fiilleri gibi
bunlar da zikrediirdi. Binaenaleyh Vcib deil Snnet'dir derler. Ve bu bbdaki emri
mendub kabul ederler. 123[123]
38/31- Ali124[124] radiyallahu anhden Peygamber (S.A.V.)'n nasl abdest ald
hakknda rivayet edilmidlr k: Bana bir defa mesh etti. demitir. 125[125]
Bu hads-i; Ebu Dvud tahrc etmitir. Nes ile Tirmiz dahi sahih isnad ile tahrc
etmiler;*h.att Tirmz; bu bbda bu hads en sahh bir eydir, demitir.
Hads-i erif uzun bir hadsin bir ksmdr. Bu hadsde Hazreii Al (R. A.) abdestin nasl
alnacan badan sona zah etmidir. Bu da yukar da geen Hazreti Osman Hadsinin
ifde ettii hkmn aynn ifde etmekdedir. Musannif merhum bunu Hazreti Osman
hadsinde tasrih edilmeyen, baa bir defa mesh mes'elesini isbt iin getirmitir. Filvaki
bu mes'ele de ihtilafldr. Bazlar ir azann defa ykanmasna bakarak meshin de
defa yaplacana kail olmu, bu"bbda mddealarn isbt iin Ebu Dvud'va (202
275)^ tahrc ettii Hazreti Osman Hadsiyle istidlal etmidir. Ebu Dvud bu hadisi iki
vehile tahrc etmi; bunlardan birini bni Huzeyme (223311) sa-hihlemidir. Eir
Snnetin sabit olmas iin de bu kadar kfidir; diyorlar. Dier bazlar mesh defa
yaplamaz; zira Hazreti Osman Hadsleri umumiyetle meshin bir def a yapldna dellet
Hz. Ali (R.A.): Emr'l-M'minin Ebu'l-Hasen Ali bin Eb Tlib, Resl- Ekrem (S.A.V.)'in amcas
oludur.. Ekser akvale gre erkeklerden ilk mslman olan zttr. Hicretten 23 sene evvel Mekke'de
domutur. Mslman olduu zaman henz ocuk di. Ka yanda olduu ihtilafldr. Fakat 18 yanda
bulunduunu iddia eden yokdur. htilf ancak yedi le on yalar arasndadr .Tebk'den maada btn
gazalara tirak etmidir. Tebttk se-ferinGe ise Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisini Medine'de halfe brakm
ve Bana Musa'ya kar Harun mesabesinde olmaa raz deil misin? buyurmulard. Hazreti Osman'n
ehid edildii gn halife seilmi; Hicretin 40 inci yl Ramazan'nda cum'a gn bni Mlcem tarafndan
yaralanm; gn sonra o yaradan vefat etmidir.
123[123]
124[124]
Halifelii mddeti drt yl yedi aydr. Hazreti Ali (R. A.) son derece cmert, cesur ve talkat sahibi idi.
Hakknda bir ok eserler yazlmtr.
etmektedir; derler. Bir de mesh tahfif iin meru' olmudur; ykamaa kyas edilemez;
zten meshde aded nazar- tibre alnrsa ykamakla mesh arasnda fark kalmaz;
diyorlar.
Yukardaki hadsi Ebu Dvud alt yoldan tahrc etmidir. Bazlarnda mazmaza ve
istink yoktur. 126[126]
39/32- Abdullah b. Zeyd b. sim 127[127] radiyallahu anh'en abdesiin sfat hakknda
yle dedii, rivayet edilmitir. Reslllah saltdttah aleyhi ve sellem bana mesh etdi
ve iki elini ne ve arkaya hareket etdird. 128[128]
Hads; Miittefekun Aleyh'dir.
eyheyn'in bir rivayetinde lfz yledir: Bann n tarafndan balad ve ellerini kafas
tarafna doru gtrd. Sonra onlar yine balad yere dndrd.
Bu hads-i erf meshin nasl yaplacan yani onun sfatn beyan ediyor.
Bu hususda ulem e ayrlmlardr:
1 Mesh ederken yz tarafndan balayarak geriye kafa tarafna doru gidilir. Sonra
tekrar dnerek balanlan yere gelinir. Nitekim hads-i erifin son ksm da bunu ifde
ediyor.
2 Ban arka tarafndan balanr; yze doru mesh edilir. Yze geldi mi tekrar arkaya
gidilir.
3 Alndan balanr.
Yze doru gidilir.
Sonra ban arkasna doru ekilir; sonra
Abdullah b. Zeyd b. smel - Ensrt (R. A.) : Mtiseylemet'l-Kezzb adndaki yalancy ldren
ztdr. Uhud Gazasna gtirk etmidir. 68 de ehid edilmidir. Bu Abdullah, ezan bahsinde gelecek
Abdullah b. Zeyd b. Abdi Babbih deildir. Hads imamlarndan Sttfyan b. Uyeyne (107-198) bunlar
kardrmdr.
126[126]
127[127]
128[128]
yine alna doru dnlr. 129[129]

41/33- Abdullah b. Amr130[130] radyallahu anhm'dan abdestin sfat 'hakknda yle
dedii rivayet olunmudur: Sonra bana mesh etdi; ve ehdet parmaklarn iki
kulana sokdu; ba parmaklaryla da kulaklarnn dna meshetdi. 131[131]
Bu hadsi;Eb Dvud ile Nes tahrc etmiler; bni Huzeyme de sahhlemidir.
Bu hads-i erf dahi yukarda geenler gibi abdestin sfatn beyan ediyor. Musannif
merhumun bunu burada zikretmesi teki hadslerde olmayan bir ziydeyi isbt etdii
iindir. Bu ziyde kulaklarn mesh edilmesidir. Kulaklarn meshi bir ok hadslerde

zikredilmidir. Eb Davud'un (202275) Mikdam b. Ma'dkerib ile Rebi'den rivayet
etdii hadslerle, Dre Kutn (306385)'nin Hazreti Enes'den Hkim (321 405)'in
Abdullah b. Zeyd'den rivayet etdikleri hadsler bu cmledendir. Abdullah b. Zeyd

hadsinde Reslllah (S.A.V.)'in kulaklarn bandan artan su ile deil de yeni su ile
meshetdii zikredilmektedir. Nitekim ileride bu hads-i erf gelecektir. Bu hads

hakknda Beyhak (384 458) : Bu sahh bir isnaddir. demidir. Kulaklarn yeni su ile
mi yoksa badan artan su ile mi meshedecei hususu ihtilafldr. Biraz ileride tafsilt
gelecektir. 132[132]
42/34- Eb Hiireyre radyattah anh'fen rivayet edilmitir. Demitir k: Resllah
salldllah aleyhi ve sellem :
Biriniz uykusundan uyand zaman defa burnunu atsn; nk eytan onun
Abdullah b. Amr (R. Ahm) : Ebu Abdirrahman yahud Ebu Mu-hammed Abdullah b. Amr b. s'dr.
Kurey Kabilesine mensub olup nesebi Resl- Ekrem (S.A.V.) ile Ka'b b. Ley'de birleir. Hazreti Abdullah
babasndan biraz nce mslman olmudur. Babas kendisinden 13 ya byktr. Hazret Abdullah
ibdeti sever, lim ve hafz bir zt idi. Vefat tarihi ve yeri ihtilafldr. GS de diyenler olduu gibi 73 de
hatt daha baka bir tarihde diyenler de vardr. Yeri hususunda da Mekke'de, Tif'de, Msr'da ve baka
hir yerde diyenler olmutur.
129[129]
130[130]
131[131]
132[132]
burnunda geceler; buyurdular. 133[133]

Burnun yukarsdr. Bazlarna gre btn burundur. Bazlarna gre ise burnun
yukarsmdaki kkrdak kemiklerdir.
Bu hads- erifin zahirine gre gece olsun gndz olsun uykudan uyanan bir kimsenin
burnunu atmas vcibdir. Ancak BuharVmn rivayetinde yle buyruluyor:
Biriniz uykusundan uyand da abdest almak istedi mi defa burnunu atsn...
Grlyor ki bu rivayet yukardaki mutlak rivayeti kaydlamdr.. Buna gre

smkrmek abdest alaca zaman cab ediyor, Hads-i erfdeki geceler tbirinden de
uykunun gece uykusu olduu anlalyor. Bu hads, Abdest alrken yalnz istin-sr yani
burnuna su ekip sonra smkrmek vcibdir; mazmaza vcib deildir diyenlerin

delilidir. Bu kavle zhib olanlar mam Ahmed b. Haribel (164241) ile fukahdan bir
cemaattr. Cumhur-u ulem'ya* gre ise istinsr vcib deil mendubdur. Zira buradaki
emir nedib iindir. Cumhur-u ulem A'rab hadsiyle istidlal ederler. Bu hads.de Re-sl-
Ekrem (S.A.V.) A'rab'ye :
Allah sana nasl emretti ise yle abdest al!; buyurmu ona abdesti btn erait ve.
erkniyle tarif etmi fakat itinsr zikir buyurmamdr. Bir ok hadslerde bu hal hep
byledir. Maamafih baz hadslerde mazmaza ile istink zikir edilmidir. Bazsnda zikir
edilip bazsnda edilmemesi ise mendup olduuna delildir.
eytann burunda gecelemesine gelince: Kdi yz (476544)'e gre bu szn hakikat
olmas da mecaz olmas da ihtiml dahilindedir. Zira burun, koklamak suretile

kendisinden kalbe geilen bir vcd geididir. Vcd geidleri arasnda kapaksz olan
hemen hemen yalnz burundur. Bir hads-i erif de:
Muhakkak eytan hi bir kapal eyi aamaz; buyurul-mutur. Esnerken azn

kapanmas, o anjLa iine eytan girmesin diye emrolunmudur. Binaenaleyh u
mtlaaya gre eytann insan burnunda gecelemesi hakikatdr. Maamafih bu szn bir
mecaz yani istiare olmas da ihtimlden uzak deildir. nk burnun iinde topla-; nan
toz toprak orada bir pislik meydana getirir ki, bu pislik istiare suretiyle eytna tlak
133[133]
edilebilir. Bu iki ihtimlden birincisi daha zahirdir. 134[134]

43/35- Ebu Hreyre'den :
Biriniz uykusundan uyandkda elini defa ykamadan hemen onu kabn iine
daldrmasn, Zra elinin nerede gecelediini bilmez. 135[135]

Hads, Mttefekun Aleyh'dir; lfz Mslim'indir.
Bu hads-i erf gece olsun gndz olsun uykudan kalkan bir kimsenin elini ykamas
cb etdiine delildir. Gece uykusundan uyanan hakknda mam- Ahmed b. Haribel (164
241) buna kaildir. Ancak, ta'II (yni; niin ykayacan bildirmesi), gndz
uykusunun da ayn hkm cab ettirecei iddiasiyle mam- Ahmed'e itiraz vrd olur.
tmam-t afi (150204), Mlik (93179) ve ir ulent:
rivayetinde
Hads-i erifin bir
Ykasn emri nedib iin bu hadsdeki
Daldrmasn nehyi de kerahet iin gelmidir. derler. nk on farca bizzat necis

olmayan bir ey yasak edilirse oradaki nehy nedi bildirir. Bir de Reslltah (S.A.V.)'in
buradaki ta'li ek ve phe, ras etmektedir. ek ise burada vcb iktiza edemez. nk
eyada asl olan tahretdir. Uykudan uyanan hakknda kerahet ancak defa ykamakla
zail olur. Fakat uyank bir kimse abdest almak isterse ellerini ykamak sadece mstehab
olur; ykamazsa mekruh ilemi saylmaz.
Cumhur-u uem'ya gre ise bu bbdaki emir ve nehiy ellerde necaset bulunmas
ihtimlindendir. yed uyanan kimse ellerinin nerede ve nasl gecelediini bilirse;

Mesel: Ellerine eldiven giymek suretiyle onlarn temiz kalmasn temin ederse o zaman
ellerini su kabna sokmadan evvel ykamamas mekruh olmaz. Maamafih uykudan
uyanana ellerini ykamak yine de mstehabdr. Bazlar elleri ykama emri taab-bddir.
Yni hikmetine akl ermeyen eylerdendir. Binenaleyh elinin temiz olduunu bilen ile
134[134]
135[135]
phe eden arasnda bu bbda fark yokdur, derler. Hads-i erfde Elini daldrmasn
denildiine grmek-, ruh olan yalnz elin daldrl madr. Maraba, kepe gibi bir eyle
suyun alnmasnda bu yasak yokdur. Sonra mevz-u bahs olan kabdr. Gl ve havuz gibi
eyler mevzuumuzdan haricdir.136[136]
44/36- Lekiyt bin Sabire 137[137] radvyallau anh'den rivayet edilm-dir. Demidir ki:
ReslIIah sallaUahu aleyhi ve sellem:
Abdesti tastamam al, parmaklarn arasn hillle burnuna su ekmekde mbalaa

gster. Ancak orulu olursan o baka; buyurdular. 138[138]
Bu hads-i; Drtler tahrc etmiler; bni Huzeyme sahhlemidir. Ebu Davud'um (202
275) bir rivayetinde:
Abdest aldn vakit mazmaza yap; buyurulmudur.
Bu hadsi mam- Ahmed b. Hanbel (164 241), afi (150 204), bni Crd, bni
Hbban ( 354), Hkim (321 405) ve Beyhak (384 458) de tahrc etmiler;
Tirmisl {200 279), Bagavi (426516) ve bnil'l - Kattan ( 628) sahhlemilerdir.
Hads-i erif altestin tas-tamam alnmasnn viicbuna delildir.
Lgatta bir eyi yerli yerine koymak, her azann hakkn vermektir. Her azaya er defa
ykamak isb'dan deildir. Mendub'dur. den ziyde de ykanmaz. Abdest alan kimse
bir uzvunu iki ini, m ykadnda phelense ikide brakr. CUveyni ( 434);
kere ykar, bid'at irtikb korkusundan dolay daha fazla ykamaz diyor. Vaka Abdullah
b. mer (R. AnhmJ'dan, ayaklarm yedi defa ykar idii rivayet olunmusa. da bu bir
f'li sahb'dir. Hccet tekil etmez ve n zerine ziyde etdii drt say necasetten
dolay imidir; denilir. Hads-i erf bdest alrken parmaklarn hilllenmesi vcbuna
da dellet ediyor. Bu husus Tirmiz, Ahmed b. Hanbel, bni Mdce (207275) ve Hki
136[136]
137[137]
138[138]
Lekiyt b. Sabire (R.A.): Eb Kezn b. Amir'dir. Tbililer'den mdud mehur bir Sahab-i celldir.
m'in tahrc ettikleri, ayrca mam- Buhar (194256) nin de Hasen sayd bni Abbas
hadsyle de sabittir. Parmaklarn tahlili, sol elin kk parma ile yaplr ve
parmaklarn en altdakinden balanr, TahlPin sol el ile yaplacana yalnz mam- Gazali
{450 505) kail olmudur; Gazali bunu istinc denilen taharetlenmeye kyas oderek
sylemidir. Nass- Hads'de byle bir kayd yokdur. Eb Dd-vud (202275) ile Tirmizl
El - Mstevrid b. eddddan u hadsi rivayet etmilerdir.
Reslllah (S.A.V.)'i abdest ald zaman kk parmayla ayak parmaklarnn
aralarn oudumrken grdm. Hadsi erf orulu olmayan iin istinkda mbala
gstermenin lzumuna delildir. Orulu, boazna su kaar korkusuyla mbala yapmaz.
Bu izahattan anlalr ki, mbala vcib deildir .nki vcib olsa onu terketmek caiz ol-
mazd. Hads-i erifin Ebu Dvud'aki ksmyla mazmazann vcbuna istidlal olunur.
Mazmazay vcib grmeyenler bu emri nedib iin addederler. Nitekim zah yukarda
altnc hadsde geti. 139[139]
46/37- Osman140[140] rodyalau anh'dan rivayet olunduuna gre; Peygamber

salalahu aleyhi ve sellem abdest alrken sakaln hilllerdi. 141[141]
Bu hadsi; Tirmri tahrc etmi, Ibn Huzeyme de sahhlemidir.
Hadsi, Hkim (321405), Dre Kutn (306385) ve bni Hbban (354) da mir b.
akk'in rivayetinden tahrc etmilerdir. mam-% Buhar (194256) mir'in hadsi iin
Onun hadsi Hasen'dir ; de-midir. Hkim: Bu hadsde hi bir vehile zayflk
bilmiyoruz, diyor. Maamafih bni Main (233) bunu zayf sayar. Hkim: bu hadse,
Haz-ret ie'den, Enes'den, Hazreti Ali'den ve Ammr b. Ysir'den hid-Ier rivayet
Osman (R.A.) : Eba AbdllIAb Osman b. Affn'el r- Emeviy'el -Ku-rey'dir. Hulefft-i Rafdfn denilen
drt halifenin ncs ve Cennete mjdelenen on ztn da birisidir, iki def'a Habeistan'a hicret etmitir.
Hazret! Fahri Kainat (S.A.V.) Efendimizin iki kzyla evlenmitir. Evvel Hazreti Rokyye le evlenmi; onun
vefatndan sonra mm Glsm' aimdr. O da vefat edince Hazreti.Peygamber (S.A.V.) kendisine:
(JnC bT kzmz daha olsa onu da sana verirdik; ^yurarak taits ve tevecchlerini izhar etmiglerdir.
Hicretin 24 nc yl muharrem'lnde halfe seildi. 35 inci ylbnda Kur'an-t Kerm okurken ehid
edildi. Medine'nin EL Bfc denilen mejhur kabristannda medifndur. Vefatnda 82 yanda idi.
139[139]
140[140]
141[141]
etmidir. Musannif da Hazreti mmii Seleme (R. Ariha) dan, Ebu Eyyb'den, Ebu
mme'den, bni mer'den Cbir'den, bn Abbas ve Eb'd Derd hazertndan hidler
zikretmi ve bunlarn, hepsinin zayf olduunu belirtmi; ancak Hazreti e Hadsini
istisna etmidir. Abdullah b. Ahmed (-^ 417) babasndan naklen : Sakal tahlil babnda
hibir ey yokdur, der. .Hazreti Osman (R. A.)\n bu hadsi sakal hilllemenin meru
olduuna dellet etmektedir. Bazlar bunu vcib bile sayarlarsa da hadslerde vcba
dellet edecek kadar kuvvetli olan yoktur. Hemen hepsi zayfdrlar. 142[142]
47/38- Abdullah b. Zeyd radtydllaJiu anh'den rivayet edilmitir; demitir ki:

Peygamber satlalahu aleyhi ve seTlem'e bir mdd'n de ikisi getirildi. Ve koflarn
oudurmaya balad. 143[143]
Bu hadsi; Ahmed tahrc etmi ve bni Huzeyme Sahhlemidir.
Mdd: Lgatta bir lekdir ki, okkann paralarndan iki rtl alr. Yahud bir rtl bir de
de bir rtl alr. Yahud orta bir insann elleri ileriye uzatlm olarak avucunun
doluudur. Zaten ellerin ileriye uzanm olduuna bakarak buna mdd denilmitir.Ebu
Davud'un (202275) Hasen bir isnd'la tahrc etdii mm- Amare hadsinde yle
denilmektedir:
Resl- Ekrem saUallahu aleyhi ve sellem; iinde br mddn de ikisi mikdr su

bulunan bir kabd'an abdest ald. Bunu Beyhak (384 458) de Abdullah b. Zeyd'den
rivayet etmidir. Bir mdd'n de ikisi Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in abdest ald en az
sudur. Vaka: Bir mdd'n de biri ile abdest ald; rivayeti de vardr, fakat aslszdr.
Ebu Zr'a (375)'nn Hazreti e (R.Anha) ile Cbr (R. A ./dan rivayet ederek
sahhledii bir hadsde yle denilmektedir:
ResMi Ekrem (S.A.V.) bir s, ile ykanr br mdd le abdest alrd. Bu bbda
Mslim'in (204261) Sfeyne'den Ebu Davud'un (202275) Hazreti Enes'den tahrc

etdikleri u hads-i erfde vardr:
142[142]
143[143]
ki rtl alan bir kab'dan abdest ald. Bu hads TirmizVde C200279) yledir:
Abdeste iki rtl kfidir.
Btn bu hadsler abdest suyunun az harcanmasn ifde etmekde-dir. Resl- Ekrem

(S.A.V.)'in suyu israfdan men etmesi ve ileride gelecek bir kavmin abdestte haddi
tecvz edeceklerini haber vermesi hatrlardadr. Binaenaleyh r' Hazretlerinin
Yeter dedii ile iktifa etmeyen israf etmi olur. sraf ise haramdr. Bazlar : Resl-
Ekrem (S.A.V.)'in bu kadar az su ile abdest almas suyu bu mikdarla tah-did deildir.
Aa yukar bu kadar az bir su ile abdest ald demektir. Binenaleyh o mikdardan az

veya ok su ile abdest almak caizdir; derler. Vaka bu da gzel bir tevcihdir. Ama ne de
olsa Peygamberini seven bir mslmana yaraan Resl- Ekrem (S.A.V.)'in ahlkna uymaa almaktr.
Bu hads-i erfde abdest azalarn oudurmann meru olduuna dellet vardr ki, bu
mes'ele ihtilafldr. Oudurmak vcibdir diyen Imam- Mlik (93179) bu hads ile
istidlal eder. Deildir diyen Ha-nefler, fifter ve Hanbeller ise, yet- Kerme'de
yalnz ykamak zikredilmidir. Ykamak demek oudurmak deildir derler.144[144]
48/39- Abdullah b. Zeyd'den Peygamber sdllallahu aleyhi ve seMem' kulaklar in

bana ald sudan baka su alrken grd rivayet olunmudur. 145[145]
Bu hadsi; Beyhak tahrc etmidir. Hads Mslim'de yine bu yoldan u lfzladr. Ban
ellerinden artandan baka bir su ile meshet-di. Mahfuz olan da budur.
nk Musannif merhumun Et - Telhis nm eserinde bn- Dakki'l - yd (625

702)'den grdm diye rivayet ettii ite bu mahfuz dedii ksmdr.
Keza Musannifin, bni Hibban'mn ( 354) sahihinde, Tirmiz (200 279)'nin

rivayetinde mevcuddur; dedii hep bu ksmdr. Yalnz Telhs'de: Bu hadsi Mslim
tahrc etmidir; yahut bunu-Ms-Zim'de grdm demenidir. Hal byle olunca baa
144[144]
145[145]
mesh etmek iin yeni su almak mutlaka lzm olur. Hadslerin dellet ettii de budur.
Beyhak'nm bu hadsi, Kulaklar iin yeni su alnr diyen afi f150204) Ue Ahmed
bin Hanbel'in (164241) delilidir. Yukarlarda geen hadslerde hibir rv Hazreti
Peygamber (S.A.V.)'in baa mesh iin ayr su aldn zikretmedi. Maamafih zikretmemek
onu yapmadna delil olamazsa da Sahabeden olan ravlerin- Bayla kulaklarna bir
defa mesnetti demeleri bu meshin bir su ile olduunu gsterir. Bir de:
Kulaklar badandir; hadsi vardr ki, her ne kadar isnadlafn da sz olsa da rivayet
yollarnn okluu birbirini takviye etmidir. Bayla- kulaklarna bir defa mesh etdiini
ifde eden hadsler okdur. Ali, Ibni Abbas, Reb ve Osman Hazeratnn rivayet ettikleri
bu hadsler hep kulaklar bayla birlikte bir defada yani bir su ile mesh ettiini
gstermektedirler. nk kulaklar iin yeni su alsa idi ba ile kulaklarn bir defada
mesh etdi denilemezdi. Kulaklar iin bana mesh ettii sudan baka su aldn ifde
eden hads hakknda sylenilecek en akla yakn sz : Kulaklarna yetecek kadar eline su
kalmam-dr da onun iin yeni su almtr; demektir. 146[146]
49/40- Ebu Hreyre radyattahu anVden rivayet edilmitir. De-midir ki: Reslllah
salldllahu aleyhi ve sellem' :
Muhakkak mmetin Kyamet Gnnde gurral, (yzleri nurlu), tahclli (Abdest azalar
abdest eserinden bem beyaz) gelecekler. Sizden kim gurrasn uzatabilir ise bunu yapsn;
derken iittim. 147[147]
Hads, Mttefekun Aleyh'dir. Lfz Mslim'indir.
Gurral demektir. Gurra; atn alnndaki beyazlikdr.
Nihye nm eserde Kyamet'de yzlerinin abdest nuruyla bem-beyaz olacan ifde
etmek istiyor denilmektedir. ( fr&efi-) : Yine En - Nihye'de beyn olunduuna gre
bundan mu-rad abdest zas olari yzn ve eller ile ayaklarn beyazldr. nsann
yzndeki ve elleriyle ayaklarndaki abdest eserine atn alnnda ve ayaklarnda grlen

146[146]
147[147]
beyazlk istiare edilmidir. Hads-i erf'de Kim gurrasn uzatabilir se; deniliyorsa da
maksad sde gurra deil, hem gurra hem tahsildir. Birisini sylemekle teki anla-
laca iin zikredilmemidir. Gurra mennes bir kelime ôlduu halde mzekker olan
thcl brakhb da bunun zikrolunmas yerinin erefin-dendir. Zira gurra alndaki
beyazlk tahcl ise ayaklardaki bsyazlkdr. Maamafih Mslim'in (204261) bir

rivayetinde:
Gurra ve tahclini uzatversin; buyurulmak suretiyle her ikisi de zikredilmidir.

Hads-i erifin
hads'dendir.
siyakna
baklrsa
Gurrasim kim uzatabilirse sz nefs-i
Bu sz Kim isterse mansnda ve kuvvetinde olduu iin uzatmann
vcib olmadna dellet eder. Zira vcib olsa idi Uzatabilirse demezdi. nk
uzatabilmek pek a'l mmkndr. Lkin hadsin ravlerinden Nuaym Bu hadsin ksm
ReslMah (S.A.V.)'in szmdr, yoksa
Ebu Hreyre'nin mi bilmiyorum; demitir.
El-Feth'de: Bu cmleyi, saylar onu bulan sahabe ravleri hi birinin rivayetinde

grmediim giEi'Ebu Hreyre'den rivayet edenlerden dahi Nuaym'in u rivayetinden
maada birinin rivayetinde grmedim; deniliyor.
Hads-i erf gurra ve tahcl'in uzatlmasnn meru olduuna delildir. Bunun ne kadar
mstehab olaca ulem arasnda ihtilafldr. Bazlarna gre ellerde omuza kadar,
ayaklarda dize kadar ykamakla olur. Filhakika bu man Hazreti Ebu Hreyre'den hem
rivyeten h. diryeten naklolunmutur. Hazreti Abdullah bin mer'in de byle ya-
pard malumdur. Bazlarna gre ellerde bazularm yarsna, ayaklarda da baldrlarn

yarsna kadardr. Yzde gurra'nm uzatlmas boazn yanlarna kadar yz ykamakla
olur. Bazlar gurra ile tahcl'i meru' grmemi; Ebu Hreyre hadsini te'vil ederek:
Bundan murad, abdeste devam etmekdir demidir. Fakat bu tirz hilf- zahir
grlmekde ve; Rv rivayet etdiini herkesden daha iyi bilir diyerek red olunmakdadr.
Bilhassa Hazreti Ebu Hreyre'den hem naklen hem de re'yen sabit oldukdan sonra nefiy
ve te'vle hacet kalmaz.
Bu hads~i erifle ve Mslim'in (204261) merf' olarak rivayet etdii:
Sizden baka kimseye nasb olmayacak bir sma hadsiy-e abdestin bu mmetin
hasisinden olduuma istidlal edilmidir. Sima: Almet demekdir-. Maamafih abdestin
baka mmetlere de meru' oluunu ileri srerek; bu mmete mahsus olan yalnz gurra
ve tahcl-dir diyenler de vardr. 148[148]

50/41- ie radyallahu anh'dan rivayet edilmidir.Demitr ki: Peygamber sdllalldhu
aleyhi v, sellem' ayakkab giymesinde, taranmasnda, temizlenmesinds ve her iinde
sadan balamak houna gidiyordu.149[149]
Hads, Mltefekun Aleyh'dir.
bn- Dafcki'l - yd (625702) hads-i erfde geen Her iinde tbiri iin mm-
mahsusdur. Zra helaya girerken ve mescidden karken soldan balanr; diyor.
Bazlarnda hads umumu zere bakdir. Ondan tahsis olunan bir ey yokdur. Yni
mutlak suretde her ise sadan balanr. Bazlarna gre ise ( jli ) ancak yaplmas"
maksad olan ie denilir. Soldan balamas mstehab olan fiiller hdd-i ztnda mak-sud
deildir. Binenaleyh hads'de tahsis yokdur. Bu hads-i erf taranrken, ykanrken veya
tra olurken ban sa yarsndan; keza- ab-dest alrken, yeyip ierken ve sair ileri
yaparken sadan balamaa delildir. Nevev f631676) : er'i erifin devaml kaidesi:
krm ve tezyn babnda olan her eyde sadan, bunun zdd olan eyde de soldan
balamann mstehab oluudur; diyor. Abdest hakkndaki hads aada gelecekdir.
Hads-i erfden karlan bir istihbab hk.m Houna gidiyordu tbirinden

alnmaktadr. 150[150]
51/42- Ebu Hreyre radyallahu anh'den rivayet edilmedir. Demidir ki: Reslllah
sallallahu aleyhi ve sellem :
Abdest aldnz vakit sa taraflarnzdan balayn buyurdular.151[151]
148[148]
149[149]
Bu hadsi, Drtler tahrc etmi;
bn-i Hzeyme de sahhlemidir. Hadsi, mam-%
Ahmed (164 241), bn-i Hibban (354) ve Bey-Kak (384 458) de tahrc
etmilerdir. Beyhak'de:
Giydiiniz vakit kayd da vardr. bn'l DaMM'l-lyd (625 702) : Bu hads
sahhlenmee lykdr der. Hads-i erf abdest alrken elleri ve ayaklan sadan
balayarak ykamaa delildir. Vaka sadan balamak yz ve ba gibi azaya da mildir.

Ama bu azalar hakknda kimse bir ey dememi. Abdesti reten hadslerde de yzle ba-
n zikri gememidir. Abdest yeti mcmeldir. Onu snnet beyn et-midir. Sadan
balamann vdb olup olmad ihtilafldr. Maamafih evl olduunda phe yokdur.
Bazlarna gre sadan balamak vcibdir. Delilleri bu hadsdir. Hads-i erfde sadan
balamak emrediliyor. Emir vcb iindir. Resl- Ekrem (S.A.V.) de mddet-i hayatnda
hsp sadan balamdr. Hanefer'le. bir cemate gre abdest zalarnn arasnda tertibe
riyet vcib olmad gibi sa ile sol el veya ayak arasnda da tertib vcib deil
mstehabdr.
nk
bu
azalar
abdest
yetinde
birbiri
zerine
ile
atf
edilmilerdir".mutlak cem' iindir. Tertibe dellet etmez. Sonra Hazreti AH
(KerremdUahu vecheh) abdest alrken soldan balam ve : Ben abdesti tam aldktan
sonra soldan m baladm, sadan m aldr etmem demitir. 152[152]
52/43- Mure b.'Su'be 153[153] radyallahu anh'den rivayet edl-midir ki; Peygamber
saTlallahu aleyhi ve sellem abdest alm ve alnna, sarn zerine ve mestlerin zerine
mesh etmitr. 154[154]
Hadsi, Msm t'hrc etmidir.
Bu hads-i erf, Buhar'de^yokdur. Var diyen vehmetmidir. Hads, abdest alrken sde
Mure b. u'be (B.A.): Eb Abdillah veya Eb lysa knyesini ta-Sir. Hendek Gazasnn vuku'
bulduu sene mslman olmudur. lk igtirk ettii gaza Hudeyblye'dir. Kfe'de vali bulunduu srada
Hicretin 50 inci yi-lnda vefat etti. Hazreti Mure Arab'n dablerindendir. Yemme Vak'asnda ve am
Ftuhatnda hazr bulunmu, Yermk Muharebesinde bir gz km-d. slam'da ilk divan kuran zftt'dir.
Kendisinden baz hadsler rivayet olunmutur.
152[152]
153[153]
154[154]
alna mesh etmenin caiz olmadna delildir. bn'l -Kayym (691 751) : Resllah
(S.A.V.)'den rivayet olunan hibir hadsde sadece bann bir ksmna meshettii asla
sahh ve sabit ol-mamdr; der. Resl- Ekrem alnna meshettii zaman sarn zerine
o meshi ikml ederdi; nitekim sadedinde bulunduumuz Mure hadsi de bunu ifde
ediyor. Dre Kutn (306 385), bu hadsi altm ztn rivayet etdiini syler.
Hanefyye'ye gre ban drtte birine mesh etmek kfidir. Sadece sarn zerine meshe
Cumhur-u ulem kail olmamlardr, bni Kayyim'e gre Resl- Ekrem (S.A.V.) bazen
bana, bazan sarnn zerine, bazan da aln ile birlikde sarnn zerine mesh ederdi.
Mestler zerine mesh iin ileride mstakil bb gelecektir. 155[155]
53/44- Cbir b. Abdillah radyaMahu anhm'dan Peygamber sdlallah aleyhi ve
sellem'n nasl hacc ettiine dir rivayet edllmi-dir. Peygamber sallallah aleyhi ve
sellem :
Allah'n baladndan balayn; buyurmulardr. 156[156]

Bu hadsi; byle emir lfzile Nes tahrc etmitir. Hads, Mslim'de haber lfzyladr.
Hads-i erf, Mslim'de yledir :
Cbir dedi k: Sonra Peygamber (S.A.V.) kapdan yni Ha rem-i erif kapsndan Saf'ya
doru kd. Saf'ya yaklanca: phesiz ki, Safa ve Merve Allah'n eirindendir
yetini okudu, Allah'n baladndan balyoruz buyurdular. Yni balama iini emir
deil, fiil-i mzri' sgasyla ifde ettiler. Ve Al'ahu Zlcelt yef-i Kerme'de Saf'dan
balad iin o da sa'ye Saf'dan balad. Musannifin bu hads-i erfi burada getirmesi
Allah hangi ey'i evvel zikrederse bizim de fiiliyatta ondan balamamz ca-b ettiini
anlatmak iindir. Zra Tel Hazretlerinin Kedm hikmetli kelmdr. O hangi i evvel
yaplacaksa onu evvel zikreder. Nitekim Belagatn mukte-zasi da budur. Bundan
dolaydr ki, mam- Sbeveyh; Arablar, en mhimmi en evvel zikrederler der. Burada
lfz mm'dr. Yni hadsdekicmlesindeki kelimesi ism-i mevsi'dr. sm- mevsller
155[155]
156[156]
ise elfz- umum'dandr. mm lfz sebebine inhisar etmez. Binenaleyh Abdest yeti ki :
( 157[157]) Yni, Yzlerinizi ve eierniz dirseklerle beraber ykayn; balarnza mesh
edin; ayaklarnz topuklarla brlikde ykayn; yef-i Kerme'sidir. - Hazret i
Peygamberin Allah'n baladndan balayn emrine dhildir. u hlde evvel yzden

balayarak dier azalar tertib zere ykamak cab eder. Bu bbda .yukarda 14 nc
hadsde izahat verildi. 158[158]
54/45- <<Cblr b. Abdillah159[159] radyaMahu anhm'dan rivayet edi'midr. Demdir
ki: Reslah saldllah aleyhime sellem abdest ald zaman dirseklerinin zerinde
suyu dndrrd160[160]
Hadsi, Dre Kutn 161[161] zayf bir isnad ile tahrc etmidir.
Bu hadsi, Beyhdk de Dre KutnVnm isndiyle tahrc etmi, fakat iki isnadn ikisinde de
El-Kasm b. Muhammed b. Ukayl bu-lunmakdadr ki, bu zt metrkdur. Bu hadsi

mam- Ahmed b. Ban-bel (164 241) ile bni Main ve bakalar da zayf saym; yalnz
tbni Hbban (^- 354) sikt'dn yni mad edilenlerden kabul etmidir. Fakat kaide icab
cerh ile ta'dil tearuz ederse, ta'dil edenler ok bile olsa yine cerh taraf terch edilir.
Halbuki burada cerh edenler daha kdur. Bu hads'in zayf olduunu Mnzirl { 656),
bn's Salh (577 643) ve Nevevi (631 676) gibi Hads imamlar tasrh etmilerdir.
Musannif bir yerde: Sahh-i Mslim'deki Ebu Hreyre hadsi buna ihtiya brakmaz;
demi. O hadsi buraya defcetse ne iyi olurdu. Sahh-i Mslim'deki Ebu Hreyre hadsi
Sre-i Mide; ayet: 6.

159[159] Cbir (R. A.): Eb Abdillah Cbir b. Abdillah b. Amr 6. Haram En-sr Selemi, Ashab- Kirm'n
mehurlarndandr. Bedir Gazasna itirak etmidir. O gn gazilere su tayordu. Ondan sonra Peygamber
(S.A.V.) ile birlikte 18 gazaya itirak etmidir. Sffiyn'de Hazreti AH tarafnda bulunuyordu. Hazret! Cbir
ok hads rivayet eden hafzlardandr. Hazreti Peygamber (S.A-V.)'den 1640 hads rivayet etmidir. hir
mrnde gzleri grmez ol-mudu. 94 yanda olduu halde 94 veya 97 Hicr ylnda Medne-i Mnevvere'de vefat etdi. Medine'de vefat eden son sahbdir.
157[157]
158[158]
Dare Kutn: Byk hads mamlarndan olup, hfz ve itkan'da esizdir, snii, Eb'-]. Hseyin Ali b.
mer b. Ahmed'el - Badaddir. 806 ylnda domu 385 de vefat etmigdir. Bir ok byk zevattan
ders alm; Hads lmi'nde ykselerek asrnn biricik mm olmudur. Jlm-i Kraat ve Na-hiv'de de
imamdr. Eserleri okdur. tlel ve Esbab; Esm-i Ricali ve sireyi ge-rekdigi gibi bilirdi.
160[160]
161[161]
udur :
Eb Hreyre abdest aidi; kolunu t bazuya kadar ykad ve ReslE-lah (S.A.V.)'in byle
abdest aldn grdm; dedi. 162[162]
55/16- Ebu Hreyre radyaUahu anh'zn rivayet edilmidr. De-rjdir'k; ResEEah

sallalah aleyhi ve sellem ;
Abdesti zerine besmele ekmeyen kimsenin abdesti yokdur; buyurdular. 163[163]

Eu hadsi, Ahnrsd, Ebu Dvud ve bn Mce zayf bir isnadla tahrc etmilerdir.
Tirm'z'de de Saicl b. Zeyd ile Ebu Said'deri yins byle zayf bir rivayet vardr. Imam-
Ahmed: Eu bb'da hi bir ey sabit olmuyor diyor.
Hads-i erif ad geen zevatn tahrc ettikleri uzun bir hads'in bir ksmdr. Bu zevat onu
u lfzlarla tahrc etmilerdir:
Abdest olmayann namaz yokdur; abdesti zerine Besmele ekmeyenin de abdesti
yokdur. Bu hads Yakup b. 8e-Teme'nin babasndan, onun da Ebu Hreyre'den rivayet

etdii bir ha-dsdir. mam- Buhar {194 256), bu Yakup iin, Ne onun babasndan
iittii malumdur, nede babasnn Ebu Hreyre'den duyduu; diyor. Hads'in Dre
Kutnl (3063S5) ile SeyhakVde (384458) baka yollardan rivayetleri, varsa da
bunlar da zayf'dr. Ebu Hreyre hads'nin Tabern'deki (260360) rivayeti yledir:
Abdest aldn vakit: Bismillah ve Elhamdlillah de; nki H af aza Meleklerin, t bu
abdesti bozuncaya kadar senin iin sevblar yazmaa devam ederler. Lkin senedi son
derece zayf'dr.
Sadedinde bulundu-umuz hadsi, Bezzr, Ahmed b. Hanbel (164 241, bni Mce (207
275), Dre Kutnl (30385) ve ire de tahrc etmilerdir. Tirmizi (200279) diyor
ki: Muhammed, yni Bukar hakkaten bu hads bu blda en gzel bir ey, lkin
zayf'dr; nki ravleri arasnda iki tane mehul var dedi. Tirmizi ile bakalarnn tahrc
162[162]
163[163]
etdikleri Ebu Sad-i Hudr hadsi, Kesir b. Zeyd'in Rebh'den, onun da Abdurrahman'dan,
onun da Ebu Said1-den rivayet ettii bir hadsdir. Lkin hem Resr'e hem Rebh'e ta'n
vaki' olmudur.
Besmele hakkndaki hads Hazreti le, Sehl b. Sa'd, bni Sebra ve mm Sebra Al ve
Enes Hazert tarafndan da rivayet edilmidir. Fakat hepsinde sz vardr. u kadar var
ki, bu rivayetler birbirini takviye etdiinden yine de bir gn kuvvetden hli deildirler.
Bundan dolay tbni Ebu eyhe (234); Resl- Ekrem (S.A.V.)'in syledii bize sabit
oldu, demitir.
Hads-i erf, abdestte besmele ekmenin meru' olduuna delildir.
Hatt zahirine baklrsa Abdest yokdur deniliyor ki bunun masas Besmele'siz
abdestin sahih ve mevcud olmamasdr. nki nfy'de asl olan hakikat'dr; Bu bbda
ulem arasnda ihtilf vrdr. Bazlar hatrnda olana abdeste balarken Besmele ekmek
farzdr; derler. Hatt mam- Ahmed b. Hanbel (163 24.1) ile Zahirler, unutana bile
besmele ekmek farzdr diyorlar.164[164] Hanefler'le fller'e gre Besmele Snneftir.
Bunlar Ebu Hreyre Hazretleri'nin u hads-i seriliyle istidlal ederler:

Kim abdestinin banda
Allah' anarsa btn vcdu temiz olur. AI ah'm adm
anmad zaman ise yalnz ab-yeri temizlenir. Bu hadsi Dire Kutn (306385) ve
bakalar tahrc etmilerse de, bu da zayfdr. Besmeleyi hatrlayan ile unutan arasnda
fark grenler bu hadsle istidlal ederler. Derler ki: teki kasden brakana mahsusdur, bu
ise unutan hakkndadr.
Hazreti Ebu Hreyre'nin u son hadsi her ne kadar zayf da olsa Besmele'nin farz
olmadna dellet hususunda onu :
Aljh'n sana emrettii gibi abdest al hadsi takviye eder. Ve bu hads, sadedinde
bulunduumuz hadsdeki nefyi, yni Abdesti yokdur szn te'vle delildir.

Binenaleyh hadsimiz yle te'vl olunur. Besmele ekmeyenin kmil abdesti yokdur.
Filhakika bu hads bu szle de rivayet edilmidir. Yni :
Hanbeller'in NeylM - Metlib adl Fkh Kitabnda Besmele, hatrlayana vcib, unutandan
saktdr. Abdest esnasnda hatrlarsa yeniden alr; deniliyor.
164[164]
Bak : Kitabu Neyl-l Mearib bl erhi delil - t Talib R. . Shf. 10. Bulak Basks. 1288.
eklinde rivayet vardr. Ancak musannif bu lfzla rivayet etmemidir.

Besmele'nin Snnet olacana:
Hadsi de dellet eder. u halde bu bbdaki hadsler bylece kuvvet bulur ve

Besmele'nin meru olduuna dellet ederler. Meruiyetin en aas ise mendub
olmakdr.165[165]
57/47- Talha b. Musarrif radyallahu anh'dan, o da babasndan, o da ceddi Tvdvyallahu
anh'den iitmi olmak zere rivayet edilmidir. Dem i d ir k: Reslllah sallaMah

aleyhi ve sellem' maimaza ile is-Hnk'n arasn ayrrken grdm. 166[166]
Bu hadsi, Ebu Dvud zayf bir isndla tahrc eylemidir.
nM hadsi, Leys bf Eb Sleym rivayet etmidir. Bu zt zayfdr. Nevev (631 76):

Bunun zayf olduunu btn ulem ittifak ettiler; diyor. Bir de Talha'nn babas
Musarrif Mehul'! - h! bir ztNr. Ebu Dvud (202 275) diyor ki: Ahmed bin
Hanbel'in yle derken iittim: Derler ki, bn TJyeyne (107 198) onu inkr edermis
ve: Bu Talha b. Musarrif babasndan, o da ceddinden; kim oluyor bu? Dermi.
Hads, mazmaza ile istingk birbirinden ayrmaa delildir. Bu ayrma her ,biri su iin
ayr ayr su almakla olur. Hz. Ali ile Hz. Osman (R. Anhm)'mn dah mazmaza ile
istink ayr ayr yaparak: ReslMah (S.A.V.)7! byle abdest alrken grdk; demeleri
de buna. delildir. Nitekim ulem'dan bir cemaatin mezhebi budur. Bazlar mazmaza ile
istink'n bir avdan yaplmasna kail olmudur. Bazlar da bu bb'daki hadsler
bazsnn ayrma, bazlarnn da ayrmama ifde etdiine bakarak ikisi de Snnet'dir.

Yni abdest alan muhayyerdir. sterse mazmaza ile istink ayr su ile yapar. sterse bir
su ile yapar, bunlarn ikisi de Snnet'dir derler. 167[167]
165[165]
166[166]
58/49- Ali vadyallahu anh'den abdestn sfat hakknda yle rivayet edilmidir.
Bundan stura Hazreti Peygamber saMallah aleyhi ve sellem kere mazmaza ve
istink yapt. Suyu adj avucdan hem mazmaza hem de istink yapyordu. 168[168]
Bu hadsi, Eb Dvud ile Nest tahrc etmilerdir.
Hads-i erf, mazmaza ile istink bir avudan yaplr diyenlerin delilidir. Ve her ikisinin
bir avudan veya avudan yaplm olmas muhtemeldir. 169[169]
59/49- Abdullah b. Zeyd 170[170] radyallahu emft'den abdestin sfat hakknda yle
rivayet edilmidir: Bundan sonra Reslllah sdllallah aleyhi ve sellem elini suya
daldrd ve bir avu dan hem mazmaza yapt hem istnk. Bunu defa
yapyordu. 171[171]
Hads, Mttefekun Aeyh'dir.
Bu hads de yukarki gibi mazmaza ve istinkn birden yaplabileceinin

dellerindendir. Ye gerek bu gerekse bundan nceki hads abdestin sfat hakkndaki iki
uzun hadsin birer parasidirlar. 172[172]
60/50- Enes radyallahu anVden rivayet edifmidir.Demidir ki: Peygamber saMallah

aleyhi ve seMem, ayanda trnak kadar yere su sabet etmemi bir adam grd ve:
170[170] Said b. Zeyd (B.A.) : Aero-i Mbeere denilep ye Cennetle mjdelenen on bahtiyardan birisidir.
Knyesi Eb AVer ve Eb Sevr dir. Hazreti mer'in enitesi idi. Zevcesiyle beraber Habe'e hicret
etmilerdi. Bedir'den maada btn gazalarda bulunmudur. Dusi mstecb olduu mehurdur. 50 veya
51 Hicr ylnda 70 yan gekin olduu halde Medine civarnda vefat etmidir.
168[168]
169[169]
171[171]
172[172]
Dn de abdestini gzel al; buyurdular.173[173]

Bu hadsi, Ebu Dvud ile Nes tahrc etmilerdir.
Bunun bir mislini Hazreti Cbir hadsinden Mslim (204 261) de tahrc etmidir.
Lkin Cbr hadsi
Hazreti mer'e mevkufdur, diyenler olmudur. Snen-i Eb
vttd'da Hlid b. Ma'dan tankyla rivayet edilen u hads vardr:
Peygamber (S.A.V.) namaz klan bir adam grd. Bu adamn ayann zerinde dirhem
mikdr bir kuru yer kalm, oraya su isbef etmemi di: Bunun zerine Peygamber
(S.A.V.) kendisine hem abdesti hem namaz iade etmesini emir buyurdular. Bu hadsin
isnad mam- Ahmed b. Hanbel'e (164 241) soruldukda: yi dir cevabm vermi-dir.
Hads-i erf, abdest azalarn ykarken kuru yer brakmamak artyla kaplamaa delildir.
Bu dellet, ayaklar hakknda nass ile, ir azalar da ayaklara kyas iledir. Resl- Ekrem
(S.A.V.), abdest alrken topuklarna su demiyen bir cemaata:
Vay topuklarn Cehennemiden bana gelene buyurmulard.Cumhur-u Ulem'mn

re'yi de budur.mam- A'zam Ebu Ha-nfe (80150)'den bu bbda eitli rivayetler
olduu sylenir. Bir rivayete gre bir uzvun yarsna su demese afvolunur. Dier bir
rivayette yarsnn yarsna dememise; baka bir rivayete gre de su demeyen yer
dirhem mikdrndan az olursa afvolunur. Fakat bu rivayetleri Hanefyye mamlar kabul
etmiyor ve bunlar ne mam- A'zam'-n ne de tab'lerinden birinindir diyorlar. Abdestte
Muvlt art koanlar da bu hadsle istidlal ederler. Muvlt: Azalar hi ara

vermeden birbirinin arkasndan ykamakdr. Burada dikkat edilecek cihet, mutedil
havada abdest alan bir kimsenin bir uzvu ykadkdan sonra o kurumadan ikinciye
balamasdr. yed kuruduktan sonra ikinciye geerse abdest caiz clmaz. Muvlt
Matiklere gre abdestin farzlarmdandr. Ancak bunun da onlara gre baz artlar
vardr.
Mesel abdest alan kimsenin abdest halinde
olduunu
hatrlamas, kadir
olmas arttr. Binaenaleyh abdest hlinde olduunu unutarak muvlt terk etmek cnonlara gre de zarar vermedii gibi ciz-i gayr- Mufarnt dedikleri de afvolunur.
cz- gayr- mufarnt: Abdest almak iin hazrlad suyun yzde yz yeteceini tahmin
173[173]
eden kimsedir. Bu su, tahmini hilfna yetmeyi-verirse abdestini tamamlamak iin su
aramas ve bu arada uzun bile olsa vakit kaybetmesi o abdestin tamamlamasna man
deildir. Yni hkmen muvlt bozulmamdr. Abdestini tamamlar; yenilemee lzum
yokdur. Hanef!erle, afi'lere gre muvlt abdestin snnetlerin-dendir. Binenaleyh bir

zr yokken bunu terk etmek mekruhdur. Fakat zr varsa mekruh deildir.
Bu hads-i erifle istidlal edenler yle diyorlar: Muvlt farz olmasa Resl- Ekrem
(S.A.V.) abdestini tazelemesini emretmez; Brak-dm yeri yka derdi. Bunlara cevap
verilmi ve: Resl- Ekrem (S.A.V.) inkrda iddet gstermek iin abdesti yeniletti
.Yoksa brak-d yeri ykamak yeterdi; denilmi ise de bu cevap zayf gorlm-dr.
Verilecek kfi cevap udur: Rav'nin abdesti yeniden almasn emretti sznden
murad, btn abdesti yenilemesi deil, sadece b-rakd yeri ykamakdr. Binenaleyh
hads-i erf muvltn lzumuna deil, adem-i lzumuna delildir. Yine bu hads-i erf,
kuru yer brakma hususunda kasden brakan ile bilmeyerek veya unutarak brakan
arasnda hkmen bir fark olmadna deldlet eder. 174[174]
61/51- Bu da Enes radyallah arih'an rivayet edilmidlr. De-midtr k: Reslllah
saMaUah aleyhi ve sellem bir mdd te abdest alyor. S' ile drt mdden be mdde
kadar ykanyordu. 175[175]
Hads, Mtiefekun Aeyh'dir.
Mddn mikdan yukarda bu babn onuncu hadsinde gemitir. Sa' ise; drt mdd yni
aa yukar drt avu alan kab'dr. Yni Re-sl- Ekrem (S.A.V.) drt be avu su ile
ykanr idi. Demek istemi-dir. Musannif merhum ya onuncu hadsi burada yahud bunu
onun yannda zikretse daha mnasip ve tertibli olurdu.
Hads-i erifin lhir: Resl- Ekrem (S.A.V.)'in en az bir mdd su ile abdest aldn ve en
az bir sa' su ile ykandn ifde ediyor. Binenaleyh Buhar'nin (194256) tahrc etdii
Hazret! s Hadsiyle bunun arasnda bir mnaft ve zddiyet yokdur. Hazreti ie
174[174]
175[175]
hadsi udur:
Resl- Ekrem {S.A.V,) farak denilen bir kab'dan abdesf ald. Farak nin fethasyla
okunur. On dokuz ntl alan byk bir kabdr. Bununla beraber hadsde bu kabn dolu
olduuna dellet eden bir sz yokdur. Bilkis. Bir kabdan demesi onun dolu ol-
madna dellet eder. nk Arabca'da edt- teb'z yni paralama ifde eder. u halde
kabdakinin btnyle deil bir ksmyla abdest alm demektir. Gerek Hazreti Enes'in
rivayet etdii u hads gerekse yukarda onuncu sra numarasyla zikri geen Abdullah b.
Zeyd hadsi abdesti az su ile almaa ird etmektedirler. mam-t Bu-har (194256):
Ehl-i lm abdest suyunun Resl- Ekrem (S.A.V.)*in kulland mikdr gemesini kerih
grdler; diyor. 176[176]
62/52- mer177[177] radtyallah onVden rivayet edilmidlr. Demldlr ki: Reslllah

salalah aleyhi ve sellem:
Eer sizden biriniz abdest alr ve onu tes-tekmil tamamlar da sonra Allah'dan baka
Allah olmadna yalnz Allah mevcud olup erki bulunmadna ehdet ederim;
Muhammed'in Allah'n kulu ve elisi olduunu da ehdet ederim, derse ona Cennet'in
kaplar alr; buyurdular. 178[178]
176[176]
177[177]
mer radyallah anh: Ebu Hafs mer'bn'I-Hattb-el Kure'dir.
Ashab- Kirm'm en byklerinden ve Cennetle mjdelenen on ztdan biridir: Nesebi Resl- Ekrem
(S.A.V.) ile K'b bin Ley de birleir. ReslIlah'a Peygamberlik geldikten alt sene ve bir rivayette be
sene sonra mslman olmudur. Erkeklerden mslman olanlarn bir rivayette krkncs, dier bir
rivayette 45 incisidir. slmyeti kabul etmezden evvel mslmanlarm amansz bir -dman idi.
Mslman olduktan sonra gsterdii hakkaniyet ,adlet ve gayretleri ise her tasvir ve tasavvurun
stndedir. Bundan dolay Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisine Faruk lkabn vermilerdi. Uhad, Bedir,
Hendek, Mekke ( Huneyn ve ir bir ok gazalarda ve Rdvan Btatnda hazr bulunmu-dur. Reslllah
(S.A.V.)'in ikinci halfesidir. Emr'l - M'minn lkab ilk defe kendilerine tlak olunmudur.. Hilfeti
zamanndaki ftuhat akllara durgunluk verecek derecededir. On buuk sene devam eden hilfeti
zamannda am, Filistin. Irak, Cezire, .ran, Msr, Berka, Trablusgarb fetholunmu ve bylelikle, pek byk
^.ir islm Devleti meydana gelmigdir. Kfe ve Basra ge-hirleri onun zamannda kurulmudur. 23 nc
Hicr ylnda sabah namazna giderken Mugire b. uTc Hazretlerinin klesi Eb Ltt' Frz tarafndan yaralanm; bir gn sonra vefat ederek; Ravza-i Mutahhare'de Hazreti Ebu Bekir (BA.)'n yanna
defnolunmudur. Son derece dil, bid zhid, merhametli mtevz idiler. Fakirlii ile ftihar ederlerdi.
Kuds'e girerken deveye' nbet i'ab klesini bindirerek kendisinin yaya yrmesi dillere destan
olmudur. Hakknda bir ok hd's-i gerfler vardr. Hicretin 3S nc ylnda 63 yanda vefat etti. bni
Hazm {384456)'m beynna gre Msned olarak rivayet etdii hadslerin says 573 olup, bunlarn
ou tmam- Ahmed'n (164 344) Msned'indedir. Hads hususunda son derece ihtiyat gsterirlerdi.
Eu hadsi; Mslim ile Tirmiz tahrc etmilerdir. Tirmiz: Allah'm, beni tevbekriardan
kl; beni temizlenenlerden eyle! cmlelerini de ziyde etmidir.
Hads-i erifin son ksmnda tvbe ile temizliin bir arada zikredilmesi:
( 179[179]) phesiz ki Allah tevbe edenlerle ^temizlenenleri sever yet-i kermesine

uymak iindir. nk tevbe insann iini gnh kirlerinden temizler. Abdest de bedenin
dn ibdete mni olan hadeslerden temizlemek olduuna gre; ikisini bir araya
getirerek ikisini birden Allah'dan istemek, onun sevgili kullarndan olmay dileyenler
iin son derece m-nsib olur,
Hads-i erifin Tirmi^'deki rivayeti iin Tirmyz (200279), her ne kadar isnadnda
zdrap vardr dese de ba taraf Mslim'in (204261) Sahhi'nde sbitdir. Ziyde

ksmn Bezzr rivayet etdii gibi Tabe-rn (26036C) de El-Evsat nam eserinde
Hazreti Sevbn tarikiyle u lfzlarla rivayet etmektedir:
Kim abdest suyu ister de abdest alr ve abdestini bitirdii anda: Allah'dan baka Allah
olmadna ehdet ederim. Muhammed'in Allah'n kulu ve Peygamberi olduuna da
ehdet ederim; Allah'm beni tevbekrlardan kl; beni temizlerden eyle! derse... ilh. Bu
hadsi, bni Mce (207275) Hazreti Encs'den rivayet etdii gibi, Hkim (321405) de
E-Mstedrek inde Eb Sad'den su lfzla rivayet eder:
Bir kimse abdest alr da: Seni tenzh ve Sana hamd ederim Allah'm, ehdet ederim ki
Sen'den baka Allah yokdur. Senden mafiret diler; Sana tevbe eylerim! derse bir
sahifeye yazlr. Sonra bir mhr ile mhrlenir ve Kvmet Gnne kadar krlmaz,
Nesl (215303) bu ha-ds'in Mevkuf olduunu kabul eder.
bu zikir abdestten sonra yaplr. Nevevl (631676) diyor ki: Bizim ashabmz,
gusl'den sonra da Mstehab'dr, dediler.
Abd?st bab burada sona eriyor. Musannif merhum abdest'hakkndaki zikirlerden yalnz
abdeste balarken ekilecek. Besmeleyi bildiren hads ile sonundaki zikri tekil edn bu
son hadsi rivayet etmidir.
179[179]
Sre-i Bakare; yet: 222.
Musannif merhm'un Abdest Bab'm abdest sonunda okunan bu dua ile bitirmesi yni
fiilen abdestin sonunda okunan ey'i te.lifen de delillerin sonuna getirmesi phesiz ki
gzel bir san'atdir. Buna Bed lmin de Hsn- ntiha derler. Bundan sonra mest zerine
mesh bab geliyor. nk mesh de abdest ahkmndadr.180[180]
Mestler zerine Mesh Bab
Bu bbta mest zerine mesh'in meru olduunu bildiren deliller grlecektir. yni mest
Deriden yaplan ve ayaklar topuklarla birlikte rten ayakkabdr. (Curmuk) Mest
zerine giyilen byk mesttir. Mest zerine mesh yalnz Snnetle sabit olmudur. Fakat
Snnetden delilleri o kadar ok ve kuvvetlidir ki, fukah meshi caiz grmeyen Ehl-i
Bid'atden olur demilerdir. mam- zam Eb Hanfe (80150) ; Bana gnn aydnl
gibi aikr olmadan mesh'e k olmadm demidir. Hatt: Mest zerine mesh'i caiz
grmeyenin kfrnden korkarm; nk bu bb'daki eserler tevatr makamndadr
dedii rivayet olunur.
mam- Eb Yusuf (113182) : Mesh Haberi mehur olduundan onunla kitab zerine
ziyde edilebilir diyor. mm- Ahmed b. Hanbel (164241) : Kalbimde meshe kar
hi bir prz yok, bu bbda Res-fllah'n Ashabndan kimi Merf kimi Mevkuf 40
tane hads var demidir.
Mest zerine mesh Cenb- Hak'n m'min kullarna bir ruhsatdr. Bunu iyi anlyabilmek
iin bir rtebzecik Usl- Fkh lmne mracaat etmee mecburuz. Bu ilmin beynna gre
: kil bali bir insann fiili, uhrev maksad itibariyle iki ksmdr: Azimet, Ruhsat:
Azimet: Kullarn zrlerine bakmayarak ibtiden meru olan eydir. Dier tbirle azimet
Namaz ve Oru gibi asl hkmlerdir.
Ruhsat: zre mebn ikinci defa meru olan eydir ve drt ksmdr. Bunlarn ikisine
hakkaten ruhsat denilir.
Birincisi : Haram olduuna delil ve hkm baki kalmakla beraber mubah muamelesi
180[180]
gren eydir. Kfr etmek iin mecbur edilen kimsenin kalbi manla dolu olmak artyla
kelime-i kfr sylemesi gibi. Bunun hkm azimetle amel ederse sevab kazanmakdr.
kincisi : Haram olduuna delil ve sebeb bak olmakla beraber hkm gecikir. Yolcunun
orucu terketmesi gibi. Bu ksmn hkm: Zayf dmedike azimetin evl olmasdr.
Ruhsatn drt ksmndan ikisine de Msczen ruhsat derler.
Birincisi.: Eski eriatlarda meru olan dayanlmaz g tekliflerin slm Dni'nden
kaldrlmasdr. Gnh ileyen uzvu kesmek gibi. Byle bir teklifin bize gre meru
olmamas ruhsata benzediinden buna Mecazen ruhsat denilmitir. nk hakikatta
azimet tasavvur olunamayan yerde ruhsat bulunmaz.
kincisi : Baz kullar hakknda meruiyeti baki olmakla beraber dier bazlarnda
meruiyeti sakt olan eydir. Yolculuk hlinde drt rekta farzlarn ikiye indirilmesi gibi.
te mest zerine mesh etmek bu ksmdandr. 181[181]
63/53- Muire b. u'be radyallah cmA'den rivayet edilmidir. Demidir ki:

Peygamber satlalah aleyhi ve seUem ile beraber dim. Abdest ald. Ben hemen
mestlerini karmaa el attm. Resl- Ekrem:
Brak onlar; nk ben onlar temiz olarak giydim; buyurdular. Ve mestlerin stne
mesh ettiler. 182[182]
Hads, Mtfefekun A!eyh'dir.
Nes mstesna Drtler'de bu hads yledir: ((Peygamber (S.A. V.) mestin hem stne,
hem de altna mesh etdi. Bunun isnadnda zaaf vardr.
Bu hads-i erifin Buhar, Mlik ve Eb Dvud'daki rivayetleri bir araya getirilirse

anlalyor ki, hadse Tebk Gazs'nda ve sabah namaznda cereyan etmidir.
Hazreti Mure'nin Mestlerini karmaa el atdm demesine baklrsa ya meshe ruhsat

181[181]
182[182]
verildiini henz bilmiyormu; -yhud biliyormu, fakat mestlerini karmak efdal
olduuna gre Resllah (S.A.V.) efdl olan yapacak zanniyle karmak istemidir.
Mes'ele ihtilafldr. Biraz aada bu ihtilflar grlecekdir. Hazret Mure'nin mesh'in
artlar bulunmad zannetmi olmas da mmkindir. Hatt ihtimallerin en yakndr.

nk Fahr-i Kinat Efendimiz Brak Onlar ben On-lan temiz olarak giydim ;
buyuruyor, bundan pek'l Sen mes-hin artlar yok zannediyorsun ama yle deil, ben
o mrstleri ayaklarm temiz olarak giydim; binenaleyh meshin art mevcddur mans
kabilir. Zten cmlesi ayaklarn hlidir.
Yni ben onlar ayaklarm temiz olarak giydim. Demekdir. Nitekim Eb Davud'un (202
275) rivayeti bu many sarahaten ifde ediyor. Eb Davud'un rivayeti udur:
nk ben bu mestleri ayaklarmn ikisi de temiz olduu halde giydim.
Mttefekun Aleyh olan bu hads-i erifin buradaki lfz BuharV-nindir. Bezzfm beynna
gre bu hads-i erf Hazreti Mure'den altm tarik ile rivayet edilmidir. bni Mende
(30) bunlarn 45 ini zikrediyor. Hads-i erf, sefer yani yolculuk hlinde mest
zerine mesh edileceine delildir. nk bu bbda nass'dr. Hazar hlinde yni evinde
olanlar iin biraz ileride sz gelecekdir. Ulem-i Kiram mest zerine mesh hakknda
ihtilf etmilerdir. Ekseriyet u hadsle istidlal ederek seferde; ileride gelecek hadslerle
istidlal ederek hazarda meshin caiz olduuna kail olmulardr. mam- Ahmed b. Hanbel
(164241): Bu hususda Sahbe-i KirnVdan. 40 tane merf hads vardr diyor. bni
>Eb Hatim (247327)'e gre 41 sahabeden merf hads vardr. bni Abdilberr (368
^- 463) El - stizhr- adl eserinde yle der : Hazreti Peygamber (S.A.V.)'den mesh
40 kadar Sahab rivayet etmitir. bn'l-Mnzir (236), Hasdn- Basr (21110)'nin

szn naklediyor: Bana Resl- Ekrem (S..V.)'in mestleri zerine mesh eder idiini
ashab- Reslllahdan 70 tanesi syledi; demi. Ebu'l - Kasm bni Mende
tezkiresinde ravlerin adlarn saym ve tam 80 Sa-hb'ye bali olmulardr.

Bunlardan bazlar unlardr : Ebu Bekir, mer, Ali, bni Mes'd, bni mer, bni Abbas,
Cbir b. Abdllah, Sa'd b. Ebi Vakkas, ie, Bill, Huzeyfe, Breyde, Huzeyme b. Sabit, Ebu
Hreyre, Selmn- Fris, Eb Mse'l - E'ari, Amr'bn'l-s, Eb Ey-yb, Eb mme,
Sevbn, Ubdet'bns - Smit, sme b. Zeyd rdvanuilahi anhm.
bn'l - Mbarek (181): Mestler zerine mesh hakknda Sahabe arasnda ihtilf
yokdur. Zira hangisinden inkr etdii rivayet edildi ise ayn zattan isbt ettii de rivayet
edilmidir; demektedir.'bni Abdilberr diyor ki: Meshi Sahabeden bni Abbas, Hazreti
ie ve Ebu H-reyre'dn baka inkr eden bulunduu rivayet edilmemitir. bni Abbas
le Ebu Hreyre'den muteber senedlerle bunun hilaf ve ir Ashaba muvafakat ettikleri
rivayeti gelmidir. Hazreti ie'ye gelince Mslim'in (204261) kaydettiine gre o da

bu ii Hazreti Ali'den ilmine havale etmidir. Bir rivayete gre: Bana meshi sordular.
Benim buna dir malmatn yok; demidi. Yine bni Abdilberr (368463): Selef -den
hi birinin onu inkr ettii rivayet olunduunu bilmiyorum. Ancak mam-% Mlik'den
{93179) bir rivayet mstesna, Maamafih ondan gelen sahih rivyetde meshi isbt
ettiini sarahaten beyan ediyor der. Musannif merhum ise daha ileriye giderek: Hads
hafzlarndan bir cemat meshin mtevtir olduunu akla mdr diyor. Bundan,
dolaydr ki, mest zerine mesh drt mezhebe gre ahindir. Yalnz bunun iki art
vardr.
Birincisi : Hads-i erifin iaret ettii ayaklarn temizliidir. Yni mestler zerine mesh
edebilmek iin evvel tam bir abdest almak ve mestleri abdestli iken giymek arttr. Bu
ekilde giydikten sonra abdesti bozulursa artk abdest alrken mestlerin zerine mssh
eder.
kinci art: Mestlerin kuvvetli, suyun girmesine mni, yr-tksz ve ayaklar topuklarla
birlikte rter olmasdr. Zaten mest denilince akla byle mkemmel olan gelir. Hazreti
Mure'nin Buhar (194 256) ile Mslim'deki (204 261) rivayetinde meshin
keyfiyeti, kemiyet ve yeri zikredilmemise de Drtler'in rivayetinde zikredilmi ve hem
altna hem stne mesh edilebilecei anlatlmadr. Nitekim buna kail olanlarda vardr.
Lkin hadsin Z)rtZer'deki rivayeti zayf-'dir. Hads mamlar bunu Hazreti Mure'nin
ktibinin rivayet etmi olmas dolaysyla zayf addetmilerdir.
Aadaki hads-i erf de meshin yerini beyan ediyor. Fakat Mure Hadsine
muarzdr. 183[183]
65/54- Ali radyattah cmVderi rivayet edilmdir ki: Eer dinr re'y ile olsayd mestin
alt mesh edilmek iin stnden evi olurdu. Muhakkak ben ReslIIah saUallah aleyhi
183[183]
ve sellem' mestlerinin stne mesh ederken grdm; demidir. 184[184]

Bu hadsi, Ebu Dvud gzel bir isnadla tahrc etmidir.
Musannif merhum Et-telhs nm eserinde Bu hads sahh'dir der. Hads-i erif de

mestler zerine meshin yeri bildirilmekde ve bunun mestlerin st olduu, altna mesh
edilemeyecei beyan edil-mekdedir. Bu hususda ulemnn iki kavli vardr:
1 Eller suya batrlr. Sonra sol elin avucu mestin topuuna; sa elin avucu da
parmaklarn etrafna konur ve sa el mestin koncuna doru; sol el de parmaklarn

kenarlarna doru ekilir. Bu kavi mam- afi (150 204)'nindir. Hazreti afi mestin
byle yaplacana Hazreti Mure hadsiyie istidlal eder. nk o hadsde:
Resf- Ekrem (S.A.V.) mestlerinin zerine mesh etti ve sa etini sa mestinin zerine,
sol elini de sol mestinin zerine koydu. Sonra zerlerine bir defa mesh etli. Ben onun
mestleri zerindeki parmaklarn hl gryor gibiyim; deniliyor. Maamafih bu hads
hem Munkat'dr. Hem de afi'nin tarif ettii ekle dellet etmez.
2 Mestin zerine mesh edilir. Hazreti Al hadsi de bunu ifde eder.

Meshin mikdarna gelince:
Mlikler'e geince mestlerin stne kamilen mesh etmek vcibdir. Altna mesh etmek ise
mstehabdr-.
Hanefler'e gre mesh, giyilmi mestlerin zerine el parmaklarnn kklerinden

tanesinin uzunluu ve genilii mikdr yaplr.
afiler'e gre, mestlerin zerine gelmek artyla neresine olursa olsun velev slak
parman ekmeden dedirmek suretiyle farz yerini bulur. Nitekim baa mesh dahi
byledir.
Hanbeller'e gre; mestin zerine, fakat ekserisine rneshetmek farz; altna msshetmek
mstehabdr. Bu bbda tafsilt her mezhebin fkh kitabtermdadr. Hazrei Al ve Mure

hadslerinde meshin mikdarna dair sz yokdur. Yalnz Al kerremallahu uec/e/t'den
184[184]
dier bir rivyetde Resl- Ekrem (S.A.V.)'i mestin zerine parmaklarla izgi izerek
mesh ederken grd ifde edimekde ise de mam- Nevev (631676) tu hads iin
zayf demidir. Hazret! Cbir (R. A.)7den dahi: Resl- Ekrem (S.A.V.)'in meshi rettii
bir zta eliyle mestlerin n tarafndan konca doru bir defa mest etmesini gsterdii ve
parmaklarn arasn ad rivayet ediliyor. Fakat Musannif bu hads iin: snad son
derece zayf'dr; diyor. Velhasl meshin keyfiyeti ve kemiyeti hakknda itimada yn
bir hads yokdur. Yalnz meshin yerini bildiren hads sahh'dir.
Meshin mddetine gelince: Onu da aadaki hads-i erf beyan ediyor. 185[185]
66/55- Safvn b. Assl 186[186] radyalah anh'dan rivayet edmidir. Demdir ki:
Peygamber salaah aleyhi ve sellem, yolcu olduumuz zaman bize, cnblk mstesna
Sakin byk ve kk abdest bozmak-dan ve uykudan dolay gn gece
mestlerimizi karmamamz emrederdi. 187[187]
Bu hadsi, Nes ve Trmz tahrc etmilerdir. Lfz Tirmiz'hindir. bn-i Huzeyme dahi
tahrc etmi ve Tirmz ile ikisi bunu sahhlemilerdir.
Bu hads-i erifi, mam- afi (150 204), bni Mce {207 275), bni Hibban (
354), Dre Kutn (306 375) ve Beyhak (384 458) dahi rivayet etmilerdir. Tirmiz
(200 279) Buhar'den (194 256) naklen Bu hads hasen'dir; diyor. Hatt Buhar:
Vakit tyini hususunda Safvn bin Assli'l - Merad'nin hadsinden daha sahh bir ey
yokdur; demidir. Bu hadsi, Tirmiz ile Hattbi (388) sahhlemidir. Hads-i erf,
mest zerine meshin yolcular iin gn gece meru olduuna delildir. Yine bu
hadsde meshin abdeste mahsus olduuna, guslde yaplamayacana dellet vardr ki;
bu cihet ittifk bir mes'eledir. Bize emrederdi denildiine gre mest zerine mesh
vcib olmak cab ederse de cm- mmet bu emrin vcb iin deil, nedib ve ibha iin
olduunu tyin etmidir. Acaba mestlere mesh etmek mi daha sevabdr; yoksa karb
Safvn b. Assl (R.A.): Kflfe'de sakin olan Ashb- Kirm'dandr. Reslllah (S.A.V.) ile on iki gazada
beraber bulunmudur. Kendisinden Abdullah b. Mes'd rivayet etmidir.
185[185]
186[186]
187[187]
ayaklan ykamak m? Bu mes'ele ihtilafldr. Musannif merhm'un ihtiyar meshin efdl

olduudur. mctm-t Nevev (631 676): Snnet'den yz evirerek terk edilmemek
artyla ayaklar ykamann efdl olduunu ulemmz aklami-dr diyor. Hanbeler'e

gre mestlerin zerine mesh etmek ayaklar ykamakdan evldr. Hanefyye mamlarnn
bazlarndan da mehur olan rivayet budur. Dierleri azimeti evl grrler.188[188]
67/56- Ali radyallah anh'den rivayet edilmitir. Mestler zerine mesh hakknda
sylediini kasd ederek demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve sellem gn ile
geceyi yolcuya; bir g"iih ile bir geceyi de evinde olana tahsis etti. 189[189]
Bu hadsi, Mslim tahrc etmidir.
Hadsteki sz y Hazreti Ali'nin yahud baka ravlerden birinin sz olup mdrecdir...
Hadsi, Ebu Dvud (202 275), Tirmizi (200 279) ve bni Hibban (354) de tahrc
etmilerdir. Bu da yukardaki hads gibi misafir hakknda mest zerine meshin mddetini
beyan ediyor. Fazla olarak da mukm yni evinde olan kimseye meshin meru olduuna;
onun hakknda mesh mddetinin bir gn ile bir gece olacana dellet ediyor. Yolcular
hakknda mesh mddetinin fazla olmas yolculukda meakkat ve zahmet bulunmasmdandr. Bu cihetle yolcu ruhsata daha lykdr. 190[190]
68/57- Sevbn 191[191] radyallah anh'en rivayet edilmidir. Demidir ki: Reslllah
sallallah aleyhi ve sellem bir mfreze gnderdi ve onlara sbeler yni sarklar ve
191[191] Sevban (R. A.) : Eb Abdillah yhud Eb Abdirrahman b. Bdd b. Cahder'dir. bni Abdi'l - Berr
(36863)'e gre knyesinin Eb Abdillah olmas esahh'dr. Hazreti Sevbn bazlarna gre Mekke ile
Medine arasnda bulunan Serat ldr. Bazlar Hmyer li olduunu sylerler. Esir edilmi ve Keslllah
(S.A.V.) kendisini satn alarak azd eylemidir. Hazreti Sevbn Besl Ekrem'in vefatna kadar hazarda
olsun seferde olsun ondan ayrilma-mdr. Sonralar am'a gitmi, oradan Msr'a ve Humus'a gm,
nihayet Humus'da 54 tarihinde vefat etmidir. Msr'n fethinde bulunmudur. Kendisinden bir ok
hadsler rivayet olunmudur.
188[188]
189[189]
teshnlar yni mestler zerine mesh etmelerini emir buyurdu. 192[192]

Bu hadsi, Ahmst, Eb Dvud rivayet etmiler; Hkim de sahhlemidir.
Hadsde geen szleri rav tarafndan mdrecdir. 193[193] Bu hads-i erf, mestler zerine
olduu gibi sark zerine de mesh edilebileceinin delilidir. Acaba bunun iin ban
temiz elmas art mdr; mddet filn var mdr? Bu bbda mezhib ulemsndan bir nakl
bulunamamdir. Yalnz Blu'l - Meram zerine yazlm Kad Abdurrahman
Hiyesi'nde sarklarn .zerine mesh caiz olabilmek in mesh edecek kimsenin tpk
mstde olduu gibi tam abdest aldktan sonra sarn sarm olmas arttr; sark
zerine meshe baz ulem kail olmu; fakat iddiasna delil getirmemidir deniliyor.
Hads i erifin zahirine gre sark zerine mesfoetmek iin zrl olmak art deildir.
Yine bu hadsin zahirine gre baa asla su demese bile sara mesh edilebilir. bn'l -
Kayym (691 751) yle der; Resfllah (S.A.V.) sde sark zerine meshetti. Alnnn
zerine mesh ederek sarn zerine ikml etdii de oldu. Hanefle- sark zerine
msshi zrlye caiz grrler. nk bu hadsin Ebu DvuTdaki rivayetinde :
Gnderilen mfreze soua tutulmulard; diyorlar .Bu sebeple sark zerine mesh,
zre hamlediliyor ise de; bu da Sbl's - selm sahibine gre uzak bir ihtimldir. Zira
baka hadslerde zrsz olduu halde mestlerle sark zerine mesh ettii sabit
olmudur.194[194]
69/58- mer radydllahuanh'den mevkuf olarak, Enes radyattahu anh'en merf

olarak rivayet edilmidir ki:
Biriniz abdest ald da mestlerini giydi mi onlarn zerine mesh etsin ve onlarn iinde
namaz klsn; isterse onlar karmasn yalnz cnblk mstesn buyurmu-
lardr. 195[195]
Mdrec iin bak, kitabn bandaki hads stlahlar Blm Shf. Z
192[192]
193[193]
Bu hadsi, Dre Kutn ile Hkim tahrc etmiler ve Hkim sahhlemidir.
Hads-i erfde mestlerin giyilmesiyle zerine mesh edilmesinin (Abdest aldkdan sonra)
kaydyla kaydlanmas gerek bu bb'n banda geen Mure Hadsinde, gerekse baka
hadslerde geen taharet kelimelerinden, abdestsizlik kasd edildiine delildir.
Bu hads, taharetin art olduuna da delildir. Ancak mddet hakknda mutlak ise de
Safvn ve Ali (R, Anhm) hadslerinin ifde etdii mddet ile bu da mukayyeddir.196[196]
70/59- Eb Bekre197[197] radzyallah anh vastasyla Peygamber salalah aleyhi ve
sellem'den rivayet edmidir ki: Temizlenerek mestlerini giydii zaman zerine mesh
etmek iin yolcuya gn gere, evinde olana br gn bir gece ruhsat yermidir. 198[198]
Bu hadsi, Dre Kutn tahrc etmi, brit Huzeyme .de sahhlemidir.
Hattab { 388) ile mam- afi (150 204) dahi shhlemilerdir. Ayni hadsi Ibni
Hibban (354, bn'l - Crd, Ibni Eb eybe ( 234) Beybak (384 458) ve El - lel
adl eserinde Tirmiz (200 279) tahrc etmilerdir.
Hads-i erf, yolcu ile mukm hakkndaki mesh mddetini ifde hususunda Hazreti Ali
(R. A.) hadsi gibi, taharetin art oduunu ifde bakmndan ise Hazrefi mer ve Enes (R.
A.) hadsi gibidir. Ayrca- bu hadsde meshin ru,hsat olduu tasrh edmidir.199[199]
71/60- beyy b. Ama re radyallah anVden yle dedii rivayet edlmidir: Y
Ebu Bekre (R. A.) : Nfey* b. Mesruh veya Nfey' b. El-Hris'dir. Ben Reslllah (S.A.V.)'n
mevlsym der; nesebini beyandan ekinir idi. Resul- Ekrem (S.A.V.) Tif Kalesl'nl muhasara ettii
zaman Hazreti Ebu Bekre Tif klelerinden mteekkil bir cemaatla kaleden inmi ve mslman olmudu.
Reslllah (S.A.V.) kendisini zd buyurdular. Ashb- Kirm'n b-yklerindendir, Ibni Abdilberr (868
46S) onun hakknda: Nadr b. Ubde gibi di der. Ebu Bekre Hazretleri 51 veya 52 tarihinde Basra'da
vefat etmidir. Vefatnda oullar Basra'da ilim ve rtbe itibarimle, erfdan saylyor idi. Sllesi
kalabalktr. Bir hayli hads rivayet etmidir.
196[196]
197[197]
198[198]
199[199]
Reslallah mestlerin zerine mesh edeyim mi dedi:

Evet!
Bir gn m?
Evet!
ki gn de olur mu?
Evet!
gn?
Evet ve dilediin kadar; buyurdu. 200[200]

B,u hadsi, Ebu Dvud tahrc etmi ve: Kav deil demidir.
Hafz el Mnzr ( 656) Muhtasaru's - Snen adl eserinde : Bu mnda yni Ebu
Davud'un syledii sz mnsnda bir sz.de Bu-har syledi diyor. mam- Ahmed b.
Hanbel (164 241): Bu hads'in ricali bilinmiyor der. Dre Kutn (306 385): Bu-
sabit olmayan bir isnddr, demektedir. bni Hibban (354): Ben bunun haberine iti-
mad etmem demi; bni Abdilberr (368'463): Sabit olmuyor; doru bir isnad
yokdur demi; Nihayet bn'l - Cevz (508 557) mbala gstererek onu mevzu'
hadslerden saymdr.
Bu hads mesh iin gerek hazarda, gerekse seferde bir mddet olmadna dellet ediyor.
Bu kavi mam- Mlilc'de.n (93 179) rivayet olunur. afi (150 204)'nin de eskiden
Kavli budur. Lkin bu hads yukarda geen hadslere muaraza edecek kuvvette olmak
gyle dursun, onlara yaklaamaz bile. Bilfarz sabit bir hads bile olsa geen hadslere
takyid olunur. 201[201]
200[200]
201[201]
Abdesti Bozan eyler Bab
Lgatta, muhkem bir ey'i bozmakdr. Sonra mecazen ab-desti ibtl etmek mnsnda
kullanlm; sonra da Hakikat- rfiyye olmudur. Abdesti bozan eyler Teyemmm de
bozar.. nk teyemmm abdestin bedelidir. 202[202]
72/61- Enes b radyallah anh'den rivayet edmidir. Demidir ki: ResliKlah
sallallah aleyhi ve sellem devrinde Ashab yatsy beklerlerdi. O derecede k balar

uykudan eitir; sonra namaz klarlar; abdest tazelemezlerdi. 203[203]
Bu hadsi, Ebu Dvud tahrc etmi; Dre Kuln de sahhlemidir. Asl Mslim'dedir.
Hadsi, Tirmiz (200 279) de tahrc etmidir. Onun rivayetinde hads'de :
Namaz iin uyandrrlard ve ;
Hatt ben onlardan bir hangisinin horultusunu itiyordum. Sonra kal-, karlar, namaz
klarlar ve abdest tazeemezlerdi; cmleleri vardr. Bu uykuyu ulemdan bir cemat
oturann uykusuna hamlettiler ise de, onlarn bu te'vilini Yahya'! - Kattan (628)'in
Hazreti Enes'den rivayet ettii :
yalanlarlard tbiri bertaraf etmekdedir. jbn Dakk'-yd (625702):
Hafif uykuya hamledilir diyorsa da bu da hadsde geen <kli * horultu jjli I

uyandrma tbirlerine uygun deildir iddiasiyle red olunur. nk horultu ve
uyandrma ancak derin uykuda olur. Bu cihet bylece bilindikden sonra unu da ilve
edelim ki, bu bbdaki hadslerde hep ban eilmesinden, horultudan, uyandrmadan,

yan yatmakdan filndan bahsediyor. Bununla beraber hepsinde bunlardan dolay abdest
tazelemedikleri bildiriliyor.
202[202]
203[203]
Mes'ele ulem arasnda ihtilafldr. Ve bu ihtilfdan ortaya sekiz kavi kmidr.
1 Uyku mutlak surette ve her hal'u a'nda abdesti bozar. Buna delil st tarafdaki
bbda geen Safvn b. Asl hadsidir. Bu hadsde:
Sidikden veya kazurattan yahud uykudan; deniliyor. Demek ki abdesti bozmakda
mutlak suretde uyku sidik ve emsali gibi imi. Haz reti Enes'in u hadsi hangi ibare ile
rivayet edilirse edilsin bunda Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in Ashabn yaptklarndan
dolay ikrar ve tasdik etdiini isbta yarar bir sz yokdur. Hatt Ashabn grdne dair
de bir ey yokdur. Bu sadece sahabenin fiilidir. Nasl olduu da mehuldr. Hccet tekil
edecek olan sahabenin fiili deil, ancak Resl- Ekrem (S.A.V.)'in fiilleri, szleri
takrirleridir.204[204]
2 Uyku mutlak surette abdesti bozmaz. Buna delil sadedinde bulunduumuz En es b.

MHk hadsidir.
ayet uyku abdesti bozsa idi, Allah Zl Celf onlar o hal zere
brakmaz,-Resl- Znna ayakkabnn pisliini vahiy suretile nasl bildirdi ise bunu da
hatt evleviyetle bildirirdi. Lkin Hairet Safvn hadsi bu kavli reddeder..
3 Uykunun her nev'i abdesti bzar. Ancak uyuklayarak iki defa arka arkaya ban
eilmesi, arka arkaya deilse bir ka defalar ban eilmesi afvolunur. Ban eilmesinin,
hududu : Uyanmadka ban omuzlar stnde dim - d;k duramamasdr.Bu kavle zhib
olanlar Enes hadsini, Hafif uyuklama akl ve temyizi gidermez eklinde te'vil ederler.
4 Uyku bizzat abdesti bozmaz. Yalnz bozulmaya sebebdir. Binenaleyh bir kimse
makadn iyice yere sererek oturduu yerde uyursa ebdesti bozulmaz. Aksi takdirde
bozulur, tmam- afi'nin (150 204) mezhebi budur. afi Hazreti Afi (R.A.)'m rivayet
ettii:
Gz mak'adn badr. Kim uyursa abdest alsn hadsiyle istidlal eder. afi'nin istidlal
ettii bu hadsi Tirmz Hasen olarak kabul eder. Yalnz ravleri arasnda Bakyye b. El
- Velid vardr ki, bu ztn rivayeti hccet" olamaz.
5 Namazdaki rk' scd veya kyama benzer bir hey'ette uyursa kendisi bizzat
namazda olsun olmasn abdesti bozulmaz. Ama yaslanarak veya kafasnn stne
204[204]
Takrir-i Resul: Ashabn bir ey yaparken grp bir ey dememeleridir.
yatarak uyursa bozulur. Delili u hads-i erfdir:
Kul secde halnda uyursa Allahu Zl Cell onunla Meleklere mbhat eyler; der ki,
benim kulum! Ruhu bende, cesedi huzurumda secde ediyor. Fakat bu hadsi, Beyhak
(384458) rivayet etmi ve zaif olduunu sylemidir. RanefUerm mezhebi budur.

Diyorlar ki, uykuda olan kimseye secdede dedi. Secde ise yalnz taharetle yaplr.
Demek secdede uyku abdesti bozmzm. Fakat Hanefler'e yle cevap veril-.midir.
Buna secdede demesi, ya ekline bakarak, yahud da uyumazdan evvelki haline
nazarandr. Yoksa imdi secde'de demek deildir.
6 Uyku abdesti bozar. Yalnz rk ve secdede uyumak bozmaz. Buna delil beinci
kavide .geen hadstir. Bu hads secde haline mahsus ise de rk hli de buna kyasen
bilinir.
7 Namazda uyku ne ekilde olursa olsun abdesti bozmaz. Namaz haricindeki uyku
bozar. Delili yine-ayn hadsdir.
8 ok uyku ne ekilde olursa olsun bozar. Az uyku bozmaz bu kavle zhib olanlar u
mtalada bulunuyorlar: Uyku bizzat abdesti bozmaz. O yalnz bozulmaa gtren

sebeb ve zan ras eden bir eydir. Zan ras eden ise uykunun az deil, oudur. Bunlar
Enes hadslerini Zan ras eden ise uykunun az deil, oudur. Bunlar Enes hadslerini
aza hamlederler. Ancak azn oun haddini zikretmezler.
Velhasl bu bbdaki hadsler
muhtelif olduu iin ulemnn kavilleri de byle muhtelif olmudur. Bu kaviller iinde
sevaba en yakn uyku abdesti bozar diyendir. nk bunu sahh olan Safvn hadsi isbt
ediyor. u var ki bunda da [.yi uyku lfz mutlakdr. Binenaleyh derin uyku ile takyid
olunur. Enes hadsi ise henz derin uykuya dalmamlar eklinde te'vil edilir. Filhakika
bzan uykusunun ibtidsnda horuldayanlar olur. Yangelmek dalmay cab etmez.
Uyandrmaa gelince: Dalmasn diye bazan uyukluyan bir kimse uyandrlabilir.
Baylma/delirme ve hangi mskirat sebebiyle olursa olsun sarholuk da- uyku gibidir.
nk hepsinde akl zail olur. Bazlarna gre bunlar bdesti bozar. Bu kavi sahh ise bu
sefer delil cm' olur.205[205]
205[205]
73/62- ie radtyallah anh'dan rivayet edilmidir. Demidir ki: Fatma Binti Eb

Hubey 206[206] Peygamber sallallah aleyhi ve sel-lem'e gelerek: Y Reslallah dedi. Ben
hastalkl bir kadnm. Hi temizlenemiyorum. Namaz brakaym m? Hayr; bu ancak bir
damardr; hayz deildir. HaYzin geldi m nsmaz brakver. Gitti mi kendinden kan yka
sonra namaz kl; buyurdular. 207[207]
Hads Mttefekun Aleyh'ir. Buhar'de ie hadsinden u ziyde vardr: Sonra her

namaz iin abdest al. Mslim burasn kasden hazf ettiine iaret etmitir.
stihza: Kadnn fercinden vakitsiz akan kandr. Yani hastalk kandr.
Hayz : Salam bir kadn rahminin darya atd kandr. Bu kan rahmin dibinden kar.
Hads-i erfde :
O hayz deildir buyurulmas kadnn, Temizlenmiyorum szn red iindir. nk

kadn,
hayzlnn
temizlenmesi
ancak
kann
kesilmesile
bilinir
sanm
ve,
Temizlenemiyorum demekle kann kesilmeden muttasl akmasndan kinaye yapmd.
Hayzl kadnn namaz klmadn .biliyordu. Binenaleyh bu hkm kann akmasyla
devam eder zannetmidi. te Resl- Ekrem (S.A.V.) bunu grd kann hayz olmad-
m; kendisinin temiz olduunu ve namaz klmas lzm geldiini beyan buyurdular.

Kendinden kan yka demek gusl et demektir. Bu cihet baka delillerden
anlalmaktadr.
Bu hads-i erf istihza'nn yni hastalk kannn vk olabileceine ve bu kann hayz
hkmne uymayan br hkm bulunduuna delildir. Fahr-i Kinat Efendimiz bunu en

mkemmel ekilde beyn buyur-mudur. Sahh hadslerin bazsnda Kan yka,
bazsnda ise, Ykan-buyuruluyor. Demek oluyor ki, rvler bazsnda tbirin birini,
dierinde tekini sylemekle iktifa etmilerdir.
imdi bu kadn hayzmn geldiini kan ak'p dururken nasl bilecek-dir? Sri' hastalkl
kadna, hayzmn geliini, gidiini retmidir. Binenaleyh kadn hayzn almeti ile bilir.
Ulem'nn bu bbda iki kavli vardr:
206[206]
207[207]
Fatma Binti Eb Hobsy: Abdullah b. Cah'n zevcesidir. Kurey kabilcsindedr.

1 Bu kadn hayznn geldiini eski detine mracaatla bilir. Yani eskiden hayz grd
gnlerin banda kan gelirse hayz grd de-mekdir. Hayzmn gitmesi ise det
gnlerinin gemesidir. Filhakika Fatma hadsinin baz rivayetlerinde :
Namaz, eskiden hayz grdn gnler kadar brak buyurularak, det gnlerine
mracaat beyn olunmudur. Bu hususda fazla tahkikat hayz babnda gelecekdir.
2 Kann sfatna mracaat edilir. Netekim yine hayz babnda grlecei vehile Hazret
ie (R. Anh)'nm rivayet ettii Patma Binti Eb Hubey hadsinde yle buyuruluyor :
Muhakkak hayz kan karadr; bilinir. yle oldu mu na-rraz brak; deilse abdest al ve
namaz kl.
Bu suretle hayzn gelii kann sfatnn gelii, gidii'de bu sfatn gidii oluyor. Bu bbdaki
ihtilflar da ileride gelecekdir.
Mslim'in hazf ettii ziydeye gelince: mam- Mslim (204-261) Sahihinde bu hadsi
beyn ettikden sonra, Hammd hadsinde bir harf varki biz onu biraydk, diyor.
Beyhak (384458) bu harf szdr, nk bu sz mahfuz olmayan bir ziydedir, bunu
rvler arasndan bazs mnferiden yapmdr diyor. Bununla beraber Musannif

Fethu'1-Br nm eserinde ad geen
ziydenin bir ok tariklerden sabit olduunu,
binenaleyh Mslim'in syledii ztn teferrd kalmadn takrir etmidir.
Musannif merhumun bu mthaza- hadsini abdesti bozan eyler babnda zikretmesi
yalnz sonundaki ziyde iindir. nk buraya m-nasib olan yalnz bu ziydedir. Asl
hadsi ileride istihza babnda tek-rarlayacakdr. Evet bu hadsin sonundaki ziyde,
istihza kannn ir hadsler, (abdesti,bozan eyler) gibi abdesti bozduuna delildir. Bu
se-bebledir ki Sri Hazretleri istihza kanndan dolay her namaz iin abdest almay emir
buyurmudur. Abdest bu kann hkmn ancak namaz klmak iin kaldrr. Namaz bitti
mi, abdesti de bozulur. Cumhur-u Ulem'nn kavli budur. Yni bu kadn her'namaz iin
abdest alacakdr. Hanefler'e gre ise her namaz iin deil, her namaz vakti' iin abdest
alr. Alnan abdest vakte mtealliktir. Kadn bu abdestle o vaktin iinde diledii kadar
farz ve nafile klabilir. nk hadsde mukadder muzaf vardr.demek demektir. Nitekim
hadsin :
stihzal kadn her namaz vakti iin abdest alr rivayeti de vardr. Muhtasar- Tahavj
erhi'nde bu hadsi mam- A'zam Eb Hanfe (80150)'nin rivayet etdii an'anesiyle
beyn olunuyor. Mli-kler'e gre namaz iin abdest almas vcib deil mstehab'dr.
~ filer'e gre istihzal kadn her farz iin ayr abdest alr. Bu hu-susda dahi ileride
hayz babnda Hamne Binti Cah hadsinde tafsilt verilecekdir, n Allah. 208[208]
75/63- Ali b. Talb radtyalah anh'den rivayet edilmitir ki: Ben ok mezi gren bir
adattdm. Bu sebeble Mikdd'a Reslllah salldl-Jah aleyhi ve selem'e. sormasn
emrettim. Oda sordu: Onda ab-dest vard I r; buyurdular. 209[209]
Hads, Mttefekun Aleyh'dir. Lfz Buhar'nindir.
Mezi : Beyaz ve berrak bir su olup, mnasebet-i cinsiyyeyi hatr-lad ve arzu ettii
zaman erkekten gelir. Bir de ved vardr. Bu kk abdest bozduktan sonra gelen koyu
sudur ve bevl hkmndedir.
Hads-i erif Buhar (194256) ve Mslim'de (204261) muhtelif lfzlarla rivayet

olunuyor. Mesel Buhar'de yukardaki ksm zikredildikten sonra :
Peygamber (S.A.V.)'e sormaa utandm denilmekte. Bir yerde :
Kz bende olduu iin kaydna rastlanmaktadr. Mslim'de bu ifde:
Ftma (R. A.) bende olduu iin eklindedir. Ayni hadsi Eb Dvud (202275) Nes
(215303) ve tbn Huzeyme (223311) Hazret! Ali'den u lfzlarla- rivayet ediyorlar:

Ben ok mez gren bir adam idim. Bundan dolay kn ykanmaa baladm. Hatt
srtm atlad. Buhar'nin bir rivayetinde :
Abdest al ve zekerini yka Mslim'in bir rivayetinde :
Zekerini yka ve abdest al ziydeleri vardr. Sorann kim olduu da ihtilafldr. Baz
rivayetlerde Mikdd bin Esved, bazlarnda Ammr, bir rivayette bizzat Hazreti Ali'dir,
208[208]
100.
209[209]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/98-
tbni Hibbn (354) bu rivayetlerin arasn cem' ve te'lif etmitir. Buna gre Hazreti AH
Mikdd'a sormasn emretmi, fakat sonra kendisi sormutur. Ancak:' Kz bende
olduu in utandm demesi sorann bizzat Hazreti Ali (R. A.) olmadna dellet eder.
Bizzat sordu diyen kavle gre, Hazret Al'nin sormas Mecazdr, zira sormay emreden
odur.
Bu hads-i erif meinin abdesti bozduuna, delildir. Musannif da zaten bunu isbat iin
bu bbda zikretmitir. Hads ayn zamanda mezi nin gusl icab etmiyeceini de
gstermektedir ki, bu hususda icma' da vardr. Hadsin bir rivayetinde grlen:
Abdest al ve zekerini yka sz abdestin evvel alnmasn icap etmez. nk cmleler

birbiri zerine atf edatlarndan le balanmtr. ise tertip ifade etmez. Fakat zeker
szn mutlak zikretmek ^btnnn ykanmasn icab ederse de bu da edebiyattaki
tabiri ile klli zikir, cz'i kasd kabilinden mecaz-i mrsedir. Binenaleyh ykanmas cab
eden yer pisliin kt yerdir. Bununla beraber hads-i erif lfzna uyarak btn zekeri
ykamak vaciptir.; diyenler de olmutur. Nitekim Eb Davud'un rivayeti bunu te'yid

eder. Bu rivayette :
Zekeri ile hayalarn ykar ve abdest alr buyuruluyor. Yine Eb Davud'un bir
rivayetinde:
Bundan zekerini ve hayalarn ykar; abdest alrsn. Ancak hayalarn ykama
rivayetinde ta'n edilmitir. nk ravler arasnda Hazreti Ali'den rivayet eden Urve
vardr. Halbuki Urve Hazreti Ali'den iitmemi-tir. Mamaafih bu hadsi Eb Avne (
316) sahihinde Hazreti Ali'den rivayet eden zt Ubeyde olarak gstermekledir.

Musannif merhum Et-Telhis adl eserinde snadna bir diyecek yoktur der. Hads sa-
hih olduuna gre mucibince hkm ve amel olunmaa bir mani' yoktur. Bazlar btn
zekerin ykanmas hikmetini bulmu, ve : Btn zeker ykand zaman bzlr;

mezinin kmas kesilir demilerdir. Bu hads ile mezinin necaset olduuna da istidlal
edilir. 210[210]
76/69- e radyallah anh'an rivayet edilmitir k: Peygamber sdllallalm aleyhi ve
210[210]
102.
sillem kadnlarndan birisini cpm; sonra namaza km; abdest almamtr. 211[211]
Bu hadsi, Ahmed tahrc etmi ve Buhar zaf bulmutur.
Ayn hadsi Eb Dvud (202275), Tirmizi (200279), Nes (215303) ve bni Mce
(207275) de tahrc etmilerdir. Tirmizi yle demitir: Ben Muhammed b. smail'i bu
hads zayftr derken iittim. Eb Dvud bunu Hazreti ie'den iiten brahim Et-Teym
tarikinden tahrc etmitir.
Halbuki brahim Hazreti e (R. Anhydan hibir hads iitme-mitir. Binenaleyh hads
mrsedir. Nes : Bu bbda bundan gzel bir hads yoktur; lkin mrsedir diyor.
Musannif: Bu hads, Hazreti e'den on vecihle rivayet edilmitir; bu vecihleri Beyhak
(384458) Bl-Hilfiyyt adl eserinde nakletmi ve hepsini zif bulmutur der. bni
Hazm (384456): Bu bbda hibir ey sahh olmuyor; olsa bile abdest meru
olmazdan nceki hale hamledilir; demektedir.
Hads-i erf, kadna dokunma ve pmenin abdest bozmadna delildir. Asl olan da
budur. afitler: Nikh haram olmayan kadnn tenine dokunmak abdesti bozar derler.
Ve bu hususta:
( 212[212]) Yahut kadnlara temas ederseniz yet-i kermesi ile istidlal eder-ler. Derler ki
: el ile dokunmaktr. Bu many yetin kraati da te'yid ediyor. nk bu kraata gre

mn, sadece erkein dokunmasdr. Bu da lfzn hakik mnsnda kalmasn tahakkuk
ettirir.
afiler'e cevap verilmi ve: Karine bulunursa lfz hakik mnsndan mecaza aktarlr.
Burada karine vardr. Ve bu karine u Hazret.e hadsidir. Ei-nenaleyh Mlmese ve
Lelms lfzlar burada mecazen cima' demektir. Vaka Hazreti ie hadsine ta'n edenler
olmutur. Amma onun eitli yollardan rivayet edilmesi kuvvet bulmasna sebeb
olmutur; denilmitir. Hazreti ie (R.Anh)[n\n Buhar'deki hadsine gre : e
(R.Anh) Hazreti Resl- Ekrem (S.A.V.)'in kblesine aykr yatard. Namaz klmaa
kalktnda ona gz ucuyla iaret ederdi. O da Reslllah (S.A.V.) secde edecei zaman
211[211]
212[212]
Sre-i Mide; yet: 6.
ayaklarn eker; ayaa kalkt m yine yayar idi... Bu da buradaki hadsi te'yid eder. Ve
dokunmann abdesti bozmadn gsterir. Musannif merhum her ne kadar Feth'1Bri nm eserinde bu hads zerinde ekimser konumu: htimal aralarnda bir perde
varmtr; yahut bu peygamberimize mahsustur... demi ise de bu ihtimal uzak ve

zahire muhaliftir, Hazreti AH (R. A.) mlameseyi, cima' diye tefsir etmitir. Ibn Abbas (R.
A.) -ki Sultan'l-Mfessirin lkabn haizdir; kendisine tevil ilmini ihsan etmesi iin
bizzat Reslllah (S.A.V.) efendimiz Cenab- Hakka niyaz eylemitir- mlameseyi cima'
diye tefsir etmi ve iki parma ile kulaklarn tkayarak dikkat edin, o cima'dr
demitir. Bundan maada yet-i kermenin terkibi ve slbu da mlmeseden muradn
cima' olduunu iktiza eyler. nk Tel hazretleri teyemmm icab eden halleri
sayarken hellden gelmeyi hades-i asgar denilen abdestsizlie, mlameseyi de hades-i

ekber denilen cnble tenbih' iin zikretmitir. Binenaleyh yetteki :
kayd, gsl yetindeki ( 213[213]) eer cnb seniz tertemiz ykann emrinin
karldr. Eer mulamese el ile dokunmak danasna alnrsa, o zaman topran

cnblii giderme hususunda suyun yereni tutmas mnsz kalr. Ve yetin ba
tarafna da muhalif olur. Hanefiyyenin kitaplarnda bu bbda tafsilt vardr. 214[214]
77/65- Eb Hreyre radydUah anft'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Jleslllah

sallallah aleyhi ye sellem:
Biriniz karnnda bir ey hisseder de bir ey kp kmadnda pheye derse bir

ses iitmedike veya koku duymadka sakn mescidden kmasn; buyurdular.215[215]
Bu hadsi Mslim tahrc etmitir.
Abdestin bozulmas iin yellenmenin sesini iitmek veya kokusunu duymak art deildir.
Maksad yzde yz bilmesidir. Bu hads-i erif Islmn temellerinden bir temel, fkh
kaidelerinden byk bir kaidedir. Bu kaideye istishdb derler.
213[213]
214[214]
104.
215[215]
Sre-i Mide; yet: 6.

Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/102Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/104.
stshb = Bir eyin hilfna delil olmadka bulunduu hal zere kalmasdr.
Bu kaide Mecele-i Ahkm- Adliyyenin kavaid-i klliyesi arasnda beinci maddede: Bir
eyin bulunduu hal zere kalmas asldr eklinde ifade olunmutur. stishabm nevileri
vardr. Bunlar Mecelle-i Ahkm-% Adliyyenin 1683, 1776, 1777 nci maddelerinde
gsterilmitir. Binenaleyh bir kimse yzde yz" abdestli olduunu bildii halde
abdestinin bozulduundan pheye derse, yaknen bilmedike bu phe ona zarar
vermez. Nitekim hads-i e-rfde bu cihet hissen hasl olacak ses ve kokuya ta'lik
edilmitir. Bunlarn zikredilmesi temsil iindir. Yoksa mezi ve ved gibi abdes-ti bozan
sair eylerde de hkm byledir. Bu mnda babn sonunda bni Abbas hadsi gelecektir.
Hads-i erf namazda olanlara ve olmayanlara mm ve mildir. Cumhur-u Ulem'mn

kavli de budur. Malik-ler bu bbda namaz iinde olan ile olmayan arasnda fark
grrler.216[216]
78/66- Talk b. Ali'den 217[217] rivayet edilmitir. Demitir ki: Bir adam namazda
zekerimi tuttum dese. Yahut bir adam namazda zekerini tutsa ona abdsst lzm olurmu?
dedi. Peygamber saUallahil aleyhi ve sellem :
Hayr. O ancak senden bir paradr; buyurdular. 218[218]
Bu hadsi Beler tahrc etmiler; bni Hibbn sahhlemitir. bn'l Medini219[219]:
Bsre hadsinden daha gzel demitir.

216[216]
105.
Talk b. Ali: El - Yemm el-Hanefi: Bunun hakknda Ibn Abdil-berr (S6&463) : Yemmelidir, der.
Kavmi tarafndan Hazreti Peygamber'e gnderilmiti. Kavminin yanna mslman olarak dnd ve bir
cami yaptrarak kavmini slama getirdi. Bir de AU b. Talk vardr ki, bu zt hakknda bni Ab-dilberr :
Zannederim Talk b. Ali'nin babas olacaktr diyor. mam- Buhar (194256) ile mam- Ahmed (164
241) ise ikisinin bir zt olduuna meylediyorlar.
217[217]
bn'l Medin : Ali b. Abdillah, El-Medin'dir. Zehebi (673748) ony hakknda yle diyor: O,
zamannn hafz, bu ilmin mam Eb'I Hasan Ali b. AbdIlah'dr. Birok tasnifti vardr. 161 de
domutur. Buhar (194 256) ile Eb Dvud (202275) onun talebesidirler. bni Mehdi de: Ali b. ElMedn, ReslHah (S.A.V.)' hadsi hususunda nsn en limidir. der. Nes (215303) Sanki Ali bin
EI-Medin bu i iin yaratlmtr demektedir. Muhyiddin Nevev (631676)'ye gre bn'l Medn'nin
yz kadar eseri vardr.
218[218]
219[219]
Yukardaki hads-i erifi mam- Ahmed b. Hanbel (164241) ile Dre Kutra (306385)
de rivayet etmilerdir. Tahv (238321) bunun hakknda: isnad mstakimdir.
Muzdarip deildir diyor. Tabernl (260360) ile bni Hazm (384456) onu
sahhlemiler; mam- afi {150 204), Eb Hatim (195 277), Eb Zr'a ( 375)
Dre Kutn (305385) Beyhak (384458) ve bn'l Cevz (508597] ise zaf bulmulardr. Hads-i erf, zekere dokunmann abdesti bozmayacana delildir ki, asl olan
da budur. Hanefler ile Ashb- Kiramdan Hazreti Ali Kerremallah vehenin mezhebi de
budur. Zekere dokunmann abdesti bozacana Ashb- Kiramdan ve Tabinden bir
cemaat kail olmulardr. mam- afi (150 204) ile mam Ahmed b. HaribeVm
mezhebi budur. Eunlar aadaki hads ile istidlal ederler. 220[220]
79/67- Bsre binti Safvn radyattah anh'an rivayet edilmitir ki: ReslHah
salaah aleyhi ve sellem:
Kim zekerine dokunursa abdest alsn; buyurmulardr. 221[221]

Bu hadsi, Beler.tahrc etmiler, Tirmz ile bn Hibbn sahhlemitir. Buhar : Bu hads
bu bbda en sahh eydir demitir.
Hadsi mam- afi, Ahmed b. Hanbel, bn Hzeyme (223311), Hakim (321405) ve

bn'l-Card da tahrc etmilerdir. Dre Kutn (306385) bu hads hakknda: Sahh
sabittir demitir. Yahya b. Man (233), Beyhak (384458) ve Hzim (548584)

dahi sahhlemiler-dir. Hadse dokunmak isteyenler olmu; ve: Bunu Urve, Mervn'dan
yahut mehul br adamdan rivayet etmitir demiler ise de bu iddia doru deildir.
Urve'nin bu hadsi Bsre'den iittii sabit olmu; ve hads imamlarndan bni
Huzeyme (223311) ve ire Urve'nin wsre'den iittiine cezmetmilerdir. Yine bu
hadse bir baka yoldan dokunmak istemiler; demiler ki: Hadsin ravlerinden Him
b. Urve her ne kadar bu hadsi babasndan rivayet ediyorsa da, babasndan iitmemitir.
Bu iddia dahi doru deildir. Urve'nin babasndan iittii sabit olmutur. Bu suretle
itiraz mndefi' olmu ve hads sahhlenmitir.
220[220]
221[221]
Zekere dokunmak abdesti bozar diyenler bu hads' ile istidlal ederler. Buradaki zekere
dokunmaktan murad plak dokunmaktr. Zira bni Hibbn (354) sahihinde Eb

Hreyre'den u hadsi tahrc etmitir :
Biriniz elini avret mahalline gtrr de arada bir perde veya rt bulunmazsa, o
kimseye muhakkak abdest va-Cb olur. Bu hadsi Hkim (321405) ile bni Abdberr
(368463) sahhlemilerdir. bn's-Seken (294353) : Bu hads bu bbda rivayet
edilenlerin en gzelidir diyor. filere gre zeker, elin ii ile tutulursa abdest bozulur.
Elin d taraf ile dokunulursa bozulmaz. Fakat Muhakkikn-i
szne itiraz ederler. Derler ki :
Ulem afiler'in bu
Lgfta, vusul yani ulamak demektir. Bunda elin ii ile dimnm bir fark' yoktur. bni
Hazm (384 456) : afiler'in iddialarn isbat edecek Kitabdan, Snnetten, icma' veya
kyasdan yahut sahh bir re'yden hibir delil yoktur der. Bsre hadslerini onyedi sahabenin rivayet ettii hadsler de te'yid eder ki, bunlardan bir tanesi bizzat Talk b.
Ali'nin hadsidir. Hazreti Talk'n rivayet ettii adem-i nakz hadsi yukarda 6 sra
rakam ile geti. Zekere dokunmak abdesti bozar diyenler bu hadsi te'vil ederler ve o
slmiyyetin banda idi; binenaleyh ondan ok sonraki Bsre hadsi ile

neshedilmidir derler.
(Nesh) : Sonra gelen bir er'i fer'i hkmn kendinden evvel gelen kendi gibi bir hkm
hilfna dellet ederek onu kaldrmasdr. Mamafih neshe gitmekten ise tercihe mracaat
etmek evldr. Ve Bsre hadsi tercih olunur. nk" hads imamlarndan onu sahhliyen
ok olduu gibi ehidleri de oktur. Sonra Hazreti Bsre bu hadsi muhacir, ve ensarm
ok bulunduu yerde tahdis ve rivayet etmi; inkr eden bulunmamdr. Hatt Hazreti
Urve bile kendi rivayetinden Bsre'nin rivayetine dnmtr:y..Mamafih Hazreti bni

mer vefatna kadar zekerini her meshettike abdest almaa devam etmitir. BeylaM
(384 458} diyor ki: Bsre hadsini Talk hadsi zerine tercih iin Buhar (1942S6)
ile Mslim'in (204261) onu tahrc etmemeleri ve ravlerin-den hi biri ile

ihticac 222[222] etmemi olmalar kfidir. Halbuki Bsre hadsinin btn rvileri ile
ihticc etmilerdir. Bir de Talk hadsinin rvilerinden Kays b. Talk baz hads imamlar
tarafndan hccet olarak kabul edilmemitir. mam- Malk (93179) yukarda geen iki
hadsin birbirine muarz olmasna bakarak zekere dokunmaktan abdestin vcu-buna
222[222]
hticac etmek; Delil getirmek, delil olarak kullanmak.
kail olamam; fakat menduptur demitir.223[223]

80/68- ie radyallah anh'dan rivayet edilmitir ki: Reslah sallalah aleyhi ve
sellem :
Kime namazda kusmak veya burun kanamas, yahud boazndan bir ey gelme veya
mezi isabet ederse, hemen gitsin abdest alsn. Sonra o halde konumayarak namaznn
zerine bina 224[224] etsin; buyurmulardr. 225[225]
Bu hadsi, bni Mce tahrc etmitir. Ahmed ve bakalar bunu zf bulmulardr.

.
Zaf bulmalarnn sebebi Resul Ekrem (S.A.V.)'e ref edilmesinin yanl olmasdr. mam-
Tirmiz (200279) bu hadsi Hazreti Ebiid-Derd'dan u lfzla rivayet etmitir:
Resl- Ekrem (S.A.V.) Kustu ve'abdest aidi. Tirmiz diyor ki: Peygamber (S.A.V.)'in
ashabndan olsun, Tabin ve sireden olsun birok ili mehli kusmann ve burun
kanamasnn abdesti bozacana kaildir. Sfyan- Sevr (95161), lbn'l Mbarek (
181) ve mam- Ahmed'in mezhebleri de budur.
Bsre binti Safvan b. Nevfel Kureyiyye'dir. Resul Ekrem (S.A. V.)'e biat edenlerdendir.
Kendisinden Abdullah b. mer ve sair rviler hads rivayet etmilerdir.
Sahh olan bu hads merfu deil, mrseldir. mam- Ahmed (164241) ile Beyhak
(384458) bu hads hakknda: doru olan mr-sel oluudur demilerdir. Mrseli
hccet kabul edenler, hadsde zikredilen eylerin abdesti bozduuna kail olmutur.
Kusmuun abdesti bozmas Hanefyyenin mezhebidir.. Yalnz kusmuun mideden kmasn art kotular. nk mideden gelmeyene kusmuk denilmez. Bir de olsa baka yerde
mukayyet olarak gelmitir. Mesel; Ammr hadsinde byledir. afiler'le Mlkler'e

223[223]
108.
Bina etmek; Namazda iken burun kanamas gibi bir zrle abdest bozulann ,en yakn yerde abdest
alarak. Namazn brakt yerden tamamlamadr.
224[224]
225[225]
gre kusmak abdesti bozmaz, nk bu Hazreti ie hadsi merfu' olarak sabit
olmamtr. Asl olan abdestin bozul mama sidir. Bu kaide ancak kuvvetli bir delil ile terk
edilebilir.
Ruf : Burun kanamasdr. Abdesti bozup bozmamas ihtilafldr. Hanefler'e gre bozar.
Bozar diyenler bu hadsle istidlal ederler. Bozmaz diyenler hkm- asli ile amel ederler.
Necaset yollarnn birinden gayr bedenin her hangi bir yerinden kan kann hkm
ilerde Enes hadsinde gelecektir.
Kafese gelince: Kales mide bozukluundan kusaca kalkarak boaza bir ey gelmektir,
kusmak deildir. Ve ekser ulemya gre abdesti bozmaz; zira bozacana delil yoktur
.Mezi hakknda yukarda sz geti. Ve bilittifak abdesti bozar idii grld. Namazn
zerine bina mes'elesi de ihtilafldr. Hanefler'le Malkiler'e ve afi'nin eski kavline gre
abdesti ve namaz bozulmaz. Bilkis bozacak bir ey yapmamak ve konumamak art ile
namazdan kar, abdest ahr ve o namazn zerine bina eder. Nitekim bu hadsde bu
cihete iaret vardr. Yeni kavlinde afi ile bir cemaata gre hades, namaz bozar.
Bunlarn delili ilerde gelecek olan Talk b. Ali hadsidir. O hadsde :
Briniz namazda yellenirse hemen gitsin abdest alsn ve namaz yeniden kilsin
Duyurulmaktadr. 226[226]
81/69- Cbir b. Semura 227[227] radyallah anh'dan rivayet edilmitir ki, bir adam
Peygamber sallollah aleyhi ve.sellemJe koyun eti ye-mekden abdesi alaym m diye
sormu; Resl- Ekrem: stersen demi. O adam, deve etinden abdest alaym m diye
sormu (evet) buyurmulardr.228[228]
Bu hadsi, Mslim tahrc etmitir.
226[226]
109.
227[227] Cbir h, Semura (K. A.): Eb Abdillah ve Eb Halid Cbir b. Semfa el-Amiri'dir. Kfe'ye yerlemi,
orada 74 ve bir rivayete gre de 66 tarihinde vefat etmitir. Kendisinden bir hayli hads
nakledilmitir.
228[228]
Hadsin benzerini Eb Dvud (202275) Tirmiz (200279), bni Mce (207275) ve

bakalar Ber' b. zb'den rivayet etmilerdir. Ber' hadsi sudur:
Dedi ki: Reslllah (S.A.V.): Deve etlerinden abdest aln; koyun etlerinden abdest
almayn buyurdular. bni Huzeyme (223311). Bu hadsi nakledenler dil olduu iin
nakil cihetinden bu haberin sahih olduunda hads limleri arasnda bir ihtilf
grmedim der. Yukarki hadslerin ikisi de deve etinin abdesti bozduuna delildir.
Nitekim mam- Ahmed b. Hanbel (164241) ile bn'l-Mnzir (236) ve bni
Huzeyme (223311)'nin mezhebi bu olduu gibi, BeyhaH (384458) de bunu ihtiyar
etmi ve bu kavli mutlak olarak hads ulemsndan hikye eylemitir. Imam- afi'den:
Deve etleri hakkndaki hads sahh ise ona kail olurum dedii rivayet olunur. Beyhak:
Bu bbda sahh iki hads vardr. Biri Cbir hadsi, dieri Ber' hadsi diyor. Ashb-i
Kiram ile tabin hazratmdan bir cemaat, Eb Hanfe (8D150) ve bir rivayete gre
afi (150204) koyun ve deve eti yemenin abdesti bozmadna kail olmulardr.
Bunlara gre, bu iki hads, ya Drtlerin tahrc ettii u hadsle neshedilmitir:
Muhakkak ki, Rsslllah (S.A.V.)'in son emri atein temas ettii eyden abdest lzm
gelmemesidir. Bu hadsi, Hazret Cbir'den bni Hibban (354) de rivayet eder. mam-
Nevevl (631676) : Nesh davas batldr. nk bu son hads mm, teki hss'dr. Hss
nmdan ileridir diyor. Ancak NevevVnm bu sz mutlak surette yani hss evvel olsun,
sonra olsun mm zerine takdim ediliyorsa, dorudur. Fakat mes'ele Usl- Fkh
ulems arasnda ihtilafldr.
Yahut abdestten murad temizliktir ki, kir ve pasdan dolay elleri ykamaktan ibarettir.
Nitekim stten dolay abdest alma mes'elesinde emrolunmu ve stn ya vardr

buyurulmutu. St hakknda vrid olan st iildikten sonra azn alkalanmadr.
Bazlar deve eti yedikten sonra abdest almak iin vrid olan emir, vcup iin deil,
istihb iindir. derlerse de bu iddia hlf- zahirdir.
Koyun eti bilittifak abdesti bozmaz deniliyorsa da erh's-Snne nm kitapta atete

pien her eyi yemekten abdest almann vcib olduu hikye edilir. Halife mer b.
Abdilazz eker yese abdest alrm. 229[229]
229[229]
111.
82/70- Eb Hreyre radyallah anh'den rivayet edi'mitir. Demitir ki: Reslllah

sallalah aleyhi ve selem :
Kim l ykarsa ykansn, onu tayan da abdest alsn; buyurdular.230[230]

Bu hadsi, Ahmed, Nes ve Tirmiz tahrc etmitir. Tirmiz bunu hasen grm, Ahmed
ise: Bu bbda hibir ey sahh olmuyor demitir.
nk mam- Ahmed (164241) bu hadsi zaf bir tarikden tahrc etmitir. Fakat
Tirmiz hasen bulmu, bni Hibban (354) ise sahhlemitir. Zira kuvvetli tariklerden
gelmitir. Maverdi {450} hadsilerin bu hadsi 120 tarikten tahrc ettiklerini syler.
mam- Ahmed: Bu hadis Beyhak'nin (384458) rivayet ettii bni Abbas hadsi ile
nesholunmutur diyor. O hadsde Resl- Ekrem (S.A.V.) yle buyurmaktadr:
Size lnz ykadnz zaman, ykamaktan dolay gusl yoktur. nk sizin lnz
temiz lr. Pis deildir. Binenaleyh ellerinizi ykayvermek size yeter. Lkin bu hadsi
Beyhak zaf grm ve Eb eybe'ye yklenmitir. Musannif merhum tla BeyhakVye
atarak, Eb eybe'mn itimada ayan olduunu beyn etmitir. nk Eb eyhe ile

Nes (215 303) bile ihticac etmi, birok imamlar kendisini ayn- itimad saym ve
ondan bir derece stn olanlarla Buhar (194256) ihticac etmitir. Binenaleyh
Musannif bu hadse hasendir der. Sonra bu hadsle Eb Hreyre hamsindeki emrin
aralarm bulmaa alarak: Bu emir ne-dib iindir. Nedib iin olduuna karine
yukarki foni Abbas hadsi ile Abdullah b. Ahmed'in (417) tahrc ettii Abdullah b.
mer hadsidir. Bu hadsde :
Biz l ykyorduk; mteakiben kimimiz ykanyor, kimimiz ykanmyordukDuyuruluyor. Musannif bunun iin isnad sahihtir diyor. Bu bbdaki hadslerin arasn
bulmaa yarayan en gzel hads budur. Cenazeyi tayan abdest alsn emrine gelince:
Byle bir eyin vacib olmas yle dursun, mendub olduuna kail olan bile yoktur.
Maamafih madem ki hads-i erfde vardr; amel olunabilir. Ha-dsdeki abdest alma
emri elleri ykamakla tefsir olunur. nk temiz bir "eyi tamak abdesti deil, elleri
230[230]
ykamay bile icap etmez. u halde elleri ykamak teabbdi olarak menduptur. Cenazeyi
tamaktan maksad da.onu cesedinden tutarak kaldrmakdr. Zira hadsde temiz lr

buyuruluyor. Bu sze mnasip olan bedeninden tutarak gtrmektir. 231[231]
83/71- Abdullah b. Eb Bekir 232[232] radydllah anh'den rivayet edilmitir ki:
Resllah sallallah aleyhi ve seUem'n Amr b. Hazm'e 233[233] yazd nmede, Kur'ana
temiz olan kimseden bakasnn el srmemesi vardr. 234[234]
Bu hadsi, Mlik mrsel olarak rivayet etmitir. Nes ile bni Hibban vasletmilerdir.
Hads ma'luldur.
(Hads-i malul: Bak: Kitabn bandaki stlhat cetvelinde, (shf, Z) Musannifin bu hadsle
ma'lul demesi Sleyman b. Davud'un rivayetinden dolaydr. bni Hazm'm (384456)
beynna gre Sleyman bil-ittifak metruktr. Fakat Musannif bu Sleyman hakknda

vehme kaplm; onu Sleyman b. Dvud el-Yemnl zannetmitir. Halbuki bu Sleyman,
Sleyman b. Dvud el - Hln'dir. Ve sikadr (mutemettir). Hakknda bir ok hads

hafzlar sitayilerde bulunmutur, bilittifak zaf saylan Sleyman Yemn'dir.
Amr b. Hazm'in nmesini ns kabul ile telkki etmilerdir. Hatt bni Abdilberr (368
463) bu, nsn kabul ile mtevatire benzedi diyor. Yakup b. Sfyan bu nmeden
231[231]
112.
Abdullah b. Ebi Bekir (K. A.) : Eb Bekir'is-Sddk (K. A.)'m oludur. Esma* binti Ebi Bekir'le
anneleri birdir. ilk mslmanlard andr. Hazreti Peygamber (S.A.V.) ile feth-V Mekke, Htneyn ve fTaif
gazalarnda V-eraber bulunmu, ve Taif'de yaralanmt. Birka sene sonra tekrar azan bu yaradn on
birinci hicri ylnda vefat etmitir. Resl-ti Ekrem (S.A.V.) ile Siddk-i ve kiiffardan haber getiren bu zttr.
Hazreti Peygamber (S.A.V.) iin yedi altna satn ald kefenlik sonradan Resliillah (S.A.V.) iin mnasip
grlmeyince, onu kendisine ;birakm ise de vefatna yakn: Bunda hayr olsa, Resliillah (S.A.V.)
kefenlenirdi diyerek bundan kendisine kefen yapmamalarn vasiyet etmitir.
232[232]
Amr b. Hazn
(R.A.): Hazre, Neccri'dir. Knyesi Ebd-Dahhk'dir. lk itirak ettii gaza
Hendek'tir. Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisini henz onyedi yanda iken Necran'a Fkh ve Kur'an- Kerm
hocas ve zekt tahsildar olarak gndermi, ona bir de name yazarak farzlar, snnetleri, zektlar ve
diyetleri aklamt. Hazreti mer'in halifelii devrinde Medine'de
233[233]
vefat etmitir.
daha sahh bir nme bilmiyorum; nk Reslllahm ashab ile tabin hep buna
mracaat edip, kendi re'ylerin terk ediyorlar.'demitir. Hkim (321405): mer b.
Abdilaziz ile asrnn mam Zhr (124) bu nmenin sahh olduuna ehadet ettiler
der. Bu bba Hkm b. Hizam hadsi de vardr. Bu hadsde:
Kur'ana ancak temiz olan el srer buyurulmaktadir. Hkim hadsinin isnadnda sz
olsa da yine bu bbda Heysem (374)'nin Mecmeu'z-Zevid adl eserinde Abdullah

b. mer (R. A.)'den u hads rivayet olunmaktadr:
ReslIIah sdllalah aleyhi ve sellem: Kur'ana temiz olandan bakas el sremez
buyurdular. Heysem bu hadsin btn ricali itimada ayandr demi; ve iki tane ahidi
olduunu sylemitir. San'n diyor ki: imdi yalnz den ne kasdedildii meselesi kalyor.
Zira bu kelime mterektir. Hem hades-i ekber'-den, hem hades-i asgar'dan temizlenene
tlak olunabilecei, m'mine de, vcudunda necaset olmayan kfire de tlak edilebilir.
Binenaleyh bir manya hamledebilmek iin karine lzmdr,
( 235[235]) ona ancak temizlenmi olanlar ei srer yet-i kermesinde makl olan
zamirin kitab meknuna raci olmasdr, denilmitir. Hanetler'e gre Kur'an Abdestsiz ele
alnmaz. 236[236]
84/72- ie radydllah anh'dan rivayet edmitir. Demitir k: ReslIIah sdllaUah

aleyhi ve sellem Allah' vakitlerinin hepsinde zikrediyordu.237[237]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmi; Buhar ta'Ik eylemitir.
Hads-i erf bir asl takrir etmektedir. Bu asl her hal- anda Allah' zikretmektir. Zikir
hususunda hads mmdr. Binenaleyh cnb iken Kur'an-okumak bile bu umuma dahil
olmak icab ederse de cnb meselesi gsl babnda grlecek olan Hazreti Al (R. A.)
hadsile tahsis olunmutur. Bu hads kaza-i hacet ve mnasebet-i cinsiyye halleri ile de
tahsis olunmutur. u halde btn zamanlarnda tabirinden murad ekserisinde demek
235[235]
236[236]
114.
237[237]
Sre-i Vaka; yet: 79.

olur. Musannif merhumun bu hadsi buraya getirmesi, abdesti bozan eylerin zikrullaha
da mani olaca zannedilmemssi iindir. 238[238]
85/73- Enes radyallah anh'den rivayet edilmitir ki: Peygamber sallallah aleyhi ve
sellem kan aldrm ve namaz klmtr; abdest almamtr. 239[239]
Bu hadsi, Dre Kutn tahrc etmi ve gevek bulmutur.
Yani: Bu hads leyyindir demitir. nk isnadnda Salih b, Mu-kfif vardr ki, bu zt

kav deildir. Onu Nevev (631676) dahi zafler faslnda zikretmitir.
Hads vcudun necaset yollarndan gayri bir yerinden kan kann abdesti bozmadna
delildir. Bu bbda Ibni mer, bni Abbas ve bn Ebi Evf hazrtmdan hadsler vardr.
Ve hepsi abdesti bozmayacan ifade ederler. Ulem bu meselede ihtilf etmilerdir.
Bazlar: Dam-Iyarak akarsa, yahut arpa tanesi miktar olup akarsa bozar; demiler.
afiiler'le Malikler'e ve Ashb-i Kiramdan ve Tabinden bir cemaata gre necaset yollar
haricinde bedenden kan kan abdesti bozmaz. Bunlarn delilleri Enes hadsidir. Bir de
Resl- Ekrem (S.A.V.) :
Sesle kokudan baka hi bir eyden abdest lzm gelmez buyurmulardr ki, buda
onlara delil olabilir. Hanefler'e gre vcuddan kan kan akar hkmne girdi mi, abdesti
bozar. Hatt mam-% Zfer (110150)'e gre akmayacak kadar az da olsa yine bozar.
Hanetyyenn-delili: Dre Kutn"{206385)'nin tahrc ettii:
Abdest her akar kandan dolay lzm olur hadsidir. 240[240]
86/74- Muaviye radyallah anh'den rivayet edilmidir, Demidir k: Reslllah

salalah aleyhi ve sellem;
238[238]
239[239]
Gz kn badr. Gzler uyudumu ba zlr; buyurdular. 241[241]

Bu hadsi : Ahmed ve Taberan rivayet etmilerdir. Taberani Kim uyursa abdest alsn
cmlesini ziyde etmidir. Bu hadsteki bu ziyde Eb Davud'daki Ali (K.V.) hadsinde

Ba Zlr tbiri olmakszndr. Her iki isndda da zaaf vardr.
Ebu Davud'un, Ibni Abbas (R. Anhm)'dan merfu olarak zikrettii rivayetinde Abdest
ancak yatarak uyuyana lzmdr. cmlesi vardr. Hadsin isnadnda yine zaaf vardr.
Muaviye ve Ali (R.'A.) rivayetleri zayfdr. nk Muaviye hadsinin isnadnda: Eb Bekir

b. Meryem'den rivayet eden Bakiyye vardr. Bakiyye cidden zaftir. Hazret Ali hadsinde
yine Bakiyye vardr. Yal-niz bu sefer Vadn b. Ata'dan rivayet eder. bni Eb Hatim (
320) derki: Bu iki hadsi babama sordum: Kavi deildirler dedi. mam-% Ahmed
(164241 )'e gre Hazreti A!i hadsi Muaviye hadsinden daha sabittir. Bu hadsi
Mnzri(656), Nevev (631676) ve bni Salh (577643). Hasen olarak kabul
etmilerdir.
Her iki hads uykunun bizzat abdesti bozmadna,, yalnz, bozma phesi uyandrdna
dellet etmektedirler. Binenaleyh bu kavle za-hip olanlarn delilidirler. Bu hususta sz
yukarda bu babn birinci hadsinde gemitir. Tertip daha gzel olmak iin musannif bu
hadsi de orada- zikretse daha iyi olurdu. Ibni Abbas rivayeti de zayfdr.
nk Eb Dvud (202275) bu hadsin mnker olduunu sylemi ve ne suretle

mnker olduunu aklamtr. Hadsde, edat ile yaplm kasr vardr. Binenaleyh
abdesti yalnz yatarak uyuyann uykusu bozar. Dalarak bile olsa baka uyku bozmaz. Bu
rivayetle yu-karkiler birbirine muarz grlrse de aralar bulunur: Ve bu hads aleb-i
hal yani ekseriyetle vuku bulan hali tasvir ediyor. nk uyuyan kimse ekseriyetle yan
st yatarak uyur. Binenaleyh muraza yoktur; denilir. 242[242]
89/75- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet edilmitir ki, Resfllah salallah
241[241]
116.
242[242]
aleyhi ve seUem :
eytan sizden birinize namaznda gelir de dbr-ne frr. Bu sebeble ona abdesti
bozdu gibi gelir. Halbuki bozulmamtr. Byle bir ey bana geldimi bir ses iitmedike
veya bir koku duymadka namazdan kmasn; buyurdular. 243[243]
Bu hadsi, Bezzr244[244] tahrc etmitir. Asl Buhar ile Mslim'deki Abdullah b. Zeyd
hadsidir. Mslim'de Eb Hreyre'den benzeri vardr.
Hadsin mnsn.ifade eden baka hads geride geti. Hads; eytann kullar zerine en
erefli ibadette bile musallat klnacann sri tarafndan ilmdr. Maamafih onlara bir
zarar veremiyecei ve temizlik hkmnn ancak ilm-i yakn ile zail olaca da hadsin
delleti cmle sindendir.
Hkim'in Eb Said'den merfu' olarak rivayet ettii hads: Brinize eytan gelir de sen
muhakkak abdesti bozdun derse, yalan syledin desin; eklindedir.
Bu hadsi, bni Hibbn: Kendi kendine desin lafzyla tahrc etmitir.

Hkim'in hadsi, Yalan syledin sznden sonra :
Ancak bir koku duyar veya kula ile bir ses iitirse o baka cmlesinin ilvesi ite de
rivayet edilmitir.
Bu hadslerin ifade ettii mnlar geride gemiti. Musannif merhum bu rivayetlerin

hepsini bir araya getirerek geride geen Eb H-reyre hadsine katsa tertib itibar ile ok
iyi olurdu.
Bu hadsler, eytann dem oullarnn ibadetini ve bilhassa namazn ve ona mteallik
eyleri ifsat etmeye ne derece hrsl olduunu gstermektedir. eytann demoluna

ekseriyetle phe vermek suretiyle sokulduu da bu hadslerin ifadesi cmlesindendir.
243[243]
117.
Bezzar : Hafz Eb Bekir Ahmed b. mr b. Abdilhlik Basr'dir. E-l Msned'l Kebir sahibidir.
Tabernl ve sireden ders okumutur. Dre Kutn (306385) dahi ocu meth- senada bulunmutur.
Doum ve lm tarihlerini Zeheb zikretmemitir.
244[244]
Bundan anlailyor-ki, temizlik meselesinde mvesvis olanlar eytann emrine
uyanlardr.245[245]
Kaza-y Hacet Bab
Kaza-y hacet, byk ve kk abdest
(S.A.V.)'in :
Biriniz haceti iin oturdukta

derler ki, bu da:
bozmaktan kinayedir. Bu tbir Resl- Ekrem
hadsinden alnmadr. Buna hadsiler Babu't-Tahal
Biriniz helaya girdii vakit hadsinden alnmadr. Daha baka tbirler de vardr. Ve
hepsi sahihtir. 246[246]
93/76- Enes b. Mlik radyaMah anh'den rivayet edilmdr. De-midir k: Reslllah

sattaZlah aleyhi ve seltem, helaya girdii vakit yzn brakyordu. 247[247]
Bu hadsi, Drtler tahrc etmidir. Hads, Ma'll'dur. Ma'll olmasnn sebebi bni
Creyc'in Zhr'den (124) rivayet etmesidir. nk bni Creyc Zhr'den deil, Ziyd
bin Sd'd&n o da Zhr'den iitmidir. Yoksa ravleri mazbuttur. Lkin bu hads,
Zhr'den. bu lfzla rivayet edilmemidir. Ondan rivayet olunan lfz udur:
Resl- Ekrem salaah aleyhi ve sellem gmden bir yzk edindi, sonra onu atd.
bni Creyc'in Zhr'den iittiini vehmeden ra-v Hemmm'dr. Nitekim Eb Dvud

(202275) de ayn ey'i sylemektedir. Hemmm sika'd&n bir zttr. Burada naslsa
vehmet-midir. Bu hads hem Merf hem Mevkuf olarak baka tarklerle Hazret!
Enes'den rivayet olunmudur. mam- Beyhak (384458]f buna hid rivayet etmidir.
245[245]
118.
246[246]
247[247]
Hkim (321405) bu hadsi, u lfzlarla rivayet eder :
Resll'ah (S.A.V.) nak Muhammedrreslllah olan bir yzk taknd. Helaya girdii
vakit onu karyordu.
Hads-i erif helann uzakta olmasna- delildir. Buna dellet eden taraf hela szdr.
nk hela: Hl ve bo yer demektir. Aada drt rakamyla iaret ettiimiz Mure

hadsinde bu mn daha ak grlecektir.
Eb Dvud'ds. (202275) bu mnda yle bir hads vardr:
Kaza-y hacet murad ettii zaman kendisini kimsenin gremiyecei bir yere gider
id. 248[248] Yine bu hadsde, zerinde zikruMah yazl eylerin kaza-y hacet zaman
terkedilmesine de'let vardr. Bazlarna gre zaruret yokken Mushaf helaya sokmak
haram'dr. Haneflerle1 afilere gre mekruh'dur. stnde banda zikrullah yazl bir
ey olduunu unutan kimse kaza-y hacet ederken hatrlarsa onu aznda veya cep gibi
bir yerinde saklar; diyorlar. Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in fiili meydandadr. Bunu,
zerinde zikrullah yazl ey'i pis yerlerden korumak iin yapmdr. Binenaleyh,
mendb olduuna dellet eder. Helaya giderken karmak yalnz yze mahsus
deildir.
zerinde
hkmdedir.249[249]
yet
dier
zikrullah.yazl
hamili
gibi
eyler'de
ayn
94/77- Enes radyaMah anh'den rivayet edilmidir. Demidir ki: Reslllah salattah
aleyhi ve seUem helaya girecei vakit: Allah'm, erkek ve dii eytanlardan Sana
snrm der idi.250[250]
Bu hadsi, Yediler tahrc etmilerdir.
Said b. Mansur hadsinde: der idii rivayet edilmidir. Musannif merhum Fethu'l-Br-
imdiki helalarn kolaylk oluyor bahanesiyle ieride burnumuzun dibinde oluuna ne denir
bilmem...?
248[248]
249[249]
119.
250[250]
de: Bu hadsi El-Ma'me-r- de rivayet etmi, onun isnad Mslim'in artna gredir. O
rivayete Besmele ziyde edilmi; Besmele'yi baka yerde grmedim.
diyor. Hads-i erifin ibaresi seklinde olduuna gre bu ksma mn verirken Girdii
vakit demek lzm gelirse de helaya girdikten sonra dua okumayaca iin; Girmek
istedii vakit diye erh edilmitir. Filvaki hu hads Buhar'deki Enes hadsinde anlatt-
mz ekilde aklanmtr. Enes Hazretleri diyor ki :

Reslllah (S.A.V.) helaya girmek istedii vakit...
Bu hkm, kaza-y hacet iin hazrlanm helalar hakknda byledir. Karinede duhl'dur.
Zira kaza-y hacet iin hazrlanmayan ovalar hakknda girmek tbiri kullanlmaz. Vaka
hads bahelikler hakknda vrid olmu; oralara da eytanlarn gelirdii beyn olunmu
ise de kaza-y hacet iin hazrlanmayan yerlerde bu zikir merudur. Byle yerlerde zikir
kaza-y hacet iin elbiseyi kaldrrken; hazr helalarda ise heJya girmeden sylenir. Enes
hadsinin zahirine baklrsa Resl- Ekrem (S.A.V.) bu, zikri aikr sylyormu.
Binenaleyh aikr sylemek daha iyidir. 251[251]
95/78- Enes radyaMah anh'den rivayet edilmitir. Demidir ki: Reslllah saUalah
aleyhi ve settem helaya giriyor; ben ve benm gibi bir ocuk bir su tulumu ile denek
tayorduk; o su ile taharetleniyordu. 252[252]
Hads, Mttefekun A'eyh'dir.
Buradaki hela sznden murad ovadr. Zira su ile beraber bir de denek gtrlyor.
Resl- Ekrem (S.A.V.) abdest ald zaman kr'da bu denei kblesine dikerek ona
doru namaz klyordu. Yahud zerine elbisesini asarak onunla rtnyordu. Yahud
baka ihtiyalar hususunda ondan istifade ediyordu. u da var ki, evinde olsa Resl-
Ekrem'in hizmetini ehli ve ailesi efrad grrlerdi.
Hazreti Enes'in yanndaki ocuun kim olduu ihtilafldr. Bazlarna gre bni Mes'd
251[251]
252[252]
121.
(R. A.)'r. Kendisine ocuk denmesi mecaz'dr. Fakat hadsde geen Benim gibi sz
bu ihtimli uzakladryor. nk bni Mes'd byk idi;Enes yada deildi. Maamafih
Benm gibi tbirinden o da benim gibi Hazreti Peygambere hizmet ediyordu mns
kasdedilebilir. Filvaki bni Mes'd Hazretleri Resl- Ekrem (S.A.V.)'-dsn ayrlmaz, onun
ayakkablanyla misvkini tard. Bazlar bu ocuk Hazreti Eb Hreyre (R. A.) idi diyor.
Bazlarnca da ocuk Cbir b. Abdullah (R. A.) idi.
Hads-i erf, kk ocuun hizmette kullanlabileceine ve su ile taharetlenmenin
cevazna delildir. mam- Mlik'in Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in su ile taharetlendiini
kabul etmedii rivayet olunur. Halbuki hadsler bu hakikati isbat etmektedir.

Binenaleyh Mlik'in inkrna baklmaz. Bazlarna gre hads su ile taharetlenmenin
tala taharet-lenmekden daha makbul olduuna da dellet eder. nk daha makbul

olmasa ocuklar vastasyla ovaya su tamaa lzum kalmazd. Ule--mnn ekserisine
gre efdal olan hem su ile, hem tala taharetlenmektir. yed birisi ile iktifa ederse su ile
taharetlenmek efdaldir. Maama-fh namaz klacaksa mss'ele ihtilafldr. Tala taharet
kfidir diyenler su lzm deil diyor. Deildir diyenler su ile taharet de lzmdr diyor.
Su ile taharetlenmenin dbnd&n biri de, i bittikten sonra elini toprakla silmektir.
Nitekim Eb Davud'un (202275) tahrc ettii Eb Hreyre hadsinde yte deniliyor :
Reslllah (S.A.V.) helaya gittii vakit ben bir ibrik veya bir tuum su gelrirdim.
Bundan taharetlenir; sonra elini yere silerdi. Nesi (215303) dahi Csrr'den u hadsi
tahrc efmidir:
Ben Peygamber {S.A.V.) ile beraber dim. Helaya gltfl kaza-yt hacet ettikten sonra: Y
Cerr temizleyecek ey getir; dedi. Ben kendilerine su getirdim, istinca yaptlar. Cerr
eliyle gstererek elini yere outurdu. Bu hadsin benzeri Gusl Babnda
96/79- Mure b. u'be'den rivayet edilmidr. Demidr k: Re-slllah salalah
aleyhi ve sellem: Al tulumu; dedi ve yrd. T gzmden kayp oluncaya kadar gitti
253[253]
122.
ve kaza-y hacet etd. 254[254]

Hads, Mttefekun A!eyh'dir.
Bu hads-i erf kaza-y hacet ederken gizlenmee delildir. Fakat gizlenmek vacib
deildir. nk delili fiildir. Peygamber (S.A.V.)'in szle beyn etmeden bir ey'i fiilen
yapmas vcb ifde etmez. Lkin setr-i avret delilleri ile yine de rtnmek vacib olur.
Imam- Ahmed (164241), Eb Dvud ve bni Mce (207275)'nin Eb Hreyre'den

tahrc ettikleri u hads'de rtnme emri vardr:
Resl- Ekrem (S.A.V.) : Kim helaya giderse rtnsn. ayet rtnmek iin bir kum
tepeciinden baka bir ey bulamazsa onu arkasna alsn. nk eytan Ben dem'in
dbrlerUle oynar. Kim yaparsa muhakkak ki iyi eder; kim yapmazsa beis yok
buyurdular. Binenaleyh bu hads rtnmenin mstehab olduuna delildir. Lkin dikkat
edilirse. anlalr ki; bu rtnme insanlardan korunmak iin deil, helaya mahus-dur.*
Lkin rtnmeye sebeb olarak eytanin oynamas gsteriliyor. u halde insan olmayan
bir ovada bile bulunsa bir eyle 'rtnmek mstaha'b olur. Hattb (388) diyor ki;
Bunun mans udur: Bu yerlere eytan gelir ve fesat karmak, eziyet vermek iin
frsat arar. nk bu yerler.zikrullah'm terk edildii, avret mahallerinin ald yerlerdir. Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in: Bu baheler konak yeridir buyurmasnn mans
da budur. Binenaleyh kaza-y hacet esnasnda mmkn mertebe rtnerek grnmee

almay emretti. T ki rtnmyor diye nsn tenkidine mruz kalmasn. Bir de rzgr-
dan zerine sidik ve kazurat sramasn. Btn bunlar eytann onun mak'ad'yla
oynamasndan ve ona eza ve fesat kasdetmesnden ileri gelir.255[255]
97/80- Eb Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir. De-midir k: Reslllah

sallallah aleyhi ve sellem:
ki
254[254]
255[255]
123.
l'netiden:
Nsn
yoluna,
yahut
glgesine
hacet
edenden
saknn;
buyurdular. 256[256]
Hadsi, Mslim rivayet etmidir.
Mslim'in bir rivayetinde :
Ashb, bu-l'netiler kimdir: Y Reslallah dediler? ziydesi vardr. Hadsdeki iki

l'netiden murad : lemin yoluna veya glgesine kaza-y hacet etmekdir. Bu iki fiil
bakalarnn l'net okumasna sebebdir. Yni bunlar yapanlara somek ve l'net etmek
insanlarn -detle-rindendir. L'neti sanki bu fiiler yapyormu gibi onlara nisbet etmek
Edebiyat tbiri ile Mecz- Akl'dir. Bazan Lane sgas Mel'un mnsna da
kullanlr. Bu takdirde yine ifdede Mecz- Akl vardr. lemin getii yola kaza-y hacet
etmek geenlere eziyet verir. nk pis pis kokar. renlik verir. Bu suretle l'net
okumaa sebeb olur. Eer o kimseye bu fiilinden dolay l'net etmek caiz ise kendisine
l'net ve beddua ettirmee kendisi sebeb oldu demektir. Deil ise bakasn l'net
sebebiyle gnaha sokdu demektir. Acaba burada bu iki ihtimlden hangisi
kasdedilmitir? Burada maksad birinci ihtimldir. nk Tabern (260360)'nin El Kebr inde tahrc ettii Huzeyfe b. Esed hadi buna dellet ediyor. Hafz Mnzr {
656)'nin isnadn beendii bu hadsde' yle buyurulmaktadr:
Resl- Ekrem salaUah aleyhi vesellem : Kim mslmanlara yollarnda eziyyet

verirse onun aleyhine mslmanlarn l'neti vcib olur. buyurdular. Bu mnda baka
hadsler de vardr. Bu hadsler bu fiili yapann l'nete mstahak olduuna dellet eder-
ler. Hadsimizdeki glgeden maksad; insanlarn oturup istirahat ettii glgedir. Yoksa ie
yaramayan glge deildir. Resl- Ekrem (S.A.V.) kaza-y hacet iin bir hurmalk altna
oturmudu. phesiz ki, onun da glgesi vardr. mam- Ahmed'in hadsinde :
Yahu ksrtdisiyle glgelenilen glge deniliyor ki, bu da l'nete mstahak olduuna

dellet eder. 257[257]
256[256]
257[257]
124.
97/80- Eb Dvud Muz r<tdtyalah anh'den: Su balan szn ziyde etti. Eb

Davud'un lfz :
l'net yerinden, su balarna, yol ortasna ve glgeye kaza-y hacet etmekden

saknn. seklindedir. 258[258]
97/80- Ahmedin
vardr. ( 259[259])
bn Abbas'dan rivayetinde: Yahut SU birikintisine ziydesi
Hads'in tamam mam- Ahmed'in (164241) rivayetinde yledir:
l'net yerinden saknn: Hanginizin kendise glgelenilen bir glgeye veya yola,
yahut su birikintisine def-i hacet in oturmaktan saknsn buyurdular. Bu hadslerin

ikisinde de za'af vardr.
Eb Dvud hadsinin zaiflii Mrsel olduundandr. Bunu biz-zad Eb Dvud

sylendir. Bu hadsi Ebu Said Hmyer' rivayet et-midir. Fakat bu 2t Hazreti Muz'a
yetime mi dir. Binenaleyh Mn-kat'dr. Bu tarikden onu bni Mce (207275) de

tahrc etmidir.
mam- Ahmed hadsinin zaiflii ise ravleri arasnda bni Le-ha'nn bulunmasndandr.
bni Abbas'dan rivayet eden zt da miibhemdir. 260[260]
97/80- Tabaran 261[261] yemi aalarnn altna ve akan rmak kenarna kaza-y hacet
Dikkat bu Meallerin metninin kligesi yukarda geti.
261[261] Tabern : Zeheb (748) diyor ki: Tabern, imam, hccet Eb'l-Kasim Sleyman b. Ahmed,
dnya'nm mesnedi'dir. 260 tarihinde domu 73 de hads okumaa balam ve bu uurda Medin, am,
Mekke, Medine, Yemen, Msr, Badat, Kfe, Basra, sfehan, El-Cezre ve ir yerleri dolamdr.
Kendisinden binden ziyde kimse rivayet etmidir. Bu alann byklerinden idi. Sadk ve emin idi. Hads
imamlar kendisini medhu sena etmilerdir.
258[258]
259[259]
yasan bni mer hadsinden zaf bir senedle tahrc etdi.
Bu hadsin zaf olmasna sebeb, ravleri arasnda metruk rav bulunmasdr. Bu Metruk
rav Furad b. Sdib'dir. Musannif merhumun Telhis adl eserinde zikri geer. Buraya
kadar zikri geen yasak yerler altdr. Bunlar: Yol ortas, glge, su balar, su birikintileri,
yemi aalarnn alt, ve rmak kenarlardr. Bir yedincisi de Mescd kaplarna bevl
efmekdir. Bunu Eb Dvud (202 275) Merasilinde Mekhden u lfzlarla rivayet

eder :
Reslllah (S.A.V.) mescidlerin kaplarna bevl etmekden nehy etdi. 262[262]

101/81- Cbir radyallah ah'den rivayet edilmidir. Demidir ki: Res'llah
sallallah aleyhi ve sellem :
ki kii byk abdest bozarlarsa her biri arkadandan gizlensin ve konumasnlar.

nk Allah bundan dolay'. buz eder; buyurdular. 263[263]
Bu hadsi, Ahmed rivayet etmi; bn's- Seken 264[264] ile bn'l - Kattan 265[265]
sahhlemilerdir.Hads, Ma'll'dr. Hadsdeki rtnme emri vcb iindir. Makt: buzm
en iddetlisi-dir. Hadsin Ma'll olmasna sebeb: Eb Davud'un beynna gre Ms-ned
olarak rivayet edilmemesidir. Bu hadsi msned olarak yalnz kri-me b. Ammr rivayet
etmidir. Bu ztla Mslim (204261) sahihinde ihticc etmidir. Baz hads hafzlar
krime'nin Yahya b. Eb Kesr'den rivayet ettii bu hadsi zaf bulmulardr. Halbuki
Mslim Gnun Yahya b. Eb Kesr'den rivayet ettii hadsi tahrc etmidir. Buhar (194
262[262]
263[263]
126.
bn's-Seken: Hafz, hccet Eb Ali Said b. Osman b. Said'dir. 294 de domu ve 353 de
vefat etmidir. Hads ilmine merak etmi. Hadsleri toplam; te'lif etmi ve mehur olmugdu.
Kendisinden hads mamlar bie rivayet etmilerdir.
264[264]
bn'l - Kattan: Hafz Eb'l-Hasan Ali b. MhannrJed b. Abdl-Melik'dir. Hads meslekinde nsm
en basiretlisi, hads ricalini en iyi bilen ve rivayete en ziyde dikkat edenlerdendir. Eserleri iinde
Kitabu'l - Vehm ve'l-ham hfznn ve anlay kudretinin derecesini gstermee kfidir. Hadsi ders
olarak, okutmudur. 628 de vefat etmidir.
265[265]
256) dahi Yahya'dan rivayet ettii hadsle istihadda buhmmudur. Ka-za-y hacet
ederken konumakdan nehy hadsini Eb Dvud (202275) 6ni Mce (207275) ve

bni Hzeyme (223311) de Sahh inde Eb Said'den rivayet etmidir. u kadar var
ki, hepsi bunu yd b. Hill'den yahut Hill b. yd'dan rivayet etmilerdir. Bu zt

hakknda Hafz Mnzir: Kendisini ne cerh ne de adaletle tanrm; o.mehuller
meyanmdadr. der.
Bu hads avret mahallini rtmenin vcbuna; kaza-i hacet ederken konumann memnu
olduuna delildir. Nehiyde asl olan tahrim-dir. Bilhassa hads-i erfde konumann
Allah'n makt yri iddetli buzu ile tlil edilmesi tahrimi daha fazla aklamak iindir.
Fakat El - Bahr da konumann b'l - cm haram olmad iddia edilmidir; nehiy

kerahet iindir deniliyor.
Filvaki Resl- Ekrem (S.A.V.) vcib olan selm almay bile ka-za-y hacet esnasnda terk
etmidir. Buhar'den maada sahh sahihlerinin bni mer (R. A.)'den tahrc ettikleri bir
hads-i erfde yle buyurulmaktadr:
Bir adam Resl- Ekrem (S.A.V.) bevl ederken onun yamdan ged ve selm verd,
Resl- Ekrem (S.A-V.) onun selmn almad. 266[266]
102/82- Ebu Katde radyallah anh'den rivayet edilmidir. De-mdir ki: Reslllah
Sakn biriniz bevl ederken zekirini a eliyle tutmasn, heladan (sonra) sa eliyle
silinmesin; su ierken kabn iine solumasn; buyurdular. 267[267]
Hads; MHefekun Aleyh'dir. Lfz Mslim'indir.
Bu hads'de, bevl ederken zekeri sa el ile tutmann ve keza, kaza-y hacetten sonra sa
eli ile silinmenin, su ierken kabn iine solumann memnu olduuna delildir. Bevl
ettikden sonra sa eliyle silinmenin de ayn hkmde olduu aada gelecek. Selmn
266[266]
127.
267[267]
hadsinde grlecektir. Hads-i erifin zahiri mucebince tahrime kail olanlar Zhiriyye'dir. fiyye'den bazlarnn da istinca (taharetlenmek) mes'elesinde re'yi budur.
Cumhur-u Ulemya gre ise hadsdeki nehiy tahrim iin deil, tenzih iindir. Buhar
(194256) bu bbda :
Sa el ile istinca'dan nehiy bab adn vermidir.
Musannif merhum Fethu'l-Bari- de bu hususda unlar yazyor: Babu'n-Nehy demesi
buradaki nehyin tahrim iin mi yoksa tenzih iin mi olduunu kestiremediindendir.

Yahut bu nehyin tahrim iin olmasna mni karine kendisine zahir olmadndandr.
Yukarda zikrettiimiz hkm, su veya ta gibi bir eyle taharet-lenildiine gredir.

Bunun aksi yni dorudan doruya eliyle silmesi bil'iem harm'dr. Bu da sa elin
erefine tenbih ve onu pisliklerden korunmak iindir. Su ierken kab'n iine solumaktan
nehyin sebebi 268[268] bakalar irenmesin, yahut suyun iine azndan veya burnundan
bir ey derek bakasnn midesini bulandrmasn diyedir.
Bu nehyin zahiri de tahrim icap ederse de Cumhur-u Ulem bunu daba

hamletmilerdir. 269[269]
103/83- Selman270[270] radyallah anh'den rivayet edilmidir. Demi-dir ki: Muhakkak
Reslullah saaUah aleyhi ve selem bizi byk veya kk abdest bozarken kbleye
dnmekden, yahuf sa el ile taharetlenmekden veya fadan daha az ile

Bu gn artk eitli hastalklarn mikroplar kef edildiine gre su ierken kab'n ine solumakdan
ne irin men edildii dah iyi anlalr zannederim.
268[268]
269[269]
128.
Selman (B.A.): Eb Abdillah Sebnan- Hrisi'dir. Kendisine Sel-man'l - Hayr da denilir. Besl Ekrem (S.A.V.)'in zadhsdr. Asl Acem'dir. Vaktiyle Mecs imi. Bir din aramak iin memleketinden
km ve Hristiyan, olmudu. Bilhere Resl- Ekrem (S.A.V.)'e gelerek man etti. Ve Ehl-i islm1- .
270[270]
in ba oldu. Hakknda ReslHah (S.A.V.) :
Selman bizden Ehl-i Beytdendir buyurdular.Hazret kendisini Medin'e vali gndermidi. ok

yaayanlardandr. Kendi kazancyla geinir ve ok sadaka verirdi. Medine'de bir rivayette 32 dier bir
rivayette 50 tarihinde vefat etmlgdir. Hendek Harbinde Medine'ni^ etrafna hendek kazmay tavsiye
eden bu zattr.
taharetlenmekden yahuf kazurat ve kemikfe taharetlenmekten nehy etti. 271[271]

Bu hadsi, Mslim rivayet etmidir.
stnca; byk abdest bozduktan sonra pislii su veya talarla gidermek yni
taharetlenmektir.
Hads-i erif de kbleye yni Kabe'ye dnmekten nehiy vardr. Kbleden muradn Kabe
olduunu bundan sonra gelen Ebu Eyyb hadsinin u cmlesi aklar:
Kabe'ye doru yaplm bir takm helalar bulduk. Artk yan dnyor ve Allah/dan
ma'flret diliyorduk. Kbleye nn dnmekden; nehy vrid olduu gibi ona arkasn
dnmekden de yriddir. Nitekim Mslim'in (204261) Ebu Hreyre (R. A./den Merf
olarak rivayet ettii u hadsde beyn edilmidir:
Biriniz kaza-y hacet iin oturdukta kbleye ne nn dnsn, ne de arkasn. Bu
mnda baka- hadsler de vardr. Ulem burada nehyin tahrim iin olup olmadnda
ihtilf etmiler ve binnetice be kavi meydana gelmidir:
1 Buradaki nehy tenzih iindir. Ve mes'elede ova ile ehrin fark yoktur. Kbleye
nn veya arksna dnmek mekruhdur. Btn <mehy hadsleri Hazreti Cbr hadsi
karnesiyle kerahete habledilir. Ahmed hin Hanbel (164241), bni Hibban (354)
vesirenin tahrc ettii bu hadsde :
Resl- Ekrem (S.A.V.)'in vefatndan bir yl nce kbleye kar oturduunu grdm
denilmektedir. Bu mnda Buhar ile Mslim'in itti-faken rivayet ettikleri bni mer
hadisi de vardr. Mezkr hadste Ab-duah b. mer (R,A.) Peygamber (S.A.V.)'i nn
Beyt-i Mukaddes, arkasn da Kabe'ye dnm olarak kaza-y hacet ederken grdn
syler.
2 Ovada ve &hirde nn veya arkasn Kble'ye dnmek haramdr. nk hadslerde

nehyediliyor. Tenzihe karine tekil eden hadsler: zrden dolay dnmtr. diye
te'vil edilir. Bir de bu hadsler Re-slullah'n fiilini hikye eder. Fiilinin ise umumu
yoktur.
271[271]
3 Ovada ve ehirde kbleye jn veya arkasn dnmek mbah-dr. nk nehy
hadisleri ibha hadsleriyle nesh edilmidir.
4 Ovada kbleye kar dnmek veya kbleyi arkasna almak haramdr. Fekat ehirde
deildir. nk ibha bildiren hadsler ehirler hakknda vrid olmudur. Binenaleyh
oraya hamolunur. Nehy hadsleri ise umumdir. ehirler Reslullah (S.A.V.)'ir fiiliyle
tahsis olun-mudur. Ovalar tahrim hkm zere kalrlar. Filvaki' Abdullah b. mer
(R.A.): Bundan ancak ovada nehy olundu. Seninle kble arasnda seni rten bir ey
varsa beis yokdur. demidir.
Bunu Eb Dvud (202 ' 275) ve ire rivayet ederler.
Bu drdnc kavi akla enyakn olandr. nk bununla amel edilirse nehiy ve ibha
hadislerinin hepsi ile amel edilmi oluyor.
5 Kbeye nn dnmekle arkasn dnmek arasnda fark vardr. Gerek byk ve

gerekse Kk abdest bozarken kjbleye nn dnmek haramdr. Fakat arkasn
dnmek caizdir. Bu kavi merduddur. nk nehiy ikisine de msavi olarak mildir.
'b (261D4)'ye gre ovada kbley dnmekden men' edilmesinin sebebi, orasnn
namaz klandan hli kalmamasmdandr. Zira krlarda ya insan, ya melek veyahut
cinnlerden namaz klanlar eksik olmaz. Olabilir gz kaza-y hacet edenin avret
mahalline iliir. 'b'ye bni mer hadsiyle Eb Hreyre hadsinin ihtilflar sorulmu.
bni mer hadsinde, Reslllah (S.A.V.)'i kbleye arkasn dnerek kaza-y hacet ettiini
grd ifade ediliyor; Eb Hreyre hadsinde ise bundan men-ettii bildiriliyor, Buna
ne dersin? demiler: kisi de. doru!.. Ebu H-reyre'nin kavli ova hakkndadr. nk
Allah-'n melek ve cin kullar orada namaz klarlar; onlara kar hi bir kimse ne byk
abdest bozmal, ne de.kk abdest. Onlara arka da dnmemeli. Etrafnza gelince:
Bunlar bina edilmi evlerdir. Bunlarda kble aranmaz. demi-dir. Burada sz Kabe'ye
mahsus ise de hkmde Beyf-i Mukaddes de Kabe'ye mlhakdr. nk, Eb Dvud'vm.

rivayet ettii u hadsde onun da zikri gelmektedir:
Reslllah (S.A.V.) byk veya kk abdest bozarken iki kbleye kar durmakdan
nehyetf. bu hads, zaf dir. Ay ile Gne'e kar durmann mekruh olduuna kail olmak
daha da zaf'dir. nk bundan sonra gelen 12 inci hadsde douya batya dnmek emir
buyruluyor.
Sadedinde bulunduumuz hads-i erif tadan daha azyla taharet caiz olmadna da
delildir. Bu talarn nasl kullanlaca ibni Ab-bas (R. A.) hadsinde beyn olunmudur.
ki tala dbrn iki kenar, biri ile de necasetin kt yer silinecekdir. Tala istinc
hususunda ulem arasnda ihtilf vardr. filer'e gre istinc yapacak kimse ta ile su
kullanmak arasnda muhayyerdr. Hangisini yapsa kifayet eder. Yalnz ta ile

taharetlenirse pislik bir defada temizlenmi bile olsa defa silmek lzmdr. Maamafih
deildir diyenler de olmudur. tala pislik temizlenmezse daha fazlasn kullanr;

lkin talarn tek olmas mendub'dur. Talarn n ve arka iin erden alt aded olmas
mstehab'dr. Fakat fiyye'nin bu szne kar: Hadslerde talarn alt olacanadellet yokdur denilebilir. Haneflere gre talarla taharetlenmede mesnun bir say
yokdur. stinc su, ta ve ta yerini tutacak, toprak tula gibi temiz eylerle olur.
Zahirlere gre ise yalnz tala taharetlenmek vcibdir.
Bunlar hadsin zahiri, ile istidlal ederler. Kendilerine : Hadslerde hep tan zikir edilmesi
ekseriyetle o kullanld iindir. Bunun byle olduuna delil kazuratla veya kemikle
istincdan menetmesidir. Eer tala taharet taayyn etse idi, o zaman Resl- Ekrem
(S.A.V.) bir szle tadan gayri her eyle istincy menederdi; eklinde cevab veril-mdir.
Resl- Ekrem (S.A.V.) kmrle, kemik ve hayvan tersiyle istincdan da menetmitir.
Kmrle tezek hakkndaki hadsi Eb Dvud (202275) u lfzla rivayet ediyor :
Cnnler demiler ki: mmetine emret hayvan tezei veya kmr parasyla istinc
etmesinler. nk Allah Tel bize onlarda rzk halketBunun zerine, Reslllah
Efendimiz bunlar nehyetmidir. Kemiin cinlerin az olduunuft Mslim'in (204
261) tahrc ettii bni Mas'd hadsinden okuyalm:
Reslllah (S.A.V.) kendilerine cinler yiyecek mes'elesin sorduklarr
zaman buyurdular ki: zerine Allah'n ad anlan her bol etli kemik size azk ve her
hayvan tersi de hayvanlarnza yem olsun. Hayvan tersini bir hads-i erfde rics yni
necis diye vasflandrmas buna mnfi ve mni deildir. Zira bir ey bir cok illetlerle
ta'lil edilebilir. Hem necis hem de cinlerin hayvanlarna yem olmasna da bir mni
yokdur.
Ay ile Gne'e ,kar kaza-y hacete durmann memnu olmadna aadaki hads dellet
eder. 272[272]
103/83- Yediler'in Eb Eyyub273[273] radiyalah anh'den rivayet et-dikleri hadsde:
Byk veya kk abdest bozarken kbleye nnz veya arkanz dnmeyin, lkin
douya
veya
batya dnn cmlesi vardr k. Ayla Gne'e
bozulabilecei babnda akdr. 274[274]
kar abdest
Bu hads, merf'dur, batarafi yledir:
Abdest bozmaa gittiinizde., ii hir... Sonunda Hazreii HMd'in kedi z vardr. Ve

yle dernektedir-
am'a geldik. Orada Kabe'ye doru bina edilmi bir takm helalar bulduk... Bu hadsin
alt taraf yukarda 11 inci hadsde geti. 275[275]
105/85- ie raiyaaK arih'dan rivayet edilmidir ki; Peygamber sdllallah aleyhi

ve settem:
Kim byk abdest bozmaa giderse rtnsn; "buyurmudur. 276[276]

Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmidir.
Es' Snen de bunu Ebu Hreyre (R. A./a nisbet edilmitir. Ef Telhis de dahi Ebu
272[272]
131.
Eb Eyyub-i Ensar : Hd b. Zeyd b. Kiileyb'dir. Ashab- KiTm'm byklerinden olup ReslMlah

(S.A.V.) Medine'ye hicret ettii zaman ilk defa kendilerine misafir olmulard. Bedir, Uhud, Hendek ve ir
gazalarda Reslllah (S.A.V.) ile beraber bulunmudur. Kendilerinden 15 hads rivayet olunmudur.
Yezid b. Muaviye kumandasndaki slm ordusuyla stanbul'un muhasarasna itirak ettii srada stanbul
Surlar dnda Hicretin 50 inci ylnda vefat etmi ve vasiyetleri zerine oraya defnolunmugdur.
273[273]
274[274]
275[275]
Hreyre'ye nisbet edilmi ve bunun medar Ebu Saidi'l - Hayrni'l - Hums'dir;

denilmitir. Bu zt hakknda ihtilf vardr. Bazlarnca Sahbdir. Fakat bu idda sahih
deildir. Ondan rivayet eden de ihtilafldr.
Bu hads dahi emsali gibi helada rtnmenin vcbuna dellet ediyor. Hatt bir ksmn
yukarda bilmnasebe zikretmidik. Hadsin tamam, Es' Snende Ebu Hreyre (R.
.^'den u lfzlarla rivayet edilmidir:
Reslllah
(S.A.V.) yle
buyurmulardr : Kim Srmelenrse, tek yapsn. Kim
yaparsa muhakkak iyi eder. Yapmayana bir ey yok. Kim talarla taharetlenirse tek
yapsn. Kim yaparsa muhakkak" iyi eder; yapmayana bir ey yok. Kim bir ey yerse,
dilerinin arasnda kalan atsn. Diliyle inediini yutsun. Kim yaparsa muhakkak iyi
eder. Yapmayana bir ey yok. Kim byk abdest bozmaa giderse, rtnsn. Eer bir
kum tepeciinden baka bir ey bulamazsa onunla rtnsn. Zira eytan dem oullarnn makatlar ile oynar. Kim yaparsa iyi eder. Kim yapmazsa bir ey yok.
te Ebu Davud'un (202275) Ebu Hreyre (R. A./den tahrc ettii hads.budur. Onun
burada Haireti e'den rivayeti yokdur. Sonra buradaki hads zaftir.. Binenaleyh
Musanmfa gereken bunu Hazreti Ebu Hreyre'ye nisbet etmek ve zaf olduunu
belirtmektir. Nitekim deti de bu idi. Her halde Feth'l - Br de isnad iin Hasen
dediinden burada zaf olduuna iaret etmemidir.
BZ - Bedru'l - Mnir nmndaki eserde; Bu hads sahihtir. Bunu bir cemaat
sahhlemitir. Sahhleyenlerden bazlar; bni Bibban (354), Hkim (321405) ve

Nevev (631676)'dr. deniliyor.277[277]
106/85- Yine ondan rivayet edilmitir ki; Peygamber sallallahil aleyhi ve sellem
he'dan kt zamanki '.it der idi. 278[278]
Bu hadsi, Beler tahrc etmi, Ebu Htm ile Hkim sahhlemilerdir.
277[277]
133.
278[278]
134.
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/132Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/133-
Hadsde geen kt tbiri her ne kadar bir yerden kmay hatra getiriyorsa da,
maksat umumdir. sterse ovada olsun.
Resl- Ekrem'in istifar bazlarna gre kaza-y hacet nnda . zikredemedii iindir.
nk ir zamanlarnn hepsinde Allah' zikrediyordu. Bu halde iken zikredememesini
kendisine bir kusur sayarak istifar ile onu tedrik etmitir. Bazlar : stirafnn
mns Allah'n nimetlerine krden ciz olduu iindir. nk Allah-u Z!-Ce! ken-
disini doyurdu; yediini hazmettirdi. Sonra fazlalarn kmasn kolaylatrd. Bunun

karsnda Resl- Ekrerr.(S..V.) kendisini krden ciz grd ve istifara itb
eyedi. diyorlar ki, bu daha mnasibdir ve Hazreti Enes hadsine de uygundur. Enes
hadsi udur: Reslllah (S.A.V.) heladan ktktan sonra :
Benden ezay giderip, bana afiyet yeren Allah'a hamdolsun; der idi. Bu hadsi, bni
Mce (207275) rivayet etmidir. Hazreti Nh Aleyhisselm'm heladan ktktan sonra
Allah'a krederken:
Benden ezay gideren Allah'a hamdolsun. Dilese onu bende hapsederdi; dedii rivayet
olunur. Hazreti Nuh'u Res!- Ekrem (S.A.V.): kr edici bir kul di. diye tavsif
buyurmutu.
Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in istifar her iki husus iinde daha taka bizim
bilmediimiz hususat iin de olabilir. Bu bbda Hazreti Enes (R. A.)'dcn u hadsi erif
rivayet edilmitir:
Evvelinde de hirinde de bana ihsan eyleyen Allah'a hamdolsun; der idi. Yine bu
bbda bni mer'den u hads rivayet olunmutur:
Resl-
Ekrem
(S.A.V.)
heladan :ktka:
Bana yediimin
lezzetini taddran,
bende kuvvetini brakp, ezasn gideren Allah'a hamdosun; der id'- Fakat bunlarn
btn isnadlar zaf-dir. Ebu Ht!m: (195277): Bu bbda en sahh hads Hazreti ie
ha-dsidr der. Maamafih byle yerlerde hadsin mutlaka sahh olmas art deildir.
Binenaleyh yukardaki hadslerde zikri geen zikirlerin hepsini sylemekte hibir beis
yoktur. 279[279]
279[279]
135.
107/86- bni Mesd'dan280[280] rivayet edilmitir. Demidir k: Peygamber suttMalv
aleyhi ve sellem helaya gitti. Bana da kendisine ta getirmemi emretti. Ben iki ta
buldum. ncy bulamadm. Ve kendierine bir tezek getirdim. Talan ald. Tezei att.
Ve: Muhakkak ki O necstir; buyurdular. 281[281]
Eu hadsi Buhar tahrc etmitir. Ahmed le Dre Kutru: Bana bakasn getir cmlesini
ziyde ettiler.
Hads; mam- afi (150204), mam- Ahmed b. Hanbe (164 241) vesir hads
imamlarnn delilidir. Bu zevat istinc talarnn ten az olmamasn ve temizlemesine
dikkat edilmesini art kotular. Fakat ile matlub hasl olmazsa temizleyinceye kadar
ziyde edilip dediler. Buna yukarda iaret etmitik. Talarn tek adet olmas da vcib
deildir. Hattb (388) diyor ki: Maksad sadece temizlemek olsa, saynn art oluu
fideden hli kalrd. Say Iaf-zen art, temizleme de manen malm olunca hads-i erif
her iki eyin vcib olduuna dellet eder. Tahv'nin (238321): art olsa,
Resllahm ncye de ister idi. demesine mukabil ise: Evet istedi diye cevap
verilir. Nitekim hadsimizin fmam- Ahmed ve Dre Kutn (306385) rivayetinde

vardr. Musannif Feth'l -Bari de ricalinin sikt (mutemet) olduunu syler. Maamafih
bu ziyde sabit olmam olsa bile Tahv'ye yine cevap verilebilir. Denilir ki; Resl-
Ekrem (S.A.V.) ilk emriyle ta istemiti. Bununla iktifa etti. Tezei atnca, bni Mesd
(R.A.) anlad ki, emre imtisal tam olmam; nc ta getirmek lzm. Sonra bu ta
necaset yollarnn birisi iindir. Dieri iin de ayrca ta lzmdr. Binenaleyh
mecmuu alt ta olur. Bu hususta mam- Ahmed'in Msnedin'de bir hadis de vardr.
bni Mesd (R.A.):', Abdullah b. Mes'd'dur. Zeheb yle diyor: O tmam- Rabbani Ebu
Abdurrahman Abdullah b. mm'l - Hiizeli'dir. Reslllah (S.A.V.)'in sahib ve hizmetkrdr. lk
mslmanladan biri olup, Bedir gazasna itirak edenlerin byklerinden ve fukahnm da en
gzdelerindendir. Eskiden mslman olmu ve Reslah (S.A.V.)'den yetmi sre ezberlemiti.
Reslllah (S.A.V.): Onun hakknda:
280[280]
Kim Kur'an indirildii gibi

buyumulardr.
taptaze okumak isterse, onu bni mmi Abdin kraeti zere okusun
Tabiin hads rivayet etmilerdir. Ebu Hreyre, bni mer, ve bni Abbas bunlar arasndadr. 60
yalarnda kadar iken Medine'de 82 tarihinde vefat etti.
Ancak mes'ele yine de bir garabet azretmektedir. nk, Reslah (S.A.V.) birok
defalar ta istedii halde hi bir defa alt ta istedii duyulmamtr. Alt ta art
koanlar Ahmed b. Hanbel (164241)'in tahrc ettii hads le istidlal ediyor. Fakat bu
hadsin shhat derecesi ^ bizce malm deildir. tala istincy emreden hadsler tetkik
edilirse grlr ki, bunlar hep dbr temizlemek iin vrid olmutur. Bevilden
temizlenmek iin bunlarda deT-yoktur. Asl olan burada yani bevilde talar bir adet ile
takdir etmemektir. Matlb ka tanesi ile hsl olursa o kadar kullanlr. 282[282]
108/87- Eb Hreyre radiyaJlah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: phesiz

Roslllah saUallah aleyhi ve sellem kemikle veya tezekle istinc etmekten nehyetti ve:
Bunlar hakikaten temizlemezler; buyurdu. 283[283]
Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmi ve sahhlemtir.
Hadisi bu lfz ile bni Huzeyme (223311); buna yakn bir lfzla da Buhar tabrc
etmilerdir. Buhar'de u ziyde vardr:
Ebu Hreyre Resl- Ekrem szn bitirdikten sonra bu kemikle tezee ne oluyor?
demi. Reslllah (S.A.V.): Bunlar cinlerin yi-yeceidir. buyurmutur Beyhak (384
458) bu hadsi uzun olarak Srteninde tahrc etmitir. Bu bbda Zbeyr, Cbir, Seni b.
Hanf ve sireden nehiy hadsleri rivayet edilmitir. Bunlarn isnadlar sz gtrse de

hepsi birbirini kuvetlerir, takviye eder. Burada, kemikle tezein nehyedilmesinin
sebebini temizlememek ve bir de cinnlerin yiyecei olmakla beyn etti. Tezein nehyini
pis olmakla da tall buyurdu Reslllah (S.A.V.) kemik ile tezein cin gdas olduunu
beyn edince, bni Mes'd (R. A.) u suali sormutur:
Bu onlara ne faide getirir, y Reslallah? dedi. Resl- Ekrem (S.A.V.) Onlar bir kemik
bulursa onun zerinde kesildii gnk etini de bulurlar. Bir tezek bulurlarsa onda
yenildii gnk taneyi de bu!urlar;B"yurd"B Bu hadsi, Ebu Abdillah Hkim E - Delil
282[282]
136.
283[283]
nm eserinde rivayet eder. Yukarda baka bir hadste grdmz: Tezein cin
hayvanlarnn yemi olmas bittabi buna mnfi deildir.
Hadste tala yaplan taharetin yannda su da kullanmaa lzum olmadna dellet

vardr. Ancak bu dellet mefhm-u muhalifinden anlalmaktadr.Yani kemikle tezek
temizlemez buyurunca bakalarnn temizleyecei anlalr. Mefhum-u muhalif;

Hanefyye mamlarna gre fsid delillerdendir.284[284]
109/83- Ebu Hreyre radiyalah anh'den rivayet edilmitir; demiiir ki: Reslllah
salallah aleyhi ve sellem:
Sidikten saknnz, nk kabir azabnn umumu ondan olacaktr; buyurdular.285[285]

Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmitir. 286[286]
109/88- Hkim'in Ebu Hreyre'den rivayetinde:
Kabir azabnn ou bevildendir; buyurulmutur. 287[287]

Bunun isnad sahdir.
Hads-i erf, bevlden uzaklamay emrediyor ve uzaklamann cezasnn kabirde hemen
verileceini bildiriyor. Filvaki Buhar ve Mslim'in ittifakla rivayet ettikleri bir hadste:
Reslllah (S.A.V.)'in iki kabrin yanndan getii ve kabirlere iaretle, Bunlara azap
olunuyor dedii, sonra birinin bevilden korunmad iin azb edildii beyn
edilmektedir. Hadsin lfzlar eitlidir ve hepsi bevilden saknmamann haram

284[284]
137.
285[285]
138.
286[286]
287[287]
olduunu ifade ediyor.
Fkh imamlar necasetin giderilmesi hakknda ihtilf etmilerdir. jmam- Malk'e (93
179) gre necaseti gidermek farz deildir. afi (150204)'y2 ve Hanefler'e gre
afvedilen . miktardan geri kalann gidermek farzdr. Delilleri, bevilden korunma
hadsidir. nk tu ha-dsde vad yni tehdit vardr. Tehdit ise ancak farz terk edildikte
tasavvur olunur. Mliker tzib hadsini te'vil ederek: Azap grmesine sebep ihtimal ki
sidikten hi korunmad iin zerine sidik akt halde namaz klmasdr. Bu takdirde
elbette namaz sahih'olmaz derler. Fakat tala taharetlenme hadsleri necasetin
giderilmesinin farz olduuna h dellet ederler.
Bu hads bevlin necis olduuna delildir. Ve insan bevli hakknda nsstir. Bazilar onu
btn insaf ve.hayvan bevillerine mm ve mil sayarlar. 288[288]
109/88- Hkim'in Ebu Hreyre'den rivayetinde :
Kabir azabnn ou bevildendir buyurulmutur. 289[289]
Bunun snad sahhdir.
Musannif burada byle diyorsa da Et - Telhis adil eserinde ayn h^ds hakknda unlar
sylyor : Bu hadsi Eb Hatim Mall atdetti ve merf olmas btldr; dedi. Yni
TV/us'de bu szlerin zerine bir kelime bile ilve etmedii halde burada hadsin sahih
olduuna cezmediyor. Ve bu suretle szleri birbirini tutmuyor.
Hads-i erf, yukarki hadsin ifde ettii mny ifde etmektedir. Bevilden
korunmamak byk gnah mdr, kk gnah mdr? Mes'-elesi ihtilafldr. htilfa

sebep tzib hadsinin muhtelif rivayetleridir. Zira bu rivayetlerin birinde :
Byk bir ey hakknda azap edilmiyorlar buyuruluyor. Dierinde ise:
Bilkis O ok byk deniliyor. Bazlarna gre hadste geen : Byk bir ey in
288[288]
289[289]
deil tbirinden murad: Azap grenlerin itikadmca yahut muhatablarn itikad ve
detince byk saylmayan demektir. Yoksa Allah indinde byktr. Bazlarnda mn
udur: Korunma meakkati byk olmayan bir ey hakknda azb ediliyorlar. Hads
ulemsndan Begav (426 516) bu mnya cezmen kail olmutur, bn DakkiJl - jyd
(625 702) dahi bunu tercih eder. Daha baka kaviller de vardr. u halde bevilden
saknmamak byk gnahtr. 290[290]
111/89- Sraka b. Mlik 291[291] radiyalah anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki: Bize
Resliillah sdllallah aleyhi ve selem helada sol ayamz dikmemizi retti. 292[292]
Bu hadsi, Beyhak zaf bir senedle rivayet etmitir.
Ayn hadsi Taberm (260360) dahi tahrc eylemitir. Hzim (5-18 584): Bu
hadsin senedinde tanmadmz kimse var. Bu bbda baka hads de bilmiyoruz; diyor.
Sol ayan zerine oturulmasnn hikmeti: Mide sol tarafta olduu iin kacak kazuratn
kolay kmas iindir; diyorlar. Bazlarna gre bundaki hikmet: Sol aya zerine dayanmak suretiyle erefli olan sa ayan kullanlmasn azaltmaktadr. 293[293]
290[290]
139.
Srka: Ebu Sfyan Srka b. Mlik b. Cu'um'dur. Hz. Peygamber (S.A.V.) Medne-i Mnevvere'ye
hicret yolunda iken geriden atla yetien bu zttr ki, kssas mehurdur. Peygamber (S.A.V.)'e yetimi iken
bir mucize olarak atnn defa kuma batmas Beslllah'm ayana derek yalvarmasna sebeb
olmugdu. Resl- Ekrem (S.A.V.) de kavmini takibden vazgeirerek geri dnmek artiyle kendisine dua
etmi ve bir de nme yazmt. Sonra Mekke'nin fethi esnasnda Hz. Srka bu nme elinde olduu halde
Reslllah (S.A.V.)'e gelerek mslman olmutur. Srka'nm iir kabiliyeti de var idi. Reslllah (S.A.V.)'i
takipten vazgeerek Ebu Cehl'in yanma dnd vakit ona hitaben u beyitleri sylemitir:
291[291]
Ey Ebu Hakem vallahi ayaklan kuma sapland zaman atmn halini bir grse idin; bilir de hi phe
etmezdin ki: Muhammed mrize bir Peygamberdir. O halde ona kim mukavemet edebilir? (Ebu Hakem:
Ebu Cehl'in knyesi di.)
Hazreti Srka 24 tarihinde Hazreti Osman <R. A.) devrinin banda vefat etti.
292[292]
140.
293[293]
112/50- sa bin Yezdd radiydllah anh'dan o da babasndan iitmi olarak rivayet

edilmitir. Demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve selem :
Biriniz bevl ettii zaman zekerini defa silksin; buyurdular. 294[294]

Bu hadsi, bni Mce zaf bir senetle rivayet etmitir.
Imarn- Ahmed (164241) Msned'inde, Ebu Dvud (202 275), Mersl'inde, El Ukayl (769) Ed - Duajs> nm eserinde, Ebu Nuaym (403) El-Ma'rife'de bu hadsi
rivayet ettikleri gibi Beyhak (384 458) ve bni Gani (295 351) de rivayet etmitir.
Ve hepsinin rivayeti s bin Yezdd'dandr. bni Man (233): sa ile babas bilinmiyor
demitir. Ukayl; Bu- hadste ona tbi olunmaz. Bu hadsten bakasyla da tannmaz
diyor. Nevev (631 676) erh'l-Mhezzeb de: Bunun zaf olduuna ittifak ettiler
diyor. Yalnz mns Buhar ile Mslim'deki iki kabir hadsinde vardr. Bu hadsi bni
Askir (499 571) u lfzlarla rivayet eder:
Bevlinden temizlenmiyordu (istbra etmezdi; rad; bevli gidermeye var kuvvetiyle

almyordu da sonra yine bevl geliyordu; demektir.
Silkmekteki hikmet: Sidiin iyice bittiine kanaat getirmektir zlar kabir hadsiyle
istidlal ederek istibry yni kk abdesti duktan sonra kurulamay vcib
sayarlar. 295[295]
113/91- bni Abbas radiyatlah anhm'dan rivayet edilmitir ki: Peygamber

Sttallahii aleyhi ve sellem; Kballara sordu ve:
Neden Allah SZ yor? dedi. Biz talarla taharetin arkasndan suyu kullanrz.
derler. 296[296]
294[294]
295[295]
141.
296[296]
Bu hadsi, Bezir zaf bir senedle rivayet etmitir. Asl Ebu Dvud'dadr. Bunu ibni
Hzeyme Ebu Hreyre hadsinden Talar zikretmeksizin sahhlemitir.
Bezzr yle diyor: Bu hadsi Zhr'den Muhammed b. Abdl-Aziz'den baka birinin

rivayet ettiini bilmiyoruz. Muhammed'dea. de olundan bakasnn rivayetini
bilmiyoruz. Muhammed za hadsi ondan rivayet eden Abdullah b. ebib de zaftir.

Hadsin asl Sneni Trmiz'de Ebu Hreyre'nin rivayeti ile olup u lfzladr;
Resl- Ekrem S.A.V.) u (Orada temizlenmeyi sever Adamlar var) ( 297[297]) yet-i
kermesi Kballar hakknda nazil oldu. Su ile istinc yapyorlard ve haklarnda bu yet
nazil oldu; buyurdular. Mnzir der ki: Tirmiz gariptir szn ilve etti. Yukardaki
hadsi bni Mce (207 275) dahi tahrc etmitir. mam- Nevev (631 676) erh'l Mhezzeb- nm eserinde unlar yazyor: Hads tariklerinden malm olan, Kballarn
su ile taharetlenmeleridir. Su ile talarn arasn cem ettikleri yoktur. Ibn'r - Rif'a da
bu hususta Nevev'ye tbi olarak: Bu, hads kitaplarnda bulunmuyor der. Buna kar
Musannif da diyor ki: Bezzr'n rivayeti zaf de olsa, onlarn aleyhine delildir. bn
Dakki'l - yd (625 702) de El - lmn nm eserinde bu hadsi sahhlemitir.
Hash kelm: Su ile istinc, tala taharetlenmekten evl olduu gibi, su ile ta. bir arada
kullanmak hepsinden evldr.'Yalnz Res-fflah (S.A.V.)'den su ile talan beraber
kullandna dair bir hads buluns-mamtr. Kazay hacet hakkndaki hadslerin says
21 dir. 298[298]
Gusl ve Cnbn Hkm
Gusl: "tislin yni ykanmann ismidir. Bazlarna gre bu kelime ile su kasdedilirse
ilk harfi tre okunur. Masdar kasdedilirse tre ve stn okumak caizdir. Bazlarnca
masdarase ilk harfi stn, ykanmak mns kasdediliyorsa tre okunur. Bir kavle gre
de.stn okunduu takdirde ykanmak fiil; tre okundukta kendisiyle ykanlan ey: dir.
Esre okunursa, su ile birlikte kullanlan unan ve sabun gibi eylerdir.
297[297]
298[298]
142.
Sre-i Tevbe; yet: 108.

Cnbn hkmnden maksad : Cnb olan kimseye mtellik hkmlerdir. 299[299]

115/92- Eb Sad- Hudr
radiydlah anh'den rivayet edilmitir Demitir
khResllfah saatlah aleyhi ve selem:

Su sudandr. buyurdular. 300[300]
Bu hadsi Mslim rivayet etmidir. Asl Buhr'dedir.
Hads- erifin mns : Gusf etmek meninin kmasndan ileri gelir, demektir. Yni
hadsteki birinci su malm olan sudur. kinci su ise men'dir. Buna Bedi' lminde Cins-
tam derler. Itsl yni boy ab-destinin hakikati aznm zerine suyu dknmektir.
Ovunmann hkm ihtilafldr. mam- Mlik gibi bazlarna gre farz bazlarna gre deildir. Mes.ele lgat mes'elesidir. Zira Kur'an- Kerm'de vrid olan tbirler: Abdest
azalar hakknda ykamak, gusl hakknda temizlemektir. Ykamak kelimesinin
mnasnda omak dahil deildir. nk: Ter ykad, yamur ykad denilir.
Binenaleyh abdestte omak farz olmak iin haric bir delil lzmdr. Guslde ise
temizlenme mnasna gelen Tetahhur tbiri vrid olmutur. Bu lfzda ykamak

mnasndan bir'fazlalk vardr ki, bu fazlann en az omaktr. nk abdestteki ykama
ile gusdekinin arasnda bir fark olmasa ikisinde ayr ayr tbir kullanlmazd.Hayz
hakknda dahi gusldeki tbir kullanlm buyurulmutur. u kadar var ki aada [11
ve 12] 301[301] saylarda gelecek Hazret-i ie ve Meymune hads'erinde grlecei
vehile Reslllah (S.A.V.) cnbl izle iin srf ykama ve su d-knme ile iktifa
etmitir. Binenaleyh keyfiyette ikisi de bir olduu halde, guslde temizleme abdestde
ise ykama tbirlerini kullanmaktaki nkteyi Allah bilir:
Mesh : Eli bir eyin zerinden geirmektir. Elin getii her yere temas art deildir.
Temas ettii yere eder etmediine etmez. u halde ovalama art klnmazsa mesh ile
gusl arasnda fark kalmaz denilemez. Bu hadsi, Mslim (204 261) Itbn.b. Mlik
301[301] [11 ve 12] ileride gelecek 128/102 ve yine 128/102 hadsleridir.
299[299]
300[300]
Kssasnda, zikreder .Ayn hadsi Eb Dvud (202 275) bn Hzeyme (223311) ve

bni Hibbn (354) ayn lfzla rivayet etmilerdir. Buhar (194 256) Kssay
zikretmi, fakat hadsi tahrc etmemitir. Onun iin de Musannif, asl JSTar'dedir
dedi. Hadsin asl udur:
Acele ettirilir veya mennin kmasna mani' bir ey zuhur eder de men tkanrsa sana
abdest almak lzm olur.
Sadedinde bulunduumuz hadsin birok tarikleri vardr. Onu sahabeden: b Eyybi'l -
Ensr, Rafi b. Hadc, Itban b. Mlik, Ebu Hreyre ve Enes (R. Anhm) rivayet etmilerdir.
Hads-i erf Mefhum-u Hasr denilen san'atla gusln yalnz men kt zaman lzm
geleceine delildir. Burada Mefhum-u Hasr Msned-
anlalrsa da, Mslim'deki hads :
leyh'in tarifle gelmesinden
Su ancak Sudandr eklindedir. Yni Hasr, bizzat Hasr edat olan ( tel ) ile yaplmtr.
Binenaleyh zahirler ltik-i Htaneyn de-niUn erkek ve kadnn avret mahallerinin
birbirine kavumas ile gu-slri lzm gelmiyeceine kail olmulardr. Buhar'de u
hads vardr:
Hz. Osman'a karsle cins mnasebetle bulunup da men's kmayann hkm

sorulmu. Namaza abdest ald gibi abdest alr ve zekerini ykar demi. Hazret! Osman
bunu Reslllah (S.A.V.)'den iittim demitir.
Hazret Ali, Zbeyr,
Talha, bey b.
Kaab ve Eb Eyyub (B.An-hm) de buna kaildirler. Hatt Ebu Eyyub hazretleri hads
olarak Reslllah (S.A.V.)'e ref, etmektedir. Bundan sonra Buhar (194 256):
Ykanmak daha ihtiyattr diyor. Cumhur-u ulem bu hads iin aadaki hadsle
mensuhtur, derler. 302[302]
116/93- Ebu Hreyre radtyaUahu anft-Ven rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
sallalah aleyhi ve sellem:
Erkek kadnn drt u'besi arasna oturur da sonra onu yorarsa, muhakkak ykanmak
302[302]
144.
vcib olur; buyurdular. 303[303]

Bu hads, Nlttefekun Aleyh'dir. Mslim; Meny indirmese de szn ziyde etmitir.
Eb Davud'un (202 275) rivayetinde:
Snnet mahallini, snnet mahallne yaptrrsa cmlesi vardr.
Musannif merhumun Et-Feih de beyn ettiine gre Hads-i erifte geen Onu
yorarsa tbiri cim'dan yani cins mnasebetten kinayedir. Drt u'be'den maksad;
Bazlarna gre kollan ile bacaklardr. Bazlarna gre ayaklar ile uyluklar; dier
bazlarnca baldrlar ile uyluklardr. Daha baka diyenler de vardr. Ve bunlarn hepsi
cins mnasebetten kinayedir.
Bu hadsi erifle Cumhur-u Ulem yukarda geen: hadsinin nesh edildiine kaildirler.
Zira bu hads tekinden sonra vrid olmutur. Nesh dvasn tmam- Ahmed b. Hanbel
(164241) ile bakalarnn Zhri tankyla bey b. Kaab'dar rivayet
hadsten anlyoruz:
ettikleri u
bey dedi ki: Muhakkak su sudandr dedikleri fetva bir ruhsattr. Reslllah (S.A.V.)
buna sImiyetn banda ruhsat vermiti. Sonralar ykanmay emretti. Bu hadsi tbni
Hzeyme (223331) ile bni Hib~ bn (354) sahhlemilerdir. smil: Bu hads
Buhar'nin art zerine sahihtir der.
Hads-i erf nesh hususunda aktr. Zaten nesh olmasa bile bu hads hadsine yine
tercih olunur. nk bu mantuk, teki mefhumdur. Usl- fkh kideslnce mantuk
mefhum zerine tercih olunur. Ayet-i Kerme dahi gusl cab hususunda bu mantuku
'desteklemektedir. yle ki: yet-i Kerme'de:
( 304[304]) Eer cnp olursanz tertemtzpklann Duyuruluyor. mam-% afi (150
204) diyor ki: Arap dili cenabet kelimesinin hakikat olarak cins mnasebet mnasna
gelmesini iktiz eder; isterse meni kmasn.
nk birisine filanca falan kadndan cnb oldu deseler hemen o kadn ile cins
303[303]
304[304]
Sre-i Mide; yet: 6.
mnasebette bulunduunu anlar velevki men inmesin. Eu suretle srf lc in yani

ieriye girmenin gusl icab etmesi babnda Kifabla Snnef birbirini desteklemi
oluyor.305[305]
119/94- mm Seleme radiyallah anh'dan rivayet edildiine gre, Eb Talh'n:n
zevcesi mm Sleym: Y Reslaflah, phesiz ki Allah hak'dan haya etmez. Kadn

ihtilm olursa ona gusl etmek lzm m? dedi. Reslllah sdallah aleyhi ve selem:
Evet, men'yi grd zaman; buyurdular. 306[306]

Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir.
mm Sleym Reslllah (S.A.V.)'e uykun esnasnda erkein grdn gren kadnn

hkmn sormu, Resl-
buyurmulardr.
Ekrem de:
Bunu grd zaman hemen ykansn.
Bu hads, ihtilm olduu zaman kadna da gusl lzm geleceine dellet ediyor.
htilm : Rya halinde cnb olmaktr. Hads, zahir, ykanmann men'yi grmek artiyle
lzm geleceini ifde ediyorsada buradaki grmenin yaknen bilmek mnslna geldiini
Kemal b. H-mam {788 861) Feth-l ~ Kadir adl eserinde tahkik ve beyn etmitir
( 307[307]). Filhakika arapada grmek, bilmek mnsnda kullanlmtr.
Derler ki, mns: Allah her eyden byk bildim demektir. Binenaleyh ihtilm olan
kimse meninin ktm yaknen bildikten sonra goziyle grse de, grmese de kendisine
gusl lzm olur.
Uykudan uyanan bir kimse elbisesinde veya bedeninde grd slaklk hakknda phe
ederse mesele ihtilafldr, ihtiyat olan ykanmaktr.
Cumhur-u ulemya gre ihtilm meselesinde erkekle kadn arasnda fark yoktur. Her
305[305]
146.
306[306]
307[307]
Fethl Kadr Cilt. 1. Sahf. 42 Gusl bb.(Bulak tab sene 1315 H.).
ikisinede gusl icabeder.
Bu bbda ulem hemen hemen ittifak halindedirler. Yalnz brahim Neha (11 90)'nin:
Kadn ihtilm olursa ona gusl lzm gelmez dedii rivayet olunur, birde Hanefler'e
gre gusl lzm olmak iin me-nnin mutlaka dar kmas art isede keyfiyetinde
ihtilf etmilerdir. tmam- zam Eb Hanfe (80 150) ile mam- Muhammed'e (120
189) gre meninin yerinden ehvetle kopmas artdr. Dar ehvetle kmas art
deildir. u halde yerinden kopduktan sonra dar, ehvetsiz bile ksa onlara gre
gusl lzm olur.
mmn- Eb Yusuf'a, (113 182) gre ise yerinden ehvetle kopmu olmas art olduu
gibi darya da ehvetle kmas artdr.
Binenaleyh ihtilm olan bir kimse men ehvetle yerinden kopar kopmaz hemen
zekerini skarak kmasna mni olurda ehveti sknet bulduktan sonra brakr ve men
ehvetsiz olarak karsa ona gre gusl icabetmez. Fekat ihtiyat olan yinede mam-%
am'la, mam- Muhammed'm kavliyle amel ederek ykanmaktr. Hanbeller'e gre men
yerinden ehvetle kopduktan sonra dar hi kmasa yine gusl lzm gelir. afiler'e
gre men olduu anlaldktan sonra dar; nasl karsa ksn mutlaka gusl
icabeder. 308[308]
118/95- Enes radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah salalah
aleyhi ve settem uykusunda erkein grdn gren kadn hakknda:
Ykanr buyurdular.309[309]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir. Mslim, unu da ziyde etmitir: mm Seeme; bu

olur mu? dedi. Resl- Ekrem (S.A.V.): Evet,, benzerlik nereden oluyor? buyurdular.
Yukardaki hadsi Buhar ile Mslim mm Seleme, ie ve Enes Hazeratmdan tahrc
etmilerdir. Bu mesele sahb kadnlardan' Havle bnt Hakim Sehle binti Sheyl ve
308[308]
147.
309[309]
Bsre binti Safvn hazaratnm bana gelmitir. Bunlardan
Havle hadsini
mam-
Ahmed b. Hanbet (164 241), Nes (215 303) ve bni Mce (207 275); Sehle
hadsim Tabarn (260 360); Bsre hadsini de bni Eb eybe (274) rivayet
etmilerdir.
Hads-i erf kadnn da uyku esnasnda erkek gibi ihtilm olduuna delildir. Bittabi, bu,
men'nin dar kmasyla bilinir. Nitekim Buhar de tasrih edilmi ve :
Evet, men'yi grd vakit denilmitir. Bir rivayette de:
Onlar erkeklerin kardeleridir buyurulmutur. Yine hadste ihtilm olma halinin

erkeklerde olduu gibi kadnlarda da ekseriyetle vuku' bulduuna ve kadnn men'si
gzkmez diyenlerin aleyhine dellet vardr. Hadste geen, Benzerlik nereden oluyor,
suali Istifham-r nkr'dir. Ve ocuun kimi babasna, kimi anasna ve daylarna

benzediini aklamaktadr . Hangi tarafn men'si galip gelirse ocuk o tarafa
benzer. 310[310]
120/96- ie radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
salalah aleyhi ve sellem drt eyden ykanrd. Cnblkten. Cuma gnnde, kan
aldrmadan ve l ykamadan. 311[311]
Bu hadsi, Eb Dvud rivayet etmi; bn Hzeyme sahhlemitir.
Ayn hadsi Imam-t Ahmed b. Hanbel (164 241) ile Beyhaki (384- 458) de rivayet
etmilerdir, isnadnda Mis'ab b. eybe vardr ki, hakknda sz edilmitir. Hads-i erf bu
drt halde ykanmann meru olduuna delildir.
Cnblkten dolay ykanmann
vcbu Hkm: Cumhr'a gre Snnettir. Bu bbda Hazreti Sem ura (R.A.)'den u hads
rivayet edilmitir:
Bir kimse Cuma gn abdest alrsa ne ala; kim ykanrsa ykanmak daha faziletlidir. Bu
hads aada yedinci sayda gelecektir. Davd-u Zahir (202 270) ile ulemdan bir
310[310]
148.
311[311]
cemaata gre vcibtir. Nitekim aada altnc sayda gelecek olan :
Cuma iin ykanmak her kil, balie vcibtir hadsi erifi bu bbda sarihdir. Zhirler'e
: Hadsteki vcb lfz onun Snnet olduunu te'kid iin getirilmi olabilir. diye cevap
verilmitir.
Vaktine gelince : Bazlarna gre Cuma gnnn fecrinden bahya-rak ikindisine
kadardr. Ekser ulemya gre ise o gn ykanmak namaz iin Snnet olmutur. Cuma
namazndan sonra ikindinin vakti girinceye kadar meru deildir:
Kim Cuma'ya gelirse ykansn hadsi bu ikinci kavlin delilidir. Hazreti ie hadsi ise
birinci kavle mnasibdir.
Kan aldrdktan sonra ykanmak: Bazlarna gre Snnettir. Yukarda Abdesti bozan
eyler babnn onaltnc hadsinde grld vehile Resl- Ekrem (S.A.V.) kan
aldrm ve abdest tazelemeden namaz klmtr. Binenaleyh ykanmak sadece
snnettir. Kimi ykanr, kimi ykanmaz: Hazreti Ali (R. A)'den: Kan aldrmadan dolay
ykanmak snnettir dedii rivayet olunur.
Cenaze ykamadan dolay ykanmann hkm de yukarda gemi ve bu mes'elede kavi

olduu yni;
1) Snnettir, 2) Vaciptir, 3) Mstahab bile deildir diyenler bulunduu orada

grlmtr.312[312]
121/97- Ebu Hreyre radyallah anh'en Smme b. Usl kssas hakknda rivayet
edilmitir. Smme mslman olduu zaman Peygamber (S.A.V.) de ona ykanmasn

emretti, demitir. 313[313]
Hads-i erf, mslman olduktan sonra ykanmann meru- olduuna delildir. Kmretti
312[312]
149.
313[313]
150.
denilmesine baklrsa ykanmak vcibtir. Mes'-ele ulem arasnda ihtilafldr. Bazlarna

gre kfr halinde iken c-nb oldu ise ykanmak vcibdir. Ykand da mslman oldu
ise tekrar ykanmaya lzum yoktur. Hanefler'e gre kfir iken ykanm ise, imdi tekrar
ykanmak vcib deildir. afi'ler ile ir fukahya gre mslman olduktan sonra eski
cnplkten dolay ykanmak vcib deildir. Fakat kfir iken henz cnb olmad ise,
mslman oldukta ykanmas mstehabdr. mam- Ahmed bin Hanbel'e {164 241)
gre mutlaka ykanmas vcibdir. 314[314]
122/98- Ebu Said radyallah anft'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
salallah aleyhi ve sellem :
Cuma gn ykanmak her kil balie vcibtir; buyurdular. 315[315]

Hadsi Yediler tahrc etmilerdir.
Bu- hadsin Cuma gn ykanmak farzdr diyen Davd-u Zhir'nin (202 270) delili
olduu, Cumhur-u Ulem'nn ise, bunu te'vil ettiini yukarda drdnc hads de grdk.
Burada unu ilve edelim ki: Bazlarna gre ykanmak islmiyetin ilk* zamanlarnda
farzd. nk o zamanlarda mslmanlar zaruret iinde idiler. Ekseriyetle giydikleri yn
elbiseler idi. Memleketlerinin havas scak olduundan Cuma namazna toplandklar

vakit terlerler idi. Bu sebebten Reslah (S.A.V). kendilerine ykanmay emretmiti.
Vaktaki halleri iyileti ve pamuklu elbiseler giymeye baladlar; Hazreti Peygamber de

kendilerine bu bbda serbesti verdi. 316[316]
123/99- Semura b. Cndeb 317[317] radyallah aniden rivayet edilmitir. Demitir ki:
317[317] Semura b. Cndeb : Knyesi Eb Said olan bu sahab-i Celil en-srn dostudur. Pederinin vefatndan
sonra kk yata Medine'ye gelmi; birok gazalarda BeslIIah (S.A.V.) ile beraber hazr bulunmutur.
Sonralar Basra ve Kfe'de oturmu; Basra'ya vali olmutur. Kendisi Basra'llardan saylr. Birok hads
rivayet etmi, hatt kendisinden Hasan,! Basri (21110) ve bni rn (110) gibi zevat rivayetlerde
bulunmulardr. 59 tarihinde Basra'da vefat etmitir.
314[314]
315[315]
Reslllah salallah aleyhi ve sellem :
Kim Cuma gn abdest alrsa ne l; kim ykanrsa ykanmak daha faziletlidir;

Bu hadsi Beler tahrc etmiler; Tirmiz de Hasen olduunu sylemitir.
Hads-i erifin rav'lerinden El - Hasan m Semra'dan iitip iitmedii ihtilafldr.

ittiini kabul edenlere gre bu hads sahhdir. Ve Cuma gn ykanmann vcib
olduuna delildir; Hads-i erf Cumhur'-un delilidir.
Yalnz burada br sual vrid oluyor. Nasl oluyor da gusl etmek Snnet olduu halde,
farz olan abdestten daha efdal oluyor. Halbuki farz Snnetten bl'cm efdaldir. Bu sualin
cevab udur. Efdaliyet mes-' elesi gelii gzel deildir. Yni gusl etmek bizzat
abdestten stn deil; beraberinde gusl olmayan abdestten efdaldir. Ve yle demi
gibi oluyor. Abdest, alp ykanmak, sade abdest almaktan efdaldir. Ykanmann farz
olmadna Mslim'in rivayet ettii u hads de dellet eder:
Kim tertemiz abdest alr da sonra Cumaya gelip hutbeyi dinler; susarsa ona o cuma ile
gelecek cuma aras gnahlar ile gnlk fazla gnah mafiret olunur.
Maamafih bir m'mine ihtiyat olarak gereken, Cuma gusln terk etmektedir. Zahirlerin
El - Hedyn - Nebevi adl kitabnda yle deniliyor: Cuma gn ykanmak son derece
mekkeddir. Onun v-cbu; vitir namaznn vcbundan da, namazda Besme!e'nin
vcbundan da, kadnlara dokunduktan sonra abdestin vcbundan da, zekerine
dokunduu vakit abdestin
vcbundan da, namazda
kahkaha ile glmekten, burun
kanamasndan, kan aldrmadan ve kusmaktan lzm gelen abdestin vcbundan da,

kuvvetlidir. 319[319]
124/100- Ali radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah saUallah
318[318]
151.
319[319]
152.
aleyhi ve sellem cnb olmad vakit bize Kuran okutuyordu.320[320]

Bu hadsi, Ahmed ile Beler rivayet etmilerdir. Bu, Tirmiz'nin lfzdr. Hadsi Tirmz
sahih bni Hibbn Hasen addetmitir.
Bl'l Merm'sL bu hadsi tahrc eden "Beler denilmse de Drter demek evl olur.
Nitekim baz nshalarda denilmitir.
Musannifin Et - Telhis- de zikrettiine gre bu hadsin sahih olduuna Tirmiz (200
279), bn's - Seken (249 353), Abdlhak ve Baav (426 516) hkmetmilerdir.
bni Huzeyme (223 311) dahi u'be'ye isnad ile : Bu hads benim sermayemin te
biridir, bundan daha gzel bir hads rivayet edemem demitir. Nevev'nin (631 676)
: Tirmiz ekseriyetle muhalefet etti. Onlar bu hadsi zaf addettiler. demesine mukabil
Musannif,da diyor ki: Nevev'nin sa-hhlemitir diye sadece TirmizVyi tahsis etmesi
bakalarnn bu hadsi sahhlediklerini grmediine delildir. Filvaki Tirmiz'den gayri

birok imamlarn onu sahih bulduunu bu hadsde' grm bulunuyoruz. Dre Kutn
(306 375, Hazreti Ali (R. A.)'e mevkuf olarak:
Kur'an birinize cnblk sabet etmedike okuyun, eer ederse asla bir harf bile
hadsini rivayet eder ki, bu hads de babmzn hadsini takviye eder. Yalnz bni
Huzeyme (223 311) mevzuu bahsimiz olan hads iin: Bu hadsde cnb olan
Kur'an okumaktan menedenlere delil yoktur. nk hadste nehiy yoktur. O sadece bir
fiilin hikyesinden ibarettir. Reslllah (S.A.V.)'in bundan imtihannn cnblk se-
bebiyle olduunu da aklamamtr. diyor. Buhar (194 256) nin bni Abbas (R.
A.J'den rivayetine gre bni Abbas hazretleri cnb olana Kur'an okumakta bir beis
grmemitir.mam- Ahmed bin Hanbel (194 241) ile Snen sahiplerinin ve bni
Huzeyme (224 311), bni Hibbn (- 354), Hkim (321 - 405), Bezzr, Dre Kutn (306385) ve BeyhaU (384 - 458)'nin tahrc ettikleri bir rivayet daha vardr ki, udur:
Peygamber (S.A.V.)'i Kur'an okumaktan, cnblkteh gayr hibir ey menetmiyordu.

Yahut mni olmuyordu. Bazlar cnb iken Kur'an okumann haram olduuna bu hads
babmzn hadsinden daha ak dellet ediyor derlerse de; bu iddia zahir deildir. Zira
320[320]
hadsde geen btn lfzlar. Resl- Ekrem (S.A.V.)'in cnb iken Kur'an okumay terk
ettiini haber veriyor. Terk etmekte ise muayyen bir hkme delil yoktur. Reslllah
(S.A.V.)'in her zaman Allah' zikreder idii yukarda Adesti bozan eyler babnn
onikinc hadsinde gemiti. Ve o hadsin bu Hazreti Ali hadisi ile tahsis edildiini de
sylemitik. Lkin hak olan bu hadsin tahrim ifade etmeye kfi gelmemesidir. nk
olabilir ki, Resl- Ekrem (S.A.V.) Kur'an okumay kerahetten veya baka bir sebepten
dolay brakmtr. Yalnz bu bbda Eb Ya'l'nn ( 307) tahrc ettii Hazreti Ali hadsi
de vardr. Bu hads-i erfde:
Resillah (S.A.V.)'i grdm; abdest ald; sonra Kur'andan bir ey okudu. Sonra
buyurdu ki: Cnb olmayana byle; fakat cnb olana deildir; bir yet bile.
denilmektedir. Heysem ( 374): Bunun ricali mevsuktur diyor. te bu hads cnb
olana Kur'an okumann haram olduunu bildiriyor. nk nehiydir. Nehyin asl ise
tahrim iindir. Geen hadsleri de takviye ve te'kid ediyor. Bir de merf olarak rivayet
edilen bni Abbas hadsi vardr. Onda:
Sizden biriniz ehline cima' iin geldii zaman Bismillah derse buyuruluyor ise de
cnb Kur'an okunabileceine dellet yoktur. nk burada Kur'an okumak kasd
yoktur. Dua niyeti ile ise baz yetler, hatt Fatiha sresi okunabilir. Bu Besmele zaten
cnb olmadan ekilecektir. Binenaleyh ikl yoktur.321[321]
125/101- Eb Sad-i Hudr radiyaUah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah salalah aleyhi ve selem:
Biriniz ehli ile cima' etti de sonra tekrarlamak istedi mi hemen ikisinin arasnda gzel
br abdest alsn; buyurdular. 322[322]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir. Hkim :
nk bu o ii tekrarlamak iin daha net vericidir cmlesini ziyade etmitir.

321[321]
153.
322[322]
Hadsde geen abdest emrini mef'l- mutlak ile te'kid etmesi maksad daha iyi
aklamak iindir. Zira byle denilmese, belki abdest tbirinden elin, yzn ykanmas
kasdolundu sanlabilirdi. Beyhak (384 458)'nin rivayetinde Namaz iin ald

abdest gibi tbiri de vardr.
Bu hads-i erfde tekrar mumele-i cinsyede bulunmak istiyene abdest almann meru
olduuna dellet vardr. Maamafh Resl- Ekrem (S.A.V.)'in kadnlarna yaknlk ettii,
fakat iki fiil arasnda abdest almad sabit olduu gibi, her mnasebetten sonra
ykand da Sabit olmutur. Binenaleyh her biri caiz demektir.
125/101 - Drtlerin ie radiyaUah anh'dan rivayetinde ie (R.Anha) demitir
ki: Reslllah (S.A.V.) cnb olarak hi br suya dokunmadan uyurdu. Bu hads,

mll'dr.
Musannif merhum illeti beyn etmi; bunun Ebu shak'm Eved'-den, onun da Hazret!
ie'den rivayet etmi olmasndan ileri geldii anlalmtr. mam- hmed b. Haribel
(164241) : Halbuki bu hads sahih de deildir demitir. Ebu Dvud (202275);
Vehimdir diyor. lletin vechi udur ki: Ebu shak bu hadsi Esved'-den iitmemitir.
Maamafh Beyhak (384 458) hadsi sahhlemi; ve : Ebu shak bunu Esved"den
iitmitir demitir. Bu suretle Btn hads imamlar onun Ebu shak'm bir hatas
olduuna ittifak etmilerdir. iddias suya der. Tirmiz (200279) diyor ki: Sahih
olduu takdirde dahi ykanmak iin suya dokunmuyordu; mnas kasdedilmi olabilir.
Tirmiz'mn ortaya att htimal Bu-har ve Mslim'deki hadslere uygun dyor. nk

onlarda Resl-, Ekrem (S.A.V.)'in, uyumak, yiyip imek ve mnasebet-i cin-syede
bulunmak iin abdest alr ve fercini ykar idii aklanmaktadr. Acaba bu vcib midir,
deil midir? Mes'elesinde ulem ihtilf etmilerdir. Cumhr'a.gre vcib deildir.

Delilleri de babmzn hadsidir. nk hibir suya dokunmadn sarahaten ifde
ediyor. Bu gusl ile btn kadnlarm dolayordu hadsi de byledir. Davd-u Zahir ile
bir cemaate gre abdest almak ve fercini ykamak farzdr. Zira Mslim'de :
Abdest alsn sonra uyusun rivayeti vardr ki emirdir, Buharide dahi :
Fercini yka, sonra abdest al rivayeti vardr. Emirde asl v-cb ifade etmektir.
Cumhur, bu emirleri istihbab mnasna alarak hadslerin aralarn bulurlar. Nitekim bni
Huzeyme (223 311) ile b-ni Hibbn'm ( 354) sahihlerinde bn mer (R. A./den
rivayet ettikleri hads'de yle Duyurulmaktadr:
Ibn mer, Peygamber (S.A.V.)'e bizden birimiz cnb ken uyuyabilir mi? diye sordu :
Evet, dilerse abdest de alr; buyurdular. Hadsin asl Sahheyn denilen Buhar ile
Mslim'dedir. Yalnz D-erse sz yoktur. Bununla beraber bu rivayet aahh grb,
sa-hh kitabda rivayet etmek, onunla amel etmeye yeter. Bu hads sadedinde
bulunduumuz Hazret e hadsini te'yid etmektedir. Binenaleyh Tirmiz'nin te'viline
hacet yoktur. Cumhur'un kavlini te'yid eder. 323[323]
126/102- ie radiyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

sallalah aleyhi ve selem cnbkten ykanmak istedii zaman, evvel; ellerini ykar,
sonra suyu sa eli ile sol eline dker ve fercini ykar; sonra abdesf alr; sonra suyu ahr ve
parmaklarn salarnn diblerine sokar; sonra bana avu su atar; sonra sair
cesedine dknr; sonra ayaklarn ykard. 324[324]
Bu hads, Mtfefekun Aleyh'dir. Lfz, Mslim'indir. Hafne : Hn'n ^stn ve esresi ile
okunur. Avu dolusu demektir. 325[325]
128/102 eyheyn'n Meymne'den rivayetlerinde :
Sonra fer-cina dkt ve onu
sol eli ile ykad; sonra o eli yere vurdu denilmektedir. Bir rivayette onu toprakla sildi
ziydesi vardr. Sonunda da, Sonra ,ona mendili getirdim; onu reddetti cmlesi
vardr. Bu ha-dsde, Suyu eli ile serpmeye balad ifdesi de vardr.
Bu iki hads, gusn batan sona nasl yaplacam bildirmektedir. Grlyor ki,
gusln ibtidas, uykudan uyand zaman ellerini su kabna daldrmadan ykamaktr.
Nitekim daha ak ifdesi yerinde grlmtr. Hatt Hazret Meymne hadsinde iki
veya defa diye kaytlanmtr. Bundan sonra avret mahalli ykanacaktr. Bunun
zahirine baklrsa, bir defa ykamak da kfidir. Elden koku gitsin diye, el topraa
323[323]
155.
324[324]
325[325]
srlecektir. Bundan sonra- tekrar fercini ykayp ykamadn zikretme mistir. Halbuki
koku elde kalrsa, yerinde de kalr. Hads-i erf necaset yerini temizleyen suyun temiz ve
temizleyici olduuna dellet ediyor. Her iki hads gusl ederken olsun, abdest alrke'n
onun, azay birer defa ykamann kfi geldiine ve keza abdest sa-hh olmak iin, evvel
hades- ekber denilen boy abdestinin art olmadna dellet etmektedirler. Bazlar
gusl bittikten sonra abdest almak lzmdr demiler ise de buna delil yoktur, Filhakika
Eb Davud'un (202 275) Snew'inde sabit olmutur ki Resl- Ekrem (S.A.V.) ykanr
ve iki rekat nafile namazla birlikte sabah namazn klar ;hi bir suya el srmezdi. Bu
izahattan anlalr ki, Hazreti Meymne ve e hadslerinde bu guslden sonra namaz
kld zikredilmemitir. iddias batldr. Bu gusl ile namaz kld Snen hadslerinde
sabit olmutur. Evet gusl iin ald abdestte bana mesh edip etmedii zikredilmemitir. Amma Meymne (R. A./n Namaz iin ald abdest gibi demesi meshe
mildir.
Hads-i erfde geen ifza kelimesinin mnas aktmaktr. Bununla '
outurmann vcib
olmadna- istidlal olunur. Fakat Mrud { 450); Bununla
istidlal tamam olamaz; nk Hazreti ie (R. Anka) ifza tbirini kullanmtr ki,
ykamak manasnadr. Hazret Meymne (R. Anha) zten gusl tbirini kullanmtr. u
halde ykama hakkndaki hilaf bakidir diyor. Gusl iin abdest alrken azalar er defa
ykayp
ykamad
Hazreti
Meymne
ve
ie
(R.
Anhm)
zikredilmemitir. Kd yz (476 544) : er defa ykad rivayetlerin
hadslerinde
hibirinde
zikredilmemitir. diyor. Musannif a gre ise Hazreti Aie (R. Anha)'dan sahh rivayet
sabit olmutur.
Hazret! Meymne (R. Anha)'mn ifdesinde Resl- Ekrem (S.A.V.) ayaklarn en son
ykamtr. Hazreti ie (R. A.) haynm rivayetinde ise bu yoktur. Baclarna gre ayaklar
en sonra ykamak tekrardan ibarettir. Yoksa onlar guslden nce ald abdestte
ykamtr. nk ykamasa Hazreti Meymne (R. Anha) Namaz abdesti gibi abdest
ald demezdi. Bazlar ayaklarn batan ykanmasn, bazlar da sonra ykanmasn
ihtiyar etmilerdir. Bundan abdest azalarnn abdest alrken, toplu bir ekilde
ykanmasnn vcib olmad hkm karlmtr. Mendili geri evirmesi zy
kurulamann meru olmadna delildir. Eu babda birka kavi vardr. Bunlarn en
mehuru : Terkinin mustehab oluudur. Yine bu hadsi erfde abdest suyundan dolay el
silkmenin zararsz olduuna dellet vardr. Binenaleyh:
Ellerinizi silkmeyin, nk silkmek eytann yelpazeleridir hadsi ile birbirlerine
muarzdrlar. u kadar var ki, bu hads laftir. Babmzn hadsine mukavemet

edemez. 326[326]
131/103- mm Seleme radyallah tel anh'dan rivayet edilmitir. Demitir k : Y
Reslllah Ben bamn san balayan bir kadnm; cnblkten bir rivayette ve
hayzdan ykanmak iin onu zeyim mi? dedim:
Hayr sade bana avu su dkmen sana yeter; buyurdular. 327[327]

Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir. Lkin hadsin lfz yledir :
Ben bamn ban balayan bir kadnm. u halde Musannif manen rivayet etmi
demektir.
Bu hads-i erf, kadna cnblkten veya hayzdan temizlenmek iin ykanrken san
zmek'' vcib olmadna, suyun salarn diplerine ulam dahi cab etmediine
delildir. Mes'ele ihtilafldr. Bu bb-da ak ifadeli bir hads vardr. Dre Kutn'nm (306
385) El-Efrd da, Hatb'in (392463) Et-TelMs de ve Tabern (260360), Ziy-i

Makdis'nin Enes (R. AJ'den merf olarak tahrc ettikleri bu hads de yle buyuruluyor:
Kadn hayzndan ykanrsa, san iyice zer ve onu htm328[328] ve unn ile ykar;
cnblkten ykanrsa suyu bana gzelce dker ve ssn skar. Bu hads-i erifi, tahrc
ettii eyin mutlaka sahih olmasn art koan Ziy-i Makdis de tahrc etmi olmakla
beraber ve yine de amel babnda zan ifade etmekden ileri geemiyor, Nedbe dellet
ediyor. nk iinde hitm ve unn zikredilmitir. Bunlarn kullanlmasnn vcib

olduuna kail olan yoktur. Nedbe dellet ettiine karine de budur. mm Seleme hadsi
ise vcba hamledilmitir. Zira Bana avu su dkmen sana yeter buyruluyor.
Daha fazlasn yapaym derse san zer ki bu mendubtur. San zmenin vcib
olmadna Imam- Ahmed b. Haribel (164 241) ile Mslim'in (204 261) tahrc
ettik-, leri u hads de dellet eder :
326[326]
157.
327[327]
328[328]
Hitm: Mehur bir nebattr. Sabun yerine kullanlr. Unn: "en dedikleri ottur.
Hazreti ie, bni mer'in329[329] kadnlara ykanrken balarn zdrdn duydu.
Ve: aarm bni mer'e: Nasl oluyor da kadnlara salarn zmelerini o emrediyor?
Balarn tra etmelerini emretmiyor mu bari? Vallahi ben, ve ReslMah (S.A.V.) br
kabdan ykanrdk. Bama kere su dknmekten fazla bir ey yapmazdm dedi

Hazreti e (R. Anka)'nm bu hadsi cnblkten temizlenme hakknda ise de bni
mer'den rivayet edilen sa zme emri hem hayza, hem cnble mildir. 330[330]
132/104- e radyallah anh'dsn rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslah

phesiz
ben
mescide
girmeyi
hayzl
i!e
clinbe
hell
klmyorum;
Bu hadsi, Eb Dvucf rivayet etmi; Ibni Huzeyme sahhlemitir.
Ibni Rifat: Bu hadsin, rvileri arasnda metruk olan vardr demise de, onun szn
kabul eden olmamtr.
Hads-i erif hayzl ile cnb olana mescide girmenin caiz olmadna delildir, Cumhur-u
ulem'nn kavli de budur. Dvud-u Zahir ile (202 270) bazlar caiz grmlerdir.
Bunlar Mecele-i Ahkm- Adliyye'de Beret-i Zimmet asldr cmlesi ile hlsa edilen
kaide ile istidlal ederler. Fikirlerince bu hads o kaidenin hkmn deitiremez,
Mescid ve camilerden geme mes'elesine gelince: afiler ile'Han-beller'e gre cnb,
hayzl, ve nifasllara camiden gemek mubahtr. Hatt Hanbeller'e gre yalnz cnbe
mahsus olmak zere camide durmak bile mubahtr. Hanefler'le Malikler'e, gre ise
ciddi bir zr olmadka camiden gemek veya camide durmak haramdr. (Bu bbda-ki
tafsilt iin her mezhebin fkh kitaplarna mracaat oluna). 332[332]
329[329]
330[330]
159.
331[331]
332[332]
Hadsin baz rivayetlerinde bni mer yerine bni Amr zikrediliyor.

133/105- Bu da ondan rivayet edilmitir. Demitir ki: Ben ve Re-slHah salallah

aleyhi ve seem cnblkten dolay bir kapdan ykanyor, ellerimiz kabn iine dafp
kyordu. 333[333]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir; 'Ibni Hibbn: Ellerimiz birbirine rastlyordu cmlesini

ziyde etmitir.
Hads-i erif, erkekle, kadnn bir sudan ykanmalarna delildir ki, asl olan da budur. Bu
hususta sular bab nda sz gemiti. 334[334]
134/105- Eb Hreyre radyallah anh'den rivylt edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Muhakkak kln altnda cnblk vardr. Binenaleyh salar ykayn ve teni

temizleyin; buyurdular. 335[335]
Bu hadsi, Eb Dvud ile Trmiz rivayet etmi ve her ikisi de zif saymlardr.
nk onlar bunu Haris b. Vedh'den rivayet etmilerdir. Bu zt hakknda Eb Dvud
(202275); Hadsi mnker; kendisi de zifdir diyor. Tirmiz (200 279) ise : Bu
hadsi yalnz Harisin rivayetinden biliyoruz; Haris ise ihtiyardr; bu ie el vermez

demektedir. mam- afi (150204): Bu hads sabit deildir demitir. Beyhak (384
458): Bunu hads ilminin ehli olan Buhar, Eb Dvud ve saire inkr etmilerdir diyor.
Maamafh bu bbda Hazret Ali (R. A ./den merfu olarak u hads rivayet olunuyor:
Eer bir kimse cnblkten kl kadar bir yer ykamadan brakrsa ona yle y!e
yaplr. te bundan dolay ben bama
dman kesildim. te bundan dolay ben
333[333]
334[334]
bama
dman
kesildim;
demi. Bunu defa tekrarlamtr. Hazret Ali (R. A.)
san tra ettiriyordu. Hadsin isnad Musannifin da dedii gibi sahihtir. Lkin Ibni Kesir
Erd da Hazret Al'nin bu hadsi At bin Es'sib tarafndan rivayet edilmitir. Bu

ztn belleyii ktdr. diyor. Nevev (631676) de: phesiz bu za;f bir hadstir
demitir. Bu hadsin sahh veya zaf olduu hakkndaki ihtilfn sebebi, At b. Es'sib'in
hir mrnde aklnn bozulmasdr. Ondan akl bozulmadan nce yaplan rivayetler sahh; bozulduktan sonrakiler zaftir. Bu hadsi akl bozulmadan nce mi, sonra m rivayet
ettii ihtilf olduu iin sahh veya zaf olmas hususunda da ihtilf olunmutur. Hak
olan, hal iyice belli oluncaya kadar tevakkuf ederek sahh veya zaf diye bir hkm
vermemektir. Bazlar: Dorusu, Haireti Al (R. A.)'a mevkuf olmasdr diyorlar. Hads-i
erf cnblkten temizlenmek iin btn bedenin ykanmasnn vcib olduuna; bu
hkmden ufak bir yerin bile mstesna olmyacama delildir. Bu cihet ittifak ise de,
guslde mazmaza ve istink yine de ihtilafldr. Hanefler'le Hanbeller'e gre farzdr.

Delilleri bu hads-i e-rfle gusl yetidir. yleki: Gerek abdestde gerekse guslde
ykamas icap eden yerler bilicma' bedenin d zasdr. u hale gre az ile burnu
ykamann hkm mkil336[336] olarak kalr. nk az bir cihetle i bir cihetle d
zasdr. Burun da yledir. Orulu bir kimsenin tkrn yutmas orucunu
bozmadna- baklrsa az i zasdr. Fakat yine orulu bir kimsenin dardan azna
bir ey atp tekrar karmas da orucunu bozmaz. Buna baklrsa bu sefer az d zas
olmak gerekir. te bu iki ciheti de nazar- itibara alan imamlar her ilci vazifenin
delillerine bakmlar. Gusln delilinde mbalaa ifdesi, grmler; bdestin delilinde
ise bu mbalaay bulamamalardr. Binenaleyh her iki delille de amel etmi olmak iin
abdestte az ile burun i zas olarak kabul edilmi ve onlar ykamak farz
saylmamtr. Guslde ise d zas saylmlar ve ykanmalar farz kabul edilmitir.
afiler'le Malikler'e gre farz deildir. Maliker'e gre snnettir, delilleri yukarda (11)
ve (12) inci saylarda geen Hazreti ie ve Mey-mne (R. Arihm) hadsidir.
Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in namaz abdesti gibi abdest almasna gelince: Bu bir fiildir;
vcb ifde etmez denilir. Ancak buna da: Mcmeli 337[337] beyn iin vaki fiiller vcb
ifde eder diye cevap verilebilir. Hads-i erf hakknda sz bitirmeden nce unu da
arz etmek isteriz ki, bu hads-i erf bir mucizedir. nk vcuddaki mesamat denilen
ince meliklerden meni ktn fen ancak son asrlarda isbat edebilmitir. Fahr-i Kinat
336[336]
337[337]
Mkil iin bak: Usl Fkh Istlahlar; shf: S.

Mcmel iin bak: Usl Fkh tstilhlari; shf: S.
efendimiz ise bunu 1400 yl nce haber vermitir.
134/106-Ahmed'in ie radyallah anh'dan rivayetinde de bunun benzeri vardr.

Bunda bir de mehul rvi vardr. Fakat Musannif bu hadsi Tehs'de zikretmedii gibi,
mehul rvinin kim olduunu da beyn etmemitir. Rvileri arasnda mehul olduuna
gre, bu hads hccet olamaz. Gusl babnn hadsleri 17 dir. 338[338]
Teyemmm Bab
Teyemmm: lgatte; Kasdetmek demektir. eri'atde ise, temizlenmek iin temiz yeri
kasdetmektir. Fakat Keml b. Hmm (788861). Feth-l - Kadir adl eserinde bu tarifi
beenmiyor. Hak olan, teyemmm yz ile elleri temiz yere silmenin ismidir. Kasd
arttr diyor.
Teyemmm bdestin halefidir. Trkemizde bile; Su bulunmad yerde, teyemmm

caizdir diyerek nkte yaparlar. Su ile yaplan temizlik mes'elelerinden sonra onun
halefi olan yer ile temizlii zikretmek pek tabi bir eydir. Teyemmm azimet mi, yoksa
ruhsat m olduu ihtilafldr.339[339] Teyemmm Kitap, Snnet ve cma- mmetle sabittir.
Kitaptan delili :
( 340[340]) Su bulamazsanz temiz yere teyemmm ediniz. yet-i Kermesidir. Bu yet-i
kerme Mreys gazasnda nazil olmutur. Nzul sebebi udur: Res!- Ekrem (S.A-V.)
bir gece bir yerde moa vermiti. O esnada "Hazreti ie (R. A.ydan kz kardei Esm'ya
ait bir gerdanlk kayp olmutu. Kafile yola revan olunca bunu Resillah (S,A.V.)'e at.
O da gerdanl aramak in iki kii gnderdi. Ve arayanlar beklemek zere
hayvanlarndan indiler. Yanlarnda su yoktu, Hazreti Eb Bekir ie (R. A.)'ya iddetle
atm: Resillah (S.A.V.) ile, msimanlan susuz olarak hapsettin demiti. te

bunun zerine teyemmm yeti nazil oldu. Teyemmmle namaz kldktan sonra Useyd
b. Hudayr Hazret- ie'nin adr.ia gelerek: Bereketiniz ne de okmu ey Eb Bekir

338[338]
162.
339[339]
340[340]
Su bulunmadndan dolay yaplyorsa, azimet; zrden dolay yaplrsa, ruhsattr denilmitir.

Sre-i Mide; yet: 6.
sllesi! dier bir rivayete gre: Allah sana merhamet buyursun ie! Bana-
sevmediin bir ey geldi mi, muhakkak onda Allah- Tel rnslmanlara bir ferahlk
halkeder dedi. Snnetten delili aadaki hadslerdir.341[341]
136/107- Cbir bin Abdillah'dan rivayet edilmitir ki. Peygamber sallallah aleyhi ve
settem :
Benden nce kimseye verilmeyen be ey bana verildi. Bir aylk yoldan dmana
korku verilmekle za-feryb oldum. Ve yer bana mescid ve temizleyici klnd.
Binenaleyh hangi kimseye namaz vakti gelirse namazn klsn; buyurdu. Ve Cbir
hadisin geri kalan ksmm zikretti. 342[342]
Hads-i erifteki be eyden murad. Be haslet, yahut be fazilet veya be hasistir.
Bundan sonra, Benden nce kimseye verilmeyen buyrulmu olmasna baklrsa, be
eyden be hass mnsnn kasdedilmesi daha mnasib dyor. Pek tabidir ki, bu be
hasis ondan nce kimseye verilmedii gibi, ondan sonra da kimseye verilecei yoktu.
Zaten byle ona mahsus olan eylere hasis deniliyor. Be tabirinden adedin mefhumu
kasdedilmemitir. nk Resl- Ekrem (S.A.V.)'e beten ok daha fazla hassalar
verilmitir. Bunlar mam- Syt (911) El-Hasis adh eserinde saym ve iki
yzden fazla bulmutur. Bir aylk yoldan demek dman ile aramzda bir aylk yol
mesafesi var iken demektir. Nitekim Tapern'nin (260360) rivayetinde:
Dmanma iki aylk mesafeden korku verilmekle muzaffer oldum buyruluyor.

Taberni'de bu iki aylk mesafenin tefsiri Said b. Yezid'den tahrc edilmi ve Bir aylk
arkamdan, bir aylk nmden buyrulmutur. Deniliyor ki: Dmannn kalbine tir ayhk
mesafeden korku girmesi,, o vakit Resl- Ekrem (S.A.V.) ile dmanlar arasnda
bundan fazla mesafe olmadndandr. Bu korku Kesl- Ekrem (S.A.V.) yalnz dahi olsa,
dmannn kalbine mutlaka doacaktr. mmeti iin de ayn keramet varmdir,

yokmudur mes'ele-si ihtilafldr.
341[341]
342[342]
Yeryznn her taraf Resl- Ekrem, ve mmetine mesciddir. Namazn sahh olmas
iin husus bir yer yoktur. Bu da ona ve mmetine mahsustur. Nitekim bir rivayette bu
ciheti aklam ve yle buyurmutur:
Benden nce geenler ancak kiliselerinde namaz klarlard. Baka bir rivayette:
Peygamberlerden hi biri mihrabna varmadka namaz klamazd. buyrulmaktadr.
Bu da bittabi bu hususiyetin gemi peygamberlerden hibirine verilmedii hakknda

nssdr.
Hads-i erfde topran da su gibi hadesi (Abdestsizlikle cnbl) giderildiine delil

vardr.'nk ikisi de temizleyicilikte mterektir. Keza bu hads-i erf, yer cinsinden
olan her eyle teyemmmn caiz olduuna da dellet ediyor. Hatt yle de rivayet
vardr:
Benim iin ve mmetim iin yerin her taraf mescid ve temizleyici klnd. Bu hadsi
mam Ahmed b. Hanbel (164 241) ve bakalar Hazret! Eb mme'den rivayet
etmilerdir. Bazlar Mslim'in (204 261) tahrc ettii u :
Topra temizleyici klnd rivayeti ile istidlal ederek temizlemek yalnz topraa
mahsustur; sair yer cinsinden olan eylerde bu hassa yoktur demek isterlerse de, bu
rivayette topran art olduuna dellet yoktur. nk Usl- Fkh ilminde beyn
edildiine gre, ( 343[343]) Anmn ferdlerinden bazsn zikretmek onu tahsis demek
deildir;. Sonra bu sz mefhum-u lkaptr. Mefhum-u lkap ise Usulclerin muhak-
kiklerine gre fasid delillerdendir. Onunla amel edilemez. Evet Mide sresinin altnc
yetinde:
( 344[344]) Temiz yerle teyemmm edin; yznz ve ellerinizi onunla mesh ediverin
buyurulduuna gre bundan maksad topraktr.nk edad teb'z iindir. Yani bir eyin
cz'n bildirir. Nitekim Alme Zemaher (467 538) mehur tefsiri Keaf'da,: u
muhakkak ki araplardan hibiri:
bama yadan ve topraktan srdm deyince teb'zden baka bir mn anlamaz diyor.
Binenaleyh teb'z burada taa ve saireye de-i, ancak topraa mesh etmekle tahakkuk
343[343]
344[344]
mm iin bak: Usl Fkh Istilhter shf: P.

Sre-i Mide; yet: 6.
eder; diyorlar.
Filhakika teb'z iindir. Zaten onun teb'z mansna hi gelmediini idda eden olmad
gibi burada da teb'zden baka bir mnaya hamletmsye mkn yoktur. nk yz ile
kollan yeryznn btn toprana meshetmek zaten imknszdr. Fakat bundan mesh
yalnz topraa yaplr mnasn karmak doru deildir. Neden meshedile-cek yerin
cz' topraktan maada kum veya ta olamasn? Nitekim yet-i kerimedeki kelimesinin
mnas halis toprak demek deildir. Bu kelime Yukarya kt fiilinden sfat
mebbehe olup, fail babndan gelmitir. Bu bb fail ile mef.'ul arasnda mterektir.
Burada fail mnasna gelmitir. u halde yukarda yani yerin yzne k&n tabakasna
mesnediniz; demek olur. Yerin yzn tekil eden tabakas ise yalnz topraktan ibaret
deildir. te u mlhazaya msbni Hanef imamlarndan mam- zam {80 150) ve
mam- Mu-hammed (134 189) ile ir mezhep imamlarndan Mlike (93 179)
gre teyemmm yer cinsinden olan her eyle yaplabilir. Binenaleyh toprak, kum, ta,
kire, kil ve ire gibi eyler zerine teyemmm caizdir. mam-t afi (150 201) ve
mam- Ahmed b. Hanbe (164 241) ile Haneflerden mam- Ebu Yusuf (113 182):
Teyemmm yalnz temiz toprak zerine olur derler. Bu zevatn Kitabdan delilleri:
yet-i kermesidir.Onlara gre temiz toprak demektir. Nitekim Su!fan'I - Mfessirn bni
Abbas Hazretleri de ona bu mnay vermitir. Lkin buna kar Keml b. Hman (788
861) Feth'l - Kadr'de yle diyor : Sad : Yeryznn ismidir. Yz ksm yukarya
kt in ona bu isim verilmitir ve kelime fail vezninde olup fail manasnadr.
Kelimenin mnas bu olunca, onu umum almak vcib olur. bn Abbas'n onu toprak ile
tefsir etmesi a-leb'e gredir. Sahiheyn'de rivayet edilen:
Yer bana mescd ve temizleyici klnd hadsi tamime dellet eder. Topra da temiz
rivayetine gelince: Bunu muhassis zannetmek hatadr. nk bu mmn ferdlerinden

birini almaktr. Zira bizzat mmn hkmn baz ferdlerine rabtetmektir. Tahsis ise
mm olan hkmden bir ferdi karmaktr. u halde muhtar olan kavle gre bu tahsis
deildir dedikten sonra yette zikri geen [ ^k j in Icma- mmet'Ie temiz mnasna
geldiini beyn ediyor. Bu bbda her mezhebin tafsilt iin, o mezhebin fkh kitaplarna
mracaat edilebilir. Hads-i erifte geen Her kime namaz vakti gelirse hemen namazn
klsn emri her ahsa mm ve mil olduu gibi her halde amildir. Yni bulunduu
yerde rnescid ve su olmasa dahi, klsn demektir. Bu cihet Ebu mme rivayetinde yle
beyn buyurmutur:
mmetimden her hangi bir kimseye namaz vakti gelir ele su bulamazsa, yeri
temizleyici ve mescid bulunur.
Bir rivayetinde :
Onun temizleyicisi ve mescidi yanndadr. buyurulmutur.
Hadsde Hadsi zikretti :
denilerek Hazreti Cbir'in hadsi batan sona okuduuna iaret ediliyor. Demek oluyor
ki, be eyden burada yalnz ikisi zikredilmitir. O hlde geri kalan n de biz
tamamliyalm: Fahri Kinat (S.A.V.) Efendimiz buyuruyorlar ki:
Bana ganimetler hell klnd. efaat da verildi. Eskiden peygamber husus olarak
kavmine gnderilirdi; ben ise insanlarn hepsine gnderildim. grlyor ki, peygamberimize verilen be eyden ncs ganimetlerdir.
Gnmet; harp esnasnda dmandan kahren alnn mal ve candr ki, hak kazananlar
arasnda bete bir usulyle taksim olunur. (Tafsilt fkh kitablarmdadr.)
Gnmef, Resl- Ekrem {S.A.V.)'e mahsus hasistendir. Gemi mmetlerde ya hi
yoktur. Yahut byle deildi. Baknz Hattdbl (388) bu hususta ne diyor: Gemi
peygamberler iki ksmdr. Bir ksmna hi cihad farz olmam; binenaleyh onlara
ganimet de meru olmamt.
Bir ksmna ise cihad iin izin verilmi, lkin ganimet olarak aldklar eyden istifde,
kendilerine hell klnmamt. Bir ate gelr, onlarn ganimetlerini yakard. Bazlar
Bana ganimetler hell kilindi cmlesini: Bana nafile, istifa ve ganimetleri alanlar
arasnda paylatrmak suretiyle ganimetler hakknda tasarrufda bulunmaya iin verildi.

eklinde tefsir ettiler.
Be eyden drdncs efaattir, efaat : Kyamet gnnde baz mstesna kullarn baz
gnahkr kullar afvetmesi iin Allah'a niyazda bulunmalardr. Bazlar kendilerine

efaat etme hakk verilenleri on iki snfa karr. Bunlarn banda hi phe yok ki,
(efat- Uzm) sahibi Peygamberimiz Muhammed Mustafa (S.A.V.) gelir. . efaati Uzm
en byk efaat demek olup, nsn kyamet gn hesap yerlerinde pek ba skld
zaman yaplacaktr.
Beincis? : 'Resl- Ekrem (S.A.V.)'in btn insanlara peygamber gnderilmesidir. Dier

peygamberler byle deildi. Mesel : HazreM Nuh Aleyhisselm yalnz kendi kavmine
gnderilmiti. lerinde yalnz bir beldeye gnderilenler bile vard. te bu be eyle
Resl- Ekrem (S.A.V.) imtiyaz ve ihtisas kesbetmitir. Hadsi erifte bir ok faydalar
vardr ki, bunlar uzun erhlerde beyn olunmutur. Burada Musannif merhuma gereken:
Hadsin sonunda Mftefekun Aleyh demek ondan sonra ikinci hadse gemek idi. Geri
hads-i erifin Mttefekun Aleyh olduu anlalmakta ise de, bu ekli ile onu hi tahrc
eden yokmu gibi muallakta brakmak doru deildir. 345[345]
135/107- Hzeyfe radiyallah anh hadsinin Mslim'deki rvyetin-de: Suyu
bulamadmz zaman, topra da bize temizleyici kilindi kayd vardr ki, bu kayt
Kur'an- Kerimin kaydna uyduu iin birinci hadsde de muteberdir. 346[346]
136/107- Ali radiyallah anh'en Ahmed'in tahrc ettii rivayette: Toprak bana
temizleyici klnd cmlesi vardr.
Hads-i erifin bu cmlesi ile yukardaki Huzeyfe rivayeti teyemmm yalnz toprak
zerine olur diyenlerin delilidir. Buna verilen cevap birinci hadsde geti. 347[347]
136/108- Ammr b. Ysir348[348] radtyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demifr

345[345]
168.
348[348] Ammr Bin Ysir Badyallh anh: ilk muhacirlerdendir. Knyesi Ebu'l - Yakzndr. Eskiden anne ve
babas ile birlikte mslman olmu ve mslmanli kabullerinden dolay Mekke-i Mkerreme'de
kendilerine pek ok ikenceler yaplmt. Hatt annesi ikence altnda can vermitir. Evvel Habeistan'a
sonra Medine-i Mnevvere'ye hicret etmitir. Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisine, Alladm vermi ve
hakknda:
346[346]
347[347]
ki: Reslllah sollallah aleyhi ve selem beni bir hacet peinde gnderdi. Ve ben cnb
oldum da su bulamadm. Binenaleyh yer zerinde tpk hayvann yuvarland gibi
yuvarlandm. Sonra Peygamber {S.A.V.)e gelerek bunu kendilerine anlattm: Sana
ellerinle sadece yle yapmak yeterdi. buyurdu. Sonra iki eliyle yere bir kere vurdu;
sonra sol eli ile sa eli zerine, avularnn dna ve yzne mesnetti. 349[349]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'tir, lfz Mslim'indir. Buhar'nin bir rivayetinde ise : iki
avucunu yere vurdu. Ve onlar frd. Sonra onlarla yzn ve ellerini mesnetti.
Duyurulmutur.
Yukardaki hads-i eriften anlalyor ki, Hazrefi Ammr kyas ile mel etmitir. Bakm
ki, su bulunmad zaman onun yerini toprak tutuyor. O halde su ile nasl btn bedeni
kuru yer kalmamak artyla ykamak lzm ise, toprakla da btn bedeni kaplamak icap
eder; kanaatma varm, lkin Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisine bu kyasn doru
olmadn, topra kullanmann nasl olacana ve bunun yeter derecesinin neden ibaret
olduunu gstermi ve teyemmm iin elleri temiz yere bir defa vurmann kfi
geleceini, ellerin yalnz st mesh edileceini yni farz olan miktarn bundan ibaret
olduunu anlatmtr. Filhakika bu bbtaki yet-i kerme mcmeldir. Resl- Ekrem

(S.A.V.) bilfiil meshetmekle onj beyn buyurmutur. Teyemmm ederken, yz ile kollar
arasnda tertibe riayet icab etmiyecei dahi bu beyndan anlalmaktadr. Vaka cmlede
atf harflerden vav vardr.
ise zaten tertip ifde etmez. Amma Buhar'nin rivayetinde ile atf edilmitir. Tertip
veterhi ifde eder. Bundan sonra demektir. Eb Davud'un bir rivayetinde hads
yledir:
Sonra sol eliyle sa elinin zerine, sa eliyle de sol elinin zerine avularn zerine
vurdu. Sonra yzne mesnetti. sma'nm rivayetinde ifde daha da aktr. O rivayette
yle denilmektedir:
Seni azgm taife ldrecek buyurmutu. Nitekim bu haberin bir mucize olduu Sffiyn harbinde Hazreti
Ammr'n Hazreti Ali (R. A.) safnda ehit edilmesiyle meydana kt. Vefatnda (73) yanda idi. Kba
mescidini bina eden Hazreti Ammr'dr.
Sadece ellerini yere vurarak sonra onlar silkmen, sonra sa elinle solunun zerine, sol
elinle de sa elinin zerine meshetmen, sonra yzne meshetmen sana kfidir.
Hads-i erif, cnb olup da su bulamayana teyemmm etmenin farz olduuna delildir.
Teyemmm iin ellerin topraa- ka defa laca ve ellerin nereye kadar meshediecei
ihtilafldr. Se'.ef-i Sal-hn'den bir cemaatle onlardan sonra gelen baz ulemya gre
teyemmm iin elleri bir defa topraa vurmak kfidir. Ashb- kiramdan bir cemaatla
onlardan sonra gelen Hanefyye gibi baz ulemya gre ise mutlaka iki defa elleri topraa
vurmak lzmdr. Bunlarn delilleri aada gelen beinci hadstir. Hadis imamlar ile
birok ulem topraa bir kere vurmak kfidir derler. Delilleri mevzu-u bahsimiz olan
Ammr hadsidir. Bu hads bu bbdaki hadslerin en sahihidir. Aada gelen ve iki vuru
ifade eden Ibn mer hadsi, buna muaraza edemez. Ammr hadsinden maada bu bbda
gelen her hads ya zaftir, ya mevkuf diyorlar.
Ellerin nereye kadar meshedileceine gelince: Hads imamlariyle ulemdan bir cemaata
gre ellerin yalnz avu ksm ile avucun dn meshetmek kfidir. Nitekim Ammr
hadsi de bunu ifde ediyor. Vaka Hazreti Ammr'dan muhtelif rivayetler gelmi ise de
bunlarn en sahihi phesiz ki Buhar (194 256) ile Mslim (204
261)'in.rivayetleridir. Hazreti Ammr (R. A.) Reslllah (S.A.V.)'in vefatndan sonra dahi
bununla fetva verirdi. Rav, bilhassa ahab ve mtehit olursa rivayet ettiinin mnasn
bakalarndan iyi bilir. Teyemmm iin eller iki defa topraa vurulur diyenler eller
dirseklerle beraber meshedilir derler. Delilleri yine beinci hadstir. Tertib mes'eresUde-
.ihtilafldr. Ellerin bir defa vurulmasn kfi grenler Ammr'hadsi ile istidlal ederek
tertip vcib deildir diyorlar.. Ellerin iki defa vurulmasn art koanlar: Evvel yze,
sonra kollara ve keza evvel saa, sonra sola meshetmek suretiyle tertibe riayet etmek
farzdr; derler.. mnyn- afi'ye (150 204) gre teyemmm iin elleri topraa vurmak
art deildir. Sadece topran zerine koymak kfidir. nk Reslllah (S.A.V.)'in
duvardan yapt teyemmm de yalnz elini koyduu rivayet edilmitir.
Hads-i erifin Bw/an'deki rivayetinde ellerden topraa fr-mek de vardr ki; baz
ulemya gre bu mendup, bazlarna gre deildir. Buradaki teyemmm cnp hakknda
ise de hayzl ile nifas-lnn hkm de cnbe kyasen ayndr. Yalnz bunlar hakknda
Ibn mer ile bni Mes'd muhalif reydedirler. Topran cnbl giderip
giderememesi altnc ha-dsd grlecektir. 350[350]

141/109- bni mer radiyallah ah'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Resfllah
sallallah aleyhi ve selem :
Teyemmm iki vurutur. Bir vuru yz iin; bir vurug da dirseklerle beraber kollar
iindir; buyurdular.351[351]
Bu hadsi Dre Kutn rivayet etmitir. Hads imamlar onun mevkuf olduunu
sahhlemilerdir.
Dre Kutn (306 385) Snen inde bu hadsi rivayet ettikten zcnrz: Bu hadsi
Yahya, Kattan, Hiieym ve bakalar mevkuf saymlardr. Dorusu da budur. diyor.

Hads bni mer'e mevkuftur. Hatt bazlar onun szdr. Bu bbda itihada meydan
aktr diyor. Bu mnada daha birok rrvyetler vardr. Fakat hibiri sahh deildir.
Bunlarn kimisi mevkuf, kimisi de zaftir. timda ayan olan, yalnz yukarda
zikrettiimiz Ammr hadsidir. Buhar (194 256) bu rivayete katiyetle cezmederek
sahihinde :
Yz le Ellere Teyemmm Bab unvan ile bir bb yapmdr.
Burada ihtilf olduu hret bulmakla beraber Buhar'nin cezm sigas kullanmas delili
kuvvetli olduundandr. Zira teyemmmn sfat hakknda vrid olan hadslerden oncak
Ebu Cheym hadsi ile Ammd hadsi sahihtir .Bunlardan maadas ya zaftir ,yahut
mevkuf veya merfu olduu ihtilafldr. Ve merfu olmadklar mreccahtr. Ebu Cheym
hadsi elleri mcmel zikretmitir. Ammr hadsine gelince: Bu hads Sahheyn'de ^kj3 |
yni eller rayd ile, Sne'de yni dirsekler kaydyla rivayet olunmu; bir rivayette
kolun yarsna kadar! dier bir rivayette koltuklara kadar, kaydyla vrid olmutur.
Dirsekler ile kolun yans rivayetleri zerinde sz edilmi-' tir. Koltuklara kadar mesh
edileceini gsteren rivayet hakknda tmam- afi (150 204) ve bakalar yle
350[350]
171.
351[351]
diyorlar: Eer bu ekilde teyemmm Hazret Peygamber (S.A.V.)'in emri ile olduysa
bundan sonra Hazret Peygamberden sahh olarak rivayet edilen her teyemmm bunu
neshetmitir. Yok Reslllah (S.A.V.)'in emri olmakszn yaplmsa hccet deildir.

Hccet Peygamber (S.A.V.)'in emridir. 352[352]
142/110- Eb Hreyre radiyallah anh'iien rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Yer yz mslmann abdest suyudur; isterse suyu on sene bulamasn, suyu bulduu
zaman Allah'dan korksunda onu cildine dokundursun; buyurdular. 353[353]
Bu hadsi, Bezzr rivayet etmi ve bni Kattan sahhemitir. Lkin Dre Kutn mrsel
olduunu doru bulmutur.
Dre Kutn (305 385) Kitabl - lel inde Mrsel olduu daha sahhdir der.
Hadsde Suyu bulduu zaman denilmesi, su bulundukta onu vcuduna dknmesi
lzumuna delildir. te toprak cnb-l gidermez, o yalnz namaz mubah klar.
Namazdan sonra cnb-lk yine bakidir; diyenlerin delili budur. Bundan dolaydr ki,
her namaz iin ayr teyemmm icap eder derler. Bunlar Amr b. s hadsi ile de istidlal
ederler. Hazret Amr (R. A.) cnblkten teyemmm etmi ve arkadalarna namaz
kldrmtr. Ashb- Kiram bunu Reslllah (S.A.V.)'e haber verdiler. Ve Amr cnb
olduu halde arkadalarna namaz kldrd; dediler. Resl- Ekrem (S.A.V.) kendisine
hitaben :
Arkadalarna cnb iken namaz m kldrdn diyerek ashabn hazreti Amr'a cnb
demelerini takrir eylemitir.
Bazlar: Toprak su hkmndedir. Binenaleyh o da su gibi cnb-l giderir. Ve

onunla teyemmm eden istedii kadar namaz klar. Suyu bulduu zaman ykanmas icap
eder. Fakat bu ykanma gemi namazlar iin deil, gelecek namazlar iindir; derler. Ve
bu hususta hem yet hem hadsle istidlal ederler. yetten delilleri Cenab- Hakkn
352[352]
353[353]
topra suyun yerine bedel tutmasdr .Binenaleyh suyun hkm ne ise, topran
hkm dahi odur. Hadsden delilleri: Reslllah (S.A.V.)'in toprak iin tahr yni temiz
ve temizleyici demesi onun hakknda- abdest suyu tabirini kullanmasdr.Hak olan udur
ki: Teyemmm suyun yerini tutar ve cnbl giderir. Fakat muvakkattir. Suyu buldu
mu onun hkm kalkar. Suyun yerini tutmas Cenab- Hakkn onu suyun yerine bedel
saymasndandr. Esas itibar ile toprak btn ahkm hususunda suyun yerini tutar. Bu
kaide ancak aksine bir delil varsa bozulur. Aksine delil de yoktur. Suyu bulduu zaman
ykanmas, Reslllah (S.A.V.) Hazretleri Amr'a cnb dedii ve Suyu btlldu-u zaman
Allah'tan korksun buyurduu iindir. Bundan anlalan; suyu bulmazdan nceki

sebepten dolay ykanmay emretmi olmasdr. Zira ilerde gelecek sebeplerden dolay
ykanma emri Kitap ve Snnet'ten malmdur. Te'sis, Te'kidden hayrldr.
142/110- Tirmiz'de Eb Zerr354[354] radiyalah cmVden bunun benzer vardr. Tirmiz

bunu sahhlemitir.
Hazreti Ebu Zerr'in yukardaki Ebu Hreyre hadsine benziyen hadsi sudur :
Eb Zerr dedi ki : Medine'de skldm Reslllah (S.A.V.) de bana develerin yanna
gitmemi emretti. Bir mddet onlarn arasnda kaldm. Nihayet Reslllah (S.A.V.)'e
gelerek Eb Zerr helak oldu; dedim. Hlin nedir?
Buyurdular. Cnble maruz
kalyordum; yanmda su da yoktu; dedim. Yer yz suyu bulamayann temizleyi-cisidir.
isterse on sene olsun buyurdular.
Bu hads iin Musannif merhum El-Fetih de, Onu bni Hib- (354) ile Dre Kutn
(306 385) de sahihi emii erdir diyor. 355[355]
Ebu Zerr-i Gfri Radyallh anh: Cndiib b. Ciinde'dir. Hazreti Ebn Zerr ashb- Kiramn en
byklerinden, zhidlerinden ve muhacirlerin-deridir. slmm selm ile Reslllah (S.A.V.)'i ilk
selmhyan odur. Mekke'de ilk mslman olanlarn beincisidir. Bir aralk kavminin yanma gitmi; hicrette, Bedir, Uhd ve Hendek gazalarndan bulunamam, Hendek gazasndan sonra Medine'ye
Peygamberlerimizin yanma gitmitir. Resl- Ekrem (S.A.V.) in vefatndan sonra Rebeze ye yerlemi;
orada Hasreti Osman (R. A.)'in halifelii zamannda 32 tarihinde fakir bir halde vefat etmitir. Cenaze
namazn bni Mes'd (R. A.) klmtr. Ondan on gn sonra da kendisinin vefat ettii sylenir. Kendisinden,
Hazreti mer, bni Abbas, tbni mer gibi EciHe-i Ashab Hads rivayet etmilerdir.
354[354]
355[355]
175.
144/111- Eb Sad- Hudr radiyalah anh'en rivayet edilmitir. Demitir k: Bir
seferde iki adam yola kmt. Yanlarnda su yoktu. Namaz vakti geldi. Bunlar hemen
temiz yere teyemmm ederek namazlarn kldlar. Sonra vaktin iinde iken suyu
buldular. Derken birisi hem abdest, hem namaz iade etti. teki iade etmedi. Sonra Re-
slllah (S.A.V.)'e gelerek mes'eleyi anlattlar. Resl- Ekrem (S.A.V.) Namaz iade
etmeyene Sen snneti yapmakla isabet ettin ve namazn sana kifayet etti; dedi.
Dierine de: Sana iki kere sevap var buyurdular. 356[356]
Bu hadsi, Eb Dvud ve Nes rivayet etmitir.
Hads-i erfte yolculardan biri hakknda hem namaz, hem ab-desti iade etti deniliyor.
Halbuki henz abdest almam; teyemmm etmiti. u halde burada abdest almasna ya
talb tarikiyle iade etti denilmi; yahut teyemmme mecazen abdest tlak edilmitir.
Snnete sabet ettin tbirinden murad: Meru yola rastladn demektir. Sana ki kere
sevap var demek; biri teyemmmle kldn dieri da abdestle kldn iin demektir.
MunzirVnm (656) Muhtasar's - Snen adl eserinde : Bu hadsi NesVnin hem
msned, hem de mrsel olarak tahre ettii zikredilmitir. Ebu Dvud (202 275) dahi:
Bu hads Ata b. Yesr'dan mrseldir; diyor. Lkin Musannif Bu rivayet bni Seken
{294353)'in sahihinde yer almtr demektedir. Hadsin bni Abbas (R. A ./dan br
ahidi de vardr. Bu ahidi shak Msned'inde u lfzlarla rivayet eder.
Resl-i Ekrem (S.A.V.) kk abdestini bozdu; sonra teyemmm efti. Kendisine:

Muhakkak su sana yakndr dediler. Belki ben ona Ua-amam buyurdular
Sadedinde bulunduumuz hads-i erf Reslllah (S.A.V.) devrinde itihadn caiz
olduuna dellet ettii gibi, teyemmmle namazn klp da, vakit iinde suyu bulana
namazn iade lzm gelmiyeceine de delildir. Bazlar vakit iinde suyu bulan namazn
iade eder; demiler ve yukarda geen :
Suyu bulduu vakit Allah'dan korksun da onu cildine dokundursun hadsi ile istidlal
etmilerdir. Fakat buna yle cevap verilmitir: Bu hads mutlaktr. Suyu vakit iinde,
vakit dnda, namaz halinde ve namaz dnda bulana mildir. Ebu Said'in bu hadsi ise,
356[356]
suyu vakit iinde namaz halinde iken bulamayanlar hakkndadr. Binenaleyh o mutlak
hads bu mukayyede hamledilir ve mna yle-olur: Eskiden cnb olup, teyemmm
etmi de imdi vakit iinde namaz klmadan nce suyu bulmusa, o suyu vcuduna
dkerek ykansn.
Vakit iinde iade eder diyenler bir de:
( 357[357]) Namaza kalkmak istediinizde yzlerinizi ykayn yeti kerme-siyle istidlal
ederek vakit kmadka bu hitab o mkellefe mteveccihtir derlerse de bunlara:

Namaz klndktan sonra, hitabn tevecch kalmaz. Res- Ekrem (S.A.V.) :
Namazn sana yeter dedikten sonra hitabn tevecch nasl kalabilir diye cevap
verilmitir. 358[358]
145/112- bni Abbas radiyallah anhm'dan Tel hazretlerinin Eer hasta veya
yolcu olursanz yet-i kerimesi hakknda rivayet edilmitir. Demitir ki:
Adamda hak yolunda cihad ederken yaralanma olur veya vcudunda kan yara
bulunur da, cnb olur ve ykand
eder. 359[359]
takdirde
leceinden
korkarsa
teyemmm
Bu hadsi, Dre Kutn mevkuf olarak Bezzr ise merf olarak rivayet etmi;
Hzeyme ile Hkim sahhlemilerdir.
bni
Dre Kutn (306385) bni Abbas'a mevkufen rivayet etmektedir. Eb Zra ( 375) ile
Eb Hatim ( 354) : Bu hadsde Ali b. sim hata etti diyorlar. Bezzr: Bu hadsi
mutemet rvilerden Cerir*-den gayri hibirinin Ata'dan merft olarak rivayet ettiini
bi'miyo-ruz; demitir. bni Man, (233) : Cerr At'dn ihtilftan sonra iitmitir.
der. Bu takdirde hadsin merfu olduu bile tam sabit olamyor.
357[357]
358[358]
176.
359[359]
177.
Sre-i Mide; yet: 6.
Hads-i erf cnb hakknda teyemmmn lm korkusu halinde caiz olacana delildir.
lm korkusu yok da yalnz zarar varsa o zaman da:
yet-i kermesi hastaln teyemmm mutlak surette, yani lm korkusu olsun olmasn
mubah kldna dellet eder. bni Abbas (R. A.)'n sznde geen yara tbirleri srf
birer misaldir. Yoksa her hastalk ayn hkmdedir. bni Abbas hazretlerinin kavline
mam- Ahmed b. Hanbel (164 241) ile bir kavlinde afi (150 204) zhib olmulardr, mam- Mlik (93 179), Hanefyye mamlar ve bir kavlinde afi zarar korkusuyla
dahi teyemmm caiz grrler. Zira yet mutlaktr. Dvud-u Zahir (202 270)'ye gre
zarar korkusu olmasa bile hastalk teyemmm mubah klar. nk ayetin zahiri bunu
ifde eder. 360[360]
146/113- Al radiyallah anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki:Bilek mafsallarmdan

birisi krld da Reslllah (S.A.V.)'e ne yapacam sordum: Bana sarglar zerine mesh
etmemi emir buyurdular. 361[361]
Bu hadsi, bni Mce cidden hi olan bir senetle rivayet etmitir.
Onu Yahya b. Maln (233), mam- Ahmed b. Haribel (164241) ve bakalar dahi
inkr etmiler ve: Bu hadsi Amr b. Halid Vast rivayet etmitir. Bu adam yalancdr
demilerdir. Hadisi Dre Kutnl (306 385) ile Beyhak (384 458) dahi iki yoldan
rivayet etmilerse de senet itibariyle bunlar yukarkinden daha hitir. Nevev (631
676) : Bu hadsin zaf olduuna btn hafzlar ittifak etmitir der. mam- afi (150
204) : snadnn sahh olduunu bilsem buna kail olurdum. Bu hads, hakknda Allah'a
istihare ettiim hadslerdendir. demitir.362[362]
147/114- Cbir radiyallah anh'den, ba yanlan ve ykanarak len zt hakknda :
Ona sade teyemmm edip, yarasnn zerine bir bez paras sarmas yeterdi. Sonra
360[360]
361[361]
zerine mesheder, Sair cesedini ykard; dedii rivayet edilmitir. 363[363]

Bu hadsi; Eb Dvud, iinde zaaf bulunan bir senetle rivayet etmitir. Hadsin ravsi
zerinde de ihtilf vardr.
nk bu hadsi tek bana Ziibeyr b. Hurayk rivayet etmitir. Dre Kutn (306 385)
bu zt hakknda: Kav deildir diyor. Fakat Zeheb (673 748) : Doru syler
demitir.
Rvisi zerindeki ihtilf ise At'nm Cbir'den mi, yoksa bni Abbas'dan m rivayet ettii
hususundadr. nk hadsi At'd&n Zbeyr b. Hurayk'm rivayetinde At bu hadsi
Cbir'den rivayet etmektedir; Fakat EvzVnin At'a.11 duyarak naklettii rivayet de

At hadsi bni Abbas'dan rivayet eder. Bir rivayetinde olan dierinde yoktur.
Bu hadsile yukarki Hazreti Ali hadsi sarg zerine su ile meshet-menin vcubu
hakknda birbirini takviye ediyorlar. Bu fabda ulem arasnda ihtilf vardr. Bazlar zaf
de olsalar birbirlerini takviye eden bu iki hadsle istidlal ederek, sarg zerine meshe kail
olmu; bunu mest ve sarg zerine mesh etmeye kyas eylemitir ki, bu kys nass
takviye ede,r. Evet, mest ile sarg zerine meshi caiz grenlerce sar zerine mesh
kuvvetle sabit ve caiz olur. Fakat Cbir hadsinde teyemmm, mesh ve ykamann
birden zikredilmektedir ki, bu mkldr. nk teyemmmle gusln bir araya

gelmesini iktiza ediyor. Bazlarnda bu mkil u ekilde hl olunur: Abdest azalar yara
olur. Eu sebeple onlara su dokundurmak imkanszlar ve teyemmme mracaat olunur.

Sonra vcudun geri kalan yerlerine su dklr. Ba yarna gelince: Bu batadr ve
ykamak icap eder. Lkin yar ykamak imknsz olduundan zerine sarg sarlr ve
mesh olunur. Ancak Musannif Et-Telhs adl eserinde: At'nin bni Abbas'dan olan rivayetinde teyemmm lf yoktur: Binenaleyh Zbeyr b. Hurayk'n bunu rivayette yalnz
kald sabit olur. Bu cihetle bni Katta (628) tenbihte bulunmutur. dedikten sonra
At'nm rivayetinde sarg zerine mesh lf da yoktur. Bu da Zbeyr'in tek bana
rivayetidir, diyor.
ona sadece yeterdi cmlesinin merfu olmad zannm vermekte se de hl butlun

363[363]
aksinedir. bare merfudur. Yalnz Musannif ksaltma yaparken merfu olduuna dellet
edei ibare gzden kamtr. Bu: hads bir kssay hvi olup, lfz Eb Davud'un
Cbir'den tahrc ettii rivayette yledir.
Cbir dedi ki: Bir sefere ktk. Bizden bir adama bir ta isabet ederek ban yard. Sonra
bu zt ihtilm oldu ve arkadalarna sordu. Benm
buluyormusunuz? dedi. Arkadalar:
iin teyemmme
ruhsat
Senin iin ruhsat bulamayz! Sen su isti'maline kadirsin dediler. Bunun zerine ykand
ve ld.Reslllah
(S.A.V.)'in
yanna gelince hadse kendisine haber verildi ve :
ldrdler adam! Allah onlar katletsin.'Mademki bilmiyorlar sorsalar ya! cizin ifas
ancsk sormaktr. Bu adama sadece teyemmm ederek yaray skmas yahut yarasnn
zerine bir bez paras r armas Musa burada ek etti kendisine yeterdi. Sonra zerine
mesh. eder, ve bedenininsir yerlerini ykard. buyurdular. 364[364]
148/115- bni Abbas radiyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Kiinin
bir teyemmm le bir namazdan baka namaz klmamas snnettendir. Sonra dier
namaz iin yine teyemmm eder. 365[365]
Bu hadsi Dre Kutn pek zaf bir isnadla rivayet etmitir. nk, Hasan b. Amre'nin
rivayetidir. Bu zt zaftir.
Bu bbda Hazreti Ali ile bni mer (R.A.)'den iki zaf hads daha vardr. Her ne kadar bni
mer hadsi daha sahihtir diyenler olmusa da o da- mevkuftur. Binenaleyh hibiri ile
istidlal caiz deildir. Asl olan: Cenab- Hak topra suyun yerine koymutur. Su ile
abdest yalnz hadesten dolay vacip olur. O halde teyemmm de yledir. Hads
imamlarndan bir cemaat ile dier bir takm ulem bu kanaattadr. Delil nokta-
nazarndan bu daha kuvvetlidir. 366[366]

364[364]
180.
365[365]
366[366]
Hayz Bab
Hayz : lugtta: kan kan demektir. er'an, hayzin hades mi yoksa necis mi olduu
ihtilafldr. Hades olmas daha mnasib grlr. Hayzin necis olduuna gre tarifi : Hasta
ve kk olmayan bir kadn rahminin dar att kandr. Hades olduuna gre tarifi :
Ad geen kan sebebiyle hasl olan seri maniiyyettir 367[367]. Musannif vukuu ok olan
hadeseri bitirdikten sonra vukuu da-ha az olana geiyor ki, tertip bunu icap eder. 368[368]
149/116- ie radiyallah anh'dan rivayet edilmitir ki, Ftma bnti Ebi Hubey
hastalk kan gryordu. Reslllah saTlallah aleyhi ve sellem kendisine:
Muhakkak ki hayz kan karadr; bilinir. Binenaleyh o geldi mi namazdan vazge.

teki olursa abdest a' ve namazn kl; buyurdular. 369[369]
Bu hadsi; Eb Dvud ve Nesi rivayet etmiler; bni Hibbn ile Hakim sahhlemiler;
Eb Hatim ise mnker bulmutur. Bu hads abdesti bozan eyler babnn ikinci hadsidir.
Oradaki rivayeti Mttefekun aleyhtir. Buradakinde Eb Hatim'in onu mnker saymasnn sebebi Adiyy b. Sabitin babasndan, onun da dedesinden rivayet etmi olmasdr.
nk ceddi maruf bir kimse deildir. Bu hadsi Eb Dvud (202 275) dahi zaf
addetmitir. Hads-i erfde istihazal kadna, kann sfatna bakmas emrediliyor. Hayz
kannn rengini, sfatn kadnlar zaten bilirler. Binenaleyh grlen kan o sfatta ise
hayz; deilse istihazadr.
mam- a/i$(150 204) yeni hayz grenler hakknda buna kail olmutur.
Abdesti bozan eyler. babnda Reslllah (S.A.V.)'in Ftma'ya :
Bu ancak bir damardr. Hayzin geldi mi namaz brak! Gitti mi kendinden kan yka ve
namazn kl buyurduunu grmtk. Eu hads cna zt deildir. Zira: Hayz kam
Mni olu demektir.

367[367]
368[368]
karadr; bilinir demek, hayzin gelip gitme za^nann beyndr. stihazal kadn, ya kann
sfatndan, yahut deti gnlerinde gelmesinden, gelen kann hayz olduunu bilir. Ftma
binti eb Hubey, ihtimalki deti malm olan bir kadnd. Bu takdirde hayzin geldi mi
sz det gnlerin geldii vakit demek olur. ayet det gnleri malm deildiyse o
zaman da ka-nm sfatna' bakarak, hayzin geldiyse demek olur. Bir kadn hakknda-hem
det gnleri, hem de kann sfat bir araya gelebilir.
stihazal kadnn kendine mahsus hkmleri vardr ki, bazlar unlardr:
1 Cumhur-u ulem'y^' gre istihaza kan akarken, o kadnn cins mnasebette

bulunmas
caizdir.
nk bu kadn namaz, oru ve ir ibadetlere nisbetle temiz
hkmndedir. O halde cima iin de ayn hkmdedir. Zaten kadnn cim ancak bir delil
ile kocasna haram olur. Burada byle bir delil yoktur. bni Abbas (R. A.), stihazal
kadn namazn klyorsa, kocas kendisine, yaklaabilir. Namaz daha byktr! demitir.
Yani namaz ki taharet artiyle yaplan ibadetlerin bandadr; onu bile istihaza kan akp
dururken klabilirse, cins mnasebet evleviyyetle caiz olur, demek istemitir.
2 htiyat kabilinden istihazal kadna abdest ve guslden nce fercini ykayarak oraya
pamuk veya bez paras tktrmas ve bu suretle mmkn olduu kadar pislii
azaltmaa almas emrolunur. Fakat bu vacip deil, menduptur.
3 Cumhr'a gre, namaz vakti girmeden abdest alamaz.nk onun temizlii zaruri
temizliktir. htiya zaman gelmedike onu yapamam. 370[370]
149/116- Esma bnt Umeys 371[371] radiyallah anh'nm Eb Dvud'daki hadsinde :
Bir leene otursun, suyun zerinde sarl grd zaman, le ile ikindi iin bir gusl
ykansn. Akam ile yats iin de bir gusl ykanr; sabah iin de bir gusl ykanr.
370[370]
183.
Esma binti Umeys Badyallah anh : Hazreti Cafer Tayyar Ra-dyallh anh'n zevcesidir. Onunla
birlikte Habeistan'a hicret etmi, orada iken birka ocuk dourmutur. Hazreti Cafer ehit edildikten
sonra Eb Bekir Es-Siddyk (R. A.) ile evlenmitir. Bu izdivatan Muhammed b. Eb Bekir domutur.
Hazreti Eb Bekir'in vefatndan sonra da Hazreti Ali (R. A.) ile evlenmi; ondan da Yahya le Muhammed
ismindeki oullar domulardr. Kendisinden Hazreti mer b. Hattab, Eb Mse'I-E'ar, bni Abbas, olu
Abdullah b. Cafer ve ir Ashb- kiram hads rivayet etmilerdir. Evzac- tahi-rattan Meymne binti-il
Hars Hz. Esmann kz kardeidir.
371[371]
Bunlarn arasnda abdest alr Duyurulmutur.372[372]

Hads-i erfde otursun buyurulduu zikrediliyor. Yani cmle yukarya atf
harflerinden ile balanyor. nk Musannif Esma hadsinin yalnz bir ksmn almtr.
Zaten deti yledir. Hadsin yalnz delil tekil eden yerini alr. Lkin Eb Davud'un tahrc
ettii Esma hadsi yledir :
Sbhnellah bu eytandandr. Otursun... yani orada ile atf yoktur. Gerek bu ladsde,
gerekse aadaki Hamne hadsinde istihazal kadnn gn ile gecede defa ykanmas
emrediliyor. Hamne hadsinde bunu le ile akam, geciktirdii zaman yapacan izah
ediyor. Hadsden anlalan: vakit, tyin ederse, her farz iin ykanmasdr. Ulem bu
bbda ihtilf etmilerdir. Ashab- kiram ile tabinden bir cemaata gre bu kadna her
namaz iin ykanmak icap eder. Cumhr'a fre ise her namaz iin ykanmak farz deildir.
nk her namaz iin ykanma rivayeti zaftir. Zaf olduunu mam- Beyhak (384
458) beyn etmitir. Bazlar ykanma hadsi Ftma binti Efa Hbey hadsi ile nesh
edilmitir derler. u varki nesh iin tarihini bilmek icap eder. Mnzir ( 656) Esma
binti meys iin hasendir demitir. O halde bu hadsle Ftma bnt Eb Hbey ha-
dsinin aralar yle cemedilir: Gusl menduptur. Abdest almak farzdr: Zira gusl farz
olsayd, Ftma'ya sade abdest almasn emret-mezdi. mam- afi (150 204) bu kavle
meyletmitir. 373[373]
151/117- Hamne binti Cah 374[374] radiyallah anh'dsp rivayet-edilmitir, demitir ki:
Ben ok iddetli hayzla istihaza gryordum. Peygamber
(S.A.V.)'e fefv sormaa
geldim. Buyurdu ki :Bu ancak eytandan bir drtmedir. Binenaleyh sen alt gn veya
372[372]
373[373]
184.
Hamne binti Cah Radiyallah anh : mm'l - M'minin Zeynel) binti Cah Radiyallah anh'nm
kz kardei ve Talha b. Abdullah'n zevcesi-dir. Dier kz kardei Umnii Hahibe de Abdurrahman b. Avf (R.
A.)'m zev-cesidir. Annesi Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in halas meyme binti Abdi! Muttalip'tir. Hicrette
Reslllah (S.A.V.)'in maiyetinde olarak Medine'ye gelmitir. Uhd gazasnda dahi bulunmu; susayan
tslm mcahidlerine su tam ve yaralar tedavi ile megul olmutur. Maalesef Hazreti Aie (R. Anh)
hakknda kardan ve (ifk hdisesi) namiyle hret bulan iftiraya ad karan drt kiiden biridir. Dier
Hassan b. Sabit, Abdullah b. bey vfe Mistah b. sse idi.
374[374]
yedi gn hayzn gr. Sonra ykan; iyice temizlendin mi yirmidrt veya yirmi gn
namaz kl ve kl; tut. nk bu sana yeter. (lerisi iin de) hep byle yap. Kadnlar nasl
hayz gryorsa, yle. Eer leyi geciktirip, ikindiyi acele klmaya iktidarn var da, sonra
hayzdan temizlenip ykanr ve le ile ikindiyi toptan klar; sonra akam namaz ile
yatsy te'hir eder; sonra ykanr ve iki namaz birden klabilirsen bunu yap.
Sabah
zamannda ykanr ve namaz klarsn. Bu benm iin iki kkn en acaibi-dr. 375[375]
Bu hadsi Nes mstesna, Beler rivayet etmi; Tirmiz sahh-lemi ve Buhar Hasen
addetmitir. Hadsde geen baz cmlelerin izah :
eytandan bir drtme bunun mns: eytan din hususunda onu aldatarak detini
unutturmaya imkn buldu. Bu suretle sanki onu drtm gibi oldu demektir. Bu izahat
abdesti bozan eyler babnn ikinci hadsinde geen: O br damardr tarzndaki izaha
aykr deildir. nk eytan drtmtr de damar atlamtr eklinde aralar cem
edilebilir. Bu mnya hamletmeye bir mni de yoktur:
Yirmi drt veya yirmi kl bunun mns: Hayz gnlerin alt ise, yirmi drt gn
namaz kl; yirmi gn kl Bu suretle otuz gn tamam olsun demektir:
Kl, tut yani istediin kadar farz ve nafile ibadet yap demektir:
Hep byle yap yani gelecek aylarda da byle hareket et demektir. Nitekim Eb
Davud'un (202 275) rivayetinde : Her ay yap buyrulmutur.
leyi geciktirip, ikindiyi acele klmaya... yani leyi vakit kmamak artyla vaktin
sonuna brakp, ikindiyi de hemen vakti girdii anda klmak suretiyle zahiren aralarn
cem et demektir;
anda klmak suretiyle zahiren aralarn cem et demektir;
Sonra akamla yatsy geciktirirsin bundan murad: Akam namazn vaktin sonuna
geciktirir; - yatsy da vaktinin evvelinde lalarsn demektir. Zaten Eb 'Davud'un rivayeti
byle deildir. Onun rivayetinde:
375[375]
185.
Akam namazn geciktirir; yatsy ilk vaktinde klarsn buyrutmaktadr. Musannif

Merhumun bu cmleyi hafzetmesi iyi olmamtr. Bu benim iin iki kkn en acibidir.
Zahirine baklrsa bu sz Reslah (S.A.V.)'indir. Ancak Eb Davud'un rivayetine baklrsa, Hazreti Hamne'nin szdr. Zira Eb Dvud yle diyor:
Bu hadsi Amr b. Sabit bn Ukayl'den rivayet etmitir. bni Ukayl demitir ki: Hamne bu
benim iin kkn en acibidir; dedi.
Hafz Mnzir ( 656) Muhtasar- Snen-i Eb Dvud- adl "eserinde bu hads

hakknda yle diyor: Hattb (388) : Baz ulem bu hadsin mucebiyle, kavli brakt.
nk rvisi bn Ukayl bir ey deil; dedi. Eb BelUr Beyhk (384458) Bu hadsi
mnferiden Abdullah b. Muhammed b. Ukayl rivayet etmitir. Bu ztn hccet olup

olmayaca ihtilafldr; demitir.
Bu hads hakknda Tirmiz (200 267): Hasen sahh dir; dedikten sonra
Muhammed'e yani Buhari'ye bu hadisi sordum. O ha-sendir cevabn verdi diyor.

mam- Ahmed b. Hanbel (164 241) : Bu hads hasen, sahihtir demitir.
Grlyor ki, bu hads iin doru deildir diyenlerin sz, doru deildir. Bilkis hads
imamlar onu sahhlemitir. Musannif bu hadsi Eb Davud'un lafzyla nakletmemitir.

Fakat yukarda da tenbih ettiimiz vehile yatsy vaktinin evvelinde kaydyla
kaytlamak lzmdr. nk bu cmleleri Resl- Ekrem (S.A.V.) her namaz vaktinde

klmaya irad iin sylemitir. Yani namazn biri vaktin sonunda, teki vaktin evvelinde
klnacaktr:
Muktedir olursan denilmesine baklrsa kadna gusl etmek farz deil, menduptur.
Farz olan: Alt veya yedi gn getikten sonra hayzdan ykanmak, ondan sonra her namaz
iin abdest almaktr. Resl- Ekrem (S.A.V.)'in irad buyurduklar iki eyin birincisi
budur. Zira hadsin banda .
Sana iki ey emrediyorum. Bunlarn hangisini yaparsan tekinden tr sana yeter.
Her ikisini de yapabil irsen sen*bilirsin!... buyurulmu; sonra bu iki eyden birinciyi be-
yn babnda kadna alt veya yedi gn hayz grdkten sonra ykanp, namaz klmak
emrolunmutur. stihzal kadnn her namaz iin abdest alacan bildiren rivayeti
Musannif burada .zikretmemi, fakat baka yerde zikretmitir. ReslElah (S.A.V.)'in

irad buyurduklar iki eyin ikincisi de ykanp, iki namaz sureta cem etmektir.
Bu hadsde zrden dolay iki namazn bir vakit de toptan klnmasna eran msaade
edilmediine delil' vardr. nk zrden dolay buna msaade edilse, evvel istihzah
kadnlaFa edilirdi. 376[376]
152/118- ie radiyalah anh'dan rivayet edilmitir ki, mm Habibe bihti Cah
Reslllah (S.A.V.)'e kandan ikyet etti. Reslllah (S.A.V.) buyurdular ki: Hayzmn
seni hapsettii miktar bekle; sonra ykan! Bundan sonra mm Habibe 377[377] artk her
namaz iin ykanyordu.378[378]
Bu hadsi Mslim rivet etmitir. Buhri'nm bir rivyetinue yledir: Her namaz iin
abdest al bu rivayet Eb Dvud ile bakalarnda bakavecihtendir.
Hadsde geen baz cmlelerin izah :
Sonra ykan bundan murad, hayzdan paklanmak iin ykanmaktr, o Artk her namaz
iin ykanyordu, bundan maksat fteslllahn emri olmakszn ykanrd demektir.
Bu hads-i erf istihzal kadnn hayzn bildiren eylere mracaata havale edileceine
delildir. Hayzn bildiren eylerin det gnleri ile kann sfat olduunu yukarda
grmtk. Maksad bu yollardan biriyle hayzmn geldiine zan hasl etmektir. Keza ne
zaman hayzmn bittiine dair zan hasl olursa, kadna ykanmak farz olur. Namazlarn
eklen cem edebileceini grmtk. Acaba abdesti de byle cem edebilir mi? Bu bbda
bir nass yoksa da, bunun herkese caiz olduu baka delilden anlalmtr. stihzal
kadnn farz namaz iin ald abdestle nafile klp klmayaca hakknda da bir bilgi
verilmemitir. Bu mes'elelerde ulem ihtilfa dmlerdir. mam- afi'ye gre bir
376[376]
187.
mm Habibe RadyallahU anh: Yukarda nc hadsde zikri geen Hamne binti Gah'n
kzkardei ve Abdurrahman b. Avf (R. A.)'n zevcesidir. Hazreti Cah'm kz vard. mm'l - M'minin
Zeyneb binti Cah, Hamne bintl Cah, mm Habibe binti Cah. Bunlarn nn. de istihzah olduu
sylenir. Filhakika Buhart mme-Hti M'mininden bazlarnn itihazal olduunu gsteren rivayet tahrc
etmitir. u halde. Hazreti Zeyneb (R.Anh) validemizin de istihazal olduu anlalr. Ulem Reslllah
(S.A.V.) devrindeki stihazal kadnlar saym; on kadna blig olmuglardr.
377[377]
378[378]
farzdan fazla klamaz. Nafile istedii kadar klar 379[379].

154/119- mm Atyye 380[380] radiyallah anh'dan rivayet edlm-tir. Demitir ki:
Biz temizlendikten sonra geln bulankl ve sanl br ey saymyorduk. 381[381]
Bu hadsi Buhr ile Eb Dvud rivayet etmilerdir. Lfz Ebr Davud'undur,
Hadsteki saymyorduk sz ulemnn ihtilflarna sebep olmutur. Bazlar, bu

Peygamber (S.A.V.)'e merf hkmndedir. nk maksad onun zamannda ve onun
malmat ile saymyorduk demektir. Binenaleyh Reslllah (S.A.V.) bu hali takrir etmi
oluyor diyorlar. Hads imamlarndan Buhar (194 256) ile biroklarnn rey'i budur.
Binenaleyh hccet olur ve kadn kara koyu ve kadnlarca malm kan grmedike
hayzl saylmaz. Kadn bir defa kassa denilen beyaz iplie benziyen eyi grdkten
sonra gelen bulank veya sarmtrak renkli suyun bir hkm kalmaz.
Kassa; hayz bittikten sonra rahimden kan beyaz iplie benzer bir eydir. Yahut
kurulandktan sonra kan beyaz eydir. Kurulanma rahmine iine kuru bir bez salarak
bezin kupkuru kmasdr. Hadsde tuhurdan sonra gelen bulankl ve sarl bir ey
saymazdk denildiine gre mefhum-u muhalifine baklrsa tuhurdan evvel gelenin
hayz saylmas icabeder. Bu cihet dahi ulem arasnda ihtilafldr. Fkh kitaplarndan
renilebilir. 382[382]
Bu kavil mam- Ahmed'den de menkuldr. Hanefiye'ye gre istihzal kadnla ir mazurlar farz
namazlarnn vakitleri iin abdest alrlar. Bir vakit iin alnan abdestle istedikleri kadar farz ve nafile
klarlar.
379[379]
mm Atiyye Radyallah anh: Nseybe bin Kaab'tr. Bazlar Nseybe binti Hars derler.
Enardandir. Reslllah (S.A.V.)'e biat etmiti. Sahbiyelerin byklerindendir. Resl- Ekrem
(S.A.V.) ile birlikte harplere itirak eder; hastalar ve yarallar tedavi ederdi. Kendisinden (krk) kadar
hads rivayet edilmitir.
380[380]
381[381]
189.
382[382]
155/120- Enes radiyallah anh'den rivayet edilmitir ki, Yahudiler kadn hayz grd
vakit onunla yiyip imezler mi . Peygamber (S.A.v.) de: Her eyi yapn. Yalnz cins
mnasebet mstesna buyurmulardr. 383[383]
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Hads-i erf Tel hazretlerinin :

384[384]
O hayz ezadr. Binenaleyh siz hayz halinde
kadnlardan hemen uzaklasn ve
t temizleninceye kadar onlarn semtine yaklamayn
yet-i cellesinden murad ne olduunu aklamaktr. Grlyor ki, kendiinden

uzaklalmas emir, yaklalmas nehy edilen ey cins mnasebet imi. Bundan gayri
yiyip ime, beraber dp kalkma, yatma ve ire caizdir. Filv kiYahudiler hayzh
kadnlarla bir evde bile oturmaz; onlarla cins mnasebette bulunmadktan maada .
beraberce yemee bile oturmazlarcn. Nitekim Mslim'in rivayetinde bu cihet
aklanmtr. Cins mnasebetten gayri istifadeyi bu hads-i erif mubah kld gibi,
aadaki hads de ayn mny ifade eder. 385[385]
156/121- ie radiyallah anh'dn rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
saUalldh aleyhi ve sellem bana entarimi giymemi emrediyor; ben de giyiyordum. Sonra
hayzh olduum halde tenini tenime yaptryordu. 386[386]
Bu hads Mttefekun ASeyh'tir.
Mbaeret: Teni tene yaptrmaktr. Bu hads ondan kaz- ehvet babnda istifde edip
etmedii hususunda ak deildir. Fere istisna edildikten sonra gbekle diz arasnda
istifade, Hanefler'Ie bazlarna gre caizdir. Delilleri az yukarda geen: Her eyi yapn,
yalnz cins mnasebet mstesna hadsi ile bu hadsin mefhumudur. Bazlar

383[383]
384[384]
385[385]
190.
386[386]
Sre-i Bakara; yet: 222.
mbaereti mekruh addetmi; dier bazlar hrmetine kail olmulardr. Bu kavillerin

iinde delile dayanan birincisidir. Kabule ayan olan da odur. Hayzh kadnla cins
mnasebete gelfince icm' en haramdr. Fakat dnyev bir cezas yoktur. Bazlar, sadaka
vermesi icap eder diyorlar. Delilleri aadaki hadstir. 387[387]
157/122- bni Abbas radiyallah anhmdan Peygamber sollallah aleyhi ve sellem:

Karsna hayz halnde yaknlk eden hakknda:
Bir dinar, yahut yarm dinar tasadduk eder dediini iittii rivayet edilmitir.388[388]
Bu hadsi Beler rivayet etmi; Hkim ile bni Kattan sahhlemiler; onlardan gayrisi
mevkuf addetmilerdir.
Hads bni Abbas'a mevkuftur ve eitli rivayetleri vardr. Buradaki rivayetinin ricali her
nekadar sahih hads kitablarmda rivayeti kabul edilen zevattan olsalar bile, rivayet yine
de zdraptan kurtulamamtr, mam- afi (150 204) : Bu hads sabit olsa ,onunla
amel ederdik demitir. Musannif merhum: Bu hadsin gerek isnadnda, gerekse
metninde pek ok ztrap vardr diyor. Bazlar sadaka vermek vcibtir demi; ve bunu
Ramazanda cins mnasebette bulunana kyas ederek, bir kle zad edecek demilerdir.
Bir takmlar, bir dinar, yahut yarm dinar sadaka verir diyorlar.
Hattbi (388) : Ulemnn ekserisine gre buna birey lzm gelmez; bu hadsi ya
mrsel, yahut mevkuf telkki ettiler, diyor. bn Abdi'l - Berr (368 463): Sadaka
icap etmez diyenin delili bu hadsin muzdarip oluudur. Bir de beret-i zimmet asldr.
Zimmette, ne fakir ne de gayrisi iin sz gtrmez bir delil olmadka bir ey sabit.olmaz.
Bu mes'elede bu yoktur; demitir.
Elhasl; hadsi sahh kabul edenlerce onunla amel lzmdr. Et-meyenlerce bu hads
hccet olamaz.389[389]
387[387]
388[388]
158/123- Eb Sad-i Hudr radiyallah anh'den rivyef edilmitir. Demitir k:

Resfllah sallattah aleyhi ve sellem :
Kadn hayzn grd zaman namaz kalmayacak, oru tutmayacak deil mi ya!;
Bu hads Mttefekun Aleyh uzun bir hadsin iindedir. Hadsin tamam yledir :
te bu onun dininin noksanlndandr aym hadsi mam- Mslim (204-261) bni
mer (R. A.)'den u lfizlarla rivayet etmitir:
Gecelerde namaz klmaz duur; Ramazan aynda da oru tutmaz. te dininin noksanl
buduK Bu bir ihbar olup kadnn namaz ve orucu terk etmesini ve keza bu ibadetlerin
cna farz olmadn takriridir. Nitekim bu bbda cma- mmet de vardr. Yalnz baka
delillerden orucun kazas lzm geldii anlalmtr: Ha-yzl kadnn camiye

girememesi:
Mescidi hayzl ile cnbe hell klmyorum hadsine mebni olduu gibi, Kur'an
okuyamamasi da jbn mer hadsinde :
Hayzl ile cnb
Kur'andn
hibir ey okuyamazlar buyrulduundandr. Hayzl
Mushaf'a da el sremez. Delili Amr . Hazm hadsidir. ahidleri ile birlikte yukarda geti.
Bu hadsler kl- Kaiden hli deildirler. Binenaleyh tahrin ifade edemezlerse
kerahatten aaya da dmezler.

etmemektedir. 391[391]
Lfzlar
sarahaten tahrime dellet
159/124- e radyaliah anh'an rivayet edilmitir. Demitir k: erife geldiimiz

vakit ben hayzm grdm. Peygamber salalah aleyhi ve sellem :
Haclarn yaptn yap, yalnz temizleninceye kadar. Kabe'yi tavaf etme;

390[390]
391[391]
192.
Bu hads; Mttefekun Aleyh uzun bir hadsin iindedir.
Hazreti ie (R. Anh) Haccet'l - Veda senesi Peygamberimiz (S.A.V.) ile birlikte ihrama
girmiti. erif; Mekke ile Medine arasnda bir yerdir.
Bu hads-i erif hayzl kadnn tavafdan maada btn hacc fiillerini yapabileceine
delildir. Bu bbda ulem ittifak halindedirler. Yalnz tavaf edememenin illeti hakknda
ihtilf vardr. Bazlarna gre. tavafn art temizlik olduundan tavaf edemez. Bir
takmlar hayzl mescide girmekten memnu olduu iin tavaf edemez derler. ki rekat
tavaf namazna gelince: Bunlar klamaz. nk bunlar tavaf ve temizlik zerine

metnidirler. Halbuki kadn ne temizdir; ne de tavaf edebilir. 393[393]
160/125- Muaz b. Cebel 394[394] radiyallah anh'den rivayet edilmitir ki, Peygamber
sallallah aleyhi ve sellem erkee karsndan hayzl iken neyin hell olduunu sormu;
Reslah (S.A.V.): Entarinin zeri buyurmutur. 395[395]
Bu hadsi Eb Dvud rivayet etmi ve onu zaf bulmutur.
Hads hakknda Eb Dvud (202 275) : Kavi deildir demitir. Hads, entari mahalli
olan gbekle diz arasnn plak tenle birbirine dokunmasnn haram olduuna dellet
eder ve bu hads yukarda geen hereyi yapn, yalnz cins, mnasebet mstesna
hadsine Fakat o hads bundan daha sahihtir. Binenaleyh buna Uveih (ilur. Musannif
392[392]
393[393]
193.
Muaz b. Cebel Ratliyallah, anh: Eb Alidir rahman Muaz b. Cebel el-Ensr Hazreo'dir. Ensr-
Kiramn ikinci Akabe'de bulunanlarndandr. Be-dr ve ir gazalara itirak etmitir. Kes!,- Ekrem
(S.A.V.) kendisini kad ve muallim olarak Yemen'e gndermi ve Yemen'deki zekt memurlarndan zekt
teslim almakla vazifelendirmiti. Hazreti Muaz Ashb- Kiramn byk lerinden ve ulemsndaridr.
Hazreti mer tarafndan am'a gnderilmi ve orada taundan. vefat etmitir. Vefat tarihi 18 veya 17 hicr
yldr. Vefat ettii zaman henz otuz sekiz yalarnda' idi. Son derece cmert ve ehl-i takva idi.
394[394]
395[395]
bunu da o hadsle beraber zikretse daha iyi olurdu. 396[396]

161/126- mmi Seleme radiyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir k:
Nifasl 397[397] kadn Reslflah (S.A.V.) devrinde nifasin-dan sonra krk gn
otururdu. 398[398]
Bu hadsi, Nes mstesna Beler rviyet etmitir.
Lfz Eb Davud'undur. Bir rivayette : Ona Sallallah aleyhi ve sellem nifas namaznn
kazasnn kazasn emretmezdi buyrul-mutur. Bu hadsi Hkim sahhlemitir.
Bir ok hads hads imamlar da zaf bulmutur. Lkin Nevev (631676) yle
demektedir: Fakh olan Musanmflardan bir cemaatn: Bu hads zaftir demeleri

kendilerine red edilir. Bu hadsin bniMce (207275)'de Hazret! Enes'den ahidi
vardr. Ve yledir:
Reslllah (S.A.V.) nifasl kadna 40 gn vakit tayin etti. Bundan nce temizlenirse o
baka.
Buna benzer bir ahidi de tfkim'de {321 405) Osman b. Ebi'l -s'dan rivayet
edilmitir. Binenaleyh hadsler birbirini takviye ediyorlar ve nifas mddetinin 40 gn
olacana, keza bu mddette ka-dmn.namaz ve oru gibi ibadetleri terk edeceine
delildirler. Vaka bu cihetler hadsimizde aklanmamtr. Fakat baka delillerden

anlalmtr. Enes1 hadsi nifasn az iin had olmadna da dellet eder. Binenaleyh
40 gnden nce kan kesildi mi kadn temizlenir. 399[399]
Nifas: Doumun arkasndan gelen kandr. Az ii|i mddet yoktur. ou krk gndr.
396[396]
397[397]
Namaz Ve Vakitleri Bab
Buraya kadar grlen bahisler bizzat maksud ibadetler deil, onlara hazrlk tekil eden
artlar idi. imdi sra bizzat maksud olan ibadetlere geldi ki; bunlarn banda namaz
gelir. nki namaz dinin direidir. Binenaleyh Allah'a imandan sonra her ibadetten
nce onun zikredilmesi icabeder.
Salt lgatta ; Dua demektir. Kur'an- Kerm'de:
buyrulmutur. Onlara dua et demektir. er'i erf stlahnda ise; husus tbiri ile erkn-i
mlme efl-i mahsusadr. Yani malm bir takm rknler ve husus bir takm fiillerdir.
Bu fiiller dua mnsna da mil olduundan, sri' tarafndan namaza salt denilmitir.
Yni salt kelimesi bir menkul- er'i olarak namaza isim olmutur. Bu mnya nakil
edildikten sonra artk salt denilince dua deil, namaz anlalmaya balanmtr. simler
zerinde muhakeme ve mnakaa caiz deildir. Hatt ;
Yni isimler hakknda mnakaa olmaz sz bir kaide olmutur. Binenaleyh
zamanmzn baz aknlar hari, bin yz ukadar sene-dehberi bu fni dnyadan
gelmi gemi milyonlarca slm limi iinden bir tanesi kp da salt kelimesi zerinde
mnakaa etmemi; onu sadece dua mnsna almaya kalkmamtr. Vaka salt lfz
bazan salvat getirmek, istifar etmek gibi mnlarda da kullanlrsa da bu mnlarda o
mecazdr. Namazn sebebi, artlar, rknleri, hikmeti, ve hkm vardr. Sebeb- vcbu
: Yni farz klnmasna zahir sebep, vakitlerdir. Hakik sebep ise Allah'n hitabdr.
artlar: Temizlik, avret mahallinin rtlmesi, kbleye kar, dnmek, vakit, niyet, ve
iftith tekbiridir.
Rknleri : Kyam, kraat, rk, scd, ve son oturuta teehhd miktar oturmaktr.
Meru oluunun hikmeti : Saysz nimetleri veren Allah'a teekkrdr, slmm be vakit
namazm ok grenler u hikmete bir baksnlar: Bir zehirli sigaradan dolay yerlere
kadar eilip binbir temanna ile teekkrler edenler gznne getirilirse, bir nefes
shhati biie nice devletlere bedel olan hayata, her biri milyarlarla cevhere deiilmez
vcud azalarna, o azalar besleyen gda maddelerine, eitti meyva-lara, havaya, suya
vesir saymakla bitmeyen nimetlere karlk olmak zere onlar ihsan eden Allah'mza
gnde be vakit namaz klarak teekkrde bulunmak, insafla dnenler iin ok olmak
yle dursun, bilkis itiimiz souk sular bile deyemiyecek kadar azdr.
Hkm : Ed etmekle dnyada borcun zimmetten sakt olmas; hirette de, vaad edilen
sevabn verilmesidir.
Namaz, muhkem bir farizadr. Farziyyeti btn er' delillerle sabittir. Binenaleyh
meru olduunu inkr eden -hilfsz kfir olur. Kitaptan delili :
400[400]
401[401]
Namaz dosdoru klnz
Namazlara ve orta namaza devam ediniz. Ve emsali yetlerdir. Buradaki ikinci
yet hem namazlarn farz; hem de vakitlerin be olduuna dellet etmektedir. nk
btn namazlara ve ayrca orta namaza devam edilmesi emrolunuyor. Ortas bulunan en
az cem' drttr. Orta namazla be olur. Namazn bir fariza- muhkeme olduuna cm-
mmet vardr.
Snnetten delili : Aada grlecek hadslerdir.402[402]

163/127- Abdullah b. Amr radiyallah anhm'dan rivayet edilmitir ki: Peygamber
sdUallah aleyhi ve sellem :
lenin vakti, gne meyledip kiinin glgesi uzunluu kadar oluncaya (yani)
ikindinin vakti girmeyinceye kadardr. kindinin vakti gne sararmayana kadar. Akam
namaznn vakti afak kaybolmayana kadardr; yats namaznn vakti gecenin orta
yarsna kadar; sabah namaznn vakti de tan yerinin aarmasndan gne domam
olana kadardr; buyurdular. 403[403]
Bu hadsi M slim rivayet etmitir.

400[400]
401[401]
Baz cmlelerin izah : Gne meylettii zaman yni batya yanlad zaman demektir
ki ;
404[404]
budur.
Gnein yanlads zaman namaz dosdoru kl yet-i kermesinden murad
Kiinin glgesi uzunluu miktar oluncaya kadar yani lenin evvel ve hir vakti
budur. kindinin vakti her eyin glgesi bir misli oldukta girer. Nitekim bu hadsin
nefhum-u muhalifinden, bakalarnn saraheten beynndan da bu anlalr, Gne
sararmayana kadar baz rivayetlerde hereyin glgesi iki rriisli oluncaya kadar
denilmitir.
Akam namaznn vakti gne kavutuktan, kzllk kaybolmayana kadardr. afan

tefsiri ilerde grlecektir. Yatsnn vakti afak kaybolduktan gecenin ilk yarsna
kadardr.
Hads-i erifin Sahh-i Mslim'de tamam yledir:
Gne dodumu namazdan vazge. Zira gne eytann iki boynuzu arasndan doar.
Bu hads, be vaktin ekserisinin evvelini hirini tyin ediyor. Grlyor ki, lenin evveli
gnein zevali, hiri de her eyin glgesinin bir misli olmasdr. Hadsde kiiyi zikretmek
temsil iindir. Hal byl'e olunca bu vakit ikindinin de evvel vaktidir. Lkin drt rekt
namaz sacak miktarnda le ile mterektir. Yni her ikisinin de vakti saylr. Nitekim
Cebril hadsinden de bu anlalmaktadr. nk hazreti Cibril Reslllah (S.A.V.)'e
namazlar retmeye ilk geldii gn leyi zevalden sonra- kldrm, ikindiyi de her
eyin glgesi bir misline vard zaman kldrmt. kinci gn ise, leyi her eyin glgesi
bir misli olduu zaman, yni tam dnk ikindiyi kldrd vakitte kldrmt. Bu onlarn
drt rekt sacak miktarda mterek olduklarna dellet eder. Mesele ihtilafldr.
Mterek vakit isbat edenler bu hadsle istidlal ederler. Etmeyenler.hadsi te'vile giderek
derler, ki: kinci gn leyi her eyin goigesi bir misli olduu zaman kldrd demek,
le namazn o zamanda bitirdi demektir. Fakat bu te'vil zayf grlyor. Sonra

ikindinin vakti gnein sararmasna kadar devam eder. Gne sarardktan sonra artk
ed iin vakit yoktur. Burada mam- zam Ebu Hanfc'mn (80 150) de dedii gibi
404[404]
Src-i sr; yet: 78.
yalnz o gnn kazas iin vakit kalmtr. Bazlarna gre gnein kavumasna dokuz
rekt sacak kadar zaman kalncaya kadar ed vaktidir. Bunlarn delili :
Kim gne kavumazdan
demektir hads-i erifidir.
evvel
ikindinin bir rektna yetiirse ikindiye yetiti
Aksamn evvel vakti gne tattktan scnrasdr. Sonu afakn kaybolmasndan ncesidir.
Burada akam namaz vaktinin geniliine dellet vardr. Fakat Cibril hadsi buna
muaraza etmektedir. Zira Hazreti Cibril akam namazn iki gndede ayn vakitte
kldrmtr ki, bu da gne kavutuktan sonraki zamandr. Bu iki hadsin aralar yle
bulunur. Denilir ki: Cibril hadsinde vakitlerin mnhasran tyini yoktur. Bir de Cibril
Aleyhisselmm Hazreti Peygamber (S.A.V.) e imaml Mekke'de idi. Akam namaznn
afak kavuuncaya kadar geciktirilebileceini ifade eden hadsler ise Medine'de vrid
olmutur. Demek oluyor ki, bu hadslerdeki vakit ziydesi Allah'n bir ltfudur.
Bazlarnca Cibril hadsi akam namaznn Cibril Aleyhisselnun kldrd vakitten baka
vakti olmadna dellet eder. Yatsnn evvel vakti afakn kayp olmasndan balar; sonu
gece ya-rsdr. Bir hadsde: Yatsnn son vakti gecenin te biridir denilmi ise de gece
yarsna kadardr diyen hadsler sahh olup, onlarla mel etmek gerekir. Sabah
namaznn evvel vakti tan yerinin aarmasdr. Sonu gnein domasndan.biraz
ncesidir. Mslim'in bu hadsi be vaktin ban ve sonunu bildiriyor. Ve zmnen her

namaz vaktinin evveli ve hiri olduuna dellet ediyor. Acaba gne sarardktan sonra
ikindinin, gece yarsndan sonra yatsnn edas iin vakit var mdr? Bu hadse baklrsa
yoktur. Lkin Kim gne kavumadan ikindinin bir rektna eriirse ikindiye eriti
demektir hadsi gne sarardktan sonra ikindi iin veda vakti olduuna dellet eder.
Bunun misli sabah hakknda da vrid olmutur. Aada gelecektir. Yats hakknda yok
isede Mslim'in (204 261) rivayet ettii bir hadsde:
Namaz klmayana t br namazn vakti gelinceye kadar uyku hakknda tefrit yoktur
buyurulmasna baklrsa, her namaz vaktinin ondan sonraki namaz vaktine kadar
uzad anlalr. Bundan yalnz sabah namaz mstesnadr. nk sabah namaznn son
vakti gnein domaa yaklamasdr. Halbuki ondan sonra baka bir narnaz vakti
girmez. Bu hadse gere yatsnn vakti de mstesnadr. nk son vakti gece yars olduu
halde, ondan sonra baka bir namaz vakti balamaz. Malikler vakti : htiyar ve strar
olmak zere ikiye; afer ise sekize ayrmlardr. Tafsilt fkh kitaplarndadr.405[405]
163/127- Mslim'in
Breyde 406[406] radiyallahii
anh'en rivayet
ettii hadsde
ikindinin vaktini beyan babnda- gne beyaz saf ken cmlesi vardr. 407[407]
163/127- Mslim'de Ebu Musa hadsinden de Gne yksekte ken ziyadesi vardr.
Hadsteki Gne yksek di kayd, ikindiyi erken kldm gsteriyor. Bu hadslerde
ikindiyi klmakta acele etmediine dellet vardr. Bunlarn iinde ikindinin ilk vaktini en
ak gsteren Cibril hadsidir. Breyde ile Ebu Musa hadsleri ve benzerleri Cibril
hadsine, hamlolunurlar. 408[408]
166/128- Ebu
405[405]
199.
Berzet el Elemi409[409] radiyallah anh1 den rivayet edilmitir.
Bireyde Radiyallahii anh: Eb Abdiilah yahut Eb Sehl veya Ebii'I-Husayb Breyde b. ElHusayb Elemidir. Hicret zamannda kavmi ile hem ber mslman olmu, fakat Bedir'e itirak
edememiti. Sair gazalara itirak etmi ve bat- rdvanda hazr bulunmutur.
406[406]
Medne-i Mnevvere'de oturmu sonra Basra'ya gitmi; daha sonra harp mnasebetiyle Horasan'a Sefer
etmi ve Yezid b. Muavi yezamanmda 62 veya 63 tarihinde orada gaza ederken Merv'de vefat etmitir.
Kendisinden baz hadsler rivayet olunmutur.
407[407]
200.
Eb Muse'l - E'ari radiyallah anh: Abdullah b. Kays'tr. Eskiden Mekke- Mkerreme'de mslman
olmu ve Habeistan'a hicret etmiti. Bazlar memleketine dndn, sonra "Habe muhacirleriyle
birlikte Medine'ye geldiini sylerler. Peygamber zamannda baz valiliklerde bulunmutu. Haz-reti mer
(R. A.) de kendisini Muire'nin azlinden sonra 20 tarihinde Basra'ya vali tayin etmiti. Hazreti Eb Musa
Ehvz'i ve sfahan' feth etti. Haz i-eti Osman (R. .A.)'m hilfeti balarna kadar orada kald, Osman (R. A.)
kendisini azl edince bu sefer Kfe'ye tand ve orada yerleti. Sonra Hazreti Osman (R, A.) onu Kfe'ye
memur tayin etti. Eu vazifede Hazreti Osman'n ehdetine kadar kald. Sffn vak'asnda Hazreti Ali'nin
hakemi idi. Mekke'ye gitti ve vefatna kadar orada kald. Vefat tarihi ihtilafldr 50 tarihinde diyenler
olduu gibi daha baka tarih syliyenlerde vardr. Vefatnda altm ksur yalarnda idi.
408[408]
409[409]
Eb Berzet el - Eslem radiyallah anh: Nadla b. Ubeyt'tir. bni Abdillah diyenler de olmutur. Eskiden
mslman olmu, feth-i Mekke'de ve sair gazalarda Resl- Ekrem (S.A.V.)'le beraber bulunmutur.
ReslUlIahm vefatndan sonra Basra'ya gitmi, sonra Horasan'da harbe itirak etmi; Merv de 60
tarihinde vefat eylemitir. Baka yerde vefat etti diyenler de vardr. Kendisinden baz hadsler rivayet
Demitir ki, Reslllah (S.A.V.) ikindiyi klar, sonra bizden birimiz, gne dipdiri olduu
halde ehrin br tarafndaki evine dnerdi. Yatsy geciktirmeyi sever, ondan evvel
uyku uyumaktan ve ondan sonra konumaktan holanmazd. nsann arkadan

tanyaca kadar aydnland zaman sabah namazndan dner idi. Almdan yze kadar
(yet) okurdu. 410[410]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'tir.
Hads-i erif Reslllah sallallah aleyhi ve sellem'in ikindi,, yats, ve sabah namazlarn
vakit tahdid etmeden kldn ifde etmektedir, veti ve rengi taptaze iken uzaklardaki
evlerine dnmeleri, ikindiyi vakti girdii gibi kldna delildir. Fahr- Kinat (S.A.V.)'in
yatsy geciktirmek istemeleri bu hadse gre mutlaktr. Baka hadslerde ne dereceye

kadar geciktirdii aklanmtr. Yatsdan evvel uyumaktan holanmamas uykuya dalp
kalmamak
iindir.
Yatsdan
sonra
konumak
istememesi,
hatalar
namazla
keffaretlendikten sonra uyumak ve gnn son ii namaz olmak ve bir de muhabbete

dalarak gece namazn karmamak iindir.
Sabah namazndan dnerken ortalk henz aarm ve insan arkadan tanmaa
balam olduuna gre mescide karanlk iken geldii anlalyor. Bu da sabah namaznn
erken klnacana delildir. Okuduu yetlerin altm ile yz arasnda olmasndan
maksad : Sabah namaznda kraati ksadan kesmek isterse 60, uzun okumak isterse 100
yet okur idini anlatmaktr.411[411]
166/128- Yine Buhar ile Msm'de Cbr hadsinden u ziyde vardr. Yatsy bazan
ne alr;
bazan da geciktirirdi. Ashabn toplandklarn grdm, hemen kldrr; ar
davrandklarn grrse te'hir ederdi. Sabah namazna gelince. Peygamber (S.A.V.) onu
alaca karanlkta klard. 412[412]
edilmitir.
410[410]
201.
411[411]
412[412]
Anlalyor ki, Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimiz ashabna olan nfk mlyemetinden
onlara birey demiyor; 'mescide vaktin evvelinde gelirlerse namaz hemen kldryor,
biraz ge kalrsa o da namaz te'hir ediyordu. Meakkat vereceini bilmesem namazlar
vakitlerin sonlarna doru kldnrdm buyurduu da sabit olmutur. Bu hadsde sabah
namazn erken kld ifade ediliyorsa da aada gelen Rfi b. Had hadsi buna
muarzdr. 413[413]
166/128- Mslim'de Eb Musa hadsinden Sabah fanyeri araland zaman insanlar

hemen hemen birbrin" tanyamazken kld, cmlesi de vardr.
Nitekim yukarki hadsde ay m mny ifade ediyor. 414[414]
169/129- Rfi b. Had 415[415] radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Biz
akam Peygamber (S.A.V.) ile birlikte klardk. Brimiz evine dnerken okunun dt
yerleri gryordu. 416[416]
Bu hads Mttefekun Aleyh'dir.
Hads-i crfde akam namaznn acele edilmesine delil vardr.417[417]

170/130- ie radiyallah a nha' an rivayet edilmitir. Demitir ki:
Br gece
415[415] Rfib b. Had Radiyallah anh: Knyesi Eb Abdillah ve Eb Had Hazre Ensri'dir. Medne'lidir.
Yann kklnden Bedir gazasna itirak edememi, fakat Uhd'da ve daha sonraki gazalarda hazr
bulunmutur. Hatt Uhd harbinde kendisine ok isabet etmi ve Resilllah (S.A.V.)
413[413]
414[414]
Ben Kyamet gnnde sana ahidlik edeceim byrar;ik taltif etmitir. Ha/.reti Rfi', Abdlnelik b.
Mervn zamanna kadar yaam; sonra yaras tmerek 73 veya 74 tarihinde 86 yanda olduu halde
vefat etmitir. Vefat Yezid b. Muavlye zamanndadr, diyenler de vardr.
Reslllah
(S.A.V.) yatsy gecenin ilk slsne (1/3) t gecenin bir ksm gidene
kadar geciktirdi. Sonra kt ve namaz kld. Buyurdu ki: phesiz onun vakti budur.
Amma mmetime meakkat vermesem bu hadsi Mslim rivayet etmitir. 418[418]
171/131- Eb Hreyre radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslah

sallattah aleyhi ve seem:
Scak iddetlendi mi, namaz serinlie brakn. nk scan iddeti Cehennemin

kkremesindendir;
Hadsteki namazdan murad: ledir. Hads-i erf le zaman, scak basnca, namaz
serinlik zamanna geciktirmenin vcubuna dellet ediyor. nk emirde asl olan vcub
ifade etmektir. Fakat Curnhur-u ulem'ya gre bu, vcib deil, mstehaptr; ve mmdr.
Namaz yalnz klana, cemaata evde, krda klanlara, scak ve souk memleketlere
mildir. Bu bbda baka kaviller de vardr. Bazlar: Serinlie geciktirmek snnettir.

Amma vaktinde klmak daha efdaldir; zira vakti girince hemen klnan namazn faziletini
bildiren deliller umuni ifade eder derlerse de bunlara: O deliller bu (brd) hadsi ile
tahsis olunmutur. diye cevap verilir. Yalnz brd hadsi Habbb (R. A,) hadsine
muarzdr. Habbb hadsini Mslim rivayet etmitir. Binenaleyh sahihtir. Habbb- diyor
ki:
Biz Reslllah (.SA.V,)'e kzgn yerin yzlerimizle ellerimize vuran scandan ikyet
ettik; ikyetimizi kabul etmedi. Bu hadse eitli cevaplar verilmitir ki, ilerinden en
iyisi udur; Ashb- Kiram scak yerin elleri ile yzlerini yaktndan ikyet etmilerdir.
Bu scaklk ise. yerden t vaktin sonunda veya daha sonra gider. Bundan dolaydr ki,
Resl- Ekrem (S.A.V.) kendilerine :

418[418]
203.
419[419]
Namaz vaktinde kln buyurmutur. Nitekim Habbb'm ikyetimizi kabul etmedi
demesinden de ayn mn anlalr. Yani as-hab serinlik vaktinden daha sonraya

geciktirmek istemiler; Reslilah (S.A.V.) kabul etmemi oluyor. Binenaleyh Habbb'm
hadsi ile brd hadsi arasnda muaraza denilen atma yoktur. Fahr- Kinat (S.A.V.)
efendimizin leyi scak gnde serinlik zamanna braktran illeti Si-
can iddeti Cehennemin kkremesindendir eklinde beyan buyurmas namazn ruhu

mesabesinde olan Huuu giderdii iindir. Bazlar buna mukabil mademki sebep ve
illet bu-imi; o halde souk memleketlerde leyi serinlie brakmak meru deildir
derler. tbnu'l-Arab (468 543) El Kabes nmndaki eserinde serinlie brakma
hususunda bn Mes'd (R. A.) hadsinden maada tahdid bildiren delil olmadn syler.
Musannif merhum bn Mes'd hadsini Telhis de zikretmi ise de bu hads .vakitler
hakknda istidlale kfi grlmemektedir. Elhasl brd yani serinlik hadsi le

namaznn ilk anda klnmas faziletini tahsis etmitir. 420[420]
172/132- Rfi b. Had radiyaah
Reslilah sallalah aleyhi ve sellem :
anh'den
rivayet
edilmitir. Demitir ki:
Sabah namazn iyice sabahlatn; zira bu sizin ecirleriniz iin daha bykdr;
buyurmutur. 421[421]
Bu hadsi, Beler rivayet etmi; Trmiz ile bni Hibbn sahhlemilerdir.
Yukardaki hads-i. erifin lfz Eb Dvud'd&n alnragtr. Hads Hansfiyye'nin delilidir.

nk onlarca sabah namazn aydnlandktan sonra klmak efdldir. ir mezhepler
ulems Hanefler'e : Resl- Ekrem (S.A.V.) sabah namazn hep alaca karanlkta
klmtr. Bu hususta Eb Davud'un Enes'den rivayet ettii bir hadste yle denilmek-
tedir :
Reslilah (S.A.V.) Sabah namazn bir defa aydmladikta kld. Bundan sonraki namaz
420[420]
204.
421[421]
lnceye kadar hep alaca karanlkta olmutur.
Bu hadsden anlalyor ki: Rfi hadsindeki sabahlayn tbiri zahiri mansnda
deildir eklinde cevap verirler. Ve sonra zahiri mansnda kullanlmam bulunan bu
emrin mansn tayine alrlar. Bazlar: Bundan maksad fecrin doup domadn
iyice tahkik edin demektir. Dierleri: Hayr, maksad sabah namaznda kraeti uzatmaktr.
O derece ki, namazdan ktkta ortalk iyice aydnlanm bulunsun derler. Bir takmlar:
Yok; bu mehtapl gecelere mahsustur; nk o gecelerde ay aydnl fazla olduundan,

sabahn aydnl pek seilemez. Yahut Resl- Ekrem bunu zrden dolay bir defa
byle klm: Bir daha mddet-i mrnde hep alaca karanlkta klmtr derler. 422[422]
173/133- Eb Hreyre radiyallah anh'den rivyef edilmitir k; ReslDHah salallah

aleyhi ve sellem :
Kim gne domazdan evvel sabah namaznn bir rektna yetiirse, sabah namazna
yetiti demektir. Kim gne batmazdan evvel ikindinin bir rektna yetiirse, ikindi
namazna yetiti demektir; buyurdular. 423[423]
Bu hads,Mttefekun Aleyh'dir.
Hads-i erfde geen bir rekt s"z vaktin iinde klman rekttr. Yoksa bir rekt
klarsa kfidir demsk istememitir. nk bir rektli namaz, bilicma yoktur. Yani sabah
namaznn bir rektn gne domazdan klabilirse, teki rekti doduktan sonra da
klsa- yine sabah namazna vaktinde yetiti ve kld saylr. Kezlik, ikindinin bir rektn
gne batmadan klabildiyse, rektn gne kavutuktan sonrada klsa yine ikindiye
yetiti saylr. Filhakika ayn manda hadsler de vardr. Beyhaki (384 458) sabah
namaz hakknda u hadsi rivayet -eder:
Kim gne domadan sabah namaznn bir rektna yetiir; doduktan sonra da bir
rekt klarsa, muhakkak o namaza yetimitir. Bir rivayette :
422[422]
205.
423[423]
Kim gne domadan sabah namaznn bir rektna yetiirse ona bir rekt daha
eklesin buyrulmutur. kindi hakknda dahi Eb Hreyre (R. A.)'den u hads-i erf
rivayet eder:
Kim gne kavumazdan nce ikindiden bir rekt klar da sonra kalann gne
battktan sonra klarsa ikindiyi
ksirmami olur. Hanefer'e gre ikindi hakknda hkm bu ise de sabah namaznda
yle deildir. Bir kimse namazn klarken gne doarsa anlara gre namaz fasid olur.
Rekttan maksad : Ruku-ile scdu ile, farzlar ile vcibleri ile tam olarak rekttr.
Hadslerin zahirine gre klnan hepsi edadr. Zira vakit ktktan sonra klmann hkm
de Allah'n bir ltuf ve ihsan olarak edadr. Sonra bu hadslerin mefhum-u muhalifini
alrsak, bir 'rekttan daha azn yetienin o namaza yetimi saylmamas icap
eder. 424[424]
173/133- Mslim'de e radiyalah anh'dan bunun gibi bir rivayet vardr: (Yalnz)
rekt yerine secde demi; sonra: Secde rektin t kendisidir buyurmutur.
Hads- erifin son ksm secdeden hakikat mansnn anlalmasna mani olmudur. Bu
tefsir Reslllah (S.A.V.)'in sz de oa-bilir;. rvinin de:
Eer Resiflah (S.A.V.)'in sz ise mes'elede ikl yoktur. Rvinin sz yine makbuldr.
nk rvi rivayet ettii sz herkesten iyi bilir. Hattbi ( 388): Secdeden murad:
Rku ile secdesi ile bir rek'ttr. nk rek't ancak secdesiyle tamam olur. Bu
sebebten ona secde de denilir. demitir.
Secde; lfz hakiki mansnda kullanlm olsa o zaman secdelerinden birinde bir rek'ta
erien kimsenin namaza- yetimi olmas icap eder. Halbuki ir hadslerden anlalyor
ki, secde hakik mansnda kullanlmam; rek't mansnda kullanlmtr. Binenaleyh
(Secde) rivayeti de rek't mansna hamledilir. Bu suretle :
Kim bir rek'te yetiirse... hadsi muarazadan kurtulmu olur: Maamafih kim bir
424[424]
206.
secdeye yetiirse tbirinden hakik secdenin kasdedilmi olmas ihtimali yine bakidir.
Ve Cenab- Hakkn srf bir ltf keremi olarak bir secdeye yetien o rek'te yetimi
olabilir. Bu takdirde Resiitah (S.A.V.): Kim bir rek'te yetiirse, o namaza
yetimitir; hadsi secdeye yetienin de ayni hkmde olduunu Cenab- Allah henz
kendisine bildirmeden haber vermi olur. Secde rek'tin ta kendisidir sz yukarda

sylediimiz gibi rvinin de olabilir. Rvinin sz ise aleltlak hccet deildir. (Rvinin
tefsiri n plnda tutulur) demeleri bir kaide deil, ok kullanlan bir szdr. Aksi
takdirde :
Nice tebli edilen vardr ki, iitenden daha belleyilidir. Bir rivayette: Nice tebli
edilen vardr ki, iitenden daha fakihtir hadsi selef-i salihinden sonra onlardan daha
fakih zevatn geleceini bildirmektedir.
Hads-i erifimizin zahiri, ikindi ile sabah namazlarnn birer rek'-tine yetien kimsenin
namaznn gne batmakla ve domakla mekruh olmayacana da dellet ediyor. Bu iki

vakit asl kerahet vakitle-rindendir. Bunlardan namaz klmay, cenaze defnetmeyi
Resllah (S.A.V.) nehyetmitir. Maamafih mes'ele mezhep imamlar arasnda

ihtilafldr. Nafile namazlarn kmamyaca aadaki hadsden anlalmaktadr. 425[425]
175/134- Eb Sad- Hudr radiyallah anh'den rivayet edilmi. Demitir ki: Resiliah
(S.A.V.)'i sabah namazndan sonra gne douncaya kadar namaz yoktur; ikindiden
sonra da gne kavuuncaya kadar namaz yoktur; derken iittim. 426[426]
Bu hads Mttefekun Aleyh'tir. Mslim'in lfz yledir.427[427]

175/134- Mslim'in Ukbe b. mr 428[428] radiyaMuh anh'den (Rivayetinde yle
425[425]
207.
426[426]
208.
Ukbe b. mir Radiyallah anh: Eb Haramde yahut Ebu mir Ukbe b. Amir Chen'dir. Resiliah
(S.A.V.) Med*ne-i Mnevvere'ye hicret edince gtmekte olduu koyun srsn brakarak mslman
427[427]
428[428]
deniliyor) saat vardr ki, Resiliah (S.A.V.) bizi onlarda namaz klmaktan ve
llerimizi gmmekten nehyediyordu: Gne doup ktktan, ykselinceye kadar;
leyin gne semda dikilip yanlayncaya kadar; ve gne kavumak n meylettii

zaman. 429[429]
Sabah namazndan sonra namaz yoktur.
Burada klnmas yasak edilen namaz nafile namazdr. Hads-i e-rfde geen (sabahtan
sonra, ikindiden sonra) tbirleri vakitlere de, o vakitlerde klnan namazlara da ihtimlli
ise de Mslim'in rivayeti ihtimli kaldrarak maksad tayin etmitir. Biz de buna
istinaden tercmede sabah namazndan sonra tbirini kullandk. Zaten fecir

doduktan sonra" nafile olarak yalnz sabah namaznn snneti meru olmutur.
kindinin vakti "girince ise farz klnmadka nafile k!mak mubahtr. Hadsteki (nehiy)
namazn meru oluunu nefiydir ki, yasak mansndadr. Yasak mansn ifade eden
nehiy de asl ise tahrim ifade etmektir. Binenaleyh hads u iki vakitte nafile klmann
mutlak surette yasak olduuna dellet eder. Bazlar tahiyyei mescid gibi se-bebli
nafileler caizdir; sebebsiz olanlar caiz deildir; derler. Vaka Resl- Ekrem (S.A.V.)'in
evinde ikindi namazndan sonra daima iki rek't nafile kldn beyn eden bir hads
vardr. Bu hadsi Buhri Hazreti Ma (R, Anh)'da,n u lfzlarla rivayet eder:
Benim yanmda ikindiden sonra iki rek't asla brakmad, Bir rivayette:
Bu iki rek'ti gizli veya aikre brakmazd deniliyor ise de buna u tarzda cevap
verilmitir. Bunlar o klmad bir le snnetini kaza iin klmtr. Bir daha da
brakmamtr.. nk Resl- Ekrem (S.A.V.) bir eyi yapt m onu isbat eder;
brakmazd. Binenaleyh bu fiil kerahat vaktinde kaza namaznn caiz olduuna delildir.
Sonra kerahat zamannda nafile klmak Hazreti Peygamber'in hasai-sindendir. Nitekim
Eb Dvuffun (202275) rivayet ettii Hazreti e hadsi buna delildir. Hazret e
olmutu. am ftuhatnda hazr bulunmu, Dmk'n alnd Hazreti mer (R. A.)'e o mjdelemiti. Sffin.
muharebesinde Muaviye tarafnda bulunmutur. Hazreti Mu-aviye kendisim Msr'a vai gndermi; orada
58 tarihinde vefat etmitir. Kendisinden bni Abbas ve Eb Eyyub el Ensr ile sair baz sahabe ve tabin
rivayette bulunmulardr.
429[429]
hadsi udur:
Reslllah (S.A.V.) ikindiden sonra namaz klar bakalarna yasak ederdi. Kendisi visal
orucu tutar, bakalarn visalden men ederdi. Bazlar Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in bu
ikindiden sonraki nafilesine bakarak ikindi e sabah namazlarndan sonra nafile klmak
mekruh deildir, demiler; ve Hazreti Peygamber (S.A.V.)'in sabah namazndan sonra

sabahn snnetini klan birini grerek takrir buyutnas ile dahi istidlal etmiler ise de
dorusu bu iki vakitte nafile namazlarn meru olmamasdr. Nitekim nafile namazlar
aadaki hadsde bildirilen vakitte de klnamazlar.
Bu hadsde gne nekadar ykseldikten sonra kerahatin kalkaca beyn edilmemi,

fakat Amr b. Abse'den rivayet edilen u hadsde beyn olunmutur:
Bir veya iki mzrak miktar ykselinceye kadar Amr b. Abse hadsini Eb Dvud (202
275) ile Nes (215 303) tahrc etmilerdir. Hadsimizde geen:
Yerine bni Absc hadsinde :
- 235 T mzrakla glgesi bir oluncaya kadar cmlesi vardr.
- Bu hadsde zikredilen vakit yukarda zikri geen iki vakite katlnca kerahat vakitleri
be olur. Yalnz . vakitte hem namaz klmak, hem cenaze defnetmek mekruhtur. ki
vakitte ise, yalnz namaz klmak mekruhtur. vakit hakknda nehy namazn farz ve
nafile ksmlarna mm ve mildir. Nehyin asl tahrim iin olduuna gre mezkr
vakitlerde namaz klmak, cenaze defnetmek haram olmak icab ederse de :
Kim namazn klmadan uyur kalrsa... hadsi farz namaz bu hkmden karmtr.
nk bu hadsde ;
O namazn vakti hatrna geldii zamandr buyurulmak-tadr. u halde hangi vakitte

htra gelirse veya uyanrsa onu klabilir. Keza yukarda 'geen ikindi ve sabah hadsleri
de bu mekruh vakitlerde o gnn farznn haram olmadna dellet etmektedirler.

Binenaleyh bu vakitte namaz hakknda varid olan nehy farzlara deil, sadece
nafilelere mahsustur.
Bazlar: Hayr hem nafileye, hem de farza mm ve mildir derler. Ve Reslllah
(S.A.V.)'in vadide uyuyarak sabah namazna kalka-mamas hdisesi ile istidlal ediyorlar.
Filhakika Resul Ekrem (S.A.V.) uyumu kalm idi. Uyand zaman ise kerahat vakti
girmiti. Binenaleyh namaz o anda klmayp, kerahat vakti geinceye kadar bekle,diler. Eer farz in kerahat vakti olmasa, Resul Ekrem klard.
Cuma gn zeval vaktinin bu vakitten tahsis edilerek, o vakitte nafile klmasnn caiz
olduuna aadaki hads dellet eder. 430[430]
175/134- kinci hkm afi tarafndan, zif bir senetle gelen Eb Hreyre hadsinden
alnmtr. Bu hadste: Ancak Cuma gn mstesna cmlesini ziyde etmitir.
Buradaki ikinci hkmden murad: Zeval vakti namazdan nehyet-mektir. Birinci hkm
gne doarken namazdan nehyetmektir. Bu nehylere hkm demekte Musannif
msamaha gstermitir. Yoksa hkm vakitte de birdir ve namazdan nehydir. u

halde bu ikincisi hkm deil, hkmn mahallerinden biridir. Musannifin burada ikinci
hkm diye izah ettii vakitte namaz klma mes'elesi Ukbe hadsinde birinci
hkmdr. Zira orada ikinci hkm cenazeleri defnetmekten nehy mes'elesidir. Cuma
gnnn istisnas da vakte mil deildir. Bu ittifkidir. htilf yalnz Cuma gnnn
zeval saatindedir.
Hazreti Eb Hreyre'den zf senetle rivayet edilen hadsi Beyhak (384 458) (El Ma'rife'&e) Eb Sad ile Eb Hreyre'den u lfzlarla tahrc etmitir.
Reslllah (S.A.v.) Gnn yarsnda namaz klmaktan nehyederdi. Yalnz Cuma gn

mstesna. Beyhdk diyor ki: Bu hadsin zaf olmas rvileri arasnda brahim b. Yahya
ile tshak b. Abdullah b. Eb Ferve bulunduUundandr. Bunlarn ikisi de zaftir. Lkin
aadaki hads buna ahittir. 431[431]
175/134- Keza Eb Dvud'da. dahi

Dvud'dakinm lfz udur:
Eb Katde'den bu hadsin benzeri vardr. Eb
Peygamber (S.A.V.) gnn yarsnda namaz klmay kerih grd. Yalnz Cuma gn
430[430]
211.
431[431]
mstesna.. Buyurdu ki: Muhakkak Cehennem Cuma gnnden maada (her gn)
kzdrlr. Dvud (202 275) : Bu hads mrseldir. Rvileri arasnda Leys b. Eb
Sleym bulunuyor. Bu adam zaftir. ukadar var ki,, bu hads-i e-rfi Resl- Ekrem
(S.A.V.)'in fiili te'yit ediyor. nk Cuma gn, gnn yansnda namaz klarlard. Bir de
Resl- Ekrem (S.A.V.) Cumaya erken gitmeye; hatip minbere kmadka namaz klmay
tevik der; bu bbda hibir tahsis ve istisna yapmazd diyor.
Nehy hadsleri namaz klnabilecek her yer hakknda mm ve mil ise de aadaki
hads onlar Mekke Mkerreme ile tahsis etmitir. 432[432]
175/135- Cbeyr b. Mut'im433[433] radiydtlah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallaUah aleyhi ve sellem :
Ey Abdi Menaf oullan! Bu beyti gecenin veya gndzn hangi saatjnde dilerse tavaf
edecek veya namaz klacak hibir kimseye men'etmeyin; buyurdu. 434[434]
Bu hadsi Beler rivayet etmi, Trmiz ile bni Hibbn sahhlemilerdir.
Hads-i erifi yine Hazreti Cbeyr'den: Dre Kutn (306 385), ibniHuzeyme (223311)/ Hkim (321-405), mam- afi (150204) "ve ma/m-% Ahmed b. Haribel
(164241) tahrc etmilerdir. Dre Kutn bnl Ab'bas'n rivayetini almtr. Daha baka
tahrc edenler de vardr.
Hads-i erf gece ile gndzn hangi saatinde olursa olsun Kbe-i Muazzama'y tavaf ile
orada namaz klmann mekruh olmadna dellet ediyor. Bu hads yukarda geenlere
muarzdr.. Cumhur-u Ulem terahet tarafn tercih ederek, nehy hadsleri ile amel
etmilerdir. Bir de bu hadisler Btihar ile Mslim'de sair sahh hads kitaplarnda
432[432]
212.
Cbeyr b. Mut'im . radiyallah anh : Eb Muhammet! Cbeyr b. b. Ady Kurei'dir. Knyesi Eb

Umeyye'dir. Mekke'nin fethinden nce olmu idi. Medine'ye hicret etti ve orada (54) veya (75) yahut (89)
tarihinde vefat etti. Hazreti Cbeyr Kureyg'in ensbm bilirdi. Bunu Hazreti Eb ekir (R. A.)'dn rendii
sylenir.
433[433]
434[434]
mevcuttur. Bu kitaplar ise elbette dierlerine mreccahtr.
mam afi (150 2Q4) ile dier baz ulem bu hadsle amel ederler. Derler ki; nehy
hadsleri zaten tahsis edilmitir. Varsn bir de bununla tahsis ediliversin. Mekke'de hangi
saatte olursa olsun, nafile klinak mekruh deildir. Hem bu iki rek't tavaf namazna
mahsus deil, her trl nafileye mm ve mildir. nk bu bbda ibni Sibbn'tn (
354) rivayet ettii u hads vardr:
Ey Abdlmuttalip oullan! Eer elinizden birey geliyorsa sakn sizden birinizin Beyt-i
erf yannda gece ile gndzn herhangi bir saatinde namaz klan bir kimseyi
menederdiini duymayaym.
En - Necm'l - Vehhc adl eserde yle deniliyor : Kerahat vakitlerinde mescid-i
Haram'da nafile klmak caizdir dersek acaba bu cevaz sade Mescid-i Haram'm
mahsustur, yoksa Mekke'nin btn evlerinde de caiz midir? Burada iki vecih vardr.
Dorusu: Mekke'nin btn evlerine mm ve mil olmasdr. 435[435]
180/136- Ibnt mer TadiyaUa anhm'dan Peygamber (S.A.V.)'-in yle buyurduu
rivayet edilmitir: afak kzllktr. 436[436]
Bu hadsi Dre Kutnt rivayet .etmi; bni Huzeyme sahhlemitir. Bakalar ise onu Ibn
mer'e mevkuf saymlardr. Hads-i erifin tamam yledir:
afak kayboldu mu namaz ycib olur. bni Huzeyme (223 311) bu hadsi Sahihinde
bni mer'den merfu olarak tahrc etmitir. Hadis udur:
Akam namaznn vakti afan kzll gidinceye kadardr. Beyhald (384 458) : 8u
hads Hazreti Ali (R. A.)'den, mer <R. A.)'den bni Abbas (R. A.)'dan, Ubde b. Samld (R.
A-'den, eddd b. Evs (R. A.)'den ve Eb Hreyre'den rivayet edilmitir. Fakat bu
rivayetlerin hi biri sahh deildir diyor. Maamafih buradaki bahis lugta aittir. Lugt
babnda ehli lugta mracaat olunur. Ibn mer (R. A.): Ehl-i lugttan ve hlis
435[435]
213.
436[436]
araplardandr. Binenaleyh hads mevkuf da olsa onun sz hccettir. Kmus'da. afak:
UfvJcda gne battktan sonra, yatsya kadar veya yatsya yakn, yahut gecenin koyu
karanlna yakn devam eden kzllktr der. mam-t afi'nin. {150 204) yeni
mezhebine gre akam namaznn vakti gne battktan sonra temizlenerek avret
mahallini rtecek, ezan ve ikmet ederek be rek'fc namaz klacak kadar zamandr.
Delili, Cibril hadsidir. Bu hadse gre Cibril Aleyhisselm akam namazn her, iki gn de
de ayn vakitte kldrmtr ki, bu vakit gnebattktan hemen sonrasidr. Eer akam
iin uzun vakit olsa, Cibril Aleyhisselm ikinci gn namaz o vakte brakrd.
mam^ afi'ye: Cibril hadsi Mekke'de namaz ilk farz olduu zaman gemitir. Halbuki
akam namaznn son vaktinin afak olacan tayin eden hadsler ondan ok sonra
Medine'de kavlen ve fiilen vaki olmulardr. Binenaleyh tercihen hkm onlara gre
verilir. Hem bu hadsler isnad nokta-i nazarndan Cibril hadsinden daha sahihtirler
diye cevap'verilir. Vaka Medine'deki hadsler hem kavl, hem fiilidir;, hads-i Cibril ise
yalnz fiilidir. diyerek cevap vermek isteyenler olmusa da bu cevap doru deildir.
nk Cibril hadsi de hem fiili, hem kavlidir. Hazret! Cibril Fahri Kinat (S.A.V.)
Efendimize be vaMt namaz kldrp bitirdikten sonra:
u iki vaktin aras sana da mmetine de namaz vaktidir
buyurmutur. Evet Cibril hadsinde akam ile yats arasnda bir ara yok. Bu da akamn
vaktine nazaran fiildir. Binenaleyh Resl- Ekrem (S.A.V.)'in kavli hadsleri bu fiili
hadse tercih olunur.
Zira kavi fiil tearuz ederse, kavil tercih olunur denilebilirse de burada esasen tearuz
yoktur. nk buradaki kavl hadsler akam namaz iin srf Allah'n bir ltf olmak
zere vakit ziyde edildiini anlatmaktadrlar.
mam- afi'nin eski mezhebine gre akam namaznn iki vakti vardr. Biri yukarda
sylenendir. Dieri afak kayboluncaya kadar devam eder. Bu ikinciyi afiyye
ulemsndan bni Buzeyme (223 311) Hattb ( 388) ve Beyhak (384 458) gibi
imamlar sa-hhlemiglerdir. Nevev (631 676) El-Mhezzeb erhinde akam namaz

vaktinin afak zamanna kadar uzadn bildiren delilleri zikretmitir. Bu bbdaki
hadsler sahh olduundan mebince amel lzm gelir. Musannif bu hadsi tertip itibar
ile ilk hadsten sonra zikretse daha iyi olurdu. 437[437]

181/137- bni Abbas radiyallah anhm'dan rivvet edilmitir. Demitir ki:
Reslah sallallah aleyhi ve sellem:
Tan yeri iki tanedir. Biri (oruluya), yemei haram klan ve iersine namaz vakti
girendir. Dieri de iersinde namaz, yani sabah namaz haram olup, yemek hell olandr;
Bu hadsi Ibn Huzeyme ile Hkim rivayet etmi ve sahhlemilerdir.Hads-i erfde :
Yani sabah namaz diye yaplan aklama o vakitte mutlak olarak namazn haram
olduu sanlmasn diyedir. Bunun Reslllah (S.A.V.)'in sz olmas kuvvetle muhtemel

olduu gibi rvinin sz olmak htimali de vardr.
Fecir kelimesi lgatte iki vakit arasnda mterek olduundan ve baz vakit bildiren
hadslerde mutlak olarak: Sabah namaznn evvel vakti fecirdir, denildiinden,

Reslllah (S.A.V.) bu kelimenin mansn beyn etmi; fecirden muradn ak almeti
tan yri olduunu aadaki hadsde aklamtr. 439[439]
181/137- Hkim'in Cbr'den rivayet ettii hadsde bunun benzeri vardr. Ve yemei
haram klan fecir hakknda bunun ufukda UZa-yip gittii; dier fecir hakknda-ise
kurdun kuyruu gibi O-d cmlelerini ziyde etmitir.
Hkim mevzu bahs hadsi El-Mustedrek inde u lfzlarla rivayet eder:
Tan yeri iki tanedir. Kurdun kuyruu gibi o|an tan ye* ri namaz hell klmaz, yemei
hell klar. Ufukta uzayp giden tanyeri ise, namaz hell; yemei haram klar!
437[437]
215.
438[438]
439[439]
BuharVnin {194 256) rivayetinde Reslllah (S.A.V.J'in saa,, sola elini uzatarak tarif
ettii zikrolunur. Kurd kuyruuna benziyen tanyerine eskiden fecr-i kzip; dierine fecri sdk denilirdi. Fecri kzip direk gibi gkyzne ykselir, ikisinin arasnda biraz vakit
vardr. Evvel fecr-i kzip grnr, biraz sonra da ak olmak zere ikincisi grlr. te
sabah namaznn ilk vakti budur. Son vakti ie gne domaya biraz kalncaya kadardr.
Her vaktin evveli ve sonu olduuna gre, ResIiiah (S.A.V.) bunlardan hangisinin efdl
olduunu aadaki hadsde beyn buyurmutur. 440[440]
183/138- bn Mes'ud radiygMah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

saalah aleyhi ve sellem:
Amellerin en faziletlisi namaz vaktinin evvelinde klmaktr; buyurdular. 441[441]

Bu hadsi, Tirmiz ile Hkim rivayet etmiler ve sahihle misler dnv Asl Bulr'% ile
Mslim'dedir.erifin Buhri'deki metni udur:
bni Mes'ud diyor ki: Reslllah (S.A.V.)'e amellerin hangisi Allah'a daha makbuldr
diye sordum. (Vaktinde namaz) buyurdular. Grlyor ki Buhri'nin rivayetinde ilk
lfz yoktur.
Yukardaki hadis, namaz vaktinin evvelinde klmann efdl olduuna dellet ettii gibi
byle klnan namazn btn amellerden efdl olacan da gstermektedir. u halde

zahiren :
Amellerin en faziletlisi Allah'a imandr hadsi ile mua-rasa ediyorsa da hakikatte
aralarnda nuaraza yoktur. nk bn Mes'ud ha-dsindeki amellerden murad imandan

gayri amellerdir. Haz-reti bni Mes'ud iman ehli olanlarn amsllerini sormutu. Cevap da
ona gre verilmitir. bni Dakikl-d (625 702) diyor ki: Burada yani bni Mas'd
hadsindeki'ameller beden amellere hamlolunmutur. Binenaleyh kalbin amellerine

mil deildir. Ve Eb Hreyre'nin rivayet ettii u hadsle muaraza etmez;
440[440]
216.
441[441]
Amellerin en faziletlisi Allah- Azze ve Celle'ye iman etmektir.
Lkin iyiliklere dair baka bir takm hadsler varid olmutur ki, bunlar da amellerin
efdli olmakla vasflandrlmlardr. te bahsimizin hadsiyle zahiren muaraza halinde

olan hadsler asl onlardr. Maamafih buna da cevap verilmitir. Denilmitir ki:
Reslllah (S.A.V.) muhatabna gre konuur; onun istifade edecei rabet gsterecei
en lyk ekil ne ise o suretle idare-i kelm ederdi. Mesel : Cesur bir merd iin'
amellerin en faziletlisi cihaddr. Byle bir adama cihaddan bahsetmek onu ibadete
sevketmekten efdldir. Zengin bir adam iin amellerin en hayrls sadak vermektir!
Burada da le olmu ve muhatabna en lyk olan haber vermitir. Yahut ibarede
kelimesi mukadderdir. Bu takdirde de mn yle olur: Amellerin en faziletlilerinden
biri de namaz vaktinin evvelinde klmaktr yahut da ismi tafdil olan (efdl)
kelimesinden stnlk ve derece mns kasdedil-memitir. Bu takdirde de mn yle
olur : Amellerin faziletlisi namaz ilk vaktinde klmaktr. Buna da mmetime me-
akkat vermem olma, yatsy geciktirirdim hadsi ile ve keza sabah namaz hakknda
vrid olan aydnlk zamanna geciktirme; le hakkndaki serinlie brakma hadsleri

ileri srlerek itirazda bulunulmutur. Cevab udur: Bu hads evvel vaktin umumunu
tahsis etmitir. Usl- Fkh ilmine gre mm ile hss arasnda muaraza yoktur.
Bir de yle itira-z ediyorlar. Diyorlar ki: Vaktin evvelinde rivayetini yalnz bana Ali
b. Hafs yapmtr. Hadsin dier rvileri-nin hepsi onu (evvel) kaydn zikretmeden
rivayet etmilerdir.
Neden bunca rvinin rivayetini brakp da bir kiinin rivayeti ile amel edelim? Bunun
rivayet ynnden cevab udur: Rvi doru syledikten ve mutemet olduktan sonra
yalnz bana da rivayet etse, onun teferrd hadse hibir zarar vermez. Nitekim Ali b.
Hafs da byledir. Ve Mslim'in ricalindendir. Bu rivayetini de hads imamlarndan
Tirmiz (200 279), Hkim (321 405) sahhlemi, bn Huzeyme (223 311) onu
Sahihinde tahrc eylemitir.
Dirayet ynnden cevabna gelince, sz vaktin evvelinde olmay ifade eder. nk

kelimesi, isti'l iindir. Ve btn,
vakti kaplamay iktiz eder.Rivayeti de yledir. Zira vakit girmeden namaz caiz
olmyacama gre, bundan murad :
Yani vaktinin ounu karlamanz iin demektir. Bu ise namazn vakti girer girmez
klmakla olur. Resliillah (S.A.V.)'in deti daima namaz vaktinin evvelinde klmakt.
Evveli efdl olmasa klmazd. nk, Hazreti Fahr-i Kinat daima evl olan yapard. Bu
bbda Eb Davud'un (202 275) rivayet ettii bir hads-i erfde: Geciktirmeye gel-
meyen ,ey vardr... deniliyor ve vakti geldii zaman namaz klmakta bunlardan biri
olarak gsteriliyor. Bundan maksad efdl olduunu anlatmaktr. Yoksa vakit geldikte
namaz biraz geciktirmek caizdir. Aadaki hads,, dahi vaktin evvelinde klmann efdl
olduuna dellet eder. 442[442]
184/139- Mahzre 443[443]den rivayet edilmitir k: Peygamber allallah aleyhi ve
sellem :
Vakth evveli, Allah'n rdvan, ortas, Allah'n' rahmeti, sonu Allah'n afvdr;
Bu hadsi, Dre Kutn pek zaf bir senetle tahrc etmitir.
Hads-i erifte vakitlerin evvel, orta ve son diye taksimi farz na-' mazlara nisbetledir. u
halde mn: Farz namaz vaktinin cvvcnde klana Allah'n1 rdvan, ortasnda klana
rahmeti hasl olur demektir. Ve phesiz ki rdvannn mertebesi rahmetten daha

byktr. Sonunda klana da Allah'n afv hasl olur. Fakat unutmamal ki afv su zerine
terettp eder. Demek ki, sona brakmak ne de olsa bir sutur.
Senedinin ,zaf ligi: Kavisinin Yakub b. El-Veld olmasndandr. mam- Ahmed b. Haribel
(164 241) : Bu adam byk yalanclardand diyor,; Onu bni Mam( 233) de yalanc
saym; Nesl (215 303) terk etmitir. bni Hibbn ( 354) hads vaz1 edenlerden
442[442]
218.
Eb Mahzre radiyallahif anh: ismi hakknda ihtilf edilmitir. Esah olan Semra b. Mi'yen'dir.
Fakat ibni Abdi'I - Berr <368 463); Kurey'-in soy sop yollarn bilen limdir. Mahz.re'nin baba adnn
Evs olduuna it-, tifak, etmilerdir diyor. Hazreti b Manzre Resl- Ekrem (S.A.V.)'m mezzinidir.
Mekke'nin fethi ylnda mslman olrny vefatna kadar orada mezzinlik' yapmtr. Vefat
(59)
tarihindedir.
443[443]
444[444]
219.
addetmitir. Bazlar isnadnda brahim b. Zekeriyya el -Beceti yardr. Bu adam

mttehemdir diyorlar. Bundan dolay Musannif merhum zaf n yanna bir.de cidden
lfzn katarak senedinin zaf ligini te'kid etmitir. Aadaki hads "buna ahiddir
denilemez. 445[445]
184/139- Tirmiz'nin bni mer'den rivayetinde bu hadsin benzeri vardr. Yalnz

evst yoktur. Bu da zaf tir.
Yani yukardaki hadsin benzerini Tirmiz bn mer'den rivye-ten tahrc etmitir.
Yalnz onun rivayetinde vaktin evveli le sonu zikredilmitir. Ortas zikredilmemitir. Bu

hadsin zaf olmasna sebeb yine Kavileri arasnda yukarda zikri geen Yakup b. El -
Veld'in bulunmasdr. Bu hadsin yukarkine ahid olmamas her. ikisinde de hads

imamlarnn
yalancdr
dedikleri
adam
hadslerden ne ahid olur, ne de Mehdn-Leh.
bulunmasindandr.
Binenaleyh
bu
Bu bbda, Gbir, Enes ve bni Abbas hazaratndan da rivayetler v&rsa da hepsi zaftir.
Hazreti Ali (R. A J'dan dahi ayni mnda bir hadsi Musa b. Muhammcd-,- Ali b.
HUsci/i'dvn, ila babasndan, o da dedesinden o-da Hazreti Ali.fft. AJthu iitmi olmak
u/./rr rivayet etmitir. Bu hads hakknda Beyhak (384 458) : isnad zannederim bu
bbda en sahih olan bir eydir; demitir. Halbuki hads malldr.
nk mahfuz olan, bu hadsi Musa'nn Cafer bin Muhammenden o da babasndan

mevkuf olarak rivayetidir. Hkim (321 405): Bu hususta Peygamber (S.A.V.)'den
veya sahabeden sahh olarak gelen bir hads bilmiyorum. Olan rivayet, yalnz Cafer b.
Mhammed'den, o da babasndan msvkufendir; diyor. Maamafih bu mevkuf sahh ise,

yine de merfu hkmndedir. nk fezil hakknda kendi re'yi ile bir ey sylemek
mmkn deildir. Mes'ele ihtimallidir. Bilfarz hadsler sahh olmasa bile Resl- Ekrem
(S.A.V.)'in namazna vaktin evvelinde devam etmi elmas ve yukarda arzettiimia

ahidler bu iin hsr halde efdl olduuna dellet eder. 446[446]
445[445]
446[446]
220.
136/110- Ibni mer radiyalah anh'den rivayet edilmitir ki, Reslah sallallah
aleyhi ve sellem :
Fecirden sonra iki secdeden baka namaz yoktur buyurmulardr. 447[447]

Bu hadsi, Nesl mstesna, Beler tahrc etmilerdir.Abdrrezzak?-m rivayetinde: Fecir
doduktan sonra iki rek't sabah namazndan baka namazyoktur. ziydesi vardr.
Zaten hads-i erfde geen iki secde tbirinden murad da sabah namaznn iki rek't
snnetidir. Bu hadsi mam- Ahmed b. Han-bel (164 241) ve Dre Kutn tahrc
etmilerdir. Tirmiz: Bu hads, gariptir. Kv.dmc b. Musa'nn rivayetinden baka vecihle
maruf deildir diyer.
Hads-i 3rf mns itibar ile fecir doduktan sonra ve sabah namaznn farz
klnmazdan nce sabah namaznn iki rekt snnetinden maada nafile klmann haram
olduuna dellet ediyor. nk lfz her ne kadar nefi de olsa, mns nehydir. Nehyin
asl ise tahrim iindir. Fakat mc-s'ele ihtilafldr. Tirmiz : Btn ehl-i ilim olanlar fecir
doduktan senra sabah namaznn iki rek't snnetinden baka namaz klmann mekruh
olduunda ittifak ettiler diyor. Musannif da: TirmizV-nin icma iddias acaiptir.-nk
bu mes'eledeki ihtilf mehurdur. Bunu bn'l - Mnzir (236) ve bakalar hikye
etmilerdir der. Ha-san- Basri (21110) : Klmakta beis yoktur demitir. mam-t
Malik (93 179) dahi geceleyin namaz kalmayana, sabahleyin klmasnda bir beis
grmyordu.
Bunun mislini Dre Kutn Amr b. el-s hadsinden rivayet etmitir.
Yani yukardaki Abdrrezzak rivayeti ile Dre KutnVnin rivayeti fecirden sonra
tbirinden ne kasd edildiini aklamlardr. Bununla kerahet vakitlerinin says alty

buluyor. Bunlarn bei yukarda gemiti. Yalnz aadaki hads alt kerahat vaktinden
biri olan ikindiye muarzdr.448[448]
447[447]
448[448]
221.
183/111- mm Seleme radiyalah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Sallallah aleyhi ve sellem kindiyi kld. Sonra benim evime girerek iki rek't daha kld.
Kendisine sordum: Buyurdular ki:
leden sonraki iki rek't klamamtm da onlar imdi kldm. Sahabenin sz : O

halde biz de klamadmz zaman onlar kaza edelim mi dedim.
Hayr! dedi. 449[449]
Eu hadsi. Ahmed tahrc etmitir.
Hazret mm Seleme (R.Anh)'mn sormasndan antejhyor ki, Reslllah (S.A.V.) ya bu
iki rek't daha evvel onun yannda klmam; yahut Hazret mm Seleme bunlarn
nehy edildiini biliyormu da hem nehy ettin, hem de niin kendin klyorsun demek
istemitir. RsE'ah (S.A.V.) de bunun ikindiye mahsus olmadn, lenin sonunda
klsnn iki rek'tn kazas olduunu beyn buyurmutur. Bunlar klmasna mni olan
engelin Abdl - Kays kabilesinden bir takm adamlar olduunu baka rivayetlerden
anlyoruz. Hazret mm Seleme iin hakikatini anlaynca bu sefer bu kazaya merak

etmi ve biz de bamza gelirse kaza edelim mi? diye sormu ve hayr cevabn almtr!
Musannif merhum bu hads hakknda burada bir ey dememitir. Halbuki bunu- Feth'l
- Br de zikrettii vakit: Bu rivayet zaftir; bundan hccet olmaz demi. Fakat
zaafiyyetinn vehcini anlatmamtr. Burada dahi onun zaf olduunu sylemeli idi. ,
Hads-i erif yukarda da getii vecihle ikindiden sonra nama-z kazasnn Reslllah
(S.A.V.)'in hasisinden olduuna delildir. Buna Ebfo Davud'un tahrc ettii Hazreti ie
hadsi de dellet ediyor, O hadsde: Resliah (S.A.V.) ikindiden sonra namaz klar;
bakalarn klmaktan nehyedefdi. Visl orucu tutar, bakalarn tutmaktan nehy-ederdb
denilmektedir. Lkin Beyhak (384 458): Reslllah'a mahsus olan kaza deil,
ikindiden sonraki iki rek't_ nafile idi diyor. phesiz ki, mm Seleme hazretlerinin u
hadsi, BeyhakVnin szn reddediyor. Ve kaza namaznn da Reslllah (S.A.V.)'e
mahsus olduunu isbat ediyor.
449[449]
Hazreti ie (R. Anhy nmmanen naklettiimiz yukardaki hadsine Musannif aadaki

ifdesi il eiaret ediyor. 450[450]
188/141- Eb Davud'un ie radiyallah anh'dan rivayet ettii hadsde bu

mndadr. 451[451]
Ezan Bab
Ezan : Lgatta; bildirmek demektir.
er'an : Namaz vaktini husus bir takm lfzlarla bildirmektir. Ezann meriyyeti
hicretin birinci ylnda Medine'de vk olmutur. Vaka Mekke'de meru oldu; diyenler
de bulunmusa da dorusu budur. Meru olmasna sebeb : lerinde Hazreti mer de
bulunmak zere Sahaba-i kiramdan bir cemaatin ryalarnda gkten bir melek inerek
ezann lfzlarn retmesidir. Ezan, eir-i diniyye'dendir. Sfat: snneti mekkededir.
Vcib diyenler de vardr; nk mam- Muhammed (135 189); Bir belde ahlisi
ezan ile ikameti terk etseler bunlarla harp olunur demitir. Harp ancak vacip terk
edildii zaman meru olur.452[452]
190/142- Abdullah b. Zeyd 453[453] b. Abdi Rabbih radyallah aVden rivayet edilmitir.
Demitir ki: Ben uyurken ben bir adam dolatrd. Ve dedi ki: Allahekber,
Allahekber dersin. Ve tekbiri drtemek suretiyle ezan (sonuna kadar) terci'siz olarak
anlatt .kmeti : mstesna, tek tek zikretti. Abdullah diyor ki: Sabahladm zaman Reslllah (S.A.V.)'e geldim:
450[450]
222.
453[453] Abdullah b. Zeyd radiyallah anl: Ebu Muhammed Abdullah b. Zeyd Ensr ve Hazree'dir. Akabe
batnda hazr bulunmu, Bedir bata olmak zere btn gazlra itirak etmitir. 32 tarihinde Medine-i
Mnevvere de vefat etmitir.
451[451]
452[452]
Bu hakikaten hak ryadr; buyurdu. 454[454]

Bu hadsi, Ahmed ile Eb Dvud tahrc etmi; Tirmz ile Ibn Huzeyme sahhlemilerdir.
Bill, bana Reslllah (S.A.V.) sakn namazn hi bir yerinde tesvib yapma, yalnz
sabah namaz mstesna; buyurdular.
Rivayete gre yukardaki hadsin bir sebebi vardr ki udur: Mslmanlar oalnca
aralarnda namaz vakitlerini bildirecek bir ey dnmeye baladlar. Bazlar an
alalm dediler. Reslllah (S.A.V.) Bu hristiyanlanndir buyurdu. Bir takmlar boru

alalm dediler. Bunun iin de Reslllah (S.A.V.) : O da yahudlerindir dedi. Ate
yakalm, diyenler oldu. Hazreti Peygamber (S.A.V.): O da mecslerindir buyurdular.\

Ve bylece dalp evlerine gittiler. Bunun zerine AbduUah b. Zeyd bir rya grd ve
Peygamberimize gelerek anlatt. Ebu Davud'un (202 275) fe'inde bu hads u lfzlardr:
Ben uyurken beni br adam dolatrd; elinde bir an tayordu. Kendisine: Bu an

satafmsn y Abdullah dedim. Ne yapacaksn onu dedi. Onunla namaza davet edeceiz,
dedim. Ben sana bundan daha hayrl bir ey gstereyim mi; dedi. Hay hay dedim: dersin,
il hir... dedi.
Hads-i erfde geen tcrc'in mnas : chadetleri dnp tekrar sylemektir. Mslim
erhinde: Terci, iki ehadeti evvel yava syledikten sonra dnp tekrar yksek sesle
sylemektir der.
Aada drdnc hadsde gelecektir. Bu hadse gre ikamet'te den maada tekrar yoktur.
Hads-i erif, uzakta olanlar namaza davet iin ezann meru olduuna delildir.
Reslllah (S.A.V.) msmanlar camiye toplayacak bir eyi ok dnyordu. te ezan
kendisini bu bbda zlmekten kurtard. Ezan namaz vaktinin girdiini de bildirir.

Ulem ezan okumann vcib olup olmadnda ihtilf etmilerdir. Delilleri gelecektir.
Ezann eiri diniyeden olduundan phe yoktur. Lfzlarnn ka olduunda dahi

ihtilf edilmitir. Bu hadse gre ezann ihtidasnda drt defa AMahekber denilir. Baz
rivayetlere gre iki kere denilir. Ulemnn ekserisi drt tekbir ifde eden rivayetle amel
454[454]
etmilerdir. nk bu rivayet mehurdur ve dil bir ravnin ziyde-sidir ki, byle

ziydeler makbuldr. Yine bu hads tercin meru olmadna dellet eder. Bu da
ihtilafldr. Meru deildir diyenler buradaki rivayetle amel ederler. Merudur diyenler
aada gelecek Ebu Mahzre hadsi ile amel ederler. Hadsin zahirine baklrsa ikametin
bandaki tekbir bir defa sylenecekmi zan olunur. Fakat Cumhr'a gre tekbir iki defa
tekrarlanr ve ikierden drt kere Allah ekber denilir. Bittab bu da ihtilafldr. ki defa
tekrarlanr diyenler de vardr. Buhar (194256)'nn rivayet ettii bir hadsde
Reslllah (S.A.V.) Hazreti Bil'e ezan ift ikameti tek kelimeler halinde okumasn
yalnz:yi ift sylemesini emir buyurmutur ki, aada gelecektir. O hadisle istidlal
ederek bazlar : Ezann kelimeleri ikier, ikier ikmetin ise birer birer sylenecek
yalnz :
ikier sylenecektir; demilerdir. Drt defa sylenecek diyenler buna u yolda cevap
verirler: Evet bu hads de sahihtir. Lkin ezann banda drt defa denileceini bildiren
rivayet phesiz ki daha kuvvetlidir ve dil ravnin ziydesi makbuldr. Hem drdn
inde sizin dediiniz iki de vardr. Binenaleyh her iki rivayetle amel edilmi olur.
Aada gelecek olan ezan ift okunur hadsi tekbirlerin drt sylenmiyeceine dellet
etmez.
Ezan ve ikametin sonundaki kelime-i tevhid bilittifak birer defa sylenir.
Ezan ift, ikamet tek kelimeler halinde okunur diyenler buradaki hikmeti yle izah
ederler: Ezan uzakta otanlar armak iindir. Bundan dolay tekrar onda meru
olmutur. Sesi ykseltmek, yksek bir yere kmak mstehap olmutur. Fakat ikamet
yle deildir. O mevcut cemaata namazn hazr olduunu bildirmektir. Binenaleyh
tekrara hacet yoktur. Ve alak sesle okunur :cmlesi ise ikametten maksad o olduu iin
tekrarlanr. 455[455]
190/142- Ahmed, hadsin sonuna Bill'n sabah ezannda namaz uykudan daha
hayrldr demesinin hikyesini ziyde etmitir.
455[455]
225.
Buradaki hadsden murad, A-bdul!ah.b. Zeyd hadsi olacaktr. Tir-miz (200 279, bni
Mcc (207 275) ve mam- Ahmed Un Hanbel (164 241) Hazreti Bill (R. A.)
hadsini Abdurrahman b. Bbi Leyl (83) dan u lfzlarla rivayet etmilerdir:
Bill, bana Reslllah (S.A.v.) sakn namazn hi bir yerinde tesvib yapma, yalnz sabah
namaz mstesna; buyurdular, dedi. Ancak bu hadsde zaf rav olduu gibi inkita-'da
vardr. Tesvib :
demektir. Ve iki defa sylenir.

Musannifin ham ettii gibi:
Nitekim Eb Davud'un Sumeninde zikredilmitir.
ibaresi Abdullah b. Zeyd hadsinde mevcut deildir.
456[456]
190/142- Ibni Huzeyme'nin Enes radyallah anh'&n rivayetinde Enes (R. A.) sabah
ezannda mezzin dedii vakit: demek snnettendir demitir:
Hadsri erifi bn's - Seken (294 353) de sahhlemitir. Nes:
Namaz uykudan daha hayrldr, namaz uykudan daha hayrldr (szleri) sabahn lk
eianndadr deniliyor.
u halde dier rivayetlerde .mutlak zikredilen, burada mukayyet olarak gelmitir. bn!
Resln diyor ki: Bu rivayeti bn Huzeyme sa-hhlemi ve; Tesvib ancak sabahn birinci
ezan iin meru olmutur. nk uyuyan uyandrmaya yarar; ikinci ezan ise vaktin
girdiini bildirmek ve namaza davet iindir. demitir. Nes'nin Essncnl -Kbra'dz
Siifyan'dan, o da Ebu Cafer'den o da Bbu Sleyman'dan o da Ebu Mahzure'den iitmi

olmak zere rivayeti u lfzlarladr:
Resllah (S.A.V.)'e mezzinlik yapyor ve birinci sabah ezannda haydin namaza

haydin kurtulua! Namaz uykudan daha hayrldr. Namaz uykudan daha hayrldr;
diyordum. bni Hazm (384 456) : Bu hadsin isnad sahihtir der. Beyhak (384
458)'nin Essne-n'l - Kbra snda da hadsin benzeri vardr. u halde:
cmlesi, namaza davet ve vaktin girdiini bildirmek iin meru olan ezandan deil;
456[456]
226.
uyuyan uyandrmak iin meru olmu szlerdendir:
cmlesinden murad; Namaz iin uyanmann yani kyamette verilecek rahatn uykudan
daha hayrl olduunu beyandr. 457[457]
193/143- Ebu Mahzre radyallah anh'den rivayet edilmitir k. Peygamber sallallah

aleyhi ve sellem kendisine ezan retmi. Bunda tercii de zikretmitir. 458[458]
Bu hadsi. Mslim tahr etmitir. Onu Beler de rivayet etmi; fakat drtl olarak
zikretmilerdir. Reslllah (S.A.V.) Hz. Eb Mah-zre'ye ezan bizzat okuyarak
retmitir.
Kssas udur: Ebu Mahzre Mekke'nin fethinden sonra Mekke'lilerden dokuz kii le
birlikte Hneyn'e kmlard .M'minlerin ezan okuduunu iitince cnlarla alay etmek
iin bunlar da ezan okudular. Ebu Mahzre diyor ki : Reslllah (S.A.V.): Bu adamlarn
Bu adamlarn ara snda gzel sesli birinin ezan okuduunu iittim buyurarak bize
adam gnderdi. Hepimiz birer birer ezan okuduk. Ben en sonraya kalmtm. Ezan
okuduum zaman- bana hitaben, gel diyerek huzuruna oturttu. Alnm mesh etti. Ve bana
defa bereket duasnda bulundu. Sonra dedi ki: Git de mescid-i haramda ezan oku! O
halde ret bana y Reslllah dedim. l hir...
Hads-i erfde zikri geen terci', ehadeteyni sylerken yaplr. Bu hadsin Ebu Dvud
(202 275) deki lfz udur:
Sonra, Allah'dan baka Allah yok idiine ehadet ederim. Allsh'dan baka Allah yok
idiine ehadet ederim. IVluhammed'in Reslllah olduuna ehadet ederim, dersin.
Bunlar sylerken sesini ksarsn. Sonra ehadette sesini ykseltir: Allah'dsn baka Allah
yok idiine ehadet ederim; Allah'dan baka Allah yok idiine ehadet ederim.
Muhammed'in Reslllah olduuna ehadet ederim, IVluhammed'in Reslllah
olduuna ehadet ederim; dersin.
457[457]
227.
458[458]
Birinci defa ehadeteyni sylerken sesini ksmasnn hikmeti bazlarna gre mnasn
ihls ve samimiyetle dnebilmek iindir. nk ihlsla dnmenin kemali ancak
alak" sesle olur. te bu sahih ha-dsile istidlal ederek, Cumhur-u ulem tarafndan
meru olduu ileri srlen terci' budur. Terci meselesi Abdullah b. Zeyd hadsine ziyde-
dir. Maamafih adi tarafndan yaplan ziyde makbuldr. mam- Azam Eb Hanfe (80
1503 ile fukahadan bir ksm Abdullah b. Zeyd hadsi ile amel ederek tercii kabul
etmezler.
Yukardaki hadsi Mslim tahrc etmi ise de bandaki tekbir onda iki defadr. Eu
rivayetle mam- Malik (93 179) ve bakalar amel etmilerdir.
Beler'deki Eb Mahzre hadsinde ezann bandaki tekbir Abdullah b. Zeyd hadsinde

olduu gibi drtldr. bn Abdiberr (368 463) El-stizkr- adh eserinde: Ezann
bandaki drt tekbir Eb Mahzre ile Abdullah b. Zeyd hadsinin sika (gvenilir1)
rvilerinden hfze-dilmitir; bu ziyde kabul vcib olan bir ziydedir diyor. bn
Teytniyye ( 726) El-Mnteka da drt tekbir ifade eden Eb Mahzre hadsini

Mslim'in rivayet ettiini sylemi; Musannif Merhum ise Mslim'e deil. Beler'e nisbet
eylemitir. Tahkik neticesinde anlalmtr ki, Mslim erhi Nevevl; Bu hadsin
ekseriyetle asllarnda tekbir evvelinde iki defadr demitir. Kad yz (476 544) da:
Sahh-i Mslim'in Frisi tariklerinden bazsnda ezann bandaki tekbirin drt olduu
zikredilir diyor. Bundan anlalyor ki: Musannif ekseri rivayetleri nazar- itibara alm;
bni Teymiyye ise baz tariklerine itimat etmitir. Aralarnda mnafat yoktur.459[459]
194/144- Enes rackydllah anh'den rivayet Edilmitir.Demitir ki: Bl'e ezan ifter
ifter; ikameti, ikamet yani mstesna, tek tek lfzlarla okumas emrolundu.460[460]
Bu hads Mftefekun Aleyh'dir. Mslim istisnasn zikretmemistir.
Hadsteki fiilinin mehul gelmesi, faili herkese bilindii iindir. nk er' kaidelerde
Peygamber (S.A.V.)'den baka kimse emredemez. Buradaki ifter tbiri mcmeldir.
459[459]
229.
460[460]
kiye de, drde de ih-timallidir. Abdullah b. Zeyd ile Eb Mahzre hadsleri bu icmali
beyan etmi; tekbirin ift yaplmasnn drder sair lfzlarn ise ikier defa sylemekle
olacan anlatmtr. Maamafih bu hkm ekseriyetle bakarak verilmitir. Yoksa ezan
lfzlarnn iinde sonundaki tevhit yani gibi bir defa sylenenleri de vardr. Hakikaten
Ulem ezan lfzlarnn kaar defa sylenecei hakknda ihtilf etmilerdir. Hanefiyyeye
gre bataki tekbirler drt; sair btn ezan ve ikamet lfzlar ikier; sonlardaki tevhit
birer defa okunur. Delilleri : Semdan inen melek hadsi ile Abdrrezzak ( 211), Dre
Kutn (306 385) ve Tahvl (238 321)'nin rivayet ettikleri:
Muhakkak ki Bill ezan ve ikamet lfzlar n ikier defa sylyordu hadsidir. u

kadar var ki, Hkim (321 405*) bu hadsde inkita olduunu iddia etmitir. Baz
tariklerinde de zaiflik vardr. Amma tekbirlerin drt olaca rivayeti ikametin tek olaca
rivayetine muarz deildir. nk bu tek rivayeti sahihtir. kamet lfzlarnn ikier
okunmas adi olan rvinin ziydesi ile sabittir. Byle bir ziydenin kabul ise vcibtir
diyenlere bu rivayet sahih olmamtr diye cevap veriyorlar, mam-1 M alk'e (93
179) gre bataki ve sondaki tekbirler-maad ikamet lfzlar tek okunur. Cumhur'a gre
ikamet lfzlarnn den maadas tek okunur. 461[461]

194/144- Nes'nin
eklindedir.
rivayetinde hads
Peygamber (S.A.V.) Bill'e emretti
Bu hadsi Nesl (215 303) dahi Hazrefi Enes'den rivayet etmitir. Musannifin bu
hadsi burada zikretmesinin sebebi, yukarda mehul sigas ile zikredilen hadsin de
merfu ve Mttefekun Aley olduunu anlatmak iindir. Hattb ( 388) diyor ki: Ezann
ikier, ikametin tek okunaca rivayetinin isnad rivayetler iinde en sahih olandr.
Ulemnn ekserisi bu kavi ile amel ederler. Mekke ve Medine'de, Hicaz'da, sm'da,
Yemen'de, Msr diyarnda t Marib-i Aksa'ya kadar hep bununla amel olunur.
Bazlarnca mteahhirini ulemnn muhakkiklerinden saylan Salih b. Mehdi (1047

1110) ezann lfzlar ikiermidir, drdermidir? Tercihi varmdr, yokmudur? Ver
ikametteki ihtilf hususunda Sbl's -Selm sahibi San'n'nin ok. beendii u szleri
461[461]
230.
sylemektedir: Bu mes'ele garib vukuattandr. eriatta deil, dette bile benzeri azdr,
yle ya. Ezan ve ikametteki su lfzlar az. mdd ve muayyen bir ka tzdr. Bunlarla
her gn ve gece be defa en yksek yerden seslenil-mektedir. stelik her iitenin
mezzinin dediini okumas da emrolun-mustur. slmiyyetin ilk devirlerinde ezam
okuyanlar devirlerin en hayrlsn tekil edenler; faziletleri korumaa en titiz

davrananlardr. Bununla beraber ne sahabenin, ne de tabinin bu bbda sz ettikleri,
ihtilfa dtkleri sylenmemitir. Sonra mteahhirin arasnda iddetli ihtilf zuhur
etmi; ve her frka az ok ie yarar bir ey ortaya atmtr. Bu deliller birbirinden farkl
da olsa rivayetler arasnda yinede mnafaat ve zddiyet yoktur. nk her birinin bizim
kail olduumuz vecih ile snnet olmasna mani yoktur. Bunun benzerleri hususunda
mesel teehhdde okunacak lfzlarla salat'l - havf nasl klnaca hususunda dahi
"ihtilfa; dmlerdir. 462[462]
Grlyor ki Salih b. Mehdi mteahhirin ulemya ayor. Bu ines'-rle garip vukuattandr; eriatta
deil, dette bile benzeri azdr diyerek on lan ayplyor. Ashab- Kiram ile tabin zamannda ezan ve
ikamet mes'elesin-de byle ihtilflar olmadn iieri sryor. Nihayet bu bbdaki rivayetler birbirinden
farkl bile olsa, yine her birinin snnet olmasna bir mni yoktur, zaten biz de buna kailiz diyor. Yani ezan
ift lfzlarla da okusan olur. Tek lfzlarla da. nk bunlarn her biri sabit olmu snnetlerdir.
Binenaleyh bunca grltye ne lzum var demek istiyor.
462[462]
Kanaat- cizanemce ise alacak olan mteahhirin ulem dedii mezhep imamlar deil;, asl onlara aan
ibni Mehd ile onun hayranlardr. eitli ezan hadslerini dinlemekten usanm gibi grnen bu zat onlar
mteahhirin ulemnn kuru grltden ibaret bir ihtilf telkki ediyor. Ve bunlarn deil eriatta, dette
bile eine zor rastlanan ndirattan olduunu iddia edecek kadar ileri gidiyor.
Hakikat udur ki: Ulemnn ihtilfa dmelerine sebeb h ind mtea-llar deil, karlarndaki
delilleridir. Bu delillerin her biri birer hadsdir. Ulem- kiram, olunca ilm kudretlerini bu mbarek
hadsler zerinde teksif ederek birer neticeye varmlar. Ve bittesadf netice bni Mehd'nin dedii gibi
ayr ayr snnetler eklinde tecelli etmitir. Yani bugn ezan ve ikameti ift lfzlarla okuyan mezhepler
de vardr; tek lfzlarla okuyanlar da. Ortada mes'elenin srncemede kalm bir taraf yoktur ki, amaya
mahal olsun. Ulemfl-vlirmn mes'eleyi son derece titizlikle ele almalarna ise kzmak veya ayplamak
yle dursun, ancak teekkr olunur. nk ancak bu muhterem Zevatn grlmedik ciddiyet ve titizlikleri
sayesindedir ki, eair-i diniyyemiz ve onlardan biri olan ezanmzla ikametimiz kelimesine dokunulmadan
zamanmza kadar gelebilmitir. Eer onlarn bu titizlii olmasa idi bu gn mi narelerde an alma
teebbs bile htiml dahiline girerdi. Nitekim uzun bir mddet memleketimizde Ezan-i Muhammedi'nin
trkge okunmas bunun bir balangcdr. Bugn Allah'n bir ltfu olarak ezanmzla Kur'ammiz gkten
indirildikleri lisanla okunmakta ise de gerek ezan, gerekse Kur'an- trke okuma fikr-1 fasidi henz
snm deil; bilkis veba mikrobu gibi gittike salgn halini almaktadr...
Ne gariptir ki ezann trke okunmasn stiyenlerin bir tanesi bile namazn klmazlar. Bu imdi byle
olduu gibi trke okunduu devrede de byle olmutur. Camiye bayramda dah uramazlar.
Fakat yine de ezann trke okunmas namazn Kur'an tercmesi le trke klnmas hususunda sz
sahipleri kesilerek en byk yaygaray onlar koparrlar. Bu slmiyet dman mslmanlar! zaman
zaman devlet ricalini bile megul edecek grltler kaldrmlardr.
196/145- Eb Chayfe 463[463] radiyallah anh'en rivayet edilmidir. Demidir k:
Bill'i ezan okurken grdm. Azn urada ve urada (sada solda) takip ediyordum; iki
parma kulaklarnda idi.464[464]
Bu hadsi Ahmed ve Trmiz rivayet etmi, TIrmiz sahhlemitir Ibni Mce'nin
rivayetinde: iki parman kulaklarna koydu. Eb Davud'un rivayetinde: geldii zaman

boynunu saa, sola bkt; ve dnmedi^ ziydeleri vardr. Hadsin asl Buhri ile Mslim'dedir.
Ezan okurken Haireti Bll'i takip eden rvi parmaklarnn hangilerini kulaklarna
koyduunu tayin etmitir. Nevev (63 676) bunlarn ehadet parmaklar olduunu
syler. Bu hadsi bni Mce ile Eb Dvud da Eb Cheyfe'den rivayet etmilerdir. Eb
Davud'un (502 275) rivyetindeki boynurfu saa sola bkt tbiri mam-t
Ahmed'in (164 241) rivayetinde geen azn urada ve urada takip ediyordum
ifadesinin aklamasdr. Hatt Mslim'in (204^-261) rivayeti Eb Dvud'unkinden

daha da sarihtir. Onda yle deniliyor:
Azn urada ve urada saa sola evirerek: hayaalesselh, hayyaalelfelh dediini

te^bu gibi dg st beyai; ii kurum ve zifir kesilmi alaca mslman-lara -hakiki tabirini syleyelim- bu
clk yumurtaya benziyen halis mnafklara haddini bildiren bizler deil, o ulemdr. O muhterem zevatn
yaptklar -hg- kuru grlt deil, her biri bal bana birer keramettir. Binenaleyh onlar hakknda bu
gn dare-i kelmda bulunmak hem ayp, hem gnah olur.
Sonra ulemnn ihtilfndan mslmanlar ne zarar grmtr, ki, halli gereken bir mes'ele mi gibi
zaman zaman ortaya atlyor ? afliler'le Hane-ffler'in, Malkiler'le Hanbelfler'in birbirleri le mezhep harbi
yaptklar olmug-mudur ? Bu suallere evet diye cevap verecek bir vaka bilmiyorum. Benim cizane
hatrmda kalan udur: Ulemnn ihtilf rahmettir.
Ezan babnda Ashab- Kiram ile tabiin hazartnn htilf olup" olmadn anlamak iin ise bu babn
hadislerini okumak kfidir.
Eb Cnheyfe radiyallah anh : Vehb b. Abdullah yahut Vehb b. MttsUm's - SavAi Amlr'dir.
Sahabenin kklerindendir. BeslUUah (S.A.V.)'in vefatnda henz sab idi. Lkin yine Resulflllahdan
hads iitmitir. Hazreti Ali (B.A.)'in fevkalde muhabbetini kazanmt. Hazreti Ali (B.A.) kendisine derdIOau Beyt'1-Mal muhafz tayin etmiti. Hazreti Ali'nin btn gazalarnda-onunla beraber bulunmutur.
Kfe'de 74 tarihinde vefat etmitir.
463[463]
464[464]
takip ediyordum. Bu hadsde saa ve sola dnmenin eh&deteyndcn scnra olduu da

beyan ediliyor. bni Huzeyme (223 331) bu hususta ayr bir bb yapmtr: Ve Az
evirmek, yz dndrmekle olur diyerek vek' tarikiyle u hadsi tahrc etmitir:
Ezamnda yle yapmiya balad. Ban saa ve sola evirdi. Hazret Bill'n ezan
okurken dnd rivayeti ise sahh deildir. Parmaklarn kulaklarna koymasn

Resllah (S.A.V.)'in emrettiine dair rivayette zaftir. mam-% Ahmed b. Hanbe'deu
(164 241) bir rivayete gre dnmek ancak minarede olur ve iki taraf ahalisine
iittirmek iin yaplr. Ulem, saa ve sola dnmenin iki fidesi olduunu sylerler. BK ri
sesinin daha iyi kmasn temin ettii; dieri de mezzin olduunu bildirmek iindir. Bu
suretle uzaklarda olan, yahut sar bir kimse cnu grmekle ezann' okunduunu anlar.
Acaba ikamette de saa sola dnmek varmdir. Bu suale mam- Tirmizi (200 279)
cevap veriyor ve: Evzl (78 150) bunu ho grd diyor.465[465]
199/146- Eb Mahzre radiyallah anh'den rivayet edilmitir k. Peygamber sallalah

aleyhi v? sellem kendisinin sesini beenmi ve ona ezan retmitir 466[466]
Eu hadsi, bni Huzeyme rivayet etmi, ve sahhlemitir. Hads-i erifin kssas yukarda
drdnc hadsde geti. Bunda mezzinin gzel sesli olmasna dellet vardr. 467[467]
200/147- Cbir b. Semura radiyallah anh1'den rivayet edilmitir. Demitir k:

Resllah sallalah aleyhi ve sellem ile iki bayram namazn bir kere deil, iki kerre
deil, ezansz ve ikametsiz olarak kldm. 468[468]
465[465]
466[466]
233.
467[467]
468[468]
234.
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir.
Yani bir ok defalar hep ezansz, ikametsiz kldk 4emek istiyor. Bu hads-i erif bayram
namazlar iin ezan ve ikametin meru olmadna delildir. Ki icma gibidir. Ashab-
Krm'dan bnz-Zbeyr, Nlu-aviye ve mer b. Abdilaziz hazaratnn bayramlar Cumaya
kyas ederek ezan ve ikametin onlarda da lzumuna kail alduklaf rivayet ediliyorsa da
bu kyas doru deildir. Bayram namazlarnda ezan ile ikamet Hazreti Peygamber
(S.A.V.)'den nakledilmedii gibi, Hulfa-i Ra-idin'den de edilmemitir. Binenaleyh
onlarda ezan ve ikamet bidatdr.
Aadaki rivayet de bunu te'yi deder. 469[469]

200/147- Bunun benzeri de bn Abbas radiyallah anh'den ve'ba kasndan Buhar ie
Mslim'de rivayet edilmitir.
Bazlar bayramlarda ezann yerine namaz toplaycdr denilir; demilerse de, Bayram
namazlar hakknda byle bir snnet yoktur. bnl Kayym: El-Hedyun NebevH nm
eserinde* Hazreti Peygamber (S.A.V.) namazgaha vardkta ezansz ve ikametsiz olarak
UU^ "C}CJ \ dahi demeden namaza yani Bayram namazna balard diyor. u
mtalaaya bemni San'n dahi bunlardan hibirini yapmamak snnettir. Bundan

anlalyor ki, bazlarnn: Bayramlar ve cenaze namaz gibi kendilerinde ezan ve ikamet
meru olmayan namazlar davet ederken demek mtehaptr eklindeki iddias doru
deildir. nk mstchab olduuna hibir deli] yoktur. Mstehap olsa onu ne Restilah
{S.A.V.) terk ederdi, ne de Hulfa- Raidin ile daha sonrakiler. Evet.Ksf namaznda
sabit olmutur ;amma yalnz^ ona mahsustur. irlerini ona kyas etmek doru olmaz.
nk Reslllah (S.A.V.) devrinde bir eyin sebebi mevcut, iken, cmu yapmazsa onun
zaman- saadetinden sonra o eyi yapmak aiv ,hk bid'at olur. Binenaleyh kyas ve ire
yolu ile, de iba ti mmkn olamaz demektir.470[470]
469[469]
470[470]
202/148- Eb Katde radiyallah anh'den namazdan uyuyarak kaldklar hususdaki
uzun hadsde yle rivayet edilmitir: Sonra Bill ezan okudu ve Reslllah sallallah
aleyhi ve sellem hergn yapt gibi namaz, kld. 471[471]
Uyuyup kaldklar namaz, sabah nama-z idi. Hayber gazasndan dnyorlard, Hazreti
Bill Resllah (S.A.V.)'in emri ile ezan okumutu. Nitekim Snen-i Ebi Dvud da:
Sonra Bill'e namaz iin ezan okumasn emretti; o da okudu denilmektedir.
Hads-i erif uyuyarak klnamyan kaza namaz iin ezan okumann mar olduuna
delildir. Unutularak klnamayan da ayni hkmdedir. nk Reslllah (S.A.V.)
hkmde ikisini bir tutmu ve:
Kim bir namaz uyuyarak karr veya unutursa... il hir... buyurmutur, mam-t
Mslim (204 261) n rivayet ettii Eb Hreyre hadsinde: Hazreti Peygamber
(S.A.V.)'in Bill'e ikamet getirmesini emrederek ezan zikretmedii ve keza Hendek

gazasnn vuku bulduu, gn kalan namazlarn kaza ederken yalnz ikamet getirmesini
emrettii, ezan zikretmedii grlyorsa da bunlar yukarki Eb Katade hadsine
muhalif deildir. nk Eb Katade hadsi msbittir, yani ezan isbat ediyor. Eb

Hreyre hadsi ile Hendek gnn anlatan Eb Said hadslerinde ise ezann isbat nefyi
yoktur. Binenaelyh aralarnda muaraza da yoktur. nk zikredilmemek, zikredilmeye

muaraza edemez. 472[472]
207/148-b Mslim'in Cbir'den rivayetinde: Peygamber (S.A.V.) Mzdolife'ye geldi.
Orada akam le yatsy bir ezan ve ki ikametle kld denilmektedir.

471[471]
472[472]
236.
Hads-i erf iki namaz cem ettiini gsteriyor. Buhri (194 256), Ibnl Mes'ud
radiydllahii anh'den u hadsi rivayet eder:
bni Mes'ud (R.A.) akam namazn ezan ve ikametle yatsy dahi ezan ve kametle kld.
Ve Reslllah (S.A.V.)' byle yaparken grdm dedi. Ya-lnz yukardaki iki hadse
aadaki hads muaraza ediyor. 473[473]
207/148 c Mslim'in bn mer radiyallah anh'den rivayetinde: Peygamber (S.A.V.)
akam ile yatsy bir ikmet le bir arada kld. denilmektedir.
Eb Dvud: Her namaz iin cmlesini ziyde etmitir. Eb Davud'un bir rivayetinde:
hi biri iin ezan okumad denilmektedir.
Hadsin zahirine baklrsa bu iki namaz birlikte klnrken ezan yoktur. Namaz klman
yerin Mzdelife olduu Mslim"de sarhaten zikredilmitir. Mslim hadsini rivayet
eden Sad b. Cbeyr (R. A.) diyor ki: Sonra Ibni mer'le beraber Arafattan ekildik. T ki
Cema yani Mzdelife'ye geldik. Orada bn mer akam 41e yatsy bir ikametle kld.
Sonra ekildi ye dedi ki : Reslah (S.A.V.) bize bu yerde byle kldrd.
u halde bu rivayette Mzdelife'deki cami'de ezan olmadna, her iki namaa iin bir
ikmet getirileceine dellet eder. Yalnz Eb Davud'un yine bnl mer'den rivayet ettii
Her namaz iin tbiri her namaz iin ayr ayr ikmet getirileceini ifade ediyor.
Binenaleyh Mslim'in rivayeti bununla takyd edilir. Yine Eb Davud'un bn mer'den
rivayet ettii; Hibiri iin ezan okumad* tbiri bu namazlar iin ezan okunmadnn
ak delilidir. Rivayetler tearuz halindedir. nk Hazret! Cblr (R. A.) bir ezan ve iki
ikmet isbat ediyor.
Ibnl mer hadisi ezan yok, iki ikamet vard; diyor. Ibni Mesud hadsi ise iki ezan, iki
ikmet isbat ediyor. Eer hkm isbat eden hads, etmeyene tercih olunur; dersek Ibni
Mes'ud hadisi ile amel etmek
icap ccfor. Bazlar, Cbir hadsi tercih edilir, nk ezan isbat ediyor; bni rner hadisi
ise onu nefyediyor demi ise de yine de bn Meft'd hadsi tercih olunur. nk onun
473[473]
isbat daha" oktur. 474[474]

205/149- Ibn mer ve e radiyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Resfah sallallah aleyhi ve sellen :
Bill geceleyin ezan okur, binenaleyh sz bn mmii Mektm ezan okuyuncaya

kadar yiyip iin; buyurdular. bn mmii Mektm m bir adam idi. Kendisine sabahladn, sabahladn denilmedike ezan okumazd. 475[475]
Bu hads Mttefekun Aleyh'dir. Sonunda idr vardr.
Hadsde geen geceleyin tbirinden murad: Tan yeri aarmamdan az ncesidir. Bunu
BuharVnin (194 256) rivayeti aklamtr. bn mm Mekfm'un ismi Amr'dr.
dr: Katma szdr. Yani Haz-reti Peygamber (S.A.V.)'in sz deildir. Buradaki
idrtan maksad :
Kr br adam id l hir... cmleleridir. Bu cmleler ya bn mer, yahut Zhr

tarafndan sylenmitir.
Bu hads-i erf fecir domadan nce ezan okumann meru olduuna detiidr. Fakat bu
ezan, vakitleri bildirmek, namaza davet et-msk iin meru oan ezan deildir. nk
henz namaz vakti girmemitir. Bu. ezanm vech- meriyyetini Resl'lah {S.A.V.) :
Uyuyannz uyansn; namazda olannz da dnsn diye?> buyurarak beyan etmitir.

Hadsi Tirmiz (202 279)'den gayri sahh sahipleri rivayet etmilerdir. Namaz
klandan maksad gece namaz klandr. Dnmekten murad da uykuya veya namazdan
kp oturmaa rl fin m r.sidir. u halde uyuyanlar uyandrmak, namazda olanlar
itirahata davet etmek iin meru olan bu ezan Yemen gibi baz yerlerde minarelerde
okunan tebihlere benzer bir eydir. u farkla ki, bu ezandr.
474[474]
475[475]
237.
Rgs'- Ekrem (S.A.V.)'in yeyin, in buyurmas, oru tutanlar iindir. Ve yiyip imenin
sabah ezanna kadar devam edeceine delildir. Hatt, bni mm Mektm'a:
Sabahladn sabahladn denil-medike ezan okumazd denilmesine baklrsa, fecir
doduktan sonra bile ezan okununcaya kadar yiyip imenin caiz olduu anlalr. Hatt,
buna kail olanlar bile bulunmutur. Caiz grmeyen Cumhur-u ulem ve mezheb
imamlar ise sabahladn szn sabaha yaklatn mnsna alrlar.
Hads-i erfde, bir mescid iin iki mezzin bulundurmann caiz olacana dellet vardr.
Bunlarn beraberce ezan okumalar bazlarnca mekruhtur. Bunu ilk icad eden Ben
meyye'dir. Bazlarna gre mekruh deildir. Ancak bir kargaala sebeb olursa,
mekruh olur.
Yine hads-i erfde mezzinliin gz grene de grmeyene de verilebileceine dellet
olduu gibi, bir kimseyi tarif etmek iin onun sakatln sylemeye ve kii annesinin
adyla hret bulmusa, onunla anlmasnn caiz olduuna da dellet vardr.476[476]
205/150- bni mer radyallah anhm'dan rivayet olunmutur ki; Bil! fecirden
nce ezan okumu ve Peygamber salallah aleyhi ve sellem kendisine: Dnp Dikkat
edin,- kle uyudu diye nida etmesini emir buyurmulardr. 477[477]
Bu hadsi Eb Dvud rivayet etmi ve zaf bulmutur.
Eb Dvud (202 275) bu hadsi tahrc ettikten sonra yle demitir: Bu hadsi
Eyybdaa yalnz Hammad b. Seleme rivayet etmitir. Mnzir ( 656) diyor ki : Tirmiz
(200 279) : Bu hads mahfuz deildir dedi. Ali b. El - Medn (161) : Hammad bin
Seleme hadsi mahfuz deildir. Onda Hammad b. Seleme hat etmitir der.
Fecirden evvel ezan okumak meru deildir diyen HanefHer'le ir ulem bu hadsle
476[476]
477[477]
238.
istidlal ederler. 478[478]

237/151- Eb Said-i Hudr ntn/allah anh'den rivayet edilmitir. Demr ki:
Reslllah salallah aleyhi ve sellem;
Ezan iittiniz mi hemen siz t!e mezzinin dedii gibi deyin; buyurdular. 479[479]
Bu hadis, Mttefekun Aleyhdir.
Hads-i. erif, ezan iiten kimsenin mzzinin arkasndan onun dediini demesinin meru
olduunu bildirmektedir. Bu hususta mnase-bet-i cinsye haliyle, helada bulunmak

mstesna, dier btn ahvl msavidir. Yani abdestli, abdestsiz, cnb, hayzl, nifasl
hkmen birdir. Fakat Hanefler'e gre hayzl ile nifashya da icabet lzm gelmez: Zira
ehil deildirler. Ezan iiten namazda ise bittabi icabet etmez. Maama-fih mss'ele
ihtilafldr. eitli kaviller iinde sevaba en yakn namaz halinde icabet etmeyip,
bitirdikten sonra etmesidir.
Hads-i erfdeki emir hernekadar iitene ezan tekrarlamann va-cib olduuna dellet
ediyorsa da, buradaki emrin vcup ifade edip etmemesi ihtilafldr. Bazlar vacibtir
demiler; Cumhur'u ulemya gre vacip deildir, delilleri: Resl- Ekrem (S.A.V.)'in bir
mezzin ezan okurken Allahekber dedikte: demesi ehdeteyni okuduu zaman da :
buyurmasdr. Bunu Mslim (204 261) tahrc etmitir. Eer icabet vacip olsa idi,
Resl- Ekrem (S.A.V.) de mezzinin dediini der idi. Binenaleyh Eb Said hadsindeki
emir istihbab iindir derler. Maama-fih rvinin sznde Reslllah (S.A.V.)'in mezzini
takiben onun dediklerini demediine dair bir sz yoktur. Olabilir ki rvi yalnz adetten
ziyde olarak sylediini zikretmitir. Hadsteki :
Sylediinin mislini ifadesinden iitilen her kelimenin tekrarlanaca anlalyor.
Filhakika mm Seleme (R. Anh.yds.n Rest- Ekrem (S.A.V.)'in t mezzin skt

edinceye kadar onun sylediklerini syledii rivayet olunmutur. Hads Nes (215
478[478]
479[479]
303)'dedir. Ezan okunurken mezzinin arkasndan icabet edemiyen iin fazla vakit
gememi olmak artyla sonradan okumak mstahabdr. Mezzinin dedii gibi

'temekten murad onun gibi yksek sesle okumak deildir. nk mez?in bakalarna
iittirmek iin okur, cabet edende byle bir maksad yoktur. Mezzinin arkasndan
okumasa da yalnz gnlnden geirse icabet etmi oimaz. nk gnlden geirdii ey

sz deildir.
Halbuki Eb Sad hadsi ile aada gelen Muavye hadsilerden maada btn ezan
lfzlarnn sylenmesinin icap ettiini gsteriyorlar.480[480]
207/151b Buhar'nn Muaviye radiyatlah anh'den rivayetinde bunun misli vardr.
Yani ezan iiten tlerden maada- btn lfzlar mezzinin arkasndan tekrarlyacaktr.
Bu hususu aadaki hads de ifade ediyor. 481[481]
207/15 c Mslim'in mer radyaah anh'den mezzinin dedii gibi demenin fazileti
hakkndaki rivayetinde : Ezan hayale lerden maada kelime kelime sylyecei,
onlarda ise :
diyecei beyan buyruluyor.
Yani ezan iiten, mezzinin arkasndan her kelimesini okuyacak ise de hay'ale ler
bundan mstesnadr. Hay'ale :
demektir. Yani o cmleleri ksaltma tbirle ifade etmektir. Mezzin bunlardan birini
okudumu iiten ayn sz tekrarlamayp :diyecektir. nk Haydi namaza demektir.
Bu szde mezii iitenleri namaza davet ediyor. cabet edenin ise kimseyi jvet ettii
yoktur. O halde bu sz tekrar etmesi lzumsuzdur. Hatt mezzin le alay ediyor
zannn bile verir. Bundan dolay onun yerine yi okumas emredilmitir. Mslim'deki bu
480[480]
481[481]
240.
mer hadsi, BuharVnm Muavye'den rivayet ettii hadsin metni itibar ile ayndr.
Yalnz Musannif merhum ihtisar yapmtr.
Ezan iiten kimsenin mezzinin arkasndan nasl hareket edecei en ince teferruatna
kadar beyan edilmitir. Mslim'in (204 261) rivayet ettii hadsde yle deniliyor :
Mezzin: Allahekber Allahekber dedi mi, sizden herhangi biriniz de: Allahekber
Allahekber desin. Hay'alelere geldikte ise :
Mezzin dedi mi: dedikte; desin. desin.
Sonra dedikte; buyruluyor. Bu izahata gre ki hayyalessala ikinci kere
cmlesini okumak yahut her ikisine bir kere demek istenmi olmas
dahilindedir. Hayyalelfelh de ayn hkmdedir.
lhevle
ihtimal
Havkaie'ye gelince: Bu kelime cmlesini ksaltmak suretiyle ifadedir. Yani bu cmleyi
sylemeye havkale, derler. Havi: Hareket demektir. O halde cmlenin mnas udur:
Hareket ve kudret ancak Allah'n dilemesiyledir. Bazlar tefsir ederek yle mna
verirler: erri def babnda hareket ve hayr elde etme-hususunda kudret ancak Allah'n
dilemesiyle hasl olur! Bir takmlar da lahavle cmlesine u mnay vermilerdir:

Allah'a isyan etmemek hareketi, ancak Allah'n korumasyla; taatna kudret de ancak
onun yardm ile hasl olur. Bu mna bni Mes'd (R. A.)'dcn merfu olarak rivayet
edilmitir. Mevzuu bahsimiz olan mer hadsi yukarda gecen Eb Sad hadsini takyit
etmektedir. Eb Sad hadsine gre ezan iiten kimse her sznde mezzinin
arkasndan giderek o sz tekrarlya' aktr.
Fakat bu hads hayyalessel ile
thayyalelfelh cmlelerinin tekrarlanmayacana, onlarn yerine denileceine dellet

ediyor. Binenaleyh Eb Sad hadsini de bu mnaya alp takyid ederiz. Bazlar ezan
iiten hay'alede dahi mezzinin dediini sylemelidir demilerse de evl olan

zikrettiimizdir. Zaten mna hay'aleye kar havkale le cevap vermeye daha mnasip
der. nk hayyalelfelh cmlesi ile haydi Jelha yani kurtulua, hayr kazanmaya
gel diye arlnca; Bu byk bir itir. Bu acizlik ile benim yapacam i deildir; ancak
kuvvet ve kudretiyle Cenab- Allah muvaffak klarsa o baka diye cevap vermek elbette
daha muvafk ve mnasib olur.
L havle cmlesi ile cevab vermekde bundan baka bir ey deildir.
Terci' ve tesvb yaparken dahi iiten icabet edecek midir? Bu cihet ihtilafldr. Tesvb
yaparken yani derken, ii-
Tenin demesi Hanefilerle baz ulemya gre mstahabdr.
Eb Davud'un (202 275) baz a-shabdan rivayet ettii bir hadse gre Hazret! Bill
ikmet esnasnda cmlesini syledikte Reslllah (S.A.V.) :
Allah onu ayakta tutsun ve devam ettirsin buyurmutur.
Fakat
ir
ikmetlerde
sylenmitir. 482[482]
hep
mer
210/152- Osman b. EW'I-As483[483]
hflslnde
olduu
giib
havkale
yapt
radiyallah anh'dtn rivayet mistir ki:
Resllah, beni kavmime imam yap! demi. Reslllah saaah aleyhi ve sellem :
Sen onlarn imamsn. Onlarn en zafine uy. Ve kendine ezan iin cret almyan bir
mezzin tut; buyurmutur. 484[484]
Bu hadsi; Beler tahrc etmi; Tirmiz Hasen bulmu ve Hkim sahhlemitir.
Hads-i erfde geen En zafine uy emrinden murad: Kendini onlarn en zaf ve

takatszna imam oluyorsun farzet ve namaz ona gre kldr; demektir.
482[482]
242.
Osman b. Ebi'l - Aj rmdiyallahtt anh: Eb AbdUIah Onnat b. Ebl b. Btr Sakafi'dir. Besltt Ekran
(S.A.V.) kendisini TATe mir gnder mi ve onun hayat mddetince; daha sonra Hazreti Eb Bekir'in
hilfeti le Hazreti mer radiyallah anhma hilafetinde bir ka sene ayn vazifede kalmtr. Nihayet
Hazreti mer (R. A.) kendisini azl etmi; ve Amman ile Bahreyn'e vali gndermitir. Osman (R. A.) Resul
Ekrem (S.A.V.)'h yanna yirmi, yedi yanda iken Sakif Heyeti ile birlikte gelmi idi. Ve o hey'etin yaa en
k idi. Resul Ekrem- (S.A.V.)'in vefatndan sonra Sakif kabilesi dinden dnmeye niyet ettii zaman
Osman (R. A.) kendilerine hitab ederek: Ey Sakf, sizler mslman olma hususunda nsn en sonusunuz.
Dinden dnme hususunda bari en evveli olmayn! demi. Bunun zerine Sakf dinden dnmekten
vazgemitir. Osman (R. A.) Basra'da 51 tarihinde vefat etmitir. Ha-san- Basr ve ir tabin
kendisinden hads rivayet etmilerdir.
483[483]
484[484]
243.
Bu hads hayr babnda imaml istemenin caiz olduuna delildir. Filvaki Cenab- Hak
hlis kullarnn dualarn beyn ederken :
Bizi takva sahiplerine imam yap buyurmutur. Fakat dnyaya ait olan riyaset
bbndaki nderlii ki Arapada ona da imam denilebilir istemek mekruhtur. Zira

ilerde de grlecei vecihle ona ilh muavenet yoktur. Hads-i erf namazda imam olan
ztn arkasndaki cemaatn hallerini gz nnde bulundurmas icb ettiini, kendisini
bunlarn en zafine namaz kldryormu gibi tutarak hafif kldrmasn ifade ediyor.
mamn cemaati toplamak iin bir mezzin tutmasn, mezzinin okuduu ezan iin
cret almamasn beyan. ediyor. Okuduu ezan iin cret alacak kimsenin mezzin
tutulmas emredilmediine dellet ediyor.
Acaba mezzine cret almak caiz midir? Bu cihet ihtilafldr. a-filer'e gre kerahetle
caizdir. Hanefler'e caiz deildir. Ancak husus surette bir cmi'de o vazife ile megul
olursa o zaman caizdir. Zira bu takdirde ald cret ezan mukabilinde deil, o yere
devam ettii iindir; diyenler de vardr.485[485]
211/153- Malik b. Huveyrs 486[486] radiyaJlah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah saallah aleyhi ve sellem bize : Namaz vakti geldikte biriniz size imam
oisun; dedi. 487[487]
Bu hadsi, Yediler tahric etmilerdir.
Bu hadsi, uzun bir hadisin bir ksmdr. Buhar (194 256) onu eitli lfzlarla tahrc
etmitir. Bunlarn bir tanesi udur :
Mlik demitir ki : Peygamber (S.A.V.)'e kavmimden birka kii ile birlikte geldim; ve
yannda yirmi gece kaldk. Merhametli; ltufkr id. Bizim ailelerimizi zlediimizi
485[485]
244.
Malik b. Huveyris radyallah anh: tbni Sleyman Mlik b. Huveyrs Leysi'dir. Resl- Ekrem
(S.A.V.)'e gelmi, ve onda yirmi gece misafir kalmt. Basra'da oturmu ve 94 tarihinde orada vefat
etmitir.
486[486]
487[487]
grnce:
Dnnz ve onlarn arasnda oiunuz. Hem onlara retiniz ve namaz klnz, Namaz
vakti geldi mi hemen biriniz size ezan okusun. Ve en bynz size imam olsun;
buyurdular.
Musannif merhum bu hadsin kendisine lzm olan bir parasn yani ezan okumaa
tevike dellet eden ksmn almtr. Ezan okumalarn emretmesi onun vacip olduuna
delildir. Hads-i erifde 3U bbda yalnz sizden biriniz buyrulmas mezzin olmak iin
imamdan baka bir eyin art olmadna dellet eder. 488[488]
212/154- Cbir radiyalah anh'dcn rivayet edilmitir ki; Peygamber saUalah aleyhi
ve sellem Bill'e :
Ezan okuduun vakit yava ol; ikmet getirdiin vakit abuk ol. Hem ezannla
ikmetin arasnda yemek yiyenin yemeinden kalkaca kadar bir vakit brak, il hir;
buyurduar. 489[489]
Bu hadsi Tirmiz rivayet etmi ve zaf bulmutur. 490[490]

212/154- Tirmiz'nin Eb Hreyre radiyaJlah anh'den rivayetinde. Peygamber
(S.A.V.): Abdestliden bakas ezan okuyamaz;Tirmiz bunu da zaf bulmutur.491[491]
212/154- Tirmiz'nn Ziyd b. El - Haris 492[492]'den rivayetinde Haris demitir ki:

492[492] Ziyad b. Haris Sn' radyallah anh: Reslllah (S.A-V.)'e biat edenlerden ve onun huzurunda ezan
okuyanlardandr. Basra'Ilardan saylr. Kendisi Yemen1 de bulunan Suda' Kabilesindendir. Kabilesinin
mslman ol-nasma sebep olmutur.
488[488]
489[489]
Reslah (S.A.V.) : Kim ezan okudu ise, o ikmet eder; buyurdular. 493[493]
212/154- Ebu Davud'un Abdullah b. Zeyd hadsinden rivayetinde: Abdullah'n onu,

yani ezam ben grdm. Okumay da ben isterdim; de-didi, Reslllah (S.A.V.)'in. sen de
kmet getir buyurduu zikredilmitir. 494[494]
Bunda da zaiflik vardr.
Hads-i erifin sonundaki lfzn iki trl tevcih etmek mmkndr. Birinci vehe gre
bu kelime ibareden anlalaca iin terk olunmu bir fiil'in mefidr. Mna: hadsi
oku demsk olur. kinci vehe gre de ibareden terkolunmu bir mbtednn haberi
olur. Eu takdirde mna: hads budur demek olur.
Musanniflar hadisi tam yazmadklar zaman bu kelimeyi sona ilve ederek hadsi sen
tamamla demek isterler. ok defa ayn eyi mfessirler ve edebiyatlar da y&parlar.

Ve; derler. Bittabi buradaki hads-i erif de tam deildir. Tamam udur:
Ezannla imametin arasnda yemek yiyenin yemekten kalkaca, su ienin itiinden

ayrlaca ve ba sklann kaz-i hacet edecei kadar bir vakit brak. Beni grmedike
kalkmayn; buyurdular.
Bu hads hakknda mam- Tirmiz (202 279): Abd'l - Mmin1-in hadsinden baka
rivayetini bilmiyoruz; isnad mehuldr. diyor. Onu Hkim (321 405) dahi tahrc
etmitir. Ebu Hreyre (R.A.) ile bey b. Kab (R.A.)'den ve bakalarndan ahidleri
vardr. Fakat hepsi de hitir. u kadar var ki; ezann hikmet-i meruiyyeti bu hadsi
takviye ediyor. nk ezan uzaktakilerin iitip-namaza gelmesi iin meru olmutur. Ve
elbetteki hazrlamy cami'ye silmek iin az ok bir vakte muhtatr. Bunu nazar- itibara
almazsak, ezann bir faidesi kalmaz. Filhakika Buhar (194 256) bu ciheti nazar-
dikkate alarak Ezanla ikmet arasnda ne kadar vakit olduu bab adl bir bb
ayrmtr. Yalnz vaktin miktar sabit olmamtr. Ibni Battal ( 444) : <:Bunun iin had,
yoktur, yalnz vakit girip cemaat toplanacak kadar bir zamandr. der.
Hads-i erif ezann ar ar okunacana, ikmetin ise abuk yaplacana dellet
493[493]
494[494]
etmektedir. nk ezandan maksad, uzaktakilere namaz vaktini bildirmektir. Bu da

acele ile deil, teenni ile olur. kmet ise hazrdakilere hitaptr. Onda abuk davranmak
ve hemen bitirdii gibi maksud olan namaza gemek daha mnasiptir.
[1] 212/154 Bak. 245 Shf. Tirmiz bu hadsi de zaf bulmutur.
nk bu hadsde inkta vardr. Hadsi Zhr Ebu Hreyre'den rivayet etmitir. Halbuki
Tirmiz (200 279) : Zhr Eb Hreyre'den iitmemitir; ZhrVden rivayet eden rav
de zafdir diyor. Yalnz bu hads yukarkinden daha sahhdir.
Hads, ezan okumak iin abdest art olduuna delildir. Abdest art olunca gusl icap
edene ykanmak evleviyetle arttr. Binenaleyh bu hadsle istidlal edenlerce cnp veya
abdestsiz kimsenin ezan okuyamamas icap eder. Haneflerle dier baz ulem cnp
kimse ezan okuyamaz. Fakat abdestsiz olan okur demilerdir. mam-% Ahmed b, S'anbel
(164 241) ile bir cemaata gre abdestsizin ezan okumas caiz deildir. Delili bu
hadstir. kmete gelince-: Ekser ulemya gre ikmet iin abdest arttr. nk
Reslllah (S.A.V.) devrinde abdestsiz ikmet edildii rivayet olunmamtr. Bazlarnca

mekruh olmakla beraber ikmet abdestsiz de caizdir. Dier bazlarnca ise kerahetsiz
caizdir.
[2] 212/154 Bak. 245 Shf.
Tirmiz (200 279) bu hads hakknda: Ancak Ziyd b. En'm AfrkVnh rivyetiyle
maruf bir hadsdir. Bu hadsi Kattan ve bakalar zaf addetmilerdir der. Buhar (194
256) : Bu adam mu-kaarib'l - hadstir. Onu Eb Hatim ile Ibni Hbbn zaf
saymlardr diyor. Tirmiz: Ehl-i lmin ouna gre bu hadsle amel olunur. Ezan kim
okursa, ikmeti de o getirir der.
Hads ezan kim okursa, ikmet te onun hakk olduuna dellet ecler. Buna kail olanlar
da vardr. Viyd b. Haris hadsini, bn mer'den rivayet edilen u hads de takviye eder:
Ar ol Y Bill! Ezah kim okudu ise, ikmeti de ancak O getirir. Bu hadsi, Tabern
(260 360) ve kayli [ 769) tahrc etmiler; Eb Hatim (195 277) ile Ibni Hibbn
{ 354) zaf bulmulardr. Haneflerle ir fukahaya gre ezan okuyandan bakasnn

ikmet getirmesi caiz ve kfidir. nk Ziyd hadsini bu bbda kfi bir delil kabul
etmezler. Aadaki hads de caiz olduuna delildir.
[3] 212/154 Ba. 245 Shf.
Bu hads babn banda geen bn A bdirrabbih hadsinden bir paradr. Reslllah
(S.A.V.) Abdullah b. Zeyd (R:A.)'a bu grdn Hazreti Bill'e eretmesini emrettii

zaman: Onu ryada ben grdm. Okumay da ben isterdim; demi. Fahri Kinat (S.A.V.):
Sen de kmet getir buyurmutur. Bu hadsine BiUu'l -Meram sarihi, ne de rivayet
eden Eb Dvud erh ve izah etmemitir. Yalnz Hafz Mnzir ( 656) yle diyor:
Beyhaki bunun isnadnda ve metninde ihtilf olduunu sylemiler Eb Bekir Hzim

(5-48 584) de: snadnda sz vardr der.
Ohalde bununla istidlal caiz deildir. Evet asl olan ezan ile ikmetin baka baka
ahslar tarafndan okunmasnn caiz olmasdr. Hads bu asl takviye ediyor. 495[495]
216/155- Ebu Hreyre radyaMah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k; Resfllah

sallaah aleyhi ve sellem:
Mezzin
ezan
okuma
maliktir; buyurdu. 496[496]
hakkna
daha
maliktir, imam da ikmet hakkna daha
Bu hadsi b Adyy 497[497] rivayet etmi ve zaf bulmutur. Beyhakde de Al (R.A.ym

kendi sznden buna benzer bir rivayet vardr.
Bu hadsi bni Adiyy'in zaf bulmas onu mnferiden ureyk'in. rivayet etmesindendir.
Beyhaki (384 458) : Bu hads mahfuz deil- der. Hads-i erf mezzinin ezan
okumak hakkna daha mlik olduuna imamn da ikmetle daha hakl olduuna delildir.
495[495]
248.
bni Adyy :" Byk hads, hafz ve imamlarndan Ebu Ahmed Abdullah b. Adyy Crcani'dr. tbnl Kassr namyla da anlr. Cerh ve tadil hakknda El - Kmil adl bir eseri vardr. Byklerden bir zttr.
79 da domu; birok stadlardan ders almtr. Kendisinden dahi pek ok kimseler hads okumugtur.
bni Askir (499 571) Hatas olmakla beraber mutemet idi diyor. Hamzet*ti - Sehm tbni Adyy her
fende stad bir hafz idi. Zamannda onun gibi bir zt yoktu demitir, HalI onun hakknda yle der: Hfz
ve bykl itibar ile esizdi. Hafz Abdullah b. Mnhammed'e sordum: bni Adyy'in gmleinin dmesi
Abdlb&k Kani'den daha hafzd; dedi. 365 tarihinde vefat etmitir.
496[496]
497[497]
Bunun mnas: Mezzin ezann ilk vaktini daha iyi bilir; bu vazife onundur. nk
vakitler, hakknda kendisine itimat edilecek ve onlar takip edecek emniyetli insan odur.
kmet mes'elesinde de sz sahibi imamdr. Zira ikmet ign o iaret etmedike ikmete
balanlmaz; demektir. Nitekim Buhar (194 256)'nn tahric ettii bir hadsde:
Namaz klnaca zaman beni grmedike hemen kalk-vermeyin buyrulmutur.

Bunun mefhum-u muhalifi, ikmet getirenin imam gelmese bile klabileceidir. Lkin
yle de bir rivayet var dr:
Bi'l ikmet etmezden nce Reslllah (S.A.V.)'ln evine gelir; namaz oha bildirirdi.
Bittabi ezan okunduktan sonra namaz bildirmek ikmet getirmek iin izin istemektir.
Musannif merhum: Buhar hadsi Cbr b. Semura hadsine muarzdr. nk Cbir
hadsinde :
Muhakkak k Bil Reslllah (S.A.V.) kmadan kmet getirmezdi
deniliyor. Dedikten sonra: Bunlarn aras yle cem' olunur: Hazreti Bill Reslllah
(S.A.V.)'in kaca zaman gzetir; kmakta olduunu grdm ikmete balard. Sonra
Reslllah ir cemaat ta grdklerinde onlar da kalkard diyor.
Cemaatn namaza kalkma zamann tyin hakknda mam- Mlik (93 179) *El -
Muvatta- da namaz klnrken cemaatin ne zaman kalkacaklar babnda mahdut bir

snr duymadm. Yalnz beri bu ii nsn takatine brakrm. Zira kimisi ar; kimisi
hafiftir. demektedir. Ekser ulemya gre eer imam cemaatle birlikte mescidde bulunuyorsa ikmet bitmeden kalkmazlar. Hazreti Enes (R. A.)'den bir
rivayete gre, Reslllah (S.A.V.) : Mezzin dedikte kalkard. Bu hadsi, bn'l - Mnzir
{ 236) ve bakas rivayet etmitir. Said b. El - Mseyyeb'den bir rivayete gre: Mezzin
Allah ekber dedimi kalkmak vaciptir. dedikde sallar duzeltiUr.dedikte imam tekbir
alr. Lkin bu kavi onun ahs re'yidir. Bu hususta hads rivayet etmemitir. 498[498]
218/156- Enes radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Resillah
saalah aleyhi ve sellem :

498[498]
249.
Ezan ile ikmet arasnda yaplan dua geri evrilmez; buyurdular. 499[499]
Bu hadsi Nes rivayet etmi; bn Huzeyme sanhlemitir.
Hads-i erf Snen-i Ebi Dvud'&a. da merfu olarak ayn lfzlarla Hazret Enes b.
Mfik'ten rivayet edilmektedir.
Bu hads-i erf, ezan ile ikmet arasnda yaplan duann kafcul edileceine delildir.
nk reddedilmemek kabul olunmak demektir. Du umumi zikredildiine gre her
duaya mm ve mil olaca anlalrsa da bittabi gnah ve kat- rahm bbndaki dualar
mstesnadr.
Ezandan sonra okunacak muayyen dualar da rivayet olunmutur k unlardr:

1 Ezan bittikten sonra:
Rab olarak Allah'a, din olarak islm'a ve Peygamber olarak Muhammed'e raz oldum
demelidir. Resillah (S.A.v.) Efendimiz:
Muhakkak bunu kim sylerse gnah afvolunur buyurmutur.
2 Mezzinin arkasndan ezan okuyup bitiren Peygamber {S.A.V.)'e sala vat getirir.
bn'l - Kayym (691 751) Resillah (S.A.V.)'in mmetine tlim buyurduu

getirilecek ve kendisine vsl olacak en mkemmel salavt- erife budur. Bundan daha
mkemmeli yoktur diyor .Bu salavtm sfat inallah Kitab's-Salt da gelecektir.
3 Resillah (S.A.V.)'e salvat getirdikten sonra:
Ey u tamam davetin, hazr namazn Rabbi olan Alla-hm, Muhammed'e vesileyi, fazileti
ver. Onu vaad ettiin len makama gnder demelidir.
4 Bundan sonra kendisi iin du etmeli, Allah'n fazl ve kereminden niyazda

bulunmaldr. Nitekim Snen Kitaplarnda Resillah (S.A.V.) :
Mezzinin dediini de; bitirdinmi iste ki, istediin ana verilsin buyurduu rivayet
499[499]
edilir. mam- Ahmed b. Hanbel (164 241) u hadsi rivayet eder:
Eer bir kimse mezzin ezan okudukta: Ey u kim davetin ve fideli namazn Rabbi
olan Allahm! Muhammed'e salt eyle ve ondan yle bir raz ol ki, ondan sonra gazab
olmasn; derse'dus kabulolunur buyurdu.
mam- Tirmiz (200 279) dahi Hazreti mm Seleme (R.Anh) dan u hadsi tahrc
etmitir:
mm Seleme demitir ki: Resillah (S.A.V.) bana akam ezannda: Y Rabbi u (hal)
senin gecenin gelii; gndznn gidii; sana du edenlerin sesleridir, imdi beni
mafiret eyle dememi retti.
Ezandan sonra ne okunaca Resillah (S.A^V.)'e sorulduu zaman:
Allah'dan dnya ve hirette afv ve afiyeti isteyin buyurarak okunacak eyleri tyin
dahi etmilerdi. bn'l-Kayyim (691751); Bu hads sahihtir der.mam- Beyhak

(384 458) Reslllah (S.A.V.)'in denildii zaman:
Allah onu ikme ve idme eylesin diye du ederdiini syler. Bu makamda daha baka
dualar da vardr. 500[500]
219/157- Cbr radiyallah anh'den Resllah sallallah aleyhi ve sellem'm yle

buyurduu rivayet edilmitir:
Eer bir kimse ezan iittii vakit: Ey u tamam d'vetin ve hazr namazn Rabbi olan
Allah'm! Muham-med'e vesileyi, fazileti ver. Onu va'd ettiin len makama gnder;
derse Kyamet Gnnde efaatim ona hell olur. 501[501]
Eu hadsi, Drtler tahrc etmilerdir.
Hadsi erifin gerek Drtler'de gerekse Sahih-i BuharVdeki rivayeti bu kadardr. Fakat
500[500]
252.
501[501]
baz sahh hads ktablannda hadsin sonunda:
nk Sen va'dndan dnmszsin cmlesi de vardr.

Baz cmlelerin izah:
Bir kimse ezam ittii vakit cmlesinden murad: Ezann bitmesini beklemeden duay
okumas, yahut bittikden sonra oku-madr. Bittabi duay ezan bittikten sonra okumak
daha iyidir. Ha-dsde geen: Tam da'vet den maksad, ezandr. Ezana mkemmel-
liinden ve mevkiinin byklnden dolay Tam da'vet denilmitir. bn't-Tn diyor

ki,
ezana
Tam
bulunduundandr.
da'vet
denilmesi
iersinde
szn
en
mkemmeli
olan
Hazr namaz tbiri ile klnacak olan namaz kasdedilmidir. Nitekim Musannif
Merhum'un re'yi de budur. Tyb'ye gre. ise, Tam da'vet ezann bandan
Muhammed'r-Res'llah -a kadar olan ksmdr. Hazr namaz dan murad ise

Hay'ale'lerdir. Maa-mafih buradaki Salf lfzndan du, kime lfzndan da devaml
manlar kasdedilmi de olabilir. Bu takdirde Hazr namaz tbiri dima du mansna

gelerek Tm da'vet in beyn olmu olur.
Fazilet i; Musannif, ir mahlktnkinden daha fazla bir mertebedir, diye izah ediyor.
len makam dan murad: Ttyb'ye gre :
502[502]
Umulur k! Rabbin seni pek len bir makama genderir. Ayet-i Kerme'sidir.
bni Uyeyne ve bakalarndan gelen sahh rivayete gre
kelimesi Allah'a nisbetle ummay deil yzde yz vukuu ifde eder. Buradaki
Va'dedlen makam dan murad; ekser-i ulemya gre efaat'dir.
efaatim ona hell olur demek, vcib olur manasnadr. Nitekim TdhvVnih
rivayetinde bu mnya gelen szler vardr.
Hads:i erf ezan dinleyene bu duay okumann mendup olduuna delildir. Mezheb
mamlar'nn kavli de budur. 503[503]
502[502]
503[503]
253.
sr Sresi; yet: 79.

Namazn artlar Bab
art: Lgatta almet demektir. Kur'an- Kerim de bu mnya kullanlm ve :

504[504]
Kyametin almetleri phesiz geld buyrulnutur.
Fukha'nin stlahna gre ise: Yokluundan yokluk lzm gelen eydir. Yani bir eyin,
olabilmesi baka bir eyin olmasna bal bulunmaktr. suretle ki baka ey
bulunmazsa o ey de bulunmaz. Mesel: Namazn sahih olmas iin abdest arttr.

Binenaleyh abdest yok ise, namaz da yoktur. 505[505]
220/158- Al b. Talk radiyallah anh'den rivayet edmifir Demitir ki: Reslllah

Biriniz nama2da yellenirse, hemen ekilsin. Ve abdest alsn. Namaz iade etsin. 506[506]
Bu hadsi, Beler rivayet etmi ve bn Hibbn sahhlemitir.
Musannif Merhumun burada bni Hibban sahhlemitir demesi, sz ksa kesmek
istediindendir. Yoksa asl ibare yledir: Bu hadsi bni Hibban da tahrc etmi ve
sahhlemitir. Musannifin bu biim ibarelerine ok rastlanr. bni Hibban ( 354)'m
kendisi tahrc etmeden bakalarnn rivayet ettii hadsleri sahhlemi olmas da ihtimal
dhilinde ise de bu ihtimal uzaktr.
Bu hadsi bn'l-Kattn ( 628) Mslim b. Selm Hanef ile illet-lemitir. nk Mslim,

tannm bir rv deildir. Tirmiz (200 279) diyor ki: Buhar Aii b. Talk'm u bir tek
hadsinden maada hads rivayet e.ttiini bilmiyorum dedi.
504[504]
505[505]
254.
506[506]
Sre-i Muhammed (S.A.V.); yet: 18.

Hads-i erf yellenmenin abdesti bozduuna delildir ki, bu mes'ele ittifakdr. Sair
abdesti bozan eyler buna kyas olunur. Yine bu hads yellenmenin namaz da
bozduuna dellet ediyor. Halbuki Abdesti Bozan eyler Bab nn sekizinci hadsinde
grld vehile namazda aburun kanama-k ve kusmak gibi yellenme hkmnde

saylan eylerden biri vki olursa o namaz bozulmaz, zerine bina edilirdi. u halde iki
hads arasnda muraza olduu meydana kyor. Hadslerin her ikisi hakknda da sz
edilmitir. Yalnz bazlar buradaki rivayeti tercih ederler. nk bu rivayet namazn
yeniden klnacan isbt ediyor. teki ise nefyetmektir. yle de denilebilir. Buradaki
hadsi bni Hibban gibi bir hads imam sahhlemitir. Halbuki oradakini sahh-leyen
yoktur. Binenaleyh shhat nokta-i nazarndan bu ona tercih edilir. 507[507]
221/159- ie radiyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir k: Reslah

sallallah aleyhi ve sellem, bir kimsenin bana (Namazda) kusmak, burun kanamas
veya mezi gelirse hemen gitsin abdest alsn; sonra konumamak artyle namaznn
zerine bina etsin buyurdular. 508[508]
Bu hadsi, bni Mce rivayet etmi ve zaf bulmutur. Maama-fih bni Mam ( 233) onu
mutemetlerden saymtr. Hads-i erifi Dre Kutn de rivayet etmi; bir benzerini bni
Eb eybe ( 262) tahrc etmitir; Beyhak ise mrsel olduunu sylemi ve: Sahih olan
budur demitir.
Ayni hadsi mevkuf olarak ashab- Kiramdan: Eb Bekir, mer, Ali, bni mer, bni
Mes'ud, Selman- Fars radiyallah anhm e tabiinden: Alkame, Tavus, Salim b.
Abdillah, Said b. Cbeyr, ab, brahim Neha, t% Mekhul ve Said b. El-Mseyyeb
hazerat rivayet etmilerdir. Mrsel hadisi Haneflerle Cumhur-u Ulem'ya gre

hccetdir. Binenaleyh onlara gre: Namazda kusma-k, burun kanamak veya mezi
gelmek gibi elde olmayan bir sebeble abdesti bozulan bir kimse namazdan karak en
yakn yerde abdest alr ve konumamak, dnya ileriyle megul olmamak artiyle
namazn brakt yerden tamamlar.
507[507]
508[508]
255.
Buna hussi tabiri ile namazn zerine bina etmek derler. Abdesti bozulurda imam
yerine cemaatten birini geirir. Bunada istihlf derler. Maamafih byle yarda braklan
namaz yeniden klmak daha ef-daldir.
stihf : Baz hususattan birok sair mezheb imamlarna gre de caiz isede onlara gre
yalnz klnan namaz zerine bina etmesi caiz deildir. Hatt Hanef imamlarndan
bazlar dahi yalnz klann namazn yeniden klmas icab eder derler. Musannif bu
hadsi abdesti bozan eyler babnda da zikretmitir. 509[509]
221/160- e radiyallah anh'dan rivayet edilmitir ki. Peygamber sdlallah aleyhi

ve sellem :
Allah, hayz grenin namazn ancak ba rts ile kabul eder; buyurmulardr. 510[510]
Bu hadsi, Nes mstesna olmak zere Beler rivayet etmi, bni Huzeyme de
sahhlemitir.
Hadsi, mam- Ahmed b. Haribel (164 241) ile Hkim (321 -r-405) de rivayet
etmilerdir. Dre Kutn (306 385) ise illetli bulmu ve: aMevkuf olmas daha
dorudur demitir. Onu Hkim de mrsel olmakla illetlendirir Tabern (260 360)
Es-Sar ile El-EvsU-nda bu hadsi Eb Katde'den u lfzlarla rivayet eder:
Cenab- Allah ziynetini gizlemedike bir kadnn hibir namazn, ban rtmedike de-
hayz grme ana erien bir kzn namazn kabul etmez. Buradaki kabul etmemekten
murad, namazn sahih olmamasdr. Bazan kabul edilmekten sevab olduu; kabul
edilmemekten de sevab olmad kasdedilir. Nitekim u hads de ayn mnya
kullanlmtr:
Muhakkak ki Allah kaak kle ile karnnda arap bulunan kimsenin namazn kabul
etmez.
509[509]
510[510]
256.
Hads- .erlide zikredilen hayz grenden maksad; kil bali olan mkellef kadndr.
Ancak ba rts le buyrulmas, kadnn ba rts ile rtlebilecek ba ve boyun
gibi yerlerinin rtlmesi v-cib olduuna delildir. Bu bbda Eb Davud'un (202 275)
mm Se!e-me (R. Anha) Hazretlerinden rivayet ettii bir hads daha vardr k aada
gelecektir.
Gerek o hadsden, gerekse bu hadsden anlalan mn : Kadnn namaz klarken tepeden
trnaa kadar ertnmesi lzumudur. Bu delillerde yzne it bir kayt bulunmadna

gre namazda yzn amak mubahtr. Bazlarna* gre kadnn, biri namaza ait, dieri
namaz dnda, olmak: zere iki nev avreti vardr. Onlara gre burada zikri geen avreti
namaza mahsus olandr.Namaz dndaki avret mahalli ise yerinde grlecei zere
btn bedenidir. 511[511]
222/161- Cbir radiyallah anh'den rivayet olunmutur k. Peygamber sallalah

aleyhi ve sellem :
Elbise geni olursa onunla sarn, yani namazda sarn; buyurmutur. Mslim'in
rivayetinde :
ki tarafn birbirine muhalif yap! Eer dar olursa onu giy; denilmektedir. 512[512]
Bu hads Mtefekun Aleyh'dir.513[513]
222/161- Buhar ile Mslim'in Eb Hreyre rivayetlerinde Biriniz omuzlarnda
bir ey olmakszn bir elbise iinde namaz klmasn; buyurulmutur. 514[514]
511[511]
257.
512[512]
513[513]
Hads-i serfde eklinde iki emir geiyor. Bunlardan ltihf m mns: Elbisenin bir
tarafm giyerek, dier taraf ile vcdu sarmaktr. ttzar ise: Elbiseyi, tamamiyle
giymektir.Yine bu hadsde geen sz ravferden birine ait mdre bir szdr. Bunu
hads-i erifin kssasndan anlyoruz. nk Hazreti Cbr (R.A.) yle diyor:
Reslllah (S.A.V.J'e geldim; namaz klyordu. zerimde br elbise vard. Hemen ona
sarnarak yan banda namaza durdum.
Namazdan
jkhktan sonra (S.A.V.); Bu
grdm sarnma ne idi? dedi. Elbise di dedim: Eer geni ise onunla sarn; dar ise
giyin Buyurdular. Grlyor ki hads-i erf, elbise geni ise giydikten sonra kenarlarj.
ile sarlmak lzm geleceini, dar ise sade onu giymek kfi geleceini ifade etmektedir.
Erkein avret mahalli en mehur kavle gre gbeinin altndan diz kapana kadardr.
Yukardaki hadsten anlald vehile elbie geni ise onu kuak sarar gibi beline
dolayp omuzlar ak brakmamak bilkis omuzlarna alarak vcudun her tarafn
rtmek lzmdr. Maamafih Cumhur-i ulem buradaki nehyi tenzih mnasna

hamletmilerdir. Nitekim sarnma emri de onlarca nedip ifade eder.' mam'i Ahmed b.
Hanbel (164 241) buradaki nehyi vcup mnasna almtr. Bir rivayette kadir olan
elbiseye brnmezse namaz sahh deildir... Dier bir rivayette namaz sahh, fakat
gnahkrdr demitir. u halde birinci rivayete gre sarnmay art, dier rivayete gre
namazn farzlarndan saym demektir. 515[515]
224/162- mm Seleme radiyallah anh'dah rivayet edilmitir, k: Kendisi Reslllah
sallaUah aleyhi ve selem; kadn bir gmlek ve ba rts le arafsz olarak namaz
klabilir mi diye sormu; Reslllah sdllalah aleyhi ve seJlem :
Evet
gmlek
buyurmulardr. 516[516]
geni
olur
da
ayaklarnn
zerini
rterse
(Klar)
Bu hadisi Ebu Dvud tahrc etmitir. mamlar onun mevkuf olduunu sahhlemilerdir.
515[515]
258.
516[516]
Maamafih bu vadide itihada mecal olmadndan hads mevkuf da olsa yine merf
hkmndedir. mam- Mlik (93179) ile Ebu Dvud (202 275) bu hadsi, mevkuf
olarak tahrc etmilerdir. Hadsin onlardaki lfzlar Muhammed b. Zeyd Kungiia'en o
da annesinden, annesinin de mm Seleme'ye sormu olmas sureti ile rivayet edilmekte olup yledir:
mm Seleme'ye kadn hangi elbisenin iinde namaz klacak? diye sordum; o da

ayaklarnn stn kayp ederse bir geni gmlek ve ba rts ile klabilir dedi. 517[517]
225/163- mir b. Rebia 518[518] radiyallah anh'an rvyel edilmitir. Demitir k:
Karanlk bir gecede Reslllah (S.A.V.) ile beraberdir. Kbleyi tyin hususunda bize
phe arz oldu. Ve namaz kldk. Gne dounca ne grelim, kblenin gayrisine doru
klmz. Bunun zerine: Nereye dnseniz Allah'n vechi oradadr yet- kermesi
indi. 519[519]
Bu hadsi Tirmz tahrc etmi ve zaf bulmutur.
Hadsin zaf addedilmesi ravleri arasnda E'as b. Said'in bulun-masndandr. Bu zt

zaftir. Hads-i erf karanlk veya bulut gibi bir sebeble kbleden baka bir tarafa doru
namaz klana iade lzm gel-miyeceine delildir ve bu bbda mutlaktr. Yani kbleyi
aratrsn, aratrmasn. Ve keza hatasn vakit iinde iken anlasn veya anlamasn:
Kld namaz kfidir. Tabern'nin (260 360) rivayet ettii Muaz b. Cebel hadsi de
ayn hkm ifde etmektedir. Hazret! Muz yle diyor:
Reslllah (S.A.V.)'le br seferde bulutlu br gnde kbleden baka br tarafa doru

namaz klmz. Namazmz btirnce gne ald. Biz Y Reslllah; Kbleden baka
tarafa doru .klmz; dedk: Muhakkak namaznz hakkyla beraber Allah'a

517[517]
259.
mir b. Rebia radiyallah anh: Ebu Abdillah Amir b. Rebia b. MftHk Anz'dir. Yni Anz b. Vil'e
mensuptur. Eskiden mslman olmu; ve hem Medine'ye, hem Habeistan'a hicret eylemi, btn
gazalarda hazr bulunmutur. Vefat tarihi ihtilafldr. 32, 38 ve 35 diyenler olmutur.
518[518]
519[519]
arzolunmutur, buyurdular. Hadsin ravleri arasnda Ayle vardr ki, bu zt lbni Hbbn
sikadan yani mutemedlerden salmtr. Hadsin ifde ettii hkm ulem arasnda
ihtilafldr. Haneflerle Kfeliler ve mam-t db (26 104)'ye gre kbleyi aratrarak
kld ise namaz sahh ve kfidir. Fakat aramadan ve sormadan kld da hatasn anlad ise
bilicma namaz eniden klmas lzm gelir. Evet cma' tamam ise bu hadsin umumunu
tahsis eder. Bazlarna gre taharri ile yani kbleyi aratrarak kld da hatasn vakit
ktktan sonra anlad ise, namaz tamamdr, de lzm gelmez. Fakat hatasn vakit
iinde anlarsa, namaz yeniden klm&s icab eder. Bunlar da aratrmay art komutur.
nk namaz klann kbleye dndn yakinen bilmesi lzmdr. ayet yzde yz
bilemezse, o zaman taharri ile klmas caizdir. Taharri iin elinden geleni yapar,
yapmazsa ancak kbleye tesadf ettii anlald takdirde mazur olur. Ve namaz
tamamdr. Tesadf etmedi ise mazur saylamaz.
mam- afi (150 204)'ye gre hatasn vaktin iinde veya dnda anlamas hkmde
bir fark icab etmez. Her iki vecihde de namaz yeniden klmak icab eder. nk stikbal-i
kble kat' olarak farzdr. Seriyye hadsinde ise zaaf vardr. mam- afi'ye : Seriyye
hadsi Muaz b. Cebel hadsi ile kuvvet kazanmtr. Hatt Muaz hadsi yalnz bana
hccettir. Binenaleyh bu hads ile amel olunur dye cevap verilir.520[520]
226/164- Ebu Hreyre radtyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k Reslllah

sallallah aleyhi ve selem:
Dou ile bat aras kbledir; buyurdular.521[521]
Bu hadsi, Tirmiz rivayet etmitir.
Musannif merhum bu hadsi Et - Telhis adl eserinde Tirmiz'nin rivayet ettiini
syledikten sonra onun iin Hasen sahh dediini zikreder. Burada dahi zikretmeliydi.
Filhakika Tirmiz (200 279) bu hadsi iki yoldan rivayet etmitir. Bunlardan.biri
hasendir. Tirmiz rivyeti sahhlemi ve sonra yle demitir: Marikle Marip aras
520[520]
260.
521[521]
kbledir hadsi Peygamber (S.A.V.)'in ashabndan birou tarafndan rivayet edilmitir

ki, mer b. Hattab, Ali b. Eb talip, lbni Abbas ha zar at bunlardandr.
bn mer (R. A.) diyor ki, Baty sana, douyu soluna alrsan ikisinin aras kbledir. O
halde kbleye kar dndn demektir. bnl Mbarek (181) Marik ile Marip aras
ehli Marik iin kbledir; di.-yor. Bittabi bni mer hazretlerinin tarifi Medine'de ve
daha-beride olan memleketler iindir. Yemendekiler iin kble baty sola, douyu saa
almak suretiyle tyin edildii gibi, Hindliler iin de baty karsna, douyu arkasna
almakla tyin edilir. Yni her yerin tayini, bulunduu coraf vaziyete gredir.
Hads-i erf Kabe'nin aynn gremiyenler iin kblenin Kabe. ciheti olduuna delildir.
Ulemdan biroklar bu hadsle istidlal ederek bu kavle zhip olmulardr. nk

Kabe'yi gren bir kimse iin kble sadece bat ile dou arasna mnhasr deildir. Kabe'yi
karsnda grmek art ile onun hakknda btn cihetler msavidir. Yine bu hads iki
cihet arasnn kble olduuna, istikbal-i kble iin Kabe'nin aynnn deil, cihetinin art
olduuna dellet etmektedir. Kabe'yi gren iin mutlaka onun kendine doru dnmenin
vcbuna dair bu hadsde bir dellet yoktur. O baka delillerden anlalr. 522[522]
227/165- mir b. Rebia radyattah anft'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
(S.A.V.)'i hayvannn zerinde hayvan kendisini nereye evirse oraya doru namaz
klarken grdm. 523[523]
Bu hads, Mltefekun Aleyh'dir. Buhar Ba ile im ediyordu. Bunu farz namazda

yapmyordu cmlesini ziyde etmitir.
Bu hadsin mir b. Rebia'dan olan rivayeti Buhar'de:
Hayvann zerinde tebih ederdi cmlesi ile balar. Yine Buhar'mn bni mer'den
olan rivayeti ise:
Hayvannn srtnda tebih ederdi eklindedir. mam- afi (150204) dahi Hazreti
522[522]
261.
523[523]
Cbir (R. A./den u hadsi rivayet eder:
Resillah (S.A.V.)'i hayvannn zerinde nafileleri klarken grdm.
Buhar'nin rivyetindeki Ba ile im dan maksad rk ile secde hlidir. Hatt bni
Huzeyme'nin rivayetinde Secdeleri rkdan daha fazla eilerek yapar idii
zikredilmitir. Binenaleyh hadsi erf hayvan zerinde kbleye kar dnmese bile,
nafile namaz klmann caiz olduuna delildir. Zahirine baklrsa hayvann zerinde
semer ve m-haffe gibi bir ey bulunsun veya bulunmasn; keza sefer uzun olsun, ksa
olsun hkm birdir. Fakat Cbir hadsinin bir rivayetinde:
Kendisinde namaz ksa klnan sefer kayd vardr. Bu kayda bakarak ulemdan
Malkerle bir cemaat; seferin, namazn ksa klnmasna sebep olan uzak yol olmasn
art komulardr. Dier mezhep imamlarna gre uzak yol art deildir. Ksa yolda da
caizdir. Bu kavi Hazreti Enes'den fiilen ve kavlen rivayet edilmitir. Hads-i erfde sz
geen hayvandan murad devedir. Bu hads binekli giden hakkndadr. Yaya giden
hakknda bunda sz yoktur. afiler binek gidene kyasla yaya gidene de nafile klmaya
cevaz vermilerdir. Ancak rkda, scdda mutlaka kbleye dnmek ve onlar tam
yapmak art olduu gibi, yrmesi de yalnz kyam ile teehhd halinde caizdir.
Rkdan dorul-dukta yryp yryemiyecei hakknda iki kavi vardr, iki secde arasnda ise yryemez. nk aralarnda oturmak icab eder} demilerdir.
Hadsde Nereye evirirse denildiine baklrsa stikbl-i kble iin ne namazda, ne de
namazn banda kbleye dnmek icab etmezse de aadaki hadsde ftith tekbirini
alrken, kbleye dnmek icab edeceine delil vardr. 524[524]
227/165- Ebu Davud'un Enes hadsinden olan rivayetinde; Yola gittiinde nafile
namaz klmak sterse, devesini kbleye evirir ve tekbir af ir; sonra hayvannn yznn
olduu tarafa doru klard buyrulmaktadr. 525[525]
524[524]
263.
525[525]
Bu hads isnad hasendir.
Binenaleyh bu ziyde makbuldr. Ve Enes hadsi ile amel olunur. Binek hayvann deve
olmas art deildir. Mslim'in {204 261) rivayetinde Resl- Ekrem (S.A.V.)'in eei
zerinde de namaz kld ifade olunmutur. Her iki hadse gre de hayvan zerinde
klnacak namazn nafile olduu beyan olunmakta ise de Tirmiz (200 279) ile Nesi
(215 303) rivayetinde: Resillah (S.A.V.)'in ashab ile birlikte dar br boaza
geldiklerinde zerleri yamur altlan amur bir halde namaz vak( oldu. Res!- Ekrem
(S.A.V.) mezzine emrederek ezan okuttu, ikmet getirtti. Sonra hayvannn zerinde
ne geerek ashaba m le namaz kldrd. Secdeyi rkdan daha fazla eilerek
yapyordu. deniliyor. Tirmiz: Bu hads gariptir diyor. Fakat Hazreti Enes'in farz
namazn fiilen hayvan zerinde kld da rivayet olunmutur. Bu hadsi Abdhak

sahhlemi; Sevr (95 161) hasen bulmu; Beyhak (384 458) zaf addetmitir.
Bazlar hayvann zerinde * bulunur ve kbleye kar durursa, zerinde farz
namaz klnabilir demilerdir. Fakat gemi gibi yrr halde olursa, iinde bilittifak namaz
caizdir. Hayvan durursa affere gre; Farz namaz yine caizdir. nk onlara gre
iplerle bal beik zerinde farz namaz caiz olduu gibi, srtta tanan karyola zerinde
dahi tayan durduu halde farz khnabilic. Hads-i erfde geen Mektube tbirinden
btn mkelleflere farz olan namaz kas-dedmitir. Binenaleyh ResllSah (S.A.V.)

hayvann zerinde vitir namaz klyordu. Vitir ise sade ona farzd. diye bir itiraz vrid
olamaz. Maamafih mes'ele ihtilafldr, tafsilt iin fkih kitablarna mracaat etmelidir.
Buradaki tafsilt hadslerin zahirine gredir.526[526]
229/166- Eb Sald-i Hudr radyaMah anft'den Peygamber sallal-' lah aleyhi ve
seMem'n :
Yerin hepsi mesciddir. Yalnz kabristan ile hamam mstesna; buyurduklar rivayet
edilmitir.527[527]
526[526]
527[527]
264.
Bu hadsi, Tirmiz rivayet etmitir. Hadsin illeti vardr.
llete sebeb, vasl ve irsalinin ihtilafl olmasdr. nk Hammd, Artr b. Yahya'dan, o da

.babasndan, o da Ebu Said'den iitmi olmak zere mevsu! rivayet etmitir. Fakat Sevr
{95 161} Amr b. Yahya'dan, o da babasndan, o da Peygamber (S.A.V.)'den mrsel
olarak rivayet etmitir. SevrVnin rivayeti daha doru ve daha sabittir. Dre Kutn (306
385): Mahfuz olan, bu hads mrseldir diyor. Beyhak (384 458), dah mrsel
olmasn tercih ediyor. Hads-i erf kabristan ile hamamdan maada her yerin namaz
klmak iin elverili olduuna delildir. Kabristan tbiri, kabir zerinde veya kabirlerin
arasnda klmaya mil olduu gibi, m'min veya kfir kabristanna da mm ve mildir.
M'min kabristannda hrmet ve ikram iin klnmaz. Kfir kabristannda ise pisliinden
uzak olmak iin namaz caiz deildir. Hamamda" klnmamas bazlarna gre pis
olduundandr. u halde temizlenirse klnr. Fakat bazlarnca pis olduundan deil,
hads-i erifte istisna edildii iindir. Binenaleyh hamamn hali ne olursa olsun
iinde.namaz klmak mekruhtur, mam- Ahmed b. Hanbel (164 241) bu-hadsle

amel ederek hamamda hatt hamamn zerinde bile namaz klmak sahh deildir diyor.
Cumhur'a gre caiz ise de mekruhtur. Baz rivayetlerde hamamda namaz klmaktan
menedilmesine sebeb burasnn eytanlar mahalli olduu ifade edilmitir. u halde

teyemmm bab 137/107. No: lu hadsde grlen :
Yer bana mescicl ve temizleyici klnd rivayeti kabristan ve hamam ile keza aadaki
hadsde grlecek mezbele, salhane ve yol ortas gibi eylerle tahsis olunmutur.528[528]
230/167- Ibni mer radyallahii anh'den rivayet
yedi yerde namaz klmaktan
edilmitir ki : Peygamber (S.A.V.)
nehyetmiiir:Mezbebede, salhanede, kabristanda, yol
ortasnda, hamamda, deve ireklerinde ve Beytllah'n zerinde. 529[529]

Bu hadsi, Tirmiz rivayet etmi ve zaf bulmutur.
Mezbslo: plk demektir. Mattn: Ma'tann cemidir. Su kenarndaki deve ireidir.
Tirmiz (200 279) bu hadsi tahrc ettikten sonra: bni mer hadsi o kadar kav
528[528]
529[529]
265.
deildir; gerekten, Zeyd b. Cebire hakknda belleyii cihetinden sz edilmitir

demektir. Buhar (194 256) Zeyd b. Cebire hakknda: Metruktr diyor.
Baz ulemya gre bu yerlerde namaz klmaktan nehyedilmesinin illeti : Kabristanla
salhane hakknda pis olmalardr. Bazlarna gre yel ortas da bu hkmdedir. Dier
bazlarna gre ise yolda gayrin haK-k olduu iin yasak edilmitir. Binenaleyh yol
geni de olsa, dar da olsa orada namaz sahh olmaz, nehy umumdir. Deve irekleri
eytanlarn sna olduu iin orada namaz klmak yasaktr. Bu bbdaki rivayetlerde
Mebvikku'l - bil Menhu'l - bil, MszbUu'l b tbirleri gemekte clup, bunlar
develerin kt yer, deve pisliklerinin atld yer mnlarna gelir. Ve ve matmu'l ibil tbirinden daha da umumdirler.
Kabe'nin zerinde klmann yasak edilmesi Kabe'nin havasndan kacak derece stnde
olduu zamana mahsustur. Byle olmazsa, na-mz'Z caizdir. u kadar var ki bu ta'lil
hads-i erifin mnsn ibtl eder grnyor. Zira Kabe'yi karsna almaynca Istikbl-
i kble tahakkuk edemiyor. stlkbl-i kble ise arttr. Bu hads sahh olsa nehy vcb
ifde eder. Ve mezkr yerlerin hepsi hakknda hkm bir olurdu ve hadsini de tahsis
ederdi. Lkin zait olduunu grm bulunuyoruz. Yalnz rivayetler arasnda kabristan ile
deve irekleri hakkndakiler sahihtir.
Nitekim aadaki hadsle Tirmiz'nin Hazreti Eb Hreyre'den rivayet ettii u hads-i

erf sahihtirler:
Demitir ki: Koyun allarnda namaz kln; deve ireklerinde klmayn buyurdu.
Tirmiz bu hads iin hasen sahihtir diyor. Binenaleyh bu hadsler o hadsi tahsis
ederler. 530[530]
231/168- Ebu Mersed-i Ganev 531[531] radtyriUah anh'fan rivayet edilmitir. Demitir
k; ReslNah sallalah aleyhi ve sellem:
530[530]
266.
Eb Mersed-i Ganev radiyallah anh: Mersed b. Ebi Mersed'dir. Babas le birlikte mslman olmu
ve Bedir gazasna itirak etmitir. Haz-re Mersed, Resltt Ekrem (S.A.V.)'n hayatnda Reci gazasnda
gehid olmutur.
531[531]
Kabirlere doru namaz klmayn; onlarm zerine de oturmayn; derken

iittim. 532[532]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir,
Hads-i erf, kabre kar namaz klmann nehyedildiini gsteriyor Nitekim kabir
zerinde klmann yasak olduunu germtk. Kabre kar ne miktar dnlrse namaz
klmak memnu olduu beyan edilmemitir. Binenaleyh rfen ne miktara kar dnd
denilirse, memnu olan da o miktardr. Kabre kars namaz klmann hkm ihtilafldr.
Hanefler'e gre kabir, nnde olursa mekruhtur. Arkasnda veya yanlarnda bulunursa
deildir. Amma kabristanda namaz klmafc iin yer ayrlmsa orada namaz klmak ve
keza peygamberlerin:kabirlerine kar namaz klmak mekruh deildir. Hanbellere gre

kabristanda namaz klmak mutlak suretle btldr. Amma" mezardan az olan
kabristanda kabre kar olmamak art ile namaz klmak mekruh bile deildir. Kabre
kar olursa mekruhtur. afilere gre peygamberlerle hedann kabirleri mstesna,
ir kabirlere kar namaz kl-makfmutlak suretle mekruhtur. Yani kabir namaz klann
neresine gelirse, gelsin mekruhtur. Maliklere gre necasetten emin olmak art ile
kabristanda namaz klmak kerahetsiz. caizdir.
Hads-i erf kabir zerine oturmann da memnu olduuna dellet ediyor. Bu bbda
baka hadsler de vardr. Mslim'in tahrc ettii Ebu Hreyre hadsi ile kabirlerin
zerine basmann hkmn bildiren C-bir hadsi bunlardandr. Ebu Hreyre hadsi
udur:
Biriniz bir kor zerine oturarak elbisesinin yanmas ve (korun) cildine ilemesi kabir
zerinde oturmasndan daha hayrldr. Ulemdan bir cemaat bu hadse isnad ederek
kabir zerine oturmann haram olduuna kail olmulardr. mam- Malik'ten (93 179)
bir rivayete gre oturmak ve emsii, mekruh deildir. Memnu olan kaz-i hacet iin
oturmaktr. El Muvatta da Hazreti Ali (R. A.^'nin kabir zerine oturduunu ve yattn
zikreder. BuharV-de dahi teni mer ve bakalarndan buna benzer rivayetler vardr.
Dier mezhep imamlarna gre kabir zerinde oturmak, uyumak ve yrmek zaruret
532[532]
hali mstesna mekruhtur.533[533]

232/169- Ebu Said radtyaJlah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Bir kimse mescide geldi mi baksn. Eer ayakka-bTarnda bir eza veya kazer grrse
onu silsin ve o ayakkablar ile namazn klsn; buyurdular. 534[534]
Bu hadsi, Eb Dvud tahrc etmi; bni Huzeyme sahhlemiir.
Hads-i erfdeki ez ve kazer lfzlar, pislik- mnasna gelir. Ez m dedi, kazer mi? Rav
burada phe etmitir. Hadisin mevsul veya muttasl olmas ihtilafldr. Ebu Hafim (195
277) mevsul olmasn tercih etmitir. Ayn hadsi, Hkim (321 405) Enes ile bni
Mes'd (R. Anhm)'dan; Dre Kutn (306 385) de bni Abbas ile Abdullah b.
ihhr'den rivayet etmilerse de isnadlar zaftir. Bu hads, ayakkab ile namaz klmann
meru' olduuna .ayakkablarnda pislik varsa silmekle temizleneceine delildir.
Zahirine baklrsa necaset kuru olsun, ya olsun, silmekle temizlenir. Bu hadse sebeb,
Reslllah (S.A.V.) ayakkab ile namaz klarken Cibril Aleyhisselm gelerek,
ayakkabsnda pislik olduunu haber vermesidir. Resl-ii Ekrem hemen ayakkabsn
karm ve namazna devem etmitir. Yine bu hadisi bilmeden veya unutarak necsetli
ayakkab veya elbise iie namaz klan.bir kimsenin namaz iinde o necaseti giderip
namazna devam edeceine dellet ediyor. Lkin bu mes'eleler ihtilafldr. Tafsilt fkh
kitaplarndandr. Ayakkablarnn toprakla silmek suretiyle temizleneceini aadaki
hads ifade etmektedir. 535[535]
233/170- Ebu Hreyre radvyaVah anl'den rivayet edmitir. De-mir ki:

Resfliah sallallah aleyhi ve sellem:
533[533]
267.
534[534]
535[535]
268.
Biriniz pislik zerine mestleri ile bast m onlarn temizleyicisi topraktr;

buyurular.536[536]
Bu hadsi, Eb Dvud tahrc etmi; bni Hbbn da sahhlemitir.
Hadsde mestler misl olarak zikredilmitir. Yoksa ayaa giyilen bir ey ayn
hkmdedir. Bu hadsi bn's- Seken (294 353), Hkim, (321 405) ve Beyhak (384
458} Hazreti Hreyre'den tahrc etmilerdir. Senedi zaftir. Ebu Dvud (202 275)
de Hazreti e.'den tahrc etmitir. Bu bbda daha baka hadsler de varsa da hibiri
zaf-likten hali deildir. u kadar var ki birbirini takviye ederler. Evz (78 150) ile
ibrahim Neh (11 95) bu hadsle amel etmilerdir. Ummii Seleme hadsi de bu re'yi
takviye eder. Bu hadse gre Hazreti mm Seleme (R. Anh) Reslllah (S.A.V.)'e
sormu: Ben eteimi uzatan bir kadnm; pis yerlerde yryorum demi. Resul
Ekrem (S.A.V.) kendilerine:
Ondan sonras onu paklar diye cevap vermitir. Bu hadsi Ebu Dvud, Tirmizl (200
279) ve tbni Mve (207 275) tahrc etmilerdir. Bunun bir benzeri de Ebu Dvud ile
bni Mce'nin tahrc ettikleri su hadstir:
Ben Abdil Ehel kabilesinden bir kadn demitir k: Y Reslallah, bizim mescide doru
pis bir yolumuz var. Yamurumuz yad zaman ne yapalm? dedim:
Bu yoldan baka ondan daha gzel yok mu? dedi.
Evet dedim.
te bu onunla temizlenir buyurdular.
Hattb ( 388): Bu hadislerin ikisinin de senedinde sz vardr diyor. mam- afi
(150 204) ise te'vil ederek: Bunun mnas yol kuru olup, elbiseye bulaacak bir ey
yoksa demektir eklinde mtalada bulunmusa da Yamurumuz yad zaman

tbiri bu te'vile uygun dmyor. mam- Mlik (93 179) : Yerin birbirini paklamas,
evvel pis yere basp, sonra kuru ve temiz topraa basmakla olur. O zaman bir yer
dierini temizler. Fakat pislik bedene veya elbiseye bularsa onu ancak su paklar; icma'
536[536]
da budur. Demitir. Bahis mev-zumuz oian Eb Hreyre hadsini mam-% Beyhak'

(384 458)'nin Ebu'l - Mualla'd&n, onun da babasndan, onun da dedesinden rivayet
ettii u vak'a te'yid eder: Ebu Mualla'mn ceddi diyor ki: Haz-re Ali (R.A.) ile Cuma
namazna gidiyorduk; yryordu. Kendisini bir amurlu su birikintisi mescidden ayrd.

Bunun zerine hemen ayakkablarn ve donunu kard. Ben, ver, senin yerine ben
tayaym y Emre'l - M'minin; dedim. Olmaz dedi ve suya dald. Getikten sonra
ayakkablarn ve donunu giydi; sonra cemaata namaz kldrd ve ayaklarn ykamad.
Bittabi rav yerdeki amurlu suyun ayn zamanda pis de olacan anlatmak istiyor.
nk meskn yerlerde toplanan sular necasetten hli olmazlar. 537[537]
234/171- Muaviye b. Hkem 538[538] radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demilir ki:
Reslah sattallah aleyhi ve selleriz:
phesiz u namaz, iinde insanlarn szlerinden bir ey (bulunmas, sylemesi) salih

olmayan'dr. Hemen ancak o, tebihtir, tekbirdir, Kur'an okumaktr; 539[539]
Bu hadsi, Mslim, rivayet etmitir.
Hads-i erifin sebebi udur: Namaz klarken bir adam aksrm;
Hazreti Muviye de ona temit yapm yni ^lil^V .demiti. Eu-nu gren biri namazda
Hazrei SVluvye'ye iittirecek ve anlatacak ekilde reddiyede bulundu. Reslllah
(S.A.V.) de bu hads-i erifi irad buyurdular.
Hadsteki Salih olmayan tbirinden murad, namazn sahh olmamasdr. u halde

hads namazda konumann mutlak surette yni ister namaz slah etmek niyeti ile olsun,
namaz bozduuna delildir. Keza bilmeyerek konumann bozmayacam, bylesinin
mazur olacan bildiriyor. nk Muviye'ye namazm iade ettirmemitir. Elhasl
nam&zda meru elan insan sz deil. Kur'an okumak, tebih ve tekbirdir. Nitekim
537[537]
269.
538[538]
539[539]
Muaviye b. Hkem Slem radiyallah anh: Medine'ye gelenlerdendir. Ehl-i Hicaz'dan saylr.
aadaki hads de buna dellet eder. 540[540]

235/172- Zeyd b. Erkam radyattal anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Biz
Peygamber (S.A.V.) zamsnnda namazda konuacak olduk mu, birimiz arkadana
hacetini sylerdi. Nihayet namazlara ve bahusus orta namaza dikkat edin, ve Allah'a
kunu ederek namaz kilin. 541[541] yeti indi. Bize de skut emrolundu. Konumak yasak
edildi. 542[542]
Hads-i srfden her ne kadar sadr- smda namazda konumann caiz idi
anlryorsa da, bu konuma meclislerdeki muhabbet gibi deil, ihtiyaca mebn idi:
Orta-namaz dan murad ikindidir. Ekser ulemnn kavli bu olduu gibi icm iddia
edenler bile vardr.
Nevev (631 676) Mslim erhinde yle diyor: Bu hadsde her nevi insan szlerinin
haram klndna delil vardr. Ve namazda kenumamn haram olduunu bildii halde,
namazn yararna olmayan veya ba sklan birinin kurtarmaya yaramayan yahut
benzeri bir eyden bakas iin konumann namaz bozacana ulem ittifak etmi-
tilerdir. Bundan sonra Nevev namaz yararna konuma bbmdaki ihtilf zikretmitir.
Bu ihtilf ilerde sehv' secde babnda Zlyedeyn hadsinde grlecektir. Ashab- Kiram
(R. Anhm) kunuttan skut mnsn anlamlardr. Filhakika Kunut un onbir mns
vardr ve bunlardan biri de skuttur. Demek oluyor ki hususiyle bu mny as-hab ya

karine ile anlamlar; yahut maksadn.bu olduunu kendilerine Reslllah (S.A.V.)
aklamtr. Namaz klan bakasna bir eyi ten-bih etmeye mecbur kalrsa, er-i erf
kendisine bir takm lfzlar mubah klmtr. Bu lfzlar aadaki hads beyan
ediyor. 543[543]
540[540]
541[541]
236/173- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

Tebih erkeklere, el vurmak da kadnlaradr; buyurdular. 544[544]

Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir. Mslim namazda kaydn ziyde etmitir.
Zaten hads-i erifin bir rivayetinde:erkeklere, el
vurmak da kadnlaradr.
buyrulmutur. Hads-i erifin siyakndan anlalan, namaz halidir. Nitekim Mslim'deki
ziyde de bunu gsteriyor. Binenaleyh bu hads-i erf namazda bir ey baa geldii,
mesel : imama yanldn tenbih etmek icab ettii zaman erkeklerin sb-hanellah
demek suretiyle, kadnlarn da el rparak tenbihte bulunmalarnn megr olduuna

delildir. Bylelikle kendisinin namazda olduunu bildirir. El vurmann keyfiyeti sa
elinin iki parma ile sol elinin avucuna vurmaktr. Cumhur-u ulem bu hadsle amel
etmilerdir. Bazlar tafsilt vermi: ve Eer bu namazda olduunu bildirmek iin ise
namaz bozmaz. Fakat baka bir ey iin ise namaz bozar der misler. Hatt imam yeti
skemeyip tutulsa ona yeti hatrlatmaa bile msaade etmemilerdir. Delilleri Ebu
Davud'un tahrc ettii u hadstir:
Y Ali namazda imama (yeti) ama. Fakat bunlara cevap verilmi ve: Bbu Dvud bu
hadsi rivayet ettikten sonra bizzat kendisi zaf bulmutur denilmitir. Mevzuu
bahsimiz oian Eb Hreyre hadsi tebih ve el rpmann meru olduuna dellet
etmekle beraber bunlarn farz olduunu bildirmiyor. Zira hads de emir yoktur. Yalnz
bir rivayetinde emir lfz ile vrid olmu ve:
(Namazda) banza bir ey gelirse erkekler tebih etsin, kadnlar el arpsn
buyrulmutur. Mesele ihtilafldr. Bazlar snnettir demi. Dier bazlar icab hale gre
vcib, snnet ve mendub olur demilerdir.545[545]
544[544]
545[545]
272.
237/174- Mutarrf b. Abdillah b. hhr 546[546] radiydah anh'den, babasndan duymu
olarak rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah (S.A.V.)' namaz klarken grdm.
Gsnde alamaktan tencere fkrts gibi bir fkrt vard. 547[547]
Bu hadsi, (bni Mce mstesna, Beler tahrc etmitir. bn Hibbn da sahhlemitir.
Yukardaki hads-i erifi bni Huzeyme (23 311) ile Hkim (321 405) de
sahhlemilerdir. Muslinim tahrc ettiini syleyenler vehmetmilerdir. Bu hadsin bir

misli de Buhan'de olup, onda: Hazrei mer'in sabah namazn ve Yusuf sresini
okuduu548[548] yetine gelince hkr iHildii beyan olunmaktadr.
Bu hadsi
Buhar maktu olarak, Said b. Mansr ise mevsul olarak tahrc etmilerdir. Ayn hadsi
tbn'l - Mnzir ( 236) dahi tahrc etmitir.Hatis-i erf alamann ve alarken
hkrmann namaz bozmadina delildir. nlemek de buna kyas olunursa da mes'ele

ihtilafldr. Tafsilt fkh kitaplarmdadr. 549[549]
233/175- Ali radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

(S.A.V.)'den bana iki tane kabul saati tahsis edilmiti. Ona geldiimde namaz klyorsa
bana ksrrd. 550[550]
Bu hadsi Nes ile bni Mce rivayet etmilerdir. Hads-i erifi bni Seken (294 353)
de sahhlemitir. Bir zaf rivayetinde yani ksrk boazn kazd, yerine tebih etti
denilmitir. Hadsde geen medhal kelimesi ismi zamandr. Gelecek zaman demektir.
Bu hads, ksrn namaz bozmadna delildir. ksrk ve ahlamak, chlamak gibi

eylerin ihtiya olduu takdirde namaz bozmayacanda hemen hemen btn mezheb
Mtarrif b. Abdillah: Tabiinin byklerindendir. Babas Abdullah b. hhr, bir Sahab-i celil olup.
Ben mir kabilesi ile birlikte Keslllah (S.A.V.)'e gelmitir. Basrahlardan saylr.
546[546]
Sre-i Yusuf; yet: 86 Mnas: Ben hzn ve kederimi ancak Al-laha ikyet ederim demektir.
547[547]
548[548]
imamlar mttefiktir. htiya yokken srf oyun olsun diye ksrmenin veya anlayp
ohlamamn namaz bozacanda dahi mttefiktirler. Bundan maada baz yerlerde birbirinden ayrldklar grlr. .
Yukarki hadsde her ne kadar zdrab var denilmisede, bu iddia doru deildir. nk
(tenahneha) rivayetini bni Sekeri sahhlemitir. (sebbaha) rivayeti ise zaftir.
Binenaleyh ztrap dvas tam ve yerinde deildir. Bilfarz her iki rivayet sabit olmu
olsa yine de aralarn bulmak ve Reslllah (S.A.V.) bazan ksrk, bazan da tebih
ederdi demek mmkndr.551[551]
239/176- bni mer radydlah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Bili'e
Peygamber (S.A.V.) namaz klarken ensr ona selm verdikleri vaki) onlara nasl selm
reddettini\grdn? dedim. yle yapard dedi ve avucunu yayd. 552[552]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Tirmiz tahrc etmi ve Tirmiz sahhle-mitir. .
Hadsi mam- Ahmed (164 241) Nes (215 303) ve bni Mce (207 275) de
tahrc etmilerdir. Asl yledir:
Reslilah (S.A.V.) Kba'ya km, orada namaz klyor d. Ensar ka geldiler ve ona
selm verdiler. Blll'e : Na! grdn il ahir...dedim.
Bu hadsi mam- Ahmed, bn Hbban ( 354) ve Hkim (321 405) bn mer'den de

rivayet etmilerdir. Yalnz o.rivayette (Bill) yerine (Suheyb) zikredilmitir. Tirmiz (200
279) her iki hadsin sahih olduunu syler.
Hads-f erf, namaz klana birisi selm verirse, iaretle kabul edip, diliyle birey
sylemiyeceine delildir. Mslim'de Hazrei Cbr'den rivayet olunan bir hadse gre,
Reslilah (S.A.V.) Cbir'i bir i peinde gndermidi. Hazret Cbir diyor ki: Sonra ona
namaz klarken yetitim. Ve selm verdim. Bana iaret etti. Namazdan ktktan sonra
beni ard ve: Sen bana selm verdin; dedi. Ve iaretle selm almken yine de zr
551[551]
552[552]
274.
beyan etti.. Bu da yukanki hadsi takviye ve te'yid eder. Vaka ibni Mes'ud
hazretlerinden rivayet edilen bir hadsde yu-karkinin aksine olarak Reslilah

(S.A.V.)'in namaz klarken bn Mes'ud'un selmn kabul etmedii, namazdan sonra ona:
phesiz ki namazda meguliyet vardr buyurduu zikre-diyorsa da Beyhak (384

458) o hadsde Reslilah (S.A.V.)'in bni
Mes'ud'a bas ile iaret ettiini kaydetmektedir. Mes'ele ihtilafldr. Bazlarna gre
namaz klan selm verene iaretle deil, szle cevap verir. Dier bazlarna gre;
namazdan ktkdan sonra selmn alr. Bir takmlar: Verilen selm iinden alr;
diyorlar. Bir takmlar da buradaki hadse uyarak: aretle kabul eder derler. Bu kaviller
iinde delile istinad edeni bu son kavil grlyor. Bazlar iaretle selm almak
mstahaptr. nk Reslilah (S.A.V. bni Mes'd'a iaret etm-m; bilkis namazda

meguliyet vardr buyurmutur. Eer iaret vacip olsa, Reslilah (S.A.V.) terk etmezdi
demek isterlerse de biraz evvel grdk ki Reslilah (S.A.V.) ona iaret etmitir. Cbir
hadisinde Hazreti Peygamberin namazdan, sonra zr beyan ettiini de grdk.

Namazda konumak haram olmasa, selm iaretle kabul etmez ve namazda meguliyet
olduunu sylemezdi. Bu byle olduu halde yine de namaz klarken verilen selm
lfzla alnr demek hakikaten alacak eylerdendir. Hanelere gre namazda iken
verilen selma hi cevap verilmez. Bazlar Haneflere itiraz ederek : Bu sz Resul
Ekrem iaret ile selm almas reddeder. Zira cevap verilmiyecek olsa, Reslilah (S.A.V.)
cevap vermez ve ensar- kirama da bildirirdi demilerse de onlar, da bu itiraza lzm

gelen cevab vermilerdir. aretin nasl yaplacana gelince: Bu hususa dair yalnz bni
mer hadsinde aklama yaplmdr. Kfi derecede aklamay bni mer'den rivayet
eden Cafer b. Avn yapm ve elinin iini aa, stn yukar evirerek avucunu yaym :
yle yapard demitir. Bu hususta bir de Suheyb hadsi vardr ki> onda iaretin par-
makla yapldn rav bildirmitir. Hasl Cumhur'a gre namaz klan, kendisine verilen
selm ya ba ile, ya eli ile yahut parma ile kabul eder. Hazrei Ebu Hreyre'den yle
de bir hads rivayet edilmitir ki:
Reslilah (S.A.V.): Kim namazda anlalr bir iaret yaparsa namazn ade etsin;
buyurdu. Bu hadsi Dre Kutn (306 385 rivayet etmidir. Ama hads SblsseJm
sahibine gre batldr. nk Eb Hreyre'den rivayet eden Eb Gatfan mehul bir

adamdr. Biz deriz ki, ayn hadsi 'Eb Dvud'da,, Eb Hreyre'den rivayet etmitir. Onu
da bnv/l - Cevzl, Eb Gatafan' ve bni shak ile il-letlendirmitir. Lkin kendisine Eb
Gatafan'm adn Tarf olduu, bni Maln ile Nes'nin onu mutemed saydklar, hatt
Mslim'de hadsi bulunduu ihtar olunmutur, bni shak dahi sikadr. te namazda iken
verilen selm babnda haneflerin delili bu hadstir. 553[553]
240/177- Ebu Kafde'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Resll-lah (S.A.V.) mme
binti Zeyneb' 554[554] yklenmi olduu halde namaz klard. Secdeye vard m onu
brakr, kalktnda tekrar alrd. 555[555]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir. Mslim'de: Mescidde nsa imam iken ziydesi vardr.
Hazret Peygamber (S.A.V.)'in mme'yi kucana alarak namaz klmas bir defa vki
olmutur. Hads-i erf, namaz klann insan olsun, hayvan olsun bir canly zerinde
bulundurmasnn namaza zarar vermiyecene delildir. Hads mutlak olduuna gre,
zaruret olsa da -olmasa da bu caizdir. Keza kld namaz farz da olsa vacip veya snnet
de olsa; ve kendisi imam da olas yalnz da klsa caizdir. Mslim'in rivayetinde bu ii
imam iken yapt tasrih edildiine gre yalnz klarken evleviyetle caiz olur. Keza farz
klarken caiz olunca, farzdan gayri namazlarda mes'ele yine evleviyette kalr. Hads-i
erfde ocuklarn elbise ve bedenlerinin temizliine de iaret vardr ki, zaten" pislik
zahir olmadka, asl olan budur. Yine bu hads-i erfde ocuu tutup, kapmakla
namazn bozulmayacana iaret vardr. nk Res-lllah mme'yi brakp alyordu.
mam- afi (150 204) bu kavle zahip olmutur. ir imamlarsa caiz grmemi; hadsi
te'vil yoluna gitmilerdir. Ezcmle: Kimi bu i Hazrefi Peygambere mahsustur, demiler.
Kimi mme ona kendiliinden aslyordu; Resl- Ekrem onu kendisi almamt,
demilerdir. Bazlar zarurete binaen yaplmtr; derler. Bu hads mensuhtur diyenler de

vardr. Bu bbda bni Dakikl-ld (625702) erh'l - Umde adl eserinde sz bir
553[553]
275.
mme binti Zeynep radyallah anh: Hazreti Fahr Kinat Sal-allah aleyhi ve sellem'in
torunudur. Annesi Zeyneb binti Keslillah; babas Eb'l - As b. Rebi'dir.
554[554]
555[555]
276.
hayli uzatmtr.556[556]
241/178- Ebu Hreyre radyaah anh'den rivayet edilmitir. De-mr ki: Reslllah
sallalah dleyhi ve sellem :
ki siyah namazda ldrn: Ylanla, akrebi; buyurdular.557[557]

Bu hadsi Drtler tahrc etmi. bn Hibban da sahhlemitir.
Hads-i erifin birok hidleri vardr. Araplar ylanla akrebe ne renkte olursa olsun El Esvedn derler. Binenaleyh siyah renkli olanlarna mahsus zannolunmamaldr. ZaMr-
i hads, ylanla akrebi namazda iken ldrmenin vacip olduuna dellet ediyorsa da,
bazlar bu emir nedp iindir, demilerdir. Hadsde bu hayvanlar ldrmek iin zarur
olan fiilin az olsun, ok olsun namaz bozmayacana iaret vardr. Ulemdan bir
cemaatn mezhebi de budur. Bazlar ise ylan ve akrep ldrmenin ir er'an ok
saylan fiiller gibi namaz bozduuna kail olmulardr. Bir takm daha baka tafsilt
vermitir. Namazn artlan babnn Hadsleri 220/158 No. dan 240/177... Numaraya
kadar (22) dir. 558[558]
Namaz Klann Stresi559[559] Bab
242/179- Ebu Cheym 560[560] radiyallah anh'fen rivayet edilmitir k: Reslllah

559[559] Stre: nnden kimse gemesin diye dikilen eydir.
556[556]
557[557]
Ebu Cheym radyallah anl: Abdullah b. Cheym yahut Abdullah b. El - Haris b. Es'smme'dir.
Ensardandr. Yalnz iki hads rivayet etmi olup, biri buradaki, dieri de bevl edene selm verme
hakkndakidir. Maamafih o hadsin bu zt tarafndan rivayet edilip edilmemesi ihtilafldr. Ebu Davud'a
gre bevl had:sini rivayet eden bu zttr. Fakat onu Abdullah b. el - Hrs rivayet etmitir; bu o deildir;
diyenler de olmutur.
560[560]
sattattah aleyhi ve sellem :
Namaz klann nnden geen, zerine ne kadar gnah olacan bir bilse, krk yl
durmak kendisi iin onun nnden gemekten daha hayrl olurdu; buyurdular.561[561]
Bu hads, Mftefekun Aleyh'tir. Lfz Buharnindir. Bezzar da baka yoldan (krk yl)
tbiri vaki olmutur.
Hads-i erfde Ne kadar gnah olacan bir bilse denilmektedir. Fakat gnah tbiri
Mslim'de olmad gibi, Buhar'nm de yalnz baz rivayetlerinde vardr. Ve ravsi ehl-i
ilimden olmamakla itham ve ta'n edilmitir. Musannif Merhum; Taberl ( 694)'nin bu
hadsi El - Ahkm- adl eserinde Buhar'ye nisbet etmesini ve keza El - Umde
sahibinin onu Buhar ile Mslim'e nisbet etmesini ayplanitr. Burada ayn vehme
kendisi kaplmtr. Hadsin Mttefe-kun Aleyh olan rivayetinde (yl) sz yoktur. Fakat
Bezzr'm yine Ebu Cheym'den baka bir tarikle tahrc ettii rivayette (krk yl) tbiri
vardr.
Hads-i erf namaz klann nnden gemek memnu olduuna delidir. nnden murad,
secde edecei yer ile ayaklarnn arasdr. Baka trl izah edenler de1 olmutur.
nnden geme mes'elesi her namaza mm ve mildir. Hatt imam olsun yalnz klsn
hkm hep birdir. Bazlar imam ile yalnz klana mahsustur; imamla klan cemaatin
nnden gemek zarar etmez: nk imamn .stresi onun da stresi-dir. Hatt imam
onun iin stre saylr; demilerse de bu sz reddedilmi ve: Stre geenden deil, yalnz
namaz klandan mes'uliyeti kaldrr denilmitir. Sonra hadsdeki yasan zahiri yalnz
geenedir. Namaz klann nnde kasden ayakta durana veya oturana deildir. Lkin
burada illet madem ki namaz klan artmaktr. Binenaleyh bunlar da gemi

hkmndedirler. 562[562]
243/180- Aie
rctthyallah anh'dan rivayet edilmitir.Derpitir k: Res'liah
(S.A.V.)'e Tebk gazasnda namaz klann stres soruldu. Semerin arka asc gibidir
561[561]
278.
562[562]
Bu hadsi, Mslim tahrc etmitir, Hads-i erfde namaz klan stre dikmeye tevik
vardr. Strenin miktar dahi gsteriliyor. Semerin arka aac bir metrenin aa yukar
te ikisi kadardr; ve her eyden olabilir. Ulemya gre stre dikmenin hikmeti namaz
klarken ondan ileri bakmamak ve oradan geenleri menetmektir. Bundan anlalr ki

stre yerine yere bir izgi izmek kfi deildir. Vaka kfi geleceini ifade eden bir hads
vardr. Fakat zaf ve mzdaribtir. Mamafih mam-% Ahmed b. Haribel (164 241) bu
zaf hadsle amel ederek, izgi kfidir diyor. Aada Musannif da bu hadsi hasen kabul
edecek, mztarip deildir diyecektir. Namaz klan streye yakn durmal, ondan metreden fazla uzaklamamaldr. Stre iin sopa filan bulamazsa ta, toprak, elbise ve
sireden yapar. mam- Nevev (631 676) Ehl-i ilim stre ile namaz klann arasnda
secde edecek bir yer kalacak surette ona yakn durmay mstahab grmlerdir. diyor.
Saflarn dahi birbirine yakn olmas mstahabdr. Filvaki' saflarn sk olmas ve bunun
hikmeti babnda u hads vrid olmutur;
Biriniz streye kar namaz kld zaman ona. yaklasn ki, eytan namazn kesmesin.
Bu hadsi Ebu Dvud (202 275) ve bakalar Sehl b. Eb Husme'den merf olarak
rivayet etmilerdir. Aada gelen 245/182 Numaral hads de ayn hkm ifade eder,
Strenin en az semerin arka aac kadar olacan aadaki hads reddeder. 564[564]
244/181- Sebre b. Ma'bed El - Chen 565[565] radyaUah anVden rivayet edilmitir.

Demitir ki: Reslllah saUalah aleyhi ve sellem :
Biriniz namazda hi olmazsa bir okla strelensin; buyurdular. 566[566]
563[563]
564[564]
279.
Sebre b. Ma'bed El - Cheni raiyallah anh: Lkab Eb Sreyye yahut Ebur'reb'dir. Medine'de
yaamtr. Basrahlardari mduddur. Kendisinden olu Rebi hadis rivayet etmitir.
565[565]
566[566]
Bu hadsi, Hkim tahrc etmitir.
Hads-i erfde stre kullanmak emrolunuyor. Cumhur-u ulem bu emri nedip mnsna
almlardr. Stre, dikmenin faydas o namaz hi bir eyin kesmemesi iindir. Bunu
yukarda grdk. Dikilmezse keseceini de aada greceiz. Hi olmazsa bir okla
buyurulmas strenin kaln oisun ince olsun kfi geleceine dellet ettii gibi, onun en az
semerin arka aac kadar olmas lzm gelmediine de delildir. Ulemya gre muhtar
olan, streyi sana veya soluna dikerek ona dayanmamaktr. 567[567]
245/182- Eb Zerr Gfr radyallah awfc/den rivayet edilmitir. Demitir ki:

ResVV.ah sallallah aleyhi ve sellem ;
Mslman erkein namazn, nnde semerin arka.aac kadar bir ey olmad

zaman kadn ile eek ve kara kpek keser, ilh hir... buyurdular. Bu hadsde Kara
kpek eytandr ifadesi vardr. 568[568]
Hadsi, Mslim tahrc etmitir. 569[569]
245/182- Mslim'de Ebu Hreyre'den bunun gibi bir hads vardr. Yalnz kpek
zikredilmemitr. Yan Mslim (204 261) Eb Zerr hadsine benzer bir hadsi Ebu
Hreyre'den rvyef etmitir. Fakat o rivayette Kara kpek zkredilmemtr, demek

istiyorsa da Mslim'deki rivayette de kpek zikredilmemitir.570[570]
Hadsin Mslim'deki lfz udur: dedi ki :
Reslllah (S.A.V.): Namaz kadn ile eek ve kpek kat' eder.Bundan semerin arka
567[567]
280.
568[568]
569[569]
aac kadar bir ey korur;
245/182- Ebu Davd ile Nes'de, bni Abbas'dan bunun gibi bir hads vardr. Yalnz
sonu zikredilmemitir. Kadn da hayzl diye kaydlamtr.Ebu Davud'un lfz yledir :
Namaz hayzl kadnla kpek kat' eder.
Hadsteki Erkein namazn keser sznden maksad, onu ifsad eder yahut sevabn
azaltr demektir. Sonundaki el - hads sz yukarda getii vehile hadsi sen oku,
tamamla demektir. Tamam udur:
Krmz, sar, beyaz dururken, karaya ne oluyor? dedim: Be birader senin bana
sorduunu ben Reslllaha sordum: Kara kpek eytandr buyurdular. dedi.
Eu hadsi Tirmz (200 279), Nes (215 303) ve bni Mce (207 275) kimi
muhtasar, kimi uzun olarak tahrc etmilerdir.
Hads-i erif, nnde stresi. olmayann namazn bu saylanlarn gemesinin bozduuna
delildir. Mes'ele ihtilafldr. Bazlar namaz kadnla kara kpein gemesi bozar; eein
gemesi bozmaz, demilerdir. D:lilleri bu bbda bni Abbas hazretlerinden rivayet edilen
u hadsdir:
bni Abbas Peygamber (S.A.V.) namaz klarken bir eek zerinde safn nnden gemi;
Hazret! Peygamber ne namaz iade etmi; ne de ashabsna iade emri vermitir. Hads;
eyheyn (Buhar ile Mslim)
tahrc etmi ve buradaki hadisi tahsis ettiini kabul etmilerdir. mam-% Ahmed b.
Hanbel (164 241) : Namaz kara kpek kat* eder. Kadnla eein gemesinden ise
iimde bir ey var. Eek iin bni Abbas hadsinden dolay; kadn iin de BuharVmn
rivayet ettii e hadsi sebebi ile pheliyim. nk bu hadste yle deniliyor:
ReslMah (S.A.V.) geceleyin namaz klar. ie de nne aykr yatm bulunurdu.

Binenaleyh secdeye vardm ie'nin ayaklarn iter; o da onlar toplard. Kalkt m yine
571[571]
yayard. Eer kadnn gemesi namaz bozacak olsa Hazreti ie'nin Reslllah
(S.A.V.)'in nne yatmas bazard, diyor. Cumhur'u ulem namaz bunlardan birinin
bozmadna kail olmular ve hadsi te'vil i!e maksad, bozulur demek deil, sevabnn
azaldn anlatmaktr. nk geenlerje kalp megul olur demilerdir. Bazlar bu hads

aada gelen Ebu Said hadsi ile nesh-edilmitir derler. Namaz klann nnden
yahudi, hristiyan, mecus ve domuzun gemesi namaz bozardna dair bir hads varid
olmusa da zaftir. Bunu Ebu Dvud (202 275) bni Abbas'dan tahrc etmi ve zaf
olduunu bildirmitir.
[Metni. Hads yukarda 245/182 Nolu kliededir oraya bakla].
Hadsi Nes'den maada bni Mce tahrc etmitir. Musannifsin yalnz sonu
zikredilmemitir demekten maksad. bni Abbas hadsnde Mslim'deki Ebu Hreyre
hadsinin sonu olan cmlesinin bulunmadn anlatmakdir. u halde Musannifin
ibaresindelfzmdaki zamir Eb Hreyre hadsinin sonuna rci oluyor. Halbuki Musannif

bu hadsi lfzen zikretmedi. Arap dili kaidelerine gre bir zamirin hakk onu en yakn
mercie gndermektir. Binenaleyh ibaredeki szn Ebu Zerr hadsine irca etmek doru
deildir. Sonra Ebu Dvud hadsi aranm ve lfznn yle olduu grlmtr:
Namaz hayzl kadnla kpek kat'i eder. Bu takdirde Musannif ibaresi her ikisine de
ihtimallidir. Hatt Ebu Zerr hadsine rci olmas daha yakn ihtimaldir. nk Ebu Zerr
hadsinin lfzn zikretmi; Ebu Hreyre hadsinin lfzn zikretmemitir.
Kadm hayzl olmakla takyd, mutlaka mukayyed zerine hamletmeyi iktiza eder.
Binenaleyh yalnz hayzl kadnn gemesi namaz bozar. Hayzl olmayann gemesi
bozmaz. Nitekim baz rivayetlerde kopein kara olmas zikredilmemi; bazlarnda

edilmi olduundan orada da mutlak mukayyete hamlederek namaz yalnz kara
kpein gemesi bozar demilerdir.
(Mutlak mukayyed bahsi Usul- Fkh lmi'nin ihtilf mes'elele-rinden biridir. Mutlak,
herhangi bir kayttan azade olan hkmdr. Mukayyed ise, bir kaytla balanan
hkmdr. Mesel; Namaz klann nnden kpein gemesi namaz bozar denilse bu
mutlaktr. Gnk kpein ak m, kara m il hir... olaca beyan edilmemitir. Fakat

namaz klann nnden kara kpein gemesi namaz bozar dersek bu cmle kara
olma-kla mukayyettir. te bir hadsteki iki tane delil bulunur ve bunlardan biri mutlak
dieri mukayyed olursa, Haneflere gre iki surette mutlak mukayyede hamledilir.
Bunun mnas: Mutlak da mukayyedin hkmn giyer yani mukayyedin hkm her
ikisine hkmolur. Bu iki suret unlardr:
1 Bu hadsde hkmler muhtelif olup. Biri dierinin takyidini icab ederse:

2 Hkm
ve
hadse bir tlak ve takyd nefsi hkmde olursa mutlak mukayyed
zerine hamlolunur.
afillere gre ise: Hkm bir oldu mu hadse ne olursa olsun ve keza tlak, takyd ister
hkmde
isterse
hamlolunur.572[572]
sebeb
ve
artta
bulunsun
her
halde
mutlak
mukayyede
248/183- Eb Said-i Hudr radiyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k:

Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
'Biriniz kendisini nsdan siper edecek bir eye doru namaz kld zaman biri
nnden gemek isterse onu itsin. Eer mmanaat ederse, onunla arpsn. nk o bir
eytandr; buyurdular. 573[573]
Bu hads.Mttefekun Aleyh'dir. Bir rivayette: nk onunla beraber eytan vardr;

buyurmulardr.
Hads-i erfin. sonundaki bir rivayette denilen ksm Mslim'&e-
Selftmet Yollan 21
284
dir. Fakat Ebu Hreyre'nin rivayetidir; Musannifin ibaresi bu parann Buhar ile
Mslim'in ittifakla Ebu Said'den rivayet ettikleri zan-mm veriyorsa da hads Buhar'de
bulunamam; Mslim'de de Eb Hreyre'nin rivayeti olduu grlmtr.
572[572]
283.
573[573]
Hads, ibaresiyle namaz klann, nnde stresi olduu halde yine gemek ietiyeni
iteceine, mefhm-u muhalifi ile de stresi yoksa itemiyeceine delildir. Kurtubl (^-
671) : tmek evvel iaretle ve yavaack kakmakla olur. Aldr etmezse daha iddetle
itilir. dedikten sonra: arpmamn silhla yaplmas lzm gelmiyeeei-: ne ulem
ittifak etmilerdir. nk arpmada namaz brakarak baka eyle megul olmak,
huuu terk etmek gibi namazn kaidesine muhalefet vardr diyor. Ulemdan bazlarna
gre hakikaten arpr. Bazlar sitem ve lanet etmek gibi eylerde defeder demi-lerse
de; bu hads onlarn szn reddediyor. Hadsimizin ravsi Ebu Sad'in fiili de bu reddi
teyid ediyor. Buhar'nin (194 256) Ebu Salihl's - Semmn'dan tahrc ettii bir hadsde
yle deniyor:
t Bir Cuma gn Ebu Said-i Hudri'y kendisini nsdan koruyacak bir eye doru namaz
klarken grdm. Beni Ebi Muayt'dan bir gen nnden gemek istedi. Ebu Said hemen
onu gsnden iiti. Gen baknd. Fakat Ebu Sad'in nnden baka geecek yer
bulamad. Ve tekrar gemeye kalkt. Ebu Said de kendisini bu sefer evvelkinden daha
iddetle HU. l hir... dedi. Baz ulemya gre namaz klan nnden geeni en sade bir
ekilde meneder. Eer ekilmezse daha iddetle ve daha iddetle msneder. Hatt
menederkeh ldrse er'an bir su ilemi olmaz; nk sari1 hazretleri onun katlini
mubah klmtr. Hadsdeki emir zahiren vcup iin de grnse hakikatte nedip iindir.
Nevevl (631 676): Fukahadan hibirinin bu def vaciptir dediini bilmiyorum. Bilkis
fukuhamzi bu iin mendup olduunu aklamlardr diyor. Yalnz zahirler itmenin

vcubuna kail olmulardr. Hadsdeki:
O ancak bir eytandr tbiri, nnden gemekle namaz klann huzurunu bozarak onu
artmak istemesinin eytan i olduunu anlatmak indir. Bu hads'de bylelerne
eytan denilebileceine dellet vardr. Nitekim Tel hazretleri:
574[574]
nsan ve Cin eytanlar buyurmutur. Bazlar: Hayr bundan mu-rad namaz
klann nnden gemeye eytan tevik etti; demektir. Zaten Mslim'in rivyetindeki;
nk onunla beraber eytan vardr tbiri de bunu gsterir diyorlar.
Acaba nnden geen niin itilecektir? Eu mes'ee de ihtilafldr. Bazlarna gre itmenin
hikmeti geeni gnaha sokmamak iindir. Bazlarna gre ise geerken safda husule
gelecek aral men etmek iindir. Bu kavi daha makbuldr. nk namaz klan kimsenin
574[574]
Sre- Enam; yet: c!12.
namazm korumaya almas, bakasn gnaha sokmamaa almaktan daha
mhimdir. Mamafih hem geeni* hem klan gnaha sokmamak iin meru olmutur,
denilse hi fena olmaz. Zira her ikisi hakknda da gnah olacan ifade eden hadsler
vardr.
Geenin gnaha girdiini ifade eden hadsi babmzn banda grdk. Klann gnaha
girdiini de Ebu Nuaym ( 403) in Hazret mer (R.A.)'den tahrc ettii u hadsden
anlyoruz:
Namaz klan nnden gemekle namazndan nekadar azaldn bilse ancak kendisini
insanlardan siper edecek bir eye doru namaz klard. Bu bbda bni Ebi eybe (
234) de bni Mes'ud (R. A.)'den u hadsi tahrc etmitir:
Namaz klann nnden gemek onun namaznn yarsn kat' eder. u iki hads her ne
kadar mevkuf da olsalar bunlar iin merfu hkm vardr. Yalnz birinci hads stre ile
klan hakkndadr. kincisi mutlaktr, Fakat birinciye'hamledilir.
Namazn stre ile klarken nnden gemek klana bir zarar vermez. nk stre ile
klarken nnden gemenin bir zarar vermeyecei hads-i erif de tasrih edilmitir. Bu
suretle yine de geeni menetmekle memur olmas her halde geenin irtikap ettii
ktl inkr iin olsa gerektir. Zira bu adam er'an memnu olan bir ii yapmaktadr.
Bunun iindir ki, menetmeye hafiften balar. 575[575]
249/184- Ebu Hreyre radiyallah anh'den rvyet edilmitir ki: Reslllah sallallah
aleyhi ve settem :
Biriniz namaz kldr zaman yzne kar bir ey koysun; eer bulamazsa bir sopa
eliksin; o da olmazsa bir izgi izsin. Bundan sonra artk nnden geen ona bir zarar
vermez; buyurdular.576[576]
Bu hadsi, Ahmed ile bni Mce tahrc etmiler ve Ibni Hibban sa-hhlemidir. Bunu
575[575]
286.
576[576]
muzdarip zanneden doruya isabet edememitir. Bilkis o, hasen dir.
Hadsi muzdarip zanneden bni Salah (577 643)'dr. Onu hads-i muztaribe misal
gstermitir. Musannif kendisi ile En-NkeH adl eserinde mnazaa ve mnakaa
etmitir. Hadsi mam-t Ahmed b. Hanbel (164 241) ile bn'l - Medn (16 1) de
sahhlemilerdir. Muhtasar's - Snen- de yle deniliyor : Sfyan b. Uyeyne: Bu
hadse hcum edecek bir ey bulamadk diyor. Hads bundan baka veciMe
gelmemitir. smail b. meyye, bu hadsi rivayet ettii zaman: Elinizde bu hadse hcum
edecek bir ey varm? der idi. afi bu hadsin zaf olduuna iaret etmi; Beyhak (84
458) : Byle bir hkm hususunda bu hadisde bir beis yoktur. ngaallah Tel
demitir.
Hads-i erf stre neden olsa kfi geleceine delildir. Yine mMuhtasar's - Snen- de
yle denilmektedir: Sfyan b. ZTyeyne eriki bize bir cenazede ikindiyi kldrrken
grdm. Klahn nne koydu, dedi. Buhar ile Msflim'de bni mer (R. A.)'den u
hads rivayet olunmutur:
HHayvann nne alr, ona doru namaz klard. Yukarda ikinci ha ds-de namaz klan
kimsenin stre bulamad zaman hi olmazsa ta veya topraktan stre yapmas lzm
geldiini ve mam- Ahmed b. Han-beVm hill gibi bir izgi izmek yeter dediini
grmtk. Hadsteki bundan sonra artk nnden geen ona bir zarar vermez cm-
lesinin mefhum-u muhalifi (mefhum-u muhalife kail olanlarca) stre dikmezse geenin
zarar vereceine dellet eder. Fakat bu imam olduu, yahut yalnz kld zamana
mahsustur. Cemaat olursa imamn stresi yahut bizzat imamn kendisi cemaate stredir.
Bu cihetler dahi yukarda grld. mam- Buhar (194 256) ile Eb Dvud (202
275) bu hususa dair birer bb ayrmlardr. Taberan u hadsi merfu olarak Hazret
Enes'den E-Evsat mda rivayet eder:
mamn stresi arkasndakilere de stredir Maamafih ha-dsde zaflik vard. Elhasl
sadedinde bulunduumuz hads4 erf ovada ve sar yerlerde stre dikme hususunda
mmdr. Sahh hadslerle sabit olmutur ki, Reslllah (S.A.V.) bir duvara kar bile
namaz kl-sa kendisi ile duvar arasna koyun geecek kadar yer brakrd. Stre-ye yakn
durmay emrederdi. Bir aaca veya sopaya kar namaza durursa onu ya sana, ya
soluna alr; tam nne getirmezdi. Seferde harbisini veya sopasan yere saplar; ona
doru namazm klard. Ba-zan da hayvann karsna dikerdi. afiler buna kyasen yere
seccade yayarak nnden geene kendisinin namazda olduunu bildirmek caizdir

derler. 577[577]
250/185- Eb Sad-i Hudr! radiyalah anh'den rivayet edilmitir. Demtftr ki:
Reslllah sallaUah aleyhi ve selem:
Nama2i hibir ey kat' etmez; siz yapabildiiniz kadar menedin; buyurdular. 578[578]
Bu hadsi; Eb Dvud tahrc etmitir. Senedinde laaf vardr.
El - Mnzir (_ 656)'nin muhtasarnda: Bu hadsin isnadnda Mcalid vardr. Bu zt Eb
Said b. meyri'l - Hemdni Kf'dir. Hakknda birok sz edenler olmutur

denilmektedir. Maamafih mam- Mslim (204 261) a'b'nin (6 104) baz
arkadalar ile birlikte bu ztn bir hadsini rivayet etmitir. Buna benzer bir hadsi Dre
Kutnl (305 385, Enes ve Eb mame hazretlerinden rivayet etmi; Tebaran (260
360) dahi Hazret Cbir'den tahrc eylemitir. Fakat gerek Dre Kutn'nin, gerekse
Tebaran'nin tahrc ettii ha-dsde zaflik vardr.
Bu Eb Said hadsi Eb Zer hadsine muarzdr. nk Eb Zer hadsinde: Stre

dikmeyenin nnden kadn; eek ve kara kpek geerse namaz bozulaca ifade
ediliyordu. Burada ise namaz hibir ey bozmaz deniliyor. Bylece iki hads tearuz
edince ulem da ihtilfa dmlerdir. Bazlar aralarn yattrmaya alarak Eb Zer
hadsinden murad namazn bozulmas deil, geenlerle kalp megul olacandan
namazn noksanlamasdr. Eb Sad hadsinden murad da namazn bozulmamasdr

derler. Bir takmlar buradaki Eb Said hadsi Eb Zer hadsini neshetmitir diyorsa da
bu kavi zayftr. nk hadslerin aralarn bulmak mmkn iken neshe gidilemez. Sonra
nesh iddia edebilmek in mutlaka hadslerin tarihini bilmek gerekir. Burada ise hangisi
evvel veya sonradr bilinememektedir. Bununla beraber har islerin aralar bulunamazsa
bile yine de yaplacak i nesh deil, tercihe bavurmaktr. Bu takdirde; Eb Zer hadsi
tercih edilir. nk onu mam Mslim tahrc etmitir. Halbuki Eb Said hadsinin
577[577]
287.
578[578]
senedinde saaf vardr. 579[579]

Namazda Huua Tevik Bab
Kamusda huu: Hu'dur. Yahut huzua. yakn bir haldir. Ve ikisi de tevazu mansn ifade
eder. Yahut huz' bedenle; huu' sesle,, gzle, vakar ve sknetle olur. Bazlarna gre
huzu' : Kimi kalple kimi skt gibi bedenle olur. Bir takm ulemya gre ise ikisine de
itibar edilir Bu ciheti Fahri Bz (544 - 606) tefsirinde hikye etmitir. Hu-'un kalp
amellerinden olduuna Hazret Ali fl5.-A.rin u hadsi dellet eder:
Hu 'kalpledir. Bu hadsi Hkim (321 - 405) tahrc etmitir. u hadsde ayn davaya
delildir:
Bunun kalbi huu' bulsa azalar da huu'

ederken yle du ederlerdi:
bulurdu. Resul Ekrem (S.A.V.) istiaze
Huu' bulmayan kalpten de sana snrm.
Namazda huun vacib olup olmad ihtilafldr. Cumhur-u Ulemaya gre vcib deildir.
mam-% Gazali (450 - 505) hy'l - Ulum'da. bu bahisde uzun uzadya izahatta
bulunmutur .Huun vcib olmadna icma' bulunduunu Nevev iddia etmitir. 580[580]
251/186- Eb Hreyre radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

saallah aleyhi ve sellem:
Kiinin ihtisar yaparak namaz klmasn yasak etti. 581[581]
579[579]
288.
580[580]
581[581]
290.
Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir. Lfz Mslim'indir. htisarn mns: Elini brne

koymaktr.
Hads herne kadar Peygamber (S.A.V.)'in yasak ettiini ihbardan ibaret olup, ne dediini
zikretmemekte ise de yine merfu' hkmndedir.
Ellerin bre dayanmas tek tek de olabilir; ikisi beraber de. u kadar var ki, bu tefsire
Kmus'da, istihad iin gsterilen u hads muarzdr:
ihtisarclarn kyamet gnnde yzlerinde nur olacak. Yani geceleyin namaz klanlar
yorulup da ellerini brlerine koyduklar vakit, demek istiyor. Eer bu hads sahh ise
kitabmzn hadsi ile aralar yle bulunur: Kitabmzn hadsindeki yasak; yorulmadan
yapanlaradr, denilir; Fakat bu seferde mn En - NiMye nin tefsirine muhalif der.
Orada: Kyamette ihtisarclarn slih amel-' leri ile birlikte gelecekleri ve o amellere
dayanacaklar ifade edilmek istenmitir deniliyor. Hasra kelimesi: Kamus'da. kile
yani uyluk kemii ile alt ie kemii arasdr. Musannifin yapt tefsir ekser ulemnn
kavlidir. Bazlar namazda ihtisar, eline bir sopa alarak ona dayanmaktr diyorlar. Bir
takmlar da ihtisar: Sreyi ksaltarak sonundan bir veya iki &yet okumaktr, derler.
htisar r-kunu, scdunu ve ir yerlerini ksaltmak suretiyle namaz ksa kesmektir;
diyenler de olmutur. Bunun yasak edilmesinin hikmetini aadaki hads beyn

edecektir. 582[582]
251/186- Buhar'de ie radiyallah avh'dan rivayet edilmitir ki:
Bu, namazlarnda Yahudilerin, yapt bir i olduundandr. 583[583]

Yani namazda ihtisar Yahudilerin yapt bir itir. Bize ise btn hallerinde onlara
benzemek yasak edilmitir, te nehyin hikmeti budur. Yoksa bu eytan ii imi ,yahut
blis Cennetten karken elleri brnde imi; veya bu, i byklenenlerin ii imi de
onun iin bize yasak edilmi gibi szler buradaki nehyin asla illeti olamaz. nk bu
szlerin hibiri tahminden teye gememektedir. timada -ayan olan sahabiden nss
582[582]
583[583]
olarak bize gelendir. Zira sahab rivayet ettii hadsi herkesten iyi bilir. Hazreti ie
(R.Anh)'mn bu hadsinin merf olmak ihtimali de vardr. Sonra sahh hads kitabnda
vfid olan hads bakalarna tercih edilir. Musannif merhumun bu hadsi huu' babnda
getirmesi, ihtisardan nehyedilmesinin illeti hua mnafi olduu iindir, kanaatini

vermektedir. 584[584]
253/187- Enes radiyallah an Vden rivayet olunmutur ki; Res-lllah saUalah

aleyhi ve sellem :
Akam yemei takdim edildimi, akam namazn klmadan nce ondan balayn;

Baz rivayetlerde
namaz tbiri mutlaktr. bni Dakiki'l - yd. (625 702) : Muak
mukayyede hamlolunur diyor. Bir rivayette :
Sizden biriniz orulu iken akam yemei konursa duyurulmutur ki, hads bununla
takyd edilemez; nk Usul- Fkh'da beyan edildiine gre, kassn muvafk hkmn
zikretmek takyd veya tahsis ifde etmez.
Hads-i erf akam yemei hazr oldukta onu akam namazndan nce yemenin
lzumuna delildir. Cumhur-u Ulem bu emri nedib mnsna- hamletmilerdir. Yalnz
Zahiriyyeye gre vcibtir. Onlara gre akam namaz evvel klnsa btl olur. Sonra hads
mutlaktr. Binenaleyh sofraya oturanlar a da olsa, tok da olsa; yemein bozulacandan korkulsa da, korkulmasa da ve, yemek az da olsa, ok da olsa mutlaka evvel ondan
balanacana dellet eder.
Hadsin mns hususunda birok delilsiz tafsilt vardr. Yemein namazdan nce
yenmesinin illeti a bir kimsenin huzuruna gelmekle onun zihnini kartrm olaca
iindir ki, bu da namazda hu'un kalmamas ile neticelenir, illetin bu olduuna delil
584[584]
291.
585[585]
ashab- Kiramdan bazlarnn szleridir. Mesel: bni EH eyhe ( 234)'nin Eb Hreyre

ile bn Abbas (R. Anhm)'da.n tahrc ettii u hads bir delildir:
Ebu Hreyre le bni Abbas yemek yiyorlarm; frnda da kebab varm. Bu arada
mezzin namaz iin ikmet edecek olmu. Fakat bni Abbas: Acele etme. Bundan canmz
ekip dururken biz kalkmayz; demi. Bir rivayette :
Bize namazmzda arz olmamas iin demitir. Yine bni Ebi eyhe Hazreti Hasan (R.
A.)'den u hadsi rivayet ediyor;
Hazreti Hasan namazdan nce yemek yemek nefs- levvmey giderir; demitir. Evet
vakit varsa byledir. Fakat vakit dar olur ve nce yemek yenildii takdirde akamn
vakti karsa mes'ele ihtilafldr. Bazlar vakit ksa bile yine evvel yemek yenecektir.
nk namazda huu' yemek yemekle hasl olur diyorlar. Bunlar namazda huu' vacibtir diyenlerdir. Cmhur-u ulemya gre vakti karmamak iin evvel namaz klnr. -
Bu hadsde yemein hazr olmasnn cemaat terk etmek iin bir zr tekil ettiine
dellet vardr. Bazlarna gre hadsde:
Hemen balayn buyrulmas; yemek yerken namaz hazr olursa uzatmamaya dellet
eder.
Hazreti bni mer'den sahh rivayetle sabit olmutur ki, akam yemei yerken namazda
imamn kraatini iitse bile yemeini bitirinceye kadar sofradan kalkmazm. Yemekten
baka eyler de, zihni megul edecei mlhazas ile yemee kyas olunmutur.586[586]
254/188- Eb Zer radiydah anft'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Resltlah

Biriniz namaza girdi mi artk (yznden veya secde yerinden) ufak talar silmesin.
nk rahmet onun
586[586]
292.
yZne gelir; buyurdular. 587[587]

Bu hadsi, sahh isnad le Beler rivayet etmilerdir. Ahmed bir defa, yahut brak
cmlesini ziyde etmitir.
Fakat musannifin buradaki ihtisar many bozmaktadr. nk mam- Ahmed'in
ziydesi buradaki hadse yapt zannn veriyor. Ve mn yle oluyor: Biriniz namaza
balad m artk yznden ufak talar bir defa silmesin. Yahut brak. Halbuki
anlatlmak istenilen bu deildir. mam- Ahmed'in (164 241) rivayet ettii hads
udur:
Eb Zer'den rivayet edi!mistir ki. Peygamber (S.A.V.)'e her eyi sordum. Hatt ufak
talar (alndan) silmeyi bile sordum: BT defa, yahut, brak; buyurdular demitir.
Yni bir defa sil, yahut silmeyi brak demek istememilerdir. Herhalde Musannif bu
bbda okuyanlarn hadsi bildiklerine gvenmitir. Byle diyeceine:
Ahmed'in bir rivayetinde bir defa silme izni vardr dese daha ak anlalrd. Hads-i
erf namaza baladktan sonra yznden veya secde yerinden ufak talar silmenin
memnu, olduuna delildir. Namaza girmezden evvel silmek memnu' olmadna gre, bu
ii namaza niyet etmeden yapmaldr. Ta ki namazda zihnini bunlar megul etmesin. Bir
rivayette ufak ta yerine toprak zikredilmitir. Lkin ta olsun, toprak o!sun ekseriyetle
vukuuna bakarak zikredilmitir. Yoksa bunlardan gayri bir ey olursa siisin mnsna
gelmez. Elhasl namaz klarken alna ve yze yapan toz topraa ve akl silmek huu'
ve huz'un bozulmamas iin men'edilmitir. Nitekim Musannifin bu hadsi burada

zikretmesi de ayni mny ifade ediyor. Yz silmekten nehyin illeti; namaz iinde sk
sk yz silinerek namazla ilgisi olmayan ileri yapmak ve bu auretle namaz bozmak
tehlikesine maruz brakmak da olabilir, deniliyor. irin nssan bildirdii illet: Rahmetin
yze gelmesidir. Binenaleyh smek suretiyle deitirilmemelidir. Fakat talar yz
rahatsz ediyorsa bittabi silmesinde bir beis yoktur. 588[588]
587[587]
293.
588[588]
294.
254/188- Sahhayt'da Muaykb 589[589] radiyallah anh'den fa'llsz olarak bunun

benzeri vardr. 590[590]
Yani Buhar ile JfsZim'de bunun gibi bir hads vardr. Yalnz onlardaki hadsde tall
cmlesi olan : yoktur. Ve lfz udur
Ufak talar namazda iken silme. Eer mutlaka yapacaksan talar dzeltmek iin bir
defa. (Yap). 591[591]
256/189- e radiyalah anhd'dan rivayet edilmitir.Demitir k: ReslMah

(S.A.V.)'e namazda baknmay sordum:
O bir kap'tr. eytan onu kulun namazndan kapar; buyurdular. 592[592]

Bu hadsi, Buhar rivayet etmitir. 593[593]
256/189- Trmz'nin rivayeti -k onu sahhlemitir de :
Tyb {743) diyor ki: Baknmaya ihtilas demesi unun iindir : Namaz klan Rabbine
ynelmitir. eytan ise bu ynelmenin elden gitmesi iin frsat kollar. Ve kul baknd m
hemen onu kapar.
Muaykib radiyallah anh : Mnaykb b. Eb Fatune Ed-Dnvsi'dlr. Eskiden, Mekke'de mslman

olmutur. kinci kafile ile Habe'e gitmig ve Be-slllah (S.A.V.)'in Medine'ye hicretine kadar orada
kalmgtr. Medne- M-nevvere'ye Hayber gazas sralarnda dnmtr. Esdir gazasna itirak edenlerdendir. Resul Ekrem (S.A.V.)'in mhrdar idi Hazret! Eb Bekir ve mer zamanlarnda Beyt'1-Mle
hazinedar olmutur. Bir aralk czzam lletine mptela olmu ise Hazreti mer (B.A.) doktorlar celbederek
hastaln nn almtr. Hz. Osman zamannda mhrl nebevly EIs kuyusuna durp ebediyen zai
olmasna sebeb olan bu zttr. H. 40 da vefat etmisdir.)
589[589]
590[590]
591[591]
Hads-i erf, namazda baknmann mekruh olduuna delildir. Cumhur'un kavli de

budur. Yalnz bakmrken gsn ve boynunun tamamnn kbleden dnmemi olmas
arttr. Dnerse namaz bozulur. Kerahetin sebebi ya huun zedelenmesi veya bedenn
bir ksm ile kbleden dnm olmas, yahut da AUah-ii Telya ynelmekten yz
evirmesidir. Nitekim bu son ihtimali te'kid eden bir hadsi mam- Ahmed b. Hanbel
(164 241) ile bni Mce (203 275) Hazreli Eb Zer'den tahrc etmilerdir. Hads
udur :
Kul namaznda baknmadka Allah kuluna inayet buyurmakta devam eder, kul yzn
evirdi mi Allah da inayetinden vazgeer. B^ hadsi Eb Dvud (202 275) ile Nes
(215 303) de tahrc etmilerdir.
Sakn namazda baknma. nk o helaktir. Eer mutlaka lazmsa, bari tetavvu'da

olsun eklindedir. [256/189. Nolu Tirmiz metni yukarda geti o sahifeye bak.]
Tirmiz'mn rivayeti dahi Hazreti ie (R. AnM^'dandr. Bu hadsde. baknmaya pek hakl
olarak helak denilmitir. nk ibdetlerin en faziletlesi olan namaz bozuyor. Dinin

direini ykmadan daha byk helak olur mu? Ulem : Baknmak, ihtiya yoksa
mekruhtur. htiya varsa mubahtr, diyorlar. Delilleri: Hazreti Eb Bekir (R. A,)'in Peygamberimiz (S.A.V.) namaza gelirken le namaznda baknmasdr. ReslMah (S.A.V.)
lm deinden kalkarak mescide kt vakit Ashab- Kiram da baknmlar ve
Reslllah kendilerine iaret buyurmulard. Baknmasalar onun geldiini bilmezler;

iaretini de grmezlerdi. Hazreti Peygamber kendilerine bir ey dememek suretiyle
takrir buyurmulard. 594[594]
257/190- Enes radiyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki, Reslllah

sallallah aleyhi ve setlem :
Biriniz namazda olduu zaman muhakkak Rabbi ile mnacaat etmektedir.
Binenaleyh sakn nne ve sana tkrmesin. Lkin soluna ayann altna

(tkrSn); buyurdular. 595[595]
594[594]
595[595]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'tir. Bir rivayette Yahut ayann altna buyrulmutur.
nne ve sana tkrmekten menedmesinin illet ve sebebi Eb Hreyre hadsinde

sanda bir melek vardr buyrularak aklanmtr.
Bu hads-i erif namazda iken kble tarafna veya sana tkrmekten nehyediyor. Bu
nehy Eb Hreyre ve Eb Said hadslerinde mutlaktr. Deniliyor ki: Peygamber (S.A.V.
mescidin duvarnda tkrk grd. Hemen bir ufak ta alarak onu kazd ve:
Biriniz tkrd zaman sakn yznn olduu tarafa ve sana tkrmesin; soluna,
yahut sol ayann altna
tkrsn; buyurdular.
Bu hads de, Mttefekun Aleyh'dir.
Nevev (631 676) tkrmenin namazda olsun, dnda olsun ve-keza .mescidde olsun
baka yerde olsun mutlak surette memnu, olduu-na cezmeder. Namazdaki
memnuniyetini Enes hadsi ifde ediyor. Baka hadsler kbleye kar tkrmeyi mutlak
olarak ifde etmektedirler. Binenaleyh onlara gre mescidde veya dnda, namazda
veya dnda tkrmek memnudur. bni Huzeyme (223 311) ile bni Hibbn. (
354)'in sahihlerinde Hazreti Huzeyfe'den merf olarak u hads ri~ vyet ediliyor:
Kim k.bleye doru t^rrse k.ymete tkKbleye (tkrlen.) tkrn sahibi

Kyamet gnnde tkrk yznde olarak diriltilecektir.
Eb Dvud (202 275) ile bni Hibbn, Saib b. HaHd'dan u hadsi tahrc etmilerdir:
Bir adam bir kavms imam olmu ve kbleye tkrmt. Namazdan knca Reslllah
(S.A.V.); size namaz kldrmasn; buyurdular. Sa tarafna tkrmek de kbleye
tkrmek gibidir. nk ondan da mutlak olarak nehyedilmitir. Abdrrezzak (211)

bni Mes'ud'-
dan, namaz haricinde dahi tkrmeyi kerih grdn rivayet eder. Muaz b. Cebel (R.
A.) de:
Mslman olaidanberi sama hi tkrmedin demitir. mer b. Abdlaziz

tkrmekten nehyederdi. Reslllah (S.A.V.) ne tarafa ttikrleceini :
Soluna demek suretiyle beyn ettii gibi nereye tkrleceini :
Ayan alt diye tayin buyurmulardr. mam- Ahmed (164 241) ile Mslim (204
261)'in rivayet ettikleri Enes Hadsinde :

357 ibaresinden sonra u ziyde vardr:
Bundan sonra cbbesnin kenarn alarak oraya tkrd ve kenar katlad da : Yahut
ite byle yapar buyurdu. Hadsdeki :
Yni ayann altna tbiri camide olmayanlara mahsustur. Camide olanlar mutlaka
mendiline veya elbisesine tkrr. nk br hadsde :
Mescid iine tkrmek gnahtr buyrulmutur.
Yukarda Reslllah (S-A.V.)'in sa tarafa tkrmeyi men.etmesine sebeb olarak orada
bir melek olduunu beyan ettiini grmtk. Buna u sual vrid olmaktadr: Sada
olduu gibi, solda da bir melek - vardr. Bu melek ilenen ktlkleri, gnahlar yazar.
Sol tarafa tkrld takdirde o rahatsz olmazm? Bu suale u yolda cevap verilmitir:
Saa tkrmemek yalnz'sa taraf meleine mahsus bir ikram, ve teriftir.
Mfeahhirin-i Ulemdan bazlar bu suale yle cevap vermilerdir: Namaz bedenen
yaplan iyi amellerin temelidir. Binenaleyh ktlkleri yazan melein ona bir dahli
yoktur. Bunlarn delili bni Eb eyhe ( 234)'nin Hazreti Huzeyfe'den mevkufen tahrc
ettii hadsteki:
Sana da tkrmesin. nk sanda iyi ameller ktibi Vardr ifdesi ile Taberan'nin
(260 360) rivayet ettii mme hadsindekr:
Zira o Allah'n huzuruna sanda bir melek, solunda da eytan olduu halde kacaktr
ibresidir.
Bu hads sabit olunsa sol tarafa tkren eytann zerine tkrmu oluyor. htimal sol
taraftaki melek o srada tkrk isabet et-miyecek ekilde geriye ekilmi bulunuyor.
Yahut namazda sa tarafa meylediyor. 596[596]
596[596]
299.
258/191- (Bu da) ondan. Demitir ki: ie'nn bir kaygs vard. Evinin bir tarafn
onunla rtm di. Peygamber (S.A.V.) kendisine :
u yaygn bizden defet. nk tasvirleri namazmda bana arz olup duruyor;

Bu hadsi, Buhar rivayet etmitir. 598[598]

258/191- eyheyn Eb Cehm'n Enbicaniyye'si kssas hakkndaki ie hadsine ittifak
etmilerdir. Bu hadsde:
Zira o hamisa 599[599] beni namazmdan alkoydu buyrulmaktadr. 600[600]

Kiram: nce araf veya renkli, resimli yaygdr. Hads-i erif, evde veya namaz klann
yerde insan megul edecek eyler varsa giderilmesine delildir. Fakat bunlarn namaz
bezacama dair bir dellet yoktur. nk ResIIah (S.A.V.)'in namaz iade ettii rivayet
olunmamtr. Aadaki hads de ayn hkm ifde etmektedir.
Hads-i erfde geen II' U zamiri hamisaya aittir. Daha sonraki cmlesindeki zamir
de ona aittir. Fakat Musannifin ibaresi Enbicanyye'ye ait olduu zannn vermektedir.
Enbicaniyye: izgisiz dz kumadan yapma elbisedir.
Hamsa : izgili kumatan yaplan elbisedir.
Bunu Resul Ekreme Eb Cehm (R. A.) hediye etmiti. Hazreti ie hadsinin'lfz
yledir:
Peygamber (S.A.V.) izgileri olan br hamsa inde namaz kld, ve izgilerine yle bir
599[599] Eb Cehm radiyallah anh: Amir b. Hnzeyfe'dir. Peygamber: <S.A. V.)'e hamisa denilen yollu bir
elbise hediye eden zattr. Kurey kabilesine mensubtur.
597[597]
598[598]
bakt. Namazdan ktktan sonra : Benim bu hamsam Eb Cehm'e gtrn; Eb

Cehm'in dz kuma elbisesini bana getirin. nk bu hamsa demin beni namazmdan
alkoydu. buyurdu. Buradaki lfz B7um'nindir. mam-t Malk (53 179) El-Muvatta
da bu hadsi Hazreti ie'den u lfzla rivayet ediyor:
ie (R.Anh) demitir ki: Eb Cehm b. Huzeyfe Reslllah (S.A.V\)'e izgili bir hamsa
hedye etti. Reslah onunla namaza geldi.. Namazdan kfktan sonra: Bu hamsay
Eb Cehm'e iade edin buyurdular. Yine Hazreti ie'den bir rivayette :
Namazda olduum halde izgilerine bakyordum. Korkarm beni alkoyacak
buyrulmutur. bni Battal (444) diyor ki: Rcslllah (S.A.V.)'in Eb Cehm'den baka
elbise istemesi hediyesini kendisini kmseyerek iade etmediini bildirmek iindir.
[Me!n-i Hads 257/192 Nolu Hz. ie (R.Anh) Hadsine bak.] Hads-i erif, nak ve
resim gibi kalbi megul ederek namazdan alkoyan eylerin mekruh olduuna delildir.
Yine bu hads Resl- Ekrem'in namazdan alkoyan eylerden namaz kurtarmaa itb
ettiine dellet ediyor. Tyb: Ktlerden getim; burada resimlerle zahiri eyann
temiz kalplere ve pak ruhlara bile te'siri olduu bildiriliyor demektedir.
Bu hadsde nakl seccadeler zerinde namaz klmann ve mes-cideri nakla

sslemenin mekruh olduuna dellet vardr.601[601]
259/192- Cbir b. Semura radiyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallaj aleyhi ve selem :
Ya namazda gzlerini semaya diken kavimler bundan kat'i surette vazgeerler; yahut
gzleri kendilerine dnmez; buyurdular. 602[602]
Bu hadsi; MsMm rivayet etmitir. 603[603]
601[601]
300.
602[602]
603[603]
259/192- Mslim'in ie radiyallah anh'Aan rivayetinde ie: Reslllah saUallah

aleyhi ve sellem'l :
Yemek huzurunda namaz olmaz; kendisini byk ve kk abdestler sktrann da

namaz olmaz; derken iittim, demitir.604[604]
Semdan murad: Mutlak surette yukansdr. Nevev (631 676) Mslim erhinde: Bu
hadsde pek te'kitli nehy ve iddetli tehdit vardr. Bu bbda icm olduu naklolunur
diyor. Nehy tahrim cab eder. tbni Hazm (3 456) : Gzlerini yukarya dikmek namaz
bozar demitir. Kdi yaz (476 544): Namazdan gayri dualarda gzleri yukarya
dikmek hususunda ulem ihtilf etmi; bir. takm bunu mekruh grm, ekseriyet caiz
olduuna kaildir diyor.
[Metni hads 259/192 Hz. ie (R. A.) hadisine bakla.]
Bu bbda yukarda nc hadsde sz geti ise de buradaki hads yemein hazr olduu
yerde namaz klnamiyacan ifade ediyor. Bir de bu hads farz ve nafile btn
namazlara, keza a- veya tok herkese mm ve mildir. Oradaki hads bundan esahtr.
Kendisini yellenmek sktran da hkmde dahildir. Fakat sktrma olmadan

yellenecei gelmek dahil deildir. Yani bu takdirde namazm klabilir. Ba sklan bir
kimsenin o hali ile namaz klmas mekruhtur.
Bu kerahat huu noksanlatrdndandr, diyorlar. Ba sklmakla beraber vakit de
daralsa ve kacandan korksa, namaz maal kerahet sahihtir. Zahirlere gre bu namaz
batl olur.605[605]
261/193- Eb Hreyre radtyaUah anh'dan rivayet edilmitir ki; Peygamber saUdllah

aleyhi ve seUem :
Esnemek eytandandr; biriniz esnedi mi gc yettii kadar menetsin;
604[604]
605[605]
Bu hadsi; Mslim ve Trmiz rivayet etmilerdir. Trmlrf Namazda kaydn ziyde
etmitir.
Esnemenin eytandan oluu mecazdr. Esnemek midenin fazla dolu bulunmasndan ve

tenbellikten meydana gelir. Bunlar ise eytann sevdii eylerdir. Binenaleyh ondan
gelmi gibidir. Tirmiz'-nin ziydesini de kattktan sonra hadsin mnas: Biriniz namazda esnedi mi mmkn olduu kadar menetsin demek olur. Maamafih bu halden namaz
dnda da korunmaa, almaa bir mani yoktur. Zira mutlak ile mukayyet hkmde
birbirine muvafktrlar. Tirmig'nin ziydesi Buhar'de de vardr. Buhar ondan sonra u
ziydeyi de kaydeder:
Esnerken h demesin. nk bu ancak eytandandr; ona gler.
Btn bunlar hua man olan eylerdir. Esniyen elini azna koymaldr. Zira bir hads-i
erfde:
Biriniz esnedi mi hemen elini azna koysun. nk eytan esneme le birlikte girer.
buyrulmutur. Bu hadsi; Buha-rj Mslim, Ahmed ve bakalar tahrc etmilerdir.607[607]

Mescidler Bab
Mescid kelimesi mescidin cem'idir. Mescid, cimin kesresi ile okunursa mekn-
mahsustur. Cimin fethas ile secde yeri demektir. Mes-cidlerin fazileti hakknda pek ok
hadsler vardr. Bunlarda mescidlerin Allah indinde en makbul yerler olduu; hell
malndan bir mescid yaptrana Allah'n cennette bir kk bina edecei beyan
olunmaktadr. Mecmeu'z - Zevid gibi hads kitaplar bu gna hadslerle

doludur. 608[608]
606[606]
607[607]
262/194- e radiyalah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah (S.A.V.)

mescidlerin evlerin iine yaplmasn ve temizlenmesini, kokulanmasn emretti. 609[609]
Bu hadsi; Ahmed, Eb Dvud ve Tirmii rivayet etmi; Tirmiz rsalini sahhlemitir.
Hads-i erfdeki Dr kaydndan murad; evlerin ii de olabilir; evlerin yapld

mahallerde. Mescidler temiz olacak ve kokuanacak-tr. Kokulamak buhur ve sair ile
olur.
Bu hads-i erfdeki emir nedib iindir. nk Mslim'in (204261) rivayet ettii bir
hadsde:
Namaz sana nerede yetiirse hemen kl buyrulmutur. Byle hadsler bakalarnda da
vardr. Birinci mnaya gre mescidler evlerin iine yaplacaktr. Bu takdirde hadsimiz
teshilin yani onu sebilletirmenin ve hak yolunda umum tarafndan kullanlmak zere
almasnn art olduuna dellet eder. nk hemen mescid ad takmakla mescid
oluverse bu binalarn sahiplerinin mlknden kmas lzm gelir. Bazlarna gre

murad: Evlerin bulunduu mahallerdir:
610[610]
Sze fasklar darn gstereceim yeti bu kabildendir. nk arap-lar
kabilelerin topland yere dar derlerdi. Sevr: Mescidlerin darlarn iinde

yaplmasndan murad, kabilelerdir diyor.611[611]
263/195- Ebu Hreyre radyaMah anh'ten rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
saltalah aleyhi ve sellem:
Allah Yahudilerin belsn versin; Peygamberlerinin kabirlerini mescid yaptlar;

buyurdu. 612[612]
Sre-i Araf; ftyet: 145.
609[609]
610[610]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir. Mslim: Hristiyanlar da ibaresini ziyde

etmitir. 613[613]
263/195- Buhar ile Mslim'de ie hadsinden (u para vardr):
Hristiyanlar aralarnda salih zt ldm kabrinin zerine bir mescid yaparlard. Bu-
hadsde Bunlar mahlu-ktin en ktleridir ibaresi de vardr.Mslim (204 261)
Hazreti e (R. Anhydah u hadsi rivayet ediyor:
ijb radiycdlah anh dedi ki: Gerekten mm Habibe ile mm Seleme Resiilah
(S.A.V.)'e Habeistanda iersinde resimler bulunan br kilise grdklerini ahlattlar da

Reslllah (S.A.V.) : phe yok
ki, bunlar, aralarnda salih kimse bulunup, ld zaman kabrinin zerine bir mescid
bina ederler ve o suretleri yaparlard. Bunlar kyamet gnnde Allah'n indinde

mahlkatn en ktleri olacaklardr buyurdu.
Kabirleri mescid yapmak iersinde namaz klmaa da zerlerinde namaz klmaa da

mildir. Yine Mslim'de u hads vardr:
Kabirlerin zerine oturmayn. Ne onlara doru, ne onlarn zerinde namaz klmayn.

Kad
Beyzav
(685) tefsirinde yle der: Vaktaki
Yahudilerle Hristiyanlar
Peygamberlerinin sanma tazim iin onlarn kabirlerine secde ettiler, kabirleri kble
yaparak namazda onlara doru dndler Allah bellarn versin kabirleri put
ittihaz ettiler; mslmanlar bundan menedildi. Amma bir kimse salih bir ztn civarna
mescid ina eder ve bundan ona tazim ve ona doru tevecch deil de, srf yakn
bulunmak suretiyle teberrk kasdederse, bu tehdide dahil olmaz.
BeyzavVnin ona
tazim ve ona doru tevecch deildi, srf teberrk iin diyerek yapt ta'lili Sbl's
- Selm- sahibi beenmemektedir. Bu sze karg o zta yaknnda mescid yapmak, ve
onunla teberrk kas-detmek, onu tazimdir dedikten sonra; Nehy hadsleri mutlaktr;
Beyzav'nin dedikleri ile ta'lil etmeye bir delil yoktur. Anlalan burada illet eddi
613[613]
zeria yani fenalk yolunu kapamak ve faidesi zarar olmayan,
itmeyen
cemaat
tazim eden putperestlere benzemekten uzak bulunmaktr. nk bu bbda sarf edilen
mal tamamiyle faideden hali olup, nahak yere israftr. Bir de bu, kabirlerin zerine mum
yakmaa sebep olur ki, failine lanet okunmutur. diyor.Ve kabirlerin zerine yaplan
trbelerle kubbelerin saysz mefsedetlerinden bahsediyor ise de Hak olan San'an'mn
iddias deil, BeyzavVnin szdr. Nitekim, Fukaha- Kiramn kavilleri de budur.

Hakikatda ne Sule-ladan birinin kabrine yakn Mescid yapmak, putperestlie benzemekdir ne'de H!, O kabirde yatan zta tapmakdr. San'an merhum burada galeyane
gelerek melf bulunduu mezhebi sezdirmitir:
Allah yahudilerle hristiyanlarn belsn versin... Fakat hristiyanlar katnca mes'ele

mkilleir. nk onlar Hazreti sa'dan baka peygamberi yoktur. Hazreti sa
Aleyhissem ise diri olarak ge ekilmitir. Buna cevaben bazlar hristiyanlarn

Hazreti sa'dan gayri mrsel olmayan, yani kendilerine kitap verilerek gnderilmeyen
peygamberleri vard. Havariyyun ile Hazreti Meryem bunlardandr. demitir. Bazlar

da: Peygamberleri tbirinden, maksad hem yahudilerin, hem hristiyanlarn
peygamberleridir. Yahud murad: Peygamberlerle tbi'leridir. Bu szle ikisi birden

kastedilmitir; demilerdir. Bu kavli u hads de te'yid eder:
Peygamberlerinin ve salihinden olanlarnn kabirlerini mescid ittihaz ederlerdi. Bu

hadsi Mslim rivayet etmitir.
En gzeli: Yahudilerin Peygamberleri hristiyanlarn da peygamberidir. nk

hristiyanlar her Resule inanmakla memurdurlar demektir. Hadsde son olarak geen
ismi iareti her iki frkaya attir. Ve zem olarak kfidir.
ttihaz etmekten murad: Yeni yapmaa ve yaplma tabi olmaa mildir. u halde
yahudiler peygamberlerinin kabirlerini mescid yapm; hristiyanlar da onlara tbi
olmutur.614[614]
265/196- Ebu Hreyre radiyaHah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
(S.A.V.) svariler gnderdi. Bunlar bir adam getirdiler ve onu mescidin direklerinden
614[614]
306.
birine baladlar. l hir... 615[615]

Getirilen adam Smame b. sal'dir. Nitekim Sahheyn'de ve ir hads kitaplarnda ismi
geer. Fakat onlarda Reslllah (S.A.V.)'in emir vererek balatt yoktur. Yalnz
baladklarna ses karmam ,bina-enaleyh takrir buyurmutur. Hadsin kssasnda
Reslllah (S.A.V.)'in. gnde bir yanma urayarak :
Nen var y Smme... dedii zikrediliyor.
Bu hadsde esiri
mescide balamann caiz olduuna delil vardr. Getirilen esir isterse
kfir olsun. u halde hads :
phesiz ki mescid zikrullah ve taat iindir. Hadsini tahsis eder. Reslllah (S.A.V.)'in
Sakf hey'etini mescidde konaklattrd- sabittir Hattbi ( 388) diyor ki: Bu hadsde,
mrikin ihtiyac olduu zaman mescide girebileceine delil vardr. Mesel: Mescidde
olup dar kmayan borlusunu yakalamak, mescid iinde dva halleden hkimin
huzurunda dvaya durmak gibi hallerde mrik mescide girebilir. Reslllah (S.A.V.)'in
Mescidine Kfirler sual sormak ve dieri baz eyleri grmek iin gelirlerdi. Orada uzun
uzadya kalrlard. Eb Dvud (202 275)'un Eb Hre*yre'den tahrc ettii bir
hadsde,
Reslllah
bahsolunmaktadr.
(S.A.V-)'e
mescid
iinde
Vaka mrikler hakknda- KuKan- Kermde :

616[616]
Mescd-i Harama yaklamasnlar buyrulmutur.
veya Umre yapmalarna imkn verilmemekdir,

617[617]
iken
yahudilerin
geldiinden
Amma bundan murad : Hacc
Onlar iin mescidlere ancak korkarak girmek vardr. yeti Kermesi ise
mriklerin mescidlere girmesini haram klmak iin tam delil olmaz. nk bu yet
Sre-i Tevbe; yet: 28.
617[617] Sre-i Bakara; yet: 114.
615[615]
616[616]
hristiyanlar Beyt-i Mukaddesi zaptederek iersine pislik attklar zaman, yahut Kurey,
Hudeybiye senesi Reslllah (S.A.V.)'i Umre yapmaktan menettikleri vakit nazil
olmutur. Zapt ve istil, tahrip gibi maksadlarla girmezlerse hkm nedir? yet- Kerme
bu suale cevap vermiyor. Herhalde Musannif merhum bu hadsi, mriklerin mescide

girmelerinin caiz olduuna delil olmak zere getirmi bulunsa gerektir. Nitekim Mescid-i
Haramdan mada mescidlere girip girmiyecekleri hususunda Imam- afii'nin reyi de

byledir. 618[618]
266/197- Ebu Hreyre'den (rivayet olunmutur ki) mer radiydl-Jah anh mescidde
iir okuyan Hassan'n yanna uram ve ona bir bakm. Hassan; ben burada senden
daha hayrls varken okuyordum; demitir. 619[619]
Hads- erifin siyakndan anlaldna gre Hazreti mer (R. A.) Hassan'a baknca
Hassan bunun iyiye almet olmayp inkr mnasna geldiini anlam ve cevap vermitir.
Senden daha hayrls sz ile bittabi Reslllah (S.A.V.)' kasdetmitir. mamBuharl (194 256) da bu kssaya iaret ederek Hassan 620[620]'n mescidde Peygamber
(S.A.V.) tarafndan mriklere verdii cevaptan bahseder. Hads-i erf, mescidde iir
okumann caiz olduuna delildir. Fakat bni Huzeyme (223 311) nin 'tahrc ettii
TirmizVnm de sahhledii Amr b. uayb hadsi ile dier baz hadsler buna muarzdr.
Amr b. uayb hadisi udur:
618[618]
307.
Hassan b. Sabit radiyallah anh : Reslllah (S.A.V.)'in iridir. Knyesi; Eb Abdirrahman, yahut
Eb'I-Hsam veya Eb'l-Veld'dir. Reslllah Efendimizi hicve cesaret eden Kurey irlerine bilhassa Eb
Sfyan'a cevap verdi.
619[619]
620[620]
Fahri Kinat Efendimiz kendisine mescidde bir minber yaptrmlard. Mslman olduu zaman 60
yalarnda idi, Mslman olduktan sonra da 60 sene yaamtr. Vefat tarihi ihtilafldr. Bir rivayette
40 tarihinden evvel, dier bir rivayetlere gre 60 veya 64 tarihinde vefat etmitir. 120 sene
Muammer olmutur. Babas ile dedesinin de ayni yata lmeleri ltif tevafukatdandr.
Reslllah (S.A.V.) mescidde iirler okumay yasak etti. Bu hadsin hidleri de

vardr.
O hadslerle babmz hadsinin aras cem edilmi ve yasak edilen iirler chiliyet devrine
ait, nme iirleridir k, bunlarda sahh bir heder ve maksad yoktur. Okunmasna izin
verilenler ise byle olmayp sahh bir maksad ifde edenlerdir, denilmitir. Bazlar:
Okunmasna izin verilen iirlerin mesciddekileri megul etmiyecek cinsten olmalar
arttr derler. 621[621]
267/198- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir.Demtir ki; Reslllah
Kim bir adam mescidde kayp hayvan ararken iitirse, Allah onu sana iade etmesin
desin. nk mes-cidler bunun iin yaplmamtr; buyurdular. 622[622]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir.
Hads-i erfdeki beddua, o adama ceza iindir. nk mescidde, caiz olmayan bir eyi
irtikp etmitir. Hadsin zahirine baklrsa- beddua aikre edilecektir. Hem edilmesi
lzmdr. nk mescidler hayvan aramak in deil, zikrulfah iin, namaz klmak, ilim
renmek ve hayrl eyler mzakere etmek iin yaplmtr.
Bu hads, mescidde hayvan' arayp soruturmann memnu olduuna dellet eder.
Hayvandan gayr kayplarn soruturulmas da bu hkme dahildir, deniliyor. Zira illet

birdir. O da nk mescidler bunun in yaplmamtr. szdr. u halde gerek
mescidde gerekse baka yerde bir ey kaybedenler mescidin kapsna oturup girenlerle
kanlara dar da soracaklardr. 623[623]
621[621]
309.
622[622]
623[623]
267/199- Eb Hreyre radyallah anh'en rivayet edilmitir ki; Reslllah sdtlallah

aleyhi ve sellem :
Bir kimseyi mescidde satarken veya satn alrken grrseniz ona; Allah ticretine
kr ettirmesin; dey'" buyurdu. 624[624]
Bu hadsi, Tirmiz ile Nes rivayet etmilerdir. Nes onu Hasen bulmutur.
Hads-i erif, camilerde ah-veri yapmann haram olduuna delildir. Ah-veri
grenlerin faillerini menetmek iin ak ak Allah ticretine kr ettirmesin demeleri

lzumuna da dellet ediyor. Buna. sebep ve illet yukanki hadsde beyan edilen nk
mescid-ler bunun iin yaplmamtr hadsi erifidir.
Buna ramen yine de mescidde ahveri yaplsa acaba sahih ve mn'akid olur mu? Bu
suale cevaben Mrud (_450): Evet, bilittifak mn'akid olur diyor. 625[625]
269/200- Hkim b. Hizam 626[626] radiyallah
ki: Reslllah sallallah aleyhi ve seem :
anh'den rivayet edil-* mistir. Demitir
Hadler mescidlerde ikme edilemez, oralarda ksas da yaplamaz; buyurdular.627[627]

Bu hadsi, Ahmed ve, Ebu Dvud zayf bir senedle rivayet etmitir.
Hadsi, Hakim (321 405), bn's - Seken (294 353) Dre Kutn (306 385) ve
Beyhak (384 458) de rivayet etmilerdir. Musannif merhum Telhis de: Bunun
626[626] Hakm b. Hizam radiyallah anh : Mekke'nin fethinde mslman olanlardr. Kendisi gerek
cahiliyette, gerekse mslmanlkta Kurey erafndan olup, mml-M'minn Hazreti Hatice (R. Anh)'mn
birader zadesi ve Zeyd b. El-Avvam'm amcas oludur. Bedir gazasnda henz kffr tarafnda idi. Altm
chiliyyete, altm da mslmanlkta olmak zere yz yirmi sene yaam ve 54 tarihinde Medine-i
Mnevvere'de vefat etmitir. Abdullah, H-lifl, Yahya, ve Him adlarnda drt olu vard ve hepsi
Sahabidirler.
624[624]
625[625]
627[627]
isnadnda beis yoktur der.
Bu hadsi mescidlerde hudut ikmesi ile ksas yapmann haram olduuna delildir.
Nitekim yerlerinde grlecektir. 628[628]
270/201- ie radyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Hendek gn Sa'd

yaraland. Ve Resllah (S.A.V.) kendisini yakndan dolaabilmek iin zerine mescidde
bir adr kurdu.629[629]

Hads-i
erf
mescidde
kurulabileceine delildir.
hasta
ve
yaral
bakabileceine,
uyunacana,
adr
Hudud : Haddin cem'idir. Hadd; lgatta : Menetmek manasnadr. Istlahta ise zina, iki
ve hrszlk gibi eylerin sebeplerini men-eden mnilerdir ki, bunlarn bazs dayak,
bazs el kesme, kelle kesme gibi eylerdir. 630[630]
271/202- (Bu da) ondan. Demitir k: Reslllah (S.A.V.)'in, ben mescidde oynayan
Habelilere bakarken beni rttn grdm, ilh... 631[631]
Buhar'nin bir rivayetinde oyunun kalkan ve harbilerle yapld; Mslim'in bir
rivayetinde sade harbilerle yapld beyan olunuyor. Yine Buhar'nin bir rivayetinde
gnn bayram olduu bildiriliyor. Bu da sevin gnlerinde byle oyunlarn mescidde.
oynanabileceini gsterir ise de bunun Kitap ve snnetle mensuh olduu iddia ediliyor.
628[628]
629[629]
311.
630[630]
631[631]
Kitaptan nsihi :
632[632]
Bina edilerek ilerinde isminin anlmasna Allah'n izin verdii evlerde... yeti
kerimesidir. Snnetten de hadsidir. Maamafih nesh iddiasna itiraz edenlerde olmu ve:
Hads zaittir. Sonra ne yette, ne de hadsde neshe dair bir sarahat yoktur. Tarih de
malm deildir ki nesh iddia edilebilsin demilerdir. Habelilerin oyununun mescid
haricinde olduunu, Hazreti ie'nin mescidde bulunduunu da iddia edenler olmutur.
Hazreti ie (R. Anh)'mn ecnebiyye olduu halde oynayanlara bakmas, kadnn insan
topluluklarna
ferdlerini
ayrmakszn toptan baknn caiz olduuna dellet eder.
Nitekim camiye giren ve kan cemaata ve keza yollardaki kalabala bakmak da

byledir. Mes'elenin tahkiki yerinde gelecektir. 633[633]
273/203- (Bu da) ondan, (demitir ki): Br kara cariyenin mescd-de adr vard. Bana
gelir ve yanmda konuurdu... lh.... 634[634]
Bu hads, Mttefekun Aleyh'dir. Bu hads Buhar'de Hazreti ie'den u

rivayet olunuyor:
lfzlarla
Arap kabilelerinden birinin kara bir cariyesi vard. Bunu zd etmiler. Fakat onlarla
beraber yayormu. Birgn kabilenin bir kz ocuu zerinde kay paralar ile
ilenmi krmz bir kuak
olduu
halde sokaa km:. Criye diyor ki : Kz kua
brakt. Yahut da ondan dt. Kuak yerde iken bir aylactk geti ve onu et sanarak
kpt. Onu aradlar fakat bulamadlar. Ve kuaktan dolay beni itham ettiler. Artk ben
aratrmaa baladlar. (Hatt nn bile aramlar.) Diyor k: Vallahi ben yanlarnda

duruyordum. Bir de ne greyim aylacik tka geldi ve o kua atverd. Aralarna dt.
Ben: te beni itham etliiniz ey! Vehmettiniz! Halbuki ben bundan beriyim; ite o! de632[632]
633[633]
312.
Sre-i Nr; yet: 36.

Hih
adrdr.
634[634]
D've ynnden
veya
ih.i
eyden yapnu
adr. Ba behen'hal
kldan yspna
dim Hazreti e (R.Anh) diyor ki bunun zerine criye Reslllah (S.A.V.)'e gelerek
mslman oldu. Bu cariyenin mescdde br adr veya kldan evi vard. Bana gelir
yanmda muhabbet ederdi. Oturur oturmaz unu sylerdi: Kuak gn Rabbimizin

acayiplerindendir. Beri bak, hi phe yek ki o beni kfr diyarndan kurtard.
ie diyer ki: Ona, ne oluyor sana ki oturur oturmaz bunu syl-yersun? dedim. Bana
bu hadsi anlatt.
te Musannifin El-Hads diyerek okunmasn bize havale kld hads budur. Bu hads
de erkek veya kadn bir msimann evi yoksa fitneden emin olmak art ile mescidde
yatp kalkabileceine; mescide adr ve ire kurulabileceine dellet vardr. 635[635]
273/204- Enes radiyallah anh1'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Mescidde tkrmek gnahtr; keffareti onu gmmektir; buyurdular. 636[636]

Eu h&ds, m:scidde tkrmenin gnah olduuna; tkr gmniL'k bu gnah iin

keffaret olacana dellet ediyor. Halbuki yukarda huu tbnm 257/190 Nolu hadsinde;
sol tarafna veya ayann altna tkrsn buyrulmutu. u halde bu hads oradakine
muarzdr. nk o hadsin zahiri mm'dr. Binenaleyh mescidde olana da mildir.
Ncvcvl {631 676) eliyor ki: Bu hadslerin ikisi de mm'dr. Lkin tekinin umumu
mescidin iinde olmamakla tahsis edilmitir. Halite hadsinin umumu mescid iinde
olan hakknda tahsis edilmeden kalmtr. Kad yaz (476 544): Mescidde
tkrmek yere gmlmez-se gnahtr; gmlrse, gnah olmaz diyor. Hads
imamlarndan bazlar bu re'ye kail olmulardr. mam- Akmed b. Hanbel (164 241)
635[635]
313.
636[636] BusaU, Biisak ve Bii/.ak Azdn kan su, yani tkrk trler. Ag x bulunduu mddete ad
rls yani salyadr. Ehar'nin bir rivayetinde Biizak denilmi; Mslim'in rivayetinde ise Tefi tbiri
kullanlmtr. Tefi de tkrk demektir.
ile Tabern (260 360)'nin Hasen bir isnadla Eb mme (R. A.)f-den merfan
rivayet ettikleri u hads de bu re'yi te'yd eder:
Bir kimse mescidde tkrr de onu gmmezse gnahtr. Gmerse sevaptr. Anlalyor
ki tkr ancak gmlmedii takdirde gnah addetmitir. Mslim'in Hazret! Eb
Zer'den merfan rivayet ettii u hads de yledir.
mmetimin'gnahlar arasnda mescidde olup da gmlmeyen tkr buldum.

Selef-i Salihn hazrt bunu bylece anlamlardr. Snen nmndaki hads
kitaplarnda Said b. Man&ur'd&Ti, o da Eb beyde b. EJ-Cerrah''dan iitmi olmak zere

u hads rivayet olunmutur.
Eb Ubeyde br gece mescidde tkrm ve gmmeyi unutmu; hatt evine dnm.

Hemen ateten bir ule alarak tkr aramaa gelmi; nihayet onu gmm ve:
Allah'a hamdolsun ki bu gecenin gnah zerime yazlmad; demi. Grlyor ki,

Hazret!
Eb
Ubeyde tkrp gmlmeden brakld zaman gnah olacan
anlamtr. Yukarda grmtk ki, gnah olan sa tarafa veya kbleye tkrmektir. Sol
tarafa veya ayann altna tkrmek gnah deildir. Binenaleyh bu hads oradaki
hadsle tahsis ve takyd olunmutur.
Cumhur-u ulemya gre (gmmekten) murad: Tkr mescidin iine, mescidin

topra ve kumu ile rtmektir. Bazlar mescidden dar karp gmlr demilerse de,
bu ihtimalden uzaktr. 637[637]
274/205- (Bu da) ondan. Demitir ki: Reslllah (S.A.V.) :
nsanlar mescidler hakknda vnmeye balayncaya kadar kyamet kopmaz;

Bu hadsi, Tirmiz mstesna Beler tahrc etmidir.bni Huzeyme de sahhlemitir.

637[637]
314.
638[638]
Mescidler hakknda vnme : Benim mescidin sennkinden daha yksek, daha

muhteem, ve ziynetli gibi szlerle olduu gibi binay yksek yapmak ve ziynetlemek
suretiyle fiilen.de olur.
Hads-i erf Peygamberliin almetlerindendir. Kyamet kopmaz tbirinden mescidler
hakknda vnmenin kyamet almetlerinden olmas mans karlabilir. Bu hadsde
vnmenin mekruh olduuna ve kyamet almetlerinden sayldna Allah- Tel'nm

bina itibar ile deil, ibdet ve taat itibar ile mescidlerin muhkem ve mamur olmasn
dilediine dellet vardr.639[639]
275/206- bn Abbas radiyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallah aleyhi ve sellem :
Ben mescidleri muhkem kurmak iin emir almadm; buyurdu.640[640]

Bu hadsi, Eb Dvud tahrc etmi ve bni Hibban sahhlemitir. Tamam yledir:
OnJar yahudilerle hristiyanlarn ssledii gibi tezyin edirt diye (de emir almadm).
Fakat bu cmle bni Abbas (R.A.)'m kendi ifdesinden mdretir. Herhalde Peygamber
(S.A.V.)'in beyanlarndan, bu mmetin binay sapasalam oturtarak har ve kirele
ziynetleme hususunda Ben srail'in yolundan gideceini anlam da sylemi

olacaktr. 641[641]
Hads-i erif, kerahet veya fahrim ifde ediyor. Zira yahudilere ve hiristiyanlara
benzemek haramdr. nk mescidlerin bina edilmesinden maksad, yalnz souktan ve
scaktan korunmaktr. Onlar ziynet-lemek, ibadetin ruhu mesabesinde olan huu'dan
kalpleri ahkoyar. Mihlaplanri ziyn etlenebil e ceine dair bir kavi varsa da, o da doru
deildir, mekruhtur. nk namaz klann kalbini megul eder. El-Bahr'z-Zahhr
sahibi (El-Mehd) Harameyn-i erifeyn diye yaddettiimiz Kbe- Muazzama ile,
Medine'deki Mescid-i Nebev'nin tezyinine atarak unlar sylyor: phesiz ki
641[641] Teyd: Binay yseltmek ve d; yani sva ile ziynetlemektir. Kmsda ise teyid kelimesinin
mnsnda binay ykseltmek yoktur. Sadece svamak mnsna gelir.
639[639]
640[640]
Haremeyn'in tezyini, hallfasl sa-hiblerinin ve sktu rza saylmayanlarn yani
ulemnn re'yi ile olmamtr. Bunu ancak cebbar hkmdarlar fazilet ehlinden tek
birine danmadan yapmlar, mslma-nlar ve ulem da rza gstermeden susmulardr. Sbl's - SeZm sahibi bu sz naklettikten sonra takdirini gizlemeyerek
bu gzel bir szdr dedikten sonra : Reslllah (S.A.V.)'in ;
Emrolunm&dim sznde tezyinatn iyi bir ey olmadn i'-r vardr; nk iyi olsa
Reslllah (S.A.V.) emrederdi diyor. Ve mdafaasn isbat iin BuharVden, bni
Battl'd&n deliller getiriyor. Bu-harV den. delili bni mer (R.A.ydm rivayet edilen u
mealdeki hadstir. Reslllah (S.A.V.)'in mescidi onun zamannda kerpiten yaplmt.

Tavan hurma dalndan, direkleri hurma aacndand. Eb Bekir ona bir ey ilve etmedi;
mer ilve etti ve onu Reslllah (S.A.V.) zamanndaki temeli zerine kerpile ve hurma
dal ile bina etti; direklerini de tekrar odundan yapt. Sonra onu Osman deitirdi ve ona
byk bir ziyde ilve etti. Duvarlarn nakl talarla ve kirele bina etti. Direklerini
nakl talardan-; tavann sa aacndan yapt. bni Battl'da,: Bu, mescid yaparken
iktisad yapmann, onlar gzelletirmek iin haddini amamann snnet olduuna

dellet eder. demi. Sbl's - Selm sahibi devam ile: mer, zamannda bunca
ftuhat ve mal okluu olmasna ramen bu mescidi bulunduu ekilden deitirmemi,

yalnz yenilemee mecbur olmutu. nk hurma dallar onun zamannda eskimiti.
Sonra onu tamir ederken de: nsanlar yamurdan koru! Sakn kzarp sararma. nsanlar
fitneye sokarsn demiti. Daha sonra Osman geldi. Onun zamannda mal daha da
oald. O da mescidi lzumsuz tezyinat ile gzelletirdi. Bununla beraber baz sahabe
kendisine inkr ve itirazda bulundu. Mescidleri ilk tezyin eden, Velid b. Abdlmelik'iir.
Bu da sahabe devrinin sonlarna rastlar. Ehl-i ilmin birou fitneden korkusuna bunu
inkr etmekten kanmtr diyor.
Re'yi cizanemce bu bbda ne El-Bahr'z - Zahhar sahibinin takdirine lzum vardr;

ne de Sbl's - Selm sahibinin takdirine.
nk Harameyn- erifeyn'i ziynetleyenler bunu -h- bir kimseye cebir ve kahrolsun

diye deil, slmn iki byk iar ve kre-i arzn medr- iftihar olan bu mbarek
yerlerin birer Beyfuilah olmas ibdetlerin baka yerlere nisbete buralarda bin kat daha
sevabl olmas dolays ile onlara kar bir nine-i hrmet ve ta'zim olmak zere
yapmlardr. Binenaleyh u hareketlerinden dolay takbihe deil, asl takdire lyik olan
onlardr. Nitekim eir-i diniyyesini 642[642] ta'zim edenlere bel bir takdirname olmak
zere Teal Hazretleri :
643[643]
Allah'n erine kim fa'zim gsterirse muhakkak o ta'zim kalplerin
takvasndandr buyuruyor. Vaka Fahri Kinat (S.A.V.) Efendimiz her eyde sadelii
sever, israf ve tebzirden son derece sakmrlard. Bu cmleden olmak zere bina
ziynetine de ehemmiyet vermezlerdi. Fakat bu mes'ele zamanlarn deimesiyle

deimiyecek, zarriyattan deildir. Nitekim daha Hazreti Osman (R. A.) devrinde
Mescid-i Nebev'nin eklen deitirilmesi bunu gsterir.
Sonra fkh kitaplarmz mescidlerin naklanmasnda bir beis yoktur; diyor. Hatt
limlerimizden bazlar bunun iin gzel bir ibdettir; demi. Bir takmlar mekruh
saymtr. Fakat ehl-i tercih fukah, ibdet olmasn kabul etmi: sebeb olarak da; nk
bu ona ta'zim dir demilerdir. Herhangi bir mescid hakknda slm hukukunun verdii
hkm bu ise artk mescidlerin en gzidesi olan Harameyn-i er-feyn'in tezyini
hakknda ne denilir bilemem! 644[644]
276/20- En e s radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Bana mmetimin ecirleri arzolunclu. Hatt kiinin mescidden kard r p bile;

buyurdu. 645[645]
Bu hadsi, Eb Dvud ile Tirmiz rivayet etmi, Tirmiz garip bulmu; bni Hbbn
sahhlemitir.
Hads-i erf bir kimsenin mescidden kard r p az da olsa yine karana sevab.
olacana delildir. Bunda Beytullh temizlemek m'minlere eziyet veren eyleri
gidermek vardr. Mefhum-u muhalifini alrsak mescide r p getirmenin gnah olduu
eair-i dniyye: Dnin almetleri demektir.

Sre-i Hac; yet: 32.
642[642]
643[643]
anlalr. 646[646]
277/208- Eb Katde radiydllah cmft'den rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah
Biriniz mescide girdi mi, iki rek't namaz klmadan Oturmasn; buyurdular. 647[647]
bu Hads, Mttefekun Aleyh'dir.
Hads-i erf iki rek't nafile namaz klmadan oturmay yasak etmektir ki buna
Tahiyyet'l - Mescid derler. Hadsin zahirine baklrsa vcb ifde ederse de Cumhuru ulem'ya gre buradaki emir ne-dip iindir.
Delilleri : Resul Ekremin birisini cemaatin zerinden geerek giderken grd zaman
ona :
Otur, muhakkak eziyet ettin buyurmasdr. Eer Tahiyyet'U Mescd farz olsa, o zta
oturmasn emretmezdi. Bir de sununla istidlal ederler:
Reslllah (S.A.V.) birisine
smn be artn retmidi. Adamcaz bunlar renince : Bunlardan fazla bir ey

yapmam demiti. O zaman Resul Ekrem :
Doru syledi ise kurtuldu buyurdular.
Zahir hadse gre bu namaz ne vakit olsa klnr ise de bittabi mes'-ele ihtilafldr; ve
kerahet vakitlerinde klnmaz. Klmadan oturan sonradan kalkp klsa bazlarna gre
caizdir. Bu hadse gre caiz olmamak lzm gelir. Caiz grenlerin delili; bni Hbbn (
354)'n sahihinde rivayet ettii Eb Zer hadsidir. Bu hadse gre Hazreti Eb Zer
mescide girmi; Resul Ekrem kendisine sormu:
ki rek't namaz kldn m? Hayr demi. yle ise kalk onlar kil buyurmular. Bunun
zerine bni Hbbn :
646[646]
647[647]
.Mescid tahiyyesi oturmakla elden gitmez diye bir, balk yapmtr. ki rek't
tbirinin ziyde ynnden mefhumu yoktur. Fakat noksan ynnden vardr. Zira bir
reR'tl tahiyye namaz olmaz. Mescidin ummundan Mescci-i Haram haritir. nk

onun tahiyyesi namaz deil, tavaftr. Zira Peygamber (S.A.V.) tavaftan balamtr.
Bazlar, bu adam oturmamtr. Oturmayana tahiyye-i mescid meru deildir, derler.

Mescid-i Harama giren evvel oturmadan tavaf eder, sonra makamn namazn klar:
Binenaleyh namaz klmadan oturmam olur. Fakat girdiinde tavaftan evvel oturmak
isterse, tahiyye namaz kendisine meru1 olur. Bu hkmden bayram namazn da

istisna ederler. Zr bayram namazndan nce ve sonra Hazreti Peygamber (S.A.V.)
namaz klmamtr; derlerse de buna: Resul Hhrern oturmad ki, tahiyye-i mescidi
brakt, denilebilsin. Zaten ekseriyetle bayramlar sahrada klard. Sahrann tahiyyesi
yoldur. Mescidinde bir defack bayram namaz klmtr. Onda da oturmamtr. diye
cevap verilir. Mescide giren tahiyye-i mescidden baka bir namaz klsa mesel: Vaktin
farz klmyorsa ona niyyet ediverse, tahiyye namaznn yerini tutar. Hatt byle dar
zamanda tahiyye namaz memnudur bile. Bir hadsde:
Namaz klnrken, farzdan baka namaz klmak yoktur buyrulmutur. 648[648]

Namazn Sfat Bab
278/209- Eb Hreyre radiyallah anh'den rivayet edilmitir k: Peygamber sallallah

aleyhi ve selem (namaz klmay beceremiyen HalUd b. Rfi'a):
Namaza kalktn zaman abdesti tastamam al. Sonra kbleye kar dn ve tekbir al; sonra
Kur'andan sana mmkn olan oku, sonra rk et. T rk halinde itmi'-nan buluncaya
kadar. Sonra dorul, t dosdoru oluncaya kadar. Sonra secde et. T secde halinde
itmi'nan buluncaya kadar. Sonra dorul, t oturarak itmi'nan buluncaya kadar; sonra
secde et. T secde halinde itmi'nan buluncaya kadar; sonra bunu btn namaznda yap;
648[648]
319.
Bu hadsi, Yediler ta-hric etmitir. Lfz Buhar'nindir. bni Mcenin rivayeti Msm
ricali isnad ile t oturarak itmi'nan bulun-caya kadardr. 650[650]
278/209- Ahmed ile bni Hbbnm (Msnedlerin) de k Rifaa b. Rafi radiyallah anh
hadsinde : T dorularak itmi'nan buluncaya kadar denilmekte; Ahmed'n (rivayet
ettii)
bir lfzda :
(Belini dorult. Tki kemikler (yerlerine) dnsn buyruimaktadr. Nes le Eb

Davud'un Rfaa b. Rafi'den (merfan rivayetlerinde): Mes'ele u ki : Abdesti tastamam
Allah'n emrettii gibi almadka sonra iftitah tekbiri iin Allah'a tekbir getirerek ona
hamd-u sena etmedike, sizden hibirinizin namaz tam olmaz denilmitir. (Yine Nes
ile Eb Davud'un Rfaa'dan tahrc ettikleri) o rivayette : Ezberinde Kur'an varsa oku,
yoksa Allah'a hamd et. Ona tekbir ve tehlil getirdenilmitir. Eb Davud'un (Rifaa'dan)
rivayetinde : Sonra mm'1-K.itab (Fatihay) ve Allah'n dilediini oku cmlesi vardr.

bni Hibbn'n (rivayetinde): Sonra dilediini oku buyrulmufur. 651[651]
zahat : Kur'andan sana mmkn olan oku ifadesi
Sbhneke okumann vcib olmadn gsteriyor. nk vcib olsa, emrederdi.

Kur'andan da neyi bilir veya dilerse onu okumas lzm geldiini, binenaleyh Fatihay
okumasa bile namaz sahih olaca zannn veriyor. Mes'elenin tahkiki yerinde
grlecektir. Rk et, t rk halinde itmi'nan buluncaya kadar tbiri ile secdeler
hakkn daki ayni tbirler, rk, ve scdun ve bunlardaki ta'dili erknn lzumuna
delildir. Bu minval zere bir rek'tn sfat tarif buyrulduktan sonra: Bunu btn
namaznda yap diyerek namaz ta'lim edilmitir. Bittabi bir rek't nasl khmrsa geriye
kalan da yle klnr. Yalnz ftitah tekbiri tekrar tekrar meru olmadndan birinci
649[649]
321.
650[650]
651[651]
rek'ta mahsustur. Bu hadsi Yeder birbirine yakn lfzlarla tahrc etmilerdir, bni
Mce, Mslim'in ricalinden rivayet etmi; yalnz Buhar yerine ondakinde denilmi ve
rkdan doruluktan za- yatncaya kadar durmann lzumu beyan olunmutur.
Hadsin misli yani bni Mdce'nin tahrc ettii hadsin bir ei aadaki hadsde iaret
edilendir:
322
Hadsin buradaki rivayetlerinden birinde: Tekbir getirerek ona hamd- sena
etmedike denilmitir. Bu hamd--sendan murad Sbhneke okumaktr. Ve ftitah

tekbirinden sonra onun okunmas lzumuna bu hads dellet eder. Bu bbda aada
izahat gelecektir.
Tekbir : Allah Ekber demekle; tehlil de:demekle olur. Tekbir ve tehlil emri Kur'an
okumasn bilmeyenlerin Kur'an yerine bunlar okumalar lzumuna delildir. Yukardaki
hads-i erif ulem arasnda namazn beceremiyenin hadisi unvan ile anlr. Ve pek
byk bir hadstir. Namaz klana husus stlah ile farz ve vcib neler varsa, hepsini
retmektedir. Dellet ettii ahkm ok olduu iin biz bunlar sraya koyarak rakamla
gstereceiz:
1 Namaz klrriak isteyen herkese abdest almann lzm olduuna dellet ediyor. Bu
hususta abdest yeti olan :
652[652]
Neye dellet ederse hadisimiz de aynen ona dellet etmektedir.
Ve hitab abdesti olmayanlaradr. Buhar'nin (194 256) rivayet ettii hadsin mcmel
braktn Nes (215 303)'nin rivayeti izah ve tafsil etmitir. Nes'nin rivayeti
udur:
T ki Allah'n emrettii gibi tastamam abdest ap yzn ve ellerini dirsekleri ile

beraber ykayp bana da mesh ederek, ayaklarn topuklar ile beraber ykaynca-ya
kadar
Bifaa b. Hafi' raiyallah anh: Ensardan'dr. Knyesi Eb Muaz'dr. Bedir, TThud ve ir
gazalara itirak etmitir. Cemel ve Sffn vak'alarnda Haz-reti Ali (R. A.) tarafnda
652[652]
Sre-i Mide; yet: 6.
bulunmutur. Namaza mtellik bir hads rivayet ettiini sylerler.
Bu tafsilt mazmaza ile istinakn yani azla buruna su vermenin vcib olmadna
dellet eder. Ve artk bunlarn nerede emrolunduu-nu grsek o emri vcub iin deil,
nedib mnsna almamza bir karine tekil eder.
2 Hadsimiz stikbal- Kblenin vcubuna dellet diyor. Nitekim vcib olduunu

yerinde grdk.
3 ftitah tekbirinin vcubuna ve hangi lfzlarla olacana dellet ediyor. nk

hadsin Tabern (260 360)'deki rivayetinde Sonra Allah--ekber diyecek
buyrulmaktadr. bni Huzeyme (223 311) ile Ibni Hibbn ( 354)'in sahhledikleri ve
bni Mce (207 275)'in rivayet ettii Eb Humeyd hadsinde Reslilah (S.A.V.) in
yle namaz kld beyan ediliyor:
Namaza kalkd m dimdik dorulur ve ellerini kaldrr; sonra Allah--ekber derdi. Bu
hadsin bir mislini de Bezzr sahh br isnadla ve Mslim'in art zere Hazreti Ali
(R.A*)'en tahrc etmitir. Hads udur:
Peygamber (S.A.V.) namaza kalkt zaman Allh-ii-ekber der idi. Btn bunlar,
iftitah tekbrinden muradn bu lfz olduunu gsterir.
4 Namazda Kur'an okumann farz olduuna dellet ediyor. nk: Kur'andan sana
mmkn olan oku ve keza :
Eer ezberinde Kur'an varsa oku emirleri namazda Kur'an okunmas lzumuna
snnetten en sarih delillerdir. Kitabdan delil de :
653[653]
Kur'andan mmkn olan okuyun. Ayeti Kermesi ile emsalidir.
Namaz mutlaka Trke klmak ve dini mutlaka modaya uydurmak sevdasna kaplanlar
ltfen u delillere baksnlar: Baksnlar da sylesinler, bunlarda te'vil gtrecek
anlalmayan bir yer var mdr? Bir irde ile cihanlar yoktan var eden Allah ile lemlere
rahmet olan Resul: Biz mslmanlardan bilhassa namazda Kur'an okumamz istiyor-
lar. Kur'an bilmiyenlerih de ne okumas lzm geldiim tayin ve ta'Iim buyuruyorlar. Bir
653[653]
Sre-i Mzemmil; yet: 30.
szle, bize ya Kur'an okuyacaksnz, yahut bilmezseniz tehlil ve tekbirle namaz
klacaksnz diyorlar. Tercme ile namaz cz olsa, acaba beyan etmezler mi idi? Bu suale
biz cevap verelim: Beyan ederlerdi. Yaratt kulunun dilini de bilen Rabb'l-lemn tercmeyi Kur'an yerine kabul etse, a raplar a : Siz Kur'ann asln okuyacaksnz; arap
olmayanlara siz de tercmesini okuyacaksnz der idi. Bunu Allah Zl-Csl demedii
gibi, Resul Zani da dememitir. Binenaleyh tercme ile namaz caiz deildir. Tercme
ile namazn caiz olamayacanda Eimme-i Selse denilen mam- Mlik, mam-t afi, ve
mam-% Ahmed b. Haribel hazarat mttefiktirler.
Bizim imammz lmam-% zam Eb Hanfe'ye gelince: Bir zamanlar tercme ile namaz
klnr diye fetva verdii rivayet olunuyor. Fakat sonra bu fetvasndan dnmtr.
Hazreti mam, kula kolaylk mlhazas ile Kur'an-Kernrci biri mn, biri lfz olmak
zere iki rkne ayrm ve mny asl rkn, lfz zid rkn addetmitir. Asl rkn
hibir zaman skut kabul etmez. Yani terk edilemez. Zid rkn ba sknca sakt olur.
Mesel : mam kalb ile tasdik ve dil ile ikrardan meydana gelir. Tasdik imamn asl rkn
olduundan hibir suretle skut kabul etmezse de dil ile ikrar zid rkn olduundan
lmle tehdit karsnda skut eder. Ve tehdit edilen mslmann kalbi imanla dolu
olmak artyla kfr kelimesini syleyebilir, ite Hazreti mam buna kyasen Kur'an-]
Kermi biri asl, biri zid olmak zere iki rkne ayrm, ve namaz bir mncaat hli
olduundan o halde zid rkn olan lfzn skutuna kail olmutur. Ancak unutmamaldr
ki, bu fetva dahi umum deil, yalnz namaza ve farsaya mahsustur. Bununla beraber
mutlak da deil, klnan namaz mekruh olur kayd ile mukayyettir. det olmamak art
ile de meruttur. Grlyor ki bu kadar kayit ve artlarla smsk balanm bulunan bu
fetva bir tecrbe mahiyetinden teye geememi, ve nihayet Hazreti mam hatsn
anlayarak hemen Imameyn denilen Eb Yusuf Muhammed'in kavline dnmtr.
Mes'ele btn Fkh ve Usul- Fkh kitaplarndan zikredilmitir. mameyn'in kavline
gelince: Onlar hi Kur'an okumak bilmeyen yeni bir mslmana Kur'an reninceye
kadar bir iki gn terceme ile namaz kumay caiz gryorlar. Fakat Mteahhrn
ulemmzn en byklerinden biri olan Kemal b. Hmam (788 861) bu mes'elede
Imameyn kavlini de hatal bulmakta ve: Bylesi mm hkmndedir. Yani hi okumak
bilmeyen gibidir.) u halde ya hi okumayp susacak, yahut sadece tebih ve tehlil ile
namaz klacaktr. Tercemeyi okursa namaz bozulur demektedir ki, Emme-i Selsenin
kavli de budur., Hak olan da budur. nk sadedinde bulunduumuz hadsi erifin tali-
mat budur.
Hadsi Eb Dvud (202 275)'deki rivayetinde :
mmltt Kitabi oku. mam- Ahmed {164 241} ile bni Hib-ban'm ( 354}
rivayetinde :
Sonra mm'l-Kurran oku, sonra dilediini oku buyru-luyor. mm'I-Kitb, mm'lKur'an; fatihann simleridir. Binenaleyh rivayetlerin bu sarahati karsnda hadsteki
Kur'andan sana mmkn olan oku ifdesi fatihaya hamlolunur. Zaten btn
mslmanlar fatihay bilirler. Yahud Resul Ekrem (S.A.V.) muhatabn hlinden onun
fatihay bilmediini anlamtr. Bylesi baka yet veya sre bilirse okuyacaktr. Ya-hut
bu hads Fatihay tayin eden hadsle nesh edilmitir; yahut murad: Fatihadan maada
kolayna geleni oku demektir. Bu son ihtimali yukarda naklettiimiz Imam- Ahmed ve
bnl Hibbn hadsi te'yid etmektedir. Yahut rav fatihay sylemeyi unutmutur.
5 Namazda- Fatiha ile birlikte yet veya sre okumann vcubuna dellet ediyor. Zira :
Sonra mm'l - Kitab oku, sonra dilediini oku emri bu hususta sarihtir.
6 Kur'an bilmeyene namaznda : Hamd, tekbir ve tehlin yani Elhamdlillah, Allahekber, Lilheillllh demenin kfi geleceine; bu bbda muayyen lfz ve muayyen
mikdar olmadna dellet ediyor. Maamafih lfz tayin eden rivayet de vardr. Buna gre
Kur'an bilmeyene namaznda :
7 Rkun ve rkda jtmi'nnn vcbuna dellet ediyor. Rkun nasl yaplaca

mam- Ahmetfin rivayet ettii u hadsde beyan edilmitir;
Rk ettiin zaman avularn dizlerinin zerine koy; srtn uzat ve rkunu temkinli
yap. Bir rivayette :
Sonra tekbir alr ve geriye dnersin, t mafsallarn yatp, kendini sahncaya kadar
denilmitir.
8 Rkudan dorulmann; dorulduktan sonra iyice dikilerek itmi'nan hsl etmenin

vcbuna
dellet
kadar.buyrulmutur.
ediyor.
nk:T
dorularak
itmi'nan
hasl
edinceye
9 Secdenin ve eddede itmi'nann vcbuna dellet ediyor. Bu bbdaki tafsilt tmam\ JVesd'nin (215 303) tshak b. EM TaZfca'dan rivayet ettii u hads veriyor:
Sonra tekbir alr ve secde eder. T yzn ve alnn iyice yerletirinceye kadar. T ki m
af s al Far itmi'nan bulsun ve salnsn.
10 ki secde arasnda oturmann vcbuna dellet ediyor. NesV-rivyetinde:
Sonra tekbir alr ve ban kaldrr. T maksadnn zerine iyice oturup doruluncaya ve
belini dorultuncaya kadar deniliyor. Bir rivayette de:
Ban kaldrdn zaman sol uyluunun zerine otur
buyurulmutur. Binenaleyh iki secde arasnda oturmann nasl olaca da beyn

edilmitir.
11 Geri kalan rek'tler da Iftitah tekbrinden maada btn yukarda beyan edilen
fiillerin yaplmas vcbuna dellet ediyor. ftitah tekbirinin ilk rek'tta hassatan
namaza balarken vcib olduu malmdur.
12 Her rek'tta fatiha okumann ye zamm srenin (yani fatihaya bir sre veya yet
katmann) Vcbuna dellet ediyor. Bu husustaki tafsilt yerinde grlecektir.
Elhasl bu hads-i erf cidden kymeti byk bir hadis olup, ulem- kiram tarafndan
gerek isbat, gerekse nef hususunda tekrar tekrar kendisiyle istidlal olunmutur. sbat
ynnden bununla istidlal ederler. nk: Restllah (S.A.V.) bunu emir sigas ile sevk
btryurmutur. Nef ynnden de bununla istidlal ederler. nk: Makam, namazdaki
vaci-bat tlim makamdr. Baz vacibat beyn etmeden brakm olsa: beyan, hacet
vaktinden geriye tehir etmek lzm gelir ki, bilicma caiz deildir. O halde: Bu hadsde
beyn edilmeyen herey vcib deildir; hkmne varrz. Eer bu hadsin dellet ettii
vcb veya adem-i vcb daha kuvvetli bir dellie muaraza ederse, tabi M o delil ile
amel olunur. ayet bu hadsin ihtiva etmedii bir ey hususunda emir siga-siyla bir
haber gelirse, o emrin nedip mnsnda kullanldna bu hads karine olabildii gibi
zahirine gre vcb iin de kullanlm olabilir. Herhalde amel iin bir mreccih
lzmdr.
Bu hadsde zikredilmeyen, fakat bilittifak vcib olan elerden biri de niyyettr. Maamafih
hads-i erifin banda geen :
Namaza kalktn zaman tbiri, niyetin vcib olduuna delildir. nk niyyet bir eyi
yapmaya kasdetmekten baka bir ey deildir denilebilir.
Yine bilittifak vacibattan biri de namazdaki son oturutur. Hadsde o da

zikredilmemitir. htilafl mes'elelerden biri son teehhd ve orada okunan salvat ile
namazn sonundaki selmdr. 654[654]
283/210- Eb Humeyd Sid655[655]i'den rivayet edilmitir. Demitir k : Reslllah
(S.A.V.)'i grdm (fttah) tekbir (ini) ald vakit ellerini omuz balar hizasna
kaldrrd. Rk ettii zaman ellerini dizlerine yerletirir; sonra belini bkerdi. Ban
kaldrd vakit bel kemii fkralarnn hepsi yerine dnnceye kadar dorulurdu. Secde
etti mi ellerini yaymadan ve bzmeden yere koyar; ayak parmaklarnn kenarlarn
kbleye evirirdi. ki rek'tta oturduu zaman sol aya zerine oturur; sa ayan
dikerdi. Son rek'tta oturduu vakit evvel sol ayan yayar ve tekini diker, mak'adinm
zerine otururdu. 656[656]
Bu hadsi, Buhar tahrc etmitir.
Baz cmlelerinin izah: Hattb ( 388) diyor ki: Kavs gibi erilmeyip, belini dmdz
bkmektir. Buhar'nin bir rivayetinde bu kelimenin yerine denilmitir. Ve ayn
mnyadr. Bir rivayette de :
Ban kaldrmadan ve indirmeden deniliyor. Bir rivayette: Parmaklarnn arasn

at denilmitir: bundan murad : Kemal-t i'tdaldir:
ban rkdan kaldrd zaman demektir. Burada Eb Dvud (202 275) u rivayeti
654[654]
328.
Eb HUmeyd Sidi radiyallahu anh: Eb Hmeyd b. Abdurrahman b. Sa'd Ensar Hazereci, Sftidi'dir.
Mednelidir. Vefat Mnaviye devrinin sonuna dorudur.
655[655]
656[656]
ziyde eder: der ve ellerini kaldrrd. Abdlhamid'm bir rivayetinde:
T onlar dimdik olduu halde omuz balar hizasna kaldnncaya kadar denilmitir
fikar kelimesi kifar eklinde de rivayet olunmutur. Fakare nin cemidir. Ve bel
kemiinin paralarnn addr:
bu cmlenin erhi :
Yedi kemik zerine secde etmekle memur oldum hadsinde gelecektir.
Yukanki Eb Humeyd hadsi kendisinden, hem kavlen, hem fiilen rivayet olunmutur. Ve
her ikisinde Reslllah (S.A.V.)'in namazn tavsif etmektedir. Bu hadslerden Reslllah
(S.A.V.)'in iftitah tekbiri alrken ellerini kulaklarna deil, omuz balar hizasna
kaldrdn gryoruz. Binenaleyh bu hads elleri omuz balarna kadar kaldrmann
namaz fiillerinden olduuna ve ellerin tekbir ile beraber kaldrlacana .delildir. Bu

bbda rivayetler muhteliftir. Bazlarnda ellerin tekbirden nce kaldrlaca,
dierlerinde bunun aksi yaplaca bildiriliyor. Buna binen ulemnn bu meselede iki
kavli vardr:
1) El kaldrmak tekbirle, beraber olacak.

2) Eller tekbirden evvel kaldrlacaktr.
Fakat evvel tekbir alnp sonra eller kaldrlacak diyen olmamtr, te ftitah tekbirinin
sfat budur. Mincah ile erhi, Jn-Necm'l Vehhac da kavilleri e ayryor:
1) Ellerini tekbirle beraber-kaldrr .Esah olan da budur. nk Buhar ile Mslim bni
mer'den u hadsi rivayet ederler:
Reslllah (S.A.V.) tekbir alrken ellerini omuzbalar hizasna kaldrrd demek
oluyorki, tekbirle el kaldrma birden balyor. Bitmesinin beraber olmas art deildir.
Biri dierinden evvel veya sonra olabilir.
2) Elleri tekbir almadan kaldrr, sonra tekbir alr. Tekbir bitti-mi ellerini salar. nk
Eb Dvud byle rivayet e'tmitir. snad da hasen dir. Beav (426 516) bunu sahh
bulmutur. Delili Mslim'deki bni mer rivayetidir.
3) Ellerim tekbirle beraber kaldrr; tekbir bitti mi indirir. Tekbr bitmeden ellerini
indirmez. nk el kaldrmak tekbir iindir. Binenaleyh tekbir mddetince eller, kalkk
vaziyetinde durur. Musannif merhum bu kavli sahh bulmu ve onu Cumhur-u ulemya
nisbet eylemitir. Fakat deliller ,bu iin muhayyer brakldna dellet ediyor.
El kaldrmann hkmne gelince : Dvud-u Zahir (202 270), Evza (78 150),
Buhar'nin eyhi Hmeyd ve bir cemaata gre vcibtir. nk Reslllah (S.A.V.)'den
fiilen sabit olmutur.
Musannif namazn banda el kaldrmay 50 sahabi rivayet etmitir. Bunlarn iinde
Cennetle mjdelenen on zt da- vardr diyor. mam- Beyhak (234 458) Hdfcim'den
(321 405) unu rivayet eder. Bu snnetten gayr Peygamber (S.A.V.)'den rivayetinde
Drt halife ile Cenrtetle mjdelenen on ztn ve onlardan sonra bunca- geni memleketlere dalm olmalarna ramen sahabenin
ittifak ettikleri bir snnet daha
bilmiyoruz. Beyhak diyor ki : Bu mesele stadmz Eb Abdillah'm dedii gibidir. El
kaldrmay vacip diyenler: ftitah tekbiri alrken el kaldrma ite bu derece sabit oldu.
Reslllah (S.A.V.) de :
Beni kfarken nasf grdnzse yle kln buyurmutur. Bundan dolay biz vcuba
kail olduk; derler..
ir ulem ise el kaldrmak, namazn snnetlerinden bir snnettir diyor. Cumhur-u
ulem ile drt mezhep imamlar bu reydedir. Ellerin nereye kadar kaldrlacana
gelince:
Eb Humeyd n bu rivayetine gre omuz. balan hizasna kadar kaldrlacaktr. afilern

mezhebi budur. Bazlarnca eller kulaklarn yumuana kadar kaldrlr. Haneflerin
mezhebi de budur. ems' -Eimme-i Serahsi { 483)'nin beyanna gre afi'nin
mezhebi Sa-habe-i Kiramdan Hazreti mer; Haneflerin mezhebi ise Eb Muse'l .Ear'nin kavline uymaktadr. Haneflerin delili ViV b. Hucr hadsidir. Bu hadsde:
T kulaklarnn hizasna kaldrd denilmektedir. Maamafih bu iki rivayetin arasn
yle bulmak mmkndr. Namaza niyetlenen ellerinin arkasn omuz balar hizasna
kaldrr. Parmaklarnn ularm da kulaklarnn yumua hizasna kaldrr. Nitekim Vail

hadsinin Eb Dvud'd&ki rivayetinde:
Hatt elleri omuz balar hizasnda; parmaklan ile de kulaklar hizasn buluyordu.
deniliyor.
Hads-i erfde ilk oturula son oturuun ayr ayr zikredilmesi, birbirine uymadklarnn
delili saylr. Bu hads ikinci oturuta mak'adn yere yaptrp, sa aya dikmenin
lzumuna dellet ediyor. Mes'ele ulem arasnda ihtilafldr. Bu ihtilflar yeri gelince
grlecektir. -Bu hadsle fmam- afi ve tabileri amel etmilerdir. 657[657]
285/211- Alt b. Ebl Tllb radyalah anh'en rivayet olunmu; (o da) Resllah
(S.A.V.)'den rvyet etmitir ki: Peygamber (S.A.V.) namaza kalkd zaman yetini 658[658]
e kadar okur:
Y Rab melik sensin sendan baka Allah yokdur. Benim Rabbim Sensin ben de senin
kulunum... il hir...;
der di. 659[659]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir. Mslim'in bir rivayetinde: Bunun gece namaznda
olduu bildirilmitir.
de iki rivayet vardr: Birinci rivayete gre yet'de olduu gibi : okunack; ikinci rivayete
gre :
denilecek. Musannif ikinciye iaret etmidir. Hadisin tamam udur :
Nefsime zulm ettim ve gnahm i'tiraf ettim. Binenaleyh btn gnahlarm bana
bala!. nk gnahlar senden baka balayan yokdur. Beni ahlkn en gzeline ilet.
Onun en gzeline Senden baka ileten yokdur. Ahlkn ktlerinden (beni) evir. Onun
ktlerinden Senden baka eviren yokdur. Emrine tekrar tekrar imtisal eder; onu
tekrar tekrar saadet sayarm. Hayrn hepsi Senin yed-i kudret'indedir. er sana aid
657[657]
331.
Reslllah (S.A.V.): Bu yetle ayn srenin sonundaki 192 193 nc yetleri du olarak
okuyordu.
658[658]
659[659]
deildir. Ben Seninleyim ve Sana (dncym). Sen mbarek ve ykseksin, senden

mafiret diler; Sana tevbe ederim.
Hadsdee kadar diye iaret edilen ksmla beraber btn okunan udur :
Yzm Hak Din'e meyi ederek, gklerle yeri yaratana evirdim. Ben mriklerden
deilim .phesiz k benm namazm ve ibdetim, hayatm ve memtim. lemlerin Rabbj
olan Allah'a mahsusdur. Onun hi bir eriki yokdur. Bununla emr olundum ve ben
mslmanlardanm.
Baz kelime ve cmlelerin izah: Hak'Din'e meyi ederek demekdir. Bundan murad
smiyet'dir:
Ben mriklerden deilim cmlesi Hanif'in beyandr. ibdet" ve Allah'a yaklamaa
vesile olan hereydir. Bu kelimeyi m zerine atf etmek, hass mm zerine atf
kabiliriendir:.
lemlerin Rabbl idaresindeki melik demektir.
lemin cern'idir. Bu "kelime btn mahlkatn ismidir.Kmus'da. [ile] Btn

mahlkattr, yahud Felein iinin, ihtiva ettikleridir der.
Y Rab, melik sensin; yni, btn mahlkatn mliki Sensin demektir. taatinla ve
emrine imtisal ile tekrar tekrar kim olurum.Emrini tekrar tekrar saadet sayarm ve ona
tabi' olurum; demektir.Hayrn hepsi Senin Yed- i Kudretindedir. Bu cmle, kullara vsl
olan her hayrla, vsl olmas umulan hayrn hepsinin Tel Hazretlerinin Yed-i
Kudretinde olduunu ikrardr.
er sana id deildir, yni Sana izafe edilemez; ve Ey errin Rabb denilemez.Yhud

er sana kendisiyle yaklalan eylerden deildir; demektir. lticam ve sonum sanadr.
Tevfkim ancak senin iledir; demektir. lmeyi hak etdin. Yhud hayr sende sabit
oldu; demektir.
te istiftah yaparken-mutlak olarak okunan budur. Mslim'in bir rivayetinde Reslllah

(S.A.V.)'in bunu gece namaznda okuduu zikr ediliyorsa 8a musannif Telhis de mam
afi (150 204) ile bni Huzeyme (233 311)'den bunun farz nama-zda okunacan,
nk Hazreti Ali hadsinin farz namaz hakknda vrid olduunu, nakletmi-dir.
Buradaki szne baklrsa bu zikrin hem farz, hem nafileye ihti-.mli vardr. Ve namaz
klan bunu tekbirin hemen arkasndan okumakla aadaki hadsin, ifde ettiini yapmak
arasnda muhayyerdir. 660[660]
286/212- Ebu Hreyre radiyallah anh'den rivayet edilmidir. Demidir k: Resillah

(S.A.V.) namaza tekbir ald vakit okumazdan nce bir n susard. Kendilerine sordum:
Y Rabbi benimle gnahlarmn arasn, dou ile batnn arasn uzaklatrdn gibi
rak eyle. Y Rabbi beni gnahlarmdan temizle. Y Rabbi beni gnahlarmdan su ile
karla, dolu ile yka diyorum; buyurdular. 661[661]
Tekbirden murad; iftitah tekbiridir. Gnahlardan uzakladrmak-dan murad da: Ya

onlar yok etmek, yahut olacaklardan korunmakdr, Hattb (388): Kar ve dolu ya
te'kid iin zikrolunmu, yahud onlar da eldemedik su olduklarndandr der. bni
Dakki'l-yd (625702): Bu szlerle Resillah gnahlar son derece yok etmeyi ifade
buyurmudur. nk temizleyici eyle ayr ayr ykanan elbise son derecede temiz
olur diyor.
Hads-i erfde, yukardaki zikri ftitah tekbiri ile kraet arasnda gizlice okuyacana ve
namaz klann bu du ile Hazreti Ali hadsinde-ki duadan birini okuma hususunda
muhayyer olduuna yahud her ikisini okuyabileceine delil vardr. Nitekim Hanef
mamlarndan Eb Yusuf'un gr ve Reyde budur.662[662]
287/213- mer radiyallah anh'den rivayet edilmidir ki, Y Rabbi Senin hamdine
brnerek tebih ederim. smin lmeye mstehak ve azametin yksekdir. Senden
660[660]
334.
661[661]
335.
662[662]
baka lh yokdur; dermi. 663[663]

Bu hadsi; Mslim Munkat'bir senedle rivayet etmidir. Dre Kut-n ise hem Msvsul hem
Mevkuf rivayet ediyor. 664[664]
287/213 -a Bunun benzeri Eb Sad'den Merfun'an Beler'dedir. On lardakinde :

Tekbirden sonra,
kovulmu
eytandan,, onun drtmeinden, frnden,
tkrnden bilen iiden Allah'a snrm; derdi ziydesi vardr. 665[665]
Hads, istizeye yani Ez ekmeye ve yerinin iftitah tekbirinden sonra olduuna

delildir. Zahirine baklrsa, Ez ekmek dualardan sonra olacakdr. nk Kraet iin
meru' olmutur. Burada Drt mez-heb imamlarndan mam-% Mlik (93 179)
muhalefet etmi ve farz namazlarda Ez ekmek mekruhdur; nafilelerde gizli

ekilebilir. Aikre ekmek onlarda da mekruhdur, demitir. ir mezheb imamlanna
gre ise ilk rek'tta Ez ekmek Snnet'dir. Hatt Safirlere gre her rek'tta Ez
Snnet'tr.
Hazrefi mer (R. A./in Sbhneke'yi okumas iftitah tekbirinden sonradr.

Hkim (321 410): Bu hads, mer'den sahh olarak gelmidir. der.
El-Hedy-n - Nebevi nm eserde : Hazret-i mer'den sahh olarak rivayet edildiine

gre bununla Nbvvet makamnda istiftah eder; aikre okur; nsa'da retirmi
deniliyor. u halde hads Merfu' hkmndedir. Bundan dolay mam- Ahmed. bin Hanbel
(164 241): Bana gelince" ben Hazret-i mer'den rivayet edilene z-hib olurum
demidir.
Tevecch hakknda, yni namaza balarken okunacak bir ok lfzlar rivayet edilmidir.
663[663]
664[664]
Namaz klan bunlarn arasnda muhayyerdir demek en gzel bir harekettir. Bununla
yukarda geenyi birlikde okuma meselesi, Tabern'nin El-Kebr inde rivayet ettii
bn-i mer hadsinde mevzu-u bahs olmutur. Fakat Ibn- mer hadsinin ravlerinde
zaf vardr.
Dre Kutn bu hadsi Hazret-i mer'e Mevkuf en rivayet ediyor. Ayn hadsi Eb Dvud
(202 275) ile Hkim Hazret- ie (R. Anh1) den Merf' olarak u lfzlarla rivayet
etmilerdir:
El - hads.. Resllfah (S.A.V.)namaza -sfiftah etti mi Sbhneke h. derdi. Bu hadsin

ricali mu'temedir.
Hadsimizin senedinde nkta' vardr. Eb Dvud onu Mu'tell ad-dede. Dre Kutn (306
385) ise; kav deildir diyor. 666[666]
289/214- ie radiyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah (S.A.V.)
namaz tekbir ve (ElhmdlilhiRabbleminy' okumakla aard. Rku' ettii zaman

ban yukarya dikmez, pek aaya da emez; ikisinin arasnda brakr id. Ban
rku'dan kadrd m dymdz dorulmadan secde etmezdi. Ban secdeden kaldrd m

iyice oturup dorulmadan secde etmezdi. Her rektta Tehiyyt okurdu. Sol ayan yere
der; sa dikerdi. Ve eytan oturuunu yasak eder; kiinin kollarn yrtclar gibi yere
demesinden de nehy ederdi. Namaz selm vermekle bitirirdi. 667[667]
Bu hadsi, Mslim tahrc etmidir. Hads'in illeti vardr.
Baz zahat: den murad: Allah Ekber demekdir. Nitekim Eb Nuaym ( 403) Hilye-
adl eserinde ayn lfzla rivayet edilmi-dir. Bu tekbire ftitah Tekbiri ve hram Tekbiri
denilir. dan murad: ... yi okumakdr. Nitekim yerinde grlecek-dir. Sol ayan yere
deyerek zerine oturmas sa ayan dikmesi her halde btn oturularn mildir.
Bu bbda yukarda Ebu Humeyd hadsinde izahat geti. Hadsteki yni yrtc kelimesi
kpek diye tefsir olunmudur. Hatt bir rivayette kpek tbiri tasrh edilmitir:
666[666]
667[667]
iki trl tefsir edilmitir;
1) Ayaklarn yere deyip makadn topuklarnn zerine yerledirmekdir, fakat bu
oturu Abdle'nin 668[668] son oturuundan maada yerlerde ihtiyar ettikleri ekildir.
Buna derler ki diz kmek demektir.. 2) Makadn yere yerledirerek, uyluklarn
dikmak, elleriyle de yere dayanmakdir. Buna da derlerse de flaha ziyde kpek oturuu tbir olunur.Yukarda grld vehile secdede kollarm yere yaymakdr.
Reslllah (S.A.V.) hayvanlara benze-mekden menederdi. Deve gibi kmek, tilki gibi
baknmak yrtc hayvan gibi serilmek kpek gibi dik oturmak, karga gibi gagalamak, at
kuyruu gibi el kaldrmak hep bu menedilen eylerdendir.
imdi hadsin izah ve tefsirine dnelim : Musannif hadsin illeti var diyor. Bu illet
uradan gelmektedir. Hadsi Mslim Ebu'l -Cevza'dan tahrc etmi; o da Hazret-

ie'den rivayet etmidir. bni Abdi'l-Ber (368 463) buna Mrse! diyor. nk Ebu'l
- Cevza, Hazreti ie'den itmemidir. Bir de hadsi Mslim'in EvzVden mktebe yani
yazma suretiyle tahrc etmesi sebebile illetlendirilmitir.
Hads-i erf, namaza.balarken lafzyla tekbir alnacana delildir. Bu hususda babn
bandaki Ebu H.eyre hadsinde sz gemidi. szyle Besmelenin Ftha'dan olmad-
na istidlal olunuyor.
Ashb- Kirm'dan bunu kail olanlar: Enes b. Mlik ile beyy Haze-rtdir. Mezheb
malarndan da mam- Mlik (93 179) ile Ebu Ha-nfe (80 150) ve ire kail
olmulardr. Delilleri bu hadsdir. Bu istidlale itiraz edenler olmu ve bu szden maksad
Ftha'dr. Binenaleyh Besmele'nin ondan bir yet olmadna bu szde delil yoktur
demilerdir. Bir ka hads sonra gelecek Enes hadsinde bu mevzuda daha uzun sz
edildii grlecektir.
Reslllah (S.A.V.)'in rku'da ban fazla kaldrp emediine dair yukarda sz

gemidi. Tahiyye'den murad: Malm olan senadr. Lfz ileride Ibn Mes'd hadsinde
grlecekdir, nAllah.
Abadile: Arapa Abdullah sznn cem' olarak kullanlan bir szdr. Burada Ashab-i Kiramdan,
drd hakknda: I Abdullah b. Aabbas: shf: 19. 2 Abdullah b. mer: Shf: 15. 3 Abdullah b. Zbeyr: Shf: 4
Abdullah b. Me's1-ud: Shf: 126 kullanlmdir. Bu Ashabn hayatlar kitabn rakamlar yazl sa-hifelerinde
gemidir. Oraya bakla.
668[668]
Hads-i erf birinci ve ikinci teehhdlerin meru olduunada delildir. Bu teehhdlerin

Snnei mi yoksa vcib mi olduklar hususu ihtilafldr. Vcib diyenler olduu gibi,
Snnet'dir. diyenlerde olmudur. Hatt birinci Snnet; ikinci vcibdir diyenler bile
vardr. bni Mes'd hadsinde ikinci teehhd hakknda izahat vardr. Birinci teehhd
iin vcibdir diyenler bu hadsle istidlal ederler. Bir delilleri de u hadsdir:
Biriniz namaz klarsa: Et-tehiyyt lillh... il. hir... desin.
Snnetdir diyenler: Reslllah (S.A.V.)'in yanld zaman teehhd iade etmeyib
sdece se.cde- sehiv yapmasyla istidlal ediyor: Ve eer bu rk, scd gibi farz olsa
secde-i sehiv ile tamamlanmazd diyorlar. Sol ayan yere der, sa dikerdi
ifdesinde Resl'- Ekrem'in secdeler arasnda ve teehhdlerde hep byle oturduuna

dellet vardr. Nitekim Haneflern mezhebi de budur. Lkin yukarlarda geen Eb
Humeyd hadsinde iki oturu arasnda fark olduunu grmdk. O hadse gre ilk
oturu burada tarif edildii ekilde. Fakat ikinci oturu sol aya ileri atarak, sa aya
dikmek ve makad zerine oturmakla olur, mesele ulem arasnda ihtilafldr. Hads-i
erf namazdan karken selm yermenin meruiyetine de delildir.669[669]
290/215-A Ibn mer'den rivayet edilmitir-ki: Peygamber salldl-lah aleyhi ve selem
namaza balad zaman, rk in tekbir ald ve ban rkdan kaldrd zaman

ellerini omuz balar hizasna kaldrrd.670[670]
Bu hads, Mltefekun'Aleyh'dir.
Hads bu yerde el kaldrmann meru olduuna delildir. Geri ftitah Tekbiri'nin

meru olduu geen delillerden anlailmd. Fakat dier ikisinin delili bu hadsdir.
Muhammed b. Nasri'l - Mervez :
Kfeliler mstesna btn ehirlerin ulems bu hkmde ittifak etmilerdir. diyor.
Hanefler, ifttah tekbirinden maada yerlerde el kaldrlmasna mu-halifdirler. Delilleri

669[669]
339.
670[670]
Mchid hadsidir. Bu hadsde yle deniliyor :
Hazreti Mchid bni mer'in arkasnda namaz klm bunu yaptn grmemdr.
Hanefler bir de u bni Mes'ud hadsyle istidlal ederler:
bni Mes'ud Peygamber {S.A.V.J'i iftitah tekbiri annda ellerini kaldrrken grm,
sonra tekrarlamamdr. Bu istidlale itiraz edilmi ve Mchid hadsinin ravleri
arasnda Ebu Bekir b. Ayya vardr. Bu ztn belleyii ktdr. Bir d'e bu rivayet bni
mer'in oullar Nfi' ile Slim'in rivayetine muarzdr. nk bu ztlarn rivayeti

msbit, yani isbat ediyor. Mchid'inki nefy ediyor. Msbit, nf'ye tercih edilir. 671[671]
Reslllah'm Mehd rivayetinde olduu gibi bazan el kaldrmay terk etmesi onun caiz,
fakat vcib olmadna dellet eder... denilmi-dir. bni Mes'ud hadsine dahi: Sabit
deildir diye itiraz ediyorlar. Nitekim afi (150 204} de ayn rey'dedir. Sabit olsa
bile, bni mer rivayeti buna tercih edilir. nk msbittir. Msbit nfi'ye tercih olunur.
matn- Buhar; Hasan ile Humeyd b. Hi'den Ashb- Krm'-n ellerini kaldrdklarn
rivayet etmi ve: Hasan kimseyi istisna etmedi demidir. Buhar eyhi AH b. el-Medin
(161)'den yle dediini nakleder: Mslmanlara u bni mer hadisinden dolay,

r-ka giderken ve kalkarken ellerini kaldrmak hak olmudur. Buhar baka bir yerde
bni Medin'nin szn naklettikten sonra: Ali adalar iinde en lim bir ztd. Bunu
bid'at zanneden Sahabeye ta'n etmidir diyor.672[672]
290/215 B- Eb Humeyd'in Eb Dvud'daki hadisinde: Ellerini t omuzbalar hizasna

kadar kaldrr; sonra tekbir alr denilmektedir. 673[673]
Buhar'nin rivayet ettii Eb Humeyd Hadsi yukarda gedi. Fakat onda ftitah
Tekbirinden mada yerlerde elkaldrd zikredilmiyor. Amma Eb Humeyd'in Ebu

Dvw4'daki hadsinde yerde el kaldrd zikredilmektedir. Ebu Dvud'daki hadsi
udur:
Msbit : tsbat eden; N nefy eden demektir. ki delilden biri bir eyi Isbat, dieri nefy ederse; isbat
eden. delil kabul edilir. te cmsbit cftflye tercih edilir diye sylenilen kaide budur.
671[671]
672[672]
340.
673[673]
Reslllah (S.A.V.) namaza kalkd zaman iyice dorulur ve ellerini t omuzbalar

hizasna kadar kaldrrd. Rk etmek istedi mi ellerini t omuzbalar hizasna kadar
kaldrr sonra (Allah-Ekber) diyerek rka giderdi. Sonra itidal ile hareket eder ;ban
pek aa emez pek de kaldrmaz ve ellerini dizlerinin zerine koyard. Sonra:
der ve ellerini kaldrr; btn kemikler yerine gelecek ekilde doru-lurdu... il hir...
Musannfa gereken ( JJoLj V) lfzndan sonra El - Hads diyerek hadsin yalnz bu kadar
ile deil btn ile istidlal olunduuna iaret et-mekdi. Zira Musannifin yapdndan Eb
Humeyd
hadsinde
zannolunuyor.674[674]
yalnz
ftitah
tekbirinde
el
kaldrd
zikredilmi
290/215-C Mslim'de Mlik b. Huveyris'den bni mer hadsi gibisi vardr. Lkin: T
onlar kulaklarnn kenarlar hizasna getirinceye kadar; demidir. 675[675]
Yani yerde el kaldrlaca hususunda Mlik b. Huveyris'den de bir hads rivayet
edilmidir. Yalnz lfznda bni mer'le Eb Humeyd'e muhalefet etmidir. Ulemdan
bazlar Mttefekuv Aleyh olduu iin bni mer Hadsini tercih etmi; Bir takmlar
hadslerin arasn bulmaa alarak: Ellerinin arkasn omuzbalar hizasna parmak
ularn da kulaklar hizasna, kaldrr demiler; bunu Eb Davud'un rivyetiyle teyd

etmilerdir. Tafsiltn yukarda grmdk.676[676]
291/216- Vl b. Hucr 677[677] radyallah anVden rivayet edilmitir. Demitir k;
677[677] Vil b. Hncr radiyallah anh: Eb Hneyd vil b. Hucr b. Rabat'l-Hadrafn'dir. Babas Hadramt
meliklerinden id. Hazreti Vil Resl- Ekrem (S.A.V.)'e gelerek mslman olmugdur. Hazreti Fahr.-i
Kinat (S.A.V.) gelmezden nce geleceini tebir buyurmu ve :
674[674]
675[675]
Size Vil b. Hucr uzak bir yerden kendiliinden Allah azze ve celle iie Resulne rabet ederek geliyor;
demidi..
Vil Reslullah (S.A.V.)'in huzuruna girince Hazreti Peygamber kendisine ho be etmi; onu yanna
Reslllah (S.A.V.) ile birlikte namaz kldm. Sa elni sol elinin zerine gsne
koydu. 678[678]
Bu hadsi, bni Huzeyme tahrc etmidir.
Ebu Dvud (202 275) ile Nes (215 303) de u hadsi tahrc etmilerdir:
Sonra sa eln sol avucunun arkasna bilein ve kolun zerine koydu.
Hads-i erf, namazda sa elin sol el zerine balanacann ve her ikisinin gs
zerine konulacana delildir, Nevev (676) El-Min-hc da: Ellerini gsnn altna
koyar diyor. En-Necm'l-Vehhc- erhinde dah ashabn ibaresi' gsnn
altnadr denilmektedir. Yani hads gsn alt ifadesiyle rivayet edilmitir; demek
istiyor. Ve her halde ikisinin arasnda az fark buldular. diyor. Filhakika afiler gsn
zerine Hanetler gbein altna konulacana kaildirler. Bazlar elbalamay meru
grmezler. Hatt namaz bozar diyenler bile olmudur. bni Abdi'l - Ber (3.68 463) :
Bu bbda Hazreti Peygam-ber'den hilaf rivayet edilmemidir. El balamak Cumhur

sahabenin ve Tbn'in kavlidir. mam- Mlk'in.; El - Muvatta- da zikrettii de budur.
bn'l ~ Mnzir ve bakalar Mlik'&en bundan baka bir ey hikye etmediler; diyor.
Maamafih mam- Mlik'fen. ellerin yanlara salnaca rivayet edilmi; ekser ashab
bununla amel etmilerdir.679[679]
294/217- Ubde b. Smit 680[680] radyallah aniden rivayet edilmidir. Demidr ki:
yakladrarak abasn yaym; zerine oturtmu ve:
Y Rabbi Vil ile ocuklarna bereket ihsan eyle dive du etmidi. Sonra ReslHah (S.A.V.) kendisini
Hadramt tarafndaki denilen yere vali gnderdi. Sffn Vak'asmda Hazreti Alt tarafnda idi. Muviye
zamanna kadar yaam ve ona biat etmidir. Kendisinden Buhar'den mada btn hads imamlar
rivayet etmidir.
680[680] Ubde b. Smit radiyallah anh: Eb'l - Veld Ubde b. Smit b. Kays Hazreei, Ensr Slim'dir.
Ensr'n nakbelernden idi. Birinci, ikinci ve nc Akabelerde hazr bulunmu; Bedir gazlanyla ir
gazalarn hepsine itirak etmidir, Hazreti mer kendisini am'a kad ve rnualm olarak gndermi idi.
Evvel Hnmus'da sonra Filistin'de birer mddet kalmd. Nihayet Filistin'de Remle'de, bir rivayete gre
de Knds'de S4 tarihinde 72 yanda olduu halde vefat etmidir. Kendisinden bir ok zevat hadis
Reslllah sallallah aleyhi ve selem :
mm- Kur'arT okumayann namaz yokdur; buyurdular.681[681]

Bu hads Mtcfekun Aleyh'dir. Ibni Hibbn ile Dre Kutn'nin bir rivayetinde: inde
Ftiha-i kitab okunmayan namaz kifayet etmez; denilmi; Ahmed, Eb Dvud, Tirmizve
bni Hibbn1 -tahrc ettikleri dier bir rivayette: Galiba SZ imamnzn arkasnda
okuyorsunuz, Evet dedik. Yapmayn, yalnz Ftiha-i Kitap mstesna. nk onu

okumayann namaz olmaz buyurdu eklindedir.
Bu hads-i erif, namazda Fatiha okumayann namaz caiz olmadna delildir. Zra
namaz birtakm fiillerle kavillerden mrekkebdir. Mrekkeb olan bir ey btn cz'leri
yhud baz cz'leri bulunmamakla kendisi de msvcud olmakdan kar. Nsmaz yokdur
demek namazn kemali yokdur eklindeki bir takdirde lzum yokdur. nk takdire
ancak zt nefy edilmedii zaman mracaat edilir. Burada zt nefy edilebilir. u kadar
varki bni Hibbn ile Dre Kutn'nin rivayetlerinde Kfi gelmez tbiri vardr ve nefy
buna ynelmi
Bu hads namazda Fatiha okumann vcbuna da delildir. Yalnz ayr ayr her rekatta
okumann vcib olduuna sarahaten dellet etmiyor. Bu cihet ihtimallidir. Zira bir
rek'atada namaz denilir. Namazn bsceremyenn hadsi buna dellet eder. Binenaleyh
afillerle bir cemaat FHha'nn her rek'tta vcib olduuna zhib olmulardr. Hane-
flere gre farz namazlarda Ftiha'y ilk iki rek'tda okumak vcibtir. nk her iki rekt
bir namaz saylr. Yalnz namaz cemaatla klnrsa gndz namaz olsun gece namaz
olsun cemaat Ftha'y- okumaz. nk imamn kraeti cemaatin de kraeti demektir.
Okumas kerhet-i tahrimiyye ile mekruhdur. a/i'nin kavline gre hadsin delleti za-
hirdir. nk, baz lfzlarla Ftiha'nn her rek'tta vcib olduuna dellet vardr. Resl Ekrem (S.A.V.) namazm beceremeyen Halld b. Rfia talimatn verdikten sonra :
Sonra bunu her rek'tta yap buyurmudur. Bu hadsi mam- Ahmed (164 241) ve
Beyhak (384 458) ve bni Hibbn sahh senedle tahrc etmilerdir. Reslllah (S.A.V.)
rivayet etmidir.
681[681]
bizzat kendileri Ftiha'y her rek'tta okuyorlard. Ve :
Beni klarken grdnz gibi kln buyurmulardr. Hadsin zahiri, Ftiha'nn umum
olarak vcbudur. Yn aikar okunan namaz olsun, gizli okunan olsun; cemaatla klsn
yalnz klsn okumak v-cibdir. Harreti Ubde'nin mam- Ahmed, Eb Dvud ve
Tirmiz'e-ki dier rivayetinde: Ftiha'y okumayann namaz yokdur buyruluyor ki,

bu onun imam arkasnda dahi okunacana nass'dr. Hanefler :
Kim imamn arkasnda klyorsa imamn okumas onun iin de Kraet'dir. hadsile
istidlal ederleP. Fakat, kendilerine bu hads zafdir diye itiraz olunur. Musannif Telhis
de bu hads iin. Cblr'den rivayet edildii mehurdur. Hads'in- bir takm sahabeden
bir ok tarikleri varsa da hepsi Ma'll'dur. diyor. El-MnteM nm eserde dahi; bu
hadsi Dre Kutn bir ok tariklerden rivayet etmi, fakat bunlarn hepsi zafdir
denilmisdir. Sahh olan Mrsel'dir. Ve mm'dr. nk imamn okumas terkibindeki

K.raat muzf bir ism-i cins'dir; imamn her okuduu ey'e nm ve mildir. Hanefler :
Kur'an okunduu vakit onu dinleyin ve susun. Ayet-i Kerme'siyle ve keza :
Okudu mu SZ susun hadlsiyle ve emsUyle istidlal ederler. Bunlara.dahi itiraz

olunmu ve bunlar Fatihaca ve gayrisine mm ve mildir. Halbuki Ubde hadsi yalnz
Ftiha'ya mahsusdur. Binenaleyh teki delillerin umumu bununla tahsis olunur;

denilmitir.
Elhasl bu bbda itiraz ve tenkidler bir hayli ileri gitmi, hatt Imam- zam Eb
Hanfe'nm itimada ayan olup olmadna dil uzatanlar bile bulunmudur. Hanefyye de
kendilerine tevtih edilen itiraz ve tenkidlere ayni yollarla cevaplar vermiler; onlar da
muarzlarn delillerini tenkid etmilerdir.
mamn arkasnda Fatiha okunacak diyenler de ihtilf etmilerdir. fHlere gre farzdr.
Hanbellere gre imamn arkasnda gizli okunan namazlarla aikr okunanlarda, yet
aralarnda imam durduka okumak mstehab'dr. imam okurken okumak mekruh'dur.

Mliklere gre imamn arkasnda FfltUe okumak gizli namazlarda mendb, aikr
namazlarda mekruh'dur. afller Ftiha'y cehri namazlarda, imam bitirdikten sonra
okurlar. Maamafih Ubde Hadsinde bu tafsilta delil yokdur. O yalnz imam okuduu
zaman okunacan ifde eder. Eb Davud'un (202 275) yine Hairet Ubde'den tahrc
ettii u hads, bu meseleyi daha da iizah ediyor.
Ubde Eb Nuaym'n arkasnda namaza durdu. Eb Nuaym Kraati aikr okuyordu.
Ubde de mm-u Kur'an' Ftha'y okumaa balad. Namazdan ktktan sonra, onu
okurken iitenlerden birisi : Eb Nuaym aikr okurken senin mm- Kur'an'
okuduunu ittim dedi. Ubde : Evet, Resllah (S.A.V.) bize aikr okuduu
namazlardan birini kldrd ve Kjraaftan phe elti. Namazdan ktkdan sonra yzn
bize evirerek:
Ben Kraat'i aikr okuduum zaman siz okuyor musunuz? dedi. Birimiz: Evet biz bunu
yapyoruz; dedi. Buyurdu ki; Yok. Bep de diyorum ne oldu bana bu Kur'an benimle
(sanki) mnazaa ediyor!.. Ben aikr okudum mu siz hi bir ey okumayn. Yalnz mm Kur'n mstesna.
Kur'n'n mnazaasndan murad : Siz okurken iki okuyuu birbirine karp sanki kur'n
bana mnazaa ediyor gibi oluyor demektir.
te hads-i erifin rvisi olan Hazreti Ubde bizzat imSmn arkasnda Ftiha'y sesle
okumudur. nk Reslllah (S.A.V.)'in ifdesinden onu sesle okuyabileceini
anlamdr. Bu bbda bir de Eb Hrey-re Hadsi vardr. Hazreti Eb Hreyre ;
Bir kimse bir namaz klar da o namazda mm- KuV-n' okumazsa, o namaz
noksandr, o namaz noksandr; o namaz noksandr, tamam deildir hadsini rivayet

ettii zaman Eb Hreyre'ye kendisinden rivayet eden rv Him b. Zh-re'nin mevls
Eb Sib;
Y Eb Hreyre ben bazan imamn arkasnda bulunuyorum demi Eb Hreyre de

onun kolunu skarak: Onu kendi kendine oku ey Faris de-tnigdi. il hir... Bu hadsi Eb
Dvud tahrc etmidir. Mekhl { 118)'n682[682] yle dedii rivayet olunur: Akam
namaznda, yat-s'da ve sabah namaznda Ftiha'y her rek'tta gizlice oku! mam aikr
okuduu zaman Ftiha'y bitirip susduktan sonra oku, susmazsa ondan nce, onunla
beraber ve bundan sonra oku, onu herhalde brakma. Eb Dvud (202 275) Hazreti
Mekhul b. Zeyd : Eb Abdillah, Tabinden pek fakh bir ztdr. Enes ibni Mlik (R. A.) ve dier bir
ksm ashb- kiram (R. A.) ile Said ibni M-seyyeb (R. H.) gibi Tabinin byklerinden rivyetde
bulunmutur. fta da etmidir .Aslen Sindli'dir: (Afganistan ve Blcistan). Kabil'in fethinde alnan esirler
arasnda diyar Araba gelmidir. Said ibni a (R. A.) hazretlerinin klesi iken refikasna balam, o da
azat etmidir. Msrda, Irak'ta bulunmu, Dmk (am) da yerlemitir. Eb Hatim demidir ki: Ben
am'da Mekhul-den daha lim bir zt. grmedim 118. H. de am'da irtihal eylemidir. Rah-metullhi
Aleyh.
682[682]
Eb Hreyre'den u hadsi tahrc etmitir.
Reslllah (S.A.V.)kendisine (Eb Hreyre'ye) Medine'de: Hakkat u ki, Ftiha-i Kitab

ve ziydesini okumadan namaz olmaz diye nida etmesini emr etmidir. Bir rivyetde :
Kur'n okumadan velev Ftiha-i Kitab ile bir para ziyde okumadan namaz olmaz
buyurulmudur. Ancak imamn arkasnda yalnz Fatiha okunacana dellet eden.Ubde
Hadsiyle bu rivayetin aralar bulunmak iin, bu rivayet yalnz klana hami

edilmidir.683[683]
257/218- Enes radlyallah anh'den rivayet edlmidir ki; Reslllah (S.A.V.) ve Eb

Bekir i!e mer Namaz le aarlard. 684[684]
Mttefekun Aleyh'dir. Mslim:
hi bir kraatin bamda veya sonunda zikretmezlerd ibaresini ziyde etmidir. Ahmed,
Nes ve bni Huzeyme'nin tahrc ettikleri bir rivayette :
aikr okumazlard denilmidir. bni Huzeyme'nin tahrc ettii baka bir rivayette:
Gizli ekiyorlard deniliyor. Mslim'in rivyetindeki nefy o rivayeti illetleyenin

hilfna olarak buna hamlolunur.
Kraat'm sonunda Besmele zten ekilmediine gre banda veya sonunda denilmesi
nefiyde fazla mbalaa gstermek iindir. Maa-mafih (sonu) ile Ftiha'dan sonraki
sreyi kasdetmi olabilir.
Hads-i erf, Reslllah (S.A.V.) ile iki arkadann arkalarndaki cemaata Ftiha'yi aikr
okuduklar halde Besmele*yi iittirmezdikleri-ne delildir. Bssmele'yi gizlice ilerinden
ekmi olmalar veya hi ekmemi olmalar ihtiml dahilindedir. Yalnz mam- Ahmed
(164 241) Nes (215 303) ve bni Huzeyme (223 311)'nin rivyeilerindeki
aikr okumazlard tbiri, mefhm-u muhalifiyle onu gizli okuduklarna dellet eder.
683[683]
348.
684[684]
bni Huzeyme'nin rivayet ettii ziyde de ise gizil ekiyorlard denilerek bu mefhum
mantka evrilmidir. Yni Besmele'yi hi ekmiyor deil, gizli ekiyorlard. Bundan

dolay musannif : Mslim'in rivayeti buna hami olunur dedi. Yni Mslim'in riv-
yetindeki Besmele'yi zkr etmez'erd sz Besmele'yi1 aikr zikr et-mszlerdi

mnsna alnacaktr.
Mslim'in bu ziydesini illetlendirenler: Hadsi Evz'nin (78150) Katde'den yazma
yoluyla rivayet ettiini bahane ederlerse de, hadsi yalnz Bvz deil ondan bakalar da
sahh yol ile rivayet etmi bulunduundan illetlendirme ii red edilir.
Besmele Fatiha'mn banda olsun ir sre balarnda olsun aikr ekilmez diyenler, bu
hadsle istidlal ederler. nk Peygamber (S.A.V.) ile Ashb- Krm' Ftha'y aikr
okuduklar ha-lde onu gizli ekdi-ler. Bu mes'elede ulem sz pek uzatm; hatt baz
bykler, Besmele hakknda kitap bile yazarak Enes Hadsinin muzdarib olduunu bey-
na almlardr. bni AbdvJl-Berr (368 4S3) El-stizkr adl eserinde Enes

Hadsinin rivayetlerini saydktan sonra yle diyor : Bu z~ drb meydanda iken
Fukah'dan hi birine. (Besmele'yi ekenlere de ekmeyenlere de) bu hadsle istidlal
doru olamaz. Hazreti Enes (R. A.)'e bu husus soruldu, fakat: Yan ilerledi ve unuttum
dedi.
Asl olan, Besmele Kur'n'dandr. Ulem arasnda bu bbda ihtilf vardr. Haneflere gre
Besmele Kur'n'dandr ve srelerin aralarn ayrmak iin nazil olmu tek bir yet-i
fezzedir: Yni hi bir sre'nin bandan ilk yet deildir. Yalnz Sre-i Neml'in :
yetindeki Besmele o yetin bir Cz'dr. afilere gre Besmele her srenin ilk yetidir.
Maliklere gre ise Besmele hi yet deildir. Yalnz Nemi Sresinin 30 uncu
yetindeki Besmee oradaki yetin bir cz'dr. Mes'eleden Usul- Fkh kitablannda
lykiyle bahsedilir. Besmele hakkndaki szlerin kabule en-yakn olan udur:

Reslllah (S.A.V.) Besmele yi bazan aikr, bazan.da gizli ekerdi. Muhakkkn-
Ulem'dan bir cemaat Besmele nin sair Kur'n yetleri gibi aikr okunacak yerde
aikr; gizli okunacak yerde gizli okunacana kail olmulardr. mam Mttk'in Resl-
Ekrem namazda Besmele'yi ne Ftiha'da okumudur, ne de baka srede. Binenaleyh
Besmele KurJ-ndan deildir iddiasna cevaben, bu sz merduddur. nk Reslllah
(S.A.V.)'in namazda Besmeleyi okumad sabit bile olsa, okumamak onun Kur'n'dan
olmamasn icb etmez. Zira Kur'n'dan olmasna namazda aikr okunmas bir delil
tekil edemez. Bilkis delil bundan daha mm olandr. Ve hass olan delilin bulunmamas
ile mm olan delil mntefi olmaz denilmisdir. 685[685]
301/219- Nuaym Mcrim686[686] (R. A.)'den rivayet edilmidir.Demdir ki; Eb
Hreyre'nin arkasnda namaz kldm.okudu sonra Umm - Kur'n' okudu, dedi. Her
secde ettike ve oturudan kalkdka diyordu. Selm verdii vakit:
Nefsim kabza-i
kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, ben szin namazca Reslllah saaMah aleyhi
ve seUem'e eh benzeyeninizin!, dedi. 687[687]
Bu hadsi; Nes ile bni Huzeyme rivayet etmilerdir.
Hadsi; Buhar (194 256) ta'lkan rivayet etmidir. Ayni hadsi bn Hibban ( 254) ve
bakalar da tahrc etmiler, Nes bu adla bir bb tahsis etmi ve :
Besmeleyi kr okuma bab demidir.
Bu hads bu hususda vard olan en sahh hadsdir. Ve asl tey'd etmektedir. Asl kaide
Besmele'nin aikr veya gizli okunma babnda Fatiha hkmnde olmasdr. nk

zahiren hads Resl- Ekrem (S.A.V.)'in Besmele'yi okuduunu ifade ediyor. Vaka,
Hazret-i Eb Hreyre'nin btn namaz fiilleri deilde ekseri fiillerin Resl- Ekrem'in
fiillerine benzemi olmasda ihtimal dahilindedir. Fakat zahirin hilafdr. Bir Sahab-i
Cellin bahusus Eb Hreyre'nin namazna Hazreti Peygamber'in yapmad bir bid'at
katmas sonra da yapdnm Haz-reti Peygamber'in fiiline en benzer bir i olduunu

yemin ederek teyid etmesi cidden ihtimalden uzakdr.
Hads de imamn ( m n =) demesinin meru olduuna delil vardr, Dre Kutn (306
385) de Snen in de VH b. Hucr'dan-u hadsi tahrc etmitir:
685[685]
350.
Nuaym Mc'mir (R.A.): Knyesi Ebft Abdullah olan bu zt mer ibn-il Hattab {R, A.)'in azdlsdr.
smini Mimin eddesiyle Meemmir okuyanlarda vardr. Kendisine Mcemmir denilmesi her Cuma
gn le zaman Medne-i Mnevvere mescidini buhurlamak emredildii iindir. Eb Hreyre ve dier
sahabeden hads dinlemidir.
686[686]
687[687]
351.
Reslllah (S.A.V.)'i:
dedii zaman Amn derken iitdm bunu sylerken sesin! uzatyordu.
Dre Kutn: Bu hads sahhdir demidir. Yine bu hads bir rknden tekine gegerken
nakl tekbiri almann eiz olduuna dellet ediyor. Eu hususda tam izahat az- aada Eb
Hreyre (R.A.) hadsinde gelecektir. 688[688]
302/220- Eb Hreyre radiyaUah anT'den rivayet edilmidir. De-midir ki; Resul
Ekrem sallallah aleyhi ve sellem :
Ftiha'y okuduunuz zaman 'deokuyun, zira o, Fatiha yetlerinin biridir;
Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmi ve vakfn doru bulmudur. Bu hads-i erif
Fatiha'nn aikr veya gi'zli okunacana deil de mutlak suretde okunacana dellet
ediyor. Dre Kutn (306 385) Snen inde Besmele'n'n namazda aikre okunmas
babnda geni ve merfu hadsler rivayet etmidir ki; Ammar, bni Abbas, bni mer, Eb
Hreyre, mmii Seleme, Cbir ve Enes bin Malik Hadsleri bunlardandr. Dre Kutn bu
Hadsleri sraladktan sonra yle diyor :
aikr okunmas hakknda Peygamberimiz (S.A.V.)'den, Ashabndan ve zevcelerinden
adlarn zikretmediimiz zevatda hadsler rivayet etdi. Onlarn bu hadslerini Kitab-l

Cehr bil Besmele ye.ayr ayr yazdk, burada tahfif ve ihtisar maksadyla
zikretdiklerimizle yetindik. Hadsimiz Besmele'yi okumann delilidir. Onun Fatiha

yetlerinden bir yet olduuna da dellet eder. Nitekim yukarda grmtk. 690[690]
303/221- (Bu da) ondan (yani Eb Hreyre'den). Demidir ki: Re-slllah (S.A.V.)
688[688]
351.
689[689]
352.
690[690]
mmii Kur'n okumakdan fari oldu mu sesini kaldrr ve min derdi.691[691]

Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmi ve hasen olduunu sylemilerdir. Hkim de rivayet
etmi ve sahhlemidir.
Eb Dvud i!e Tirmiz'de Vil b. Hucr hadsinde bunun benzeri vardr.
Hkim (321 4051: snad Buhar ile Mslim'in art zere sahhdir. Demidir.
Beyhakl (384 458) Hasen, ahindir diyor.
Bu hads, imamn aikre olarak Ftiha'dan sonra min = demesinin meru olduuna
delildir. Zahirine baklrsa hem cehri hem Sirr namazlara mildir. Haneflere gre cehri
namazlarda da Amin-gizli sylenir. ailerce aikre mn demek merudur. Bazlar
meru deildir derler. mam- MHk'den iki kavi rivayet olunuyor:
1 Hanefler gibi,
2 Meru grmyor. Hads-i erf mam- afn ye delildir. Bunda imama uyamn ve
yalnz lalann min, deyip demiyeceine dair bir sev yokdur. Fakat Buhar (194 - 256)
cemaatin de (Am.n) demesi lazm geldiine dair-Eb Hreyre'den.u Hadsi tahrc

fehnifdr. Demidir ki:
Reslllah (S.A.V.) : imam min dedi mi siz de deyin zira kimin min demesi
meleklerin min'ihe rastlarsa gemi gnah afvolunur. Buyurdu. Yine Eb

Hreyre'den merfuan u hadisi tahrc etmidir:
Biriniz min der; gokdeki meleklerde, min der de, her ikisi birbirlerine denk gelirse,
Allah onun gemi gnahn afveder.
Eu hadsler, cemaata min demenin meru olduuna delildir. Son hads yalnz klana da
mm ve mildir. min demeyi meru kabul edenlerden pek ou bunu rnendup

saymlardr. Zahirlerden bazlarna gre her namaz klana min demek vcibdir.
Eb Davud'un Snen deki lfz udur
691[691]
mam okudu mu (min) der vederken sesn Eb Davud'un Hazreti Vil'den bir
rivayetinde :
Vil Reslllah (S.A.V.)in arkasnda

demdir..
namaz,.klm; Resll-lah Amin' aikre
min = kelimesi ism-i fiildir. Kabul et mansna gelir. Telffuzu btn rivayetlerde med
ve tahfif iledir. 692[692]
305/222- Abdullah b. Ebi Evfa 693[693] radiyatlah anh'dan rivayet edilmldir. Demidir
ki: Peygamber (S.A.V.)'e bir- adam geldi de dedi k; ben Kur'ndan bir ey alamyorum;
bana
ondan
yetecek
kadarn
retiver.
Reslllah
(S.A.V.)
il
hirini
de
Bu hadsi, Ahmed, Eb Dvud ve Nes rivayet etmi; bni Hb-ban, Dre Kutn ve Hkim
de onu sahhlemilerdir.
Hads-i erifin tamam Snen-i Ebi Dvud da yledir:
Adam Y Reslllah bu Allah'adr bana ne var? Dedi. Reslllah (S. A.V.) buyurdular ki:
Y Rabb bana ac, bana rzk ve afiyet ver ve beni hidyet eyle; de.
Vaktaki adam ayaa kalkt. Ellerini yle yapd. Reslah .(S.A.V.):
u adam yok mu muhakkak ellerini hayrla doldurdu; buyurdu.
Yalnz hadsin Eb Dvud'daki rivayetinde (^Jl Ljl) kelimeleri yokdur. Hads-i erf
692[692]
354.
Abdullah bin Eb Evfa Radiyallah anh: Eb brahim yahut Eb Mu-avly<> veya Eb Muhammed
Abdullah bin Eb Evfa Alkanie bin kays Eslemi'-<Hr. Babannn ad Alkame'dir. Hazret! Abdullah
Hudeybiye, Hayber ve daha sonrakt gazalara itirak etnidir. Besl-U Ekrem (S.A.V.)'in irtihaline kadar M
edim'-i Milicvvere'den ayrimam; Sonra Kfe'ye gitmi ve orada ahirete . Kfp'de en son ahirete gen
sahabdir. trtihali 86.. H. dedir.
693[693]
694[694]
Fatiha'yi ve baka yet bilmeyene bu zikirlerin Kur'n yerine geeceine delildir.

Namazn beceremeyenin hadsinde bu bbda bahis gedi. 695[695]
306/223- Eb Katade (R. A.J'den rivayet edilmidr. Demidir ki: Reslllah (S.A.V.)
bize namaz kldrrd ve le ile ikindide ilk ikf rek'tda Ftiha- Kitab ile iki sre okur;
bazan bize yeti iittirrdi. Birinci rek't uzatrd. Son iki rek'tda (yalnz) Ftiha- kitab
okurdu. 696[696]
Mttefekun Aleyh'dir.
Bu hads-i erfde drt rek'tn hepsinde, yani her rek'tda Fatiha okumann ve ilk iki
rek'tda zamm sre yapmann meru olduuna Peygamberimiz (S.A.V.)'in deti bu
idiine delil vardr. nk bize namaz kfdrtrd ibaresi ekseriyetle devam ve istimrar
ifade eder, bazan cemaata okuduu yeti iittirmesi gizli okunan namazlarda mutlaka
gizli okumann vcib olmadna;'bundan dolay sehiv secdesi lzm gelmediine delildir.
Bazan tbiri bu iin Reslah (S.A.V.)'den tekrar tekrar sdr olduuna dellet
ediyor, Nes'nin (215 303) tahrc ettii Ber' hadsinde yle buyruluyor:
Hazret-1 Ber' demitir ki:
Bz Peygamber (S.A.V.)'in arkasnda leyi klyor ve onun Lokman ile Zarlyat
srelerinden okuduunu yet beayef itiyorduk. bni Huzeyme (223 311) de

Hazreti Enes'den bunun benzerini tahrc etmitir. Lkin Enes Hazretleri Lokman ve
Zariyat srelerinin yerine : yi zikretmidir.
Hads-i gerf, .birinci rektn uzatlmasna da delildir. Sebebini A-bdrrezzk'm (211)
tahrc ettii yine bu Katde hadsinin sonu izah ediyor. Deniliyor ki:
Anladk ki bununla nsn lk rek'ta yetimesini istiyor. Eb Dvud'-daki Abdrrezzk

hadsinde : At'nn; Ben her namazda cemaat oalsn diye birinci rek'tde imamn
695[695]
Shf. - 279'daki 278/209 nolu hadise bakla.
uzun okumasn, ikinciyi ksadan kesmesini dilerim dedii rivayet olunuyor. bni
Hibban (354 H.) uzatmann kraeti tertil yani tane tane okumak suretiyle yaplacan,
okunan yetlerin birbirine msavi olacan iddia eder. Mslim'in (204 261) rivayet
ettii Hafsa (R. A.) hadsi bu iddiay teyid ediyor. Bu hadsde:
sreyi, ondan uzun olandan daha uzun oluncaya kadar tertil ederdi deniliyor.
Bazlarnda her iki rekatda okunan yet mikdar birbirine msavidir. Birinci rek'tn
uzunluu bandaki iftitah dusyla (Euzu bes-melej'den ileri gelir. Aada gelecek Eb
Said hadsinde bu hususa ait izahat vardr. Beyhak (384 458) : Birisini bekliyorsa ilk
rek't uzatr; beklemezse her iki rek'tde msavi okur diyor. Hads-i crfde, son
rek'atlarda Ftiha'dan baka birey okunmayacana delil vardr. Bu hususda akam
namaz dahi hkmde dahildir, maamafih tmam- Malik (93 179) El-Mvatta- da
SunabiM'den, Hazreti Eb Bekir (R. A.)' akam namaznn nc rek'tnda:
yetini okurken iitdiini rivayet eder. Farz namazn son rek'atlarnda sre okumann
mstehab olup olmad hususunda mam afi (R. H.) den iki kavil rivayet ediliyor.
Hads-i erfde zanna binaen haber vermenin caiz olduuna da dellet vardr. nk
sre okumay yaknen bilmee imkn yokdur. Ba-zan okuduu yeti iitdirmek btn
sreyi okuduuna delil olamaz. Aadaki Eb Sad hadsi de zan zerine ihbara dellet
ediyor. Habbab (R.A.) hadsi de yledir. Hazreti Habbab (R.A.)'a : Peygamber (S.A.V.)'in
le de ikindi de ne okuduunu ne ile biliyorsunuz? diye sorulduu vakit:
Sakalnn kprdamasyla.
Cevabn vermidi. Bu bbda Reslllah (S.A.V.)'den kavlen bir hads-i erf olsa
sylerlerdi.697[697]
337/221- Eb Said- Hudri (R.A.)'den rivayet edlmidir. Demdr ki: Reslllah
(S.A.V.)'in le ve kind'de ne kadar ayakta durduunu tahmin ederdik, 'e'nin lk iki
rek'atndaki kyamn Sre-i Secdeyi son rek'alarda bunun yars kadar. kindinin ilk ki
rek'andakint lenin son rek'atlar kadar; son rek'atlarndakini bunun yars kadar
takdir ettik. 698[698]
697[697]
357.
698[698]
Bu hadsi mam- Mslim rivayet etmidir.
Tahmin ederdik demesinden anlalyor ki, takdir ve tahmin edenler bir cemaat imi.
Filhakika bni Mce takdir edenlerin otuz sahabe olduunu rivayet ediyor. Takdir edilen
(Sre-i Secde) mikdar her rekat iin ayrdr. Yani iki rek'atda da Ftiha'dan sonra o
miktar yet okuyacak kadar ayakta kalrm. (Son rek'atlarda bunun yars kadar)
denilmesinden anlalyor ki, onlarda da Ftiha'dan sonra Zamm-i Sre ediyormu. Aksi
takdirde yalnz bir Fatiha okumakla ilk rek'atlar dekinin yars kadar
duramaz. (kindinin ilk iki rek'atindekini lenin son rek'atlar kadar) demesi bu ii
daha fazla izah etmi oluyor. nk ikindinin ilk rektlarnda Ftiha'dan sonra sre
okuyaca malmdur. Demek ki lenin son rek'atlannda da zamm- sre varm ki,
ikindinin ilk rek'atlerine msavi oluyormu.
Bu hususda hadsler eidlidir. Bazlarnda ilk rek'atdeki uzatma: bir kimse Bak'a
giderek hacetini grdkten ve evine dnerek abdest aldktan sonra iki rek'atda Hazret-i
Peygamber (S.A.V.)'e eriecek kadard deniliyor. Bu rivayet Mslim {204 261) ile
NesVde (215303) dir. mam Ahmed b. Hanbel (164 241) ile Mslim'in tahrc
ettikleri Ebu Said (R.A.) hadsinde yle denilmektedir:
Peygamber (S.A.V.) le namaznda ilk ki rek'atnn herbrinde otuz yet miktar; son
iki rektnda onbe yet mikdar yahut bunun yans kadar dedi ikindide ilk iki
rek'atmn her birinde onbe yet mk-dar; son ki rek'atmda da bunun yars kadar
okuyordu.
Buradaki lfz, Mslim'indir.
Bu hads ikindi namaznn son iki rek'atnda Ftiha'dan baka bir ey okunmayacana;
lenin son rek'atlannda ise okunacana dellet ediyor. Yukarda Ebu Katde hadsinde,
Hazret- Peygamber (S.A.V.)'in le'namaznn son iki rek'atnda yalnz Ftiha'y

okuduunu grmtk. O hadsin buradaki Eb Said hadsine tercih edilmesi gerekir.
nk onu Buhar ile Mslim ittifakla rivayet etmilerdir. Buradakini ise yalnz Mslim
rivayet ediyor. Bir de o hadsdeki ihbar tahmini deil kafidir. Ebu Said hadsindeki ise
zan ve tahmine gredir. Binenaleyh hem rivayet hem de dirayet ynnden o hads bu
hadse tercih edilir. Maamafih aralarn bulmak ve: Reslah (S.A.V.) bazan son
rek'atlarda Ftiha'dan sonra Sre veya yet okur; hazanda- okumazd demek
mmkndr; deniliyor. Bu takdirde son rek'atlarda zamm: Sre bazan okunur, bazan
terkedilen bir snnet olmu olur. 699[699]
308/225- Sleyman b. Yesar 700[700] (R. A.)'den rivayet edilmdir. De-mis'ir ki: Filn
le namaznda lk rek'atleri uzatyor? kindiyi hafif kldryor; Akam namaznda
mufassal'n ksalarn; yatsda ortalarn; Sabah Namaznda uzunlarn okuyordu. Bunun

zerine Eb Hreyre, namaz bundan daha ziyde ReslMah (S.A.V.)'in namazna benzeyen bir kimsenin arkasnda namaz klmadm; dedi. 701[701]
Bu hadsi, Nes sahih bir isnadla tahrc etmitir.
Hadis-i erfdek filn dan murad; Begav (426 516)'nin erh-s Snnet adl
eserindeki izahna gre Medne-i Mnevvere'nn emri-dir. Bazlarna gre ismi Amr b.
Seteme'dir. Bazlarda bunu mer b. Abdlazlz sanrlar. Fakat doru deildir. nk

mer b. Abd-lazz Hazreti Ebu Hreyre (R. A.) vefat etdikden sonra dnyaya gelmitir.
Halbuki hads'de Ebu Hreyre'nin bu ztn arkasnda namaz kld tasrih ediliyor.
Mufassaldan murad: Bir takm srelerdir. Bunlarm uzunlar, ortalar ve ksalar vardr.
Mufassal srelerin nereden balad ihtilafldr. SffaJ sresinden veya Csiyeden balar
diyenler olduu gibi Kitl'den yahut Ftih'ten yahut Hucurt veya Saftan balar diyenler
699[699]
358.
Sleyman b, Yesar (R. A.): Eyyb Sleyman b. Yesar olup mml-m'minn Meymne {R. A.)'nm
azadhs ve Atft b. Yesr'n kardeidir. rIedSne-lidir. Tabiln'n byklerindendir. Fakih, Fazl, Abd, Ehl-t
takva, sika yani mutemed ve hccet bir zt idi. Fukahaj- Seb (1) denilen yedi Fakibn biridir
700[700]
[1] Fukahy-i Seb: shab- kiram iinde enok fetva veren yedi ztdr ki; I. Emir-l Mminin mer-l Faruk (R. A.). II. Emir-l Mminin AHyy-ibni Ebi Talib (R. A.) ve K. vehe. III. Abdullah b. Mes'ud (R. A.). IV.
Abdullah b. Abbas (R. A.). V. mml - Mminin Hz. ie Sddyka (R. A.). VI Abdullah b. mer (R. A.). VII.
Zeyd bin Sabit (R. A.). Rdvan-ullahi Aleyhim ec-main Hazretleridir. Bu byk ztlar takiben gelen tabiin
iinde . Fukaha-. Seb' adyla tannan ztlar da: 1. Said b. Mseyyeb. 2. Urvet-bn Zbeyr. 3. Kasm b.
Muhammed. 4. Eb Bekir b. Abdurrahman. 6. Sleyman bin Yesar. 7. Ubeydullah bin Abdullah bin Utbe b.
Mes'ud. Bu .byk ztlardr. Cmlesin-dan Allah raz olsun ve Rahmet eylesin. Bak: Ilm-ul Muvakkf'n
cld. 1. Shf. 13 ve 25.
de vardr. Hatt daha baka sreler gstere gstere Ve'd-duh'ya kadar inenler
olmutur. Mufassallarn sonu bil ittifak Kur.'am Kerm'in sonudur.
Ulemy- Kiram : Sa-bah ve le namazlarnda Mufassal larn uzunlarm okumak hatt

Sabahnki leden daha uzun olmak, Yats ile kindi'de ortalarn; Akam'da ksalarn
okumak snnetdir; diyorlar ve bu tertibdeki hikmeti yle anlatyorlar; Sabah ve le

zamanlar .uyku sebebiyle gaflet zamandr. nk biri gecenin sonu dieri kaylule 702[702]
vaktidir. Binenaleyh bunlarn uzun srelerle klnmas. gaf-letden dolay geciken
cemaatn yetimesi indir. kindi; i g ve Ne-af zamandr. Bundan dolay daha hafif
klnr. Akamn ise vakti dardr. Bir de Orulularn iftar ve misafire akam yemei
ikram zamandr. Binenaleyh fazla tahfife muhtacdr. Yats'da uykunun galebe almas
tehlikesi vardr. Lkin vakti genidir ve kindiye benzer. 703[703]
309/226- Cbeyr b. Mut'm (R. A.)'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
(S.A.V.)'i Akam namaznda Tur sresini okurken iitdim. 704[704]

Bu hads, Mttefekn Aleyh'dir.
Fcthl BarVdc bu iitmenin mslmanl kabul etmezden nce olduu zikredilmitir.

Hadsi erf, Akam namaznda kraetin Mufassal srelerin ksalarna mnhasr
olmadna delildir. Hazreti Resll-lahn (S.A.V.) Akam namaznda (A'raf, Saffat,
HMim, 'la, Tin) srelerini ve Muavvezeteyn ile Ve'l Mrselt sresini keza
mufassallarm ksalarn okuduu rivayet edilmitir, ve bu rivayetinin hepsi sa-hthdir.

Nes {215 303)'nin tahrc ettii bir hadse gre Reslllah {S.A.V.) Akam namaznn
iki rek'atnda A,raf sresi ni blerek okumutur. Yatsda Tn sresini okumutur. Bu
rivayetlerden anlalyor ki, ReslMafi {S.A.V.) yerine ve zamanna gre zikredilen

kaylle : Kuluk ve le zamanlarndaki uykudur. Mutlak surette istirahattr. Uyku grt deildir,
diyenlerde vardr. Tanyeri aardktan kuluk vaktine kadar uyumak rzkn azalmasna, ikinci vaktinden
akama kadar uyumakta mr noksanlna sebeb olaca. Peygamberimiz tarafndan bildirilmi ve bu
vakitlerde uyumaktan nehyetmitir.
702[702]
703[703]
360.
704[704]
srelerin hepsini okumutur.705[705]

310/227- Eb Hreyre {R. A.)'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah (S.A.V.)
Cuma gn sabah namaznda Secde Sresi ile nsan srelerini okurdu.706[706]

Hadsi erif; Mttefekn Aleyh'dir.
Tabern dp bni Mes'ud (R. A.) hadsinden bunu devam ettiriyordu. ziydesi vardr.
Hads-i erf, Reslllah (S.A.V.)'in hu namazda her zaman yapt eyin bu olduunu
gsteriyor. Ta baran rivayeti bundan devam etdi-ini de bildiriyor.
Hanbeli Mezhebi mamlarndan bni Teymiye'ye (661 728) gre bu srelere
devamdaki sr: Cuma gnnde olmu ve olacak her eye mil olmalardr. nk bu iki
sre de HazreM dem'in yaratlmas, kyamet ve kullarn hari zikredilmektedir k,
bunlar hep cuma gn olmu ve olacak eylerdir. Binenaleyh bunlar okumak cuma
gnnde olmu ve olacak eyleri cemaata hatrlatmak demektir .T ki ge-miden ibret
alarak gelecee hazrlansnlar. 707[707]
312/228- Huzeyfe radiyaah arih'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
(S.A.V.) ile beraber namaz kldm. Hibir rahmet yeti rastlamyordu k, onda durup
(rahmet) istemesin. Hi bir azab ye de gemiyordu ki ondan stize etmesin. 708[708]
Bu hadsi, Beler tahrc etmi; Trmiz de hasen bulmutu!
Hads-i erfde, namaz klarken okuduunu dnp Allah'dan rahmetini dilemek,'

azabndan da O'na snmak gerektiine delil vardr. Reslffah'n bu namaz ihtimal
705[705]
361.
706[706]
707[707]
gece namazdr. nk bu hads mutlak ise de Abdurrahman bni Ebi Leyl 709[709] 'nm
babasndan rivayet ettii ayni mevzudaki u hads ile mukayyedir:
Resltlah (S.A.V.)'i farz olmayan br namazda okurken iittim. Cennet ve cehennemin
zikri geince hemen; teten Allah'a snrm; vay . cehennemliklerin haline, dedi. Bu
hadsi, mam Ahmed rivayet etmitir, bni Mc de bu mnada bir hads rivayet eder.
Yine mam- Ahmed (164 241), Hazret- ie (R.Anh)'dan u hadsi tahrc etmitir :
Reslllah (S.A.V.) ile temam gecesi namaza kalkdm. Bakara, Nisa' ve l- mran'
okuyordu. inde korkutma bulunan hibir yete rastlamyordu ki Allah Azze ve Celle'ye
du ve istize etmesin. inde mjde olan bir yet de gemiyordu ki, Allah Azze ve
Celle'ye du edip niyazda bulunmasn.
Nes (215 303) ve Eb Dvud (202 275) Avf Ibni Mlk'den u hadsi tahrc
etmilerdir:
Reslllah (S.A.V.). ile beraber namaza kalkdm. Evvel misvkdan balad; mlsvklendi
ve abdet ald. Sonra kalkt ve namaz kld. Baka re'den okumaya giriti. Hibir rahmet
yetine tesadf etmiyordu ki durup (rahmet) dilemesin ve hibir azb yetine
rastlamyordu ki durup istize eylemesin... il hir... yalnz Eb Davud'un rivayetinde
misvak ile abdest zikredilmemitir.
Btn bu hadsler nafile namaz hakkndadr. Nitekim Abdurrahman tbni Ebi Leyl (
83) hadsinde tasrih edilmitir. Namaz da gece namazdr. Bunu da' dier hadslerden
anlyoruz. Zira Resl- Ekrem (S.A.V.)in farz bir namazda Bakara' ve l- mrn
sreleriyle imam olduu hi rivayet edilmemitir. Hadsde kalkdm tbirinin
kullanlmas da namazn gece namaz olduuna iarettir. Maamafh, bunlar bir kimse
farz'da okusa bir beis vardr; denilemez. Bahusus yalnz klan, bakalarna usan da
vermiyecei cihetle bu sreleri okuyabilir.
Hadtsde geen Leylett-temam dan murad: Kn en uzun gecesi yahut henz ksald
bni Ebi Leyl: Eb Abdurrahman Muhammed b. Abdurrahman b. EJbi Leyl'dr. 74. H. de dnyaya
gelmidir. Babas Abdurrahman (R. H.) da Tabiin'in byklerindendir. Hazret-i mer, Hz. Ali, Zeyd bin
Halid Eba Ey-yub-l Ensar (R. Anhm)'den rivayeti vardr. Olu Ebi Leyla 115. H. de Kfe Kads olmu
(33) sene kadlk etmidir. bi, At, Nfi'den rivayet etmi, kendisinden imam Sfyan- Sevr ve u'be ahz hads ve ilim tahsil eylemi-dir. Mstakilen itihadda bulunduu, ve bir usul-u itihadiye tesis ettii lm-i
Hilaf kitablarnda yazldr. 148. H. de irtihal etmidir. Rahmetullahi aleyhi.
709[709]
belli olmayan gecedir. Yahut gecenin uzunluu on iki saati bulup getikden sonraki
zamandr. 710[710]
313/229- Ibn Abbas radiyaUah anA'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
saJlaUah aleyhi ve seem :
Dikkat edin! Ben rk veya secde halinde Kur'an- okumaktan nehyolundum. Ama
rk'da siz Rabbi tazim edin. Secdeye gelince (orada) duaya atn. Zira dualarnzn
kabul gerektir. 711[711]
Hads-i erif bir mukadder suale cevap gibidir. Sanki: Rk'da, secdede-biz ne
yapacaz? diye sorulmu, Resl- Ekrem de bu ekilde cevap vermitir. Hazret
Peygamber (S.A.V.) rk'daki ta'zimin. nasl yaplacan, bilfiil kendisi yaparak
gstermitir. Mslim'in bu bb-da Huzeyfe'den rivayet ettii hadsde:
Reslllah (S.A.V.) : Sbhane Rabbiye'l - Azim demee balad deniliyor.
Sadedinde bulunduumuz hads, rk ve scd halinde Kur'an okumann mcmn

olduuna dellet ediyor. Zahirine baklrsa rk'da tes-bih. secdede du etmenin vcib
olduunu gsteriyor. Nitekim mam- Akmed, tbni Hanbel (164 241) ile hads
imamlarndan bir cemaatin mezhebi budur. Cumhur'a gre ise mstehabdr. nk
vcib olsa Hazreti Peygamber, namazn bsceremiyene.emrederdi. Rabbl ta'-zirn edin

emri, ancak bir defa tazim icab eder. nk emr-i mutlak tekrar icab etmez. Fakat Ebu
Davud'un tahrc ettii.bni Mes'ud hadsinde tazimin defa yaplmas emrediliyor.

Hads udur:
Biriniz rk et'ti mi defa Sbhane rabbye'!zm desin. Bu Onun en azdr.
Hadsi, Tirmiz (200 279) ile tbni Mce (207 275) rivayet etmitir. Yalnz Eb
710[710]
363.
711[711]
364.
Dvud (202 275): Bu hadsde irsal vardr. diyor. Buhar ile Tirmiz de ayn eyi
sylemilerdir. Bu onun en azdr denildiine baklrsa daha aznn kfi gelmemesi
icab eder.
Hads-i erf, secde halinde duann meru olduuna delildir. Secdenin icabet yeri
olduuna da iaret vardr. 712[712]
314/230- ie radiyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki Reslllah (S.A.V.)
rkunda ve scdunda derdi.713[713]

nin mnas: Seni tenzih ederim llahim. Senin hamdine brnrm. Y Rabbi beni
afvet demektir. Senin hamdine brnerek seni tenzih ederim mnas da verilebilir.
Hads-i erf eitli lfzlarla rivayet edilmitir. Bunlardan biri de udur:
E demii ir ki: Peygamber (S.A.V.) kendisine (sresi) nzl olduktan sonra hibir
namaz klmamtr ki:
dememi olsun.
Bu hads buradaki" zikrin de rk ve secdelerde yaplacana delildir. Yukarda geen
Ama rkda siz Rabbi tazim edin emri buna mnafi deildir. nk buradaki zikir o
tazim zerine ziydedir. Binenaleyh ikisi birden sylenir. Resl- Ekrem'in :
Y Rabbl bsni afvet diye du etmesi, Tel Hazretlerinin
714[714]
O halde Rabbnin
hamdine brnm olarak (O'nu) tenzih et ve CCna istifarda bulun emrine imtisal
iindir.Burada Fahr-i Kinat (S.A.V.) Hazretlerinin kulluk vazifesini ifa iin Allah'n
712[712]
713[713]
365.
714[714]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 1/364Nasr Sresi; yet: 3.
emrine imti-sle itb ettii de ifade olunmaktadr. 715[715]

315/231- Eb Hreyre radiyalah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
(S.A.V.) namaza kalkt vakit namaza dururken tekbir alr; sonra rka giderken tekbir
alr; sonra Velni rkdan kaldrrken derdi. Sonra ayakda iken der; sonra secdeye
inerken tekbir ahrd. Sonra ban kaldrrken tekbir alr; .sonra secde ederken tekbir
alr; sonra ban kaldrrken tekbir alrd. Sonra bunu btn namaznda yapard. ki
rek'atte oturduk-dan sonra kalkarken tekbir alrd. 716[716]
Baz izahat: Hadsin banda denildiine gre iftith. tekbiri alnrken ve alnmazdan
evvel bir ey yaplmayacak demektir :
Allah hamd edene cabet eder demektir. Zira, Allah'dan se-vb umarak O'na hamd
edene Cenab Hak umduunu verir. Binenaleyh ondan sonra.demek mnasib olur.
unun mnas: Ey Rabbimiz, hamdi de Sana ettik. demektir. Fakat bu mna, cmledeki
j atf edat olarak kabul ettiimize gredir. Bu atf, mukadder bir cmle zerine
yaplm olur. Yni : Ey,.Rabbimiz. Sana itaat ettik ve Sana hamd ettik demek olur.
Maamafih j in hl mnasna yahut ziyde olmas da mmkndr. Nitekim bir rivayette
j szdr.
Hads-i erf, zikredilen eylerin meru olduuna delildir. Birinci tekbir, iftith tekbiridir.
Bunun vcb olduuna dair delil yukarda grlmt.
Sair tekbirlere gelince: Her rek'atda be tekbir vardr. ve drt rek'atl namazlarda ilk
oturudan kalkarken dahi tekbir alnr. Binenaleyh be vakit farzlarnda iftith tekbiri
ile beraber 94, iftth tekbiri saylmazsa tekbir hasl olur. Ulem nakil tekbirlerinin
hkmnde ihtilf etmilerdir. Bazlarna gre bunlar vcibdir. Bu kavi mam- Ahmed
bni Hanbel'en (164 241) naklolunur.
715[715]
366.
716[716]
Deli: Reslllah (S.A.V.)'in devamdr. Bir de Beni klarken grdnz gibi kilin
hadsidir. Cumhur-u Ulemya gre men-dbdur. nk bunlar Hazret-i Peygamber
(S.A.V.), namazn becere-miyen zta retmemiti. Ona yalnz iftith tekbrini talim
buyurmulard. Binenaleyh bunlar vcib deildir. Zira vcib olsa onlar da- retirdi.
Fakat Cumhura u yolda cevab verilmitir: Namazn becere-miyen hadsinin Rifa bni
Rfi' rivayetinde nakil tekbri vardr. Hadsi Eb Dvud (202 275) tahrc etmitir ki,
mahall-j hid ksm udur:
Sonra AUah Ekber der; sonra rk eder. Ayn hadsde hem nem tekbirleri
zikrolunmutur. Bu rivayeti Tirmiz (200 279), Nes {215 303) de tahrc
etmilerdir. Bundan dolaydr ki, mam~ Ahmed ile Dvud- Zahiri, nakil tekbirlerinin
vcib olduuna zhib olmulardr. Rka giderken, dorulurken gibi tbirler
kullanldna baklrsa tekbir bu hareketlerle birlikde olacak-"tr. Bir rkn edaya
balarken tekbire de balar. Bazlar beraberlii salamak iin tekbiri uzatr demilerse
de buna lzum yoktur. Lfz eksik ve fazlaya kamadan sylemelidir.cmlelerine gelince:

Zhir-i hadse baklrsa imam olsun, cemaat olsun, her namaz klann bunlar sylemesi
lzmdr. nk, Reslllah'n namazndan bu-cihet mutlak olarak rivayet edilmitir.

Maamafih, imam olduu halin rivayet edilmi olmas ihtimali de vardr. nk mutlak
kemaline sarfedilir. Resll-ah'n kemal zere klaca namaz, phesiz ki cemaatle
kld namazda. Hanefilerle Safilere ve dierlerine gre cmlesini mutlak surette nafile
klan ile farz klan, imam ve yalnz klan syliyecck, tahmidi yni imamn arkasndaki
cemaat syliyecektir. Delilleri :
imam dedi mi, siz de deyin hadsidir. Bu hadsi Eb Dvud tahrc etmitir. Lkin, buna
da itiraz olunmu ve bu hads, cemaatin demesine.mni deildir. Binenaleyh, cemaat
tesmi' ile tahmidin ikisini de yapar denilmitir. Fakat Eb Davud'un a'b'den (6 104)
tahrc ettii bir hadsde.
mamn arkasndaki cemaat demez lakin der buyurmutur ki, bu hads Hanefiyye ile
afyyenin kavillerini te'yicl eder.
u kadar var ki hads mevkuftur. Tahv (238 321) ile bni Abdil-berr (368 463)
yalnz klann her ikisini syleyeceine icm, olduunu iddia ederler.717[717]
717[717]
368.
316/232- Eb Sad-i Hudr radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k:

tfesillah (S.A.V.) ban rkdan kaldrd vakit :
Allahm! Ey Rabbimiz! Sana gkler ve yer dolusu hamd olsun ve ondan sonra da
dilediin nesne dolusu...
Ey sena ve eref sahibi! (Bu sz) kulun - ki hepimiz Sana kuluz -sylediinin en
haklsdr. Allahm! Senin verdiini menedecek yoktur. Menttiin de verecek yoktur.

Bahtiyara Sen (in azabn) dan (kurtulma hususunda) baht br fayda vermez/
derdi. 718[718]
I-Iads-i erfdeki Mslim'de Eb Sad rivayetinde bulunamam; bn-i Abbas rivayetinde
bulunmutur.kelimesini mahfuz bir mbtedann haberi olmak zere merf1 okumak da

caizdir. Bu kelime,, Eb Davud'un (202 275) Snen inde ve bakalarnda eklinde
rivayet edilmitir. Mslim'deki bn-i Abbas rivayetinde de yledir.
Bu rivayetin tamam Eb Sad'in lfz deildir. nk onun rivayetinde.lfz yoktur. bn-i
Abbas'n lfz da deildir,nk ojda tbiri vardr. Cmlesindeki mnda olarak

nasbedilmitir. Fakat mahzf bir mbtedann haberi olmak zere refi'de edilebilir ve o
takdirde cmIe Sen sena ve eref ehlisin ekline girer. manfuz mbtedann haberidir.
Takdiri yledir Bu takdire gre aadaki cmlesi haber deildir. Halbuki bazlan
mbted cmlesi haberdir demilerdir. Musannif onu mste'nef bir cmle saymaktadr.
nk baz rivayetlerde bu cmle yoktur. El-Mhezzeb erhinde bn-i Salh (577

643)'dan naklen yle deniliyor: Bunun mnas:
Kulun sylediinin en hakls senin verdiini menedecek yoktur, demssidir.cmlesi
mbteda ile haber arasnda itiraz cmleidir. Yahut cmlesi makablinin haberi olur.
Fakat birinci k evldr.
718[718]
369.
Nevev (631 676) diyor ki: Evldr nk onda Allah'a kemal- tefviz; O'nun kemal-i
kudretini, azametini, kahr vejsultann, vahdniy-yet ve mahlkatn tedbirde tek

olduunu itiraf vardr.
Hads-i erf bu zikrin her namaz klan iin bu rknde meru' olduuna delildir. Hamd
gya bir cisim imi de hadsde saylan o byk zarflan, yerleri gkleri doldurmutur.
Bununla onun okluu anna lyk tir surette ifade edilmi daha sonra (dilediin nesne
dolusu) buyurularak an daha da yceltilmidir.
Sena: Gzellikle tavsif ve medhetmektir.
El-ced: Cim'in fethiyle baht ve nasib demektir. Hadsteki mnas: Senin azabn karsnda
bahtlya baht bir fayda vermez. Mutlaka slih amel lzmdr, demektir.
Cid kelimesi : Cim'in kesri ile almak demektir. Fakat bu rivayet zafdir. 719[719]
317/233- bni Abbas radiyallah anhm'an rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah salalah aleyhi ve sellem :
Yzde bulunan yedi kemik zerine secde etmekle memur oldum dedi ve eliyle burnuna
ellerine, dizlerine ve ayak ularna iaret; buyurdular. 720[720]
Hads Mttefekun Aleyh'dir.
Hadsin bir rivayetinde yerine yni, emrolunduk ey mmet; baka bir rivayetinde Peygamber (S.A.V.) emretti denilmitir. Bu rivayetlerin de Buharidedir. Eliyle iaret
etti cmlesini Nesl (215 303) nin rivayeti tefsir etmitir. O rivayette bn-i Tavus
diyor ki:
Elini alnna koydu ve burnunun zerine ekerek : u bir, dedi. Kurtub: ( 671). Bu,
secdede alnn asl, burnun ona tbi olduunu gsterir. demitir. Tbn-i Dakki-l-yd (625
719[719]
370.
720[720]
702) dahi: bunun mnas, Res!- Ekrem (S.A.V.) onlan bir az gibi sayd, demektir.
Yoksa, za sekiz olurdu. diyor.
(Eller) den murad: avuJ&ttfr. Hatt bir rivayette tasrh de edilmitir.
(Ayak ular) ndan murad da : ayaklarn dikerek parmaklarnn ucuna basmak;
kelerini yukarya kaldrarak stlerini kble'ye kar evirmektir. Bu tarif, secdenin

sfat hakkndaki Eb Humeyd hadsinde vardr.
Secdede, el parmaklarm bir araya toplamak mendbdur; nk alrsa bazlarnn

ular kble'den dner diyorlar. Ayak parmaklar hakkndaki hkm ise namazn sfat
bbmdaki Eb Humeyd hadsinde yukarda grlmt. O hadsde parmaklarn kble'ye

evirdi. denilir.
Bu hads-i erf, saylan azann zerine secde etmenin vcib olduuna delildir. Zira;
Hazret-i Peygamber (S.A.V.) bunlarn Allah tarafndan kendisine ve mmetine

emrolunduunu emir sgasyla bildiriyor. Bu sga ise vcb ifade eder. Maamafih,
mes'ele yine de ihtilafldr. Bazlarna ve afi'nin bir kavline gre vcibdir. Haneflere
gre de yle ise de Eb Ha-nfe aln ile burundan birinin zerine secde etmek kfidir
diyor.
Delili :
Eliyle burnuna iaret etti hadsidir. mameyn'e gre zaruret olmadka caiz deildir.
Musannif Fethl-bar de yle diyor: Burun zerine secde mes'elesinde Eb Hanfe
tarafndan bu hadsle istidlal olunmutur. bn-i Dakki-l-yd (625 7G2) demitir ki :

Hak olan, byle bir ey cebhenin tasrihine muaraza edemez. Velevki alnla burnun bir
uzuv gibi telkkisi itikad olunsun. nk bu sade tesmiye ve ibarededir. Dellet ettii
hkmde deildir.
Hadsin zahiri btn alnn zerine secde etmenin vcib olduunu
gsteriyor. nk, Hazret-i Peygamber (S.A.V.) bu bbda Alnn secde yerine dedir
buyurmutur. Binenaleyh, alnm mmkn mertebe yere dedirmek icab eder. zerine
secde edjlecek azadan dizler gibi kapal olanlar secde iin amak lzm deildir, Bunda
hilaf yoksa da, aln kapal olduunda alp almamas ihtilafldr. Bazlarna gre amak
vcibdir.
Delilleri Eb Davud'un (202 275) inde tahrc ettii u hadstir:
Reslllah (S.A.V.) yanbanda scde eden bir adam grd. Alnna sark sarmt.
Hemen onun yzn at. Lkin Buhatl (194 256) Hasen'den ta'lik suretiyle u hadsi
rivayet eder:
Reslllah (S.A.V.)'in eshb elleri elbiselerinin iinde iken secde ederlerdi. lerinden
bazs sarnn zerine secde ederdi. Bu hadsi Bey-hdk (384 458) vasletmi ve :
Secde hakknda bu hads, sahabeye mevkuf olarak en sahh bir eydir demitir.
Reslflah (S.A.V.)'in sarnn kat zerine secde eder idiini gsteren hadsler kimi bni
Ab-bas ile bni Ebi Evf'dan, kimi Cbr ve Enes'den rivayet edilmi ise de bunlarn hepsi
zafdir. mam Beyhak bunlar ve daha bakalarn zikrederek Hazreti Peygamber
(S.A.V.)'in sarnn kat zerine secde ederdiine dir merfu' olarak hibir ey sabit
olmamtr demitir. Eylece iki tarafn delilleri vcb isbt edememektedir. Bine-
naleyh, ikisi de, yni amak da amamak da caiz olmak icb eder. Vaka Habbb
hadsinde :
Reslllah (S.A.V.)'e kzgn yerin yzlerimize ve avularmza vuran scandan ikyet
ettik; ikyetimizi kabul etmedi, il... hiri... deniliyorsa da bu hadsde mevz-u bahis
znn alp almadna bir dellet yoktur. Mslim'in Hazret-i Enes'den rivayet ettii
hadsde de : Scan iddetinden her birerlerinin elbiselerini yayarak zerlerine secde

ettikleri beyn ediliyor. Fakat bunda ihtilf yoktur. htilf edilen cihet, srtndaki
elbisenin zerine edilen secdedir. Enes hadsi ise iki tarafa yni srtnda olmaa da
olmamaa da ihtimllidir.721[721]
318/234- bn-i Buhyne 722[722]'den rivayet olunmutur k. Peygamber (S.A.V.), secde
ettii zaman, kollarn t koltuklarnn beyaz grnn-ceye kadar aralard. 723[723]
721[721]
372.
lbn- Buhftyne radlyallah anh: Abdullah bn-i Mfilik bn-i Buhy-ne'dir. (54) ile (58) tarihleri
arasnda vefat etmitir.
722[722]
723[723]
Mltefekun Aleyh'dir.
Bu hads, namazda bu ekilde hareket edileceine delildir.
Bundaki hikmet : Her zy ayr ayr meydana kararak secdede iken bir adamn birka
kii gibi grnmesini temin etmektir. Bu mn, Tbern'nin (260 360) zaf bir
isnadla bn-i mer (R. A./dan tah-rc ettii u hadsde aktr:
Yrtc gibi serilip yatma. Avularnla dayan, kollarn a. Bunu yaptn m, senin her
uzvun secde eder. Mslim'-Meymne hadsi dahi ayn sarahati arz ediyor. Hazret-i
Meymne (B. A.) diyor ki :
Peygamber (S.A.V.) kollarn aard; o derecede ki( han bir (kedi gibi) hayvan gemek
istese geerdi.
Bu hadslerin zahiri her ne kadar vcb ifde ederse de Eb Davud'un tahrc ettii Eb
Hreyre hadsi, kollan amann vcib olmadm gsterir. Eb Hreyre (R.A.) diyor ki :
Peygamber (S.A.V.)'n eshb, kollarn atklar zaman secde etmenn zorluundan
kendisine ikyet ettiler. Bunun zerine Resl- Ekrem:Dizlerden yardm aln;

buyurdular.
Hadsin rvilerinden tbn-i Acn: Bu, secde uzad zaman dirseklerini dizlerinin
zerine koymakla olur diyor.
(T koltuklarnn beyaz grnnceye kadar) ifdesinden bazlar, ReslMah (S.A.V.)'ir
srtnda gmlei olmadn, sanm ise de, ibarede buna bir delil yoktur. nk gmlei
srtnda iken de koltuunun kenar grnebilir. Bahusus, o devrin gmlekleri kollar

yrtmal ve geni oluyordu. Binenaleyh, gmleinin yeninden koltuk altlar grnebilir. 724[724]
319/235- Ber' bn-i b 725[725] radiyallah anA'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
724[724]
374.
Ber' bn-i Azib radiyalIahU anh: Eb Amre Ber, bn-i Azib bn-I Hars Evs Ensri .Hrisi'dir. Ya
kk olduu iin Bedr gazasna Hazreti Peygamber (S.A.V.) tarafndan itirak ettirilmemi; fakat
725[725]
Resfllah sallalah aleyhi ve sellem :
Secde ettin mi ellerini koy, dirseklerini kaldr; buyurdular. 726[726]

Yukardaki Hads-i erf, na-mazda bu hey'ette bulunmann vcbu-na delildir. Fakat
ulem ondaki emri nedib mnsna almlard. Diyorlar ki: Bundaki hikmet, tevzua
daha elverili, aln burnu yere dedirmee daha muvafk ve tenbeller kyafetinden uzak
oluudur. nk namaznda yere yaylann hli, kpee benzer ve namaz hie saydn
gsterir. Fakat bu hkm erkek hakkndadr. Kadn bu hususda erkek gibi deildir.
Sebebini Eb Davud'un (202 275) El - Mersl- inde Zeyd tbn-i Ebl Habib'den
rivayet ettii u hads aklamaktadr.
Reslllah (S.A.V.) namaz klan iki kadnn yanna urad; Ve buyurdu ki:
Secde ettiniz mi, vcudun bir ksmn yere toplayn. nk kadn bu hususda adam gibi
deildir; buyurdular.
Beyhak (384 458): Bu mrsel, bu bbdaki iki mevslden daha iyidir demitir.
Beyhak o iki mevsl Snen inde rivayet etmi ; zaf noktalarn da gstermitir.
Parmaklan rk'da amak snnettir. nk Eb Davud'un rivayet ettii Eb Hu m ey d

Sid hadsinde yle deniliyor:
Reslllah (S.A.V.) elleriyle dizlerini yakalam gfbi tutuyor; parmaklarnn arasn

aralyordu.
Kollarn aralyarak yanlardan uzaklatrmak da snnettir. Nitekim yukarki Eb

Humeyd hadsinde beyn edilmitir. O hadsi bn-i Huzeyfe u lfzlarla rivayet ediyor:
ki elini yanlarndan uzaklatrd. Musannif tbn-i Buhayne hadsini Et-TeZMs nm

sonradan Resli)!-Iah (S.A.V.)'in maiyyetinde ondrt gazada bulunmutur. lk itirak ettii gaza
Hendek'dlr, Bir rivayete gre (Rey) ehrini 24 tarihlerinde fethetmi. Mis'ab bn-i Zbeyr zamannda,
Kfe'de vefat etmitir.
726[726]
eserinde de iki defa zikretmitir. Hads sa-hhdir. Binenaleyh onu hem rka hem de
sucuda delil getirmitir. nk hads ikisine de ihtimllidir.727[727]
320/236- Vl bn-i Hucr radiyallah anh'den rivayet edilmitir ki: Peygamber (S.A.V.)
rk' ettii vakit parmaklarnn arasn aralar; secdeye vardnda parmaklarn

kapard. 728[728]
Bu hadsi Hkim rivayet etmitir.
Parmaklardan murd : El parmaklardr. Ulem: parmaklar yum-makdaki hikmet,
parmaklarn Kble'ye dnmesidir, diyorlar. 729[729]
321/237- e radiyallah anhd'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

(S.A.V.)'i bada kurarak namaz klarken grdm. 730[730]
Reslllah
Bu hadsi, Nes rivayet etmi bn-i Huzeyme sahhlemitir.
Beyhak (384 458) dahi Abdullah bn-i Zbeyr'den u hadsi rivayet eder:
Reslllah (S.A.V.)'i yle du ederken grdm; (dedi) ve bada kurmu otururken

ellerini dizlerinin zerine koydu.
Yine bu hadsi Beyhak Humeyd'den u lfzlarla rivayet etmitir:
Enasi deinin zerinde bada kurmu, namaz klarken grdm.

Buhar bu hadsi ta'lk etmitir.
727[727]
375.
728[728]
729[729]
Ulem diyor ki : Bada kurmann ekil : sa ayann i tarafn sel uyluunun altna ;sol
ayann i tarafn da sa uyluunun altna koymaktr; avular da rk hlindeki gibi

dizlerin zerine konarak parmaklar aralanacaktr.
Hads-i erif, hastann namaz klarken nasl oturacana- delildir. nk bu hads,

oturarak namaz klacak hasta hakknda vrid olmutur. Hazreti Peygamber (S.A.V.)
atndan derek aya kt zaman byle bada kurarak kalmt. 731[731]
322/233- bn- Abbas radiyallah(S.A.V.) iki secde arasnda:
anArnd'dan rivayet edilmitir ki: Peygamber
Y Rabb, beni afveyle, bana ac, beni hidyet buyur, bana afiyet ve rzk ver,
derdi. 732[732]
Eu hadsi, Nes mstesna drtler rivayet etmitir. Lfz Eb Davud'undur. Hkim de

sahhlemitir.
Tirmizl (200 279}'nin rivayetinde yerine lfz vardr kayd da yoktur. bni Mce (207
275) rivyetinde lfzlarm bir arada zikretmi fakat ve lfzlarn kaydetmitir.
Hkim (321' 405) dahi bu iki lfz bir arada zikretmekle beraber lfzm
zikretmemistir.
Hads-i- erf, iki secde arasnda oturunca du etmenin meru olduuna delildir. Zahir,
Reslllah (S.A.V.)'in bu duay aikr okuduunu gsteriyor.733[733]
323/239- Mlik bn-i Hveyris radiyaah anA'den rivayet edilmitir ki; Peygamber
(S.A.V.)'i namaz klarken grm. Namaznn tek (rek'atnda) olduu zaman, t oturup
dorulmadka kalkmazm. 734[734]
731[731]
732[732]
377.
733[733]
734[734]
Eu hadsi, Buhar rivayet etmidir.
BuharVnin bir rivayetinde hadsin lfz yledir:
Ban ikinci secdeden kaldrd zaman oturur, yere dayanr. Sonra kalkard. Yine
BuharVde yle bir rivayet vardr:
Sonra secdeye indi. Sonra ayaklarn bkd. Ve her uzvu yerine gelinceye kadar oturdu;
sonra kalkd.
Bu oturu; namazn beceremeyen hadsinin baz rivayetlerinde de zikredilmidir.
Hads-i erf bu oturuun birinci rek'atin ikinci secdesiyle, nc rek'atn secdelerinden

sonra meru olduuna dellet etmekdedir.
Buna istirahat oturuu derler.Imam- afi (150 204) bir kavlinde buna kail olmusa
da mehur kavline gre caiz grmemitir. Haneflerle, Mlkler ve Hanbeliler'e ve dier
baz zevata gre bu oturu meru deildir.
Delilleri : Vil b. Hucr'un Reslllah (S.A.V.)'in namaz hakkndaki hadsden geen:
ki secdeden ban kaldrd m kalkarak doru I urdu ifadesidir. Bu hadsi, Bezzr
Msned inde rivayet etmi yalnz Nevev (631 676) zayf bulmutur. stirahat
oturuunu caiz grmeyenler bni Mnzir ( 236)'in rivayet ettii; En-Numan b. Eb
Ayya hadsiyle istidlal ederler.
Bu hadsde yle deniliyor :
Reslllah (S.A.V\)'in Ashabndan br oklarna yetitim (bunlardan her biri) ban ilk
rek'atde ve ncde secdeden kaldrd zaman, bulunduu vazyetde (hemen) kalkar;
oturmazd.
Bazlar bu hadislere teptan cevap vermeye alm ve: menfaat yoktur. nk oturanda
snnettir diye oturur; terk edende snnettir diye terk eder; bu oturuun vcib olduuna
kail olan yoktur demilerdir.735[735]

324/240- Enes radiyallah anh'den rivayet edilmitir ki; Reslllah (S.A.V.): Bir ay
(namazda) rkdan sonra baz Arab kabilelerine beddua ederek Kunut yapm. Sonra
bunu terk etmidr. 736[736]
Ahmed ile Dre Kutn'de baka yoldan bunun benzeri vardr. (Sabah namaznda ise t
dnyadan ayrlncaya, kadar kunut okumaa devam etti) ifdesini de ziyde etmitir.
Haklarnda beddua edilen arap kabilelerinin adlar baz rivayetlerde aklanmtr.
Bunlar Ri Usayya ve Ben Lihyn'dr. Hadsin lfz Buharde sm- Ahvel'den uzunboylu
rivayet edilmitir.
Asm yle demitir :
Enes b. Malk'e kunutu sordum. Kunut vard; dedi. Rkdan evvel mi? d, sonra mi?
dedim. Evvel idi; dedi. Y falan bana senin rkdan sonra dediini haber vertji.de...
dedim. Hat etmi.
Reslllah (S.A.V)riikdan sonra ancak bir ay kunut yapt; zannederim kendilerine

Kurra; denilen yetmi kii kadar bir cemaat mriklerden bir cemaata ki adete
mriklerden az diler gndermiti. Onlarda (yani mrikler) gadrederek kurray
ldrmlerdi. Reslllah {S.A.V.) ile bu mrikler arasnda muahade vard. Bunun

zerine Reslllah (S.A.V.) br ay onlar aleyhine du ederek kunut eyledi, dedi.
Bahsimizin mevzuu olan hadsdeki \""^"V sonra onu terk etti
sz sabah namazndan m'ada namazlardadr. Bunu hadsin sonunda ki ziydeden

anlyoruz. Maamafih Hazreti Enes'den knut hakknda rivayet edilen hadsler muzdarip
ve sabah namaz hakkndakiler birbirine muarzdr. El-Hedy'n - Nebevi naml eserde
735[735]
378.
736[736]
bunlarn aras cem edilmeye allm ve:
Bu hadslerin hepsi sahhdir; birbirini tasdik eder; aralarnda tenakuz yoktur. nk

Enes'in rkdan nce diye anlatd kunut rk'-dan sonraki kunut deildir.
Vakit tayin ederek syledii kunut mutlak zikredildiinin gayrdr. Enes'in rkdan
evvel dedii- kunut; kraat iin ayakta uzun zaman kalkmakdr. Rkdan sonra dedii
kunut; dua iin ayakda fazlaca dur-makdr. te bir ay yaparak kimi bir kavmin aleyhine
kimi de bir kavmin lehine du ettii, sonradan du ve sena iin dnyadan gidene kadar
devam ettirdii kunut budur.
denilmi isede bu tevcih (sabah namaznda ise t dnyadan ayrlncaya kadar kunut
okumaa devam etti) ifadesiyle birbirini tutmuyor. Ve anlalyor ki; mddeti mrnce
devam ettii kunut sabah namazna mahsusdur. Rkdan sonra kyamda fazla kalmak
ise btn namazlara mm ve mildir.
Hkim {321 405)'in Hazreti Eb Hreyre'den rivayet ederek sa-hhledii bir hadsde:
Reslllah (S.A.V.) sabah namaznn kinci re-katinde ban rkdan kaldrdktan sonra
ellerini kaldrarak: dive du derdii aklanyorsada o hadsin rvileri arasnda Abdullah

b. Sd-i Makber vardr ki, hccet olamaz.
Sabah namaznn son rkundan sonra du etmenin snnet olduuna selef ve halefden
baz zevat ile mam- afi (150 204) kail olmu; fakat hangi lfzlarla du edileceinde
ihtilf etmilerdir. Bazlar Kur'-an- Kerm yetleriyle du edilir demi; mam- afi ise :
Y Rab!
beni hidyet ettiklerin arasnda hidyet buyur,., il hr...duasnn
okunacana zhib olmutur.737[737]
326/241- Enes radiyaah anf'den rivayet edilmitir k; Peygamber (S.A.V.) ancak br

kavme hayr du, yahut bir kavme beddua ettii zaman kunut ederdi. 738[738]
737[737]
381.
738[738]
Bu hadsi, bni Huzeyme sahhlemidir.
Reslllah (S.A.V.)'in hayr duas Mekke'deki zayf mslmanlar iindi. Bedduasn ise az
yukarda grdk.
Bu hadse bakarak bazlar felket zamannda kunut yaparak hdiseye gre duada
bulunmak snnettir; derler. Bu kavi fena deilse de Reslllah (S.AV.)'in bana hendek
muhasaras gibi felketler geldii halde bunlarda kunut yapt rivayet edilmemidir,
diyerek buna itiraz edilmidir.
Hanefler'e gre sabah namaznda kunut yoktur; nk nehyedilmitir. Bunlar aadaki

hadsle istidlal ederler. 739[739]
327/242- Said b. Trik Ece 740[740] radiyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Babama, babacm dedim; sen :
Reslflah (S.A.V.)'in, Eb Bekir'in mer'in Osman'n ve Ali'nin arkasnda namaz kldn.

Sabah namaznda hi kunut yapyorlarmyd? Ey oulcuum uydurmadr; dedi. 741[741]
Bu hadsi, Eb Dvud mstesna, Beler rivayet etmitir.
Bu hadsde ad geen zevatdan bunun hilaf da rivayet edilmitir.
ki rivayetin arasn bulmak iin: bazan kunut yapm; bazan yapma-mdr, diyenler
olmudur.
Hanefler'e gelince: Onlar bu hadsle istidlal ederek sabah namaznda-kunutu memnu

addetmilerdir. nk muhdes'dir, 742[742] denilmitir. 743[743]
Said b. Trik Ece radiyallah anh: Kfe'lilerden. saylan Trik b. 'in oludur.Knyesi Eb
Mlik'dir. Babasndan hads rivayet etmigdir.
739[739]
740[740]
Mhdes: Sonmdan uydurulan ey demektir ki, bidatdr.
741[741]
742[742]
328/243- Hasan b. Ali 744[744] radiyalhh anhm'dan .rivayet edilmitir. Demitir ki :

Bana Reslllah (S.A.V.) bir takm kelimeler retti. Onlar vitir'in kunutunda okuyorum:
Y-Rabbi beni hidyet ettiklerin arasnda hidyet eyle; bana afiyet verdiklerin arasnda
afiyet ver; Yardm ettiklerinin arasnda yardm et! verdiklerinde bana bereket ihsan eyle.
Kaza buyurduunun errinden beni koru. nk hkmeden sensin; Sana hkmedilmez.

Hi phe yokki senin yardm ettiin, perian olmaz. Mbareksin Rabbimiz,
ycesin. 745[745]
Bu hadsi, Beler rivayet etmitir. Taberan ile Beyhak unu ziyde etmilerdir:
Senin gadab ettiklerin felah bulmaz. Nes de sonunda baka bir veheden unu ilve
etmitir. Allah Peygambere salt eylesin. 746[746]
328/243- Beyftafcfde bn-i Abbs raiyaUahil anh'den u ziyde vardr: Reslllah

(S.A.V.) bize sabah namaznn kunutunda okuyacamz bir du retirdi. 747[747]
Bunun senedinde zaaf vardr.
Yalnz Nes'nin sondaki ziydesi iin musannif: Bu ziyde gariptir, sabit deildir nk
Abdullah b. Ali tarafndan rivayet edilmitir. Bu zt maruf deildir.
Hasan b. Ali radiyallalii :l: Kim Muh:uncd Hasan b. Ali, Reslllah (H.A.V.)'in torunudur.
Hevtln ikiumi Kimsi, ramazannda domutur.
744[744]
Ilm-i Ahdi'l - icrr CfS HV.\) : doun tarihi hususundu sylenenlerin en .sahihi budur, dedikten sonra: Hasan, halim, selini, muttaki, fadl bir ztt. Vt'r' ve takvas, dnyay ve hilafeti terk edip ahirete
ynelmesine sebeb olmutur der. babasndan sonra nas kendisine bit'at ettiler ve yedi ay kadar Irak'da
ve Horasan'da halife kald. Mazieli llasan'n fa/.iletlei saymakla bit-nuv. (51) tarihinde Medne-i
Mnevvev'de irlihal oylomi ve Baki. defnolun-uutur .RahmetuUahi aleyhim.
Abdullah b.1 Al b. Hasan b. Ali olduu kabul edilse bile senedi yine mnkat'dr. nk
amcas Hasan'dan iitmemitir, dedikten sonra Anlaldki, bu hads mnkat

olduundan veya bilinmediinden Hasan'-(R. A.) artndan deildir diyor. Hal byle
olunca musannifin burada da: Bu ziyde sabit deildir demesi icabederdi.
Hads-i erf, vitir namaznda kunutun meru olduuna delildir. Ku-nutun ramazann
yarsndan sonra yaplmas ittifakldr. Fakat Hanef-lerle Hanbellere ve dier baz
zevata gre btn sene devam eder.
afilere gre; bu du Ramazanda sabah namaznda okunur.
Musannif Beyhak hadsini burada icmlen zikretmitir. Tahri-c'l - Ezkr adl eserinde
yine BcyhakVmu rivayeti olarak tam nakleder. Bu du diye balar. Beyhak (384 458)
bu hadsi eitli yollardan rivayet etmitir. Bunlarn biri Bureyd b. Eb Meryem tarikidir.
Breyd yle demektedir:
bn-I Haneflyye ile bn- Abbas'dan : Reslllah (S.A.V.) sabah namaznda ve gecenin
vitrinde bu kelimelerle kunut okurdu; dediklerini iittim. Bu hadsin isnadnda mehul

bir rv vardr. Musannif bu rivyeti deilde Ibn-i Creyc yoluyla gelen rivayeti almtr
ki onun da rvleri arasnda Abdurrahman b. Hrmz vardr. Bu zt sz gtrd iin

musannif hadsin senedinde zaaf vardr. Demitir. Fakat dikkat etmeli ki bir de
Abdurrahman b. Hrmz el-A'rec vardr. lim ve sika, yni mutemed bir ztdr. Onunla
buradaki Abdurrahman b. Hrmz' kartrmamaldr, musannif Telhis adh eserinde
bunlar birbirine kartrmdr.748[748]
330/244- Eb Hreyre radiyallah anh'en rivayet edilmitir. Demdir k: Reslllah

Biriniz secde ettii zaman deve ker gibi kmesin; ellerini dizlerinden evvel yere
koysun; buyurdular. 749[749]
748[748]
384.
749[749]
Bu hadsi, ler tahrc etmitir. Bu Vil b. Hucr hadsinden daha kuvvetlidir.

Vil b. Hucr Hadsi udur. 750[750]
330/244 - Reslllah (S.A.V.)'i, secde ettii vakt dizlerini ellerinden nce yere
koyarken grdm. 751[751]
Bu hadsi drtler tahrc etmidir. nk Eb Hreyre hadisinin bn- mer {R. A.)'den
ahidi vardr. O ahidi Ibn-i Huzeyme sahhlemi, Buhar de ta'lik suretiyle mevkufen
zikretmitir.
Eb Hreyre hadsini Snen sahipleri tahrc etmiler, fakat Buhar (194 256), Tirmiz
(200 270) ve Dre Kutn (306 385) onu illetlendirmilerdir. Buhar : Muhammed
b. Abdillah b. el - Hasan, arkasndan gidilmez bir adamdr. . Eb'z - Zinad'n iittimi, iitmedimi bilmiyorum der. Tirmiz : Bu hads gariptir; onu Eb'z -Zinad rivayetinden
bilmiyoruz demektedir.
Nes (215 303) onu Eb Hreyre'den de tahrc etmidir. Fakat Ellerini dizlerinden
nce yere koysun kayd yoktur. Yalnz bn-i Eb Davud'un (316) tahrc ettii Eb
Hreyre hadsinde bu kay d vardr.
Hads yledir :
Peygamber (S.A.V.) secde ettii zaman dizlerinden nce ellerinden balard.
. Bunun bir mislini Derverdi, Ibn-i mer'den rivayet etmitir. Musannifin iaret ettii
ahid de odur. Lkin bn-i Huzeyme (223 311) sahihinde Mis'ab b. Sa'd'dan bu
hkmn deitiini bildiren u hadsi tahrc etmitir:
Bz dizlerden nce elleri yere koyardk. Mteakiben dizleri ellerden evvel koymakla
emrolunduk.
750[750]
751[751]
Yukardaki hads ve benzerleri, namazda secdeye inerken evvel ellerin, sonra dizlerin
yere konacana delildir. Zahir vcub gsteriyorsa-da bunun vcib olduuna kail olan
yoktur. Binenaleyh nendubdur. Maanafih yine de ihtilafldr.
mam- Malik (93 179), Evz (78 150) ve ulemdan bir cemaat "bu hadsle amel
ederler. Evz 752[752]: Bizim yetitiimizde ns ellerini dizlerinden nce secde yerine
koyarlard diyor. Hads imamla-; rnn kavlide budur. Bunlar secdeden kalkarken
evvel dizlerini, sonra ellerini kaldrrlar.
Haneflerle afiler ve bir rivyetde mam- Malik Vil b. Hucr hadsiyle amel ederek ;
Secdeye giderken evvel dizler; sonra eller yere konur. Kalkarken bunun aksi yaplr
demilerdir.
Buhar Vil b. Hucr Hadsi hakknda yle demitir : Nafi' dedi ki, Ibn-i mer ellerini
dizlerinden nce yere koyard.
Vtl hadsini drtler ile bn-i Huzeyme (223 311) ve bn-i Seken (294 353)
sahihlerinde erik tarikinden tahrc etmilerdir.
Buhar (194 256), Tirmiz (200 279), bn-i Eb Dvud ( 316) ve Beyhak bunu tek
bana erik rivayet etmitir. diyorlar. Lkin bu hadsin Asm- ahvel yoluyla Hazret!
Enes'den ahidi vardr.
Enes (R.A.) yle diyor:
Reslllah (S.A.V.)'I tekbir ile secdeye inerken grdm, dizleri ellerinden nce yere
dedi.
Bunu Dre Kutn (306 385), Hkim (321 405) ve Beyhak tahrc etmilerdir. Hkim
: Bu hads eyheynin art zeredir. diyor. Beyhak: Bu hadsi t.ek bana A b. At

rivayet etmitir.
Evzi : Eb Amr Abdurrahman b. Amr'dr. Evz am'llarn imam olup 88 tarihinde dnyaya
gelmitir.
752[752]
Hadisi At b. Ebi Rebah ve Zhr gibi byklerdn okumutur.
Zamannda am'da yegne fetva veren limdir. Yetmibin meseleye cevap verdii sylenir. Son derece ehli
takva. di. Kendisi mutlak mttehitlerden saylr 150 tarihinde Beyrut'ta vefat etmitir.
Al mehuldr; demektedir. te Haneflerle afilerin delili bu hadsdir.
Ahmedb. Hanbel (164 241) ile ulemdan bir cemaatda buna kaildir. Sahabeden
Hazretl mer ile bn-i Mes'ud'un mezhebi de budur. Musannifin sznden Eb Hreyre
hadsini tercih ettii anlailyorsada bu hads afinin mezhebinde de delil olarak
almmdr.
Nevev (631 676) diyor ki : ki mezhebden birini tercih zahir olmuyor; Lkin Hanefi
imamlar Vil hadisini tercih ettiler; Eb Hreyre hadisi hakknda da muzdaribdir.

nk ondan iki kkn ikisi de rivayet olundu diyorlar,bn-i Kayym (691 751) bu
meseleyi uzun uzadya incelemi ve: Eb Hreyre hadsinde rvi tarafndan kalb
yaplmtr. nk (ellerini dizlerinden evvel yere koysun) eklinde rivayet ediyor.
Halbuki asl; (dizlerini ellerinden evvel yere koysun) eklindedir. Hadsin bataraf da
bunu gsterir. nk (deve ker gibi kmesin) buyrulmutur. Ma'lumdur ki deve
kerken n ayaklarm arka ayaklarndan evvel yatrr demitir. Reslllah'm ir

hayvanlara benzememek hususundaki emri sabit olmudur, bunu yukarda grmtk.
Elhasl; Eb Hreyre hadlsiyle Vil hadsinin kuvvete birbirine denk olduklar

anlalyor. bn-i Kayyim'in tahkkna gre de Eb Hreyre hadsi Vl hadsiyle
birlemektedir. Yalnz onda kalb yaplmtr. Binenaleyh iki kkn ikisi de

caizdir. 753[753]
332/245- bni mer radiyallh anVden rivayet olunmutur k: Reslllah (S.A.V.)
teehhde oturduu zaman sol elini sol dizinin, sa elini, sa dizinin zerine koyar. Elli
akdeder (yni avucunu yuma-) ve ehadet parma ile iaret ederdi. 754[754]
Mslim'in bir rivayetinde: Btn parmaklarn yumar ve ba parmakdan sonra gelenle

iaret ederdi denilmektedir.
753[753]
387.
754[754]
Ulem diyork; iaret iin ehadet parmann tahsis edilmesi, bu parman ta kalbin
derinlikleriyle irtibat olduundandr. Binenaleyh onu tahrik etmek, kalbin huzur

bulmasna sebeb olur.
Elleri dizlerin zerine koymak bilittifak mstchabtr. Elli akde-' derdi szn
musannif Telhis de u suretle zah ediyor.
. Ba parmak ak olarak ehadet parmann altna konulur. Btn parmaklarn

yumard ibaresinden murad; sa elinin parmaklardr. Onlar avucunun iine yumar;
ehadet parmaiyle iaret eder.
Vil b. Hucr'un rivayetinde :
Ba parmakla orta parman halka yapt deniliyor.
Bu hadsi, bni Mce (207 275) tahrc etmitir. Bu suretle ekil hasl olmu oluyor.
1 Ba parma ak olarak ehadet parmann altna getirmek. (Dier parmaklarn ne

yaplaca bu rivyetde bildirilmiyor).
2 Btn parmaklar avucunun iine yumarak ehadet parmaiyIa iaret etmek.

3 Ba parmakla orta parma halka yaparak ehadet parmaiyla iaret etmek.
Bu rivayet mevzuu bahsimiz hadsde olduu gibi bni Zbeyr hadsinde de iaret
lfziyledir :
Resul Ekrem (S.A.V.) ehadet parmayle iref ediyor; onu kprdatmyordu

deniliyor. Bu hadsi, mam Ahmed, Eb Dvud, Nes ve bni Hibbn tahrc etmilerdir.
bni Huseyme ile BeyhaM ise Vl hadsini rivayet ediyorlar ki, lfz udur :
Peygamber (S.A.V.) parman kaldrd. Kendisini parman kprdatarak onunla du

ederken grdm.
Beyhak diyor ki: Buradaki kprdamadan parma tekrar tekrar hareket ettirmek deil
de, iaret kasdedilmi olmak ihtimali vardr. T ki bni Zbeyr hadsiyle muraza
etmesin.
Bu iaret ( .ul.Vl 4 \ V ) derken yaplacaktr. Zira Reslllah (S.A.V.) o zaman yapmtr.

Hads Beyhak'dedir. aretle tevhid ve tevhidde ihls niyyet edilecek; bylelikle tevhid
hem kavleri, hem fiilen ve itikden yaplm olacaktr. Bunun iindir, k, Hazretl
Peygamber (S.A.V.) iki parmakla iaret etmekten men buyurmu, ve iaret edene as-l-Val ) Bir bir demitir.
Namaz klan, yukarda sraladmz ekilden birini yapmakda serbestdir. aretin

hikmeti; her uzvu ibdetle megul etmekdir.
Dre Kutn(206 385)'nin bni mer'den rivayet ettii u hadsde sol el de zikrediliyor:
Reslllah (S.A.V.) sol elinin avucuyla dizini dolaylad.
Bazlar; bu rivayetle amel eder ve buradaki hikmet olsa olsa elini abesle itigalden
menetmektir; derler.
bni mer hadsindeki Elli akdederdi 755[755] sz Araplarca mruf bir usle
iretdir. 756[756]
Onlar bunu hesap onluklarnda kullanmay stlah edinmilerdir. Bu onluklar birler, onlar, yzler ve
binler olmak zere eitlidir. Mesel :
755[755]
Birlerden bir rakamn gstermek iin kk parmak yumulur. kiyi gstermek iin kk parmakla
birlikte yzk parma da yumulur. in bunlarla orta parmak da yumulur. Drt iin kk parmak
serbest braklr. Be iin onunla birlikde yzk parma da braklr. Alt iin sade yzk parma
yumulur, dierleri serbest brak'hr. Yedi iin kk parmak bag parman kkne yatrlr. Sekiz iin o
vaziyetteki kk parman zerine yzk parma da yatrlr. Dokuz iin bu ikinin zerine drta parmak
da yatrlr.
II. Onluklara gelince : Bunlar iin ba parmakla ehadet parma kullanlr. Ve on rakamn gstermek iin
ba parman ba ehadet parmann ucuna bklr. Yirmi iin ba parmak, ehadet parma ile orta
parman arasna sokulur. Otuz iin ehadet parmann ba, ba parman ucuna bklr. Yni on
rakamnn aksinedir.. Krk iin ba parmak ehadet parmann orta ekine bindirilir. Ve be parmak kendi
kkne doru bklr.
Elli iin ba parmak sadece kendi kkne bklr. Altm iin ehadet parma ba parman srtna
bindirilir. Bu v krkn aksidir. Yetmi iin ba parman ucu ehadet parmann orta ekine temas ettirilir
.ehadet parmann ucu da onun zerine bklr. Seksen iin ehadet parmann ucu kkne bklr ve
yan bandan ba parmak kendi tarafndan onun zerine yaylr. Doksan itn ehadet parma ba?
parman kkne bklr ve ba parmaa dayanr.
III. Yzlere gelince:'Bunlar sol elde olmak artiyle dokuz yze kadar birlikler gibidir. Binler dahi yine sol
elde, onluklar gibidir.
756[756]
388.
333/246- Abdullah b. Mes'ud radiyallh anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah (S.A.V.) bize bakt da dedi k:
Biriniz namaz kld vakit: Btn ta'zmler, namazlar ve gzel szler hep Allah'adr.
Selm sana ey Peygamber! Allann rahmeti de bereketleri de sana; Selm bize ve Allah'n
salih kullarna : Ben Aliah'dan baka ilh olmadna; yalnz onun mevcud olduuna,
erki yok iliine, ehadet ederim. Muhammed'in onun kulu ve Resul olduuna da
ehadet ederim desin; sonra kendisinin en beendii duay sesin de du etsin
Hads, Mttefekun Aleyh'dir. Lfz Buhar'riindir.
Nes de u ziyde vardr: Biz teehhd zerimize farz klnmazdan nce......der idik.
Ahmed'm rivayetinde dahi u ziyde vard: Peygamber (S.A.V.) ona teehhd retmi
ve kendisine bu teehhd ns'a retmesini emir buyurmudur. 758[758]
333/246- Mslim'in bni Abbs radiydllak anh'en rivayetinde yledir : Reslllah
(S.A.V.) bize teehhd :
Btn mbarek tazimler, gzel namazlar Allahadr...l hir... (rfye) retirdi

dedi. 759[759]
Baz zahat :
Tahiyyenin cem'idir. Mns : Beka ve devam, yahud azamet veya bellardan- selmet,
757[757]
390.
758[758]
759[759]
yahut btn ta'zim nevileri demektir.
murad: be vakit namaz olabilecei gibi farz ve nafilelerden eam da olabilir. Yahut btn
ibdetler veya dualar, yahut rahmettir.
Bazlar tahiyyt, kavli ibdetler; salavt fiili-ibdetlerdir; demilerdir.
gzel szler demektir. Bununla Allah' sena etmek gzeldir. Yahut zikrullah'a veya slih
szler'e, yahut slik amellere, yahut da bunlarn hepsine mm ve mildir.Cmlede

mbteda haberdir.
mbtednn zerine ma'tuf olup haberleri

vardr.
mahfuzdur,
burada
baka takdirlerde
Selm'n evvel Hazreti Peygamber (S.A.V.)'e, sonra kullarn kendilerine verilmesi
Reslllah (S.A.V.)'in m'minler zerindeki hakknn pek byk olmasndandr. Nasl
evvel onu selmlamasnlar ki, .o mbarek Peygamber m'rninlere kendi nefislerinden

daha ileridir. Tel Hazretleri :
Peygamber m'minlere kendi nefislerinden daha evldr. 760[760] buyurmudur. te
bundan dolay selm babnda onu kendi nefislerine tercih ve takdim ederler. Tbirinin
yerde ve gkdeki btn slih kullara mil olduu haber verilmi ve slih kelimesi, Allah
ile kullarn haklarn if edendir diye tefsir edilmitir. Slihlerin dereceleri birbirinden
farkldr.
Cmlesi ibdete bihakkn lyk ondan baka yoktur; demektir.
Burada Man lmine gre Kasr- frd vardr. nk mrikler de Allah'a ibdet
ediyorlard. Ama onunla birlikde bakasna da taparlard.
Cmlesi alt tane sahih hads kitabnn btn rivayetlerinde bu ekilde zikredilmitir.
Bezzar diyor ki: Bence teehhd hakknda en sahih hads bn-i Mes'ud hadsidir. Bu
hads ondan yirmi ukadar tarikle rivayet edilmektedir.
Peygamber (S.A.V.)'den teehhd hakknda bundan daha sabit ve isnadca- daha sahih,
rical itibariyle daha mazbut, senet ve tarik okluu sebebiyle birbirini daha ok tutan bir
760[760]
Sret'l-Ahzb; yet: 6.
hads bilmiyoruz. mam- Mslim (204 261) : Nsm bni Mes'd teehhd zerine
ittifak etmeleri rvlerinin birbirine muhalefet etmemesindendir. Bakasndan rivayet
edenler ihtilf etmilerdir demektedir.
Muhammed b. Yahya Bzzehl, dahi : Bu hads teehhd hakknda rivayet edilenlerin en

sahihidir demidir. Filvaki teehhd hadsini yrmidrt sahab eitli lfzlarla rivayet
etmi; bunlarn iinden Cumhur-u ulem bni Mes'd hadsini semitir.
Hads-i erif, teehhdn vcib olduuna dellet ediyor. Nitekim vcib olduuna birok
ulem kail olmudur. Ba-zlar bunu Hazret! Peygamber namazn beceremeyene
retmemi dir. Binenaleyh vcib deildir. nk vcib olsa retirdi derler. Vcibdir
diyenlerle snnet, diyenler teehhdn lfzlar hakknda da ihtilfa dmlerdir.
Ekseriyet arzettimiz bni Mes'd hadsindeki lfzlar ihtiyar etmidir. Bu hadsdeki
cmlesini bni Eb eyhe (234) Eb Ubeyde'nin rivayetinden almsa da bu rivayet
zyfdr. Lkn ayn ziyde Mslim'in (204 261) rivayet ettii Eb Musa hadsinde de
olduu gibi El-Muvatta'. daki mevkufen rivayet edilen Hazreti Ae hadsinde ve keza
Dre Kutn (306 385)!nin rivayet ettii bni mer hadsinde de vardr. Ancak bni
mer hadsinin senedi de zyfdr.
Hadsdeki sonra beendii duay sesin cmlesini Eb D&vud (202 275 ziyadesiyle
rivayet etmitir.
Nes (215 303) de baka bir yoldan du etsin kelimesinin ilvesiyle ayni hadsi
rivayet etmidir. Sa itibariyle zahiren v-cb ifde eden bu cmleye imtisalen bazlar
istiazenin vcib olduuna kail olmulardr.
Hanelilerle, Neha 761[761] (11 95) ve Tavus 762[762] (106) gibi baz zevata gre,
namazda ancak Kur'anda bulunan dualar okunabilir. Hatt bazlar, me'sur olan
dualardan bakas. okunmaz demilerdir. Fakat bu szlere itiraz edenler vardr.
Nehl: brahim b. Yezid en-Neha'dir. tmam-l Fukahadr. Kfe'de yetimig, Eb Dvud, Nes, bni
Mce'nin sahihlerinde Alkame, Esved, Mes-ruk gibi tabinden rivayetleri mehur olan bir ztdr.
761[761]
Sald b. Cbeyr; aramzda brahim en-Neh bulunduka benden istediinizi ona sorun derdi. Hicr 96
ylnda irtihal eylemidir.
762[762] Tavus b. Keysan: Eb Abdurrahman el Yemandir. Zeyd b. Sabit,. ige, Eb Hreyre, Zeyd b.
Erkam, bni Abbas gibi Ashabdan (Rdvanullahi Aleyhim ecman) rivayeti vardr. Yemen'de mftlk
etmitir. bni Abbas (R. A.) Kendisini ehli cennetten olarak tanrm derdi. Ekseri rivayeti Eb HttreyfS
(R.A.) 'dendir. 94 tarihinde irtihal ettii en kuvvetli rivayettir. R. Aleyh.
Said b. Mansur bni Mes'd'dan u hadsi, tahrc etmitir:

Bize namazda teehhd retti, sonra diyordu ki :
Biriniz teehhd fari olduunda: Y Rabbi, Senden hayr namna bildiim ve

bilmediimi dilerim. errin hepsinden bildiimden ve bilmediimden sana snrm.
Allah'm, Senden hayr namna slih kullarnn istediini niyaz ederim. Serden de slih
kullarnn sndndan, sana snrm. Ey Rabbimiz : Bize dnyada iyilik, hi-retde de
yilik ver; hir... Mevzuu bahsimiz olan hadsin es'deki ziydesi de teehhd vcibdir,
diyenlerin delilidir. Yalnz o ziydeyi musannif ksaltmtr. Tamam yledir:
Biz teehhd zerimize farz olmazdan nce : Selm Allaha, selm Cibril ile Mikle
derdik. Reslllah (S.A.V.) bunu demeyin.... Lkin l hir... deyin buyurdular. Nes
ayni hadsi bni Uyeyne tarikiyle tahrc etmidir. bni Abdiberr (368 463) El stizkr adl eserinde: Bu hadsi tek bana bni Uyeyne rivayet etmitir der. Hadsin
benzerini Dre Kutn (306385) ile Beyhak (384 458) de tahrc etmi ve
sahhlemilerdir.
mam- Ahmed'in (164 241) rivayet ettii ziyde dahi vcuba dellet eder. Bu ziyde
bni Ubeyde tarikiyle rivayet edilen u hads-dedir:
Reslllah
(S.A.V.)
ona
emretmidir; dedi... il hir...
teehhd retmi; onu ns'a retmesini kendisine
Mslim'deki bni Abbas hadsinin tamam udur :
Selm sana ey Peygamber: Allah'n rahmetide bereket-leri de sana! Selm bize ve
Allah'n slih kullarna: Ben Allah'dan baka ilh olmadna ehadet ederim. Mu-
hammed'in Allah'n Resul olduuna da ehadet ederim. Mslim (204 261) ile Eb
Dvud (202 275) rivayetinin lfz budur. Ayni hadsi Tirmiz (200 279) de rivayet
etmi ve sahhlemitir.
Yalnz ( .Û ) lfzn elif lmsz zikretmitir.
Hadsi, bni Mce (207 275) de Mslim gibi rivayet etmidir. Lkin onun rivayetinde :
denilmektedir. Yine bu hadai mam- afi (150 204) ile Ahmed b. Hanbel (164
241) de rivayet etmilerdir. Onlarn rivayetinde lfz yine elif lmszdr. Bir de sade
denilmi, terkedil-tnidir. Buna mukabil(^g^lJil)kelimesi ziyde edilmi kelimelerden
lar hafz edilmitir.
tmam- zam (80 150)
bni Mes'd teehhdn mam- afi
ise Ibn Abbs
teehhdn ihtiyar etmitir. Musannif diyor ki: afi kendisine teehhd hususunda
bni Abbs hadsini nasl tercih ettin diye sorulunca: Onu geni bulduum ve bni
Abbs'dan sahh olarak duyduum iin bende bakasndan daha cemiyyetli ve lfz
itibariyle daha ok olduu kanaati hasl oldu. Sahih olan baka rivayeti kabul edene
bahane bulmakszn ben de bunu aldm, demitir. 763[763]
335/247- Fadale b. Ubeyd 764[764] radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki :
Reslllah (S.A.V.) namaznda du eden bir adam iitti Allah'a hamdetmemi

Peygamber (S.A.V.)'e salavt da getirme-midi. Reslllah (S.A.V.) :
" Bu adam acele etti, dedi. Sonra onu ard ve biriniz namaz kld vakit Rabbine
hamd ve senadan balasn; Sonra Peygamber (S.A.V.)'e salt eyler; Sonra dilediini du
eder; buyurdular. 765[765]
Eu hadsi, Ahmed ile ler rivayet etmi; Tirmiz/ bni Hibbn ve Hkim onu
sahhlemilerdir.
Hadsdeki cmlesi, mahzuf bir mbtedann haberidir, onun iin fiil cezmedilmemitir.
Bu hads, namazda hamd- senann, Peygamber (S.A.V.)'e salt ve selm ve diledii duay
okumann vcubuna dellet ediyor. Manca: ibni Mes'd hadsine ve dier hadslere
benzemektedir. Zra hep teehhd hadsleri hafnd- senay tazammun eder ve burada
ksaca zikredileni beyn eylerler. Peygamber (S.A.V.)'e salavt getirmenin hkm ileride
763[763]
394.
Fadale b. Ubeyd radiyallah mh : Eb Muhammed Fadle b. Ubeyd Ensr Evsi'dir. lk itirak ettii
gaza Uhud olmu, undan sonrakilere hep itirak etmitir. .Aa altnda Reslllah (S.A.V.)'e biy'at etmi.
Sonra am'a giderek orada kad olmug- ve orada vefat etmitir. Baka yerde diyenler de vardr. Vefat tarihi
(53) dr.
764[764]
765[765]
395.
gelecektir.
Reslllah (S.A.V.)'in o adamdan iittii duann teehhd oturuunda olmas iktiza eder.
Vaka hadsde bunun nerede olduuna dair bir kayt yoksa da Musannifin onu burada
zikretmesi bunu gsterir. Herhalde Musannif merhum.siyakdan teehhdde olduunu

anlam olacaktr.
Hadsde, mesailden nce vesailin yer aldna dellet vardr. Nitekim:

766[766]
Ancak sana ibdet eder ve ancak senden yardm dileriz. yet-i kermesinde
byledir. Evvel vesile olan ibadet zikredilmi; sonra mes'ele ve taleb olan istianeye
geilmitir.767[767]
336/248- Eb Mes'd 768[768] radiyallah nft'den rivayet edilmitir. Demitir k: Ber
b. Sa'd; Y Reslllah; Cenab- Allah bize senin ze-rins salt eylememizi emretti: Acaba
sana nasl salt eyleyeceiz? de-d: Reslllah (S.A.V.) (evvel) susdu; sonra buyurdu
k:
Allah'm Muhammed'e ve Muhammed'in ehli beytine, brahim'e-salt eylediin gibi
salt eyle; Muhammed'e ve Muhammed'in Ehli beytine u lemler iinde brahim'e
verdiin bereket gibi, bereket ver. nk sen hi phe yok ki en lensin, en anlsn
deyiniz. Selm ise size retildii gibidir; buyurdular. 769[769]
766[766]
Sret'l Fatiha; yet:4.
Eb Mm'tul radiyallah anh: smi Ukbe b. Amir b. Sa'lcbp Ensr Bolr'dir. kinci Akabe'de
bulunmu, fakat Bedir gazasna itirak edememidir. Be:lir'de bir mddet kald iin oraya nisbet olunur.
Uhud'da ve onu takip eden gazalarda hazr bulunmutur. Kfe'de kalm ve Hazreti Ali (R. A.)'m
hilfetinde orada vefat etmitir. Vefat tarihi bir rivayete gre (41) bir rivayette de (60) dan sonradr.
767[767]
768[768]
|B?ir b. Sa'd radiyallah anh: Eb Nu'man Bpfjir b. Sa'd b. Salebe Ensa-ri, Hazrecdir. Eri-Nu'nan
b.yBeir'in babasdr. kinci Akabede ve sonralii ga-zhrd h^zr bulunmudur.
Hicretin 1? ci ylnda Halid b. Veld'in naiyyetinde yemame harbinden dnerken Ayn- Temr vak'asnda
ehid olnudur. Kendisinden olu hads rivayet etmitir.]
769[769]
Eu hadsi, Mslim rivayet etmitir. bni Huzeyme u lfzlar ziyde eder: Biz
namazmzda sana salt edeceimiz vakit nasl salt eyleyeceiz?.
Baz izht :
Allah bize senin zerine salt eylememizi emretti demekle :

770[770]
Ona salt ve gzelce selm edin. yet-i kerimesini kasdetmistir:
Rsslllah (S.A.V.) sustu demektir. mam- Ahmed (164 241) iip Mslim (204 261)
burada u ziydeyi rivayet ederler:
Hatt keke sormasayd dye temenni ettik. Hamd; fal vezninde mbalaal ismi
faildir. Burada mef'l mnsndadr. Yani sen nm azametine lyk medihlerle

lensin. Bu ez ondan sa-t istemenin illetidir.
Mn udur : nk sen lensin. Sana imtisal ile risletini ed eden ve bu suretle sana
yakn olan Peygamber'ine lutfu ihsan buyurduun inayet ve bereketler, sana edilen
medihler cmlesindendir. Maa-mafih sgann fail mnsna olmak ihtimali de vardr.
Bu takdirde mn: sen lyk olanlar versin. Hazreti Muhammed {S.A.V,) ise senin en
ziyde medhfne lyk kulun; ona du edenlerin dusda kabule en ayan duadr,-demek
olurYine ayni vezinde mbalaa sgasdr. En anl erefli mnsndadr.
Hadsde, bni Huzeyme (223 311)'nin rivayet ettii ziydeyi; bni Hibbn (354),
Dre Kutn (306 385), Hkim (321 405) ve Eb Hatim (195 277) de rivayet
etmilerdir.
Salavt Hadsini, eyheyn, Ka'b b. Ucre'den; Buhar; Eb Said'den; Nesi (215 303),
Ta'h'dan; Taberan (260 360) Sehl b. Sdd'dan mam- Ahmed (164 241) Ue Nesi,
Zeyd b. Harice'den rivayet etmilerdir.
Hads-i erif, namazda Hazreti Peygamber (S.A.V.)'e salavt getirmenin vcubuna
delildir. Selefden bir cemaatla bir ok imamlarn, ve mam- afii (150 204)'nin
mezhebi de budur. Delilleri bu hads-i erf ile ziydesidir. Hanefler'e gre namazda
tahiyyat okumak vcib ise de salavt okumak vcib deil snnettir. Namaz dnda
770[770]
Sretii'l- Azhb; yet: 56.
vcibdir. Yalnz Kerlii (260 340)'ye gre mrde bir defa; Tahav (238 321) ye
gre Peygamber (S.A.V.)'in her zikri gedike vcib olur.
l-i Resuln kimler olacana gelince : Bu bbda eitli szler edil-midir. Esah olan
kendilerine zekt almak haram olanlardr. Ashab- Kiramdan Zeyd b. Erkam l- Resi'
byle tefsir etmidir. Elbette ki Sahbi Resllah (S.A.V.)'in muradm daha iyi
bilir.Hazreti Zeyd l-i Reslllah' :
diye taksim etmidir. Hads-i erfdeki cmlesindeki salt lfzlar lgat mnlarna
alnarak hads: Biz duamzda sana du edeceimiz vakit mnsna da gelmezmi? denilirse, cevaben: hayr gelemez deriz. nk evvel salt deyince hatra gelen salavt
deil, namazdr. Bunu Ashab- Kiram da byle anlamlardr. Saniyen teehhdn

sonundaki duann lzumu sabit olmudur, zira emredilmitir. Duadan nce ise Hazreti
Peygamber'e salavt getirmek icabeder. Nitekim Fadle hadsinde bunu grm bulunuyoruz. 771[771]
337/249- Eb Hreyre radiyallah anh'den rivayet edlmidir. De-midir ki :
Resillah salalah aleyhi ve sellem :
Biriniz teehhd yapt zaman drt eyden Allah'a snsn. Allah'm, gerekden ben
cehennem azabndan, kabir azabndan, hayat ve memat fitnesinden ve mesh deccaln
fitnesinden sana snrm; desin; buyurdular. 772[772]
Hads, Mttefekun aleyh'dir.
Hads-i erifimizde sz geen teehhd mutlak ise de Mslim'in (204 261) bir
rivayetinde:
Biriniz son teehhdden fari olduktan sonra denildiinden buradaki rivayet onunla
mukayyet olur. Binenaleyh artk bu ha-dsden murad son teehhtdr.
zikredilen drt ey yukarya
771[771]
398.
772[772]
Hadsde
ta'kb ve tertibe dellet eden (la ) ile atfedildiine gre teehhdn hemen akabinde
baka dualara gemeden bu drt eyden istiaze yaplacaktr.
Hads-i erif, zikirden bu drt eyden istiazenin yani bunlardan AHah'a snmann
vcubuna dellet eder. Zahirlerin mezhebi de budur. Hatt zahirlerden bni Hazm (384
-- 456) istiaze birinci teehhd-de bile vcibdir der.
Tavus (106) istiazesiz klman namazn iadesini emretmitir. nk ona gre istiaze
vcibdir. Cumhur-u ulem ise bu emri nedb mnsna almlardr. Bu hadsde kabir
azabnn sbutuna dellet vardr. Hayat fitnesinden murad, hayat mddetince insana
arz olan dnyaya ve ehvani arzularna kaplmak ve cehalet gibi eylerdir. Hayat
fitnesinin en by lrken maazallah imanm kurtaramamaktr.
Bazlar ,hayat fitnesi: Bir derde mbtel olup sabr edememekdir, derler. (Memat
fitnesin) den maksat: lrken baa gelen haldir. Fakat bununla kabir fitnesinin
kasdedilmi olmas da caizdir. Bazlarnca bundan murad; Kabirde hayretler iinde

sorgu ve sualdir.Filhakika Buhan'de yle bir hads vardr:
Muhakkak ki siz kabirlerinizde deccaln fitnesi gibi; Yahud deccaln fitnesine yakn bir
fitne geireceksiniz.
Eu fitne kabir azabnn tekrar deildir. nk kajrir azab bu fitnenin zerine terettb
edecek teferruatdandr.gelince :
Fitne imtihan demektir. Bazan lm, yangn ve thmet gibi eylere de fitne denilir.
Mesih : Deccalda Hazreti sa'ya da tlak edilen bir isimdir. Yalnz bundan deccal
kasdedilirse ismi de beraber sylenir, Mesih ed-deccal denilir. DeccaVa mesih denilmesi
yeri dolad veya ld iin yahut gz silinmi gibi kr olduu iindir. Hazreti sa
Aleyhisselma ise annesinin karnndan yalanm olarak kt, yahut hastalara dokunduu zaman iyiletirdii iin, mesih denilmitir. Kamus sahib Haireii sa'ya TVTesih
denilmesinin vechi hakknda elli kavi toplandn sylerler. 773[773]
773[773]
400.
338/250- Eb Bekir-I addk radiyallah anhJden rivayet edilmi-dir ki; Reslllah
{S.A.V.)'e: Bana bir du retde namazmda onunla du edeyim demi; Hazreti Resul
Ekrem (S.A.V.) de :
Yarab, muhakkak ben nefsime ok zulmettim; gnahlar ise senden baka afvedecek
yoktur, binenaleyh beni senin indinden bir afv ile afv et, hem bana ac! nk ok
balayan ve acyan ancak serisin, de; buyurmulardr. 774[774]
Hads, Mftefekun aleyh'dir.
Hadsdeki kelimesi eklinde de rivayet olunmudur. Binenaleyh du eden hangisini

isterse onu syleyebilir.
kelimesi onun bykln ifade etmek iin eliflmsz (nekre) gelmidir. Yani ok
byk bir afv ve mafiret demektir. Bundan sonra yani senin indinden, demek o
bykl bir kat daha byktr. nk ;
Allah'dan gelen bir eyin bykl ve gzellii dil ile tarif edilemez.
Hads-i erif, namazda yerini tayin etmeden aleltlak duann meru olduuna delildir.
Kiinin kendi aleyhine zulm ikrar etmesi ben demin kendine zulmetmekten hli
kalmadn itirafdr. Hadsde bir dilek veya def-i bel iin Allah'a esma-i hsnas ile
tevessl etmenin crz olduuna iaret vardr. Bu tevessl dileine mnasip olan
ismullah ile yaplr. Mesel; mafiret dilerken Gafur ve Rahm isimleri, rzk isterken
Rzk ismi zikrolunur.
Kur'an-f Kerm ile Peygamber (S.A.V.)'in dualarnda byle isimler pek oktur. Hadsde
bir limden retmesini istemenin caiz olduuna da delil vardr. (Bahusus ierisinde
Cevmiu'l-Kelim denilen muhtasar ve mfit hadsler bulunan dualar.)
Teehhdden sonra okunacak du hakknda daha baka hadsler de vardnv Bunlardan

birkan aaya dercediyoruz:
1 Nes (215 303) Hazreti Cbir'den u hadsi tahrc etmidir:

774[774]
Reslllah (S.A.V.) namaznda teehhdden sonra :
Szn en gzeli Allah'n kelm, yolun en gzeli IVIuhammed'in yoludur derdi.
2 Eb Dvud (202 275) Ibni Mes'd (R.A.)'en u hadsi tahrc etmiadir:

Reslllah (S.A.V.) onlara teehhdden sonraki dualardan unu retmi:
Allahm, kalblerimizin arasn hayrla birletir. Bizim aralarmz islh et; Bizi selmet
yollarna ynelt; bizi karanlklardan nura (kararak) kurtar. Bizi grnen ve

grnmeyen ktlklerden ve fitnelerden rak eyle. Kulaklarmzda, gzlerimizde,
kalplerimizde, zevcelerimizde, ocuklarmzda bize bereket ihsan et. Bizi afvet, zira en
ziyde afveden, acyan sensin.
Bizi nimetine kredenlerden, o nimet sebebiyle onu verenlere senkr olanlardan eyle,
onu bize tam ver.
3 Yine .Eb Dvud Resul Ekrem (S.A.V.);in Sahabeden birine u suali sorduunu
tahrc etmidir:
Namazda ne okuyorsun? Dedi ki:
Teehhd ediyorum, sonra Alla hm gerekden ben senden Cenneti isterim;
Cehennemden de sana snrm diyorum. Ama ben ne senin fsldadn duay

becerebiliyorum, nede Muz'm.Reslllah (S.A.V.) :
Benle Muz da bunun etrafnda fsldanyoruz buyurdu.
Dendene: Mns anlalmayan fsltdr. Bunun etrafnda demekden murad: Cennetle

Cehennem etrafnda fsldanyoruz; yani Cenneti istiyor ;Cehennemden Allah'a
snyoruz demektir. Bunu Nevev (631 676) El-Ezkr- nda zikretmitir. Bu hads
duann istenildii ekilde yaplabileceine dellet eder. 775[775]
339/251- Vl b. Hucr radiyaah anh'den rivayet edilmidir. Demitir ki: Peygamber

775[775]
402.
(S.A.V.) ile birlikde namaz kldm. Sana :
Selm size ve Allah'n rahmeti ve bereketleri... diye selm verir; soluna da : selm size
ve Allah'n rahmeti
ve bereketleri, d'ye selm verirdi. 776[776]

Bu hadsi sahh bir isnatla Eb Dvud rivayet etmitir.
Eb Dvud (202 275) hadsi Alkame b. VaiZ'den o da babasndan rivayet etmitir.

Musannif (Et-Telhts) inde onu Abdlcebbar b. Vie nisbet etmi ve: Bu zt babasndan
iitmemitir diyerek hadsi inkta' ile illetlendirmi; burada ise sahh demidir.
Fakat Snen-i Ebi Davud'a, mracaat neticesinde hadsin Alka-mc b. Vi'den onun da
babasndan rivayet ettii anlalmtr. Binenaleyh mnkat ideildir. Musannifin

buradaki sahhlemesi dorudur, iki selm hadsini eitli yollardan onbe kadar sahabe
rivayet etmitir. Bunlarn iinde sahh-i ve haseni olduu gibi zayf
hatt metrukuda vardr. Ve hi birinde kayd yoktur. Bu kayd yalnz Vi'in rivayetinde
ve birde bni Mce ile bni Hibbn'-m tahrc ettikleri bni Mes'd rivayetinde vardr.
Vi hadsinin isnad sahh olduuna gre ziydenin de kabul gerekir. nk adaletli

olan
rvinin
ziydesi
makbuldr.
Bakalarnn
zikredilmemesi onun yokluuna, delil olamaz. '
rivayetlerinde
bu
ziydenin
ems'l - Eimme Serahsi ( 483) ile mam- Ruyni bu ziydeye kail olmulardr. Vaka
bni Salh (577 643) ziyde sabit olmamtr demisede Musannif buna amakda
ve: Bu ziyde tbni Hibbn'm sahihinde, Eb Dvud da ve bni Mce'de sabittir demektedir.
bni Mce bu hadsi u lfzlarla rivayet ediyor:
Resillah (S.A.V.) sana ve soluna : Selm size ve Allahm rahme-tyle bereketleri, diye
selm verir. Hatt yanann beyaz grnrd.
776[776]
Nevev (631 676): ziydesi mnferid bir ziydedirdemi; bunun zerine Hafz bni
Hacer bu ziydenin tariklerini aradr-m bir hayli yekn tutmulardr. afilerle,
Hanbeller dier birok ulem selm vermenin farz olduuna k olmulardr. Hatt
Nevev sahabe ve tabinden ve daha sonrakilerden mteekkil Cumhur-u ule-m'nm
kavli budur der.
Delilleri: bni Metfud hadsiyle namazn beceremeyen ztn hadsidir. Zira Reslllah
(S.A.V.) ona selm vermesini emretmemiti. Ha-ds-i erf hem saa, hem sola selm
vermenin vcubuna dellet eder. Cumhur'un kavlide budur.
Maliklere gre mesnun olan, yznn olduu tarafa doru bir kere selm vermektir.
mam- Malik'in delili Medne'lilerin amelidir.
mam- Malik'e usul fkhda: Mednelilerin ameli hccet olamaz diye cevap
verilmitir.
afiler'e gre iki tarafa ki selm verilir. Fakat bunlardan yalnz biri farzdr, dieri
mesnundur. Hatt Nevev : Kendilerine itimat dilen ulem yalnz bir Belm vermenin
vcubuna ittifak etmilerdir diyor. Eer bir selmla kalrsa yznn olduu tarafa
selm vermek mstehab olur. ki selm verirse birincide saa, ikincide sola bakar.
mamet afi (150 204)'nin delili: sonra bir tek selm verir cmlesiyle biteri Hazreti
ie hadsidir. Bu hadsi bni Hibbn ( 354) Mslim'in, art zere tahrc etmitir.
Fakat buna itiraz olunmu ve: bu hads ziydeyi isbat eden hadse maraza etmez. Zira
ziyde dil rviden olunursa makbuldr denilmitir. Hadsde geen :
Sashna soluna tbirlerinden murad : ki tarafa meylederek se-lm vermesidir. Nitekim

Hazreti Sa'd'n rivayetinde:
Reslllah (S.A.V.)'i; sana ve soluna selm verirken grdm; hatt yanann zerini
grr gibiyim denilmektedir. Bir rivayette ;
Hatt yanann/ beyazn gryorum denilmitir. Bu hadsi Mslim ile Nes tahrc
etmilerdir. 777[777]
777[777]
404.
340/252- Muire b. 'be'den rivayet edilmdirki;Peygamber tS.A.V.):Her farz

namazn sonunda :
Allah'dan baka Allah yoktur; yalnz o vardr. Onun eriki yoktur. Mlk onundur. Hamd
onadr, hem o hereye kadirdir. Allahm, senin verdiini men'edecek yoktur. Men'
ettiini verecek yoktur. Sen (in azabn) dan bahtiyarn baht bir ifade vermez;
derdi. 778[778]
Mttefekun Aleyh'dir. cmlesinden sonra Abd b.. Hmeydinrivayetinde:
Senin kaza ve hkmn reddedecek yoktur. cmlesi vardr. Tabern (260 360) Hz.
Muire'den baka bir yolla tahrc ettii rivayette cmlesinden sonra:
Diriltir, ldrr hem O.diridir; lmez. Hayr onun yedi kudretindedir- cmlesini
ziyde etmitir. Rvleri mevsukdur. Bu hadsin benzerini Bezz. sahh bir senedle
Abdurrahman b. Avf (R. A.) dan rivayet etmitir. Lkin onda :
Sabahlad ve akamlad vakit denilmektedir. cmlesinin mns :

Kmus'da:
Dbr:
Her eyin n tarafnn zdd, yani arkas Dbr:demektir.

Vaktin sonunda klnan namaz mnasna gelir.
Deber:
Bu sakin olarak (Debr) diye de okunabilir. Fakat vaktin sonunda klnan namaz
mnsna, kelims ( ^ ) ve ( ^ ) nin her ikisine zamme vererek okunamaz.
Bu Muhaddislerin Lhmdr.779[779]
Sen bir kimseye bir rzk veya baka bir ey hkm ve kaza buyurdun mu onu o
778[778]
405.
779[779]
Lahn: trab hatasdr.
kimseden menedecek bulunmaz dernektir. da yledir. Yani: Sen br kimseye bir eyin
verilmyeceini hkm ve kaza buyurdunmu artk o eyi ona verecek yoktur demektir.
Cedd'in mnsn yukarda grmtk. Buhar (194 256) diyor ki: Bunun mns
zenginliktir. Yani zengini senin azabndan dnyadaki mal mlk, oluu ocuu, azamet
ve saltanat kurtaramaz. Bunlar ona bir fayda vermez. Onu kurtaracak olan ancak ve
ancak senin fazlu keremin ve rahmetindir demektir.
Hads-i erf bu duann namaz snlarnda okunmasnn mstehab olduuna delildir.

nk bunda Allah' tevhd, yani birlemek, her eyi ona nisbet etmek, almay vermeyi
ona havale klmak vardr. 780[780]
341/253- Sa'd b. Eb Vakkas radiyaah anh'den rivayet edilmitir ki; Reslllah

(S.A.V.) her namazn ardnda u kelimelerle Allah'a snyordu:
Allahm gerekden ben cimrilikden sana, korkaklktan da sana snrm. mrn
beterine evrilmemden de sana snrm. Dnyann fitnesinden de sana snrm.

Kabrin arazndan da sana snrm. 781[781]
Bu hadsi, Buhari rivayet etmitir.
Gerek bu hadsde, gerekse yukarkinde tbiri gemektedir ki, namazn ardndan

demektir. Bunun namazdan kmazdan az evvel mnsna, yahut iyice namazdan,
ktktan sonra mnsna olmas ihtimal dahilindedir. Namaz mutlak zikredildii zaman
ondan farz kasdedilir. Cimrilikten Allah'a snmak hadslerde ok geer. Bundan murad
er'an, yahut adeten sarfedilmesi icabeden mal vermemektir.
Cbn: Korkaklk- demektir. Yani bireyden korktuu iin onu yapmamaktr. Eurada
kendisinden Allah'a snlan korkaklk, farz olan cihad ve harbi yapmaktan, iyilii emir
ve ve ktl nehyetmekten kanmaktr.
780[780]
406.
781[781]
(mrn beterine dndrlmek) ok ihtiyarlayp vcudun zayflamas ve akim azalmas

suretiyle bunayarak deta ocukluk devresine dnmektir.
(Dnyann fitnesin) den maksat, onun ehvetlerine, ziynetlerine gz alc gzelliklerine

kaplarak kendinden gemek ve niin yaratldn unutmaktr 782[782]. Tel Hazretlerinin
:
783[783]
Sizin mallarnz ve oluk ocuunuz ancak ye ancak "bir fitnedir yet-i
kermesinden murad da bu fitnedir. 784[784]
342/254- Sevbn radiyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir kh Reslllah

(SlA.V.) namazndan ktm defa estafrullah der ve:
Allahm selm sensin, selmetde sendedir. Mbareksin ey cell ve ikram sahibi;

derdi. 785[785]
NevevVnin (631 676) El~ 3zkr adl eserinde yle deniliyor: Bu hadsin
rvilernden biri olan Evza'ye istifar nasl olacak diye sormular : diyeceksin cevbn
vermitir.
stifar: Afvu mafiret dilemektir. Namazdan sonra AMah'dan afv dilemek - kulun ne
yapsa kalbi bir takm vesveselerle, htralarla megul olacandan - Allahna yarar bir
ibdet yapamyacama iarettir, te istifarla bu kusurlar bertaraf edilmeye
allacaktr. Selm kelimesiyle hem Cenab Hakk hem de kulunu tavsif etmek
Re'yi acizanemce dnya fitnesi bugn artk evcibhsma varmtr. Tarihin hibir devrinde
dnya fitnesinin demo^lunun bana bu gnk kadar bel kesildiini zannetmem. Bugn umum
beeriyetin ahlk temelinden kmtr.. tikat da buna muvazi olarak alabildiine kmektedir.
Beerin s.u perian halini grdke Hazreti Resul Kibriya'nn dnya
fitnesinden Allah'a
snmasnn ne kadar derin bir mn tadn daha iyi anlyor ve ondan tekrar tekrar Allah'ma
snyorum.
782[782]
783[783]
784[784]
407.
785[785]
Sre-i Enfal; yet: 28.

merudur. Allah'a selm denilmekten murad: Her trl noksanlklardan afet ve
bellardan salim oluudur. Bu kelime mastar olmakla- beraber Cenab- Hakkn onunla
vasfedilmesi mbalaa iindir.
cmlesinden maksat: Mutlak surette varlk ve fazilet sahibi demektir. Bazlar: Samimi
kullar iin kendisinde azamet ve ikram olan manasnadr, demilerdir. Bu sfat Allah'n
en byk sfatlarndan biridir. Onun iindir ki, ReslHah (S.A.V.) :
Y zeJ'celli vel ikram demeye devam edin buyurmulardr. Hazret! Peygamber namaz
klarken diyen bir adamn yanndan gemi ve :
Muhakkak namazn kabul edildi buyurmutur. 786[786]

343/255- Eb Hreyre radiyallah anh'en ReslHah (S.A.V.)'in (yle) dedii
rivayet edilmitir:
Bir kimse her namazn ardndan otuz kerre Allah' tebih eder; otuz kerre Allah'a
hamdeyler, otuz kerre de tekbir ederse ki bunlar doksandokuz eder yzn
tamamnda da, Allah'dan baka ilh yoktur. Bir o vardr; eriki yoktur. Mlk onundur,
hamd onadr. Hem O her eye kadirdir derse gnahlar denizin kDo- kadar bile olsa
yine afvedilir. 787[787]
Dier taraftan bir rivayette Tekbir otuzd'rttr denilmitir.Hads-i erifteki : Tebih
hamd ve tekbir lfzlardan murad: demektir. Mslim'in yine Ebu Hreyre'den dier bir
rivayetinde : Tekbir otuz drt. Denildiine gre, bununla yz tamam oluyor demektir.
Bazlar iki rivayetin arasn bulmu olmak iin bazan bunu, bazanda yukarda zikri
geen tehlili okur demilerse de makbul bir tevcih saylmam ve bununla mel eden olmamtr.
786[786]
408.
787[787]
409.
Hadsin Sebebi vardr ve udur : Fakir muhacirler ReslHah (S.A.V.)'e gelerek: Y
ReslaMah servet- samn sahihleri yksek dereceleri ve ebed nimetleri alp gitti
dediler. ReslHah (S.A.V.): Nedir O..,? dedi. Bizim kldmz gibi namaz klyorlar; oru
tuttuumuz gibi oru tutuyorlar. Fakat onlar sadaka veriyorlar; biz veremiyoruz: Kle de
zd ediyorlar biz edemiyoruz dediler. Bunun zerine Resll-lah (S.A.V.) :
Ben size bir ey reteyim mi? ki onunla.sizi geenlere yetiir; sizden sonrakileri
geersiniz, ve sizden efdal hi bir kimse bulunmaz. Ancak sizin yaptnz gibi yapan
mstesna? buyurdu. Hay hay dediler. Allahl tebih edin l hir... buyurdu. Tebihin
keyfiyetine gelince: Hads-i erfde zikredildii gibidir. Maamafih bazlarna gre otuz
kerre denilir ki, her lfz
olur.
tuz er kerre soyleneceinden mecmu' yine doksan dokuz
Buhar'nin yine Eb Hreyre'den rivayet ettii bir hadsde Yirmibe kerre tebih
ederler; onun bir misli kadar tah-md, bir misli kadar tekbir, bir misli kadar da lilhe il-.
lallh il hir. derler. Bylelikle yz tamam olur, buyrulmutur. Reslllah (S.A.V.)'in
namaz sonunda okuduu baz dualar aada sralyoruz:
1 Eb Dvud {202 275) Zeyd b. Erkam'dan u hadsi tahrc etmidir.
Reslllah (S.A.V.) her namazn ardndan: Allahm!.. Ey bizim rabbimiz ve her eyin
rabbi, ben ahidim ki Rab ancak ve ancak sen, bir sensin. erikin yoktur.
Allahm!... Ey bizim rabbimiz ve hereyin rabbi!... Ben ahidim ki Muhammed (S.A.V.)

senin kulun ve resulndr
Allahm!... Ey bizim rabbimiz, ve hereyin Rabbi, ben ahidim ki btn kullar kardedir.
Allahm!... Ey bizim Rabbimiz ve her eyin Rabbi!... Beni sana ve ehlime dnya ve hiretin
her saatinde muh-.lis kl.
Ey Cell ve ikram sahibi!... Duamz iit ve kabul buyur.
Allah en ycedir. Allah en ycedir. Allah en ycedir.

Allah yerlerin ve gklerin nurlandrandr.
Allah ycelerin ycesidir.
Allah bana kfidir. Hem.o ne gzel vekildir. Allah ycelerin ycesidir.
2 Yine Eb Dvud Hz. Ali (R. A./dan u hadsi tahrc etmitir:Reslllah {S.A.V.)
namazdan selm verdikten sonra:
Allahm! ileri geri ve ak kapal ilediim gnahlar, hat ettiklerimi ve senin benden
daha iyi bildiklerini bana bala! ilerleten Sensin, gerileten de sensin : Senden baka
lh'yoktur; buyururdu.
3 Yine Eb Dvud ile Nes {215 303 Ukbe b. mir'den u hadsi tahrc etmilerdir:
Reslllah (S.A.V.) bana her namazn ardndan muevvezt (Kul Euzu bir rabbil Felek
Kul Euzu bir rabbin Na) okumam emretti.
4 mam- Mslim (204 261) Bera'dan u hadsi rivayet ediyor:
Yarab, Kutlarn dirilttiin gn beni azabndan koru!
5 mam- Tirmiz (200 279) Hazreti Eb Zer'den u hadsi tahrc etmitir:
Reslflah (S.A.V.): Bir kimse, sabah namaznn ardndan diz kerek, konumazdan
evvel bir tek Allahdan baka Allah yoktur; Onun eriki yoktur. Mlk onundur. Hamd
onadr. Yaatr ve ldrr. Hem O her eye kadirdir. duasn n kerre okursa Allah ona
on tane sevab yazar ve ondan on tane gnah siler. Onun iin on tane yksek derece verir.
O gn her fenalktan ve eytandan mahfuz kalr. O gn ona hi bir gnahn erimesi

gerekmez. Yalnz Allah azze ve celleye irk komak mstesna; buyurdu.
Tirmiz: Bu hads garib hasen ve sahihtir demitir. Akam ile sabah namazna mahsus
byle bir hadsi mam- Ahmed b. Hanbel (164 241) de tahrc etmitir.
6 Tirmiz ile Nes Ama re B. ebb'den u hadsi tahrc etmilerdir :
Reslllah (S.A.V.) : Bir kimse akam namaznn arkasndan on defa Allahdan baka ilh
yoktur. Tek o vardr; eriki yoktur; mlk onundur. .Hamd da onadr. Yaatr ve ldrr.
Hem O hereye kadirdir, derse Allah ona bir takm melekler gnderir. Onu t
sabahlayncaya kadar kovulmu eytandan korurlar. Ve bu kelimeler sebebiyle ona on
sevab yazar, ondan, on mhlik gnah siler. Bu kelimeler ona on m'min kle denginde
olur; buyurdular. Tirmiz bu hads iin: hasen'dir. Bunu ancak Leys b. Sa'd'dan bili-
yoruz. Ama renin Hazretl Peygamber (S.A.V.)'den iitip iitmediini bilmiyoruz demitir.
Namazdan sonra salavt getirmek snnettir. Ve mmn cemaata kar dnmesi
hakknda ha-ds vardr. Bu hadsi, Se-mure b. Cundeb ve Zeyd b. Hlid rivayet
etmilerdir. Lfz yledir:
Reslllah (S.A.V.) bir namaz kld vakit yzn bize doru evirirdi. 788[788]
344/256- Muaz b. Cebel radiyallah anh'tien rivayet edilmitir k; Reslllah (S.A.V.)
kendisine:
Sana vasiyet ederim Muaz. Sakn her namazn ardndan Allahm sana zikr ve kr ve
gzel ibadet edebilmem hususunda bana yardm et demeyi brakma; buyurmutur. 789[789]
Bu hadsi, Ahmed, Ebu Dvud ve Nes kuvvetli bir senetle rivayet etmilerdir.
Nehyin asl tahrim olduuna gre bu kelimeleri namaz sonunda sylemek vacibojmak
lzm gelirse de vcuba kail' oan yoktur. Bazlar buradaki nehyi ird iindir derler.
Bazlar ise bunlar hassaten Muza vcibdir derler. Fakat ihtimalden bad (uzak) dr. Bu
kelimeler dnya ve hiret hayrna mm ve mildir.790[790]
345/257- Eb
mme 791[791] radiyallah .anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah salallah aleyhi ve sellem:
Bir kimse her farz namazn ardndan yet el-kr-siyi okursa onu cennete girmekden
788[788]
413.
789[789]
Eb mme (R. A.) : ys b. 8a'lebe el - Harisi pnsar, Bedir gazasna itirak edememise de
Reslllah {S.A.V.) kendisini annesinin hastal doaysiyle mazur grmtr. Bir de Eb mne el
Bahil vardr ki, Itnabmzn bacndaki qnc hadsde zikri gemii. Eb mme ismi mutlak sylendii
zaman buradaki anlalr. tekini anlatmak iin daima yannda Ivhilj sfatn sylerler.
790[790]
791[791]
lmden baka birey menetmez; buyurdular. 792[792]

Bu hadsi Nes rivayet etmi; bn Hibban sahhlemitir.Taberan bu hadse bir de
cmlesini ziyade eylemitir.
Bu hadsin bir benzeri de Hazreti Ali (R. A./dan rivayet edilmitir. Yalnz onda u ziyde
yardr:
Bunu kim yatana girerken okursa Allah onu kendi hanesiyle komusunun hanesi ve
daha etrafnda bir ka hane zerine emin klar.
Bu hadsi Beyhak (384 458) da rivayet etmi fakat senedini zaf bulmudur.
Hadsdeki cmlesinde hazif vardr. Muzaf hazf edilmitir.Cmle yani onu cennete
girmeden ancak lmemi olmas meneder. lm olsa hemen cennete girer demektir.
Bu ie yet-el Krsnin tahsis edilmesi esma-i ilhiye ile sfatlarnn asllarn ihtiva ettii
iindir. Zira bu yet vahdaniyyet, hayat, kayyumiyyet, ilim, mlk, kudret ve irde
sfatlarna mildir.
hls sresinde ise yalnz Rab tel hazretlerinin sfatlar zikredilmitir. 793[793]
346/258- Malik b Huveyris radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve sellem :
Beni namaz klarken nasl grdnzse yle kln; buyurdular.794[794]

Bu hadsi, Buhar rivayet etmitir.
Hads-i erif Reslllah (S.A.V.)'in gerek szlerinin, gerekse fiillerinin Kur'an- Kerimde
mcmel braklan yerleri izah ve tefsir hususunda beyan olacana dellet etmesi
792[792]
414.
793[793]
794[794]
415.
cihetiyle byk bir asldr. Buraya kadar grlen hadslerde olduu gibi bundada Resul
Ekrem namazda ne yapmsa ona uymann vcib olduuna delil vardr. Binenaleyh
namaza aid ne sylemi veya yapmsa mmetine de ayn eyleri yapmak vcibdir.
Ancak bunlardan bir ey tahsisine yarar bir delil bulunursa o mstesna.
Ulem bu hads zerinde uzun tartmalar yapmlardr.795[795]
347/259- Hmrn b. Husayn radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallaUah aleyhi ve sellem :
Ayakda kl, kadir deilsen oturarak, (nada) kadir deilsen yan st kl da olmazsa
im et buyurdular.796[796]
Bu hadsi Buhar (194 256) tahrc etmitir. Yalnz ondaki rivayet de sz yoktur.
Nes {215 303) dahi rivayet etmitir. Onun rivayetinde u ziyde vardr:
Eer kadir olamazsan srt st yatarak kl. Allah hi kimseye gcnden fazla bir ey
yklemez Dre Kutn ayn hadsi Hazreti Ali (R.A.)'en u lfzlarla rivayet eder:
Eer secde etmeye kadir oiamazsan im et ve secdeni rkundan daha fazla eyilerek
yap. (eer namaz klan) eer sa taraf zerine kilmaada kadir olmazsa, ayaklarn
kbleye doru uzatarak srt st klar.
Fakat bu hadsin isnadnda zaaf vardr. Hatt ravleri arasnda metruk olan vardr.
Musannif diyor ki: Bu hadsde im'n zikri gememitir, onu ancak Rafi rivayet
etmitir. Lkin Cabir hadsinde im zikredilmitir.
Kadir olursan ne ta aksi takdirde im ile kl ve secdeni rkundan daha fazla eyilerek
yap. Bu hadsi Beyhak de El - MaJrife'de tahrc etmitir. Ayn hads bn mer ile bn
Ab-bas'dan da rivayet edilmitir. Fakat ikisinin isnadnda da zaaf vardr. Bu hads-i erf,
farz namazn oturarak klnamayacana ancak kudreti olmamak gibi bir zrle oturarak
795[795]
796[796]
klnmasna msaade edildiine delildir. Zarar geleceinden korkulursa ma'zur

saylabileceini Taberanl (260 360)'nin rivayet ettii u hads beyan ediyor:
Eer bana bir meakkat gelirse oturarak klsn yine meakkatli gelirse yatarak klar.
Bu hadsin zahiri bir meakkatden velev ardan dolayida olsa oturarak namaz
klnabileceini gsteriyorsa da mesele ihtilafldr. Gemi de ayakda ba dnme ve
boulmakdan korkmak gibi eyler oturduu halde namaz klmay mubah klan
meakkatlardandr.
Hads-i erif oturmann eklini tyin etmemidir. Binenaleyh nasl oturulsa caiz olmak
icabeder. Nitekim buna kail olanlar vardr.
Hanefyyeye gre teehhdde oturur gibi oturabilirse oturur. Ve ellerini dizlerine koyar.
Bu olmad takdirde hads-i erifde gsterildii ekilde hareket eder.
Bazlar mutlaka teehhdde oturduu ekilde oturur diyorlar mamafih ihtilf, cfdl olan
hakkndadr.
Musannif Fcthu'l - brh de yle diyor: Efdl olan hakknda ihtilf edilmitir. Eimme
seseye gre bada kurmak efdldir. Bazlarnda uzanp oturmak, bazlarnda ise
ants zerine oturmak efdldir. Bu ekillerin hepsi hakknda hads vardr.
Hads-i erf, im imkn kalmad zaman baka bir ey vcib olmadnada dellet eder.
tmam-% afi'den baka gzle iaret etmenin vcib olduuna dair rivayet vardr.
mam- Zfer (110 150)'den de kalb ile im edileceine dir rivayet vardr. Fakat bu
bbda hadslerde birey yoktur. 797[797]
348/260- Cbir radiyallah anh'den rivayet edilmitir ki; Peygamber (S.A.V.) yastk
zerinde namaz klan bir hastaya :
Yast atarak kadir olabilirsen yer zerinde kl; aksi takdirde m et, secdeni
797[797]
417.
rkundan daha fazla eilerek yap; buyurdular. 798[798]

Bu hadsi, Beyhak kav bir senedle rivayet etmitir. Lkin Eb Hatim mevkuf olduunu
sahhlemidir.
Hadsi, Beyhak El-Ma'rife de Sfyan Sevr (97 161) tari-kndan tahrc etmitir.
Hadsde u ziyde vardr:
Onu att; hasta bir odun paras alarak zerinde namaz klmak istedi. Onu da ald da
att.
Bezzr diyor ki : Bu hadsi, Eb Bekir Hanef'den baka Sev-r'den rivayet eden

bulunduunu kimse bilmiyor.
Eb Hatime sorulmu; dorusu bu hads Cbirden mevkuf olarak rivayet edilmitir,

merfu demek hatdr cevabn vermidir.
Taberni (260 360} Tark b. ihab'dan buna benzer bir hads rivayet etmisede
isnadnda zaaf vardr.
Hads-i erif, hastann yere secde edemezse zerine secde edecei bir ey
arayamayacana delildir. Bylesinin ne ekilde hareket edecei beyn cdilmidir.

Ayakda klamayan, oturarak klacak, secdesini rkundan daha fazla eilerek yapacaktr.
Fakat rku ayakda yapmak mmknse onu ayakda ima edecek, secde iin oturacakdr.
Bazlar : Bu suretde secde iin de oturmaz; 'her ikisini ayakda ima ile yapar; sonra-
tcehhd iin oturur diyorlar. Bazlar bunun aksine olara;k : Her ikisini de oturarak
yapar; kraat iin ayaa kalkar derler.
Bazlarnca'bylesinden; kyam sakt olur; binenaleyh oturarak klar, ama ayakda

klarsa yine caizdir. Oturmak imkn yoksa rku, scdu ayakda ma eder;
diyorlar.799[799]
798[798]
799[799]
418.
Secde-i Sehiv Ve ir Secdelerden Secde-i Tilvet Ve kr Bab
349/261- Abdullah b. Bhayne radiyallah anfc'den rivayet edilmitir k; Peygamber

(S.A.V.) onlara leyi kldrm ve ilk ki rek'atde oturmayarak kalkm onunla beraber
cemaat da kalkm. Namaz bitirip cemaat selm vermesini beklemeye balaynca

oturduu yerden tekbir alm ve selm vermezden evvel ki secde yapm; sonra selm
vermdir. 800[800]
Bu hadsi, Yediler tahrc etmidir; lfz Buhar'nindir. Mslim'in bir rivayetinde : Her
secde iin oturduu yerden tekbir alr ve unuttuu oturuun yerine secde eder; cemaat
da onunla beraber secde eder buyurulmudur.
Ha-ds-i erif, unutularak ilk oturu terk edilirse onu secde- sehv tamamlayacana
delildir. Ve Hanefler'in mezhebi de budur.Resfllah (S.A.V.)'in :
Beni kHarken grdnz gibi kln emri birinci teehhdn vcib olduuna dellet
eder. Binenaleyh onu terk et'dii zaman sehiv secdesi yapmas; vcib terk edildii
zaman secde-i sehiv ile tamamlanacana delildir.
Bazlar : ilk oturu, vcib deildir. Zira vcib olsa secde-i sehiv ile tamamlanmazd.
nk vcib ancak bizzat ed etmekle denir de-milerse de onlarn bu istidlalleri

tamam deildir. nk -mam-v Ahmed (164 241)'in dedii gibi vcib olurda secde-i
sehivle tamamlanabilir. Hanefler'e gre secde-i sehiv vcibdir.
Malkiler'e gre snnettir. afiler'Ie, Hanbeller'e gre ise bazan vcib, bazan snnet
olur. Hatt Hanbeller'e gre mubah odluu yerler bile vardr. Tafsilt fkh
kitaplarmdadir.
Hads-i erfde. tekbir ald buyurulmas, Secde-i sehiv int de ihram tekbrinin meru
olduunu gsterir. Nakil' tekbri Buha-r'nin rivayetinde zikredilmemitir. Fakat

800[800]
Mslim'in rivayetinde yardr. (Oturduu oturuun yerine) cmlesi rvi tarafndan mdrecdir. Sahab bunu hal karnesiyle anlamdir.
Hadsde secde-i sehiv selmdan evvel yapldna delil vardr.. Aada selmdan sonra
yaplacana dir hads gelecektir. Mslim'in rivayetinde imama tbi olarak secde-i sehvi
cemaatn da yapmasnn vcbuna delil vardr.801[801]
350/262- Eb Hreyre radiyattah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki*:

Peygamber (S.A.V.) zeval sonrasnn iki namazndan birini iki rek'at kld. Sonra selm
verdi. Sonra Mescid'n ilerisindeki bir aaca gitti ve elini onun zerine koydu. Cemaatin
erisinde Eb Bekir ve mer'de vard. Onunla konumaktan ekindiler. Cemaatn
aceleci fakm (Mescid'den) kt ve acaba namaz ksaltld m? dediler. Peygamber
(S.A.V.)'in Zlyedeyn diye ard bir adam da (orada idi). Y ReslTlah, dedi.
Unuttun mu yoksa, Namaz m ksaltld? Resiiiah (S.A.v.) :
ksaltlmad; buyurdular.
Unutmadm
ve
(Zlyedeyn): Hayr muhakkak; unuttun dedi. Bunun zerine (Resll-lah iki rekt namaz
kld. Sonra selm verdi, sonra tekbir ald. Sonra evvelki secdesi gibi, yahut daha uzun
secde etti. Sonra ban kaldrd ve tekbir ald. Sonra ban koydu ve fekbir ald ve eski
secdesi gibi, .yahut daha uzun secde etti. Sonra ban kaldrd ve tekbir ald. 802[802]
Mttefekun aleyti'dir.
Lfz BuharV nindir.- Mslim'in bir rivayetinde: kindi namazn denilmitir. Eb

Davud'un rivayetinde: ReslElah (S.A.V.) Zlyedeyn doru mu Syledi? dedi. Cemaat
evei diye aret ettiler deniliyor. Bu rivayet Sahihhayn'da vardr. Fakat 1^)Us
lfziyledir.Eb Davud'un bir rivayetinde:
Allah bunu kendisine yzdeyz bildirmedike secde etmedi denilmektedir. 803[803]
801[801]
419.
802[802]
420.
803[803]
Baz zahat:
Aynn fethi, nnm kesri ve yann tedidi ile gnein zevliyle kavumas arasndaki
zamandr.
Bu zamann iki namazndan murad: le ile ikindidir. Nitekim Mslim'in : Eb Hreyre
(R. A./dan tahrc ettii rivayette namazn le olduu, baka bir rivayette ikindi olduu
bildirilmektedir. Kssa tekerrr etmitir denilerek bu rivayetlerin aras bulunduunu
aada greceiz. kelimesi batan harfinin fothns ile mehurdur. Fakat ra-nn
skuniyle ve sinin zamm ve rann skuniyle okumak ta caizdir. Buruda kafin zamm ve
adn kesriyle mehul okunmutur. Fakat kafin fethi ve adn zammiyle malm olarak
da rivayet edilmitir, ve ikiside sa-hhdir. Yalnz mehul rivayeti daha mehurdur.
iki elli demektir. Hadsin bir rivayetinde Hrbk~b. mir denilen bir adam denilerek
Zlyedeynin ismi de bildirilmitir. Bu ztn elleri uzun olduundan kendisine, Zlyedeyn.
lkab verilmiti. Sahabe-i Kiram'n ara-
smda bir de JH^lji Zimaleyn vardr. Zhr (124 ) vehme kaplarak bu iki- zt bir
saymtr. Maamafih ulem onun bu hatasn beyan etmilerdir. Zlyedeyn Yoksa
namaz m ksaltld? suliyle namazn Allah tarafndan yeni bir ter olmak zere
drtden ikiye mi indirildiini anlamak istemidir.
Bu hads-i erf zerinde, Usl-Fkhda ulem uzun mnakaa ve mbahasalarda
bulunmudur. En ziyde zeride duran da Kd -yz (476 544) ile bni Dakiki'l-Iyd
(625 702) omudur. Fakat burada maksat ondan kan fer hkm olduundan biz o
mnakaalara girimiyeceiz.
Hads-i erf, namaz tamam oldu zanniyle namazdan kmann onu bozmayacana; keza
unutularak veya namazn tamam oldu sanarak namazda konumann namaz
bozmayacana delildir. Selef ve Halef den bir ok ulemnn kavli bu olduu gibi mezheb
imamlarndan afi (150 204), Malk (93 179) ve Ahmed b. Hanbel (164 241) ile
hads imamlarnn mezhebi de budur.
Hanefier'le sair ulemya gre ise namazda konumak ne suretle olursa olsun mutlaka
namaz bozar.
Delilleri : bni Mes'ud ile Zeyd b. Erkam hadsleridir. Bu hadslerde konumann yasak
edildii bildiriliyor. Binenaleyh o hadsler buradaki Eb - Hreyre hadsini nesh

etmitir. Hanefler'in bu istidlallerine muhalifleri tarafndan cevaplar verilmi ve bni
Mes'ud hadsi Eb Hreyre hadsinden evveldir. Binenaleyh nesh iddias doru deildir,
sonra bn Mes'ud ve Zeyd b. Erkam hadsleri mmdir. Eb Hreyre hadsi ise namazm
tamam oldu zann ile konuanlara mahsustur. u halde bu hads o hadsleri tahsis eder;
denilmitir.
vermilerdir.
Bittabi
Haneflerde
muhaliflerinin
cevaplarna
mukabil
cevaplar
Hads-i erf, namaz slh etmek iin kasden konumann da namaz bozmayacana
delildir. Zira Zlyedeyn'in suali, Sahabe'nin evet demeleri namaz slh maksadiyle
yaplan konumalardr.
tmam- Malk'ten bir rivyete^gre imam olan bir kimse Peygamber (S.A.V.)'in
konutuu szlerle konuurda cemaata sorarsa namaz bozulmayaca gibi cemaatin de

verdii cevapla namaz bozulmaz.; Bunada:
Reslliah (S.A.V.) Namazn tamam olduunu tikad ederek konumutur Sahabe de
nesh olduunu tikad ederek konumulardr ki, bu takdirde yine tamam olduu itikad
hasl olmudur diye cevap verilmitir.
Hads namaz cinsinden olmayan fiillerin yanllkla yaplrsa ok bile olsalar namaz
bozmayacana da delildir. nk bir rivayette :
Reslllah mescidden karak evine gfmtr. Dier rivayette pKzgn br halde abasn
srkliyerek gitmitir deniliyor.
Cemaatin kmasda byledir, bunlar hep ok fiildir. mam- afi'nin mezhebi budur.
Yine Hads-i erfde namazdan selm vererek ktktan sonra uzun zaman bile gese yine
zerine bina 804[804] edilebileceine dellet vardr. Bu kavi mam- Mak'e nisbet edilirse
de ondan hret bulmamtr. Bazlarna gre namaza bina etmek mmkn olabilmek
iin aradan fazla zaman gememi olmas arttr. Bu zamanda kimisi bir rek'at klacak
804[804]
Bina etmek Bak. shf. 102 dip not.
kadar; kimisi bir namaz klacak kadar takdir etmilerdir.
Hads-i erf bu gibi aksaklklarn secde-i sehv ile vcben tamamlanacana, secde-i
sehvi cab eden haller ok bile ojsa bu secdenin bir defa yaplacana, ve secde- sehv'in
selm verildikten sonra yaplacana dellet ediyor, bu hususda daha sz gelecektir.
Birinci rivayetteki Zeval sonrasnn iki namazndan biri tbiri yerine Mslim (204
261)'in rivayetinde; kindi namaz denilmidir.
Sahihayn denilen Buhar ile Mslim'de hads lfz ile zikredilmidir. Eb Davud'un (202
275) rivayetinde ise
Cemaat evet dedi eklindedir. Eb Dvud diyor ki: lfzm yalnz Hammd b. Zeyd
zikretmitir. Yine Eb Dvud'd yerine Allah bunu kendisine yzdeyz bildirmedike

iki secde- sehvi yapmad denilmektedir.
Bundan murad : Allah iki rek'atda selm verdiini kendisine yak-nen bildirmedike
secde-i sehv yapmad demektir.1 Bildirme ya vahy ile yahut dnerek hatrlamak
suretiyle olmudur. Hazreti Eb Hreyrenin bu bbdaki mesnedini bilmiyoruz.805[805]
353/263- rarn b. Husayn radiyallah anh~'den rivayet edilmitir ki; Peygamber
(S.A.V.) kendilerine namaz kldrm da yanlm ve hemen iki (defa) secde etmi, sonra
teehhd yaparak selm vermidir. 806[806]
Bu hadsi, Eb Dvud ve Trmz rivayet etmi; Tirmiz onu Hasen bulmu; Hkim'de
rivayet etmi ve sahhlemitir.
Snen hadsinin siyakna baklrsa Reslllah (S.A.V.)'in bu yanlmas Zlyedeyn
hadsinde geen yanlmadr. nk orada Eb H fireyi hadsini yukarda .zikrettiimiz

ekilde sevk ederken cmlesine geldik de ; yle denilmidir :
805[805]
423.
806[806]
Muhammed'e yni Rav bn rne secde- sehvde selm verdi mi? denildi. Bunu
Eb Hreyre'den bellemedim. Lkin mran b. Husayn'-n : Sonra selm verdi dediini
haber aldm dedi. Yine Snen de mran b. Husayn'dan ayn Eb Hreyre hadsi gibi
bir hads rivayet edilmi; yalnz onda Reslllah {S.A.V.J'in rek'atda selm verdii ve
namazn ikindi olduu beyan olunmutur. Bundan dolay .: ihtimal kssa iki defa vuku'
bulmutur diyorlar.
Hads-i erf, secde-i sehvin namazn hemen akabinde yaplmasnn mstehab olduuna
dellet ediyor. nk tertip ve ta'kibe dellet eder. ile zikredilmitir. Bu secdede
teehhd yapld da aklanm ise de vcbuna kail olan yoktur. Hads de: Selm
vermenin meriyyetine de delil vardr. Bu cihet Musannifin hadsinde ak deilse de
mrn b. Husayn'm Srtendeki hadsinde sarahaten zikredilmitir. 807[807]
354/264-
Eb
Sad
Hudr
radiyaMah
ki:Reslllah salalah aleyhi ve selem :
anh'den
rivayet
edilmitir.Demitir
Briniz namaznda phe eder de m, drtm, ka kldn bilemezse pheyi atsn
ve namazn yaknen bildiinin zerine bina etsin. Sonra selm vermezden nce iki secde
eder. Be klm ise bu secdeler onun namazn tft yapar. Tamam klm ise eytan
atlatmak in olurlar; buyurdular. 808[808]
Secdelerin namaz ift yapmas, bir rekat yerini tuttuklar iindir. u halde drtl
namazlardan matlub ift ojmalar-dr. sterse drt rek'atdan fazla olsunlar.Tbiri, eytan
tezll, tahkir ve ona ihanet etmekden kinayedir. nk namaz klan artmtr. Asl.
ter'im lgatde burnunu topraa srmektir. Araplarler, ve bununla ihanet kastederler.
Hads-i erf, namaznda phe edenin yaknen bildii rek'atlar zerine bna etmesi
icbettiine delildir. Bylesine namazn sonunda iki tane secde-i sehiv vcib olur.
807[807]
424.
808[808]
Cumhur-u ulema ile drt mezheb imamnn kavilleri budur. Bazlar defa banageldikte namaz yeniden klar bir daha tekerrr ederse artk secde-i sehiv yapar derler.
Hads-i erf, namaznda mutlak olarak phe edenin; yani ister phe yeni olsun, ister
.eskidenberi bana geliyormu olsun hkmn beyn ediyor.
Hanefler ilk bana gelenle bu i adeti hkmne girmi olan arasnda fark grrler. Ve
ilk defa bana gelenin namaz iade etmesi lzmdr. Dieri aradrarak zan zerine bina
eder. Ziyde veya noksan olduuna zan dahi hasl olmazsa o zaman yaknen bildii ekall,
yani en az mikdar zerine bina eder. ayet her defa phe ettiinde dnp, bir zen
hasl ederken bir defasnda zan hasl olmazsa yine namazn yeniden klar derler.
Maamafih bu tafsilt mevz-u bahsimiz olan hads-i erif reddettii gibi mam- Ahmed
(164241)'in rivayet ettii Abdurrahman b. Avf hads"de reddeder.
Reslllah (S.A.V.) mi : Biriniz namaznda phe etdi de bir-mi kld ikimi? bilemezse
onu bir tutsun; ikimi kld m, bilemezse iki tutsun; m kld, drtm, bilemezse
tutsun; sonra namazn bitirince otururken selm vermeden nce iki secde yapsn;
355/265- Ibn 'Mes'ud radiyallah anh'den rivayet edilmdir. De-mdir ki: Reslllah
(S.A.V.) namaz kld. Selm verdii zaman kendisine:
Y Reslallah namazda yeni bir eymi hads oldu? denildi.

Nedir O? Buyurdu.
yle, yle kldn, dediler;
(bni Mes'ud) diyor ki : Reslllah (S.A.V.) hemen diz kt, kbleye kar dnd ve iki
secde yapt. Sonra selm, verd, sonra yzn cemaata doru evirerek:
u muhakkak ki namaz hakknda yeni birey zuhur ederse ben onu size haber veririm.
Ve lkin ben ancak sizin gibi bir insanm. Sizin unuttuunuz gibi unutuyorum.
Binenaleyh unuttuum zaman bana hatrlatn. Biriniz namaznda phe ederse doruyu
809[809]
425.
aradrsn. Ve onun zerine tamamlasn, sonra iki secde yapsn; buyurdular. 810[810]
Mttefekun aleyh'dir.
Buhar'nm bir rivayetinde: Tamamlasn. Sonra selm verir, sonra secde eder
denilmekte:
Mslim'in rivayetinde : Peygamber (S.A.V.) secde-i sehvleri selm ve kelmdan sonra

yapd denilmektedir. 811[811]
355/265- Ahmed, Eb Dvud ve Nes'nin Abdullah b. Ca'fer'den merfu olarak rivayet

ettikleri hadsde : Kim namaznda phe ederse selm verdikten sonra hemen iki secde
yapsn. buyrulmutur. Bunu bni Huzeyme sahhlemitir.
zahat : Reslllah (S.A.V.) drt rek'ath namazlardan birini be klmt. Bir rivayette
brahim Neha (11 95) fazla veya noksan kld demitir. (Doruyu aratrmak) ka
k4dn dnerek zarim glibiyle amel etmektir. Hadsin zahirine gre Ashab- kiram
Reslllah (S.A.V.)'e ziydede tabi' olmulardr. Binenaleyh hadsi erf cemaatin vcib
zannettii hususta imama tab olmas namazn bozmayacana delildir. nk
Peygamber efendimiz ashabna namaz yeniden klmalarn emretmedi. Fakat bu hkm

ashaba mahsustur. Zira asr- saadetde hkm deimesi mmknd. Onlar da deiti
sandlar. Ondan sonraki asrlarda hkmn deime ihtimli kalmadndan imam beinci
rek'ate kalkarsa cemaat imama tab olmayp bekler ve beraberce teehhd eder;
Beraberce selm verirler. Cemaate vcib olan budur. Hads-i erf, secde-i sehvin yerinin
selmdan sonra olduuna dellet ediyor. Yalnz burada : Reslllah (S.A.V.) namaz iinde
iken bilmemitir. Binenaleyh selmdan sonra secde etmesi delil tekil etmez denilebilir.
Filhakika secde-i sehvin yerini bildiren hadsler eitlidir. Bu sebeple mezheb
"imamlarnn szleri de muhtelif olmutur. Ba-*zi hads imamlar diyorlar ki; Secde-i
sehiv hadsleri oktur. Mesel: Bunlardan bir tanesi Eb Hrcyre hadsidir. Bu hads ka
rek'at kldn bilmeyip phe eden hakkndadr. Bylesinin iki secde yapmas o hadsle
810[810]
426.
811[811]
emrolunuyorsa da, secdelerin yeri zikredilmiyor. Eb Dvud (202 275) ile bni Mce
(207 275) 'nin rivayetlerinde secde-i sehvin selm vermezden nce yaplaca
bildiriliyor.
Secde-i sehiv hadslerinden biride Eb Said- hadsidir. Bunda secde-i sehvin yine
selmdan nce yaplaca gsteriliyor. Bu hadslerden biri de yine Eb Hreyre
hadsidir. Bunda secde-i sehvin selmdan sonra yapld grlyor. bni Buhaynede
secdenin selmdan nce yapj'd bildiriliyor.
Hadsler byle muhtelif olunca ulemnn re'yleri de muhtelif olmutur. Dvud-u Zahirye
(202 270) gre her hadsle yerinde amel olunur. Ona bakas kyas olunamaz. mam-
Ahmed b. Hanbel'e {164 241) gre secde-i sehvin selmdan sonra yapldn bildiren
hadsle o yere mahsus olmak zere amel edilir. Sair yerlerde secde, selmdan evvel
yaplr. nk bu bir dzeltmedir. Dzeltme bir eyin henz iinde iken yaplr. Bazlar
Namaz klan muhayyerdir. sterse selmdan nce secde eder, dilerse selmdan sonra
yapar diyor.
mam- Malk (93 179) meseleyi iki ksma ayrm: Ve ziyde kld iin secde
ediyorsa, selmdan sonra; noksan kld iin ise selmdan nce secde eder, demitir.
Hanefler'e gre secde-i sehiv selmdan sonra yaplr.
Delilleri : Sadedinde bulunduumuz ibni Mes'ud hadsinin Buhar ve Mslim'deki

rivyetiyle mam- Ahmed'in ziydesidir. Onlar selmdan nce yaplacan bildiren
hadsleri te'vil ederler.
afilere gre secde-i sehvin yeri selmdan ncedir. Bu hkme muhalif olan hadsleri
mensuh sayarlar. nk afi'ye gre selmdan sonraki secde-i sehiv nesh olunmutur.
Zhrl (124 ) Reslllah (S.A.V.) secde-i sehvi selmdan evvel de, sonra da yapmtr.
En son yapt selmdan ncedir demitir,
Secde-i sehvin yeri selmdan sonradr diyenlerin delillerinden biride mam- Almed,
Eb Dvud ve NesVnin tahrc ettikleri Abdullah bni Cafer hadsidir. Beyhak {384
458) diyor ki : Peygamber (S.A. V.J'den secde-i sehvi sefamdan nce yaptna ve
yaplmasn emrettiine dair hadsler rivayet ettiimiz gibi selmdan sonra yaptna ve
yaplmasn emrettiine dair de rivayetlerde bulunduk. Bunlarn ikisi de sahhdir. Ve
ahitleri vardr. Sylesek uzun tufar. Savaba en yakn kisinin de caiz olmasdr.
Arkadalarmzdan ounun mezhebi budur. 812[812]
359/266- Muiyre b. u'be radiyalah anh'en rivayet edilmitir ki: Reslllah
saalah aleyhi ve sellem :
Biriniz phe etti de iki rek'tte kalkt ve ayakda namazn tamamlad m artk devam
etsin ve iki secde yapsn. Eer ayakta tamamlamad ise otursun. Ona secde-i sehV
yoktur; buyurdular. 813[813]
Bu hadsi. Eb Dvud, bni Mce ve Dre Kutn rivayet ett. Lfz zaf bir senetle Dre
Kutn'mnd'r.
Hadsin zaf olmas btn tanklarnda Cbir Cuf'den rivayet edilmesindendir. Bu zt

zafdir. Eb Dvud (202 275) : Kitabmda bu hadsden baka Cbir Cuf'den hads
yokdur demitir.
Hads, secde-i sehvin yalnz birinci techhd terk edildii iin yaplacana, kyamdan
dolay yaplmayacana delildir. Zira: Ona sehiv yoktur buyurulmutur. Yalnz

secdelerin yeri gsterilmemitir. Ulemdan bir cemaatin mezhebi budur. Almed b.
Hanbel (U 241) ile bir takm ulemya gre ise; kyamdan dolay da secde-i sehiv
yaplr. nk bu bbda Beyhak (384 458)'nin Hz. Enes'dcn tahrc ettii u hads
vardr:
Enes,. yanllkla ikindinin son ki rek'atmdan kalkmaa davranm; cemaat tebih
etmiler, o da oturmu. Sonra yanld iin secde etmitir. Bu hadsi Dre Kutn (306
385) de tahrc etmitir. Fakat hep rivayetler Hz. Enes'in fiiline mevkuftur. Yalnz baz
tanklarnda Enes'inf Snnet budur. Dedii rivayet edilmitir. Ne de olsa
Mure hadsi buna tercih olunur. nk merfdur. Sonra bni mer'den yine merfu
olarak rivayet edilen u hads de onu te'yd eder:
812[812]
428.
813[813]
Otururken kalkmak, yahut ayakta iken oturmaktan baka yerlerde secde- sehiv
yoktur. Bu hadsi Dre Kutn, Hkim (321405) ve Beyhak (384 458) rivayet
etmilerdir.
Hadsde zaaf varsa da bunu te'yd eden bir ok hadsler ve fiiller rivayet edilmitir.
Bunlarn kimisi Reslllah (S.A.V.)'den, kimisi As-hab- Kiramdan sdir olmutur. Fakat
hi birinde secde-i "sehiv yapt veya emir ettii rivayet edilmemitir.
Nes bni Bheyne'den u hadsi rivayet eder:
Reslllah (S.A.V.) namaz kld ve iki rek'atda kalkt. Cemaat kendisine tebih ettiler.
Namazn bitirdii zaman iki secde yapt; sonra selm verdi.
tmam- Ahmed (164 241) ile Tirmiz (200 279)'nin taline- ettii ve Tirmiz'nin
sahhledii Ziyad b. Alka hadsinde: Bize Mure b. 'bc namaz kldrd. ki rek'at
klnca oturmadan kalkt. Arkasnda olan ona tebih etti o da onlara kalkn diye iaret
etti. Namazn bitirdii vakit selm verdi. Sonra iki secde yapt ve selm verdi. Sonra dedi
ki: Bize Reslllah (S.A.V.) byle yapt. Denilmekledir, ancak bu son rivayet kendisine
tebih edildii halde yine namazna devam eden hakkndadr. Binenaleyh secde-i sehvi,
teehhd terk ettii iin yapm olabilir. 814[814]
360/267- mer radiyallah anh'den Peygamber (S.A.V.)'in: mamn arkasnda olana
secde-i sehiv yoktur. ayet imam yanlrsa, nada arkasndakine de (secde

vardr.)Buyurduunu, duyduu rivayet edilmitir. 815[815]
Bu hadsi, Tirmiz ve Beyhak zayf bir senetle rivayet etmilerdir.
Dre Kutn (306 385) ayn hadsi Es-Snen> de baka lfzlarla tahrc etmitir. Onda
u ziyde de vardr:
mamn arkasnda olan yanlrsa ona secde-i sehiv yoktur. Ona man yeter.
814[814]
430.
815[815]
Btn bu rivayetlerde Harice b. Mus'ab vardr ki, bu zt zayfdr. Bu bbda bn

Abbasdan da bir rivayet varsa da rvileri arasnda metruk vardr.
Hads-i erif, imam'n arkasndakiler yanld zaman ayrca secde lzm gemiyeceine,
ona yalnz imam yanld zaman secde.lzm geleceine delildir. Hanefler'le afler'in
ve sair baz ulemnn mezhebi budur. Bazlarna gre imamn arkasndaki cemaat
yanlrsa, ayrca secde-i sehiv lzmdr. Bunlar secde-i sehiv delillerinde bu bbda bir
fark yaplmamtr derler. 816[816]
361/268- Sevbn radiyallah anh'dan, Peygamber (S.A.V.)'in : Her yanlma iin selm
verdikten sonra iki secde vardr. Buyurduunu duyduu rivayet edilmitir.817[817]
Bu hadsi, Eb Dvud ile bn-i Mce zayf bir senedle rivayet etmitir.
nk isnadnda smail b. Ayya olduunu sylyorlar. Bu zt hakknda ihtilf ve sz

edilmitir.
Buhar (194 256) : Hemehrilerinden, yani aml'lardan rivayet ederse sahihtir
diyor. Buradaki hadis de amllardandr. Binenaleyh ona zayf deyivermek doru

deildir.
Hads-i erf, iki meselenin delilidir:
1 Secde-i sehiv icab eden sebepler ok olunca ,her sebep iin ayr iki secde lzm gelir.
Bu kavi bni Eb Leyl (74 148)'dan naklolunur. Cumhur-u Ulem ise sebepler ne
kadar ok da olsa hepsi iin iki secde kafidir; diyor. nk Zlyedeyn hadsinde Hazret
Peygamber (S.A.V.)'in konutuunu, unutarak yrdn, ve selm verdiini
gryoruz. Halbuki yalnz iki secde yapmtr. Kavi fiilden evldr, denilirse cevaben :
Hadsde secdenin mteaddid yaplacana bir dellet yoktur. Hads her yanlana mm
ve mildir deriz. Binenaleyh bu hads, her kim namaznda hangi sebeble olursa olsun
yanlrsa ona iki secde yapmann meru olduuna dellet eder.
816[816]
817[817]
2 Bu hads secde- sehiv selmdan sonra yaplr diyenlere delildir. Bu bbda sz

yukarda geti. 818[818]
352/269- Eb Hreyre radiyallah anh'en rivayet edilmitir; Demitir ki: Reslllah

(S.A.V.) ile birlikte srelerinde secde ettik. 819[819]
Hads-i erf, secde-i tilvetin meru olduuna delildir. Ulem bu secdenin meriyyetine
icm' etmitir. htilf yalnz vcib olup olmadnda bir de secde edilecek yerler
'hakkndadr. Cumhur'a gre secde-i tilvet snnettir. mam- zam Eb Hanfe (80
150)'ye gre vcibdir. Sonra bu secde hem okuyana, hem dinleyene lzmdr. Bazlar
okuyan secde ederse dinliyene de secde etmek icab eder; aksi halde cab etmez demi;
dier bazlar, okuyan secde etmese bile dinleyene yine lzmdr demilerdir.
Secde cab eden yerlere gelince: mam- afi'ye gre mufassaldan mada yerlerde secde
cab eder. Buna gre secde cab eden yerler onbir our. Hanefler'le ir baz ulemya
gre ondort yerde secde edilir820[820]. Yalnz Hanefler Hacc sresinde tek bir secde
olduunu kabul ederler. Buna mukabil sresinin secdesini nazar- itibra alrlar: Ahmed
b. Hanbe (164 241) ile bir cemaata gre secde yerleri onbedir. Onlar sre-i Hacc'm
iki secdesiyle secdesini sayarlar. Acaba secde-i tilvetde de namazda olduu gibi taharet
vesaire artmdr. Bu cihet ihtilafldr.
Drt mezheb ulems ile sair bazlarna gre arttr. Bazlar art olmadna kail
olmudur.
Buhar; bni mer abdestsiz secde ederdi diyor. bni Ebi eyhe ( 234)'nin msned'in
de ise: bni mer hayvanndan iner ve su dker; sonra biner secdeyi okur ve secde
818[818]
431.
Bu ondrt yer unlardr: Araf, Ra'd, Nahl, Een sril, Meryem Hacc Furkn, Nemi. Secde ,Saad,
Fusset, Nesm, nikak ve tkra' sureleri.
819[819]
820[820]
ederd.i; abdest almazd deniliyor. a'b (6 ' 104) de bu hususda ona uymaktadr.
bni mer'den, temiz olmayann secde edemiyecei de rivayet edilmitir.bni mer'in

kavliyle fiilinin aras: Cnblkten temizlenmedike secde edemez eklinde cem'
edilmitir.Bu hadsi erif, Mufassal srelerde secde-i tilvetin yaplacana delildir.

Buradaki ihtilf aada gelecektir. 821[821]
363/270- bni Abbas radiyallah anh'den rivayet edilmitir Demitir ki: Sd,
secdelerin azimetlerinden deildir. Gerekden Resll-lh (S.A.V.)'i
ederken grdm.822[822]
srede secde
Yni hakknda secde emri vrid olan, yahud tevik edilen yerlerden deildir. Yalnz
Davd Aleyhisselmn secde ettii haber verilmi, Peygamberimiz (S.A.V.) de Aliah
Zlcell'in Onlarn beyanna uy yet-i kerime uyarak secde etmitir.
Hads-i erfde, mesnun olan eylerin bazs dierlerinden daha kuvvetli olduuna
dellet vardr. Reslllah (S.A.V.)'in :
Davd o secdeyi tevbe in yapt, biz de kr iin yaptk buyurduu rivayet edilmitir.
bn'-Mnzir { 236) ve bakalar Hazreti Al'den gzel bir isnad-la u hadsi rivayet
etmilerdir:
Muhakkak ki azimler vcib olan secdeler
dir Son sre hakknda bni Abbas'dan da rivayet vardr.
Bazlar: hakknda rivayet edilmitir, demilerdir. Hadsi, ( 234) tahrc etmidir. 823[823]
821[821]
432.
822[822]
823[823]
433.
364/271- bni Abbas'dan rivayet edilmitir ki; Peygamber (S.A.V.) sresinde secde
etmitir. 824[824]
Bu hadsi, Buhar rivayet etmidir.
Hads, mufassal srelerde secde edileceine dellet ediyor. Nitekim bundan nceki de
ayn eye dellet ediyordu. Burada muhalefet eden yalnz tmam- Malik (93 179) dir.
Malik'e gre mufassallarda secde edilmez. Mufassal hakkndaki ihtilf yukarda grm
ve Medine'ye geleli Hazreti Peygamberin mufassal srelerde secde etmediini bildiren
bn Abbas hadsiyle ve bir de aadaki hadsle istidlal etmitik. 825[825]
365/272- Zeyd b. Sbt radiyallah anh'den rivayet edilmdr. De-mdr ki: Reslllah
(S.A.V.)'e: Necm sresini okudum, onda secde etmedi. 826[826]
Zeyd b. Sabit Mcdne'lidir. Sreyi okumas da Medine'dedir.
mam-i Malik: Bu hads secde etmedi diyen Ibn Abbas hadsini te'yd eder diyor.
Mak'e Reslllah (S.A.V.)'in bazan secde edip, bazan secde etmemesi snnet olduuna
de.ldir diye cevab verilmidir. Zeyd hadsi secdeyi nefyediyor. Ibn Abbas hadsi ise
isbat ediyor. s-bat eden tercih edilir. 827[827]
356/273- Hlid b. Ma'dn828[828] radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
828[828] Hlid b. Ma'dn Radiyallah mh : Eb Abdilluh Hlid b. Ma'dn Yami ve Kela-'dir. Tbin'den olup
824[824]
825[825]
Hacc sresi iki secde le faziletlendirildi. 829[829]

Bu hadsi, Eb Dvud mrseller arasnda rivayet etmidir. 830[830]
366/273 -a Bu hadsi, Ahmed ve Tirmizi mevsul olarak Ukbe b. mir'den rivayet
etmilerdir. Tlrmiz : Kim bu secdeleri yapmayacaksa O sreyi okumasn cmlesini

ziyde etmitir. 831[831]
Hadisin senedi zayfdr.
Musannif bu hadsi Eb Davud'un mrselleri arasnda rivayet ettiini yazyorsa da hads
Eb Davud'un Snen inde mrsel deil, merf olarak Ukbe b. mir'den bu lfzlarla
rivayet olunmutur.
Y Reslallah! Hacc sresinde ki secde mi vardr? dedim.Evet, dedi. Onlar kim

yapmayacaksa okumasn. Hads merf rivayet edilmi iken onu mrsel gstermek acib
ise do Ahmed'in rivayet ettii hadsde musannif onu mevsul olarak da rivayet etmitir.
TirmizVnin rivayetinde Hadsin Senedinin zayf olmas, rviler arasnda bni Leha'mn
bulunmasndandr. Bu hadsi yalnz bu zt rivayet etmidir diyorlar. Ancak Hkim
(321 405): Bu bb-daki rivayet mer'in, bni mer'in, bni Mes'ud'un, bni Abbas'm,
Ebd-Derda'nn, Eb Musa'nn ve Ammr'n kavilleriyle sahih olmu-dur diyerek bu
hadsi te'yd eder. Fakat bu zevatn rivayetleri hep kendilerine mevkuftur. Hadsi
Beyhak (384 458) de El-Ma'rife de Hlid b. Ma'dn tarikiyle rivayet ettii hadsle
te'yd eylemitir. Bu hadsle Hacc sresinde yalnz bir secde vardr;.diyen Eb Hanfe'-ye
vesir fukahaya red -vardr.
Onlar kim yapmazsa o sreyi okumasn ifadesi de o yerlerde secde etmenin
Humu.sludur. IN'yffanber (S.A.V.)'in ashabndan yetmi kii ile grdn denistii1. Kendisi amllarn
ntemodlerin-dendir. 104 ve bir rivayete gre tarihinde vfat t-1 mistir.
829[829]
830[830]
meriyyetini tekd eder. Hads secde vcibdir diyenlere delildir.832[832]

368/274- mer radiyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k :
Ey Ns! Gerekten biz secde (yetine) rastlyoruz. Kim secde ederse muhakkak
(snnete) isabet etmitir. Kim secde etmezse ona da bir gnah yoktur. 833[833]
Bunda : Muhakkak ki, Allah Tel secdeyi farz klmamtr, ancak biz dilersek o baka
ziydesi de vardr.
Bu hads,. El-Muvatta dadr.
Hadsde, Hazret mer'in secde-i tilveti vcib grmediine dellet vardr. Ancak biz
dilersek o baka tbirinden anlalyor ki, secdeye balayana onu bitirmek vcibdir.
nk secdenin farz olmad hallerden istisna edilmitir. Binenaleyh farzdr. Fakat
buna istisna, munka't'dr dive itiraz olunur.834[834]
369/275- bn! mer radiyalah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Peygamber {S.A.V.) bize Kurban okurdu. Secde yeti zerine urad zaman tekbir alr
ve secde ederdi, biz de onunla brlikde secde ederdik. 835[835]
Bu hadsi, Eb Dvud hafife bir senedle rivayet etmitir.
nk rviler arasnda Abdullah E-Amti vardr ki, bu zt zayfdir. Hkim (321 405)
bu hadsi Abdullah'dan rivayet eder. Bu zt Sika'dr.
832[832]
435.
833[833]
834[834]
Hads-i erf, secde-i tilvetde tekbir almann meru olduuna dellet eder. Bu hads
Sevr (95 161)inin houna gidiyordu, Eb Dvud (202 275 : Houna gidiyordu.
nk tekbir ald diyor... Bu tekbir ftitah tekbiri mi, yoksa nakl tekbiri midir?
bilinemiyorsa da ftitah tekbiri olmas ihtimale daha yakndr. u kadar var ki, baka
tekbir zik-rcdilmedii- iin nakl tekbiri yerine de geer.
Bazlar nakl iin ayrca tekbir alr; nk zikredilmemesi bir delil olamaz diyorlar. Hatt
bazlar teehhd eder; selm bile verir demilerdir.
Hads, dinleyene de secde-i tilvet icabettiine delildir. nk biz de onunla birlikde

secde ederdik deniliyor. Bu szn beraber klanlar ile biri namazda biri namaz dnda
olana mul ayndr.
Secde-i tilvetde u zikrin meru olduu rivayet edilmitir.
Yzm kendisini halk edip, ekillendirene, (O yzmn) kulan ve gzn kudret ve

kuvvetiyle yarada-na secde etti.
Bu hadsi, mam- Ahmcd (164 241) ile snen sahipleri, Hkim (321 405) ve
Bcyhak (384 458) tahrc etmiler; bni Seken (294 353) onu sahhlemi ve sonuna
lfzn ilve etmitir. Hkimde sonuna: Haliklarn en1.gzeli olan Allah ne sanldr
baresini ilve etmitir, bni Abbas hadsinde yle deniliyor:
Reslllah (S.A.V.) secde-i tilvetde : Allahim! Bana bununla senin indinde mkfat
yaz! Onu senin indinde benim iin birikmi mal yap. Onun sebebiyle benden gnah indir.
Onu kulun Dvud'dan kabul ettiin'gibi benden de kabul et. 836[836]
370/276- Eb Bekre radiyalah anh'en rivayet edilmitir ki : Peygamber (S.A.V.):

Kendisini sevindirecek bir ey geldimi Allah iin secdeye kapanrd. 837[837]
Bu hadsi, Nes mstesna, Beler rivayet etmidir. Hads-i erf secde-i krn meru
836[836]
437.
837[837]
olduuna delildir.
mam afi (150 204) ve Ahmed b. Hanbel'in (164 241) mezhebi budur. mam-t
Malik (93 179)'in re'yi yle deildir. mam- zam Eb Hanfe {80 15)'den mubah
olduuna dair rivayet vardr. Hads-i erf, meru grenlere delildir.
Resul Ekrem (S.A.V.) sresi yetinde secde etmi ve:
Bu secde bizim iin krdr buyurmulardr. Secde-i kr iin taharetin art olup
olmad ihtilafldr. arttr diyenler bulunduu gibi deildir, diyenler de vardr. Ancak
Secde- kr namaz deildir. Binenaleyh taharet bundan dolay art deildir

diyenlerin kavli kabule daha yakndr.
Secde-i krn hikmeti : Bir nimete nail olmak, yahut bir fenaln da olmasdr. 838[838]
371/277- Abdurrahman b. Avf radiyalah anh''den rivayet edilmitir. Demitir ki :
Reslllah (S.A.V.) secde etti. Ve secdeyi uzatt. Sonra ban kaldrarak dedki:
Gerekden bana Cibril geldi de beni mjdeledi. Bunun zerine bende Allaha kr iin
secde ettim. 839[839]
Bu hadsi, Ahmed rivayet etmi, Hkim sahhlemitir.

Mjdenin tefsiri yle nakledilmitir :
Kim Peygamber (S.A.V.)'e bir salt eylerse onun sebebiyle Allah ona on salt eyler.
Bu hadsi, mam Ahmed (164 241) el-Msned de birka yolla rivayet etmidir.
Yukardaki Abdurrahman hadsini Bezzr ve bni Eb sim da tahrc etmilerdir. Beyhak

(384 458) : Bu bbda Cbr, bni mer, Enes, Cerr ve Eb Cuhayfe'den hadsler
838[838]
839[839]
438.
vardr diyor.840[840]
372/278- Ber b. zib radiyallah anh'den rivayet edilmidir k; Peygamber (S.A.V.)
Ali'yi Yemen'e gndermdir. Ve hadisi anlatarak; Demidir ki : Ali onlarn mslman
olduklarn yazd. Reslllah (S.A.V.) mektubu okuyunca bunun iin Allaha kr olmak
zere secdeye kapand. 841[841]
Bu hadsi, Beyhak rivayet etmitir.

Asl Buhar'dedir.
K'b b. Mlik'in tvbesi hakknda Allah yet indirdii zaman secde tmesi dahi bu
mndadr. Anlalyor ki, bu secdenin meru olduu aralarnda ma'lm imi. 842[842]
840[840]
841[841]
2.CLT
BULUUL- MERAM
bn Hacer el-Askalan
Snmez Yaynlar
Tetavvu' Namaz ..................................................................................................................................... 2
Cemaat Namaz Ve mamlk Bab ............................................................................................. 18
Yolcu Ve Hastann Namaz ............................................................................................................... 35
Cuma Bab ................................................................................................................................................ 42
Korku Namaz Bb ............................................................................................................................. 57

Bayram Namazlar ............................................................................................................................... 60
Ksuf Namaz Bab ............................................................................................................................. 69
stisk' Namaz Bab .......................................................................................................................... 74
Yni Giymesi Hell Ve Haram Olan Elbise Bab ..................................................................... 79
Cenazeler Bahsi .................................................................................................................................... 84
ZEKT .....................................................................................................................................................................115
Sadaka-i F tr Bab...........................................................................................................................131
Nafile Sadaka Bab ..............................................................................................................................134
Sadakalarn Taksimi Bab ...............................................................................................................139
ORU BAHS .........................................................................................................................................................142

Nafile Oru Bb' Ve Yasak Orular ............................................................................................159
tikaf Ve Kyam- Ramazan Bab ..................................................................................................166
HAC BAHS ...........................................................................................................................................................170

Mikatlar Bab ........................................................................................................................................177
hramn Vecihleri Ve Sfat .............................................................................................................179
hram Bab .............................................................................................................................................180
Haccn Sfat Bab Ve Mekke'ye Giri .........................................................................................189
Hacc'n Kazas Ve hsar Bab .........................................................................................................204
Tetavvu' Namaz
Tetavvu' namazndan murad : Nafile denilen nan. Nafile lgatta ziyade demektir. eratte
ise, farz, vacib ve olmayan bir eyi yapmaktr. Snnet ile. nafile arasnda umum ve
husus-u mutlak vardr. He* snnet nafiledir. Fakat her nafile snnet deildir.
rnbll' (1069) Drer haiyesinde yle diyor : utmam Ebu Zeyd dedi ki: Nafile
ibadet farzlarda yaplan noksanl tamamlamak iin meru' olmutur. Zira kul, derecesi
ne kadar ykselirse ykselsin, hata ve taksirden hli deildir. Hatta bir kimse farz hi
kusursuz kilabilse, snnetleri terk ettii iin muahaze olunmaz.
Kyamet gnnde ameller tartlrken, yaplan farz ameller m-zn doldurmazsa,
onlardan kalan an nafilelerle doldurulaca hads-i erifle beyan olunmutur. Bu

sebeple" btn ibadetlerin nafilesi vardr. Bunlar hep arzettif imiz maksada mebn,
meru olmulardr. Binenaleyh farz ibdetleri yapanlar bunlardan da asla gaflet
etmemelidirler. Son zamanlarda birok kimselerin snnet namazlar terk etmek
istediklerine bizzat hid olmaktaym. Bu zevat snnetleri brakp, onlarn yerine kaza
namaz klmay bahane ediyorlar. Bizce buna asla lzum yoktur. nk namaz kaza
etmekle vk Allah'a olan bor denecektir. Fakat bu sefer snnetleri terk etmekle
Reslilah'a kars yeni bor kaps alacaktr.
Malmdur ki, Te Hazretleri kendi rzasn Rcsl- Zian'mn rzasna talik etmitir.
Hal byle olunca bize den hem kaza namazlarn hem de vakit snnetlerini klarak iki
taraf da raz etmeye almaktr.
Bir takmlar da nafile Hacca atyorlar. Bir adam bir defa hac edip borcunu dedi mi
artk hacca gitmemeli, oraya sarf edecei paray memleketin, milletin yararna harcamah
imi. Bizce bu da sakat bir dncedir. nk her eyden evvel bu fikre zhip olanlar bu
noktada dini ykmak isteyen din dmanlar iie farkna varmadan birlemi oluyorlar.
Yni nafile hac iin dinimizin dman ne dnyor ve sylyorsa; dostu da ayn eyi
sylyor demektir. Bu ise dnini seven bir msmana asla yakmaz.
Saniyen: bu dereceye" decek olsa, r hazretleri ya bu nafile hacc hi meru klmaz,
yahut meru klsa bile onu ôn derece sk kayd ve artlara balard. Byle bir ey
bilmiyoruz. Bilkis btn eimme- kiram defalarca nfie haccetmiler, bizlere de
tevikte bulunmulardr.
Slisen : yle bir zamandayz ki birok mslmanlar maalesef farz ibadetleri bile
brakmann resini aramaktadrlar. Binaenaleyh byle bir zamanda biz onlarn
kulaklarn ibdetlerinizi yapn sesleriyle doldurmak mecburiyetindeyiz. Tki bunlar
yapmaktan baka re bulunmadna inanarak ibadete yatsnlar. Bilkis kulaklarn
unu yapmayn, bunu brakn sedalaryla okarsak; beklediklerimiz de geliyor; diye

sevinirler ve daha ziyade geverler. Fakirler, muhtalar vesaire yararna yaplacak hayr
ilerine gelince: Bunlar mutlaka ibdetlerden kesmek lazmsa, buna mnasip olan
ibdet zekttr, sadakadr, rdr. Bize yle gelir ki zengin mslmanlar zektlarn
tam verseler zekt .alacak eh bulmakta hayli glk ekerler. Bizce menedilecek yol hac
yolu deil, Avrupa'ya, Amerika'ya daha bilmem nereye gtren sefahat yoludur.
Elhsl : Mslman olan hangi ibadetten kssam diye dnmeye cefc, hangisini daha
fazla yapsam diye abahyacaktr.
Baz fkh kitabarmzda nafilelerin hkmet-i meruyyeti beyan. edilirken, eytann
tamam kesmek iin meru olmutur. tbiri de kullanlmtr. nk eytan daha ziyade
mut kullara musallat olur ve onlara vesvese vererek farz ibadetleri yaptrmamaya
alr. Bu abalama karsnda farzdan nce ve sonra, farz olmayan ibadeti bile yapmak
elbette onu gayzndan atlatr. 1[1]
383/279- Rebiat'bn K'b - Eslem Radiyallahu anhden rivayet- edilmitir. Demitir ki:
Reslullah {S.A.V.) bana :
ste, dedi.
Ben de senden cennette refakatini dilerim dedim.

Bundan baka (bir istediin) var m? dedi.
Dileim bundan baret, dedim.
1[1]
Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/5-6.
O halde nefsinin murad iin ok nafile klmakla bana yardm et; buyurdular. 2[2]
Musannif merhum scd kelimesini nafile namaz manasna alm ve hads-i erifi
nafileye dell getirmitir. Secdeyi kendi mnasna kullanmaktan Musannifi men'eden
karne-i mni, yalnz bana secde etmenin matlp bir ey olmamasdr. Zra Reslllah
(S.A.V.) namazsz secde etmezdi. Scd kelimesi farz namaz manasna da gelebilirse de
fara namazlar her mslmamn borcu olduundan burada nafile namaz mnasna
alnmtr. Zra Reslllah (S.A.V.) Hz. Reba'y umduuna nail klacak hussi bir eye
"rad etmek istemiti.
Hadsteki kelimesi iki trl okunmutur. Birincisine gre; hemze ile in ikisi de stndr.
Yani hemze istifham iin, da tfadr. Bu takdirde mna yle olur.
Cennetde benimle beraber olmay istemek pek byk bir eydir. Buna nail olmak
gtr. Olur ki sana verilmez. Binenaleyh bununla birlikte baka bir ey de iste;
kinci kratde kelime; eklinde okunmutur. Yahut demektir. Bu takdirde mna :
Benimle beraber olmay brak da baka bir ey iste. nk o pek g bir eydir demek
olur.
Hads-i erfte Hz. Reba'nin man- kmil sahibi, mertebelerin ve isteklerin en byn
gzne kestirecek kadar li himmet dnyaya ve dnya ehvetlerine metelik vermeyen
bir zhid olduuna dellet vardr. Byle zt hakknda ise, amellerin en makbul namaz
olaca iin Resl- Ekrem (S.A.V.) muradna ermesinin ancak ok namaz klmakla
mmkn olacan bildirmitir.
Ebu Bekr-i Beyhak (384 - 458) mnctmda yle diyor: Nefsimin; Rabbisi kendisini
yarataldanberi mr secdede gese, yine azdr. 3[3]
2[2]
3[3]
Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/7.
374/280- bni mer Radiyaah anhmadan rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
Sallaliah Aleyhi ve Sellem'den on rek'at (namaz) belledim. ki rek'at leden evvel, iki
rek'at da leden sonra, ki rek'at akam namazndan sonra evinde, iki rek'at yatsdan
sonra evinde, iki rek'at da sabah namazndan evvel..>> 4[4]
M tef ek un aleyhdir.
Buhar ile Mslim'in bir rivayetinde : ki rek'at da Cum'adan sonra evinde,
Mslim'in rivayetinde: Fecir doduktan sonra hafif iki rek'attan baka namaz
klmazd. denilmektedir.
Akam, yats, ve cum'amn snnetlerini (evde) diye kaytladna gre, dierlerini
mescidde kld anlalyor. Hazret Peygamber (S. A.V.) sabah namaznn snnetini de
evde klard. Hvinin onu zikretmemesi herhalde mehur olduu iin lzum grmedi
indendir. Vk Cum'amn snneti ile rek'at says oniki oluyorsa da bni mer (R.A.) in
on rek'at belledim demesi gnlk namazlara nazarandr. Mslim'in yalnz rivayet
ettii hafif iki rek'at, on rek'atta dhildir. Bu rivayet, klnan iki rek'atn hafifliini, ve
fecir doduktan sonra bunlardan baka nafile klmaz idini ifade ediyor ki Hanefilerle
mam-% Mlk'in (93 -179), afi (150 - 204) nin ve baz ulemnn mezhebi de budur.
Hatt mam-% Mlik'ten bu iki rek'atta yalnz fatihann okunaca rivayet edilir. Zira
sre veya yet zam ederse, hafiflik .tasavvur edilemez. Ulemdan bazlar Hz. ie (R.
Anha) nn;
O kadar abuk kld ki bilmem fatihay okudu mu demesine bakarak bu iki rek'atta
hibir ey okumaz; yalnz tekbr alr; azck durur, rka gider diyorlar. Fakat bu kavi
merduttur. nk Kz. e'nin sz mbala iindir. Fecr doduktan sonra u iki

rek'attan gayr nafile klmak mekruhtur, diyen Hanettlern delili bu hadstir. Sabah
namaznn snneti mam- Mlik'ten maada btn mezhep imamlarna gore son derece
mekket bir snnettir. Hatt mam- am'dan (80 - 150) bir rivayete gre zrsz
oturarak klnamaz. Onun iin vaciptir diyenler bile olmutur.
Bu hads nafilelerin farz iin klndna delildir. Nitekim bun-, larn farzlardaki
4[4]
noksanl tamamlamak iin meru olduunu babmzn banda zikretmitik. tnam-
Ahmed bin Hanbe (164 - 241) Ebu Dvud, (202 - 275), bni Mce (207 - 275) ve
Hkim'in (321 -405) tahric ettikleri Temm'ed Dri hadsinde yle buyrulmutur.:
Hz. Temim demitirki: ReslJah SallaUah Aleyhi ve Selle/n: Kyamet gnnde

kulun ilk hesaba ekilecei ey namazdr. Eer onu tamam kld ise kendisine tam
yazlacak; tamam klmad ise Allah meleklerine :
Bakn kulumun bir nafilesini bulursanz onunla farzn tamamlarsnz; buyuracak;
sonra zekt da byle muamele grecek. Sonra btn ameller buna gre ele alnacaktr;
buyurdular. 5[5]
375/281- ie radiyalahil anhdan rivayet edilmitir ki; Peygamber Sallaliah Aleyhi

ve Sele7H leden evve! drt, sabahtan nce de iki rek'at (nafile namaz)
brakmazd. 6[6]
Bu hadisi. Buhar rivayet etmitir.
Hads-i erif yukarda geen bni mer hadisine mnf deildir. nk buradaki
ziydeyi Hz. ie biliyor, bni mer bilmiyor; demektir. Ve caizdir ki bni mer
hazretlerinin rivayet ettii iki rek'at burada Hz. e (R. Anha) nn zikrettii drt
rek'atda dhil olsun. nk Resllan (S.A.V.) 'in bunlar ikier klm elmas ve ibni
merlin yalnz iki rek'atn grmesi mmkndr. Maamafih o iki rek'atm baka namaz
olmas ihtimali de vardr. Nitekim Eb Davudi Tirmiz tbni Mce ve bni Hvzeyme (223 311) nin rivayet ettikleri Ebu Eyyb hadisinde yle buyrulmutur:
le namazndan nce aralarnda selm olmamak zere klnan drt rek'at namaz in
gk kaplar alr.
Tabern (260-360) nin El- Evsf nmndaki eserinde rivayet
ettii Enes hadisinde dahi:
leden evvel klnan drt rek'at namaz, yatsdan sonra klnan misli gibidir. Yatsdan
5[5]
6[6]
sonraki drt rek'at ise Kadir gecesinde klnan misli gibidir. buyurulmudur. Bu iki
hads Ibn mer (R.A.) m rivayet ettii iki rek'atin ie (R. Anha) hadsndeki drt
rek'attan baka olduunu te'yid ederler. u halde Hz. Peygamber (S.A.V.) leden evvel
alt rek'at nafile klm oluyor. Fakat bazan drt, bazan iki klm olmas da ihtimal
dahilindedir. Bu takdirde Hi. e drt kldn rivayet etmi bni mer de iki kldn
haber vermi olur.7[7]
377/282- Bu da ondan rivayet edilmitir. 73. Anha; demitir ki: Peygamber Sallallah
Aleyhi ve Sellem nafilelerden hibirine sabah namaznn iki rek'atna gsterdii dikkat
ve muhafazadan daha iddetlisini gstermezdi. 8[8]
Bu hads, Mttefekun aleyhtir. Mslim'in rivayetinde:
Sabahn iki rek'at dnya ve dnyadaki hereyden daha hayrldr buyrulmutur.
Resul l I ah (S.A.V.) in sabah namazmm iki rekat snnetim hazerde olsun, seferde olsun
brakmad sabit olmutur. Bundan dolaydr ki Hasan-t Basr (21 - 110) hazretleri
vcbuna kail olmutur,
Mslimin rivayeti yine Hz. ie'den olup, merf'dur. Bu rivayette zikri geen dnyadan
murad yeryzdr. Dnyadaki her eyden rnaksad da; dnyann nimetleridir.
Hads-i erif sabah namaznn Tnnetini klmak iin terip ve tevike delildir. Bu iki
rek'atn vacip olmad da ayn hadisten anlalmaktadr. nk vacip olsa. terk edildii
zaman azap olunaca zikredilirdi.9[9]
379/283- rnm'l - M'minin mm Habbe RadiyaUdh anh-dan rivayet edilmitir.

Demitir ki; Reslllah Salalah Aleyhi ve Sellem :
9[9] Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/10-11.
7[7]
8[8]
Bir kimse gn ile gecesinde oniki rek'at namaz klarsa, o namazlar sayesinde ona
cennette bir ev yaplr derken ittim. 10[10]
Miislm'm mmii Habbe (R. Anha) dan bir ri\yetinde nafile kayd vardr.
Trmizi'nin de (mm Hablbe'dn) buna benzer bir rivayeti vardr. Bunda leden
evvel drt rek'at,
leden sonra iki akam namazndan sonra i k rek'at, yatsdan
sonra ikf rek'at, sabah namazndan nce de iki rek'at denilmitir.
Bejler'in mm Habtbe'den rivayetinde ise, Br kimse leden evve* clort, leden

sonra da drt rek'at namaz klmaya devam aderse AHah onu cehenneme haram klar
buyurmutur.
Hadis-i erifteki Gn le gscts nden murad: Her gn ve gecedir. TirmizVnm rivayeti
MsUn'in rivayetini erh ve tafsil etmitir. Bu rivayette zikri geen leden nceki drt
rek'at Hz. e hadisinde beyan edilen drt rek'attr. leden sonraki iki rek'at ile yats-
dan sonraki iki rek'at da bn mer- hadisinde Evinde klard diye kaytlanan
namazlardr. Sabah namazndan nceki iki rek'at ise Hz. ie ite bni mer (R. Anhma)
nn yakarda grdmz hadslerin de ittifakla rivayet ettikleri namazdr. Hadsin
sonundaki;
Allah onu cehenneme haram klar cmlesinden murad: Cehenneme girmesini

meneder demektir. nk haram olan eyden menediiir . 11[11]
382/284- bni mer Radiyallahil anhm'zn rivayet edilmitir. Demitir ki:

Resltlah Sallallah Aleyhi ve Sellem :
Allah ikindiden nce drt rek'at namaz klana rahmet eylesin buyurdular. 12[12]
12[12] Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/12.
10[10]
11[11]
Bu hadsi, Ahmed, Ebu Dvud, ve Tirmz rivayet etmi; Tirmizi Hasen olduunu da
beyan eylemitir. Onu bni Huzeyme dahi rivayet etmi ve sahihlemitir.
Hadiste zikri geen drt rek'at imdiye kadar kaydedilen nafileler meyamnda
gememitir. Bunlar da Tirmiz'nin rivayet ettii nafilelere katarsak, farzlardan evvel ve
sonra klnan nafile namazlar onalt rek'at oluyor. Bir de ikindiden nce yalnz iki rek'at
meselesi varsa da Her iki ezan arasnda bir namaz vardr hadsi ona mildir.13[13]
383/285- <<Abdullah bni Mugafel Mzen'den 14[14] rivayet edilmitir. Demitir ki:
ResuiHah SallaRah Aleyhi ve Sellem:
Akam namazndan nce namaz kln! Akam namazndan nce namaz kln; dedi.
ncde ns bunu det edinirler endiesiyle.
Dileyene (sylyorum,) buyurdular.15[15]
Bu hadsi, Buhr rivayet etmitir..
bn Hibbn'n tir rivayetinde:
Peygamber Salldllah Aleyhi ve Sellem akam namazndan evvel k rek'at namaz kld
denilmektedir.
Mslim n Enes Radyallah anhden rivayetinde:
Biz gne battktan sonra iki rek'at namaz klyorduk; ResluHah Sallalah Aleyhi ve
sellem bizi gryor, fakat ne emir ediyordu, nede nehy. denilmitir.
Hads-i erif akam namazndan evvel nafile klmann mendup olduuna delildir. Zira
Abdullah Mzeni (R.A.) denAbdullah tbni Mugaffel-i Mzeni: NUkatoft-iSahabedendir. Rdvan
batmda bulunmu, Reslllah'm irtihalinden sonra da Bas-rada ikamet etmitir. Kendisinden krk drt
hads rivayet edilir. Bahrl ile Mslim drt hadsin rivayetinde ittifak etmi, bir hadsi de mnferiden rivayet etmilerdir. Hicretin ellinci veya altmnc senesinde vefat etmitir.
13[13]
14[14]
15[15]
ibaredeki tbirinden murad budur. Aksam vak deildir. nk o vakitte namaz klmak
mekruhtur. bni Hbban'm (354) rivayeti dendir. Bu suretle aksam namaznn
farzndan evvel iki rek'at nafile klmak Resl- Ekrem (S.A.V.)'in hem kavli hem de fiili
ile sbt bulmu -oluyor.
Hz. Enes'in rivayeti ise bu iki rek'atin Peygamber (S.A.V.) in takriri ile de sabit olduunu
gsteriyor. Mezkr namazda ir nafilelere katlrsa nile adedi yirmiye varyor. Ve
gnde farz olan onyedi rek'at ile rek'at vitir namaz da bunlara ilve edilince bir
msmamn gn ile gecede krk rek'at namaz oluyor. bn'l - Kayym (691 - 751) diyor
ki: Resl- Ekrem (S.A.V.) n gn ile gecede krk rek'at namaz kld sabit olmutur.
Onyedi rek'at farzlar on iki rek'at mm Ha-bbe'nin rivayet ettii namazlar, onbir rek'at
da gece namaz krk rek'at eder. Malumdur ki leden evvel ve sonraki drder rek'at
Ibn mer. hadsindeki iki rek'attan ayr saylr ve buraya kadar zikri geen nafile
adedine katlrsa, mecmuu yirmi iki olur. Buna mm Habibe hadisinde zikri geen
yatsdan sonraki iki rek'at da katlnca vitir hari, nafileler yirmi drt rek'at olur. Buna
on yedi rek'at, farz ile rek'at vitir katlnca da mecmu krk drt olur. Ebu Banfe (80
150), Mlik (93 179) gne kavutuktan sonraki bu namaza muhaliftirler. mam-
afii snnettir diyor. Nafile namazlarla bu namazlarn, rek'at adetlerini bildiren hadsler
muvacehesinde drt mezhebin bu babadaki kavilleri aadaki ekildedir:
1 Hanefilere gre : Nafile namazlar snnet ve mendup olmak zere ikiye ayrlr :
Snnet namazlar : Sabah namazndan nce iki rek'at, leden nce drt, sonra iki rek'at,
akam namazndan spnra iki rek'at ve yatsdan sonra iki rek'attr. Bunlarn en kuvvetlisi
sabah namaznn snnetidir.
Mendup namazlar : kindiden evvel drt veya iki rek'at, aksm namazndan sonra alt
rek'at yatsdan evvel drt veya iki rek'at ve yatsdan sonra drt rek'attr. Maamafih,
istiyen bunlardan fazla da klabilir. Yalnz gndz nafilelerinde drtte selm vermek,
gece nafilelerinde ise sekiz rek'at geirmemek art ile istedii ift rek'atta selm
vermek snnettir.
2 filere gre:
ksmdr :
Nafile
namazlar
mekked ve gayr mekked olmak zere iki
Mekked Nafileler : Sabah namaznn snneti, leden ve Cuma'dan nceki iki rek'at,
leden ve Cum'adan sonraki iki rek'at, akam namaznn iki rek'at snneti ve yatsdan
sonraki iki rek'attr. Bu namazlara revtip derler. Vitir namaz da bunlardandr. Vitrin en
az bir rek'at, ortas , ou on bir rek'attr.
Gayr mekked nafileler : Oniki rek'at namazdr. Bunlar: leden evvel iki rek'at, leden
sonra iki rek'at, ikindiden evvel drt, akam namazndan nce hafife klnan iki
rek'attr. Bu hususta Cum'a namaz da le gibidir.
3 Mlikilere gre : Nafile namazlar reva ti b ve gayr revtib olmak zere iki ksmdr :
Revtib : leden evvel ve sonra klman snnetlerle, ikindiden evvel ve akam
namazndan sonra klman snnetlerdir. Bunlar hakknda muayyen bir aded yoksa da
efdal olan, hadslerin gsterdii sayda klmaktr. Binaenaleyh leden evvel ve sonra
drder rek'at, ikindiden evvel drt, akam namazndan sonra alt rek'at klmak efdaldir.
Bu nafilelerin hkm mekket surette mendub olmaktr. Akam namaznn vakti dar
olduu iin ondan evvel nafile klmak mekruhtur. Yatsdan nce nafile klnacana dair
Sri' hazretlerinden ak bir nass yoktur.
Gayri revatib : Sabah namaznn iki rek'at snnetidir. Bunun hkm ragbe 'olmasdr.
Ragbe; mstehabdan yukar, snnetten aa derecedeki nafiledir. eft' namaz da gayr

revtibtendir. Bunun en az iki rek'a.tr. ounun haddi yoktur. Bu namaz yats ile vitir
arasnda klnr; mendb bir namazdr. Vitir namaz dahi gayri reva ti bd en olup, iki
rek'at tavaf namazndan sonra snnetlerin en mekkedi budur. htiyari vakti yats ile
fecr arasdr. zdrr vakti ise; fecr doduktan sabah namaznn tamamna kadardr.
zrsz zaruri vaktine tehiri mekruhtur. Btn nafilelerde iki rek'atta selm vermek
snnettir.
4 Hanbellere gre : Nafile namazlar revtb ve gayri revtib olmak zere ikiye ayrlr
:
Revtib on rek'attr. Bunlar : leden evvel ve sonraki ikier rek'at, akam namaz ile
yatsdan sonraki ikier rek'at ve sabah namazndan evvel iki rek'attr. Grlyor ki,
Imam-t Ahmed (164 -241), revtib olarak tamamyla bni mer hadsinde beyan edilen
namazlar almtr. Bu namazlar snnet-i mekkededirier. Ve en kuvvetlisi sabah
namaznn snnetidir.
Gayri revtib yirmi rek'attr. Bunlar: leden evvel ve sonraki drder rek'at ile ikindiden
nceki drt rek'at, akam namazndan sonraki drt rek'at ve yatsdan sonraki drt
rek'attr. Akam ezan 41e farz arasnda iki rek'at nafile klmak mubahtr. Cum'ann drt
rek'at ilk snneti gayri revtibden, iki veya alt rek'at son snneti revtb-dendir. 16[16]
386/286- e Radiyalah anft'dan rivayet edilmitir. Demitir ki; Peygamber
Salallah Aleyhi ve Sellem; sabah namazndan n-ceki iki rek'at hafif klyor. 0
dereceki, ben acaba fatihay okudu mu diyordum. 17[17]
Hads-i erif sabah namaznn snnetinin hafif klnacana delildir ki Cumhr-u
ulemnn re'yi de budur. Bazlarna gre yalnz fatiha okunur. Ebu Bekir Esamm'a. gre
hibir ey okunmaz, tekbr aldktan sonra azck durularak rkya gidilir. Haneflere
brahim Ne-ha (11 - 95) ye gre uzun okunur.
DeHHer Beyhal (384 - 458) nin rivayet ettii Sd ibni Cbeyr hadsidir. 18[18]
387/287- Ebu Hreyre Radiyalah anh'dan rivayet edilmitir ki: Peygamber
Sallallah Aleyhi ve Sellem : sabah namaznn iki rek'atmda srelerini okumutur. 19[19]
Mslim'in yine Ebu Hreyre'den bir rivayetinde: nin yerine Bakara sresinin yetini; in
yerine de li mrn sresinin yetini okuduu zikredilmektedir.
Hads-i erif sre ortasndan bir yet okuyup, onunla iktifa etmenin caiz olduuna
16[16]
17[17]
delildir. 20[20]
388/288- <<ie Radyattah anhdan. rivayet edilmitir. Demitir-ki : Peygamber
SaUallaM- Aleyhi ve Sellem sabah namaznn iki rek'at snnetini kld m sa tarafna
yaslanrd. 21[21]
Yaslanma hususunda ulema ifrat, tefrid ve orta olmak zere ksma ayrlmlardr.
1) Zhr'lerden bni Hazm (384 - 456) ile ona tab olanlara gre farzdr. Hatta bu
yaslanma olmazsa sabah namaz hatldr, diyorlar.
Delilleri; bu hadste Resl- Ekrem (S.A.V.) in fiilen yatmas ve aada gelecek Ebu
Hreyre hadsinde de yatmay emretmi olmasdr.
2) Ebu
Hanijc
(80 - 150), ibrahim Neh (11 - 95) ve
bni msr (R.A.) a gre,
yaslanmak mekruhtur. Hatta bni Mes'ud ( 32) (R.A.) B?r adama ne oluyor k ki
rek'at namaz kldktan sonra eek tibi yuvarlanyor demitir, ibni mer (R.A.) hem
yatmaz, hem de Selm vermek yeter derdi. Hatta yatanlar derdi. Yukanki iki taifeden Zahirler ifratta, Hanafler de tefritte grlmtr.
3) Ortada olan taife yatmakta beis grmeyenlerdir. Bunlardan mam- Mlik (93 - 179)
ie bir taife yaslanmay mubah grrler. Fakat istirahat iin deil det snnettir diye
yatmak mekruhtur. mam- afi (150 - 204) ile bir cemaat da aleltlak nstahabdr derler. Onlara gre yaslanmak geceleyin teheccd namaz klana meru olmutur. nk
Abdrrezzak (126 - 211) in Hz. ie'den tahri ettii bir hadste: Peygamber (S.A.V.)
snnettir diye yatmazd. Lkin geceleyin boyuna ibadetle megul oluyordu da ondan
istirahat iin yatyordu. denilmitir. Maamafih bu hadsde tesmiye edilmemi bir rvi
vardr. Nevev (631 - 676): Muhtar olan, yatmak snnettir.
nk Ebu Hreyre
hadsinin zahiri bunu gsterir diyor. Zaten Resfliajh (S.A.V.) in yatmaya devam
20[20]
21[21]
etmemesi de snnet olduuna dellet ediyor. Yatmak sa tarafa olacaktr. Hatta bni
Hazm1 s gre sa tarafna yatmak bir sebebten dolay mmkn olmasa, im eder, sol
tarafa yatmaz. 22[22]
389/289- Ebu Hreyre BadiydUah anh'den. rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
SaUalah Aleyhi ve Sellem:
Biriniz sabah namazndan evvel iki rek'at (snnet) kldm sa tarafna yaslanversin;
buyurdular. 23[23]
Bu hadsi mam- Abmed, mam- Ebu Dvud ve Tirmizt rivayet etmilerdir. Trmiz onu
sahihlemitir.
Hads hakknda mam- Tirmiz (200-279): Ha sen, sahihf gariptir. 24[24] demitir, tbni
Teymiyye (661 - 728): cBu hads sahih deildir. nk mnferiden Abdurrahman bin
Ziyde'ntn rivayet ettii br hadistir. Halbuki bu ztn hfz hakknda sz edilmitim

demekte ise de; Musannif merhum: Hak olan bunun hccet olmasdr. u kadar var ki
Reslllah (S.A.V.) in yaslanmaya devam etmemi; olmas bu bbdakf emri vcp iin
olmaktan karmtr. diyor.
Buhar'in Hz. Aie'den rivayet ettii u hads-i erif de ayn mnay ifade etmektedir.
Peygamber Sallaliah Aleyhi ve Sellem namaz kld zaman eer ben uyank olursam
benimle konuurdu. Deilsem, namaz iin ezan okununcaya kadar yaslanrd.
Hads-i erf ile zahirilerin ve onlara tab olanlarn istidlal ettiini yukarki hadisin
erhinde grdk. 25[25]
390/290- <<bn mer RadiyaUah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
24[24] Bu stlahlar iin bak. Selmet Yollan G. t Sh. U. V. ye.
22[22]
23[23]
Sallallah Aleyhi ve Sellem:
Gece namaz ikier ikierdir. Biriniz sabah olacandan korkarsa bir rek'at klar. Bu ona
kldklarn vitir yapar buyurdular.26[26]
Mttefekun Aleyh'dir.
Beler'in rivayetinde - ki o rivayeti bni Hibbn sahihemitir.
Bu hads : Gece ve gndz namaz kier ikierdir lfzyladr. Nes Bu hatadr

demitir.
Hads-i erf geceleyin klman nafilelerin ikier ikier meru olduuna delildir. Yani o
namazlarda ikide bir selm verilir. Cumhur-u Ulemnn kavli de budur. Hanef'lere gre
ikier ikier demek her iki rek'atta oturarak teehhd yaplr; demektir.
mam- Mlik (93 - 179) : crlki rek'attan fazla caiz deildir. nk hadsin mefhumu hasr
ifade ediyor. Ve
Gece namaz ancak ikier kierdir. kuvvetindedir.
Zira mbfedanm mrife oluu ekseriya hasr ifade eder diyor.
Fakat Cumhur tarafndan kendisine cevap verilmi ve: Hadste hasr yoktur; nk bir
suale cevap olarak vki olmutur. Hasr olduunu teslim etsek bile Resl- Ekrem (S.A.V.)
in fiili buna muarzdr. nk be rek'atla vitir yapmtr. Nitekim eyheyn (Buhri ve

Mslim) n rivayet ettii e hadsinde hi oturmadan be rek'at kld fde
olunmaktadr. Fiil ise, hasr kasdedilmediine karinedir. denilmitir.
Biriniz sabah olacandan korkarsa, denildiine baklrsa bir rek'at klarak vitir
yapmak yalnz sabah oluyor diye korktuu zaman caizdir. Byle bir ende yoksa, ya be
yahut yedi veya benzeri ile vitir yapar. nk Dre Kutn (306 - 385) ve Hkim (321 405) in tahri ettikleri merfu Ebu Hreyre Hadsinde :
Be veya yedi yahut dokuz veya onbir rek'atla vitir yapn. buyrulmutur- Hkim ayn
26[26]
hadse u ziydeyi de ilve etmitir.
rek'atla vitir yapmayn; akam namazna benzetmeyin

B hadse Hanefller tarafndan yle mukabele ediliyor :
Hads, henz vitir rek'atta karar klmadan nce vrid olmutur, Musannif bu
hadsin btn ricali skadr. Bazlarnn onun mevkuf saymas zarar etme diyorsa da;
bu hadse Ebu Dvud, (202-275)
Nes (215-303), bni, Mce (207 - 275) vesairenin tahric ettikleri
Ebu Eyyb hadsi rnuraza etmektedir. Zira o hadiste: Kim rek'atia vitir yapmak
isterse yapstn buyruluyor.
Bu iki rivayetin aras yle cem edilmitir. U rek'atla vitir yapmak ara yerde oturulursa
akam namazna benzeyecei iin nehyedil-mir. tunlmad takdirde neny yoktur.

nk o zaman akam namazna benzeme yoktur. Bu telif fena deildir. Nitekim mam-
Ahmed (164-241), Ncs, Bcyhak (384-458) ve Hkim'in rivayet ettikleri Ae hadsi de
onu te'yid ediyor. Bu hadste:
Sallallah Aleyhi ve SeUem rek'af vitir yapar; bunlarn yalnz sonunda otururdu
denilmektedir, imam- Ahmed rivayetinin lfz yledir: Reslllah SalaUah Aleyhi ve

seUem- rek'stla vitir yapar; aralarm ayrmazd. Hkim'in rivyetiride ise,
oturmazd deniliyor. Hady-i erifteki :
Sabah olacandan korkarsa bir rekTat klar ifadesinin mefhumuna az ilerde gelecek
olan Ebu Eyyb hadsi muraza ediyor. nk o hadiste :
Kim bir rek'atla vitir yapmak isterse, yapsn deniyor.
Elbette o hads buradaki mefhumdan daha kuvvetlidir. Belerin yine bni mer'den
rivayet ettikleri hadste : Gecs ve qndz namaz denilmitir. Beler bu hadsi Ali ibni
Abdullah Brik rivayet etmilerdir. Hadsin asl Sahiheyn'de mevcut ise de onda
gndz tbiri yoktur. bni Abdil-Ber (363 - 463): Bu tbiri bn mer'den yalnz Ali
bin Abdullah El - Brik rivayet etmitir. Bu sz ona red ve inkr ettiler. diyor.
bni Maln ( 233) ortun hadsini zaif buluyordu. Onunla hti-cac etmiyor ve: Nfi;
Abdullah bin Dinar ve br cemaat bu hadisi bni mer'den gndz kelimesi olmakszn
rvayet ettiler diyordu, Yahya ibni iam'den senetle rivayet edilmitir ki; gndz
namen drttr; aralan ayrlmaz. demitir. Hatt kendisine: Imam- Ahme bin Hanbel
gece ve gndz namazlar ikier ikierdir diyor denildikte: Hangi hadse snaden
diye sormu Eid'nin hadsine cevabn vermiler; Ezdi kim oluyor ki hadsini kabul
edeyim demitir.
mam- Nes (215-303): Bu hads bence hatdr. demitir. Hkim (321 - 405) dahi
Ulm'l - Hads'inde onun hata olduunu sylemi. Dre Kutn (306 - 385) 7 - /ZeZ
adl eserinde Bu hadtsde tjndn zikredilmesi bir vehimdir demitir. Hatiah {319 383}: Bu hadu Tavus, Nf ve bakalar bni mer'den rivayet etmi, fakat hibiri onda
gndz sikretmemHr. u kadar var k sika (gvenilir) bir zatn yapt ziyadenin
aresi onu kabul etmektir. diyor.
Beyhak (384-458): Bu hads sahihtir demitir. Beriki: EVJslm bu hadsle hiicac

etmitir. Sikann yapt ziyde makbuldr diyor.
te ziyade hakknda hads imamlar bu derece ihtilf ettikleri iin bazlar kisini de caiz
grmtr, hnam-% zam Ehu Hamfe (80 - 150) ye gre gndz namazlar ya ikier
ikier, yahut drder drder klnr; drtten ziyade klnmaz, fmam- Buhr (19-4 - 256),
gndz namaznn iki rek'at olanana dir sekiz hads tahri etmitir.27[27]
392/291- Ebu Hreyre Radiyallah aniden rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslullah
Sallallah Aleyhi ve Sellem;
Farzdan sonra en faziletli namaz, gece namazdir. buyurdu.28[28]

Bu hadsi Msm tahric etmitir.
Gece tabirinden murad, gece yans da olabilir, sabah namaz da. Ulema gece namaznn
ne olacanda da ihtilf etmilerdir. Bazlarnca bundan murad salt- vitirdir.

27[27]
28[28]
Bazlarnca ise, sabah namaznn snnetidir. Aadaki hadsler geceden muradn

hakkaten gece yars olduunu gstermektedir.
Buhar'den gayri sahih sahipleri Ebu Hreyre (R.A.) den u hadsi rivayet ederler:
Reslllah:
Zaft Aleyhi ve SeMem'e farz namazdan sonra hangi namazn afdal olduu soruldu:
Gece yars klnan namazdr buyurdular.
Tirmiz (200 - 279), Amr bin ^.bse'den u hadsi rivayet eder ve sahihler.
Rz-i ilhinin kula en yakn olduu zaman gecenin son yarsdr. Eer o saatte Allah'
zikredenlerden ola-Iirsen, hemen ol.
Ebu Dvud (202 - 275) Yine Artr* bin Abse'den gu hadsi tahric etmitir:
Dedim ki; Ya Reslallah! Gecenin hangi cz' daha makbuldr?
Gecenin son yarsdr. Artk (orada) dilediin kadar namaz kl. nk o zaman klnan
namaz yazlr ve ahidlidir; buyurdular. tabirinden murad: Gecenin son te biridir. 29[29]
393/292- Ebu Eyyb- Ensar RadiyaUah anh'den rivayet edilmitir ki: Reslllah
Sallallah Aleyhi ve Sellem:
Vitir her mslimin zerine bortur. Kim be rek'atia vitir yapmak isterse yapsn.
Kim rek'atia vitir yapmak isterse yapsn.
Kim bir rek'atia vitir yapmak isterse yapsn buyurmulardr.30[30]

Bu hadsi Tirmiz, mstesna Drtler rivayet etmilerdir, tbni Hibban ( 354) onu
sahihlemi, Nesi ise mevkuf olduunu tercih etmitir.

29[29]
30[30]
Hads, vitir namaznn vcib olduuna kail olan mam-t zam Ebu Hanfe (80 - 150) nin
delilidir. nk sigas itibariyle vcba dellet ediyor. mam- Ahmed bin Hanbel (164 241) in rivayet ettii Ebu Hreyre hadsi dahi vcba dellet etmektedir. Hads udur:
Kim vitir yapmazsa bizden deildir.
Cumhur-u Ulemaya gre ise vitir namaz snnettir. Onlar aada gelen Hz. AH hadsi ile
isdll ederler. O hadsi bnl Mce (207 - 275) u lfzla rivayet etmitir;
phesiz ki vitir vacip deil, sizin farz namaznz gibi de deildir. Lkin Reslllah
Salalah Aleyhi ve SeUem vitir klm ve:
Ey Ehl-i Kur'an! Vitiri kln. nk Allah, tektir; teki sever. buyurmutur.
Yukanki Ebu Eyyb hadsini Nesi mevkuf kabul etlii gibi Ebu Hatim (195 - 277), Zehl,
Dre Kutn (306 - 385), Beyhak (384 - 458) ve ir birok zevatda mevkuf saymlardr.
Musannif merhum da byle olmasn doru buluyor.
Sbl's - Selm sahibi San'ni ise: Bu mevkufa merfu hkm verilir. nk miktar
bildiren eylerde itihada msaade yoktur. demektedir.
Bundan sonra San'n (1059 - 1182) Ebu Eyyb hadsinin vitir vaciptir diyenlere delil
olduunu bildirerek vacip deildir diyen Cumhur'un delillerine geiyor ve onlar namna
arzettiimiz Hz. Ali hadsi ile istidlal ettikten sonra gyle devam ediyor:
Mecd bin Teymiyye'ye gre bn'l-Mnzir (310)
Ebu Eyyb hadsini u lfzla
rivayet etmitir: Vitir haktr, amma vacip dedir. Cumhur u hadsle de istidlal ettiler.
ey vardr ki, bunlar bana farz, size nafiledir.
Buyurmu, Vitir! de onlardan saymtr.
Bu hads her ne kadar zayf'da olsa, mtbileri okluu iin onlarla kuvvet bulur. Halbuki
vitrin vnip olduuna delil gsterilen Ebu Eyyb hadsinin esah kavle gre mevkuf
olduunu grdk. Bu hads hakknda her ne kadar merfu hkmndedir dedi isek de
vacip olmadna dellet eden deliller karsnda mukavemet edemez. Eir de te'kid iin
mesnm olan eye de icap tabiri kullanlabilir. Nitekim, Cum'a iin ykanma mes'elesinde
geti.
San'n'mn bu tafsilt] kar-iatnda biz, vitiri vacip kabul eden mam- zam*m
mezhebini bir parack aklamaya lzum hissederiz ve deriz ki:
Vtir hakknda msm- zam'dan rivayet vardr>>
1) Yusuf bin Halid Semtinin rivayetine gre vitir namaz vaciptir.
2) ATwA hiv Meryem'in rivayetine gre snnettir. Dier mezhep imamlar ile Hanefiyye
den mam- Ebu Yusuf (113-182) ve tmam-t Muhmnmed (135-189)'in mezhebi budur.
3) Hammad b. Zeyd'ir. rivayetine gre farzdr.

bu kavli tercih etmitir.
Hanefiyye'den tmam- Zfer (110-150)
imam- zam'n delifi :
Muhakkak ki Allah- Teal size bir namaz ziyade etmistir. Dikkat edin bu namaz vitirdir.
Artk onu yats i!e fecir arasnda kln. hads- erifdir.
Bu hadisi ashab- Kiram'dan Amr b. As, kbs bin Amir; bn Ab. bas, Ibni mer, Ebu Said-
Hudr, Amr Bin uayb, Harice b. Huzafe ve Ebu Nadrati'l-Gfr radiyatlah anhm gibi
birok zevat rivayet etmilerdir. Vaka bu tariklerin hemen hepsinde sz gtrr cihet
bulunmusa da Kemal b. Htnam (788-861) Feth'l - Kadir- de bunlar birer birer
tetkik etmi; neticede: Bylece bu hadsin I sahihlikte en mkemmel vecihte tamam

olmutur demitir.
Hadsin vcuba delleti birka vecihtedir:
a) Bu hadste ziyde Allah'a izafe edilmi ve: Allah size bir namaz ziyade etti
denilmitir. Binaenaleyh vitir namaz vaciptir. Snnet olsa idi, Peygamber
ziyade etti denilirdi.
Selcyne izafe edilir.
nk snnetler ancak Hz. Peygamber SoZZoZ-lah Aleyhi ve
b) Ziyade etii demliyor.
Ziyade ancak vaciplerde tahakkuk eder. Zira bir aded ile mahsur olan yalnz vaciblerdir.
Nafilelerin haddi hududu yoktur.
c) Bir eyde ziyade, o eyin cinsinden olmakla tahakkuk eder. Burada zerine ziyade
edilen eyler farzlardr. Binaenaleyh ziyadenin de ayn hkmde olmas icap eder. Ancak
delil, kaf olmadndan vacip derecesinde kalmtr.
d) Hadiste emir vardr. Emir ise vcup ifade eder. imdi yine sadedinde bulunduumuz
hadse dnelim.
Kim bir rek'atla vitir yapmak isterse yapsn ifadesinden anlalan; yalnz bir rek'at
namaz klmaktr. Filhakika birer rek'atla vitir yaptklar ashab- kiramdan bir cemaattan
rivayet edilmitir. Muhammed Un Nasr ile bakalar, Saib b. Yezid'&en sahih fo\r isnadla
u hadsi tahric etmilerdir;
mer br gece bir rek'atta Kur'an- Kerm'i okudu, baka klmad.
Buhar (194256), Muavye'nin bir rek'atla vitir yaptn, Ibni Abbas'n da bunu doru
bulduunu rivayet eder Fakat ne de olsa rek'atl olduunu ifade eden deliller daha
kuvvetlidir, Hatt Hasan- Sos-i (21110) vitrin rek'ath olduuna cma- mslimin
bulunduunu rivayet etmitir. Mezkr rivayet tbni Ebi eybc'nin Musanne/ indedir.
Hz. Ebu Bekir, mer, Abadle-i Erbaa (Drt Abdullah)31[31] e ekser Ashabn (R. Anhm)
ve fukaha-I seb'a (yedi fakih) 32[32] nn mezhebleri de budur. 33[33]
394/293- AH bin Ebl Talib RadiyaUah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: VIHr,
farz derecesinde lzumlu deildir. Lkin Resul lah SaUaUah Aleyhi ve SeMem'tn
snnet olarak kld br snnettir.34[34]
Bu hadsi, Trmiz ile Nes rivayet etmi; Hkim onu hasen bulmu ve sahihlemitir.
Hads .vitir vacip deildir diyen Cumhur-u Ulem'nin delllerinden-dir. Nitekim yukarda
iaret etmitik. Yalnz Hz. AH (R. AJ'n bu hadsinde, Asm b. Damre vardr ki, bu zat
hakknda bir oklar sz etmitir. Bunu Kdl Abdurrahman Blu'l - Meram haiyeler
inde zikretmi ise de San'n byle bir ey bulamadndan bahsediyor. Yalnz EtBirinci Cild Sahife 311'e Mracaat.
Birinci Cild Sahife 329'a Mracaat.
31[31]
32[32]
Takrb nam eserde : sim b. Damrete'lr Mesll Kuf altnc dereceden Sadk (doru
syleyen) bir
naklediyor. 35[35]
adamdr. 74 tarihinde vefat
etmitir. ibaresini grdn
395/294- <<Cblr b. Abdullah RadiyaUah arihhma'an rivayet edilmitir ki;

Reslllah SaUaUah aleyhi ve seUem; Ramazan aynda gece namaz klm, sonra ertesi
gece kendisini beklemiler, fakat kmam ve :
Ben, size vitir farz olur dye korktum. buyurmulardr.36[36]
Bu hadsi, bni Hibban rivayet etmitir.
Yukanki hadsi Buhar! (194-256) da rivayet etmitir. Fakat onun lafz yledir :
Size gece namaz farz olur diye korktum.
Ayn hadsi Hz. ie (R. Anha) 'dan Ebu Davud (202275) u lfzlarla tahri etmitir:
<<Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem mescidde namaz kld, ona uyarak cemaat da
kldlar. Sonra ertesi gece yine kld. Derken ns oald. Sonra nc gece toplandlar.
Reslllah Sallallah aleyhi ve seem yanlarna kmayverdi. Sabah olunca:
Yaptnz grdm. Beni sizin yannza
korkmam men etti; buyurdular>.
kmaktan ancak zerinize farz olur diye
Hadsin Buftan'deki rivayeti de buna yakndr. Grlyor ki, mescide kmamann

sebep ve illeti, cemaata farz
olur endiesiymi. Fakat Namazlar betir. Ama onlar yine ellidir. Ben de sz deimez.
Hadsi, muvacehesinde bu ta'lil mkildir. yle ya, deitirmek endiesi yoksa, be vakit
namazn zerine ziyade edileceinden neden korkmal?
35[35]
36[36]
Musannif bu sule birok cevaplar verildiini nakletmi, sonra bunlarn hibirini

beenmiyerek kendisi cevap vermitir. Beenmedii cevaplar unlardr:
a nk Peygamber (S.A.V.)'in bir eye devam buyurmas ile o ey farz olur.
b Hz. Peygamber (S.A.V.)'e Cenab- Hak vahyederek, bu namaza devem edersen, farz
klnmasna sebep olursun, demitir.
c Peygamber (S.A.V.) ile Astab- Kiram'n 37[37] bu namaza devam ettiklerini gren bir
mtehid farz olduunu zan eder de farz oiur nk mtehd br eyin vcubunu zan
ederse, o eyle amel etmek kendisine lzm olur.
d Gece namaz Hz. Peygamber (S.A.V.)'e zaten vaciptir. Eer sahabe de onunla birlikte
bu namaza devam ederlerse, hepsine birden msavat zere farz olur.
e Tahtavi'ye gre (1231) Resl- Ekrem (S.A.V.) yats namaznn rek'atlar oaltlr
diye endie etmitir. Ve bu endie hadsine muarz deildir. nk evvel emirde

namazlar ikier rek'at olarak farz klnmt. Sonra nasl drde karld ise burada da
drdden daha yukarya karlabilir. Musannifin verdii cevaplar da unlardr :
a Korktum ki bu snnet size mescidde cemaatla farz olur.
b Korktum ki gece namaz size farz kifye olur.
c Korktum d teheccd namaz size mescidde farz olur. Musannif kendi verdii
cevaplardan bu ncy beeniyor. Ve Zeyd ibni Sabii'in rivayet ettii :
zerinize farz klnr diye korktum. Eer farz olsa onu klmazsnz. Binaenaleyh ey ns
evlerinizde kln
hadsi bu cevaba im ediyor. Resl- Ekrem (S.A.V.) onlara acd iin mescidde
toplanmaktan men etmitir. nk toplanmak devam ederse art niur diyor.
Maamafih bu cevab da San'ni (1059-1182) beenmiyor. Diyor ki : Bunun
Size gece namaznn farz klnacandan korktum ifadesine uymad,meydandadr.
Sahabe o kimsedir ki; Peygamber fS.A.V.) efendimizin sohbetlerine yetimi ve en az, kendisiyle bir
defa sohbette bulunmu ola...
37[37]
Hads Buhr'de de byledir. Ve mutlak surette namazn farz klnacandan korktuunu
beyn ediyor.
Hdise Ramazan'da gemitir. Ve Buhftrt'nin hadsine gre Reslllah SaUallah aleyhi
ve seUem cemaate iki gece teravih kldrmtr. Sadedinde bulunduumuz hads bir gece
kldrdn gsteriyor. mam- Ahmed (M241)'in rivayet ettii hadste :
Peygamber SalctUa-h aleyhi ve selem onlara gece namaz kldrd. Drdnc

gecede mescid cemaatla doldu tat. deniliyor. Buh-r ile Mslim'in mtlefikan
rivayetlerine gre; Resllah (S.A.V.) gece mescidde namaz kilmi; cemaat da ona
uymular. Cemaate sekizer rek'at kidryormu.
Geri katann cemaat evlerinde
tamamlarlar ve ar vzilts: gibi vzltlar duyuturmu. Hadsimizdeki vitir size farz

klnr diye korktum cmlesi, Vitir namaz vacip deildir. diyenlere delildir.
Ramazan'da Teravih namaznn snnet olduuna kail olanlar bu hadsle istidlal ederler.
Yalnz bu hadste teravihin kemmiyyet ve key-fiyyeti bildirilme mistir. Teravihin yirmi

rek'at olarak cemaatla klnmas Hz. mer zamannda ve onun emriyle olmutur. mam-
Malim'ia. (204261) Sahihn'de rivayet edilen bu hadste Hi. mer (R.A.yvn bu ie
Bid'at dedii kayt edilmiyor. Mslim'den maada hads imamlar hadsi
Hreyre'den u lfzlarla tahric etmilerdir:
Hz. Ebu
Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem ashab Ramazan teravihine tevik eder; azimetle
kendilerine emir etmez de, kim ramazanda iman ve ihtisab iin teravih klarsa, gemi
gnahlar kendisine bastamr buyururdu.
Ebu Hreyre diyor ki : Raslullah Sallallah aleyhi ve sellem dnyadan gitti. Mes'ele bu
minval zere idi. Ebu Bekir'in hfeti zamannda vs mer'in ilk zamanlarnda hep byle
idi .
Beykk (3S4~-458)'nin rivayetinde ise, u ziyade vardr: Urve dedi k! :
Sana Abdurrahrnan KrU'nn haber verdiine gre, mer bni'l-Haftab br Ramazan
gecesi km ve mescidi dolamt.Mesciddekiler darmadank idiler. Kimi yalnz
basna klyor; kimi birka kii-ye namaz kldryordu. mer: vallahi bunlar bir mamn
bana toplamay dnyorum, dedi ve beyy b. Ka'b'e; ramazanda cemaate namaz
kldrmasn emretti.
mer mescidden karken, cemaat beyy b. Ka'b'e uymulard. mer : Ne gzel bid'at
bu! dedi.
Beyhak, Snen inde bu mnada bir ok rivayetler tahric etmitir.
Teravihin kemmiyetine, yani ka rek'at olduuna gelince : Bu bb-da merf bir hads
yoktur. Yalnz Tabern (260360) ile, Abd b. Hu-meyd'in Ebu eyhe tarikiyle lbni
Abbas (R. A.)'d&n rivayet ettikleri bir hadste :
Reslllah SaMalah aleyhi ve selem
Ramazanda yirmi rek'at (Teravih) ile vitri klard deniliyorsa da Sbv/lr-Read nam
kitapta yle deniliyor: Ebu eybe'y Ahmed ibni Haribel, bhi Man, Bu-hri, Mslim,
Ebu Davud, Tirmiz, Nes vesaire zayf addetmilerdir. ube (160) ise yalanc
karmtr. bni Man (233) onun hakknda sika deildir, demi ve bu hadsi onun
mnkerlerin-den saymtr. Ezri El-Mtevasstt* adl eserinde : Reslllah (S.A.V.)'in
mescide kt, iki gecede (teravih) i yirmi rek'at kld rivayeti ise mnkerdir. diyor.
Zerke (-749) El-Hdim nam eserinde: O gece Reslllah (S.A.V.) n onlara ylrm
rek'at namaz kldrd iddias sahih deildir. Sahih kitaplarnda sabit olan say
zikredilmeden namaz klddr. Bir de Cabir'in rivayetinde:
Peygamber SattaUah aleyhi ve sellem onlara sekiz rek'at namaz 1le vitri kldrm;
sonra
ertesi
denilmektedir.
gece
kendisini
beklemiler,
fakat
onlarn
yanna
kmamtr
Bu hadsi bnl Huzeyme ve ibni Hibbn sahihlerinde rivayet etmilerdir.
Bey ha k dahi Ebu eybe tarikiyle ibni Abbas rivayetini tahric etmi; sonra onu zayf
bulduunu sylemi, ve hadsin eitli rivayetlerini birer birer sralamtr. Bu
rivayetlerde :
phesiz mer, beyy ile Temim-i Dri'ye cemaata yirmi rek'at namaz kldrmalarn
emretti. Bir rivayette :
Filhakika mer zamannda yirmi rek'at klarlard.
Baka bir rivayette :

Yirmi rek'at.
Dier bir rivayette
Gerekten AH Radiyallah anh onlara yirmi rek'atta imam oluyor ve rek'atla vitir
yapyordu denilmektedir.
Beyhak (384458) bu son rivayet iin: Bunda da kuvvet vardr dyor.
Hal byle olunca, anlalyor ki, yirmi rek'at hususunda merf bir hads yoktur. Eilkis
ReslMah (S.A.V.)'in ramazanda ve sair zamanlarda onbir rek'attan fazla namaz
klmadna dair Mttefekun Aleyh olan Hz. Ale hadsi az lerde gelecektir.
Sbiu's-Selm sahibinin bu hadsi erh ederken, (Bid'at) kelimesinin zerinde

dikkatle durduu gze arpmaktadr.
Ehli snnet ulemsna gre her bid'atin mutlaka dalalet olmas icap etmez. Bid'atlar,
bld'at- hasene ve bid'at- seyyie olmak zere umum olarak iki ksmdr. Teravihin yirmi
rek'at zerinden cemaatla klnmas bid'at deildir. nk bu namazn asln Hz.
Peygamber (S.A.V.) cemaatla klmtr. Binaenaleyh teravihin asl ve cemaatla klnmas
Peygamber efendimizin snnetidir. Cemaata devam ile yirmi rek'at kldrmamas ise farz
olur endiesine mebnidir. Demek oluyor ki, bu endie olmasa, devam Duyuracakm. O
halde, ReslMah (S.A.V.)'in vefatndan sonra farz olmak korkusu kalmamtr. MeceTle-
i Ahkm-t Adliye'mizin yirmi drdnc maddesiyle hlsa edilmi, umum bir kaidemiz
vardr. Bu kaide mucebince Mni zai oldukta, memnu avdet eder. Binaenaleyh
memnu olan cemaatla yirmi rek'at klmann cevaz avdet etmitir ve artk eskiden
olduu gibi yirmi klnr; halbuki eskiden hi knmadm fars etsek bile madem ki Hz.
mer zamannda, onun emri ve gshab- kiramn icma ile sabit olmu bir eydir; bize
yine snnet olur. nk, Benim snnetime ve benden sonra Hlefa-i Rai-din'in
snnetine sanln hads-i erifi bu hakikati sarahaten ifade eder. Bu da olmam olsa. Hz,
mer (R.A.) bir sahab-i celdir. sul-u Fkh Jminin beyanna gre sahabeyi taklit ise
hteler in vaciptir. Nihayet ResliHlah (5.A.V.) :
Mslmanlarn iyi grdkleri ey, Allah indinde dahi iyidir buyurmulardr.
Teravihi yirmi rek'at olarak cemaatla klmay iyi grenler mslm2nardr. Binaenaleyh
netice itibariyle bu ekildeki teravih namaz -h- dallet deil, rnahz- saadet ve
keramettir. Bundan dolaydr ki, drt mezhebin drdne gre de, teravihi yirmi rek'at
klmak merudur
Yalnz mam- Mdlik'e gre, kuvvetle mendup, dierlerine gre erkek ve kadnlara
snnet-i mekkededir. Cemaatla klmak da snnettir. Ancak HeneUere gre; snnet-i
kifaye, Mlklere gre; mendup-tur, mam-t zam Ebu Hanife (80150)'ye, Hz. mer
(R. A.)'m bu yaptn ne diyecei sorulmu; cevaben :
Teravih snnet-i mekkededir. mer bu i kendinden ortaya karm deildir; bu

bbda bd'atc da deildir. Bunu ancak elinde mevcut br aia, ResSilah (S.A.V.J'don
belledii bir malmata binaen emretmitir mukabelesinde bulunmutur.
Hz. AH RfdiyaUah anh :
mer bfem m e$c id Serimizi nasel nurlandirdt ise, Allah da, orun kabrini yle
nurandrsn demitir.
Evet, Halife mer ibni Abd-Asis zamannda teravih otuz alt rek'at klnmtr. Fakat
bundan maksad, fazet ve sevapta Mekke-lere yetimekti. Zira Mekkeller her drt
rek'at teravihten sonra Kbe-i Muazza'tna''y\ bir defa tevaf ederlerdi. Hz. mer bni
Abdl-Aziz bunu grnce her tavafa bedel, drt rek'at namaz klmay uygun buldu.
Teravih esnasnda drt terviha yaplrd. Bu suretle on ali rek'at fazlalk zuhur etmiti.
Teravih namaz iin Nevev (631 676; : Ulemnn Icmayla snnettir der. BeyhaM
(384 458) Hz. ie (R. Anha) dan u hadsi rivayet ediyor:
ReslHah SallaZlah aleyhi ve sellem geceleyin drt rek'at namaz klar; sonra istirahat
ederdi; derken ii uzatt, hatt kendisine acdm. lh!...
Beyhak Bu hadsi tek bana Mulyret'bn Deyyb rivayet etmitir. Bu zat kav
deildir. ayet, sabit olursa, teravih namaznda imamn istirahat yapmasna delildir
diyor.
Terviha : Drt rek'at namaz kldktan sonra, bir o kadar namaz klacak mddet oturmaya
derler. San'n;
Hadsini mam-% Ahmed b. Haribel, Ebu Davud (202 275) bni Mce (207 275) ve
Tirmiz (200 279)'nin rivayet ettiklerini Hkim (321 405)'in onu sahihlediini ve
eyheyn'in art zeredir, dediini kayd ettikten sonra, hadsin misli olan :
Benden sonra u iki kiiye, Ebu Bekir'le mer'e uyun hadisini de rivayet ediyor. Bu
hadsi Tirmiz, tahric etmi; ve hasen dir, demitir. Ayn hadsi mam-t Ahmed, bni
Mce ve bni Hibban (354) da tahric etmilerdir. Bundan baka tarikleri de vardr. Bu
tarikler hakknda her ne kadar sz edilmise de bunlar biri birlerini takviye ederler
diyor. Ve Hlef-i Rtdn'in snnetinden muradn ne olacana geiyor. Ona gre bu
hadsten murad :
Dmanlarla cihad, ear-i diniyyeyi kuvvetlendirme ve ire gibi Hz. Peygamber
(S.A.V.)'in yoluna muvafk hareketlerdir. Ve hadts-1 erif, her Rid halifeye mm ve
mildir. 38[38]
396/295- Harice bin Huzfe RadyaUah anh'den rivayet edllmtlr. Demitir ki:
Reslllah SatlaUah aleyhi ve sellem;
Gerekten Alah sze (yle) bir namaz le imdat eyledi ki bu namaz sizin iin krmz
develerden daha hayrldr dedi. Biz;
Nedir o namaz? y Reslallah dedik.
Yats namaz le tan yerinin aarmas arasndaki vitirdir buyurdular.39[39]

Bu hadsi Nes mstesna, Bei er rivayet etmi ve Hkim sahihlemitir.
Bu hadsin benzerini m a m-i Ahmed de Amr bni uayb'den rivayet etmitir.
mamd Tirmiz (200279) bu hadsi tahric ettikten sonra, Hrice bni Humfe'nm
hadsi, gariptir. Biz onu yalnz Yezid b. Ha-bb'in rivayetinden biliyoruz. Baz hadsciler,
bu hads hakknda vehm etmilerdir demi. Sonra vehmi beyan etmitir. TirmizVmn bu
tenbihini Musannif da yapsa, ok iyi olurdu.
38[38]
39[39]
Hads-i erif vitir namaznn vacip olmadna dellet etmektedir. nk size imdat
etti buyrulmutur. mdat ise: Ziydedir. Bununla zerine ziyde edilen ey takviye
edilir. Orduya imdat gnderildi denilir ki, onu takviye edecek ziyde gnderildi
demektir. 40[40]
398/296- Abdullah bin
Demitir ki :
Breyde'den babasndan yle duyduu rivayet edilmitir.
Reslllah SaUaUah aleyhi ve sellem;
Vitir haktr; u halde kim vitir yapmazsa bizden deildir buyurdular. 41[41]
Bu hadsi Ebu Davud, gevek br senetle tahri etmi; Hkim ise sahihlemitir.
Hadsin mam- Ahmed'de Ebu Hreyre (R..)'&n zayf bir ahidi vardr.
Ebu Davud'un, gevek senetle tahric etmesi, rvier arasnda Abdullah b. Abdullah
Utk'nin bulunmasndandr. Bu zat Bulr (194 256} ile Nes (215303) zayf
bulmulardr. Ebu Hatim (195277) ise oSa'lIh'l-Hads yani hadsi elverilidir,
demitir. bni Man (233) ba hads mevkufurs diyor. mam- Ahmed (164 241), bu
hadsi u lfzlarla rivayet eder : vitir yapmayan brden deildir. Ancak rivayetin
ravileri arasnda Halil b. Mrre vardr ki, hadsi mnkerdir. Ayn rivayetin isnad da
mnkat'dir. Nitekim mam-t Ahmed b. Banbel beyan etmitir.
Hads-i erifteki bizden deildir tabirinin mans, bizim yolumuzda ve snnetimizde

gidenlerden deildir; demektir.
Hads, vitrin vacip olduuna delildir. Snnettir diyenler, onu te'kide hamlederler. Yani
vitrin vacip olmadna dellet eden hadslerle, bunun arasn bulmak maksadyla bu
hads vitrin snne- mekkede olduunu bildirmek iin bu lfzla ifade buyrulmutur;
derler. 42[42]
40[40]
41[41]
400/297- Hz. le RadyaTlah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :
Reslllah SaJlaTldh aleyhi ve sellem; Ramazanda ve baka zamanlarda onblr rek'attan
fazla namaz klmazd.. Drt rek'at klar; artk o drt rek'atn gzelliini ve uzunluunu
sorma. Sonra drt daha klar, Bunlarn da gzelliini ve uzunluunu sorma! Sonra
rek'at klard. ie demitir ki :
Ya Reslalah! Vt- klmadan m uyuyorsun, dedim.
Ya ie, filhakika benim gzlerim uyuyor amma kalbim uyumaz. buyurdular.43[43]

Bu hads Mttefekun Aleyhtir.
eyheyn'in yine e (R. Anha) dan bir rivayetlerinde: Geceleyin on rek'at klar; bir
rek'atia vitir yapar ve (sabah olunca) sabahn ik rek'at (snnetini) klard. Btn bu
namazlar on rek'attr
denilmitir.
Bu hads-i erifde mevzuu bahs olan drder rek'an hep beraber yahut ayr ayr klnm
olmalar ihtima dahilindedir. Ayr ayr klnmalar biraz ihtimalden uzak grlrse de
gece namaz ikier ikierdir hadsine uygundur. Hz. ie (R. Anha) un (o drt rek'atm
gzelliini ve uzunluunu sorma) demesi ya anlatamayaca kadar gzel olduundandr;

yahut muhatap byle bir namaz klamyaca iindir. Binaenaleyh sormaya ne hacet var
demek istemitir.. Resllah (S.A.V.)'n gzel kld herkese malm ve mehur olduu
iin sorma demi olmas da ihtimaldir.
aVri klmadan m uyuyorsun diye sormas herhalde Resul Ekrem (S.A.V.)'in drt
rek'at kldktan sonra biraz kestirme yapmasndandr. e (R. Anhaymn uyku abdesti
bozar kanaatnda olduu da sormasndan anlalyor. ReslHah (S.A.V.)'in kalbim

uyumaz buyurmas abdesti bozan uykunun kalp uykusu olduuna dellet eder. Bu uyku
dalarak uyuyan derin uykudur.

43[43]
Hads-i erif, uykunun Hz. Pegamber (S..V.)'in hasisinden (hususiyetlerinden) olmak
zere onun abdestini bozmadn bildiriyor. Musannif bu ciheti Telhis nammdaki

eserinde aklam ve gerek bu hadsle gerek bni Abbas (R.A.)'dan rivayet edilen u
hadsle istidlalde bulunmutur:
Resiilah Sallalah aleyhi ve seUem: uyudu; hatt horuldad. Sonra kaikt) ve namaz
kld, abdes almad Buhr'd Peygamberlerin yalnz gzlerinin uyuduu, kalplerinin

uyumad zikrolunur.
Resllah (S.A.V.J'in geceleri nasl ve ka rek'at namaz kldna dair Hz. e (R. Anka)
dan gelen rivayetler eitlidir. Sabah namaznn snneti hesaba katlmakszn yei; dokuz
ve onbir rek'at kld rivayet edildii gibi eyheyn'in bir rivayetine gre sabahn snneti
dahil on rek'at kld anlalmaktadr. Hatt bir rivayette :
Geceleyin on rek'at namaz klard; sonra ezan iittikte hafif iki rek'at daha
klardf, ve bu suretle rek'at saysnn on bee bali olurduu fade edilmektedir.
Hz. e Radyallah anha hadsinin rivayetleri byle muhtelif olunca, bazlar hadsi,
muztarib44[44] sanmlardr. Halbuki deildir. eitli rivayetlerle, eitli ve mteaddid
zamanlara iaret edilmi ve bunlarn hepsinin caiz olduu anlatlmak istenilmitir.
Maamafih Hz. e'nin (Ramazanda ve sair zamanlarda) demesi bu tefsire pek mnasip
dmez. En iyisi e (R. Anha), Resl- Ekrem (S.A.V.)'in ekseriyetle yapt fiilini haber
vermitir; demektir. Bu takdirde bu rivayete uymayanlar, nadiren yapt fiiller olur ve
aradan mnfat kalkar. 45[45]
402/298- Bu da ondan rivayet edilmitir; (Radyallah anha) de-mitr ki: Resllah
Sallalah aleyhi ve selem:
Geceleyin on rek'at namaz klard. Bunlarn besiyle vitir yapar; sonundan baka hi
bir yerde oturmazd. 46[46]
44[44]
45[45]
46[46]
Bak birinci Cilt Sahih olup olmayanlara gre hads-i erifler'in taksimi bahsine.
Hz. ie (R. Anha) yukardaki hadsinde olduu gibi, burada da ka rek'atta selm
verdiini bildirmemi. Yalmz bir selmla be rek'at vitir namaz kldn beyan etmitir.
Bundan evvelki hadste vitri rek'at kldn grmtk. u halde bu be rek'at da Hz.
Peygamber (S.A.V.)'in vitirlerinden bir nevi olmu olur. 47[47]
403/299- Bu da ondan rivayet edilmitir; (Radiyaah anha) de-mistir ki : Reslllah

SaUaUah aleyhi ve aettem;
Gecenin hepsinde vitir kld ve vitri seher vaktinde sona erdi. 48[48]
Bu iki Hads, Mttefekun Aleyhimadr.
Yukardaki iki hadsi Buhr (194256) ie Mslim (204261) ittifakla rivayet

etmilerdir. Hads-i erif vitrin vaktini beyan ediyor. An--ajlyor M, Hz. Peygamber
gecenin evvelinde, ortasnda ve sonunda vitir .klmtr. u halde vitrin vakti yatsdan
sonra tanyeri aarmcaya kadardr. Nitekim byle olduunu Harice hadsinde

grmtk. 49[49]
404/300- (Abdullah b. Amr b. s RadyaUdh anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir

ki : Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem;
Y Abdullah! filn gibi olma, geceleyin namaz klyordu. Artk gece namazn brakt
buyurdular. 50[50]
Bu hads, Mttefekun Aleyhdir.

47[47]
48[48]
Musannif Feth'l-Bri de bu flann kim olduuna hadsin hibir tarikinde dest-i res
olamadm. Galiba byle mbhem brakmak, onu gizlemek iin olacak diyor. ibn'LArab
(468543) :
Bu hads gece namaznn vacip olmadna delildir. nk vacip olsa, onu terk eden
hakknda sz bu kadarla brakmaz; bilkis son derece zemm ederdi diyor.
Hads-i erif, det edinilen hayrl ie tefrid ve kusursuzca devam etmenin mstehab
olduuna iaret ediyor. badeti brakmann keraheti dahi bundan anlalanlar

cmlesindendir.51[51]
405/301- cAM RadyaUdh anh'mn rivayet edilmitir. Demitir ki: Resulullah

Sallallah aleyhi ve sellem;
Ey ehl-i Kur'an! Vitri kln. nk Allah tektir; teki sever buyurdular. 52[52]
Bu hadsi Beler rivayet etmi, Ibn Huzeyme sahlhlemitlr.
En-Nihaye de yle deniliyor : Vitir demek : zatnda birdir, paralanmay kabul
etmez, sfatlarnda birdir, benzeri ve dengi yoktur, fiillerinde birdir, eriki ve yardmcs
yoktur demektir.
Teki sever demek, tek rek'atl vitri sever. Yani klana sevap verir ve kabul eder
demektir. Bu cmle bir tergib ve tevik cmlesidir. Yoksa, vitir namazn Allah farz
namazlardan daha ok sever demek deildir. Ehl-i KuKan'dan maksad m'minlerdir.
Zira Kur'an- Ke-rm'i tasdik edenler onlardr. Bilhassa onu ezber edip, okuyanlar, hudut
ve ahkmna riayet edenler murad edilmitir. Hads-i erifde, vitir namazn klmaya
tevike sebep, Allah'n tek oluu gsterildiine gre Kad yaz (476544) 'in da dedii
gibi. Bir eye az ok mnasebeti olan ey ona sevgili ve makbul oluyor demektir. Vitir
namazn snnet kabul edenlere gre buradaki emir nedip iindir. Hads zahiri itibaryla
51[51]
52[52]
vitir vaciptir diyenlerin delilidir. 53[53]

406/302- Ibn mer RadyaUah anhmadan Peygamber Sallallh aleyhi ve
sellem'\n:
Geceleyin son namaznz vitir yapn; buyurduu rivayet edilmitir. 54[54]

Musannif Fethl-Br de yle diyor: Selef iki yerde ihtilf etmilerdir.
Bri; vitirden sonra, oturarak iki rek'at namaz klmann meru olup olmamas;
Dieri; vitri kldktan sonra nafile klmak istiyene deminki vitri kfi midir? Yoksa o vitre
bir rek'at daha katarak onu ift rek'atl namaz haline getirdikten sonra m nafile
klacaktr? Ve byle yapt takdirde yeniden bir vitir klacak mdr mes'elesidir. Birincisi
hakknda Mslim'de Ebu Selm tarikiyle Hz. ie (R. Anhaydan u hads rivayet
edilmitir.
phesiz Peygamber Sallalah aleyhi ve sellem geceleyin vitirden sonra oturduu

yerden iki rek'at namaz klard.
mam Evzal (78150) ve mam Ahmed b. Raribel (164241) gibi baz zevat bunun
snnet olduuna kaildirler. Onlar hadsteki geceleyin son namaznz vitir yapn emri,
vitri gecenin sonunda klana mahsustur diyorlar. Hanefiler, afiler ve Malikiler ise bu
namazn snnet olmadma kaildirler. Bunlara gre oturarak klman bu iki rek'at namaz
sabah namaznn snnetidir. Nevev (631676)'ye gre ResIlah (S.A.V.) bu iki rek'ati
vitirden sonra nafile klmann caiz olduunu ve nafilelerin oturarak klnabileceini
gstermek iin klmtr.
kinci mes'eleye geince : Ekser ulemya gre diledii kadar ift rek'atl namaz klar.
53[53]
54[54]
Birinci vitrini de bozmaz. Delilleri aadaki hadstir. 55[55]

407/303- Talk b. Al RadyaUah anhden rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Sallalah aleyhi ve sellem:
Bir gecede iki tane vitir olmaz derken iittim. 56[56]

Bu hadsi hmed ile ler rivayet etmilerdir. bni Hibban da sahihlemitir.
te bu hads, yeniden vitir klnmayacana dellet ediyor. Vitirden sonra nafile klan,
istedii kadar ift rek'atl nafile klabilecektir. Ancak hu zahir hale gre byledir. Yoksa
birinci vitrine bir rek'at eklemek suretiyle onu ift yaptysa, onun hakknda vitir
kalmamtr, by-lesinin vitri namaznn sonunda klaca tek rek'attr. Nitekim, Hi.
mer (R.A.)'a bu mes'ele sorulmu ve :
Sabah olacandan veya uyuyacandan korkmuyorsan, vitrini ift yap, sonra stediin
kadar namaz kl, sonra vitir yap cevabn vermitir. 57[57]
408/304- beyy bni Ka'b Radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k :

ResIlah Sallalah aleyhi ve sellem :
sreleriyle vitir yapard. 58[58]
Bu hadsi, mam- hmed, Ebu Davud ve Nes rivayet etmilerdir. Nes, rek'atlarm
ancak sonunda selm verirdi cmlesini ziyade etmitir.
Ebu Davud ile Tirmlz'de ie RadyaTlal anha'dan bunun, benzeri vardr. Bu rivayette:
Her sreyi br rek'atta, son rek'atta ise ile muavvezeteyni okurdu; denilmektedir.
55[55]
56[56]
Anlalyor ki, birinci rek'atta sresini, ikincide nc de sresini okurmu.
Hads-i erif; rek'atla vitir yaplacana delildir ve rek'atla vitir yapmayn

hadsine muarzdr.
ki hadsin aralar bulunarak, muarazann nasl giderildiini yukarda geen bir hadste
grdk. rek'atla vitir klmak, vitrin bir nev'idir. Ve Haneflerin mezhebidir. Onlar
diyorlar ki; Ashab- Kram rek'atl vitrin caiz olacana icma etmilerdir. ten
maadasnda ise ihtilf vardr. Binaenaleyh rek'at klarak icma ile amel etmek elbette
daha yerinde bir hareket olur.
Stm'n bu icma sahih deil demekte ise de, hakszdr. nk rek'at klana vii1
namaz iin caiz deildir diyen yoktur. Bu da icman ta kendisidir.
Ebu Davud ile Tirmiz rivayetinden murad, yine yukarki bey hadsindekinin ayndr.
nk her sreyi bir rek'atta demekten maksad : sresini ilk rek'atta, sresini
ikinci rek'atta okurdu dernektir. Ancak Hz. ie'nin rivayet ettii hadste za-iflik vardr.
Zira raviler arasnda Hasif Gezeri vardr. Ayn hadsi tbni Hibban (354) e Dre Kutn
(306385) Yahya b. Sad tarikiyle Hz. Aie (R. Anka,'/fan rivayet etmilerdir. Ukeyl (
769) bunun iin: snad sahhdir demitir. bni Cevz (508597):Ahmed ve Yahya b.
Man Muavvezefeyn 59[59] ziyadesini nkr ettiler diyor. fyn's-Seken (294353),
AbdvJah b. Sertimden garip bir isnad ile hadse bir ahid rivayet etmitir. 60[60]
410/305- Ebu Sald-i Hudrt RadiyaUdh anldan rivayet edildiine gre Peygamber
SallaUah aleyhi ve seUem:
Sabahlamadan nce vitri kln buyurmutur.61[61]

Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Ibnl Hbban'm rivayetinde :
Kim vitir klmadan sabaha karsa onun vitri yoktur buyrulmutur.
Muftvvaseteyn: Fel&k ve Ns sreleridir.

59[59]
60[60]
Hads-i erif vitrin sabah olmazdan nce klnacana delildir.
Vakit ktktan sonra vitrin meru olmayaca dahi bu hadsin delleti cmlesindendir.
Fakat kaza edilmeyeceine dair bir ey yoktur. tbni Mnzir (310)'in selefden bir
cemaata atfen naklettiine gre fecir domakla vitrin ihtiyari vakti kar; iztirar vakti
ise sabah namazna kadar devam eder. Bittabi btn mezheplere gre bu byle deildir.
Bu yalnz Malklere gredir. Dier mezhebe gre vitrin vakti yats le fecrin domas
arasdr.
Uyuyarak vitri klamayan ile unutann hkmn aadaki hads beyan edecektir. 62[62]
412/306- Bu da ondan (Ebu Said-il Hudri) RadyaMah anh rivayet edilmitir.
Demitirki.:Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem;
Kim vitri (klmadan) uyursa, yahut onu unutursa, hemen sabahlad zaman, yahut
hatrlad anda klsn
buyurdular. 63[63]
Bu hadsi Nes mstesna Beler rivayet etmitir.
Hadste leff- ner-I mretteb 64[64] vardr. Man udur : Kim vitri klmadan uyursa,
64[64] Leff- Ner: Bu stlah edeb bir tbirdir ki: Kur'an- Kerm'de ve Hads- eriflerde ok defa vk
olmugdur. Belagat Fennine gre tarifi yledir : Leff- Ner : Bir ka isim yazldktan sonra bunlarn her
birine ait olan sfat veya fiilleri ayrca sralama. Bunun ki nev'i vardr :
62[62]
63[63]
1 Leff- Ner-i Mretteb : Yazlan bir ka isimden sonra bunlara ait sfat veya fiillerin ayn tertible
sralanmas. Ktablarda Leff- Ner-i Mret-tebe misl olarak gsterilen Kasas Sresinin 73 nc yetinin
meali:
Rahmetinden o sizin iin hem geceyi hem gndz yapt ki hem inde dinleneseniz ve hem alp
fazlndan isteyesiniz de gkredesiniz.
Allah Tel bu yette, nce, geceyle gndz Rahmetinden yarattn bildirdi. Sonra, onlar yaratgdaki
sebebi bildirmek iin; gecenin ve gndzn ne ile mevsuf olduklarn zikretti.
Bylece; balangda drl (= mleffef) olarak bildirdii yetini sonra nerederek (aarak) bildirdi.
sabahleyin klsn. Kim unutur da klmazsa, hatrlad anda klsn. Binaenaleyh

anlalyor ki, vitri uyuyarak veya unutarak klamayann hkm aynen farz bu
sebeplerle klamayamn hkm, gibidir. Yani uyuyanla unutann sonradan kldklar

namaz edadr. 65[65]
413/307- Cbir Radiyallah anhden rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslilah

SallaUahil aleyhi ve selem :
Kim geceleyin kalkamayacandan korkarsa, gecenin evvelinde vitrini klsn. Kim
gecenin sonunda kai-kacan umuyorsa, gecenin sonunda klsn. nk gece sonunun

namazr mehddur. Bu ise efdaldir. buyurdular. 66[66]
Bu hadsi Msm rivayet etmitir,
Hads-i erif, vitrin geciktirilmesinin efdal olduuna delildir. Fakat kalkamayacamdan
korkan, vaktini geirmemek iin evvel vaktinde klacaktr. Selefden bir cemaat her
ikisiyle de amel etmi ve yerine gre kimi evvel, kimi son vaktinde klmtr.
Gece sonu namaznn mehd olmasndan murad: Gece ve gndz. meleklerinin o

zamanda hazr bulunup, ahid olmalardr. Zaten mehd t ahid olunmu, grlm,
hazr bulunulmu demektir.67[67]
414/303- Ibn mer Radiyallah anhmadan Peygamber Sallat-lahit aleyhi ve
sellem'en:
Fecir dodu mu, her gece namazyla vitrin vakti gitti demektir, O halde siz fecir
Bildirirken de yetin bandaki gibi nce gecenin sfatn, sonra gndzn sfatn zikrederek, Leff- Negr-
Mretteble hkm beyn etti.
2Leff- Ner-i Mevve veya Gayr- Mretteb : Yazlan bir ka isimden sonra bunlara ait sfat veya
fiillerin kark olarak sralanmas.
Bu mevzuda en mhim eser olan Seyyid erif-i Crcnl'nln Kitb't -Ta'rft ndan Leff- Negr
hakkndaki yaz aaya alnd.
domadan nce vitri kln dediini duyduu rivayet edilmitir. 68[68]

Bu hadsi Trmiz rivayet etmitir.
Gece namazlarndan murad: Geceleyin klnmas meru olan nafilelerdir. Vitir namazn
bunlarn zerine atfetmesi, hss mm zerine atf kabilinden olup, onun erefini beyan
iindir. Fakat bu tefsir vitri snnet addedenlere gredir. Vaciptir diyenlere gre;
nafileler baka, vitir bakadr. Hads-i erifde gece namazlar ile birlikte vitrin de son
vakti bildirildikten sonra tan yeri aarmazdan nce vitri kln diye emir vrid olmas,
onun Sri, nazarnda ne kadar mhim ve annn ne derece yce olduuna delildir ki,
bizce bu onun vacip olduunu gsterir. nk snnet olsa, sair nafilelerden ayrlp,
vaktinin geecei, hassaten tenbh, ve klnmas ayrca emir buyrulmazd. Vitir
hakkndaki hadsler hep byle onun mstesna bir namaz olduuna iaret ettiinden ona
snnettir diyenler dahi yalnz snnet deyip geememi; snnetlerin en mekkedidir
demilerdir. u halde ona vaciptir diyenlerle, snnettir diyenler arasndaki muhalefet,
hemen hemen lafz gibi bir eydir.
Bu hads-i erif, sabah olmakla, vitrin vaktinin getiini bildiriyorsa da uyuyup kalanla,
unutan hakknda yukarda geen Ebu Sad hadsyle tahsis edilmitir. nk o hadste
byleerin sabahleyin ve hatrladklar vakit klacaklar eyan edilmitir. Ve bu namaz
edadr. u halde vitrin vaknin gemesinden murad, uyuyup kalma ve unutma gibi zr
bulunmamakla mukayyeddir. Uyuyub kalanlar hakknda mam- Trmiz (200279),

ie (R. Anhaydan u hadsi rivayet etmitir :
(S.A.V.) vitri geceleyin klmasna uyku veya gzlerinin dalmas mni olur da klamazsa,
gndzn on iki rek'ai klardm.
Tirmiz bu hads iin Hasen- Sahih

hakknda Tirmiz :
demitir. Mevzuu bahsimiz bni mer hadsi
Bu lfzla bu hadsi yalnz Sleyman b. Musa rivayet etmitir diyor. 69[69]

68[68]
69[69]
415/309- Hz. Alse RadiyaUah anhan rivayet edilmitir. Demitir k : Reslllah

SallaUah aleyhi ve sellem:
Kuluk namazn drt rek'at klar ve Allah'n diledii miktar ziyde ederdi.
Bu hadsi; Mslim rivayet etmitir.
Mslim'in le'den rivayetinde e'ye :
Peygamber SaUalah aleyhi ve seUem kuluk namazn klar myd, diye sorulmu:
Hayr; ancak seferinden gelmesi mstesna, demitir.

Mslim'in yine ie'den bir rivayetinde ;
Ben Resllah (S..V.)' kuluk namaz klarken hi grmedim. Onu gerekten ben
klyorum, dedii grlmektedir.70[70]
Hads-i erif; kuluk namaznn meru olduuna ve en az drt rek'at klnacana dedir.
Bazlar iki rek'attr derler. nk, Buhar ile Mslim'de Hz. Ebu Hreyre'den rivayet
edilen bir hadste:
(ki rek'at kuluk namazn denilmitir. bni Dakihi'l'yd (625702) Ebu Hiireyre
(R.A.ym hadsini erhederken yle diyor :
Belki bu, klnmas hakknda te'kid bulunan en az miktar zikretmitir. Bu hadste

kuluk namaznn mstehap olduuna ve en az iki rek'at klnacana deii vardr.
Peygamber (S.A.V.)'in onu klimaya devam buyurmamas, mstehab olmasna mnf
deildir. nk ms-tehab olduu kavlen ifade edilmitir. Bir hkmn sbt bulmas
iin, kavl ve fiil btn delillerin bir araya gelmesi art deildir. u var ki, Peygamber
(S.A.V.)'in devam zere yapt bir ey, devamsz yaptna tercih edilir.
Hkmne gelince : bni Kayym (691751) bu bahdaki kavilleri toplam, mecmuu alty
bulmutur. yle ki :
70[70]
a) Kuluk namaz mstehabtrr.
b) Mstehab deildir. Ylnz bir sebep varsa mstehab olur. Mesel : Ebu Cehlin
katledildii haber verildikte, Hz. Peygamber (S.A. V.) kuluk namaz klmtr.
c) Hi mstehab deildir. nk bu namaz, Ibnl mer Sahabe ve Tabiin klmazlard.
Hatt, Abdurrahman bni Ebu Leyl (83) : Bu namaz asbb- kiramdan biroklarna
sordum; kimse isbat edemedi demitir.
d) Devam etrniyerek, bazan klmak, bazan klmamak mstehabtr.
e) Evinde olann bu namaza devam etmesi mstehabtr.
f) Bd'attr. bn mer (R.A.) : Bu namaz Peygamber (S.A.V.)' n vefatndan sonra ns

uydurdular demitir. bni Kayym Zdl -MeT> adl eserinde bu akvali saydktan
sonra her kavlin delilini de gstermitir. Bunlarn arasnda tercihe ayan olan
Dakiki'l-yd'in dedii gibi kuluk namaznn mstehab olmasdr.
bn
Yalnz, Hz. Aie (R. Anha)'run birinci hadsi; Reslllah (S.A.V.)'in kuluk namazn dima
kldn gsteriyor. kinci hadsi ise yalnz seferden geldikten sonra kldna dellet
ediyor: Bu muraza sebebiyle aralar bulunmu ve yle yapard sz daima devam
bildirmez. Ekseriyetle yapard mansna gelir. Binaenaleyh burada olduu gibi onu
devam mansndan deitirecek, bir karine bulundumu, devam mansna ahnmaz
denilmitir. kinci hadsteki Hayr; ancak seferinden gelmesi mstesna sz,
Reslllah (S.A.V.)'i kuluk namaz klarken grmediini, yalnz seferden dnd

zaman bu namaz klarken grdn ifde ediyor. Birinci hads, kuluk namazn
brakmaz iliini iittiinin ifadesidir. Yalnz Mslim ile Buhr'nin ittifakla tahric ettikleri rivayette; Ben Resliiah (S.A.V.)'i kuluk namaz klarken. hi grmedim
demesi bu many zayflatyor.
Musannif bu rivayeti yalnz Mslim nakletmi gibi gstermitir. Halbuki Mtfefekun
Aleyhtir. Bu rivayette Klarken hi grmedim diyerek kendisinin klmakta olduunu
beyan etmesi, Reslllah (S.A.V.)r in bu namaz kldn ve klmaya tevik ettiini
iittiine dellet eder. Bu takdirde, iki hads arasndaki muaraza kalkar. Beyhak (384
458): Kldn grmedim, demek; devam zere kldn grmedim demektir diyor.
bni AbdiJl-Berr (368463) : eyheyn'in ittifakla rivayet ettikleri kabul edilir.
Mslim'in yalnz bana rivayet ettii braklr demitir. Yani Klarken hi grmedim,
amma ben kendim klyorum rivyetiyle, amel edilir, demek istemitir. Zira Hz. ie (R.
Anha)'run grmemesi bu namazn klnmam olmasn icap etmez. Nitekim bakalar
kldn isbat etmitir.
eyheyn'in ittifakla tahri ettikleri Ebu Hreyre hadsinde Hz. Peygamber (S.A.V.)'in Ebu
Hreyre'ye iki rek'at kuluk namazn brakma; diye vasiyet etmesi de bu namaz isbat
eden delillerdendir. Bu namaza tergb ve tevik hususunda olsun, rek'at adedi

hususunda olsunr hadsler oktur.71[71]
418/310- Zeyd fo. Erkam RadiyaUah an'den rivayet edildiine gre, ResEllah
Sallallah aleyhi ve sellem :
Evvbn namaz deve yavrularnn scaktan pitii zaman kllinir buyurmulardr.72[72]

Bu hadsi; Trmiz rivayet etmitir.
fo'l vezninde mbalaal ismi faildir. Gnahlar terk ve hayrl iler yapmak suretiyle
Allah'a dnen demektir. ayn kelimenin cem'idir.
yerin iddetli scandan yanar demektir. Bu hal gne ykselip, scakl te'sir ettii
zaman olur.
nn cem'idir. Deve yavrular demektir.
aslnda ayrmak demektir. Yavrular da annelerinden ayrld iin onlara bu isim

verilmitir.
Hads-i erifi; Tirmizl, (200279) rivayet etmi, fakat ka rek'-at olacan
zikretmemitir. Bu bbda Bezzr (292) de Hz. Sevbn (B.A.) den u hadsi tahri
etmitir.
71[71]
72[72]
Reslllah SdttaMah aleyhi ve seMem, gnn yansndan sonra namaz klmay severdi.
e:
Ya Reslllah sen bu saat da m namaz klmay seviyorsun dedi.

Reslllah SaUaUal aleyhi ve sellem :
Bu saatta gk kaplar alr ve Hak Teal hazretleri bu saatta kullarna rahmetle bakar.
Bu namaz, dem, Nuh, brahim, Musa ve sa'nn devam ettikleri bir namazdr
buyurdular.
Yalmz hadsin ravleri arasnda metruk bir rv vardr.Evvbn namaznn drt rek'at
olduuna dair birok hadsler vardr.73[73]
419/311- Enes RadiyallaMl anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Resllah

Salmlah aleyhi ve sellem :
Kim kuluk namazn on iki rek'at klarsa, Allah ona Cennette bir kk bina eder.
buyurdular. 74[74]
Bu hadsi; Trmh rivayet etmi ve garp bulmutur. Musannif bu hads iin : snedf
zayftr der. Bezzr bn mer'den u hadsi tahri etmitir :
Ebu Zerr'e :
Amcacm bana vasiyet et! dedim.
Bana Resillah Sallallah aleyhi ve sellem'e sorduum bir eyi sordun, dedi ve :
Eer kuluk namazn iki rek'at klarsan, gafillerden yazimazsu, drt klarsan
bidferden yazlrsn. Alt* klarsan, sana hi bir gnah erimez. Sekiz klarsan kantlerden yazlrsn. Oniki klarsan, sana cennette br kk yaplr, dedi.
73[73]
74[74]
Yalnz t>u hadsin raveri arasnda Hseyn'bn At vardr ki, Bu zat Ebu Hatim (195
277) ve bakalar zayf bulmulardr. Bununla beraber, bni Hibban (354) onu
mutemedler arasnda zikretmi ve: Hat eder; tedls yapar demitir. Bu babda baka
hadsler de varsa da H biri itirazdan hli deildir. 75[75]
420/312- ie Radiyalah nnha/an rivayet edlmiiir. Demitir ki: Reslllah

SaUdtlah aleyhi ve sellem :
Evime girdi ve kuluk namazn sekiz rek'at kld. 76[76]

Bu hadsi; Ibn Hibban sahihinde rivayet etmitir.
Hz. e'nin ReslNah (S.A.V.)'i kuluk namaz klarken grmediine dir Mslim (204261)'in rivayet ettii hadis yukarda geti. Burada ise, onu kendi evinde kldn isbat
ediyor. Yani iki hads birbirine muarzdr, Maamafih, aralar bulunmu ve Hz. ie;
Resillah'n (S.A.V.) kuluk namaz klmadn deil, klarken grmediim sylemitir.

Binaenaleyh o grmedii halde, Reslllah (S.A.V.) kendi evinde bu namaz klm; sonra
ie (R. Anha) bunu duymu olabilir denilmitir. Kad yaz (476544) bu vechi ihtiyar
etmitir. Kuluk namaznn fidelerinden biri, nsann yz altm mafsal iin her gn
lzm gelen sadakann yerini tutmasdr.
Bu bbda Mslim'in Hz. Ebu Zer'den tahri ettii bir hadste :
Bunlardan dolay iki rek'at kuluk namaz kfidir buyrulmutur.77[77]

Cemaat Namaz Ve mamlk Bab
Lgatta; nsanlardan bir frkadr.
75[75]
76[76]
r' stlah da ise, imam ile ona uyann namaz arasnda meydana gelen balantdr.
mamla beraber erkek olsun, kadn veya akl ermeye balam ocuk olsun, bir veya fazla
kimse bulundu mu, cemaat tahakkuk eder. Yalnz kadnlarn kendi aralarnda cemaat
olmalar mekruhtur.
Cemaat: eair-i dnlyyemizdendir. Namaz meru olurken, cemaatla klnmtr. Cemaatin

meriyyeti kitap, snnet, ve icm-i mmet ile sabittir.
Kitabdan delili : 78[78] onlarn arasnda bulunub da kendilerine namaz kldrdn vakit
ilh... yet-i kerimesdr.
Snnetten delili : Bu bbda grlecek hadslerdir.
Cemaatin meriyyeti hakknda cm mmet de vardr.
Hkm : Sras geldike grlecei vehile: Bazlarna gre farz- ayn; bazlarnca farz-
kifye, bir takmlarna gre vacip, dierlerine gre vacip derecesinde s n net-i
mekkededir. Binaenaleyh zrsz terk edilemez. Hatt El-htiyar namndaki kitapta;
Bir yer ahalisi cemaat tamamiyle terk etseler, evvel kendilerine tenbh ve ikazda
bulunulur, kabul etmedikleri takdirde, onlarla mukfele olunur. nk eir-

slmiyyedendn 79[79], deniliyor. Maamafih hastalk, iddetli yamur, iddetli souk,
dman korkusu ve acizlik gibi zrlerle cemaat sakt olur. 80[80]
421/313- Abdullah ibn mer
Radiyallahil
anhma'dan
Cemaat namaz; yalnz klann
namazndan
yirmi yedi derece daha faziletlidir
Peygamber Sallallah aleyhi ve selem :

buyurmutur. 81[81]
rivayet edilmitir ki:
Hads; Mifefekun Aleyhdir.

Sre-i Nisa; yet : 102.
El-htiyr Cild, 1. Sahife 55, Cemaat bahsi.
78[78]
79[79]
Buhr ile Mslim'in Ebu Hreyre'dea rivyeerinde: Yirmi be cz denilmitir.
Buhr'nin Ebu Said'den rivayetinde dahi byledir. Yalnz cz yerine derece denmitir.
Yani Abdullah ibni mer hadsiye Ebu Hreyre hadsi hemen hemen bir gibidir. Yalnz
Ebu Hreyre'nin rivayetinde Yirmi yedi derece yerine, Yirmi be CZ denilmi.
Buhr'nin Ebu Sad'den rivayet ettii hads de de Yirmi be derece denilmitir. Bu hadsi zikri geen sahbden maada, Ashab-; Kram'dan: Enes, ie, Suheyb, Muaz,
Abdullah ibni Zeyd ve Zeydi'bn Sfot hazert da rivayet etmilerdir.
Tirmiz (200279) diyor ki: Umumiyetle bu hadsi rivayet edenler, Yirmi be derece
demiler. Yalnz bni mer Yirmi yedi demise de ondan da Yirmi be diye bir
rivayet vardr. Maamafih hadsler arasnda mnft ve zddiyet yoktur. nk mefhum-
u adet muteber deildir. Ve Yirmi be adedi zaten yirmi yedinin iine dahildir. Yahut
Resul Ekrem (S.A.V.) evvel az olan sayy haber vermi. Sonra ounu bildirmitir. Bu
Allah'n ltuf ve ihsan buyurduu bir ziydedir.
Bazlar Yrm yedi; mescidde klana; yirmi be de evde cemaatla klanadr demiler.
Eir takmlar, da Yirmi yed derece, uzak mescidde klana, yirmi be yakn mescidde
klanadr, re'yinde bulunmulardr. Hatta mnasebet aramaa ve ta'lile kalkanlar
olmutur. Musannif merhum bunlar Feth'l-Br de sralamtr. Fakat btn bu
kaviller, tahminden ileriye gidememektedirler. Elde bir nass yoktur. Burada cz ile
derece ayn manyadr. Zira biribirlerinin yerine kullanlmlardr. Bu iki kelime namaz
ile de tefsir edilmitir. Bu takdirde man: Cemaatla klnan namaz yalnz klman
namazdan Yirmi yedi namaz daha faziletlidir ekline girer. Yukarki hads-i erif,
cemaata tevik ve onun vcib olmadna dellet ediyor. Ulemdan bir cemaat aadaki
hadsle istidlal ederek cemaat vcibtir derler. 82[82]
424/314- Ebu Hreyre radyallah anh'en rivayet edildiine gre; Peygamber

SalJallah aleyhi ve seUem :
Nefsim kabza-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, iimden yle geldi. Odun
toplanmasn emredeyim de toplansn. Sonra namaz emredeyim ve onun iin ezan
82[82]
okunsun; sonra bir adama emredeyim de cemaata imam olsun. Sonra namaza gelmeyen
bir takm adamlara varaym ve evlerini zerferine cayr cayr yakaym. Nefsim kabza-i
kudretinde ofan Allah'a yemin olsun ki, bunlardan biri mescidde etlice, yalca bir
kemik yahut iki etli kaburga paras bulacan bilse mutlaka yatsya gelirdi
buyurmutur. 83[83]
Hads, MtteFekun aleyh'dir. Lafz Buhr'nindir.
Reslllah {S.A.V.)'in yemin etmesi, anlataca eyin pek mhim olduunu beyan iindir.
Yeminle anlatt ey, cemaat terk edenlerin yapt mnasebetsizliktir. Bylelerin
evlerim zerlerine yakmak istemitir. Bittabi zerine evi yaklan kimse de evi ile
birlikte yanp kl olacaktr. Demek oluyor ki, cemaat terk eden evi ile barkyla yaklma-
ya lyk bir kabahat ilemitir. Diri diriye bir mslman yakmak hi bir suretle caiz
olamayacana gre, bazlar bu yaklmak istenenler, mnafklardr; demilerse de
dnyada atele diri diriye yakmak suretiyle kfirin de cezalandrlmas meru deildir.
Binaenaleyh, hads-i erif tenbel mslmanlar hakknda olup, zecir ve menetme'de

mbala iin byle ifade buyrulmu ve hi bir kimsenin evi ve kendisi yakilmamtr.
Hads-i erif, bu iddet-i beyanyla; cemaatn farz olduuna del-lef etmejttedir. Hem de
farz- kfye deil, herkese farz- ayndr. nk cemaat tamamyla terk edilmi deildir.
Bir tarafta cemaatla klanlar vardr. Onlar elbette cezaya mstahak deillerdir. Ceza,
ancak vacibi terk etmek veya haram ilemekle lzm gelir. Bu esasa binaen ulem-
Kiramdan At bni Eb Rebah (35115) Evza (78150), Ahnied b. Hanbel (164241),

Ebu Sevr (240), bni Huzeyme (223 311), bni Mnzir (310), bni Hibban (354) ve
Zahirler cemaatn farz- ayn olduuna kaildirler. Davud-u Zahir (202270)'ye gre,
namaz sahih olmak iin cemaat arttr. nk ona gre, namazda farz olan her ey ayn
zamanda arttr.
Fakat bu iddia doru deildir. Zira art olduuna bir delil yoktur. Onun iin mam-t
hmed: Cemaat farzdr, art deildir demitir. Bazlarna gre, cemaat farz- kifayedir.
Haneflerden Tahav (238321) ile KerU (260340) ve Maliklerden biroklar ile

afi-lerin Cumhr-u mtekaddimn'i vesair baz ulema bu reydedirler. mam- zam
83[83]
Ebu Hanife (80 150) ile mameyn'e gre cemaat vacip derecesinde snet-
mekkededir. Zeyla 84[84] (743) El-Mfd- nam eserinde : Cemaat vaciptir. Ona
snnet denilmesi vcbu snnetle sabit olduundandr diyor. Cemaat mstehabdr
diyenler de olmutur. Bunu Attb 85[85] (586) Cevmi'l-Fikh adl eserinde temrz
sgasyla zikretmi ve : Cemaat mstehabdr da denilmitir. Fakat sahih olan o snnet-i
mekkede olmak zere vaciptir; zrsz terki caiz deildir demitir.
Cemaat farzdr diyenler mevzuu bahsimiz olan Ebu Hreyre hadsi ile istidlal ederler.
Zira mbalaal ceza, ancak farzlar brakmakla lazm gelir. Bundan maada birok
hadsler bunlara delil olmaktadr. Mesel, Abdullah ibn mmii Mektm hadsi
bunlardan biridir. Bu hadiste yie deniliyor :
bni mm Mektm, Y ResiaiahL. Basmdaki derdi biliyorsun. Klavuzluk edecek
kimsem yok; mescid fe de aramzda aalk ve hurmalk var. Her zaman ben gtrecek
kimse bulamyorum dedi.
Resiuah Saalah aleyhi ve seUem;
kameti iitiyor musun? dye sordu. bn mm Mek-im; Evet cevabm verdi.

O halde cemaata gel buyurdular.
Bu hadsi mam- Ahmed, bn Huzeyme, Hkim (321405) ve bni Hibban u lfzlarla

tahri etmilerdir :
Ezan iitiyormusun? Evet dedi.
O halde srnerek dahi olsa cemaat'a gel, buyurdular.
ZEYLA FAHRDDN: Ebu Muhammed Osman tbni, Ali Hanefi fukahasndan olup kudretli bir limdir.
Hicr 705/M. 1305, tarihinde Khire'ye giderek tedris (ders verme) ile, ifta (fetva verme) ile Hanef fkhn
ner ile meggul olmutur. Tebyn'l-Hakaikalkenz'd Dekaik adindaki eseri, muteber bir fkh kitabdr.
84[84]
Zeyl merhum Hicr, 743/Mild 1342 de vefat etmitir. Msr'da Kare-fe-i Sugra da medfundur.
Zeyl : Habe denizi yannda bir beldedir.

Attbl : Ahmed bin Muhammed bin mer'l - Attabi, Zhidddin adyla mehurdur. Buhara'ldr.
Hanef fukahasndandr. (Fakihlerindendir.) 586 ylnda Irtihl eylemitir, Tefsr-i Attb adyla bilinen
Kur'an tefsiri yazmtr. Ayrca Fetevy-t Attb adyla bilinen Cevim'l-Fkh adl kitab da
mehurdur. mam Muhanmed eyb&n'nin Cami'l-Kebir ve Cmi'z-Zahir ziyftdatma zitdesi vardr.
CevmiU'l-Fkh 4 byk cild halindedir.
85[85]
(Esm'l-Mellfin Cilt: I. Sayfa: 87).
Bu mnda hadsler oktur. bni mm Mektm hadsiyle bni Abbas (R.A.) hadsi ilerde
geleceklerdir.
Hz. Peygamber (S.A.V.)'in bni mm Mektm'a cemaata gelmesini emir buyurmas, ona
vacib olduundan deil,
cemaatn faziletini anlatmak iindir. Buhr, (194^-256)
Cemaatla namazn vcubu bab diye bir bab yapmtr. Farz- ayndr diyenler: nk
farz- Kifye olsa, Hz. Peygamber (S..V.) ve beraberindeki ashab- kiramn cemaatla
klmalar ile dierlerinden sakt olurdu diyorlar.
Cemaat farz- kifyedir diyenler, dahi; ayn delillerle istidlal ederler. Bunlar bu delilleri
farz-j ayn'a, dellet etmekten meneaen karine vardr derler.
Cemaat snnettir. diyenler : Hads; Zecr yani cemaat ferk s-mekten men'
mansmdadr. Yoksa kelmn hakikati murad deildir. nk Resllah (S.A.V.) yakma

iini yapmamtr der. Ve Hz, Ebu Hreyre'nn rivayet ettii;
Cemat namaz yalnz khnan namazdan daha faziletlidir. hadsiyle istidlal ederler. Bu
hadse gre, hor iki namaz fazilette mterektir .Ancak cemaatla klman da fazilet daha
oktur. Eer yalnz khnan namaz caiz olmasa onun asla fazileti olmazd. 86[86]
425/315- (Bu da) ondan [Kbu Hreyre] rivayet edilmitir. Rad-yallah anh, demitir
k: Reslllah SaUallah aleyhi ve selem :
Mnafklara en ar gelen namaz, yats ile sabah namazdr. Halbuki o namazlarda olan
bir bilseler, emek-iiyerek dahi olsa yine onlara gelirlerdi buyurdular. 87[87]
Bu hads; Miiitefekun Aleyh'dir.
Mnafklara yats le sabah namaznn ar gelmesi, ism-i tafdil sgasyla ifde edildiine
gre, yalnz bu namazlarn deil, her namazn onlara ar geldiini de bu hadsten
anlamak mmkndr. Maama86[86]
87[87]
fih haklarnda Kur'an- Kerim'de 88[88]
Namaza kalktklar zaman, tenbel fenbel kalkarlar. buyrularak ken-dilt'iino her

namazn ar geldii sarahaten beyan buyrumutur. Bilhassa yats i]e sabah namaz
mnafklar iin en ar birer namazdr.
nk yats uyku, sknet ve istirahat zamandr. Sabah namaz ise uykunun en tatl
olduu bir zamandr.
Mnafk: i kfir, d mslman grnen kimsedir. Byleler! hakikatte mslman deil,

kfirdirler .Binenaleyh, onlar hi bir namazn sevab ve kabuln ummazlar. nk zaic-
n inanm deillerdir. Yats ile sabah namaz ise ,gecenin karanlnda, sknet ve uyku
zamannda klnrlar. u halde hadd-i zatnda riya, yani gsteri iin kldklar bu
namazlar grecek pek az kimse bulunacaktr. yle ise klmalarna din veya dnyev bir
sebep yoktur.
te mnafklarca, bu namazlar klmak iin, dni bir sebep olmadna bakarak Resl-
Ekrem (S.A.V.) Bu namazlarda olan bir buseler, oniar klmak iin mescide emekiiyerek
oisun gelirlerdi buyuruyor.
ocuun
emeklemeidir. Bazlarna gre; sadece k st srnmektir. Bazlar ise,
dizleri st srnmektir, derler. Tdbe-rn (260360)'nin rivayet ettii Ebu mame

hadsinde :
sterse elleri ve ayaklan zerine
srnerek olsun buyurmu; yine Tahern Cbir
(R.A.ydan rivayet ettii bir hadste: isterse emekiiyerek veya srnerek olsun
denilmitir.
Hads-! erifde; yats ile sabah namaz iin cemaata gitmeye beli bit surette tevik
vardr. M'min bunlar da olan ecr- mkafat bildii iin, her hal- krda onlara devam
edecektir. nk mnafkn gitmesine mni olan yalnz ve yalnz bu namazlardaki sevab
ve mkafata inanmamasdr. 89[89]
88[88]
89[89]
Sre-i Nisa; Ayet: 142.
426/316- (Bu da) ondan [Ebu Hreyre] rivayet edilmitir. Rad%-yaUah anh, demitir
ki: Peygamber Salalah aleyhi ve sellem'e m bir adam geldi.
-Y Reslallah, beni mescide gtrecek bir klavuzum yok dedi.
Reslullah SalaUah aleyhi ve sellem ona ruhsat verdi. Dnp giderken onu ard ve :
Sen namaz iin okunan ezam iitiyor musun? dedi.

Adam :
Evet dedi.
O halde icabet et buyurdular.90[90]

Dier bir rivayette m 2atn Abdullah bni mm Mektm olduu tasrih edilmitir.
Hadsin bir rivayetinde Namaz in okunan ezant yerine kameti denilmitir.
Grlyor ki, Resuillah (S.A.V.) evvel mutlak surette ruhsat vermi, yani cemaata
gelmemesine msade etmi; sonra ezan iitip iitmediini sormu. Evet cevabn alnca
cemaata gelmesini emir buyurmutur. Hadsin mefhum-u muhalifine baklrsa, ezan
iitmedii zaman mazur saylacaktr.
Bu hads, cemaatn farz- ayin olduuna delildir. Lkin ezan iitene farzdr demek cab
eder. Ve bu babdaki mutlak hadsler bununla kaytlanr. te gerek Cemaat farz-
ayndr. diyenlerin, gerekse farz- kifye olduunu iddia edenlerin delili bu hadsle
yukarda geen evlerini yakma hadsidir. Halbuki bu hadsler yalnz Reslullah (S.A.V.)'in
mescidinde onun cemaatna gelmenin farz olduunu gsteriyor. Yani delil has, dva
mmdr. Cemaata devam mutlak surette farz olsa, Re-sl- Ekrem {S.A.V.) onu mya
bildirir ve sana namaz kldracak birini bul; siz de ikiniz cemaat olun derdi. Mescid-i
Nebev'ye gelmeyenler hakknda da : Bunlar bizim mescidimize gelmedikleri gbi#

evlerinde de cemaat olmuyor tarznda beyanda bulunurdu. Halbuki byle bir beyan
vak olmamtr. Beyann ise hacet vaktinden gecikmesi caiz deildir.
90[90]
Yine bu hadse gre ezan iitene zr bile olsa cemati terk etmeye msade yoktur.
Zira m'nn klavuzu bulunmamas bir zr iken, Hz. Peygamber* (S.A.V.) ona msaade
etmedi. Maamafih yukarda da getii gibi, m'nn zrnn makbul olmas, buradaki
emrin ona mendub olmak zere verilmi bulunmas da ihtimal dahilindedir. Nitekim
aadaki hadis bu manaya delalet etmektedir. 91[91]
427/317- bni Abbas Radydtlah anhma'dan Peygamber SallaTlah aleyhi ve

sellem'den :
Kim ezan iitir de, gelmezse onun namaz yoktur. zrden dolay gelmezse o baka
buyurduunu iittii rivayet edilmitir. 92[92]
Bu hadsi; bni Mce, Dre Kutn, bni Hibban ve Hkim rivayet etmilerdir. snad
Mslim'in, art zeredir. Lkin bazlar onun mevkuf olduunu tercih etmilerdir.
Hads-i erif; u'be tarikiyle hem mevkuf hem de merfu olarak rivayet edilmi'tir.
Mevkuf olan yeri: istisnasdr
Bunu Hkim, u'be'nin ekseri rvlerine mevkuf olarak rivayet eder. Tabern (260
360) El-Kebr inde Ebu Musa'dan u hadsi rivayet etmitir:
Kim ezan iitir de ,br zarar ve zr olmakszn icabet

etmezse, onun namaz yoktur.
Heysem : Bu hadsin ravleri arasnda Kays ibni Rebi' vardr. Bu zat u'be mutemed
saym; Sfyan- Servi ile bir cemaat zayf bulmulardr diyor.
bni Abbas (R.A.)\n buradaki hadsini Ebu Davud (202275) u ziyde ile rivayet
ediyor :
Ashab;
91[91]
92[92]
zr nedir? dediler.
Korku veya hastalktr. Allah onun kld namaz kabul etmez buyurdular.
Ziydenin isnad zayftr.
Hads, cematin kuvvetle lzumuna dsfil olup, farz- ayndr, diyenlerin hccetidir.
Cemat snnettir diyenler Onun namazi yoktur cmlesini te'vil ederek, bunun mans
km! namaz yoktur demektir. Namazn kemlinin yokluu, mbalaa iin namazn
yokluu saylmtr derler.
Cemaata devama mni olan zrler Ebu- Davud hadisinde sralanmta- ki; bunlar,
yamur, souk, rzgar ile sanmsak, soan ve benzeri fena kokulu sebzeleri yemek gibi
.eylerdir, Maamafih, hunar yemenin, cemaat karaca iin nehyedimi olmalar da

ihtimal dahilindedir. Fakat bu sefer de cemaat farz-f ayndr diyenler Bu zrler ile
mescdde cemaat olmas sakt olursa da evinde cemaatla kilmas! yine Farzdr
diyebilirler. 93[93]
428/318- Yezid'bn Esved radvyattakih anh'den rivayet ed'ldiins-gre kendisi
Resfllah SaUallahii aleyhi ve seUcm ile namazn klm, Resillah Sallallah aleyhi ve
sellem namazn brmes br de baksa, namaz klmam ki adam var. Bunlar arm ve
(korkudan) brleri titryerek getirilmiler. Resillah Sallallah aleyhi ve sellem
kendilerine :
Bizimle birlikte namaz klmaktan sizi men eden nedir? demi:

Biz evlerimizde kildik demiler.
O halde bir daha yapmayn; evinizde kildiniz da imama henz klmadan yetif'niz m
hemen onunla beraber kilin. nk bu sizin iin nafiledir. buyurmulardr. 94[94]
Bu hadsi; mam- Ahmed rivayet etmitir. Lfz onundur. ler dahi rivayet etmitir;
93[93]
94[94]
bni Hbban ile Tirmiz onu sahiblemilerdir.
lk kldklar namaz cemaatla olsun, yalnz olsun fara; ikinci defa kldklar nafiledir,
fflv&anmf Et-Telhis* de bu hadsi Hkim (321405) ve Dre Rutn (306385)'nin de

rivayet ettiini, bni Seken (294353)'nin onu sahihlediini ve hepsinin Yl bin Ata
tarikiyle C-bir ibni YezicVden o da babas Yezid ibni Esved'den rivayet ettiim
yazmaktadr. Imam-t afi, (150204) bu hads iin: snad mehul demitir. Beyhkl
(384458): nk Yezid ibni Esved'in olundan baka ravsi yoktur. Olu; Cbr'in de
Yl'dan baka ravsi yoktur diyor. Fakat Yl mara- Mslim'in kendilerinden hads
rivayet ettii zevattandr. Cbir'i de Nes (215303) ve bakalar mevsuk vo mutemer
saymlard].
Bu hadis; Haccel'I-Veda'da Mescid- Hayf'da eref sadr olmutur. Ve mam namaz
kldrrken ve kldrmak zere iken, bulana ona uyarak namaz klmann meru olduuna
dellet eder. Evde cemaatla veya yalnz kld namaz farz. ikinci defa imamla kld
nafile olur. Nitekim bu cihet hads-i .serifde aktr. mam- zam Ebu Hanfe ile bir
Kavlinde mcm- afi ve baz ulem bunu tercih etmilerdir. Ulemdan bazlar ile ikinci
kavline gre afii ikinci namazn farz olduuna kaildirler. Dclicri, Ebu Davud'un (202
275) tahric ettii Yezid bn mir hadsidir. Bu hadiste :
Resulllh Sallallhll aleyhi ve sellem;
Namaza geldiin vakit, cemaat klarken bulursan, hemen onlarla kl. ayet (evvelden o
namaz.) kld isen, o
nafile, bu farz oimu olur buyurdular denilmektedir.
Fakat buna cevaben bu hads zayftr. Onu Nevev (631 - 676 ve bakalar zayf
bulmulardr. Beyhahi :Bu hads, Yezid bni Esved hadsine muhaliftir, demitir ki, esah
olan da odur. diyorlar.
Hadisi Drc Kufni u lfzla rivayet ediyor :

Evinde kid.m nafile yapsn.
Dre Kutm : Bu rivayet zayf ve azdr diyor. mam-% fVden nc bir kavi rivayet
ediliyor ; Tel Hazretleri bu iki namazdan hangisini dilerse, onu farz olarak kabul
eder demitir ki Imam- Malik*in mezhebi de bulur.
Delilleri : Bu mes'ele Ibni mer (R.A.) 'a sorulduu zaman Bu sana m dm? O ancak
Allah Tel'ya aittir. Hangisini dilerse onu hesaba katar diye cevab vermesidir.
Bu hadsi mam- Malik El-Mu vatta da tahri etmitir. Mevzuu bahsimiz olan
Yezdbni Esved hads!, EbuDavud ile Nes'-nin ve daha bakalarnn tahric ettikleri
Ibni mer hadsine muarzdr. nk o hadste :Bir namaz bir gnde iki
klmayn buyruluyor.
kerre
Maamafih buna da yle cevap verilmitir. Bu hadsin mnas : Bir namaz br gnde
kisi de farz olmak zere ki kere klmayn demektir. Yoksa biri nafile, biri farz olmak
zere iki defa khnabilir. Yahut : Bir namaz bir gnde yalnz bana iki kere klmayn
demektir. Hadsin zahirine baklrsa, bu nehy, her namaza mm ve amildir. Ve afinin
mezhebi de budur. Fakat mam- zam Ebu Hanife (80-150) ye gre, tekrar klnacak
namazlar yalnz le ile yatsdr. Sabah namaz ile ikindi tekrar klnamazlar. nk
onlardan sonra nafile namazdan nehy buyrulmutur. Akam namaz dahi tekrarlanamaz.
nk bu namaz gndzn vitri yani tek rek'a namazdr. Tekrarland takdirde ise
ift olur. mam- Malik (93 - 179): Cemaatla kld ise, tekrar klmaz. Yalnz kld ise,
imamla birlikte tekrarlar diyor. Lkin, Yezidibn Esved hadis!., hdisenin sabah nama-
znda vaki olduunu anlamak suretiyle tmam-t Azamla Malik'in kavillerine muhalif
dyor ve sabah tfe ikindiden sonra nafile klmay nehyeden delilin umumunu bu hads,
tahsis etmi oluyor. 95[95]
429/319- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir ki : Reslllah SaUaah

aleyhi ve sellem :
mam ancak kendisine uymak iin tyin edilmitir. Binaenaleyh o tekbir aidimi, hemen
siz de tekbir aln. O tekbir alncaya kadar tekbir almayn. Rk etti mi hemen siz de edin,
o rk edinceye kadar rk etmeyin
dedii vakit siz de deyin. Secde ettimi hemen siz de secde edin.
95[95]
O secde edinceye kadar secde etmeyin. O ayakta kld zaman siz de ayakta kln.
Oturarak kldnda siz de toptan oturarak kln? buyurdular. 96[96]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Bu onun lfzdr. Asl; Sahlheyn'dedir
Hadste geen rk etti mi, secde etti mi gibi szlerden bu rknlere intikal
kasdedilmitir. Yani rkya eildii an; secdeye vard an demektir. Yoksa murad,
bunlar tamamladktan sonra demek deildir.Zira, o zaman imam rkdan dorulurken,
cemaatin eilmesi icap eder ki, imama uymak tahakkuk edemez, toptan mnasisna
gelen kelimesi burada hal olmak zere mansub gelmitir. Nitekim BuhrVnm de bir
rivayeti byledir. Fakat ekseriyetle, baka rivayetlerde cemi zamirini te'kid iin merfu
okunmutur. lfz hasr edatdr. mamn kendisine uyulmasnn ona maksur ve mnhasr
olduunu, cemaatn ona asla muhalefet edemiyeceini ifade eder.
Hads-i erif, imamln uyulmak iin meru olduuna dellet ediyor. Cemaat tbi, mam
met bu'dur. Tbi olann an ise, metbunun nne gememek, hatta onunla bir hizaya
durmamaktr. Bilkis UM metbunun ahvalini gzetecek, o ne yaparsa izinden giderek,

onun yaptn yapacaktr. Bunun muktezas ise, ona hibir hususta muhalefet
etmemektir, tte hads-i erif b)x ciheti tafsilt ile anlatmtr. Zlk-rolunmayan cihetler
de, zikrolunanlara kyas edilir.
u kadar var ki, zikredilen hususat da imama muhalefet eden gnahkr olursa da namaz
fsid olmaz. Ancak, iftitah tekbirinde imamdan evvel almak suretiyle muhalefet ederse,
imamla klmas sahih olmaz.
ir hususatla imama muhalefet etmenin namaz bozmadna bir hads ile sidil
ederler. Bu hadste, Reslllah (S.A.V.), imamdan evvel rk veya secdeye varanlarn,
balarn A!iah- Tea'nn eek bana evirecei tehdidinde bulunmu, fakat
namazlarn yeniden klsnlar dememitir. Hads-i erifte niyette msavat, yani imamla
cemaatr ayn namaza niyetlenmeleri art kUnmamidr. u nalde biri farza, pn nafileye
niyet etse, yahut biri leye dieri ikindiye niyetlense,, cemaat namaznn sahih oimas
lzm gelir. Nitekim mam- afi (150 - 204)'nin mezhebi de budur. Bu hususa dair
96[96]
izahat Cbr hadsinde gelecektir.
Yine bu hads-i eriften imamn cemaatn da diyecei anlalmaktadr. Baz rivayetlerde
ziyade edilerek
denilmi; dier
bazlarn da kelimesi hazfedilmitjr. Banlarn hepsi caizdir. Tesm' ile tahmdi imam ile
cemaat, bir yere cem edip, ikisini birden sylemezler, diyen Hanefiler, bu hadsle istidlal
ederler. Fakat mam- Ebu Yusuf (113 -182) ile mam- Muhanmed'e (135 -189) gre
imam olan ile, yalnz klan tesm ie tahmidin ikisini de yapar.
Yani hem hem de der. mama uyan ise yalnz der. Scvr (97 - 161) ile Evza (78 - 150) 'ye
ve bakalarna gre imam ile yalnz klan tesmi' ile tahmidin ikisini de yapacaktr.
Cemaat olan yalnz tahmid
yapacaktr. nk sizde deyin buyurulmas, cemaatn yalnz bunu okuyacana delildir.

filere gre, mutlak surette her namaz klm tesmi' ile tahmidi yapar.
Delilleri: Mslim'in bni Ebi Evf'dan rivayete ettii u hadstir:
Peygamber Sallallah aleyhi ve seiiem ban: rkdan kaldrdkta, derdi, il hir...
diyorlar ki zahir olan: Cemaatla veya yalnz kld btn namazlarda byle yapm
olmasdr.
bni Mnzir, (310) bu kavli Ata ile bni Sirin'den ve daha bakalarndan rivayet ediyor.
Binaenaleyh afiler bu kavilde yalnz deillerdir.
Hadste, Siz de toptan oturarak kln buyrulmas, imam bir zrden dolay oturarak
kld zaman, cemaatn zr olmasa bile, ona tabi olarak oturmalar lzumuna delildir.
man oturarak cemaatn ayakta klmalarn Reslllah Sallallah aleyhi ve selem u
hadste Acem ve Romallarn iine benzetmitir:
Demin az daha Acem ve Romallarn yaptn yapyordunuz. Onlar krallar otururken

ayakta dururlar. Bir daha yapmayn.
mam- Ahme? b. Hanbel (164 - 241) ile baz ulemann mezhebi budur.
Malkler ile, dier bazlarna gre ayakta klan bir kimsenin oturan imama uymas caiz
deildir. nk Resullulah (S.A.V.) mamnza muhalif bir ekilde klmayn; oturarak
klma hususunda da ona tbi olmayn. buyurmutur.
Fakat Sbl's-selam sahibi oturarak klma hususunda da ona tbi olmayn
cmlesini hi bir hadste bulamadm diyor.
mam- Muhammed'd.en^ maada Hanef imamlar ile filere gre oturarak klan
imamn arkasnda ayakta klan cemaatn namaz sahihtir. Zira Resl- Ekrem (8.A.V.)
lm hastalnda otura-rakkldrm, arkasndaki ashb- kiram ayakta klmlardr. Bu

hads sadedinde'bulunduumuz Ebu Hreyre hadsini neshetmitir. nk bu ondan
sonradr. Binaenaleyh sonraki ile amel etmek aleMayin cp eder. Vk :
Sakin benden sonra oturarak kian hi bir kimse ayakta klan bir cemaata imam
olmasn hadisi vardr. Fakat bu hads zayftr.
Onu Beyhaki (384 - 458) ile Dre Kutn (306 - 385), Cu'fl tarikiyle a'b (26 - 104) 'den
rivayet etmilerdir. Cabir ise, son derece zayftr. Ayn zamanda hads mrseldr. afi
(150 - 204): Bununla istidlal eden, bundan delil olmayacan bilmitir. nk

mrseldir. Kavileri arasnda da bir adam var ki, ehl-i ilim ondan rivayet etmekten
ekinir demi, bununla Cabir, Cu'fi'yi kasdetmitir.
Baz zahiriye ulemas, ile San'n tarafndan Haneflerle Safilere itiraz edilmeye allm
ve ezcmle yle denilmitir.
a Hz. Peygamberin {S.A.V.) Ashabna oturarak klmalarm emrettii hadslerin sahih
olduklarnda ihtilf edilmemitir. Halbuki lm hastalnda imam olup olmad

ihtilafldr. Binaenaleyh bu hadsle istidlal tamam deildir.
b Oturarak klma emri nedib iin olabilir. Buna karine, cemaatn ayakta klmalarn
kabul Duyurmasdr. Bu da iki hadsin aralarn bulmak demektir ki, ayr bir mezhep
olur. nk oturup oturmamak hususunda cemaat serbest brakyor.
c Oturarak klmak Reslliah {S.A.V.J'in vefatndan sonra As-hb- Kiram'dan bir

cemaat tarafndan fiilen yaplmak suretiyle sabit olmu bir keyfiyettir. Mesel :
Sahbedenseyd ibn Hudayr ve Cbir hazerat oturarak klmlar; arkalarndaki cemaat
da oturmulardr. Hz. Ebu Hreyre de byle fetva vermitir. Hatta bni Mnzir (310)
ashabn hi birinden bunun hilaf bilinmiyor demitir. Bu itirazlarn cevaplar aadadr.
a) lm hastalnda Peygamber (S.A.V.J'in imam olduu sabit ve sahihtir. Cemaat

olduu haberi z bir rivayettir.
b) ki hadsin arasn bylesine cem eden bir mezheb yoktur. Hatta Ahmed b. Hanbel
(164241) dahi buna kail
deildir. Halbuki mam-t Ahmed u ekilde bir cem'e yani
ara bulmaya tarafdardr: Sahibi tertip bir imam yilemesi me'mul bir hastala dr
olur da oturarak klarsa arkasndaki cemaat da oturarak klarlar. ayet imam namazna
ayakta balamsa, arkasndaki cemaatm da ayakta
klmalar lzm gelir. Ve artk
imamn oturmasn ktiz eden bir hal vaki olup olmadna bakmazlar; ayakta klmaya
devam ederler.
Nitekim, Reslliah (S.A.V.)'in lm hastalnda byle olmutu. Ashb ayakta Hz. Ebu
Bekir'e uymulard. Reslliah (S.A.V.) oturmalarn emretmemiti. Zira, imamlar

ayakta namaza balamtr. Sonra Reslliah (S.A.V.) namazn geriye kalan ksmn
oturduu yerden kldrm; cemaat ayakta klmlardr.
Fakat Resl- Ekrem (S.A.V)
aya kt zaman, kldrd namaz byle deildi. Onda namaza balarken oturarak
balam ve cemaata da oturarak klmalarn emretmitir, mam- Ahmedin bu cem'i

gzeldir. Maamafih kssa bir ka defa vaki olmutur diyenler de vardr.
c) Bir sahbinin yaptna baka bir sahbi muhalefet ederse, o fiil hccet olamaz.97[97]
430/320- Ebu Sad-i Hudr radyallah anh'den rivayet edilmitir k; Reslliah
Salallah aleyhi ve sellem: Ashabnda bir gerileme grm ve :
lerleyin de bana uyun, sizden sonrakiler de size uysun buyurmulardr.98[98]

Her halde ashb- kiram Resl- Ekrem'e yaklamaktan gerilemi olacaklar ki, bana
uyun yani benim fiillerime uyun ki, sonradan gelenler de sizin fiillerinize bakarak bana
uysunlar demek istemitir.
97[97]
98[98]
Hads- erif, imam gremiyenlerin nlerindeki saftakilere tbi olabileceine delildir. lk

safta bulunma, tevik ve ondan uzaklamann iyi olmad da ayn hadsten
anlalmaktadr. Bu hadsin tamam .yledir :
Bir kavm gerileye gerileye nihayet Allah kendilerini geriletir. 99[99]
431/321- Zeyd bn Sbit'den rvyet edilmitir. Demitir k ; Resulullah Sallallah

aleyhi ve sellem :
Hasrdan evirme bir hcre yapt ve orada namaz kld, derken, oraya br takm adamlar
t ve onunla birlikte namaz klmaya baladlar, ilhir. 100[100]
Bu hadste :
Kiinin en faziletli namaz, -farz mstesna- evinde klddr buyrulmutur.

Hads; Mttefekun Aleyh'dir.
Nafile namaz babnda Cbir hadsini izah ederken, bu da gemiti. Hads-i erifte; nafile
namazn cemaatn skmasna sebep olmamak artyla mescidde klnabileceine dellet
vardr. nk Reslllah (S.A.V.) hasrdan evirdii hcreyi gndz bozar, ve hasr yere
yayardi. Mslim'in bir rivayetinde Onu dml yapmad denilmitir. Buhr'nm bir
rivayetinde Oraya kalkp geldi dier bir rivayetinde :
Orada birka gece namaz kld. Onunla birlikte ashabndan baz kimseler de kldlar.
Resl- Ekrem SallaUah aleyhi ve sellem onlarn bu halini anlaynca, evinde oturmaya
balad. Nihayet, onlarn yanna karak :
__ Yaptnz grdm ve anladm. Ey ns artk evlerinizde kln. Zira namaz'n en

faziletlisi -farz mstesna- kiinin evinde klddr. buyurdular.
Mslim'in rivayeti de buna yakndr.
Musannif bu hadsi, nafile namaz da cemaatla klmann meru olduunu anlatmak iin
99[99]
Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/67-
100[100]
68.
burada imamet bahsinde zikretmitir. Hadsin roans nafile bahsinde gemitir. 101[101]
432/322- Cblr ibni Abdullah radyattah anl'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Muaz
arkadalarna yatsy kldrd. Ve onlara (kraat! uzun tuttu) bunun zerine Peygamber
Sallaah aleyhi ve sellem :
Sen fitneci mi olmak istersin ya Muaz? Bir daha cemaata imam oldun mu, yi oku
yuver buyurdular.102[102]
Hads; Mttefekun Aleyh'dir. Lfz Mslim'indir.
Buhr'deki lfz yledir :l deve fle geldi. Gece basmt. Muaz'a namaz klarken tesadf
etti. Hemen develerini brakarak geldi ve Muz'a uydu. Muaz: Bakara, yahut Nisa
sresini okudu. Bunun zerine o adam Muz'a uymay kt*erek namazn yalnz bana
tamamladktan sonra, kt gitti.
Buhri (194256) bunun iin ayrca bir bb yapmtr. Bu zat Hz. Muz'n kendisine
atp tuttuunu duymutu. Muz (R. A.)'\n onun hakkndaki konumas jyle ifde
edilmitir :
Muz bunu duydu ve : O muhakkak mnafktr dedi.

Adam da Peygamber SaUaah aleyHi ve seleme
zerine Peygamber (S.A.V.) kerre :
gelerek Muaz' ikyet etti. Bunun
Sen fettan msn ya Muz, yahut sen ftin misin ya Muz!

e krlsaydn'a.
buyurdular.
nk senin
arkanda
ihtiyar, zayf ve hacet sahibi namaz klyor
Hads-i erifin Buhar'de bundan baka lfzlar da vardr.
Ftn, fitneci, azdrc manasnadr. Fettan da onun mbala siga-sdr. Ftin mi dedi,
101[101]
102[102]
ycksa fettan m, rav ek (phe) ediyor.. Burada ondan murad: uzatmak suretiyle
arkadalarn rahatsz etmek mi istiyorsun? demektir. Yani uzun okumay Reslllah

(S.A.V.) cemaatn ho karlamadna yormutur. Yoksa bizzat kendileri akam
namaznda ve baka namazlarda A'raf sresini okuduu olurdu. lede altm yet
miktar ayakta dururdu. Elhasl bu mes'ele yerine, zamanna, imam ve cemaatine gre
deiir.
Hads-i erif, nafile kldran imamn arkasnda, farz klann cemaat olabileceine delildir.
nk Hz. Muz, yats namazn Hz. Peygamber {S.A.V.) ile klar; sonra arkadalarnn
yanna giderek, yatsy bir de onlara nafile olarak kldrd. Filvaki Abdrrezzak (126
211), afi (150204) ve Tahv (238321)'nin tahric ettikleri Cbr hadsinde :
O kendisi iin nafile denilmitir. Musannif merhum bu hadsle istidlal hususunda

Fethl-Br de sz hayli uzatmtr. Dorusu bu hads, nafile kldran imamn
arkasnda farz klnabileceine delil olamaz. Amma imamn namaz ve namazda okumay
hafif tutmasna delil olur. Reslllah (S.A.V.) ne kadar okumas kfi
geleceini bile tyin buyurmutur.
Biriniz cemaata imam oldu mu hafif tutsun hadsi aada gelecektir. 103[103]
433/323- e radyallah anha'dan Reslllah SatldUah aleyhi ve seUemn, hasta
iken cemaata kldrd namazn kssas hakknda rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah SalaUah aleyhi ve sellem geldi, Ebu Bekir'in sana oturdu. Cemaata
oturduu yerden namaz kldryordu. Halbuki Ebu Bekir ayakta di. Ebu Bekir
Peygamber SaMallah aleyhi ve seUemin namazna uyuyor, cemaatta Ebu Bekir'in

namazna uyuyorlard. 104[104]
Bu hads; Mttefekun aleyh'dir.
Grlyor ki, Buhr'nin buradaki rivayetinde Hx. Peygamber (S. A.V.)fin oturduu yer
tyin edilmekte, ve bu yerin Hi. Ebu Bekir'in sol taraf olduu gsterilmektedir.
103[103]
70.
104[104]
Buhr'nin baka bir rivayetinde:
Ebu Bekir'in yan bana oturdu denilmekte ve yer tyin edilmemektedir.
Sbl's-Selm sahibi burada aynen unlar sylyor : Ben derim ki, Sahheyn'in baz
rivayetlerinde soluna oturduu sabit olunca, bu rivayet dierlerinde mcmel braklan

beyn olur. Bununla Peygamber (S.A.V.)'in imam olduu meydana kar.
cizane ben de derim ki, : San'nVnin. bu sz intak-t haktr. nk Reslllah

(S.A.V.)'in lm hastalnda kld namazda imam olduunu sarahaten itiraf ediyor.
Halbuki, yukarda bu babn sekizinci hadsinin erhinde grld vehile: lm

hastalnda imam olup olmad ihtilafldr. Binaenaleyh bu hadsle istidlal tamam
deildir diyordu.
Hadis-! erifte; bir kiinin -yannda bakas olsun olmasn- imamn sana durabileceine
dellet vardr. htimal Hz. Peygamber (S.A.V.) bunu Ebu Bekir cemaata tebli etsin diye,
yahut namazn banda o imam olduu iin yapmtr. Maamafih saf dar olduu iin,
yahut baka bir sebeple byle yapm olmas da mmkndr. Bu ihtimallerden birini
tyin edecek delil bulunmadna gre hadsi zahir ve tlak zere brakmak gerekir.
Cemaat Ebu Bekir'in namazna uyuyorlard denildiine gre, Hz. Ebu Bekir'in hem
imam, hem cemaat olmas ihtimali olduu gibi yalnz mbelli olmas ihtimali de vardr.
Nitekim Buhr, ttmama uyan ve cemaafda kendisine uyan bab diye bir bb ayrmtr,
tbni Battal (444) : Bu Cumhur'a muhalif olarak, saflar bir birine imam olur; diyen
Mesrk ile a'b'nm szlerine muvafk dmektedir diyor. Musannif merhum, burada
ylece bir mtala beyan eder. a'b, demitir ki : Bir kimse nndeki saftakiler bala-
larn rkdan kaldrmadan niyetlenebilirse, o rek'ata yetimitir. sterse imam ban
daha evvel kaldrm olsun. nk cemaat birbirlerinin imamdr. .Bu gsteriyor ki,
imam nasl cemaatn namazn ykleniyorsa, a'b'ye gre cemaat da birbirlerinin
namazlarn ykleniyorlar demektir.
Ebu Bekir cemaata tekbiri iittiriyordu deniliyor ki, bu, cemaata iittirmek iin yksek
sesle tekbr almann ve cemaatn bu tekbire tbi olmasnn cevazna delildir. Cumhur'un
mezhebi de budur. Mlikler bu mes'elede Cumhur'a muhaliftirler. Kad yaz (676544)

Mlklern mezhebini izah sadedinde yle der :
Bazlar cemaatn namaz bozulur, bazlar bozulmaz dediler. Bazlarna gre ise imam,
mbellie tekbir almak iin izin verdiyse bozulmaz; ona uymak sahih olur; izin
vermediyse bozulur demitir. Ma-llkller bu bbda daha baka tafsilt da vermilerdir.

Anlalyor ki, onlar bu hads mucibince Ebu Bekir (R. A./ imam kabul etmektedirler.
mamn arkasnda bulunann cemaate iittirmek iin sesini ykseltmesi hususunda zaten
sz yoktur.105[105]
434/324- Ebu Hreyre radyaah anh'en rivayet edilmitir k. Peygamber SaUaUah

aleyhi ve seUem :
Biriniz cemaata imam olursa, hafif kldrsn, nk onlarn arasnda kk, ihtiyar,
zayf ve ihtiya sahifoi vardr. Yalnz kld zaman nasl
isterse yle klsn
Bu hads, Mttefekun aleyh'dir.
Hads, yalnz klann btn namaz erkann, vaktin kacandan-korksa bile,

uzatabileceine dellet ediyor. flerden bazlar buna kail olmulardr. Lkin bu hads,
Ebu Katde hadsine muarzdr. Zira Ebu Katde hadsinde Tefrit ancak namaz, baka
namazn vakti girinceye kadar geciktirmektir denilmektedir.
Hadsi Mslim (204-261) rivayet etmitir.
Namaz uzatarak mkemmel klmak maslahat ile, vaktini geirmek mefsedeti bir araya
gelince, mefsedet ciheti tercih olunur. Mecele-i Ahkm- Adliyye'nin otuzuncu

maddesinde bu kaide yle ifade edilmitir. Def- mefasld, eelb-i menf'den evldr.
Maamafih tefrit hadsinden murad: Hi klmamak suretiyle geciktiren de olabilir. Bu

takdirde namazda iken o namaz vaktini geiren kimse, tefrit yapm saylmaz. 107[107]
105[105]
72.
106[106]
73.
107[107]
Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/71Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/72-
435/325- Amr'bn Seleme'den rivayet edilmitir. Demitir k

Peygamber SaUallah aleyhi ve seUemin yanndan geldim:
Babam, size hak
Namaz vakti geldikte biriniz ezan okusun, ve en fazla Kur'an bileniniz size mam Olsun;
buyurdular dedi. Bunun rerine ashb baktlar; benden daha fazla Kur'an bilen yoktu ve
bent leri geirdiler. Halbuki ben, alt veya yedi yalarnda dim dedi. 108[108]
Bu hadsi, Buhrt, Ebu Dvud ve Nest rivayet etmilerdir.
Hadsteki kelimesi ya hazfedilmi bir masdarn sfat oltnak zere mansubtur, yni
Peygamberlii hak olan demektir. Yahut cmleyi te'kd eden bir masdardr. Zira O
gerekten Reslllahtr kuvvetindedir. Hz. Seleme'nin Kur'an- Kerimi herkesten iyi

okumasnn sebebi. Hz, Peygamber (S.A.V.)'e gelen kervanlarla grr; daha babas ve
kavmi mslman olmazdan evvel onlardan okuduklarn renirmi.
Hads- erifde, imamlk yapmaya en hakl, Kur'an- Kerimi en iyi "bilen olduuna dellet
vardr. Nitekim bundan sonraki hadste grlecektir. Yine bu hads, imamln

mezzinlikten daha faziletli olduuna dellet eder. nk mezzin olmak iin bir art
yoktur. Hz. Amr'n henz yedi yanda iken imamla geirilmesi, sabi-i mmeyyizin
yni, krn zararn seen bir ocuun imam olmasnda kerahet bulunmadna delildir.
Nitekim Hasan- Basr (21110), Imam- afi (150204) vesair baz zevatn mezhebi
budur. mam- Malk (93179) ile Sevr (97161)'ye gre kerhat vardr. mam- zam
(80150) ile Ahmed b. Hanbel (164241),den iki rivayet vardr: Haneflerden mehur
olan rivayete gre, sab-i mmeyyiz yalnz farzlarda deil, nafilelerde dahi imam olamaz.
Bazlar da deliye kyasen hi caiz olmadna zhib olmular ve: Amr kssasnda bu
hususa dir bir delil yoktur. demilerdir. Fakat bunlar : Hdise Peygamber Saallah
aleyhi ve seTlem zamannda cereyan etmitir. Reslllah (S.A.V.)'in buna bir ey
demeyip, takrir buyurmas caiz olduuna delildir. nk caiz olmayan bir fiili
Peygamber (S.V.A.) takrir ve kabul buyurmaz. Bahusus slmn en byk rkn olan
namaz hakknda, byle bir ey mmkn deildir. Hz. Peygamber (S.A.V.)'in
ayakkabsndaki pislik bile vahyile kendisine bildirilmitir. ocuun imaml sahih

olmasa, mutlaka onun hakknda da vahy inerdi eklinde itiraz edenler olmutur. Hatta
108[108]
zahirlerden bni Hazm (384456):
Bu hususta bir muhalif bilmiyoruz demitir. Onlar Hz. Amr'n nafile namazlarda imam
olmas ihtimalini de uzak gryorlar.
Amr bni Mesleme radtyalah anh'm farz namazlarda imam olduu sbt bulursa, o
zaman bu hads, farz klan cemaatn nafile kldran mama uyabileceine delil olur.109[109]
436/326- Ibn Mes'ud radyaltah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah

SaTlaMah aleyhi ve seTlem :
Cemaata Allah'n kitabn en iyi okuyan imam olur. Okumada msavi olurlarsa o
zaman snneti en iyi bilenleri; snnetde de msavi olurlarsa, en evvel hicret edenleri;
hicretde de msavi iseler en evvel mslman olanlar (br rivayette) yaa kdemli
olanlar imam olur. Sakn bir adam, bir adama velayeti dahilinde imam olmasn, onun
evinde huss yerine oturmasn. zni olursa o baka buyurdular.110[110]
Hadsi; Mslim rivayet etmitir.
bni Mce'nin rivayet ettii Cbr (R. A.) hadisinde :
Sakn bir kadn bir erkee ve bir a'rbi bir muhacire, bir fcir bir m'mine imam
olmasn denilmitir.
Hadsin isnad hitir.
Allah'n kitabn en iyi okuyandan maksad zahire gre; en iyi hafz olandr. Fakat
bazlarnca, Kur'ann ahkmn en iyi bilendir, Bundan evvelki hads birinci manya daha
mnasibtir.
Hads-i erif, iyi Kur'an okuyann iyi fkh bilen zerine takdim edileceine delildir.
109[109]
74.
110[110]
75.
Hanefyyeden mam- Ebu Yusuf (113182) ile mezhep imamlarndan mam-% Ahmed
b. Hanbel (164241)'in mezhebi budur. Dier Hanefyye imamlarna gre namaz
ahkmn en iyi bilen geirilir. filerle Mliklere gre; vilyeti dahilinde vali, sultan
veya niblerinin geirilmesi menduptur. Bunlardan sonra sra o camiin imamna gelir.
Namaz ahkmn iyi bilen geirilir diyenlerce : Kraat bir rkunda lzmdr. Halbuki ilim
btn erkanda zaruridir. Bundan dolay fkh daha iyi bilen geirilir.
Peygamber (S.A.V.) :
Nitekim
Hz.
En yi okuyannz beydir buyurduu halde, namaia Ebu Bekir (R.A.) geirmitir.
Hads-i erif sahabenin haline gre irad buyrulmutur. nk as-hb- kiramn en iyi
hafz olan ayn zamanda en iyi fakih idi. bn Mes'ud (R. A.) ; Biz hkmn, emr-
nehyini bilmeden on yet gemezdik diyor. Lkin okumada msavi iseler o zaman
snneti iyi bilen denildiine gre, iyi okuyan mutlak surette n plana alnacaktr. Eer
iyi okuyan, ahkm iyi bilen mansna alnrsa, o zaman iki ksm birlemi oluyor. Hicret
mes'elesine gelince : ReslMah (S.A.V.) zamannda olsun, imdi olsun diyar- kfrden,
slm memleketine hicret muteberdir. Vk fetihten sonra hicret yoktur hadsi vardr.
Amma bundan murad Mekke'den Medine'ye hicret yoktur; demektedir. nk ikisi de
islm diyar olmutur. Hatt Muhacir ocuklarna namazda imam olmak hususunda
babalarna verilen hkm, verilir, bile demek isteyenler vardr,
rivyetinde dier bir rivayetindedenilmitir.
Birinciye gre; slmiyet itibaryla demektir ki, evvel

olana tercih edilecektir.
Hads-i erifin bir
mslman olan sonra mslman
kinci rivayete gre; yaa byk olan demek olur. Nitekim Malik bin Huveyris hadsinde
Size en bynz imam olsun
leri geirilmeye mstehak olanlardan biri de Kurey kabilesine mensup olanlardr. Zira
Hz. Peygamber (S.A.V.) Kureyi ne geirin buyurmutur.
Yzce gzel olmak da ileri eriri me sebeplerindendir. Ve bu bb-da da hads vardr.

Yalnazravlerinden biri zayftr.
Sakn bir adam bir adama vilyeti dhilinde imam olmasn ifadesiyle sultandan, yani
vilyet ve sz sahibi olan devlet reisinden, yahut onun naibinden bakasn ileri
geirmek nehyedilmitir. Zahirine baklrsa, bakas daha lyk bile olsa, yine geirmek
yasaktr. Bu hususta hne sahibi de sultan hkmndedir. Hatta onun onun iin de ayrca
hads vardr. bni Mes'ud (R.A.ym rivayet ettii bu hadste Hane sahihinin Heri gemesi
snnettendir buyruluyor.
Hadsi; Taberan (260360) tahric etmitir. Musannif da R-vleri mutemeddir der.
Mahalle imamna gelince; eer resmen tayin edilmise sultan hkmndedir. Ky

imamlar, gibi cemaat tarafndan seilmi ise ihtimal-lidir. Yani sultan hkmnde olmas
ihtimal dahilindedir. Bir kimsenin evindeki husus yata, koltuu vesiresi de kendisine
has haklardandr. Binaenaleyh izinsiz bunlara oturmak doru deildir. Mecelle-i Ahkm- Adliyyenn 95 ve 96. maddelerinde; gayrn mlknde tasarruf 1le emretmek
btldr Bir kimsenin mlknde onun izni olmakszn hr (baka) bir kimsenin
tasarruf etmesi caiz deildir denilmektedir.
bni Mce rivayetinin hi olmas ravleri arasnda Abdullah ibni Muhammedii'l ~ Adevi
bulunmasmdandr. Bu zat Vek (127197) hads uydurmakla itham etmitir. eyhi de

zayftr. Hadsin baka tarikleri de vardr. Fakat onlar da Abdlmelik ibni Habb vardr.
Bu zat, hads almak ve isnad kartrmak mttehhemdir.
O hads, kadnn erkee imam
olamayacana dellet ediyor. Drt mezhebin imamlar
ile sair baz kimselerin mezhebi budur.
Cbr hadisi, A'rbinin muhacire, fcirin m'mine, imam olamya-cana da dellet
ediyor. A'rb lde yayan demektir. Her halde buradaki nehiy de kerahete
hamlolunmutur. nk bu yasak sadr- slm'da idi. Fcir : Gnahlara dalan kimsedir.

Bazlar fcir ve fskn imaml sahih deildir derler. Hanefilerle ilcre gre fskn
imaml caizdir. Bunlar bni mer hadsiyle ve daha birok hadslerle istidlal ederler.'
u kadar var ki, bu hadslerde zayflk vardr. Ve Size dininde cr'etkr olan mam
olmasn ve emsali hadsler bunlara muarzdr. Lkin bu muarzlar da zayftr.
Binaenaleyh Haneflerle filer asla mracaat ederek yine fskn imaml caizdir
derler. Asl olan : Kimin namaz sahih olurja mamlnn da sahih olmasdr. Bunu
ashab-
kiramn
fiti-leri
de
te'yid
Abdlkerim'den yle bir rivayet vardr.
ediyor.
Buhr
(194256)'nin
tarihinde
Abdlkerim, oMuhammed SatlaUah aleyhi ve selemin ashabndan fsk imamlar
arkasnda namaz klan on kiiye yetitim; demitir.
Mslim (204261)'in rivayet ettii u hads te ayn eyi te'yid eder:
Banza namaz vaktinden geciktiren, yahut namaz vaktinde mahveden

hkmdarlar geldii zaman, halin ne olacak? dedi,
O da : Bana ne emredersin? diye sordu:
Namaz vaktinde kl; eer namaza o hkmdarlarla klmaya yetiirsen yine kl; nk
o senin iin nafile olur buyurdular.
Grlyor ki, fsk hkmdarlarn arkasnda namaz klmaya Res-lllah (S.A.V.) izin
vermi; o namaz nafile saymdr. nk onlar namazn vaktini geirirler. Zhirvne

baklrsa namaz vaktinde klm olsalar, onlarn arkasnda farz oiarak klmaya memur
olacakt. 111[111]
438/327- En e s radyallah a uhden Peygamber SaMallha aleyhi ve selemn :
Saflarnz perinletiriniz. Aralarn yaklatrnz ve grtlaklar bir hizaya getiriniz

buyurduunu duyduu rvyef edilmitir. 112[112]
Bu hadsi; Ebu Davud ile Nes rivayet etmilerdir.bni Hibban onu sahihlemitir.
Hadsin tamam Snen-i Eb Davud'da yledir :
Nefsim kabza-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim kiT ben eytanlar kuzular gibi
saf aralklarna girerken gryorum.
Buhr (194256), Mslim, (204261) ve Ebu Davv4 (202275) Numan Ibnl

Beir*den u hadsi tahric etmilerdir:
Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem yzn cemaata dnerek : defa:
111[111]
78.
112[112]
Saflarnz dzeltiniz, vallahi, ya saflarnz dzeltirsiniz. Yahut Allah kalplerinizin

arasn muhakkak ayrr; buyurdular. Rv dedi ki:
Baktm herkes omuzunu yanndakinn omuzuna ve topuunu topuuna yaptryor.
Ebu Davud yine Numan ibn Beir'den u hadsi tahric etmitir :
Peygamber Sallalah aleyhi ve sellem bizi saflarda oklar dzeltir gbi dzeltiyordu. Ta
ki artk bunu kendisinden aldmz ve iyice anladmz tahmin edince, bir gn yzn
bize doru evirdi. Bir de ne grsn, gs bir tarafa km bir adam. Bunun zerine:
Ya saflarnz dzeltirsiniz, yahut muhakkak Allah yzlerinizin arasn ayrr;

buyurdular.
Yine Ebu Davud Bera' ibni Azib (R. A.J'dan u hadsi tahric etmitir :
Reslllah
SallaUah aleyhi ve sellem safn arasnda bir batan br baa gezer,
gslerimizi ve omuzlarmz dzeltir ve :
Dalmayn ki kalpleriniz de dalmasn; buyururdu, demitir.
Btn bu hadsler ve ihtiva ettikleri tehdidler, saflar dz ve smsk tutmann vcbuna

dellet eder. Fakat bu mes'ele imamlarn her namazda tenbihlerine ramen yine de
cemaatn dikkat etmedii vazifelerden biridir. Nitekim Hz. Enes (R. A.)'dan rivayet edilen
u hadse de dikkat edilmemektedir:
n saf tamamlayn. Sonra ondan sonra geleni tamamlayn. Noksan kalrsa, varsn
son safta olsun.
Bu hadsi; Ebu Davud tahric etmitir.
Halbuki bakarsnz daha ilk saf dolmadan cemaat ikier er geriki saflara dalrlar.
Tekil edilenler de eri brdr. O kadar lub-li davranrlar ki, sanki bu bbda
kendilerine hi br ey sylenmi deildir.
Ebu Davud'un Cbir ibn Semre'den tahric ettii u hads-i erife bir baknz :
Cbir dedi k :
Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem :
Meleklerin rableri huzurunda saf olduklar gibi saf olsanza; del

Biz; Melekler Rablerinn huzurunda nasl saf oluyorlar ya? dedik:
n saflar tamamlar ve safta skk durular buyurdular.
Saflardaki aralklar tkamak hususunda birok hadsler vrid olmutur. Bir iki tane de
bunlardan grelim:
Tabern (260360) El-Evsat da Ibni mer (R. A./dan u hadsi tahric etmitir:
Kiinin saftaki aralkta yryerek, o aral tkad adm kadar, sevab byk bir
adm yoktur.
Tabern yine ayn eserde Hz. e (R. Anja)'dax u hadsi rivayet ediyor:
Reslllah SallaUah aleyhi ve settem:
Kim bir saftaki aral tkarsa, Allah onun sebebiyle o kimsenin derecesini ykseltir ve
ona cennette bir ev bina eder buyurdular.
Heys&m diyor ki: Bu hadsin rvileri arasnda Mslim B. Hlid Zenci vardr. Bu adam
zayfdr. Fakat ibni Hibban mutemed saymdr.
Bezzar(292) Ebu Chayfe (R. A.)'den u hadsi tahric etmitir :

Kim saftaki bir aral tkarsa, affolunur.
Heysem bu hads iin snad gzeldir der. Maamafih mevzuu bahsimiz Enes
hadslndeki
Saflarnz perinletiriniz emri yukanki hadse de ihtiya brakmaz. Zira aralk

ancak saf perinletirmemekten meydana gelir. 113[113]
113[113]
81.
439/328- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
SaUaUah aleyhi ve sellem :
Erkek saflarnn en hayrls birincisi, en kts de sonuncusudur. Kadn saflarnn en

hayrls sonuncusu, en kts de birincisidir buyurdular.114[114]
Erkek saflarnn en hayrlsnn yani en sevablsnn ilk saf olmas o saftakilere
meleklerin salt eylemesindendir. Meleklerin m'minlere salt, calara Allah'tan afv ve

mafiret dilemeleridir. En kt tbirinden murad: Sevab en az demektir. Bu hadsi
Bezzar (292) ile Tdbern (260360) de rivayet etmilerdir. lk safn faziletleri

hakknda hadsler pek oktur. mam-i Ahmcd bin Hanbel'in (164241) tahric ettii ve
Heysem'nin de ravlerini mevsuk kabul ettii Ebu mme hadsinde yle deniliyor :
Ebu mme demitir k : aReslilah SallaUah aleyhi ve seZlem :
phesiz Allah ve Melekleri ilk saffa selt eylerler dedi.
Ashb :
Y Reslllah ya ikinciye? dediler.

kinciye de yle. buyurdular.
Ayn hadsi Tdbern de El-Kebir inde rivayet etmitir. Yine Imam- Ahmed ile
Bezir'n tahri ettikleri ve Heysem'nin ravlerini mevsuk kabul ettii
Beir hadsinde de yle deniliyor :
Numan bn
Numan; Reslllah SaUatlah aleyhi ve seem'n, ilk saff iin , ikinciye iki, ve
ncye de bir defa istifar ettiini iittim, dedi.
Heysem: Bunun ravleri arasnda Eyyub bn tbe vardr demi ve onu belleyii
ynnden zayf bulmutur.
114[114]
lk saffn sa taraf imamn semtinde olmas, ve sol taraf zerine fazileti hakknda birok
hads vardr: Mesel Tdbern (260360) ELEvsat da Ebu Brde (R. A./dan u hadsi
tahric etmitir :
Demi$tlr kl: Reslllah SalaMah aleyhi ve seUem :
Eer imamn arkasnda olabilirsen ne l, yoksa sanda dur. buyurdular.
Heysem; Bunun rvileri arasnda ismini duymadm biri var diyor. Yine Tdbern
zEl-Evsat ve El-Kebir de bn Ab bas (R. A.) dan u hadsi tahric etmitir :
ilk saff ve sa taraf kollayn; direkler arasndan saknn Heysem: Bunda da smil
bni Mslim Mekk vardr ki, zayftr diyor. lk safta durmaya en lyk olanlar yal bal
kimselerdir. Bu bbda Bezzr mir ibn Rebia (R. A.)'den u hadsi tahric etmitir :
Demitir ki, Reslllah SaUaUah aleyhi ve selem :
Benim arkama yal ballar dursun, sonra onlarn ardndan gelenler; sonra onlarn
ardndan gelenler
buyurdular.
Heysem: Bunda sim ibn Ubeydullah vardr. Ekseriyet onun zayf olduu
kanaatndadr. Hccet olup olmayaca ihtilafldr demektedir.
Ayn hadsi Mslim (204^-261) ve Drtler bni Mes'ud (R.A.)'dan
Dalmayn ki kalpleriniz de dalmasn. arlarn fitnelerinden sakinin ibaresinin

ziyadesiyle tahric etmilerdir. Bu bbda daha baka hadsler de vardr:
Mevzuu bahsimiz olan hads, kadnlarn da saf olabileceine dellet ediyor. Zahirine
baklrsa, erkeklerle beraber, yahut yalnz kadnlarla saf olabilirler. Fakat erkeklerle saf
olmalarnn keyfiyyeti ihtilafldr. Az ilerde gelecektir. Kadn saflarnn en hayrlsnn

son saf olmas, son safta erkeklerden uzak olmalar, bu suretle onlar grmemeleri ve
seslerini iitmemeleri ile ta'lil olunmutur. Ancak bu-ta'lil onlarn erkeklerle beraber
kldna nazarandr. Yoksa kadnlar kendi aralarnda cemaat tekil ederler ve imamda
kadn olursa, o zaman or^ lann da k saf erkekler gibi en hayrl saf olur.115[115]
440/329- bni Abbas radydUah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir k :
Reslllah SaMaUah aleyhi ve seUem ile bir gece namaz kldm ve soluna durdum.
Bunun zerine Reslllah SaUallah aleyhi veseem :
(arkamdan) Tutarak beni sana durdurdu. 116[116]
Bu hads; Mftefekun aleyhtir.
Hadis-i erif; nafile klann nafile klana uyabileceine ve imam ile birlikte bir kii ise,
imamn sa tarafna duracana delildir. nk sol taraf mnasip olsayd, namazda iken
onu yerinden alp, sa tarafa geirmezdi Cumhr-u ulem'nm mezhebi budur. Neh
(1195) Cum-hr'a muhalefet ile: mam ile beraber klan bir kii ise, imamn arkasna
durur. mam rk edinceye kadar kimse gelmezse o zaman sa tarafa geer diyor.
Bunun vechi udur: mamla klmakta toplanma midi vardr. Binaenaleyh belki geriden
cemaat gelir diye imama uyanlarn yeri namaza dururken, kalabala gre hazrlanr.
Rkya gidinceye kadar, kimse gelmezse bunun hilaf zuhur ettiinden o bir Mi artk
imamn sa tarafna geer. Bazlar: Bu hads imamn sol tarafna durarak namaz
klmann sahih olduuna dellet eder. nk Resl- Ekrem (S.A.V.), ibni Abbas'a
emretmedi derler. Bazlar da: Namazn yeniden klmasn emretmedi denilemez.
nk bn Abbas (R. A.) henz bu ii bilmiyordu, mazur idi. Yahut daha

niyetlenmemiti diyorlar.
Beni sana durdurdu! demesine baklrsa, tam yanbana durdurduu anlalyor.

Hatta hadsin bir rivayetinde ben de yanbana durdum demitir. afilerden bazlar
ile Hanefiyyeden mam- Muhammed (135189)'e gre, imamn biraz gerisine, yni
ayak parmaklarnn ularn imamn kelerinin dibine koymas mstehaptr. Ancak bni
Creyc diyor ki: ta'ye sordum. Bir kii, bir kii ile namaz klarsa ,neresine duracak
dedim. Yanbana dedi. Onunla bir saf olarak biribirilerini gemiyecek ekilde hizasna
115[115]
83.
116[116]
m dedim. Evet dedi. kisinin arasnda aralk
uzaklamyacak ekilde yle mi? dedim. Evet dedi.
kalmayacak
derecede birbirinden
Bunun benzerini de Imm- Mlik (93179) El-Muvatta- da bni Mes'ud tarikiyle Hz.
mer. (R. A.)'dan rivayet etmitir. Mezkr hadste bni Mes'ud, mer (R. A./in kendisi ile
bir saf tekil ettiini ve kendisini sana t hizasna kadar yaklatrdn beyan
eder. 117[117]
441/330- Enes radyaUah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

SaTlallah aleyhi ve seTlem: Namaz kld. Bir yetim ile ben arkasna durdum. mm
Sleym de bizim arkamza durdu. 118[118]
Mttefekun Aleyhtir. Lfz Buhr'nindir.
Hadste muttasl mcrfu zamir zerine te'kid, yahut fasl yaplmadan atf vardr ki,
Kfelere gre bu caizdir. Yetimin ad Dmeyra dr. Bu zat, Hseyin bin. Abdullah b.
Dmeyre'nin dedesidir.
mm Sleym : Hz. Enes (R. A./n annesidir. smi Mheyke dir.
Hads-i erif; nafile namazda cemaat tekil etmenin sahih olduuna ve keza talim ve
teberrk iin namaz klnabileceine delildir. Nitekim kssa bunu. gstermektedir.
Cemaat iki kii olursa, imamn arkasna duracaklar, kklerin de cemaat iin bykler
hkmnde olduu dahi ayn hadsten anlalmaktadr. nk yetim lfzndan anlalan
budur. Snn- rd denilen olgunluk ana vardktan sonra, artk yetimlik kalmaz.
Yine bu hadste kadnn erkeklerle bir safta duramayacana, kadnlarn ayr saf tekil
etmesi gerektiine dellet vardr. Erkekler safnda kadn bulunursa, bazlarna gre hem
kadnn, hem de o saftaki erkeklerle arkasndaki erkeklerin namaz bozulur. Haneflere
gre de yle ise de, yalnz erkeklerin namaz bozulur; kadnlarn ki bozulmaz. Tafsilt
117[117]
85.
118[118]
fkh ktaplanndadr. 119[119]
442/331- Ebu Bek re radyallah anh'dan rivayet edilmitir ki, kendisi Peygamber
SallaUah aleyhi ve selem'e varm: Reslllah SalaUdh aleyhi ve sellem, rk halinde
mi. O da saffavarmadan rk etmi, bunun zerine Peygamber SalaUdh aleyhi ve

sellem :
Allah hrsn arttrsn. Bir daha yapma buyurmutur. 120[120]

Bu hadsi; Buhr rivayet etmitir. Ebu Davud buna : saff'a varmadan rk etti; sonra
saff'a yrd cmlesini ziyde etmitir.
Hads-i erif, imam rkda bulann saffa varmadan namaza niyet-lenemiyeceine
delildir. nk Hz. Peygamber : Bir daha yapma buyurmulardr. Bazlar: Bilkis

niyetlenmenin caiz olduuna dellet eder; zira Hz. Peygamber kendisine namaz yeniden
klmasn emretmemitir. Bu da onun sahih olduuna delildir derler. Maamafih
Reslllah (S.A.V.)'in emretmemesi, Ebu Bekre (R. A.j'n hkm bilmedii iin olabilir,
bilmemek bir zrdr.
Tabern (260360) El-EvsaU da Ata tarikiyle Ibni Zbeyr'den:
Birini mescide girdii zaman, cemaat rkuaa olurlarsa, girdii anda hemen rk
etsin; sonra rk halinde saff'a gidinceye kadar debeliverek gider. nk snnettir
dediini rivayet eder. H eyse m : Bunun ricali sahihtir der. At diyor ki : Filhakika
bn Zbeyr'n bunu yaptn grdm. bn Creyc dahi: Ben de bunu At yaparken
grdm diyor.
Galiba bunu yapanlar hads'te ki lfzn iadeden almlardr. Bu takdirde mna yle
olur: Allah hayra kar olan hrsn arttrsn. Namazn iade etme, yani yenileme, zira
sahihtir.
Hads, aynn sknu ile \ js. den alnarak da rivayet edilmitir. bn's-Seken (294
119[119]
120[120]
86.
353)'in Ebu Bekre'den rivayeti de bu mnay te'yid ediyor. Bu rivayette yle deniliyor :
baladlar. Ben de koarak gttim. Tk safa girdim. Namaz bitirince Reslllah

SallaUah aleyhi ve sellem :
Kimdi O demin ki koan? ded. Ebu Bekre diyor ki, Ben dedim. Reslllah (S.A.V.)
Allah hrsm arttrsn, koma buyurdular. Fakat en yakn ihtimal yine de bizim
mna verdiimiz vehile kelimenin dnmek mnsna olan den alnm olmasdr. Yani
henz safa varmadan bir daha namaza balama demektir. 121[121]
443/332- VSbst'bn Mi'bed radtyallah onft'den rivayet edilmitir ki, Reslllah
SallaUah aleyhi ve sellem : Safn arkasnda yalnz bana namaz klan br adam grm
ve ona namaz yeniden klmasn emretmitir. 122[122]
Bu hadsi; Ahmed, Ebu Dvud ve Tirmz rivayet etmi ve onu ha-sen bulmutur. bni
Hibban onu sahihlemitir.
bni Hibban'n Talk ibni Ali (R. A.)'an rivayetinde :
Saff'n arkasnda yalnz klann namaz olmaz buyu-rulmudur.Tabern Vbisa

hadsinde:
Onlarla birlikte gir-seydin, yahut bir adam ekseydin'a. cmlesini ziyde etmitir.
Hads-i erif, safn arkasnda yalnz basma namaz klmann doru olmadna dellet
ediyor. Filhakika mam Ahmed b. Hanbel (164 241) ile Neh (1195)'nin mezhebi;
bu namazn btl olmasdr. mmafi (150204) bu hadsi zayf bulur ve : Bu hads
sabit olsa, ben de buna kail olurdum der idi. Beyhak (384^458): En iyisi bundan
saknmaktr. nk mezkr haber sabittir demitir. Namazn bozulmadna kail

olanlar Ebu Bekre hadsi ile istidlal ederler ve buradaki iade emri nedip manasnadr
121[121]
87.
122[122]
derler. Bazlar: Evl olan vEbu Bek re hadsini zre hamletmektir. Bu zr, mmkn
mertebe namaza yetimekle beraber yetimemek korkusudur. Vbsa hadsi zr

olmayanlara mahsustur derler. Bazlarnca bundan daha gzeli yle demektir: Ebu
Bekre hadsi Vbsa hadsine muarz deil, muvafktr. Reslllah (S.A.V.)'in Ebu
Bekre'ye namazn yeniden klmasn emretmemesi Vbisa'nn hkm bilmediindendjr.

Bilmemek ise zrdr. Safn arkasnda yalnz klana namazn iade ettirmesi hkm bilip
dururken, bu ii yapm olmasndandr. Talk bni Ali rivayeti de zmnen butlana dellet
eder.
Bu rivayette ki namaz yoktur cmlesi bittabi bu namaz sahih deildir demektedir.

Tabern (260360)in ziyde ettii cmlenin izah udur: Ey safn arkasnda yalnz
bana klan, saftakilerle beraber safa girseydin, yahut saftan birini ekerek kendi yanna
getirseydi^ de kiniz bir saf olsaydnz yal. Tabern hadsinin tamam udur :
Eer yer sana dar geldiyse, namazn yeniden kl. Zr senin namazn ol ma di. Bu
hads, Mecmeu'z-Zevid- de bni Abbas (R.A.) dan u lfzlarla rivayet edilmitir:
Biriniz safa vard zaman saf tamam olmusa hemen kendine bir adam eksin, onu
yanbana durdursun.
Ayn eserde bu hadsi Tabern'nin de E~Evsat da rivayet ettiini ve: Peygamber
(S.A.V.)'den yalnz bu isnadla rivayet ediliyor. Hem bu hadsirr-ravleri arasnda Seriy b.

brahim yardr. Bu zat cidden zayftr dediini kaydediyor. Mecmeu'z-Zevaid in
beynnda, Vbsa hadsinde Seriy b. smail bulunduu anlalyor. Sri ise Seriy'nin
Tabern rivyetindeki ziydeyi rivayet ettiini bildiriyor.
u kadar var ki, Ebu Dvud (202275) El-Mersih> de Muktil ibni Hibban'd&n. merfu
olarak u hadsi rivayet etmitir:
Biriniz gelir de yer bulam azsa, kendine saftan bir adam eksin ve onunla birlikte
dursun. Bu ekilenin ecri ne de byktr. Tabern de ElrEvsat da bni Abbas (R.
A.J'dan u hadsi rivayet ediyor:
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem, saflar tamam olduktan sonra gelene kendine bir
adam ekerek onu yanbana durdurmasn emretti.
Bu hadsin isnad hitir. 123[123]

445/333- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Peygamber
SdllaTlah aleyhi ve sellem:
kmeti iittiniz mi hemen namaza yryn. Ama sakn seknet ve vakardan
ayrlmayn. Ve acele etmeyin. Yetiebildiiniz! kln, yetiemediinizi tamamlayn buyurdular. 124[124]
Hads; Mttefekun Aleyh'dir. Lfz Buhr'nindir.
Nevev (631676):Hareketlerinde ar bal olmak ve bo eylerle uramaktan
saknmaktr. Vakar ise, klk kyafette olur. nne bakmak, sesini ksmak ve ok
baknmamak gibi. Bazlarna gre bu iki kelimenin mnas birdir. kinci kelime birinciyi
te'kid iin zikredilmitir Mslim'in rivayetinde bu dabn hikmet-i er'iyyesine tenbih
vardr. Ebu Hreyre hadsinin sonunda :
Zira biriniz namaza gitmeye niyet etti mi, artk namazdadr buyrulmutur. Yani bu
adam, namazda hkmndedir. u halde namazda olan ne yaparsa, onun da ayn eyi
yapmas, neden saknrsa, onun da saknmas cab eder.
Yetiebildiiniz! kilin ifadesinden murad: mamla beraber klmaya yetitiinizi, onunla

berabar kln demektir.
Hads-i erifte, namaza giderken, vakar, seknet ve acele etmeme mrolunmutur.
Maksad, bylelikle admlarn oaltarak, fazilete n olmaktr. Filhakika Mslim'in

Cbr (R. A./dan rivayet ettii bir hadste :
phesiz ki, namaza doru
att her
admda bir derece vardr "buyrulmutur.
Ebu Davud (202275) merfu olarak u hadsi rivayet der :

123[123]
89.
124[124]
Biriniz gzelce abdest alr da sonra mescide karsa sa ayan kaldrdka, Allah
ona bir sevap yazar. Sol ayan bastka, Allah ondan bir gnah affeder. Bir de mescide
gelip, cemaatla namaz klarsa artk kendisine mafiret olunur. Geldii zaman birazn klmlar; biraz kalm olur da, yetitiini cemaatla klar; kalan tamamlarsa, hkm yine
byle olur. Mescide geldii zaman namaz klmlarsa, yine byledir.
Hads-i
erif; imama namazn
hangi
cz'nde yetiilirse, cemaat
kazanlacana dellet ediyor. Cumhur-u ulemnn mezhebi de budur.
faziletinin
Mlikilerle dier baz ulemya gre tam bir rek'ata erimedike, cemaata yetimi olmaz.
Bunlarn delili
Namazn bir rek'atna yetien ona yetimitir
hads-i erifidir. Cuma bahsinde bir rek'ta yetimenin art olduu grlecektir.
Dierleri de ona kyas olunur.
Bunlara cevaben. Bu hads, cemaat hakknda deil, vakitler hak-kndadadr. Cuma ise
tahsis edilmitir. Bakas ona kyas edilemez dernilmitir.
Mevzuu bahsimiz olan, hadsle, imama nerede yetiilirse, orada uyulacana istidlal
olunmaktadr. Filhakika, bni Ebi eyhe (234) nin merfu olarak tahric ettii bir hads-i
erifte yle buyrulmutur :
Br kimse, beni rk veya kyam veyahut secde halinde bulursa, hemen bulunduum
hal zere benimle beraber olsun. Yalnz bu hadste yetitii cz'n bir rek'at
saylacana ve hangi hal zere olsa, tahrimeyi yapacana dellet yoktur. Sadece imamla
beraber olmak emri vardr. Tdbern (260360) El-Kebir de mutemed ve mevsuk
ravlerle Hz. Ali (R. A.) ve Ibni Mes'ud (R.A.)'dan u hadsi rivayet eder: Bir kimse
rek'ata yetimedi ise, secde rek'at saylmaz demilerdir. Yine TabernVmn El-Kebr
inde mutemet rvlerle Zeyd'bnii Vehb'denrivyet ettiine gre Zeyd y-ledemitir:

Ben ve Ibni Mes'ud mescide girdik, imam rkda idi. Hemen rk ettik. Sonra safa
dmtz duruncaya kadar yrdk. mam namaz bitirdikten sonra ben kaza etmeye
kalktm. Ibni Mes'ud sen ona yetidin, dedi. Fakat bunlar mevkuf eserlerdir. bn
Zbeyr'in de dedii gibi, delil olamazlar. Nitekim yukarda grld.
Babmzn hadsi bir rivayette yerine lafzyla gelmitir. Maamafih mn birdir. Zira Usl-
Fkh ilminde beyn olunduu vecihle ed ve kaza kelimeleri biribirinin yerinde

kullanlabilirler. Binaenaleyh iki rivayet arasnda muyeret yoktur. Ulemnn ihtilf
ettikleri eylerden biri de lhik in imama yetitii yer, namaznn ba m, sonu mu,
mes'elesidir.
Lhik; Namaza imam ile beraber niyetlenip de, sonradan bir zrden dolay baz
rek'atlarm veya hepsini imamdan ayr klan kimsedir.
Mesbk: Namazn banda imama yetiemiyen kimsedir.

Mdrik: Namaz batan sona imamla klandr.
San'n, burada herhalde lhik kelimesini mesbk mansna alm olatfaktr. nk
tariften de anlalaca vehile lhik, zaten imama namazn banda yetimitir.
Binaenaleyh onun hakknda imama yetitii cz ba m saylr, sonu mu diye ihtilfa

mahal yoktur. Mesbk ise, banda imama yetiemiyendir. Bylesi hakknda ihtilf
olabilir. Hane-fllere gre mesbk, yetiemedii rek'tlar kaza ederken krata nazaran
namaznn ban, teehhde nazaran sonunu klar. Mesel akam, namaznn son
rek'tnda imama yetien kimse iki rek't kaza eder ve bunlarn ikisinde de fatiha ile bir
sre veya ksa yahut br uzun yet okur. nk kaza ettii rek'tlar birinci ve ikinci
rek'tlardr. Fakat bu iki rek'ttan birini kld m oturur. nk bu- teehhde nisbetle
ikinci rek'ttr. Bu suretle akam namazn oturuta klm olur.
Hsl, Hancflere gre, mesbk'un imama yetitii cz, aleltlak namaznn ba deildir.
Bazlar mesbk'un yetitii yer, namaznn badr, demilerdir. Yine Haneflere gre
rkdan dorulmadan imama yetien, o rek'ta yetimi saylr. Fakat cemaatn da fatiha
okumasn vacip kabul edenlere gre, mes'ele ihtilafldr. Bir takm, imam henz
rkdan dorulmadan yetitii iin, o rek'ta yetimi saylr demitir; dierleri, fatihay
okuyamad iin o rek'ta yetememi saymlardr. Yukarda geen Ebu Bekre hadisi
yetimi saylr diyenlere delildir. nk Ebu Bekre (R. A.) imama rkda yetimi, Hz.
Peygamber
(S.A.V.),
kldrmamstr. 125[125]
125[125]
92.
onun
bu
halini
ikrar
etmi;
ona
namazn
yeniden
446/334- beyy'bn K'b radyallah anh'den rivayet edilmitir. demitir ki:

Reslflah Sallallah aleyhi ve selem:
Pir kiinin bir kii ile namaz klmas, yalnz klmasndan daha makbul; iki kii ile
klmas bir kii ile klmasndan daha makbul; daha ok olursa, Allah- Telr ya daha
makbul olur buyurdular.126[126]
Bu hadsi, Ebu Davud ile Nes' rivayet etmilerdir. Ibni Hbban onu sahihlemitir.
Ayn hadsi, bni Mce (207275) de tahric etmi. bni Seken (294353), Ukeyl (
769) ve Hkim (321405) onu sahihlemig-Ierdir. Hkim bu hads hakkndaki ihtilflar
zikretmitir. Bu hadsi Bezzar (292) ile, Tdbern (260360) u lfzlarla tahric

etmiglerdir:
Biri dierine imam olan iki kiinin namaz, Allah indinde teker teker klan yz kiinin
namazndan daha makbuldr.
Hads-i erif, cemaat namaznn en az. bir imamla bir cemaattan meydana geleceine
dellet ediyor. Nitekim Ibn Mce'nin Ebu Musa'dan tahric ettii u hads de bu hkme
uymaktadr. iki ve yukars cemaattir. Buhr (194256):
Bu nam altnda bir bb yapm ve Malik ibni Huveyris (R..yn u hadsi ile istidlal
etmitir :
Namaz vakti geldikte, evvel ezan okuyun; sonra ikmet getirin; sonra byk
olannz size imam olsun.
mam-t Atimed ibni Haribel (164241) dahi Hz. Ebu Sad'den u hadsi rivayet ediyor :
Mescide bir adam girdi. Peygamber SaTlaUah aleyhi ve seem ashabna leyt
kldrmtr. Peygamber SaUdllah aleyhi ve selem ona :
Seni namazdan ne men etti, y flan? ded.
126[126]
O da itizar makamnda br ey syledi.
Ebu Said diyor k : sBunun zerine adam namaza kalkt. Reslllah (S.A.V.) de :
Buna tasadduk edip de beraberce namaz klacak bir kimse yok mu? buyurdular.
Hemen bir adam kalkt. Ve onunla namaz kld. Heysem: Bu hadsin ricali sahih
ricalidir diyor. 127[127]
447/335- mm Varaka radtyallah anh'dan rivayet edildiine gre Peygamber1

Sallalah aleyhi ve sellem kendisine, ev halkna imam olmasn emretmitir. 128[128]
Bu hadsi, Ebu Davud rivayet etmi, bn Huzeyme onu sahihlemitir.
Hadis-i erif, kadnn hanesi halkna erkek bile olsalar, imam olabileceine delildir.
nk Hz. mm Varaka'nn erkek bir mezzini vard ve ihtiyar idi. Zahire gre mm
Varaka, mezzin ile klesine ve cariyesine imam oluyordu. Bu hadsle istidlal ederek Ebu
Sevr (240), Mzeni (175-264) ve Taber (224310) kadnn imam olabileceine kail
olmu ve Cumhr-u ulemya muhalefet etmilerdir. Erkein yalnz kadnlara imam

olmasna gelince:
Bu bbda Abdullah ibni Ahmed (417) bey Ibni K'b (R. A.) den u hadsi rivayet
etmitir:
bey, Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem'e gelerek dedi ki- :
Ya Reslllah ben bu akam bir i yaptm. Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem:

Ne O? dedi. bey;
Evde benimle beraber kadnlar var. Bana sen phesiz ki okuyorsun biz
127[127]
okuyamyoruz, bize namaz kldrver dediler. Ben de sekiz rek't namaz le vitri
94.
128[128]
kldrverdim, dedi.
Bunun zerine Reslllah SalaUah aleyhi ve sellem skf buyurdular. bey :

Biz de sktunu rz telakki ettik; demitin.
Heysem: Bu hadsin isnadnda ismi sylenmiyen bir rvi vardr. Hadisi Ebu Ya'l
Msned inde ve Tabern de El-Evsat mda rivayet etmitir. snad basendir,
diyor.129[129]
448/336- Enes radyallah anh'den rivayet edilmitir ki. Peygamber Sallallah aleyhi
ve seZfom,cemaata imam olmak zere, m olduu halde bni mm Mektum'u kendi

yerine halife brakmtr. 130[130]
Bu hadsi; mam- Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Bunun bir benzerini de bni
Hibban, e (R. anha)'dax rivayet etmitir.
Ebu Davud (202275)'un bir rivayetine gre, Hz. Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem
Abdullah ibni mm Mektum'u iki defa kendi yerine brakmtr. Hads, Tabern'nin
El-EvsaH mda Hz. Aie (R. anha) dan u lfzlarla rivayet ediliyor:
Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem bn mm Mektum'u cemaate imam olmak in

iki defa Medine'ye halife brakt.
Bundan murd: namaz ve ir husustaki hilfettir.Filhakika hadsi Tabern (260

360). Namazda vesirede kaydyla tahric etmitir., tsnd basendir.
Reslllah
(S.A.V.)'in bni mm Mektum'u halfe olarak ka defa brakt saylm, on defaya
bali olmutur. Keyfiyyet, El-Hlsa nm eserde zikredilmitir. Hads-i erif,
kerhetsiz olarak m'nn imam olabileceine delildir.131[131]

129[129]
95.
130[130]
131[131]
450/337- bn mer radyaTtahii anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Reslllah SalaUdh aleyhi ve setlem :
L ilahe illallah diyen zerine (cenaze namazm) kln! lilhe illallah diyenin
arkasnda da namaz kln, buyurdular.132[132]
Bu hadsi, Dre Kutn zayf bir isnadla rivayet etmitir. El-Bedr'l-Mnr adl eserde.
Bu hads btn tarklerden sabit deildir deniliyor.
Hads; kelime- ehdet'i getirenin sar farzlar ed etmese bile, -zerine cenaze
namaznn klnabileceine delildir.
Ebu Hanfe (80150) ile ir ulemnn mezhebi budur. Yalnz tmam- zam yol kesici =
bleri bundan mstesna tutmu; onlarn cenazelerinin klnamyacama kail olmutur.

Yol kesici asldktan sonra, kendisine yaplacak muamele hususunda mam-t afi'den
eitli rivayetler vardr. Asl olan: Kelime-i ehdeti getiren, mslman-dr. ve mslman
haklarndan istifade eder. Bu haklardan birj de cenaze namazdr.
intihar eden biri hakknda Reslllah (S.A.V.)in;
Bana gelince: Ben onun zerine cenaze namaz klmam buyurarak ashb- kiram
klmaktan men etmemesi de bu hakka dellet eder. Bir de cenaze namaznn

meriyyetinden ehl-i e-hdet olanlardan hi bir kimse tahsis edilemez. Yalnz bir dell
bulunursa, o zaman bittabi tahsis edilir. Kelime-i ehdet getirenin arkasnda vakit
namazlar ile ir namazlarn klnabilecei hususununda yukarda bahsi gemitir.

Namaz sahih olann imaml da sahihtir. 133[133]
451/338- Ali bin Ebi Talib radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah SaUalah aleyhi ve selem:
Biriniz imam herhangi bir halde iken, namaza gelirse, imamn yapt gibi yapsn
132[132]
96.
133[133]
Bu hadsi, Trmizl zayf br snadla rivayet etmitir. Tirmiz (200279), bu hadsi Hz. Ali
ve Muaz (R. anhma)'dax tahric etmitir. Hadste zaaf ve inkta vardr. Tirmiz : Bu
hadsi bu yoldan baka isnad eden kimse bulmuyoruz demektedir. Hadsi Ebu Davud
(202275), Abdrrahman'bn Ebi Leyl (83)'den tahric etmitir. Bu hadste Muaz

(R.A.)'n
Ben onu hi bir halde grmyorum ki, ben o halde olmayaym dedii
zikrediliyor. u halde bu szle inkta kalkm oluyor. nk zahire gre Abdurrahman

ibni Ebi Leyla'ya, rivayet eden Muz'dan bakasdr. Hatt sahabeden bir cemaattr.
Halbuki inkta Muz ile Abdurrahman arasnda iddia edilmektedir. Yani Abdurrahma
Hz. Muz'dan iitmemi; baka sahabeden iitmitir. Ebu Davud'un rivyetinde
Abdurrahman Bize arkadalarmz latt demitir. Bunlardan murd, ashh-E krmdir.
Hads-i erif, imama yetien bir kimsenin imam namazn hangi cz'nde bulursa bulsun,
hemen ona uymas gerektiine delildir. ayet imam ayakta iken, yahut rk halinde iken,
yetiirse o rek'ta yetimi saylr. Otururken veya secdede iken yetiirse o da imamla
beraber oturursa da, bu oturu bir rek't saylmaz. Bunu te'yid eden bni Ebu ey-be
hadsini yukarda grmtk. bni Huzeyme (223311) dah Ebu Hreyre (R. AJ'dan
merfu olarak u hadsi tahric etmitir:
Biz secdede iken, gelirseniz, hemen secde edin. Ama onu hibir ey saymayn. Bir rek'ta
yetien o namaza muhakkak yetimitir. Yine bu hususta Ebu Hreyre'den merfu

olarak u hadsi tahric etmitir :
Bir kimse imam belini dorultmadan, namazn bir rek'tna yetiirse, o namaza
muhakkak yetimitir.
bni Huzeyme bu unvanla bir bb ayrmtr.
Hads-i erifte geen mamn yaptlf gibi yapsn tbiri imama uyann mutlaka iftitah
tekbri ile namaza girecei hususunda sarh deildir. Lkin iftitah tekbrinin gerek
imama, gerekse yalnz klana ayakta meru olmas, namazn bu tekbr siz caiz
olmayacan gstermeye kfidir.
134[134]
Fide : Cemaat terk iin zrleri bildiren bir ka hads :
1 Buhar (194256) ile Mslim (204261) ittifakla Hz. bni mer (R.A.)'den u
hadsi tahric etmilerdir:
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem'den rivayet edildiine gre; mndiye ln

etmesini emreder; o da seferde ken souk gecede ve yamurlu gecede, namaz
konaklarnzda kln; dye nd ederdi.
2 Cbir (R A 'dan Mslim, Ebu Davud ve Tirmiz' u hadsi rivayet etmilerdir:
ReslHah Sallallah aleyhi ve sellem ile bir sefere ktk ve yamura tutulduk. Bunun
zerine:
Sizden kim isterse namazn menzilinde klsn buyurdular.

Bu hadsi, Tirmiz (200279) sahihlemitir.
3 Buhar ile Mslim ayn hadsi bni Abbas (R. A./can u lfzlarla tahric etmilerdir:
bni Abbas yamurlu bir gnde mezzinine dedi ki
Ehedenns Muhammeden-Reslllah dediin
vakit-
hayyal
es'sa-lt deme:
evlerinizde kln de. Rvi diyor ki, galiba cemaat bunu ho karlamad. Bunun zerine
bni Abbas : Buna ayormusunuz?
Bunu benden daha hayrl bir zt yapt dedi. Peygamber Sallallah aleyhi ve sellemi
kasd ediyordu.
4 Mslim'de :
bni Abbas'in yamurlu bir cum'a gnnde mezzinine buna benzer bir ey emrettii
rivayeti vardr.
5 Bulrl bni mer'den u hadsi tahric etmitir: Omer Demitir ki: ReslHah
Sallallah aleyhi ve sellem:
Biriniz sofrada olursa, ondan hacetini bitirmeden acele etmesin. sterse namaz
klnsn, buyurdular.
6 lmam- Ahmcd
etmilerdir:
(lGd241)
ve Mslim e (R. anha)'dai u hadsi tahric
A'e radyaVah anl didi ki :
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem, yemek hazir oldukta bir de hsr iki abdest bozma
sktrchi vaki namaz klnmaz elekken iittim.
7 Buhar Eb'd-Derd (R. A.ydan unu tahric etmitir:

Ebu'd-Dard
Kiinin
kendi
ihtiyacn
gidermeye
bakmas anlayl
olmasndandr. Tki namazna kapie fevecch edebilsin demitir. 135[135]

Yolcu Ve Hastann Namaz
452/339- ie radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir k:
Namaz ilk farz klnd vakit, ikier rek't olarak klnd .derken sefer namaz olduu gibi
brakld, hazer namaz tamamland. 136[136]
Buhri'nin rivayetinde : Sonra hicret etti ve drt rek't olarak farz klnd. Sefer namaz
ilk ekli zere brakld denilmitir. Ahmed : Yalnz akam mstesna. nk akam
namaz gndzn vitridir. Bir de sabah mstesna; nk sabah namaznda kraat

uzatlr ibaresini ziyade etmitir.
Anlalyor ki, namaz ilk defa farz klnrken, akam namazndan maadalar, hazerde
olsun, seferde olsun, ikier rek't farz olmu; sonra Cenab- Hak sefer namazn olduu
gibi brakm; hazer namaznn rek'tlarn drde karmtr. Yalnz Sabah namaznda
135[135]
99.
136[136]
kraat uzun olduundan, onu yine iki rek't brakmtr.
/mm- Ahmed'in akam ve sabah namazlar hakkndaki ziyadesi yine Hz. ie

radyollah anha'mn rivyetindendir ve yledir :
Akam mstesna namaz ilk farz klnd zaman ilh...
Hads-1 erif, seferde namazn Kasr edilmesinin, yani ksadan kese-rek iki rek't
klnmasnn vcbuna dellet ediyor. nk vacip oldu manasnadr. Hanefilerle ir
baz ulemnn mezhebi budur. Onlara gre seferde namazn iki rek't klnmas mecazen
ruhsattr. Buna ruhsat- ska derler. aferle dier bir takm ulemya gre ise
hakikaten ruhsattr. Binaenaleyh seferde namaz iki rek't klmak caiz ise de,
tamamlayarak drt klmak onlara gre efdaldir. Hanbelilere gre de yle olmakla
beraber, iki rek't klmak efdaldir. Mamafih drt rek't klmakta da hibir kerahet
yoktur. Mliklere gre iki rek't klmak snnet- mekkededir. Hatt cemaatla namaz
klmaktan daha kuvvetli bir snnettir.
aflere gre; takdir edildi manasnadr. Yahut iki rek't klmak steyene iki rek't farz
oldu demektir. Delilleri namaz kasr ettiinizden (ksalttnzdan) dolay sze br
gnah yoktur137[137] yet-i kermesi ve Peygamber (S.A.V.) ile sefer eden ashb-
kiramdan
bazlarnn
kasr
edip,
bazlarnn
tamam
klmas
ve
biribirlerini
ayplamamalardr. Ashb- Kiramdan Hz. Osman (R. A.) ile Hz. e- sddka (R. anha)
tamam klarlard. Nitekim bunlar mm-% Mslim (204261) tahric etmitir.
Lkin, Hanefyye tarafndan bunlara cevap verilmi ve:

Bunlar sahabenin fiilidir.
Aleltlak hccet
olamazlar. Bir de Tabern (260360)
Es-Sagir de ibni mer radyallah anh'a mevkufen u hadsi rivayet etmiti :
Sefer namaz gkten inme iki rek'ttr. sterseniz Onlar reddedin Heysem :
Bunun ricali mutemettir diyor. Bu hads, tevkifidir. Yani mutlaka Hz. Peygamberden
iitilmitir. nk mikdar hususunda itihada imkn yoktur. Tabern El-Kebir de yine

Ibnl mer (R. A./dan u hadsi de tahric etmitir :
Sefer namaz iki rek'tdr. Kim snnete muhalefet ederse, kfir olur. Bu hadsin dahi
137[137]
Sre-I Nisa; Ayet : 101.
emleri mevsuktur. Snnete muhalefet ederse tbirinden, bunun merf olduu

anlalra denilmitir.
tbniVl-Kutym (691.751) El Hcdy'n-Ncbcv adl eserinde : Peygamber S.A.V.)

sefere ktndan Medine'ye dnnceye kadar drt rek'tl namazlar kasrederek iki
rek't klyordu. Onun seferde drt rek'th namaz kld asla sbf olmamtr diyor.
Hadis-i erifle; akam mstesna denildiine gre, akam namaznn aslnda rek't
olarak farz klnd ve sonra da deitirilmedii anlalyor. denilmesi : gndz

namazlar hep ift rek'th iken, bunlarn sonuncusu olan akam namaznn tek rek'th
olmasndandr. Nitekim gecenin de vitri vardr. Vitir namaz, yerinde grld vehile
Allah indinde mahbb ve makbul bir namazdr. namaz mstesna denilmesi onun
deitirilmediini ifade eder. nk onda kraati uzatmak meru olmutur.
dolay
yet-i
buyuru lmutur.
kermede
sabah
namaz
Bundan
mecazen sabahn Kur'an tabiriyle ifde
Hsl akam namaz ile sabah namaz istisna edildikten sonra, geriye kalan vakit, yani
le, ikindi ve yats namazlarnn farzlar seferde ikier rek't klnr. 138[138]
455/340- ie radyallah anha'dan rivayet edilmitir ki: Peygamber Sallallah aleyhi

ve selcm seferde hem namaz kasreder hem tamam klarmi ve hem oru tutar, hem
tutmazm. 139[139]
Bu hadsi Dre Kutn rivayet etmitir. Ravleri mevsuktur. u kadar var ki hads
maruldur. Mahfuz olan ie'nin kendi yaptdr ve bu tamam klma bana zor gelmiyor
demitir. Eunu Beyhak tahric etmitir.
Bu hadsi, mm- Ahmed (164241) mnker saymtr. nk Urve'nin Hz. e'den
rivayetine gre, namaz tamam klan ie (R. anha) kendisidir. Hz. Osman'n te'vil ettii
gibi, o da tev'vil etmi tir. Bu tevil : kasr da tamam klmay da meru grmekten
138[138]
102.
139[139]
ibarettir. Eer Hz. e Peygamber (S.A.V.)'den bu bbda bir ey iitmi olsayd, Urve
onun iin ie te'vil etti demezdi. Halbuki Sahiheyn de bunun hilaf sabit olmutur.
Dre Kutn (306385) Ai'd&n. Beyhak (384458) de ie (R. anha) dan u hadsi
tahric etmilerdir :
ie radyallah anha Peygamber SallaUah aleyhi ve sellem ile Medine'den Mekke'ye

umre yapmaya gitmi; Mekke'ye vardkta:
Y Reslllah, anam, babam sana feda osunl Ben namazm lamam kldm; sen
kasrettin. Ben oru tuimadsm; sen tuttun demi; Reslllah da :
yi yaptn y ie buyurmu ve onu ayplamamtr.
bn'l-Kayyim (691751) Diyor ki: Bu hads Peygamber Sdllallah aleyhi ve sellem

kasreder;
ie tamam klard. Peygamber Sallallah aleyhi ve sellom oru tut-mai, o tutard

eklinde. dahi rivayet edilmitir. bni Teyr/Ayye yle dedi: bu hads btldr. Zira
mm'l-M'mlnin, Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem ile btn ashabna muhalefet
ederek, onlarn kldnn hilfna namaz klacak deildir. Sahiheyn de Hz. e'den u
hads rivayet ediliyor :
Hi phe yok ki, Allah namaz ikier ikier farz kld. Resllah Sallallah aleyki ve
sellem, Medine'ye hicret edince ha-zer namazna ziyde edildi, sefer namaz oiduu gibi
brakld. u halde bunlar meydanda iken nasl olur da onun Peygamber (S.A.V.)'in ve
yanndaki btn mslmanlarn namaz hilfna namaz kld zan olunabilir.
Maamaih, Hz. ie (R.anha) Resllah (S.A.V.)'in vefatndan sonra da seferi namazlarn

tamam klmtr. bni Abbas ve bakalar: e (R. anha) Hz. Osman gibi te'vil etti
diyorlar. Haneflerden mm- Serc (637710)'nin Hdye erhi nde zikrettiine

gre, Hz. e (R. anha) sefer esnasnda te'vilde bulunur, ve kendisi mm'l-M'minn
olduu iin: Ben evldlanmn evindeyim diyerek namazlar tamam klar. Hatt sefere
mahremsiz gidermi. Hz. Osman'a gelince: Bir defa hac ederken, Mina'da namazm
tamam klm. Kendisini ayplamlar. Bunun zerine Resllah (S.A.V.)'den :
Bir kimse bir yerden evlenirse, orada namazn tam klar derken iittii iin byle
yaptn sylemitir. Fakat Bey-Hak (384458): Bu hads munkatdr 140[140] diyor.
Babmz hadsinin Hz. Peygamber (S.A.V.)'e muttasl olup olmad ihtilafldr. Zira bu
hadsi Hz. ie'den Abdurrahman ibni Es ve d rivayet etmitir. Dre Kutn (306385):
Bu zat Hz. e (R. anha) ya mrahik ken yetimitir diyor.
Mrhik : Hemen hemen bula ermek zere olan ocuktur. Musannif da: Evet, Dre
Kuin'nm dedii gibidir demektedir. mm-% Buhri'nin tarihinde ve daha baka
yerlerde bunun shidleri vardr. Ebu Hatim (195277) yle diyor: Abdurrahman Hz.
ie (R.anha) nna yantna kk ken gtrlm; ondan hadis iitmemtir. Buna
mukabil bni Ebi eyhe (234) ile Tahav (238-321) iittiini iddia ediyorlar. Dre
Kutn'mn bu hads hakkndaki szleri birbirine uymamaktadr. Snen de hadsi rivayet
ettikten sonra :
Bu hads mehurdur, bu isnadda sahihtir demi. El-leU de ise mrsele daha ok

benziyor tbirinin kullanmtr.
Bu hadsin rvileri arasnda Al ibni Zheyr de vardr Zeheb (673748) Mizan'ltiddlinde yle diyor : Bu hadsi bni Matn tevsik etmitir. Ibn Hbban diyor ki : Al
ibni Zheyr mevsuk zevattan, mevsuklarn hadslerine benzemlyen eyler rivayet
ederdi.
u halde, mevsuklarn hadsine uymad yerde, onunla ihticc etmek btl olur. Ve
busuretle bni Hazm (384456)'in onun hakkndaki mehuldr iddias suya dm

olur.
bni Kayym, (691751) bu Hz. ie hadsini rivayet ettikten sonra yle diyor:
eyh'l-slm Hocas bni Teymiyye yi bu, Res-fllah (S.A.V.)e iftiradr; derken
iittim.bni Teymiyye bu szleri ile yetini kasdetrnitir. Yani namaz seferde iken
bazan tamam, bazan kasrederek klmay, Hz. Peygam-bep (S.A.V.)'e isnad etmek iftiradr;
nk hibir seferde drt rek'th bir namaz! tamam klmad sabit olmutur demek
istemitir. 141[141]
140[140]
141[141]
105.
Bu stlah in bak; birinci etMdeki hadislerin ttisal ve nktaa gre taksimlerine.

456/341- bni mer radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir k: Resllah
Salalah aleyhi ve sellem:
phesiz Allah Tel kendisine gnah ilenmeyi kerih grd gibi, ruhsatlarnn
yaplmasn da sever buyurdular. 142[142]
Bu hadsi, Ahmed rivayet etmi ve bni Huzeyme ile ibni Hibban sahihlemilerdir. Bir
rivayette : azimetlerinin yaplmasn sevdii gibi denilmitir.
Allah'n sevmesi; rzas diye tefsir olunduu gibi, kerih grmesi de raz olmamasdr.
Azimetle ruhsatn mnlar yukarda gemiti.
Burada ruhsattan murad : Allah'n kullarna kolaylk gstererek ba tknda baz

ibdetleri balamas, baz haram eylere de mubah muamelesi yapmasdr.
Hadis-i erif, ruhsatla amel etmenin azimetle amel etmekten daha faziletli olduuna
delalet ediyor, denilmise de, hakiUtta ikisinin Ur birine msavi olduunu

gstermektedir. Bu hads,
143[143]Allah
size kolayl murd ediyor; size glk vermek
istemiyor yet-i kermesine uygun dmtr.144[144]
457/342- Enes radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k: ReslUah
Sallallakii aleyhi ve sellem:
mil, yahut fersah yere, sefere ktm1 namaz iki rek't klard. 145[145]
Hadsteki sefere kt m tbirinden murd, bittabi kmak istemektir. Yoksa bu uzun

yolu katedip, hedefine vardktan sonra kasr yapard demek deildir.
142[142]
143[143]
mil veya fersah tbiri, rvi tarafndan sektir. Binaenaleyh bunun mns ister
mil, isterse fersah demek deildir. Yani burada muhayyerlik yoktur. Ilattbl (383):
Burada 'be pheye d-ms-. diyor, M l'in ne kadar bir mesafe olduu eitli
suretlerde tarif edilmitir. Bazlarna gre mil: Dz bir yerden bakan bir kimsenin
kardan gelenin erkek mi, kadn, m olduunu tanyaca kadar uzak mesafedir. Ncvcv
(631676) : Bir mil, 6000 arndr. Bir arn ysnya-na dizilmi ve birbirine msavi
yirmi drt parmaktr. Bir parmak birbirine msavi yan yana dizilmi alt arpa
miktardr. diyor. Bazlarnca bir itsI: nsan aya ile, 12000 ayaktr. Bir takmlar
bir mil 4000 adimdir. demilerdir. Bin deve adm, bin Hm arn ki bu arn, 32
parmaktr diyenler de olmutur.
Fsrsaha gelince : Bu kelime arapaya farisden gemitir. Bir fersah m mssfedir.
Ukm namaz kasretmeye sebep olan mesafe hakknda ihtilf etmiler ve ortaya yirmi
kadar kavi kmtr. Bu kavilleri bni Mnzir .aralamtr. Zahirler bu hads ile istidlal
ederek, namaz kasr etmek iin gidilmesi icap eden mesafe mildir, derler. Fakat
kendilerine :
Bu hads phelidir, mil olduuna bununla istidlal edilemez diye cevap verilmitir.
Evet bu hads de zahirler tarafndan sefer mesafesinin fersah olduuna istidlal

edilebilir. nk mile, fersahda dahildir. Lkin buna da, fersah diyen
bulunmamtr. tarznda cevap verilmitir.
Bu bbda Sad b. Mansur (227)'un rivayet ettii Ebu Said hadsi vardr.Bu hadste
Res!l!ah Sallallah aleyhi ve sellem br fersah yola gittikte namaz kassederd
denilmektedir ki, zahiriyyeye delil olabilir. Zira fersahn mil olduunu az evvel
grmtk. Sefer mesafesi hakknda sylenen en az miktar bni Ebi eyhe (234) 'nin
bni mer (R. A./den mevkuf olarak tahric ettii u hadstir:
Bir mil, yola ktmm namaz kasrederim; derdi.
Bu hadsin isnad sahihtir. Bu hads, El-Bahr da da rivayet edilmitir. Bazlarna gre

namaz bir Berid'lik veya daha fazla mesafede kasrolunur. Bir Berid; takriben on iki
mildir. Bunlar Ebu Hreyre (R. A.yan rivayet olunan u merfu hadsle istidlal ederler.
Bir Berid yola giden bir kadna ancak beraberinde mahrem bulunmakla (sefer) hell
olur. Bu hadsi Ebu Dvud (202275) tahric etmitir. Hadste Reslllah (S.A.V.) br
beridk mesafeye sefer dedi. diyorlarsa da, daha azma sefer denilmeyeceine hadste
dellet yoktur. Hads, yalnz mahrem icap eden seferin mesafesini tahdid ediyor. Namaz
kasr mesfesiyle, mahrem icap eden sefer arasnda bazlarna gre telzm yoktur.
HaneMIere gre mesfe- sefer, gnlk yoldur. Eu da 24 fersah eder.
Delilleri : Buhrl (194256)'nin bni mer'den mevkuf ulnrak tahric ettii su hadstir :
Allah'a ve son gne iman eden bir kadna gnden fazla bir yoia mahremsiz gitmek
hell deildir.
Deve yry ile gnde sekiz fersah yol alnr diyorlar. afi'ye gre mesfe- sefer, drt
Beridlik yoldur. Doltli : bni Abbas (R. A./dan merfan rivayet edilen u hadstir :
Namaz drt Beridden daha az da kasr etmeyin.
Bu hads, aada gelecektir. Bunu Beyhak (384458) sahih, bir senetle bni Abbas ve
bni mer (R.A.ym fiilleri olmak zere tahric etmitir. afi (150204)'nin bir delili de
Buhr'nin Ibn Abbas hadsini ta'likan cezm sgasyla rivayet etmi olmasdr. Hads
udur :
Kendisine Mekke'den Arafat'a giderken namaz kasredilir mi diye soruldu?.

Hayr! dedi. Lkin Usfane ve Cidde'ye ve Taife giderken edilir.
Bu yerler ile Mekke arasnda ise en az drder beridlik mesafe vardr.
Elhasl mesfe-i sefer babnda kaviller hem ok, hem bir birlerine muarzdr. bni Kayym
(691751) ZdiV-Med nammdaki eserinde yle diyor: Peygamber {S.A.V.)
mmetine namaz kasr v ftar tin mahdut bir mesafe bulmad. Bilkis bunlar mutlak
surette sefer ve yolculuk le mutlak olarak fade etti. Nifekm teyemmm de
kendilerine her seferde mutlak olarak fade etmitir. Ama bir gn, tkf gn ve gn diye
tahditle gelen rivayetlerden Reslllah (S.A.V.)'den h bir ey sabit olmamtr. Uzun
seferde olsun, ksasnda olsun, kasr ve iki namaz bir yere cem etmeyi caiz grenler de
selef-i salibin arasnda epeyce vard. 146[146]
146[146]
108.
458/343- Enes radyalah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Rellah

Srillallah aleyhi ve settem le Medine'den Mekke'ye yola ktm. Namazlar ikier ikier
klyordu. T Medine'ye dnnceye kadar (bu hal byle devam etti). 147[147]
Hads, Mttefekun aleyh'dir. Lfi Buhr'nindir.
Bu seferin Mekke'nin fethi iin yahut Haccet'l-Ved iin olmas ihtimal dahilindedir.
Ancak Ebu Davud'un rivayetinde hadste u ziyde vardr:
Ashab Enes'e ,orada hi kaldnz m? diye sordular. Orada on gn kaldk, dedi, ilerde
grlecei vehile feth esnasnda Mekke'de on be gnden fazla, yahut on be gn
kalmlardr, Ebu Davud'un rivayetinde bu onbe gnn fetih ylnda olduu da tasrih
edilmitir. Grlyor ki Resl- Ekrem (S.A.V.) Mekke'de kalmasna ramen namazlarn
yine tamam klmamtr. Nitekim bundan sonraki hadsde de grlecektir.
Hads-i erif, sefer niyetiyle evinden kmann, ehirden bir mil uzaklamadan da olsa,
namaz kasr icap ettiine, dnte dahil ehre girinceye kadar kasra devam edileceine
delildir. 148[148]
459/344- bni Abbas radyallah anhma'dan rivayet edilmitir ki. Peygamber

Sallallah aleyhi ve sellem, on dokuz gn kasr ederek oturdu. Bir rivayette (Mekke'de on
dokuz) gn denilmitir.149[149]
Bu hadsi, Buhr rivayet etmitir. Ebu Davud'un bir rivayetinde : Onyedi gece, dier
bir rivayetinde onbe gece denilmitir.
Ebu Davud'un mran ibni Husayn (R.A.)'dan rivayetinde onsekiz gece denilmitir.
147[147]
109.
148[148]
149[149]
Reslllah (S.A.V.) ile birlikte fetihte bulundum. Mekke'de on sekiz gece yalnz iki rek't
namaz klarak kaldlar. Ve :
Ey ehli belde, siz drt kln. nk biz sefer bir kavimiz diyordu.
Yine onun Cbr (R. A./den rivayetinde : Reslllah (S.A.V.) Tebkde yirmi gn namaz
kasr ederek kld denilmitir. Rvleri m?vsuk ise de vashnda ihtilf edilmitir.
Cbr rivayetini Ma'mer Yahya b. Eb Kesir'den, o da Muhammed bni Ahdurrahman'dan,

o da Sevbn'dan, o da Cbir'den iitmi omlak zere mevsulen rivayet etmilerdir. Ebu
Dvud (202275) : Ma'mer-den bakas bu hadsi isnad etmemitir. diyor. Ayn

hadsi
Dre
Kutn
(306385)
El-lel- inde
mrsel
ve
mnkat
olmakla
illetlendirmitir. Hadsi Ebu Dvud dahi bni Abbas (R. Ay'dan rivayet etmitir.
Buftari'nin rivayetinde adedin
'ris, diye mzekker gelii, arkasndan zikredilen
mmeyyizinin mzekker olmasndandr. Ebu Davud'un rivayetlerinde ise, mennes
gelmitir. nk mmeyyizleri haz [edilmitir. Bu mahzf mmeyyizler diye mennes

olarak takdir edilmitir. Ebu Davud'un bni Abbas'dan ondokuz gn diye de rivayeti vardr.
Musannif merhum diyor ki: Bu hadsi Beyhkl Cbir'den lafzyla tahric etmitir. Ebu
Dvud bu babn hadslerini Misafir namazn ne zaman tamam klar
unvanl mstakil bir bbda toplamtr.
arasndadr:
bni Abbas (R.A.)'m u sz de bu hadsler
Kim onyedi gn kalrsa, namazn kasreder, kim daha ok kalrsa, tamam klar.
Filhakika misafirin vard yerde ne kadar kalmaya niyet ederse, namazn tamam
klaca hususunda ulem ihtilf etmiler ve ortaya birek kaviller kmtr. bn Abbas
(R. A.)'c gre, ikamet mddetinin en az on gndr. nk Reslllah (S.A.V.) On gn

kaldn m namaz tamam kl. buyurmulardr. Bu hadsi, Meyyed Billah erh't-
Tecrid de rivayet etmitir. Fakat rvileri arasnda Dirar'bn Surad vardr. Bu zat hak-
knda Musannif Et-T&lerib de : Mevsuk deildir diyor. Bazlar bu hads, mevkuftur

demilerdir.
Haneflere gre, ikmet mddeti onbe gndr. Onlar bni Abbas (R.A.)'mn bir rivayeti
ve bni mer (R.A.)'m
Bir yere misafir olarak vardn m, iinden onbe gece kalmaya niyetli isen, namaz
tamam kl.
szyle istidlal ederler. N3ki!erle filere gre, en az ikmet mddeti
drt gndr. Bu mddet, Hz. Osman (R. A./dan rivayet olunmutur. Vard yere girdii
ve oradan kt gnler bu sayya dhil deildirler. Eunlar Re-sl- Ekrem (S.A.V.'in
muhacirlerin hac ibadetlerini tamamladktan sonra Mekke'de gnden fazla
kalmalarna izin vermemesiyle istidlal ederler. Ve izin vermemesi drt gn kalmakla

mukm olacana dellet eder derler. ir kavillerin delili
grlmemitir.
olmad iin, zikrine lzum
Buraya kadar anlattklarmz vard yerde kalmaya niyet edsn misafirler hakknda di.
Kalp, kalmamakta tereddt gsterip, niyet etmeyenlere gelince : Bu mes'ele dahi

ihtilafldr.Bazlar bir aya kadar kasreder; diyorlar. Zira Hz. Ali (R.A.):
phesiz ki7 bugn karm; yarn c i kan m diyen kimse namaz bir ay kasreder.
demitir. lmm- zam Ebu Hanife (80150) ile arkadalar ve bir kavlinde mrn-%
afi (150204) vesair baz ulem ebediyyen kasreder diyorlar .nk asl olan,
seferdir. bni mer (R.A.)'n fiili de buna de-lldir. Hz. Abdullah bni mer Azerbeycan'da
alt ay kalm; bu mddette namazlar hep kasretmitir. Enes bn Mlik (R.A.)'m dahi
Nia-bur'da bir veya iki sene kald ve namazlarn boyunna kasrettii rivyet olunur.
Keza Ashb- kiramdan bir cemaat Ram-Hrmz* de dokuz ay kalmlar. Namazlarn

hep kasretmilerdir. kmet mddetini on be, on yedi ve on sekiz gn takdir edenler de
vardr. nk bu saylar eitli rivayetlerde zikredilmitir. Bu mddet geti mi artk

misafir namazn tamam klar diyorlar. Fakat bu istidlal tamam deildir. nk namazn
kasrettii mddetten sonraki gnlerinde artk kasr ede-miyeceine bir dell yoktur.
En iyisi, Hanelilerin dedii gibi kasretmekte devam etmesidir. Nitekim Ashb- Kram da
yle yapmlardr. Zira, ha bugn gidiyorum, ha yarn diyerek, gnlerce o yerde kalmaya
ikmet denilmez. Bey-hak (384458)nin Snen de bni Abbas (R. A./dan tahric ettii
u hads de bu re'yi te'yid eder :
Peygamber Saldllah aleyhi ve seTlem, Tebk'te 40 gn namaz kasrederek kld.

Bundan sonra Beyhak : Bu hadsi Hseyin ibn! A m m re yalnz bana rivayet
etmitir. Halbuki bu zat ile ihticac olunamaz. demitir. Fakat evkn (11721250)'nin
El-Muhtasar- inda yapt tahkikat buna muhaliftir. 150[150]

462/345- Enes radyallah anh'den rivyef edilmitir. Demitir k: Reslllah
Sallallah aleyhi ve seUem: Gnein zevalinden nce yola karsa, leyi ikindinin
vaktine geciktirir; sonra iner ve ikisini beraber klard. ayet yola kmazdan nce gne
zevale varmsa, leyi klar; sonra (hayvanna binerdi). 151[151]
Bu hads, mttefekun aleyhdir.
Hkim'in El-Erban undaki sahih isnadl bir rivayete gre: le ile kindiyi kar,
sonra (hayvanna) bnerdl. Mslim'm Mstahre-ci- ndeki Ebu Nuaym rivayetine gre :
Reslllah (S.A.V.) bir seferde ken, gne zevale varrsa, le ite ikindiyi toptan klar;
sonra yola revn olurdu.
Bu hads, yolcunun te'hir suretiyle iki namaz bir arada klabileceine delildir. leyi
klard denilmesine baklrsa, ne almak suretiyle iki namaz bir arada klmaa
msaade yoktur. Zira olsa, bizzat Res- Ekrem (S.A.V.) ikindiyi de le ile beraber
klard.
te Hz. Peygamber (S.A.V.)'in bu fiili yukarda yerinde grdmz vakit bildiren

hadsleri tahsis etmektedir. Filvaki, ulem bu bbda da ihtilf etmilerdir. Hz. bn Abbas,
bni mer, ve Ashab-i Kram'dan bir cemat ile mm- Mlik (93179), mm- Ahmed
(164241) ve mmafi (150204) bu ve aada gelecek takdim hadsiy-le istidlal
ederek: yolcuya ne almak veya sona brakmak suretiyle iki namaz bir arada klmak
caizdir; demilerdir. Evz'den. bir rivayete gre yolcuya yalnz cem-i te'hir denilen
sona brakma suretiyle namaz bir arada klmak caizdir. Cem-I takdim caiz deildir.
Delili; bu hadstir. Eu kavi, mm- Mlik e mm- Ahmed'&en de rivayet olunur.
brahim Neh (1195), Ebu Hanife (80150) ve dier baz ulemya gre yolcuya
150[150]
112.
151[151]
hibir suretle iki namaz bir arada klmak caiz deildir. Onlar Res!llah (S.A.V.)'in
kldna dair rivayet edilen hadsleri te'vil eder ve : Rest- Ekrem (S.A.V.)'in iki
namaz bir arada klmas sridir. Yani, leyi vaktinin sonunda, ikindiyi vaktinin ev-
velinde klmaktan ileri gelmi bir toptanclktr. Dier namazlar bir aradaklmas da hep
byledir derler. Yerinde de grlecei vehile Haneflere gre iki namaz bir arada
klmak, biri Arafat'da dieri Mz-delife'de olmak zere yalnz iki yerde merudur.
Bunlarn da bir takm artlar vardr ki fkh kitaplarndan renilebilir. Vk babmz
had-sinin Hkim (321405) ile Ebu Nuaym (430) rivayetlerinde, Reslllah

(S.A.V.)'in cem-i takdim yapt ifde ediliyor. Cem-i takdim de ise, sreten Cemi'
tasavvur olunamaz, ise de bu rivayetler itirazdan salim deildirler. Bazlar bunlar
hakknda sahihtir demi; dier bazlar shhat derecesinden aa drm, hatt
mevzudur diyenler bile olmutur.
bni Kayym-; Hkim'in rivayetinde ihtilf edilmitir. Bazlar onu sahih bulmu; bazlar
hasen kabul etmi; bazlar da ta'n ederek mevzu saymtr. Mevzu sayan Hkim'dir. Zira
bizzat bu hadsin mevzu olduuna hkmetmitir. demi, sonra Hkim'in bu hadsin
nasl vaz' edildiini beyan eden szlerini nakletmitir. Maamafih netice itibaryla bni
Kayym, hadsin mevzu olmadn kabul eder. Musannifin burada skt ederek bir ey
sylememesi ve hadsin isnadnn sahih olduuna cezm eylemesi, Hkim'le hem fikir
olmadna dellet eder. Aadaki hads de bu hadsin sahih olduunu te'yid eder. 152[152]
463/346- Muaz radyallah arih'dm rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Sallallah aleyhi ve seUem ile Tebk gazasna ktk. le le kindiyi toptan, akam ile
yatsy da toptan klyordu. 153[153]
u kadar var ki, hadsin bu lfzlarla ya sadece cem- te'hire ihtimali vardr; yahut her iki
cem'e muhtemeldir. Hadsi Tirmiz (200 279) u lfzlarla rivayet etmitir :
152[152]
114.
153[153]
Reslllah Sallallah aleyhi ve seUem; gnein zevalinden nce yola karsa, leyi
ikindi ile beraber klmak zere te'hr eder ve ikisini toptan klard. Gnein zevalinden
sonra yola karsa ikindiyi acele, le ile beraber alr, ve le ile ikindiyi toptan klard.
Tirmiz'nin bu hadsi adet mevzuu bahsimia Mslim hadsini erh ve tafsil ediyor.
Ancak Tirmiz, onu tahric ettikten sonra : Bu hads hasen ve gariptir. Kuteybe bunu
yalnz bana rivayet etmitir. Kuteybe'den baka onu Leys'den rivayet eden bilmiyoruz.
Ehl-i itim arasnda malum olan Muaz hadsidir. Bu hadsi bni Zbeyr Ebu Tuteyl' den, o
da Muaz'dan rivayet etmitir. Lfz udur:
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem
Tebk gazasnda le ile ikindiyi ve akam i'e yatsy bir arada klmtr demektedir.
Hl byle olunca,cem- takdim rivayetinin sbtu sz gtrr. Yalnz El-Mstahrec in
rivayetine bir diyecek yoktur. Zahirlerden tbni Hazm (384456) cem-i te'hirin caiz
olduuna kail olmu; cem-i takdim'e cevaz vermemitir. nk cem- te'hr hakkndaki
rivayet sabit, cem-i takdim hakkndaki gayr sabittir. Neha (1195)'nin mezhebi de
budur.
Bu kavi, mm- Mlik ile Imm- Afmed ibni Haribelden de birer rivayettir. Yolcu
hakknda namaz vaktinde klmak m yoksa toptan klmak m efdl olaca mes'elesi dahi
ihtilafldr. afer'e gre, namazlar vaktinde klarak cem etmemek efdldir. Mlikler'e
gre, cem'-etmek mekruhtur. Hatt baz Mlikler'e gre; cem'i: yalnz zr olanlara
caizdir. bni Kayyim (691751)'in El-Eedy'n-Nebev adl eserinde izah ettiine gre;
Peygamber (S.A.V.) yolculuu esnasnda birok kimselerin yapt gibi namazlarm

cem'etmiyordu. Konaklad zaman dahi cem'etmezdi. O ancak, sefer pek aceleye geldii
zaman ve bir de namazdan sonra hemen yola kacaksa, iki namaz bir arada klyordu.
Nitekim Tebk hadslerinde de beyan edilmitir. Seferi deilken, iki namaz bir arada
kld, yalnz Arafat ile Mzdelife'de vki olmutur. Bunun da sebebi mm- f (150
204) 'nin dedii gibi, oralardaki vakfelere bitiik olmasdr. mm- zam Eb Hanfe
(80150) burada cem' hac ibdetlerinin tamamndan saym, mensik- hac denilen bu
ibdetleri iki namaz bir arada klmak iin sebep addet^ mistir. Dier mezheb
imamlarna gre ise, buralardaki cem'Ierin sebebi seferdir. Euraya kadar grdklerimiz,
seferde iki namaz bir arada klmaya dair idi.
Hazarda yani evinde, yerinde olanlarn cem' edip edememesine gelince :
Ekser ulemya gre; hazarda cem' caiz deildir. nk namazlarn vakitlerini bildiren
hadsler meydandadr. Reslllah (S.A.V.)'in aa-
Hatt Ibnl Mes'd (R. A.) maz vakitlerine gsterdii dikkat ve ehemmiyet tevtren
sabittir.
Peygamber (S.A.V.)' h bir namaz vaktinin gayrisinde klarken grmedim. Yalnz iki
namaz mstesna; Mzdelife'de akam le yatsy bir arada toptan kld. O gn, sabah
namazm da vaktinden evvel kld. demitir.
Vaka mm- Mslim (204261) Ibn Abbas fJ2. A./den yle bir hads rivayet etmitir :
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem, Mednede hi bir korku veya yamur olmakszn
le ile kindiyi, akam le yatsy bir arada kld. bn Abbas hazretlerine: Peygamber
(S.A.V.) bununla ne yapmak istedi? diye sorulmu. O da mmetine glk karmamay
murad eti demitir. Fakat bu hadsle ihticac doru deildir. nk yaplan cem' te'hir
mi, yoksa cem- takdim mi idi. Bilinmiyor. Bunlardan birini re'y ile tyine de imkn
yoktur. nk tehakkm olur. u halde bu hadsle ameli brakp, umm evkat

hadslerine mracaat etmek cap eder.
Sahabe ve tabinin fiillerine gelince, bunlar bzlarna gre hccet olamazlar. Bazlar
Ibn Abbas hadsini te'vil ederek : Bundan murad; sr cem'dir. demilerdir. Kurtub
bu tevili beenmi ve tercih etmitir. bni Mcin 154[154] ile Tahav (-238321) bunu
cezmen kabul etmilerdir, ibni Seyyid'nnas da bunu takviye etmitir. Zira Buhrt ile
Mslim Amru'bn Dinar'dan, o da Ebu a'sa'dan u hadsi tahric etmitir:
Dedim ki. Y Ebe, a'â; zannederim
leyi te'hlr etm, kindiyi acele klms; akam te'hir etmi; yatsy acele klmtr: Ben
de yle sanyorum dedi. bni Seyyidi'n-nos: Hadsin rvisi ondan murad ne olduunu
herkesten iyi bilir. sterse Ebu'-a'sa; cezmen sylememi olsun diyor.
Macin : Asl ismi Ebu Yusnf Y&kb ibni Ebi Seleme olup, tabinin mehuriarndandir. Mednede ve
Abdullah ibni mer ve ir zevatla grgmg-tr. mer ibni AbdUtass Hazretleri Mednede vali
bulunduu zaman daima M&cin'u yannda buluaurmugtur. 164 tarihinde vefat etmitir.
154[154]
Maamafih buradaki, rvinin bir zannndan ibarettir. Rvi rivayet ettiini herkesten iyi
bilir sz, rvi tarafndan bir tefsir yapld zaman sylenir. Ve zten sz gtrr bir
dvadr. nk Hz. Peygamber (S.A.V.) in :
Nice fkh nakledenler vardr ki; kendilerinden daha fakh olanlara rivayet ederler.
hadsi bu dvann umumliini reddeder.
Evet, mm-t Nes (215303)'nin ibni Abbas'dan rivayet ettii asl hadste bu te'vil
aktr. Hads udur :
ReslUllah Sallallah aleyhi ve selem ile birlikte Medine'de sekz defa namaz cem'
suretiyle ve yine baka bir defa da yedi defa namaz cemi suretiyle kldm. leyi
geciktirdi; ikindiyi acele kld ve akam namazn geciktirdi; yatsy acele kld.
Nevev (631676) 'nin rivayet edilen hadsin metnini grmeyip, bu te'vili zayf
karmaya almas hakikaten ayan- hayrettir. Usul-t Fkha gre; mutlak ile
mukayyedin hkm ve hdiseleri bir olur. Ve tlak takyid hkmde bulunursa, bilittifak
mutlak, mukayyed zerine hamlolunur. Nitekim burada da yledir. Binaenaleyh mutlak
rivayet, mukayyed olan rivayete hamlolunur. Bazlar; bni Abbas (R. A.)'m mmetine
glk karmamay murd etti demesi bu sreten cem' zayflatr. nk bunda glk
vardr demek istemise de bu itiraz vrid deildir. Zra Sreten cem, elbette namazlar
vaktinde klmaktan daha kolaydr. Bunda iki namaz iin bir abdest, bir hazrlk ve camiye
bir defa gitmek gibi kolaylklar vardr. Vaktinde klman namazlarda bu kolaylk yoktur.
Binaenaleyh elbette kula daha hafif gelir.
Evinde yerinde olanlar yolcuya kyas etmek ise, bir vehimden ibarettir. nk asl da;
yani yolcu hakknda illet meakkat-i seferdir. Feri'de ise; bu yoktur. Bilhassa cem-i
takdimde byk tehlike vardr.
Bunu yapann hli, u yet-i kermede beyan buyrulanlarn hline benzer: 155[155]
Halbuki onfar iy bir yapyoruz sanrlar. nk vaktinden evvel klnacak olan bu

namaza dellet edecek bir delil yoktur.156[156]
155[155]
156[156]
118.
Sre-i Kehf; yet : 104.

464/347- bni Abbas radyallah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah SaMdttah aleyhi ve sellem:
Namaz drt Berid - Mekke'den Usfan'a kadardan daha azda kasr etmeyin
Bu hadsi, Dre Kutn zayf bir isnadla rivayet etmitir. Sahih olan: Onun mevkuf
olmasdr. bni Huzeyme de onu byle tahric etmitir.
Hadsin zayf olmasna sebep, onu Abdlvehab b. Mchid'n rivayet etmi olmasdr. Bu
zat, metruktr. Sevr (97161) onu yalana msbet etmitir. Ezdi de : Ondan rivayet
etmek hell deildir diyor. Bu hads, ayn zamanda mnkatdr. nk Abdlvehab onu
babasndan iitmem itir.
Sahih olan, onun bni Abbas (R.A.)'a mevkuf olmasdr. snad da sahihtir. Lkin burada
itihada meydan vardr. Binaenaleyh bni Abbas (R.A.ym kendi itihad olmas
muhtemeldir.158[158]
465/348- Cbr radyallah anh'd&n rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah

SaMallah aleyhi ve sellern:
mmetimin en hayrllar ktlk yaptklar vakit, istifar edenlerle, sefere ktklar

vakit, kasr- iftar edenlerdir buyurdular.159[159]
Bu hadsi, Tabern <:El-Evsat da zayf bir isnadla tahric etmitir.
Bu hads, BeyhM'&e muhtasar olarak, Said ibni Mseyyib'in mrselindedir.
Hads, yolcular iin namaz kasr ve orucu iftar, yani tutmamak efdl olduuna delildir.
157[157]
158[158]
fiifer; iki namaz bir vakitte klmamak efdl-dir derler. Buna kyasen namaz da tamam
klmak efdldir, demeleri icap eder. Filhakika demilerdir de. Onlar herhalde bu hads
zayf olduu iin onunla amel etmemilerdir. Musannif aada mran ibni Hsayn
hadsiyle Cbir hadsim tekrarlamtr. 160[160]
466/349- mran bri Hsayn radyallah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Bende mayasl vard da. Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem'e namaz sordum:
Ayakta kl, yapamazsan, oturarak kl (onu da) yapa-mazsan yan st kl,

Bu hadsi; Buhr rivayet etmitir.
Hads-i erif yukarda gemiti. Yalnz orada Musannif onu kimseye nisbet etmemiti.
Orada Buhr'den gayr onu rivayet edenleri ve hadsteki ziydeyi beyn etmitik. 162[162]
467/550- Cbir radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Peygamber
Sallalah aleyhi ve sellem br hastay ziyaret ett ve onu bir yastk zerinde namaz
klarken grd de yast hemen att ve;
Eer yapabilirsen yerde kl; yoksa m ederek kl. Hem scdunu rkundan daha
aiak yap. buyurdular. 163[163]
Bu hadsi, Beyhk rivayet etmitir. Ebu Hatim vakfn sahihlemitir.

Musannif merhum yukardaki iki hadsi
secde-i sehv babndan (Birinci Cild. Sh. 383) az
nce (C. I. S. 379 - 381. Hads No: 347/259 ve 348/260) babnn sonunda zikretmiti.
160[160]
161[161]
erhleri oradadr. Burada onun iin erhlerine girimiyoruz, Orada bu hadsi, Bey-hak
(384458)'nin kav (kuvvetli) bir isnadla rivayet ettiini sylemiti.
Musannif merhum aada Hz. ie (R. anha) hadsini de tekrarlarratr. Halbuki bu

hads, de otuz drdnc hads (Bak: C. I. Shf. 344) olarak zikredilmi ve zh da orada
yaplmt. Yalnz orada : Bu hadsi bni Huzcyme sahihle mistir demiti. Burada ise:
Hkim sahihlemitir diyor.164[164]
468/551- Hz. ie rackyallak anha'sn rivayet edilmitir. Demitir k: Peygamber

Sallalah aleyhi ve sellemi bada kurarak namaz kiSarken grdm. 165[165]
Bu hadsi, Nes rivayet etmitir. Hkm'de onu sahihlemitir.
Bu hadis-i erif hasta namazna ait hadslerdendir. Ve namaz klann zr olup da ayakta
duramryorsa, nasl oturacan bildirmektedir. Nitekim yerinde grlmtr.166[166]
Cuma Bab
Cuma kelimesi Lgatclara gre; mimin skunu ile;
Kurra ile fukahaya gre; ise zamm ile okunur. Hmeze ve lmeze-kelimelerinde olduu
gibi, mimin fethi ile okuyanlar olmutur. ctim-dan alnma bir isimdir. Cahiiyet
devrinde cuma'ya Arbe derlerdi.
Kh diyor ki : kelimeleri cuma'ya izafe edilmi; sonra istimal oalarak muzaf

hafzolunmutur. Mamh yine muzaf olarak kullanld vardr. denilir.
Burada cumadan murad : Cuma namazdr. Cuma namaz, kitap. Snnet, Icm- mmet
164[164]
165[165]
ve Kyasla sabit muhkem bir farz- ayndr. Binaenaleyh onu inkr eden dinden kar.
Kemal ibni Hmam (788861) Feth'l-Kadr nmmdaki eserinde : Cuma, Kitab,
Snnet ve cma' ile sabit olmu muhkem bir farizadr. Onu inkr edenin kfrne
hkmolunur. dedikten sonra cuma namaznn btn delillerini sralyor ve sonra da
unlar ilve ediyor : Bu bbda sz bir gn uzatmamz, bz cahillerin Hanef
mezhebine cumann farz olmadn nisbet ettiklerini iittiimiz iindir. Bunlarn

hatalarnn menei Kudr'nm ilerde gelecek olan u szdr: Bir kimse cuma gn
hibir zr yok iken evinde leyi klsa u yapt kendisine mekruh; fakat namaz caiz
olur. Kudr buradaki mekruh sznden haram mnsn kasdetmitir. Haram olmas
farz terk ettii iindir. le namaznn sahih olmasn ileride greceiz. Filhakika
ulemmz cumann leden daha mekked bir farz olduunu ve onu inkr edenin
kfrne hkmolunacan tasrh etmilerdir.
Cuma namaznn kitbdan delili;
167[167]Ey
man edenler, cuma gnnde namaz iin
eian okunduu zaman hemen Allah'n zikrine itab edin ve al-verii brakn yct-i
kelimesidir sidir.
Bu yetteki zikirden murad: Zahirine gre namazdr. Maamafih hutbe de olabilir. Ve her
iki takdire gre de cuma namaznn farz olduunu ifade eder. Tefsirde zikirden murad :
Namaz ile hutbedir denilmitir ki, en dorusu budur.
Snnetten delili : Bu bbda grlecek hadslerdir.
cmdan delili :
Ulem- mmetin cuma namaznn farz olduuna ittifak etmeleridir.

Kyastan delili :
Biz cuma gn, le namazn cuma klmak iin brakmakla memur olduk. Halbuki le
namaz, klnmas lbd bir farzdr .Binaenaleyh onu terk etmek, yerine ancak cndan
daha kuvvetli bir farz yapmak iin caiz olabilir.
Cuma namaznn ir namazlardan fazla olarak bir takm artlar vardr ki, bunlar; biri
vcbunun, dieri shhatinin artlar omak zere iki ksmdr.
167[167]
Srea Cuma; Ayet: 9.
Vcbunun artlar :
Hrriyet, erkeklik, mukim olmak, shhat, ayaklarn ve gzlerin selmeti gibi eylerdir.
Shhatinin artlar ise:
Cuma klnacak yerin ahir hkmnde olmas, cemaat, hutbe, devlet reisi veya naibi,
vakit, umum izin gibi eylerdir. artlarnn hepsi veya bazs bulunmad zaman cuma
klmak
sahih
olmaz.
grleceklerdir.168[168]
Nitekim
bunlar
mmkn
olduu
kadar
bu
bbda
469/352- Abdullah ibni mer ve Ebu Hreyre radyaah anhm' den rivayet
edilmitir ki, Reslllah Sattaltah aleyhi ve selem'l min-1rinin aatan basamaklar

zerinde :
Ya bir takm kimseler cumalar terk etmekten vazgeecekler; yahut mutlaka Allah
onlarn kalplerine mhr vuracak; bundan sonra artk gerekten gafillerden Olacaklar.
derken itmlerdir. 169[169]
Hads-i erifte mevzuu bahis olan minber, topraktan yaplan minberle, hurma
ktnden yaplan minberden bakadr. Bunu Hz. Peygamber (S.A.V.)'e hicretinin
yedinci veya sekizinci senesinde ensrdan bir kadnn Maymun ismindeki klesi
yapmt. Bu zat doramac uii. Ve minberi basamakl yapmt. Bu ekli ile Hz.
Muavye zamani;; kii da t' devam etli. Hz. Muaviye zamannda Mervan ona alt
ksmndan alt] basamak daha ilve etti. Hz. Muaviye minberin am'a naklini istemi ve
bu bbda Mervan'a talimat yazmt. Mervan da bu talimata uyarak minneri sokmutu.
Bu esnada Medine'de mthi bir gne tutulmas olmu; her taraf karanlk iinde
katmt. Bunun zerine Mervan bir hutbe rad ederek minberi kendi re'yi ile deil,
168[168]
122.
169[169]
123.
emir'l-m'minn'in emri ile sktn anlatm; basamak ilvesini de cemaat oald
iin yaptn beyan tmiti. Neticede minber yine yerinde brakld ve nihayet ( 654)
tarihinde Mescid-i Nebevi yand zaman, o da birlikte yan-ftj.
Hads-i erifde buyruluyor. Hairn: Bir eyin zerine yz veya mhr vurmakla onu
rtmek ve gizlemek; bu suretle ona. kimsenin muttai olamamasn temin etmektir.
Burada istiare vardr. Kalplerin hakk kabulden imtina etmesi ve hakkn onlara nfuz
etmemesi mhrl olup da, iine bir ey girmeyen eyaya benzetilmitir. Bu muamelede
Allah'n emrine imtisal etmeyip, cumaya gelmemelerinin cezasdr. Bundan sonra, artk
kendilerine
fayda
kanamyacaklardr.
verecek
amelleri
ya-pamyacak
ve
zararllarndan
Bu hads-i erif cuma namazn klmayanlara en byk bir ihtar ve zecir olduu gibi, onu
terk etmenin en byk aknlk sebeplerinden olduuna da delildir. Cuma namaznn

mutlak surette farz olduuna icm- mmet vardr. Ekser ulemya gre farz- ayndr.
Farz-i kifaye-dir diyenler de olmutur. 170[170]
470/353- Selemet'bn Ekva 171[171] radyallah anh'den rvyet edilmitir. Demitir ki
: Biz Reslllah Salallah aleyhi ve seUem ile birlikte cuma namazn klar, sonra
duvarlarn henz glgelenecek kadar glgesi yokken namazdan dalrdk. 172[172]
Bu hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Buhr'nindir. Mslim'in bir lfznda ise :
Peygamber (S.A.V.) ile birlikte cumay gne zevale erdii vakit klar; sonra glgeyi
takip ederek, dnerdik. denilmitir.
Hadsi, Imm- Mslim de Hz. Seleme'den rivayet etmitir.
Hz. Seemet'bn Ekva : Muhaeirndendir, hicretin 6. c senesinden tince islmiyet! kabul
etmitir. Resl- Ekrem'den sonra Hz. mer, Hz. Osman ve Hz. Talha'dan bir ok hads rivayet etmitir.
Rivayet ettii hadslerin yeknu 77.'dir. Bunlardan 16's Mttefekun aleyh'dir. 5'i Buhrde 9, tanesi Mslimde Mnferiddir. Hz. Osman'n gehdetinden sonra Medneyl brakp Rebeze'ye-yerleti. Sonra tekrar
Medneye dnerek 64 tarihinde vefat etti.
170[170]
171[171]
172[172]
Bu hads, gne zevale erer ermez, cuma namazna gitmenin lzumuna delildir.
duvarlarn glgesi yokken cmlesindeki nef, asl glgeyi deil, kayd nefydir. Yani hi
glge yokken deil glgelenecek kadar glge yokken namazdan dalrdk demek-dir. Bu
te'vil cuma namaznn vakti le vaktidir diyen cumhur ulem' ya gre muteberdir.
mm-i Ahmed bni Hanbel (164241) ie baz ulem cuma namaznn zevalden nce
klnabileceine kaildirler. Hanbellerce cumann vakti, bayram namaznn vaktinden
balar. Her eyin .glgesi iki misline vardkta biter. Ancak zevalden nce klnmas caiz,
sonraya kalrsa klnmas farzdr. Efdl olan zevalden sonra klmaktr.
Mllkler'e gre; cumann vakti lenin vaktinden balar; gne kavuuncaya kadar
devam eder Yalnz gne kavumadan cumann hutbesiyle beraber bitmi olmas arttr.
Gne kavuuncaya kadar, cuma namaz bitmiyecekse, o zaman yalnz le klnr.

Maamafih, cumann hutbesi zevalden evvel okunabilir. Cuma namaz klnrken, va-Idt
ksa, klnan namazn hkm de ihtilafldr.
Hanefller'e gre, cuma namaz tamam olmadan vakit karsa namaz btl olur.
Hanbeller e gre, cuma namazna lenin vaktinde balarlar da, klarken vakit karsa,
namaz cuma olarak tamamlarlar.
Mallktler'e gre, cumay tam olarak klacaklarn kestirerek niyetr lenmi de, sonra
tamamlyamadan gne batmsa, baklr;
Eer secdeleri ile birlikte tam bir rek't kldktan sonra gne batarsa, o namaz cuma
olarak tamamlarlar. Bir rek*t tamamlanmadan, batarsa, namaz le olarak
tamamlarlar.
afllerce; Cuma namaz klmaya yetecek kadar bir vakit iinde namaza niyetlenirler de
namaz uzatarak vakit karsa, namaz btl olmaz. Onu le namaz olarak tamamlarlar.
Vakit kt m artk imam gizli okur. Namaz bozarak yeniden leye niyetlenmeleri
haramdr. Fakat vakit daraldktan sonra yetecek zann ile niyetlenirler de namaz da iken
vakit karsa, artk o namaz btl olur; leye dnmez.
Imm- Ahmedle MHk (93 179) Mslim ile mm- Ahmed'in tahric ettikleri Cblr
hadsi ile istidlal ederler. Bu hadste yle deniliyor :
Peygamber SaaTlah aleyhi ve sellem, cumay klar; sonra develerimizin, yani su

eken develerin yanna gider; onlara gne zevale erdii vakit, istirahat verirdik.
Dre Kutn (30&-385) de Abdullah bn Seyhan'dan u hadsi tahric etmitir :
eybam Demitir ki: Ebu Bekir'le beraber cumada bulundum; onun hulbes ve namaz
gnn yarsndan evveldi. Sonra merie beraber cumada bulundum. Onun da namaz le
hutbesi gndzn zevaline kadar diyeceim, dsvaro Hasl bunu tayb ve nkr eden bir
kimse grmedim.
Bu hadsi, mm,- Ahmed'in olu Abdullah rivayet ettii gibir bni Mes'ud, Cabir, Sa'id ve
Muaviye gibi ashb- kiramdan dahi zevalden nce kldklar rivayet olunmutur.
Hads-i erif lmm-% Ahmed'in delilidir. Cumhur ulemnn te'viline : Peygamber
(S.A.V.)'in cumay sure-i cuma ve sure-i mnafikn ile kldrmas ve hutbe okumas
muarzdr. nk bu namaz, zevalden sonra klnm olsayd, namazdan dnerken,

duvarlarn bir para glgesi olmak icap ederdi diyenler olmutur.
Cuma vaktinin zeval vakti olduuna aadaki hads de dellet eder. 173[173]
471/354- Sehl ibni Sa'd174[174] radtyallah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir k:
Biz ancak cumadan sonra kayle yapar ve yemek yerdik. 175[175]
Bu hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir. Bir rivayette Reslllah (S.A.V.)

zamannda denilmitir.
Kaylle ve makiyi : Gnn yarsndaki istirahattr. Uyku ile de olur, uykusuz da.
Bu hads dahi yukardakinin dellet ettii hkme dellet ediyor. Binaenaleyh bu da

173[173]
126.
Selh bin Sid (B.A.) Ebnl Abbas Selh bin Sid bin Mlik Esr.Hazrecidir, vaktiyle ismi Hazm
olup sonradan Reslllah (S.A.V.)'n kendisine Sehl ismini verdii sylenir. Peygamber (SjV.V.)'1h
irtih&llnde 15 yanda di. Medne- Mnevverede 88 ve rivayette 91 tarihinde 96 yanda vefat etmitir.
Mednede vefat eden en son sahbldir. Kendisinden, sah&bt ve bir ok kimseler, hads rivayet etmigtir.
174[174]
mm~ Ahmed'in delllerindendir. Musannif mer-' humun Reslllah (S.A.V.)

zamannda rivayetini burada zikretmesi, birinci rivayette bu ii Hz. Peygamberin
yapt ve takrir buyurduu tasrih edilmemitir, diye itiraz olunmamas iindir. Artk bu
rivayeti zikir etmekle iin Peygamber (S.A.V.) devrinde olduu ispat edilmi oluyor.
Onun zamn- saadetinde ise, Medne-i Mnevvere'de kendilerinden baka kimse cuma
kldrmazd. u halde hads-i erif, dorudan doruya Reslllah (S.A.V.)'in namazm,

haber veriyor demektir. Fakat bu hadste cuma namaznn zeval vaktinden evvel
klnacana dell yoktur. nk gerek Medine'de, gerekse Mekke'de Kaylle denilen

istirahatla le yemeinin vakti, le namazndan sonradr.
leyin
stirahat Nitekim, in elbisenizi kardnz zaman (1) yet-i kermesi de
ayn mnyadr. u kadar var ki, Resl- Ekrem (S.A.V.) cuma namazn zeval vaktinin
banda klmak iin sr'at gsterir, leyi ise, zevalden biraz sonraya, yani cemaatn
toplanaca vakte geciktirirdi. 176[176]
472/355- Cbir radyaTlah anh'den rivayet edilmitir ki. Peygamber SaUaliah aleyhi
ve seUem, ayakta hutbe okuyordu derken. amdan bir kervan geldi. Ve cemaat hemen
ona doru skn etti. T ki on iki kiiden mad kimse kalmad. 177[177]
Ykl develer manasnadr. Hads-i erif hutbeyi ayakta okumann meru olduuna,
hutbe iin muayyen bir adet cemat art olmadna dellet ediyor. Binaenaleyh cuma
namaz en az krk kil bl erkekle klnr, diyen filer ve Hanbeller ile en az
onk kii le klnr diyen Mliklerin aleyhine delildir. Ebu Hanfe (80150 ye gre :
Cuma namaz imamdan maada en az kiilik bir cemaatla klnr. nk cuma zaten
cemaattan alnmtr. Cemi shh ise tr. mameyn'e gre ise imamdan mad ki kii
cemat cuma klmak in kfidir. Zira ikide de cemat mns vardr. Bu hadste mevzuu
176[176]
127.
177[177]
bahis olan kssa 178[178]Br veya lence grdler mi ona doru dalrlar yet-i
kermesinin nzlne sebep olan kssadr.
K tyaz (476__544) diyor ki: Ebu Davud'un mrsellerindeki rfvyetine gre Peygambw
(S.A.V.)'in o daldklar hutbesi Cuma namazndan sonra idi. Cemat bu hutbeyi terk
etmekte bir bes yoktur zann ile dalmlard. Bu kssadan evvel Hz. Peygamber cumay
hutbeden evvel klard. Kad tyaz : Bu, ashb- Resllh'in hline en muvafk olan bir
eydir.
Onlardan beklenen, Hz. Peygamber (S.A.V.) ile birlikte namaz klmay terk
etmemeleridir. Lkin, namaz bittikten sonra artk kalkp gitmenin caiz olduunu
sandlar. diyor. 179[179]
473/356- bn mer radyallah anhma'tn rivayet edilmitir. Demitir k :

Resllah BaUalah aleyhi ve sellem:
Eer bir kimse Cuma namaznn veya baka bir namazn bir rek'tna yetiirse, hemen
ona bir rek't daha katsn, namazt muhakkak tamam oldu demektir buyurdular.180[180]
Bu hadsi, Mesi, bn Mce ve Dre Kutn rivayet etmilerdir. Lfz Dre Kutn'nindir.
snad da sahihtir. Lkin, Ebu Hatim mrsel olduunu kuvvetli bulmutur.
Hads imamlar, bu hadsi Bakiyye'den, o da Yunus ibni Yezid den, o da sllm'den 181[181],
o da babasndan rivayet etmitir. Ebu D~ vud; (202275) ile Dre Kutn, (306385):
178[178]
179[179]
128.
Sre-i Cuma; yet: 58.

Hz. Salim Mevl Eb Huzeyfe : Sbikn-i evvelden olup Salim bni EM Huzeyfe diye mehurdur. Ana
tarafndan Ensardan, baba tarafndan da Muhacirinden olduu sanlmaktadr. Hz. Ebu Huzeyfe onu oul
ittihaz etmi ve ona tam evld muamelesi yapmtr.
180[180]
181[181]
Hz. Salim, kraatta imam olan ekbir-i Ashbdandr. Resul Ekrem, Kur'-anm drt kiiden renilmesini
emir buyurmutur. Bunlar bni Mes'ud, Hz. Sllm, bey ibni K'b ve Muaz ibni Cebel'dir. Hz. Salim Kraatta
yedi tla sahih idi.
Hz. Salim vefatndan nce brakt servetinin te birini klelerinin azad edilmesi iin vasiyet etmi ve Hz.
Ebu Bekir devrinde Peygamberlik iddiasna kalkan Mseylemeye kar savarken sancaktar olduu
halde ehd olmutur. Son anlarnda u yet-i okuduu duyulmutur: (Melen) Muhammed Resulden
baka bir ey deildir. Nice Peygamberler gelmitir d, onlarla birlikte AJlah seven adamlar maktul
dmlerdir.
Bu hadsi Bakiyye tek bana Yunus'tan rivayet etmitir diyorlar. bni Ebi Htm
(247__327) .El-lel de babasndan rivayet ederek: Bu hem metinde, hem de isnadda

hatdr. Hads, ancak Zhr'den,
182[182]
merf olarak yle rivayet edilmitir :
o da Ebu Seleme' den, o da
Ebu Hreyre'den
Kim namazn bir rek'tna yetiirse, muhakkak ona yetimitir. cuma namaz kayd
vehimdir demektedir.
Bu hads, Hz. Ebu Hreyre (R. A.J'den on tarikle, bni mer (R. A./dan tarikle tahric
edilmitir. Fakat hepsi hakknda sz edilmitir.
Hadsde cuma namazna sonradan yetienin, hutbenin hibir yerine yetiemezse bile,
namaz sahih olduuna dellet vardr. mm- zam Ebu Hanfe, mmafi ve dier
baz ulemnn mezhebi de budur. Bazlarna gre ise hutbenin bir ksmna olsun
yetiemiyenin cuma namaz sahih deildir. Bu hads .onlarn aleyhine delildir. V-k,
hakknda sz edilmi bir hads ise de birok kollardan rivayet edilmi olmas, bir birini
takviye eder. Onu Hkim (321405) dahi yoldan rivayet etmitir. Bunlardan biri Ebu
Hreyre tarkidir ki, bu tark hakknda Hkim: eyheyn in art zeredir der.
Maamafih asl olan, aleyhine dell bulunmadka artn mevcut olmamasdr.183[183]
474/357- Cbr bn Semre radyaBah aniden rvyet edilmitir ki. Peygamber
SaUallah aleyhi ve seUem ayakta hutbe okur; sonra oturur; sonra kalkar da ayakta
hutbe okurdu. Binaenaleyh sana kim oturarak hutbe okuduunu haber verdi ise,
muhakkak hata etmitir. 184[184]
Zhr i= ibni ihb : Ebu Bekir Muhammed ibni Mslim, Kureyin Zhre kabilesine mensub olan bu
muhterem zat, tabiinden Muhaddis, fakh, zhtd bir simadr. Bazan Zhri, bazan da byk dedesine
nisbetle tbni ihb diye yd olunur. Mednelidir. am'da ikmet etmiti. Ashbdan on zta Mlki
olmutur. Enes ibni Mlik ve Rebia ibni bd gibi Sahbe-i gzinden ve bir ok tabinden hads ahzetmitir.
Kendisinden de At, mer ibni Abdlaziz, mm- Mlik gibi bir ok mehurlar rivayette bulunmulardr.
182[182]
Zhri iki bin hads-i erif rivayet etmitir.. Bunlarn bir ou Ktb-i aitte ve Muvatta da mezkrdur.
Kur'an- Kerimi seksen gecede ezberliyecek kadar bir hafzaya mlik olan ZOhri 124 tarihinde egbeda'da
vefat etmitir.
Hu hadsi, Mslim tahric etmitir.
Hads-i erif, her iki hutbenin ayakta meru olduuna ve bunlarn aralarn oturmak
suretiyle ayrmaya delildir. Bu oturu hakknda ulem ihtilf etmilerdir. mm- zam
Ebu Hanfe (80150) ye gre, ayakta durmak da oturmak da snnettir. mm- Mlik
(93179) ayakta hutbe okumann vacib olduuna, oturmak her ne kadar hutbenin
shhatna dokunmazsa da, isaet tekil ettiine ki olmutur. mmafi (150204) ile
dier baz zcvt, iktidar olanlar ir.tn hutbenin ancak ayakta caiz olduuna, oturarak
okunmasnn sa\h olmadna zhib olmilardr. Bunlarn delili Reslllah (S.A.V.)im
bylece dsvam buyurmu olmasdr. Hatt Cbr (R. A.) Sana kin oturarak hutbe
okuduunu haber verdi ise, muhakkak hata etmitir. de-mistir. Rivayete nazaran ashb-
kiramdan Ka'b ibn cra (R.A.) 185[185] mescida girdii zaman Abdurrahman ibni mmii
Hakem oturduu ycrden hutbs okuyormu.K'b, bunu iyi karilamiyarak
186[186]seni
ayakta braktlar yetini okumutur. Hatt bni Huzeymc (223 311)'nin rivayetine
gre Bugnk gibi, mslman imam olan hi br mam oturduu yerden hutbe
okurken grmedemi; bunu iki defa tekrar'amir. tbni P1 r>i< (234) Tavus'dan:
Resl!?ah (S.A.V.) Ebu Bekir, mer ve Osr. an jyakta hut-be okudular; minberde ilk
oturan Muavlye olmutur. dediini rivayet ediyor. bni Ebi Scybe a'bf'den dahi:
Nljavlye'nin ancak i yann ve etinin okluundan oturarak hutbe okuduunu rivayet

der.
Bu onun zrn gstermektir ki, zten zr bulunursa, tr-arak hutbe okumak
ittifken caizdir. mm Buhar (19425.v Ebr Safd'dcn u hadsi tahric etmitir :
Peygamber Salallah aleyhi ve sellem, br gn minberin zerine oturdu. Bh de onun

Ka'ab bin Ucre bin meyye bin Adiyy bin Ubeyd ibni Hlid e! Belv Sahabeyi Kirm'dandr. Knyesi
Ebu Muhammed ve Ebu shak'tr. Reslllah (S.A.V.) ile beraber bir ok gazalarda bulunan sahabedendir.
Iludeybiye mahhasnda ve Omre'sinde bulunup Reslllah ve ashbyla birlikte mre hac. cim yaparken
bandaki hastalktan dolay Reslllah, kendi: ire :
185[185]
Ban tra et muhrim olduun halde bu ii yaptndan dolny di fidyesini ver buyurmakla mmet-
Muhammediyye hakknda bu hrUe denlere ruhsat olmak zere fidye yetinin nzulne sebep olmutur.
K'ab bin Ucre Hazretleri hir mrn Kfe'de geirmiler, rivayete gre 52/53 H. senesinde Medne-i
Mnevverede irtihl eylemilerdir. Kendisinden oullar, ve Hz. Abdullah ibni mer, Cblr, bni Abbas ve
Tark bin ihb ve Zeyd bin Vehb hads rivayet etmilerdir. El-tsbe C. in. Sfthlfe 281. Ei-stib C. III. Shife
275.
186[186] Sre- Isr; Ayet: I6.
etrafna oturduk. Ancak mmafi bunun cuma hutben olmadm beyn etmitir.
E . aya kadar grlen deliller hutbe esnasnda ayakta durmann ve oturnv nn meru
olduuna dellet eder. Fakat, ayakta durmann farz oldu1a Keza hutbenin sahih olmas
iin ayakta durmanm art olduuna 1 fzc: bir dellet yoktur.
Reslllah (S.A.V.)'in devam buyurduklar farzdr. Devam etmedii eyler farz deildir.
Binaenaleyh eer Hbu Sad hadsin f\ beyn olunan oturmas cuma namaznda ise
snnettir diyenlerin kn\Ii daha kuvvetli; bu sabit olamyorsa, ikinci kavil daha kuvvetli .
Faide : Hatb'in minbere kt zaman selm vermesi hakknda n'fn den u hads
rivayet edilmitir:
Resiiah Salallah aleyhi ve sellem cuma gn minbare kt zaman cemaata kar

dner ve:
Es-selm aleykm derdi. lh. Yalnz bu hads mrseldir. bvA Adiy (279365) de u
hadsi tahric etmitir :
Peygamber Salhzllah aleyhi ve seltem, minberine yakls m onun yanndakilere se-
lm verir; sonra minbere kard. Cemafa kar yzn evirdikte selm verir; sonra
otururdu. Ancak bu h;dis de bni Adiy, sa bin Abdullah Ensar'nin rivayet etmi olmas
sebebiyle zayf addeder. Onu bni Hibbn da ayn ztn rivayeti olduu iin zayf
saymtr. 187[187]
475/358- Cbir bni Abdullah radyallah anhma'an rivayet edilmitir ki: Reslllah
Sallallah aleyhi ve sellem, hutbe okuduu zaman gzleri kzarr; sesi ykselir ve gadabi
iddetlenirdi. Hatt kendisi bir ordu kumandan gibi olur;
SZ sabahlatt; SZ akamlatt der; ve yle buyururdu:
Bundan sonra hi phe yok ki, szn en hayrls Allah'n kitab; yolun en hayrls
Muhammed'in yoludur. lerin en kts de yeni kan modalardr. Her bid'at sa187[187]
132.
pklktr. 188[188]
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Mslim'in bir rivayetinde : Peygamber (S.A.V.)'in
cuma gn hutbesi (yle di). Allah'a hamd sena eder; sonra bunun ardndan sesi
ykselmi olarak (yle) derdi. buyrulmu; Mslim'in (dier) bir rivayetinde: Eer bir
kimseyi Allah hidyete erdirirse artk onu saptacak yoktur. Bir kimseyi de saptrrsa
onu da hidyete erdirecek yoktur; denilmitir. Nes'nin rivayetinde: Her dallet
(sahibi) cehennemdedir, cmlesi vardr.
Nevev (631676) bu hadste iki yerde geen kelimesi iin yle diyor: Bu kelimeyi
Mslim'de iki yeide de hem nn zamm, ve'in fethi ile, hem de he'nin fethi ve dal'm
sknu ile zaptettik yani bu kelimeve ekillerinde okunmutur.kraatine gre Herev
(401) bu kelimeyi (yol) diye tefsir etmitir. kraatine gre mns: Dellet ve ird demektir ik, peygamberlere ve Kur'n- Kerm'e izafe edilen budur. Kur'n- Kermde :
Muhakkak sen hidyete erdirirsin. 189[189] Muhakkak bu Kur'n hidyete erdirir 190[190]
buyrulmutur.
Bu kelime bazan ltuf ve tevfk mnsnda Allah'a da izafe edilir.
(1)phesiz ki sen dilediini hidyete erdiremezsin. Fakat Allahdr ki kimi dilerse ona
hidyet verir ve o, hidyete erecekleri daha iyi bilendir. yet-i kermesinde bu
mnyadr.
Hads-i erifde zikri geen den.murd: Allah veya Resulnn teri' ve msaadesiyle
sabit olmayan eylerdir.
Bid'at : Gemi bir rnei olmadan yaplan eydir. Burada ondan maksad: Kitap veya
snnetten bir meriyyet delili olmakszn yaplan eydir. u halde bu iki kelime hemen
helmen ayn mnya gelmektedir. Ulem, bid'at' be ksma ayrrlar. Vacip, mendup,
mubah, mekruh ve haram olan bidatlar.
limleri kitap eklinde tedvin etmek ve dell getirmek suretiyle dinsizlere red cevab
Sre-i Kasas; yet: 56.
190[190] Sre-i sra; yet: 9.
188[188]
189[189]
vermek, vacip olan bid'atlardandr. Mektepler yapmak mendup, yiyip imede fazla
eitler kullanmak, kymetli elbiseler giymek mubah olan bid'atlardandr. Mekruh ile
haram olanlar ise zaten bellidir. u halde hadsteki Her bid'at sapklktr sz
yukardaki ekillerle tahsis edilmi bir mm- mahsustur.
Lkin bu taksimi Bl'l-Merm sarihlerinden Nru'l~Ha-san beenmiyor ve yle
diyor : Hak udur ki: Bu hadste olsun, bu mndaki baka hadslerde olsun zikri geen
yani her kelimesi dima hakki mnsnda kullanlmtr ve umum bildirir.
Bid'at; mezkru be ksma ayrmak; bir de bd'at- hasene ve bd'at- Seyyie ksmlarna
taksim etmek iin ilm bir dell yoktur. Nuru}l-Ha-san bundan sonra ulemnn
taksimini birer birer ele alm ve bunlarn bid'at nev'ileri olmadn isbta almtr.
Nihayet San'n gibi o da aleltlak Her bid'at dallettir szn naklettikten sonra c-u
hura gelerek fukah-i kirm'a yle atmtr: Allah akna alacak eydir ki, fukah
denilen bir kavm, iinde her kelimesi bulunan bu hadsi ve bu mndaki birok
hadsleri sahih ve Peygamber (S.A.V.)e merfu ve mevsul olarak rivayet etmiler; sonra
ortada Kur'andan snnetten, icm-i mmet'ten ve phe gtrmeyecek derecede aikr
kyastan Hr dell yokken, onlar heva ve heveslerinin arzusuna gre zahir mnlarndan
deitirmilerdir. Bu babn hadsi bid'at'te taksime ve nevlere kail olan herkes aleyhine
aydnlatc bir delildir. Kimin elinde taksime dir kitap ve snnetten bir dell ve burhan
varsa, hemen bize gstermek ltfunda bulunsun.
Nuru'l-Hasan'm deta yaylm atei saan u hcumuna burada cizane (dur) demek
mecburiyetindeyim. Bid'at mes'elesinde San'n Tetavv namaz bahsinin 17.
hadsinde bize bir nmne vermi ve bid'attan neyi kasdettiini bir para gstermiti.
Biz de orada kendisine ehl-i snnet'in bu bbdaki delillerini birer birer gstererek lzm
gelen cevab vermitik. steyenler tekrar oraya mracaat edebilirler. Fakat, Nru'-
Hasan'm bid'at'tan neyi kasdettiini anlyamyoruz. nk bize bir bid'at rnei

vermiyor. stelik ulem- Kiram tarafndan nevlere ayrlarak gsterilen bid'at
misllerini de kabul etmiyor. Mesel: limleri kitaplarda tedvin etmeyi ulem bid'at
sayd halde, o bid'at saymyor. Kitap yazmay Peygamber (S.A.V.) devrinde hurma
yapraklar, kemik ve deri paralar zerine yazlm bulunan Kur'n- Kerm'in Hz. Ebu
Bekir zamannda bir yere toplanmas ile bir tutuyor. Dierlerine de bunun gibi bir kulp
takyor. Hal byle olunca hazretin bid'at telkkisi bizce iki dereceli mehuller hkmne
girer. Ve hakl olarak bid'at'tan neyi kasdettiini kendisine sorarz. ayet bid'at tarif
edildii vehile gemi bir rnei olmadan yaplan ey ise ulemnn eitli bid'atlara
gsterdikleri misaller birer bid'attr. nk hi biri Hz. Peygamber (S.A.V.) zamannda
yoktu. Ancak dne mugayir olduklarna dir elde bir dell bulunmadna bakarak ulem
bunlar makbul bd'al saymlar, ve neticede bid'at kendiliinden hasene ve seyyie olmak
zere iki ksma ayrlmtr. AUme Nru'l-Hasan 191[191] da baka bir yoldan yryerek
ulemnn bld'at-t Hasene dedii eyleri dnen makbul saymtr. u halde aradaki nza
yalnz szden ibaret olur ve ate pskrmeye asla lzum kalmaz. Umm taksim
mes'elesine gelince: Buna niin sinirlendiini anyamadmz gibi, ulemnn kendi hev
ve heveslerine gre, mn verdikleri hadslerin ve bu hadslere verilen mnlarn neler

olduunu da bilmiyoruz. Ulem- kirama meydan okuyarak dell istedii umm taksim
mes'elesine biz dell gsterelim. Hz. mer (R. A./in cemaatla teravih klanlar grnce
Ne gzel bid'at bu. demesi bid'at'in hasene ve seyyie diye iki ksma ayrldna delildir.
Hz. mer'in bu sznn bir hads olduu ise sz gtrmez, bir hakkat-tr. Bid'at'n be
ksma ayrlmasna gelince : Nru'l-Iasan bu bbda ulemdan ayr bir sz sylemi
deildir ki, sual sormaya hakk olsun. Ve benim szm ve delilim bunlardr; hani sizin
delillerinizi grelim diyebilsin. Sonra Nru'l-Hasan burada byk bir asl tekil eden bir
hadsi de unutmu grnyor. Biz onu da hatrlatalm. Peygamber (S.A.V.) :
Mslmanlarn gzel grd ey, Aliah indinde dahi gzeldir buyurmulardr. Acaba
bu hadse istind eden rf ve detlere ne buyuracaklar, ve acaba kendisi de dahil yz

milyonluk Hint mslmanlarmn giyini tarzlarna ne diyecekler?...
Hads-i erif hatibin hutbeyi yksek sesle okumasnn mste-hab olduuna; talkat
sahibi olarak gerek imrendirme, gerekse irendirme hususunda cemiyetli szler

Nur-ul Hasan Sddik Han : Ebu't Tayyb Sdtk Hasan b. Ali el-H-seyin, el-Buhar, el-Kannc
deerli bir limdir. Aslen Buhra'hdr. 1248 de Kannuc'd. domu 1307de HIndistanda vefat etmitir.
Delhi'de tahsil grm, gen yanda Behopel devletinin mlkiye memurluuna girerek, vezir, Cemleddin Han'n kz ile evlendi. Devletin idaresine itirak etti. Arabca ve slm tetkiklerinin
gelitirilmesinde byk rol olmu ve ok sayda eser neret-mitir. Kendisi mceddidlerden saylr. bni
Teymiyye'yi, bni Kayym Cevzy-yl mdafaa eder, yazdklar kitaplardan ilham alr, Kad Beyzav ve
Zemah-er gibi dirayet tarkina fazla nem veren mufessirleri tenkd eder.
191[191]
Sddiki Han, eserlerini arabca,fars'a ve ordu'ca yazmtr, nemli eserleri unlardr :
Ebced-l Ulm, Feth-l beyn fi maksd Kur'an, Hsnl'isve, klill -Kerme fi. beyn- maksd-l
mame, Husll-me'ml mln-IIm-l usl, E!-ed-yn, Rhle-ts - Sadk ilel-beyt-I-atk v.s...
sylemesine delildir. Hutbede asl mevzua j' | sz ile balanacaktr. Bunun

hakknda Buhr (194256) ayrca bir bb meydana getirmi, ve mstehab olduunu
gsteren hadsleri orada zikretmitir. Bu hadsler 32 sahb tarafndan rivayet
edilmitir. Zahirine baklrsa Reslllah (S. A.V.) btn hutbelerinde Allah'a hamd
senadan ve .ehdetten sonra -u/U demitir. Nitekim mm- Mslim (204261)'in
Cbr ibni Abdullah (R. anhma)'da,n rivayet ettii hadste buna iaret vardr, B
rivayette Hz Peygamberin sznden tonra ne dediini zikretmemesi yukarda zikredilen
ksmdan bunun anlaldna itimad ettii iindir. Yani rivayetin tamam yle oluyor:
Peygamber (S.A.V.) in cuma gn hutbesi (yle idi) Allah'a hamd sena eder; sonra
bunun ardndan sesi ykselmi olarak derdi. Rivayette ehdet de zikredilmemitir.
Bunun da sebebi baka yerde zikredildii iin burada ihtisar yaplmas istenmitir.
Filvaki Resillah (S.A.V.) iinde ehdet getirilmeyen her hutbe kesilmi el gibidir.
buyurmutur. Bcjhakl (384458) Dcl-.iliVnNbvve adl eserinde Ebu Hreyre (R.
A.)'c\an merfuan kudsi'yi rivayet eder:
mmetine senin benim kulum ve resulm olduuna ehdet etmedike kendilerine hi

bir hutbe caiz kiuia-dm.
Hz. Peygamber (S.A.V.) hutbesinde ehdet getirirken karliini alem yani ism-i h3s ile
zikir ederdi.
Mslim'in ikind rivayeti de Hz. Cbir'dendir. Bu rivayetteki lfzlar dahi znden sonra
sylerdi. Nes (215303)'ntn rivayeti dahi ondandr. Bu cmle cmlesinden son.na

gelir. Musannif hadsi ihtisar etmitir. Ve zten hadsten muzaf h, fedilmitir. Yani her
dallet sahibi cehennemdedir.
Resillah (S.A.V.) hutbelerinde ashb- kframna slm'n esaslarm ve meru olan

ibdetleri beyn eder; cenneti cehennem'i zikir eyler; cbederse emir ve nehy etmekten
de ekinmezdi. Onlara Allah'a kar ehl-i fakv olmalarn emreder; gada'bndan

kendilerini saknd-rrdi. Mslim'in hadsinde Kur'n okuduu da rivayet edilmitir.
Hads udur :
Resillah (S.A.V.)'in iki hutbesi vard.
Bunlarn arasnda oturur; Kur'n okur; hem de cemaata hatrlatma ve sakndrmada
bulunurdu. Zahirine baklrsa Resillah (S.A.V.) hutbelerinde hep byle yapard ve

hads bunun vcbuna dellet eder. Nitekim mm~ afi (150204)'nin mezhebi
budur. mm- zam Ebu Hanife (80150)Jye gre fit j&J, < -fij I gibi bir zikir ile
farz yerini bulur. Immeyn'e gre ise, mutlaka uzun bir hutbe arttr. mm- Mlik
(93179) de ayn reydedir. Baslar her iki hutbede Allah'a hamd sena ve Peygamber
(S.A.V.)'e salt selmdan baka bir ey farz deildir derler.192[192]
476/359- Ammar ibn Ysr radyattdh anhma'dan rivayet edilmitir.Demitir
ki:Resillah SaUaUahii aleyhi ve sellemi :
phesiz, kiinin namaznn uzunluu ile, hutbesinin ksal fkhna almettir derken
iittim. 193[193]
Hutbenin ksalnn fakh olduuna dellet etmesi, fakh olan yani islm hukukunu bilen
bir kimsenin mnlarn hakikatlarna nfuz etmi olmas sebebiyle az szle ok mn
ifde edebilmesindendir. Bundan dolaydr ki, hadsin tamamnda yle buyrulmutur :
O halde siz de namaz uzatn;
hutbeyi ksaltn. Hi phe yok ki, beynn sihir olan
vardr. Burada kalplere tesir eden cazibeli szler sihr'e benzetilmitir. nk bu

szlerde cez-let, akclk, ok mn, tevik ve sakndrma gibi eyler vardr ki, bunlar
ancak fakh oan syleyebilir. Az szle ok mn ifde etmeye ResJ- Ekrem (S.A.V.)'in
tabiriyle Cevmiu'lKelim derler ki, bu hl onun hususyetlerindendir.
Namazn uzunluundan murad : Yasak dereceye varmamak artyla uzun sreler

okumaktr. Reslllah (S.A.V) cuma namaznda, cuma ve mnafikn srelerini okurdu.
Bunlar
hutbesine
deillerdir. 194[194]
192[192]
137.
193[193]
194[194]
138.
nazaran
elbette
uzundurlar.
Fakat
yasak
derecede
uzun
477/360- mm Ham binli Harise bin Numan radyaMah anhma'dan195[195]
rivayet edilmitir. Demitir k: Beni ancak Resillah Sttttdttohii aleyhi ve sellcv'ln

dilinden
aldm. Onu her cuma cemaata hutbe rad ettii zaman minberde
okurdu. 196[196]
Hads-i erif, her cuma gn hutbede Kf sresi ni okumann meru olduuna delilidir.
Ulemya gre Reslllah (S.A.V.)'in bu sreyi ihtiyar etmesinin sebebi: inde, lm,
ldkten sonra dirilme, iddetli vaazlar, sk yasaklar bulunduundandr. Hadste hutbe

esnasnda Kur' n- Kerm'den bir miktar okumaya dahi dellet vardr. Fakat kf sresini
okumann vacip olmadna icm vardr. Reslllah (S.A.V,)'in onu okumas vaaz ve
nasihatta daha gzel olduunu ihtiyar ettiindendir. 197[197]
478/361- bni Abbas radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Salldllah aleyhi ve sellem:
Cuma gn imm hutbe okurken, kim konuursa, o kimse kitaplar tayan eek gibidir.
Ona sus diyenin de cumas yoktur. buyurdular.198[198]
Bu hadsi, jmm- Ahmed zararsz bir isnadla rivayet etmitir. Bu hads, Ebu Hreyre
(R.A.)'den sahhheyn de nerf olarak rivayet edilen: Cuma gn imm hutbe
okurken, arkadana sus dersen, muhakkak gevezelik etmi olursun. hadsini tefsir der.
mra Hi&m binti Harise bin Numan (R. Anha) : Ensrdandr, Kendisinden Habib Abdurrahman
hads rivayet etmitir. Ahmed bin Zuheyr Babam : mmtt H i sn binti Harise, Bit-i Rdvan'da biat etti)
derken ifit-tim demitir. Bunu tbni Abdl-Berr El-tstlAb adl eserinde zikr etmia fakat ismini
yazmamtr. Musannif tbni Harorul-Askal&nl dahi Et-Takrfb de zikr etmise de o da adn
sylememitir. Yalnz mehur bir SabAbye demigtir.
195[195]
196[196]
197[197]
Hadsin Cmi-i Hammad 199[199] de mrsel, fakat kvf bir ahidi vardr.
tCuma gn denildiine gre, cuma hutbesinden gayr hutbeler onun gibi deildir.
Binaenaleyh o hutbelerde konumaktan nehy edile-Mlir. mam hutbe okurken cmlesi
bazlarnca buradaki yasan yalnz hutbe okunurken muteber olacana delildir. u

halde ekonumak, imamn minbere kndan itibaren yasaktr, diyenler aleyhine red
cevab tekil eder. Yine bunlara gre iki hutbe arasnda imam otururken konumaktan
burada nehy yoktur. Dier bazlarna gre ise, bu oturu pek az devam eder; ve adet
nefes almak iin susmaya benzer. Binaenaleyh hutbe hkmndedir. Hutbe okunurken
konuann kitap tayan eee benzetilmesi, kendisi iin en faydal olan eyden istifadeyi
elden kard iindir. Halbuki cuma namazna gidiyorum diye gcn sarfetmi;
kendisini yormutur. Bunca iini ,gcn brakarak ve birok zahmetlere katlanarak
cuma namazna gittikten sonra ondan hibir istifdesi olmayann hali, gerekten en
faydal kitaplar tayarak yorulduu halde, onlardan hibir istifdesi olmayan eee
benzer.
Ona sus diyenin de cumas yoktur cmlesi her ne kadar, onun kld namaz sahih
deildir mnsn ifade ederse de bu namaz, bilittifak sahih ve kfidir. Binaenaleyh
hadsin bu cmlesi Ona SUS diyenin de kmil ve faziletli cumas yoktur. eklinde te'vil
olunur. Bu cmle Ebu Dvud (202275) ile bni Huzeyme (223 311)'in tafaric
ettikleri bn mer hadsinde u lfzlarla ifde olunmutur: Bir kimse gevezelik eder
ve cematin enselerine basarak geerse, cuma onun iin le olur. Hadsin rvilerinden
bni Veheb diyor ki : Bunun mns, namaz ona kfidir. Fakat cemat faziletinden
mahrum kalr demektir.
Hutbe okunurken konumak tahrimen mekruhtur, diyen Haneflerle; tenzhen

mekruhtur diyen filer ve haramdr diyen Mikler vesir ulem bu hadsle istidlal
etmilerdir. nk hoa gitmiyen bir eye benzetmek ve benzerlik ciheti gz nne
getirilirse, bu iin irkin olduu anlalr. Cumay klmakla de edilecek faziletin

bununla elden gitmesi dahi ayni neticeye ulatrr. Zra konuan gnaha girer ve gnah
onun cumadan kazand sevab giderir mm- Ahmsd bni Hanbel (164241) ile dier
Camt-Hammad adli eser mm- Azam Ebu Hanfe (R.H.)'n torunu smail bin Hammd'm
eseridir. Hafid-i Ebi Hanfe diye tannan bu ftlim Badad'ta yaamtr. H. 212 de irtihal eylemitir.
199[199]
adl eserleri bilinmektedir. R. Aleyh. Bak: Keffzzunun C. I - 575 shf. EsmaM Mellifin C. 1-207 shf.
ba.z ulem hutbeyi dinleyenle dinlemeyen arasnda fark bulmulardr. Bunlara gre
hatibi iitenlere konumak haramdr; uzak olup iitemeyenlere mubahtr. bni Abdlber 200[200] (368463) tabinden bazlar istisna edilirse cuma hutbesini iitenlerin
bni Abdl-Berr: slm tarihinde AbdH-Berr ad ile mehur olmu beg tane byk lim vardr. Hepsi
ayr ayr yzyllarda slm lkesinin deiik blgelerinde doup bymlerdir. Okuyucularmzn bu be
byk limin isim lerinden hsl olacak bir yanl anlamaya dmemeleri iin ksaca tam isim ve knyeleri
ile doum ve irtihal tarihlerini vermeyi uygun bulduk.
200[200]
1_ Ebu mer Yusuf b. Abdullah b. Mtihammed b. Abdl-Berr b. Asm En-
nemr. rtihli 463.
2 bni Abdil-Berr'in olu vezir Ebu Muhammed Abdullah b. Yusuf.
3 Abdil Berr b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Mahraud bni hne Seryddin ebl berekt
Haleb ve Khir. Doumu 851. rtihli 921.
4 Abdiil-Berr b. Abdlkdir b. MaJmud b. Ahmed b. ZeynUddin Fey-ym. rtihli 1561 istanbul.
5 Abdl-Berr b. Abdullah b. Muhammed b. Ali b. bni Yusuf el Echri. rtihli 1070.
limlerin ksa biygorafisi (Esnl Mellifin C. I Shf. 498).
3-4-5 No.'lu
Burada hayatn yazdmz byk hads immi bni Abdl-Berr'dir ki knyesi ve ismi tam olarak (1
Numara'da) dr. Kendisi Endls'n ezm-i fu-kha ve muhaddisninden olup ulm-u ire ve edebiyat'da
dahi ok geni bilgi sahibi idi. 368 tarihinde Kurtuba'da doup ilim tahsil etmek iin bir mddet seyahat
ettikten sonra bon'a {Yani Lizbon'a) ve entrin kadlna tyin olunmu ve Endls meliklerinden
Muzaffer b. Aftos nmna (1) Behetl Meclis, (2) nsl Meclis adl eserleri yazmtr. Dier
eserleri unlardr:
(3) Et temhd Limafil muvatta min-el me'ni vel-esnid.
(4) El-stizkr ile Mezahib-il' Eimmet-il Emsar ve fi ma tadammeneh-ul muvatta min-el mean - vel Asar.
(5) Ed drer fi ihtisar'il megzi v-essiyer.
(6) Cemi- beyn-l ilm ve fadlh ve ma yenbagi fi rivyetihi ve hamlini.

(7) Adb-il Um.
(8) El ecvibet-l mer'yye ale-1 mesil-il mstegrebeti min sahh-il Buhr.
(9) El istib fi mrifet-il ashb.
(10) El insaf fi ma beynel ulem-i min-el ihtilf.

(11) El beyn fi tevilt-il Kur'n.
(12) El intiha fi fadil-i selset'il fukha.
(13) El kasdu v'el-mem il ensb-il Arab- Vel Acem.

(14) Kf (15 Cilt. Mlik mezhebi fkhna aittir.).
bni Abdl-Berr Ebu Muhammed Abdullah b. Yusuf : Yukarda ksa biyog raf isini verdiimiz byk hads
susmalar vacip olduuna icma' bulunduunu naklediyor.
Arkadana sus dersen, muhakkak gevezelik etmi olursun ifadesi konumaktan nehyi
te'kid iindir. nk bu sz bir emr-i bma'rf olduu halde, bo boazlk saylrsa,
baka szler ev-veliyette kalr. u halde cb ediyorsa, arkadan szle deil, iaretle
susturacaktr.
Susmak
bazlarna
gre
insanlarla
konumaktan
vazgemektir.
Binaenaleyh Kur'n okumak ve zikir etmek caizdir. Fak&t en dorusu her trl
konumaya mil olmasdr. Selm almak, ve Peygamber (S.A.V.) her anldka saivet
getirmek vaciptir diyenlere gre buradaki nehyin ummu ile o emirlerin ummu
muraza halindedir.
Ancak hutbe hali zaman itibaryla tekerrr etse de daha husus bir haldir. Binaenaleyh
onunla teki emir hadsleri tahsis olunur, denilmitir.
tbirinin mnsnda ihtilf olunmutur. Kabule en yakn tbni Mnir'in dedii gibi lav'
iyi karlanmyan eydir. Bazlarnca bunun mns: Cuma namaz bozuldu ve le

namazna dnd demektir. 201[201]
480/362- Cbr radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Cuma gn

Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem, hutbe okurken br adam girdi. (Peygamber
SaUallah aleyhi ve sellem, ona) :
Namaz kldn m? dedi. O:
Hayr diye cevap verdi. Resl- Ekrem SaJlallah aleyhi ve sellem :

Kalk iki rek't namaz kl buyurdular.202[202]
Bu hads, Mtfefekun aleyh'tir.
imam Abdl-Berr'in olu olup Zlvezreteyn lakabyla anlrd. Endlsn mehur ediblerinden biri olup
nesir ve nazm gayet belidir, Kurtuba ve biliyye hkimi Mutadt'm gazabna urayarak idam takarrr
etmi iken pederinin tavassutu ile kurtulabilmitir. Vefat 380 tarihindedir.
201[201]
142.
202[202]
Gelen zt S!eyk Gatafn'dir. smi Mslim'in bir rivayetinde zikredilmitir. Br bakas
diyen de olmutur. Hadsin buradaki rivayetinden hemze-i stifham hazf edilmitir. Asl
dir. Nitekim Mslim'in rivayetinde yle olduu gibi, Buh'nin baz rivayetlerinde de
yledir. Mevzuu baha iki rek't namaz, Buhr'de haiff iki rek't diye tavsif edilmitir.
Hatt Buhar (194256) bunun iin ayrca bir bb tahsis etmitir.
Hads-i erif tahiyye-i mescid denilen nafile namazn hutbe okunurken bile klnacana
delildir. Yalnz hutbeyi dinlemeye yetiebilmek iin hafif klnacaktr. Fuhak ile hads
imamlarndan bazlarnn mezhebi budur. Selef ile halefden bir cemaata gre hutbe
okunurken bu namaz meru deildir. Bu hads, onlarn aleyhine delildir. Fakat onlar
hadsi onbir vecihle te'vil etmilerdir. Bu vecihleri musannif Feth'l-Br adl eserinde
reddiyeleri ile birlikte zikretmitir. Eir de 203[203] Kur'n okunduu zaman hemen onu
dinleyin ve susun yet-i kermesiyle istidlal ederler.
tSbl's-Selm sahibi : Bu yette onlara dell yok. nk yet mmdr; hutbe

mes'elesi ise hstr. diyorsa da hutbe esnasnda namaz klnmaz diyenlerden
Haneflerin El-htiyar adl fkh kitabnda Mfessirn bu yetin hutbe hakknda nazil
olduunu sylediler. denilmektedir.
Klnmaz diyenler, yukarda geen bn Abbas ve Ebu Hreyre hadsleri ile de istidlal
ederler.
Bu bbda Hanetiyye'den Kemal bin. Hmm 204[204] (788861) .Feth'l-Kadr adl
A'raf Sresi; 203.

Kemlddin bni HUnuun :
Muhammed b. Abdttlvhb b.md b. Mes'ud Keml tbnii Httmam.
Babas Sivas'da Kad ve mderris iken K-hire'ye gm oradaki Trk Sultan Baypars kendisine, Msrda
Hanef mezhebinin ba kadlk makamn vermitir. Bu arada Mliki mezhebinin ba kadsnn kz ile
evlenmi bu evlilikten imam Kemlddn Ibnl Hmam domutur.
203[203]
204[204]
Evvel babasndan ve dedesinden gerekli ilm tahsilini tamamlam sonra Khire'ye giderek zamannn
byk alimlerinden fzzddin b. Abdsselm, Bis-t, munn, El Celltil Hind'i, Velvl Irak', tzzddin b.
tbni Cema'dan okumutur. Sonra Kuds'e gitmi, oradaki limlerden ve hussen byk hads imam,
mam bni Hceril AskaJn'den lim tahsil eylemitir. Kendi zamanndaki limlerin sayllar arasna
girmi, hatt o kadar ki, hakknda Eer bu zamanda din'in kaynaklarn ve delillerini isteyen biri ksa
O'na ancak bntt Hmam cevap verebilir denmitir. O ince fikirli, derin dnlii, her meseleyi enine
boyuna ve derinliine anlayan ve anlatabilen ve dinleyenleri hayrette brakan b-nazr bir slm - Trk
limi idi. Hatt Yahya bni Attar, O'nun simasnn son derece gzelliinin, ahlknn olgunluunun, elinin
akllmn, sznn gzelliinin dillerde darbmesel olduunu sylemektedir. Zamann hkmdar
Baypars (Barsbay) O'na Seyhnyye medresesi mderrisliini vermi ve bir ok hediyelerle kymetli
krkler giydirmiti.
eserinin cuma bahsinde yle diyor: Altlar'm Ebu Hreyre (R. A./dan tahric ettikleri bir
hadste Resillah SaUallah aleyhi ve sellem :
Cuma gn imam hutbe okurken, arkadana sus dersen, muhakkak gevezelik etmi
olursun buyurmutur. Bu hads, dellet tarikiyle namazn ve tahiyye-i mescid'in
memnu olduunu gsterir. nk emr-i blmruf snnetten ve fahiyye-i mescid' den
daha yksek mertebede olduu halde ondan men ederse, bunlardan men etmesi,
evveliyette kalr. Namazda iken imam minbere ksa, namaz iki rek'tta keser, eer
ibare ile dellet bir birlerine muraza ederlerse ibare tercih olunur. Burada da yle
olmutur. yle ki : Peygamber (S.A.V.) hutbe okurken bir adam gelmi; Reslllah
(S.A.V.) ona :
Namaz klldmmi, ey flan! dem. Hayr; cevabn vermi:
ki rek't namaz kl. Ve caiz olacak miktarla iktifa et. buyurmulardr denilirse, cevap
udur :
Bundan mutlaka muaraza icap etmez. nk olabilir ki, Reslllah (S.A.V.) o zat
namazn bitirinceye kadar hutbesini kesmitir. Nitekim "byle olduunu Dre Kutrii
Snen'iride beyd ibni Muhammed Abdi' den rivayet etmitir. Hanefler bni Eb eybe
(234)'nin El-Mu-sannef inde tahric ettii Ali, ibni Abhas ve ibn mer (R. A.)'\n
imam minbere ktktan sonra namaz klmay ve konumay kerih grrlerdi. hadsiyle
de istidlal ederler. Vaka bu hads mevkuftur. Fakat sahabenin kavli bize gre hccettir,
(delildir).
Mlikler Medne'lilerin fiili ile istidlal ederler. Medne'liler teden-beri hutbe esnasnda
namaz klmann memnu olduuna kaildirler. Bunlara ehl- medne'nin icm hccet
olamaz, diye cevap verilmitir. cma' dvas da tamam deildir. nk Tirmzi (200
279) ile bni e (223315) u hadsi tahric etmilerdir:
Ebu Sad gelmi. Mervan hutbe okuyormu; iki rek't namaz klm. Mervan'n
Bir mddet byle okuyup ve okutan std bu srada Fethl Kadir adl hidye erhini yazmtr. Ayrca
Tahrir adnda ok kymetli bir usl fkh kitab ile Mavere adnda muhakkikne bir kelm kitab da
vardr.
Ders hayatndan mrnn sonlarna doru ayrlp nzivaya ekilmi 861 H. Senesinin 7 Ramazan Cuma
gn hirete gmtr. Rahmetullah Aleyh. Cenaze namaznda bizzat Sultan Barsbay bulunmu,
lmne btn Msr alamtr.
muhafzlar onu menetmek stemiler. Raz olmam ve bu iki rek't namaz klm. Bunu
mteakip: Ben Reslllah (S.A.V.)'in emrettiini iittikten sonra bu ki rek't brakacak
deiim demitir.
Hutbe esnasnda namaz klnmaz diyenlere Taberan (260360)'nin E7-Krbrinde bni

mer'den merf olarak rivayet ettii u hads de delil utabilir :
Biriniz, imam hutbe okurken mescide girerse, imam hutbeyi bitirinceye kadar namaz ve
konumak yoktur. Ancak rvleri arasnda Eyyub bni Nheyk var-(hr ki, metruktr. Bir
cemat onu zayf bulmulardr. bni Hibban ik,- onu mtemed (itimad edilir) rvleri
arasnda zikretmi fakat h eder; demitir.
Bazlar bu hadste hatibin az bir konuma ile hutbeyi kesebilece-;!:r doilct

grmlerdir. Fakat bunlara, Reslllah (S.A.V.)'in konu hutbe mtemiltndan olduu
ileri srlerek, cevap verilminu lir.
Hutbe okunmayan vakitte harem-i erife girene tavaf etmek meru oriisur. Zira haremi erifin tahiyyesi budur. Yahut tavaf eden t'\îy; iki rek't tavaf namazn da klmadan
oturmaz. Eu onun ta-hiyys-c demektir. Bayram namazndan nce klnmasna gelince:
Eer U>!"s:n ovada klmrsa, orada iahiyye-i mescid yoktur. Mecsidde k-kiniirsa,
bazlarna gre tahiyye de merudur. Bunlara gre Reslllah m bayram namazndan
evvel tahiyye klmamas mescide girer girmez hanen bayram klmakla megul
olduundandr. Zaten Hz. Peygamber (S.A.V.) bayram namazlarn daima sahrada klard.
Mescidinde yalnz br defa bayram klmtr. Fakat drt mezhepten Mlik-ler'o gre
tahiyye namaz sahrada mekruhtur. Mescidde deildir. Han-beller'e gre mutlak surette
mekruhtur. afiler'e gre imama mekruh, cemaata deildir. Hanefler'e gre bayram
namazndan
evvel
klmabilir.205[205]
mekruhtur.
Sonra
ise
yalnz
mescidde
mekruhtur.
Evde
481/353- lbni Abbas radyaah onhma'dan rtvyet edilmitir ki. Peygamber
SaUaUah aleyhi ve seUem, cuma namaznda cuma ve mnafkn srelerini

205[205]
145.
okurmu. 206[206]
Bu hadsi, Ms'lm rivayet etmitir. Mslim'de Numan Ibtl Ber (R. A ) dan u rivayet
vardr: Bayramlarda ve cumada okurdu.
Yani ilk rek'tta fatihadan sonra cuma sresini, ikincide mnaf-kn'u okurmu. nk
Cum'a
sresinde
cuma
namazna
gitmeye
tevik
ve
Peygamber
(S.A.V.)'in
gnderilmesinin faziletini beyn, Peygamber olarak gnderlmeslndek drt hikmet ki :

a) Allah'n yetlerini onlara okumas,
b) Onlai tezkiye etmesi,

c) Kitab retmesi,
d) Hikmeti retmesfdlr. Ve zikrullha tevik vardr.
Mnafkn sresinde dahi mnafklar zem ve tevbh, (azarlama) kendilerini tevbe
etmeye tevik, Peygamber (S.A.V.)'den af istemeye davet vardr. nk cuma namaznda

mnafklar ok bulunurdu. Bir de bu srenin sonunda va'zu nasihat ve sadaka vermeye
tevk vardr.
Numan rivayetine gre Peygamber Saalah aleyhi ve ssUem, bayram namazlar ile
cuma namazlarnn ilk rek'tnda fatihadan sonra Sebbh Sresi ni, ikincide Hel Etke
Sresi ni okurdu. Herhalde bazan bnl Abbas (R. A.)'m zikrettiini, bazan da Numan'm
rivayet ettiini ok ur mu. Sebbh ile ye srelerinde bu namazlarda okunmalarn

mnsip klacak hiret ahvli ile vad ve tehditler vardr. Baz rivayetlerde bayram
namazlarnda ve srelerini okuduu beyan olunmutur.207[207]
483/364- Zeyd bnl Erkam radyaUah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Peygamber Sallaltah aleyhi ve tteem, bayram kld; sonra cuma (namaz) hakknda
ruhsat verdi; mteakiben; Kim klmak isterse klsn buyurdular.208[208]
206[206]
146.
207[207]
208[208]
147.
Bu hadsi, Tirmz mstesna, Beler rivayet etmi, bni Huzeyme de sahihlemitir.

Ebu Dvud, (202275) dahi Ebu Hreyre (R. A ./den u hadsi tahric etmitir :
Peygamber SaUaUah aleyhi ve sellem :
u gnnzde iki bayram bir araya gelmitir. Binaenaleyh, dileyene bayram namaz,
cumann yerine kf-dir. Biz phesiz cumay klacaz buyurdular. Ayn hadsi, bni
Mce (207275) ile Hkim (321405) Ebu Slih'den tahric etmilerdir. Fakat
isnadnda (bakyye) vardr. Dre Kutn (306385) ve bakalar bu hadsin mrsel
olduunu sahihlemilerdir. Bu-bbda bni Z-beyr'den de bir rivayet vardr. Bu

rivayete,gre; At bayram gn cuma namazn terk etmi. Bu Mes'ele bni Abbas
(R.A.)'a sorulunca : Snnete sabet etti; demitir.
Hads-i erif bayram namaz klndktan sonra, o gn cuma ise, cuma namazna ruhsat
olduuna, yani klnsa da klnmasa da olacana delildir. Ancak bu ruhsat bayram
namazn klanadr. Klmayanlar bundan istifde edemezler. Uelmdan bu re'ye kail
olanlar bulunmutur. Fakat Cumhur-u ulemya gre, cuma namaz ruhsat olamaz. nk
onun farz olduunu bildiren dell btn cumalara mm ve mildir. Bu bbdaki hads de
onu tahsis edecek kuvvette deildir.Vaka ibnl Zbeyr (R. A.) cuma gnne tesadf eden
bir bayram namazn kldrm, sonra cumaya kmam ve ashb yalnz balarna
namazlarn klmlar. bni Abbas (R. A.) Tlf'te imi. Geldii zaman vak'ay ona anlat-
mlar. Snnete sabet etmitir demitir. bni Zbeyr hazretlerine gre p gnn le
namaz dahi skt ediyor. Yalnz ikindi klnacaktr. Fakat bu da nihayet sahbinin
fiilidir. Kavli dah olca, yine cuma namaznn farziyetin bildiren delili tahsis edemez.
Cuma gnnde, cuma namaznn m, yoksa lenin mi asl olduu ihtilafldr. Bu mes'ele
Hanef mamlarnn arasnda dahi inlathdk. mm- zam ile Ebu Yusuf e. (113182)
gre o gn asl olan le namazdr. Lkin kul cuma namazn klmak suretiyle bu farz
demeye memurdur. mm-% Muhammed'e (135189) gre asl olan cuma namazdr.
Zra emir olunan odur. Ancak kul, ruhsat yolu ile leyi klarak cumay skat eder. mm-
Mthammed'den bir rivayete gre ise o gn farz olan lalettayin cuma namaz ile leden
biridir. Tayin ed etmekle olur; hangisini ed ederse, farz denmi olur. mm- Zfer
(110150)'e gre asl cumadr, le namaz onun bedelidir. 209[209]

484/365- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki: Reslllah
Saaah aleyhi ve sellem:
Biriniz cumay kld zaman, arkasndan da drt rek't klversin; buyurdular. 210[210]
Hads, cuma namazndan sonra drt rek't nafile klmann meru olduuna delildir. Bu
husustaki emir, herne kadar zahiren vcb ifade etse de, bni Sabbh'm rivyetindeki :
a U,jl J^'i Kim cuma namazndan sonra namaz klacaksa, drt rek't klsn. ifdesi onu
vcba dellet etmekten karmtr. Bu rivayet de Mslim'dedir.
Drt rek't klmak, iki klmaktan efdldir. nk drt klnmas omir buyrulmutur.
Resl- Ekrem (S.A.V.) ekseriya drt klard. bni Kayym (691751) El-Hedy'nNebev> adl eserinde unlar yazyor : Peygamber (S.A.V.) cumay kld m evine girer,
ki rek't cumann snneini klard. Snnet klmak steyene cumadan sonra drt rek't
klmasn emrederdi. bni Teymiyye dedi ki : Mescidde klarsa drt, evinde klarsa iki
rek't klar. Filvaki bu kavli te'yid eden hadsler vardr: Mesel Ebu Dvud (202
275)'un ibnl mer (R. A) dan tahric ettii u hads onlardandr:
Ibni mer mescidde klarsa drt; evinde klarsa iki rek't klard. Rufarri e Mslim'de
bn mer (R..)'4an, Peygamber (S.A.V.)in cumadan sonra evinde iki rek't namaz
kilardg rivayet olunmutur. Hanefyye ulems bu bbdaki hadslerin hepsiyle amei
ed'.rek, eum<t-rlr\ scnra alt rek't snnetin meru okluun;), bunlarn cird hirden.
ikifi ek- ahir zuhurdan sonra klnacana kail olmulardr.211[211]
209[209]
148.
210[210]
211[211]
149.
485/336- Saib b. Yezid mdujcah anh'tien rivayet edildiine gre Muavye (R.A.)\
Cumay ktdsn vakit, onu konuluncaya veya mes-cidden kncaya kadar br namaza
ekleme, nk, Reslllah Sallallah t(;)h\ ve selleri!, bize bunu (yani) :<onuuncaya,
veya mescdden kncya kadar hi bir namaza eklemememizi mr buyurdu;

demitir. 212[212]
Bu hadsi. Mslim rivayet utmitir.
Hads-i erif, nafile namazn farzdan ayrlmasna, yani ona eklenmemesine delildir. Bu
mos'do sade crna n.;m;r/na mahsus delildir. Burum likmci farz, nafileye benzemesin
diyûir. Ulem, nafile klmak iin farzn klnd yeri deitirmenin mstehau olduuna
kaildirler. Efdl olan nafileyi evde klmaktr. Faka) zamanmzda olduu ,t-fibi, camiden
khKUn soni'c- unutularak hi klnmayacakaa, camide klnp, ve yer deitirilir. Yer
deitirmede surde yerlerini oaltmak vardr. Ebu Dvud, Ebu Hreyre'den merfu
olarak u hadsi tahric etmitir :
Biriniz namazda, yani nafilede ilerlemekten veya gerilemekten veyahut sama veya soluna ekilmekten ciz mi kalyor?
Bu hadsi, Ebu Dvud (202275) zayf saymamtr. Buhri (194256) sahihinde :
Ebu Hreyre'den merf olarak rivayet edildiine gre, mm yerinde nafile klamaz.
diyor. Fakat bu bbda nehy vrid olduu sahihlenmemitir. 213[213]
486/367- Ebu Hreyre radyattah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslah
SaMaMah aleyhi ve sellem:
Bir kimse ykanr da, sonra cumaya gelir ve kendisine mukadder olan miktar (nafile)
klar; mteakiben imam hutbesinden ayrlncaya kadar susar; sonra da onunla birlikte
(cumay) klarsa, ona o cuma ile dier cuma arasndaki gnahlar ile gnlk ziydesi
212[212]
213[213]
150.
affolunur. buyurdular.214[214]
Hads-i erif, vaad buyrulan ecr sevab kazanmak iin mutlaka ykanmann lzumuna
dellet ediyor. Yalnz Mslim'in bir rivayetinde:
Bir kimse abdest
alr, ve abdesti gzel eyler de, sonra cumaya gelirse....
buyrulmutur. Mevzumuz olan hadsten ecr kazanmak iin ykanmann vcib olmad,
fakat klabildii miktar nafile klmas cab ettii anlalyor. Nfle'nin haddi hududu
tyin edilmemitir. Binaenaleyh tahiyye-i mescid klmakla iktifa etse, yine kendisine
vad buyrulan ecru sevb verilir. ~j \ susmak demektir. Dinlemek ae-ildir.
Dinlemek bir eyi iitmek iin kulak vermektir. Bundan dolaydr ki Tel Hazretleri: ...
215[215]
Onu hemen
dinleyin ve susun buyurmutur Susmann vcib olup olmad yukarda grld. Hads-
i eriften, konumann yalnz hutbe esnasnda yasak olduu, hutbe bittikten sonra velev
ki namazdan evvel olsun, caiz olduu da anlalmaktadr. Zira 'J kelimesi gaye, yani
nihayet bildirir. Burada konumann sonu hutbenin bitmesidir. O cuma le dier cuma
aras ndan murd: O cumann hutbesiyle namaz arasndan balayarak gelecek cumann
hutbesiyle namaz arasna kadar demektirki, ziyde ve noksansz tam yedi gn olur.
Buna gn daha katldna gre tam on gnn gnhlar avf olunur, demektir. Avf
edilecek gnhlarn byk gnahlar m, yoksa kk gnhlar m olduunda ihtilf

edilmise de, Cumhr-u ulemya gre kk gnhlardr.216[216]
487/368- Yine Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmi-tir ki. Peygamber
SaUdllah aleyhi ve sellem, cuma gnn anm, mteakiben :
Sretl-A'rf; Ayet: 204.
214[214]
215[215]
O gnde bir saat vardr. Eer o saate mslman bir kul erkniyle namaz klarak Allah
Azze ve Celleden bir ey isterken rastlarsa, mutlaka istediini ona verir, buyurmu ve
eliyle onun az olduunu iaret eylemiti. 217[217]
Hads, Mttefekun aleyh'tir.
Mslim'in bir rivayetinde o saat hafif bir andr. cmlesi vardr.
cmlesi, hl cmlesidir. Burada mn da ona gre verilmitir. Maamfih kelimesine sfat
da olabilir. Bu takdirde sfatn mevsufuna balln te'kid iin getirlmi olur cmlesi
ikinci hl; cmlesi de nc hldir.
Mslim. rivyetindeki o saat hafif bi/ andr. cmlesi, birinci rivayette ki Eliyle onun
az olduunu iaret eylemitir. cmlesinin ifettiini anlatmaktadr. Bu hadsde o nn
ne zaman olduu mbhcm braklmtr. Fakat aadaki hadiste zaman tyin
edilmektedir. nin mns: Sde ayakta klarsa demek deil, ert ve erkn, ile dosdoru
klarsa, demektir. Bu cmleyi hads imamlarndan bzlar rivayet etmi; dier bzlar
etmemitir. Hatt ulemdan bzlarnn bu cmleyi hadsten hazf et diye t mir eitii
rivy-t olunur. Her halde bu namazn vakti kendilerine mskil grnmtr. Cnk ka-
bul saatinin vakti eer ikindiden s-\nra ise, namaz iin
vaktidir. Hatibin Minbere
oturmasndan namaz bhncejv kadar i:u- hkm yine yledir. Bundan dolaydr ki, bu runh hm il odilr.i vr hadsteki namaz klarken tbirinden mur/d: demektir; nk
namaz bekyen; nitekim byle olduu hadste sabit olmuufr rinilmisir.
Eliyle iaret edenin rvi de de. Hz. Prygambcr (S.A.V.) olduuna dell, mdm- M alk1
m (93179) rivvclindo Peygamber S..V.} iaret buyurdu. denilmi nlma Mnamfih
iaret tden, rvlerden biridir; diyenler de vardr. -rain gelince; Fjrmamn ucunu
orta parmann ve kk parmann iine ko\rn.i.
gstermitir.
suretiyle o finin azln
Bu hadiste, Allah'an istenilen ey. mutlak braklmtr. Baka hadislerde istek

mukayeddir. Mesel
ibni Mca (207275)'nin rivyeinde Allah'tan gnah bir ey
istemedike diye kaytlanm; hnm- Ahmed ibni Hanbcl (164__241)'in rivayetinde

217[217]
(Bir g veya akrabadan kat' alka istemedike denilmitir.218[218]

488/369- Ebu Brde 219[219]'nin babasndan (yle) dediini (iittii) rivayet edilmitir.
Reslllah SuTlallah aleyhi ve sellem'l O saat, imamn

(namazn bitmesi) arasdr derken iittim. 220[220]
(minbere)
oturmasyla
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir,
Dre Kutn ise onun Ebu Brde'nin ifdesinden olduunu tercih etmitir, bn Mce'deki
Abdullah bni Selm (R.A.) hadsiyle Ebu Dmd ve NesVdeki Ctyr rivayetinde: Bu
saatin kindi ile gnein kavumas arasnda oduu (zikredilmitir)..
Ulem bu saat hakknda ihtilf etmilerdir. Filhakika Musannif Fcth' - Bari de bu
bbda ulemdan krk kavil zikretmitir. Hz. Ebu Mu sel E'r'den rivayet edilen bu
kavil de onlardan biridir. Beyhak (384458)'nin rivayetine nazaran Mslim (204
261) bu kavil tercih etmi ve: Bu rivayet bu bbda en gzel ve en sahih bir eydir
demitir. Beyhak ile tbn*l-Arabi 221[221] (468543)'nin ve hads imamlarndan bir

218[218]
152.
Ebu liirde (R. A.) : Amr bin Abdullah bin Kays'tr. Abdullah ise, Ebu Musa el-E'r {B. A.)'dr. Ebu
Brde tabinin mehurlarndandr. Babasndan, bni mer (R.A.)'den ve bakalarndan hads rivayet
etmitir.
219[219]
220[220]
153.
Ebu Bekr bni'J-Arabi : Muhammed b. Abdillah b. Muhamned b. Abdlah bni'l-Arab el-Mefir

diye tannrd. (468) tarihinde Endls'n (tspanya) biliyye ehrinde domu, (543) senesinde Pas'ta
vefat etmitir. Rahmetullhi aleyh.
221[221]
bni'l-Arab, babasndan, daysndan ve seyahat ettii yerlerdeki bir ok byk limlerden liin tahsil
etmitir.
Endls devleti paralanmaya yz tuttuu bir srada babas ile Msr'a am'a, iki defa Badat'a, Hicaz'a
gitmi Iskenderiyye de bulunduklar bir srada babas irtihl etmiti.
bni'l-Arab, biyye'de, Halep'de vesir yerlerde kad olarak bulunmutur. Rivayete it ilimlerde byk
bir vukufa mliktir. Zeheb merhum kendisini El-Hfz'e'l-allme diye zikr ediyor. Fasih, edip. ir, ho
sohbet, tarihi-ns, hayrhah bir zt idi. Halka va'z etmekle, retim ve eitim ile megul olmu tefsir'e
hadis'e fkha usl'e, trih'e nahv'e dir bir ok kitaplar te'lif etmitir. Tefsire dir yazd mufassal eserer
maalesef ktphanelerimizde mevcut deildir. Elimizde, yalnz iki ciltten ibaret bir tefsiri bulunmaktadr
cemaatn kavilleri de budur. Kurtub : htilf yerinde bu nassr; bakasna baklmaz,
diyor. Nevev (631676) dahi: Sahih olan hatt dorusu budur. demitir. Musannif
merhum: Bu saatin tyin edilen btn vakti doldurmas murd deildir; o vakit iinde
olacak demektir. nk: Az olduunu iaret eylemitir. O saat, hafif bir andr
buyrulmutur. diyor. Vakit zikir edilmesinin faydas bu saat o vaktin iinde yer
deitirdii iindir. Binaenaleyh kabul saatinin iptidas mesel: Hutbenin balad an;
sonu da namazn nihayete erdii zaman olabilir. Dre Kutn (306 385)'nin bu hadsi
Ebu Brde (R. A.)'m kendi sz olduunu tercih etmesine cevap verilmi ve: Bu hads
ancak merf olabilir; nk ibdet vakitlerini tayin hususunda itihd'a msaade
yoktur. denilmitir. Dre Kutn'nin bu hadsi illetlendirdii de az aada grlecektir.
Hads-i erifin bn Mcedeki lfz udur:
Abdullah ibni Selm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah SaUalah aleyhi
ve sellem, otururken, ben :
Y Reslliah, biz Allah'n kitabnda yani Tevrat'ta, cuma gnnde bir saat olduunu,
o saata" mslman bir kul namaz klar ve Allah Azze ve Celleden bir ey isterken
rastlarsa, Allah onun hacetini grrdgn buluyoruz, dedim.
Abdullah (R.A.) demitir ki: Bunun zerine Reslllah SaUaUah aleyhi ve sellem;
Yahut br saatin bir az diye iaret etti, ben:
Doru buyurdun y Reslllah. Yahut bir saatin birazdr, o saat hangi saattir? dedim.
Gndz saatlarnn sonuncusudur; buyurdular. Ben: O saat namaz saati deildir; dedim.
phesiz, m'min kul, namaz klar da sonra oturur; kendisini namazdan baka bir ey
ki, bu Fas Sultan Muhamned Ref AbiTl-Hfiz tarafndan (133i) senesi Msr'da tab' ettirilmitir. Bu esei
Ahkm'l Kur'n yetlerini izah eden kymetli bir tefsirdir. Ayrca imam Ebu sa et-Tirmiz'nin Snen
ine yazm, olduu ok kymetli, im.i fkh ve hads noktasndan muhakkikne bir eser olan An-zat'j
Ehvazi fi erh-i Snen-i Tirroizi adl erhi'de Msr'da Matbaa- Misriyye'de 1350 H./1931 M. de
baslmaa balanm 1934 de 13 cilt hlinde basks tamamlanmtr.
slm milletleri, dedelerinin ve babalarnn kendilerine brakt ilim mirasn ktphanelerin tozlu
raflarnda bulup kardka bu byk mam'n adlar ve nelerden bahsettikleri biincn 50'ye yakn dier
eserlerini bulmalar ve neretmeleri beklenir. Bz eserlerinin ksaca isimleri : Ayantil Uyan, El eme-ll
Aksa, bi Esmillhil hsna ve SiftiMl l, El insaf f mesilil hilaf En-vakiil tecrl mnir fi't tefsir (30 cilt.)
daha baka eserleri de vardr.
oturtmazsa, o kul namazda demektir buyurdu.
Tirmz'nm rivayetine gre Ahmed ibni Hanbel (164241) bu icabet saatinin ikindi ile
gnein kavumas arasnda olduunu tercih etmi ve: hadislerin ekserisi buna dellet
ediyor. demitir. bni Abd'-Berr (368463) de : Bu hads bu bbda en sabit bir
eydir. demektedir. Said ibni Mensur (227) Ebu Seleme ibn Ab-durrahman'a varan
sahih bir isnadla rivayet ediyor :
Ashb- Kiramdan bir takim kimseler toplandlar ve cuma gnnn (icabet) saatim
mzakere ettiler. Sonra daldlar. Amma bu saatin cuma gnnn son saati olduunda
ihtilf etmediler.
mmafi (150204)'nin de nass'an byle dedii rivayet olunuyor. Lkin mes'ele
mkldr. nk bu, sahihte olmayan sahihteki zerine tercihtir. Halbuki hads vesir
ilimlerden bilinen kaideye gre Buhar ile Mslim'deki, yahut bunlardan birindeki hads,
bakalarnn rivayet ettii hadse tercih olunur. Bunun cevab udur : Evet. Amma
Sahheyn hadsini, hads hafzlan tenkid etmemilerse yledir. Tenkid etmilerse
bakalarnn rivayet ettii hads tercih edilebilir. Mslim'in rivayet ettii Ebu Musa
hadsi hem inkta', hem de zdrab ile illetlendirilmitir.. Yani bu hads, mnkat'dr.
nk onu Mahremet'bn-Bkeyr rivayet etmitir. Bu zat hadsi babasndan
iitmediini aklamtr. Binaenaleyh Mslim'in art zerine rivayet edilme:,ritir.
Sonra bu hadis, muztaribdir. Zira Kfeliler onu Ebu Brde'den merfu' olmayarak tahric
etmilerdir. Ebu Brde Kfeli-dir. Hemehrileri onun hadsini Bkeyr'den daha iyi
bilirler. Bu hads, merfu' olsayd, onu Eb Brde'ye mevkuf saymazlard. Bundan dolay-
dr ki, Dre Kutn (306385) mevkuf olduunun doruluuna cezmet-mitir. bni

Kayym (691751) Ebu Ms hadsiyle bni Selm hadsinin arasn bulmu ve saat iki
vakitten birine mnhasrdr demitir. Ondan evvel bu ii, tmv- Ahmed ibni Hanbrl de
yapmt.
Musannif merhum yukarda aret ettiimiz vehile cumann esj ref saati hakknda
krktan fazla kavi olduunu sylemitir. Hattdbt Ebu Si'ileymani'l-Bs (388) evvel
iki kavli zerine ihtilf edildiini yazyor. Birinci kavle gre, bu saat kaldrlmtr. Bu
kavle ashb- kiramdan da taraftar olanlar \ardr. kinci kavle gre bakdir. Fakat tyini
babnda ihtilf vard. Hntth' buradaki ihtilflar saym, fakat musannifin bulduu
sdode k aramamtr. Musannif burada iki kavi sylemekle iktifa etmitir. Anlalan
bunlar ona gre delil olmak hususunda dierlerine "mreccahtr. Hads-i erifte cumann
faziletini beyan da vardr. nk byle icabet saati sair gnlerde yoktur.222[222]
491/370- Cbr ntlr-mU/lni ah'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Snnei her kirk
ve; ,-iaha azla kiiye cuma lzm idine hkm cde-gelmir.. 223[223]
Bu htdsi, Dn Kurn zayf bir isnadh mycl rlmisijr.
Zayf olmas Abduhr.iz iLhi Abdrrahman Hv\vi ollJs;i iindir. Abdaziz hakkr.da
hnm- Almcd : ..Bunun nk \n]:n\ yahut uydurmadr'av>. iloinigtir.
(21: H03) : Sika deildir. diyor. dem:;,. ibn .Bunumu ihticac ekiz deildir.;nnilolsnda buhmmlnr. H IjAI-ji* bir takm tv. daha vardr. Fakat hi binilin aÎ
yoktur. Ahthd link : : A'\c\ babnda hibir hadis sabit.
Ulama e,tna namaznn on az ka kisi\lf klniihikHVffiud,i ftmiirnit'. mrr ibii

Abdhniz ile lntr,n- afi ve hunn- cna namaz on az krk kii :!c klnr, In/nnn hu
ki .hU <l\-ii: iMpnimnmas hususunda .afiierc1 ki pftH Hanlfc (80150) ile

Ulemdan bir cemaate gre en az imamla birlikte kiiyle cuma klnr. Bu adet tamam
olmazsa cuma klnamaz.
Delilleri; Allah'n zikrine itb edin. (koun) yet-i kermesidir. Zra hitb, cuma ezan
okunduktan sonra cemaatadr. Cumann on az ise tr. Binaenaleyh ezan okunduktan
sonra cematin cmuvi sa'y etmesinin farz olduuna dellet eder. Ezan okumak iin de
mutlaka bir mezzin lzmdr. Bu suretle imamdan maada kii olmalar cb eder. Bu
saydan fazla olmasn art klacak bir dell de yoktur, Ezlar: Bir eyin bir ibdette art
olmas iin bir dell olmak iktiz eder. Burada adedi tyin edecek bir dell yoktur.
Binaenaleyh Tulan maada iki kiiyle de cuma klnabilr. Zr, cemat babnda cem'in en
az ikidir. Bu hususta iki kii cemattir hadsi vardr, derler. Immeyn bu kavli tercih
etmilerdir, tmm- Mlk'e gre imamdan maada en az oniki kiinin cemat olmas
222[222]
156.
223[223]
arttr. Bzlar aded hakkndaki kavilleri saym; ondr* de bali olmutur. phesiz ki
cuma namaznda cemat ne kadar ok olursa, ir- dn o kadar yerini bulur. Kfir ve
mnafklar gayzndan atlarken, m'min ve musaddklar da sevinerek nefes alrlar.

Blg'l-Merm sarihlerinden Nru'l-Hasan Sddik Han burada bir hayli ileri giderek
cuma namaznn hkm her hususta sair namazlarn hkm gibidir. Onlardan ayrld
yer yalnz hutbedir. dedikten sonra unlar sylemektedir : Bu namaz hakknda
fukhnn zikrettikleri artlarn hepsi, zerine asla dell bulunmayan eylerdir. Biz bu
cr'etkr beyna kar sdece cumann btn artlarnn delili olduunu hatrlatr;
tafsiltn renmek istiyenlere fkh kitaplarna mracaat buyurmalarn tavsiye
ederiz. 224[224]
492/371- Selemet'bn-Cndeb radtyallah anh'den rivayet edilmitir ki. Peygamber
Sallalah aleyhi ve sellem, her cuma mminn ve m'mlnat iin stifar edermi. 225[225]
Bu hadsi, Bezzr gevek bir isnadla rivayet etmitir.
Bezzr : Bu hadsi Peygamber (S.A.V.)'den ancak bu isnadla bi-hyoruz. diyor. Bezzr'm

isnadnda ise Yusuf b. Hlid Busu vardr kif zayftr. Bu hadsi Tabern (260360)
de*El-Kebr de rivayet etmitir. Yalnz onda
vardr.
Mslim'in ve mif im fa da ziydesi
Hads-i erif, bu istifarn Hatibe de meru olduuna dellet eder. nk hutbe dua
yeridir. Bundan dolay bzlar: hatibin kendisi iin ve m'minn ve m'mint iin du
etmesi vacibtir; demilerdir. Bunlar herhalde Hz. Peygamber (S.A.V.)'in bu istifara
devam buyurduu ka-natndadrar. Dier ulem, du etmenin hatibe vcib deil,

mendup olduunu kaildirler. Zra vcp ifde edecek dell yoktur.226[226]
224[224]
157.
225[225]
226[226]
158.
493/372- Cbir ibn Semura radyaUah anhma'dan rvyet edllmjtir k. Peygamber
SaUallah aleyhi ve sellem, hutbede KuKndan btr takm yetler okur, cemaata
hatrlatma yaparm. 227[227]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Asl Mslim'dedir.
Galiba Musannif bununla yukarda geen mm Ham binf Harise hadsini kasdediyor.
O hadste
mm Hiam (R. Anhma) : Ben, ancak Reslllah (S.A.V.)'n dilinden
aldm. Onu her cuma cemaata hutbe rad ettii zaman minberde okurdu. demiti.
Tabern, dahi El-Evst da Hz. AH (R. A 'dan u hadsi rivayet ediyor :
phesiz Reslllah SallaUah aleyhi ve seUem, minberde srelerini okurud Yalnz

bu hadsin rvileri arasnda mehul bir zt vardr. Geri kalan rvileri mevsuktur.
Tabern yine ayn eserinde Hz. CblKden u hadsi tahric etmitir:
Mes'ele udur ki, Reslllah SallaUah aleyhi ve seUem, hutbe rad etti de, hutbesinde
zmer sresinin sonunu okudu ve minber iki defa hareket etti.
Bu hadsin rvleri arasnda iki tane zayf vardr. 228[228]
494/373- Trik b. hb 229[229] radyaUahv anh'den rvyet edilmitir k, ReslSlah

SaUallah aleyhi ve selem:
Cuma, her mslmana cemaatla vacip olan bir haktr. Yalnz drt kii mstesna. Kle,
kadn, ocuk ve hasta, buyurmutur. 230[230]
227[227]
228[228]
159.
229[229] Tnfc b. ihab (B.A.) : Beceli Kfdir. Peygamber (S.A.V.) i grmtr. Fakat ahdts katiplarnda, Tank
b. ihab (B.A.)'n hadis rivayet etmedii Oytoalr Hz. Ebn Bekr. tbni mer (K. A.) devirlerinde, 22 veya24
gazaya fttrmk etmiftlr. Vefat (85) tarihindedir.
230[230]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmi; Trik, Peygamber (S.A.V.)'den iitmemitir demitir.
Hadsi Hkim dahi ad geen Tark'n rivyetiyle Ebu Musa'dan tahric etmitir.
Bu hadis, Snen-iEb Dvud' Memlk kle, yahut kadn; veya ocuk yahut hasta
lfzlanyladr. Musannif dahi Et-Telhis% de bu ekilde rivayet etmitir. Ebu Dvud
diyor ki : Trik (1) Peygamber (S.A.V.)'i grmtr. Kendisi Peygamber (S.A.V.)'in
ashbndandr. Amma ondan hibir ey iitmemitir. Musannif merhum hadsin Hkim

tarafndan tahric edilen Ebu Musa rivayetini burada zikrederek bu suretle onun mevsul
olduunu anlatmak istemitir. Eu Ma Temm Dr'den, bni mer'den :
Trik bni ihab (radyallah mh) ve bni Zbeyr'in koes-ndca de rivayetler vardr.
Fakat Temim hadsinde arka arkaya r" Kine zayf rv olduunu ibni Kattan (628)
sylemitir.bn Omer (R.A.) hadsini Tabern (260360) Eh EvsU da da Misafire
cuma yoktun- cehlimi etmitir. Yine ayn eserde Ebu Hreyre (K. A.J'rian msrf
su hads rivayet edilmitir.
l.rrak
Be kimseye cuma namaz yoktur* ksdna; rvcooi kleye, ocua ve sahrada

yayana. 231[231]
495/374- bni mer'den rivayet edilmitir. Dern Reuil!ah Satlalah aleyhi ve seJlem :
Misafire cuma yoktur; buyurdu. 232[232]
Bu hadsi zayf bir isnadla Tabern rivayet etr-vsr. Musannif merhum Et-Telhs de
ne zayflayan, no de zayflnn vechini bildirmitir.
Bu cihet bylece bilindikten sonra, unu da arzetruck i^f.eriz ki, buraya kadar grlen
hadslerden alt kimseye cuma namaz farz olmad anlalyor. yleki ;
1 Sabiye : Bilittifak cuma namaz farz deildir.
231[231]
160.
232[232]
2 Kleye : Kezlik bilittifak cuma namaz farz dYalnz Dvud-u Zahiriye (202270)
gre farzdr. nk Ey 233[233] m'minler, cuma gnnde namaz in ezan okundukta
Allah'n zikrine sitb edin. Ayet-i kermesinin ummuuia ona gre kle de dhildir.
Zira usl- fkh ilminde klelerin Allah', emirlerine muhatap olduu takarrr etmitir.
Dvd-u Zhir'ye cevaben denilir ki : Bu yetin ummunu hadsler tahsis etmitir.
Vk bunlar hakknda sz edilmitir. Fakat biribirlerini takviye ederler.
3 Kadna bilittifak cuma namaz farz deildir. Yalnz mmafi (150204) ihtiyar
kadnlara cuma namaz klmay kocalarnn izniyle mstehb grmtr. El - Bahr->>

nammdaki kitabn mm- afii'den rivayetine baklrsa, ihtiyar kadnlara cuma namaz
klmak vaciptir. Fakat afi kitaplarnn beyanat bunun hilfi-nadr.
4 Cuma namazna gitmek zarar verecek derecede hasta olanlara cuma namaz farz
deildir.
5 Yolculara cuma namaz farz deildir. Bu hususta izahat fkh kitaplarndadr.

Yolculardan bayram namaz da sakttr.
Bunun iindir ki Reslllah (S.A.V.)'in veda
haccnda bayram kld rivayet edilmemitir, bni Hazm (384458 vehme kaplarak
Hz. Peygamber (S.A.V.)'in veda haccnda bayram namaz

ulem kendisini tahte etmilerdir, (hatal grmlerdir).
kldn iddia etmise de
6 Krda yayan gebelere cuma namaz farz deildir. Bunlara eski tabiriyle bdiyc-
ninlcr derler ki, adrlarda yayanlardr. Kylerle kasabalar bdiye hkmnde

deillerdir. Fakat El-Umde adl eserin erhinde kyllerle, bdiyc-ni-nlerin br
hkmde olduu yazldr. 234[234]
496/375- Abdullah ibni Mes'ud radyallah anh'den rivayet edilmi tir. Demitir k:
Reslllah Sallallah aleyhi ve seUem, minber zerine yerletii zaman, biz yzlerimizi
ona dnerdik. 235[235]
233[233]
234[234]
161.
235[235]
Sre-i Cuma: yet; 9.

Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/160Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 2/161.
Bu hadsi, Tirmiz zayf bir isnadla rivayet etmitir.
nk rvleri arasnda Muharrvmed b. Fadl ibni A'tiyye vardr. Bu zt, zayftr. Ayn
hadsi bu ztn rivayet etmi olmas sebeble Drs Kutn (306385), bni Adiyy (279
365) ve bakalar da zayf bulmulardr. Musannif bu hadsin ahidi olduunu sylyorsa

da Et-Telhs- adl eserinde hid zikrettii grlememitir,
Hads-i erf, cematin yzlerini hatibe kar dnmelerine dellet etmektedir.

filer'den Ebu't-Tayyib bunun vcib olduuna kat'iyet-le kail olmutur. 236[236]
498/376- Hakem ibni Ham 237[237] radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah Sallallah aleyhi ve seUem, ile birlikte cumada bulunduk. Bir sopaya, yahut,
yay'a dayanarak ayaa kalktlar. 238[238]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir.
Hadsin tamam, Snen-i Eb Dvud da yledir :
Derken Allah'a hafif, gzel, mbarek birka kelime le hamdsen etti, sonra :
Ey cemat, phesiz siz emir olunduunuz eye asla takat getiremiyeceksiniz. Yahut asla
yapamyacaksmz.
Lkin dorultunuz ve kolaylarnz. Bir rivayette ve mjdeleyin buyrulmutur.
Bu hadsin isnad hasendir. bni Seken (294353) hadsi sa-hhlemitir. Hadsin Ebu
Dvud (202275)'un Snen inde bir ahidi vardr.
Bera'in rivayet ettii bu hidde Reslllah (S.A.V.) hutbe okuduu zaman, bastonuna
dayanyordu denilmektedir.
236[236]
162.
El' Hakem bin Haz-il Kiiletiyyi. (R. A.) : bni Abdil Berr'in beynna gre Mekk'nin fethi ylnda
mslman olmutur. Yemme harbinde msl-man oldu diyenler de vardr. Babas Hezn b. Eb Veheb
Mahzundir.
237[237]
Hads-i erif, hatibin hutbe esnasnda kl gibi bir eye dayanmasnn mendb olduuna
dellet ediyor. Bunun hikmeti:
Kalbi rabt zapta almak, ellerini lzumsuz eylerle megul ok maktan korumaktr. ayet
dayanacak bir ey bulamazsa ellerini yana salar. Yahut sa eli sol elin zerine veyahut
minberin kenarna koyar. Sz te'sir etmeyince, cematin dikkatini ekmek iin khla
minbere vurmak mekruhtur. Zra bicTt'tr. ibniV-Kayym. iZd'l-Med adl eserinde;
Peygamber (S.A.V.) minber yaptktan sonra, ona kl ve yay gibi bir eyle kt
hfzedilmemitir. Bu snnet olsa, terk etmezdi. Nitekim minber yapmazdan evvel de

klla kt bilinmiyor. Yalnz sopa veya yay'a dayanrd. diyor. 239[239]
Korku Namaz Bb
499/377- Salih b. Kavvt 240[240] mdyallah anh'den, Peygamber Sllallnhi aleyhi Vb
rrllcm ile beraber Zt'r-Rk' (gazas), gn korku namazn klan br zttan (yle
duyduu) rivayet edilmitir: Pey-gambcr Hailollahn aleyhi ve scllem'in ashabndan br
taife onunla saf olmu; bir taife de dmann karsnda kalm. Peygamber Sallallahii
aleyhi ve sellem, beraberindekilerle bir rek't klm; sonra ayakta sabit kalm; o taife
kendi kendilerine namaslanni tamamlamlar. Bundan sonra ekilip gitmiler. Ve
dmann karisnda sf olmular. br taife gelmi, Reslllah SalaUahih aleyhi ve

239[239]
163.
Salih b. ilmi tibuyr. Jbni Numan, bni f neyye En-srt : KnyRS, Kbi Abdullah w Kim Slihtir.
Tbakat sahibi Jbni shak ve
240[240]
IJtbe bin MfUa bunu Btlirlilerrlen saymur. F-aba.-^ ve kendisi do Shbeden-dir.
TThud muharebesinde ve ondan sonraki btn gazalarda bulundu. Bedir harbinde ayasndan
yaralanmt.
Olu Salih b. Havvt, babasndan ve dedelerinden Sarholuk veren $eyin az da, ou da, haramdr
hadsini rivayet etmitir. Yukarda geen korku namazna ait hadisi babasndan ve dedelerinden rivayet
etmitir. Baba-ogul Sa-hablercir. Salih'in babas Havvt b. < tibeyr hakknda Egalu min zat-in' nahyeyn
diye sylenen mecbur bir darbmesel vardr ki, iki eli ile megul babn kayacak vakti olmayan kim.se
hakknda syienir. Havvt 74 yanda Me-dinp dil vefat etmitir.
12i Yukarda kliesi bulunan hads metninin drdnc satrndaki jfe'sallu) kelimesi (Fe'saffu) olacaktr
ylece tashihini rica ederiz.
sellem, onlara . kalan rek't kldrm; sonra oturarak sabit kalm ;onlar da kendi
kendilerine namazlarn tamamlamlar. Sonra onlarla selm vermitir. 241[241]
Hads, Mttefekun Aleyh'dir. Bu lfz Mslim'indir. bn Mende'nin El-Mrife sinde

Sh b. Havvt'dan, o da babasndan denilmitir.
Mslim (204261), Sahih inde Salih b. Havvt bni Cbeyr'den, o da Sehl ibni Eb
Hasme'den demitir u halde hadsin bir rivayetinde rvnin ismini aklam; bir
rivayetinde burada olduu gibi. mbhem brakmtr. Zat-r-Rik'; Nccid'de Gatafn
taraflarnda bir yerin ismidir. Rik, : Rk'a'nn cem'idir. Rk'a : Bez paras, yama
manasnadr. Zah'r-Rik'; yamallar demektir. O yerde harp edenlere bu ismin verilmesi,
ayaklar delinerek bez paralar sardklar iindir. Nitekim Sahh-i Buharla de Ebu Musa
(R. A./dan bylece rivayet edii-mitir. Bu vak'a hicretin 4. yjlnda olmutur. Siyer
limlerinden bni shak ve bakalarnn zikrettii vak'a da budur. bni Kayym (691
751) : Bu mes'ele cidden mkldr. nk sahh rivayete gre mrikler Reslllah

SaMallah aleyhi vesettemi, Hendek harbinin olduu gn le, ikindi, akam ve yatsdan
men etmiler de, bunlar toptan klmt]. Bu vak'a korku namaz nazil olmazdan nce idi.
Halbuki Hendek gazas Zat'r-Rik*dan sonra beinci ylda yaplmtr. Zahir oian
Reslllah (S.A.V.)'in kld ilk korku namaz f/s/'dadir. Us-fn vak'snn Hendek'ten
sonra olduunda ise ulem arasnda hilaf yoktur. Peygamber (S.A.V.)'in Zat'r-Rik'da
dahi korku namaz kld sahihtir. Binaenaleyh bu harbin Hendek ve Usfn'dan sonra,
olduu anlalyor. Bizce hakikaten ehl-i siyerin vehmi anlald. diyor. Korku namaz
Hendek gazasndan evvel meru olmutur diyenler: Bu namaz, hazarda, yani evinde
otururken klnmaz; bundan dolay Hendek gnnde Hz. Peygamber (S.A.V.) onu
klmamtr; derler.
Korku namaz hads-i erifte gsterildii ekilde klnr. Ashb- kiramdan biroklar ile
sair ulemnn mezhebi de budur. Yalnz mm-) afi (150204) dmann kble
tarafnda bulunmamasn art komutur.
Eer namaz rek'th ise imam ilk oturuta bekler. Taife nc rek't tamamlar.
241[241]
165.
Korku namaz hazarda dahi klnr diyen Haneflarh- ir baz fukhaya
gre her taife
imamla ikier rek't klar. Kur'an-i Kcrm'in zahiri de bu hadsin dellet ettiine
uygundur. Zira:
242[242]
Namaz
klmam;
olan
dier
tfo
gelsinler
ve
seninle
klsnlar
buyrulmaktadr. Namazn bu ekli mtada en uygun olandr. nk namaza mnf
ameller en az bu ekilde; imama uymakda en muvafk bu ekilde tecell etmektedir. 243[243]
500/378- Ibni mer radyallahh anhn.a'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :
Reslllah Sctllallch aleyhi ve sellem le birlikte Necd taraflarnda gaza ettim.
Dmanla karlatk ve hemen onlara kar saf olduk. Bunun zerine Reslllah
SallaUah aleyhi ve sellem kalk-i ve bize namaz kldrd. Artk bir tits onunla (namaza)
durdu. Bir ffe de dman nledi. Resliiflah SallaHah aleyhi ve sellem berabe-
rindekilerle bir rku e ki secdo yapt. Sonra onlar namaz klmayan Hffn yerine
ekildiler. Bu sefer tekiler geldiler. Onlarla da bir rk h: secde yapt. Sonra selm
verdi Bunu mteakip (cemaattan) her bri kalkarak kendi kendine br rkv ve iki secde
yapt. 244[244]
Bu hadis. IVItefekun Aleyh'dir. Bu lfz Buhr'nindir.

Buharnn Meuazk simiBuhri'mw rivayetinde
vardr.
h namazn ikindi namaz olduu beyn edilmitir. Yine
yerine denilmitir. eklincio muzri sigsyla rivayeti dahi
Musannif merhum: bn mer'den bu bbdaki rivayet yollar deimemitir. diyor.
Cematin namazlarn hep birden veyahut nbet-leerek klm olmalar ihtimal

dahilindedir." Hatt nbetleerek klmalar mn nbkta-i nazarndan daha tercih olunur.
Aksi takdirde beklenen muhafzln zayi olmas lzm gelir. Ebu Davud'un rivayet ettii
242[242]
243[243]
166.
244[244]
Sret'n-Nis; yet.: 101.

bn Mes'ud hadsi de bu ihtimali tercihe yardm eder. Ibni Mes'ud hadisinde yle
deniliyor :
Sonra Peygamber BallallaUU aleyhi ve sellem selm verdi. Bunun zerine berikiler yani
ikinci tane kalktlar ve kendi kendilerine bir rek't kldlar. Sonra selm verdiler ve
gittiler. tekiler de yerlerine dndler ve kendi kendilerine bir rek7t kldlar; sonra
selm verdiler.
Taife: Aza da, oa da tlak olunur. Hatt bir kiiye de taife denebilir. Mesel : kii
olsalar. kisi cemat tekil ederek namaz klar; birisi dman bekler. Korku namazm en
az miktar budur. Hadsin zahirine baklrsa ikinci tie namazn iki rck'tm arka arkaya
klm; birinci tife ondan, sonra gelmitir, Korku namaznn her devirde klnacana
mm- zam Ebu Hanfe (80150) ile, Hane-fiyve'den mm- Muhamme (135189)
zbib olmulardr. mam- Ebu Yusuf (113182) bu namazn yalnz Reslllah (S.A.V.)
devrinde meru olduuna, ondan sonra caiz olmadna kanidir. nk ona gre bu
namaz, Peygamber (S.A.V.)'in arkasnda cemat olmann sevabna binen meru
olmutu. RsslHah'm vefatndan sonra ise bu sevap yoktur,
Kemal bni Hmam (788861) diyor ki : Korku namazn bu ekilde klmak, cemat
imamn arkasnda klmak in mnazaa ve mnakaa ettikleri takdirdedir. Mnakaa

etmezlerse efdl olan: mam bir taifeye namazn tamamn kldrr; teki taifeye de bakas imam olur.
Korku namaznn eitli suretleri vardr. Bunlar hilyyat kitaplarnda zikredilmitir.
El-Mcteba- nam fkh kitabmzda : Bunlarn hepsi caizdir. htilf yalnz evl olan
hakkndadr denilmektedir. 245[245]
501/379- Cbir radtyalfahv anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki: Resul!lah

SaUallahii aleyhi ve sellcm ile beraber korku namaznda bulundum. ki saf olduk. Bir saf
ResliHlah
SaaUah aleyhi ve selcm'in arkasnda, dman da bizimle kblenin
arasnda d. Derken Peygamber Salallah aleyhi ve sellem tekbr ald. Biz de toptan
tekbir aldk. Sonra rk etti. Biz de toptan rk ettik. Sonra banr rkdan kaldrd. Biz
245[245]
167.
de toptan kaldrdk. Sonra arkasndaki saf e birlikte secdeye ndi. Gerik saf dmann
karsmda durdu. Secdeyi ed edince, arkasndaki saf kalkt. ve hadsi zikretti.
Bir rivayette ise: Sonra secde etti. Onunla birlikte ilk saf da secde etti. Kalktklar vakt
ikinci saf secde ett. Sonra ilk saf geriledi, ve ikn-ci saf ilerledi demi ve yukardaki
hadsin mislini zikretmitir. Hadsin sonlarnda : Sonra Peygamber (S.A.V.) selm verd.
Biz de toptan selm verdik demitir. 246[246]
Ebu Dmmdda Ebu Ayya ZrakVdcn (rivyeten) bu Cbir rivayetinin misli vardr. Ebu
Dvucl bu namazn usfan'da 247[247] klndn ziyde etmitir.
Arrsrnin-Cbir radyalah anh'den baka bir vecihle rivayetine gre; Peygamber
('S.A.V.} ashabndan bir taifeye iki rck't namaz kldrm; sonra selm vermi; sonra
dierlerine de iki rek't ksldrm; sonra selm vermitir.
Bunun bir mislini de Ebu Dvud, Ebu Bekre'den rivayet etmitir.

Yukarki hadisin tamam yledir:
Gerki saf secdeye nd. Ve kalktlar. Sonra gerk saf ilerledi ve lerki saf geriledi. Sonra
Peygamber Sailallah aleyhi ve scJJcm rk etti. Biz de toptan rk ettik. Sonra ban
rkdan kaldrd. Biz de toptan kaldrdk. Sonra secdeye indi. Arkasndaki ilk rek'tta
geride kalan saf da secdeye indi. Geriki saf dmann karsna dikildi. Peygamber
(S.A.V.) arkasndaki sf le beraber secdeyi ed edince geriki sf secdeye indi ve secdeyi
yaptlar. Sonra Peygamber (S.A.V.) selm verdi. Biz de toptan selm verdik. Cbir : u
sizn muhafzlarn kumandanlarna yaptklar gibi; demitir.
(Bir rivayette) dediim yine Mslim (204261) Hz. Cbir'den rivayet etmitir. Bu
rivayette harbcttikleri kavim tayin edilmektedir. Lfz udur :
Reslllah SalaUah aleyhi ve sellem'n maiyyetnde Cheyne kabilesinden bir takm
adamlarla gaza ettik. Bizimle iddetli arptlar. leyi kldmz zaman mrikler
246[246]
247[247]
Usfn : Mekke'ye iki konak mesafede bir yerdir.
{kendi aralarnda) unlann zerine adamakll bir hcum etsek, kendilerini muhakkak
bozardk; demiler. Bunu hemen Cibril Re-slilah (S.A.V.)'e haber vermi; Reslllah
(S.A.V.) de bize anlatt. Buyurdular ki : Kffar phesiz mes'ele u, mslmanlara namaz
vakti gelecek k o namaz kendilerine harpten daha makbuldr dediler. kindi gelince
ilh....
Hadis-i erif, dman kble tarafnda olduu zaman, hkmnn ksmen derieceine
dellet ediyor. nk bu takdirde btn asker namaza niyetlenmekle beraber, yino
dmandan korunmak mmkndr. yle ki : Korunmak sadece secde zaman icap eder.
O halde k-yamd;;, rkda toptan imama tbi olurlar. Secdeye gelince, geriki saf, imama
tbi olmay brakarak dmana kar dururlar. lk saf secdeden kalktktan sonra, onlar
da secdeyi1 varrlar. Fakat yer deitirirler. Yn geriki saf n safn yerini alr. n saf
geriye ekilir. Bu suretle son secdelerde imama tbi olurlar. Ve her iki sf ikier secdeyi
imamla birlikte yapm olur. Bu hads, dmandan korunmann yalnz secde halinde
lzm geldiine dellet ediyor. Rk ve kyam halinde lzm deildir. nk o hallerde
dmann vaziyetini takip mmkndr. u kadar var ki, bu ekil, korku namazn
bildiren yet-i kerme ile, Sfih b. havvt (R.A.)'m rivayet ettii ilk hadse ve keza Ibni
mer (R. A.) hadsine uymamaktadr. Buna da Ahvale gre namazn ekilleri de deiir
diye cevap verenler olmutur.
Mslim (204261) ile Nesl (215303)'nin her ikisi de hadsi Hz. Cbir'den rivayet
etmekle beraber, ayr ayr tarklerden almlardr. NesV nn rivayetine gre Hz.
Peygamber (S.A.V.) taifenin birine farz; dierine nafile kldrm oluyor. Hasan- Basr
(21110) hazretlerinin mezhebi de budur. Tahv (238321) bunun mensuh

olduunu iddia etmitir. nk ona ve btn Hanefyye imamlarna gre farz klan bir
kimse nafile kldran imama uyamaz.
Ebu Dvud : Akam namaznda da byle

er klarlar. diyor.248[248]
yaplr. mam alt rek't klar, cemat er
505/380- Huzeyfe radyallah anfc'den rivayet edilmitir ki: Peygamber Sallalah

248[248]
171.
aleyhi ve sellem, korku namazn tekilere bir rek't, berikilere bir rek't olarak
kldrm; kaza da etmemilerdir. 249[249]
Bu hadsi. mm- Ahmed, Ebu Dvud ve Nes rivayet etmi, Ibni Hibbn onu sahihi
emitir. Bir misli de :
bn Abbas radyallah anhma'dan (rivyeten) bn Huzeymede-de'dir.
Bu ekildeki namaz Taberistan'da Hz. Huzeyfe kldrmtr. Ordu kumandam Said bni
s idi. Askere hitaben: Korku namazn Reslllah (S.A.V.) iie hanginiz kldnz? diye
sordu: Hz. Huzeyfe (R.A.) : Ben dedi. Ve onlara bu namaz kldrd. Ebu Dvud (202
275); bni mer ve Zeyd ibni Sabit (R. A./dan u hadsi tahric etmitir ;
Zeyd demitir ki : Bylece cemaata birer rek't. Peygamber Sallalah aleyhi ve sellem'e
iki rek't olmutu.
Ebu Dvud, bni Abbas (R.A.)dan u hadsi tahric etmitir:
Ibni Abbas: Allah Tei namaz Peygamberimiz Sallalah aleyhi ve sellem"\n dilinden
hazarda drt, seferde iki, korku zamannda bir rek't olarak farz kld demitir. Tbin-
Kram'dan At (35115) Tavus (106) ve Ha-san-i Basr (21110)hazeratmn

mezhebi de budur. Bu zevata gre iddet zamannda bir rek't namaz klnr; o da m ile
olur. Hatt Ishak (168238) Kl klca geldiin vakit sana bir rek't yeter. Onu da m
ile klarsn. Eer m ile klamazsan, bir secde yaparsn; onu da yapamazsan bir tekbr
getirirsin. nk tekbr zikrul-lhtr. dermi. 250[250]
507/381- bn mer radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah Sallallah aleyhi ve selem :
Korku namaz ne suretle oiursa olsun, bir rek'ttr buyurdular. 251[251]

249[249]
250[250]
172.
251[251]
Ba hadisi, Bszzar zayf bir isnadla rivayet etmitir.
mm- 2\cs (215303) Peygamber Saalah aleyhi ve sel-lem'in bu namaz bu
ekilde zkared denilen yerde kldn tahric etmitir. Musannif bu hadsi bni Hibban
(354) ve bakalarnn sa-hhediini sylemektedir. mm- f (150204) ise :

Sabit olamyor demitir.
Bu hadis, korku namaznn imama da. cemaata da bir rek't olduunu gsteriyor. Ashb-
Kram'dan Ebu Muse'l-E'r ve Ebu H-reyre hazerl ile Tbnd n Sfydn- Scvr (97-
161) ve ulemdan bir cemat buna kail olmulardr.
Musannif bu kitapta korku namaz iin be ekil zikretmitir. .Snen-i Eb Dvud- da

sekiz ekil zikrolunmutur. Bunlardan bei musannifin zikrettikleridir. Musannif
merhum FetkiVl-Br de : Korku namaz hakknda birok ekiller rivayet edilmitir.
bni Abdi'l-Bprr bunlardan bni mer hadsini'tercih etmitir. nk isnad kuvvetli ve
cematin narr.n? imamdan evvel tamam olamyaca b-bndaki usle muvafktr.

diyor.
bni Hazm (384456) : Bu ekillerden ]4' sahihtir demitir. bn'l-Arabi (468543)

: Bu hususta birok rivayetler vardr, Esah olanlar onali eitli rivayettir. demektedir.
Nevevl (631 676) de Mslim erhinde buna benzer bir ey sylemi. Fakat aklamada
bulunmamtr. Maamfih bunlar Hafz Ebu'l-Fadl, Tirmiz erhinde beyn etmi; sahh
olan ekillere bir ekil daha katarak korku namaz ekillerini onyediye karmtr.
Maamfih bu ekiller tedahl edebilir. Yani biribirinin iine girebilir. bn'l-Kayyim 601751) E1rHedy>n-Nebm adl eserinde Peygamber (S.A.V )'in Korku namazn on defa
kldm syler, i^l- AraU yirmi drt defa kdd.im;.flaWabi (-383) iso muhtelif gnlerde
daha mtyatl k hangisi i ona riyet ederek muhtelif ekillerde kdgm fakat Mma
ekilleri muhtelif olsa da mn bir olduunu kaydetmektedr-le ki bunlarn hepsinin kfi
ve f olduunu yukarda..m-Muc e-l dan naklen arzetmitik. <Neylal - Bvtar* sanb,
cvlcan, 252[252] (11721250) de ayn kanattadr. 253[253]
Mhammed E- evkni : Muhantn^d h. AH it. MhammtM b. Abdullah. 1172 Tarihinde Yemen'in

Hirrct-i evkans- ilenilen niihiynstUe ogp. P:>n'arta yeti^nifj, (1250) tarihinde. San'ada vefat
etmitir. Kraatte, tef.snie, hadiste, dob ilminde, tarihde byk bir ihtisas sahibi idi. Kt.-ndHine Mthanmed's - Suirfm, Mnhanme4'!, Vcmn de. denir R. Aleyh. 114 yakn eseri vardr. Eserlerinden bzlar:
252[252]
508/383- Bu da ondan -radyallehU anl-'dan merfu' oiarak rivayet edilmitir:

Korku namaznda sehv yoktur. 254[254]
Bu hadsi, Drc Kutn zayf Vur isnnclla tahric etmitir.
Ayn zamanda hadis, mevkuftur. Ve u!em;idn hibiri hu hads'e kail o'mamitr diyorlar.
Bzlarna gre korku namaznn Ur takm artlar vardr. Bu artlarn birincisi seferdir.
Seferi olmak lomdon bir cemaata gre arttr.
Delilleri
255[255]
Yeryznde sefer ettiiniz zurnan yot-i kerinusiylo Hz.
Peygamber (S.A.V.)'in hazarda iken bu namaz klmam olmasdr.Haneferk1 filere

vesit' baz zevata gre yolculuk art deildir. Bunlarn delili de , 256[256] Onlarn
aralarnda bulunduun zamana yeti kermesdir. Bu yet, yukardaki .velin zerine

atediln^lr
Binaenaleyh seferle mukayyed deildir. Sefer arttr diyenler herhalde
aralarnda bulunmay seferle takyd ederek (kaytlandrarak) Onlarn arasnda seferi

olarak bulunursan mnsna almaktadrlar.
Mes'ele tefsir kitaplarnda uzun uzadya mevzuubahs edilmitir.
kincisi : Vaktin sonunda klnmaktr. nk bu namaz emniyet halinde klnan namazn

bedelidir. u halde mbdeln minh'den md kesilmedike klnamaz. Bu kavle sahip
kanlarn kaidesi budur. Bu kavle muhalif olanlar ise vakitleri bildiren, delillerin
ummunda bu namaz da dahil olduundan ir namazlar gibi vaktin banda dahi
klnabilir derler.
ncs : Namazda silh tamaktr. Dvud-u Zahir (202270) ye gre bu arttr.

Binaenaleyh silhsz namaz caiz deildir. Silh tamak yette de emir olunduu iin,
mmafi (150204) ile Bz zevata gre vaciptir. Bunlarn silh hakknda mruf
Fpth-ii K;dr, Mnt^k'il ahbar, El-Khndis-it Mevtine, Thfe'uI -ZUirtn, v. s...

255[255] Sure-t'n Nisa; yet; 101.
256[256] Sret'n-Nis; Ayet: 102.
tafsilt vardr.
Drdncs: Harp ister farz- ayn, isterse farz- kfye olsun haram klnm
olmamaldr.
Beincisi : Namaz klan dman tarafndan takibe maruz olmaldr. Kendisi dman
takip ediyorsa, namaz tamam klar. Yahut dmann hcum edeceinden korkar halde
olmaldr. Bu artlar fru1 kitaplarnda saylm, dklmtr. Maamfih, artiyetde
zahir deildirler.
Korku namaznn meru olmas, cemaatla namaz klmann- ne derece byk bir i
olduunun en byk delllerindendir. 257[257]

Bayram Namazlar
Bayram namazlar hicretin birinci veya ikinci ylnda meru olmutur. Bu namazlarn
sfat mm- zam'a. gre vacip, mameyn ile Imm- afi ve Mlik'e gre Snnef-i
Mekkede; lmm- Ahmed bin HanbeVe farz- kifyedir. Tafsilt sras geldike
verilecektir. 258[258]
509/383- ie radyattah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Fitre bayram ns'n iftar ettii gndr. Kurbn bayram da ns'm kurban kestikleri
gndr buyurdular.259[259]
Bu hadsi, Trmiz rivayet etmitir.

257[257]
174.
258[258]
259[259]
Tirmiz yukarki hadsi rivayet ettikten sonrE,, Bu ha sen gassp bir hadstir demitir.
Baz ulem bu hadsi : Fitre bayram da erue tutmak da cemaatla ve insanlarn
ounluu ile olacak diye tefsir etmilerdir.
Hads-i erf, fitre bayramnn sbtu iin cemaata muvafakat etmenin muteber
olduuna delildir. Yalnz bana evval hillini gren bayram klamayacak; namaz, iftar
ve kurban hususunda hep cemaata tabi olacaktr. Tirmiz (200279) bu hadsin

benzerini Ebu Hreyre-(R. A./dan tahrie etmi ve hasendir demitir. bn AbEas (R.
A.) hadsi de bu mndadr. Kendisine Kreyb : Muhakkak am'llar ve Muviye cuma

gn am'da hilli grerek oru tuttular. demi. Kreyb bu szleri jbni Abbas'a ayn
sonunda Medine'ye geldii zaman syle--mi. bn Abbas lkin biz onu cumartesi gecesi
grdk.
Binaenaleyh. otuzu tamamlayncaya, yahut hilli grnceye kadar oru
tutmaya de-mav edeceiz mukabelesinde bulunmu. Kreyb : Muviye ve nsn
grmesiyle iktifa etmiyurmusun? deyince hayr. Reslllah (S.A.V.) bize byle emretti
cevabn vermitir.
Hadsin zahirine baklrsa, Kreyb de hilli grenlerdendir.. Ve bn Abbas kendisine
orucunu tamamlamasn emretmi; ona gre ya-knen bayram olduunu nazar- itibra
almamtr. Haneflern mezhebi de budur. Yani bir kimse bayram hillini yalnz bana
grrse, ihtiyaten iftar etmez. Fakat mnm zam'a. gre bunun mns oruc'a niyet
eder demek deildir. Yainz yiyip imez, o kadar. Oru'a niyet etmez. nk o gn
bayram olduunu yakinen biliyor. Maamfih bayram olduunu yzde yz biliyorsa
gizlice yiyip er diyenler de olmutur. ftar etmez diyenlere gre, o gn iftar etse, kaza
eder. Ramazan hillini yalnz basma gren ise. o gn oru tutar. nk oruta ihtiyat,
tutmaktadr.
Cumhur ulemya gre : Eir kimseye yaknen bildii ile amel etmek lzmdr. Onlar bu
hadsi cr-mata muhalefet hakknda bir ey bilmedii zamana hamletmiierdir. Yani bir
kimse yalnz bana hilli grd halde, yine ne yapacan bilmiyerek cemaatla birlikte
hareket etmise, bu ibdeti sahihtir derler. bni Abbas hadsini dahi te'vil etmiler ve:
htimal ki ihtilf- metali denilen eye, yani ay m Hicaz ve am'da ayr ayr zamanlarda
domasna bakarak amllarn grmesini nazar- itibra almamtr. Yahut hdiseyi
haber veren muhbir bir kii olduundan onun szyle amel etmemitir. Zten Kreyb'e
mutlaka sen de oru tutacaksn diye emir de etmemitir. Yalnz Med-nc'lilerin bu
haberle amel edemiyeceklerini bildirmitir. derler. 260[260]

510/384- Ebu Umeyr 261[261] ibni Enes b. Mlik radyallah anhna' dan. Sahabeden
oian amcaianndan yle duyduu rvye edilmitir :
Bir kervan gelmi ve dn hilli grdklerine ahadet etmiler. Bunun zerine

Peygamber Sallalah aleyhi ve sellem, ftar etmelerini ve sabahladklar vakit
namazgahlarna gitmelerini emir buyurmulardr. 262[262]
Bu hadsi," Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Lfz Ebu Davud'undur. snad
sahihtir.
Yukardaki hadsi, Nes (215303) ile bni Mce (207275) tah-ric etmiler, bni
Mnzr (310), bni Seken (294353) ve bni Hazm (3856) onu sahhlemilerdir.
bni AbdiVi-Berr (368463)'in: Ebu Umeyr mehuldr. ddias reddedilmi ve
hadsini sahihliyenler onu bilmilerdir. denilmitir.
Hads-i erf, bayram olduu, namaz vakti ktktan sonra anlalrsa, bayram nmzmn
ikinci gn klnabileceine delildir. Hads, namaz vaktine nazaran mutlaktr. Ve gnn

evvelinden bilinmedii cihetle namazn vakti bakdir. mm- zam Ebu Hanife (80
150) ile dier baz zevatn mezhebi budur. Yalnz mm- zam'a, gre hakikat hli ancak
namaz ktktan sonra renmi olmak arttr. Bu takdirde sde ikinci gn bayram
namaz cemaatla kaza olunur. Ve dnk vaktinde klnr.
Hadsin zahirine gre bu namaz, edadr. mm- Mlik (93-479) bayram namaznn asla
kaza olunamayacana kaildir. afi (150204) den tafsilt rivayet olunur. Yani bayram
namaz kazaya kalrsa ne zaman istcnilsc kaza edilebilir. Yalnz zevalden nce khmrsa,
260[260]
176.
Ebu lmeyr ibni Ec b. Mlik (R. A.): Ensrdandr. isminin Abdui-hh olduu sylenir. Tabinin
kiilkierindendir. A.shb- Krm'n bir oklarndan hadis rivayet etmitir. Babasndan sonra uzu mddet
yaamtr.
261[261]
262[262]
177.
ed, zevalden sonra khmrsa kaza olur. Hanbellere gre ne zaman istenilirse kaza
olunur.
Bu had.s-i erf, fitre bayram hakkndadr. Kurban bayram da buna kyas olunur.263[263]
511/385- Enes radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Sallalah aleyhi ve sellem, fitre bayram gn birka hurma yemeden sabahleyin
(namazgaha) kmazd. 264[264]
Bu hadsi, Buhri tahric etmitir. Muallk bir rivayette -ki onu mm- Ahmed
vasletmitir- O hurmalar tek olarak yerdi. denilmitir.
Buhar muallk rivayeti de Enes (R. A.)'den talik etmitir. Tu-karki hadsi Buhar
tarihinde tahric ettii gibi, bni Hbban (354) ile Hkim (321405)
Utbet'bn Humeyd'den u lfzlarla tahric etmilerdir:
veya be, yahut yedi, veyahut
yemeden (kmazd).
de onu
bundan daha az yahut daha ok tek olarak hurma
Hads-i erf, Hz. Peygamber (S.A.V.)'in buna devam ettiini gsteriyor. Mhelleb diyor
ki: Namazdan nce bir ey yemekteki hikmet, bayram namaz klnncaya kadar oru
tutmak lzm zn olunmasn diyedir. Galiba Resul Ekrem (S.A.V.) bu yolu kapamak
istemitir. Bzlar : Orucun farziyetinden sonra iftarn vcbu meru olunca, Allah'n
emrine imtisal iin iftarn acele yaplmas mstehap grlmtr derler.
bni Kdame: 265[265] Bu gnde namazdan nce acele bir ey yemenin mstehap olduu
265[265] bni Kudame : Muvaffakddin Abdullah bni Muhammedid dain263[263]
264[264]
ki, pek kudretli bir Hanbeli fakihidir. Badad'a gitmi, bir ok Ulem ile grmdr.
Dimagk da Muhtasar, hrk yi hfz etmi, Sonra bu muhtasar zerine El'munl adl bir erh yazmtr. Bu
erhinde drt mezheb meselelerini ftlimane bir Usan ile kayd etmitir.
Muvaffakddinin Efbrhan fi mesetetil* Kur'n, zemmattevil, gibi nemli eserleride vardr. Doumu
(541), Vefat se (620) tarihine msadiftir.
hususunda hilaf bilmiyoruz. demitir.
Musannif Feth'l-Br de : Hurma yemenin mstehap oluunun hikmeti, tatlda
orucun zayflatt gz kuvvetlendirme hassas olduundandr. Yahut tatl man'a
muvafktr; r'ya onunla tbir olunur. Ve kalbi rikkate getirir de onun iin hurma yemek
mstehaptr. Bundan dolaydr ki, Tabinden bzs mutlak surette tatl ile iftar etmeyi
mstehap grmtr. diyor. Mhellib: Hurmalarn tek oluu Allah'n birliine iaret
iindir. Peygamber (S.A.V.) btn ilerinde teberrken byle hareket ediyordu.

demitir. 266[266]
512/386- bni Breyde radyaUah anh'den babas radyallah anh'm: Resul!Lah
SaUallah aleyhi ve sellem, ftra bayram gn yemeden kmazd; kurban bayram gn

de namaz klmadan yemezdi, dediini iittii rivayet edilmitir. 267[267]
Bu hadsi, Ahmed ile Tirmz rivayet etmilerdir, ibni Hibban onu sahhlemitir.
mm- Ahmed'n rivayetinde Mteakiben kurbanndan yerdi ziydesi vardr. Ayn

hadsi bni Mce (207 275), Dre Kutn (306385), Hkim (321405) ve BeyhaH
(384458) dahi rivayet etmiler; bni Kattan (628) onu sahhemitir. BeyhaTc'nin rivayetinde:
Dnd vakit kurbann kara cierinden yerdi ziydesi vardr. Tirmiz : Bu bbda Hz.
AI ve Hz. Enes (R. Anhn)'den rivayetler vardr diyor Tirmiz bu hadsi bni mer (R.
A.)'dan da rivayet etmi ise de bu rivayette zaaf vardr.
Hads-i erf, Ftra bayramnda namazdan nce, Kurban bayramnda namazdan sonra bir
ey yemenin meru olduuna delildir. Kurbanda yemeyi namazdan sonraya brakmann
(2) bni Kudame: Abdurrahman bni Muhammed bni Ahmed, Hanbeli fukahasradan Dimakl
yksek bir limdir. Babas Ebu mer ile amcas Muvaffakddinden ilm ahzetmi, Hanbel fkhndan
Elmukni zerine Ml adile bir erh yazmtr.
Samda HanbeiHer iin ilk kadla tayin edilen bu zattr. (597) de domu, (682) senesinde vefat etmitir.
hikmeti : Kurban kesmeyi meru klmak suretiyle Allah Zlcell kullarna kerametini
gsterdii cihetle, o gn namazdan sonra yaplacak en mhim i Allah'n nimetlerine

kr iin onun ziyafetinden yemeye balamak olmutur.268[268]
513/387- mm Aliyye 269[269] radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Bekr kszlar ve hayzhan bayramlarda ayr ve ms-manlarn davetini grmek iin

(namazgaha) karmak iin emir aldk. Hayzhlar ise namazgahtan uzaklar. 270[270]
Bu hadsi, Mttefekun aleyh'dir.
Hads-i erfdc sigsmm mehul getirilmesi emir edenin herkese malm olmasndandr.
Mamafih Buhrl'nin bir rivayetinde kze Peygamberimiz emir etti denilerek fail
gsterilmistir. (Hayr ve mslmanlann davetini grmek) den murd: Hayz-l

olmayanarm bayram namaznn faziletine itirak etmesidir. Buhar nin rivayetinde bu
hads u lfzladr:
Kapah
bekr kzlar karmaya
emir
aldk. yahut Bekr kzlarla kapallar
karmaya emir aldk. Hayzhiarsa, namazgahtan uzaklarlar. Mslim'in lfz yledir :
Peygamber lalah aleyhi ve sellem'l kasdederek, bize bekr kzlarla kapallar
karmamz emretti.
emretti.
268[268]
269[269]
Hayzllarin da mslrnanlarn namazghndan uzaklamalarn
mm Atiyye (R. Anha) :
Ensdandr. ami Nesbp biuti Harstr. Nesibe binti K.'bdr diyenlerde olmutur. ResUlllah (S.A.V.) ile
beraber ok defalar gazaya kar yarallar tedavi eder, hastalara bakard.
Basrallardan saylr. Ashb- Kiram ile Tabin ulemsndan mteekkil bir cemat Basra da kendisinden
cenaze ykamann usln renirlerdi. im-Ic tiz. tlmm Atiyye Peygamber (S.A.V.)'in kz ykanrken
banda bulunmu ve cenaze ykama iini pek gzel renmiti. Cenaze ykamada onun hadsi asldr.
tbni Breyde (B.A.) :
Abdullah bin Breyde'tebn Hesib Esleml'dr. Mervezi de orann kads idi. nc dereceden
L,gaviyynndan idi.
u halde musannifin zikrettii hdis, ikisinin de lfzna uymamaktadr. Hads-i erif,
bekr kzlarn namazgaha karlmalarnn lzumuna dellet ediyor. Burada kavil

vardr :
1 Hz. Ebu Bekir, mer ve Ali (R.anhm)'e gre, bekr kzlar bayram sabah
namazgaha karmak vaciptir. Bunu Ibrti Mce ile BeyhkVrn tahric ettikleri bni Abbas
hadsi de te'yd eder. Bu hads de :
Reslllat Sallallah aleyhi ve scllcm-, bayramlarda kadnlarn ve kzlarn karrd.

denilmektedir ki, Hz. Peygamberin hu ie devam ettiini gsterir. Hem genlerle yallar
hakknda sarihtir. Keza gsterili olanlarla olmayanlara da mm ve mildir.
2 Ulemdan bir cemaata gre snnettir.karma emri nedip iindir. Nitekim karmay
hayr grsnler ve mslmanlann davetini mahede etsinler diye ta'll etmesi mendup
olduuna delildir. Eer vacip olsayd byle demezdi.
Ve kmalar
emre imtisal ve
borlarn demek iin olurdu. Mamafih San'n'ye gre bu ta'll sz gtrr. Zra bazan
vacip de, hz olduu faziletle ta'll olunabilir, hnm- dfi'n'm El-nvm adl eserinde
gsterili kadnlarla, ihtiyar nineler arasnda fark yaplm ve afi (150204) htiyarlarla gsterisiz kadnlarn namaza gelmelerini ho karlarn. Hele bayramlara
gelmelerini pek ho grrm. demitir.
3 Mensuhtur. Tahavi (238321): Bu mes'ele sadr-
slm'da caizdi.nk
kadnlarn cemati ok gstermek iin mescide kmalarna ihtiya vard. Bylelikle

dman korkutma imkn hsl olurdu. Sonra nesh edildi diyor. Fakat San'n'y gre
bni Abbas'n kk iken kadnlarn cemaata ktm grmesi bu iddiay defediyor.

nk onun grmesi Mekke'nin fethinden sonra idi. slmiyet kuvvet bulduu iin
kadnlarn kmasna hacet de kalmamt.
Kczk mm Atyye'nin Peygamber
S.A.V.)'in vefatndan bir mddet sonra kadnlarn cemaata kmasna fetva vermesi ve
sahabeden bu fetvaya hibir muhalefet eden bulunmamas dahi bu davay
defetmektedir. Vaka Hz. e (R. Anha)'nm yle bir sz vardr :
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem, kadnlarn neler ihdas et-Hin grse, onlar
mutlaka mescdlerden men ederdi. demitir.
Fakat Sbl's-Selm sahibine gre bu sz kadnlarn cemaata kmalarnn haram
olduuna dellet etmedii gibi, kma iinin nesh edildiine de dellet etmez. Bilkis
kadnlarn kmaktan men edi-lemiyeceine dellet eder. nk Peygamber (S.A.V.)
onlar men etmemi, aksine kmalarn emretmitir. Onun emrettiim bizim men
etmeye hakkmz yoktur. San'n'nin acip istidlali burada bitti.
Fakat biz San'n merhumun ruhunda af dileyerek arzedelim ki; bu fikirde deiliz.
Bizden maksadm, Hanefilerle dier hak mezheplere slik olanlardr. Evvel eyh
San'nye sorarz. mm'l-M' minin Hz. ie (R. Anha) ashaptan saylmazmi idi ki,
mm Atiyye' nin fetvasna kar ashaptan bir kimse ses karmad diyorsun? Bir sualimiz .daha var : Hz. ie validemizin yukarda zikrettiimiz sz iin: Bu sz bilkis
kadnlarn
cemaata kmaktan
men
edilemiyeceine dellet
eder. diyorsun.
Binaenaleyh Hz. e (R. Anha)'mn bu sz: buyurun kadnlar; bynz, knz,
gzeliniz, irkininiz yollara dn, camilere gelin demek midir? ie-i Sddka
hazretlerinin lleri uyandracak
gerekir?
kudretteki
feryadn
byle
mi
anlamak
Sen bize akl fikir ve intibahlar nasip et y Rabbi!
insaf buyrulsun, kadn kadndr. Ona Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimiz bo yere Kadnlar
akl ve dni noksan kimselerdir dememitir. Baksanza, daha Resliil-lah (S.A.V.)

dnyadan gider gitmez bozulmaya yz tutmulardr. imdi bir de bundan bin ksur sene
sonra San'n merhum zamanndaki hallerini ve nihayet bugnk hllerini dnelim!
Acaba u halleriyle yine Peygamber {S.A.V.) kadnlar sokaklara dklmeye, camilere gitmeye davet eder miydi dersiniz? Biz sz daha fazla uzatmadan hakk ulemnn bu
bbdaki beyanatna geeceiz :
Haneflerin uEl-Hidye nmmdaki fkh kitabnda kadnlarn cemaata devamlar

hakknda aynen yle denilmektedir : Kadnlarn cemaata gelmesi mekruhtur. Yani
gen kadnlarn gelmesi mekruhtur. nk fitneden korkulur. Yal kadnlarn, sabah,
akam ve yatsya kmasnda bir beis yoktur. Bu Ebu Hanfe'ye gre byledir. mmeyii:
<htiyar kadnlar btn namazlara kabilirler; zra fitne yoktur; nk onlara rabet
azdr. Binaenaleyh bayram namazlarnda olduu gibi, burada da kmalar mekruh
deildir demilerdir. Ebu Hanfe (80 150)'nin delili udur: Fazla ehvet perestlik
ihtiyar kadnlara da musallat olmaya sevkeder. Binaenaleyh fitne melhuzdur. u kadar

var ki fasklarn.sokaklara yayld zaman le ile ikindi ve cuma vaktidir. Sabah ve
yats zamanlar onlar uykudadr. Akam namaz zamannda ise yemekle megul olurlar.
Bayram namaz iin ova genitir. Erkeklerden uzaklaabilirler. Bundan dolay kmalar
mekruh deildir.
Hidaye erhi Feth'l-Kadr de u satrlar okuyoruz: Bil ki. Peygamber (S.A.V.) in :
Allah'n kadn kullarn, Allah'n mescidierine gitmekten men etmeyiniz. buyurduu ve

keza: Birinizden kars mescide gitmek iin izin isterse onu men etmesin hadsi
sahihtir. Fakat ulem, bu ii nassla beyn edilen ve kyasla bilinen bz yerlere tahsis
etmilerdir. te Peygamber (S.A.V.)'in sahih bir hadste:'
Hangi kadn buhur srnm ise bizimle yatsya gelmesin ve keza Mslim'in, rivayet
ettii bir hadste : Kadnlar mescidlere kmaktan men etmeyin. Ancak geceleyin
mstesna buyurmu olmas, birinci ksmdan (yani nassla beyn edilen ksmdan) dr.
ikincisi gzel giyinmek ve erkeklerle skk vaziyette bulunmaktr.
Bugn kadnlar evde kilitlenmedike boyuna sokaa kmaya uratklarndan mutlak
surette kmaktan men edilmilerdir. yle ise bu i ta'll yapmak suretiyle nesh olur
denilemez. nk biz, bu takdirde kma yasa, fitneye sebep olmaktan men eden
umm nasslarla sabit olur deriz. Yahut artl mutlak kablindendir. art zail oldu mu,
hkm de zail olur. Nasl ki illet nihayete erdikte, hkm de nihayete erer.
Mteahhirn- ulem gen ihtiyar btn kadnlarn, btn namazlara kmalarn men
etmilerdir. nk ir vakitlerde fklar galiptir.
timt edilen kavi : Btn kadnlarn btn namazlara kmalarnn memnu olmasdr.
Yalnz bana kalrsa, pek ihtiyar nineler gelebilir. Fakat krtmasn bilen, gsterili
yallar gelemez.
El-nye- adl fkh kitabmz u malmat veriyor: Eskiden kadnlara namaza
kmaya msaade edilirdi. Sonralar bu, fitneye sebep olunca kmaktan men edildiler.
Tefsirde mezkrdur ki :
271[271] Vallahi sizden ileri gidenleri ve vallahi szden geri kalanlar bildik. yet-i
cellesi kadnlar hakknda nazil olmutur. nk mnafklar kadnlarn avret yerlerini
grmek iin geriye dururlarm. Filhakika Hz. mer (R. A.)-kadnlar mescidlere
271[271]
Sretii'l-Hcr; Ayet: 34.
kmaktan menetmi. Onlar da ie (R. Anka) ya ikyet eylemilerdi. Hz. ie :
Peygamber (S.A.V.), mer (R. A.) n bildii -bugnk ahvali- bilmi olsa, sizlere kmak
iin zn vermezdi. demitir.
te ulemmz bununla istidlal ederek ,gen kadnlarn mutlak surette namaza kmasn
men etmilerdir.
Bugn fetva btn kadnlarn, btn namazlara gelmelerinin mekruh olduu
merkezindedir. nk fesad zahirdir. El-htiyr nm kitapta : Zamanmzda muhtar

olan, zamann bozukluu ve ktlklerin zuhuru sebebiyle kadnlarn kmasnn hi
caiz olmamasdr. deniliyor. El-Kfi de de yle denilmitir : Kadnlarn namaz iin
camiye gelmeleri mekruh olunca, vaaz meclislerine gelmeleri, bahusus, ulem kyafetine
giren su chillerin meclislerine devam etmeleri evleviyetle mekruh olur. Bunu Fahr'lslm 272[272] (Pezdevl) zikretmitir.
te Haneflerin btn fkh kitaplar bu gibi sarahatlerle doludur.
Dier mezheplere gelince :
Maliklere gre: Kadn, erkeklerin bakmayaca kadar ihiiyar ise, cuma namazna
gidebilir. Baklacak klkda ise gitmesi mekruhtur. Gen kadnn mescide kmasndan
fitne zuhur edecekse, kmas haram; etmeyecekse mekruhtur.
Hanblelere gre : Kadn irkin ise, cuma namazna kmas mubah; gzel ise mekruhtur.
filere gre : Kadn, erkeklerin ehvetini celb edecek gibi ise cemaata gelmesi
mekruhtur. ehveti celb etmiyen kadn sslenir veyp koku srnrse onun da cemaata
Fahrti'l - slm fi Pezrevi : Ali b. Muhammet! b. el - Hseyin b. Abdi'I - Kerim b. Ms. Pek mehur
bir limdir. Takriben (400). trihinde <io-m,q (482) senisinde Ke kasabasnda vefat etmekle na'
Semerknnd'e nakledilmitir. R. Aleyh.
272[272]
Fahr'l - slm, Maver'n-Nehr'de yetien en byk Hanef fukuhsn-dandr. Tefsirde, usulde, fru'da
mtebahhir idi. Hanef mezhebindeki pek gv-ni iktidar darbmesel srasna gemitir. Remarkand'de
tedris ile mocrul olmu, pek kymetli kitaplar te'lf etmitir. Eserlerinden bazlar :
1-Tofsr'I - Kur'n (Kefii'l-Estar) adndaki byk tefsirin bir cilt1 i zamanm;;,! kidir gelebilmitir.
Es'ad efendi ktphanesinde T45 numaradadr.
2-El -sut onMr cilttir. Bu kitab Abd'l Aziz Buhri Kefii'l -Esrar nmiylc erh etmitir. Eser
matbdur. Bu kitaba daha birok zevat, c h ve haiye yazmlardr.
Bu ztn kardei Ebl'ysr ^hammerl Pezdev dahi fukhadan bir zttr. Vefat (493) tarihindedir.
gelmesi mekruh olur. Fakat kmakta geliigzel deil, velsi izin vermek Karlyladr.
Velsinin izni olmadan kmak haramdr. Nitekim fitneye sebep olacak kadnn mescide
kmas da haramdr.
Grlyor ki, ulem- kiramdan hibiri kadnn dar kmasndan doacak fitneyi bir an
gzden uzak tumamilardr. Merhum Snn'n ye gereken de bu idi. Gelii gzel bir
ass'm zahirine saplanacana maksad nazar- itibra alsa, elbette daha iyi olurdu.
Mecclle-i Ahkm* Adliyiemizin ikinci maddesi : Bir iten maksad ne ise hkm ona
gredir der.273[273]
514/388- bni mer radyallah anh'en rivye edilmitir. Demitir k: ReslIIah

Ballallah aleyhi ve sellem ve Ebu Bekir'le mer, iki bayram hutbeden nce
klarlard. 274[274]
Hads-i erif; Hz. Peygamber (S.A.V.) ile iki halfesinin devam zere yaptklarnn bu
olduuna delildir. Zahirine baklrsa, namazn mutlaka hutbeden nce klnmas icap
eder. Fakat bayram namazlarnda hutbe okumann vacip olmadna icm naklederler.
Bu icmm senedi Ncsi (215303, bni Mce (207275) ve Ebu Dvud (202275). un
tahric ettikleri Abdullah ibni Sab hadsidir ki lfz udur :
ReslIIah SaUdllah aleyhi ve sellem ile birlikle bayramda bulundum. Namaz ed

edince :
Biz hutbe okuyacaz. Kim hutbe (yi dinlemek) iin oturmak isterse, otursun. Kim
gitmek isterse gitsin, buyurdular. Bundan dolay hutbe vacip olmamtr. Hutbeyi na-
mazdan evvel okumak her ne kadar snnetin hilfna ise de yeniden okunmas meru
olmamtr. Namazdan nce evvel kimin hutbe okuduu ihtilafldr. Mslim'in

rivayetinde Mervan'n okuduu bildiriliyor. Bzlar daha evvel Hz. Osman okumutu
273[273]
185.
274[274]
derler. Nitekim byle olduunu bni Mnzir (310) sahh senedle Hasan- BasrVden
rivayet etmitir. Hasan- Basr (21110):
Namazdan, yani bayram namazndan n-ce ilk hutbe okuyan Osman'dr demitir.
Mervan'a gelince: Onun hutbeyi namazdan nce okumas, namazdan sonra cemat
dald iindir. Kendisine Ebu Said itirazda bulunulunca : Namazdan sonra cemat
bizi dinlemek iin oturmazlar. demitir. Cematin hutbeyi dinlemesinin sebebi, bz
kimseleri ifrat derecede medh, bzlarna hi kabahatsiz soup saydklarndandr; deniliyor. Filhakika Abdrrezzak (126211), bni Crey yoluyla Zhri'den unu rivayet
etmitir.
Bayramda namazdan nce hutbe okumay ilk cad eden Muviye'dir. Her kim olursa
olsun bu Reslllah (S.A.V.)'in yoluna aykr bir bid'attr. Hz. Osman (R. A.) iin u yolda
zr beyn ederler: Medine'de insanlar oalm ve evler mescidden uzaklamt.
Bundan dolay Hz. Osman cematin namaza yetiebilmeleri iin evvel hutbeyi
okurdu. 275[275]
515/389- bni Abbas radyallah anhma'dan rivayet edilmitir k. Peygamber
SaMaMahih aleyhi ve sellem, bayram gn iki rek't namaz klm, onlardan evvel ve
sonra namaz ki mamtr. 276[276]
Bu hadsi, Yediler tahric etmitir.
Bu hads, Bayram namaznn iki rek't olduuna delildir ki, bayram imamla birlikte
ovada klanlar hakknda icm da budur. Fakat bayram namazna yetiemiyenler
hakknda mes'ele ihtilafldr. Ekseriyet bayram kaza eder. Yine iki rek't olarak kaza
eder diyor. mm-t Ahmed ibni Banbel (164241) ile Sevr (97162)'ye ve dier bz
ulemya gre drt rek't olarak kaza eder. Said ibni Mansur (227) bni Mes'd'dan u
hadsi tahric etmitir :
275[275]
186.
276[276]
Kim bayram namazn imamla klmaya yetimezse, onu drt rek't olarak klsn.
Hadisin isnad sahihtir. Bzlarna gre ovada klarsa, iki rek't, evinde klarsa drt
rek't klacaktr. Ebu hanfe (80150)'ye gre, yalnz bana bayram kaza etmek vcib
deildir. Mamafh istiyen kaza edebilir. Ve zid tekbrleri almakszn drt rek't klar.
filere gre bayram namaz kaza'ya kald ekilde yani iki rek't olarak ve ne zaman
olsa klnr. Yalnz zevalden nce knrsa ed, sonra klnrsa kaza olur.
Hanbellere gre dahi imamla klamayan bayram istedii vakitte kazaya kald ekilde
klar.
Maliklere gre bayram namazm imamla klamayan artk onu kaza edemez ise de, onu
sonradan kaza olarak deil de mendub olarak klar.
Bahsin banda da iaret ettiimiz vehile bayram namazlarnn sfat hakknda kavil
vardr :
1 mm- zam Ebu Hanfe'ye gre vcibtir. Buna Reslllah (S.A.V.) ile Hulef-i
Ridn'in devam etmi olmalar dellet ettii gibi, Ashb- Kirm'a namazgaha
gitmelerini emir buyurmas da delildir.
Zra emir mutlak vcub ifde eder. Kitaptan delili ise, 277[277]O halde Rabbin in namaz
kl ve kurban kes yet-i kermesi kurban bayram iin,
Rabbisinin
delildir.
ismini anan
Mfesshierin
278[278]tezekki
edip,
muhakkak kurtulmutun yeti de Ramazan bayram iin
ekserileri bu yetteki y yi sadaka-I ftr ile (zikir) i de
bayram namaz ile tefsir etmilerdir.
2 mm- Ahmed bni HaribeVe gre farz- kifyedir. nk ser-i dniyye'dendir. Ve

cihd gibi bzlarnn ed etmesiyle dierlerinden sakt olur.
3 Snnef-i Mekkededir. Reslilah (S,A.V.)'in devam buyurmas snnet-i mekkede
olduuna delildir. Ebu Hanfe'den gayr Hanef imarrllanyla, f ve Mlik'in mezhebi

budur. Bunlar Be namaz vardr. Allah bunlar kullarna farz klmtr. Hadsiyle de
istidlal ederlerse de, kendilerine bu istidlal mefhum-u detle olduundan, makbul

deildir; bir de bu namazlarn gnlk be vakit namaz oJmak ihtimli vardr diye cevap
277[277]
278[278]
Sret'l-Kevser, Ayet: 8.
Suret'l-A'ift; Ayet: 14, 15.
verilmitir.
Mevzuu bahsimiz hadsde k rek'ttan nce ve sonra namaz kl-mamfr denildiine

gre bayram namazndan evvel ve sonra nafile klmak meru olmam demektir.
Aadaki Ebu Sad hadsinde dahi bayram namazndan nce nafile klmazd beyn
ediliyorsa da, ayn hadste namazdan sonra, evinde iki rek't nafile klard ifde
ediliyor. u halde buradaki namazdan sonra nfe ktlmamifr sz namazgahta iken

klmamtr mnsna alnr. 279[279]
516/390- (Yine) bni Abbas radyatlah anhma'an rvye edilgine gre : Peygamber
SallaMahii aleyhi ve sellem, Bayram ezansz ve ikamesz klmtr. 280[280]
Bu hadsi, Ebu Dvud tahric etmitir. Ash Buhr'dedir. Hads-i erf, bayram
namazlarnda ezanla ikametin me;;r olmadna delildir. Yaplrsa bid'atr, bni Ebi
eyhe (234) sahih bir isnadla bni Mseyyeb'ten unu rivayet etmitir
phemiz k bayram namaz iin ezan ilk ihdas eden Muviye'dir. Bunun bir mislim
de mutemed rvilerden tmm- f (150204) rivayet etmi ve unu da eklemitir.
Haccae Medne'ye emir olduu zaman bununla amel etmitir. lmi Mnzir (310)
Basra'da bu ezan ilk cd edenin Ziyd olduunu rivayet etmitir Bzlar bunu ihdas
edenin Mervan olduunu sylerler. Ibn E in 'Habib'e Sre Abduliah ibni Zbeyr'di.. bni
Zbevr ayn zamanda ikat de ettirmitir. mam- finm ska rviler vastasyla Zuhr (.24)-den rivayetine gre Peygamber (S.A.V. bayramda mezzine Namaz toplayiCd.r.
demesini emrederini. 281[281]
517/391- Ebu Sad radyalah anl*den rivayet edilmitir. Demitir kh ResSliah

279[279]
188.
280[280]
281[281]
189.
Sallallah aleyhi ve seUem, bayramdan nce hi br namaz klmazd. Evine; dnd

zaman iki rek't klard. 282[282]
En hadisi. bni Wlce gzel bir isnadia rivayet etmitir.
Bu hadisi, Hkim (321405) ile Ahmcd ibni Hanbcl (164241) d*% taline etmilerdir,
Trmiz (200279), bni mer (R. A./dan fcu-iro.ii bonzc-rii rivayet eu-niy ve
sahihlemiatir. Ayn hadsi, lrr.'n;-< Ahhtcd ile Hkim de rivayet etmilerdir. Hadsin
Tabern (260--''BOVnin EhEvs: mda t aka tarki de vardr. Lkin bu tarkte Cbir
Cu'fi vardr. Bu zat metruktr.
Hads-i erif, bayram namazndan sonra evde iki rek't nafile klmann meru olduuna
delildir. Fakat tmm- Ahm-ed'in merfu olarak bni mer (R, A./dan rivayet ettii u
hadis, buna muarzdr.
Bayram gn (namazdan) ne nce ne de sonra n^rnaz vardr. Bu iki hadsin em

edilerek bayram ovada klmrsa yoktur denilir. 283[283]
518/392- (Bu da) Ebu Sad raaUah aniden Demitir ki: Reslllah Sallallah aleyhi ve
sellem,ban bayramlarnda namazgaha kar ve ilk balad ey namaz olurdu. Sonra

namazdan kar ve cemat saflarnda olduklar halde, onlarn karsnda ayakta durur
kendilerine vaaz eder; emir verrdi. 284[284]
Bu hads, Mftefekun Aleyh'dir.
Hads-i erifte namazgaha kmann meru olduuna dell vardr. Hatra gelen,
namazgahn Mescid-i Nebev'den baka bir yer olmasdr id, hakikatta da yledir. Hz.
Peygamber (S.A.V.)'in namazgah malm bir yer olup, bununla mescidinin kaps
282[282]
283[283]
arasnda aa yukar bin metrelik bir mesafe vard. Bu hadsde namazn hutbeden evvel
klnacana da dellet vardr. Mes'ele yukarda gemiti. Bayram namazndan nce

nafile klnmazdi dahi bu hadsten anlalan hkmlerdendir. Cematin karsnda
ayakta durur tbirinden namazgahta minber olmad anlalyor. bni Hbban (
354)'m tahric ettii bir rivayette,
Bayram gn devesinin zerinde hutbe okudun denilmitir. mm- Buhar (194

256) rivayetinin sonunda, bayram namazgahna ilk minber kurann Mervn olduunu
zikretmitir. Vaka mer bni ebbe 285[285], namazgahta cemaata minber zerinde ilk
hutbe okuyann "Hz. Osman (B.A.) olduunu; bunu bir defa yapp, sonra braktn bir
daha Mervan'm yaptn rivayet etmitir. Ama/herhalde Ebu Sad (R. A.) bunu
duymamtr.
Hads-i erf, bayram hutbesinin meru olduuna ve bu hutbenin cuma hutbeleri gibi
emir ve vaaz ihtiva ettiine de dellet ediyor. Yalnz cumada olduu gibi bayram
hutbesinin de iki tane olduuna ve aralarnda oturulduuna bu hadste dellet yoktur.

htimal ki bu cihet Reslllah (S.A.V.)Men sabit olmam; cumaya kyasen sonradan ilve
edilmitir.286[286]
519/393- Amr ibni uavb 287[287] dan o da babasndan, o da dedesinden Radyalah
mer bni ebbe : mer bin ebbe bin TJbeyde bin Reytate'l-Basrt'-dir. Kendisine; annesinin ninni
sylerken okuduu aadaki iirdeki kelimesi alem olmutur. iir udur :
285[285]
Mehur tarihi ve ediptir. H/173-M/ senesinde doup H/262-M de Sa-marra'da irtihl etmidlr.
Aadakiler mhim kitablarndandr :
Ahbr-u meri'l-Mekke, Ahbr-u meril-Medne, Ahbr-u me-r&i'I-Kfe, Ahbar-u UmerallBasra, Ahbr-n Bent Nttmeyr, Kitlm'a-Snltan, Kltab's-iir ve's-uarft, Fezaltttl-Basra.
(Daha geni bilgi iin bak:
Esm'l-MeHifn; C. 1. s, 780, (rgd'I-Erb) Mu'cem'l-Udeb; C. 6. VI. s. 48).

286[286]
191.
287[287]
As'dir.
Amr bn uayb (R.A.) : Ebu brahim Amr bn uayb bin Muhammed bin Abdullah b. Amr bn
Babasndan Sid bin Mseyyeb'den ve Tvus'dan hads dinlemitir. Kendisinden Zhr! ile bir cemat
rivayette bulunmutur. Buhr ile Mslim de hadisi yoktur.
anhm duymu olmak zere rivayet edilmitir. Demi-tir ki: Allah'n Peygamberi
Sallallah aleyhi ve seUem :
Ramazan bayramnda tekbr; ilk rek'tta yedi, dierinde betir. Kraat onlarn
ikisindende sonradr buyurdular. 288[288]
Bu hadsi, Ebu Dvud tahric etmi; Tirmz, Buhr'den onu sahhledimi nakleylemitir.
Amr'n babas uayb, onun babas Muhammed, onun babas da Abdullahtr. Eer
kelimelerindeki zamirler Amr'a rc iseler mn: Babas uayb, dedesi Muhammed'den,

o da Resulllah'tan iitmi demektir. Bu takdirde hads mrseldir. nk dedesi
Muhammed Hz. Peygamber (S.A.V.)'e yetimemitir. ayet deki zamir Amr'a; deki de
uayb'a rci ise, bu takdirde uayb dedesi Abdullah'tan iitmi oluyor. Halbuki uayb
dedesi Abdullah'a yetimemitir. te bu illetten dolay Buhr ile Mslim Amr'n hadsini
tahric etmemilerdir. Fakat Zeheb (673748): uayb'in, Ceddi Abdullah'tan hads

dinledii sabit olmutur diyor. Bundan dolay kendisiyle Snen sahibi Drtler ibni
Huzeyme (223311) bni Hibban (354) ve Hkim (32105) ihticac etmilerdir.
Yukanki hadsi mm- Ahmed (164241) ile bni Medn (1611 de Lahric etmiler ve
sahhlemilerdir. Bu hads, Hz. e# Saad Kuraz, bni Abbas, bni mer ve Kesr bni
Abdullah (R. Anhm)'d&Ti dahi rivayet olunmutur. Lkin hepsinde zayf rviler vardr.
Hz. Ali ile bni Abbas (R. AJ'dan mevkuf olarak da rivayet edilmitir. bni Rd (514
595) : Bu rnes'elede sahabenin kavilleri ile amel etmelerinin sebebi Peygamber
(S.A.V.)'den bir ey sabit olmadndandr. demitir. Ukeyl (769) dahi Ahmed ibni
Haribel'in Bayram tekbirleri hakknda sahih hads rivayet edilmi deildir dediini
naklediyor.
Hads-i erif, bayram namaznn ilk rek'tnda yedi tekbr alnacana dellet ediyor.
Bunlarn iftitah tekbri olmalar ve keza zid tekbr olmalar ihtimalleri varsa da, zid
tekbr olmalar daha akla yakndr. Mes'ele ihtilafldr. bn Kayym (691751) El-
Hedyii'n-Nebev adl eserinde iftitah tekbrinin bunlardan olduunu syler. Yine bu

hads ikinci rek'tta be tekbr alnacana delildir. Sahabe ve ulemdan bir cemaatla
Kendisiyle Snen sahiplerinin drd ve bni Huzeyme, ibni Hbban ve-Hakim ihticac etmitir.
'erin mezhebi budur. Bzlar ilk rek'tta be, ikincide drt tekbr alnr demi,
Haneflerle bz uem her iki rek'tta er tekbr alnacan; Mlklerle Hanbefler de

ilk rek'tta alt, ikincide be tekbr alnacan ileri srmlerdir. Tekbrlerin yerleri ve
bayramlarn nasl knacam renmek iin her mezhep slikleri kendi fkh kitaplarna
mracaat etmelidir.
Hads-i erif, her iki rek'tta kraatin tekbrlerden sonra olacana da dellet ediyor.
Nitekim Eimme-i Selse denilen afi, Mlik ve Ahmed'in. mezhepleri budur. Ebu
Hanfe'ye gre ilk rekatta tekbrler kirattan evvel, ikinci rek'tta krattan sonra
getirilir. Ve bu suretle iki rek'tn kiratlar biribirlerine eklenmi olur.
San'n (10591182) Musannifin Tirmiz, Buhr'den onu sahhedimi nakl
eylemitir sz zerinde durarak, TirmizVmn Snen inde byle bir ey

bulunmadm, bunun yerine orada Kesir ibni Abdullah hadisine tesadf ettiini ve
Tirmiz'nin bu hads hakknda : Bu bbda rivayet edilen en gzel eydir dediini
naklettikten sonra, 'BeyhaM (384458)'nin de Es-Snen'l-Kbr nam eserinde ayn
vehme kapldn uzun uzadya anlatm ve : Bununla Musannifin Tirmiz'den nakl

hususunda hafz Beyhak'yi takld ettii anlalyor demitir.
Halbuki TirmizVrn hadsi, Buhr'ma sahhlediini nakletmesi vehim deil, hakikattir.

Yalnz bu nakil Snen de deil, ELleU de'dir. Nitekim Hafz Zeyneddin Irak (806)
Tirmiz'nin erhinde yle demektedir : Tirmiz, El-lell-Mfred de BuharVmn, Amr

ibni uayb hadsi sahihtir dediini kendisinden nakletmitir. Binaenaleyh Amr bni
uayb hadsi bu bbda sadra if veren bir hadstir. Resl- Ekrem (S.A.V.) her iki tekbr
arasnda hafife skt buyururlard. Fakat tekbr aralarnda muayyen bir zikri olduu
rivayet edilmemitir. Yalnz bni Mes'ud (R.A.)'dan bir rivayette hamd- sena ve
Peygambere salvat getirecei sylenmitir. Tdbern (260360) El-Kebr de bni

Mes'ud (R.A.)'dan u hadsi rivayet etmitir:
Her iki tekbr arasnda iki kelime mikdar skt vardr. Lkin bu hads, mevkuftur. Ve
rvleri arasnda Sleyman b. Erkam vardr ki, bu zt zayftr. bni mer (R. A.) tbi
olmak iin boyuna Rest- Ekrem'in ne yaptn aratrmakla beraber, her tekbrde
ellerini kaldrrd.289[289]
289[289]
193.
520/394- Ebu Vkid-i Leys 290[290] radtyallah anh'dm rivayet edilmitir. Demitir ki:
Peygamber (S.A.V.) Fitre ve Kurban bayramlarnda srelerini okurdu.291[291]
Bu hads!, Mslim tahric etmitir.
Tabi, d ilk rek'tta Fatiha dan sonra Kf sresini, ikincide de okurmu.
Hads-i erf, bayram namazlarnda bu iki sreyi okumann snnet olduuna dellet
ediyor. Yukarda Reslullah (S.A.V.)'in bayramlarda Sebbh ve ng sye sreleri ni
okuduunu grmtk. Anlalan ba-zan onlar, bazan da bunlar okuyormu. mm-%
afi (150204) le Mlik (93179)'in mezhebi de budur.292[292]
521/395- Cbir radyallah anh'den rvyel edilmitir. Demitir k: ResEllah

SaUaah aleyhi ve sellem, Bayram gn otdu mu yolu deitirirdi. 293[293]
Bu hadsi, Buhr tahric etmitir. Ebu Dvud'da bni mer'den (R. Anhma) bunun
benzeri vardr.
Yani, namazgahtan dnerken baka yoldan dner; gittii yoldan gelmez imi. Tirmiz
(200279) : Bz ehl-i ilim buna kail olmu; ve imamn byle hareket etmesini
mstehab grmtr. afi de buna kaildir. diyor. Yalnz tmm- afi deil, Ebu Hanfe
ve dier ulemnn ekserisi buna kail olmulardr. Bayram namazna deiik yollardan
gidip gelmek hem imama, hem cemaata merudur.Ebu Dvud rivayetinin lfz yledir :
Eba Vkd- Leyst (B.A.) : smi Haris b. Avfa Leys'dlr. Eskiden mslman olmug ve bir rivftyete gre
Bedir gazasna grak etmitir. Bir rivfi-yete gre ise Mekke'nin fethi gn mslman olmutur. Fakat
birinci rivayet daha dorudur. Hz. Eba Vfthidl Medne'lilerden saylr. Mekke-i Mkerremede oturmu.
(68) tarihinde orada vefat etmigr.
290[290]
291[291]
292[292]
194.
293[293]
bnl mer'den rivayet edildiine gre ResllJah Sallalah aleyhi ve sellem, bayram
gn bir yoldan gitmi, sonra baka yoldan dnmtr.
Bu hads de yukarki Cbir hadsinin dellet ettiine dellet ediyor. Buradaki hikmetin
ne olacanda ihtilf edilmitir. Bzlarna gre her iki yolun boyundakilere selm
vermek iindir. Dier bzlarna gre, gidenin bereketinden her iki yolun boyundakiler
istifde etsin diyedir. Bir takmlar iki yolun boyundakilerin ihtiyalar varsa, gidermek
iindir demi; bir takmlari ir yollarda ve caddelerde eir-i Dniyyeyi gstersin diye
meru olmutur demilerdir. Mnafklar slmiyetin kuvvet ve evketini grsn de

gayzlarndan patlasnlar diye; ok yerler hid olsun diye meru olmutur, diyenler de
vardr. Bunlar hi phe yoktur ki camiye veya namazgaha giden kimsenin bir adm
derecesini arttrr; teki de gnhm balatr. Bu hl t evine dnnceye kadar devam
eder; diyorlar.
Nihayet btn bu saylan hikmetlerden dolay ayr yollardan gidip gelmek meru
olmutur diyen de olmutur ki en iyisi de budur. bni mer (R. A.) evinden namazgaha
kadar tekbr alarak giderdi. 294[294]
523/396- Enes radtyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah
Sallalah aleyhi ve sellem, Medine'ye geldii zaman Medne'IHerin iki gn vard.

Onlarda oynarlard. Bunun zerine Peygember SaUaTlah aleyhi ve sellem :
Allah; size bunlarn yerine, bunlardan daha hayrlsn verdi. Kurban bayram ile,
Ramazan bayram gnn. buyurdu.295[295]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Nes sahh bir isnd le tahric etmilerdir.
Hads-i erf. Peygamber Sallalah aleyhi ve sellem'in bu szleri Medine'ye geliinin

hemen akabinde sylediine dellet ediyor. Nitekim tkib edat olan ile zikir edilmesi de
buna dellet eder. Siyer kitaplarna baklrsa tslmda ilk meru olan bayram Ramazan
294[294]
195.
295[295]
bayram olup, hicretin ikinci ylnda vki olmutur. Hadste, bayram gnlerinde sevin
izhar etmenin mendp olduuna dellet vardr. nk chiliy-yet devri, bayramn bu

bayramlarla deitirmek, o bayramda yaplann bunlarda da yaplabileceine dellet
eder. Yalnz vakit hususunda ehl-i chiliyyete muhalefet vardr. Bununla beraber,
bayramlarda ehl-i chilliyyetin her yapt bize de mubahtr denilemez. Bundan murd :
Elbette dnen bir mahzur ve ibdete bir mni bulunmamakla mukayyed-dir. Amma
olua, ocua kar bayramlarda biraz daha cmert davranmak ve onlar refaha
kavuturmak gibi eyler merudur.
Bz ulem bu hadsten mriklerin bayramlarnda sevinmenin ve onlara benzemenin
kerahet ve irenliini istinbt etmilerdir. Hatt Hanefilerden AUme Ebu Hafz Bust :
Bir kimse gnn tazim iin bir mrike bayramnda bir yumurta verse, muhakkak
kfir olur demitir. eyhii'l-slm bni Teymiyye (661728)'nin bu hususta

<<ktiz's-Srati'l-Mstakmy adl bir eseri vardr. Gayri mslm-lerin ylba bayramn
tosd iin onlardan kat kat fazla mbalalarla hazrlanan ve evlerini yeil amlarla
sslemek sevdasyla am katlim hususunda yara girien, hatt ocuklarna gayr
mslim ad koymaya bahyan zamanmzn mecazi mslmanlannn kulaklar nlasn!
Mamafih biz kendilerine yine Cenb- Feyyaz- mutfak hazretlerinden hidyetler dileriz.
Gayr- mslmlere benzemek hususundaki hads-i erf inallah eserimizin drdnc

cildinde gelecektir. 296[296]
524/397- Ali radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Bayrama yryerek
kmak snnettendir. 297[297]
Bu hadsi, Trmz rivayet etmi ve hasen bulmutur.
Hadsin tamam Tirmiz'de yledir : kmazdan nce br ey yemek de snnettendir.
Tir (200279) : Ekser ulemya gre bu hadsle amel olunur. Onlar bayrama yryerek
kmay ve kmazdan nce bir ey yemeyi mstehb grrler. zrsz bir vastaya
296[296]
196.
297[297]
binerek gidilmemesi mstehbtr. diyor.
San'n diyorki: Tirmiz'rn bu hadse hasen dediini bulamadm. Hasen diyeceini de
zannetmiyorum. nk hadsi kendisi Haris b. Aver tarikiyle rivayet etmitir. Hads
limlerinin onun hakknda szleri vardr. Zhr (124) mrsel olarak u hadisi tahric
etmi.
amber SaMaMah aleyhi ve seem, hibir bayram ve cenazede vastaya binmemitir.
bni mer (R.A.) bayrama yryerek gider; yryerek dnerdi. Yemeyi kmazdan nce
diye takyid etmenin vechi yukarda Abdullah ibn Breyde hadsinde grlmtr. bni
Mce (207 275) dahi Ebu Rfi' ve bakalarndan u hadsi rivayet etmitir :
Peygamber
Sallallah aleyhi ve seUem,
bayrama yryerek gider; yryerek
dnerdi, Lkin Buhr (194256) Bayrama yaya ve binitti gitme bab diye bir bb
yapm ve yrmekle binek gitmeyi birbirine msavi tutmutur. Herhalde Buhr bu

bbdaki hadsi sahh bulamyarak, kolaylk, hususundaki asl kaideye dnmtr. 298[298]
525/398- Ebu Hreyre radyallah anfc'den rivayet edildiine gre kendilerini bir
bayram gn yamur tutmu; bunun zerine Peygamber SaUaUah aleyhi ve sellem,
bayram namazn mescidde kldrmtr. 299[299]
Bu hadsi, Ebu Dvud gevek bir isnadla rivayet etmitir. nk, isnadnda mehul bir
adam vardr. Ayn hadsi bni Mce ile Hkim de zayf bir isnadla rivayet etmilerdir.
Bayram namazn ovada m, yoksa mescidde mi klmak efdl olduu ihtilafldr. Imm-
/i'ye gre mescid geni ise, mescidde klmak efdldir. Onun sznden anlalyor ki,
ovaya kmann illeti cemati toplamaktr. Bu i mescidde de hasl oluyorsa o zaman
mescidde klmak efdl olur. Mekke'lilerin mescidi geni, etraf bilkis dar olduundan
onlar sahraya kmazlar. Ulemdan bir cemaata gre bayram namazn mescidde klmak
efdldir. Hanefterle Mlklere gre mescid geni bile olsa ovaya kmak efdldir.
Delilleri Resliillah (S.A.V.)'in bayramlar bir zr bulunmadka dima sahrada klm
298[298]
197.
299[299]
olmasdr. Resl- Ekrem (S.A.V.) elbette efdali tercih ederdi. Hz. Ali (B. A.) dahi bayram
namaz klmak zere sahraya km, ve Bu snnet olmasayd mescidde klardm.
demi. Sonra cematin zayf takmna bayram namaz kldrmak iin mescidde bir vekil
brakmtr. Amma sahrada st ak bir mescid varsa, bayram o mescdde klmak

efdldir. Tavanl ise mes'ele yine ihtilafldr.
Fide : Bayram gnlerinde en gzel ekilde giyinmek, en gzel kokular srnmek, ve

kurban bayramnda bulabildii en semiz hayvan kurban etmek mstehbtr. Bu bbda
Hkim (321405) Hasan' dan u hadsi tahric etmitir ;
Imm- Hasan demitir ki : Bize Reslllah SaUallah aleyhi ve selem, bayramlarda
bulduumuzun en gzelini giymemizi; bulduumuzun en gzeliyle kokulanmamz

;bulduumuzun en semizini kurban etmemizi, sn yedi kii, deveyi on kii iin
kesmemizi, tekbri, sknet ve vakar aikr etmemizi emir buyurdular.
Hkim bu hadsi, shale b. Berzah tarkinden tahric ettikten sonra : u shak'u mehul
kalmas olmasayd, bu hadse sahh diye hkmederdim. demitir. Mmfh shak
mehul deildir. nk onu Ezdi zayf bulmu, bni Hbbn (354) mutemed saymtr.
Bu suretle o mehul kalmaktan kurtulmutur. Terik tekbrleri hakknda vazh bir hads
yoktur. Bu sebeble onlar zikredemiyoruz.300[300]
Ksuf Namaz Bab
526/399- Muret'bn u'be radyaah anh*en rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah SallaUah aleyhi ve setlem, zamannda (olu) Ibrahmn vefat ettii gn
gne tutuldu. Derken teki, beriki gne brahim'in lm iin tutuldu dediler. Bunu
zerine Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem :
phesiz ki gne ve ay Allah'n yetlerinden iki yettir. Onlar hi bir kimsenin lm ve
hayat iin tutulmazlar. Onlar (tutulmu) grdnz m hemen Allah'a du edin ve t.

300[300]
198.
alncaya kadar namaz kln, buyurdular. 301[301]

Hads, Mttefekun Aleyh'dir. Buhr'nin bir rivayetinde : Mn-celi oluncaya kadar
tbiri kullanlmtr.
Buhr'dek Ebu Bekre hadsinde : u halde SZ bainizdaki alncaya kadar namaz

kln ve du edin. buyruimutur.
Reslllah SaUallah aleyhi ve seMem'in olu ibrahim hicretin onuncu ylnda ,bir
rivayette onalt aylk dier bir rivayette onsekiz aylk iken Reblevvel aynn
onuncu veya drdnc aramba gn vefat etmi; cenazesini bizzat Hz. Peygamber
SalaUah aleyhi ve settem' kldrarak Medine'nin mehur kabristan Baki a defn
etmilerdir. O gn tesadfen gne tutulmu. Bunu gren halk: Bu gne brahim'in
lm iin tutuldu demilerdi. nk gne, m'tad olmayan bir zamanda tutulmutu.

Araparca ayn onunda veya drdnde gne tutulmas hemen hemen grlm ey
deildi. Bundan dolay onun tutulmasn bu hazin hdiseye atfetmek istemilerdi. Fakat
Reslllah (S.A.V.) bunu reddetti. Ve gne ile ayn Allah Tel'mn birliine, kudretine,
onun iddet ve azabndan kullarn korkutmaya dellet eden iki almet olduunu beyn
buyurdular. Hads-i erif ma'nen:
302[302]Biz
gndermeyiz yet-i kermesinden alnmtr.
yetleri korkutmaktan baka bir ey n
Araplar gne tutulmasna Ksf ay tutulmasna da Hsf derler. Ksf kelimesi
masdardr. Fiil olarak kullanld vakit, kef'in fethasyla derler. Nadiren kef'in zamm ile
eklinde mehul de okunduu gibi, fil-i mazinin ziyden" bblarndan infial babna
nakledilerek dahi denilir. Hsf kelimesinin kullan da aynen bunun gibidir. Ve bu

ekillerin hepsinde mn : Gne tutuldu. Ay tutuldu demektir.
Bu iki lfzn hem gne, hem ay tutulmas hakknda kullanlp, kulla mamyaca ulem
arasnda ihtilafl bir mes'eledir. Kur'n- Kermde hsf ay tutulmas mnsnda
kullanlmtr. Fakat ayn kelime hadste gne tutulmas mnsnda kullanlm

buyrulmutur. Nitekim Ksf kelimesi de hem gne, hem ay tutulmas mnlarnda
kullanlmtr, Araplar
301[301]
302[302]
derler.
Ayla gne ksf hsf olurlar. Yani tutulurlar
Sret'l-sr; Ayet: 59.
demektir. Yalnz hadste ay tutulmas hakknda ksf kelimesi kullanlmamtr.
te ulem-i kiram buna bakarak ksf kelimesini yalnz gne tutulmasnda, hsfu da
ay tutulmasnda kullanmlardr. Lgat lime-lerinden Sa'Jeb (291) bunu ihtiyar
etmi; Cevheri de bunun im daha fasihtir demitir.
Asl lgatta ksf : Siyaha alar; karams demektir. Hsf iser noksanlktr. Mamafih bu
kelimelerin mnlar hakknda baka kaviller de vardr. Bir kimsenin hayat hakknda
gne tutulaca bahis mevzuu olmad halde, hads-i erifte hayat iin buyrulmas
bu hususta hayt ile memat arasnda bir fark olmadn anlatmak iindir. Yani nasl ki
siz bir kimsenin hayat iin ay ile gnein tutulacana kail olmuyorsanz, tpk onun gibi,
onlar bir kimsenin lm iin de tutulmazlar, demektir.
Burada mevzu'u bahs olan yalnz gnein tutulmas olduu halde, Reslllah (S.A.V.)'in
ay da zikretmesi ifdeyi zenginletirmek ve ay ile gnein, bir hkmde olduunu
anlatmak iindir. Buna edebiyatta slb-u hakm derler. Bundan sonra Resl- Ekrem
(S.A.V.) byle korku ve heyecan veren bir hdise karsnda mmetine meru olan eyin
namaz klmak ve dua etmek olduunu beyn eylemitir. Namazn keyfiyeti aada
gelecektir. Buradaki emri; vcb mnsna alan olmusa da cumhur ulemya gre nedib
manasnadr. Ve ksf namaz snnet-i mekkededir. Kemal bni Hmm Feth'lKadr de: Ksf namaz Cumhur'a gre hilfsz snnettir. Yahut bir kavilcie gre vaciptir der. Ebu Avne (316) sahihinde bu namazn vcib olduunu tasrih etmitir.
Hatt vcbu mm- zam'&n bile rivayet olunur.
Reslllah (S.A.V.) ksf namaz ile duann gne alncaya kadar devam edeceini
bildirmitir. Binaenaleyh gne ald m, namaz da sona erecektir. Bunun mns namaz
klarken alverse, namaz tamamlamaya lzum kalmadan kld ile iktifa ederek,
namazdan kmak ise de Mslim (204261)'in rivayetinde selm verdii zikredilmitir.
u halde namaz behemehal tamamlanacaktr. Bu namaz ir namazlara kyas etmek de

ayn neticeyi verir.
Hads-i erif ksf namaznn .sebebi bulunduu zaman klnacana dellet eder. Bu
namazn sebebi gnein tutulmas olduuna gre, gne her ne zaman tutulursa, namaz
da o zaman klnacak demektir. Cumhur ulemnn mezhebi de budur. lmm- zam
(80 150) ile mm-% Ahmed ibni Hanbel (164241) sair namazlar gibi bunun da
kerahet vakiterinde kmamyacama kail olmulardr.
Hads-i erifin buradaki rivayetinin sonunda denilmitir. Bu rivayet Mslim'indir,

Buhri'de bunun yerine UC ^ denilmise de mn birdir.
Bu hads, Ksf bbmda Buhri'nin rivayet ettii ilk hadstir ve grld gibi tabiriyle
rivayet edilmitir.
Bundan murd, banza gelen gne veya ay tutulmas alncaya kadar demektir. 303[303]
528/400- e radyaliah anh'dan rivayet edilmitir ki; Peygamber Sallalahil aleyhi
ve sellem, ksf namaznda kraatim aikr eylemi ve iki rek'tta drt rk, drt de
secde yapmtr. 304[304]
Hadis, mttefekun aleyh'dir. Bu lfz, Mslim'indir. Mslim'in ie'den bir rivayetinde

namaz toplaycdr. Diye nida edecek bir khya dahi gnderdi. denilmitir.
Hads-i erf, ksf namaznda kraatin aikr olabileceine delildir. Buradaki ksftan
murd : Gne tutulmasdr. nk mm- Ahmed ibni Hanbel hadsi Gne tutuldu ve
Sonra okudu ve kraati aikr eyledi lfzlaryla tahric etmitir. Aikr okuma
mes'elesini Tirmiz (200279) Ta-havi (23&321) ve Dre Kutn (306385) de tahric
ettikleri gibi bni Huzeyme (223311) ve bakalar, ksf namaznda Hz. Ali (R. A.)'in
aikr okuduunu merfu' olarak rivayet etmilerdir. Bu Hususta drt kavi vardr.
a Haneflerden mnd Ebu Yusuf (113182) ile mm- Muhammed'e (135189) ve

dier mezhep imamlarndan mm-% Ahmed bni Haribel'e gre hsf ve ksf
namazlarnda kraat mutlak surette aikr olur. Delilleri, sadedinde bulunduumuz
hadstir. Vaka bu hads, yalnz gne tutulmas hakknda vrid olmusa da
203 y tutulmas da ondan farkszdr. Zaten Reslllah (S.A.V.) bundan dolay ikisini
hkmen bir tutmu.
303[303]
202.
304[304]
Onlar tutulmu grdnz m hemen namaz kln ve dua edin buyurmutur. Namaz ve
du hususunda asl olan, ikisinin de bir olmalardr. Hads ulemsndan shak b.
Rahuveyh (168238) bni Huzeyme, bn'l-Mnzir (310) ve sirenin mez-lebi de

budur.
b Mutlak surette gizli okunur. Bu kavi Haneflerden mm- zam] Ebu Hanfe (80
150) ile sair mezhib imamlarndan mm-% $fi (150204) ve mm- Mlik (93
179) hazertmm mezhebidir.
Delilleri : bni Abbas (R. A.) hadsidir. Bu hadste :
Peygamber SaUalah aleyhi ve sellem, Bakara Sresini (okuyacak) kadar uzun zaman
ayakta kald denilmektedir. ayet aikr oku-sayd; Bakara Sresini okuyacak kadar
diyerek takdir etmezdi.
Filhakika Buhr (194256) talik suretiyle bn Abbas (R.A.)dan u hadsi rivayet

etmitir :
bni Abbas radyaliah anh ksf namaznda Peygamber Sdtlallah aleyhi ve sellem'm
yan bana durmu. Fakat ondan bir harf bile iitmemitir. Ayn hadsi, Beyhk (384
458) yoldan mevsul olarak da rivayet etmise de bunlarn hepsi de gevektir. u
kadar var ki, bunlarla bni Abbss (R. A.) Peygamber (S.A.V.)'den uzak bulunduu iin
onun aikr okuduunu iitmemitir. eklindeki itiraz defedilmi olur.
c Bzlarna gre ksf namaz klan kraat mes'elesinde serbesttir, sterso gizli okur;
dilerse aikr eder. Bunlar yukarki kavillerin delilleriyle amel ederler. Ve Reslliah
(S.A.V.) iki ekilde de klmtr derler.
d Gne tutulduu zaman gizli okur. Ay tutulduunda ise aikr eder diyenler de
vardr. Bunlar bni Abbas (R. A.) hadsiyle amel eder ve bu namazlar gnlk be vaktin
namazlarna kyas ederler.
Bu hadste ksf namaznn iki rek't olduu ve her rek'tta ikier rk ile ikier secde
yaplaca beyn edilmitir. Lkin aadaki hadsin erhinde bu hususta ihtilf olduu
grlecektir.
mm- Mslim'in Hz. ie (R. Anha)'Az,n rivayet ettii cmlesini nahv itibaryla bir ka
eit okumak ram-kndr. Birinci ihtimle gre sz mahfuz bir fiilin mef'ldr. ise o
mef'ln hlidir. Binaenaleyh ikisi de mansub okunur ve cmle Namaza,.toplayc

olduu halde gelin. mnsn ifde eder. kinci ihtimle gre bu cmle mbted ile
haberden meydana gelmi bir isim cmlesidir. Nitekim kitabmizdaki hareke ve mn

ona gre verilmitir. Daha baka takdirler de vardr.
Bu rivayet, namaza toplanmak iin bu lfzla davet yapmann meru olduuna dellet
eder. Reslllah (S.A.V.)'den bu lfzla bir emir baka namazlar hakknda vrid
olmamtr.305[305]
529/401- lbni Abbas radyaTlah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

SaUaUah aleyhi ve setlem, zamannda gne tutuldu. Bunun zerine namaz kld. Ve
Bakara sresini okuyacak kadar uzun zaman ayakta kald. Sonra uzun bir rk yapt.
Sonra ban kaldrd. Ve ilk kyamdan daha az olmak zere uzun uzadiya br kyam
yapt. Sonra birinci rkdan daha az olmak zere uzun bir rk yapt. Sonra secde etti.
Sonra birinci kyamdan daha az olmak zere uzun uzad ya bir kyam yapt. Sonra birinci
rkdan daha az olmak zere uzun bir rk yapt. Sonra ban kaldrd. Ve birinci
kyamdan daha az olmak zere uzun uzadya bir kyam yapt. Sonra birinci rkdan
daha az olmak zere uzun bir rk yapt. Sonra ban kaldrd. Sonra secde etti. Sonra
gne alm olarak namazdan kt. Ve halka hutbe okudu. 306[306]
Bu hads, Mttefekun aleyh'dir. Lfz Buhr'nindir. Mslim'in {Ibn Abbas'dan) bir
rivayetinde : Gne tutulduu zaman drt secde le sekiz rk yaparak, iki rek't namaz
kld. denilmitir. Al (R. A.) dan bunun bir misli rivayet olunmutur.
Mslim'in Cbr'den rivayet ettii hadste : Drt secde ile alt rk (lu bir namaz) kld.
denilmitir.
Ebu Davud'un bey ibn K'b (R. A.)'dan rivayetine gre : Peygamber (S.A.V.) namaz
305[305]
204.
306[306]
205.
klm ve be rk ile iki secde yapm; ikinci rek'tta dah bunun gibi yapmtr.
Ksf namaznn Cumhur ulemya gre snnet-i mekkede olduunu yukarda

grmtk. Bu namazn ne ekilde klnaca hakknda birok vecihler vardr ki bunlar
Buhar (194256) ile Mslim (204261), Ebu Dvvd (202275) ve saire
zikretmilerdir. Cemaatla klnmas drt mezhebin imamlar ile sair bz imamlarn mezhebidir. Ancak Haneftlere gre kldran imamn cuma hatibi olmas arttr. O olmazsa
devlet tarafndan kendisine izin verilmi bir kimse dahi kldrabilir. O da bulunmazsa
herkes evinde yalnz bana klar.
ekline gelince : Ksf namaznn nasl klnaca ulem arasnda ihtilafldr.
Haneflere gre ir nafile namazlar gibi, yani her rek'tta bir rk ve iki secde ile iki
rek't olarak klnr.
Cumhur'a gre de iki rek't klmrsa da her rek'tta iki kyam; iki kraat iki rk ve iki
secde yaplr. Mamfh bu ekilde klnmas art deildir. Hanefilerin dedii gibi sair
nafile namazlar eklinde dahi khnabilir. Hanefllerden maada mezhep mamlar da buna
kail olmulardr, (bakara sresini okuyacak kadar) denildiine gre, ksf namaznda
Kur'n okunacak demektir. Nevev (631676) diyor ki :rek'tm ilk kyamnda fatiha
okunacana ulem ittifak etmie ikinci kyam hususunda ihtilfa dmlerdir. mm-
Mlik ile bizim mezhebimize gre ftihasz namaz caiz deildir.
Hads-i erf rk'un uzun yaplacana da delildir. Musannif merhum: hibir tarkta
Reslllah (S.A.V.)'in bu bbda neler beyn ettiini grmedim. Yalnz rkda Kur'n
okunamyacama ulem ittifak etmilerdir. Rkda meru olan, sadece zikir, tebih ve
tekbr gibi ey lerdir diyor. Hads-i erifte birinciden az denilmesi ikinci kyamn
birinciden daha ksa olacana dellet eder. mm- Mslim'in Cbir (R. A./dan
rivayetinde burada her ne kadar Sonra rk e*tfc Ve uzatt. Sonra ban rkdan
kaldrd ve uzun uza di ya durdu. demliyorsa da Nevev bunun iin ki ekilde cevap
vermekte. Ve : Bu rivayet evvel azdr. Ekseriyetin rivayetine muhaliftir. Binaenaleyh
onunla amel edilmez. kincisi, buradaki uzatmadan murd tdil- erkn bir para
uzatmaktr. Yoksa rk gibi kyam da uzatmak deildir demektedir.
Bu rivayette secdenin uzunluundan bahs yoktur. Fakat onu da uzun yapt Buhr'nin
rivayet ettii Ebu Musa hadsiylc, Mslim'in rivayet ettii Ibni mer (R. A.) hadsinde
zikredilmitir. Nevev: Ulemmz muhakkikleri ile, mmafi'nin nassan beynna
gre secde dahi uzatlacaktr. nk bu bbda sahh hadsler vardr. diyor. Ebu Dvud
ile Nes (215303) Hz. Semura (R. A./dan u hadsi tahric etmilerdir. Her hangi bir
namazdaki secdesinden mutlaka uzundu.
Imm- Mslim'in Hz. Cbir (R. A./dan
rivayet ettii hadste Secdesi de rkunun misli idi. buyrulmutur. Bundan dolay
hads-imamlar secdenin uzun yaplacana cezm
etmilerdir. Her rkdan sonra
denilir. Ve iki secde arasndaki oturu uzunca tutulur. Filhakika Mslim'deki Cbir
hadisinde iki secde arasnda tdil- erkann uzun tutulaca zikredilmitir. Fakat
musannif : Bu hadsten maada hibir tarkta buna
muttali olamadm diyor. Gzl,
bilkis iki secde arasndaki tdil-i erknn uzatlmayacan nakletmi ise de bu rivayet
merduttur. Sonra birinci kyamdan daha az olmak zere uzun uzadya br kyam yapt
ifdesi, ikinci rek'tta ayakta durmann uzun tutulacana fakat yine de birinci rek't-
taki kadar uzatlmayacana delildir. Ebu Davud'un. Urve'den bir rivayetinde l-i mrn
sresini okuduu bildiriliyor. Ibni Battal (444) : lk rek'tn kyam ile rkuyla
ikinci rek'ttan daha uzun olacamda hilaf yoktur. Yalnz ikinci rek'tn birinci kyam ile
rku acaba ilk rek'tn ikinci kyam ile rkundan daha ksa mdr, yoksa birbirine
msv midir? Bu cihet ihtilafldr. diyor. Bu ihtilfn sebebi hadsteki Birinci
kyamdan daha az olmak zere cmlesinin baka baka anlalmasdr. Bunu bzlar :
ikinci rek'tn birinci kyam, ilk rek'tm ikinci kyamndan daha ksadr, mnsna alm;
dierleri hayr, her kyam kendinden nceki kyamdan daha ksa olur; demilerdir.
Halka hutbe okudu cmlesi, ksf namazndan sonra hutbe okumann mstehb
olduuna dellet eder. tmm- afi (150240) ile ekser hads imamlarnn mezhebi de
budur. Haneflere gre ksf namaznda hutbe yoktur. nk nakledilme mistir. Olsa idi
nakledilirdi.
Burada San'n% Hanefilerin bu istidlalini rtmek iin yle ida-re-i kelm ediyor :
Haneflerin bu sz zerine hemen hutbeyi sarahaten gsteren hadslerle cevap
verilmitir. Haneflerin Resllah (S. A.V.) o gnk konumasyla hutbeyi
kasdetmemitir; gne tutulmasnn birinin lm sebebiyle olduuna inananlara bir

red cevab vermek
istemitir. Szne kar da : Buhr'nin rivayetinde Allah'a hamd sena erti. Hatt bir
rivayette kendisinin Allah'n kulu ve resul olduuna ehdet de etti Buhr'nin dier
bir rivayetinde Cennet, Cehennem vesaire ah-
vlini zikretti. hadsleri gsterilir. Bunlar ise zaten hutbeden maksad olan eylerdir.
Mslim'in Ftma (R. Anha)'a.n rivayet ettii Esma hadsinde yle deniliyor :
Esma radyaah anha demitir k : Reslllah SdUallah aleyhi ve sellem, cemaata

hutbe okudu ve Allah'a hamd sena ettikten sonra yle dedi :
Bundan sonra (Malm olsun k) bana gsterilmemi bulunan hibir ey yoktur ki, urada
yerimde gsterilmemi olsun. Hatt cennet i!e cehennem bile. Gerekten an udur ki,
bana sizin yaknda kabirlerde fitneye dr edileceiniz (yahut) Mesih DeccFin fitnesi
gibi bir fitneye mruz braklacanz bunlardan hangisini dediini bilmiyorum

bildirildi.Esma demitir ki :
Sizden biriniz getirilecek ve:
u adam hakknda malmatn nedir? denilecek. Mmin se; (yahut) rrtkn se

hangisini dediini bilmiyorum Esma demitir ki :
O Allah'n Resul Muhammed'dir. Bize hccetleri ve hidyeti getirdi. Biz de icabet ve

itaat ettik diye defa
tekrarhyacak. Sonra kendisine :
Uyu. Biz Zten senin O'na imn ettiini bilirdik; Binaenaleyh hakknla beraber uyu
denilecek.
San'nVidn. istidlali burada nihayete eriyor.
Ben derim ki : San'n'ma. istidlal ettii hadslere Hanefiyye ulemsndan hibirinin bir
ey dedii yoktur. Binaenaleyh hepsi dorudur. Fakat bunlarn doru olmas mutlaka
ksf namaznda hutbe okunacana dell olamaz; fkbi kaidemize gre: Bir den
maksad ne ise, hkm ona gredir Hz. Peygamber (S.A.V.) o gnk hutbesini ksf
namaz hutbesiz olmaz diye okumamtr. Bilkis o hutbe her zamanki hutbeler tarznda
okumu da olsa arz bir sebeble rd edilmitir. Ve o sebep de bu hutbeden sonra zail
olmutur. Bir eyin illet ve sebebi nihayete erdi mi o ey de bittabi sona erer.
Binaenaleyh o gn iin gne tutulmas birinin lmnden ileri geliyor zannolunurken,
Reslllah (S. A.V.J'in hutbesinden sonra hakikat anlalm ve bir daha byle yanl bir
zanna kaplan olmamtr. u halde byle bir hutbeye de lzum kalmamtr.
te Haneflerin dvas bundan ibarettir. Zahiri yy e ulemsnn bir nassn zahirine
saplanp kalma hususunda gsterdikleri andne titizlik karsnda benim de cizane
kendilerine yle bir sual sormak hatrma geliyor : Reslllah (S.A.V.) sahh, hatt
manen mtevtir olan bir hads-i erifinde yle buyurmular :
Ameller ancak niyetlere gredir. Bu hads-i erfin zahirine ne buyurursunuz?
tmm-% Mslim (204261) 'in ibn Abbas (R.A.)'dan rivayet ettii ksmda Drt
secdede sekiz rk kld. deniliyor. Bundan murd iki rek't namazdr. Zr her rek'tta
ikier secde vardr. Bu iki rek't-l namazda sekiz tane rk olduuna gre, her rek'tta
drder rk yapt anlalyor. Ksf namaznn bu ekilde klnacana k olanlar da

vardr.
Mslim'in Cbir ibni Abdullah radyallah anft'den rivayet ettii yukardaki hadste, Hz.
Peygamber SdllaUah aleyhi ve sellem'in iki rek'tl bir namazda drt secde ile alt rk
yapt ifde olunmutur ki, her rek'tta iki secde ile rk yapt anlalmaktadr.
Buraya kadar grlen rivayetlerden anlalyor ki, ksf namaz bilittifak iki rek'ttr.
Yalnz rklar hakknda ihtilf vardr. Musannif merhumun kaydettii rivayetlerden
drt suret meydana geliyor :
a Ksf namaz iki rek'ttr. Ve her rek'tta ikier rk vardr. mmafi (150
204), mm-% Mlik (93179), Ahmed ibni Han-bel (164241) ve dier bz zevatn
mezhebleri budur.
Delilleri : Hz. e, bni Abbas ve bni mer (R. Anhm) haze-rtmn rivyet ettikleri
hadsdir. tbni Abd-Ber (368463) : Bu hads bu bbda en sahh bir eydir. Geriye
kalan rivayetler muallel ve zayftr demitir.
b ki rek'ttr. Ve her rek'tta drder rk vardr. Mslim'in Ibn Abbas ile Hz. Ali
(R'Anhm)1 dan rivayet ettii hads bunu ifde etmektedir.
c ki rek'ttr. Her rek'tta er rk vardr. Cbir hadsi buna delildir.

d ki rek'ttr. Her rek'tta beer rk vardr.
Rivayetler byle muhtelif olunca ulem da ihtilf etmilerdir. Cumhur ve Eimme-i Selse
birinci kavle zhib olmulardr. Nevev (631676)
Mslim erhinde Her nevi'e baz sahabe kail olmutur diyor. Muhakkikinden bir
cemaata gre ksf namaz klacak kimse bu nevilerden birini semek hususunda
muhayyerdir. Hangisini yapsa olur. Bu kavi, ksf namaznn mteaddit zamanlarda

muhtelif suretlerde kimi o, kimi bu ekilde klndna gredir. Lkin bu bbda yaplan
tahkik, btn rivayetlerin ayn vak'ay anlattn ve bu vak'ann da Reslllah (S.A.V.)'in
olu brahim'in vefat gn ksf namaz klmasndan ibaret olduunu gstermektedir.

Bundan dolaydr ki ir ulem, ksf namaznn ayr surette klnacan bildiren
hadsleri il-letlendirmekten vazgemilerdir. *bn}l - Kayym (691751) : /mm-

Ahmed, Buhar, ve afi gibi byk imamlar vak'ann m-teaddid olduunu sahh
bulmuyor; onu hat gryorlar demitir. Haneflere gre ksf namaznn ir nafileler
gibi iki rek't klndm yukarda grmtk.307[307]
533/402- bni Abbas radyallah anhma'dan rivayet edilmitir. yle demitir: Hi

rzgr csmemitr ki Peygamber SalaUah aleyhi ve sellem dizleri zerine kerek :
Allah'm bunu bize rahmet kl; azap klma; demi olmasn. 308[308]
Bu hadsi, mmafi ile Tabern rivayet etmilerdir.
Hads-i erifte zikri geen diz st

ekseriyetle korkanlar yapar.
kme korkudan mtevelid oturutur ki bunu
rzgr demektir. Bu kelime ism-i cins olup rahmetle
gelene de, azabla gelene de mildir. Nitekim Ebu Hreyre (R.A.)'dan merf olarak
rivayet edilen bir hadste yle buyrulmutur :
Rzgr Allah'n ruhundanchr. Kimi rahmet kimi de azab getirir, u halde ona
smeyin.
Ibnl Abbas hadsinin tamam yledir:

307[307]
210.
308[308]
Allah'm bunu ok rzgrlar yap; bir rzgr yapma :
Hadsin bu ksm kelimesinin mfred kullanld zaman azaba; cemi kullanldnda ise
rahmete mahsus olduuna dellet eder.
bni Abbas (R. A.) diyor ki: Allah'n kitabnda 309[309] Ben Aziman onlara iddetli br
rzgr gnderdim
310[310]Hani
onlara iddetli rzgr gndermitik. 311[311]Biz, rzgrlar alayc olarak
gnderdik, 312[312]On"n yetlerinden biri de rzgarlar mjdeci olarak gndermestdir

buyrulmutur.
Hadsi, mm-% afi Et-Daavt}l-Kebry de rivayet etmitir.
Bu hads; kelimesinin cem'i kullanldndan rahmet mnsna geldiini, mfred
kullanlrsa azab mnsn ifde ettiini gsteriyor. Yalnz bu sefer babmzn hadsinde
Hz. Peygamber (S.A.V.) in o rzgrn rahmet olmasn istemesi mkl kalyorsa da
Bundan maksad, bizi bu rzgrla ldrme demektir. Zira bu rzgrlar ldrlm

olsalar, zerlerine baka rzgr esmez. Bu suretle rzgrlar deil, bir tek rzgr olur.
eklinde cevab verilmitir. 313[313]
334/403- (Yine) bni Abbas radyallah anhma'dan rivayet edilmitir ki, kendisi bir
zelzelede alt rk ve drt secde (li ki rek't) namaz klm ve yt namaz byle olur
demitir. 314[314]
Bu hadsi, Beyhak rivayet etmitir. afi de Hz. Ali'den onun bir mislini, son ksmnn
hazfiyle rivayet etmitir.
Rivayet edilmeyen son ksmdan murd cmlesidir. Yukanki hadsi Beyhk (384458),
Sre-i Fussilet; yet: 16.

Sret'z-Zriyt; Ayet: 41.
311[311] Sret'I - Hcr; yet: 22.
312[312] Sret'r-Rm; Ayet: 46.
309[309]
310[310]
Abdullah bni'l-Hris yolundan tahrc etmitir. Buna gre vak' Basra'da bir zelzelede
olmutur.
Ayn hadsi bni Ebi eybe (234) de ksaltma yaparak ayn yoldan rivayet etmitir.
Lfz udur :
bni Abbas kendilerine bir zelzelede drt secde le (iki rek't) namaz kldrm; bu
namazda alt rk yapmtr. Lfzn zahiri, cemaatla kldklarn gsteriyor.
Fide : Ay tutulduu zamanda, tpk gne tutlduu zamanki gibi iki rek't namaz klmak
merudur. Haneflere gre bunda cemat yoktur. Ayr ayr herkesin evinde klmas
mendubdur. Mlklere gre de yle ise de evde cemaatla klmakta bir beis yoktur.
Camide cemaatla klnmas mekruhtur. tilerle Hanbellere gre az farkla ksf namaz
da hsf namaz gibidir ve hkmleri birdir. Bu namazlardan mada, zelzele, yldrm,

iddetli karanlk, iddetli rzgr veya veba gibi hastalklar zuhurunda iki rek't namaz
klmak mendubtur. nk bunlarn her biri Allah Zlcell'n birer yeti olup, isyan
deryasna dalm bulunan kullarn hak yoluna dnsnler diye bunlarla korkutur. Binaenaleyh byle bir hl vukuunda ibdet yolu ile Allah'a rc etmek lzmdr. Nitekim Fahr Kinat (S.A.V.) Efendimiz bir hads-i eriflerinde :
Bu korkulardan bir ey grdnz m hemen namaza ltica edin buyurarak korku

anlarnda namaza iltica etmemizi emir buyurmutur.
Korku namazlarnn ed tarz mutlak nafileler gibidir. Ayr hususiyetleri yoktur. Onlar
evlerde ayr ayr klmak efdldir. Cemat ve hutbe gibi eyler onlarda meru olmamtr.
Korku namazlarna fi-lerle Hanbeller kail olmamlarsa da, zelzeleler devam edip
giderse, Hanbellere gre de iki rek't namaz klmak mendub olur.315[315]
stisk' Namaz Bab
stisk : Yamur dusdr. Bir yerde o yer halkna, hayvanlarna ve ekinlerine yetecek
315[315]
213.
kadar nehir ve dere suyu yoksa, yahut varken bitti veya azalarak yetmez oldu ise, o yer
halkna yamur duasna kmak ve iki rek't istisk, namaz klmak meru bmutur.
Meriyyeti Kitab ve Snnetle sabittir.

Kitabtan delili:
316[316]Rabbinzden
mafiret dileyin. nk o pek mafiretcdir. Sizin
zerinize semy bol yamur halinde gnderir yet-i kermesidir.
Rivayete gre Nuh Aleyhisselm kavmini senelerce hak yola davet ettikten sonra, kavmi
yine kfr ve inadiarmda srar edince Cenab Hak, onlardan yamufu kesmi; kadnlar
dourmaz olmular, bu hl, (krk) yahut (yetmi) yl devam etmi. Nihayet mn etmek
artyla kendilerine bol rzk verilecei ve hallerinin dzeltilecei Ce-nb- Hak tarafndan
bildirilmitir. Bu yetle istidlalin vechi udur : Bizdon nceki kavimlerin eriatlar, bize
de eriattr. Elverir ki, onlar bize Allah veya Resul inkr etmeksizin kssa etmi
bulunsun.
te burada da yledir. Hz. Nh Aleyhisselmm eriatn bizzat Ce-nb-i Hak Kur'n-
Kerm'de kssa buyuruyor, inkr da etmiyor.
Yamur duas; slmiyetten evvel araplarda da vard. bni Askir (499571) u rivayeti
tahric etmitir : Mekke'liiere ktlk isabet etmi. Kurey (Ebu Tlib'e): Y Eba Tlib, bu
vadiye ktlk gel-di.oluk ocuk kuraa tutuldu, gel bir yamur duas yapver! demiler.
Bunun zerine Ebu Tlib beraberinde, zerinden siyah bir bulut alm, gne gibi bir
ocuk, (yani hir zaman Peygamberi Muhammed Mustafa (S.A.V.) onun etrafnda da bir
takm ocuklar olduu halde, duaya km. ocuu alarak srtn Kabe'ye dayam ve
parma ile ocua dayanm. Semda bir pare bulut bile yokmu. Derken teden
beriden bulutlar peyda olmu ve gittike oalarak yle bol bir yamur yam ki, vd
dolmu tam ve her taraf bolluk iinde kalm. Sab-i masum hakknda Ebu Tlb, u
beyti sylemitir:
Hem beyazdr. Yz suyu hrmetine buluttan yamur dilenir. Yetimlerin halaskar, dul
kadnlarn ismetidir, Snnetten delili : Aadaki hadslerdir. 317[317]
316[316]
317[317]
215.
Sre-i Nh; Ayet: 10-11.
/404- bni Abbas radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
SaUdllah aleyhi ve sell&m, (Medine'den) m-ievz, her gnlk elbise giymi, bitkin,
ar ar yrr; nyazkr bir halde kt ve bayram klar gibi iki rek't namaz kld. Sizin
u hutbenizi okumad. 318[318]
Bu hadsi, beler rivayet etmitir. Tirm2/ Ebu Avne ve ibni Hibban onu sahhlemilerdir.
Bz kelimelerin zh : .di Her gnlk elbisesini giyen demektir. Burada maksad,
tevazu gstermek ve muhta olduunu anlat-mak iin. Ziyneti ve giyinip, kuanmay terk
etmektir. Uiptu nuu gstererek demektir.ar alarak, acele etmiyerek
demektir.tezelll ve istekte mbalaa gstererek yani niyaz ederek demektir.
Ebu Dvd (202275)'in rivayetinde denilmi, yani kelimelerin yerleri deitirilmitir.

Ayn rivayette tSzin u hutbenizi okumad cmlesinden sonra Lkin du# nlyz ve
tekbr getirmekte devam ettt.
Sonra bayramda kld gibi iki rek't namaz kld denilerek buradaki namazn duadan
sonra klnd beyn edilmitir.
Musannif merhumun, rivayetinde bu cihet sarih deildir. Bu hadsi; zikredilenlerden
mada, Hkim (321405), Beyhk (384 458) ve Dre Kutn; (306385) de tahric
etmilerdir.
Hads-i erf, yamur duasnda namaz klmann meru olduuna delildir. Bu hususta
mezheb imamlar arasnda ihtilf yok ise de sfat hakknda ihtilf edilmib'1.
Haneflerden mm- zam'a, (80 150) gre asl istiska' du, istifar, ve hamd
senadan ibarettir. Ma-mfh mendub olmak zere yalnz bana herkes iki rek't namaz
klabilir. Bu namazda hutbe falan yoktur. mameyn ile ir mezhib imamlarna gre
yamur duasnda bayramlarda olduu gibi, cemaatla klmak, aikr okumak, ve sonunda
hutbe rd etmek suretiyle iki rek't namaz klmak snnet-i mekkededir. Yalnz
buradaki hutbede tekbrler Haneflerle Mliklere gre istifara tebdil edilir. flerle
318[318]
Hanbellere gre tebdil edilmez. Burada da tekbr alnr mameyn ile Mliklerin delili,
Buhar (194256)'nin rivayet ettii Abbd b. Temim hadsidir.
Bu hadste Reslllah Sattallah aleyhi ve settem, onlara ki rek't namaz kldrd

denilmektedir. Nitekim aada gelen Hz. e hadsi de ayn mny ifde ediyor. Bunlar
Ibn Abbas hadsini te'vil ederek, bu hadsten maksad, namazn sfatn, yani nas
klnacan deil, rek't saysn bayram namazna benzetmektir demilerdir.
Mamafih Dre Kutn (306385)'nin bni Abbs (R. A./dan tahric ettii u rivayet bu
te'vile muarzdr :
O namazda bayramlarda olduu gibi, yedi ve be tekbr alr, ve okur. Vaka bu

rivayetin isnad hakknda sz-
edilmi ise de sadedinde bulunduumuz hads de onu te'yid etmektedir. mm- zam
ise Ebu.Dvud, (202275) ile Tirmiz (200279) nin tahric ettikleri u hadsle istidlal
etmitir :
Peygamber Sallallah aleyhi ve seTlem, denilen yerde du ederek, yamur diledi.Ebu

Avne (316) de sahihinde u hadsi tahric etmitir:
Peygamber SaUallah aleyhi ve settem'e, bir kavm ktlktan ikyet etti. Bunun zerine
:
Dizler (iniz) in zerine kerek: y Rab y Rab deyin;: buyurdular.
Hz. mam'n bu istidlaline kar denilse denilse, yle denilebilir : Evet Reslllah
(S.A.V.)'in yamur duasnda iki rek't namaz kld da sbt bulmutur; bazen klmad
da olmutur. Bunu her ikisi de caiz olduunu gstermek iin byle yapmtr.
bn'l-Kayyim (691751) El-Hedy'n-Nebevv adl eserinde-Reslllah (S.A.V.)'in ka

eit yamur duas yaptm saym; altya karmtr :
a Musallaya km; orada hem namaz klm, hem de hutbe okumutur.
b Cuma gn minberde hutbe okuduu srada yamur duasnda bulunmutur.
c Cuma'dan baka bir gnde Medne- Mnevvere'nin minberi zerinde yalnz yamur
duasnda bulunmutur. Bu rivayette namaz. kld bildirilmemitir.
d Mescidde otururken yamur duas yapm; ve ellerini kaldrarak AHah Zlcell'e

niyazda bulunmutur.
e Mescidin kaps dnda Zevr denilen yere yakn bulunan da yamur duas
yapmtr.
f Gazalarndan birinde mrikler mslmanlardan evvel suyu zaptettikleri zaman

yamur duasnda bulunmutur.
Fahri Kinat (S.A.V.) Efendimizin yapt yamur dualarnn hepsinde yamur yamtr.
Yukarda da arzettiimiz gibi, yamur duasnda hutbe okumann meriyyeti ihtilafldr.
Okunmaz diyenler, bni Abbas (R. A./in Hutbe okumad szyle istidlal ederler.
Okunur diyenler aadaki Hz. ie ve bn Abbas hadsleriyle istidlal ederler. Hutbenin
namazdan evvel veya sonra okunaca dahi ihtilafldr. Ha-neflerden mameyn ile dier
mezheb imamlarna gre namazdan sonra okunur. Bu hutbe mam- Ahmed bni Hanbel
(164241) ile Han-neflerden mam- Ebu Yusuf & (113182) gre bir tek hutbeden
ibarettir. Ve Haneflerle Mliklere gre yerde okunur, Imm- Mu-hammed (135189)

ile mm- Mlik'e (93179) gre hutbe bayram hutbesi gibidir. Ulemdan baklan
hutbenin namazdan evvel okunacana kail olmulardr. Bunlar bni Abbas hadsiyle
istidlal ederler. Namazdan sonra okunur diyenlerse, mm- Ahmed ibni Hanbel, bni
Mce (207275), Ebu Avne (316) ve Beyhak (384458) :nin tahric ettikleri Ebu
Hreyre hadsiyle istidlal ederler. Bu hadste ; Peygamber SallaMah aleyhi ve sellem,
yamur duasna kt ve iki rek't namaz kld. Sonra hutbe okudu. deniliyor. Bu iki
hadsin arasn bulmak iin : Reslllah (S.A.V.)'in balad duadr; amma burada
duaya hutbe denilmi ve bundan sonra ayrca hutbe okunduu rivayet olunmamtr.
Namazn hutbeden nce klndn rivayet eden de sadece o kadarla iktifa etmi;
namazdan evvel du okuyup, okumadn beyn etmemitir deniliyor. Du iin Hz.
Peygamber (S.A.V.)'den rivayet edilmi lfzlar aranr. Reslllah (S.A.V.)'in hangi

lfzlarla du ettiini aadaki hads gsteriyor.319[319]
319[319]
218.
/405- ie radyaMah ariha'an rivayet edilmitir. Demitir k: Halk Reslllah
SaUallah aleyhi ve sellem'e yamurun yamamasndan ikyet ettiler. Bunun zerine
bir minber kurulmasna emir buyurdu. Ve kendisine musallaya bir minber kuruldu.
Halka (yamur duasna) kacaklar bir gn de tayin etti. (O gn) kendisi gnein ziyas
vurduu zaman kt; ve minberin zerine oturdu. Bunu mteakip tekbr ald ve Allah'a
hamd etti. Sonra (yle) buyurdu :
Hakikaten siz beldenizin kuraklndan ikyet ettiniz (amma) hakikaten Ailah da size
kendisine du etmenizi emir etti. Duanz kabul buyuracan da vaad eyledi. Bundan
sonra :
Hamd lemlerin Rabbi, Rahman ve Rahim; kyamet gnnn sahibi Allah'a mahsustur.
Allah'dan baka Allah yoktur. Dilediini yapar. Allah'm, Allah sensin. Senden baka ilh
yoktur. Gan sensin; biz fukarayz; bize rahmetini indir; indirdiini de bir zamana kadar
kuvvet ve kifayet kil. dedi. Sonra ellerini kaldrd ve fa koltuklarnn bey ar yeri
grnnceye kadar (el kaldrmakta) devam ettt. Sonra cemaata srtm evirdi ve ellerini
kaldrd halde cbbesinl evirdi. Sonra cemaata yzn dnd ve (minberden) inerek
iki rek'at namaz kld. Derken Allah bir bulut halketti. Gk grle meye, imek akmaya
balad. Sonra yamur yad. 320[320]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmi; ve : Gariptir. snad iyidir. demitir.
Elbise evirme mes'elesi SaMh-i Buhn'de Abdullah Ibni Zeyd'den rivayet edilmitir. Bu
hadste : Mteakiben du ederek kbleye dnd; sonra ik! rek't namaz kld. Bu
rek'tlarda kraati aikr yapt denilmektedir.
Dre Kutn'nin Ebu Cafer Bkr'dan mrsel olarak rivayetinde: Kuraklk deisin diye
cbbesini evirdi cmlesi vardr.
Hads-i erifin tamam Snen-i Ebi Dvud da yledir :
Sonra Allah'n izniyle yamur yad. Reslllah Salallah aleyhi ve seUem, mescidinin
kapsna gelir gelmez seller akt. Halkn sipere kotuklarn grnce avurt dileri
320[320]
220.
meydana kncaya kadar gld. Ve :
ehdet ederim ki Allah her eye kadirdir. Ben de onun kulu ve Resulym; dedi.
Hads-i erifteki: Ve minberin zerine oturdu cmlesi iin bn'1-Kayym, (691751)
: ayet doru ise, tbirini kullanyor. Ve szne devamla aksi takdirde gnlde
bundan bir ey var. diyor. Yani pheli olduunu ihsas ediyor. Reslllah (S.A.V.) :
Hakikaten Allah da size kendisine du etmenizi emretti. Duanz kabul buyuracan

vaad eyledi demekle
321[321]Bana
du edin; size kabul edeyim.yet-i kermesine ve
keza 322[322]Kullarm sana beni sorarsa phesiz ki ben yaknm. Beni arann dvetine
icabet ederim yet-i cellesine iaret buyurmutur. Bunu mtekib tekbr ald. Ve
Allah'a hamd etti.
demesine baklrsa, hutbeye Besmele ile deil, hamd- sena ile balamtr. Filhakika
Rcsl- Ekrem (S.A.V.)'in hutbelerine hamdden baka bir szle balad hi bir rivayette
zikredilmemitir.
Ebu Dvud (202275) yukardaki hads iin : snad iyidir.
dedikten sonra Medneliler okurlar; bu hads onlara hccettir. der. Halka birgn
tyin etti, denildiine gre yamur duasna kacaklar gn halka birka gn evvelinden bildirmek yerinde olur. Tki hazrlansnlar. Biribirlerine haklar geenler
helllaarak tevbe etsinler. Hanefilerin fkh kitaplarnda: Yamur duasna kmazdan
gn evvel imamn halka gn oru tutmalarn ve mmkn mertebe sadaka
vermelerini hak, hukuk mes'-elelerinden kurtulmalarn, gnahlardan tevbe etmelerini
emretmesinin mstehb olduu beyn edilmitir. O gn Reslllah (S.A.V.) evvel
tertemiz ykanarak her gnlk elbiseler iinde Allah'a keml-i tevzuy-la boyun
bkmdr. Evvel ihtiyarlar, sonra ocuklar sahraya karlar. Hayvanlar karmak bile
mstehptr.
Ben srail'e ait nakillerde Bir cematin yamur duasna kt, fakat ilerinde bir tek
s bulunduu iin kendilerine Allah tarafndan yamur haram klnd rivayet olunur.
Hadsteki ^- |j tbiri
321[321]
322[322]
Sret'l-M'minn; yet: 60.

Sret'l - Bakare; Ayet: 186.
insanlar demektir ki, mslim ve gayri mslim btn insanlara mm ve mildir. u
halde gayr msumleri de yamur duasna karmann meru olduuna dellet ederse de
mes'ele ihtilafldr. Bzlarna gre kendi kiliselerine veyahut sahraya karlarsa men
edilmezler. Dier bzlarna gre hibir vecihle yamur duasna kmalarna msaade
edilmez. Zira bu du rahmet insin diye yaplr. Kffra ise rahmet deil, lanet iner. Kemal
ibni Hmm (788861) Feth'l-Kadr adl eserinin stiska Babnda : Gayr
mslimlerin yalnz bana yamur duas yapmalarna msade edilemez. nk onlarn

dusyla yamur yamak muhtemeldir. Bu takdirde avamn zayf imanl olanlar fitneye
dr olur demektedir.
Hads-i erf, du ederken el kaldrma, yamur duasnda ise bann hizasna kaldrarak
mbalaa gstermeye dellet ediyor. Du ederken el kaldrmak bir ok hadslerle

sabittir. Hatt el-Mnzir (656) bu hususta bir cz tutan bir eser tasnif etmitir.
Nevev (631676) : Bu bbda sahihinde yahut bunlardan birinden otuz
kadar hads topladm diyor.Bunu E-Mhezzeb erhinde in sonunda zikretmektedir.

Vaka Hr. Enes'den rivayet edilen bir hadste yamur duasndan maada hi bir yerde el
kaldrlma-yaca beyn ediliyorsa da bundan murd, hi kaldrmamak deil, kaldrmakta mbala gstermemektir.
Elbisenin evrilmesine gelince : Elbisesinin sa tarafn sol omuzuna, sol tarafm da sa
omuzuna koymakla olur. Nitekim Bu-hri (194256) ile bni Mce (207275) 'nin ve
bni Hzeyme (223311)'nin rivayetlerinden de bu anlalyor. Ebu Dvud, (202275)
'un rivayetinde yle denilmitir :
Sa yakasn sol omuzuna; sol yakasn da sa
omuzuna koydu mm- Ahmed ibni
Hanbel (164241)'in tahric ettii bir hadste Cemat da Reslflah Sallattah aleyhi
ve selem ile birlikte elbiselerini evirdiler denildiine gre imamla birlikte cematin da
elbise evirmesi meru olmak gerekirse, de mes'ele ihtilafldr. Haneflere gre cemat,
elbiselerini evirmezler. Zra kendilerine Siz de evirin diye emir buyurduu nakil
edilmemitir. Binaenaleyh bu i imama mahsustur.
ir mezheblere gre cemat da elbiselerini evirirler. Elbiselerin evrilmesi kbleye

kar dndkleri zamandr. Zra Mslim'in (204261) rivayetinde :
Reslllah Sallalah aleyhi ve selen, du etmek istedikte kbleye kar dnd ve
abasn evirdi. denilmektedir. Buh-rde de bunun gibi bir rivayet vardr.
Hads-i erif istisk namaznn iki rek't olduuna da delildir ki; Cumhur ulemnn
mezhebi budur. kier rek'tta selm vermek artyla drt rek'ttir diyenler de vardr.
Fakat bu kavi zayftr. nk Hz. Peygamber (S.A.V.)'den sabit olan iki rek'ttr.
Tahvil kssasnda ad geen Abdullah, Abdullah bni Zeyd El-Mz-ndir, bzlar
vehmederek onu ezann rvsi olan Abdullah sanmlardr. Halbuki o baka, bu bakadr.
Hadsteki den sonra BhrVde cbbesni evirdi. Dier bir rivayette denilmitir.
Mn ayndr.
Buhar yle diyor: Sfyan dedi ki, bana da Mes'udi haber verdi. Ebu Bekir'den duymu;
sa sol zerine koymu dedi. bni Huzeyme nin rivayetinde de Solu da sa zerine
ziydesi vardr. Elbise evirmenin hikmetini tyin hususunda ulem ihtilf etmilerdir.
Musannif merhum aadaki hadsi rivayet etmekle bu ihtilfa iaret etmitir. Hads-i
erif istiska' namaznda kraatin aikr olacana delildir. Aikr okuma mes'elesi
BuhrVnin baz rivayetlerinde vardr. bni Battal (444) bu hususta icm olduunu nak-
leder. Bzlar bundan, istiska' namaznn yalnz gndz klnaca mnsn karrlar.
Ve Gece klnacak olsayd gndz klnd zaman gizli, gece klndkta sesli okunurdu
derler.
Cbbe evirme hakknda tbn'l-rbl (468543) : Bu cbbe evirmesi Peygamber
(S.A.V.) ile Rabbsi arasnda bir emaredir. Kendisine : Hlin deimek iin cbbeni
evir denilmitir; diyor. Fakat buna itiraz edenler: Byle denildii nakle muhtatr.
diyorlar. bnii'J-rb Elbise evirmek tefel iindir; diyenlere: Faln art, ona niyet
etmemektir diye itirazda bulunmutur. Musannif merhum : Tefe'l hakknda rvileri

mutemed bir hads vrid olmutur. der. Feth'l-Br de bu hadsi Dre Kutn (306
385) ile Hkim (321 405)'in Cafer ibni Muhammea"'den, o da babasndan, o da
Cbir'den iitmi olmak zere tahric ettiklerini syler. u halde hads mevsuldur. Zra
Muhammed ibni Ali Hz. Cbir'le bulumu ve ondan hads rivayet etmitir. Yalnz
Musannif: Dre Kutni bu hadsin mrsel olduunu tercih etmitir. dedikten sonra Zan
ile sz sylemektense, bu hadsle amel etmek herhalde evldr diyor.323[323]

/406- Enes radyallah anft'den rivayet edilmitir ki: Bir adam, cuma gn.
Peygamber SaUaUah aleyhi ve selem ayakta hutbe okurken mescide girmi ve : Y
Reslellah, mallar helak oldu. Yollar kesildi (ne olursun) Allah Azze ve Celfe'ye du
ediver; bize yamur ihsan etsin; dedi. Bunun zerine Salallah aleyhi ve selem ellerini
kaldrd: Sonra :
Allah'm bize yamur ver. Allah'm bize yamur ver; dedi ve hadis (in geri kalan ksmn)
i zikretti. Bu hadiste yamurun bindirilmesi iin du da vardr. 324[324]
Hads, mftefekun aleyh'tir. Sahihi Mslim'de hadsin tamam yledir:
Enes demitir ki : Vallahi gk yznde ne bir bulut, ne de bulut paras gryorduk.

Seli' ile aramzda da bir ev veya arsa yoktu, demistir k: Hemen onun arkasndan kalkan
gibi bir bulut belirdi (bu bulut) semnn ortasna geldii vakit yayld. Sonra yamur
boand. Enes demitir ki : Vallahi br hafta gnei grmedik. Nihayet ertesi cuma gn
Rcslllah (S.A.V.) ayakta hutbe okurken o kapdan br adam girdi ve :
Y Reslallah btn mallar helak oldu. Yollar kesildi. mdi Allah'a du et de u yamuru
bizden kessin dedi. Enes demitir ki :
Bunun zerine Resllfah Sallalah aleyhi ve sellem ellerini kaldrd, sonra :
Y Rab, zerimize deil, etrafmza.... Y Rab dalara, tepelere, vadi ilerine ve
ormanlara, dedi. Enes demitir ki: Derhal yamur dindi ve biz de gnete yrmeye
ktk. erik demitir ki : Enes ibni Mlik'e o adam ilk gelen mi di, diye sordum;
bilmiyorum dedi.
Musannif: Bu gelen zatn ismine Enes hadsinde mttal olamadm diyor.

323[323]
223.
324[324]
Bzlarna gre bu zat, K'b ibni Mrre'dr. Harice bni Hsn b. Huzeyfe el-Fezar'dir
diyenler de olmutur,
Buhri'rnn rivayetinde cmlesinden sonra cemat da ellerini
kaldrdlar denildii gibi, yerine tbiri vrid olmutur. Mn hep birdir.
Mallarn helaki, hayvanlarla tarlalara nm ve mildir. Yollarn kesilmesi ya sellerin

mtemadiyen akmasndan, yahut develer yiyecek bulamad iin zayf derek yola
gidemediinden veya halkn elindeki yiyecek tkendii iin pazarlara gtrecek bir ey
kalmadndandr.
Hads-i erf, yamur ok yad zaman dinmesi iin du edilebileceine de dellet

ediyor. Buhar (194256) buna ayrca bir bt> tahsis etmi ve bu hadsi oraya
dercetmitir. mm-% afi (150204) Miisned inde Muttalib b. Hantab'dan mrsel

olarak u hadsi tahrc etmitir:
Peygamber SaTlaJlah aleyhi ve sellem, yamur yaarken :
Allah'm rahmet yamuru ver; azap, bel ve ykp batrma yamuru deil, Allah'm,
dalara ve ormanlara... Allah'm! zerimize, deil, etrafmza... derdi. 325[325]
539/407- Enes radnjaUal a??7'den rivayet edildiine gre mer radnjallah anl,
yamursuz kaldklar vakit Abbas ibn Abdlmuttalb (i vesile ittihaz etmek surety) le
yamur duas yapar ve: Allah'm senden peygamberimiz hrmetine yamur dilerdik;
derhal verirdin. imdi de senden peygamberimizin amcas hrmetine yamur istiyoruz;

bize yamur ihsan et! der. Hemen kendilerine yamur gnderilirdi. 326[326]
Bu hadisi, Buhr rivayet etmitir.
Abbas (R. A.) da yle demitir:
Y Rab, phesiz gkten hi bir bel inmemitir ki, bir gnahtan dolay olmasn, ve (bu
bel) tevbeden baka br eyle defolmamtr. Filhakika u kavm, peygamberine

325[325]
226.
326[326]
yaknlm dolaysyla benim (vastam) le sana tevecch etti. ite gnahkr ellerimiz... ve
ite sana tevbekr alnlarmz: mdi bze yamuru ihsan et!; Bunun zerine sem dalar
gibi boand; t ki yeri bereketlendirdi.
Bu hadsi, Zbeyr bni Bekkr El-Ensb- da tahric etmitir. Bu zt ayn hadsi Ibn
mer (R. A.)'dari da tahric eylemi ve mer (R.A.)'m Ramde ylnda Abbas (R. A.)'
vesile ittihz ederek yamur duas yaptn anlatmtr. Ramde : Souktan helak olmak
demektir. Hicretin 18. ylnda iddetli kuraklk olmu ve yeryz yamur-suzuktan

deta toz toprak hline geldii iin o seneye Ramde yl denilmitir.
Bu kssada hayr ve salh sahibi insanlar vesilesiyle efaat dileme nin caiz olduuna Hz.
Abbas (R. A.)'\n faziletine, mer (R. A.)n tevzuuna dell vardr.327[327]
/408- Enes radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Bz Peygamber
SaTlallah aleyhi ve settem ile beraber olduumuz halde yamura tutulduk. Reslllah
Salallah aleyhi ve settem, hemen elbisesini at Hatt elbisesine yamur isabet etti. Ve :
O, Rabbinden yeni geliyor; buyurdular. 328[328]
Buhr (194256) buna dir bir bb yapm ve Enes hadsini orada zikretmitir.
ibaresinden murd: Yamurdur:
O Allah'n yeni halk ettii bir eydir. Binaenaleyh kendisiyle teberrk etmeye deer.
demektir.
Hads-i erf, yamurla teberrk etmenin mstehp olduuna delildir. 329[329]
/409- ie radyallah anh'dan rivayet edildiine gre : Reslllah Salallah aleyhi
327[327]
227.
328[328]
329[329]
ve setlem, yamuru grdkte :
Allah'm! Bardaktan boanrcasna fideli (yadr) derdi. 330[330]

Bu hadsi eyheyn tarc etmitilerdir.
Musannif burada deti hilfna hareket etmitir. Zra byle yerlerim de mtfefekun aleyh
derdi. Hadsteki kelimesi nin sfatdr. Ve ihtiraz br kayttr.Bununla zararl yatan

ihtiraz olunmutur.331[331]
/410- Sa'd radyallah a-nft'den rivayet edildiine gre: Peygamber Sallallah aleyhi
ve sellem, yamur isterken :
Allah'm, bize kesif, pek grltl, bardaktan boa-nrcasna inen, imekli bir bulut
kaplat. Ondan bize irili ufakl yamur tanelerini
sahibi! diye du etmitir. 332[332]
aralksz
yadr! Ey Cell ve kram
Bu hadsi, Ebu Avne 333[333] sahihinde rivayet etmitir. Ktkt : Yamurun en ufak
333[333] Ebu Avne : Yakup b. tshak b. brahim b. Yezd elNistour ve ts-fern Hads imamlarndandir.
Eserinin ad El-Msned's Sahih'l Mahre l Kitabi Mslim ibnl Haccac tr.
330[330]
331[331]
imam hafz Ebi Avne ilm-i hads'de kendi zamannn Horasan, ran, Irak, Suriye, Hicaz ve Msr'daki byk
imamlardan hads okumutur. Hocalar arasnda, am'da : Yezd b. Muhammed b. Abdssmed, ismail b.
Muhammed b. Kyrd, uayb b. shak. Msr'da; Yunus b. Abdll ve kardeinin olu Ibni Vehb, imam
M'zeni, imam Rebi ve oullar Muhammed ve Saad. Irak'da: Sdan b. Nasr, Hasen-iz Zfern, {ayn
zamanda byk mverrih) mer b. ebete ve dier imamlar. Horasan'da ; imam Mslim'in stad
Muhammed bin Yahya el-Zehl, mam Mslim ibnl Haecac ve Muhammed b. Rec essnd. El-Cezire Musul
ve civarnda da : Ali bn Harb'den ilm-i hads okumutur. Kendisinden de Ebu Bekril Ismil, Ahmed b.
Aliyl Rz, Ebu Ahmed Ali ve Sleyman't Tabern hads rivayet etmiglerdir.
mam Ebi Avne 5 defa haccetmitir. mam- Ebu Abdullah Hkim hakknda diyor ki : O, hads limlerinin
byklerinden ve hadslerin tesbiti iin slm dnyasn en ok dolaanlardandr
316 H. senesinde irtihl etmitir. Kabri Isferin'dedir. Kabrinin yaknnda Tayk kelm imamlarndan
Ebu shak tsferin'nin de kabri vardr. En byk seri olan Msned i gayet kymetli ve ndir bulunur bir
kitap ken Haydar-bd ehrinde kurulan Diretl Maarifl Osmaniyye adndaki slm neriyat -encmeni
damlasdr. Onun byne rzaz; onun byne de ta derler. tbirleri Kur'n-

Kerm'de de vardr.
Bu kelimeler sfattrlar. Bzlar bunlar : Bakalarna mutlak: srrette muhta olmayan
ve fadl- tam sahibi diye tefsir ederler. Bz mfessir-ler de : Sammi ve muhlis kullarna
ta'zim ve ikram eden AHah diye tefsir etmilerdir.
Ne olursa olsun Cell ve ikram Allah Tel'nn en byk sfatlarndandr. Bundan
dolaydr ki Resul Ekrem (S.A.V.) Y Zel celi-i ve'l-ikram; demeye devam edin
buyurmutur. Rivayete nazaran Hz. Peygamber (S.A.V.) namaz klarken diyen bir ztm
yanndan gemi ve ona Muhakkak namazn kabul edildi demitir.334[334]
/411- Ebu Hreyre radyallah anft'den rivayet edildiine gre: Resfllah

Sallalah aleyhi ve seTlem, yle buyurmulardr:
Sleyman (A. S.) yamur duasna kt ve srtst yatarak ayaklarn semya kaldrm
br karnca grd. Karnca: Y rb Biz senin mahlktndan bir takm mahlklarz. Senin
suyundan mstani deiliz; diyordu. Bunun zerine Hz. Sleyman (yanndakilere)
dnn muhakkak sizden bakasnn duas sebebiyle sulandnz, dedi. 335[335]
Bu hadsi, mam Ahmed rivayet etmi, Hkim de onu sahhlemitir.
Hads, yamur duasnn eskiden meru olduuna delildir. Bundan hayvanlarn da

yamur duasna karlmasnn mstehp olduu, onlarn da Allah' bilecek ve
zikredecek, ondan hacet dileyecek kadar idrakleri bulunduu anlalmaktadr.
Hads-i erf : Hi bir ey yoktur ki, Rabbsinin hamdiyle tebih etmesin .Lkin siz
onlarn tebihini anlamazsnz yet-i kermesine muvafktr. 336[336]
tarafndan mevcut nshalar karlatrlarak, doru ve tenkili bir "basks 1363 H. senesinde yaplmtr.
R. Aleyh.
/412- Enes radyallah anh'den rivayet edildiine gre: Pey gamber Salallah aleyhi
ve seem, yamur duas yapm ve avule nnn srt ile semya iaret etmitir. 337[337]
Bu hadsi, Mslim tahric etmitir.
Bu hads-i erf, du ile belnn giderilmesi istenildii zaman avularn srt semya
evrilerek; bir eyin vcd bulmas veya verilmesi istenildikte ise, avularn ii semya
evrilerek el kaldrlacana delildi. Nitekim bu husus Hatab b. Es'Sab'in babasndan
rivayet ettii u hadste aktr:
Peygamber
Sallallah aleyhi ve settem, bir ey istedii zaman avularnn ini; bir
eyden (Allah'a) snd zaman ise avularnn dn semya evirirdi.bni Abbas

(R.A.yan:
a li^kj
AMah'dan avularnzn iiyle dileyin; d ile stemeyin. dedii rivayet
olunuyor. Vaka bu hads zayftr. Amma yine de Enes hadisiyle aralan bulunmu ve :
bni Abbas hadsi istek haline mahsustur denilmitir.
Rabet ve korku hallerinde bize dua ederler yet-i kermesi dahi, rabette avularn
ii; rehbde avularn d semya kaldrlr diye tefsir edilmitir. 338[338]

Yni Giymesi Hell Ve Haram Olan Elbise Bab
/413- Ebu Amri'l-E'ri 339[339] radyallah anft'den rivayet edilmitir. Demitir k:

Reslllah SaUatlal aleyhi ve sellem :
339[339] Ebu Amir El dullah b. Hni, bazrtannea Abdullah h. Vehebdir. ntir. Hazreti Eb Amr am'da
yerlemi ve AbdmmeUkbin tine kadar yâm*r. H, Ebu Musa El-E^ri'nin amca, bu z dk o zt
Keslllah (S.A.V.)'in salnda Hneyn harbi gnnde gehd migtir. smi Ubeyd bin Sleym'dir.
337[337]
338[338]
Muhakkak mmetimden bir takm kavimler gelecek, zina ile ipei hell sayacaklar;
buyurdu. 340[340]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Asl Buhr'dedir. Buhar (194256) bu hadsi
talik suretiyle tahric etmitir. Hads-i erf ipek elbise giymenin haram olduuna delildir.
nk nn mns, haram hell sayarlar demektir. kinci hadste bu bbda sarahat
olduu grlecektir. Yine bu hadste haram olan bir eye mubah muamelesi yapmann
insan mmet olmaktan karmayacana dellet vardr. Maamfh San'n (1059

1182) bu kavli zayf bulmakta ve: Eer bir kimse br haram istihll eder, yani onun hell olduunu itikat eylerse, phesiz ki o eyin haram olduunu haber veren Peygamber
(S,A.V.)'i yalanlam olur. Ve o eye hell demesi Peygamber (S.A.V.)'in szn red ve
tekzip olur. Peygamberi tekzip ise kfrdr.
Ebu Amir El Ear (R. A.: smi ihtilafldr.Bazlarna gr e Ab- bdllh h
Vhbdir
Binaenaleyh hadsi te'vil etmek ve byle bir kimseye mmet demesi haram hell tikd
etmezden ncedir. tikddan sonra mmet olmaktan kar; demek icp eder. Burada
mmet sznden, mmeti daveti kasdetmek de sahih olamaz. nk byleler! yalnz
zina ile ipei deil, Hz. Peygamber (S.A.V.)'in haram kld her eyi hell sayarlar
demektedir.
(stihfaf) i hell tikd etmek mnsna alrsak, San'nt'nm dedikleri dorudur. Zra
haram hell tikd eden kimsenin kfir olacanda ihtilf yoktur. Fakat bu kelimeyi hell
tikd etmek deil de, bir eye hell muamelesi yapmak, onu hellm gibi tutmak
mnsna alrsak, kfir olmak icap etmez. nk haram hell tikd etmek deildir.
Burada bu mnnn kasdedildii anlalmaktadr.
kelimesini Hmeyd ile bn'l-Esir341[341] (544606) eklinde rivayet etmilerdir. Haz,
slm dininin hayrl evld sadaka-i criyedir hkmne mazhar olanlardan bir de bn'l-Esirlerin
babasdr. olu da imam derecesinde byk lim olmutur. Ne mutlu byle babaya. te o olundan
bir olan mara hafz Mecdddn tbnU'1-Esr": Ebu-s, Sa'ddt Mbarek b. Ebi'l-Kerem Muhammed b.
Muhammed b. Abdlkerm b. Abdlvhd E' eybn knyesi ile mruf lbn'1-Esr Cezer ve Msul byk
slm limlerinden biridir. Cezre-i mer denilen Musul civarndaki Dicle nehrindeki adackta 544 H.
1149 M. de domutur, llm- Nahv'i tbn Dehhan'dan ve Mekki b. Reyyn'dan okumutur, lm-i hadisi'de
Yahya b. Sdn'l Kurtub ve Hatibtil Musul Ebtil faal Ab-durrahman b. Ahmed'iid Tsi'den ve Badat'ta
bulunduu zamanlar da tbni Kelb'den tahsil ve istm eylemitir. Kendisinden de Fahr bin el-Buhr
340[340]
341[341]
ibriimden yaplma bir nevi elbisedir.
Onu noktasz ve ile eklinde zapteden Ebu Musa'dr. bn'l-Esr En-Nihye- nm
eserinde : Bu hadsde tarklerinin muhtelif olmasna ramen mehur olan birinci

kraattir der. Yan (haz) okunacak demek ister.
Eer hadsten murd bu mn ise o zaman harr kelimesini har zerine atfetmek mm
has zerine atf kabilinden olur. Zra haz ipein bir nevidir. Bazan ipekle yn
kartrlarak dokunan kumalara da haz derler. Fakat burada murd o kuma deildir.
nk o kumalar giymek helldir. Ebu Dvud (202275)'un Abdullah ibni Sa'd'dan

tah-ric ettii u hadsi bu mnya almak icap eder :
Abdullah ibni Sa'd dediki Buhr'da beyaz bir kafir zerinde siyah ipekli sark sarm
bir adam grdm. Bunu bana Reslllah (5.A.V.) giydirdi; dedi.
Ayn hadsi Nes (215303) de tahric etmi; Buhar sde zikrederek gemitir. Hlis
ipek olmayan kumalarn hangisinin giyi-lebiecei aadaki nc hadste
Allme Kediddn Muhammed b. Muhammed b. er Ked el- Kagar ve ihb- Kuvs hads tahsil etmi ve
istm eylemilerdir.
En byk ve tslm lemine hizmet eden eseri : Cmi-l usl fi ehds-I Resul adndaki Ktb- Sitte
ile imam Mlik'in Muvatt n iine alan kitabdr. kinci eseri Kitb'l insaf f'l Cem'i beyn-el Kefi velKesf dr. Bu kitap imam Ebl Kasm Mahmu ez- Zimaheri'nin ve tmm- Sleb'nin tefsirlerinin tertib
tanzim ve tenkhinden meydana gelmi ok kymetli bir tefsr-dir. nc eseri En-Nihye f garbl
Hads Hadsle uraan her mdak-kik'n bavurmadan edemiyeeei ok kymetli bir hads sthlhlar
kitabdr. Drdnc eseri de Kitabu f'l Ayy f erh-i Msned'il fyy. smi mnsna mutabk pek
kymetli bir kitaptr. Beinci eseri Kitb'l Mustafa vel* muhtar f ed'iyeti vel'ezkr adl imm Nevev'nin
Hisn'l hain i vadisinde pek kymetli bir eserdir. Altnc eseri hocas Ebi Muhammed Sid bin el-Mtib4rek b. Dehbn'm Fusl adndaki nahiv kitabna EI-Bed' ad ile yazd erhtir.
Bidyet-i mrnde Musul Atabekleri'nin hizmetinde bulunmuken sonradan kendine nzul isabet edip
hizmetten inzivaya ekilmi eserlerini orada yazmtr. H. 606 senesinin Zilhiccesinin sonu perembe
gn 63 yamda olduu halde irtihl-i dr- beka eylemi ve Derb- dirc denilen mahallesindeki evine
defnolunmugtur. Vasiyyeti zerine hanesi bdenf& Bibt ve tekke olarak kullanlmtr.
Mecdddn'in k olan tbn'1-Esr Izzddn de El-Kmil adndaki 10 ciltlik byk islm ve dnya
tarihinin mellifidir. Ayrca hads tetkikat bakmndan ok kymetli bir kitap olan sd-J gbe f temyz
is-Sahbe-adnda Sahbe-i kirm'm hayatlarm alfabetik sra ile bir kamus hlinde yazmtr. Tarihi ise
garb dillerine evrilmi asl ile birlikte baslmtr. bni Esr tzzddn 555 H. 1160 M. de dog-mu.
630 H. 1234 M. de Musul'da lrti-hl eylemitir. nc kardeleri olan Ziyeddn ise 558 H. 1163
M. de domu 637 H. 1239 M. Badat'ta irtihl eylemitir. Byk slm hkmdn Selhaddn-i
Eyyb'nin kitabet hizmetinde buluumutur. Resm kitabet ve diplomasi'ye ait Mneat rneklerini
gsteren EI-Mesel-s ir ti adb-fe ktib-i ve-ir adndaki rnek kitab pek mehurdur.
grlecektir. 342[342]
/414- Hzeyfe radyaUdh anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah
Satlallah aleyhi ve sellem, altn ve gm kaptan yiyip imemizi ve ipekli ile kaln ipekli
giymemizi ve zerine oturmamz yasak etti. 343[343]
Bu hadsi, Buhr rivayet etmitir.
Hazreti Hzeyfe bni Yeman (R. A.)'dan rivayet edilen bu hads, kitabmzn birinci
cildinde (kaplar bab) nda u lfzlarla gemiti
Reslllah Sallallah aleyhi ve selem :
Altn ve gm kaplardan imeyin; onlarn sahanlarnda yemek yemeyin. Zra o kaplar

dnyada mriklerin, ahirette sizindir, buyurdular.
Binaenaleyh, burada Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, yasak etti demekle ayn
hadsi kasdetmitir.
Bir eyden nehy, yani yasak etmenin hkm, o eyin haram olmasdr. Filhakika altn ve
gm kaplarn hkm yukarda (kaplar) babnda gemiti. pee gelince :
Cumhur ulemya gre, ipek elbise giymek kadnlara mbh, erkeklere haramdr. Kad
yz (476544) bz kimselerin ipei mubah grdn hikye etmitir. Mmfh
sonralar haram olduuna icm vki olduu syleniyor. Lkin Musannif merhum
Feth'l-Bri- de yle diyor : Ashab kiramdan bir cemaatla daha bakalarnn ipek
giydikleri rivayet edilmitir. Ebu Dvud diyor ki: pei sahabeden yirmiden fazlas
giymitir. Bunu onlardan bir cemaattan bni Ebi eybe rivayet etmitir. Filvaki bni Ebi
eybe Ammar ibni Ebi Ammar tarikiyle u hadsi tahric etmitir :
Dedi k, Mervan ibni Hakem'e haz'den yaplm bir takm cbbeler geldi ve onlar
342[342]
233.
343[343]
234.
Reslllah (S.A.V.)'in ashabna giydrverd. Bundan sonra musannif : En dorusu haz

kelimesini erii ipek, arkac baka eyden olan elbisedir; diye tefsir etmektir diyor.
Bzlarna gre ipekle yn kartrlarak dokunan eye (haz) derler. Bir takmlar : Haz
bir hayvandr. Onun ynnden yaplan elbise yumuak olduu iin elbiseye de haz ad
verilmi. Sonra ipekle kartrlana da haz denilmitir. diyorlar. Elhasl : Ebu Davud'un
rivayet ettii hadste zikri geen sahbe- Kiramn giydikleri ipek, cbbelerin hlis ipek
deil, byle kark dokuma olmalar muhtemeldir.
Bir de sz gemektedir ki, bunun iin Rfi (627) : tmamlarca ipekten ma'duttur.
der. Bundan dolay onu erkeklere haram klmlardr. Maamfh Ibn-z-Zbeyr (R.
A.)'&n Mslim (204 -2^1)'in tahrc ettii bir hadste yle denilmektedir :
Ibn'z-Zbeyr hutbe okumu ve demi ki : Kadnlarnza ipek giy Girmeyiniz. nk

ben mer ibn Hattab' : Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem, ipei giymeyiniz
buyurdular; derken ittim.
Anlalyor ki, bn'z-Zbeyr hadsin ummu ile amel etmitir. u kadar var ki, sonralar
kadnlara ipek elbise giymenin hell olduuna cma- mmet vuku bulmutur. Erkek
ocuklara gelince :
Ulemnn ekserisi: mmetimin erkeklerine haramdr. hads-i erifi mucibince onlara
da ipek ^giydirmek haramdr derler. Haneflerden mm- Muhammed (135 189) ile
filerden bzlarna gre ocuklara bayram gnlerinde ipekli giydirmek caizdir. nk
ocuklar mkellef deildirler. Bayramlardan gayr zamanlarda giydirilip giydirilmemesi
hususunda vecih rivayet olunur ki, bunlarn essh yine caiz olmaktr.
Db : pein kalnna derler. Binaenaleyh dbc harrin zerine atfetmek, hass nm
zerine atf kabilindendir. Hads-i erf ipek zerine oturmaktan da nehyediyor. Ancak
Musannif Feth'l-BH de : Buhr ile Mslim Hzeyfe hadsini bu yoldan baka bir
tark ile de tahrc etmilerdir ki, o rivayette yni zerine oturmaktan yasak etti,
ziydesi yoktur. dedikten sonra szne devamla : Bu hads, ipek zerine oturmak
memnudur diyen Cumhur'a kuvvet-i bir delildir diyor.
pek elbise giymek drt mezhebe gre yle hlsa edilebilir :
1 Haneflere gre: Erkeklere ipek elbise giymek haramdr. Yalnz drt parmak
geniliinde ipekle, erii ipek, arkac baka ipektert dokumalar giyebilirler. Harplerde
ise mameyn'e, gre halis ipek giymek caizdir. pekli dek yayg ve saire zerine
oturmak ve dayanmak; ipekten perde yapmak caizdir.
2 fiere gre: Erkeklere ipek elbise giymek haram olduu gibi, ipek zerine oturmak
ve dayanmak da haramdr.Ancak ipein zerine pamuk vesireden yaplan bir perde
konulursa, oturmak ve dayanmak caiz olabilir. Hatt giyim eyasnda ipein zerine
baka bir eyden yaplma astar dikiimezse giymek caiz deildir. Bu bbda hlis ipekle
ekserisi ipek olan kuma arasnda bir fark yoktur. Yalnz zarurette pek giymek caiz olur.
3 Hanbellerden rivayet edilen mehur kavle gre : pek zerinde uyumak, oturmak ve
ipee dayanmak, ,cndan perde vesaire yapmak, haramdr. Yalnz kbeyi ipekle kaplamak
helldir.
4 Mliklere gre : Bir eziyetten veya hastalktan dolay bile olsa ipekli giymek,
zerine oturmak, dayanmak hatt zerine baka bir ey yaymak suretiyle de olsa caiz
deildir. Yalnz bzlarna gre zerine oturmak ve dayanmak mbahdr. Pencere
perdesi yapmak bilitti-fak caizdir. Kadnlara ise giymesi hell olunca, zerinde oturmak
vesaire evleviyetle ve her mezhebe gre helldir.
pein niin haram klnd hususunda iki kavi vardr :

a Byklenme ve bbrlenmeye sebep olduu iin;
b Ziynet ve refah elbisesi olduu iin haram klnmtr. Halbuki ziynet kadnlara
yarar. Erkee yaraan merd ve cesur olmaktr. 344[344]
/415- mer radydllah tmfe'den rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

Sallallah aleyhi ve sellern, ipek giymeyi yasak etti. Yalnz ik parmak, yahut veya drt
parmak miktar mstesna. 345[345]
344[344]
236.
345[345]
Bu hads, mttefekun aleyt'dir. Lfz Mslim'indir.
Musannif merhum hads-i erifte geen kelimesinin tahyir ve tenv'i iin olduunu
sylemektedir. Bu hadsi
etmitir:
bni Ebi eybe (234) yine bu yoldan u lfzlarla tahrc
phesiz ki ipek ya yle, ya yle olmaktan baka ie yaramaz. yani iki parmak, yahut
veya drt parmak demek istemitir. Bzlar, maksad her bir (yen) de ikier parmak
olabilir demektir, demilerse de bu te'vili Nes (215-303) nin rivayeti reddeder:

Kaln ipeklide bir yerde drt parmak miktarndan bakasna ruhsat vermedi.
te Cumhur ulem'nn mezhebi de budur. mrn- Mlik'ten bir rivayete gre bu drt
parmak miktar dokunulmu da olabilir, o yere yaptrlrsa da olabilir. Bzlar ruhsat
parmak miktar ile, tahdid ve takdir etmilerse de sadedinde bulunduumuz hads

drt parmak miktarnda nasstr. 346[346]
/416- Enes radyatlah anft'den rivayet edilmitir ki: Peygamber Sallallah aleyhi ve
seTtem, Abdurrahman ibni Avf le Zbeyr'e kendilerinde bulunan bir kantdan dolay
pek gmlek ile sefer etmeleri iin ruhsat vermitir. 347[347]
Bu hads, mttefekun aleyh'tir.
bir nevi uyuzdur. Fakat burada zikir edilmesi kayt olarak deil, misl olmak zeredir.
Hadsin bir rivayetinde Hz. Abdurrahman ile Zbeyr (R. A.) Peygamber (S.A.V.)'e bitten
ikyet etmiler; kendilerine ipek gmlek iinde harp etmek iin ruhsat vermitir.
Musannif Feth'l-Br de : Bu rivayetlerin arasn cem etmek iin kant bitten hsl
olmutur denilebilir. Ve bu suretle illet kimi sebebe kimi de sebebin sebebine nisbet
edilebilir. diyor. Kant ve emsali zrler sebebiyle ipek elbise giymenin-caiz olup
olmayaca ihtilafl bir meseledir. Taber (224310) : Kantdan dolay giyilmesine

346[346]
237.
347[347]
ruhsat verilmesi, ondan daha byk bir eziyeti, mesel : Silh karlamak gibi bir eyi
kasdettii zaman da giymenin caiz olacan gsterir. diyor. Caiz grenler, yalnz sefer
halinde-deil, her yerde tecviz etmilerdir. filerden bzlar yalnz sefer haline
mahsus olmak zere cevaz vermilerdir.
Kurtub : Bu hads caiz deildir diyenlerin aleyhine delildir. Ancak meselenin Zbeyr ile
Abdurranman'a has olduu iddia edirilse o baka. Fakat bu iddia sahih deildir
demitir.
mmn-% Mlik (93179) ile Ebu Hanfe (80150) ipek giymenin mutlak surette caiz
olmadn kaildirler. Kantdan dolay ipekli giymenin hikmeti, bazlarnca ipein

soukluudur. Fakat bzlar buna itiraz etmi; ipek souk deil, scaktr. Dorusu
buradaki hikmet ipekteki bir hassadr demilerdir. 348[348]
/417- Ali radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Peygamber SaUalah
aleyhi ve selem, Bana ipekli bir hlle giydirdi. Ben de onunla (sokaa) ktm. Ve
Peygamber SaUalah aleyhi ve seUem/n yzndeki gadab grdm de hemen onu

kadnlarmn arasnda paylatrdm. 349[349]
Bu hads mttefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir.
izgili yahut ipekli elbisedir tmm- Halil'e gre arapada vezninde siyer, hvel ve
ineba gibi birka kelimeden baka kelime yoktur. Burada siyer, hlleye sfat yaplmtr.
Baka rivayetlerde hlle kelimesi siyer'ya muzaf olarak okunmutur ki daha gzeldir.
Hlle : Entari ve kaftandr. Ibn'l-Esr'e (544606) gre br cinsten olmalar da arttr.

Bazlarnca hlle ipekli izgili cbbelerdir. Bir takmlarna gre ise hlis ipekten yaplan
cbbedir ki burada akla en yakn budur. Mslim'in, bir rivayetinde cmlesinden sonra :
Bunun zerine :
Ben onu sana giyesin diye gndermedim. Ancak ve ancak kadnlarnn arasnda ba
348[348]
238.
349[349]
rts olarak paylatrasin dye gnderdim: dedi. Bundan dolay ben de onu Fat'malar
arasnda ba rts olarak paylatrdm. ibaresi ziyde edilmitir.
Hmar'n cemidir. Hmar : Kadnn ba rtdr. Ft'malardan murd : Ft'ma bnti
Muhammed (S.A.V.) yani Ali (R.A.)'n zevcesi, Ft'ma bnti Esed yani annesi, Ft'ma bnti
Hamza ve Ukeyl ibni Eb Tlb'in zevcesi Ft'ma'dr.
Bu hads-i erif ile bir usul- fkh meselesi olan beynn hitap vaktinden tehir
edilmesinin caiz olduuna istidlal ederler. nk Resl- Ekrem (S.A.V.) hlleyi Hz. AH
(R. A.)'a. gndermiti. O da aslnda giymek iin yaplm olan bu elbiseyi giymek
suretiyle ondan istifdeye kalkmt. Bundan sonra Reslllah (S.A.V.) giymenin
kendisine mbh olmadn beyn buyurdular. 350[350]
/418- Ebu Musa radyallah anh'en rivayet
aleyhi ve seem:
Altn
ile
ipek
mmetimin
kadnlarna
hell;
edilmitir ki : Peygamber SaUalah

erkeklerine
haram
klnmtr,
Bu hadsi, Imm- Ahmed, Nes ve Trmz rivayet etmilerdir. Trmiz onu sahhlemitir.
Ancak ayn hadsi mm- Tirmiz (200279) Sad ibni EH Hind'den, o da Ebu Musa'dan
rivayet etmitir. ' Ebu Hatim (195 277) bunu mall bulmutur. Zira Sad Ebu Musa ile
grmemitir. bni Hibbn (354) dahi sahihinde bu hads iin: Sad ibni Ebi Hind* in
Ebu Musa'dan rivayeti malldr; sahh deildir demitir. Fakat bni Huzeyme (223
311) onu sahh bulmutur. Bu hads bu tarkten maada sahabeden sekiz tarkten rivayet
edilmitir. Bu tarklerin hi biri itiraz ve ta'ndan hl deilse de hepsi biribirini te'yid
etmektedir.
Hads-i erf, erkeklerin altn ve ipek kullanmasnn haram, kadnlarn kullanmasnn

350[350]
239.
351[351]
hell olduuna delildir.352[352]

/419- mran ibni Hsayn radyalah anhma'dan rivayet edii-mtir ki: Reslllah
phesiz Allah kuluna bir nimet verdii zaman, nimetinin eserini onun zerinde grmek
ister, buyurmulardr. 353[353]
Bu hadsi, Beyhak rivayet etmitir.
-mm- Nes (215-303) Ebu'l-Ahvas''dan, Tirmiz (200279) ile Hkim (321405)

de Ibn mer (R. A./dan u hadsi tahrc etmilerdir :
phesiz Allah kuluna verdii nimetinin eserini grmek ister. Nes'nin Ebu'lAhvas'da.n rivayet ettii hadste :
Allah sana bir mal verdii zaman sana olan nimet ve ikramnn eserini zerinde grmelidir denilmektedir.
Bu hadsler, Allah kuluna yiyecek veya giyecek gibi bir nimet verdii zaman, kulun o
nmeti aa vurmasnn yerinde bir i olduuna ve bunu Allah'n sevdiine dellet eder.
Zira Allah'n nimetim meydana koymak ona fiilen kretmektir. Muhta olanlar onu
gzel giyinmi grrse sadaka almak iin kendisine mracaat ederler. Halbuki pejmrde
giyinmek lisn- hl ile dilenmek ve fakirliini anlatmaktr. Bunun iindir ki ir :
Vallahi senin iyiliine kar fasih olarak teekkr etsem de lisn- hlim ikyeti daha
ok ifde ediyor demitir. 354[354]
552/420- Ali radyalah anh'en rivayet olunduuna gre : Reslllah Sallallah

352[352]
353[353]
aleyhi ve sellem, Kas kumalar ile usfurlu (elbise) giymeyi yasak etmitir. 355[355]
(Kas) kelimesini hads ulems kafin esresiyle (kiss) okumu. Msr ulems ise kafi
stn okumulardr. Kas bir yerin ismidir. Orada izgili ve ipekli kumalar dokunurmu.
(Kiss) o yere mensup demektir.
(Muasfer) : Usfur denilen sar boya ile boyanm demektir. Kass kumann ipei fazla
ise, kullanlmas haramdr. Deilse mekruhtur. Sarya boyanm elbise giymek bzlarna
gre caiz deilse de, ashb- kiram ile tbin hazaratmn ekserisine gre caizdir. mm-
Ahmed ibni Hanbel (164241)'den maada btn mezhep imamlar da caiz olduuna
kaildirler. nk Sahheyn'in ittifakla rivayet ettikleri bni mer hadsinde:
Reslllah SaUaUah aleyhi ve seHem'i sar boya kullanrken grdm denilmektedir.
Bzlar sarya boyanm elbise giymeyi tenzi-hen mekruh grmlerdir. Reslllah
(S.A.V.)'in krmz bir hlle giydii dahi rivayet olunursa da, bn'l-Kayyim (691751)
bunun hlis krmz olduunu kabul etmiyor ve : Krmz hlle, krmz izgilerle
dokunmu iki siyah Yemen kumadr. Bunlarn bu adla tannmas, zerlerindeki krmz
izgilerden dolaydr. Hlis krmz iddetle yasak edilmitir. Sahheyn'de u hads vardr.
Peygamber Salldllah aleyhi ve sellem, krmz ipekleri yasak etmitir diyor.
Fakat Kad evkni (11721250) bu iddiay reddetmi ve : O hlle hlis krmz idi.
demitir. 356[356]
553/421- Abdullah'bn Amr radyalah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir ki ;
Peygamber SaTldlah aleyhi ve sellem, benim zerimde sarya boyanm iki elbise
grd de :
355[355]
356[356]
242.
Bunu sana annen mi emir etti? dedi. 357[357]

Hads-i erf sar boyal elbise giymenin, erkeklere yasak olduuna delildir. Ve bundan
evvelki hadste geen yasa te'yid etmektedir. Hadsin tamam udur: Onlar ykayaym
Y Reslllah dedim:
Hayr yak onlar! Buyurdular. Bir rivayette phesiz ki bunlar kfirlerin

elbisesindendir. Binaenaleyh sen onlar giyme; buyruimustur.
Ayn hadisi Ebu Dvud, (202275) ile Nes (215303) de tah-rc etmilerdir. Annen
mi emir etti buyurmas bunlarn k.-uin elbisesi, kadn ziyneti deti olduunu bildirmek
iindir.
Hads-i erf, mal itlaf suretiyle ceza vermeye de dellet ediyor. Zra Reslllah (S.A.V.)
Abdullah bn Amr (R. A.)'a o elbiseyi yakmasn emretmitir. Halbuki birka hads
yukarda grdmz Hz. Ali hadsinde byle elbiselerin kadnlar arasnda
paylatrlmas emrolun-mutu. u halde bu hads ile Hz. AH (R. A.) hadsi arasnda
muraza olduu anlalyor. Byle hallerde yaplacak i; iki hadsin arasn bulmaktr.
Yalnz Ebu Davud'un Swen inde Abdullah ibni Amr'dan u hads rivayet edilmitir:
Peygamber Sdllallah aleyhi ve sellem, Abdullah'n zerinde us-furla boyanm bir

araf grm ve :
BU zerindeki araf nedir? buyurmu. Abdullah demitir k: Reslllah (S.A.V.)'in

holanmadn
hemen
anladm.
Ve
evdekile-rn
yanna
geldim.
Tandrlarn
kzdryorlard. araf onun iine at-verdim. Sonra ertesi gn Resillah (S.A.V.)'in
yanna gittim.
Y Abdullah araf ne yaptn? dedi. Ben de kendisine anlattm. Bunun zerine:
Onu ailenden birine giydirseydin ya! nk onu kadnlarn giymesinde bir beis yoktur
buyurdular.
357[357]
Bu hadsten anlalyor ki, Hz Abdullah araf Peygamber (S.A.V.) in emri olmakszn

yakmtr. Bu rivayet sahh ise Abdullah hadsi ile Hz. Ali hadsi arasnda muaraza
kalmaz. Fakat bu sefer de Abduah Ibn Amr'n iki rivayeti biribirine muraza eder. Bu
murazay (atmay) bzlar yle hallederler : Hz. Peygamber (S.A.V.)'in yak emri
nedip iindir. Nitekim yaktn rendii zaman (kadnlarndan birine giydirseydin ya)
buyurmas bunu gsterir.
Demek oluyor ki, araf yakacana kadna giydirmesi kfi gelecekmi. Fakat Kad yz
(476544) Mslim erhinde Hz. Peygamber (S.A.V.)'in yak emrinin taliz, tekdir ve ceza
iin olduunu sylemitir ki, bu kavi daha zahirdir. 358[358]
554/422- Esma binti Eb Bekir radyaTlah an'an rivayet edilmitir ki; kendisi
Reslah Sdllallah aleyhi ve sellem'n cbbesini karm; cbbenin cebi ile yenleri ve
yakalar dbac ile geilmi halde mi. 359[359]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Asl Mslim'dedir. Mslim: Cbbe vefatna kadar
e'nin yannda di. Mteakiben onu ben aldm. Peygamber (S.A.V.) bu cbbeyi giyerdi.
Biz de onu hastalar iin ykyoruz. Onunla i dileniliyor. cmlesini ziyde etmitir.
Buhr dahi El-cdebl-Mfred ele : Reslllah (S.A.V.) onu (gelen) he/etlerle cuma
(namaz) iin giyerdi ziydesini ilve etmitir.Hads-i erifte geen bz kelimelerin

izah :
Cepleri ipekten, etei ile yenleri ipekle geilmi elbisedir. Nevev (631676) Mslim
erhinde bu kelimeyi izah ederken : mekffe, kenarlar ipekle geilerek bklen
elbisedir. Bu i etek ile yakalarda ve yenlerde olur. diyor.
peklinin kabasdr.Buhr ile Mslim'in rivayet ettikleri ziydeler de Hz. Esm'mn

rivyetindendir.
Bu hadsin bir sebebi vardr ki, udur :

358[358]
243.
359[359]
Hi. Esma (R.Anha) Abdullah ibni mer'e: Elbisedeki alemi, yani parmak
geniliindeki ipek yollarn haram olduunu sylediini duydum. Bunun asl var m
diye haber gndermi. O da : Babam mer (R. A./dan Reslllah SdUallah aleyhi ve
settem' :
pei ancak nasipsizler giyer derken iittim hadsin! duydum da alemin ipek giymek
saylacandan korktum. cevabn vermiti. Bunun zerine Esma (R. Anka) cbbeyi
karmtr. Cbbenin kenarlanndaki ipeklinin drt parmak geniliimle olduu kabul

edilmektedir.
Hads-i erf bu miktar ipein, elbiseye katlabileceine ve byle bir cbbenin kerahetsiz
giyilebileceine delildir. Ayni zamanda Reslllah (S.A.V.) eserleri ve onun mbarek

vcuduna temas eden elbisesiyle if dilemenin caiz olduunu; gelen misafire ve
ziyaretiye gzel giyinerek kmann mstehp bir i sayldn gsteriyor. Mamfh

bu bir sahbiyyenin kendi szdr; dell tekil etmez diyenler de olmutur, ipek, ipekli
elbise dikmek, tebih dizmek, musaf torbas vesaire yapmak gibi eylere nehyin mul
olmadndan bunlarn kullanlmasnda bir beis grlmemektedir. Elbise giymenin de
bir takm adab vardr. Mesel : Gmlein yenlerini fazla uzun yapmamak, gnn
modasna uyarak pantolonun paalarn fazla geni veya fazla dar tutmamak bunlardandr.
Ebu Dvu&un (202275) Hz. Esm'dan rivayet ettii bir hads Peygamber (S. A.V.J'in
yen'i bileine kadar idi. deniliyor. bni Abd's-selm : Elbiseyi ve yen'leri geni
tutmakta ifrata gitmek, bid't ve israftr demitir. 360[360]

Cenazeler Bahsi
Cenaz 'jelimesi cenazenin cemidir. Cenaze : Cim'in fethi ile de kesri ile Jde okunabilir.
Kamus ta yle deniliyor : Cenaze cim'in. fethi le len insan demektir. Yahut cim'in
kesriyle len insan; fet-hiyle okunursa tabuttur. Yahut bunun aksidir. Yani cim'in
360[360]
245.
kesriyle, tabut, fethiyle len insan demek olur. Yahut cim'in kesriyle len insanla birlikte
tabut mnsna gelir. Umumumiyetle Hanefler'in fkh kitaplarnda bu kelime cim'in

fethiyle lm insan mnsnda kullanl-mtr. Cim'in kesriyle tabut manasnadr.
Mehur nahiv stad Esma-i361[361] den cim'in fethiyle okunamiyacama dir rivayet
vardr. 362[362]
555/423- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Resllah
SaUalah aleyhi ve seUem :
Btn lezzet (ve zevk) |eri tr- mr eden eyi, lm, Ok zikredin buyurdular. 363[363]
Bu hadsi, Tirmii ile Nes rivayet etmi, bni Hibbn sahhlemitir.
Hads-i erifi Hkim (321405), bn's-Seken (294353) ve bni Thir dahi

sahhlemilerdir. Dre Kutn (306385) ise mrsel olmakla letlendirmitir. Bu bbda
Hz. mer ile Enes (R. Anhma) dan da rivayetler varsa da bunlar hakknda dahi sz
Esma-i : El-Esma-i, Ebu Said Abdl Melik b. Kurayb: Mehur Arap Lisan limidir. Al - Asma-i
ismini ecdad al ama'dan almtr.
361[361]
Olduka mkil artlar iinde, devaml bir evkle kendini okumaa verdi, mm- Halil, Ebu Amr tsa b.
Omar Ebu Amr b. el - l gibi mamlardan ders grd.Az zaman sonra kendiside bu ehrin mehur
hocalarndan biri oldu. stn zeks sayesinde devrinin btn ilm ubelerini birden kavram ve ayn
zamanda Arapayi katksz ve fasih ekliyle konuan badiye halk ara-smda dolaarak, iirlerini renmi
ve ezberlemi di.
hreti Harun r Red'e kadar ulam, Harun r Red kendisini olu El - Emin'e mrebbi tayin ederek,
Badad'a sarayna gtrlmtr.
Esma-i burada, halifenin himayesinde inkif eden faal fikir hayatnn herkese "kabul edilmi, bir rehberi
oldu.
Halifenin iltifatna mazhar olmu ve ma'kul bir tasarruf sayesinde zengin olarak vatan olan Basra'ya
ekilmitir.
El - Esma-'nin bir ok eserleri bize kadar gelmitir. Aralarnda malm eserlerden gayr: Kitab l Feres,
Kitab el - Eraeiz, Ktab el Maysir. v.s.
El - Esma-! : 740 da Basra'da domu ve ayn ehirde 828 tarihinde irtihal etmitir.
edilmitir. Musannif Sheyl 364[364]'den naklen yle diyor: Hazm kelimesi zl-i
muceme (noktal dl) ile rivayet edilirse, (kesen) manasnadr. Z-i mhmele (noktal r)
ile ise bir eyi gidermek mnsna gelir ki burada bu mn murd deildir. Maamfh
yine Musannif merhum : nefyin zerinde durmann lzumu aikrdr diyerek kelimenin noktal dl ile dahi sahh bir mn ifde ettiini anlatmak istemitir. Zr lm
btn zevk ve lezzetleri kestii gibi, ayn zamanda onlar giderir de. Ancak hadste
timd rivayetedir. Rivayet ise zl iledir.
Bu hads, insann, en byk bir ibret ve serencam olan lm hatrlatmaktan gaflet

etmemesi lzumuna delildir. lm hatrlamann fidesini Peygamber (S.A.V.) hadsin
sonunda u lfzlarla beyn buyuruyor :
Zr siz onu oun iinde (zengin iken) zikir edersiniz, Allah o ou azaltr; azn iinde
zikir ederseniz onu oaltr. DeylemVnin Ebu Hreyre (R, A.J'dan rivayetinde hads
yledir :
lm ok zikredin; eer bir kul lm ok zikrederse Allah onun kalbini ihya eder. Ve
lmn kolaylatrr. bni ffibban (354) e beyhah (384458)'nin ua'b'lmn^ ndaki lfzlar yledir:
Lezzetleri tarumar eden (lm') ok zikredin; zr onu hibir kul ba sksnda zikir
etmemitir ki Allah onun ban zmesin; vakti hali yerinde iken zikir etmemitir ki o
hali daraltmasn. Ayn hadsi bni Lal 365[365] mekarim-i Ahlk ta Hz. Enes (R. A.)'an
u lfzlarla rivayet eder :
364[364]
Sheyl!: Abdurrahman ibni Hatib Abdullah b. Ahmed - Suheyl el Endls!
Endls ulemsndan olup Malkaya tabi (sehil) nahiyesinden idi. Eserleri:

El'ly.'.ah vet'Tebyin lima bhime mintefsir-il' Kitab.
Mbeyyin-t' Tarif vel'llm fiyma bhime min-erEsmai ve-1'A'lm
Risaletn fi R'yet-i lhi Tel fi-1'menam ve r'yet-i resulihi aleyhis'sa-lt ve'sellm. erhu Cmel-il
Kebret-i fi-n Nahiv. Er" Ravz-l' Enf fi erhi Garib-s' Siyer. Bu kitab Siyer kitablarnn en
byklerindendir. Msrda birok defa baslmtr. Esmal'Mellifin. 1.520.
365[365] bni Ll : Ahmed bin AH bin Ahmed bin Muhammed Feree-r Bd-rver: Drdnc hicret asrnda
yaayan slm limlerinin byklerindendir. 307 - H - de domutur. Hemedana gitmi orada yerlemitir.
Knyesi : Ebd Bekr-i afii'dir. Hads ilmine hizmeti, gemi fatihlerdendir. S98 de rtihl eylemitir.
Eserleri: 1 Eml fl'l Hads, 2 Es'Sttnen fl-P Hadis, 3 Ma'tl' Kui^n al tertb-is Suver, 4 MaL
Yeseu-I' mkellef eefalnhtt mln-eP badt 5 Mu'eemu-s' Sahabe ... Bak: Esmau-P Mellfn C. I. Shf. 69.
Kamusu) lm. C. I, Shf. 660.
lm ok zikredin; nk o gnahlardan temizlemek
uzaklatrmakdr. lfzlar yledir:
ve
dnyadan
Lezzetleri keseni ok zikredin; zira onu geim hususunda ba darda olan hi bir kimse
zikretmemitir ki Allah maietini geniletmesin. Varlk zamannda da zikir etmemistir ki;
o varl ona darlk etmesin. ibni ebid-Dny 366[366] (208-281) da u lfzlarla tahrc
etmitir:
lm ok zikredin. Zr o, gnahlar yok eder; dnyadan soutur. Eer onu zenginlik

nnda anarsanz onu ykar; fakirlediiniz zaman anarsanz sizi geiminizden raz
klar. 367[367]
556/424- Enes
radyallah
SallaMah aleyhi ve sellem
anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah
Sakn sizden biriniz bana gelen bir beldan dolay lm istemesin. Eer behemehal
bni Ebddnya : mamlarn her bir bucaktan Badad'a geldikleri o anl asrda doup yaayan
Halfe ocuklarn terbiye edecek kadar ykselen byk bir muallim ve Edebiyatdr. Halfe El' Muktefi
Billah'n hocasdr. Soyu bakmndan Kurey'dir. Ahlk gzelletirmeyi gaye olarak alan bir ok eser
yazmdr. Gnmze bir ou ulaamamtr.
366[366]
Mehur eserlerinden biri : Ferec ba'de - ide Zorluktan, skntdan sonra kurtulu adn tar. mam-
ibn-i Ebiddnya afi Mezhebinden son derece Zhd takva sahibi bir faz zt di. Eserlerinin bir ksm
Msr'da ve Hindistan'da baslmtr.
Eserleri :
1. Kitb-l Eraf,
2. Mekrim-l ahlak,
3. Kitb-l Azama,
4. Faz'il ' asri zi'1-hicca,
5. Kitb-l akl va-fazlihi,

6. Kitb-l Yakin,
7. Kitb- kr,
8. KitAb-l Haratif.
367[367]
249.
isteyecekse, bari : Allah'm hayat benim iin daha hayrl ise, bana hayat ver; hakkmda
lm daha hayrl ise beni ldr, desin. buyurdular. 368[368]
Bu hads, mttefekun aleyh'dir.
Hads-i erif, bir bel, mihnet veya dman korkusu ile yahut hastalk veya fakr-
zaruret gibi bir dnya meakkati sebebiyle lm istemenin memnu olduuna delildir.
nk lm istemekte, halinden szlanmak; Allah'n kazasna sabr etmemek, ona raz
olmamak vardr. Bana gelen bir beldan dolay buyrulmasna baklrsa, bel
saylmayan hususatta mesel : Din bbndaki fitneler hususunda lmn istenilmesi caiz
olmak lzm gelir. Nitekim du hadsi de caiz olduuna dellet eder. O hadste :
Kullarna bir bel vermek dilersen, bir fitne dr olmakszn ruhumu sana kabzeyle.
buyrulmaktadr.
efad olmak arzusuyla lm istemek de caizdir. Filvaki selef-i salhnden Hz. Abdullah
ibn Revaha ile bakalar eht olmay dilemilerdir. Kur'n- Kerm'de (1) Hz.
Meryem'in: Kek bundan nce lm olsaydm dedii hikye buyruluyor. Hz.
Meryem, o korkun ie yani kavminden bzlarnn kfr etmesine, bzlarnn da ak ve
s olmasna kendisi sebep olduu iin lm temenni etmitir.
Eer behemehal isteyecekse, tbirinden murd : Ba pek sklrda sabr ve tahamml
kalmazsa, u duay okuyabilir; fakat byle bir ey yoksa bu duay dahi okumamas
evldr; demektir. 369[369]
557/425- Breyde
radtyallah anA'den
Salalah aleyhi ve sellem :
rivayet
edildiine gre Peygamber
M'mn alin teri le lr. buyurmulardr.370[370]

368[368]
250.
369[369]
370[370]
Bu hadsi, ler rivayet etmi, bni Hbban da sahhlemitir.
Hads-i erifi mm- Ahmed (164241) ile tbni Mce (207 257) ve hads
ulemsndan bir cemat da tahrc etmilerdir. Taber-n (260360) ayn hadsi bn
Mes'd (R. A.) rivayetinden tahrc etmitir.
Aln teriyle lmek ki suretle tevcih ve zah edilebilir :
1 Bundan murd : len kimsenin hlet-i nezi' denilen can ekime zamannda ektii
zahmet ve meakkattir ki, o halde hakikaten aln terler.
2 M'minin hell kazan urunda katland zahmetten kinayedir. Bir de m'min

namaz ve oru gibi ibdetlerle Allah'na kavuuncaya kadar nefsini tazyikte bulunur. Bu
takdirde hadste, cr ve mecrr, mahallen mansb hl olur. Birinci takdire gre mn :
lm ve ruh teslimi hali m'mine iddetli gelir; demek olur ki, Aln teri lmn
sfatdr.
ikinci takdire gre mn : M'mine lm, alnn terleten bu iddetli halde gelir, demektir.
Yani Aln teri bu tevcihe gre hl'in sfatdr. 371[371]
558/426- Ebu Sad ile Ebu Hreyre radyaah anhm'dan rivayet edilmitir.
Demilerdir ki : Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem: llerinize
telkin edin.
Bu hadsi, Mslim ile Drtler tahrc etmilerdir.
Hadsin buradaki lfz Mslim'indir. Hadsi tbni Hbban (354) de ayn lfzlarla tahric
etmi ve sonunda: Eer bir kimsenin son sz L lahe illlllah olursa gnn birinde
cennete girer. Velevki bundan nce azap grm olsun. cmlesini ziyde etmitir.
371[371]
251.
372[372]
Hads-i erifi eyheyn'e veya Buhr'ye nisbet eden olmusa da bu hatdr. bni Ebi'dDnya (208281) bu hadsi Huzeyfe (R. A.) dan u lfzlarla tahrc etmitir :
llerinize L ilahe illllah'i telkin edin; nk kelime-r tevhcl ondan nceki gnahlar
yok eder.
Bu bb'da daha baka sahh hadsler de vardr. Mevtadan murd : lmek zere olan
kimsedir. Telkin dahi bu haldeki mslmana kel i m e-I tevhd'i hatrlatmaktr. T ki len
m'minin son sz kelime-i tevhd olsun. Ve bu sebeple cennet'e girsin. Hadsteki telkin
emri lm halindeki her mslmana mm ve mildir. Fakat buradaki emir nedip
iindir. Ulem-i Kiram, telkinin ok ve devaml yaplmasn mekruh grmlerdir. Zr
srarla telkine devam edilirse len kimse ihtimal bkar; sklr ve o anda ektii lm
acs daha da iddet kesbederek kelime-i tevhd'i sylemek istemeyebilir. Onun iin bir
defa syledi mi: yine tekrarla diye emir edilmez de, tariz suretiyle yani kelme- tevhd
yannda sylenerek hatrlatlr ve bylelikle son sznn kelime-i tevhd olmasna allr. Bir de kelime-i tevhd'den murd:
ANah'darv baka Allah yoktur. Muhammed Allah'n e I iidir. demektir. Zr bu iki

cmleden birini syleyip, dierini sylememek bir fayda vermez.
Hadsteki lleriniz tbirinden de anlalaca vehile telkin msmanlara yaplr;
Mslman olmayanlara ise slmiyet arzolunur. Nitekim, Reslllah (S.A.V.) efendimiz
amcas Ebu Tlib lrken kendisine slmiyeti arzetmi ve keza vaktiyle hizmetinde
bulunan bir gayri mslimi ziyaret ederek ona da slmiyeti arzetmiti. Gayri mslim Hz.
Fahri Kinaf (S.A.V.) efendimizin bu irad ile mslman olarak lmt. Hadste
mslmanlarm llerini tahsis buyurmas telkini onlar kabul ettii iindir. u da var ki
mslmanlar ekseriyetle yalnz mslman llerini ziyaret ederler.
Fde, : Hastann yannda Allah'n rahmeti, ltuf ve ihsan zikredilmelidir. Byle hareket
edilirse, Allah'a hsn- zan eder. Nitekim bu bbda tmm- Mslim (204261)
Cbr (R. A.J'an u hadsi tahrc etmitir :
Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem' vefatndan nce :
Hz.
Sakn biriniz Allah'a hsn- zan'dan baka bir halde lmesin; derken iittim.
Sahiheyn de Ebu Hreyre (R.A)'dan merfu' olarak u hads rivayet olunmaktadr:

Peygamber SallaUah aleyhi ve sellem, yle buyurdular :
Allah; ben kulumun bana olan zannna gre muamele ederim buyurdu.
Ulemdan bzlar : mit verici krk tane hads topluyarak hastann yannda okumak,
hastann Allah'a olan hsn- zan'nm kuvvetlendirir. Allah Tel ise kuluna kar
kendisine gsterdii zan mucibince muamele eder diyorlar.
lrken bir kimsenin Allah korkusu ile afv midinin bir araya gelmesi iyi bir eydir.
Bunu mm- Tirmiz (200279) gzel bir isnad ile Enes (R. A./dan tahrc etmitir. O
hadse gre : Reslllah (S.A.V) lm deinde bulunan bir gencin yanna girmi ve :
Kendini nasl buluyorsun? dtye sormutu. Genc'in : Allah'dan afv mit ediyorum;
gnahmdan da korkuyorum demesi zerine Peygamber (S.A.V.) :
mid byle bir yerde bir kulun kalbinde toplanrlarsa Allah ona dilediini verir;
korktuundan emin klar buyurmulardr.
Dier Fide : Son nefeste bulunan hastay kbleye evirmek gerekir. Bu bbda Hkim'in
(321405) Ebu Katde (R. A./dan tahrc ederek sahhledii bir hads-i erife gre :
Peygamber SaTlaUah aleyhi ve sellem, Medine'ye geldii zaman, Bera ibn Ma'rr'u
sormu. Ashap: O ld y Reslllah. Hem malnn te brini sana vasiyet etti. lrken
kbleye kar evrilmesini de vasiyet etti demilerdir. O zaman y Resl- Ekrem

(S.A.V.) :
Snnete isabet etmi. Ben de onun (bana vasiyet ettii) te birini ocuklarna ade
ettim buyurarak cenaze namaz s Allah'm n klm ve onu mafiret buyur ve onu
cennetine koy, sen bunu zaten yaptn. demitir. Hkim : len kimsenin kbleye
evrilecei hakknda bundan baka bir hads bilmiyorum diyor.373[373]
559/427- M ki I bn Yesr 374[374] radyallah anh'den rivayet olunduuna gre;
373[373]
254.
374[374]
Ma'kil b. Yesr b. Abdullah (R. A.) : Knyesi : Eb Ali'dir. Ebu Abdullah veya Ebu Yesar'da derler.
Peygamber
Salallah
aleyhi
ve
sellem:lenleriniz
zerine
ysn
okuyun.
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Nes rivayet etmi; Hkim sahhlernitir.
bni Hibban'm beynna gre hads-i eriften murd : lmek zere olan kimselerdir.
Fakat lfz, mm olduu iin ulemdan bzlar : lmlere de okunur diyorlar.
Ayn hadsi mm- Ahmed ibni Hanbel (164241) ile bni M-ce (207275), Sleyman
Et-Teym tarikiyle Mkl ibni Yesr'dan rivayet etmilerdir. bn'l-Kattn (120198) ise
onu muztarib ve mevkuf olmakla jiletlendirmi; rvlerden Ebu Osman ile babasnn
hllerini mehul saymtr. Dre Kutn (306385)'nin dahi Bu hadsin isnad muztarip,
metni meghldr, sahh deildir dedii rivayet olunur. mrm Ahmed tbni Haribel
Msnedin'de : Bize Safvn tahdis ederek dedi ki : lrken ysn okunursa, ulem, onun
sebebiyle lenin azab hafifletilir; derler. demektedir.
Bu sz El-Firdevs sahibi, Ebu'd-Derda ile Ebu Zer (R. anhma)'da.n msned olarak
rivayet ediyor ki, metni udur :
Reslllah SadUah aleyhi ve sellem :
len hi bir kimse yoktur ki, yannda ysn okunsun da Allah ona, azabn hafifletmesin.
buyurdular. Bu iki rivayet bni Hibban'm szn te'yid etmektedir. Hatt bunlar onun istidlal ettii delilden daha da aktrlar.
len kimsenin yannda sre- Ra'd ve bir rivayette sre-i Bakara okumann mstehb
olduu bz eserlerde Ebu' a's'dan, bzlarnda ise u'bi'den rivayet edilmitir. 376[376]
Hudeyblye muslhasndan nce slmiyet le merref olmutur, ve biftt-i Rdvan'da bulunmutur.

Mesbihi SUnne sahibi tmam Begav O'nun hakknda diyor ki:
M'kil b. Yesar, Basra ehri yaplmadan evvel Hz. mer'in emri le bir ark kazdl. Bu ark ondan sonra
O'nun ismi le anld. angn kysna bir ev yapp oraya yerleti. Ve Hz. Muviye zamannda orada hirete
gt R. Aleyh.
El - tsftbe C. III. Shf. 427 Sahb No. : 844.

560/428- mm Seleme radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah Salallah aleyhi ve sellem, Ebu Sefeme'nn yanna girdi (lm de) gzleri
ak kalmt. Hemen onun gzlerini yumdurdu. Sonra buyurdu ki :
Muhakkak ruh alnd zaman gz onu takip eder.
Bunun zerine Ebu Seleme ailesinden bz kimseler vaveyla ko-kopardlar. Resllfah

Sallatlah aleyhi ve sellem :
Nefislerinize hayrdan baka bir eyle dua etmeyin. Zr meleklerin sizin sylediklerinize
min derler; dedikten sonra :
Allah'm, Ebu Seleme'ye mafiret eyle; derecesini hidyete erenler arasna ykselt.
Kabrini kendisine genilet. Orada ona nur ver ve arkasndan onun yerini tutacak kimse
halkeyle. buyurdular. 377[377]
lm nnda bir kimse gzn bir noktaya diker de oradan ayrmazsa araplar ona :
gz dikildi derler. Resl- Ekrem (S.A.V.)'in Ebu Seleme (R. Anha)'nm. gzlerini
yumdurmas bu iin mstehb olduuna, delildir. Mesele btn mslmanlarca ittifkdir. Gzlerin ak kalmasnn sebebini Hz. Fahr- Kinat (S.A.V.) nk ruhu takip eder
diye beyn etmitir.
Bu hads, Ruhlar ltf bir takm cisimlerdir. Onlarn bedenlere girmesiyle hayat vcd
bulur. Bedenlerden kmasyla da hayat nihayete erer diyenlerin delllerindendir. Bir

takmlar ise Ruhlar, arazdr derler. Mesele kelm kitaplarnda mnkaa edilmitir.
Yine ha-ds-i erifte len kimseye ve ailesi efradna du edilebileceine ve keza lnn
kabrinde ya nmet veya azap greceine dellet vardr. 378[378]
561/429- ie radyallah anha'dan rivayet edildiine gre, Res-Jllah Sallallahil
377[377]
378[378]
256.
aleyhi ve seUem vefat ettii zaman izgili bir arafla rtlmtr. 379[379]
Hads, mttefekun aleyh'dir.
Hibere: izgili kumatr. Bu nevi kumalar Resl- Ekrem (S.A.V.) in en sevdii

elbiseliklerdi. Fahr-i Kinat (S.A.V.) hazretlerinin bu arafla rtlmesi ykanmazdan
nce idi. Nevev (631676) Mslim erhinde bunun ittifak olduunu syler. Hikmeti de
cenazeyi almaktan korumak; onun deien suretini grnmekten gizlemektir. Cenaze-
nin rtlmesi, iinde vefat ettii elbise karldktan sonra olacaktr. Elbisenin
karlmas ise bu elbise sebebiyle; bedeni deimesin, diyedir. 380[380]
562/430- (yine) ondan (radyallah anha) rivayet edildiine gre: Ebu Bekir Sddk
radtyatlah ank, Peygamber Sddah aleyhi ve 8eUem}\ vefatndan sonra

pmtr. 381[381]
Bu hadsi, Buhri rivayet etmitir.
Hads-i erf, bir Idmse ldkten sonra cenazesinin plebileceine ve cenazeyi
rtmenin mstehb olduuna delildir. Vaka rivayet edilen fiiller hep sahabenin fiilleri
olup, bunlar bz ulemya gre, dell tekil etmezse de bu fiiller hem asl ibhaye gre
caiz; hem de hads olarak ResllUh (S.A.V.)'dcn rivayet edilmitir. Nitekim tmm- Tirmiz (200279)'nin Hazreti ie (R. An/ta/dan tahrc ettii u hads- eriften
sarahaten anlalmaktadr:
Peygamber (S.A.V.) Osman ibn Mez'un'u lm olduu halde a-lyarak, yahut gzleri
yaararak pt dedi.
mm- Tirmiz bu hads hakknda: ie hadsi hasen ve sahihtir diyor. 382[382]
379[379]
380[380]
563/431- Ebu Hreyre radyallah anh'den Peygamber Sallallah aleyhi ve seUem'den

duymu olarak rivayet edilmitir k, Resllah Sallallah aleyhi ve sellem :
M'minin ruhu, borcu deninceye kadar borcuna muallak kalr. buyurmulardr. 383[383]
Bu hadsi, Ahmed ile Tirmiz rivayet etmi; Tirmiz onu-hasen bulmutur.
Filhakika bor hususunda Peygamber (S.A.V.) pek ziyde dikkat ve iddet gsterirlerdi.
Hatt bir defa borlu olarak vefat eden bir sa-hbnin cenazesini klmam; sahbe-
krm'dan biri o borcu zerine aldktan sonra klmt.
Yine Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimiz: ehidin kan yere damlar damlamaz, btn
gnahlarnn affolunacan, bundan yalnz bor mstesna olduunu; haber vermilerdir.
Bu hads-i erf dahi borlu len kimsenin lmnden sonra bile borcu ile megul
olduunu bildiren delillerdendir. Bunda lmezden evvel bortan kurtulmaya almak
iin tevik olduu gibi, borc'un en mhim haklardan biri olduuna da dellet vardr.
Sahibinin rzas ile alnan bor hakknda hl byle olunca gasp, yama ve soygunculuk
gibi meru olmayan sebeplerle alman borlara ne denilir, bilemeyiz. 384[384]
564/432- bni Abbas radtyallah anh*den Peygamber Sallallah aleyhi ve selem'den
duymu olarak rivayet edilmitir ki, RestHah Sallallah aleyhi ve sellem, hayvanndan
derek len sahb hakknda :
Onu su. ve sidr 385[385] ile ykayn, da iki elbise iinde kefenleyin. buyurmulardr.386[386]
383[383]
384[384]
258.
Sidr : Nebk aacdr.

kullanrlar.
385[385]
386[386]
Bu aacn yapraklarn kurutup derler. Ve ykanrken sabun yerine
Hadsin tamam yledir: Onu kokulamayn. Ban da sarmayn. Bundan sonra dahi
Buhr'de u cmle vardr
kyamet gnnde telbiye ederken diriltilecektir.
Buhar'nin rivayetine gre, hdise hac esnasnda Arafat'da vakfe yaparken vuku bulmu
;hayvam zerinde vakfe yapmakta olan O zt, derek lmtr.
Eu hads-i erf cenazeyi ykamann farz olduuna delildir. mm-% Nevev : Cenazeyi
ykamann farz- kifye olduuna icm vardr der ise de Musannif El-Feth de bunu
rivayet ettikten sonra yle demektedir: Bu icm dvas iddetli bir zhuldr. Zr bu
bbdaki MHkiyyenin hilaf mehurdur. Hatt Kurtub, Mslim erhinde cenaze

ykamann snnet olduunu tercih etmitir.
Maamafh Cumhur ufem'ya gre cenaze ykamak farz- kifye olduu gibi Haneflerin
Fkh kitaplarnda dahi cenaze ykamann farz- kifye olduuna icm- mmet
bulunduu nakledilmektedir. Mlikler-den Ebu Bekir ibni Arab (468543) cenaze
ykamann farz olduuna kail olmayanlarn szn reddetmi ve : Bunun vcbu bbm-
da hem kavl hem amel hadsler vrid olmu; temiz, pk olan Reslllah (S.A.V.)'in
ykand rivayet edilmi iken, bakalarna ne kalr? demitir.
Cenazenin ka defa ykanaca az ilerde gelecek Um m Atiyye hadsinde grlecektir.

Su ve sidr 'e buyrulmas, hor defasnda suya sidr kartrlacam gsteriyor. Bundan
dolay bz ulem : Cenaze ykamak taharet iin deil, sadece nezfet iindir, nk;
iine baka ey katlan su ile taharet olmaz. demilerdir. Bzlar ise; h-timal sidr
suyun vasfn deitirmez de onun iin karm saylmaz derler. Bu da her defasnda
ykanacak yeri evvel sidr ie outurup sonra su ile ykamakla olur. KurtubVye gre;
evvel bir kapta su ile sidr kartrlarak kp kncaya kadar alkalanr ve onunla
cenazenin bedeni outurulur. Sonra zerine hlis su dklr. Bu bir defa ykama saylr.
Bzlar : Sidr suya katlmaz; nk katlrsa mutlak suyun vasfn deitirir derler.
Hadsin zahiri ile istidlal eden filerle bz Mliklere gre, cenazeyi ykamak nezfet
iindir. Binaenaleyh, iersine gl suyu gibi bir ey karan su ile cenaze ykanabilirsc de
israf olaca iin mekruhtur. Cumhur ulemya gre mehur olan : Cenaze ykamann
teabbd olmasdr. Binaenaleyh ir vacip ve mendp Gusllcrde art olan onda da

arttr.
Hads-i erifte cenazeyi kokulamak yasak ediliyorsa da zr kyamet gnnde telbiye

yaparken diriltilecektir diye tin buyrulmas, nehy'in illetinin, ihramh olarak lmesi
olduunu gsteriyor. Binaenaleyh mni zail oldukta memnu avdet eder. kdesince
ihramdan ktktan sonra lrse kokulamak yasak olmaz. Anlalyor ki, cenazeyi
kokulamak mslmanlar arasnda mukarrer bir eymi. Ban rtmekle sarmay yasak
etmesi dahi ihramdan dolaydr. hram-h olmayan cenazelerin balarn rtmek dahi
memnu deildir.
Haneflerle bz Mlklere gre ihramn hkm lmle biter, Onu ki elbise iinde
kefenleyin. buyurmas, cenazeyi kefenlemenin vacip olduuna dellet eder. Bu takdirde
kefenin tek adetlerle olmas art deil demektir. Bzlarna gre iki elbise ile
kefenlcnmesi onlarn iinde hac denilen mbarek ibdeti yaparken ld iindir.
Maamafh baka kefen yapacak elbise bulamam olmas da ihtiml dahilindedir.
Hads-i erf kefen'in re's- maldan olacana da delildir. nk Reslllah (S.A.V.)
kefenlenmoyi emir etmi; len ztn btn maln ihata eden borcu var m idi yok mu idi
sormamtr.
Hadsin buradaki rivayetinde iki elbise mutlak olarak zik-redilmise de BuhrVnin bir
rivayetinde iki elbisenin iinde denilmi; Nes (215303)'nin rivayetinde ise daha
ziyde zah cihetine gidilerek iinde ihrama girdii iki elbisesiyle kefenleyin
buyrulmutur. Musannif diyor ki: Bundan cenazenin ihram elbisesiyle kefenlenmesinin
mstehb olduu ve len ztn ihramnn baki kald; cenazenin dikili elbise ile
kefenlenmiyecei anlalmaktadr. Telbiye ederken diriltilecektir ibaresinden
anlaldna gre : Bir kimse bir ibdete balar da tamamla-yamadan lrse, hirette
Cenb- Hak'kn o kimseyi o ibdeti yapm gibi tutaca mid olunur.387[387]
565/433- ie radyaUah anha'an rivayet edilmitir. Demitir k: Peygamber
Salalah aleyhi ve sellem'i ykamak istedikleri vakit: Vallahi bilmiyoruz: Reslllah

387[387]
260.
Salalah aleyhi ve seUem' (dier) cenazelerimizi soyduumuz gibi soyalm m,

soymayalm m?... ilh. dediler. 388[388]
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir.
Hadsin Ebu Davud'un Snen'inde tamam yledir :
Ashb- Kiram ihtilfa dnce, Allah onlarn uykularm o*tirdf. Hatt hibiri
kalmamt ki enesi gsne demesin. Sonra beyt tarafndan kim olduunu
bilmedikleri birisi onlara : ReslNah (S.A.V.)'l elbisesi zerinde iken ykayn. dye sz
etti. Bunun zerine o hazret! gmlei zerinde ykadlar. Suyu gmlei zerinder
dkyor; onu elleriyle deil de gmlek le outuruyorlard.
Hz. ie (R. Anka) : Arkada braktm vukuat bir daha karma ksa Reslllah
(S.A.V.)' kadnlarndan baka kimse ykyamazd derdi, tbni Hibban'm bir rivayetinde :
Hz. Peygamber Salalah aleyhi ve sellem'i kucanda oturtan AM b. Ebi Tlib idi.
deniliyor. Hkim'in. Rivayetinde:
Peygamber Salalah aleyhi ve sellem'i Ali (R. A.) ykad. Ali'nin elinde bir aput vard.
O hazreti ykad ve elini gmlein altna soktu, onu gmlek zerinde iken ykad
denilmektedir.
Bu hadsi, mmafi (150204) dahi Mlik'ten, o da Cafer ibni Mtihammed'den, o da

babasndan iitmi olmak zere rivayet etmitir. Bu kssadan Resllah (S.A.V.)'in sair
cenazeler gibi olmad anlalmaktadr. 389[389]
566/434- mmii Atiyye t adyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Biz (vefat
eden) kzn ykarken yanmza Peygamber Salalah aleyhi ve settem girdi de :
Onu su ve sidr ile defa veya be defa, yahut lzum grrseniz daha fazla ykayn;
388[388]
389[389]
261.
sonuncu defasnda suya kfr'da koyun. Yahut bir para kfur koyun; buyurdular. 390[390]
i bitirdikten sonra kenderino haber verdik.Hemen bize gmleim verdi ve:
Onu buna sarn; buyurdu.
Hads mtlefekun altyh'dir. eyheyn'in mm Atlyye'don bir rivayetinde sa
taraflarndan, abdest yerlerinden balayn buyrulmutur. BuhrVnin bir rivayetinde :

Bunun zerine salarn belik rerek arkasna koyduk denilmitir.
BuhrVnin rivayetlerinde Hz. Resl- Ekrem (S.A.V.)n veft eden kznn ismi zikir
edilmemise de mehur rivayete gre Zeyneb (R.Anka)dr H. Zeyneb (R.Anha), Ebu'l-s
(R.A.) ile evli idi. Hicretin 8. yl balarnda veft etti. Bz rivayetlerde veft edenin
mm Glsm (R. Anha) olduu zikredilmektedir. Buhari'de bni Sirm'dcn : Kzlarnn

hangisi olduunu bilmiyorum rivayeti de vardr.
Hadste gen Kfur da koyun, yahut bir para kfur koyun cmlesindeki ek ve phe
rvdendir. Yani ya yle dedi
yahut byle. demek istemitir. BuhrVe i bitirdikten sonra kendilerine haber

verdik cmlesinden nce
i bitirdiiniz zaman bana haber verin ibaresi vardr.
yerine dahi BuhrVde tbiri vardr. Maamfh mn hep birdir.aslnda elbisenin dme
ve iplik ve iplik yeri demek ise de burada mahalli zikir hali kast kabilinden mecz-
mrsel olarak gmlek mnsnda kullanlmtr.
defa ykayn emrinin zahiri bu saynn farz olduunu gsteriyorsa da burada emir
nedip mnsna hamlolunmutur. Zr bir defa ykamak icm'en caizdir. Bzlar

defa ykamak farzdr derler, yahut be defa tbiri tahyir (muhayyerlik) ifade eder.
Yani ce-nzoyi ykayan ile be defa ykamak arasnda muhayyerdir, yahut daha
fazla cmlesi bir rivayette yedi defa denilmek suretiyle aklanmtr. Nitekim mm-
Akmcd bni HanbeVin mezhebi budur. Yediden fazla ykamak mekruh saylmtr. bni
Abd'l-Bcrr (368463) : Yediden fazla ykanr diyen bir kimse bilmiyorum
demektedir. Ancak Ebu Davud'un rivayetinde : Ya yedi, yahut bundan daha fazla yka
390[390]
denildiine gre, icbnda yediden fazla ykamak da cia olmak gerektir. Cenazeyi su ve
sidr ile ykamann keyfiyeti yukarda grlmt.
Ulem : Bundaki hikmet cenazenin bedenini yumuatmasdr derler. Suya kfur
katmann hikmeti ise, cenazenin yannda bulunan meleklerle insanlara gzel kokmas
iindir. Kfr'un daha bir ok hassalar olduunu sylerler ki, bunlar kurutmak,
soutmak ieriye ilemek, cenazeyi katlatrmak, sinekleri defetmek, bozulmaktan

korumak gibi eylerdir.
Hsl kfur; bu hususatta gzel kokularn en keskinidir. Cenazenin son defa ykanaca
suya kfur katlmasnn srr budur.
Hads-i erifte, cenaze ykarken sa taraflardan balamaya da dellet vardr. Bundan

maksad sa tarafn uzuvlardr. Abdest yerlerinden denilmesi sa taraflarndan
balamaya mnafi deildir. nk hem sadan, hem de abdest yerlerinden balamak
mmkndr. Bzlar bunu abdest a'zs olmayan yerlerde sadan balyarak ykayn;
abdest a'zs olan yerlerde abdest a'zsndan balayn diye tef-sr etmilerdir. Cenazeye
abdest aldrma emrinin hikmeti; gurre ve tahcil'in eseri belli olmak iin m'minin
almetini yenilemektir.
Mazmaza ile stinak cenaze iin abdest fiillerinden deildir. Hads-i erf, cenazenin
salarnn rlmesine kail olanlarn delilidir. Bzlarna gre kadnn salar rlmeden
dank bir ekilde yzne ve arkasna salnr. Kurtub diyor ki : Galiba buradaki hilafn
sebebi mm Atiyye'nin fiili Hz. Peygamber (S.A.V.)'in emri olmakszn yaplm

olmasndandr. Lkin Musannif bu mes'eleyi : Said ibni
Mansur u lfzlarla rivayet etmi diyor :
mm Atiyye ded ki : Reslllah SalaUah aleyhi ve sellem :
Onu tek
sahihinde:
(say le) ykayn,
salarn da belik
yapn buyurdular. bni Hibban'm
Onu defa, yahut be veya yedi defa ykayn ve kendisine belik yapn denilmitir,
belik tbiri talibtir. Bu hadsler kadnn sa rlmez diyenlerin aleyhine dell
saylmaktadr. 391[391]
567/435- ie radyallah anha'dan rivayet olunmutur. Demitir ki : Reslllah
SaUdlkth aleyhi ve selem, pamuktan (mml) beyaz suhul esvab iine kefenlendi;
(bu) n iinde gmlek ve sark yoktu. 392[392]
Bu hads, mttefekun aleyh'tir.
Tabakt- bni Saad da a'b'den rivyeten tasrih edildiine gre bu elbise : zar,
rida' ve liffe (yani; gmlek, rida ve sarg) dr.
Hads-i erf, cenazeyi para beyaz elbise ile kefenlemenin efdl olduuna delildir.
Zr Tel hazretleri. Peygamberine ancak efdl olan ihtiyar eder. Filvaki snen
sahipleri bn Abbas (R. A.)'dan u hadsi rivayet ederler:
Beyaz elbiseler giyin. Zr onlar daha gzel ve daha temizdirler. llerinizi de onlarla
kefenleyin. Ibni Abbas (R.A.)'ti bu hadsim mm- Tirmiz ile Hkim sahihlemitir.
Ayn hadsin Semra (R. A.J'dan sahh senetle rivayet edilen bir de ahidi vardr.
Peygamber (S.A.V.)'in izgili ve kymetli bir Yemen kuma ile rtldn ifde eden
Hz. ie (R. an-ha) hadsini yukarda grmtk. Fakat bu hads ona muarz deildir.
nk Reslllah (S.A.V.) o kumala kefenlenmemi; sdece zerine rtmler; sonra da
almlard. Nitekim Sahh-i Mslim'de dahi hu vak'a byle ifde olunmutur. Zten zhr
hle baklrsa Fahr- Kinat (S.A.V.) efendimizi o arafla ykamazdan nce rtmlerdi.
mm- Tirmiz (200279) diyor ki : Reslllah (S.A.V.)'in para beyaz esvap le
kefenlenmi olmas, onun kefeni babnda gelen en sahh rivayettir.
Vaka Peygamber (S.A.V.)'in yedi esvapla kefenlendiine dir mm- Ahmed ibni 3anbel
(164241) ile bni Ebi eyhe (234) nin ve Bczzctr'm Ali (R. A J'dan tahrc ettikleri bir
hads varsa da bunun rvleri arasnda Abdullah ibni Muhammed b. Ukayl bulun-
maktadr ki, bu ztn belleyii iyi deildir. Hadsi, mtbetta ie yarar. Fakat yalnz
391[391]
263.
392[392]
bana rivayet ettii hadsi iyi ve makbul deildir. Bilhassa burada olduu gibi rivayeti
dier sahh rivayetlere-muhalif olursa, hadsi hi kabul edilemez. Maamfh Hkim
(321 405)'in rivayet ettii Eyyup hadsi -ki bu hadsi Nf, ibni mer (R. A.) dan
dinlemitir- ibni Ukayl hadsini takviye etmektedir. Eer bu hads sabit olursa o zaman
Hz. ie (R. anha) hadsiyle aralar bulunur ve : Hz. e (R. anha) para esvap iine
kefenlendiini duymu; onu rivayet etmi dierleri de duyduklarn rivayet etmilerdir
denilir.
Kefenin btn vcdu rtmesi cp eder. ayet btn vcdu rtmezse evvel avret
mahalli rtlr. Ondan bir ey artarsa ba taraf rtlr. Ayaklar zerine kuru ot konur.
nk Peygamber (S.A.V.) amcas Hamza (R. A.) ile Mus'ab b. meyr (R.A.)' bu ekilde
rtmtr. Bir paradan fazla kefen kullanmak istenilirse, tek adet olmas mendptur.
Maamfh iki paradan yapmak da caizdir. Nitekim, ihraml iken vefat eden sahb'nin
hadsinde grmtk. Kefen paradan yapld takdirde : zr, rid' ve liffe'den
ibaret olacan dahi '&i'nin rivayetinde grdk. Kefen hakknda baka kaviller de
vardr. Hanefler kefeni, kefen-i zaruret, kefen-i kifayet ve kefen-i snnet olmak zere
ksma ayrrlar. ir mezheplerde bu. bbda eitli zht vardr. Tafsilt fkh
kitaplarmdandr.393[393]
568/436- bni mer radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki, Abdullah
ibni beyy vefat ettikte olu ResFllah Salallah aleyhi ve sellem'e gelerek :
Gmleini bana ver de onunla babam kefenleyeyim; dedi. Reslllah SaUallah aleyhi
ve sellem, hemen gmlei ona verdi. 394[394]
Bu hads-i erf gmlekten kefen yapmann meru olduuna delildir. Rivayetin zahirine
baklnca Hz. bni bey'in Reslllah (S.A.V.)'den o gmlei cenazeyi kefenlemezden
nce istemi olmas cp ederse de, Buhr'nin rivayet ettii Cbir hadsi buna
393[393]
265.
394[394]
muarzdr. Cbir hadsi udur :
Peygamber SaBaZZaJm aleyhi ve seUem, Abdullah fbnl beyy defnedildikten sonra
yanna geldi. Ve onu (mezarndan) kararak tkrnden ona frd. Gmleini de

ona giydirdi.
Bu hads, gmleini karp ona giydirmesinin definden sonra olduunu sarahaten ifde
ediyor. Halbuki bni mer hads'i buna muarzdr, iki hadsin aras yle bulunmutur:
bni mer hadsindeki (verdi) tbirinden maksad. evet diyerek vaad etmektir. Verme
iinin yzde yz olacana bakarak vaad etmek yerinde m2czen vermek fiili kul-
lanlmtr. Cbr (R. A.) hadsindeki defnedildikten sonra tbiri de byledir. Yani
mezarnn iine indirildikten sonra demektir. Cbr hadisinden yle bir mn da

kabilir :
beyy'i kabrinden kardktan sonra yaplan i sadece ona tkrmek olmutur. Gmlei
zaten evvelden giydirilmitir. Bununla beraber frmekle, gmlek giydirmek beraber
zikredildi diye mutlaka ikisinin birden vki olmalar lzm gelmez. Zr bu iki ey birbiri
zerine (vav) ile atfedilmilerdir (vav) ise tertip ve beraberlie dellet etmez. O mutlak
surette cem iindir. Binaenaleyh tertip kasdetmeksizin Resl- Ekrem (S.A.V.)'in bz
ikramlarn murd etmi olmak da caizdir. Bzlar Peygamber (S.A.V.) ona evvel iki
gmleinden birini vermi; defnedildikten sonra da olunun stei zerine ikincisini

vermitir derler. Httim'in El-kll adl eserinde bu tevcihi te'yid eder rivayet vardr.
Hz. Peygamber (S.A.V.)'in Abdullah b. Abdullah'a gmleini vermesi, onun slih bir zt
olmasndandr. u da var ki, Hz. Abdullah bu gmlei' istemitir. ReslHah (S.A.V.) ise
hi bir hacet sahibini bo el ile evirmezdi. Yoksa onun kendisine Fahr-i Kinat (S.A.V.)
hazretlerinin gmleini giydirdii babas en byk mnafklardan biri idi. Ve mnafk

olarak lmt. Hatt :
Onlardan lenlerin hi biri zerine ebediyyen cenaze namaz klma yet-i Kermesi
onun hakknda nazil olmutu. Bzlar : Peygamber Sallallah aleyhi ve sellcm'in ona
gmleini giydirmesi, bey, Bedir gazasnda Hz. Abbas (R. A.)' giydirdii iindir.
Reslllah (S.A.V.) amcasna yapt iyilie mkfat olmak zere ona gmleini
giydirmitir derler. 395[395]

569/437- bnl Abbas radyallah anhma'd&n rivayet edildiine gre. Peygamber
SaUallah aleyhi ve seUem :
Elbisenizin beyazlarn giyin; nk onlar sizin en hayrl elbisenizdir. Cenazelerinizi de
onlarla kefenleyin buyurmulardr.396[396]
Bu hadsi, Nes mstesna, Beler rivayet etmi; Tirmiz onu sahhlemitir.
Buhri'nin Hz, Aie (R. Anta/dan rivayet ettii hadste Peygamber (S.A.V.)'in para
beyaz esvap ile kefenlendiini yukarda grmtk. Hl byle olunca, emrin vcp iin
olmas asldr, diyerek beyaz giymenin ve cenazeleri beyaz elbise ile kefenlemenin
vcbuna kail olmak lzm gelirse de Fahr-I Kinat (S.A.V.) efendimizin beyazdan baka
elbise giydii sabit olduundan emir vcp iin deildir. Zaten her zaman beyaz elbise
bulmak mmkn deildir. Nitekim Uhud ehitleri iin beyaz elbise bulunamam,
Reslllah (S.A.V.) onlardan bir cemati izgili alaca bir arafla kefenlemitir.
Binaenaleyh zarurette beyaz olmayan bir kumatan da kefen yaplabilir. Reslllah (S.
A.V.)'in krmz bir Kadife ile kefenlendiini ifade eden bir hadsi bni Adiyy (279365)
Hz. bni Abbas (R. A.J'dan rivayet etmitir. Lkin bu hads zayftr. nk rvleri
arasnda Kays b. Er-Rbeyyi' vardr ki bu zt zayftr. Herhalde bni Adiyy Reslllah

(S.A.V.)'in kabrine krmz bir Kadife rtldn ifde eden hadsle bu zayf hadsi
biribiri-ne kartrm olacaktr. izgili bir Yemen kuma ile kefenlendiine dir sylenti
de bu kabildendir. Yukarda bu kumala Hz. Peygamber Sallalah aleyhi ve seMem'in

sadece rtldn, sonra kuman alndn grmtk. 397[397]
570/438- Cbir radyalah anh'dzn rivayet edilmitir. Demitir ki : Resillah

Sdllalah aleyhi ve sellem:
395[395]
267.
396[396]
397[397]
Biriniz kardeini kefenledii vakit, onun kefenini gzel yapsn buyurdular. 398[398]
Hads-i erifi Tirmiz de Ebu Katade (R. A./den rivayet etmi ve hasen ve garip'tir
demitir. Kefenin gzel yaplmas emri bizzat kefenliin gzel olmasn icp ettii gibi,
kefenliin sfatnn ve cenazeyi onunla sarmann gzel ve iyi yaplmasn da iktiz eder.
Binaenaleyh kefenlik mmkn mertebe gzel ve beyaz kumatan seilmeli, fakat bu
hususta pek pahalya merak etmemelidir. Zr lerde grlecei vecihle kefenliin

pahalsndan nehycdilmitir. Kefenliin sfatn bundan nceki bni Abbas (R. A.) hadsi
beyn etmitir.
Kefenin cenazeye gzel giydirilip, sarlmasn ise yukarda geen hadsler ifde
etmilerdir. Filhakika kefenin gzel olmas hakknda bir ok hadsler vrid olmutur.
Bunlarn bzlarnda bu iin illeti de zikredilmitir. O hadslerin bir ka unlardr :
1 Deylem Hz. Cbir (R. A.) den merfu' olarak u hadsi tahrc etmitir:
Cenazelerinizin kefenini gzel yapn: Zr onlar birbirlerine onunla iftihar ederler ve

kabirlerinde birbirlerini onunla ziyaret ederler.
2 Deylem mm seleme (R. Anha)'d2.n da u hadsi rivayet etmektedir:
Kefeni gzel yapn; vveyl, tezkiye vasiyeti geciktirmek, yardm terk etmek gibi
eylerle llerinize eziyet etmeyin; lenin borcunu demeye itb edin; kt

komulardan yz evirin, kabir kazarken onu derinletirin, geniletin.
3 Imm- Ahmed ibni HanbeVin Hz. ie (R. Anha)'da.n tahrc ettii u hads de len
bir kimseye iyi muamele edilmesi bbmdadr :
Kim bir cenaze ykar da onun hakknda emniyetli hareket eder ve o anda cenazeden
sdr olan eyleri ifa etmezse gnahlarndan anasnn dourduu gn gibi kar.
4 Buhr ile Mslim Hz. bni mer (R. AJ'dan u hadsi tahrc etmilerdir :
398[398]
268.
Resillah Sallallah aleyhi ve selem :
Kim bir mslmann gnahn gizlerse, Allah da kyamet gnnde onun gnahn gizler
buyurdu.
5 Abdullah ibni Ahmed beyy b. Kb (R. A.)dan u hadsi tahrc etmitir:
phesiz dem Aleyhsselmn ruhunu melekler kabzetti ve onu ykadlar, kefenlediler,

kokuladlar; onun iin mezar kazarak kendisini defnettiler; cenaze namazn kldlar;
kabrine girdiler ve zerine kerpi koydular. Sonra kabirden ktlar; sonra zerine toprak ektiler; sonra: Ey Adem oullar! ite yolunuz budur, dediler. 399[399]
571/439- (Bu da) ondan (radyalah anh) rivayet edilmitir. Demitir ki : Peygamber
Sallallah aleyhi ve sellem, Uhud ehdlern-den ki kiiyi bir elbise
getiriyor, sonra :
iinde br yere
Bunlarn hangisi daha ok Kur'n bilir?; diyor; ve kabre evvel onu indiriyordu. Uhud
ehtdler ykanmadlar; zerlerine ce-nie namaz da klnmad. 400[400]
Lhd : Kabrin bir tarafnda alan yarktr. Bu suretle kabrin ortasndan yana dugru bir
mey] hasl olur. Zten lhd : Meyletmek demektir.
Hmiis-i erif bir takm hkmlere dellet ediyor:
1 Zaruret nnda iki cenazeyi bir elbise ile kefenlemek caizdir. Ve iki ihtimalden biri
budur.
kinci ihtimale gre : Bir elbise iki kiiye pay edilerek, yardan kesilir. Ve her cenaze ayr
ayr kefenlenir. Ekseriyetle ulem'nm kavli budur. Hatt birinci ihtimle kail olan
399[399]
269.
400[400]
270.
bulunmamtr; zr o ihtimle gre iki cenazenin tenleri birbirilerine temas eder

diyenler olmutur.
2 Kur'n- Kerm'i daha ok bilenler bakalarna tercih edilirler. nk Kur'n-
Kerm'in fazileti her eyden stndr. Buna ky-sen baka tercih sebepleri bulunursa
defn hususunda tercihe yararlar.
3 Zarurette bir cemat bir kabre defn edilebilir. Bukr (194-256): ki kiiyi bir
kabre defn bab nm altnda ayr bir bb yapm ve buradaki Cbir hadsim o baba
kaydetmitir. Vk Cbir (R. A.) hazretlerinin hadsi iki kii hakknda ise de
Abdrrezzak'm rivayetinde kii de zikredilmi ve Reslllah (S.A.V.) ki kiiyi bir
kabre defnederdi denilmitir.
Snen sahiplerinin Hiam ibni mir'l-Ensr'den tahrc ettikleri u hadsde dahi kii
kayd vardr:
Uhud harb gn ensr Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem't gelerek :
Bze yaralanma ve meakkat isabet etti dediler. Bunun zerine Reslllah Sallallah
aleyhi ve sellem :
Mezar kazn ve geni tutun da iki kiiyi bir kabre defnedin. buyurdular.
Bu hadsi, Imm-t Tirmiz sahhlemigtir. Bu hususta erkek ile kadn arasnda bir fark
yoktur. Binaenaleyh zarurette iki kadn da bir kabre defnedilebilir. Erkek ile kadnn
bir kabre defnine gelince : Zarurette bunun da eiz olacana dair Abdrrezzak'dan bir
rivayet vardr. Bu rivayete gre Vsilet'bn'1-Esk' bunu yaparm ve evvel erkei
defneder, arkasna da kadn yerletirirmi. Elhsl zarurette bir ka kiinin bir kabre
defnedilebilecei mezhepler arasnda it-tifk bir mes'eledir. Ve efdl olan hangisi ise
kble tarafna o yatrlr. Dieri onun arkasna konulur. Sonra sra ile byk nce, kk
sonra, erkek evvel, kadn sonra defnedilerek aralar toprakla ayrlr. Yalnz kefenle
aralarn ayrmak kfi gelmez. Fakat zaruret yokken bir ka kiiyi bir kabre defnetmek
Haneflere gre mekruh, dier mezheplere gre haramdr.
4 ehd ykanmaz. Cumhur ulemnn mezhebi budur. Sad ibni Mseyyeb, Hasan-
Basri, bn reyh gibi tabin hazaratndan e-hdi ykamak vaciptir, dedikleri rivayet
olunur. Hadsimiz onlarn aleyhine delildir. mm- Ahmed ibni Hanbel'in tahrc ettii
Cbir hadsi dahi onlarn aleyhine delildir. Bu hadste
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem, Uhud ehtdlerl hakknda :
Onlar ykamayn; nk her yara yahut her kan kyamet gnnde misk saacak;
buyurdular denilerek ykamamann hikmeti beyn edilmektedir,
5 ehidin zerine namaz klnmaz. Fakat mesele ulem arasnda ihtilafldr. Drt
mezhep ulems ehdleri ksmlara ayrmlardr. Bunlarn arasnda hkm itibaryla az
ok farklar vardr.
Haneflere gre her nev ehdlerin cenaze namaz klnr.
Dier mezhep imamlarna gre hakki ehdlerin cenaze namaz klnmaz. Hakki
ehdlerin ykanmamas ise drt mezhep imamlar arasnda ittifak bir mes'eledir.
ehidin namaz klnr diyenler, cenaze namaz hakkndaki delillerin ummu ile amel
ettikleri gibi, Hz. Peygamber (S.A.V.)'in Uhud ehdlerin zerine cenaze namaz kldm
ve Hamza (R. A.)'m zerine yetmi defa tekbr aldn ifde eden hads ile ve keza mm Buhr nin Ukbet'bn Amir (R. A.J'dan rivayet ettii hads-i erif ile istidlal ederler.
Klnmaz diyenler ise, buradaki Hz. Cbr hadsiye istidlal ederler. Hatt lmm- afi
(150204) : Peygamber (S.A.V.)'in Uhud ehdleri zerine cenaze namaz klmadna

dir mtevtir yollardan gzle grmeesine gikr haberler gelmitir der. Hz. afi
yetmi tekbr hadsi iin sahih deildir demektedir. Ukbe hadsine de ta'n ve itiraz
ederek : Bizzat Ukbe hadsinde Reslllah (S.A.V.)'in Uhud ehdlerinin namazn

klmas, vak'adan sekiz sene sonra olduu zikir ediliyor. lmnden sekiz sene sonra bir
kimsenin cenaze namaznn klnmasna bu hadsle istidlal edenler de kail deildir.

Binaenaleyh bu hadsle istidlal edilemez. Herhalde Resl- Ekrem (S.A.V.) onlara sdece
du etmi olsa gerektir. Bu hdise sabit bir hkm ncsh etmeye dell olamaz, ilh...
diyor.
Ukbe (R.A.) hadsinin lfz Buhr'de yledir :. ...
Peygamber SaUalah aleyhi ve sellem ;Uhud ehdlerinin cenaze namazn sekiz sene
sonra kld. bni Hibban u cmleyi de ziyde ediyor:
AHah Tel ruhunu kabzedinceye kadar evinden de kmad.
Maamfh Hanefyye ulemsndan Kemal bni Hmm Feth'l-Kdr 401[401] adl
eserinde muarzlara lzm gelen cevab vermi ve Haneflerin delillerinden hi birinin

hasen dereceden aa dmediini isbt etmitir. 402[402]
572/440- Ali radyaUah anh'den rivayet olunmutur. Reslllah Sallallah aleyhi ve
sellem' kefen hususunda:
Pahaclk yapmayn; nk o abuk soyulurderken iittim; demitir. 403[403]

Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Ebu Dvud bunu 'b tarikiyle Hz. Ali (R. A./dan
rivayet ediyor d isnadnda Amr ibn Hiam elcem vardr. Bu zt muhtelefn fhtir.
Sonra 'b ile Al (R. A.) arasnda inkit da vardr. nk Dre Kutn'nin beynna gre
'b Hz. Ali (R.A.)'dan bir hadsten baka hads iitmemitir.
Hads-i erf, pahal kefen satn almann memnu olduuna deildir. abuk soyulur
buyrulmas kefenin gabuk ryp, biteceine iarettir. Nitekim Buhr'nin Hz. ie (R.
Anha)'dsLn muhtasar olarak rivayet ettii u hads de bu mnyadr :
Ebu Bekir kendi zerinde bulunan, hasta iken giydii za'ferandan lekeli br elbiseye
bakarak :
u elbisemi ykayn ve ona iki elbise daha katn da beni onlarla kefenleyin. Dedi. Ben :
O eskidir dedim:
phesiz yeniyi giymeye diri; lden daha lyktr. O (kefen) ancak mhlet iindir;
dedi.
Mhlet : Bedenden akan irin ve sar sudur. 404[404]

401[401]
402[402]
272.
403[403]
Feth'l-Kadr: C. I - Bb' - ehd Shf. 475. Bulak tab' 1315 H.

573/441- Hz. ie radyallah anha'dan rivayet edildiine gre. Peygamber Sallallah

aleyhi ve settem, kendisine :
Benden nce lm olsan seni ykardm... Hh. buyurmutur. 405[405]

Bu hadsi, Ahmed ile bni Mce rivayet etmi ve bni Hbban sahhlemitir.
Hads-i erf erkein karsn ykayabileceine delildir. Cumhur'un kavli de budur.

Haneflere gre bilkis erkek karsn ykayamaz. Fakat kadn kocasn ykayabilir. nk
nikh kalmamtr. Erkek iddet de beklemedii iin karsna kar tammiyle ecnebi
olmutur. Kadn iddet beklediinden talk- ric'i iddeti iinde kocasn ykayabilir. Fakat
talk- ban iddeti iinde ykayamaz. Bu mes'elede mm- Ahmed ibni Hanbel de
Haneflerle beraberdir. Kar-koca hakknda hkm budur. Biribirine ecneb saylanlara
gelince :
Bunlarn
su bulamyanlar
hkmnde olduunu
tahrc ettii u hadisten anlyoruz:
Ebu Davud'un mrseller arasnda
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :
Kadn erkeklerle bir arada iken lr; aralarnda baka kadn bulunmazsa, erkek de
kadnlar ile bir arada iken lr, yanlarnda baka erkek bulunmazsa, bunlara teyemmm
ettirilerek defnolunurlar. Bunlar suyu bula-myan hkmndedirier. buyurdu.
Bu hadsi,
Ebu Bekir b. Ayya, Muhammed ibni Sehil'den, o da Mekhl'den rivayet
etmitir. Muhammed ibni Sehl'i bn Hibban mtcmet rvler arasnda zikreder. Buhr
ise : Onun hadsinde tbi olunmaz der. 406[406]
404[404]
273.
405[405]
406[406]
274.
574/442- Esma binti Umeys 407[407] radyallah anha'an rivayet edildiine gre Ftima
radydllah anha kendisini Ali radyaUah. ann in ykamasn vasiyet etmitir. 408[408]
Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmitir.
Bu hads dahi, bundan nceki Hz. ie hadsinin dellet ettii hkm bildirmektedir.
Kadnn kocasn ykayabileceine dell ise Ebu Davud'un Hz. ie (R. Anka)1 dan tahrc
ettii u hadstir :
Arkada braktm vukuat bir daha karma ksa Reslllah SaldUah aleyhi ve
sellem'l kadnlarndan baka kimse ykayamazd.
Bu hadsi, Hkim sahhlemitir. Hz. ie ve Ftma (R. Anhma) hadsleri her ne kadar
birer sahbyye sz de olsalar. Reslllah (S.A.V.) zamannda ma'ruf ve ma'lm olan bir
eyi anlatmaktadrlar. Bu hususu Beyhah (384458) 'nin rivayet ettii u kssa da
te'yid ediyor : Ebu Bekir (R. A.) ldkten sonra kendisini kars Esma bn meys'in
ykamasn vasiyet etmiti. Hz. Esma (R. Anha) vcuta zayf olduundan bu in
Abdurrahman ibni Avf'tan yardm istedi. Hz. Esm'nn hu fiilini inkr eden
bulunmamtr. Cumhur'un kavli de budur.409[409]
575/443- Breyde radyallah anh'den Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem'in

zinadan dolay recmin emir ettii Gamtli kadn hakknda rivayet edilmitir. Demitir ki
:
Esma binti Umeys R. Anha : Sahabeden olup, nce Hz. Cafer b. eb Talibe varm ve marnileyh ile
beraber Habe'e hicret etmitir. Hz. Cafer'in ehdetinden sonra Hz. Ebubekr Sddik'e ve Hz. Sdk'n
ictihlinde Hz. Ali'ye varm di. Hz. Cafer'den Abdullah ve Muhammed ve Avn, Hz. Ebubekir'den
Muhammed, Ali'den dahi Yahya ve Muhammed isimleriyle alt evlt dnyaya getirmidir.
407[407]
mer bin Hattb, Ebu Musa Ear', Abdullah b. Abbas ve olu Abdullah b. Cafer vesair Ashab- Kiram shibi Tercmeden Ehds-i erfe nakl ve rivayet etmilerdir. Esma binti TJmeysIn dokuz hemiresi olup
Ezvac- Tahirat-i Peygamberiden (Meymune binti el-Hars) le Hz. Abbas'n zevcesi (mml fa2l> bu
cmleden idiler.
Sonra o kadn hakknda emir buyurdular da cenaze namaz klnarak defnedildi. 410[410]
Hads-i erif, er' bir hadd ile ldrlen kimsenin cenazesi klnabileceine delildir. O
kadnn cenazesini bizzat Resl- Ekrem (S.A.V.) kldrm olduuna dir hadste bir
kayt yoktur. mm- Mlik (93179) : Hd ile ldrlen kimsenin cenaze namazn
msl-manlarn imam klamaz; zr ulem fasklar men etmi olmak iin onlarn
namazn klmazlar diyor. Maamfh bu GamH'li kadn hakknda Peygamber (S.A.V.):
Bu kadn yle bir tevbe etmitir ki, o tevbe Medne'liler arasnda taksim edilse hepsine
yeterdi. buyurmu; yahut buna yakn, bir ey sylemitir.
Fskilarn, hadd ile ldrlenlerin, veled-i zinalarn cenaze namaz hakknda ulem
ihtilf etmilerdir. slerle yol kesicilerin cenaze namaz dahi ihtilafldr. Haneflere gre
fsklarn, hadden ldrlenlerin ve veled-i zinalarn cenazesi klnrsa da slerle yol
kesenlerin namaz klnmaz. filere gre hepsinin namaz klnr. Mklerolcn

bn'l'Ardb (468543) byleleri hakknda : Btn ulemnn mezhebi: Her
mslmann yani hadd vurularak ldrlenin, recm olunann, intihar edenin, veled-i
zin'nm cenaze namaz klnaca merkezindedir diyor, intihar edenin hkm aada
hadste grlecektir. 411[411]
576/444- Cbir ibn Semra'dan rivayet olunmutur. Demitir k : Peygamber
Salallah aleyhi ve sellem'e kendini geni br demirle ldren bir adam getirdiler de
onun cenaze namazn klmad. 412[412]
410[410]
411[411]
276.
412[412]
Hattb 413[413] (319388) diyor ki : Bylesinin cenaze namaz klmmamas ona ceza ve
bakalarn onun gibi yapmaktan men etmek iindir. Fukah bu mes'elede dahi ihtilf
etmilerdir. Halfe mer ibn Abdlaziz intihar edenin cenaze namazn klmaya cevaz
vermiyordu. Evza (88157)'nih mezhebi de budur. Fukah'nn ekserisine gre klnr.

Kasden kendini ldren kimsenin cenaze namaz Hanefyye ulems arasnda ihtilafldr.
Klnr diyenler olduu gibi, klnmaz diyenler de vardr. Mes'eleyi Imm- zam ve
Muhammed ile mm- Ebu Yusuf arasnda ihtilafl grenler bile mevcuttur. Bu rivayete
gre : tm/m-% zam'lo. Muhammed klnr demiler; mm-% Ebu Yusuf; Bylesini
Ahmed b. Muhammed b. brahim : El - Hattb Ebu Sleyman. Hz. mer (R. A.)'in kardei Zeyd b. El Hattab'n soyundandr. Sa'mani'nin kitabnda (386) senesinin Rebllahr aynn 13. c cumartesi gn
Bst gehrinde Hndmlnt suyunun kysndaki Bibat'ta irtihl eylemi oldu^ yazldr.
413[413]
Hads ilmini tahsil iin Irak'a ve Hicaz'a gitmitir. mam Hattb ilm-i fkh' mam Ebu Bekir Kaff&l-i
a'den ve Eba Ali b. Ebu Hreyre'den okumutur. Edebiyat, tefsir ve dier ilimlerdeki stadlar : smail
Saffr, Ebu Amr-z Zahit, Ebu Abbas-Ul Asanm, Ahmed b. Sleyman-l Neccr, Eba Amr-s' Semmk ve
Mukrm-l Hfid ve C&fer-l Hold'dir.
mm Hattb Horasn ve Mver-i nnehir'i de gezmitir. Seyahatleri esnasnda ticretle de uram

hem talebelerine hem de slih mslmanlara Allah yolunda para ve mal yardmnda bulunmutur. Saaleb
Yetimet-t tlehr adl kitabnda diyor ki : O (mam Hattb) bizim zamanmzda Ebu beyd Kasm bni
Sellm'a benzeyen kiidir. Sa'mani de mam Hattab iin Hccettir. Saduktur diyor, tmam Hattb derin
tefekkre rakik kalbe mlik bir limdi.
mam Hattabi'nin talebeleri ve kendisinden ilm-i hadis okuyan byk limlerin, muhaddis'Ierin bzlar
unlardr:
Abdullah b. Ahmed b. Gufeyr-til Harem, Ebu Mes'ud-l Hasan b. Muham-ned-ur Kerabisiyy-l Bst, tmam
Ebu Hmid-il tsferh, Hkimi Nisburl.
Eserleri :
1 Melim-s' Snen f erh-i Kitb-s' Snen U Ebi Dvud.
2 Garbl Hais.
3 Kitb- tcfsr-l esmir Rb Azze ve Celle.
4 erh-I ediyyet'il Me'sre.
5 'lm- Snen (Sahh-i Ituhr erhi).

6 Kitb-l U7.1et.
7 Kitab-l Islh- glat'el muhaddisn.
8 Kitb-ii] arus.
9 Kitb-l tlmMil hads. JO El - gunye n-il kelm.
II erh-l da'vatH Ebi Huzeym. (Vakut : Mucem-l Udeb : C. VI/2 Shf. 81-86).
zlim ve ba hkmnde tutarak, cenazesinin klnamyacama kail olmutur. Hadsimiz

Ebu Yusuf'a, delildir.
ntihar edenin namaz klnr diyenler : Bu hads karsnda : O ztn namazn

Peygamber (S.A.V.) klmasa da ashb- kiram kldlar. Bu mes'ele Resl- Ekrem
(S.A.V.)'in borlu len ztn cenazesini kl-mayp sonradan ashabna klma emri
vermesine benzer. diyorlar. Bzlar bu re'yi pek beenmiyerek : intihar edenin
cenazesini klmak iin Reslllah (S.A.V.)'in ashabna emir verdii kat'i olarak sabit ise,
mes'eeye bir diyecek yoktur. Fakat sabit deilse, Hz. mer ibn Abdl-aziz'in re'yi daha
muvafktr diyorlarsa da, NesVnin rivayetinde :
Bana gelince ben onun cenaze namazn klmam buyrulduuna gre, bakasnn
klabilecei bun-an anlalm olsa gerektir. 414[414]
577/445- Ebu Hreyre radyallah anh'den, mescidi spren kadnn kssas hakknda
rivayet edilmitir, (demitir ki): Peygamber Sdlallah aleyhi ve sellem, o kadn sordu.
Ashb :
O ld; dediler. Resl- Ekrem Sallalah aleyhi ve sellem:
Bana haber vermemeli mi idiniz? buyurdular. -Galiba ashb o kadnn ann

kmsemilerdi- Bunun zerine Reslllah Sallallahii aleyhi ve sellem :
Onun kabrini bana gsterin; dedi ve gsterdiler. Hemen onun cenaze namazn
kld. 415[415]
Hads, mttefekn aleyh'dir.
Mslim Sonra Peygamber (S.A.V.) :
phesiz ki bu kabirler, iinde yatanlar iin karanlkla doludur, ve phesiz ki Allah

414[414]
277.
415[415]
onlara benim cenaze namaz klmam sebebiyle kabirlerini nurlandrr. buyurdular;

Mslim'in bu ziydesi yine Hz. Ebu Hreyre (R. A.)'m rivyetin-dendir. BhrVnin ayn
ziydeyi tahrc etmemesi, mm- Ahmed bni Haribel (164241) in de dedii gibi
Sabifin mrsellerinden mdrec olduu iindir.
Musannif, bu kssann bir kadna it olduuna kat'iyetle cez-metmitir. BuhrV&e ise
rvsi Sabifin ekki ile bir siyah adam, yahut bir siyah kadn denilmitir. Lkin yine
BuhrVnin bir rivayetinde Sabifin Onun ancak kadn olduunu sanyorum dedi
zikrolunmutur. bni Hzeyme (223311) dahi Ebu Hreyre (R. A.) dan baka bir tark
ile gelen bir rivayette kssann kadna ait olduuna cezmen hkmetmi ve bir siyah
kadn demitir.
Hadsi, Bt.itkakl (384458) gzel bir isnadla tahrc etmi ve kadnn mmii Mthccn
ilmini tadn; bu kssa da Peygamber (S.A. V.) cevap verenin Hz. =bu Bekir (R. A.)
olduunu ifde etmitir.
Hads-i erf cenaze defnedildikten sonra mutlak surette (yani evvelce namaz klnsn,
klnmasn.) kabrinin zerine cenaze namaz klnabileceine delildir. mmafi

(150204)'nin mezhebi de budur. Peygamber (S.A.V.)'in Bera ibni Ma'rr (R. A./n
vefatndan bir ay sonra cenaze namazn kabrinin zerine klmas ve keza Buhr'nin rivayetine gre geceleyin ReslJlah (S.A.V.)'in haberi olmadan defnedilen, ensr-
Kirm'dan bir ocuun namazn kabrinin zerine klmas da ayn hkme dellet ederler.
Bu bbda dokuz sahabeden hads rivayet olunmutur. Bz zhriler'e gre; kabir
zerine cenaze namaz klmak caiz deildir.
Kabir zerine cenaze namazm caiz grenler bunun ne zamana kadar caiz olaca
hakknda ihtilf etmilerdir. mm- am'dan bir rivayete gre gne kadar klnr.
Bzlar defnedildikten bir aya kadar demi. Dier bzlar cenaze kabrinde
rynceye kadar caiz grm; rdkten sonra ise zerine namaz klacak bir ey
kalmadndan artk klnamyacana kail olmu; hatt cenaze namazndan mak-sad du

olduunu, dunm ise her zaman yaplabileceini ileri srerek bu iin her zaman
yaplabileceini iddia edenler bile olmutur. Bzlar kabir zerine namaz klmak Hi.
Peygamber (S.A.V.)'in hasisindendir derler. 416[416]

578/446- Hzeyfe radyallah anh'den rivayet edildiine gre. Peygamber Saldllah
aleyhi ve selem, lm iln etmekten nehy buyururdu. 417[417]
Bu hadsi, Ahmed ile Trmz rivayet etmi, Tirmz onu hasen bulmutur.
Nehy'in sigas herhalde mm- Tirmiz (200279)'nin tahrc ettii u hadsten

alnmtr :
Sakn lm iln etmeyin; zr lm iln chilyet devri detidir.
Tahiir (yani sakndrma) sigas nehy mnsmdadr. Trmiz'nin tahrc ettii Huzeyfe
hadsinde Nz. Huzeyfe (R. A.ym, yannda bulunanlara :
Ben vakit kimse ilnda bulunmasn, zr ben bunun lm ln olacandan korkarm.
Gerekten ben Reslllah (S.A.V.)'i lm ilnndan nehy ederken grdm. dedii

rivayet olunuyor. Tirmiz bu hads iin ha-sen dememitir. Bundan sonra mm-
Tirmiz n'y zah etmi ve bunun : Halk cenazeye gelsinler diye kalabalk iinde : Filn
lmtr, eklinde seslenmek ten ibaret olduunu bildirmitir.
Haneflerle ir bz fukhya gre lm haberini hsm ve akrabaya, ee, dosta
bildirmek caizdir. Vk bunu cahliyef detine benzeterek mekruhtur diyenler
olmusa da, esah kavle gre mekruh deildir. Bzlar : cahliyet devrinde olduu gibi
lm iln yapmak haramdr derler. Cahlliyetde ar ve pazarlara, sokaklara, evlere
adam gndererek bir kimsenin ldn iln ederlerdi. En-Nihye nm eserde yle
deniliyor : Araplar arasnda mehur olduuna gre: erefli birisi ld veya ldrld
m, kabilelere bir atl gnderilir, o da leni iln ederek yj c filnn lm haberini
bildir: filn helak olmutur. Yahut Filnn lm ile araplar helak olmutur diye
nida ederdi. Ibn'l-Arabl (468543) diyor ki Hadslerin mecmuundan hl elde
edilir:
416[416]
279.
417[417]
1 Hsm ve akrabaya; ee dosta ve slih kimselere bildirmek. Bu snnettir.

2 vnmek iin kalabalk armak. Bu mekruhtur.
3 Yasc tutmak gibi baka bir nevi iln. Bu da haramdr. bnl-Arabi'nin birinci hle
snnettir demesi, cenazeyi tutup kapmak,, ykamak, namazn klmak ve defnetmek ile
mkellef bir cematin mutlaka bulunmas cp ettiindendir. Reslllah (S.A.V.)'in:
Bana haber verseydiniz ya gibi szleri de buna dellet eder. 418[418]
579/447- Ebu Hreyre radyallah onfe'den rivayet edildiine gre. Peygamber
BallaTlah aleyhi ve sellem, Nec'nin vefat haberini ld gn vermi; ashab

namazgaha kararak saf balatm ve drt defa tekbr almtr. 419[419]
Bu hads, Mttefekun aleyhdir.
Nec : Habe imparatoru demektir. Bu ztn ismi Ashama idi. Taber'ye gre vefat
hicretin dokuzuncu ylndadr. Feth-i Mekke'den nce idi diyenler de vardr.
Musalladan murd : Ya bayram namazlarn kld yahut cenaze namaz iin tahsis
buyurduu yerdir.
Hads-i erf de na'y'in lm haberini bildiren bir isim olduuna ve bunun srf ln iin
yaplabileceine dellet olduu gibi, gaibin zerine cenaze namaz klmann meru
olduuna da dellet vardr. Ulem bu hususta ihtilf etmi ve ortaya bir ka kavi
kmtr. Bu kaviller unlardr :
1 Gaibin cenaze namazn klmak mutak surette caiz ve merudur, mm- f ile
mm- Ahmed bni HaribeTin ve dier bz zevtn mezhebi budur.
2 Gaibin cenaze namazn
klmak mutlak surette
Mlikfern ve dier bz zevatn mezhepleri de budur.
418[418]
280.
419[419]
281.
memnudur. Haneflerle
3 ld gn veya ona yakn gnlerde klnabilir. Fakat ara uzarsa klnmaz.
4 Gib kble tarafnda ise namaz klnr; deilse klnamaz. Bu iki kavlin vechi, Nec
kssas zerinde durarak ona balanmaktr. Gaibin cenazesi klnamaz diyenler:
Nec'nin cenaze namaz Reslllah (S.A.V.)'e mahsustur derler.
5 Nec gibi vefat ettii yerde cenaze
namaz
namaz klmak caizdir. Zr JVec'nin
klnmayanlar iin gibne cenaze
memleketi ahalisi henz mslman
olmamlard. eyh'l-tslm bni Teymiyye bu kavli ihtiyar ediyor.
Musannif Feth'l-Bri de bu kavli Hattb (319388)'den nakleder. Ryn (415

502) dahi bunu beenmi ve sonra yle demitir : Bu muhtemeldir. u var ki, ben
haberlerin hi birinde Nec'nin memleketinde kendisine bir kimsenin cenaze namaz

klmadna vkf olamadm.
Bu hadsle cami iinde cenaze namaz klmann mekruh olduuna kail olan Haneflerle
Mlikler istidlal ederler. nk Resl- Ekrem (S.A.V.) bu i iin darya, hatt, t
namazgaha kmtr. Vk Ha-neflerden bzlar : Cenaze darda ise, cami iindekiler

onun namazn klabilir demilerse de El- Hlsa nm kitaptan naklen Fet~ h'l-
Kadr de bunun mutlak surette, yani ister cenaze ile cematin ikisi de cami iinde olsun;
ister cenaze darda cemat ierde olsun; yahut imamla cemaatn bir ksm darda, geri
kalanlar ierde olsunlar veya imamla cemat darda cenaze ierde bulunsun, fark et-
meksizin mekruh olduu kaydedilmektedir.420[420]
Hads-i erif de cenaze namaznda saf tekil etmenin meru olduuna da delil vardr.
mm- Buhar (94256) bu kssa hak-ktnda Hz. Cbir (R. A./dan bir hads tahrc
etmitir ki mezkr hadse gre, Cbir (R. A.)'m ikinci veya nc safta olduu
anlalyor. Hatt Buhr : Cenaze namaznda imamn arkasnda ik veya saf tekil
edenler bb' nm altnda bu hususa dir bir bb ayrmtr.
Yine bu hads-i erifte Peygamber (S.A.V.)'in nbvvetine eh-det eden bir de mucize
vardr ki, o da Medne- Mnevvere ile Habeistan arasnda binlerce kilometre mesafe
bulunmasna ramen Hz. Fahri Kinat efendimizin gn gnne NecVnin vefatn
420[420]
Fethl Kadr Cild I. Sahfe 468-464 Salflt ala-'el Mevt
haber vermesidir. 421[421]

580/448- bni Abbas radyaUah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki :
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'i :
Eer bir mslman kimse lr de cenazesinde, Allah'a hi bir ey erk komayan krk
kii bulunursa Allah o kimseleri ona efaati klar derken iittim. 422[422]
Hads-i erif, cenaze namaz klacak cematin kalabalk olmasnn faziletine ve m'minin
efaatinin Allah indinde makbul olacana delldir. Hadsin bir rivayeti yledir:
Eer bir mslmann cenaze namazn msfmanlardan, mecmuu yze varan bir
cemat klar da o kimse hakknda efaat etmek isterlerse kendilerine efaat hakk
verilir,
Snen sahibelerinin bir rivayetinde : saf denilmitir. Bzlarna gre bu hadisler
birer sule cevap olarak eref vrid olmular ve herkese suline gre cevap verilmitir.
Maamfh Reslllah (S.A.V.)'in hadslerle gsterilen saylarda kimselerin efaatinin

kabul edileceini haber vermi olmas da ihtimal dahilindedir. Hadsler arasnda
mnft yoktur. nk mefhum-u adet zten birok usul-culara gre sahh dell deildir.
Onu dell kabul edenlerce dahi ns olduu yerde mefhum-u adede itibar yoktur.
Binaenaleyh hadslerin hepsiyle amel olunur.423[423]
581/449- Semrat'bn Cndeb radyallah anhilma'dan rivayet olunmutur.

Demitir ki : Peygamber Sallallah aleyhi ve seem'n arkasnda nifas halinde len bir
421[421]
282.
422[422]
423[423]
283.
kadnn cenaze namazn kldm. Onun ortast hizasna durdu. 424[424]

Hads, mtfefekun aleyh'dir.
Bu hads-i erf kadnn cenazesini klarken ortasna doru durmann meru olduuna
delildir. Bu menduptur. Vacip olan, cenaze erkek olsun, kadn olsun cnun tir cz'ne
kar namaza durmaktr. Ulem bu bbda ihtilf etmilerdir.
Haneflere gre : Cenaze namaznda erkek, kadn, byk ve kk arasnda fark yoktur.
mam cenazenin gs hizasna durur. mm- zam'dan bir rivayete gre erkein ba,
kailinin
ortas
hizasna
mendublarndandir.
durur..
Ve
cemaat
saf
olur.
Bunlar
namazn
filere gre : mamn olsun, yalnz klann olsun; erkek cenazenin bas hizasna, kadn
ile hnsa'nn ayak ucuna doru durmalar, mmknse saf tekil edilmesi snnettir.
Mliklere gre : mam ve yalnz klan erkek cenazenin ortas hi^ zsna, kadnn
omuzlar hizasna durur. Onlara gre cenaze namaznn snnetleri yoktur. Binaenaleyh
bu fiiller mendubtur.
Hanbetlere gre : mam ile yalnz klann, len erkekse gs hizasna, kadnsa ortas
hizasna durmalar snnettir.425[425]
582/450- Hz. ie radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Vallahi

gerekten Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, Bey-z'mn iki olunun cenaze
namazlarn mescidde kld. 426[426]
424[424]
425[425]
426[426]
Hads-i erifte ismi geen Beyz, Da'd isminde bir kadndr. Oullar da Sehl ve
Sheyl'dir. Babalar Vehb b. Raba'dr.
Hz. ie (R.Anha) bu hadsi, Saad ibni Eb Vakkas, (R.A.)'m cenazesini mescid iinde
kld vakit kendisine itiraz edenlere sylemitir.
Hads-i erif, cami iinde cenaze namaz klmann mekruh olmadna delildir.
Haneflerle Miiklerin bu bbda ki kavillerini az yukarda grmtk. Onlar buradaki
Hz. e hadsini te'vil ederek: Bundan murd, Peygamber (S.A.V.)'in mescidde, Beyz
oullarnn cenazelerini ise, darda bulunmalardr derler.427[427]
583/451- Abdurrahman ibni Ebi Leyl'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:, Zeyd ibni
Erkam bizim cenazelerimiz zerine drt tekbr alyordu. Bir cenazede be tekbr ald.
Bunun zerine kendisine sordum: Reslllah SnUaUah aleyhi ve sellem., bu be tekbiri
alyordu; dedi.428[428]
Bu hadsi, Mslim ile Drtler rivayet etmilerdir.
Yukarda geen Ebu Hreyre hadsinde Peygamber (S.A.V.)'in Neci'ye kld cenaze
namaznda drt tekbr aldn grmtk. Drt tekbr ald, bn Mes'ud, Ebu Hreyre,
Ukbet'bn Amir, Ber bni zib ve Zeyd ibni Sabit (R. Anhm) hazartndan da rivayet
olunmutur. Sahiheyn'de bni Abbas (R.A.)'dan rivayet edilen bir hadste : Bir kabrin
zerine namaz kld ve drt defa tekbr ald denilmektedir.
bni Mce (207275)'in Ebu Hreyre radyatlah anh'den tah-rc ettii bir hadste dahi
Peygamber (S.A.V.) br cenaze namaznda drt tekbr ald deniliyor. bni Ebi Dvud
(230316) : Bu bbda bundan daha sahh bir ey yoktur diyor. Cenaze namazndaki
tekbrlerin drt olduuna selef ve halef ulemsnn cumhuru ile drt mezhep imamlar
kail olmulardr. Bzlar Hz. AH (R. A./n Ftma (R. Anha) zerine be tekbr aldna ve
keza Hasan (R. A./n babasnn cenaze namaznda be defa tekbr aldna bakarak,
cenaze namaznda be tekbr vardr derler. Bunlar drt tekbr rivayetini Etitah
427[427]
428[428]
tekbrinden maada drttr eklinde te'vil ederler. Bittabi bu te'vil makbul

deildir.429[429]
584/452- Ali radyallah anh'den rivayet edildiine gre, kendisi Sehl bn Huneyf'in
cenaze namaznda alt tekbr alm ve :
Gerekten o Bedirlidr; demitir. 430[430]

Bu hadsi, Sad ibni Mansur rivayet etmitir. Asl Buhr'dedir.
Bedrldr sznden murd: Hz. Peygamber (S.A.V.) ile birlikte Bedir gazasna itirak
edenlerdendir, demektir. Hadsin BuhrVdeki metni udur :
Ali, Sehl bnl Huneyf zerine tekbr Imtr alt tbirini Brkn mstahrec* inde
ziyde etmitir. Bhr bunu tarihinde zikreder.
Cenaze namaznn mteaddid tekbrleri hakknda eitli rivayetler vardr : Mesel :

Beyhah (384458) Sad ibni Mseyyeb'den Hz. mer (R. AJ'm ; ^Bunlarn hepsi (yani)
drt ve be (tekbir) var id. Biz drt tekbr zerine ittifak ettik dediini rivayet eder.
tbn'l-Mnzir Hz. mer (R. A./in szn baka bir yoldan rivayet ettii gibi, yine
Beyhak Ebu Vil'in u szlerini nakleder : Reslllah (S. A.V.) devrinde cenaze
namazlarnda drt, be, alt ve yedi tekbr alrlard. u hl karsnda mer (R.A.)
Reslllah (S.A.V.)'in ashabn toplad. Bunlardan her biri grdn haber verdi. Bunun
zerine mer (R. A.) onlar drt tekbr zerine toplad. bn-Abdil~Ber (368 463) El
- ztizkr adl eserinde isnad ile birlikte u haberi rivayet etmektedir : Peygamber
(S.A.V.) cenaze namazlarnda drt, be, alt, yedi ve sekiz tekbr alrd. Bu hal, t
NecVnin lmne kadar devam etti. Onun lm mnasebetiyle namazgaha kt ve
cemati saf yapt.
bni bd'l-Berr unu da ziyde ediyor: NecVnm cenaze namaznda drt tekbr ald.
Bundan sonra Peygamber (S.A.V.) drt tekbr almakta sebat etmitir. Binaenaleyh
429[429]
285.
430[430]
nceki rivayetler bununla nesh edilmitir. Nitekim drt tekbr alnr diyenlerin kavli
budur. Hz. mer (R. A.) le beraberindeki ashb- kira m'm neshi duymadklar
anlalyor. nk Resltlah (S.A.V.)'in cenaze namazlarnda drt tekbr almaya kararl
olduunu ve artk hep bu ekilde hareket ettiini bilseler; toplanarak bu hususta

mavereye lzum grmezlerdi. 431[431]
585/453- Cbir radyallah anh'dcn rivayet olunmutur. Demitir k : Reslllah
SaUaah aleyhi ve sellem, bizim cenazelerimiz zerine drt tekbr alr ve ilk tekbrde
ftiha-i kitb' okurdu. 432[432]
Bu hadsi afi zayf bir isnadla rivayet etmitir.
Musannif bu hads hakknda Feth'l-Br de : eyhim Tirm z erh'inde bunun
senedinin zayf olduunu ifde etmitir demi; Telhis de ise bu hadsi mm-
afi'nin brahim b. Muhammed den, onun da Muhammed ibni Abdullah b. Ukayl'den
onun da Cbr (R. A./dan rivayet ettiini kaydetmitir. Hads imamlar ibni UkayV zayf
bulmulardr.
Cenaze namaznda fatiha okunmas ulem arasnda ihtilafldr. bn'l-Mnzir, hazreti

bni Mes'ud (R. A.) ile Hasan ibni Ali ve bni Zbeyr hazartndan bunun meru olduunu
rivayet etmitir. mmafi ile Ahmed ibni HanbeVin mezhebi budur. Ebu Hreyre ile
bni mer (R. Anhmayda.n cenaze namaznda kraat olmad nakledilmitir.

Haneflerle Mliklerin mezhebi de budur. Fatiha okunur diyenler Cbir (R. A.)
hadsiyle istidlal ederler.
Bu hadis zayf ise de aadaki hads ona hiddir. 433[433]

586/454- Talha b. Abdullah b. Avf 434[434] radyattah anhm'den rivayet edilmitir.
431[431]
286.
432[432]
433[433]
Demitir ki : bni Ab bas'in arkasnda bir cenazenin namazn kldm. cFtlha-i ki t ab

okudu, ve :
Bunun snnet olduunu bilmeniz in (okudum), dedi. 435[435]

Bu hadsi, Buhar! rivayet etmitir.
Hadsi ibni Uzeyme (223311) ile Nes (215303) u lfzlarla tahrc etmilerdir:
Hemen elinden tuttum ve kendisine bunu sordum: Evet birder-zdem. Bu haktr ve

snnettir; dedi. Yine Nes baka bir tarkten bu hadsi u lfzlarla tahre etmitir :
Ftha-i kitb ile bir sre okudu. Bunlar bize iittirecek kadar aikr okudu. Namaz
bitirdii vakit elinden tuttum ve kendisine sordum : Snnet ve haktr; dedi.
Filhakika Tirmizl (200279) bni Abbas (R. A .)dan u hadsi nvyet eder;
Peygamber (S.A.V.) cenaze namaznda ftiha- kltb okudu.. Fakat bu hads iin
Tirmizl aahh deildir. bn Ab-bas'dan gelen sahh rivayet (snnettendir) szdr der.
Hkim (321 405) diyor ki : Sahbnin (snnettendir) demesinin msned hads sa-
ylacana btn hads imamlar ittifak etmilerdir. Musannif ise : tcm' byle
naklounmutur. Halbuki hadstiler ve usulcular arasnda hilaf mehurdur. diyor.
Hads-i erf cenaze namaznda fatiha okumann vacip olduuna delildir. nk burada
geen (snnet) tbiri farzn karl olan snnet mnsna deil, Hz. Peygamber
(S.A.V.)'in malm olan yolu mnsnnadir. Haktr tbiri de bu vcbu te'kid eder.
Zr haktr demek sabittir manasnadr. Filhakika bni Mce, mm erik'den :
Reslllah (S.A.V.) bize cenaze namaznda ftih a-i kitab okumamz emretti.
hadsini rivayet etmitir. Bunun isnadnda az zayflk varsa da onu da bni Abbas (R.A.)
hadsi gidermektedir. Emir, vcp dell-lerindendir. Binaenaleyh fatiha okumak mm-

Talh ibni Abdullah ibni Medine kads idi. Talha denmekle maruftur. Amcas Abdurruhntan ibni
Avf Osman, bni Abb;vs'tan rivayeti vardr. Ziihr ile Ebiizzinadda kendisinden rivayet etmitir, ibni Sa'd
T tarihinde vefat ettiini hildirmitr. (Hulsa 153) : (Tecrld-i sarih tercmesi C. IV. Shf. 623).
434[434]
435[435]
287.
afi ile Ahmed ibni Haribel'e ve bakalarna gre vaciptir.
Dier ulem cenaze namaznda fatiha okumann meru olmadna kaildirler. Delilleri :
bni Mes'ud (R.A.ym : Reslllah (S.A.V.) bize cenaze namaznda bir kraat tayin etmedi.
Bilkis :
mam tekbr ald m sen de al ve szn en gzellerinden dilediini se; buyurdular

szdr.
Bzlar cenaze namaznda fatiha okumak snnettir derler. Bunlar hadste geen
snnet tbirinden farza mukabil olan snneti yani, stlh- rfiyyi anlamlardr.
Fatihay okumak vaciptir diyenler ylede istidlal ederler: Cenaze namaz bilittifak
namazdr. Namazn ise fatiha okumadan sahih olamyaca u hadsle sabittir :
Ftihasz hibir namaz yoktur.
Binaenaleyh cenaze namaz da bu umumda dhildir. Onu bu umumdan karmak ancak

bir dell ile olur. Byle bir delil de yoktur.
Fatiha okumak lzmdr diyenlerce bunun yeri ilk tekbrden sonradr. Ondan sonra
tekbr alnarak Peygamber (S.A.V.)'e salvat okunur. Sonra tekbr alnarak len zta du
edilir. Duann keyfiyetini aadaki hads bildiriyor. 436[436]
587/455- Avf ibni Mlik radyallah anVden rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah
Sallalah aleyhi ve sellem, bir cenazenin namazn kld. Ben de onun okuduu duadan
unu ezberledim:
Allah'm! Ona mafiret eyle; ona ac, ona afiyet ver, onu affet ve onu gzel gzel arla;
yerini genilet; onu su ile, karla ve dolu ile yka; onu gnahlardan, beyaz elbiseyi kirden
pakladn gibi pakla. Ona dnyadaki yurduna bedel daha hayrl bir yurd; dnyadaki
aile efradndan daha hayrl bir aile ihsan et; onu cennete koy; onu kabrin fitnesinden ve
436[436]
288.
cehennemin azabndan koru. 437[437]

Rvinin bu duay ezberlemesi iki ihtimalden biriyle olmutur: Y Resl- Ekrem (S.A.V.)
duay aikr okumutur da ondan iiterek bellemitir, yahut Reslllah (S.A.V.) gizli
okumutur. Fakat namazdan sonra rvi ona hangi duay okuduunu sormu ve ondan
dinliyerek ezberlemitir.
Fukah hazart duann gizli okunmasn mendp sayarlar. Maamfh : Du okuyan
aikr okumakla, gizli okumak arasnda muhayyerdir diyenler olduu gibi: gndz
okunan dualar gizli, gece dualarn aikr okumal diyenler de vardr.
Cenze'ye okunan du halisane ve sammne olmaldr. Zr Fahr-i Kinat (S.A.V.):

Onun iin halisane du edin buyurmulardr. Reslllah (S.A.V.)'den rivayeti sabit olan
duay okumak elbette daha iyidir. Bu hususta vrid olan hadslerin en sahihi bu hadstir.
Aadaki hads de yledir. 438[438]
588/456- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet olunmutur : Demitir ki :

Reslllah Sallalah aleyhi ve sellem, cenaze namaz klarken yle derdi :
Allah'm!
Bizim
dirimize,
lmze,
burada
bulunanmza,
bulunmayanmza,
bymze, kmze, erkeimize ve kadnmza mafiret buyur. Allah'm! Bizden
kimi yaatrsan, mslman olarak yaat; ldrdn de mn ile ldr. Y Rabb! bizi
bu meyyitin ecrinden mahrum etme ve onun ardndan bizi saptma! 439[439]
Bu hadsi, Mslim ile Drtler rivayet etmilerdir.
437[437]
289.
438[438]
439[439]
290.
Kkler ibdetlerle mkellef olmadklarna gre, onlarn gnah da olmayaca tabi ise
de burada onlar iin mafiret istenmesi mkellef olacaklar zamana nisbetledir. Maksad :
kil, bali olduktan sonra onlarn hayrl ilerde devam ve sebatlarn dilemektir. Vefat
eden bir din kardeine edilecek du hakknda hadsler oktur. Biz bir iki tanesini zikr
etmekle iktifa edeceiz:
1 Ebu Dvud (202275) Snen inde Ebu Hreyre (R. A.) dan Resl- Ekrem
(S.A.V.)'in cenaze namaznda u duay okuduunu rivayet eder :
Allah'm, bunun Rabbi sensin; bunu sen yarattn; kendisine islmiyet yolunu sen
gsterdin; ruhunu da sen kabzettin. Bunun gizlisini, aikrn sen bilirsin. Bizler ona
efaat etmeye geldik. mdi onun gnahn balay-ver.
2 bni Mce (207275) Vilebn'l-Eska' (R. Anfca/dan u hadsi tahrc etmitir :

Vile'e demitir ki, Reslllah (S.A.V.) bize mslmanlardan birinin cenaze namazm
kldrd. Onu yle derken iittim :
Rabbi, phesiz ki filn olu filn senin himayende ve civr- vuslatndadr. Sen vefa
ile hamde ehilsin. u halde onu kabrin fitnesinden ve cehennemin azabndan koru. Y
Rab; onu mafiret buyur ve ona ac. nk gafur, rahm ancak sensin.
Rivayetlerin eitli olmas .yaplacak duann mutlaka muayyen ve bir ekle mnhasr
olmadn, isteyenin bu dualardan herhangi birini okuyabileceini gsterir. Nitekim
mm- f / (1502A)-ile dier bz zevat daha baka dualar ihtiyar etmilrdirv

Burada dikkat edilecek cihet yaplan duann iten gelmesidir.1 Zr cenaze namaz ancak
bunun iin meru olmutur. Aadaki hads dahi duada gsterilecek ihls ve samimiyet
hakkndadr. 440[440]
589/457- {yine ondan) radyallah anh' rivayet edildiine gre Peygamber Sallalah
aleyhi ve selem :
Cenazenin namazn kldnz vakit ona halisane du edin. buyurmulardr.441[441]

440[440]
291.
441[441]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmi ve bni Hbbn sahhlemir. nk cenazenin

namazn klanlar, onun
efatiardr. efaati ise araclk ettii hususun kabul iin
mbalaa gsterir.Tabern (260360)'nin rivayetine gre bni mer (R.A.) bir cenaze
grd m :
te Allah ve Resulnn btze vaad ettii budur. Allah da Resf de doru syler.
Allah'm bizim mn ve teslimiyetimizi arttr. derdi.
Tabern bundan sonra u hadsi Reslllah (S.A.V.)'e msned olarak rivayet etmitir :
Peygamber Sallattah aleyhi ve selem :
Bir kimse bir cenaze grr de; Allah en byktr; Allah ve Resul doru syler, ite Allah
ve Resl'nn vaad ettii budur. Allah'm, bizim mn ve teslimiyetimizi arttr; derse

kendisine yirmi sevap yazlr. buyurdular.442[442]
590/458- Ebu Hreyre radyallah ank'den, Peygamber SaMaMa-h aleyhi ve

sellem'den unu duyduu rivayet edilmitir.Peygamber Salalah aleyhi ve setlem :
Cenazeyi abuk gtrn. Ee cenaze iyi ise o i hayrdr. Cenazeyi hayra gtrrsnz.
Cenaze iyiden baka bir ey ise i ktdr. Onu boynunuzdan atarsnz. 443[443]
Hadis, mftefekun aleyh'dir.
bnu Kvdme'nin rivayetine gre cenazeyi abuk grtrme emrinin nedip iin olduu
ulem arasnda hilfszdr. Bu mes'ele Ibni Hazm Zhiri'ye sorulmu : Vaciptir
demitir.
abuk gtrmekten maksad : iddetli yrmektir. Selef- Shnden bzs sr'at emrini
buna hamletmilerdir. mmafi (150204) ile Cumhur ulem'ya gre sr'attan
442[442]
443[443]
murd : Mtad yryten biraz fazlaca hzla yrmektir. iddetle sr'atli gitmek
mekruhtur. Hsl cenazeyi abuk gtrmek mstehabtr. Fakat bu abukluk cenazenin
tabuttan dmesi gibi bir zarara muedd veya tayanlara meakkat verecek bir dereceye
varmamaldr. Kurtub : Hadsten murd : cenazeyi pek ar tutmamak ve defni
geciktirmemekdir diyor. Bir de ar davranmak ekseriya iftihar ve bbrlenmekle

neticelenir.
Bu zht sr'at emrinin cenazeyi tamaya it olduuna gredir. Bzlar bu emrin

cenazeyi techz ve tekfne dir olduunu sylerler. Ve bu kavi birinci kavilden eamm'dr.
Fakat Nevev (631 676) : Bu kavi btldr. Hadste geen Onu boynunuzdan
atarsnz tabiriyle reddolunur. diyor.
Musannif Feth'l-Brh de : Bunu bn mer (R.A.) hadsi te'yid eder demektedir. bn

mer hadsi udur :
Reslllah SaUallah aleyhi ve settem:
Biriniz ld m onu hapsetmeyin, sr'atie kabrine gtrn; derken iittim.
Bu hadsi, Tabern gzel bir isnadla tahrc etmitir. Ebu Dvud (202275) 'in merf
olarak rivayet ettii bir hadste yle buyruimaktadr :
Bir mslmann cenazesinin ailesi arasnda kalmas lyk deildir.
Hads-i erif cenazenin, tehiz ve defninde sr'at gstermeye delildir. Fakat bu acele,
felli ve emsali hastalar hakknda doru deildir. Onlarn lp lmedii iyice anlalmak
iin teenni ile hareket etmek cp eder. 444[444]
591/459- Ebu Hreyre radtyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
SaUallah aleyhi ve sellem:
Kim cenazenin yannda namaz klnncaya kadar bulunursa ona bir krat (sevap), kim
defnedlinceye kadar
444[444]
293.
bulunursa Ona ki krat verilir, buyurdular. Bu iki k.ral nedir? diye soruldu:
ki byk da gibidir buyurdular. 445[445]
Mslim'in Ebu Hreyre'den rivayetinde : Mezara konulun-Caya kadar denilmektedir.
BuhrVnm yine Ebu Hreyre'den rivayetinde : Bir kimse bir mslmann cenazesini
mn ve hesapla takip eder de namaz klnp, defn ii bitinceye kadar o cenaze ile
beraber bulunursa, muhakkak o kimse her bin Uhud ayarnda iki krat tst>.*sp) ile
dner.
Ebu Avne (316) : iki krat'm ne olduunu sorann Hz. Ebu Hreyre (R. A.) olduunu
tasrh etmitir. Grlyor ki, Buhr (194 256) ile Mslim (204261) hadsin ba
tarafn ittifakla rivayet etmi, sonradan ayrlmlardr.
Bu hads-i erf'i oniki sahbe- cell rivayet etmilerdir. mn ve hesapla buyrulmas
byle yerlerde lbt bir kayttr. nk yaplan ie sevap teredtp etmek iin o iin
mutlaka niyet ile yaplmas iktiz eder. Binaenaleyh cenazeye srf mkafat veya dostluk
iin itirak etmenin sevap olmadn musannif Feth'l-BrU de zikretmitir. Burada

sevabn miktar Uhud gibi denilerek ifde edilmi; Nes'nin rivayetinde :
Ona herbiri Uhud'dan daha byk iki krat ecri vardr buyrulmu; Mslim'in bir
rivayetinde :
K Uhud gibi denilmi; bni Adiyy (279365)'in Vasile (R. A./dan tahrc ettii
rivayette :
Ona yle iki krat ecir yazlr ki, bunlarn hafif olan kyamet gnnde, mizannda Uhud
dandan daha ar gelir tarznda ifde olunmutur.
Anlalyor ki, bu sevab hak etmek, daha cenaze evinden karken yannda bulunmakla
elde edilecektir. Nitekim Mslim'in bir rivayetinde yle buyrulmutur :
Bir kimse cenaze ile beraber onun evinden kar da sonra onu defnedilinceye kadar
takip ederse o kimseye her biri Uhud gibi iki krat ecir verilir. Kim cenazenin namazn
445[445]
klar da dnerse ona bir krat verilir.
Bu husustaki rivayetler birletirilince, bu sevaba, ancak cenazenin namazn klarak

onunla beraber kabrine kadar gidenin nail olaca anlalr.
Musannif merhum diyor ki : Benim anladma gre bu sevap cenazenin arkasndan
gitmese bile namazn klana verilecektir. nk cenazeyi takip etmek, onun namazn
klmaya vesiledir. Lkin sadece namaz klann krat, namazn klp, cenazeyi gtrenin
kratndan az olacaktr. Sad bni Mensur (227) Urve tarikiyle Zeyd bni Sabit(R.
A./dan u hadsi tahrc etmitir:
Ss jU>- Bir cenazenin namazn
kldn vakit, borcunu demi olursun. Ayn
hadsi bni (234) bza lfz farkyla rivayet etmitir.Bu mnda birok merf hadsler
rivayet edilmi ise de bunlarn hepsi zayftr.
hirette amellerin nasl tartlacan imdiden bilmeye imkn yoktur. Bunun hakikatim
yalnz Allah bilir. Hatt bize bunu anlatmak iin tebihten baka re yoktur.
Binaenaleyh bilmediimiz hiret tarts bildiimiz dnya tartlarna benzetilerek cenaze
teyinden hsl olan sevap krat ile ifde olunmu, yani mklt'tan olan bir ey
mahssa t suretinde gsterilmitir. Fakat krat denilince bizce malm olan az bir miktar
hatra geleceinden buradaki kratn miktarna da tenbih olunmu; bunun Medne-i

Mnevvere'deki ma'ruf Uhud da kadar byk olduunu ifde buyrulmutur.
Hads-i erf, cenazenin yannda bulunarak namazn klmaya, hizmetinde bulunmaya ve

kabre kadar arkasndan giderek teyi1 ve defnine itirak etmeye terib ve tevik
etmektedir. Yine bu hadste Allah' in fadl kereminin byklne ve len bir m'mine
kar son derece sevap ikramnda bulunduuna dellet vardr.
Tenbih : Cenazenin tanmas hakknda Ebu Bekir-i BeyhaM (384458) Es-Snen'l-
Kbra adl eserinde Abdullah bni Mes'ud (R. A./dan merfu olarak u hadsi tahrc
etmitir:
Demitir k :
Briniz cenazenin arkasndan giderse, tabutun drt tarafndan da futsun. Sonra gnll
olarak tamaya devam etsin, yahut vazgesin. Zr byle yapmas snnettendir.
Beyhak, Hz. Osman bni Affan (R.A.ym iki aatan kolun arasnda annesinin tabutunu
tadn ve yerine indirinceye kadar ondan ayrlmadn, senediyle tahrc ettii gibi,
Hz. Ebu Hreyre (R.A)'n yine ayn ekilde Sad bn Ebi Vakkas (R. A. /in tabutuyla
tandn keza ibn Zbeyr (R.A.ym, Misver b. Mahreme'nin eriri 1le tadn rivayet
etmektedir. 446[446]
593/460- Salim radyallah anh'den, babasndan (radyatlah anh) iitmi olarak
rivayet olunmutur ki. Dahas Peygamber SaUaUah aleyhi ve seMem' Ebu Bekir'i ve
mer'i cenazenin nnde yrrlerken grmtr. 447[447]
Bu hadsi, Beler rivayet etmi ve bn Hbbn sahhlemitir. Nes ile bir taife onu
mrsel olmakla illetlendirmilerdir.
Hadsi erifin mevsul veya mrsel olduu ihtilafldr. mm-t Ahmed ibni Hanbel (164
241) : Bu hads, Zhr'den ancak mrsel olarak rivayet edilmitir. Salim'in hadsi dahi
bn mer'e mevkuftur, bni yeyne hadsi ise vehimdir diyor.
Tirmiz (200279): Ehli hads mrsel oluunu esah gryorlar demitir. Mezkr
hadsi ibni Hibbn (354) sahihinde Zhr'den, o da Slm b. Abdullah b. mer'den u
lfzlarla tahrc etmitir :
Abdullah bni mer, Ebu Bekir, mer ve Osman cenazenin nnde yrrlerdi. Zhr;
Snnet byledir. Bu bni yeyne hadsinden daha sahihtir demitir.
Dre Kutn (30&385) El-lel adl eserinde bu hadsin Zhr' den rivayetinde pek ok
ihtilf olduunu kaydettikten sonra Sahih olan Zhr'den, o da Slim'den, o da

babasndan rivyeten : (yrrd) diyenin szdr. Filhakika Reslllah Salalah aleyhi
ve selem Ebu Bekir ve mer (R. Anhma) cenazenin nnde yrmlerdir. Bu hads
mrseldir demektedir. Beyhak: mevsul olmas daha mreccahtr; nk hadsi bni
yeyne rivayet etmitir ki, bu zt ska ve hafzdr diyor. Ali b. Medin (161234)'den
446[446]
295.
447[447]
yle bir rivayet vardr: bni Vyeyne'ye dedim ki : Y Eb Muhammed, bu hads
hususunda ns sana muhalefet ettiler; inann, dedi. Zhr, bunu bana defalarca tahdis
etmitir. Ka olduunu sayamam. Onu bana tekrarlyor ve izah ediyordu.
Bu hadsi, Salim den, o da babasndan derken azndan iittim.
Musannif merhum : Byle demesi vehmi defetmez. nk bni yeyne hadsi Zhr'nin
azndan iittiini, Zhr'nin (Slim'den, o da babasndan) dediini ifde ediyor. Bu
dorudur. Fakat hadste idra 448[448] vardr. Onu Zhr sahhlemitir; ibni yeyne de
tahds etmitir. Hads, ihtilafl olduu iin, ulem da ihtilf

kavi hsl olmutur:
etmi ve bu ihtilftan be
1 Cenazenin nnde yrmek daha faziletlidir. nk Reslllah (S.A.V.) ve Hulef-i

Ridn yrmlerdir. Cumhur ulem ile afi'nin mezhebi budur.
2 Cenazenin arkasndan yrmek efdldir. Hanefilerle dier bz fukhnm mezhebi

de budur. Delilileri: bni Tavus'un babasndan rivayet ettii u hadstir :
Reslllah SdUaUah aleyhi ve sellem vefatna kadar ancak cenazenin arkasnda

yrrd. Sid ibni Mansr (227)'un rivayet ettii Hz. Ali (R. A.) hadsi de Haneflerin
delllerindendir. Bu hadsin lfz da udur :
Cenazenin ardndan yrmek nnde yrmekten efdldir. Cemaatla klnan namazn

yalnz klnan namaza stnl gibi.
Bu hadsin isnad hasendir. Hads mevkuf da olsa, merfu hkmndedir. Yalnz isnad
zerinde mm- Ahmed ibni HanbeVin sz ettii rivayet olunur.
3 Cenazenin nnde, arkasnda, sanda ve solunda yrmek caizdir. Bu hkm

Buhar, Hz. Enes (R. A J'dan talik suretiyle rivayet ediyor. bni EM eybe, (234) ile
Abdrr-Rezzk (126211) onun mevsul olarak rivayet etmilerdir. Cenaze gtrenlere

bu kavi hayli msaittir.
4 Yaya giden nereden isterse yrr. Binek giden mutlaka arkasndan gider. Bu kavi,
Sevr (97I61)'nindir. Deli: Snen sahiplerinin Muire (R. A.)'an merf olarak tahrc
ettikleri ve bni Hibban ile Hkim'in sahhledii u hadstir:
448[448]
Bak: Bulg'l - Meram. C. . Shf. 219.
Binek giden cenazenin arkasndan gider; yaya giden neresinden dilerse oradan yrr.
5 Cenaze ile beraber kadnlar varsa, erkekler
arkasndan giderler. Bu kavil brahim Nehat'nindir. 449[449]
nnden yrr; 'kadn yoksa
594/461- mmii Atyye radydttah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Biz
cenazenin arkasndan gitmekten nehy olunduk. Fakat bize haram klnmad. 450[450]
Uslclerle hads imamlarnn cumhuruna gre, sahbnin bize emir olundu veya
bize nehy olundun demesi merf' hads hkmndedir. Zr bu szn zahiri emir veya
nehy edenin Peygamber (S.A.V.) olduunu gsterir.
Bu hadise gelince : Bunun merfu' olduu sabittir. Buhri (194 256) onu Hayz babnda
mmii Aiyye'den u lfzlarla tahrc etmitir:
Reslllah SaUallah aleyhi ve seUem, bizi nehyettl... Yalnz mrseldir. nk mmii

Atiyye (R. Anha) onu Reslllah (S.A.V.)'den iitmemitir. Bunu Tdbern (260
360)'nin mm Atiyye (R.Anhayd&n tahrc ettii u hadsten anlyoruz:
mm Atiyye demitir ki : Peygamber SaTldUah aleyhi ve seltem, Medine'ye

girdiinde kadnlar bir eve toplad. Sonra bize mer'i gnderdi. mer dedi ki :
Gerekten Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem, ben size almya-canza dir szinle
blt yapmaya gnderdi... ilh..
Ayn hadste BZ cenzeVc kmaktan nehyetti. cmlesi de vardr.
Hads-i erifteki nehy kerahet manasnadr. Bunu mmii Atyy* (U. Anha) karine ile
anlam olacaktr. nk sga tahrim ifde ederdi. Cumhur ulemaya gre de buradaki
nehy kerahet iindir. bni Ebi eybe'nu Hz. Ebu Hreyre (R.A.)'dan tahrc ettii u hads
449[449]
298.
450[450]
de kerahet mnsn te'yid eder :
Peygamber SalaUah aleyhi ve seMen, bir cenazede bulunuyordu. mer br kadn

grerek ona seslendi: Bunun zerine Reslllah SaUallah aleyhi ve seUem : Brak unu
Y rner, buyurdular., ilh...
Bu hadsi, Nes ile bni Mce baka yoldan tahrc etmilerdir. Rvileri skadr. 451[451]
595/462- Ebu Sid radtyaah anh'den rivayet olunmutur ki, Reslllah SallaUah
aleyhi ve sellem :
Cenazeyi grdnz m hemen kalkn. Onun ardndan giden de cenaze

konuluncaya kadar oturmasn.
yere
buyurmulardr.452[452]
Emrin zahir vcp ifde ediyor. Binaenaleyh zahire baklrsa, bir mkelleflerin
yanndan bir cenaze geerse, onu tey'e niyeti olsun olmasn ve keza cenaze m'min
olsun gayri mslim olsun kalkmak cp eder. Hatt Buhri'mn rivayet ettii bir hadste
Ressl- Ekrem (S.A.V.)'in bir yahd cenazesi geerken ayaa kalkt rivayet ediliyor.
Kalknmann eitli suretle tall buyrulduu rivayet olunmutur. Bir rivayette lm
korkuntur diye ta'll etmi; Hkim'in tahrc ettii dier bir rivayette:
Biz ancak melekler geiyor diye kalktk demi; tmm- Ahmed ibni Haribel ile Hizim
(321 405)'in ve
bni
Hibban (354)'in rivayetlerinde Biz
kabzedeni ta'zm iin kalkyoruz. buyurmulardr. bni Hib rivayetinde:
ancak ruhlar
Allah' ta'zm iin kalkyoruz. buyrulmutur.
Maamfh bu iki ta'il arasnda mnft yoktur. Yalnz bu hads ile Mslim'in rivayet
451[451]
299.
452[452]
ettii Hz. Al (R. A.) hadsi arasnda muaraza vardr. Hz. AM (R. A.) hadsi udur:
Peygamber (S.A.V.) Cenaze geerken kalkti, sonra oturdu. Bzlar bu hadsi te'vl
ederek: ihtimal cenaze geerken kalkm da uzaklatktan sonra oturmutur, demek

isterlerse de bu te'vl merduttur. nk Hz. Ali (R. A.) yanndakilere evvel oturmalarm
iaret etmi; sonra bu hadsi rivayette bulunmutur. Bylece iki hads biribirine muarz
olunca ulem da ihtilf etmilerdir. mm-t afi'ye gre : Hz. Ali (R. A.) hadsi Ebu Sid
(R. A.) hadsini neshetmitir.
Maamfh HIere gre cenazeyi grnce ayaa kalkmak yine de mstehb'tr. Bzlar
Hz. afi'ye cevaben : Hz. AH (R. A.) hadsi nesh hususunda nass deildir, olabilir ki
Peygamber (S.A.V.)'in oturmas onun da caiz olduunu beyn iindir demiler; hatt
Nevevt (631676): Muhtar olan, oturmann mstehb olmasdr demitir.
Bu bbda mm- Ahmed ibni Hanbel (164241) ile ekser snen sahiplerinin Hz.
Ubdet'bn Smiit (R, A./dan tahrc ettikleri u hads dikkate ayandr :
Peygamber SallaUah aleyhi ve sellem, cenaze geerken kalkyordu. Br defa yanndan

yahudi bilginlerinden bri (nn cenazesi) geiyordu. Reslllah (S.A.V.) :
BZ byle yaparz, diyerek (oturdu) ve hemen (yanndakilere):
Oturun da onlara muhalefet edin. buyurdular.
Vaka bu hads, zayftr. nk rvisi Beir ibni Rafi'dir. Bezzar;
Bu hadsi yalnz Beir rivayet etmitir. Halbuki kendisi hadsi gevek olan bir rvidir
demitir. 453[453]
Fakat kanat- ciznemce makama en mnsip olan hads de bu hadstir. unu unutmamaldr ki,
zayf uydurma demek deildir. Onunla stidlal edilen yerler vardr. Varsn gayri mslimlerin cenazelerine
ayaa kalkma babnda bizim de dellimiz bu oluversin. Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimizin btn lerinde
gayri mslimlere muhalif hareket etmek istedii ma'lmdur. Hatt ekseriyetle cumartesi ve pazar gnleri
oru tutarlar ve : Bu gnler yahd ve nasrnn bayramdr. Ben onlara muhalefet etmek isterim buyururlard. Bu hads ilerde nafile oru babnda gelecektir.
453[453]
Bu cihet nazar-i itibra alnnca istidlal ettiimiz zayf hads manen derhal kuvvet bulur. Ve binenaleyh
gayri mslim cenazelere ayaa kalklmaz. Bzlar Ksl- Ekrem (S.A.)'in herkese ve bu arada bittabi
gayri mslim-lerede nzik muamelede bulunmasn onlar severmi; sayarm mnsna alrlar. Bu pek
byk bir hatdr. slm'n Peygamber-i Zn' deil, muhlis bir ferdi bile bunu yapamaz. nk Kurn-
Azmn mslmanlarn Allah' ve Resulne dman olanlar -babalar ve oullar bile olsalar- asla
Cenaze yere konuluncaya kadar oturmasn ifdesinden kabrin iine konuncaya
kadar mns da anlalabilir. Filhakika hads bu iki mnda da rivayet edilmitir.

Ancak Buhr (194 256) ve bakalar yere koymak mnsn tercih etmilerdir. Selef-i slihin'den bzlar cenaze yere konuncaya kadar ayakta durmann vacip olduuna
kail olmulardr .Bunlarn delili: Nes (215303) nin Ebu Hryere ve Ebu Sid (R.
Anh7na)'ds. rivayet ettii u hadistir :
Biz Reslllah Sallattak aleyhi ve selem'n br cenazeye itirak dip de yere

konuluncaya kadar oturduunu hi grmedik.
Cumhur ulemya gre ayakta durmak vacip deil, mstehbtr. BeyhakVnin Ebu
Hreyre (R. A.) ile bakalarndan rivayet ettii u hads, onlara delil olabilir :
Ayakta duran ecru mkfatta cenazeyi tayan gibidir. 454[454]
596/463- Ebu shak 455[455] radyallak cmVden rivayet olunduuna gre, Abdullah bnl
Yezid cenazeyi kabrin ayak ucu tarafndan koymu ve :
sevemiyecek-erini en beli bir ifde ile anlatmaktadr. (1). Bylelerine nezketle sevgisinin bir olmadn
hatrlatmak isteriz.
Btn hayatnda en byk vazifesi irk ve kfrle mcadele olan Peygamber (S.A.V.) efendimizin bir gayri
mslimin cenazesine ayaa kalkmakta devam ettiini velev meleklere ta'zim iin olsun- biz kolay kolay
kabul edemi-yeceiz. nk melekler iin bile kalkm olsa, lye hrmet iin kalkt sanlr veya yle te'vil
edilirdi, ihtiml Fahri Kinat (S.A.V.) efendimiz srf meeklere ta'zimden ibaret olan bu hareketi bu s-i
ihm'dan dolay terk etmi ve kalkma hkmn nesih buyurmutur.
Mslman cenazelerine gelince : Gayri mslim cenazelerini kardktan sonra yukardaki hadslerin
ahkm onlara mahsus kalr. Bizce btn cenazelere ayaa kalkmak mensuhtur. Bugnk avrupa cenaze
selm, ta'zim duruu, vesirelerin ise mevzuu bahsimiz hadslerle bir alkas yoktur. nk bunlar srf
moda olmu bid'atlardr. Binaenaleyh bu fiilleri ayaa kalkma hadisleri'nin neshine kail olmayan ulem
dahi kabul edemezler.
454[454]
301.
Ebu Ishak Sebi' (B. A.) Ad: Amr bni Abdullah'dr. Knyesi : Ebu shak'dir. Nisbeti; Sebildir.
Tabinin mehurlarndan bir zt olup bir ok hads rivayet etmitir. Hfeliir. Hz. Osman <B. A.)'m
hilfetinin kinci ylnda dogmugtur. Hz. Ali (R. A.) ile dier bz ashb- kir&m' grmgdr. Veffit (129)
Hicr tarihindedir.
455[455]
Sebiy, Emr vezninde bir kelimedir. Lgatt, bir eyin yedi blnden biridir. Arap kavimlerinden Sebiiy'
bin Sebt, Hemedan kabilesinden bir kolun addr. Kfede bir mahalle smidir. Bu yzden Ebn shak'a Sebil
unvan verilmitir. (Kamus tercmesi'C. n. Shf. 596).
Bu snnettendir; demitir.456[456]
Bu hadsi, Ebu Dvud tahrc etmitir.
Hz. Al (R. A./dan rivayet edildiine gre: Peygamber SallaJlah aleyhi ve seUem,
AbdlmuttaNp oullarndan bir adamtn cenazesin! klm; ve nm getirilmesini emir
buyurmu. Getirmiler ve lhd'in ayak ucu tarafna koymular; sonra emir buyurmu;
yavaa lhd'e konulmutur.Bu mes'elede kavi vardr.
1 Cenaze ayak ucu tarafndan kabre indirilir. mm-% afi ile Ahmed bni HanbeVin
ve dier bz zevatn mezhebi budur.
2 Ba ucu tarafndan indirilir. Buna kail olanlarn delili: mm-% afi'nin mtemed
rviler vastasyla merfu' olarak Ibn Abbas (R. A.) dan rivayet ettii u hadstir :
Peygamber (S.A.V.) bir cenazeyi ba ucu tarafndan kabre indirdi. mmafi'nin bir
kavli de budur.
3 Kble tarafndan indirilir. nk bu daha kolaydr. Haneflerin kavli budur. Zten
byle yaplmas iin nass vrid olmutur. Nitekim ilerde cenaze bahsinin sonuna doru
gelecek. -Geceleyin cenaze defni hakkndaki Cbir hadsi'nin erhinde grlecektir.
mm-% Tirmiz (200279) cenazeyi kabrin kblesinden indirme hakknda nass olan bu
hadsi bn! Abbas (R. A./dan tahrc etmitir. Mezkr hads basendir.
Fde : Cenaze kabre indirilirken kabrin zeri rtlp rtlmiyece-i ulem arasnda
ihtilafldr. Bzlar : Defnedilen kadn olsun, erkek olsun kabrin zeri rtlr derler.
Delilleri : BeyhakVnin tahrc: ettii bni Abbas (R. A.) hadsidir. Bu hadste Hz. bn Abbas
(R. A.):
Reslllah (S.A.V.) Saad'n kabrini elbisesiyle rtt. demitir.
Beyhah (384458) : Ben bu hadsi ancak Yahya &. Ukbe b. Ebil zr'an bellemi
bulunuyorum. Yahya ise zayftr diyor. Bir takmlar : Kabri rtmek kadnlara
mahsustur demilerdir. Bunlarn delilleri : Yine BeyhakVnin rivayet ettii Ebu shak
456[456]
hadsidir.
Mezkr hadse gre: Ebu shak,. El-Hars bn Aver'in cenazesinde bulunmu; kabrinin
zerine elbise rtecek olmular. Abdullah b. Zeyd buna raz olmam ve o erkektir
demitir. Beyhdk diyor ki : Bu hadis mevkuf da olsa isnad iyidir. Yine BeyhakVmn
Kfelilerden bir zttan rivayet ettii u hads dahi ayn hkm ifde etmektedir :
Ali bn Eb Talip onlarn yanna eenze def Hederlerken varm. Kabrin zerine bir
elbise yaylm imi. Ali (R.A.) hemen bu elbiseyF kabirden ekmi ve : Bu ancak
kadnlara yaplr demi. 457[457]
597/464- bni mer radyattah anhma'fan, Peygamber Salal-lah'j aleyhi ve

sellem'en iitmi olarak rivayet edilmitir. Reslilsh Salallah aleyhi ve seltem
buyurmulardr ki :
lenlerinizi kabirlere koyduunuz srada (Allah'n srmyle ve Reslllah'n dini zere)

deyin. 458[458]
Bu hadsi, Ahmed, Ebu Dvud ve Nes tahrc etmilerdir. Ibn Hibban onu sahhlemitir.
Dre Kufn ise mevkuf olmakla illetlendir-mitir.
Nes (215303) dahi Ibni mer (R. A.)'a mevkuf olduunu tercih etmitir. Ancak bu
hadsin merfu' hidleri olduunu yine tmm- Nes erhide zikretmitir.
Hkim (321405) ile BeyhaM zayf bir senedle gu hadsi rivayet ediyorlar :
Peygamber SdllaUah aleyhi ve selem'n kz mm Glsm kabre konulduu zaman

Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem :
Sizi o topraktan yarattk. Ve sizi ancak yine oraya iade edeceiz. Baka defa yine ancak
oradan karacaz yetini okumu :
457[457]
303.
458[458]
Allah'n adyla, Allah'n yolunda ve Reslllah'n dni zere demitir.
mmafi (150204)'nin beendii baka bir duas vardr: afi'nin sznden
anlaldna gre, cenazeyi defneden, istedii duay okumakta serbesttir. 459[459]
598/465- Hz. ie radyallah anha'dan rivayet edildiine gre, Reslllah SallaUah

aleyhi ve sellem:
lnn kemiini krmak, onu diri iken krmak gibidir. buyurmulardr. 460[460]
Bu hadsi, Mslim'in art zere bir isnadla Ebu Dvud rivayet etmi; bni Mce (yine bu
hads'in) mm Seleme rivayetinde : (gnah hususunda) ifdesini ziyde etmitir.
Hads-i erifte diriye hrmet edildii gibi, lye de hrmet lzm geldiine ve dirinin
elem duyduu gibi, lnn de elem duyduuna dellet vardr. Nitekim bu hususta hads
de vardr. lnn kemiini krmak ona eziyet verdii iin memnu olduuna gre,
cesedini paralamak evleviyetle memnudur. Zr onda eziyet daha oktur.
Btl inanlar iktizs lye en ziyde eziyet edenler, Hind mecs: feridir. Bunlar
llerin cesedlerini yakarak, kllerini mukaddes bildikleri bir nehre atarlar. 461[461]
600/466- Sa'd ibni Ebi Vakkas 462[462] radyallah anh'den rivayet edildiine gre
462[462] Sa'd. b. Ebi vakkas : (Sa'd, b. Malik b. vuhayb b. Abd Manf bin. Zuhra b. Kilb b. Murra.)
459[459]
460[460]
Sahabenin ileri gelenlerindendir. slm dinini ilk kabul edenlerden yedincisi olduu rivayet edilir.
dinine girdii zaman kendisi 17 veya 19 yalarnda bulunuyordu.
slm
Hz. Peygamber (S.A.V.)'in annesi Hz, Amine ile ayn kabileden olduundan, Hz. Peygamber (S.A.V.)
kendisine kar, byk bir muhabbet beslerdi. Sa'd; Akabe biatlanndan sonra, Meilineye ilk hicret eden
mslmanlardandr. Sa'd ok mahir bir ok atcs idi; Uhud savanda dman'a 1.000 den fazla ok
attndan, Hz. Peyg-amber (S.A.V.)'in tevecchne mazhar olmudur. Kendisi hayatta iken Cennetle
mjdelenen on sahbden Asjere-i Mbeêre'den) biridir.
kendisi: Bana bir lhd yapn; zerime kerpici dikine, Reslllah Ballallah aleyhi ve
sellem'e yapld gibi dizin; demitir. 463[463]
Beyhak, Cbr radyallah anh'den bunun benzerini rivayet etmi ve (kabrini yerden bir
kar kadar kaldrd) cmlesini ziyde etmitir.
Bu hadsi, Ibn Htbban sahhlemitir.
Mslim'in (yine) Cblr (R. A./dan rivayetine gre : Resll-lh Sdtlallah aleyhi ve
sellem, kabrin kirele badana edilmesini; ze-rtne oturulmasn ve zerine bina
yaplmasn nehyetmistir.
Hz. Sa'd radycUlah mh bu sz, kendisine: sana tahtadan sanduka gibi bir ey
yapmyalam m? dedikleri zaman sylemi, ve: Yapn diyerek bunu zikretmitir.
Lhd : Kabrin kble tarafn yandan kazarak altn cenaze girecek kadar oymaktr.
ak : Kabrin dibini dere gibi oymaktr.
Hadis-i erif, Reslllah (S.A.V.) e lhd yapldna dellet ediyor. Filhakika Jmm-
Ahmed %bni Hanbel ile bni Mce'nin hasen bir isnadla tahrc ettikleri bir hadste yle
denilmektedir :
Medine'de ki adam vard. Bunlardan biri lhd yapyor; dieri ak kazyordu.

bunlar aramak iin adam gnderdiler. Ve :
Ashb,
Hangisi gelirse Reslllah (S.A.V.)'e kendi san'at olan si yapacak; dediler. Bunun
zerine lhdc geldi ve Reslllah (S.A.V.)'e lhd yapt.
Bu hadsin bir benzerini mm- Ahmed bni Hanbel ile Tirmizi rivayet etmilerdir.
Onlarn rivayetlerinde lhdci'nin Ebu Talha fel En-sr olduu beyn edilmektedir. Ancak
o hadsin isnadnda zaaf vardr. Bu hads, lhd yapmann efdl olduuna da dellet
Ayn zamanda, ran ordusunu ykan Kadisiye meydan muharebesi kuman-danlarmdandr. (670 - 678)
yliar arasnda *70ij veya e80 yan gemi, olarak irtihal etmitir.
ediyor.
Cbr hadsini Beyhak ile bni Hibban, Cafer ibni Muhammed'-den, o da babasndan o da
Cblr (R. A.)'d&n rivayet etmilerdir. Bu bbda El-Kaasm b> Muhammed'den u hads
rivayet olunmutur:
Hz. e'nin yanna girdim de dedim ki: Anneciim, bana Reslllah (S.A.V.) le ki
arkadann kabrini gster; Hz. Ale hemen ona. ne yksek nede kzl arsann zemini ile
dmdz olacak derecede alak kabir gstermitir.
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Hkim tahrc etmilerdir. Hkim u ziydeyi de rivayet ediyor :
Reslllah SaUallah aleyhi ve seUeml bata grdm. Ebu Bekir'in ba Reslllah

Sallallah aleyhi ve selem'in omuzlar arasnda, mer'in ba Reslllah SaUallah
aleyhi ve sellem/n ayaklar yannda idi.
Ebu Dvud (202275) El-MersiU adl eserinde Salih ibni Ebi Salh'den u hadsi
tahrc etmitir :
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem}\n kabrini bir kar, yahut bir kana yakn
(yksek bir halde) grdm. Yalnz Buhr (194256) nin Sfyn- Temmar'dan tahrc
ettii u hads buna muarzdr. Sfyan Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem'n kabrini
hrgl grmtr. Yani, hrg eklinde yksek grmtr. Beyhak (384458) bu

iki hadsin arasn cem ederek: Evvel dz idi. Sonra Velid ibni AbdV melik zamannda
duvar yklnca kabir slh edildi ve ykseltildi. demitir.
Mslim'in rivayet ettii Cblr hadsi : Kabri kirele badana etmenin, zerine oturmann
ve bina yapmann memnu hatt haram olduuna dellet ediyor. Nitekim zahirlerin
mezhebi budur. Fakat Cumhur ulem bu kanatta deillerdir. Onlara gre buradaki nehy
fahrim iin deil, kerahet iindir. Mezhep imamlarnn kavillerini ise, aaya
dercediyoruz.
1 Haneflere gre : Kabirleri svamak, badana etmek, zerif tine oturmak veya bina
etmek gibi eylerin hepsi mekruhtur. Yalnz kah rin zerinde oturmak ve uyumak gibi
eyler tenzhen mekruh; byk ve kk abdest bozmak gibileri tahrimen mekruhtur.

Yani onlarca snnetten saylmayan her ey mekruhtur. Bu bbda snnet yalnz ayakta
durarak kabirleri ziyaret ile iinde yatanlara dua etmektir. nk Fahri Kinat (S.A.V.)
efendimiz (E)baki') denilen Medne- Mnm kabristanna ziyarete gider ve ayakta du
ederdi. Hatt kabrin banda kur'n okumak veya okutmak in oturmak Hanefyye
ulems arasnda ihtilafldr. Ve muhtar olan kavle gre caizdir. Kabrin eseri unutulmasn diye zerine adn yazmak da caizdir.
2 fiere gre : Yukarda zikri geen eyleri yapmak mekruhtur. Yalnz kabri
seebilmek iin bana ta dikmek snnet; lm veya slih bir ztn mezar tama onu
bildirmek maksadyla adn yazmak mendbdur.
3 MMkere gre : Kabirleri kire ile badana etmek mekruh olduu gibi. toprak ve
emsali ile svamak da mekruhtur. . Kabir tana Kur^n- Kerm'den bir yet veya sre
yazmak haramdr. lenin ismini ,veya lm tarihini yazmak ise mekruhtur. Kabir
zerinde oturmak ve uyumak caizdir. Fakat abdest bozmak haramdr. Kabir zerine bina, mescid, ve saire yapmak mekruhtur.
4 Hanbelerp gre : Kabirlerin zerine, bina, mescid ,duvar gibi eyler yapmak, kabir
tana yaz yazmak mutlak surette mekruhtur.
Vakf kabristan ile sahibi belli olmayan eski mezarlklara ise bina yapmak drt mezhep
imamlar'nm ittifakyla haramdr.
Filhakika kabir zerine bina yapmaktan, yaz yazmaktan, mum yakmaktan, zerine
basmaktan nehyeden birok hads-i erifler vardr ki bzlarn aaya dercediyoruz.
1 Ebu Dvud. Tirmiz ve Nes Hz. bni Mes'd (R. A.)'dan nerf u olarak u hadsi
tahrie etmilerdir :
Allah kabirleri ziyaret eden

yakanara net etsin.
kadnlarla, oniarn zerine mescid yapanlara ve mum
2 Nes'nin bir rivayetinde ;
Kabrin zerine bina kurulmasn yahui kabre ilve yaplmasn veya kireie badana
edilmesini yahut zerine yaz yazlmasn yasak etti. denilmitir.
3 Buhar Hz. e radyallah an/ta'dan u hadsi rivayet ediyor:
dResIllah (S.A.V.) Kurtulup kalkamad hastalnda: Allah yahCidierle hristiyanlara

lanet etsin; peygamberlerinin kabirlerini mescid yaptlar. buyurdu.
4 Buhar ile Mslim ittifken Ebu Hreyre (R. A./den su hadsi tahrc etmilerdir :
Allah yahdlerle hristiyanlara inet etsin. Peygamberlerinin kabirlerini mescid

yaptlar.
Bugn maalesef baz chillerin trbe duvarlarna veya pencerelerinin parmaklklarna

yaparak onlara yzlerini, gzlerini srdkleri, onlar ptkleri, hatt bz byklerin
kabirlerine secde ettikleri grlmektedir. Bu hl eski putperest miietlerin ibdetlerini

andran ve netice itibariyle kfre varan pek irkin bir eydir.
Fide: El-Muvatta da beyn edildiine gre. Peygamber (S.A.V.) in vefat Rabil'-evvel
aynn 12. pazartesi gn vuku bulmu; sah gn defnedilmitir. Ebu Davud'un.

Sa'bVden tabrc ettii bir rivayette Reslllah (S.A.V.)'in gasli ile defnini Ali, El-Abbas ve
Usme (R. An-huni) hazratmn f ettikleri kaydedilmektedir. Bz rivayetlerde bunlarla

birlikte E-Fadl b. Abbas ile Slh ve daha bakalar da zik-ledlmitir. faamfH bu
rivayetlerin aras da cem'ediimi ve : lk -zt\ zikredenler; ykanmaya baland an
grdklerini syemilcr: fazla isim zikredenler ise iin Konuna doru grdklerini
anatmiar-. denilmitir. 464[464]
603/467- mir ibni Raba radyalUni anh'den rivayet olunduuna gre, Peygamber
allallah aleyhi re sellcm, Osman ibni Maz'unun cenazesini k.irm ve kabre gelerek
zerine ayakta olduu halde, avu toprak atmtr. 465[465]
Bu hadisi. Dre Kun rivayet etmitir.
Onu Bezzdr dahi tahrc etmi ve ayakta olduu halde tbirinden sonra :
Ba ucunda ve buyurdu da zerine su serpil. ini ziylr almtr.
464[464]
309.
465[465]
Bu bbda Hz. Ebu Hreyye (R. A./dan merfu' olarak u hadis rivayet olunmutur :
Kim sevabn hesaba katarak bir mslmann kabri zerine bir avu toprak atarsa, her
toprak tanesi mukabilinde kendisine bir sevap yazlr.
Ancak bu hadsin isnad zayftr. Yine Ebu Hreyre (R. A./den bni Mce (207275) u
hadsi rivayet etmitir :
Peygamber Sallallal aleyhi ve sellem, kabrin ba tarafndan ii avu toprak atmtr
lkin Ebu Hatim (195277) : Bu hads btldr demektedir. Beykk (384458)
Muhammed bni Ziyd tarikiyle Ebu mme (R. AJ'den u hadsi rivayet ediyor.
Bir adam vefat etmi; kendisine bir kabrin zerine att avu topraktan maada hi
bir sevap isabet etmemi de bu toprak sebebiyle gnahlar affoiunmutur.
Bu hadsler zayf da olsalar, birbirlerine ahittirler. Hadsimiz, kabrin zerine avu
toprak atmann meru olduuna delildir. Bu i iki el ile birden yaplacaktr. nk mir
bni Raba hadsinde ki eli le avulad denilmitir. fiyye ulems o anda :
yet-i kermesinin okunmasn mstehb grmlerdir.466[466]
604/468- Osman radyaUah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

SaUalldh aleyhi ve sellera, cenazenin defnini bitirdi mi, onun bana durur ve :
Kardeiniz iin mafiret niyaz edin, ona sebat dileyin. nk o imdi sorguya ekiliyor
derdi. 467[467]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir.Hkim onu sahhlemitir.Hads-i erf, dirinin l
iin yapt istifardan lnn faydalanacana dellet etmektedir: Ey Rabbmiz! Bizi

ve mn hususunda bizden nce geen din 468[468] kardelerimizi mafiret eyie. Ve keza:
466[466]
310.
467[467]
311.
468[468]
Sre; 59-yet: 10.
Hem kendi gnhn, hem de kadn ve erkek m'minlern gnhlar In mafiret dile
gibi yetler dahi bu mnaya dellet ederler.
Hads, kabirde soru sual olduuna da delildir. Bu bbda birok sahh hadsler vrid
olmutur k Buhr ile Mslim'in Enes (R. A.) dan ittifakla tahrc ettikleri u hads
onlardandr :
Peygamber Sallallah aleyhi ve seem, buyurdular ki :
phesiz, cenaze kabrine konarak ei dostu kendisinden ayrld zaman onlarn

ayakkablarnn seslerini iitir. Mslim, (204261) unu da ziyde etmitir :
Ei - Dostu gittikleri vakit ona iki melek gelir. bniHibban (354) ile Tirmiz (200
279)'nin Ebu Hreyre (R. A./dan rivayet ettikleri hadste :
iki boz siyah melek gelir. Bunlardan birine Mnker, dierini Nekr denilir. ziydesi
vardr.
Tabern (260360) El-Evsat nm eserinde :
Gzleri bakr tencereler gibi, az dileri sr boynuzlan
kadar,
grlts gibi ibaresini ziyde etmi; Abd'l-Rezzak (126211) :
sesleri de gk
Az dileri ile kazarlar; salarnn stne basarlar. Beraberlerinde yle bir tokmak
vardr ki, btn Minallar bir araya gelse onu kaldramazlar. ziydesini nakletmi;
Buhr, (194-256) Ber (R. A./dan tahrc ettii hadste :
Ve ruhu bedenine iade olunur cmlesini rivayet eylemitir.
Hsl bu bbda hadsler bir yere toplannca grlyor ki : Bu iki meiek lene sual
sorarlar ve : Neye tapardn, derler. Eer Allah'n hidyet, ltfettii kullarndan ise :
Allah'a tapardm. cevabn verir. Peygamber (S..V.)'i kasdederek : Bu zt hakknda
ne derdin? diye sorarlar. len m'min ise : Allah'n kulu ve resul olduuna ehdet
ederdim. Yahut -bir rivayete gre,- Aiiah dan baka Hn olmadna ve Muhammed'ln
onun kulu ve resul olduuna ehdef ederdim der.
Bunun zerine kendisine : Doru syledin derler. Ve artk kendisine baka bir ey
sorulmaz. Bundan sonra ona: Yaknen manl idin. mnla dn, o mnla diriltilirsin
nallah derler. Bir rivayette :
Gkyznden bir mnd (delli) kulum doru syledi. mdi siz ona cennetten yer
hazrlayn ve kendisine cennete bakan bir kap an; ona cennetten elbise giydirin diye
nida eder. -buyurdular k-: Ona cennetin rahmeti ile gzel kokular gelir. Mekn
gznn grebildii yere kadar geniletilir. Kendisine : Cehennemdeki yerine bak! Onun
yerine Allah sana cennetten bir yer verdi; denilir. Ve bunlarn ikisini birden grr.
Bunun zerine: Brakn beni de gideyim. Aileme mjdeleyeyim; der. Kendisine: Sus;
denilir. Artk kabri ona yetmi arn geniletilir ve kyamete kadar yeillik ile
doldurulur. buyrul-mutur.
Dier bir rivayette :
Ona, uyu
denilir.
Bunu mteakip kendisini en sevgili ehlinden baka kimsenin
uyandramyaca gveyi uykusuna dalar.
Kfir ve mnfk'a gelince : Melekler ona Rabbin kim? diyecekler. O : Haah haah,
bilmiyorum diyecek: Oin'in nedir? diyecekler : Haah haah, bilmiyorum diyecek :
Size gnderilmi bulunan u zt kimdir?
diyecek.
^yecekier : Haah haah, bilmiyorum
u halde kendisine : Ne bildin, ne de tab oldun denilecek V3 demirden topuzlarla yle

bir darbe vurulacak ki, bu darbe bir da'a vurulsa, da toz olur. O da bir feryd
koparacak ki, bu feryd' insanlarla cinlerden maada btn mahlkat iitecek deniliyor.
Kabirde sualin yalnz mmet-i Muhammed (S.A.V.)'e mahsus olduunu gsteren hadsler
de vardr. Ulem, bundaki srr yle izah ederler :
Eski mmetlere Peygamberler gelirdi. Onlar bu zevata itaat ederlerse ederler;

etmezlerse Peygamberler onlarn semtinden ekilir ve Cenb- Allah hemen slerin
tepelerine mstehk olduklar azab indirirdi. Peygamber (S.A.V.)'i btn lemlere

rahmet olarak gnderince bu gna azab onun mmetinden kaldrd. Ve samim olsun
olmasn, ben mslmamm diyenin zahiren mslmanlm kabul etti. Fakat
kendilerine kabirde sual soracak melekler halk buyurdu. ite bu vsta ile bu mmetin
srlarn aa vurur ve iyi ile kty biribirinden ayrr. 469[469]

605/469- Tabinden biri olan Damre ibnl Habb'den rivayet olunmutur. Demitir ki :.
Ashab- krm, cenazenin zerine kabri dzeltilerek cemat ondan ayrldktan sonra,
kabrinin banda defa : Ey fln Allah'dan baka ilh yokdur de. Ey fln, Rabbm
Allah, dinim slm ve Peygamber'm Muhammed'dr de; cmlelerinin sylenmesini iyi

gryorlard. 470[470]
Buhadsi, Sad ibni Mansur mevkuf olarak rivayet .etmitir. Tabe-rn'de Ebu
mame'den merf olarak rivayet edilen buna benzer uzun bir hads vardr.
Ebu mme hadsinin lfz udur :
Ben ldm vakit bana, Reslllah Saldllah aleyhi ve sellem' bize lenlerimize ne
yapmamz emir etti ise onu yapn, dedi. Reslllah Salallah aleyhi ve sellem bize
emir etti de buyurdular k:
Din kardelerinizden biri ld zaman, kabrinin zerine topra dzelttiniz mi, hemen
biriniz kabrinin bana dikilsin. Sonra: Ey flnenin olu fln; desin. nk meyit o
sz iitir de cevap vermez. Sonra: Ey flnenin olu fln; desin. nk o (bizi ird et
Allah rahmet buyursun) der. Lkin siz duymazsnz, (ona): Dnyada iken zerinde
bulunduun yolu -ki Allah'dan baka ilh olmadna, Muhammed'in onun kulu ve resul
olduuna; Rab olarak Allah'a, din olarak islm'a, Peygamber olarak Muhammed'e imm
olarak da Kur'n'a raz olduuna e-hdet etmekten ibarettir- hatrla; desin. Zr hi

phe yok ki mnker le nekirden her biri arkadann elinden tutar da: Haydi gidelim
hcceti kendisine telkin edilen bir kimsenin yannda ne duralm; der.
Bir adam : Y Reslllah! Y annesinin adn bilmezse (ne yapacak), dedi?
Onu annesi Havva'ya nisbet eder; ey Havva olu fln der; buyurdular.
469[469]
314.
470[470]
Musannif bu hadsin isnad elverilidir diyor. Maamfh bu hads hakknda birok sz
edilmitir.Heysem 471[471] (735807) diyor ki: Bunu Tabern El-Kebr inde tahrc
etmitir; isnadnda benim tanmadm bir cemat vardr. Hamiinde : Bunun rvileri
arasnda Asm b. Abdullah var. Bu zt zayftr diyor. Sonra, Eb mme'den rivayet eden
Sad-i Ezdi iin Ebu Hatim bir ey dememitir. Esrem de yle diyor : Ahmed ibni
Hanbel'e : u yaptnz nedir. Cenaze defnedildikten sonra birisi kalkarak fln b. fiilna
deniyor; dedim: Bunu amllarn Ebu Muzre vefat ettii zaman yaptklarndan baka
hibir kimsenin yaptn bilmiyorum; dedi. Elhsl, hads imamarnca bu hads zayftr.
Hatt ilerinden bzlar bunun iin mevzudur, demilerdir.
bn'l-Kayyim (691751) de El-Hedy'n-Nebev adl eserinde telkin hadsini mevzu

Heytem (Heysem!) :7S5 senesinde domug 801 senesinde irti-hl eylemitir. mam Hfi2
Zeynddin Irak'nin arkadadr. Ktb-tt sitte ve Msned lerdeki zevaidl toplayp tertib etmekle
maruf bir imm- m-becceldir.
471[471]
Heysemt on tane Zevd yazmtr:
1 El-Bahr'l zehhr fi zev&d-t b. mUsned'l bezz&r ki bunda M ned-i Bezzr m zevidini yani
Ktb-i .sitte'de olmayan hadslerin byk bir cildde toplamtr.
2 Zerid-i Eb Ya'i el-mevsil ki Ebu Ya'l Miisned inin Ktb-i sitte'de olmayan zevidini hav bir
eildlik kitaptr.
3 Zevid-i msned-i Ahmed ki

hadslerini hv iki cilddir.
Ahmed ibn-i Hanbel
Miisned inin Ktb-i sitte'de oimayan
4 EI-Bedr'UI Mnir fi zevid'il mu'cem'l kebr ki Tabern mu'cem-I kebr inde Kuth-i Sitte
hricinde kaimi cildlik zeviddir.
5 Meene'l bahreyn fi zevid' mu'cemeyn ki Tabern'nin Mu1eem-i evst ile Mu'cem-

sair inde olup da Ktb-i Sitte'de olmayan hadslerdir ve iki cddir.
6 Mecma'l zevid ve menbe'l fevd ki bu kitap'da bundan evvelki zevidin beini esndi hazf ve
her hadsin Sahih, Hasen ve Zaf olduunu beyn ederek cem'etmitir.
7 Zevd'iil hilye ki Ebu Nuaym-i sfehn'nin Hilyet'l evliya smda olan zevdi hvi byk bir
cilddir.
8 Zevd-i fevid-i teramam ki Teramm b. NeeSh'in Fevid indekt zevidi hvidir.
9 Mevrldiz-zaman il zevid'bn Hibban ki bn-i Hibban'n Sarhih indeki zevidi hvidir. 10

Buyet'l bahs an zevid-i Miisned'll-hars ki, Haris b. Ebi sme'nin
Mtisned indeki cem' eder.
(Syt : Hsn'l-muhdara. C. I. Shf. 153. Esm'l mellifin. C. I. Shf. 727. Tecrd-i sarih. Tercmesi (I.
Shf. 223).
addetmi; fakat Kitabr-Ruh unda onu, meyyitin dirilerin szn iiteceine delil
getirmi ve telkin hadsiy-le tedenberi amel edile gelip, onu kimsenin inkr etmemi
olmasn bu hadsle amel iin kfi grmtr. Maamfh, yine de ona sa-hh dememi;
bilkis zayf olduuna hkm etmitir.
Bu sebeple Hanefler, kabrin bandaki telkin iin bir ey dememiler. Onlarca telkin ne
emir -edilir, ne de nehy olunur. Hatt zahir rivyet yasak olmasn iktiza eder. Mklere
gre defn zamanndaki telkin mekruh, lm anndaki ise menduptur. flllere gre,
telkin mustehabtr. 472[472]
607/470- Breyde ibn Husayb el-Eslem radyalah anh'den rivyet edilmitir.

Demitir ki : Resliillah Salallah aleyhi ve selem :
Ben sizi kabirleri ziyaretten nehyetmitim. Artk onlar ziyaret edin; buyurdular. 473[473]
Bu hadsi, Mslm rivayet etmitir. Tirmiz (Breyde rivayetine) : nk bu ziyaret
hireti hatrlatr. cmlesini ziyde etmitir. bni Mce : Hadsin bni Mes'ud
rivayetinde : (dnyadan da soutur) ibaresini ziyde eylemitir.
Bu bbda mm- Mvjslim, Ebu Hreyre (R. A./dan bni Mce ile Hkim, bni Mes'd
(R.A.y&an Ahmed ibni Hanbel ile Hkim Ebu Sad (R. A./dan mm- Ahmed ibni Hanbel,
Kz. Ali (R. A./dan; yine bni Mce Hz. ie (R. Anha)'dan hads rivayet etmilerdir.
Bunlarn hepsi kabir ziyaretinin meru olduuna delildirler. Bir zamanlar kabir ziyareti
yine emr-i peygamberi ile yasak edilmiti. Bu hads, o hadsin hkmn neshetmektedir.
Zaten usul- fkh kitaplarnda bu hads snnetin snnetle neshine misal gsterilir. Kabir
ziyareti men edilmi iken tekrar meru olmasnn hikmeti : bret verici ve hireti
hatrlatc olmasdr. Nitekim bni Mes'd (R. A.J'n rivayetinde:
Zr kabir ziyareti bir ibret; hireti hatrlatma ve dnyadan uzaklatrmadr

buyrulmutur. Bunlardan hli oldu-mu er'an bir kymeti kalmaz.
472[472]
317.
473[473]
Hadsteki ziyaret edin emri bilittifak nedip iindir. Bilhassa anne, baba kabirleri
hakknda baka delillerde olduundan, onlar ziyaret kuvvetle menduptur. Kabirleri
ziyaret eden kimsenin oraya vardmda nasl du edecei, birka hads sonra gelecek
Mslim hadsinde grlecektir. 474[474]
609/471- Ebu Hreyre radtyalah anh'en rivayet edildiine gre, Reslllah

Salalah aleyhi ve seMem, kabirleri ilyaret eden kadnlara lanet okumutur.475[475]
Bu hadsi, Tirmiz tahrc etmitir. bn Hibban onu sahhlemitir.
mm- Tirmiz (200279) bu hadsi tahrc ettikten sonra : Bu hads hasendir

demitir. Bu bbda bn Abbas ile Hassan (R. Anhma)'dan da rivayetler vardr.
Ulemdan bzlar: Kadnlar hak-kmdak'i nehy, Resl- Ekrem (S.A.V.) kabir ziyaretine
ruhsat vermezden nce idi. Ruhsat sdr olunca kadn, erkek herkese kabir ziyareti
mubah olmutur. derler.
Bir takmlar ise : Kadnlar hakknda nehy bakdir. Onlarn kabirleri ziyarete gitmeleri
mekruhtur. Bunun sebebi de kadnlarn sabr az, feryd ve fign ok olmalardr derler.
Drt mezhep "ulemsndan Haneflerle Mkiler gen ile ihtiyar arasnda fark grrler.
fiilerle Hanbelfer'e gre gen ihtiyar btn kadnlarn kabir ziyaretine gitmeleri
mutlak surette mekruhtur. Fitneye sebeb olacaksa o zaman bu ziyaret btn mezheplere
gre haram olur. eyh'l-slm bni Teymiyye (661728)'ye gre hi bir s-retle
kadnlarn kabir ziyaretine kmas caiz deildir.
mm- Mslim'in Hz. ie (R. Anha)'da,n tahrc ettii u hads, ziyaret edebilir diyenlere
delildir.
Ae; Y Reslilah, Kabirleri ziyaret ettiim vakit ne diyeyim? diye sordu. Reslllah
SaUaluh aleyhi ve sellem :
474[474]
318.
475[475]
Selm bu diyarn shibleri mslmanlara, m'min-lere. Allah bizim gemilerimize,
geleceklerimize rahmet eylesin. Bizde inallah size katlacaz; de; buyurdular.
Hx. Falma (R. Anha)'mn amcas Hamza (R. A.) m kabrini her cuma ziyaret ederek iki
rek't namaz klar, ve onun yannda alardn dahi Hkim (321405) Hz. Ali b.
Hseyin'den rivayet etmitir. Yalnz bu hads mrseldir. Zira Ali b. Hseyin Hz. Ftma
(R. Anha)'ya yetimemitir. 476[476]
610/472- Ebu Sad-i Hudrt radyattah anVden rivayet edilmitir. Demitir ki :

Reslllah Salallah aleyhi ve selem: Niha ile (onu) dinleyen kadna lnef
buyurdu. 477[477]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir.
Nha : Yksek sesle lnn iyiliklerini sayp dkerek bir nevi yas eden kadndr. Hads-i
erif bunun haram olduuna delildir. 478[478]
Mes'ele ittifakdr. 479[479]
611/473- mm Atiyye radyalldh
anha'dan rivayet
edilmitir. Demitir ki:
Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem : lye vaveyla etmtyeceimze dair bizden ahd peymn ald. 480[480]
Hads, m t tef ek un aleyh'dir.
476[476]
319.
Bu det Msr'da pek yaygndr. lnn arkasndan parasyla tutulmu bir sr kadn yryerek
kalabalk yerlerden geerken hep birden vvey-l koparr, yas ederler. Elleri yzleri Xile denilen mavi bir
boya ile boyal bulunan bu kadnlar ellerindeki eski bir bezle deta boyunlarn kesermi ibJ yaparlar.
477[477]
478[478]
479[479]
480[480]
Bu ahd- peyman, kadnlarn Resl- Ekrem (S.A.V.)'e slmiyet zerine biat ettikleri
srada olmutur.
Her iki hads lnn arkasndan yas etmenin ve edilen yas' dinlemenin haram olduuna
delildir. nk lanet ancak haram olan bir ey irtikp edildii vakit yaplr. Buhr
(194256) ile Mslim (204 261) bu bbda Ibni Mes'd (R. Ay'dan u hadsi rivayet
etmilerdir:
bn Mes'd demitir k : Reslllah Salalah aleyhi ve sellem :
Yanaklarn den yakalarn yrtan ve chiliyet dvasnda bulunan bizden deildir

buyurdular. Yine Buhar ile Mslim, Ebu Musa (R. AJ'dan u hadsi tahre
etmilerdir:Reslllah (S.A.V.) ;
Ben boynunu den ile, tenini trmalayan ve elbisesini yrtan kimseden beriyim.
buyurdular.
Bu bbda daha baka hadsler de vardr. Vaka nm- Ahmed ibni Hanbel (164241)
ile bni Mce (207275)'nin Hazret! bni mer*(R. A.yds.n tahre ettikleri, Hkim'in de
sahh bulduu bir hadste: Uhud gn iin yas edip, alayan ibni Abdi Ehel kadnJar-nn
hazret! Hamza (R. A.ya yas edip alamalar tavsiye edilmi ise de, bu yas hads-i erifin
sonundaki : Artk bugnden sonra hibir lene yas etmeyin. cmlesiyle nesh
edilmitir.
Yalnz alamak yasak deildir. Nitekim NesVmn Ebu Hreyre (R. Ay'dan tahre ettii u
hads buna dellet eder :
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'n evldndan birisi vefat etH. Ve kadnlar ona
alamak iin toplandlar. Bunun zerine mer onlar nehyetmek ve komak zere ayaa
kalkt. Reslllah (S.A.V.) kendisine :
Brak onlar Y mer, zr gz yaarr; kalp dertli, vak'a yakn buyurdular.
lmm- ibni Hanbe'in bn Abbas (R. A./dan tahre ettii bir hadste sarahaten beyn
olunduuna gre, o gn vefat eden Reslllah (S.A.V.)'in kermeleri Zeyneb (R.Anha)
imi. bni Abbas (R.A.) hadsinde Hz. Fahr-i Kinat (S.A.V.) kadnlara yle
buyurmulardr:
eytan avazndan saknn! Zr alamak, gzden ve kalpten gelirse, ANarT-dandr ve

rahmettir. Elden ve dilden gelirse eytandandr.
Bu hads, alamann caiz olduuna dellet ediyor. Yasak edilen yalnz barp,
armaktr. Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimiz, Hz. brahim vefat ettii vakit :
Gz yaarr; kalb mahzun olur; amma biz Allah'n raz olaca szden baka bir ey
sylemeyiz. buyurmulard, mm- Buhar, bni mer (R.A.ydan u hadsi tahre etmitir :
phesiz ki Allah gzn yaarmas ve kalbin mahzun olmasndan dolay azap etmez.
Lkin undan dolay azap veya rahmet eyler; buyurmu ve diline iaret etmitir.
Buhr ile Mslim'in mttefikan rivayet ettikleri Hz. e (R.Anha) hadsinde Reslllah
(S.A.V.)'in Cafer ibni Ebi Talip (R.A.) iin alamaya toplanan
kadnlar men etmek
maksadyla gnderdii zta : Onlarn yzne toprak sa buyurduu zikrediliyorsa da

bu, onlarn yas ederek sesle aladklarna hamlolunuyor. Yani; azlarna toprak atmak
pahasna bile olsa, onlar mutlaka bu iten vazgeir, demek istemilerdir. 481[481]
612/474- lbni mer radyallahih anhma'dan, Peygamber Sallal-ah aleyhi ve

selem'den itmi olarak rivayet edilmitir ki : Peygam-feer Sallattah aleyhi ve sellem :
Meyyit, kendisine edilen yas sebebiyle kabrinde azap Olunur; buyurmutur. 482[482]
Hads, mtfefekun aleyhdir. Buhr
benzeri vardr.
ile Mslim'de Muret'bn ti'be'den bunun
Bu bbda hadsler oktur. Ve hepsi lnn kendisine bara ara yas edilmesinin ona
azap vereceine dellet ederler. Fakat mes'ele mkldr. Zr bakasnn fiilinden
dolay bir kimseyi azap etmek ne de olsa garip grlmektedir. Bu sebeple mes'eleye
481[481]
321.
482[482]
322.
muhtelif cevaplar verilmitir. Mesel : H2. e (R. Anha) bu hadsi, Hz. mer (R, A.) ile
olu Abdullah'a red ve inkr etmi; byle bir eyin olamyacama :
483[483] H bir nefis bakasnn gnhn yklenmez yet-i kermesiyle istidlal
etmitir. Ashb- Kirm'dan Ebu H-reyre (R.'A.) da ayn kanattadr. Kurtub (276)
Hz. ie (R. An-faynva. inkrna mahal grmemi. Bu hadisi birok ashb-f krm
rivayet etmi olduundan, onu inkra imkn yoktur. Bununla beraber te'vili de
mmkndr demitir. Kurtub ta'zib hadsiye bu yet-i kermenin aralarn bulmu ve:
Berzah 484[484], hli dnya hline mlhaktr. Dnyada ise bakasnn suundan dolay bir
kimseyi ta'zp etmek vki olmutur. NiteKim :
le bir fitneden saknn ki, asla sizden sadece zulmedenlere isabet etmez. 485[485].
yet-i kermesi buna iaret eder. u halde ta'zip hadsi Hz ie (R. Anha) 'nm istidlal
ettii yet-i kerimeye muaraza etmez. nk yetten murd: hiret hlidir. demitir.
Ta'zip hadsini ekser ulem aadaki vecihlerle te'vil etmilerdir:
1 Buhr'ye gre; lnn hli hayatnda, deti byle mtem-cilik olup, ailesi de onu bu
hlden men etmezlerse, ldkten sonra cenazesinin arkasndan yaplan feryad-

figndan o kimse azap grr. deti mtemcilik etmek deilse, bakasnn matemi
sebebiyle azap olunmaz. Elhsl, kul bakasnn fiiline sebebiyet vermise, onun fli ile
azap olunur.
2 BenJHdkten sonra arkamdan vasiyet etmise azap olunur. Eskide." Araplar

arasnda byle vasiyetler olurdu. Nitekim ChlHyet devrinin en mehur irlerinden biri
olan Tarefe ldkten sonra kendisine lyk bir surette matem tutulmasn u msralarla
vasiyet eder :
Ben ldm vakit bana yarar bir surette ala! Benim iin yakalarn yrt ey mm
Mbed. Vasiyet bulunduu takdirde, meyyit'in aile efrad o vasiyete binen matem
tutsun, tutmasn, mcerret vasiyet ettii iin l azap olunur.
3 Byle bakasnn tuttuu matemden dolay azap grmek kfirlere mahsustur.
M'minler, bakasnn suundan dolay azap grmezler. Fakat bu kavi ihtimalden
Sre : 6-yet: 164 ve Sre: 18, yet: 39.

Berzah: Dnya ile hiretin aras yani ldkten sonra kyamete kadar devam eden zamandr.
485[485] Sre-8. yet: 25.
483[483]
484[484]
uzaktr.
4 Bu ta'zbin mns : Meleklerin lye sitem etmesidir. Nitekim Imm-t Ahmed ibni
Hanbel'in Ebu Musa (R. A.J'dan merfan rivayet ettii u hadsten de bu mn
anlalmaktadr :
Dirinin alamas sebebiyle lye azap olunur. Yasc kadn vah benim kolum, vah
yardmcm, vah beni giydiren efendim dedii vakit, melek lye dayak vurur ve: Onun
kolu sen, yardmcs sen giydireni sensin ha?; der.
Bu mnda bir hadsi de bni Mce (207275) ile Tirmiz (200 279) tahrc
etmilerdir.
5 Ta'zb'in mns: Ailesi efrad ile bakalarnn feryd- fignndan meyyitin elem
duymasdr. nk meyyit onlara acr. Kad lyaz (47fr544) bu kavli dierlerinden evl
bulmaktadr. Bu kavle zhip olanlar, olu vefat eden bir kadn Peygamber (S.A.V.)'in
alamaktan men ettiini' bildiren hadsle istidlal ederler. O hadste yle buyrulmaktadr
:
phesiz ki sizden biriniz alad vakit yavrucuu ondan mahzun olur, Ey Allah'n
kullan din kardeinize azap etmeyin. Kullarn yaptklarnn llerine gsterileceini
ifde eden hads dahi sahihtir. Binaenaleyh o da bunlara dell olabilir.486[486]
614/475- Enes radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslilah

SaUalah aleyhi ve selTem'n, bir kz defnolurken orada bulundum. Reslilah
Salallah aleyhi ve sellem kabrin yanrnda olurmu halde idi. Gzlerini yaarrken
grdm. 487[487]
Vkid (130207) ile bz tarihilerin beynna gre Peygamber SaUaMah aleyhi ve
486[486]
324.
487[487]
selem'in o gn vefat eden kermeleri Hz. mm Glsm idi. Bir takmlar Rkiyye
olduunu sylemise de Buhar (194256) bu iddiay reddetmi. Ve: Reslilah

(S.A.V.) Bedir'de olduu iin Rkyye'nin cenazesinde bulunamamtr. demitir.
Hads-i erf, cenazeye alamann meru olduuna delildir. Buna dellet eden zht,
yukarda dahi gemiti. u kadar var ki, bu hads:
ldm zaman sakn alayp kalma. hadsiyle muraza halindedir. Maamfh iki
hadsin aralarn bularak alamaktan murd, sesle feryd etmektir. Yahut buradaki
yasak, kadnlara mahsustur; gnk onlarn alamas ok defa feryd- figna varr. Bu
sebeple
Sedd-t
olmutur.488[488]
Zeria
kabilinden
alamaktan
menedilrhilerdir.
diyenler
615/476- Cbir radyalah aniden rivayet olunduuna gre. Peygamber SaUalah
aleyhi ve sellem :
Cenazelerinizi
geceleyin,
defnetmeyin.
Ancak
mecbur
kalrsanz
baka
Bu hadsi, lbni Mce tahrc etmitir. Asl Mslim'dedir. Lkin ; (Cbr) kiinin zerine
cenaze namaz klnmadan, geceleyin defnedilmesini yasak etti; dedi eklindedir.
Hads-i erf, zaruret olmadka geceleyin cenaze defnetmenin memnu olduuna delildir.
Bu memniyyetin sebebini bz ulem : Gndz melekleri gece meleklerinden daha

efkatli olduundandr eklinde beyn etmilerdir.
Hadsin Mslim'deki lfz udur :
cPeygamber SaUaUah aleyhi ve sellem, bir gn Hutbe okudu da ashabndan vefat eden
ve ie yaramaz bir kefene sarlarak geceleyin defnolunan bir zttan bahsetti. (Bu
mnsebetle) bir kimsenin zerine cenaze namaz klnmadan geceleyin defnolunmasn

488[488]
489[489]
325.
yasak etti. Ancak insann buna mecbur kalmas mstesnadr.
Bu hadsten anlalyor ki, yasak etmesi, cenaze hakknda namaz knamamak, tekfinini
gzel yapamamak gibi bir kusurda bulunmak ihtimline mebndir. Cenazeyi ertesi gne
te'hir etmekle namazna ok kimselerin veya dualarnn kabul me'mul zevatn itirak
edecei md olunursa, te'hiri iyi ve yerinde bir i olur. Hatt byle bir mitten dolay
cenaze gndzn bile bir para bekletilebilir. Hz. Ali (R. A.), Ftma (R. Anhayy ve keza
ashb- kiram (R. Anhm) Hz. Ebu Bekir (R. A.)\ geceleyin defn etmilerdir. Tirmiz'nin
rivayet ettii ve : hasendir dedii bir hadste, Peygamber (S.A.V.)'in geceleyin bir kabre
girdii, kendisine bir kandil yaklarak, cenazeyi kble tarafndan kabre indirdii beyn
olunmaktadr. Filhakika ulemdan biroklar hyn-i hacette geceleyin cenaze defnine bile
ruhsat vermilerdir, lbni Bazm Zahiri (384458)'ye gre mustar ve mecbur kalmadka
geceleyin cenaze defnolunmaz; Geceleyin defnolunduklar rivayet edilen ashb- kiram

iin mutlaka bir zaruret varmtr. Onlar hakknda bunun aksini dnmek kimseye
hell deildir diyor.
Musannif merhum namaz vakitleri babnda zikir ettii Ukbet'bnt mir hadsini asl
buraya dere etmeliydi. Zr o hadste : vardr k, Resillah (S.A.V.) bizi onlarda

namaz
klmaktan
denilmektedir. 490[490]
ve
cenazelerimiz!
gmmekten
nehy
ediyordu...
ilh...
616/477- Abdullah ibni Cafer radyallahil anhma'dan 491[491] rivayet olunmutur.

490[490]
326.
Abdullah ibni Cafer (B.A.): Hz. Peygamber (S.A.V.)'in amca-zdesl Cafer tbni Ebu Talb'In oludur.
Validesi Umeys kz, Esm'dr. Knyesi, Ebu Muhammed, daha mehuru Ebu C&fer'dr. Habeistan'da ilk
mslman ocuu olmak zere domu. Ebeveyniyle birlikte Medine'ye gelmiti. O sene Necfr-gnin'de bir
olu olmu onunda adn Abdullah koymular. Annesi Nec'nin olunu da emzirmi, bu surette iki
Abdullah arasnda bir st kardelii husule gelmitir.
491[491]
Resl-U Ekrem, Abdullah b. Cafer'in ban okamak, onu bindii hayvana almak gibi bir ok iltifatlarda
bulunmutur. Kendisininde Resl- Ekrem beni hayvannn arkasna bindirdi ve bana bir sr tevdi ettiki
o'nu kimseye sylemem dediini imam Mslim rivayet ediyor.
Pederinin ahadetinden sonra validesi Hz. Etmbekir (R. A.)'e onun vefatndan sonra da Hz. Ali (R. A.)'ye
varm olduu cihetle bunlarn yksek terbiyeleri altmda bym, feyz almtr. Bizzat Resl-
Ekrem'den rivayeti olduu gibi, ebeveyninden, Ebu Bekir, Ali, Osman, Amraar b. Ysir vstas ile de
rivayetleri vardr. Hz. Peygamber (S.A.V.) efendimizin vefatnda 10 yanda bulunan Abdullah, Hicretin
Demitir ki: Cafer katledildii zaman, lm haberi geldikte Peygamber SaUalah aleyhi
ve sellem :
Cafer ailesine yemek yapn. nk onlarn bana kendilerini megul edecek ey

gelmitir buyurdular.492[492]
Bu hadsi, Nes mstesna Beler tahrc etmitir.
Hads-i erf, evlerinden cenaze kan aile efradna yemek vermek suretiyle onlar grp
gzetmenin meru olduuna delildir. nk o aile lm sebebiyle hzn ve elem

iindedirler. Yemek hazrlamaya elleri varmaz.
Vk mm- Ahmed ibni Hanbel (164241) Cerr bni Abdullah Becel (R, A./dan : Biz
cenaze defnedildikten sonra ailesinin bana toplanarak yemek yapmay matemden
sayardk, dediini rivayet ediyorsa da bundan murd : Yemei cenaze sahiplerinin
yapm olmasdr. Zr bz yerlerde bu det hl mevcuttur. Ve cenazenin ailesi, ka-
bircilere ve cenazeye fiilen itirak edenlere yemek verir. Bunun aksine olarak
komularn cenaze sahiplerine yemek vermesinde hibir beis yoktur. Abdullah Ibn
Cafer hadsi de bunu ifde etmektedir.
Memnu olan fiillerden biri de kabrin banda hayvan kesmektir. Bu bbda Ahmed ibni
Hanbel ile Ebu Dvud (202275) Hz. Enes (R.A.)'den u hadsi tahrc etmilerdir :
80 nci senesinde Medine'de vefat etmitir. Vefatnda ya 90 a yaklamt. R. Aleyh.
Abdullah b. Cafer hem vcuta, hem ahlka babasna ok benziyordu. Bilhassa ecaat ve cmertlikte tam
babas gibi idi. Suriye ftuhatnda muharebelere itirak etmi, Sffn vak'asnda Hz. Ali frkalarndan birine
kumanda etmiti. Fevkalde cmertliinden dolay kendisine kutb's-Seha = Cmertlik kutbu
denilmiti.
Hz. Ali ile tanmasna araclk etti diye kendisine 40.000 dirhem nakd hediye gnderen bir ran iftlik
aasnn bu hediyesini: Biz yaptmz iyilii para ile satmayz diyerek reddetmi. Medine'de eker
ihtikr yapan bir tacirin malnn tamamn, hazinedarna aldrp ahaliye tevz ettirmiti.
Kendisine kaside sunan siyah renkli bir aire fazla ihsanda bulunmasn knayan dostlarna syledii u
szler ibret vericidir: Onun yz kara ise de sz gayet beyaz, syledii szle aldndan fazlasna
mstehak olmutu. Biz ona eskiyecek ve nihayet yok olacak eylerden baka bir ey vermedik. O se bizim
iin ilel'ebed bak kalacak sitayi ve sena* vcnde getirdi. (Tahir Ongun slm - Trk Ansiklopedisi. C. II.
Shf.: 222).
492[492]
Peygamber SaUalah aleyhi ve sellem : slmda mezar banda hayvan kesmek yoktur;
buyurdular.
Abd'r-Rezzak (126211) diyor ki : Araplar kabrin banda bir sr veya koyun

keserlerdi. Hattb (319388) yle diyor : Chiliyet devrinin halk iyi bir adamn
kabrinin
banda
deve
boazlar
ve
Biz
onun
fiiline
karlk
kendisini
mkfatlandryoruz. nk hayatnda kendisi deve keser; onu misafirlere yedirirdi. Biz

de kabrinin banda deve kesiyoruz. Varsn bunu da kurtlar, kular yesin ve hayatnda
yedirdii gibi vefatndan sonra da yedirmi olsun derlerdi. lerinden bzlarnn

itikadna gre len kimsenin kabri banda salnda bindii hayvan kesilirse, o kimse
kyamet gnnde binekli olarak harolunur. Kesilmezse yaya kalrd.
Bu onlarn, ldkten sonra dirilmeye inanc olanlarnn mezhebine gredir ve bittabi

haram olan bir chiliyet iidir. 493[493]
617/478- Sleyman bni Breyde 494[494] radyallah anh'den babasndan itmi olarak
rivayet edilmitir. (Babas) demitir ki: ReslKah Sallallah aleyhi ve sellem ashabna,
kabristana ktklar vakit :
Bu diyarn mslim ve m'min olan ehline selm olsun. Bizler dahi inallah sizlere
katlacaz. Allah'dan bize ve
size afiyetler dilerim; demelerini retirdi. 495[495]

Bu hadsi,. Mslim rivayet etmitir. mm- Mslim (204261): Bu hadsi Hz. ie (R.
Anha)'dan da rivayet ediyor. Hz. ie hadsinde:
Allah bizim gemilerimize de geleceklerimize de rahmet eylesin ziydesi vardr.

493[493]
327.
Sleyman bh Breyde <R. A.) : Eslemdir. Babasndan ve mer mi Httseyn

Cemaattan hads rivayet etmidir. Vefat 11S hicr tarihindedir. R. Aleyh.
494[494]
495[495]
(R. A.) ile bir
Hads-i erf kabirleri ziyaretin ve orada yatanlara selm vermenin meru olduuna
delildir. Bu selm, aynen dirilere verilen selmdr. Hattb : Kabirlere diyar denilebilir.
Zr lgatta dar kelimesi meskn yerlere de, harbezr'e de tlak edilir diyor. nallah
cmlesinin hadste kullanlmas hem teberrk, hem de :
Hibir ey iin bunu muhakkak ben yarn yaparm deme. Ancak inallah dersen o
baka 496[496]. yet-i kermesine imtisal iindir. Bzlarna gre buradaki inallah sz o
kabristana aittir, yani inallah biz de bu kabristana, sizin yannza defnoluruz

demektir.
Hz. Peygamber (S.A.V.)'in afiyet dilemesi, onun istenilen eylerin en mhimi ve ereflisi
olduuna delildir. lnn afiyeti, kendisinin azaptan ve hesap mnakaasndan zde

oluudur.
Kabristan ziyaretinden m aksa d : Orada yatanlara du etmek, Kur'n okumak suretiyle

onlara ihsanda bulunmak ve hireti hatrlamaktr. 497[497]
618/479- ibni Abbas radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki:

ResulHah Sallallah aleyhi ve sellem, Medine'nin kabristanna urad ve hemen yzn
kabirlere evirerek :
Selm size ey kabristanllar! Allah size ve bize mafiret buyurursun. Siz bizim
selefimizsiniz. Biz de izinizde-yZ. buyurdular.498[498]
Bu hadsi, Tirmz rivayet etmi ve: hasendir demitir.
Hads-i erf, ziyaret maksad ile bile olamasa, kabristana urayarak orada yatanlara
selm
verilebileceine
delildir.
Ayn
zamanda
ehl-i
kuburun
ziyaretilerini
tanyacaklarna verdikleri selm alacaklanna-da iaret ediyor. Aksi takdirde bu selm

abesle itigl olmak lzm gelir.
496[496]
497[497]
329.
498[498]
Sre- Kehr : Ayet 23, 24.

Kabir ziyareti cuma gn de, ir gnlerde de yaplabilir. Fakat cuma gn yaplmas

daha kuvvetle mendbtur. filerle Mlklerin mraccah kavline gre kabir ziyareti
perembe gnnn ikindisinden balyarak cumartesi gn gne douncaya kadar
bitte'kid mendub-tur. Hanbellere gre ise kabir ziyareti iin gnler arasnda bir fark
yoktur.
Yukarda geen iki hadste bir kimseye du veya istifar edilecei zaman, evvel
kendinden
balamaya dell vardr.Nitekim Kur'n- Kerm'de de dualar bu tertip zere
vrid olmu. Ey Rabbmiz, bizi ve din kardelerimizi mafiret buyur. 499[499] Hem
kendi gnhn, hem de m'minler iin istifar., ilh.. 500[500] buyrulmutur.
Hads-i erf, okunan dualarla yaplan istifarlarn meyyite fayda Gereceine de dellet
etmektedir. Bu cihet ulem arasnda ittifak bir mes'eledir. Fakat okunan Kur'nlarn
meyyite vsl olup olmad ihtilafldr. Vsl olur diyenler olduu gibi vsl olmaz
diyenler de bulunmutur.
Ehl-i snnet ulemsndan bir cemat ile Hanefler'e gre : Bir insan kendi amelinin
sevabn bakasna bahyabilir. Yaplan amelin namaz, oru, hac, sadaka gibi
ibdetlerden biri olmasyla Kur'n- Kerm okumak, zikirde bulunmak yahut herhangi
ibdet saylacak bir ii yapmak arasnda fark yoktur. Dell nokta-i nazarndan en
mreccah kavil de budur.
Dre Kutn (306385)'nin tahrc ettii bir rivayete gre :
Bir adam Peygamber Salallah aleyhi ve sellem'e, annesiyle babasna, vefatlarndan
sonra nasl iyilik edeceini sormu : ReslHah (S.A.V.) cevaben; Kendi namazyla
beraber onlara namaz klmasn, orucuyla beraber onlara da oru tutmasn tavsiye
buyurmutur.
Ebu Dvud, Mkil b. Yesar (R. A./dan u hadsi tahrc etmitir: llerinize Yasin sresini okuyun.
Bu hads, lye sevap balanmas hususunda nasstr. Keza Buhar ile Mslim'in, tahrc
ettikleri bir hadste, Peygamber (S.A.V.) in kendisi iin bir ko, mmeti iin de bir ko
499[499]
500[500]
Sre: 59. Ayet: 10.

Sre: 47. Ayet: 19.
kurban eder idii, beyn olunuyor ki bu da bir kimseye bakasnn amelinin fayda
vereceine iarettir. 501[501]
619/480- Hz. ie radyallah

Salallah aleyhi ve sellem:
anha'dan rivayet olunmutur. Demitir ki : Reslllah
llere someyin; nk onlar gnderdikleri (amellere) vardlar buyurdu. 502[502]

Bu hadsi, uhr rivayet etmitir. Trmiz dahi Mure'den bunun benzerini rivayet
etmi, lkin (gnderdikleri amellere vardlar) yerine dirilere eziyet verirsiniz demitir.
Hads-i erf, llere smenin haram olduuna delildir. Zahirne baklrsa bu hrmet
mslim ve gayr mslim btn llere mm ve mil olmak gerekir. Maamfh Kfir
bundan tahsis olunmak iktiz eder. Zr Tel hazretleri, Kitb- Kerminde d, Semd
ve emsali kfirleri zem etmitir. diyenler olduu gibi Hayr, kfirlerin llerine de
smek caiz deildir. nk: Onlar gnderdikleri amellere Vardlar buyrulmutur. Bu

sz her iki frkaya mildir. Mns : Mademki herkes ameline gre ceza grecektir. O
halde kfir cezasn bulmu demektir. Artk ona sp saymaktan bir fide hsl olaca
yoktur, evet Tel hazretleri gemi mmetleri kfr ve dalletlerinden dolay zem
etmitir. Fakat bundan maksad onlara sp saymak deil, bu mmeti o gibi kt

fiillerden sakndrmaktr. Zten bir maksada mebn fcir ve sapk bir kimseyi yapt
kt ile anmak caizdir. Yasak olan smek bu deildir. Binaenaleyh kfirlerin lleri
hadsin umumunda dahildir. Onlara da smek caiz deildir. diyenler de vardr.
Ancak bunlar sadedinde bulunduumuz hadsin baz m'minlerle tahsis olunduuna

kaildirler. Delilleri udur :
Resl- Ekrem (S.A.V.) bir cenazenin yanndan geerken ashb- kiram onun hakknda
ko szler sarfetmilcr; Peygamber (S.A.V.) onlar takrir buyurmu; hatla (cehennemi

hak etti) demi; sonra:
501[501]
330.
502[502]
Siz Allah'n sahicilerisiniz buyurmutu.
Binaenaleyh: Bz gnahkr m'minlere etm etmek caizdir. diyorlar. Fakat Kurtub
(276) ashabn o cenaze hdisesine cevap vermig ve : Olabilir ki o adam yapt

ktlkleri aikr yapar-mtir. Hl byle olunca fskn gybeti olmaz kaidesince onu
zemmetmek mubahtr. Yahut llere smekten nehy buyurulmasi cenazeler
defnedildikten sonraya hamlolunur. demitir ki, hadsteki ta'lle mnsip olan da

budur. Zr ller gnderdikleri amellere ancak defn edildikten sonra ularlar.
bni Rt (514595) : Kfirin lsne etm edildii zaman diri olan mslman eziyet
grrse o kfire smek haramdr. Eziyet grmezse helldir. Mslmanm lsne
smek ise haramdr. Ancak zaruret varsa o baka... ilh... diyor. 503[503]
ZEKT
Zekt : Lgatta temizlemek ve artmak mnlarnadr. Tel hazretleri :
504[504]
nefsi temizleyen, muhakkak felah buldu, demektir. 505[505]. buyurmutur. Araplar: derler
ki mal arttk demektir.
er'an : Mal- mahssu erait-i mahsusa ile mstehakkna temlik etmektir. Mal-
mahsustan murd : Zekt olarak verilen maldr. Zekt manen mahn temizlii demektir.
Ayn zamanda reyip, artan mallardan verilir. Binaenaleyh er'i mnsnn iinde lgat
mns da mevcuttur. Hatt verilen zekt kalan maln remesine sebep olur
506[506] .
Nitekim:sz krederseniz. 507[507] eer siz krederseniz, Ben Ailm-an da

behemehal sze daha fazla vereceim. yet-i kermesi buna iaret etmektedir.
Sre: 91. yet: 9.
505[505] Sre: 91. yet: 9.
506[506] Ulem bunu ba ve asmalarn ubuklarn kesmekle temsil ederler. Derler ki : Bir asmann
ubuklar kesilmezse o sene haddinden fazla zm. yapar. Fakat bu zmleri besleyemez. Nihayet kurur
gider. Kesilirse hem ok zm verir, hem de uzun seneler kurumaz, devam eder. te tpk bunun gibi
zekt verilmeyen mal zahirde ok grlr. Fakat uzun srmez bir fetle yok: olur gider. Zekt verilse
dma oalr.
503[503]
504[504]
507[507]
Sre-i brahim yet: 7.
Zektn meru olmasna sebep tekil eden hikmetler oktur. Biz yalnz bir kisini
zikredeceiz:
1 Zekt, mal nimetine kr iin meru olmutur. Ve ehli hak-katn beynna gre
Allah tarafndan kullar bir imtihandr. nk mslman, Allah'n her emrettiini

yapacana, her men ettiinden kanacana ve yalnz ona inanacana sz veren
insandr. te zekt bunlardan hassaten Allah'a inanma hususunda sdk olup olmadn
denemek iindir. Zektn veren zengin Allah'na verdii szde durduunu ispat etmi ve
imtihan kazanmtr. Vermiyenler ise vaadlerinde yalanc olduklarn gstermi;

Allah'dan baka bir de mala taptklarn meydana karmak suretiyle dnya ve
hiretlerini harap etmilerdir.
2 Zekt, zenginin malna karm fukara hakkdr.Nitekim : Onlarn mallarnda

dilenci ile mahrumun hakk vardr 508[508] yet-i kermesi bu hakikati ntktr. Bir
zenginin srsne karan fakir koyunu, hkmen ne ise, zenginin cebindeki parann
iinde bulunan fakir hakk, yani zekt da odur. Zenginin srsne karmakla koyun asla
o zenginin ma olamiyaca gibi, cepteki para da zenginin mal olamaz. Her ikisi
muvakkat birer emnettir. Binaenaleyh srye karan koyunu benim-siyerek sahibine

iade etmemek ne kadar irkin bir ey ise, cebindeki fukara hakkn vermemek de o kadar
irkindir.
Hlsa bir fakirin boazn skarak zorla elinde olan mal almak ile, zekt vermemek
arasnda hkm 'itibaryla hi bir fark yoktur. nk bunlarn ikisi de haramdr. Zektn
vermiyenler yi bilmelidir ki: Yaptklar dpedz gasplk, dolandrclk ve hrszlktr.
Buna mukabil hergn boynunu bkerek zenginden hakkn vermesini bekleyen fakir ve
yoksullar gnn birinde mutlaka inkisr- hayle urayacak ve ilerinde zenginlere kar
bir infial ve reaksiyon uyanacak, onlara kin balayacaklardr. Bunun da neticesi bugn
dnyann bana kpkzl bir bel kesilen komnizmdir.
Bugn biri ksa da komnizm, zenginlerin zektlarn vermemesinden domutur dese,

iddiasn k tastik edenlerden biri ben olurum.
Halbuki zekt, niin meru olmutu? O, zenginle fakiri birbirlerine en metin mnevi
508[508]
Sre-i Meri: yet: 25.
balarla bahyan, onlar birbirlerine kaynatran, sndran ve adet birbirlerine
nisbetle, oul ile baba eden en mhim vasta deilmiydi? Evet zengin tpk bir baba gibi
kesesini aarak fakirin ihtiyacn grecek, binaenaleyh bir muhtacn hacetini grd
iin sonsuz bir gnl ve vicdan huzuruna kavuacak; te yandan onun zektn alan
muhta da sevincinden parl parl yanan gzleri, bir evld mahcubiyetiyle kzaran yz
ve bkk boynu ile adet canl bir teekkr kesilecekti. Artk bu iki ahsn arasnda ebed
minnet, muhabbet ve birbirlerine ballktan baka bir ey tasavvur olunabilir mi? ite
slmiyet'in istedii de bu idi.
slmiyet gemite bugnleri yaamtr. Neticenin ne kadar hne ve gz kamatrc

olduunu bugn tarihlerden reniyoruz. Fakat heyht! Bugn slm'n her Rkn gibi
bu rkn- rekini de hemen hemen tamamiyle ihmle uramtr. Allah cmlemize

intibalar nasp eylesin.
3 Zekt sayesinde dilencilerin says azalr. Bu suretle vukuat da azalr. Zr karn a

olan bir insan her crm irtikp edebilir. Fakat karn doydu mu, bunlar yahut bunlarn
ekserisini yapamaz.
4 Zekt bugn komnizm'den saknmann en byk vastalarndan biridir.
5 Zekt'ta slmiyet'i neir ve Kelimetullh' il vardr. Bu hususta fakir can ile, zengin
de mal ile cihda itirak etmi olurlar.
6 Zekt zenginleri cimrilik hastalndan korur.

olurlar.
Bylece onlar da felah bulanlardan
Zekt ibdetlerin en byklerinden, slmn be temelinden biridir. Namaz, bedenen

yapld gibi, zekt da mlen yaplan bir ibadettir. Ve adet namazn ikiz kardei gibidir.
Kur'n- Kermde tam seksen iki yerde namaz ile zekt beraber zikredilmilerdir.
Zektn sebebi : Mal- mahsus yani hakikaten veya takdiren reyen maldr.
artlar : Zektn bei mal sahibinde, de malda olmak zere sekiz art vardr. Mal
sahibinde aranan artlar: Hr, kil, bali, ms-lman ve borsuz olmasdr.
Malda aranan artlar: Nisab- kmil, maln reyici olmas ve zerinden tam bir yl
gemesidir.
Zekt hicretin ikinci ylnda Ramazandan evvel farz klnmtr. Ve zarurt- diniyyeden
ma'dd, muhkem bir farizadr. Farziyeti, kitap, snnet, ve icm- mmetle sabittir.
Binaenaleyh inkr kfrdr.
Kitabtan Delti: Zekt verin.
onlarn mallarndan kendilerini temiz ve pk edecein bir sadaka al.
Onlarn mallarnda dilenci ile yoksul iin malm bir hak vardr. gibi yet-i kermedir.
Zektn farzyetine ve slm'n rknlarmdan birisi olduuna cm- mmet vardr.
Snnetten delili ise : slmiyet'in be ey zerine kurulduunu bildiren hads ile aada
grlecek hadslerdir. 509[509]
621/481- Ibni Abbas radyallah anA'den rivayet olunduuna gre Peygamber
Sallallahil aleyhi ve sellem, Muaz' yemen'e gndermi. bn Abbas hadsi zikretmitirHadste u da vardr:
phesiz ki Allah onlara kendi mallarndan bir sadaka farz klmtr ki, bu sadaka
zenginlerinden alnr da fakirlerine verilir. 510[510]
Hads, mftefekun aleyh'dir. Lfz Buhr'nindir.
Hz. Peygamber {S.A.V.J'in Muz (R.A.)\ Yemen'e gndermesi onuncu ylda idi. Nitekim
Buhar (194256) Megz nin sonunda bylece zikretmitir. Bzlar dokuzuncu ylda
Tebk gazasndan ayrlrken gnderdiini, dier bir takmlar da Mekke'nin fethinden
sonra sekizinci ylda gnderdiini; ve Hz. Muz'm orada Ebu Bekr (R.A.) in hilfetine
kadar kaldm sylerler.
Hads-i erif Sahh-i Buhr dedir. Ve bni Abbas (R.A.)'den rivayet edilmi olup, lfz
udur:
509[509]
334.
510[510]
Peygamber SdllaMah aleyhi ve sellem, Muaz'e Yemen'e gnderdii zaman ona dedi ki
:
phesiz sen ehl-i kitap bir kavmin yanna gidi-yorsun. Binaenaleyh onlar ilk davet
edecein ey Allah'a ibadet olsun. Allah' tandlar m, hemen kendilerine haber ver ki,
Allah onlara bir gnle bir gecede be vakit na maz farz klmtr. Bunu yaparlarsa,
Allah'n kendilerine mallarndan zekt farz kldn haber ver. Zenginlerinden alnacak,
fakirlerine verilecektir. Eer sana itaat ederlerse, onlardan al. Hem lemin kymetli
mallarn almaktan sakn.
Zenginlerinden alnacak tabiriyle ulem, zekt devlet reisinin alacana ve yerine o
sarf edeceine bu ii velev vekilleri vastasyla olsun, onun yapmas lzm geldiine,
zektn iyilikle vermiyen-lerden, zorla almas icap ettiine istidlal etmilerdir. Filhakika
Resl- Ekrem (S.A.V.) maksadn bu olduunu, zekt memurlar gndermek suretiyle

beyn buyurmutur.
Bzlar fakirlerine verilecektir ifadesinden, zekt yalnz bir snf muhtalara

vermenin kfi geleceine istidlal ederler. Bzlar da: htimal fakirleri zikretmesi
ekseriyetle zekt onlara verildiinden-dir. Binaenaleyh hadste zektn yalnz onlara

verilmesinin kfi geleceine bir dell yoktur. Caiz ki, fakir tbirinden, kendisine zekt
verilebilecek herkes kasdedilm ola. Bylece miskin de bu. szde dahil olmu olur.
derler. 511[511]
622/482- Enes'ten rivayet olunduuna gre, Ebu Bekir-i Sddk radyallah arih,
kendisine (Bahreyn valisi bulunduu srada) unu yazdrmtr:
Bu, Reslllah Sallalah aleyhi ve selem'ln mslmanlara farz kld, Allah'n da

Resulne emir buyurduu zekt farizas (nshas) dr.
Deveden her yirmi drt bata ve daha aznda zekt koyundur. Her be deve iin bir
koyun verilecektir. Develer yirmibee bali oldukta (yirmibeten) ofuzbee kadar bir
yan tamamlam br dii deve yavrusu; bylesi bulunmazsa bir yan tamamlam
511[511]
336.
erkek br deve yavrusu verilecektir. Develerin says (36'ya vardkta) (45'e) kadar ki ya-
n tamamlam dii bir deve yavrusu (46)'ya bali olduu zaman (60)'a kadar yam
tamamlam boa - alt bir deve dvesi; (61) oldular m (75)'e kadar drt yan bitirmi
bir deve dvesi; (76)'ya b-ll oldular m (90)'a kadar ki tane iki yan bitirmi deve
yavrusu; (91)'e vardkta (120)'ye kadar iki tane yan bitirmi boa - alt devesi
verilecektir.
Develerin says (120)'yi getimi artk her (40) devede iki yan bitirmi bir dii yavru;
her ellide yan bitirmi bir yavru verilecektir.
Sadece drt devesi olana o drt deve in zekt yoktur. Ancak sahibi dilerse o baka.
Koyunun mer'a le beslenenlerinde Zekt; (40)'dan (120) koyuna kadar bir koyun;
(120)'den ziyde olursa (200)'e kadar iki koyun, (200)'den ziyde olursa; (300)'e kadar
koyun; {300)'den ziyde olursa artk her yzde bir koyun verilecektir. Br adamn
mer'a ile beslenen koyunlar krk koyundan bir koyun noksan olsa, o koyunlara zekt
yoktur. Ancak sahipleri arzu ederlerse o baka. Zekt endiesiyle ayr hayvanlar bir yere
toplanmaz. Toplu olanlar da ayrlmaz. Mallar ortak olanlar kend aralarnda fark
msavat zere birbirlerinden alrlar.
Dileri dm yal hayvan ile gz sakat olandan ve tekeden zekt olmaz; ancak zekt
veren arzu ederse o baka.
Hlis gmten; (200) dirhemde onda birin drtte biri verilecektir. Gm; sadece (190)
dirhem olursa ona zekt yoktur. Ancak sahibi arzu ederse o baka.
Bir kimsenin develeri drt yan tamamlam, bir deve dvest cp edecek sayy bulsa
da bu adamn mlknde ylesi bulunmayp; yan tamamlayan bulunsa, o kabul
edilir. Ve mmknse beraberinde iki kyn veya yirmi dirhem de ver\r.
Br kimsenin zekt yanda bir deve yavrusu cp edecek kadar olur da mlknde
yatnda yavru bulunmayp ,drt yanda olan bulunsa, (zekt olarak) drt yandaki
kabul edilir. Ve zekt memuru kendisine iki koyun yahut yirmi dirhem iade eder. 512[512]
512[512]
338.
Bu hadsi Bubri rivayet etmitir.
Buhr*& bu zekt nshasnn banda besmele vardr. Hads-i erifte zekta sadaka
denilebileceine dellet vardr. Zr zekt yerine daima sadaka kelimesi kullanlmtr.

Bzlar zekta sadaka deni-lemiyecein ddia etmilerdir.
Reslllah Sallattah aleyhi ve eZZemln farz kld ifdesinden bu hadsin merf'
olduu anlalmaktadr. Farz klmaktan murd: Onu takdir etmesidir. nk asl

farziyyeti nass Kur'n'la sabittir. Nitekim Allah'n da Resulne emir buyurduu
cmlesiyle buna iaret olunmutur. Yan: Allah Tel zekt farz klm; onun
nev'ilerini, cinslerini verilecek miktarn beyn etmesini Peygamber-i znna emir bu-
yurmutur. Her be deve iin bir koyun ifadesiyle burada koyun verilecei tayin
edilmektedir. Nitekim mezhep imamlarnn kavli de budur. Bzlar koyun yerine deve
verilebilir, esasen zekt, maln cinsinden olur. Burada mal sahibine merhameten bu
kaidenin haricine klm ve koyun kfi grlmtr. Mal sahibi kendi ihtiyar ile essa
dnerse, ona bir ey denilemez diyorlar.
bir yan bitirerek ikiye basm olan deve yavrusuna derler. Asl gebelik ana eren
devedir.byle bir devenin dii yavrusu demektir. Lfzn terkibinden yavrunun dii
olduu anlald halde, hads-i erfde ayrca bir de yani dii sfatnn ziyde edilmesi
te'kid iindir. Hads yirmibe deveden (35) deveye kadar bir yan bitirmi de ikiye
basm bir dii deve yavrusunun zekt verileceini ifde ediyor ki cumhur ulem'nn
mezhebi de budur. Vk Hz. Ali (R. A.)'dan (25) deveye be koyun (26) deveye bir yan
bitirmi bir dii deve yavrusu verileceine dir biri merfu* dieri mevkuf iki hads
rivayet edilmise de bu hadslerin merfu' olan zayf, mevkuf olan da hccet olarak
kabul edilmediinden, cumhur ulem bunlarla amel etmemilerdir. Hatt Sfyan- Sevr
(97161): Bu sz Hz. Ali'den rivayet edenlerin yapt bir hatdr. Alt ise byle bir
sz sylemekten ok daha fakh bir zttr demitir.
iki yan bitirip e basan erkek yavrudur. Diisine derler. tbirinin asl mns :
Stlnn olu demektir. Annesi henz stl olduu iin yavruya bu isim verilmitir.
Bu tbirden yavrunun erkek olduu anlald halde, yanma bir de erkek sfatnn
ilve edilmesi yukarda olduu gibi, yine te'kid iindir.
yan tamamlyarak drde basm olan dii devedir.
Erkeine derler. Ya itibaryla binilmeyi ve iftlemeyi hak ettii iin kendisine bu isim
verilmitir. Zaten (boa alt) denilerek bunun artk boaya gelme anda olduuna
iaret edilmitir.
drt yan tamamlayarak bee basm olan devedir. Develerin says 12Kyi geti mi
tbirinden murd : 120'den bir veya daha fazlar olursa demektir. Nitekim Cumhur
ulem'nm kavli de budur. Delilleri: Hz. mer (R.A.)'n yazd zekt nshasnda Develer
121 otursa onlarn zekt 129'a kadar tane bint-i ebndr demi olmasidir.
Haneflere gre : Deve says 120'yi getimi zekt hesab yeniden koyun ile balar. Ve
(125) devede iki hkka ile bir koyun, (130)'da iki koyun ilh., verilir.Delilleri: Reslllah
(S.A.V.)'in Amr ibni Hazm (R.A.) ile'Yemenlilere gnderdii mektupta : Develerin says
(120) y! getii zaman her ellide bir hkka, her krkta br bnt- lebun verilecek
ifdesinden sonra bundan daha az olurlarsa ,her be ba in bir koyun verilecek
ibaresinin ziyde edilmi olmasdr.
Hanefler hadisin ir ksmlar ile amel ettikden maada bu ziyde ile de amel ederler.
Ashb- Kiramdan Hz. Ali ile bn Mes'd (R. Avhma)'nm mezhebi de budur. Dier
mezheb imamlarna gre ise deve says (121) oldukta tane bint-i lebun vermek icp
eder. Develer (130) oldu mu artk vacip deiir ve her (40) devede bir bint-i lebun; her
(50) de bir hkka vermek lzm olur1.
Hadsimizin birka yerinde grlen ancak sahibi dilerse o baka eklindeki istisnalar,
istisn-i mnkat'drlar. Bunlar st taraflarnda geen sadaka yoktur sznden, mutlak

surette sadaka yoktur; yani nafile de verilemez mns tevehhm olunmasn diye
yaplmlardr. O halde mn yle olur: Evet bu miktara zekt farz deildir. Lkin mal
sahibi dilerse nafile sadaka verebilir.
Hadsimizin zahir, mezkr hayvanlarn kendilerini vermeyi cap ediyorsa da biraz ilerde
grlecei vehile aynn bulamayanlar iin bedelini vermek caizdir. Sonra gerek devede,
gerekse koyun ve keide zekt farz olmak iin bunlarn sime olmalar da arttr.
Koyunda s-ime olmann artn sadedinde bulunduumuz hads-i erif ifde ediyor.
Devede ise ilerde gelecek Behz b. Behram hadsindeki develerin btn sime
olanlarnda kaydndan anlyoruz.
Sime'nin tarifi hususunda mezhepler arasnda tafsilt vardr. yle ki:
Haneflere gre sime : Sahibi tarafndan kasten mer'aya gtrlerek st, yavrusu ve
ya iin orada senenin ounu otlamakla geiren hayvanlardr. Eti iin yahut binmek
veya ift srmek maksadyla mer'ada gdlen yahut kendiliinden mer'aya giderek
otlayan hayvan sime deildir. Binaenaleyh o hayvana zekt lzm gelmez. Fakat ticret
iin otlatlrsa zekt lzmdr. Senenin yarsn, yahut yandan fazlasn yem ve alaf ile
geiren hayvana dahi zekt lzm deildir.
Hanbellere gre de: Sime'nin tarifi hemen hemen bu ise de, onlara gre hayvann
mer'aya sahibi tarafndan kasden gtrlmesi art deildir. Binaenaleyh hayvan

kendiliinden senenin ekserisini krda otla-yarak geirse yine zekt lzmdr.
filere gre : Sime, sahibi tarafndan kendi mal olduunu bile bile mubah olan
mer'ada btn sene otlatlan yahut obana gttrlen develerdir. Eu artlardan biri
bulunmazsa hayvan sime saylmaz.
Mliklere gre : Zekt farz olmak iin hayvann sime olmas art deildir.
Sr ve manda iin hadiselerde sime kayd yoksa da onlar da deve ile koyun kyas
olunmulardr.
yzden ziyde olursa artk her yzde bir koyun verilecektir {Hresinden
anlaldna gre drdnc koyun (400) tamamlanmadan veril miyecektir. Nitekim

Cumhur ulem'nn mezhebi de budur. Fakat bir rivayette mm- Ahmed ibni Hanbel
(164241) ile baz Kfe ulemsna gre koyunlarn says (301)'i buldu mu, drdnc
koyunu vermek farz olur.
Hadste, zekt endiesiyle ayr hayvanlar bir yere toplanmaz; toplu olanlar da
ayrlmaz demliyor.
Toplama'nn mns udur : kiinin ayr ayr krkar koyunu olsa bunlarn her birine
bir koyun zekt vermek cp eder. Eusuretlc koyun vermek lzm gelirken,
koyunlarm bir yere tepiayarak hepsi bir kiinin malym gibi gsterirlerse zekt
memuruna bir koyun venn k-Ie zahiren vaziyeti kurtarrlar. Fakat onu aldatm ve
fukarann hakkn yemi olurlar. Onun iin bu hile yasak edilmitir.
Toplu olanlar ayrmak da yledir. Mesel: ki kiiden her birinin mterek bir srde
(101)'er koyunu olsa, mecmuu (202) koyun eder ki, bunlarn tanesini zekt olarak
vermek cp eder. Fakat ak gzlk eder de zekt memuru gelirken koyunlarn

ayrrlarsa, her biri bir koyun vermekle iin iinden karlar. Arada fukarann hakkndan
bir koyun yemi olurlar. Binaenaleyh toplu olanlar ayrmak da yasak edilmitir.
bn'l-Esr (544606) : Bu bbda iittiim budur demektedir. Hattb de gyle diyor :
fi, buradaki hitabn hem zekt toplayan memura hem de mal sahibine olduunu
sylemi ve: Endie de ikidir. Bir zekt mal az olacak diye zekt memurunun endiesi;
biri de malm azalacak diye mal sahibinin endiesidir. Binaenaleyh bunlarn ikisine de
zekt endiesiyle maln zerinde toplama ve datma gibi bir tasarruf da bulunmamalar
emrolunmutur; demitir.
Mallar ortak olanlarn fark biribirlerinden msavat zere almalarna gelince: Bu
mesele de yledir: Bir yerde kark hayvan besliyen iki ortaktan birinin (40), dierinin
(30) sr olsa, zekt memuru (40) sr iin yana girmi bir dana, (30) sr iin de
iki yama basm bir dana alacaktr. Fakat verilen bu hayvanlar zerinde her iki ortan
ayi' hisseleri vardr. Ve o mal bir kiinin mlk gibidir. Binaenaleyh yanda danay
veren, arkadandan onun kymetinin yedide n alr, iki yandaki danay veren de
arkadandan danann kymetinin yedide drdn alr.
Msavat kayd, eriklerin kr ve zararda ortak olduklarna dellet eder. Ulem :
ibaresinde kelimesinin nasl okunaca hususunda ihtilfa dmlerdir. Ekseriyet bu

kelimeyi
(mussaddk)
eklinde
okumulardr.
Bu takdirde
asl olup, tefa'l
babnda ism-i faildir. Ve kelimenin te' si sd'e kalbolunmu ; sonra iki sad biribirine
idam edilmitir. Bundan murd : Mal sahibidir. Ve istisna zekt olarak veremiyen
hayvanlarn sonuncusu olan tekeye aittir. Yani teke keileri amak iin tahsis edilmise,
kymetli mallardan saylr. Mal sahibi dilerse, kymetli maln zekt olarak verebilir.
Maamfh, istisna zekt olarak verilemiyen hayvanlarn hepsine ait de olabilir. Ve bu
hayvanlarn kymetleri ortadan yukar derecede olduklar vakit mal sahibinin bunlardan
her birini verebileceini ifde eder.
Bzlar kelimeyi (musaddk) eklinde yani ad, eddesiz okumulardr.. Bu takdire gre
mns : Zekt memuru demek olur. Ve fukarann menfaatini tyin hususunda itihad
edebileceine, onun deta fukarann vekili mesabesinde olduuna dellet eder. stisna
dahi zekt olamayan hayvanlarn hepsine aittir.
Bu izahat, koyunlarla keilerin muhtelif yani kimisi salam, kimisi sakat ve keza bzs
kei, bzs teke olduuna gredir. ayet koyunlarn hepsi sakat, yahut keilerin hepsi
teke olursa, ilerinden birini zekt olarak vermek kfidir. Yalnz Mliklerden bir
rivayete gre, zekt mal olabilecek gibi bir koyun satn alnr da o verilir.
Bu hadste, koyun, deve, ve gmn zektlar beyn edilmitir. Sr ile altnn

vesirenin zekt ilerde grlecektir.
Gm sadece (190) dirhem olursa ona zekt yoktur ifdesinden (191) veya (200)'e
varncaya kadar ondan yukarki saylarda zekt vardr zann hasl olabilirse de, yersizdir.
nk (190) adedi burada yzden evvelki son ondalk olduu iin zikredilmitir.
Mefhum-u muhalifin maksd deildir.
Drt yanda bir deve vermek lzm iken ylesi bulunmayp, yandaki bir yavru
verilse, onunla birlikte iki koyun yahut onlar da bulunmazsa yirmi dirhem verilmesi o
hayvanlarn arasndaki fark doldurmak iindir. ir yalar arasndaki farkn ne ile
denecei ihtilafldr.
mm- f (150204)'ye gre fark, drt ile ya arasmdakinin ayndr. Bzlarna

gre ziyde veya noksana kymet biilir. Buna iaret eden Buhr hadsi ileride
623/483- Muz ibni Cebel radyalah anJven rivayet olunduuna flre. Peygamber
Sallallah aleyhi ve seUen, kendisini Yemen'e gndermi ve (Yemenlilerden) her oluz
srda, bir yanda erkek veya dii bir dana; her krkta, iki yanda br dana zekt; ve her
akil b-ll (gayri mslim)'den bir dinar veya onun misli muMr514[514] kuma (cizye)
almasn emretmitir. 515[515]
513[513]
343.
514[514]
515[515]
Mnfir : Yemen'de bir kabiledir. Mehur MuAftr kumalar bu kabileye nisbet olunur.
Bu hadsi, Beler rivayet etmilerdir. Lfz Ahmed.indir. Onu, Tir-miz hasen bulmu, ve
vasl hususundaki ihtilfa iaret eylemitir. Ibni Hibban ile Hkim ise sahhlemilerdir.
mm- Tirmiz (200279) bu hadsi tahrc ettikten sonra, y-3e demektedir: Bzlar
bu hadsi A'me 516[516]'den o da Ebu Vail'den, da Mesruk'd&n iitmi olarak, Peygamber
(S.A.V.)'in Muz' Ye-tgn'e gnderdiini ve kendisine yle yle zekt almasn emir
buyurduunu rivayet ettiler. En sahihi de budur yani hadsin Mesruk ta-rkiyle Hz.
Muz (R. A.)'dan rivayeti en sahh bir rivayettir. Tirmiz bu hadsin mrsel olan
rivayetini tercih etmitir. nk mevsul olan rivayetine itiraz vk olmu ve: Mesruk
Muz (R. A.)\ grmemitir denilmitir. Maamfh bu itiraza cevap verilmi ve: Mesruk
nesep iibriylp Hemdn olup, Yemen'lidir. Hz. Muaz'n Yemen'de bulunduu srada o
da Yemende idi. Binaenaleyh grm olmalar mmkndr denilerek hadsin
muttasl olduuna hkmedilmitir. Cumhur ulemnn re'yi budur. Rvnin kendisinden
hads rivayet ettii zatla grmesi mes'elesinde TirmizVmn de mm- Buhr (194:
256) gibi grmenin yzde yz tahakkukunu arad anlalyor.
Hads-i erf sr iin zekt vermenin farz olduuna ve nisabnn miktarna delildir ki, bu
iki husus ulem arasnda ittifkidir. bni Abdl'-Berr (368463)
: Srn zekt
hakknda snnet niktarn Muaz hadsinde beyn edilmi miktar olduuna ve

mttefekm aleyh nisb bu idiine ulem arasnda hilaf yoktur demitir.
A'me : Ebu Muhammed Sleyman b. Mihran El- Esed El-Khil Mevlahm El-Kf: Grme hassa's
ok zayf oldua iin A'me lkab ile tannmtr. Esed evldndan Khil oullarnn azatl klesi idi.
Hicretin 67 senesinin, bir rivayete grre se 61 senesinin 10 Muharrem gn domutur. Vefat tarihi
iin H. 148 ylndadr denirse de bu da ihtilafldr.
516[516]
Bu zt kraat imamlarndan, yksek muhaddslerden ve kfe fakhlerin-dendi. Yabya b. Said el-Kattan

O'nun hakknda Allmet'l-lslm demitir. Medine fakth!.-> inden Urve olu Hueym ise: Btn
Kfe'de kitbullahi O'nun kadar iyi oiiuyn O'nun kadar gzel sz syleyen, ftha anlayl ve sorulan
hereye daha sr'atle cevap veren bir kimse grmedim. diyor.
A'ne'in rvilcri: Hasan b. Sa'id b. Cafer Fadl b. adan Eb-til-Abbas El-Mitva EI-Basr U Eb-Ferec
Muhammed b. Ahned b. brahim Eenebz'dir.
Kendiside AshMan olup, Kfe'de en son vefat eden Abdullah b. Ebi Leyl (189 veya 911)'dan ve Basra'da
en son vefat eden Enes b. Mlik'ten ve ayrca Ebu Vil (82)'den, Zer (82) 'den, brahim Neh (
95)'den, Zhr (122) den Enes b, Mlik'm ashabndan 1300 kadar hads rivayet etmitir.
A'imi Nkteperdazlgyle ve hazrcevaphiyle de hret yapmt. bn Tolun E-n O'nun nktelerinden

ve fkralarndan mteekkil bir eser yazm ve bu esere Ez-Zehr'il, En'a-f nevdir'il - A'me ismini
vermitir.
(slm-Trk Ansiklopedisi. C. I. Shf. 372).
Hadste otuzdan aas iin zekt olmadna da dellet vardr. Burada yalnz Zhr (
124) muhalefet etmi ve: deveye kysen her be ba sr iin bir koyun zekt verilir
demitir. Fakat nisap kyasla sabit olamaz. nk ger' bir miktardr. Bir de:srn
otuzdan aasna bir ey yoktur.hadsi buna muhaliftir.
Bu hads, her ne kadar mehul'Hsnad da olsa, Muz hadsinin mefhm-u muhalifi onu
te'yid
etmektedir.
etmemilerdir. 517[517]
Bu
sebeple
Cumhur
ulem
Zhr'mn
re'ymi
kabul
624/484- Amr bni uayb'tan, o da babasndan,o da dedpsinden (radyallah anhm)

iitmi olarak rivayet edilmiti. Demitir ki: Reslllah SdllaJlah aleyhi ve sellem :
Mslmanlarn zektlar su balarnda alnr; buyurdular. 518[518]
Bu hadsi, mm- Ahmed rivayet etmitir. Ebu Davud'un rivayetinde dahi :

Mslmanlarn zektlar evlerinden baka bir yerde alnmaz buyrulmutur.
Ebu Dvud (202275)'un rivayeti de Amr ibni uayb'tandr. Nes (215303) ile Ebu
Davud'un yine Hz. Amr ibni uayb'dan rivyet ettikleri bir hadste :
Celeb 519[519] yok, ceneb 520[520] yok; zektlar da yalnz evlerinde alnr buyurulmustur.
Yani zekt olarak ayrlan hayvanlar zekt memurunun ayana gtrlmeyecek;
uzaklara memur aramaya gidilmeyecek, bilkis zekt memuru mal sahibinin ayana
gelecektir. Bu bbdaki hadsler hep bu mnya dellet etmektedirler. rnm- Ahmed'in
rivayeti yalnz hayvanlara mahsus ise de Ebu Davud'un ki her trl zekta mm ve
mildir. Yine Ebu Dvud, Cbir ibni Atk'den merfu* olarak u hadsi tahrc etmitir :
Size efkrl bir kafile gelecek. Bunlar sze geldimi, hemen kendilerine ho-be edin. Ve
diledikleri eylerle kendilerini babaa brakn. Eer adalet gsteririerse, kendilerinedir.

517[517]
345.
Celeb: Bir yerden baka bir yere celb edilen hayvan vesairedir.
520[520] Ceneb : Uzaklara gtrmektir.
518[518]
519[519]
Zuim ederlerse onun da cezasn kendileri ekerler. Siz onlar raz edin. Zr zektnzn
tamam onlarn rzs ile olur.
Bu hads dahi, zekt tahsildarlarnn mal sahiplerine geleceklerine, tahsildarlar mal

sahiplerine zulm bile etseler mal sahiplerinin onlar raz etmeleri lzumuna dellet
ediyor, tmm- Ahmed bni Haribel Hz. Enes ibni Mlik (R. A.)'dan u hadsi rivayet eder :
Enes demitir k: Ben-i Temm kabilesinden bir adam geldi ve: Y Reslllah : Ben
zektm senin memuruna verdiim vakit, Allah'a ve Resulne kar ondan beriyim deil
mi? dedi. Reslltah Sattdltah aleyhi ve sellem
Evet, ecri de senindir. Ancak onu deitiren mes'Udur; buyurdular.
mm- Mslim (204261)'in Hz. Cbir (R. A.)1 dan merf'an tah-, rc ettii bir hads-i
erifte de; lde yayan araplardan bir cemaatn Reslllah (S.A.V.)e gelerek : Zekt
tahsildarlarndan bzlar bize gelip zulm ediyorlar diye ikyet ettikleri, Hz.
Peygamber (S.A.V.)'n onlara:
Zekt memurunuzu raz edin. buyurduu zikrediliyor. Yalnz Sahh-i Buhr'de :
Borcundan fazlasn istiyen memura, mal sahibi fazla bir ey vermez deniliyor.
Binaenaleyh bu son hadste yukardakiler arasnda muraza olduu meydana kyorsa
da hadslerin aralar bulunur. Ve : Fazla istese de, vermek cp eden hadsler, zekt
tahsildarnn te'vil etmek suretiyle isteine hamlolunur. Bu suretde tahsildar her ne

kadar mal sahibinin nazarnda zlim de olsa, onun istediini vermekle memurdur.
Buhr'de (fazlay vermez) denilmesi zekt memurunun hibir te'vil yapmadan istedii
zamana mahsustur. denilir. 521[521]
625/485- Ebu Hreyre radtyallah anft'den rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

SdllaUah aleyhi ve selem:
Mslmana klesi ile at iin zekt yoktur; buyurdular. 522[522]

521[521]
347.
522[522]
Mslim'in rivayetinde : kleden dolay sadaka-i ftrdan baka sadaka yoktur

buyrulmutur.
Mslim'in rivayeti de Ebu Hreyre (R. A./dandr.
Hads-i erf, klelerle atlar iin zekt verilmeyeceine delildir ki, bu bbda icm-
mmet dahi vardr. Ancak bu icm' hizmet iin alman klelerle, binmek iin beslenen
atlar hakkndadr. Mer'a ile beslenen damzlk atlar iin Haneflerden mm- zam ve
Zfer'e gre zekt Verilir.Delilileri :
Mer'a ile beslenen her at iin bir dinar, yahut on dirhem verilirhadsidir.
Bu hadsi, Dre Kutn (306385) ile Beyhak (384458) tahrc etmilerse de zayf
bulmulardr. Bzlar bu hads zayf olduu iin at'a zekt yoktur diyen sahih hadse
muaraza edemez de-milerse de mes'ele halife Mervan zamannda mevzubahis edilmi;

Mervan onu halletmek iin sahbe-i kiram ile maverede bulunmutur. Bu mavere
neticesinde Ebu Hreyre (R.A.) Bir kimseye klesi le ati in zekt yoktur hadsini
rivayet etmi. Fakat Marvan orada bulunan Zeyd ibni Sabit (R. A.)'a dnerek: Ne dersin
y Eb S-id? demi. Bunun zerine Hz. Ebu Hreyre'nin can sklm ve: aarm
Mervan'a! Ben kendisine Resliillah (S.A.V.)'in hadsini rivayet ediyorum. O: ne dersin Y
Ebu Sad diyor. tarznda sylenmi. Zeyd se: Reslllah (S.A.V.) doru sylemitir.
Fakat O, at deyince gazinin atn kasdetmitir Afi retmek isfiyen tccara elbet o at iin
zekt lzmdr. demi. Mervan : Ne kadar ne verecek deyince: Her at iin bir dinar,
yahut on dirhem cevabn vermitir.
Zahirlere gre ticret iin dahi olsa, ata zekt yoktur. Bunlara : Ticret malndan zekt
vermek bilicm' farzdr. diye cevap verilmitir. 523[523]
523[523]
348.
626/486- Behz b. Hakim524[524] radyallah anhma'an, o da babasndan, o da
dedesinden iitmi olarak rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah Sattallah aleyhi
ve sellem :
Her otlamakla beslenen devenin krknda, bir adet iki yan bitirmi deve yavrusu
verilir, (ortak) Develer, he- sabi kesilerek ayrlmazlar. Kim bu yavruyu sevap kas-diyle
verirse ecri kendisinindir. Kim vermezse, biz hem onu, hem de malnn bir ksmn
Rabbimizin ciddbir hakk olarak atr atr alrz. l-i Muhammed iin ondan hi bir ey
hell deildir buyurdular.525[525]
Bu hadsi mm- Ahmed, Ebu Davd ve Nes rivayet etmi; Hkim sahhlemi; afi ise
onunla amel etmeyi sbut bulmasna talik eylemitir.
Babmzn Enes (R. A./dan rivayet olunan ikinci hadsinde deve says (36) oldumu t
kirkbee kadar bunlarn zektnn bir bint-i lebn (iki yan bitirmi yavru) olduunu
grmtk. Ayn hadsten develer krk olduu zaman dahi bir bint-i lebn verileceini
anlamak pek l mmkndr. Maamfh buradaki hadsin mefhum adedi, onu delil kabul
edenlerce bile itibardan sakttr. nk Enes hadsi mantktur. 526[526] Mantkun

karsnda mefhum'a 527[527] itibr yoktur.
524[524]
Behz b. Hkim (K. A.) : Ebu Muviyeti'bni Haydet'iil Kurey.
Tbn'den olup rivayetinin kabul edilip edilmediinde Hkim ihtilafldr. Ebu Hatim (195277) O'nun
hakknda : O hadsi yanlp da ihticac olunmayan bir ahstr. diyor. mmafi (150204) de :
Hccet deildir. demitir. Zeheb (748) ise O'nu hi bir lim terk etmemitir demektedir.
(Bak: El - sbe C. I. Shf. 349. Sahb No: l05).

526[526] Mantk
: Bir sz'n sylendii yerde dellet ettii peydir. Mesel : u kitab satn aldm
denilse bu sz'n lfzn mantku o kitabn satn alnm olmasdr.
527[527] Mefhum : Bir sz'n sylendii yerde olmakszn zerine delet ettii eydir. Mesel: u kitab
sattm denilse bu sz o kitaptaki mlikiyet hakknn o kimseden kalktna dellet eder ki bu bir
mefhumdur.
525[525]
tslm hukukunun kaynaklarndan hukuk hkmleri istinbt ile fkh mevzuatn tertip, tanzim eden imm
ve mtehitlerin te'lf ettikleri usl- fkh kitaplarnda mefhm'un bir ok ksmlar 'zh ve beyn
olunmutur ki yeni harflerle trke yazlm eser olarak emekli Diyanet leri Reisi mer Nash Bilmen'in
Istilhat- fkhyye kamusu C. I. Shf. 14 ile devamna ve emekli Temyiz dire reislerinden Ali Himmet
Berki'nin Hukuk mant ve tefsir adl kitabnn 54 ve mteakip sayfalarna baknz.
Mefhmlarn taksiminden bzlar unlardr :
mmafi (150204): Bu hadsi, ilm-i hadsin ehli olanlar sabit gryorlar. Sabit
olsa biz de onunla amel ederdik demir. bni Hibban (354) hadsimizin rvsi Behz
hakknda : ok hat eder, eer bu hads olmasayd, ben kendisini mtemed ravler
arasna alacaktm. Bu zt, hakknda Allah'a istihare ettiim kimselerdendir diyor.
Hads-i erif, hkmet reisinin zekt vermiyenlerden onu zorla alabileceine delildir.
Nitekim bu bbda Hz. Ebu Bekir ile ashb- kirm'n zekt vermiyenlerle muktele
etmelerine bakarak icm' olduu da rivyet edilir. Byle zorla alnan maln zekt yerine
geecei, sahibinin zekt iin niyeti olmasa bile hkmet reisinin niyeti bu bbda kfi ge-
lecei, yalnz mal sahibi sevaptan mahrum kalaca dahi, hadsin dellet ettii
ahkmdandr.
Zektn kendi arzusuyla vermiyenden zekt cebren alndktan maada malnn bir
ksmnn da alnmas ceza iindir. Maamfh bu ziydenin mensuh olduunu iddia

edenler bulunduu gibi, hadste geen atr kelimesinin masdar deil, mehul bir fiil-i
mz olduunu syleyenler de vardr. Bunlardan biri de musannif merhumdur, ve yle
demektedir: Behz, hadsinde mal ile ceza verilebileceine bir delil yoktur. Zr : rivayeti
m'm zamm ile okunacak mehul bir fiil-i mzdir. Yani o kimsenin mal ikiye, blnr.
Zekt tahsildar muhayyer braklr. O da zektm vermediine bir ceza olsun dye, zekt
iki parann en iyisinden alr. En-Nihaye de yle der: Harb dedi ki: rvi rivayetin
lfznda hat etmitir. Rivayet Yan', mal kiye blnr... ilh... dr. Fakat bzlarna gre
hadsin bu rivayeti dahi mal cezasna dellet etmektedir. nk zekt, maln en iyisinden
deil, ortasndan alnr. Burada iki parann en iyisinden almas, sahibine ceza iindir.
Hatt mm-t Nevevl (631 676): Bu hads mal cezasna dellet etmez diyenlere u
yolda cevap vermitir : Madem ki zekt tahsildar muhayyerdir; iki parann en
iyisinden alacaktr. O halde farz olandan ziyde ald demektir. Bu ise, mal cezasdr.
Zaten, Bu hadste mal cezas verilebileceine dell yoktur diyen musannif merhum bile
ayn dvay ispata alrken zektn vermediine bir ceza olsun diye tbirini kullanmak suretile bunun zmnen bir ml ceza olduunu itiraf etmitir. l-i Muhammed
iin ondan hibir ey hell deildir'ifdesi hakknda sz ilerde gelecektir. 528[528]
Mefhm-i mutabakat, mefhm- muhalefet, mefhm- lkah, mefhm- sfat, mefhm- art, mefhm-
gaye, mefhm- istisna, mefhm- innema, mefhm- det, mefhm- hasr.
627/487- Ali radyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslliah

SaUaUah aleyhi ve seUem :
ki yz dirhemin olur da zerinden sene geerse bunlar iin be dirhem (zekt)
vardr. Yirmi dinarn olup da zerinden sene gemedike (altndan) sana hi birey
vermek lzm gelmez. Bu miktarda ise, yarm dinar vermek cp eder. Artk daha
ziydesi bu hesaba gredir. zerinden sene gemedike hi bir mala zekt yoktur.
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Hads, hasendir. Merfu olup olmadnda ihtilf
edilmitir.
Tirmiz'nin bni mer (R. A./dan tahrc ettii bir rivayette : Bir kimse bir mal elde
ederse, zerinden sene gemedike O mala zekt yoktur buyrulmutur. Bu hadsin
mevkuf olmas tercih edilmitir.
Yukardaki Hz. Al (R. A.) hadsini mm- Ahmed ibni Hanbe ile Nes de rivayet
etmilerdir. Hads Hz. Ali (R. A./dan iki tark ile rivayet olunmutur. Bunlardan biri sim
b. Zamre, dieri El -Eris'l-Aver tarkidir. mm-t Buhri (194256) bunlar hakknda :
Bence ikisi de sahihtir der. Ebu Dvud (202275) bu hadsi E-Hris'l-Aver'den
merfu' olarak rivayet etmitir. Yalnz bu rivyette Kayd yoktur. Bu kayt iin Ebu Dvud
Bunu Ali mi sylyor; yoksa Peygamber (S.A.V.)'e mi ref ediyor;bilmiyorum

demektedir. Yine bu rivayette : kayd da vardr. Bylece Ebu Dvud bu hadsin btnnn merfu' olup olmadnda ihtilf bulunduunu ifde etmitir. Musannif dahi EtTelhis* de onun mall olduuna tenbih etmi ve illetini de gstermitir. Lkin Dre Kutn
(306385) hads'in son. cmlesini bn mer (R.A.)'an merfu' olarak tahrc etmitir ki;
lfz udur :
ze rinden sene gemedike bir kimsenin malnda zekt yoktur. Yine
Dre Ktni, Hz. e (R. Anha)'dsn. merfu' olarak u rivayeti tahrc etmitir:
zerinden sene gemedike malda zekt yoktur. Ayn hadsin Hz. e (R. Anha)'daj
529[529]
351.
baka tarkleri de yardr.
Hads-i erf gmn nisabnn ikiyz dirhem, altnn ise yirmi dinar olduuna delildir.
Bu cihet ittifak ise de ulem dirhemin miktarnda ihtilf etmilerdir. nk Hz.
Rcslllah (S.A.V.) devrinde eit dirhem kullanlmtr. Bunlardan birinci nev : On

dirhem; on miskal arlnda olandr. Yani bir dirhem bir miskal arlndadr. kinci
nev: On mirhemi alt miskal arlnda olandr. nc nev: On dirhemi be miskal
arlndadr. Miskal ise: Hicaz rfne gre yirmi krat arlndaki tartdr. Bir krat
be arpa tanesi arl olduuna gre, bir miskal yz arpa arldr. 530[530]
Krat: Elmas ve Cevahir gibi kymetli eylerin tartsnda kullanlr, mis-kal'in drtte birine- denk,
.drde taksim edilen dengin herbirine Krat, yine drde ayrlan kirat'n-beher ksmna buday, kezlik
drde ayrlan budayn herbirine fetil, ayrlan fetil'in herbir ksmna nakir, yine ikiye blnen
nakir*in beherine ktmir, kezlik ikiye ayrlan ktmir'in herbirine zerre denilirdi. Birbuuk dirheme
misbal, drtyz'dirheme okka, krkdrt okkaya kantar, drt kantara eki ad verilir.
530[530]
Krat-i rf : Bz fukha'nn beynna gre drt, bzsnn beynna gre de be orta arpa arl yerine
kullanlr bir tbirdir. Darphne usulnce bir krat, drt buday tibar edilmitir. Bu drt buday ise
fukha'nn be arpa tibar ettikleri krat- er'ye arlka msavi grlmtr.
Krat- er' : Be orta arpa arl yerinde kullanlr bir tbirdir.
Miskal : Yirmi krat yani orta byklkte yz arpa arlna verilen addr. Bir miskal vezince bir
dirhem ile bir dirhem'in yedide ne msavidir. Bu itibarla yedi miskal on dirhem-i er'
arlndadr. Bir dirhem drt denk e, bir denk drt krat a, bir krat drt buday a msavi saylrd. Bu halde bir miskal doksanalti buday a msavi demektir.. Bu mikyaslar altn, gm ve
mcevher gibi kymetli eylerin tartlmasnda kullanlrd. Bugnk lye gre drt buuk gram mukabili
demektir.
Dirhem : Bir okka kyye drtyz'de biri, 3.148 gramlk veznin ad idi. er'an yetmi tane orta boy
arpa'nn arlndan ibaretti. Dirhem, Sultan Orhan zamannda verilen bir karar mucibince er' dirhemin
drtte biri olmutu.
Dlrhem-i er' : 14 krat gm hakknda kullanlr bir tbirdir. Orta byklkte yetmi arpa tanesinin
arl demekti. Zektta, mehirde, diyette, ni-sab- sirkatte muteber olan bir dirhemdi. Hazret! Peygamber
<S.A.V.) zamannda 20, 12, 10 krat sikletinde trl dirhem vard. Halfe mer (R. A.) zamannda bunlar
birletirilerek vasatisi olan 14 krat bir dirhem kabul olunmutur. Baka bir rivete gre asr- saadet'te u
drt nev'i dirhem mevcuttu.
1 Dirhem-i bagal 8 dank
2 Dirhem-i tabar 4 dank
3 Dirhem-i marib 3 dank
4 Dirhem-1 yemen 1 dank.

Hz. mer (R. A.), en rayi olan bagali dirhemi ile taberi dirhemini cemet-tirerek vasatisi olan 6 dan bir
dirhem olarak kabul eylemitir.
Dirhem'in dier ekilleri :
Grlyor d birinci nevi dirhemle, nc nevi arasnda yar yarya fark vardr. Bu
sebebledir ki: Hz. mer (R. A.) hara denilen arazi vergisini birinci nev'i dirhem
zerinden almak isteyince mkellefler bunu ar bularak hafifletilmesini rica etmilerdi.
Hz. mer (R. A.) da zamannn hesap limlerini toplayarak bu dirhem iini yoluna koydu.
Ve nev'i miskal adedini toplatarak e blnce yedi miskal arlndaki on dirhemlik
meydana geldi. Artk o gn bugn yalnz bu dirheme itibar olundu. Vezin itibaryla dinar
ile miskal arasnda fark yoktur. kis de yz arpa arl tartlardr. Ve biribirinin
mteradifidirler. Ancak Kemal ibni Hmam Feth'l-Kadr- de 531[531] miskal iin llen
miktar demi, dinarn ise ayn miktardaki altn olduunu beyn etmitir.
Semerkand ulemsna gre, miskal 96 arpa arlnda gelirse de tibar Hicaz'n
miskainedir. Bugnn tartlar ile : Bir dirhem = 3,207 gram; miskal = 4,81 gram; Krat
= 0,2004 gram; batman = 7,697 kilo gram; okka = 1,282 kilogramdr.
Uzunluk llerinden : Merhale = 45480 metre; fersah = 5685 metre; kula = 1,89 metre;
arn = 0,68 metre; endaze = 0,65 metredir.
Hads-i erf 200 dirhem gmn zektn, onda birin drtte biri olarak gstermektedir
ki, icm' da budur. Artk daha ziydesi bu hesaba gredir ifdesinden maksad:
Ziydenin de onda birinin, drtte biri zekt olarak alnr demektir. Nitekim Haneflerden
I m m ey n denilen Ebu Yusuf'la, Muhammedi'm, ve mezhep imamlarndan afi'nin

kavli bu olduu gibi, Hz. Ali ile bni mer (R. Anhm') n mezhebi de budur. Bu zevat,
ilerde gelecek Cbir (R. A.) hadsindeki:
Be okiyyeden daha az g-m iin zekt yoktur ifdesini herhalde yalnz bu miktar
bulumursa mnsna almardrr. Yoksa yannda altun veya gmten nisap miktar
bulunursa, bunun da ona katlacanda mttefiktir-ler.
Hadsin, yirmi dinarn olup da, zerinden sene geme-di'ca (altndan dofey) sana bir
ey vermek lzm gelmez. cmlesi, altunun nisabn bildirmektedir. Eu miktar al t una
yarm dinar zekt verileceine gre hesap yine onda birinin drtte biri demektir. Bu
Dirhem-i ceyyt, dirhem-i halis, dirhem-i mau, dirhem-l rf, dirhem-i rayi, dirhem-i zyf.
(Ek. Mehmet Zeki Pakaln Osmanl tarih szl C. I. Shf. : 454. C. H. Shf. 269 ve 546). Daha geni tafsilt
iin bk: Tecrid-i sarih. C. V. Shf. 70 ve 498.
531[531]
Feth'l-Kadr, C. I. Shf. 522 Bb- Zekt'1-Mal.
hads, madrup paralarla, kle halinde bulunan altun ve gmlerin hepsine nm ve
mildir. Dre Kutn (306385)'nin Ebu Sad (R.A.)'dan tahrc ettii bir hadste yle
buyruluyor :
okiyyeyi bulmadka gmlere zekt hell deildir. Yine Dre Kutn Hz. Cbir (R.
A./dan merfu' olarak u hadsi tahrc etmitir :
Gmn be okiyyeden aznda zekt yoktur.
Altun hakknda ise, yalnz sadedinde bulunduumuz Hz. Ali (R. A.) hadsi vardr. Bu
hususta mmafi (150204) yle demitir: Resliiflah Sallallah aleyhi ve selem,
gm iin bir zekt takdir buyurmu; bunun zerine mslmanlar altundan da zekt
almaya balamlardr. Bu, ya bize ulamyan bir haberle, yahut kyasla olmutur. bni
AbdiVl-Berr (368463): Altun hakknda haber-i vhid rivayet eden mutemet rviler
tarafndan Peygamber (S.A.V.J'den hi bir ey naklolunnaamtir demi ve Ebu Dvud

{202275) ile Dre KutnVnin tahrc ettikleri buradaki hadsi zikretmitir. Lkin:
532[532]Altn
ile gm biriktirerek onlar Allah yolunda harcamayanlar.
yet-i kermesi altnda da Allah'n hakk yani zekt olduuna tenbh buyurduu gibi,
Buhar (194256), Ebu Dvud, bnii'l-Mnzir, lmi Ebi Hatim (247327) ve bni
Merduyc'nm Hz. Ebu Hreyre (R. A.) dan tahrc ettikleri u hads de altndan zekt
verileceine dellet eder :
Haklarn demedii altunla gm olan hi bir kimse yoktur ki, bu mallar kyamet
gnnde tabaklar haline getirilerek o kimse dalanmasn; buyurdular. Bittb altun ve
gmn hakk zekt demektir. Bu bbda daha birok hadsler vardr. Bunlar
birbirlerini takviye ederler.
Bzlarna gre zekt, farz olabilmek iin altunla gmn halis olmalar art ise de
muteber olan kavle gre, kark olan altunla gmte hkm eksere gredir. Mesel :
Bakr ile kark altunun bakr daha oksa, o maden bakr hkmnde; altunu daha oksa
altun hkmndedir. Baka mdenle kark bulunan altn ve gm o mdene msavi
532[532]
Sre - Tevbe; yet: 34.
olursa mes'ele ihtilafldr.
Bzlarna gre ihtiyaten zekt vermek cp eder. Dier bazlarnca zekt zm deildir.
Hatt bu takdirde (2,5) dirhem zekt verilir. diyenler bile olmutur.
Hububata gelince : Be vesk'ten 533[533] fazlasna zekt lzm geldiine cm'- mmet vki
olduunu mm-% Nevev (630676) .Mslim erhinde beyn etmitir. lerde
gelecek Ebu Sad hadsi be veskten az olan hurma ve hububata zekt olmadm ifde
ederse de, bu hads te'vil edilmi ve : Bu az miktarda yalnz bana olursa zekt yoktur;
be vesk'e munzam olursa vardr denilmitir ki, bu te'vil de altn ve gm hakkndaki
Hz. Al ile bni mer (R. Anhm)'n mezhebini takviye eder.
Hads-i erf zerinden sene gemedike mala zekt olmadna da dellet ediyor ki,
cumhur ulem'mn kavli de budur. Ashb- kirm'dan ve tabin hazratmdan bzlar ile
Dvud-u Zahiri*ye gre sene gemek art deildir. Bunlar Hlis gmte onda birin
drtte birini vermek lzmdr hadsinin mutlak olmasyla istidlal ederlerse de

kendilerine : Bu hads sadedinde bulunduumuz hadsle mukayyettir diye cevap
verilmitir.
Vk Tirmiz'nin merfu' olarak rivayet ettii, ksm hakknda : Mevkuf olmas
mraccahtir denilmise de, bu bbda itihada mesa olmadndan, rivayet yine de

merfu' hkmndedir.
Hulef- Rdn hazratmdan rivayet edilen sahh eserler dahi bunu te'yid etmektedir.
Binaenaleyh bir maln zerinden sene geti mi, efdl olan hemen zektn vermektir.
Filvaki lmm- afi ile Buhr Hz. ie (R. Anha)'da.n merfu' olarak u hadsi tahrc
etmilerdir : JI V|[M VU "l'oLlI olili Eer bir mala sadaka karrsa, onu helak
eder.
Bu hads hakknda bni Teymiyye (661728) El- Mnteka adl eserinde: Bununla
zektn
ayn'a
(eyaya)
demektedir. 534[534]
533[533]
534[534]
356.
taallk
ettiine
kail
olanlar
istidlal
etmilerdir
Bir vesk 60 sa#'; bir saf 4 men; bir men = 260 dirhemdir.
629/488- Al radyatlah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Koulan srlara
zekt yoktur. 535[535]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Dre Kutn rivayet etmilerdir. Mreccah olan bunun dahi
mevkuf olmasdr.
Beyhak (384458) : Bu hadsi Nfeyl Zheyr'den. merfu' veya mevkuf olduu pheli
olarak rivayet etmi demise de, musannif ayn hadsi u lfzlarla rivayet etmitir:
Koulan srlar iin bir ey yoktur.
Yine bu hadsi Musannif kitabmzdaki lafzyla bn Abbas (R.A.) dan rivayet etmi ve onu
Dre Kutn'nin tahrc ettiini sylemitir. Fakat bu rivayetinde metruk bir rv vardr.
Dre Kutn (306385) onu Hz. AI ve Cbir (R. Anhma)'da.n da rivayet etmitir.Yalnz
lfz yledir : ift sren srrlar in sadaka yoktur.
bulmutur.
Beyhak bunun isnadn zayf
Hads-i erf, koulan srlar iin zekt verilmiyeceine delldir. Hadsin zahiri mutlak
olduundan, mer'ada otlamakla geinen srlarla, evde yem ve a'If ile beslenenlerin
hepsine mil grnyorsa da, koyun ve develerin yalnz otlamakla beslenenlerinden
zekt alnaca hadslerde beyn olunmu; srlarn hkm de onlara kyasla

anlalmtr. 536[536]
630/489- Amr ibn uayb'dan, o da babasndan, o da dedesi Abdullah bn Amr'dan

(radyattah anhm) iittiine gre Reslllah SaTlaUah aleyhi ve sellem :
Her kim mal olan br yetime vel olursa, onun iin ticret yapsn. O mal sadakann
yemesine meydan Vermesin; buyurdular. 537[537]
535[535]
536[536]
Bu hadsi, Ttrmiz ile Dre Kufn rivayet etmilerdir. snad zayftr. Hadsin afi
nezdinde mrsel bir ahidi de vardr.
isnadnn zayf olmasna sebep : Tirmiz'nm rivayetinde rviler arasnda El - Msrnna b.
Es'Sabbah'm, Dre KutnVnm rivayetinde de, Mndel b. Ali'nin bulunmasdr. Bu ztlarn
ikisi de zayfdjr. Bundan maada Dre Kutn'nin rivayetinde El-Azrem de vardr ki,
metruktr. Ancak Amr hadsi'nin mrsel olan, bir ahidini mmafi (150204) rivayet etmitir. Bu hadsin lfz udur:
Yetimlerin maMan hakknda onlar zektn yememesini isteyin.
Bu hadsi, Hz. afi, bni Greye rivayetinden mrsel olarak tahrc etmi ve onu te'kid
eylemitir. Zr mutlak surette zekt icp eden hadsler sahh olup, mdrlar. Amr ibni
uayb hadsinin bir misli de Hz. Enes, ibni mer ve Ali (R. A ./dan mevkuf olarak rivayet
olunmudur.
Dre Kutn Ebu Rf' (R. A./dan u hadsi tahrc etmitir : Demitir ki : Ebu Rfi'
oullarnn Hz. Ali nezdinde mallar vard. Ali bu mallar kendilerine verdii zaman,
onlar azalm buldular. Bir de onlar zektlar ile beraber hesap edince baktlar k mallar
tamdr. Bunun zerine Ali'ye geldiler. A'i onlara : Sz benim yanmda zektn
vermiyecem mal olacan m zannederdiniz? dedi.
lmm- Mlik (93179)'in El-Muvatta?, da Hz. ie (R.Anha) dan tahrc ettii bir
hadste, Hz. ie (R. Anfta/nn bakt yetimlerin zektlarn verirdii zikredilmektedir.

Btn bu hadsler sabinin malndan zekt verileceini gsteriyor. Yalnz sabi henz
malndan tasarruf edemedii iin, zektm onun malndan velisi verir. Cumhur ulem'nn
re'yi budur.
bni Mes'd (R.A.)'(lan bir rivayete gre, sabinin ocukluk zamanndaki zektn kendisi,
kil bali olduktan sonra verir. bn Abbas (B. A.) ile ulemdan bzlarna gre, sabinin
malndan yalnz r verilir. ir zektlar verilmez. Haneflere gre de sabinin malndan
zekt vez'ilmez. Yalnz mehr ve nafaka gibi kul haklar ile r ve sadaka-i ftr verilir.
nk bunlarda nafaka mns vardr. Bu sebeple kul hakk hkmndedirler .Zekt ise
mahz- ibdettir. Sabilerle deliler byle hlis ibdetlerle mkellef deillerdir. 538[538]
631/490- Abdullah ibni Ebi Evf radyallahit anhma'an rivayet edilmitir.
DemirJti: Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, kendisine bir kavm zektlarn

getirdii zaman :
Allah'm bunlara salt eyle; derdi. 539[539]

Res!- Ekrem (S.A.V.) efendimiz bu duay Tel hazretlerinin :

Onlarm
mallarndan. kendilerini temiz pak edecein bir sadaka al 540[540]... yet-i
kermesine imtislen yapmtr. Zr bu yet-i kermenin devamnda onlara salt da

eyle buyruluyor.
Hz. Fahr-i Kinat (S.A.V.) de emri ayn lfzla fa etmi ve: Y Rb, fln oullarna salt
eyle demitir. Bz rivayetlerde onlara bereket duasnda bulunduu zikrolunur.
Nitekim Nes'nin tahrc ettii bir hadste, ResllJah (S.A.V.)'in zektn gnderen bir
adam hakknda: Y Rabbi buna ve ehline bereket ver buyurduu zikrolunuyor.

Zahirilerden bzlar bunun mm'I-Mslmine vacip olduuna kaildirler. Onlar vcbu
yetten karmak isterlerse de kendilerine cevaben: vacip olsa, Hz. Peygamber (S.A.V.)
onu zekt tahsildarlarna retirdi. rettii nakl ve rivayet edilmediine gre, buradaki
emir Reslllah (S.A.V.)'e mahsus olduuna hamledilir denilir. Bu hadsle bzlar
Peygamberlerden bakasna da Salt- selm edilebileceine de istidlal ederler. Fakat
tmm- Mlik bunu mekruh addetmitir. Hattb (319388) der ki: Salt, aslen du
demektir. Ancak kendisine du edilen ahsa gre deiir. Mesel: Peygamber (S.A.V.)'in
mmetine salt, onlara afv- mafiret du etmesidir. mmetinin ona salt, onun Allah
Zlcell'e daha yakn olmasna duadr. Binaenaleyh bakasna bu duay yapmak lyk
538[538]
358.
539[539]
540[540]
Sre: 9 yet 104.
deildir.541[541]
632/491- Ali
radydllah anhJden rivayet edildiine gre, Abbas radyaUah anh,
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem'e, zektn farz olmazdan nce verip

veremyeceini sormu; Reslllah Salalldh aleyhi ve selem, kendisine bu hususta
ruhsat vermitir. 542[542]
Bu hadsi Tirmz ile Hkim rivayet etmilerdir.
Ayn hadsi, Eshb-i Snen, lmm- Ahmed ibni Haribel ve Bey-haki de rivayet
etmilerdir, lmm- Tirmizi (200279) : Bu bbda bni Abbas'dan da rivayet vardr.
dedikten sonra u malmat veriyor: Eh-i ilim zekt farz olmazdan nce verilebilir mi,
verilemez mi meselesinde ihtilf etmilerdir. Ulemdan bzlar verilemiyeceine
kaildirler ki, Sfyan'm mezhebi budur. Ekser ulem ise: zekt farz olmazdan nce
vermek caizdir; derler.
Beyhdf diyor ki : afi : Peygamber (S.A.V.)'in farz olmazdan nce Abbas'm zektn
dn olarak ald rivayet olunuyor. Fakat bu, sbitmi'dir, deil mi'dir, bilmiyorum;
dedi. Yine BeyhaM fiVnia bu sz ile Hz. Ali (R. A.) hadsini kasdettiini sylyor.
BuhtrVma. Hz. Ali (R. A J'dan tahrc ettii u hads de babmzn hadsini takviye
etmektedir :
Reslllah SallaUah aleyhi ve seUem ;
Gerekten ihtiyacmz oldu da, Abbas'dan iki senenin zektn pein aldk;
buyurdular. Bu hadsin rvileri skadr. Yalnz mnkat'dr.
Hads-i erif eitli tarklerden muhtelif lfzlarla rivayet olunmutur. Bunlarn hepsi
Peygamber (S.A.V.)'in Abbas (R.A.)'dan iki senelik zektn peinen aldna dellet
ederler. Yalnz bunu zekt olarak m, pein ald, yoksa dn m ald? Bu bbda
rivayetler muhteliftir. htimal her ikisi de birden vki olmutur.
541[541]
359.
542[542]
Bu hads, zekt farz olmadan vermenin caiz olduuna delildir. Ve ekser ulemnn kavli
de budur. Lkin bunu yalnz mal sahibine mahsus gryorlar. Vasi, veya velnin pein
zekt vermeye hakk yoktur.
mm- Mlik (93179) farz olmazdan nce mutlak surette zekt verilemiyecegine
kaildir. Verilemez diyenlerin delli :
Sene gemedike zekt yoktur hadsidir. Nitekim imdiye kadar grlen hadsler de
ayn mnya dellet ederler. Verilemez diyenlere cevaben : Evet zerinden sene ge-
medike bir malda zekt farz olmaz. Fakat bu onun peinen verilmesine mni deildir
denilmitir. Bu zevat zekt namaza kyas ederek: Vaktinden evvel bir namaz klmak
nasl caiz deilse, vakti gelmeden zekt vermek de yledir. demilerse de buna da :
Nassm karsnda kyasa tibr yoktur diye cevap verilmitir. 543[543]
633/492- Cbr radyallah anh'en Reslllah SaUaUah aleyhi ve seTtem'den iitmi

olarak rivayet edilmitir k. Peygamber SalU-Jah aleyhi ve seJlem :
Gmn be okiyyeden aasnda zekt yokturv Devenin be batan aasna zekt

yoktur. Yemiin de be veskden aasnda zekt yoktur; buyurmulardr. 544[544]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir. Mslim'in Ebu Sad (R. A.)'an olan rivayetinde :
Hurma ile hububatn be veskden aasnda zekt yoktur buyrulmutur. Ebu Sad
hadsinin asl mt-tefekun aleyh'dir.
Bu hads-i erf imdiye kadar mefhum adet eklinde grlen bz nisablar mantka
evirmektir. Zten devenin nisabnn be, gmn ikiyz dirhem olduunu yukarda
grmtk. kiyz dirhem, be-okiyye demektir. Yenilen eylerin nisab hakknda
mantk olarak bir ey gememitir. Hkm buradaki mefhum adetten anlalyor. Zr

be veskden daha aasnda zekt yoktur buyrulduuna gre be veskde zekt
olaca mefhum nefden anlalyor. Hurma hakknda ise mefhum veya mantk hi bir
543[543]
360.
544[544]
361.
ey gememitir. te buradaki Ebu Sad hadsinden onun da hkm anlalyor.
Evsk : Vesk'in cem'idir. Bir. vesk : 60 sa'dr. Bir sa' da drt md'dr. u halde be vesk :
gyz sa' eder. Md hakknda Davudi yle diyor : Bunun deimiyen ls, avular
pek byk veya pek kk olmayan bir adam avucuyla drt avutur. Kmusiy sahibi
bu sz hikye ettikten sonra : Ben bunu tecrbe ettim ve sahh buldum diyor.
Hads-i erf, gm, deve, hurma ve meyvalar beyn edilen miktar bulmadka
Allah'dan kullarna bir ltf- kerem ve bir tahfif olmak zere onlardan zekt
alnmayacana delildir. Gm ile deve hakknda mes'ele ittif kdir.
Meyvalar hakknda ise aadaki hadsin muarazas sebebi ile ihtilf olunmutur. 545[545]
635/493- Salim b. Abdullah'tan, 546[546]
o da babas (bn mer) radyallahii
anhma'dan, o da Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem'den iitmi olarak rivayet

edilmitir ki; Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem :
Semnn ve derelerin sulad yahut kkleri suyu bulan (mahsult) da r vardr.

letlerle sulananlarda rn yars vardr; buyurmulardr. 547[547]
Ebu Davud'un (yine Slim'den) rivayetinde : Kkleri suyu bulan yerine kkleri ile
suyu emen hurmada r; hayvanla veya baka bir letle sulananlarda rn yars
vardr buyrulmutur.
Hatt (319388)'nin beynna gre damarlar ve kkleri ile suyu ien nebattr. Kkleri
Salim b. Abdullah : Hz. mer (R. A.)'n torunudur. Babas Abdullah b. mer dahi bilindii gibi
ashb'm byklerindendir. (Bak: Abdullah b. mer Btilgl-merm C. I. Shf. 15). Salim hazretleri de
tbi'nin byklerindendir. Hatt kendisini tbin'in Fukahy Seb'a smdan biri sayanlar vardr. {Bak:
Fukahyj Seb'a Bll-Merm C. I. Shf. 329).
545[545]
546[546]
Emev meliklerinden mer b. Abdlaziz ve Hiam b. Abdlmelk'e bz nasihat-miz hitabeleri mehurdur.
Salim hazretleri 106 dier bir rivayete gre ise 107 H. ylnda irtihl eylemi, cenaze namazn o
srada Medne-i Mnevvere'de bulunan Hiam b. Abdlmelik kldrmtr. R. Aleyh.
suyu bulduu iin byle yeryzne yakn su zerine dikilen nebatlara bu isim
verilmitir.
r : Onda bir demektir. Araziden kan mahsuln zekt budur.
Nadh : Aslnda suyu serpmektir. Burada mecazen suyu serpmeye let ve vasta olan
deve, sr ve insana tlak olunmutur.
Ba'l yahut beul : Sulanmadan yetien hurma, aa vesir nebatlar yahut sadece semadan
yaan sularla slanan hurmalardr.
Sevn : Saniyenin cem'idir. Su tayan hayvan ve insanlardr. Nadh'n mteradifi ise de

burada nadh bu kelimenin zerine atfedildiine gre aralarnda mnca fark yar
demektir. Ve sevni'den murd: Hayvanlardr nadh ise dolap vesaire gihi letler veya
insanlardr. Fakat bunlarn hepsinden maksad : Sulanmas emek ve meakkat istiyen
nebatattr.
Hads-i erif emek vererek sulanan nebatlar ile yamur tarafndan sulananlarn hkm
itibariyle birbirinden farkl olduuna delildir. Bunun hikmeti meydandadr. Yani emek
karl olmak zere Cenb- Hak kullarna ltuf ve inayette bulunmu ve bunlardan
alnacak zekt emeksizce byyen nebatlardan alnann yarsna indirmitir. Yerden
kan mahsuln azna ve ouna zekt cp edecei de bu hadsin dellet ettii hkmler
cmlesindendir. Hadsimiz yukarda geen Cbir ve Ebu Sad (R. A.) hadslerine
muarzdr. Bu sebeple ulem hkm hususunda ihtilf etmilerdir. Cumhur ulem'ya

gre Cbr ve Ebu Sad hadsleri bunu tahsis etmilerdir.
Binaenaleyh mahsul be vesk olmadka ona zekt, yoktur. mm- zam Eb Hanfe
(80150) ile dier bz ulemya gre hadsler arasnda tahsis yoktur. Bilkis hadsin
ummu ile amel olunur ve yerden kan mahsuln azma da ouna da zekt vermek cp
eder.
Sbl's-Selm sahibi Sanan burada mm- zam' haksz bularak u mtlay
serdediyor : Diyor ki : Hak birinci kavle zhip olanlarladr. nk Evsak hadsi sahih bir
hads olup. zektn ne miktarda farz olacan beyn iin vrid olmutur. Nitekim 200
dirhem hadsi de ayn mn iin vriddir. Halbuki gmte onda birin drtte biri
vardr buyrulmutur. Gmn aznda da ounda da zekt vardr diyen
bulunmamtr. Hilaf yukarda grdmz vecihle ancak gm az olup da nisab
miktarn bulursa zekt lzm olup olmad hususun-dadr. nk gmte onda birin
drtte biri vardr hadsi ancak bu cinste zekt farz olduunu beyn iin varid olmutur.
Fakat ne miktar olursa zekt cp edecei 200 dirhem hadsinin beynna havale
edilmitir. Buradaki semnn sulad eylerde r vardr hadsi de yledir. Yani bu
cinste r vermek cp eder demektir. Ne miktarda cp edecei ise (Evsak) hadsine
havale edilir. Hadsteki be vesktan aasnda zekt yoktur kayd bunu daha da zah
ediyor. Sanki bu kayt yalnz semnn sulad eylerde onda birin drtte biri vardr
hadsini umumu tevehhm olunmasn diye vrid olmutur. Sonra mm ile hass tearuz
ederlerse burada olduu gibi tarih bilinmedii takdirde hass ile amel edilir. Zira usul
fkh'daki akvalin en gzeli budur... SannVrn sz burada sona erdi.
Mevzuu bahs mes'elede mm- Ebu Yusuf (113182) ilo mm- Muhammed (135
189) de Cumhur ulem tarafnrladrlar. Bunlar taarruz karsnda hss ile amel etmiler.
mm- zam isp mm ile amel etmitir. Fakat unutmamal ki, bu mes'elede de ihtiyat
mm- zava. tarafndadr. 548[548]
636/494- Ebu Musa el-E'r ile Muaz radyallah anhma'dan rivayet olunduuna
gre Peygamber Sallollah aleyhi ve seUem kendilerine :
Sadakay u drt snftan : Buday, arpa, kuru zm ve hurmadan baka bir eyden
almayn; buyurmulardr. 549[549]
Bu hadsi, Tabern ve Hkim rivayet etmilerdir. Dre Kufn'nin Muaz (R. A.)'an
rivayetinde Muaz : Acur, karpuz, nar ve kama gelince bunlar ReslIIah (S.A.V.) afv
buyurdu demitir.
Hadsin isnad zayftr.
Yukardaki talimat Hz. Peygamber (S.A.V.) Ebu Musa ile Muar (R. Anhm) hazartn
548[548]
363.
549[549]
Yemen'e muallim olarak gnderdii vakit vermitir.
Bu hadsi, Dre Kutn (306385) de rivayet etmitir. Beyhk (384458): Bunun
rvileri skadr; hads muttasldr. der. Tabern (260360) Musa b. Talha tarikiyle Hz.
mer (R. A./dan: ReslIIah Salallah aleyhi ve seTlem : Zekt ancak u drt eyde
mes-nn klmtr diyerek o drt eyi saydn rivayet ediyor. Onun iin Ebu Zer'a (
264) : bu hads mrseldir demektedir.
Hadsimiz yenilen eylerin yalnz bu drdnde zekt olduuna sairlerinde olmadna

delildir. Ulemdan Hasan- Basri (21110) * Sevr (97161) a'b (26104), bni rn
(110) ve bir rivayette mm- Ahmed ibni Hanbel (164241) hazartmn mezhebi bu-
dur. Bunlara gre msr ve sirede de zekt yoktur. Bu bbda birde Amr ibni uayb
hadsi vardr ki, onda bu drt eyden maada ibni Mce nin rivayetinde msr da
zikredilmitir. Fakat Dre Kutn'nn rivayetinde msr kayd yoktur.
Musanmf bu Amr hadsi hakknda : Bu hads hitir demitir. Bu bbda bir takm
mrsel hadsler de vardr. Bunlarda msr kayd vardr. Onun iin Beyhak : Bu hadsler
birbirini takviye ediyor demitir. Maamfh mezkr hadsler herhalde kitabmz

hadsine muaraza edecek kuvvette olmadndan, mmafi (150204) msr' kyas
yolu ile zikri geen drt eye katmtr. mm- TirmU z (200279) : Bu bbda yani
sebzeler babnda Peygamber (S.A.V.) den hi bir ey sahh olmuyor demitir.
Muhakkikn-i ulemdan Ebu Bekir ibn'l-Arab (468543) :
550[550]
Hasad zaman onun hakkn verin yet-i kermesini tefsir ederken yle diyor :
Filhakika bu yet-i kerme Allah'n zikrettii eylerde zektn vacip olduunu ifde
etmektedir. Ulem bu hususta gerek eskiden, gerekse imdi birbirine mbyin ihtilflar
halindedir. Mesel: mm- Mlik'in: zekt yalnz azk olacak eylerdedir; dedii rivayet
olunur. Bundan baka kavli yoktur. afi'nin kavli de budur.
Ebu Hanfe : Yerden biten ve azk; yemi, sebze olarak yenilen her eyde zekt vardr
demitir ki, yalnz meyvalar hakknda Ab-dlmelik bn'l-Mciun'un mezhebi de budur.
mm- Ahmed'in mteaddit kavilleri vardr. Bunlarn iinde en zahir olan llen
eylerde Ebu Hanfe'nin kavli gibidir.
550[550]
Sre-i En'am; yet 141.
Ebu Hanfe bu yeti kendisine ayna ittihz etmi ve hakk grerek: Allah yenilen her
eyde -azk olsun olmasn- zekt vacip klmtr 551[551]. demitir.Semnn sulad her
eyde r vardr hads-i erifinin umumu dahi EbuHan-fe'nin delllerindendir..

Bundan yalnz odun ve koru ot gibi eyler mstesnadr ki, bunlar da hads ve kyas ile
beyn olunmulardr: Ebu Musa ile Muz hadsinin beyn ettii drt snftan baka hi
bir eyde zekt yoktur. diyenler, hadsteki inhisar hi bir umum ve kyasn bo-
zamayacana kaildirler. El-Menr nam eserde yle deniliyor : Bu drt snftan

geriye kalan eyler alp almama hususunda ihtiyat yeridir. Kav olan vech drtten
maadasndan zekt alnmamaktr. San'n de ayn fikirdedir: ve Beraet-i zimmet
asldr kaidesi mucibince hareketi muvafk grmektedir.
Dre Kutn'nm Hz. Muaz'dan rivayet ettii hadsin isnad itibaryla zayf olmas, rvileri
arasnda Muhammed ibni Abdullah el-AzramV-nin bulunduundandr. Bu cihet Bl'l.lerm haiyesinde tyle mukayyet ise de Dre Kutn'deki hads, Amr ibni uayb'az, o
da babasndan, o da dedesinden iitmi olarak rivayet olunmaktadr.
Ceddi yle demitir : Abdullah bni Am.-'a Topran ye*itirdi bakla, acur, ve hyar
gib eyler soruldu. O da: bakliyatta zekt yoktur; dedi. te Muhammed ibni Abdullah
El-Azram'nin rivayeti budur. Hz. Muaz'm kitabmzdaki rivayeti iin ise Musannif
merhum : Bu rivayette zaaf ve inkta vardr. diyor. Ancak bunun mnsn ilk
hadsin drt snf hakkndaki hasr ve kasr ifde ettii gibi :
Sebzeler de sadaka yoktur hadsi de anlatmaktadr. Sebze hadsini Dre Kutn Musa
b. Talh ile Muz (R. A.) 'tarkinden nerfu' olarak tahrc etmitir.
tmm- Tirmiz, sa b. Talha tarikiyle Hz. Muaz (R. A./dan u hadsi tahrc etmitir :
Hz- Muz Peygamber SaUah lah aleyhi ve sellem'e mektup yazarak sebzeler -k
bakliyattr- hakkndaki hkm sordu. Reslllah (S.A.V.) : Onlara bir ey yoktur;

buyurdular. Tirmiz Bu hadsin isnad sahih deildir. Bu bbda hi bir ey sahih
olmuyor. Bu ancak Musa b. Talh tarikiyle Peygamber Sallallahil aleyhi ve sellem'den

mrsel olarak rivayet olunuyor demise de Tirm.hi : Musa b. Talh dil bir tabidir.
Binenaleyh mrselleri kabul edenler onun irsalini de kabul etmelidir. Sonra bu hads
551[551]
Tefsir'l - yet'l - Ahkm C. I. 212.
Hz. Ali ve mer (R. Anhmayda,n mevkuf olarak sabit olmutur, ve merfu'
hkmndedir diyerek itiraz olunmutur. Hazrvt : Kile ile llmeyen ve azk olmayan
eyler, yani sebzelerdir. 552[552]
638/495- Sehl ibni Eb Hamse 553[553] radyattah anh'en rivayet edilmitir. Demitir
ki : Bize Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :
Hurmay tahmin ettiniz mi hemen aln ve te birini sahibine brakn. Eer te birini
brakmazsanz drtte birini braknz; buyurdular. 554[554]
Bu hadsi, bni Mce mstesna Beler rivayet etmitir. bni Hibban ile Hkim onu
sahnlcmilerdir.
bn'l-Rattn (120198)'nin beynna gre hadsin isnadnda hli mehul bir rvi
vardr. Lkin Hizim (321405) : Bu hadsin sahih olduuna mteekun aleyh ahid
vardr ki, mer bunu emretmitir. diyerek Hz. mer (R.A.)'m bu bbdaki emrine iaret
etmek istemitir. Filhakika Abdv/r-Rezzak (126211), bni Ebi eybe (234) ve Ebu
Ubeyd Hz. mer (R.A.)'m hurmay tahmin edene yiyecekleri kadarn ve yere
danlerini kendilerine brak dediini rivayet etmilerdir. bni Abdl-Ber (368^-463)

dahi Hz. Cbir (R. A./dan merfu' olarak gu hadsi tahrc etmitir :
Tahmin iini hafif tutun. Zr yenilmii, ezilmii ve yenilecek gibisi vardr.
Hads-i erifin mns hususunda iki kavi vardr : Birinci kavle gre, rn te biri,
552[552]
366.
Sehl b. Ebi Haame b. Sade (R. A.): Evs kablesindendtr ve Ensr'dir. Reslllah (S.A.V.)'n
irtallerinde 8-9 yanda idiler. Reslllah'dan bir ok hads rivayet etmilerdir. Keza Zeyd b. Sabit,
Mnbammed b. Seleme'den hads rivayet etmilerdir. Kendindende olu Muhammed ve kardeinin olu
Muhammed b. Sleyman b. Ebi Hasme ve Ber b. Yesar ve Salih b. Havvd ve Nafl b. Cfibeyr ve daha
bunlar gibi birok sahb hads rivayet etmilerdir.
553[553]
Hz. Muviye'nin hilfetinin balangcnda irtihal eylemitir. R. Aleyh.
(Bk: El-s&be C. II. Shf. 85. No: 3523. El Istiab C. H. Shf. 96).
veyahut drtte biri sahibine braklacak yani ona ade edilecektir. kinciye gre ise: Bu
miktar, r alnmazdan nce sahibine braklacak sonra r alnacaktr. mmafi

(150204) : Bunun mns, alnacak rn te biri veyahut drtte biri sahibine terk
edilir. Bu miktar akraba ve komularna o datr demektir. diyor.
Bzlarna gre mal sahibine kendinin ve ailesinin yiyecei kadar braklr; bu miktar
zaten tahmin edilmez; bakisi tahmin olunur. Bzlar da : En dorusu Cbir
hazretlerinin rivayetinde beyn olunan yapmaktr.
meyva
Yani aacn zerinde ne kadar
olduunu tahmin ederken, ii biraz hafif tutmak ve rn drtte biri veyahut
te bir miktarn terk etmektir. nk o miktar bazan hasad vaktine kadar yok olup
gider de r lzm gelmez derler.
bni Teymiyye (661728) yle diyor : phesiz ki bu hads eriat kaidelerine muafk
olarak cereyan etmi ve bundaki mnsip haller Peygamber (S.A.V.)'in sebzelerde

sadaka yoktur hadsine uygun dmtr. Zr dettir. Mal meydana gelince ondan mal
rsahibi ve oluu ocuu yerler. Ve biriktirerek uzun zaman bekletilmesi mmkn
olmayan olgun yemilerden konuya komuya da yedirirler. te deten yenilen ve
yedirilen meyvalar, biriktirilemiyen sebzeler mesabesinde tutulmutur id, kiinin

meyvasndan yemesinin kanlmaz bir rf ve det olmas da bu hakikati zah eder.
nk ya yemilerden mutlaka insann can eker ve onlardan mutlaka yer. Yememek
nefsine g gelir. 555[555]
639/496- Atfa b b. seyd 556[556] radyallah tmh'den rivayet olunmutur. Demitir ki :
Reslllah SaUdlah aleyhi ve seem; Hurma nasl tahmin ediliyorsa, zmn de yle
tahmin olunmasn ve zektnn kuru zm olarak alnmasn emir buyurdu. 557[557]
555[555]
368.
556[556]
Attab b. seyd (R.A.): Attab b. seyd b. Ebi-llys b. meyye b. Abduems el-Kurey'lEmev.
Sahabeden olup Mekke'nin fethi gn slmiyet! kabul etmi, fetihten sonra Hz. Peygamber efendimiz
tarafndan Mekke valiliine gnderilmiti. O sene, yani 8. nci sal hicr Hacc' bu ztn rivayetinde icra
olunmutur. Bu sene Mrikler dahi detleri vechle Hacc'i f etmilerdi.
Attab b. seyd (R. A.) slmiyet ile merref olduu zaman 20 yanda di. Hz. Peyg-amber'in
irtihlinden sonrada Mekke valiliinde kalm ve Hz. Ebubekr (R. A.)'m yanmda dahi bulunarak Halfe-
mrn-ileyh'in irtihl ihaberi Mekke'ye vsl olmazdan evvel vefat etmi ve o gn defnolunmutu.
(Kmus-u a'Im. C. IV. Shf. 3122).
Bu hadsi Beler rivayet etmitir. Hadste inkta vardr. Zr Sad bn Mseyyeb onu
Attab'dan rivayet etmitir. Halbuki, Ebu Dvud :
Sad ondan iitmemitir diyor. Ebu Hatim (195 277) de : Sad bn Mseyyeb den
sahih
rivayete
gre
Peygamber (S.A.V.) Attab'a emretmitir demektedir.
Binaenaleyh mrseldir. Fakat Imm- Nevev ( 631 676) : Bu hads mrsel de olsa
imamlarn kavilleri ile kuvvet bulmaktadr demitir.
Hads-i erif, meyva ve zmn de tahmin suretiyle llmesinin vcbuna delildir.

nk rvinin Reslllah (S.A.V.) emretti demesi Peygamber (S.A.V.)'in mutlaka emir
ifade eden bir sga kullandn gsterir .Emirde asl olan vcptur. Nitekim mm-
afi'nin mezhebi budur. Bzlar buradaki emrin nedip iin olduuna kaildirler, mm-
zam Ebu Hanfe'ye gre tahminen meyva lmek caiz deildir. Aataki meyvanm
tahmini; gz karar ile ondan ne kadar hurma ve zm kacan, bu hurma ve zmler
kurursa ne miktar kalacan kestirmektir. Meyvay tahmin iin dil bir kii kfidir. Zr
fskn haberi kabul deildir. Bittabi bu iten anlamas arttr. nk bir ey hakknda
bilgisi olmayann o ey hakknda ictihad suretiyle rey beynna selhiyeti yoktur.

Halbuki tahmin eden zt hkim mesabesindedir. Kendi itihad ile amel edecektir.
Peygamber (S.A.V.) Hayberiler'in hurmalarn tahmin iin yalnz bana Abdullah ibni
Revah (R. A.)\ gnderiyordu. nk Hz. Abdullah bu bbda selhiyettar ve ehl-i
itihattan idi.
Aacn zerindeki meyve tahmin olunduktan sonra bir fet gelse sahibine dettirilmez.
bni Abd'l-Berr (368463) yle diyor: Kendilerinden ilim bellenen ulem tahmin
edilen meyvaya deviril-mezden nce bir fet gelirse, sahibine dettirilmiyeceine ittifak
etmilerdir. Aacn zerindeki meyvanm ne kadar olduunu tahmin etmek, mal sahibi
tarafndan bir hyanet yaplmasn diyedir. Bundan dolaydr ki, meyve tahmin
olunduktan sonra azalsa, noksanl ispat iin mal sahibinin beyyine getirmesi cp eder.
Ancak beyyine getirebilecek bir sebep iddia ederse beyyine getirir. Aksi takdirde
yeminle tasdik olunur.
Fukarann hakkn muhafaza etmek, zekt tahsildarnn yaplan tahmine gre r
istemesi sahibinin o maldan yemek suretiyle istifade etmesi gibi eylerde tahminin
faydalanndandr. Tahmin mes'elesinde nass yalnz hurma ile zm hakkndadr. Bzlar

: ir meyvalar da bunlara kyas olunur demi; bir takmlar da : hayr tahmin, yalnz
nassan
sabit
olanlarda
bulunmulardr.558[558]
yaplr;
dier
meyva-larda
yaplmaz.
mtlasnda
640/497- Amr bni uayb'tan, o da babasndan, o da dedesinden (radyallah anhm)

itmi olarak rivayet edilmitir k: Peygamber SaUaUah aleyhi ve sellemJe bir kadn
gelmi; beraberinde kz da varm ve kznn kolunda altndan iki tane bilezik de

bulunuyormu. Derken Reslllah SaUaUah aleyhi ve -seMem kadna :
Bunun zektn veriyormusun?; dye sormu. Kadn :

Hayr; cevabn verince :
Bunlara karlk kyamet gnnde Allah'n sana ateten iki tane bilezik takmasna
memnun kairmsn?; buyurmular. Bunun zerine kadn
atmtr. 559[559]
: Derhal bilezikleri
Bu hadsi ler rivayet etmilerdir. snad kavdir. Hkim onu e'den rivayet ederek
sahhlemitir.
Peygamber SaUaUah aleyhi ve selem'e gelen kadn Esma bint Yezd ibn Seken'dir. Bu
hadsi Ebu Dvud, Hseyn'l-MuaUim'&en. rivayet ediyor ki, sikadandr. Ebu Davud'un
bu rivayetinde kadnn bilezikleri kararak Reslillah (S.A.V.)'e verdii ve : Bunlar
Allah ve Resulnn olsun dedii beyn ediliyor. Esma binti Yezld hadsini mm-
Ahmed bni Hanbel de rivayet etmitir. Vk Tirmiz hads hakknda : bni Lheya
tarkinden baka rivayeti bilinmiyor demise de dorusu sahh olmasdr. Hkim'in ve
bakalarnn tahrc ettikleri ie hadsinin lfz udur :
Ate, Reslllah SalUUah aleyhi ve sellem'ln yanna girdi. Re-sl- Ekrem, onun elinde
gmten ma'mul bir takm halkalar grd ve:
558[558]
369.
559[559]
Bu ne y ie? dedi. ie :
Bunlar sana ziynetlerleyim dye yaptrdm y Reslllah; dedi. Bunun zerine :

Onlarn zektn veriyormusun?; dye sordu:
Hayr; cevabn verince :
Ate namna bunlar sana yeter; buyurdular.
Bu hads, iin Hkim : snad eyheyn'in art zeredir der.
Hads-i erif, kadnlarn ziynetlerine zekt lzm geldiine delildir. Hatt Zhirn'e
baklrsa, nisab bile aranmyaca zannolunur. nk Resl- Ekrem (S.A.V.), grd

bileziklerin zektn emrediyor. Hlbuki ekseriyetle bu kadar bezik be okiyye etmez.
Bu mes'ele-de drt kavi vardr:
1 Bu hadsle amel edenler bilumum altun ve gm ziynetlerde zekt vardr derler.Ve
bittabi nisab doldurmas arttr. Haneflerle selef-i slihn'den bir cematin ve bir
kavlinde mmafi'nin mezhebi budur.
2 Kadn ziynetlerinde zekt yoktur. mnm Mlik ile Ahmcd bni Hanbel'in ve bir
kavlinde mmafi'nin mezhebi budur. Bunlar ziynetlere zekt verilmiyeceini ifde
eden selef eserleri ile istidlal ederler.
3 Ziynetlerin zekt, onlar emnet vermektir. Nitekim Dre Kutn'nin, Hz, Enes ve
sm binti Eb Bekir'den bu bbda rivayetleri vardr.
4 Ziynetlerde bir defa iin zekt vardr. Bunu

rivayet etmitir.
Beyhak Hz. Enes radyallah anh'en
Bu kavillerin iinde delil itibaryla en kuvvetlisi birincisidir. nk zektn ziynetlerde

de farz olduunu bildiren bu hads sahihtir.
Ziynetlerin nisab aynen altn ve gmn nisab gibidir.560[560]

560[560]
371.
641/498- mm Seleme r&dydllah anha'an rivayet edildiine gre, kendisi
altundan ziynetler taknrm. (Hz. mm Seleme diyor ki): Y Reslllah : Bu defne

(hkmnde) midr? dedim:
Zektn verirsen defne deildir; buyurdular. 561[561]

Bu hadsi Ebu Dvud ile Dre Kutn rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlemitir. Hz.
mm Seleme (R. Anha)'mn Bu defne (hkmnde) midir
diye sormas acaba tehdit yetine bunlar da dahil midir diye anlamak iindir. Tehdit
yeti udur :
562[562]
Altunla gm biriktirip,
mjdele.
Allah yolunda nfak etmiyenleri elim br azapla
Bu hads dahi bundan nceki gibi ziynetlere zekt lzm olduuna ve zekt verilen
ziynetlerin defne saylmayacana, binaenaleyh yetteki tehdidin onlara mil

olmadna delildir.563[563]
642/499- Semratii'bn Cndeb radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir
k: Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem : Bze zekt, satmak iin tasarladmz maldan
karmamz emrederdi. 564[564]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. snad leyyindir.
nk Sleyman b. Semra'mn rivayetidir. Bu zt, mehuldr. Hadsi Dre Kutn ile

Bezzar dahi bu Sleyman'dan tahrc etmilerdir.
Hads-i erf, ticret malnda zekt vacip olduuna delildir. Buna Tel hazretlerinin:
561[561]
372.
Sre-I Tevbe : yet: 35.

562[562]
563[563]
Kazandklarnzn hellinden sarf edn yet-i kermesiyle de istidlal ederler. Mchd

bu yetin ticret hakknda olduunu sylemitir. Hkim'in tahrc ettii u hads dahi
ayn hkme delildir:
Devede, devenin zekt, srda, srn zekt, bezde bezin zekt vardr; buyurdular.
Bez'den murd: Manifaturaclarn satt basmalardr. Beyhdk ile Dre KutnVnin
zaptndan, anlalan budur. tbn'VMunzir : Ticret malnda zekt farz olduuna icm'
vardr diyor. Filvaki mezhep imamlarnn bzlarna gre artl, bzlarna gre artsz
olmak zere hepsine gre ticret malnda zekt farz olduu gibi, fukah-I seb'a'ya ve
cumhur ulem'ya gre de farzdr. Maamfh farz deildir; diyenler de bulunmutur. Bun-
lardan biri de BiU'l-Merm* rihi Hind'li Nr'l-Hasen Han'dr. Bu zat hadsimiz

hakknda : snadnda mehul rvi vardr. Binaenaleyh istidlale elverili deildir. ir
deliller dahi kendileriyle vcp iin istidlal olunacak vaziyette deildirler. em

iddiasnn da sz gtrd aikrdr. Mesele eht-i ilim arasnda ihtilafldr dedikten,
sonra bu mes'eleyi El-Ravzat'n-Nedyye adl eserde tahkik ettiini ve orada ticret
mallarna zekt verilmeyeceini sylediini yazyor. Bizce bu szler islm'n ruhunu

anlayamamaktan ileri gelmi kuru iddialardr. Evet, hadsimizin isnadnda mehul bir
rvi vardr. Fakat bu zt hakknda hadsi tahrc eden mam Ebu Dvud ile El-Mnzir
skt etmilerdir. Bunlarn sktu ise kendi zahlan vehile beendiklerine almettir.
stelik ayn hadsin isnad iin bni Abil'l -Berr hasendir demitir. Binaenaleyh istidlale
pek l yarar. Hkim' in sahhledii hads dahi merfu'dur. 565[565]
643/505- Ebu Hreyre radyaJlah emVden rivayet olunduuna gre, Reslllah

Rikzda bete bir vardr; buyurmutur. 566[566]

565[565]
373.
566[566]
Rikai'm hakikatini tyin babnda ulemnn iki kavli vardr.
1 Hcaz'hlara gre : Rkz, cahiliyet zamannda, yani eskiden kffr tarafndan yere
gmlen maldr.
2 Irak'llara gre : Rikz
mdenler demektir.
Hanbel birinci kavli tercih ederler.
mmafi, Mlik ve Ahmed bni
Onlarca mden ile rikz arasnda fark vardr, ve
mden; Allah'n yer iinde yaratt bir cinsden olmayan altun, gm gibi eylerdir.
Rikz ise cahiliyet devrinden kalmar-defnelerdir.
Hanefler'e gre : mden ile rkz birdir. Yani yeraltndan karlan mdenlerle, kffar
tarafndan gmlm paralar arasnda hkmen bir fark yoktur. Fakat mdenlerle
rikaz'dan alnan sadaka hakik zekt deildir. Binaenaleyh, bete bir olarak alnr.
Tafsilt fkh kitaplarm-dadr.
Birinci kavli teyid eden delillerden biri mm- Buhn'nin Hz. Ebu Hreyre (R. A./dan
rivayet ettii u hadstir :
Hayvann yapt zarar hederdir (dettirilmez). Kuyunun hederdir; mdeninki de

hederdir. Rikzda ise bete bir vardr. Bu kavle zhip olanlar: Mden ile Rikaz bir olsa
idi hkmleri de bir olurdu diyorlar. Ancak mmafi (150204) mden sznden
yalnz altnla gm kasdeder. Delili : Beyhk-nin tahre ettii gu hadstir :
A$hab- Klrm : Rikz nedr y Reslllah? dediler. Reslllah SaUalah aleyhi ve

seem :
Yer yaratld gn onun iinde yaratlan altn ile gmtr; buyurdular.
Yalnz bu tefsiri zayf bir rivayet sayarlar. Emme-i selse denilen Imam- afi, Mlik ve
Ahmed bni Hanbel hazart Be okiyye-en aasnda zekt yoktur hadsiyle istidlal
ederek altn ve gmte nisab nazar- itibra almlar ve bunun onda birin* drtte biri
olacana kail olmulardr. Zten gm hakkndaki gmte onda birin dorte biri
vardr hadsi buna delildir.
Rikzda ise onlara gre bete bir vardr. Nisabta muteber deildir. Bu iki snf mden
arasndaki hkm farknn hikmeti : Rikz'n me-akkatszca elde edilmesi, mdenin ise
ancak meakkatla karlmasdr.567[567]

644/501- Amr ibni uayb'dan, o da babasndan, o da dedesinden (radyallah anhm)
iitmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah SaUaUah aleyhi ve seUem, br adamn
bir harabede bulduu define ti ak knda :
Onu meskn bir yerde buldu isen ln et; meskn olmayan bir yerde buldu isen onda
ve rikzda bete bir
Vardr; buyurmutur. 568[568]

Bu hadsi, bni Mce gzel bir isnadla tahre etmitir.
Yukarki hadsi mmafi, Ebu Dvud, Hkim ve Beyhak de rivayet etmilerdir. Onda
ve rikzda bete bir vardr buyurulmas gsteriyor ki bulunan ey bulann mlk
olmutur ve artk onun bete birini vermek kendisine vaciptir. Kyde bulunana Hz. Sri'
Rkz dememitir. nk onu yerden karmam, sokakta giderken bulmu olduu
anlalyor. mmafi (150204) ile ona tbi olanlar Rikzda iki eyin art olduunu
sylerler. Bunlarn birincisi cahilyet devrinden kalm olmas, ikincisi krda; bayrda
bulunmasdr. ayet sokakta veya mescidde bulunursa Rikz deil, lkata olur. Lkata :
Yeryznde rastgele bulunan maldr. Ahkm, fkh kitaplarnda zah edilmitir.
Bir kimsenin mlknde bulunan mal o kimsenindir. Fakat : Benim deildir derse,
bittabi onun deil ,o mlk kimden ald ise onundur. Bylece sahibi kncaya kadar
ondan tekine mrct edilir durulur, mmafi'nin deli : Kendisinin Amr ibni uayb
(R. A J'dan tahre ettii bir hadstir. Bu hadsin ifde ettiine gre, bir adamn bir
harbezrda bulduu define hakknda Resl- Ekrem (S.A.V.) yle buyurmulardr :
Onu meskn bir yerde veya sapa bir yolda bulduysan ln et. Yok chiliyet devrinden
kalma bir harabede veya meskn olmayan bir yerde bulduysan bu sefer onda ve Rikzda
567[567]
374.
568[568]
375.
bete bir vardr. 569[569]

645/502- Bill ibni Haris 570[570] radydUah anh'den rtvyet olunduuna gre,
Reslllah Sallallah aleyhi ve seUem; Kabeliyye mdeninden zekt almtr. 571[571]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir.
El-Mnzir : Bu hads mrseldir. Onu Mlik de El-Muvatta da mrsel olarak rivayet
etmitir diyor. bni Abdl-Berr dahi: El-Muvatta da da byle btn rvilerce

mrseldir; demitir. mmafi : Bu hads, hadscilerin ispat ettii hadslerden
deildir. spat etmi bile olsalar, Reslllah (S.A.V.)'den onda yalnz mdenleri
altrmaya vermesi vardr. Mdenlerin bete birine deil de, zektna it bir ey onda
Peygamber (S.A.V.)'den rivayet edilmemitir demektedir. El-Muvatta da Rabia
tarikiyle ulemdan birok rvilerden rivayet olduuna gre : Peygamber (S.A.V.): Bill
bni Haris'e Ka-belyye mdenlerim altrmaya vermi ondan bete bir almam sade
zekt almtr Beyhak : Mes'ele afi'nin dedii gibidir der.
Hads-i erf, mdenlerde zekt farz olduuna delildir. Fakat buradaki sadaka lfzndan
bete bir kasdedilmi olmak da mmkndr. Birinci kavle mm- Ahmed ibni Hanbel ve
dier baz ulem zhip olmu; bakalar ikinci kavli tercih etmilerdir ki, bu kavi bete
bir vermenin vcbudur. 572[572]
Sadaka-i F tr Bab
Bill b. el-Hrs (B.A.) : Mtizeyne kablesindendir. Reslllah (S.A* V.)'in nezdine beinci sene gelmi
ve Medine'de sakin olmutur. Mekke'nin fethi gn Mzeni sancaklarndan birini tayordu.
569[569]
570[570]
Kendisinden olu el-HSrs, hads rivayet etmitir. 80 yanda olduu hade 60 tarihinde vefat
eylemitir. R. Aleyh.
Ftr, iftar demektir.Sadakann ftra izafe edilmesi, ftr onun sebebi olduundandr.
Sadaka- ftr, orucun farz klnd sene vacip olmutur.573[573]
646/503- Ibn mer radtyaUah anhilma'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Resliiilah SaUalah aleyhi ve selem; ftr sadakasn kuru hurmadan veya arpadan
mslmanlarn klesinin hrnn er-kelnln, kadnnn, bynn, knn zerine

bir sa' olarak farz kld, ve bunun cemat namaza kmazdan evvel verilmesini emir
etti. 574[574]
bni Adiyy ile Dre Kutn'nin baka bir vecihten zayf bir is-nadla tahrc ettikleri bir
rivayette :
Bugnde onlar dolamaktan mstani kln; buyrulmutur.
Hads-i gerf, sadaka-i ftnn vcbuna delildir. Ulemdan /s-hak b. Rhye (168238) :
Sadaka-i ftr bilicm1 vaciptir demitir. Maamfh fiyyeden bzlar ile Dvud-u
Zahiri (202270) 'ye gre snnettir. Onlar hadsteki farz kld ifdesini takdir etti
mnsna te'vil ederler. Fakat umumiyetle fiyye ulemsna gre adaa-i ftrn
iptid-i slm'da farz olup, sonra zektla neshedildiini iddia ederler. Bunlarn delli
Kays ibni Ubade (R. A.)'an rivayet olunan u hadstir :
Reslllah SdUattah aleyhi ve seMem, bize zekt yeti inmezden nce sadaka- ftr
vermemizi emretti. Zekt nzif olunca artk bize emir veya nehyde bulunmad. Lkin bu
idd doru deildir. Zr evvel hads makbul deildir. nk rvleri arasnda mehul
bir rvi vardr. Saniyen: Hads sahh kabul edilse bile, nesh'e yine dellet etmez. nk
Hz. Peygamber (S. A.V.)'in emretmemesi nesh edildiini gstermez. Yani yeniden emretmemesi eski emrin hkmn kaldrmaz.
Hads-i erif, sadaka-i ftrn zengin, fakir, byk, kk, kadn erkek, hr, kle btn
573[573]
574[574]
mslmanlara vacip olduuna delildir. Bu bbda Beyhk (384-458) Abdullah bni Eb

Salebe'den 575[575] yahut Sa'Iabetbnu Abdullah'dan
etmitir:
merfu' olarak u hadsi tahrc
Erkek veya kadn, kk veya byk, zengin veya fakir, yahut kle olan her insan iin
budaydan bir sa' verin, eer (sadaka- ftri verilen kimse) zenginse Allah onu te-
mizleyecektir. Fakirse, Allah kendisine, verdiinden daha ounu ade edecektir. Fakat
Mnzir Muhtasar's- Snen inde: Bu hadsin isnadnda Numan bni Rid vardr.
Onun hadisiyle ihticac olunmaz diyor. Kle hi bir geye mlik deildir diyenlerce
klenin sadaka-i ftrm efendisinin vermesi vaciptir. Kle de mlik olabilir diyenlere,
gre ise, sadakasn kendisinin vermesi cpeder. Keza karsnn sadakasn kocas,
hizmetkrnn sadakasn efendisi, fakir akrabann nafakasn, yakn akrabas verecektir.
nk Dre Kutn ile BeyhaH'nin zayf bir isnadla tahrc ettikleri bir hadste yle
buyrulmaktadr:
Nafakasn verdiiniz kimselerin sadaka-i ftrini verin. Bundan dolaydr ki mes'elede
ihtilf edilmitir. Hanefler'den mm- Asam (80150) ile, Ebu Yusuf (113182) ve
Cumhur ufem'ya gre kk ocuun ftri kendi malndan verilir. Mal yoksa o zaman
nafakas kime aitse o verir. mm-t Muhammed'le dier ulem'ya gre mal olsun,
575[575]
Abdnllah b. Salebe b. Snayr EI-Adev, El-Azer : Sahbe-i Kirm'n
tercme-i hallerini tesbit eden Tabakt mellifleri ve ilm-i hadsin nakd'r-Ricl ilminin sayl limleri
kendisinin Sahb olup olmadnda ihtilf etmilerdir.. Babas Sa'lebe b. Suayr ise sahbdir. Bata mm
Buhfiri, Dre Kutnl, Hkim, Ebu Hatim, tbn's-Seken gibi hafz, muhaddisn-i kiram Abdullah'n ResliUlah
(S.A.V.)'* grdn kabul ve tesbit etmilerdir.
Hads musanneftnda bzan Sa'lebe ile olu Abdullah arasnda yer deitirilerek Sa'lebe b. Abdullah
yhud da Abdullah b. Sa'lebe diye tesbit olunduundan bu kark durum meydana gelmitir. Tabakat
ilminin byk limlerinden tbni Abd'il-Berr EH-lstib inin C. II. Shf. 262'sinde, mam bni H-cer'lAskaln El-Isbe sinin C. II. Shf. 276'da Abdullah'n hayatn, C. I. Shf. 201'de ise babas Sa'Iebe'nin
hayatm tesbit ve ikisinin hayatnn tesbitin-de de bu kark durum bulunduunu atfla beyn etmitir.
Melliflerin bu beynlar kargsnda meydana kan hakikat udur ki Sa'tebe hem sahbdir, hem
ReslUllah (S.A.V.)'den rivayeti vardr. Olu Abdullah ise ReslUUah (S.A.V.)'i grmtr. Reslllah
(S.A.V.)'den rivayet ettii hadsler mrseldir,
Abdullah H. 83 tarihinde irtihl etmitir. Kendisinin babas Sa'lebe b. ebi Suayr'dan, Hz. mer (R.
A.)'dan, Hz. Ali (R.A.)'den ve Hz. Saad (S. A.) dan ve dier sahbden rivayeti vardr. Kendisinden Abdullah
b. Mslim ve Saad b. brahim rivayette bulunmutur. (Daha geni bilgi iin bak: El-tsbe ve El-stiab m
maddelerine.)
Abdullah'n babas Salebe'nin, mam AbdUrrezzak'n cMnsannef nde se-ned-i sahh ile rivayet ettii
Sadaka-i ftr hadsi Tecrid-i Sarih Shf. 493'de nakl edilmitir. Ayrca mam Ebu Davud'un Snen inde
Nu'man tarikiyle ayn hads'n baka bir ahidi de vardr. B. Anhraa.
olmasn kn nafakasn velsi verir. Bzlarna gre kkler iin asla sadaka-i ftr
lzm deildir. 2r bu sadaka oruluyu kt szlerinden temizlemek ve fukaraya yemek
olmak zere meru olmutur. Kklere ise henz oru farz deildir. Fakat bunlara
cevaben H. mer (R. A.) hadsinde sadaka- ftr'n kklere de vacip olduu
bildirilmektedir. Binaenaleyh bu sarahat karsnda o dellete itibr yoktur denilir.
Hads-i erifteki mslmanlann kayd hads imamlarn bir hayli uratrmtr. nk

bu ziyde rvilerce mttefekun aleyha deildir. u varki, dil bir rvinin ziyadesiyle amel
olunur. Hadsimiz, sadaka-i ftr vacip olmak iin mslman olmann artiyyetini de
bildiriyor. Binaenaleyh kfir kendi nefsi iin sadaka vermekle mkellef detir :
dir; acaba mslman 6ir kimse kfir olan klesi iin sadaka- ftr verecek midir? Bu
cihet ihtilafldr. Cumhur'a gre vermiyecektir. Ha-neflerle dier bz ulemya gre
ise verecektir. Delilleri u hads:
Klesin-den dolay mslmana sadaka-i ftr d an maada hibir sadaka yoktur.

hadsteki Bunu cemat namaza kmazdan evvel verilmesini emretti cmlesi sadaka-
ftr' bayram namazndan nce vermenin lzumuna delildir. Binaenaleyh bayram
namazndan sonra verilirse, bu sadaka ftr sadaka-s olmaktan kar; ir nafile sada-
kalar gibi olur. Bunu bni Adiyy'in rivayeti de te'yid ediyor. Bu rivayet yine Hz. Abdullah
ibni mer (R. Anhma)'dan olmakla beraber isnadca zayftr. nk rvileri arasnda
Muhammed b. me-re'l-Vkd vardr ki bu zt hakknda mm- Buhar : Metruktr
demi. mm- Ahmed ibni Haribel se onu yalanclkla itham etmitir! bni Adiyy'in
rivayetinde: Fakirleri bugnde (yani bayramda) sokaklarda dolatrp, yiyecek

aratmayn buy-ruluyor ki, onlar bu halden kurtarmak ancak kendilerine namazdan
nce sadakay ftri vermekle olur.576[576]
648/504- Ebu Sad radyallah anh'en rivayet olunmutur. De-mtir ki: Biz
Peygamber Salalah aleyhi ve sellem, zamannda sadaka-i ffr ya yiyecekten bir sa',
yahut kuru hurmadan bir sa', veya arpadan bir sa' veyahut kuru zmden bir sa' olarak
verirdik. 577[577]
576[576]
380.
577[577]
Bir rivayette : Yahut kuru stten bir sa' denilmitir. Ebu Sad; Bana gelince ben onu
hl Reslllah (S.A.V.) zamannda karp verdiim gibi vermekteyim; dedi. Ebu
Davud'un rivayetinde: Onu ebediyen br sa'dan baka vermem demitir.
Ekt ; Kurutulmu st demektir. Ahter'ye gre Ke denilen eydir ki, kurutulmu

yourttur. LSbiM's-Selm sahibi burada unlar syler : Zikrolunan eylerden bir
sa' vermenin vacip olduunda ihtilf yoktur. Hilaf ancak budaydadr. Zr bni Huzeyme
(223311)'nin Sfyan tarikiyle bni mer'den rivayet ettiine gre Mu-avye halfe
olunca ns yarm sa' buday bir sa' arpaya denk tutmaya baladlar. nk buday
hakknda bir sa' verilir diye bir nass yoktur.
Ebu Sad taamdan buday kasdetmitir diyenlerin szn ise Musannif Feth'l-Br de tahkik etmi ve sahh bulmamtr. bn'h Mnsir: Buday hakknda Peygamber
(S.A.V.)'den sabit ve mtemed bir haber bilmiyoruz. diyor. O zaman Medne-T

Mnevvere'de buday az bulunurdu. Sahabe zamannda buday oalnca budaydan
yarm sa'm bir sa' arpa yerini tutaca kanatna vardlar. Onlar mctehid-dirler.
Binaenaleyh onlarn kavli braklp da baka bir kavle ancak kavi onlara denk bir ztn
ise, o zaman gidilir. phesiz ki Ebu Sad onlara muhalefet etmitir diyerek hadsteki
Hz. Ebu Said'in szn gsteriyor. Bundan sonra da Ebu Sad kssasna geiyor. Kssa
udur: Hkim'in beynna gre: Ebu Sad (R. A./in yannda Ramazan sadakas
zikredilmi. Ebu Sad demi k : Ben ancak Reslllah (S.A.V.) devrinde vermi olduum
hurmadan bir sa', yahut budaydan bir sa', yahut arpadan br sa' veya Ke'ten bir sa'
olan sadakay veririm. Bunun zerine cemaattan biri kendisine : Yahut budaydan iki
M t (yarm sa' yani 520 dirhem) deil mi? demi. Ebu Sad (R.A.): Hayr. Bu Muaviyye
nn yapt bir itir. Ben onu kabul edemem, ve onunla amel eyfeyemem; demitir.
Lkin bni Huzeyme : Ebu Sad kssasmdaki buday zikri mahfuz olmayan bir eydir. Bu
vehmi kimin yaptn bilmiyorum demektedir. Nevev (631676): Sadaka-i ftr
budaydan iki Mut'tur diyenler Muaviye'nin kavli ile amel etmitir diyor.
Yine Sbl's-Selm- sahibi 8<m*ni burada itiraza mecal grerek unlar sylyor:
Buras sz gtrr. nk Muaviye'nin ii bir fiil-i sahbdir. Halbuki kendisine bu
mes'elede Ebu* Sad ile sohbeti Muaviye'nin sohbetinden daha uzun, Reslllah'n hlini
ondan daha iyi bilen sahbe-i Kiram muhalefet etmilerdir. Bizzat Muavye burtu byle
grdn Peygamber (S.A.V.)'den iitmediini tasrih etmitir. Nitekim Beyhak'nin Es-
Snen- de tahrc ettii u Ebu Sad hadsinden de anlalr: Muaviye hacc veya mre
iin gelmiti. Cemaata minberden bir konuma yapt. Onlara sylediklerinin arasnda u
da vard: Ben am budayndan iki Mut'un bir sa' hurmaya muadil olaca fikrindeyim.
Bunun zerine bu kaville amel etliler Ebu Sad ise:
Bana gelince ben sadakay Peygamber zamannda verdiim... lh...
elemitir. Bu ise bu fikrin Muaviye'nin re'yi olduunu ifdede sarihtir. BeyhaM bu

bbdaki hadsleri serdettikten sonra yle der : Peygamber (S.A.V.)'den sadaka- ftr
iin budaydan bir sa' verileceine dair haberler varid olduu gibi, yarm sa' verileceine
dair de haberler vrid olmutur. Ama bundan hi bir ey sabit olmuyor
Biz deriz ki, budaydan yarm sa' verilir diyenler Hanefler'dir. Dier mezhep
imamlarna gre budaydan da bir sa' verilir. Fakat bu hususta hakiki neticeye varmak
iin Hanefler'den Kemal ibni H-mam'm Feth'l Kadr578[578] adl eserine mracaat
etmelidir. nk orada bu bbdaki btn hadsler ele alnm ve byk bir bitaraflk ve
maharetle tenkidler yaplmtr. Kemal ibni Hmav'n beynna gre Ebu Sad
hadsindeki budaydan bir sa* ziydesi tbn Huzeyme'nin dedii gibi gayr mahfuz ve
bir vehim kabul edilirse, hadsin geri kalan ksm Hanefler'e delildir. Yarm sa'
budaydan sadaka. ftr, verilmesi, San'n'nin dedii gibi yalnz Hz. Muaviye'nin fiili
deildir. Bilkis Hlef-i Rdn denilen Ebu Bekir, mer, Osm ar* ve Ali (R. Anhm)
hazart ile ashab- kirm'dan pek oklarnn mezhebi budur. Hatt Tahav : Sahabe ve
tabinden tek bir kimse bilmiyoruz ki, kendisinden bunun hilaf rivayet edilmi olsun
diyor.
San'n'idn Muaviye'ye muhalefet ettiler dedii, Ashb- Kiram kimlerdir? Zikr

edilmemitir.
Hz Ebu Sad (R. A.) hadsinin Hanefler'e dell olan cihetine gelince : Nefs-i hadsten
anlalyor ki, orada bulunan sahabe ve tabinden mrekkep cemat Hz. Muaviye'ye
muvafakat etmilerdir. Eer budaydan Resliillah (S.A.V.)'in bir sa' verdiini bilseler
578[578]
Feth'l - Kadr C. Shf. 36-3. Sadaka-i Ftr bab.
asla susmazlar ve Muaviye'ye itimad etmezlerdi. nk Mevrid-i nsda itihada mesa
yoktur. Hz Ebu Sad'in bir sa' vermesi, yarm sa'dan sadaka- ftr caiz1 olduunu
bilmediine, yahut biliyormu, fakat ziydeyi nafile olmak zere vermi olduuna,
hamledilir. 579[579]
649/505- bni Abbas radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah ScOlaMah aleyhi ve sellem; Ftr zektn oruluyu irkin ve kt szlerden
temizlemek ve fakirleri doyurmak in farz kld. Binaenaleyh onu kim namazdan nce
ed ederse, makbul br zekt olur. Kim namazdan sonra ed ederse sadakalardan bir sadaka olur. 580[580]
Bu hadsi Ebu Dvud ile bni Mce rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlemitir.
Hadsi, Dre Kutn de rivayet etmitir. bni Mce mstesna hads ulemsndan bir cemat
bni mer (R. A.ydan u hadsi rivayet etmilerdir :
Reslllah SdUatlah aleyhi ve sellem; Sadaka-i fitr'n cemat namaza kmazdan nce
verilmesini emretti.
Hadsler sadaka-i ftr'n vcbuna delildirler. Sadakalarn gnahlara kefaret olduu, bu

sadakann verme zamannn bayram namazndan ncesi idii ve sadakann muvakkaten
vacip olduu da hadsimizin delleti cmle sindendir.
Bzlarna gre sadaka-i ftr evvl'in lk gn fecr zaman vacip olur. Delili :
bugn dolamaktan mstani kln
Onlar
hadsidir. Bir takmlarna gre Ramazann son gn gne batarken vacip olur. Bunlarn
delili de hadsimizde geen oruluyu temizlemek iin cmlesidir. Bzlar iki delil ile
de amel etmi olmak iin; ki vakitde de vacip olur derler.
579[579]
382.
580[580]
383.
Sadaka- ftr'n vaktinden evvel verilip, verilemiyecei babnda bir ka kavil vardr :
Bzlarna gre bu sadaka zekta mlhaktr. Binaenaleyh iki sene evvel vermek bile
caizdir. Bzlar: Yalnz Ramazan'da vaktinden evvel verilebilir, daha nce verilmez;
zr sadaka-i ftr'n biri oru dieri fiar olmak zere iki sebebi vardr. Binaenaleyh
nisab ile haveln- havle (sene gemek) benzerler. Bu iki sebepten evvel verilemez
derler. Bzlar da : Vcbundan ancak bir iki gn evvel verilebilir demektedirler.
Hadsimizdeki fakirleri doyurmak iin kayd bu sadakann yalnz fakirlerin hakk
olduuna delldir. Nitekim buna kail olanlar da vardr. Dier ulem ise; zektta olduu
gibi sekiz snfa verilebileceine hildirler. Zra bz snflara verileceini tansis etmek
onun yalnz o snflara verilebileceini ifde etmez. Nitekim zektta vk olmu, fa-Tat
kimse, zekt yalnz bu snfa mahsustur, dememitir. Hazret! Muaz hadsinde :
Onu
zenginlerinizden
alarak
fakirlerinize
iade
etme
ye
memur
oldum.
Nafile Sadaka Bab
650/506- Ebu Hreyre mdyattah onfe'den Peygamber SaMalah aleyhi ve.

sellem'en iitmi olarak rivayet edilmitir. Peygamber SaUdlah aleyhi ve seUem, yle
buyurmulardr :
Yedi snf insan vardr ki, Allah onlar kendi glgesinden baka glge bulunmad
gnde kendi glgesinde glgelendirir... Mteakiben Ebu Hreyre hadsi zikretmitir. 582[582]
Bu hadste bir sadaka verip de onu sa elinin ne verdiini sol eli bilmeyecek derecede
gizleyen adam cmlesi de vardr. Bu hads Mttefekun aleyh'dir.

581[581]
384.
582[582]
Hadste iaret edilen yedi kii unlardr :
dil imam; Rabb'nin ibdeti iinde byyp yetien gen; kalbi mescidlere bal olan
adam; Al!ah iin birbirini seven, onun iin bir yere toplanp onun iin ayrlan i&i adam;
kendisini mevki sahibi gzel bir kadn davet edip de: Ben AMah'dan korkarm diyen
adam ve bo kaldkta Allah' zikrederek gzleri yaaran adam. Yedincisi de hadsimizdeki sadaka veren zt'tr.
Zil : Glge demekse de burada ondan murd himye'dir. Fln flnn glge sindedir
derler; onun himayesinde dir demektir. Burada Allah'n glgesinden maksad: Ar'nn
glgesidir. Sad ibni Mansur (-227)'un Hi. Setman (R. A./dan tahrc ettii u hads de
buna dellet eder : \t.y. jjj J( l ^% "ajL Yedi kii vardr
Allah onlar ar'nn glgesinde glgelendirecektir.
Kurtub de buna cezmetmitir.
Sa elinin ne verdiini, sol eli bilmeyecek derecede ifdesi gizlemekte mbala ve
sadakay riya aibesinden uzaklatr* mak iindir. Maamfh hazf takdir etmek de
ihtimal dahilindedir. Bu takdirde mn yle olur : Sa elinin verdii ey, sol el
tarafndan grlmez.
Hads-i erif sadakay verirken gizlemenin faziletine delildir. Ancak aikra verdii
zaman bakalarna numune olabilecek ve kendisine uyanlar bulunacaksa, o zamanlar
aikr vermek efdl olur. Riyadan korunmak da hadsimizin delleti cmlesindendir.

Hadsteki sadaka lfz farz ve nafile sadakalara mm ve mildir. Binaenaleyh musan-
nifin onu burada nafile sadaka babnda zikretmesine bakarak, rfile sadakaya mahsus
zannetmemelidir. Hadste geen adam lfznn da mefhumu muteber deildir.

Binaenaleyh sadakay kadn da verse yine sevab ayndr. Ancak mamet bahsi'nde erkek
lfznn mefhumu muteberdir. Sonra buradaki yedi adedinin de mefhumu muhalifi

muteber deildir.
Allah'n ar glgesinde glgelenmeyi iktiz eden daha bir nice hasletler vrid olmutur.
Bunlar Musannif .Feth'hBn- de yirmi sekz'e karmtr. Hafz Suyt (911) ise
daha ziyde ederek yetm'e ibl etmitir. Suyut bunlar ayn bir te'lif halinde toplam
;sonra bir mecmua halinde kisaltmitir. Bu mecmuann ismi .Buzg'-Hill
f}l~Hisli}l-Mucbet-i liz'Zill-. 583[583]

651/507- Ukbet'bn mir radtyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah SalldUah aleyhi ve seMem'i :
(Kyamet gnnde) herkes t insanlar arasndaki muhakeme hallfasl edilinceye

kadar sadakasnn glgesinde olacaktr; derken iittim. 584[584]
Buradaki sadaka lfz da farz ve nafile sadakalara mm ve mildir.
Hads-i erf, sadaka vermeye tevik etmektedir. Sadakann glgesinde olmak hakikate
de mecze ihtimallidir. Hakikat olduuna gre, sadakalarn kendileri verenlerin
karsna gelecek ve ondan gnein iddetli scan defedecektir. Mecaz olduuna gre
bu szden murd :
Herkes verdii sadakann himayesinde olacak; demektir. Nafile sadaka vermenin
faydalarndan biri de ir nafile ibdetlerde olduu gibi, kyamet gnnde farz sadakalar
noksan karsa onlar tamamlamaktr. Nitekim Hkim'in Ibni mer (R. A.)'dan tahrc
ettii u hadsde tasrih olunmutur :
Kulumun zektna bakn, eer ondan bir ey zy ettiyse noksan olan zekt
tamamlamak iin kulumun sadaka nmna bir nafilesini bulabilecekmisiniz? Bir bakn.
demek oluyor ki, nafile sadaka ile farz sadakalarn noksan tamamlanacaktr. Bu da
Allah'n bir rahmeti ve adaletidir. 585[585]
652/508- Ebu Sad-i Hudr! radyallah anh'den Peygamber Sal-lallah aleyhi ve selle
m'den iitmi olarak rivayet edilmitir ki, Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :
583[583]
386.
584[584]
585[585]
387.
Hangi mslman plak olan bir mslmana bir elbise giydirirse Allah ona cennetin
yeil hllelerinden giydirecek; hangi mslman a olan bir mslmana yemek yedirirse
Allah ona cennet meyvalarndan yedirecek ve hangi mslman susayan bir mslmana
su verirse Allah onu mhrl hlis arapla sulayacak; buyurmulardr.586[586]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. snadnda geveklik vardr.
Rahk : inde kark nesne bulunmayan hlis cnnnet arabdr.
Mahtm : Mhrl demektir. Bundan maksad son derece nefis olduunu gstermektir.
Mnzir'nin Muhtasar's-Snen- inde : Bu hadsin rvileri arasnda Dln diye ma'ruf

Ebu Halid Yezid ibni Abdurrahman vardr. Bu zt hakknda bir ok kimseler sen'da bulunmu, bir ok kimseler de onun hakknda ileri geri sz etmitir deniliyor.
Hads-i erifte, iyiliklerin envna tevik ve onlar muhta olanlara vermeye tergb
olduu gibi, yaplan iyiliklerin karlnn o iyilikler cinsinden olacana iaret de

vardr. 587[587]
653/509- Hkim bn Hizam radyalah anh'den Peygamber Sallalah aleyhi ve

sellem'den iitmi olarak rivayet olunmutur k! : Re-slllah SaUdUah aleyhi ve selle
m; yle buyurmulardr:
Yksek el. alak elden daha hayrldr. Geindirdiklerinden bala sadakann en
hayrls fazla maldan verilenidir. Kim iffetli olmak isterse Allah onu afif klar. Kim de
kanaatkar olursa Allah onu gan eyler. 588[588]
Hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Buhr'nindir.
Ekser ulemya gre, yed- uly : Verenin eli, yed-i sfl : Dilenenin elidir. Bazlarnca
586[586]
587[587]
388.
588[588]
yed-I uly : ffetlinin eli demektir, isterse veren kimse elini uzattktan sonra olsun, byle
bir elin ykseklii manevdir. Bir takmlar : Yed-i uly: stemeden alann elidir demi;
dierleri de : yed-i uly : Veren; yed-i sfS : Vermeyendir mtalasnda bulunmulardr. Hatt mutasavvfdan bzlar bu cmleyi alan el veren elden daha
hayrldr eklinde tefsir etmise de bni Kuteybe (266): Bylelerine atarak bunlar
ancak dilencilii ho gren bir kavm olarak gryor. Bunlar alakla hccet
getiriyorlar demi; Sann de bu sz beenmitir.
Hz. Fahr- Kinat (S.A.V.) Yed-i uly'y : Veren fakat almayan el ch'ye tefsir
buyurmulardr. Bu bbdaki hadsi shk Mms-ned inde Hkim bni Hizam (R. A,)dan
rivayet etmitir.
Hadsimizde infak meselesine kendinden ve oluk ocuundan balamaya dell vardr.

Zira bunlar daha mhimdir. Keza bu hadste sadakann en hayrlsnn kendi ailesi
efradnn nafakalarn kardktan sonra artanndan vermek olduuna dellet vardr,

Zaten efdlin mns budur. nk btn maln tasadduk eden bir adam, ekseriya
piman olur.' Ve muhta kalnca keke vermeseydim der. Binaenaleyh byle bir
sadaka efdl olmaz. Btn maln sadaka olarak vermeyi Kad lyaz'm (476 544)
beynna gre ulem caiz grmlerdir. Fakat Tabern (260360) bunu doru
bulmamakta ve : Caiz olmakla beraber mstehb olan yine de bunu yapmamak, malnn
te birini vermektir demektedir.
Evl olan udur denilebilir : Btn maln sadaka olarak veren kimse fakr- hle sabr
edebiliyor ve oluu ocuu da yoksa yahut var da onlar da sabrl iseler, yaplan iin iyi
olduunda sz yoktur. Buna Tel hazretler'nin :
589[589]
Kendilerinin ihtiyac olsa da bakalarn kendi nefislerine tercih ederler kavl-i
590[590]
Yiyecee bunca ihtiyalar varken, onu yine de bir yoksula, yetime ve esire
kerm'i ile :
yedrirler yet-i kermesi delildir. Fakat bu derecede olmayanlarn btn maln

tasadduk etmesi mekruh olur.
Hadste geen kim ffetli olmak isterse tbirinden nurd: Dilenmekten iffetli olur da
589[589]
590[590]
Sre 59 : yet : 9.
Sre : 76 : yet : 8.
dilenmezse Allah onu aff klar ani ona iffet babnda yardm eder, demektir. Kim de
kanatkr olursa Yani elindeki az bile olsa onunla iktifa ederse Allah onu gan eyler
yan kalbine kanat verir, demektir. 591[591]
654/510- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki :

Y Reslallah! Sadakann hangisi daha hayrldr; denildi :
Fakirin candan vermesidir. Hem geindirdiklerinden bala ; buyurdular. 592[592]

Bu hadsi, Ahmed ile Ebu Dvud tahrc etmilerdir. bn Huzeyme, Hkim ve bni Hibban
da onu sahhlemilerdir.
Chd: G ve takat demektir. Cehd ise meakkattir. Bzlar: mbala ve gayedir
demilerdir. Bir takmlar : Chd ile cehd ayn mnya gelen iki lgattir derler.
EnNhaye-> de: Yani az mahn tayabilecei miktar deniliyor.
Bu hads, rrtm- Nes'nin Ebu Zer (R. A.)'d&n; bni Ribban ile Hkim'in Ebu Hreyre (R.
A.)'dan tahrc ettikleri u hadsle bir mnyadr :
Bir dirhem yz bin dirhemi geer bir adamn iki dirhemi vardr. Bunlardan birini alp
da tasadduk eder. Bir adamn da ok mal vardr. Bunlardan yz bin dirhem alr da
tasadduk eder. Hadsimiz az mal olan kimsenin azdan sadaka vermesinin efdl
olduuna delildir. Halbuki bundan evvelki Hkim bin Hizam hadsi, sadakay artan
maldan vermenin daha efdl olduunu ifde etmiti. ki hadsin aralarn Beyhok (384
458) yle bulmutur : Bu mes'ele insanlarn fakr- zarurete kar gsterdikleri sabr ve
az'la iktifa hususundaki hllerine gre deiir. Bundan sonra Beyhak bu mnya
dellet eden bz hadsleri rivayet etmitir. 593[593]
591[591]
389.
592[592]
593[593]
390.
655/511- (Bu da ondan) rivayet olunmutur. Demitir ki: Resull-lah Sallallah aleyhi
ve selem :
Sadaka verin; buyurdular. O anda bir adam :
Y Reslallah bende bir alfun var; dedi. Reslllah SalaUah aleyhi ve selem :
Onu kendine tasadduk et; buyurdular Adam :
Bende bir daha var; dedi. Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :

Onu ocuklarna tasadduk eyle: buyurdular. Adam :
Bende bir daha vard; dedi. Reslllah Salldllah aleyhi ve sellem :

Onu hizmetine tasadduk et; buyurdular. Adam :
Bende bir daha var; deyince, Reslllah SalaUah aleyhi ve sellem :

Onu (ne yapacan) sen daha yi bilirsin; buyurdular. 594[594]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Nes rivayet
sahhlemilerdir.
etmilerdir.
bni Hbban ile Hkim onu
Bu hadste karsna tasadduk zikredilmemitir. Halbuki sahh-i Mslim'de ocuklarndan

evvel kars zikredilmitir.
HadS'i erf, nafakann sadaka yerine geeceine delildir. Bu bbda evvel kendinden
balyarak, artarsa karsna, artarsa ocuklarna, hizmetkrlarna verecektir. Bundan
sonra yine artarsa artk onu dilediine verir. Nafakann kimlere ait olduu inallah
nafaka bahsinde grlecektir. 595[595]
656/512- Hz. ie radyallah anha'dan rivayet olunmuiuf. Demitir ki : Reslllah

594[594]
391.
595[595]
Sallallah aleyhi ve selem
Kadn evinin yiyeceine zarar vermiyecek ekilde infk ederse, infk ettiinden dolay
ecri onun olur. Kocasnn da kazandndan dolay ecri kendinin olur. Hizmeti iin de
bunun bir misli vardr. Birbirlerinin ecrinden hibir ey azaltmazlar; buyurdular. 596[596]
Hads, Mttefekun akyh'dir.
Hads-i erf, kadnn kocasnn evinden tasaddukta bulunabileceine delildir. Murd :

Kocasnn malndan tasarrufa hakk olanlardan ta 392
sadduk etmesidir. Fakat kocasnn malna zarar vermemesi, ,onun aile efradnn
nafakalarn ihll etmemesi arttr. bn'l-Ardb yle diyor: Bu hususta selef ihtilaf
etmilerdir. Bzlar: Noksanl belli olmayacak derecede az bir ey tasadduk edebilir

detei; bir ksm da bu tasadduk iini kocasnn, velevki icmlen olsun izin verdii
zamana hamletmilerdir. Bunlara gre izni olmadan onun malnda hi bir gna
tasarrufta bulunamaz.
mm- Buhr (194256) bu kavli tercih etmitir. mm- Tir-miz (200279)'nin Ebi
mme (R.A.)'dan. tahrc ettii u hads de bu kavlin delilidir :
Ebu mame demitir ki : Reslllah SalaUah aleyhi ve settem;
Kadn kocasnn evinden onun izni olmakszn in-fkta bulunmasn; buyurdular.

Yiyecei de mi y Reslllah? : denildi.
(elbette) Bu bizim mallarmzn en iyisidir; buyurdular. u kadar var ki bu hads
Buhri'nin Ebu Hreyre (R. J'dan tahrc ettii baka bir hadse muarzdr. O hadsin
lfz udur :
596[596]
Kadn kocasnn kazancndan onun emri olmakszn infk ederse, ona kocasnn ecrinin
yars vardr.
Bu iki hadsin aralar yle bulunabilir:
Kadnn kocasnn malndan onun izniyle infk etmesi; btn ecri, izinsiz infkta
bulunmas; yarm ecri cp eder. Sonra kocas fakir veya cimri ise o zaman kadnn
izinsiz olarak onun malndan infk etmesi memnudur. Aksi takdirde yani kocas fakir
veya bahl deilse izinsiz de onun malndan infk edebilir ve sevap da kazanr.
Ulemdan bzlar : Hadste geen kadnn, kle ve hizmetinin infkndan murd mal
sahibi olan kocasnn geindirdii efrada, onun hesabna sarfetmektir. demilerse de bu
te'vil hadsin lfzna uzakr. Bzlar da infk babnda kadn ile hizmeti arasnda fark
grrler ve: Kadnn kocasnn malnda tasarrufa hakk vardr. Binaenaleyh ona
kocasnn malndan tasadduk caizdir. Fakat hizmeti yle deildir. Onun efendisinin
malnda tasarrufa hakla olmadndan, izinsiz tasaddukta bulunamaz derler. 597[597]
657/513- Ebu Sad radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir k:
Mes'ud'un kars Zeyneb geldi, ve:
Y
bni
Reslllah, Sen bugn sadaka vermeyi emir buyurdun. Benim de ziynetlerim
vard. Onlar tasadduk etmek isterdim. Fakat Ibn Mes'd kendisinin ve ocuklarnn
kendilerine bunlar tasadduk etmem gereken en lyk kimseler olduklarn iddia etti;
dedi. Bunun zerine Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem :
bni Mes'd doru sylemi (evet); kocan ve ocuklarn kendilerine bu ziynetleri

tasadduk edecein en lyk kimselerdir; buyurdular. 598[598]
Hads-i erif sadakann yakn akrabaya verilmesinin efdl ve evl olduuna delildir.
597[597]
392.
598[598]
Zahirine baklrsa hakknda sz edilen sadaka, vacip sadaka gibi grlyorsa da nafile
sadaka olmak ihtimli de vardr. Nitekim Hanefler nafile sadaka olduunu iddia ederler.
Hadsin Buhr' de yine bni Mes'd (R. A._)'m zevcesi Zeyneb'ten yle bir rivayeti daha
vardr :
Zeyneb demi ki : Y Reslllah! Sadakamz fakir bir zev le terbiyemiz altnda
bulunan karde olu yetimlere vermek bize kfimidir? Reslllah SaUallah aleyhi ve
sellem; kendisine :
Sana hem sadakann ecri hem de slann ecri vardr; buyurmulardr.
Bu hadsi Mslim dahi tahrc etmitir. Ve bzlarna gre sadakadan muradn ycip olan
sadaka olduunu daha da kuvvetle ifde etmektedir. Zr sadaka mendup olsayd, kadn
bu bize kfi gelir n? diye sormazd. Reslllah (S.A.V.)'in sadaka ve sla kelimelerini
kullanmas da ayn mnya dellet eder. Zr sadaka denilince htra gelen, vacip
olandr. Bundan dolaydr ki, bzlar buradaki sadaka-, dan muradn vacip sadaka
olduuna cezmetmilerdir, diyorlar.
Hads-i erf,'zekt kadnn kocasna verebileceine de dellet etmektedir ki, Cumhur

ulem'nn kavli budur. mm- zam Ebu Hanfe ile mm-% Ahmed ibni Hanbel'e gre
kadn kocasna, kocas karsna zekt veremez. Zr hayatlar mterektir. Zten kocann
karsna zekt vermemesi ittifkdir. nk kadnn nafakas kocasna vaciptir. Onunla

zekt almaktan mstani olur. Hads-i erifte zikri geen ocuklarn annelerinin zektn
almaya lyk grlmeleri annenin evldna zekt verebileceine dellet ederse de buna
kail olan yoktur. tbn'l-Mnzir evlda zekt verilemiyeceine icma- mmet olduunu
iddia etmitir. u halde ulem bu hadsi farz olmayan sadakaya hamletmiler, yahut :
Sadakay kadn kocasna vermitir. O da ocuklarna infk ettiinden ocuklarn,

kendilerine ta-sadduk edecein en lyk kimselerdir denilmitir; yahud da bu ocuklar
kadnn deil, Hz. bni Mes'd (R.A.)'m. baka karsndan olan ocuklar imitir eklinde
te'v etmilerdir.
Nitekim Buhr'nin ikinci rivayeti de bunu te'yid etmektedir. Zr o rivayette : Fakir bir
zev le terbiyemiz altnda bulunan karde olu yetimlere vermek bize kfi midir?
deniliyor ki, bu yetimler Hz. bni Mes'd (R.A.)'n anneleri vefat etmi, oullan olabilir.
Bunlara anneleri olmadna bakarak yetim demek caizdir. 599[599]

658/514- Ibn mer radyallah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir k :
Reslllah SaUalah aleyhi ve sellem :
nsan 600[600] t kyamet gn yznde bir para et dahi kalmam olarak gelinceye
kadar lemden dilenip durur; buyurdular. 601[601]
Hads-i erf, ok ok dilenmenin irkin olduuna ve dilenci her istedike yznden bir
para et gittiine, bu suretle gnn birinde yznde etten eser kalmayacana delildir.
Nass sz devlet reisi ile tahsis olunmutur. Nitekim aada grlecektir. Bu hads,
mutlak surette dilenmenin irkin olduunu gsteriyor. Buhr ise bu irkinlii maln
oaltmak maksadyla yani zengin olduu halde dilenmekle kaytlam, hatt buna bir
bb tahsis etmitir. Bu takdirde ihtiyacndan dolay dilenmek mubah olur.
Dilenmeye mni zenginliin neden ibaret olduu az ilerde grlecektir.
Yznde bir para et dahi kalmam olarak ifdesi hakknda HattH (319388) u
zht veriyor: Bu szden dilencinin dk, kymet ve itibar kalmam mns
kasdedilmi olmas yahut dilenmek suretiyle yzn zell ve hakr kld iin kendisine
bir ceza olmak zere, cinayet yeri olan yznn, t etleri dklnceye kadar azap
olunmas yahut da kendisini tantan bir almeti olmak zere yz sade kemikten ibaret
hasredilmesi ihtimal dahilindedir. Bu bbda baka kaviller de vardr. 602[602]
599[599]
394.
Hadisi erifte Bacl yani (erkek) zikredilmise de kadn da ayn bkmde olduundan, biz bu
kelimeyi nsan diye tercme ettik.
600[600]
601[601]
395.
602[602]
659/515- Ebu Hreyre radyalah anVden rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
SaUalah aleyhi ve setlem :
Kim maln oaltmak iin lemin mallarn isterse, ancak ve ancak kor istiyor
demektir. ster az istesin, ster ok; buyurdular. 603[603]
tbn'-AraU Ancak ve ancak kor istiyor cmlesi hakknda yle demitir: Bunun
mns dilenci atele azap olunacak demektir. Fakat haMkat olmak ihtimli de vardr.
Yani ald eyler kor olurda onunla dalanr. Nitekim zektna vermiyenler byle azap
greceklerdir ster az, istesin, ister ok cmleleri tehekkm ve istihza iindir. Tehdit
iin vrid olmalan da ihtimal' dir.
Hads-i erf maln oaltmak iin dilenmenin haram olduuna delildir.604[604]

660/516- Zbeyr tbni Avvm radtyaUah anh'en Peygamber Sallallah aleyhi ve
sellem'den (iitmi olarak) rivayet edilmitir. Resul- Ekrem Saldlah aleyhi ve sellem
buyurmulardr ki :
Birinizin, ipini alarak, srtnda bir yk odun getirmesi, mteakiben onu satarak
onunla yznn akn korumas, versinler vermesinler lemden dilenmekten herhalde

kendisi iin daha hayrldr. 605[605]
Hads-i erf bundan evvelkiler gibi dilenmenin irkinliine delildir. Fazla olarak bunda
alp kazanmaya tevik vardr. Zr dilencilik sebebiyle dilencinin nefsi zel ve hakr
olur, izzet-i nefsi kalmaz. stedii verilmedii takdirde reddedilmek mezellet ve

603[603]
604[604]
396.
605[605]
hakaretine dr olur. Veren dahi her istiyeni bo evirmiyecek olursa, mal azalr; ba
dara der. Binaenaleyh nefse meakkatli bile gelse almak lzmdr. alp
kazanmaya kudreti olan bir kimse hakknda filer'in iki kavli vardr:
Birincisi : Dilenmenin haram olmasdr ki, esah olan da budur.
kincisi : Mekruhtur. Fakat mekruh derecesinde kalabilmek iin art vardr:

1 Dilenci kendi kendini hakr ve zell drmeyecek.
2 Israrla istemiyecek.
3 Dilendii kimseye eziyet vermiyecek'tir.
Eer bu artlardan biri bulunmazsa dilenmek bilittifak haram olur.606[606]

661/517- Semrat'bn Cndeb radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki;
Dilenmek bir trmalamadr. Onunla kii kendi yzn trmalar. Ancak bir kimsenin
devlet
reisinden,
yahut
kanlmaz
bir
ey
Bu hadsi, Tirmz rivayet etmi ve sahhlemitir.
hakknda
Ebu Dvvd ile NesVmn rivayetlerinde : . jo yerine ^ S

Yaralar demektir.
dilenmesi
mstesna;
denilmitir. Mns :
Hads-i erf, kimlerin dilenmesinin mubah olduunu gstermektedir. Devlet reisinden
istemek mubahtr. nk Beyt'l-Mal'n mtevellisi odur. Binaenaleyh ondan istemek

Beyt'l-Mal'dan istemektir. Bey-tl Mal'da ise her fakirin hakk vardr. Sonra bu ite
devlet reisinin dilenciye bir minnet ve ihsan da yoktur. nk onun vekili mesabesin-
dedir. Bir kimse vekilinden kendi hakkn her zaman isteyebilir. Hadsin zahiri devlet
606[606]
607[607]
reisinden ihtiyac yokken srf maln oaltmak maksad ile bile, istese yine gnah
olmayacan gsteriyor. Kanlmaz geyin ne olduunu mm- Mslim'in Kubeysa (R.
A.)'dan rivayet ettii bir hads zh ediyor. Az ilerde grlecek olan bu hadste :
Dilenmek ancak kiiden birine helldir deniliyor ve bunlarn :
1 Bakasna kefil.
2 Felketzede.
3 Fakir'den ibaret olduklarn zh buyuruyor. 608[608]

Sadakalarn Taksimi Bab
662/518- Ebu Sad-i Hudr radyaJlah anh'den rivayet olunmutur. Demitir kh

Be nev'i zenginden baka hi bir zengine sadaka hell deildir: Zekt tahsildarna,
yahut sadakay mal ile satn alana, veya borluya, yahut Allah yolunda gaza edene, yahut
da sadaka bir fakire verilip de fakirin o sadakadan kendisine hediye ettii zengine;
Bu hadsi, mm-i Ah m e d, Ebu Dvud ve Ibni Mce rivayet etmilerdir. Hkim'de onu
sahhlemi fakat mrsel olmakla illetlendirmitir.
Zhir'e gre illetlendirmeyi btn saylan muharriler yapm grnyorsa da hakkatta
mrsel olarak Uletlendirilen rivayet yalnz Hkim'in sahih diye hkmettii rivayettir.
Sadaka almay haram klan, zenginliin tarif ve tahdidi babnda ulemnn kavilleri eit-
lidir. Biz bu kavilleri buraya almyoruz. Dilenmeyi haram klan zenginliin hududunu
izen bir takm hadsler vrid olmutur ki, bzlarn agaya dercediyoruz:
608[608]
609[609]
1 Nes (215303) Hx. Ebu Sald (R.A.)'dan u hadsi tahrc etmitir:

Bir okiyye mal varken dilenen muhakkak srarla istedi demektir.
2 Ebu Dvud (202275) u hadsi rivayet ediyor :
Sizden biriniz bir okiyyesi veya onun dengi mal varken (yine) dilenirse muhakkak
srarla istedi demektir.
3 Yine Ebu Dvud u hadsi tahrc etmitir :
Kendisini geindirecek mal varken, dilenen kimse ancak atei (n) oaltr; Ashb;
Onu ne miktar mal geindirir?; dediler : Resl- Ekrem :

Akam ve sabah yemeine yetecek kadar; buyurdular.
Bu hadsi, Ibn Hibban (354) sahhlemitir. te dilenmeyi haram klan zenginlik

bundan ibarettir. Zekt almay haram klan zenginlik ise,
olan zenginlikdir. Hads-i erifte :
zerinden zekt vermek farz
Ben o sadakay sizin zenginlerinizden alarak fakirlerinizde iade etmekle emrolundum

buyurulmu ve zengin ile fakir mukayese edilerek, zenginin zekt vermek kendisine farz
olan; fakirin ise kendisine zekt verilen kimseler olduu anlatlmtr.
Hads-i erif, zekt tahsildarnn zengin bile olsa zekt alabileceini ifde ediyor. nk
tahsildar aldn fakir olduu iin deil, emeinin mukabil olarak alr. Zekt bir
kimsenin kendi mal ile satn almas da byledir. nk evvel o zekt fakire verilmi ve
yerini bulmutur.. Artk fakir onu satarken zekt mal deii, kendi mlk olarak satar.
Keza borlu ile gz zengin bile olsalar kendilerine zekt verilebilir. Bz ulemya gre,
kad, mft ve mderris gibi mslmanlarn umm meslihi ile megul olan zevat
zengin bile olsalar kendilerine zekt verilebilir. Hatt Burtihir babnda buna iaret
ederek : Hkim le zekt tahsildarnn rzk bab demitir. Buhr buradaki rzktan,
devlet resinin beyt'l-mal'dan kendisine maa verdii kad ve mft gibi zevat
kasdetmigtir. Taber (224310) diyor ki : Cumhur ulem, kadnn hkimlik creti
almasnn caiz olduuna kaildir.nk hkimlii kendisini husus ilerini grmekten
alkoyar. u kadar var ki seleften bir takmlar bunu mekruh grm, fakat haram
dememilerdir.
Bzlarna gre ayet kadnn ald cret hell cihetten ise, almas bilicm caizdir.
Almayan ver'a-takvasmdan dolay almaz. Ama alnan crette phe bulunursa evl olan
onu almamaktr. Beyt'l-mal'dan haksz olarak alnan cret haramdr. Davac ile
dvldan cret alnmasna gelince: Bunun caiz olup olmad ihtilafldr. Caiz grenler
dahi ortaya bir takm artlar koymulardr. Mesel kaza bahsinde grlecektir. 610[610]
663/519- Ubeydullah ibni Adiyy b. El-Hyar 611[611] radyalah anl' den rivayet
edildiine gre, iki adam Reslllah Salallah aleyhi ve sellem'e sadaka istemeye
geldiklerini; Reslllah SaMallah aleyhi ve sellem'ln kendilerini szdkten sonra onlar

gl kuvvetli grerek :
Dilerseniz size veririm. Fakat bu sadakada ne bir zengine, ne de kazanan g kuvvet

sahibine hisse vardr; buyurduunu kendisine anlatmlardr.612[612]
Bu hadsi, mm- Ahmed rivayet etmi ve onu Ebu Dvud ile Ne-s kav bulmulardr.
Bu hads hakknda mm~ Ahmed ibni Haribel (164241) : Ne gzel hads demitir.
Resl- Ekrem (S.A.V.)'in : Dilerseniz size veririm buyurmaktan murad ; Sadaka
almann bir meziyet deil, mezellet olduunu anlatmaktr. Ve eer byle olmakla
beraber yine de kabul ederseniz veririm, demek istemilerdir. Yahut; sadaka gc
kuvveti yerinde olana haramdr.Eer haram yemek isterseniz veririm, diyerek onlar
azarlamak ve ayplamak istemitir.
Hads-i erf, sadakann zengine, ve gc kuvveti yerinde olup alabilene haram
olduuna delildir. Zr bir i veya san'at sahibi olmak onu zengin- hkmne katar.
610[610]
400.
Ubeydullah b. Adiyy b. el-Hyar (B. A.) : Hz. Muhammed (S.A.V.) devrinde doduu sylenir.
Tbin'den saylr. Hz. mer ile Osman (B. A.)'den hads rivayet etmitir.
611[611]
Babasndan rivayet ettiine gre, lrken O'na yle demitir : Olum!. Benden sonra bana lyk iler
ileyesin ki beni yaatasn. nk oullarn ileri, hirete giden babalara her gn bildirilir.
Bylelerine sadaka almay caiz grenler de vardr. Bunlar hads-i erifi te'vil
ederler. 613[613]
664/520-
Kufaaysel'bn
Muhrk
Hill 614[614]
radyalah
olunmutur. Demitir ki : Reslllah Salalah aleyhi ve seUem :
anh'den
rivayet
phesiz dilenmek ancak kiiden birine hell olur :
1 Bir kefaleti zerine alan adama. Buna kefil olduu mal buluncaya kadar dilenmek
helldir. Sonra vazgeer.
2 Bana felket gelip, maln helak eden

salayncaya kadar dilenmek helldir.
adama. Buna da bir geim nizm
3 Kavminden akl banda kiinin kalkp : f-lna hakikaten fakr- zaruret isabet
etmitir diyecekleri (derecede) bana fakr zaruret gelen adama. Buna da bir geim
yolu buluncaya kadar dilenmek helldir.
Bunlardan gayr dilencilikler y Kubeysa haramdr. O sadakalar (yiyen) haram olarak

yer; buyurdular615[615]
Bu hadsi, Mslim, Ebu Dvud, bni Huzeyme ve Ibn Hibban rivayet etmilerdir.
Hads-i erif snf insan mstesna olmak zere dilenmenin haram olduuna delildir.
Birinci snf : bakasna kefil olarak onun borcunu veya diyetini zerine alan ve o
demezse ben deyeceim diyenlerdir. Bylelerine demek cp ettii vakit dilenmek
helldir.
kinci snf : Malna dolu veya sel veyahut yangn gibi fetler isabet ederek elinde
613[613]
401.
Kubayset'bn Muhrik Hill! (B. A.) : Basra'llardan saylan bir Sahftbe-i Cel'dir. Peygamber
(S.A.V.)'e eli olarak gelmitir. Kendisinden olu Kut ve bakalar hads rivayet etmilerdir.
614[614]
615[615]
402.
maietini temine yarayacak bir ey kalmayanlardr. Bunlara da dilenmek helldir.
nc snf : Fakir denlerdir. Lkin bylelerine dilenmek hell olabilmek iin

hemehrilerinin ehdeti arttr. nk bunlarn hlini en iyi bilen komulardr.
Binaenaleyh akl banda olanlardan kiinin bu gibilerin fakir olduklarna ehdet
etmesi dilenmeyi kendilerine mbh klmak iin kfidir.
filer bu husustaki hidlerin kiiden az olamyacama kaildirler. Delilleri

bahsimizin hadsidir. Dier mezhep imamlar ise ir ehdet nisablarna kyasen burada
da iki ahidin kf geleceine zhip olmular ve bu hadsi nedip mnsna

hamletmilerdir.
Bu hkm, zengin, olarak tannm birisinin sonradan fakir dmesine gredir. Hl

bunun aksine olursa, ehdeti lzum kalmadan dilenmek caizdir.
bni Ebi Leyl dilenmenin haram olduuna ve adaleti iskat edeceine kaildir. 616[616]
665/521- Abdulmuttalip ibni Rabat'bn El-Hris 617[617] radyaMah anh'den rivayet
edilmitir. Demitir k: Reslllah SaMaMah aleyhi ve sellem:
phesiz sadaka Muhammed'in sllesine yakmaz. O ancak ve ancak nssn
kirleridir. Bir rivayette de O ne Muhammed'e ne de Muhammed'in sllesine hell olur;

Buyurdular.618[618]
Bu hadsi, .Mslim rivayet etmitir.
Hadsteki yakmaz tbiri ile hell olmaz mns kasdedil-mitir. Binaenaleyh bu

tbir de tahrim ifde eder. Hz. bn Raba'nn bu hadsten maada Ktb- Sitte'de hadsi
Abdlmnttalip bin Rabat'bn El-H&rls (R. A.) : Abdlmnttalip bin Hfiim'in oludur. Evvel
Medine'de oturmu sonra Hz. mer devrinde Dmak'a g etmitir. ResHillah (S.A.V.)'e giderek
kendisini zekt tahsildan buyurmasn istemitir. Kendisinden rivayet olunan biricik hadsini Hz. Fahr-i
Kainat (S.A.V.) bu iteki cevap olarak trd buyurmutur.
616[616]
617[617]
618[618]
403.
yoktur.
Hads-i erf, Hz. Fahr- Kinat (S.A.V.) ile onun slle- thiresine zekt almann haram
olduuna delildir. Reslllah (S.A.V.)'e zekt almann haram olduu icm' ile sabittir.
Slle-i thiresine de haram olduuna icm' bulunduunu bni Kdme ve Ebu Tlib gibi
ulem iddia etmilerdir.
mm- zam Ebu Hanfe'den Ebu'l-sme Nuh b. Meryem'in rivayetine gre slle-i
thire'ye zekt almak mubahtr. Hz. tmam bunlar iin : Reslllah (S.A.V.) devrinde
almalar caiz deildi. Fakat imdi bu zamanda caizdir demitir. Ben Him'in
birbirlerine zekt vermeleri ise Ebu Hanfe ve Ebu Yusuf'a, gre caizdir.
Lkin zahir rivayete 619[619] gre Hanefyye imamlarnn ittifak ile Ben Hm'e zekt
verilmez. Nafile sadakaya gelince :
Hanefler'in En-Nihaye- gibi bz fkh kitaplarnda Ben H sim'e nafile sadaka
vermek bilicm caizdir denilirse de hadslerin ummt karsnda hak olan: Bu

sadakay onlara hibe diye vermeli ve ehl-i beyt- Reslllah'a kar son derece edep ve
terbiyeye riyet etmelidir. Slle-i thire'ye zekt almadklarna mukabil hums'iHumus yani ganimetlerin bete birinin bete biri verilmitir. Bz ulemya gre kendilerine bu hums'J-Humus verilmezse o zaman zekt almalar hell olur. Maamfh
umumiyetle hadslerin dellet ettii mn haram olmasdr. Aksini iddia edenler

hadsleri te'vil yoluna giderler. Halbuki buna lzum yoktur.
Sadaka ancak ve ancak nsn
kirleridir diye ta'lil buyrulmas, onlara yalnz zektn
haram olmasn cp eder. Zr sahibini temizleyen sadaka farz olan zekttr. Nitekim
Te Hazretleri :
Onlarn mallarndan kendilerini temiz ve pk edecein bir sadaka al. 620[620]
buyurmulardr Ancak tefsir kitaplarnda beyn edildiine gre, bu yet-i Kerme nafile
sadaka hakknda nazil olmutur. Bundan dolay bir ok ulem slle-l tahre'ye nafile
sadaka almann da haram olduuna kaildirler. Hadste geen l lfzndan muradn ne
619[619] Zahir rivayet : min- Muhammedin El-Cami's-Sagtr, El-Camil- Kebfr ve Siyer'Ieri gibi mehur
kitaplarnda nakl ve rivayet olunan meselelerdir. Bunun mukabili nevdir'dir. Bunlar da Curcanyat,
keysaniyat, haraniyat gibi mehur olmayan kitaplarnn rivayetleridir.
620[620]
Sre 9 : Ayet : 104.
olduunu tyin hususunda ulem arasnda ihtilf vardr. Akla en yakn olan tefsir, rvi
Zeyd ibni Erkam hazretlerinin yaptdr. Bu tefsire gre : l-i Muhammed (S.A.V.)
unlardr : l- Al, l- Abbas, i- Cafer, 1- kl ve l-i Haris ibn Abdl Muttalip.
Rvinin tefsiri elbette bakalarnn tefsirine mraccahtir. Hanef-ler'Ie dier bz ulem

l-i Muhammed'i Ben Himdir diye tefsir etmilerse de maksatlar yine Zeyd ibni
Erkam hazretlerinin tefsiridir. nk Ben Hm'den murd btn Ben Him deil,
Peygamber (S.A.V.)'e yardm edenleridir. Bu yardmlarna bir ikram olmak zere Tel
hazretleri kendilerine sadaka almay haram klmtr. Binaenaleyh Ebu Leheb gibi
Peygamber (S.A.V.)'e ez cef etmek iin mr boyunca frsat kollayanlar bu ikram asla
hak edememilerdir. O gibilerin sllesinden mslman olanlar sadaka alabilirler.
Kendilerine zekt almak haram olanlardan biri de Ben! Muttab'tir. Bunu aadaki
hadslerden anlyoruz. 621[621]
666/522- Cbeyr ibnt Mut'im622[622] radydllah anh/den rivayet olunmutur. Demitir

ki : Ben ve Osman ibni Affan Peygamber SaUallah aleyhi ve seMem'e gittik ve :
Y Reslallah El-Muttalip oullarna Hayber (ganimetin) in bele birinden (hisse)
verdin; bizi braktn. Halbuki bz hep bir mertebedeyiz; dedik. Bunun zerine Reslllah
Salalah aleyhi ve selem :
El-Muttalip oullar ile Him oullar ancak ve ancak bir eydir; buyurdular.623[623]
Ben Him'den muradn kimler olduunu ve Ebu Lehep sllesinin bunlarda dahil
olmadn yukarda grdk. Bzlar : Ebu Lehep oullarndan Utbe ile Muattb,
621[621]
404.
Cbeyr ibni Mut'im (R. A.) : Nnfel b. Abdi Menf ogullarndandr. Mekke'nin fethinden evvel
mslman olmu; sonra Medine'ye yerlemiti. Ensfib ilminde vukuf ahibl idi. Medfne-i mnevvere'de
54 veya 57 tarihinde vefat eylemitir. R. Aleyh.
622[622]
623[623]
Peygamber SaUallah aleyhi ve setlem'in asr- saadetlerinde mslman olmu ve onunla
beraber Hayber'in fethinde bulunmulardr. Binaenaleyh l-i Muhammed (S.A.V.)'de

bunlar da dahildir derler.
Hads-i erf, Ben Muftalib'in ganimetlerden akraba hissesi almakta ve kendilerine zekt
almak caiz olmamakta, Ben Hm'e itirak ettiklerine delildir. Fakat dierleri nesep
itibaryla msavi de olsalar, onlara itirak edemezler. Zr Resl- Ekrem (S.A.V.) :
( Onlar chiliyette ve islm'da bizden ayrlmamlar. Binaenaleyh, ahkm hususunda
bir ey gibi olmulardr buyurarak lemin kirleri mesbesindeki zekt kendilerine
haram klnmak ve onun yerine ganimetlerin hums'l-humus verilmek suretiyle niin

ikram olunduklarn beyn etmitir.
u halde l-i Muhammed kendilerine hs olan bu ikram hak etmilerdir. mm~

afi'nin mezhebi de budur. Cumhur ulem'ya gre ise Peygamber (S.A.V.)'in akrabasna
hams'l-Humus vermesi stihkak ci-hetiyle deil, srf bir ikram ve tefaddldr.
Ben Mutfalb : El-Muttalb b. Abdi Men'af'n oullardr. Hz. Cbeyr b. Mut'im, Nevfel b.
Abdi Men'af oullarndandr. Osman bni Affan (R. A.) ise Abd-ems b. Abdil Men'af
oullarndandr Binaenaleyh Ben Mutfalb, ile Ben Abdi ems ve Ben Nevfel amca
oullar olup derece itibaryla birbirlerine msavidirler. Bundan dolaydr ki Hz. Osman
(R. A.) ile Cbeyr bni Mut'm (R. A.) Peygamber (S.A.V.)'e kendilerinin Ben Muttalib ile
bir derecede olduklarn sylemilerdir.624[624]
667/523- Ebu Rfi625[625] radyaUah anh'den rivayet edildiine gre Peygamber
Sttllalah aleyhi ve seMem; Sadaka toplamak iin Beni Mahzum'den bir adam
gndermiti. Bu adam Ebu Raf'a :
Bana arkada ol; zr sen sadakay toplarsn; dedi.
Ebu Raf de : Peygamber
Ebu Rfi' (R. A.) : smi ihtilafldr. Bzlarna gre brahim, bzlarna gre Hrmz'dr. Hz. Ebu Rfi'
Reslllab (S.A.V.) efendimizin azad-lsdr. Bzlarna gre Hz. Abbas'n klesi idi. Sonra Hz. Peygamber
(S.A.V.)'e hibe etti. Abbas (R. A.) mslman olunca Ebu R&f' Onun mslman olduunu Peygamber
(S.A.V.)'e mjdelemitir. O da kendisini azd eylemitir. Ebu Rf, Hz. Ali (R. A.)'in hilfeti zamannda
Medine'de vefat etmitir. Aslen Misr'U olduu sylenir. Kendisinden zevcesi Selm ile oullar ve dier
bz zevat hads rivayet etmitir.
624[624]
625[625]
Salallah aleyhi ve sellem'e gideyim de bir soraym dedi. Ve o (hazrefe) gelerek sordu.
Restllah Salallah aleyhi ve sellem :
Bir kavmin azadls kenclilerinclendir. u muhakkak ki bize sadaka hell deildir;

Buyurdular.626[626]
Bu hadsi Ahmed ile ler, bni Huzeyme ve Ibn Hibban rivayet etmilerdir.
Hads-i erf l-i Muhammed (S.A.V.)'in azadh klelerinin de aynen kendileri hkmnde
olduuna delildir. Yani l-i Muhammed (S.A.V.)'e zekt almak nasl haram ise,
azadlilarma da ylece haramdr. bni Abd'l-Berr (368463) Et-TemhM adl eserinde

: Mslmanlar arasnda Peygamber (S.A.V.)'e ve Ben Him ile onlarn azadllarna
sadaka hell olmayaca hususunda hilaf yoktur diyor.
Maamfh bzlar nesep itibaryla Ben Hm'le azadllar arasnda itirak olmadna
bakarak, azadllara zekt almak haram deildir. Zten bunlara ganimetten karabet pay
da yoktur derlerse de kendilerine ksaca: Mevrid-i nsda itihada mes yoktur diye
cevap verilir.
Zekt tahsildarl sfle- thire'nin azadh klelerine haram olunca kendilerine bilevl
haramdr. Hz. Ebu Rfi'a arkadalk teklif eden ztn ismi Erkam idi. ayet Erkam (R. A.)
Ebu Rfi'a kendi ald cretten verse caizdi. nk o kendilerine sadaka hell olan be
snfa dhildir. Ve sadakay aldktan sonra onu bakasna hediye eden gibidir. 627[627]
668/524- Salim b. Abdullah b. mer'den, o da babasndan (radyal-lah anhm)
duymu olarak rivayet etmitir ki : Reslllah Salallah aleyhi ve sellem, mer ibn'l-
Hattab'a cretini verir; o da (bunu benden daha fakire ver) derdi. Bunun zerine
Peygamber Salallah aleyhi ve seUem:
Al da ya kendine mal et, yahut tasadduk eyle; gzn olmad ve istemediin halde bu
626[626]
406.
627[627]
maldan sana geleni al. Byle olmayan iin hi gnl yorma; buyururlard.628[628]
Nevev'rn beynna gre murf : Hars demektir.
Hads-i erf zekt tahsildarnn kendisine verilen creti almas gerektiini ifde ediyor.
nk cret hakknda vrid olduu MiisZim'-in bir rivayetinde tasrih edilmitir. Ekser
ulem al emrini nedip mnsna almlardr. Maamfh : Vcp ifde eder diyenler
de olmutur. Ulem : hadste zikri geen iki artla, verilen her atiyyeyi kabul etmek
menduptur diyorlar. Fakat bunun iin verilen maln hell olmas da arttr. Malna hell
ile haram karan zlim ve fsklarn verdii hediyelere gelince : bn'l-Mnzir: Bunlar
almak caizdir demitir. Filvaki Reslllah (S.A.V.) zrhn bir yahudi'ye rehin etmiti. Ve
keza onlardan cizye alyordu. Halbuki hristiyanlar'n ekseriyetle kazanlarnn domuz

ve araptan olduunu ve yahdilerin haram yediklerini ve ir btl muamelelerini pek
l biliyordu.
El-Cami'l-Kf nm eserde yle deniliyor : Zlim bir sultann hediyesi reddedilmez.
nk hediyeyi alan bunu bir mslman m mal olduunu bilirse, onu alarak sahibine
teslim etmek vaciptir. Kimin olduu belli deilse zulmdr. Onu mstehakkna verir.
Eer mal bu zlim sultann kendisininse, onun kabul ile btln azaltm ve ma'siyet
peinde sarfedecei mal elinden alm olur. Bu sz gzeldir. Fakat byle birinden
hediye kabul etmek iin verene muhabbet balamaktan emin olmak arttr. Zr insanda
kendisine ihsan edenlere kar minnet, muhabbet ve kran hisleri ftr olarak
mevcuttur, insan ihsann kuludur derler. Binaenaleyh bu hislerin malbu olan kimse,
hediyeyi almakla bakalarna o zlimi hak yolunda imi gibi gsterir. 629[629]
ORU BAHS
628[628]
407.
629[629]
Kelime-! fevhd'den sonra slm'n nc rkn oru'tur. Oru hicretin ikinci senesi
farz olmutur. Tel Hazretleri bu byk ibdeti pek byk hikmetlere mebn farz
klmtr. Bu hikmetlerin en by ise, nefs-i emmre'nin hiddet ve iddetini krarak
onu sknete kavu-turmasdr. Zten usl- fkh ilminin beynna gre oru hadd-i
ztnda insan a ve susuz brakmak suretiyle Allah'n ihsan ettii nimetlerden mahrum
klmak olduundan, gzel bir ey bile saylamazken, nefs-i emmre'yi terbiyeye vesile
olmas itibariyle gzel olmu, hem de hkmen bizzat gzel eyler meynna ykselmitir.
Mezkr ilimde bu mnda ona Hasen iztihi hkmen denilir. Evet, phe yoktur ki,
insanda nefis denilen bir kuvvet vardr. Bu kuvvet hayra da erre de yararsa da tabiat
icb daha ziyde erre meyyaldir. Ve adet atee benzer. Ate nasl hayra, erre yarar.
Fakat tabiat icb daha ziyde erre elverir. Yani temas ettii her eyi yakmak isterse,
nefs-i emmre denilen kuvvet de yledir, yle olduu iindir ki: Hz. Yusuf (A.S.) gibi bir
Pey-gamber-i zn : Ben nefsimi tebrie edemem. nk nefs pek ziyde fenal emir
eder. Ancak Rabbimin rahmet buyurarak koruduklar mstesna 630[630] diyerek ondan
Allah'na snmtr. Atei zararsz hale getirmek iin zerinde bz tasarrufatta
bulunmak zaruri olduu gibi, nefs-i emmreyi dahi zararsz hle getirmek iin zerinde
durarak onu terbiye etmek cp eder. ite onun en byk mrebbsi oru'tur. Onun iin :
Oru zy acktrr. Fakat nefsi doyurur. z doydu mu, bu sefer de nefs ackr derler.
Oru, insana: fakirlere, yoksullara kar merhamet hissi alar. nk alk ile susuzluk
acsn birka zaman tatm olan bir adam, senenin oniki aynda ayn ac ve ztrap iinde
rpnan brelerin hlini mutlaka hatrlar ve onlara acr; yardmlarna koar. Orucun
daha nice hikmetleri vardr. Biz onlardan bahsedecek deiliz. Yalnz unu kaydetmek
isteriz ki orucu hikmetleri olduu iin deil, Allah'mzn emri olduundan dolay
tutmalyz. Zaten her ibdet hususunda nazar- itibara alnacak cihet budur.
Oru mnsna gelen savm lgatta : Mutlak surette imsak, yani yiyip imeden,
konumaktan, vesireden nefsi menetmektir. er'an : Niyet ederek tan yerinin

armasndan, gne kavuuncaya kadar yiyip imekten ve cins mnasebette
bulunmaktan riefsi men etmektir.
Orucun rkn : te bu imsaktir.
630[630]
Sre-i Yusuf yet: 53.
Sebebi : Muhteliftir. nk orular muhtelif olup, farz, vacip, mes-nun, mendup, nafile,
kerhet-i tenzhiye ile mekruh, ve kerhet-i tahri-mye ile mekruh ksmlarna ayrlrlar.:
Mesel Ramazan orucunun ed ve kazas, zhar, kat'il, yemin kefaretleri, hata av cezas,
ihraml iken ez fidyesi farz orulardr. Zr hepsi kafi dell ile sabittirler. Nezir orucu
vacip, muharremin dokuzuncu gn ile birlikte aure orucu snnet, her ayn ortasnda
gn oru tutmak mendub, bunlardan maada keraheti sabit olmayan btn orular
nafile, muharremin dokuzuncu gnn brakp, sdece onuncu gn aure orucu tutmak
kerhet-i tenzhiy-ye ile mekruh, terik gnleri ile bayram gnlerinde oru tutmak tahrmen mekruhtur.
u halde : Ed ve kaza olmak zere Ramazan orucunun sebebi : Ramazan aynn bir
cz'ne erimektir. Ve her gn, o gnde ed edilecek orucun sebebidir. Zr her gnn
orucu ayr ayr ibdetlerdir.
Kefaret orularnn sebebleri : Bu kefaretlerin sebebleri olan yeminden dnme, ldrme

vesairedir. Menzr orularn sebepleri de nezirlerdir.
Orucun vcbunun art : Mslman, kil ve bali olmaktr.
Vcb-u edasnn art : Hasta olmamak ve mukim yani evinde yerinde bulunmaktr.
Shhatinin art : Niyet etmek, hayz ile nifastan temiz olmaktr.
Orucun hkm : Vacibin sukutu yani borcun denmesi ve sevap kazanmaktr. Oru,
muhkem bir farizadr. Farziyeti, kitap, icm ve snnetle sabittir. Binaenaleyh onu inkr,
yahut onunla alay eden kfir olur. Tutmayana ise fsk denilir.
Kfabdan delli :
Ve( 632[632] )
631[631]
Sizden kim bu aya 5. iliirse, onun orucunu tutsun.
Sizin zerinize oru farz klnd yet-i kermeleri'dir Orucun farz olduuna icm'-i
mmet mnkid olmutur.
Snnetten delli : Mehur mn hadsiyle aadaki hadslerdir. 633[633]
Sre-i Bakara Ayet : 185
: 183.
631[631]
632[632]
669/525- Ebu Hreyre radyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir k :

Reslllah SalldUah aleyhi ve selem :
Ramazandan nce bir ve iki gn oru tutmayn. Yalnz devaml oru tutan adam
mstesna. O bu orucu da tutsun; buyurdular. 634[634]
Hads, Mttefekun aleyhdir.
Hads- erfte (ramazan) lfz yalnz zikir edildiine gte oru ayna Ramazan
denilebilecek demektir. Halbuki mm- Ahmed ibni Hanbel'in Hz. Ebu Hreyre (R. A.) ile
bakalarndan merfu' olarak rivayet ettii bir hadste yle buyrulmutur :
Ramazan geldi demeyin. nk ramazan Allah'n simlerinden bir isimdir. Lkin
ramazan ay geldi deyin. Ancak bu hads zayftr.Buhr'de sabit olan byle bir hadse
muaraza edemez.Lfz Bl'l-Merm nshalarnda byle merfu'dur. Ve muhtar olan

budur. Zr nefiy'den sonra gelmitir. Bedel olmak zere ref'edilir. Mslim'de %*. j Vl
eklindedir ki arapanin kaideleri cb bu da caizdir. Yani istisna olmak zere nasb da

edilebilir. Buhr'de istisna : seklindedir. Bu takdirde
kullanlmtr.
cmledeki : fiili tam olarak
Hads-i gerf. Ramazandan bir veya iki gn nce oru tutmann memnu olduuna delildir.
Bu hadsi, mm- Tirmiz (200279)'de rivayet etmi ve : Ehl-i ilim bununla amel
etmektedir. Ramazan girmezden nce bir kimsenin oru tutmasn Ramazann
mnsndan dolay kerih grdler demitir. Reslllah (S.A.V.)'n ramazandan nce

oru tutmay yasak etmesi, Tel Hazretleri'nin Ramazan orucuna balamay. Ramazan
aynn grlmesine ta'lk ettiindendir. Binaenaleyh ramazan ayn grmezden evvel
oru tutan, Allah'n emrine nehy'ine muhalif hareket etmi olur. Hads-i erf, Btniyye
frkasnn bu bbdaki detini iptal etmektedir. Onlar, Ramazan hillini grmezden bir iki
gn evvel oru tutarlar ve bunu hads-i erifte ki (lm) dan karmak isterler. Ulemdan
bzlar : Orutan nehy, abann yarsndan, yani onaltsndan sonradr derler.

Bunlarn delli Hz. Ebu Hreyre (B. .A./dan merfu' olarak rivayet edilen u hadstir :
634[634]
aban yan oldu mu artk oru tutmayn Bu hadsi Snen sahipleri ile dier hads
imamlar tahrc etmilerdir. Bzlar : abann yansndan sonra oru tutmak mekruh,
ramazana bir veya iki gn kala tutmak ise haramdr demiler. Bir takmlar da :
abann yarsndan sonra oru tutmak caizdir. Yalnz Ramazandan bir ve iki gn evvel
tutmak haramdr mtalasnda bulunmulardr.
Mlikler'e gre, ramazandan bir veya iki gn evvel oru tutmak mekruh deildir. Zr
Hz. Ebu Hreyre hadsi zayftr. Hatt mm- Ahmed b. Hanbel (164241) ile bni Main
(233) onun hakknda : Bu hads mnkerdir demilerdir. Binaenaleyh abann
yarsndan sonra oru tutulmamas babnda dell olamaz.635[635]
670/526- Ammar ibn Yasr radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki :
Hakknda phe edilen gnde km oru tutarsa, muhakkak Eb'l-Kasm Sallallah aleyhi
ve sellem'e isyan etmitir. 636[636]
Bu hadsi Buhr ta'lk suretiyle zikretmi, onu Beler mevsul olarak rivayet etmiler,
bni Hzeyme ile bni Hibban ise sahhlemilerdir.
Hadsi Beler de Ht. Ammar (R. A.)'& vasleylemilerdir. Musannif merhum Feth'l-BrU
de bunlara Hkim'i de katmtr. Hadsi vasleden bu zevat, onu Amr b. Kays'dan. o da

Ebu shak'tan. rivayet ediyorlar. Onlardaki lfz udur :
Ammar ibnl Yasir'in yannda dik. Derken kzartlm bir koyun getirerek yeyinU dedi.
Oradakilerden biri hemen bir tarafa ekildi ve: Ben oruluyum; dedi. Bunun zerine
Ammar : Hakknda phe edilen gnde kim oru tutarsa... ilh... dedi.
bni Abd'l'Berr (368463): Bu hads onlarca nsnettir. Bunun hakknda ihtilf

etmezler demitir.
Hads, lfzen mevkuf, hkmen merfu'dur. Mns : Ramazandan az nce orutan

nehyeden hadslerle, hilli grdkten sonra oru tutmay emreden hadslerden
635[635]
411.
636[636]
alnmadr. Yevmi ek : pheli gn demektir. Hanefler'e gre, abann son gn olup,

havann bulutlu olmas sebebiyle abann son gn m yoksa ramazann ilk gn m
olduu kestirilemiyen gndr. Emme-i selse'ye gre yevm-i ek: abann otuzuncu
gndr. Ve yine hill grlememek sebebiyle abandan m, ramazandan m
bilinememek kaydyla mukayyettir.
filer'e gre : O gnde oru tutmak kimi mekruh, kimi mendup, kimi de btl olur.
yle ki: Ramazandandr diye kestirerek tutarsa ke-rahet-i tahrmiye ile mekruh olur.
Farzla vacip arasnda tereddt ederek : Yarn Ramazan ise ona, deilse baka bir farza
niyet ettim derse, kerhet-i tenzhyye ile mekruhtur. Oru tuttuun gnlere rastlarsa
mendubtur. Oru tutmakla tutmamak arasnda mtereddit bulunur ve: Yarn

ramazansa oruluyum, deilse deilim. derse btldr.
filer'e gre : ayet ondan evvelki gece halk arasnda hillin grld haberi yaylm
fakat isbt edilememise o gn oru tutmak haramdr.
Byle bir ey konuulmamsa kat'i olarak abandandr. Ramazandan olduuna dil bir
kii ehadet ederse, cezmen ramazandandr.
Mlikler'e gre : Tetavvu olarak tutulur, yahut oru tutmay det edindii gnlere
rastlarsa, o gn oru tutmak mendup olur. O gn kaza, kefret-i yemin gibi bir borcunu
demek iin oruca niyet eder, yahut nezrettii oru gn o gne tesadf eder, yevm-i
ekk'in Ramazandan olduu da anlalmazsa niyet ettii orucu sahh olur; fakat
razaman-dan olduu anlalrsa, tuttuu oru ikisine de yaramaz. Her ikisi iin birer gn
kaza eder. O gn ihtiyaten oruca niyet ederse mekruh olur.
Bu takdirde ramazan gn olduu anlalrsa ramazan orucu yerine gemez. Bir gn

kaza eder.
Hanbeller'e gre : Yevm-i sekte tetavvu yani nafile oruca niyet etmek mekruhtur. Ancak
oru tuttuu gnlere rastlar veya ondan evvel bir iki gn tutmu ise mekruh deildir.
Sonra o gnn ramazandan olduu anlalrsa tuttuu oru ramazan orucu yerine
gemez. Bir gn kaza etmek icp eder. O gn baka bir vacibe niyet etse, Mlikler gibi
bunlara gre de gnn abandan olduu anlalrsa, niyet ettii orucu sahh olur. Fakat
ramazandan olduu anlalrsa, tuttuu oru ikisinden de saylmaz, sonra kaza eder.
Niyet ederken, yarn ramazandan ise, ramazan orucuna niyet ettim derse, ramazandan
olduu meydana ksa bile yine ramazandan saylmaz, kaza lzm gelir. Ramazandan
olduu anlalmazsa orucu sahh bile olmaz.
Yevm-i ek hakknda ashb- kiram da ihtilf etmiler; bzlar o gn oruc'un caiz

olduuna kail olmu; dierleri ise o gn oru tutmay Reslllah (S.A.V.)'e isyan
saymlardr. Vk mm-% afi (150204) nin Ftma bnt Hseyin'den tahrc ettii
bir hadste Hz. Al (R. A./n: abandan bir gn oru tutmam, benim iin ramazandan br
gn oru terk etmemden daha hayrldr dedii gze arpyorsa da buna itiraz edenler :
Bu bir eserdir; mnkatdr. Sonra mcerret yevm-i ek hakknda da deildir. Bilkis

yannda birisi hill'i grdne ehdet etmi de Hz. Ali (R. A.) da oru tutmu ve ns'a
da oru tutmalarn emir etmi. Ondan sonra bu szleri sylemi diyorlar. Yevm-i ek
hakkndaki nasslardan biri de Ibn Abbas (R. A.) hazretlerinin u hadsidir:
Eer hill ile aranza buiut girerse, ozaman aban otuz gn olarak tamamlayverin.
Amma o ay (orula) karlamayn!.
Bu hadsi, mm-t Ahmed ibni Haribel ile Snen sahipleri, bni Bzeyme ve Ebu Yala
tahrc etmilerdir. Tayalisi onu u lfzlarla rivayet ediyor: Ramazan abandan bir gn
ile karlamayn. Ayn hadsi Dre Kutn de tahrc etmi ve ibni Hzeyme sahh'inde onu
sahh olduunu beyn etmitir. Ebu Dvud (202275) Hz. ie (R. cmftaj'dan u hadsi
rivayet ediyor :
Reslllah Sallallah aleyhi ve seUem, abandan korunduu gibi, baka hi bir aydan
korunmazd. Hill! grr, yani Ramazan hillini grrse oru tutar; eer hava bulutlu
olursa otuz gn sayar, sonra oru tutard. Bu bbda yavm-i ek orucunu men eden
daha nice hadsler vardr. Eunlardan bri de aadaki hadstir. 637[637]
671/527- bn mer radyallak anhma'dan rivayet olunmutur. Demitir k:

Resliiah BallaUdh aleyhi ve sellem'i :
Hilli grdnz m hemen oru tutun; ve onu grdnz m hemen iftar edin. Eer
637[637]
414.
zerinize hava bulutlu olursa, o ay iin tam sayy takdir edin; derken iittim. 638[638]
MiteMm'in rivayetinde : zerinize bulut kerse o ay iin otuzu takdir edin

buyrulmutur. Buhr'nin rivayetinde : Sayy otuz olarak tamamlayn denilmitir.
Buhr'nin Ebu Hreyre'den rivayetinde ise : abann saysn otuz olarak tamamlayn.
buyrulmutur.
Hads-i erf, ramazan orucunun Ramazan hillini grmekle farz olacana ramazan
bayramnn da evval hillini grmekle klnacana delildir. Zhr her ne kadar
herkesin hilli grmesini art klar gibi ise de bunun art olmadna icm' vardr.
Binaenaleyh grmekten murd: Hkm- eri'yi ispat edebilen haber-i vahid yani dil bir
veya iki Idinin grmesidir. u halde Hilli grdnz m ifdesinin mns: inizden
gren olursa demektir. Maamfh mes'ele yine de ihtilafldr. Hanefler'e gre :
Gkyznde bulut filn yoksa hilli kalabalk bir cematin grmesi lzmdr. Bu
cematin ne kadar olaca mm- Mslimnin reyine braklmtr. Muayyen bir adet art
deildir. Yalnz hidler hilli grdklerini isbt ederken ehed lfzn kullanacaklardr. ayet gkyznde hilli grmeye bir mni varsa, o zaman bir kiinin
grmesiyle de iktifa olunur. Ancak bu bir kiinin mslman, dil, kil ve bali olmas
arttr. Bu halde ehed lfz art deildir.
Hilli grenin ehdetini hkim kabul etmese bile yine oru tutmas cp eder. Hilli
greni tasdik eden kimse dahi ayn hkmdedir.
filer'e gre : Gkyz ak olsun, bulutlu olsun dil bir msl-mann -velev
mestur'1-hl olsun-639[639] hilli grmesiyle ramazan sabit olur. sbt iin ehed lfz
arttr. Hilli grenle onu tasdik edenlere oru tutmak lzm olur.
Hanbeller'e gre : Ramazan hilli mutlak surette dil olan bir mkellefin grmesiyle
sabit olur. Bu hususta erkek, kadn hr ve kle msavi ise de sabinin ve mestr'1-hl
olan kimsenin grmesiyle hill sabit olamaz. sbt iin ehed lfz art deildir. Hilli
638[638]
639[639]
Mestrll'l-hl : Hli kapal. Yani : dilmdir deilmldir, belli olmayan kimsedir.
grene ve ona inananlara oru tutmak lzm olur. Velev ki hkim onun bu haberini kabul
etmesin.
Mlikler : Hilli grmeyi ksma ayrrlar :

1 ki dil kimsenin grmesi.
2 Byk bir cematin grmesi. Bu iki surette ramazan sabit olur.
3 Bir kiinin grmesi. Bu surette ramazan yalnz hilli gren ile onu tasdik eden
hakknda sabittir. Fakat greni tasdik edenin hilli grmekle vazifelendirilmi olmamas
arttr. Vazifeli ise, onun hakknda ramazan sabit olamaz. Tafsilt fkh kitaplarndadr.
Hilli btn mlmanlarn grmesi art olmadna gre, bir beldede hill grld m
ir beldeler ahlisine de oru tutmak lzm olur. Buna fukha huss tabiriyle dhtilf-i
metlfa itibar yoktur derler. Yani ay'm baz beldelerde evvel, bzlarnda daha sonra
domasna baklmaz demektir. Bu dahi ulem arasnda ihtilafldr.
Hanefler'den Kad Han ve ems'l-Eimme Serahs gibi bir takm zevata gre ihtilf-i
metli'a itibar
yoktur zahir rivayet de budur diyorlar. Fakat bzlarna gre ihtilf-i
metli'a itibar var-dir. Fetv-i hsmyye de yle deniliyor : Bir ehir ahlisi ay'
grerek otuz gn tutsalar; dier bir ehir ahlisi de ay' grerek yirmi dokuz gn tutsalar
ve iki ehir aras yakn olup, her ikisinde hill ayn zamanda dosa, yirmi dokuz gn
tutanlara bir gn oru kaza etmek lzm gelir. Fakat ehirler birbirlerine uzak olup hill
her ikisinde ayr ayr zamanlarda douyorsa, bir ehrin hkm, dierine lzm gelmez.
Hz. ie (R.anha)'nn : Her beldenin ftr bayram o belde ahlisinin bayram ettii
gndr. Her beldenin kurban bayram da o belde ahlsinin kurban kestii gndr
dedii rivayet olunuyor ki, bu da ihtilf-i metli'a itibr olunacan gsterir mm-
fu'nin mezhebi de budur. Hs. afi (150204): ki belde arasndaki yaknl yirmi
drt fersahtan az olmakla tahdid etmektedir. Zr bu miktardan fazlada artk hill iki
belde'de ayn zamanda domaz.
Ramazan hillini tek bana gren kimseye oru tutmak ulemnn ittifakyla lzm ise de
evval hillini yalnz bana grenin iftar edip edememesi ihtilafldr. Ekser ulemya
gre ihtiyaten oruca devam eder. tmm- afi ile Hanefler'den bzlarna gre o gn
oru tutmaz, fakat gizler. nk aikre yerse, hakikati bilmeyenler kendisine sui zan
eder ve gnha girerler.
Hads-i erifin sonundaki Mslim ile BuhrVmn. rivayetleri de Hz. Abdullah ibni
mer'dendir. Ve Mslim'in rivyetindeki otuzu takdir edin ifdesini Buhn'nin
rivyetindeki sayy Otuz olarak tamamlayn cmlesi tefsir etmitir. Bundan maksad
bzlarna gre: abann otuzuncu gn iftar edin ve ay'n tamam olduunu hesaplayn
demektir. Dier bzlarna gre ise aban' otuz gn olarak tamamlayn demektir. bni
Battal (444) diyor ki: Hads-i erf'de mneccimlerin szne itibar etmeyi def vardr.
timad edilecek olan ancak hillleri grmektir. Biz tekellften nehy olunduk.
Mneccimler ve dier, hesapla hillin yenilendiini bilenler iin Bu hesaplara itimad
ederek oru tutabilirler, bayram yaparlar diyenlerin szn ulemdan El-Bci
reddetmi: Ve Selefin icm' bunlarn aleyhine delildir demitir. Bylelerine en gzel

cevab Imm- Buhri'nin, Hz. bni mer (R. A./dan tahrc ettii u hads veriyor :
ReslIlah Sallallah aleyhi ve sellem :
Biz yaz yazmay, hesap yapmay bilmez mm bir mmetiz. Ay yle ve yledir.
Yani kimi yirmi dokuz
kimi OtUZ eker; buyurmutur.
Elhsl bu hadsler hilli grmeden yahut ay' tamamlamadan oru tutulamyacana ve

bayram yapamyacana nass olarak delildirler. 640[640]
673/528- bn mer radyalah anhma'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Cemat
hilli grmeye altlar. Ben Peygamber Sallallah aleyhi ve settem'e onu grdm diye
haber verdim. Bunun ierne oru tuttu ve ns'a da o ayn orucunu tutmalarn emir
buyurdu. 641[641]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Onu bni Hibban ile Hkim sahhlemilerdir.
640[640]
417.
641[641]
Hads-i erf oru tutmak iin haber- vhid'le amel edilebileceine delildir. Birok
ulemnn mezhebi de budur. Bunlar yalnz adaleti art koarlar. Dier bzlar mutlaka
iki kiinin art olduuna kaildirler. nk bu bir ehdettir. Hukukta ehdetin nisab iki
erkek yahut bir erkek ile iki kadndr. Bunlarn delili : NesVnin Abdurrahman ibni Zeyd
ibni Hattb'ta.n rivayet ettii u hadstir :
Reslllah SallaUah aleyhi ve seUem'm ashbyla birlikte oturdum ve kendilerine

sordum. Bana Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'in :
Ay' grn oru tutun; ve ay' grn iftar edin. Eer size hava bulutlu olursa abann
saysn otuz gn olarak tamamlayn. Ancak iki kii ehdet ederse o baka; dediini
anlattlar.
Bu hadsin mefhm-u muhalifi, bir kiinin kfi gelmiyeceine dellet ederse de
sadedinde bulunduumuz bni mer hadsiyle ilerde gelecek Arab hadsi birer mantuk
olup, bir kiinin haberinin kabul edigelecek 'rab hadsi birer mantuk olup, bir kiinin
haberinin kabul edileceine dellet ederler. Mantkun karsnda ise mefhma itibr
yoktur. Binaenaleyh, bir kiinin kadn veya kle bile olsa haberi kabul edilir. Bayram
hakknda bir kiinin haberinin kfi gelip gelmiyecei ihtilafldr. Bz Hanefler'le

Mlikler'e gre evval hillini isbt iin iki dil kimsenin ehdeti lzmdr. Ancak
Hanefler'e gre iki kiinin biri erkek, ikisi kadn olabilir. filer'e gre dil bir kiinin
ehdeti de kfidir. hidlerin bu hilli isbat iin ehed demeleri Mlkler'le Hanbeller e gre lzm deilse de Hanefler'le filer'e gre lzmdr. bni Abbas ile bnl
mer (R. anhma)'nm rivayet ettikleri u hads Mlikler'e delildir :
Peygamber SaUaUah aleyhi ve selem; Ramazan hilli iin btr kiinin haberini kabul
etti. ftar iin ise ki erkein ehdetnden bakasn kabul etmezdi. Yalnz Dre Kutn
bu hadsi zayf bulmu ve : Bunu Hafs b. mer, yalnz bana rivayet etmitir. Halbuki
bu zt zayftr demitir. 642[642]
674/529- bni Abbas radyallah anhma3dan rivayet olunduuna gre: A'rbinin bri
Peygamber SaUaUah aleyhi ve seUem'e gelerek :
642[642]
418.
Ben hilli grdm; Demi. Resl- Ekrem SaUaUah aleyhi ve seUem :
Aliah'dan baka ilh olmadna ehdet ediyor-musun? demi. Adam :

Evet; cevabn vermi Reslllah SdllaUah aleyhi ve sellem :
Muhammed'in Allah'n resul olduuna ehdet edyormusun? demi. Adam :

Evet; demi. Resl- Ekrem SaUaUah aleyhi ve sellem :
O halde insanlara yarn oru tutmalarn haber ver y Bill; buyurmulardr. 643[643]
Bu hadsi, Beler rivayet etmiler; bni Hzeyme ile bni Hibban sahhlemilerdir. Nes
ise mrsel olduunu tercih etmitir.
Hads-i erf yukarda geenler gibi ramazann isbt iin bir kiinin haberi kabul
edileceine ve keza mslmanlar arasnda asln adalet olduuna dellet etmektedir.
nk Reslllah (S.A.V.) 'rabden yalnz keme-i ehdet istemitir. Hill hakkndaki
szleri ehdet deil, haber kabilinden olduu ve mn iin iki kelime-i ehdet'i ikrar
kfi geldii, baka dinlerden teberri etmeye lzum olmad da bu hadsin iaretinden
anlalan ahkmdandr. 644[644]
475/536- mm'l-M'minin Hafsa radyallah <mha'4an rivayet lutdttuna gre.

Peygamber SaUaUah aleyhi ve settem; yle buyurmulardr :
Kim oruca fecirden nce niyetlenmezse onun orucu yoktur.645[645]

Bu hadsi, Beler rivayet etmilerdir. Trmz ile Nes (Hafsa'ya) mevkuf olduunu
tercihe meyletmilerdir. bni Hzeyme ile bni Hibban ise onu merfu' olarak
sahhlemilerdir.
643[643]
419.
644[644]
645[645]
Dre
Kutn'nin
(Hafsa'dan)
rivayetinde
Geceden
oruca
nyetienmiyenin orucu yoktur Duyurulmutur.
Hads-i erifin mevkuf mu yoksa merfu! mu olduu hads imamlar arasnda ihtilafldr.
bni Hazm (384'156): Bu hads hakkndaki ihtilf, haberin kuvvetini arttrmaktadr,
nk onu merfu' olarak rivayet eden mevkuf olarak da rivayet etmitir diyor. Hadisi
Ta-berni (260360) baka bir yoldan tahrc etmi ve : .RicSi sikadrlar demitir.
Hads-i erf, orucun ancak gecedeu niyetlenmekle caiz olacana dellet ediyor. Geceden
ni^tuenrnek, gecenin her cz'ne mil oiup, t gnein kavumasndan sonra balar.
nk oru bir meldir. Ameller ise niyetlere gredir. Gndzle gecenin arasnda onlar
birbirinden ayracak hiss bir fasla olmadndan geceden mutur. T ki gnn hibir
cz' niyetsiz kalmasn. Orucun btnne sebep Ramazan ayna yetimektir. Hergnn
orucuna ise o gn sebeptir. Binaenaleyh ulemdan bzlar her gnn orucuna ayr ayr
niyet etmek arttr demi; bzlar da btn ayn sebeb-i vcbu'nun ramazan ayna
yetimek olduuna bakarak ayn banda oruca niyet etmek btn oru gnleri iin
kfidir demilerdir. nk bu itibarla btn ramazan bir ibdet mesabesindedir.
Hads-i erf, farz, nafile, nezir vesaireye mm ve mildir. Fakat bu eitli orulara niyet
hususunda ihtilf vardr.
Hanefler'e gre : Ramazann edas, nezr-i muayyen ve nafile orularna gnein

kavumasndan itibaren t kaba kulua kadar niyet etmek caizdir. Fakat kaza, kefaret
ve nezr-i mutlak orularna ancak geceden niyetlenilir.
fler'e gre : Nafileden maada btn orulara geceden niyetlenmek lzmdr. Nafile
oruca ise gndzn istedii vakit niyet etmek caizdir. nk nafile oru onlara gre
tecezzi (paralanma) kabul eder.
Mlkler'e gre : Her nev'i oruca geceden niyetlenmek cb eder. tmm- Ahmed bni
HanbeVden iki rivayet vardr. Bir rivayete gre her gn iin ayr ayr geceden
niyetlenmek lzmdr, ikinci rivayete gre, btn ramazan iin ay'n banda bir defa
niyet etmek kfidir. Nafile oruta geceden niyet art deildir diyenler Buhri'nin u hadsi ile istidlal ederler :
Peygamber SaJlaUah aleyhi ve seUem; aure gn nssn arasnda : Kim yedi ise
tamamlasn veya oru tutsun; kim yemedi ise artk yemesin; dye seslenmek zere bir
adam gndermitir. Ve derler ki Aure orucu da vaktiyle farz idi. Sonra ramazan orucu
ile neshedildi; fakat vcbunun neshedilmesi ir hkmleri kaldrmaz. Bunlar
aadaki Hz. ie hadsiyle de istidlal ederler. 646[646]
676/531- Hz. le radyallah anha'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Bir gn yanma
Peygamber SdllaUdh aleyhi ve seUem girdi ve:
Nezdinizde bir ey var m? dedi. Hayr dedik.
O halde ben
oruluyum;
buyurdular. Sonra baka bir gn yine bize geldi, bize
hurma yemei hediye olundu dedik.
Gster onu bana. Vallahi orulu sabahladm; dedi ve yedi. 647[647]

Hads-i erf nafile oruca gndzn niyetlenilebileceine delildir, Niyetlenmenin hududu
bzlarna gre kaba kuluk yani gnn yarsndan biraz nceki zamandr. Bazlarnca
gnn yarsna kadar niyet edilebilir. Fakat dikkat etmeli ki, gndzn oruca niyet caiz
olabilmek iin tanyeri aarmaya balamazdan itibaren bir ey yiyip imemek, oruca
mnfi bir ey yapmamak arttr. Nitekim hadsin sonundaki Orulu sabahladm

cmlesi ile buna iaret buyrulmutur. Bu cmlede orucun hakikat veya mecaz
mnlannnn kasdedilmi olmas ihtimal dahilindedir. Hakikat kasdedildiine gre, Hz.
Peygamber (S.A.V.) nafile oruca niyet ederek sabahlam; sonra onu bozmutur. Bittabi
nafilede bu caizdir. Mecaz kasdedilmise orucu bozmutur demeye lzum kalmaz.

Kelimeyi lgat mnsnda kullanm demektir. Bu takdirde mn yle olur : Yiyip
imeden sabahladm.
Elhsl grlyor ki ihtilf olmakla beraber bz orulara gndz niyet etmek caizdir.
646[646]
420.
647[647]
421.
Maamfh btn orulara geceden niyetlenmenin efdl olduu phesizdir. 648[648]

677/532- Sehl ibni Sa'd radyallah anhma'dun rivayet edildiine gre, Reslllah
Sallattah aleyhi ve sellem:
Ns iftar' acele ettikleri mddete hayrda dimdirler; Buyurmutur.649[649]

Tirmiz'deki Ebu Hreyre (R. A,) hadsinde Peygamber (S.A.V.) in yle buyurduklar
rivayet olunuyor :
Allah AzzeveCelle; Kullarmn benim indimde en makbul en acele iftar edenlerdir;

buyurdu.
Bu hadsi, mm- Ahmed bni Hanbel (164241) ile Ebu Dvud (202275) da rivayet
etmilerdir. mm- Ahmed'in rivyetinde : Sahuru tehir ettikleri mddete ziydesi
vardr. O zaman hadsin tamam yle olur : Ns iftar acele, sahuru tehir ettikleri
mddete hayrda dimdirler.
Ebu Davud'un rivayetinde de u ziyde vardr:
nk yahudilerle hristiyanlar iftar, yldzlarn grnd zamana tehir ederler El-
Mesbih erhinde bu ziydeyi mteakip : Sonra bizim dinimizde bid'atlarn iar ve

almeti olmutur. deniliyor.
Hads-i erf iftar acele etmenin mstehfe olduuna delildir. Bunun iin bittabi gnein
kavutuunu grmek yahut szne itimad caiz olan birinin haber vermi olmas arttr.
ftar acele yapmann illeti yahudilerle hristiyanlara muhalefettir. Bzlarna gre bunun
hikmeti gndze geceden zaman katmamakdr. phesiz oruluya daha mnsip olan da
budur. mmafi : ftar acele yapmak mstehabtr; fakat tehiri de mekruh deildir.
Ancak kasden tehir ederek fazileti bunda grmek mstesnadr demitir. ftar acee
648[648]
649[649]
etmenin msteb olduunda mezhep imamlar mttefiktirler.
Vk bz hadslerde, nefsin ehvetini krmak maksadyla iftarn bir para

geciktirilmesinin mekruh olmayacana iaret varsa da hadsimizin mm- Tirmiz'nin
Ebu Hreyre (R. A ./dan rivayet ettii ksmndaki (hadfs- kuds) cmlesi iftarn mutlak
surette acele yaplmasnn Allah indinde daha makbul olacana dellet etmektedir.
Bittabi sarahat mukabilinde iarete itibar yoktur.
Peygamber (S.A.V.)'e gelince : O bu hadsin umumundan hritir. ZSr ilerde grlecei
vehile ashb- kirm'na kendisinin onlar gibi olmadn tasrih buyurmutur.
Binaenaleyh o iftar acele yapmasa bile yine Allah indinde oru tutanlarn en
makbuldr. Ve yine ilerde grlecei vehile kendisine visal orucu iin irin
verilmitir. 650[650]
679/533- Enes ihni Mlik radyatlah anfe'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Resfllah SallaJlah aleyhi ve sellem :
Sahur yeyiniz. nk sahurda bereket vardr; buyurdular.651[651]

Bu hadsi mm- Ahmed, bni Hanbel, Hz. Ebu Said'den rivayet ediyor. Onun rivayetinde
u ziyde de vardr:
Onu brakmayn. Velevki biriniz (sadece) br yudum su yudumtam olsun. nk Allah

ile melekleri sahur
yiyenlere salt eylerler.
Emrin zahiri sahur yemenin vcbunu ifde ediyorsa da, gerek Peygamber (S.A.V.)'in
gerek ashb- kirm'nn visal orucu tutmalar burada onu nedip mnsna
650[650]
422.
651[651]
deitirmitir.
mm- Nevev (631676): Bu hadste sahura tevik vardr. Ulem bunun vacip deil,
mstehb olduuna icm' etmilerdir. Sahurda ki bereket ise meydandadr. nk oru
tutmak iin insana kuvvet ve net verir. Sahur yiyene orucun meakkati azaldndan
onun sebebiyle ok oru tutmaya rabet hsl olur diyor.
Jbn'lrMnzir dahi sahur yemenin mendub olduuna icm' nak-letmitir. Sahur yemekte
snnet'e ittiba ve ehl-i kitab'a muhalefet vardr. Bunun delli mm- Mslim'in merfu'
olarak rivayet ettii u hadstir :
Bizim orucumuzla ehl-i kitab'n orucu arasndaki hudud sahur yemektir. 652[652]
680/534- Sleyman b. Amir Dabb radyalah anh'en Peygamber SaUattah aleyhi ve
seem'ln yle buyurduu rivayet edilmitir :
Biriniz iftar etti mi hurma ile etsin. Bulamazsa su ile iftar etsin. nk su
temizdir. 653[653]
Bu hadsi, Beler rivayet etmitir. bni Hzeyme, bni Hibban ve Hkim onu
sahhlemilerdir.
Hads-i erf, mran ibni Husayn tarikiyle de rivayet olunmutur. Fakat bu tarkta zaaf
vardr. Ayn hadsi Tirmiz ile Hkim Enes (R. A.)'den rivayet etmilerdir. Hkim onu
sahh bulmutur. Tirmiz, Nes ve bakalar ise yine Hz. Enes'den fiil- Resul olmak
zere rivayet etmilerdir. Mezkr hadste Hz. Enes yle demitir: Re-slllah
SallaUah aleyhi ve selem akam namazn klmazdan nce br ka ya hurma ile iftar
ederdi. Ya hurma bulunmazsa birka kuru hurma ile iftar eder, o da bulunmazsa birka
yudum su ierdi.
Bz rivayetlerde hurmalarn adet olaca tasrih edilmitir. Bu mnda daha baka

652[652]
653[653]
424.
rivayetler de vardr. Bunlarn hepsi hurma ve su ile iftar etmenin snnet olduuna
dellet ederler. bn'l-Kayyim (691751) diyor ki Bu, Peygamber (S.A.V.)'in mmetine
olan keml-i efkatin-dendir. Zr bo mideye tatl bir ey vermek daha ziyde kabule
karin ve insanlardaki kuvvetlerin bahusus grme kuvvetinin kuvvet bulmasna sebep
olur.
Suya gelince : Oru sebebiyle karacierde bir nevi kuruma hsl olur. Su ile slatlrsa,
ondan sonra alaca gdadan istifdesi daha ziyde mkemmeleir.
Bununla beraber kalbin slh hususunda hurma ile suda daha nice hassalar vardr ki,
bunlar yalnz kalb doktorlar bilir. 654[654]
681/535- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
SallaUah aleyhi ve sellem; Visalden nehyettl. Bunun zerine mslumanlardan bir adam
kalkarak :
Amma sen visal yapyorsun ya Reslellah?; dedi. Reslllah SaMaJah aleyhi ve

seUem:
Hanginiz benim gibi olabilir. phesiz ki ben, Rabbim beni doyurup, sulayarak
geceliyorum. buyurdular.
Ashb visalden vazgemekten mtina edince, Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem
kendileri le bir gn visal yapt; sonra bir gn daha yapt. Sonra hilli grdler. Bunu
mteakip Hz. Peygamber (S.A.V.) -vazgemekten imtina ettikleri iin, kendilerine bir
ders-i ibret verircesine :
Eer hill gecikseycli size daha ziydesini yapardm; buyurdular. 655[655]

654[654]
655[655]
425.
Hadsi, Buhar ile Mslim, Ebu Hreyre, bni mer, ie ve Enes (R. A hazaratndan
rivayet etmilerdir. Ayrca mm-t Mslim (204261) onu Ebu Said (R. A./dan da tahrc
etmitir.
Hads-i erf, visalin memnu olduuna delildir. Maamfh sahura kadar izin verilmitir.
Visal : Oru gnlerini birbirlerine eklemekdir. Yani iftar etmemek ve sahur yememek
suretiyle gece, gndz birka gn oru tutmaktr. Buna ancak kalbi Allah'na kar
muhabbet sadakatyla, vuslat kuvvetiyle ml--ml olan Peygamber (S.A.V.) takat

getirebilir. nk Allah- Zlcell onu ilh marif ile doyurur. Kalbine evk ve mnct
lezzeti verir ki bunlar kalbin devas ve ruhun gdasdr. Binaenaleyh bir mddet iin
cismin gdas yerini tutarlar. Yoksa Rabbim beni do-yurup sulayarak geceliyorum
demek yiyip iiyorum mnsna deildir. Bu mnya alnrsa zten orulu saylmaz.
Bununla beraber Cenb- Allah onu cennet taam ile doyuruyordu. Bu taamn hkm
dnya taamna benzemez ve orula mkellef olmasna mnf deildir, diyenler de
vardr.
Sahura kadar visale izin verildiini Hz. Ebu Said (R.A.ym rivayet ettii u hadsten
anlyoruz :
Hanginiz visal tutmak isterse sahura kadar visal yapsn.
Ebu Said (R. A.)'n bu hadsi gecenin bir ksmnda yaplan imsak'in visal saylacana
delildir. Bu hads, Sbls-Selm sahibine gre: Gece oruca mahal
deildir.
Binaenaleyh geceleyin orug tutmaya niyet edilse bile bu niyet ve oru sahih olamaz.
diyenlere reddiyedir .
Lkin bizce bu fikir hatdr. nk gece hakikaten oruca mahal deildir. Tel Hazretleri
:
656[656]Ta
kara iplikten ak iplii seinceye kadar yeyin in buyuruyorlar. Kara iplikle
ak iplikten murd: Gece ile gndzdr. u halde geceleyin sabaha kadar yemek imek
mubah, fakat sabahleyin artk haramdr. Oru iin de :
kadar tamamlayn buyruluyor.
656[656]
657[657]
Sre : 2, yet : 187.

Sre : 2, yet: 187.
657[657]
Sonra orucu geceye
Binaenaleyh aka anlalyor ki, orucun zaman gndz; yeyip imenin zaman da
gecedir. Bu suretle orucun vakti nass kitapla gndze mahsus klndktan sonra nasl
olur da haber-i vhid olan bir Hads nass- kitab reddeder ve gece yine de oruca mahal
olabilir? Kald ki visal orucu ile geceleyin oru tutmak baka baka eylerdir. Visal orucu
gndzn tutulan orucun geceleyin devamdr. Ve aslen memnu olmakla beraber,
msaade edildii yerler de vardr. Geceleyin oru tutmak ise gne kavuurken
niyetlenip, fecir doarken iftar tasavvur edilen orutur ki, burada mnakaasn
yaptmz budur. Buna, Sbi's-Selm sahibinden baka kail olan yoktur. Gecenin
oruca mahal olmadnda ulem mttefiktirler.
Hads-i erifte visalin Hz. Peygamber (S.A.V.)'n hasisinden olduuna dellet vardr.
mmeti hakknda caiz olup olmad ihtilafldr.
tmm- Mlik (93179) ile dier bz ulem mutlak surette haram olduuna kaildirler.
Delilileri mevzuu bahsimiz Ebu Hreyre hadsidir. Bzlar kime meakkat verirse ona
visal orucu haram; kime meakkat vermezse mubahtr demilerdir.
Mlik'ten maada mezhep imamlarna gre visal orucu mekruhtur. Haram deildir
diyenler, Peygamber (S.A.V.)'in ashab ile birlikte visal yapm olmasyla istidlal ederler
ve: Buradaki nehiy tahrim iin olsa, ReslNah (S.A.V.) ashabn bu fiil zerine takrir
buyurmazd. Takrir buyurmas nehyin tahrim iin deil, ashb- ki ramna bir tahfif olmak zere kerahet iin geldiine karinedir derler. Bunlar aadaki hadslerle de
istidlal ederler:
1 Ebu Dvud sahabeden bir zttan u hadsi tahrc etmitir :
Reslllah Salallah aleyhi ve sellem, hacamet ile muvasele-(orucun) dan nehiy elti.
Ama onlar ashabna (meru olarak brakm olmak iin) haram klmad. Bu hadsin
isnad sahihtir.
2 Bezzr ile Tabern, Semra (R. A.J'dan u hadsi tahrc etmilerdir :
Peygamber SaUallah aleyhi ve sellem, visal orucundan nehiy etti. Fakat kat'i olarak
deil.
3 bn's-Seken merfu' olarak u hadsi rivayet ediyor :
phesiz Allah geceleyin orucu farz klmamtr. Binaenaleyh istiyen bana tbi olsun,
ama kendisine hi bir ecir yoktur.
4 bni Ebi eybe, bni Zbeyr'in onbe gn visal orucu tuttuunu sahh bir isnadla
rivayet ettikten sonra bunu bakalarnn yaptn da zikretmitir.
Ashb- kiram nehiyden tahrim mns anlasalar, bilfiil kendileri visal yapmazlard
diyorlar. Visal orucu haramdr diyenler, Reslllah (S.A.V.)'in bizzat visal orucu
tutmasna, ashabn zecir ve kendilerine bir ibret dersi vermek iindir derler. Hanginiz
benim gibi olabilir sz de istifhm- inkrdr. Sabaha kadar olan visale Reslllah
(S.A.V.) msaade buyurmulardr. Netekim Buhr'nin Ebu Sald (R. A./den tahrc ettii
u hadsten de anlalmaktadr :
Ebu Said, Peygamber (S.A.V.)'! :
Visal orucu tutmayn. Hanginiz visal yapmak isterse sahura kadar yapversin; derken
tsltmtfr. 658[658]
682/536- (Bu da) Ebu Hiireyre radyaUah ank'dtn rivayet olunmutur. Demitir ki;
Reslilah SaaMah aleyhi ve selem:
Kim yalan sylemeyi, onunla amel etmeyi ve cehli brakmazsa Allah'n da onun yiyip
imesini brakmasna bir ihtiyac yoktur; buyurdular.659[659]
Bu hadsi, Buhr ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Lfz Ebu Davud'undur.
Cehl'den murd : Sefhettir.
Hads-i erf, yalann ve yalanla i grmenin ve keza sefhetin oruluya haram olduuna
delildir. Bunlar orulu olmayanlara da haram ise, de orulu hakknda te'kiden
haramdrlar. Nasl ki zn herkese haram, bbrlenmek herkese irkindir, fakat ihtiyarn
658[658]
427.
659[659]
zn etmesi, fakirin bbrlenmesi daha da te'kidle haram ve irkindir.
Allann ihtiyac yoktur demek, irde etmez demektir. Bu cmle zikri geen eyleri
irtikp etmenin ne derece byk birer su olduunu ve bunlar irtikp edenlerin
tutttugu orucun hi tutulmam mesabesinde bulunduunu beyn ediyor. Hadsteki
mefhum-u muhalife -onu dell kabul edenlerce dahi,- itibar yoktur. Yani yalanclktan ve
sefahatten vazgeenin yiyip imeyi brakmasna AHah Zcell'in ihtiyac olacak
deildir. nk onun hi bir kimseye ihtiyac yoktur. O btn lemlerden ganidir.

Bzlar : Bu cmle kabul etmemekten kinayedir derler. Bazlarnca da Bunun mnas,
tutulan orucun sevab, mezkur ktlklerin sebep olaca cezaya mukavemet edemez
demektir.
Bu bbda yle de bir hads vardr :

Eer
kendisine bir kimse sver
sayarsa, ben oruluyum deyiversin. Yani peinen
kendisi smedigi gibi ona bakas serse dahi cevaben smesin. 660[660]
683/537- Hz. ie radyaUah <mA4'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Peygamber
SaUaUah aleyhi ve seltem, orulu ken per; orulu ken mbaeret ederdi.Lkin
nefsine en mlik olannz idi. 661[661]
Hads, mtfefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir. Mslim bir rivayette (ramazanda)

kaydn ziyde etmitir.
Irb : Nefsin ihtiyac demektir. Musannif merhuma gre bunun mns cuzvuna malik idi
demektir.
Mbaeret : Ellemek, skmak ve tenini tenine dedirmektir.
Ulem-! kiram yle diyorlar : Bu hadisin mns, size orulu iken kadnlarnz
pmekten kanmak gerekir. Kendinizi Reslilah (S.A.V.) ile bir tutmayn. nk o

nefsine mlik idi. pmekten inzal vki olmayacana emin idi. Siz emin deilsiniz. u
660[660]
661[661]
halde size bundan kanmak der demektir.
mm- Nes (215303) El-Esved tarikiyle u hadsi tahrc etmitir :

ie'ye :
Orulu olan mbaeret edebilir m? diye sordum:

Hayr; dedi:
Reslilah (S.A.V.) orulu iken mbaeret ediyor deilmiydl? dedim.

phesiz o nefsine en mlik olannz di; dedi.
Bu hadsin zahiri, Hz. ie (R. anfca/nn mbaeret iini Peygamber (S.A.V.)'e mahsus
olduu kanatnda bulunduunu gsteriyor. KurtvM: Bu Hz. ie'nin bir itihaddr

diyor. Bzlar : Herhalde Hz. ie (R. ariha) Peygamber (S.A.V.)'den bakasna, pmeyi
kerfi-het-i tenzhiye ile mekruh grrm. Nitekim : O nefsine en mlik olannzda

demesi de buna dellet eder. demilerdir.
Hadsin zahiri, oruluya pmek ve mbaeret gibi eylerin caiz olduunu gsteriyor.
nk Reslllah (S.A.V.) bunlar yapmtr. Maam-fh mes'ele ulem arasnda

ihtilafldr.
1 Haneflere gre : Nefsinden emin olanlara orulu iken pmek ve mbaeret gibi
eyler caizdir. Fakat meni gelmesinden veya cim'-dan emin olmayanlara mekruhdur.
2 fHer'e gre : pmek ve mbaeret gibi cim'ya (cinsi mnsebete) mukaddime

saylan eyler ehveti tahrik etmezse mekruh, ederse haramdr.
3 Mlkler'e gre : Cim'n mukaddimeleri ile mezi ve meninin inmiyecei malm

olursa, mekruh, pheli olur veya inecei bilinirse haramdr.
4 Hanbeller'e gre : Cim'm mukaddimeleri ehveti tahrik ederse, mekruh; tahrik

etmezse caizdir. Fakat men'nin inmesinden korku-lursa bunlar haram olur.
5 Bzlarna gre : Cim'n
mukaddimeleri
haramdr. nk Tel hazretleri
mbaereti gndzn haram klmtr. Fakat bu kavle zhip olanlara : yet'teki
mbaeretten murd cim'dr. Eunu Re-sl- Ekrem (S.A.V.)'in fiili beyn etmitir.
Nitekim babmzn hadisi de ayn hakikati beyn etmektedir diye cevap verilir.
6 Zhirller'e gre : Cim'n mukaddimeleri mubahtr. Hatt bzlarna gre

mstehbtr.
7 Bzlarna gre : Cim'n mukaddimeleri genlere mekruh, ihtiyarlara mubahtr.

Bu kavi bni Abbas radyaah anh'den rivayet olunmutur.
Delili : Ebu Davud'un
tahrc ettii bir hadstir. Bu hadse gre : Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem'e bir
adam gelerek orulunun mbaerette bulunmasn sormu; Reslllah SalaMa-h aleyhi
ve sellem kendisine ruhsat vermi. Dier biri gelerek ayn mes'eleyi sormu; Hz.
Peygamber onu nehiy etmi. Bir de bakmlar ki ruhsat> verilen ihtiyar, nehiy olunan
genmi.
Bu kavillerin iinde en kuvvetlisi Hanefler'in kavlidir. Delilileri: Babmzn
hadisi ile mm-t Ahmed ibni Haribel ve Ebu Davud'un tahrc ettikleri mer ibni Hat-tab
hadsidir. Hz. mer (R. A.) hadsi udur :
mer demitir ki: Bir gn keyfe gelerek orulu olduum halde (ehlimi) ptm. Bunun
zerine Peygamber (S.A.V.)'e geldim ve:
Bugn ben byk bir i yaptm; orulu iken ptm; dedim. Reslllah Sallallah
aleyhi ve sellem, buyurdular k :
Orulu iken su ile mazmaza yapm olsan hkm ne olur dersin?
Bunda bir ey yoktur; dedim:
(O halde tekinde) neden olsunmu; buyurdular. Orulu bir kimsenin pmek,
bakmak veya mbaeret gibi cim'n,
mukaddimelerinden biri sebebiyle mezi veya menisi inse orucunu kaza edip etmiyecei
hususunda dahi ulem ihtilf etmilerdir.
Hanefler'le filer'e gre : Meznin gelmesi orucu bozmaz. Bakmak suretiyle meni'nin
gelmesi dahi ayn hkmdedir. pmek ve mbaeret suretiyle meni inerse yalnz kaza
lzm gelir. Hanbeller'e gre de yle ise de bakmakla men indii takdirde kaza lzm
olur.
Mlikler'e gre : Mezi gelirse oru bozulur. Kazas
lzm gelir. Fakat men inerse,
bakmak sureti dah dhil olmak zere btn cima mukaddimelerin Ramazan orucunun
hem kazas, hem kefareti lzm olur.
Tenbih : Hz. ie (R.anha)'nm Peygamber (S.A.V.) hakknda : Orulu iken demesi,

kendisinin de o anda orulu olmasn iktiz etmez. Bu bbda zahiren biri birinden zd
gibi grnen iki hads rivayet olunur. Bunlar bni Hbban sahihinde Hz. ie (R.
anha)'d&n tahrc etmitir. Birinci hadste : Reslllah (S.A.V.) farz ve nafile orularda
zevcelerinden bazlarn perdi deniliyor. kincide : Peygamber (S.A.V.) o kadn orulu

iken yzne dokunmazd denilmektedir. Fakat bni Hibban (354) yle diyor: Bu iki
haber arasnda zddiyet yoktur. nk Peygamber (S.A.V.) nefsine mlikti. Ve bu fiili le
hli kendisi gibi olanlara bu ii yapmann caiz olduuna tenbih etmi; kadnlarn byle
hallerdeki zaafn bildii iin kadn orulu iken, kendisine dokunmamtir. 662[662]
684/538- bni Abbas radyaUah anhma'dan rivayet edildiine gre; Peygamber
SdUdUah aleyhi ve seUem, hraml iken kan aldrm; orulu ken de kan
aldrmt. 663[663]
Bu hads hakknda ulemdan bzlar u mtalay ileri sryorlar: Reslllah (S.A.V.)

galiba ayr ayr zamanlarda hem ihraml iken kan aldrm; hem de orulu iken kan
aldrmtr. Fakat bu iki ii bir zamanda yapmamtr. nk ihraml olmaktan haccet'l-
ved'daki hli kasdedilirse, orada orulu deildi. Zr Haccet'i-Ved ramazanda deildi.
Mekke'nin fethi ramazanda olmusa da, o seferde Resl- Ekrem (S.A.V.) ihraml deildi.
Vaka nafile oruca niyet etmi olmas ihtiml dhilinde ise de niyetli olduunu biien
yoktur.
Bu hadis hakknda eitli rivayetler vardr. mm- Ahmed bni Haribel (164241) :
bni Abbas'n arkadalar oru zikretmiyorlar diyor. Ebu Hatim (195277) : Bu
hadste erik hat etmitir. Reslllah (S.A.V.) yalnz kan aldrm ve haccamn cretini
662[662]
431.
663[663]
vermitir. erik bunu ezberinden sylemitir. Halbuki hafzas bozulmutur demektedir. bn'l-Kayyim (691-751) Zad'l-maad adl eserinde: Reslllah (S.A.V.)'in
orulu iken kan aldrd kendisinden rivyeten sahh olmamtr demitir. mm-
Ahmed'e bu hads sorulduunda: Sahh deildir demitir.
Elhsl Reslllah (S.A.V.)'in orulu iken kan aldrd rivayeti sahh deildir. Sahh olan
sadece kan aldrmasdr. Binaenaleyh bz ulemnn mtalalar vehile hadsin her

cmlesi ayr ayr ifdeler olabilir. Yani bir defa ihraml iken kan aldrm; sonra baka bir
defa da orulu iken kan aldrm olabilir. Buna karine, hem ihraml, hem orulu iken bir
defa kan aldrmadnn bilinmesidir. Sonra erike ar hcumlar yaplacana, onun
rivayetini de sahh kabul ederek te'vle gitmek ve ayr ayr zamanlarda olmutur
demek daha iyidir.
Orulu iken kan aldrmann hkm ihtilafldr. Ekser-i ulemya gre kan aldrmak orucu
bozmaz. Bunlar aadaki eddat hadsi"nin, bu hadsle neshedilmi olduuna kaildirler.
filer'e gre : Orulunun ihtiya yokken kan aldrmas mekruhtur. htiya varsa
mekruh deildir.
Hanefler'e gre : Kasder. kan aldrr da kan karsa oru bozulur. Kan kmazsa
bozulmaz. 664[664]
685/539- eddet bni Evs radyaTlah anh'en rivayet olunduuna gre; Peygamber
Sdllallah aleyhi ve sellem, Baki'de, ramazanda kan aldran bir adamn yanna gelmi ve :
Kan. alan da aldran da iftar etti; buyurmulardr. 665[665]
Bu hadsi, Trmii mstesna Beler tahrc etmilerdir.Ahmed, bni Huzeyme ve bni

Hibban da onu sahhlemilerdir.
664[664]
432.
665[665]
433.
Hads-i erifi Buhr ve bakalar da sahhlemiler; dier hads imamlar onu onalt
sahabeden tahrc eylemilerdir. Suyt (849 911) El-Cami's-Sagr adl eserinde :
Bu hads mtevtirdir diyor.
Hads, kan aldrmann, alann da aldrann da orucunu bozduuna delldir. Ulemdan az
bir taife'nin mezhebi budur. mm- Ahmed ibni HanbeVm de bz kayt ve artlarla kavli
budur. Dier bir takm ulem alann deil, yalnz aldrann orucunun bozulduuna
kaildirler. Delilleri eddat hadsidir. Fakat bunlarn niin hadsin bir ksmyla amel edip,
bir ksmyla amel etmedikleri bilinememektedir. Cumhur ulem'ya gre kan aldrmak
mutlak surette orucu bozmaz. Onlar, eddat hadsinin bni Abbas hadsi ile neshedilmi
olduuna zhip olmulardr. nk bni Abbas (R.A.) hadsi tarih itibaryla eddat
hadsinden sonradr. bn Abbas (R. A.)'m sahbi oluu Peygamber (S.A.V.)'in hac ylnda,
halbuki eddat'm sohbeti Mekke'nin fethi esnasndadr. Bu cihet mmafi'den rivayet
olunmutur. Hz. afi :

makbuldr
htiyaten kan aldrmaktan kanmak benim iin daha
demitir. Aadaki Enes hadsi de neshi teyid eder. bni Hazm (384
456) diyor ki : Kan alan, ve aldran iftar etti hadsi phesiz sabittir. Lkin biz baka
bir hadste Peygamber (S.A.V.)'in oruluya kan aldrmay ve visal yapmay yasak ettiini,
fakat bunlar ashabna meru brakm olmak iin haram klmadn grdk. Hadsin
isnad da sahihtir. bni Ebi eybe'mn Ebu Sad'den tahrc ettii u hads de bunu teyid
ediyor :
Peygamber SalaUah aleyhi ve seUem, oruluya kan aldrmak in msaade
buyurdular. ruhsat ancak azimetten sonra bulunabilir. u halde evvelce azimet olarak
kan alann ve aldrann orucu bozulur-mu da sonra neshedilmi demektir.
Bzlar : eddat hadsi kerahete dellet eder. Nitekim aadaki Enes hadisi de yledir
diyorlar. Dier bzlar ise : Peygamber St-lalkth aleyhi ve sellem, eddat hadsini
hussi bir hdise sebebiyle rd buyurmulardr. Binaenaleyh hkm o zevata

mahsustur derler. Hdise udur: Peygamber (S..V.) oradan geerken kan almakla
megul olan o iki kii bakalarn zem m ediyorlarm. Bundan dolay : Kan alan da
aldran da iftar etti; buyurmular. Fakat bni Huzeyme (223311) bu te'vili pek garip
bularak: Bu alacak bir eydir. Zr bunu syleyen de gybetin orucu bozduuna kail
deildir demitir.
mm- Ahmed ibni Hanbe : Gybetten kimin kurtulduu var ki? Gybet orucu bozarsa
bizim orucumuz yoktur diyor.
Imm-z afi gybetin orucu bozmasn, orucun sevabn gidermesine hamletmitir. afii
bunu, Hz. Peygamber (S.A.V.)'in cuma gn hatip hutbe okurken konuan iin onun
cumas yoktur buyurmasna kys etmi ve o adama cumay yeniden kldrmamasn,
cuma'-nn sahih olduuna, yalnz sevabnn kalmadna delil tutmutur. Bu takdirde

mes'elede alacak cihet kalmaz.
Beav (426516) demitir ki : Bunlarn iftarndan murd: Kendilerini iftara maruz

brakmalardr. nk
kan
alan
onu
azyla emer. Binaenaleyh
kan
iine
gitmiyeceinden emin deildir. Kan aldran dahi, kan kaybetmekle zayf derek netice
itibaryla orucunu bozmaktan emin deildir.
Fakat bni Teymiyye (661728) bu te'vili reddederek : Peygamber (S.A.V.)'in kan
alan da alnan da iftar etti buyurmas onlarn orularnn bozulduuna nasstr. Artk
Peygamber (S.A. V.) onlarn orularnn bozulduunu haber verirken bahusus hadsin za-
hiri murd olmadn bildiren bir karine de yokken, orularnn bozulmadna inanmak
caiz deildir. Eer bozulmann hakikati deil de, bozulmaya yakn olmas mns
kasdedilmi olsa, o zaman hads, hkm, beyna deil, kartrmaya yaram olurdu.
diyor.666[666]
686/540- Enes b. Mlik radyalah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki : Oruluya

kan aldrmann ilk defa kerih grlmesi Cafer ibni Ebi Tlib'in orulu ken kan
aldrmasyla balar. Peygamber (S.A.V.) (o halde) onun yanna urad :
Bunlarn kS de ftar etti; buyurdular. Neden sonra Peygamber Salallahil aleyhi ve

selem, oruluya kan aldtrmaya ruhsat verdiler. Artk Enes orulu ken kan
aldryordu. 667[667]
Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmi ve onu kuvvetli bulmutur.
666[666]
434.
667[667]
435.
Dre Kutn (306385) : Bu hadsin ricali sikadrlar. Hadsin hibir illeti

bilinmemektedir demitir.
Hads-i
erif,
grmtk. 668[668]
eddat
hadsini
nesheden
delillerdendir.
Nitekim
yukarda
687/541- Hz. ie radyalah anha'dan rivayet olunduuna gre Peygamber

Sallalah aleyhi ve mllem, Ramazanda orulu ken, srme ekinmitir. 669[669]
Bu hadsi bni Mce zayf bir isnadla rivayet etmitir. Tirmiz ise bu bbda hibir ey
sahh olmuyor; demitir.
Bundan sonra Tirmiz : Orulunun srme ekinmesi hakknda ehl-i ilim ihtilf etmi;
bzlar onu mekruh saymtr. Sfyan, bni Mbarek, Ahmed ve shale bunlardandr.
Dier bzlar ona ruhsat vermitir. afii'nin kavli de budur. demitir.
Fakat srme ekinmek afi'ye gre yine de hilf- evldr. Hanefler'e gre srme orucu
bozmaz. Mlikler'e gre : Gndzn ekinir, ve boaznda tadn duyarsa bozar.
Geceden ekinir de tadn sabahleyin duyarsa bozmaz.
Hanbeller'e gre : Srme'nin tadn duyarsa oru bozulur. bni ubrume ile bni Ebi
Leyl (74148) Jya gre de srme orucu bozar. Bunlarn delili : u hadstir :
Oru kandan deil, giren eyden bozulur. Srme orucu bozar diyenlerce : Orulu bir
eyin tadn duydu mu o ey ieriye dhil oldu demektir. Fakat ulem bu reyi kabul
etmemi ve : Biz srmenin ieriye girdiini teslim etmiyoruz. nk srme gz'e

ekilir. Halbuki gz, menfez deildir. eriye iliyen srme olsa olsa, mesamat vastasyla
girer ki, bu da orucu bozmaz. diye cevap vermiterdir, istidlal ettikleri hadsi ise Buhr,
Ibnl Abbas'a ta'lik etmi; bni Ebi eybe yine bn Abbas'dan mevsul olarak rivayet
etmitir. Bu bbda Ebu Davud'un tahrc ettii bir hadste Peygamber (S.A.V./in srme
ta hakknda : Orulu ondan saknsn dedii gze arparsa da mezkr hads hakknda
668[668]
669[669]
Ebu Dvud (202275) : Bana Yahya b. Man bu hadsin mnker olduunu syledi
demektedir.
Ashb- Kirm'ran Hz. Enes (R. A./in orulu iken srme ekinir-diini yine Ebu Dvud
rivayet etmitir. mm- AJme (60148): Arkadalarmzdan hibirinin oruluya

srme ekinmeyi mekruh saydn grmedim demitir. 670[670]
688/542- Ebu Hreyre radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir k :
Reslllah SdUaUah aleyhi ve sellem:
Bir kimse orulu iken unutur da yer ierse, orucunu tamamlayversin. Zr onu ancak
Allah doyurmu ve SUamitir; buyurdular. 671[671]
Hkim'in rivayetinde : Bir kimse ramazanda unutarak iftar ederse onun zerine kaza ve
kefaret yoktur buyrul-mutur ki bu sahihtir.
Hadsi Hkim de Ebu Hreyre (R. A..) dan rivayetetmitir.Tirmiz'nin rivayetinde:O
ancak AllarTn kendisine ihsan ettii bir rzktr buyrulmutur. Hkim'in rivyetindeki :
iftar ederse ifdesi mnsebet-i cinsy-ye'ye de mildir. Bu hadste hassaten yiyip
imenin zikredilmesi ekseriyetle onlar unutulduundandr.
Hads-i erif, unutarak yiyip imenin ve cima' etmenin orucu bozmadna delldir.
nk orucunu tamamlayversin buy-rulmas, o kimsenin hakikaten orulu olduunu

gsterir. Cumhur ule-m'nn mezhebi de budur. Burada mezhep imamlarndan yalnz
mm- Mlik muhalefet etmig ve unutarak yiyip imek ile cim'n orucu bozacana kail
olmutur. Maamfh bozulan oru ramazann edas bile olsa, yine sdece kaza lzm
gelir. Kefaret cp etmez.
Ulem'dan bzlar lmm- Mlik'e muvafakat etmilerdir. Bunlar Orucu bozan
670[670]
436.
671[671]
eylerden kanmak, orucun rkndr. Binaenaleyh unutarak namaz rknlarndan
birini terk etmenin hkm ne ise bunun hkm de odur diyerek kyas yaparlar.
Filhakika namazda bir rkn unutarak terk etmek namaz bozar ve oru namaza kyas
edilince onun da bozulmas lzm gelirse de burada kyas istihsann karsnda terk edil-
mi ve istihsanla amel olunmutur. stihsan ise, sadedinde bulunduu muz hadstir.

Bahusus hadsin bir rivayetinde : Onun zerine kaza Ve kefaret yoktur buyrulmas,
unutarak iftar eden kimsenin orulu olduunu, kendisine kaza lzm gelmiyeceini en
sarih bir ekilde ifde etmektedir.
Bozar diyenler hadsteki, orucunu tamamlayversin cmlesini : Orucu bozulmakla

beraber o gn yine orulu imi gibi dursun; orucu bozan eylerden saknsn; demektir.
eklinde te'vil ederlerse de, onun zerine kaza ve kefaret yoktur ifdesi, bu te'viie
mnidir. Ashb- kira m dan : Al, Zeyd ibni Sbt, Ebu Hreyre ve bnt mer (R. anhm)
hazart ile tabinden bir oklar dahi unutarak yaplan iftarn orucu bozmayacana
kaildirler. Bittab oru bozulmaynca kaza da lzm gelmiyecektir. Bu bbda birok
hadsler vardr. Ve hepsi hiribirini takviye ederler. Biz bunlardan bir tanesi ile iktifa
edeceiz. mm- Ahmed bn Haribel bir sahbyyenin azadl cariyesinden u hadsi
tahrc etmitir :
Criye Peygamber Saldllah aleyhi ve aettem'to nezdinde idi. Bir kap tirit getirdiler.
Kadn da ondan yedi .Sonra orulu olduunu hatrlad. Zlyedeyn (namndaki sahb)
kadna :
Doyduktan sonra imdi mi hatrna gelf'yor7 dedi. Bunun zerine Peygamber

Sallallah aleyhi ve sellem kadn. :
__Sen orucunu tamamla.
rzrktr.buyurdular. 672[672]
nk bu ancak Allah'in sana ihsan ettii bir
690/543- Ebu Hreyre radyallah onft'den rivayet olunmutur. Demitir k :

Resliillah Sallallah aleyhi ve sellem :
672[672]
437.
Bir kimse kusmuunu zaptedemiyerek kusarsa, onun zerine kaza yoktur. Fakat kim
kendi arzusuyla kusarsa ona kaza vardr; buyurdular. 673[673]
Bu hadsi, Beler rivayet etmilerdir. Onu Ahmed illetlendirmi, Dre Kutnl ise kuvvetli
bulmutur..
mm- Buhr (194256) : Ben bu hadsi mahfuz zannetmiyorum demitir. Hads
isnadsz olarak ve isnad sahh olmayacak ekilde rivayet edilmitir. Onu mm- Ahmed
(164241)dah inkr etmi ve : Bundan (hadsten) bir ey deil demitir. Hattb
(319388) : mm- Ahmed bu szyle hadsin mahfuz olmadn kasdediyor. Bu
hadsin cyheyn'in artlar zere sahh olduu syleniyor diyor. Tirmiz bu hads
hakknda
hasen-i garip
demi; Hkim ile bni Hibban onu eyhcyn'in art zere
sahhlemilerdir. Dre Kutnl : Rvilerinin hepsi skadr. diyor. mm- Mlik onu ElMuvatta da bn mer'e mevkuf olarak; Nes de Ebu Hreyre (R. A.)'& mevkuf olarak
rivayet etmilerdir.
Hads-i erif, kendiliinden gelip zaptedilemiyen, kusmuun orucu bozmadna;
isteyerek kusmann orucu bozduuna delildir. Zr: Onun zerine kaza yoktur demek,
oruc'un sahh olmasn iktiza eder. bn'l-Mnzir, kasden kusmann orucu bozduuna
icm' olduunu nakleder. Lkin bz zevattan kusmann mutlak surette orucu bozmad
,yalnz bir ksm tekrar ieriye dnerse bozduu rivayet olunur. Bu zevatn delilleri,
Tirmiz (200279) ile Beyhk (384458)'nin zayf bir isnadla rivayet ettikleri u
hadstir :
ey vardr; orucu bozmazlar: Kusmak, kan aldrmak, ve ihtilm. Fakat delillerin

arasn cem etmek iin buradaki kusmak, kusaca gelerek kusmaya hamlolunur. 674[674]
691/544- Cbir bni Abdullah radyallah anhma'dan rivayet edildiine gre;
Resliillah Sallallah aleyhi ve sellem, fetih yhnda Mekke'ye (mteveccihen yola) km

ve oru tutarak t Kra'l gamim vadisine varm, ashb da oru tutmular. Sonra
673[673]
674[674]
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, bir bardak su istemi ve onu kaldrm, t ki
herkes grdkten sonra imi. Neden sonra kendilerine : Bz kimseler hl orulu

demiler:
Onlar slerdir; onlar slerdir; buyurmulardr. 675[675]

Bir rivayette: Nsa muhakkak oru zor geldi; ancak senin ne yapacan gzetliyorlar
denilmi. Bunun zerine ikindiden sonra bir bardak su istiyerek hemen imitir.
Bu hadisi, Mslim rivayet etmitir.
Resl- Ekrem (S.A.V.)' bu sefer, hicretin sekizinci yl ramazannda idi. bn shk ve
bakalarnn beynna gre, Ramazan'm onuncu gn yola kmlard. Hz. mer ibn
Haftab (R.A.) : Biz Reslllah (S.A.V.) ile ramazanda iki gaza yaptk : Bedir ve feth-i
Mekke gazalarn. Bunlarn ikisinde de ftar ettik demitir.
Hads-i erif, yolcularn isterlerse oru tutup, istemezlerse tutmayacaklarna, h;.t
dilerlerse, gnn ekserisini orulu olarak geirdikten sonra, gne kavumadan orucu
bozabileceklerine delildir. Dvud-u Zahir (202270) ile mmyye taifesine gre
yolcunun tuttuu oru, ramazan orucunun yerini tutamaz. Delilleri :
Sizden kim hasta olur veya yolda bulunursa, onun orucu, saysnca baka
gnlerdendir. yet-i kermesiyle hads-i erifte geen Onlar slerdir cmlesi ve:
Yolculukta oru tutmak tattan ma'dd deildir. hads-i erifidir.
Cumhur ulem'ya gre ise, Ramazanda yolcunun orucu, ramazan orucu yerini tutar.
nk Peygamber (S.A.V.) tutmutur. yet-i kermede bu orucun kfi gelmiyeceine bir
dehTyoktur, Onlar slerdir buyurmas, iftar etmeleri iin verilen emr-i Resl'e itaat
etmedikleri iindir. Vk iftar edin diye emir buyurmamtr. Fakat bilfiil suyu erek
orucu bozmas kendisine ittib' iin kfidir. Yolculuk hadsini ise, oru kendilerine g
gelenler hakknda rd buyurmulardr. Evet, oru kendilerine pek ziyde meakkat
vererek takat getiremiyecekleri iin bu delillerle istidlal edilebilir. nk Resl- Zn
(S.A.V.) ancak ashb- kirmna oru zor geldii iin iftar etmitir. Bundan sonra oru
675[675]
tutanlar da slerdir diye tavsif buyurmutur.
Gnn ekserisini orulu olarak geirdikten sonra iftar etmenin cevaz Cumhur ulem'nn
kavlidir. mmafi (150204) bu hads hakknda bir ey diyebilmek iin sz hadsin
sahh olmasna ta'Ik etmitir. Btn bunlar seferde iken oruca niyet edenler
hakkndadr.
Mukim iken, ramazan orucuna niyet ettikten sonra sefere kanlara gelince : Cumhur
ulem'ya gre bunlarn iftar etmesi caiz deildir. mm- Ahmed ile bz ulemya gre
caizdir. Yolcuya oru tutmak meakkat vermezse Hanefler'le filer'e gre ramazanda
oru tutmas evldr. Meakkat verirse tutmamas efdldir. mm- Ahmed ibni Haribel
ile dier bzlarna gre mutlak surette oru tutmamas efdldir. Bunlar Zhiriler'in
istidlal ettii delillerle istidlal ederler. Derler ki: Bu hadsler her ne kadar yolcunun
oru tutmaktan memnu olduuna dellet ederse de, aadaki Hamzat'bn Amr hadsi
oru tutmann haram deil, zararsz olduunu gsteriyor. nk gnah yok demek,
gnahta deil, efdl de deil, zarar yok demektir.
Oru tutmak efdldir diyenler Res- Ekrem Saldlah aleyhi ve seZZem'in yolculuu
esnasnda ekseriyetle oru tutmasyla istidlal ederler. Bunlar yolcuya oru tutmak
memnudur diyenlerin delillerini te'vil ederek : Bu deliller oru kendilerine meakkat
verenler hakkndadr. derler. Ulemdan bir takmlar iki tarafn hadslerini birbirine
denk grerek yolcuya oru tutmakla tutmamak msavidir derler. Hz. Enes (R.A.)'n
rivayet ettii u hads bunlarn delllerindendir :
Enes demitir k! : Peygamber
SaUaJlah aleyhi ve sellem, ile birlikte sefer ettik. Ne
orusuzun karsnda oruluyu ayplad. Nede orulunun.karsnda orusuzu.676[676]
693/545- Hamzat'bn Amr Eslemt677[677] radtydllah anl den rivayet olunduuna

gre, kendisi :
Y Reslllah, seferde oru tutmaya kendimde kuvvet buluyorum. Bana bir gnah
676[676]
441.
Hamzat'tibn Amr Elemi (R.A.) : Knyesi Ebu Salih yhud, Ebn Muhaanmed'dir. Hicazhlar'dan
saylr. Kendisinden olu Muhammed ile Hz-Aie (B. Anhft) rivayet etmitir. 80 yanda olduu halde
61 tarihinde veft etmitir.
677[677]
var m? demi. Reslllah SaUdlah aleyhi ve sellem de :
O, Allah'dan bir ruhsattr. Kim onunla amel ederse, ne al, kim oru tutmak isterse
ona da bir gnah yoktur; buyurmulardr.678[678]
Bu hadsi, Mslim rivayet etmitir. Hz. ie'den mftefekun aleyh olarak rivayet edilen
asl, Hamzat'bn Amr'n sormu olmasdr. Mslim'in bir lfznda :
Ben orucu devam zere futan bir adamtm. Seferde orucu tutaym m (demi) Reslllah
SaTlaUah aleyhi ve sellem de :
Dilersen oru tut dilersen iftar et; buyurmulardr.
Hads-i erf, seferde oru tutmakla tutmamann msavi olduuna delildir. Bu bbda
yukarda izahat verildi. mr boyunca oru tutmakta beis grmeyenler dahi bu hadsle
istidlal ederler. Zr Hz. Hamza (R.A.) orucu devam zere tuttuunu haber vermi; Resl-
Zn (S.A.V.,) hazretleri inkr etmiyerek takrir buyurmulardr. Seferde caiz olunca,

hazarda bilevl caizdir. Ancak bu orucun insan zayflatarak baka farzlar edaya mni
olmamas, yahut bakasnn hakknn zayi olmasna sebebiyyet vermemesi bayram ve

terik gnlerinde tutulmamas arttr; Bunlar yle diyorlar: Peygamber (S.A.V.)'in Ibn!
Amr'a mr boyunca oru tutmak iin sarahaten izin vermemesi bu hadse muarz
deildir. nk bn Amr'n o orutan zaafa deceini bilmiti. Nitekim yle de oldu.
bni Amr, mr boyunca oru tuttu. Fakat son mrnde zayflad ve: Ah keke
Reslllah (S.A.V.)'in ruhsatn kabul etseydim derdi. Reslllah (S.A.V.) daimi yaplan
ameli az da olsa, sever; ona tevikte bulunurdu. 679[679]
694/546- bni Abbas radyallah anhma1'dan rivayet olunmutur. Demitir ki : Gekin
ihtiyara oru tutmayp, her gn iin br fakir doyurmasna ruhsat verildi. Onun zerine
kaza da yoktur. 680[680]
678[678]
679[679]
442.
680[680]
Bu hadsi, Dre Kutn ile Hkim rivayet etmi ve sahhlemilerdir.

Ulem :
681[681]
Oruca takat getiremeyenlere ('bir gnlk) fakir taam fidye vardr
yet-i kermesi hakknda ihtilf etmilerdir. Mehur olan kavle gre bu yet-i kerme
mensuhtur. Bu kavle zhip olanlarn reyine gre oru ilk farz klnd zaman
mslmanlar muhayyer idiler. steyen oru tutar, isteyen bir fakir doyurur ve oru
tutmazd. Sonra bu hkm bir kavle gre :
682[682]
Oru tutmanz sizin iin daha hayrldr yet-i kermesiyle dier kavle gre :
sizden kim o ay'a yetiirse onun orucunu tutsun yetiyle neshedilmtir.
Bzlarna gre yet-i kerme neshedilmemitir. Bu zevatn banda Sultan'l-Mfessirn
bni Abbas hazretleri gelir. bn Abbas (R.A.) bu yet-i kerme'nin mensuh olmadna,
onun eyh-i fn denilen pek ziyde kocam ihtiyarlar hakknda ruhsat olduuna kaildi.
Dre Kutn'nm snen'inde bni Abbas (R. A.)'dan bu bbda sahh isnadla tahrc edilmi
hadsler vardr.. Bunlardan birinde Hz. bni Abbas'n : Bu bbda ruhsat, ancak oruca
takat getiremiyen ihtiyara veya if bulmayan hastaya veriliyor dedii rivayet
edilmektedir. Hatt bir rivayette bir fakir taamnn budaydan yarm sa' (520 dirhem)
olaca tyin" edilmitir. yet'in nesh edilip edilmedii hususunda merhum Elmolil
Mehmed Hnmdi Yazr'm Hak dini Kur'n Dili- adl tefsirinin birinci ciltinde (630640
sayfalar) da pek gzel izahat vardr. bn Abbas (R.A.ym kavli ashb- krm'dan Ali b.
Ebu Talip, bni mer ve bakalarndan da rivayet olunur.
Bu bbda sahabeden hibir hilaf rivayet olunmamtr.
Hmile ve emzikli kadnlar hakknda yine bni Abbas ve bni mer (R.anhm)
hazartndan rivayet edilen bir habere gre bu kadnlar iftar eder; sonra kaza da
etmezler. Ashb- kirm'dan bir cematin reyine gre byleleri hergn bir fakir
doyururlar. Yine Dre Kutn'nm tahrc ettii bir habere gre Hz. Enes, bni Mlik (R. A.)
bir sene oru tutmaktan btb derek byk bir tas tirit yaptrm ve otuz fakir ararak onlar doyurmutur.
681[681]
682[682]
Sre : 2, yet : 184.

Sre : 2, yet : 184 185.
Mes'ele selef arasnda ihtilafldr. Cumhur'a gre fakir doyurmak yalnz eyh-i fn
denilen ihtiyar erkek ve kadnlara mahsustur. Dierleri hakknda mensuhtur. Selef-i
slihn'den bir cemat'a gre ise, fakir doyurmak mes'elesi tamamiyle mensuhtur.
Binaenaleyh eyh-i fn'ye de meru deildir.
Imm- Mlik ile Tahv bu kavli tercih ederler. Onlarca fidye vermek sadece
mstahbtr. Dier mezhep imamlarna gre, fidye vermek vaciptir. Ancak eyh-i fn
fidyeyi verdikten sonra gnn birinde oru tutmaya kadir olursa, yine oru tutmakla
mkelleftir. Verdii fidye sadaka olur.
bni Abbas hazretlerinin bu hads mevkuf gibi grlyorsa da Peygamber (S.A.V.)'in
eyh-i fnye verdii ruhsat iitmi de sonra sgay deitirmi olmas ihtimal
dahilindedir. nk nakil bilmn caizdir. Yani rvi bir hadsin mnsn belliyerek onu
kendi lfzlanyla rivayet edebilir. bni Abbas hazretleri bu ciheti bildii iin kendi
lfzlanyla rivayet etmi olabilir. Zr ruhsat vermek ancak iitmekle olur. Yahut bn
Abbas (R. A.) bu hkm yet'ten anlamtr. 683[683]
695/547- Ebu Hreyre radyaUah anh'den rvyet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
SaUaUah aleyhi ve seUem't bir adam gelerek :
Helak oldum y Reslllah! dedi. Resl- Ekrem SaUdllah aleyhi ve sellem:

Seni Helak eden nedir? diye sordular.
Ramazanda karma yaknlk ettim; dedi. Reslllah SaUdllah aleyhi ve sellem:

Azd edecek bir kle bulabiliyormusun? dedi. Adam :
Hayr; cevabn verdi. Peygamber SaUaUah aleyhi ve selem:
yle ise iki ay arka arkaya oru tutabiliyormusun? dedi. (yine):
Hayr; cevabn verdi. Resl- Ekrem SaUdllah aleyhi ve sellem:

683[683]
443.
O halde altm fakiri doyuracak ey bulabiliyormusun? dedi. Adam :
Hayr; cevabn verdi. Bundan sonra oturdu. Nihayet Peygamber Sallallah aleyhi ve
setlem'e iinde hurma olan bir zembil getirdiler. Reslllah SaUaUat aleyhi ve sellem
(adama,) :
Bunu tasadduk et! buyurdular. Adam :
Bizden daha fakirine mi? Bu ehrin iki tal arasnda, buna bizden daha muhta bir
aile yoktur; dedi. Bunun zerine Peygamber SaUaUah aleyhi ve sellem gld, hatt
az dileri grnd. Sonra :
Git bunu oluuna ocuuna yedir; buyurdular. 684[684]

Bu hadsi Yediler rivayet etmilerdir. Lfz Mslim'indir.
Gelen zt Seleme yahut Selman b. Sahr idi. Bir rivayette zenbilin iinde onbe; dier bir
rivayette yirmi sa' hurma bulunuyormu.
Hads-i erif, ramazan gnnde kasten mnsebet-i cinsyye'de bulunana kefaret lzm
geldiine delildir.
mm-t Nevevi (631676) zengin olsun, fakir olsun bylesine kefaret icp ettiine icm'
olduunu syler. fitler'e gre kefaret fakirin zimmetinde sabit olur. Fakat Hz. d/i'nin
bir kavline gre fakirin zimmetinde bir ey kalmaz. nk Peygamber (S.A.V.) bu ciheti
beyn etmemitir.
Kle hakknda da ihtilf edilmitir. nk burada mutlak zikir edilmitir. Acaba mutlak
tlak zerine mi braklacak, yoksa mukayyed'e mi hamledilecek?
Mutlak mukayyed bahsi usul- fkh ilminde filer'le Hanefler arasnda ihtilafl bir
mes'eledir. afler'e gre biri mutlak dieri mukayyed iki dell bir hkme ait olurlarsa,
artk hdise dahi bir olsun olmasn ve keza tlak takyid hkmde veya sebep ve artta
olsun, herhalde mutlak mukayyed'e hamlolunur. Yani mukayyed'in hkm ne ise

684[684]
444.
mutlakn da o olur. fler buna natk skitten evl delili derler.

Hanefler'ce mutlak mukayyede yalnz iki yerde hamledilir :
1 ki delilin hkmleri muhtelif olup, biri birinin takyidini gerektirirlerse, 685[685].
2 Hkm ile hdise bir olup, tlak takyid hkmde olursa. Mesel : Kefret-i yemin'de
kie azadna gc yetmeyenler gn oru tutacaklardr. Bu gn mutlaktr. Lkin

ayn hkm, ifde eden bni Mes'ud kratnda bu gnn arka arkaya
muttasl
olaca bildirilmitir. Hkmler, ikisinde de oru tutmann lzumudur. Hdise dahi
kefret-i yemin hadisesidir. te burada iki dell arasnda hkmler bir, hdise de birdir.
Itlak ve takyd ise nefs-i hkm'de yani gndedir. Binaenaleyh burada Hanefler de
mutlak mukayyed zerine hamlederler.
filer'e gre mevzuu bahsimiz olan meselede mutlak zikredilen kle mukayyed'e
hamledilir. nk katil kefaletinde de bir kle azad lzmdr. Fakat m'min olmakla
mukayyed'tir. Binaenaleyh buradaki mutlak, o mukayyede hamledilir ve bahsimizdeki
kle dah m'min olmak icp eder,
Hanefler'e gre : Buradaki mutlak mukayyed zerine hamletmek iin bir sebep yoktur.
Binaenaleyh mutlak tlak zere braklr ve azd edilecek kle, msim gayr mslim,
erkek, kadn byk ve kk olabilir. Sonra hadsin zahiri tertip ifde
ediyor. Yani
Ramazan'da cima' suunu ileyen evvel bir kle azd etmekle mkelleftir. Buna iktidar
varken oru tutmakla bu kefareti deyemez. Keza kle azadna iktidar olmayan oru
tutacaktr. Buna iktidar varken fakir doyurmaya geemez. Zhr (124) tertibin
lzumunu otuz veya daha ziyde kimselerden rivayet etmitir. mmafi (150204)
tertibe lzum grmyor ve kefareti veren muhayyerdir diyorsa da, Sahi~ heyn'in
rivayeti tertip ifde eder. Sahiheyn'm rivayeti karsnda bakalarna itibar yoktur. 686[686]
Bu kefarete benziyen zhar kefaretinde dahi ayn tertibe riyet edilmesi, tertibin
Mesel : Birisi benim paramdan bir talebe okutulsun dedikten sonra: Benim paramdan
mslman olmayan talebe okutulmasn dese, artk mutlak olan ilk szndeki talebe de muslman
olmakla mukayyettir.
685[685]
Fakat, Hanefler'in En-NIhaye adl fkh kitabnda u malmat veriliyor : mm- afii'nin kefaret
meselesinde tahyre kail olmas le tmftm- M&IIk'in oruta tetabu' art deildir dediinin aal yoktur.
Bu bir hatadr. mmafi, Haneffler gibi tertibe kaildir. Meselede tahyre de, tetabunn
lzumsuzluuna da kail olan yalnz bnl Ebi Leyl'dr.
686[686]
lzumunu, teyid eder.
Hadste geen altm fakir tbirine bakarak bzlar doyuru-lanlar altm adet
olmazsa caiz deildir derler ve Hanefler'in bir fakiri altm gn doyurmak da kfidir
demelerine adet amak isterlerse de az bir teemmlle anlalr ki, altm gn doyrulan
bir fakirle bir gn doyrulan altm fakir arasnda hibir fark yoktur. Zr ikisinde de
altm fakir mevcuttur. Fakat altm fakirin yiyeceini bir gnde bir fakire vermek
caizdir diyen yoktur.
Git bunu oluuna ocuuna yedir ifdesi hakknda ule-m'mn muhtelif kavilleri
vardr.
1 oluuna ocuuna yedirmek bir kefarettir. Vk kefaretlerde kaide, kendi nefsi

hkmnde olanlara verilmemektir. Ama Res!llah (S.A.V.) bunu o zta mahsus olarak
kabul etmitir.
2 Fakir olduu iin kefaret sakttr. Ebu Davud'un beynna gre Zhr :
Bu i o
zevata mahsus bir ruhsat idi. Bunu bir adam bugn yapsa kendisine kefaretten baka
kar yol yoktur demitir. Cumhur ulem'mn kavli de budur. Hanefler'in El-Hidye
nmnda-ki fkh kitabnda hadsin sonunda :
Sana kfidir. Ama senden sonra hi bir kimseye kfi gelmez ibaresi de vardr. Fakat bu
ibare, hadsin dier rivayetlerinde sabit olmamtr. Dre KutnVnin rivayet ettii Hz. AH
(R. A.) hadsinde:
Onu sen oluk ocuun ile beraber ye.Zr senin yerine Aliah kefaret verdi
buyrulmustur. Yalnz bu hads zayftr.
3 Kefaret o ztn zimmetinde bakdir. Reslllah (S.A.V.) ona vacip olan bildirmitir.
Ancak o anda fakir; oru tutmaya da muktedir olmad iin borcu zenginleyecei
zamana kadar tehir edilmitir. Hz. Peygamber (S.A.V.)'in ona verdii hurma ise,
kendisine ve oluk ocuuna sadakadr. Az evvel sylediimiz vecihle mm- f ile

baz ulemnn kavli budur.
4 Kefaret neshedilmitir. Binaenaleyh zengine de fakire de lzm deildir. Said ibni
Cbeyr ile bz ulemnn mezhebi budur. Onlara gre hadsin sonundaki onu sen oluk
ocuun ile beraber ye sz, kefareti neshetmitir. u halde Ramazanda hangi sebeple
olursa olsun, orucunu bozana kefaret lzm gelmez. Bittabi bu istidlal fasittir. nk
hads-i erfte batan sona siyk- kelm, ramazanda orucu kasden bozan kimseye
verilecek ceza hakkndadr. Kefaret sznden murd bu ceza olup, hadste : Kle azad,
iki ay mte-tabi oru, ve altm fakiri bir gn doyurmak diye sralanmtr.. Bunlarn hi
birine iktidar olmayan o zta nihayet al u bir zenbil hurmay da kefaretini ver
denilmi. Lkin Medine'de o zttan daha fakir kimse bulunmaynca ona mahsus olmak
zere kendi kefaretini, kendisinin almasna msaade buyrulmutur. Yahut o zta mahsus
olmak zere kefaret sakt olmutur. Bundan artk btn kefaretler nesh olundu mns
m anlalr?.
Hadsin bu rivayetinde Reslllah (S.A.V.) o zta cima' ettii gnn kazasn emir
etmemise de Ebu Dvud (202275) 'un Hz. Ebu Hiireyre'den tahrc ettii bir rivayette
kaza emri vardr. Rivayet udur :
Onu sen oluk ocuunla ye, bir gn de oru tut. Hem Allah'a istifar et.
Hanefler'le dier mezhep imamlarna ve bir kavlinde afi'ye gre kaza vaciptir. nk :
Bylesnn orucu saysnca dier gnlerdendir 687[687] yet-i kerimesi her trl kaza
orucuna mm ve mildir. /i'nin dier kavne gre kaza lzm deildir. Zr

Peygamber (S.A.V.) kefaretten baka bir ey emretmemitir.
Buraya kadar grlen zhat erkee ait hkmlerdir. Cima' eden kadna gelince:
Evza (88 157)'ye ve /i'nin iki kavlinden esah olanna gre kadna kefaret lzm
deildir. nk cinayete mbaeret eden kocasdr .
Hads-i erifte de kadna kefaret zikredilmemitir. Cumhur ulem'-ya gre ise, erkee
lzm geldii gibi kadnada kefaret lzmdr. Res-lllah (S.A.V.)'in onu zikretmemesi,
suunu itiraf etmediindendir. Kocasnn itiraf ise onu ilzam edemez. Yahut kadn
hayzndan sabahleyin temizlenmi de oruca niyet edememi ve cima' o esnada vuku
bulmutur. Yahut erkein hkmn beyn, etmek kadn hakkndaki hkmn, de beyn
saylr da onun iin kadn ayrca zikretmemitir. ihtimallerin en kuvvetlisi bu
sonuncusudur ve erkek hakknda hkm, hadsin ibaresiyle; kadn hakknda da

687[687]
Sre: 2, Ayet: 184-196.
delaletiyle sabittir. Bu hads usul-u fkh'n dellet bahsinde msvi-i celi ve msvi-i
hafi'ye misal gsterilir. Hads-i erifin ihtiva ettii faydalar oktur.
Musannif merhum Fethi'l-Bri- de: eyhlerimize yetien bz mteehhirn bu hadsle
megul olmu ve bunun zerine iki cz eser yazarak bin bir fayda toplamtr
diyor.688[688]
696/548- Hz. ie ve mm Seleme radyaTtah anhma'dan rivayet olunduuna gre;

Peygamber SaMdttah aleyhi ve aettem, mnase-bet-I clnsyyede bulundukta cnp
olarak sabahlayp, sonra ykanp, oru tutuyordu. 689[689]

Bu hads mttefekun aleyh'dir.
Mslim; mm Seleme hadsinde tkaz etmiyordu ziydesini rivayet etmitir.
Hads-i erf, cim'dan sonra cnp olarak sabahlayan ve sabahleyin ykanan kimsenin
orucunun sahh olduuna dellet ediyor ki cumhur ulem mn mezhebi de budur. Hatt
Nevev (631676) bu hususta icma olduunu iddia eder. Fakat mm-t Ahmed ibni
Haribel (164 241) ile bni Ribban (354)'in rivayet ettikleri Ebu Hreyre hadsi buna
muarzdr. 0 hadste Reslllah (S.A.V.) yle buyurmulardr :
Sizden biriniz cnp iken sabah namaz iin ezan okunursa artk o gnn oru
turnasn.
Ancak Cumhur ulem'ya gre bu hads men uhtur. Hazret! Ebu Hreyre (R. A.) A ie ve
mm Seleme (R. anhma) hadsi kendisine rivayet olunduu vakit bu hadsle amel
etmekten vazgemi A e ve mm Seleme (R. anhma) hadsiyle fetva vermitir.
mm- Mslim'in, bni Hibban'va. ve bni Hzeyme'nin Hz. ie (R. anh)'-dan tahrc
ettikleri u hads dahi neshe dellet eder :
Bir adam Peygamber SalaUah aleyhi ve seMem'e fetva almaya gelmiti. Hz. Aie de
688[688]
448.
689[689]
perde arkasndan iitiyordu. Adam :
Y Reslellh bana namaz, yani sabah namaz vakti cnp olduum halde geliyor;
dedi. Peygamber SaUallah aleyhi ve selem :
Bana da namaz vakti cnp olduum halde geliyor.

Ama ben oru tutuyorum; buyurdular. Adam :
Sen bizim gibi deilsin y Reslellh. Allah senin gelmi gemi (btn) gnhlarn
muhakkak affetmtir; dedi. Bunun zerine Reslllah SaUallah aleyhi ve seUem:
Vallahi ben sizin
olmay candan dilerim;
Ailah'dan en korkannz ve korunduum eyi en iyi bileniniz
buyurdular.
bn'l-Mnzir Hattb ve dier bz ulem da neshe kail olmulardr. Bzlar cnp iken
sabahlama iini Peygamber (S.A.V.)'e mahsustur derlerse de bu hads onlarn szn

reddetmektedir.
Imm- Buhr (194256) Hz. ie (R.anha) hadsini senet itibaryla daha kuvvetli
bulmu ve Ebu Hreyre hadsini reddetmitir. Hatt bni Abd'l-Berr (368463) Hz.
ie hadsi hakknda : phesiz sahih ve mtevtirdir demitir. Ebu Hreyre (R. A)
hadsi ise, ekseriyetle kendi fiiline mevkuf yani fetva verirdi eklinde rivayet
edilmitir. Merfu' rivayetleri azdr. Bittabi iki hads muraza ederlerse, tercih, rivayet
yolunun kuvvetine gre yaplr.690[690]
697/549- Hz. ie radyallah anha'an rivayet olunduuna grePeygamber

SollaMah aleyhi ve sellem:
Bir kimse zerinde oru (borcu) varken lrse onun yerine velisi oru tutar;
690[690]
450.
691[691]
Hads-i erf, len bir kimsenin kalan orucunu velisinin tutabileceine delildir. nk
ihbar sigasi yani (tutar) demek emir mnsna gelir ve : Onuri yerine velisi oru
tutsun demi gibi olur. Bu sigada ise, asl olan vcp ifade etmektir. u kadar var ki,
buradaki emrin nedip mnsna geldiine icm' vardr diyorlar.
Veli'den maksad : lenin yaknlardr. Bazlarnca sadece miras olan akrabasdr. Dier
bzlarna gre ise asabesidir. 692[692]
lenin yerine onun orucunu velisinin tutup tutamayaca ulem arasnda ihtilafldr.
Hads limlerinden Ebu Sevr (240), mm-t afi ve bir cemat'a gre lenin kalm
orularn velisi tutar. Delilleri bu hadstir.
mm- zam Ebu Hanfe, Mlik (93179) ve bir cemat'a gre len iin bakas oru
tutamaz. Burada vacip olan yalnz kefarettir. Bunlarn delilleri : Tirmiz'nin. bni mer
(R. A./dan merfu* olarak tahrc ettii u hadstir
zerinde oru borcu olan bir kimse lrse onun yerine hergn iin bir fakir doyrulur.
Yalnz Tirmz bu hadsi tahrc ettikten sonra onun hakknda : Gariptir. Bunu yalnz bu
vecihten biliyoruz demitir. Sahih olan, bn mer'e mevkuf olmasdr. nk ulem:
bni Abbas ile Hz. ie'den doyurmak hususunda fetva verdikleri rivayet olunmutur
diyorlar. Dier ibdetlere muvafk olan da budur. Zr hac'tan maada hibir ibdeti
kimse bakasnn yerine yapamaz.
Mlikler'e gre : Medneliler'in ameli de hccettir. Medneliler'den ise bakasnn yerine
oru tutmak rivayet olunmamtr. Hanefler bir de rvinin rivayet ettii hadsin hilfna
fetva vermi olmasyla istidlal ederler.
Bakasnn yerine oru tutulur diyenler bunun yalnz lenin velisine vacip olup
olmadnda ihtilf etmilerdir.
Ezlar : Bunu yalnz veli yapar diyor. Dier bzlar ise: Veliye mahsus deildir. Hi
Asaba : Terekeden hak sahipleri; miraslarn aldktan sonra kalann alan fakat kendinden baka
miras yoksa btn terekeye miras olan kimselerdir.
692[692]
bir emir olmakszn ecnebi birisi dahi yapabi-
lir derler. Bunlarn delili : Peygamber (S.A.V.)'in :
Allah borcu denmeye daha lyktr hadsidir: Borcu demek nasl akrabaya mahsus
deilse, oru da yledir diyorlar. 693[693]

Nafile Oru Bb' Ve Yasak Orular
698/550- Ebu Katadete'l-Ensr radyaUah anfe'den rivayet edil-diine gre,
ReslHahSallattah aleyhi ve sellem' arefe gnnn orucu soruldu:
O geen sene ile gelecek senenin gnhlarna kefaret olur; dedi. Aure gnnn
orucu soruldu:
O geen senenin gnhlarna kefaret olur; dedi. Pazartesi gnnn orucu soruldu:
Bu benim doduum, peygamber olarak gnderildiim ve bana Kur'n indirilen

gndr; buyurdular. 694[694]
Gelecek sene henz gelmemi ve ierisinde gnh ilenmemi olduu halde, nasl olup
da bir sene evvel tutulan orucun o gnhlara kefaret olacan mkl grenler olmu.
Fakat bunlara cevaben : Gelecek senenin gnhlarnn kefaretinden murd: O sene
gnh ilememek iin o kula muvaffakiyet vermektir. u halde gnh ilememeye
kefaret denilmi oluyor ki, geen seneki gnhlar mnsebetiyle bu tlak caizdir. Yahut
gelecek sene gnh ilerse, kefaret vermek de kendisine nasip olacaktr denilmitir.
Musannif merhumun Fetf'l-Cevd adl eserinde u beyanat vardr: Arefe gn oru

693[693]
451.
694[694]
tutmak snnettir. Arefe, zilhiccenin dokuzuncu gndr. Bu oru Mslim'deki bir habere
gre, o gnden bir se-
ne evvelki ve bir sene sonraki gnhlara kefaret olur. Kefareti verilen gnahlar ise insan
hakk taallk etmiyen kk gnhlardr. nk byk gnhlara ancak sahh bir tevbe
kefaret olabildii gibi, kul haklar da sahibinin rzasna baldr. Eer oru tutan kulun
kk gnh yoksa, sevaplar arttrlr. Yahut o iki sene zarfnda gnh ilemekten
muhafaza buyrulur. Kefaret iinin iki seneye karlmas arefe orucu biz mslmanlarn
hasaisinden olduu iindir. Fakat aure orucu byle deildir. Arefeden nce zilhicce'nin
sekiz gnnn de oru tutmak bittekid snnettir. Bu sekiz gn haclara da hac
olmayanlara da snnet ise de, Arefe gnnn orucu yalnz hac olmayanlara snnettir.
Haclara o gn orusuz bulunmak snnettir. T ki du etmeye g ve kuvvetleri olsun.
Arefe gn haclarn oru tutup tutmamas, mezhepler arasnda az ok ihtilafldr:
1 Hanbeller'e gre : Hac Arafat'ta
gndz duracaksa mekruhtur.
vakfeye gece duracaksa, oru tutmas mendb,
2 Hanefler'e gre: Eer zayf dmesine sebep olacaksa, arefe ve terviye (sekiz
zilhicce) gn oru tutumak mekruhtur.
3 Mlkler'e gre : Terviye ve arefe gnleri haclara oru tutmak mekruhtur.
4 fler'e gre: Hac Mekke'de oturuyor da gndzn Arafat'a gitmise ,arefe gn
oru tutmas evlnn hilfna bir hareket olur. Geceleyin giderse, oru tutmas caizdir.
Fakat hac, Mekke li deil de misafir olursa, ona .oru tutmamak snnettir.
Aure orucuna gelince : Bu oru Cumhur ulem'ya gre muharrem'-in onuncu gn

tutulan orutur. Ramazan orucu farz klnmazdan nce aure orucu farzd. Ramazan
orucu farz klndktan sonra muharremin dokuzuncu gn ile beraber tutulmak artyla
Hanefler'e gre snnet, dier mezheplere gre mendb olarak kald.
Hads-i erf, arefe orucunun aure orucundan efdl olduunu gsteriyor. Peygamber
(S.A.V.), pazartesi gn oru tutmann sebep ve illetini kendilerinin o gnde saha-

c'ihan'a terif buyurmalar, o gnde Peygamber gnderilmeleri ve KuKn- Kerm'in o
gnde nazil olmaya balamasyla zh etmitir.
Hadste, Allah Zlcell'in kuluna nimet verdii gn oru tutmakla t'zim etmek
gerektiine de iaret vardr. Vk Hz. Usme hadsinde Peygamber (S.A.V.) pazartesi ve
perembe gnleri niin oru tuttuunu ta'l ederken : O gn amellerin Allah'a

arzolunduu gndr; dilerim benim amelim, ben orulu iken arzolunsun buyurmusa
da iki ta'lil arasnda mnaft ve zddiyet yoktur. 695[695]
699/551- Ebu Eyyube'-Ensr radyallah anh'den rvyef olunduuna gre

Reslllah (S.A.V.) :
Bir kimse ramazan orucunu tutar da, sonra ona evvalden alt gn daha katarsa,
btn senenin orucu gibi olur; buyurmulardr. 696[696]
Hads-i erif, evval ayndaft alt gn oru tutmann mstehb olduuna delildir. mm-
Mlvk'ten maada mezhep imamlaryla ulem'dan bir cematin mezhebi budur. mm-
Mlik (93179) bu orucu bz artlarla mekruh grmtr. Mesel : Bu orucu tutan
kendisine uyulan bir zat olursa; yahut tutann bu orucu farz olmu sanmasndan
korkulursa, bayram gnne ekliyerek tutarsa, herg-n aralksz biri biri ardna tutarsa,
orucunu bakalarna belli ederse orucu mekruhtur. Bunlar olmazsa oru tutmasnda bir
kerahet yoktur.
bni Abdi'1-Berr : fmm-t Mlik'e bu Mslim hadsi vsl olmamtr der.
Haneflcr'e gre bu orucun haftada iki gn olmak suretiyle dank tutulmas
mstehbtr. Maamfh bzlarna gre dank da tutsa, toptan da tutsa, bayram gnne
muttasl da olsa, ondan ayr da olsa, sevab' hep brdir. Tirmiz'nin snen inde bni
Mbarek (181) in ilt gnleri evvalin bandan setii kaydolunur. Fakat yine bni
Mbrek'in : Bir kimse evvalden dank bir surette alt gn on i tutarsa caizdir
695[695]
453.
696[696]
Bu gnleri de kattktan sonra, Reslllah (S.A.V.)'in ramazan orucunu btn sene

orucuna benzetmesi .yaplan bir taat'e on misli ecir verilecei Kur'n- KerrrTde vad
buyrulduund^ndr. Bu hesaba gre ramazann otuz gn (yz gn); evvalin alt
gn de (altm gn) eder ki; bir senede de zten yz altm ksur gn vardr.
Maamfh bu hadste mr boyunca oru tutmaya dell yoktur. Bu oru hakknda zhat
babmzn sonunda gelecektir.
Sttbfc'nin beynna gre i Beyinsizin biri TirmfeVnin bu ha-ds hasendir gzne
aldanarak hadse ta'n etmitir. Aldanmann vechi, onun grd nshada herhalde
sahh kelimesinin bulunmamasdr. Yoksa snen-i Tirmiz* ni dier nshalarnda :
Ebu Eyyb hadsi hasen-i sahh bir hadstir denilmektedir. Vk hadsin bir tarkinde
rviler arasnda Sa'd ibni Said vardr. Bu zt hakknda bz hads limleri hafz olmazdan
nce sz etmilerdir. Mesel : mm- Ahmed ibni Hanbe : Sa'd ibni Said'in hadsi za-
yftr demi. Nes onun hadsinin ka'vi olmadn sylemi, Ebu Hatim : S'dibni Said
hadsiyle megul olmak caiz deildir iddiasnda bulunmutur. Fakat Sbk diyor ki :
eyhimiz Ebu Mu-hammed Dimyat bu hadsin btn tarklerini merakla ele alm ve
onu ekserisi sika hafz olan yirmi ksur kimsenin Sa'd bni Said'den msned olarak
rivayet etmi olduunu tespit eylemitir ki, iki S/-yan da bunlar arasndadr.
Sa'd'den onu kardei Yahya ile bakalar da rivayet etmilerdir.
Bu hadsi, Peygamber (S.A.V.)'den Sevbiln, Ebu Hu rey re, Cbr, ibni Abbas, Bera ibni
Azlb ve le (R. anhm) hazart dahi rivayet etmilerdir. Sevbn rivayetinin lfz udur
:
Kim ramazan orucunu tutarsa, onun bir ay on ker-re, (fazla) dr. Kim ftr bayramndan
sonra alt gn oru tutarsa artk bu, senenin orucudur. Bu hadsi Ahmed ve Nes
rivayet etmierdir 697[697]
700/552- Ebu Said-i Hudr radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demztir ki:
Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem :
697[697]
455.
Eer bir kul, Allah yolunda bir gn oru tutarsa, Allah o gn sebebiyle onun yznden
atei yetmi yl uzaklatrr; buyurdular. 698[698]
Hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir. Allah yolu ile cihd kasdederler.
Hads-i erf, cihd ederken oru tutmann faziletine delildir. Fakat bu onu zayf
drerek dmanla harp etmekten ciz brakmamakla meruttur. Bu derece fazilete
sebep, iki cihd; yani hem dmanla hem de yiyip imeyi terk etmek suretiyle nefsiyle
cihd bir arada yapt iindir. Byle bir kimsenin yznden yetmi yl atein uzak
olmas, cehennem azabndan kurtulacandan kinayedir. 699[699]
701/553- ie radyallah anha'dan rivayet olunmutur. De m ti rkik: Reslllah

SaUallah aleyhi ve sellem (bazan), bizler: ftar et-mlyecek (galiba) deyinceye kadar
oru tutar; bazan da: oru tutmayacak (galiba) deyinceye kadar orusuz dururdu. Ben
Reslllah SaUaUah aleyhi ve sellem'tn ramazandan maada hi bir ay'i (orula)

tekmillediini grmedim. abandan daha fazla oru tuttuu bir ay da grmedim. 700[700]
Bu hads, Mttefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir.
Hadsi erf, Peygamber (S.A.V.)'in nafile oru tutmak iin kendisine bir ay tahsis
etmediine, bazan biribiri ardnca oru tutup, b-zan da biri biri ardnca gnlerce oru
tutmaz idiine delildir. Bundan Hz. Fahr-i Kinat (S.A.V.)'in iktiza-i hle gre hareket
ettii anlalyor. Hads-i erf, Reslllah (S.A.V.)'in ir aylardan daha fazla aban ayn-
da oru tuttuuna da dellet ediyor. Bunun sebebini Hz. Ae (R. anha) hadisinden
anlyoruz.
Taberan (260360) 'nin rivayet ettii bu hadsin lfa udur :
Peyflamber Sal-lallah aleyhi ve sellem her aydan gn oru tutard. ok defa bu

698[698]
699[699]
orucu geciktirir de senenin orucu toplanr ve aban aynda oru tutard.
Bu hadsin rvileri arasnda bni EH Leyl vardr. Bu zt zayftr. Bzlar: aban aynda
oru tutmas Ramazan ta'zim iindi. diyorlar. Nitekim bu bbda Tirmiz (200279)
Hz. Enes (R. A.) ile bakalarndan u hadsi tahrc etmitir :
Peygamber SaUaUah aleyhi ve selem'e Hangi oru daha faziletlidir? diye soruldu da:
Ramazan ta'zim iin abandr; buyurdular.
Tirmiz : Bunun da rvileri arasnda Sadakat'bn Musa vardr diyor. Bu zt, hads
ulensnca kavi bir rvi deildir. Bzlar Reslllah (S.A.V.)'n aban aynda oru
tutmasn recep ile Ramazan arasnda herkesin kendisinden gafil olduu bir ay olmasna
atfederler. Nitekim bu mnda bir hadsi, Nes (215303) ile Ebu Dvud samet'bn
Zeyd'den tahrc etmiler; ayn hadsi bni Hzeyme (223311) de sahhlemitir. Bu
hadsin lfz udur :
Demitir ki :
Y Reslellah senin aylardan hi bir ayda abandaki kadar oru tuttuunu grmedim;
dedim :
Bu ay, recep ile ramazan arasnda ns'n kendisinden gafil olduklar bir aydr.
Halbuki o, ierisinde amellerin Rabbi'l - lemin hazretlerine
arzolunduu bir aydr.
Binaenaleyh ben de amelimin onda orulu olduu-um halde arzolunmasn dilerim;

buyurdular.
Bu bbda yle bir hads-i erf de vardr:
phesiz aban orucu ramazandan sonra en fazletli orutur. Bu hads Mslim'in Ebu
Hreyre (R. A ./den merfu' olarak tahrc ettii u hadse muarzdr:
Ramazandan sonra orucun en faziletlisi muharrem orucudur. Fakat buna yle
mukabele olunmutur: Eer muharrem'in fazileti daha ok olsa idi, Resl- Ekrem
(S.A.V.) daha fazla onda oru tutmaya alrd. Hz. e hadsi dahi, Reslllah (S.A.V.)'in
en ziyde abanda oru tuttuunu gsteriyor. Bzlar buna da yle cevap
vermilerdir: Muharrem orucunun faziletli olmasa haram aylara nisbetledir. abann
fazleti ise, mutlaktr. Reslllah (S.A.V.)'in muharrem aynda ok oru tutmamasnn
sebebini beyn hakknda Nevev (631676): nk bunu hir mrnde renmitir

demitir. 701[701]
702/554- Ebu Zer radyallah aniden rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
SaUaUah aleyhi ve seUem bize ayn gnnde; On-, ondrf ve onbelnde oru
tutmamz emretti. 702[702]
Bu hadsi Nes ile Tirmiz rivayet etmi; Ibn Hibban da sahhlemitir.Hads-i erf, Ebu
Hreyre (R. A./dan da bir ok
tarklerle vrid olmutur. Lfz udur: Eer oru;
tutacaksan, gurrede, yani beyaz gnlerde tut. Bu hadsi, mm- Ahmed ibni Haribel,
Nes ve bni Hibban tahrc etmilerdir. Nes'nin rivayetinde hadsin bir ksm yledir :
Eer oru tutacaksan beyaz gnlerde, ayn on , on drt ve onbeinde tut Snen
sahipleri Katade b. Mllhan'dan u hadsi tahrc etmilerdir :
Reslllah (S.A.V.) bize beyaz gnlerde: Ayn, on, ondri ve onbeinde oru
tutmamz emir eder, ve :
Bu gnler sene gibidir; derdi. Nes Cerir (R.A.)'dan merfu' olarak u hadsi tahrc
etmitir :
Her aydan gn oru tutmak btn sene orucu gibidir., 'h Bu hadsin isnad
sahihtir. Grlyor ki her ayn on ondort ve onbeinci gnlerine eyym- byz yani
beyaz gnler derler. Her ayn gnnde oru tutmak hususunda gerek mutlak
olarak, gerekse sz geen eyym- byz'den maada gnlerde olduu beyn edilerek
birok hadsler varid olmutur. Bunlardan da birkan grelim:
Snen sahipleri bni Mes'ud radyalah anh'den u hadsi tahtc etmilerdir :
Peygamber SaUaUah aleyhi ve selem; Her aydan birok gnler oru tutard.
701[701]
458.
702[702]
Bu hadsi bni Husyeme sahhlemitir. mm-t Mslim (204 261) Hz. ie (R,
anha)'da.n u hadsi rivayet etmitir :
ReslHah SallaUah aleyhi ve sellem hangi ayda tuttuuna aldr etmiyerek her
aydan gn oru -tutard.
Eyym- byz'den baka gnlerden, hangi gnde tutulacan beyn eden hadslerden
dahi misal alalm :
Ebu Dvud ile Nes Hz. Haf sa (R. anha)'daa. u hadsi tahrc etmilerdir:
Reslllah SaUaah aleyhi ve selem; her aydan gn oru tutard; pazartesi,

perembe ve gelen haftann pazartesi gnnde.
Bu hadslerin arasnda muraza yoktur. nk hepsi nafile orucun mendb olduuna

dellet ediyorlar. Ve her rvi bellediini rivayet etmitir. Yalnz Reslllah (S.A.V.)
efendimiz hangisine tevikte bulunmular; tutulmasn emir ve tavsiye buyur mular sa,
o orular evl ve efdldirler. Resl- Ekrem (S.A.V.) bu hadslerde eyym- byz'in hangi
gnler olduunu tayin buyumulardr.
Her ayn hangi gnnde oru tutmann mendb olacan tayin babnda ulem'mn
muhtelif kavilleri vardr. Fakat yukardaki tasrihler karsnda bunlarn burada

tekrarlanmasna lzum grlmemitir. 703[703]
703/555- Ebu Hreyre jadyalah anh'den rivayet olunduuna gre, Reslllah

Salalah aleyhi ve selem:
Kocas yannda iken kadnn oru tutmas hell deildir. Ancak izni olursa o baka;
Hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Buhr'nindir. Ebu Dvud : Ramazandan gayri

703[703]
460.
704[704]
kaydn ziyde etmitir.
Hads-i erf, evli bir kadn iin kocasnn hakkm f etmenin nafile oru tutmaktan daha
evl olduuna delildir. Hatt kocasnn izni olmadan nafile oru tutmas er'an
mekruhtur. Haram diyenler de vardr. Fakat ramazan orucu farz olduundan bittabi
byle deildir. Onu kocas raz olmasa da tutmakla mkelleftir. ir farz orular da ramazan orucu gibidir.705[705]
704/556- Ebu Said-i Hudr radyallah anh}en rivayet edildiine gre, Reslllah
SallaUah aleyhi ve selem; ki gnde oru tutmaktan nehy etmitir. Ramazan bayram
gn le Kurban bayram gnnde. 706[706]
Hads-i erf bu iki gnde oru tutmann haram olduuna delildir. nk nehy'in asl
tahrim iindir. Cumhur ulem'nn kavli de budur. Hatt bir kimse bugnlerde oru
tutmak iin nezr etse, nezri mnkid olmamak icp eder.
Fakat Hanefler'e gre bayram gnlerinde oru tutmak kerhet-i tahrimyye ile
mekruhtur. mm- Zfer (110150) mstesna, dier Hanefyye imamlarna gre bir
kimse mesel: Kurban bayram gn oru tutmaya nezir etse, bu nezir mnkid olur.
Lkin oru tutmaz da sonra onu kaza eder. nk yaplan nezir aslnda meru olan bir
orutur. Nehy baka sebepledir. Yani bayram gn Allah'n kullarna ziyafet gndr.
Oru tutan kimse, bu davete icabet etmemi olacandan dolay gnahkr olur. Bununla
beraber nezrini f etmi olmak iin o gn yine de oru tutsa borcunu demi olur.707[707]
705/557- Nbeyet'l-Huzel 708[708] radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir
708[708] Nbeyet'l-Hzel
(B.A.): NbeyetTm Arar yahut Nbeygettitmtt Abdullahtr. Buna
Niibeyet'1-Hayr da derler.
705[705]
706[706]
ki: Reslllah Salalah aleyhi ve selem:
Terik gnleri yiyip ime ve Allah Azze ve Celleyi anma gnleridir;

Hadsi yine Mslim, Ka'b ibni Mlik (R. A./dan, bni Hibban (354) Ebu Hreyre
fB.A./dan; Nes (215303) Bir ibni Su-haym (R. A./dan snen sahipleri Ukbet'bn
mir radyallah anh'en Bezzar, bni mer (R. A./dan u lfzlarla tahrc etmilerdi:
Terik gnleri yiyip ime ve namaz klma gnleridir. Binaenaleyh onlarda kimse oru
tutmaz.
Terik gnleri : Kurban bayram gnnden sonraki gn, bzlarna gre iki gndr.
Ebu Davud'un Hz. mer'den rivayet ettii bir hadste mer (R. A.) Reslllah (S.A.V.)'in
o gnlerde iftar etmelerini kendilerine emir, oru tutmaktan da nehiy ederdiini

sylemitir. Dre Kutn (306385)
hadsi tahrc etmitir:
Abdullah ibni Huzafe Es-Sehm (R. A./dan. u
Terik gnleri yiyip ime ve cima' gnleridir.
Hads-i erf ve o mndaki dier hadsler, terik gnlerinde oru tutmann memnu
olduuna delildir. Yalnz yukarki hadsin erhinde de iaret ettiimiz vecihle : Ulem bu
nehy'in tahrim veya tenzih iin olduunda ihtilf etmilerdir.
Hanefler'e gre nehy,kerhet-i tahrimyye iindir. Binaenaleyh o gnlerde oru tutmak

kerhet-i tahrimyye ile mekruh ise de hac'ta olanlara mekruh deildir.
Seleften bir cemat ile mmafi'ye gre nehy mutlak surette tahrim iindir. O halde
terik gnlerinde oru tutmak hac'ta olan lara dahi haramdr. Vk :Hacc'ta gn
yet-i kermesi mmdr ve kurban bayram gnnden nce de sonra da, oru
tutabileceini gsterirse de buradaki hads, terik gnlerine hastr. Binaenaleyh onun
hususu tercih edilir. Zr o gnlerin oru tutmak iin mahal olmadna nassan dellet
709[709]
etmektedir.
Bir takmlar : temettu'a710[710] niyet eden ayet hedy denilen kurban bulamazsa o
gnlerde oru tutar. Nitekim bu Hz. Al (R. A./dan da rivayet edilmitir. Lkin kran'a
niyet etmi olan hac ile muhsar, hediy bulamasalar bile o gnlerde oru tutamazlar
derler.
mm- Mlik, Ahmed ibni Hanbel ve dier bz ulem ise : Hacc- temettu'a niyet
edenler ile Kran'a niyet etmi olanlar ve muh-sarlar hedy bulamadklar takdirde terik
gnlerinde oru tutarlar diyorlar. Bunlar yet'in umumu ile istidlal ederler. Aadaki
hads dahi onlarn delllerindendir.711[711]
706/558- e le bni mer radyallah anhma'dan rivayet olunmutur. Demilerdir

ki: Terik gnlerinde oru tutmaya ruhsat verilmedi.. Ancak hedy'i bulamayanlar
mstesna. 712[712]
Filhakika hadsi erf, terik gnlerinde hediy bulamayan haclara, ve muhsarlara oru
tutmann caiz olduuna dellet etmektedir. nk mutlaktr. Ruhsat veren ResllSah
(S.A.V.) olduuna gre, ayn zamanda merfu'dur. Nitekim Dre Kutn ile Tahav (238
321)'nin rivayetlerinde fail tasrih edilmitir. Bu rivayetin lfz udur :
Reslllah SalldUah aleyhi ve selenr hedyi bulamad zaman mtemetti'a terik

gnlerinde oru tutmaya ruhsat verdi. Yalnz bu hadsin isnad zayftr. Bir de hadste
yalnz mutemetti' tahsis olunmutur. Binaenaleyh mm- Mlik ve arkadalarna tam
dell olamaz. Maamfh mm- Mlik'm kavli Hz. le (R. anha) ile Ebu Bekir (R. A./in
fiilleri; Hz. Ali (R. A.)'m fetvas olmak zere kendilerinden rivayet olunmutur. Bzlar :
Temett1, kran, hedy ve muhsar gibi kelimelerin mnsn anlamak iin kitabmzn hacc bahsine
mracaat buyrula.
710[710]
711[711]
462.
712[712]
463.
Terik gnlerinde oru tutmaktan nehy tenzh iindir. Binaenaleyh o gnlerde herkes
oru tutabilir demilerdir.713[713]
707/559- Ebu Hreyre radyallah anft'den. Peygamber SaUaUahi-aleyhi ve sellem'in

yle buyurduu rivayet olunur:
Geceler arasndan ibdet iin cuma gecesini tahsis etmeyin; gndzler arasndan da
oru tutmak iin cuma gnn tahsis etmeyiniz. Ancak sizden birinizin tutmakta olduu
oruca tesadf ederse o baka. 714[714]

Hads-i erf, cuma gecesiyle cuma gnnn nafile ibdete tahsis edilmesinin memnu
olduuna delildir. Ancak hakknda nss vrid olan ibdetler mstesnadr. Onlar yapmak
memnu deildir. Mesel: Hassaten tln cuma geceleri sremi Kehf'in Yasin ve dier bz
srelerini okunmas hadslerle tegvik edilmitir. Onlar elbette okunacaktr. bn'l-
Mnzrr : Bayram gn oru tutmaktan nehy nas sabit olduysa, cuma gn oru
tutmaktan da ylece sabit olmutur diyor. Fakat Ebu Cajeri't-Taberi bayram ile cuma
arasnda fark bularak yle demitir: Bayramla cuma arasnda fark vardr. nk
bayram gn oru tutmann haram olduuna icm' mnkid olmutur. Velev ki o

gnden evvel veya sonra oru tutmu olsun.
Cumhur ulem'ya gre, cuma gnn oru tutmaya tahsis etmekten nehy, tenzih iindir.
Binaenaleyh kerahet ifde eder. Delilleri : Tirmiz'nin tahrc ederek hasen bulduu bn!
Mes'ud hadsidir. Bu hadsin lfz udur :
ReslHah SaUaUah aleyhi ve sellem, her aydan gn oru tutard, cuma gn

orusuz kald da pek az olurdu. Bunlar : Reslflah SaUaUah aleyhi ve seUerrCin
fiili, nehy'in tahrim iin olmadna karinedir derler. Fakat: Cuma gnnden bir gn
evvel veya bir gn sonra oru tutmu olmas da muhtemel olduundan bu ihtimalle
beraber istidlal tamam olamaz diye kendierine itirazda bulunanlar olmutur. Hasseten
713[713]
714[714]
cuma gn oru tutmann niin men' edildiine ihtilf olunmu; ve bu hususta ortaya
birok kaviller kmtr. Bunlarn iinde en kabule yn olan o gnn bayram
olmasdr. Nitekim Ebu Hreyre (R. A.)Jdan merfu' olarak u hads rivayet edilmiti :
Cumagn bayram gnnzdr bni EU ybe (234) Hz. AH (R.A.)'dan gzel bir
snadla u hadsi tahrc etmitir :
Ali demitir ki :
Sizden kim ayn bz gnlerinde nafile oru tuta-caksa perembe gn tutsun; cuma
gn tutmasn; zr o gn yeme ime ve zikir gndr.
Bu hads dah o gn oru tutmay men eden delillerdendir. Maam-fh, cuma gnnn
her hususta bayram gibi olmas lzm gelmez. 715[715]
708/560- Bu da ondan rivayet edilmitir (Radyallah anh) demitir ki : Reslllah
Sallallah ateyhi ve sellem:
Sakn biriniz cuma gn oru tutmasn. Ancak ondan bir gn evvel veya bir gn sonra
oru tutarsa o
baka; buyurdular. 716[716]

Hads, mttetekun aleyh'dir.
Hads-i erf, bundan evvelki gibi cuma gn oru tutmann memnu olduuna, fakat
ondan birgn evvel veya bir gn sonra oru tutulursa bu memniyetin bilmediimiz bir
hikmetten dolay kaldrlacana delildir. Eer yalnz cuma gn oru tutulursa, iftar
etmek icp eder. Nitekim mm- Ahmed ibni Hanbel ile Buhr'nin ve Ebu D-vd'un Hz.
Cveyriye (R. Anha)'nm tahrc ettii u hadsten de gzelce anlalmaktadr :
Bir cuma gn Peygamber SaUaUah aleyhi ve sellem Hz. Cvey-rye'nin yanna girmi.
715[715]
465.
716[716]
Cveyriye orulu imi. Ona :
Dn oru tuttun mu? diye sormu. Cveyriye :
Hayr; demi. ReslHah SaUaUah aleyhi ve sellem :

Yarn tutacakmsn? d'ye sormu.
Hayr; cevabn alm.
O halde hemen iftar et; buyurmulardr. 717[717]

709/561- Yine Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet olunduuna gre, Reslllah
SaUaUah aleyhi ve sellem:
aban yar oldu mu artk oru tutmayn; buyurmulardr.718[718]

Bu hadsi, Beler rivayet etmi, Ahmed onu mnker bulmutur.
Hadsi bni Hibbanve bakalar sahhlemilerdir. tmm- Ahmed bni HanbeVin onu
mnker addetmesi rvileri arasnda e-a b. Abdurrahman bulunmasmdandr. Halbuki
bu zt, Mslim'in riclin-dendir. Musannif Et-Takrib% de onun iin doru syler. Ama
ok defa vehmeder demitir.
Hads-i erif, aban ay yanlandktan sonra oru tutmann memnu olduuna delildir.
Fakat tutmakta olduu oruca tesadf etmemek artyla memnudur; aksi takdirde oru
tutmakta beis yoktur. Ulema bu hususta ihtilaf etmitir. fller'den biroklar bu hadse
is-tind ederek abann yansndan sonra oru tutmann haram olduuna kail
olmulardr. Ancak btn aban orula geirene mubahtr. Bzlarna gre haram deil,
mekruhtur. Ancak ramazandan bir veya iki gn tutulursa haramdr. Bzlar: Bu oru
hibir surette mekruh deildir derle-. Hatt: Bu oru mendbtur diyenler olmutur.
Bunlara gre hads, mevveldir. Yani memniyyet herkese deil ,oru kendilerini zayf
717[717]
718[718]
466.
drecek olanlaradr. Bunlar herhalde Reslllah (S.A.V.)'in aban orucunu ramazana

bititirdiini ifde eden hadsle istidlal ederler. 719[719]
710/562- Samm7 bint Bsr720[720] radyallah anJm'dan rivayet olunduuna gre;

Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem:
Cumartesi gn oru tutmayn; ancak size farz klnan (gn) !er arasnda olursa
mstesna. Sizden biriniz zm kabuundan yahut aa filizinden baka bir ey
bulamazsa onu (ftar iin) inesin buyurmulardr. 721[721]
Bu hadsi, Beler rivayet etmilerdir. Rvileri skadr. u kadar var ki hads, mztariptir.
Mlik cnu inkr etmitir. Ebu Dvud ise : Bu hads mensuhtur demitir.
Hadsin muztarip olmas onu Abdullah b. Bsr'n, kzkardei Samma'dan rivayet
etmesindendir. Bzlar rivayet ederken, Abdullah'tan demi. Kzkardeini zikr etmemi

tir. Fakat bu o kadar zararl bir illet saylmamtr. Zr Abdullah sahbdir. Bzlar : Bu
hadsi, Abdullah babasndan rivayet etmitir demi, bir takmlar onu Sam m a in
hazret! e'den rivayet ettii iddiasnda bulunmulardr.
Nes (215303): Bu hads mztariptir demitir. Musannif merhum da unlar

sylyor: htimal ki Abdullah bni Bsr bu hadsi hem babasndan, hem kzkardeinden
iitmi. Kzkardei ise vsta ile rivayet etmitir. Maamfh bu vastal tark de sahihtir.
Bzlar birinci tarki, yani Abdullah tarkini tercih etmitir. Bunlardan biri de Dre
KutnViv. Lkin hadsin muharrici ayn zt iken, bir isnadla rivayet edilen bir hadste
grlen bu renk deitirme rivayeti zayflatyor; zabtszha dellet ediyor. Ancak ok

hads rivayet eden mruf hafzlardan olursa o zaman zabtszha dellet etmez. Halbuki
mes'ele burada yle deildir. Bilkis Abdullah bni Bsr'den rivayet eden rvi zerinde
dahi ihtilf vardr.
Sanma bintt Bttsr (B. anha) : tsml Behiyye'dr. Behime diyenlerde vard. Abdullah b. Bttsr'n
kzkardegidir. Kendisinden kardei Abdullah rivayet etmitir.
719[719]
720[720]
721[721]
467.
tmm-t Mlik'in inkrna gelince: Ebu Dvud, mm Mlik'in: Bu hadis yalandr
dediini nakletmitir. Ebu Dvud (202275): Bu hadis mensuhtur demekle ihtiml

aadaki hadsi kasdetmitir. 722[722]
711/563- mmii Seleme radyallah attfta'dan rivayet olunduuna gre; Reslllah
SalaUah aleyhi ve sellem"\n en ziyde oru tuttuu gnler cumartesi ile pazar gn idi
ve:
Bunlar, mriklerin bayram gndr. Ben de onlara muhalefet etmek isterim;
derdi. 723[723]
Bu hadsi. Nes tahrc etmitir. bn Hzeyme de onu sahhlemi-tir, lfz onundur.
u halde, bugnlerde oru tutmaktan ilk zamanlarda neyhetmi demektir. nk o

zamanlar Hz. Peygamber (S.A.V.) ehl-i kitab'a muvafakat etmeyi severdi. Son zamanlarda
onlara muhalefet eder oldu. Nitekim hads-i erf'de bu ciheti tasrih etmitir.
Mslmanlarn gayri mslimlerle olan muameltna ait hadslerde muhalefet ciheti
daima kendini gstermektedir.
Bzlar : Nehy mezkr gnlerde mnferiden oru tutmaya aittir. Birgn evvel veya
sonra tutulursa, onlarda oru tutmak yasak deildir derler. mm- Tirmiz (200279)
Hz. ie (B. anfta/dan u hadsi tahrc etmitir :
ie demitir ki: Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem bir aydan cumartesi ile pazar ve
pazartesi gnlerinde. teki aydan da sah, aramba ve perembe gnlerinde oru

tutard. Babmzn hadsi ehl-i kitaba muhalefet iin cumartesi ve pazar gnleri oru
tutmann mstehb olduuna delildir. Zahirine baklrsa cumartesi ile pazar beraber
tutmak da ayr ayr tutmak da caizdir. 724[724]
722[722]
723[723]
712/564- Ebu Hreyre radyaUah anh'den rivayet olunduuna gre. Peygamber

Cattdttah
aleyhi
nehyetmitir. 725[725]
ve
sellem;
Arefe
gnnn
orucunu
Arafat'ta
tutmaktan
Bu hadsi Tirmiz'den gayri Beler rivayet etmitir. bni Hzeyme ile Hkim onu
sahhlemiler, Ukayl ise onu mnker bulmutur.
nk isnadnda Mehd-i Hecr vardr. Bu zt Ukayl zayf bul-mug ve: Ona tbi
olunmaz. Kendisinden rivayet eden rvi hakknda da ihtilf vardr demitir. Ehhidsa
nm eserde bni Mam'in Bu zt tanmam dedii zikrolunmutur. Hkim ise onun
hadsini aahh bulmu, Zeheb (673748) Muhtasar'l-Mstedrek de bunu ikrarla

onu zayflardan saymamtr.
Menden rivayet edene gelince : Bu zt Hoeb h. AbdiViv. Musannif Et-Takrib de onun

iin skadr demektedir.
Hads-i erif, arefe orucunun Arafat'ta tutulmasnn memnu olduuna delildir. Bzlar
bunun haram olduuna kail olmularsa da Cum-hur'a gre o gn Arafat'ta orusuz
bulunmak mstahbtr. Vucud za'-fna sebep olmazsa tutulmasnda beis yoktur

diyenler de vardr. Peygamber (S.A.V.)'in Arafat'ta arefe gn orusuz bulunduu sbt
olmutur. Fakat bu oru tutmann haram olduuna dellet etmez. ftarn efdl olduunu
gsterir. Zr Peygamber (S.A.V.) daima efdl olan yapard. Yalnz caiz olduunu
gstermek iin bazan efdlin hilafn yapt da olmutur. Bittabi tebli vazifesini if
etmi olmakla bu dahi onun hakknda efdldir.726[726]
713/565- Abdullah bni mer radyallah anhma'an rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah SaUallah aleyhi ve sellem:
Ebed oru tutan, oru tutmamtr; buyurdular. 727[727]

725[725]
726[726]
469.
727[727]
Hads, mtfefekun aleyh'dir.
Mslim'in Eb Katde'den rivayeti: Ne orututmu, ne de iftar etmitir lfzyladr.
Bu hadsin mns hususunda ihtilf vardr. El-Mesbih adl eserin sarihi yle diyor:
Bu hads iki trl tefsir olunmutur. Birinci tefsire gre, oru tutan yaptndan
vazgeirmek iin hads ona bedduadr. kinci tefsire gre ihbardr. Yani bu adam her-
gn oru tuta tuta artk alk ve susuzluk elemi duymaz olmutur. Binaenaleyh onun iin
sabr ve tahammle hacet yoktur. Halbuki orucun sevab bu itibarladr. u halde hi oru
tutmam gibi oru faziletinden mahrum olur. Bilhassa Mslim'in Ebu Katde'den
rivayet ettii son ksm, hadsin ihbar iin olduunu te'yid ediyor. TirmizV-nin Ebu
Katde'den tahrc ettii u hads de ihbar te'yid etmektedir:
Ne oru tutmutur, nede tutmamtr.
Hads-i erf hakknda hnil'l-'raU (468 543) : Eer beddua ise vay Peygamber
(S.A.V.)'in bedduasn alann hline!... Eer bu hadsin mns haber ise vay Peygamber
(S.A.V.)'in oru tutmamtr diye haber verdii kimsenin hline!
tutmamsa ona nasl sevap yazlr? diyor.
er'an oru
Ulem, mr boyunca tutulan oru hakknda ihtilf etmilerdir. Bir takmlar bu oru
haramdr demilerdir. bni Huzeyme (223311) 'nin kavli budur. Bzlar cevazna kail
olmulardr. bn'l-Mnzir'in rey'i de budur. Bunlar bu bbdaki hadsleri te'vil ederek:
Nehyedilen ebed oru bayram ve terik gibi memnu gnlerle birlikte tutulandr
derler. Fakat Peygamber (S.A.V.)'in Ibnl mer (R.A.)'a. ebed orucu nehyetmesi, ve:
Senin zerinde nefsinin, ailenin ve misafirinin hakk vardr buyurarak nehyin illet ve
sebebini de beyn etmesi, bu te'vili reddetmektedir. u hads- e-rf de byledir :
Bana gelince: Ben kimi oru tutarm, kimi tutmam. Artk kim benim snnetimden yz
evirirse benden deildir.
Ban'n (10591182) dell itibaryla ebed oruca haram demenin daha doru
olaca'kanatmdadr. Cumhur ulem'ya gre oru kendisini btb drmeyecek
kimselere mr boyunca oru tutmak ms-tahbtr. Mezhep imamlarna gre ise
mekruhtur. nk bedeni zayflatr. Cumhur ulem nehy hadslerini te'vil etmiler, ve

Peygamber SaldUah aleyhi ve sellem'in alt gnlk evval orucu ile ramazan ve keza
her ay tutulan gn orucu btn senenin orucuna benzetmesini kendilerine dell

ittihaz eylemilerdir.
Bu orular tutanlar : sevaba mstehp olmasa, Hx. Peygamber ber (S.A.V.) sene
orucuna benzetmezdi derler. u hads dahi Cumhur'un delllerindendir :
Eer bir kimse btn sene oru tutarsa muhakkak kendini Allah Azze ve Celle'ye hibe
etmitir bu hadsi bn's-Snn, Hz. Ebu Hreyre (R. AJ'dan merfu' olarak rivayet etmitir. Ancak hadsin shhat derecesi bilinememektedir. 728[728]
tikaf Ve Kyam- Ramazan Bab
tkf lgatta : Bir eye nefs'i hapsetmek, ona devam etmektir.
er'an se : Husus bir ahsn ibdet iin, husus bir ekilde mescid-de durmasdr. Ne
kadar duraca ihtilafldr. Bzlarna gre en az bir lhza, dier bzlarna gre bir gn
ile bir gecedir.
Kym- Ramazan : Ramazan gecelerini, namaz klmak ve Kur'n- Kerm okumakla ihya
etmektir.
mamd Nevev (631676): Kyam- Ramazan teravih namazn klmakla hsl olur
diyor ki, bu sz btn geceyi ibdetle doldurmann art olmadna iarettir. 729[729]
715/556- Ebu Hreyre radyaTUth anh'den rivayet olunduuna gre, Reslllah
SaUallah aleyhi ve seUem :
Kim ramazan mn etmek ve Allah'n rzsn dilemek iin ihya ederse onun gemi
728[728]
470.
729[729]
gnhlar kendisine affolunur; buyurmulardr. 730[730]

Hads-i erifteki man ve htist kelimeleri mefl- liechi olmak zere

mensubturlar. Burada imandan murd : Allah'n sevap vaadini tasdik etmektir.
Ihtsb : Allah'n rzasn ve sevabm istemektir. I'tidt kelimesi adetten alnd gibi,
ihtisb da haseb'den alnmtr ve saymak demektir. Yapt ibdetle Allah'n rzsn
niyet edene ihtisb etti denilir. nk o anda ibdetini sayabilir. Binaenaleyh fiile
balarken onu saym gibi tutulur.
Hadsten btn ramazan gecelerinin ihya edilmesi kasdedilmi olabilir. Bu takdirde bz

gecelerini tat'la ihya edenlere zikredilen mafiret yoktur. Gnh kelimesi mutlak
olarak zikredildii iin byk ve kk gnhlarn hepsine mildir. Fakat Nevev :

Ma'ruf olan, bu kelimenin kk gnhlara mahsus olmasdr demitir. flIleK-den
mamJ-Haremeyn (419 478) dahi buna kaildir. Bu sz Kad yz (476544) Ehl-i
snnete nisbet eder. Zr onlarca, byk gnhlar tevbe ile affolunur, tmm Nes
(215303), rivayetitinin sonuna: Gelmi ve gelecek kaydn ziyde etmitir.
Bahsimizin hadsini mm-% Ahmed ibni Haribel (164241) de tahrc ettii gibi, mm Mlik tarikiyle dahi tahrc olunmutur. Gelecek gnhlardan ne kasdedildiini yukarda
grmtk.
Bu hads-i erf, ramazan ihya etmenin faziletine delildir ve anlaldna gre, ihya
mes'elesi de teravih namazn klmakla hsl olur. 731[731]
716/567- ie radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
SdllaUah aleyhi ve sellem, on yani ramazann son on (gn) girdi mi derlenir, toplanr,
gecesini ihya eder; ailesi efradn uyandrrd. 732[732]
730[730]
731[731]
472.
732[732]
Yani ramazann son onu ifdesi rvi tarafndan mdrectir.Kaftann toplard

demektir. Bu szden murd : Kadnlardan uzaklamaktr. Bzlar : Bunun mns
ibdet iin hazrlanmaktr demilerdir. Dier bzlarna gre mn : Kaftann toplar

ve artk onu zmez, kadnlardan uzaklar; ibdet iin hazrlanrd demek olursa da,
Hz. Ali (R.A.)'m rivayeti bu mny ihtimalden uzaklatrr. O rivayetin lfz udur :
li Kaftann balad. Ve kadnlardan uzaklat kadnlardan uzaklat cmlesi
yukarkinin zerine atfedilmitir. Atf ise iki cmlenin biribirine mugayir olmasn iktiz
eder.
Geceyi ihya etmek, mecz-i akldir. Zr, gece nefs-i ihy'nn zamandr. Bundan murd :
Uyumamak ve ibdet etmektir. Ehlini uyandrmas dahi, ibdet iindir. Resl- Ekrem
(S.A.V.)'in bu ie ramazan sonunu tahsis etmesinin sebebi, ibdet zamannn kmas
yaklatn-dandr. Ameller sonlarna gre muamele grdnden, o da son amelinin

fazla ibdet olmasna alrd. 733[733]
717/568- (Yine) ie radyalah anha'dan rivayet edildiine gre. Peygamber
Saldllah aleyhi ve sellem, t Allah ruhunu kabzedinceye kadar, hep ramazann son on
glerinde i'tikf yapyordu. Ondan sonra zevceleri i'tikf yapmaya baladlar. 734[734]
Bu hads, i'tikf in Reslllah (S.A.V.) ile ondan sonra ezvc- thiraf m devam ettikleri
bir snnet olduuna delildir. Ebu Dvud, mm- Ahmed'den naklen : t'tikfn snnet
olduu hususunda ulemdan hibirinin muhalefetini bilmiyorum demitir. Yalnz

mezhep imamlarndan mm- Mlik 'tikf mstahbtr der. l'tikf'dan maksad: Hl
bir yerde, hl bir mide ile Allah'a kalbini rabtetmek, onun zikriyle mtelezziz olarak
733[733]
473.
734[734]
msivdan elekmektir. 735[735]

718/569- Yine e radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
SaUallah aleyhi ve sellem, i'fikfa girmek istedi mi (evvel) sabah namazn klar; sonra
i'tikf yerine girerdi. 736[736]
Bu hads, i'tikf'n evvel vaktinin sabah namazndan sonra olduuna delildir. Bzlar
buna muhalefet ederek: Eer gndz i'tikafa gi-recekse fecir domazdan nce; gece
girecekse gne kavutuktan sonra girer derler. Bunlar hadsi te'vi ederek: Fecir
Peygamber (S.A.V.) mesddde iken doard. Sabah namazn kldlar m Fahr-i Kinat
(S.A.V.) efendimiz i'tikf iin hazrlad yerde yalnz bana kalrd diyorlar. 737[737]
719/570- (yine) e radyalah an&a'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
SatlaUah aleyhi ve seUem, kendileri mesctd-dft olduklar halde ban bana uiatrlar,
ben de onu tarardm, l'tlkfta olduu zaman eve ancak hacet grmek iin girerdi. 738[738]
Hads-i erf i'tikf'ta olan kimsenin btn vcdunu mescidden -karamyacana, bir
ksmn karmann ise zarar vermiyeceine delildir, l'tikfc'mn temizlenmi, tra
olmu, gusletmi ve zynetlenmi olmasnn meru olduu, insana mahsus ufak tefek
fiillerin mescid iinde yaplabilecei, erkein zevcesinden yardm grebilecei de hadisin
iareti cmlesindendir. Eve ancak hacet grmek iin girerdi denilmesi, 'tikfc'nn
mescidden ancak zarur bir ihtiyc iin kabileceine dellet eder. ihtiyc, Zhr (
735[735]
736[736]
124) byk ve kk abdest bozmakla tefsir etmitir. Bu hususta ihtilf yoktur. Kan
aldrma mes'elesi de abdest bozma hkmndedir. Fakat yiyip ime gibi ir hacetler iin
kp kamyaca ihtilafldr.739[739]
720/571- (yine) ie radyalah anfta'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: 'tlkfc'ya

snnet olan: Hasta dolamamak, cenazeye gitmemek, kadna dokunmamak, mbaeret
etmemek ve kanlmas mmkn olmayan eyler mstesna hi bir hacet iin (darya)
kmamakfr. Orusuz l'tlkaf yoktur. Byk meicdden baka yerde de 'tlkaff yoktur. 740[740]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. Kavileri zararszdr. u kadar ki mraccah olan
sonunun mevkuf olmasdr.
Hadsin mevkuf olan yeri: Orusuz i'tikf yoktur cmlesinden itibaren sonuna
kadardr. Musannif Feth'l-BrU de yle demiti : Dre Kutni, cie hadsinin Hi

bir hacet iin dar kmamaktr. Cmlesine kadar olduuna, maadasnn bakas
tarafndan rivayet edildiine kesin olarak hkmetmitir. Burada ise : Hadisin sonu
mevkuftur diyor. Ebu Dvud, hadsin bandaki : ie demitir ki tbiri iin:

Abdurrahman b. /sTrafc'tan baka bunu diyen yoktur demitir. Hads-i erf
i'tikfc'nn bu rivayette tayin ve tespit edilenlerden hi birini yapamyacana, hatt

cuma namazna gidemi-yeceine, giderse i'tikf'nn btl olacana delildir. Mes'ele
ihtilafldr.
Hanefler'le Hanbelller'e gre i'tikfc cumaya gidebilir; fller'le Mallkiler'e gre

gidemez.
'tikfta oru tutmann art olup olmad dahi ihtilafldr. Bu hads, art olduuna dellet
ediyor* Mlkler'e gre, i'tikfta oru mutlak surette arttr. Hanefler'e ge ise, vacip
olan i'tikfta oru art; nafilede art deildir.
739[739]
740[740]
475.
Oru hakknda birok hadsler olup, bir takm art olduuna bir takm da art
olmadna dellet ederler. Ancak bu hadslerin ekserisi, hccet olacak kuvvette
deillerse de Reslllah (S.A.V.)'m btn 'tikflarnn orulu yapld malmdur.

Anlaldna gre, evvl'in ilk on gnnde yapt i'tikfta, oru tutmu ve i'tikf ikinci
gn yapmtr. nk bir evvalde namazgaha kmak, bayram namaz klmak ve hutbe

okumakla megul olmutur.
Ulemdan bzlar mstesna, ekserisine gre i'tikfn mescjdde yaplmas arttr. Hatt
Ebu Hanfe (80150, ile Ahmed bni Hanbel (164241)'e gre cami olmas, yani iinde
be vakit namaz klnmas da arttr. Cumhur'a gre ise her mescidde caizdir. Yalnz
kendilerine cuma namaz farz olanlara mmafi (150204) 'cami'i mstahb
grmtr .Aadaki hads i'tikfta orucun art olmadna dellet eder. 741[741]
721/572- lbni Abbas radtyallah anhma'dan rivayet
SaUaUah aleyhi ve seem:
olunduuna gre Peygamber
Ptikfya oru yoktur. Ancak kendine vacip klarsa O baka; buyurmulardr. 742[742]
Bu hadsi, Dre Kutn ile Hkim rivayet etmilerdir. Mraccah olan bunun dahi mevkuf
olmasdr.
Hads-i erf, Ibni Abbas (R. A.) hazretlerine mevkuftur. Beyha-fc; (384458): Sahh
olan bunu mevkuf olmasdr; merfu' olmas vehimdir demitir. Beyhak, bu hadsi tahrc
ettikten sonra : Remli bunu yalnz bana rivayet etmitir demi ve szne yle
devam etmitir : Bu hadsi Ebu Bekir Humeydi, Abdlaziz ibn Muhammed'den, o da

Ebu Sheyl ibni Mlik'ten rivayet ediyor. Ebu Sheyl diyor ki: Ben ve ibni ihab, mer
ibni Abdlaziz'in yannda bulutuk. mer'in karsnn mescid-i harm'a nezrettii bir
i'tikf borcu varm Jbni ihb : i'tikf ancak orula olur dedi. mer ibni Abdlaziz:
(bufetva) ReslMah (S.A.V.)'den mi? diye sordu. Hayr deyince: yle ise Ebu
Bekir'den mi? dedi. Yine Hayr deyince: u halde mer'den mi? diye sordu. Ve
741[741]
742[742]
476.
hayr cevabn ald. Ebu Sheyl diyor ki: Ben hemen gittim. Tavus ile Ata'y buldum
ve mes'eleyi kendilerine sordum. Tavus : bni Abbas (R. A.) i'tikf-cya orucu lzumlu
grmyordu. Ancak i'tikfc kendine vacip klarsa o baka dedi. Ata'da.: Bu doru bir
fikirdir, dedi.
ayet Hz. bni Abbas rodyaMdh arih, hadsi merfu' rivayet etse Tavus da rivayette
kusur etmez. Onu ref'ederdi. Ata' dahi : Bu doru bir fikirdir demezdi. Bundan
dolaydr ki Beyhak: merfu olmas vehimdir demitir. Sonra rvileri arasnda
Abdullah ibni Muhammed Remli vardr ki, bu zt mehuldr. Onun iin dier rvileri
hadsi ref* etmeyip, hep bni Abbas (R, A.)'a mevkuf brakmlardr. Maamfh mevkuf
olmas da muarazdan kurtulmu deildir. nk Beyhk'mn bir rivayetinde bni Abbas
ile bni mer (R. A.) 'tikfa giren oru tutar demilerdir. Binaenaleyh bni Abbas
(R.A.) dan gelen rivayetler biri birine muarzdr.
Bu bbda fazla ma'lmat istiyenler Feth'l-Kdir- e mracaat 743[743] etmelidirler.
fler'ie Hanbeller'e gre i'tikfta oru tutmak yoktur. 744[744]
722/573- bni mer radtyallah anhma'dan rivayet olunduuna gre. Peygamber
Sollallah aleyhi ve sellem'in ashabndan bir takm zevata kadir gecesi, ryada
ramazann son yed! gnleri (n) de gsterilmi.
ReslMah Sallallah aleyhi ve sellem de:
Gryorum ki'ryanz hep son yedi gnlerde biri-birini tutuyor. u halde onu kim
arayacaksa, son yedi
gnlerde arasn; buyurmulardr. 745[745]

Son yedi gnler den murd: Ayn yirmi dr. Zr ondan sonra ay'm bitmesine yedi
Fethl - Kadir C. II. Shf. 107-108 BbU'l-i'tikaf.

743[743]
744[744]
gn kalr. Maamfh yirmiyedisi olmak ihtimli de vardr.
mm- Mslim (204261) Hz. bni mer'den mevkuf olarak u hadsi tahrc etmitir :
Onu son on gnlerde
arayn; eer biriniz zayf der veya ciz olursa sakn
ramazandan kalan yedi gnleri amasn. mm- Ahmed'ia rivayetine gre, bir adam
kadr gecesini ayn yirmi yedisinde veya filn gecesinde grm; onun zerine
Peygamber (S.A.V.) Onu kalan on gnlerin tek olanlarnda arayn. buyurmutur.
Muhtelif rivayetlerin aralar yle bulunur: On gnde arama ihtiyat iindir. Yedi ile
dokuz da yledir. Zr o gecelerde olmas en ziyde me'muldur.
Hada-i erf ryann snnn byklne ve ryaya istind etmenin caiz olduuna
delildir. Fakat eriat'n kaidelerine muhalif olmamas arttr. 746[746]
723/574- Muavlyef'bn Ebl Sfyan radyallah anhma'dan Peygamber SdRaUah
aleyhi ve sellem'den iitmi olarak rivayet e d 11 m tir ki: Reslllah Sallal-ah aleyhi
ve seTlem; Kadir gecesi hakknda:
Yirmiyedinci gecedir; buyurmulardr.747[747]

Bu hadsi Ebu Dvud merfu' olarak rivayet etmitir. Mraccah olan mevkuf olmasdr.
Filvaki kadr gecesinin tayini hakknda krk kavi zerine ihtilf edilmitir. Ben onlar
Feth'l-Bn de naklettim.
Bu kavilleri burada sayp dkmeye hacet yoktur. Zr ilerinde mstakil bir kavi olarak
kabule demiyenleri vardr. Mesel : Bu gece kaldrlmtr; imdi yoktur diyenler
olduu gibi: Byle bir gece aslnda mevcut deildir diyenler de bulunmutur. Musannif
bunlar da birer kavi diye saymtr. En kabule yn kaviller kadr gecesinin
ramazanlarn son yedi gnlerinde olduunu ifde edenlerdir. Musannif Feth'-BH de
btn kavilleri saydktan sonra : Bunlarn hepsinin en mraccah olan, kadr gecesinin
746[746]
478.
747[747]
son on gnn tek gecelerinde olduu ve bu gecenin yer deitirmesidir. demektedir. Bu

geceler iinde fiiler'ce en mid bah olan yirmi bir veya yirmi nc gecedir.
Cumhur ulem'ya gre ise yirmiyedince gecedir. mm-t zam Ebu Hanfe (80
150)'den bir rivayete gre kadr gecesi ramazandadr. Fakat hangi gece olduu bilinmez.
Bazan evvel, bazan sonra gelir. Hatt : Sene iinde dner dolar. Kimi ramazanda olur,
kimi baka aylara tesadf eder dedii kendisinden hret bulmutur, mm- Ebu Yusuf
(113 182) ile mm- Muhammed (135 189)'e gre de Ramazanda ise de onlara gre
yer deitirmez: Kadr gecesi ramazann ilk gecesidir diyenler bulunduu gibi; onyedinci, on dokuzuncu, yirmi drdnc ve yirmibeinci gecelerinde olduuna kail
olanlar da vardr.748[748]
724/575- e radyaUah anka'dan rivayet edilmitir. Demitir kt; Y ResleNah:

Kadr gecesinin hangi gece olduunu bilrsem onda ne okuyacam bana haber versene;
dedim:
Allah'm sen ok affedicisin; aff seversin; beni de affet! de; buyurdular. 749[749]
Bu hadsi, Ebu Dvud mstesna Beler rivayet etmilerdir. Tirmi-zi ile Hkim de onu
sahhlemierdir.
Deniliyor ki: Kadr gecesi'nin bir takm almetleri vardr. Bunlardan bzlar unlardr :
O gece sakin olur. Scak da deil, souk da deil, mutedildir. O gecenin farkna varan her
eyi secdede grr. Bzlar: Her yerde hatt karanlk mahallerde bile nur parladn
grr derler. Bzlarna gre o gecenin almeti: dualarn kabuldr.
Tdber (224310): Bunlar lzm deildir. Zr hi bir ey grmeden ve iitmeden dahi

o gece gelir geer diyor.
Acaba o geceye tesadf edip de hibir almet grmeyene de o gecenin sevab verilir mi?
Yoksa yalnz onu kefedenlere mi verilir? Bu bbda ulem ihtilf etmilerdir. Taber ile
748[748]
749[749]
tbn'-Arab ve dier bz ulem birinci kk ihtiyar etmilerdir. Yani : Almet

grmeyenlere de o gecenin sevab verilir derler. Ekser ulem ise, ikinci k-ka zhip
olmulardr. mm-z Mslim'in hazret! Ebu Hreyre'den rivayet ettii u kelimelerle

bahyan bir hads bunlara delil tekil etmektedir :
Bir kimse gecesini ihya eder ve ona rastlarsa.... Nevev (631676) bu hadsi : Yani o
gecenin kadr gecesi olduunu bilirse... diye tefsir etmitir. Maamfh bilmese bile o
geceye tesadf ederse... mnsna da ihtiml vardr. Hatt Musannif merhum bu

ihtimli tercih etmitir.750[750]
725/567- Ebu Said-i Hudr radyaMah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah SalaUah aleyhi ve seUem:
Semerler ancak mescide gitmek iin balanr; Mescid-i harama, benim u

mescidime ve mescid-i aksaya; buyurdular. 751[751]
Hads, mttefekun aeyh'dir.
Semer balamak yolculuktan kinayedir. Hadsteki nefi, nehy manasnadr. Yani: Ziyaret
iin yalnz bu yer kasdedilebilir. Bakalarn kasdetmek meru deildir demi gibidir.
Bu hadsin i'tikf b-b'na alnmas : 'tikf yalnz bu mescidde caiz olur. diyenler
bu-lunduundandr.
Mescid-i harm'dan murd : Btn harem- eriftir. Mescid- aksa' da beyt'lMukaddes'tir.
Hads-i erf, mezkr mescidin faziletine delildir. Mefhum-u muhalifine baklrsa bu
mescidden maada ziyaret iin hi bir yere gidilemez. Nitekim bu fikire zhip olanlar
vardr. Fakat Cumhur ulem' ya gre mezkr mescidden maada takarrub iin
slhamn kabirlerini ve teberrk iin mbarek yerleri ziyaret etmek caiz, hatt mendub-
tur. Mesel: Reslllah (S.A.V.)'in kabr-i erifini ziyaretten

750[750]
751[751]
sonra Me-dine-i
Mnevvere'nin Bak denilen kabristanna giderek : El-Abbas, El Hasan ibni Ali,
Zeyne'l-bidin, Muhammed Bakr, Cafer- Sadk hazratm, sonra Hz. Osman (R. A.)'\,
Resl- Ekrem (S.A.V.)'in necl-i necibi Hz. brahim'i, mmeht m'minn hazratm ve
dier ashb- kiram ile tabin hazratm, bahusus mm- Mlik ve Nfi ha-zartm
ziyaret etmek; perembe gn Uhud ehdlerini ve hasseten seyyid-hed Hz. Hamza

(R. A.)\ ziyaret ederek onlara usl-i dairesinde selm verdikten sonra yet'I-Krs'y
ve ihls' okumak msthabtr. Cumartesi gn Kba mescidine gitmeli* orada da dualarda bulunmaldr.
Hadsimizde zikri geen mescidin faziletine Bezzr'm gzel bir isnadla merfu' olarak
tahrc ettii u Ebu'd-Derd hadsi de delildir :
Mescid-i haram'da bir namaz yz bin namaza muadildir. Benim mescidimde bir namaz
bin namaza, Bey-t'l-Mukaddes'te bir namaz beyz namaza muadildir
bu mnda daha birok hadsler vardr.
Bu mescidde klman namazn yalnz farzlara m yoksa nafilelere de mil mi olduu

dahi ihtilafldr. Tahv ile dier baz ule-
m yalnz farzlara mahsus olduuna kaildirler. Delilleri Namazn en faziletlisi kiinin

evinde kld namazdr. Yalnz farz namaz mstesnahadsidir.
Maamfh salt lfz mmdr. Nafileye de mil olmak gerekir. Ancak : Namaz deyince,
htra gelen farzdr. Binaenaleyh nafileye mul yoktur denilebilir. 752[752]
HAC BAHS
Hac ; Lgatta muazzam bir eyi kasdetmektir. Bu kelimeyi hacc veya hcc eklinde
okumak caizdir.
er'an : Dinin erknndan bir rknn ed etmek iin Kbe-i Muazzama'yi ziyaret
752[752]
481.
kasdetmektir. Hac, kelime-i ehdet'ten sonra slm'n rknlerinin drdncsdr.

Kelime-i ehdet ile birlikte beincisi, yani sonuncusu ise de fukaha kelime-i ehdet
zerinde sz etmediklerinden onlarn taksimine gre drdncdr. Ne zaman farz
klnd ihtilafldr. Cumhur'a gre altnc; bn'l-Kayyime gre dokuzuncu, veya
onuncu ylda farz klnmtr. Hacc'n farz olmasna sebep Kbe-i Muazzama'dr.
Hacc'n hikmetleri oktur : Biz bunlardan da yalnz bir kan zikredeceiz :
1 Hac, Allah'n ihsan ettii mal, mlk, vcud afiyeti gibi nice saysz nimetlere kr
iin meru olmutur.
2 Hac deta yllk bir islm kongresidir. slmiyet her ibdette birlii hedef tutmutur.
Bu birlik daha mahalle mescidinde teekkl eden cemaatla kendini gsterir. Zr

mslman erkekler be defa oraya giderek mahalle komular ile birlikte secde-i
Rahman'a kapanr; birlikte Allah- Zlcell'e arz- ubudiyyet ederler. Bu kk

toplantlarn hem din, hem dnyev birok muhassent vardr. Ezcmle beraberce
yaplan ibdetler daha sevapl, onlarn kabul daha ziyde me'muldur. Cemat bir
birinin halinden gnde be defa haberdar olur.
Bunlar bir harp, darp vukuunda hazr
asker demektir. Cuma camileri ile bayram namazgahlarnda bu birlik bir kat daha
kendini gsterir.nk oralara yalnz bir mahallenin deil, mteaddit mahallelerin

erkekleri gelirler. Bylece kldklar namazlar yzlerce,
mslmann iten gelen
min
hatt binlerce samimi
sedlaryla brigh-i ehadyet'e arzolunur. Bu na-
mazlar vastasyla binlerce kii hergn, her hafta ve her sene bir birlerinin hallerini
renir ve cbmca hareket ederler. Nihayet zenginlere mrde bir defaya mahsus
olmak zere yeryznn kalbi mesbesin-deki Mekke-i Mkerreme'ye giderek orada
her sene in'ikad eden cemaatlar cemaatna, Ulamn yllk kongresi demek olan hacca
itirak etmek farz olmutur. Burada bir mahallenin veya bir kasabann deil, bir ehrin
veya bir memleketin de deil, btn dnya mslmanlannn mmessilleri toplanmtr.

Yz milyonlarca mslmann hlsasn tekil eden bu bahtiyarlar ordusu deta bir tek
vcd haline inklp etmi; yzbinlerce kiinin kalbghndan kopup gelen niyazlar tek
ses halinde ar-i l'ya doru ykselir... Lebbeyke Allahmme lebbeyk.
3 Hac, hakik din kardeliinin ve msvat- taamme'nin tecell ettii yerdir. Orada
zengin ile fakirin, hkan'la
hakir'in
nefer'Ie, emir'in, arasnda hi bir fark yoktur.
nk her biri dnyadan ve dnya ziynetinden tecerrd ederek ,birer beyaz kefene
brnmtr. Fakat lem-i maher'i andran bu yezdn ordusu haa ller deil, bilkis
her biri kkremi birer aslan kesilmi dirilerdir. Onlar bunu zaman zaman ar- l'y1
titreten yekpare telbiyeleriyle ispat ederler. Lebbeyk Allahmme Lebbeyk... Bu
mstesna merdm esnasnda muhtelif milletlere mensup haclar biri birleriyle tanr
dertleir ve binnetice yardim-larlar. te slmiyet'in diledii de budur.
4 Hac, gnhlara kefaret, kullara Aflah tarafndan rahmettir. artlar : ki ksmdr:
1 Vcbunun artlar : Hr, kil, bali ve mslman olmaktr. Binaenaleyh klelere

delilere, bali olmam ocuklara ve mslman olmayanlara farz deildir. Hatt bir
kimse mslman olmazdan nce zengin iken mslman olduktan sonra fakirlese,
haccetmesi farz deildir. Fakat mslman iken zengin olup, zerine hac farz olduktan
sonra gitmese, sonradan fakir dmekle zerinden hac borcu sakt olmaz. nk bu
ibdet usul-u fkh ilminde beyn olunduuna gre kud-ret-i mmekkine ile farz
olmutur. Byle bir kudretle farz olan bir ibdet, o kudret elden gitse dahi zimmette
sabittir. Fakat zekt kudret-i m ye ss i re denilen bir derece daha msamahal bir
kudretle farz klnmtr. Binenaleyh kendisine zekt farz olmuken, vermeyip
sonradan fakir den bir kimseden zekt sakt olur. Zr kudret-i myessire ile farz olan
bir ibdette, o kudretin devam arttr. Kudret kalmad m ibdet de sakt olur. stiaa ile
vakit dahi haccn vcbunun artla-rndandr. Binaenaleyh henz vakti gelmeden hac
farz olmad gibi, vakti hi yerinde olmayanlara da farz deildir, stitaa g yetmek demektir. Bunun mezhep imamlarna gre eitli tarifleri vardr. Bahsimizde veri geldike
grlecektir.
2 Edasnn artlar ; sm. ihram, zaman ve mekn- mahsus gibi eylerdir.
Rknleri : Mezhepler arasnda ihtilafl olmakla beraber tavf- ziyaret, Arafat'ta vakfe
gibi eylerdir. bdetler ksmdr:

1 Namaz ve oru gibi srf beden,
2 Zekt gibi srf mal,
3 Hac gibi hem beden, hem mal olanlar. Zr hata tavaf, sa'y gibi amellerle Allah'a
tat da vardr, para harcamak da. Hac. mrde bir defa farz olan bir ibdettir. Acaba
farz olduu sene hemen gitmek lzm mdr ,yoksa birka sene sonraya geciktirmek
cizmidir. Bu ciheti iyi anlamak iin bir para usul- fkh ilmine mracaat etmek lzm
gelir.
Usul- Fkh'da ibdetlere nazaran vakit, ksma ayrlr: Mves-sa', mudayyak, mekk.
1 Mvessa' ; Geniletilmi demektir. Yani, iinde yaplacak ibdete vakit yeter de artar
da. Buna, zarf da derler Namaza msbetle vakit byledir. Zr vakit, o vaktin farzna
yettikten maada, birok farzlar klnacak kadar artar da.. Onun iin byle ibdetlerde
niyeti tayin etmek behemehal lzmdr.
2 Mudayyak:Daraltlm demektir. Yani; vakit, ancak iinde yaplan ibdete yetecek
kadardr. Fazlas, noksan yoktur. Adet ibdetin bir lei mesabesinde olduundan,
buna, miyar da derler. Oruca nisbetle vakit byledir. Bir gne ancak bir oru sar.
Binaenaleyh Ramazanda niyetin tayini art deildir, Aleltlak oruca niyet kfidir.
3 Mekk : pheli demektir. Yani; vaktin ibdete yetip artmas veya smsk gelmesi
phelidir. Hac gibi ki, bir senede yalnz bir hac yaplabildiine baklrsa, miyara benzer.
Fakat hac filleri btn hac zaman doldurmamasna baklrsa, zarfa benzemektedir. te
bu cihete nazaran mes'ele imamlar arasnda ihtilfa sebep olmutur. Maamfh hi biri
onun, tek tarafl bir ibdet olduuna kail olamamtr. Mesel Hane-fyye imamlarndan
lmm-% Muhammed (135189) zahir hale bakarak onun zarf olduunu tercih etmise
de, miyar'a benzeyiini de inkr etmemitir. Binaenaleyh ilk farz olduu yldan geriye
brakarak vefat
edenin
(113182 hacc'n
braklmasna cevaz
gnahkr
olduuna kail
olmutur,
lmm-% Ebu Yusuf
mi'yariyyet tarafn tercih ederek farz olduu seneden geriye
vermemi, fakat zarfiyet tarafn da bsbtn men etmemitir.
Binaenaleyh ilk farz olduu yldan sonraya brakan gnahkr addetmekle beraber, her
ne zaman hacc edilse; yine eda saymr. tmm- zam'da.n Ebu Yusu/'Ia beraber
olduuna dellet eden bir rivayet vardr. Anlalyorki lmm- ftt (150204)
mstesna, hemen btn mezhip imamla-nnca hacc'n hkm fevrdir. Yani imkn bulur
bulmaz hemen ed edilmesi lzmdr. Maamfh tehir ile gnha girmekle beraber, btn mrn hangi ylnda olursa olsun, f edilmesi yine de edadr.
Hac, muhkem bir farizadr. Farziyyeti kitap, snnet ve icm'- mmetle sabittir. Bundan
dolay onu inkr eden dinden kar.
Kitabtan delili :
.. 753[753] Yol itibaryla gc yetenlerin beyti haccetmeleri Allah in insanlarn boynunun
borcudur yet-i kermesidr. Hacc'n farz olduuna icm'- mmet mnkid olmutur.
Snnetten delli : Mehur mn ve slm hadsiyle aadaki hadslerdir.754[754]
726/57- Ebu Hreyre radyallah anh'cn Reslllah SaUaUahil aleyhi ve sellem'm

yle buyurduu rivayet olunmutur:
mre, gelecek omre'ye kadar ikisinin arasndaki (anah) larn kefaretidir. Mebrur
hacc'n ise cennetten baka bir mkfat yoktur. 755[755]
Bzlarna gre hacc- mebrur: Kendisine gnh karmyan hac'tr. Nevev bunu tercih
etmitir. Dier bazlarnca: Makbul olan hac'tr. Hatt bir takmlar : Hacc- mebrur hli
eskisine nazaran daha hayrl ve salha yz tutmu olmakla, semeresi sahibinin zerinde
grlen hac'tr demilerdir.
mm- Ahmed ibni Hanbel (164241) ile Hl m'in Hz. Cbir (R. A ./den tahrc ettikleri
bir hadste yle deniliyor :
Y Reslellah hacc'n brr'i nedir? denildi:
Yemei yedirmek ve selm vermektir; buyurdular.

Yalnz bu hadsin isnadnda zaaf vardr.
mre : Lgatta ziyaret demektir. Kasdetmektir diyenler de vardr.
erhan : ihram, sa'y, tavaf, tra veya sa ksaltmadan ibarettir. Bu hacc'a mre
denilmesinin sebebi : Kendisiyle Kbe- Muazzama ziyaret veya kasdedildiindendir.
mre gelecek omre'ye kadar ilh... buyrulmasi omre'nin tekrarna delil olduu gibi,
753[753]
754[754]
485.
755[755]
Sre; 3, Ayet; 97.

mre iin bir vakit tahdidi bulunmadna dahi dellet eder.
Mliker'e gre bir ylda bir omre'den fazlas mekruhtur. Delilleri: Resi- Ekrem
(S.A.V.)in onu seneden seneye ancak bir defa yapm olmasdr. Onlarca fiil-i Resul
vcb'a veya nedib'e hamledilir. Fakat Mliker'e: Reslllah (S.A.V.) bazan
mmetinden meakkati kaldrmak iin mstehb grd eyi de terk ederdi diye
cevap verilmitir.
Hadsin zahiri omre'nin her zaman meru olduunu gsteriyor. Cumhur ulem'nn kavli
de budur. Yalnz bundan filer'le Mlikler baka bir hac ve omre'yi istisna ederler.
Hanefler arefe, bayram ve Terik gnlerini ve Mekkeliler'den bakas iin hac aylarn
istisna ederler.
Hanefler'den gayr mezheplere gre, arefe, Terik ve bayram gnlerinde mre iin
ihrama girmek mekruh deildir.
Bir de Hanefler'le Mliker'e gre mre snnet-i mekkede, f-ler'le Hanbeller'e gre
ise farz- yindir. Res!- Ekrem (S.A.V.) md-det-i hayatlarnda drt defa mre
yapmlardr. 756[756]
727/578- ie radtyalah anha'dan rivayet olunmutur.Demitir k: Y Resiellah
kadnlara chd var m? dedim.
Evet onlara ,iinde harp olmayan bir cihd vardr:

Hac le mre: buyurdular. 757[757]
Bu hadsi, Ahmed ile bni Mce rivayet etmilerdir. Lfz bni MA-ee'nindir. snad
sahihtir. Asl sahihtedir.
Hac ile omreye cihd demek, her ikisinde de meakkat olmas dhe-tiyle, istiaredir. Hatt
756[756]
486.
757[757]
iinde harp olmayan kaydyla maksat Szh edildiinden ifde slb-u hkim bile
olmutur.
Hadisin-asl sahh-i Buhr'dedir. Musannif: asl sahihtedir ibaresiyle ya Sahh-i
BuhrVyi yahut da hassaten onun Hz. Aie CR. Anha)'ds.n tahrc ettii u hadsi
kasdetmitir :
Aise: Y reslellah biz cihd- amellerin en faziletlisi grmekteyiz. Mcahede etmiyslim

mi? demi. Reslllah Sallalah aleyhi ve sel-lem :
Hayr, Lkin cihdn en faziletlisi hacc- mebrur-dur; buyurmulardr.
Bu hads, mm-t Ahmed'm mutlak olarak rivayet ettii hac'c, mebrur olmakla takyid
etmekte ve hac ile omrenin kadnlar hakknda cihd yerine geeceini ifde
eylemektedir. 758[758]
728/579- Cbir ibni Abdullah radyallah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Peygamber SdUatlah aleyhi ve sellem'e bir r-bl gelerek :
Y Reslellah bana omre'den haber ver. Vacip midir o? dedi. Reslllah SaUaTlah
aleyhi ve sellem :
Hayr. Ammaomra yapman senin iin daha hayrldr; buyurdular. 759[759]

Bu hadsi Ahmed ile TrmiiS (merfu' olarak) rivayet etmilerdir. Fakat mraccah olan
mevkuf oluudur. Onu bni Adlyy, Cblr (R. A.) dan merfu' olarak bir baka zayf vecihten
hac le omra farzdrlar eklinde tahrc etmidir.
Arb, lde yaiyan demektir. Arab ise araplardan nesebi sabit olandr : mre
yapman senin iin daha hayrldr buyrul-duuna gre omreyi yapmakla yapmamak
msv deil demektir. Bu cmle, mre vacip olmaynca belki mubah olmakla metdb
758[758]
487.
759[759]
olmak arasnda mtereddit kalr zannolunmasn diye getirilmitir. Ve omre'nin mendb

olduuna dellet eder. nk mubah olmak iin onu yapmakla yapmamak msavi
olmaldr.
Hads, Hz. Cbir (R. A.)'e mevkuftur. Zira rb ona sormutur. Hadsin zayf rivayetine
gelince : Bir tarifinde Ebu sme vardr. Bu zt hads imamlar yalanc telkki ederler
.mm- Ahmed ibni Hanbel ile Tirmiz'nin rivayetlerinde dahi, Haccac ibni Ertat vardr.
O da zayftr. bni Adiyy'm. Hz. Cbir (R. A./dan merfu' olarak tahrc ettii rivayet Ata}
tarikiyle olup, onun da senedinde bni Lehiy'a vardr. O da zayftr. Vk Hz. Cbir'in hac
ile omre'nin farz olduklarn bildiren bu hadsi iin Tirmiz onu sahih bulmutur
derlerse de hatdr. Tirmis onun hakknda btn rivayetlerde hasendir demekden
baka sz sylememitir. bni Hazm ileri giderek bu hads yalanlanm; btldr

demitir. Bu bbdaki hadsler hccet olacak kuvvette deillerdir. mm- Tirmiz (200
279) afi'nin mre hakknda: nafile olduuna dair sabit bir ey yoktur dediini
rivayet eder. At tarikiyle rivayet edilen Cbir hadsi hakknda bni Adiyy : Bu hads
Ai'dan mahfuz deildir demitir. Ayn hadsi Dre Kutn (306385) Zeyd ibni Sabit
rivayetinden tahrc etmitir. Bu rivayette : Hangisinden balasan sana zarar etmez
cmlesi de vardr. Ayn zamanda iki tarkinden birinde zaaf ve inkta vardr. Dierini
Beyhak bni Srine mevkuf olarak rivayet etmitir. Bu rivayetin isnad daha sahihtir. Onu
Hkim de sahhlemitir.
Elhsl omre'nin vacip olup olmad bbmda deliller muhtelif olduundan, ulem'nn
selef ve halefi dahi ihtilf etmilerdir. bni mer (R. A.) ile baz ulemya gre mre
vaciptir. Bunu ondan mm- Buhr (194256) ta'lik suretiyle rivayet eder . mm-
afi (150 204) ise ayn mndaki bir hadsi bn Abbas (R. A./dan rivayet etmitir.
mm- Buhr vcb iin bir bb tahsis etmi; ona omre'nin vcbu ve fazileti bb:
demitir. Bzlar omra'nn vacip olduuna: babann yerine haccet ve mre yap
hadsiyle istidlal ederler. Bu hads sahihtir. mmafi Omre'nin vacip olduuna dir
bundan daha iyisini bilmiyorum demitir. Nitekim kendisi omre'nin farz- ayn
olduuna kaildir. Buhara-hlar'dan Muhammed bni FadTa. gre mre farz-

kifyedir. 760[760]
760[760]
489.
729/580- Enes radyollah anh'en rivayet olunmutur. Demitir kt: Y Reslellah!

Sebil nedir? denildi :
Zad ve rhiledir; buyurdular. 761[761]

Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmitir, onu Hkim sahhlemitir. Mraccah olan irsalidir.
Onu Trmiz de bni mer'den tahrc etmitir. snadnda zaaf vardr.
Bu hadsi Beyhk dahi Sid ibni Ebi Arube ta::kiyla Katade'den, o da Enes'den, O da
Roslllah (S.A.V.)'den iitmi olarak rivayet etmitir. Fakat Beyhak (384458) hads
hakknda yle demitir : Dorusu, Katade'nin Hasan'dan mrsel olarak rivyetidir.
Musannif diyor ki : Beyhak bu szyle Dre Kutn'nin rivayetini kasdedi-yor Onun

senedi Hasan'a kadar sahihtir. Mevsul oluunu vehim sanrm.
Tirmiz hadsi bn mer'den tahrc ettikten sonra : Bu hads hasendir demise de
hads yine de zayftr. nk isnadnda met-ruk'l-Hads bir rvi vardr. Bu hadsin Ali,
bn Abbas, bni Mes'ud ve e (R. anhm) ile daha bakalarndan rivayet tarkleri
vardr. Lkin hepsi zayftr. bn'l-Mnsr bu bbda : Bu hads msned olarak sabit
olmuyor. Sahh olan Hasan'm mrsel rivayetidir diyor.
Ulem'nn ekserisi sebil i hads-i erifte beyn edildii vecih-le zt ve rhile mnsna
almlardr. Zd : Azk, yiyinti demektir ve mutlak surette arttr. Bundan maksad, hacca
gidip gelinceye kadar oluk ocuunun nafakasn temin ettikten sonra, kendine yetecek
kadarnn da artmasdr. Zr Ebu Davud'un tahrc ettii bir hadste,
Reslllah (S.A.V.) yle buyurmulardr:
Kiiye geindirdii kimseleri perian etmesi gnh nokta-i nazarndan kifayet eder.
Rhile : Binilecek deve demektir. Burada maksad Mekke'ye gtrecek vstadr. Rhile
Mekke'den uzaklarda yayanlar iin arttr. Bu uzaklk Hanefler'e gre gn, filer'e
gre iki konaktr. Binaenaleyh yaknda yayanlarla Mekkeller iin rhile mevzubahis
deildir. Onlar yryerek haccederler.
761[761]
bni Zbeyr ile Tabinden bir cemaata gre hac yetindeki tstta dan murd : Yalnz
shhattir. Bu zevat bir yette zd kelimesinin takva diye tefsir buyrulmasn

kendilerine dell ittihz ederler. Babmzn hadsi : Zd kelimesinden hakki mnsnn
kasdedildini gsteriyor. Bu *ds her ne kadar zayf da olsa, birok tarklerden rivayet
edilmi olmas onu takviye etmitir.
Haram para ile haccetmek, mm- Ahmed bni Hanbel'e gre caiz deildir. Ekser ulemya
gre caizse de sahibi gnahkr olur. Bu hususta Hanefyye fukhasndan Kemal ibni
Hmam (788 861) Feth'l-Kadr de yle demektedir : Hacca gidecek olann hell
nafaka toplamaya almas gerekir. Zr haram nafaka ile hac kabul olunmaz. Bununla
beraber haram nafaka ile farz yine sakt olur; ster gaspedilmi olsun. Farzn sukutu ile
kabul edilmemesi arasnda mnfaat yoktur. Kabul edilmedii iin sevap verilmez. Ama
hacc terk edenler gibi de hiret cezas grmez. 762[762]
730/581- bni Abbas radyaUah anhma'dan rivayet edildiine gre; Peygamber

SallaUah aleyhi ve seem, Ravh'da bir kafileye rastlam ve :
Kimsiniz? demi:
Mslmanlarz; demller. Onlar dahi :
Sen kimsin? demiler. Peygamber SalldUahil aleyhi ve seUem:
Reslllahm; cevabn vermi. Bunun zerine bir kadn oac: Bir ocuk arzederek :
Buna hac var m? diye sormu: Reslllah SallaUah aleyhi ve sellem :
Evet; sana da ecir var. buyurmulardr. 763[763]
Fetfc'l-Kadlr C. 2. Shf. 119 Kitab'I-Hace.
762[762]
Kafile efradnn Peygamber SallaUah aleyhi ve seUenCi tanmamalar ya gece
karlatklarndan yahut o n'a kadar grmemi olduk-larndandr. Ravh : Medine'ye

yakn bir yerdir. Sul soran kadna ecir verilmesi ya ocuu srtnda tayarak
haccettirdiinden, yahut mes'ele-yi sorduundandr. Her ikisi iin de olabilir.
Hads-i erf, sabinin haccetmesinin sahh ve caiz olduuna delildir. Bu hususta sabinin
mmeyyiz olup, olmamas msavidir. Cumhur ule-ma'nn kavli bu ise de, bu hac farz
olan hac yerini tutmaz. nk bni Abbas (R. A.)'m rivayet ettii bir hadste yle
buyrulmutur :
Hangi ocua ailesi haccetrir de sonra bula ererse, onun zerine bir hac daha
vardr. Bu hadsi, Ziya4 Mdk-dis ile Hatib tahrc etmilerdir. Kdyz: Ulem byle bir
ocuun haccinn bali olduktan sonra farz hac yerini tutmayacana ittifak etmilerdir.
Yalnz bir frka zuz gstererek : Kifayet eder demilerdir. nk Reslllah (S.A.V.)
kadna Evet diye cevap vermitir. Bu tasdikin zahiri, ocuun fiilinin hac olduunu
gsterir. Hac denilince de vacibi iskateden hac hatra gelir diyor.
Lkin ulem bunun aksine kail olmulardr. Nevev (631676) yle diyor : Sabi;-kr',
zarar seemiyecek derecede kk ise onun nmna ihrama girecek olan, onun malna
nezret eden velisidir ki, o da ya babas veya dedesi, yhud da hkim tarafndan tyin
edilen vsidir. Anneye gelince, onun ocuk nmna ihrama girmesi sahh olamaz. Ancak o
da ya vsi olur, yahut hkim tarafndan vsi tayin edilirse o zaman ocuu nmna
ihram sahh olur.
Banlar : Anne ile Asabe olan akrabann her ne kadar malda veli olmaya haklar yoksa
da ,ocuk nmna ihrama girmeleri sahihtir demilerdir.
ibramn sfat : ocuun velisinin kalben: Bu ocuu ihrama koydum demesidir. 764[764]
732/582- Bu da ondan rivayet edilmitir (Radtyallah arih). Demitir ki: Fadl bni
Abbas Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'n terkisinde idi. Derken Has'arrs

Kabilesinden bir kadn geldi. Ve Fadl kadna, ve kadn da Fadl'a bakmaya balad.
Peygamber Sallaah aleyhi ve seJcmde Fadl'n yzn baka tarafa evirmeye balad.
764[764]
Kadm :
Y Reslellah, Allah'n kullarna hac bbndak farizas, babama, hayvann zerinde

duramaz yal br ihtiyar ken yetiti. Binaenaleyh onun yerine ben haccedeyim m? dedi.
Evet; buyurdular. Bu (mes'ele) Haccet'l-Vedda oldu. 765[765]

Hdise Mina'da gemitir. Hadsin bir rivayetinde:
Onu balam of sam, (br hl ocandan) korkarm cmlesi vardr.
Bu hadsin baka rivayetleri de vardr. Bunlarn bzsnda mes'eleyi sorann erkek
olduu ve annesinin yerine haccedip edemi" yeceini sorduu zikredilmektedir. u halde

bu sual mes'elesi iki defa olmu demektir. Hadsi erf, bizzat hacca gitmeye kudreti
olmayan kimselerin yerlerine bedel gndermek suretiyle haccedebilecek-lerine dellet

ediyor. Fakat bunun caiz olabilmesi iin o kimsenin hacca gitmekten tamamiyle ciz
bulunmas ve bu acz'in lnceye kadar geeceine de mid kalmamas arttr.
Binaenaleyh, birka zaman iin hasta yatan kimsenin yahut dzelecei mid edilen delinin yerine bedel gndermek sahh olamaz.
mm- Mlik'ten gayr mezhep imamlarna gre : Bakasnn yerine haccetmek caizdir.
Ancak bunun iin zerine hac farz olan kimsenin ya lm olmas, yhud da gitmeye
kudreti bulunmamas bilittifk arttr. Fakat nafile hac byle deildir- Onu yapmak iin
EbuHanfe (80150) ile mm- Ahmed bn Hanbel (164241)'e gre mutlak surette
bedel gndermek caizdir. mm- Mlik (93 179) ile bz ulem bakasnn yerine
haccetmenin yalnz buradaki kssa sahibine caiz olduuna kaildirler. Zr hadsin bz
rivayetlerinde gyle bir cmle vardr: Onun yerine haccet, ama senden sonra kimseye
msaade yok.
fakat bu ziyde zayftr. Bzlar bu iin evlda mahsus olmak zere cevazna kaildirler.
765[765]
Bunlara cevaben: Hads-i erifin bir rivayetinde : Allah borcu denmeye daha lyktr
buyrulmu-tur. Borcu kim olsa deyebilir. Mutlaka borlunun demesi art deildir.
Binaenaleyh ocuundan bakas da deyebilir. Bu cihet it-tifkidir denilmitir.
Bzlar mevzubahsimiz hadsten u hkm karrlar : Bir kimse bakasnn yerine

gnll hacca gitmek istese, artk gitmesi farz olur. Velevki yerine gitmek istedii
kimseye hac farz olmam olsun. Bunlarn delili : Buradaki kssada kadnn, babasnn
zat ve rhileye kudreti olup olmadn beyn etmemesi, Peygamber (S.A.V.)'in de uzun
uzadya sormamasdr. Fakat bunlara cevaben : Hadste yalnz babasnn yerine hacca
gitmesinin kifayet edecei zikredilmitir. Vcp mes'elesine dokunulmamtr. htimal ki

kadn, babasna hac farz olduunu bilirdi: Allah'n kullarna hac bbndaki farizas diye
sze balamas dahi bu mes'elede malmat sahibi olduuna delildir. denilmitir. 766[766]
733/583- (yine) Ibni Abbas radtyalah anhm'dan rivayet edildiine gre, heyne
(kabilesin) den bir kadn Peygamber Sallalah aleyhi ve sellem'e gelerek :
Gerekten annem haccetmeyi adad, fakat haccetmeden vefat etti.
haccedeyim m? demi. Peygamber Sallallahii aleyhi ve sellem:
Onun yerine ben
Evet, onun yerine haccet. Ne dersin, annenin zerinde bor olsa onu dermiydin?
Allah'a olan borlarnz deyin. nk Allah, kendisine demeye en lyk olandr;
Bu hadsi Buhar rivayet etmitir.
Hads-i erf, bir kimse hacca gitmeyi adar da gitmeden lrse, onun yerine ocuklarnn
veya dier yaknlarnn haccetmesinin kfi geleceine delildir. Velevki kendileri iin
henz haccetmemi olsunlar. nk Resl- Ekrem (S.A.V.) kadna kendisi iin haccedip
etmediini sormamtr. Bir de Peygamber (S.A.V.) bu ii borca benzetmitir. Bir adam
kendi borcu dururken bakasnn borcunu deyebilir.
766[766]
493.
767[767]
494.
u kadar var ki, ilerde grlecek brme hadsi henz kendisi iin haccetmiyenin
bakasnn yerine haccetmesini caiz grmyor. Bor mes'elesi dahi yledir. Bir adamn
kendi borcu varken, bakasnn borcunu demesi doru deildir.
Hads-i erifte kyas yapmann meru olduuna, dinleyene daha ziyde tesir etmek iin
darb- mes'ele ve mehul, malma benzetmenin cevazna iaret vardr. nk
Reslllah (S.A.V.) bakasnn yerine haccetmenin hkmn, ashabn bildikleri bor
deme hkmne benzetmitir. Bu hads, len kimse vasiyet etsin, etmesin onun yerine
mutlaka birini gndererek, haccettirmenin vacip olduuna dahi dellet etmektedir. Zr
borcun mutlaka denmesi cp eder. Kefaret vesir ml hukuk da byledir. Ashb-
Kiramdan bni Abbas, Zeyd ibni Sabit ve Ebu Hreyre (R. A.) hazartnm mezhebi bu
olduu gibi, mm- Mlik'ten maada mezhep imamlarnn mezhebi de budur. Hatt
bzlar bu borcu insan borcundan ileri tutarlar. 768[768]
734/584- (yine) bni Abbas radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir k:

Reslllah Sallallah aleyhi ve seltem:
Hangi ocuk hacceder de, sonra gnh ana eriirse, onun zerine bir hac daha
lzmdr. Hangi kle hacceder de sonra azd olunursa, onun zerine br hac daha lzm
olur; buyurdular. 769[769]
Bu hadsi, bni Ebl ey be ile Bey ha k rivayet etmilerdir. Hvileri skadr. Yalnz
hads'in merfu1 olup olmadnda ihtilf edilmitir. Hatrlarda olan onun mevkuf
oluudur.
Gnh ana erimek : kil ve bali olmaktan kinayedir. Zr gnhlar o zaman

yazlmaya balar.
bni Huzeyme : Sahh olan bu hadsin mevkuf oluudur demitir. Bu hadsin mevkuf
veya merfu' olduu hads ulems arasnda ok mnakaa edilmitir. Onu Muhammed
768[768]
769[769]
495.
ibni K'b- Kuraz (R. A.) merfu' olarak rivayet etmitir. Lfz udur :
Reslflah Sallallah aleyhi ve sellem :
Ben m'minlerin kalplerinde unu tazelemek isterim ki, hangi ocua anas, babas
haccettirir de lrse, bu kifayet eder. Fakat yetiirse onun zerine hac vardr;
buyurmulardr.
Resl- Ekrem (S.A.V.) bunun bir mislini de kle hakknda rd buyurmulardr. Bunu
Sad ibni Mansur ile Ebu Dvud Merash-inde rivayet etmi; mm- Ahmed ibni Hanbel
onunla istidlal etmitir, bni Teymiyye : Mrsel ile sahabe amel etmise, bilittifk
hccettir. Bu mttefekun aleyh bir eydir demitir. Kle ibdete ehildir. Binaenaleyh
hacc sahihtir. Fakat farz yerine gemez. nk henz onunla mkellef deilken
yapmtr. 770[770]
735/585- (bu da) bni Abbas radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'i hutbe rd ederek yle derken iittim :
Sakn bir adam (ecnebi) bir kadnla babaa kalmasn. Yannda nikh haram olan
akrabasndan biri olursa o baka. Kadn ancak yakn akrabasyla sefer edebilir;
Bunun zerine bir adam ayaa kalkarak :
Y Reslellah, gerekten benim karm hacca gitti. Ben de flan ve flan gazaya
yazldtm; dedi. Resl- Ekrem Sallallah aleyhi ve sellem :
yle ise git de karn ile birlikte haccet, buyurdular. 771[771]

Bu hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir.
Hads- erf, ecneb bir kadn ile babaa kalmann haram olduuna dellet etmektedir
ki icm' da budur. Bir hadste:
770[770]
771[771]
496.
Zr onlarn ncs eytandr. 772[772] buyrulmutur.
Acaba nikh haram olmayan akrabadan birisinin bunlarn yanlarnda bulunmas bu
halvetin yani iki ikiye kalmann mnsn bozma hususunda yakn akraba yerini tutar
m? Babaa kalmaktan nehyin mns aralarna eytan girip fitne karmak olduuna
gre, tutmas lzm gibi grlyorsa da, ulemdan bzlar ile Kaffl mutlaka mahrem
lzmdr diyorlar. Delilleri: Sadedinde bulunduumuz bni Abbas hadsidir. Bu hads,

kadnn mahremsiz sefere gitmesinin haram olduuna da dellet eder ve mutlaktr.
Seferin azna da ouna da mildir. Fakat bu tlaki takyd eden bir ok hadsler vardr.
Yalnz bunlarn lfzlar muhteliftir. Kimisinde;
kadn bir gecelik yola ancak yakn akrabasyia gidebilir denilmi; bzsnda seferin
gnlk dier bzlarnda iki gnlk yol olduu bildirilmi; bir rivayette mil
dierinde bir konak denilmitir. mm- Nevev (631676): Tahditten onun zahiri
murd deildir. Bilkis sefer adn tayan her eyden kadn men edilmitir. Ancak
mahremi ile gidebilir. Tahdd sade bak olan seferlerde yaplmtr. Binaenaleyh onun
mefhumu ile amel olunmaz demitir.
Bu hususta ulem tafsilt veriyorlar: Kadnn dr- harb'den (kf-far beldesinden) slm
diyarna hicret ederken, hayat tehlikede olduu zaman, bor demek lzm geldii
zaman ve kocasndan kaan kadn evine dnerken, yalnz basma sefer etmesi ,cizdir. Bu
ittifkdir demilerdir. Hac seferi hakknda ihtilf vardr.
Cumhur ulem ya gre, mahremi veya kocas yamnda olmadka kadn haccedemez. Bu
cihet drt mezhep imamlar arasnda ittifkdir. Yalnz mm- Mdlk'e gre, emin yol
arkadalaryla da gidebildii gibi, mmafi'ye gre de mtemed kadnlarla gidebilir.

Fakat bu kadnlarn says ikiden az olursa, hac farz deildir. Maamfh farz olan hacc,
bir kadnla, hatt yolda emniyet bulunmak artyla yalnz bana dahi yapabilir. Nafile
hacca ise kadnlar ok- da olsa, mahremsiz veya kocasz gitmek caiz deildir. filer'den
bni Dakk'l-yd (625702 )yle diyor: phesiz ki hac yeti erkek
ve kadnlara mm ve mildir. Reslllah (S.A.V.)'in:
Bu gn lemin kars veya kzyla dost olmak, onunla babaa bir yerde kalmak, krlarda,
ormanlarda dolamak, salgn halini alm bir moda hastaldr. Ne diyelim, Allah mslmanlara intibahlar
nasip eylesin.
772[772]
kadn yakn akrabas yannda olmakszn sefer edemez hadsi de mmdir. Seferin
btn nevilerine mildir. Binaenaleyh iki umum taaruz etmitir. Yani ikisinin de hkm
kalmamtr
demek
istiyor.
Fakat
kendisine
kadnlarn
yakn
ak-rabasz
haccedemiyeceklerini bildiren hadsler, yetin umumunu tahsis etmitir diye cevap
verilmitir. Sonra bu hads, kadnlarn gen ve ihtiyar hepsine mm ve mildir. Bundan

dolay ulem'dan bir cemat genlerle yallar arasnda fark grm ve: Yal kadnlarn
mahremsiz de sefer etmeleri caizdir diyerek hadsi tahsis etmilerdir. Hanef-ler'le

dier bz ulem ya gre: Sefer babnda genle ihtiyar kadn arasnda fark yoktur ve
hibiri mahremsiz olarak mesfe-i sefer olan gnlk yola gidemez. Bu hkm bu gn
de deimi deildir.
Bugn kadnlarn yalnz bana memleket dhilinde nice sefer mesafelerini atklarn,
hatt bununla iktifa etmiyerek memleket dna, Avrupa'ya, Amerika'ya tatklarm ve
yalnz bana hacc'a sefer ettiklerini gryorsak, bunu er'i bir msaadeye deil,
kadnlarmzn maalesef dinlerine kar gsterdikleri lubalilie hamletmeliyiz.
Peygamber (S.A.V.)'in hadsdeki sahb'ye karsyla beraber haccetmesini emir

buyurmasndan, mm- Ahmed bni Hanbel, kadnla, birlikte onu hacca gtrecek yakn
akrabas bulunmaynca, kocasnn gtrmesi ep. ettiine zhip olmutur.
Dier
ulem'ya gre ise, buradaki emir, vcp iin deil nedtp'e hamlolunur. Nedip iin
olduuna karine: Bakas borcunu desin diye bir kimseye kendi menfi-i ahsiyyesini
sarfetmenin dinimizde vacip olmamasdr.
Hads-i erifte, erkein hac farizasn ed etmek istyen karsn bu igten men
edemiyeceine de iaret vardr. nk bu i kadna farz olmu bir ibdettir. Halbuki
Hlik'a ma'siyet tekil edecek bir ite mahlk'a itaat yoktur. Hac mes'elesi fevr de olsa,
omr de olsa hkmnde fark yoktur. Zr herkesin zimmet borcunu demeye itb
etmesi en tabii bir hakkdr. Nitekim kadn namazn vakti girdii anda klmak istese,
kocasnn mni olmaya hakk yoktur. nk bu hak, er'an kadna verilmitir. Vk Dre
Kutn-nin IbnI mer (R.A.)'dan merfu' olarak tahrc ettii bir hadiste, kadn zengin
de olsa, kocas izin vermedike haccede-mez deniliyorsa da bu hads nafile hacca
hamledilerek iki hadisin aralar bulunur. Zaten babmzn hadsinde kadnn kocasndan
izinsiz hacca gittiine dair bir kayt yoktur.
ibni Teymiyye (661728): Kadnn mahremsiz hacca gitmesiyle kudreti olmayanlarn
haccetmeleri caizdir demitir. Bunun mns udur : Mahremsiz kadn ile; fakir, hasta
ve yolu kesilmi olmak gibi, bir sebeple kendisine hac farz olmayanlar haccetseler
haclar sahihtir. Bunlarn bzlarnn haccna er*an hibir diyecek yoktur. Mesel :
Yryerek haccedenler byledir. Bzlar ise gnahkrdr. Dilenerek hacca gidenlerle,
mahremsiz kadnlarn hkm budur. Zr bunlarda ehliyet vardr. Gnahkrlklar ise,

nefs-i maksutta deil, onun vstasmdadr. 773[773]
736/586- (yine) bn Abbas radyallah anh'den rivayet edildiim gre. Peygamber

SaJlallahil aleyhi ve seTlem, bir adam ubrume in Lebbeyk derken itti :
brme kimdir? buyurdular. Adam:
Kardeim, yahut akrabam; dedi. Bunun zerine Reslllah Saalah aleyhi ve sellem
:
Sen kendin iin haccettin mi? diye sordu adam:
Hayr; dedi. Reslllah Sallalah aleyhi ve sellem:
(evvel) kendin in haccet; sonra brme'nin yerine hacca git; buyurdular. 774[774]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile bni Mce rivayet etmilerdir. bn Hibban onu sahhlemitir.
Ahmed'e gre mraccah olan mevkuf oluudur.
Kardeim, yahut akrabam sz rvinin ekkidir. Beyhak (384458): Bu hadsin

isnad sahihtir. Bu bbda bundan daha sa-hh hads yoktur diyor, lmm-% Ahmed ibni
Hanbel (164241) ise: Bu hadsin merfu' olarak rivayet edilmesi hatdr demitir.
Ibn'l-Mnzir de: Bunun ref'i sabit olmuyor demektedir. Dre Kutn (306385):
Mrsel oluu en dorudur der. Musannif : Bu hads Dre Kutn'nin dedii gibidir.
Lkin merfu' takviye eder. nk baka rviler tarafndan rivayet olunmutur diyor.
773[773]
498.
774[774]
499.
bni Teymiyye de u malmat vermitir: rnm- Ahmed, olu Salih'in kendisinden

rivayetine gre : Bu hads merfu'dur > demitir. O halde bu hadsi merfu' olarak rivayet
edenin sika olduunu renmi demektir. Filhakika bu hadsi bir cemat merfu' olarak
rivayet etmitir. Maamfh mevkuf dahi olsa, hads hakknda bni Abbas'a muhalif
yoktur.
Hads-i
erf,
kendisi
haccetmemi
olan
bir
kimsenin
bakasnn
yerine
haccedemiyeceine delildir. Eylesi bakasnn yerine ihrama girse bile hac yine
kendinin olacaktr. nk o zt, brume iin telbi-ye etmiti. Resl- Ekrem (S.A.V.) ise
telbiyeyi kendisi iin yapmasn emir buyurdular. u halde brume iin yapt telbiye
sahh olmam demektir. nk sahh olsa, bakasn yapmasn emretmez, devam
etmesini sylerdi. Birok ulem'mn kavli budur.
Hads-i erf, haccn fevr olduuna yani imkn hsl olur olmaz hemen o sene gidilmesi
lzumuna iaret etmektedir. u halde bir kimse imkn buldu mu, evvel kendinden
balyacak demektir. nk farz olnurjtur. Bakas nmna gitmekse mendubtur. Farz
dururken nafileyi yapmak caiz deildir. Nasl ki borcu olan bir adam elindeki paralar
nafile sadaka veremez diyorlar. Ancak bu sz vakti olana aittir. Hacca gitmeye vakti
olmayan kimseye zten hac farz deildir. Bu cihete bakarak dier bir takm ulem
kendisi haccetmeden bakas n&mna hacca gitmenin cevazna kail olmulardr.

Hanefler'in mezhebi budur.
Maamflh mm- Muhammenden bir rivayete gre caiz deildir. Yaplan hac, gnderen
iin deil, giden iin olmu olur. Dier me2hep imamlarndan afi ile Ahmed ibni
HanbeVe gre, kendisi haccetmemi olan kimse, bakasnn nmna hacca gidemez.
mm-% Mlik ise zaten hac'ta bedel gndermeyi caiz grmyor.775[775]
737/587- (bu da) Ibnt Abbas radyaUah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah (S.A.V.) bize hutbe okudu. Ve :
phesiz Allah sizin zerinize haca farz kld; buyurdular. Bunun zerine, Akra b.
Habis ayaa kalkarak :
775[775]
500.
Her sene mi y Resutllah? dedi. Reslllah SaUaUah aleyhi ve sellem :
Bunu demi olsam mutlaka vacip olur. Hacc bir defa, (farz) dr. Ziydesi nafiledir;
Bu hadsi, TIrmIzt mstesna Beler tahrc etmilerdir. Asl Mslim'in Ebu Hreyre'den
rivayet ettii hadsten alnmadr.
Bir rivayette: kelimesinden sonra u ziyde vardr :
Vacip olsa, onu siz yapmazsnz; yapmazsanz da azap olunursunuz.
Hads-i erf, haccn mrde bir defa farz olduuna delildir. Reslllah (S.A.v.)'in bunu
demi olsam, mutlaka vacip olur cmlesinden ulem, ahkm erh selhiyetini Cenb-
Hak'n, Peyganv ber'ine havale buyurmasnn caiz olduunu istinbat etmilerdir.
Mes'elenin yeri usul- fkf'tr. Bu bbda ihtilf vardr. 777[777]
Mikatlar Bab
Mevkit : Mikatn cemidir. Mikat ise : bdet iin tahdit olunan zaman ve mekndr.
Tevkt : Tahdit demektir. Bu bbda sri' hazretlerinin ihram iin tahdid buyurduu
yerler grlecektir. Bunlarn hricine de hil denilir.778[778]
739/588- bni Abbas radyaUah anhma'dan rivayet olunduuna gre. Peygamber
SaUaUah aleyhi ve sellem, Medneliler in Zlh-leyfe'yi, amllar in El-Chfe'yi,
Necid'liler iin Karn'l-Menazl'I, Yemenliler iin Yelemlem'i mikat tyin etmilerdir. Bu

mkatlar mezkr yerler halk ile baka yerlerden hac ve omra yapmak istiyerek buralara
776[776]
777[777]
urayanlarn mikatdr. Bunlardan daha yaknda bulunanlar olduklar yerden, hatt

Mekke'liler Mekke'den ihrama girerler. 779[779]
Zlhleyfe : Medne-i mnevvere'ye bir fersah uzaklkta bulunan bir yerdir. Fahr-i
Kinat (S.A.V.) efendimiz burada ihrama girmilerdir. Hl b'r Ali diye anlan kuyu
oradadr. Mekke'ye en uzak mikat bu olup, on konak mesafededir.
Chfe : Mekke- Mkerreme'ye konak mesafededir. Hlen ha-rb bir yer olduu iin
imdi ondan nce gelen Rbi'da ihrama giriliyor. nk Rbi'da gusl iin su da
vardr.
Karn'l-Menztl : Buna Karn's-Selip'de derler. Mekke'ye iki konak mesafededir.
Yelemlem : Bu da Mekke'ye iki konak mesafede bir yerdir.
ite Reslllah (S.A.V.)'in uzaklardan hacca gelenler iin tyin buyurduu mikatlar
bunlardr. Hads-i erifte gsterilen yerler halkndan olmayp da yolu onlardan birine
urayanlarn mikat dahi urad mikattr. Mesel : am'l bir hac kendi mikat olan ElCfhe yolunu brakarak Zl-Hleyfe'den gese orada ihrama girmeye mecburdur. Hatt
girmez de Ciihfe'ye ihramsz giderse yolsuzluk etmi olur ve kendisine kurban kesmek
lzm gelir. Cumhur ulem'nn mezhebi budur.
Yalnz Mlikler'e gre kendi mikatma kadar ihramsz gitmek caizdir. Maamfh onlara
gre de evl olan Zlhleyfe'de ihrama girmektir, bni Dakik'l-tyd diyor ki : amllar
iin El-Chfe'dir buyurmas aslnda am'l olup da Zlhleyfe'ye urayanlara da
uramayanlara da mildir. Baka yerlerden hac ve omra yapmak istiyerek buralara

urayanlar buyrulmas dahi, Zlhleyfe ile dierlerine urayan am'llara mildir.
Burada biribirine muraza eden iki umum vardr. Musannif merhum : Murazadan
kurtulmak ylece mmkn olur diyor. Bu mikatlar bu yerler halk iindir. ifdesi,
mesel : Medne-liler iin Zlhleyfedir ibaresini tefsir eder ve denilir ki :
Medneli'lerden murd, Medine'de yayanlarla onlarn makatnn yolunda giderek o

779[779]
mikata urayanlardr. Bu bbda Hz. Urve'den yle bir hads rivayet edilmitir :
Peygamber Sdllallah aleyhi ve sellem, Mednel'lere ve oraya urayanlara

Zlhleyfe'yi mikat tyin etti.
Bundan anlaldna gre EJ-Chfe, Medine'ye uramamak artyla am'llann mikatdr.
Mikatlar Kbe- Muazzama'y uzaktan uzaa drt taraftan sarmlardr. Binaenaleyh kim
ne taraftan gelirse o tarafn mikatmda ihrama girer. Mikatlarla Mekke arasnda
yayanlann mikat ise, ihramlandk-lar yerdir. Bu da ya evi, yahut baka bir yer olabilir.
Hatt Mekke'-liler, Mekke'den ihrama giderler ibaresi Mekke'Iilerin mikatnn Mekke
olduunu gstermektedir. Mekke'lilerden maksad, orallarla ,orada bulunan misafirler
ve mcavirlerdir.
Hac ve omra yapmak stiyerek .... ta'brinden mefhum-u muhalifi ile bzlar hac ve
omra yapmak maksadyla gitmiyenlere ihramsz girmenin caiz olduuna hkmederler.
Ve : Mekke'ye her girene ihram vacip olsa, hac ve omra mrde bir defa farz olur
diyenlerin iddias hilfna : Mteddid defalar vacip olmalar cp eder. bni mer (R.A.)
Mekke'ye ihramsz olarak girmitir derler.
Hanef lerle dier bz ulem'ya gre, makatlar ihramsz gemek caiz deildir. Ve bu
bbda hacca niyet etmi olmakla niyetsiz bulunmak arasnda fark yoktur. Zr ihramdan
maksad Beytullah'i ta'zimdir. Yalnz meakkat olmamak iin hacca niyet etmiyen Mekke
'lilerle, mi-kat iinde yayanlar ihtiyalarn grmek maksadyla ihramsz olarak
Mekke'ye girip kabilirler.
Haneflerin delili : bni Ebi eybe'nin, Tabern'nin, mmafi'nin ve dier zevatn
rivayet ettikleri hadslerdir. Bunlarn hepsi mantuktur. Mantuk ise mefhumdan evldr.
Mekke'liler Mekke'den ihrama girerler cmlesinden Sanan mutlaka zahiri mnsnn
mlhaza edilmesine gayret sarfetmektedir. Hatta Muhibbi Ta-&er$'nin mre -iin

Mekke'yi mikat sayan tek bir kimse bilmiyorum szne kar: tte Peygamber (S.A.V.)
onu mikat tayin etmitir diye cevap vermekte ve bu bbda sz bir hayli uzatmaktadr.
Ezcmle bni Abbasf ft. A. dan rivayet edilen hadsleri: Bunlar mevkuf dur. Merfu*
hadsin karsna duramaz diyerek reddeder. Bu hadsler unlardr :
Ibn Abbas : Ey Mekke'liler (szden kim om reyi yap-nuk sterse, kendisiyle Mekke
arasna Batn-i Muhassir'i alsn.
Mekke'lilerden kim omra yapmak sterse, Ten'm'e kar; ve harem! geer.
Yine omra yapmak iin Te'nim'e kmay cp eden ve Buhar ile Mslim'in ittifakla
rivayet ettikleri Hz. ie (R. anha) hadsim dahi Sann: Hz. e'nin gnln almak
iindir eklinde te'vil etmi ve mddeasm isbat iin Tavus'va : Bilmiyorum.

Ten'im'den omra yapanlar me'cur mu, yoksa muazzeb mi olacaklar dediini ve niin
azap grecekler diye sorulunca : nk Te'nim'e kan Beytullah'i ve tavaf brakarak
drt mil giderken, drt mil de gelirken yryeceine tavaf etseydi, iki yz tavaf yapm
olurdu. Ve her tavaf ettike ecri yry ecrinden daha byk olurdu dediini hikye
ediyor.
Bizce bu tekellflere lzum yoktur. Mekke'lilerin mikat hac iin Harem-i erf. Omra iin
ise HPdir. Bunun iin elimizde hem nakl hem de akl delilimiz vardr. Nakl delilimiz :
Reslllah (S.A.V.)'in ashb- kirm'na hac iin Mekke'den ihrama girmelerini emretmi
olmas; omra iin de Hz. ie (R. anha)'nm kardeine emrederek ona Te'nim'den omra
yaptrmasdr. Te'nm, Hil'dedir.
Akl delilimiz udur: Hacc'u edas Arafat'ta olur. Arafat, Hil'dedir. Omra'mn edas ise
Harem'de olur. Binaenaleyh gerek haccn, gerekse omra'nm edasnda birer gn sefer
tahakkuk etsin diye omra iin Hil'le kmak ve Te'nim'in efdliyeti hakknda eser vrid
olduu iin ondan ihrama girmek cp etmitir.
Hz. Tavusun szne gelince, bu sefer, tavafn omradan efdal olduunu anlatmak iin
sevkedilnitir. mm- Ahmed ibni Hanbel yle diyor: Mekke'de omra yapmay
bzlar tavaftan efdl grm, bzlar da Mekke'de oturarak
etmilerdir. 780[780]
tavaf etmeyi tercih
740/589- ie radyallah anha'dan rivayet olunduuna gre; Peygamber Salollah

aleyhi ve sellem, Irak'llar in zt- Irk' inikat tyin etmitir. 781[781]
780[780]
504.
781[781]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Nes rivayet etmilerdir. Cbir'den rivayet edilen asl
Mslim'dedir. u kadar var ki, rvi bu hadsin merfu' oup olmadnda ek etmitir.
Buhr'nin sahihinde Zt- Irk' mikat tyin edenin mer olduu rivayet ediliyor. Ahmed,
Ebu Dvud ve Tir-miz'nin bni Abbas (R. A./dan rivayetlerine gre : Peygamber (S. A.V.)
arkllar iin el-Akk'i mikat tyin buyurmutur.
Zt- Irk dahi Mekke'ye iki konak mesafede bir yerdir.
rvi ek etmitir denilmesi : Sahh-i Mslim'de Ebu Zbeyr*den bu hadsi Cblr bn
Abdullah'n El-Mhelleb'e sorduunu, onun da : ittim zannederim Peygamber

(S.A.V.)'e ref'ett diyerek ref'ettiine
cezmetmediini duyduu rivayet edildiindendir.
Buhri'nin rivayetine gre, Zt- Irk' mikat tyin eden Hz. mer (i.4./dr. yle ki Basra
ile Kfe fethedildikten sonra msmanlar Hz. mer'den kendilerine bir mikat tyin
etmelerini istediler. O da onlara Zt- Irk' tyin etti. Artk bunun zerine mslmanlarn
icm' vki oldu. bni Teymiyye : Zt- Irk'n mikat tyin edilmesi bbndaki nass
kuvvete dierleri gibi deildir. Sabit bile olsa, mer'in nassa uygun olarak ictihd etmi
olmas ihtimalden uzak deildir diyor.
u halde bu hads, Hz. mer (R. A./n kulana varmamsa da ictihd etmi ve itihad
nass- hadse uygun dm demek oluyor.
Filhakika, hads, pheden zde bir ekilde merfu' olarak rivayet edilmitir. Onu bni
Mce, bni Zbeyr yoluyla Hz. Cbr (R. A./dan; mm-t Ahmed ibni Hanbel, merfu' olarak
Cbir bni Abdullah ile bni mer hazartndan rivayet etmilerdir. Yalnz isnadnda
Haccac ibni Ertt vardr. Ayn hadsi Ebu Dvud, Nesj Dre Kutn ve bakalar Hz. ie
(R. anha)'dan u lfzlarla rivayet etmilerdir:
Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem,\rakfU\ar iin Zt- Irk' mikat tyin etti. ie
hadsinin isnad iyidir. Bu hadsi Hz. ie'der.
Abdullah ibni Ahmed dahi rivayet ediyor.
Hads, Mekhul ile Ata'dan mrsel olarak rivayet olunmutur.
bni Teymiyye (661728) : Bu merfu' ceyyit ve hasen hadsler bu kadar mteaddit ve
kimisi msned, kimisi mrsel olarak eitli yollardan gelmi olduuna gre, byle
hadslerle amel etmek vacip olur demitir.
Hadsimizin tmm- Ahmed ve arkadalarnn rivayet ettikleri Merk'llarn mikat
hakkndaki ksmna gelince : Bu ksm hakknda her ne kadar mm- Tirmiz Hasen
dir demise de, bunun asl r-visi Yezid bni Ebi Zeyyaf tr ki, hakknda hads imamlar
hayli sz etmilerdir. bni Abdil'l-Berr (368463) : Ehl-i ilim, Irak'lnn ihram Zf-
Irk'tan yapld takdirde mikattan ihram saylacana icm' etmilerdir demitir.

Maamfh El-Akk de Zt- Irk'dan saylr ve ondan daha uzaktr. Bzlarna gre, eer bu
bn Abbas hadsinin asl varsa, mensuhtur. nk Zt- lrk'n mikat tyin edilmesi
Haccet'l-Ved'da, Ailahii Zlcell dnini tamamlad zaman olmutu.
Nitekim Haris b. Amr Sehmi'nin tahrc ettii hads de buna dellet eder. (hadsin lfz
udur) :
Haris demitir ki: Peygamber Salallah aleyhi ve seUem'e Mina'-da, yahut Arafat'ta
iken geldim. Etrafn insanlar sarmt. Haris demitir ki: l sakinleri geliyordu; onun
yzn grdkleri zaman: Bu mbarek bir yz dediler. Haris : Resl- Ekrem
Salallah aleyhi -ve sellem, Zt- Irk' Irak'llara mikat tyin etti; demitir.
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Dre Kutn rivayet etmilerdir. 782[782]

hramn Vecihleri Ve Sfat
nram'in vecihlerinden murd : ihramn taallk ettii nev'ilerdir ki, bunlar: Hac, omra,
veya her ikisidir.
Sfattan maksad : hramn nasl yaplacadr. 783[783]
782[782]
506.
783[783]
744/590- ie radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Veda hacc ylnda
Reslllah SaUalah aleyhi ve sellem ile birlikte ktk. Kimimiz omra'ya niyet etmi;
kimimiz hac le omra'ya; k-mmz de yalnz hac'ca niyetlenmitik. Reslllah SaUaUah

aleyhi ve sellem, yalnz hac'ca niyet etmiti. Omra'ya niyet eden hemen hramdan kt.
Fakat hac'ca niyet edenler, yahut hac le omra'y bir arada yapanlar, t kurban gnne
kadar ihramdan kmadlar. 784[784]
Mevzubahs, hac veda hac'cdr. Reslllah (S.A.V.)'in bu hac'c hicretin onuncu ylnda
olmutur. Buna veda hac'c denilmesi, ashb- kirm' ile bu hac'ta vedlap bir daha
haccetmeden irtihl buyurmasndandr. Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimizin Medne-i
Mnevvere'den klar yirmibe Zilkade cumartesi gnne tesadf etmitir. Evvel

Medine'de le namaznn farzn drt rek't olarak klmlar, sonra cemaata bir hutbe
rd ederek kendilerine ihram, ihramn vaciplerini, snnetlerini retmiler, ondan

sonra yola kmlard.
Omra ile hac'cm ikisine birden niyet etmeye kran ve bu hac'c yapana kaarn denildii
gibi, yalnz haccetmeye f rad, onu yapana mf rid. Evvel omra'y yapp, sonra o sene
haccetmeye temett', bu hac'c yapana da mutemetti' derler.
Omra'ya niyet eden hemen hramdan kt cmlesi muhtasar bir szdr. Maksad :
Mekke'ye vardnda omra'ya ait yaplacak filleri yaptktan sonra ktn anlatmaktr.
hll : Sesi kaldrmaktr. Burada ondan maksad, ihrama girerken telbiye ederek sesi
kaldrmaktr. Hz. le (R. anha)'nm bu hadsi, ifde ettii hac nev'ilerinin Resllah
(S.A.V.) ile birlikte bulunan btn kafile efrad tarafndan yapldn gsteriyorsa da,
yine Hz. ie (R. anhaj'dan buna muhalif rivayetler de vardr. Bu rivayetlerin aralar
yle yattrlr:
Buradaki hadsi kaafile efradndan hac'cn nev'ine de niyet edenler olduunu

784[784]
gsteriyor. Bunlardan hac'ca niyet edenler; hacc- ifrad' omra'ya niyet edenler,
temettu'u; hac ile omra'ya niyet edenler hacc- kran' yapmlardr.
le (R. anha) hadsi sade hacca niyet edip omra yapmyann bayram gnne kadar
ihramdan kamyacan da ifde etmektedir ki, bu cihet Buhr ile Mslim'in ve daha
bakalarnn ondrt sah-b'den tahrc ettikleri u hadse muhalifdir :
Peygamber Sattdllah aleyhi ve sellem, yannda hedly kurban olmayana hac'cn
bozarak omra'ya tebdil etmesini emretti.
Bu takdirde Hz. e hadsi : Beraberinde hedly olup da hacc- f-rad'a niyet eden diye
te'vil olunur. Zr bylesi, beraberinde hediy kurban gtrp de hac ile omra'ya
beraberce niyet eden gibidir.
Ulem tedenberi hacc bozarak omra yapmann o hac'ta Peygem-ber Salalah aleyhi
ve selem'le beraber bulunanlara mahsus olup olmadnda ihtilf etmilerdir.
bn'l-Kayyim (691751) Zad'l-maad adl eserinde bunlar hakknda uzun uzadya

malmat vermitir.
Haccet'l-Ved'da Resllah (S.A.V.)'in neye niyet ettii dahi ihtilafldr. Ekser ulemya
gre, hac ile omra'ya niyet etmitir. Binaenaleyh Kaarin'dir. Buradaki ie (R. anha)
hadsi ise, hac- ifrada niyet etmi olduunu gsteriyor. Fakat hacc- kran'a
niyetlendiini bildiren deliller pek oktur. Hac nev'ilerinden hangisinin efdl olduu da
ihtilafldr. Drt mezhepten Hanefler'e gre : Temett' ifart'tan, kran ise hem temett',
hem ifrat'tan efdldir. Hanbeller'e gre : Hacc- ifrat kran'dan, temett' ise her
ikisinden efddir. Mlikler'e gre : Hacc^- kran temettu'dan, ifrad kran'dan efdldir.
filer'e gre : Temett' kran'dan, ifrad da temettu'dan efdldir.. 785[785]
hram Bab
785[785]
508.
hram lgatta : Hiirmete girmektir.
er'an ise : Hac'ca veya omra'ya girmeye niyet etmektir.
Hanefler'e gre ihram : Hurumat- mahss'y iltizm etmek de mektir. Ve niyet ile
telbiyeden ibarettir. hram haccn farzlanhdandr. Yalnz bz mezheplere gre rkn,

bzlarna gre arttr. hrama girene muhrlm, girmeyene hall denilir.
fkler'in yani uzaklardan gelenlerin Beyfullah- Haram'a varmazdan nce ona hrmet
ve ta'zim iin er'an ihrama girmesi lzmdr. Nitekim dnya byklerinden birini
karlamak iin atla kan bir adam, ona yaklat zaman nasl yere inmek suretiyle
ta'zim ve ihtiramda bulunursa, Beytullah- Haram- ziyarete gidenin de onun huzuruna

kmadan nce ihrama girerek hrmet ve ta'zimde bulunmas gerekir. te o beyaz renkli
ihram elbiseleriyle adet kefenlere brnm llere benzeyen haclar; ilhi vecd
istirak iinde ihtiyarlar elden gitmi, Kbetullah'n azametini hayl ettike
kendilerinden gemi; tende can unutarak lem-i emvate karm pejmrde halleriyle
bu ta'zimi if ederler. 786[786]
745/591- Ibnl mer radtyaUah anhma'an rivayet olunmutur. Demitir k! :

Resllah SaUoTlak aleyhi ve sellem, ancak mescidin yannda ihrama girmitir. 787[787]
Hads, mttefekun aleyhdir.
Mescidden murd, Zlhleyfe mesciddir. Hazret! Ibni mer (R.A.) bunu: Peygamber
(S.A.V.) Beyda'da ihramlanmtr. diyenlerin szn red iin sylemi ve : Peygamber
(S.A.V.)'in zerine yalan atarak burada ihrama girdi dediiniz u Beyda'nz ( banza
aln). Reslllah (S.A.V.) ancak mescidin yannda ihrama girmitin demitir. Bir
rivayette : Peygamber (S.A.V.) aacn yannda hayvan ayaa kalkt vakit tel biye
yapmtr deniliyor. Bu aa da mescidin yannda idi. Mslim'in rivayeti yledir :
Peygamber Sallallah aleyhi ve setlem, Zfhleyfede iki rek'f namaz kld. Sonra
786[786]
787[787]
hayvan kendisini Zlhleyfe mescidinin yannda kaldrp, dorultfukta telbiye etti
Beyda'da ihrama girdiini ifde eden hadsle, Zlhleyfe'de ihramlandm bildiren
hadsin aralar ikisinde de telbiye etmitir eklinde cem edilir. Zr her rvi iittiini
rivayet etmiti. Filvk Ebu Dvud ile Hkim Ibni Abbas (R. A.J'dan gu hadsi rivayet
ediyorlar :
Peygamber SaTlaUah aleyhi ve sellem, Zlhleyfe mescidinde ki rek'at namaz

kldktan sonra onlardan ayrld an hac in telbiye etti.
Bunu bzlar iitmiler ve bellemilerdir. Sonra hayvan kendisini kaldrnca, Reslllah

(S.A.V.) yine telbiye etmidir. Bunu ilk defakini grmeyen bir kavim yetimi, bu sefer
onlar iitmi ve: Hayvan yola ekildii zaman telbiye etti demiler. Nihayet Beyda'
dzne trmannca yine telbiye etmi. Bunu da deminkilerden bakalar duymu,

onlarda iittikleri gibi nakletmilerdir.
Hads-i erf, ihramn mikatta yaplmasnn mendb olduuna delildir. Mikat'tan evvel
ihrama girenler hakknda bn'l-Mimzir yle demektedir : Ehl-i ilim mikaftan evvel
ihrama girenin muhrim saylacana ittifak etmilerdir. Fakat bunun iin mekruh
diyenler vardr. Bunlar yle diyorlar: nk sahbe'nin : MednelHer iin Reslllah
(S.A.V.) Zlhleyfe'yi mikat tayin etti; demeleri bu inikatlardan ihrama girmeyi iktiz
eder. Binaenaleyh mikat'n zerine ziyde demek olan, evvel ihramlanma haram deilse
bile mekruhtur. Eer caiz olduuna dir icm' iddia edilmeseydi, haram diyecektik.
nk mikat delilleri bunu iktiz ediyor. Bir de mikat zerine izyde (yani nceden
ihrama girmek) tpk namaz rek'tlar zerine ziyade etmek gibi mukadderat- er'iyye
zerine ziydedir. Binaenaleyh noksanlk nasl kabul edilmezse ziyde de kabul
edilmez.
Halbuki sahbe- kirm'n biroklarnn mikat'tan evvel ihramlan-dklar rivayet
olunmutur. Mesel: bni mer (R.A.) : Beyt'l-Mukad-des'ten, Hz. Enes (R.A.); ElAkk'den, bni Abbas (R.A.); am'dan, Imran ibni Husayin; Basra'dan; Ibni Mes'ud (R.A,);
Kadisjye'den
hrama
girmilerdir:
788[788]
yetinin
tefsirinde:
Buradaki
tamamlamaktan maksad: Onlar iin ailenin evceizinden ihramlan-mandr. dedikleri

Hz. Ali ile Ibn Mes'ud (R. A.)'dan rivayet olunmutur.
788[788]
Sre
Hassaten Beyt-i Mukaddes'ten ihramlanma hususunda mm Seleme (R. anhaydsn u

hads rivayet olunmutur:
Reslllah Salallah aleyhi ve sellem:
Bir kimse mescicl-i Aksa'dan omra veya hac iirr telbiye yaparsa o kimsenin gemi
gnhlar afv olunur;
derken ittim.
Bu hadsi mm Ahmed rivayet etmitir. Bir rivayette :

Kim Beyt'l-Mukaddes'ten
buyruhmtur.
ihrama
girerse,
onun gemi gnhlar afv olunur.
Bu hadsi, Ebu Dvud u lfzlarla rivayet eder
Bir kimse hac veya omra iin Mescid-i Aksa'dan, Mescid-i Haram'a niyet ederse onun
gemi ve gelecek gnhlar afvolunur. Yahut ona cennet vacip olur.
Hadste rvi ek etmitir. Ayn hadsi bni Mce de u lfzlarla rivayet etmektedir :
Bir kimse omra iin Beytl-Mukaddes'ten niyet ederse bu niyet gemi gnhlarna
kefaret olur. 789[789]
476/592- Halld ibni Saib'ten, o da babas radyatlah anh'den duymu olarak rivayet
olunmutur ki; Reslllah Sallatlah aleyhi ve sellem :
Bana Cibril geldi de, ashabma telbiye yaparken, seslerini kaldrmalarn yntermemi
emretti; buyurmulardr. 790[790]
Bu hadsi, Beler tahrc etmilerdir. Tirmz ile bn Hibban onu sahhlemilerdir.

789[789]
512.
790[790]
bni Mce, (207275) u hadsi tahrc etmitir :
Peygamber SaUaUah aleyhi ve sellem'e amellerin hangisi efdldlr diye sorulmu :

Sesi ykseltmek, deveyi boazlamaktr; buyurmulardr. Saib'in rivayetinde :
Reslllah SaUaUahii aleyhi ve sellem :
Bana Cibril geldi de : Grltc patrtc ol dedi; buyrulmutur. Btn bunlar telbiye
yaparken sesi kaldrmann ms-tehb olduuna delildir. bni Ebi eybe ashp'tan
Reslllah'n telbiye yaparken t sesleri kaslncaya kadar bardklarn rivayet eder.
Cumhur ulem'nm kavli de budur. mm- Mlik'ten bir rivayete gre telbiye yaparken
ses yalnz Mescid-i Haram'la Mina'nn mescidinde ykseltilir. 791[791]
747/593- Zeyd ibni Sabit radyaUah anh'den rivayet olunduuna gre; Reslllah
SaUaUah aleyhi ve seTlem telbiyesin yapmak in soyunmu ve ykanmtr. 792[792]
Bu hadsi, Tirmz rivayet etmi ve hasen bulmutur.
Ukayl ise onu zayf ve garip addetmitir. Bu hadsi Dre Kutn, Beyhak ve Tabern de
tahrc etmilerdir. Hkim ile Beyhak onu Yakub b. Ata'd&n, o da babasndan o da bni
Abbas'dan iitmi olarak u lfzlarla rivayet ederler :
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, ykand; sonra elbisesini giydi, Zlhleyfe'ye

geldii vakit ki rek't namaz kld. Sonra devesinin zerine oturdu. Hayvan kendisini
le dorulttuu zaman hacca ihram yapt. Fakat Yakup b. Ata zayftr.
bni mer (R. anhmaymn : hrama ve Mekke'ye girmek istiye-nin ykanmas
snnettir. dedii rivayet olunur. hrama girmezden evvel kokulanmak mstehbtr.

nk Hz. ie (R. anha) yle demitir: Ben Reslllah (S.A.VJ'i bulabildiim kokunun
en gzeli le kokulardm. Dier bir rivayette : Ben Reslllah (S.A.V.)'i ihrama gir791[791]
513.
792[792]
mezden evvel bulabildiim kokunun en gzeliyle kokulardm. Sonra hrama girerdi

demitir.
Bu hadsi, eyheyn mttefkan tahrc etmilerdir. 793[793]

743/594- bn mer radtyallah anhma'dan rivayet olduuna gre, Reslllah
Sallallah aleyhi ve sellem'e ihraml ne gibi elbise gyecek diye sorulmu; O da :
Gmlekleri, sarklar, donlar, klahlar ve mestleri giyemez; yalnz bir kimse
ayakkab bulamazsa mestleri giyiversin ve onlar topuklardan aa kessin. Zafe-ran

veya vers 794[794] srlm elbiseden hi bir ey giymeyin; buyurmulardr. 795[795]
Hads, mttefekun aleyh'dir. Lfz Mslimindir.
Ayakkab bulamazsa tbirinden murd: Satlk ayakkab bulamazsa yahut bulur da

almaya yetecek kadar paras yoksa, demektir.
Buhr ile Mslim bni Abbas radtyatlah anh'den u hadsi tahrc etmilerdir ;
Reslllah Salallah aleyhi ve sellem' Arafat'ta hutbe okurken iittim:
Kim gmlek bulamazsa don giysin; kim ayakkab bulamazsa mest giysin (diyordu).
Bu hadsin bir mislini de mm- Ahmed tahrc etmitir. bni Teymiyye'ye gre bu hads,
mestlerin konlarn kesmeyi ifde eden bni mer hadsini neshediyor.
nk bni mer hadsi Medine'de; bu ise Arafat'ta ihtiya zamannda eref sadr
olmutur.
Ulem bu hadsle haram klman eylerin erkeklere mahsus olduuna ittilk etmilerdir.
Bu delillerde ihramlya haram edilen eyler :
Mest, gmlek, sark, klah, don, zaferanl veya versli elbise, koku ve mnasebet-i
Vers: Yemende yetien gzel kokulu bir nebattr.
793[793]
794[794]
cinsiyyedir. Mest giymek zarur olursa, mestler kesilerek giyilir. Gmlekten murd :
Bedeni rten her eydir. Sarktan maksat da ba saran her eydir. Ba rten dier eya
da sark hkmndedir.Hattb (319388) : Klah ile sarn bir arada zikredilmesi

ban
mtd
sarklarla
rtlemiyecei gibi nadiren kullanlan serpularla dahi
rtlmesinin caiz olmadn gstermek iindir diyor. Musannif merhum ihraml kadna
neler giymek haram olduunu bildiren hadsleri burada zikretmemitir.Maamfh
kadnn hkmde hemen hemen erkein hkm gibidir. Ziyde olarak pee taknmak,
yamak sarnmak gibi eyler haramdr.Kadn yzn ba rts ve elbise gibi eylerle
rter. Kadnn yz avret deildir diyenlere gre yzne hibir ey rtmez. Eldiven ve
zaferanh, versli elbiceler giymek de haramdr. Bunlardan maada ziynet ve kokular

mubahtr. Kadn, san ksaltmak ve av meselelerinde de erkek gibidir. Fakat suya
dalmak, ban eliyle rtmek, uyurken yasta koymak gibi eylerin bir zarar yoktur.
Mest giymek zarurete msbni olursa, ekser ulem'ya gre giyildii iin fidye lzm
deildir. Fakat Hanefler'e gre fidye cp eder. Vers ve zafaran isabet etmi, elbise
giymeyi hadsimiz men etmektedir. Bunun illetini tyin hususunda ulem ihtilf
etmilerdir. Bzlarna gre kokusu,
bzlarna gre ziynet oluudur. Cumhur ulem'ya
gre kokusundan dolay men edilmilerdir. Binaenaleyh elbise ykanarak kokusu
giderilse onunla ihram yaplabilir. Usfurlu, versli elbise giymek erkekiere hac'tan sonra
da mubah deildir. 796[796]
749/595- ie radyallah anha'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Ben Reslllah

Sallallah aleyhi ve sellem'i ihram iin ihrama girmezden evvel, (hramdan) Hill'e
kmas iin de beyti tavaf etmez* den nce kokulardm. 797[797]
Bu hads-i erif ihrama girmek istenildikte, koku srmenin mste-hb olduuna ve

kokunun ihramdan sonra dahi devam etmesinin zarar vermiyeceine yani koku
srmenin yalnz ihrama balarken haram olduuna delildir. Sahabe ve tabin
796[796]
515.
797[797]
hazartndan biroklar ile cumhur ulem'nm kavli budur. Ulemdan dier bir cemat
ise bunu hilfna zhip olmu, ve iddialarn isbt iin : Peygamber SalaMah aleyhi ve
seJlem koku srnm, fakat sonra ykand iin kokudan eser kalmamtr
demilerdir. Lkin bu sz tam bir dell deil, bir tekellften ibaret telkki edilmitir.
Nevev (631676) Mslim erhinde bunu zikrettikten sonra: Dorusu Cumhur'un
dedii gibi ihrama girmek iin mutlak surette koku srnmenin mstehb oluudur
demitir.
Bzlar bunun Hz. Peygamber (S.A.V.j'e mahsus olduunu iddia ederler. Fakat bunlarn
da iddialarn ispata yarar bir delilleri yoktur. Bilkis iddialarnn aksine dell sabit
olmutur. Bu dell Hz. ie (R. anhaymn u hadsidir :
Biz ihrama girmezden evvel yzlerimize kokulu misk srnrdk. Mteakiben
terliyerek yzlerimize akard. Fakai Reslllah (S.A.V.)'-in yannda olduumuz halde

(bundan) bizi nehyetmezd, Bu hadsi Ebu Dvud ile mm- Ahmed ibni Hanbel u
lfzlarla rivayet ediyorlar :
Biz Reslllah Saldllah aleyhi ve sellcm le birlikte Mekke'ye (mteveccihen) yola
kardk. hrama girerken yzlerimize kokulu misk srerdik. Birimiz terledi mi misk
yzne akar. Peygamber (S.A.V.) de onu grrd. Fakat bizi (bundan) nehyetmezd.
Bu kadnlara mahsustur da denilemez. nk koku srnme meselesinde erkeklerle

kadnlar arasnda bilicm fark yoktur. Binaenaleyh koku srnmek ihramdan evvel
deil, ihramdan
sonra haramdr. Bu mesele nikha benzer, zaten
nikhn
sebeplerindendir. hraml bir kimseye Hanefler'den gayr mezheplere gre nikahlanmak
memnudur. Fakat ihram, nikhn devamna mni deildir. Yani ihram halinde nikh
memnudur. Ama evvelden nikhl bir kimseye ihrama girmek memnu deildir, ite koku
srnmek de byledir. hram hlinde srnmek yasaktr. Fakat ihramdan nce
srnmek memnu deildir. Velevki kokunun eseri devam etsin. Bir de koku srnmek
nezfetten ma'duttur. Zr pis kokular defeder. Bundan dolay ihrama girmeden koku
srnmek, trnak kesmek koltuk altlarnda vesair yerlerdeki kllar atmak mstehbtr.
nk ihram halinde bunlar yaplamaz.
Yalnz burada yle bir sual vrid olur: mm- Mslim'in tah-rc ettii bir hadste
Peygamber (S.A.V.)'e omra halinde iken, nasl hareket etmesi cp ettiini sormaya gelen
bir adamdan bahsediliyor. Bu zt kokuya bulanm bir halde ihrama girmi ve : Y
Reslllah, kokuya buJanrn br cbbe inde cm raya ihramlanan bir adam hakknda ne
buyurursun? demi; Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :
zerindeki kokuya gelince : Onu defa yka ilh... buyurmulardr.
Yukarki soruya cevaben : Bu hads mensuhtur denilmitir. nk mezkr sual ve

cevap sekizinci yln zilkadesinde Ci'rane'de vki olmutur. Halbuki Peygamber (S.A.V.)
onuncu ylda haccetmi ve ihramdan evvel srnd kokuyu ihram halinde devam
ettirmitir.
Maamfh Hanefler'den mm-% Muhammed'le Zfer'e gre, ihramdan sonra da ayn
bak kalan kokular srnmek mekruhtur. Zr ihramdan sonra koku srnm gibi olur.
mm- Muhammed: Ben bunda, evvelce bir beis grmezdim. Fakat bir kavmin pek ok
koku getirdiklerini ve yaplan fenal grnce kerahetine kail oldum demitir .mm-%
afii ile, JlfdKfc'in kavli de budur.
Hadste geen Ehramdan hl'e kmas iin de beyti tavaf etmezden nce kokulardm
ifdesindeki hl'den murd: Her memn'u hell klan hill'dir, ki bu hill tavf- ziyarettir.
Bundan nceki eytan talama ile koku srnme vesaire gibi baz eyler hell olmu ve
memnu olarak yalnz kadnlarla mnasebet-i cinsyye kalmtr. 798[798]
750/596- Osman ibn Afvan radyallah cmVden rivayet edildiine gre; Reslllah
Ihramt ne evlenir, ne evlendirir, ne de dnrlk yapar; buyurmulardr. 799[799]

Sbl's-Selm sahibi San'n : Bu hads ihramda iken kendine olsun, bakasna

798[798]
517.
799[799]
518.
olsun, nikh kymann ve dnrlk yapmann haram olduuna delildir dedikten sonra
szne yle devam ediyor. : bni Abbas'n rivayetine gre Peygamber Sallallah aleyhi
ve sellem, rlz. Msyrnne ile ihraml iken evlenmitir iddias merduttur. : nk bilide :
Peygamber (S.A.V.) onunla ihramda deilken evlendi. rivayeti vardr ki o daha ayn-
tercihtir. Eu rivayetin sahibi olan Ebu Raf' o gn Peygamber (S.A.V.) ile Hz. Meymne (R.
anha) arasnda eli idi. Srnra bu rivayet ekser ashabn rivayetidir. Kad yz (476544)
: Rsslllah (S.A.V.)'in Meymne (R.anha) ile ihraml iken evlendiini yalnz bn

Abbes'tan baka kimse rivayet etmemitir. Hatt Baid ibni Mussyyib : Halas da olsa
bni Abbas zhul etti. Re-sllah (S.A.V.) onu ancak ihramdan ktktan sonra almtr.
Bunu Buhar zikr eder diyor.
Sonra : Zahir olan, hadste zikri geen eyin haram olmasdr. Ancak dnrlk
babnda nehy tenzih iindir. Ve icm' budur diyenler vardr. Eer icm' sahih ise, bir
diyeceimiz yoktur. Ama sahh olduunu zannetmiyorum. ayet sahh deilse, zahir olan
tah-rimdir. Neden sonra bni Ukayl Hanbe'den naklen dnrln dahi haram
olduunu grdm. bni Teymiyye (661728) : nk Peygamber (S.A.V.) eyin
hepsinden bir defa da nehyetmi ve ayrma yapmamtr. Nehyin mcebi ise tahrimdir.
Buna muraza edecek bir eser veya nokta-i nazar da yoktur demitir.
San'nVnin zhat burada bitti. imdi biraz da muhalifini din-liyelim : Burada muhalif
yani ihraml evlenir; evlendirir ve dnrlkte yapar diyenler yalnz Hanefler'dir. Ve
hakikaten bu bbda en kuvvetli delilleri San'n'nm merduttur dedii bni Abbas

hadsidir. Fakat mezkr hads o kadar kuvvetle sabittir ki, San'ni'nm reddetmesiyle
merdt olmasna imkn yoktur. nk bu hads, tevatr derecesine yaklaan
mehurlardandr. Onu yalnz Taberni (260360) Hz. bni Abbas'dan onbe tarkla
rivayet etmitir. Hatt bir rivayetinde her ikisinin ihraml olduu zikredilmitir.
Tabern : Sahh olan da budur diyor. bni Abbas (R. A.) hadsini Ktb' Ste diye
mruf olan alt hads kitabnn btn imamlar rivayet etmilerdir. mm- Buhar (194
256) sahihinde Kitab'l- Megazh nin Omrat'l-Kaz babnda u ziydeyi'de tahrc
etmitir:
Onunla ihraml deilken zifaf oldu. Mey-
mne erifte vefat etti. Artk bu kadar kuvvetle sabit olan bu hadsin karsnda
San'n'nin iddia ettii Ebu Rafi' hadsi yn- tercih olamaz. nk Ebu Rafi' hadsini
Ktb- Sitte- yle dursun, Buhar ile Mslim'den biri dahi tahrc etmemitir. Onu
bni Hibban (354) sahihinde rivayet etmidir lkin hads shhat derecesine bile
kamamtr. Bundan dolay mm- Tirmiz (200279) onun hakknda hasendir

demekten baka sz etmemitir.
Binaenaleyh bni Abbas hadsine muraza bile edemez. Ona muraza eden hadsler
vardr. Fakat bu deildir. Muraza hadslerinin rvi-leri Yezd ibni Esam ile Eban b.
Osman b. Affan hazartdr. Bunlardan Yezid ibni Esam : Peygamber (S.A.V.)
Meymne'yi ihramda deilken ald. demitir.
Bu hadsi, bni Abbas hadsi kadar kuvvetli deildir. nk bni Abbas hadsini btn
Ktb- Sitte imamlar tahrc etmi, bunu ise, Buhar ile Nes rivayet etmemilerdir.
Kendisi de hfz ve itkanca bni Abbas'la llemez. Eban hadsi babmzn hadsidir. Bunu
dahi Buhar rivayet etmemitir.
Bu sebeble her ikisinin zerine bni Abbas (R. A.) hadsi tercih olunur. yle ki :
1 Senet itibaryla tercihe mracaat edilirse, bn Abbas hazretlerinin hadsini tercih

etmek icp eder. nk bu hadsi Hz. ie (R. anha) 'dan naklolunan u rivayet takviye
eder :
ie Radyallah anha : Reslllah (S.A.V.) kadnlarndan birini ihraml iken ald,

demitir. Hadsi Ebu Avane (316) rivayet etmi : Bu hadsin btn rvileri skadr..
Rivayetleri ile ihticac olunur demitir. Ondan maada ayn hadsi El-Bezzar da tahrc
etmitir. Sheyl'i : ie (R, anha) ancak Meymne'nin nikhn kasdetmi fakat isim
vermemitir demektedir.
2 Rvilerinin zapt kuvveti ve fkh derecelerine gre ele alnsa, yine bni Abbas (R.A.)
hadsi tercih edilir. Zr Hz. Osman'dan ve dierlerinden rivayet eden rviler, bni
Abbas'n rvileri derecesinde deillerdir. bni Abbas'n rvileri Said ibni Cbeyr, Tavus,
Af a, Miicahid, krime ve Cabir ibni Zeyd hazarti olup, hepsi fkh ve zapt ile tannm
zevattr.
3 Hadsler bir birine muarzdr; diye onlar hkmsz brakarak kyasa ba vursak,
kyas dahi Hanefler'e yardm eder. nk nikh'ta ir akitler gibi bir akittir. O
akitlerden hi biri ihram sebebiyle haram olmu deildir. Binaenaleyh nikh da haram
deildir, haram olsa, nefs-i cima' yerine gemi olur ki bunun eseri akdin btl olmasnda
deil, haccn fesadnda zahir olur. Eir de eer ihramlnn nikh edilmesi ihramdan dolay
caiz deilse, btn nikhl haclarn ihrama girer girmez nikhlarnn btl olmas icp
eder. nk akde man olan bir ey iptida halinde nasl mni ise beka halinde de ylece
mnidir.
Elhsl hangi zaviyeden baklsa, bni Abbas hadsi kuvvetlidir. Binaenaleyh : Yezid ibni
Esam le Eban ibni Osman hadslerindeki nikh szleri mecazen cima' mnsna
kullanlmtr; demekten baka re kalmaz.
Eu izahattan anlalr ki, Kad yz'm : Resillah (S.A.V.)'in Meymne ile ihraml iken
evlendiini yalnz bni Abbas'dan baka kimse rivayet etmemitir szyle bni
Teymiyye'nin : Nehyin mucebi ise tahrimdir. Buna muaraza edecek bir eser veya bir
nokta-i nazar da yoktur demesi doru deildir. San'm'nin : Bu rivayet ekser ashb'n
rivayetidir sz dahi bizce zha muhtatr. Biz bu ekseriyetin kimler olduunu bilmek
isterdik. 800[800]
751/597- Ebu Katadet'l-Ensr radyaUah anh'den ihramsz ken yaban eeini

avlamas kssas hakknda rivayet edilmitir. Demitir kt : Resillah SallaTlah aleyhi
ve sellem, ihraml olan arkadalarna:
Sizden buna emreden veya bir eyle iaret eder Oldu mu? edi. Ashb :
Hayr; dediler.
O halde kalan etinden yeyin; buyurdular. 801[801]

Bu hads, miittefekun aleyh'dir.
Kssa Hudeybiye vak'smda gemitir. Hz. Ebu Katade'nin mi-kat getii halde nasl
ihrama girmedii mkl grlm ve buna bir ka trl cevap verilmitir. yle ki:
800[800]
520.
801[801]
1 Resillah (S.A.V.) onu arkadalaryla birlikte sahildeki dmanlarn kefe

gndermiti.
2 Ebu Katade, Peygamber (S.A.V.) ile beraber sefere kmamt. Onu Medinoliler
gndermiti.
3 O zaman henz mikatlar tayin edilmemiti.
Hads-i erf, ihramlmm kara avndan yiyebileceine delildir. Bundan maksad, av
ihraml olmayan birisinin vurmu olmas ve ihramlnn ona hi bir suretle yardm
etmemi bulunmasdr. Cumhur ulem'-nn kavli budur. Hads de bu bbda nasstr.
Bzlar: ihraml yardm etmese bile o avdan yemek kendisine hell deildir
demilerdir. Bu kavi, Hz. Ali, bni Abbas ve bni mer (R. arjm)'den rivayet
olunmutur. Bunlar Tel Hazretleri'nin
802[802]
hraml olduunuz mddete kara av
size haram klnd; yet-i kermesiyle istidlal ederler. Avdan murdlar da, avlanan
hayvandr. Fakat kendilerine : yetteki av tbirinden murd; avlanmaktr. diye cevap
verilmitir.
Vk av kelimesi her iki mnya da ihtimalli ise de Ebu Katade hadsi maksadn ne
olduunu beyn etmi; Cbr ibni Abdullah hadsi daha da zh etmitir. Bu hadsi
Snen sahipleri ile, bni Hzeyme (223311) bni Hibban (354) ve Hkim (321
405) rivayet etmilerdir. Lfz udur :
Peygamber SdaUah aleyhi ve sellem : Kendiniz avlamadika,

avlanm olmadka kara av size helldir; buyurmulardr.
yahut sizin iin
Yalnz bz tarklar hakknda sz edilmitir. yetteki avdan muradn avlanan hayvan
olduunu farzedersek avlamann haram klnd baka yetler ve hadslerle sabit olmu;
Cbir hadisiyle de beyn edilmi olur. nk Cbir hadsi maksad hakknda nasstr.
Mevzuubahsimiz hadsin ziydesi de vardr. Bu ziyde udur :
Yannzda onun etinden bir ey var mi? ir rivayette :

Yannzda ondan bir ey var m?
802[802]
Sre-i : Maide; Ayet: 96.
dye sormu Ashab :
Yanmzda onun baca var; demiler; bunun zerine Reslllah Sallallah aleyhi ve
settem, baca alm ve yemitir. Ancak eyheyn bu ziydeyi tahrc etmemilerdir.
hramlnn mutlak surette av eti yemiyeceine kail olanlar aadaki hadsle istidlal
ederler. 803[803]
752/598- Sab b. Cessamet'l-Leys radyallah anh'den rivayet olunduuna gre,

kendisi Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'e Eb-va'da yahut Veddan'da iken bir yaban
eei hediye etmi, fakat Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem onu hemen geri evirmi
ve :
Biz bunu sana iade edecek deildik. u varki biz hramliyiz; buyurmulardr. 804[804]
Mslim'de bu hadsin eitli rivayetleri vardr. Bir rivayette :
zerinden kan damhyan bir yaban eei denilmi. Dier bir rivayette Yaban eei eti
tbiri kullanlm. Baka bir rivayette:
eei budu diye ifde edilmi. Bir baka
rivayette de Av etinden bir kol buyrulmutur.

Hdise Haccetl Ved'da vuku bulmutur.
Hads-i erif, ihraml bir kimseye av eti yemenin mutlak surette hell olmadna delildir.
nk Peygamber (S.A.V.) eti iade etmeye sebep olarak ihraml olmasn gstermi; fakat
o av kimin iin vurduunu sormamtr. Yemesini caiz grenler bu hadsi te'vil ederek
av Peygamber (S.A.V.) iin vurduuna hamletmilerdir. Bylelikle bu hadsle Ebu

Katade hadsinin arasn cem'etmilerdir.Bittabi bir birine zd hkm ifde eden
mutearz hadslerin aralarn bulmak mmkn olursa, cem etmek bzsyla ameli terk
etmekten evldr. Buna Ebu Katade hadsinin mm- Ahmed'le bni Mce'nin gzel bir
803[803]
522.
804[804]
isnadla tahrc ettikleri :
Ber> bu av ancak onun iin avlamtm. Resl- Ekrem (S.A.V.) ashabna yemelerini
emretti. Fakat av kendisi iin avladm haber verince kendileri ondan yemedler
rivayeti dellet etmektedir.
Hads-i erifte hediyenin kabul cp ettiine, ayet kabul edilmi-yecekse, ne sebeple
kabul edilmediinin bildirilmesi lzumuna iaret vardr.
Bu hadsin lfzlar eitli rivayet edilmitir. mmafi (150 294) diyor ki: Eer Sab
Peygamber (S.A.V.)'e yaban eeini diri olarak hediye ettiyse, ihraml bir kimse yaban
eei kesemez. ayet eein etini hediye ettiyse, ihtimal ki Peygamber (S.A.V.) onu
kendisi iin avladn anlamtr.
Reslllah (S.A.V.)'in o etten yediine dir bir rivayeti Beyhak tahrc etmise de bu
rivayeti bn'l-Kayyim (691751) zayf bulmu; bu rivayetlerin iinden eek eti
rivayetini kuvvetli kabul etmitir. Bunun sebebini anlatrken : nk bu rivayet sadece
(eek) diyerek yaplan rivayete mnfi deildir demitir. nk kll' zikrederek cz'
kasdetmek mecz- mrselin pek ayi bir nev'idir. Rivayetlerin ekserisi eek etinin bir
paras olduunda mttefiktir. htilf yalnz bu para hakkndadr. Bzlar but olduuna,
dier bzlar bacak olduuna kail olmulardr. Maamfh rivayetler arasnda mnft ve
zddiyet yoktur. nk hediye edilen parann but ve bacan bir yerde bulunduu bir
para olmas mmkndr. 805[805]
753/599- ie radyallah anha'tian rivayet olunmutur.Demitir ki: Reslllah
Hayvanlardan be nev'i vardr. Bunlarn hepsi f-sklardir. Hil'de de, haremde de

ldrlrler. Akrep, aylak, karga, fare ve kuduz kpek; buyurdular. 806[806]
805[805]
523.
806[806]
524.
Hads, mtefekun alcyh'dr.
Buhr'nin rivayetinde ylan da zikredilerek fsklarn says altya ikarlmitr.
Gerekten hadsi alt lafzyla Ebu Avne tahrc etmitir. Ebu Dvzd (di yrtc) yi da
ziyde etmi; bu suretle say yediye ykselmitir. bni Buzeyme ile bn'l-Mnzir (kurt
ve kaplan) ziyde etmiler. Bylece fasklar dokuza kmtr. Ancak Zhl'den rivayet
edildiine gre kurt ile kaplan (kuduz kpek) in tefsirinde zikretmitir. Kurt lfz
rvileri ska olan bir mrsel hadsde de geer. mm- Ahmed bni Hanbel, ihraml bir
kimsenin kurdu ldrmesine ait emri merfu' olarak tahrc etmitir. Yalnz hadsin
rvileri arasnda zayf rvi vardr.
Hadste grlen ziydeler, be adedinden mefhum-u muhalifinin kasdedilmediine

dellet ederler. (Dabbe) yer yznde debeyerek yryen hayvan demektir. Kua dahi
tlak edilebilir. Bzlarna gre dabbe tbiri kua mil deildir. Nitekim Tel
hazretieri'nin u yet-i kermesinde buna iaret buyrulmutur :
Yeryznde hi bir hayvan ve iki kanadyla uan hi bir ku yoktur ki sizin gibi
mmetler olmasnlar... rf ve dette dabbe sz drt ayakl hayvanlara mahsus

olmutur. Hadsteki hayvanlara fsk denilmesine gelince: Fisk lgatta, kmak demektir.
sye fsk denilmesi Rabb'ne itaattan kt iindir. Buradaki hayvanlara fsk
denilmesi baka hayvanlarn hkmnden karak, ihraml iken ldrlmelerinin caiz
olmasndandr. nk sair hayvanlar ldrmek ihraml olanlara yasaktr. Bzlarna
gre: Bunlara fsk denilmesi etlerinin yenilmesi hususunda dier hayvanlarn

hkmnden karak yenilmediklerindendir. Nitekim. KuKn- Kerm'de :
zerine Allah'n ad zikredilmeyen hayvandan yemeyin. nk a fsktr buyurularak
eti yenilmeyen hayvana fsk denilmitir. Dier bzlarna gre: Bu hayvanlar eziyeti ve
ifsatc olup, kendilerinden istifde edilmedii iin baka hayvanlarn hkmnden
karlm ve kendilerine fsk denilmitir. Bu suretle ulem'mn mezkr hayvanlarn

ldrlmesi babnda istinbat ettikleri illetler olmu ve bittabi fetva da ona gre
deimitir. Birinci kavle zhip olanlar, ihraml olmayanlara haremde ldrlmesi caiz
olan her hayvann ihraml tarafndan da ldrlebileceine kail olmulardr. kinci kavli
tercih edenler dahi eti yenilmeyen her hayvann burada zikri geen be hayvana ilhak
etmi ancak ldrlmesi nehyedilen hayvanlar istisna etmitir. nc kavli

benimseyenler yalnz zararl olanlar hadstekilere ilhak etmitir. Fakat musannif
merhum Feth'l-Br de bu illetleri beenmemi, onlara gre verilen hkmleri de

rtmtr. htiyat olan ir hayvanlarn hkmn buradakilere katmamaktr. Nitekim
Haneffer'in mezhebi budur. Yalnz onlarda ylan ilhak etmilerdir. nK ylann

ldrlmesi hakknda hads vardr. Kurd'u HanGfler kpek hkmnde sayarlar. ir
hayvanlarn saldranlarn da buradaki be hayvann hkmne ilhak ederler.
Hadste zikri geen be nev'i hayvan ldrmek ihramlya caiz olunca, ihrama
girmeyenlere evleviyetle caizdir. Hatt Mslim'in bir rivayetinde hill'de ve harem'de
ldrlebilecekleri, dier bir rivayetinde : Muhrim bir kimsenin bunlar ldrmesinde

bir bes olmad beyn olunmutur. Hads-i erifte zikri geen hayvanlarn hkm
ldrlrler denilerek ihbar suretiyle bildirilmitir. Baka rivayetlerde emir sigasyla

vrid olduu gibi, ldrene gnh yoktur; gibi salarla da rivayet olunmu; bylece
emrin ibaha mnsna olduu anlalmtr.
Hadsin buradaki rivayetinde karga iin kurab kelimesi mutlak zikredilmise de

Molim'in Hz, ie (R. anha)'&n rivayet ettii hadste gurab-i ebg'a yani alaca
karga diye takyid olunmutur. Bz hads imamlar buna bakarak mutlak da alaca
karga diye takyid etmilerdir. Hadsin bu ziydesine : azdr; rvi tedls yapmtr.
diyerek ta'n edenler olmu, fakat nazar- itibra alnmamtr. nk rvi hadsi sema'an
yani iiterek rivayet ettiini tasrih eylemitir. Binaenaleyh tedls yoktur. Eir de bu ziyde
adli, ska ve hafz olan rvinin bir ziydesidir. u halde zz da yoktur. Musannif
hububat yiyen tohum kargasnn bu hkmden hri kaldna ulem'mn ittifak ettiini
sylemektedir. Bunun eti de yenilir. ir karga nev'ileri alaca karga hk-
nndedirler.
Hadste
kpein
kuduz
olmakla
takyid
edilmesi,
kuduz
olmayan
ko-pein
ldrlemiyeceine delildir. Hz. Ebu Hreyre (R.A.)'dan kuduz kpein arslan diye
tefsiri rivayet olunduu gibi, Zeyd ibni Eslem.den, ylan diye, Sfyan'dan hassaten:
kurt'tur diye tefsir ve zhla-r rivayet edilmitir. mm- Mlik (93179): nsanlara
hcum ederek onlar korkutan aslan, kaplan, pars ve kurt gibi hayvanlarn hepsi kuduz
kpek hkmndedir diyor ki Cumhur'un kavli de budur. Hz. Mlik'in bu husustaki delili
gu hadstir.
Allah'm; bunun zerine kpeklerinden
bir kpei musallat et; Bu du zerine onu
arslan paralamt.
Arslann paralad ahs utbetu'bnu Ebil Lehehdir hadse yemen yolunda

vukubulmutur.
Bu hadsi Hkim tahrfc etmitir. Hads hasendir. 807[807]

754/600- bn Abbas radyaltah anhna'dan rivayet olunduuna gre, Peygember
Stillallah aleyhi ve sellem, ihramh ken kan aldrmtr. 808[808]
Hads muttefek'un aleyhdir.
Bu vak'a dahi Haccet'l-Ved'da olmutur. Hads-i erf, ihramh hacya kan aldrmann
caiz olduuna delildir. htiyac nnda gerek batan, gerekse vcudun ir yerlerinden
kan aldrmak bilittifak caizdir. Yalnz kan aldrrken salar zlrse tra olanlar gibi
fidye vermek cp eder. Eer kan batan alnyor ve bir zr de yoksa, salar zld
takdirde bu i haramdr. Vcdun klsz yerlerinden aldrmak Cumhur ulem'ya gre
caizdir, fidye lzm deildir. Bzlar bunu mekruh addederler. Fidye lzm geldiine kail
olanlar da vardr.
Hads-i erf, bir kide- er'iyye'ye iaret ediyor. Bu kaide udur: hram sebebiyle haram
klman: Tra olmak, av vurmak ve emsali eyler, ihtiyatan dolay mbh olurlar. Fakat
fidye vermek cp eder. Bir kimse ban tra ettirmeye yahut scaktan veya souktan
dolay gmleini giymeye muhta olursa .bunlar yapar ve kendisine fidye vermek, cp
eder. Fidyenin ne olacan aadaki hads tyin ediyor. 809[809]
755/601- K'b ibni cra 810[810] radyallah anh'den rivyot olunmutur. Demitir ki:
807[807]
526.
810[810] K'b bin cra (R. A.): Ensr- krm'n mttefiki Harp yardmcs olan bir Sahbe-i Cell'dtr. Kfe'ye
yerlemiti. Medne-i Mnevvere'de 51 tarihinde vefat etmitir.
808[808]
809[809]
Bitler yzme salr br halde ben Reslllah Sal-laUah aleyhi ve sellem'e gtrdler,
(hlimi grnce) :
Rahatszlnn
bulabiIirmisin?dedL
grdm
dereceye
varacan tahmin etmezdim. Bir koyun
Hayr dedim.
O halde gn oru tut. Yahut her biri iin yarm saf olmak zere alt fakir doyur;
BuhrVnin bir rivayetinde de bu hads yledir :
Reslllah SaUalah aleyhi ve selem, Hudeybiye'de benim yanma urad. Bamdan

bitler dklyordu.
Bceklerin sana eziyet veriyor mu? diye sordu?
Evet; dedim:
O halde hemen ban tra et... ilh..; buyurdular.-Yine Buhri'de Hz. K'bn :
Eer sizden biriniz hasta olur, veya bandan rahatsz bulunursa... ilh..; yet-i kermesi
benm hakkmda nazil oldu dedii zikrolunur. Bu hads eitli lfzlarla rivayet
olunmutur.
Fidye ksmdr : Hayvan kesmek, oru tutmak ve fakir doyurmak.
Hads-i erifin zahir olan mns bulunursa hayvan kesmeyi dier nevi'lere tercih
etmenin lzumunu gsteriyor. Maamfh gerek bu yetten gerekse birok hads-i
erfe'den fidye verecek kimsenin nevi fidye arasnda muhayyer olduu anlalyor.
Bundan dolay Buhri (194256) keffret bab nn banda : Peygamber (S.A.V.)
K'bi fidye hususunda muhayyer brakmtr demektedir. Ebu Dvud (202275) a'b
811[811]
527.
tarikiyle K'b ibni cra (R.A.)'an u hadsi tahrfc etmitir :

Peygamber Salalah aleyhi ve seMem:
stersen bir hayvan kes, istersen gn oru tut. stersen fakir doyur; nah...
buyurdular.
filer'e gre vcdun herhangi bir yerindeki kllar zaruretten dolay gidermek fidye
icp etmez.
Yarm sa' mes'elesi ulem arasnda ittifak ise de mm- zam Ebu Hanfe (80150) ile
Sevri (97161)'ye gre budaydan yarm sa', dier yiyeceklerden bir sa' verilir. 812[812]
756/602- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet olunmutur. Demitir k: Allah,

Peygamberi Sallallah aleyhi ve sellem'e, Mekke fethettii vakit# Reslllah Salalah
aleyhi ve seMem, cematin in-de ayaa kalkarak, Allah'a hamd- sena ett sonra yle
buyurdular:
phesiz Allah fili Mekkeye girmekten men etmi, ama ona Resuln ve m'minleri
musallat klmtr. Gerekten Mekke benden nce hi bir kimseye hell olmu deildir.
Bana dahi ancak gnn bir saatinde hell oldu. Benden sonra o hibir kimseye hell
olmayacaktr. Binaenaleyh onun av rktlmez; dikeni kesilmez, kayb mal, ancak
sahibini arayp, soran iin helldir. Her kimin bir yakn ldrlrse, o kimse iki nokta-i
nazar arasnda muhayyerdir; Abbas :
Yalnz zhir mstesna Y Reslllah, nk biz onu kabirlerimize ve evlerimize

koyuyoruz; dedi. Bunun zerine Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :
(Evet) yalnz zhr mstesna; buyurdular. 813[813]
812[812]
528.
813[813]
529.
Bu hutbe fethin ikinci gn okunmutu. Reslllah (S.A.V.)'in daha sznn banda fil
vak'asma iaret buyurmas Tel Hazretleri'nn m'minlere olan minnet ve ihsann
anlatmak iindir. nk f'lerin girmedii Mekke'ye m'minler Allah'n lutf- inyetiyle

bir hamlede girerek onu kahren fethetmilerdi. ResEMah (S.A.V.)'e Mekke'nin hell
olduu saat onu fethederek iine girdii saattir. Hadsi erifte geen iki nokta-i nazar
arasnda muhayyerdir cmlesinden murd : Ya diyetini almak, yahut kaatili

ldrtmektir.
Bu hads, Mekke- Mkerreme'nin kahren fethedildiine delildir.
nk hell olmu deildir, hell olmayacaktr. Musallat klmtr gibi tbirler bunu
gstermektedir. Cumhur ulem'nm kavli budur. Yalnz mmafi (150204) sulhan
fethedildiine kail olmutur. Zr : Kahren fethedilse Resllah (S.A.V.) onu gaziler arasnda taksim ederdi. Nitekim Hayber'i taksim etmiti. Halbuki Mekke'yi taksim
etmemitir diyor. Hz. afi'ye yle cevap verilmitir : Peygamber (S.A.V.) Mekkeliler'e
bir ltuf olmak iin taksimden imtina etmi; Mekkeliler'i ldrmekten, kadnlarn esir
ve mallarn ganimet olarak paylatrmaktan vazgeerek kavm- kabilesine, akrabasna
kar grlmedik bir fadl- kerem ve nezket gstermitir.
Mekke-i Mkerreme'de Peygamber Sallallah aleyhi ve selem'den sonra hi bir
kimsenin muharebe etmesinin hell olmayaca da hadsimizin delleti cmlesindendir.
Mrud yle diyor : Harem-i erifin hassalarndan biri de: orada yayanar ehl-i adalet
olanlara kar s ve bag bile olsalar, kendileriyle harp edilmemektir.
Maamfh mes'ele ihtilafldr. Mekkeliler'le harp etmenin cevazna kail olanlar da vardr.
Kurtub : Hadsin zahiri orada harbin Peygamber (S.A.V.)'e mahsus olmasn iktiz eder.
nk Mekkeller'in kfr mslmanlar' mescid-i haram'dan men etmeleri ve eitli
zlm ve hareketleri; harbi oktan haketmi olmalarna ramen kendileriyle harp

etmemesi bunu gsterir. demitir. Ulem'dan bu rey'e itirak eden oktur.
Hads-i erf, Mekke'de av rktmenin haram olduuna da dellet ediyor. Bittabi
rktmek haram olunca, av vurmann hrmeti evlevi-yette kalr. Keza Mekke'nin
dikenini kesmenin haram olduunu ifde ediyor. Faydasz dikeni kesmek haram olunca
faydal aalarn kesmek yine evleviyetle haramdr.
mmafi: Mekke'de aalarn dallarndaki dikenlerin kesilebileceine kail olmutur.

Bunu kendisinden Ebu Sevr (240) nakl ve hikye eder. Ulem'dan bir cematin
mezhebi de budur. Bunlar dikenleri zararl hayvanlara kys ederler. Halbuki bu
yaptklar, kys nassa tercih etmektir ki caiz deildir. Mekke-i Mkerreme'nin

hdyna-bit ormanlaryla, otlarn kesmek de haramdr. Fakat kuru otlarn kesilmesinde beis yoktur. Bu cihet yine ittifak ise de insan emeiyle yetitirilen aa ve
nebatlarn kesilmesi ihtilafldr. Cumhur'a gre caizdir.
Hads, Mekke'de bulunan bir maln bulana hell olmadna, ne kadar iln ederse etsin,
asla da hell olmayacana ancak iln etmek iin elinde bulundurmann hell olduuna
dellet ediyor. Fakat dier beldeler byle deildir. Onlarda bulunan bir mal ,malm bir
mddet zarfn-da iln edildikten sonra sahibi kmazsa, bulan ondan istifde edebilir. Bu
mes'eledeki ihtilf tukata babnda, kati meselesi de cinayetler babnda grlecektir.

n-'-Allah.
Hz. Abbas zhir hakknda : nk biz onu kabirlerimize ve evlerimize koyuyoruz

demiti. Bundan maksad: zhir gzel kokulu olduu iin onunla lhid'in zerine ekilen
talarn aralar tkandn; evlerde dahi tavan tahtalarnn arasna konduunu

bildirmektedir. Hazret Abbas (R.A.ym sz Reslllah (S.A.V.) huzurunda bir efaat
dileidir. Maamfh kendisinin bir itihad da olabilir. mm'm tahsis kabul ettiini bildii
iin bunun tahsisini istemitir. Zr glk karmamak e-rit'n esaslanndandr.
Binaenaleyh Peygamber {S.A.V.) onun szn ya vahy'le, yahut ictihd yoluyla takri
757/603- Abdullah bni Zeyd b. sim radyallah anfe'den rivayet olunduuna gre,
Reslllah Sallalah aleyhi ve sellem:
phesiz brahim Mekke'yi haram kld ve ehline du etti. ibrahim Mekke'yi nasl
haram kldysa, ben de Medine'yi haram kldm ve gerekten onun sa'na ve mddine
ibrahim'in Mekke'lilere yapt duann iki misli du ettm; buyurmulardr. 815[815]
814[814]
530.
815[815]
531.
Hadsin bir rivayetinde Reslllah (S.A.V.):
phesiz Allah Mekke'yi haram kld buyurmutur. Maamfh iki rivayet arasnda
mnafaat yoktur. nk murd: Allah Mekke'nin haram olduuna hkmetti. brahim'de

bu hkm kullara bildirdi. demektir. Ehline du etti demekle Hz. brahim'in Kur'n-
Ke-rnVde zikrolunan :
816[816]
Y Rb, u beldeyi emniyette kl. Hem ehlini cmle meyvalardan rzklandr
yet-i kermesiyle emsali kasdedilmitir. Mdd ile sa'n birer nev'i lek olduunu
yerinde grmtk. Burada onlardan murd: Kendileri deil, onlarla llen eylerdir.
Mekke'nin haram klnmasndan maksad: Orada yayanlann harpten oraya girenlerin

her trl tecvzden masun bulundurulmalardr.
Nitekim Kur'n- Kerm'de bu bbda:
817[817]
O hareme giren emniyette olur
buyrulmutur. Avnn vurulmamas, aacnn dikeninin, otunun kesilmemesi dahi onun

haram klnmasmdandr.
Medine'nin haram klnmasna gelince, bundan murd dahi, avnn vurulmamas,
aalarnn kesilmemesi ve orada bir hdise kmamasdr. Medine'nin haremini
hudutlandrma hususunda ihtilf vardr. nk hdiselerde birok lfzlarla tahdid

olunmutur. Bunlarn arasndan:
ki talnn aras ifdesi tercih edilmitir.nk bu tbir pek ok rvilerin

rivayetlerinde zikredilmitir.818[818]
758/604- Ali bn Ebi Talip radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah Salalah aleyhi ve settem:
El-Bakara Sresi; yet: 126.

Sre-i li Imran, yet: 97.
816[816]
817[817]
Medne Ayr'dan, Sevr'e kadar haremdir. 819[819]

Ayr ve Sevr; Medne-i Mnevvere'de birer da'dr. Kamus sahibi Sevr hakknda sahh bir
hads bulunduunu sylemi ve yukarki hadsi rivayet etmitir. Bundan sonra da unlar
sylemitir: Ebu Ubeyd Kasm b. Selm ile dier byklerin: Bu bir tashiftir. Dorusu
uhud'a kadardr. nk Sevr Mekke'dedir; demeleri iyi bir ey deildir. nk bana
uca-i Sa'lebi eyh Zhid'in hafz Ebu Muhammed ib-ni Abd's-Selm BacrVden rivayet
ettiine gre Uhud'un hizasnda -arkaya doru ufak bir da bulunmaktadr. Buna Sevr
derler. Bunu bu yeri bilen arap taifelerine defalarca sordum: Hepsi o dan isminin Sevr
olduunu sylediler. Ve nk bana eyh Afif}d-Din Matar babas hafzdan, rivyeten
yazarak dedi ki: Filhakika Uhutfkm arkasnda sol tarafna gelen ufak ve yuvarlak bir
da vardr. Ona Sevr derler. Onu Medneliler babadan, dededen bilirler.
Bu zht iki talnn arasdr hadsine mnfi deildir. nk bunlar Medine'yi

saran iki talktr. Ayr ile Sevr dahi Medine'yi iht ederler. Binaenaleyh ayr ve sevr
hadsi iki tal tefsir eder. 820[820]
Haccn Sfat Bab Ve Mekke'ye Giri
Bundan maksad: Menasik-i hac denilen hac ibdetlerini beyn ve onlarn tertip zere
keyfiyet-i edsdr. Aadaki Cbir hadsi bu bb-da lzm gelen malmat

vermektedir. 821[821]
759/605- Cbr ibni Abdullah radyallah anhma'dan rivayet olunmutur, (demitir

ki): Reslllah Solallah aleyhi ve sellem, Hacca gitti. Biz de onunla beraber
819[819]
820[820]
(Medine'den) ktk. Zlhleyfe'ye vardm zaman Esma binti Umeys dourdu. Bunun
zerine Peygamber Salalah aleyhi ve sellem (kendisine,) :
Ykan da bir elbiseden ba yap ve ihramlan dedi. Ve Peygamber Sallallah aleyhi ve

seUem, namaz mescidde kld sonra (devesi) Kasva'ya bindi. Hayvan kendisini Beyda'
dzne karnca Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem, tevhidi grletti:
Tekrar tekrar icabet sana Y Rabbi tekrar tekrar icabet sana... tekrar tekrar icabet
sana. Senin iin erik yoktur. Tekrar tekrar icabet sana... phesiz hamd- ni'met
senindir. Mlk de, (senin) senin iin erik yoktur;
(bylece) beyte vardmzda rkn istilm etti. Mteakiben (beytullh'-n etrafnda)

defa remel yapt. Drt defa da yrd. Sonra Makam- ibrahim'e gelerek (tavaf) namaz
(m) kld. Ve (tekrar )rkne dnerek onu istilm etti. Sonra f ha rem) kap (sn) dan
Safa'ya kt Safa'ya yaklanca phesiz k Safa ile Merve Allah'n eirindendir.
(yetin)i okudu :
(sa'ye) Allah'n baladndan balyorum; (dedi) ve hemen Safa'ya kt. Beyti
grnce kbleye kar dnd. Allah' birledi ve fekbr ald ve:
Bir Allah'dan baka ilh yoktur. Vaadini yerine getirdi. (Peygamber) kuluna yardim
etti, (Hendek harbinde) yal-nz bana hizipleri bozguna uratt; dedi. Sonra bu arada
defa dua etti. Sonra Safa'dan inerek Merve'ye gitti. T ki ayaklar vadinin ortasnda karar
klnca, (bu sefer sa' yapt. Vdi'nn ortasndan) kt zaman Merve'ye doru yrd.
Merve'de dahi Safa'da yaptn yapt. (Xbir) mteakiben hadsin geri kalanm
zikretmitir.
Bu hadste (u da vardr) : Terviye gn gelince ashb Mina'ya yollandlar. Reslah

(S.A.V.) de bindi (yrd,). Ve leyi, kindiyi, akam, yatsy ve sabah namazn orada
kld. Sonra biraz elendi. Tki gne dounca (Mzdelife'yi) geerek Arafat'a (yakn bir
yere) geldi. Ve kk adr kendisine Nemire'ye kurulmu buldu ve hemen oraya ind.
Gne devrildikten sonra Kasva'y getirmelerini emretti. Hayvan semerlediler. Bunu

mteakip, Batn- vdye geldi. Ve (orada) ns'a hutbe okudu. Sonra ezan okudu. Ve
ikamet getirdi. Badehu leyi kld. Sonra kamet getirerek ikindiyi (le vaktinde) kld.
Aralarnda baka namaz klmad. Sonra (hayvanna) bindi ve vakfe yerine geldi.
Devesi kasvann karnn kayalara doru evirdi de, kumdaki yolunu nne ald ve
kbleye dnd. Artk t gne kavuup biraz sarl gidinceye kadar (orada,) devaml
durdu. Nihayet gne kayboldu ve (hayvan) srd. Kasva'nn yedeini o derece kasmt
ki hayvann ba (adet) semerinin n tarafndaki ayak yerine dokunuyordu. Sa eliyle

de-firet ederek) :
Ey ns! vekar ve seknet muhafaza ediniz diyordu.
Bir kum ynna geldike onun zerine kncaya kadar hayvann yedeini br para
gevetiyordu. Nihayet Mzdelife'yc geldi. Orada akam namaz ile yatsy bir ezan ve iki
kametle kld. Aralarnda baka namaz klmad. Sonra fecir douncaya kadar uzanp
yatt. Mteakiben sabah olduu anlalr anlalmaz sabah namazn br ezan ve ikametle
kld. Sonra hayvanna binerek me'ar-i haram'a geldi' (yine) kbleye kar dnerek du
etti. Tekbr ve fehll getirdi. Ve sabah iyice aydnn lanncaya kadar (orada) durmakta
devam efti. Badehu gne domadan nce (hayvann) srerek Batn- Muhassire geldi,
(oradaj hayvann bir para hzlandrd. Bundan sonra Cemre- Kbr'ya kan orta yolu
tuttu. Nihayet aacn yanndaki cemreye geldi ve oraya yedi ta att. Her ta atarken
tekbr getiriyordu. Her ta (bakla tanesi byklndeki) hazef ta kadard, (talar)

vadinin dibinden att. Sonra kurban yerine gitti, ve deve boazlad. Bundan sonra
Reslllah-Sallalah aleyhi ve sellem, (hayvanna binerek) Beytullh'a doru akn etti.
Ve leyi Mekke'de kld. 822[822]
Bu hadsi uzun uzadya Mslim rivayet etmitir.
Bz izht :: Esma binti Umeys, Hz. Ebu Bekir (R. A.)'m kardr. Dourduu ocuk,
Muhammed ibni Ebi Bekir (R.A.)'v. iesll-lah (S.A.V.)'in bu kadna ba yap
buyurmasnn mns : Beline bir kuak sar, sonra geni ve uzun bir bezi, akan nifas
kannn zerine tkamak artyla nden ve arkadan o kua bala demektir. Bundan
sonra ihramlanmasm emretmesi, nifas'n ihramlanmaya mni olmadn gsterir.

Doum hdisesinden sonra Peygamber (S.A.V.)'in mes-cidde kld namaz: Nevev'nin
Mslim erhindeki beynna gre sabah .namazdr. Fakat bni Kayyim'in El-Hedy-n822[822]
536.
Nebev adl eserinde bu namazn le namaz olduu bildirilmektedir. Reslllah-
(S.A.V.) Zlhleyfe'de be vakit namaz klm, beincisi le imi. Ondan sonra yola
kmlar.
Tekrar tekrar icabet sana y Rabbi... diye tercme edilen telbiye Reslllah (S.A.V.)'in
ondan sonra da bugne kadar msl-man'larn telbiyesidir. Chliyet devrinde araplar'n

telbiyesi u idi :
Tekrar tekrar icabet sana y Rabbi ,tekrar tekrar icabet sana, tekrar tekrar icabet sana...
Senin iin erik yoktur. Ancak bir erik vardr. O da sana mahsustur. Sen ona ve onun
mlik olduu her eye mliksin...
Rkn Kbe-i Muazzama'nm kelerinden her biridir. Hacer- Es-ved'in bulunduu

rkn'e, rkn- esved veya rkn- yemn derler.
stilm pmek veya elini srmektir. Hadsteki rkn' istilm etmek ten murd da
hacer-i esved'i pmek veya ona elini srmektir.
Esas itibaryla tavaf esnasnda bu ta pmek cp ederse de, kalabalktan imkn

bulamayanlarn hi olmazsa el srmekle istilm etmekleri lzm gelir.
Remel yelemek, ekin yani hzlca yrmektir. Bu arada defa du eJti ifdesi zikri
geen duay tekrarladna dellet eder. Tk ayaklar vadinin ortasnda karar klnca
cmlesinde Kad yz (476-* 544) yle diyor : Burada mutlaka zikri lzm olan bir
kelime drlmtr ki, o da (remel yapt) kelimesidir. Filhakika bu kelime Mslim'in

bir rivayetinde vardr.
Hadsi Cbir (R. A.) tamamen zikretmi, Musannif ise yalnz lzm olan yerlerini almtr.
Terviye gn Zilhicce aynn sekizinci gndr.
Me'ar-i Haram Mzdelife'de ma'ruf bir dadr. Buna Kuzah dahi denilir.
Batn- Muhassir Ebrehe ordusunun fillerinin gemekten ciz kald bir vadidir. Zaten
bu isim o mnasebetle verilmitir. Hayvann br para hzlandrd bundan maksad bir
ta atm yeri hzlca gemektir. Orta yolu tuttu bu yol Arafat'a gittii yoldan baka bir
yoldur. Aacn yanndaki cemreye geldi. Buras Mina'nn hudududur, ve oradan

saylmaz. Cemre1 ufak talarn atlarak topland yer demektir. Oraya bu isim
verilmesi, haclarn toplanmasndan dr. leyi Mekke'de kld. cmlesinde hazf vardr.
Mn udur : Beyt-i erife geldi ve evvel tavf- ifza'y yapt. Sonra le namazn
kld. Fakat bu rivayet bni mer (R. A.) hadsine muarzdr. nk o hadste Peygamber
(S.A.V.)'in kurban bayram gn leyi Mina'da kld ifde ediliyor, iki hadsin arasn
bulmak iin : Reslllah (S.A.V.) o gn leyi Mekke'de klm; sonra ashab onun
arkasnda cemat olrriak faziletinden mahrum kalmasnlar diye Mina'da imam olarak
tekrar kldr-mtr denilir.
Bu hads-i erifte bz ziydeler de vardr. Musannif onlar hazfederek yalnz lzm olan
yerlerini almtr. Hads-i erif pek ok faydalar ve mhim kaideleri ihtiva etmektedir.
Kad yz diyor ki: Ulem bu hadsin ihtiva ettii fkh zerinde sz etmi ve ondan ok
mesil is-tihbt etmilerdir. Hatt tbni Mnzir bu hads hakknda byk bir cz kitap
yazm; bu kitapta yzelli ksur nev' fkh mes'elesi tahrc etmitir. Daha incelense fazla
da bulunabilir.
Reslllah (S.A.V.)'in mcmeli beyn eden fiilleri bilittifk vcp ifde ettii gibi
mensknZ benden alin hads-i erifi de ayn mnya dellet eder. Binaenaleyh:
Reslllah (S.A.V.)'in hac fiillerinin hi biri vcp ifde etmez diyenlere dvalarn
ispat gerekir. Bu hadsten ibare, iaret veya dellet suretiyle aadaki hkmler karlr:
1 Hayzl ve nifasl kadnlara ihrama girmek in ykanmak sn-net'tir. Onlara snnet

olunca bakalarna evleviyetle snnet olur.
2 Hayzl ve infasllar kuak kullanrlar ve kann geldii yeri uzun ve genie bir bezle
kapayarak, bezin bir ucunu arkadan, dier ucunu nden olmak zere beldeki kuaa
balarlar.
3 Hayzl ve nifasl kadnlar ihrama girebilirler.
4 hram'a, farz veya nafile bir namazn akabinde girilir. nk Reslllah (S.A.V.)'in
sabah namaznn iki rek't farzn kldktan sonra ihram'a girdii rivayet ediliyor.
5 hram'a giren yksek sesle telbiye eder. Telbiyeyi Reslllah (S.A.V.)'in yapt
miktarda brakmak msthab ise de, ziyde edilmesinde de bir beis yoktur. Zr Hz.
mer (R. A.) kendinden unlar ilve ederdi :
Tekrar tekrar cabet sana... Ey ni'met ve gzel fazilet sahibi. Senden korkarak ve sana
can atarak tekrar tekrar icabet sana... bni mer (R.A.) :
Tekrar tekrar cabet sana. Tekrar tekrar is'd sana... Hayr senin yed-i kudretinde,.
Rabet ve amel sanadr. cmlesini ilve eder; Hz.Enes : Tekrar tekrar icabet sana...
Hak olarak hak olarak kulluk ve klelik olarak... derdi.
6 Hacnn evvel tavf- kudum' yapmak iin Mekke'ye gitmesi gerekir.

7 Tavaftan evvel
hacer-i esved'i pmesi; .sonra tavaf ederek avtnda remel ile
yrmesi lzm gelir. Ondan sonra di yryle yrr.
8 Tavafn
bitirdikten
sonra
makam- brahim'e gelerek :
brahim'i namazgah ittihaz edin yet-i kermesini okur.
823[823])
Makam-t
9 Sonra Makam- brahim'i Beytullh ile kendi arasna alarak iki rek't namaz klar.
Buna tavaf namaz derler ki, ulem arasna tavaftan sonra bu iki rek'tn klnmas
lzumu
hakknda
ihtilf
yoktur.
htilf
ancak
bu
namazn
snnet
veya
vacipolmasndadr.Hanetler'le Mlikler'e gre tavaf namaz vaciptir. filer'le

Hanbeller'e gre ise snnettir.
Ulem'dan bzlar bu namaz tavafa tbi sayarak
Tavaf vacip ise, namaz da vacip, tavaf vacip deilse, iki rek't namaz sn-nettir
demilerdir.
Bu namazn mutlaka makam- brahim'de klnp klnmamas dahi ihtilafldr. Mezhep
imamlarna gre : Makarn- brahim'de klmak ef-dl olmakla beraber, vacip deildir.
Binaenaleyh baka yerde de klna-blir. Bzlarna gre makam- brahim'de klmak
vaciptir. Mezkr tavaf namaznda ftiha'dan sonra ilk rek'tta kfirn, ikincide ihls
sresinin okunaca Mslim'in rivayet ettii bir hadste beyn buyrulmutur.
10 Mescd-i haram'a girerken olduu gibi, karken de istilm yapmak merudur.

stilm'n snnet olduunda ulem mttefiktir.
11 Tavaftan sonra sa'y yaplr. Buna Safa'dan balanr ve dan zerine karak
kbleye kar durulur. Orada hadsimizde geen du kere tekrarlanr. Safa iLs Merve
arasndaki vadide Remel yani ekin yry yaplr. Buna iki mil aras derler.
823[823]
Sre-i Bakara; Ayet: 126.
12 Safa'ya kld gibi Merve'ye de klr.
Orada da Safa'da olduu gibi du edilir.
Bu kadarla da omra tamam olur. Eer bundan sonra hac tra olur, yahut san
ksaltrsa, hell yani, ihram'dan km olur. Ashb-i kiram dahi byle yapmlardr.
Hacc kran yapanlar ise, tra olmaz, sa ksaltmazlar, onlar ih-ram'da devam ederler.
Omra'dan kanlar haccetmek isterlerse (8 Zilhicce) terviye gn tekrar ihrama girerek
kran haccn yapanlarla birlikte mina'ya karlar. Nitekim Hz. Cbir de byle ifde
etmitir. .
13 Bu yerlerde ve yollarda binek gitmek
yrmekten efdldnv Maamfh mes'ele
yine de ihtilafldr. Binek gitmenin efdliyeti Res-lullah (S.A.V.)'in fiili ile sabittir.
14 Snnet olan husus Mina'da be vakit namaz klmak ve dokuzuncu geceyi orada
geirmektir.
15 Arae gn Mina'dan gne doduktan sonra kmak, snnettir.
16 Arafat'a gne devrildikten sonra varmak snnettir.

17 Arafat'ta le ile ikindi birlikte klnacaktr.
18 Bu iki namazn arasnda baka namaz klnmayacaktr.
19 mam bu iki namazdan nce hutbe okuyacaktr. Snnet olan. hutbelerden biri
budur.
Cbir hazretleri'nin sonra binerek durak yerine geldi...

ve adab anlatyor. yle ki:
demesi bize bir takm snnet
1 Cem- takdim denilen mezkr iki namazdan sonra hemen vakfe yerine gidilir.
2 Hayvan zerinde vakfe efdldir.
3 Cebel-r-Rahme denilen dan eteindeki yatkn kayalarn zerinde durmak daha
iyidir. Cebel'r-Rahms Arafat'n tam ortasnda bir dadr.

4 Vakfe zaman kbleye kar dnmelidir.
5 Gne kavuuncaya k^dar vakfe hlinde kalmaldr.
6 Vakfe hlinde du etmelidir. Zr Peygamber (S.A.V.) hayvann zerinde ellerini

gsne kadar kaldrarak Allah'a du etmi ve ashabna da Arefe gnnn duasnn en
hayrl du olduunu bildirmitir.
7 Gne iyice kavutuktan sonra keml- sknet ve vakarla yola revn olmal; eer
szne itaat olunur bir zt ise, yanndakilere vakarl olmalarm tavsiye etmelidir.
8 Hzl yremesin diye hayvannn yularn kasmal; ancak bir kum yn geldi mi, onu
kolaylkla amas iin yedeini bir para gevetmelidir.
9 Mzdelife'ye vardkta oraya inmeli ve aksamla yatsy, yats zamannda bir ezan, iki
ikametle klmaldr. Burada iki namazn birden klnacanda ihtilf yoktur. Yalnz
sebebinde ihtilf vardr. Bzlar bu cem'in sebebi nsk yani hac ibdetlerinden biri
olmasdr; demi, dier bzlar ise seferi olmalarna atfetmitir.
10 iki namaz arasnda baka namaz klnmaz.
Sonra fecir douncaya kadar uzanp yatt.
vardr:
cmlesinde dahi bir takm snnetler
1 Mzdelfe'de gecelemeli. Bunun nskten olduunda ittifak vardr. htilf vacip olup
olmadndadr.
2 Sabah namazn Mzdelfe'de klarak sonra oradan ekilmeli. Ve Me'ril haram'a

gelerek orada vakfe yapmal ve du etmelidir. Orada durmak da mensiktendir.
3 Sonra oradan, hava iyice aydnlandktan sonra ekilerek batn- Muhassir'e gelinir.
Ve orada yrye hz verilir. nk oras Allah'n ashb- fil'e gazap ettii yerdir.
Binaenaleyh orada durmak ve elenmek olmaz.
4 Cemret'l-Akabe'ye geldikte vadinin iine inerek oraya yedi ta atlr. Bunlarn her
biri bakla tanesi byklnde olup, her birini âtarken tekbr getirilir. Buna eytan
talamak derler.
5 Bundan sonra kurban kesilen yere gidilir. Deve kurban etmek istiyenler orada
boazlarlar. Resl- Ekrem (S.A.V.) kendi eliyle (63) <3eve boazlamtr. Beraberinde
yz deve vard. Bakisini Hz. AH (R. A.ya boazlatt. Sonra hayvanna binerek Mekke'ye
gitti.. Ve tavaf- ifza'y yapt. te tavf- ziyaret dedikleri bu tavfttr. Bu tavaftan sonra
artk haclara ihram sebebiyle haram olan her ey hell olur. Takat cemre J akabe'de
talar attktan sonra bu tavaf yapmayana kadn hla hell olmamtr.
ste hads-i erifin ifde ettii hac adb ve snnetlerinden bir nebzesi Reslllah
{S.A.V.)'in yukarda arzolunan fiilleri ile beyn olunmutur. Hadsin dellet ettii
husustm bir ounda ulem arasnda ihtilf vardr. Bunlar hakknda kimisi vacip, kimisi
snnet veya mste-hb demitir. Ve binnetce bu hususat terk edilince bzs hayvan
kesmekle deneceine, dierleri buna lzum olmadna kail olmulardr.
Elhsl bu bbda sz uzundur. Burada hadsin ifdesine gre sz ksa kesilmitir. Bu

hadsin mil bulunduu fiilleri yapanlar Peygamber (S.A.V.)'in : MensknZ benden
alin emrine imtisal etmi; onun kavi ve fiillerine uymu saylrlar. 824[824]
760/606- Hzeymet'bn Sabit radyallah anh'en rivayet edildiine gre
Peygamber Sallalahil aleyhi ve sellem, hac'ta veya omra'da telbiyesindcn fr olduu

vakit,
Alfah'dan
snrd. 825[825]
ridvann
ve
cenneti
ister;
cehennemden
onun
rahmetine
Bu hadsi zayf bir isnadla afi rivayet etmitir.
Zayf olmasnn vechi : snadnda Salih b. Muhammed b. Ebi Zaide vardr. Bu zt' hads
imamlar zayf saymlardr.
Hads-i erf, ihraml bir kimsenin her telbiyeden sonra her zaman bu duay veya bir
benzerim okumasnn mstehb olduuna delildir. Maamfh telbiyeden fari olmaktan
murd: Cemre-i akabe'de ta attktan sonra artk telbiyenin meru olduu vaktin sona
ermesi de olabilir. 826[826]
824[824]
541.
825[825]
542.
826[826]
761/607- Cbir radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Salalah aleyhi ve sellem :
Ben urada kurban kestim; Mina'nn her taraf kurban kesecek yerdir. Binaenaleyh siz
konakladnz yerde kurban kesin. Ben urada vakfe yaptm. Arafat'n her taraf vakfe
yeridir. urada dahi vakfe yaptm. Cem'in her taraf vakfe yeridir; buyurdular. 827[827]
Cem'den murd : Mzdelife'dir. Bu hads-i erf ile Peygamber (S.A.V.), hi bir kimseye
onun kurban kestii yerde kurban kesmek, Arafat'ta ve Mzdelife'de onun durduu
yerde vakfe yapmak, vacip olmadn ,bilkis mezkr yerlerin her taraf oradaki
ibdetler iin kfi geleceini ifde buyurmulardr.
Hadslerdeki bu ziydeler tahfif ifde ederler. Reslllah (S.A.V.) bu beyanat mezkr
yerlerde onun durduu yerde durmaya imkn bu-lamyan bir zt'a vermiti. Zr onunla
birlikte saysz kimseler hacc etmilerdi. Reslllah (S.A.V.)'in durduu yerler ise, bunca
insann durmasna msait deildi.
Mina'da kesilen kurbanlar
Kran, temett, ihsar, ifsad ve nafile olarak hedy
kurbanlardr. Omra yapanlarn kurban yeri Mekke'dir. ir ceza kurbanlarnn yeri ise,
Harem- erf tir. Fakat mes'ele ihtilafldr.
Tafsilt fkh kitaplarndan renilebilir. 828[828]

762/608- ie radyallah anha'dan rivayet olunduuna gre Peygamber Sallallah
aleyhi ve sellem, Mekke'ye geldii vakit, ona st-tarafndan girmi ,alf tarafndan
kmtr. 829[829]
827[827]
828[828]
543.
829[829]
Hads, Peygamber {S.A.V.J'in feth-i Mekke esnasndaki giriini haber veriyor. Fahr-i
Kinat (S.A.V.) efendimiz o zaman Mekke'ye Keda# denilen yoldan girmilerdi. O yoldan
Mekke'nin mehur kabristan El-Muallat'a inilir. Bu kabristan evvelce sarp bir yerde idi.
Sonralar eitli zamanlarda Muaviye (R. A.) Abdlmelik, Mehdi, ve Msr sultan ElMeyyed tarafndan yeri dzeltilerek klmas kolaylatrlmtr.
Mekke'nin alt taraf : Kda' denilen bir sarp yoldur. Mekke'ler : Meftuh oku gir.
Mazmum oku, k derler. Bununla Mekke'ye girerken Keda' yolundan, karken de
Kda denilen yoldan klr demek isterler. Reslllah (S.A.V.J'in yukariki yoldan
girmesinin sebebi udur: Ebu Sfyan: Atlar Kda'dan karken grmedike ben
mslman olmam demi. Abbas :
Ne o? diye sormu: Ebu Sfyan : Kalbime bir ey dodu. Allah atlar oradan ebediyyen
karmyacaktr demiti. Abbas (R. A.) diyor ki: Reslllah (S.A.V.) oradan girdikten
sonra bunu Ebu Siifyan'a andm.
Mekke'ye Peygamber (S.A.V.)'in girdii yerden girmek ile oradan yine onun kt
yerden kmann mstehb olup olmad ihtilafldr. Bzlarna gre mstehbtr. Hatt
yolu oradan gemiyenlerin yol deitirerek oraya sapmalar gerekir. Dier bzlarna
gre ise mstehb deildir. nk Peygamber (S.A.V.)'n oradan girmesi yolunun zerin-
de olduundandr. Binaenaleyh yolu oradan gemiyenlerin mutlaka yol deitirerek

oradan gemesi cp etmez. bni Teymiyye Reslllah (S.A.V.)'in yukariki yoldan
giriinin sebebini yle zh eder: Vadiye ve kabristanlara nazr olan yukariki yoldan
giren adam ehrin ve Kabe'nin n tarafndan girmi ve Kabe'yi iyice karsna alm olur.
Alt tarafndan giren byle deildir. Zr ehre ve Kabe'ye arkasn dner. Bu sebeple
ehrin st tarafndan girmek daha mnsip grlm olsa gerektir. 830[830]
763/609- bni mer radyallah anhma'an rivayet olunduuna gre kendisi sabaha
830[830]
544.
kadar Z-tuva'da geceleyip ykanmadka Mekke'ye girmezdi ve bunu Peygamber

SaUallah aleyhi ve seZZem'den rivayet ederdi. 831[831]
Z-tuva; Mekke'ye yakn bir yerdir.
Hads-i erif, Mekke'ye yaklanca geceyi Z-tuva'da geirerek Mekke'ye gndz

girmenin mstehb olduuna delildir. Ekser Ulem'nn kavli budur. Fakat Selef-i
slihn'den ve dier ulem'dan bir cemaata gre Mekke'ye giri hususunda gece ile
gndz msavidir. Peygamber (S.A.V.) C'rane omrasmda Mekke'ye geceleyin girmitir.

Hads-i erf Mekke'ye girmek iin ykanmann da mstehb olduuna dellet
eder. 832[832]
764/610- bn Abbas radyallah anhma'an rivayet olunduuna gre, kendisi hacer-i

esved'i per ve zerine secde edermi. 833[833]
Bu hadsi, Hkim merfu'; Beyhak mevkuf olarak rivayet etmilerdir.
Hkim ile Beyhak onu Cafer bni Abdullah Humeydi'den muttasl isnadla bni Abbas (R.
A J'dan rivayet etmilerdir. Fakat Zeheb Ukayli'den rivyeten: Cafer bni Abdullah
hadsinde vehm ve z-trap vardr demitir. mm- Mlik'ten hacer-i esved'in zerine
secde, etmenin bid'at olduu rivayet edilmitir. Mttefekun aleyh olan cihet, hacer-
esved'i pmektir.
Hacer- esved : Kabe duvarndaki mehur tatr.
Hadsi tmm- Ahmed (hasen) bulmutur. Onu Ezrak senediyle Muhammed ibni Abhad
b. Cafer'den rivayet eder. Bu zt : bni Abbas'n terviye gn geldiini grdm. zerinde

831[831]
832[832]
bir hlle vard. Ban taramt. Derken hacer- esved'i pt ve zerine secde etti. Sonra
onu pt ve zerine defa secde etti demitir. Bu hadsi Ebu Ya'la senediyle Ebu
Dvud, Tayyalis'den, o da Cafer ibni Osman Mahzum'-den rivayet etmitir. Demitir ki:
Muhammed ibni Abbad b. Cafer'in hacer- esved'i ptpn ve zerine secde ettiini
grdm. Bir de yle demitir: Daym fbnl Abbas hacer-i esved'i perek zerine sec-
de ederken grdm. yle de demitir : mer'i hacer-i esved'i perek, zerine secde
ederken grdm.^ Hatt: Reslllah (S.A.V.)'i bunu yaparken grdm de demitir. Hz.
mer hadsi Mslim 'in sahihinde yledir: mer, hacer-i esved'i perek ona sarmat
ve dedi ki: Reslllah (S.A.V.)' sana pek ikram ederken grdm. Bu hads, yukarki
rivayeti te'yid eder.
Hads, hacer- esved'i pmenin ve zerine secde etmenin meru olduuna delildir. Fakat
secde hakknda Kvamddin Kki yle demitir : Bizce evl olan secde etmemektir.
nk bu rivayet mehur kitaplarda yoktur. Maamfh bzlar secdenin lzumuna kail

olmulardr.834[834]
765/611- (buda) ondan rivayet olmutur. Radyallah anh. Dem-lr ki : Peygamber
S&llalluh aleyhi ve sellem, ashabna : (tavafta); Ik rknn arasmda avtta remel

yapmalarn, drt avtta (di yryle) yrmelerini emretti. 835[835]
Hads, mtfefekm aleyh'dir.
Bu talimat, Mekke'de cmrat'UKaza'da verilmitir. Bu hadsi Bu-ftn (194256), hac ve

megazi bahislerinde u lfzlarla tahrc etmitir :
ResEflab SaUaJlah aleyhi ve sellem, ashabna avtta remel yapmalard iki rkn
arasnda da yrmelerini emretti. Mslim'deki rivayeti dahi byledir. Binaenaleyh

hadsimizdeki lfz Blg'l-Merm nshalarna yanllkla gemi olmaldr.836[836]
834[834]
545.
835[835]
836[836]
546.
766/612- bni mer radtyallah anhma'dan rivayet edildiine gre beyt'i tavaf
ederken, k tavafta defa remel yaparak gider, drt defada yrrm. Bir rivayette:
Reslllah Sallallahaleyhi ve seem}\ hac'ta veya omra'da tavaf edecei zaman ilk
geldiinde beyt'i defa koarcasna tavaf eder, drt defa da yrrken grdm;
demitir. 837[837]
Tavaf m ilk avtnda hzl yrmenin asl ve hikmetini bni Abbas (R. A.) yle anlatr :
Reslllh Sallallah aleyhi ve sellem, ashbyla Mekke'ye geldi. Bunu gren mrikler
biri birlerine: Sze yle bir cemat geliyor ki, Medine'nin stmas kendilerini bitirmi;
dediler. Bunun zerine Reslllah (S.A.V.) ashabna avtta remel yaparak gitmelerini,
k rkn arasnda yrmelerini emretti. O'na btn avtlarda remel ile yry
emretmekten ancak kendilerine yry meru brakmak istemesi man oldu.
Bu hadsi, Buhar ile Mslim tahrc etmilerdir. Mslim'in bir rivayetinde yle deniliyor
:
Mrikler hacer- esved'in arka tarafna oturmulard. M'mlnle-Hn remel ile
gittiklerini grnce: Stma kendilerini bitirmi sandnz adamlar bunlar m? Hi phe

yok ki bunlar, undan ve undan daha metin; dediler.
Mslim'den bakalarnn rivvetinde: Bunlar ancak ceylnlar gibi adamlar dedikleri

tespit olunmutur.
te remel ile yrmenin asl budur .Bunun sebebi mrikleri kzdrmak ve syledikleri
sz reddetmektir. Hdise omrat'!-Kaza.'da olmu; bir daha da snnet olarak kalmtr.
Hatt Res!- Ekrem (S.A.V) bu yry hi sebebi kalmamken veda haccnda da
yapmtr. Halbuki o zaman Mekke-i Mkerreme'de mslman olmayan kalmamt.
ki rkn arasnda hzl yry yaplmamas mrikler te yanda kaldklar iin

837[837]
gremediklerindendir.
Hads-i erf, ibdet etmek suretiyle din dmanlarn kzdrmak istemekte bir beis
olmadna, bunun ibdetin ihls ve samimiyetine dokunmak yle dursun, bilkis

ibdet stne ibdet olduuna delildir. Bu bbda Tel Hazretleri :
838[838]
Eer bir dmandan bir ey ele geirirlerse o ey sebebiyle kendilerine bir amel-
i slih yazlr buyrulmutur. Bu hususta eserimizin birinci cildinde sz etmitik. 839[839]
767/613- (Bu da) ibni Abbas radyallah anh'fan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem"\ beyt-i erfn ki yemni rknnden baka bir
yerini istilm-ederken grmedim. 840[840]
Beyt-i erifin yani Kbe-i Muazzama'nn drt rkn vardr. Hacer-f esved'in bulunduu
keye, rkn- esved, ondan sonrakine rkn- ye-mn derler
Fakat anne ile babaya
ebeveyn, ay ile gnee kamereyn dedikleri gibi, taglib yoluyla bu iki rkne
yemnyyn da derler. Dier iki rkne, myyn denilir.
Rkn-U esved'de iki fazilet vardr: Birincisi hcer-I esved'in bu rknde bulunmas,
ikincisi : brahim aleyhisselm'm temelleri zerine kurulmu olmasdr. Rkn-
yemnide yalnz bir fazilet, yani Hi. brahim (A. S.)'in att temeller zerine kurulmu
olmas farfieti vardr. m rknlerde ise bu faziletler yoktur. Bundan dolay rkn- es*ad plmek el yahut sopa ile istilm olunmak suretiyle iki snnetle ihtisas kesbetmitir.
Rkn- yemnf ise yalnz el ile istilm edilir; plmez,ieti birdir, iki yemn rknn bu
suretle istilmlan-u mstehb olduunda ulem-i mmet mttefiktirler. m

rknlerin istilm edilmiyeceinde ise cumhur ulem kail olmulardr. Bu bbda
sahbe-i kiram ile tabin devirlerinde bz ihtilflar olmutur. Fakat bugn o ihtilflar
kalmam; binaenaleyh m rknlerin istilm edilmemesi ittifak bir mes'ele haline
838[838]
839[839]
547.
840[840]
Sre i :
gelmitir. Babmzn hadsi de buna dellet ediyor. 841[841]

768/614- mer radyallal anfe'den rivayet olunduuna gre, ken-v. esved'? pm
ve : Ben pek l biliyorum ki, sen zarar ve vermez bir tasn. Eer Reslllah Sallallah
aleyhi ve sellem', s<en perken garm olmasaydm seni pmezdim; demitir.842[842]
Hads, mtefekun aleyh'dir.
mm-t Mitilim (204 261), Sveyd ibni Gafe'den
u hadsi Sveyd demitir k :
mer'i hacer- esved' kst grdm: Hem Reslllah (S.A.V.)1 ana pek ziye kram ve
ta'im ederken grdm; dedi.
Buharij Zubeyr ibni Arabi senediyle u hadsi rivayet Zbeyr demitir ki: Bir adam, bni
mer (R. anhm)rya hacer-i esved' pmenin hkmn sordu: bn mer:
Peygamber SalaUah aleyhi ve sellem'l onu istilm ederken ve perken grdm;

dedi. Zbeyr diyor ki : Ben, (de kendisine) :
Ya bana kalabalk mani oluyorsa ne dersin? Ya bana galebe alarlarsa ne dersin?
dedim :
Nedersini bir tarafa brak! Ben Reslllah Sallallah aleyhi ve seVem'l onu istilm
ederken ve perken grdm; dedi.
Hz. mer radydttah anh hadsini Hkim (321405) ile Ezrak de rivayet etmilerdir.
Onlarn rivayetinden az farkla u mealdeki ziyde de vardr : Ali ibni Ebu Talip (R. A.)
Hz. mer'e :
Bil'akis y Emir'l-M'minn. Bu ta hem zarar verir, hem fayda. Kbullah'tan
bunun te'vlin br bilsen, sen de benim gibi sylerdin. Tel Hazretleri yle buyurdu :
Hani Rabbin dem oullarnn bellerinden zrriyetlerini alm da onlar kendileri
841[841]
548.
842[842]
aleyhine ahidlie davet ederek : Ben sizin Rabbiniz deilmiym? demi, onlar da
bilkis Rabbimizsin demilerdi.843[843]. te (bylece) demouliari Hah'n Rb, ve
kendilerinin kul olduklarn ikrar edince,
Cenb- Hak onlarn bu ahd- peymnn bir
sayfaya yazarak u taa yutturdu. Bu ta kyamet gnnde ki gz, dudaklar ve dili

olduu halde, diriltilecek ve kendisini ziyarete gelenlere hidilk edecektir. Binaenaleyh
o, u mektub hakknda Allah- Tel'nn eminidir; dedi. Bunun zerine mer (R. A.) :
Senin olmadn yerde Allah ben! brakmasn. Ey Eb'l-Hasan; dedi.
Yalnz Hkim bu hads hakknda : eyheyn'in artlar zere deildir. nk onlar Ebu
Harne'l-Abd ile ihticac etmediler. demitir. ZeheH dahi muhtasarnda bu Abdi iin :
O sakttr. diycr.
Gariptir ki, bniEbi eyhe (234) Msned-iEbi Bekir (R.A.) in sonunda Peygamber
Sallalah aleyhi ve sellem'i haccederken gormu bir zttan u hadsi rivayet etmitir:
Hz. Peygamber (S.A.V.) haeer-i esved'in yannda durarak :
Ben pek l biliyorum ki, sen zarar ve fayda ver
mez bir tasn; dedf: Sonra ta pt; bilhere Ebu Bekir (R. A.) haccetti ve tan yannda
durarak :
Ben pek l biliyorum ki sen zarar ve fayda vermez bir tasn. Eer Reslllah
(S.A.V.)' seni perken grm olmasaydm, seni Hp-mezdim; ded.
Eer bu hadsin senedi sahh ise, o zaman Hkim ve Ezrak hadslerinin btl olduuna
hkmetmek cp eder. nk Reslllah (S.A.V.) bir taa : Sen zarar ve fayda
vermezsin dedikten sonra Hz. Alt (R. A.)'m hayr, o hem zarar verir, hem fayda. demesi cidden ihtimalden uzaktr ve Hz. Peygamber (S.A.V.)'in hadisine muarzdr.
Taber, (224310) diyor ki : Hz. mer'in bu sz sylemesi, ns putlara tapmaktan
yeni ayrldklar iindir. mer (R. A.) bu ta perse onlarn bz talara tazim ve ibdet
cizmi mnsn anlayacaklarndan korkmutu. Nitekim chiHyet devrinde yaptklar

bu idi. Binaenaleyh Hz. mer (R. A.), bu ta pmeye sebep onun zarar veya fayda verir
843[843]
Sre-i ATaf; Ayet: 172.
bir ey olmas deil, Peygamber (S.A.V.)'e tbi olmak idi-ini anlatmak istemitir. 844[844]
769/615- Ebu't-Tufeyl radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
Sallalah aleyhi ve seUem'l beyt'i tavaf ederken grdm. Rkn yanndaki baston ile
istilm ediyor ve bastonu pyordu. 845[845]
Hacer-I esved hakknda Tirmiz (200279) ve bakalarnn tah-rc ettikleri ve

Tirmiz'nin (hasen) grd bnl Abbas hadsinde yle deniliyor :
Reslllah Sallalah aleyhi ve sellem:
Bu ta kyamet gnnde gren iki gz ve kendisini hakkyla istilm edene ahadet

edecei ve kendisiyle konuaca bir dil ile gelecektir; buyurdular.
Ezrk sahh bir isnadla Ifani Abbas radyalah anh'den u hadsi rivayet eder :
Hi phe yoktur ki,u rkn yeryznde Allah'n yeminidir846[846]. Bununla Allah
kullarna bir adamn kardeiyle musfahs gibi musfah eder. fnm-% Ahmed ibni
Haribel (164241) dahi Ibn Abbas'dan unu rivayet ediyor :
Rkn, yeryznde Allah'n yeminidir.Onunla mah-lkatna musfah eder. bni
Abbas.m nefsi kabaza-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, eer o rknn yannda
Allah'dan bir ey istiyen bulunursa o eyi muhakkak ona verir Ebu't-Tufeyl hadsi,
rkn el ile istilm yerine sopa veya baston gibi letle istilm etmenin de kfi geleceine
dellet ediyor. Onu eliyle istilm eden elini, letle istilm eden de letin dokunduu yeri
per. tmm- afi (150204)'nin rivayetine gre : bni Creyc, At'ya : Reslllah
(S.A.V.)'in ashabndan birini istilm yaptktan sonra, elini perken grdn m? diye
844[844]
550.
Yemin: Sag el demek ise de Allah'n bizim gibi eli olmadndan, bu kelime mttteabih'tir. Mnsm
Allah bilir.
845[845]
846[846]
sormu. O da : Evet. Cbir ibni Abdullah', bn mer'i, Ebu Said'i ve Ebu Hreyre'yi istilm yaptklar vakit ellerini perlerken grdm demitir, Er kalabalktan dolay
istilm mmkn olmazsa onun karsna durarak el kaldrlr ve tekbr alnr. nk

Peygamber (S.A.V.) Hz. mer'e :
Y mer! Sen gerekten kuvvetli bir adamsn. Bakalarn hacer-i esved iin sktrma;
zayflara eziyet vermi olursun. Eer bir aralk bulursan onu istilm ediver. Bulamazsa
tehlil ve tekbr getir. buyurmulardr.
Bu hadsi mm-% Ahmed ile Ezrk rivayet ediyorlar.
Eliyle hacer-i esved'e iaret edip, ona temas edemiyen sadece tehlil ve tekbr getirecek,
elini pmeyecektir. nk pmek yalnz hacer-i esved ile ona dokunan eye
mahsustur. 847[847]
770/161- Ya'l b. meyye radydUah anh'en rivayet olunmutur. Demtir ki:
Reslllah Salldllah aleyhi ve sellem, yeil br elbiseyi koltuunun altndan omuzuna

dolam olarak tavaf etti. 848[848]
Bu hadsi, Nesi mstesna, Beler rivayet etmilerdir. Tirmiz onu sahhlemitir.
tlztba : Koltuk altna almak manasnadr. Burada elbisenin ortasn sa koltuunun

altndan geirerek iki tarafn n ve arkadan sol omuzunun zerine sarmaktr. Bu
takdirde sa omuz akta kalr ve grnr. Bazlarnca omuzlarn ikisinin de grnmesi
lzmdr. ztba ilk defa omrat'l-kaza'da yaplmtr. ztba ile remel mriklerin gzne
ok kuvvetli grnmelerine sebep olmutur. Bir daha snnet olarak devam
edegelmislerdir. ztba tavaf avtlarnn hepsinde yaplr. Tavaf bitti mi elbise dzeltilir.
ki rek't klnan tavaf namazna iztbasz durulur. Bzlarna gre iztba yalnz evvelki
avtta yaplr. 849[849]
847[847]
552.
848[848]
849[849]
771/617- Enes radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Bizden ihll
yapmak styen ihll yapar; ona inkrda bulunulmaz; tekbr almak Istyen tekbr alr,
o'na da inkrda bulunan olmazd. 850[850]
Ihll'in tebiye ederek sesi ykseltmek mnsna geldiini yukarda grmtk. Ihll'in
vakti ihramdan balyarak ondan kncaya kadar devam eder. Hac'ta ihramdan Hill'e
kmak, cemre-I akabe'de eytan talamaya balamakla; omra'da ise tavafla olur.
Hads-i erf, telbiye yerine tekbr getirmenin zarar etmiyecene dellet ediyor. Hz. Enes
(R. A./n sznden bunu yapardklar anlalyor ki; Reslllah (S.A.V.) aralarnda
olduuna gre, takrir buyurmu oluyorlar .Binaenaleyh istiyenin tekbr, istiyenin telbiye
yapmas snnet bile olmu olur. Ancak hadsimiz M i na'dar Arafat'a nasl geldiklerini
beyn iin sevk edilmitir ve o bbda nsstr : cArefe gn sabah namazndan sonra
telbiye kesilir deyenlere bu hadsde cevb- red vardr. 851[851]
772/618- bni Abbas radydUah anhma'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Peygamber Sallaah aleyhi ve sellem, beni yol eyatyla -yahut zayflarla-. Cem'iden
geceleyin gnderdi. 852[852]
(Yahut zayflarla) tabiri rvinin ek ettiini gsteriyor.
Cem': Mzdelife'dir. Kelimenin asl mns bir yere toplamaktr. En-Nihaye nm
eserde beyn olunduuna gre Hz. demle, Kavva cennetten ktktan sonra burada
bulutuklarndan Mzdelife'ye cem denmitir.
Mzdelfe'de geceliyerek sabah namazn da orada kldktan sonra Me-ar- haram'a

850[850]
553.
851[851]
852[852]
gidileceini; orada vakfe (duru) yaplacam ve iyice sabah aydnlanmadan oradan yola
klmayacan yukarda grmtk. Cahliyet devrinde araplar haccederlerken gne

domadan mzde-life'den yola kmazlarm. Resl- Ekrem (S.A.V.) onlara muhalefet
etmek istemitir. Ancak Ibnl Abbas (R. A.) hazretlerinin bu hadsiyle benzerleri zayflara
orada gecelememek iin ruhsat verildiine delildir. Kadnlar da zayflar hkmndedir.
Bunu Esma bni Ebi Bekir (R. anha) nin bir hadsinden anlyoruz. Bu hadste Peygamber
(S.A.V.)'in mihaffe iinde deve srtnda tanan kadnlara ruât verdii beyn
ediliyor.853[853]
773/619- ie radyallah anha'an rivayet edilmitir. Demitir ki: evde Reslllah

Sallallah aleyhi ve sellem'den Mzdelife gecesi, ondan evvel yola kmas hususunda
izin stedi, (nk) Sebt yani ar br kadnd. Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, ona
izin verdi. 854[854]
Bu hadsle yukarki hads mtfefekun aleyh'dir.
Hads-i erf, sabah olmadan Mzdelife'den ekilmenin caiz olduuna delildir. Lkin hu
cevap zrllere mahsustur. Nitekim Ar bir kadnd ifdesinden de anlalmaktadr.
Cumhur ulem'ya gre Mzde-life'de gecelemek vaciptir. Terk edilirse kurban cp eder.
Hanefler'le dier bz ulem'ya gre snnettir. Binaenaleyh terkinden dolay kurban
kesmek cp etmez. Gnha girmi olmaz. Yalnz faziletten mahrum olur.
Bzlar: gecenin ekserisini Mzdelife'de geirmek kfidir demi; dier bzlar bunu
gece yarsndan bir saat sonraya kadar orada kalmakla tefsir etmilerdir. Baka kaviller
de vardr. Fakat Reslllah (S.A.V.) sabah namazn klncaya kadar orada kalmtr:
Mensi-kinizi benden aln buyurmas da cay-i dikkattir. 855[855]
744/620- bn Abbas radyallah anhma'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

853[853]
854[854]
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem bize :
Gne domadka cemreyi atmayn; buyurdular. 856[856]

Bu hadsi Nes mstesna Beler rivayet etmitir. Hadste inkta vardr.
nk rvileri arasnda Hasan- Uran Bece, bulunuyor. Vaka bu zt skadr. Kendisiyle
mm-t Mslim ihticac etmi; Bhr de onunla stihatta bulunmutur. Ancak bn Abbas
(R.A.)'dan rivayet ettii hadsi, mnkatdr. tmm- Ahmed ibni Hanbel: Hasan-% Urani,
bni Abbas'dan iitmemitir der.
Hads-i erf, cemre- akabe'nin gne doduktan sonra atlacana delildir. Zhirn'e
baklrsa, Mzdelife'de gecelememek iin izin alarak evvelden Mani'ya gelmi bile olsa,
yine cemre iin gnein domasn beklemek cp eder. Bu mes'elede drt kavi vardr:
1 Gece yarsndan sonra ciz veya kadir herkese cemreyi atmak caizdir. mm-i fi
ile Ahmed ibni HanbeVm mezhebi budur.
2 Mutlak surette fecir doduktan sonra atlr. Hanefler'le M-llkller'in kavli budur.
3 Kaadir olanlara ancak fecir doduktan sonra; zrllere ise gece yarsndan sonra
cemre-i akabe'yi atmak czdir. Hadeviyye frkasnn kavli budur.
4 Kaadir olanlarn gne
doduktan
brahim-i Neha'nin mezhebi budur.857[857]
sonra atmas
lzmdr. Sfyn- Servi ile
775/621- ie radyatlah anha'd&n rivayet edilmitir. Demitir ki: Peygamber
Sallallah aleyhi ve sellem, kurban bayram gecesi Umm Seleme'yi (Mina'ya) gnderdi
de, fecirden nce talarn att. Sonra gitti tavf- ifaza'y yapt. 858[858]
856[856]
857[857]
555.
858[858]
Bu hadsi, Ebu Dvud rivayet etmitir. snad Mslim'in art zeredir.
Hads-i erf fecir domazdan evvel ta atmann caiz olduuna delldir. Reslllah
(S.A.V.) bu cevaz takrir suretiyle beyn buyurmutur. Fakat bni Abbas hadsi bu hadse
muarzdr. ki hadsin aralar yle bulunur: zr olanlara fecirden evvel ta atmak
caizdir. bni Abbas (R. A.)n zr yoktu. Bu kavi yukarda da grld vecihle Hadeviyye
frkasmndr. Dier ahvl yukarda grld. 859[859]
775/622- Urvet'bn Mudarris860[860] radtyalah anh'den rivayet olunmutur.

Demitir ki: Reslllah gallallah aleyhi ve selem:
Her kim bizim u namazmzda (yani Mzdelife'de) bulunur da bizimle vakfe yapar,
nihayet yola revn olursak, ve bundan evvel Arafat'ta gece veya gndz vakfe yapmsa,
o
kimsenin
hacc
tamam
olmutur.
Hac
ibdetlerini
de
cra
etmitir.
Bu hadsi, Beler rivayet etmilerdir. Tirmiz ile Ibn Hzeyme onu sahhlemi lerdir.
Hads-i erifin ba taraf yledir :
Reslllah Sallalah aleyhi ve selem'e Mevkif'ta yani Mzdelife'de ken geldim ve
dedim ki: V Reslallah! ben Cebel-i tay'dan geldim. Hayvanm btb drdm; nefsimi
yordum vallahi zerinde vakfe yapmadk bir da brakmadm. Acaba haccm oldu mu?.
Bundan sonra hadsin kitabmzdaki ksmn zikretmitir.
Hads-i erf, hacc'm ancak Mzdelife'de sabah narruznda bulunarak mm'l-Mslimn

yola revn oluncaya kadar orada durmak ile tamam olacana delildir. Fakat bundan
nce gece veya gndz Arafat'ta vakfe'ye durmu olmas arttr. Keza arefe gn
zevalden sonra, yahut kurban bayram gecesi Arafat'ta durmann vakfe iin kfi geleceine, bunu yaptktan sonra artk tefes'ini icra etmi saylacana dellet ediyor.
Kfeli'dir, haccetti! ved'da bulunmutur.
859[859]
860[860]
Tefes: Hac ibdetleri demektir. Bzlarna gre ise, ihramdan ktktan sonra yaplan
trnak kesmek, koltuk altlarndan kl yolmak, byk kesmek gibi ilerdir. Mefhumu arta
baklrsa, bunlar yapmayamn hacc tamam olmaz. Arafat'ta vakfeyi terk edenin hacc
bittifak tamam deildir. Mzdelife'dekini terk edenin hacc mezhep imamlar ile
Cumhur'a gre tamamdr. Yalnz kurban lzm gelir. bni Abbas (R. A.) ile seleften bir
cemat'a gre Arafat'taki gibi burada da vakfe rkndr. Delilleri hadsteki mefhumu
arttr. mm- Nes (215303) 'nin rivayet ettii u hads de onlarn delilidir:
Kim mzdelife'ye yetiemezse onun hacc yoktur. Bunlar Reslllah (S.A.V.)'in fiili ve
Tel hazretleri'nin u kavl-i kermiylede istidlal ederler:
haramda zikredin.
862[862]
Allah' me'ar-
Fakat Cumhur'a gre Urve hadsinde zikrolunan eyleri yapann haccnm tamam
olmasndan murd : Kmil hac'tr. Buna tmm- Ahmed'le snen sahiplerinin ve bni
Hibban, Hkim, Dre Kutni ve Beyhk'nin rivayet ettikleri u hads delildir:
Peygamber SattaTlah aleyhi ve sellem'e Arafatta vakfede ken, Necdlilerden br takm

insanlar gacrek: Hac nasfl (tamam olacak) diye sordular. Reslllah (S.A.V.) de :
Hac Arafat'tr. Kim Mzdefe gecesi sabah namazndan evvel gelirse hacc tamam
olmutur; buyurdular.
Ebu Davud'un bir rivayetinde :
Fecir domazdan nce kim Arafata yetiirse hacca yetimitir. denilmi; Dre
KutnVnin rivayetinde: , Hac Arafattr; hac Araf attr buyruimutur.
Cumhur : Bilhassa Dre Kutn'nin rivayeti iddiamz ispat hususunda sarihtir diyorlar,
bni Abbas ile dier ulemnn delillerine Cumhur cevap vermi ve : Kim Mzdelife'ye
yetiemezse onun hacc yoktur hadsi tevile ihtimallidir. Yani kmil hac demektir. Sonra
bu ziyde Ebu Cafer-i Ukayli'nin rivayetidir ki, inkr hususunda bir cz kitap telif
edilmitir demiler yet iin de: Bu yet yalnz me'ar- haram'da zikri emrediyor.
Onun rkn olduuna delleti yoktur mtlasnda bulunmulardr.863[863]

862[862]
863[863]
558.
Sre 2; yet: 198.

777/623- mer radyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki: Gerekten

mrikler {Mzdelife'den) gne douncaya kadar akn etmezler ve : Aydnla ey Sebr;
derlerdi. Ve phesiz Peygamber Saallah aleyhi ve sellem onlara muhalefet etti de,
gne domazdan evvel akn etti. 864[864]
Sebr : Mzdelfede bir dadr. Mekke dalarnn en by budur. Buhr'nin bir

rivayetinde hads:
Aydnla ey Sebr, koalm diye ziydesini hvidir. Bu hadsi smi ve bni Mce tahrc
etmilerdir.
Hads-i erif, ifazann yani Mzdelife'den akn etmenin gne domazdan evvel meru
olduuna delildir. Sabahn son derece aydnladn bildiren Cbr hadsi yukarda
geti. 865[865]
778/624- Ibni Abbas le sme b. Zeyd radyaTlah anhm'en r-vyet edilmitir.
Demilerdir ki : Peygamber Salalah aleyhi ve sellem cemre-i akabeyi afncaya kadar,

telbiyeye devam etti. 866[866]
Bu hadsi Buhr rivayet etmitir.
Hads-i erf, kurban bayram gn cemre-i akabe'y atncaya kadar telbiyeye devam
etmenin meru olduuna delildir. Telbyenin ilk tala birlikte mi, yoksa ta atma
bittikten sonra m kesilecei ihtilafldr. Cumhur Ulem'ya gre ilk tala birlikte telbiye
kesilir, mm- Ahmed'e gre ise, ta atma sona erdii zaman kesilir. NesVnin rivayet
864[864]
865[865]
ettii u hads, mm-% Ahmed'in delilidir :
cCemreyi atncaya kadar telbiyeye devam etti. Dnd zaman telbfyeyi kesti bni
Hzeyme'nin Ibni Abbas'dan, onun da, Fadl'dcn rivayet ettii u hads de mm-
Ahmed'in delllerindendir :
Fadl demitir ki: Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem ile Ara-fattan dndm. Ta
cemre-i akabe'yi atncaya kadar telbiyeye devam etti. Her tala birlikte tekbr alyordu.
Sonra son tala beraber telbyey kesti.
Bu hads iin bni Hzeyme : Sahh bir hadstir demitir. Bu hads, Ibni Abbas hadsini
zh ediyor ve anlalyor ki hadsteki: cemre-i akabeyi atncaya kadar ifdesinden
murd : Ta atmay bitirinceye kadar demek imi. Telbiyenin ne zaman kesilecei ulem
arasnda ihtilafldr. Hanefler'e, filer'e ve Mliklere gre ilk tala birlikte
kesilir. 867[867]
779/625- Abdullah ibni Mes'ud radyallah anh'den rivayet olunduuna gre, kendisi
(cemret'l-akabe'yi atarken) beyt'i soluna, Mina'y sana alarak cemreyi yedi ufak ta
(dan baret) olarak atm ve :
Bu, kendisine Bakara sresi indirilenin makamdr; demiti. 868[868]

Hads, mttefskun aleyh'dir.
Bu keyfiyetin vacip deil, mstehb olduunda ulem ittifak etmilerdir. Bu sz Ibni
Mes'ud radydllah anh : Talar cemrenin stnden atlr diyenlere cevb- red olmak
zere sylemitir. Sair cemre talarnn, cemrenin stnden atld mftefekun
aleyh'dir, Sre-1 bakara'nn tahsis-i biz-zikr edilmesi, ya kseri hac fiillerinin o srede
zikredilmesinden, yahut da b usre ekseriyetle diyanet ve muamelta mil
olduundandr. Ayrca hadsde mezkr sreye, sre-f bakara denilebileceine iaret
867[867]
559.
868[868]
560.
vardr. Bzlar sre-i bakara denilmesini mekruh addetmilerdir. 869[869]

780/626- Cbr radyallah anft'den rivayet olunmutur. Demitir ki : Resll.'ah
SdUaUah aleyhi ve seUem, cemreyi bayram gn kuluk zaman; oncfan sonraki

gnlerde ise, gnein zevalinden sonra att. 870[870]
Cemre-i akafee'nin ne vakit atlacana dair yukarda sz gemiti. Bu hads yerde
atlan talarn hep gnein zevalinden sonra atlacan bildiriyor. Cumhur ulem'nn
kavli de budur. 871[871]
781/627- lbn mr radtyaUh anhma'an rivyef edildiine gr, kendisi aadaki
cemreyi yed ta olarak atar; her tan arka-ctndan tekbr alrm. Sanra Herde dze
kar ve kbleye ka?t dnerek susun aeman ayakta kahr, tu eder ve ellerin?
kaldrrm. Bu-dan son-orSa cemreyi atar, scsru-a s5u tutarak dz kar ve kbleye k-
ar? ayakta dsiFur; sonra dy eder vs ellerini kaldrr; uzun zaman ayaHa kalrm.
Bandan sonra zgft'E-kabe cemresini vadinin dinden atar, orada durmazm. Sonra ejr
gidsr ve: Resiiillah SaUallah aleyhi ve sellemi byle yaparken grdm; dermi. 872[872]
Bu hadsi, Buh&r! rivayet etmitir.
Aai cemre; mescid-i hayf'e yakndr. Kurban bayramjnn ikinci gn cemre ta atmaya
evvel buradan balanr.
Hads-i erf, yukarda geen bz hadslerin delalet ettikleri: Har cemrede yedi ta atma,
869[869]
870[870]
ve her ta atarken tekbr alma mes'elelerine dellet ediyor. Ziyde olarak bunda iki
cemrede taglan attktan sonra kbleye dnerek uzun zaman ayakta dua edileceine
dellet vardr. Ayakta durmann miktarn bni Ebi geybe'mn sahih bir isnad-la tahrc
eti bir hads beyn etmitir. Bu hadise gre bnf mer (R. A.) hazretleri iki cemrede
sre- bakara'yi okuyacak kadar durur, ve du ederken ellerini kaldmrnu. bni Kudme
(744) : Bu bb&a ihtilf bilmiyoruz. Yalnz Mfflc'in du ederken e kald?.rma3-d

rivayet ediliyor demitir. Buradaki !bni mer hadsi mm-% Mliktin aleyhine
delildir. 873[873]
782/628- {yine) bn? mer radtyallah anh'den rivayet edildiine gre; Reslllah
SaUalah aleyhi ve sellem:
Allah'm, tra olanlara rahmet buyur; demi. As
Ya saarn kssaltarUar (ne olacak) Y ResSlah? demiler:

Salarn kssatanlara da buyurmulardr. 874[874]
Tiraf olanlardan maksad: Hac veya omra'dan kanlardr. Musannif merhum FethitilBri- de : Reslllah Salallah aleyhi ve settem'e sual soran ashabn kim olduklarn
bunca dikkatle aratrmama ramen hadsin hi bir tarkinde bulamadm. diyor.
Hadsin zahiri, Reslllah (S.A.V.)'in tra olanlara iki defa du ettiini, ncde bunlara
atf suretiyle salarn ksaltanlar da kattn gsteriyor. Bz rivayetlerde tra olanlara
defa du ettii sonra bunlarn zerine salarn ksaltanlar da atfeyledii
zikrolunmutur.
Reslllah (S.A.V.)'in bu duay nerede yapt ihtilafldr. Bzlarna gre Hudeybiye
omra'snda, dier bzlarna gre de haccet'l-Ved'da yapmtr. Imam'l-Haremeyn

(419478) Hudeybiye'de yaptna cezmen kail olmu; Nevev (631676) ise
873[873]
874[874]
Haccet'l-Ved'da yapm olduunu kuvvetli bularak : Sahh ve mehur olan budur

demitir. Kad yz (476544): Her iki yerde du etmitir. diyor ,bu sz iin Nevev
htimalden uzak deildir demektedir. ibni Dakk'l-yd (625702) dahi buna benzer
bir mtala ileri srmtr. Musannif: Mteayyin olan budur. nk btn rivayetler
bu hususta biri birini tutmaktadr diyor.
Hads-i erif, tra olmakla sa ksaltmann her ikisinin me-riyyetine, fakat tra
olmann efdl olduuna delildir, tmm- Mlik (93179) ile Ahmed bni Haribel ve dier
bz zevata gre, btn kafay tra ettirmek vaciptir. Bzlarna gre ,btn kafay tra
ettirmek vacip deil, efdldir. Yoksa en az bir miktar tra etmek kfidir. Hanefiler ban
drtte birinin, dierleri yarsnn tra edilmesi lzumuna kail olmulardr. Hatt: kl,
bir kl tra etmek kfidir diyenler de bulunmulardr.
Elhs, her mezhep imamna gre ,abdestte baa ne miktar meshe-dilecekse, tra iin
de o miktar kfidir.
Ksaltmann miktarna gelince, bzlarna gre parmak ucu kadar olmaldr; Daha az
kfidir diyenler de vardr. Btn bunlar erkekler hakkndadr. Bir de tra olmay sa
ksaltmaya tefdil ve tercih, hacc- ifrad ile omra yapanlara gredir. Temett* yapanlar
Peygamber (S.A.V.) tra olmakla, sa ksaltmak arasnda muhayyer brakmtr. Nitekim

Buhr'nin bir rivayetinde zikredilmitir.
Kadnlar hakknda meru olan bilittifak sa ksaltmadr. Zr Ebu Dvud, bni Abbas (R.
A./dan u hadsi tahrc etmitir :
Kadnlara tra olmak yoktur.
(200279) Hz. Ali (R. A./dan:
Kadnlara ancak sa ksaltma vardr. mm- Tirmiz
Kadnm ban tra etmesini yasak ettiine dair bir hads rivayet eder. Bilfarz tra etse,
filer'den bzlarna gre, kfi, lkin mekruhtur. 875[875]
783/629- Abdullah ibnl Amr ibni As radyallah anhma'dan rivayet olunduuna gre,
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, veda haccnda (bayram gn leden sonra)
875[875]
563.
hayvann zerinde cemrede hutbe okuyarak) durmu; ashap kendisine sual sormaya
balamlar.
Bir adam :
Bilemedim ve kurban kesmeden tra oluverdim; demi. Reslllah Salalah aleyhi

ve sellem :
__ Kes gnh yoktur; buyurmular. Br bakas daha gelerek :
Bilemedim ve cemre-i akabe'de talar atmadan deveyi boaz-layverdim; demi.

Reslllah Salallah aleyhi ve sellem (ona da):
__ At gnh yok; buyurmular (hsl) o gn (zamanndan) evvel veya sonra yaplm

neler sorulmusa hep Yap gnh yok; buyurmulardn.876[876]
Musannif merhum buradaki sual soranlarn dahi bunca aratrmalara ramen isimlerini
bulamadm sylyor.
Haclara kurban bayram gn yaplacak drt vazife vardr: Cemre- akabe'de ta atmak,
hedy kurbann kesmek, tra olmak veya sa ksaltmak, tavf- ifaza. Meru olan tertip
budur. Reslllah (S.A.V.) de haccnda byle yapmtr. Sahheyn'de u hads vardr :
Peygamber Salallah aleyhi ve sellem smreye giderek tatan aff. Sonra Mina'dak
menziline gelerek deve beaslad. Ve berbere :
(sacm) a!; dedi.
Mutlak surette hac iin byle yaplacanda >nizf yoksa da, kran hacet'm yapanlar iin
bz fukah: Tavaf etmeden tra olamaz demilerdir.
Hads-i erif, zikri geen eylerin biri birine takdim ve tehirinin c iz olduuna delildir.
Fakat uiem bu bbda ihtilf etmilerdir. Hads ulems ile l*nm-t afi ve dier bz
876[876]
uiem hadste zikri geen ey-lerm bri birinden evvel veya sonra yaplmas caiz olup,
terkinden dolay kurban icap etmiyeceine kail olmulardr. nk Peygamber (S.A.V.)
sorana p*nh yok buyurmulardr. Bu kelime hem gn-hm, hem de fidyenin lzm
gelmiyeceinde zahirdir. 877[877]
784/630- Msver b. Mahreme 878[878] radyallah anh'den rvyeJ olunduuma gere;
Reslllah SaUallah aleyhi ve seMem, tra olmazdan nce deve boazlam; ashabna
da bunu emretmitir 879[879]
Hads-i erif, tra olmadan kurban kesmenin caiz olduuna delildir. Bu cihet bundan
evvelki hadde de grlmt. Bzlar : Misver hadsi, Peygamber {S.A.V.)'in
Hudeyblye omras esnasnda muhasara edildii zaman ,kurban keserek Htll'e kmasn
yani fl- Resf' haber veriyor. derler. Buhar bunun iin ayrca bir bb tahsis etmi;
ona emuhasara esnasnda tra olmadan kurban kesme bab demitir. Butr bu
tertibin muhasara zamanna mahsus olmak zere vacip olduuna iaret ederek, hadisi
Kitb- urut ta uzun uzadya rivayet etmitir. Mezkr hadste RslElah (S.A.V.)'in
ashb-i kirm'na :
Kalkn develerinizi boazlayn; sonra tra olun buyurduu zikir olunur.

Musannifin bu hadsi hsr bab nda zikretmesi daha iyi olurdu. 880[880]
877[877]
564.
Mihver hm Mahreme (B. A.): Zhri ve Kurey'dir. Reslllah (S.A.V)Fn irtihUne 8 yanda
bir ocuk idi, bununla beraber odan hads dinlemi va belleir-ftir. Ha. Osman'n ahadetinden sonra
Medine'den Mekke'ye glti^ Y&sit'in askeri Mekke'yi muhasara edinceye kadar orada kalmtr. Namaz
lalarken. Yezd ordusunun mancnklarndan gelen bir te$ kendisini gehd etm^gti. Vefat tarihi 64 yldr.
Dindar ve ehl-i faziletten idi.
878[878]
879[879]
880[880]
565.
785/631- e radydUah anha'an rvye olunmutur. Demiflir ki: Reslllah

SaUallah aleyhi ve sellem:
Talar attnz ve tra oldunuz mu artk sie gzel koku ve herey hell olmutur.
Yalnz kadnlar mstesna; buyurdular. 881[881]
Bu hadsi, Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. snadnda zaaf vardr.
nk rvleri arasnda Haccac ibni Artat varan, imlal. Haccac'dan olmak zere baka
tarkleri de vardr. Hads-i erif, Hlll'e kmann iki eyle yani cemre-* afcabe'de ta at-
mak ve bir de tra olmakla meydana geleceine delildir. Bu iki ey ihramlya

kadnlardan maada her eyi hell klar. Cima* ise ancak tavaf- ifaz'dan sonra hell
olur. 882[882]
786/632- !bn Abbas radyaM&h anhma'dan rivayet-Eundufiuna gre; Peygamber
SaUallah ale/hi ve sellem:
Kadnlara tra olmak yoktur. Onlar ancak sa ksaltrlar; buyurmutur. 883[883]

Bu hadsi, Ebu Dvud gzel bir isnadla rivayet etmitir.
u hkm az yukarda bni mnr hadisinin criarJ2 grld. 884[884]

787/633- bn mer radyallah anhma'dan rivayet olunduuna gre; Abbas ibni
Abdlmuttalp radyallah anh sakal dolaysyla Mna gecelerinde Mekke'de
gecelemek iin Reslllah Sallallah aleyhi ve selem'en izin istemi, Resliiah

881[881]
882[882]
Sallallah aleyhi ve seUem de kendisine zn vermitir. 885[885]

Hazreti Abbas (R.A.)'m sakal zemzem'de idi. Geceleri zemzem suyunu kuyudan
ekerek havuzlara doldurur, sebil yaparlard.
Hads-i erif, kurban bayramnn ikinci ve nc gecelerini Mina'-da geirmenin vacip

olduuna delildir. Ancak zrller bundan mstesnadr, mm- Ahmed ibni Hanbel'in
bu kavle zhip olduu rivayet edilir. Hanefler'e gre Mina'da gecelemek snnettir.
Bzlar bu hkmn Hz. Abbas'a mahsus olduuna, dier bzlar ise hem Hz. Abbas'a,
hem de dier ihtiyc olan sakalara' mil olduuna kaildirler. mmafi'ye gre suya
kysen ir yiyeceklerle, maln muhafaza, hastasn tedavi gibi eyler de bu hkmde

dhildir. 886[886]
788/634- Asm b. Adiyy887[887] radyallah anh'en rivayet edildiine gre, Reslllah
Sallallah aleyhi ve selem, deve obanlarna Mina'da gecelememek in ruhsat
vermitir. Bunlar bayram gn cemre-i aka be talarn atar, sonra nc gn her iki
gn in ta atarlar. Sonra drdnc gn ta atarlar.
Bu hadsi, Beler rivayet etmitir. Trmz ile bni Hibban onu sa-hhlemilerdir.
Hads-i erf, zrllere Mina'da gecelememek caiz olduuna ve bu iin Abbas (R. A.) ile
onun sakalna mahsus olmadna delildir. u halde bir kimse sakalk yapsa zemzem
sakalarna caiz olan herey ona da caiz olacak demektir. nc gn her iki gn in
ta atarlar cmlesinden murd: kinci gn gelmeyip, o gnn talarn da nc gn

887[887] sim bin Adyy (B.A.): Ebu Abdullah yhud mer veya Amr'dr. Bedir gazasna ve ondan sonraki
btn gazalara itirak etmidir. Bzlar Bedir gazasna itirak etmediini sylerler. Onlara gre Hz. Asm
Bedir'e Peygamber (S.A.V.) ile beraber gtrlm se de hutbesinden iittii bir eyden dolay Hz.
Peygamber (S.A.V.) kendisini Mescid-i drar halk arama iade etmi, fakat ganimet hissesini ve mkfatn
verdiinden gazaya itirak etmi gibi olmutur. Bir rivayette 45 tarihinde vefat etmi, bir rivayette
120 yanda olduu halde Yemme vak'asmda ehd edilmitir.
885[885]
886[886]
atmaktr. 888[888]
789/635- Ebu Bekre radyallah ank'den rivayet olunmutur. Demitir k: Reslllah
Sallallah aleyhi ve sellem, bize kurban bayram gn hutbe okudu... ilh. 889[889]
Hads-i erf, bayram hutbesinden baka bir hutbenin kurban bayram gn meru
olduuna delildir. nk Peygamber (S.A.V.) hacc esnasnda bayram namaz klmam;
bayram hutbesi okumamt. Hac'ta meru olan hutbeler HanefSer'le Mlikler'e gre
tr: Bunlarn birincisi yedi zilhicce gn, ikincisi arefe gn, ncs de kurban
bayramnn ikinci gndr. mmafi (150204) bayramn ikinci gn okunan
hutbeyi nc gne nakletmi, buna sebep olarak ikinci gnn nefr yani dalma gn
olmasn gstermitir.
afi'ye gre drdnc bir hutbe de kurban bayram gn okunur. Fakat bunu
Hanefler'Ie Mlikler hutbe deil, umumi tavsiyeler ve nasihatlar mhiyetinde telkki
ederler. nk byle tavsiyeler hac'ta merudur. Bu tavsiyeler meymnda unlar da

vardr :
Fahr Kma* Salaah aleyhi ve sellem bize ;
Bugnn hangi gn olduunu bitirmiiniz? dedi, Allah ve Resi daha yi hlllr; dedik.
Buu.n zerine sustu. O derece k: O gne adndan baka br ad takacak zannettik.

Mteakiben:
Kurban bayram gn leil mi?

Evet yle; dedik.
Bu ay hangi aydr? tedi. Biz:

888[888]
567.
889[889]
AHah ve Resul daha yi bHIr dedik; derken sustu. O derece d ki, ona admdan
baka bir ad tskasak zannettik. Sonra:
Zilhicce dei rni? dedi. B\%:
Evet yle; dedik.
Bu belde hangi beldedir? dedi. B*;
Allah ve Resul daha iyi br; dedik. Derken yine susiu, O deerce ki ona adndan baka
bir ad takacak ânneitk. Nihayet:
Belde-i haram deil rni? dedi.
Evet, yledir; dedsk. Sunun zerine:
Hi phe yok ki sizin kanlarnz, mallarnz, size u beldenizde, u aynzda, u

gnnzn
hrmeti gibi Rabbinize kavuacanz gne kadar haramdr.Dikkat edin.
Tebli ettim mi? buyurdular. Ashap:

Eve; diye cevap verdiler.
Allah'm ahid ol. Burada olan olmayana tebli edi-versin. Z\r nice tebli eden
vardsr ks, iitenden daha belleyiiidsr. mdi benden sonra bri birinizin boynunu vuran kfirler olmaysn; buyurdular.
Bu hadsi, Buhr tahrc etmitir.
bni Kayym (691751): O gnk hutbe hakknda gunlar sylyor : Sonra Mna'ya
dnm ve ns beli br hutbe okuyarak ken-llerlne kurban gnnn hrmetini ve ind
- Allah faziletini; Mekke'nin btn beldeler zerine hrmetini bildirmi; Allah'sn

kitabyla kendilerin! dre edenlere kar itaatkr olmalarn ve keza ,hae ibdetlerini
kendisinden renmelerini ns'a emretmi : htimal ben bu yldan sonra haccedemem
demi; muhacirlerle ensra rtbelerini gstermi; ns'a kendisinin irtihlnden sonra

birbirlerinin boynunu vt* ran kfirler olmamalarn ;kendisinden itHenlerin
bakalarna telil-9n emretmi, birok tebli edilenlerin iitenlerden daha Sarm haber
vermi ve : Cani ancak kendine cinayet eder
buyurmutur. Aliah ns'n kulaklarn Reslllah (S A.V.}' dinlemsye am hatt bu

hutbeyi Mna'da oturanlar evlerinde ifmiferdir.d Zin (S.A.V.) ashabna :
Rabbinize ibdet edin; be vaktinizi kln, orucunuzu tutun; hkmdarlarnsza itaat

edin ki, Rabbinizih
cennetine gresiniz buyurmulardr. Peygamber (S-A.V,) ns'a o zaman veda ettii iin
bu hacca, Haccet'E-Ved dediler.
Babmzn hadsi, bside i haram denilen Mekke'yi, kurban bayram gnn ve zilhicce
ayn ta'zime mil olduu gibi, kan dkmeyi, ba-kasran mahna gz dikmeyi,
mslmanlar'm biri birine tutmasn vesi-reyi de yasak ediyor. Bayramn ikinci gn

okunacak hutbeden maksad da bunlardr.
Hs, Fahr- Kinat (S.A.V.) efendimizin haccet'l- veda hutbeleri bugnk nsan haklan
beyannames'ni glgede brakacak kadar gzeldir. 890[890]
790/636- Serra'1 bini Nebhn radyallah anha'dsn rivayet ediimi$-*r. Demitir ki:
Reslllah BallaMah aleyhi ve sellem, kurban bayra-mmn ikinci gn bze hutbs

kdu. ve :
Bu, terik gnlerinin ortas deil mi? fh... byrdular.891[891]

Bu hadsi, Ebu Dvud hasen bir isnadla rivayet etmitir. Bu hutbe Reslllah (S.A.V.)'in
drdnc hutbesidir. Yevm-i rusa kurban bayramnn ikinci gndr.
Hads-i erif, bayram gnnn terik gnlerinden olduuna delildir. Terik gnlerinin
ortas, o gnlerin en faziletlisi olmak ihtimlini haizdir. Serra' hadsinin tamam da az

farkla yukarda zikrettiimiz Buhar hadsi gibidir. 892[892]
890[890]
569.
891[891]
892[892]
791/637- ie radyattah anha'dan rivayet edildiine gre. Peygamber Solldllah
aleyhi ve sellem, kendisine :
Beyt-i erf ile Safa ve Merve arasndaki tavafn, haccm ve omran iin sana yeter;
Hac ile omra'ya birden niyet etmeye kran derler. Hads-i erif, hacc- krana niyet eden
iin bir tavaf ve bir sa'y kifayet edeceine delildir. Ashb- krm'dan bir cemat ile
eimme-i selse denilen mezhep imamlarnn ve dier bz ulem'nn mezhebi budur.

Haneler'le bz ulem'ya gre ise, kran iin behemahal iki tavaf ve iki sa'y lzmdr.
Delilleri: Hac ve omray Allah iin tamam layn yet-i kermesidir. Bunlar Hz. Ali (R.
A.) ile SaH b. Mabed'den rivayet edilen hadslerle ve ashb- kirm'm en byklerinden
olan mer, Ali, ibni Mes'ud ve mran ibni Hseyn (R.anhm) hazart-nm kavi ve
fiilleriyle istidlal ederler. 894[894]
792/638- bni Abbas radtydllah anhma'dan rivayet olunduuna gre. Peygamber

Sattollah aleyhi ve settem, tavf- ifaza yapt yed avtta remel yapmamtr. 895[895]
Bu hadsi, Trmiz mstesna, Beler rivayet etmitir. Hkim onu sahhlemitir.
Hads-i erf, tavaf-i ifazada remel ile yrmenin meru olmadna delildir .Cumhur
ulem'ya gre remel ile yry tavf- kudm'de merudur.896[896]
793/639- Enes radyallah anh'en rivayet edildiine gre. Peygamber SallaUah
893[893]
894[894]
aleyhi ve seMem, leyi, ikindiyi, akam ve yatsy klm, sonra Muhassab'da hafif bir
uyku karm, ondan sonra (hayvanna) binerek beyt-i erife gitmi ve onu tavaf
etmitir. 897[897]
Muhassab: Ebteha bitiik bir yerdir. Hadsteki tavaftan murd: Tavf- veda'dr. Bu tavaf
nc terik gnnde olmutur. nk Reslllah (S.A.V.) ikinci gn leden sonra
talarn atm ve le namazn Muhassab'a varncaya kadar geciktirmiti. Orada gnn

namazlarn hadste zikredildii vehile klmt. Ulem tahsib'in yani Muhassab'da
konaklamann snnet olup olmadnda ihtilf etmilerdir. HaneHfer'le dier bz

ulemya gre snnettir. Bzlarna gre snnet deildir. Oras sadece Peygamber
(S.A.V.)'in konaklad bir menzildir. Bu ii ondan sonra ona uymu olmak iin hlef-
Rdn de yapmlardr, ibni Ab-bas'a gre Tahsib mstehap bir ibdet deildir. Hz. ie
(R. anhaynvn mezhebi de budur. Nitekim aadaki hadste grlecektir. 898[898]
794/640- ie radyallah anha'dan rivayet olduuna gre, kendisi bunu yani Ebtahfa
konaklamay yapmaz; ve Oraya Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem, ancak ve ancak
(Mekke'den) kmasna en elverili bir yer olduu iin indi dermi. 899[899]
Reslllah (S.A.V.)'in oraya inmesi bzlarna gre, dinini kuvvetlendirmek ve
keli'mefuliah' meydana karmak suretiyle Allah'n kendisine ihsan ettii ni'metleri
gstermek iindir. nk Kurey vaktiyle Ben Hm'e bu yerde boykot iln etmi;
onlarla alkay kesmek iin birbirlerine yemin vermiler; boykot ettiklerine dir br de
beyanname yazmlard. Reslllah (S.A.V.)'in oraya inmesi bu hikmete mebn ise,
Allah'n nimeti btn mslmanlar'a mm ve mil olduundan mmetin haclarnn da

897[897]
898[898]
kyamete kadar o yerde konaklamalar mnsip olur. Nitekim Hanefler'e gre,

tnnet'tr. Hz. mer (E. A.)'dan da snnet olduu rivayet olunmutur.900[900]
795/641- ibn Abbas radvyaUak anhvma'an rivayet olunmutur. Demfr k: Ns son
vazifelerinin beyt (i tavaf) olmasna emir aldlar. u kadar var ki, hayzlya tahfif
olundu. 901[901]
Ns'a olsun, hayzhlara olsun emri veren Peygamber (S.A.V.)'dir. Yalnz fail malm
olduu iin, rvi sigay mehule deitirmitir. Maa-mfh malm sigasya rivayeti de
vardr. mm-t MsUm ile mm-% Ahmed ibni Hanbel onu bni Abbas (R. A./dan malm
sigasyla tah-rc etmilerdir. Hadsin lfz udur :
her taraftan ekp gidiyorlard. Sunun zerine Peygamber (S.A.V,) :
Son vazifesi beyt-i tavaf olmadka hi bir kimse gitmesin; buyurdular.
Bu hadsi tavf- ved'n vacip olduuna delildir. Cumhur ulem'-mn kavli de budur.
mm-% Mlik ile dier bz ulem'ya gre, tavf- veda vacip deildir. Bunlar: vacip
olsa hayzhdan sakt olmazd diyorlar. Kendilerine yle cevap verilmitir. Tahfif vacip
olduuna delildir. nk vacip olmasayd .tahfif kelimesini kullanmazd. Binaenaleyh:

hayzya tahfif olundu; demek, ona vacip deildir, demektir.
Hayzl kadn, tuhrunun (temizlik gnlerinin )gelmesini beklemez. Tavff- ved' terk
ettii iin kendisine kurban kesmek de cp etmez. nk esasndan sakt olmutur.
Tavf- ved'n zaman : Kurban bayramnn nc gndr. Ulem bunda mttefik

iseler de daha nce ve sonra yaplmasnda ihtilf etmilerdir. Bu tavaf, hac ibdetlerinin
en sonuncusu olduundan, daha nce yaplmamas yaplrsa caiz olmamas gerekir. Daha
sonra yaplmas bzlarna gre caiz deildir. Tekrar tavaf icp eder. mm-t zam Bbu
900[900]
572.
901[901]
Hanfe (80150) 'ye gre sonra yapmak caizdir. Tekrar tavafa lzum yoktur. Omra
yapana tavf- ved'n meru olup olmad dahi ihtilafldr. Sevr'ye gre : Omra yapana
da merudur. Yapmazsa kurban kesmek lzm gelir. 902[902]
796/642- bni Zbeyr903[903] radyallak anhma'sr- rviytf oSun-mutur. Demitir ki:

Reslllah Sallallah aleyU ve selem :
-Benim u mescidimde (klman) bir namaz, baka mescidlerde klnan bin namazdan
daha efdldir. Yalnz mescid-i haram mstesna. (nk) mescid-i haramda klnan bir
namaz benim u mescidimde klman namazdan yz kere daha faziletlidir;

Bu hadsi, Ahmed rivayet etmidir, bni Hibban onu sahhlemtir.
bniMce (207275) ile bni Askir (499571)'in Hazret! Enes (R. A.den tahrc
ettikleri bir rivayette yle buyrulmaktadr :
Benim mescidimde bir namaz, elli bin namaza mudildir. Fakat bu hadsin isnad
zayftr. mm Ahmed ibni Hanbel'm bni mer (R.A.y&en rivayetinde lfz yledir :
Mescid-i haramda bir namazda bakalarnda klnan yzbin namazdan efdldir.
Hz. Cbir'den gelen bir rivayette: YZ bin yerine bin denilmitir. Tdbern (260
360)'nin Ebu'd-Derda (R.A.)'dan rivayet ettii bir hadste yle buyrulmutur :
Reslllah SaUdllah dleyM ve sellem : Mescid-i haramda klnan bir namaz, yz bin
namaza, benim mescidimde klnan bir namaz, bin namaza, Beyt-i mukaddeste klnan
bir namaz, be yz namaza mudildir; buyurdular.
Bu hadsi, bni Abd'l-Berr (368463) Bezzar tarikiyle rivayet etmi; ve: Bu gzel bir
902[902]
573.
903[903]
904[904]
904[904]
bni Zbeyr mutlak zikredilince ondan Abdullah ibni Zbeyr kasde-llir.
isnaddr demitir. Ebu'd-Derda hadsiyle Ibni Zbeyr hadsi mnca birdirler. nk bu
hadste mescid-i haram'da klnan namazn yzbin namaza mudil olduu zikrediliyor.
bni Zbeyr hadsinde de mescid-i haram'da klman namazn Peygamber (S.A.V.)'in
mescidinde klnandan yz kere daha faziletli olduu bildiriliyor. O hadste Reslllah'n

mescidinde klnan bir namazn bin namaza bedel olduu beyn olunduuna gre,
mescid- haram'da klnan bir namaz yine yz bin namaza mudil olur.
bni Hazm (38JfJf56): Bu hadsi bni Zbeyr, mer ibni Hat-tap'tan, shhatca gne
gibi bir senedle rivayet etmitir. Sahbe-i k-rm'dan bu bbda muhalif de
bulunmadndan adet icm hsl olmutur. Hads, sahabeden bir cemat tarafndan bir
ok lfzlarla rivayet edilmitir. Benim muttali olabildiime gre, sahabe rvilerin

saylar onbetir diyor.
bn Zbeyr hadsyle o mndaki dier hadsler mescid-i haram ile mescid-i Nebevi'nin
btn dny moscidlerinden efdl olduklarna ve bu iki mescidin kendi aralarnda da
fazilete biri birinden farkl bulunduklarna delildir. Grld vehile kat saylar
muhteliftir. Bunlarn byk olan kendinden kk olan saynn muteber olmayacana
delildir. nk nss sarihtir.
Acaba Reslllah (S.A.V.)'in efdl olduundan bahsedilen mescidinden murd o gnk
mescid midir; yoksa sonradan geniletilen haline de mil midir? Bu cihet ihtilafldr. Ve
her iki kka kail olanlar vardr. Bilhassa mescid-i Nebevi ne kadar geniletirilse
geniletilsin, yine de mescid-i Reslllah (S.A.V.) olmakta devam edeceine dair birok
hadsler rivayet edilmitir. Bu hadslere gre, ziyde edilen yerde de ayn eski mescid
gibi fazilet vardr. Lkin mezkr hadslerin hi biri dell olacak kuvvette deildir. Bu
sebeple onlardan rnekler almadk.
Sonra Mekke ve Medine mescidlerinde klman hangi namaza hu sevabn verilecei de
ihtilafldr. Bzlarna gre mesel : Mesdd- Nebevi'de klman namaz, farz da olsa, nafile
de olsa, vad edilen sevap verilir. Dier bzlarna gre byk sevap yalnz farzlara
mahsustur. Bir takmlar : Nafileleri evde klmak daha sevpl ise de mescid-i ha-ram'la,
mescid-i Nebev'de klnan nafileler iin sevaplar kat kat verilir demilerdir.
Sevap katlamas, yalnz namaza mahsus da deildir, tmm- Gazali (450505):

Medine'de yaplan her amele bin kat sevap vardr der. BeyhaM (384458) Cbr (R.
A./dan u hadsi tahrc etmitir:

ResulMah {S.A.V.) :
Benim u mescidimde klnan bir namaz, baka mescidlerde klnan bin namazdan
efdldir. Yalnz mescid-i haram mstesna. Benim u mescidimde klman cuma,

bakalarndaklnan bin cumadan efdldir. Yalnz mescid-i haram mstesna ve benim u
mescidimde (geirilen) ramazan ay bakalarnda geirilen bin ramazan ayndan

efdldir. Yalnz mescid-i haram mstesna; buyurmulardr.
Buna benzer bir hads Ibn mer (R. A./dan rivayet edildii gibi yine buna yakn bir
hadsi Tabern El-Kebr inde Bill ibni Hars (R. A./dan rivayet etmitir. 905[905]
Hacc'n Kazas Ve hsar Bab
Hasr: Menetmektir. Ihsar: hastalk, acz ,korku ve benzeri bir eyin hacc tamamlamaktan
men etmesidir. Bazlarnca hacc ikmal edememek dman korkusundan ileri gelirse ona
hasr derler: Hasr'la ihsar'-n ikisi bir mnyadr diyenler de vardr. 906[906]
797/643- lbni Abbss radyattah ankma'dan rivayet olunmutur. Demitir ki;
Reslllah Salaldhii aleyhi ve seUem, muhasara edildi de bru fsra etti; kadnlaryla
cima'da bulu hedy kurbann boar-lad. Ve gelecek sene omra yapt.
Bu hadsi, Buhr rivvet etmitir.
Ulem ihsar'm ne ile olacanda ihtilf etmilerdir. Ekserisi dman ve hastalk gibi
hacca mni olan her eyle olacana kelidirler. Hatt bni Rfles'ud (R.A.) bir adam zehirli
mahlk ssrsa, ona muh-sar denileceine fetva vermitir. Hanefler'le dier birok
ulem'nn kavli budur. Onlarca ihsar, ihtiyarlk, korku vesirede nss ile dierlerinde
905[905]
575.
906[906]
kyasla sabittir. Delilleri: Eer muhasara olunursanz^ yet-i kermesidir. Bu yetin
sebeb-i nzuh Peygamber (S.A.V.)'in dman tarafndan muhasara altna alnmas ise
de usul-i fikha gre mn sebebine mnhasr kalamaz, bu babta kavi daha vardr:
1 Hasr, Hz. Peygamber S-.V.)'e mahsustur. Ondan sonra hasr
2 Hasr, M. Peygamber (S.A.V.)'in bana gelen muhasara gibi yerlerde olur.

Binaenaleyh kfir bir dmann muhasarasndan baka mniler hasr'a ilhak edilemez.
3 Hasr, kfir olsun, m'min olsun ancak dman tarafndan olur,
Hudey&ye kssasnda Resllah (S.A.V.) tra olmadan devesini boazlami. Ulem

diyorlar ki : ibni Abbas hazretlerinin bu hadsi tertip ifde etmez. Zten bni Aobas (R.A,)
da ondan tertip kasdetme-mi; irf vak'/ anlatmak iin rivayet etmitir.
(Hedy kurbann boazlad) demesi, orada Peygamber (S.A.V.)'in yannda hedy kurban
olduunu haber vermek iindir. Binaenaleyh bu kurbanm vacip olduuna de'let etmez.
Muhasarada kalan hacya hedy kurban vacip olup olmad da ihtilafl bir mes'eledir.
Ekser, ulem'ya gre vaciptir, fanm- Mlik (03179): Vacip deildir der. Bzlar bu
mes'eiede Hz. mm Mlik'i hakl bulurlar. Hadste ve gelecek sene omra yapt
denilmesine bakarak bzlar: Muhasara altnda kalan kimse nafile hacca MJe gitse
kendisine yine kaza lzm gelir diyorlar. Niyet ettii hac farz olursa, kazasnn vacip
olduunda btn ulem mttefiktirler.
Bzar da buradaki \bm Abbas hadsinde kazay cp edecek bir sz grmyorlar.

Onlarca bu hads sdece gelecek sene Hz. Peygamber (S..V.J'In omr? yaptn haber
veriyor: phesiz ki gelecek yl Re-!i^@h (S.A.V.) omra yapmitr. Fakat bu omra
geen senesinin kazas deil, yeni r r omradr. dedikten sonra unu da ilve ediyorlar:
Mlik'n talrtc ettii br teblie gre, ResiHsh {S.A.V.) Hudeybfye'de ashab ile birlikte
ihramdan kmlar, ve hedy kurbanlarn keserek tra olmular, beyt-l gerf'i tavaf
etmeden; hedy kur-b^nlar henz .beyt-l erK'e varmadan hereyder hell olmulard.
Kundan sonra Hz. Peygamber (S.A.V.)'in yanndakierden birine hacc-ni kaza etmesini
emir buyurduu malm deildir. mmafi (150 204) : Nerede muhasara olundu
ise, orada kurbann keser ve ihramdan kar. Ona kaza da yoktur diyor. afi hasretleri
bundan sonra unlar sylemektedir: nk biz ashfc'm hadslerinin birbirini

tutmasndan anladk ki, Resllah'n yamnda Hudeybiye ylnda tannm avaralar
varm. Bujlar sonra omrs ka^'y yapmlar. Ve bzlar mal ve can zarureti yokken,
Medine'ce kalarak omraya itirak etmemiler. Eer bunda kaza zm gelseydi,
Reslllah {S.A.V.) kendisinden ayrlmamalarn onlara emrederdi. afi hazretleri

bundan sonra da omrstu'j kaza'ya nii"i kaza denildiini anlatyor ve: Bu omra'ya
cmraiu'Skas denilmesi, Peygamber (S.A.V.) ile Kury arasnda vuku bulan mukar.t
muslaha'dan dolabdr. Yoksa o omra'nm kazas vacip olduundan deildir diyor.
bn Abbas (R. A.) hazretlerinin : Hedyni boazlad sz zerinde de ulem ihtilfetmilerdir. Bzlar onu, Hudeybiye gn ihramdan ktktan sonra boazladna,
dierleri bu ii henz ihraml iken ypt-na kail olmulardr. Muhsar bir kimsenin hedy
kurbann nerede kesecei hususunda birka kavi vardr:
1 Cumhur ulem'ya gre bu kurban ihramdan kt yerde keser.

2 Henefler'e gre, hedy kurban yalnz harem-i erifte kesilir..
3 bn Abbas (R. A.) ile ulem'dan bir cemaata gre eer hedy kurbann harem-
erf'e gnderebilirse, gndermesi vaciptir. Yerinde kurban etmedike ihramdan
kamaz. Fakat harem-i erife gndere-miyorsa muhasara edildii yerde keser. 907[907]
798/644- e radyallah anha'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Peygamber

Sallallah aleyhi ve seem, Dubaa binti Zbeyr b. Ab-dulmuttalh'in yanna girdi. Dubaa:
Y Rcslllah ben gerekten haccetmek istiyorum. Amma hastaym (ne yapmalym)

dedi. Peygamber Sallallah aleyhi ve seMem ona :
Haccet ve ; hramdan kmam
(hastaln sebebiyle) beni men ettiin
olacaktr; diye art ko; buyurdular. 908[908]
yerde
Hads, mtfcfckun aleyh'dir.

907[907]
578.
908[908]
Hads-i erf muhrim ihram hakknda art koar da sonra kendisine hastalk arz olursa,
ihramdan kabileceine delildir. Sahabe ve tbin'-den bir cemat ile mezhep

imamlarndan mm- Ahmed ve sahh kavle gre afi'nin mezhebi budur. Hastal da
ihsardan sayanlar hastann muhsar olduuna kaildirler. Bu hadsin zahiri hastann

muhsar olmadna, yalnz hastalk sebebiyle ihramdan kabileceine, binaenaleyh
muhsar*a lzm gelen hedy ve ire buna lzm gelmiyeceine iaret ediyor. Pukhadan
bzlar: Itirat sahh deildir. Onun hkm yoktur. demilerdir. Onlara gre Dubaa
kssas muayyen bir vak'a olup, mevkuftur. Bu hads iin: ya mensuhtur, yahut hads
zayftr diyorlar. Fakat mttefekun aleyh olduuna gre hadsin zayf olmad
meydandadr. Onu Ebu Dvud, Tirmiz, Nes ve dier byk hads imamlar eitli
yollardan birok ashb- kirm'dan rivayet etmilerdir. 909[909]
799/645- krime'den910[910] Haccac bni Amr Ensr radyaUah anh?~ den iitmi
olarak rivayet edilmitir. Haccac demitir ki : Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem :
Bir kimse (nn bir yeri) krlr ve topal Olursa (ihramdan) Hill'e kmtr. Onun
zerine gelecek sene hac lzm gelir; buyurdular. 911[911]
krime yle demitir : Bunu bni Abbas le Ebu Hreyre'ye sordum: Doru sylemi;
dediler.
Bu hadsi, Beler rivayet etmitir. Tirmiz onu hasen bulmutur.
909[909]
579.
krime (R. A.): Ebu Abdullah krime. bni Abbas (R.A.)'m edilmi klesidir. Asl Berberedir, tbni
Abbas, Aie, Ebu Hreyre, Ebu Sid ve dier ashb- kirm'dan hads dinlemitir, Tbin'in mehur
fakihlerindendir.
910[910]
ibni Abbas (R. A.) tarafndan Kur'n- Kerm, hads, v.s. ulmu Islmyyo kendisine retilerek zamann en
byk fakih ve limlerinden olmutur.' Hakknda Hriciler'in fikirlerini tercih ve tecvz edermi diye bir
itiraz var se de bir ok ulem'ya gre bu da doru deildir.
krime Hz. leri, Melike'i Mkerreme'de otururdu. Bir ok defalar seyahatlere kmt. bni Abbas'm
vefatndan sonra olu Ali, krime (B. A.)'yi drtbin dinara satm, fakat krime (R. A.) : Babann ilmini
drtbin dinara m sat-torsun?... diye itiraz edince satmaktan vazgeerek. O'nu azd etmitir. Daime107 tarihinde Medne-i MUnevvere'de vefat etmitir.
Hads-i erf, ihraml bir kimseye bir yeri krlmak veya hasta olmak gibi bir ey arz
olursa derhal ihramdan km saylaca-ra lldir.
Grlyor ki bu babn hadsi muhlimin sebepten biriyle ihramdan ikacam ifde

ediyor. Bu sebepler : hsar, itirat ve knk-i-kk gibi eylerdir.
Buraya kadar bahsedilen hkmler, ihsardan dolay hacc kazaya kalanlar hakkndadr.
hsardan baka bir sebeple hcc kaazya kalanlara gelince : UEern bunlar hakknda dahi
ihtilf halindedir. Bzlarna gre hac iin yapt niyet ve ihram omra'ya evirir, zr
Beyhak : El-Esved* den. unu tahrc etmitir: Omra- hac n niye? edip de haccedemyentn t& Yapacam mere sordum: Omra'ya telbiye yapar: Ge-!et,k sene onun'
isterine hac lzm gefsr; deds^ sonra: Zeyd ibni SMt'e rasfbdm. Ona da sordum. O da
mer'in dedii gibi syledi demitir, dier bzlarna gre: Omra iin telbiye yapar ve
oncn iin ayrca ihrama girer. Bir takmlar bylesine: hacc kazaya kald iin hayvan
kesmek d cp ederr> derler. Hsnefler'lc fsSer'e gre hayvan kesmek lazm
deildir.912[912]
912[912]
580.
3.CLT
BULUUL- MERAM
bn Hacer el-Askalan
Snmez Yaynlar
ALI VER BAHS ........................................................................................................................................... 2
Muhayyerlik Bab.................................................................................................................................. 24
Fiz Bb ................................................................................................................................................. 26
Ribe'n-Nesie'nin Hkm ................................................................................................................... 26
Ribe'l-Fadl'n Hkm .......................................................................................................................... 27
Hediyye Meyveler le Yemilerin Aalarn Satma Hususunda Ruhsat Bb ......... 34
Selem, Karz Ve Rehin Bblar.......................................................................................................... 37

Rehin Bab ................................................................................................................................................ 38
dn Bab............................................................................................................................................... 40
Tefls Ve Hacr Bab ............................................................................................................................... 41
irket Ve Veklet Bb ....................................................................................................................... 46
krar Bb .................................................................................................................................................. 48
Emaneten Verilen eyler Bab ........................................................................................................ 49
Gasb Bab ................................................................................................................................................. 51
ufa Bab .................................................................................................................................................. 54
Mudrebe Bab ....................................................................................................................................... 56
Mskat Ve cre Bab ........................................................................................................................ 57
Shibsiz Yerlerin hys Bab .......................................................................................................... 61
Vakf Bab ................................................................................................................................................ 65
Hbe, Umr Ve Rukb Bab ............................................................................................................... 66
Lkata Bab ............................................................................................................................................. 70
Feraiz Bab ............................................................................................................................................. 73

Vasiyyetler Bab ................................................................................................................................... 78
Veda Bab ............................................................................................................................................... 81
NKH BAHS................................................................................................................................................... 82
Nikh'n Sfat ......................................................................................................................................... 83
Nikhn Ta'rfi ....................................................................................................................................... 83
Nikhn Rkn ....................................................................................................................................... 84
Kefaet Ve Muhayyerlik Bab .........................................................................................................100
Kadnlarla Geinme Bab .................................................................................................................106

Mehir Bab ..............................................................................................................................................114
Dn Da'veti Bab ............................................................................................................................119

Zevceler Arasnda Adalet Bab .....................................................................................................125
Hul' Bb .............................................................................................................................................128
Boama Bab..........................................................................................................................................130
(Ricat Bahsi) ..........................................................................................................................................140
(l, Zihr Ve Keffaret Bab) ...........................................................................................................141
Zhr .........................................................................................................................................................144
Liim Bab ..............................................................................................................................................147
(ddet Ve Yas Tutma Bab) .............................................................................................................153
(St Emme Bb) .................................................................................................................................167

(Nafakalar Bab) .................................................................................................................................172
Hadne Bb .........................................................................................................................................178
Cinayetler ...............................................................................................................................................182
Diyetler Bab .........................................................................................................................................194
Kan Dvsi Ve Kasme Bab ..........................................................................................................201
slerle Muharebe Bab ...................................................................................................................204
Ca'n le Harp Ve Mrteddin Katli Bb ....................................................................................207
ALI VER BAHS
Al veriin artlar ve yasak al ve/iler
Usul-i Fkh ilminin beynna gre Allah'n meru kld eyler drt ksma ayrlr :
1 Srf Allah'n hakk olan eyler.Bunlardan murd: Umumun menfaati teallk cdon
eylerdir, in'nn haram olmas byledir. Zr onun fidesi nesepleri zayi' olmaktan
korumak olup bu fide umumdir.
2 Srf kul hakk olan eyler.Bunlardan maksat: Kendilerine husus bir maslahat taallk
eden eylerdir. Bakasnn malnn haram elmas gibi.
3 Her iki hak da mevcut olup Allah hakknn daha fazla bulunduu eyler. Hadd-i Kazif
gibi (Hadd-i Kazf: Namuslu br kadna zina snad sebebiyle verilen dayak cezasdr).
Bunda Allah hakk vardr. nk kullar men' etmek iin meru olmudur. Kul hakk dah
vardr. nk kadn zina kepazeliinden kurtarr. Fakat Allah hakk daha oktur. Onun
iin bunda miras cereyan etmez.
4 Her iki, hak da mevcut olup kul hakknn daha fazla bulunduu eyler. Ksas gibi.
(Ksas : Misilleme suretiyle verilen cezadr. Mesel adam ldrenin cezas lmdr).
Bunda Allah hakk vardr; zr cihan fesattan kurtarmak iin meru' olmutu. Kul
hakkca vardr. nk bunda kulun kendine cinayet vardr ve bu galiptir. Onun iin
ksasta mras ve cereyan eder.
te muamelttan saylan al veri bu drt ksrr.jnn ikinciye, srf kul hakkna dhil olan
meruata dhildir.
Al veri'in hikmet-i meru'iyeti : Allah'n ma'lmu olan devam ve bekann gzel ekilde
al verie taallkudur. yle ki: nsan her ihtiyacn kendi gremez. Mesel tarla
srmeyi, ekin ekmeyi, bimeyi, tp ekmek yapmay ve sireyi kendi yapamaz.
htiyalarnn bazsn satn almas mutlaka lzmdr. nk satn almasa, ya zorla alacak,
yahut da dilenecek veya ikisini de yapamayp lnceye kadar sabredecektir ki, bunlarn
hepsinin fasit olduu "meydandadr. Bilhassa dilenciliin zillet ve arna herkes
tahamml edemez. Binenaleyh al veri'in meru olmasnda htiya sahibi
mkelleflerin gzel bir nizam dhilinde hayatlarnn idmesi ve ihtiyalarnn grlmesi
gibi hikmetler vard. By' lfz, bey'in cem'idir. Beyi' al veri demektir, yani bu kelime
birbirine zd mnlarda kullanlan tnterek lfzlardandr; hem sata hem de satn

almaya beyi1 denilebilir. ir' kelimesi de ayn mndadr.
Beyi' lgatte: Mal ile mal deimektir. eriatta da yle ise de riza kayd ile mukayyeddir.
Yani eriata beyi1: ki tarafn rzas ile mal mal ile deimektir.
Beyi'in artlar bir ka nevi'dir :
1 Beyi' yapanda aranan art ki, buna in'ikadnm art da derler, ah veri'i yapann
akl ve temyiz sahibi olmas, yani kr ve zarar seebilecek kabiliyette bulunmasdr.
2 Mahalde yani satlk malda aranacak artlar
: Maln mte-kavvim, yani er'an
kymeti hiz bir mal olmas ve teslime elverili bulunmasdr.

3 Alan ile satan'n bey'e raz olmalar.
4 Akdin sattm, aldm gibi mz salarla yaplmasdr.
Rkn : cb ve kabuldr. (Icb: Taraflardan birinin evvel syledii sz veya iledii
fiildir. Ona cevaben sylenen veya yaplana da kabul derler.) Cumhur-u Ulem'ya gre
kymetli mailard*. sz ile icb ve kabul art ise de ekmek ve sebze gibi kymeti az
olanlarda sz art deildir. Yalnz filer'e gre bu hususta kymetli ile kymetsiz
arasnda fark yoktur; her ikisinde de sz ile icb ve kabul arttr. Maamfh mm Nevcv
(631676) ile mte'ehhirn fi'yye ulems cumhur ile beraberdirler. Sonra gerek al
verite, gerekse ir akidlerde kullanlan szlerin icabeden kesinlii ifde edebilmesi iin
mutlaka mz" sigalar ile sylenmesi icbeder. Bu bb'ta kitabmzn Nikh bahsi nde
daha ziyde tafsilt verilecektir.
Bey'in hkm : Haddizatnda mubah olmak ise de yerine gre vcib, mcndb, haram ve
mekruh da olabilir.
Bey'in meruiyeti. Kitap, snnet ve icm'-i mmet ile sabittir. Kitaptan delili 1[1] Allah
bey't hell kld.
1[1]
Sre : 2, yet : 275.
Al veri
yaptnz zaman ahid arn gibi yetleridir. Bey'in meru' olduuna bu mmetin
ulems icm' etmilerdir. Snnetten delili ise aadaki hadslerdir. 2[2]
800/646- Rifa b. Rfi 3[3] radyallah anVden rivayet olunduumun. Peygamber

Sallaah aleyhi ve sellem'e: Kazancn hangisi daha helldir; diye sorulmu :
Kiinin elinin emei ve mebrr olan her al veritir; buyurmulardr. 4[4]
Ru hadsi Bezzr rivayet etmi; Hkim sahihlemitir.
BeyM Mebrr : Yalan yere yemin etmekten ve muamelede hile yapmaktan hli olan
sattr.
Musannif bu hadsi Telhis de Rafi' b. Hadc'ten rivayet etmitir, hnm-t Syt dah
el-Cm inde onu Hz. Rafi'den tahrc etmitir. Buradaki Rifa'nn da Ibni Hadic olmas
ihtimal dahilindedir. Nitekim hadsi Tabcrn de Rifa b. Hadic'ten rivayet etmitir. Bu
hadsin bir misli el-Mikt ile et-Tergb ve't-Terhb nm eserlerde mevcuttur. Yalnz
onlardaki hads mm Ahmed b. HanbeVe nisbet olunmutur.
Hads-i erf kazan meselesinin delilidir. Kazan sevdas zaten insanda g utan mevcut
olan bir haslettir. Peygamber (S.A.V.)'e sorulan yalnz ;ell cihetidir. El emeinin bey'-i
mebrrdan daha nce zikredilmesi onun daha efdl olduuna dellet eder, ondan sonra
hadste tavsif buyurulan ticaret gelir. Bununla beraber hangi kazancn efdl olduu
ulem arasnda ihtilafldr. Mrd (450): Kazanlarn ess ziraat, ticret ve
san'attr diyor ve f Mezheb'ne gre bunlardan lieretin daha makbul olduunu

syledikten sonra yle devam ediyor Bence bunlarn en helli ziraaltir. nk ziraat
tevekkle daha yakn dir. Mrd bundan sonra Buhar'nin Hz. Mikdm'dan merfu' ola
Rifa b. Rfi' (R.A.) Hazrec olup Ensar- Kirm'n byklerin-dentir. Bcdir'de bulunmutur. Babas
Rfi' (R. A.) on ki nakb'in biridir. Hz. Rifa btn gazalara itirak etmitir, ilk Emev hkmdar
Eamannda vefat etmitir.
2[2]
3[3]
4[4]
rak tahric ettii u hadsi zikrediyor:
Elinin emeinden daha hayrl .bir yiyecek hi bir kimse yememitir. phesiz ki
Allah'n Peygamberi Dvud'da elinin emeinden yiyordu.
Nevev diyor ki : Dorusu, kazanlarn en helli el emeidir Bu ziraat bile olsa el

emeine mil olduu; ierisinde tevekkl vt insana, hayvana, kulara mm ve mil
faydalar bulunduu cihetli- yine kazanlarn en iyisidir. Fakat Musannif bni Hcer:
Kf-fr'dan cihd suretiyle kazanlan mallar ondan stndr. Hem hv Peygamber
(S.A.V.)'in kazan yoludur; iinde Kelmetullah' i'l bu Umduundan kazanlarn en

ereflisi budur demektedir, Hanefler'ir mezhebi de budur. Maamfh bazlar cihd'
dahi el emeinde dhi] sayarlar. 5[5]
801/647- Cbir b. Abdillah radyallah anhm'dan rivayet edit-dine gre kendisi

Peygamber Sallallah aey ve selem' Fetih Yl Mekke'de :
Hi phe yok ki, Allah ve pesi' arab, aeyi, domuzu ve putlar satmay haram
klmtr; derken iitmi-* tir. Bunun zerine:
Y Reslallah, l hayvanlarn i yalarndan haber ver; nk onlarla gemiler

boyanr, deriler yalanr; halk onlardan kandil yakar; denilmi. Peygamber {S.A.V.) :
Ha' ir, O sat haramdr buyurmu. Sonra Reslullah Sallaltah eleyhi ve sellem o
anda unlar sylemitir :
Allah yahudilerin belsn versin! Allah kendilerine l hayvanlarn i yalarn

haram klnca onu erittiler; sonra sattlar da parasn yediler. 6[6]
Mttefekun aleyh'tir.
Fetih, hicretin sekizinci yl Ramazannda vuku' bulmutu.

5[5]
6[6]
Meyte: er' usulle kosilmiyen veya hi kesilmeden len hayvandr.
Sanem : Cevheri'ye gre vesen'dir. Bakalar ise sanem ile vesen arasnda fark
buluyorlar. Onlara gre vesen: Cismi olan puttur; sanem: Resimdir.
Hads-i erif, zikredilen eyleVin haram olduuna delildir. arap, le ve domuz'un

satlmas bazlarna gre necis olduklar iin haramdr. Bunlar ayn illeti her necis ey'e
geirerek necis olan her eyi satmak haramdr derler.
Hanefler'le fukha'dan bir cemate gre tarlalara gbre yapmak zere hayvan
pisliklerini ve keza toprakla kartrlm insan pisliini satmak caizdir. San'an'ye gre
ise arap ve emsalininin satlma-masnn illeti necis olmalar deil, haram klnmalardr.
Ona gre mezkr eylerin pis olmalar satlmalarna tam mni' bir illet olmuyormu.
Bize kalrsa Mide sresi'nin u yeti bu bb'ta kimseye sz brakmyacak derecede
aktr:
Ey iman edenler! arap, kumar putlar ve ksmet zarlar hep eytan ii birer murdardr.
Bundan dolay sz onlardan kann k felah bulanz 7[7]. Grlyor ki, ondan
kanmann sebep ve illeti murdarldr. Dinimiz baz pisliklerin satlmasna msaade

ettii halde, iki hakknda bu msaadeye vermemise bundan anlyacamz mn
dorudan doruya sudur: Din nazarnda iki necasetlerin en ar hkm giyenlerinin

bandadr; bu sebeple unun pislii adet kalkatdr. ve araba mm'l - Habs yani
pisliklerin anas denilmitir. Evet arap, arap olarak kaldka ondan hi bir vecihle
istifde etmek mubah olamaz. Tivmiz' ile bni Mdce'wn Hz. Enes'len rivayet ettikleri bir
hadste, Peygamber (S.A.V.) : Onu yapana, yaptrana, iene, tayana, tatana, iirene,
satana, parasn yiyene ve satn alana lnet etmitir. Hatt mu'tcmod kavle gre onunla
tedavi dahi caiz deildir. Meer ki, kimyev bir istihale geirmi ola. Ancak o zaman
ondan istifde mubah olur. Mesel arap, sirke olursa kullanlmas mubahtr.
Murdar len hayvann yn, yapa, kl, trna ve boynuzu murdar deildir. nki bu
a'zaya hayat girmedii ibi l de dcnilmz. Bazlarna gre l hayvann kllar nocis se
de ykamakla temizlenir, Cumhur'a gre ayn nccs saylan domuz gibi hayvanlardan
maada l hayvan satmak caizdir.
7[7]
Mide Sresi, yet : 90.
Putlarn satlmamas baz ulem'ya gre mubah bir menfaat taraflar olmadndandr.
Hatt : krld zaman paralarndan istifde rdilebilccckse satlabilir diyenler vardr.
Fakat ne de olsa putu put olduu halde satmak caiz deildir. nk Peygamber (.A.V.)
yasak etmitir.
yalarn hkmnn sorulmas, mubahtr sanidndandr. Bunlarn nev'i faydas
olduu soran zt tarafndan sralanmasna ramen Peyg-mber (S.A.V.) : O haramdr
buyurarak hkmden hri kflmadgm aklamtr. O haramdr cmlesindeki zamir

bazlarna gre bey'a rci'dir ve mn yle olur: yalarn satmak haramdr.
Bazlarna gre ise zamir intifa'a rci'dir, yani o eylerle faydalanmak haramdr. Ekser-i
ulem zamiri buna hamlelmi ve l hayvann ancak dibagatlanmak art ile derisinden
istifde edilebilir. demilerdir. Zamiri bey'a rci' grenler l hayvann kpeklere
yedirilmesini ittifkan caiz addederler. Mczheb imamlarndan Ebu Hanfe, afi ve Mlik
ile fukh'dan bir cematin mezhebi budur. Onlara gre pis bal arlara ve dier
hayvanlara yedirmek caizdir. Tahv (238321)'nin rivayet ettii bir hads de onlara
delildir. Bu hads'e gre Peygamber (S.A.V.)'e yan iine den farenin hkm
sorulcukta : Ya kat ise fareyi ve etrafndaki yd^ atn; my ise kandil yakn, yhCd
ondan baka br suretle faydalann buyurmulardr. Tahav : Bu hads'in ri-' rali

sikadrlar. demitir. Bu mesele Ashb- Kirm'dan : Ali, bni mer ve Ebu Musa (R.
Anhm)den; Tbiin'den de: Kasm b. Muham-ncd ile Salim b. Abdullah'tan rivayet
edilmektedir.
Hads-i erifte, satlmas haran olan eyin parasnn da haram olduuna iaret vardr. 8[8]
802/648- bni Mes'd radyattah anh'ten rivayet olunmutur, demitir ki: Reslllah
Sallallah aleyhi ve selle m';
Al veri yapan iki kii aralarnda bir beyyine olmakszn ihtilfa derlerse sz mal
sahibinindir; y-hd al verii brakrlar; derken iittim. 9[9]
8[8]
9[9]
Bu hadsi, Beler rivayet etmi Hkim de sahhlcmitir.
Hads'in sahih olup olmad hakknda ulem'nn szleri oktur. Hads, alan le satan
arasnda, fiyat veya satlan mal yahut bey'in artlarndan bir art hakknda anlamazlk
karsa sz yemini ile beraber satann olduuna delildir. Dinimizin umum kaidelerinden
anlaldna gre al verite hangi taraf zahiri yani asln hilafm iddia ediyorsa iddiasn
ispat ona der. Asl ve zahiri iddia edene de yemin verdirilir. Bu kaideler Mecclloi
Ahkm- Adliyye'nin 76 ve 77. ci maddelerinde yle ifde olunmutur. Beyyine mdda
in ve yemin mnkir zerindedir. Beyyine hilf- zahiri ispat iin ve yemin asl ibka
iindir. Bu bb'ta kavil vardr: :
1 Sz mutlak surette satanndr.
2 Alan le satann ikisi de yemin eder ve mal sahibine iade olunur.
3 Tafsilta gidilir ve nevi'de ihtilf ile cinste veya sfatta anlamamak arasnda fark
grlr.
Alan ile satann ikisine de yemin ettirmenin veclu her birinin mdde aleyh (dvl)
olmasndandr. Yemin" ii Peygamber (S.A.V. )'in :
Bey'yine mdde'ye, yemin de inkr edene der. Hads-i erifinden alnmtr. Bu sz

slmiyetten nce yayan mehur hatb Kss b. Sde'ye de nisbet olunur. Hads burada
mutlak olup dva bab nn hadsleri ile takyd edilmitir.10[10]
803/649- Ebu Mcs'ud- Ensart nulyallah t ah'ien rvyet edildiine gre, Reslllah
SaU.Jal aleyhi ve ttcllcm kpein kymetinden, fahienin mehrinden ve khinin
gelirinden nehy buyurmutur. 11[11]
Hadis, mttefekun aleyh'tir.
Nehy'in asl tahrm iin olduuna gre Iladis-i erif eyin haram klndna dellet
10[10]
11[11]
ediyor.
1 Kpein kymeti ibre-i nass ile sat da delleti iic
haramdr. Hads retilmi ve
retilmemi, keza edinilmesi eiz olan ve ol-myan btn kpeklere mildir. Ai ile
NahVdon av kpeinin satlabileceine dir rivayet vardr. Bunlarn delili, Reslllah
(S.A.V)'-in av kpeinden maada kpeklerin kymetini almaktan men' ettiini bildiren

Cbir (R.A.) hadisidir. Mezkr hadsi mam Ne.s (215 303) mu'temed rvilerden
tahric etmitir. Baz Mlkiler'le Hanefler'e gre her nev'i kpek satlabilir. Zr kpek
kendisinden av ve bekilikte istifde edilen bir hayvandr.
2 Fahienin mehr haramdr. Bundan maksat fahienin zina mukabilinde ald
paradr; mehir denilmesi mecazdr. Bu para hakknda fukah'nn

Kayym (601751)'e gre tasadduk etmek vaciptir.
ihtilf vardr. bni
nk habis bir kazantr.
Onu
kabul etmiyerek sahibine iade ise ma'siyet sahibine tekrar su ilemek iin yardm olur;
binenaleyh caiz deildir.
3 Khin'in ald para haram ve sylediklerine inanmak kfrdr. Bu bb'ta icm'
vardr. Khin: Gib'ten haber veren kimsedir. Ve her eit falc, remilci ve sireye
mildir. Bylesinin yalanlarn tasdik haram olduu gibi yapt ie mukabil kendisinin
para almas da haramdr. 12[12]
804/650- Cabir b. Abdilfah radyallahil anhm'dan rivayet olunduuna gre, kendisi,

b-tb dm bir devesinin zerinde gidiyormu, nihayet deveyi babo brakacak
olmu. Cabr demitir ki: (bu arada) Peygamber Sallallah aleyhi ve sellem bana yetiti.
Ve bana du etti; hayvana da vurdu. Mteakiben deve yle bir yry yrd k, onun
gibi bir yry imdiye kadar hi yapmamt. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) :
Onu bana bir ukiyyeye sat; dedi. Olmaz; dedim. Sonra yine;
__ Sat onu bana; dedi. Ben de onu bir ukyy'ye kendilerine sattm. Ve ykn onunla
evime gtrmeyi art kotum. Eve vardmda deveyi Resllah (S.A.V.)'e gtrdm.
Kymetini bana sayd. Bundan sonra (evime) dndm. Hemen arkadan brini
gndererek:
12[12]
Acaba deveni alaym diye sana fiyat krdm m dersin? Deveni de dirhemlerini de al o
senin Jir; buyurdu. 13[13]
Hads mttefekun aieyh'tir. Bu slb Mslim'indir.
Hads~i erif bir kimseden maln satmasn istemekte ve fiatta indirim yapmakta hi bir
beis olmadna, hayvan satarak binmeyi is-tisn etmenin caiz olduuna delildir. Lkin
ileride grlecek bir ha-ds'e ore istisn'li sat memunu'dur. Byle iki hads tearuz
edince ulem da ihtilfa dmlerdir:
1 mm jJmrd b. Hnnbel (164241)'e gre

memnu' olduunu bildiren hadiste
istisn'h sat caizdir. Zaten istisn'nn
Ancak istisna edilen miktar bilinirse o baka
denilmektedir k burada da yledir. u halde istisna mikdar ma'lm ve beyi' sahihtir.
2 mam Mlik (93179}'e gre mesafe yakn, yani gnlk ise bu sat sahihtir.,
imam Mlik, Cbir hadsini buna hamlet-mitir.
3 mm- A'zam Ebu Hanfc (80150)
ile mam f
(150 204) ve dier
bazlarna fire mutlak surette caiz deildir. Cbir hadisi onlara muayyen ve husus bir
kssadr diye tevil
olunrnulur; zerinde bir ok ihtimaller mevcuttur. Sonra
Peygamber (S.A.V.), Hz. Cbir'e devenin kymetini vererek alm, fakat hakikaten al
veri kastetmemitir. Maamfih: Hz. Osman (R.A.) bir ev satm, iinde bir ay oturmay
istisna etmitir. Kssa if da zikredilmitir. Binenaleyh birinci kavil daha

kuvvetlidir diyenler de vardr.14[14]
805/651- (Bu da) ondan rivayet edilmitir, -radujallah anl- Demistir ki: Bizden bir
adam klesini mdebber olmak zere azd etmii. Ondan baka mal yoktu. Bunun
zerine Peygamber Sallallah aleyhi ve scllcn, kendisini ard ve kleyi satt. 15[15]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 3/12-13
13[13]
14[14]
Hads Mttefekun aleyh'tir.
Bu hadsi Ebu Dvud (202275) ile Nes (215-303) de Hz. Cbir'dcn tahrc etmiler,
Ensr'dan olan zt ile kole'nin isimlerini de bildirmilerdir. Hadsin lfz udur :
Cbir'den rivayet olunduuna gre Ensr'dan Ebu Mezkr isminde bir zat Ebu Ya'kub
adndaki bir klesini mdebber olarak azd etmi; ondan baka mal yokmu. Bunun
ie. ine Peygamber (S.A.V.)
kleyi getirerek :
Bunu kim satn alacak?; dye sormu. Kleyi derhal Nuaym b. Abdillh b. en-Nahham
sekiz yz dirheme satn alarak parasn kendilerine vermitir. Buhar (194256)

bunun iin ayrca bir bb tahsis etmitir. tnHVnin rivayetinde Adam borlu id
kayd da vardr.
Bu kayda bakarak ulem "dan bazlar mflis'in malnda tasarruftan mcn'cdilcceine kail
olmulardr. Onlara gre mflis'in maln onun yerine hkmet reisi satabilir. Bahsin
geri kalan yerleri inallah bb'mda grlecektir. 16[16]
836/652- Peygamber Su Ila Ha h il aleyhi ve seHcm"\n zevcesi Mey-mnc ratltyallah

anh'dan rivayet edildiine gre bir fare ya ine derek lm; mes'ele Peygamber
Sallallah aleyhi ve scllcm'e soruldukta :
Fareyi ve etrafndaki ya atn da ya yeyn; buyurmutur. 17[17]

Bu hadisi, Buhar rivayet etmitir. Ahmed ile Jes Donmu bir yag iine ifdesini
ziyde etmilerdir.
Peygamber (S.A.v.) in farenin dt yerin etrafn atn diye emretmesi l hayvann
necis olduuna deliet eder; nk etraftan murd: hayvann temas ettii yerlerdir.
Musannif Fet-hi'l-Bari de yle diyor : Atlacak miktarn tahdidi sahih bir tarikte
16[16]
17[17]
yoktur. Lkin bn Eb eybe, At'nn mrsellerinden bir avu miktar olacan tahric
etmitir. rsali olmasa hadsin senedi iyidir.
D;;r.mu ta'birinin mefbum- muhalifi, mayi' yan her tarafnn murdar olacana deilet
eder. Zira mayi'in neresine deip dey-iiK-:lii fark edilemez. Hads-i erif pis yadan
faydalanmann caiz olmadna da iaret ediyor. Bu bb'ta yukarda sz gemi ve ye-
mekten gayr hususat'ta faydalanmann caiz olduu grlmt. Binenaleyh,

faydalanmay yasak eden hadsler o hads'e hamlolu-nurtar. Bylelikle de delillerin aras
bulunmu olur.
Necset'e dokunmaya gence :
Ona dokunmak ancak onu gidermek iin caiz ise de zararn def etmek iin bu cevaz
hakknda hilaf yoktur. Acaba frn kzdrmak ve yeri bu necasetle svamak gibi eyler caiz
midir? Caiz olmas akla daha yakndr deniliyor. 18[18]
807/653- Ebu Hreyre radyallah an/i/den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Sallallah aleyhi ve sellem, yle buyurdular:
Fare yan iine der veya donmu olursa derhal fareyi ve etrafndaki ya atn;
mayi' ise artk ona yaklamayn. 19[19]
Bu h;disi, Ahmed ik' Ebu Dvud rivyonilerdir.Buhar ile Kbn tm ine onun vehim
olduuna hkmetmilerdir.
Tlrtnte (200-279) : BuharVy' bu hads atdr derken iittim. demitir. Dorusu
ZiifrVmn Abdullah'dan, onun da bn Abbas'-tan, onun da Meymne (R, A.)'di\n
rivayetidir.
Demek oluyor ki. -Kukan hadsi Hz. Msymne (R. Anh) dan sabit bulmu; anca Eb
Hreyre tarkine vehimle hkmetmitir. Maamfh bn Hibban (354) Sahih'indc

hadisin iki vecihten de sabit olduuna cezmetmitir.
18[18]
19[19]
Ba hadsteki ihtilf yalnz lfzdadr; hkm ihtilafsz sabittir. Sonra fareyi ve etrafndaki
ya atarak kalanndan yemek suretiyle faydalanlmas donmu yaa mahsustur. Bu cihet

Sahh-i Buhar'dc u lfzlarla beyn olunmutur.
Fareyi ve etrafndaki ya aln da yanz yeyin Bundan anlalyor ki, ya erimi
olursa tamamen atlacaktr. Hadsin zahiri erimi ya ne kadar eok olursa olsun,
atlacana dellet ediyorsa da. bu hads ile Tahav hadsi'nin aralarnn bulunduunu
yukarda grdk.
.Fayda : Mkellefin kedi kpek gibi hayvanlara le yedirmesi cz grlmektedir.20[20]

808/654- Ebu Zbeyr 21[21] radyalah anh'ien rivayet olunmutur.
Demitir k: Cbir'e kedi le kpein semenini (sat bedelini) sordum: Peygamber

Rallallah aleyhi ve sellem bundan men' etti; dedi. 22[22]
Bu hadisi Mslim ile Nes rivayet etmilerdir. Nesi yalnz av kpei mstesna
imam Mslim (204-261) bu hadisi Hz. Cbir ile Rffi' b. Hdten rivayet etmitir Nes
rivayetinin sonuna av kpeinin istisna edildiini ziyde etmi, fakat: Bu mnkerdir

demitir.
Musannif et-Telhs te : Cbir hadsinden istisna vrid olmutur; rvileri hep sika
adamlardr diyor.
Cbir rivayetini mam Ahmed ile Nes de tahric etmilerdir. Ba rivayette retilmi
kpek istisna edilmektedir. u kadar var ki Musannifin : Rvileri hep sika adamlardr.
szne karlk M-nv el-Cm>agir erhinde unlar yazmtr : bn'l-Gev-2 : Bu
hadsin ravleri arasnda el - Hseyn b. Eb Hafsa vardr; demitir. Yahya bu adam
Ebu Zibeyr Muhammet! b. Mslim Me"(ki'dir. Tbiin'den olup C&bir b. AbdiHah'tan ok hads
rivayet etmitir.
20[20]
21[21]
22[22]
hakknda: Hi bir ey deildir; dedii gibi onu mam Ahmed de zait bulmutur. bn
Hibban ise: Bu haber bu lfzla btldr, asl yoktur; demektedir.
Av kpei edinmek, edinenin ecrinden hi bir ey kaybetmeksizin caizdir. Bu hususta

Peygamber (S.A.V.) yle buyurmutur:
Bir kimse, av kpei mstesna, bir kpek edinirse her gn iin ecrinden iki krat azalr.
Bazlar : Bu iki krat'n biri gndz, biri geceye it sevaplardandr demi; dierleri :
Biri farz'a dieri nafileye aittir mtalaasnda bulunmulardr.
Kpein semeni ekser- ulem'ya gre yasaktr; bunu yukarda Eb Nles'ud hadsi'nde
grmtk. Ked'nin semenini ise yalnz Mslim rivayet etmitir. Nehy'in asl tanrm iin
olmakla beraber Cumhur-u ulem kedi hakknda da ihtilf etmilerdir.
Eb Hreyre (R. A.) ile Tavus ve Mchid hazert kedinin satlmasnn haram olduuna
kaildirler. Cumhur ise satlmasnda bir fayda varsa cevaz vermilerdir. Onlar hadsteki
nehy'i tenzih mnsna almlardr.
unu da arzetmeliyiz ki, bu hadsi mam Mslim rivayet ettikten sonra artk onun
hakknda zaftir demek; onu Ebu'z-Zbeyr'den yalnz Hammd fa. Seleme rivayet
etmitir, iddiasnda bulunmak merdud-tur. Kald ki, mam Mslim onu Ma'kil b. Abdillh
tarki ile de Ebu'z-Zbeyr'den rivayet etmitir. 23[23]
809/655- ie radyallah anh'an rivayet olunmutur, Demit ki:

gelerek unfan syledi:
Berre bana
Ben bizimkilerle her sene bir okiyye demek art ile dokuz oki yeye mktebe 24[24]
yaptm; binenaleyh bana yardm et; Ben de d d i m ki:
Sennkiler dilerlerse ben bu mebl onlara sayaym. Ama l'n 25[25] benm olursa
yaparm.
Mkatee : u kadar para verirsen azad olacaksn diye sahibi kle arasnda yaplan akid'dir.
25[25] Vea : Kleyi azd etmekten doan hkm akrabalktr. Artk b; \e kle ile sahibi birbirlerinin
mevls olurlar.
23[23]
24[24]
Bunun zerine Berre sahiplerine giderek (meseleyi) kendilcrir anlatt; fakat teklifini
kabul etmemiler. O da onlarn yanndan (ka kp) geldi.
Reslah Salldllah aleyhi ve sellem, oturuyordu. Berre :
Ben bu ii onlara arzettim ama kabul etmediler, il vel hakk kendilerinin
olacakm; dedi. Bunu Peygamber Salldllah aleyhi ve sel-lem de iitti. Ve artk ie

Peygamber Saallah aleyhi ve seUem'e meseleyi anlatt. Resl- Ekrem (S.A.V.) :
Onu al ve vel'y kendilerine art ko. nk vel' ancak ve ancak azd edenin
hakkdr; buyurdular.
ie de yle yapt. Sonra Reslllah salldllah aleyhi ve sellem halkn arasnda hutbe
trd' in ayaa kalkarak, Allah'a hamdsen'da bulundu. Sonra unlar syledi:
Bundan sonra :
Bir takm adamlara ne oluyor k Allah azze ve celle'nin kitabnda olmayan baz artlan
ortaya atyorlar? Allah'n kitabnda olmayan herhangi bir art, btldr, isterse yz tane
art olsun Allah'n hkm tbi olmaa en lyk hkm; Alah'n art da en salam arttr.
(Bnnetce) vei ancak ve ancak azd edenindir. 26[26]
Hads mtfefekun aleyh'tir. Lfz Buhr'nindir. Mslim'de u ziyde vardr:

Onu satn al da azd eyle, hem vel'y kendilerine art ko.
Hz. Bezire'nin sahihleri ensr'dan baz zevat imi. Hads-i erf, sahibi ile kle arasnda
(Kitabet) denilen akdin yaplabileceine delildir. Bu akdin mahiyeti: klenin, hrriyetine

kavumak iin muayyen miktar bir mal sahibine demeyi kabul etmesidir. Mal ne vakit
derse o zaman azd olur: yani hrriyetine kavuur.
Kitabet, Hanefler'le dier bir ok ulem'ya gre mendptur.
At' ile Dvud-u Zhir'ye gre kle kendi kymeti mukabilinde bunu isterse kitabet
vacip olur. nk Kur'n- Kerm'de:
26[26]
27[27]
Onlarla mktebe yapn buyurulmutur.
Emrin zahiri ise vcb ifde eder. Fakat bunlara: Buradaki emrin. nedib iin olduuna
icm' vardr diye cevap verilmitir.
Ayet-i Kerme'deki Eer onlarda bir hayr (olduunu) biliyorsanz ifdesi ya kayd-
vuk'dir ve deti takrir eder; yahut kayd- ihtirzdir. Yani: klede hayr olduu ma'im
deilse kitabeti yapmamak daha iyi olur; manasnadr. Nitekim.
Ebu Davud'un hem nerfu' hem de mrsel olarak rivayet ettii u hads de bu mny
te'yd eder.
Eer klelerde bir san'at olduunu bilirseniz ne a'l. (Yoksa) onlar lemin stne yk
gndermeyin; buyurmulardr.
yet-i Kermedeki (hayr) bn Abbas (R.A.) 'e gre mal demektir.
Bazlar: hayrdan murd: emnet ve vefakrlktr; demiler, bir takmlar da bunu

kitabet senin hacetini gryorsa mnsna almdr,
Hz. Berre'nn (her sene br okiyye) szn Peygamber {S.A.V.) 'in takrir buyurmas
bedel-i kitabetin taksitle denebileceine delildir. tmam afi (150 - 204) le dier baz
fukh'ya gre kitabette taksit arttr. Onlar Selef-i slhn'den gelen baz rivayetlerle
istidlal ederler. tmm- A'zam, Mlik ve Ahmed b. Hanbel ile cumhur'a gre taksitle
kitabet vacip deil caizdir.
Peygamber (S.A.V.) 'in Hz. e'ye al onu buyurmas mk-teb bedel-i kitabeti
deyemedii zaman satlmasnn caiz olduuna dellet eder. Mkteb'n satlp

satlmamas hususunda kavil vardr:
1 Mkteb satlabilir tmam Ahmed ile Mlik'in mezhebi budur. Delilleri Ebu Dvud ile
tbni Mce'nin Amr b uayb'ten tahrc ettikleri u hadistir:
Mkteb, zerinde bir dirhem kald mddete kledir

27[27]
Sre-I Nr, Ayet: 33.
2 Mkteb: kendisini azd edecek kimseye rzs ile satlabilir. Bunlar Btrre hadsi ile
ihticc ederler.
3 Mkteb: mutlak surette satlamaz, mm- Azam Ebu Hanfe ile bir cematin
mezhebi de budur.
Delilleri : Klenin sahibinin milkinden km olmasdr. 28[28]

810/656- bn mer radyallah anhmd'dan rivayet afunmutur. Demitir ki:
mer, mmii Veled (criye) lerin satlmasn yasak etti ve: (byfesi) satlmaz,
balanmaz, mras da braklmaz. Hatrna geldike ondan istifde eder, ld vakit

artk bu criye hrdr; dedi29[29]
Bu hadsi Mlik ve Beyhak rivayet etmi; Beyhak: Bu hadsi bz rvler refi' ederek
vehme kapld demitir.
Dare Kutn (30S - 385): Sahh olan, mer'e mevkuf olmasdr diyor. Abdlhak dah
bunun gibi bir ey sylemitir. Bu bbta eshb- krm'dan eserler oktur. Hkim, bni
Askir ve tbni Mnzir Hz. B-reyrede'den u had'si tahrc etmilerdir:
Demitir ki: Ben mer'in yannda oturuyorudum. Birden br kadn feryad duyuldu.
mer:
Y Yerfe' 30[30] bak u ses nedir? dedi. O da bakp geldi ve:
Kurey'ten bir criye... annesi satlyormu... dedi. Bunun zerine mer:
Bana muhacirlerle Ensr' ar; dedi. Bir saat bile gememiti k ev ve oda dolmutu.
Mteakiben (mer) Allah'a hamd-ii sena etti. Sonra unlar syledi: Bundan sonra:
Acaba Muhammed {S..V.)'n
getirdii eyler arasnda akraba le kat' alka da
30[30] Hz. mer'in mevls.
28[28]
29[29]
varm idi? Cemat:
Hayr! cevabn verdiler. mer:
O halde aranzda bir takm hayvanlar tremi; dedi. Sonraf yoksa siz geriye 31[31]
dndnz takdirde yer yznde fesat karp; kat' rahim mi ede yazdnz?) yetini
okudu. Daha sonra :
Allah sze maiet genilii vermiken sizden birinizin annesinin satlmasndan daha
kesin hangi hicran olabilir? ded. Cemat:
Sen mnasip grdn yap! dediler. Bunun zerine o da uzaklardakilere: Hi bir

hrrn annesi satlmasn; zr bu hicrandr; hela! deildir; diye yazd.
Bu hususta daha da bir ok eserler vardr.
Hads-i erf, sahibinden ocuk douran bir cariyenin satlmas haram olduuna delildir.
Byle cariyelere mm- Veled derler.
Ulem-i mmet'in ekserisi buna kail olmulardr. Katta mteah-hirin'den bir cemat
mm- Veled'i satmann haram olduuna dair icm' bulunduunu iddia etmilerdir.
Hafz ibni Kesir bu mesele hakknda ayrca bir cz tahsis etmitir. Zhirler'le baz
frkalar aadaki hadsle istidlal ederek mm- veled'in satlabileceine kail olmulardr.32[32]
811/657- Cbir radyallah anh'6an rivayet olunmutur. Demitir ki: Biz Peygamber
sallallah aleyhi ve selem sa iken mm- veled olan cariyelerimizi saSardik; bunda bir
beis grmezdi. 33[33]
Bu hadsi Nes, bni Mce ve Dare Kutn rivayet etmilerdir bn Bibban onu
sahhlemitir.
31[31]
32[32]
33[33]
Sre-i Muhammed (S.A.V.) yet : 22
Hadsi, mam Ahmed, afi, Beyhak, Ebu Dvud ve Hkim de rivayet etmilerdir.
Hkim'in rivayetinde (Ebu Bekir zamannda) kayd vardr. Yine orada mer bizi
men'edince biz de vaz getik cmlesi vardr.
Hkim ayn hadsi Ebu Sad'ten de rivayet etmise de bu rivayetin isnadnda zaf rv
vardr.
Beyhak (384-458) : Hadsin hi bir tarkinde Peygamber (S.A.V.) in bu ie muttali' olup

da eshbm takrir buyurduu yoktur diyor.
mm- Veled'in satlmasna cevaz verenler Hz. Ali (R.A.) 'in vaktiyle Haramdr derken
o sznden dnerek satlmasnn caiz olduuna kail olmas i!e de istidlal ederler.
Filhakika Abdrrezzk, Ma'mer-den, o da Eyyb ia.n o da bn Srn'den. o da Ubeydet'sSelmnVden iitmi olarak su hadsi rivayet etmitir:
Ubeyde demitir ki: Ali'yi yle derken iittim: Ben 1le, mer'in reylerimiz mm-
Veled cariyelerin satlmyaca hususunda birlemi idi; sonra ben satlmalarna kaiS
oldum...
Eu rivayet en sahh isnadlardan ma'dudtur.
Bazlar bunlara cevaben; Hz. Cbir hadsi islmiyetin ilk zamanlarnda idi sonra nesh
edildi demilerdir. Sonra Cbir hadsi takrirdir, dier hadsler ise kavildir; tearuz
vukuunda kavil tercih edilir. Maam-fh bu cevaplara da itirazlar vk olmutur.34[34]
812/65- Cbir b. Abdillh radyallah anhiim'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Resillah sallallah aleyhi ve sellem bizi suyun fazlasn satmaktan nehyetti. 35[35]
Bu hadsi Mslim rivayet etmi; bir rivayette Devenin amasn satmaktan da

cmlesini ziyde eylemitir.
Bu hadsi snen sahipleri ys b. Abd'ten rivayet etmilerdir. Tirmiz (200 - 279) onu
34[34]
35[35]
sahihlemitir.
Hadsi erif ihtiyatan artan suyu satmann caiz olmadna delildir.
Ulem diyorlar ki: Bunun sureti; mubah bir yerden su kaynayp bir kimsenin o suyu
tutmasdr. htiyatan fazlasn tutmaa hakin yoktur. Kendi milkinde su biriktirerek

fazlasn bakalarna vermemek ve keza kuyu kazarak ihtiyacn grdkten sonra artan
suyu komularndan esirgemek hep memnu'dur.
Zhirler'den bn Kayym (691751) hadsin zahirine bakarak: ihtiyatan artan suyun

hangi nev'i su olursa olsun ve nerede bulunursa bulunsun ihtiya sahiplerine verilmesi
vaciptir diyor.
bni Kayym ihtiya sahibine bu bbta geni salhiyet tanmakta ve: Bylesi su almak
veya ot bimek iin bakasnn mikine bile girebilir, nk bunlarda hakk vardr; gayrn
milkini kullanmak ona mni, deildir. mam Ahmed obann mubah olmayan bir yerde
hayvan otlatmasnn caiz olduunu nassan bildirmitir. demektedir.
Zhirler'in bir ou ayn kanattedirler. Onara gre bu hususta milk sahibinin izin
vermesinin bir fidesi yoktur. nk milkine girmekten men' etmeye zaten hakk
yoktur; men" etmesi haramdr; binenaleyh onun yerine girmk iznine bal deildir.
Yalnz evde yaayanlar varsa o zaman izin almak cabeder.
Hsl bir kimse kuyu kazsa veya nehir aktsa, yeri kendi milki olsun olmasn suyu
kullanma hakk herkesten nce onun olmakla beraber suyun fazlasn bakalarna
vermekten imtina Hemez. Eb Davud'un tahric ettii u hads de buna delildir :
Br adam :
Y Nebiyyailah, vermemesi hell olmyan ey nedir? dedi. Reslllah (S.A.V.) :
Sudur: cevbn verdiler. Adam (yine) :
Y Nebiyallah, (daha) hangi eyi vermemek hell deildi ? diye sordu:

Tuz'dur; buyurdular.
Grlyor ki. tr/ ve benzeri eyler su hkmndedirier. Ancak bu ihhn rruhrez
olmayan yani korunmayan eyler hakkndadr. ayet su veya ol konmuyorsa, onun

hkm bu kyaslan hrilir; 7r fazlasn satabilir.
mecburiyetinde deildir.
Bakalarna parasz damtmak
Resul Ekrem (S.A.V.) :
Kim Bi'r-i Rme'yi satn alr da onunla mslmanlar ban zerse cennet onundur
buyunnushu ve derhal Hi. Osmnn d*. A.) kuyuyu satn almt. Bu badis kuyularn
satlabileceine delildir.
Deve'nin asmasntian murad: iftlesmesidir. Aadaki hadste buna (asb) nilmislir.

Erkek devenin sahibi iftletirme mukabilinde cretak demektir. 36[36]
813/659- ibni mer radtyallcthii anhm'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah Salnnh aleyhi ve sellem, erkek (hayvan)'n menisi mukabilinde kira
almaktan nehyetti. 37[37]
Bu hadsi. Buhar rivayet etmitir.
Bu ve bundan :ceki hadis dii hayvan amak iin erkeini ki-ralam^m haram
olduuna dellet ederlerse de seleften bir cemat bunun malm bir nddet iin caiz
olduuna zhb olmulardr. Onlar ihtiyac ve menfaati nazar- i'tibra tutarak nehyi
tenzih mnsna almlardr. Nitekim mezheb imamlarndan Mik'in kavli de budur.
Dger mezhcblerdon Hanefler'c prc hayvann menisini, karnndaki yavruyu ve do;:cak
yavrunun neslini satmak btldr. nk bunlarma! deildir. fiiler'le Hanbeller'e Rrc

ise hu al veri btl deil fasittir. Bununla beraber onlara gre al veriin btl i e
fasidi ayn mnya gelir ve ikisi de haramdr. 38[38]
36[36]
37[37]
814/660- (Yine) bni mer yi'i/allah anhiiv'an rivayet olunduuna gre:

Reslllah Sullnllahii aleyhi ve ftcllcm ana karnndaki yavruyu ve onun yavrusunu
satmaktan nehyetmitir. Bu ai-veri c-hiliyet ehlinin yapt bir bey' idi. Herif deveyi
dii devenin dourmasna; sonra onun karnndaknin dourmasna (ta'likan evvelden)

satn alrd. 39[39]
Mttefekun aleyh'tir. Lfz Buharinindir.
H;dsin Nehyetmitir cmlesinden sonraki ksm ya Nf'n, ya-hud da bni mer
(R.A.)'m kendi ifdesinden mdrec olup yukarsnn tefsiridir.

Hnds-i erif eitli lfzlarla rivayet edilmitir.
(Habe!) gebelik demektir. Ebu Ubryd diyor ki : insandan gayr inahlukt hakknda
iabel tbiri yalnz bu hadiste vrid olmutur.
Maamfh: baka hadslerde de vrid olmutur; diyenler dah vardr.
Hadis bu al verisin haram olduuna delildir. Ulcm'nm hu hbtaki kavillerini bundan
evvelki hadste grmtk. Ulem mezkr al verisin niin yasak edildii' hususunda
dah ihtilf halindedirler.
nm-t afii, mv> Mlik ve bir cemat : Bu bey'in yasak edilmesi, devenin kymeti
doup meydana gelinceye kadar te'cil olunduun d and ir- demilerdir.
Hcnsfer'le Hanbeler'e ve lgnt ulemsndan bir cemate gre yasak edilmenin illeti:
ortada mal diye bir eyin bulunmamas ve teslime muktedir olmamasdr.
mm T irinizi dahi cezmen bu kavle zhib qlmutur.
Ru al veri bey-i garer denilen aidatna al veriine dhildir.

Bey-i garer hadisi az ileride grlecektir.
Hsl buradaki htilftan drt kavil meydana gelmitir:

39[39]
1 Bu bey'den murd: te'cilli sattr; yani simdi satp muayyen bir mddet sonra
parasn almaktr. Yasak edilmesi de bundandr.
2 Buradaki ai veriten murd:
bunun iin yasak edilmitir.
ana karnndaki yavrunun satlmasdr. Bey1
3 Bey'den murd le'eildir. diyenler buradaki mddetin ana hayvann dourmas ile mi
yoksa douraca yavrunun dourmas ile mi sona erecei hususunda ihtilf etmilerdir.
4 Buradaki al veriten murd: ana karnndaki yavrudur; diyenler de., yavrudan

maksat ilk yavrrmu, yoksa yavrunun yavrusumu olduunda ihtilf etmilerdir.
bni Ki sn ile Ebi'l-Abbas M be rrid'ten rivayet edildiine gre, hadsteki habele
tbirinden murd; gebelik deil, zmdr; yani bu hadste yasak edilen al veri henz
kemle gelmeden zm satmaktr. Filhakika habele kelimesi zm mnsna da
kullanlmtr; fakat hu mnnda ekservetle hable seklinde okunur.40[40]
815/661- (Yine) ondan -ratlyallah anl- rivayet edildiine gre; Reslllah SaUallafc
alcjhi ve scUcm vel'y satmaktan ve hibe etmekten neh buyurmutur.41[41]

Hads mttefekun aleyh'tir.
Vcl'nn bir nev'i akrabalk ihdas olduuna yukarda iaret etmitik. Evet bu bir akid
olup iki ksmdr. Vel-i atka, Vely- m-vlt. Vei hakkn kazanana mev! derler.
Vel-i atka : Kle zd sebebi ile hsl olan akrabalktr. Buna velni'met de derler.
Artk zd edilen" kle lrse mcvls olan sahibi ona miras olur.
Vel-i Muvlt Bir nev'i yardmlama akdi olup, mslman olan bir kimse ile ona yardm
eden arasnda u ekilde yaplr: Mslman olan kimse dostuna : Sen benim mevlmsn;
bir cinayet ilersem cenini iin onun diyetini dersin; ldm zaman da bana miras
j!ursun der. Dostu da bunu kabul ederse akid sahih olur.
40[40]
41[41]
Chiliyet devrinde araplar eitli suretlerde yardmlama akidleri yaparlard.
Peygamber (S.A.V.) bunlardan yalnz iki nev'i vei'y takrir buyurmu; dierlerinin
hkmn kaldrmtr. Araplar vel hakkn satar ve balarlard. slmiyet bunu da
yasak etmitir. nk vel neseb gibi bir eydir. Onu elden karmak kulun elinde
deildir.42[42]
816/662- Ebu Hreyre radynllah anh'ien rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
KallalUthii aleyhi ve sellem ta atma sat ile aldatma satn nehyetti. 43[43]
R hadsi, Mslim rivayet etmitir.
Hadis-i erif sat suretlerinden iki tanesinin yasak edildiine dellet ediyor. Bunlarn
birincisi ta atma satdr. Bu satn tefsirinde ihtilf edilmitir. Bazlarna gre : u
ta at; hangi elbisenin zerine derse o elbise bir dirheme senindir diyerek yaplan
sattr.
Dier bazlarna gre: Bundan maksat, arazisinden bir ta atm yer satmaktr.
Bir takmlar: Tas atma sat, eline bir av; ta alarak: avucum-da ka ta karsa satlk
maldan o kadar benim; diyerek ypian sattr derler Yht birine mal satarken bir
avu ta alarak: avucum-da ka ta karsa bana o kadar dirhem vereceksin diye
yaplan sattr. Bu satn baka bir nev'i de eline bir ta alarak: Bu ta ne zaman yere
derse sat o zaman vcib olacak diyerek yaplr.
Ayn sat koyun srsnn nne karak : Bu ta koyunlardan hangisine rastlarsa o

koyun u kadara senin olacak diyerek bir ta atmak suretiyle de olur.
Hangi ekil ve surette olursa olsun bu satlarn hepsi aldatmay tezammun eder. nk
ya semen'de, yahut da satlan malda mehulk vardr.
Hadisteki garar kelimesi bunlara mildir. Byle olduu hlde yine de ayrca
zikredilmesi bu satlarn chliyet deti olduunu. Peygamber (S.A.V.)'n onlar yasak
42[42]
43[43]
ettiini gstermek iindir.
kincisi : Aldatma satdr. Bu sat tahakkuk ettikte mterinin raz olmyaca kuvvetle
muhtemeldir. Binenaleyh bakasnn maln btl suretle yemek kablindendir.
Aldatma sat eidi suretlerle yani kimi kaak kleyi veya ovada vahlemi at satmak
gibi teslime kadir olamayan eyi, kimi de byk bir sudaki balklar satmak gibi milkinde
olmyan eyi satmakla yaplr.
olduklar dolay mrsn' saylmla; cretle lna kiraya v. riK1 gibi muamelt
bunlardandr. Kir t;k!n hakknda da ihtilf edilmitir. Fknlann yeri fkh
kitaplardr.44[44]
817/663- {Yine)Ebu Hreyre rruln/allal 'dan rivayet edildiine gre; Reslfais

alla1bth aleyhi ve sellem:
Her kim bir yiyecek satn alrsa onu lmedike satmasn; buyurmulardr. 45[45]
Bu hadisi, Mslim rivayet etmitir.
Yiyecek bir sey satn alann onu eline almadan satmasnn memnu olduu Ashb-i
Kirm'dan bir cemat tarafndan rivayet edilmitir. hv.m Ahmnl b. Hanbel (164
241)'in Hakm b. Hizam (R.A.)'dan rivayet ettii u badi yiyecek ve saireye mildir:
Dedim ki: Y Reslellah! ben eitli eyler satn alyorum. Acaba bunlarn bana
hangisi hell, hangisi haram olur? Resllah (S.A.V.) :
Bir ey satn aldnm onu eline almadka satma; buyurdular.
Drc Kutnl (306385) ile Ebu Dvud (202275) Zeyd b. Sabit (R. A.)'nn u hadsi
tahrc etmidir ;
Peygamber {S.A.V.) maln satn alnd yerde o mal tacirler kendi eyalarna
44[44]
45[45]
katincaya kadar satlmasn yasak ett.
Bu hadsi Tirnizi mstesna Yedi'fer bni Abbas (R.A.)\Um u lfzlarla tahrc etmilerdir
:
Her kim bir yiyecek satn alrsa onu eline almadan satmasn.
jbni Abbas: Zannetmem ki her ey de byic olmasn. demitir.
hadslcf Kaln alnan bir inaln satlabilmii irin o mal teslim almann art okluuna
dellet imektedirler. Fukhdan bazlar bunun
oklusuna kail olmulardr.
yalnz yenilen
seyL're mahsus
mm-) A'znm Khu //mti/r'yc gre menkul, yani bir yerden baka yere gntrlebo
malaia mnhKus.Mur. Delili Zeyd b. Sabit (R.A.) hadsidir.
Cumhura j'ore hkm her mala nn ve mildir; ve mteri satn aldm

teslim alnrdkea mutlak surette salama.
bir m.'i
Fide: Dir Klni Hz. Cbir (L A./dan su hadisi tahrif etmitir;
Reslllah (S.A.V.) yenilen eylerde iki lek -satann lei ile alann lei- cereyan
etmedike (onu) satmaktan nehyetti.
Bunun bir benzerini do Bczzur gzel bir isnad ile Hz. Ebu Hrey-re'den rivayet ediyor.
Rylece hads llerek .saln alman bir mal teslim alndktan sonra satlmak istenirse
yeniden llerek satlmas icab ettiine dellet ediyor.
Cumhur-u ulem'nm kavli de budur.
At : Satn alrken llmesi kfidir demitir ki, her halde bu hadsi duymam
olacaktr.
ki defa llme emrinin sebebi : Noksan kmas ihtimalin-dendir diyorlar. Bu suretle
aldatmadn nne geilmi olur.
ki defa lme hadsi czfen yani gz karar ile yaplan satn caiz olmadna delildir.
Ancak Ibn mer (R. Anhm)'mn hadsinde yle denilmitir :
Bz yiyecei
hayvan zerinde giden satclardan gz karar ile satn alrdk .Sonra
Reslllah (S.A.V.) onu (evimize) nakletmeden satmaktan bizi nehyetti.

Hu hadisi Tinni mstesna, muhaddsler cemati rivayet etmitir.
lmi Kudme (744) : yn halindeki mal gz karar ile .satlabilir. Bu bbta ihtilf
bilmiyoruz diyor. 46[46]
819/664- (Bu da) Ebu Hreyre radynllnh anh rivayet olun mutur. Demitir ki:
Reslllah Sallallal aleyhi ve sclem bir defad; iki st yapmaktan nenyetti. 47[47]
Bu hadsi, Ahmed ik1 Nes rivayet etmilerdir. Trmiz ile bn Hibban onu
sahhlcmilerdir.
Ebu Davud'un rivayetinde Her kim bir defada iki sati yaparsa ona ya iki fiyatn az olan,
yhCd rib vardr.) ifdesi bulunmaktadr.
Hadsi, mm Mlik le mm afi de rivayet etmilerdir.mn Ahmrd'm rivyotindeki

rvier sahih hads rvleridir.
Ebu Davud'un ziydesi de Hz. Ebu Hreyre'den rivayet cdiimitir.

mm afi (150204) : Bu hadsin iki trl te'vili vardr:
Birisi : u mal sana veresiye iki bine, pein olarak bin dirhem sattm; binenaleyh,
hangisini istersen onu al; demektir. Bu sat z sittir; nk ham ve ta'lk'tir.
kincisi : Bana atm satman art i!e sana klemi sattm; demek tir diyor.
Birinci te've gre nehy'in illeti fiyatn kararlaamamas ve rb; lzm gelmesidir.
kinci'yc gre illet: Vct bulup bulamyaca henz belli olmiya mstakbel bir arta
ta'lk etmesidir.
46[46]
47[47]
Byle bir satn hkmn Ebu Davud'un rivayeti bildiriliye ki, bu da iki eyden biridir.
Ya iki fiyatn az olann alr; yahut r: b'y kabul etmi olur.48[48]
870/665- Amr b. 5nayb'fan o da babasndan, o da dedesinden iitmi olarak rivayet
edilmitir. (Dedesi) demitir ki:Reslllah;
Hem dne hem sat; bir satta iki art; denmeyen maln kr ve yannda olmyan
eyi satman hell delildir: buyurdular. 49[49]
B hadisi. Besler rivayet etmilerdir. Onu

sahlkmi.slrrdir.
Trmiz, bni Huzeyme v1
Hkim
Hkim bu hadisi Kim Htnfc'mn mezkr Amr'd.- rn yel itici st lfzlarla tahric
etmitir ile sattan nehyctt.
Tthcrt dahi Evni da onu bu vocihten taline eylemitir.Hads garb'r.
Ayn hadsi, mm Ncvrvl (631676) dah garb bulmutur. Hadsi uem'dan bir
cemat rivayet etmilerdir.
Bu hads-i erif drt surette al veriin memnu olduuna dellet ediyor:
1 Hem dne, hem sat. Bu yle olur: Bir kimse veresiye olduu iin .leerinden
daha fazla fiatla bir mal almak ister. Fakat mez-h e bine e- bu caiz olmadndan hileye
kaar ve evvel o maln karl olan mebl satandan dn alr;
mteakiben
kymetini verir mal alr. (Mesel : Bana 1000 lira dn vermak art ile u at sana
1000 liraya sattm; diyerek yaplan sat byledir. nk menfaat celbden her dne
rib saylr.)
2 Bir satta iki art.
Bunun zh hususunda ihtilf edilmitir, Baz'arna gre:
umal sana pein para ile bin liraya, veresiye iki bin liraya sattm gibi szlerle yaplr.
bazlarna gv: Hu sat satann mteriye o mal kimseye satmamak balamamak

vermesidir.
48[48]
49[49]
Bir takmlar : Bu sat mteriye hitaben: filn maln bana u kadara satmak sarl ile
ben de sana u malm u katlara sattm; diyerek yapl ir diyorlar,
3 denmiyen maln kr. Bundan murd bazlarna gre gashtr. nk gasbetneklo
o mal gasbedenin mlki olu vermez, o mal satt zaman getirdii kr dahi kendisine
hell deildir.
Dier bir takm ulem'ya gre ise bundan maksat: satn alnan maln teslim alnmadan
satlmasdr. Zr mal teslim almadan nce mterinin deildir. Onun iin. telef tkrsa
salann hesabna gider.
4 Yannda olmyan eyi satmak.Bu cmleyi FAm Dvud ile NvsYnm Hakim b.
Hzm (R. A.)\\i\x\ tahrc ettikleri xu hadis tefsir ediyor:
Hakim (II. A.) demitir ki: y RcsleUah, adam bana gelip bende olmyan mal stiyor;
ben de ona pazardan satn alyorum; dedim. Reslllah (S.A.V.):
Senin yannda bulunmyan bir eyi satma; buyurdular.
Bu hasi Mlik rivayet etmi : bana Amr b. uayb'tan bu lfz- delalet eder.anefler'e
gre bu sat btldr. 50[50]
821/666- (Bu da) Ondan -radyaUahânh- demitir ki: Reslllah S alla ila h aleyhi
ve sellem; Peyl sattan men' etli. 51[51]
Bu hadsi Mlik rivayet etmi: bana ~nr b. uayb'dan bu lfzlarla geldi demitir.
Hadsi Ebu Dgvud ile bni Mce de tahrc etmilerdir. Bunun bir rivayetinde rvileri
arasnda ismi bildirilmiyen bir zt vardr.
Halta dier bir rivayetinde bu rvinin ad bili: bildirilmitir; fakat zafr.

Hadsin baka tarikleri do varsa da hi biri i'tirzdan hli deildir.
50[50]
51[51]
Bazlar bu hads iin : mnkati'dir demilerdir. nk onu Mlik, Amr b. uayb'ten

rivayet etmitir. Halbuki Mlik ona yetimemitir.
Urban kelimesini mm Mlik : Bir kleyi veya cariyeyi satn veya kira ile alrken
sahibine muayyen bir para vererek:
Eer bu mal alrsam bu para onun kymetine katlacak; almazsam senin olacak, diye
verilen paradr eklinde tefsir etmitir. Bu satn caiz olup olmiyaca fukh arasnda
ihtilafldr.
mm Mlik ile fiVyc gre bu hds btldr. Delilleri buradaki hadste nehyedilmesi ve
iinde fsid art bulunmasdr.
Hz. mer ile olundan (R. A.) ve imm Ahmcd b. Hanhcl'dcn bu sata cevaz verdikleri
rivayet olunur.52[52]
822/667- bni mer radyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Pazardan
zeytin ya satn aldm (mal kabzedip) sat iyice vacip kldktan sonra bana bir adam
rast geldi ve o zeytin ya karlnda iyi bir kr verdi. Ben hemen adamn eline (el)
vurarak (akdi yapmak stedi iet de) arkamdan br adam kolumdan tutuverdi. Bir de
baktm ki, Zeyd L\ Sabit. Bana dedi ki :
Bunu kendi eyana katmadan satn aldn yerde satma. nk Reslllah Sallalnh
aleyhi ve sellem; mallar tacirler evlerine gtrmeden alndklar yerde satmaktan
nehyettl. 53[53]
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Lfz Ebu Davud'undur. Hadisi ibni
Hibbn ile Hakim sahhlemislerdir.
Hadis-i erif, mterinin mal tesellm edip kendi eyasna katmadan salmasnn doru
olmadna delildir. Bundan maksat kabz yani eue almaktr. Ancak mteri ekseriyetle
satn ald mal kendisine mahsus olan yre koyduu iin bu lfzlarla ifde edilmitir.
52[52]
53[53]
Kendine mahsus olmyan bir yere koymas da cumhur'a gre kabz saylr.
mm afi bu hussuta tafsilt vermi ve: deten bir yerden bir yere nakledilebilcn
aa, hububat ve hayvan gibi eylerde kabz nakil ile, ele alman para gibi eylerde eline
amakla, nakledilemiyen tarla gibi eylerde ise tahliye ile olur. demitir.
Bu mesele Hanef'ler'e gre de byledir. 54[54]
823/668- (Bu da) bni mer radtyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki :
Y Reslellah! ben Baki'de 55[55] deve satyorum; ama dnr'Ia satyor (onun yerine)
dirhem alyorum; dirhemle satyor, dnr alyorum, (yani) onun yerine bunu alyor;
bunun yerine onu veriyorum; dedim. Reslllah Sallollahil aleyhi ve sellem:
Aranzda mevcut bir-ey olduu ve yerinizde ayrlmadnz mddete o gnn fiy-
i ile eeyleri almanda bir beis yoktur; buyurdular. 56[56]
Bu hadsi Be'ler rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlemitir.
Tirm'.zi onun hakknda: Bu hads'i merfu' olarak ancak Sem-mk b.

rivayetinden biliriz demitir.
Harb'n
Hads-i erif altm'n yerine gm, gm'n yerine altn almann caiz olduuna delildir.
nk bni mer (R. Anhm) develeri altnla satyor ; mterilerinin zimmetinde bor
altn olarak sbt buluyordu; semen denilen mal bedeli bu olduu halde nn yerine
dirhem yani gm para alyordu. Bazen de bunun aksini yapyordu.
Ebn Diirtd (202275) bu hususa dair bir bb tahsis etmi ve ona gmn yerine
alhn iktizs bab adn vermitir.
l.tlis-i erifte altn ile gm'n .sat yerinde yalnz birisinin bu-lunduunn isrei
vardr.
Medine'nin kabristan.
54[54]
55[55]
Peygamber (S.A.V.) bu al veriin hkmn beyn sadedinde : Mterinin zimmetinde
sabit olan altnlar satc eline almadan ayrlp gitmemelerini; zr altnlarn bir ksmm
alp bir ksmnn borlunun zimmetinde kalmasnn caiz otamyacan; gmn de ayn
hkmde okluunu, ifde buyurmulardr.
Yaplan bu muamele al veriin (sarf) ksmna dhildir..
Sarfn art, aralarnda kabz';. elverili bir mal varken onu kabz-etmeden ayrlmamaktr.
Hadsle geen o gnn fiyat ta'biri her hakle art deil bir :vuk olacaktr; ve deti
takrir etmektedir. Nitekim Peygam-b r (S.A.V.)'in :
Snflar deiti mi artk pein olmak art ile istediimiz gibi satn buyurmas da buna
dellet eder. 57[57]
824/669- (Bu da) bn mer (R. A.)'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Rcstllah
Sallallah aleyhi ve srllem; mteri kztrmaktan nehyetti. 58[58]
MiM'efekun aleyh'tir.
Nec lgatte av rktmek ve avlamak iin onu yerinden kaldrmaktr. orat'te ise
satlk maln fiatnt, bakalarn kztrmak iin arttrmaktr.
bni Battal (444): Ulem mteri kztrann bu fi'li ile s" olduuna ittifak
etmilerdir diyor. Byle kztrmak suretiyle yaplan satn caiz olup olmyaca ulem
arasnda ihtilafldr.
Hadis imamlarndan bir cemate gre bu sat fasittir.
Hanboliler'den mehur olan kavle gre mteri satta kztrma olduunu bilmezse
ald mal geri evirmekte muhayyerdir; fakat bilirse kendisine muhayyerlik hakk
yoktur.
57[57]
58[58]
M.likiler'c gre : Satc kztrmay bilirse mteri o mal geri eviri m kt.e
muhayyerdir; bilmezse kendisine asla muhayyerlik yoktur.
Hancfler'e gre : Hu sat, n;hn geer kymetinden fazlaya yaplmsa kethet-i

tahrmiyye ile mekruhtur.
fier'e gre : Satcnn mteri kztranla anlamas yoksa, mst.Tnm dnmee

hakk yoktur. Anlama varsa mesele afi'ye ulems arasnda ihtilafldr; esah kavle gre
mteriye yine muhayyerlik yoktur.
t bin AbiHlbcrr (368463), bnl-Arab (468534) vo bni Hazm (384456) ;

Buradaki ziyde maln emsali fiyatndan daha fazla olursa haramdr; fakat birisi bir
maln kymetinden daha aa satldm grerek geer kymetini buluncaya kadar
fiyatn art-trrsa s olmak yle dursun sevap bile kazanr. demirlerse de bu kavil
reddedilmitir; nk aldatmadr.
mm Bu'uri (194256)'nin Hz. bn Ebi Evf'dan :

59[59]
Allah'a verdikleri ahd- peymn ve yeminleri pek a. bir kymetle deienler .
yet-i kerme'sinin sebeb-i nzul lakkn tahrc ettii bir hadiste yle deniliyor :
bni Eb Evf demitir k: Birisi maln pazara getirir. Billahi bu mala enin verdiinden
daha fazlas verilmitir; dye yemin ederdi. Bunun zerine bu yet nazil oldu.
Yine bn Eb Evf: Mteri kztran, rib yiyen hindir demi ve br mal satn
aldndan daha fazlaya gstermeyi mteri kztrma addetmitir. nk hkmde

mterektirler.
Mteri kztran kimse satcdan bahi alrsa riba yemi olur. 60[60]
825/670- Cbir b. Abdllah radyaVnh anhihn'dan rivayet edildiine gre
Peygarr,ler Sallallah aleyhi ve selle m; muhkale, mz-bene, muhabere ve stsn'dan
nehyetmitir; ancak ma'lm olursa o baka. 61[61]
Sre-i Nur yet: 33.

59[59]
60[60]
Bu hadsi, ibn Mce mstesna Be'ler rivayet etmilerdir. Tirmiz onu sahhlemitir.
Hads-i erif Sri' hazretlerinin vaak ettii drt nevi' bey'a mildir:
1 Muhakaie: Bunu hadsin ravsi Cbir (R.A.): Bir kimsenin birine ekini yz kile
budaya satmasdra diye tefsir etmitir.
Sb Ubcyd 62[62] ise: Muhkale, ekini baanda satmaktr diyor.
Bazlar onu: tarlay gelirinin bir ksm ile kiralamaktr diye tefsir etmise de bu aynen
muhaberedir.
Hadiste muhabere muhkale zerine atfedimitir. Atf mugyaret'e dellet eder.

Binaenaleyh muhkale ile muhabere baka baka eylerdir. Bir de sahb rivayet ettii
eyi herkesten yi bilir. Hz. Cbir'in tefsiri muhkale ile muhabere'nin bir ey
olmadklarna dellet etmektedir.
2 Mzbene : Bunu bni mer (R.A.) ya hurmay kuru hurma le kile ile ve keza ya
zm kuru zmle kile ile satmaktr diye tefsir etmitir.
bni mer (R.A.)'m tefsirini mm afii cl-m adl eserinde tahrc eimi. vo :
Muhknk1 ile mzibrcenin hndalerdeki tefsiri Peygamber (S.A.V.)den rivayet edilmi
de olabilir; rivayet eden rvi-lerin sz olmak ihtimali de vardr demitir.
Bu sattan nehyediimenin illeti riba olmasdr.
3 Muhabere : Arazyi, getirdii mahsul'n bir ksm mukabilinde kiraya vermektir.
Ebu Ubeyd Kasm bni Selm: Ebu ITbeyd Ilerafda domutur. Babas Rumi idi. Sonra Irak'a gelmi ve
Eb Zoyd, Ebu TTbayde mer bni M-Bonn, Asma, Kisai, Ferr gibi eimme-i lgat'ten ulum- ebediyye
tahsil etmiti. Badat'ta yetitiinden Bagdad diye anlr.
62[62]
smail bni Ca'fer'tfen, Kad reyk'ten, Heym'den ve daha bu tabakadaki eimme-i muhaddisn'oen de
Vads ahz etmitir. Kendisinden rio Drim, Ebu Bekir tbni Ebiddya, AH tbni Abdlaziz, Haris bni
sm% Muhammed bni Yahyattirmii. gibi zevt'n rivayetleri vardr, lshak bni Rahuye : Allah, hak
sz sever, Ebu TJbpsyd benden ok yksek bir limdir, fakh'tr. Biz Ehu Tihoyil'in ilmine muhtacz. Fakat
o bizim deil. der imi. mam ATmed bni HantM'I'de Ebu TJboyd't Ustaz diye anarmi. Zeheb
Tezkiretii'l huffaz da bize bu malumat verdikten sonra diyor ki: Ebu Jboyd'in hads hfznda, lel-
chdis- ma'rifot'tr fkh'a vukufta, lffat'tp, kraefte nasl bir niim olduunu anlnnnk letn onun
tr'Ilfatma niinca;t rttuclhtlr. Tc'Iifatndan Ki-tab'.' emval ile Kitabnsih velmensuh unu mtala
ettim. Tarsus'da hayli zaman kadlkta bulunmutur. 224 tarihinde Mekke-i mlikerreme'de vefat
etmitir. (Tocrid- Sarih. C. v. S. 48).
Muzra'a bahsinde bunu tekrar temas edileektir.
4 stisna : Bir mal satarken bir ksmn istisna etmektir. Bu da memnu'dur; ancak
istisna edilen ksm ma'lm
olursa sahihtir. Mesel : bir bahenin btn aalarn
satarak muayyen bir asmay istisna etmok ittifakla sahihtir. Fakat baheyi satarken gayr-
muayyen bir ksmn istisna etmek sahh olamaz; nk mehul bir eyin istisnas sahih
deildir.
Zhir-i Hads'c gre istisna edilen miktar ma'lm olursa sat mutlak surette sahh olursa
da, bazlar bunun, btn maln te birini gememesini art komulardr. 63[63]
827/671- Enes rndyallak anfr'tan rivayet edilmitir. Demitir k: RerHulah

Sallallah aleyhi ve sellem; muhkale, muhdara, ml-mese, mnbeze ve
mzbeneden nehyett. 64[64]
Hads-i erif, be nev'i memnu' sata mildir :
1 Muhkale. Bu sat yukanki hadste grld.
2 Muhdara : Meyve ve hubbat' kemle gelmeden satmaktr. Ulem meyve ve
ekinlerin ne zaman satlabilecei hususunda ihtilf etmilerdir.
Hanefler'le dier bazlarna gre istifde edilecek bir raddeye geldimi meyveler henz
renklenmemi; hubbat'm dncleri katlama-m bile olsa satlabilir; yalnz derhal

kaldrlmalar lzmdr. Maln yerinde kalmas bilttifk sahh deildir; nk satcnn
milkini megul etmek doru deildir. Mahsul kemle gelerek meyveler renklendi- i ve
hububatn d'neleri katlast zaman onlar .satmak ittifakla -sahihtir. Ancak mteri
yine bunlarn yerlerinde kalmasn art klarsa bazlarna gre sahs sahih olmaz; dier
baz ulem "ya gre olur.
63[63]
64[64]
Bir takmlar : Mddet ma'im olursa sat sahih, ma'lm olmazsa sat da sahih
deildir demilerdir.
Mahsul'n bir ksm kemle gelmi; bir ksm gelmemise sat 'sahih deildir.
Hanefier'in fkh kitaplarnda bu bbta tafsilt vardr.
3 Mlmese: Bunun ne demek olduunu
Buhar, Zhr'dcn rivayet etmitir ki, bir
kimsenin elbiseye gece veya gndz dokunmasdr.
NcsaVnin tahric ettii Eb Hreyre hads'ne gre mlmese : bir kimsenin dierine;
elbisemi senin elbisen mukabilinde satyorum diyerek birbirlerinin elbiselerine
bakmadan yoklamalardr.
Nitekirr imam i.hme b. HanbcVin Abdrrczzak'tan tahrc ettii bir rivayete gre de
mlmese: elbiseyi yaymada . To, ^v:rme-den ona dokunmaktr. Bu taktirde aeyi' vcib
oldu saylrd.
Mslim'in Hz. Eb Hreyre'dcn tahrc ettii bir rivayet dahi bu mny te'yicl eder.
nk bu rivayete gre de mlmese: ki ahsn birbirlerinin elbisesini dnmeden
yoklamaktr.
4 Mnbeze : Bunu bni Mcc'mn Ftfyn tarki ile Zhr'den tahric ettii rivayet yle
zh ediyor: Mnbeze : Sen sende olan bana brak; ben de bende olan sana
brakaym demektir.
NcsaVnin EbHreyre'den rivayet ettii bir hadise gre mnbeze : Ben bende olan
sana ataym; sen de sende olan bana at diyerek birbirlerinin elindeki maln miktarn
bilmeden onu satn malardr.
mam Ahmcd b. HanbcV'n AbdY.rrczz\ tarki ile Ma'mcr'den rivayet ettii bir hadse
gre Mnbeze: Ben bu elbiseyi athmm beyi' vcib olacak diyerek yaplr. Beyi' vcb
olacak tbirinden anlalyor ki mlmese ile mnbeze al verie dellet eden bir sga
kullanmakszn dokunmakla atmay beyi' saymaktan ibarettir.
Nehy'in zhir'i bunlarn haram olduuna dellet ediyor. Bunlar chiliyet zaman al
verileridir. Resliillah (S.A.V.) onlar mmetine yasak etmitir.
Mezheb ulems bunlarn hell olmadnda mttefiktirler. Fide : gaib maln satlp
satlamyaca hususunda kavil vardr :
1 Gib mal satmak sahih deildir, imam afi'nin kavli budur.
2 (iib nai salmak caizdir ve mteriye muhayyerlik sahil olur. Haneflyye'nin

kavli budur.
3 Satc tavsif ederse sahih,

mezhebi de budur.
etmezse sahih deildir. mam Malik ile man Ahmed'in
A'manm sat hakknda dahi kavil vardr :
1 A'mann sat btldr. Ekseri afyye'nin kavli budur.

2 Sattn tavsif ederse sahihtir.
3 Mutlak surette sahihtir. Hanefyyenin mezhebi budur.
M ecelle 'nm 329. c maddesinde: Amann bey'u irs sahih olup' fakat vasfn
bilmedii bir mat itira ettikte muhayyer olur denilmektedir. 65[65]
827/672- Tvus'ian ibn Abbas radi}}cUah anhihm''dan iitmi olarak rivayet

edilmitir. bni Abbas demitir ki: Reslllah Sallat-ahit aleyhi ve scllcm :
(bir yere) yiyecek ?renleri karlamayn; ehir1e kir halk iin satmasn; buyurdular.
Ben ibni Abbas'a :
(ehirli de kr halk iin satmasn) sznn mns nedir? dedim :

Ona simsar o'masn; ded. 66[66]
Mttefekun aleyh'tir Lfz Buhar'nindir,

65[65]
66[66]
Hads-i erf sat ekillerinden yine memnu' olan ki tanesine mildir :
1 Bir yere yiyecek celbederek satmak istiyenlerin nne karak, pazar yerine
gelmeden mallarn satn almak memnu'dur. Ruk-bn binek gidenler demektir. Burada
onlardan maksat; yiyecek celbedenlerdir. Byleleri ekseriyetle hayvan srtnda
geldikleri iin kendilerine rukbn denilmitir. Binaenaleyh bu kau, kayd- alebdir. Yi-
yecek getiren tcir'ler hayvai zerinde geldikleri gibi yaya veya cemal halinde yahut
yalnz gelseler yine kendilerine rukbn denilebilir.
pazarn dnda balar.
Karlama maln
satld
ibni mer (R. Anhmaydun rivayet edilen bir hadsle :
Biz yiyecek getirenleri karlar; onlardan yiyecei saln alrdk. Nihayet Reslllah
Sallallah aleyhi ve selletn; onu yiyecek pazarna gtrmeden satn almamz bize yasak
etti. deniliyor.
Baka bir hadste karlamann pazarda olmad beyn edilmitir.
bni mer (R. Anhma) diyor ki: Ashb, yiyecei pazarn yukarsnda satn alr; olduu
yerde satarlard. Peygamber (S.A.V.) onlar mal nakletmeden
satmaktan nehyetti.
olduklar
yerde
Bu hadsi Buhar tahrc etmi olup, pazarn yukarsna kmann karlama olmadna
dellet eder.
afler'le dier baz tUm'ya gre yasak edilen karlama ancak ehir dnda olandr.
Onlar karlamann niin yasak edildiini nazar- itibare alarak, gelen satcy aldatmann
ancak ehir dnda mmkn olacana, pazara gelirse fiyat renecei iin
aldatlamyacama kail olmulardr.
Mlkler'le Hanbeller'e gre memnu' olan karlama pazarn her yerindecir. nk

hads mutlaktr.
Hanefler'le Evza (88157)'ye gre satcy karlamann halka bir zarar olmazsa
caizdir. Zarar olursa mekruhtur.
Satcy karlayarak yaplan al veri filer'e gre de sahihtir ve satan iin
mahayyerlik hakk vardr.
fyye'nih bu bbtaki delili : Eb Dvud ile Tirmiz'mn tahric -ettikleri ve ibni

Huzeyme'nin sahhledii Eb Hreyre hadsi'dir. Bu hads'in^fz udur:
mal karlamayn; ayet onu bir insan karlar da satn alrsa sahibi pazara geldii
zaman muhayyerdir.
Hadsin zahirine baklrsa buradaki nehy, satcnn yararnadr. ZrA ondan zarar
gidermek iindir. Bazlarna gre ise buradaki nehy' btn pazarclarn yararnadr.
Ulem byle karl;na suretiyle yaplan .satn sahih veya fsid olaca hususunda
ihtilf etmilerdir. Az evvel sylediimiz gibi Ha-nefiler'te filer'e gre sahihtir. nk
nehy' nefs-i akd'a raci' olmad gibi akd'in bir vasf- lazmna da rac' deildir.
Binaenaleyh akd'in fasit olmasn iktiz etmez. Bazlarna gre buradaki nehy' mutlak su-
rette fesad cabeder.
Ulem'dan bazlar satcy karlamann haram olmas iin bir takm artlar
komulardr. Karlamaa k-mn o yerdeki geer fiyat sakliyarak mal geer
fiyatndan daha aza almak, satclara pazara girmenin mkil ve masrafl olduundan
bahsetmek, elinde satacak mal kalmad iin satc karlamaa ktn syliyerek
aldatmak, bu artlar, cmiesindendir.
2 (ehirli de kr halk iin satmasn) ifdesini Hz. ibni Abbas f R. Anhma) : ona
simsar olmasn eklinde tefsir etmitir.
Simsar : aslnda bir ii gren, bir eyin sahib ve kayymi n n-.smadr. Sonra bakas iin
cretle al verii zorine alan mnsnda hret bulmutur. Buna satc le alcnn
aracs da denilebilir.
Buhar (194256) simsarl byle cretle kaydlam ve bni Abbas hadsi'ni, mutlak
olan dier hadsleri takyid tfuer vaziyete getirmitir.
cretsiz yaplan simsarla gelince: Buhar bunu yardm kabilinden saym ve caiz
grmtr.
Bazlar (ehirlinin kr halk iin satmas)'n : O yere bir yabancnn gnn geer fiyat
ile satmak iin bir mal getirmesi ve o mal ehirli birisi grerek: Bu mal benim yanmda
brak; onu ben senin iin azar azar bu gnk fiyattan daha pahalya satarm de-mesidir,
eklinde tefsir etmilerdir.
Ulem'mn bazlar bu hkm yalnz kr ve l halkna mahsus kabul ederler. Dier
bazlar ise fiyat bilmiyen ehirliyi de ayn hkme ilhak ederler. Onlarca kyller,
pazarlardaki fiyatlar bildikleri iin bu hkmde dhil deildirler.
Bazlar Nehy'in asl tahrm indir diyerek buradaki nehy'i de tahrm mnsna alm;
bir takmlar da hadsin men?,h olduuna kail olmulardr. Onlara gre simsarlk
mutlak surette caizdir.
Huraya kadar grlen hkmler srhirli'nin kr halk iin yapt sals hakkndadr.
ehirlinin onun ;nn; saln almas da ayn hkmdedir.
Bahn (ehirli kr halk iin simsarlkla bir ey satn alamaz) n-vnt iio bir hb tahsis
etmitir.
Simsarlk lhnda naki deliller vardr.
Ezcmle Eb Avnc (316) Ibni Sirin'dcn rivayeti tahric ctmirjtir :demitir ki : Enes
b. Malik'e rastladm; ve kendisine:
ehirli kr
halk iin
nehyedilmedinizmi? dedim.
(mal)
satmasn.
Siz onlar iin alp satmaktan
Evet; dedi.
Hadisi Eb Dvud dahi lmi Sirin'dcn o da Hz. Enes'ton rivayet etmitir. Lfz udur
ehirli kr halk iin (mal) satmasn; denilirdi. Bu ibare; onun iin satmasn ve satn
almasn; m'nlarna gelir.
Burada yle bir sual hatra gelebilir: Bir' yere mal celbederken satcy karlamaktan
nehy' edildi; ve bunda mal getiren kr ve l halknn aldatlmamas nazar itibare alnd.
Ayn zamanda ehirlinin alk iin mal salmas da nehy' olundu. Surda da o yer halknn
at 'mamasna alld. Acala bu suretle zmnen kr halknn zarar kabul edilmi

olmuyor mu? Bu tenakuz deil midir?
Sua'in cevab udur : Hayr burada tenakuz yoktur. Zira Sri* Hazretieri daima cematin
menfatini n plfda tutmutur. Bu sebeple de cematin menfeatini bir kiinin
menfatine tercih etmitir. Evet satcy karlamakta yalnz karlayp o mal ucuz olan
ak gzn menfati olacakt. O yor halk ise bir kiinin insafna kalan o mah pahal satn
alacaklard. te bu ciheti nazar- itibare alan eriat, karlamay yasak etmitir Kr

halkndan bir veya birka -kii, mallarn kendileri satarsa ihtimal bir para zarar
ederler. Lkin beri tarafta koca bir ehir halk o mal ucuz tedrik edeceklerdir. Bundan
dolay da ehirlinin kr halk iin sat yapmas yasak edilmitir. 67[67]
828/673- Eb Hreyre radn/alldl nnh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Resfllah

saUallahii aleyhi ve seli cm :
Celbedilen mal karlamayn; her kim karlanr da ondan mal sa^. alnrsa, o
kimsenin patronu pazara geldii vakit muhayyerdir buyurdular.68[68]
Hads-i erif bundan nceki hadis ile ayn mnya dellet ediyor. Ayrca bunda satcya
muhayyerlik olduuna da dellet vardr.69[69]
829/674- [Bu da) Eb Hreyre radyallah ten rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslah sallallah aleyhi ve sellem' ehirlinin krda yayan iin sat yapmasn
nehyetti :
Hem birbirinize mteri kztrmayn, kii kardeinin sat zerine sat yapamaz;
kardeinin dnrl zerine dnrlk de yapamaz; kadn dah kz kardeinin yerine

kendisi varmak iin onun boanmasn istiyemez. 70[70]
67[67]
68[68]
Mslim'in rivayetinde : Mslman mslmann pazarl zerine pazarlk edemez

cmleside vardr.
Hads-i erif bir ok yasak edilmi meseleleri bildiriyor; ki bunlar yle sralanabilir :
1 ehirlinin kr halk iin mal satmas memnu'dur. Bunu yukarda grdk.
2 Mteri kztrma meselesi yasaktr. Bu dah az yukarda geen bni mer (R.A.)
hadsi'nde grld.
3 Kii kardeinin sat zerine sat yapamaz. Bu cmle sat yapamaz d'ye
rivayet olunduu gibi sat yapmasn eklinde de rivayet olunmutur.
Sat zerine sat yle olur: Birisi hakk- hyar (yani muhayyer olmak hakk) ile bir
mal satn alr, dnp dnmemek de muhayyer bulunduu mddet iinde bir bakas
gelir ve mteriye: Bu al verii boz, ben sana bu maln eini daha ucuza satacam
der. Sat byle olduu gibi al da ayn ekilde olur. Satcya biri gelerek. Bu sat boz,
ben sana bu maln eini daha ucuza satacam der. Sat byle pazarlk dahi bunun
gibidir. Alc iie satc muayyen bir kymet zerinde mutabk kalm fakat henz akdi
yapmamlardr. Bu arada biri gelerek satcya: Bu mal ben daha pahalya alrm der.
Bu suretlerin hi birinin hell olmadna ulem ittifak etmilerdir. Bunlar yapan Allah'a
s olur. Yalnz Mzayede denilen herkese ma'lm bir nev'i boy'i daha vardr ki, o
caizdir. nk onda fiyat kim arttrd ise mal o alr.
Buhar (Bb- be'yi'l-mzyede) Mzayede ile sat bb' nmiy-le bir bb tahsis
etmitir.
Bu hususta mam Ahmcd ile Snc7i sahipleri Hz. Enes'ten u hadsi tahrc etmilerdir:
U Peygamber (S.A.V.) bir yayg ile br kadeh satlk etti ve :
Bu yayg ile kadehi kim satn alacak? dedi. Bir adam:
Ben onlar bir dirheme satn alrm; dedi. Bunun zerine Resulllah (S.A.V.):
Bir dirhemin zerine kim arttracak, buyurdular. Derken bir adam iki dirhem verdi.
Reslllah (S.A.V.) de onlar o adama satt.
Bu hads'in lfz TirmizVnindir. Tirmizl onun iin hasendir demitir.
bni Abdilbcrr (368463): arttrana satmak ittifken haram deildir demitir.
Maamfh Mekruhtur diyenler olmutur. Bunlarn delili : Sf-yan b. Vehb hadisidir. O

hadiste Sfyan (R.A.) : Reslliah sallat-lahit aleyhi ve selle m'den mzayede ile yaplan
beyi' nehyederken iittim demitir. Lkin bu hads bni Lch* nm rivayet ettii
hadslerdendir.
Bu zt zaftir.
4 Bir kimse din kardeinin dnrlnn zerine dnrlk yapamaz, mam Mslim
(204261) buraya ancak ona izin verirse O baka rivayetini ilve etmitir. Buradaki
nehy' tahrm iindir. Bu dnrlk eer lk dnre sarahaten sz verildikten sonra ise
ulem'nn ittifak ile haramdr. Bu halde evlenmesi isyan olur;
nikh yine de sahihtir.
ancak cumhur'a gre
Dvud-u Zahiri (202270)'ye gre nikh feshedilir.

Bu kavil imam Mlik'ten de bir rivayettir.
Sarahaten sz vermenin art oluu Ftme bnt- Kays hadsi'nden alnmtr. Mezkr
hadsde Hz. Ftma : Ben Eb Cehim ile Muviye istediler. Reslliah (S.A.V.) bunlarn
birbiri zerine yaptklar dnrl inkr etmedi demitir. Hz. Peygamber (S.A.V.)
Ftme'yi Us-me b. Zeyd'e istemitir.
Hadisteki (karde)den murd: din kardeidir. Mcfhum-u muhalifine baklrsa karde
kfir olursa onun dnrlnn zerine dnrlk yapmak haram olmamak icabeder. Bu
ancak her ikisinin bir kitbiy-yeyi istemeleri ile tasavvur olunabilir.
Evza (88157)'ye gre bu dnrlk haram deildir.
Bazlar Bu da haramdr demilerdir. Bunlar hadsin mefhumu muhalifine itibar

etmezler.
5 Kdn dahi kz kardeinin yerine kendisi varmak iin onun boanmasn isteyemez.
Bu cmle stemesin eklinde de rivayet olunmutur. Bundan maksat: Yabanc bir

kadnn,, bir adama karsn boattrarak, yerine kendisinin varmasdr.
Hadisin bu ksm kabndaki eyler tepe taklak olsun diye tbiri ile ifde olunmutur ki;
kadm'm kocas ile geinmesi, ondan nafaka almas gibi ni'metlerin elden gitmesi, temsil
tariki ile saha'nn devrilmesi tarznda ifde edilmitir. Yani kadn iin hazrlanan eyler
sanki bir sahan'a konmu da onlardan istifde edecekmi. Bunlarn elden gitmesi
sahan'n devrilmesi mesabesinde tutulmu; bylece bir mecmu' dier bir memnu'a
tebih edilmitir. 71[71]
830/675- Ebu Eyyb- Ensari rndyallah an/'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
ReslMah Salallah alchyi ve srilcmi :
Bir kimse anne ile ocuunun arasn ayrrsa Allah da kyamet gnnde onun'la
sevdiklerinin arasn ayirir; buyururken iittim. 72[72]
Bu hadsi. Ahmed rivayet etmitir. Tirmiz ile Hkim onu sahihlc-mikM-dir. Lkin
isnadnda sz vardr. Hadisin ahidi de vardr. Hadisin isnadnda sz olmas, rvim
arasnda Hseyin b. Abdillh l-Mufiri bulunduUundandr. Bu zt hakknda ihtilf

vardr.
ahid'den de Ubadet'bn's - mil (R.A.)'dan rivayet edilen u hads kastedilmi

olacaktr:
Satta Anne ile ocuunun aras ayrlmaz; buyurdu.

Ne zamana kadar? diyenler oldu.
Olan bali oluncaya, kz da hayz grnceye kadar; buyurdular.

71[71]
72[72]
Bu hadsi Dre Kutn ile Hkim- tahrc etmilerdir. Fakat onlarn rivayetinde senedinde
Abdullah b. Amr- Vkf vardr. Bu zat da zftir.
Bu hads ile bundan sonraki hadsi, musannif mm veled olan cariyelerin satlmasn
yasak eden bni mer Hadsinin yannda zikretmeli yld o hadsi buraya almal idi.
Hadis-i erif, .satarken anne ile ocuunun aralarnn ayrlmasn yasak ediyor. Biradaki
neh milkiyet hususuna hamiedilmistir. Yani criye olan anneyi birisine, sucuunu
bakasna satmak sureli ile aralarm ayrmak memnu'dur. Nitekim aadaki hadisten
daha sarb anlalacaktr. 73[73]
831/676- Ali b. Eb Tlib radifolh auh'en rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah .fiallallah alchyi ve sellem, bana iki karde kleyi satmam emretti. Ben de
onlar sattm; fakat aralarn ayrdm; ve bunu Peygamber Salhtllah alcfiyi ve scllcm'e
anlattm. Bunun zerine :
Onlara yeti ve hemen kendilerini geri al! onlar ancak Dirlikte sat; buyurdular. 74[74]
Bu hadsi, Ahmed rivayet etmitir. Ricali sika'dr. Onu bni Huzey-me, bn Crd, bni
Hibban, Hkim, Tabern ve bni Kattan sahhlemiJerdir.
bni Ebi Hatim (247327) dahi el-lci adl eserinde babasndan ora Hakem b.
Mcymn b. Eb cbib'ten iittiini onun da Hz. Ali (R. A.)'ten rivayet ettiini hikye
etmitir. Halbuki Meymn Hz. Ali'ye yetimemitir.
Hads-i erif, bu satn btl ve ayrmann haram olduuna delildir. Yukardaki hads de
ayn hkme dellet ederse de o ne suretle olursa olsun ayrmann haram olduuna, bu
ise sat sureti ile ayrmann hrmetne dellet eder. Ba ve adak gibi suretlerle yaplan
ayrmalarn hkm de sata lhak edilmitir.
Hz. Ali (R.A.) hadsi bu bey'in btl olduuna dellet ediyorsa da bu hads yukanki Ebu
Eyyb hadisi ile muraza halindedir. nk o hads, milkinden sat sureti ile karmann
73[73]
74[74]
sahih olduuna dellet eder, ve bylesinin azaba mstahak olduunu bildirir. Zira
milkinden karmak sahih olmasa, ayrma da tahakkuk etmez; azb da olmazd.
Bundan dolaydr ki, ulem bu bbta ihtilf etmilerdir.
mm-t 'zam Ebu Hanfe'ye gre ma'siyet olmakla beraber akid sahihtir. Ona gre
karde kleleri dnme emri mterinin rzs ile ve yeni bir akid ile olabilir.
Fide : Hayvanla yavrusunun aras ayrlabilir mi meselesinde iki vecih vardr.
Birinciye gre ayrlamaz. nk Peygamber (S.A.V.) hayvanlara azb etmeyi yasak

klmtr..
kinci vcehe gre kesmeye kysen ayrmak da caizdir. 75[75]

832/677- Enes b. Mlik radtyallah nn/'ten rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Sallallah aleyhi ve sellem zamannda Medine'de fiyatlar pahaland. Bunun zerine halk :
Y Reslallah, fiyatlar pahaland, bize narh koy; dediler. Reslllah Sallallah aleyhi
ve sellem de:
-Hi phe yok ki, fiyat ta'yin eden, (a vererek) ksan, (ok vererek) yayan rzklandran
ancak Allandr. Ben, kan ve mal hususunda bir zulmden dolay sizden hi biriniz beni
arayp sormaz bir halde, Allah'a kavumam pek arzu ederim; buyurdular.76[76]
Bu hadsi, Nes mstesna Be'ler rivayet etmitir. Ibni Hibban onu sahihlemistir.
Ayn hadsi Ibni Mdee (207275), Drim (181255), Bczzar, ve Ebu Ya'l (307) Hz.
Enes (R.A.)'dcn tahrc.etmilerdir. snad Mslim'in art zeredir; hadsi

(200279) sahhlemitir.
Tirmiz
Hads-i erif narh koymann zulm olduuna delildir. Byle olunca bittabi haramdr.
Ekser-i ulem'nn k&vi budur. mm- Mlik'ten yiyeceklerde bile narh koymaa cevaz
75[75]
76[76]
verdii rivayet olunur. Mteehi-rn ulem'dan bazlar da et ile yadan maada
yiyeceklerde
-halkn
karlamlardr. 77[77]
zarara
maruz
kaltriamas
iin-
narh
konmasn
ho
833/678- Ma'mer b. Abdillah78[78] radtyallah anh'den Reslllah Sallallah aleyhi ve

sellem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S.A.V.) :
s'den bakas ihtikr yapmaz; buyurmulardr. 79[79]
Bu bb'ta bir ok hadsler mevcut olup hepsi ihtikrn haram olduuna dellet ederler.
htikr : Bir gda maddesini satn alarak onu pahal satmak iin saklamaktr.
Mslim hadisi'nin zahiri, ihtikrn yiyecek ve sireye mm ve mil olduuna dellet
ediyor. Ancak yiyecekten baka eyler hakknda ihtikr kelimesinin kullanlmad iddia
olunmutur.
Hanefler'den mdm- Ebu Yusuf (113182)'a gre ihtikr her eyde yaplr. Ona gre
halka zarar veren her nev'i mal gizleyii ihtikrdr; isterse altn ve elbise gibi eyler
olsun.80[80]
834/679- Ebu Hreyre radyallah anh'en Peygamber Sallallah aleyhi ve scllem'n

yle buyurduunu iittii rivayet olunmutur':
Deve ile koyun'un memelerini iirmeyin. Bunlar kim satn alrsa sadktan sonra iki
re'yin hayrl olanna mliktir. sterse tutar; dilerse bu hayvanlar bir lek kuru hurma
ile birlikte iade eder. 81[81]
Ma'mer b. Abdillah (R. A.) : Eskiden mslman olmu ve Habe'e hicret etmitir. Medine'ye ge
hicret etmi ve orada kalmtr.
77[77]
78[78]
Mttefekun
aleyhtir. Mslim'in (Ebu Hreyre'dcn) rivayetinde: Sattnalan gn
muhayyerdir nuyuruhuuiur.
Yine Mslim'in bir rivayetinde -ki o rivayeti Buhn talik etmitir-: Bu hayvanlarla
beraber buday olmamak art ile bir lek zahire de iade eder denilmitir.
Buhar Kuru hurma (rivayeti) daha oktur demitir.
Tasriye : Hayvan'n memesini balyarak iirmek ve bu suretle fazla st biriktirerek

mteriye onu stl gstermektir. Byle hayvana musarrt yhd muhaffele elerler.
Hadste sr, manda ve kei zikredilmemise de hkm hepsinde birdir. nk hayv;m
satmak istenildii zaman memesi irilmemesi hususunda umum ifde eden bir hads
vardr.
Cumhur-u ulemya gre reih olan budur. Bunun bir aklatma ve tedlis olmakla ta'lil
buyurulmas da Cumhur'un kavlini te'yd ediyor.
Hakk- hyar denilen muhayyerlik hayvan sadktan sonra sabit olur. Maamfh
samadan anlalrsa bu hak yine vardr. Hakk- hyr'n sbt bulmas satn sahih
olduuna delildir.
Hadis-i erifte, iirme sebebi ile hayvan iade etmenin fovrt yani derhal yaptimas
cbettiine dellet vardr.
Zr hurf-u mcn'dcn olan (f) tcrtb ve ta'kb ifde eder. Bunun mns hi
gecikmeden derhal o ii yapmaktr.
fitler'dcn bazlar buna kail olmulardr. Ekserisi ise muhayyerlik mddetinin gn
olduu kanatindedirlcr. Fakat bu gnn nereden balyaca ihtilafldr. Bazlarna

gre meme iirmesi anlald andan itibaren balar. Dier bazlar: Akid'den ili baron
gn muhayyerdir demilerdir.
Bu hads hayvan ade ederken sad stn yerine bir lek kuru hurma iade etmesi
lzm geldiine de dellet ediyor.
Vk Bir lek zahire rivayeti de varsa da o rivayeti talik sureti ile tahrc eden Buhar
de kuru hurma rivayetini tercih etmitir; nk bu rivayet tekinden daha oktur. Bu
mesele hakknda balca kavil vardr:
1 Cumhur-u Sahabe ve tabin ile Hanefiler'don maada mezheb imanlarna gre,
mteriye aldatmak iin memesi iirilen hayvan bir lek kuru hurma ile birlikte
sahibine iade edilebilir. Yalnz imm Ml'lc'c gihv verilecek bir lein mutlaka hurma
olmas .art deil l'iTkis o memleketin ^da maddesinden olmas cabeder. Hayvann
memesi .iirilmi olduu samadan dah anlalrsa ade ederken bir lek hurma
vermek lzm gelmez.
2 Haneflcr'e gre : Bu mes'ele bir Us!-i fkh mes'elesidr. Usul ilminin beynna gre
bir hadsin rvsi adaletle tannm fakat fiikih olduu hret blmanussa o rv'nin
hadisi ancak kyas'a muvafk olmak art ile kabul edilir.
B Hiin kyaslara muhalif olursa bizzarure o hadisle amel edilemeyerek kyasa bas
vurulur.
ste Ebu Hrcyre (R.A.) fkh ile hret bulmam82[82] bir.rvidir. Rivayet ettii
Musarrt hadisi de her cihetle kyasa" muhaliftir; binenaleyh burada bizzarure kyasa
mracaat olunmutur.
y'e ki: Ru mes'elede bir hile varsa da pek fazla aldatma yoktur. u hakle mteri
muhayyer olamaz. Olsa bile hyar- tarr denilen fazla aldatma ile muhayyer olur. Bu
takdirde se hayvan idc ederse istihlk ettii stn de demesi ebcder. nk
burada zmmen bir d-mn- dvn olduu meydana kyor.
Dmn- udvn : Tecvz tazminat demek olup gasbedilen mal mevcut, ise aynen onu
iade etmek: deil ise onun mislini veya kymetini demektir. Burada st denmosi lzm
geldii cihetle sarih tecavzn hkmne katlyor.nk mal satan o maln mteri
tarafndan istihlk edilmesine ancak hayvan satn almak art ile raz olmutu. M-(eri
hayvan iade edince mal sahibinin stnde izni ve rzs olmakszn tasarrufta
bulunduu anlalr. Binenaleyh ak tecavzde olduu gibi burada da maln mislini

Bunun ma'ns: Hi fkh bilmiyor demek deildir. O da fetva' veren fukhft'y- sahbe'den idi yalnz
mehur olan fakh'ler derecesinde deildi.
82[82]
veya kymetini vermesi cabeder. Halbuki hadiste bu makamda bir lek kuru hurma
vermek lzm geldii bildiriliyor hurma ise stn ne misli, ne de kymetidir.
Bu hkm btn kyaslara mugayir olduundan reddedilir.
Kaadi Ebu Zcyd el - Esrar nm eserinde bu hadsin muhalif olduu kys vecihlerini
zikretmitir, grmek istiyen oraya mracaat edebilir.
Burada unu da arzetmeliyiz ki; bu mesele esas itibariyle Hanef mamlar arasnda
ihtilafldr. yle ki:
Bir haberin kys'a tercih edilmesi iin rvisinin fakh olmas, Isa Eb'mn mezhebidir.
Sonra Kaad Eb Zryd de bunu tercih etmitir.
Krrhi (260340) ile ona tbi olanlara gre ise haberin kys'a tercihi iin rv'nin fkh
art deildir; bilkis dil ve zabt sahibi her rvi'nin rivayeti, kitab ile snnet-i
mehre'ye muhalif olamamak art ile kys'a tercih edilir. Ebu'l-Ysr: Ulem'nn ou
buna meyletti; nk rvi'nin adalet ve zabt sabit olduktan sonra hadsi deitirmesi bir
mefhumdan ibarettir demektedir.
Hkmne gelince : Kcrh ile dier baz ulem'ya gre bu beyi' fasittir; zr artldr.
Tahv (238321)'ye gre ise caizdir; nk artl deil, rabet gren bir vasfla
mevsuftur.
3 Bazlarna gre musarrt hayvan iade edilir. Lkin onunla birlikte hurma veya
buday deil; salan st iade olunur. St istihlk edilmise misli, o da yoksa o gnk
kymeti verilir. nk itlaf edilen maln denmesinde kaide: o mal misliyt'm ise
mislini vermek sure-rctiyle; kyemiyyat'tan ise kymetini demekle olur. Binenaleyh
eer st misliyat'tan ise misli ile, kyrmiyat'tan ise kymeti ile denir; hurma ile buday
bunlarn biri deildir, u halde onlarla denmez.
Hsl : bu hads, al verite hile yapmann memnu' olduunu ifde cifen bir esastr. Bu
kaideye gre aldatlana muhayyerlik hakk verilmitir. Aklatma asl akdi bozmaz.
mm Ahmed b. Hanbcl le lmi Mce Hz. bni Mesud'dan mer-fT olarak u hadsi tahrc
etmilerdir:
Memelerinde st biriktirilen hayvanlar satmak bir hiledir. Hle ise mslman'a hell
deildir.
Bu hadisin isnadnda za'f vardr; fakat bni Eb erbe (234) onu sahih senedle mevkuf
olarak da rivayet etmitir.
Aadaki hads dah ayn hkmn delllerindendir. 83[83]

835/680- bni Mes'ud radyallah anfe'ten rivayet olunmutur. Demitir ki: Bir kimse
memesinde st biriktirilmi bir koyun satn alr da sonra onu iade ederse onunla birlikte
bir de lek ade etsin. 84[84]
Bu hadisi. Buhar rivayet etmitir, ismil burmadan kaydn ziyde eylemitir.
Musannif bu hads'i merfu1 olarak rivayet etmemi; Ibn Mes'ud hazretlerine mevkuf
brakmtr. nk Buhar de onu mevkuf rivayet etmitir. 85[85]
836/681- Ebu Hreyre rayallah anh'dan rivayet edildiine gre; Reslllah
Salallah aleyhi ve secm, bir yn zahre'nin yanndan gemi ve elini zahre'nin ine
sokarak parmaklarna slaklk demi. Bunun zerine:
Bu ne ey zahire sahibi? demi. (O zt) :
Buna yamur isabet etti y Reslllah; cevabn vermi. Reslllah (S.A.V.) :
Bunu herkesin grmesi iin zahre'nin stne koysa idin ya! Hle yapan benden
deildir buyurmulardr.86[86]
83[83]
84[84]
Ncvcvl (631676) diyor ki: Asl nshalarda bu hads hep mfred mtekcllim zamiri ile
vrid olmutur. Bu sahihtir. Mns: Hle yapan, benim yolumdan gidenlerden, benim
ilmime ve amelime; gzel tarkatime uyanlardan deildir; demektir.
Lkin Sfyan b. Uyeync (107198) bu zh beenmemi ve: Byle szlerle tefsirde
bulunmak mekruhtur. Biz hadis'in ruhlar zerinde daha tesirli ve zecir hususunda daha
beli olmas iin te'vlinden ekiniriz demitir.
Hads-i erif, al verite hle yapmann haram olduuna delildir. Bu hususta ulem
ittifak halindedirler.87[87]
837/682- Abdullah88[88] b. Breyde'den babas ntdujaUnhii anhmtdan itmi olarak
rivayet edilmitir. Babas demitir k : Reslllah Salallah aleyhi ve sellem :
Bir kimse ba bozumu gnlerinde zm saklar da, sonunda onu arap yapana
satarsa muhakkak gz baka baka kendini cehenneme atmtr; buyurdular.89[89]
Bu hadsi Tabcrnl el - Evsat'a, gzel bir isnadla rivayet etmitir.
Ayn hadisi Ee/hak (384458) unb'l - man da Hz. Breyde'den u ziyde ile
tahrc etmitir.
Sonunda onu bir yahudiye veya hristiyan'a yhd arap yapacan bildii birine
satarsa muhakkak kendini gz baka baka cehennem'e atmtr.
Hads-i erif, zm arap yapacan bildii kimseye salmann haram olduuna delildir.
nk satan cehennemle tehdid ediliyor.
Maamrh Hanefler'e gre zm srasn .arap yapacan bildii bir kimseye satmak
Abdullah b. nryde : Ebt S.-hl Abdullah b. liireyde b. -1-IIiLsj.yb lni'tlir. Thiinin n olup halu.s
ik- dlgt*r baz i-shb'tan hmiis rivfyct rtnifjtir. Mcrv kads idi.
87[87]
88[88]
89[89]
caizdir; Zr ma'siyet ra'nn ayn ile kaim deildir. ra ancak deierek arap olduktan
sonra haram olur.
Fakat dmanna silh satmak haramdr; nk ma'siyet o let'-in ayn le kaimdir. Dier
srf ma'siyet ilemek iin yaplan btn letlerin hkm de budur.90[90]
838/693- ic rtuhulhtit nl'dan rivayet edilmitir. Demitir-ki:

aJlalhhit 'alct/Jt't re srllott:
Reslllah
Menfaat daman mukabilidir; buyurdular. 91[91]

Bu hadsi, Be'ler rivyrl etmiler; Buhar i!e Ebu Dvud aif bulmulardr. Trmiz, bni
Huzcyme, bn Crd, bni Hibbn, Hkim ve bn Kattan da cnu sahihlemislenlir.
Bhri ile K\m Dvud'\\\\ zaif bulmalar rvileri arasnda Mslim h. Hiul-i Zenci'\\n
yer alm olmasndandr.
Halbuki bu zt mdm- afii'nin stad oiup rivayeti ile bilittifk ihticc olunur.
Ebu Dvud bu hadsi ikisinin rvileri mu'temed olmak zere q yoldan rivayet etmi;
nc hakknda: isnad bu deil demitir. htimal o da Mslim-i Zcnci'yi kastetmi

olacaktr.
Hadisi mm afii ile Simot sahipleri uzun boylu tahrc etmilerdir. Lfz udur ;
Bir adam Reslllah (S.A.V.) zamannda bir kle satn ald. Kle onun yannda Allah'n
diledii kadar kald. Sonra sahibi bulduu br kus rdan dolay onu reddetti; ve Reslllah
(S.A.V.)'de kusur sebebi le reddedilmesine hkm buyurdu. Bunun zerine aleyhine
hkmedilen (sahibi) :
Bu adam onu (iinde) kulland; dedi. Reslllah (S.A.V.) de :
Menfaat daman mukabilidir; buyurdular. Daman : demek; tazmin etmektir.

90[90]
91[91]
Hara : gelir demektir. Bunun mns: satlan maln bir geliri varsa, o gelir maln zilyedi
olan mteriye aittir. nk mal telef olursa onu mteri der. Mesel birisi bir yer satn
alr da o yeri iletirse; yht hayvan alr da retirse bir kusurdan dolay o yeri veya
hayvan dnd zaman yalnz mal ade eder. Onun menfaatini ve gelirini demez.
nk o mal fesih mddetinde telef olsa onu mteri deyecekti-Binenaleyh menfaati
de onun olur.
Bu mes'ele McccHc-i ahkm- adli//c'n'm 85. ve 88. d maddelerinde yle hlasa

edilmitir;
85- Bir eyin nef'i daman mukabelesindedir.
88- Klfet ni'mete ve ni'met klfete gredir. Maamfh mes'ele ulem arasnda yine
ihtilafldr. yle ki:
1 Razlarna re hadiste ifde Duyurulduu ekilde bir maln menfaati, damn' yani
demesi mukahilindedir. Binenaleyh satlan bir maln mterisinin elinde iken getirdii
asl ve fer' btn
fideleri mterinindir. ayet bir kusuru kar da o mal sahibine
reddetmek lzm gelirse ald zamankinden noksan olmamak art e sadece mal dc
eder. tmm- afii'nin mezhebi budur.
2 Dier bazlarna gre bir maln asl ve fer' olmak zere iki nevi' menfaati olur.
Eer bir kusuru olduu anlald itin ma! sahibine reddedilirse, getirdii kira ve ire
gibi fer' menfaatler mterinin hakk olduundan
reddedilmez; fakat meyve gibi asl
fideler mevcut se mal ile beraber onlar da sahibine iade

olunmtsn bunlarn kymeti verilir.
olunurlar. stihlk
Hanefiler'in mezhebi de budur.
3 Asl fideler ayrlr: Bunlardan yapak ve kl gibileri mterinindir. Yavrular analar
ile birlikte mal sahibine reddedilir.
mm- Mlik1 in mezhebi de budur.
Fakat bu fideler mal sahibine reddederken maldan henz ayrlmam olursa bittabi' o
mal ile birlikte bilittifk sahibine iade olunurlar. 92[92]

839/684- Urvet'l - Brik radyallah anh'den rvyet olunduuna gre;Peygamber
Saallah aleyhi ve sellem, kendisine bir kurbanlk veya koyun satn almas iin bir dnr
vermi; o bu para ile ki koyun satn alm; ve birini bir dnra satarak Reslllah
(S.A.V.)'e br koyun le bir dnr getirmi. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) ona al
Viinde bereket ile du etmi: artk toprak satn alsa kazanr olmutur. 93[93]
Bu hadsi, Nesi mstesna Be'ler rivayet etmitir. Bhr'e onu bu hadis'in iinde
zikretmi; lfzn tahrc etmemitir.
Tirmizl bu hadsin bir ahidini Hakim b. Hzam'dan rivayet etmitir.
Had'ts-i erifin isnadnda Sad b. Zeyd vardr. Bu zt Hammd'm kardei olup

muhtelefn fh'tir.
hnam Ncvrv ile Mnzir : Bu hadis'in isnad hasen sahihtir demilerdir; lkin hads
hakknda ok sz edilmitir.
Musannif merhum: Dorusu hads muttasldr; ama isnadnda Tmibhem rvi vardr
diyor.
Hu hadis Hz. Urve'nin vekil olmad bir mal alp sattna dellet. nk Peygamber
(S.A.V.) kendisine bir kurbanlk almas iin bir dinar vermiti. O emre imtisal etse
dnr'n bir ksm ile kurbanl satn alr; kalann da iade ederdi.
Byle al verilere fukab bey'i mevkuf derler. Bunlar kimin namna yaplmsa onun
kabulne baldr. Maamfih mesele ihtilafldr. Bu ihtilftan ortaya be kavil kmtr:
1 Mevkfen yapian akid sahihtir. Seleften bir cematin mezhebi budur.
2 Bey'i mevkuf sahih deildir. mm afi buna kail olmu ve: Sahibinin raz olmas,
bu bey'i sahh klamaz demitir; delili : yannda olmayan bir eyi satma hadsidir.
92[92]
93[93]
Mezkr hadsi Ebu Dvud, Tirmiz ve Nes tahrc etmilerdir.
Bu hads yannda olmayan kendi malna mil olduu ibi bakasnn milkine de
mildir.
Hz. afi Urve (R.A.) hadsi'nin sahh olup olmadnda tereddt ffmi; onun hakknda bir
ey diyebilmek iin sz hads'in shhatine ta'lk eylemitir.
3 mm- 'zam Ebu Hanfc, tafsilta giderek: Mevkuf sat caiz, fakat mevkuf al
caiz deildir demitir. nk sat bir mal sahibinin milkinden karmaktr.

sahibinin kendi maln
Mal
imi M,, itr r brakmaca hakk vardr. Ancak sal sa crvz verdi.kal elinim olur. nikat
saln almak byle delildir. O bir niiki
lzmdr.
4 inunn
illtil'lc,
Kh
elmektir; o halde nlk'in onu zerine almas
Hanljf tamamen aksim1
kaildir'. Mlikilerinin Yannda
olmyan bir eyi satma hadsi ile Ut ve hacisi'nin aralarn bulmak istedii anlalyor.
5 Bir soy almaca vekfleti olup da bir ksmn alana bey-i mevkuf sahihtir. kavli budur,
Urvc hadisi kurbanlk satn almak sureti ile teayyn etmi hile nisa nr-lini almak iin
onu satmann sahih olduuna dellet ediyor; aneak riat fazlal hell deildir. Onun ivin
de ziydeyi tesaclduk etmesini uir buyurmutur.
Peyjamber (S.A.V.)'in bereket duasnda bulunmas. yilik yapana teekkr ve mkfatta

bulunmann nsUhh olduuna delildir. 94[94]
841/685- Ebu Sad-i Hudr radyallah anh'ten rivayet olunduuna gre; Peygamber
Snllctllah ahyhi ve selcm; hayvanlar douruncaya kadar karnlarndakin satmaktan;

onlarn memelerndeki st ve kaak iken kleyi satmaktan; taksim edilinciye kadar
ganimetleri ve ele geinceye kadar sadakalar satmaktan ve dalgc'n bir defa dalmasndan nehyelmitr. 95[95]
94[94]
95[95]
Bu hadsi ibni Mce, Bezzar ve Dre Kutn zaif bir isnad le rivayet etmilerdir,
Zaif olmasnn sebebi, rvsinin rhr b. Ilav-yb olmasdr. Bu zt hakknda Nes, bni
Adiyy ve bakalar sz etmilerdir. Buhar: chr, hadsi hasen ve hli kav bir zttr
demitir. mm Ahmed b. HanbeVin Onun hadsi pek gzeldir dedii rivayet olunur.
Hadsin .ahinleri vardr. Bunlarn Ebu Hreyre'den rnyet edilenlerini mm Alnncd ile
Eht Thivud; bni Abbas'Um gelenleri tjlki ile Drr Kutn' taline etmilerdir.
Binenaleyh hads kuvvet bulmutur.
llads-i erf, alt sret'e mil olup bunlarn hepsi yasaktr:
1 Hayvanlarn karnndaki cent'ni satmak; bu icm'en larndr.
2 hayvanlarn meme!erindeki st satmak; bu da biliem' haramdr.

3 Kaak kuleyi satmak; memnu'dur. nk teslimi imknszd!".
4 Taksim edilmeden ganimetleri satmak; mi ki olmad iin yasaktr.
5 Ele gemeden evvel sadakalar satmak; henz kabz denilen tesellm bulunmad
iin haramdr. nk kabz olmazsa milk de tamam olmaz.
6 Dalgc'n bir defa dalmas memnu'dur.
Bunun sureti udur: Dalg denizden inci ve saire karmak iin birisi ile pazarlk ederek:
Senin iin u kadar paraya bir defa denize dalacam; ne karsa senin olacak, der.
Bunda aldatma olduu iin yasak edilmitir. 96[96]
842/686- bni Mes'ud radyallahii anfc.'den rivayet olunmutur. Demitir k:

Reslllah SallaUah aleyhi ve selem:
Sudaki bal satn almayn; nk bu aldanmadr; buyurdular. 97[97]
96[96]
97[97]
Bu hadisi, Ahmed rivayet etmi ve mevkuf oluunun doruluuna iaret eylemitir.
Hads-i erif, sudaki bal satmann haram olduuna delildir. Bunun illetinin aldatma
olduuna da tenbih edilmitir. nk balk suda gizlenir de by kk, k byk
grlebilir.
Fukah bu hususta tafsilt vermi; ve: Eer balk ok suda olur da avlamakla yakalanp
yakalanmamas ihtimali msavi bulunursa salt caiz deildir. Fakat az suda bulunur da
avlamakla yakalanmas yzde yz olursa .sat sahihtir; teslimden sonra muhayyerlik
sabit olur.
Kor balk avlamaa lzum kalmyacak derecede az suda bulunursa sat yine sahihtir ve
htyr- r'yet denilen grme muhayyerlii sabit olur demilerdir.98[98]
843/687- bn Abbas rndyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Res\\lah.Sallnlah aleyhi ve sellcm: Kemle gelmeden yemi; (koyun) srt (in) da

yapak ve memede st satmaktan nehyetti. 99[99]
Bu hadsi Dre Kutni ve Mu'cem-l - Evsf nm eserinde Taber-ni rivayet etmi; Ebu
Dvud ise krime'nin mrscllcri arasnda tahrc eylemitir.
Ebu Dvud onu kuvvetli bir isnad ile bni Abbas'a mevkuf olarak da tahrc etmitir ki,
Beyhak bunu tercih eylemitir.
Hads'in bir ahidini Ebu Bckr b. sim ihticca slih merfu' bir isnadla nran b.
Husayn'd&n tahric etmitir. Hads-i erf meseleye mildir :
1 Kemle gelmeden yemii satmann
ileride sz gelecektir.
98[98]
99[99]
memnu' olduuna dellet eder. Bu hususta
2 Koyunun srtnda iken yapann satlmasnn memnu' olduunu bildiriyor.

Bu bb'ta iki kavil vardr :
Birinci kavl'e gre: Bu sat caiz deildir. Delili de bu hadstir. Bir de yapann nereden
kesilecei hususunda ihtilf edilebilir; bu suretle zarar hsl olur. Hanefiler'le fiiler'in
ve dier baz ulem 'nn mezhebi budur.
kinci Kavl'e gre: Sat sahihtir. nk grlen ve teslimi mmkn olan bir maln
satdr; binenaleyh kesilen hayvann yapanda olduu gibi burada da beyi' sahihtir.
mdm- Mlik ile dier baz ulem'nm kavli'de budur. Bunlar: albn Abbas hadsi
mevkuftur derlerse de grld vecihle bu hads mrsol ve mevkuf olarak rivayet
edilmek sureti ile kuvvet bulmutur. Garer denilen aldatmadan neh vrid olduu
sahihtir; burada da garer vardr.
3 Memedeki st satmann memnu' olduuna delildir. Zira bunda da aldatma vardr.
Saki b. Cbcyr, bu bey'in caiz olduuna kaildir. Delili u hadistir :
Sizden bir hanginiz kardeinin hazinesine ei atyor da ondakn alyor. Hz- -Sair/, bu
hadste izinsiz kardeinin koyununu sama'nn hkm beyn edilirken koyun memesine
hazine denilmi olmasna bakarak satn sahih olduuna hkmetmitir. Halbuki
hadsteki hazne tbiri mecaz'dr. Hakikat bile olsa szmz haz-no'de deil, onun
iindeki sttedir. Bu Ktn miktar ve keyfiyeti mehuldr; binenaloyh beyi' sahh
deildir.100[100]
844/688- Ebu Hreyre ret di yallah il anh'den rivayet olunduuna gre; Resillah
Sallallah aleyhi ve sellcm dii develerin karnndaki cenn'lerle erkek develerin

bellerindeki men'leri satmaktan neh buyurmutur. 101[101]
Bu hadsi, Bezzr rivayet etmitir. snadnda za'f vardr.
100[100]
101[101]
nk rvileri arasnda Slih b. EbVl - Ahdar vardr. Bu zt bni Adiyy zaf saymtr.
Hadsi mm Mlik (93179) de Zhr (124) tarki ile Srtfden mrsol olarak rivayet
etmitir ki, bu bb'ta sahh kavil de budur. Bu hadsin bir ahidini kavi bir isnd ile
Abdrrezzak (126211) Hz. bn mer (R.A.)'den tahrc etmitir.
Hads-i erif medmm. ve melkih denilen ana karnndaki yavrularla baba
sulb'ndeki men'lerin satlamayacana delildir. Nitekim icm' da bunu gsterir. Bu

bb'ta yukarda zht gemiti. 102[102]
845/689- Ebu Hreyre anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki:Reslllah KuHnlah

alc/iti re sclrm;
Her kim bir mslmann al veriini ikaaie ederse Allah da onun hat'sn ikaaie
eder; buyurdular. 103[103]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile bni Mace rivayet etmilerdir. bni Hib-ban ile Hkim de onu
sahhlemisirrdir.
Ikaale'nin faziletine drllet eden hadsler oktur. Bunlarn mecmuu hadisimizi Ukviye
ederler.
kaaie: yaplan al veri akdini kaldrmak olup bilemn' mesrf-dur; nk al veri'e

olduu gibi buna da ihtiya vardr. Reslllah (S.A.V.) de buradaki hadisi le onu yapan
m ve sevap kazanacan bildirmitir, tkaale. al verii yapanlar hakknda akd'i
feshetmektir; fakat bakalar hakknda yeni bir sat akdi saylr. Bundan dolay meclisle
mukayyeddir. Bu akid, ancak ikaaie lfz ile yaplr vo al ve- ' ri eklinde olduu gibi
bunda da iki taraf mazi sikalar kullanr. kaale yapan taraflar beyi' lfzn kullanrlarsa
akid blittfak sat olur.
kaale'yi yapann mslman olmas art deildir. Hads'te mslmann zikredilmesi

102[102]
103[103]
aglcb bir hkmdr. Yoksa ikaaie gayr- ms-lim ile de yaplsa sevab vardr. 104[104]
Muhayyerlik Bab
Hyar : ki eyden, yani sat balamakla bozmaktan hangisi hayrl ise onu istemektir.
Muhayyerliin bir ok nev'ileri varsa da musannif burada yalnz hyr- art ile hyr-
meclis'i zikretmitir.105[105]
846/690- ibni mer radtyattah anh'den Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'den

itmi olarak rivayet edildiine gre Peygamber (S.A.V.) :
ki kii al veri yaptlar m ayrlmayp beraber bulunduklar mddete yhd biri

dierini muhayyer brakmadka onlardan her biri muhayyerdir. Eer biri dierini
muhayyer brakr da bu artla sat yaparlarsa artk sat vcib olmutur. Sat yaptktan
sonra birbirlerinden ayrlrlar da, taraflardan biri sat terk etmezse sat (yine) vcib
olmutur; buyurmulardr. 106[106]
Mttefekun aleyh'tir. Lfz Mslim'indir.
Baz cmlelerin zh : Biri dierini muhayyer brakmadka cmlesinin mefhm-u
muhalifinden de anlalaca vecihle taraflardan biri cierini muhayyer brakrsa, yani
biri muayyen bir mddeti art korsa bu maiayyeriik, o akd'i yapan taraflarn bedenen
oradan ayrlmalar ile bozuluvermez. Bilkis art kotuu mddet geinceye kadar
devan eder. Bazlarna ge bu cmleden nurd : Oradan ayrlmazdan evvel .sat'

salamlatrmak isterse artk beyi' lzm olur; ayrlmann bir hkm kalmaz; demektir.
(Sat vcib olmutur) demek; tamam olmu, yrrle- girmitir; demektir.
104[104]
105[105]
Hads-i erif, al veri yapan taraflara hyr- meclis'in sabit olduuna ve bu
muhayyerliin bedenen birbirlerinden ayrlmalar anna kadar devam edeceine delildir.

rJlem'dan bu hususta iki kavil vardr :
1 Hyr- meclis, vardr: Bu kavil Sahbe-i kirm'dan Ali, bn Abbas ve bni mer (R.
Anhm) hazcrt ile bir cemat'in ve ekseri tbi'nin, imam f ile Ahmed b. Hanbr'in
mezhebidir. (Meclisden murd:
taraflarn bulunduu vaziyettir). Bu zevata gre
muhayyerlii bozan ayrl adeten ayrlma saylan harekettir. Mesel kk bir evde
muhayyerlii bozan adetten ayrlma saylan harekettir. Mesel kk bir evde
muhayyerlii bozacak ayrl,n birinin dar kmasdr. Byk evde iso bir yerden bir
yere iki veya adm gitmekle olur. Nitekim bni mer (R. A.)'m fi'li de bunu gsterir.
bn mer (R.A.) beendii bir eyi satn alrsa meclisten ayrlrm. Beraberce kalmalar
veya beraberce yrmeleri ile hyr- meciis bozulmaz. Bu Tnezhcbin de-Hli sadedinde
bulunduumuz bni mer hadsidir.
2 Hyr- meclis, yoktur. Al verii yapan taraflar szle birbirinden ayrldlarm artk
muhayyerlik bitmitir.
Haneftler'lf Miiikler'in ve dier baz ulem'mn mezhebi de budur. Bunlarn delili:
Al veri yaptnz vakit hd arn yet-i kermesidir. Bunlar: shd, alc ile
satc birbirinden ayrldktan sonra yaplsa, emre mutabk gelmez; ayrlmazdan nce
olsa, yerinde yaplm o.maz; binenaleyh burada muhayyerlik yokdur. derler Bir de:
Al veri yapanlar anlaamazlarsa sz satcnndr hadsi ile istidlal ederler: Hads-i

erifte anlalmadn ne zaman olduuna dair tafsilt verilmemitir. Binenaleyh hyr meclis yoktur.
Anlamazlk ne zaman olursa olsun sz satcnndr derler. Onlara gre buradaki bni
mer hadisi hyr- kabul'e hamledilir. Yan (szle birbirlerinden ayrlmadka)

manasnadr. Bu te'vl brahim Neha ll-95)'den nakledilmitir. Aadaki hads bni
mer hadsi'ne muatzdr.107[107]
107[107]
847/691- Amr b. uayb'ten o da babasndan o da dedesinden - rad-yallah anhm iitmi olarak rivayet olunduuna gre Peygamber Sallaah aleyhi ve sellem :
Satc ile alc birbirlerinden ayrlncaya kadar muhayyerdirler; ancak muhayyerlik

pazarl varsa o baka. Sat kaldrr korkusu ile satc'nn alc'dan ayrlmas kendisine
hell deildir; buyurmulardr. 108[108]
Eu hadsi bni Mce mstesna Beler rivayet etmilerdir.-Onu Dare Kutn, bni Huzeyme
ve ibni Crd da rivayet etmilerdir. Bir rivayette: yerlerinden ayrlncaya kadar
buyurulmutur.
Bundan nceki hads, Ebu Davud'un bni mer (R. A.)1 den rivayet ettii u hadse dah
muarzdr:
Al veri yapanlar ayrlmadka muhayyerdirler; ancak muhayyerlik pazarl olursa o
baka... Satcnn sat kaldrr korkusu ife arkadandan ayrlmas kendisine hell
deildir.
Sat kaldrr korkusu le ifdesi satn tamam ve nafiz olduuna, yani yrrlne
dellet eder. Fakat birbirlerinden ayrlmadlka t'birinc bakarak bazlar bu hadsin de
hyr- meclise dellet ettiine kail olmu sat kaldrr ta'birini sat bozmaa
hamletmilerdir;ki imam Tirmiz de bunlardan birisidir. Onlar hadsteki hell deildir
ifdesini kerahete hamlederlcr. Bu takdirde ma'n syle olur: Al veri tamam

olduktan sonra piman oiarak onu feshetmeye kalkmak mekruhtur; insanla
yakmaz. Vk Ibni mer (R.A.)'den rivayet edildiine gre, kendisi birisi ile al veri
yapar da onu tamamlamak isterse kalkp biraz yrr sonra mterisinin yanna
dnermi. Lkin bu rivayeti Tirmiz ve arkadalar bni mer (R.A.)'in nehyi duymam
olduuna hamledcrler.
Hsl: Hyr- meclis'e kail olmayan Hanefler'le Mlikler bu hadsleri mnsip bir
ekilde te'vil ederler. Hanefler'o gre hyr- kabul vardr. Yani taraflardan biri icb
yaptm dieri onu o mecliste kabul edip etmemekte muhayyerdir. Hyr- meclis ise
ancak art koulduu taktirde sabit olur. te buradaki hadsleri Hanefyye ulems: las
108[108]
ve-ri yapanlarn art kotuklar hyr- meclis vardr eklinde te'vil ederler.
Mlikler ise hyr- meclis'i isbt eden hadslerin sahih olduklarn kabul etmekle
beraber Medine. bu hadsler mu'cibince amel etmediinden onlarla amel etmezler.
nk Medineliler'in ameli Mlikiler'ce mtevtir haber hkmndedir. Binenaleyh
mtevtiri brakpta zann ifde eden haber-i vhid hadisle amel etmezler. Onlara gre
hyr- meclis'i taraflardan biri1 art koarsa akid fsid olur.109[109]
848/692- Ibni mer radyallah anhma'dan rivayet edilmitir. Demitir k: Bir adam
peygamber SaldUah aleyhi ve sclem'e al verite aldandn anlatt da Reslllah
(S.A.V.) (kendisine) :
Al veri yaptn zaman; aldatma yok deyiver; buyurdular. 110[110]

Ibni shak'm Yunus ile Abdul A7'dan tahrc ettii rivayette u ziyde vardr:
Sonra sen satn aldn her malda gn muhayyersin. Eer (o maldan) rz olursan
onu (kendinde) tut; beenmezsen reddediver. Bu zatn ismi Habban b. Mnkz'dr.
Mnkz b. mir'dir diyenler de vardr. Hz. Osman zamanna kadar yaam yz otuz
yan bulmutur. Bir ey satn ,-ii ela kemlisine: Sen bunda aldandn dediler mi o
al veriten dner; S.hbe-i Kiramdan biri de Peygamber (S.A.V.) ona gn
muhayyerlik verdi diye eh^.St eder; neticede satc da onun parasn geri verirdi. Hz.
Habban'm banda sakatlk olduundan dilinde de tutukluk vfirtl. Bununla beraber yine
ticreti brakmazd.
Bu hadsi Hkim cl-MMcdrrk inde, Bcyhak Snen inde rivayet etmilerdir. Onu
mmafi (R.A.) dah rivayet etmi ve: "Muhayyerlikle yaplan satta asl olan, onun
fsid olmasdr. Lkin memesi iirilen hayvann sat hakknda Reslllah (S.A.V.)
fitin muhayyerlik art kounca ve Habban b. Mnkz'a satn ald ey iin tin
109[109]
110[110]
muhayyerlik tand rivayet edilince Reslllah (S.A.V.)'in buyurduunda karar kldk

demitir.
Hads-i erifin rvilerinden bni shak'm zerinde duranlar vH-sa rte. ekseriyete gre bu
zt mevsuktur. mm-'Mlik dah onun hakknda sylemi olduu szden dnmtr.
H;ds, alverite hyr- gabn olduuna delildir. Hyr- gabn, faz-l, Hrlanma sebebi ile
ald mal dnme muhayyerliidir. Bu hususta ulemdan iki kavil rivayet olunur:
1 Hyr- Gabn sabittir. Ancak bu muhayyerliin sbt bulmas iin aldanmann fazla
olmas arttr.
Mlikiler'lc Hanefiler'in mezhebi budur. Hatt Mlikler gabn- fahi denilen, ok

aldanmay kymetin te biri diye tahdd etmilerdir. Mlikler'in bu tahdidi az
aldanmann deten msamaha ile karlanmasndan hatt buna aldanma bile
denilmediinden alnm olsa gerektir.
2 Cumhur-u ulemya gre gabn sebebi ile muhayyerlik yoktur. Ahs veriin umum
delilleri ve sat akdirii'nin aldanma olup olmad mlhaza edilmeksizin yrrle

girmesi buna delildir. Onlara
gre babmzn hadsinde muhayyerlik Hz. Habban'm
aklca zaf olmasndandr. u kadar var ki, bu za'f, kr' zarar' ayramyacak derecede
deildr. Binenaleyh kendisine1 al veri iin izin verilen ocuk hkmndedir; fazla
akland zaman kendisine muhayyerlik sabit olur.
Malikiler'den bn'l-A'rab diyor ki : bu kssadaki hle'nin kusur hakknda, yhd milk
veya fiyat hususunda olmas muhtemeldir. O halde hsseten aldanma hakknda delil
olamaz. Bu kssa hu-ss'dir; onda umum yoktur.
Bazlar : Alc veya satc hile yok derse .nuhayyerlik sabit olur derler.
Bir takmlar iki surette de, yani satn alan ocuk olsun, olmasn hyr- gabin isbt
etmemilerdir. Delilleri bu babn hadsidir. 111[111]
111[111]
Fiz Bb
Rib hakknda e-Fkhu alc'l-mczahibi'l-Erbaa 112[112] da u ma'-itimat, veriliyor:
Rib : iddetle yasak edilen fsid al verilerdendir. Lgat'ten mns : ziyde, demektir.
Nitekim Tel hazretleri :
113[113]
Onun zerine suyu ndirdiimiz vakit ykselir ve kabarr buyurmutur; ki
ykselip kabarmak yerin zerine ziydedir.
Fukh'nn stlahnda ise : Bir cinsten olan iki bedelden birine yaplan karlksz
ziydedir ki bu gn buna faiz diyoruz. Rib : ribe'n-nese ve ribe'l-fadl olmak zere

iki ksmdr. Hatt fler buna rlbe'l-yed nmile nc bir nev'i ilve ederler.
1 Ribe'n-nese : Ziydesi ge demeden yani bir mddetten ibaret olan rib'dr. Bir
lek buday vererek gzn onun karlnda bir buuk lek buday almak gibi.
Bundaki yarm lein karsnda satlk bir mal yoktur; o yalnz bekledii mddetin
karldr. Bundan dolaydr ki bu rib'ya, te'hr faizi mansna ribe'n-nese
denilmitir.
2 Ribe'l-fadl : Karlnda hi bir ey bulunmyan ziydedir. Bunda mddet filn
yoktur. Bir lek buday vererek bir buuk lek buday almak ve teslim tesellm
muamelesini yaparak ii kesinletirmek gibi. On iki miskal arlnda ilenmemi altn
vererek on mis-kal arlnda ilenmi bir altn alrrak da byledir,
3 Rbe'l-yed : Bir cinsten iki eyi teslim ve tesellmsz satmaktr. Buday ile buday
satmak gibi. 114[114]
Bak: El-Fkh ttlcl'nfsuhib-ir Erbaa: Abdurrahman Ozlr. 5. ci bask .C. II. Slf. 245 ve devam.
Sre-i Hacc: 5 ve Sre- Fussilet : 39.
112[112]
113[113]
Ribe'n-Nesie'nin Hkm
Ribe'n-nesie'nin haram olduu hususunda imamlar arasnda ihtilf yoktur. Onun byk
gnhlardan sayld mnakaa gtrmez bir hakikattir. Bu cihet Kitab,
lem'-i mmet'le sabittir.
Snnet ve
Kitab'dan delili :
115[115]
Halbuki Allah al verii hell, rib'y haram klmtr. Artk kme Rabbnden bir
nasihat gelir de rb'dan vaz geerse gemiteki fz kendine; onun (afvtne ait) hkm
ise Allah'a aittir. Her kim de dner tekrar yaparsa ite onlar cehennemliklerdir. Onlar
orada ebedidirler. Allah rib'y mahveder; sadakalar ise arttrr. Hem Allah ve-balli
kfirlerin h birini sevmez... Ey mn edenler! Allah'dan korkun da (hakki) mmin

seniz rib (hesabn) dan kalan bakyyeyi brakn. Eer (bunu) yapmazsanz o halde
Allah ve Resulnden (size) bir harb kopacan bilin. Eer fevbe ederseniz sermayeniz
sizindir. Ne zulm edersiniz ne de zulmolunursunuz yetleridir.
te Kitbullah!... Fiz'i en iddetli bir lisanla haram klyor. Ondan yle menediyor ki,
Rab'larna inananlarn ve onun azabndan korkanlarn tylerini rpertiyor, Hangi tehdd
Allah-u tel'nn faizcileri kendi aleyhine ayaklanm, Allah ve Resl'nc kar i'ln-
harb etmi saymasnda daha iddetli olabilir?.... Yerde ve gkte kendisini hi bir eyin
ciz brakamad kaadr ve kahir Allah'la muharebe eden bu zaf insann hali ne olur?
Elbette bu yapt ile kendisini helak ve hs-rn'a atm saylr.
Bu yet-i Kerme'dcn alnan rib'nm mnsna gelince: anlalyor ki, bu rib chliyet
devrinde araplar arasnda malm olan faizciliktir. Bunu mfcssirler beyn etmilerdir.
Bu zevt'tan bir ounun buyanna gre Chliyyet devrinde arapiar'dan biri bir kimseye
muayyen bir mddet iin borland m va'de gelir gelmez mal sahibi borluyu bulur; ve
ona : Ya borcunu de! yhd arttr derdi. Bunun mns : ya borcunu de yhd
aramzda det olan faiz ile onu bir mddet tc'hir et; demektir. Ziyde bazen sayda
olurdu. Mesel bir deveyi va'desi geldikte iki deve vererek demek art ile muayyen bir
mddet beklerlerdi. Bazen de yata olur; bir senelik bir deve yavrusunu va'desi geldii
115[115]
Sre-i Bakara : 279.
zaman iki senelik yavru vererek demek art ile borcu te'cil ederlerdi. Faizciliin bir
nev'i de yle olmutu : Biri dierine bir mddet iin mal verir; ondan her ay muayyen
bir miktar alrd. Va'de gelip de btn borcu deyemezse ma! sahibi yeni bir faizle bir
mddet daha beklerdi. te bu gn dnyann her yerinde bankalarn umumiyetle
yaptklar faizcilik budur. Allah-u Zlcell bunu msmanlara ve dier milletlere haram
klmtr. nk bunda ba sklanlar ezmek, insandaki efkat ve merhamet hislerini

sndrmek; dny hayatnda yardmlama fikrini yok etmek vardr. nsan, insan olarak
her cihetle maddleip kardeine kaa merhametsizlik etmemeli; onun muhta dt
n frsat bilerek kendisini faizin tuzana drmemeli; kalan bir para cann da
bylelikle almamaldr. Halbuki Allah Tej zenginlere fakirlere vasiyyet etmi;
felketzede'lerie breler iin dn almay meru' klmtr. Kald ki fiz'de mallar

faizcilere mnhasr brakmak ve irdesi zif olanlara ehvet kaplarn amak; bylclerin
ellerindeki serveti ekip almak gibi pek cok zararlar vardr ki onlar burada sayp
dkmeye makam mnsip deildir.
Hsl yet-i kerme ribc'n-ncse'nin haram olduuna kat'iyyetle dellet etmektedir. u

zamanda yzde hesab ile yllk veya aylk fiz'e verilen mallar da bu kabildendir.
Bazlarnn bu nev'i faizi caiz gstermek iin din'e yaptklar taarruz her cihetle bikmcU
tera ve din'e mnfdir.
Bir takmlar fiz'in az hell olduuna kaildirler. Onlarca haram olan faiz kat kat fazla
alnandr. Delilleri l-i mrn Sres'nin u yet-i kermesidir :
116[116]
Ey mn edenler : kat kat rib'y yemeyin; Allah'dan saknn ki felah bulanz.
Halbuki bu anlay dpe dz hatdr. nk yet-i Kerme'dcn mu-rd : faiz yemekten
nefret ettirmek; kat kat alman faiz gnn birinde borlunun btn maln kaphyarak onu
fakir, yoksul drecei ve bu i'sid muamele yznden mahvolup tl kalaca
mlhazas ile faizcilerin nazar dikkatini ekmektir. Zira bunda, medeniyet nizamlarna
ne derece zarar olduu meydandadr. Hemen hemen hi bir akl sahibi yoktur ki, Allah
tel'nn kat faizi haram klp iki veya bir katn mbh brakacan tasavvur etsin.
Hele Eer tevbe ederseniz sermayeniz sizindir yet-i kermesini okuduktan sonra akl
banda olan bir insann bu mny anlamasna imkn kalmaz. 117[117]
116[116]
117[117]
Sre-i I-i mrn Ayet : 129.

Maalesef bu mflis nazariyeyi
tervice
kalkan baz
moda merakllar yurdumuzda dah
Bir takmlarnn fide mukabili verilen dn, faiz deildir iddias da garabet cihc ile
yukarkinden aa kalmamaktadr. Vk fukah'dan bazlar rib'nn bir akid olduunu,
binenaleyh onun da ir akidler gibi mutlaka bir sgas veya sga yerini tutacak bir eyi
bulunmas lzm geldiini sylemiler: hatt filer bu bb'ta tasrihat-ta bulunmularsa
da ayni zevat fide mukabili verilen dn hakknda: Bakalarnn mallarn btl bir
yoldan yemektir demilerdir. nk rib'nm haram klnmasna sebep olan karlksz
ziyde bunda dah vardr, mesele yalnz ekil deiikliinden ibarettir. Hkm i'tibriyle
aralarnda fark yoktur. Ribe'n-nese'nin Snnet'ten delili babmz hadsleridir. 118[118]
Ribe'l-Fadl'n Hkm
Va'desiz faiz demek olan bu muamele drt mezhebe gre haramdr. Sahbe- Kirm'dan
bazlarnn bunu tecviz ettii hatt
ibni Abbas (E.Anhm)'nm da bunlar lirasnda
bulunduu rivayet edilmise de sonradan bu fikirden dnd ve Ribc'l-fadl'm

hrmetine kail olduu katiyetle sbt bulmu bir hakikattir.
Bu rib'nn haram olduuna dell. Peygamber (S.A.V.)in u Ha-dis-i erifidir :
Altn ile altn, gm ile gm, buday ile buday, arpa ile arpa, hurma ile hurma ve
tuz ile tuz misli misline, birbirine msv ve Dein olarak satlr. Bu snflar deiti mi
pein olmak art le nasl isterseniz satnz.
Bu hadiste saylan alt eyin hkm bilicm' baka mallara da geer. Dvud-u Zahir ile
Osman- Bctt'nin ve dier baz zevt'n muhalefetleri rivayet edilmise de onlarn
muhalefeti icm' bozmaz.
Rib hakknda merhum Elmah't Muhdmncd Hamd Yazt Hak Dini Kur'n Dili- adl
tefsirinde pek gzel zhtta bulunmutur.
iktifa edeceiz.
mevcuttur.
118[118]
119[119]
119[119]
Biz teberrken bir cmlesini nakil ile
Bak: Hak Dini Kur'n Dili Cild: 1 Sahife: 52-974.
Merhum yle diyor: Herhangi bir hey'eti itimiyyede, faizsiz yaanmiyaca hissi,
oalmaya ve faizin meruiyyetine reler aranmaya baladm, orada skt ve inhitat ve

devr-i chiliye irtica', balamtr.
Hsl faizcilik beeriyetin iktisdi bnyesini kemiren bir kurttur. Bundan dolaydrki
dinimizde pheli eylerden kanmak men-db clduu halde faiz phesinden
korunmak vcibtir.
Fkh'ta yle bir kaidemiz vardr : phe-i rib, ribdr; nk ribda phe
mu'teberdir. Binenaleyh mslmanlarn bundan kanmas lzmdr.
Ebu Bekir Ccssas (370) Ahkm'l-Kur'n adl 120[120] eserinde yle diyor: mer
demitir ki: rib yeti Kur'n'm en son nazil olan yetlerrndendir. Peygamber (S.A.V.)
bunu bize tamamen beyn etmeden dnyadan gitti. Binenaleyh sz rib ve ribe'y
brakn yani faiz olduunu bildiiniz bir eyi braktnz gibi,
kendisinde faiz phesi
olan d; brakn. FA/.i. faizcilik yapan ve ona yardm edeni zemmeden hadisler oktur.
Aadaki hadste onlardan biridir. 121[121]
849/693- Cbir radyallahii anh'ten rivayet edilmitir. Demitir ki: Rcslllah

Sallallah aleyhi ve scllem: Faizi yiyene, yedirene yazana ve ihdlerine l'net etti ve :
Onlar msavidir; buyurdular. 122[122]
Bu hadisi Mslim rivayet etmitir.
Buhr'n'n de Ebu Cuhayfe'den buna benzer bir rivayeti vardr. Yani linhrVmn
rivayetinde de faizcilere, Allah'n rahmetinden uzaklatrlmalar iin bedduda

bulunmutur.
Hadsin lfz udur :

120[120]
121[121]
122[122]
Bak; Ahk&m'l - Kur'n Cild 1. Sahife: 464 stanbul tab' 1335.
Avn b. Eb Cuhayfe'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Babam haccam bir kle satn
alrken grdm de kendisine sordum. Peygamber (S.A.V.) : Kpek ile kann parasndan;
dme yapmaktan ve yaptrmaktan; faiz yemekten ve yedirmekten nehyett. Resim
yapana da lanet buyurdu.
Hads-i erif, mezkr faizcilerin yaptklarnn gnh ve haram olduuna delildir.
Yeme'nin hasseten zikredilmesi ondan faydalanma ekseriya yemek sureti ile

olduundandr.
Yedirenden murd : faizi verendir. nk faiz ancak ondan hsl olur; bu sebeple
gnhta mterektir.Yazanla, hdlerin gnh ise harm'a yardm ettiklerindendir.

Bittabi bu bilerek yaptklar zamana mahsustur. Vk Buhar ile Mslim'in mttefkan
tahrc ettikleri Ebu Hreyre hadsinde :
Y rabbi Senden ahd-u peymn almam; elbette sen ahdini bozmazsn. mdi ben ancak
bir insanm; u halde her hangi bir m'mine eziyyet etti veya sd isem yhd lanet etti
veya dd isem bu iimi ona namaz ve zekt ve kendisi ile o kulu kyamet gnnde
sana yaklatracan bir ibdet yap bytlmtr.
Bu hads mcrfu'dur. Buna benzer baka hadsler de vardr. Bunlar Peygamber (S.A.V.J'in
lanetinin tanrm ifde etmediine ;hu szlerle hakiki heri duay kasd buyurmadna
dellet ederler. Bu hl karsnda: Reslllah (S.A.V.)'in lanetini geri almas ma'lm bir
haram i-lemiyenler hakkndadr; yhd bu laneti gadab halinde yapt zamana
mahsustur; denilmektedir.123[123]
851/694- Abdullah b. Mes'ud radyallah anh'ien Peygamber Sal-lallahn aleyhi ve

sclem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S.A.V.) :
Faiz yetmi bbtr. Bunlarn (gnh i'tibriyie) en ehveni bir kimsenin annesi le
cins mnsebet'te bulunmas gibidir. phesiz ki faizin en fazlas mslman bir adamn
Irzdr; buyurmulardr. 124[124]
123[123]
124[124]
Bu hadisi muhtasaran bni Mce; tamam ile de Hkim rivayet etmi ve onu
sahhlcmitir. Bu mnda baka hadsler de vardr.
EbuDdvud ile bni Ebi-d Dnya (208281)'nn Hz. Ebu Hrey-re'den tahrc ettikleri bir
hadste (mslmanm rz.nda rib)'y Resll-lah (S.A.V.) :
Bir smeye kar iki smedir diye tefsir etmilerdir, Huds-i erifte ma'lm rib
bblarndan olmamakla beraber haram bir fiile rib denilebileceine iaret vardr.
Faizin en ehvenini bir kimsenin annesi ile cima1 etlnesine benzetmesi, aklen bu iin son
derece irkin olduu iindir.125[125]
852/695- Ebu Sd-i Hudr radyallah anh'ien rivayet olunduuna gre; ReslTah
Sallallah aleyhi ve scllem:
ATir ile altn, ancak misli misline olursa satn : birbirleri erine fazla yapmayn;
gm ile gm de, arwak misS misline olursa satn; birbirleri zerine fazla yapmayn.
Onlardan gaib olan hazrla dahi satmayn; buyurmulardr.126[126]

Hads-i erif, mevcud olsun gaibolsun altn ile altn, gm ile gm birbirlerinden
fazlalkla satmann haram olduuna delildir. nk ancak misli misline tbiri umum
hallerde istisnadr; ve sanki: bu sat hibir hl-u krda yapmayn; yalnz misli misline,
yani miktarca birbirlerine msv olduklar hl mstesna denilmitir. Bundan sonra bir
de (birbirleri zeri e fazla yapmayn) buyurui-mas te'kd iindir.
'
Sahbe-i Kirm'dan ve tabin hazertmdan bir oklar ile fukah'nn mezhebi budur. bni
Abbas (R. A.) ile sahbe'den bazlar ribe'I-fadl'da fazlaln haram olmadna kail olmu
ve:
Nese'den baka rib yoktur hads-i sahihi ile istidlal etmilerse e cumhur bu hadsi
125[125]
126[126]
en iddetli rib ancak nese-dedir eklinde te'vl etmilerdir. Yani bu hadsten murd :
hi bir rib yok deil, rib'nn kemli yok; demektir.
Maamfh yukarda da arzettiimiz vehile Hkim Hz. ibn Abbas'-m bit kavilden
dndn ve Allah'a levbe istifar ettiini rivayet etmitir. bni Abbas : Vallahi ben
mslmanlann pein olarak yaptklar her nev'i al verii hell gryordum. Abdullah b.
mer'in Resul!-lah (S.A.V.)'den benim bellemediim br hadsi bellediini iitince imdi
Allah'a istifar ediyorum demitir.
Hadsteki altn ve gm lfzlar mm olup madrb gayr- mad-rb ttn altn ve

gmlere mildir. (Gaib) ta'birindcn murd : al veri meclisinde bulunmayanlardr.
Orada mevcut olana (hazr) denilmitir.127[127]
853/696- Ubdet'bn's-Smit radyallah anh'ten rivayet edilmitir. Demitir

ki:Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem:
Altn ile altn, gm'le gm, buday ile buday, arpa ile arpa, hurma ile hurma ve
tuz ile tuz, misli misline, birbirine msv ve pein olarak satlrlar. Bu nev'iler deiirse
Dein olduu takdirde nasl istersiniz.yle satn; buyurdular. 128[128]
Eu hadsi Mslim rivayet etmitir.
Hads-i erif'in (misli misline ve birbirine msv olarak) tbirleri ile ifde ettii te'kd
aikrdr.
B: hads, saylan alt eyde, cinsi cinsine satldklar zaman fazla-3k yapmann haram
olduuna delildir. Mezkr alt eyde rib'nn haram olduuna icm' vardr. Nitekim
yukarda da arzetmitik.
Bunlardan maadasna gelince Cumhur-u ulem'ya gre illette bunlarla mterek olan
her eyde kyas yolu ile rib harm'dir. Zhirler'e gre nassan sabit olan alt eyden
maada hi bir eyde rib yoktur. San'n (10591182)
127[127]
128[128]
Sihbiil's-Selm da bu
mezhebi beenmekte hatt bu hususta cl-Kavl'l-Mik-tcbd adl mstakil bir risale yazdndan bahsetmektedir.
Rib'ya dahil olan eylerin cinsleri muhtelif olursa birbirinden fazlaya ve keza va'deli
olarak satlabilirler. Bu hususta uiem mttefiktir. Mesel : altnla buday, gmle arpa
byle satlabilirler. Cinsi cinsine satld zaman birinin veresiye satlmasna caiz
olmadnda dahi ittifak vardr.129[129]
854/697- Ebu Hreyre radyallah anh'ten rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
Altn ile altn, tarts tartsna, misli misline; gm ile gm dahi tarts tartsna,
misli misline satlr. Her kim ziyde verir veya ziyde alrsa bu rib'dr;
HkIs-i erif, takdir'in gz karar ve tahmin ile deil .mutlaka tart ile yaplacana
delildir. nk miktarn ta'yini ancak bu suretle mmkn clur. 131[131]
855/698- Eb Said-i Hudr ile Eb Hrey-e radyallh anhm'-dan rivayet
olunduuna gre Reslllah Sallallahii aleyhi ve sellem Haybor zerine bir adam'
memur gndermi; o zt da Peygamber (S.A.V.)'e sekin kuru hurma getirmi. Derken

Reslllah Sallaahil aleyhi ve sellem :
Hayber'in btnhurmalar byle mi? diye sormu? Adam :
Hayr y Reslllah! Biz bunun bir leini iki ve iki leini lee alyoruz;
demi. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) :
129[129]
130[130]
(Bunu) yapma, kt hurmay para ile sat, sonra para le sekin hurma satn al;
buyurmu; iart hakknda da byle bir ey sylemilerdir. 132[132]
Mslim'in rivayetinde Mzan'da byle buyurulmutur.
Gnderilen zt'n ismi Sevd b. Gazyye olup Ensr'dandr.
Cenb bazlarna gre iyi hurma; dier bazlarna gre kat hurmadr. Bir takmlarna
gre Cenb; kts ayklanm hurmadr; Baka hurma ile kartrlmayan hurmadr
diyenler de olmutur.
Cem' : Kt hurma demektir. Mslim'in bir rivayetinde; Kark hurma diye tefsir
edilmitir. Bunun mns: bir ok nev'iler bir araya getirilerek kartrlan demektir.
Hads-i erif, cinsi cinsle satarken aralarnda iyilik, ktlk cihetinden fark
gzetmeksizin birbirine msavi olmalarnn vcbuna delildir.
(Tart hakknda da byle bir ey sylemilerdir.) fdesinin mns: Cinsi cinsine
satlrken tartlarak verilen eyler hakknda da lekle satlanlar hakknda sylendiini

sylemi; yani: fazlalkl satlamaz; byle bir al veri yaplmak istenirse para ile satlr;
sonra satn alnmak istenilen sey de para ile alnr; demek istemitir. Bu hususta tartlan
eylerle llenler arasnda bir fark olmadna icm1 vardr.
Hanefyye imamlar bu hads ile istidil ederek: Peygamber (S.A.V.) zamannda lekle
satlan bir eyin imdi tart ile msavat zere satlmas caiz deildir. derler. Onlara gre
vezin, yani tart da yledir; o zaman nasl yaplmsa, imdi de ayn suretle hareket edilir.
bni Abdftberr (368463) diyor ki : Aslnda tart ile satlan bir eyin lekle
satlamyacanda Hanefiler mttefiktir; lkin aslnda lekle satlan mal hakknda
bazlar*tart ile satmann caiz olduuna kail olmu ve : Mmaselet 133[133] her eyde tart
ile anlalr; demilerdir.

132[132]
133[133]
Birbirinin misli olmas.
tart ile lei, her memleketin detine brakrlar. Eer det muhtelif olursa hkm
ekseriyete gre verilir. Her iki taraf msavi ise ne ile llrse hkm ona gre verilir.
Bu rivayette Peygamber (S.A.V.)'in o zt'a sat bozmasn emredip etmedii

zikrcdilmcmir. Zahirine baklrsa sat takrir buyurmu: yalnz bilmedii iin onu
ma'zur sayarak hkm bildirmitir. Fakat burada bni Abdiberr: rvinin akd'in feshini
ve bey'in reddini rivayet etmeyip susmas bu iin vuku' bulmadna dellet etmez.
Hads, baka tarikten de tahrc edilmitir diyor. Ve galiba Eb Said (R. A ./den
kendisinin tahrc ettii buna benzer bir kssa'ya iaret ediyor: Okssada: Bu rib'dr
diyerek onu reddetti deniliyor. bni Abdiberr kssann tekerrr etmi olmasna da
ihtimal veriyor ve : ierisinde redd bulunmayan kssa daha evvel olmutur diyor.
Hadste efdl olan ihtiyar etmek sureti ile nefsi terfih'e iaret vardr. 134[134]
856/699- Cbir b. Abdillh radyallh anhm'dan rivayet edilmann ka lek
olduu bilinmeyen bir ynn, lei belli olan kuru hurma ile satmaktan
nehyetdi. 135[135]
Hads-i erf iki cinsin behemehal birbirine msavi olmas lzumuna dellet etmektedir.
Bunun art olduu yukarda grld. Zaten nehyin vechi de odur.136[136]
857/700- Ma'mer b. Abdlh
radyallh anVten rivayet edilmitir.Demitir
k:Gerekten ben Reslllah sallallah aleyhi ve scllcmi;
Zahire ile zahre misli misline satlr; derken itiyordum. O gn bizim yediimiz arpa
di. 137[137]
134[134]
135[135]
Hadsteki (taam) kelimesi yenilen her eye mildir; ve yiyin fazlalkla satlamyacana
dellet eder. Ancak hadsin her yiyecee ami! nfduma kail olan yoktur, ihtilf, buday
ile arpa hakkndadr. Yalnz Hz. Ma'mer (R. A.) taam arpaya mahsus klmtr. Bu tahsis
^det i fi'liyye ile olmutur; zr (taam) ismi arpada glib olup bakannda pek
kullanlmyordu. Hanefler, Hz. Ma'mer'in bu tahsisine kail uliTiulardr. Cumhur ise isim
kullanda galebe almadka bu tahsise kail olmazlar. Onlar lfz umuma hamledericr;
fakat bu umum yukarda geeri Nev'iler muhtelif olursa nasl isterseniz yle satn
hadsi ile tahsis olunmutur. nk o hadste evvel buday ilt arpa ayr ayr
sralanmtr. Binenaleyh bundan sonra nasl sterseniz yle satn buyurmas duday
ile arpann ayr ayr snflar olduuna dellet eder mam Mlik ile Evzi (88 - 157) ve
dier baz ulemya gre buday ile arpa bir snftr; bu sebeple birbirleri ile - fazla! kl
satlmazlar. Hadsin rvisi Ma'mer b. Abdilh (R.A.) m mezhebi de budur.
Mslim'in rivayetine nazaran Hz. Ma'mer klesinin eline bir lek huday'vererek onu
satmasn ve paras ile arpa almasn sylemi. Kl? cnrya giderek bu buday ile bir
lekten biraz fazla arpa alm Hz. Ma'mer bunu grnce:
Nn byle yaptn? haydi git bu arpay geri ver; sakn misil misline ol m yan eyi
alma! nk ben Reslllah {S.A.V.) i bu hadisi rd buyururken iittim; demi.

Kendisine:
Bu onun misli deil; diyenlere:
Benzeri olmasndan korkarm; cevabn vermitir. Maamfh bu Hz. Ma'mer'in bir

ictihd' olduu anlalyor. Yoksa
Ebu Dvud ile Nes'nin rivayet ettikleri Ubde b. Smit hadsi arpa ile budayn ayr
snflar olduunu nass olarak ifde etmektedir. Hadsin metni udur :
Ubde demitir ki: Reslllah (S.A.V.}:
Pein ve arpa daha ok olduu halde buday arpa ile satmakta bir beis yoktur;
858/701- Fedle b. Ubeyd radyallh anh'en rvyet edilmitir. Demitir ki: Hayber
gn on iki dnra, iinde altn ve boncuk bulunan bir gerdanlk satn aldm. Sonra onu
bozdum ve iinde on iki dinardan daha fazlasn buldum. Mteakiben bunu Resll.ah
stllullah aleyhi ve sellcm'e anlattm.
Gerdanlk bozulmadka satlamaz; buyurdular. 139[139]

Hadsi Tabern (260 - 360) el - Kebr adl eserinde eitii lfzlarla bir ok yollardan
tahrc etmitir. Hatt bu eitli lfzlara bakarak bazlar onun hakknda muztarib bile
demilerdir. Fakat Musannif bunlara cevap vermi; ve bu eitliliin hadse za'f
getirmiyeceini, nassn mahfuz ve ihtilafsz olduunu beyn etmitir. yle ki: nass
zlp ayrlmayan eyleri satmann yasak edilmesidir. Bunlarn cins ve fiyat miktarna
ise bu halde muztarib hkmn verdirecek bir ey tellk etmez. O zaman rvleri arasnda tercih yapmak cbeder. Eer hepsi sika iseler en mutemed ve belleyilisinin
rivayetine sahih diye hkmedilir, dierlerinin ki onun rivayetine nisbetle azz olur.
Hads-i erif, altn baka bir eyle beraber olup da altn mukabilinde satlrsa o eyden
ayrlmadka satn caiz olmadna delildir. Satn caiz olabilmesi iin atim kendi
arlnca altn ile; yanndaki ey de artan para ile satlr. Sair rib eyas da. byledir:
nk Reslllah (S.A.V.) Ayrlmadka satlamaz buyurmulardr.
Mes'ele ihtilafldr. Seleften bir cemat ite mam afi ve imam Ahmed b. Hanbe bu
hadisin zahiri ile amel etmilerdir. Hanefifer'le dier bir ksm ulemya gre ise
gerdanl kendisinde mevcut altndan daha fazla altnla satmak caiz; fakat daha uzuca
yhd mevcut altn misline satmak caiz deildir. Zr altn altna mukabildir. Fazla
olan altn gerdanlktaki boncuklarn harldr; bylece akid sahih olur. nk akid
138[138]
139[139]
hem sahh, hem de btl olmaa ihtimalli ise sahihe hamlolunur. mam Mlik (93-179) bu
mes'elede nc bir kavle zhib olarak: Al verite altn baka madene tbi' ise yani
bir eyin to birini altn qte ikisini baka ma'den tekil ediyorsa altn tbi' olarak
satmak caizdir demitir. Bu takdirde altn hi yokmu gibi tutulacak ona karlk
vcrilmiyecektir. Mesel altn sslemcl bir kl byle satlacaktr. nk MUk'e gre

cinsi cinsine mukabele eden altn o eyin te biri olunca ekalliyette kalr; ekseriyet
onunla kartrlan ma'dendir. Ekser iin ise bir ok hallerde kll hkm vardr. (Yani
ounluk btn hknde kabul edilir.) Burada dah yledir. Sanki satlan eyde hi altn
yokmu; o eyin btn baka madclcdcnmis gibi kabul edilir.
Burada drdnc bir kavil de vardr. Buna gre gerdanlk mutlak surette alln
mukabilinde satlabilir. Atnin az, ok veya msavi olmasna baklmaz. Bu kavle kail
olanlarn gerdanlk hadisini duymadklar anlalyor.140[140]
859/702- Semura b. Cndeb radyallh anh'en rivayet olunduuna gre, Peyjamber
sallallah aleyhi ve scllcm; Hayvan mukabilinde hayvan veresiye satmaktan neh

Bu hadsi Beler rivayet etmi, Tirmiz ile Ibn Crd onu sahhlemiledir.
Hadisi mam Ahmed, Eb Y' ( 307) ve bakalar da tahrc etmilerdir. Tirmiz'en
bakalar onun hakknda: Bu hadsin rvi-leri sika'dir; yalnz hads hafzlan onun
mrsel olduunu tercih ederler. nk: Rvi Hasan m Semuradan iitmesi
mnzaaldr demilerdir. Lkin bu hadsi ibni Hibban ( 354) ile Dre Kutn (306 385) bni Abbas (R.A.) den rivayet etmilerdir ki, rvleri mu1-temeddir. u kadar var ki
Buhar (194 - 256) ile Ahmed b. Hctnbe\ (164 - 241) onun mrsel olduunu tercih
etmilerdir. Tirmiz (200 -279) de Cbir (R.A.) den gevek oirinnadla tahrc etmitir.
Yine bu hadsi Abdullah b. Ahmed ( 417) Hz. Cbir b. Semura'dan Tahvi (238-321)
ile Tabcrn (260 - 360) de bni mer (R. AJ'dcn tahrc etmilerdir. Binenaleyh
rivayetler birbirini te'yid ve takviye ederler. Hads-i erif, veresiye hayvan hayvanla
140[140]
141[141]
satmann sahih ve doru olmadna dellet etmektedir. Ancak bu hads ileride gelecek
Ebu Rf' hadsi ie muraza halindedir. Ulem bunlarn aralarn bulmak iin ihtilf
etmilerdir. Bazlar : Semura hadsinden murd: iki tarafn veresiye satmasuhr. Bu
bey'i kli yani pey vermek kabilinden bir sat olup sahh deildir derler, tmm-t f
(15 - 204) dah onu byle tefsir etmitir.. Hanetlerle, Hanbeller ve dier baz uiem bu
hadsin Ebu Rfi' hadsini neshettiine kai! olmulardr.142[142]
860/703- bn mer radyallh anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Reslllah nallallahu aleyhi ve scllcm':
Siz ne al veriini yapar; srlarn kuyruklarna yapr da ziraata raz olur ve
cihd terkederseniz Allah . zerinize bir mezellet musallat eder de t dininize d'nnceye kadar onu kaldrmaz; derken iittim. 143[143]
Bu hadsi Ebu Dvud, Peygamber (S.A.V.) den Nli'in rivayet ettii bir hadsten tahrc
etmitir. snadnda sz vardr. Ahmed'in de At rivayetinden buna benzer bir hadsi
vardr. Ricali sika'drlar. Bu hadsi ibn Kattan sahhlcmitir.
Nfi' rivayetinde, isnadnda sz edilmi olmas rveri arasnda Ebu Abdirrahman-

Horasan bulunmasndandr. Bu satn ismi s-hak olup At-i Horasan'dcn rivayet
etmitir. Fakat Zcheln (163 -748) el-Mizn- nda: Bu hads onun mnkerlerindcn
biridir demitir.
Musannif merhum'da: Bence ibni Kattn'n sahhledii hads ma'lldur; nk
rvilerinin mu'temed olmasndan hadsin sahh olmas lzm gelmez; zr A'mc

mdellistir; Ay'dan iittiini zikretmemitir. At'nn da Atd-i Horasan olmas
muhtemeldir Binenaleyh Nfi' b. At ile bn mer'i drmek sureti ile tedlis-i tesviye
olur. Bu sebeple mehur olan ilk hadse dnlr. diyor.
Hadsin bir ok yollar vardr. Beyhak onun iin ayr bir bb ayrm ve illetlerini beyn
etmitir.
142[142]
143[143]
Bey-i ne : bir mal ma'lm bir fiyat've ma'lm bir mddetle satarak sonra o maln ou
kendi zimmetinde kalsn diye mteriden onu sattndan daha ucuz fiyatla almaktr.
ne : ayndan alnma bir kelimedir. Ayn burada para demektir. u halde bu sata (ne)
denilmesi para husulne sebep oluu iindir.
zcan diyor ki : Ben zannederim ne : kiinin altn ve gm demek olan {ayn) a olan
ihtiyacndan mtak olacaktr. Bylesi bir mal satn alr fakat ona ihtiyac yoktur; onu
ihtiyac olan altn ve gmle satar. Satcya malnn ayn dnd iin bu sata bu
ismin verilmi olmas da ihtimal dahilindedir,
Hads-i erf mezkr satn haram olduuna dellet ediyor ki imam Mlik ile Ahmed b.
Hanbel'in ve filer'den bazlarnn mezhebi budur. nk onlarca bu, Allah'n dini ile
oynamak, Allah'a hle yapmaa yeltenmektir! Bu sat baz suretlerde hurma ile
hurmay .fazlalkla satmaa bile varr ve rib olur.
imam afi'den bu sata cevaz verdii naklolunmutur. Delili: Yukarda geen Ebu Sad
ve Ebu H ti rey re hadsinde Kt hurmay sat; sonra paras ile iyi hurma al
buyurulmu olmasdr. Evet, mam afii bey'i ne'ye cevaz veriyor nk hadste tafsilt
verilmemi; mutlak ifde buyurulmutur. ihtimal yerinde tafsilt vermemek ise szn
umumu yerine kaimdir.
Srlarn kuyruklarna yaprsanz tabiri cihd brakp da iftilikle megul olmaktan
kinayedir. Ayn kinaye lisanmzda da kullanlr. Sen kara kzn kuyruuna iyi sarl
derler ve bununla iftilii kasd ederler. (Ziraata raz olmak) btn dnce ve kayg-
larnn bundan ibaret olmasndan kinayedir. T dininize dnn-ceye kadar-

ifdesinden murd: dininizin emir ve nehlerini yerine getirinceye kadar; demektir.
Dinlerini sevdikleri halde hiten ibaret sebeplerle onun emirlerim nehlerini icra
edemediklerini syliycnlere ve bilhassa bu sakat halleri ile slmiyetin bayrakdarln

yapmak sevdasna kaplanlara hads'in bu son cmleleri sr-t srafil'i andran bir sayha-
i kz ve tenbihtir. Geri mslman liderlerine Siz bu iten vazgein demek byk k-
k hi bir mslmann hatrndan bile gemez. Bilkis kendilerini teci' ve te'yd etmek
mslmanlarn vazifesidir. Ancak onlarn da dinlerinin icabn yapmalar arttr.

Yapmazlarsa kendilerine ihtarda bulunmak mslmanlara bir vazife, hatt bu mmetin
temayz ettii en byk emri bil ma'rf vazifesi olur. Aksi takdirde: Dinde reform is-
teriz diye nra atp dolaan serseri reformcularla dinlerinin icabn yapmyan
mslman liderleri arasnda kanat-i ciznemce yalnz bir fark kalr : tekilerin ntk,
berikilerin skit olmalar reformculukta birletikten sonra yaygara koparmakla
koparrnamanm birbirinden ne fark kalr bilemem. unu hatrlatmak isterim ki.
slmda ameller mann cz'dr diyen i'tikad mezhebi bile vardr. Deildir diyenlerin kavli dahi netice itibariyle onlara yakndr. Hadsimizin zahiri de onlara delildir.
Mesele ilm- kelm'a id pek mhim bir bahistir. Hl byle olunca tekrar sorarm: Mesel
namazn klmayan bir mslman lideri ile namazn klmayan bir reformcu arasnda ne
fark vardr? Biri susarak dieri yaygara kopararak ayn ey'i yapmyorlar m? mmeti
olmak erefi ile mbh olduumuz Resl-i zn (S. A.V.) efendimizin klnmadk bir tek
namaz kalmmdr? Hadsimizin bu son cmlesi o kadar messirdir ki, adet insann
tylerini rperti:. nk bir mslman iin dininin cablarm yapmadndan dolay
dnm mrted muamelesi grmek ve dininize dnnceye kadar itabna muhatab
olmak elbette dnyadaki azar ve tekdirlerin en iddetlisidir. Allah mslmanlara

intibahlar nasb eylesin.
Bu hadste cihda tevik de vardr. Cihd hakknda

ayrca hads gelecektir. 144[144]
kitabmzn drdnc cildinde
861/704- Ebu mme radyallh anh'den Peygamber sallallah aleyhi ve selem'den

iitmi olarak rivayet edildii e gre Reslllah (S.A.V.) :
Bir kimse din kardeine efaatte bulunur da o da (buna karthk) kendisine bir
hediyye verir hediyyeyi kabul ederse rib nevilerinden byk birini yapm olur;
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. snadnda sz vardr.
Hads-i erif efaat mukabilinde hcdiyye almann haram olduuna delildir. Buna rib
denilmesi istiare tar4ki iledir. nk rib'da karl olmyan mal ziydesi olduu gibi
144[144]
145[145]
bunda da vardr; binenaleyh birbirlerine benzerler.
Hadisin isnadnda sz olmas onu Ebu mme'dcn azadh klesi am Emev'lerinden Eb

Abdurrahman Kasm rivayet ettii iindir. Bu zt hakknda hads imamlar arasnda sz
edilmitir. mam Ahmed b. Hanbel onun hakknda: ondan Aly b. Zeyd acib eyler riva-
yet etti ama ben bunlarn ancak Kasm tarafndan geldiini sanrm demitir. Ibni
Hibban ise: Bu zt Peygamber (S.A.V.) in ashabndan mu'dal hadsler rivayet ederdi

dedikten sonra : filhakika onu bni Maiin mevsuk saym; Tirmizi dahi; sika olduunu
sylemitir demitir. 146[146]
862/705- Abdullah b. Amr b. s radryah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir

k: Reslllah sallallah aleyhi ve sellem; rveti verene de alana da lanet
buyurdu. 147[147]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Tirmiz rivayet'etmilerdir. Tirmiz onu sahhlemitir.
Hadsi mam Ahmed cl-Kaza da bni Mca el-Ahkm da Ta-bern es-Sair de
rivayet etmilerdir. Hcysem ( 374) : Bu hadisin ricali sikadrlar demitir. Musannifin
bu hadsi rib bb-larnda zikretmesi rvetiler hakknda l'net ifde ettiindendir.

nk rvet almak ribya benzer. Rib alanlar hakkndaki l'net babmzn banda
grlmt.
L'mn hakikati: rahmet midinden uzaklamaktr. Peygamber (S. A.V.) den muhtelif
kimseler iin yirmiden fazla l'net sabit olmutur.
Hads-i erif, ehli kblenin slerine 'net okumann caiz olduuna dellet ediyor. Vaka
Mmin lneti olamaz mealinde de bir hadis varsa da ondan murd: lnete mstahak
olmyan ve Allah ile Resulnn lnet etmedii bir kimseye lnet okumaktr; Yhd:
Mmin ok l'net etmez; demktir. Nitkim (fa'l) vezninde olan (la'n) da bunu ifde
eder.
146[146]
147[147]
(R) rvet veren demektir.
Rveti: btl emeline ulaabilmek iin mal harcyandr. Bu taT-re baklrsa hak olan
emeline ulamak iin mal sarfetmek rvet olmamak cabederse de byle bir fark
yaplmamtr.
(Mrte) rvet alan demektir. Her ikisinin de l'nete mstehik olmalar: verenin paras
ile btla nail oimas; alann da haksz hkm vermesi sebebi iledir. Hz. Sevbn (R.A.)
hadsinde br de (ris) ziyde edilmitir.
(R) Rveti verenle alann aracln yapancr; ve hkmde onlarla birdir. 148[148]
863/706- (Yine) bni Amr radyallh anhm'dan rivayet olunduuna gre:
Reslllah sallallah aleyhi ve sellem kendisine bir ordu hazrlamasn emretmi.
Derken (Orduya alacak) develer bitmi de Peygamber (S.A.V.) ona gen sadaka
develerini vermek artt ile deve almasn emretmitir. bni Amr demitir ki :
Bunun zerine den de sadaka develerinden ki deve verilmek zere bir deve almaa
baladm. 149[149]
Bu hadsi Hkim ile Beyhak rivayet etmilerdir. Ric sikadrlar.
Yahya b. Maun diyor ki: Bu hads mehurdur. Lkin Mlik onu menfaat ihtilfna
hamletmitir. Ibni Amr'n ald hayvanlar cihd iindi, bunlara karlk verdii
hayvanlar sadaka develeridir.
Musannifin bu hadsi burada zikretmesi hayvanlarda rib olmadna dellet efetii

iindir. Yoksa hadisin yeri. dn bab dr.
Hads-i erif, hayvann dn alnabileceine dellet ediyor.

Bu hususta kavi! vardr :
148[148]
149[149]
1 Hayvann dn alnmas caizdir. mam afi ile Mlik1 m, Cumhur-u ulemnn
mezhebi budur. Delilleri bu hadstir. Yalnz bir kimsenin cim'ma mlik olduu cariyesi
bu hkmden mstesnadr; onu dn almak cYiz deildir. Fakat yakn akrabas olmak
gibi bir sebeple c'm' kendisine haram olan cariyesini dn almak caizdir.
2 Mutlak surette caizdir;

Zhir'nin. mezhebi budur.
yani cariyeyi
dah almak
caizdir. Jbni Cerir ile Dvud-u
3 Hayvanlarn dn alnmas caiz deildir. Hanefilerle dier bir takm ulem'nn

mezhebi de budur. nk onlara gre bu hkm men-suhtur.
Maribi'nin, erhinde bu hadsin hayvan dn alma hakknda olduu zikredilmise de
tedkikt neticesinde onun, hayvanat satn alma hakknda eref-sdir olduu
anlalmtr. Snen-i Beyhak'de u hads vardr :

Amr b. Hurey Abdullah b. Amr'a demi ki:
Biz alhn ve gm olmyan bir yerdeyiz; bu sebeple bir str k sra, bir deveyi iki
deveye ve bir koyunu iki koyuna satabilirmiym? Bunun zerine Abdullah :
Reslllah (S.A.V.) bana bir ordu hazrlamam
sadedinde bulunduumuz hadsi rivayet etmitir.
emir buyurdu, ilh demi ve
Bir rivayette :
Peygamber {S.A.V.) de ona sadaka memurunun (zekt toplamaa) kma kadar (va'de
le) bir hayvan satn almasn emretmitir deniliyor.
Grlyor ki her iki hads de satn alma hakknda sarihtir. Bu hl karsnda hadsi
dnce hamletmek doru olamaz. Dorusu, o veresiye hayvan satn almak iin
sevkcdilmitir. Maamfh hayvan hayvanla dn ald da Reslllah (S.A.V) den sabit
olmutur.150[150]
864/707- Ibni mer radyallh anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah sallalah aleyhi ve sellem mzbene'den (yani) baesinin meyvesi hurma
150[150]
ise kuru hurma mukabilinde lekle satmaktan, zm ise onu lekle kuru zm
mukabilinde satmaktan, ekin ise onu zahire lei te satmaktan (hslt) bunlarn
hepsinden neh buyurdu.151[151]
Mzbenenin tefsiri yukarda (670/825). ci hadsin erhinde grlnt. Hadsteki

(semer) ta'biri yemi demek olup hurma ve sireye mildir.
Ulem, mzbenenin tefsirinde ihtilf etmilerdir. Bu cihet dahi yukarda grld, tbni
Abdilbcrr (368 - 463) : yle diyor. Byle bir satn muzbene olduunda ulemya
muhalefet eden yoktur. htilf ettikleri cihet, satlmas ancak misli misline caiz olan
eylerin de buna katlp katilamyaca hususudur. Cumhur'a gre katlr; nk illette
mterektirler. Buradaki illet cins ve miktarda birbirlerine uyduklar halde msavi olup
olmadklarnn bilinmeme sidir.
Hkmen mzbeneye iihk edilen eylere muzbene adn vermek ise: Yalnz kyas ile
lgat sabit olur diyenlere gre caizdir.152[152]
865/708- Sa'd b. Eb Vakkas rathyalh anhien rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sallalah aleyhi ve scllcm' (kendisine) kuru hurma verip ya hurma satn
almann hkm sorulurken ittim:
Ya hurma kuruduu zaman eksilir mi? dye sordu. (Ashb); Evet; deyince O da
bundan nehyett. 153[153]
Bu hadsi Beler rivayet etmitir. bn'l-Medn, Tirmiz, bni Hibban ve Hkim onu
sahhlcmilerdir.
151[151]
152[152]
Hadsi mam Mlik, Ddvud b. Hseyn'den ta'lk sureti ile rivayet etmiken bni
Mcdn'nin onu sahhlemesi mam Mlik1 in sonradan eyhi ile grmesindendir. Hz.
Mlik bir defa hadsi Dvud'an rivayet etmi; sonra eyhinden rivayete kanat getirerek
ondan rivyet etmitir. bni Mcdn, babasnn bu hadsi Mlik'ten rivayet ettiini;
rivayette Mlk'in Dvud't&n ta'lik yaptn syler; ancak babasnn mam Mlik'den
iitmesi eskidendir. Mlik ondan sonra eyhinden rivayet etmi; bylece hads, mm-%
Mlik tarki ile sa-hh olmutur. Bazlar bu hadsi rvlerinden Hlid Ebu Ayya'm.
mehul olmas illetlendirmis.se de, Drc Kutn: o zt zabt ve sikadr diyerek bunu
reddetmitir.
Mnzir dah: ondan sika rviler rivayette bulunmu; mam Mlik bile bunca iddetli
tenkidi ile beraber ona itimad etmitir diyor. Hkim: ona ta'neden kimse bilmiyorum
der.
Hads-i erf, msavat olmad iin kuru hurma mukabili ya hurma satlamyacama
delildir. 154[154]
866/709- bni mer radyallh anhm'dan rivayet edildiine gre Peygamber
sollallah aleyhi ve settem : Kl, mukabili kli'y yani borca mukabil borcu satmay
yapsak etmitir. 155[155]
Bu hadisi shak iie Bezzar zaf bir isnad ile rivayet etmilerdir.
Onu Hkim ile Darc Kutn de hi bir tefsirde bulunmadan rivayet etmilerse de isnadnda
Musa b. Ubcyde vardr; bu zt zaf tir. mam Ahmcd: bence onun rivayeti hall deildir;
bu hadsi bakalarnn rivayet ettiini de bilmiyorum demitir. Hkim de tashf yaparak
Musa b. Utbe demi ve tashfini Mslim*m art zerine yapmtr. Bey haki ise bu
tashfe amtr, imam Ahmed: bu bb-ta sahh bir hadis yoktur; lkin bor
mukabilinde bor satlamya-cana icm-i ulem vardr demitir.
(Kl): va'deli demektir. cv-Nihyc nm kitpta bu bbta oyh drniltyor: Kl: Bir
154[154]
155[155]
kimsenin bir mddete kadar bir ey satn almas; ve mddeti bitince deyecek bir ey
bulamyarak: bunu ba-na baka bir mddete kadar baka bir ey ziyadesiyle sat; diyerek
aralarnda teslim tesellm cereyan etmeden sat yapmalardr.
Hads-i erf, bunun haram ve yaplan satn btl olduuna delildir.156[156]

Hediyye Meyveler le Yemilerin Aalarn Satma Hususunda Ruhsat Bb
867/710- Zeyd b. Sbt radtyallh anh'ien rivayet edildiine gre Roslllah
saUallah aleyhi ve sccm hediyye hurmalarn meyvesini tahmin sureti il.; lekle
satmak iin ruhsat vermitir. 157[157]
Mttefekum aleyh'tir.
Mslim'in rivayetinde hediyye hurma hakknda o ailenin hurmay kuru olarak tahmin
ederek almalarna ve ya iken yemelerine ruhsat verdi denilmitir.
Ruhsat : kolaylatrma demektir. Kitabmzn birinci cildinde grld vehile er'an
ruhsat: kullarn zrne binen ikinci defa meru' olan eydir. Binenaleyh er'
mnsnda da kolaylk mlhaza edilmitir. Bu da gsterir ki ariyye denilen eylerin
sat haram olan sat nevilerinden istisna edilmitir BuharVnin Hz. Cbir'den tahrc
ettii u hadste istisna tasrh edilmitir:
ResJllah (S.A.V.) olgunlamadan meyveyi satmaktan ve ariyyeler mstesna, ondan br

eyi dinar ve dirhemden bakas le satmaktan nehyett].
(Araya) ariyyenin cem'idir. Aryye: aslnda hurmann meyvesini balamaktr.
Araplarn deti: ktlk oidumu hurma sahipleri hurmas olmyanlara aacn yemiini
balarlard. Nitekim koyun ile devenin stlerini de balamak detti. mam Mlik
yle diyor: ariyye*: bir kimsenin hurma aacm birine tahliye etmesi ve sonra kendisi
156[156]
157[157]
iin tahliye olunan ahsn bahesine girmesinden rahatsz olmasdr. u hl karsnda o
ahsn hurma sahibinden o hurmay kuru hurma mukabilinde satn almasna ruhsat
verilmitir.
Yezid b. Hrn ise Sfyan b. Hscyn'den naklen : ariyye, fakirlere hibe edilen hurma
aac idi; onlar hurmann kemle ermesini bekleyemezlerdi.
bu hurmay kuru hurma mukabilinde
verildi demitir.
diledikleri
Bu sebeple kendilerine
miktara
satmalar iin ruhsat
Hulsa Cumhur-u ulem bu satn caiz olduuna ittifak etmilerdir. Satn mahiyyeti:
aa zerindeki ya hurmay, tahminen be vesk-tan az olmak ve bir de teslim, tesellm
art ile, bir o kadar kuru hurma mukabilinde leklr satmaktr. (Be vesktan az) kayd
aadaki Ebu Hreyre hadisimle zikredildii iindir. 158[158]
868/711- Ebu Hreyre radvyallh anh'ien rivayet olunduuna gre Reslliah

Sallallah aleyhi ve sellem : be vesktan az ,yhd be vesk hediyye hurmann kuru
hurma ile tahmin sureti ile satlmasna ruhsat vermitir. 159[159]
Hads mttefekum aleyh'tir.
tmam Mslim, hadsteki ekkin Dvud b: el-Husayn'dan geldiini beyn etmitir. mm-
afi ile mam Mlik arasnda bu satn be vesktan az olursa caiz, ok olurca caiz
olmadna ittifak vardr. Be veskta ise ihtilf etmilerdir.
Tesim ve tesellm demek olan tekbuz'a gelince: Bu satta ruhsat yalnz msavatn
iyice bilinmemesine msamaha gsterilmek sureti ile yaplmtr. Tekbuz iin ruhsat
yoktur. Binenaleyh o arttr. Onun art olduuna imm afii'nin tahrc ettii Zeyd b.
Sbtt 160[160] hadisi de dellet etmektedir. Mezkr hadste; Hz. Zeyd, Ensr'dan bir takm
zevatn adlarn saymtr. Bu zevat muhta imikler. Reslliah (S.A.V.) e hallerinden

160[160] Bazlar bu hadise mttefekun aleyh demise de bu bir vehimdir; nk o, Sahiheyn'de bulunmad
gibi Kttibtt's-Sitte'de ve dier muteber hads kitaplarnda da yoktur. Onu yalnz afii tahrc etmitir.
158[158]
159[159]
ikyet etmiler. Ellerinde, ya hurma alp da lem ile birlikte yemek iin paralan
yokmu, yanlarnda yalnz yiyeceklerinden artan kuru hurma varm. Bunun zerine
Peygamber (S.A.V.) onlara hediyye hurmalar kuru hurma ile tahmin ederek almalar iin
ruhsat vermi.
Bu hadste teslim ve tesellme dellet eden cihet ierisinde kuru hurmann zikredilmi
olmasdr. Zr kabz art olmasa bunu zikre hacet kalmazd diyorlar.
Hads- erif, henz aacn zerindeki ya hurma mukabilinde kuru hurma satn alma
hususunda vrid olmutur. Aacndan devirildk-ten sonra yine kuru hurma bedeli
satlmas da bir ok filere gre caizdir. Onlar bunu aataki hurmaya ilhak yolu ile
caiz grrler. nk ruhsatn yeri mutlak surette ya hurmadr. Binenaleyh nass aa
zerindekine de devirilmi olanna da mildir. Bu sz ibni Dakki'l-I/d'in: Devirilmi
ya hurma kuru hurma mukabilinde satlamaz; nk buradaki ruhsatn mnlarndan

biri de ya hurmay tedrici surette taze yemektir. Toplanm hurma ile bu maksad hsl
olmaz eklindeki mtlasn rtr. 161[161]
869/712- bni mer radydllh anhmd'dan rivayet edilmitir. Demitir k:

Resllah sallollah aleyhi ve sellem : salh gze arpncaya kadar meyveleri
satmaktan nehyett. (Bundan) hem satan hem alan nehyetH. 162[162]
Bir rivayette : Kendilerine meyvelerin salh soruldukta :

Kusuru gidinceye kadar buyurmulardr.
(Salh gze arpncaya kadar) ifdesinden muradn neo-1 duu selef arasnda
ihtilafldr. Burada drt kavil vardr :
1 Salhtan murd : haslaiik ve bozulmadan cmn olmaktr. Ha-nefler'in mezhebi

budur.
161[161]
162[162]
2 Meyve cinslerinde olgunluk grlme sidir. Elverir ki ir meyvelerin kemle gelmesi
mteihk, yani birbirini pei sra olsun. M-likifer'le dier baz ulem'nn mezhebi
budur.
3 Olgunluk behemehal satlan meyvenin cinsinde

olgunlamasna baklmaz.
grlecektir ir meyvelerin
man Ahmed'in mezhebi budur.
4 Olgunluk, satlan aacn meyvesinde grlecektir. afi'nin mezhebi de budur.

Grnmek tbirinden de anlahyofki btn meyvelerin kemle gelmesi art deildir;
bazlarnn olgunlamas kfidir. Allah Tel'nm hikmeti meyvelerin birden kemle
gelmemesini iktiz etmitir; t ki onlardan uzun mddet istifde edilebilsin.
Hads-i erf meyvenin salh zuhur etmeden satlmasnn caiz olmadna dellet ediyor.
Zaten meyveler zuhur etmden onlar satmann caiz olmyacama icm' vardr; nk
ma'dmu yani mevcut olmyan bir eyi satmaktr. Meyve zuhur ettikten sonra henz
kemle gelmeden onu yerinde brakmak art ile satmak a icm'an caiz deildir.
Hanefler'e gre meyvenin yerinden alnmas art ile kemle gelmeden evvel ve kemle
ermee baladktan sonra satlmas da caizdir. Fakat yerinde kalmas art ile satmak
caiz deildir.
Hads-i erf satc le alcnn da byle br sattan neh edildiklerine dellet ediyor.
Satann nehyedilmesi: bakasnn maln btl ile yemesin diye, mterinin nehyedmesi
ise: maln zayi' etmemesi iindir.
he : Meyvelere gelen hastalktr. Bunun byle olduunu Hz. Zeyd b. S'bit'in rivayet ettii
bir hadsten anlyoruz. Hz. Zeyd diyor ki: Peygamber (S.A.V.) zamannda halk meyve
al verii yaparlar; meyveleri devirme ve teslim zaman geldimi mteri : meyveye
duman dt, kuam isabet etti; derd. (Bunlar birer nevi hastalktr). Nihayet gelir,
PeygambRr (S.A.V.) e dert yanarlard. Bu gn ;vlar oalnca ReslllaK (S.A.V.):
Ee olmuyorsa siz de meyvenin salh grnn-ceye kadar satn almayn;
buyurdular.
Buradaki neh meveret mnsnda olduundan tahrm iin deil tenzih iindir. Mezkr
hdiseden sonra Hz. Zeyd artk arazsinden kan meyveyi Sreyya yldz doup da
meyvenin sars krmzs seilmeden satmazm.
Sreyya : lker denilen top yldzlardr. Bu yldzlar Hicaz'da yaz mevsiminde sabahlan
doarm. Onlar domaya baladm meyveler de kemle ermee balarm. Burada

ondan murd ite bu almet oluudur. 163[163]
870/713- Enes b. Mlik radyallh emfr'den rivayet edildiine gre Peygamber
sallattah aleyhi ve sellem yemiler renk atmadan onlar satmaktan nehyetm; onlarn
renk atmas nedir? denilince:
Kzarr ve sararrlar. 164[164]

Hads mtteekun aleyh'tir. Lfz Buhar'nindir.
Hattb (319-385) diyor ki: (tahmaarru) ve (tasfaarru) kelimeleri ile hlis krmzlk ve
sarlk kasdedilmemitir. Bunlardan maksad: kark olan krmzlk ve sarlktr. Eer

hlis renk kasdedilse tah-merru, tasferru denilirdi. bni Tn ise: Bu kelimelerle
meyvelerin kzarmaa ve sararmaa baladklar zaman kasdolunmutur; teki sigalar
deien renklerde kullanlr demitir. Burada muradn bni Tn'in dedii gibi olduuna
aadaki hads dellet ediyor. 165[165]
871/314- (Yine) Enes radyallah emVten rivayet edildiine gre Peygamber

sallallah aleyhi ve sellem kararmadka z.. satmaktan ve katlamadka dney
satmaktan neh buyurmutur. 166[166]
Bu hadsi Nes mstesna Beler rivayet etmiler; bni Hibban ile Hkim onu
163[163]
164[164]
sahhlemilerdir.
zmn kararmas, ile dnenin katlamasndan murd : olgunlamaya balamalardr.

Nevev (631 - 676); Bunda Kfeliler'in mezhebine dell vardr; fakat ekser-i ulem'ya
gre katlam baan satlmas caizdir. Bizim mezhebe gelince:
Mezhebimizde tafsilt vardr. Eer baak arpa veya dan ise y-hd o mnda, hriten
dneleri grnen hububattan ise satmas caizdir. Buday ve amsli gibi, "dneleri kavuz
ile rtl olanlardan ise bu bbta afi'nin iki kavli vardr. Yeni kavline gre caiz deil;
eski kavline gre caizdir. Fakat katlamadan, ancak bimek art ile sahih olur diyor.
NcvcvVnin Kfeller demekten maksad Hanefler'dir. Filhakika onlara gre baanda

buday satmak fsid beylerdendir. 167[167]
872/715- Cbir b. Abdilih radynUhii anh'ten rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslliah sallallah aleyhi ve scllem;
Eer din kardeine meyve satar da sonra o mala bir fet gelirse artk ondan bir ey
alman sana hell olmaz. Din kardeinin maln haksz yere ne sebeble alacaksn?
Mslim'in bir rivayetinde: Peygamber saltallah aleyhi ve sellem fet isabet eden
meyvelerin (fiattan) dlmesini emretmitir.
Hads-i erf aalarn zerindeki yemileri sahibi satar da sonra bir fet gelirse zararn
satana it olduuna bu hususta mteriden hi bir ey almaa hakk bulunmadna
delildir.
fet isabet eden meyvelerin fiattan dlmesi hususunda ulem ihtilf eylemilerdir.
167[167]
168[168]
Bazlarna gre: fet btn meyvelere isabet ederse btn fiat dlr. Zarar ziyan
satana it olur. Bunlarn dclli bu hadstir.
Ekse-i ulem ise zararn mteriye id olduuna, fetten dolay fiat dme emrinin nedib
ifde ettiine kaildirler. Delilleri Ebu Sad hadsidir. ieride grlecek olan bu hadste
Peygamber (S.A.V.) meyvctne fet isabet eden kimseye sadaka vermelerini ashaba
emret-nilir. Zararn mteriye id olmas sat akdi yaplrken mal tahliye etmenin
onu tesellm yerine getii iindir. Yani mah tahliye etmekle satc onu mteriye teslim
etmi; mteri de kabul ve tesellm etmi gibi olur. Maamfh bu kavle itiraz edilmi ve:
Hadsteki: Sana ondan bir ey alman hell olmaz ifdesi zararn satcya id olduuna
dellet eder; denilmitir. 169[169]
873/716- bni mer radyalldh anhm'dan Peygamber sallallah nh-yhi ve
sellem'den itmi olarak rivayet edildiine gre Peygamber (S.A.V.):
Eer bir kimse alandktan sonra bir hurmalk satn alrsa o hurmaln meyvesi onu
satan bayia aittir; ancak mteri art koarsa o baka; buyurmulardr. 170[170]
Hads-i erif aladktan sonra satlan meyvenin satana id olduuna delildir. Mefhumu
muhalifine baklrsa alanmadan nce mterinin olur. Cumhur-u ulema'nn kavli de
budur. Delilleri bu hadstir. htm- A'zam Ebu Hanfc'ye gre (80 - 150) ise satlan
meyve alandktan sonra olsun evvel olsun mutlaka satana aittir. Hz. mam mefhumu
muhalif ile amel etmemektedir. nk onun mezhebine gre mefhumu muhalif sahih bir
dell deildir; binenaleyh onunla amel olunamaz.
Hads-i erf, akdin muktezsma uygun olan artn sat bozmadna da iaret
ediyor. 171[171]
169[169]
170[170]
Selem, Karz Ve Rehin Bblar
874/717- ibni Abbas radtynUdh anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Peygamber salallah aleyhi ve sclCm Medine'ye geldii vakit Medneliler meyvelerde

br ve ik seneye kadar selem yaparlard. Bunun zerine:
Her kim meyvede selem yaparsa ma'lm lek ve tartda mal'm bir va'deye kadar
yapsn; buyurdular. 172[172]
Her kim mttefekun aleyh'tir. Buhar'nin rivayetinde Her kim bir eyde selem yaparsa
buyurulmutur.
Seem: Irakllar'a gorc hem vezin hem de mn itibarîlc selem demektir. Hicazllar'a
gro ise: Zimmette mevsuf bulunan bir eyi pein P'm ile satmaktr ki, er'an ta'rifi de
budur. Maamfh mezheb imamlarnn ta'rifleri arasnda at ok fark vardr.
Selem: Sad b. Milscyyrb mstesna btn ufem'ya gre meru'-dur; ve beyi de art olan
her ey bunda da arttr. Re'si mal da o hhcIirio teslim edilir. Yalnz fmam Mlik semenin
bir veya iki gn te'ei edilmesine cevaz vermitir.
Hads-i erifte zikredildii vehile maln iki nev'i lden biri ile mutlaka llmesi
cabeder. Eeer lcek ve tart ile satlan eylerden deilse saysnn veya metresinin
ma'lm olmas lzmdr; nk bunlar lek ile tartya mlhaktr. Mezhib ulems
arasnda selemin baz husust hakknda az ok ihtilf grlrse de satlan maln miktar
lekle satlanlardan ise leinin ta'yini maln ayrc vasflarnn beyn gibi esasa id
eylerde ittifak halindedirler.
Te'cil'c gelince: filer'dcn maada mezheb imamlarna gre selemde te'cl arttr.
filer'e gre ise hlen de vaplabilir. Selem'in mezheblere gre bir hayli artlan daha
vardr. Bunlar ve selem'in hangi mallarda caiz olaca her mezhebin fkh kitaplarndan
renilebilir.
172[172]
Al verite semen denilen ey, selem'de re'si. mal dr. Keza al verite meb' yani
satlk mal selemde mslemn Fin adn alr.173[173]
875/718- Abdurrahman b. Ebz 174[174] ve Abdullah b. Eb

anhm'dan rivayet olunmutur. Bunlar :
Evf rad\-yallh
Biz Reslllah salallah aleyhi ve sellem ile birlikte ganimetler atyorduk. Bize am
Nebtlanndan bir takm nebtlar gelir; biz de onlara buday, arpa ve kuru zmde (bir
rivayette) ve zeytin yanda muayyen bir va'deye kadar selem yapardk; demilerdir :
Onlarn ekini varm di? dye sorulunca :
Bunu kendilerine sormazdk; demilerdir.. 175[175]

Enbt : Nebt'in cem'idir. Bunlar araplardan bir slle olup acem-ler'in arama girmi ve
onlarla nesebleri karm; lisanlar bozulmutur. Su karmakta mahir olduklarndan

kendilerine enbt deniimitir.
Hads-i erif akid halinde mevcut olmyan mala selem yaplabileceine delildir. nk
mevcut olmas art olsa onu arar sorarlard, halbuki bunu sormazdk demilerdir.
htimal karsnda soruturmay terketmek, szn umum ifde etmesi demektir.
filer'l1 Mlikler'in ve dier baz ulem'nm kavli budur. Bunlar va'de geidt.m zaman
maln bulunabilmesini art komulardr. Va'dc gelmez:en nce bulunmamas onlarca

zarar etmez. Haneflerle bakalarna gre ise mslemn fhin mevcut olmas ve t va'de
173[173]
101.
Abdrrahman b. Ebz (R. A.) : Nfi' b. s bdilhars'm azdl klesi olup, Kfe'de yerlemitir. Hz. Ali b.
Ebi Tlib (.i. A.) kendisini Horasan'a V.li gndermitir. Rivayetleri ekseriyetle Hz. mer ile lhey b. K'b (R.
A.)'-diindr. Kur'n- Kerm ilf Fkh ilmine vkf idi; hatt I iz. mer (R. A.) onun hakknda :
Abriiirruhian 1. Kbz Allah'n kendilerini Kr'an sayesinde ykselttii bahtiyarlardandr demitir.
Peygamber {S.A.V.yden oniki hads rivayet etmitir. Kendisinden oullar Sad ile Abdullah va bakalar
rivayet etmitir.
174[174]
175[175]
gelinceye kadar devam etmesi arttr. 176[176]

876/719- Ebu Hreyre radyaUh anh'ten Peygamber sattallah aleyhi ve seZfcm'den
iKm otarak rivayet edildiine g-e Resllfah (S.A.V.):
Bir kimse bakalarnn mallarn demek kssd ile alrsa onun yerine Allah der; her
kim de onlar itlaf etmek iin alrsa Allah onu itlaf eder; buyurmutur. 177[177]
Bakalarnn mallarn almak ta'biri onlar dn ve muhafaza iin almaya mildir.

demek kasd.c'an murd: dnyada demektir. Allah'n onun yerine demesi: ona
demek iin dnyada kolaylk hl-ketmesi, hirete kalmsa alacakly Tel

hazretler'nin diledii bir eyle raz etmesidir. Filvaki1 bu hususta bni Mce, bni
Hibbn ve Hkim, merfu' olarak u hadsi tahric etmilerdir :
Hi bir msiman yoktur ki; demek niyetinde olduunu Allah'n bildii bir borca
girsin de Allah onun yerine o borcu dnyada ve hirette demesin.
tif in alrsa ifdesinden maksad: bakasnn maln alrken ihtiyac olduu ii deil,
dememek niyeti ile almaktr. Allah da onu itlaf eder ibaresi: alan ahsn kendisini,
dnyada helak eder; mnsnda zahirdir. Maamfh dnyada geimini zorlatrmak,

malrdan beraketi kaldrmak sureti ile halatn mahvetmek ve h-rette azaba ma'rz
klmak mnlarna da mildir-. bni Battal ( 444) diyor ki; Bu hadste bakalarnn
mallarna gz dikmekten vaz gemee tevik ve borland zaman aldn iyilikle vermeye tergb vardr; nk ceza amel cinsinden olur.
Hads-i erifte hsn- niyete tevik, hilf.na hareketten tehdid ve btn amellerin bu iki
mihver el.rafnda dndne iaret vardr. demek niyeti ile borlanan kimseye Allah'n
yardm edecei dah hadsin fde ettii ahkm cmesindendir.
176[176]
102.
177[177]
Abdullah b. Ca'fer borlanmaa merak edermi. Kendisine bunun sebebi .soruldukta :

Reslllah (S.A.V.)i :
phesiz ki Allah, borcunu deyinceye kadar borlu le beraberdir buyururken

iittim dermi.
Bu hadsi ibni Mce ile Hkim rivayet etmilerdir; isnad hasen-dir. Yalnz rvilerinden
Muhammed b. Ali hakknda ihtilf vardr. Ayn hadsi Hkim Hz. ie (R. Anh) 'dan u
lfzlarla rivayet etmitir :
Borcunu demiye niyeti olan hi bir kul yoktur ki Allah'dan kendisine bir yardm
gelmesin. Hz. ie (R.anh):
Bu yardm ben de dilerim buyurmutur.Vk :
Gerekten ehidin bortan maada her gnah affedilir hadsi sabit olduu gibi:
imdi teni serinledi hadsi de sahihtir.
Bu hads, borlu len bir ztn bakas tarafndan borcu dendii zaman seref-sdr
olmutur. Fakat birinci hadsten : Allah kyamet gnnde ehidin borcunu deyinceye
kadar o bor zerinde kalr mns kasdedilm olabilir; o zamana kadar borlu
kalmasndan ehidin kabirde azab grmesi lzm gelmez. kinci hadsin ise borcunu
demek niyetinde olmayan biri hakknda olmas ihtimali vardr. 178[178]
877/720- ie radyalUj anh'dan rivayet edilmitir. Demitir k: Y ResHah,

hakikat filna am'dan basma gelmi; ona (birini) gn-dersen de vakit buluncaya kadar
veresiye kendisinden ki elbise alsana! dedim. Bunun zerine o adama (birini) gnderdi
fakat adam raz olmad. 179[179]
178[178]
103.
179[179]
104.
Bu hadsi Hkim ile Beyhak tahric etmilerdir. Ricali sikadr.
Hadis-i erif veresiye satn ve vakti hli oluncaya kadar vde vermesinin sahih
olduuna delildir. Reslllah (S.A.V.)'in herkese gzel muamele ettii ve kimseyi bir eye
zorlamad, bir eyde ilhah ve srar etmedii dahi hadsin ihtiva'ettii beyanat
cmlesindendir. Mevzu bahis adam Medne'li bir yahddir.
Buhar ile Mslim ve Tirmiz H. e'den u hadsi rivayet ederler: ie demitir ki:
Peygamber (S.A.V.) dnyadan gittii zaman zrh otuz lek arpa mukabilinde rehinde
d. 180[180]
Rehin Bab
Rehin, lgatte: Sbt ve devam manasnadr. Bazlarna gre de hapis mnsna gelir.
er'an ise : Mal kymeti hiz olan bir ayn (eyi) bir borca kar vesika yapmaktr; fakat
bu vesikan n o borcun temamn veya bir ksmn deyecek kymette olmas arttr.
Rehni verene; rhin; alana, mrtehin derler.
Rehnin hkm: beyi' gibi caiz olmaktr. Satlmas caiz olan her eyin rehni de caizdir.
Delili: Kitab, Snnet ve icm'-i mmettir.Ktab'tan delili :
Eer 181[181] seferde olur da ktb bulamazsanz o halde ite makbuz rehinler yeti
kermesidir.
Bu yette Tel hazretleri, ktib bulunmad zaman borlunun bir vesika vererek
alacaklsn tatmin etmesini emir buyurmutur. Rehnin meru' olduuna icm'- mmet
vardr.
Snnetten delili : Peygamber (S.A.V.) in zrhn Medine'de bir ya-hdye rehnetmesi ile
180[180]
181[181]
Sv-i Bakara, yet: 283.
aada i' hadslerdir. 182[182]

878/721- Ebu Hreyre radn/allhih anh'en rivayet edilmitir.Demitir ki:Resfllah
sallallah aleyhi ve scllcm:
Hayvana eer rehin ise nafakas mukabilinde binilir. Salan st ayet (hayvan) rehin
ise masraf karl ii.ir. Masraf binenle iene aittir; buyurdular. 183[183]
Bu hadisi Buhar rivayet etmitir.
Hadsteki binilir ve iilir eklinde mehul kullanlm bulunan fiillerin naibi failleri
mrtehindir. nk hayvana binen ve st ien odur. Rehin oimak ihtimli de varsa da

bu ihtiml uzaktr. Zr hay 'an onun milki olduu iin binse de binmese de keza stn
ise de imjse de onu beslemek kendisine aittir; binenaleyh onun hakknda (bi.enc ve
iene) diye kaytlamaa lzum yoktur.
.Hads-i erif, mrtehnin rehin maldan nafakas mukbilinde faydalanabileceine delidr.

Bu mes'elede kavil vardr :
1 mam Ahmcd ve dier baz ulem bu hads iie istidlal ederek, istifdeyi yalnz
binmekle stn imeye tahsis etmilerdir. Onlara gre mrtehn hayvana yapt
masraf miktannea yalnz bu iki eyden faydalanabilir. ir hususat bunlara kyas
edilemez.
2 Cumhur-u ulem'ya gre mrtehn rehinden hi bir suretle faydalanamaz. Zr bu

hads-i erif kyasa iki vecihle muhaliftir :
a) Sahibinin izni olmakszn gayrin milkinde binme ve ime ispat ediyor. Mecelle-i
Ahkm- adliyye'nin 96. c maddesinde: bir kimsenin7 mik'nde onun izni olmakszn
ahar bir kimsenin tasarruf etmesi caiz ceildir denilmektedir.
182[182]
105.
183[183]
b) Bunlar kymetleri ile deil de hayvana yaplan masraf ile detiyor.
bni Abdilberr (368 - 463) yle diyor : Bu hadsi cumhur-u fu-kh'ya gre elde
bulunan bunca kaideler ve sahh olduunda ihtilf odmiyen sabit Asar reddediyor.
Bunun mcnsuh olduuna bni mer (R.A.) in rivayet etmi olduu u hads dellet eder
:
Bir kimsenin hayvan onun izni olmakszn sala t 'kr hadsi Buhar (ebvabl'Mezlim) de tahri etmitir.
mam fyifi (150 - 2O.'j) hadisteki mehul fiillerin nib-i faili rhindir diyor. Bu
takdirde mn: rhin hayvanna binmekten, onun stn imekten menedemez; demek
olur.Fakat fiVyc hadste mrtehin lfz vardr. Binenaleyh mrtchn'in fail olduu
aikrdr diye itiraz olunmutur.
3 Evza, Lcys ve dier bazlarna gre murd udur: eer r-hn hayvana yiyecek
vermekten ekinirse o zaman hayvann hayatn kurtarmak iin nafaka verilir ve buna
karlk ona binmek, stnden imek gibi eylerden istifde edilir; yalnz bu istifde hay-
vana verilen alf kymetini gememelidir.
Bu nc kav umum kaidelerden derlenmie benziyor ki hulsas udur: ri'in zni

ile bir kimsenin elinde bulunan bakasna id bir hayvana sonra sahibinden almak art
ile masraf yaplabilir. Bu hayvan kiraya vermek yhud alf (yemi) karlnda slnde
tasarrufta bulunmak da caizdir. Yalnz o yerde hkim bulunup da ondan izin almadan
masraf etti ise yapt masraf hayvan sahibinden istiyemez. 184[184]
879/722- (Yine) Ebu Hreyre ra-dyallh anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki:
Rehin, onu rehneden sahibinin elinden kmaz. O-nun geliri sahibinin; masraf da
sahibinindir; buyurdular. 185[185]
184[184]
106.
185[185]
Bu hadsi Dre Kutnjle Halcim rivayet etmilerdir. Ricali sika'-drlar. u kadar var ki,
Ebu Dvud ve bakalarna gre mahfuz olan, onun mrsel oluudur.
Hfiz bni Abdilberr diyor ki : geliri sahibinindir; masraf da sahibinindir; cmleleri

hakknda ihtilf olunmutur. Bazlarna gre bu sz Sald b. Mscyycb tarafndan
Mdrectir. Ama onu bni Ebi Zi'b ile Ma'mer ve bakalar, hem - bni Ebi Zi'b hakknda
ihtilf vardr diye - mrsel hem de merfu1 olarak rivayet etmilerdir. Bazlar mevkuf
olarak rivayet ettiler.
Bu hadsi bni Vehb dah rivayet etmi ve gzel bulmu; bundaki lfzn lmi
Mseyyeb'in 186[186] sz olduunu da beyn etmitir. Keza Kim Dvud mrselleri
arasnda bu szn bni Mseyyeb'in kelmndan olduunu kuvvetle beyn etmitir.
Hads-i erif chiliyyet devrinin (rehini mrtehine mal etme) rVIrtin iptal ile onun geliri
ile masrafnn sahibi bulunan mrte-hin'e id olduunu beyn iin vrid olmutur.187[187]
dn Bab
Karz lgatfe : kat' etmektir. Bakalarna dn verilen mahn da vm nin malndan bir
para olmasna bakhrak ona bu ismi verilmitir.
Sad h. Milseyyeb : Ebu Muhammet El-Kure (El-Meden), Tabiin'in t'iykliTnctendir. Modne-i

Mnevvere'de zuhur eden, fukh-i Seb'dan (Bk. IMii*ii!-M<rin. C. I. Chf. 329) olup, fkh ve hadsteki
geni bilgisi, dindarl Ve haramdan kanmalyla mehurdur. Kendisine -Fakhur fukh denilirdi.
186[186]
Emeviyy* Sulhmhm'na biat etmemi, bunlarn ihsanlarn dah reddetmi: benim im yok. Onlarla
aramdaki dv'y Allah halletsin cevabn vermiti. AtHlUm^lik b. Morvan, Sad'in kznn olu, velhad',
Veld'e aimak istedii halde, v-rireyin Ebu Veri ismindeki bir fakirle evlendirmiti. Abdiilmelk b.
Mrvan o^K V<*1h1 iin hiat istedikte, Sad b. Miiseyy biat etmediinden, Mttdtno. valisi bulunan Hi^fim
b. smail, Ahdimelk'ten ald emir zerine Safl'a -50 krba; vurup, Medi ^ arcsnda temhir etmi ve
bunu evvelden haber alan baz dostlar, iki ma'nl bir cevap vermesini yhud saklanmasn teklif ve rica
etmilerse de, hatt camideki yerr." deitirmee bile raz olmayp, merdne ve niit^vekkilne
davranmt.
Hz. mer'in Hilfetinin 2. ci .senesi diinya'ya gelip, Sahabeden bir ok ze-vat'la grmii ve Hz.
Peygamber (S.A.V.)'in mbarek zevcelerinden, hadisi gerf iitip, en ziyde Eb Hreyre (R. A.)'den rivayet
etmitir. 40 defa hacc'a giden Sad b. Mseyyeb, Hicret-i Nebevyye'nin 91 ylnda Medine'de rtihal
eylemitir. (KamOs-u a"m. C. IV. Shf. 25 9).
istikraz : dn istemektir. Karz'in drt mezhob ulems arasnda ta'rifi birbirinden

farkl mn itibariyle bir gibidir. Biz yalnz Hanef-ler'in tarifi i!e iktifa edeceiz.
Onlara gre Karz : Misliyattan olan bir mal sonra mislini almak zere bir kimseye
vermektir.
Misli: ferdleri kymetini deitirecek derecede birbirinden farkl '(unvan eylerdir.
iek ve tart c satlan eylerle yumurta ve ceviz gibi bykl birbirine yakn olanlar
msliyttandr.
Karz'm fazileti hakknda hadisler oktur.188[188]

880/723- Ebu Rf' radyalldhil anh'en rivayet olunduuna gre Peygamber salla
llahil aleyhi ve sellem bir adanVJan dn olarak kk bi deve alm; az sonra kert
'ilerine sadaka develerinden bir takm develer gelmi. Bunun zerine Ebu Rfi'a, o
adama kk devesini demeyi emir buyurmu. Ebu Rf' ;
Yedi senelik yetikinlerden bakasn bulamyorum; deyince, Reslllah (S.A.V.) :
Ona onu ver zr insanlarn en hayrllar borcunu en iyi deyenlerdir;

Hayvan dn alma hususunda yukarda sz gemiti. Bu hads dah onun caiz olduuna
dellet ediyor. zerinde dn veya baka bir sebeple bor bulunan kimseye o borcu en
iyi cinsten vermek sureti le
demenin mstehb olduu, bunur. hem er'an hem de rfen gzel ahlktan say'aca
dah hadsin iarc.on ifde ettii ahkmdandr. 190[190]
188[188]
189[189]
881/724- Ali radyallh anh'en rivayet olu ttur. Demitir ki; Reslllah sallallah
aleyhi ve sellem :
Menfaat celbeden her dn rib'dr; buyurdular. 191[191]

Bu hadsi Haris b. Eb sme rivayet etmitir, isnad sakttr. Bunun Beyhak'de Fadle b.
Ubeyd tarafndan rivayet edilmi zayf bir ahidi; Buhar'de Abdullah b. Selm 192[192]
tarafndan mevkuf olarak rivayet edilmi dier bir ahidi vardr.
Haris rivayetinde isnadnn sakt olmas; rvler arasnda Scvvar b. M us'ab'1 Hemedn
buiunduundandr. Bu zat a'm bir mezzin idi. Hads imamlarnca mctrk'tr.
Hads'in Bcyhak'deki rivayeti cl-Ma'rifc adl eserindedir.Bu-ftar'deki mevkuf rivayeti
ise BuharVnin istikraz bab nda bulunamad gibi musannif da Telhis de onu
BuharVye nisbet etmemi, sadece: Bunu Bayhak Snen-i Kbra' da fbni Mes'ud,
Ubey b. K'b, Abdullah b. Selm ve bni Abbas'a mevkuf olarak rivayet etmitir
demektedir. Buhar1 de olsa ona mutlaka nisbet ederdi. Binenaleyh buradaki nisbetin
hat olduu anlalr.
Hadis-i erif, sahih ise yukanki hads i!e aralarnn bulunmas cabeder. Ve bu hads :
dn veren tarafndan bir menfaat art ko-ulduu zamana, mahsustur; deniliyor.

nk dn alann ': -diliinden teberru etmesi nnis.chbtr. 193[193]
Abdullah lm elftin (B. A.): Medne-i Mnevvere ahlisinden, Ben srail'den lim, fakih, gzel
itikada mlik bir zatt. Resfl-f Ekrpn Efendimi'-ln Medne-i thire/yi ilk terifleri esnasnda eref-i islm'a
nail olmu, IIz. Osman'n ehdeti hdisesinde n.s'a bir ok tler vermise de hdisenin nne
geememitir. Besl-i Zin Efendimiz, bu zt'n ehl-i cennet'ten olduunu haber vermitir. Hz. mer ile
beraber Beyt-i Makdis'in ve Cabiye'nin fethinde hazr buiunmu ve Nebyyi Zin hazretlerinden (25)
hads rivayet etmitir.
191[191]
192[192]
Vefat, Medne-i Mnevvere'de 43 trihine msadiftir.
(mer Nu.sthi Bilmen Hkuk-u Jslmyye ve Istlah a t-i Fkhiyy Kamfts-u C. I. SM. 842).
Tefls Ve Hacr Bab
Tefls : ffsa nrsbet etmek, mflis karmak demektir.
Hacr ve Hcr : Lgatte, men'etmektir. er'an ta'rifi mezheb ulems arasnda ihtilafldr.
yle ki :
Hanefler'e gre hacr : ahs- mahsusu tasarruf-u mahsustan mer'i mahsustur, {yani
husus ahs husus bir tasarruftan husus surette men' etmektir).
filer'e gre husus bir takm sebeplerden dolay bir kimseyi malda tasarruftan
men'etmektir.
Ml kiler'e gre : erafn kendisi ile hkmettii hkm bir sfat olup, mevsufunun
yiyeceinden fazlas hakknda tasarrufunun nafiz olmasnn men'ini ve malnn te
birinden ziydesi hakkndaki tasarrufunun nafiz olmasnn men'ini cabeder.
Hanbellere gre: Mal sahibini malnda tasarruftan men* etmektir. (TaVMe-in zh iin
fkh kitaplarna mracaat etmelidir).194[194]
834/725- Ebu Bekr b. Abdrrahman 195[195] radyalah onft'dan (o da) Eb.u Hreyre
radyalah anh'den iitmi olarak rivayet edilmitir. Ebu Hreyre demitir ki:
Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'i :
Eer bir kimse ifls etmi bir adamn yannda malna olduu gibi (hi deimeden)
yetiirse o mal almak iin kendisi bakalarndan daha hakldr; derken iittik. 196[196]
Ebu lekr b. Abdrrahman (R. A.) : Tabin'dendir, Medine'de kad idi. IIz. Ai^b ve :i",btfHreyre'den
hads rivayet etmitir. Kendisinden a'bi le Zilhr rivayet ederler.
194[194]
195[195]
196[196]
111.
Onu Ebu Dvud e Mlik, Ebu Bekir b. Abdrrahman'dan mrsel olarak u lfzlarla dah
rivayet etmilerdir : Her hangi bir adam
bir mal satar da onu satn alan ifls eder ve satan o maln semen'inden bir ey almamr
olduu halde maln ayn iie bulursa o kimse o malda en ziyde hak sahibidir. ayet
mteri lrse mal sahibi alacakllarla beraber
olur.
Bu hadsi Beyhak vasle.tmi, fakat Ebu Davud'a, tab olarak o da hadsi zaf bulmutur.
Ayn ha" isi Ebu Dvud ile bni Mce, mer b. Halcde'nin rivayetinden na.detmilerdir.
mer demitir ki: Ebu Hreyre'ye : fls etmi bir dostumuz iin geldik. (Bize) :
phesiz ki hakkmzda Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem'in hkm buyurduu

gibi hkmececim; Kim fls eder veya lr
de bir adam maln olduu gibi onun yannda bulunursa o adam o mal en ziyde hak
edendir dedi.
Bu hadisi Hkim sahnlemi; Ebu Dvud ise onu zaf bulmu; lm bildiren en ziydeyi
dah zaf addetmitir.
Bu hadsi Ebu Ddvud mrael olarak rivayet ettii gibi baka bir yoldan mevsul da rivayet
etmitir. nk o tarihte smail b. Ayya bulunuyorsa da hadsi amhlar'dan rivayet
etmitir. Onun amh-lar'dan rivayeti sahihtir. Binenaleyh hccet olabilir ve mrseli tak-
viye eder.
Hadsi Beyhak vasletmi, fakat Ebu Davud'a, tbi' olarak o da zayf bulmutur
diyenler olmutur. Lkin Sncn-i Eb Dvudâ, mracaat neticesi rivayeti zaf saydna
dir bir eye rastlanmamtr. Bilkis, rivayeti mam Mlik tarafndan tahrc ettikten son-
ra : Mlik'in hadsi daha sahihtir diyerek onun Ebu Bekr b. Ab-dirrahman hadsi'ndrn
daha sahih olduuna iaret etmitir. Ebu Davud'un mer b. Halede rivayetini dahi zaf
bulduu kaydediliyor; fakat mracaat neticesinde Sncne byle bir eye de
rastlanmamtr. Bilkis Beyhak (384458) musannifin burada her hangi bir adam
diye zikrettii Ebu Bekir b. AbdrrabmanV mrsel rivayetini tahrc ettikten sonra, mm /n'nm: ?ner b. Halede rivayeti Ebu Bekr'in u rivayetinden daha evlc-; nk bu
rivayet mev-suldiir: Peygamber (S.A.V.) onda lm ile i'ies arasn cerr1 etmitir. Ebu
Bekr'in bu mnkati rivayetine iareten, tbni ihb'm aadsi ise mnkat'dir dediini
kaydeder. mm- c/i bu bbta bir hayli sz ede.el' mer b. Halede'nin rivayetini ter'ih
eylemitir.
Hads-i erif bir ka mes'eleye sridir:
1 Satc maln ifls eden mterisinin elinde bulursa baka ala-r.-khlar bulunsun,
bulunmasn onu almak kendisinin hakkc.r. Bu mal n mflise satmakla dn vermi

olmak arasnda bir fark yoktur. V-k bir ok hadislerde beyi' l'z satarken zikredilmi
'se de
Usul- Fkh kaidelerine gre mm'a rr. ?fk olan hss o mm' tahsis edemez.
Bundan dolaydr ki, mmafi ve dier- oaz ulem'ya gre sat mes'elesinde olduu
gibi d 17 mcs'clcsindc de mal sahibi maln buldmnu alr. Bir takmlar bunun yalnz
al. verie mahsus olduuna kaildirler. Bunlarn delili babmzn hadsidir.
2 Hadsteki olduu gibi tbirinden maksat: maln deimemi olmasdr. ayet sfat
deimi, yhd azalm veya oalmt artk o mal almak iin sahibi dier
alacakllardan daha hak-i olamaz; alacakllarla beraber olur. mmafi ile dier baz
ulem'ya gre maln sfat bir kusurdan dolay deiirse satan o mal alr; fakat
noksannn bedelini alamaz. Ziydeden dolay deiirse bu ziydenin zarar mteriye
it olduu gibi kr' da ona aittir. nk bunlar onun milkinde iken meydana gelmi
eylerdir. Aa gibi yerindr ne kadar kalaca bilinmiyen eylerde onlarn kymetini

der. Fak.it ekin gibi yerinde ne kadar kalaca belli olanlarda bir ey demez.
3 Hadsi mrsel olarak rivayet eden Ebu Bekr b. Abdirrahman'n sz, dellet ediyor
ki: satc maln kymetinin bir ksmm almsa artk o mal geri dnemez.
O da
alacakllarla beraber olur. Cumhur-u ulem'mn mezhebi budur. afi'nin iki kavlinden
tercihe yn olana gre, satlan gey, kymetinin bir ksmn almakla alacakllarn hakk
oluvermez. Satc onu almak iin herkesten ziyde hak sahihidir. Hz. afi'nin bu kavle
zhib olmasna sebep, her halde hadsin ona gre sabit olmaydr. Hadsin sahih,
olduunu kabul edenler, Cumhur'un kavli ile amel ederler. Hads'in mrsel veya mevsul
oluu ihtilafldr. Mrsel diyenler daha oktur.
4 Hadsteki ayed mteri lrse mal sahibi alacakllarla beraberdir cmlesinde
mahzf kelime vardr.
Takdiri yledir: Mal sahibinin mal, alacakllarn
hakkdr.
Bu crnk: lmle ifls arasnda fark olduuna delildir. mam Ahmed ile Mlik bu
rivayetle amel ederek aralarnda fark olduunu kabul ederler. Derler ki: lenin zimmeti
beraet etmitir, o artk alacakllar iin mracaat mahalli olamaz. Fakat mflis byle
deildir; onun zimmeti bk'dir. Bu hususta lenin demeye kfi mal brakmas ile brakmamas arasnda fark yoktur.
Bir takmlarna gre: len, borcuna yetecek kadar mal brakrsa satc maln almak iin
bakalarndan hakl olamaz. Bunlar : Ebu Bekir hadUi'ndcki ancak sahibi deyecek ma!
brakrsa o baka cmlesi ile istidlal ederle'. Fakat mm afi bu ziyde iin : Ebu Bekir
b. Abdirrahman'n re'yi olmak ihtimali vardr demitir. htimalin karinesi, ayn hadsi
Ebu Bekir'den mevsul olarak rivayet edenlerin lm mes'elesinden bahsetmemeleridir.
Hadsi Hz. Ebu H-reyre'den rivayet edenler dahi bu mes'eleyi zikretmemilerdir.197[197]
887/726- Amr b. erd'den 198[198], babas radyallahii anh'den iitmi:
Sizin in buna imkn yok; buyurmulard. 199[199]
Hadisi Bcyhak, Vkdl 200[200] tariki ile tahrc etmitir. Onda u ziyde vardr :
Peygamber (S.A.V.) bundan sonra Muaz' biraz kendisini toparlamas iin Yemen'e
gndermitir.
Hads-i erf, hk im'in borlu bir kimseyi malnda tasarruftan men' ederek, borlarn
demek iin onun maln satabileceine delildir.
Bazlar buna: Peygamber (S.A.V.)'in sadece fiilidir; fiil ise v-cb ifde etmez diyerek
197[197]
113.
198[198]
199[199]
116.
Amr b. erhi : Tbin'denclir. lmi Abbas (K. A.) ve bakalanmhu hadis.

mn-Ul Vkdl : Ebu Abdullah Mrhmed bin mer-til Vkd, slm'n, dousundaki parlaklk vo.
gzelliini, imek gibi kt'aya yayln, karsndaki btl yollara girmilerin daln, tsln mc&h
idlerinin bir benzeri daim dnya'ya pelmemi ve gelmeyecek oliin kahramanlklarn cokun bir dilin
anlatan Gazalar kitftb'n yazan niim- Vftkcli (SO/ 748)'de Mediif- miievvere'dc domutur.
Asrnn
byk Alimlerinden ve Imftn- Huvri Ht Im&n- MAlk (K. 11.)'dun lim renmitir, lir
mddet tlcA-retle uram, .sonla ticreti brakarak. Atlmsi devleti hizmetinde vazife almtr, nce
Badat'n bat semtinin kadln,sonra da Rasafe ksmnn kadln yaân vmftm VAkd 28 Nisan
833'tie hakkn rahmetine gmtr.
200[200]
i'rzda bulunmak istemilerse de, bu doru deildir. nk byle bir hdise kavilsiz
olamaz.
Hads'in zahiri Hz. Muaz'in btn malnn borca karlk olduunu gsteriyor. Acaba mal
borcundan artyorsa hkim'e ayn hacr ve sat hakk var mdr? Bu cihet ulem arasnda
ihtilafldr. fler'le dier baz ulem'ya ve Haneflerden mameyn'e gre vardr. nk

borcunu demeye itb etmemek sureti ile onun maln satmak iin muk-tez hsl
olmutur; binenaleyh bu da hkm i'tibriyle ona katlr. Yalnz mameyn denilen Ebu
Yusuf ile Muhammed'G g're alacakllarn onun hacrini istemeleri hacr iin arttr.
mm- A3zam Ebu Hanfe ile bakalarna gre bu mes'ele yukarkine katlamaz. Ve
borlu hacr edilemez; mal da satlamaz. Burada yaplacak i borluyu habsetmektir;
borcunu deyinceye kadar habsolunur. Delilleri u hadstir :
Gerekten mslman kiinin mal ancak gnlnn rzas ile hell olur.
201[201]
Ancak birbirinizin rzas yolu ile olursa o baka yet-i kermesi de oniara
dolildir. Hacr ve satn muktez's ise borlunun rzs olmakszn maln elinden
karmaktr.
tt bir kimsenin Kefeninden ve kl tasarrufundan dulny hacrine gelince : mam afi
(150204) ile Hanefler'dcn mm-t Ebu Yusuf (1|3__182) ve vm Muhammcd'e

(135189) gre caizdir, tmm- A'zam ile dier baz ulem'ya gre caiz deildir. mam
Bcyhak C84458) cs-Sncn'l-Kbry nm eserinde bu hususa id bir bb tahsis
etmi; buna; Bali kimselerin sefeh sebebi ile hacri adm vermitir. Bcyhak orada u
vak'ay da kaydediyor :
Abdullah b. Ca'fer 202[202] alt yzbin dirheme bir yer satn alm, bunun zerine Ali ile
201[201]
Sre Nisa' Ayet : 29.
Abdullah b. Cafer (R. A.): Eb Tlib'in torunu ve Hz. Ali'nin birS-der-zdesidir. Bahas Cafer ile anas
Esn, Habe diyarna hicret ettiklerinde nr:cla dnyya gelmitir. Cmerdi ve keremi ile mehurdur.
Hakknda irlerin melh- sen'lar vardr. Stffiir muharebesinde Hz. Ali'nin kumandanlarndan biri idi.
202[202]
Rt-sni-i Ekrem (S.A.V.) Efendimiz'den ve Hz. Ali'den hads rivayet etmitir. niim Buhri, Mslim, Tirmiz,
Eb Ovud, Nes ve thn-i M&ce kendisinden hadi-s nakletmierdir.
Hicr *-80.> tarihinde 80 yanda olduu halde vefat etmitir. (Hasan Hsn Erdem Riyz's - Slihn
hadslerinin rvileri olan Ashb- Kirftm'n ve hads namlarnu hal tercmeleri Shf. 7).
Osman (R. A.) kendisini hacr edecek olmular. Abdullah, Zbeyr'e 203[203] tesadf etmi.
Zbeyr kendisine :
Ben Kureyza yahdler Peygamber (S.A.V.)'in ba dman idi-lcr. Kendileri ile, Hz.
Resl- Ekrem (S.A.V.) Medne'y geldiinde muahede yapm; fakat onlar bunu Hendek
harbinin vuku' bulduu gn bozmular; ve Ahzb'a 204[204] yardm etmilerdir. Fahr-i
kinat (S.A.V.) Ahzb'a galebe aldktan sonra hne-i sedet'lerine dnm; tam silhn
karrken Cebrail (A.S.) geldi ve kendilerine hitaben :
Bana, Ben Kureyza'da yeti; demiti. Bunun zerine onlar muhasara ettiler. Sonra
Sa'd b. Muaz 205[205] (R.A.)'m hakemliine raz oldular. O da erkeklerin katline, kadnlarla
ocuklarn esr alnmasna hkmetti. Orada bul, avret mahallinde kl bitmi olmakla
biliniyordu.
Hads-i erif, kl bitmekle bula erildiine ve mahrem yerinde lal biten kimsenin artk
Abdullah b. ZtVbpyr (it. A.) : Kureyjj kabilesinden ve Zbcyr'in oludur. Anas Hz. Eb Bekir'in kz
Hz. Esma ve teyzesi mmi-M'minin Hz. Aie'dir.
203[203]
yn hicret Mslmanlar arasnda Hk doar, bu zftttr. Muhaidi.sloree mehur olan Abftriilf-i Erbaa'dan
biridir. (Abdullah *bnl Oncr, Ahdullh bni Abbfts, Ablullah Ibni Zbeyr v< AbduMth bnl Anr b. el-As,
hii/crt). Son derece filmi, nttok ve cesurdu. Zamannda, Kurey'in tannmiij svarilerinden ve
kahramanlarndand. Afrika muharebesinde stn kahramanlklar gfstermiktir. 64 senesi Yezd b.
Muviye'nin vefatn mteakip hilfete seilmi, Hraz, Yemen, Irak ve Horasan halk kendisine itaat ve
biat etmilerdi. Mekke-i Mtikerrene'yi hkmet merkezi yapm, Kbe-i M-azzama'y tamir ve Mesoid-
Haram tevsi' etmitir.
Harrac, Mekke'yi muhasara edinceye kadar (ft) sene hilfet makamnda kalm ve muhasara esnsvnda
kahramanca arparak "73 senesi Cmade'I-Ul'nn 17 nci sal gn Hace&e tarafnda ehid
edilmitir.
Rcsl-i Ekrem Efendimiz'den 33 hadis rivayet etmitir. Bunlardan (6) hadsin rivayetinde Buhri ve
Mslim ittifak etmiler, Mslim ki hadiste mn-ferid kalmtr, Snen sahipleri de miiriin-ileyh'den
hadis nakletmilerdir. (Hasan Hsn Erdem Riyz's - Salih'in hadslerinin rvileri olan Ashb-
KiranVn ve hads imamlarnn hal tercmeleri Shf. 14).
204[204] AJzb'dan murd, Kureyg mrikleridir.
Sa'd bni Muaz (R. A.) : Evs kabilesinin ulusudur. Evs'Ier de Beni Neecar'dandr. Sa'd, Mus'ab bni
meyr Medine'ye geldii zaman hicretten evvel mslman olmu Kuriem-i Sahabe'dendir. Bedir ve
Uhud gazalarnda bulunmu ebrr- ensrdandr. Hendek gazasnda ehd olmutur. Resul- Ekrem'in
pek yksek sena ve iltifatlarna mazhar olmutu. Bir hadis-i erfte :
205[205]
Sa'rt bni Muaz'n hdise-j eh&detinden dolay ar- zam sarslmtr; buyurdu Resl- Ekrem'e
hediye edilen bir ipekli hlleden ashb mtehayyir olduu srada Besfiiilah :
Sa'd bni Muaz'n cennetteki mendilleri bu hlleden ok daha hayrldr; buyurmulardr. (Tecrid Sarih:
C: VHI. Shf. : 97).
mkellef hkmnde olduuna delildir. Bunun icm' olmak ihtimali vardr.206[206]

892/731- Amr b. uayb'ten o cfa babasndan oda dedesinden - radt-yallahii anhm iitmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S. A.V.):
Kocasnn izni olmakszn hi bir kadna bir ey teberru' etrnek caiz deildir;
Bir rivayette : Kadnn ismetine kocas mlik olduktan sonra ona kendi mal hakknda
bir ey caiz olmaz buyu-rulmutur.
bu hadisi Ahmet ve Snen sahihleri rivayet etmilerdir. Yalnz Trmz mstesna

kalmtr. Hkim onu sahhiemir.
Hat tab (319 388) diyor ki : Ekseriyet bunu gzel geim ve gnl rzsna
hamlctmr. Yht: red olmyan kadn; dye te'vil odilir.
Peygamber (S.A.V.} 'in kadnlara sadaka verin dedii sbif. olmuu1. Hatt bu emr-
Peygamberi mu'cibince kadnlar yzk ve kpelerini karp atmaa balamlar; Hr.
Bill'de onlar elbisesinin irine toplamt. Bu balar kocalarnn izni ile olmamt.
Cumhur-u ulem'nm mezhebi ite budur Bu hads'in mnsna kail olan yalnz Tavuktur.
Ona gre kadn evli ise kendi mal bile olsa kocasnn izni olmadka onda tasarrufta
bulunmaktan hacredilir. mm- M-lik'e gre ise kadnn tasarrufu maln te birinden
caiz olur. 208[208]
893/732- Kabsa b. Muhrk radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sallallah aleyhi ve settem:
Hi phe yok ki dilenmek ancak kiiden brine hell .olur:
206[206]
120.
207[207]
208[208]
1 Bir kefalette bulunan adam.
Bylesine, o kefil olduu eyi buluncaya kadar dilenmek helldir; sonra vazgeer.
2 Bana br felket gelerek maln helak eden adama. Buna da bir geim dzeni
buluncaya kadar dilenmek helldir.209[209]
2 Mslmanlar artlan zerindedirler ifdesinden murd: szlerinde dururlar;

demektir, burada sznde durmay m-teadd edatlarndan (al) ile mteadd yapmakta
ve mslmanlar islm vasf ile tavsif etmekte onlarn mertebelerinin ok yksek
olduu-rna iaret vardr. art bozmyarak ona riayetkar kalmann lzumu da

hadsimizin iaret ettii ahkmdandr. Bu bbta bir hayli tafsilt vardr ki bunlarn yeri
fkh kitaplardr.
Ancak bir helli haram veya haram hell klan art mstesna cmlesindeki helli i
aran klan art, bir cariyeyi satarken mterinin onunla cm' etmemesini art komak,
haram hell klan ise cim' haram olan criye ile cima1 etmeyi art komak gibi
eylerdir. 210[210]
896/734- Ebu Hreyre radyallah anh'ten rivayet edildiine gre Peygamber

salaUah aleyhi ve selem:
Komu
komusunu
duvarna
kiri
akmaktan men' edemez;
Bundan sonra Ebu Hreyre: Aceb neden sizi bundan yz evirmi gryorum. Vallahi
onu szin omuzlarnzn arasna atacam; dermi.
209[209]
210[210]
Bu hadisi neh sgs ile yani komu komusunu duvarna kiri akmaktan men*
etmesin eklinde de rivayet olunmutur, mam Ahmcd ile Ebu Davud'un rivayetlerinde
Hz. Ebu Hreyre bu hadsi rivayet ettii zaman dinycnlerin balarn edikleri zikredilmektedir. Hz. Ebu Hreyre mezkr hadsi Mervan zamannda Me-dne-i Mnevvere
valisi bulunduu sralarda rivayet etmitir. Mervan onu kendi yerine brakp sefer
ediyordu. Hadsi dinliyenlerin bu hkm bilmiycnlerden olmaian ve ihtimal sahbe'den

olmamalar caizdir.
Filhakika mam Ahmet ile Ahdurrrzzak (126 211) Ibni Abbas (R. A./den u hadsi
rivayet etmilerdir.
Zarar (grmek) ve (bakasna) zarar yapmak yoktur. Ama bir adamn komusunun
duvarna kiri koymaa hakk vardr.
Bu hadsin ifde ettii umum kaide mecette-i Ahkm- adliyye'-nin 19. cu maddesinde:
zarar ve mukabele bzzarar yoktur. eklinde ifde olunmutur. Yani: bidyeten
birisine zarar yapmak caiz olmad gibi zarara zararla mukabele etmek de yoktur.
Mesel birisi aldanarak birinden gemez (kalp) para alsa o paray bakasna vermee
selhiyeti yoktur. Hads-i erf komunun duvarna kiri koymann meru' olduuna;
komu buna mni' olursa cebren konulabileceine delildir.
mam Ahmet, b. Hanbel ile mezheb-i kad.ninde afi ve dier baz ulem buna kail
olmulardr. Delilleri bu hadstir. Ashb- KirnV-n ekseriyetle sa olduklar sralarda

Hz. mer (R.A.) da byle hkmetmitir.-Hatt mam afi: phesiz ki sahabeden hi
biri mer'e muhalefet etmemitir diyor.
Hz. mey kssas mam Mlik'in sahih senedle rivayet ettiine go-re yledir : Dahhk b.
Halife'den, Muhammed b. Mesieme argnn suyunu kendi arazisine aktmasna msaade
istemi; fakat Dahhk buna. raz olmam. O da keyfiyeti Hz. mer'e bildirmi. Bu
hususta kendisi ile mer (R.A.) da grm. Dahhk yine raz olmaynca mer (R.A.):
Vallahi karnnn zerinden bile olsa onu mutlaka geireceksin demitir. Bundan sonra
Hz. mer bu meseleyi komunun komudan faydalanmaa muhta olduu ev ve araz

gibi eylerin hepsine tetr etmitir.
ir ulem ise komunun duvarna kiri koymann izinsiz caiz ol-myacana kaildirler.
Onlara gre duvar sahibinin izni olmadka onun duvarna kiri konamaz. nk bir
mslmann malnn ancak kendi rzz ile hell olabileceini bildiren deliller hu hkme
mni'dirler.
Hadsteki Vallahi onu sizin omuzlarnzn arasna atacam ifdesini Hatth: vallahi
eer bu hkm kabul etmez ve onunla gnlden raz olarak amel eylemezseniz, kirii
zorla omuzlarnza yklerim eklinde tefsir etmi ve ibarede mblea olduunu
sylemitir. Bazlar ise zamiri snnete gndermitir. Bu takdirde mn yle olur:

Vallahi o snneti sizin omuzlarnza atarm. 212[212]
(Matl) aslnda mdfaa demektir. Burada ondan murd: bir borcu demee iktidar
varken demeyip sonraya brakmaktr. (Matlu'l-Ga-niy) terkibinde masdarm failine de
mef'uine de muzaf oimas ihtimli vardr. Fiiine muzaf olduu takdirde mn yle
olur: Borcunu demee iktidar olan zenginin, sonra derim bahanesi ile onu
demyerek sallantda brakmas haramdr.
Mef'ulne muzaf olduu .akdirde ise: Alacakls zengin bile olsa borluya yine borcunu
demek cab eder. demek olur. Tabi zengin hakknda hkm byle olunca fakir
hakknda evleviyyette kalr.
Hadsteki emri cumhur-u ulem istihbb mnsna almlardr. Zhrler'e gre ise
vcb manasnadr.
Burcu mhim'semiyerek sonraya brakmann byk gnahlardan olduunu yukarda

grmtk. Byiesinin dnen fsk saylaca dah it-tifkdir. htilf yalnz istemeden
nce fasik saylp saylmayaca hu-susundadr. Hadsten anlalan: istemenin
lzumudur. nk borcu sallantda brakmak ancak istemekle tahakkuk eder.
Hads mefhum-u
muhalifi
ile, ciz
fakirin
borcunu
deyememesinin
zulm
saymyacana dellet eder. Fakat Hanefler gibi mefhum-u muhalifi delil kabul
etmeyenlere gre borcunu diyemiyen cize zten mtl (yani borcunu demeyip
uzatan) denilmez. Malndan uzakta bulunan zengin de fakir hkmndedir. Fakir
demeye imkn buluncaya kadar borcu iin sktrlmaz.
212[212]
125.
mam afi diyor ki: fakiri muaheze etmek caiz olsa onun da demedii taktirde zlim
olmas icab ederdi; fakat o ciz olduu iin zlim farzedilmomir.
Bazlar bu hadsten u mny da karrlar: muhln aleyh fakir olup borcunu
vermezse muhtl alacan muhilden isteyemez. nk isteyebilse zenginlii art

komann bir mns kalmaz.
Hanefler'f re istiyebilr, Onlar havaleyi kefalete benzetirler. 213[213]

899/737- Cbir radyallah anl'ten rivayet edilmitir. Demitir k :. Bizden bir adaft
vefat etti : Biz de onu ykadk, kokuladk ve kefenledik, sonra ReslHah saUaahii
aleyhi ve sellem'e getirerek kendilerine :
unun cehze namazn klarmtsnz? dedik. Bunun zerine Re-slllah (S.A.V.) br
ka adm att; sonra (bize dnerek) :

Borcu varnr? dedi. Biz:
__ ki altn (borcu var); dedik. Bu hl karsnda namazn klmaktan sarf- nazar etfler.
Derken bu ik altn Eb Katde zerine ald. Mteakiben Reslllah (S.A.V.) 'e geldik.
Ebu Katde :
ki altn benim borcumdur; dedi. Reslltah (S.A.V.) de :
Bor senin zerinemi geti? meyyit bu paralardan bert etti mi? buyurdular. Ebu
Katde :
Evet; deyince, cenazenin namazn kldlar. 214[214]

Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud ve Nes rivayet etmi; Ibnt Hibban le Hkim onu
sahhlemilerdir.
213[213]
214[214]
129.
Hadsi Buhdri Seleme b. Ekva'dan tahrc etmitir. Yalnz onun hadisinde altn says
tr. Ayn hadsi Ebu Dvud ile Tabcrn de tahrc etmilerdir. Tabcrn (260 360)
iki rivayetin arasn bulmu ve : Kitabmzn hadsinde altn says ikiden biraz fazla idi.
altn diyen buradaki buuu btn saym; iki diyen, buuu nazar- i'tibre
almamtr. Yhd aslnda altnlar olup vefatndan evvel birini demitir. Binenaleyh
() diyen, asln i'U-bar etmi; (iki) diyen kalan borcu sylemitir demitir. Rivayet-
lerin ayr iki kssaya id olmas ihtimli de dnlebilirse de bu ihtiml uzaktr.

Tlkim'in bir rivayetine gre Peygamber (S.A.V.) Ebu Katde'ye her tesadf ettike iki
altn ne yaptn sorarm; nihayet Hz. Katde : Ben onlar dedim y Reslllah
demi. Fahr-i Kinat hazretleri de :
imdi meyyt'in teni serinledi; buyurmulardr.
Dara Kutn (30(i 385) *nin Hz. Ali (R.A.) 'dan rivayet ettii bir hadsde yle deniliyor
: Reslllah (S.A.V.) bir cenazeye geldim! o adamn amelini sormaz; borcunu sorard.
Eer: Borcu var denilirse namazn klmaktan vaz geer; Borcu yok denilirse
namazn klard. Br defa bir cenaze getirdiler. Tekbir almak iin ayaa kalkt vakit:
Bunun borcu Varmi? d'Ye sordu. ki altn borcu
olduunu sylediler. Bunun
O altnlar benim
beridir;
zerine namazn klmaktan vaz getiler. Derken A1:

borcumdur,
(S.A.V.) de namazn kld. Sonra:
meyyit onlardan
dedi ve Reslllah
Allah sana hayrl mkfaat versin ve ban zsn.lh...; buyurdular.
bni Battal ( 444) yle demitir: Cumhur, meyyit nmna yaplan bu kefaletin sahih
olduuna zhib olmutur; bu kefaletten meyyiL'in malna rcu' da yoktur 215[215].
Hadsi erif'de bir borcu o borla alkas olmyan bir kimsenin zerine alabileceine ve
bunun ona fayda vereceine aret vardr. Ayrca borcun iddetine de iaret
buyurulmutur. Kcz hkim'in bir kimseyi bir hak c'olaysiyle lzam edebilmesi iin akid
Meyyitin malna rcu' : Evvelce teberru sureti ile verdiini sonra meyyitin terekesinden
almaktr.
215[215]
ve ikrarlarda kullanlan lfzlarn sylenmesi lzumuna da iaret vardr. 216[216]

900/738- Eb Hreyre radyallah anh'den rivayet olunduuna gre, Reslllah
s:,,allah aleyhi ve sellem'e vefat etmi borlu bir adam getirilir; o da:
Borcunu diyecek bir ey brakt m? diye sorard. Eer deyecek bir ey brakt
sylenirse, onun cenaze namazn klar; aksi takdirde :
Arkadanzn cenaze namazn kln; derdi.
Vakt ki Allah kendisine br ok ftuhat nasb eyledi, (o zaman)
Ben m'minlere kendi nefislerinden ileriyim. mdi her kim borlu olarak vefat ederse
demesi bana aittir; buyurdular. 217[217]
Mttefekun aleyh'tir. Buhar'nin bir rivayetinde: Her kim lr de borcuna yetecek (mal)
brakmazsa buyurulmutur.
Musannifin, bu hadsi yukardakinin arkasndan getirmesi, Allah'n ftuhat ve nusrat ile

Resllah (S.A.V.)'m vakti hali iyileince yuka-nki hkmn neshedildine iaret iindir.
Artk borlu- len mminlerin borlarn kendi zerine alyordu. Acaba bunu hsseten
kendi malndan mi yoksa beytl-ml'den mi veriyordu?. Bu cihet bilinmemekle beraber
her ikisi de ihtimal dahilindedir. bni Battal: Mslmanlarn umurunu zerine alan her
ztn, borlu lenler hakknda byle hareket etmesi lzmdr; byle yapamazsa gnahkr
olur. diyor. Filhakika Rfi hadsin sonunda unu da rivayet etmitir:
Y Reslllah! senden sonra her imama bu lzm m? denildi:
(Evet) benden sonra her imama jzm; buyurdular. Bu hadsin mnsn ifde eden
bir hadsi Tabern eZ-Ke&r adl eserinde Hz. Selmn (R. A.) tarki ile Zdn'dan u
lfzlarla rivayet etmitir:
216[216]
130.
217[217]
131.
Bize Reslllah (S.A.V.) m s! uman esirlerinin fidyelerini vermemizi, dilencilerine

tasadduk etmemizi emir buyurdu. Sonra dedi ki :
Her kim mal brakrsa (<> mal) mraslarnndr? kim bor brakrsa (demesi) bana
aittir. Benden sonrada mslmanlarn beyt-i-ml'inden verilmek zere hkmet
reislerine id olacaktr.
Yalnz bu hadsin rvleri arasnda bir metruk ve mttehem vardr.218[218]

901/739- Amir b. uayb'ten o da babasndan, o da dedesinden (radyallah anhm)
iitmi olmak zere rivayet edilmitir. Dedesi demitir ki : Reslllah sallalahii aleyhi
ve sellem :
Hadd iin kefalet yoktur; buyurdular. 219[219]

Bu hadsi zif bir isnad ile Beyhak rivyeL etmitir.
Bcyhak: Bu hadis mnkerdir demitir. Bu bb'ta bir ok eserler varsa da hi biri
i'tirzdan hali deildir. Yalnz hudd- er'iy-ye denilen cezalarn tatbikini emreden
hadisler bu hadsin mnsn te'yd ederler.
Hads hadd iin kefalet sahih olmadna delildir. Zhirler'dcn ibni Hazm (384 456) 'a
gre nefis ile kefalet hi bir hususta caiz deildir. bni Hazm mddeasm ispat iin hayli
uramtr. Fakat uhm kefaletin her iki nev'ini yani hem nefisle kefaleti hem de mal ile
keVeti caiz grmlerdir. Tafsilt fkh kitaplarndadr.220[220]
irket Ve Veklet Bb
218[218]
219[219]
132.
220[220]
irket, lgatte: iki mal birbirinden ayrlmyacak derecede kartrmaktr.
Istlahta ise: nev'ilerine gre deiir ve baka baka ta'rif olunur. Bunun yeri fkh
kitaplardr.
Veklet lgatte: Korumak, kefil olmak manasnadr. Istlahda: Bir kimsenin caiz bir
tasarruf hususunda bakasn kendi yerine koymasdr. 221[221]
902/740- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
sallalla/ aleyhi ve sellem:
--Allah: biri dierine hyanet etmedike ben iki erikin ncsym; hyanet ettimi
aralarndan karm; buyurdu; dedi.222[222]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmit:r; Hkim onu sahihlemitir.
bni Kattan (12 198) ise bu hadsi ma'll saymtr. nk rvlerinden Said b.
Hayyan'm hli mehuldr.
Hadsi ondan olu Ebu Hayyan b. Sad rivayet etmitir. Fakat bni Hibbn onu
mu'temedler mey nnda zikretmi; yalnz Dnrc Kutni'nin onu irsal yapmakla
illetlendirmi olduunu bildirmitir. Ancak Hz. Ebu Hreyre'yi zikretmemi: dorusu
da budur demitir.
Allah'n iki erik le beraber bulunmasndan murd: onlar hfz, riyet ve kendilerine
imdad i.e rretlerine bereket ihsan hususundaki yardmdr. Hyanet zuhur cimi,
mallarndan bereketi kaldrr.
Hadse hyanet etmemek art ile irkete tevik, hyanet etmekten se tahzr
vardr. 223[223]
221[221]
222[222]
903/741- Sab b. Yezid Mahzm224[224] radyallah anh'den rivayet olunduuna gre
kendisi b'setten nce Peygamber sallallah aleyhi ve sellcm'n eriki imi. Fetih gn
Peygamber (S.A.V.) gelerek:
Merhaba kardeim ve erikim; buyurmutur. 225[225]

Bu hadsi Ahmet, Ebu Dvud ve bni Mce rivayet etmilerdir.
bni Abdilbcrr (3fi8 4H3) 'in beynna ^rc Saib b. Ebi Sad mii-ellefe-i kulbtanm.
Fakat sonradan iyi bir msiman olmu, uzun zaman yaam; Muviye zamann idrk
etmitir. slmiyetin zuhuru sralarnda Peygamber (S.A.V.) 'in ticrette eriki idi.
Mekke'nin fethi gn Reslllah {S.A.V.) kendisine :
Merhaba kardeim ve erikim. Kavga etmez yze glmezdi buyurmutur.
Bu hadsi Hkim sahhlemitir. bni Mce'nm' rivayetinde : Chiliyette benim erikim

idin buyurulmutur.
Hads-i erf, Islmiyetten nce irketin sabit olduuna tslmiyetin onu olduu gibi
takrir ettiine delildir. 226[226]
904/742- Abdullah b. Mes'ud radyallah anh'ten rivayet olunmutur. Demitir k: Bedir

gn isabet edecek ganimetler hususunda ben, Ammr ve Sa'd erik olduk, ilh... 227[227]
S:l b. Ahtlullah Ki - Mah/uni (R. A.): Bahasnn adnda ihtilf nlil-mitir. tniitn Tahcri, Vahya
tarik.yic Sab'U'i .u h;uisi rivyot otmi.tir:
224[224]
SaU Hyork : Kt'sfllhh rkn Vcnn ile. Haccr-i csvrd srasnda K''r" <ln:
x\llahme fi'd - dnya tascncten ve fi'I - hireti haseneten ve ka, azbe'n - nr; diye dua -diyordu.
(Kl-lsbc, C- T] Shf: 10 Suhb- No: 3

Bu hadisi Nes ile bakalar rivayet etmilerdir.

Hadsin tamam yledir :
Neticede Sa'd iki esr getirdi; ben ve Ammr hi bir ey getiremedik !
Hads-i erf, kazan hususunda irket yapmann caiz olduuna' delildir. Buna irket-i
ebdn derler ki, hakikati undan ibarettir: eriklerden her biri muayyen bir eyi kabul
etme ve kendisi nmna o eyde alma hususunda arkadan vekil ta'yn eder; ara-
larnda hangi san'at iliyeccklerini kararlatrrlar. mam- A'zam Ebu Hanfe, ile dier
baz ulem buna kail olmulardr. afi ise bu irketi aldanma zerine mebn grerek
sahih olmadna zhib olmutur; nk kr edecekleri yzde yz belli deildir.

Ulerrf'dan Ebu Sevr ile bni Hazm, afi'nin kavlini tercih etmilerdir, bn Hazm-i Zahiri
bu mnsebetle sz hayli uzatm; bu irketin btl olduuna hkmeylemitir. Ibn
Mes'ud hadsi'ne gelince, bni Hnzm buna da mnkati' bir haber nazar ile bakar. Hadisi,
sahih bile kabul etse yine kendilerine dell olacan iddia etmektedir.
Fukh irketi muhtelif ksmlara ayrmlardr. Biz onlar sralamaya lzum

grmyoruz, ibni Battal ( 444) diyor k: Sahih irket, eriklerden her birinin ortaya
arkada kadar mal karp sonra bunlar kartrmalar ve ayrlmayacak dereceyi
buldumu hepsi birden tasarrufta bulunmalardr; ancak biri dierini kendi yerine ikme
edebilir. Bunda ulem ittfk halindedir.
Bir erk'in dierinden daha az mal ile irkete itirak etmesi de caizdir. Kr ve zarar
herkesin mal nisbetinde olur. nk iki mal bir araya kartrmakla btn mal
aralarnda hisse-i yia'l olur; bittabi o maln kr ve zarar da yledir. 228[228]
905/743- Cbr b. Abdillh radyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Hayber'e kmak istedim de Peygamber (S.A.V.)'e geldim :
Hayber'deki vekilime vardn vapJt ondan onbe vesk 229[229] al; buyurdular. 230[230]
228[228]
135.
229[229]
230[230]
Bir vesk : altm s'dr. Bir s' : bin krk dirhem'dir.
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmi ve sahhlemitir.Hadsin tamam yledir :

Eer senden bir almet dilerse elini onun omuzuna koyuver.
Hads-i erifte er' veklete dellet vardr. Mes'ele ulem arasnda ittifakdr. Hadsin
tamamnda bakassnn malnda karine ile amelin caiz iduuna dellet vardr.
Ulem'dan bir cemate gre bir mal tesellm iin gnderilen ResT (eliyi) tasdik
etmek sahihtir. Bazlar bunu caiz grmemi; gayrn malnda tasdik caiz olmaz demi-
lerdir. Fakat Resl'n doru sylediine kanat hsl olursa onlara gro de tasdik
edilir. 231[231]
906/744- Urvet'l - Brik232[232] radyallah anh'den rivayet edildine gre
Reslllah sallallah aleyhi ve settem kendisine br kurban satn almak iin onunla bir
dnr gndermi., ilh... 233[233]
Bu hadsi Buhar bir hads arasnda rivayet etmitir. Hads yukarda gemitir.
Hads-i erif Al veri bahsi nde 684/839 sra numaras ile gemi; ahkm da orada
grlmtr.234[234]
907/745- Ebu Hreyre radyallah anh'ten rivayet olunutur. De-mtr ki: Reslllah
Urvet'l - ISriki (B. A.) : Sahbidir. Kft-'de sakin olmutu. Orann ilk kadsdr. Hanesinde eihd
iin hazrlanm (70) kadar at bulundururdu. Besl- Ekrem Efendimizden (13) hads rivayet etmitir.
Kendisinden de, Buhari, Mslim, Ebu Dvid, Tlrmizl Nesi ve bni M-e nakletmelerdir.
231[231]
232[232]
(Huun Hsn Erdem Riyzii's - Slihn hadislerinin rvleri olan Ashb- Kirm'n ve hads imamlarnn
hal tercmeleri Shf. 91).
233[233]
136.
234[234]
sallallah aleyhi ve sclcm mer'i sadaka zerine memur gnderdi... ilh.. 235[235]
Mttefekun aleyh'tir.Hadsin tamam udur :
Denildi k : bn Cemil, Halid b. Veld ve Reslllah sallallah aleyhi vv scllem'n amcas

Abbas sadaka vermediler. Bunun zerine Reslllah (S.A.V.):
bni Cemil inkr etmez; u kadar var ki fakir idi de Allah onu gan kld. Halid'e
gelince; hi phe yok ki siz Halid'e zulm ediyorsunuz. O Allah yolunda zrhlarn ve
silhlarn habsetmitir. Abbas'nki bir misli de beraberinde

zerime bortur; dedi. Sonra (mer'e dnerek) :
olmak art ile benim
Y mer bilmezmisin ki bir adamn amcas babasnn kardeidir! buyurdular. 236[236]

Hz. Peygamber (S.A.V.) 'in mer (R.A.) ' zekt toplamaa gnderdii anlalyor.
bni. Cemil cnsrdan'dr. Vaktiyle mnfkm, -sonradan tevbe et-nis. Musannif bu ztn
ismini bulamamtr. u kadar var ki fakir di;:; Allah onu gan kld cmlesinde Bed'
ilmine gre (zerimi'e benzer bir eyle medh-i te'kd) vardr. nk eer zikredilenden
baka bir zr yok ise bn Cemf'in hi bir zr yok demektir. Ayn zamanda bu szde
kfrm ni'mete ta'rz ve yapt iin ktlne i-rt.-l vardr.
Abbas'nki bir misli de beraberinde
olmak art ile benim zerime bortur ifdesi
Peygamber (S.A.V.) 'in zekt borcunu teberru" sureli i!e zerine aldrn gsteriyor ki bu
da bakas nmna zekt teberru'nda bulunmann sahih olduuna dellet eder. Bunun
bir nazri de Eb Katde'nin vefat eden ztn borcunu zerine almasdr. Hads eitli
lfzlarla rivayet edilmitir.
Bu hads hkmet reisinin zekt toplamak iin tahsildara veklet verebileceine delildir.
Zten musannif onu brrndn, onun iin zikretmitir. Zekt "memuru la'yn etmenin bir
Snnct-i Nebevyye olduu, fakir iken Allah'n tf-u keremi ile zengin olup da sonradan
bunu unutana hatrlatmann caiz oduu ve borcunu demeyen bir kimsenin arkasndan
235[235]
236[236]
onu kk drecek ekilde konumann gnah saylmadi. devlet reisinin baz

kimselerin borcunu kendi zerine alabilecei de iadsin iaret ettii ahkm
708/746- Cbr rartyallaJ anh'ien rivayet edildiine gre Peygamber fsnlln'lnh
aleyhi ve srllrm, altm deve boazlam; geri kalann kesrrey de Ali'ye emretmitir.
lh... 238[238]
Hnds-i erif Hacc bahsi nde 759 sra numaras ile gemi; ve orada izah da
yaplmtr. Dellet ettii hkm hedy denilen Hac kurbannn kesilmesi hakknda
veklet verilebileceidir. Kesen msfman olduu takdirde bunun sahh olduuna ittifak
vardr. Kitab olursa kestirenin niyeti" art ile mm-r afi'ye gre yine caizdir. Hancfiler'e gre ise mekruhtur. 239[239]
909/747- Ebu Hreyre radyallah anh'\en rak kssas hakknda rivayet olunduuna
gre; Peygamber salallah aleyhi ve sellem:
Ey Enes'cik, bu adamn karsna git (syle) eer i'ti-rf ederse onu hemen recmet,
ilh...; buyurmutur. 240[240]
Mttefekum aleyh'tir.
Bu hads kitabmzn drdnc cildinde Hudd bahsi ndc grlecektir. Burada
zikredilmesi hadd vurmaa memur edilen kimsenin dev-Irl. reisinin vekili olmasna
mebndir-. Buhar (Bab'l - Vekleti f'l-ludd) Hadleri vurmaa veklet bab nm
237[237]
238[238]
altnda bir bb tahsis etmi bu ve emsali hadisleri orada zikretmitir.
Musannif cl-Fcth de yle demektedir.: Devlet reisi bizzat hadd vrmayip, bu ii
bakas zerine ald cihetle bakasn tevkil etmi gibi olur. 241[241]
krar Bb
krar: Lgatte, isbt etmek demektir eriatte ise: kiinin kendi aleyhine bir eyi ihbar
etmesidir. krr, inkr'n zdddr. 242[242]
910/748- Ebu Zerr radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Peygamber
sallallah aleyhi ve sellem bana:
Ac da olsa hakk syle; buyurdular. 243[243]

Bunu bni Hibban uzun bir hadste sahhlemitir.
O hadsi Hafz Mnzir ct-Tcr<fb vc't-Tcrhib adl eserinde rivayet etmitir ki,
ierisinde bir ok vasiyetler vardr. Lfz udur:
Ebu Zerr yle demitir : Dostum Reslllah (S.A.V.) bana, kendimden aa olana
bakmam, benden stn olana bakmamam, fakirleri sevmemi, onlara yaklamam,
akrabam benimle alkay kesip bana cef bile etseler (yine) akrabama yardm etmemi,
ac da olsa hakk sylememi, Allah hakknda hi br kimsenin zemm ve melmetinden
korkmamam, kimseden bir ey stemememi, havkale 244[244] cennet definelerinden
olduu iin onu ok okumam vasiyet etti.
Hakk yle emri, bakasnn ua kendisinin de aleyhine doruyu sylemeye mildir.

244[244] Havkale ; La havle ve l&vkuvvete demektir.
241[241]
242[242]
Musannif da onu burada bu mul i'tib-ryle zikretmitir. Asl bu hadsi ikrar babna
alan Rfi'dir. Musannif ona tab olmutur,
Hads-i erif, insann her iinde ikrarna i'tibr olunacana delildir. nk nefsin
aleyhine doruyu sylemek, onu malen voya bedenen mes'ul edecek bir eyi haber
vermektir. Ksacas nefsin aleyhinde ihbarda bulunmaktr.
Ac da olsa ta'birindc tebih vardr. Zr bazen hakkn ics g olr da aclndan dolay
boazdan gemeyen bir eye benzer.
Hudd ve ksas babnda ikrara id hadsler gelecektir. 245[245]

Emaneten Verilen eyler Bab
( Ariyet ; tevr'den alnma bir simdir. Tevr: elden ele dolamak ve nevbetl emektir.
Emaneten verilen eyler dah elden ele dolatndan onlara bu isim verilmitir.
er'an ryet: Bir maln yalnz menfaatini balamaktr. Mal emaneten veren sahibine
mur; alana: msteir alnan mala da mur yhd mser denilir.246[246]
911/749- Semurat'bn Cndiib radii/aah anh'tien rivayet edilmitir. Demitir k:
Reslllah
satlallah aleyhi ve scllem:
El ald eyden, onu ed edinceye kadar mes'uldr; buyurdular.247[247]

Bu hadsi Ahmed ile Drtler rivayet etmi; Hkim de sahhlemi-tir.
Hkim'in sahhlemesi, Hasann Semura'den iitmesine mebndir; nk hadsi Hasan,

245[245]
139.
246[246]
247[247]
Semura'dan rivayet etmitir. Hasan'n Semura'dan itip iitmemesi hususunda hads

hafzlarnn mezhebi vardr :
1 Mutlak surette iitmitir. Aliy b. Medn ile Buhar ve Tir-miz'nin mezhebi budur.
2 Mutlak surette iitmemitir, Yahya b. Sad el-Kattan ile Yahya b. Mn ve Ibni

Hibbn'm mezhebi budur.
3 Yalnz Akka hadsini iitmitir. Ncs'nin mezhebi de budur. Bu re'yi Ibni Askir
de benimsemitir. Abdlhak ise bunun sahih olduunu iddia etmitir.
Hads-i erif, bakasnn milki olan bir eyi sahibine iade etmenin vcib oilduuna, o
ey'i sahibine veya sahibi yerine kaim olan birine teslim etmedike mes'liyetten
kurtuiamyacana delildir.
iink hadiste te'diye ta'biri kullanlmtr. Te'diye ancak bu suretlerden biri ile olur.
Hads, gasb, veda ve ariyet gibi eylerin hepsine .mildir. Musannifin onu b'urada
(ariyet bb'nda) zikretmesi, ona da mil olduu iindir. Bu hususta knvil vardr :
1 Ariyet mutlak suretti1 denir. Hz. bni Abbas (R.A.) ile Zcyd b. Aliy, Aid, Ahmed b.
Hanbel, ishale ve mam afii'nin mezhebi budur. Delilleri bu hads ile aada gelecek
hadslerdir.
2 mam A'zum (K-150) ile dier baz ulem'ya gre: ariyet ke-filli biic olsa denmez.
nk Peygamber (S.A.V.):
Hyanet
etmiyen
buyurmulardr.
mster
ile
hyanet
etmiyen
mstevda'a
deme
yoktur
Bu hadsi Darc Kutn ile Beyhaki bni mer (R.A.) 'den tahrc etmitir, fakat zaf
bulmulardr. Onlar hadsin urcyh'e mevkuf olduunu sahhlemilerdir. Mstevda' :

emaneti demektir.
3 Bazlarna gre riyet'in denmesi art koulursa demek cb eder. Bunlarn delili,
iki hadis sonra gelecek Safvan hadisi dr.
Babmzn hadisi ile ekseriya detme, hususunda istidlal ederlerse de onda demeyi
icabedecek bir sarahat yoktur. Zira emaneten alman her eyi sahibine inde etmek
lzmdr; bu i yalnz ariyet'e. mahsus deildir. Binenaleyh ariyetin denmesine delil

olamaz. 248[248]
912/750- Ebu Hreyre radyallah h/i'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
sallnllah aleyhi ve selcm:

Emneti
sana
emniyet edene ver; sana
hyanet edene sen hyanet etme;
Bu hadsi Ebu Dvud ile Tirmizi rivayet etmilerdir, Tirmz onu hasen bulmu; Hkim
sahhlcmi; Ebu Htm-i Rz ise mnker addetmitir. Hadsi hafzlardan bir ce'nat
tahric etmitir. Bu hads ariyete mildir.
Ariyete olduu gibi vada ve siroyo de mildir; ve emneti cd cabettiine dellet

etmektedir. Nitekim:
250[250]
phesiz ki Allah size emnetleri ehillerine ed etmenizi emreu1-^
yet-i Kermesi de ayn mnya dellet eder.
Fahr-i Kinat Efendimizin : Sana hyanet edene sen hyanet etme buyurmas, ktlk
edene ktlkle mukabele edlmiyece-ine delildir.
Fakat Cumhur-u ulem bunu mstehb mnsna almlardr. nk Tel
Hazretlerimin: ( 251[251])
Bir ktln cezas o ktln

252[252]
misli bir fena muameledir ve kez :
Eer cezalandracaksnz size verilen cezann misli ile cezalandrn buyurmas
bu muamelenin caiz olduuna dellet eder. Ulem arasnda zafer meselesi diye
248[248]
141.
Sre-i Nisa. yet: 57.
251[251] Sre : 42, yet: 40.
252[252] Sre-i Nahl. yet: 126.
249[249]
250[250]
mehur olan mes'ele budur. Bu mes'ele hakknda ulem'dan drt kavil rivayet olunur:
1 Ktlk edene kt muamele etmek caizdir. mam, afi'den rivayet olunan

kavillerin en mehuru budur.
olmamasna baklmaz.
Bu bbta verilen cezann yaplan ktlk cinsinden olup
2 Kl muamele ancak verilen ceza ile yaplan ktlk bir cinsten olduu zaman
caizdir. Zira Tel Hazretleri:
Size verilen cezann misli ile cezalandrn buyurmutur.
ulem'nn re'yi budur
Hanef-ler'le dier baz
3 Byle bir muamele ancak hkimin hkm ile caiz olur. nk hads-i eriCte yasak
edilmitir. Fakat bu re'ye zhib olanlara: Hadsteki neh tenzihe hamlolunmutur. diye
cevap verilmitir.
4 bni Hazm'e gre ktlk
grenin o ktl yapandan hakkn almas farzdr.
Ald eyin kendi hakk cinsinden olup olmamasna baklmaz. Hak sahibi hakkn almak
iin ktlk edenin maln satar. ayet hakkn aldktan sonra geriye bir ey kalrsa onu
o ahsa veya veresesine iade eder. Bunu yapmazsa Allah'a s olur. Ancak hclllarlar da
o ahs tebric ederse sevap kazanr. Eer alacaln isbt iin beyyinesi yok fakat ortada
olacak bir mal varsa o mal alr. Kendisine sorulduu zamm inkr eder; hatla yemin
istenirse yemin etmesi bile sevab olur. bni Jazm: afii ile Ebu Sleyman'n ve entarin
nezheblerinde bulunan ulema'mn kavilleri de budur dedikten sonra: Bize Rre her
kim bir zlimin bir maln bulursa o mal alarak mazlumu ondan kurtarmas kendisine
farzolur demekte ve mdde-sn isbt iin bir ok yet ve hadsler zikretmektedir. bni
Hnzm: Bunu yapmazsa Allah'a as olur iddiasn isbt iin:
253[253]
Hem iyilik ve tekv zerine yardmlasn; gnh ve dmanlk zerine
yardimlamayn yet-i kerimesi ile istidlal ediyor, ve; Mazlumun hakkm zlimden
alarak sahibine iadeye muktedir olan bir kimse eer bu ii yapmazsa o da zlimlerden
biri olur diyor.
Bundan sonra mevzu-u bahsimiz Ebu Hreyre hadsi'ne temas eden bni Hazm: Bu
hadsi Talk b. Gunm, Serik'ten ve Kays b. Reb'den rivayet etmitir. Halbuki bunlarn
253[253]
Sro-i Midc. Ayet: 2.
hepsi zaftr demektedir. 254[254]

913/751- Ya'l b. meyye 255[255] radijallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallalah aleyhi ve sellem bana :
Elilerim sana geldii vakit kendilerine otuz zrh ver; dedi.
Y Reslallah kefaletli emnet mi yoksa te'dyeli emnet mi? dedim.

Hayr, te'diyeli emnet; buyurdular. 256[256]
Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud ve Nesi rivayet ctmi;/bm Hbbn da sahhlcmir.
riyet-i madmne : hclAk olduu vakit kymeti ile denen demektir, ki hz hm kefaletli
emnet diye tereeme ettik.
riyet-i medrlat: Maln ayn movcut ise sahibine te'diyesi icabeden, faka, lelef olmusa
kymeti ile denmeyen ariyettir.
Hads-i erif, ariyetin yalnz detmekle deneceine kail olanlarn delilidir. 257[257]
914/752- Safvn b. meyye 258[258] radnjaUah rnf'den rivayet olunduuna gre
254[254]
143.
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 3/141
Ya'la b. Timyy (it. A.) : Ya'l b. fmpyye-'nin nesebi yledir: Ebft Uleyln b. Hcmmn b. Harise
Ti'iimiyy'I - Hnzeli. Kureys kabilesinin hal fifiir. Adna Yii'l b. Miinyc'de denilmitir ki Miniye; anas
veya nineyidir.
255[255]
Hz. Ya'lf, H/,. Ebft lcUir (R. A.) tarafndan, irtidt eden Hlvanlliir zerine te.'dib iqin gnderilnifjtir.
Kez Hz. mer'de Yemen'e zekt toplamak iin me'mur etni^sede sonra o vazifeden avffetmi.^tir. Kez
Hz. Osman'da kendisini Yemen'in, S:n'a blgesi zektn toplamaya me'mur etmitir.
Hz. Osman Zinnreyn'nin kati olunduu sene haccetmitir. bni Askir'e gre 40 hicret senlisinde, Sffeyn
harbinde ehid olmutur.
(El- tsbe C. III Shf: 633 Sahabe No: 9360)

256[256]
Peygamber snllaJlah aleyhi ve scllcm Huneyn gnnde kendisinden bir takm zrhlar
emnet alm; Safvn:
Bunlar gasb m y Muhammed? deyince :
Hayr kefaletli emnet; buyurmulardr. 259[259]

Bu hadsi Ebu Dvud, Ahmed ve Nes rivayet etmi; Hkim de sahhlcmir. Hkim, bni
Abbas'dan hadsin zaf bir ahidini tahrc etmitir.
O rivayetle :Hayir te'diyeli emnet denilmitir.
Zrhlarn says hakknda muhtelif rivayetler varar. Ebu Davud'un rivayetinde bunlar
otuz ile krk arasndadr. Beyhak'nin rivayet ettii mrsel b<r hadse gre
seksen;Hkim'in rivayet ettii Cbr hadsi'ne gre- yzdr. mam Ahmed (164 241)
ile Ncsi (215 303) "nin bni Abbas (R.A.) 'dan tahrc ettikbri rivayette: zrhlarn
bazsnn kaybolduu; Peygamber (S.A.V.) bunlah demek isteyince Safvn'm:
Bu gn ben mslman olmak istiyorum ya Reslallah! dedii zikrediliyor.260[260]

Gasb Bab
Gasb: Lgatte : bir eyi zulm yolu ile almaktr.
eriatte ise ; Bakasnn miiki olan kymeti hiz muhterem bir mal tecvz sureti ile
almaktr. Yani gasb, bakasnn mainda sahibinin rzs olmadan tasarrufta
bulunmaktr. Bu ise memnu'dur.
Mccellc'nin 96. c maddesinde: Bir kimsenin milkinde onun izni olmakszn ahar bir
Safy b. neyyp (R.A.) : Kureysj'n rfjrafndandr. Feth-i Mekke'de Cidde'ye k:mi!j sonra
tendisinp drt ay miihlpt verilmiti. Bu Kiretlo Hunryn ve Taif p-azlarnda henz kfir iken itirak
etmi, sonra nnislman olarak pek sadkane iler grmgtr.
258[258]
kimsenin tasarruf etmesi caiz deildir denilmektedir.

Tel Hazretleri.de :
261[261]
Mallarnz aranzda btl ile yemeyin buyurmutur.
HinHiileyh gasb haramdr. Onun haram olduuna icm' vardr. Gasb'n haram
olduunu gsteren hadisler ise aadadr. 262[262]
916/753- Sd b. Zeyd radnjaUah Hft'ten rivayet edildiine gre ReslHah

ftaUallahii aleyhi ve scllcm:
Her kim zulm yoiu ile bir kart yer alrsa kyamet gnnde Allah onu yedi kat yerin
dibinden o kimsenin boynuna dolar; buyurmulardr. 263[263]
Hads mttefekun aleyhtir.
Tatvk : boynuna dolamak; demektir. Burada bu kelimeden ne ulem
arasnda
ihtilafldr. Bazlarna gre gasb yapan ycd kat yere batnhr. Bu suretle her kat onun
hakknda boynuna dolama saylr.
mny te'yd eder :
bn mer (R.A.) 'in rivayet ettii u hads bu
O kimse kyamet gnnde yedi kat yere batnhr.
( Dier bazlarna gre: Kyamet gnnde gasbctti yeri mahere gtrmesi emrolunur.
Bu da o yeri onun boynuna dolamak gibi bir eydir; yoksa hakik boynuna dolama
olmiyacaktr. Bu mny Ta-bern (260 360) ile Ibni Hibban ( 354)'in Ya'l b.
Murra'd&n merfu' olarak rivayet ettikleri u hadis te'yid eder:
Her hangi bir kimse zulmen bir kar yer alrsa Allah o yeri t yedi kat yerin dibine
varncaya kadar kazmak zahmetine katlanmasn kendisine emreder. Sonra o yeri t
insanlar arasnda muhakemeyi bitirinceye kadar onun boynuna dolar.
Srt-i Bakara, yet: 188.

261[261]
262[262]
imam Aknca b. Hanbel ile Taberni'nin tahrc ettikleri u hads dah ayn mny te'yd
eder:
Bir kimse haksz olarak bir yer alrsa o yerin topran mahere tama zahmetine
katlanmas kendisine
emrlunur.
Hads-i erf, zulm ve gasbn haram olduuna, gasbn cezasnn iddetli olacana, yerin
gasb olunabileceine ve bunun byk gnahlardan saylacana, bir kimse bir yere mlik
olursa yedi kat yerin dibine kadar o yerin ve iinde bulunan ma'den ve talarn da
kendisinin olacana, o yere bakalarnn kuyu ve ire kazmasna mni' olabileceine ve
yerin yedi kat olduuna delildir. Yerin gas-bimn onu istil etmekle olaca dah bu
hadsin dellet ettii ahkm cmlesindendir.
Acaba yer gasbcdildikten sonra telef olsa dettirilirini? bu cihet ulem arasnda
ihtilafldr. Bazlarna gre dettirilmez; zr menkul ile gayr-i menkul maln zilyedlii
bir deildir; u halde bunlar birbirine kys edilemezler. Tasarruf hususunda dah bir
deildirler.
Cumhur-u ulem'ya gre gasb sureti ile telef olan yer, menkule k-ysen dettirilir. Zira
her ikisinde de istil- ve tasailut vardr.
Hadiste geen bir kar ta'biri, daha fazlasna evlcviyyctle mildir. Hatt: Haram
olma hkmnde bir kartan az olan yer de dhildir diyenler vardr.
Hadsin Buhar' deki rivayetlerinin bazsnda ibr yerine ey1 denilmitir. Bundan
gasbn az veya ok her eye mil olduu anlalrsa da fukha'ya gre gasbedilen eyin
bir kymeti olmak lzm gelir.264[264]
917/754- Enes radyallah anh'den rivayet edildiine gre Res-lllah sdllallah
aleyhi ve sellem kadnlarndan birinin yannda bulunuyormu. Derken Ummeht-i
M'mnn'den bri bir hizmetisi ile in-de yemek bulunan bir tabak gndermi. Kadn
264[264]
147.
eli ile tabaa arpnca tabak ktrlverm. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) o taba bir
yere toplam ve yemei tine koyarak:
Yeyin; demi; salam taba getirene vermi; krk olann da alkoymu.
Bu hadsi Buhar ile Trmiz rivayet etmi; Tirmizi vurann ie olduunu sylemi ve
unu ziyde eylemitir: bunun zerine Peygamber {S.A.V.):
Yemee kar yemek ve tabaa kar tabak (cbeder); buyurdular.265[265]

Bu rivayeti Tirmiz sahhemitir.
Hazret-i Peygamber (S.A.V.)'in yannda bulunduu zevcesi Ibni Hazm'e gre Zeyneb binti
Cah'tr. 266[266] Musannif, yemei getiren hizmetinin adn bulamadn beyn etmitir.
Hz. ie (R. Anha)'nm tabak krmas bir ka defa vuku' bulmutur. yle ki: Ncsl'nin
mm- Seleme (R. Anh)'dan tahrc ettii bir hadse gre: Kendisi Peygamber (S.A.V.) ile
ashabna yemek getirmi; darken Hz. 'Me bir arafa brnm ve beraberinde bir el
kayas olduu halde gelerek onunla taba krmtr... Byle bir ey Hz. <
Hafsa'nm 267[267] yannda ken de olmu ve Hz. e taba krmtr. Ayn vak'asnn Hz.
Hz. Zeyneb (R. Anha): Huzeymet-t Hilliye'nin kzdr, tik koras Abdullah bin Cah, Bedir
gazasnda ehd olmutur. Ondan sonra ResuKiIlah nikhna alm ve .ehid olan kocasndan Medne-i
Miint-vvere'de muhacir olarak tek hiima kalan o byk kadn himaye etmitir. Fakir ve yetimleri; evi ve
eli dim ak olan hu hayrsever validemize hu hasletinden dolay mm-! Mds&kin Yoksullarn aus,
koruyucusu ad verilmi ve yle arlmtr.
265[265]
266[266]
Peygamber t'fendimiz'in nikhnda iki ay kaldktan sonra 30 yanda hiret1 gmlerdir.
Hz. Hafsa (R. Anh) ; Adalet tarihinin temeli olan slm devletinin ikinci halifesi I7,. nerii'lI'arik'un kzdrlar. Hz. Osman zamannda Kur'n- Kerm'in slm lkelerine nshas gnderilecei zaman
onun evindeki ana nshadan karlmtr. Bedir gazasndan .sonra vefat eden ilk kocasndan dul kalmtr.
Her 'de Allah'n ve Kesfllluh'm emirlerine hemen yapp yerine getirmeyi kendisi iin ifr edinen
dahas 11/,. mer (R. A.) kz Hfss (R. Anh) validemizin ikinci koea'ya gitmeden nce beklemesi Kur'n Kerm'le emredilen zaman getikten sonra; onu Hz. Osman (R. A.)'a vermek iin teklifte hu-hnmu ve
bylelikle slm, dininin, nms'un ve i.smet'in korunmas iin verdimi emri yerine getirmek stemitir.
Hz. Osn:tn zr bildirince, Keslilliih (S.A. V.) efendimize gitmi ve nesYleyi anlatmtr. Resllkh
(S.A.V.) efendimiz'de:
267[267]
Hfsa'yi Osman'dan daha hayrls;

Osman'da
Hafsa'dan hayrlsn alacaktr; buyurarak,
Kerimeleri ('mm-ii (iiilsum' Hz. Osman'a verip, kendileri de Hz. liafsa'yt nikahlamlar ve her
ikisinin gnln hond eylemilerdir.
Safiyye 268[268] ile dah cereyan ettii ve yine Hz. ie'nin taba krd rivayet ediliyor.
Hatt mnm Ahmed, Ebu Dvud ve Ncs, Hz. e (R.Anh)'dun u szleri naklederler:
ie (R. Anh) demitir ki :
Safiyye gb yemek yapan kadn grmedim. Peygamber (S.A-V.)'e br kap yemek hediyye
etti. Fakat ben o kab krmaktan kendimi alamadm. Bunun zerine:

Y Reslallah. Bunun keffreti nedir? dedim
Kab gibi kab ve yemek gibi yemektir; buyurdular. Hads-i erif, bir kimse birinin
maln istihlk ederse onu mini ile deyeceine delildir.
Hububat gibi misli olan
eylerde mos'ele ittifakdr. Fakat hayvan gibi kyemi olanlar ihtilafldr.
mam ifi ile Kfeliler'e gre istihlk edilen ey hayvan da 'lsa mislini vermek cabeder.
Ancak misli bulunmazsa o zaman denir.
mam Mlfc ile Hanefler'c gre tart ve lek i!c satlan eyimle mislini; ir eya ve
hayvanlarda kymetini vermek lzmdr.
mam ifii ile taraftarlarnn delili Peygamber {S.A.V.) 'in: Kaba kar kab, yemee yar
yemek hadisi ile ibni Eb Htim'uvyet ettii u hadistir:
Bir kimse bir ey krarsa, krd onun olur; ve o eyin mislini demesi cabeder.
Hatt Dtro KutnVmn rivayetinde hadiste bylece umum hkm Idu* denilerek bu
Fir hads-i erifte. Hafsa validemiz hakknda; H/,, ObrNin O ihadeti-ri yapmakta devaml ve gayretli,
onc ok tutmakla sa rldr. (ennet'te *le zev-trendir buyurduu haber verilmektedir.
Hicret'in 45 ylnda 60 yanda irtihl eylemilerdir. Kendileri Efendimi/. (S.A.V.)\lcn (00) hadis
rivayet etmilerdir.
268[268] Hz. Safiye (K. anh): Harm (A.S.) neslinden Hayber kalesinin s-hibj Htyey'in kzdr. Hayher kalesi
Hz. Ali Hayder'nin klcyla fethedilince alnan esirler, arasmla Hz. Safiyye validemiz de bulunuyorlard,
nce Dihyet-l KHl (R. A.) hissesine dmken Peygamberimiz efendimiz bt byk kadna fidyesini
deyerek hrriyetini geri vermi ve nikhna alarak ailesi olmak erefini balamtr. O da mrnn
.sonuna kadar bunu muhafaza etmitir. Kendileri hakknda :
(erek, sen hr nel'nin soyundan gelen kzsn.

Amcan da neb'dir. Vb sen bir Neh'n lr
nikh altmdusn; buyurmulardr. (Tur: ('. 3 385).
Resulullahn lemi hiret'e pn^nden sonra da dima afif ve nezih ohu hayatna devan etni^ ve slm
birlisini pan.-alam.k i.setyeev /.ak durmutur. Uy. Osnan-i '/inmrey'nin .ehdetinde ona p'ereken
yardm e.si^'in.'ini-:, H/. I-'atunet--/. Z-hr (H.Anh) validemizle dr <;ok sanimne yafian.-^lr. ^b'l>>
Hicret ylnda ittli eylemitir. (K. A.).
kir/iyyenin. Peygamber (S.A.V.) tirafmdau a\n cinsten her vak'aya mil bir hkm
ittihz edildii beyn (knmakladr.
Hanefler'le dier bir takm ulem: gasbedilen eyin ismi gsbn fi'li ile deiir ve
ekseri menfaati zail olursa o ey arlk gsbn mKi olur derler. Bunlarn delili
Reslllah (S.A.V.)'in krk parvaliin H.p-layp orada alkoymasdr. Mes'elede uzun

i'irazlar ve cevaolar vardr. 269[269]
918/755- Rfi' b. Hadtc radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

ReslMah satlallnh aleyhi ve sellem:
Her kim bir kavmin yerine onlarn izni olmadan ekin ekerse, ekinden kendisine hi
birey yoktur. Ona (yalnz) masraf Vardr; buyurdular. 270[270]
Bu hadisi, Nes mstesna Ahmed ile Drtler rivayet etmi. Tir-mii hasen bulmutur.
Buharnn bunu zaf buldujjm sylenir.
Syleyen Hattb (319388) 'dir. mam Tirmiz (200279) ise BuharVnm onu hasen
bulduunu nakletmitir. u kadar var ki, Ebu Zr'a (261,) ve bakal?" At b. Ebu
Rebh'm Rfi' b. Hadc'tcn iitmedini sylemilerdir. Bu hads hakknda pek ok ihtilf

vardr. Maamfh, onu takviye eden hidleri de vardr.
Hads-i erif, bir yeri gasbeden, o yere bir ey ekerse ekinine mlik olmayacana, ekinin
tarla sahibine kalacana, gasbedenin yalnz tarlaya yapt ekim ve tohum gibi eylerin
masrafn alabileceine delildir. mam Ahmcd b. Hanbcl (16 ) le mam Mlik (93179)
in ve ekseriyetle Medine ulems'nin mezhebi budur. Delilleri aadaki Urve hads'dir.
Ekser-i ulemya gre ise ekin tohum sahibi olan gsba aittir; fakat o yerin cretini
verecektir. Bunlarn delili:
Ekin, ekene aittir; isterse gsb olsun. hadsidir. Yalnz bu hadsi kimin tahric ettii
269[269]
149.
270[270]
bilinmemektedir. Cumhur, aadaki hads ile de istidlal ederler. 271[271]

919/756- Urvet'bnii Zbeyr 272[272] radyallah a?h'den rivayet edilmitir Demitir
ki: Reslllah sallallcth aleyhi ve scllcm'm ashabndan bir zt unlar syledi:

Gerekten iki adam Reslllah (S.A.V.)'in huzuruna bir yer hakknda dvaya ktlar.
Bunlardan bri o yere hurma dikmiti. Halbuki yer tekine aitti. Restllah (S.A.V.) yerin
shi-bne tt olduuna hkmetti. Hurma sahibine de hurmalarn karmasn emretti ve:
Zlim'in emeine bir hak yoktur; buyurdular. 273[273]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. snad hasendir.
Snen kitaplarnda bu hadis'ln sonu Urve'nin Sd b. Zeyd'den yapt rivayettendir.

Hadsin vasl ve irsali ile sahb rvs hakk.da ihtilf olunmutur.
Mesel Eb Dvud (202275) onu bir tarkinde Urve'den mr-sel olarak dier
tarkinde Muhammed b. /sftafc'dan muttasl olarak rivayet etmi ve onun: Peygamber
(S.A.V.)'in ashabndan bir zt dedi ki... tarzndaki beynn naklettikten sonra: Benim
zann- galibime gre bu zt Ebu Sad olacaktr demitir.
Bu bbta Hz. ie (R. Ayhy&a,\ da rivayet vardr. ie hadsini Ebu Ddvud-u Tayls
tahrc etmitir. Keza Ebu Dvud iIp Bey-hnki-mn Hz. Semura'dan; TabcrnVnm Ubde ile
Urve b. Zbeyr b. el-Avvm: Acre-l M beslere'den ZUbeyr (R. A.)'in oludur. Anas Ksm. Zfittt'nN'itnkay, Huiiihi H*. Aie'dir.
271[271]
272[272]
Alim, sftllh. kerim ve itinftda yfln bir /.t idi. Uz.. mer'in hilfeti limannda donmq. Tiibn devrinde
Medine.-! MUm'vere'dt'kl nvfjtr yedi faltih ve miictohdlerden biridir. Devrinin hilfet ve saltanat
grltlerinden uzak kalmt. Msr'a gelip evlenmi ve orada yedi sene kaldktan sonra Medine'ye avdet
etmi ve Hicret'in 94 trihinde orada vefat etmitir. Medine'deki (Bi'r-i Urve) bu zt'a mensuptur.
Hz. Ali, Muhammed b. Mesleme: (Medne'li mehur bir Sahbdir. Kendisinden Ktb- Sitt sahipleri
hads nakletmi!erdir) ve Eb Hreyre Hazar-tndan rivayeti vardr. Kendisinden de Tabin ricalinden bir
oklar hadis nak-letmilerdr. Kib- Sitte ashab da hads tahrc etmilerdir.
(Ha.%an Hsn Eidem Riyz's - Slihn hadislerinin rvileri olan Ashb- Kir&m'n ve badis imamlan'nu
hl tercemeleri Shf. 90).
Abdullah b. mir'dcn tahrc ettikleri hadsler de ayn mnya dellet ederler.

Hadsteki ta'biri izfetli ve izfetsiz okunabilir. Yalnz
Hattb izafetle okunmasn
red've inkr etmitir. Bundan murd'n ne olduu ihtlflidir.
Bazlarna gre bir kimsenin bir yere aa dikerek o yere shib olmasdr. mam Mlik'e
gre : haksz yare dikilen aa ve kazlan kuyu, gibi eylerdir. Bazlarna gre zlim:
haksz olarak bakasnn yerine ekin eken veya kuyu kazandr. Mamfh bu muhtelif
izah ve tefsirler birbirine yakndrlar. Hadis-i erif, bakasnn yerine izinsiz ekin ekenin
zlim saylacana delildir.274[274]
921/757- Ebu Bekre radnfdlfth an A'den rivayet olunduuna gre. Peygamber

Snallahil aleyhi ve scUcm, Kurban (bayram) gn Min'-da okuduu hutbesinde :
phesiz ki sizin kanlarnz mallarnz ve rzlarnz size u beldenizde, u aynzdaki

u gnnzn hor-meti gibi haramdr; buyurmulardr. 275[275]
Bu hads- erifin dellet ettii mn aktr. Bu cihet icm'-an dah sabittir. Musannif
gasb babna bu hads ile balasa daha iyi olurdu. Nitekim tbni Kesir el -Jrd adl
eserinde yle yapmtr. 276[276]

ufa Bab
uf'a, lgatte : katmak demektir. Namazda bir rek'at bir rek'ata katmaca efT derler.
eratte uf'a : Satlan br akar veya akar hkmnde olan br mil-ki mteriye her kaa
ml oldu ise o miktara msLerich't veya satcdan cehren temellk etme hakkdr.
274[274]
152.
275[275]
276[276]
Bu cebren alabilme meselesi kys'a muhaliftir. Onun iin uf'a stihsan yolu ile meru'
olmutur. Buradaki istihsan, babmzn hadsleridir. Ebu Bekir Rzi (370) istihsan
meselesini inkr eder ve: uf'amn vcbu mttefekun aleyh olup kat'iyyetle
hkmolunan asllardan bridir; ona istihsan denilemez dermi. Bazlar: Evet o bu
kys'a muhaliftir, amma baka kyaslara muvafktr. nk uf'ada bir kimsenin "zarar
dier bit kimsenin zarar iie def edilir. Yani ef'in milkine bitiik bir milk bakasna
satlmakla efi' zarar grecekken bu sefer mterinin elinden, alarak onu zarara sokmak
sureti ile bu zarar defi1 edilir derler. 277[277]
922/758- Cbir b, Abdllah radjahhu anJtmd'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Resullah sullalluh (c/h ve arlem taksim olunmam (bulunan) her eyde uf'a
olduuna hkmetti. Fakat snrlar olur; yollan da ayrlrsa artk uf'a yoktur. 278[278]
Hads mttefekun aleyh'tir. Lf/ Buhrnindir.
Mslim'in (Cbir'den) bir rivayetinde: uf'a erikine gstermeden sata salhiyeti
olmayan (dier bir rivayette heil olmayan) her mterek yerde veya akarda yhud
bahededir denilmitir. Tahv-nin Cbir'den rivayetinde ise : Peygamber Sallallah

aleyhi ve sel-lem, her eyde uf'a olduuna hkmetti denilmektedir.
Bunun rvleri sikadr.
Ev, akar ve bahe gibi eylerde ortak olan bir kimseye uf'a hakkn Lsbt hususunda
hads-i erifin, lfzlar birbirini takviye etmektedir. Taksim ediebilen eylerde mesele
ittifakdr. Fakat kk hamam gibi tak.sim edilmiyor) eylerde ihtilf vardr.
Hanetler'lo ekser- uleme'ya gre menkul olan mallarda uf'a hakk yoktur. Delilleri
hadisteki snrlar olur; yollar da ayrhrsa artk uf'a yoktur cmlesidir. Zr bu ibare
akardan baka hi bir eyde uf'a hakk olmadna dellet eder; arsa akar'a mlhaktr.
Bunlarn akl delili : Menkul malda zararn ndir vuku'a gelmesidir. Br de ha-. dsin
Bezzar ile Bey haki rivayetlerinde yalnz akar ve arsaya mnhasr vrid olmas ile istidlal
277[277]
278[278]
ederler. Bczzjr bu hadsi Hz. Cbr (R. A.)'den tahrc etmitir ki, lfz udur :
Akar ile baheden baka bir eyde uf'a yoktur.
BcyhakVnin rivayeti Hz. Ebu Hreyre'dendir. Bu rivayette :

Dr ile akardan maada hi bir eyde uf'a yoktur
buyurul m aktadr. Yalnz Bcyhak hadsi tahrc ettikten sonra : isnad zai tir demitir.
Hsl Hanefier'e gre uf'ann sebebleri tr: Bunlar Mecellc'nn 1008. ci maddesine
beyn olunduu vecihle: satlan malda veya o mala id hakda mterek olmak yhud
satlan akar'a bitiik komu bulunmaktr.
Bazlarna gre uf'a her eyde vardr. Bunlar Tahv (238 321)'in rivayeti ve bni
Abbas (R. A./in Sahh-i Tirmiz deki merfu' hadisi ile istidlal ederler. bn Abbas (R.A.)
hadsinin lfz udur:
uf'a her eyde vardr.
Bu hadsin merfu' olduu iddias hat bile olsa ayn hads fbni Abbas (R. A.)'don mrsel
olarak da rivayet edilmitir. Bu se merfu1 olduuna hiddir; kald ki sahb'nin mrsel

de hccettir.
Bir takmlar menkul'den elbiseyi istisna etmi ve: ebise'de uf'a sahihtir demi. Dier
bir takmlar hayvan istisna ederek, onda uf'ann caiz olacana kail olmutur.
Mslim hadsi, ortak maldaki hisseyi erikine arzetmeden satmann hell olmadna
delildir. Bazlar bu sata haram demi, bir takmlar mekruh olduuna kail olmulardr.
eriklerden biri hissesini bir ahsa satmak iin dier erikten zin aldktan sonra o mal
bakasna satsa uf'a hakknn kalp kalmyacanda ulem ihtilf etmilerdir. Ekser-i
uiem'ya gre uf'a hakk bakdir. Sevr (97161) ie hads imamlarndan bir cemate
gre uf'a hakk sakt olur.
uf'ann sat akdi ile sabit olduu ittifak ise de sattan baka bir ak id ile sbtu
ihtilafldr.
- Hads-i erif'te her mterek yerde denildiine Rre uf'ann bir mslmah ile zimm
ortak olduklar zaman zimm'nin lehine sabit olmas da hatra gelir. Bu mes'ee
ihtilafldr. 279[279]
759/924- Enes b. Mlik ra di yallah il anh'den rivayet olunmutur. Demitir k:

Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem:
Evin komusu o eve (efi olmaa) daha hakldr; buyurdular. 280[280]

Bu hadsi Nes" rivayet etmitir. Ibn Hbbn onu sahhlemitir. tir. Hadsin illeti vardr.
lletinin sebebi : Hads imamlarndan bir oklarnn onu Katde tarki ile Hz. Enes1 ton,
dierlerinin de Hz. Semure'den tahrc etmesi : mahfuz olan budur demi olmalardr.
bni Kattan (20198) her iki rivayeti de sahih bulmutur ki, evl olail da budur. nk
bu hads ma'Il bile olsa aadaki hadis sahihtir; ve ayn mn'ya dellet eder. 281[281]
925/760- Eb Rfi' rftdyollahii (tnh'dcn rivayet olunmutur.Demtr k: Reslllah

Saflallah aleyhi ve svllrm:
Komu yakn komusuna (ef' olmaa) daha hakl dr; buyurdular. 282[282]
Bu hadsi Buhar tahric etmitir. Hads hakknda bir de kssa varlr.
Kssa udur : Eb Rfi', Sa'd b. Ebi Vakkas'a iaret ederek Mis-ver h. Mahramaya :
Buna emretsen de hnesndeki ki evmt satn alsa ya! demi. Bunun zerine Sa'd :
Vallahi pein de olsa taksitle de olsa sana dortyz altndan fazfa veremem; dem.
Eb Rfi' :
279[279]
155.
280[280]
281[281]
Sbhanellah! ben onlar pein para ile beyz altna vermedim.

Eer ReslHah (S.A.V.)'i :
Komu yakn komusuna (efi' olmaa) daha hakldr; derken iitmi olmasaydm
sana satmazdm; demitir.
Hadsi E-b Rfi' her ne kadar al veri babnda zikretmi de olsa o uf'a'ya da mildir.
ste bu ve emsali hadslerle istidlal ederek Hanefiler'lr dier baz ulem burada sufann
.sbluna kail olmulardr. Hz. Ali, mer ve Os-u;n (Aliin) ile mam f'n, mam
Ahmrdvo bakalar komu olmakla f'a hakknn sbt bulmadna kaildirler. Onlara
gre hadislerdeki (komu) elan murd : eriktir. Nitekim Eb Rf' hasi de bunu
gsteriyor. nk Ebu Rfi' ortana komu demitir. Kcr snrkt komu denilmese ehli lisan'dan olan Eb Rfi' dahi demezdi.
Fakat hu zevt'a Hanefler tarafndan : Eb Rfi' Hz. Sa'd'a erik -i.'iiI, k.nu idi diye
cevap verilmitir.
Hsl bu nvs'eiede iki taraf sz bir hayli uzatmtr. Rir miikte o-iak nlan kimseye suf'a
hakknn sabit olmas, onun komuya da sabit olmasn ihll etmez. nk hu bb'ta
delllcr oktur. Aadaki hads ihhi komuya uf'a hakknn sabit okluunu
gsteriyor.283[283]
926/761- Cbir radyallahih anfc/den rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

SalalJah aleyhi ve selimi:
Komu komusunun uf'asna daha hakldr. Yollar bir olduu zaman komu gib bile
olsa uf'a sebebi ile gelmesi beklenir; buyurdular. 284[284]
Bu hadsi Ahmed ile Drt'ler rivayet etmitir. Rvileri sikadr.

283[283]
284[284]
Musannif hadsin rvilcrin tevsik etmitir. Dier hads imamlar ise buradaki rivayet
zerinde sz etmi ve sonundaki yollan bir Olduu zaman cmlesinin yalnz

Abdlmelik b. Eb Sleyman tarafndan rivayet olunduunu kaydetmilerdir.
Hads-i erf komunun uf'a hakkna mlik olduuna delildir. Yalnz yollan br olursa
{y(1 kaydlanmtr. Bundan dolay bazlar bu art nazar- i'tibre alm ve : komuya
uf'a hakk yolda mterek olduklar vakit sabittir demilerdir.285[285]
927/762- Ibni mer radyallah anhiim'dan Peygamber (S.A.V.)'-den iitmi olarak

rivayet olunduuna gre Reslllah Sallallah aleyhi ve sellem:
uf'a kaaii 286[286] zmek gibidir; buyurmulardr. 287[287]
Bu hadisi ibni Mce ile Bezzar rivayet etmi. Bezzar : gaibe uf'a yoktur cmlesini
ziyde eylemitir. snad zaiftir.
Hadsi Ibni Mcc ile Bezzar u lfzlarla rivayet etmilerdir :

Gib ile ke uf'a yoktur; uf'a kaal zmek gibidir.
Bu hadsi-, Bczznr zaf bulmu; bni Hibban : Bunun asl yoktur demi; Eb Zr'a onun
mnker olduunu sylemi; Beyhaki de: sabit deildir. Bu mndaki hadslerin hepsi
aslszdr demi-,- tir. Ayni hadsi bni Kesir (774) el- rd adl eserinde rivayet
etmi; fakat onu Bezza fin tahrc ettiini ve rivayet ettii ziydeyi zikretmemi; yalnz
lmi Mcc'n'm tahric ettiini sylemitir. bni Kesir, bu hadsin zaf olmasna sebeb, onu
Muhammcd b. Harsm Muhammcd b. Abdurrahman'a,n onun da babasndan rivayet
etmi olmasn gstermitir. Mezkr zevatn de zaftir, binenaleyh bununla ihticc

edilemez.
Fukh uf'amn vakti hususunda ihtilf halindedirler. flerle Hanbeller'e ve dier

285[285]
286[286]
287[287]
Ikaul : devenin ayn balamak iin kullanlan iptir. Baa sarlan kaal do bundan alnmadr.
baz ulem'ya gre uf'a fevridir, yani o n'a mahsustur. uf'amn meru' olmasna sebep
"ef 'den zarar defi* etmek olduu dnlrse ona fevri'dir demek daha ziyde
mnsib gibi grnr. nk satlan ey muallk olursa ef'den zarar nasl defi' edilebilir? Fakat, bazlarna gre bir hkm isbt iin bu kadarck bir akl deil kf deildir.
Asl olan fevryet'in art olmamasdr. art'm isb-t ise delile muhtatr; elde byle bir
delil yoktur.
Hadsteki uf'a ikaait zmek gibidir ta'birinden murd : vaktinde yetiip almak
cabeder; mal satlrken "stenilmezse bir daha o hak elden gider; demektir. Bundan
dolayi.tr ki, Hanefler'e gre uf'ada efi' tarafndan taleb lzmdr :
1 Tael-i muvsebe; yani sat duyduu mecliste uf'ay hemen istemesi.
2 Taleb-i takrr ve bd.
3 Taleb-i husumet ve temellk.
Bunlar iin Mcccllc'n'm 1028-1030. maddelerine mracaat edilebilir. 288[288]

Mudrebe Bab
Kird: Krda mal sahibi iie ortak olmak zere bir kimsenin maln iletmektir. Krda
ortak olmak iin : Birinden para, dierinden almak vardr. alana mudrib derler.
Kird veya mukaarada Hi-cazhlar'm lgatidir. Buna fukah mudrabe derler.
Mudrabc (darb) dan alnmtr.
Darb : yer yznde sefer etmektir. A verite kr etmek ekseriyetle sefer etmekle hs!
olduundan ona bu isim verilmitir. Maamfh (darb) mal'a nisbet edilirse malda
tasarruf mnsna gelir. Mudrebe bu mndan da alnm olabilir.
Zhirer'dt.-n bni Hazm Mcratib'l-lem adl eserinde: Btn fkih bblarmn her
birinin kitab ve snnetten bir delili vardr; yalnz :Tiudrabenin yoktur. Bunun bir
288[288]
158.
delilini asla bulamadk. Lkin bu sahih bir icm'dr. Peygamber (S.A.V.) zamannda
mevcut olduu ve Reslflah (S.A.V.)'in onu ikrar buyurduu kafidir diyor ise de
Mudrebe'nin kitab ve snnet'ten delili yoktur ddias doru deildir. Zr
mudrebe'nin hem kitabtan hem de snnetten deli vardr.

Kitab'tan delili :
289[289]
Dierleri de yer yznde sefer ederek Allah'n fadln taieb ederler yani ticret
iin sefer ederler, yet-i kerimesi"dir.
Snnet'ten delili u hadstir : Hz. Abbas maln mudrebe iin birine verir ve mln
denizden sevk etmemesini, vadiye indirmemesini ve onunla hayvan sat( almamasn
art koard. Reslllah (S.A.V.) bunu duyunca beendi ve caiz grd.
Mudrebe'nin caiz olduuna bni HazrrCva. de kabul ettii vecih-le icm' vardr.
Aadaki hads'ler dah mudrebe'nin snnetten delilleridir.290[290]
928/763- Suhayb 291[291] radyallah anh'den Peygamber Sallallah aleyhi ve aellem'ln

:
ey vardr ki bunlarda bereket mevcuttur : (Bunlar) va'del sat, mudrebe ve
satmak in deil de ev iin buday arpa le kartrmaktr; buyurdupu rivayet edil289[289]

290[290]
159.
Sre-t Mzzemnil, yet: 20.

Suhayb b. Sinan (R. A.): Meghur Shabi olup ilk Mslman olanlardandr. smi, Abd'l-Melk'dir;
Suhayb; lkabdr. Alen Musul diyarnda evld- Arap'dan Ncmir b. Kaast ailesine mensuptu. Babas
Sinan, Kisr'mn memur-larndand. Rumlar ile rnler arasnda vuku bulan bir. muharebede Suhayb
kk yanda iken Rumlar tarafndan esir edilmi bilhare Abdullah b. Ctid'an Her ikisi de Ktrey'in
zalimane ikencelerine ma'ruz kalanlardand. te-tlir'drn i'tihren btn savu iara itirak etmitir.
291[291]
Hadisi Ekrem Efendiniz'den 30 hads rivayet etmi, kendisinden Abdullah t. mer Hazretleri ve
Tbiin'den bn-i Eb F<-yI ve Sad b. Mseyyeb hadis rivayet etmilerdir. Kiitb- Si4> -sahipleri
mrn-ileyh'den hadis nakle tmifjterd ir. 38 veya 39 trihinde 73 yanda Medine'de vefat
etmitir.
(Hasan Hsn Erdem Riyzii's- Slihn hadislerinin Kavileri olan As-h&b-.Kirm'm ve h;uli tmamlar'nn
hl terlemeleri Shf. 87.)
mitir. 292[292]
Bu hadsi bni Mce zaf bir isnadla rivayet etmitir.
nk isnadnda mehul rviler vardr. Bunlardan biri Nasr b. Ktas molup,

Abdurrahman b. Dvud'da.n rivayet etmitir ki, ikisi de mehuldr. Buhar : onun bu
hadisi mevzu'dur demitir.
Bereket'in mezkr eyde bulunmas : va'deli satta msamaha ve borluya yardm
olduu, mudrebe'de insanlarn birbirinden istifaiesi bulunduu, budayla arpay

kartrmakla da.yiyecen: te'min edildii iindir. Satmak iin buday ile arpay
kartrmak ise memnu'dur. nk bunda hle ve aldatma olabilir. 293[293]
929/764- Hakm b. Hzm rndnnllah nVden rivayet olunduuna gre kendisi br

adama mudrebe'ye mal verdii zaman ona :
tarafndan satn alnp zad edilerek Mekke'ye gelmi, K^sfti-i Ekrt-in'fn bi'se-tltde
Atvmr b. Ysir Hazretleri ile ayn gnde Mslman olmutur.
Malm hayvana sarfetmiyeceksn ,onu denizde nakletmiyeceksin ve sel vadisine
indirmiyeceksin! Eer bunlardan bir ey yaparsan malm muhakkak dersin; diye art
koarm. 294[294]
Bu hadsi, Dre Kutn rivayet etmitir. Hvileri sikadr. mam Mlik, cl-Muvatta da Al
b. Abdirrahman b. Yakub'dan, o da babasndan, o da dedesinden iitmi olmak zere,

ceddinin Osman'n malnda kr aralarnda paylamak art ile ticret ettiini
sylemitir.
Bu hads mevkuf ve sahihtir. Hadsi Beyhak de rivayet etmitir. Musannif isnadn kav
bulmutur.
292[292]
160.
293[293]
294[294]
161.
Mslmanlar arasnda mudrobe'nin caiz olduunda ihtilf yoktur. Mudrebe chiliyet

devrinde de vard. slmiyet onu olduu gibi brakmtr. Zten mudrebe icre'nin bir
nev'idir. Yalnz onda cretin yani kazancn bilinmemesi mahzuru varsa da o da insanlara
bir efkat rnei olan bu ruhsatta affolunmutur.
Mudrebe'nn rkn, artlar ve hkmleri vardr. Rkn : cb ve kabul'dr.
artlar : Mudrebe'nn ancak altn veya gm para ile olmas 295[295], akid esnasnda
sermayeyi bildirerek mudribe'e teslim etmesi, krn aralarnda ayi* olmas, mudrib'e
verilecek hissenin kazantan olmas gibi eylerdir. Hatt mudrib'e sermayeden bir ey
verilmesi art koulsa, mudrebe fsid olduu gibi iki taraftan birine krdan fazla bir ey
verilmesini art komak dahi akd'i bozar.
Hkmleri : Kazancn mehul kalmasnn afvi, mudrib tarafndan bir taksir olmakszn
sermaye telef olursa dettiriImesi, ticret iin verirken emnet; kr hsl oldukta irket
olmas gibi eylerdir.
Hkim b. Hizam hadsi, mal sahibinin istedii zaman mudribi iinden meni'
edebileceine dellet ediyor. Bu takdirde mudrib mal sahibini dinlcmiyerck ticretine
devam ederse mal telef olunca onu der.296[296]
Mskat Ve cre Bab
Mskat, mzra'a ve muhabere kelimelerinin tefsir ve izahnda ihtilf vardr. Bir

vehe gre mzra'a ile muhabere bir mnyadrlar. bir vehe gre baka baka
mnlara gelirler.
Mzra'a : kan mahsln bir ksmn ileyen almak art ile yeri ekmek iin yaplan
akid'dir.
Muhabere de yle ise de bazlarna gre bunda tohum, ekene aittir.

295[295]
296[296]
Fetv'ya gre geer para ile de olur.

Mskat veya muamele kan meyvelerden malm bir miktar almak zere yaplan
bahvanlk akdi'dir.
Mzra'a olsun mskat olsun Hanefler'den mm- A'eam Ebu Hanifc'ye gre caiz
deil; mam Ebu Yusuf ile Muhammcd'c gre caizdir. Fetva'da onlarn kavline gredir.
Bunlar, baz kayd ve artlarla dier mezheblere gre de caizdirler. 297[297]
930/765- ibni mer radyallah anhm'dan rivayet edildiine gre; Reslllah

salldllah aleyhi ve sellem, Haybeatilerle yerden kan meyve ve ekinin bir ksm (m
kendilerine brakmak) karlnda mskat yapmtr. 298[298]
Hads mttcfekun aleyh'tir.
eyJeyn'in bir rivayetinde: aHayberliler Reslllah (S.A.V.)'den almay zerlerine

almak art ile kendilerine meyvelerin yarsn mskat ile brakmasn istediler.
Reslllah (S.A.V.) :
Su artla muskat size dilediimiz mddet brakyoruz; buyurdular. Bunun zerine

Hayberller, mer (R. A.) kendilerini srgn edinceye kadar orada karar-r oldular.
denilmektedir; Mslim'in rivayetinde ise: Reslllah {S.A.V.) : Hayber yahdlerine

Hayber hurmalarn ve arazisini, kendi mallar ile iletmek ve kendilerine meyvelerinin
yars verilmek art ile verdi denilmektedir.
Hads-i erif, mskat ve mzraa'nn caiz oduuna delildir. Hz. Ali, Ebu Bekir ve mer
(R. Anhm) ile mam Ahmcd b. Hanbel, bni luzcyme (223311) ve sair fukh ve
muhaddslerin mezhebi de budur.
Mzra'a her asrda ve her yerde msjmanlar arasnda yaplagelmie bir itir.
Hadste Dilediimiz mddet buyurulmas mskat ve mzra'anm mddeti mehul

bile olsa cevazna dellet ediyorsa da buna yalnz Zhr'Ser kail olmu; Cumhur-u ulem
297[297]
162.
298[298]
mskat ve mzra'a-y icre'ye kys ederek onun mehul mddetle caiz olamyacan
ifde etmilerdir. Cumhur hadsteki Dilediimiz mddet ta'birini te'vi etmi ve:
bundan murd, onlara sz verilen mddettir. Yani : Sizi Hayber'de dilediimiz bir
zaman brakr; sonra dilediimiz zaman. karrz; demektir.nk Hz. Peygamber
(S.A.V.), yhderi, arap yarmadasndan karmak niyetinde idi demilerdir. 299[299]
931/766- Hanzale b. Kays 300[300] radyaTlah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki :

Rfi' b. Hadc'e yeri altn ve gm ile kiralamay sordum :
Bundan bir be's yoktur; ancak halk Reslllah salldllah aleyhi ve sellem zamannda
su altlar ile dere balan (tarla sahibine id olmak) ve ekinden de bir eyler almak art
ile yer icar ederler de kimi beriki helak olur, teki kurtulur; kimi de o batar beriki
kurtulurdu. Halkn bundan baka bir kira tarz yoktu. te bundan dolay onu men'ett.
Amma ma'lm ve garantili bir ey (kiralama) da hi bir beis yoktur; dedi. 301[301]
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Bunda, mttefekun aleyh rivayetle mcmel braklan
(yeri kiralamaktan mutlak surette neh) meselesini izah vardr.
Hadsin mazmunu arz'yi aiin ve iim'ten muayyen bir miktar cret mukabilinde
kiralamann sahih olduuna delildir. ir paralarla, kymeti hiz eyler de altn ile
fim'e kys olunur. Mzre'a yerden kann iirte biri veya drtte biri ile de caizdir.
Buna dell. fani mer hadisi'dir. Mslim'in tahrc ettii bu hadsin metni udur :
Ibn mer demitir ki : Arzi'nn Reslllah (S.A.V.) zamannda kk dere kenarlar le

ne kadar olduunu bilmediim bir para samana kiraya verildii gerekten
ma'lmumdur. Yine Mslim'in rivayetine nazaran bn mer (R. A.) arazsini te bire
ve drtte bire kiraya verirmi. Sonra bundan vaz gemi.
Buhar diyor ki : Kays b. Mslim, Ebu C'frr'dcn rivyeten yle dedi : Medine'de hi bir
muhacir ailesi yoktur ki te bire ve drtte bire ekin ekmesin. Ali Sa'd b. Mk, bn
299[299]
163.
300[300]
301[301]
Hanzale b. Kays : Ensr'dan ve Medineliter'n mu'temedierindendlir.

Mes'ud, mer b. Ab-dlnziz, Kaasim, Ur ve, Ebu Bekir sllesi, mer ve Alt slleleri hep
mzra'a yapmlardr.
Ibni mer (R. A.) hadsindeki kk dere kenar; ile Hanzale (Z. A,) hadsindeki (su
altlar ve dere balan) ta'nirlerinden murd udur :Araplar tarlay icar ederken tohumun
ekiciye it olduunu, su alt ve dere boyu gibi mnbit yerlerin tarla sahibine, geri kalan
yerlerin kiracya it olacakn; yhud su alt yerlerde yetien mahsuln tarla sahibine,
sair yerlerc'ekinin kiracya it olduunu art koarlard. Bunda aldatma olduu iin
slmiyet yasak etmitir. 302[302]
932/767- Sabit b. Dahhk radyallah anh'dan rivayet edildiine gre; Reslffah

salallah
aleyhi
ve
sellem
mzra'ay
nehyetmi
cretle
vermeyi
emir
Bu hadsi dah Mslim rivayet etmitir.
Mzra'a ile mcore'nin yani cretle vermenin fark: Mzra'a-da qalan, yerden kan
mahsuln bir ksmn alr. Mcere'de ise; yeri para ile kiralar. Mslim'in bir rivayetine
gre Abdullah j. mer (R.A.) erzsini kiraya veriyormu, sonra Rfi' b. Hadc'in
ekinlikleri kiraya vermekten nehyeder iriigini duymu. Ona tesadf ettiindi :
Ey Hadc olu!
Arazyi kiraya verme
rivayet ediyorsun? demi. Rfi' :
hususunda
Reslllah {S.A.V. )'den ne
Bedir gazasna itirak etmi iki tane amcamdan burallara rivayet ederlerken
iittiim udur : Reslllah (S.A.V.) yeri kiralamaktan nehyetti dediler:

vermi. Bunun zerine Abdullah :
cevabn
Vallahi ben Reslllah (S.A.V.J devrinde yerin kiraya verlirdt-ni bilmiyordum;

demi.
Budan sonra Hz. Abdullah b. mer, olur da Peygamber (S.A.V.) bu bb'ta yeni bir hkm
302[302]
303[303]
isdar etmi bulunur korkusu ile arazsini kiraya vermekten vazgemitir.
Mzra'adan nehyeden sahh ve sabit hadsler vardr. Maamfh cevazna dellet eden
hadsler de az deildir. Bu iki nev'i hadslerin aras yle bulunmutur. Mzra'adan
neh, slmiyet'in banda idi; nk halk muhta idiler. Muhacirlerin yeri yoktu.
Binenaleyh Peygamber (S.A.V.) Irnsr'a, onlara yardm ltfnda bulunmalarn emretmitir. Mslim'in Hz. Cbir (R. A.)1 dan tahrc ettii u hads de bu mnya dellet eder :
Cbir (R.A.) demitir ki: Ensr'dan baz kimselerin fazla arazleri vard. Onlar bu arazyi
te bire ve drtte bre kiraya veriyorlard. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) :
Arazsi olan ya onu eksin, yhcl din kardeine versin; buna raz olmazsa onu tutsun;
buyurdular.
Sonralar mslmanlarm hli iyileince ihtiya kalmam ve kendilerine mzra'a

mbh klnmtr. Buna dell.: mzra'ann Peygamber (S.A.V.) ile Hulef-i Ridn
devirlerinde, yaplm olmasdr.
Hat tbi (319388) diyor ki : Mny bni Abbas iyi anlamtr; evet yerden kan
mahsuln yarsna mzra'a yapmann yasak edilmesinden murd : onu haram klmak
deildir. Bundan maksad: Birbirlerine acyarak yardmlamalardr.
Zeyd b. Sabit 304[304] (R. A.): Allah Rfi'i mafiret buyursun. Vallahi bu hadsi ben ondan
Zeyd b. Sabit : Eb Sad, Sabit olu Zeyd Hazretleri vahiy ktip-{ lerinden ve Kur'n- Kerim'i
batanbaa ezberleyip cem1 eden bir Kur'n limi ve birinci tabakada Ashb- Kirm'n mmtaz fakh ve
mctehidlerindendir.
304[304]
Resul-i Ekrem Efendimiz Medine'yi teriflerinde (11) yanda idi. Hicretten evvel ezberledii 16 sreyi
Resl-i Ekrem'e okumu ve O'nun yksek tak-dr ve tevecchlerine mazhar olmutu. Medine devrinde ilk
vahiy ktipliini yapan bu zt, Rpsui-i Ekrem'in vefatna kadar vahiy ktipliinde kalmtr.
Ya msait olmadndan, Resl-i Ekrem Efendimiz Bedir Savana katlmasna msaade buyurmayp geri
evirmiti. Uhud gazvesinden sonra savalara katlmtr. Hendek gazvesinde toprak tarken gsterdii
gayretten dolay Peygamberimiz :
Bu ne iyi bir gentir; diyerek onu taltif buyurmulardr. Tebk vak'a-snda Ben Neccr'n bayra
Hazm'in olu Umre'nin elinde idi. Resl-i Ekrem Efendimiz bayra ondan alp, Zeyd b. Sabt'e vermi,
Umre sebebini sorunca :
Kur'n mukaddemdir. O, Kur'n' senden daha. ok bilir; buyurmulardr. Resl-i Ekrem'in hayt
mddetince vahiy ktipliinden baka mrsel-tn da o yazard. Hz. Peygamber, bz Hkmdarlar
tarafndan gnderilen mektuplarn hatasz terceme edilmesi iin Zeyd'e Sryn ve bran lisanlarm
renmesini emir buyurmulard. ok zek olan bu zt, ksa bir zamanda her iki dili de renmee
muvaffak olmutu. Hz. mer'in ve Hz. Osman'n hilfetleri zamannda da onlarn yaz ilerini if ediyordu.
daha iyi bilirim. Peygamber (S.A.V.)'e Ensr'-dan yalnz iki adam gelmiti. Bunlar ihtilf
etmilerdi. Resl- Ekrem (S.A.V.) de :
Eer detiniz bu ise bundan byle ekinlikleri kiralamayn; buyurdular. demitir.
Galiba Hz.- Zeydi: Rfi' hadsi kesti de, evvelini rivayet etmeden nehyi rivayet etti ve
maksad ihll etti; demek isliyor. 305[305]
933/768- bni Abbas radyalah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Sallallah aleyhi ve sellem, kan aldrd ve kendisinden kan alana cretini verdi. Eer
haram olsayd vermezdi. 306[306]
Bu hadsi Buhar rivayet etmitir. n bir rivayetinde :

Hz. mer ve Osman hacca gittikleri zaman onu Medine'de vekil brakrlard. Halfe Hz. sman O'nu Beytlml Emini tyin etmiti. Bir hads-l erf'de buyurulduu gibi Ashb- Kiram arasnda feriz ilmini en iyi
bilen o zt idi. TefMr ve fkh ilminde de mtehasss idi. Hz. mer, hemen dima, Hz. Ali (R. A.) ile
beraber Zeyd b. S-bit'i Meclis-i Meveret'ine da'vet ederdi.
Abdullah b. Abbas Hazretleri geni bilgisiyle beraber Zeyd b. Sabit Hazretlerinin evine kadar gidip ondan
istifde ederdi. Zeyd b. Sabit Hazretleri Sahabe devrinde bile Medine'nin ba kads idi. Feriz, krftet ve
tefsr ilminde de Ba mam idi. man afi, feriz hususunda mnin-ileyh'in kavlini tercih ederdi. Birinci
Halife Hz. Eb Bekri's - Sddik'n emri ile btn Kur'n yetlerini muntazam sahifelerde cem' ve tahrir
ettii gibi nc Halfe Hz. Osman'n emri ile de bu gn yed-i ihtirammzda bulunan Mushaf- erifi tanzim ve tertb etmiti. Hicretin 45 inci ylnda Hakk'n rahmetine kavumu, namazn Mervn b. Hakem
kldrmtr.
tmam Buhri'nin Trih inde naklettiine gre, Abdullah b. Abbs hazretleri : Bu friin ilim hazinesi
defnolndt diye teessrlerini ifde etmi ve mehur ir Hassan b. Shit'de ackl bir mersiye okumu,
herkes zntlerini izhar etmilerdir. Eb Hreyre Hazretleri de: Bu mmetin tintti timi vefat etti, artk
bni Abb&s'n onun yerini tutmasn Allhu TelMan dileriz demitir.
Zeyd b. Sabit Hazretleri, Resl- Ekrem Efendimizden (92) hadis rivayet etmi, kendisinden de Abdullah b.
mer, bni Abbs, Enes b. Mlik, Eb Hreyre, Sehl b, Eb Hanine, Abdullah b. Yezd, Sehl b. Hanif, Eb Sad
el-HudrS ve Sehl b. Sad gibi Ashb- Kirm'dan bir cemat ve Kbr- Tbiin'den Sad b. Mllspyyob ve At*
gihi biroklar da hads nakletmilerdir. Ahds-J erfe-nin intirndan evvel vefat ettiinden, mgrnleyh'den az hads rivayet olunmutur. Nur iinde yatsn,
(Hasan Hsn Erdem Ryaz's - Salibin hadislerinin Rvert olan As-hab-i Kirftm'in ve hads
mamlart'nn hal tercemeleri Shf. 100).
305[305]
167.
306[306]
Br kerahet olduunu bilse ona cret vermezdi denilmitir.

Hadsin lfz bni Abbas (R. A./indir. Bu sz hor halde : Kan alana cret vermek
haramdr diyenlere reddiye olmak zere sylemitir.
Bu hadsi Mslim de Hz. Enes (R. A./den rivayet etmitir. Mslim'in rivayetine gre
Peygamber S.A.V.J'den kan alan zt Ebu Tybe'-dir. smi Naffi'dir. Muhayyisat'bn
Mes'ud'un klesi idi. aNikh bahsis-nde grlecei vehile Peygamber (S.A.V.)'den kan
alanlardan biri de, Ebu Hind Yesr'dr. Bu zt Ben Beyza'nn azadjs idi.
Kan alana araplar haccm derler. Haccm creti hakknda ulem ihtilf etmilerdir.
Hanefiler'le Cumhur'a gre helldir. Delilleri bu hadstir. Onlar kan alma san'at iin:
baya bir kazan yolu olmakla tacrabor haram deildir derler; ve hadsteki nehyi
tenzihe hnmlcder-ler; hatt bazlar nesih iddiasnda bile bulunmutur. imam Ahmcd b.
Hanbel (164214) iie dier bir ksm ulem'ya gre hr bir kimsenin haccml san'at
edinmesi mekruh; onun cretini kendi nafakasna snrfetmesi haramdr. Ancak kleleri
ile hayvanlarn doyurmak iin sarf-edebilir. Delilleri: man Mlik ilo Alnned'in ve
snen sahihlerinin lahrc ellikleri Muhayyisa hads'dir. Bu hadse gre Hz. Muhayyisa,
Peygamber (S.A.V.)'e haecm cretinin hell olup olmadn sormu: Rcsl- Ekrem
(S.A.V.) kendisini nehyetmi. Fakat Muhayyisa ihtiyac olduunu syleyince ;
Onu develerine alaf yap; buyurmulardr. Mezkr ulem haecm cretini kleye
mutlak surette mbh grmlerdir.
Hads-i erifte vcuttan kan karmak sureti ile tedavinin caiz olduuna iaret vardr ki,
icm'da budur.307[307]
934/769- Rfi' b. Hadc radyallahil anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Salallah aleyhi ve sellem:
307[307]
168.
Haccm'n kazanc habistir; buyurdular. 308[308]

Habs : tayyb'in zttdr,
Tayyb : iyi. gzel, hell mnlarna geldiine gre habs de: kt, pis ve haram
mnlarnadr. Acaha haccm'n kazanc harmmdr? bni Kayym (691751)'e gre
mezkr kazanca habs demek, sarmsak ile soana habs demek gibidir. Bundan
sarmsak soann haram olmalar lzm gelmedii gibi haecm cretinin dah haram
olmas iktiz etmez. Filhakika Tel hazretlerinin kymetsiz mallara (habis) itlk etmesi
buradaki habs'ten haram mns kastedilmediine dellet eder.
Vk Haccm'n kazanc shten'dir mealinde br hads vardr; amma bu hads onu
tefsir etmitir. Ve sht'ten murd: ho olmayan; demektir. Resllah (S.A.V.)'-in
haccm'a cret vermesi de bunu teyd eder.
llm'l-A'rah (468543) diyor ki: Peygamber (S.A.V.)'in haccm'a cret vermesi ile bu
hnds'in aras yle bulunur: cret vermenin caiz gorid yer, ma'lmn bir i iin
verildii zamandr; mehul bir i iin cret vermek ise memnu'dur.
lm'l-Ccvz dah bu mesele hakknda u mtlay ileri sryor: Haccm'a cret
vermenin keraheti, bu iin hn-i hcet'te mslma-mn mslmana yardm etmesi

cabeden eylerden olmasndandr. Bundan dolay cret almas doru deildir. 309[309]
935/770- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslliah
Sallalah aleyhi ve sellem:
Allah azze ve celle buyurdu ki : kii vardr; kyamet gnnde bunlarn hasm ben
olacam. (Bunlarn birincisi) benim nmma verip de, sonra gadir eden adam; (ikincisi)
hr (bir insan) satarak parasn yiyen adam; (ncs de) rak tutarak kendisinden
308[308]
309[309]
169.
istifde ettii halde cretini vermiyen adamdr; dedi. 310[310]

hads-i erif, zikri geen kimselerin kabahatlarnn byklne, kyamet gnnde

mazlum'm yerine onlara Allah'n hasm olacana dElkt ediyor.
Benm nmma ta'birinden murd : Benim ismime yemin eden ve sz voren, yhud
benim ismimle ve meru' kldm dinimle, demektir, (iadir ve zulmn haram okluu
ittifak bir meseledir. Hr bir insan satmak dah ayn hkmdedir.
ran hakkn, cretini, vermemek ise onun maln bll ile yemektir. 311[311]
936/771- bn Abbas radyalah anhm'dan rivayet olunduuna gre; Reslllah
Sattallah aleyhi ve sellem:
phesiz
ki
zerine
en
hakl
cret
aldnz
ey
Allah'n-
kitabidir;
Bu hadsi Buhar tahrc etmitir.
Fakat bu, Ebu Davud'un Hz. Ubdet'bn - Smit'ten tahrc ettii u hadse muarzdr :
Ben ehl-i Suffa'dan bazt kimselere kitab ve Kur'n- rettim de onlardan br adam
bana bir yay hediyye etti. Ben :
Bu yay benim malm deil ki onunla Allah yolunda (ok) ataym; dedim, ve hemen
ReslMah (S.A.V.)'e gelerek :
Y Reslllah! Kendisine kitab ve Kur'nt rettiim bir adam bana bir yay hediyye
310[310]
311[311]
etti. Bu yay benim malm deil ki onunla Allah yol* nda (ok) ataym'; dedim. Reslllah
(S.A.V.) :
Eer- boynuna ateten bir halka dolanmasn dilersen onu kabul et; buyurdular.
Ulem hu iki hadsle amel hususunda ihtilf etmilerdir. Cumhur ile mam Mlik ve
afi'ye gre Kur'n retmek iin cret almak caizdir. Hanefler'in asl- mezhebine gre
caiz deilse de mtehhirn'e gre caizdir; ve fetva'da buna gredir. Caizdir diyenler
ibni Abbas (R.A.) hadsi ie amel ederler. Nikh bahsi inde grlecei vehile
Peygamber (S.A.V.)'n Kur'n retmeyi mehir yapmas da, bunu te'-yd eder. Onlarca
Ubde hadsi, bni Abbas hads'ne munz deildir. nk bni Abbas hadsi sahih, Ubde
hads'nin rvileri arasnda ise Muglrc b. Ziyd vardr ki, bu zt hakknda ihtilf vardr.
mam Ah-med onun hadsini mnker saymtr. Yine bu hadisin rvi I erinden, biri
Etfvcd b. Ra'lcbc'&v. Bu zt hakknda dah sz edilmitir. Binenaleyh bit bir hads

olan ibni Abbas hadsine muraza edemez. Ubde hadisi sahh bile olsa Hz. Ubde'nin
yapt ihsan teberru etti-
ine, ondan bir cret beklemediine hamledilir. Reslllah S.A.V.J'in onu men'etmesi
sevabnn az olacana mebndir.
Ehl-i Soffa'dan cret almak ise onlara mahsus olmak zere mekruhtur. Zr onlar fakir
insanlard, ekseriyetle zenginlerin sadakalar ile geinirlerdi. Byle kimselerden cret

almak elbette doru deildir.
Hanbeller'le dier baz ulem'ya gre Kur'n- Kerm retmek iin cret almak
haramdr. Bunlar Ubde (R.A.) hadsi ile istidlal ederler. Mezkr hadsin zaf olduunu
bir ka satr yukarda grd isek de BuharVnin bu bbta istitrad sureti ile zikrettii
rukye (du) hadsi bunr teyd etmektedir. Eb Sad (R. A.)'in rivayet ettii bu hadse
gre : Sahbe'den biri araplardan birini bir sr koyun vermek art ile okumu; hem de
zerine frerek Ftha'y okumu. Neticede adam sanki ipten boanr gibi yrmeye
balayvermi; hi bir illeti kalmam. Bunun zerine art koulan koyunlar vermi.
Vak'ay Re-sllfah (S.A.V.)'e haber verince :
hakkaten isabet etmisiniz. (Bunlar) taksim edin ve bana da sizinle birlikte hisse
ayrn buyurmulardr.
Bu kssay Buhar her ne kadar retmek iin cret alnacan isbt sadedine
getirmemi de olsa onda yine Kur'n okuma mukabilinde cret alnabileceine dellet
vardr; ve Ubde hadsini teyd eder. nk Kur'n' retmek iin okumakla, tedavi iin
okumak arasnda bir fark yoktur .
mam Ahmed b. Haribel, Abdurjahman b, ibVden sahh senedle u hadsi rivayet

etmitir :
Kur'n' okuyun, ama onun hakknda haddi tecavz etmeyin; ondan yz de
evirmeyin. Geiminizi onunla te'min etmeyin; onunla zengin olmak da istemeyin;

buyurdular.
Bu bb'ta hadsler oktur. Hatt cvkn (11721250) : Bunlarn mecmuu'm
mlhaza etmek, okumak iin cret almann caiz olmyaca zannn veriyor
demitir. 313[313]
937/772- Ibni mer radyalah anhmd'dan rivayet olunmutur, demitir ki:

Reslllah Sallallah aleyhi ve sellcm:
cretlinin cretini teri kurumadan verin buyurdular. 314[314]

Bu hadsi bni Mce rivayet etmitir. Bu bb'ta Ebu Ya'l ile Bey-hak'de Ebu
Hreyre'den; Tabern'de de Cbr'den hadsler vardr. Fakat hepisi zaftirlor.
nk Ibn mer hadsinin rvleri arasnda araky b. Katm ile ondan rivayet eden
Muhammed b. Ziyd vardr. arakl on kadar hads rivayet etmitir ki, bunlarn iinde
mnker olanlar vardr. brahim' - Harb onun hakknda: arak Kfeli'dir. Hakknda
sz edilmitir, gece muhabbetisidir diyerek onun hadsei olmadna iaret etmitir.
313[313]
171.
314[314]
Beyhak ile Ebu Y'l'nm Msncd inde dah ayn zevat vardr. Hatt Beyhak hadsi
tahrc ettikten sonra Bu hads zaftir demitir. 315[315]
940/773- Ebu Sad-i Hudr radyalah anh'den rivayet edildiine gre; Peygamber
Her kim rak tutarsa, hemen ona cretini bildirsin; buyurmulardr. 316[316]
Bu hadsi Abdrrezzak rivayet etmitir. Hadste inkita' vardr. Onu Beyhak, Eb Hanfe
tarkinden vasletmitir.
Beyhak : Bu.hadsi Ebu Haife de bylece rivayet etmitir demitir. Hadsin baka bir
vecihle bni Mes'ud'dan rivayetinin zaf olduu sylenir.
Bu hads cretle ahhnhm bir kimsenin cretinin ne miktar olacam bildirmenin

mendb okluuna delildir. nk
kabilir. 317[317]
cret
bilinmezse sonunda kavga grlt
Shibsiz Yerlerin hys Bab
Mevt : slenmeyen yerdir. Bu kelimenin lm mnsna gol eri (mevt) don alnmas ve
ilenen yerler hakknda hya la'birinin kullanlmas ilenmeyen yerlerin lye;

ilenenlerin ise diriye benzemesin-dencr. slenmeyen bir yerin ihys onu zirate
elverili hale getirmek iine kuyu kazmak ve hendek amak gibi eylerle olur.318[318]
315[315]
316[316]
941/774- Urve'den o da e radyallah anh'dan iitmi olarak rivayet edildiine

gre; Peygamber Sallallah aleyhi ve sellcm :
Her kim bir kimsenin milki olmyan bir yeri i'mr ederse o yere shib olmaya, o kimse
en lyktr; buyurmulardr.. 319[319]
Urve demitir ki : hilfeti zamannda mer de bununla hkmettiBu hadsi Buhar

rivayet etmitir.
Hads-i erif, shibsiz bir yeri i'mr etmenin ona mlik olmak mnsna geldiine
delildir. Zhrin'e baklrsa, hkme'.in izni bile art deildir. Nitekim Cumhur-u ulem
ile Hanefler'den tmmeyn'in kavli budur. mam A'zarri, Ebu Hanfe'ye gre hkmetin
izni arttr. Cumhur bu hads ile istidlal ederler. Bir de bu meseleyi deniz ve nehir
sularna, ku ve hayvan avna kys ederler ve : Bunlarda hkmetten izin almak nasl
art deilse, i'mr meselesinde de art. deildir derler.
mam A'zam'a. gre ise, mslmanlarn yerlerine seller buralardan getii iin byle
yerler milk hkmndedir. Binenaleyh hkmetten izin almadan ihys caiz deildir.
Bazlar : Akan su yatan deitirirse hkmetin izni ile o yeri ihya etmek: caizdir.
nk byle yerde mme hakk kalmamtr; sahibi de belli deildir. Hkmet reisi de
mmenin menfaati olan yerde izin vermee sclhiyetdardr. Ancak bir yeri ihya iin
gayr- mslim'e izin veremez derler.
Mnamfh Hanefer'e gre bu meselede mslim ile gayr-i mslim arasnda fark yoktur.
Hadisteki mer de bununla hkmetti ifdesine bakarak bu hadsin mrsel olduuna

hkmedenler bulunmutur. Zr Urve/ Hz. mer devrinin sonlarna doru dnyaya
gelmitir.320[320]
319[319]
320[320]
174.
942/775- Saq b. Zeyd 321[321] radyallah anh'en, Peygamber SallalInh aleyhi ve

scllom'in :
Kim orak bir yer ihya ederse o yer onundur buyurduu rivayet olunmutur.322[322]
iu hadsi Mer rivayet etmitir. Tirmizi onu hasen bulmu ve : mrsel olarak rivayet
edildi demitir. Hakikatte de yledir. Sahb'si hakknda ihtilf edilmi: ve bazlar
Cbr'dir demi; dier bazlar ie olduunu sylemi; bir takmlar da Abdullah b.

mer olduunu iddia etmilerdir. yn- terch olan birincisidir.
mam Tirmizi (200279) : Bu hadsi bazlar, Him h. Urve*' den o da babasndan, o
da Peygamber (S.A.V.)'den mrsel olarak rivayet etti demitir. Peygamber (S.A.V.)'in

ehl-i ilim olan ashab ve bakalar bununla amel etmilerdir.
Mreccah olan Cbir (R. A.) rivayetine gre iki adam Peygamber (S.A.V.)'in huzurunda
dv'ya durmulard.
Bunlardan biri dierinin. yerine hurma dikmiti. Reslllah
(S.A.V.) yer sahibine yerini ajmasn hkmetmi; hurma sahibine de oradan- hurmalarn
karmasn emretmiti. Rvi diyor ki : Vallahi gzmle grdm; hurmalarn ktklerine baltalarla vuruluyordu; hurmalar gerekten tam kvamnda idiler. Bylece t
bitinceye kadar karldlar..
Bu hads hakknda yukarda gasb babnda zht verilmiti. 323[323]

943/776- bn Abbas radyallah anhiim'dan rivayet olunduuna gre, Sa'b b.
Cessme radyallah anl kendisine Peygamber Sallallah aleyhi ve setterri'in :
: Allah ve Resulnden baka hi bir kimsenin otla yoktur; buyurduunu haber

vermitir. 324[324]
Tcrceme- hli abdest bahsi inde geti.

321[321]
322[322]
Bu hadsi "Buhar rivayet etmitir.
Hima : korunan yer, demektir, ve mbah'n zdddr. Burada ondan murd : yalnz
devlet'e it hayvanlar otlatmak iin korunan husus bir yerde halkn hayvan otlatmasn
hkmet reisinin men'etme-sidir.
Chiliyyet devri'nde bir reis bir yeri kendisine tahsis ederek bakalarn orada hayvan
otlatmaktan men' etmek istedi mi, yksek bir yerden bir kpek havlatrm. Kpein sesi
nerelere kadar varrsa o yerler onun otla saylr; bakalar orada hayvan otlatamazm;
fakat kendisi bakalarna id istedii yerde hayvan otlatabiliyor mu. te slmiyet hu
insafszca hareketi de ibtl etmi; otlak hakkn yalnz Al-I h ve Resl'nc tanmtr.
Bittabi bundan murd: Harb iin beslenen a: ve develerle zekt hayvanlardr. mam afi
yle diyor: Ha-dis'in iki eye ihtimali vardr.
1 Peygamber (S.A.V.)'in
otlak tutmaa hakk yoktur.
tuttuundan
baka
mslmenlardan hi bir kimsenin
2 Yalnz Peygamber (S.A.V.J'in tuttuu gibi olan yerleri tutmak caizdir.
Birinci ihtimale gre Peygamber (S.A.V.J'den sonra hi bir slm hkmdar'mn otlak
tutmaa hakk yoktur. kinci ihtimale gre ise Re-sulllah {S.A.V.J'in makamnda bulunan
halfe'ye .bu hak vardr. Bu ikinci ihtimal Buhar'nin Zhf'den ta'lk sureti ile rivayet
ettii bir hadsin de yardm ile tercih olunmutur. Mezkr hadiste: mer (R. A.) 325[325]
erif ve Rabeze'yi otlak olarak tutmutur. bni Ebl rybc'nin sahih bir isnadla Hz.
Nfi'dcn rivayet ettii bir hads'e gre, Hz. mer, Rabeze'yi develerini otlatmak iin otlak
ttihz etmitir, fUler'den bazlar vilyet ve kaza mirlerini de mslmanlara zarar

vermemek art ile bu hkme iihk etmilerdir.
Hkmet reisinin kendi ahs mallar iin otlak ayrmak mes'ccsi ihtilafldr. Razlarna
fire kendisi iin otlak ayramaz; yalnz zekt hayvanlar ile fakir miislmanlar iin otlak
ayrabilir.
Hi. mer (R. A.) ksasas Eb bryd, bni Ebl eyhe, Buhar ve BcyhakVm\\ rivayetlerine
gre yledir :
325[325]
Bu kelimeyi erif okuyanlar da vardr.
mer b. Hattab (R. A.) Hney isminde bir azadhsn otlak tutmaa gndermi; ve
kmdisine :
Y Hney! Mslmanlara el uzatma! mazlum'un bed-dusndan kork! Zr mazlum'un
duas makbuldr. Br ka devecii ve bir ka koyuncuu olan mer'aya koy, ama sakn
Avf olu le Affan olu'nun develerini koyma. nk onlarn hayvanlar helak olursa
hurmalarna ve ekinlerine ba vururlar. Fakat bir ka deve ve bir ka koyun shi-bnn
hayvanlar helak olur da oullarn bana getirir ve: Y Emre'l-M'minin! derse ben
onlar hi brakrmym a babasz kalasca? u halde su le otu' vermek bana altn le
gm vermekten daha eh-vendir. Allah'a yemin olsun ki, bu adamlar beni kendilerine
zulmettim sanrlar. yle ya, bu yerler onlarn memleketidir. Chliyet devrinde bunlar
in savam; slmiyet devrinde de bunlar kendilerinin olmak art ile mslman

olmulardr. Nefs'im kabza-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, zerimde Allah
yolunda tadm u mallar olmasa kendi memleketlerinde lemin mer'alarm

kendilerine yasak etmezdim demitir.
Bu haber hkmet resinin ahs mal iin otlak lutamyacama delildir.
Hz. mer (11. A,)'in zerimde tadm mallar dedii hayvanlar harb in hazrlad
atlardr. mam Mlik (93179) bunlarn krk bin olduunu sylemitir.326[326]
944/777- Bu da bni Abbas radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k:

Reslllah Snllallah aleyhi ve sellem:
Zarar ve zararla mukabele yoktur; buyurdular. 327[327]

Bu hadisi Ahmed ile bni Mce rivayet etmilerdir. bni Mce bu hadsin mislini Eb
Said'ten rivayet etmitir. Hads el-Muvatta'da mrseldir.
Yine bni Mce ile Bcyhakl bu hadsi Uba'det'bn's - Smifden tahrc ettm ilerdir. Ayn
326[326]
176.
327[327]
177.
hadsi mam Mlik, Amr b. Yahya tarki ile babasndan mrsel olarak u ziyde ile rivayet
etmitir :
Her kim (birine) zarar verirse Allah ona zarar verir; ve her kim zorluk karrsa Allah
ona zorluk verir Bu ziyde ile onu Dre Kutn', Hkim ve Bcyhak, Hz. Ez Sad'ten
merfu' olarak tahrc etmilerdir. Yine bu hadsi Abdrrczzak (126211) ile mam
Ahmcd, Hz. bni Abbas'dan da rivayet etmilerdir. Bunda u ziyde de vardr:
Kiiye komusunun duvarna kiri koyma hakk vardr; umum yol da yedi arndr.
Hads-i erifin mns : br kimsenin din kardeine bir zarar yaparak onun hakkn
yemesi caiz olmad gibi zarara kar zarar yapmak sureti ile mukabelede bulunmak da
caiz deildir; Bu hkm Mcccllc-i Ahkm- adliyye'nin 19. cu maddesinde : Zarar ve
mukabele b-iz'zarar yoktur eklinde hulsa edilmitir. Mesel : bir kimse birinden
gemez bir para alsa, o paray bakasna veremez; birisi dierinin maln telef etse o da
onun maln telef edemez.
Bu hads, zarar yapmann haram olduuna delildir. nk zararn kendisi nef edilince
onu yapmann nefyi evleviyette kalr. Zarar yapmann haram olduu er'an olduu gibi
aklen de irkindir. Burada dayak vurmak, i'dm etmek gibi er' hadler de bir nev' zarar
olabilecei hatra gelirse de bunlar asla bakasna zarar kabilinden deil bilkis Allah
tarafndan birer cezadr. Binenaleyh bunlar vuranlar zemmolunacak yle dursun
medhedilirler.328[328]
945/778- Semurat'bn Cndeb radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki:

ReslUah sallallah aleyhi ve selem:
Kim bir kuyu kazarsa, hayvanlar iin kendisine krk arn irek vardr;
Bu hadsi Eb Dvud rivayet etmi; bni Crd sahhlcmitir.

328[328]
329[329]
Onu Hasan- Basr, Hz. Semura'dan rivayet etmitir. Hasan-t Basr'nin Semura'dan
iitmesi ihtilafl ise de bu hads yukardaki hadsle kuvvet bulmutur.
Shibsiz bir yeri i'mr eden kimsenin o yere mlik olurduunu yukarda grmtk. Bu
hadis i'mrn baka bir nev'ini gsteriyor.
Duvarla evrilen yerin shibsiz olmas mutlaka lzmdr.330[330]

947/779- Abdullah b. Mugaffel radyallahil anh'en rivayet olunduuna gre;
Peygamber sallallah aleyhi ve selem:
Kim bir kuyu kazarsa, hayvanlar iin kendisine krk arn irek vardr;
Bu hadsi Ibn Mce zaf bir isnadla rivayet etmitir.
Zaf olmasnn sebebi, rvileri arasnda smail b. Mslim'in bulunmasdr. Tabern

(26036 bu hadsi E'as'tan tahrc etmitir. Bu bbta mam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ebu
Hreyre'den u hadsi tahrc etmitir.
fslmda kazlan kuyunun harmi yirmi be artn; d kuyunun harmi elli arndr.)/
Ayn hadsi Drc Kutn
(306385) Sald b. Mscyycb tarki ile tahrc etmi, fakat onu mr-sel olmakla
ilctlendirmi ve : Bunu kim msned olarak rivayet etti ise vehim eylemitir demitir.
Hadsin senedinde Dre KutnVnin eyhinin eyh'i olan Muham-med b. Yusuf vardr ki, bu
zt hadis uydurmakla mttehemdir.
Bu hadsi Beyhak, Ynus tariki ile bni Mscyyeb'ten mrsel olarak rivayet etmitir.
Beyhak'nm rivayetinde u ziyde de vardr:
Ekinlik kuyusunun harmi her tarafndan yz arndr. Hadsi Hkim (321405)
330[330]
331[331]
Hz. Ebu Hreyre'den hem mev-sl, hem de mrsel oarak tahrc etmitir.
Ancak mevsl olan rivayette mer b. Kays vardr ki, bu zt zaiftir.
Hads-i erif, kuyunun harmi olduuna delildir. Harm'den murd : Kuyuyu kazarak
bozmaktan men'edilen etrafdr. Ona ha-rm denilmesi, kuyuya bir zarar getirilmesine
mni' olduu iindir.
Hz. Abdullah hadsi'nin, zahiri, bu husustaki illetin kuyu sahibinin ihtiyac olduunu
gsteriyor. nk kendisi kuyudan su ekerken hayvanlar suyun bana toplanrlar.
Ebu Hreyre (R. A.) hadsi'nin zahiri ise illetin bizzat kuyunun ihtiyac olduuna deltet
ediyor. Kuyuya bir zarar getirmemek iin ona yaklamamak lzmdr.
Harm mes'elesinde ulem ihtilf etmilerdir. Eb Hanfe ile afi'ye gre slm'da
kazlan kuyunun harmi krk arndr. mam Ah-med'e gre ise yirmi be arndr.
Kaynaklar'a gelince : Bazlarna gre onlarn harmi her tarafndan beyz arndr. Sel
yiriminin harmi kuyularnki gibidir.
Btn bu tafsilt mubah olan yerler hakkndadr. Shibli yerin harmi yoktur. Herkes
milkinde dilediini yapmakta serbesttir. 332[332]
948/780- Alkamat'bn Vl'den babas radtyallah anh'den iitmi olarak rivayet

edildiine gre; Peygamber sallallah aleyhi ve sellem babasna Hadramevt'de bir yer
parsellemilir. 333[333]
Bu hadisi, Ebu Dvud ve Tirmiz rivayet etmi, ibni Hibban ise sahhlemitir.
Hadsi Tinnizi ile Beyhaki de sahhlenrierdir.
Parselemek'ten murd : Shihsiz yerlerden bir ksmn kendisine tahsis etmesidir. Bu

332[332]
179.
333[333]
suretle artk yer onun mil ki olur. Bu hkm ittif-kdir. Fakat Kad yaz (476544)
parselleme dediimiz ikt'n bu mnya deil, hkmet reisinin ehil grd kimseye
Allah'n malndan bir ksmn msaade etmesi mnsna geldiini hikye etmi ve
demitir ki: Bu kelime ekseriyetle araz hakknda kullanlr. Ve yeri mm'l - Mslimn
dilediine, ya temlik eder, yhud bir mddet gelirini ona verir. te zamanmzda Ikt'
denilen ey budur. Ulemmzdan bunu zikreden kimse grmedim, Fkh yoldan bunu
tahrc mkdir. yle anlalyor ki, parseli alana bu msaade ile tpk bir yere ev
yapmak gibi bir ihtisas hsl oluyor; lkin bununla o yerin kendine mlik olmuyor.
Bazlar Kdi'nin bu szne cezmen kail olmutur. Evza (88 157) ise aksini idda
etmitir, bni Tn yle diyor Parsel eklinde tevzi yer veya akarda olur; ve ancak
ganimetten verilir. Bir msimann veya zimm'nin hakkndan verilemez. Ikt' bazen
temlik, ba-zan da temlik'in gayri olur. 334[334]
949/781- bn mer radyaah anhm'an rivayet olunduuna gre Peygamber
sallalah aleyhi ve sellem Zbeyr'e atnn kotuu yeri bahetmi; o da at (kvamn
buluncaya kadar) koturmu; sonra dorulayarak kamsn atm. Bunun zerine

Ona kamnn vard yeri verin; buyurmulardr. 335[335]

Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Hadste za'f vardr.
nk rvleri arasnda Abdullah b. mer b. Hafs vardr. Bu zt hakknda sz edilmitir.
Hadsi man Ahmcd b. Hanbcl, Hz. Esma binti Eb Bekir'den lahrc etmitir. Pay edilen
mallarn Ben Nadr'e i'd olduu bunda beyn edilmitir. Buhar ile Mslim'in ittifakla
rivayet ettikleri Esma hadsi'nde de, Hz. Esma (R. A)}h)'nn: Ben Peygamber (S.A.V.}'in
Zbeyr'e ayrd yerden bamda hurma tardm. O bana Fersah'n te ikisi kadar
uzakJ dedii zikredilmektedir. Araznin Beni'n - N-dr'e id olduu Buhr'dc dah

334[334]
335[335]
zikredilmitir.336[336]
950/782- Sahabeden bir zttan rivayet edilmitir, (radyalfah anl) demitir ki :
Peygamber sclalUth aleyhi ve scllcm ile birlikte gaza ettim de onu yle derken iittim
:
nsanlar eyde ortaktrlar : Ot'da, su'dave ate'de.. 337[337]

Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir, rvleri sikadr.
bni Mdce Ebu Hreyre (R.A.)'don merfu' olank unu rivayet etmitir :
Men'edilmeyen ey vardr: Ot, su ve ate.
Bunun isnad sahihtir.
Bu bbta bir ok rivayetler vardr; lkin hi biri i'tirzdan salim deildir. Bununla
beraber mecmu' i'tibriyle hccet olabilirler. Mslim v.e dierlerinde hassaten su
hakknda hadsler vardr.
Kele' : Ya olsun kuru olsun ot demektir. Kuru ola arapiar hai ve hem derler. Ya
ota ise hal ve ub denilir.
Hads-i erf, mezkr eyin hi bir kimseye mahsus olamyaca-na delildir. Krlardaki
ot hakknda mesele ittifakdr. Yalnz hkmetin yasak etlii yerler bundan
mstesn'dr. nk az yukarda grld vecihle bu yerlerin mer'as mr

hayvanlarna mahsustur. Milk olan yerlerin otu ulem arasnda ihtilafldr. Ru cihet de
yerinde grlmtr. Bu hads mubahtr diyenlerin delilidir.
Ateten murd'n ne olduu dahi ihtilafldr. Bazlarna gre bundan murd : odun
yakmak, dier bazlarnca kandil yerine ziyasndan istifde etmektir. Hatt : akmak
ta gibi kendisinden ate kan tatr diyenler bile olmutur. Fakat burada atelen
336[336]
181.
337[337]
murd; hakiki atetir, demek en doru bir szdr. Eer ate birinin mijki olan odundan
hsl olmusa bazlarna gre odunun hkmn alr; dier bazlarna gre bundada
sudaki hilaf car olabilir; zr ihtiy ve bu bb'taki msamaha umumdir. Su hakknda

yerinde zhi verilmi ve her ne kadar milk sahibinin tekaddm hakk olsa da fazla suyu
ihtiya sahiplerinden men' edemiyecei grlmt.
Bazlarna gre kuyu veya eme'yi satmak caizdir. nk memnu' olan yalnz fazla suyu
satmaktr. eme ve kuyuyu satmak memnu' deildir. Nitekim Hz. Osman (R.A.)
Peygamber (S.A.V.)'in emri ile Bi'r- Rme denilen kuyuyu yahd'den satn alarak
mslmanlara sebil yapmtr. 338[338]
Vakf Bab
Vakf, lgat'te: hapis demektir. erat'le ise : muayyen bir mal sahibinin milkinde
hapsederek menfaatini tasadduk etmektir. 339[339]
951/783- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet olunduuna gre; Peygamber

sallpllah ileyhi ve selcm:
dem olu ld vakit ondan (her) ameli kesilir, yalnz ey mstesna: sadaka-i
criye, yhud kendinden faydalanlan ilim veya kendisine du edecek hayrl evld;
Sadaka-i criye : devaml sadakadr. Ulem bunu vakf diye tef-sr etmilerdir. Hadsi
burada zikretmenin sebebi de budur. slm'da ilk vakf yapan Hz. mer (E. A./dr.
338[338]
182.
339[339]
340[340]
Nitekim bni Ebi eybe (234) slm'da ilk vakfn mer'in sadakas olduunu tahric
etmitir. Hadsi aada gelecektir. Tirmizl : Sahabe ile mtekaddmn fukh arasnda
arazyi vakfetmenin cevaz hakknda hilaf bilmiyoruz demitir.
imm afi, onun islm'n hasisinden olduuna, chiliyyet devrinde bilinmezdiine

iaret etmitir. Faydalanlan ilimden murd uhrev faydadr.
Evld sz kz ve olana mildir; yalnz duas makbul olmak iin slih evld olmas art
klnmtr.
Hadis-i erif, lmden sonra bu eyden maada her eyin ecri kesildiine, fakat
bunlarn ecir ve sevabnn dima yenileneceine delildir. Hadste evld'n ana babaya
yapt du ile onlar in verdii sadaka'nn ve onlarn borlarn demek gibi ir
sadakalarn ana ve babaya ulaacana da iaret vardr.
bni Mce (207275)'nin tahrc ettii bir hadse gre ldkten sonra faydal olacak
eyler ten fazladr. Hadsin lfz udur :
phesiz ki ldkten sonra mmine ulaacak amellerinden bazlar: nerettii ilim,
brakt slih evld, veya mras brakt mushaf, yhud, yapt mescid veya yolcu iin
kurduu ev, yhud aktt nehir, yahut hayatnda ve shhatinde iken malndan kard
sadakadr. (Bunlar) ldkten sonra ona varacaktr.
Daha baka hasletler de rivayet olunmutur ki, bunlarn mec-mu'u onu bulur, imam
Syti bunlar u beyitlerde toplamtr :
dem olu ld vakit ona on fiilden baka bir ey varmaz. Bunlar : nerettii ilimler,
evld duas, hurma dikmek, cri sadakalar, mushaf mrs, kla, kuyu kazmak voya nehir
aklmak,
ga-riblerin
mescidierdir. 341[341]
snmas
iin
kurduu
ev,
yahut
zikir
mahalli
(olan
952/784- bn mer radiyallah.il anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki : mer
Hayber'den br yer ele geirmi de. Peygamber M'llftllahii aleyhi ve sellem'e gelerek bu
341[341]
184.
yer hakkndaki emrini diledi ve :
Y Reslllah, Ben Hayberde bir yer ele geirdim k kendimce bundan daha nefis bir
mala rastlam deilim; dedi. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) :
stersen asln vakfeder ve onu fakirlere tasadduk edersin; buyurdular. 342[342]
Rav demitir ki : Artk mer de o yeri, asl satlmamak, mras olarak alnmamak ve
balanmamak art ile tasadduk etti. Onu fukara, yakn akraba, kleler, Allah yolunda
olanlar, yolcu ve misafirler arasnda tasadduk etti. O yerin mtevellisine vakftan ma'ruf
ekilde yemekte ve mal edinmemek art ile her hangi dostunu doyurmakta bir beis
olmyacakt.
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfiz Mslim'indir. Buhar'nin bir rivayetinde : asl
satlmamak ve balanmamak lkin gelirini nfak etmek zere tasadduk etti

denilmitir.
BuharVnn rivayeti (satlmamak, balanmamak) szlerinin Peygamber (S.A.V.)'n
ifdesi olduunu ve vakfn hl- n' hu idigini gsteriyor. man Ebu Hanlfo vakfn
satlabileceine kail olmutur. Hads-i erif onun kavlini reddediyor. Hatt mam Ebu
Yusuf: Bu hads Ebu Hanfr'yc bali olsa ona kail olur; vakfn satlmasna kail olmaktan
dnerdi demitir.
Mtevellinin ma'ruf ekilde yemesi meselesine Krluh yle diyor : det,

mtevellinin vakfn gelirinden yemesiyle cereyan etmitir. Hatt vkf, yememesini art
klsa bu yapt irkin grlr. Ma'ruftan maksad, det olan miktardr. Bazlar :
ehveti gideren miktardr demi. Dier bazlar da iine gre alr mtalaasnda
bulunmulardr. Fakat birinci kavil daha evldr.
mam Ahmcd'in rivayetinde Hz. mer (R. A.) bu vasiyyeti Hz. mm'l - M'mnn Hafsa
(R. Anh)'y& yapm; sonra Hz. mer sllesinin byklerine intikl ettirilmesini
istemitir.
Byle bir hadsi Dre Kutn dah rivayet etmitir. 343[343]

342[342]
343[343]
185.
953/785- Ebu Hreyre radtyalah mh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve sellem mer'i zekt zerine memur gnderdi ilh...
344[344]
Bu hadiste: Hlid'e gelince phesiz ki o zrhlarn ve tehizatn Allah yoluna vakfetti.

ifdesi de vardr.
Hads-i
Sent,
zekt malla m
Lhfc olduuna keza zekafla harb alat, almann ve
vakfetmenin sahih olduuna delildir, i- Azam, gor Menk ul o yaran vakf caiz deildir;
nk bunlar deiebilir; halbuki yakt mebbeddir.
Bu hads, hayvann vakfodilebileceino de delalet od yor (a'td) dan nurad attard.r

denilmitir. ZokAlin aokis sun lan birine vonlebilecei de bu hadis'in isret ettig,
hkmlerde,ll.ni Dal:im-iV,, (25-702) bu hadis akknda joylc den u*r. TladB, rikrcdilcn
hususata da, daha bakalarna da ,hUm,dM n Binenaleyh mezkr husslta hiQ biri
hakknda onunla .Btdlaledilemez. Hld'in let ve tehizatn hapsetmesi srf bir
gzetleme ve bekleme iin olur da vakf olmayabilir. 345[345]
Hbe, Umr Ve Rukb Bab
slmiyet nazarnda, bakalarnn kalbine sndran ve onlara muhabbet, sevgi alayan
her ey makbul ve matlup'tur. Ancak bu, insanlarn ihtiyacna gre deiir. htiya pek
ziyde ise o makbul ey farz-olur; zekt gibi. htiya pek zarur deilse, o ey de mendb
ve mste-hb olur. te hibe bu nevi'den bir fazilettir.
1 Hibe : Ba demektir. er'an ise : muayyen bir mal karlksz olarak temlik etmektir.
Bazen balanan eye de hibe denilir. Umr : mr boyunca istifde etmek iin verilen
344[344]
345[345]
186.
hnedir. Rukb : Ben evvel lrsem bu ev senin, sen evvel lrsen benim olacak
demektir. Murakabeden alnmtr. nk her iki taraf dierinin lmn murakabe
eder. Asl i'tibriyle umr ile rukb chiliyyet devri mumelelerindendirler. slmiyet
onlarn hkmn kaldrmamtr. 346[346]
954/786- Nu'mn b. Ber 347[347] radyallah anhm'dan rivayet edildiine gre,
babas kendisini Reslllah soliallah aleyhi ve sellem's getirerek :
Gerekten ben u oluma br klemi baladm; demi. Reslllah sallallah aleyhi

ve sellcm ;
Her ocuuna bunun gibi (br kle) baladn m? diye sormu :

Hayr; demi. Reslllah saLcllah aleyhi ve sellcm:
O halde onu geri evir; buyurmular
Bir rivayettE: Babam benm sadakama hid yapmak iin Peygamber sallallah aleyhi
ve sellem'e gitti. O kendisine :
Bunu btn ocuklarna yaptn m? diye sordu. Babam :

Hayr; dedi.(Bunun zerine) :
Allah'dan korkun ve ocuklarnz arasnda dil olun; buyurdular. Babam da dnd*

ve o sadakay ade etti denilmitir.348[348]
Nu'mn b. Ber (B. A.) : Knyesi Eb Abdullah'dr. Ensr- K-rm'dan Sahbi olu, Sahh'rlir.
Babas Bor ikinci Akabe ile Bedir, Uhud ve btn savaklard Resfl-i Ekrem'le beraberdi. Hz. Ebf Bekir'e
biat eden ilk Ensri idi. Nu'mn se, hicretin drdnc ay balarnda domutu; Hicretten sonra
Knsitr'dan ilk doan bu idi.
346[346]
347[347]
Resfl-i Ekrem'den M hadis? rivayet etmitir. Sahih-t Bhftrf ve MUs-lim'de 10 hadisi mezkrdur.
Nu'mn, Rum'da yerlemi, sonra Kfe'ye vali olmutu. 64 veya 60 trihinde $am diyarnn Humus
beldesinden bir kar-ye'de ehid oldu.
(Hasi Hsn Erdem Riyz's - Sftlihn hadslerinin Hvileri olan As-hftb- Kirrn'n ve Hadis
lmamlan'nm hl tereemeleri Shf: 82).
Mslim'in bir rivayetinde, Peygamber (S.A.V.) : Sen buna benden , bakasn ahid tut
buyurmu : Sonra : ocuklarnn sana taatte msv olmalar seni memnun eder mi?
dye sormu : Evet deyince O halde hayr buyurmulardr.
Hads-i erif ba hususunda ana-baba'nn ocuklar arasnda msvaat'a riayet
etmelerinin vcib olduuna delildir. Bunu Buhar (194256) tahrc etmitir. mrtm
Ahmed ile Sevr'i (97161)'nin ve dier baz ulem'nm mezhebi budur. Onlara gre
msvaat yoksa hibe btldr. Yalnz msvaat'm nasl yaplaca ihtilafldr. Bazlar:
Erkek ve kz ocuklarna ba msv yapmakla olur demilerdir. Bunlarn delil :
Hads'in ttcs'deki rivayetinde aralarnda msVaat gsterseydinya buyunlms; bni
Hibban'm rivayetinde: aralarm msv tutun. 'bni Abbas (R. A.) hadsinde : o-
cuklarnzn arasn ba hususunda msv tutun. Ben bir kimseyi stn tutacak olsam
kadnlar tercih ederdim buyurmu olmasdr.
Bu hadsi Sad b. Mansur ile Bcyhak hasen bir isnadla tahrc etmilerdir.
Bir takmlar : tpsviye, erkee kadndan iki misli fazla vermekle olur; nk mrns
hususunda haklar byle tevzi olunur derler. Cumhur-u ulem'ya gre ise, ocuklar
arasnda msvaat'a riyet etmek anne ve babaya farz deil, mendbtur.349[349]
955/787- ibn Abbas radyallah anhmd'dan rivayet olunmutur. Demitir ki :

Resillah sallaliah aleyhi ve selem :
Hibesinden dnen kustuktan sonra dnerek kusmuunu yiyen kpek gibidir;
Hads mttefekun aleyhTr.
349[349]
188.
350[350]
BuhnrVnin bir rivayetinde : Ktle rnek olmak bize caiz deildir. Hibesinden donen
kustuktan sonra dnerek kusmuunu yiyen kpek gibidir buyrulmutur.
HadK-i erf hibe'den dnmenin memnu' olduuna delildir. Cum-hur-u ulem'ya gre
hibe'den dnmek haramdr. Hatta Buhar Bir kimseye hibe ve sadakasndan dnmek
hell deildir nam altnda bir lb tahsis etmitir. Cumhur yalnz aadaki hadste
beyn olunan evlda hibe mes'clesini istisna etmilerdir. mam A'zam. ile dier baz
ulem "ya gre hibe'den dnmek maakerahe helldir. Fakat z-rahim denilen yakn
akrabaya yaplan hibeyi onlardan istisna etmitir. Onlara jjre hads'ten m ura m :
kerhet'in iddetini beyandr. Tahav (238321) diyor ki: Hadsteki (kusmuuna nen
gibi) la'biri her ne kadar talinin ifde ederse de dier rivayetteki (kpek gibi) ta 'biri bu
iin. haram olmadna dellet eder. nk kpek mkellef deildir. Bine kusmuk
yemek
de
haram
:olmutur. 351[351]
deildir.
Maksad:kpekResillah
(S.A.V.)
Demilerdir
ki
956/788- bni mer ve bni Abbas radyallah anhm'en Peygamber sallaliah aleyhi
ve scUcm'dan iitmi olarak rivayet edilmitir, Resillah (S.A.V.) Demilerdir ki :
Mslman bir'adama bir bahii verip de sonra ondan dnmek hell olmaz; yalnz
babann evldna verdii
eyden dnmesi mstesna. 352[352]

Bu hadsi Ahmed ile Drt'ler rivayet etmi; Tirrnm, bni Hibban ve Hkim onu
sahhlemilerdir.
nk hela! olmaz ta,'biri haram olduunu ifde hususunda zahirdir.
Onu kerhct'c
hamletmek zahir olan hkmn deitirmek olur. Evlda yaplan ba istisna etmesi
ocuk byk olsun, kk olsun ona yapt batan dnmesinin caiz olmadna
delildir. Bir takmlar bunu kk ocua tahsis etmitir.
351[351]
189.
352[352]
Bazlar da kadnn kocasna
mehrini balamasn tahsis ederek : kadna bu bata^ dnmek caiz deildir;
demilerdir. Bu re'yi teyd eden bir hads mam Buhar (194 256) Nchl (1195) ile
mer b. Abdlaziz'den ta'lkar- rivayet etmitir. Zhri (124) ise : Kocas kadna hle
yaparak aldatt ise kadn hibesinden dnebilir demitir zr Abdilrrczzak (126

211)'m mnkati' bir seriedle tahrc ettii bir hadste: kadnlar ya rabetten, ya
korkudan ba yaparlar; binenaleyh hangi ka-dn kocasna bir ey verir de sonra

dnmek isterse dner. Buyurulmutur. 353[353]
957/789- ie fadtyalldhv, anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

sallaliah aleyhi ve sellem hedyyeyi kabul eder; ve onun karln verirdi.354[354]
Hads-i erif, Peygamber (S.A.V.)'in hediyye hususundaki detini bildirmektedir. Fahr-i

Kainat (S.A.V.) Efendimizin daim detleri: he-diyyey kabul etmek ve karlnda onun
bedelini vermekti. Hatt Ibn Ebi ey be (234)'nin bir rivayetinde :
Hedyyeye ondan daha hayrls ile karlk veriyordu denilmektedir.
Bazlar bu hads ile hediyyeye karlk verilmesinin vcib olduuna istidlal ederler ;ve :
Zr Hz. Peygamber (S.A.V.)'in daim deti olmas vcbunu iktiz eder derler. Fakat
bu istidlal tamam deildir. nk Peygamber (S.A.V.)in dima hediyyeyi hediyye ile

karlamas omu tabiat iktizs cmertliinden ve gzel ahlkndandir.
mam afi yeni mezhebinde, karlnda hibe beklenen hibe'nin btl olduuna kail
olmutur. nk bu mehul -kymetle yaplan bir sattr. Bir de hibe teberr'dur. Eer
karlnda bir ey vcib olur dersel, trampa mnsna gelir; halbuki eriat olsun, det
olsun, hibe ile satn arasnda fark yapmtr. Karlk gerektiren eye sat derler; hibe
byle deildir.
Mlikler'den bazlarna gre hibe mutlak olarak, yhud karlnda hibe bekliyen biri
353[353]
354[354]
tarafndan yaplrsa, mesel fakr bir kimse zengine hibe ederse hibe'ye hibe ile
mukabele etmek vcibolur. Zengin fakire hibe ederse bir ey lzm gelmez. Hbe'yi
yapan, verilen mukabil . hibeyi az grr de raz olmazsa Makler'in bazlarna gre
verilen karlk hibe edilen ey kymetinde ise hibe sahh ve lzmdr. Dier bazlarna
gre ise raz oluncaya kadar istediini vermek lzmdr. mam Mlik (93179)'ten
mehur olan, birinci kavildir. 355[355]
958/790- bni Abbas radyalah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Bir
adam Reslllah sallattah aleyhi ve sellem'e br dii deve hibe etti. O da kendisine
devenin karln verdi ve :
Rzt oldun mu? diye sordu. Adam :
Hayr deyince daha tazla verdi ve :

RZ! Oldun mu? diye sordu. (Yine) :
Hayr cevbn alnca daha fazla verdi, ve :
Rzi oldun mu? d've sordular. (Nihayet) adam :

Evet dedi. 356[356]
Bu hadsi Ahmed rivayet etmitir. bni Hibbn onu sahhlemitir.
Hadsi Tirmiz dah uzun uzadya rivayet etmi ve bedel'in alt dne gen deve
olduunu bildirmitir. bni Hibban'm rivayetinde Peygamber (S.A.V.) in :
Vallahi Kurey'den veya ensr'dan yahut
hibe almamak iimden
Sakf ten olandan baka hi bir kimseden
geti dedii beyn olunmaktadr.

355[355]
356[356]
191.
Ayn hadsi Ebu Dvud ile Nesl, Hz. Ebu Hreyre'den rivayet etmilerdir.
Hads4 erif, hibe edenin rzsnn art olduuna delildir, Hz. Ibn mer'in hurur. Bu
kavt. sb'b olanlara gre rz art olunca ortada mn'akid olmu bir sat yoktur. 357[357]
959/791- Cbir radyallh an/'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

sdllallah aleyhi ve sellem;
Umr hibe edilen kimseye aittir; buyurdular.358[358]

Hads mtiefekun aleyh'Ur.
Mslim'in (Cbir'dcn) rivayetinde : Mallarnz elinizde tutun ve onlar ifsd etmeyin;

zr her kjm umr yaparsa o (nun milkiyct) diri iken de l iken de kendisine umr ya-
plana ve ocuklarna aittir. denilmi; bir rivayette : Reslllah ftallallah aleyhi ve
sclcm'n caiz grd umr ancak ve ancak : Bu hne ocuklarnadr; diyerek

yaplandr: Yaadn mddete bu hne senn olsun; diyerek yaplana gelince: phesiz
ki bu sahibine dner; buyurulmutur.
Ebu Dvtd ile NcsVnin rivayetlerinde ise: Rukb ve umr yapmaynz! nk kime bir
ey rukb veya umr yaplrsa o ey o kimsenin miraslarnn olur Buyurulmaktadr.

Yukarda da arz ettiimiz vecihle.
Umr : bir kimsenin evini birine vererek : Bu evi sana mrn boyunca verdim
demesidir.
Rukb : Bu evi sana verdim. Eer senden evvel lrsem ev senin; sen benden evvel
lrsen benimdir demesidir.
Hads- erif, umr ve rukb'nm meru olduuna delildir. Cumhur-u ulem'nn mezhebi
de budur. Bu bbta muhalefet eden yalnz Dnvud-u Zhir'dr; zr bir rivayete gre
357[357]
358[358]
192.
Umr'ya kail olmamtr. Rukb hususunda Hanefiyye imamlar arasnda ihtilf vardr.
mam A'zam'la. mam Muhammcd'e gre btl; imam Ebu Yusuf'a gre caizdir. Btldr
diyenlerin delili : ureyh'in359[359] rivayetine nazaran Peygamber (S.A.V.)'in Umr'ya.
cevaz verip rukb'y reddetmi olmasdr. Ebu Yusuf un delili ise Hz. Cbir hadsidir.
Umr'da temlikin neye id olduu ihtilafldr .Cumhur'a gre milkin rakbesine yani
kendine aittir; ve bu bb'ta ir balarla umr arasnda bir fark yoktur, tmam fi' ile
mam Mlik'e gre ise temlik menfaate aittir, ve ksm olur : Mebbed, mutlak ve
mukayyed :
Mebbed : ebed kayd ile yaplandr.
Mukayyed : sene, ay gibi kaydlarla kaytlanan,

Mutlak : kaydsz yaplan umr'dr.
Esa'. olan kavle gre umr bu nev'in her biri ile yaplabilir.- Fakat vaki' olan umr
Haneler'c gre mr boyunca devam eder. ldkten sonra o hne tekrar sahibine
iade.edilir. Dier ulem'ya gre ise umr hibe edilen kimsenin milki olmutur. Ancak Bu
hne yaadn mddete senindir demise o zaman milki olmaz; nk bu artla o,

umr olmaktan kar da, ariyet olur.
Mallarnz elinizde tutun rukb yapmayn gibi t'birleri cumhur, kerahet ve ird
mnlarna hamletmilcrdir. nk eskiden arap'lar umr ve rukb yaparlar; bu
akidlerden istifde edenler ldm haneler tekrar eski sahihlerine iade edilirdi. Nitekim
Hanefle:'e gre umr imdi de yle olur.360[360]
reyh tbni Ilris: Kand lirpyh diye mehur fzl, sika fakih bir zttr. Sahbp'don olduuna kail
olanlar da vardr. 1 iz. mer tarafndan Kfft* kads tftyin edilmiti. Bir kadarda Ilsn'da kadlk yapmt.
Sonra Hz, Osman, l."1;. Ali, Hz. Muavtyp ve Ben meyye taraflarndan da yine Kffe kadlnda bka'
edilmitir. Muttasl altm sene veya daha ziyde kadlk yapt rivayet olunuyor, tmam Ali Hazretleri
kendisine hitaben : (Ente aUzel'arab) diye ltifatta bulunmutu. Harcac'n zamannda istifa edip bir sene
sonra vefat etmitir.
359[359]
Kinde kabilesine mensup olan ibu Kfe'li Kad ureyh'in vefat (78) senesine msadiftir ki, bu tarihte
120 yanda bulunuyordu. Vefat tarihi hakknda baka rivayetler de vardr.
{mer Nasuhi Bilmen Hukuk-i slmiyye ve Istilakat- Fikhiyye Kamusa. C. I. Shf. 482.
360[360]
960/792- mer radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki : Br at Hak
yolunda tasadduk ettim. Fakat sahibi hayvan gzden kulaktan drd. Ben de onu
ucuza satacan anladm da Reslllah sallallah aleyhi ve sellem'e sordum:
Onu sana bir dirheme bile verse satn alma! ilh...; buyurdular. 361[361]
Plads mttefekun aleyh'Ur. Bu .iads'in tamam yledir :
nk sadakasndan dnen, kusmuunu yemee dnen kpek gibidir.
Gzden, kulaktan drmek'ten maksad: hayvana
bakmadn, yemine, suyuna dikkat
etmediini anlatmaktr. Onu satn alma! yerine tir rivayette : sadakandan dnme
buyurulmu: ve satn alma'ya, sadakadan dnmek denilmitir.- nk bu hususta

satcnn mteriye msamahakr davranmas dettir. te deten msamaha edilen
miktara hadste, dnmek denilmitir. Bazlarna gre satn almaya mblea iin
dnmek denilmitir. Zr hayvan satn almas dnme'ye benzetilmitir.
Bazlar hadsteki nehy'in zahirine bakarak unu tahrm mnsna almsa da cumhur-u
ulem onun tenzih iin olduuna kaildirler.
Tabcr (694) bu hadsin umumundan, haklarnda hadsler v-rid olan baz istisnalarn
yaplmasna kaildir. Mesel hibe'yi baba evldna yapmsa, keza hibe edilen ey henz
kabzedilmemise hibeden dnmek caizdir.362[362]
961/793- Ebu Hreyre radyallah anh'den Peygamber sallaah aleyhi ve sellem'den

iitmi olarak rivayet edildiine gre Restlah (S.A.V.) :
Birbirinize hediyye verin, seviirsiniz; buyurmulardr. 363[363]
361[361]
362[362]
194.
363[363]
Bu hadsi Buhar cl-Edcb'l - Mfred adl eserinde rivayet etmitir. Onu Eb Y'l dah
gzel bir isnadla rivayet etmitir.
Hadsi Bcyhak ve bakalar da tahrc etmilerse de, rvilerinin hepsi hakknda sz
edilmitir. Musannifin isnadn hasen bulmad galiba hidlcri bulunduUundandr.

Nitekim zaf de olsa aadaki hads bile onun bidlcrindeNdir.364[364]
962/754- Enes radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

sallaah aleyhi ve sellem :
Birbirinize hediyye verin nk hediyye kini ekip lkanr:; buyurdular. 365[365]

Bu hadisi zaf bir isnadla Bezzar rivayet etmitir.
Hads'in baka tarikleri de vardr; fakat hi biri zafliktcn hli deildir. Bununla beraber
hediyye'nin kalplerde ne derece mmtaz bir mevkii olduu da beyn'dan

mstanidir.366[366]
963/795- Ebu Hreyre radyallah anVden rivayet edirhitr.Demitir ki: Reslllah

sallaah aleyhi ve sellem:
Ey mslrnan kadnlar! sakn bir komu kadn komusunu koyun paas dah olsa
(hediyyes
dolaysiyle) tahkr etmesin; buyurduLar. 367[367]
Hads mttefekun a.eyh'tir.
Bu hadste hazf vardr. Tahkr'in hediyye i'tibriyle olduu zikre-dilmemitir. Koyun

paasndan murd: komu kadnlarn birbirlerine hediyye vermelerine tevik hususunda
364[364]
365[365]
mbala gstermektir. Yoksa onu hediyye etmek det olmamtr.
Hadsteki nehy'in hediyyeyi veren'e de alan'a da tevcihi mmkndr, yeren'e

mteveccih olduuna gre mn : Verdii hediyye bir koyun paas bile. olsa onu
kmseyerek tahkr etmesin alana tevcih edildiine gre : Hediyyeyi alan pek
deersiz bulup da onu tahkr etmesin demek olur. Hatt her ikisini birden murd
etmee de bir mni' yoktur.
Hads-i erif'de hcdiyyryc, bahusus az bir eyle de olsa komularn birbirlerine hediyye
vermelerine tevik vardr. nk hediyycdo mu-' habbet celbi ve dostluk tesisi
vardr. 368[368]
964/796- bni mr radyallah anhm'dan Peygamber sallalla-h aleyhi ve

scllcm'den iitmi olarak rivayet edilmitir ki:
Her kim bir ey hibe ederse karl kendisine verilmedike O kimse hibesin ('
dnmekt) e pek haklidir; buyurmulardr. 369[369]
Bu hadsi Hkim rivayet elmi ve sahhlemitir. bni mer'den mahfuz o!;m, hadsin
mer'den kendi sz olmak zere rivayetidir.
Musannif, bu hadsi Hkim ile bni Hazm'in de sahhledikerini sylyor.
Hadis-i erir hibe'nin bedeli verilmemise ondan dnmenin caiz olduuna, hel !i
verilmise dnlemiyeceine delildir. Bu hususta yukarda sz edilmiti.
Kendinden asa-ii hili bir kimseye hibe ekseriya sadaka gibi olur. Halleri msavi
olanlarn birbirlerine hediyye vermesi sevgi ve dostluu celbetmek iindir. rf- det
hediyyeyi verenle alann hallerine gre cereyan etmitir. 370[370]
368[368]
369[369]
Lkata Bab
Lkata : Tesadfen bulunan eydir. Bulunan insan olursa ona lakt; hayvan olursa
daalle derler. Bunlarn her birinin hkmleri fkh kitaplarnda beyn edilmitir. 371[371]
797/965- Enes radyallah anh'den rivayet olunmutur. Jemitir k : Peygamber

sallalah aleyhi ve scllcn yolda bir hurma dnesine rastlad ve :
Eer sadakadan olduundan korkmasarn bunu yerdim; buyurdular.372[372]

Hadis mttefekun aleyh'tir.
Bu hads msamaha gtren ehemmiyetsiz bir ey bulunduu zaman alnabileceine,
onu 'lna filn hacet olmadna, bulann ona mlik olduuna delildir. ZhirV baklrsa
kymetsiz bir eyi sahibi belli bile olso almak caiz gibi grnmyorsa da mes'ole
ihtilafldr. Bazlarna gre o ey' az da olsa almak caiz deildir. Ancak sahibi izin verirse
o zaman caiz olur. Buna yle bir sual vrid olmutur: Mslmanlarn hkmdarna,
onlarn zayi' mallarn ve zektlarm korumak c.abedcr-k' n Peygamber (S.A.V.) o hurma
dnesini nasl yerde brakt? Cevab da udur: Peygamber (S.A.V.)'in o hurmay

muhafaza iin almadna dir bir deli! yoktur. O yalnz vera' ve takvasndan dolay
yemeyi terketmistir.
yle de cevap verilebilir: Peygamber (S.A.V.) onu sadaka yiyebi-lon birisi buldun da
yesin diye ka.sden brakm olabilir. nk h-kimdara ancak sahibinin arayp soraca,
belli oian mallar muhafaza etmek cabeder. Yoksa bir hurma dnesi gibi A de ten
lerkediien eylerin de muhafazas lzm gelmez.
Hads-i erifte, haram olmas mmkn grlen pheli eyleri yemekten saknmaya
371[371]
372[372]
tevik vardr. 373[373]

966/798- Zeyd b. Hlid-i Chen374[374] radyall anh'den rivayet olunmutur. Demitir
ki: Peygamber sallalah aleyhi ve scllcm'e bir adam gelerek lkata'nn hkmn sordu.
Reslllah sallah aleyhi ve sellem:
Onun kabn ve kabnn ban tan., sonra onu bir sene rln et. Eer sahibi gelirse ne
a'l ge.mezse onu ne yaparsan yap; buyurdu. Adam :
Ya bulunan koyunlar? dedi. Peygamber (S.A.V.):
Onlar ya senin ya din krdeinin yhd kurdundur; buyurdular. Adam :

Ya bulunan develer? dedi :
Sana ne, onlarn su tulumlar ve tabanlar yanlarn-dadr: Shibleri onlara

rastiayncaya kadar suya gelir ve
aalan otlarlar; buyurdular.. 375[375]

Hadis mttefekun aleyh'r.
Ulem bulunan eyin alnp alnmamas hususunda htilf etmilerdir. Ebu Hanifn (80
150) 'ye gre almak efdldir. nk msl-nana vcib olan, dn kardeinin maln
muhafaza etmektir mam afi'nin kavli de budur. mam Mlik ve* Ahmcd b. Hanbcl (164
2U> almamak efdldir demilerdir. Bunlarn delili:
Mminin kaybettii hayvan- te presidir. hadsidir.
373[373]
197.
Zeyrt b. Hlid-i Chcni : Ebu Tnlha yhtd Ebu Abdirrahman knyesini tajr, Kfeye yerlemi, ve
85 yanda olduu halde 78 senesinde orada vefat etmitir. Kendisinden bir cemat hads rivayet
etmitir.
374[374]
375[375]
198.
Akl delilleri, deme korkusudur. Bazlar: bulunan eyin alnmas vaciptir demilerdir.
Bunlar, hadsi te'vl etmi ve Bundaki iddetli fHdid bulduunu kendisine ma'l etmek
in alanlar ve iln etmeyenler hakkndadr demilerdir.
Hads-i erif mes'eleye amildir :
Birincisi : Lkata'nn hkm hhmdadr. Kaybolan hayvana daal-I'" denildiine ve
Peygamber (S.A.V.)'in lkata'y bulana kab ve kabn ban tanmasn emrettiine gre
burada lkata'dan murd, bulunan cansz eyadr.
Emr'in zahiri, bulunan eyin tannmas ile tantlmasn vcibol-rTiKinu gsteriyor.

Geriye kalan zht aadaki hadsin erhinde tamamlanacaktr. 376[376]
967/799- Bu da ondan rrvyet olunmutur; radyallah anh. Demitir ki : Reslllah

sftallah aleyhi ve sellem:
Her kim bir kayp hayvan barndrrsa, o hayvan* bildirmedike kendisi dallettedir;
buyurdular.. 377[377]
Griyor ki hayvan bulan onu bildirmezse dalletle tavsif olunuyor.
Kaybolan eyin kab ile o kab balayan ban bilinmesinin ne gibi bir fayda te'mn
edecei ihtilafldr.
Bazlarna gre bunlar bilerek tavsif edene o mal verilmek iin onlar bilmek iktiza eder.
Filhakika kaybolan eyin sfatn haber verdikten sonra sz kabul edilerek o eyay ona
vermek vcib olur. Nitekim gerek buradaki hadis gerekse Buhar'nin rivayet ettii u
hakim dis de buna dellet ederler.
Eer biri gelir de o eyi sana haber veriirse bir rivayette sana kaybolan eylerin
376[376]
377[377]
adedini, kabn ve ban haber verirse o eyi ona veriver Duyurulmutur. mam Ahmcd1 \c mam Mlik'in mezhebi budur. Yalnz Mlikler altnlarn sfat ve saysnn
beyn edilmesini de art komulardr. nk bunlar baz rivayetlerde vrid olmutur.

Amma kab ve ba bilindikten sonra says bilinmese zarar etmez.
Fakat nassen sabit olan iki almetten yani kab ile badan birisi bilinerek teki
bilinmezse bazlarna gre ikisini de bilmedike ona bir ey teslim edilmez. Dier
bazlarna gre ise bir mddet bekledikten sonra verilir.
Kab ve ipini bildikten sonra eyann yeminsiz teslim edilip edilmemesi hususunda
ihtilf olunmutur. Bazlar: Yeminsiz teslim olunur; zira hadslerin zahiri bunu
mirdir demis; dier bazlar ise: Eya ancak beyyine yani hccet ve delil ile teslim
edilir kanatinde bulunmulardr.
Beyyne cabeder diyenlerce eyay bulana onlarn kab ve balarn bilmesinin
cmredlmcsi. bulunan ey kendi eyas ile karmasn diyedr; -yoksa bunlar sahihlerine
iade edilirken mutlaka beyyine lzmdr. Zr eya sahibi da'vcdr; da'vcya ise
da'vsn beyyine ile ispat etmek gerektir. Bu husus :
Beyyine d'vcya yemn de da'vlya gerektir hds-i erifi ile takarrr etmi bir
umum kaidedir. Mezkr kaide Vecrtte'nin 76. c maddesinde Beyyine mdde in ve

yemin mnkir zerinedir eklinde hlsa edildii gibi 77. ci maddesinde dah Beyyine
hi!f- zahiri isbt in ve yemn asl ibk indir denilerek hccetle yeminin nerelerde
lzm geidii ta'yn edilmitir.
Babmzn ilk hadsinde Sahibi gelirse ne a'l diye terecme edilen yerde artn cevab
hazfedilmitir. Cmlenin takdiri yledir:
Eer sahibi gelirse onu kendisir vcr.v Cevbn ibareden hazfedilme, cevbsiz da mn
anlalaca iincir.
Peygamber (S.A.V.) bulunan eyann tarif ve Hnn emrettii gibi bu i'lnn vaktini
deBir sene diye tahdd etmitir. Bir sene i'In edildikten sonra bazlarna gre artk
i'ln vcp deildir. Maam-fh vcibtir diyenler de vardr. mav Ebu Hanifr'dcn bir
rivayete gre bulunan eya on dirhem kymetinden az ise onlar bir ka gn i'ln eder;
on dirhem veya daha ziyde kymette irc bir sene i'ln eder. mam Muhnmmcd'in tafsilt
vermeksizin bir yl diye takdir ettii rivayet olunur.
'ln : Camilerde, ar ve pazar gibi kalabalk yerlerde yaplr.
Hadste : sahibi gelmezse onu ne yaparsan yap buyu-rulmasna bakarak bazlar:

Bulan kimsenin o mal zerinde her gn tasarrufa hakk vardr; binenaleyh zengin
olsun fakir olsun "kendi ihtiyac in sarfedebildii gibi tasadduk dah edebilir demi-
lerse de, bulunan eyann dima bulann elinde emnet kalacan ifde eden hadisler
vardr. Bunlardan biri Mslim'in, rivayet ettii u hadstir.
Sonra onu bir sene i'ln et. Eer sahibi gelmezse o eya senin yannda emnet olur.
Dier bir rivayette :
Sonra onu bir sene i'ln et. Eer bilinmezse o maln nafakasn sen ver. Senin yannda
emnet olsun. yed araycs gnlerden bir gn kagelirse onu kendisine ve-rver.
denilmitir.
Bundan dolay bir seneden sonra bu eyann hkm hususunda ulem ihtilf
etmilerdir.
Nihyct'l - Mctehd nm kitapta yle deniliyor: ehirlerin fukhs, MCvik, Ecvrl,
Evz ve afi, bulan kimsenin, bulduuna mlik oldutna ittifak Htiler. Bunun bir misli
do mer ile olundan ve Ibni Mes'ud'tan rivayet olunur. Ebu Hanfe : Bulana bulduu
eyi tasadduk etmekten baka are yoktur; demitir. Onun kavlinin misli de Ali, Ibni
Abbas ve ibtn'den bir cenaatten rivayet ediliyor.
Bunlarn hepsi bulan kimse lkata'y yerse deyeceinde mttefiktir. Ancak Zahiriler
sene getikten sonra o maln trtk bulann olacana kaildirler
kincisi : Kaybolan koyunlardr. Kodunu ehirlerden uzak orak bir yerde bulan
kimsenin onu giyebileceinde ulem mttefiktir. nk Peygamber (S.A.V.) O ya

senindir ya dn kardeinin yhd da kurdundur buyu'nulur. Bunun mans : hayvan
helake ma'-ruzdur. Ve senin alman ile din kardeinin almas arasnda mtevd-didlir;
demektir. Din kardeinden murd; umumdir; koyunun sahibi de olabilir : baka biri de.
Keza kurt tbiri de btn koyun yiyen yrtclara mildir.
Hari-ste hayvan almaa tevik vardr. Ve cumhur'a gre kymetini sahibine der. mam
Mlik'den mehur olan kavle gre demez, Zr hadste kurt ile hayvan bulan msavi
tutulmutur. Kurda bir hkm terettb etmediine gre hayvan alana da etmez.
ncs : Kaybolan develerdir. Bunlar hakknda Fahr-i Kinat (S.A.V.) Efendimiz:
Alnmazlar; halleri zere aalardan otiayip suya gitmeye terk edilirler diye
hkmetmi; bunlarn kimseye muhta olmadklarna iaret buyurmutur.
Maamfh, Hanefer'e gre evl olan onlar da alarak muhafaza etmektir.
Ulem : Develerin alnmamas hususundaki emrin hikmeti, olduklar yerde daha kolay
bulunmalardr derler.378[378]
963/800- yad b. Himar 379[379] radifallii anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallaUah il aleyhi ve sellem:
Her kim bir kayp bulursa hemen iki adaletli kimseyi hid tutsun ve bulunan eyin
kabn, ban bellesin. Sonra gizlemesin ve kaybetmesin. ayet sahibi gelirse hak
onundur. Gelmezse o mal Allah'n maldr; onu dilediine verir; buyurdular. 380[380]
Bu hadsi Trmiz mstesna Drtler'le Ahmed rivayet etmi; Ibni 'Huzeyme, bn Crd ve
bn Hibban onu sahhlemilerdr.
Lkata ve onun kab le ba hakknda yukarda zht verildi. Bu hadiste iki adaletli
kimsenin hid getirilmesi ve lkata'y onlara gsterme meselesi vardr. mam- A'zam'm
mezhebi ve mam afi'nin iki kavlinden birisi budur. Onlara gre tikat ay aldna
ihd etmesi vaciptir. mam Mlik ile bir kavlinde afi'ye gre ihd lzm deildir. Zr
sahh hadislerde ihd zikredilmemitir. Binenaleyh buradaki ihd mendbdur.
378[378]
201.
Ma'ruf bir Satbi'cHr. Bu salnb Tomm kabil<\sinden(lir. IJiisrii'ia i olduundan, oral

s;tylnn.tr. Kcsfl-i Ekrci (S.A.V.) Ef-ndiniz'den otuz ndis rivayet etmitir. Sahl-i Mslim'de iki
hads nuv.knrdur.
379[379]
mam- lihiiri K(M)ii*l-Mifrcd inde, Ehu DiimkI, Tini/.i, Nrs, Hhii Mco, Snonleiinde mKrrnik'yldfn hads naklftui^lcrdir. Hicr 50 tarihinde irtinal etnitir.
Ihd'm lzumuna kail olanlar; buradaki ziyde sahh olduktan sonra artk onunla amel
vcib olur. Onun dier hadslerde zik-redimemesi ihda mnf deildir. diyorlar ki,
hak olan da budur.381[381]
969/801- Abdurrahman b. Osman- Teym 382[382] radyallah anh'den rivayet
olunduuna gre. Peygamber sallalah aleyhi ve selcm haclarn lkatasndan

nehyetmtir. 383[383]
Haclarn lkatasndan murd: Onlarn Mekke'de zayi' ettikleri eylerdir. Zr Hz. Ebu
Hreyre'nin rivayet ettii bir hadste Mekke'nin Kikatasnn sahibinden baka kimseye
hell olmadn; fakat Cum-hur'a gre buradaki nehden muradn; kendine mal etmek
iin almak olduunu grmtk.
Haclarn lkatalannn Mekke'ye mahsus oluu bulunan eyann sahiplerine ulatrlmas

kolay olduundandr. Ulemdan bir cemat ise: Bu hususta Mekke ile ir beldeler
arasnda hibir fark yoktur. Mekke'nin tahsis edilmesi ta'rfte mbala iindir.
diyorlar.
Bu hadsin Mekke'de olsun ir yerlerde olsun mutlak surette haclar hakknda olmas
da muhtemeldir. nk Mekke'de olduuna dellet eden bir delil yoktur.384[384]
970/802- Mikdam b. Ma'dikerib radyall tftaft'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Rerlliah sallalah aleyhi ve sellem:
A bd ur rahman b. Osman Teyni (K. A.) : Sahab ve Kresi olan Ta h a b. TTboydultah'm kardei
oludur. Sylenildiine g"re IVygamber (S.A.V.)'e yetimi, fakat onu grmemitir. Bir rivyotte
Hmleybiye, digor rivayette fnth- Mekke gn nslman olmu; Hz. Ibni Zbeyr ile Haccac tarafndan
ehd edilmilerdir.
381[381]
382[382]
Dikkat edin: yrtclardan az diine shib olanla ehl eek ve zimm malndan lkata
hell ofmaz ancak sahibi ondan mstani olursa o baka; buyurdular. 385[385]
Hads-i erifte zikri geen eylerin haram klnd ileride Et-me babnda grlecektir.
Musannif onu burada srf kendisine slm diyarnda yaamak iin ahd-u cman verilen
zimmnin lkatas iin getirmitir. Bu suretle Lknta bab nda mslman ile zimm
arasnda bir fark olmad anlalyor. Hadisten anlalan: zimm'nin lkatasmn
zimmer mahallesinde bulunmasdr. Aksi takdirde lkatanm hangi insana id olduu

pek kestirilemez.
Ancak sahibi ondan mstani olursa o baka cmleT si yukarda hurma dnesi
mes'elesinde grld vecihle ehemmiyet verrlmiyecek derecede az diye te'vl
edilmitir. Yahut i'ln edildii halde sahibi kmayan mai'dr. Bunu mstani olmakla
ifde etmesi, is-tina'nn bilinmemeye sebep olmasndandr: Zr mstani olmasa ciddiyetle arard.
Fde : Ncvcvl el-Mhczscb- erhinde yle diyor : Baheye, ekine veya hayvana
tesadf eden kimse hakknda ulem htilf etmilerdir. Cumhur'a gre bunlardan bir ey
alamaz, ancak zaruret halinde alabilir. Oznman dah Cumhur-u ulem ile afii'ye gre
aldn der. Seleften bazlarna gre bir ey demez. mam Ahmcd'dcn esah rivayete
gre bahenin duvar yoksa iindeki ya yemilerden yiyebilir. Dier bir rivayete gre
ise ihtiyac varsa yemesi caizdir; ve her iki halde de deme yoktur. mam afii bu
rhes'ele hakknda sz hadsin sahh olmasna ta'lik etmitir.
Bu mes'elede kaviller oktur.386[386]
Feraiz Bab
385[385]
386[386]
Feriz: Fcrza'nm ccm'idir; farz'dan'alnmtr, kat' manasnadr. Mras hisselerine

feriz denilmesi, yet'te :
387[387]
Duyurulduu iindir. Bunun mns: ma'lm miktar demektir. Feriz ilmini
renmee tevik eden hadsler oktur. 388[388]
803/971- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Hisseleri
ehillerine
ulatrn.
Kalan
miktar
en
lyk
erkek
ahsndr;
Hisselerin ehillerinden murd : Kur'n- Kerm'de nassen bildirilen alt nevi' hisse ile
bunlar alacak olanlardr.
Alt nevi' hisse unlardr : yar, yarmn yars, yarmn yarsnn yans, te iki, te
ikinin yars, te ikinin yarsnn yars. bni Battal (444) diyor ki: en lyk erkekten
murd : ehl-i feriz hisselerini aldktan sonra asabe olan erkeklerden lene en yakn
olandr. Dierleri bir ey almaz. Hepsi yaknlkta msv iseler, hissede mterek
olurlar.
Bazlar en lyk erkek den maksad: hala ile amca. karde kz ile karde nlu, amca
kz ile amca oludur. Ana baba bir veya baba bir kz karde, yahut karde bundan
hritir derler. nk bunlar nass- Kur'n ile muayyen mras hissesi alrlar. Tel
hazretleri :
Eer erkek ve kz kardeler beraber olurlarsa o halde erkee iki kadn hissesi miktar
verilecektir buyurmutur.
Sre-i Nisa, yet: 11.

387[387]
388[388]
En yakn asaheler oullardr. Sonra aa doru ne kadar iniiirse inilsin onlarn oullar,
onlardan sonra baha, sonra bnbann bahas olan dedelerdir. Gerek asabelerin, gerekse
dier hisse sahiplerinin tafsilt, feriz kitaplarnda lzm geldii ekilde zh edilmitir.
Hads-i crf, erkeklerden asaba bulunduuna gre erefsdr olmutur. Bulunmad

takdirde .mirasn bakiyyesi kadnlardan muayyen hissesi olmayana verilir. Nitekim
aada grlecektir. 390[390]
804/972- smet'bn Zeyd mdvjallah anhm'den rivayet olunduuna gre;

Peygamber snllallah aleyhi ve sollcm:
Mslman kfjr'e; kfir de mslman'a miras olamaz; buyurmulardr. 391[391]

Cumhur-u ulem'nn mezhebi de budur. Hi. Muaz b. Cebel, Muaviye (R.'A.) ile tabinden
Mesruk, 392[392] Sad b. Mseyyeb, brahim Neha ve dier baz zevat bunun hilfna kail
olmu; ve mslman kfirden miras alr, fakat kfir mslmandan mras alamaz
demilerdir. Hz. Muaz (R. A.)'m deili Peygamber (S.A.V.)'den iittii u hadstir :
hslmiyet artar; eksilmez.
Bu Jadsi Ebu Dvud tahrc etmitir. Hkim onu sahhlemitir.

390[390]
205.
Mesruk b. el - Ec'a' el - Hemndn: Ekabir-i Tbin'den olup Kfe'de yetien mehur fakihlerden,
szne inanlr, gvenilir bir zattr. Hlef-i R-idin'den, Muz, b. Cebel, bni Mes'd, Zeyd b. Sabit,
Abdullah b. mer ve Haz-ret-I Aie'den hads rivayet etmitir. Kendisinden de Eb Vil, â'b Nehi gibi
mehir ve Kiittib-U Sitte sahipleri rivayette bulunmulardr.
391[391]
392[392]
a'b : Hemedn diyar Mesruk gibisini yetitirmemigtir demitir. Kad reyh'in bile bz mes'elelerde
Mesruk'a mracaat ve istiare ettii mervdir.
Mriin-ileyh ocuk iken hir kimse tarafndan alnp sonra bulunmu olmasndan dolay mesruk
tesmiye olunmutur. 62 veya 63 trihlerinde vefaat etmitir (Allah rahmet eylesin).
(Hasan Hsn Erdem Riyzti's - SlihSn hadslerinin Kavileri olan As-tb- Krm'n ve hads imamlarnn
hl tercemeleri Shf. 77).
Filhakika babalar vefat eden biri yhd dieri mslman iki karde mras hususunda
mnazaa etmiler. Babalan yahd olarak ld iin btn mirasn yahd olan olu
almt. Mslman olan olu bunu dvaya vermi ve Hz. Muaz (R. A.) mslman -kardei
m-rasc yapmtr. bni Eb eyhe, Abdullah b. Mugaffe'den u szleri Lahrc etmitir :-
Muavye'nin verdii hkmden daha gzel bir hkm grmedim, biz chl-i Kitaba
miras oluyoruz; onlar bize miras olamyorlar. Nitekim onlarn tarafndan bize nikh
hell oluyor, fakat bizim taraftan onlara helal olmuyor.
Lkin Cumhur buna cevap vermiler ve: mttefekun aleyh hads miras men' etme
hususunda nass'dr. Muaz hads'nde mras'm hususiyetine delalet yoktur. Onda yalnz
slm dninin ir dinlerden stn olduu ve eksilmeyip artmakta devam ettii beyn
olunmutur demilerdir.393[393]
805/973- Ibni Mes'ud radyalah anh'dan-kn, oul kz ve kz karde hakknda
Peygamber sallallah aleyhi ve selem ;
Kza yary, oulun kzna te ikiyi tamamlamak iin altda biri, kalan da kz kardee
hkm buyurdular; dedii rivayet edilmitir 394[394]
Hads-i erif, kz kardein kz ve oul kz ile birlikte asabe olup mirasn bakiyyesini
alacana delildir. Zaten, kz kardelerin kzlarla birlikte asabe olacana ittifak vardr.
Bir defa Hz. Eb Musa (R.A.) : kzlarla beraber kz karde mrasn yarsn alacak; diye
fetv vermi. Sonra mes'eieyi soran zt'a bunu bir de Hz. bn Mes'ud'a sormasn
emretmi, Ibni Mes'ud (R.A.) Peygamber (S.A.V.)'in hkm gibi hkm vermi. Bunun
zerine Eb Musa (R. A.): Bu habr aramzda olduu mddete bana bir ey sormayn
demitir. Habr ve hbr : Sz ssleyip gzeletirmesini bilen lim; demektir. Bazlarna
393[393]
206.
394[394]
gre hbr denilmesi, ns'n kalplerinde ilminin eseri kald iindir. 395[395]
974/806- Abdullah b. Amr rndyallah anhmd'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve sellcm :
ki millet ehli birbirine miras olamazlar; buyurdular. 396[396]

Bu hadsi Tirmiz mstesna Drtler'le Ahmed rivayet etmitir. Hkim onu Usme'nin
fz ile tahrc etmi; Nes ise Usme hadsim bu lfzlarla rivayet eylemitir.
Hads-i erif, iki ayr din slikleri arasnda birbirine miras olma hakk bulunmadna
yani hristiyan'larla yahdler ve bunlardan biri ile mslman'lar ar.asnda tevars

cereyan etmediine delildir.
Cumhur-u ulem bundan murd'n : Ehl-i Kitab ile mslmanlar olduuna kaildirler. Bu
takdirde mn : Mslman kfir'e miras olamaz... ilh... hadsindeki gibi olur. Kfr
milletleri birbirlerine miras olurlar; bu sabit'bir hakikattir. Hads'in btn milletlere

nm ve mil olduuna yalnz Evz (88157) kail olmutur. Ev-z ; Yahd nasrnye
miras olamad gibi nasrn de yahd-ye mras olamaz; ir milletler de byledir

demitir.
Buradaki hads'in zahiri EvzVye yardm etmektedir.

Hads-i erif :
397[397]
Allah sze evldnz hakknda vasiyyet eder... yet-i kerme'sini tahsis ediyor.
nk yet mslman, kfir btn evlda mm ve mildir.

Bu hadisle kfir cvld ondan tahsis ediliyor.
Usi-i fkh ilminin boyanma gre haber-i vhid'in baz dereceleri ile Kur'n- Kerm
395[395]
207.
396[396]
397[397]
Sre-i Nisa, yet : 11.
tahsis olunabir. 398[398]

975/807- mran b. Husayn radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Peygamber sallalah aleyhi ve sellem'e br adam geldi; ve :
El - hak benim olumun olu vefat etti. Bana onun mirasndan ne var? dedi.
Reslllah (S.A.V.) :
Sana altda bir var; buyurdular. Adam dnp giderken, onu ararak :
Sana bir altda bir daha var; buyurdular. Adam dnp giderken (onu tekrar)
ararak :
Son altda bir, sana fazladan bir rzk'tr; buyurdular. 399[399]

Bu hadsi Ahmed ile Drtler rivayet etmi; T mz onu sahhlemi-tir. Hads, Hasan-t
Basr'nin Imran'dan rivayet ettii hadstir. Fakat Hasan'n Imran'rlan iitmesinde hjlf
vardr.
Katde : ReslHah (S.A.V.) onu ne ile beraber miras yapt : bilmiyorum. Dedenin en
az ald mras hakk altda birdir demitir.
Mes'elenin sureti yledir: len kimse geride iki kz ile bu suali soran dedesini
brakmtr. u halde iki kza mirasn te ikisi verilecektir. Geriye bir te bir kalr.
Peygamber (S.A.V.) suali sorana altda biri hissesi olmak hasebiyle vermitir. Zr burada
onun hissesi altda birdir. teki altda biri kendisine birden bire vermemi; dnp giderken arkadan ararak vermitir. nk iki altda biri beraberce versede hissesinin
bu olduunu zannederdi.
Son defa ararak : Bu sana tu'medir demesi onui* hisse zerine ziyde olduunu, bu
ziydenin kendisine asabe bulunmas sebebi ile verildiini bildirmek iindir. nk

398[398]
208.
399[399]
tu'me: hisse olmayan fazla rkzktr. Burada ondan murd: asabe olmaktr. 400[400]
976/808- bni Breyde'den o da babasndan -radyallah anhm-itmi olarak
rivayet edildiine gre Peygamber sallalah aleyhi ve sellem cedde'ye yannda anne
olmad zaman altda bir vermitir. 401[401]
Bu hadsi Eb Dvud ile Nes rivayet etmi; bni Huzeyme ile bni Crd onu
sahhlemiler, bni Ady de kuvvetli bulmutur..
Hads-i erf, nine'nin mras hissesinin altda bir olduuna delildir. Nine'nin anne veya
baba tarafndan olmas msavidir. Ced-de'ler ayn dereceden bir ka tane olurlarsa
altda biri mtereken paylarlar. Fakat dereceleri muhtelif olursa iki cihetten uzak olan
cedde, yakn olanla sakt olur.
Ceddeleri ancak anne ile baba skat eder. Bunlarn her biri kendi tarafndan olan ceddeyi
skat eder. 402[402]
977/809- Mikdam b. Ma'dkerib radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallalah aleyhi ve sellem:
Day, mirass olmyann mrassdr; buyurdular. 403[403]

Bu hadsi Tirmiz mstesna, Drt'ler ile Ahmed tahrc etmilerdir. Ebu Zr'ate'r - Rzi
onu hasen bulmu; bni Hibbn i!e Hkim ise sa-hhl emilerdir.
Hadis-i erf, asabe ve zevil erhmdan miras bulunmad zaman, daynn miras
olacana delildir. Day zevi'I-erhandandr.
400[400]
209.
401[401]
402[402]
Ulem zevi'l-etûm denilen uzak akrabann miras olup-olmya-ca hususunda ihtilC
etmilerdir. Eshb- Kirm'n bir oklar ile Ha-nefler ve bakalar onv'ar miras
yaparlar.
Onlara gre bir k'mse lrken yalnz halas ile teyzesini brakrsa, hala'ya te iki,
teyze'ye te bir verilir. Delilleri: 404[404]
Z rahm olan akraba birbirlerine daha lyktr yet-i kerme'sidir.
mamlardan afi ile Mlik'e gre zevi'l-erham'a miras verilmez. nk feriz ancak
Ktbullah veya snnet ile yahut da cm'la sabit olur. Halbuki burada bunlarn hi.biri
yoktur. Onlar babmz hadsi iin: Bu yalnz day hakknda nass'tr; bakas hakknda bir
hkm ifde etmez, yet ise mcmeldir. Onda ve hadste zikredilen zevi'l-erhm
fukah'nn rf'nce zev'l-erhm saylanlar deildir. Hala ile teyzeye mras olmadn
bildiren hadsler vardr. Bunlarn hepsi zaif ise de birbirleri ile kuvvet bulurlar derler.
Bu
zevt'a gre zevi'l-erham'n
kitaplarndadr. 405[405]
miraslar
Beyl'l-Ml'e kalr. Tafsilt
feriz
978/810- Ebu mmete'bni Sehl radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k:
mer, Ebu Ubeyde radyalah anhm'ya Re-slllah sadallah aleyhi ve seem'ln :
Allah ile Resl' mevls olmayanlarn mevls-clrlar; day da mirass olmayann

mirassdr; buyurduunu yazd. 406[406]
Bu hadsi Ebu Dvud mstesna Drtler'le Ahmed rivayet etmitir. Tirm7 onu hasen
bulmu; Ibni Hibbn ise sahhlemitir.
Ayn hads Hz. e'den de rivayet olunmutur. Tirmizi diyor ki Zevi'l-erhami miras
sayan ehl-i ilm'in ou bu hadsle istidlal etrr i lerdir. Fakat Zeyd b. Sbt onlara mras
404[404]
405[405]
210.
406[406]
Sre-i Enfl, yet: 75.

vermedi.
Hads-i erif, yukarki Mikdam hadsindeki daydan murd sultandr diyenlerin

szlerini reddediyor. nk yle olsayd Hz. Peygamber (S.A.V.) : Ben mirass
olmayann miras siyim derdi,
Maamfh Ebu Davud'un tahrc ettii ve Ibni Hibbn'm sahh-ledii u hadiste Resl-
Ekrem (S.A.V.) bunu demitir:
Ben mirass olmayann mrassym; ona lzm gelen diyeti derim; mirass da
olurum.
Bu hadisle Mikdam ve Ebu mame hadslerinin aralar yle bulunur: O hadslerde

dayya mras vermesi daydan baka uzak yakn hi bir akraba kalmadmdandr.
Reslllah
(S.A.V.)'in
kendilerinin
m-ras
olmasndan
murd:
terekenin
mslmanlarn mal olmasdr. Bu da hi miras bulunmad zaman olur.407[407]
979/811- Cbir ra.yallah anh'den Peygamber sallalahil aleyhi ve seUem'den iitmi

olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S.A.V.):
Doan ocuk alad m, miras olur; buyurmulardr.408[408]

Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Ibni Hibbn onu sahhlemitr.
sthll : Doan ocuun alamasidr. Burada ondan kinaye yolu ile, ocuun diri
domas kasdedilmitir. u halde alamadan dirilik almeti gsterse yine diri
hkmndedir.
Hads-i erif, ocuk dmesi hlinde, den ocuun alamas ile ona baka diriler gibi
hkm sabit olduuna; binenaleyh miras olmak, ykanp kefenlenmek, cenazesinin
klnmas
407[407]
211.
408[408]
gibi
haklardan
istifade
edebileceine
delildir.
Bittabi
hayat
eseri
grlmyenlere bu hkmler verilmez.409[409]

980/812- Amr b. uayb'dan o da babasndan o da dedesinden -rad-yallahil anhmiitmi olarak rivayet edilmitir. Dedesi demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve
sellem:
Kaatiie mrasdan bir ey yoktur; buyurdular. 410[410]

Bu hadsi Nes ile Dare Kutn rivayet etmilerdir. bni Abdilberr onu kav bulmu; Nes
ise illotlendirmitir. Dorusu : Amr'e mevkuf olmasdr.
Hadis'in dier bir ok tarklerle hidlcri vardr ki; bunlarn mec-mu'u onunla amel'i
cbetrir.
imam, A'zam Ebu Hanfe ile dier Hanef imamlar, mam afi ve ekser-i ulem bu
hadsle istidlal ederek kasden olsun hat sureti ile olsun insan ldren ktil'in
ldrd kimseye miras olamya-cana kail olmulardr, imam Mlik ile dier bir
takm ulem'ya gre ise lm hat sureti le olmusa kaatil maldan mras alabilir; faHtat
diyetten alamaz.
Ancak Beyhak'nin rivayet ettii u haber bu kavle zhib olanlarn aleyhine delildir: Bir
adam bir ta atm; ve ta annesine, isabet ederek ldrm. Katil oul annesinin
mirasn almak iste-* yince kardeleri kendisine mni' olmu; ve:
Senin hakkn yoktur; demiler. Nihayet Hz. Ati (R. A./in huzuruna da'vya kmlar.
Hz. Ali ona :
Senin annenin mirasndan hakkn hacirdir diyerek ona diyeti demi; fakat
mrastan bir ey vermemitir.
Yine Beyhak Cbir (R. A./den u szleri rivayet ediyor: Cbir : Bir adam mirass
409[409]
410[410]
212.
olaca adam veya kadn kasden veya hataen ldrrse, o adam onlardan mras alamaz.
Ve hangi kadn br adam veya kadm kasden yaKut hataen ldrrse ona da onlardan
mras yoktur. Eer katil kasten yaplmsa ksas lzm gelir; ancak maktul'n velleri
affederlerse o baka. Veller affetseler bile ona maktul'n ne diyetinden ne de malndar
br ey verilmez. mer b. Hattab, Ali reyh ve baka mslman kadlar hep byle
hkmettiler demitir.411[411]
981/813- mer b. Hattab radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallah aleyhi ve sellem' :
Babann veya ocuun ihraz ettii her ey, kim olursa olsun asabesine kalr derken
iittim. 412[412]
Bu hadisi Ebu Dvud, Nes ve bni Mce rivayet etmilerdir. Onu ibni Medn ile bni
Abdilberr sahihlemilerdir.
Baba veya ocuunun ihrazndan murd: onlarn hakk olan .eylerdir. Bunlar onlarn
asabclerine miras kalacaktr.
Hadsin kssas vardr. Bu kssa Snen- denilen kitaplarda yledir: Rib b. Huzeyfe
bir kadnla evlenmi, kadn ona ocuk dourduktan sonra lm; ocuklar
annelerinin evini ve mevtalarnn velsn mras olarak almlar. Amr b. s o ocuklarn
asabesi imi. Onlar am'a gtrm. Fakat yolda ocuklarn hepsi lm. Amr b. s,
am'a varm orada ocuklarn annesinin mevlns lm ve geride ma! brakm. Kadnn
kardeleri Hz. Amr' mer b. Hattab (R.A.)'a ikyet etmiler. mer (R. A.) : Baba veya
ocuun ihraz ettii her ey, kim olursa olsun asabesine kalr demi.
Hads-i erif, vel'nn mras olarak alnamadna delildir. Bunda hilaf vardr. Hilafn
faydas urada zahir olur: Bir adam bir kle azd etse, sonra kendisi lse ve geride iki
karde yahut iki oul braksa, sonra oullarnn biri lse ve o da geride bir oul braksa:
Vel mirasa girer diyenlere gre bu adamn miras; olu ile oiunun olu arasnda
411[411]
412[412]
taksim edilir: Vel mirasa giremez diyenlere gre; btn mras olunun olur. 413[413]
982/814- Abdullah b. mer radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Vel neseb karabeti gibi bir karabettir. Ne satlr, ne de hibe edilir; buyurdular.414[414]
Bu hadsi Hkim, f tarki ile Muhammed b. Hasen'den o da Ebu Yusuf dan rivayet
etmitir. bni Hibban onu sahhlemi; Beyhak ise ietlrndirmitir.
Hadsimizin tarkleri ile sahih olup olmamas hakknda ulem'nm szleri pek oktur. Bu
hadis vel'nn sat veya ba gibi bir temlik ile kazanlamyacana delildir. nk
Reslllah (S.A.V.) onu neseb'e benzetmitir. Neseb bir ey mukabilinde olsun,

mukabilsiz olsun nakledilemez.415[415]
983/815- Ebu Klbe'den 416[416] Enes radyaah anh'in yle dedii rivayet edilmitir:
Peygamber sdlalah aleyhi ve selem:
Sizin en feraizciniz Zeyd b. Sbit'tir; buyurdular. 417[417]
416[416] Eb Klbe : Abdullah tbnii Zeyd. Tbin'dm Basra'l muhaddis, fakih, fzl bir zttr. Sabit bni Kays;
Enes, bni Mlik gibi Eshbe-i ffiizn'den ve F.yyiib, Katndp gibi tabiinden, hads rivayet etmitir. Sika
olduunda ittifak vardr. Sahih-t Buhar'de bulunan u hads-i erifi de Enes b. Ml iti hazretlerinden
rivayet etmitir.
413[413]
414[414]
Melen : haslet vardr ki, onlar herkimde tamamile bulunursa imann halavetini bulmu inirah-i
Sadr'e nail ohj> ibdet ve taatten lykile mit^lezziz i'lttm -olur.- Onlarn birincisi : : Allah Tel ile
Resl- Ekrem'i, onun iin b:iH(jtliirndan daha sevgili olmaktr. ikincisi. : Hangi bir kiiyi ancak
All.l iin sevmektir. ncs : Ate iine atlmasn Kerih g-rrcesine kfre dnmesini de kerih
grmektir. Deniliyor ki: bir kimsede, bu haslet bulundu mu, onun kalbinde iman nurunun bihakkn
tecell etmekte olduu anlalm olur. Eb Klbe. 104 tarihinde am'da vefat etmitir.
(mer Nasuh Bilmen Hukuk-u Islmiyye ve Istlahat-i Fkhiyye ka).
Bu hadsi Ebu Dvud'dan gayri drtler ile Ahmed tahrc etmilerdir. Onu Tirmiz, bni
Hibban ve Hkim sahhlemilerdir. Fakat hads mrsel ojmakla illetlendirilmitir.
nk Ebu Klbe baka hadsleri iitmi de olsa bu hadsi Enesden iitme mistir.
Bu hads, uzun bir hadsin bir parasdr. Mezkr hadste her biri #yr bir hayrl haslete
shb yedi sahb zikredilmitir. Musannif deti vehiyle hads'in yalnz burada lzm
olan ksmn almtr. Tamam udur :
mmetimin mmetime en hayrls Ebu Bekir, Allah'n dni hakknda en iddetlisi

mer, haya itibarle en
sdk olan Osman, hell ve harrrT en ziyde bileni Mu-az b. Cebel, Kitbullah' en gzel
okuyan bey b. K'b, fer?izt en ok bileni Zeyd b. Sbit'tir. Her mmet'in bir emni
vardr. Bu mmet'in emini de Ebu Ubeydete'bni'l Cerraf'tr.
Peygamber (S.A.V.) Zeyd hakknda muhtablarn idinde en ziyde feriz bilen diye
jjchdct edince artk feriz mskillerini halletmek iin ona mracaat etmek cabcdccci
kolayca anlalr.
t mam fn feriz bb'nda bu hadse i'timd ederek Hz. Zeyd'i bakalarna tercih
etmitir. 418[418]
Vasiyyetler Bab
Vasy : vasiyyetin cem'idir.
Vasiyyet : Teberru' sureti ile lmden sonraya izafe edilen bir tem-ktir! Bu szler
vasiyyetin ta'rifidir. Maamfh lgat mns da tarifte dhildir.
Bu akdi yapana: ms, kendisi iin vasiyyet yaplana ms leh,.vasiyyet edilen ey'e ms
418[418]
215.
bin, ms'nin malnda tasarrufta bulunmak iin onun yerini tutan kimseye de vasiy
derler. Vasiyyet meru' bir kaziyyedir. Meru'iyyeti kitap ve snnet ile sabittir.
Kitabda delili : 419[419]
Yapt vasiyyetnden veya borlan sonra yet-i kerme'si; snnetten delili de
aadaki hadslerdir. 420[420]
984/816- bni mer radyallah anhm'dan rivayet edildiine gre; Resfllah

sdddllah aleyhi ve seem:
Vasiyyet etmek istedii bir eyi olup da zerinden iki gece geen mslman bir
kiinin
hakk,
ancak
vasiy-yetinin
kendi
huzurunda
yazlm
olmasdr;
TTndis mttefekun aleyh'tir.
hitam afii' hadste geen(Hak) kelimesini, tedbr ve ihtiyat mnsna almtr. Bu

takdirde mn yle olur: Eer bir kimsenin vasiyyet etmek istedii bir eyi varsa o
kimse iin tedbir ve ihtiyat vasiyyetini yazl olarak gznn nnde bulundurmaktr.
nk ecelinin ne zaman geleceini bilmez. Bakarsn birden gelir de kendisi ile yapmak
istedii vasiyyet arasna giriverir.
Dier ulem'ya gre bu hak lgatte: sabit olan .ey demektir. er'an h.tk: kendisi ile
hkm sabit olan eydir. Sabit ol;ln hkm, vcib de niMi'lnh da olabilir. Hatt nadiren
mbh bite olur. Eer (hak) kcli-ii'si (ala) edat le kullanlrsa vcb ifde eder. (af) sz
kullanlrsa ihLimali katr.
Hadsi erifte : vasiyyet etmek istedii Duyurulduuna finre vasiyyetin vcib olmad
anlalr. Maamfh bu cihet ihtilafldr. Cumhur-u ulem'ya gre vasiyyet mmdbtur,

419[419]
420[420]
421[421]
Rre-I Nisa, yet: 12.
Zhirler'c gre v-cihlir. lu kavil mam ji'mn eski mezhebi olduu rivayet edilir. Ihni
Abdill)crr, vasiyyetin vcib olmadna icma1 bulunduunu iddia etmitir. Fakat en
gzeli drt mozheb imamlarnn yaptklar f;ibi vasiyyeti ksmlara ayrmaktr. Mesel
Hanefler'c gre: zerinde emnet gibi er' bir hak olup da vasiyyet etmedii taktirde
zayi* (>!.m .KMiidan korkutursa o hakkn denmesini vasiyyet etmek vacip1er. Kefaret,
zekt, oru fidyesi ve hacc gibi ibdet olan eyleri va-.Myyet etmek mstehb; fisk-u
fcur ehline vasiyyet mekruh, akraba ve teallkatna veya dostlarna vasiyyet mbah'tr.
Dier mezhebler-de de nz fark ile bu taksimat vardr.
Hadsteki iki gece ta'bri tahdd iin deil takrb iindir. Zr hadis, gece ta'bri ile de
rivayet olunmutur.
Tnjbi (743) diyor ki : ki veya geceyi tahssde mbalal msamaha vardr, yani
az bir zaman o ey sahibinin elinde kalr. Biz bu zamann iki veya gece olmasna
msamaha gsterdik. Artk bundan teye gemek olamaz demektir.
Mslim, bni mer (R.A.)'m yle dediini rivayet etmitir:
Bir gece bile geirmeden vasiyyetim yanmda yazl idi.
Vk Ibn Mnzir'in sahih bir senedle tahric ettii br rivayete gre : Ibn mer'e lm
deinde ken, vasiyyet edip etmiyecei soruldukta: malma gelince: onun hakknda
ne yapardm Allah daha iyi bilir. demi ise de rivayetlerin aras cem edilir; ve: bni
mer, vasiyyetini yazar ve bellerdi. tm kendisini bulduu zaman elinde vasiyyet
edecek bir ey yoktu. denilir.
Hadste geen (yazlm) ta'biri ile ehdet olmasa bile vasiyyetde yazya i'Hmd
edilebileceine istidlal olunmutur. fiyye ulems'n-dan bazlar, bunun vasiyyete

mahsus olduunu sylerler
Cumhur'a gre ise (yazlm) tan murd: artna uygun ekilde; demektir ki ehdet de
budur. Bunlar :
422[422]
Birinize ecel geldii zaman aranzda ehdet... yet-i kerme'si ile istidlal
ederler. Zira yet vasiyyete hd getirmenin nnzar- i'ti-br alndna dellet ediyor.
422[422]
Sre- Maide; yet: 106.
Hads-i erif, hukuka id bir eyin v;siyyet edilmesine dellet ediyor. nk Peygamber
(S.A.V.) : Vasiyyet etmek istedii bir sevi demitir. Vasiyyetnme'nin bana det
vehile ehdeteyni yazmak gibi eyler hakknda merfu' bir hads bilinmemektedir. Yalnz Ahdrrczzak (120211) sahih bir scncdlo Hz. Enes'e mevkuf m u hadsi tiihrc
etmitir : Eshb- Kiram, vasiyyetlerinin bana Besmeleyi yazarlar: Bu filn olu

filn'n vasiyyeti olup bir Allah'dan baka Allah olmadna, Allah'n eriki
bulunmadna, Muhammed'n onun kulu ve Peygamberi olduuna; kyametin
geleceine, bunda phe bulunmadna; Allah'n kabirlerde olanlar dirilteceine

ehdet eder; ibaresini yazar; ve geride brakt ailesi efradna Allah'dan korkmalarn;
bar iinde yaamalarn ve eer tam m'min iseler Allah ve Resulne tat etmelerini
vasiyyet eder : Onlara Hz. brahim'in oullarna ve Ya'kub'a yapt : 423[423] phesiz ki
Allah sizin iin bu dni seip ayrmtr. Binenaleyh sakn sizler mslman olmaktan
baka bir halde lmeyiniz; eklindeki vasiyyeti yaparlard.
Ulem, Peygamber (S.A.V.)'in vasiyyet yapp yapmad hususunda ihtilf etmilerdir.

nk rivayetler muhteliftir Buhar'c ibni Eb Evf'dan vasiyyet etmedii rivayet
olunmutur. Zr mal brakmamtr. Arz'sini eskiden tasadduk etmi; silh ile
katrnn miras olarak ahnamyncam haber vermiti. Bunu Ncvev zikreder. Mslim,
ibni Abbas (R. A..)'dan u hadsi tahrc etmitir :
Peygamber (S.A.V.) ey vasiyyet etti. Gelen hey'etlere benim verdiim gibi bahi
verin ilh... bni Eb Evf hadsinde Kitabullah'; Enes (R. A.) hadsinde vefat ederken
namaz ve kleleri vasiyyet ettii grlmektedir, Resl- Ekrem (S.A.V.)'in Ensr' ve
Ehl- Beyt'ini vasiyyct ettii dah sabit olmusa da bu vasiyyeti lm deinde iken
deildir. Daha baka vasyyetleri de rivayet olunmutur. BuharVmn tahrcine nazaran
Peygamber (S.A.V.) son hastalnda mmetine bir vasiyyetnme yazmak istemi; fakat
buna mni' olunmutur. Reslul-lah (S.A.V.)'in vasiyyetlerini Tahrc'l-Vesy min

haby'z Zcv-y- nm eserin sahibi mstakil bir bb'ta toplamtr. Bunlarn hejf-si
sahih veya hasen hadslerdir. 424[424]
423[423]
424[424]
218.
Sre-i Bakara, yet; 132-133.

985/817- Sa'd b. Eb Vakkas radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k :
Y Reslllah! Ben zenginim; bir tek kzmdan baka kimse de bana miras olamyor.
Binenaleyh malmn te ikisini tasadduk ede-yimm? dedim.
Hayr; buyurdular:
Yarsn tasadduk edeyimm? dedim. (Yine):

Hayr; buyurdular.
O halde te birini tasadduk edeymmi? dedim.
tebir? te bir de ok. phesiz ki senin miraslarn zengin brakman, onlar fakr,
leme el aar bir halde brakmandan daha hayrldr; buyurdular. 425[425]
Bu hkmn ne zaman erefsdr olduu ihtilafldr. Bazlarna gre Haccet'l - Vcd'da
Mekke'de sdr olmutur. Fil-vki' Hz. Sa'd hastalanmt. Reslllah (S.A.V.) onu
ziyarete gittii zaman aralarnda bu muhavere gemiti. Dier bazlarna gre Mekke'nin
fethinde olmutur. Bu rivayeti Tirmiz, bni Uyeyne'den tahrc etmitir. Lkin hadis
hafzlar bunun vehim olduuna ittifak etmilerdir. Sahh olan birinci kavildir. Vk'a : iki
defa cereyan etmitir; diyenler bile olmutur.
Hz. Ali, Ibn Abbas ve ie (R. An/lm/dcn^mal az olan kimsenin vasiyyet edemiyecei
rivayet olunmutur. Bunlardan Hz. Ali (R. A.): 600 yhui 700 dirhem para, iinden
vasyyet edilecek br para deildir. 1000 dirhem, erisinde vasiyyet olan bir maldr.
demi. bn Abbas (R.A.); 800 dirhemde vasiyyet olmadn sylemi; Hz. ie'de drt
ocuu ile 3000 dirhemi olan bir kadn iin : Onun malnda vasiyyet yoktur demitir.
Bir tek kzmdan baka kimse de bana miras olamyor ifdesinden murd: evld
nmna kimse miras olamyor; demektir. Yoksa Hz. Sa'd, Ben Zhre'dcn idi. Bunlar
onun asabeleri idiler. Sonra vak'a Hz. Sa'd'n erkek ocuklar domazdan nce gemiti.
VktdVnin beynna gre bilhare drt olu dnyaya gelmitir. .Bir takmlar on olu ile
425[425]
on iki kz dnyaya geldiini sylerler. Hz. Sa'd'n burada zikri geen kznn ad ie idi.
Tascdduk edeyimmi? demesi imdi tasadduk etmek iin izin istemeye de, ldkten
sonray kasdelmi olmaya da ihtimalidir. Ancak bir rivayette vasiyyet edeyimmi?

eklinde vrid olmutur. Bu ise ikinci mnda nassdr. te bir de oktur ibaresi bir
rivayette rv tarafndan ek olmak zere te bir de byktr eklinde tesbit
edilmitir. Mezkr rivayet Buhar'de de vardr. Mal'n te birini de ocukla tavsif etmesi
de daha aasna nisbetledir. Bununla tavsif etmekte iki ihtimal vardr :
1 Ziyde ve noksan yapmadan tam te birini vasiyyel etmenin evl olduunu

beyndr, ki hemen akla gelen budur. bni Abbas (R. A.) de bunu anlam; ve: Diledim k
vasiyyette ns te brden drtte bire nsinler demitir.
2 Tasaddukun te birden yaplmasnn en mkemmel yani sevapl olduunu beyn

iindir.
Hads-i erifte mirass olanlarn te birden fazla vasiyyet yapmalarnn memnu'
olduuna dellet vardr ki, icm' da budur. Yalnz mstehb olan miktarn, te bir mi
yoksa daha az m olduunda ihtilf edilmitir. bni Abbas (R.A.), imam afi ve bir
cemate gre mstehb olan te birden azn vasiyyet etmektir. nk Peygamber
(S.A.V.) te bir de oktur buyurmutur. Hz. Katde diyor ki: Ebu Bekir bete birT,
mer drtte br'i vasiyyet ettiler. Bence bete br daha mnsibdir. Bir takmlar te
birin mstehb olduuna kaildirler. Bunlarn delili : phesiz ki, Allah size vasiyyette
mallarnzn te birini hasenatnza ziyde etti: hadsidir. Bu hads aada gelecektir.
Bb'nuzn bu hadisi mirass olanlar hakkndadr.
Mirass olmayanlara gelince : mam Balk'e gre hkm hep birdir. Yani mirass
olana da olmyana da mstehb olan, malnn te birini vasiyyet etmektir.
Hanefler'le dier baz ulem'ya gre bylesi btn maln vasiyyet edebilir. Ibn Mes'ud
(R. /..)'m mezhebi de budur.
Miras te birden fazla yaplan vasiyyete raz olursa vasiyyet yerine getirilir. Zr
hakkn kendisi iskat etmi olur. Cumhur'un mezhebi budur.
Miraslar vasiyyete raz olmuken sonradan dnseler ulem'dan bir cemate gre buna
hi bir zaman haklan yoktur. Bazlar: Msnin lmnden nce caiz, faknt lmnden
sonra caiz deildir demilerdir. Ncvcv Bu hadste l iin sadaka vermeye ve bunun
mstehb olduuna, sadakann sevabnn lye ulaacana, ona fayda vere-'ceine delil
vardr diyor.426[426]
986/818- ie radtyallah anh'dan rivayet olunduuna gre, br adam. Peygamber

sallallah aleyhi ve sellem'e gelerek :
Y Reslallah annem ani olarak vefat etti de vasiyyet yapamad. Zannederim
konusayd tasadduk ederdi. Acaba onun iin ben ta-sadduk etsem ona bir ecir olur
mu? dedi. Reslltah (S.A.V.) :
Evet; buyurdular. 427[427]
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Mslim'indir. Hadste nekire olarak zikredilen zt'n
Sa'd b. Ubde olduu baz rivayetlerde beyn edilmitir. Bu hads, evldn verdii
sadakann len kimseye ulaacana delildir.
428[428]
nsana sa'ynden baka bir ey yoktur yet-i kerme'si buna mu-uru deildir.
nk Hz. Peygamber (S.A.V.)'in :
Hi phe yok ki, ocuklarnz sizin kazancnzdan ma'duddur.. buyurduu sabit

olmutur. Bu hususta cenaze bahsinin sonunda sz gemiti. 429[429]
987/919- Eb mmete'l - Bhliy radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallaha leyhi ve settem:
phesiz ki Allah her hak sahibine hakkn vermitir. u halde vris'e mras yoktur;
426[426]
220.
Sre-I Necm, yet: 39.
427[427]
428[428]

Bu hadsi Nes mstesna Drtler'le Ahmed rivayet etmilerdir. Onu hmed ile Trmiz
hasen bulmu, bni Huzeyme ile bni Crud kav addetmilerdir.
Dare Kutn bu hadsi bni Abbas'dan rivayet etmi; ve sonuna : Ancak vris'ler dilerse o
baka cmlesini ziyde etmitir, isnad hasendir.
Bu bb'ta Tirmiz ile Nes, Amr b. Hrice'den bni Mce Hz. Enes'den, Dre Kutn babas
ve dedesi tarki ile Amr b. ayb'ten hadsler rivayet etmilerdir. Dre Kutn, Hz.
Cabr'den dah bir hads rivayet etmi; ve: Dorusu mrsel olmasdr demitir. bni Eb
ey be, Hz, A|i (R. A./den bir hads tahrc etmitir. Bu hadslerin hepsinin isnadlar
hakknda sz edilmise de mecmu'u amel cab edecek derecede kuvvet bulmutur. Hatt
mam afi (150204) el mw adl eserinde bu hadsin mtevtir olduuna

cezmetmi; ve: Bu hads bir cematin bir cematten nakli suretiyle gelmitir. Bu ise bir
kiinin naklinden daha kuvvetlidir demitir.
Vk tevatr dvasnda Fahr- Raz (544606) mam afi'ye i'tirz etmise de bu
i'tirz hads'in sbtuna mni' deildir. Hadsi mmet kabul ile telkki etmitir.
Binenaleyh onunla amel v-cib olmak lzm gelir.
Buhar (194256) bu hususa dir bir bb ayrm adn Vris'e vasiyyet yoktur bb'
koymutur. Galiba hads kendi artna uymad iin onu sahih ine almam; fakat
ondan sonra At' b. Eb RebahS-dan bni Abbas (R.A.)'a mevkfen bir hads rivayet
etmitir. yet'in tefsin hakknda bu hads iin merfu' hkm vardr. bni Abbas (R.A.)
yle demitir : Vaktiyle mal evld'in vasiyyet de nne-baba'nn id. Sonra Allah Tel
bundan dilediini nesheti ve erkee iki kadn hissesi miktar, anne le babadan her
birine altda biri, kadna sekizde br ile drtte-bri; kocaya da yar le drtte biri verdi.
Hads-i erif, vris'e vasiyyet edilemiyeceine delildir. Cumhur-u ulem'nn kavli budur.
Bazlar vasiyyet edilebileceine zhib olmulardr. Bunlarn delili :
431[431]
430[430]
Brinizin eceli geldii zaman size farzdr. lh... yet-i kerme'si-(lir Derler ki :
yetten vcb neshedilse de cevaz yine bakdir. Faka kendilerine: Evet yle olurdu,
fakat bu hadsde vasiyyetin cevazn nef etmektedir. Binenaleyh bu vasiyyetin meru'
bir taraf kalmaz diye cevap verilmitir.
Ancak varisler dilerse o baka buyurulmas: vrise ya-piian vasiyyet miraslarn
tasvib ve rzas ile yaplrsa sahh ve nafiz olacana dellet eder. Bu bb'ta az yukarda
sz etmitir. Buraya kadar grdklerimiz vris'e vasiyyet hakkmda idi.
Bir de vris'e ikrar mes'elesi vardr.
Bir kimse lm deinde bir maln vrislerinden birine ikrar etse Evza ile ulem'dan
bir cemate gre caiz olur. mam Akmed b. HanbeVe gre mutlak surette caiz deildir.
Mlikiler'den bazlarna gre thmet varsa ikrar caiz deil, thmet yoksa caizdir. Mesel
bir kimsenin .ok sevdii ikinci karsna, ilk karsndan ocuu varken mal ikrar etmesi
bilhassa o ocuk ile vey annesinin aralarnda geimsizlik olduu zaman thmeti
mcibtir. Zr: karsna daha ok vermitir; diye itham olunur. Thmet hl karinesi ile
bilinir. filer'den Ryn (415502) bu kavli ihtiyar etmitir.
Fukh'dan bazlarna gre lm deinde ikrar yalnz karsnn mehri hakknda

caizdir. 432[432]
989/820- Pfluaz b Cebel radyallah cmft'den rivayet olunmutur. Demisr k:

Peygamber sallallah aleyhi ve selem:
Gerekten Allah size lrken hasenatnz arttrmak iin mallarnzn te birini

tasadduk etmitir. buyurdular. 433[433]
Bu hadsi Dre Kutn rivayet etmitir.
Ayn hadsi Ahmcd ile Bezzar Ebu'd-Derd'dan bni Afce'de Ebu Hreyre'den tahrc
431[431]
432[432]
223.
433[433]
Sre-i Bakara, yet: 180.

etmilerdir. Bu rivayetlerin hepisi ziftir. Lkin birbirlerini takviye ederler. Allahu alem.
Hads'in zaf olmas isnadnda smail b. Ayya ile onun eyhi Utbet'bn Humeyd
bulunduundandr. Bunlarn ikisi de zaftir. Yalnz hads ulem's arasnda mezkr
smi hakknda tafsilt vardr, amhlar'dan rivayet ederse hadslerini birok imamlar
kav bulurlar; bakalarndan olan rivayetlerine i'timd etmezler.
Hads-i erif, maln te birinin vasiyyet edilebileceine delildir; ve mal ok veya az
olana; keza vris ve bakasna mil olacak derecede mutlaktr. Lkin yukarda geen
hadsler onu takyd ederler. Drt mezheb fukhsmn kavli budur. Bazlar, vasiyyetin
vrise de sahh olduunu iddia etmilerdir.
u da ma'lm olmaldr ki :
434[434]
Yapt vasyyetinden veya bortan sonra... yet-i kerme'si bor ile vasiyyetin
terekeden birbirine msavi olarak
karlacana
bor btn mal kaplasa bile
vasiyyctn ona mterek olacana dellet eder gibi grnrse do ulem borcun
vasiyyetten nce denmesi lzm geldiinde mttefiktirler. Zr tmarn Akmed b. Hanbel
ile TirmizVnm ve bakalarnn tahrc ettii Hz. Ali hadsi borcun vasiyyetten evvel
deneceine dellet eder. Mezkr hadsi Hz. Ali (R. A./den el-Hars'l-A'ver rivayet
etmitir. Lfz udur :
Muhammid (S.A.V.) borcun vasiyyetten nce deneceine hkm buyurdu. Halbuki sz

vasiyyet bortan nce okuyorsunuz.
Bu hadsi Buhar ta'lk etmitir; isnad zaftir. Lkin Tirmiz : <Êhl-i ilme gre amel
bununladr demitir. Hadsin hd'i de vardr.
Evet ulem borc'un vasiyyetten nce denecei hususunda mttefiktirler. yet-i
Kermc'de vasiyyetin bortan evvel zikredilmesine gelince : Sheyl bunu yle

hallediyor : Vasiyyet sile ve teberru yolu ile yaplr. Bor ise ekseriyetle teadd ve
tecvz yolu ile yapldndan yette vasiyyet evvel zikredilmitir; nk vasiyyet efdldir.
Sheyl'den bakalarnn bu mes'ele hakknda mtlalar udur : Vasiyyetin evvel

434[434]
zikredilmesi onun bedelsiz olmasndandr. Halbuki borcun bedeli vardr. Binenaleyh
vasiyyeti karp vermek vris iin borcu vermekten daha gtr. Bundan dolay
vasiyyet evvel zikredilmitir. Bir de vasiyyeti ms kendiliinden verir; borcu ise isteyen
vardr. te vasiyyetle amel etmeye tevik iin vasiyyet evvel zikredilmitir.435[435]
Veda Bab
Veda : Sahibi veyc' vekili tarafndan muhafaza iin bakasna verilen maldr. 436[436]
992/821- Amr b. uayb'dan o da babasndan, o da dedesinden -radyallahih anhmPeygamber sdlaUdh aleyhi ve sellem'en iitmi Irak rivayet edildiine gre,
Reslllah (S.A.V.):
Bir kimseye bir emnet verilirse o kimseye deme yoktur; buyurmulardr.437[437]

Bu hadsi Ibni Mce,tahrc etmitir. snad zaftir.
Sadakalarn taksimi bab nda zekt'n sonunda geti. Fey' ve ganimetlerin taksimi
bb' ise inallah cihd'n arkasndan gelecektir. Musannif byle yapmakla en-mnsib
ekilde hareket etmitir. fy-ye kitaplarnda bu iki bb Nikh bahsi nden nce
zikredilirdi.
Hads'in. zaf olmasnn sebebi, rvleri arasnda el-Misenna b. es-Sdbbah'm
bulunmasdr. Bu zt metruktr. Ayni hadsi Dre Kutn u lfzlarla tahrc etmitir.
Hiynet etmiyen riyyetiye deme yoktur. Hiynet etmiyen emanetiye de eme

yoktur.
435[435]
224.
436[436]
437[437]
Bu hadsin isnadnda iki tane zaf vardr. Dre Kutn: Bu hads ureyh'den ancak merfu'
olmyarak rivayet olunuyor demitir.
Bu bb'ta Hz. Ebu Bekir, Ali, bni Mes'ud ve Cbir (R. Anhm.)'-den vcda'nn emnet
olduuna dir eserler vardr. Maamfh mes'ele-de icm' vardr; icm, karsnda
Sahabe'nin eserlerine lzum bile kalmaz.
Veda bazan sana u malm tevdi' eyledim gibi lfzlarla, bazan de hi sz sylemeden
elindekini emanetinin gz nnde onun dkknna brakmakla olur.
Veda bab nda tafsilt oktur. Bunlar iin fkh kitaplarna mracaat etmelidir.438[438]
NKH BAHS
Nikh messesesi slm hukukunda kendine mahsus pek mhim ve mstesna bir yer
igal eder. Son derece ciddiyetle ele alnm olup, akas da cidd saylan eyden
biridir. Bu eyi fafr-i kinat efendimiz u hads-i erifleri ile beyn buyurmulardr ;
Yani ey vardr ki, bunlarn ciddsi de cidd, akas da cidddir. Nikh, talk, kle
azad 439[439].
Hads-i erifin son kelimesini tekil eden itk yerine baz rivayetlerde yemn
bazlarnda rac'a bu vurulmutur. Bu taktirde mn : Nikh, talk ve yemn yahut
nikh, talk ve ric'at; olur. Bu hads-i erif btn rivayetlerinde nikh lfz ile balar. u
halde aka gtrmiyen eyin birincisi mutlak surette nikh'-tir. Bundan dolaydr ki,
nikh, er' ta'biri ile ehlinden sdr, mahallne vki' olmak art ile, akacktan dah
yaplsa cidd olur. Mesel : Bir baba kzn hder huzurunda akadan birine verse,
yahut bir kil bali kz hder huzurunda akadan bir delikanlya sana vardm dese, o
da ister cidd, ister aka olarak kabul ettim cevabn verse, nikh tamamdr,
mn'akidtr. Grlyor ki, an pek byk olan bu nev'i ahsna mahsus mesese adet
438[438]
439[439]
Ebu Davud.
otomatik alan kaplara benzemektedir 440[440]. Cidd veya akadan dmeye bakld
zaman otomatik kap nasl derhal alrsa aile ocann kaps mesbesindeki nikh da
yledir. Ancak bu kapdan b" rildii takdirde o ocak teesss edebilir. Aksi taktirde
beeriyyet herc--irere ierisinde kalr. Hatt bir gn neslinin tkenmesi bile mmkn
olur. te bu hikmete mebndir ki, u lemin mukadder olan zamana kadar en mkemmel
ekilde
devam ve bek's ilm-i ezel-i ilh'de nikha ta'Ik edilmi, dier ta'birle
nikh'm meru'-iyyetine sebeb bu lemin en mkemmel ekilde devam ve beka'smn
ona balanmas olmutur. Bizzat nikh'n, yani evlenmenin ise mteaddit sebepleri
.vardr. Hatt bu hususta Hidaye erhi el-nayes de yle denilmektedir : Nikhtaki
er', akl ve tabi sebepler baka hi bir er' hkmde byle toplanmamtr.
1 er' d ve sebepleri : Kitap, Snnet, cm'-i mmettir.

Kitap'tan nikhn meruiyetine delil :
441[441]
442[442]
Size hell olan kadnlardan kier, er, drder adet nikh edin ve :
Sizden bekrlar ve klelerinizle cariyelerinizden slih olanlar nikh edin. Eer
fakir olurlarsa Allah onlar fazl-u kereminden zenginletir. Allah vasdi . limdir yet-i
kermeleridir.
Snne'ten delili. : bahsimizin hadsleridir.
Nkh'm lzumu zerine icm' da vardr. Vk bunca yet ve hadslerden sonra

mddey ispat iin baka bir delile ihtiya kalmazca da delillerin tenevv ve okluu
ispt' takviye eder.
2 Nikh'n ak sebebi : Her akl sahibi isminin bak kalmasn, resminin bu cihandan
klliyyen mahv- mnderis olmamasn ister. Bu ise ekseriya neslin bakas ile olur:
3 Nikh'n tabi sebebi: Erkek olsun, kadn olsun insandaki hayvani tabiat ehvetini
icr'ya meyyaldir. Bu tabi ihtiya eriat'in m-sdesi ile karlanrsa meru hatta sevap
bile olur.
Kan ile koca'nm visalini Ftih'in hocas Molla Ilsrev Riirer adl eserinde t r kapmm iki kanadna
benzetmitir.
440[440]
441[441]
442[442]
Sre- Nisa, yet: 3.

Sre-i Nr, yet:-32.
Nikh'n nev'i ahsna mahsus bir messese olduunu sylemitik. nk nikh bir
cihetle ibdet, bir cihetle muameledir. Hatt muamele olmaktan ziyde ibdettir, islm
hukukuna dir yazlan kitaplarda onun bu ciheti ehemmiyetle belirtilmitir.
Mesel : Ed-Drr'l-Muhtar dst nikh bahsi u satrlarla balar :
Bizim iin Hz. Adem devrinden bu gne kadar meru' olmu, sonra cennette de devam
edecek, nikh ile mndan baka ibdet yoktur. Hidaye erhi Feth'l-Kadir in nikh
bahsi de u satrlarla balamaktadr :
Nikh ibdetlere daha yakndr. Hatt onunla megul olmak srf ibdet maksad ile
nikh' terketmekten efdldir. Bunlardan sonra Feth'l-Kadir de nikh ile ciht
birbirine kys olunmaktadr; yle ki :
Chd'da i'Iy- kelmetullah bulunduu iin o da bir ibdettir. Nikh* ta ise bu i fazlas
ile mevcuttur. nk nikh hem mslmamn hem mslmanln vcd bulmasna
sebeptir. Cihd ise yalnz mslman-ln vcd bulmasna scbebtir. Nikh ibdet olduu
iindir ki, evlenmek evlenmemekten daha hayrl saylmtr. Velevki evlenmemek srf
ibdet maksad ile olsun. Nitekim Hz. Peygamber (S.A.V.) mteaddit ezvc- thirt ile
evlenerek bu bb'da da mmetine nmne-i imtisal olduu gibi ibdete vakit bulaym
diye, evlenmek istemiyen sahbe'nin bu yaptn beenmiyerek reddetmitir.
Buhar ve Mslim'in mttefken rivayet ettikleri u hadse bir baknz :
Reslllah (S.A.V.)Mn eshbndan bir ka kii onun zevcelerine-evinde gizlice yapt

ibdeti sormular. (Aldklar cevaba nazaran bu bdeti az grerek) birisi : Ben
kadnlarla evlenmiyeceim dieri : ben et yemiyeccm. teki : Ben dee
yatmyacam demi. Re-sl- Ekrem (S.A.V.) bunu duyunca Allah'a hamdsen'dan
sonra yle buyurmular :
Baz kavimlere ne oluyor kiT yle yle demiler. Lkin ben hem namaz klyorum,
hem uyku uyuyorum, oruc'ta tutuyorum, tutmadm da oluyor; kadnlarla da
evleniyorum, u halde kim" benim snnetimden yz evirirse benden deildir.
Grlyor ki Resl- Ekrem (S.A.V.) evlenmiyenicrin halini te'ki-den reddetmi, hatt :

Benden deildir buyurarak bylelerden teberr eylemitir.
Tel hazretleri Peygamberlerinin en ereflisine elbette k en erefli hali reva grr.

Fahr-i Kinat hazretlerinin hali t vefatna kadar t-\li {.f-mitir. Eer evlilik,
bekarlktan evl olmasayd, hayat boyunca <Tfll ve evl'y terk etmesine Cenb- Hak
hi rz gstcrirmiydi? Bir <io teemml buyurulursa grlr ki : Nikh, ahlk

dzenlemek, soydalarla geinmee tahamml gstermek suretiyle i lemini olgunlatrmak ocuk terbiyesi vo kendi ilerini grmekten ciz mslman-larn iini grmek,
yaknlarna, b-reler'e nafaka vermek, kendisinin ve ailesinin namusunu korumak,
fitneleri defetmek, nefsini terbiye ede-!'< 1, kJua yarar hale getirmek ve ire gibi bir
ok vazif'e mil bu!unr laktadr. Binenaleyh bunca mesiHk ve vazife mil bulunan
evlilik behemehal evlenmekten evldr. Nikh ibdet olduu iindir ki, cami inde
kylmas ve Cuma gnne raslatlmas mstehabtr. Bu bb'daki hadis-i erifi de grelim
Hz. e'den rivayet edilmitir ki, yle demitir : Resl- Ekrem (S.A.V.) :
u nikh' i'ln edin ve onu mescidlerde kyn; ona deff aln; buyurdular.
Nikh'n art : Nikhn biri hss, dieri mm olmak zere iki nev'i art vardr.
1 Hass olan art: Ehliyetli iki kiinin ehdetidir ki, bunlar hakknda yeri gelince zht
verilecektir.
2 Umum olan artlan :Vel'nin kil bali olmak suretiyle ehliyeti,, katlnn nikh'a
mahal olmasdr.
Nikh'm hkm : er'an izin verildii ekilde kar ile kocann bir-birlerincen istifde ve
istimta' etmelerinin hell olmas; hrmet-i mu-share ve hor birinin baz hususa t'a
mlik olmalar gibi eylerdir. 443[443]
Nikh'n Sfat
Nikih' sfat i'tibriyle Hanef mezhebine gre alt ksma ayrrlar :
443[443]
230.
1 Tevekn halinde, yani mnsebot-i cinsiyye'ye kar son derece evki fazla olup
kadnn mehrini, nafakasn te'mine ml kudreti bulunan ve evlenmezse zina edecei
muhakkak grlen kimselere nikh farzdr.
2 Tevckn mevcud, mehir ve nafakay vermeye, muktedir, fakat evlenmedii takdirde

zina edecei pheli olan kimselere vcibdir.
3 l'tidl haiinde (yani fazla ehvet olmad gibi fazla bir geveklik, de bulunmad
zaman) snnettir.
4 Evlilik hukukuna riyet edmiyerek karsna zulmedecei muhakkak grlenlere
haramdr.
5 Evlilik hukukuna riayetkar olmayp karsna zulmedeceinden korkulana

mekruhtur.
6 D ve man bulunmad takdirde mubahtr. (Yani evlenmeye rabet var, lkin zina
korkusu yok; sadece kaz-i ehvet iin evleniyorsa, mubahtr.
afi'ye gre i'tidl halinde nikh mubahtr. Binenaleyh ona gre nikh'n sfat be
ksma ayrlr: Dvud-u Zahir ile bni Hazm'e ve bir rivayette Akmed b. HanbcVe gre
cins mnsebet'e muktedir olan herkese evlenmek farzdr. Evlenecek kadm veya criye
bulunmad takdirde oru tutmak cab eder.
imdi biraz da nikh'n muamele cihetini gzden geirelim:
Nikh'm akid ile meydana gelmesi, mehir denilen mal istilzam etmesi, hdler
huzurunda kylmas vesaire onun muamele cihetidir. 444[444]
Nikhn Ta'rfi
Nikh lgatte : Toplamak ve katmak mnlarna gelir."Arap iri:

444[444]
phesiz ki kabirler bekrlarla dul kadnlar ve yetimleri bir araya toplar demitir.
Bir de darbmesel vardr :
Yani
445[445]
Yaban eei ile ehl dii eei bir araya kattk, bakalm ne kacak derler.
Nikha nikh denilmesi kan kocay bir yere topladg iindir.
eratte nikh; vat' yani mnsebeti cinsiyye ve akid mnlarnda kullanlr. Bu

mnlarn hangisinde hakikat, hangisinde mecaz olarak kullanld hususunda ihtilf
edilmi, neticede ortaya drt kavil kmtr :
1 Akid ile vat' arasnda itirak- lfz ile mterektir.
2 Akitte hakikat, vat' da mecazdr. Bu kavil usul fkh ulem-snca mam afi'ye
nisbet edilir.
3 Vat'da hakikat, akitte mecazdr. Meyih-i Hanefiyye'nin kavli budur.

4 Zamm. yani kalmak mnsnda hakikattir.
Fukh stlahnda ise: Kadndan kasden istifde milkiyetin ifde eden bir akidtir. Yani,
nikh adet bir satn alma akdine benzer. Fakat bunda satn alman, kadm deil, sadece
ondan istifde hakkdr. Halbuki al verite maln kendisi satn alnr. u halde nikh
ir akid-ere tamamen benzemez. Zten alverile hs! olan milkiyete, milk-i yemin,
nikhdakine milk-i mt'a denilmekle bu fark gsterilmitir. Birindeki milkiyet tam,
dierindeki yalnz istifde milkiyetidir.446[446]

Nikhn Rkn
Nikh, al veri gibi er' bir tasarruftur. er tasarruflar ise ancak eratin retmesi le
bilinir. imdi ehemmiyetine binen bu cmleyi bir para zh edelim,
Mrydiin Meema'iH - emsal inde yle diyor: Birisi birinin kzn istemi. Annesi raz olmu,
babas raz denilmi.. Nihayet anne galebe alm ve kjz vermiler. Eu sz baba zaman sylemi. Neticede
kz geinememig.
445[445]
446[446]
231.
er' tasarruf: er' bir fiil demektir. Usl-i fkh ilminin beynna gre btn fiiller hissi
ve er' olmak zere ikiye ayrlrlar.
1 Hissi fiiller: Dinde hakkaten matlb bir hkme vaz'edilmi olmayan fiillerdir; dier
ta'brle: yalnz hiss vcdu olan fiillerdir. Birisine bir tokat vurmak, haksz yere adam
ldrmek, zina etmek gibi eyler birer hiss fiildir. Bunlar meydana gelebilmek iin
dinden mamat almaa yani bu i oldumu olmadm diye sormaa ihtiyacmz yoktur.
nk bu fiillerin vcd bulmas dne bal deildir. Bunlar iin dnen bir kaide ta'yimne
hacet yoktur. Mesel: yle olursa vurulan tokat er' olur byle olursa er'an sahih
olmaz diye bir kaide yoktur.
2 er' fiiller: Dn-de matlb bir hkme vaz' edilmi olan fiillerdir. Bu, fiillerin hem
hiss hem de er' vcdtar vardr; yani bunlarn tahakkuk edebilmesi mutlaka dnn
kabulne baldr. Bu oldumu olmadm; diye dn'e sorarz. te namaz, oru, nikh ve
al veri gibi fiiller er' fiillerdir.
Dn nazarnda bir namaz, sahih bir ibdet saylabilmek iin onun btn art ve
rknlerinin yerli yerince i'f edilmi olmas lzm gelir. Bunlardan bir tanesi braklsa
namaz sahih olmaz. Mesel: Namazn artlarndan biri olan abdest terk edilse namaz
caiz olmaz. Grlyor "ki: yaplan fiil sahih oldu mu olmad m; diye dn'c soruyoruz. u
halde namaz er' bir fiildir. er' bir fiilin ayn zamanda hiss de olmasnda bir mahzur
yoktur.
Nikh da yledir : Nikhn er'an sahih olabilmesi iin onun da artlan ve rkn vardr.
Bunlardan biri yaplmazsa er'an nikh yok demektir. Nikhn artlarr az yukarda
grdk. imdi rknn ele alalm ;
Nikhn rkn, cab ve kabul denilen szlerdir. Yani nikh denilen yapnn esas
malzemesi bunlardr. O bunlarla vcd bulur.
Nikh kyarken hangi taraf sze evvel balamsa onun szne cab denilir. Buna cab
denilmesi, kar tarafn kabul art ile akdin vcd bulmasn istilzam ettii y!^V kar
tarafa kabul edip etmemek muhayyerliini isbt ettii iin caba cevab olarak sylenen
sze de kabul derler. Mesel: Sze erkein baladn farzedersek onun kadna: Seni
aldm demesi cab: kadnn: Ben de sana vardm demesi kabuldr.
te dnimiz nikhn er'an nikh olabilmesi iin bu messesenin malzemesi
mesabesinde bulunan cabla kabuln mz sgalardan yaplmasn emretmitir. Daha ilm

ta'bir ile: Aldm, verdim gibi habere 447[447] delled eden sgalardan in yaplmtr.
Yani nikh kyarken erkek aldm diyecek kadn da vardm sgasm veya benzerini
sy-liyecektir. Vk in iin kullanlacak salarn emir olmas cab ederdi. Fakat
tahakkuk ve sbta en kesin ekilde dellet eden sgalar mz salar olduundan, en
cidd fiillerin banda gelen nikh yapmak iin, Sri' hazretleri bu salar semitir.
Yaplmakta olan akid ii o kadar kesinlikle vcd bulmaktadr ki, sanki haber vermeden
evvel olmu bitmi de biz onu bu salarla imdi haber veriyoruz.
Hl byle olunca gelii gzel szlerle nikh kylamaz. Ve: Bir anlama deil mi, hangi
szlerle olursa olsun yaplabilir denilemez. Unutulmamaldr ki yaplan.'i bir tiyatro
temsili deil, er' bir fiil, bir ibdettir. Rzya dellet eden her hangi bir sz veya hareket
ile nikhn kylabileccl. 3 kail olmak, her ne ekilde olursa olsun yaplan bir duay
namaz diye^kabul etmeye benzer. Namaz nasl ancak ve ancak eratin ta'rfi vecihle
klnd zaman sahih olursa nikh da ancak eratin istedii lfzlarla ve onun diledii
keyfiyetle sahih olur. imdi burada pek tabi olarak belediyelerde kylan meden nikh
hatra gelir. Ancak bu nikh meden olduu gibi er' de saylabilir mi?
Yukarki zhat karsnda meden nikha 'er' demeye imkn, yoktur. nk bu nikhta
dnen aranan vasflar yoktur. Onda akdin ruhu mesabesindeki cab ve kabuln mz
lfzlarla yaplmas art deildir. Bilkis grdmz belediye nikhlarnda mz salar
kat'iyyen kullanlmamaktadr. u halde kanun muvacehesinde er' nikh nasl resm
nikh saylmyorsa dn nazarnda da meden nikh er' nikh saylamaz.
te bu gnk meden nikh ile er' nikhn aralarnda bu derece dern bir fark vardr.
Bu fark gidermek iin bazlar dorudan doruya meden nikha er' nikh ss
447[447]
Maan ilminde haberle in yle ta'rf olunur:
Haber : Kaili (syliyeni) hakknda; doru yahut yalan syledi; diye hkm edilebilen szdr, Misafir
geldi Ali ayaktadr g-ibi. Eer szn dellet ettii isnad hriteki vuku'a uyarsa o az dorudur;
uymazsa yalan olur.
Mesela misafirin ortada vcdu varsa, yani gelmise sz dorudur, yoksa yalandr.
ina : Kai hakknda; doru veya yalan syledi; denilemiyen szdr; zr henz hrite bir nisbeti yoktur.
s, daha olmamtr. Oku yaz gibi emirlerle gitme gibi nehler indrlar.
vermeye alyorlar. Bunlar Mcccllc'nin ikinci maddesini tekil eden Bir iten maksad
ne ise hkm ona gredir kaidesi ile istidlal etmek istiyorlar.
Filvaki asl byk bir hads olan bu kaide bir ok fkh esaslarna nisbetle kaideler
kaidesi denilebilecek
derecede mull ise do mevzu-u bahsimiz nikh meselesi ile
uzaktan yakndan bir alkas yoktur. Hatt ayn kaideyi tatbik ile meden nikhn er' ol-
madn isbt etmek pek l mmkndr. yle ki: Belediyenin nikh salonuna da'vct
olunanlar, oraya ancak meden nikh kymak iin giderler, Orada er' nikh kymak
kimsenin hatrndan bile gemez. Madem ki: bir iten maksad ne ise hkm ona gre
verilir; o halde burada maksad meden nikhtr. Binenaleyh kylan nikh, ancak
meden nikh olur. Meden nikh ise er' nikh deildir.
Bu zevat bir de Mccclle'nin nc maddesiyle istidlal etmek isterler. Madde udur:

Ukd'da i'tibr makasd-u-maanyedir. El-faz-u-mebnye deildir.
Maddenin zh : Bir akid yaplrken sze deil mnya ve maksada baklacaktr. Ni'.h
da bir akidtir; u halde onu kyarken szler mz imi muzr imi bakmam&h; maksad
nikh kymak deil mi? olur deyip gemeli.
Cevaben deriz ki ; Bu kaide al veri, icre kefaret ve havie ,gibi srf muamele olan
akidlere mahsustur. Nikha mul yoktur. Nitekim Mecelle erhlerinde zh

edilmitir. Halbuki nikh srf muamele deil, yukarda da arzettiimiz vecihle bir
cihetten hlis bir ibdet, dier cihetten er' erifin deta zerine titredii bir akidtir.
Byle akidlerde ise tibr maksada deil lfzadr. Bunu ispat iin yukarda arzettiimiz
bir misali tekrarlamya mecburuz: Bir kimse maksad aka olduu halde hidler
huzurunda, mni'i er'si olmayan bir kadnla nikhn cb ve kabuln sylese derhal
nikhlar mn'akid olur. Maksadn aka olduuna asla baklmaz. nk nikhn akas
yoktur.
Hsl bu teebbsler iki nev'i nikh arasndaki derin fark yok etmee kfi deildir. Onu
yok etmek iin yegne re meden nikhdan sonra er' nikh da ihml etmeyip
kydrmaktr.
Dn'de nikhn pek muhterem ve mstesna bir mevkii olduu iindir ki ir akidierde
gstcrilmiyen titizlikler nikhta -gsterilmitir. Mesel: Evlenecek erkein alaca kadna
mehir ve balk nm altnda er'an kymeti hiz bir mal vermesi akid esnasnda iki ta-
rafn cab ve kabul iitmelerinin art olmas, nikhn ancak -hidier huzurunda
akdedilebilmcsi bu hidlcrin iki kil bali ve erkek yhd bir hr erkekle iki hr kadn
olmalar, nikh meclisinde bulunarak beraberce iki tarafn szlerini iitmeleri nikha
mahsus artlar cmlesindendir.
Bunlarsz nikh caiz deildir. Hatt bu bbda o derece titizlik gsterilmitir ki hidler
cb ve kabul beraberce iitmeyip kendilerine ayr ayr sylense nikh sahh olmaz.
Keza nikh meclisinde hazr bulunan mstakbel kan koca cb ve kabul sylemeye -
tansalar da bir kdn zerine seni aldm, Ben de sana vardm cmlelerini yazsalar
nikh sahh olmaz. Hatt al verite te-t yani hi konumadan paray verip mal almak
caiz olduu halde nikhta bu da caiz deildir.
Ayrca mslman bir kadnn nikhnda hidlik yapacaklarn mslman olmalar da

arttr. Zz kfirlerin mslman aleyhine hidlii makbul deildir.
Elhsl slm dni budu1 ta'biri ile ifde edilen kadndan istifade hakkna pek byk
bir ehemmiyet atfetmi onun an-u erefini bir defa hid huzurunda kylmasn art
koarak, bir
defa da mehir
karmtr. 448[448]
ilzam
suretiyle en
yksek makam
ihtirama
993/822- Abdullah b. Mes'ud radyalah an/'den rivayet ed!mr k: Reslllah
saallah aleyh ve srllcm bize :
Ey genler cemati, sizden kimin evlenmeye gc yetiyorsa hemen evlensin; zr
evlilik gz (haramdan) daha yumdurucu, iffeti daha koruyucudur. Kimin gc yetmezse

o da oru tutmay iltizm etsin. nk oru onun iin hayalarn kesmek demektir;
Hadis mHefekum aeyh'tir.
Peygamber {S.A.V.) 'in genlere hitb etmesi kadnlara kar ehvet daha ziyde
448[448]
235.
449[449]
onlartbn beklendii iindir. Hadsteki be kelimesinden muradn ne olduu uiem
arasnda ihtilafldr. Esah kavle gre cins mnasebet kastedilmitir. Bu takdirde mn

yle olur: Nikhn masraflarn ekmee kudreti olduu cihetle kimin cim'a gc
yeterse hemen evlensin. Kimin nikh klfetlerine katlanmaktan ciz olduu cihetle cim'a
gc yetmezse, o da ehvetini giderecek ve ondan doacak ktl hayalarn kesilip
karlmas gibi kesecek olan orucu tutsun.
bni Hibban'm rivayetinde mdrec olarak (vic) hayalarn, karlmas diye tefsir
edilmitir. Bazlarna gre (vic) hayalar burmaktr. Onlar karp atmaya (ihs1)
denilir. Burada maksad orucun civ gibi olduunu anlatmaktr.
Evlenme emri, aile geindirebilecek olanlara nikhn farzolma-sn iktiz eder. Dvud-u
Zahir ile mam Ahmcd b. HanbeVdcn bir rivayete gre byleere evlenmek farzdr.
Zhiriler'den bni Hazm (384 456): cim'a muktedir olan her erkee evlenecek kadn
veya satn alacak criye bulursa evlenmek voya criye almak farzdr. Bundan ciz kalrsa
ok ok oru tutsun demi; ve bunun selef-i slihn-den bir cematin kavli olduunu
sylemitir.
Cumhur'a gre buradaki emir nedib iindir. nk Tel hazretleri :

450[450]
O takdirde br kadn aln yhd satn aldnz cariyelerle ik-tif edin.
bururarak evlenmekle criye almak arasnda muhayyer brakmtr. Criye satn almak
bilicm' vacip deildir; o halde nikh-da vcib deildir. Zira vacip olanla vcib olmiyan
bir ey arasnda mu hayyerlik olmaz.
Hanefler'e gre Nikhn yerine gre farz, vcib, snnet haram mekruh ve mubah
olduum! yukarda grdk.
Orucun insann hayalarm kesip atmak mesabesinde oluu, ehveti krmasndadr. Fakat
orusuz az yiyip imek ehveti krmaa kfi deildir. Bu ite Allah'n oruta halketi bir
srrn mhim tesiri vardr.
Hattab (319 388) bu hadsle, ehveti kesmek iin il kullanmann caiz olduuna
istidlal etmitir. Bunu Bagav (426 516) hikye etmise de tamamiylc ehveti kesmek
doru deildir. nk olabilir gnn birinde aile geindirecek hale gelir. Hatt bu hu450[450]
Sre-i Ns, yet: 3.
susta Allah Tel'nm fadl-u kerem'inden iffet ve nms sahiplerini zengin klacana dir
va'd-i ilh'si vardr.
nsann tenasl letini kesmek, hayalarn karmak bilittifk mem-nu'dur. Bittabi bu
mndaki her ey de ayn hkmdedir. Binenaleyh' bu gn salgn haline gelen umum

(doum kontrol) de dnen memnu'-(Jr nk bu nazariyeyi mslmanlara tatbik ve
ta'mm etmek, ms-lmanlarn azalmasn istihdaf eder. Halbuki iki cihan serveri
Pcygam-berimiz
Muhammed
Mustafa
(S.A.V.)
mslmanlarn
oalmalar
iin
gnderilmi; kendisi de btn hayat boyunca buna tevik etmitir. Nitekim bu husustaki
hadisler sras geldike grlecektir. Binenaleyh byle bir eyi mslmanlara tavsiye
etmek, dorudan doruya onlar dnlerine kar cinayete tevik olur.
Hads-i erifte gz haramdan koruyacak, iffet ve namusun muhafazasna yarayacak
eyleri yapmaa tergb ve tevik vardr.
Bu hadsle Mlikler'den bazlar istimnann yani el ile meni indirmenin haram olduuna
istidlal etmitir. Zr mubah olsa tavsiye buyuruSurdu. Hanbeller'den bazlarnn
istimnaya mubah hkm verdikleri rivayet olunur. 451[451]
994/823- Enes b. Mlik radyallah anh'den rvyet olunduuna gbrc Peygamber

sallallah aleyhi ve selcm Allah'a hamd- sena etmi ve :
Lkin ben namaz klyor ve uyuyorum; hem oru tutuyor hem tutmuyorum;
kadnlarla da evleniyorum. u halde kim benim snnetimden yz evirirse benden
deildir; buyurmulardr. 452[452]
Bu hadsi bu lfzla Mslim rivayet etmitir. Hadisin sebebi vardr. Bunu Enes (R.A.)
yle anlatmtr:
451[451]
237.
452[452]
kii Peygamber (S.A.V.) 'in (evinde yapt) ibdetini sormak zere onun
zevcelerinin evlerine geldiler. Kendilerine Resilfah (S. AV) 'in evdeki ibdeti haber
verilince galiba onu az buldular da: Re-slllah (S.A.V.) nerede bi neredeyiz? onun
gelmi gemi btn (mfesavve) gnahlarn Allah mafiret buyurmutur. dediler.

Bunun "zerine birisi :
Bana gelince, ben (bundan byle) ebed olarak geceler! namaz klacam; dedi.
Dieri :
Ben de mrm boyunca oru tutacam; hi brakmyacaun; dedi. teki de :
Ben de kadnlardan uzak'kalacaim; ve evlenmeyeceim; dedi. Nihayet Reslllah

{S.A.V.) onlarn yanna geldi ve :
Siz yle yle dediniz mi? Vallahi ben sizin en ziyde Ailah'dan korkannz ve ondan
saknannzm. Lki^ ben namaz da klyorum; uyku da uyuyorum. Hem oru tutuyorum,
ilh..; buyurdular.
Abdrrczzak'm Said b. Mseyyeb'den Mrsel olarak rivayetine gre Peygamber (S.A.V.)
'in ibdetini sormaa gelenler Al b. Eb T-lib, Abdullah b. Amr b. As ve Osman b.

Maz'un'dur.
Hads-i erif ibdetlerde nefse zarar verecek derecede fazla inhimak deil, orta halin
meru' olduuna delildir. Taber : Bu hadiste, yiyecek ve giyeceklerde hell isti'mlini
men' edenlere ce-vb-i redd vardr diyor.
Kad yaz ise : Bu cihet selefin ihtilf ettii meselelerdendir; bazlar Taber'nin kavline
zhib olmu; bir takmlar da aksini iltizm etmilerdir demekte ve szne devamla :
evl olan, her ite ortay tutup hell eylere devamda ifrat gstermemektir. nk bu-
nun sonu byklenmeye varr; pheli ve hatt memnu' eyleri irtikba kadar gtrr;
zr bir eye alan, bazan onu bulamaya bilir; sabredemez ve bylece haram
irtikbeder diyor.
KaadVnin fikrine itiraz eden de vardr. Bunlar umurun en hayrls ortasdir dads-i
erifini prensip ittihz ederler.
Hadsteki Benim snnetimden yz eviren benden deildir. ifdesinin mns : benim
yolumdan yz eviren dosdoru olan smiycte ehil deildir demektir.
Mslmana den vazife : Oru tutmaya muktedir olabiimek iin onu dimi tutmamak;
gece namaz klabilmek iin uyumak ve iffetli olmak iin evlenmektir.
Baz ulem yle diyorlar : Bir kimse Peygamber (S.A.V.) Efcn-mizin yoluna muhalefet
etmekle, kendi yapt ibdetin onun yaptndan daha stn ve muvafk olduunu
gstermek isterse, o takdirde hadsteki benden de-ildjr cmlesinin mns: benim
dinimde deildir;" demek olur. nk byle bir itikad kfre gtrr.453[453]
995/824- Bu da ondan (radtyallah anh) rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

salallah aleyhi ve sellem bize evlenmeyi emreder; nikh terkedip bir kenara
ekilmekten iddetle neh buyurur ve :
ok douran sevimli kadnlar aln; nk ben kyamet gnnde sair mmetlere

sizinle neceim; derdi. 454[454]
Bu hadsi Ahmed rivayet etmitir. Ibni Hibban onu sahhlemitir.
Hadsin Ebu Dvud ile Nes ve keza bni Hibban'da. Ma'kil b. Yesar'dan rivayet edilmi
bir ahidi vardr.
Tebettl : Kadnlardan el ekerek, ibdet maksad ile nikh ter-ketmektir. Bu
kelimenin asl : Kesmek demektir Hz. Meryem ile Hi. Ftma (R. Anha)'ya bu kelimeden
alarak (betf) denilmesi, dn ahlk ve fazilete ir dnya kadnlar ile kabil-i kys
olmamalarndandr.
Veld : ok douran kadndr. Bu cihet kzlarda akraba kadnlarn halinden belli olur.
Vsdd : Gzel huyu, terbiyesi ve nezketi ile kendisini kocasna sevdiren mahbbedir.
Hads-i erf, evlenerek remenin lzumuna ve doum kontrolnn gelii gzel
453[453]
239.
454[454]
caiz olmadna delildir.
hirrUe vnmenin caiz okluu dah bu hadsin ahkm cmlesin-dendir. Bunun vechi.
udur : Hangi Peygamber'in mmeti daha oksa onun sevab dah oktur. nk her
Peygamber'e kendisine tbi olanlara verilen ecirin br misli verilecektir.455[455]
997/825- Ebu Hreyre radyallah anh'den Peygamber salallah aleyhi ve selcm'den

iitmi olarak rivayet olunduuna gre Peygamber (S.A.V.):
Kadn drt ey iin nikh edilir: mal iin, erefi iin, gzellii iin ve dni iin. Sen
dindar al da yoksulluktan ellerin topraa yapsn; buyurmulardm. 456[456]
Hads eyheyn ile Yedler'in geri kalanlar arasnda mttefekun aleyh'tir.
Bu hads erkekleri evlenmeye sevkeden eyin bu drtten biri olduunu fakat onlarca en
sona kalan sebep dindarlk idiini haber veriyor. Peygamber (S.A.V.) ise dindarn
bulurlarsa karmamalarn emretmitir.
Filhakika dindarlktan baka bir sebepten dolay evlenmekten neh vrid olmutur. bni
Mce ile Bezsar'm ve Beyhak'nin Abdullah b. mer'e mevkufen tahrc ettikleri u hads
onlardan biridir:
Kadnlar gzellikleri iin nikh etmeyin, zr olur ki gzellik kendilerini ktletirir.

Mal iin de nikh etmeyin, nk olur ki ma! kendilerini azdrr. Siz onlar dni iin
nikh edin. Hakkaten kara, beceriksiz dindar bir Criye (dindar olmyan dier
kadnlardan) efdtdir.
En iyi kadnlarn sfat hakknda Nes, Hz. Ebu Hreyre'den u hdis rivayet eder :
Y Reslllah, kadnlarn hangisi daha hayrldr? denildi :
(Kocas) bakt zaman kendisini memnun eden, emrettii zaman itaat eden ve nefsi
455[455]
240.
456[456]
ile mal hususunda holanmyaca bir eyle kendisine muhalefet etmeyendir;

buyurdular.
Haseb: nsanm kendisinin ve ecdadnn yapt iyi ilerdir. Tirmiz'-nin Hz. Semura'dan
tahrc ederek: Hasendir dedii merfu' bir hadste haseb mal diye tefsir edilmitir.
Ancak babmzn hadsinde ondan bu mn kasdedilmemitir; nk maln yannda

zikredilmitir. O halde burada ondan birinci mn kastedilmitir.
Hads-i erf, her eyde dindarlarla beraber olmann evl olduuna delildir.. nk
onlarla dp kalkan onlarn ahlkndan, bereketinden ve tuttuklar yoldan istifde
eder. Bilhassa karsnn dindar olmasna dikkat etmelidir. Zr erkee en yakn odur.
Onunla bir Rasta ba koyar; ocuklarnn annesi odur. Maln mlkn ve iffet-
namusunu koruyan da- odur.
Hadisteki ellerin topraklansn ta'bri, fakirlikten kinayedir. Bu sz halk arasnda
konuulurken sylenmesi det olmu bir szdr. Yoksa Reslllah (S.A.V.) bununla
beddua etmi deildir.457[457]
998/826- Yine ondan (radyallah anh) rivayet olunmutur ki: Peygamber sallallah
aleyhi ve sellem. Bir insan evlendii zaman onu tebrik ederken :
Allah senin iin mbarek klsn; ve senin zerine bereket indirsin, aranz hayrda
cem'etsin; bujyururlarm. 458[458]
Bu hadsi Ahmed ile Drtler rivayet etmitir. Tirmz, bn Huzey-me ve Ibn Hibban onu
sahhlemilerdir.
Rafa' : Gzel geinmek ve uyarlk demektir. Burada evlenme tebriki manasnadr.
Reslilah (S.A.V.) evlenen bir kimseye iyi geinmesi iin du ederse bu kelimleri
sylerdi.
457[457]
241.
458[458]
Baky b. Muhalled Ben Temm'e mensub bir ztdan u hadsi tahrc etmitir :
Biz chiyyet devrinde: Gfe gle gein.... olua ocua kar; derdik. Reslflah
(S.A.V.) bize (ne diyeceimizi) retti ve: yle deyin.. lh..; buyurdular. mam
Mslim Hz. Cbir (R.A.) 'dan u hadsi tahrc etmitir.
Peygamber (S.A.V.) Cbir'e : s - Fvlendin mi? diye sormu. Cbir:

Evet; cevabn verince Resliiah (S.A.V.):
Allah senin iin mbarek eylesin; demitir. Drim:
Senin zerine mbarek klsn. cmlesini ziyde eylemitir.
Hads-i erf, evlenene du etmenin snnet olduunu gsteriyor. Okunmas snnet olan
du Hz. Amr b. uayb'n babasndan onun da dedesinden onun da Peygamber (S.A.V.)
'den rivayet ettii u hadstir:
Biriniz bir kadn veya hizmeti yhd hayvan edinirse onun alnndan tutsun ve: Y
Rabb, senden bunun hayrn ve mecbul bulunduu tabiatnn hayrn dilerim; bunun
errinden ve mecbul bulunduu tabiatnn errinden sana snrm; desin.
Bu hadsi Ebu Dvud, Nes ve bni Mcc rivayet etmilerdir. 459[459]
999/827- Abdullah b. Mes'ud radyaah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Bize
Resliiah sallallahih aleyhi ve selem hacet in teehhdn yle olacan retti :
phesiz ki hamd Allah'a mahsustur. Ofna hamde-der; ondan yardm ve mafiret

dileriz. Nefislerimizin erlerinden de Allah'a snrz. Allah kime hidyet verirse artk
onu saptracak yoktur. Ve kimi saptrrsa, onu da doru yola getirecek yoktur. Ben
Allah'dan baka ilh olmadna ehdet ederim. Muhammed'in onun kulu ve resul
olduuna da ehdet ederim der. de yet okur. 460[460]
459[459]
243.
460[460]
Bu hadsi Ahmed ile Drtler rivayet etmitir. Tirmiz ile Hkim onu hasen bulmulardr.
Hadsteki hacet iin ta'brinden sonra bni Kesir cZ - ird nm eserinde nikh ve
gayrisinde kaydn ziyde etmitir.
Okunacak yetler: Nisa sresi'nin ilk yeti, l-i Imran'n 102. ci ve Ahzb sresi'nin 70
71. ci yetleridir. bni Kesr'in rivayetinde bu yetler hadsin iinde zikredilmektedir.
Hadsteki (hacet) in her hacete mm ve mil olduunu az evvel sylemitik. Bu bbta

Beyhak (384 458) de u'be'n'm u szlerini naklediyor : Eb Ishak'a,; Bu, nikh
hutbesi ile baka eylerde mi okunacak ? dedim: Her hacette (okunacak) dedi.
Hads bu teehhdn nikh ve sirede snnet olduuna delildir. Nikhta bunu, akdi
yapan nikh kyarken okuyacaktr. Fakat bu snnet bu gn metruk ve mehcurdur.

Zhir'ler'e gre teehhd vcibtir.
Hu hususta fler'dcn Ebu Avne Zhirler'le beraberdir. Nikh hut-besinin vcib

olmad bir iki hads sonra grlecektir. 461[461]
1000/828- Cbir radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demi-or ki: Reslllah

sallallah aleyhi ve scllcm:
. Biriniz kadn istedii vakit, eer onunla evlenmee sebeb tekil eden yerini
grebilecekse bunu hemen yapsn; buyurdular. 462[462]
Bu hadsi; Ahmed ile Ebu Dvud riv'.yet etmilerdir. Rvleri sikadrlar. Onu Hkim
sahhlcmitr.
Tirmiz ile Ncs'de bu hadsin Mugre'den rivyelen br ahidi; !hni Mcc ile bni
Hibbarida, Muhammed b. Mesleme'den bir ahidi aha vardr. Mslim'mEbu Hreyre'dcn

rivayetine gre Peygamber Ulallah aleyhi ve sellcm bir kadnla evlenen bir adama:
461[461]
244.
462[462]
Ona baktn m? demi. Adam:

Hayr; deyince :
Git de ona bak; buyurmulardr, Cbir hadsinin tamam udur:
Cbir demitir k: Ben de bir kz istedim. Ondan gizleniyordum. -ithayet kendisini

nikh etmeme sebep olan yerini grdm ve onunla vlendim.
Hz. Mugre rivayetinin lfz da yledir:
eMugre bir kadn stemi Peygamber (S.A.V.) kendisine: O kadna bak: nk bakmak
yldznzn barmas iin daha muvafktr; buyurmutur.
Bu hadsler, evlenmek istiyenlerin istiyecekteri kz veya kadm evvel bir grmelerinin

rncndb olduunu gstermektedir. Cumhur-u ulemnn kavli de budur. Baklacak yer,
ellerle yzdr. nk yznden gzellii irkinlii, ellerinden de vcudunun matlba

muvafk olup olmad anlalr. Evza'ye gre etli yerlerine bakabilir.
Hadis mutlaktr. Binenaleyh nereye bakmakla maksad hsl olacaksa oraya bakar.
Nitekim Sahbe-i Kiram hazcrt da bunu byle anlamlardr. Abdiirrezzak ile Sad b.
Mansur'un rivayetlerine na-zaran Hi.. mer (R. A.) Hz. Ali'nin kz mm-ii Klsm'n
topuunun stne bj.kmt.
Bu hfdi.sc Hz. mm- Klsm (R.Anha) yi babas, Hz. mer'e grnmek iin gnderdii
zaman vk olmutur. Hatt bunun iin kadnn rzs da art deildir; o Farknda
olmadan da baklp grlebilir. Nitekim Hz. Cbir (R.A.) yle yapmtr.
Baz f imamlarna gre bu grme iinin dnrlkten evvel ol-m;s gerekir; t ki

ânlama olmazsa kadn rahatsz etmeden brakm:; olur. stedikten sonra grr ve
sonra brakrsa kadn zlr.
steyecei kadn erkek gremezso itimd ettii bir kadn grc olarak gndermesi
mstehbtr. Filhakika Hz. Enes (R.A.) Peygamber (S.A.V.) 'in mm- Sleym'i bir kadn
grmee yolladn ve kendisine ta'limt verirken ;
kelerine bak; ve yakalarn kokla. buyurduunu rivayet etmitir.
Bu hadsi mam Ahmcd, Tabern, Hkim ve Beyhak tahrc etmilerdir. Faka', hads
hakknda sz edilmitir. Bir rivayette :
n dilerini kokla denilmitir. Bundan murd aznn kokup kokmadn anlamaktr.

Acaba kadnn da ayn eyleri evlenecei erkekte aratrmaya hakk varandr? Bazlar:
her ne kadar onun hakknda hads yoksa da hkm ona da sabittir; diyorlar. Zten
kadnn varaca erkein kendisine kfu- yani denk olup olmadn aratrmas er'an
hakkdr.
Bir takmlar kadn hakknda bu bb'ta ayrca dell olmad iin ona bu hakkn sabit
olmadna kaildirler.
unu da arzedelim ki er- erifin nezih bir mslman erkee bahettii bu grme hakk
asla bu gnk yz kzartc birlemeler, dostlamalar, gezimeler ve sevimeler
mnsna gelemez. Bu kadarck grme msaadesi, sonra piman olup ta, kurulan aile
yuvasn ykmamak iin peinen alnan er' tedbirden baka bir ey deildir. 463[463]
1004/829- bn mer radyattaht anhm'sn rivayet edilmitir. Demitir ki:

Sizden biriniz dn kardeinin dnrl zerine dnrlk gndermesin. T dnr

gnderen ondan nce vazgeinceye yhd
buyurdular.
464[464]
kendisine
izin verinceye
kadar;
Hads mtefekun aleyh'tir. Lfz Buhr'nindir.
Buradaki nehyin tanrm iin olduuna Nevev (631 676) ic-m' iddia etmitir. Fakat
Hattab (319 388) bunu kabul etmemi buradaki nehy'in tahrm iin deil, te'db iin
olduunu sylemitir. Kadn icabet ettikten sonra dnrl bozmak icm'en haramdr.
Kadn mkellef ise icabet hususunda sz kendisinindir. Kkse velsi cbet eder. Eer
kadn nikha sarahaten icabet etmemise, bakasnn onu istemesi esah kavle gre
463[463]
246.
464[464]
haram deildir. Nikha rz gstermedii gibi adem-i rzda gstermemise hkm yine
ayndr.
Hanefier'le filer'e gre bakire kzn burada skt etmesi riz saylr. Nikha raz
olduktan sonra dnrl bozmak haram olmakla beraber kylan nikh cumhur'a gre
yine de sahihtir. Dvud-u Zhir~ ye gre ise byle bir nikh zifaftan sonra bile olsa yine
feshedilir.
Kendisine izin verinceye kadar ifdesi ilk dnrl gnderen izin verdikten sonra
artk onun zerine dnrlk yapmann caiz olduuna delHdr. nk izin vermesi o
iten vazgetiine dellet eder. u halde o kadn artk her dileyen isteyebilir.
Fsk'n dnrl zerine dnr gndermek bazlarna gre caizdir. Fakat Cumhur-u
ulama bu ciheti nazar- itibre almamlardr. 465[465]
1005/830- Sehl b. Sa'd es-Sd radyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sollalloh aleyhi ve acllem'e br kadn geldi ve:
Y Reslaliah kendimi sana tbe etmee geldim; dedi.Reslllah sollallah aleyhi ve

sclcm ona bir bakt ve kadn tepeden trnaa szd sonra Reslllah salldllah aleyhi
ve sellem ban edi. Kadn onun kendisi hakknda bir hkm vermediini grnce
oturdu. {Bu sefer) ashabndan bir adam ayaa kalkarak:
Y Reslallah, eer senin bu kadna bir htiycn yoksa onu benimle evlendir; dedi.
Peygamber (S.A.V.):
Yannda bir ey var mi? diye sordular. Adam:
Hayr vallahi y Reslallah; dedi. Reslllah. (S.A.V.):
Ailen nezdine git de bak bir ey bulabilecekmisin? dedi.

Bunun zerine adam gitti. Sonra dnd ve :
465[465]
247.
Hayr vallahi, hi bir ey bulamadm; dedi. Reslllah sallalla-h aleyhi ve sellem :

Velev demirden bir yzk olsun bak; dedi. Adam (yine) gitti Sonra dnd ve:
Hayr vallahi y Reslllah, demirden br yzk de bulamadm ama te kaftanm!
Sehl demitir ki: mal bir kaftandan ibaretti bu kaftann yars onun olsun; dedi.
O senin kaftann ne yapsn? onu sen giysen kadnn zerinde bir ey kalmiyacak;
kadn giyse senin zerinde ondan bir ey kalmyacak; buyurdular.
Derken adam oturdu. Bir hayli oturduktan sonra kalkt. Reslllah. sallallah aleyhi ve
sellem onun dnp gitmekte olduunu grnce a-rlmasn emretti; ve adam
ardlar. Geldiinde Peygamber (S. A.S.):
Ne miktar Kur'an bilirsin? diye sordu:
Filn ve filn sreleri bilirim; dedi ve onlar sayd. Peygamber (S.A.V.):

Onlar ezbere okuyabiliyormusun? dedi. Adam:
Evet; cevabn verdi. Reslllah (S.A.V,)
Haydi git, onu sana bildiin Kur'an mukabilinde Verdim; buyurdular. 466[466]
Hads mttefekum aleyh'tir. Lfz Mslim'indir.
Bir rivayette Reslllah (S.A.V.) ona: Git, onu sana verdim? ona Kur'andan eyler)
retiver demitir.
Bjihan'nin bir rivayetinde ise: onu sana bildiin Kur'an. mukabilinde temlik ettik.
buyurulmutur.
Eb Davud'un Eb Hreyre'dcn rivayetinde Peygamber {S.A.V.):

Ezbere ne kadar biliyorsun? dedi. Adam :
466[466]
248.
Bakara Sresi ile ondan sonrakini; cevbn verdi. Reslllah (S.A.V.):

Kalk. Ona yirmi yet retiver; buyurdular. denilmektedir.
Hz. Sehl hadsinde geldii bildirilen kadnn ismini Musannif merhuni bulamamtr. Baz
kaydlardan bunun Havle binti Hakim yhd mm- erik olduu anlalyor. Hr bir
insann kendisi hibe edilemiyecei cihetle Kendimi s? a hibe etmee geldim
cmlesinden muzaf hazf edilmitir. Mn yledir: Kendimin umurunu sana hibe

etmee geldim.
Evlenmek istiyen sahbi'nin ismi bulunamamtr.
Bu hads-i erif bir ok meselelere dellet etmektedir. Bunlar bni't-Tin tedkk etmi: ve
yirmi bir dne olduklarn sylemitir. Buhar (194 256) bunlarn ekserisi iin ayr bir
bb tahsis etmitir. Biz bunlardan bir ka tanesini zikredeceiz:

1 Kadn kendini ehl-i salh bir zta arzedebilir.
2 Evlenmek niyeti ile kadna baklabilir.
3 Akrabas olmayan kadnn velisi, (onun izin ve rzs ile) ms-lmanlarm

hkmdardr.
Yalnz hadsin baz rivayetlerinde kadnn kendi umurunu Peygamber
(S.A.V.)'e tefviz ettii zikredilmektedir. Bu ise tevkildir; ve kadnn velsi vaFmi yokmu
sorulmadan dah yaplabilir. H af tab: Zhr-i hale hamlederek ulem'dan bir cemat
buna zhib oldular diyor.
4 Hibe ancak kabul ile sabit olur.
5 Nikhta mutlaka mehir lzmdr; ve bu az bir eyden de olabilir. nkvelev
demirden bir yzk buyurulmas, azl hususunda mbaladr. Binenaleyh bir mala
kymet ve fiyat olabilen her eyden mehir olabilir. Kymeti olmyan bir eyden mehir
yaplamyaca-ma ve byle bir eyle nikhn hell olmyacagma icm' bulunduunu Kad
yaz nakletmitir.
Zhirler'den bni Hazm-: Mehir, kendisine ey denilebilen her nesneden hatla arpa
dhesinden bile olur; nk Peygamber (S.A.V.): (bir ey bulabilecekmisin) buyurdu

iddiasnda bulunmusa da kendisine cevap verilmi ve : velev demirden bir yzk
buyurmas azlk hususunda bir mbaladr; onun da bir kymeti vardr denilmitir.
Zten hadsteki: Kimin evlenmee gc yetmezse cmlesi evlenmenin herkesin gc

yetecei bir .ey olmadna delildir. Kur'n- Kerim'de :
Kim 467[467] g yetfiremezse ve keza mallarnzla 468[468] akdeimenz buyurulmas
mehirde maliyetin art olduunu gsterir. Hatt bazlar onun en az elli dirhem
olabileceine, dier bazlar krk; bir takmlar da be dirhem olabileceine kail
olmulardr. Hanefler'e gre mehirin en az on dirhem para yhd on dirhem kymetinde olan bir maldr.
Mehir: Nikhn hkmlerindendir; ve kadnn erefini meydana karmak iin meru'

olmutur.
Mehrin: sadak, nihle, atiyye, ukr, ecir ve ferza gibi bir ok isimleri vardr.
6 Akid esnasnda mehri zikretmek cabeder. nk mehri zikretmek niza'a meydan

brakmaz. Maamfh mehir zikredilmeden nikh kt ylsa akid yine sahhdir; zifaftan
sonra kadna mehr-i misil verilir.
Mehr-i Misil : Kadnn misli olan dier bir kadnn mesel ablasnn veya kz kardeinin
mehiridir. Onun mehri ne ise bunun da o olur. Nikhdan nce verilen yzk kpe kolluk
ve ire gibi balk ve arlklar da mehirden saylrlar. Mehrin pein verilen ksmna
Mehr-i muaccel veresiye kalan ksmna da Mehr-i meccel derler.
Mehrin hepsinin pein verilmesi mstehbtr.
7 Zan zerine yemin etmek caizdir Zira Resul Ekrem (S.A.V.) o zt yemininden sonra
mehir aramaa gndermitir. Eer yemini yzde yz bildii iin etmi olsa idi onu tekrar
gndermekte bir mn kalmazd.
8 Erkee kendisi in zarur olan eyasn mehir olarak vermek caiz deildir. Mesel
avret mahalline rtt elbisesini; yiyecei zahiresini vermek doru deildir. nk

Peygamber (S.A.V.) o zta abasn taksim ettirmemi tir.
9 Fakirlik iddia eden kimseyi denemek cabeder, Zr Reslllah {S.A.V.} o adam ilk
467[467]
468[468]
Sre~ Nisa, yet: 25.

iddiasnda hemen tasdik edivermedi. Bu, fakirliine karine hsl oluncaya Kadar onun
yemininin bile nazar- tibre ahnmya-cana delilidir.
10 Akid iin hutbe vcib deildir. nk hutbe hadsin hi bir rivayetinde zi

tredilmemitir.
11 Mehir, Kur'ari retmek gibi bir menfeat olabilir.

aleyhimesselm kssas da buna dellet eder.
Nitekim Musa ve uayb
Fakat Hanefler'e gre menfaatten mehir olmaz. Onlar bu hadsi te'v'l ederler ve
mehirsiz evlenmeyi Peygamber {S.A.V.) 'e mahsus sayarlar..
12 Hadsin Bildiin KurTan
ihtimali vardr :
mukabilinde cmlesinin Kaadi hjaz'a. gre iki vehe
a) Kadna Kur'n- Kerm'den bildiklerini yhd muayyen bir miktarn retecek; ve bu
onun mehri olacaktr.
b) Kadn o adama mehirsiz nikh etmitir. Bu takdirde hadsteki (ba) harfi, ta'l iindir.
O zt Kur'n- Kerm'in bir ksmn ezbere bildii iin bu mehirsiz evlendirme kendisine
bir ikram olmutur.
Hz. Enes (R,A.) 'm ebeveyni olan mm- Slyem ile Ebu Sleym'in "kssalar bu ihtimali
te'yd eder. yleki :
Ebu Sleym, mm- Sleym'i istemi. mm- Sleym :
Vallahi senin gibi bir adam reddedilemez ama sen kfirsin b&n mslman. Bana
seninle evlenmek hell olmaz. Eer mslman olursan mehir borcun bu otsun; senden
baka br ey istemem; demi. Bunun zerine Eb Sleym mslman olmu; mm-
Sleym'in mehri de onun mslmanl kabul olmu.
Bu hadsi Nesa ta.ric etmi ve sahhlemitir. Rvisi Ibni Abbas (R.A.) 'dr. Hatt Nes bu
kssa iin Bb't - Tezvc ale'l - slm. unvan altnda bir bb tahsis etmitir. Nes'nin
bu hareketi ikinci ihtimali tercih ettiine delildir; halbuki birinci ihtimal daha
kuvvetlidir.
13 Nikh, temlik lfz ile mn'akid olur. Hanefler'Ie Mlikler'in ve baz ulem'mn
mezhebi budur.
Onlara gre : nikh, tezvic, hibe ve sadaka gibi hlen temlike de eden her szle mn'akid
olur. filer'e gre ise yalnz nikh ve tezvic szleri ile kylr.469[469]
1007/831- mir b. Abdlllah 470[470] b. Ez - Zbeyr'den o da babasndan -radyalah
anhihm- ilm olarak rivayet edildiine gre Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Nikh iln edin; buyurmutur. 471[471]
Bu hadsi Ahmed rivayet etmi; Hkim de sahihi emitir.
Bu bbta Hi. ie ( R.Anh) 'dan u hads rivayet olunmutur :Nikh iln edin ve onun
iin def aln.
Bu hadsi Tirmiz tahric etmitir. Fakat rvleri arasnda sa b. Meymun vardr. Bu zt

zaftir. Ayn hadsi tbni Mce ile Bcyhak de tahrc etmidir. Bunlarn isnadnda da Halid
b. yas vardr ki bu zatn hadsi mnkerdir. mam Ahmed demitir ki: Yine Tirmiz, Hi.
ie'dcn u hadsi tahrc etmi; ve hasen garbr demitir:
Bu nikh i'ln edin; hem onu mescidlerde kyn; o-nun iin defleri aln. Biriniz hi
olmazsa bir koyun ile dn da'veti yapsn. yed biriniz bir kadn istedii vakit san
siyaha boyam bulunursa (bunu) o kadna bildirsin; onu aldatmasn.
Bu hadsler nikh i'ln etmenin lzumuna dellet etmektedir. 'ln-iin def almak dah
emrolunmutur. Bu hususta hadsler oktur. Bunlarn her biri hakknda sz edilmi de
olsa yine birbirilcrini takviye ederler ve i'ln iin def almann
dellet ederler.
469[469]
251.
meru'
olduuna
Amir b. A bilil1ah b. Ztibcyr: Ttm'dir. Babasndan ve bakalarndan hadis dinlemitir. 124

trihinde vefat etmitir.
470[470]
471[471]
252.
Emrin zahiri vcb ifde ederse de : def almak vcibtir diyen ol-THimr. O sadece
mesnndur. Lkin zamanmzda olduu gibi beraberinde gzel sesli kadn arkclar
bulunup da eitli rezalet arklar okumamak arttr. Bunlar kat'jyetle haramdr. Snnet
vecih zere dn i'ln bu gn maalesef kalmamtr. 472[472]
1008/832- Ebu Brdete'bni Eb Musa'dan o'da babasndan -radyal-ah anhm rivayet olunmutur. Babas demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Nikh ancak vel iie olur; buyurdular. 473[473]
Bu hadsi Ahmed ile Drtler rivayet etmilerdir. Ibn Medni ile Tirmiz onu sahhlemi;
bn Hibban mrsel olmakla illetlendirmitir.
bni Kgs'it diyor ki: Bu hadsi Ebu Dvud, Tirmiz, bni Mce ve bakalar srail'den; Ebu
Avne, Kaad urcyh Kays b. Rcb', Yunus b. Eb shak ve Zbeyr b. Muaviye de Eb
shak'dan yine byle mrsel olarak tahrc etmilerdir. Tirmiz dah: Ayn hadsi u'be ve
Scvr, Eb shak'dan mrsel olarak rivayet etmilerdir; ama bence evvelki yani Eb
Brde tariki ile olan rivayeti daha sahihtir demektedir. Abdurrahman b. Mchd de bu
hadsi byle sahhlemitir. Ali b. Medln: srail'in nikh hakkndaki hadsi sahihtir.
demitir. Bu hads Buhar'ye sorulmu: sikann ziydesi makbuldr cevabn vermitir.
srail sikadr. Bunu tbni Kayyim (691 751) Tchzib's - Snen adl eserinde
zikretmi ve: Her ne kadar bu hadsi u'be ile Sevr Mrsel olarak rivayet etseler de bu,
hadise zarar vermez demitir.
Hadsi Bcyhak ve daha bir ok hafzlar sahhlemilerdir. bni Medn: Bu hadsi Ebu
Ya'l Msned inde Cbir'den merfu' olarak rivayet etmitir. Hafz Ziya rvilerinin
hepsinin sika olduunu sylyor. demektedir.
Hkim : Bu bbta Peygamber (S.A.V.) 'in zevceleri Aie, mm- Seleme, ve Zeyneb bnti
Cah'dan sahh rivayetler vardr. Bu bbta Ali le bni Abbas'tan da rivayetler vardr
472[472]
253.
473[473]
demi sonra otuz ahab saymtr.
Kadnn kadn ve kendini evlendirpmiyeceine dir Eb Hreyr hadsi ile velsiz nikh
caiz olmayacana dir Hz. e hadsi de aada gelecektir.
Hads-i erf, nikhn velsiz caiz olmyacana delildir.
Vel : Kadnn asabelerinden en yakn olan erkektir. ir akrabalarndan olmaz.
Ulem nikhta velnin art olup olmadnda ihtilf etmilerdir. Cumhur'a gre arttr.
Hatt bni Mnzir'den rivayet olunduuna gre sahbe'den bu bbta hi bir muhalif
yokmu. mam Mlik : erefli kadn iin vel art; erefsiz iin art deildir. Kendisini
tezvc edebilir demitir.
HaneFler'e gre kil bali olan kadn hakknda vel mutlak surette art deildir. Onlar
velsiz nikh olmadn ifde eden hadslerin zaf hatt bazsnn muztarib olduunu
ortaya koymu; ve bekr kadnn kendini evlendirme, hususunda velsinden daha ziyde
hak sahibi olduunu gsteren Mslim hadsi ile istidlal etmilerdir.
Bu hadsi Ebu Dvud, Tirmiz, Ncsa ve el - Muvatta'da. imam. Mlik de rivayet

etmilerdir. Lfz udur:
Bekr kadn kendi nefsi hakknda velsinden daha ziyde hak sahibidir.
Zhirler'e gre bakire hakknda vel art; dul iin art deildir Delilleri aada gelecek
Ibn Abbas hadsidir.
Eb Sevr ( 240)'e gre kadn velsinin izni ile kendini nikh edebilir. Delli aadaki
hadsin mefhumu muhalifidir. 474[474]
1010/833- ie radyallah anh'dan rivayet edilmitir. DemtSr ki: Resltah
sdllaUah aleyhi ve selem:
Hangi kadn velsinin izni olmakszn kendisini nikh ederse onun nikh btldr.
474[474]
254.
Eer kocas ona dhil 475[475] oldu ise tercini istihll etmesine karlk kadna mehir
vardr. Eer veller (onun kocaya verilmesi hakknda) mnazaa ederlerse o takdirde
sultan, velsi olmyann velsidir; buyurdular. 476[476]
Bu hadsi Nesa mstesna Drtler tahrc etmilerdir. Onu Ebu Av-ne, Ibn Hibban ve
Hkim sahhlemilerdir.
bni Kcsr bu hadsi Yahya b. Man ve daha baka hads hafzlarnn sahihlediini
sylyor. Ebu, Sevr Velsinin izni olmakszn ta'biri iin : Bundan anlalyor ki velisi
izin verirse kadnn kendini nikhetmesi caiz olur. demitir. Bittab bu mefhumdur.
Mantka muraza edemez.
Hanefiler bu hadsi zaf bulmulardr. Onun, zerinde ulem'nn szleri oktur. Bunlar
Bcyhak Es - Sncn'l - Kbr adl eserinde uzun uzadya saymtr.
Hads-i erif, nikhta velnin nazar- itibre alnacana, akdi kendisinin veya vekilinin
yapmas lzm geldiine delildir. Duhl vk olursa mehir vermenin lzumu; nikh'n bir
rkn bozulursa btl olaca; ve keza nikhn btl ve fsid ksmlarna ayrlmas de bu
hadsin dellet ettii hkmler cmlesindendir.
Veller mnazaa ettii zaman nikh hakk devlet reisine intikal eder. Bazlar bu hakkn
uzak velye intikal edeceine kaildirler.
Hadsimiz, velsi bulunmayan bir kadnn velsinin devlet Reisi olacana da temas
etmektedir. TabernVnin bn Abbas (R. A.} den merfu' olarak tahrc ettii u hads dah
bunu te'yd. ediyor:
Nikh ancak vel ile sahh olur. Sultan da velsi olmayann velsidir.
Bu hadsin ravleri arasnda zaferden Haccac b. Ertt varsa da ayn hadsi Sfyan da
.Cami' inde tahrc etmi; ve yine o yoldan Tdberan de el - Evsat* mda onu hasen bir
isnadla bn Abbas dan tahrc eylemitir. Lfz udur:
475[475]
476[476]
255.
Dahil olmak : Mnsebet-i cinsyye'de bulunmaktr. shla! : Helal saymaktr.

Nikh ancak mrd bir vel yhud Sultan ile caiz olur.
Sulfan'dan murd: dil olsun olmasn, hkmdardr. Bazlar: Bundan murd yalnz dil
olan hkmdardr; dil olmyan hkmdar bu ie ehil deildir... demilerdir.477[477]
1011/834- Ebu Hreyre radyallah anh'en rivayet edildiine gre Peygamber

sallallah aleyhi ve sccm:
Dul kadn, kendisinden emir alnmadka nikh edilemez; Bakire dah kendisinden
izin alnmadka nikh edilemez; demi. Eshb :
Y Reslllah, onun zni nasl olacak? deyince :

Susmasidir; buyurmulardr. 478[478]
Hads-i erf, dul kadn nikh edilirken kendisinden mutlaka emir almak lzm geldiine;
akid iin ondan emir alnmadka velsinin .i-khm kyamyacama dellet ediyor.
Bu emirden murd: onun rzsdr.
Bakireden maksad: akil bali olan kzdr. Onun hakknda emir deil de izin alma
ta'birinin kullanlmas, aralarnda fark olduunu gstermek iindir. Dul kadnla mutlaka
mavere yaplacak; vel ondan akdi yapmak iin sarahaten sz alacaktr. Bakire
hakknda ise riz kfidir. Bu da ya szle yhd .skt etmekle tahakkuk eder. Onun
hakknda susmann riz yerine gemesi utandndandr. Burada utanmak sz yerine

kabul edilmitir. Nitekim eyheyn'in mttefikan tahrc ettikleri H. ie hadsinde tasrh
edilmitir. Hz. ie hadsi udur:
ie: Y Reslallah, phesiz ki bakire utanr; demi; Peygamber (S. -A.V.) Onun nzsi
Skttur; buyurmulardr.
477[477]
256.
478[478]
Lkin bni Mnzir: Sktunun riz olduunu bilmek mstehbdr demitir.
Bazlarna gre bakireye "defa: Raz isen sus; deilsen konu denilir. Konumaz
fakat alarsa mesele yine ihtilafldr. Bzlarna gre alayarak susmak riz saylmaz.
Hanefiler'le dier baz ulem'ya gre alamann bu iten imtina1 hususunda bir te'siri
yoktur. O da rizdr; yalnz barp arr ve raz olmadna almetler gsterirse o
zaman riz saylmaz.
Bir takmlar: gz yana baklr, scak ise raz olmadna; souk ise rzasna dellet
eder demilerse de buna i'tibr yoktur. .
Hads, baba olsun bakas olsun btn vellere mm ve mildir; ve bali olan bakireden
behemehal izin isteneceine dellet eder Ha-nefler'le dier bz ulem'nn mezhebi de

budur. Delilleri bu hads ile Mslim'in tahrc ettii :
Bakireden babas izin ister hadsidir. Bu hususta szn devam aadaki

hadstedir. 479[479]
1012/835- bni Abbas radyattah anhm*dan rivayet olunduuna gre Peygamber
sallallah aleyhi ve stlem:
Dul kadn kendi nefsi hakknda tasarrufa velsinden daha hakldr, bakireden ise
msaade istenir. Onun zni Sktdur; buyurmulardr. 480[480]
Bu hadsi Mslim rivayet etmi.tir.
Bir rivayette: Dul kadnla beraber velye i yoktur; fakat yetimeden. emir alnr
buyuru i mutur.
Bunu Ebu Dvud ile Ncsa rivayet etmilerdir. lmi Hibban ise sahhlemitir.
Dul kadnn kendi nefsine daha hakl olmasndan maksad onun rzs olduunu yukarda
479[479]
257.
480[480]
grdk. Dul kadnla beraber velye i yoktur demek: raz olmazsa vel bir ey
yapamaz,; demektir.
er-i erifte, yetime : babas olmayan kk kzdr. Bu hads; Kk kz babasndan
baka kimse evlendiremez diyen mam /i'nin delilidir. nk Peygamber (S.A.V.)
yetmeden emir alini r buyurmutur. zin almak ise ancak bula erdikten sonra olur.
Kk bir kzdan izin istemekde bir fayda yoktur.
Hanefter ise kk kz btn vellerin tezvc edebileceine kaildirler. Delilleri :

481[481]
Eer yetimler bkknda adalet gsteremiyeceinizden korkarsanz yet-i
kermesi'dir.
Mezkr yetin sebebi nzul : Vel'nin taht- terbiyesinde bir yet-me bulunur da vel
onunla evlenmee raz deilken malna gz dikerek mal iin evlenirse bir daha bunu
yapmamasn tenbih iindir.
Hanefler'e gre byle kkken uzak veller tarafndan nikh edilen kza bula erdikte
muhayyerlik vardr. Yalnz mam Eb Yusuf'a, gre kz tezvc eden babadan bakas da
olsa muhayyerlik yoktur. 482[482]
1013/836- Ebu Hreyre rodyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Kadn kadn evlendiremez; kadn kendini de evlendiremez; buyurdular. 483[483]

Bu hadsi ibni Mce ile Dre Kutn rivayet etmilerdir. Rvleri sikadr.
Hads-i erf, kadnn kendini ve bakalarn nikh etme bb'nda vel veya vekil olmaa
hakk bulunmadna delildir. Cumhur'un mezhebi de budur.
481[481]
482[482]
258.
483[483]
Sre-i Nisa, yet: 3.

Ebu Han/e'ye gre" kil bali olan bir kadn kendini tezvc edebildii gibi kk kzn
tezvc iin vel ve bakasna vekl dah olur. Yalnz kendisi kfne varmamsa vellerine
i'tirz hakk vardr.
mam Mdik'in erefli kadn velsi, erefsizi ise kendisi evlendirir dediini yukarda
grdk.
Cumhur-u ulem bu hadisle ve :
Onlar 484[484] kocalarna varmaktan men' etmeyin yeti kermesi ile istidlal ederler.
mam afi : Velyi nazar- i'tibre alma hususunda en sarih yet budur; yoksa kocann
mni' olmasnn bir mns yoktur diyor.
Bu yet'in sebeb-i nzul udur Ma'kil b. Yesr kz kardeini ev-lendirmiti. Kocas onu
ric' bir talkla 485[485] boad; ve iddeti geinceye kadar kadnn semtine uramad. Sonra
ona dnmek istedi Hz. Ma'kil kz kardeini ona tezvc etmiyeceine yemn etti. te bu
yet bu mnsebetle nazil oldu. Bunu Buhar rivayet etmitir. Eb Dvud: Ben de
yemmden dolay keffret verdim; ve kz kardeimi onunla evlendirdim cmlesini

ziyde etmitir.
afi diyor ki: Eer kadna kendini evlendirmek hakk olsayd kardei raz olmadndan
dolay tekdir edilmez; yet de kadnn kendini tezvc edebileceini beyn iin nazil
olurdu.
Maamfh Raz'ye gre yetteki (muhtab'lar) zamiri kocalara aittir. Hatt Nihyet' -
Mctchid- nm eserde yle deniliyor : Bu. yette vellerin mni' olmaktan
nehyeclmelerinden baka bir ey yoktur. Bundan akd'in sahh olmas iin onlarn
izinlerinin art oluu ne hakikaten ne de mecazen anlalamaz. Bilkis zdd anlalr ki, o
da vellerin velilik yaptklar kimseyi icbar edemiyecekle-ridir. Bu zht San'an
(10591182) tarafndan eitli i'tirzlar-la karlanmtr. Biz onlardan sarf- nazar
ediyoruz. Yalnz bnil-Kayyim'in bu bb'taki mtlasn kaydetmeden geemiyeceiz.

tbni' - Kayym yle diyor : Bakire kil bali red bir kzn babas onun mlkinde ekal
bir tasarrufta bulunamaz; ancak rzs olursa baka. u halde nasl olur da onu
484[484]
485[485]

Rir.' talk: Kadnn er'an bekledii iddet iinde kocasnn karsna dnebildii boamadr.
criyeletirerek bud'unu onun rzs olmadan elinden alr ve kendi dilediine verebilir?
Kadm bu hususta insanlarn en mkrchi (zorlanan) olur. Ma'I umdur ki kadnn btn
maln rzs olmyarak elinden almak onun iin istemediine vermekten daha ehvendir.
Bunun mucebi : Bikri blia nikha icbar edeme neklir. Cumhur-u selefin kavli ve Eb
Banlfc'nn ve bir rivayette mam Ahmed'in mezhebi budur. Bizim ihtiyar ettiimiz kavil
de budur. 486[486]
1014/837- Nfi'den o da bni mer radyalah anhm'dan iitmek sureti ile rivyel
edilmitir. Ibn mer demitir ki :
Reslllah sallctllah aleyhi ve seUcm trampadan nehyetfi. 487[487]

Trampa : Bir adamn kzm birine, onun da kzn kendisine vermek art ile vermesi ve
aralarnda mehir bulunmamasdr.
Hads j-nttefekun aleyh'tir. Dier bir vecihten Buhar ile Mslim, sigarnn tefsirini Nfi'
tarafndan yapldna ittifak etmilerdir.
mam afii'nin: Bu tefsir Peygamber {S.A.V.)'denmidir; yoksa bn mer'den veya
Nf'den yhd Mlik'denmidiv; bilmiyorum dediini Bryhakl cl-Ma'rifc de'hikye

etmitir.
Hatb : Bu tefsir, Peygamber (S.A.V.)'in sz deil, Mlik'in szdr, onu merfu' metne
eklemitir; bunu bni Mehdi beyn etti diyor. Drr, Kutn'nm Hlid b. Muhalled tarki ile
mam Mlik'den tahric ettii u rivayet de tefsr'in Mlik'in sz olduuna dellet ediyor.
Hli d : Mlik'in: igr bir adamn kzn... ilh; dediini iittim donitir.
BuKn'yc gelince : O bu tefsirin Nfi' tarafndan yapldn Kifnbiil - Hiyrh de tasrih

etmitir.
Kurttbl diyor ki : igr' bu suretle tefsir etmek sahih ve lisan ulomi't^t'nn dediklerine
486[486]
260.
487[487]
uygundur. Eer bu haber merfu1 ise m.-ksiK! I .'{Kil oldu denrkttr. Sahbe'nin sz ise
yine makbuldr. nk saibt kr-mii szn daha iyi bir ve anlar.
Trampa nikh'nm memnu' olduu anlalmtr. Ancak Fukah

hususunda ihtilf etmilerdir.
nnun
hkm
mam afi ile Mlik1 e gre bu nikh btldr. nk
ondan neh vrid olmutur; neh btl olmay cabeder.
Haneffer'Ie dier bz ulem'ya gre, nikh sahih, artlar btldr.'Kadnlarn her

birim; mehr-i misil verilir.488[488]
1015/838- bni Abbas radyalah anhm'dan rivayet olunduuna gre, bakire bir
kz. Peygamber sallullah aleyhi ve sellem'e gelerek; kendisi stemedii halde babasnn
tezvc ettiini
anlatm; Reslllah sallallah aleyhi ve srllrm de onu muhayyer
brakmtr. 489[489]
Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud ve bni Mce rivayet etmilerdir. Hadis mrsel olmakla
illetlendirilmslir.
Maamfh bu hads mov.su] olarak da rivayet edilmitir. Bir hads'in mevsul ve mrsel
olduunda ihtilf edilirse, mevsui olmas kabul edilir. Musannif : Bu hadse ta'n etmenin
mns yoktur; nk onun birbirini takviye oc3.cn tarkleri vardr diyor.
H?iu"-i erif, yukardaki mttefekun aleyh Ebu Hreyre hadsi ile ayn mndadr; ve
her ikisi de. babann bakire kzn nikh'a mecbur edomiyeceino dellet eder. Baba
icbar edemeyince bittabi dier veller cvleviyyctlc icbar demezler.
Hanefler'le dier bir takm ulem'mn mezhebi budur. Onlar Mslim'in rivayet ettii :
Bakireden babas izin ster hadsi ile istidlal ederler. V-k Bcyhakl ; Bu hadsteki:
(baba) kayd mahfuz deildir. demise de musannif: adlin yapt ziyde makbuldr.
diyerek onu reddetmitir.
488[488]
261.
489[489]
mam Ahmed ile afi ve bakalarna gre blia bir kz babas nikha mecbur edebilir.
Bunlarn delilleri yukarda geti.
Bcyhak, mam afi'nin szn takviye iin : bni Abbas'in bu hadisi babasnn kz
kfne vermediine hamlolunur demi. Musannif da: Mu'temed olan BcyhakVnin
cevabdr; nk bu muayyen bir vak'adr, binenaleyh onunla umum hkm sabit
olamaz.
mtlasnda bulunmutur. Fakat bu szler mezheb gayretinden ileri gelme, delilsiz

iddialardr; onlara baklmaz, her ikrah bulunan yerde hkm de sabit olur.
imam Nes, Hz. ie (R. nh)'den u hadisi rivayet eder :
Gen br kz ie'nin yanma girdi ve :
Babam beni istemediim halde kardeinin oluna verdi. Benimle onun itibarszln
kaldracak; dedi. ie :
Peygamber (S.A.V.) gelinceye kadar otur; dedi. Mteakiben Re-slllah {S.A.V.) geldi
ve kz ona (vak'ay) anlatt. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) babasna haber ' nderdi,
ve onu ard; da emri kza brakt. Kz :
Y Reslllah, babamn yaptna raz oldum; lkin ben babalara bu ite hi bir rol
olmadn kadnlara retmek istedim; dedi. ZAhir-i hads'tcn bunun kz olduu
anlalyor.
Bu hads : Baba bakire kzn icbar edebilir diyenlerin szn sarahaten reddediyor.
bni Abbas (R.A.) hadsindeki kzla bunun ayn kz olmas muhtemeldir.
Hadsteki (kadnlar) sz dul ve bakirelere mm ve mildir. Bu sz o kz Peygamber
(S.A.V.)'in yannda sylemi; o da hkm ikrar buyurmutur. Babalardan emrin nef

edilmesinden murd : onlarn zorla kzlarn tezvcleri meselesidir. 490[490]
490[490]
262.
1016/839- Hasen'den 491[491] o da Semra radvyaUdh anfe'den o da Peygamber

salallah aleyhi ve seem'en iitmi olarak rivayet olunmutur ki. Peygamber (S.A.V.) :
Hangi kadn iki dne vel evlendirir ise bu kadn o dmadlardan birincisinindir;
Bu hadsi Ahmed ile Drt'ler rivayet etmilerdir. Tirmiz onu hasen bulmutur.
Hasen'in Semura'dan iittii ihtilafldr. Bu hadsi mam afi, Ahmcd ve Nes, Katde
tarki ile Hasen'den o da Ukbet'bn mr'-den rivayet etmilerdir.
Tirmiz Hasen'in Semura'dan rivayet etmi olmas daha dorudur diyor. hn'l Mcdin : Hasen, Ukbe'den bir ey iitmemitir; demitir.
Hads-i erif, bir kadn iki velsi ayr ayr iki adama tezvc ederse kadnn ilk
nikhland erkee id olduuna delildir. Hatt bu bb'ta ikinci nikhlnn onunla zifaf
olmasnn bile bir te'siri yoktur. Eer hakikati hali bilerek cima' ederse bilicm' zina
etmi olur. Bilmeden cima' etmesi de hkmen yle ise de bilmedii iin kendisine hadd
vurulmaz. Eer iki akid bir zamanda vki' olmu ise ikisi de btl olurlar. Hangisinin
evvel nikh ettii unutulursa yine ikisinin de nikhlar btl olur. Ancak kadn ikrar eder
veya erkeklerden biri onun rzs ile cima' ederse o vakit mu'teber olur. nk bu akd'in
nceliini ikrardr.493[493]
1017/840- Cbr radyallak anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslfah

sdlldlah aleyhi ve sellem:
Hangi kle mevllarnn yhd sahibinin izni olmadan evlenirse o zndir;

Hasen (it. A.): Eliu Sad el-Hasen b. Eb'l-Hasen, Hz. Zeyd b. Sbit'in mevlsdr. Hz. mer (B.A.)'in
hilfetinin son iki ylnda Medine'de domutur. Hz. Onman (R. A.>'n ehdetinden sonra Basra'ya
gitmitir. Hz. AU (R. A.)' Medine'de grdn sylerler. Onunla Basra'da grt rivayeti doru
deildir. Hasen (R. A.) zamannn ilim, zhd ve takva 'tibriyle imam idi. 110 senesi Receb'inde vefat
etmitir.
491[491]
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud ve Tirmiz rivayet etmilerdir; Trmz ve keza Ibni
Hibbn onu sahhlcmilerdir.
lini Hibbn onu bni mer'den mevkufen rivayet etmitir. Bu hadse gre Ibn mer
(R.A.)'m bir klesi onun izni olmadan evlenmi; bni mer derhal aralarn ayrm; akdi
ibtl etmi; kleye de hadd vurdur mu tur.
Ifeuls- erif, sahibinin izni olmakszn klenin nikhlanmasnn btl olduuna,
hkmnn zina saylacana t.'lklir. Cumhur'un mezhebi budur. Ancak hkmn

bilmezse hadd vurulmaz.
Dnvnd-u Zhiri'ye pre bu nikfth snhhtir. nk ona gihv. nikh ir farz- aynlar gibi
bir farz- ayndr; binenaleyh sahibinin iznine muhta deildir. Bazlarna gre akid
btldr; fakat buna zina hkm verilmez; hatt haram olduunu bilse dah bir ey icb-
etmez. nk akid bir phedir. Hadler ise phe ile mnderi' olur, yani vurulmazlar.
Acaba sahibi izin verirse yapt akid nafiz olur mu? imam, afii ile baz ulem'ya gre
olmaz; zr Peygamber (S.A.V,) ona zan demitir.
imam afii'ye cevaben : Bundan murd msaade almad zamandr denmise de
f mevkuf akde kail deildir. (hir) zina eden demek ise de burada ondan murd zan
gibi demektir. 495[495]
1018/841- Ebu Hiireyre radyaLahl anh'den rivayet olunduuna gre; Resllah
sallaUah aleyhi ve sclem:
Bir kadnla halas ve bir kadnla teyzesi bir nikh altnda toplanamaz;
494[494]
264.
495[495]
496[496]
Hads mt efekun aleyh"tir.
Bu hads her ne kadar muzari' mehul sigas ile de vrid olsa manen nehdir. Nitekim
sahh rivayetlerden birinde Peygamber (S.A.V.) nehyetti denilmitir.
Hads-i erif, mezkr kadnlarn bir nikh altnda toplanmasnn haram olduuna
delildir. Bu bb'ta btn ulem mttefiktirler, imam afi : mezkr kadnlarn bir nikh
altnda toplanmalar haramdr. Kendilerile grtm fetva imamlarnn kavli budur;

bu bbta aralarnda hilaf yoktur demitir. Tirmiz de buna yakn bir ey sylemitir.
Ibn'l- Miinzir : Ku gn bunun memnu' olmas hususunda ihtilf bilmiyorum; yalnz

Hrcler'den bir frka caiz grmlerdir diyor. bni Abdilbcrr, ibni Hazm, Kurtub ve
Nevevl icm' nakletmilerdir.
phesiz ki bu hads :
497[497]
bunlardan geri kalanlar sze hell klnd yet-i kerme'sinin umumunu tahsis
etmitir. 498[498]
1019/842- Osman radydllah anh'den rivayet olunmutur. Demitir k: Reslllah
sallaUah aleyhi ve sellem:
hraml hac ne nikh eder ne de nikh olunur; buyurdular. 499[499]

M-filim'in Osman'dan bir rivayetinde Dnrlk yapamaz denilmitir, ibni Hibbn

ona dnrlk de yaplamaz cmlesini ziyde etmitir.
Bu hads hacc bahsinde gemiti. Orada zikredilmeyen taraf : ona dnrlk de

497[497]
498[498]
265.
499[499]
En-Nis Sresi; yet: 23.

yaplamaz cmlesidir. Bundan murd : Velisi bulunduu kadn ondan kimse istemesin;
demektir. 500[500]
1020/843- [bni Abbas radyallahii anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Peygamber sallalahil aleyhi ve sellem Meymne le ih-raml ken evlendi. 501[501]
Mslim'in bizzat Meymne'den rivayet edilen ~hao*sinde: Peygamber (S.A.V.)'in onunla

ihramh dei! iken evlendii, ifde olunmaktadr.
Bu hadste bni Abbas (R.A.) bakalarna mu.alefet ettii iin ulem on,un zerinde pek
ok sz etmilerdir.
ibni Abdilberr yle diyor : bu hkm hususunda eserler muhteliftir; lkin ihramszken
evlendii rivayeti eitli yollarla gelmitir. bni Abbas hadsindi de isnad sahihtir. u var
ki bir kiiye vehim isnad, bir cemate isnd etmekten ehvendir. ki haberin halleri en
azndan birbirine muraza etmektir. Bu taktirde her ikisinden baka bir delil aranr.
hramlnm nikh edilmesinin memnu' olmas hususundaki Osman hadsi sahihtir,
binenaleyh mu'temed olan odur.
E$rcm yle diyor : Ahmed'e dedim ki :
Ebu Sevr, bni Abbas hadsi ne sebep ile reddediliyor? (yani sa-hh olmakla beraber niin
kabul edilmiyor?) diyor; cevb u oldu :
Allah mstean, bni Mscyycb; bni Abbas vehmetti; demektedir. Meymne de; Beni
ihramda deil iken ald; diyor.
Hz. Meymne hadsini Osman (R.A.) hadsi te'yid etmitir. Bu hl karsnda bni Abbas
hadsi te'vil edilmi ve: (muhrim) sznden murd : Harem-i erife giren, yhud haram
500[500]
501[501]
266.
aylarda bulunandr denilmitir, bni Hibbn Sahih inde buna cezmetmitir.

Hanefler'e gre ihramh bir kimse nikh edebilir. Yalnz cima' edemez. 502[502]
1022/844- Ukbet'bn mir radyallahii anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslfah sallallah aleyhi ve sellem:
phesiz ki artlarn en ziyde fs gerekeni, kendisi ile, fercleri istihll ettiiniz

arttr; buyurdular.503[503]
Hads mttefekun aleyh'r.
Yani en ziyde yerine getirilmeye allacak art nikh'm artlardr. nk nikh ihtiyat
istiyen eylerdendir; o sk tutulmaldr.
Hads-i erif, nikh akdedilirken zikredilen artlan yapmak icbet-tiine delildir.

Bunlarn eya yhd para olmalar hkm i'tibriyle hep birdir. Zr kadndan istifde,
ona mteallik ve onun raz olaca eylerle olur. Bu meselede ulem'nn eitli kavilleri
vardr.
Hattab (319388) diyor ki, nikhn artlar hususunda da ihtilf edilmitir. Bu artlarn
bazsn ifa etmek bilittifak vcibtir. Tel hazretleri'nin iyilikle geinmek yhud iyilikle
salvermek hususundaki emri bunlardandr. Bazlar hadsi bu mnya almlardr.
artlarn bazsn bilittifak if etmek lzm deildir. Kadnn kz kardeini boamak gibi.
Zr bundan neh vrid olmutur.
Bazlar da ihtilafldr. zerine evlenmemek; criye satn almamak, evinden erkein
evine nakletmemek gibi. Nikh akdedenin mehirden ayr olarak kendisine art kld
eylere gelince: Bazlarna gre bunlar mutlak surette kadnndr. Dier bazlarna gre
vellerden yalnz babaya mahsustur. mam Mlik'e gre akid esnasnda yaplmsa
mehir, akid hricinde ise hibe edilen kimseye aittir. Mlikin delili : Nes'nin Amr b.
uayb'dan merfu'en tahrc ettii u hadstir:
502[502]
503[503]
Hangi kadn nikh ismetinden nce bir mehir veya ba yhd cihaz karlnda nikh
edilirse o ey onundur. smet-i Nikh'dan sonra ki ise kime verilecei art koulmusa
onundur. Bir adamn, mukabilinde ikram edilmee en lyk olduu kimse kz veya kz
kardeidir. Byle bir hadsi Tirmiz de Urvo tarki ile Hz. ie'den tahrc etmitir.
Trmz : sahbe'den baz chl-i ilim zevat da bununla amel etmilerdir. Bunlardan biri
mer'dir. demitir mer (R. A.) : Bir adam kadn evinden karmamak art le ald
ise, bu arta riyet, kendisine lzm olur demitir, imam afi, Ahmcd b. Hanbel ve dier
baz ulem'nn mezhebi budur. Ancak bunun afi'den naklini garib gryorlar.
filer'dcn ma'ruf olan; art denilince nikh'a mnfi olmayan bilkis nikh'n
muktezs olan eylerin kastedilmcsidir. y geinme, nafaka, elbise ve ire gibi, kadn
tarafndan koulan artlarla erkek tarafndan ileri srlen izinsiz darya kmama,
erkein malndan sarfiyatta bulunmama gibi artlar bu cmledendir.
Tirmiz yle diyor : AH (R. A.) : Allah'n art kadnn artn geti; demitir. 0 halde
hadsteki artlardan murd : yasak olmayan artlardr. 504[504]
1023/845- Selmet'bn'l - Ekva' radyalah anh'den rivayet olunmutur. Demitir k
: Resillah sallalah aleyhi ve sclcm, Evtas ylnda Mut'a iin gn ruhsat verdi;
sonra ondan nehyetti. 505[505]
Nikh- Mut'a : Bir adamn bir kadna : kendini bana u kadar paraya u kadar mddet
iin tcmli' et diyerek yapt nikhtr.
Nikh- Muvakkat : ki hid huzurunda bir kadn ma'lm bir mddet iin nikh
etmektir.
Mut'a ile nikh- muvakkat arasnda fark lfz gibi grnyor. Bununla beraber nikh-
muvakkat'de hid bulundurmak ve mddetin muayyen olmas arttr. Mt'a'da bunlar

504[504]
268.
505[505]
art deildir. Hanefler'den. Keml b. llmnm (788861) bunlarn arasnda fark

grmyor.
Mut'a ile nikh- muvakkat'in ikisi de btldr. Yalnz mam Mlik'e gre mfa'nn caiz
olduu rivayet edilir ise de bunun yanl olduunu Keml b. Hmm Feth' - Kadir de
beyn etmitir. Hanefler'den imam Zfrr'c gre nikh- muvakkat'da akid sahh, yalnz
vakit art fsiddir.
Nikh, fsid artlarla btl olmaz, binenaleyh asl- nikh sahihtir.
Bu hadis mt'a'nm bir mddet ruhsat verilditken sonra ebediyyen neshcdildiini irde
ediyor. Cumhr-u selef ve halefin mezhebi de budur. Mt'aya alt yerde ruhsat verilmi;
sonra tekrar neshe-dilmtir:
Bu yerler : Hayber vak'as, omra-i kaza. Mekke'nin Fethi. Evtas gazas. Tebk gazas,
Haetvil1-VedYhr. Yalnz bunlarn bazsnn s-btu ihtilafldr. Ncrrvi (631676)
diyor ki : Dorusu Mt'a'nm haram ve mubah klnmas iki defa olmutur. Hayber
vakasndan nce mubah idi; sonra orada haram klnd. Bilhare Fetih ylnda -Ki o yl
ayn zamanda Evtas yldr- mubah klnd; sonra ebed olarak haram edildi.
Ulem- mmet'in ekserisi bu tahrme kail olmulardr. Sahbe-i Krm'dan bazlarnn

ruhsatn hki okluuna kail olduklar bn Abbas h.irctleri'nin de bunlar arasnda
bulunduu rivayet olunmusa da bun-Jar sonradan dnm ve hkmn neshine kail

olmulardr.
ibni Abbas hazretieri'nin mt'a'ya seferlerde zaruret halinde ruhsat verdii llzimi'nin
tahrc ettii Satd b Cbeyr hadsinden anlalyor. Bu hadse gre bni Abbas (II. A.) :
Sbhanellah! ben byle fetva' vermedim. Mut'a ancak le, kan ve .domuz eti gibi bir
eydir; o muztar kalana hell olur demitir. Tirmi-zi'n'm rivayet ettii bir hadise
gre506[506] :
(Ancak zevceleri ile cariyeleri mstesna... yet-i kerme'si nazil e a bni Abbas :
yle ise bunlarn ikisinden maada her fere haramdr demitir.
506[506]
Sre; 6 yet: 23.
Buhar, : Ali (R.A.) Peygamber (S.A.V.)'den rivyeten mt'a'nm mensuh olduunu beyn
etti diyor. bni Mce sahh bir isnadla Hz. mer (R. A.)"m Hutbe okurken : Gerekten
Resillah (S.A.V.) bize mt'a iin gn izin verdi; sonra onu haram kld. Vallahi muh-
san olduu halde mt'a yapan bir kimse duyarsam onu talarla recmederim. dediini
tahrc etmitir. bni mer (R. A.) dah : Bizi Resillah (S.A.V.) nehyetti. Zina edecek de
deiliz demitir.
Bu rivayetin isnad kavidir.
Hasl mt'a'nm ebediyyen neshcdildiinc icm- sahabe vardr. Hl byle oiunca : onun
mubah olduu kat', nesh'i zann'dir demek insafszlk olur. Hatt Nihayetii' -
Mctehidde mt'a'nm haram klndn bildiren haberlerin mtevtir olduu beyan

ediliyor; yalnz: ne zaman haram klnd ihtilafldr deniliyor. 507[507]
1024/346- Ali radyallah anh'den rivayet edilmitir.Demitir ki: Reslllah sallalah

aleyhi ve sellem mt'a'dan Hayber ylnda nehyetti. 508[508]
Bu hadis'in BuharVde lfz yledir :
Peygamber (S.A.V.) mt'a ile ehl eekler (in etini yemek) den Hayber zamannda
men'etti.
Bazlar bunu Huneyn senesi diye rivayet etmise de bu bir vehimdir. Nitekim vehim
olduuna Ncs ile Dre Kutn tenbihte bulunmulardr. BcyhakVn'm Humeyd'den

rivayetine nazaran Sfyan b. Uyeyne Hayber vak'asmda sadece ehl eeklerin etlerini
yemek haram klndn sylemi. Beyhak : Bu da muhtemel olmakla beraber
rivayetlerin ekserisi her ikisinin de haram klndn gsteriyor. diyor.
mam Ahmed b. Hanbel'in Ma'mer tarki ile tahrc ettii bir rivayete gre : bn Abbas
507[507]
370.
508[508]
(R.A.)'m kadnlarla mt'a yapmaa ruhsat verdiini Hz< Ali (R.A.) duymu ve ona:
phesiz k Reslllah (S.A.V.) Hayber gn hem mt'a'dan hem de ehl eeklerin
etinden nehyetti; demitir. Ancak Sheyl : Peygamber (S.A.V.)'in Hayber gn nikh-

Mt'a'dan nehyettii siyer ve tarih limlerinden duyulmamtr demektedir.
Hayber gn Mt'a'dan nehyedilmediini lbni Abdilberr ve Ebu Avne gibi zevat da

rivayet ediyorlar. Bu iddiaya sebep, Hayber vak'asmdan sonra ruhsatn hal sabit
olmasdr.509[509]
1025/847- (Yine) Ali radyallah anh'den rivayet olunduuna gre, Reslllah

sallalah aleyhi ve sellem kadnlarn mt'a'stndan ve ehl eekleri yemekten Hayber
gn nehyetmitir.510[510]
Bu hadsi Ebu Dvud mstesna Yedi'ler tahrc etmilerdir,.
Hads-i erf, Hayber vak'asmn cereyan ettii gn hem mt'a'nn hem de ehl eeklerin
yenmesinin haram klndna dellet ediyor. Bu bbta bn'l - Kayyim (691751)

unlar sylyor: Sabit olmutur ki, Peygamber (S.A.V.) mt'a'y Fetih ylnda hell
klm ve yine sabit olmutur ki, ondan Fetih ylnda nehyetmitir. Acaba Hayber gnn-
de ondan nehyetti mi? Bu hususta iki kavil zerine ihtilf edilmitir. Sahih olan udur ki,
neh' ancak Fetih ylnda vuku' bulmutur. Hayber gn yalnz ehl eekler
nehycdilmitir.
Ali'nin bn Abbas' : Peygamber (S.A.V.) Hayber gn kadnlarla mt'a yapmaktan, br
de ehl eeklerden neyyetti demesi, iki meselede birden onu protesto ettiindendir.
Bundan baz rviler Hayber gn diye kaydlamann iki meseleye birden rci
olduunu sandlar...
Maamfh eyin kier defa neshedildii rivayet olunur. Bunlar: Mt'a, ehl eek
etlerinin yenilmesi ve namazda Beyt-i Makds'e doru dnmedir.
509[509]
510[510]
271.
Bazlar bu meselede nesih iddiasna bile lzum grmyorlar: nk Peygamber
(S.A.V.) mt'a iin ancak gn izin vermiti; bu mddet getikde izin de sona ermitir
diyorlar.511[511]
1026/848- Rebi b. Sebura'dan oda babas radydUah anh'en iitmi olarak rivayet
edildiine ger; ReslllaJ) sallalah aleyhi ve seUem :
Ben size kadnlardan istifde hususunda izin vermitim. Artk muhakkak Allah bu ii
kyamet
gnne kadar haram klmtr. Binenaleyh kadn nmna kim-bir ey varsa
hemen, ona yol versin. Hem onlara bir nesne verdi iseniz (geriye) bir ey almaynz;
Bu hadsi, Mslim, Ebu Dvud, Nes, bni Mce, Ahmed ve bni .Hbban tahrc
etmilerdir.
Hads-i erif, yukarkiier gibi mt'a'nn ebed olarak haram klndna delildir. Ayrca o
gn iin stifde mukabilinde kadna bir ey verilmise geriye ondan bir ey almamas
emrolunuyor. Bu bbta Mslim, Sebra b. Ma'bed Chen'den u hadsi tahrc etmitir :
Sebura demitir ki: Resllah (S.A.V.) bize mt'a in zin verdi. Bir adamla ben de
Ben mir (kabilesin) den bir kadna gittik. Kadn makara gibi bir ey olup uzun boylu
di. Hemen kendimizi ona arzetik. Bana :
Ne vereceksin? dedi :
Kaftanm; dedim. Arkadam da :
Kaftanm; dedi. Arkadamn kaftan benimkinden daha iyi di; ama ben de
arkadamdan gen idim.
Kadn arkadamn kaftanna baktm onu beeniyor; bana
baktm beni beeniyordu. Nihayet bana dnerek:

511[511]
512[512]
272.
Kaftannla sen bana yefersn; dedi. Bunun zerine onunla birlikte gn kaldm.
Sonra Re^flllah (S.A.V.) :
Kimin yannda u kendilerinden istifde ettii kadnlardan birêy varsa hemen ona
yoi versin; buyurdular.
Bu hads Mt'a'nn gn ciovam ettiini de gsteriyor. Mfa'mn haram olduuna dir

cm'-i mmet-i hazrlyan hdiseyi Hz, Cbir (R.A.) yle anlatyor : Resillah (S.A.V.)
ile birlikte Tebuk gazasna ktk. Akabe'nin am'a bakan tarafna vardmz zaman bir
ia-kim kadnlar geldi. Bunlarla mt'a yapmay kararlatrdk ve kadnlar yklerimize
aldk. Derken Reslllah (S.A.V.) geldi ve kadnlara bakarak :
Bu kadnlar kim? dedi:
Kendileri ile mt'a akteddiimiz bir takm kadnlar y Reslllah; dedik. Bunun
zerine Reslllah (S.A.V.) kzd, hatt yanaklar kzard, yz sarard. Ve aramzda
hutbe radna kalkt. Allah'a hamd- sena etti; sonra mt'a'y nehyetH. Biz de o gn
erkek kadn hep ved-fatk. Bir daha yapmadk ve ebediyyen yapmayz da.
te icm' da bu suretle mn'akid olmutur. Baz i taifeleri mt'a-nn bu gn de caiz

olduunu sylerlerse de onlarn muhalefeti ehl-i snnet'e mu'teber deildir.513[513]
1027/849- bni Mes'ud radyallah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
saaUah aleyhi ve sellem hlle yapana da kendisi iin hulfe yaplana da l'net
etti. 514[514]
Bu hadsi Ahmed, Nes ve Tirmiz rivayet etmilerdir. Tirmiz onu sahhlemitir. Bu

bbta Ali'den de hads vardr. Onu Nes mstesna Drt'ler tahrc etmilerdir.Ali (R. A.)
hadsinin metni udur :
Peygamber (S.A.V.) hlle yapana da kendisi iin hlle yaplana da l'net etti.
513[513]
273.
514[514]
lmi Mes'ud hadsi'ni bni'l-Kattn ve ibni Ddkiki'l-ld, Buhar'nin art zere
sahhlemilerdir. Tirmiz ise : Hasen Sahih demitir.
Ehl-i ilim Sahbe-i Kiram bu hadsle amel etmilerdir. mer, Osman ve Abdullah b. mer
hazert bunlar meymndadr. Tabinden olan fukh'nn mezhebi de budur.
Hz. Ali hadsinin isnadnda Mehid vardr; bu zt zaftir. Onun hadsini bni Seken
sahhlemi; Tirmiz illetli saymtr. Ayn hadsi bni Mce ile Hkim, Ukbet'bn mir
(R.A.)'den tahrc etmilerdir. Lfz udur :
Reslllah (S.A.V.) :
Dikkat edin, size emaneten alnm tekeyi haber vereyim mi? dedi. Eshb :
Hay hay, y Resllah; dediler :
te o hullecidir.
buyurdular.
Allah
hulleciye de, kendisi iin hlle yaplana da l'net etsin;
Hadsimiz hlle yaptrmamn haram olduuna delildir. nk l'net ancak haram olan bir
eyi irtikb edene yaplr. Fakat Hanefler'e gre hlle mekruhtur.
Hlle : slm hukukuna gre hr bir kadn defa, criye ise iki defa boanrsa baka bir
kocaya varmadka ilk kocas ile evlenemezler. nk eriatn erkee verdii boayp
alma hakk bitmitir. leride de grlecei vecihle bu hak hr kadna nsbetle ,

cariyeye nisbet-le ikidir. Binenaleyh bir adam hr karsn ister bir defada, , isterse
ayr ayr zamanlarda defa boad m, artk o kadn baka kocaya varmadan evlenemez.
Baka kocaya varr da gnn birinde ondan da boanr veya o kocas lrse iddet
denilen er' mddeti bekledikten sonra tekrar ilk kocasna nikh edilebilir. te bu ikinci
kocaya varma iine hlle derler.
MuhallI :Hell klan demektir. Kadn ilk kocasna hell kld iin ikinciye bu isim
verilmitir. Kadnn ikinci kocasndan ayrlp kendisine dnmesini bekleyen birinci

kocasna da muhalle!n leh (kendisi iin hlle yaplan) denilir.
Hlle: er'an asla akas olmayan boama iini tekrarlya tekrarlya deta oyuncak haline
getiren mark, dncesiz ve akn erkeklere eriat tarfndan verilen bir ders-i
ibrettir. Karsn bir defa deil iki defa boad halde bile aile yuvas ykmann, oluunu
ocuunu anneli babal ksz etmenin ne demek olduunu anlarmyan gafil kocaya
yaraan en gzel muamele : Bir zamanlar gznden kskand karsn imdi
bakalarnn harm-i ismetinde grmektir. te hulle'nin hikmet-i meru'iyeti de budur.

Bu adam artk iki bahtn biri ile kar karyadr. Ya kars lnceye kadar ikinci koca ile
geinir ve bu surette ona kardan hasret, nedamet ve kskanlkla baka baka geirdii
hayat zehir olur gider; yhd talihi yine gler de gnn birinde ikinci kocasndan ayrlan
kars ile tekrar evlenmek, frsatn bulur. Fakat ne olursa olsun mark koca hak ettii
sille-i te'dib'i yemitir. Hul-enin bu ekilde olanna er'an sylenecek bir sz yoktur.
Hads-i erf-ie beyn buyrulan l'net byleler iin deildir. L'net, hllede de hileye ba
vuranlaradr.
Hulle'nin hilesi : talkla boanan kadn pazarlk ederek birisi ile evlendirmek; ve bir
akam kar koca hayat yaadktan sonra ertesi gn boattrarak tekrar ilk kocasna
vermektir. te bir hads-i erifte kiralk tekey'e benzetilen mel'un hulleci budur.
Ulem hulle'nin daha baka hileli ekillerini sayarlar. Akid esnasnda : Hlleyi yaptn
an nikh sona erecek artn leri srmek de bunlardan biridir. Bunun nikh-
muvakkat'dan bir fark yoktur.
Fakat akid esnasnda hi bir art dermeyn edilmedii halde hulleci meseleyi bilir ve o
kadnla cima' ettikten sonra onu derhal boar-sa Hanefler'e gre mekruh saylmaz.
Ulem'dan tbni Teymiyye gibi baz zevata gre hlle ne ekilde yaplrsa yaplsn
haramdr. bnl Teymiyye bu hususta bir kitap te'lif etmitir. 515[515]
1029/850- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edilmitir.Demitir k:Reslllah

sallalah aleyhi ve selem:
Kendisine
dayak
515[515]
275.
516[516]
vurulmu
zn
ancak
kendi
gibisini
nikh
edebilir;
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Rvleri sikadrlar.
Hads-i erif, namuslu bir kadnn, zina ettii sabit olan bir erkekle evlenmesinin haram
olduuna dellet ediyor ve :
517[517]
Bu m'minlere haram klnmtr yet-i kerme'sine muvafk dyorsa da
ulem'nm ekserisi bunlar te'vil ile mn: Ancak kendi gibisini nikh etmee rabet
gsterir demektir; eklinde beynda bulunmulardr. Fakat nusus-u er'iyenirt zahir
mnlarndan ayrlmayanlar bu te'vili kabul etmiyorlar. Onlara gre zina eden bir erkek,
ancak bir zryc ile evlenebilir; namuslu bir kadn almak ona haramdr. Zina eden kadn
da onlarca ayn hkme tbi'dir. 518[518]
1030/851- ie radyollah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Bir adam karsn'
defa boad da, o kadn baka bir adam ald; sonra onu cima' etmeden boad. Bunun
zerine kadn ilk kocas almak istedi. Derken mes'ele Reslllah sdlalah aleyhi ve
sellem'e soruldu :
Hayr ikinci kocas, onun balcazndan birincisinin tatt gibi tatmadka olmaz;
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Mslim'indir.
Hadisi erifteki (balaz) ta'biri cim'dan kinayedir. Maam-fh muradn ne olduu yine
ihtilafldr. Bazlarna gre maksad men'-nin inmesidir. Hlle ancak bununla olur.
Cumhura gre ise erkein letinden snnet edilen miktar kadnn Tercine girerse
kfidir. Ezher: Dorusu balcaz'n mns: snet mahillinin kaybolmas ile hu ule
gelen cima' lezzetidir diyor. Ebu Ubcyd : Balaz, cima' lezzetidir. Araplar lezzetli
bulduu her eye bal derler demektedir.
Hads imamlarndan bir cemat Hz, ie (R. Anh)'dan u hadsi tahrc etmilerdir :
517[517]
518[518]
276.
519[519]
Sre 3; yet: 24.

ie (R. Anh) demitir ki: Ben Kureyza'l Rfaa'nn kars Peygamber (S.A.V.)'e gelerek
:
Ben Rifaa'nn kars dim. Beni talk-i binle boad. Ben de ondan sonra
Abdurrahman b. Zebr'le evlendim; ama onun erkekliini elbisenin saa gibi buldum;
dedi. Reslllah (S.A.V.) :
Rifaa'ya dnmek mi istiyorsun? diye sordu :

Evet, deyince : Reslllah (S.A.V.) :
Hayr! sen onun balcazndan, o da senin balca-zndan tatmadka dnemezsin;
buyurdular.
Utd b. El-Mscyyrb hlle iin: Cima' art deil, akd-i sahih kfidir demi ise de onun
bu sz ulem arasnda derin bir akslmel uyandrm; kendisine eitli cevaplar^
verilmitir. Hatt bazlar : aHa'd bu hadsi duymamtr demilerdir. Sadr- chtd, Said
b. cl-'Mscyyrb'in kavlna iaret ederek: Kim bu kavil ile fetva' verirse Alhi'n,
Melck'lcrin ve btn insanlarn l'noti onun zerine olsun demitir. Dvud-u Zahiri
(202270) ile iiler de bu meselede Sad b. el-Miiscyyeb ile beraberdirler. Usul-i fkh
ilminde bu hadsin hkm etrafnda Hanefler'le fler arasnda ihtilf vardr. 520[520]
Kefaet Ve Muhayyerlik Bab
Kefet : Msavat ve denklik demektir. Dnde kefet mu'teberdir; binenaleyh mslman

bir kadnn bir kfirle evlenmesi icm'en haramdr521[521].
1031/852- Ibni mer radyallahih anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki :

520[520]
277.
Amerikan avularna
kulaklar nlasn.
521[521]
varmak iin birbirleri ile deta yar eden Szde mslman kzlarnn
Resllah sallalah aleyhi ve sellem :
Araplar birbirlerinin kfdr; Mevl de birbirlerinin kfdr; ancak dokumac veya

kan alc olursa o baka; buyurdular.522[522]
Bu hadsi Hkim rivayet etmitir.
snadnda ismi sylenmeyen bir rv vardr. Ebu Hatim hadsi mnke saymtr. Fakat
Bezzar mnkati' bir senedle Hz. Muaz b. Cebel'den onun bir ahidini rivayet etmitir.
bni Eb Hatim bu ha-_dis babasna sormu : Bu yalandir:ash yoktur cevabn almtr.
Baka bir yerde de btldr demitir. bni Abdilbcrr onu ct-Tem-hd de rivayet etmi
ve : Drc Kutn (e-llcl) de onun iin: sahih olmuyoi^dedi demitir. Ayn hadsi Hiam
b. Ubcyd rivayet etmi ve (kan alici) kelimesinden sonra yhd Tabak ifdesini ziyde
etmi; bunun zerine tabaklar toplanarak kendisini paylamak istemilerdir, bni
Abdilbcrr : Bu mnkerdir: uydurmadr: onun bir ok tarkleri vardr ama hepsi botur
demitir.
Hads, araplarn birbirlerine kf olduklarna, mevl'ni onlara kf' olmadklarna

delildir.
Mevl : Mevl'nn cem'idir. Mevl yardmc ve dost mnlarna gelir. Arap olmiyan m si
umanlar slmiyet'e yardm ittikleri cihetle kendilerin? mevl denilmitir.
Kefet mes'elesinde neye i'tibr edilecei ulem arasnda ok ht-lfhdr.
Hz. mer, bni Mes'ud, bni rn, mer b. Abdlaziz hazert ile mam Mlik ve dier bir
takm ulem'ya gre mu'teber olan dn'dir. Bu zevatn delilleri ;
523[523] phesiz ki Allah ndinde sizin en kymetliniz en ziyde ehl-I takva ofanmzdr
yet- kerme'si ile :
nsanlarn hepsi dem oludur. dem ise topraktandr. hads-i erifidir. Bu mnda
bir hadsi bni Sa'd, Hz. Ebu H-reyre'den tahrc etmitir. Lfz udur :
522[522]
278.
523[523]
Sre-i Hcrat, yet: 3.
nsanlar taran dileri gibidir. Kimsenin kimse zerine bir stnl yoktur. Ancak
takva ile olan mstesna.
Ayn hadsi bni Lal, bni Sa'd hadsine yakn lfzlarla tahrc etmitir. Buhar de bu kavle
iaretle Bb'l - Ekf fi'd-Din nmiyle bir bb tahsis etmitir. Fahr- kinat (S.A.V.)
efendimizin: Dndar-nt tercih et buyurduunu yukarda grmtk. Reslllah (S.A.V.

Mekke'nin fehi gn bir hutbe ird buyurmu onda ez cmle chiliy-yet devri
detlerini, byklenmeyi soy sop ile iftihar tmeyi i'tibrdan drerek, insanlarn
ancak iki snf, yani ya m'min, mttek, Allah indinde makbul yhd fcir, aki, Allah
indinde gayr- makbul olduklarn beyn buyurmutur.
Hsl soy sop ile iftiharn zemmi hususunda bir ok hadsler vardr. Allah indinde
makbuliyyetin ancak takva ile olacan ifde eden yet-i kerme ve o mndaki
hadslerle istidlal ederek mam Mlik ile Hanefler'den Ebu Bekir Raz ve Kerki kefeti
nazar- i'ti-bre almamlardr. Maamfh dier imamlarca kefet mu'teber-dir, ve baz
ictihd farklar ile; Dnde, takvada, san'atta, l.rriyet-te, malda ve sirede aranr. Bu hak
kadnndr. Binenleyh aranacak eyler erkekte aranacak; bu suretle onun kadna denk
olup "olmad anlalacaktr. 524[524]
1033/853- Fatme 525[525] btnt Kays radyallah anh'dan rivayet edildiine gre:
Peygamber sallalah aleyhi ve sellem kendisine :
smeye nikh ol; buyurmulardr. 526[526]
524[524]
279.
Fatime binti Kays (B. Anh): Kurey kabilesine mensuptur. Dah-hak b. Kays'n kz kardeidir. lk
muhacirlerden olup gzel, fazilet ve kemal sahibi idi. Kocas Ebu Amr b. Hafs b. Mugre kendisini boam,
iddetlni bitirdikten sonra Peygamber (S.A.V.)e gelerek, Moaviye b, Ebu Sfyan ile Eba Cehim taraflarndan
istenildiini sylemitir. Peygamber (S.A.V.), Ebu Cebimin sopasn omuzundan brakmadm,
Muaviye'nin ise yoksul olduunu syleyerek, samet'bnii Zeyd'e varmasn emir buyurmutu. Onunla
evlendi ve hayrl bir hayat geirdi.
525[525]
526[526]
Musannifin bu hadsi, zaf olduunu beyn ettii bni mer hadsinden sonra zikretmesi
kefet babnda dnden baka bir eyin nazar-i i'tbre ahnmyacana iaret iindir.
Nitekim aadaki hadsi de ayn maksada binen ird etmitir. 527[527]
1034/854- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet edildiine gre: Peygamber

sallaJlahil aleyhi ve sellem :
Ey Ben Beyaza, Ebu Hind'i evlendirin 528[528]; ona kz Verin; buyurmulardr.529[529]

Bu hadsi Ebu Dvud ile Hkim iyi bir senedle rivayet etmilerdir.
Hads-i erif, kefct'te soy ve slleye i'tibr edilmiyeceinin de-lllerindendir. Filhakika
Hz. Bill (R.A.) Hle bint Avfla evlenmiti ki, bu kadn Hz. Abdurrahman b. Avf'm kz
kardei idi. Hz, mer (R. A.) dah kz Hafsa'y Selmn- Faris (R.A.)'a verecek olmutu.
Sonra Hz. Hafsa mmeht- m'minn'den oldu. 530[530]
1035/855- ie radyallah anh'dan rivayet edilmilir. Demtr kr: Berre zad
olduu vakit kocas (nda kalp kalmamak) hususunda muhayyer brakld. 531[531]
Bu para mttefekun aleyh uzun bir hadsin iindedir. Mslim'in ie (R.Anh)'dan

rivayetinde Kocasnn kle olduu (yine) Aie (R. Anh)'da.n bir rivayete gre hr
olduu zikredilmitir. Fakat birinci rivayet eaahtr. BuharVdcki ibni Abbas (R. A./dan
gelen sahih rivayette kle idi-i sarih olarak ifde edilmitir. Bu sebeple Buhar kle
olduuna kat'iyyetle hkmetmitir.
Ebu Hind (B. A.)'ln ismi Vesar'dr. Peygamber (S.A.V.)'den kan alan bu zttr. Ben Beyaza'nn
azadhs idi.
527[527]
528[528]
529[529]
530[530]
Bu hadsi Medne ulems da rivayet etmilerdir Bir eyi Medine ulems'nm rivayet ve
kabul etmesi le bazlar o eyin esah olduuna istidlal ederler. Ayn hadsi Ebu Dvud,
Hz. ibni Abbas'dan u lfzlarla tahrc etmitir :
Filhakika Berre'nin kocas kara di; Mugs adn tayordu. Nihayet Peygamber (S.A.V.)
Berre'yi muhayyer brakt ve iddet beklemesini kendisine emretti.
JSAar'nin bni Abbas'dan tahrc ettii rivayette :
Bu filn oullarnn klesi Mugs yani Berre'nin kocasdr denilmitir.'nin dier bir
rivayetinde :
Berre'nin kocas siyah bir kle di: ona Mugs derlerdi buyuru!-maktadr. Drc Kutn
(306385) : Urvc'nm ie'den onun kle olduu hususundaki rivayeti deimemitir.
demitir. Ncvcv diyor ki : Kle idi, diyenlerin szn, ie'nin : O kleydi; demesi te'yd
Kssay haber veren o olduu halde kle idini haber vermitir. Binenaleyh kle
olduunu hem kuvvet hem de okluk ve bellcyi i'ti-briylc tercih sahih olmutur.
Hads-i erf, zd edilen cariyenin kocas kle ise onda kalp kalmamak hususunda
kendisine muhayyerlik sabit olduuna delidir ki, icm' budur.
Hr olursa mes'ele ihtilafldr. Cumhur'a gre cariyeye muhayyerlik yoktur. nk kle

olduu zaman muhayyer olmasnn illeti, kle'-nin hlleye bir ok hkmlerde kf
olamamasdr. Criye zd edil-dimi kocasnn nikhnda kalp kalmamak hususunda
muhayyer olur; zr akicl yaplrken htiyara ehil deil idi.
a'b ile baz ulem'ya gre ise kocas hr de olsa criye zd edildii zaman kendisine
muhayyerlik sabit olur. Bunlarn delili : Hadsin bir rivayetinde Berre'nn kocas hr
id denilmi olmasdr.
Akl delilleri de : Evlendirilirken cariyenin hi bir ihtiyar bulunmamasdr. Sahibi

kendisini zorla dah evlendirebilirdi. te zd edildikten sonra evvelden mevcut
olmyan yepyeni bir hl meydana gelmitir ki, 532[532] bu hl onun muhayyerliini

cabeder.
Sonra (htiyar) kelimesi ile nikh'n feshedilip edilmiyecei de ihtilafldr. Bazlar : Evet
532[532]
Bak, Muhayyer bb'na.
bu szle nikh mnfesih olur demilerdir. Bunlarn delili : Hadste geen muhayyer
brakld ifadesidir. Dier bazlarna gre mutlaka (fesih) kelimesini sylemek lzmdr.
Criye kendini ihtiyar ettikten sonra artk kocasnn ona dnmee hakk kalmaz. Yeniden
evlenmek isterse nikh tazeletmeleri cabeder. Cariyenin muhayyerlii cima' zamanna

kadar devam eder. Buna dell imam Ahmed'in tahric ettii u hadstir :
Criye zd olduu vakit cima' edilmedike muhayyerdir, isterse ondan ayrlr; ama
cima' ederse artk ona muhayyerlik yoktur. Bu hadsi Dre Kutn :
Eer seninle cima' ederse artk sana muhayyerlik yoktur eklinde tahrc etmitir. Ebu
Davud'un rivayeti de buna yakn lfzlarladr. Bunlar, cim'in muhayyerlie mni'

olduuna delildir. Hanbeller'in mezhebi budur.
Berre hadsi'ni utem : zekt, tk, al veri ve nikh gibi bir ok yerlerde
zikretmilerdir. Musannif merhum ondan karlan fideeri saym, tam yz yirmi ikiyi
bulmutur. Bunlarn bb'mzla alkal olanlarndan bir kan biz de grelim :
1 Kle olan kar kocadan birini satp dierini brakma caizdir.
2 Evli cariyeyi satmak boama hkmnde deildir.
3 Evli bir cariyeyi zd etmek onu boamak veya nikhn fesih etmek saylmaz. nk
cariyenin talak sahibinin deil, kocasnn hakkdr.
4 Kleler klelikten kurtulmaya alabilirler.
5 Kefetde hrriyet mu'teberdir.
Berre kssas'na gre : Kocas onu o kadar severmi ki akndan alyarak Medine
sokaklarnda Berre'nin arkasndan dolar; gz ya dker ve kendisini brakmamas
iin yalvarrm.
Fakat Berre bunu kabul etmemi. Ulem bunu akn hayay yok
ettiine ve k, yaptn gayr- ihtiyar yapyorsa mazur grlmesi cabettiine dell

saym hatt Allah ak ile vecde gelen dervilerden gayr- ihtiyar sdr olan raks ve
sirenin arfolunacana kail olmulardr. Lkin bazlar : Berre'-. nin kocas

sevgilisinden ayrld iin alam; Ehlullah olanlar da Allah'a kavumak ve gazabndan
korunmak iin alarlar; nitekim Fahr-I kinat (S.A.V.) efendimiz de alard. Raks ve alg
gibi eyler ise fsk ve fcirlerin sndr. Allah' sevenlerin ve ondan korkanlarn an bu
deildir. diyerek, bu gibi eylerin kat'iyyen dinle alkas olmadm beyn etmi ve
byle bir hkmn hadisten nasl alndna amlardr.533[533]
1036/956- Dahhk b. Feyruzu534[534] Deylem'den o da babas radyal-lah anh'dan
iitmi olmak zere rivayet edilmitir. Babas demitir ki : Y Resillah, dedim; ben
nikhm altnda ki kz karde olduu halde mslman oldum ne yapmalym? Resillah

sollallah aleyhi ve sellem :
Onlarn hangisini dilersen boa; uyurdular. 535[535]

Bu hadsi Nes mstesna Drtler'le Ahmed rivayet etmitir. Ibn Hibbn, Dre KutnS ve
Beyhak onu sahihlemiler, Buhar ise illetlendirmitir.
llletlendirmesinin sebebi udur : hadsi Dahhk babasndan rivayet etmi; ondan da Eb
Vehb Ceyan rivayet eylemitir. Bu-har : Bunlarn birbirinden iittiini bilmiyoruz

diyor.
Hadis-i erif, kfir nikhlarnn, mslman nikhlarna muhalif de olsalar yine nazar-
'tibrc alnacana delildir. u halde onlarn nikahlan mslman olduktan sonra da

devam edecek ve kadn ancak boamakla kocasndan ayrlacaktr. Hanefler'den maada
mczleb imamlar le Dvud-u Zihr'nin mezhebi budur. Hanefler'le Zhirler'e gre ise
kfirin yalnz .slmiyete uyan icraat kabul olunur. Hads-i erifteki talktan mrd
hakikaten boanmak deil, kz kardein birini nikhnda brakp tekinden ayrlmaktr.

Fakat braklan kardee yeniden nikh kymak lzmdr.536[536]
533[533]
283.
Ebu Abdillah tbnl Feyruz (R. A.) : De.yleml yahd, Himyeri diye anlr. nk Himyer'e yerlemitir.
Aslen Iran'hdr. Peygamber <S.A.V.)'e hey'et olarak gelenlerdendir. Yalanc Peygamber el-Ans'yl 11. ci
ylda katleden odur. Onun ini bitirdikten sonra Hz. Peygamber (S.A.V.)'e gelmig; fakat Resl- Ekrem'i
lm deinde bulmutur.
534[534]
535[535]
536[536]
284.
1037/857- Slim'den babasndan iitmi olarak rivayet edildiine gre: Gaylan 537[537]
b. Seleme on dne kars olduu halde mslman olmu; kadnlar da onunla birlikte
mslman olmular. Fakat Peygamber sallallah aleyhi ve selle m kendisine bunlardan
drdn semesini emretmilerdir.538[538]
Bu hadsi Ahmed ile Trmiz rivayet etmi; Hkim ile bni Hibbn onu sahhlemiler;
Buhar, Ebu Zr'a ve Ebu Hatim ise letlendirmilerdir.
Tirmizl, BuharVnin: Bu hads mahfuz deildir dediini nak-letmitir. Musannif etTclhis de bu hads zerinde bir hayli sz etmitir. Fakat bni Kesir'in el-fr(fa nm
eserinde ifdesi ondan hem daha ksa hem daha gzeldir. bni Kesr hadsi tahrc ettikten
sonra yle demektedir: Bu hadsi mam Ebu Abdillah Muham-med b. drsi afi ile
Ahmed b. Hanbcl, Tirmizl ve bni Mcc rivayet etmilerdir. Bu isnadn ricali eyheyn'in
artlar zeredir. u kadar var ki; Tirmiz : BuharVyi : Bu hads mahfuz deildir; derken
iittim. Sahh olan uayb ve bakalarnn Zhr'don rivayet ettikleridir; dedi.
Bu hadis, Dahhk hadisinin dellet ettii hkme dellet ediyor. Binenaleyh o hadsi
te'vl edenler bunu da te'vil ederler.539[539]
1038/858- bni Abbas radujaUahil anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir k:

Peygamber salhlah alryhi ve sllem kz\ Zeyneb'i alt stne sonra Ebu'l-s b. er-Reb'a
ilk nikh'ile iade etti; yeni nikh kymad. 540[540]
Bu hadisi Nes mstesna, Drtler'e Ahmed rivayet etmi; Ahmed ile Hkim onu
Gaylan h. Seleme (R. A.): Taif'in fethinden sonra mslman olanlardandr. Hicret etmemitir.
Sakif'in ileri gelenlerindendir. Hz. mer'in hilfeti zamannda vefat etmitir.
537[537]
538[538]
539[539]
285.
540[540]
sahhlemilerdir.
Tirmiz : Bu hads hasendir; isnadnda be's yoktur. demitir.
mam Ahmed'm bir rivayetine gre, Hz. Zeyneb (R. Anl/mn mslmanh kabul
zevcinin mslman oluundan alt sene evveldi. Fakat Hz. Zeyneb (R. Anh)'mn buradaki
mslmanhndan, hicreti "kastedilmitir. Ynksa o sonradan mslman olmu dei!

Resllah (S.A.V.)'in dcr kermeleri ile birlikte Peder- li'leri (S.A.V.)'e Peygamberlik
geldii zaman mslman olmulardr.
Ebu'l-s (R.A.), Bedir gazasnda mslmanlann eline esir dmt. Hz. Zeyneb (R.
Anh) ona fidye olmak zere annesi Hz. Hadice (R. Anhynm kendisine dn hediyyesi
olarak zifaf gecesi takt kymetli gerdanl gndermi idi. Fahr-i K"nt (S.A.V.)
efendimiz bunu grnce Zevce-i Muhteremleri Hadcet'l - Kbra (R. Anh-)'yi hatrlad
ve gzleri yaard Ashb- kirm'ma bakarak :
Bir anne'nin htrasn ki7ina brakmak icap et mez mi? demiti. Eshb'm hepsi bunu
kabnderek gerdanlk Hz. Zeyneb'e iade olundu. Reslllah (S.A.V.) damadn serbest
brakt ve ona min~ net- ihsan eyledi. Yalnz Hz. Zeyneb'e hicret iin msaade etmesini
art kld. Hz. Zeyneb (R. Anh), Bedir vak'asndan az sonra Medine'ye hicret etti.
Bedir vak'asi ise Reslllah (S.A.V.)'in hicretinden iki sene sonra Ramazan'da olmutu.
Mslman "kadnlarn kfirlere haram klnmas altnc hicr ylnda Hudeybiye'de vuku'
bulduuna gre Hz. Zeyneb .
(R. Anh)'vn. bundan sonra iki sene kadar bekledii
anlalyor. Nitekim Ebu Davud'un bir rivayetinde : Reslllah (S.A.V.) onu kocasna k
sene sonra iade etti denilmektedir. Bu ciheti Eb Bekr- Beyhaki dah byle takrir
etmitir.
Tirmj,zl: Bu hadsin vechi bilinmiyor diyerek Reslllah (S.A.V.) in Hz. Zeyneb'i alt
yhd veya iki sene sonra zevcine nasl iade buyurduuna iaret etmitir. Mes'ele
mkildir. Zr Hz. Zeyneb'in id-detinin bu mddet zarfnda devam etmesi uzak br
ihtimaldir: Bir kfir karsndan sonra mslman olursa aralarnda nikh devam eder
diyen bulunmamtr. Bu bbta icn' olduunu bni Abdberr nakletmi; yalnz buna
Zhirler'den bazsnn cevaz verdiine iaret etmise 5e mezkr kavlin red edildiini
sylemitir. Fakat ona da : Bu mes'elede Hz. Ali ile Nchai'den hilaf sabit olduu, Ebu
Hanifc'nin eyhi Hammd'm bununla fetva' verirdii, ileri srlerek cevap verilmitir.
kisi do kfir olan kar kocadan biri mslmanl kabul ederse Hz. A( (R. A.) onlar
hakknda,:
Kadtn Meret diyarnda olduu mddete kocas onun bud'una daha lyktr demi; bir
rivayette :
ehirfnden kmad mddete kocas karsna daha lyktr.
buyurmutur. Zhr'nin bir rivayetine gre : Kadn mslmanl eder de kocas kabul
etmezse aralarn hkmdar ayrmadka onlar kar kocadr. denilmektedir.
Cumhyr-u ulem'ya gre : Kocas diyr- kfr'de olup mslmanl kabul etmiyen bir
kadn, mslmanl kabul eder de medhln biha (yani cima' edilmi) olursa kocas o
kadnn iddeti iinde mslman olduu taktirde aralarndaki nikh bk'dir. ddeti
bittikten sonra mslman olursa aralar ayrlr. te bni Abdilberr'in hakknda icm'
naklettii mesele budur. Cumhur, Hz. Zeyneb (R. Anh) hadsini (iddeti bitmemitir) diye
te'vl etmilerdir. Yani mslman bir kadnn kfir kocasmn nikhnda kalamiyacam
bildiren yet-i kerme nazil olduktan sonra Hz. Zeyneb (R. Anh) iki sene bir ka ay,
henz mslman olmam bulunan kocasnn nikhnda kalmtr. nk baz kadnlarn

hayz gecikir. Zeyneb'in hayz da gecikmitir. Ve iddeti henz bitmedii iin Peygamber
(5.A.V.) kendisini kocasna iade etmitir.
Fakat bni Kayym, cumhur'un kavlini reddetmi ve: Hadslerin hi birinde iddetin
nazar- itibre alndn bilmiyoruz. Peygamber (S.A.V.)'in bir kadna iddetinin geip
gemediim sorduu da malmumuz deildir. Hi pte yok ki mcerret mslmanlk

ayrlmay cabetse bu ayrln talk ric' deil, ban olmas lzm gelir, u halde iddetin
nikhn devam ve bekas hakknda bir tesiri yoktur. Onun eseri yalnz kadn bakasna
nikhtamaya mni' olma hususunda zahir olur. Eer slmiyet bunlarn arasnda ayrl
reva grseydi kocas id-
iinde
karsn
almaa
hak
kazanamazd.
Lkin
Peygamber (S.A.V.)'in hkm bu nikhn mevkuf olduuna dellet eder. . Kocas,

karsnn iddeti bitmeden mslman olursa kars kendisinindir;, iddeti geerse, kadn
istediine varabilir. Dilerse kocasn bekler; yed mslman olursa yine kardr; nikh
tazelemeye hacet yoktur. Mslman olan hi bir kimsenin nikh tazeledii asla
bilinmemektedir. Bilkis iki eyden biri olurdu. Ya ayrlrlar, da kadn; bakas nikh
eder; yhd nikahlan zere kalrlard...
demitir.
bni Kayym szn yle
bitirmitir: Eer Peygamber (S.A.V.)'in Hudeybye anlamasndan ve Fetih zamanndan
sonra -Kar ile kocadan birinin mslman oluu gecikse bile- onlar yine kar koca olarak
ikrar buyurmas olmasa idi biz de iddeti nazar-i i'tibre almakszn slmiyet sebebi ile
hemen ayrlmalarna kail olurduk. nk Tel hazretleri :
541[541]
Ne o kadnlar o erkeklere hell olur; ne de o erkekler o kadnlara. buyuruyor.
Bazlarnca bu meselede e nayan- kabul kavil bni Kayyim'in. kavlidir. 542[542]
1039/859- Amr b. uayb'den o da babasndan o da dedesinden -ra-dyallah anhmiitmi olarak rivayet edildiine gre: Peygamber saUalJa m aleyhi ve sellem kz
Zeyneb'i Ebu'l-s'a yeni bir nikh ils ide etmitir. 543[543]
Tirmiz : ibni Abbas hadisi isnad i'tibriyle daha iyidir, ama Artr b. uayb hadsi ile
amel olunur demitir.
Hafz bni Kesir'in cl-rd da beynna gre mam Ahmed b. Hanbcl : Bu zaf bir
hadstir. Huccac onu Amr B. uayb'daj iitmemi, Muhammcd b. Abdillahhi'l-Arzemi'den

duymutur. Halbuki ArzrmVnin hadsi hi bir ey etmez. Sahih olan bni Abbas ha-
dsidir diyerek yukarda geen hadse iaret etmitir. Buhar, Tirmiz, Drc Kut.nl ve
Bcyhaki de ayn eyi sylemiler; hatt Bey-haki bunu dier hadis hafzlarndan da
hikye eylemitir.
ibni Abdilbcrr'c gelince : O, Amr b. uayb hadsini tercihe meyletmi ve bu hadis ile fbni
Abbas hadsinin aralarn bulmu; bni Abbas (indisindeki ilk nikhla ta'birni lk
nikhn artlar ile mnsna almtr. Yine o hadsteki Yeni nikh kymad ifdesini
de tik nikhdakinden fazla bir ey art komad diye mnlandrm-tr.
Amr b. uayb hadsini usul ve kavid te'yd etmektedir. Onda yeni akid yapld hatt
Tirmizl'nm rivayetinde, yeni mehir konulduu tasrih olunmutur. Sarahat mukabilinde
541[541]
542[542]
287.
543[543]
Sre 10; ftyet: 60.

se dellete i'tibr yoktur. 544[544]

1040/860- bni Abbas radynllah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Bir
kadn mslman oldu da evlendi. Sonra kocas geldi. Ve :
Y Reslallah! Ben mslman olmutum, kadn bunu biliyordu. Dedi. Bunun zerine
Roslllah saallah aleyhi ve sellem onu ikinci kocasndan alarak ilk kocasna iade
etti. 545[545]
Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud ve bni Mce rivayet etmilerdir. bni Hibbn ile Hkim onu
sahhlemilerdir.
Hads-i erf, kocasnn mslman olduunu kars bilirse o kadn baka kocaya bile gitse
nikhlarnn bozulmayacana, ikinci nikhn btl olduuna delildir.
O zt'm Karm benim mslman olduumu bilirdi demesi ihti-malli bir szdr.
Kadnn iddeti gemezden nce de sonra da msl-manh kabul etmi olabilir. Fakat
her halde kocasna iade edilecektir. Kadnn bakasna varmazdan evvel onun mslman
olduunu renmesi mutlak surette ikinci .nikh btl klar.
Bu hadsi yukarda Hz. Zeyneb'dcn bahseden ibn Abbas hadsinde grlen bni
Kayyim'in grn te'yd ediyor. nk Peygamber (S.A.V.)'in :
Kadn senin mslman oluunu iddetinin gemesinden evvel mi rendi sonra m?

dye sormas, iddetin bir hkm ifde etmediine delildir. Ancak ibni Kayyim'n
iddiasna gre kadn iddeti getikten sonra dilediine varabilir. u halde buradaki kssa
yalnz iddet iinde evlendiine gre tamam olur.
Bazlar bu tevcihi de mkil buluyor ve diyorlar ki: Eer bu kadnn' ikinci kocaya
varmas iddeti getikten sonra olmusa nikh sahihtir. Birinci kocasndan bekledii
iddeti gemeden evvel vac-msa btldr. Bu mlhahazalar karsnda nihayet yle
demek kalyor: Bu kadn ikinci kocaya iddeti iinde iken varmtr. Bu takdirde
544[544]
545[545]
nikhlar bakidir. Kadnn ilk kocas mslman olduktan sonra kinci kocaya varmas
btldr. Zr kocas vardr. 546[546]
1041/861- Zeyd b. K'b b. Ucra'dan o da babasndan -radyalah anh- iitmi olarak
rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah salal-lahil aleyhi ve sellem Ben Gfr'dan
liye ile evlendi. Peygamber (S.A.V.)'in yanna girerek elbisesini soyunduu zaman
(S.A.V.) onun borde bir beyazlk grm; ve :
Elbiseni giy de ailen nezdine git; buyurmular; kendisine mehir verilmesini de

emretmilerdir. 547[547]
Bu hadsi Hkim rivayet etmitir. snadnda Cemil b. Zeyd vardr ki, bu zt mehuldr.
Onun zerinde eyhi hakknda pek ok ihtilf edilmitir.
Zehcb bu Cemil hakknda bni Man'in : sika deildir dediini kaydediyor; Buhar :
Onun hadsi sahih deildir demitir.
Hadsi Cemil'in rivayet ?dip etmedii dah ihtilafldr. Bazlar onun rivayet ettiini
sylemi, dier bazlar K'b b. Zeyd'den rivayet olunduunu idda etmi, bir takmlar
fbni mer'den, bakalar K'b b. cre'den rivayet edildiini ortaya atmlardr. K'b b.
Zeyd'in rivayet ettiini leri srenler bile vardr.
Hads-i erif, bars denilen illetin saknacak bir ey olduuna dellet ediyor. Yalnz onun
sebebi ile nikhn feshedileceine dir bir sarahat yoktur. nk Ailenin lezdine git
demekle Peygamber (S.A.V.) boamay kasdetmi olabilir. u kadar var ki: bu hadsi bni
Kes'v baka lfzlt/s. rivayet etmektedir. O rivayette :
Peygamber (S.A.V.) Ben Gifr'dan bir kadnla evlendi. Kadn yanna girince. Peygamber
{S.A.V.) onun brnde bir bars illeti grerek hemen onu ailesinin yanna iade etti; ve :
Benden (bunun kusurunu) gizlediniz; dedi...

546[546]
289.
547[547]
Bu, nikh feshettiine delildir.
Mezkr hadsi bni Kesr . .ikhta muhayyerlik ve kusurdan dolab lde) bb'nda
zikretmitir.
Kusurdan dolay nikhn feshedilip edilemiyecei hususunda ulem ihtilf etmilerdir.

Ekseriyete gre feshcriilebilir. Yalnz tafsilt hususunda yine, ihtilf vardr. Mesel, Hz.
AM ile Hz. m r (R. Anhm)'-ya gre kadn ancak drt eyden biri sebebi ile ailesine
iade edilebilir. Bunlar : delilik, czzam, bars ve bir de ferede olan bir illettir. Fakat bu
rivayetin isnad mnkat'dir. BeyhakVuin iyi bir isnadla bni Abbas (E. A./dan rivayet
ettii bir hadste :
Drt nev' kadn vardr; bunlar sata da, nikha da yaramazlar: Deli, czzaml, barsl ve
ferci illetli olan kadn. buyftrulmutur.
Bu hususta erkek de kadnla mterektir. Binenaleyh, o da mecbub ve nnn yani
tenasl uzvu kesilmi veya harekete gelmiyorsa karsnn istei zerine mahkeme
tarafndan aralan ayrlabilir.
Hulsa kar kocay birbirinden nefret ettiren ve cim'a man' olan her kusur baz mezheb
farklar mlhaza edilmek art ile kar kocann arasn ayrmaya sebep tekil eder.
Tafsilt fkh kitapIarndadr.
Dvud-u Zahir ile bni Hazm'e gre nikh hi bir illet sebebi ile feshedilemez. 548[548]
1041/862- Said b. el-Mseyyeb'den rivayet olunduuna gre mer b. el-Hattab
radyallah anh :
Hangi erkek br kadnla evlenir de onunla cm' eer ve kendlsl-n barsl veya deli,
yhd czzaml bulursa kadna cima' ettiinden dolay mehir vardr. Ama o mehir
kadndan dolay erkei aldatann boynuna bor olmak zere (netice i'tbriyle yine)
erkeindir; dedi. 549[549]
548[548]
291.
549[549]
Bu hadsi Sad b. Mansur, Mlik vejbni Eb ey be tahric etmilerdir. Rvleri sikadrlar.
Yine <Sad, Ali'den bunun benzerini rivayet etmi; ve: yhud kadnda cm'a mni' bir
kemik varsa kocas muhayyerdir. Eer kadna temas etmise hell muamelesi yapt
fercine mukabil kadna mehir vardr. ifdesini ziyde eylemitir.
Yine Sad b. el-Mscyyeh tarkinden kendisinin yle dedii ri-vyet edilmitir : Cim'a
iktidar olmayan hakknda mer bir sene te'cil edilmesini hkmetti.
Hadsin rvleri sikadrlar.
Hads-i erif, cima' edilen illetli kadna mehir verileceine fakat kocas aldatld iin
verdii mehiri aldatandan alacana dellet ediyor ki; mam Mlik ile afi imarnlan'nm
mezhebi de budur. Yalnz demek iin aldatann o hastal bilmesi arttr; bilmezse
demesi cabetmez.
mam A'zam Ebu Hanfe ile afi'ye gre verilen mehri kimseden geri alamaz. mam afi
eski kavlinde detmeye kailmi. Hatt bu bb'ta mer, Al! ve bni Abbas (R. nhm)
hazertndan deliler nakletmi, ve : Bizi aldatan bizden deildir. hadsi ile istidlal
ediyormu. Sonra yeni mezhebinde bu kavli terketmi ve : Bu kavli ancak u hadsten
dolay braktk demitir.
Hangi kadn velsinin izni olmakszn evlenirse onun nikh btldr. Eer o kadna
temasta bulunmusa is-tihll ettii fercine mukabil ona mehir vardr. f hazretleri
diyor ki : Reslllah (S.A.V.) kadna nikh- btlda bile mehir vermitir. Halbuki bunda
kadn erkei aldatmtr. Binenaleyh sahi. nikhta, aldatandan almamak art ile mehir
vermek evleviyette kalr.
Hads-i erifin son ksm cim'a iktidar olmayan erkekle karsnn bu dert dolaysiyle
birbirlerinden ayrlabileceklerine delildir. An cak bunun iin evvel erkee bir mhlet
verilir. O mddet zarfnda cima' edebilirse mes'ele yoktur. Edemedii taktirde artk
karsnn talebi "zerine mahkeme aralarn ayrr. Verilecek mh.etin ne kadar zaman
olaca ihtilafldr. Hanefler'le baz ulem'ya gre bir senedir. Bu kavil Hz. mer'le bni
Mes'ud (R. Anhm/an da rivayet olunmutur. Hz. Osman (R.A.)'m hi mhlet
vermedi.ni siylerler. Haris b. Abdilah on ay te'cil edileceine kail olmutur, 'nam
Ahmed b. Hanbcl ile bir cemate gre bu mes'elede nikh fesih yoktur. Delilleri :
Peygamber (S.A.V.)'in Rir'a (R.A.)'m karsna muhayyerlik vermi olmasdr. Halbuki bu
kadn Hz. Rif'a'dan ikyet etmitir.
Nikh feshedilemez diyenlerin delili Hz. Rif'a'nm kars mes'ole-si olduu aikrdr.
Ancak kadn Rif'a'dan ikyet etmi deil, ondan boanarak Abdurrahman b.
Zebr 550[550] ile evlenmi; fakat onu cima' hususunda pek gevek bularak, Peygamber
(S.A.V.)'e ikyete gelmi; xv : Bu z*'ta bulunan nesne elbisenin saa gibidir diyerek
onun cim'a muktedir olamadn anlatmak istemitir. Bunun zerine Reslllah

(S.A.V.) kendisine :
if'a'ya dnmek mi istiyorsun? Hayr. Sen onun balcazndan, o da senin balcazndan

tadmadka dnemezsin; buyurmulardr.
Bu hads ihtilafl olan hulle mes'clesinde Hz. Ebu Hdnfc'nin de-li olduu iin Usl-i Fkl
kitaplarnda mutlaka ondan bahsolu-nur. Hads cl-Muvatta' da. dahi buna yakn
lfzlarla rivayet olunmutur.
Bu izahattan an'atlyo- ki, Rif'a kssas ile nikhn fcsholunaca-na istidlal etmek
doru deildir. Zr Rif'a'nn kars nikhn feshini sarahaten istememitir. Hatt mam
Mlik cl-Muvatta da : Hz. AkHurrahman'm kadna cima edemeyip boadn; sonra
onu ilk kocas Rif'a'nn tekrar almak istediini; kadnn bu mnasebetle Reslllah
(S.A.V.)'e gelerek fetva' sorduunu; Peygamber (S.A.V.)'in de, hell olmaz diye cevap
verdiini, rivayet ediyor.
Fide : bn'l - Mnzr diyor ki : Kadnn kocasndan cima' istemesi hususunda ulem
ihtilf etmilerdir. Ekser-i ulem'ya gre kocas bir defa cima' ettikten sonra artk cim'a
kudreti olmyan filinin) gibi te'cl edilemez. Evza, Sevr, Ebu Hanfe, Mlik ve tt/n'hin
mezhebi budur.
Ebu Sevr ile dier baz zevata gre erkek, bir illetten dolay cim'a muktedir olamyorsa
kendisine bir sene mhlet verilir. lletten dolay deilse mhlet verilmez.
550[550]
Sahbe-i Kiram arasnda yalnz bu zatn ismi
Zehirdir. Dierleri Zbeyr okunmaldr.
Kaadi yaz da unlar sylemitir: Kadnlarn cim'a hakk olduunda btn ulem
mttefiktirler. u halde kadn, tenasl leti kesilmi birisi ile yhud cim'a iktidar
olmyanla bilmeden evlense kendisine muhayyerlik sabit olur. Cim'a iktidar olmayana
da, o hl'in geip gemiyeceini' denemek iin bir sene mhlet verilir.551[551]
Kadnlarla Geinme Bab
Bundan nruksad, kan kocann birbirlerine iyi muamele ederek gzcl gsrel
geinmeleridir.552[552]
1042/863- Ebu
Hu ayre
radyallh
Rcsliillnh ;nUallnh aleyhi ve acilcin;
anh'en rivayet edilmitir. Doml|tlr ki:
Bir kadna a'kasndan cima' eden mel'undur; buyurdular. 553[553]

Bu hadisi Eb Dvud ile Nesal rivayet etmilerdir; lfz Nesal'nin-dir. Hadsin nu'temed
ravleri vardr; lkin mrsel olmakla illetlendi-
Bu hadsi bu lfzlyle Ethab- KlrAm'dan bir cemat bir ok yollardan HvAyet etmilerdir
ki, Ali b. Eb! Tillb, mr, Huzeyme, AHy b. Talk b. AH, Ibnl fcet'ud, CAbtr-, Ibnl Abbat, ibnl
mer, Ber', Ukbe-t'bn Amir, Enet ve Eb Ztrr (R. Anhm) hazert bunlnr meyann-
dadr. Bunun btn tarikleri zerinde sz edilmitir. Fakat gerek rivayet yollarnn
okluu, gerekse rvlerinin muhtelif oluu birbirini takviye ve te'yd etmitir.
Bu hads kadna arkasndan mnsebette bulunmann yani Lt-Hn haram olduuna

delildir. Bir irzime-i kaille istisna edilirse btn mmet-l Muhammtdlyye'nin mezhebi
budur. nk asl i'tibriyle Allah'n hell kld yerlerden maada her hangi bir dm'
551[551]
293.
552[552]
553[553]
haramdr. T4l* t aretlerl fere'den baka dm' hell klnan bir yer halketme-mitir.
Nitekim :
Kadnlara Allah'n emrettii yerden cima' edin554[554].

555[555]
Kadnlara Allh'n size emrettii yerden istediiniz ekilde yaklan
buyurmutur. Allah'n emrettii yer ise fere'tir. Ferc'ten maada istifade edilecek baz
yerler vardr. Fakat bunlar eriat ta'yn etmitir. Hayzl kadnn fercinden maada
yerlerinden, mbaeret yani tenini tenine yaptrmak sureti ile istifde etmek gibi.
mmiye taifesi bir adamn kars ile cariyesine hatt klesine dbrnden mnsebette
bulunmay yani onlara ltlik tmeyi tecviz etmilerdir. mam 'i'nin : Bunun hela" ve
haj-m klnmas hususunda hi bir ey sabit olmamtr. Kyas hell olmasn cabeder
dedii rivayet olunmusa da bu bbta \Reb unlar sylemitir : Kendisinden baka
ilh olmyan Allah'a yemin.ederim ki, afi bunun haram edildiini tam alt kitapta
nassen tesbit etmitir.
Bazlar : Bu hell mes'elesi onun eskiden mezhebi idi diyorlar, tbni' - Kayym elHedy'n - Nebeviy adl eserinde mam afi'nin : Bu ie ruhsat vermem; bilkis ondan
neh ederim dediini naklettikten sonra : Kim imamlardan bunu mubah kldklarn
naklederse muhakkak onlar hakknda en irkin ve en fena hatay yapm olur. Onlarn
mubahtr dedikleri, yalnz arka tarafn, ferce cima' iin vsta olmas, yani dbre deil
arka taraftan ferce cima' etmektir. Bunu iitenler meseleyi kartrmlardr diyor.
mam Malik'den dah tecviz ettiine dir'bir rivayet varsa da Mliki mamlar bunu redd
ve inkr etmilerdir. Hsl byle irkin bir eyin tecvizini bu mmetin manev semsnn
yldzlar demek oian ulem-I Kirm'a nisbet etmek byk bir iftira ve altndan
kalklmaz bir vebaldir. Hatt bazlar bu cevaz meselesini mmiye tifes'nin belli bal
kitaplarnda bile bulamadklarn yazyor; "byle bir eye onlarn dah cevaz
vereceklerine inanmyorlar. 556[556]
Sre- Bakara, yet: 222.

Sre-1 Bakara, ayet: 223.
554[554]
555[555]
1043/864- Ibni Abbas radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Bir erkee veya kadna arkasndan cima' eden kimseye Allah nazar klmaz;
Bu hadisi Tirmh, Nesa ve bni Hibban rivayet etmilerdir. Hads mevkuf olmakla da
illctlcndirilmitir.
Evet bn Abbas (I.A.)'a mevkuf saylmtr. Lkin bu mrs'ele itihada mes verilmeyen
meselelerdendir. Bahusus bu nevi' tehdd ictihdla bilinmeyen eylerdendir.

Binenaleyh hads merfu' hkmndedir. 558[558]
1044/865- Ebu Hreyre radyallah anft'dep Peygamber sallallah aleyhi ve

sellem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre (S.A.V.) efendimiz :
Her kim Allah'a ve hiret gnne inanyorsa, komusuna eziyyet etmesin! Hem
kadnlar hakkndaki hayr vssiyyetini tutun! nk onlar kaburga kemiinden
yaratlmlardr. phesiz ki, kaburgann en eri yeri st ksmdr. Onu dorultmaa

kalkarsan krarsn; (hah zere) brakrsan eri olarak devam eder (gider).u halde
kadnlar hakkndaki hayr vasiyyetini tutun buyurmulardr. 559[559]
Hads mttefekun aleyhlir. Lfiz Buhar'nindir.
Mslim'in rivayetinde : Ondan istifde edersen ondaki erilikle istifde edersin. Eer
dorultmaa kalkarsan krarsn. Onun krlmas boanmasdr. Duyurulmutur.
Hadsteki : cmlesi : Kadnlar hakknda birbirinize hayr vasiyyet edin. mnsna da

gelebilir.
557[557]
558[558]
Bu hads, komu hakknn byklne ve komusuna eziyyet edenin Allah'a ve hiret

gnne inanm saylamyacama delildir. Bundan komusuna eziyyet edenin kfir
olmas lzm gelirse d<* bu ifde mbblgaya hamledilmitir. nk mn'n hakk

budur. Binenaleyh bir m'mine eziyyetilikle vasflanmak yakmaz. Komuya eziyyet,
byk gnahlardan saylmtr. u hide mn: Kim mn- kmil ile inanyorsa
demektir.
Komu hakk Kur'n-t Kerm'de de tavsiye buyurulmutur. Komuluk hududu krk

hnedir. Nitekim Tabern (260360) bu hususta u hadsi tahrc etmitir :
Peygamber (S.A.V.)e br adam geldi ve :
Y Reslllah! gerekten ben Ben fln'n mahallesine yerletim. Ama bana bunlarn
en iddetli eziyyet edenleri bana evi en yakn olanlardr; dedi. Bunun zerine
Peygamber (S.A.V.), Ebu Bekir, mer ve Ali (R. Anhm)}n mescide gelerek; krk
hanenin komu olduuna; komusu kendi erlerinden korkan kimse cennete

giremiyeceine dir seslenmeleri iin haber gnderdi. Yine Tabern el-Kebr ile el Evsat da u hadsi tahrc etmitir:
phesiz k\ Allah slih mslman sebebiyle komularndan yz evden (bely)

defeder.
Mslmana oziyyct vermek mutlak surette haramdr. Tel hazretleri :

560[560]
Erkek ve kadn m'minlere hi hak etmedikleri halde eziyyet edenler muhakkak
bir bhtan ve aikr bir gnah yklenmilerdir. buyuruyor. Lkin eziyyet komu
hakknda daha iddetle haramdr; ve hi affedilmez.
Eziyyet'ten murd : rf- detde eziyyet saylan her eydir. Hatt yemek kokusu, meyve
ve saire gibi eyleri komuya gstermek bile eziyyetten ma'duddur. u hadse b\r
baknz :
Mmine yakan udur ki : Komuya tenceresinin kokusu ile eziyyet verirse ona
orbasndan verir; ondan rzgr men'etmez; ancak izni ile olursa o baka. Bir yemi
alrsa komuya ondan hediyye eder. Komu haklan mam Gazli'nin thy'l - Ulmy>
560[560]
Sre- Ahzab: yet: 58.
unda birer birer saylmtr.
Kadnlar hakknda hayr tavsiyesi ne sebep : Onlarn eri kemikten halkedilmi

olmalar gsterilmitir. Bundan murd : Kadnlarn asl olan Uz. Havv'nin dem (A.
S.J'n kaburga kemiinden yaratlmasdr.
Ibni Ishak, Hz. Ibni Abbas (R.A.)'dan u hadsi tahrc etmitir :
Filhakika Havva, dem'in sol kaburgasnn en ksa olanndan uyurken yaratld.
Hadste phesiz ki kaburgann en eri yeri st ksmdr. Imyurulmas kadnn

kaburga paralarnn en eri olanndan yaratldn beyn iindir. Maksad, kadna
erilik sfatn mbalal bir ekilde ispattr.
Onu dorultmaa kalkarsan krarsn cmlesindeki zamir, kaburga'ya aittir. Maamfh
kadna rac olmak ihtimali de vardr. Nitekim Mslim'in rivayetinde, onun krlmas
boan-masdr. duyurularak zamr'in kadna ait olduu tasrih edilmitir.
Hads-i enf'to, kadnlar hakknda hayr vasiyyeti ve onlarn eri ahlkna sabr-u
tahamml emredilmi; onlarn ahlk eriliklerinin tamamon dzeltilmesine imkn

olmadna bilkis asl- hilkatleri iktizs kendilerinde mutlaka erilik kalacana, iaret
vardr. 561[561]
1045/866- Cbr radtyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki: Bir gazada
Peygamber sallallah aleyhi ve sellcm'te beraberdik. Medine'ye geldiimizde (ehire)

girelim diye gittik, fceslllah (S.A.V.):
Ar olun da ona geceleyin, yani yats zaman girersiniz. T ki, salar dank olan
kadn taransn, kocas gurbette olan da kasklarn tra etsin; buyurdular. 562[562]
Hads mttefekun aleyh'tir. Buhar'nin bir rivayetinde: Biriniz uzun zaman gurbette
561[561]
299.
562[562]
kald vakit ailesi nezdine geceleyin gelmesin. buyurulmutur.
Hads-i erif, bir yerden gelirken ailesinin yanma birden bire deil de te'enn ile
girmenin ve bu suretle gelirdiini hissettirerek evdekilerin kendilerine bir para c,eki
dzen vermesine imkn brakmann iyi ve yerinde bir hareket olduuna delildir. nk
habersizce birden hcum edilirse evdekiler, bahusus kadnlar, mnsebetsiz kyafette,
iyi giyinmemi, dank vaziyette bulunabilirler. Bu da kocalarn kendilerinden

soutabilir.
Maksad uzun zaman gurbette kalnd zamanki gelitir. Nitekim BuharVnin rivayetinde
tasrih edilmitir. Bu hadiste (geceleyin) ta'birinin kullanlm olmasna baklrsa,
gndzn uzak yoldan gelerek birden bire ve habersizce ailesinin yanma girmekte beis
yoktur. Gece ile gndzn bu mes'elede niin tefrik edildii ihtilafldr. BuharV nin bu
bbtaki ta'llinden, evdekilerin kusurlarna muttali' olmasn diye tefrik edildii

anlalyor. Hadsde tasrih edilen illet ise kadnn taranp hazrlanmasdr.
Fakat iki takdire gre de maksad kadnn temizlenerek sslenmesi ve erkeinin kazy-
ehvet'i iin hazrlanmasdr. Bu ise geceleyin bir mhlete muhtatr. Gndz gelen iin
byle bir mhlete hacet yoktur. Kadn akama kadar hazrlanacak vakit bulur.
Bir de geceleyin gelen evde yabanc erkek bulacandan phe edebilir. Gndzn gelen
iin bu phe pek vrid deildir. Ebu Avenc'nin tahrc ettii Cbir hadisine gre :
Abdullah b. Revha geceleyin seferden gelmi. Karsnn yannda onun salarn tarayan
bir kadn varm. Hz. Abdullah onu erkek zannederek hemen klca sarlm. Sonra i
anlalma. Bu hdise Reslllah (S.A.V.)'c haber verilince, erkein ailesi nozdine
geceleyin gelmesini yasak etmitir.
Hads-i erf'de, bakalarnn gizli eylerini aratrmaktan uzak bulunmaya, kar-koca

arasnda geim ve muhabbeti temin edecek eyleri yapmaya ve s-i zann'a sebep olacak
eylerden kanmaya tevik vardr. 563[563]
1046/867- Ebu Sad Hudr radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
563[563]
300.
Reslllah sallallahil aleyhi ve sellem:
phesiz ki, kyamet gnnde Allah indinde derece i'tibriyle insanlarn en kts
kar koca bir olduktan sonra karsnn srrn yayan adamdr; buyurdular. 564[564]
Kar kocann bir olmasndan maksad cim'dr. Hads-i erif Mslim'de cerr ta'biri ile
rivayet edilmitir. Bunu Kaad yaz (476[544) ele alm ve : Nahivciler: (eerr) ve
(ahycr) ta'birlerini kullanmak caiz deildir, ism-i tafdil iin hayr ve er kelimeleri
olduu gibi kullanlr; derler. Halbuki sahih hadsler her iki lgatle rivayet edilmitir
demitir.
Hads-i erif, kan koca arasnda gecn cima' lerini tafsilt ile ifa etmenin caiz
olmadna delildir. Hatt, hacet yokken sdece ci-m'- syleyip taFsilt vermese
mrvvete ruhtur. nk Peygamber (S.A.V.) :
Her kim Allah'a ve son gne inanyorsa, ya hayr sylesin, yhd sussun.
buyurmulardr.
Kar koca srrn ifa etmeye ihtiya varsa mesel: Kadn kocasnn cim'a iktidar
olmadm iddia ediyorsa, o zaman bu srr icabnda ifa etmek mekruh deildir.
Erkek hakknda hkm bu olduu gibi kadn hakknda da yledir. Onun da kocasnn
srrn bakalarna ifa etmesi caiz deildir. 565[565]
1047/868- Hakm b. Muavye'den o da babasndan -radycdldh anh~ duymu olarak
rivayet edilmitir. Babas demitir ki :
Y Reslallah! Her hangi birimizin karsnn onun zerinde hakk nedir? dedim:
Kendin yediin zaman onu doyurursun giyindiin zaman onu da giydirirsin. (Ama
564[564]
565[565]
301.
dverken) suratna vurma, kt lf da etme. (Onu) evden baka yerde terketme;

Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud, Nesa ve Ibni Mce rivayet etmilerdir. Buhar bir ksmn
ta'lk etmitir. Ibni Hbban ile Hkim onu sahhlermlerdir.
Hads-i crf, zevceye nafaka ve giyecek vermenin vcbuna; nafakann erkein mal
kudretine gre ta'yn edileceine ve terbiye iin domenir caiz olduuna delildir. Yalnz
zevce hakknda olsun bakalar iin olsun surata vurmak yasaktr.
(Kt lf) dan murd-: Allah sana irkinlik versin, Allah beln versin. Allah kahretsin;
gibi szleridir.
Zevceyi evde terketmekten^maksat, terbiye in onun yatana girmemektir. Fakat onu
evde brakp da baka bir yere gitmek, yhd kadn baka yere gtrmek caiz deildir.
Yalnz hadsimizde .Bur har bir ksmn ta'lk etmitir diyerek iaret edilen ksmda
Buhar: Peygamber (S.A.V.)'n kadnlarn evlerinden baka yerde terketmesl bab
demitir. Fakat Resl- Ekrem (S.A.V.) kadnlarn baka yere nakletmemi; onlar
evlerinde brakarak kendisi yanlarndan ayrlmtr. Buhar bu rivayetin Muaviye
hadsinden daha sahh olduunu syler. Maamfh Hz. Peygamber (S.A.V.)'in fiili,
kadnlarn evin dmda terk edilebileceine, Muaviye hadisi evlerde terkcdlebilcceine

dellet ettiinden hadsteki mefhumu hasr'n (yani evden baka yerde terk etme
ifdesindeki hasr'n) kasdedilmedii anlalyor. Terketmek Un murd'n ne olduu

dah ihtilafldr. Cumhur'a gre kadnlarn yanna girmeyi ve onlarn yannda yaamay
brakmaktr. Bazlar: kadnla beraber yatar ama arkasn dner demi. Bir takmlar:
Sadece cima' etmez. mtlasnda bulunmular, hatt: cima' eder fakat konumaz
diyenler bile olmutur. Bazlarnca ar lflar sylemek bile kadn terketmek
saylr. 567[567]
1048- Cblr b. AbdiUah radyalah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

566[566]
567[567]
Yahudiler, bir adam karsnn arkasndan fercne cima' ederse ocuk a (gzl) olur,
derlerdi.Bunun zerine (kadnlarnz silin tarlanzdr. imdi tarlanza istediiniz zaman
gelin) yeti nazil oldu. 568[568]
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Mslim'indir. 2?u/ar'deki lfz yledir : .
Cbir'den , le derken ittim Yahudiler, bir adam karsna arkasndan cima ederse
ocuk at gzl gelir... derlerdi. ki rivayet mn i'tibriyle birdir. Yalnz yetin sebeb-i
nzul hakknda rivayetler muhteliftir. Bunlar kavilde toplanr :
1 cyhcyn'in rivayetlerinde zikrcdildii vecihc kadnn arkasna geip fercine cima'

etmek hususunda nazil olmutur.
Bu mny hads imamlarndan bir cemat, Hz, Cbir'den ve bakalarndan tahrc

etmiler; rivayet tarklerinin says otuz alty bulmutur. Bunlarn bazsnda cim'n
yalnz ferc'e yaplrsa hell olaca zikredilmitir. Ekserisinde Yahudilere redd cevab
vardr.
2 Kadn dbrnden cima' etmenin hell olduunu beyn hususunda nazil olmutur.
Bu kavlin merdud olduunu yukarda grmtk.
3 Karasndan azlin hell olduunu beyn iin nazil olmutur. Bunu hads
imamlarndan bir cemat Ibni Abbas'dan bni mer ve
Said b. Mseyyeb'den tahrc etmilerdir.
Azil : Kadn gebe kalmasn diye erkein men'sini darya atmaktr. Baz ahvl ve
erat'de caizdir.
Sebeb-i nzul hususundaki bu kavilden birincisi rcih ve makbuldr. Zr Buhar ile
Mslim'in ittifakla rivayet ettikleri bir ey bakalarna tercih edilir. Ibni mer (R. A./den
rivayetler muhteliftir. Azil mnsn vermeye yet'in nazm' mnsib deildir. 569[569]
568[568]
303.
569[569]
1049/870- Ibni Abbas radyallahii anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Reslllah salailahil aleyhi ve sclem :
Biriniz ehli ile cima' etmek istedii zaman Bismillah, Y Rabbi bizi eytandan rak;
eytan da bize ihsan edecein rzktan rak eyle! der de aralarndaki bu cim'-dan bir
ocuk takdir buyurulursa eytan ona ebediyyen zarar vermez; buyurdular. 570[570]
Hads mttefekun aleyh'r. Lfz Mslim'indir.
Bu hads, cima' etmek istenildii zaman bu duay okumann lzumuna dellet ediyor.
TabcrnVnin rivayetinde : Beni ve bana ihsan ettiin rzk denilerek mfret sgs
kulanlmtr.
eytann daacak ocua ebediyyen zarar verememesinden murd : ocua musallat

olamamasdr. Kaad yaz diyor ki: ocuktan, zarar umum ekilde nefi etmek murd
deildir. Vk zahiren nef sgs ebediyyet bildiren bir kelime ile beraber kullanlm,
binenaleyh btn hllere mil olmak cabederse de, bir hadste: Her dem olu
dnyaya gelirken eytan onun karnna dokunur; bundan yalnz Meryem'le olu
mstesnadr. buyurulduuna ve bu dokunmada bir nev'i zarar melhuz olduuna hatt
doan ocuun bundan dolay bardna gre zarar vermeme kayfyetinin her hl-
n'a mm ve mil olmad anlalr.
Maamfh KnadVmn bu mtlas zararn dni, dnyev her nev'ine mm olduuna

gredir. Fakat bazlarna gre murd: ya' nz dni zarardr ve doan ocuk, haklarnda
Kur'n-i Kerm'de :
571[571]
phesiz k benim kullarm zerine senin bir tesallutun yoktur
buyurulan kullar cmlesinden olur. Abdrrczzak (121211)in Ha-srn'den tahrc ettii

rivayet de bunu te'yd eder. Mezkr rivayette
570[570]
304.
571[571]
El hcr Sresi; yet: 42.
Eer o cim'dan gebe kalrsa slih bir ocuk olmas md edilir. deniliyor.
Bu rivayet mrsel ise de re'y ile syleneceklerden deildir.
bni Dakki'l - d : ocua dni hususunda zarar vermemesi ihtimaldir. Lkin bundan o
ocuun ma'sum olmas icabetmez. Hem ismet yalnz Peygamberlere mahsustur
demitir.
Bazlarna gre eytan ona zarar veremez demek: onu kfre saptmak iin dni
hususunda fitne veremez;- demektir, g-nahdan masun olaca murd deildir.
Kir takmlar da: bundan maksad : Annesi ile cima' ederken eytann babaya itirak
etmesi ocua zarar vermez; demektir mtlasnda bulunmutur. Mchid'dcn gelen

bir rivayet bu re'yi te'yd eder. Bu rivayete gre Besmele'siz cima1 eden adamn tenasl
letinin bana eytan sarlr da onunla birlikte cima1 eder. Yalnz bu rivayeti
Mcahid'den kimin tahrc ettii zikredilmemitir.
Hads Mrscl'dir.
Hadsimizde her halde Besmele ekmenin mstehb olduuna, onun bereketi ile her
ktlkten Allah'a snmaya, Allah'n smi ile tober-rk etmee dellet vardr. eytan'n
dem olundan yalnz Allah' zikrettii hallerde ayrld, ir hallerin hi birinde ondan
ayrlmad dah bu hadisin dellet ettii hkmler cmiesindendir.572[572]
1050/871- Ebu Hreyre radnjallal cm'den Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'den

duymu olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S.A.V.) :
Erkek karsn deine davet eder de o gelmekten 'mtina' eyler ve bu sebeple erkek
dargn olarak sabahlarsa, o kadna
572[572]
305.
573[573]
sabahlayncaya
kadar melekler l'net eder;
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Buhar'nindir. Mslim'in rivayetinde : Kocas o
kadndan raz oluncaya kadar Semdaki (Zt- Ecell- A'l) ona gazabldr.
buyurulmutur.
Hads-i erifte, kocas karsn cim'a davet ettii vakit kadnn icabet ve itaat etmesinin
vcib olduunu ihbar vardr. nk hadsteki (del<) ta'biri cim'dan kinayedir. Dek
mnsna gelen fr ta'biri bir ok hadslerde cima' mnsna kullanlmtr. Sonra

meleklerin kiidna l'net etmesi de icabetin vcib olduuna delildir. Zr onlar ancfik
Allah'n emri ile hVnet ederler. Allah'n bu husustaki emri mutlaka bir vacibi
yapmamaktan ileri gelir.
Hadisteki sabahlayincaya kadar ifdesi kadnn geceleyin icabet etmesinin vcib
olduuna dellet ediyorsa da bunun mefhum-u muhalifi mu'tehcr delildir. Zira kadna
gndz de icabet gerekir. Filhakika bni Buzcyvc (223311) ile ibni Hibban (354)'m
tahric ettikleri merfu' bir hadste gece kayd yoktur. Hads udur :
kii vardr; bunlarn namaz kabul olunmaz ve sem'ya hi bir haseneleri kmaz:
kaak kle; t (shibi-bine) dnnceye kadar. Sarho; t aylncaya kadar. Kocas

kendisine dargn olan kadn; t kocas raz oluncaya kadar. Bu hadsteki sem'ya hi
bir haseneleri kmaz ifdesinden maksad ; bu nev'i insann yaptklar hayrl

ilerden hi birinin Allah tarafndan kabul edilmiyeceini beyndr. Vki hads-i erif
kocasnn dargnln mutlak olarak ifde ediyor ; binenaleyh, cim'dan baka bir
sebeple darlsa ona da mil grnyor; halbuki cim'dan gayr bir itaatsizlik iin l'net
cbetmezse de hadste yine de iddetli tehdd vardr ve cima' hususundaki itaatsizlik de
bu tehdid-de dhildir. Yani hads btn itaatsizliklere mildir; onlardan biri de cima'
hususundaki itaatsizliktir.
Kadna melekler i'net ederler buyurmas gsteriyor ki sahibi hakkn istedii zaman
onu vermemek Allah'n gazabn mu'cib-oiur. Bu hususta hakkn bedende veya malda
olmasnn bir fark yoktur. Ulem bu hadsten alarak : Bir gnah iliyecek olan
kimseye, gnah ilemeden nce, korkutmak maksad ile 'net etmek caizdir, fakat
gnah iledikten sonra artk ona 'net deil afv- mafiret dilemek gerekir.
demilerdir.
Hsl l'net edilmez diyenler l'netin lgat mnsn mlhaza etmilerdir. L'netin
mns : rahmetten uzaklatrmaktr. Bir msl-man iin ise Allah'n rahmetinden
uzaklatrlmas iin du etmek yakmaz. Ona yakan doru yola dnmesi iin du
etmektir.
La'net edilir diyenler : Kelimenin rf mnsna bakmlardr. Bittabi rf detde

l'net kelimesi mutlak suretdc svmek mnsna gelir.
Bazlar gnaha girmekten, onu nlemek maksad ile yaplan l'-neti de caiz
grmyorlar. Diyorlar ki: L'netin sebebi gnahn vuku'udur. Gnah vuku" bulmadan
nce ortada sebeb yoktur ki, msebbeb olan l'net de caiz olsun.
Bu hadste Allah'n kuluna olan riyeti ve kuluna kazy- ehvet'i hususunda isyan ,eden
zevcesine l'net etmesi nazar- dikkati celbetmektedir. yle ya bir melk-i kadir olan
Allah- zlcell'in zell ve hakir bir kuluna kar gsterdii u riyet ve ikram dnyadaki
hangi sevgi ve sayg ile kyas edilebilir? 574[574].
1051/872- bni mer radyallah anhm'dian rivayet olunduuna gre; Peygamber
sallallah aleyhi ve sellem, san bakasnn sa ile ekleyen kadna ve ekletene, vcuda
dme yapan kadna ve yaptrana l'net buyurmutur. 575[575]
Bu hads mezkr drt eyin haram olduuna dellet ediyor. Bilhassa Resllah
(S.A.V.)'in lanet buyurmas, bunlarn byk gnah olduklarn gsterir.
nsanoluna bu ciheti iyi dnerek, Allah'na her an minnet ve, kranlarn arzetmek gerekirken,
yirminci asrn meden inam Allah'n kendisi-* ne bahettii hayat ve saysz ni'metlerl -h- bir su
sayyor- da b suun hesabn vermek zere Allah' mahkemeye' d'vet ediyor. Hiddetten ate' ki silmi
pr galeyan haykryor. Cenb- Hakk -h- lin etmek istiyor. H'& vaya yumruklar skarak: Varsn da
niye gninmyorsun be Allah? muktedirsin de neye meydandan kayorsun? mert isen/ksana
karma!... diye ku-durmuasma nra atarak O'na meydan okuyor, inadndan onun varlm inkr ediyor.
Allah Allah...! kendi varln kabul eden, fakat onu var eden, bulunduuna nanmyan bir mahlk...
Yirminci asr dnyasnn en meden mahlku!!!??? Kendisini dnyaya getirdii iin babasn mcrim sayan
ve bekr yaayp mezar tama : Bu, babamn bana ledii cinayettir. Fakat ben kimseye cinayet
lemedim. ibaresini yazdran basar ve basiretten mahrum arap iri dinsiz Maarr'y kendisine rnek
alarak var kuvveti ile Allah'a harb i'ln ediyor.. Meden insanlk ite bu !!! Byle insanln haline glmekml
yarair; alamak m? bilemem... Allah mslmanlara intibahlar nasbeylesin. (Bu not bir mhadeye
binen yazlmtr.)
574[574]
Sa eklemek mutlak surette haramdr. Yani bu bbta mahrem bir kimsenin sa ile n-
mahrem'in, sa arasnda fark olmad gibi, kadnn znetli veya znetsiz, evli veya bekr
olmas arasnda da bir fark yoktur. filer'le dier baz ulem bu hususta tafsilt
vermilerdir.
Dme : Vcciun bir yerine ine batrarak kan karmak; sonra o yere srme veya
benzeri bir ey doldurmaktr .Arlk o yer yeil bir renk alr ve bir daha ebediyyen kmaz.
Baz hadslerde lanetin illeti: Allah'n halkcltii -ekli deitirmek diye tasrih
edilmitir. Bittabi kna gibi icm'en cz olan eyler bu hkmden hritir. nk kna
Reslllah (S.A.V.) devrinde daima kullanlmtr. Fakat zamanmz kadnlarnn sokaa
karken yzlerine, gzlerine ve dudaklarna srdkleri allklarn, pulluklarn kat'

surette haram olduunda phe yoktur. Buna ramen dme bid'at nasl eski zamann
modas idiyse bu zamann moda olmu bid'atlar da bunlardr.
Sa satan baka bir eyle, mesel ipek ve bez paras grtri eylerle eklemek ise Kaadi
lyas'm beynna gre ihtilafldr. Mlik ile ekser-i ulem'ya gre sa eklemek ne ile
olursa olsun memnu'dur. Bunlarn delili mam Mslim'in Hz. Cbir (R. A./den rivayet
ettii u hadstir :
Peygamber (S.A.V.) kadnn bana bir ey eklemesini yasak etti.
Lcys b. Sa'd'a gre neh saa mahsustur. Yn ve kuma paralar eklenebilir. Kaadi yaz :
Renkli ipekten iplikler gibi saa ben-zemiyen eyleri balamak ise yasak edilmemitir.
nk bu ne ek temedir; ne de eklemekten beklenen bir mndr. Bu yalnz gzel-
letirmek iin yaplr diyor.
Eklemeden beklenen mn'dan murd, kocasn aldatmaktr. Eklenen iplikler sa

renginde olmaynca bittabi aldatma ii ruh bulaimyacaktr. 576[576]
1052/873- Czme binti Vehb 577[577] radyallahih anhd'dan rivayet edilmitir. Demitir
ki : Ben Restllah salldllah aleyhi ve sellem'e bir takm insanlar arasnda geldim.
576[576]
308.
CUzame Binti Vehb <R. Anh) : Uk&etiTbnU Mihsan'n anne bir kz kardeidir. Kavmi ile birlikte
hicret etmitir. neys b. Katbe'nin kars di.
577[577]
Kendileri :
Vallahi gleden neh etmek gnlmden geti. Bir de Romallar'la, ranllar'a baktm ki,
onlar ocuklarna gle yapyorlar da bu onlarn ocuklarna hi bir zarar vermiyor;

buyuruyorlard.Sonra (Eshb- Kiram). Kendilerine azlin hkmn sordular: Reslllah
O gizli ve'ddir; buyurdular. 578[578]

Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Hads-i erif, gle ile azle mildir.
1 Gle: Bir ndamn emzikli karsna cima1 etmesidir.mam Mlik, Esmt ve dier baz
zevatn mezhebi budur.
Bazlarna gre Gle : Kadnn hmile iken ocuunu emzirmesidir. O zamann hekimleri
bunun bir drt olduunu syler; araplar da kerih grrlermi. Lkin Peygamber (S.A.V.)
bunu reddetmi; bunda hi bir zarar olmadn beyn buyurmutur.
2 Azil: Yukarda da grld vehiyle, cima' esnasnda erkein menisini fercin dna
karmasdr. Azil iki sebeple yaplr. Ya, criye gebe kalmasn diye buna ba vurulur.
nk gebe kalan criye satlmaz. Yhud, hr olan kars gebe kalmasn veya memedeki
ocua bir zarar gelmesin, diye yaplr. Reslllah (S.A.V.)'in bu husustaki sule: O gizli
ve'ddir diye covap vermesi bunun haram olduuna dellet eder. nk ve'd : kz
evldn diri diriye mezara gmmektir.
Zhirler'den bniHazim bu hadsle istidlal ederek azlin haram olduuna kail olmutur.
Cumhur-u ulem'ya gre ise hr olan karsnn izni ile cariyenin ise izni olmakszn dah
azil yapmak caizdir. Hr bir adamla evli bulunan criye hakknda ihtilf vardr. Zr
babmzn hadsi iki baka hadsle muraza haliifdedir. Bunlarn birisi Hz. Cbir'den
rivayet olunan u hadstir :
Cbir demitir ki : Bizim cariyelerimiz vard ve onlardan azil yapyorduk. Yahudiler :
ite kk mev'de budur; dediler. Bunun zerine (mes'ele) Reslllah (S.A.V.)'e

578[578]
309.
soruldu :
Yahudiler halt etmiler. Eer Allah onu yaratmak istese onu sen reddedemezdin;
buyurdular.
Bu hadsi Nesa ile Tirmiz tahrc etmilerdir. Tirmiz bunu sahhlemitir.
kincisi : Ncsai'nin tahrc ettii Ebu Hreyre hadsidir ki, o da ayn mealdedir.
Tahav (238321) bu hadslerin aralarn bulmak iin Czme hadsindeki nehyin

tenzih mnsna alnacam sylemitir. Ibni Hazm .ise Czme hadsini tercih etmi ve
ondaki nehyi tahrm mnsna almtr,.
Hads-i erf, bu gnk doum kontrolnn aleyhine delildir.
Azlin niin yasak edildiine gelince : Bu bbtaki hadsler bunun kadere kar gitmek, ona
atmak olduuna dellet ederler. nk bunda mslmanlan azaltmak gayesi istihdaf
olunmakta halbuki slmiyet mslumanlarn oalmasn emretmektedir.
Fde : Ana karnndaki ocua henz ruh verilmeden illa onu drmenin caiz olup
olmamas hususundaki hiif, azlin caiz olup olmamasna teferru' eder. Binenaleyh azli
caiz gren ona da cevz verir; azle cevz vermeyen ona da haram ,der. Bu gnk
doum kontrol de azle mteferr'dir. fMer'den bazlar illa gebeliin nlenmesine
Haramdr diye fetva' vermilerdir. Azli mutlak surette mubah- sayarken buna
Haramdr demeleri hakkaten mkildir. 579[579]
1053/874- Ebu Said-i Hudr radyallah anh'en rivayet olunduuna gre; bir adam :
Y Reslallah, benm bir cariyem var: kendisinden azil yapyorum. Onun hmile
kalmasn istemiyorum.
Sen de erkeklerin istediini istiyorum. Fakat gerekten
Yahudiler azlin kk mev'de olduunu sylyorlar; dedi. Reslllah (S.A.V.) :
Yahudiler halt etmiler. Eer Allah onu yaratmak istese idi, sen onu deitiremezdin;
579[579]
310.
Bu hadisi Ahmed, Ebu Dvud, Nesa ve Tahv rivayet etmilerdir. Lfz E:bu
Davud'undur. Rvileri sikadrlar.
Hads-i erif, yukardaki Czme hadsine muarzdr. Maamfh aralarnn bulunduunu

ve aradaki nehyin tenzih mnsna alndn yukarda grdk.
Yahudilerin buradaki yalan, hakki tahrmi kasdettikliTndendir.
E:.er Allah onu yaratmak istese idi, sen cnu deitiremezdin cmlesinin mns :
Allah bir kimseyi yaratmak isterse, mutlaka yaratr; ve cima' esnasnda men sizin
tahmininizden nce inersiz onu dar atamazsnz. Bu husustaki hrs ve meraknz size
br fayda te'min etmez. Meninin indiini bile duymazsnz; demektir.
Filhakika mam Ahmed ile Bczzr, Hz. Enes'den u hadsi tahrc etmilerdir :
Bir adam, azli sormu; Peygamber (S.A.V.) :
Kendisinden ocuk olacak meniyi sen bir kayann zerine doksen Allah ondan hi
phesiz bir ocuk karr; buyurmutur.
Bu hadsi JbnfrHibban sahhlemitir. TabernVnin el-Kcbr-'in de Ibn Abbas'dan; elEvsat nda Ibni Mes'ud'dan olmak zere hadsin iki dne ahidi vardr. 581[581]
1054/875- Cbir radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Biz Reslllah
sallallah aleyhi ve sellem devrinde Kur'n inerken azil yapyorduk. Eer ondan bir ey
yasak edilecek olsa bzi Kur'n nehyederd. 582[582]
580[580]
311.
581[581]
582[582]
312.
Hads, mttefekun aleyh'tir.
Mslim'in rivayetinde : Bu Reslllah sallallah aleyhi ve, sellem'tn kulana vard;

fakat bizi ondan nehyetmedi. denilmitir.
Yalnu hadisteki Eer ondan bir ey yasak edilecek olsa... ilh... cmlesin: Buhar
zikretmemitir. Onu yalnz Mslim rvlerden Sfyan'm sz olmak zere rivayet
etmitir. Galiba Mslim onu istinbat yolu ie sylemitir. nk Musannif: Btn

isnadlar aratrdm. Fakat Sfyan'dn rivayet eden rvlerin ekserisinin bu ziydeyi
zikretmediklerini grdm diyor.
el - Umde sahibi dah bu ziydeyi musannif merhumun yapt gibi neffs-i hadsten
saymtr.
bni Dakiki'l-d mezkr ziydeyi erhetmi; ve Hz. Cbir'in Allah'n takriri583[583] ile
istidlaline amtr.
Mslim'in rivayetinde azlin cevazn Hz. Peygamber (S.A.V.)'in takrir buyurduu

zikrediliyor. Bazlar Hz. Cbir'in Kur'n lfz le tesri' zamann kastettiini yani Eer
haram olsayd biz bu hl zerine braklmazdk demek istediini sylerler. Bu suretle
bni Dakk'in amas bertaraf edilirse de Peygamber (S.A.V.)'in onlarn bu hlinden

haberdr olmas lhiiddr.
Hadis-i erif azlin caiz olduuna delildir. Bu in mekruh olmas cevazna mnf'
deildir. nk kerahet tenzihidir. 584[584]
1055/876- Enes b. Mlik radyallah anh'den rivayet olunduuna gre; Peygamber

sallallah aleyhi ve sellem kadnlarn bir gusl ile dolard. 585[585]
Bu hadsi Buhar ile Mslim tahrc etmilerdir. Lfz Mslim'indir.
583[583]
584[584]
585[585]
Takrir : Bir hkm olduu gibi brakmak, deitirmemektir.
Hads-i erif, hakknda gusl bahsi inde sz gemiti, bununla Peygamber (S.A.V.)'in
kadnlar arasnda (Kas'm) denilen adaleti gstermenin ona vcib olmadna istidlal
edilmitir. bn'l-A'rab (468 543) Peygamber (S.A.V.)'e gnn bir saatinde kadnlar
arasnda kasim vcib olmadn, bu saatin ikindiden sonra idiini; ayet o saatte megul
bulunursa gne kavutuktan sonra olurdunu sylemitir. bn'l-A'rab bu hkm

Buhari'nn.tahrc*ettii ie hadisinden alm olsa gerektir. ie (R.Anh) hadsi udur :
Peygamber (S.A.V.) ikindiden fari olduktan sonra kadnlarnn yanna girer ve

onlardan birine yaklard.
Hadisteki (yaklard) t'brinin cima' iin olmas ihtimal dahilindedir. Fakat baz
rivayetlerde cima' etmeksizin yaklat tasrih edilmitir. mam Buhar (194256)
Hz. Enes (R. A J'den u hadsi tahrc etmitir :
Peygamber (S.A.V.) br gecede kadnlarn dolard. O zaman kendilerinin dokuz kadn

vard.
Bazlar : Geceden murd akamdan sonraki zamandr. demi, dier bazlar; Hayr
olamaz, zr bu vakit dardr; kf gelmez, bilhassa yats namazn beklemekle beraber bu
i olmaz demilerdir. Fakat bunu uzak grmek yersiz grlmektedir. nk Peygamber
(S.A.V.) yatsy tc'hirli klard. Binenaleyh btn kadnlar ile mnsebette bulunmaa
vakti vard. Bir de ona baka kimseye verilmiyen kuvvet verilmiti.
Hads-i erf, Peygamber (S.A.V.)'e kadnlar arasnda kasim vcib olmadna delildir. Bu
bbta Kur'n- Kcrm'de :
586[586]
Onlardan dilediini geriye brakrsn... buyurulmutur. Ulem'dan bir cematin
mezhebi budur. Cumhur u ulem'ya gre ise: Reslllah (S.A.V.)'c de kasim vcibtir;
Onlar-hadsi te'vil ederler; ve: Resllah (S.A.V.) bunu nevbet sahibi olan zevcesinin izni
ile yapard. Yhd bunu daha kasim vcibolmadan yapmtr. derler.
Bu hadste o zaman dokuz kadn olduu fde ediliyorsa da Bu-har'nin rivayetinde
onbir olduklar beyn olunmutur. Maamfh iki rivayetin aras yle bulunmutur:
Dokuz kadn vard diyenler, bir araya, gelen zevcelerini kastederler. Filhakika
Reslllah {S.A.V.)'in yannda dokuzdan ziyde zevcesi bulunmamtr. Nitekim Hz. Enes
586[586]
Sre: 33. Ayet: 51.
(R.A.)'m beyn da budur. Onbir'di diyenler Hz. Mriye ile Reyhane'yi de zevceleri
arasnda sayarlar. Bittabi taglb tarki ile onlara da (kadnlar) denilebilir.
Hads-i erif de Peygamber (S. A. V.)'in dnya erkeklerinin en ke-mllisi olduuna dellet
vardr. Zr bu derece kuvvet baka kimseye verilmemitir. Buhar'n'm tahric ettii bir
hadse gre otuz erkek kuvvetine mlik idi. smVnm rivayetine gre kendisine krk
kiilik kuvvet verilmiti. Eb Nnaym dah bunun mislini rivayet etmi; bu krk kiinin
ehl-i cennet erkeklerden olduunu sylemitir.
mam A'zam ile Nesai'nin tahrc ettikleri, Hk i m1 in de sahhledii Zeyd b. Erkam

hadsinde ise cennet erkeklerinin kuvveti yle beyn olunmutur :
phesiz ki erkee cennette yeme, ime, cima' ve ehvet hususunda yz kii kuvveti
verilecektir. 587[587]
Mehir Bab
Sadak : Mehir demektir. Doruluk ve samimiyet mnsna gelen (Sidik) tan alnmtr.
Mehir erkein kadna gsterdii rabette sammi olduunu bildirdii iin ona bu isim
apla ekeri birbirinden ayrnmyan Avrupa muharrirleri Hz. Peygamber (S.A.V.)in mteaddit
zevcelerle evlenmesine -H- gayr meru' ilham vermeye alarak ona kadnc demek kstahlnda
bulunmulardr. Halbuki Hz. Peygamber1 in hangi artlar dhilinde hangi kadnlarla evlendii btn
dnyann ma'lmudur.
587[587]
Her birinin mteaddit kadn dostlar olan ve bu dostlar ile dnyann en cra semtlerine kadar giderek en
tenha yerlerde h"yvani zevkler sren, hatr-u hayl'e gelmedik rezletiler irtikbeden bu maskaralarn
hangi yzle iki cihan serveri bir ma'sm Peygamber-i Zsn'a dil uzatmak cesaretinde bulunduklarna akl
erdirmek mmkn olamyor.
Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimiz her cihete insanlarn en mkemmeli di. Bittabi vcud yaps i'tibriyle de
yle idi. Ka erkek kuvvetine shib olduunu naklettiimiz hadislerden anlamak mmkndr. Fakat
dnmeli ki: Dnya gzeli bir kadn kendisine evlenmek teklifi gnderiyor, nikahlanyorlar. Hmr-u
saadetlerine getirilen bu kadn cidd bir mnasebetsizlik yapyor; ve Peygamber-i islm onun klma bile
dokunmadan geldii yere gnderiyor.
imdi insanda gayr ihtiyar bir merak uyanyor; Farz- muhal ma'hud Avrupa mistereri veya msyleri de
byle mstesna bir vcuda mlik olsalar da, onlarn yanma bir dnya gzeli getirilse u zavall dnyann
hli acaba ne olurdu?
verilmitir.
Mehir hakknda nikh bahsi nin 830 numaral Sehl hadsinde ma'-lmat verildii iin
bunrada sz uzatmaa lzum yoktur.
Eski cratlerde mehir, vellerin hakk idi. Dinimizde ise kadnn erefini izhr iin erkek
tarafndan ona verilmek zere meru' olunmutur. 588[588]
1056/877- Enes b. Mik rachyattah anh'den Peygamber sdtlala-h aleyhi

vescllcm'den itmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S.A.V.). 589[589] Safiyye'yi
zd etmi ve zd oluunu kendisine Mehir yapmtr. 590[590]

Bu hads zd etmenin nikhda mehir olabileceine delildir. zd keyfiyeti mutlak
zikredildiine gre hangi szle yaplrsa yaplsn caiz olmak cb ederse de mesele
fukh arasnda ihtilafldr.
zd'n mehir olmas dah ihtilafldr. mam Ahmed b. Hanbel ile dier baz ulem'ya
gre olur. Delilleri bu hadstir Ulem'nm ekserisine gre olmaz. Onlar bu hads
karsnda u cevab verirler : Peygamber (S.A.V.) Safiyye'yi evlenmek art ile zd
etmitir. Bu suretle kendi kymetini Reslllah (S.A.V.)'e borlanm. O da bu ma'lm
kymeti kendisine mehir yapmtr.
M'minler Anas: Hz. Safiyye : Hann (A.S.) neslinden, Hayher kalesinin sahibi Huzey'in kzdr.
Hayber kalesi Hz. Ali Hayderi'nin klcyla fethedilince alnan esirler arasnda Hz. Safiyye validemiz de
bulunuyordu, nce Dthyet-l Kelbi (R. A.) hissesine dmken. Peygamberimiz efendimiz bu b-yk
kadna ,'idyesini deyerek hrriyetini geri vermi ve nikhna alarak ile-sl olmak erefini balamtr. O
da mrnn sonuna kadar bunu muhafaza etnidir. Kendileri h;kknda Peygamberimiz; Gerek, sen bir
nebinin soyundan gelen kzsn. Amcan da nebidir. Ve sen bir Neb'nin de nikh altndasn
buyurmulardr. (Tac: C: 3/385) Reslllahm lemi hirete gmnden sonra da daima afif ve nezih olan
hayatna devam etmi ve slm birliini paralamak istiypnlere uzak durmifjdur. Hazret-i Osman-
Zinnurey'nn jjehadetinde ona gereken yardm esirgemem i. Hazreti Fatmet- Zehra {R. A.) validemizle
de ok samimane yaamndr. 52 Hicret ylnda irtihl eylemidir(R. A.).
588[588]
589[589]
590[590]
Lkin bu te'vile i'tirz edilmi ve gerek hadsin Mslim'deki rivayeti, gerekse Hz. Enes'in
sz ile isbt-i mddeya allmtr. Cum-hur-u ulem buna mantk cevaplar
vermiler; derken sz bir hayli uzamisitir. Biz bu mnakaalardan bir fayda mlhaza
edemediimiz iin ninn nakletmiyoruz.591[591]
1057/873- Ebu592[592] Selemete'bni Abdirrahman radyallahu anh'den rivayet
edildiine gre yle demitir : Peygamber sallallah aleyhi ve sr](em"m zevcesi Aieye :
ReslJlah sallallah aleyhi ve sellem'in (evlenirken kadnlarna vermekte olduu)

mehri ne kadard? diye sordum :
Zevcelerine (verdii) mehr on ki okiyye bir de ne idi. Ne nedir bilirmisin? dedi

:
Hayr; dedim:
Okiyye'nin yarsdr. Ki olup olaca be yz dirhemdir, ite Resillah Sallallh

aleyhi ve scllcm'n zevcelerine verdii mehir bu idi; dedi. 593[593]
Bu hadsi Mslim Hvyct etmitir.
Hadsteki okiyye'den murd : Hicaz okiyye'sidir ki, krk dirhem lt.;u\ Hz. Safiyye'nin,
hatt bir rivayette Hz. Cveyriye'nin mehri, m'ul edilmeleridir; diyenlere gre Hz.
ie'nin bu sz ekseriyetle hamlolunur. Bunlar Hz. Hadce (R.A.)'mn mehrinin de bu
miktar olmadn, mm Habbe'nin mehrini ise drt bKdnr ve drt bin div hem
zerinden Habe hkmdar Nec'nin verdiini sylerler. Fakat Necati'nin verdii para
Resl- Ekrem (S.A.V.)'in emri ilr detfil, kendi tanrndan bir lebrm' ve Reslllah
(S.A.V.)e bir ikram idi.
591[591]
316.
Ebu Selem ete*bni Abdirrahman b. Avf (R. A.) : Kreyle mensup olup bir kavvle gre .Medine'de
fkh bilgisi ile mehur yedi zttan biridir. s-minin knyesinden ibaret olduu syfenir. Eshb-i Kirm'n
bir oklarndan hadis dinlemi ve bir ok hads rivayet etmitir. Kendisinden dahi bir cecat hadis rivayet
etmiti. Vefat tarihi 74 veya 104 dr.
592[592]
filer, bu delillere bakarak mehrin be.yz dirhem olmasn mstehb grmlerdir.
Mehrin vn az miktarn yukarda grmtk; ou iin bilieniV hudud yoktur. Tel

hazretleri :
594[594]
O kadnlardan birine ktntar vermi olsanz... buyurmutur.
Kntar : Bazlarna gre bin iki yz okiyye alLrdir. Bazlar. Km-tar bir kz derisinin
alabilecei altndr demi.; bir takmlar : yetmi bin mskal dierleri yz ntl
altndr iddiasnda bulunmulardr.
Hz. mer (R. A.) mehrin en ykseini Peygamber (S.A.V.)'n zevcelerinin mehrieri kadar
yapmak ve Fazlasn Beyt'l-Ml'e vermek istemi, hatt bu fikrini hutbede sylemiti.
Fakat bir kadn :
yet-i kermesi ile istidlal ederek i'tirazda bulunmu; bunun zerine mer (R. A.) :
Sizin hepiniz mer'den fakh; diyerek sznden dnmtr.595[595]
1058/879- bni Abbas radyallahu anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki : Al

Fatime 596[596] radyallahu anh ile evlendii zaman Reslllah satlalahil aleyhi ve scllcm
kendisine:
Ona bir ey ver; dedi. Al :
594[594]
595[595]
317.

Fatmet'z-Zehra (K. Anh) : Hz. Kahr-i Kinat (S.A.V.) efendimizin bir rivayette on kk, bir
rivayette nne kerhncleridir. Akl, zeks, gzellii, takv.s ve emsalsiz ahlk ile Kesliillah (S.A.V.)'in
pek ziyde efkat ve muhabbetlerine olmutu. Hicretin on yl nce Mekke'de Hz. Ilariieei'l - Kiilr
(K. Anh)'dan dnyaya gelmitir. Hicretin ikinci senesi Ramazan'nda 11. Al le evlendirilmi; zifaf,
ayn yln zilhicce aynda yaplmtr. Kesliillah (S.A.V.)'in dier kermelerinin evld olmam,
kendileri dahi gen yata voft ettiklerinden Slltvi tbire Hz. Fa t ime {K. Ah)'nn; evld-u
ahfadna mnhasr kalmtr. Hz.. Ftme'nin, Hasan, Hseyin, Zeyneb, Rukye ve mmii Klsiim
isimlerinde be evld dnyaya gelmitir.
596[596]
Hz. Fatme (R, Anh) hakknda bir ok sahih hadisler vrid olmutur, kendisi Hz. Meryem (A.S.)'den sonra
btn dnya kadnlarndan stn bir dereceye ve Seyydetii'n- Nisa lkabna bihakkn mazhar olmutur.
Her cihetten pederleri Spyyid's - Sakaleyn hazretlerine benzerdi. Hakknda bir ka yet nazil olmutur.
Pederleri (S.A.V.)'fi o kadar merbut idi ki onun irtihlinden sonra hi glmemi ve nihayet onun
irtihlinden veya alt ay sonra Ramazan'da Medine'de vefat etmitir. R. Anh.
Bende bir ey yok; cevabn verdi. Resl- Ekrem (S.A.V.):

yle ise hutam zrhn nerede? buyurdular. 597[597]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Nes rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlcmitir.
Hads-i erif, zifaftan evvel kadna bir ey vererek hatrn ho etmenin pek mnsip bir
hareket olacana delildir. Zten bu cihet halk arasnda ma'ruftur.
Bu hadste Hz. AH (R.A.)'m mezkr zrhn verip vermedii zikrolunmamtr. Vk baz

rivayetlerde ne verdii ta'yin edilmise de bu rivayetlerin senedleri yoktur.598[598]
1059/880- Amr b. uayb'dan o da babasndan o da dedesinden -radyalah anhm-
iitmi olarak rivayet edildiine gre dedesi yle demitir : Reslllah sallallah aleyhi
ve sellem :
Hangi kadn nikh akdinden nce bir mehir veya bahi, yhtd eyiz zerine nikh
edildi ise o ey kadnndr, ismet-i nikhdan sonraki ise kime verildi ise onundur. Kiinin
kendisinden dolay en ziyde ikram edilmeye lyk olduu (insan) kz yhd kz

kardeidir; buyurdular 599[599]
Bu hadisi Tirrnizi mstesna, Drtler'lc Ahmed rivayet etmilerdir. Hads-i erif, nikh
akdinden nce erkek karsna veya onun babasna yhud kardeine bir ey vermeyi
teahhd ederse o ryin zevcenin olacana dellet ediyor. Nikh kylrkcn verilen dah
ayn hr kmdedir. Mcs'elc ihtilafldr. mam Mlik ile mer b. Abd'laziz ve Scvr buna
kail olmulardr. Hanefler'e gre kadndan bakas iin yaplan art fsid deilse icb
yaplr. Fsid ise nikh yine sahihtir. Ayrca mehir konmamsa kadna mehr-i misil
verilir. mam afi mehir tesmiye edilmesinin fsid olduuna, binenaleyh kadna mehri
597[597]
318.
598[598]
599[599]
misil verileceine zhibolmutur. mam Malik'e gre : art, nikh kylrken yaplrsa
kadna id, akidden sonra yaplrsa babaya mahsustur.
Nihyct'l - Mctchid nm kitapta yle deniliyor: Fukh-nn ihtilflarna sebep, bu
hususta nikh al verie benzetmeleridir. Onu, bir mal satmak in tayin edilen vekilin
kendisi iin bat i art komasna benzetenler : nikh caiz deildir; demilerdir Nitekim
byle bir sat da caiz deildir. Nikh al verie muhalif sayanlar; caiz olmadn
sylemilerdir.
mam, Mlik1 in fark grmesine gelince : Eer art akd esnasnda yaprsa Mlik, akdi
yapan ahs kendi menfeati iin kadnn mehr-i mislini azaltmakla itham etmektedir.
Fakat, nikh kyldktan ve mehir zerinde bir anlamaya varldktan sonra yaplan art
iin byle bir ithamda bulunmamtr.
Nihyct'l - Mctehid den nakledilen izahat burada sona eriyor.
Evlenirken rf- det'e uyarak erkein gnderdii yiyecek gibi itlaf edilen eyler, akid
esnasnda art koulursa mehir : akidden nce verilirse baha ve hediyye'dir. 600[600]
1060/881- Alkame'den 601[601], o da bni Mes'ud radyallnh a>th'en itmi olarak
rivayet edildiine gre bn Mes'ud'a bir kadnla evlenip ona mehr takdir etmeyen ve
kadna dhil olmadan (cima' etmeden) len bir adamn hkm sorulmu. bni Mes'ud :
O kadma kendi akraba kadnlarnn mehri vardr; onlardan ne az olur; ne de

ok. Kadna ddef (beklemek) de miras (almak) da vardr; demi. Bunun zerine
Ma'kl 602[602] b. Sinan- Eca ayaa kalkarak:
Reslllah salallah aleyhi ve sellem birlerden bir kadn olan Berva' binti Vk iin
senin hkmettiin gibi hkmetti; demi; bni Mes'ud buna sevinmitir.
Akamp b. Kays, Elifi ibl : Ben Rpkir kabil-sinctendir. Tabinin byklerinden olup, hni Mesud (K.
A.)n hads ve sohbeti ile hret bul imi tur. M/.. mer'le bni Mph'hI (R. A.)'dan hiid.s rivyot etmitir.
(I tarihinde vefat etmitir.
600[600]
601[601]
Ma'kil l. Sinsin Eopi : Knyesi Kbu Muhanned'dr. Mekke'nin fethinde, bulnmu; sonra; Kfifp'ye
yerlemitir. Kiifeliler'den saylr.
602[602]
Bu hadisi Ahmed ile Drtler rivayet etmilerdir. Tirmz onu sahhlcmi; bir cemat de
hasen bulmulardr.
bni Hazm ile bni Mehdi de bunlar arasndadr. bni Hazm: s-nri sahih olduu iin
hadse bir diyecek yoktur. demitir. Bcyhak de rl-Hilnfiyyt da buna benzer bir ey
sylemitir. mam afi: bu hadi ki emsalinin sabit olduu ekilde bilmiyorum demi ve
unlar ilve etmitir : Berva' hadsi sbt bulsa ona kail olurdum. Yine mam afi, elmm adndaki eserinde yle demektedir : Eer bu hads Reslllah (S.A.V.)'dcn sabit
olsayd en gzel bir ey olurdu... ilh...
Bu hadisi Vahidi (130207) zaf bulmutur. Zr hads Medne'ye Kfeliler'don gelmi;

fakat Medne'liler onu tanmamlardr, Hz. Ali (R. A.)'n dah onu reddederek Ma'kl b.
Sinan'n topuklarna bevleden bir o'rab olduunu syledii rivayet olunur.
Hkim,, Harmelet'bn Yahya'dan unu rivayet eder : Harmete: mam afii'nin: Eer
Berv binti Vk hadsi sahih ise ona kail olurum; dediini iittim. demi. Hkim buna :
Ben sahihtir diyorum. Haydi bakaym ona kail ol. mukabelesinde bulunmutur.
Drc- Kutnl (306385) bu hads hakkndaki ihtilf chilcU de zikretmi sonra : snd
i'tibriyle en mnsibi Kafde hadsidir. Ancak o da sahbnin adn bellememi

demitir.
Hadisimiz bir kadna cima' vki olmadan kocas lrse mehrinin t;m olarak
verileceine; ayet nikh esnasnda mehri konuulmam-sa ona mehr-i misli

verileceine delildir.
Bu meselede ki kavil vardr;
Birinci kavle gre, bu hadsle amel edilerek kadma btn mehri verilir. bni Mes'ud
(R.A.)'m sz delile muvafk bir itihattr. Ehu Ha-nfe ile Ahmcd b. HanbeVin ve dier
baz ulem'nn mezhebi de budur. Yalnz Hanefler'e gre kocas cim'dan evvel boar
veya lrse yarm mehir verilir.
ikinci kavle gre, kadn yalnz mras alr. Bu kavil Hz. AH, bni Ab-bas, bni mer (R.
Anhm) ile mam Mlik ve bir kavline gre afii'nin mezhebidir. nk onlara gre
mehir bir ivaz yani karlk bedelidir. Erkek bu ivazla alnacak eyi almamtr. u halde
al verite satlan mal ele gemedike onun karl olan kymetini vermek nasl
cabetmiyorsa burada da yledir. Mezkr zevat bu hads iin dah : ok ta'n edilmi
derler. Fakat hakikatte o ta'nlar bertaraf edilmitir. Mesel Hz. Ali'nin Ma'kil hakkndaki
ta'nna : Bir sahab ile baka sahab arasndaki ztrab hadse dokunmaz. diye cevap
verilmi; Medine ulem'snn hadisi bilmemesi iin de rvnin adaleti karsnda bir ta'n
tekil edemez. denilmitir.
Binenaleyh bu hadsle istidlal kyastan evldr. 603[603]

1061/882- Cbr b. Abdllah radtyalah anhm'dan rivayet olunduuna gre;
Peygamber sallalah aleyhi ve sellem:
Eer bir kimse bir kadnn mehri iin kavrulmu un veya kuru hurma verirse
muhakkak (kadm kendine) hell klmtr; buyurmulardr. 604[604]
Bu hadsi Ebu Dvud tahrc etmi ve onun mevkuf olduunu tercih eylediine iretde
bulunmutur.
Musannifin ct-Tclhs deki beynna gre bu hadsin rvleri arasnda Musa b. Mslim
b. Rman vardr ki, bu zt zaftir. Hads mevkuf olarak da rivayet edilmitir. Hem
mevkufen rivayeti daha kuvvetlidir, binenaleyh musannfa gereken deti vehile,
hadsde za'f olduunu beyn etmekti.
Hads-i erf, mehrin dirhem ve dinar gibi paralarn gayrisinden de olabileceine delildir.
Mehrin en az neden olabildii hususunda ulem"nn kvori kendini Peygamber
(S.A.V.)'e hibe eden kadn hadsinde grld.605[605]
603[603]
321.
604[604]
605[605]
322.
1062/883- Abdullah b. mir 606[606] b. Reba'dan o da babas radyal-anh'den itmi

o'arak rivayet edildiine gre Peygamber sajlajlah aleyhi ve sellem kadnn br ift
ayakkab karlnda nikh edilmesini tecviz etmitir. 607[607]
Bu hadsi Tirmz tahrc etmi ve .sahihlemitir. Ama bu bb'ta kendisine muhalefet

edenler olmutur.
Hadisin lfz yledir :
Ben Feiare'den bir kadn br ift naln mukabilinde evlenmi, bunun zerine Reslllah
(S.A.V.):
Nefsin ile maln mukabilinde bir ift nalna m raz oldun? demi. (Kadn):
Evet, cevabn verince nikhn tecviz buyurmutur.
Hads-i erif, mehrin kymeti hiz her eyden olabileceine delildir. Bu bbtaki kavilleri
de yukarda grdk.
Ibni'lKayyim, bu hadsle ondan evvelkini zikrettikten sonra unlar sylyor: Bunlaft1,

mehrin en az miktarnn takdir edilemiyeceini tazammum eder; demek ki bir avu
kavrulmu undan, bir demir yzkten ve bir ift nalndan mehir yaplabilecek ve
bununla zevce hell olacaktr.
Bunlar mehir hususunda pahaclk etmenin mekruh olduunu da tazammun etmektedir.

Grlyor ki bni'l-Kayyim, mehrin en az miktarnn mahdud olmadn isbt iin hayli
gayret sarfetmektedir. Halbuki bu hadisi Tirmizi her ne kadar sahih de karsa o sa-hh
d< fildir. nk rvleri arasnda sim b. UbcydUah vardr. Ihni Main onun hakknd:
zaftir; onunla ihticc edilmez demi, jbni Hibbn: Hatas fhis olduundan
terkedildi. cmlesini sarfetmitir. 608[608]
606[606]
Abdullah b. Amir b. Reba (R. A.) : Knyesi Eb Muhammed'dir.
Nesebi hakknda pek ok ihtilf vardr. Resultillah (S.A.V.)'in irtihande drt veya be yalarnda idi.
Vefat tarihi 86 veya 90 senesidir.
1063/884- Sehl b. Sa'd radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Denfjr ki:
Peygamber salalah aleyhi ve sellem bir adama bir kadtn demirden bir yzk
mukabilinde tezvc etti. 609[609]
B.u hadsi Hkim tahrc etmitir. Hads, nikh bahsinin ba taraftarnda geen-uzun
hadsin bir ksmdr.
Mezkr hads, nikh bahsi ndc (1005) sra numarasn o gemitir. Reslllah {S.A.V.)
'in evlenmek istiyen erkekten kadna mehir olmak /f r-e hi olmazsa demirden bir
yzk bulmasn istediini; onu d;t bulamaynca kadna bir miktar Kur'an retmesi
mukabilinde nikhlarn kydn orada grmtk. Eer buradaki paradan murd o
hads ise orada demir yzk bulunmam ve ondan mehir yaplamamt ki, bize hu
bbta delil olsun. Baka bir hads kastcdilmise muhtemeldir.
musannifin ifdesine nazaran uzaktr.
Fakat bu ihtimal
(.-t (1005) sayl hads kastedilmise yle tc'vl yapmak cabe-fcr. Peygamber (S.A.V.)
bir demir yzkten mehir yapmaa izin vermi; fakat bulunup da akid onunla
yaplamamtr. 610[610]
1064/885- Ali radyallah anh'den rivayet olunmutur ki:

Mehir on dirhemden az olmaz; demitir. 611[611]
Bu hadisi Dre Kutn mevkuf olarak tahrc etmitir. Senedinde sz vardr.
Ayn hads, Hz. Cbir'den merfu' olarak da rivayet edilmise de o rivayet sahih deildir.
Bu hadis, yukardaki merfu' hadslere muarzdr.
609[609]
610[610]
Senedindeki sz: rav Mbeir b. Ubeyd hekkmdadir. Bu zt iir mam Ahrned b.

Haribel: Hads uydurdu demitir. 612[612]
1064/886- Ukbet'bn mir radyaUah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallah aleyhi ve sclcm;
Mehrin en hayrls en ehven olandr; buyurdular. 613[613]

Bu hadsi Ebu Dvud tahrc etmitir. Hkim onu sahihlemitir.
Hadis-i erif, mehri hafif tutmann mstehb olduuna; pahal olan mehrin. .;-.iz
olmakla beraber matlup bir ey olmadna delildir. Yukarda,Hz. mer (R.A.)'m mohir
pahalln nlemeye altn grmtk. Hz. mer (R. A.)'m bu niyetini anlyan bir
kadn ona: Bu sana kalmamtr y mer! Allah fel: onlara altndan kntar verseniz..
ilh; diyor. tarznda mukabelede bulunmu; bunun zerine mer (R.A.): Bir kadn
mer'le mnakaa etti ve ona galebe ald demitir.
Bu hadsi Abdrrczzak tahrc etmitir.
Ayt-t-i Kelimedeki altndan tbiri bni Mes'ud kraatine gredir.
Hadsin muhtelif lfzlarla eitli tarkleri vardr. Bunlar hayrllm kadndaki bereket
mnasna geimesi ihtimalini de tamaktadrlar. Nitekim bir hadste: :
Onlarn en bereketlisi nafaka cihetinden en ehvenidir. buyurulmutur.614[614]

1065/887- ie radyaUah anh'dan rivayet edildiine gre Amre bntil' Cevn
Reslllah sallaTlah aleyhi ve sellem'm yanna konulduu yani onunla evlendii zaman
ondan istize etmi. Bunun zerine Reslllah (S.A.V.) Yemin olsun ki tam snaa
612[612]
324.
613[613]
614[614]
sndn buyurmu; ve hemen onu boayarak same'ye emir vermi; o da kadna

elbise ile mt'a vermitir 615[615]
Bu hadsi bni Mce tahrc etmitir. snadnda metruk bir rv vardr. Kssann asl
(Sahih-i Buhar) de Ebu Esd- Sad'den rivayet olunmutur.
Kadnn ismi bu hadste Amre olarak tesbit edilmise de onun ad ve soyu sllesi
hakknda pek ok ihtilflar vardr. Bunlara er' bir hkm teallk etmedii iin zikrine
lzum grlmemitir.
Bu kadnn Reslllah1 sallallah aleyhi ve scMcm'dcn niin istize ivaz, kannlk etdii
dah ihtilafldr. bni Sa'd'm tahrc ettii rivayette yle deniliyor :
Kadn pek gzelmi. Peygamber (S.A.V.) onun yanna girince (dier) kclnlanna
kskanlk gelmi, de kadna denilmi ki: Peygamber (S.A.V.) 'in yannda bir kadn
ancak onun yanna girdii zaman: senden Allah'a snrm, demekle mes'ud olur.
Yine bni Sa'd'm, Buhar'nin isnad ile tahrc ettii bir riayet de udur :
ie ile Hafsa, lk geldiinde o kadnn yanna girmiler; onun san taramlar ve

knalamlar. Bunlardan bin kadna:
Gerekten Peygamber (S.A.V.) kadnn onun yanna girdii zaman:Senden Allah'a

snrm; demesinden holanr; demi imi.
B)thar haiyelerinin bazlarnda kadnn hiie vo hud'a yapt kaydedilmitir. Bu szleri

sarf hud'a iin sylemi ve bundan sonra kendisine (akiyye) ismini vermi. Zahir olan
da budur deniliyor.
Hads-i erf, cima' etmeden boanan kadna mL'a vermenin meru' olduuna delildir.
Mchir konmadan bu ekilde boanan kadn mt'a vermenin veib olduuna ulem'nn
ekserisi kaildir. Yalnz mam Mlik ile Lcys'c gre vcib deil mstehbdr.
Cumhur'un delili :
615[615]
325.
616[616]
Kadnlar cim'dan ve kendilerine br mehir takdirinden nce boarsantz sze br
gnahyoktur. Onlara zengin kendi kudretince, fakir de kendi kudretince olmak zere
mt'a verin. yet-i kermesidir. yette mt'a verilmesi emrediliyor. Emir vcb ifde
eder.
Ebu Bekir Rcyhakl (384 458) Snen inde bu bbta Hz. bni Abbas'dan u hadisi
tahri etmitir:
Demitir ki: mess niktr; ferza da mehirdr. (Onlara mt'a ve-tin) yeti in de: Bu
kocann borcudur. Kadnn mehir koymadan alr da sonra cim'dan nce boarsa: Allah
ona kendi fakirlii veya zenginliine gre o kadna mt'a vermesini emretmitir; lh...
Hz. Peygamber (S.A.V.) "in mt'a verdii bu kadna mehir tesmiye edilmemi do olabilir;
mehri tesmiye edilmi olmakla beraber yine bir ihm ve fazilet oimak. zere Reslilah
(S.A.V.) tarafndan verilmi olmas da mmkndr.
Mehir konmadan, niL u kylp da zifaftan sonra boanan kadna mt'a vermenin hkm
ihtilafldr. Hz. Al ve mer (R. Anhilmd) ile I mum ye gre yine vcibtir. Delilleri:
617[617]
boanan
kadnlara maruf vehile mt'a vardr yet-i kerime-sidir.
Hanefler'le dier baz ulem "ya gre ise burada mt'a vermek vcib deil, yalnz mehri
misli verilir. Onlara gre yetin umumu cirn' edilmemi olmakla tahsis edilmitir. 618[618]
Dn Da'veti Bab
1067/888- Enes b. Mlik radyaltahii anl'den rivayet olunduuna gre Peygamber

sallallah aleyhi ve sclem Abdurrahman b. Avf'n zerinde sarlk eseri grm ve :
__ Bu ne? demi. Abdurrahman :
Sire-i Bakare; yet: 236.

Sre-i Bakara; ayet; 241.
616[616]
617[617]
Y Reslallah! ben bir hurma ekirdei arlnda altn vermek zere br kadnla
evlendim; demi. Reslilah (S.A.V.} :
yle ise Allah senin iin mbarek klsn; bir koyunla dahi olsa dn da'veti yap;
Baz rivayetlerde sarln za'feran eseri olduu beyn edilmitir. Vk za'fernnh elbise
giymeyi Resillah (S.A.V.) erkeklere ho grmyordu ise de dne mahsus oimak

7.ere ses karmad anlalyor. Elbiseye srnmeyi tecviz edenlercc bu eser Hz.
Abdurrahman'n teninde deil, elbisesinde idi. mam A'zam Ebu Hantfr ile afi ve dier
baz ulem'ya gre elbiseye za'feran srmek memnu'dur. Elbiseye srmenin caiz olduu
mam Mlik ile Medine ulemsndan rivayet olunmutur. Onlar baz sahh hadslerin
mefhum-u muhalifi ile istidlal ederler.
Hazreti Mlik'e : sarahat mukabilinde dellete i'tibr yoktur. kaidesi ile cevap verildii
gibi: Hz. AbdurrLhman kssas hicretin banda henz za'fcran nehyedmeden vuku'
bulmutu; maamfh Peygamber (S.A.V.)'in grd sarlk r-seri ona zevcesinden de
bulam olabilir. diye cevab verilmitir. Karsndan bulam olmasn Neve-vl (631
676) tercihen kabul ile bu kavli muhakkikini ulemya nis-bet eylemitir.
Bir hurma ekirdei arlnda altn dan murd: bazlarna gre eyrek dnar'dr;
nk o miktar altn o gnde bir eyrek dnr ederdi. Fakat buna:.hurma ekirdekleri
muhteliftir. Bu bbta nasl mi'yr olabilir? diye i'tirz edilmitir. Bir takmlar: altn
ekirdekten murd: be dirhem gm kymetinde olandr derler. Hattb (319388)

buna cezmetmi; Ezher dah bunu ihtiyar eylemitir. Kaad yaz bu kavli ekser-i
ulem'dan rivayet etmitir. BcyhakVmn rivayetinde : Be dirhem tahmin edilen

altndan br ekirdek denilmi olmas da bu kavli te'yid eder. BcyhakVmn Katde'den
rivayetinde altn ekirdein btn dirhem bir de te iki dirhem arlnda tahmin
olunduu bildiriliyorsa da o hadsin isnad zaf-tir. Ama mam Ahmcd cezmen buna kail
olmutur. Altn ekirdek hakknda daha baka kaviller de vardr.

619[619]
Hads-i erif, dmd'a bereketle du edileceine delildir.

Filhakika Hz. Abdurrahman,
Peygamber
(S.A.V.)'in
duasna nail olmu hatt :
Kendimi, a kaldrsam altn veya gm bulacam sanr bir dereceye varmgrdm. demitir. Bunu Buhar rivayet eder.
Br koyunla dah olsa dn da'veti yap; ifdesinden dn da'veti yapmann vcib
olaca zann hasl oluyor. Nitekim Zhirler'in mezhebi de budur. Bunlar daha baka
baz hadslerle de istidlal ederler.-mam afii'nin de vcba kail olduu sylenir.
mam Ahmed'e gre velme snnettir. Cumhur'a gre ise mendp-tur. bni Battal (
444): Buna vcib diyen bir kimse bilmiyorum demitir.
Ulem velme'nin vakti hususunda da ihtilf etmilerdir. Bilhassa Mlikler arasnda
bunun akid esnasnda m, akidden hemen sonra m yoksa zifaf zamannda m, olacanda
ihtilf vardr. filer'dcn Mrud velme'nin zifaf zamannda olacan tasrih etmitir.
bni's - Sbk ise : Peygamber (S.A.V.)'in
nakledilen fiili zifaftan sonra olduunu
gsterir. diyerek Reslllah (S.A.V.)'in Zeyneb binti Cah ile evlenmesine iaret
etmitir. Bu kssay anlatrken Hz. Enes (R. A.) : Peygamber (S.A.V.) Zeyneb'ie gelin
gvey olarak sabahlad. Mteakiben halk da'vet etti. demitir.
Velme'nin miktarna gelince : Hadse baklrsa en az bir koyun ile olacaktr. Ancak
Peygamber (S.A.V.)in bir koyundan daha az ile de velme yapt sabit olmutur. Hz. Enes
diyor k : Peygamber (S.A.V.), Zeyneb'e yapt da'vetten daha fazlasn baka
kadnlarna yapmamtr.
Galiba Hz. Enes (R.A.) bu sz ile Hz, Zeyneb'in da'vctindeki bereketi anlatmak
istemitir. nk o da'vette bir koyun kesilmi olmasna ramen hi bir da'vette

grlmemi bir bereket alam; herkes et ve ekmee doymutur. Yoksa Hz. Meymune
(R.Anh)'nm da'vetinde de bir koyun kesilmiti. 620[620]
1068/889- bn mer radyalah- anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki;

Reslllah sallallah aleyhi ve scllem:
620[620]
329.
Biriniz bir dn yemeine arlrsa hemen ona cabet etsin; buyurdular. 621[621]
Mslim1 in rivayetinde : Biriniz dn kardeinizi da'vet ettii vakit ister dn yemei

isterse benzeri olsun, hemen cabet etsin Duyurulmutur.
Buradaki birinci hadis velme'ye icabet etmenin vcbuna ikinci hads ise her da'vete
icabetin lzumuna dellet ediyor.
Maamfh, iki rivayeti ayn rv yapm da olsa aralarnda muaraza yoktur.
Zhirler'lc baz filer hadslerin zahiri ile amel ederek: da'vete icabet, mutlak surette
vcibtir demilerdir. Hatt bni Hazm, bunun Cumhur-u sahabe ile Tbin'in kavli
olduunu iddia etmitir. Bazlar dn da'veti ile ir da'vetlerin arasnda fark grrler
bni Abdiberr, Kaadi yaz ve Nevev dn da'vetine icabetin vcib olduduna uiem'ntn
ittifak bulunduunu nakielmilerdir. Ancak Hanef-ler'e gre vcib deil, vcib
kuvvetinde bir snnettir. filer'le Han-beliler'in cumhuru bu da'veln farz- ayn
olduunu tasrih etmilerdir. m<m Mlik dah farz-i ayn oldunu nassan ifde etmitir.
Bazlarndan volime'ye icabetin farz- kifye olduu rivayet edilmitir. mam afii'nin,
sznden velmeye icabetin vcib olduu, fakat ir da'vetier iin pek ruhsata
yanamad anlalyor.
Vcibtir diyenlere gre zrden dolay da'vete icabeti terket-mc ruhsat olduunu bni
Dakki'l-d cl-lmm erhinde beyn etmitir. Yemekte phe bulunmak, yhd
kimsenin bulunmas mahsus olmas, veya orada holanmad bir kimsenin bulunmas
errinden korktuu iin veya makam sahibi oluuna tama'an da'vet etmi olmas,
sofrada iki, alg ve oyun bulunmas gibi eyler birer zrdr. Bu zrier crattcn ve
eshb- Krm'n yaad vak'alar-dan alnm eylerdir. Mesel : Tabcrn e-evsat da
mrn b. el-Husayn'dan Peygamber (S.A.V.)'in fsklarn da'vetine icabetten neht
buyurduunu tahrc etmitir. Ncsa dahi Hz. Cbr'den u merfu' hadisi rivayet
etmektedir :
621[621]
Her kim Allah'a ve hir gne man ediyorsa, zerinde arao sunulan bir sofraya
oturmasn.
iu hadisin isnad iyidir. Ayn hadsi mam Tirmiz Hz.' Cbir'<len, bir baka tarik i!e
tahrc etmitir. Yalnz bu rivayet zaftir.imam Ahmcd bu hadisi Hz. mer (R.A.)'dvn
rivayet ediyor.
Hsl da'vet, icabeti iktiz eder. Fakat onda mnkerttan bir ey bulunursa mni' ile
muktezi tearuz etmi olur. Bu taktirde hkm mni'e gre verilir. Mcccllc-i Ahkm-
Adliyeye nin 46. ci maddesinde bu kaide : mni' ve muktezi tearuz ettikte mni takdim
olunur. eklinde hlsa edilmitir. 622[622]
1069/890- Ebu Hreyre
radnjalhth anft'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah salhtUnh aleyhi ve scllcm:
__ Yemein en kts, gelenlere verilmeyip, gelmek istemiyenierin da'vet edildii dn

yemeidir. Her kim da'vete icabet etmezse muhakkak Allah ve Resulne isyan etmitir;
Dn da'vetine gelenden murd: fakirlerdir. Buna deli Tabernnin rivayet ettii bni
Abbas hadsidir.. Mezkr hadste yie buyurulmaktadr :
Kendisine toklarn da'vet edilip alarn menedildii dn yemei ne kt bir

yemektir.
Yukarda grld vecihle velme denilince hatra, diin da'veti geleceinden, mrada
mutlak olarak zikredilen velme'den de o anlalr. Bu yemein niin (en kt yemek)

o'duu hadsimizde : nk ona gelmek istemiyen zenginler da'vet edilir cmlesi ile
622[622]
330.
623[623]
331.
beyn buyurHmulur.
adis-i erif, da'vete icabet etmenin lzumuna delildir. Bu hususta az yukarda sz

geti. 624[624]
1070/891- (Bu da) ondan -radyallahil anh- rivayet olunmutur. Demitir k :
ResfHah saUttnh aleyhi ve scllrm:
Biriniz da'vet olundu mu, hemen icabet etsin. Eer orulu ise hayr ve bereket
duasnda bulunsun; orusuz se yesin; buyurdular. 625[625]
Bu hadsi de Mslim tahrc etmitir.
Mslim'de Cbr'den dah byle bir hads vardr. Onda: isterse yer; dilerse terkeder.
buyurmutur.
Hads-i erif, orulunun da'vete icabetten i'tizr etmemesi lzumuna delildir. Hadsteki
(salt) dan muradn ne olduu ihtilafldr. Cum-hur'a gre maksat: Sofra sahiplerine
mafiret ve bereket duasnda bulunmaktr. Bazlar Bundan murd; namazdr derler.
Bu taktirde orulu namaz klacak, orada bulunanlarla sofra sahipleri de onun bereketine
nail olacaklardr.
Bu hadse baklrsa orulunun icabet iin orucunu bozmas mevzu-u bahis deildir. Zaten
farz oruca niyet etmise, orucunu bozmas bilit-tifk haramdr. Nafile oruca niyyetli ise
orucunu bozabilir.
(Yesin) emrinden zahiren vcb anlalrsa da mes'ele ihtilafldr. Bir oklarna esahh
olan : da'vetlerde yemek, yemek vcib deildir. Bazlar emrin zahiri ile amel ederek:
yemek vcibtir derler.
Yenilmesi cabeden en az miktar bir lokmadr. Fazlas vcib deildir.

624[624]
625[625]
Hadsteki emrin yemeyi vcib klmadn syliyenler onu nedib mnsna alrlar.
Nitekim Mslim'in rivayetinde muhayyer brakmas bunu te'yid eden bir karinedir.
Zaten musannifin onu Ebu Hreyre hadsinin arkasndan zikretmesi yemenin vcib
olmadn anlatmak indir.626[626]
1072/892- Ibn Mes'ud radydllah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salalah aleyhi ve sellcm:
lk gnn dn yemei haktr; ikinci gnn yemei snnettir; nc gnn yemei

riyadr. Her kim riya yaparsa Allah'da onu kepaze eder; buyurdular. 627[627]
Bu hadsi Trmz rivayet etmi ve garib grmtr. Rvleri Sahih (kitaplarn) ricalidir.
Hadsin bni Mce'de Enes'den bir ahidi vardr.
Tirmizi bu hads iin : Onu ancak Ziyd b. Abdullah'n rivayetinden biliyoruz; halbuki
bu ztn garib ve mnkerleri oktur. demitir. Buna mukabil Musannif onun bu szn
reddedercesine hadisin ricalini sahh rical olarak tanmaktadr. Yalnz Ziyd hakknda :
Hakikaten Zyd ihtilafldr; eyhi, At b. cs-Sib ise hadisi kartrmtr, Ziyd'm
ondan iitmesi de kartrma halinde sonradr. diyor. Fakat bu szleri syliyen bir zt
ayn hadis iin ricali, sahh ricaldir dememeli idi.
Bu hadsin bni Mcc'deki ahidinin isnadnda Abdlmelik b. Hseyin vardr ki, zaftir.
Bu bbta daha bir ok hadsler varsa da hibiri, hakknda sz edilmekten hl
kalmamtr.
Hads-i erf, dnde iki gn ziyafet vermenin meru' olduuna delildir. lk gn hak,
yani vcib, yhd mendb, ikinci gn snnet, yani devaml det; nc gn riya ve
gsteritir; u halde yapmas da, icabeti de nemnu'dur. Ekser-i ulem'nn mezhebi budur. Ncvev diyor ki : gn dn da'veti yaparsa nc gn icabet etmek
mekruhtur. kinci gn de mutlak surette vcib deildir. O gnk icabetin mstehb oluu
626[626]
332.
627[627]
ilk gnk mstehb oluu gibi deildir. Ulem'dan bir cemate gre ise : birinci ve
ikinci gnlerde da'vet edilmiyenler iin nc gn icabet etmek mekruh olmaz. nk
da'vetler ok olur da hepsini bir gnde arlamak mmkn olmazsa her gn bir ksmn
arabilir. Bunda riya filn yoktur.
mam Buhar, yedi gn bile devam etse, dn da'vetinde hi bir hes olmadna
meyletmitir: Peygamber (S.A.V.) bu bbta: bir veya iki gn, diye vakit ta'yin
etmemitir. diyerek bni Eb eybe'nn Hafsa binti rn tarki ile tahrc ettii hadse
iaret eder. Mezkr hadiste beyn olunduuna gre Hafsa : Baban evlendii zaman
sahbe'yi yedi gn -Bir rivayette (sekiz gn)- yemee da'vet etti demitir.
Kaad lyaz : Ulem'miz zenginler iin da'vetin bir hafta olma-sm mstehb grdler
diyor.628[628]
1074/893- Safiyye binti eybe 629[629] radyallah anh dan rivayet edilmitir.Demitir
ki: Peygamber saJlallah aleyhi ve sellem kadnlarndan baasna iki mdd arpa ile
dn da'veti yapt. 630[630]
Safiyye'nin sahbyye olduu sabit ise hadisimiz sahb'nn mrsrcTnden saylr.
nk Safiyye mezkr kadnn evlenmesinde hazr bulunmamtr. Zaten o zaman

kendisi Mekke'de kk ocuktu; yhud h n/ domamt. Evlenme ise Medine'de
olmutu.
Musannif Reslllah (S.A.V.)'n burada zikri geen zevcesinin ismini ta'yim/ vkf
olmadn sylyor. Ancak bu bbta onun mm Seleme nlflujna dellet eden hadsler
olduunu kaydetmitir. Razlarna f,i''c bu da'vct Ali ile Fatma (R. Aninin t)'mn
veiinelerid'r. Bu her ne kacar uzak bir ihtimal gibi grnyorsa da Tabcrn'nin tahrr
628[628]
333.
Safiyyp binti eybete'bn Osman b. Eb Talh : Beni Abdi'ddr kabllesimicndir. PcyjanbRr (S.A.V.)'i
grp grmedii ihtilafldr, ibni Sa'd O'nun tbln'den olduuna cezmetmitir.
629[629]
630[630]
334.
ettij Esma binti Umeys hadisi de ona dellet ediyor. Bu hadistir Hz. Ali' in Fatme'yp o
zamana kadar grlmemi hL* dn ziyafcii verdii; zrhn bir miktar arpa
mukabilinde bir Yahudi'ye rehin filimi bey". ediliyor. .tima ki, iki mdd arpadan
murd da budur. Rnyle olursa kssa hadsimizin kssasna uygun der; ve Peygamber
(S..V.)'e nisbeti mecaz olur.
l'ukiit ne de olsa bu mecaz iddias bir tekellftr. Reslllah (S.A.V.J in iki mdd; Ai
(R.A.)'m dah iki mdd arpa i!e ziyafet vermi olm.lanna hi bir mni' yoktur. Burada
zikredilen da'vet Peygamber {S.A.V.J'in velimeieridir.631[631]
1075/894- Enes rctdyallaJ anh den rivayet olunmutur. Demitir ki: Peygamber
salalah aleyhi ve scllcm Hayberle Medine arasnda gece Safiyye sebebi ile ke..diine
adr kurularak ikamet buyurdular. Ben de mslmanlar rnu. velimes'ne da'vet ettim.
Orada ne ekmek vard, ne de et. Orada deriler} emrederek yere yaymaktan ve onlarn
zerlerine kuru hurma, ke ve yaj koynaktan baka br re yoktu. 632[632]
Hadis tttefekun aleyh'tir. Lfz Ejuhar'ntndr.
Safiyye (R. Anh) sebebiyle adr kurmaktan murd : onun zifafdr.
Hadste zikri geen eyleri bir araya toplyarak vcde getirilen yemee (hays) derler.
Bu hads, velime'nin koyun kesmeden de yaplabileceine; seferde zifafn; ve yeni
evlenilen kadnla seferde bile olsa gn bir arada kalmann caiz olduuna
delildir. 633[633]
1076/895- Peygember sallalfahn aleyhi ve sclcm'tn ashabndan bir zttan rivayet
edilmitir. Demitir ki::
631[631]
632[632]
ki tane da'veti bir araya gelirlerse sen onlarn kaps sana yakn olanna icabet et.
Eer birisi daha nce davranrsa nce da'vet edene icabet eyle. 634[634]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Senedi zaiftir et-Tclhs de Kaps yakn olanna
icabet et cmlesinden sonra u ziyde vardr : nk onlarn sana kaps daha yaktn
olan komuluk i'tibriyle sana daha yakndr.
Hadsin senedi zaftir; fakat isnadnn rvleri mutemed zevattr. Bu sebeble senedinin
neder" *J?M olduu, bilinmemektedir. Senedindeki ricalden yalnz, Eb Hlid-i Dalan
hakknda ihtilf vardr, Ebu Htm onu sikadan saym, mam Ahmed'le bni Mn :
onda be's yoktur demiler; bni Hibban ise Onunla ihticac caiz deildir,
mtlasnda bulunmu, bni Adiyy de : Onun hadisi gevektir. iddiasn ileri
srmtr.
Hads-i erf, iki tane da'veti bir araya gelirlerse, evvel da'vet edene, beraber da'vet
ederlerse yakn komunun da'vetine icabet gerektiine delildir. Komularn da kaps

kendi kapsna en yakn olanna icabet edilecekti \ yed bu hususata denk gelirlerse
arala-rinda kur'a ekilir. 635[635]
1077/896- Ebu Cuheyfe radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Ben yerleerek yemek yemem; buyurdular. 636[636]

Hadsteki (mtteki') kelimesinin asl mns : bir yere dayanan demektir. Bu kelime
hakknda Hattab (319388) unlar sylyor : Avamn ekserisi mtteki'in bir yanna
634[634]
635[635]
dayanarak oturan mnsna geldiini sanrlar; bundan bakasn bilmezler. Bazlar bu

sz tb yolu ile : bedenden zarar defetmek; eklinde te'vil ederlerdi. Zr bir tarafna
meylederek yemek yiyen, yemek borular zerinde tazyik yapmaktan homen hemen
kurtulamaz.. Bu surette yedii gdalar kolayca akp gitmez; mi'desine rahata inmez. Fa-
kat hadsin mns onlarn anlad gibi deildir. Burada (mtteki'): Altndaki yaygya
dayanan; demektir. Bir yaygnn zerinde dosdoru oturan herkes mtteki' saylr. ttik'
: (Vik') dan alnmtr, ftil bbndadr. u halde mtteki : Mak'adn balyan, onu
altndaki yaygnn zerine oturmak suretiyle perinle,tiren demektir. Ma udur :
Ben yemek yiyeceim zaman ok ve eitli eyler yemek istiyenler gibi yayg ve
dekler zerine yerleerek oturmam; ben ancak az bir ey yerim; yiyecekten yeteri
kadarn alrm ve bylece oturuum istikrarsz olur. Reslllah (S.A.V.)'in
uykuluklar
dikerek yemek yer idii ve : Ben bir kulum; kul nasl yerse yle yerim buyurduu
rivayet olunmutur. 637[637]
1078/897- mer b. Eb Seleme radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Bana Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Ey ocuk besmele ek ve sa elinle ye! hem nnden ye; buyurdular.638[638]

Bu hads yemee balarken besmele ekmenin lzumuna dellet eder. Bazlarna gre
yemekte besmele ekmek mstehbtr; su ierken ekmek de buna kysen mstehb
olur.
Besmele'yi bakalar da duysun da mtenebbih olsun diye aikre ekmek mstehbtr.
Besmele'yi sebepli veya sebepsiz olarak yemein banda ekmeyen, yemek esnasnda
ekmeli ve :
Banda da sonunda da Allah'n ad ile... demelidir.

637[637]
638[638]
nk bu bbta Ebu Dvud ile Tir?niz'mn ve bakalarnn tah-rc ettii, TirmizVnn (.

isen Sahih) dedii bir hadis vardr. Bu hadste Peygamber (S.A.V.) yle buyurmulardr :
Biriniz yemek yiyecei zaman hemen Allah'n adn ansn; yed yemein banda
Allah' anmay unutursa : Banda da, sonunda da, Allah adyla .... desin.
Besmele'yi btn sofradakilerin ekmesi cabederse de ilerinden bir dnesinn ekmesi

ile de bazlarna gre snnet -yerini bulur. Delili: Peygamber (S.A.V.)"in u mealdeki
hadsidir: zerine besmele ekilmiyen yemei eytan kendine hell sayar. Allah'n adn
sofradakilerden bir kii anarsa o yemein zerine besmele ekildi demek sahh olur.
Hads-i erif, sa el ile yemenin lzumuna da dellet ediyor. Reslllah {S.A.V.)'in :
eytan sol eli ile yer ier diye haber vermi olmas da bu lzumu te'kid eder. nk
eytann yapt&m yapmak inana haramdr:
Peygamber (S.A.V.J'in huzurunda bir adam sol eli ile yemek yiyordu. Resl- zn
(S.A.V.) ona :
Sa elinle ye! dedi. Adam :
Beceremiyorum; dedi. Reslllah (S.A.V.) :
Beceremez olaydn! Bu adam meneden ancak kibridir; buyurdular.

Bundan sonra adam o elini azna kaldramad.
Bu hadis MsZim'dedir. Sadan balamann vcbuna kail olanlar bu hadisle istidlal
ederek : Peygamber (S.A.V.) ancak vacibi terk-edene beddua eder derlerse de :
byklendiinden dolay beddua etmi olmas da bir ihtimaldir.
nne gelen yerden ye! buyurulmas bu isin lzumuna ve beraber dp kalkt

insanlarla iyi geinmesi cabottiine, insann arkadana kar onu irendirecek bir ey
yapmamas lzm geldiine dellet eder. Filhakika orba ve tarhana gibi eyierde
irenme daha ok, yemilerde daha az olur. Nitekim TirmizVnin rivayet ettii bir hadise
gre : Resl- Ekrem (S.A.V.) bir sofrada tiridin etlerini eliyle yokl-yan bir zta
nnden yemesini enbhte bulunmu; yemi taba gelince o zta istedii yerden
yemesini emir buyurmutur.
Bu kssa yemeklerle yemilerin fark olduuna dellet eder. nnde veya kann
altnda bir ey kalmad vakit kabn her yerinden o yemei aratrmak caizdir.
Bunu Buhar ile Mslim'in tahrc ettikleri Enes hadisinden anlamak mmkndr.
Mezkr hadste Hz. Enes yie diyor : ttBr terzi yapt bir yemee Peygamber (S.A.V.)'i
armt. Peygamber (S.A.V.) le birlikte ben de gittim. Derken o zt arpa ekmei ile
iinde kabak ve pastrma bulunan br orba takdim etti. Bir de baktm Peygamber
(S.A.V.) kaba tasn kenarlarnda aratryor. Bunu grnce kaba kendim yemeyip ona
vermeye baladm. O gnden ber kaba ben de aratrrm.
Bu hads Peygamber (S.A.V.)'in kaba sevdii iin kabn her yerinde aradn
gsteriyor.
Aadaki hads dah tasn ortasndan yemenin .memnu' olduuna delildir. 639[639]
1079/898- bni Abbas radyallah anhv'an rivayet olunduuna gre: Peygamber
sdllallah aleyhi ve scem'e bir tas tirit getirmiler; de, Fahr-i Kinat (S.A.V.)
sofradakere :
Tasn kenarlarndan yiyin, ortasndan yemeyin; nk bereket tasn ortasna iner;

Bu hadisi Drtler rivayet etmilerdir. Buradaki lfz, Nes'nindir. Senedi sahihtir.
Hads-i erif, yemei kabn ortasndan yemekten yasak etmekte ve buna illet olarak da,
bereketin kabn ortasna inmesini gstermektedir. Bu da kabn ortasndan yenildii

taktirde bereketh inmiyeceine iaret olsa gerektir. 641[641]
639[639]
338.
640[640]
641[641]
339.
1080/899- Ebu Hreyre radyallah anh'en rivayet olunduuna gre, yle demitir:
Reslllah sallallah aleyhi ve sellem, hi br yemei kat'iyyen ayplamamtr. Bir ey

can isterse onu yer; stemezse brakrd. 642[642]
Hads mtteekun aleyh'tir.
Bu hads. Peygamber (S.A.V.)'in hi bir yemei burunlamadm haber veriyor. Mesel :
Bu yemek tuzlu olmu; u ekidir, filn; demezlerdi. Bundan da Fahr-i Kinat (S.A.V.}
Efendimiz'in edeb ve terbiyesinin esizlii ve Nimet-i lahiye olan huzurlarna getirilen

taam hakknda tenkidvr beynlarda bulunmad anlalmaktadr. 643[643]
1081/900- Cbir radyallah anh'den Peygamber sallallah aleyhi ve scllcm'n yle

dedii rivayet edilmitir:
So! elle yemeyiniz; nk eytan sol eli ile yer. 644[644]

Yukarda bu hadsin : Sol elle yemek haramdr diyenlerin delili olduunu, Cumhur-u
ulem'nm ise bunun haram deil, sadece mekruh olduuna kail bulunduunu
grmtk. Yemek hakknda olduu gibi su ime hususunda dahi hads vardr.
Bu hadis eytann hakikaten yediine de delildir. 645[645]
1082/901- Ebu Katde radyalah anh'den rivayet olunduuna gre: Peygamber

sallallahil aleyhi ve sellem, defa :
Biriniz bir ey ierse kabn iine solumasn; buyurmulardr.646[646]
642[642]
643[643]
Hads mttefekun aeyh'lir. Ebu Dvud'ta bunun ibni Abbas'dan tahrc edilmi benzeri
vardr. O kabin ine frmesn ibaresini de ziyde etmitir.
Bu hadsi Tirmizr sahhleraitir.
eyheyn'in Hz. Enes (R. A./den tahrc ettikleri bir hadse gre Peygamber (S.A.V.) itii
eyde defa nefes alrm; yani su ierken defa nefes alr, dinlene dinlene iermi;
yoksa su kabnn iine soluduu yoktur. Mslim'in bir rivayetinde dinlenerek su imee
illet daha kandrc, daha shh ve daha kolay yutulmas gsterilmitir. Bazlarna gre
buradaki illet, bakalarn irendirmek korkusudur. nk azndan o suya bir ey
karabilir. Bittabi bundan bakalar irenir.
Ebu Davud'un bni Abbas (R. A.)'den merfu' olarak rivayet ettii ziydede kabn iine
defa frmenin memnu' olduuna dellet vardr. Nitekim Tirmiz'nin tahrc ettii Ebu
Sad hadsi de ayn mny te'yd eder. Hads udur :
Peygamber (S.A.V.) iilen eyin iine frmekten nehyetti. Bunun zerine br adam :
Kabn iinde grdm er p ne olacak? dedi. Re s I- Ekrem (S.A.V.) :

Onu dk; buyurdu. Adam :
Ama ben bir nefeste kanamyorum? dedi. Peygamber (S.A.V.):
Barda azndan ayr; sonra nefes al; buyurdular. Suyu defa ime hususunda da
imam Tirmizi, Hz. bni Abbas
(R. A.)1 dan u hadsi tahrc etmitir :
bni Abbas demitir k : Peygamber (S.A.V.) :
Suyu bir defada devenin itii gibi imeyin. Lkin ikier ve er defada iin. Hem
ieceiniz zaman besmele ekin; kaldrdnz zaman hamdedin; buyurdular.
"Bu hadis suyu iki defada imenin de snnet olduunu gsteriyor.

646[646]
340.
Suyu tulumun azndan imek dah momnu'dur. Bu bahta eyhcyn, bn Abbas (R.A.)'dan
Peygamber (S.A.V.)'in su tulumunun azndan imeyi n:h buyurduunu rivayet ettikleri
gibi Ebu Sad'den dah buna benzer bir hadis rivayet etmilerdir. Fakat Kebe hadsi
bunlara muarzdr. Hadis udur ;
Kebe demitir k : Reslllah (S.A.V.) benim yanma girdi de asl duran br tulumun
azndan ayakta su ti. Ben hemen tulumun azna vararak onu kestim; yani ifa olsun,
onunla teberrk eder ifa dileriz diye aldm.
Bu hadsi Tirmizi tahrc etmi ve Hasen garib sahihtir. demitir. Ayn hadsi bni Mce
dah tahrc etmi iki rivayetin aralarn bularak : Neh byk tulum hakkndadr, krbe
kk tulumdur. Yhud neh tenzih iin ve herkes bunu det edinmesin di-yedir; yoksa
nadiren imeye bir ey yoktur demitir.
Nehy'in illeti : Tulumun iinde solucan ve su ylan gibi bir hayvan bulunup da ienin
boazna kamas ihtimalidir. Nitekim bir adamn azna su tulumundan bir ylan kat
rivayet edilmitir.
Ayakta su imekten neh sabit olmutur, imam Mslim, Hz. Ebu Hreyre'den u hadsi
tahrc etmitir:
Ebu Hreyre demitir ki:Rcslllah (S.A.V.) :
Sakn biriniz ayakta su imesin! kim unutursa kussun; buyurdular.
Hz. Eres'den gelen baka bir rivayette : Ayakta su imekten nehyet denilmitir.
Katde diyor ki :
Ya ayakta yemek ne olacak? dedik. Enes :
O daha iddetli ve daha kt; dedi. Lkin Miislim'in tahrc et-iitii tm Abbas hadsi
bu rivayete nuArr/d'r. O hadis udur :
bni Abbas : Rcslllah (S.A.V.)'e zemzem takdim ettim; ayakta iijiirrs demitir. Bir
rivayette : Resillah (S.A.V.) zemzemden ayakta olarak iti. denilmitir.
Sahlh-i Buhctri'dc Hz. Ali (R.A.)"m zemzemden ayakta olarak ie'i ve: Resllah
(S.A.V.)'n benden grdnz ekilde yaptn grdm. eledii rivayet olunmutur.
Bu rivayetlerin aras : neh tenzih iindir; denihnek suretiyle bulunmutur. Resliiah

{S.A.V.) bunu yapmann eiz olduunu beyn iin yapmtr.
Ayakta ienin kusmasna gelince : Bu mstehbtr. Zr hakknda sahih hadis vardr. O
hadis kusmann mstehb olduunu mut-!;k olarak ifde etmitir. Binenaleyh kasten
ienle unutan arasnda bir fark olmamak cabederse de Kaadi lynz : Unutarak ien
hakknda kusmak icabetmiyecc hususunda ulem arasnda hilaf yoktur.* diyor.
Su ien bir kimsenin yannda arkadalar bulunur da, onlara da vermek isterse
sandakinden balamak dabtandr. Nitekim cyhcyn, Hz. Enes (II. A.)'dvn u hadsi
tahrc etmilerdir :
Enes barda Peygamber (S.A.V.)'e verdi; o da ti. Solunda Ebu Bekir, sanda bir
a'rab vard. Derken mer :
Eb Bekir'e ver y
verdi. Sonra :
Reslellah! dedi. Fakat Resliiah (S.A.V.) sandaki a'rbye
Sadan balyarak sa kollayn; buyurdular. Yine cyhcyn, Sehl b. Sa'd'dan u hadsi

tahrc etmilerdir :
Sehl demitir ki: Peygamber (S.A.V.)'e bir bardak getirdiler. Oda ondan iti. Sanda
cematin en k, henz bir ocuk olan bn Abbas vard. Yallar solunda idiler.
Ey ocuk, bunu yallara vermeme msaade edermSn? dedi.- bn Abbas :
Senden artan bir ey hususunda kimseyi tercih etmem y Reslallah;

barda ona verdiler.
deyince
Bardan atlak yerinden su imek mekruhtur. nk Eb Davud'un tahrc ettii Ebu

Sad-i Hudr hadsinde : Reslah (S.A.V.) bardan krk yerinden imeyi yasak etti.
647[647]
343.
Zevceler Arasnda Adalet Bab
Kasm : Bir mal ortaklar arasnda taksim etmek, herkesin o maldan nasibini ayrmaktr.
Bundan alnarak kadnlar arasnda gsterilmesi cbeden adalete de kasirr. denilmitir.

Zira bunda da kadnlarn yanlarnda geceleme haklarn onlara taksijen etmek vardr.
Kadnlarn arasndaki adaletin hakikatini gstermek kulun ge yetmiyocc bir eydir.

Nitekim Tel hazretleri:
Siz 648[648] ne kadar didinseniz de kadnlar arasnda tam adaleti gsteremezsiniz. Bari
(birine) tamamiyle meyledip de (tekini) mualleka 649[649] gibi brakmayn buyurarak
bu ciheti bildirmitir. Binenaleyh kocalardan bu hususta istenilen adalet mutlak deil

mukayyeti ve muayyen adalettir k', o da yanlarnda gecelemek, yiyecek ve giyecek
hususlarmla kadnlarn eskisi tiv yenisinin bakire ile dul olarak aldnn aralarnda fark
gzetmemekle olur.650[650]
1084/902- e radyallah cm ( dan rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

sallallah aleyhi ve sellem kadnlarnn arasnda adalet gsterir ve :
Y rabb, bu benim elimde olan husustaki adietimdir. Fakat senin mlik olduun,
benimse elimde olm-yan husustta beni muhaze buyurma; derdi. 651[651]
Bu hadsi Drtler rivayet etmilerdir.Ibni Hibban ile Hkim onu sahlemitir. Lkin
Tirmz mrsel olduunu tercih eylemitir.
Reslllah (S.A.V.)'in elimde olan dedii adaleti zevcelerinden her birini nevbetinde
ziyaret ederek yannda gecelcmesidir. Fakat senin mlik olduun, benimse elimde
olmyan ifdesinden murd : Tirmiz'nin beynna gre ak ve muhabbettir.

Mualleka : Kocas semtine uramayan kadndr.
648[648]
649[649]
Hadsin mrsel oluu hakknda Ebu Zr'a. unlar sylemitir: Bu hadsi mevsulen
rivayet hussunda Hammd b. Selemo'ye tab olan bir kimse bilmiyorum. Lkin O'nu lbn
Hihbdn, Hammd b. Seleme tarki ile Eyyb- Sahtiydn'den o da Ebu Klbc'den o da Ab-
dullah b. Yezd'den o da ie'den iitmi olmak zere mevsulen sahhlemitir. Mrsel
olarak rivayet eden ise Hammd b. Yezid'dir. Hant'md, Eyyb'dn, o daÊbu Kldhc'dcn o
da ie'den iitmi olarak rivayet etmilerdir, Tirnziz : mrsel olmas esahtr
demitir.
Grlyor ki: mam Tirmizl hadsin mrsel oluunu, lmi Hibban ise mevsul oluunu
sahihlemilerdir. u halde mrsel ile mevsul birbirini takviye etmilerdir.
Hads-i erif, Peygamber (S.A.V.)'in kadnlar arasnda adalete riyet ederdiine delildir.
Bu iin ona vcib olup olmadn yukarda grmtk: Ona kasm vcib deildir
diyenlere gre zevceleri arasnda adalete riyet etmesi srf onun ahlknn kemlinden
ve zevcelerinin kalblerini honud etmek istemesindendir.
Eu hadis muhabbet ve akn, kulun elinde olmadna bunun srf Allah'dan geldiine
dellet ediyor. Nitekim;
Lkin 652[652]
Allah onlarn aralarn yahtrrd. yet-i Kerme'siyle emsali de ayn
mnya gelmektedirler. 653[653]
1085/903- Ebu Hreyre ra allah anh'den rivayet olunduuna gre: Peygamber

Her kimin iki dne kars olur da onlardan birine meylederse kyamet gnnde bir
taraf arpk olarak gelecektir; buyurmulardr. 654[654]
Bu hadsi, Ahmed ile Drtler rivayet etmilerdir. Senedi sahihtir.

652[652]
653[653]
345.
654[654]
Enfl Sresi; yet: 63.

Hads-i erif, zevceler arasnda msvaata riyet cabettiine delildir. Bir adamn
kadnlarndan birine meyletmesi memnu'dur. Bundan rnurd: kasimde meyletmektir.
Zr muhabbetle meyletmenin kulun elinde olmadm, binenaleyh kulun onunla

mkellef bulunmadn az yukarda grdk. 655[655]
1086/904- Enes rmhyallahii nnh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Erkein bakireyi
du) kadnn zerine ald vakit onun yannda yedi gece kaldktan sonra kasim yapmas
snnettendir. Dul ile evlendii zaman ise onun yannda gece kalr; sonra kasim
yapar. 656[656]
Hadis mttefekun aleyh'r. Lfz Buhar'nindr.
Snnettendir)) demekle Hz. Enes (K.A.), Peygamber (S.A.V.)'in snnetini kasdi'fmistir.

Bu hadis merfu' hkmndedir. Onun iindir ki Uz. Enes'drn rivayet, edenlerden E bu
Kitabe : LstersenEnes bu hadsi Peygamber (S.A.V.)'e refi' etti, diyebilirsin. demitir.
Bu sz ile Eln Klibr: Enes onu mn i'tibanyle rivayet etmiin-; demek istemitir.
nk Snnettir demek merfu'dur demektir. u kadar var ki fthu Klriltc, nadisi yine
de Enes'in kavli ile rivayet etmeyi evl bulmutur. Zira hadisin merfu' olusu itihad olup
muhtemeldir. Halbuki rv-nin muhtemeli gayr muhtemel nakletmee hakk yoktur. bl
Dakik dah byle sylemitir.
Hsl ulem snnetten yalnz Peygamber (S.A.V.)'in snnetini kasicdiyorlar. Filvaki

S/ilim : Hi sahabe snnet, sznden Peygamber (S.A.V.)'in snnetinden bakasn
kastederler mi? demitir.
Bu hadsi bir ok hads mamlar Hz. Enes'den merfu' olarak rivayet eden F,bn Klbr\lcn
eitli yollarla tahrc etmilerdir.
Hadis, yeni zevcenin eskisine tercih edileceine delildir. bni \blilbrrr, Cumhur-u
ulem'nn bunu zifaf doiaysiylo kadna bir hak tandklarn, baka kars olup
olmamasnn bunda bir te'siri olmadkn sylemektedir, Nrvnn de bu kavli ihtiyar
655[655]
656[656]
etmitir. Lkin elimizdeki hads zevcesi olan hakkndadr.
Yeni zevcenin tercihinden mrd : Onun yannda ne kadar kalmak det ise o kadar
kalmaktr. Razlarna gre tercih yannda ge-eelemek ve kayllc yapmakla tahakkuk
eder. Fakat ulem'dan bir fpmfate gre gece ile gndzn btn saatlerini yeni
kadnnn yannda geirmesi arttr. Hatt btii DaldkVl - id yle diyor: Fuk-tnin
bazs ifrata gitti de kadnn yannda kalmay cuma namazn o adamdan iskat iin zr
sayd.
Yeni zevcenin yannda kalnacak yedi gnn birbiri ardna gelmeleri, aralarnn
ayrlmamas da lzmdr.657[657]
1087/905- mm Se!eme radiftrflah anh'an rivayet edildiine gre: Peygamber
mlhtUah aleyhi ve sellem kendisi ile evlendii zaman yannda gece kalm ve :
Sana ehlinden bir aalama yoktur. stersen sana yedi geceyi tamamlarm. Fakat sana
yediyi tamamlarsam (dier) kadnlarma da tamamlarm; buyurmulardr. 658[658]
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Hadsin bir rivayetinde u ziyde vardr :
Reslllah (S.A.V.) onun yanma girdi. Yanndan kmak istedii zaman mm Seleme
onun elbisesini tuttu. Bunun zerine Reslllah <S.A.V.) :
Dilersen senin yannda daha ziyde kalrm; ama seninie bakireye yedi; dula gn
zerinden hesaplarm; buyurdular.
Hadis i erif, bakire ile dul kadnlara zikredilen miktarda hak tanndna dellet ediyor.
(Sana ehlinden bir aalama yoktur) cmlesinin mns: Sana bizden bir kmseme ve
aalama yoktur; senin hakkn da yemeyiz; hak ettiin eyi tam olarak alrsn;
demektir. Bundan sonra Reslllah (S.A.V.) gecelik hesapsz muhayyerlik ile yedi
657[657]
347.
658[658]
gecelik hesapl ve hkml muhayyerlii kendisine bildirdi. Bu, aileye kar sizei bir
ltufkrlk rneidir. 659[659]
1008/906- ie radyalahii anhd'dan rivayet olunduuna gre : evde660[660] bint
Zem'a nevbet gnn ie'ye hibe etmiti. Peygamber sallallahii aleyhi ve sellem e'ye
hem kendi gnn, hem de Sevde'nin gnn ayryordu. 661[661]
BuharV deki rivayetinin sonunda u ziyde vardr :
Nevbet gnn ve gecesini Reslllah (S.A.V.)'in zevcesi ie'ye hibe etmiti. Bununla
Reslllah (S.A.V.J'in rzsn diliyordu.
Hadsi Ebu Dvud dah tahrc etmitir. O hibenin sebebini de anlatmtr. Kavileri aynen
Mslim'in ricali olan bu hadsin lfz udur :
evde yalanp da Reslllah (SA.V.)'in kendisinden ayrlacandan ende ettii vakit :
Y Reslallah, nevbet gnm ie'nin olsun; demi.Reslllah (S.A.V.) de onun bu
teklifini kabul buyurmuta, ite : bir kadn kocansnn kendisinden uzaklaacandan
veya yz evireceinden korkarsa ilh...; yet- kerme'si o ve emsali kadnlar hakknda

nazil olmutur. bni Sa'd mu'temed rvilerle el-Kaasim'den mrsel olarak u hadsi
tahrc etmitir. :
Peygamber (S.A.V.) onu, yan Sevde'yi boad bunun zerine evde onun yolunun
zerine oturdu; ve yle dedi :
Seni Hak (din) le gnderen Allah'a yemin ederim k benim erkeklere hi bir htiyacm
kalmamtr. Lkin ben kyamet gnnde senin kadnlarnla birlikte harolmak isterim.
Sevde binti Zem'a (R. Anhft) : Hz. Peygamber (S.A.V.)'in Kadire (B. Anhft)'nn vefatndan sonra; bir
rivayette Hz. Ali ile eklenmezden evvel, bir rivayette evlendikten sonra kendisi ile evlendii zeycesidir. Dul
idi, Medine'de 54 tarihinde vefat etmitir.
659[659]
660[660]
661[661]
Bu sebeple sana Kitab' n* diren Allah- Zlcell hakk in senden (renmek)

istiyorum, ben her-hangi bir dargnlndan dolay m boadn? dedi. Reslllah (S.A.V.)
:
Hayr; cevabn verdi. evde :
O halde senden Allah akna bana ric'at etmeni isterim; dedi ve Peygamber (S.A.V.) de
ric'at etti. evde :
Ben de -nevbet gnm Reslllah (S.A.V.)'in sevgilisi ie'ye verdim dedi.
Hads-i erifte, kadnn nevbet gnn ortana balamasnn caiz olduuna delil
vardr. Bunda kocann rzs da nazar-j i'tibre alnr. nk onun'da karsnda hakk
vardr. Kadn hod be hod o hakk iskat edemez.
Kadn nevbetini kocasna balarsa mes'ele ihtilafldr. Ekser-i ulem'ya gre bu caizdir.
Zev bu hakk hangi karsnda kullanmak isterse kullanabilir: Bazlarna gre

kullanamaz; byle bir ba yok hkmndedir. Bir takmlar tafsilt vermi ve : Eer
nevbetini bah-yan kadn : bunu istediin kadnna tahsis et; demise caizdir. Mutlak'
,zikretmise caiz deildir demilerdir. Ulem kadnn balad nevKlindrn

dnmesinin sahih olduunu sylemilerdir. Zira hak yeniden ">ciiye tazelenir
derler. 662[662]
1089/907- Urve radujallah anl'dn rivayet olunmutur. Demitir k: isc mdujallahii

nnhd yle dedi :
Ey kz kardeim olu. ReslMah saHallah aleyhi ve sellem kasm hususunda
yanmzda kalmakta, brimizi dierlerimizden stn tutmazd. Pek az gn olurdu k,

toptan hepimizi dolam olmasn. Her kadna cima' etmeksizin yaklard. (Bu hl) t
nevbet gn kendisinin olan kadna varncaya kadar (byle devam eder) artk onun
yannda gecelerdi. 663[663]
662[662]
350.
663[663]
Bu hadsi hmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Lfz Ebu Davud'undur. Hkim onu
sahhlemistir. Mslim'in ie'dcn rivayetine gre e : Reslllah saHallah aleyhi ve
sclcm ikindiyi kld zaman kadnlarn dolard; sonra onlara yaklard... ilh...
demitir.
Hads-i erif, erkein nevbeti olmayan karsnn yanma girerek onunla sohbet etmesinin
ve onu pmek gibi cima' mukaddimelerinin caiz olduuna dellet ediyor. Reslllah
(5.A.v\)'in ahlk gzellii ile ailesi efradna kar insanlarn on hayrls olduu dah
hadsin iareti cmlesindendir.
Bu hads, yukarda geen bn'l - Arabi kavlini reddediyor lbnii'l-Arab ; Peygamber
(S.A.V.)'e gnn bir saatinde kadnlar arasnda adalete riyet vacip deildir. Bu da
ikindiden sonradr. demiti.
Musannif : bn'l - Arabi'nin sylediine bir delil bulamadm diyor. Yalnz Mslim'in
rivayeti dolama saatinin hakikaten ikindiden sonra olduunu gsteriyor. 664[664]
1091/908- ie radyallah m/m'dan rivayet olunduuna gre: Reslllah.sallallah

aleyhi ve sellem lm hastalnda ie'nin gnn kastededek :
Ben yarin nerede olacam? diye sormutu. Bunun zerine zevceleri diledii yerde
olmasna izin verdiler. Artk (ertesi gn) ie'nin evinde idiler. 665[665]
Buhar Kitab'l - MazH nin sonunda Reslllah (S.A.V.)'in Meymune (E. Ant)'nn
evinde hastalandn kaydediyor.
Zevceleri diledii yerde olmasna izin verdiler cmlesinin yerine mam Ahmrd b.
HanbeVin Hz. ie (R. Anh)'da.n rivayet ettii bir hadste :
664[664]
665[665]
Ben evlerinizi dolaamyorum, isterseniz bana izin verirsiniz;demi zevceleri de

kendisine izin vermilerdir.
bni Sa'd'm Z/r'den sahih bir isnadla rivayet ettii Ftime hadsine gre Ummeht-
M'minn ile konuan Hz. Ftime (R. Anh)'-dr. Maamfh ;cm bizzat Fahr-i kinat
(S.A.V.)'in hem de Hz. Ftime (R. Anh)'nm izin istemi olmalar da caizdir.
Bir rivayete gre Reslll, h (S.A.V.), ie (R. Anh)'nm evine Pazartesi gn girmi
ertesi Pazartesi gn de bu lemden irtihl etmistir:
Hads-i erif, kadn izin verirse, nevbet hakknn sakt olacana, seferde olduu gibi
burada kur'a ekmenin kfi gelmiyeceine delalet ediyor. 666[666]
1092/909- (Bu da) ondan -radyallah anh- rivayet edilmitir. Demitir k :
Reslllah sallalahil aleyhi ve sellem bir sefere kmak istedi mi, kadnlarnn arasnda
kur'a ekerdi. Artk hangisinin sehmi karsa yannda onu gtrrd. 667[667]
Bu hadsi bni Sa'd da tahrc etmi ve yine Hz. ie (R. Anh)'-dan u ziydeyi
nakletmitir:
Benden bakasnn sehmi karsa holanmad anlalyordu. Hads-i erif, sefere
kacak bir adamn bir kadn gtrmek istedii taktirde kadnlarnn arasnda kur'a
ektirmesi lzumuna delildir. Fakat bu bir fiil olup vcba dellet etmez.
mam afi kur'amn vcbuna kail olmutur. Hanefler'Ie Mlikler'den mehur olan
kavle gre ise hi lzm deildir. nk seferde kasim vcib deildir. Reslllah (S.A.V.)
kur'ay zevcelerinin gnllerini almak iin ektirirdi.668[668]
666[666]
352.
667[667]
668[668]
1093/910- Abdullah669[669] b. Zem'a radyalah anh'en rivayet edilmitir. Demitir ki

: Reslllah salalah aleyhi ve sellem:
Sizden biriniz karsn kol^ der gibi dmesin; buyurdular. 670[670]

Bu hadsi Buhar rivayet etmitir. Hadsin Buhar'de tamam yledir :
Sonra onunla cm' eder. Bir rivayette de : olur da onunla cima'eder. denilmektedir.
Bu hads, kadn hafife dmenin caiz olduuna delildir. Ebu Davud'un rivayetinde :
Yolculukta sana arkada olan karn, cariyeni.der gibi dome. buyurulmutur.

Neso'nin rivayetinde: kleyi y-hud cariyeyi der gibi denilmitir. Btn bunlar
dmenin meru' olduuna dellet ederler.' u kadar var ki, bu dome hayvanlarla kle
ve cariyeleri der gibi iddetli olmyacaktr,
Sonra onunla cima' eder ibaresi nehye sebeb, bu iin de-ten ho karlanmamas
olduunu gsteriyor. Zr cima' ancak nefsin meylettii, beraber yaamay arzulad

kimse ile mnsib olur. Halbuki dlen bir insan ekseriya kendisim denden kaar;
nefret eder. Amma terbiye iin dmeden tab- selm sahibi olanlar nefret etmezler.
phesiz ki, kabahati affetmek, semhatl davranarak, hak ettii halde dmemek, daha
erefli ve evldr. Nitekim Reslllah (S.A.V.)'in ahlk byle idi.
Nesatnin tahrc ettii ie hadsi de buna dellet eder. Hz. ie (R.Anh) yle demiti :
Reslllah (S.A.V.) hi bir kars * ve hizmetkrn dmemi; eli ile de astg

vurmamtr. Yalnz Allah otunda vurur veya Allah'n haram kld eyler ayaklar altna
alnr da Allah iin intikam alrsa o baka. 671[671]
Abdullah b. Zem' (R. A.) : tbnn - Esved b. Abdilmuttalib'dlr. Mehur bir Sahftbf-i Cell'elir. Buhai'de
bu hadisten baka rivayeti yoktur. Kendisi Medineliler'den saylr.
669[669]
Hul' Bb
Hul' lgatte : karmak ve gidermek mniarnadr. Tet hazretleri :

672[672]
Ayakkablarn karver buyurmutur.
eratte ise : Kadnn kocasna verdii mal karlnda nikh izle etmektir. Bir kelime
nikh izle mnsnda dima hul* eklinde (ha'nn tresi ile) okunduu gibi baka
eyleri giderme, mes'el elbiseyi karma hususunda (han'n stn ile) hali' okunur.
Hul'n caiz olduuna deil :
673[673]
Eer
kar
ile
kocann
Allah'n
hududunu
yerli
yerince
ayakta
tutamyacaklarudan korkarsamz kocasna verecei fidye- neci hakknda her ikisine de

br gnah yoktur. yet-i kerme'sidir. 674[674]
1094/911- bn bbas radyallah anhm'dan rivayet olunduuna gre Sabit b.

Kays'n kars Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'e gelerek :
Y Reslllah, Sabit b. Kays' ahlk ve dn hususunda ayplamyorum; lkn ben

islmda kfrden ikrah ediyorum; demi. Resllah sallallah aleyhi ve sellem :
Ona bahbesini iade edermisin? dye sormu. Kadn :
Evet; deyince Reslah sallallah aleyhi ve sellem (Sabit'e):
Baeyi kabul et ve onu br defa boa; buyurmulardr. 675[675]

Sre-i Taha, yet: 16.
672[672]
673[673]
Yine onun bir rivayetinde : Ve ona kadn boamasn emretti denilmitir.
Ebu Dvud ile TirmJz'mn tahrc ettikleri ve TirmizVnin hasen bulduu bir rivayette :
Sabit b. Kays'n kars ondan hul' olmu da Peygamber sallallah aleyhi ve sellem
kendisine bir hayz iddet bekletmitir demliyor.
TirmizVnm tahrc ettii Amr b. ttayb'm babasndan onun da dedesinden, iittii rivayet
olunan hadsde : Sabit 676[676] b. Kays irkindi. Kars :
Eer Allah korkusu olmasayd yanma girdii zaman yzne tkrrdm; dedi
denilmektedir.
Ahmcd'in Sehl b. Eb Hasme'den tahrc ettii rivayette ise : Bu islmda ilk hul' di
denilmitir.
Buhar mevzu'u bahis kadnn adn Ikrime'den mrsel olarak Cemile diye tesbit etmi;
Beyhak ise isminin Zeyneb binti Abdllah olduunu sylemitir. Musannif el - sbe de
bu kadnn Habbe binti Sehl olduunu syler. Lkin ben islmda kfrden ikrah
ediyorum cmlesinin mns : Kfr iktiza edin bir ey irtikb ederim korkusu ile onun
yannda kalmaktan ekiniyorum; demektir. Maksad : Kocasna itaatsizlik ve ona buuz

gibi slmiyet'e yakmyan bir ey yapm olmamaktr. slm ahlkna uymayan ey
mnsna kfr kelimesini kullanmas mbala iindir.
Bir rivayete gre Hz. Sbt (R. A.) bu kadn bir hurma bahesi vererek almt.
Hads-i erf hul'un meru' olduuna, erkein karsndan hul' bedeli alabileceine
delildir. Bu bedelin sahh olabilmesi iin nize yani itaatsiz olmas bir rivayette
Zahrler'le bni Mnzir'e gre arttr. Delilleri mevzu'u bahsimiz Sbt hadsidir. Onlar :
Boanmak istemek bir isyandr diyorlar. Dier bir rivayette Zahirler hul'a kail
deillerdir.
EbuHanfe (80150) mam afi (150204) ve ekser- ulem'-ya gre hul1 bedelinin
sahh olabilmesi iin kadnn nize olmas art deildir; geinip giderken dah hul'
Sabit b. Kays (R. A.) : Hazrer, Ensar'dir. Uhud ve ondan sonraki gazalarda bulunmu; Sahb-i
Kiran'in byklerinden bir zttr. Ensr'm ve ResliiMah (S.A.V.)'in hatibi idi. Peygamber (S.A.V.)
kendisini cennetle mjdelemitir.
676[676]
yapmak caizdir; ve bedel vermek helldir. Delilleri :

677[677]
Eer kadnlar sizlere o mehirden gnl rzs ile bir ey verirlerse onu shhat ve
afiyetle yeyin. yet-i Kermesi ve :
Ancak gnlnn rzs ile olursa o baka hadsidir.
Onlar diyorlar ki: Buradaki Sabit hadsinde itaatsizliin art olduuna bir dell yoktur.
.yetteki ikme edememe korkusu -Ki zan ve tah-minden ibarettir- gelecee it olabilir.
Bu takdirde hul'n geinip giderken dah yaplabileceine dellet eder.
Fakat yetin u
"mnya gelmesi de bir ihtimaldir : Kar koca Allah'n hududunu ikame edemi-
yccekerini bilirlerse... Bilmek ancak imdi mevcut olmakla tahakkuk eder. yle de
denilebilir : Allah'n hududunu yerine geremyece-ini bilmek, zevce tarafndan
itaatsizliin ileride yaplmasna mnafi deildir. Maksad : Ben imdiden bu adamla

ileride Allah'n hududunu ikme edemiyeceini biliyorum; demektir. Fakat bu takdire
gre de yette nz'n art olduuna delil yoktur.
Hads-i erf, erkein kadna mehir olarak verdii eyi ziydesiz alabileceine dellet
ediyor. Acaba ziyde almak da cizmidir?
mam Mlik ile afi'ye gre yed geimsizlik kadndan gelmise, ziydeyi almak
helldir. mam Mlik : Mehri ve ondan fazlasn fidye vermenin caiz olduunu :
678[678]
Kadnn verdii fidye hususunda her ikisine bir gnah yoktur. yet-i kermosjne
istinaden hal iitmekteyim; demitir.
bni Battal (444) cumhur-u ulem'ya gre hul'de erkein verdii mehirden fazlasn
almasnn caiz olduunu sylyor. mam Malik : Kendisine tbi' ounan hi bir kimsenin
bunu men' ettiim grmedim; lkin bu i iyi ahlktan deildir. demitir.
Hanefler'e gre geimsizlik erkekten geliyorsa hul' bedelini almak mekruhtur.

Kadndan geliyorsa mehirden ziydesini almak mekruhtur.
Ziydeye gelince o olmaz hadsindeki ziyde merfu'an sabit olmamtr. Bu sebeple
Atj Tavus, Ahmea b. Haribel ve dier bazlar bu babn hadsi ile istidlal ederek
677[677]
678[678]
Sre-INis, yet: 4.
Sre-i Bakara, ayet: 229.
ziydenin caiz olmadna kail olmulardr. Bunlar Ziydeye gelince o olmaz hadsi ile
de istidlal ederler. . Zira onu Beyhak (384^458> ile bni Mce (207275) At
tarkinden mrsel olarak tahrc etmilerdir. Dre Kutn dah mrsel olarak rivayet
edenlerdendir. Hatt onun rivayetinde Peygamber (S.A.V.) kadna :
Ona bahesini iade edermisin? diye sorduu vakit:
Ziyde de veririm; dedii zikredilmitir. Zten Reslllah (S.A.V.)'in :

Ziydeye gelince O olmaz; hadsi kadnn bu szne cevabtr.
Bu hadsin rvleri sikadrlar; yalnz hads mrseldir.
Hul'n bedeli mehircien ziyde olabilir diyenler bunlara : Babmzn hadisinde ne
isbat ne de nef cihetinden ziydeden bahis yoktur. Ziydeye gelince O olmaz hadisi
merfu1 olarak sabit deildir. Merfu' olduunu kabul etsek bile hads meveret
makamndadr; bundan ziydenin haram olduu anlalmaz. Keza Peygamber (S.A.V.)'in
Sbit'e o kadn boamas hususundaki emri dah ird iindir; vcb ifade etmez diye
cevab vermilerdir.
Hul'den maada ona benzeyen bir de taik a! mal yani mal karlnda boama
vardr. Bazlarna gre bunlarn ikisi de bir mnyadr. Fakat Hanefiler'le dier baz
uiem'ya gre a-alarnda baz farklar vardr. yie ki ; llul* erkee nisbetle boamay
kadnn kabulne ta'lk etmekdir. Binenaleyh erkein ondan dnmesi sahih deildir;
meclisi deitirmekle de btl olmaz. Kadna nisbetle ise: sat gitti bir ivaz karlnda
temliktir. u halde erkein kabulnden n-ce kadnm sznden dnmesi caizdir, fakat
kadnn o meclisten kalk mas ile bu temlik btl olur. Bir de hul'de bedei btl olursa
boanma talk- bn, mal karl takda se talk- ric' olur.
Hul' talkrmdr? fesihmidir? mes'eiesi uem arasnda ihtilafldr. Cumhur-u uiem'ya
gre talktr. Delilleri : Bunu yalnz kocann ya-p;himesidir; eer fesih olsayd
mehirden baka bir mal ile caiz olmamak icbederdi. Halbuki hul' mehirden az ve ok
mal iie caizdir; binenaleyh talktr. Hz. bni Abbas (R.A.) ile baz uiem'ya ve mam
Ahmcd b. HanbcVden mehur olan kavle gre hul' fesindir. Bunlarn delilleri :
Peygamber (S.A.V.)'in o kadna bir hayz iddet beklemesini emir buyurma sidir. Hattab :
Bunda hul'n talk deil, fesih oluuna kail olanlara en kuvvetli delil vardr; nk
talk olsayd iddet iin bir hayzla iktifa etmeyecekti diyor.
Hul' talk kabul edenlere gre o bir talk- bindir. Zira erkein sznden dnmee
hakk olsa fidye demek olan hul' bedelini vermenin bir mns kalmazd.
Hadsimizin mr. b. uayb'dan rivayet edilen ksm Hz. bni Abbas (R. A./dan dah
mervidir. Lfz udur :
Y Reslallah, bam ebcdyyen Sabit'in ba ile bir araya gelmeyecek. nk ben
adrn kenarn kaldrdm da onu bir cematin iinde gelirken grdm., Bir de baktm ki,
o cematin en karas, boyca en ksas, ve yzce en irkini odur. ilh...
Bylece bu rivayet dahi kadn'n niin hul' cttiini tasrih etmi oluyor.
mam Ahmcd'in rivayetinde bu hul'n slmda ilk hul' olduu beyn ediliyor. Bazlar
bunun Cahiyyet devrinde olduunu sylerler. Bu rivayete gre, Amir b. Zarib kzn
kardei olu Amir b. el-Hars'le evlendirmi. Fakat mir kzn yanna girince kz
kendisinden kaarak halini babasna ikyet etmi, bunun zerine babas el-Haris'e :
Ailenden ve malndan
ayrlmay senin zerinde cem'etmem, kzm ksndisine
verdiim rnehr mukabilinde senden hul' ettim; demi. Ulem'dan bazlar bunu araplar
arasnda vuku'a gelen ilk hul' kabul etmilerdir. 679[679]
Boama Bab
Arapa talk sz mutlak surette ba zp kaldrmaktr. Nikhtan baka yerlerde bu

kelime if al babndan kullanlr :
Atm saldm derler. Nikhta ise tef'il babndan kullanlmtr

Fln karsn boad denilir.
eriatte talk : Husus bir lfzla nikh kaydn kaldrmaktr. Burada husus lfzdan
679[679]
359.
murd : Kadn boamakta

kinaye szlerdir.
kullanlan ve Arapada maddesinden yaplan sarih veya
Talkn sebebi : Kan ile kocann ahlk birbirine uymad zaman hissedilen ayrlma
ihtiyac ve Allah'n emirlerini ifya engel olacak dargnln arz olmasdr.
Talk asl i'tibriyle mubah deil, memnu'dur. nk o nikh denilen byk ni'mete
kar bir kfrn- ni'mettir. Ancak zarurete binen bazen mubah olur. Zaten
Mecelle''mizin 21.ci maddesi m'cebince Sabit'in kars Reslllah {S.A.V.J'e gelerek
dedi ki :
Zaruretler memnu' olan eyleri mubah klar. u halde alktan lmemek iin domuz
etinden veya aeden bir iki lokma yemek; keza susuzluktan atlamamak iin bir iki
yudum iki imek nasl mubah ise geinmee imkn kalmad zaman kadn boamak da
ylesine mubahtr.
Eshb-t Kirm'dan ok kadn boadklar rivayet edilenler hep zaruret ve ihtiya

karsnda bu kapya ba vurmulardr. Zaruret yokken kadn boamak ise kfrn-
ni'met ve su-i edeb olduundan mekruhtur. Bununla beraber Talk bab ndaki yet ve
hadslerin mutlak olularna bakarak ona mubahtr diyenler de olmutur.
Talk'n art : Kocann kil bali ve uyank olmas kadnn nikhls olmas yhud
boanmaa mahal saylacak bir iddet iinde bulunmasdr.
Talkn rkn : Kadm boarken sylenen szdr.
Talkn hkm : Talk- fic'de iddetin bitmesiyle, talk- binde ise derhal ayrln
vuku' bulmasdr.
Talkn iyi taraflar da vardr. Hatt bunlara bakarak : talkn meru'iyyeti Allah
tel'mn bir rahmetidir, denilebilir. Kar koca din ve dnyev br takm naho hallerden
talk sayesinde kurtulurlar. Talkn erkeklerin eline verilmi olmas ve defa meru'
klnmas onun iyi taraflarna birer rnektir. Filhakika kadnlar Ve din nokta-i nazarndan erkeklerden noksandrlar. Nitekim bu cihet bir hadis-i erifte de
belirtilmi ve : Onlar dni ve akil noksan kiilerdir Duyurulmutur.
Kadnlar hev ve heveslerine" erkeklerden daha ziyde esirdirler. ayet talk kadnlarn
eline verilmi olsayd, onlar akl ve fikirlerini yerinde kullanamaz, birden bire feveran
eder ve olur olmaz sebeblerle kocalarn boarard. Onlarn akl ve dinleri noksan
olduu iindir ki ekseriya dnyev eylerle megul olurlar; eitli hile ve desiseler ter-tib
eder; kocalarnn srlarn leme yayarlar. Talk akas ciddsi m-sv olan eylerdendir;
ve e kadar meru' olmutur.
Talkn defa meru' olmasnn hikmetine gelince : insanda nefis denilen bir kuvvet
vardr, bu kuvvet hayra da, erre de yararsa da ftrat icb erre daha meyyaldir. Hatt
onun erre meyli, atein odunu yakmak iin gsterdii istidada benzetilir, ite bu nefis
tabiat icb yalancdr. nsana kt olan eyi iyi, iyiyi de kt gsterebilir. Bu kabilden
olmak zere kadn kocasna lzumsuz, yhud boanmasn daha muvafk gsterebilir.
u suretle nefsine uyan bir adam karsn boarsa netice elbette pimanlk olur. te
Tel Hazretleri nefsi tecrbe edebilmek iin talk defa meru' klmtr. Karsn ilk
defa boayan adam dnp tanacaktr. Eer nefsinin kendisine ho gsterdii bu
talka hakikaten lzum ve ihtiya olduu sbt bulursa yapt i yerinde bir harekettir.
Binenaleyh boad kadnn semtine varmaz. Bylece idde bitip gider. Yok talka hi
lzum yokken nefsi kendisini aldatarak onu ho gstermise kadna rc'at eder (dner).
kinci defa boadnda dah ayn hatt- hareketi takibeder. Fakat nc defa boad m
artk nefsim iki defe tecrbe ile anlam bulunduundan kendisine ma'zeret kaps
kapanmtr. Talk oyuncak haline getiren bu nankr kocaya yaraan muamele ona
hlle denilen cezann tatbiki ile haddini bildirmektir ki; bu ciheti yukarda geen hlle
hadslerinde grmtk.
Talkn asl i'tibriyle mba deil, memnu' olduunu az yukarda arzetmitik. O ancak
zaruret zamannda mubah olur. Bununla beraber Allah indinde mubahlarn en

sevimsizidir. Nitekim aadaki hads de bu mny te'yd eder. Hadse gemeden nce
unu da arzetmek isteriz ki; talk ksmdr : Ahsen, hasen ve bid'.
Ahsen-i Talk : Kadn cima' etmedii bir temizlik devresinde bir defa boayarak idde
geinceye kadar terketmektir.
Hasen-i talk : inde cima' bulunmyan tuhurda (yani temizlik devresinde) birer defa
boamaktr.
Bid' talk : Bir defada say ile boamak, yhud hayz halinde boamaktr.
Talk vuku'u i'tibriyle de ric' ve ban olmak zere iki nev'idir. Talk- Ric' : talkta
kullanlan ak szlerle yaplan talktr. Bn: Kinaye szlerle yaplandr. Bunlar iin fkh
kitaplarna mracaat etmelidir. 680[680]
1098/912- bni mer radyaUah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki :

Reslllah sdllaUdl aleyhi ve sellem:
Allah'a hellin en sevimsizi talktr; buyurdular. 681[681]

Bu 'adsi Eb Dvud ile lbni Mce rivayet etmilerdir. Hkim onu sahihi e mistir. Eb
Htm ise Mrsel olduunu tercih etmitir.
Dre Kutn ile Beyhak dah mrsel oluunu tercih ediyorlar.
Hads-i erif, hell eyler ierisinde Allah indinde sevimsiz olanlar bulunduuna,
bunlardan en sevimsizinin de talk olduuna dellet ediyov. Bu onun sevapsiz
oluundan kinayedir. Ulem'dan bazs sevimsiz helali : zrsz evde klnan farz
namazla temsil ederler.
Bu hads, imkn bulunursa boamadan uzak kalmann pek yerinde bir i oiacana iaret
ediyor.
Ulem'dan bazlar talk hkm i'tibriylc be ksma ayrmlardr. Bunlar : Vcb,

mendub, caiz, haram, ve mekruh'tur.
Mezkr taksime gre : Kar koca arasnda dmanlk varsa o kadn boamak vcib:
kadn namuslu deilse boamak mendub; erkek kadn istemiyor ve ondan istifde
edemedii iin de nafakasna katlanmaktan ekiniyorsa caizdir. Bu suretlerde talkn
mekruh olmadn fler'dcn mmiVl - Haremeyn (419 478) tasrih etmitir. Ncvev
680[680]
361.
681[681]
(631676) ise caiz olan ksm kabul etmemektedir. Kadn hayz halinde iken boamak
gibi bid' talk haramdr. Boanmaya bir sebep yokken boamak mekruhtur. te hell
olmakla beraber hog grlemeyen ksm budur. 682[682]
1099/913- bni mer mdujallah anhm'dan rivayet olunduuna gre kendisi

Reslliah snUalnh aleyhi ve scllen zamannda karsn 683[683] hayzh iken boams;
mer bunu Resllah sdllallah aleyhi ve sellem'e sormu : O da :
Oluna emret de o
kadna
ric'at
eylesin;
sonra onu terketsin. T ki kadn
temizlensin; sonra (yine) hayz grsn; sonra (tekrar) temizlensin. Bundan sonra artk
isterse nikh altnda tutar; isterse cima' etmeden boar. te kadnlarn
kendisi icn
boanmasn Allah Azze ve Celiin emrettii iddet budur; buyurmulardr.684[684]

Mslim'in bir rivayetinde : Ona emret! Kadna mracaat etsin: sonra onu temiz iken
yhud hmile olduu halde boasin. buyurulmulur.
BuharVnin dier bir rivayetinde : Bu bir boama hesabedi-Mr. deniimi.
Mslim'in bir rivayetinde ise: bn mer : Eer sen o kadn bir veya ki defa boad isen
(unu iyi bl k) Reslliah salallah aleyhi ve sellem bana (boadm karma) mracaat
etmemi sonra dier br hayz grnceye kadar kendisine mhlet vermemi; sonra
temizleninceye kadar kendisine mhlet vermemi; sonra ona dokunmadan boamam

emretti. yed, onu defa boad isen, karn aman hususunda Rabbinn emrine isyan
ettin demektir demitir.
(Msliv'in) baka bir rivayet (in) de Abdullah b. mer: Kar-mr bana iade efti, ama bu
yaplan br ey saymad ve:
682[682]
362.
683[683]
684[684]
363.
Bu kadnn ismi Amine biti gfr'dr. Daha baka olduunu syleyenlerde vardr.
Kadn temizlendii zaman onu (ister) boasin; ister nikhnda tutsun; buyurdu
demitir.
Oluna emret! cmlesi bni mer (R. A.)'n mracaat emrini veren Peygamber (S.A.V.)
olduuna delildir. Hz. mer (R.A.) sadece onun emrini oluna teblie memurdur. u
haide bu emir :
685[685]
l'man eden kullarma syle, namaz ikme etsinler yet-i ker-mesindek emir
gibidir. Burada namaz klmay emreden nasl Peygamber (S.A.V.) deilse bni mer
(R.A,)'a da emri veren babas deildir.
Acaba buradaki mracaat emri vcb iinmidir, deilmidir? Hane-fler'le Mlkler'c ve
bir rivayette Ahmed b. Hanbel'e gre vcb indir. Dvud-u ZhirVnin mezhebi de
budur. Bu zevata gre: erkek mracaattan imtina' ederse hkim kendisini cezalandrr.
Cumhur'a gre ise mracaat sadece mstehbtr. Onlara gre: nikh yapmak onu devam
ettirmeyi vcib klmaz. Binenaleyh emrin nedib iin olduuna karine kyas olmutur.
Bunlara : Hayz halinde boamak haram olunca nikhn devam ettirilmesi vcib olur
diye ce-vab verenler olmutur.. Hadsteki : Temizlensin, sonra yine hayz grsn; sonra
tekrar temizlensin... ifdesi talkn ancak ikinci tuhurda yaplacan gsteriyor.
Nitekim mam Mlik ile fler'n esah kavline gre yalnz ikinci tuhurda yaplr. Birinci
tuhurda yaplmas haramdr.
mam A'zam ile Ahmed b. Hanbel'e gre ikinci tuhru beklemek mendbdur. Delilleri :
Mslim'in rivyetindeki : Ona emret de karsna mracaat etsin. Sonra onu temiz iken
yhud hmile olduu halde boasn hadsidir. Zr burada tuhur mutlak zikredilmitir.
Bir de tahrm, ancak hayzdan dolay idi; u halde tahrmin mucibi zail oldumu, kadn
boamak da caiz olur. nk 686[686] mni' zail oldukta memnu' avdet eder.
Hadste geen dokunmadan vani cima' etmeden, ta'birinden anlalyor ki, cima'
ettikten sonra o tuhurda boamak bid' talktr; haramdr. Cumhur'un kavli de budur.
Mkiler'den bazlarna gre erkek o tuhurda kadna ric'ata ::necbur edilir.
Hads-i erifteki temizlensin, temizken ta'birlerinden muradn ne olduu fukh

685[685]
686[686]
Sre 34; yet: 31.
Mecelle maddesi : 24.
arasnda ihtilafldr. Bazlar : bundan maksad kann kesilmesidir demi; br ksmlar

ykanmann da lzm geldiini sylemilerdir. mam Ahmcd'den bu bbta iki rivayet
vardr. Bittabi yn- tercih olan ykanmasdr. nk NesVmn rivayetinde hay-zndan

ykanmas tasrih edilmitir. Bu rivayet temizlikten muradn ne olduunu tefsir eder.
Bazlar bu hadsi Kur'dan muradn tuhur olduuna dell sayarlar. Bu mes'elenin asl :
687[687] Boapan kadnlar biizat kenttiler kur' mddeti beklerler yet-
kerime'sindeki (Kuru') lfzdr. Kur' hayzla tuhur yani temizlik devresi arasnda
;mterek bir szdr. Bu sz Hanefer hayz mnsna, filer se tuhur mnsna
almlardr. Mcs'ele bu usul-u Fkh mes'ele-si olup, o, ilmin kitaplarnda mnakaa

edilmitir.
Y^hud, hmile olduu halde boasn buyurulmas hamilenin talknn snnet veehle
yaplan bir talk olduuna delildir. Cumhur'yn mezhebi de budur.
Haram olan bid' talkn vk olup olmad ulem arasnda ihtilafldr. Cumhur-u ulem
vk olduuna kaildirler. Delilleri : BuharVmn bir rivayetinde: Bir boama hesabedilir
buyurulmasdr. Vk cmlenin faili mehuldr ve Peygamber (S.A.V.) de bni mer de

olabilir. bn mer oldua takdirde hads hccet tekil etmezse de baka rivayetlerde bir
talk hesabedonin bizzat Reslllah (S.A.V.) olduu tasrih edilmitir. Mesel : ibni
Vehb'in Msned'me hads u lfzlarladr :
bni Ebi Zi'b Peygamber (S.A.V.)'den rivayet ederken :
O bir taiktirttedi'n ziyde etmitir. Ayni hadsi Dre Kutn hem Ebu Zi'b'den hem de
bni shak'dan Nfi' tarki ile tahrc etmitir. Hsl bir talk hesabedenin Peygamber
(S.A.V.) olduu birbirini takviye eden bir ok tarklerden rivayet edilmitir.
Hadsimizin Mslim rivayeti Hz. bni mer (R. A.)'a, sorulan bir sualin cevabdr. Mezkr
rivayet hayz halinde kadn boamann haram olduuna delildir. bni mer hazretleri'nin
: Bana karma mracaat etmemi emir buyurdu. demesine baklrsa talk vki'
olmutur. n: k ric'at yani talktan dnme, ancak talk vk' olduktan sonra d-
nlebilir. Fakat burada Harcler'lc Rfzter ve daha baz kimseler Ehl-i Snnet
ulems'na muhalefetle talk- bid''nin boama saylmadn sylemiler, Zhirler'den
687[687]
Sre-l Bakara, yet: 228.
ibni Hctzm, bni Teymiyye ve Ibni'l -Kayym de buna taraftar olmulardr. Bilhassa lbni'l
- Kayyimhulifi W a sz uzatmtr. Bunlarn delili Mslim'in bir rivayetinde Abdullah b.
mer (R.A.y'm :
Karm bana iade etti ama bu yaplan bir ey saymad; demi olmasdr.
Byle bir rivayeti Ebu Dvud da tahrc etmitir. Hem isnad sahih art zeredir. Lkin
bn Abdilbcrr : yaplan bir ey saymad cmlesinin mnker olduunu, buna Ebu'z -
Zbcyr'den baka kimsenin kail olmadn beyn etmi ve bu cmlenin kendinden daha
sabit bir hads muvacehesinde hccet olmas yle dursun kendi ayarm-dakinin
karsnda bile hccet olmayacan sylemi, bilfarz sahih olsa bile bunun mnsnn
Allahu a'lem : yaplan doru bir i saymad. nk snnet vehile olmamtr. demek
olduunu bildirmitir.
Hatiftin diyor ki : Hads imamlar : Ebt'z Zbcyr bundan daha mnker bir hads rivayet
etmemitir;, dediler. Bu cmlenin bu ii ric'at haram klacak bir ey saymad

mnsna gelmesi de htimal dahilindedir.
bni' - Kayym (691751) bid' talkn vki' olmadm isbata nk j^yret sarfetmitir.
Lkin Peygamber (S.A.V.)'n onu talk sayd sht bulduktan sonra kim ne dese
kymeti yoktur.
Tenbih : Sanan (10591182) bir mddet bid' talkn vki1 olmadna fetva vermi,
hatt bu hususta bir risale yazm, fakat sonralar bir mddet tevekkuf devresi geirmi
ve bu talkn vk' olduuna kanat getirmitir. Nihayet yine ilk mezhebini daha kuv-
vei bularak ona dnm; ve : cd - DcUl' - cr'iy nm ile bir risale daha yazarak
kuvvetli bulduu delilleri orada gstermitir. Hlsa: lk kavline rc'unun bilinmesini

vasyyet etmekte ve bunun Sii-bl's - Selm adl eserinin nshalarna ilvesini
istemektedir. 688[688]
1104/914- bn Abbas radtyallahu anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslah sallallah aleyhi ve selem ite Eb Beki zamannda ve mer'in hilfetinin ilk
688[688]
366.
ylnda talk birden yapmak bir talk saylrd. Mteakiben mer :
H phe yok ki, halk kendilerine mhlet verilmi bulunan bir i hususunda acele
gsterdiler. unu onlara infaz etsek ya? dedi ve onu kendilerine infaz etti. 689[689]
Bu hndsi Mslim rivayet etmitir.
Ilarls bni Abbas (f. A.)\Utn bir ok yollarla .snbit olmutur. Y;il-nz Hz. mer (R.A.)'m
na! olup d; Peygamber (S.A.V.) zamannda yaplan Ebu Bekir devrinde ve kendi
hilfetinin iki ylnda yaplm olan bir soyc muhalefet ettiini ufem'dan bazlar mskil
bulmulardr. Bunlar bni Abbas'n sz bunun zerine icm' vki' olduunu

gsteriyor diyorlar.
Bu ikle alt cevap verilmitir.
1 Evvelleri hkm byle idi. Fakat sonradan Peygamber (S.A.V.) devrinde neshedildi.
Filhakika Eb Dvud, Yczid-i Nahvi tarki ile krime'den. bn Abbas (R.A.)'m: Eskiden
br erkek karsn boad m, onu defa boamt bile olsa kendisine dnme hakkna
mlik idi. Sonra bu nesheditdi.n dediini tahrc etmitir. u kadar var ki, nesih du-
yulmam ve mensuh hkm e mer (R. A.)'m inkrna kadar amel edilcgelmitir. Drt
mrzhcb imamlarnn kavli de budur.
2 bni Abbas (R.A.)'m bu hadsi muzdarbtir. Kurtubi, Mslim erhinde yle diyor :
ibni Abbas zerinde ihtilf edilmekle beraber bu hadsin lfznda da ztrab vki1
olmutur. Hadsin zahir olan siyak bu hkmn btn o asr ricalinden nakledildiini
gsteriyor. Halbuki det, bunun meydana kmasn ve dalmasn,
bni Abbas'n
bunda yalnz kalmamasn iktiz eder. te bu cihet, hadsin zahiri ile amelin butlann
kat' surette iktiz edemiyorsa, tevekkufu bari iktiz eder.
3 Bu had"s husus bir suret, yani boayann : Sen bosun, sen bosun dedii suret
hakknda vrid olmutur. Zr Peygamber (S.A.V.) devri ile ondan sonraki devirlerde
insanlarn hli sadkat ve selmetlerine hamledilir de, kinci szm birincinin
te'kdidir; yeni bir talk te'sisi deildir. eklinde iddiada bulunan bir adamn sz kabul
689[689]
ve tasdik olunurdu. mer (R. A.) insanlarn hallerinin deitiini ve btl dvalarn
oaldn grnce, talk szn syliyenin zahiren sylediine gre hkm vermeyi
niyeti hususundaki iddiay tasdik etmemeyi maslahata muvafk buldu.
Bu cevab Kurub beenmi; Nevev ise : Bu, cevabann en sahihidir. demitir.

4 talk bir idi sznn mns :
Peygamber (S.A.V.) ile .Ebu Bekir (R.A.)
zamanlarnda ekseriyetle talk bir defa olurdu; defa yaplmazd. Sizin imdi adet
yaptnz u talk o zaman bir adet yaplrd; demektir.
Binenaleyh mer (R.A.)'n unu onlara infaz etsek ya demesi: meru' olduu vecihle
talkn vuku'u hkmn onlara infaz etsek ya; demek olur. Ve bu cevab halk
kendilerine mhlet verilmi bulunan br i hususunda acele gsterdiler. ifadesiyle
birbirini gzelce tutar. Bu suretle bu sz insanlarn talk yapmalarn haber vermek olur;
ta-lkin vki' olmas hususunda sz yoktur. nk hkm zaten takarrr etmitir;

bellidir.
Bu te'vili bni'l - A'rab tercih etmi; ve onu Ebu ZiirVya nis-bet eylemitir. Beyhaki dah
bu te'vili tahrc etmi ve: bunun mns: sizin yaptnz talk o zamanlar bir defa
yaparlard, demektir. mtlasnda bulunmutur.
5 Ibn Abbas (R. A.)'m : talk idi, sz merfu' hkmnde deil; kendisine
mevkuftur. Fakat bu cevab zaftir. Zr usl- Fkh v.e usul- hads limlerinin beynna
gre sahabenin ; Biz yle yapardk gibi szleri merfu1 hkmndedirler.
6 talk bir di sz ile elbette lfz kastedilmitir. Aadaki Rkne hadsinde

de grlecei vecihle bir adam karsna : Sen elbette bosun dese bu szn tefsirinde
bir talk da talk da kabul edilirdi. Hz. mer devri gelince bu szden bir talk kast
kabul edilmez oldu. Buhar, iinde (elbette) lfz bulunan eserlerle () lfz sarahaten
zikredilmi hadsleri bir bbta toplamakla buna iaret etmitir. Galiba bununla
aralarnda fark olmadna iarette bulunmak istemi; ve (elbette) lfz mutlak
sylenirse talk mnsna hamledileceim gstermeye almtr. San'n bu
cevablarm hi birini beenmemitir. Ona gre Hazret-i mer'in sz kendi re'yidir. elFkhu ale'l-Mezahib'l-Erbaa nm eserin sahibi
fikirdedir.
Abdurrahman el-Cezr dah ayn
Bizce bu iddia hatdr. nk er' detler zerinde re'y beynna kimsenin hakk
yoktur. Nitekim mer (R. A./da re'y beyn etmemi bildii nesih vak'asiyle amel
etmitir. Eer talkn bir saylmas meselesi neshedilmi olmasa ve Eshb- Kirm'da
bunu sonradan duymu olmasalard ne mer (R. .A) bu fikre zhib olur; ne de sahabe,
aralarndan tek muhalif kmam olmak art ile ona tab olurlard. Vak'a udur ki: Hem
Hz. mer talk saym; hem de btn sahabe kendisine muvafakat etmilerdir. O
halde talk bir sayma hkm mensublir. Artk talk, talk saylacaktr. Bu
cihetle Sa-hbe-i Kiramn icm' vardr.
Kald ki, Reslllah (S.A.V.)'den bu bbta sarih hadis de vardr. Abdrrezzak (126211)
bdet'bn's - Smit (R.A.)'dcn msned olarak u hadsi tahric etmitir :
Ubdet'bn's-Smit'den rivayet edildiine gre : Babas karsn bin defa boam.
Bunun zerine Ubde gitmi (meseleyi) Peygamber (S.A.V.)'e sormu. Reslllah (S.A.V.)
:
Kadn Aliahu Telya isyan iinde defa bin (talkla bo) olmu; 997'de zulm ve
adavet olarak kalm; dilerse Allah onu azdeder; isterse afv buyurur; demitir.
mam Malik'in el-Muvatta- nda u ma'lmata rastlanmaktadr :
Bir adam, Abdullah b. Abbas'a :
Ben karm yz talka boadm; bana ne {gibi br ceza) gryorsun? demi : bni
Abbas :
Kadn senden defa bo olmu; 99 ile de Allah'n yetlerini alay ittihz etmisin;
demitir.
Bu vak'alarn emsali, bni Mes'ud, Al ve Osman (R. Anhiim) ha-zertindan da rivayet
olunmutur. u vaziyet karsnda talkn er aka gtrmez cidd mes'elelerden biri

olduu bir daha dnlrse sylenecek tek sz kalmaz sanrm. 690[690]
Msr mfts ve kibr- ulem meclisi zas Huseney MuhmiTH'ri Miihlf'tn Futaya Jji'r'iyye ve
buhtsi tslfuniyye adl eserinin ikinci cildinden rLH^mz \ fetva ciciden yn- hayrettir.
690[690]
Sual : Bir adam karsna lk defa sen kere bosun dese, sonra ona ric'at etse bil-ahara ikinci defa
olmak zere yine -sen talkla bosun dese ve yine ric'at etse; sonra nc defa yine sen talkla
bosun dese bundan sonn o kadn o adama hellolur mu ?
1105/915- Mahmud b. Lebd 691[691] radyallah anh'den rivayet edil mistir. Demitir
ki: Reslllah salaah aleyhi ve seltem'e bir adamn karsn talkn hepsi le
boad haber verildi. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) gazaba gelerek ayaa kalkt.
Sonra :
Ben aranzda olduum halde Allah'n kitabiyle oynmyormu? buyurdular. Nihayet bir
adam kalkarak
V e v a b : Mesele sulde anlatld gribi ise birinci ve ikinci defa talk ric'idir. Nitekim byle olduu 1929
senesinde kan 25 numaral mahkim-i er'iyye kanununda nassan beyn edilmitir. nc defaki
talkla kadn kocasndan en byk beynunetle (ayrlkla) ayrlmtr. Artk o kadn baka kocaya er'an
mu'teber olan bir nikhla varmadka ilk korasna hell olamaz. Nitekim bunu man Ibn'i'l-Kayym dahi
A'Imu'i-Muvakkin nm eserinde ve baka yerlerde bylece zikretmitir. Bil-ahare o kadn (ikinci
kocas) boar ve ondan olan ddeti biter. Allahu a'lpn.
tte amatr mctehidlerin itihad... Bunlar gya kula kolaylk olsun diye talks bir saymlardr.
Delilleri :
Sadr- slm'da bunun bir srylmasdr. Halbuki yukarki izahatmzdan pek l anlalr ki, bu hkm
sonradan bizzat Peygamber (S.A.V.)'in hadsi le nesh edilmitir. Bu gna tedriler ibtid-i islm'da ok
vki' olmutur. Mesel, arabn tahrimi byle tedricdir. Bir zamanlar nikh- mt'a meru' idi. Hatt
namazda konumak bile caizdi. Fakat bunlarn hepsi nesh edilmitir. stelik talk birden sylemenin
saylacana icm'- mmet de vardr. Bi'1-farz baka hibir delil'olmasa Hz. mer gibi bir timsal-i hak
ve mc-tehid-i mf.lak'n kavli bize yine yeter, artar bir delildir. Hatt HanefNer'ce ir eshb- kirm'
taklid etmek de vcibdir. meru'l-Fark (R-A.) RosHillah (S.A.V.)'in hayatnda da nematnda da
yanndan ayrmad en gzide bir msteardr. tihadnn isabeti hakknda sekiz on tane yet nazil olan
yegne, sahhi-i cell odur.. Bundan dolaydr ki, son zamanlara gelinceye kadar bu mmetin btn
nctchidleri onun icn1 haline gelen snnetine tbi' olmay bir vecbe addetmilerdir. Zaten hulf-I
Ridin'den olmas hasebiyle onun snnetine tabi' olmay emreden nass- Peygamberi vardr. Reslnlah
(S.A.V.) :
Benm snnetim ve benden sonra Hulefa-i Rsidnin snnetine sarln; buyurmulardr. Hl byle iken
son zamanlarda Msr'da, yetien baz din reformcular bu bbtaki snneti icm' ve syireyi iniyerek
itihada yeltenmiler ve neticede bir defada azdan kan _ talk bir saylm gitmitir. Bunu
mslmanlarm kabul edemiyecegini sezince de ii kanunla salama bala, mhlardr.
imdi biz bir nebzecik u fetva'ya dnelim. Buna gre bir adn karsn tam dokuz kerp boyack, ondan
sonra kadna hlle lzm gelecekmi vf bu da szm ona ba dara gelen bir mslmam kurtarrmkm.?
Bunun mns
"o adma dokuza kadar talkb oynamaa msaade etmek deilmidir? Talk ciddisi, akas msavi olan
eylerdendir. Bu ciddiler ciddisi messese ile oyn.mamak iin onu ancak e kadar meru' klan Allah
bu ii h, yeni nc-tehidler kadar bilemedi mi dersiniz? Fetva'da imam denilen Ibn'l-Kayyim'a gelince :
lim ve fzl olmasna ramen ehl-i snnet imamlarndan deildir. Hele Msr'n yeni mctehidleri gibi en
byk ehl-i snnet mamlarna bile kafa tutan amatrlere imam olmas hatrlardan bile gememek icab
eder. Hl byle iken onu yine imam ittihz etmeleri insan ster istemez pheye dryor. Galiba bu
adamlar beyendiklerini h solcu bile olsa imam ittihaz edecekler.
691[691] Sre-t Talk; yet: 1.
Y Reslllah unu ldrmeyeyimm? dedi. 692[692]

Bu hadsi Nesi rivayet etmitir. Rvleri mevsuktur.
Hads-i erif, talk birden yapmann bid'at olduuna delildir. Bu hususta ulem ihtilf
etmilerdir. Ehu Hanjc ile Mlik'e gre bid'-attr. afi, Ahmcd ve dier baz ulem'ya
gre bid'at deildir. Hatt mekruh bile saylmaz.
Bid'at sayanlar Reslllah (S.A.V.)in gadaplanmas ve Allah'n kitabiyle oynamyormu?

hadsi ile istidlal ettikleri gibi Sad b. Mansur'un sahh sencdlc Hz. Enes (R.A.)'dcn tahrc
ettii mer (R. A.) hadsi ile de istidlal ederler. Mezkr hadse gre Hz. mer'e karsn
defa boayan bir adam getirdiler mi dayaktan srtn patlatrm. "
talk bid'at saymayanlar :

693[693]
694[694]
onlar iddet vakitleri in boayn ve :
Talk ikidir... yct-i kerimeleri ile hir de ileride grlceek Lr hadsi ile
istidlal ederler. Fakat kendilerine yetler mutlaktr; hads ise talkn haram
olduunu sarahaten ifde ediyor. Binenaleyh yetler bu hadisle takyd edilirler.
Karsna lin yapann talk yerinde bir talk deildir; nk kadn linla bo olmutur
diye cevab verilmitir.
Hads-i
erif,
Reslllah
gstermektedir. 695[695]
(S.A.V,)
zamannda
talkn
vki'
olduunu
Mahirimi b. Lebl b. Ebi Hafi1 Ensari (R, A.) : Resulllah (S.A.V.) zamannda domu ve ondan baz
hadsler rivayet etmitir. Buhar onun sahabeden olduunu sylemi, fakat... Eh Htrm : Onun sahbi
olup olmadn bilmiyoruz demitir. Mslim ise dorudnn doruya onu tabiinden snyniKjt;r. TJlem'dan
br zt idi. 9fi tarihinde vefat etmitir. man Ahmet! msned inde onun tercemc-i halini yazm. Baz
hadislerini de tahrc etmise de bunlar-d-i. Peygamber (S.A.V.)'den iittiine dir bir sarahat yoktur.
692[692]
693[693]
694[694]
695[695]
372.

1106/916- bni Abbas radyallah anhm''dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Ebu
Rkne mm Rkne'yi boad. Reslllah sallallah aleyhi ve sellem kendisine :
Karina mracaat et; buyurdu, Ebu Rkne :
Ben onu defa boadm? dedi. Reslllah (S.A.V.):
Anladm (fakat) sen ona mracaat et; buyurdular. 696[696]

Ahmed'm bir rivayetinde: Ebu Rkne karsn bir mecliste defa boad ve sonra ona
acd. Resllah sallallah aleyhi ve sellem: Bunlar bir talktr;
buyurdular.
denilmitir. Her iki hadsin senedinde bni shak vardr. Bu zt hakknda sz vardr. Ebu
Ih'trnd baka bir vecihten bundan daha gzel olmak zere unu rivayet ediyor : Ebu
Rkne kars Sheyme'yi elbette boad. Sonra :
Vallahi ben bununla bir talktan baka bir ey kastedmedim; dedi. Peygamber
sallallah aleyhi ve sellem de onu kendisine iade etti.
Hadisin Ebu DvmVdaki lfz udur :
Abdi Yezd Eb Rkne, mm Rkneyi boad da Mzeyne ('kabilesin) den bir kadn
nikh etti. Derken Peygamber (S.A.V.; yeldi. Kadn bandan ald br kl gstererek :
Bana ancak u kl kadar faydas olur; binenaleyh aramz ayr; dedi. Peygamber
(S.A.V.)
hamiyyete gelerek
oturanlara :
Rkne ile kardelerini ard. Sonra beraberinde
Filnla falann u ve u yerlerini Abdi Yezid'e benzetiyormusunuz?ded :

Evet; dediler. Peygamber (S.A.V.) Abd Yezid'e :
Boa onu; buyurdular. O da boad. (Sonra Peygamber {S. A.V.) :

Karn mm Rkne'ye mracaat et; dedi. Ebu Rkne :
696[696]
Ben onu defa boadm; dedi. Peygamber (S.A.V.) ;
Biliyorum; ona mracaat et; buyurdu; sonra (Ey Peygamber, kadnlar boadnz
zaman...) yetini kodu.
Ayn hadsi Ebu Ya'l tahric etmi ve sahhlemitir. Hadsin btn tarklerinde
Muhammcd b. Ishak vardr.
3u hads iin mnker diyenler vardr. Esah olan Ebu Davud'un iahric ederek
sahhlediidir. Ebu Dvud bu hadsi Nfi' b. Uceyr'-den rivayet etmitir. Onu Tirmiz ile
bni Mcc de rivayet etmitir. bni Hibban ile Hkim sahhlemilcrdir. Hasl hadsin
sahih veya zaf oluu ulema arasnda ihtilafldr.
Bu hadis bir meclisde talkla boamann bir talk saylacana dellet ediyor. Mos'ee
hakknda drt kavil vardr:
1 Bir mecliste talkla boamak hi bir hkm lde etmez; nk bid'attir.

Hrcler'le Rfzler'in mezhebi budur. Nitekim az yukarda delilleri ile birlikte grld.
2 Bununla talk vki1 our. mer, bni Abbas, e, ve A!i (R. Anhm) hazert ile
drt meshebin imamlar, selef ve halefin cumhuru buna kaildirler.
yetleridir.
Mezkr yet !c bir ile rn
Delilleri: talk
arasn ayirmamlardr. Br delilleri de
Sahheyn'in rivayet etlikleri Uveymr-i Acln hadisidir. '
Mezkr hadse
gre :
Uveymr (R.A.) karsn Peygamber {S.A.V.) #n huzurunda defa bcF-m, Res!-i

Ekrem (S.A.V.) kendisine bir ey dememitir. Bu da talk birden yapmann caiz
olduuna delildir.
talk olur diyenler Buhar ile Mslim'in mttefikan riv-y< t. ettikleri Ftme binti
Kays hadsi ile de istidlal ederler: Ftme (R. Aih) 'nn kocas onu defa boam,
mes'ele Peygamber (S.A. V.) 'e haber verilince:
Ona nafaka yoktur; ama iddet bekliyecektir; buyurmulardr.
Nihayet bu zevat diyorlar ki: Peygamber (S.A.V.) 'in Bu i bir mecliste mi oldu yoksa
mteaddit meclislerde mi? diye sormamas bu hususta bir fark .olmadna dellet eder.
3 Bu szle bir talk- ric' vki' olur. Bu kavi Hz. Ali (R.A.) ile bni Abbas (R.A.) 'den
rivayet olunmutur. Zahiriler, bni Teymiyye ve onun tilmizi fbni'l-Kayyim bu kavli

tercih etmilerdir. Bunlar yukarda grlen bni Abbas (R.A.) 'den merv iki
istidlal ederler.
hadsle
4 Kadnn medhuln biha (yani cima' edilmi) olup olmamas arasnda fark vardr.
Medhuln biha'ya talk vki' olur. Fakat bakasna yalnz bir talk vki' olur. bni
Abbas (R.A.) 'a tbi olanlarla shak b. Rahavcyh bu kavli tercih etmilerdir. Bunlarda Ebu
Dvud 'un rivyetindeki: Bilmiyorsun ki erkek karsn cm'dan nce defa
boarsa Reslllah (S.A.V.) zamannda onu bir talk sayarlard?
cmlesidir. Bunlarn akl delili de vardr. Derler ki: Bu adam karsna (benden binsin)
dese kadn derhal bo olur; ayn sz tekrarlarsa talka mahal kalmad iin hi bir ey
vki olmaz; nk henz zifaf olmam bir kadn bir defa boandm hemen kocasna
ecnebi olur. Ona iddet olmadndan ikinci bir talka mahal deildir.
Fakat bunlara'da: bu hkm cima edilenle cdilmiycnin her ikisi hakknda sabit olmutur;
diye cevap verilmitir. Bir defa da yhd ayr szle defa boanma mes'elesi fkh
kitaplarnda uzun uzadya zh edilmitir.
Drt mezheb ulems Hz. mer (R.A.) zamannda mn'akid olan icm'a mnkd olarak
talk meselesini infaz edegelmitir. Hatt bu mes'ele hakknda muhaliflerine iddet
gsterdikleri ve bni Teymiyye bu meselede Rfzler'le bir olarak bir talk vuku'una kail
olduu iin cezalandrld tilmizi bni'l-Kayyim'n ise bu sebeple deve zerinde

sokaklarda dolatrld sylenir. 697[697]
1109/917- Ebu Hreyre -radyatta anh'den rivayet olunmutur.Demitir ki:

Reslllah salallah aleyhi ve sellem:
ey vardr: bunlarn ciddsi de cidd akas da cidddir. Nikh, talk ve ric'at;

697[697]
375.
698[698]
Bu hadsi, Nesa mstesna Drtler rivayet etmitir. Hkim onu sahhlemitir.
bniAdiyy'in baka zaf bir vecihten rivayetinde: Talk, nikh ve tk denilmitir. HrU
b same'nin Ubadet'bn's Smit'-den merfu' olarak rivayet ettii hadste: eyde
oyun cZ deildir: Talk, nikh ve itkda. Bunlar kim sylerse muhakkak vcibolur
byrulmutur. Senedi zaiftir.
nk senedinde bni Lrh'a vardr Hadisde inkta' da vardr.
Bu hadsler .aka ilo yaplan talkn cidd olarak vki' olduuna, onun niyyete muhta
bulunmadna delildirler. Hanefiler'le filer'n mezhebi budur. Ahmcd b. Hnnbcl ile

dier bir takm ulem'ya gre niyyet arttr. Zr : Ameller niyetlere gredir hadisi
btn amellere nn ve mildir. Talk da bir ameldir diyorlar.
Fakat kendilerine: mm olan o hadsi bu hadsler lahsis etmitir; dye cevap verilmitir.
Itk hakknda yeri gelince zht verileoktir.
Hkim'in sahhledii Ebu Hreyre hadi.si hakknda Tirmiz hasen garibtir diyor. Ebu
Bekir ibni'l-Arabi ise: Bu hadste itk da rivayet edilmi, ama ondan bir ey sahih
olmamtr demektedir.699[699]
1112/918- Ebu Hreyre radnjalluh anh'den Peygamber sallallah aleyhi ve

scllcra'den duymu olarak onun:
phesiz ki Allah mmetimin gnlnden geen eyleri (mmetim) yapmadka veya
sylemedike afveder; buyurduu rivayet olunmutu 700[700]

Hads mtfefekun aleyh'tir.
Bu hadisi bn Mce dah Ebu Hreyre'den rivayet etmi; yalnz o rivayette Gnlnden
geen eyleri yerine Kalplerine vesvese veren eyleri denilmi; sonunc c'a
699[699]
376.
700[700]
Kendilerine zorla aptnlan eyler ifdesi eklenmitir. Bu ziyde hakknda musannif

merhum: Zannederim bu ziyde mdrectr. O her halde fic7n b. Amr'a hadsten
hadse gemek suretiyle gelmi olaeaktr diyor.
Hnds-i erf gnlden geirmekle talk vki' olmadna delildir ki, cumhur-u ulem'nn
kavli de budur.
bni irin, Zhr ve bir rivayete gre mam Mlik gnlden geirmekle talk vki
olduuna kaildirler. fbni'l-Arah dah: Kalbderi kfr i'tikd ve gnaha srarla devam
eden gnahkr olur diyerek bu kavli takviye etmitir. bni'l-Arnb Bir mslmana
kalpten zina isnadnda bulunmak da ayn hkmdedir. Bunlar hep kalbin emelleridir
demektedir.
Fakat kendisine: Mezkr hads Aah Tel'nn bu mmeti gnlnden geirdii

eylerden dolay muhaze etmiyeceini ve Allah'n hi bir kimseye takatndan fazla bir
yk yklemiyeceini hrber veriyor. Gnlnden geirmek ise kulun dire-i takatindan

hritir. diye cevap verilmitir. bni'l-Arabi'nin kfr ve riya ile istidlali bu hadisten
tahsis edilmitir. Halbuki kfr i'tikdla riy-y kasd, gnlden geen eyler olmaktan
da kmlardr.
Bu hadsle talkn yaz ile de vki' olacana istidlal ederler. nk yazan kalbiyle niyyet
etmi; yazmak sureti ile de niyyetinin mce-hince amelde bulunmutur. Cumhur'un

kavli budur. Baz imamlar yazda ihad yani hid armay da art kormtur; nitekim
aada Ric'at bahsi nde grlecektir. 701[701]
1113/919- bni Abbas radyala anhm*dan Peygamber saldl-lah aleyhi ve

selrm'den duymu olarak rivayet edildiine gre:
phesiz ki Allah mmetimden, hat, unutma ve yapmaya zorlandklar ey'i (n

hkmn) kaldrmtr; buyurmulardr. 702[702]
701[701]
377.
702[702]
Bu hadsi, 'bn Mce ile Hkim rivayet etmilerdir. :bu Him ise Sabit olmuyor
demitir.
Nevev cr-Ravza da: Bu hads hasendir cbmtir. Hadisin bir ok isnadlan vardr.
Fakat bni Ebi Hatim, bu isnadlarm derecesini babasna sorduunu, babasnn: Bu

hadslerin hepsi mn-kerdir; hepsi mevzu'dur dediini sylyor.
Abdullah b. Ahmcd dah cl-lch adl eserinde: Bu hadsi babama sordum. Onu pek inkr
etti ve: Bu, Hascn'in n~'gamber (S.A. V.)'den rivayetinden baka kimse tarafndan
rivayet edi'-niyor; dedi .eklinde beynda bulunmutur.
mam Ahmcd b. HanbcVin: Her kim haf ve unutma hkmlerinin kaldrldn (yani
teklif edilmediini) zannederse muhakkak Allah'n kitab ile Reslllah (S.A.V.) 'n
snnetine muhalefet etmitir. nk Allah hat yolu ile insan ldrene keferati vcib
klmtr dedii rivayet olunur.
Hads- erf, mmet- Muhammediyye'dcn bir gnah hat veya unutma suretiyle sdr
olursa yhd bu mmete bir gnah zorla iletilirse o gnahn uhrev cezasnn
afvedildiine delildir. Dnyev ahkm ise ihtilafldr.
Bazlarna gre unutmakla kasden yapmak arasnda bir fark yoktur. Unutmak akid.
esnasnda art koulursa o zaman kasidden ayrlr.
Ata'da,n bir rivayette unutarak yaplan talkn hkm yoktur. Bir ok ulem'mn kavilleri
budur. Onlara gre yanllkla sylenen" talk lfzna da i'tibr yoktur. Fakat Hanefler'e
gre bu talk vki'dir. lm tehdidi altnda zorla karsn boayann talk
ihtilafldr.Cumhur'a gre vki' deildir. Neha (11 95) ile Hanefler'e gre vki'dir.
Hulsa Hanefler'e gre: Hr olsun kle olsun, kil bali olan her kocann talk
muteberdir. Bu bbta cidd olanla olmayann hkmen bir fark yoktur. Binenaleyh:
Mkreh denilen zorla boayamn, akadan boayann, efik denilen zayf akllnn,
sarhoun yanllkla boayann ve iaretle dilsizin talklar mu'teberdir. Dilsizin

tasarruflar hakknda MrcrlJr'nin 70. ci maddesinde Dilsizin iret-i ma'hdesi lisanla
beyn gibidir denilmektedir.
Deli, kk ocuk, baygn, bunak ve uyuyan kimselerin -talklar mu'teber
deildir.703[703]
1114/920- bni Abbas radyallah anhm'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Erkein
karsn (kendisine) haram etmesi hi bir ey deildir. Yemin olsun ki Reslllah

salallah aleyhi ve se/fem'de sizin in gzel bir nderlik vardr. 704[704]
Bu hadsi Buhar rivayet etmitir. Mslim'in bni Abbas'dan rivayetinde: erkek karsn
(kendine) haram klarsa bu bir yemindir. Onun keffretini verir denilmitir.
Bu hads, bni Abbas (R. A.ya mevkuftur, ve erkein karsn kendisine haram etmenin
yemin keffreti cab etse de boanma saylmadna dellet eder.
bni Abbas hazretlerinin hi bir ey deildir demesi, onun talk olmadn beyndr.
Maamfih bu szden bir ey lzm gelmez mnsna da olabilir. Bu taktirde yemin

saylaca rivayeti baka bir rivayet olur; ve bni Atbas (R.A.) 'in bu meselede iki kavli
olmu olur. Bu mes'ele selef-i Sli.n sahabe ve tabin ile halefleri metehidler arasnda
pek ihtilafl bir mes'eledir.
Zhirler'e gre bir eyi hall veya haram klmak yalnz Allah'a mahsustur. Binenaleyh
bir adamn karsn kendisine haram klmas bni Abbas hadsinde grld vehile
lav yani hkmszdr. Bunlar mddealann bir takm yet ve hadslerle isbta
alrlar.
Bir kimsenin karsn kendisine haram etmesi suretiyle yaplan yemin ya il yhd da
zhr olur ki bunlar az ileride kendi bahislerinde grlecektir. 705[705]
1116/921- ie radyallah em/m'dan rivayet edildiine gre Cevn'-in kz Reslllah

salallah aleyhi ve sellem'in yanna alnarak Peygamber (S.A.V.) kendisine yaklanca:
703[703]
378.
704[704]
705[705]
379.
Senden Allah'a snrm, demi; bunun zerine Reslllah (S, A.V.):
Yemin , iim ki pek byk bir eye sndn; ailene git; buyururardr.706[706]
Bu hadisi Buhar riv/et etmitir.
Cevn'in kznn adn tayin hususunda pek ok ihtilf edilmitir707[707]. Fakat ta'yinin bir
fidesi olmad iin onunla megul olunmamtr. Bu kadn zamannn en gzel

kadmlarndanm.
Reslllah (S.A.V.) 'in onunla nasl evlendiini lmi Sa'd'm Abdl-vhid b. Ebi Avn tarki
ile thrc ettii u hads tafsilt ite bildiriyor:
Abdlvhd demitir ki: Nu'man b. Ebi'l-Cevn-i Kindi Reslllah (S.A.V.)'in yanna geldi
ve:
Ya Resliillah, seni araplarn en gzel kadn ile evlendicem. Bu kadn amcasnn

olu ile evli id (kocas) ld; (imdi) seni istemektedir dedi. Reslllah (S.A.V.):
Peki yi (olur); buyurdular Nu'man :
yle ise onu sana getirecek
Ebu Esd Sad'y
brini gnder; dedi Bunun zerine Reslllah (S.A.V.)
gnderdi. Ebu Esid diyor ki:
gn durdum. Sonra onu beraberimdeki br mahaffenin 708[708] iine yerletirdim;
bylece ta Medine'ye vasl oluncaya kadar getirdim; ve kendisini Sde oullarna
misafir braktm. Ve Reslllah (S.A.V.) Amr b. Avf oullarnda bulunduu bir srada
onun yolunu tuttum. Nihayet ona haber verdim ilh......
yedinci yln Roblcvvcl'indc olduunu sylyor.
bni
Eb Avn7 bunun
Kssann tamam udur: Kadna demiler ki: Peygamber (S.A.V.) sana yaklat
ondan istaze et; nk o byfe eylerden pek
man
h|an'r-..... Bylelikle onu aldatmlar. Maamfh bu hud'a ve hileyi kadnn kendisi

Bir rivayete gre ismi Amre'dir. Musanmfa gre, meyno binti Nu'man'dr.
708[708] Develerin iki yanna yerletirilen tahtadan yaplm odacklardan biridir.
706[706]
707[707]
yapm olmas ihtimali daha kuvvetli grlmektedir.
Rivayete gre kadn bu sz sylemeye kimin tevik ettii Peygamber (S.A.V.) e

anlatlnca: Bu kadnlar Hz. Yusuf'un (macera) arkadalar
buyurmulardr.
(olan kadnlar) gibidir.
Bu hadis, erkein karsna: ailene git demesinin bir talk olduuna delildir. Filhakika
bu sz talkn kinyelerindendir; onunla boamak kastediiirse taik olur.
(sttrad : Fkh ilminin beyanna gre boanma iinde kullanlan szler sarih ve kinaye
olmak zere iki nev'idir.
Sarih": Kadn boamadan baka bir yerde kullanlmayan szdr. Seni boadm yhd
benden bo ol gibi.
Kinaye: Talka mahsus olmayp, hem talka hem de baka bir eye ihtimali olan szdr,
k git gibi. Bu sz: k git, nk seni boadm; mnsna gelebildii gibi: k git nk
ben seni bpa.mam; mnsna da gelebilir.
Kinaye szler muhteliftir. Bunlarla yerine ve szne gre kimi niyetle talk vki' olur;
erkein boama niyeti yoksa talk vki' olmaz; kimi niyetsiz talk vki' olur. Keza vuku1
bulan talk y.a ric' olur yhd bin. Tafsilt fkh kitaplarndandr.)
Ailenin yanna git sznn talktan kinaye olduunu K'b. b. Mlik kssas da dellet
eder. Mezkr kssaya gre Mlik'c karndan uzakla demiler.. O da: ailen nezdine git
ve onlarn yantnda kal demi; fakat bununla talk kastedmemi; kars da bo
olmamtr. Drt mezheb fukh'snn ve dier baz ulem'mn mezhebi budur.
Zhirler'c gre Ailenin yanma git demekle talk vki' olmaz. Onlara gre Peygamber
(S.A.V.), bnti Cevn'e nikh akdetmemi; ona" yalnz dnrlk yollamt. Zr bu kssa
hakkndaki rivayetler muhteliftir. Sahh-i Buhar'deki rivayet akid yaplmadna dellet
eder. Bu rivayete nazaran Reslllah (S.A.V.) kadna:

Kendini bana bala; demi. Kadn:
Hi bir kralie kendini bir sokak adamna balar m? mukabelesinde bulunmu;

Peygamber (S.A.V.) kendisini teskin etmek iin elini zerine uzatnca:
Senden Allah'a snrm; demiti.
Zahirler, Reslllah (S.A.V. 'in bala demesinden henz ak-din yaplmam olduuna
istidlal etmek jsterlerse de, kadnn Peygamber {S.A.V.) 'in yanna getirilmesi ve elini ona
uzatmas onlann iddia-, larn rtr. nk nikh olmadan zifaf da yaplmaz; kadna el
de uzatlmaz, Kendini bana bala buyurmas kadnn hatrm ho etmek iindir.

Peygamber (S.A.V.) 'in kadnn babas ile mehir zerinde anlatklar da rivayet
edilmitir. Btn bunlar akdin yapldn sarahate yakn bir kat'iyyetle ifde
1117/922- Cbir radyollah (ml'an rivayet olunmutur. Demitir k: Reslllah
saalah aleyhi ve sclem:
Talk ancak nikhdan sonra, kle azad da milkden sonradr; buyurdular.710[710]

Bu hadsi Ebu Ya'l rivayet etmitir. Hkim onu sahihlemise de hads ma'lldr. bni
Mce, M i s ver b. Mahrama'dan bunun bir mislini tahrc "etmitir. snad gzeldir. Lkin
bu dahi ma'lldr.
Bu hadsi sahih bulan Hkim: Ben cyhryn'e aarm. Hads kendi artlarna uygun
olarak bni mer, ie, Abdullah b. Abbas, Muaz b. Cebel ve Cbir'dcn sahih olarak
rivayet edilmiken onu nasl ihmal edebildiler... demitir.
Ma'll olmasna gelince. Dre Kutn: Sahh olan bu hads mr-KtUlir. Onun ricali
arasnda Cbir yoktur demitir. Yahya b. Mam de: Pcyuamber (S.A.V.) in: nikhtan
nce talk yoktur; buyurduu kendisinden sahh senede gelmitir. demi. bni Abdil
Bcrr: Bu hads bir ok vecihlerden rivayet edilmi;; ancak bu rivayetler hads

limlerince ma'lldr. mtlasnda bulunmutur.
Cabr hadisine Misver rivayeti ahid ise de o da ma'lldr. nk Zhr zerinde ihtilf
vardr.
709[709]
382.
710[710]
BcyhakU Bu fcbta en sahh hads, Amr b. uayb'm babasndan o da dedesinden iitmi

olarak rivayet ettii hadistir. diyor Tirmiz: Bu hads, bu bbta rivayet edilen en gzel
eydir demektedir. Buhar dah : Bu bbta en sahh ve en mehur ey Amr b. uayb'm
babasndan onun da dedesinden rivayet ettii hadstir. demitir. Bcyhak; bu hadsi iyi
bir isnadla bni Mc&nyn. rivayet ettiini sylyor.
Hads-i erif, yabanc kadnn bosanmyacana delildir. Bu talkn o anda- yaplmas

bilicm' caiz deildir. Fakat seni alrsam bo ol gibi nikha ta'lk edilirse mesele
ihtilafldr.
Burada kavil vardr:
1 Byle bir szle mutlak surette talk vki' olmaz. mam afii ile Ahmed b. HanbcVn,
Dvud-u Zahir'nin ve dier baz ulem'nn mezhebi budur. Bu kavli Buhnr yirmi iki
sahab'den rivayet etmitir. Delilleri: babmzn hadsidir. Derler ki: Bu hadsin

isnadnda sz olsa da rivayet yollarnn okluu "onu tc'yd etmitir. bni Abbas (R.A.):
Allah tel: Ey man edenler mmineleri nikh eder de sonra boarsntz; buyurmu;
mminleri boar da sonra nikh ederseniz; dememitir eklinde pek gzel bir mtla
beyn etmitir.
Eir de Filn kadn alrsam bo olsun derken o kadn kendisine yabancdr. Yenilenen
onun nikhdr. Binenaleyh bu sz, ecnebi bir kadna: u eve girersen bo ol demeye
benzer. Kadn o anda girmeyip de bu adamla evlendikten sonra girse bilittifak bo olmaz.
Burada da yledir.
2 Ebu Hanifc (80 150) ile dier bazlarna gre talk ta'lk mutlak surette caizdir.
3 mam Mlik ile baz ulem tafsilta gitmi ve: tahsis ederek: filn oullarndan,
yhud filn yerden alacam her kadn bo olsun; derse ta!k vki'dir. Vakta izafe
ederek: filn vakitte; demesi de ayn hkmdedir. Fakat umum konuur da her aldm
kadn bo olsun derse bir ey vki' olmaz demilerdir.
Hilafn sebebi: Talk vki' olabilmek iin evvel milkin art olup olmamas meselesidir.
Milk arttr diyenlere gre ecnebi bir kadnn talkn ta'k caiz olmaz. art deildir
diyenlere gre caizdir. Kle azad hakkndaki hilaf da talktakinin ayndr; ve Hane-
filer'le mam Ahmea"in esah kavline gre sahh olur. Bu mes'elede bni'lKayyim de
Henefler'le beraberdir. Yalnz bni'-Kayyim talkla itk'm arasnda fark grm

Talkda talk caiz deil, itk'-da caizdir demitir. Delili: nk ita'de kuvvet ve
sirayet vardr. O ortak klenin azadnda olduu gibi bakasnn milkine sirayet eder. Bir
de milki itka' sebep yapmak sahhdir; bir adam azd et-- mek iin bir kle satn alabilir.
Hem kle azad ibdetlerden sylr.Binenaleyh onu adamak dah caizdir. Hatt adak
yaparken milki olmasa bile sahhdir: Allah bana mal verirse yle br kle azd
edeceim diyebilir.
bni'l-Kayy imy in bu tevcihlerine i't araz edenler olmutur.711[711]

1119/923- Amr b. uayb'den o da babasndan, o da dedesinden radyalah ahn
iitmi olmak zere rivayet edilmitir. Dedesi demitir ki: ReslMah salallah aleyhi
ve sellem:
dem oluna mlik olmad bir eyde adak, mlik olmad bi reyde tk ve mlik
olmad eyde talk (hakk) yoktur; buyurdular. 712[712]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Tirmiz tahric etmilerdir. Tirmz onu sa-hhlemitir.
Buhart'dcn, bu hadsin bu bbta vrid olan en sahh bir hads olduu nakledilmitir.
Bcyhkl; Bu, en sahh ve en mehur bir hadstir. demitir.
Hadsin erh ve zh yukarda gemitir. 713[713]
1129/924- ie radyallah nn/'dan Peygamber salallah aleyhi ve selem'den

duymu olarak onun :
kiiden kalem kaldrlmtr: Uyanncaya kadar uyuyandan, byynceye kadar
kkten ve akl gelinceye veya aylncaya kadar deliden; buyurduu rivayet
711[711]
383.
712[712]
713[713]
edlmidr. 714[714]
Bu hadsi Tirmz mstesna Drtier'le Ahmed rivayet etmilerdir. Onu Hkim sahhlem
ve bni Hibban dah tahrc etmitir.
Kalem kaldrld cmlesinin mnas: yazld da sonra yokj edildi; demek deil: bunlar
hakknda esasen byle bir ey yoktur; demrktir ve kalemin kaldrlmas muahazo
cdilmiyeceklerindon kinayedir. Yoksa hi bir ey yazlmyacak mnsna deildir. nk

onlarn sevaplar yazlacaktr. Byle olduu iindir ki krn zararn seen bir sabinin
mslman oluu sahh ve mu'teber addedilmitir. Nitekim Peygamber (S.A.V.)
kendilerine hizmetle merref olan bir yahd ocuuna slmiyet! arzetmi; ocuk da
mslman olmu: bunun zerine Reslllah (S.A.A.):
Bunu cehennemden kurtaran Allah'a hamdoisun; demilerdir.

Bir kadnn Peygamber (S.A.V,)'e bir ocuk arzederek :
Buna hacc var m? diye sorduunu, Fahr-i Kinat (S.A.V.) 'in cevaben :
Evet sana da ecir; buyurmu olduunu yerinde grmtk. Bu hususta hadsler

oktur.
Hads imamlarnn bu hads zerinde szleri oktur.
Hads mezkr snf insann mkellef olmadklarna delildir. Dalarak uyuyanla henz
kr zarar temyizden ciz sabinin mkellef olmadklarna icm1 vardr. Sab- kil
denilen krn zararm farkeden sab hakknda ihtilf vardr. Hads-i erif sabiyi byynceye kadar gayr mes'ul tutmutur. Bazlar bymeyi, oru tutmaa namaz klmaa
gc. yetecek kadar olmakla snrlandrmlardr. mam Ahmcd'in mezhebi budur, bir
takmlar on iki yana v;m makla, dierleri bula yaklamakla; bakalar bali olmakla
tahdd etmilerdir.
Bul : Erkeklerde ihtilmla ve meninin kmas ledir. Bu cihet ittifakidir. Kzlarda ise,
bazlarna gre onbe ya yhd dokuz yandan s.m;t avret yerlerinde kl bitmesi
714[714]
yhd uyank iken ehvetle men gelmesidir. Maamfh bunlarn hepsi hakknda hilaf
vardr.
Deli'ye gelince : Bundan murd, akl zail olandr. Bazlarna gre sab ile sarho da bunda
dhildirler. Sarhoun talk ihtilafldr. Bu hususta iki kavil vardr :
Birinci kavle gre vki deildir. Osman; Cbr, Zeyd ve mer b. Abdziz (R. Anhm) ile
seleften bir cematin ve mam Ahmed b. Ranbcl'm mezhebi bu olduu gibi Zahirler de
buna kaildirler. Delilleri babmzn hadsi ile :
715[715]
Sarhoken ne sylediinizi bilmedike namaza yaklamaynz.
Ayeti Kermesidir. Diyorlar ki: yct-i Kcrme'dc sarhoun lafna i'tibr edilmemitir,
Zr sarho ne sylediini bilmez; binenaleyh o mkellef deildir. nk teklifin art
bilittifak akldr. Ne sylediini bilmeyen akll saylamaz. Bittabi muhalliflcr bunu
kabul etmiyorlar.
kinci kavle gre sarhoun talak mu'teber ve vki'dir. Bu kavil eshab- Kirm'dan: Ali ve
bni Mes'ud (R.Anhm) hazertndan rivayet olun.mu.sl.ur. Mezhep mamlarndan
Mlik, Ebu Hamle vo afi'nin kavilleri de budur. Bu zevatn delilleri de aynen

yukarikilcrin istidlal ettikleri yct-i Kerme'dr. Fakat yeti bunlar yle mtla
ediyorlar: Namaza sarhoken yaklamak yasak edilmitir. Mademki yasak edilmitir; o

halde sarholar mkellef demektirler. nk mkellef olmayan bir kimseye una
yaklama, bunu yapma denilemez Bir de sarhoun talk ona bir ceza ve zecir olmak iin
vki'dir. Sonra bo olmak boanmaya terettb eder. Ve hkmn sebebine balk
kablindendir. Binenaleyh sebep var m, msebbeb de vardr. Buna sarholuun bir

tesiri olamaz. Bundan dolaydr ki Eshb- Kiram, sz hususunda sarhou ayk
hkmnde kabul etmiler ve: Bu adam itmi sarho oluyor; sarho oldumu
zrvalamaya balyor; zirvaladm da iftira ediyor. Mfterinin cezas ise seksen dayaktr.
de-nMmlir,
716[716]
Sad bin Mansur, Peygamber (S.A.V.) 'den talkta kay-lle yoktur. hadsini tahrc
Srt-i Nisa; yet: 129.

Said I. Munsur : Ebu Osman Sad b. Mansur b. 'be el-Merzev. S. c Hicret asrnn byk
muhaddis ve hfzfanndandr. Talkan ehrinde dogmug, sonra Belh'e giderek orada tahsilini lerletmi
ve mehur bir lim olmutur. mrnn sonlarna doru Mekke'ye s'derek mcavir olmu ve orada
229 trihinde Jrtihl eylemitir. Bir Kur'n tefsiri ve bir de Snen i vardr.
715[715]
716[716]
etmitir. Bu da sarhoun talkn vu-ku'una dellet eder.
Bu kavle muhalif olanlardan tbni Hazm- Zahir ile San'anl yu-knnki delilleri rtmeye
almlardr. Biz onlarn szlerini burada zikrederek meseleyi daha fazla uzatmaktan
sarf nazar ettik. 717[717]
(Ricat Bahsi)
Ric'at veya Rac'at lgatte: geri dnmek, gerilemek.
eriate ise : Nikh miikini devam ettirmek istemek ,yani boad karsna tekrar
dnerek aralarndaki eski nikh devam ettirmek istemektir. Bunda nikh tazelemee
lzum yoktur.
Ric'atn artlan vardr ki, talk sarih lfzlarla yhd kinaye lfzlarn bazlar le
yapmak, mal mukabilinde boamamak, talk tamamlamam olmak, kadnn

medhuln biha yani cima' edilmi olmas ric'atm iddet iinde yaplmas bu artlar
cmlesindendir. Ric'atr. meru' olduunda hilaf yoktur. nk meru'iyyeti kitap,

snnet ve rem-i mmet'le sabittir. Kitaptan delili :
718[718] O kadinler ma'ruf vecihle nikhnzda tutun yet-i kermesidir.
Snnetten deli i de babmzn hadisleridir. 719[719]
1121/925- mran b. Husayn radydllah anhm'an rivayet olunduuna gre

kendisine: Bir adam karsn boayp da sonra hd a-> irmadan ric'at etse hkmnn
ne olaca sorulmu; o da :
Onun hem talkna hem de ric'atna hd et; demitir. 720[720]

717[717]
386.
718[718]
719[719]

Bu hadisi Ebu Dvud byle mevkuf olacak rivayet etmitir. Senedi sahihtir. Ayn hadsi
Beyhak u lfzlarla tahrc etmitir : mran b. Husayn'a hid armadan karsna ric'at
eden kimsenin hkm sorulmu; o da:
Snnetten gayr bir eye istinaden m? md hd ediversin; demitir. Tabern bir

rivayette Hem Allah'a istifar eyle cmlesini ziyde etmitir.
Bu hads, ric'atin meru' olduuna delildir. Ric'atte asl :
721[721] Kocalar onlar iade iin en ziyde hak sahibidirler. yeti kermesidir. Talk-
ric'de kocann karsna ric'at etmee hakk olduu ulem'nn ittifak ile sabittir. Yalnz
kadnn iddeti iinde bulunmas arttr. Ric'at iin kadnn veya velsinin rzas da art
deildir. Yeter ki talk cim'dan sonra vuku' bulsun.
Hadis-i erif, Talk Sresindeki:
722[722] Sizden iki adaletli kimseyi de hid arn. yet-i kermesi'nin dellet ettii
mnya dellet etmektedir. Emrin zahiri vcb ifde ediyor. mam. afi'nin
eski.mezhebi budur.
Hads, Hazret mran'm ietihaden syledii kendi sz de olabilir: Burada itihada

msaade vardr. Ancak: snnetten gayr bir eye istinaden mi? diye sormas buna
mani gibi grnyor. nk sahbi'nin dilinden snnet itlk edilirse ondan Peygamber
(S.A.V.) 'in snneti kastedilir; ve hads merfu' saylr. u kadar var ki vcba dellet etmez nk cabla nedib arasnda mlcreddid bir snnettir.
Ric'at kavli ve fiil olmak zere iki ksmdr:
Kavl Ric'at : sana ric'at ettim, gibi szlerle yaplandm. Bunun sahih olduunda ittifak
vardr. Fiil ric'at cima' gibi bir fiille olur. Bunun c?iz olup olmad ihtilafldr, mam afi
ile bazlarna gre fiil ile ric'at caiz olmaz; zr fiil zaten talkla haram olmutu.
720[720]
388.
721[721]
722[722]
Sre-i B;tk;n; yv.t: 228.

Sri'-i Talk; yot; 2.
Bir de Tel Hazretleri ihd' zikretmitir. hd ancak sz zerine olur. Fakat afi'ye:
ihd vcib deildir; diye cevap verilmitir.
Hanefler'le Cumhur-u ulemya gre fiilen ric'at caizdir. Fakan onlar da fiil iin niyetin
art olup olmadnda ihtilf etmilerdir. mam Mlik'c gre fiil iin niyet .arttr.
Cumhur'a gre niyetsiz de ahindir; nk kadn er'an zevcosidir. Bir adamn karsna
dokunmas ve sair halleri iin niyet etmesi bilicm' art deildir.
Ric'at ettiini kadna bildirmesine gelince: ekser-i ulem'ya gre kadn baka kocaya
gitmesin diye kendisine ric'at ettiini bildirmek vcibtir. "Hanefier'e gre vcib deil mstehbtr. Scrnerc-i hilaf udur: Kocasnn ric'at ettiini bilmeyen kadn baka kocaya
gitse ekser-i ulem'ya gre nikh btldr. Kadn ric'at eden kocasna verilir. mam
Mlik'den bir rivayete gre kadna cima' etmi olsun olmasn, kadn ikinci kocasna
aittir. Delili: bni Vc/b'in Yunus'ta,n onun da bni ihb'an onun da Sad b. .clMscyyeb'den rivayet ettii u hadistir :
Karsn boayp sonra ona rc'at eden fakat ric'at ettiini kendisinden gizliyen; ve
bylece kars iddetini bitirerek baka kocaya varan hakknda snnet: (O kadna ait
elinde hi bir ey yoktur; kadn evlendii adamin-(kars) dr.) eklinde devam ede
gelmitir. ancak sylendiine gre bu hadsi yalnz bni ihb rivayet etmitir ki, bu zt
Zhr'nin kendisidir. u halde onun kendi sz olmu olur; ve bittabi hccet deildir,
Cumhur'a da TirmizVnin Semu-retbn Cndeb'den rivayet ettii u hads ahiddir:
Herhangi bir kadn iki kii alrsa o kadn onlarn birincisine aittir.
Dikkat edilecek bir cihet de Te! hazretleri'nin 723[723] eer slah- hl etmek isterlerse
kocalar Wiei iinde kadnlarn kendilerine iade edilmesine en mstahik kimselerdir.
yet-i kermesidir. ayet kadna ric'aL etmekten maksad geinmek deilse bu ric'at
doru deildir. nk bunda ne slah vardr; ne de Allah'n emirlerine riayet.
Maamfih bazlar: ric'at iin slah- hal art deildir; diyorlar.724[724]
723[723]
724[724]
390.
Sre-J Bakara; yet: 228.

1122/926- Ibni mer ldyallah anhmd'an rivayet olunduuna gre-kendisf

karsnr boadit zaman Peygamber sallaiah aleyhi ve jsecm mer'e :
Ona emret dfe kadna mracaat etsin; bjyurmulardr.725[725]
Hads mtfefekun aleyhtir.
Bu hads hakknda dahi yukarda yeler derecede sz geti. 726[726]

(l, Zihr Ve Keffaret Bab)
Nikhl bir kadn kocasna drt yoldan biri ile haram olur: Bunlar Talk, l, Zihar ve
Ln'dr.
Talk yukarda grdk, imdi sra l'ya geldi : nk talka en yakn olan odur. yle
ki: Talk- yeri gelince mubah olur. il da bir cihetle yemin olduundan moru'dur. Dier
cihetten bunda zulm mns vardr*; zr kadnn cima' hakkm men'eder. Halbuki
Zihr'la lin'da meru' bir cihet yoktur. te bir cihetle mubah olduu iin l, Zi-hrla
Hn'a nisbetle talka daha yakndr.

l: lgatte: yemin demektir.
erialte ise: Karsna drt ay veya daha fazla yaklamaktan yeminlete/kidii bir ekilde
nefsi menetmektir. Sebebi : Talk- ric'idir.
art : Koann ehil, karsnn da mahal olmas; ve l'nm drt aydan az olmamasdr.
Rkn ; Vallahi sana drt ay yaklamyacam. demek veya buna benzer bir ey
sylemektir.
Hkm : Sznde durup karsna yaklamad takdirde mddet geince bir taik- bin
725[725]
726[726]
vki' olmak; sznde durmad taktirde keff-ret veya muallk olan cezann lzumudur.
l'nm da talk gibi sarih ve kinaye lfzlar vardr.
Sarih szleri : Sana yaklamam; seninle cima' etmem gibi niyete ihtiya brakmyan
lfzlardr.
Kinaye szleri : Sana dokunmam, sana gelmem, seninle bir yalkta yatmam gibi
mutlaka niyete muhta olan lfzlardr.
Zhrla Hn hakknda .z ileride izahat verilecektir. 727[727]

1124/927- ie radyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah
sallaiah aleyhi ve sellem, kadnlarna l yapt da (Mariye'yi veya bal kendisine) haram
kld. Arkasndan da haram hell yapt. Ve yemn iin keffret verdi. 728[728]
Bu hadsi Trmiz rivayet etmitir. Kavileri sikadrlar.
Tirmizl bu hadsin mrsol olan rivayetini mevsul rivayetine tercih etmitir.
Hdis-i erif, erkein karsna yaklamamak iin yemin edebileceine delilidir.
Reslllah (S.A.V.) 'in l'sma sebeb Uldl eden hdise ile haram kld ey hususundaki
rivayetler muhteliftir. Bunlar yle hlsa edebiliriz:
1 Bu l'ya sebep Hz. Hafsa (R, Anh)'mn Peygamber (S.A.V.) tarafndan kendisine
tevdi' edilen bir srr ifa etmesidir. Srrn ne olduu ihtilafldr. Bir rivayette Reslllah
(S.A.V.)'in cariyesi Mariye'yi kendisine haram etmesi mes'elesidir. Peygamber (S.A.V.) bu
srr Hz. Hafsa'ya sylemi o da onu Hz. ie'ye haber vermitir. Dier rivayette, Hafsa'ya
syledii sr bal yemei kendisine haram etmesidir; Baka bir kavle gre, Hafsa (R.
Anh)'ya tevd' buyurular sr, babasnn Hz. Ebu Bekir (R. A./den sonra halfe olacadr.
727[727]
391.
728[728]
2 l'nn sebebi: Resillah (S.A.V.)'in gelen bir hodiyyeyi ka-dniar arasnda taksim
etmesi; fakat Zeyneb bint Cah (R. Anh)'mn kendi nasibine a olmamasdr.
3 Kadnlarnn Peygamber (S.A.V.)'dcn nafaka istemeleridir. Bunu mam Mslim'in

tahrc ettii Cbir hadsinden anlyoruz.
Hsl Resl- Ekrem (S .V.) 'in l'sna sebeb : eyden biridir..

a) Ya Hz. Hafsa'nm srr ifa etmesi,
b) Ya hcdiyyc tevzii,
c) Yhud da nafaka talebidir.
Hz. Hafsa'ya.tevdi' buyurulan sr dah:
a) Ya Maryye'yi kendisine haram etmesi,

b) Ya bal meselesi,
c) Yhud hcdiyye tevziinden dolay cannn sklmasdtr.
Musannif merhum yle diyor : Peygamber (S.A.V.)'in gze! ahlkna, sabr-
tahammlne ve ltufkrlna yakan, kadnlarndan uzaklamasna onlarn hepsinin

birden sebeb olmasdr.
Hadsteki, haram kld ta'birindcn murd ya cariyesi Mariye yhud baldr.
Mezkr bal meselesi : Hz. Zeyneb (R. Ahd)'mn kendisine hcdiyye edilen bir miktar
baldan nevbeti gnnde Resillah (S.A.V.)'e ikram etmesi ve bu mnasebetle onun
yannda biraz fazlaca kald iin dor zevcelerinin ileri geri sylenmeleridir. Fahr-i
Kinat (S.A.V.)in bundan mteessir olarak bal yemeyi kendine haram ettiine dir rivayet vardr.
Hads-i erif, l'ya. delildir. bni Battal ( 444) buna cezmen hkmetmitir. Bazlar
buna i'tirz etmi; ve : haram klmann cim'a id olduu tasrih edilmitir. Binenaleyh
kafi bir ey sylemek doru olamaz demilerdir. Musannif dah, Bu hususta sarih bir
nakil bulamadm diyor.729[729]

1124/928- bn mer radyalah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki :
Drt ay geti mi l'y yapan boaymeaya kadar durur. O boa-madka aleyhine talk
vki' olamaz. 730[730]

Hndis-i erf :
731[731]
kadnlarna l yapanlar iin drt ay beklemek vardr yeti ker-mes'nin tefsiri
gibidir. Ulem l'nm bir ka meselesi hakknda ihtilf etmilerdir. Bu meseleler

.unlardr:
1 Yemin Cumhur-u ulemya gre eim'dan vazgemeyi bildiren her yemin lfziyle
olabilir. Bazlar : Allah'a yaplandan baka mn'-akid olamaz; nk Allah'dan baka
bir eye yaplan yemin zaten yemin deildir diyorlar.
2 l'nn tealik ettii ey, bazlarna gre sarahaten veya kinaye yolu iic cim'
yhud konumay terketmektir.
Cumhur'a gre ise cim' sarahaten terketmek zarurdir. Srf kadndan uzaklamak kfi
gelmez. Burada asl olan:
732[732]
karlarna il yapanlar iin drt ay beklemek vardr yet-i ker-me'sidir. Bu
yet, l mddetini uzatan c'iliyet detini ykmak iin nzl olmutur. Filhakika
chiliyet devrinde bir adam. karsna iki sene l yapabiliyordu. Tel Hazretleri bunu
ibtl ederek il'y yapana drt ay mhlet verdi.
3 l'nm mddeti. Cumhur'a ve Hanefler'e gre behemehal drt uy veya fazla olacaktr.
729[729]
392.
Siv-i Bakara; .yet: 226.
732[732] Src-i 13,-kara; yet: 226.
730[730]
731[731]
Bazlarna gre l iin zamann az ou msavidir. Bunlar yet'in yalnz ba taraf ile
istidlal ederlerse de, kendilerine: yet'te drt ay ta'birinin de zikredilmi olduu

hatrlatlarak cc-vp verilmitir. Zr bu drt ay, mhletin mddetidir; ve bor
mddetine benzer. Kadna dn ancak drt ay getikten sonra olur.
4 Cumhur'a gre mddetin gemesi talk deildir. Ashb- Kiramn ekserisi ile Ebu
Hanfc'ye gre drt ay geti mi, kadn bo olur. Cumhur drt ayn gemesiyle talk vki'
olamayacana yette ric'atle boamaya niyet arasnda muhayyer braklmas deliline

istidil ederler.
5 Kadna dnmek, bazlarna gre cim'a muktedir olana cima' ile, muktedir olmayan
zrlye zrn beynla olur. Bazlar
: Yeminimden
dndm.; demekle olur,
demilerdir. Bir takmlar: ma'zur hakknda dnme niyyetle olur derler.
6 Karsna dnene kof farelin icabedip etmy erei ihtilafldr. Cumhura gre keffaret
verrjo'k -vcibtir; zira il bir yemindir; bu adam yeninindcn dnmtr. Binenaleyh
yemin keffareli verecektir. Delilleri:
Bir kimse bir yemin eder de sonra bakasn ondan daha hayrl grrse hemen
yemininden dolay keffret versin de, o hayr oian eyi yapsn. hads-i .erifidir. Hanefler'le dier baz ulem'ya gre ise keffaret lzm deildir. nk Tet Hazretleri :
733[733]
Eer rcu' ederlerse, phe yok ki, Allah pek ziyde
afvedrcidir; acycdr.
1124/929- Sleyman b. Yesr 735[735] radyallah an/'den rivayet edilmitir. Demilir
k: Resllah salallah aleyhi ve sellem'ifi eshabn-dan on ksur kiiye yetitim. Hepsi

733[733]
734[734]
394.
Se-i Bakara; yet: 226.

Sleyman h. Yesr (R. A.) : Kiiny<\si EbC Kyyt'dur. E/.vac-i th-n'tt'tan McymuiK1 (I. Ah)'n
zndl.s vo At b. Ycsar'n ktnlcitlir. Sleyman hizrctliTi Mn'ilnc'in fkhKimlan vo tsbin'in
bykler i iKcndir. lim, fzl fl-i t:kv bir zft olan misaruniloyl yedi fkih'in biris: idi. lmi Althas,
Kli. lliircyn v1 t^nmii .Seleme (it. A.) m/.eratndan hadis rivayet otmisj 73 y;u}ind; nldiju halde
107 tarihinde vefnt elni^tir.
735[735]
mlyi durduruyordu. 736[736]

Bu hadsi f rivayet etmitir.
bni Kcsir'in cZ - rd adl eserinde, mam afi'nin mezkr hadisi rivayet ettikten
sonra : Bu saynn en az on tr. dedii kaydedilmitir. Bittabi bu sz ile on ksur

ta'birini kasdetmitir. Hepsi m'yi durduruyordu. demek : il yapan drt ay bekleti-
yordu; demektir. Nitekim yine Sleyman b. Yesr (R.A.)'dan bir basen k; t;rikic rivayet
edildiine gre : Bizim yetitiimizde ns dr) ay geti mT ly durdururdu demitir.

u halde kitabmzn hadsi bununla mukayyeti olmu lr. Drr Kitini dah Sheyl b. Eb
Slih'den babasnn: Sahbe'den on iki kiiye il yapann hkmn sordum:
Drt ay geinceye kadar ona br ey yoktur; o zaman artk durdurulur. Karsna

dnerse ne al. Dnmezse boar; dediler. seklinde beyanatta bulunduu rivayet
olunmutur. smd, bni mer (R. A.)'-n : Her kim karsna yaparsa, drt ay
getikten sonra durdurulur. T k ya boar, yhud ona dner; drt ay getikten sonra o
adam durdurulmadka talk vki' olmaz dediini rivayet eder.
Bu hususta seleften pek ok eserler rivayet edilmitir. Bunlarn hepsi drt ay getikten
sonra mlyi durdurmann lzumuna dellet ederler.
Ml'nin durdurulmasndan murd: az evvel arzettiimiz vecihle ondan ya karsna

dnmesi, yhud onu boamasnn stenmesidir. Cumhura gre mcerret mddet
gemekle talk vki1 olmaz. Bir de onlara gre vki' olan talk ric' olur.
mme-i Eshb ile Hanefler'e gre drt ay geti mi, talk kendiliinden vki1 olur. Bu
talk ric' deil, bindir. 737[737]
1124/930- bni Abbas radyallahih anhm'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Chiliyyet devrinin ls bir sene, ki sene id. Allah drt ay (ona) vakit tayn etti.
736[736]
737[737]
395.
Binenaleyh drt aydan az olursa l deildir.738[738]

Bu hadsi Beyhak tahrc etmitir.
Hadsi bni Abbas (R. A.)'dan Tabcrdn dah tahrc etmitir. man afi diyor ki :
Chiliyyet devrinde araplar eye yemin ederlerdi. Bir rivayette : Talk, Zhr, ve
ly alel tlak yaparlard. Allah Tel il ile Zhar chiliyyet devrindeki zevcenin
ayrlmas mnsndan'cratteki mstakar hkml vaziyetlerine nakletti! Talkn

hkm ise olduja gibi kald.
Hadisimiz l mddetinin en az drt ay olduuna delildir.739[739]

Zhr
Zhr, lgatte (zahr) yani srt kelimesinden alnan bir masdardr. Dargn olan iki kiinin
birbirine srtlarn evirmelerini ifade eder.
eratte : Karsn veya onun btn bedeninden kinaye olabilecek bir cVi'.n yhud yar,
eyrek gibi ayi" bir cz'n (annesi gibi) nikh kendisine ebediyyen haram oan bir
kadnn baklmas ebediyyen haran bir yerine benzetmekdir.
art : Kadnn kendi kars olmas; erkein de keffret ehlinden bulunmasdr.

Binenaleyh sabinin ve delinin yhud ehl-i Kitb'n zhr-lar sahih deildir. nk
bunlar keffret ehli deildirler.
Rkn : Zikri geen tebihe mil olan szdr.
Hkm : Keffret verinceye kadar cim'n ve cim'a mukaddime saylan eylerin haram
olmasdr.
Keffret : Tekfirden alnma mbala sgasdr. Tekfir rtmek demektir. Gnahlar
738[738]
739[739]
rtt iin keffrete bu isim verilmitir. Yemin kef-freti eyden birini ihtiyar etmek
suretiyle verilir. Yani dilerse bir kle azd eder, isterse on fakiri bir gn doyurur; yhud
onlar giydirir. Bunlar yapamazsa gn arka arkaya oru tutar.
Zha," keffreti : bir kle azaddr. Bunu yapamad takdirde iki ay ara vermeksizin oru
tutar. Buna da kudreti yoksa altm fakiri bir gn doyurur.
Zhrn vcbnun sebebi : ihtilafldr. Hanefller'dcn bazlarna gre zhr yapmak ve

ondan dnmektir. Dier bazlarna gre cim'a niyet etmektir. Keml b. Hmam (788
86:)'a gre tahrmin sbtudur. hnnm. afii : Zihr'n sebeb-i vcdu, onu yaptktan
sonra kadn boayacak kadar bir mddet susmaktr. der.
Zhr'n meru'iyyetine sebep : Havle yhud Huveyle bnti Mlik b. Sa'lebe kssaydr.
Havle, Evs b. es-^mit'in nikhnda imi. Kar koca ikisi de Ensr'dan imibr. Evs (R. A.)
cima' etmek istemi Havle nz olmam. Bunun zerine o da:
Sen bana annemin srt gibi ol demi. ie simda ilk zhr, bu olmu. Sonradan Evs
(R.A.) yaptna piman olmu. Cliliyyet devrinde
dnerek Evs (R.A.) :
zhr talk
saylrmi.
Bunu
- Vallahi zannetmiyorum ki bana haram olmu olmayas.n demi.

-Vallahi bu talk deildir diyerek Reslllah (S.A.V.)'c gelmi ve:
- Evs beni gen, zengin, mal ve aile sahib* iken ald. Malm yiyip genliimi bitirdikten;
ailem dalp yam derledikten sonra bana r.hr yapt. imdi piman oldu. Acaba onunla
ikimizi bir araya getirecek ve beni kurtaraca.n bir re var m? demi. Reslllah
(S.A.V.):
_ Ona haram olmusun buyurmular. Artk kadn Reslllah (S.A.V.)'e gidip gelmee
balam Resl- Ekrem kendisine :
Haran, olmusun; dedike feryd eder :
_ htiya ve skntm ancak Allah'a ikyet ederim; kk ocuklarm var. Bunlar ona
versem mahvolurlar. Kendim alsam a kalrlar; der ve :
Rabb
ikyetim
sanadr.
Allah'm,
Peygamberine
vahi
indir;
dye
yalvanrm.Nihayet Reslllah (S.A.V.)'i eskiden kaplayan hl kaplam. Ald zaman :

Y Havle, seninle Evs hakknda Allah Kur'n indirdi; demi ve :
740[740] Allah kocas hakknda sana mracaat eden kadnn duasn kabul elti... yet-i
kermesini okumutur.741[741]
1125/931- (Yine) bn Abbas radyallah rmVden rivayet edildiine gre br adam

karsna zhr yapm; sonra ona cima' etm; ve Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'e
gelerek :
Ben onunla keffref vermezden nce cima' ettim; demi. Reslllah sallallah
aleyhi ve scllcm :
O halde Allah'n sana emrettiini yapmadka ona yaklama; buyurmulardr. 742[742]

Bu hadisi Drtler rivayet etmitir. Tirmiz onu sahhlemis, Nesa ise mrsel oluunu
tercih etmitir. Ayn hadsi Bezzar baka bir vecih-ten ibn Abbas'dan rivayet etmi.s; ve
ona : keffret Ver de bir daha yapma cmlesini ziyde etmitir.
Hads-i erif zhr'a doildir. Mrsel oluu zarar etmez. Zr bir hadsin hem mrsel hom
mevsl yollardan rivayet edilmesi illet deil, bilkis onun kuvvetini arttrr.
Zhr'm haram olduuna ulem ittifak halindedirler. Zhr esas i'tibriyle karsn
annesinin srtna benzetmekle yaplr. Ulem bunda da ittifak ettikten sonra zhra id
baz mes'eleler hakknda ihtilf etmilerdir. Bunlar yle sralayabiliriz:
1 Bir adam karsn annesinin srtndan baka bir uzvuna ben-zol.se ekser-i ulem'ya
gre yine zhr olur. Bazlarna gre kendisine benzetilen uzvun, baklmas haram olan
a'zadan olmas arttr.
740[740]
741[741]
397.
742[742]
398.
Sre-l Mcadele, yet: 1.

2 Karsn annesinden baka bir mahrem kadna, mesel ablasna benzetse bazlarna
gre zhr olmaz; zr nass anne hakkndadr. Ha-nefler"le, tfler'e ve Mlikler'e

gre, st cihetinden bile olsa bir mahrem kadna benzetmek zhr olur. nk illet ebed
haram oluudur. Bu ise btn mahrem kadnlarda vardr; yalnz anneye mnhasr
deildir.
t mam Mlik ile Ahr.cd'e gre kendisine benzetilen kadnn nikh ebediyyen haram
olmasa bile zhr yine vki'dir. Hatt tmam-t Ahmcd hayvana benzetmekle bile zhr
yaplabileceini sylemitir.
3 Kfirin zhr : Bazlarna gre vki'dir; nk kitap umumdir. Hanefler'Ie dier

baz ufem'ya gre vki' deildir. Zr, zhra keffret teret'tb eder; halbuki kfir
keffrete ehil deildir.
Kfirin zhr mn'akid olur diyenler, onun hakknda oru
tutmak sahih olm-yaca iin, kie azad veya fakir doyurmak sureti ile keffret verece-
ine kail olmulardr. Fakat bunlara : Keffret niyeti ile kle azd etmek ve fakir
doyurmak da birer ibdettir;
verilmitir.
halbuki kfirin ibdeti sahih deildir. diye cevap
4 Criyyeyc zhr Hanefler'Ie filer'e gre sahh deildir. nk zhr yeti cariyeye
mil deildir. mam Mlik ve bakalar sahhdir; zr yetteki (kadnlar) sznde

cariyeler de dhildir. derler. u kadar var ki: sahh olur diyenler criye hakknda
kefretin neden olacanda ihtilf etmilerdir.mam Mlik'e gre cariyeye yaplan
zhrda yarm keffret verileceini syleyenler olmutur.
5 Hads- erif, keffret vermeden zhrla kadna cima' etmenin haram olduuna
delildir. Bu cihet .'.tifkdir. Keffret vermezden nce cima' etse ayr keffret lzm
gelmez. Es-Salt b. Dinar : Fukhdan on 743[743] kiiye keffret vermeden cima' eden
zhrcmn hkmn sordum. Bir keffret lzm g-clir; dediler diyor. Drt mezhebin
imamlar da bu hkme kaildirler.
Ibni mer (R.A.)'dan burada iki keffret lzm gelecei; bunlardan birinin zhr,
dierinin cima' iin saylaca rivayet edilmitir. Bunun zddna olarak Zhrl ile tbni
Cbcyr'en keffretin sakt olduu rivayet olunmutur. Zira keffretin zaman cim'dan
Bu on kii unlardr : Hasan~ Basr, bl rn, fesrftk, BttkayT Kt&de, At, Tavas, MUchd,
krime ve Nafi.
743[743]
nceki vakittir; bu ise gemitir. Bunlara da : Ed zamannn gemesi; zimmette sabit

olan bir eyi skat etmez. Nitekim namaz ve ir ibdetler de yledir. diye cevap
verilmitir.
Cim'n mukaddimeleri hususunda ihtilf vardr. Bazlarna gre bunlarn hkm aynen
cim'n hkm gibidir. Ekser-i ulem'mn kavli budur. Dier bazlarna gre cima1
mukaddimeleri cima' hkmnde deildir, nk (mess) den murd, cim'dr; onun
mukaddimeleri deildir. Bu szn onlara mul ancak mecaz suretiyle olabilir. Burada
mecaz kasd etmek de caiz deildir. Zr hakikatle mecaz bir arada kullanmak lzm
gelir ki, bu caiz deildir.
Hanefer'le EvsaVden bir rivayete gre gmlek iterinden istifde etmek caizdir. Buna
mbaeret derler. 744[744]
1126/932- Selemet'bn745[745] Sahr radyallah nnh'den rivayet edilmitir. Demitir
ki: Ramazan ay girdi. Ben karma cima' ederim diye korktum da ona zhr yaptm. Br de
bir gece onun br taraf bana a-lver'di. Hemen ona yaknlk ettim.- Bunun zerine
Reslllah sallallah aleyhi ve sellem bana :
Bir kle zd et; dedi. Ben:
Boynumdan baka hi bir eye mlik deilim; dedim:
O halde iki ay birbiri ardna oru tut; buyurdu. Ben :
__ Zten bama ne geldi ise orutan gelmedi mi? dedim. Resl- Ekrem (S.A.V.) :
Bir farak hurmay altm fakire yedir; buyurdular. 746[746]
744[744]
399.
SHemeti'bn Sahr- Hazrpri (R. A.): ok alayanlardan biridir. Kendisinden Sleyman b. Yesar
ve Said b. Mseyyeb rivayet etmilerdir.
745[745]
746[746]
400.
Bu hadisi Nesi mstesna Dortler'Ie Ahmed rivayet etmitir. Onu bn Hzeyme ile bni
Crd sahih lemislerdir.
Buhar : Hz. Seleme'nin zhr hakkndaki bu hadsinin sahih olmadn sylyor.
Abdlhak bu hindisi Sleyman'la Seleme arasnda inkiln" bulunmakla illetiendirmitir.

nk Sleyman Seleme'ye. yetimemitir. Bunu Tirmizl, BuharVden nakletmitr.
Hads-i erifte bir ok meseleler vardr; ki, bazlar unlardr:
1 Keffrct hasletlerinin yette olduu gibi tertibine dellet eder. Tcrtib mes'elesi
ulem arasnda ittifakdir.
2 Gerek yette, gerekse hadste
(rakabe) lfz mutlaktr. Yani imanla
kaytlanmamtr. (Rakabe: boyun demektir. Ve cz' zikir kll kasd kabilinden mecz mrsel olup bununla erkek ve kadn kle murd edilir).
Katil yet'nde ise (rakabe) mmin olmakla kaydhdr. Bu sebeple u!em ibtilf
etmilerdir. Ebu Hanfe ile dier bir takm ulem burada (rakabe)'nin imanla takyd
edilemeyeceine kaildirler; nk katil hdisesindeki sebeble buradaki sebeb bir
deildir. Mes'ele usl-i Fkh mes'elesidir. 747[747]
mam Mlik ile afi kfir bir klenin keffrct iin kfi gelmiyeceine kail olmulardr.
Onlara gre sebep muhtelif olmakla beraber zhr yetndeki mutlak (rakabe) katil
yetindeki mukayyede hamlolunur. Onlar bunu snnet de tc'yid ediyor derler.
yle ki : Suli soran zt Reslllah (S.A.V.)'e elindeki cariyeden keffret olup

olrmyacan sormaa geldii zaman Peygamber (S.. ..V.) cariyeye :
Allah nerededir? diye sormu. Criye :
Gktedir; cevabn vermi. Resllah (S.A.V.) :

Ben kmm? diye sormu. Criye :
__ San Reslllahstn; demi. Bunun zerine :

747[747]
Bak: Kitabmzn I. Cildi: Shf: P.
Oyu zd eyle; nk o mminedir; buyurmulardr, Bu iradsi Buhar ve bakalar

tahrc etmilerdir.
te Pe gamber (S.A.V.)in cariyeye man sorup keffrelin sfat ve sebebini sormamas bir
sebeple zd olunan her rakabede imann muteber olduuna delildir, nk ihtimal

mevcud iken bir eyde soruturmay terketmek, o sz umum mertebesine karr
diyorlar.
Lkin Ebu Davud'un Ha. Ebu Hrcyro (R, A./den rivayet ettii bir hadste yle
buyuruluyor :
Y Reslllah, benim mmin bir criye borcum var; lh... demitir, zzddin-i Zeheb :
Bu hads sahihtir diyor. u halde bu hadiste fier'in mddelarna delil yoktur.

nk Reslllah (S.A.V.)'-in cariyeye iman sormas, sahibi : O m'minedir dedii
iindir.
3 Kusurlu kleden keffret olup olmyaca ihtilafldr. Dvud-U Zahir (202270) ile
bir cemate gre olur. Dier ulem kusurlu kle veya cariyeden keffret olmaz derler.
unlar keffret iin kle azadm kurbana kyas ederler: zira her ikisine de Allah'a ibadet
vardr.
Hanefler'le filer bu mes'elede tafsilta gitmi; ve: bir gznn grmesi gibi
kendisinden beklenen fayday haleldar etmeyecek kusurlar afvedilir; Fakat: ki elinin
veya ayann kesilmesi gibi hi bir faydas kalmam veya faydas pek az kalmsa,
ondan keffret olmaz demilerdir.
4 Peygamber (S.A.V.)'in : o halde birbiri ardna iki ay oru tut buyurmas orucu ara
vermeden birbiri ardnca tutmann vcbuna dellet ediyor. Nitekim yet de ayn
mnyadr. O*' esnasnda cima' etmemek de arttr. yed cima' ederse oruca
yenfHen balar. Kadna gndz kasten yaknlk ederse bilicm' oruca yeniden balamak
cbeder. Ebu Hanife ile dier baz ulem'ya gre kasden cima' mes'elesinde gece ile
gndzn bir fark yoktur; hkm her birdir. Hatt unutarak cima' etmek bile ayn
hkmdedir; oruca yeniden balamay cbeder. nk delil umumdir.
mam Ebu Yusuf (113 -182) ile imam afii (150204)'ye. gre ise ireue.lc.vin kasden
yaplan cima' ile unutarak yaplan cima1 zarar etmez. Zr nehyin illeti orucu bozmaktr.
Halbuki bu iki nev'i ei-m'da oru ;jozmak yoktur.
5 Sul sahibi Boynumdan baka hi bir eye mlik deilim dedikten sonra
Peygamber {S.A.V.pn O halde OTU tut Hiynrmas yel-i kerhru'nin dellet etlii
urfbin a\nna dellet ediyor. Y;m kendisine kct'ff- 't c;'H{|f n evvel kle /d ile
mkelleftir. yrd zamanmzda olduu tfihi kle. criye yoksa o zaman oruca tfeeer;
ona da iktidar yoks i altm fakiri doyurur. Hsl tertib veibfir.
6 Ger k Ktr'n'n gerekse hadsin ibareleri aitmi fakiri doyurmay tasrih etmektedir.
Sanki hu iki ayn her gn iein bir fakir doyurul, uaktr. Acaba bir gnde alms fakir
yerine altm gn bir fakir du-yursa kifyv. etmezini? Bu mes'ele de ihtilafldr.
mam Mlik (93179) ile Ahmrd b. Ilnnbr (161241) mam f ve dier bazlarna
gre a'tm. khiyi bir gn doyurmak lbd-d-. nk yet'in /.hiri bunu emrediyor.
Hanefier'ie bakalarna gre Iir fakiri altm gn doyurmak kfi geldii gibi altm
adedini dolduruncaya ';adar bir ka kiiyi her gn doyurmak da caizdir. Zira doyurulan
fakir ertesi gn iin yine doyurulmaya mstehaktr.
hnrtm Ahmrd'en bu mes'eledc kavil rivayet olunmutur. Funlarm ikisi HaneFler'Ic

liiier'in kavilleri gibi olup ncs de udur: Bir fakkden bakasn bulabiiirse her
gn o fakiri doyurmak cz degdir. Ondan bakasn bulamyorsa onu gnln

doyurmak caiz ol.
7 Her fakire ne kadar yiyecek vcriecei ihtilafldr. Hanefler'le dier bazlarna gre
vcib olan: kuru hurma,msr ve arpadan bir s'; budaydan yarm s1 vermektir.
'mim afii'ye gre ise her fakire verilmesi vcib olan miktar bir pv.LIdr. Mdd, s'n
drtte biridir. Uz. afi mddsna bb--mzn hadindeki: Bir farak kuru hurmay
altm fakire yedir cnlesiyle istidlal ediyor. Bir farak, onbe veya onalt s' kuru hurma
istib eden zenbildir, Seleme hadsinin ekseri rivayetleri byledir.
Hanefter'in delili : Hadsin Abdrrczzak rivayetinde :
Ben Zreyk'in sadaka memuruna git de syle. O sadakay versin; sen de ondan kendin
iin bir vesak olarak aitmi fakir doyur. duyurulmu elmasdr. Bir vesak altm s'dr.
Farak dahi alt s' diye. tefsir edilmitir. Farak'm bir ad da arak'tr.
Maamfh Khv Davud'un bir rv>etine gre arak, otuz s'hk bir zenbildir. Ebu Dvud bu
rivayet iin: ki hadsin esah olan budur demektedir.
B srrllr farak'u tefsirinde e kavil meydana geldiinden ham Sol ile bir rivayette
mam Ahmnl b. UanbcVc gre keff.'t acizden dolay sakt olamaz. nk Ebu Davud'un
Huveyic binti M-lik'ten rivayet ettii hadiste Huveyle :
Kocam Evs b. es-Samit bana zhr yaph;
kendisine :
ilh...; deyince Res-lllah (S.A.V.)
Bir kle zd etsin; buyurmu; Huveyle: __ Onu bulamaz; demi. Resl-i Ekrem
(S.A.V.) :
ki ay aralksz oru tutsun; buyurmular; Huveyle: __ O yal bir ihtiyardr;

oruca takati yoktur; mukabelesinde bulunmu; Resl- z-n (S.A.V.) :
Altm fakiri doyursun; buyurmular. Huveyle :
Onun yannda tasadduk edecek bir ey yoktur; demi. Nihayet:
Ona hr arak ile ben yardm edeceim; buyurmulardr. Eor aciz sebebiyle sakt
olsayd. Reslllah (S.A.V.) kendinden ona yardm vermezdi.
kinci rivayete gre mam Ahmrd ile bir cemat aciz sebebiyle keffretin sakt olacana
kail olmulardr. Bazlar: acizle Ramazan gnnde cima1 sebebiyle vcib olan keffret
sakt olur; sair kef-fretler sakt olmaz. nk Peygamber (S.A.V.) Ramazan .nnre
eim' eden zta keffaretinden yemesini ve oluk ocuuna yedirmesini emir buyurdular.
Halbuki bir kimse kendi keffretini alamaz. u hatde ondan keffretin sakt olduu
anlalyor dediler.
Dier ulem diyorlar ki: O zta kendi keffretini almak, kendisi keffret vermekten aciz
kald ve onun nmna keffreti bakas verdii iindir. Bu caizdir. Ramazan gnnde
yaplan cim'n keffreti hususunda mam Ahmrd'in mezhebi budur. Sair keffretler
hakknda ondan iki rivayet vardr.
9 Hat tab diyor ki : Bu hads, mukayyed zhr'm mutlak zhr gibi olduuna dellet
ediyor. Mukayyed zhr, karsna muay,-yen bir mddet iin zhr yaparak o mddet
gelmeden kadna cima etmektir. Bu mddet zarfnda sznde durur da yemininden

dnmezso mes'ele ihtilafldr. mam Mlik ile bni Ebi Leyl (74148) ya gre bir adam
karsna : Sen bu geceye kadar bana annemin srt gibisin dese, o kadna yaklamasa
bile keffreti lzm gelir.
Ekser-i ulem'ya gre ise yaklamad taktirde bir ey lzm, gelmez.
Muvakkat zhr hakknda mam afii'nin de iki kavli vardr. Bunlardan birine, gre
muvakkat zhr, zhr deildir.748[748]
Liim Bab
Lip: Hayrdan, uzaklatrmak, lanet etmek mnsna gelen bir mastardr. ftil babndan
sem olarak gelmitir.
eratte ise: Husus bir sebcb ve husus bir sfatla kar koca arasnda cereyan eden
l'netlemedr. Husus l'netlemcden murd' bu bbta grlecei gibi: yeminlerle

te'kd, Allah'n gadab ve l'neyle tevsik edilen ehdetlerdir. ki, bunlar erkek hakknda
hadd-i kazf749[749], kadn hakknda hadd-i zina yerini tutarlar.
Li'mn art : Nikhn kim olmasdr.
Sebebi : Karsn hadd cabedecek bir szle sulandrmaktr.

Rkn : Ma'ruf lfzlardr.
Hkm : Hn yapldktan sonra kadnn haram olmasdr. Talka ehil olan lina da
ehildir.750[750]
748[748]
404.
749[749]
Hadd-1 Kazf : Namuslu bir kadma fahie diye snadda bulunan kimseye vurulan (80) dayaktr.
Hadd- zina, : Evlenmeyene (100) dayak; evliye, ta'la lmdr.

1127/933- bni mer radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki : Filn,
Peygamber (S.A.V.)'e sordu :
Y Reslallah, ne dersin birimiz karsn ktlk yaparken bulsa ne yapmaldr?

Konusa pek byk bir ey hakknda lf etmi; sussa yine byle br ey hakknda
susmu olur; dedi. Reslllah (S.A.V.) ona cevab vermedi. Bundan bir mddet sonra o
adam gelerek :
Sana sordujum ey gerekten bama geldi; dedi. Bunun zerine Allah Nr
sresindeki yetleri indirdi, ve Reslllah (S.A.V.) onlar kendisine okudu; ona va'zeff,
hatrlatmada bulundu. Ona, dnya azabnn hiret azabndan ehven oHuunu da

hatrlatt. Adam :
Hayr, seni hak (din) ile gnderen (Allah') a yemin olsun k, ben onun hakknda
yalan sylemedim; dedi. Sonra
ekilde nasihat etti. Kadn :
Peygamber (S.A.V.) kadn ard.' Ona da ayn
Hayr, seni hak (din) ile gnderen Allah'a yemin ederim ki bu adam gerekten
yalancdr; dedi.
Bunun zerine
Reslllah (S.A.V.) erkekten (ie) balad ve erkek
Allah'a drt defa ehdet getirdi. Sonra (bu ii) kadna tekrarlatt. En sonunda aralarn
ayrd. 751[751]
Hads-i erifteki filn dan murd : ekseri rivayetlere gre Uvey-mir-i Acln'dir.
Nr sresindeki yetler unlardr :

Kanlarna 752[752]
zini
isnadnda
bulunup
da
kendilerinden
baka
hdleri
olmayanlardan her birinin ehdeti : Billahi ben dosdoru syleyenlerdenim. diye drt
defa ehdet etmektir. Besincide ; Eer yalancfar-dansa Allah'n J'nctinin kendi zerine
olmasn syiyecekfir. Kadndan da azab, drt defa : Bllh bu adam muhakkak
yalanclardandr diye ehdet etmesi defeder. Beincide : Eer bu adam doru syliyen-
751[751]
405.
752[752]
Sre-i Nur; yet: 6-9.
lerdense Allah'n gadbnn kendi zerine olmasn soyliyecektir.
Ekscr-i rivayete gre mezkr yetlerin inmesine sebeb. Hill b. meyye ile karsnn
kssasdir. Bu kssa Uveymr- Aclni kssasndan evvel cereyan etmi olup tafsilt udur
: bni Abbas (R. A.)'(hm rivayet nlunduna gre Hill b. meyye tarlasndan geceleyin
gelmi, lir de baksn. karsnn yannda bir erkek var. Bunu iyice gzleri ile grp
kulaklar ile amatay duymu. Fakat sabah oluncaya kadar ona dil uzatmam. Sabah
olunca, Peygamber (S.A.V.}'e giderek hlini arz-etmi ve :
Y Reslallah, ben geceleyin evime geldim; fak.t ailemin yannda bir adam
buldum; olup biteni gzmle grdm; kulamla iittim; denis. ReslIIah (S.A.V.) m
haberi pek irkin bulmu ve kendisine pek dokunmu. Derken yukanki yetler nazil
olmu. Fahr-i Kinat (S.A.V.)'-fen vahi hil geince Hz, Hill'e :
Mjde ya Hill, hakikaten Allah sana bir ferahlk ve kurtulu yolu hlketti; demi.
Hill :
Ben zaten Rabbmden bunu bekliyordum; mukah' iesinde bulunmu. Hdel

Reslllah {S.A.V.) :
Kadna haber gnderin; demi. Gndermiler ve kadn gelmi. Peygamber (S.A.V.)
ayeti ona da okumu ve kocas ile her ikie nasihatlerde bulunmu; kendilerine hret
azbmm dnya azabndan daha siddcfli olduunu haber vermi. Hill :
Vallahi ben onun hakknda doruyu syledim; demi. Kadn :
Yalan scyledin; mtkabeles'tde bulunmu. Bunun zerine Peygamber (S.A.V. ):

Aralarnda Hn yapn; buyurmu. Arkasndan Hill drt defa :
Billahi b(m doru syliyenlerdenim; diye ehdet etmi; sra beneiye gelince
kendisine :
Allah'dan kork, nk dnya azbt, hiret azabndan ehvendir; bu eh.idet

muciblir; yani sana azab cbeder; demiler. HM! :
Vallahi Cenb- Hak onun sebebiyle dayak vurdurmad gibi zb da etmez; diyerek
besinci defa dah sehdelte bulunmu; ve ;
Eer bu kadna yaptm zina

zerime olsun; dems.
snadnda
yalanolardansam Allah'n l'neli
Bundan sonra kadna sra gelmi. Ona:
Sen de ehdet et; demiler. O da drt defa :
Billahi bu adam yalanc'ardandr; diye ehdet elmi. Beinciye sra gelince kendisine
: :
Allah'tan kork, nk dnya azab hret azabndan ehvendir; phe yok ki, bu
ehdei sana azab icbedecek olan mucibedir; demiler. O zaman katim bir para
duraklam; fakat sonra kendini luparlyarak ;
Vallahi ben kavmimi kepaze etmem; diyerek beinci ehd Uni yapm ve :
Eer bu adam bana isnd ettii mes'elede doru sylyenlerdense Allah'n gazab
benm zerime olsun; demitir.
Bunu mtekib Reslllah (S.A.V.) de onlarn aralarn ayrm; ve bu kadnn douraca

roruihm baba adi ile anlmamasn emretmi; kadna ve ocukuna kimsenin bir
isnadda bulunmamasna hkm buyurmu. Bunlara kim fiil uzafrsa ona hadd
vurulacan i'ln etmi. Kan koca boanma ve H'm p;ibi bir sebeple birbirinden
ayrlmadklar iin kadna nafaka ve mesken verdirmemi. Doacak ocuk hakknda da :
Eer kadn ocuku, kumral dar antih, kanbur, kk butlu, ince baldrt dourursa
ocuk Hill'den; yok kl renkli, kvrck sanl, kaim baldrl, tombul ktcl dourursa
isnadda bulunulan kimsedendir; buyurmu. Neticede kadn kl renkli kvrck sal yani
meheme benzer bir ocuk dourmu. Reslllah {S.A.V,) :
Eer u yeminler olmasa idi ben bu kadna yapacam bildirdim; buyurmular.
krutc (-- O5)'nin beynna gre bu ocuk bydkte Msr'a vali olmu; fakat baba ad
ile aKirhnyrms. Hill b. meyye slmda ilk lin yapan zMr.
Hill kssasna id rivayetleri: Bahan, Muslini, F.bu M'tvol, AV-.sv ve dier zevi
rivayet etmilerdir.
Babmzn hadisi Uveymr kssasna aittir. Bu kssann mllehemi de erik b. Sehm'dr.

Kssann hulsas da udur:
Uveymir b. el-Hars Acln, karsnn erk b. Sehm ile zina etti-tiirti Reslllah
(S.A.V.)'e ihbarda
bulunmu. Kars
hmile bulunuyormu. Uveymir
ocuun
kendisinden olmadn iddia etmi; Peygamber (S.A.V.) de kars i!e onlara Hn
yaptrm. Sonra kadn erike benzer bir ocuk dourmu; bunu grenler o gne kadar
Uveymr'i iftira etmekle sulandrdklarna piman olarak kendisini ma'zur grmler.
Doan ocuk iki sene yaam, az sonra annesi de lm. Bu hdiseden sonra erik,
halkn tamamiyle gznden dm.
Hill ve Uveymir kssalar hads imamlannca iki ayr vak'a olarak kabul edilirse de
Fukhadan Kemal b. Hmm (788 861) iki vak'amn bir olmasndan phe etmektedir.
Sadedinde bulunduumuz Hads-i erif bir ok mes'elelere mildir. Bunlardan bazlar

unlardr:
1 Peygamber (S.A.V.) 'in Uveymir (R.A.) 'a cevap vermemesi ulema arasnda ayrca bir
moa'ele tekil etmitir Ebu Dvud (202 275) 'un rivayetinde Reslllah (S.A.V.)'in
meseleleri dnd, zikredilmektedir. Hattb, bundan muradn sorana lzumu

olmyan mes'eleler olduunu syler.
mam afi diyor ki: Vahyin nazil olduu devirde, hakknda bir hkm inmemi bulunan
mes'eleleri sormak, mslmanlar meakkate dr eden bir hkm inmesine sebebolur
endiesiyle yasak edilmitir. Nitekim Tel Hazretleri :
a) Bir ok eyleri sormayn. 753[753] buyurmaktadr. Sahih bir hadste dah :
nsanlarn en ziyde gnahkr olan, haram olmayan bir eyi sorup da onun sormas
sebebiyle o ey haram klnan kimsedir, fauyurulmaktadr.
Hattab (319 388) yle diyor: Sual sormay Allah'n Kitabnda iki ekilde bulduk:
Birisi, din babnda kendisine ihtiya messeden bir eyi zh etmek ve retmesini
istiyerek sormak; Uincisi de zorluk ve kl glk karmak iindir. Bunlardan birinci

ricv'i Kitbullah mbh m; or.u emretmi ve ona cevap vererek :
753[753]
Sre-i Maide: yet: 104.
b) Ehl-i ztkre soruverin.. 754[754]
c) Senden nceki Ktb okuyanlara bir sorun.. 755[755] buyurmu; ve u yetlerde de
Tel Hazretler! cevap vermitir.
d) Sana hilllerden sual soruyorlar
Sana hayzh kadnlardan sual soruyorlar.. Baka bir nev'i e hakknda da:
f) Sana ruh hakknda sual soruyorlar. Ruh Rabbimin iidir; de.
g) Sana kyametin ne zaman kopaca hakknda sual soruyorlar. Sen ne bileceksin

onu...
Bu gn suallerin hepsi mekruhtur. Eer cevab hakknda skt edilmise bu ancak

soran menetmek ve onu azarlamak iindir. Cevab verilmise o da ceza ve tekdir iindir.
2 Hadsteki erkekten balad ifdesinden lina erkekten balanaca anlalyor.

Nitekim cumhur-u ulem'nn kavli de budur. Delilleri: Reslllah (S.A.V.) 'in Hiil'e:
Beyyineyi getir yoksa srtna hadd vurulacak.. buyurmu olmasdr. Krkekten

balamas ondan dayak yemeyi defi irindir. Kadndan balasa henz sbl bulmam bir
eyi dvf etmi olur.
Eb Hanlfcyo gre lin'a kadndan da balanabilir. nk yet- Kerme erkekten
balamann lzm olduuna dellet etmiyor. yetteki atf (vav) le yaplmtr. (Vav) ise
mcerred cemi yani bir araya to|)lamak iindir. Tertip iktiz etmez.
3 Sonra aralarn ayrd ibaresi, Hnda kar ile kocann birbirlerinden ayrlmasnn
ancak hkimin ayrmasiyle olacana delildir. Hanefler'le dier bir ok ulem'nn
mezhebi de budur. Cumhur ise ayrlmann bizzat Hnla olduuna kaildirler. Yalnz erkek
in yapar da kadn yapmazsa ayrlmann yine tahakkuk edip otmiyecei ihtilafldr.
mam afii'yo gre ayrlma tahakkuk eder. mam Ahmrd b. HanbrVo gre etmez ayrlma
iin iki tarafn Hn arttr. Mlikiler'in mehur kavli-de budur. Zhrer dah ayn kavle
zhihdirler. Bunlar Sahih-i Mslim'in bir rivayetine gre Hnn ayrma saylm olmas
754[754]
755[755]
Sre-i Zuhruf; yft: 16.

Sre-i Yunus; yet: 94.
ile istidlal ederler. Ve derler ki : Eer lin yapanlarn birbirinden ayrlmas mutlaka bir
hkme muhta ise buradaki hkm en byk hkim demek olan Peygamber (S.A.V.)
tarafndan tenfz edilmiti". Ha-dsdeki aralarn ayrd cmlesinin mns ise bu
ayrma hkmn meydana karmak ve eriatn bu bbta bu hkm vermi olduunu

beyndr. Yoksa kar koca arasndaki ayrhma bununla tahakkuk etmez.
Cumhur nmna aadaki hadslerle de istidlal olunuyor: Ebu D-vud, Sehl b. Sa'd dan
u hadsi tahric etmitir:
Sehl: Hn yapanlar hakknda snnet, aralar ayrlmak suretiyle Jevamadegelmisfir.
Sonra ebedyyen bir araya gelemezler; demitir. ayn hadisi az farkla BryhakVdc tahric
etmitir.
Ali ve bn Mes'ud'dan rivayet olunduuna gre : lin yapanlar arasnda snnet,

ebedyyen bir araya gelmemeleri suretinde devam etmitir; demilerdir.
mer'den rivayet edildne gre: lin yapanlarn aralar aklr; bir daha ebediyyen br
araya gelmezler.
Nakl delillerin kr krne zahirine saplanp kalmay Kendilerine deta iar edinen
Zhiriler'in nasl olup da bu hadislerle Hnda ayrln, hlsimin ayrmasiyle deil.nefs-i
Hnla olduuna isti(ill ettiklerine akl erdirmek gtr. Bizce kendileri iin delil
getirdikleri bu hadslerin hi biri onlara deil, bilkis muhaliflerine delildir. nk bu
hadslerin 7hirieri Hnn ayrlk ifde ettiini deil bilkis onun ayrlk demek <
madn, ayrln sbt bulmas iin Hanclar bir ayran lzm olduunu gsteriyor.
4 Lin suretiyle vuku" bulan ayrln talk m yoksa fesih mi olduu ihtilafldr. mam
afii, Ahmcd b. IJanbcl ve dier baz zevat onun fesih olduuna kaildirler. Delilleri Hn'n
mebbed hrrnet icbetmesidir. Bu cihetten o rad' yani st kardelik doaysiyle ayrlmaya benzer. nk rad'daki ayrlma ebedidir.
Ebu. Hamfr. ile Muhammedi gre lin suretiyle vki' olan ayrlma bir talk- banidir. Eb
Yusuf'a gre ise ebed hormettr.
Hancfler'in deili: Lin'n ancak zevceye yaplmasdr. u halde o nikhn

nhkmmdandir; ve talktr. Fakat fesih yle deildir. Zr fe-:-ih nikhn olduu eibi
nikhdan bakalarnn ahkmndan da olabilir. Mesel kusur sebebiyle sat bozmak

fesihtir.
5 Lindan sonra erkek yalan sylediini ikrar ile kendini tekz-M't.sc kars man
A'z(tm*'A'g'n> kendisine hell olur. H ki b. cl-M-srn/cJ/m mezhebi de budur. Hatt

bm Mscyyrb: lin yapan er-Uok kendisini tekzib ederse o kadna tlib
olanlardan
biri olmu olur.-? demitir. bni Cbcjr ise: iddet iqindc iken kocasna iade edilir;
dyorJmam 'afi i!e AhmccVc j^re kadn o adama ebediyyen haram olur.
6 Hill b. Umeyye hadisinde Hillin, karsna
erik b. Schm' ile zina isnadnda
Hz. Peygamber (S.A.V.) 'in huzurunda
bulunduu zikredilmektedir. Hadsi Kim Dvtd ve
bakalar rivayet etmilerdir. Mezkr hads.hakknda Hat tab yle diyor: Bu hadisteki
fkh: Bir adam karsna muayyen bir ahsla zina sucu isnad eder de sonra
lneeirlerse. limn kendisinden hadd-i iskt etmesidir. Kendisine zina isnad edilen
adam dolaysyle
zikredilmi olur, ki buv.tn hkm mu'teber deildir. nk
Peygamber {S.A.V.), Hill b-. Umcyye'ye: Hccetini getir; yoksa srtna hadd vurulacak
dii.sii. Kan koca lnctiestiktcn sonra ise Hill'e hadd vurmamtr.
erikin kendisini affettii de hi bir rivayette grlmemitir. u halde anlalyor ki ona

lzm gelen hadd Mnla sakt olmutur. Bahsimizin banda: Lin erkek" hakknda
hadd- kazf yerini tutar. dememizin: mns budur. nk zina isnadnda bulunan
kimse, kendinden zarar defetmek iin karsnn kiminle zina ettiini sylemek
mecburiyetindedir. Yoksa bakasna zarar getirmek niyeti ile kasden isnadda bulunmu
deildir. mam afi'ye gre hadd ancak kars ile zina eden adamn ismini syledii
zaman sakt olur. smini sylenezse kendisine hadd vurulur. mam A'zam'a gre zina
isnad edene hadd lzmdr. Bunu zina isnad ettii adam istiyecektir. mam Mlik'e gre
erkee hadd vurulur; kadna ise lin yaplr. 756[756]
1128/934- (Yine) ondan - radydlldh anh - rivayet edildiine gre Reslllah sallallahil
aleyhi ve sellem lnetleenlere :
Hesabnz Allah'a aittir; biriniz yalancsnz senin in O kadn (' almaya) bir are
756[756]
412.
yoktur; buyurmu; Nm yapan, adam :
Ya Reslallah ya (ona verdiim) malm ne olacak? demi. Reslllah (S.A.V.):
Eer onun hakknda doru syledi isen o mal kadnn kendine hell kldn fercine
mukabildir. ayet o-nun hakknda yalan syledi isen, onu kendisinden almak senin iin
daha imknszdr; buyurmulardr. 757[757]
Mahm ne olacak cmlesinden murd: kadna verdii mehirdir. Onu geri alp
alamyacan anlamak istemitir..
Hads-i erf, lnetleen kar kocann birbirlerinden ayrlacaklarna delildir. Bunlardan

birinin yzde yz yalan syledii, onun hesabn Allch'm grecei, kadna verilen
mehirden hi bir ey geri alnamiya-ca da bu hadsin iaret ettii ahkmdandr. nk
kazfi yapan koca bunda sdk ise, kadn o mehri o gne kadar kocasn kendisine hell
kld cima' mukabilinde haketmitir. Kocas yalan sylemise kadn yine hak etmitir.
Bu suretle onu kadndan geri almak daha da imknszdr. nk hakknda yalan
sylemekle kocas kadna zulm etmitir. Bundan sonra bir de verdiini geri almaa
kalkmak nasl doru lbili olabilir. 758[758]
1129/935- Enes, radyallah anh'en rivayet olunduuna gre Peygamber sallallahil

aleyhi ve sellem:
Kadn gzetleyin! Eer ocuu ak pak (br kusursuz) dourursa o ocuk

kocandandr. ayet onu srmeli gzl, ksa boylu dourursa kendisine isnadda
bulunduu ahstandr; buyurmulardr. 759[759]
757[757]
758[758]
413.
759[759]
Buhar ile Mslim'in dier bir rivayetinde: Kadn irkin vasfl bir ocuk dnyaya
getirdi deniliyor.
Bu bbtaki.hadislerde doan ocuk eitli sfatlarla vasflanmtr. Mesel Nes'nin

rivayetine gre Peygamber (S.A.V.) kadnn rahmindeki ceninin sfatlarn saydktan
sonra:
Y Rab! Beyn et demi; kadn da kocasnn itham ettii adama benzeyen bir ocuk
dourmutur.
Hads-i erf, hmile kadna lin yaplabileceine; douruncaya kadar beklemeye lzum
olmadna delildir. Cumhur-u ulem'nn mezhebi de budur,
Hanefler'den mam Ebu Yusuf, mam Muhammed ve bir rivayette mam A'zam Ebu
Hanfe ile ulem'dan h\r cemaata ve mam Ah-med b. Hanbel'e gre hamileye lin
yap'.amaz. nk kadm gebe gibi gsteren hl bir ikinlik de olabilir; binenaleyh
mcerred zan zerine lin yaplamaz.
Bu hads Hn esnasnda erkek, anne rahmindeki ocuu benden deildir diye nef
etmese bile Hnla o ocuun bu adamdan olmadna hkm edileceine dellet eder.
Zahirlerin mezhebi budur. Baz Mlikler'le HanbellerV gre hamileye lin ancak
erkemin Hn esnasnda: -rr:ru.tiu benden deildir demesi ile caiz olur. Onlarca ocuu
henz rl*îi;d.in nefyetmek sahihtir; bu takdirde lin dudumdan sonra yaplr.
Delilleri: imam Mlik'in Nfi' vasitasiyle bn mer (R.A.) 'den tahric ettii bir hadstir.
Mezkr hadise gre Peygamber (S.A.V.) bir adamla hamile olan kars arasnda lin
yapm; doacak ocuku nef-\. firn'k kar kocann arasn ay 'ms ve ocuu annesine
ilhak etmislir.
F.h Hrntfc'yo gre henz domam ocuu nefyetmek ve onun iin lin yapmak sahih
deildir; binenaleyh hamile iken lin yaplsa da sonra doursa ocuk kocasmmdr; hi
bir ekikyc nef edilemez. nk lin ancak kar koca arasnda cereyan eder. Bu ocuk
lin esnafnda yani nikh meveud iken anne karnnda idi.
f ]a:lisimiz kyafel ilmiyle amelin caiz olacana d. iaret ediyorsa da Peygamber (S.A.V.)
bununla gen k nef gerekse ishal cihetinde n hkm veriirriyeeefini; Eer u yeminler
olmasayd ben bu kadna yapacam bilirdim hdsiyle beyn buyurmutur.760[760]
1130/936- bni Abbas radnjalah anhm'dan rivayet edildiine gre Reslllah

sallalkthi aleyhi ve selle m bir adama, beinci eha-deti yaparken elini Hancnn azna
koymasn emretmi; ve :
nk bu ehdet mucibedir; buyurmulardr. 761[761]

Bu hadsi Ebu Dvud ile Nesa rivayet etmilerdir. Ricali sikadrlar.
Hds-i erif, lin esnasnda yalan yere yemin eder endiesiyle yemini yasak etme
hususunda mbala gstermenin hkime meru' olduuna delildir. Zr Peygamber
(S.A.V.) evvel szle va'zu nasihatte bulunarak men'etmi; sonra da burada grld
veeihle fi'Ien yasak etmitir. Kadnn azna e koymay ise kimseye emretmedii anlalyor. Yalnz Rfi ( 627)'nin ifdesi buna dir bir hmda bulunmaktadr.
nk bu ehdet mucibedir cmlesinden murd: nk bu ehdet kar kocann
ayrlmasn yhud yalan syliyenin ;b grmesini cbeder; demektir. Bu cmle ie

hads, beinci l'netin v-cib olduuna dellet etmektedir.
Yemin ettirmenin keyfiyetine gelince: Bu hususta Hkim ve Bnf7ak':\bn\ Abbas (R.A.)

"dan Hill b. meyye'ye yemin verdirme hususunda Resulliah (S.A.V.) "in ona :
Kendinden baka ilh olmayan Allah'a yemin ederim ki ben dorucuyum, diye yemin
et dediini, bunu drt defa tekrarladn rivayet etmilerdir. Bu hadis uzundur. Hkim
onun iin: Buhar nin art zere sahihtir demitir. 762[762]
760[760]
414.
761[761]
762[762]
415.
1131/937- Sohl b. Sa'd radnjalah anh'den lin yapan kar kocann kssas hakknda
rivayet olunmutur. Demitir ki:
Kar koca lnetlemeyi bitirince, kocas :
Bu kadn nikhmda tutsam, onun hakknda yalan sylemi olurum ya Reslllah;

dedi. Mteakiben kadm Reslllah sallallah aleyhi ve sellem kendisine emretmeden
defa boad. 763[763]
Bu hadis mttefekun aleyh'tir.
Hads-i erif hakknda yukarda sz gemitir. Bu hads hususunda Sahihe-p'de u
ma'lmt verilmitir: Uveymir-i Acln, sim b. Adiyy'e :
Ne dersin?
Bir adam karsnn yannda br erkek bulursa onu ldrrde sz de
ldreni mi ldrrsnz yoksa ne yapar? unu benim in Reslllah

soruver; demi.
Oda sormu:
(S.A.V.)'e
Resllah (S.A.V.) bu sualleri ho karlamam:
ayplam. Hatt Reslllah (S. A. V.) 'den iittikleri sm'n gcne bile gii/ni. Sonra
mes'cleyi Peygamber (S.A.V.)e Uveymir'in kendisi sormu. Reslllah (S.A.V.) :
Seninle zevcen hakknda (yet) indi. Haydi git onu getir; demi. Ve neticede
l'netlejililer.Lnetlemeyi bitirdikten sonra Uveymir:
Bu kadn nikhmda tutsam, ben onun hakknda yalan syledim;...; demi.
Zhr : B'i vak'a lnetlemelere yol olmutur diyor. Sehl (R.A.) mezkr kadnn hmile
olduunu ve sonralar dourduu ocuun anesinin ad ile arldn sylyor.
Ulem Hn yetlerinin Hill b. meyye ile kars hakknda m yoksa Uveymr hakknda
veya hor ikisi hakknda birden mi nazil olduu hususunda ihtilf etmilerdir. Nevev her
ikisi hakknda indirildiine taraftar olmutur. 764[764]
763[763]
764[764]
416.
1132/938- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet olunduuna Ure Peygamber
salallah aleyhi ve sellem'e bir adam gelerek:
Karm hi bir yoklayann elini reddetmiyor; demi. Reslllah (S.A.V.):

Onu uzaklatr; buyurmu. Adam:
Nefsimin onu takbedoceinlen korkarm; demi. Reslllah (S. A.V.):

O halde ondan istifade et; buyurmutur.
Bu hadsi Ebu : vud ile Tlrmzt ve Bezzar rivayet etmilerdir. Hvileri sikadr.
Nesai onu (yine) Ibn Abbas (R.A.) 'dan gelen baka bir yoldan u lfzlarla tahrc
etmitir: Reslllar (S.A.V.):

Onu boa; demi. Adam :
Onun ayrlna sabredemem; mukabelesinde bulunmu. Peygamber (S.A.V.):

O halde onu nikhnda tut; buyurmulardr. 765[765]
mam Ncvcv (631 676) bu hadse aleltlak sahih diyiver-mitir. Halbuki bni'l-Ccvz
(508 597) mam Ahmcd'in: Bmbb-ta Peygamber (S.A.V.) 'den hi bir ey sabit
olmuyor: Bu hadsin asl yoktur dediini rivayet etmitir. tbni'l-Ccvzi, imam Ahmcd'in
bu szn ele alarak hadsi mevz saymtr. Halbuki kendisi hadsi sa-hh isnadla rivayet
etmitir.
Ulem: Karm hi bir yoklayann elini reddetmiyor ifdesinin tefsirinde ikiye

ayrlmlardr:
1 Szn
m'nas: Kadn kendisi ile zina etmek isteyen kimseyi geri evirmez;
demektir. Ncsa, Hattab, bn\-Arabi ve dier baz ulem'nn kavli budur.
2 Bunun inanas: Kadm.kocasmn maln har vurup harman savuruyor; hi bir isteyeni
bo evirmiyor; demektir. mmn Ahmrd b. Hanbrl ile Esm'i'mn kavli budur. mam
765[765]
Ahmrd: Kadn fahielik edip dururken Peygamber (S.A.V.) onu nikhnda tutmasn
kocasna emredecek deildir. demitir. Esma; bu kavli slm ulemsndan nakletmitir.

Hatt bni'l-Cevz birinci kavle zhb olanlara redd- inkrda bulunmutur.
Bazlar bu iki kavlin ikisini de beenmiyerek: Mn, bu kadnn ahlaken basit
olduunu, yabanclardan pek kamadn anlatmaktr. Yoksa kadn fahie deildir;

erkek ve kadnlardan namuslu olduu halde byleleri pek oktur demilerdir. 766[766]
1133/939- Ebu Hreyre radyaah anh'den rivayet edildiine gre kendisi Reslllah
salallah aleyhi ve scllcm\, lnetleenler yell indii zaman:
Her hangi bir kadn bir kavmin ynna onlardan olmayan birini koyarsa, o kadnn
Allah indinde hi bir i'tibr yoktur. Allah onu cennetine de koymyacaktr. Hangi
adam ocuunu - yzne bakp dururken - inkr ederse Allah ondan rahmetini gizler
hem onu gelmilere gemilere kar rezl eder; derken itmitir. 767[767]
Bu hadsi Ebu Dvud, Nesa ve bn Nlce tahric etmitir. bni Hib-ban onu sahhlcmitir.
Yzne bakp dururken cmlesinden murd onun kendi ocuu olduunu bilmesidir.
Bu hadsi yalnz Abdullah b. Yunun rivayet etmitir. Abdullah bundan baka hads
rivayet etmemitir. Hadsi, Abdullah'n yalnz bana rivayet ettiini i'tirf etmekle
beraber Dara Kutn dah rivayet etmitir. Bu bbta Bczzar'm bni mer (R.A.) 'den tahrc
ettii bir hads daha varsa da onun da senedinde brahim b. Yrzld vardr; bu zt zaftir.
mam Ahmcd, Mcahid tarki ile bu hadisin bir benzerini tahrc etmitir. Fakat o hadsi
dah yalnz Vrki' rivayet etmitir. 768[768]
1133 - a/940- mer radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki :

766[766]
767[767]
418.
768[768]
Eer bir kimse bir ocuu gz krpncaya kadar ikrar ederse bir daha kendisine onu
nef hakk yoktur. 769[769]
Bu hadsi Beyhak tahrc etmitir. Hads hasen olup mevkuftur.
Hadis-i erif, ocuu bir defa ikrar ettikten sonra artk nef etmenin sahih olmayacana
delildir ki, bu cihet ittifkdir. Fakat onu rendikten sonra nef etmiyerek susmann
hkm ihtilafldr. Bazlarna gre, nef etmeye hakk olduunu bilmeden bile sussa
ocuk kendisinindir. nk bu hak susmakla btl olur. Dier bazlarna gre nefye hakk
olduunu renirse o zaman nef edebilir. Zr bilmeden muhayyerlik sabit olmaz.
rendii dakikada susarsa ocuk kendisin-dir. Bundan sonra artk nefye imkn yoktur.
mam afi ile bazlarna gre rendiinin hemen akabinde nef eder; gecikirse edemez.
Buradaki acele rf- dete gredir. Mesel elbisesini giymek rfen gecikme
saylmaz. 770[770]
1133- b/941- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet olunduuna gre bir adam :
Y ResulaNah gerekten karm siyah bir ocuk dourdu. (Ne buyurursunuz?) demi.
Reslllah (S.A.V.):
Senin develerin varm? buyurmular:

Evet; derri :
Bunlarn renkleri nasldr? demi. Adam :
__ Krmzdr; cevabn vermi. Peygamber (S.A.V.):

lerinde yaz olanlar var m? demi:
__ Evet; cevabn alm:
Peki bu nereden? demi. Adam:

769[769]
770[770]
htimal onu bir damar ek ltir; demi. Reslllah (S.A.V.)r
u halde ihtimal senin bu ocuunu da damar ekmitir; buyurmulardr. 771[771]

Bu hads mftefekun aleyh'tir. Ms'im'in bir rivayetinde: O adam ocuu nefye
alyormu ibaresi vardr. Sonunda: Kendisine ondan istifde in ruhsat vermedi
demitir.
Hadsimizdeki adamn ismi Damdan b. Katde'dir.
Hattab diyor ki: .Bu. adamn sz pheye t'rizdir. Galiba ocuu nefi' etmek istemi;
fakat Peygamber (S.A.V.) ocuun, nikha rd olduuna hkmetmi; benzemezlii ve

rengi hkm iin dell saymam, buna tohumu bir olduu halde develerde zuhur eden
eitli renklerden misal almtr. Bunda kyas isbat ve birbirine benzeyen iki eyin ayn
hkmde olacaklarn beyn vardr. Hattab szne devamla unlar da sylyor:
Hadste, kinayeli szlerle h;ifld lzm gelmediine kazfit ancak sarih szlerle vcib
olacana delil vardr.
El-Mhelleb de unlar sylemitir: T'riz sual iinse hadd cabetmez. Hadd ancak yz
yze gelerek birbirine etim etmek su-rotiylo yaplan t'rizden dolay lzm gelir.
Kurtub, esmerlikle karalk gibi birbirine yakn renklerden dolay ocuu nefyetmenin
caiz olmadnda hilaf bulunmad gibi cim' ikrar etmi de istibra 772[772] mddeti
gememise beyazlkla siyahlktan dolay da nefyin caiz olmyacan syler. Fakat bu
zht onun kendi mezhebine gre olsa gerektir. Zr mes'ele ihtilafldr. filer'e gre
zina karinesi yoksa nef caiz deildir.
Kadn zina ile itham ettii erkein renginde bir ocuk dourmakla ithamda bulunmak
ocuu nef iin kfidir.
Hanbeller'e gre karine varsa ocuu nef mutlak surette caizdir. Hilaf karine
771[771]
419.
stibra
anlamaktr.
772[772]
: Bir veya iki hayz mddeti cima' etmeden bekleyerek rahimde ocuk olmadm
bulunmad zamandadr.773[773]
(ddet Ve Yas Tutma Bab)
Idde: lgatte saymak demektir. Bazen saylan eye de iddet denilir.
eratte : Cima' ile veya onun yerini tutan halvetle yhud lmle tc'kd ecilmis bulunan
nikh elden gittikten sonra kadna lzm gelen bekleme mddetidir.
dde: Hanefler'e gre. esas i'tihriylc nev'idir: Hayzlarla, aylarla ve dourmakla

geen iddotlcr. Bunlarn her biri Kitapla sabittir.
774[774]
Boenan kadnlar bizzat kendileri kur' mddeti beklesinler.
yet- kermesi hayzlarla beklenen iddetin delili olduu gib'i:
775[775] Sizlerden vefat edip de geride br takm zevceler brakanlarn zevceleri) bizzat
drt ay on gn beklerler yeti aylarla 1;eklemenin:
776[776] Hamil shiblerinin iddeti ise dourmalardr. yet-i kcimesi de dourmakla
iddet beklemenin delilidir, iddetin esas i'tibriyle ncv'leri olduu gibi mezkr nev'iler
de eyden biri ile vcib olurlar. Talk, vefat ve cima'.
ddet bekliyccek kadnlar: ya hayz grrler ya grmezler. Keza, ya hrdrler yhd

criye olurlar. Bu cihetler de nazar- i'tibare alnnca ortaya sekiz nev'i iddet kar. imdi
bunlar da srahyahm:
1 Hayzn gren bir hr kadn bo.anrsa - hayz mddeti bekler.

2 Hayzn grmeyen hr kadn boanrsa ay mddet bekler.
3 Hayzn gren bir criye boanrsa iki hayz mddet bekler.
Sre-i Bakara yet: 228.
775[775] Sre-i Bakara yet: 254.
776[776] Sre-i Talk yet: 4.
773[773]
774[774]
4 Hayzn grmiyen bir criye boanrsa bir buuk ay mddet bekler.

5 Hr bir kadnn kocas lrse drt ay on gn bekler.
6 Cariyenin kocas lrse iki ay be gn bekler.
7 Hmile kadnlarn iddeti dormakla biter.
8 Talk- frrda kadn iki mddetin uzun olann bekleyecektir. fhdd: Lgatte
men'etmek demektir. Hdd dah ayn mnya kullanlr.
er'an: Kocas len veya talk- binle boanan kadnlarn iddetleri iinde zineti,
kokulanmay, srme ve kna gibi eyleri, terk etmeleridir.777[777]
1135/942- Misver b. Mahrame radyalah anh'den rivayet olunduuna gre Elem

kabilesinden Sbey'a kocasnn vefatndan bir ka gece sonra nfas grm ve
Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'e gelerek kocaya varmak iin ondan izin istemi.
Reslilah (S.A.V.) kendisine izin vermi; o da evlenmitir. 778[778]
Bu hadsi Buhar rivayet etmitir. Asl Sahiheyn'dcdir. Bir rivayette lfz yledir:
Sbey.a kocasnn vefatndan krk gece sonra dourmutur.
Mslim'in bir rivayetinde Zilhr dedi ki: bu kadnn kan grrken evlenmesinde bir beis
grmyorum. u kadar var ki temizleninceye kadar kocas ona yaklamaz. denilmitir.
Sbey'a (l.Anh) gebe ken kocas Sa'd b. Havle Haccef'l-Ve-da'n sonunda Mekke'de
vefat etti. Bunun zerine onu 3en Abdddar kabilesinden Ebu's-Senbil sminde bir zf
istedi. Hz. Sbey'a ona varmad. On gne yakm bir zaman bekledikten sonra nfasn
grd. Bilhare Peygamber (S.A.V.) 'e geldi O da:
Nikahlan; dedi.
777[777]
421.
778[778]
Hads- erif, kocas len hamilenin iddetinin dourmakla biteceine delildir. Mes'clcde
hilaf vardr. Cumhur Sahabe ile drt mezheb imamlarnn kavli budur. Bunlar:
779[779] Hmile kadnlarn ddeti dourmalardr yetinin umumile de istidlal ederler.
Derler ki: Bu yetin st taraf her ne kadar boanan kadnlar hakknda ise de bu onun
umumunu tahsis etmez. yetin umu- munun olduu gibi kaldna Abdullah b. Ahmed'in
cl-Msncd de bey b. KVdan rivayet ettii u hads dah delildir:
Y -Reslallah,(Hamilelerin iddet
doumlardr) yetinden murd f&'kla
boananmidir; yoksa kocas lenmdir? dedim:
Hem talkla boanan hem de kocas lendir; buyurdular.r Ayn hadsi bni Ccrir,
hni Ebi Hlim (247 327) Dre Kutnl (306 385) ve dier baz zevat Hz. bey'dcn
baka tarikle fahrc etmilerdir. Bu rivayete nazaran beyy (E. A.) yle demitir: Bu
yet indikten sonra :
Y Heslallah, bu yet mterekmdir;
Hangi yet? d'ye sordu:
mbhem m? dedim. Restllah (S.A.V.):
(Hamilelerin iddet dourmalardr) yeti, hem boanann hem kocas lenin iddeti
m? dedim:
Ev,St; buyurdular.
ibni Mos'ud (E.A.) 'dan buna kail olduunu gsteren bir ok ri ' yotlor vardr. bni
Mcrdvcyh'in rivayetine gre Hz. bni Mesrud(R.A.)' Ksa Nisa Sresi (Sre-i Talk) her
nev'i iddeti neshetmitir.(Hamilelerin iddeti dourmalardr) yeti her boanan ve
kocas lenin id-detidir. demitir. bni Mcrdcvcyh, Ebu Said- Hudr'nin: Ksa Nisa sresi
(Sure-i Talk) Bakara Sresindeki yetten yedi sene sonra ndi dediini rivayet ediyor.
n/iryn, Ebu Davud, Tirmizl, Nsa, bni Mcc, hni Ccrtr Ib~ ni'l-Mnzir ve bni
Mrrdcvryh, Ebu Selemete'bni Abdirrahman'dan u hadisi tahrc etmilerdir; Demitir
k: Ben bn Abba ve Ebu Hreyre radyallah anhm beraber dik.Derken bir adam
geldi; ve bn Abbas'a :
779[779]
Sre-i Talk yet: 4.
Kocasnn lr-nden krk gn sonra douran bir kadn hakknda bana fetva' ver; bu
kadn hellmidr? dedi. bni Abbas:
k iddetin sonuncusunu bekler; dedi. Ben:
(Hamilelerin iddeti dormalardr.) dedim, ibni Abbas:

O talktadr dedi. Ebu Seleme :
Ya bir kadnn gebelii bir sene srerese ne buyurursun? dedi. bni Abbas yine:
ki iddetin sonrakisini; diye cevap verdi. Ebu Hreyre: Ben kardeim olu ile yani
Ebu Seleme ile beraberim; dedi. Bunun zerine bini Abbas kes Kreyb'i mm
Seleme (R.A.) 'ye gndererek, bu bbta snnet cereyan edip etmediini sordu. mm
Seleme (R.A.):
Sbey'atT-Esiemiyye'nn kocas Sbey'a hmile iken ldrld. Sbey'a onun
vefatndan krk gn sonra dourdu. Mteakiben kocaya istendi ve Reslllah (S.A.V.)

onu evlendirdi; dedi.
Bu hadsi Abd. b. Humeyd dah Ebu Seleme'den tahrc etmitir. Onda mes'elenin Hz. e
(R.Anl) 'ya sorulduu, onun da yukardaki cevab verdii, yalnz krk gn yerine onun:
kocasnn vefatndan bir ka gn sonra dedii zikrediliyor.
Bu bbta rivayetler oktur; ve umumiyetle yetin umumu zere kaldn gsterirler.

Yine bu rivayetler, Bakara yeti'nin bu eytle neshedildiini gsterirler.
Hz. mer, Ali ve bn Mes'ud (R. Anhm)'un mezhebleri de budur. Hatt mer (R.A.):
Boanan kadn, kocas henz karyolasnn zerndeiken doursa iddeti biter ve

kendisine evlenmek hell olur demiti.r. Bakara ye'nden murd:
780[780] Sizlerden vefat ederek zevcelerini brakanlarn zevct..-ri b\z-\ drt ay on gn

iddet beklerler yct-i kermesidir. Onu neshcden ycL ise
781[781] Hamilelerin ddet dourmalardr. yetidir. Bu iki yetin birincisi Bakara
780[780]
781[781]
Sre-1 Bakara yet: 234.

Sre-i Talk yet: 4.
surcsi'ndc, ikincisi Sre- Talk'tadr. Yani biri dierinden bir vecihle daha umum bir
vechle de daha hususdir.
(Istitrad: Mantk ilminde beyn olunduuna gre iki ey birbirine nisbet olunduu
zaman aralarnda dima drt nisbetten biri bulunur. Drt nisbet: (husus ta'biri ile
niseb-i erbaa) tebayn, tesv, umum ve husus mutlak, umum ve hususu min vecihtir.
Mesel: Akla kara arasnda drt nisbetten mbayenet yani zddiyet vardr. nsanla beer
arasnda msvaat vardr. nsanla Peygamber arasnda umum ve hususu mutlak
bulunmaktadr. nk her Peygamber insandr; fakat her insan Peygamber deildir. Sar
ile iek arasnda da umum ve husus min vecih vardr, Zr baz sarlar iek ve baz
iekler sar olabilir:' Fakat hor sar, iek olmad gibi her iekte sar deildir).
imdi ki yetin umum ve husus taraflarn grelim: Birinci yet mucclrinco drt ay on
gn iddet bekleyecek kadnlar, dourmakla iddet bekleyeceklere bakarak bir cihetle
eamdr; nk mutlaktr. kinci yet ir,o yalnz hmile kadnlara mahsustur. Bir cihetten
de ehastr; yani yalnz kocas lenlere mahsustur.
kinci yet de yledir. Onda mevzu-u bahis olan kadnlar bir cihetle birinci ycttckilcrdcn
camdr. Zr hmile kadn mutlaktr; kocas lene de boanana da mildir.
Halbuki birinci yette yalnz kocalar len kadnlar zikredilmitir. Bir cihetle de ehastr.
nk bu eytte yalnz hamilelerin iddeti beyn edildii halde birinci yette hmile
olsun olmasn btn kocas lm kadnlarn iddeti zikredilmitir.
u halde bu iki yet arasnda sreten bir mnft hsl olmu oluyor. str bu mnfaat
gidermek iin: kinci yet birinci yetin hamileler hakkndaki hkmn neshetmitir.
Artk hamileler drt ay on gn beklemiycceklerdir. Bunlarn iddeti dourmakla biter.
Fakat hmile olmayanlar hakknda yetin umumiyeti yine bakidir.
Bazlar yukardaki iki yetle de amel etmi olmak iin: ki iddetin sonuncusunu
beklemek cabeder;
derler. Bunlara gre
kocas ld zaman k;dm henz
dorm;mssn onun idVi dourmak!;! bilecek: dourmu .bulunuyorsa vefat idd-li olan
drt, ay on gn hektiyoevktir. Onlar mes'uliyeUen ancak yaknk? klr: yetlerin yalnz

binle amel etmek yakn ifde etmez; diyorlar. Ancak kendilerine: Sbey'a hadisinin
hkm hususunda nass olduu hatrlatlmak suretiyle cevap verilmitir. Bu hadsi tc'yd
eden hadis ve eserler oktur. 782[782]

1136/943- ie radyallah anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki: Berreye
hayz iddet beklemesi emrolundu. 783[783]
Bu hadsi bni Mcc rivayet etmitir. Rvleri sikadrlar. Lkin hads ma'lldr.
Bunu te'yid eden baka hadisler de vardr. Hads- erif cariyenin, iddetini
hurreninkinden az kabul edcnlcrce iddetin kadna gre i'tibr edileceine delildir.

Erkee bakamayacaktr. nk Berre'nin kocas esah kavle gre kle idi. Berre zd
olunmutu.784[784]
1137/944- a'b'den 785[785] o da Ftme binti Kays radyallah anh-dan o da
Peygamber sallallah aleyhi ve scllcm'den iitmi olarak rivayet edildiine gre defa
boanan kadn hakknda Peygamber (S. A.V.) :
Ona mesken ve nafaka yoktur; buyurmulardr. 786[786]

Hads-i .rr'f, defa boanan bir kadna nafaka ve mesken veril-"miyeceine delildir.
782[782]
425.
785[785] a'b : Ehu Anr Amir 1. urshbil h. Abdullah Hcmezni ,Kf'dir. Tbin'in byklerinden olup
ftkihda dah byk bir imandr. bni Uyeyn yle demitir : bni Abbas kendi zamannda 'b de kendi
zamannda (yekta) idi.
783[783]
784[784]
ibni mer (K. A.), a'b mecaz den bahsederken onun yanndan ge-ni; ve : Bu kavme êhUIet ettim
ki, t<a'bi mecaziyi bendi'i diiha iyi bilir demitir. Ziihr diyor ki : Ulem drttr. Mediiif'do bn'lMHcyycb, Kftfc'de t'b, lasra'da Hasan- Basri vo am'da Mekhfil. a'b, Uz. mer'in hilAfett'
zamannda domu: Osman {R. A.) zamanndam diyenler de vardr. 62 yanda olduu halde 104
tarihinde vefat etmitir.
Lkin nu's'ele ihtilafldr. bni Abbas, Hamn- Batiri, Aid' airi ve bir rivayete gre mam
Ahmcd b. Hahbrl, Dd-vd- Zahir ile tb'leri ve btn hads imamlar bu hadsle istidlal
ederek defa boanan kadna nafaka ve mesken verilmiyeccine kaail olmulardr.
Hz. mer b. Hattab, mer b. Abdlaztz, Irakllar, Haneler, br rivayette mam Sevr'i ve
dier bir ok ulem ise ona nafaka ve mesken vermenin kocasna vcib olduuna zhib
olmulardr. Delilleri:
787[787]
Onlara douruncaya kadar nafaka verin yeti ile:
788[788] Onlar kendi oturduunuz yerde skn edin, yet-i kermesidir. Onlar Ftrma
hads'ni kabul etmezler.
mam Mlik, afi, Hz. ie ve fukah-i seb'a: defa boanan kadna yalnz nafaka
vardi, mesken verilmez derler. Bunlar:
789[789] Boanan kadnlara meta' vardr. yctiyle istidlal ederler. Meskene gelince: o
vcib deildir; nk oturduunuz yerde iskn edin buyurulmas kocalarnn olduu

yerde bulunmalarn icbeder. Bu da bittabi ihtilt iktiza eyler. htilt ise yalnz talk-
ric'dc olur; diyorlar.
Bunlar Ftme binti Kays hadsine ok ta'nedildiini, bu ta'nlar muvacehesinde onunla
istidlale imkn kalmadn ileri srerler. Ftme (R.Anh) hadsine drt trl ta'n
yaplmtr:
1 Bunun rvsi kadndr. Hadsi takviye edecek iki shidi yoktur.

2 Bu rivayet Kur'n'n zahirine muhaliftir.
3 Onun evinden kmas mesken hakk olmad iin deil: Koca snn ailesi efradna
dili ile eziyyet verdii iindir.
4 Ftme (R.Anh) 'nn rivayeti Hz. mer (R.A.) 'in rivayeti ile muraza halindedir.
Fakat bu la'nlara cevab verilmi ve denilmitir ki: Rvnin kadn olmas zarar etmez;
Sre-i Talk yet: 6.
Sre-i Talk yet: 6.
789[789] Sre-i Bakara yet: 241.
787[787]
788[788]
nice snnetler kadnlarn rivayeti ile sabit olmutur; nitekim Siyer kitaplar ile Sahbe-i
Kirm'n hayatlarn okuyanlarn ma'lmudur.
Hz. msr (R.A.) 'in: Biz Rabbimizn kitabn ve Peygamberimizin snnetini, bellediini
veya unuttuunu bilmediimiz bir kadnn sz ile brakamayz. demesi Ftme'nin
belleyip bellemediinde phe ettii iindir. Yoksa kendisi Hz. ie ve Hafsa (R.Anh)
'dan mteaddit hadsler rivayet etmitir.
Kur'an'a muhalif olmas:
790[790] Onlar evlerinden karmayn yet-i kermesine aykr dt iindir. Fakat
bazlar: Bu hadsle yetin aralarn bulmak mmkndr. Bu hads mmn baz fertlerini
tahsis etmitir diyorlar.
Ftme hadsinin Hz. mer hadsi ile murazasma gelince Hz. mer (R.A.) 'in yapt
ziydelii yani Allah'mzn kitabn ve Peygambe-mizin snnetini ibaresini mam

Ahmcd b. Hanbcl inkr etmi ve yemin ederek: Hanj kitabullah'da defa boanan
kadna nafaka ve mesken vermenin vcib olduu nerede? diyerek mezkr ziydenin Hz.
mer'den sahih rivayetle gelmediini sylemitir. Bunu Dare Kutn nakleder.
Hz. mer (R.A.)'m: Peygamber (S.A.V.)'i:
defa boanan kadna mesken ye nafaka vardr;
derken iittim. hadsini ise brahim Ncha, Hz. mer'den rivayet etmitir. Halbuki
brahim, hadsi Hz. mer'den iitmemitir; nk kendisi Hz. mer'in vefatndan bir ka
sene sonra domutur.
Bazlar: Hz. Ftme'nin evinden kmas kocasnn ailesine eziyyet vermesinden ileri
gelmitir; iddias yabanc bir szdr; hadsle alkas yoktur. O, nafakaya mstehk olsa
Peygamber {S.A.V.) onun nafakasn verdirir; dilini tutmamas buna mni' olmazd
diyorlar.
Grlyor ki bu hads etrafnda mnakaa uzundur. bni'l-Kayyim cl-Hcdy'n Ncbcviy
adl eserinde onu daha da uzatm ve bu hadisle amelin eiz olduunu isbta
790[790]
Sre-i Talk Ayet: 1.
almtr. 791[791]
1138/945- mm Ayye radyallah anh'dan rivayet olduuna gre Reslllah
salallah aleyhi ve scttcm:
Bir kadn kocasna tuttuu drt ay on gn (yas) mstesna hic bir meyyit iin
gnden fazla yas tutamaz. Astb mstesna hi bir boyal elbise giyemez. Srme
ekinemez; koku dah srnemez; ancak temizlendii za-rnan kust ve ezfrdan bir para
mstesna; buyurmulardr. 792[792]
Hads mttefekum aleyh'tir. Buradaki lfz Mslim'indir Ebu Dvud ile Nesa'do
Kinalanamaz ziydesi (aynca) Nesa'de tarana-maZ) ziydesi vardr.
Asb: Eir ncv'i Yemen kumadr. Bunun iplii bir araya toplanarak balanr; sonra
boyanr ve yaylr. Bu suretle balanan yerlere boya ilemediinden kuma alacal kalr.
Kust : Bir ncv'i gzel buhur veya d aacdr, Ezfr da onun baka bir ncv'dir. Hayizdan
ykandktan sonra pis kokuyu gidermek iin kann eserini bunlarla gidermek baz
yerlerde dettir.
Bu hadste bir ok mes'eleler vardr ki, bazlar unlardr :
1 Hads-i erif. Kadnm anne ve babasnn olsun bakalarnn olsun vefat dolaysiyle
ancak gn yas tutmasnn caiz, gnden fazlasnn cz olmadna, keza
kocasnn lm dolaysiyle drt ay on gn yas tutabileceine delildir. Yalnz Ebu

Dvud (202 275) un mrseller meyannda tahric ettii Amr b. uayb hadsine gre
Peygamber (S.A.V.) kadna babas iin yedi; bakalar iin gn yas tutmaa ruhsat
vermitir. Fakat hadis mrscldir; hucciyeti ihtiffldr.
2 Hadsteki kadn ta'biri mefhum-u muhalifi ile kk kz hkmden karmtr.
Binenaleyh ona kocas iin.-yas tutmak vcib olmad gibi kocasndan bakalar iin
791[791]
427.
792[792]
gnden fazla yas tutmaktan da men' edilmez. Hanefler'le dier baz ulemnn mezhebi
budur.
Cumhur'a gre ise kk hitabn umumunda dhildir. Kadnn zk-mlhnesi ekser-i ahvale
gredir. Vk kk henz mkellef deilse de burada teklif onun velisine rac'dir.

K ziynetlenip sslenmekten o men' edecektir. Nitekim ke iddet de vcibtir;
onun iin kocas lr lmez kocaya istenemez.
3 Hadste meyyit in denildiine gre mefhumu muhalifinden boanan kadnlara

yas tutmak cabetmedii
anlalr. Talk- ric'de bu hkm Utiflunir. Tn!k- bin'do
ise ihtilAF vardr. Cumhur'a gre yine ihdati /m deildir. man afii, Mlik ve bir
rivayette Ahmcd b. Huubcl bu kavle zhibdirlor. Runlara gre ihdad, cim'a gtren yel
kesildii k;in me.ru' olmutur. Bu ise ancak kocas lo kadnda tasavvur olunabilir.
Talk- hinle boanan bir kadn talkla boanmamsa kocasna nikh edilebilir.
Hanefjier'ie dier bir takm ulem talk- bin'le boanan kadna dah ihdd lzmdr.
nk ihdd, nikh ni'mnti elden gittiine teessf iin meru' olmutur; bu mn ise
kocas lende tnlk-i hinle boananda mtereken mevcuttur. Bir do ddet nikh
haram klar; o halde nikha mukaddeme ve sebep olan eyleri do haram eder.
4 Bu hadis ihdrl'n vcib olduuna deil, hell olduuna dellet imektedir. Halbuki
ekser-i ulem onun vcib olduuna kaildirler. Bunun sebebi hadsin mm Seleme
hadsi ile kuvvet
bulmu olmasdr. Ebu Dvud ile Nrsa'nin rivayet ettikleri bu hads
aada grlecektir. Vk lmi Kesir onun hakknda: Senedinde garabet vardr
demise de yine kendisi mam fiVmn Mlik1 den rivayetine gre onun mmu
Seleme'den geldiini sylemitir. Bu rivayet onun asl olduuna dellet eder. Bu bbta
bir de mam Ahmed'le Ebu Dvud ve Nesai'nin tahrc ettikleri u hads vardr:Resylllah
(S.A.V.):
Kocas len kadn ne usfurlu ve krmz boyal elbise giyebilir, ne ziynet taknr; o kna
da yaknamaz, srme de ekinemez; buyurmulardr.
Hjz bin Kesir: Bu hadsin isnad iyidir. demise de Bcyhak <384 458) onu Hz.
mm Seleme'ye mevkuf olarak rivayet etmitir.
Hasan- Basr (21 110) le a'b (26 104)'ye gre c. talkla boanan ve kocas len
kadnlar, srme ekinir, tranr, koku srnr, gerdanlk ve istedikleri boyal elbiseyi
giyebilirler. Delilleri: mam, Ahmcd'in tahrc ettii bni Hibban ( 354) 'in da sahih
bulduu Esma binli Umeys hadsindir.. Mezkr hadste Hz. Esma (R.A.) Cafer b. Ebu
Ta'Iib'n katlinin nc gn Reslah (S.A.V.) benim yanma girdi; ve: :
Bu gnden sonra ihdd yapma; buyurdular demitir. Ru hadisin daha baka lfzlar
da vardr ve hepsi Peygamber (S.A.V.} in gnden sonra ona ihdnd yapmamasn
emrettiine dellet ederler.
u halde ni hads, ihdd hakkndaki mm Seleme hadslerini nesnetmi olur. nk

mm Seleme (R.Anh) kocasnn vefatndan sonra ihdd iin emir almt. Kocasnn
lm ise Hz. Ca'fer'in katlinden evveldir.
Cumhur-u ulem Esma hadsine mteaddit cevaplar vermilerdir.
5 Kocas len kadnlarn drt ay on gn iddet beklcmesindeki hikmet hususunda

bazlar u mtlay yrtrler; Ana rahmindeki ocuun yaratlmas ve kendisine ruh
verilmesi 120 gn getikten sonra olur. Bu mddet aylarn noksan oluu sebebiyle drt
aydan ziydedir. Binenaleyh ihtiyaten kesir ondalkla tamamlanmtr. (Yani drt ay

yirmi dokuz gnden 116 gn ederse de bu say ihtiyaten 120 ye ka-rlmir.) yetteki
on adedinin mennes gelmesi geceler i'tibriylcdir. Maamfih Cumhur'a gre maksat,

gnlerle birlikte gecelerdir. Binenaleyh on birinci gece girmeden nikh edilemez.
6 Hadste Boyal elbise giyemez. duyurulmas, hangi boya ile olursa olsun boyanm
elbise
giymenin yas tutan
kadna memnu' olduuna delildir. Bittabi hadste istisna
edilenler mstesnadr, tbni Abdilberr (368 463) yle diyor: hdd yapan bir
kadnn usfurlu ve boyal elbise giymesinin caiz olmadna ulem ittifak etmilerdir;
zr: siyahtan ziynet yaplmaz. Bilkis o hzn elbisesidir.
pek giymesi ihtilafldr. filer'den esah olan rivayete gre ipekli elbise boyal olsun
olmasn mutfak surette ihdd yapana memnu'dur. nk ipekli ile zynetlcnmek

kadnlara mubah klnmtr. Halbuki ihdd yapan kadn zynctlenmekten men'
edilmitir.
bni Hazm {384 456) 'e gre ihdd yapan kadn yalnz boyal giymekten kanmaldr.
peklinin beyaz veya sar gibi boyanmam olann giyebilir. Ona altnla dokunmu elbise
giymek mubah olduu gibi, altn, gm, cevher ve yakuttan ma'mul her nev'i ziynetleri
taknmak da mubahtr.
bni Hazm (384 456) 'in buradaki mm Atiyye hadsine saplanp kalmas mm
Seeme hadsini sahih kabul etmediindendir. nk o hadsin rvsi brahim b.
Tahman'dr. Bu zt bni Hazm zaif bulmusa da hads hafzlar onu mu'temed kabul
etmiler, rivayet ettii hadsleri bni Mbarek, Ahmcd b. Hanbcl ve Ebu Hatim gibi
byklerden bir cemat sahih bulmulardr. Demek oluyor ki bni Hazm fahrmi,
kendince sabit olan nassa mnhasr klm; dier ulem ise onu znetle ta'lil etmilerdir.
7 Srme ekinmez buyurulrnas, onun memnu, olduuna delildir. Nitekim

cumhurun kavli de budur. Hatt bni Hazm'e gre gzlerinin kr olacandan bile korksa
yine srnemez. Bu hususta ccc ile gndzn de fark yoktur. Deii lhmzn hadsi ile
mJtcfekun aleyh olan mm Seleme hadsidir. Bu hadsin beynna gre; bir kadn kocas lm kadnn (alamaktan) gzleri kr olacandan korkmular da Peygamber
(S.A.V.) 'e gelerek srme ekmek iin ondan izin istemiler fakat Resl-i Ekrem (S.A.V.)
buna izin vermemi; bilkis iki veya defa hayr demitir.
Hanefler'le cumhur-u ulem, mam Mlik ve Ahmcd tedavi iin ismid denilen srme ta
ile srmelenmeyi caiz grmlerdir. Delilleri: Ebu Dmul'un tahrc ettii mm Seleme
hadsidir. Mezkr hadse nazaran: bir kadnn kocas lm; kadn gzlerinden rahatsz
olmu. Ve mm Seleme (R.Anh) 'ya haber gndererek cila srmesinin hkmn

sormu; mm Seleme (R.Anh):
O srmeden ancak pek zarur bir hl bana gelerek iddetlendii zaman geceleyin
eker gndzn onu silersin; diye cevab vermi. Sonra :
Ebu Seleme vefat ettii zurnan Reslllah (S.A.V.) benm yanma girdi ilh......;
mealinde aada gelen sabr hadsini zikretmitir.
mm Selene hadsi hakknda bini Abdiberr u mtlay beyn ediyor: Bu hads

bence mm Seleme'nin (gznn kr olacandan korkutsa be srme ekmekten neh
eden) teki hadsine muhalif olsa da iki hadsin aras yle bulunabilir: Peygamber
(S.A.V.) neh ettii zaman srmeye ihtiya az idi. Geceleyin mubah klnmas ise zarar
srme ile gidermek iindir. 793[793]

1139/946- mm Seleme radyallah anl'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Ebu
Seleme vefat ettikten sonra gzlerime san sabr koydum. Bunun zerine Reslllah
saUnllah aleyhi ve selcm:
phesiz ki sar sabr yze renk verir ama sen onu yalnz geceleyin srn gdzn
kar; hem koku ve kna ile taranma; nk bovadr; dedi. Ben:
Ne e taranaym? dedim:
Sidrle; buyurdular. 794[794]

Hu hadisi Ebu Dvud ve Nesai rivayet etmilerdir, isnad hasendir.
H;ifli.s-i or'F, ihdd yapan kadna koku srnmenin memnu' olduuna delildir. Koku
btn kokulara mm ve mildir. Lkin bundan evvelki mm Atiyye hadsinde kainin
nayzndan temizlendii hli istisna etmi ve tna Kst ve czfar Sulanmaya izin vermiti.
u halde hadsin umumunu bu istisnaya gre mtla etmek gerekir. 795[795]
1140/947- (Yine mm Seleme radyallah anh'an rivayet edildiine gre bir kadn
:
Y Reslallah, kzmn kocas ld, kzm gznden rahatszdr; ona srme eksin
mi? demi. Reslak (S.A.V.):
Hayr; buyurmulardr. 796[796]

793[793]
431.
794[794]
432.
795[795]
796[796]
Srme hakknda yukarda sz geti. Zhir-i hadse baklrsa srmeyi tedavi iin bile
ekinemez.
Bu hads, srme ta ile srmelenmey ziynettir diye tecviz etmeyib de totya gibi srme
tan kullanmakta beis grmeyenlere reddiye gibidirler. nk kadnn suali gz

tedavi eden srme hakknda idi. u var ki srme denilince ismit anlalr,
denilebilir. 797[797]
1141/948- Cbir radyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir Ici : Teyzem boand;
mteakiben hurmasn devirmek istedi. Derken onu bir adam (darya) kmaktan
men' etti. Bunun zerine o da Peygamber (S.A.V.) 'e geldi Resillah (S.A.V.) (ona) :
Hayr, sen hurman devir; r olabilir tasadduk eder veya hayr yaparsn.
Bu hadsi ftftslim rivayet etmitir.
Hadsi Mslim talk- binle boanan kadnn evinden dar kmasnn cevaz
babnda zikre'mistir. Nitekim Nv.vcvV de byle bir bb yapmtr. Ayn hadsi Ebu Dvud
ile Ncsa Teyzem defa boand ifdesi ile tahrc etmilerdir.
Hads-i ser!; mbttenin (yani talk- binle boanan kadnn) ihtiyac olunca gndz
evinden kabileceine delildir. Fakat ihtiyac yokken kmas caiz deildir. Ulem'dan
bazlarnn mezhebi budur. Hatt bunlara gre ihtiya ve zrden dolay hem gndz,
hem de gece kabilir. Mesel evin yklma tehlikesi kadnn komularndan eziyet grmesi veya onlara eziyyte vermesi birer zr ve ihtiyatr. Bunlar:
799[799] Onlar evlerinden karmayn kendileri de kmasnlar; ancak aikr br ktlk

797[797]
798[798]
433.
799[799]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 3/432Sre-i Talk, yet; 1.
yaparlarsa o baka yet-i kermesi ile istidlal ederler. nk yetteki (fahie) lfz,
kayn ana ve kayn pederlere kar hain davranmakla tefsir edilmitir.
Bir takmlar gndzn mutlak suretle kabileceine fakat geceleyin kamyacama

kail olmulardr. Delilleri babmzn hadsidir.
Hanefler'e gre mebtte, gece gndz evinden kamaz. Delilleri az evvel zikredilen
yet-i kerimedir. Bir de, mebttenin darya kmaya zaten ihtiyac yoktur; k
nafakas kocasna aittir. Bazlar; gndz maiet peinde kabilir; demise de esah olan
kamamasdr.
lm iddeti bekliyen ise gndzleri ve geceleyin evlerinden kabilir zr ona nafaka
veren yoktur. Binenaleyh nafakasn temin iin gndzleri evinden kar maiet
tedariki ekseriya akama kadar devam eder; onun iin gecenin ilk anlarnda darda
bulunmasna cevaz verilmitir. Fakat geceyi behemehal evinde geirmesi cabeder.
Hadste hurma toplanrken ondan sadaka vermeye ve sahibine hayr yapmay

hatrlatmaya iaret vardr. 800[800]
1142/949- Frey'a 801[801] binli M/ik radyallal anh'dan rivayet olunduuna gre
kocas klelerini ararrvate km ve kendisini ldrmler. Frey'a demitir k'vocam
bana, mlik olduu bir mesken ve nafaka brakmadndan ailem nezdine dnmei
Reslllah sallttlla.hu aleyhi ve scllem'e sordum. Reslllah (S.A.V.):
Evet; dedi. Odama vardmda beni ararak :
Takclr yerini buluncaya ksdar evinde dur; dedi.

Frey'a demitir ki:
Bunun zerine o evde drt ay on gn iddet bekledim. Ondan sonra Osman da

800[800]
434.
Frey'a binti
bulunmutur.
801[801]
Mlik
(R. A.):
Eb Sad- Hudri'nin
kz kardeidir. Bit'r-rdvan'da hazr
bununla hkmetti. 802[802]

Bu hadsi Ahmed ile DrtMer tahrc etmilerdir. Tirmiz, Zhel, bni Hbban, Hkim ve
bakalar onu sahhlemilerdir. Ve hepsi onu Sa'd b. shak b. Kb'dan o da halas Zeyneb
binti Ka'b b. Ucre'den o da Frey'a-dan iitmi olmak zere rivayet etmilerdir.
timi Abdilbcrr: bu hads, Hicaz ve Irak ulemsnca mruf ve mehurdur, demitir.
Abdlhak, bni Hazm'in yolundan giderek hadsi Zeyneb'in hlinin bilinmemesi ve bir de
Sa'd b. shak'm ada..=-inin mehur olmamas sebebiyle illetlendirmi ise de kendisine bu
Zeyneb'in tabinden olduu ve Ebu Said'in kars bulunduu, ondan Sa'd b. shak'm hads
rivayet ettii tbni Hibban'm da onu mu'temedler arasnda zikrettii hatrlatlarak cevab
verilmitir. Hsl Hz. Zeyneb, kendisi Tbn'den, l-;er-.'ts i-so Eshb- KrnVdan olan
bir kadndr. Sonra ondan bir nice mu'temcd zevat hads rivayet etmi fakat kimse
kendisine dil uzatma-ntr.
Ka'd b. l.'ifak'a gelince: Onu da bni Maln, Ncsai ve Ddrc Kutn tovsik c!.raifjlcr;
kendisinden Hammad b, Yczd, Sfyan- Scvri (97 Mil) bni Ciircyr, mam Mlik ve
bakalar hads rivayet etmilerdir.
Hads-i erf, kocas len kadnn iddeni, balad evde bitirmesi lzumuna delildir.
Selef vr haleften bir cemian mezhebi budur Hm hususta bir ok hadskr Eshb-
Krm'd;n bir ok eserler var-(b Kbu- Ilan'jc, Ahmcd b. Hnttbel ve afii ile bu
mezheblerin dier imamlannm kavilleri de budur. bni Abdilbcrr: Hicaz'da, am'da,
Msr'da ve Irak'da bir ok ehirler fukh's da buna kaildir diyor. Hr. mer (R.A.)
muhacir ve Ensar'dan mteekkil bir cemat huzurunda bununla hkmetmitir.
Bu hadse ta'neden olmamtr. Rvleri hakknda sylenenlere ise gerekn cevap

verilmitir. Nitekim az yukarda grdk.
arna gre kocas len kadna kocasnn malndan mesken hakk urnu'k vcibdir. nk
yet- kerme'do Evinden karmadan deniliyor. Bunlar: Vaka bu yetteki nafaka ve
giyecein bir yl devam neshedilmise de meskenin hkm iddetin devaminca bakidir

802[802]
diyorlar. mam afii yetle uzun uzadya istidlal etmitir.
Yine Selef ve haleften bir cemat da kocas lene mesken hakk olmadna kail
olmulardr. Abdrrezzak, Urve'dcn Hz. e (R. Anln) nm, kocas len kadnn iddeti
iinde evinden kabileceine fetva' verdiini rivayet etmitir. bni Abbas (R. A./den
dah: Allah ylnz drt ay on gn iddet bekler dedi, evinde bekler demedi, binenaleyh
nerede sterse orada bekler dediini rivayet eder. Bunun bir mislini de Cbir (R.A.) ile
sahabeden bir cematten rivayet etmitir. Bazlar buna kail olmutur. Fakat bu kavil
zaftir. Kitap ve Snnet'e muarzdr.803[803]
1143/950- Ftime bint Kays 804[804] radyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir
ki:
Y Reslallah gerekten kocam beni defa boad. zerime br baskn

yaplacandan korkuyorum? dedim.
Bunun zerine Reslllah {S.A.V.) kendisine
emir buyurmu Ftme de (baka yere) tanmtr. 805[805]

Bu hads Mslim rivayet etmitir.
Hads-:i erif, Kitabmzn Kefet bab nda gemitir. Ftme binti Ksys (R.Anh)
hakknda Mslim'de uzunca br hads vardr. Bu hadsin me r-lur: Kocas Ebu Amr
b. Hafs b. el-Mugre kendisi Yomen'de olduu halde gabne ta!k- binle Ftime'yi
boam ve ona Ebu Ayya vastasile be lek arpa gndermi. Ftme buna kzm.
Fakat Ebu Amr:
Valj.hi sana hi borcumuz yoktur; dem. Bunun zerine Ftime, Peygamber
Senin onda nafaka hakkn yoktur; buyurmu; ve mm erk'n evinde iddet
(S.A.V.)'e gelerek mes'eleyi anlatm. Resllah (S.A.V.) kendisine:

803[803]
435.
804[804]
805[805]
436.
Kcffu-t bfth nn 1033 numaral hadsine bak.
bekemesini emretmi. Sonra:

Bu
kadn
eshbmn
ziyaret ettii bir kimsedir. Sen bni mm Mektum'un
yannda iddetlni bekle; nk o m bir adamdr. Onun yannda elbiseni (rtnmez)

brakrsn. - Bir rivyeJte - ba rtn brakrsn (nikh iin) hell olduun zaman bana
haber ver; buyurmular.
Ftme yle demitir: ddetimi bitirerek nikh iin hell olduum zaman Reslllah
(S.A.V.)'e Muaviye b. Ebu Sfyan'la Ebu Cehm'n beni istediklerini syledim. Reslllah
(S.A.V.):
Ama Ebu Cehim sopasn omuzundan brakmaz - br rivayette - kadnlar ok doer

- Muaviye'ye gelince: o da yoksuldu; hic-bi mal yoktur; sen smet'bn Zeyd' Je evlen;
buyurdular.
Ben onu beenr edim. Sonra (tekrar) :
sme lr evlen; buyurdular. Artk ben de onunla evlendim. Allah onda hayr hlketti
ve ona gbta eder oldum.
Hz. sme, Reslllah (S.A.V.)'in Mevlsdir. Babas Hz. Peygam-ber'in vakti ile oulluu
idi. 806[806]
1144/451- Amr b. s radn/allahih anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki: Bize
Peygamberimizin snnetini kartrmayn! mm'l-Ve-led'in efendisi ld zaman
(bekliyecei )ddeti drt ay on gndr. 807[807]
Bii hadsi Ahmet, Ebu Dvud ve bni Mce rivayet etmilerdir. Onu Hkim sahhlemi
Dre Kutn se intika' ile illctlendirmistir.
lletlcndirmenin sebebi, hadsi Kubeysat'bn Zeyb'in Amr b. s'-dan rivayet etmesidir.

806[806]
807[807]
437.
Halbuki Kuhe-ysa Hz. Amr'dan iitmcmtir. Bu-nuDrtrc Kutn sylemitir. bni'l-Mnzir
dah imam Ahmcd b. Hanbel ile hbu Ubcyd'ln onu zaf bulduklarn syler. Muhammcd b.
Musa diyor ki: Bu hadisi Ebu Abdillah'a. sordum: sahh deildir; dedi. Mcymun de
yle diyor: Ebu /~bdillah% Amr b. s'm u hadsine aarken grdm. Sonra: Bunda
Peygamber (S.A.V.) 'in hangi snneti var? drt ay on gn aneak hurrenin nikhdan
iddetidir. Bu ise kulluktan hrriyet km bir criyedir; dedi.
el-Mnzir demitir ki: Amr hadsinin isnadnda Ebu Rcca' el-Varrak vardr. Bu zt bir
ok k.mseler zaf bulmulardr. Hadsin nc bir illeti daha vardr ki, c da ztraptr.
nk vecihle rivayet edilmitir, imam Ahmcd onun iin: mnker bir hadstir de-
mitir. Kubeysa'nm Hz. Amr'dan rivayet ettii hadsin mislini Halls, Hz. Ali (R.A.) 'don
rivayet etmitir. Lkin onun hadsi hakknda da sz edilmitir, ibni Min ( 233) onun
hadsine ehemmiyet atfetmiyor.
Zehab (673 -- 748) el-Munl- nm eserinde: Halls b. Amr, Ali ile bn Abbas'dan
rivayet ettii hadslerde doru sylemitir. diyor. Bazlar onun Hz. Ali (R.A.) 'den hads
iitmediini sylerler. imam Ahmcd onun hakknda skadr demitir. Ebu Hatim: kav
deildir demi; Beyhaki ise HaHs'n Hz. Ail'den rivayetinin ehl-i ifim nazarnda zaf
olduunu sylemitir. Mes'elc ihtilafldr. Evza (88157) ile Zahirler ve dier bazlar
Amr hadsi ile amel etmilerdir.
imam Mlik, afi, Ahmcd ve bir cemat bu kadnn bir hayz mddeti iddet bekliyeceine
kail olmulardr. nk bu kadn ne zevcedir^ ne de boanmtr. Buna yalnz istibra
lzm gelir istibra ise, efendisi len cnyeye kyasen bir kayzdir. Bu cihet ittifakidir.
imam Mlik'e gre mm Veled hayz grmiyen kadnlardan se ay iddet bekler;
kendisine mesken de verilir.
Ebu Hanife: Bu kadnn iddeti hayzdr. der. A! ve ibni Mes'ud Hazertnm
mezhcblcri de budur. nk iddet bu kadn hurr olduktan .sonra lzm gelmitir. Lkin
zevce deildir ki vefat iddeti beklesin; criye de deildir. Binenaleyh criye iddeti de
bekleycmcz. u halde hr kadnlarn iddetini bckliycrck rahmini istibra etmesi vcibdir.
Bazlar: Ru kadnn iddot hr kadnlarn iddetinin yarsdr. der-1er. Bunlar mm

Veled'i evli criyeyc benzetirler.
Nihdycl'l-Mctchd nm eserde yle deniliyor: Hilafn sebebi, Kit;b ve snnette
mm Vc!ed hakknda bir ey -zikredilmemi olmasdr. mm veled, criye ile hurra
arasnda mtereddid kalmtr. Onu zevceye benzetmek zftir, boanan hurrenin

iddelinc benzetmek daha da zifr. 808[808]
1144/952- ie mdn/aUah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Kur'lar ancak

tuhurlardr. 809[809]
Bu hadisi Mlik, Ahmed ve Nesa bir kssada sahih senedle tahrc etmilerdir.
mam fiVmn man Mdlk tarki ile Hz. e'ye mntehi olan rivayetine gre: Hafsa
binli Abdirrahman b. Ebi Bekir nc hayznm kann grdktn sonra iddetini
beklemekte olduu evden baka yere tanm. Bunu Amra binli Abdurrahman'a
yitmiler; derken is mnakaaya dklm, bu hususta baz kimseler Hz. ie ile
mnakaa etmiler ve:
Allah lel Hazretleri Kitabnda ( kuru') buyuruyor; demiler. Bunun zerine ie

(R.Anh):
Doru sylediniz. Kur' ne demektir bilirmisiniz? KnV ancak luhurardr; demitir.

(Tuhr'un temizlik mddeti demek olduunu yukarda grmtk.)
mam afi diyor ki: Bize lihUik'in bni i/aJ/tan heber verdiine gre, bni ihnb:
Fukhmzdan bundan baka bir kavle kail olan bir kimseye yetimedim; demi ve
bununla Hz. ie'nin sylediini kastcdmilir.
Kar' ve Kur' kelimelerinin lgatcn hem hayz hem tuhur mnsna gelen ztlardan
olduu ve yclle bunlardan yalnz birinin mu-rd edildii hususunda ulem arasnda
hilaf vardr. Bu mcs'clcdc mmetin selefi ile halefi de ihtilf etmilerdir.
Eshb- Kirm'diin bir oklar ile Medine fukhs, mam afi, mam Mlik.vv bir
rivayete gre mam Ahmrd b. Hanbrl yet-i kermedeki . uru' dan muradn tuhur
808[808]
438.
809[809]
yani temizlik devresi olduunda karar klmlardr. Hatt mam Mlik (93 179):
Memleketimizde ehli ilme hu mes'elede: yet-i kermedeki (Kr'J dan murd tuhurlardr; derlerken yetitim demitir. Bu zevat buradaki Hz. ie hadsi ile isidll ederler.
mam afi Kitab ve lisan buna dellet eder di-or. Kitbdan delili:
810[810]
Onlar ddel zamanlar ile boayn yet-i kermesi. Snnetten delili de bni mer
Hadsindek: Scnra temizlenir nikhnda tutar; isterse boar, te Alkh'n kadnlarn

kendisi iin kuanmasn emrettii iddel budur. cmlesidir. bni mer (R.A.) karsn
hayz halinde bo-ad zaman da Reslllah (S.A.V.):
Kad i temizlendii zaman ister boansn ister nikhnda tutsun buyurmutu. afi
diyor ki: yetteki (iddelleri)
la'hirinden murd, iddetlcrindcn nceki zaman m yoksa iddetleri iindeki zamanmdr?

Tereddt etmekte idim. Bir de baktm Reslllah (S.A.V.) iddetin, hayz deil de tuhr
olduunu haber veriyor. nk yeti (iddetlerinden nceki zaman iin) mnsna alyor.
Bu ise kadn temiz ken boamakla olur; iddeti karlamak byle olur. yed hayzl iken
hoasa iddetini karlam olmaz.
Lisan'a gelince : (Kar') hapis manasnadr. Bunu kelimenin kullanlndan anlyoruz;

nitekim eski arap iirlerinde de misal bulmak mmkndr.
Selef- Slihn'dcn bir cemat, Hulef-i Radn, bni Mes'ud (R.An-hm) ile dier bir ok
sahbe-i Kirm'n ve Tabin hazertnn mez-hebince (kur')dan murd bayzlardr.
Hads imamlar ile Hanefler'in ve dier bir ok fukh'nn mezhebi de budur. mam
Ahmcd b. Hanbrl bir zamanlar (kuru') u tuhur-lar mnsna alm, fakat sonradan o
szden rcu' etmitir. Hz. ni fim'm bu hususta unlar syledii rivayet olunur: Kuru'
iin bunlar tuhurlardr, diyordum. Bu gn ben bunun (hayzlar) mnsna geldiine

kaniim.
Bunlarn delilleri de Kitap, lgat ve snnettir. Kitaptan delilleri:

811[811]
Boanan kadnlar bizzat kendileri kur' mddeti beklerler. yct-i
Kerimeyidir. Mezkr yet-i kerime zerindeki mnakaa bir usl~i fkh meselesidir; ve
810[810]
811[811]
Sre-i Talk; yet: I.

Sre-i Bahara; yet: 228.
muhaliflerle iki noktadan mnakaa edilir :
1 yette : Kur' buyurulmutur. lfz hss bir kelimedir. Hss medlulnde
kat'iyyel ifde eder; onun ziyde ve noksana asla tahamml yoktur. Mademki Kur'
denilmitir; artk bunu iki buuk yapmak veya buua karmak imknszdr.
Eir kadn Allah'n emrettii vecihle yalnz luhur halinde yani temiz ken boanr. Bu
hususta btn ulem mttefiktir. Fakat filer taraf, ierisinde talk vki' olan tunum
da iddetten sayarlar; bundun sonra onlara gre kadn iki tuhur daha bekleyecektir.
Dikkat edilirse kolayca anlalr ki. bu taktirde kur' tamam olmam iddet iki buuk
kur'da kalmtr. nk ne kadar" az farzedersek edelim ilk tuhurda kadn boanmadan
nce bir mddet gemitir. u halde o tuhur btn deildir. Bylece iddet iki btn bir
yarm tuhur olmu olur. Bu yarm tuh uru saymasak da ondan baka btn tuhur
bekletsck bu defa iddet buuk tuhur'a kar. te bundan dolay (Kar') iin tuhur demeye mkn yoktur. Onu hayz mnsna alrsak mes'ele hssn hususiyet ve kat'iyyetine
hi dokunmadan halledilir; zr kadn tuhurda boanr; arkasndan sra ile hayz
mddeti geti mi tam olarak kur' beklemi olur.
2 Kur' lfznda toplanma mns vardr. Arap lisan tedkik edilmi ve binneticc nerede
(K. r) maddesinden meydana gelmi bir kelime bulundu ise onun mutlaka toplamakla
ilgili olduu grlmtr. Mesel Kur'n- Kerm'e Kelmuilah' toplad iin Kur'n
denildii gibi ahliyi bir araya toplad iin kye (Karye) denilmitir: yine ic-tim'dan
dolay ziyafete (Kra) itlk edilmitir. Binenaleyh Kur'u hayz mnsna hamletmek
cabeder; nk hayizda kann rahimde toplanmas vardr.
Snnetten delilleri :
Kur* gnlerinde namaz brak hadsidir. Bu hadsteki Kur'lar iin tuhur mns iddia
eden olmamtr. mam Ahmed'le Ebu Davud'un Evtas esirleri hakknda tahrc ettikleri
hadis de bunlarn dellleri'idcndir. Mezkr hadisde : Hmile douruncaya kadar;

hrnie olmayan bir hayz grnceye kadar kendileri le Cm' edilemez.
buyuruimustur. Nitekim ileride grlecektir.
Hanefdr'in delillerine fiiler tarafndan cevap verilmi; ve bu bbta kz hayli

uzamtr.
Bu mes'elede bn'l-Kay/im de Hanefiler'le beraber olmu ve (Kur') dan muradn hayz

olduunu isbt sadedinde uzun mtlalar serdcd mistir.
Aadaki hadis dahi (Kur') dan muradn hayz olduuna delildir.812[812]
1145/953- bnl mer radyaah anhiim'an rivayet olunmutur. Do mistir ki:

Cariyenin talk ki defa, iddeti de iki hayzdr. 813[813]
Bli hadsi Dre Kutn rivayet etmitir. Dre Kun onu merfu' olarak da tahrc etmi fakat
zaf bulmutur. Ebu Dvud, Tir-niz ve bn Mce onu e hadsinden tahrc etmilerdir.
Hadsi Hkim sahhlemi ise de dierleri ona muhalefet ederek zaf olduuna ittifak
etmilerdir.
Dre KutnVnin zaf bulmasna sebep, rvlcr arasnda Atiyyet'l-AvfVmn bulunmasdr.
Bu zt bir ok imamlar zaf bulmulardr. Ebu Dvud, Tirmizl ve bni Mce'nin tahrc
ettikleri ic hadsinin lfz udur :
Criy'nin boanmas iki talk, Kur'u da iki hayzdr.
Fakat bu da zaf tir. nk Mzahir- b. Mslim'in rivayetidir. Bu zt hakknda Ebu Hatim

mnker'l-Hadis demi; bni Mam ise ma'-ruf olmadn sylemitir.
Binenaleyh bazlarnca istidlale elverili deilse de musannif onu burada, cariyenin
hurreye uymadn gstermek iin zikretmitir. Criye iki talkla kocasndan bin olur;
iddeti iki kur'duf. Bu meselede ihtilf edilmi; ortaya bir ka kavil kmtr. SbI -
Selm sahibi bunlarn iinden Zahirer'in kavlini beenmi te-kikrini zkrctmcmitir.

Zhrler'e gre hrre ile cariyenin talk arasnda fark yoktur, zr talk hususundaki
deliller arada fark gzetmeksizin umum olarak vrid olmulardr. Fark grenlerin
delilleri ise onlarca kifayetsizdir.
Criye'nin iddeti ihtilafldr. Zhirler'c gre hurre ile criye arasnda hu hususta dah
fark yoktur. Bu bbta lmi Hazm u mtlada bulunuyor : nk Allah kitabnda bize
iddrtleri retti ve: (Boanan kadnlar bizzat kendileri kur' iddet beklesinler.) (Sizden
812[812]
441.
813[813]
vefat ederek zevcelerini brakanlarn zevceleri bizzat kendileri drt ay on gn

beklesinler.) (Kadnlarnzn hayzdan kesilener hakknda phe ederseniz onlarn
iddeti aydr; hay;z grmeyenlerin de yle. Hamilelerin iddel ise dourmalardr)
buyurdu. Allah bize cariyeleri mubah klar-krn onlara da iddet lzm geldiini bildirdi.
Bununla beraber iddet hususunda hurre ile criye arasnda bir fark yapmad. Senin
Rabbin unutkan deildir...
bni II'.izm, Hanefiler'dm cevabn almtr. Kendisine yle denilmitir : stidlal ettiin
btn yetler hr zevceler hakkndadr. nk (kadnn fidye-i necat vermesi) hurreye

mahsustur; cariyenin fidyesini sahibi verir. Demek ki bu yet hurreler hakkndadr.
814[814]
Kar ile kocaya yaptklar ric'at hususunda br gnah yoktur. yet-i
kccinosi de byledir. Mracaat olunacak ey -ki akid'dir- kan kocaya braklmtr.

Cariyede bu husus yine sahibine aittir.
815[815]
Kadnlar bekleyecekleri iddeti tamamladklar zaman ma'ruf vech-le kendileri
hakknda yaptklar ilerden dolay size bir gnah yoktur.
yet-i kermesinde dah hurreler mevzuu bahistir; nk cariyenin hod be hod bir is
yapmaa hakk yoktur.
Biz Krn-i Kirm'dan msaade rec ederek bahsimizi Sbl's-Sclm sahibinin

beenmedii kavillerle bitirmek isteriz; ve deriz ki:
1 mam afi'ye gre talkn adedi erkein hline gre, kadnn iddeti ise kadnn
hline gredir. u halde erkek kle, kars hrre ise iki talk; erkek hr' kadn criye ise
talk hakk vardr. Delili :
Talk erkeklerin; iddet de kadnlarn hline gre mu'teberdir. hadis-i erifidir. Fakat
rivayete gre sa b. Ebn, Hz. afii'ye : Ey fakh, hr bir erkek criye olan karsn q
defa boamaya mlik ise bu talklar snnet vecihle nasl yapar? diye sormu. afii :
Onu bir defe boar; hayzm grp temizlendi mi bir daha boar demi. Tam ncy
syliyecei srada sa : Yeter iddeti bitti demi. afii bu suretle hayrette kalnca o
sznden dnerek : Cemi'de bid.at, tefrikte snnet yoktur. demitir. Bu szn mns :
814[814]
815[815]
Sre-i Bnk:rn; yet: 230.

Sre-i Rnkara; yet, 230.
talk birden yapmak bid'at deil, ayr ayr yapmak da snnet deil; demektir.
Mezhep imamlarndan mam Mlik ile mam Ahmcd b. HanbcVin; Eshb- Kirm'dan
mer, Osman ve Zeyd b. Sabit (R.Anhm) haze-rtm. mezhebi de budur.
2 Hanefler'e gre cariyenin talk iki, hurretinin talk tr. Kocalarnn hr veya
kle olmasnn bu bbta hi bir tesiri yoktur. Delilleri : babmzn hadsidir. Vaka' bu
hads zaf saylmsa da Hane-fler bu iddiayc cevap vererek diyorlar ki : evvel bu
hadsi baz imamlarn zaf bulmas onu tamamiyle yok hkmne indirmez. Saniyen: bu
hadsi Mzahir rivayet etmitir; onun bu hadsten baka hads rivayet ettii bilinmiyor;
iddias zaiftir. nk onun Sre-i l-i mran'n sonunda her gece o nyet okurduuna
dir bir hadsini lmi Adiyy (279 3fi5) Hz. Ebu Hreyre'den tahrc ettii gibi ayn
hadsi Tahrrm de rivayet etmitir. Sonra hadisi bazlar yalnz Ebu Astm'd&n geldii
iin zaf bulmu; bir takmlar onu bni Man, Eb Hatim ve Bu-har'nn zaf bulduklarn
sylemi, lkin Hkim onu mevsuk bularak sahhcmi; timi Hibban dah onu tevsik
etmitir. Hkim, Mzahir hakknda unlar sylemektedir : .Mzahir, Basrahlar'dan
ma'dud bir eyhtir. Onu, geen stadlarmzdan hi biri bir gn cerh le

zikretmrmitir.
Grlyor ki, bu hads sahih deilse bile hasendir. Hasrn hads ise hccet olmaa
elverilidir. Ulem-i Krm'm bu hads mucibince amel etmi olmas da onun sahih
olduuna delildir. mam Tirmiz onu rivayet ettikten sonra : garib bir hadstir. Ama
gerek eshb- ReslK lah'dan, gerekse onlardan gayr ulem tarafndan onunla amel
olunmutur. demitir. mam Mlik : hadsin Medine'de hret bulmas senedinin .sahih
olmas yerine geer. derdi.
Hanefiler'in kavli : Eshb- Kirm'dan Al ve bni Mesud (R. n-liim) ile mam ScvrVnn
mezhebidir.
Buraya kadar verilen izahattan anlalyor ki : Kifayetsiz olun, Sbl's - Selm

sahibinin beenmedii zevatn kavilleri deil, bilkis onun bcindi Zhirler'in
iddialardr. 816[816]
816[816]
444.
1147/954- Ruveyfi' b. Sabit 817[817] radyalah anh'en Peygamber sallallah aleyhi ve

scllem'djn duymu olarak rivayet edildiine gre Reslllah (S.A.V.) :
Allah'a ve hiret gnne iman eden bir kimseye, kendi suyunun bakasnn ekinini
sulamas hell olmaz; buyurmulardr. 818[818]
Bu hadsi, Ebu Dvud ile Tirmiz tahrc etmi; ibni Hibbn onu sa-hhlcmi; Bezzar ise ha
sen bulmutur.
Hads-i erif, hmile kadnla onu flehc brakandan baka birinin c-m' etmesinin haram
olduuna delildir. Bunun misali hmile olarak satn alnan criye ile esir alman criyedir;
ve hkm gebeliin zahir olmas takdirine gredir, eer zahir olmamsa ileride
grlecei vehile istibra yapmadan cima' edilmesi caiz deildir.
Ulem hmile olmayan zniye'ye iddet mi yok sa istibra m lzm geleceinde ihtilf
etmilerdir. Bazlar ona iddet beklemenin vcib olduuna; ekser-i ulem ise iddetin
vcib olmadna kail olmulardr: tddet vcibdir diyenlerin delili, delillerin umum
bildirmesidir.Vcib deildir diyenler :
ocuk nikhndr. hadsi ile istidlal cderer.
Musannif Telhis de Hanbeller'in Ruveyf' hadsi ile yalnz zinadan hmile olan kadnn
nikhnn fsid olduuna istidlal ettiklerini sylemektedir.
Bu hadisle Haneftler hmile olarak alman kadnn gebelii bakasndan olduu taktirde
cim'nn haram olduuna istidlal ederler. Kendilerine, bu hadsin esirler hakknda vrid
olduu ileri srlerek i'ti-rzda bulunmak stenmise de Hanefler tarafndan : 'tibr
lfzn umumunadr. diye cevab verilmitir. 819[819]
1148/955- Mefkd'un kars hakknda mer radyalah anh'en rivayet edilmitir: Bu

817[817]
818[818]
819[819]
445.
Ruvoyf' b. Sabit (R. A.) : Beni Malik b. Neccar'dandir. 45 tarihinde vefat etmitir.
kadn drt yl bekler; sonra drt ay on gn iddet eker; demitir. 820[820]

Bu hadsi Mlik ile afi tahrc etmilerdir.
Hadsin daha baka tarkleri de vardr. Bu bbta bir de kssa rivayet olunur. Mezkr
kssa kaybolan bir adama it olup bdr-rezzak tarafndan senediyle tahrc edilmitir.
Kaybolan zt kssa da yle diyor :
Vadiye girdim. Beni cinler zaptetti!er. Aralarnda drt sene kaldm. Karm mer b.
Hattab (R. A,/a giderek hlini arzetmi. mer (R. A.) ona, halini kendisine arzettiinden
i'tibren drt sene beklemesini emretmi, (Hz. mer bundan sonra kaybolan ztn
velsini ararak kadn boatm. Sonra kadna drt ay on gn iddet beklemesini
emretmi). Kadn evlendikten sonra ben geldim. Artk mer beni kadn almakla ona
verdiim mehri almak arasnda muhayyer brakt.
Ayn kssay Beyhak dah tahrc etmitir. Onda kssann sh-bi memleketine dndkten
sonra Hz. mer unlar anlatt syleniyor:
Yats namazna kmtm. Hemen beni cinler esir ettiler. Aralarnda uzun zaman
kaldm. Sonra bu cinlerle mmin -yhud mslim demitir- bir takm cinler harbettiler
rr.slmanlar onlara galebe aldlar; ve onlardan bir ok esirler aldlar. Onlardan
aldklar esirler me-yannda beni de aldlar. Bana dediler ki :
Sen mslman bir adam gryoruz. Bize seni esir etmek hell olmaz. Bunun zerine
beni aralarnda kalmakla yurduma dnmek arasnda muhayyer braktlar. Ben aileme
dnmeyi ihtiyar ettim. Bu sefer onlar d; benimle "geldiler. Geceleyin benimle

konumuyorlar; gndzn ise bir kasrga oluyor; ben onu takibediyordum; demitir.
mer (R. A.) kendisine :
Onlarn,arasnda iken yiyecein ne id? diye sormu:
Kara fasulye ile zerine besmele ekimiyen eylerdi, demi:

Ne iiyordun? diye sormu :
820[820]
Ccdef iiyordum; cevabn vermi.
Katde : Ccdef : ekimeyen araptr demitir. Mefkud : kaybolmu demektir.
Hads-i erf, Hz. mer'in mezhebine gre kaybolan bir kimsenin kars hkime dva
aarak hlini ona'arzettikten i'tibren drt sene geti mi kocasndan ayrlacana
delildir. bni Eb eybc'nin rivayeti, h-kim'in kadn kaybolan koasmm velsine
boattracana dellet ediyor.
Eshb-t Kirm'dan bir cemaatla mam Mdk ve Ahmcd'in bir kavline gre afi'nin
mezhebi budur. Delilleri Hz. mer'in Pilidir.
Hanefiler'le bir kavlinde afii'ye gre ise kayp kocann ldn veya boadin yhur e'-yaz Billh- dninden dndn yzde yz bilmedike kadn o adamm kars
olmaktan kmaz. nk kadnn onun nikhls olduu yaknen ma'lmdur. Byle

yaknen bilinen bir ey ise phe ve tahminle deil, ancak yaknen bilmekle zail olur.
Bu umum bir kaide olup MeccMc'nin 4. c maddesinde : ek ile yakn zail olmaz.
eklinde hulsa edilmitir.
mam fi'nin AH (R. A./den mevkufen rivayet ettii u hads de buna delildir :
Kaybolan kimsenin kars imtihana maruz bir kadndr. u halde kocasnn yzde yz
ld kendisine bildi-rilinceye kadar sabretsin.
Beyhakl bu hadsin Hz. Ali'den uzun bir hads olarak hret bulduunu syler.
Abdrrezzak dah bunun mislini tahrc etmitir. Hdevler : Mefkd'un ld veya

karsn boad yzde yz bilinmezse, kadnn tabi mr boyunca, yani 120 sene
bekler demiler; bir takmlar 150 den 200 seneye kadar beklemesi cabettiine kail olmulardr. Fakat bu, baz muhakkiklerin dedii gibi felsef bir kaziyye-dir; slmiyet
bundan bendir. nk mrler hlik- Cebbar tarafndan taksim edilmitir; onlara di

veya tabi demek doru deildir.
Hanefiler'e gre, akrn- cmsl'i kalmad vakit Mefkd'un ldne hknolunur.

Vki matn A am'dan bir rivayete gre de 120 sene beklemek cbederse de tmam-
A'sam'm kavline en uygun olan birinci rivayettir. Zr insanlarn mrleri zaman

getike deiir. mam EbC Yusuf'tan bir rivayete gre bekleme mddeti yz sene, bir
ba^ka rivayete gre 90 senedir. Fakat bu rivayetler iinde Hanefler'ce en makbul olan
birincisi yan akran kalmayncaya kadar bekler rivayetidir. 821[821]
1148-a/956- Mugretbn u'be radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallalah aleyhi ve scllcm:
Kayp kimsenin kars, kendisine beyn gelinceye kadar kardr; buyurdular. 822[822]
Bu hadsi Dre Kutn zaif bir isnadla tahrc etmitir. Hadsi Ebu Hatim (195 277),
Beyhakl (384 458), bni'l-Kattn (120 193) Abdlhk ve bakalar zaf
bulmulardr. 823[823]
1149/957- Cbir radtyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

sallalah aleyhi ve sellem:
Hi bir adam bir kadnn yannda gecelemesin, Ancak nikhls veya z-rahimi olursa o
Mslim'in bir rivayetinde Dul bir kadnn yannda denilmitir: Dul kadnn hassaten
zikredilmesi ekseriya onun yanna girildii iindir; diyorlar. Bakire yabanclardan son
derece kanr; ekinir, bir de yanma girmek hususunda nisbeten msamaha gsterilen
dul kadnn yanna girmk memnu' olursa, bakirenin yanna girmenin bilevl memnu*
olaca anlalsn diye dul kadn zikredilmi olabilir.
Hads-i erf, ecnebi bir kadnla babaa kalmann haram olduuna fakat z-rahimle
821[821]
447.
822[822]
823[823]
kalmakta beis olmadna delildir. Bu cihet ulem arasnda ittifakdr. Z-rahim: yakn
akraba demektir. Bundan murd nikh ebcdiyyen haram olan kadndr. Bylelerine
hususi ta'biri ile z-rahim-i mahrem denilir.
Hadisteki gecelemesin ta'birinden, meOum-u muhalefet tarki ile gndzn ecnebi bir
kadnla babaa ve baka kimse bulunmamak art ile bir arada kalmann caiz olaca
hatra gelirse de bu mefhuma i'tibr yoktur. Aadaki hadis dah ayn hkme dellet
eder. 825[825]
1150/958- Ibn Abbas radryallah anhihn'an Peygamber sallalla-h aleyhi ve

srllrm'den iitmi olamak zere rivayet olunduuna gre Peygamber (S.A.V.):
Sakn bir adam bir kadnla ba baa kalmasn. Ancak beraberinde z-rahim-i mahrem
olursa o baka; buyurmulardr. 826[826]
Hadsi erf ecnebi bir kadnla gece veya gndz bir arada yalnz kalmann haran
olduuna
delildir.
Lkin
yanlarnda
z-rahim-i
mahrem-i
bulunursa
beraber
kalabileceklerdir. Zaten buna halvet demek bile mecaz olur. stisna dah istisn-i
mnkat'dr.
Nikh hell olan bir kadnla cim'a mni' bulunmayacak ekilde bir arada babaa
kalmaya Halvet-i sahiha denilir ki bir ok yerlerde buna cima' hkm verilir. 827[827]
1151/959- Ebu Sad radyallah anh'den
Evfs esirleri hakknda:
Peygamber salalah aleyhi ve selem'm
Hi bir hmile ile dourmadka cima edilmez; hmile olmayanla dah bir hayz
825[825]
448.
826[826]
827[827]
grmedike cima olunmaz;
buyurulduu rivayet edilmitir. 828[828]

Bu hadsi Ebu Dvud tnhre etmitir. Hkim onu snhhlemitir.
Hadisin Jjarr, KtnVdc lmi Abhn.s'da.n bir fjhdi vardr.
Evts: Hevazn tariflarntla bir vadidir. Huneyn harbi burada olmutur. Bazlar Evts'la
Huneyn'in laka baka yerler olduunu sylerler.
Hadsin bni Abbas (R. A./dan rivayet edilen ahidi udur:
Reslllah (S.A.V.) hmile ile douruncaya kadar, hmile olmayanla H,^ hayz grnceye
kadar cima' etmekten neh buyurdu. bu hadsi Mslim c rivayet etmitir. Ondaki lfz
udur...
Resllfah {S.A.V.) Huneyn gn Evt 'a br ordu gnderdi. Bu erdu dmana

rastlyarak onlarla hrbetti ve amanlara gb geldiler. Bir ok esirler aldlar.
Resllah (S.A.V.)'in eshbndan birtakm kimseler esir atman kadnlarn mrik
kocalar olduu iin onlara yaklamaktan .ekmiyorlard. Bunun zerine Allah bu
mes'elet lakktnda (namuslu kadnlar da haram klnmtr. Ancak satn aldnz

cariyeler mstesna) yet-i kermesini indirdi. Yani esir kadnlar iddetleri bitince size
hcllchiar,
Hads-i erif, esir ediien kadnla cins mnasebette bulunmak istenirse bir hayz mddeti
ona yaklamyarak istibr yapmann vcib olduuna delildir. Bu hmile olmayan
hakkndadr ve rahminde ocuk olup olmadn bilmek iin meru' olmutur. Hmile ise
douruncaya kadar beklenir. Satn almakla veya baka bir suretle mlik olunanlar
dah esirlere kysen ayn hkmdedirler.
Hmil2 olmayan bir hayz grnceye kadar irdesi bakire ve di.Nara mildir. Bir eok
ulem'nin mezhebi budur. Dier-liTnr re itihr ancak gebelii bilinmiyenler

828[828]
449.
hakknda yaplr. Gebe nlm;i(h ma" m nla.nlara istihraJnn lzumu yoktur. Bunu
Alnlrrczzalc, hni mer (ti.A.) 'dan rivyet etmitir, ibril mer: Criye bakire o!-dumu
dilerse ona stibr yapmaz demiin*. Bu hadisi Buiarl Huhir in d:* rivye etmitir.
Bunun bir mislini de Breyde rivayeti ile Al (f'.A.) dan 'ahric etmekledir, imam Ahmrd b.
UanbcV'n tahric et-'j Kuvcyf' hadisinin mefhum-u muhalifi de bu mny le'yid eder;
zr n hadiste : :
(Eer bir kimse Allah'a ve hir p;iine man ediyorsa esi ferden bir dul kadnla hayzn
grnceye kadar cima. Cmcsin buyuruimutui'. mam Mlikin mezhebi budur. Yalnz
Mliki mezhebini tahkik eden Mzar diyor ki: Bu bbta en derli t"|p|u sz udur:
Hmile olmadnda phe bulunmayan her cri-yy1 istibr lzm deildir. Hmile
olduu zan veya phe edilen yh'd tereddd hasl olan her cariyeye de istibr
lzmdr. Zann- Klihn gre hmile olmayan fakat hmile olmas yine de caiz gr-m
her criye hakknda istibr'mn lzum ve sukutuna ait iki kavil vardr.
Hsl istibr mes'elesinde mam Mlik'in mezhebi gebelii bil-mcyo n.stcniddir.

Gebelik bilinmiyor veya phe edilmiyorsa is-lh-ya lzum yoktur; biliniyor veya phe
ediliyorsa istibr lzmdr.
Ihni'l-Kayyim (691 751) ile stad bni Tcymiyye (661 728)'nin mezhebi de budur.
Ihvud- Zahiri (202 270) 'ye gre esirlerden gayr cariyelerde istibrys. lzum
yoktur; nk o kyas delil saymaz. Bir de ona gre criye alm ve satm evlendirme
hkmndedir.
Esir hadslerinden anlaldna gre esir edilen criye ile cinsi mnsebette
bulunabilmek iin onun Mslman olmas art deildir; nk bu cucli Reslllah

(S.A.V.) hi bir hadste beyn etnv mistir. Mslmanlk art olsa mutlaka beyn ederdi.
Aksi taktirde beynn hacet zamanndan gecikmesi cabeder ki, bu caiz deildir.
Ulem'dan Tavus ve b skalarnn mezhebi budur.
Hadsin
mefhum-u
muhalifine
baklrsa
istibrfdan
evvel
cins
mnsebetin
mukaddemlerini yapmak caizdir. bni mer (li.A.) 'in. fiili de hm.'i deidir. bni mer bir
harple hissesine den bir' cariyenin boynunu gmten ihrike benzeterek pm ve:
leme
kar
onu
pmekten
kendimi
alamadm
demitir.
Rivayet
Buharidendir.829[829]
1153/960- Ebu Hreyre radyallah anhden Peygamber saUaahii aloh v: scHcm'dcn
duymu oarak rivayet olunduuna gre Peygamber (S.A.V.):
ocuk fira iddir. Zenpre'ye de ta vardr; buyurmulardr.830[830]

Hu hads. Ebu Hreyre'den bir kssa hakkndaki ie hadsinden ve Nosa'deki bn
Mes'ud hadsi ile Ebu Dvud'tak Osman hadsinden mftefekun
edilmitir.
aleyh olarak tahrc
lmi Abdilbcrr (368 463) bu hadisine eshb- kirm'dan yirmi ksur zt tarafndan
rivayet edildiini sylemitir.
ir.'ids-i erif, fir ile ocuun nesebinin babadan sabit olacakna delildir.
Firas'n mnsnda ulem ihtilf etmilerdir Aslnda dek demek (ilan bu kelime
cumhur'a gre kadnn bir smidir; bazan bununla cima' hali de ifde olunur, Kbu
Ilanfr'ye gre fir zevcin bir ismidir. 831[831] Ulem nesebin ne ile sabit okluunda dahi
ihtilf etmilerdir. Cumhur'a pre hurreye cima' in imkn vermekle sabit _o!ur. Bu
hususta nikh-i sahh ile fasidin arasnda bir fark yoktur. fler'le Hanbeliler'-n ve
diêr baz kimselerin mezhebi budur. Ebu Ilanife'yc grc ncsrb nefs-i akid ile sbt
bulur. bni Tay?niyyr'yo gre ise cima' vki' okluunu muhakkak surette bilmek arttr.
Jnnl- - Katiyim de avni kavli ihtiyar etmitir. Hatta bu bbda lmi'l - Kayym yle
diyor:Acaba cima' vki' olmadan lgatilarla rf ehli olanlar kainijm fir sayarn?
Kars ile cins mnasebetle bulunmyan, hatt I ir araya gelmeyen bir adama mcerred
bir imkn tasavvuru ile al nasl nesb ilhak edebiliyor? Byle bir imknn yokluuna de-
le kat'iyyek-hkmolunabiir; binenaleyh kadn ancak muhakkak duhl ile fir olur.

829[829]
451.
Cjvn'nin Tarifi!t nc.'i: "kadnn t.ir ahstiin dourmaya t;yin C-CH15J olmaldr.
denilmitir.
830[830]
831[831]
bni Tcpn//c'nin kavli mam Ahmcd b. llttn-hrl'dcn de rivayet olunur. Buraya kadar
mevzu-u bahis olan, hur-rcin firnm sbtu idi.
Cariyenin firna gelince: hadsin zahiri ona da mildir. C-riyohin fir shibli ise
sahibinin cima' etmesiyle yhud sahibi 'tirf ederse milk phesiyle veya bir vecihio
sabit olur.
Bu hads criye hakknda vrid olmutur. Hz. ie (R.Anhn) diyor ki : Sa'd'bn Ebi
Vakkas ile Abd b. Zem'a, Zem'a'nn bir cariyesinin 832[832] olu hakknda Peygamber
(S.A.V.) 'in huzurunda dvaya durdular. Sa'd :
Reslllah, kard&im
bana, geldiim zaman Zem'a'nn cariyesinin oluna
bakmam vasiyet etti. mdi ocuu al da bana ver, nk olumdur; dedi. Zem'a'nin
olu ise :
ocuk kardeimdir ve babamn cariyesinin oludur;
dedi.
Bunu mteakip
Peygamber (S.A.V.) ocukta Utbet'bn Eb Vakkas'a benzerlik grd ve :

Bu -ocuk senindir ey Abd b. Zem'a; ocuk fira
aittir. Sen Cie ondan ka OV S^VCe: buyurdular. Bu vak'a Mekke' i fethi ylp.da
olmutur. Hadisi Buhar rivayet etmitir. Hadsin dii;cr bir rivayetinde: Sa'd:
Y
Reslallah bu ocuk kardeim
Utbe''bn Eb Vakkas'n oludur. Olu
olduunu bana vasiyyet etti. ocuun benzeyiine bak; dedi. Abd b. Zem'a ise:
Bu benm kardeimdir ya Reslallah, babamn fir zerinde ken-*li cariyesinden
dodu; dedi. Bunun zerine Reslah (S.A.V.) kime benzediine bkt

Utbe'ye benzediini grd fakat :
ve apak
ocuk senindir ya Abd b. Zem'a: ocuk fira aittir. 2omr>reye de ta. Sen de ondan
ka evde; buyurdu
denilmektedir.
Anlalyor ki Utbe, Zem'a'nn cariyesi ile zina etmitir. Uibe Kfir olarak holk nlmutur.
832[832]
Bu ocuun ismi Abdurrahnan'dr.
Bu hads Peygamber (S.A.V.) 'in ocuu fira nisbet ettiine dellet ediyor. Hkmn
sebep ve mahalli, criyedir. u halle cariyenin firs srf cin'la shit uluyor demektir
Cumhur-u ulem ile mam $fii, Mi'k. Ahmcd ve brahim Nrli (11 ) buna kaildirler.
Hancfilor'le litfrr hir lakm ulemya gre cariyenin firf ancak sahihinin ocuk
bendedir diye iddias ile sahil nlur. Sadece cim' ikrar kfi deildir. Kêr cariyenin
sahihi ocua iddia etmezse nesebi sahil olmaz; ve annesi kimin mal ise ocuk da onun
mal olur. Cariyenin ilk ocukunu efendisi bendedir diye iddia ederse ondan sonraki
ocuklar iin iddiaya hacet yoktur. Onlardan neelileri cariyenin sahibinden sabit olur.
nk hu criye mmii Veled olmutur.
Hanefer buna hrre ile cariyenin aralarndaki farkdan dolay kail olmulardr. Onlar
fir: kavi, zaf ve orta olmak zere ksma ayrrlar.
Kav* fira: nikhl kadnn firasdr. Bunun hkm: ocuunun nesebi ddia etmeden
sabit olmak: bnden deildir; diye nef etmekle ondan hemen mntef olmayp ancak
linla mntef olmaktr.
Zaf fir: Cariyenin firasdr. Hkm: Bununla ancak iddia art ile neseb sabit olur.
ddia edilmezse ocuun nesehi sabit oimaz.
Orta fr: mmii Veled'in yani ocuk dourmak iin tayin ve tahsis edilen cariyenin
firasdr. Hkm: Eununla bendedir diye iddiaya hacet kalmadan ocuun nesebi sabit
olursa da, nef halinde mcerret (l:u ocuk benden deildir) demekle nesebi mntef
olur, Hn'a hcet kalmaz.
Hanefler mevzuu bahsimiz Ebu Hr-cyre hadsini mnsip ekilde tc'vil edeler. Derler
ki: Peygamber (S.A.V.) hakknda mnazaa yap-'lan ocuun nesebini Zem'a'yn ilhak
etmemitir, etmi olsa Hz. Sevde'-ye omm yanna rtsz kmamasn tenbih etmezdi.
nk onun kardei olurdu.
Mkier burada hnska hir yol tutmulardr. Onlarn gre bu hnds iki hkm arasnda
nc lir hkmn moru'iyetnc dellet eder. y-leki fir ocuu Zem'a'yn ilhak
etmeyi iktiz ediyor; fakat benzeyii de Ulbe'yc ilhakn gerektiriyor, te burada fer'
meseleye iki hkm arasnda bir hkm verilmi ve nesebin ispat hususunda fira
baklm, Hz. Sevdc'nin o ocuktan kamas hususunda da benzerlik nazar i'l-bra
alnmtr. Mlikler bu takdiri her takdirden evl bulmaktadrlar. Diyorlar ki: Bir
mes'ele iki asl arasnda deveran eder de bunlardan ynl-mz birine ilhak edilirse dierine
olan benzerlii tamamiyle iptal edilmi olur; fakat iki asln kisine de birer vecihle ilhak
edilirse elbette bir vec-hi tamamiyle ilga etmekten evl olur.
-~
Nesebin bir vecihle sabit olup bir vecihle sabit olmamas imknsz deildir. Nitekim Ebu
Hanfc,,Evzai ve dier ulem : bir kimsenin
y.indan olan kz iin ecnebi hkm vardr; flemislerse dr onunla cv-lennvyi kulelisine
haram saymlardr. Hads-i er'Ue. nr.sehin bah.d;. bakasna (fa ilhak edilebileceine
iaret vardr. nc Abd b. Zem "a kardeinin nesebini mcrnvd (inim babasnn firs
olduunu ikrarla kendisine ilkah etmitir. Keza bu rivayetten nesebin ilhak iin miraslarn lasdkine de hacri olmad anlalyor. Zira Hz. evde (R. A.) nin (asdik ve. inkr
rivayet olunmamtr. Bu mes'ele. hakknda iki kavil vardr:
1 ncuun nesebini kendi nesebine katan, babas deilse ve bu adamn o ocuktan

baka mirass yoksa; mesel dedesi torununu kendisine ilhak ediyorsa baka mirass
bulunmad takdirde ikrar sahh ve nesebi sabit olur. Burada kaide udur: Miras kim
alrsa neseb onun ikrar ic sabit olur. Bir kii veya mteaddit olmalarnn fark yoktur.
Binenaleyh vereseden biri nesebi kendisine ilhak etse de tekileri tasdik etse'er ikrar
sahih, neseb sabit olur man Ah?nr(V\c afi'nin mezhebi budur. nk miraslar
lenin yerine kaim olmulardr.
2 Babadan bnka kimsenin neseb ilhakna hakk yoktur. Nesebi ikrar edilen ocuk
ikrar edene yalnz mirasta mterek olur nesebi s-bt olmaz.
Hanefler bu hadsle, nesebin kifayetle sabit olamyacana kaildirler. Delilleri: ocuk
fira aittir hadisidir. Onlar: Byle bir terkip hasr ifde <:\cv diyarlar. Bir de
kyafetle neseb sabit olsa ocuun Utbe'ye nisbet edilmesi cabederdi; zr ona
benziyordu derler. mam fn ile bakalar nesebin kyafetle sabit olacana zhib
olmulardr. Yalnz kyafetle sabit olabilmek iin iki defa haran cima' vki1 olmasn art
kouyorlar. Delilleri lin kssasnda Peygamber (S.A.V.)'in: Eer ocuu u sfatta
dourursa ocuk filnn, bu sfatta dourursa falannndr buyurmu olmasdr. Zr bu,
kyafetle ilhakn delilidir. u kadar var ki. kan kocann yeminleri ilhaka mni' olmutur.
Dem?k oluyor ki kyafet nesebin sabit olmasn iktiza etmi; yalnz mni:den dolay
onunla amel olunamamtr. filer'in bu mes'elede delilleri oktur. mmii Sleym:

Kadn ihllm olur mu; dedii zaman Peygamber (S.A.V.) 'in:
O halde benzerlik nereden geliyor? buyurmas ve ocuun Utbe'ye benzediini
grnce Hz. evde (R.Anhn) 'ya ondan kamasn emretmesi bunlardandr.
Kyafeti del! olarak kabul etmiyenier bu istidlallere eitli cevaplar vermiler: Bylece
mes'ie hayli uzamtr.
Hadisimizdeki: zenpreye de ta vardr. cmlesinden mu-rd zina eden mahrumdur;

yhd: zina eden Ula recmedilm^k sureliyle tepelenir; demektir. 833[833]
(St Emme Bb)
Rc:d': lgatte memeden .tt emmek manasnadr. Bu kelime: ra- rida", rataat. ridaat ve
rad" ekillerine okunabilir. Yalnz (riddat) ", lgat ulemasndan Esm inkr etmitir.
eriaMe: memedeki ocuun vakti mahsusta kadn memesinden emnrskiir.
Emmenin miktar ile zaman hakkndaki ihtilflar yeri geldike grlecektir. Tarifteki
(emme) kayd bir kayd- vukdir. Yani ocuk ekseriyetle emmek suretiyle beslendii
iin bu tbir kullanlmtr. Yoksa kaskla iirildii taktirde de hkm sabit olur.
Bir ocuk bir kadndan emdimi arlk dinen o kadn onun st annesi, kadnn stne
sobeb olan kocas st babas, o kadndan emenler ile st kardei olurlar. Bu suretle
doumdan //ayr bir akrabalk teesss eder; ve artk bu saylanlar arasnda nikh haram
olur.
St emmenin hkm bir ka mosele mstesna, tpk musebin hkm gibidir.
Binenaleyh bir kimse noseben kimlerle evienemiyorsa st cihetinden de onlarla

evlcnemez. Nitekim:
833[833]
455.
Neseben haram olan st cihetinden de haram olur.
hatls-i erifi bunu ifde vder. Bu hususta yet de vardr.
Grlyor ki st mes'elesi dnen pek mhimdir. Zamanla unutulmaya maruz bulunan bu
mesele.de mslmanlann ok uyank davranmalar cabeder. Doan ocuu ya hi st

anneye vermemeli, yhd vermek mecburiyeti varsa mes'eloyi cidd bir ekilde ele
alarak bir yere yazmal bcllemeli, hsm ve akrabaya, konuya komuya onu duyurmahehr. Aksi taktirde unutulur da gnn birinde iki st kardei evlendirmek gibi pek
byk bir vebal altnda kalnabilir. 834[834]
1157/961- e rrtdyalla anh'd&n rvyel edilmitir. Demitir ki: Reslllah

sallnllnhii aleyhi j;r scUcm:
Bir defa ve \k't defa emmek hartn klmaz, buyurdular. 835[835]

Hadis~i erif, bebein bir veya iki defa emmekle st oul olamyacana delildir. Bu
mes'elede bir ka kavil vardr:
1 defa yld daha fazla emmek emeni emzirene emzireni de emene haram klar.
Zhirler'le Ebu Sevr, Ibni Mihzir ve Kini Ultcytf'-in mezhebi budur. Delilleri kitabmzn
hadsi ile bir ve ki defa emzirmek haram klmaz mealindeki dier bir rivayetin
mefhumu mhalifdir. Yani bir ve iki defa emmek veya emzirmek iki taraf birbirine
haram klmaz ama daha yukars haram klar.
2 Selef ve haleften bir cemat ile Hz. Ali, Ibni Abbas (R'.Anh-m)'ya Hanef
imamlarna ve mam Mlik'c gre sln az ile ou hkmde msavidir. Binenaleyh bir
damla dah olsa mideye vasi! oldu mu hkm de sabit olur. Hatt nrucu bozacak miktar
stn hkm ispat edeceine ittifak olunduu sylenir. Delilleri:, Tela Hazretlerinin
tahrim hkmn rada'a ta'lk ederek:
834[834]
835[835]
836[836] Sizi emziren st anneleriniz (de) haramdr. buyurmasdr. yet-i kermede

tahrm ii emzirmeye ta'lik edilmi; fakat emzirmenin az veya ok olacana dir bir ey
zikredilmemitir. u halde emzirme veya emme ismi verilebilen ey ne zaman bulunursa
hkm de bulunur. Yukarda zikri geen: neseben haram olan her ey st cihetinden de
haramdr hadsi ile ileride grlecek Ukbe hadsi dah yet-i kermeye muvafk surette
hkm ifde ederler. Ukbe hadsinde :
"N.sil olur! kadn sizin ikinizi de emzirdiini iddia ediyor? .buyurulmutur. Fakat, ka
defa emzirdiini sormamtr.
3 Ancak be defa doya doya emmekle rada" hkm sabit olur. Ibni Nlci'ud, bn'z-
Zbcyr (U.Anhm) ile mam S\///i'nin ve bir ri-vfye*;e rc nunn Ahmrri h.

Hul.ri'm mezhebi budur, lunlar az ileride gelecek Hz. e hadsi ile isiidll ederler. Bir
delHeri de Sehlc binti ELheyl'in Salim'i
Mezkr
l)es defa cnv/.irmesyte isliflll edrrler.
hadis dah gelecektir. Vaka' bu hads Bir ve iki def a emmek haram klmaz hadisinin
mefhumuna muarz ise de buna ilcr tara-ftdan:, i3'nin l ikinci hadsi manl'.-
tr. Klbetleki mantk birinci l;.!!:in;h:ki mefhumdan daha kuvvetlidir; ve ima tercih
edilir. diye cevap verilmitir.
f-f V yo. gr o bir defa emmenin hakikati : ocukun memeyi bir d<Ta ajz'na '.lma;;,
sonra, arz bir sehel olmakszn kentli iltiyr ile on; brakmasdr. Nefes a'malt l;ir
reye S:a!;mak veya hafif bir ist irn'at r;ibi fjeyler emmeyi Jr defa ohnaktaa karmaklar.
Nite-i.iui yemek yiyen hakknda da ayn eyler r:* ot:a, tekrar yomo-j;'i' devametme'de
iki defa yemek yeJi saylmaz. ste afii'nin bir emme hur.iisir.icla mezhebi budur. Hu hf'l
bylece be defa ayr ayr zamr.nlarda tekerrr etti mi artk hkm sabit oiur.
h.r'm Ahmcd'dcn iki rivayet vardr. Bunlardan birine gre onun HancMRr'lc, dierine
goe lcr'le beraber olduu anlalyor. 837[837]
1158/952- (Bu da) ie radrjallah anh'dan rvyet olunmutur. Demitir ki:
836[836]
837[837]
457.
Sre-I Nisa; yet: 23.

Reslllah sctllallahv aleyhi ve scllem :
Kardelerinizin kim olduuna bakn; nk st emme alktan ileri gelir;
iu dads hususunda yle bir kssa vardr: Peygamber (S.A.V.,. Hz. e'nin yanma
girmi. ie'nin yannda bir adam varm Reslllah (S.A.V.) bunu grnce her halde
cam sklm ve yznn rengi deimi. Bunun zerine e (R.Anh):
O benim st kardeimdir; demi. Reslllah (S.A.V.):
St kardelerine iyi dikkat edin; zr st emme alktan ne'et eder; buyurmular.
Musannif bu zatn ismini bulamadn sylyor ve zannederim bu /;'l Ebu'l-Kuays'n
olu olacaktr diyor.
Hadsteki bakn emri st mcs'elesinn doru olup olmadn tahkik iindir. Bu i pek
mhim olduu k'in eraitini hizmidir deil midir; zamannda nlmusmudur
olmamsmdr; dikkatle tahkik edilmelidir.
FAa Ubcyd diyor ki: Bunun mns, ackt zaman karnn yalnz emmek suretiyle st
doyuran bebektir. yani hadsin mns, kendisini aktan doyurmayan st emmenin

bir hkm yoktur; demek stiyor. u halde bu hadis, aada gelen: eti bytmeyen;
kemii gelitirmeyen st emmenin bir hkm yoktur mealindeki bn Mes'ud hadsi ile
ayn mnya gelir. Hz. mm Seleme (I'. A.)'dan da buna benzer bir hads rivayet
olunmutur. Mezkr ha-jisi Tirmiz tahric etmi ve sahhlemitir.
Hads-i erif ile kadn stnn, emmek, veya imek, boazna aklmak, yhud aadan
rmrja etmek suretiyle hkm isfctma medar olacana istidlal olunmutur.

Cumhur'n kavli budur.
Hanefiler'le dier baz ulem'ya gre rnga edilen st tahrm isbt fli'mez. nk bu eti
bytmeye ve kemii gelitirmeye elverili 'I-îtdir. Maamf;h man Muhanmcd'in bu
838[838]
mes'elede cumhur'la beraber olduu rivayet edilir. 839[839]

1159/963- (Bu dah) ie radycllah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Seh'c
bnti Sheyl geldi ve:
Y Reslallah, Ebu Huzeyfe'nn mevls Salim bizimle birlikte pvimzdcdir. Kendisi

gerekten erkeklerin vard (bul) a(n)a varmtr? dedi.
Reslllah (S.A.V.):
Bunun
zerine
Onu emzir; kendisine haram olursun; buyurdular. 840[840]

Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Ebu Davud'un Snen inde:
O halde Onu be defa emzir buyurulmulur.Bu suretle S-'lim (I.A.) Hz. Sehle'nin st
olu yerine gemi oluyor. Galiba Musanif bu hadsi, yukardaki hkmn buradaki ehla
hadsi ile tahsis olunduuna isret iin getirmitir. nk Seh!<; hadsi, byk bir
insann emmesi de -hkm isbt edeceini gsteriyor. Halbuki byk insan alktan
dolay emme hkmnde dhil deildir. mam Mlik'in de cl-ftlu-valia^ da rivayeti
vehiyle Salim kssas udur: Eb Huzcyfe, Slim'i evldk alm ve onu cvlendirmiti.
Salim (R.A.), Ensar'dan bir kadnn mevls idi. Tel Hazretleri:
841[841] Onlar babalarnn adlar le arn... yetini ndirince soyu belli olanlar
babalarnn adlar e anlmaa baladlar. Babas belli o'mayalar cia mcvl ve din
kardei oldular. te Hz. Schle o zaman
gelmi ve:
Y Reslallah, biz Slim'i evld bilirdik. Benimle ve Ebu Hu-zeyfe ile hair
neir olurdu. Beni ack sak grrd, imdi Allah onlar hckknda malmun olan
yetleri indirdi; demiti. Peygamber (S.A.V.:
839[839]
458.
840[840]
841[841]
Kro-i Mniflo; yet: 5.
Onu be def emzir; buyurdu. Artk Salim, Ebu Huzeyfe'nin st olu mesabesinde idi.
Selef Hazcrh bu hkm hususunda ihtilf etmilerdir. Hz. ie (R.Anh) 'ya gorc kadn
emen kil liig bile olsa tahrm sabit olur. Urve (R.A.) syle diyor: mm't-Mmnn
ie bu hadsle amel etmitir. Kz kardei mm Klsm'a ve kardeinin kzlarna
yanlarna girmesini istedikleri erkei emzirmelerini emrederdi.
Bu hadsi mam Mlik rivayet etmitir. Bu kavil Hz. AN ve Urve (R. A. /dan rivayet
olunmutur. Ley s b. Sa'd i'e lmi Hazm'in ve Dvud-u ZalirVvAn mezhebi budur.
Delilleri buradaki Sehle hadsidir.
Cumhur Sahabe ve Tabin ile Mezhep imamlan'na gre ise rada' ancak kk iken
emmekle tahakkuk ccr. Yalnz kkln tahdidi bususunda ihtilf etmilerdir.
Cumhur-u ulem ile mam Mlik, afi, Ahmcd b. Hanbcl ve Hanefler'den mameyn dye
anlan Ebu Yusufla. mam Muhammrd'e gre sut emme devresi ik senedir, iki seneden
sonra emmesi bu hkm isbat etmez. Delilleri:
842[842] St emme iini tamam yapmak steyen (babalar) iin anneler ocuklarn tam iki
sene cmzrirler. Ayeti kertmesidir. mcim. 'znm, Ebu Hanifc'yc gre st mddeti otuz
ay mam- Zfcr (110150)'e gre senedir. Hazret i imam'n delili :
843[843] ocuun tna karnnda kalmas ile stten ayrlmas mddeti otuz aydr ;"ryet-
kcrmesidr. Bu yet- kermede k seve bir hkm zikredilmitir. Yani yette ocuun
ana karnnda kalma mddeti i!c memede:! ayrlma mddetleri zikredilmi ve ikisine
birden otuz ay tayin edilmitir. u hiilde bu otuz ay ayr ayr her ikisinin mddetidir.
Ya'nr, bir ocuun ana karnnda kalma mddetinin iki seneden fazla olmyac;n
bildiren hndis vardr. ste yetin hamilelik mddetini bildiren ksm o hadisle tahsis
edilmitir. St mddetini ise tahsis eden bir delil yoktur. Binenaleyh o otuz ay olarak
kalr.
hn-.H- Zitfcr844[844] dah ayn yetle istidlal eder; ve otuz aya ka-dnr mam- 'zam'k
842[842]
Sre- Bakara, Ayet: 233.
Sre-j sr; yet: 15.

Zfcr bni Hiizcyl : Ebil'hzeylincsri: lnam- Azamn yksek til-mtzlrrinden mttehit hir zttr.
Baltas aslen Isfah;n'I olup bir mddet Basra valilisinde bulunmutu.Imum Zfcr, pek parlak bir zekya
mlik idi, ilm ile ibdeti bihakkn cem1 etmiti. tn:n- Azam, kendisini tevkir vesir tilmizlevi-ne
843[843]
844[844]
beraberdir. Ondan sonraki alt ay ise ocuun nlsnms iin ilAve rder. Fetva'
Imameyn'nin kavline gredir.
man J\I!k\\cn st mddetinin iki sene bir ay; iki sene iki ay olduuna dir rivayetler
vardr. Bazlarna gre st mddeti on be SL-no; dier bazlarna gre krk yldr. Hatt:
mr boyuncadr diyenler bile bulunmutur. Bittabi bunlara i'tibr yoktur. Bazlar:

Rada' hkmn inbt eden st emme stten.ayrlmazdan ncedir ' misler; fakat
bunun iin bir zaman takdir etmemilerdir. EvzaVyc gre bir yanda bir ocuk
memeden ayrlrsa bir mddet sonra'tekrai- emso iki yl lamam olmasa be rada1
hkm sabi I olmaz. Ayn rnruk emmeye devam ederse iki yasna kadar emdii haram
daha sujrasi hcaldir.
Cumhuru ulem. Salim hadisi iin: Ona hasstvv diyorlar. Nitekim Hz. mm Seleme,
e (h'.Anh) 'ya: Bz bunu yalnz Slim'e hs gryoruz. Hem bilmiyoruz belki de bu
hkm Slim'e bir ruhsattr; yahut mensuhtur. demitir.
Burada bni Tcymitifc'mn hi<; bir kavle uymyan bir mezhebi vardr. bui Tcymhjyr st
meselesinde kkl esas ittihz etmekle beraber, Hacet olursa byk de emebilir ve
hkm sabit olur diyor. Mesel: kil bali bir kimse bir kadnn yanna dimi au-reltc
girip kmak mecburiyetinde kalsa da kadn iin her zaman tesettr g gelse veya
rtnecek bir ey bulamasa bni Tcymiyyr'yc gre kadn emerek st olu olabilir. bni
Tcymiyyc bu suretle birbirine muarz hadislerin arasn bulmaa almtr. 845[845]
1160/964- (Yine ie radjynlhthn anhn'dan rivayet cd'ld'ne gre Ebu'l - Kuays'n

kardei Eflah 846[846] tesettr hkm sbt bulduktan sonra kendisinin yanna girmek
takdim ederdi. Kbf Nuuym ve Yahya bni Muin derlerdi ki: imam Zfer, Sikadr, me'nnndur.
man Ziifer, nam- Azam'm* mezhebi dhilinde ietihdda bulunmu mam- Azam ile Innpyn'e
muhalefet etmitir. Pek fasihTlisan olan mam Ziifer, man Ebft Yusuf ile mnazaralarda bulunurdu.
Kendisi derdi ki: Biz e.ser geldi mi reyi terk ederiz.
Kad olmaktn kanmtr. Biraderinin miras iin Basra'ya gitmi, ahalisi kendisini alkoyup Badat'a
dnmesine mni' olmulardr. 158 trihinde 48 yanda olduu halde Basra'da vefat etmitir.
(mer Nasuhi Bilmen Hukuk- Islmiyye ve Istilahat- Fkhiyye kamusu C. I. Shf. 496).
846[846] Eflith (R. A.): IV.vnambtT (S.A.V.)in ynhud fm Seleme (R. A.)'-nm mcvlftsdr. Klm'I - Kinys'm
845[845]
iin izin istemee gelmi. ie demitir ki:
Ora izin vermee raz olmadm. Reslllah sallctllah aleyhi ve srllctn geldii zaman
yaptm kendisine haber verdim. Bana onun yanma girmesine izin vermemi emir
buyurdu ve:
O senin amcandr; dedi. 847[847]

Hads-i erif, emzirenin kocas ile yaknlar hakknda rada' hkmnn sabit olduuna
delildir. nk kadnn stne sebeb erkeidir. Binrnaleyh dourduklar ocuk nasl

m.Lerrkse st ouMar da yledir. Onun iindir ki hu hkm babnda bni Abbas
(H.A.): a brdir de--mistir. Bunu bni Ebi cybc rivayet eder. Zira st eiimV indirir;
bu se erkein itiraki ile olur.
imamlar buna kaildirler.
Eshb- Kiram ile Tbin'in cumhuru ve mezheb
Eflah hadisi E bu Davud'un rivayetinde daha sarihtir. Ve u lfzlarladr :
ie demitir ki: Eflah yanma girdi. Ben hemen kendisinden rtndm.

zerine :
Bunun
Ben amcan olduum halde benden kayormusun? dedi:

Nereden nereye? dedim:
Seni kardeimin kars emzirdi; dedi:
Beni ancak kadn emzirdi; erkek emzirmedya..,; dedim. Cumhur-u ulem'ya bu

hususta muhalefet edenler: [bni mer, bni
Zbeyr, e, Rfi' b. Hadc (R. A.) ile tbin'den bir cemat bni'l -Mnzlr ve Zhrler'dir.
Bunlar erkee rada1 hkmnn sabit olmayacana kaildirler. Derler ki: St kadnn
ismi Vfil 1>. Eflfh'tr. Ca'd'dr-> <iy;pler de vnrdr. Birinci takdire pre kardt\î Efluh'n ismi babasnn
ismi il bir deme.k-lir. Hini Aldilberr : Eb'l - Kays'n bu hadisten bagka bir yerde isminin getiini
bilmiyorum demitir.
847[847]
olduu gibi ocuu emziren de udur, nitekim Tel Hazretleri:

848[848]
Sizi emzrmi oan anneleriniz buyurmutur. Binenaleyh erkee st. hkm
sabit deildir.
Bunlara cevaben: yet-i Kermede hu hadse murz bir cihet yoktur. nk anneleri
zikretmek onlardan bakasnn bu hkmde dhil olmadna dellet etmez. Mefhumu
ile dellet ediyor; desek: Buradaki mefhum, mefhum-u lkabdr; ondan del olmaz.
denilmitir.
Cumhur'a muhalefet babnda Jmi'l-Ka//im kz hayli uza imi bni Tcymiyyc dah onu
beenmitir. Sonralar da bu hususta uzun uzadya bahis aanlar olmutur.849[849]
1161/965- (Yine) ie radnjallah anh'.dan rivyet olunmutur. Demitir ki: ndirilen
Kur'an meynmda: on defa ma'im .st emme (anneyi ocua) haram klar; yeti de
vardr. Sonra bu ort'def'a emme, be defa ma'im emme ile neshedildi. Reslllar
sallallj aleyhi ve sc.llcm bu yet okunan Kur'n meyannda ken vefat etti. 850[850]
Ulemay- Kirm'n beynna gre Hz. ie'nin bu hadisi son neshin pek yaknda vki'
olduunu gsteriyor. Okadar ki: baz kimseler nesih vki' olduunu henz iitmedikleri
iin o yeti okumaya devam ederlermi. Ncsii
vazgemiler.
haber alr almaz okumaktan
Nesih: sonra gelen er' ve fer'i bir delilin evvelki delilin hkmn kaidirmasdr. Nn'sih
ksmdr: :
1 Hem okunmas hem hkm neshedilendir. Hads.e zikri geen (on defa emme haraj
klar) yeti gibi.
848[848]
849[849]
462.
850[850]
Sroi Nisft, yet: 22.

2 Hkm bak olup yalnz tilveti ncshcdilcnt r.
Ihlyar erkekle htiyar kadn zina ederlerse onlar hemen recmedin... yeti gibi.
3 Tilveti bnk olup yalnz hkm neshedilendir. Bu nev'i nesih bir hayli vardr.
851[851] Sizden vefat ederek zevcelerini brakanlar...... yeti gibi.
Siibiil's - Selm sahibi bahis mevzuumuz hads zerinde durarak rada1 hususunda en
yan- tercih kavil bunu buluyorsa da .mes'eleyi Hanefer'den Keml b. Hiimm 852[852]
Fcth'l-Kadr nm eserinde nasl lazmsa yle tedkik ve tahkik etmitir.
Mezkr 1ahkikt.cn anlaldna gre syn- tercih olan kavil bu deildir. IIatla rada'
mes'eesnde: < Hkm c defa emmekle sahil olur diyenleri kavli bile hu kavildin
daha yn- tercihtir. Yine ayni tahkikten anlaldna gre st emme bbmdaki
mikciar tayini neshi dilmislir. Taunun neshedildiîni bni Abbas (II. A.) kendisine Ns,
bir kerre emmek har;"m klmaz; diyorlnr. buna ne dersin? diye sorulduu vaki! tasrih
etmi ve : Bu mevcud idi; Takat sonra nrshedildi demitir. bn Abbas (R..A.) : ;-ad;V
meselesi: az da otfu da haran klar; neticesine vard dedii rivayet edilmi; keza bni
mer (R.A.) da: az emmek haram klar demitir. Hatt kendisine, bni Zbeyrin Bir ve
iki defa emmrkte beis yoktur dedii sylendii vakit: Alla-hn hkm bni Zbeyrin
hkmnden daha hayrldr... demitir. 853[853]
1162/966- bn Abbas radyallah auhmd'dan rivayet olunduuna gre Peygamber

(S.A.V.)'e Hamza'nn kzn almasn sylemiler bunun zerine : :
O bana hell deildir; nk o benim st kardeimin kzdr. Neseb cihetinden haram

olan st cihetindnde haramdr; buyurmulardr. 854[854]
Hads mltefekun aleyh'lir.
Rfirc-i Bakara, Syrt: 234.

Fcth'I-Kadir. C. III. Shf. 3-4 Bulak tab' 1316.
851[851]
852[852]
Hz. Hamza (Fi. A.)'m kznn ismi ihtilafldr, bu bbta mme, Amre, Selma, ise,
Ftme, Emslullah ve mm'l-Fadl olmak zere yedi isim zikredilmitir. Ksah olan kavio
gre ismi Amre; knyesi de (' t>l'-Fadl'dr. Annesi Esma binli meys'in kz kardei
Selm'dr.
Hz. Amre'nin Peygamber (S.A.V.) 'in st kardei kz olmas, R^ slllah (S.A.V), Ebu
Lehebin cariyesi Sveybe'dcn st emdii iindir. Ondan vaktiyle amcas Hamza R.A.) cia
cmmi.ti. Hz. Hamza'nn kzn Reslllah'a teklif eden Hz. Ali'dir. Ncsal'nm rivayetine
gre Ali (R.A.) yle demitir:
Y Reslllah neden bizi brakp da Kurey'e merak ediyorsun? dedim:

Sizde bir ey var m? dedi:
Hz. Hamia'nn kz var; dedim...
Rda' hkmlerini ylece sralamak mmkndr: St ciheti ile ak-r;ba olanlar birbirleri
ile evlrnemezler.
St haram klar derken hu mn kastedilmitir. Fukh hu hususta bir de kaide

vazetmilerdir: Emmenin emzirene nefsi haram; emzirenin emene nesli haram. derler.
St akrabalar hirbirilerinden kamazlar. Bir yerde hahaa kalabilir ve beraberce sefer
edebilirler. Fakat birbirlerine miras olamazlar; in S ilerinin nafaka ve meskenini

tedrik etmekle mkellef deildirler; aralarnda nesebe it ahkm cereyan etmez. 855[855]
1163/967- mmii Seleme rndyallahu anh'an rivayet edilmitir. Demitir k:

Reslllah sallallahH aleyhi ve sellem:
Rada'dan haram olan, ancak barsaklar yarandr. Bu da memeden ayrlmadan

evveldir; buyurdular.856[856]
855[855]
465.
856[856]
Hu hadisi Trmz rivayet etmi ve onu hem kendisi hem de Hkim sahihlcmilerdir.
Barsaktan yarmaktan maksad: Onlara varmaktr. u halde barsaklara varmayacak
kadar az st haram klmayacak demektir. Maa-rnAfih hu ta'hir: Barsaklara varp da

onlar besleyen ve baka gdaya hacet brakmayan mnsna da gelebilir. Bu taktirde
hads: Byk bir insann emmesi ile rada1 hkmnn shit olamyacana dellet eder ki
zten ondaki bu da memeden ayrlmadan evveldir cmlesi bu mnay tc'yid eder.

nk memeden ayrlmazdan nceki zaman henz iki ya.n doldurmad zamandr.
Aadaki hads dah bu ikinci mnya dellet eder. 857[857]
1164/968- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet o(unmu-lur. Demitir ki: ki

seneden gayrda st emmek yoktur. 858[858]
T hadisi Dre Kufni ile bn Adyy hem merfu' hem' de mevkuf olarak ri\ yet etmiler;
fakat mevkuf oluunu tercih eylemilerdir.
nk onu merfu' olarak yalnz cl-Hcyscm b. Cemil'in tbni Uyry ne'6cn859[859] rivayet
ettiini Dr.c Kut m kaydetmektedir. Maanfh Dara Kufu Heysem hakknda : sika ve
lafz idi diyerek hiisn- ehdette bulunmutur. Ayn hadisi Ha'ul b. M a usu r dah ibni
Uyeynr'dcn mevkuf olarak rivayet etmitir. Bittabi hadsin mevkuf olmas illet deildir.
bni Ad'un, Heyscm'in yanldn sylemitir. Bcyhak: Sahih olan, bu hadis

859[859] Siifysn bni Hyeyne : Eb Muhimnedirkfif: Tebe-i tbiin'den m-It.-i'l-li.s, Hkih bir zttr, .llckkr-i
Mkcrn-nH-'d' ikamet edip omda vefat et-miijlir. Hu nuhtcron zt, Ziihri, s:ph. Ahr tl>ni Dinar,
Aldtlhh, Ihn I>nar (ihi ckfUir'dcn hrtdj.s rivayet "tinidir. Kondsintlen de A'mc, Sevr, (bnlil'n-hrk, ^f, thni Vchb, Ahm'd lmi Ilai'l gibi byk mamlar rivayette, bu-hmrnijlardr. Kendisinden
rivayet ediien hadsler, (7000) kad:rdr. Yannda Hhtp tutmazd. Hafzasndaki kuvvet, bir hrika demekti.
Kendisi Ashb- l;MliVin hiikcmfinclan .saylrd. Silsile-i fkih't. tman afii'nin ecddndan biri idi.
<<TakriI> do deniliyor ki : timi iTy-ym, .sikadr, hafzdr, fakihtir, imamdr, hccettir. u kadar ,-,r s'ti,
son gnlerinde hafzas tagayyr etmiti. (Ki'tef sr) (El'rnni) adnda 2 eseri vardr.
857[857]
858[858]
107 trilindeKflfe'de domu 108 senesinde,, vet etmitir.
(mer Vasimi Bilmen Hukuk- slniyye. ve Isthat- Fkhyye kamusu. C. I. Khf. 474).
mevkuftur. diyor. Yine Dryhak st mddetinin iki sene ile mahdud okluunu Hz. mer
ve bni Mes'ud'dan rivayet etmitir.
Bu hadis iki senenin rada1 mddeti olarak nazar- i'tibre alndlna, iki seneden senraki
rada'n raddn' hkm tayamayacana drldir. Nitekim yet-i kerime ile aadaki
hads ayn hkme deIflel. etmektedirler. 860[860]
1165/969- bn Mes'ud radyalhh anh'en

ResiJlah salhtttaf aleyhi vr sclhv:
rivayet olunmutur. Demitir ki:
Kemii gelitiren ve eJt bytenden baka rada yoktur: buyurdular. 861[861]

Eti hadisi Ebu Dvud tabric etmitir.
nk ocuu bytp gelitiren st iki yana kadar olandr. 862[862]

1166/970- Ukbet'bn'l - Haris863[863] rnchyallcth anh'dcn rivayet olunduuna gre
kendisi mm Yahya bnt Eb ihb le evlenmi. Mteakiben br kadn gelmi ve:
Ben sizin ikinizi de emzirdim; demi. Bunun zerine Ukbe (meseleyi) Peygamber
sallallahil aleyhi ve scHem'e sormu. Rcslllah (S. A.V.):
Nasl olur bak ne sylendi? buyurmu. Artk Ukbe de ondan ayrlarak kadn baka
birisi ie evlenmitir 864[864]
Hu hadisi Buhar tahri etmitir.
863[863] lkbct'bin-HA.ris (R. A.) : Knyesi Ebft Sirvu'a ohr Vklc.Kn-rey'e mensuptur. Mekke'nin fethi
gn Mslman olmutur. Mekkeliler'den saylr.
860[860]
861[861]
864[864]
Musannif gelen kadnn ismini bulamamtr.
Hads-i erif, st anann ehfdetinin yalnz bana kabul edileceine delildir. Buhar
bunun iin ayr bir bb yapmtr. bni Abbas ile Seleften bir cematin ve Ahmcd b.
llnnbcl'm mezhebi budur. Ebu Ubcyd: Erkee kendiliinden ayrlmak vcib chr.
IIakim1 in hkmne lzum yoktur diyor.
mam MUk'c gre st mes'elesinde ancak iki kadnn ehadeti kabul edilir. Haneflcrle
dier bir takm ulem'ya gre st meselesinin ir hukuktan bir fark yoktur.
Binenaleyh burada (is iki erkek yhud bir erkekle iki kaln ehdet etmelidir. Yalnz st
annenin ehadeti kfi gelmez. fler'e gre st ana ile birlikte kadnn ehadeti kabul
edilir. Yalnz cret istememesi arttr. filer'ce hu hads ihtiyata ve pheli eylerden
korunmaya hamledihnitir. Fakat kendilerine: pu .szlerinin zahire uymad, nk
Peygamber (S.A.V.)'e meselenin drt defa sorulduu; drdnde de: :
Nasl olur bak ne sylendi; cevabm verdii hatrlatlmtr. Bu hadsin baz
rivayetlerinde Onu brak denilmitir. Dare Kutni'-nin rivayetinde iseOndan sana
hayr yok buyurulmutur. Eer ihtiyat kabilinden olsayd ona kadn boamay
emrederdi. Halbuki ha-di.sin li bir nvyelindc talk zikredilm; mistir. bn Abbas
taraftarlar bu ,-hcti nnzar- i'tiliT alarak: Hu hkm buraya mahsustur. Binenaleyh
sair
hukukun
hilfna
demilerdir.865[865]
olarak
burada
yalnz
st
anann
ehadeti
kdir
1167/971- Ziyd- Sehm radynllah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sttllajlah aleyhi ve sclcm ahmak kadndan st ana yaplmasn
nehyetti. 866[866]
Eu hadisi Ebu Dvud tahric etmitir.
Hads mrscldir. nk Ziyad'm sahblii yoktur.

865[865]
468.
866[866]
Buradaki nehyin hikmeti stn ocuun tabiatna tesir etmelidir. Yani ahmak kadnn
stn emen ocuun da ahmak olmas muhtemeldir. Onun iin st anay seerken
ahmak olmamasna dikkat etmek gerektir. 867[867]
(Nafakalar Bab)
Nafaka: insann muhta okluu hussta sarfeii yiyecek iecek eylerdir. 868[868]
1168/972- io rurfnjfilldhit anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Ebu
Sfyan'n 869[869] kars Hind 870[870] binti Utbe ReslUah stallahil alc/li ve fi'-Ucm'n
yonma girdi ve:
Y Rcslallah, gerekten Ebu Sfyan pek cimri bir adamdr. Bana kendime ve
ocuklarma yetecek kadar nafaka vermiyor. Ancak onun haberi olmakszn malndan
br soy alrsam o baka, Acaba bana bun-cJa bir gnah varmdr? dedi. Rcslah
(S.A.V.):
Onun malndan sana ve ocuklarna yetecek kadarn ma'ruf vecihle al;
869[869] Ebu Sfyan I, H:rb (R. A.) : Kmi, Shr b. Harb b. tWyyp'dir. Kurey^'in re h lor inden idi. Mekke'nin
fethinde slm ordusu tarafndan ele geirildii zaman m.slmnn olmutur. O gn kendisi I iz. Abbas'a
snmt. Ertesi gn Abbas (R. A.) kemlisini Peygamber (S.A.V.)'e gtrd ve msl-man oldu. Vefat) 32
tarihindedir.
867[867]
868[868]
Hint hinti Vibo b. Robia b. Abdi fcms'dir. Mekke'nin fethi ylnda Mokke'de kocasnn .slniyeti
kabulnden sonrn, m.slman olmutur. Babas Ilthp ile amcas ^-ybc ve kardei Vclid lirdir harbinde
ldrlmlerdi. Bu Hind'e pek ar gelmiti. Uhnd harbinde bunun acsn kard. I iz. Hiimza'nm jehd
edilmesine pek sevinen Hind on\m karnn yararak dileri ile cierini inedi. Hind omlrt tarihinde vefat
etmitir. Daha baka trihte diyenler do olmutur.
870[870]
871[871]
469.
Hadis mttofekun aleyh'r.
Ilads-i tTfte, bir kimseyi ikyet etmek ve hakknda fetva' almak iin holanmad bir
sfatla zikretmenin caiz okluuna delil vardr.
ste gybet'in caiz grld yerlerden biri hudut. Yine bu hads, bir adama kars ile
ocuklarnn nafakasn v< rmenin vcib olduuna dellet ediyor. Lfzn umumuna
baklrsa byk ocuklarn nafakas bile babaya it grnyorsa da onlar baka delil le
bu umumdan tahsis edilmilerdir. Nafakann takdirine hacet kalmakszn yetecek
kadarnn vcib olduu dah bu hadsin dellet ettii husst cmlosindcndir Br ok

ulem ile mam afi'nin mezhebi budur. mam fi.n'm bir kavline gre nafaka mdd
denilen lekle takdir edilir. Ve zengin erkek her gn iin karsna iki mdd; orta haili bir
buuk md; fakir oian bir md; zahire verecektir. Bazlar: Her gn iin iki mdd her ay
iin de ayrca iki dirhem verir; demilerdir.
Ebu Ya'l'dan rivayet olunduuna gre ekmek verirse gnde iki rtl872[872] vcrm?si
eabrder. Bu hususta zenginle fakirin fark yoktur. Yalnz iyi ve gzel olmas hususunda
birbirinden ayrlr. nk yenilecek miktar da zenginle fakir msavidir. Yalnz yiyecein
iyilii ktl meselesinde ayrlrlar.
mam Nevrin (631 676) : Bu hadis miktar tayin edenlerin aleyhine hueettir. diyor.
HaneflerV Sre nafaka hususunda kar ile kocann ikisinin de hlleri nazar ftibre
alnr. Yani ikisi de zengin iseler zengin nafakas; fakir iseler fakir nafakas verilir. Biri
zengin dieri fakir olursa kadnn nafakas zengin kadnlarn nafakasndan aa,
fakirlerin nafakasndan yukar olur. Hnnefiier'den KcrhVyc gre nafaka hususunda

yalnz erkein hli nazar- i'tibre alnr.
Ancak onun haboti olmakszn malndan bir ey alrsam ifdesi, baha ocuklarna
bakmad zaman onlara bakmay annelerinin zerini1 alabileceine ve keza hakkm
vermeyenden bizzat onu almann caiz olduuna deieL c(.kT. nk Peygamber (S.A.V.),
Hind'in yaptn takrir buyurmu: haram dememitir. Halbuki Knd aldnn kendisine gnah olup olmadn sormutur. Bylelikle Resl- Ekrem (S.A.V.) Hind'in imdiye
kadar aldn takrir; gelecekte alacaklarnn da mubah olduunu beyn etmi oldular.
872[872]
Rtl : On iki okiyye arldr.
Buhar'n'm baz rivayetlerinde:
Onlar ma'ruf vecihle beslemende, sana bir gnh yoktur buyurulmuttr:
Sana ve ocuklarna yetecek kadar al emrinin Reslllah (S.A.V.) tarafndan bir fetva'
olmas yhd hkmn hu okluunu ihbar mahiyetini tamas birer ihtimaldir.
Hads-i crftc vekil nasbetmeden gaibin aleyhine hkm verilebileceine delil vardr.
Buhar buna dir bir'bb yapm; ve bu hadsi orada zikretmitir. Yalnz Ncvcv gaibin
aleyhine hkm verilmek iin onun o yerde bulunmamasn yhud o yerde bulunsa bi-lo
ele gemesinin g veya imknsz olmasn art kouyor. Halbuki Ebu Sfyan o gn belde
hrici bir yerde deildi. u halde Reslllah (S.A.V.)'in bu hkm, gaibin aleyhine bir
hkm saylamyacak demektir. Nitekim Hkim1 in cl-Mstcdrck inde yle bir hads
vardr:
Peygamber (S.A.V.) biat esnasnda kadnlara almyacaklarm art kounca Hind :

Hrszlk iin sana biat edemem; nk ben kocamdan alarm; .demi.
Bunun
zerine Resllfah (S.A.V.) onu brakarak karsna hakkn hell etmesi in Eb

Siifyon'a haber gndermi. Eb Sfyan :
Ya yemilere evet derim; fakat kuru erzak iin hayr; demitir. Bu
hdise
gnsteriyor ki: Resl- Ekrem (S.A.V.)'in o gn verdii hkm gaibin deil, hzrn
aleyhine imi.
Hsl kssa bir fetva' olmakla mahkeme hkm olmak arasnda ih-timallidir. Hnd'den
sbl shid istemediine baklrsa fetva" olmas ihtimali plibtir. Bazlar buna
hkmdn'- demilerdir. Onlara gre Hnd'-den ispat istememesi tnm doru

sylediini bildii iindir.
>i halde: Hkim bildii bir hususa hueeetsiz de hkm verebilir,s diyenler iin bu
vak'a bir delil olabilirse de yukarda arzettimiz vecihle mesele ihtimall olduundan,
gelii gzel her hususla deil yalnz kadnn kocasndan kendine ve ocuklarna nafaka
dvsiyle nafakann kifayetsizlii hususunda delil olabilir.
Musannfn hadsi burada zikretmekten maksad da budur. 873[873]

1169/973- Trk- Muharibi874[874] radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir
ki: Medine'ye geldik. Bir de baktk Reslllah sallallrh aleyhi ve selle m minberin
zerinde ayakta halka hutbe rd fdyor ve:
Verenin e\\ yksektir. Hem nafakasn verdiin kimselerden bala! Anneni, baban,
kz kardeini, kardeini, sonra sana en vakn ve ondan sonra en yakn olanlar gr gzet;
diyordu. 875[875]
Bu hadsi Nesa tahrc,etmitir. bni Hibban ile D.-e Kutni onu sahhlemilerdir.
Hads-i erif; Yksek el'alak elden .yrldr hadsinin tefsiri mesbesindendir. Yksek
el: Veren yhud ?'"k den el, diye; alak el de: vermeyen yhd dilenen el diye; tefs!:
edilmitir.
Hem nafakasn verdiin kimselerden ba emri yaknlarna infkn vcib olduuna

delildir, bunlarn kimler olduu da anneden balanarak zh buyurulmutur. Bu tertib
i'zaz-u ikram hususunda annenin babadan daha ileri geldiini gsterir. Kaadi yaz (476
544) : Cumhur'un mcz-focbi budur. demitir. BuharV\h\ tahric etlii. Ebu H -yrc
hadsi buna deiiet eder. Mezkr hadste en ziyde i'zaz- ifc.am'n lyk olarak defa
anne zikredilmi; ondan sonra atf suretiyle baba da ilve buyurulmutur.
FilhakVr. Kur'n- Kerm'd anne hakknn ziydeliine tenbih iin 876[876] nsana
ebeveynine ihsanda bulunmay tavsiye ettik. nk annesi kendisini rahmetlerle

karnnda tam ve zahmetlerle dourmutur. buyurulmaktadr.
Hads-i erifte Kz kardeini, kardeini diye verilen tafsilt fakir dsen yaknlara
nafaka vermenin vcib olduuna delildir ve grlyor kiv kz kardele karde dah
nafakas verileceklerde dahildir. Hz. mer (R. A.) ile mi Eb Leyl (74148)'nn ve
873[873]
471.
Tnk- Muharibi (R. A.): Trik h. Abdillah Muharibi'dir, Kendisinden C&mi* b. eddtl ile Rib'yy
b. Ilr hads rivayet etmilerdir.
874[874]
875[875]
876[876]
Sre-i Ahkaaf; yet; 15.
mam Ahmcd b. HaHbfTi.nL mezhebi budur.
mam afi'ye gre nafaka, ktrm olmak, kk veya deli olmak gibi bir sebeple
kazanmaktan ciz kalanlar iin vaciptir. Bu sfattan birini haiz olmayanlar hakknda
filer'cm kavil rivayet edilmitir.
Bunlarn iinde en gzel saylanna gre nafaka vcibtir. nk beri tarafta zengin
akrabas varken bir insana al diye teklifte bulunmak ayptr.
kinci kavle gre nafaka vermek vcib deildir; zr maietini kazanmaa kudreti vardr.
Bu kudret mal mesabesindedir.
nc kavle gre: Asim nafakas fer'a vcibtir; yani anne ve babalarn nafakasn
vermek evlda vcibtir. Fakat evldn nafakas ebeveyne vcib deildir. Zr bunca ya
farkna bakmadan onlara almay teklif etmek ebeveyne ihsan emriyle badaamaz.
Hanefilcr'e Unn: Maietini kazanmaktan ciz olan fakir akrabaya, nnlar.iau alaca miras
miktannea nafaka vermek vcib olur. Kk ocuklar fakir iseler nafakalar babalarna
vcib olur. Kbeveyn fakir derlerse nafakalar kz ve olan btn ocuklarna vcib olur.
Yalmz Lir rivayete gre nafakay hepsi nsvaut zere verirler; dier rivayete gre
miraslar miktannea derler. Tefsilt fkh kitaphrmdadr.
877[877]
Akrabaya hcUkn ver yet-i kermesi akrabann akraba zerinde hakk oklusunu
bildirmektedir. Haklar ise c ve birbirinden farkl olur. Nafakaya muhta olanlara

nafaka verildii gibi muhta olmayanlar da bakalarna verirler.
Ilads-i erif, yakn hsmlar ve bunlarn derecelerini izah mesabesindedir. Yalnz bu

hadsL- ocuklarla zevceler zikredilmemir. nk bunlar babmzn ilk hadisesinde
mevzu-u bahis olmulard.
Gemiin nafakasna gelince: Bu hususta ulem ihtilf etmilerdir. Razlarna gre bu
nafaka sakt olur. Dier bazlar sakt olmayacana kaildirler. Bir takmlar da:
akrabann gemi nafakas sakt olursa da zevcenin nata1 as sakt oimaz. demilerdir.
Bunlar szlerini yle ta'-ll ederler: akrabaya nafaka, yardm iin meru' olmutur.
Gemie nazaran hu yardmn hkm kalmamtr. Zevcenin nafakas ise yardm iin
877[877]
Sre-i Isra, yet: 26.
deil, nefsini kocasna mnhasran hapsetmesine kars erkein bir borcudur. Bundan
dolaydr ki, zevce zengin do olsa bu hakk sakt .!-maz. Zevce nafakasnn sukut
ctmiycccine ittifak vardr. Einenacyh - zevce kocasna muti1 olduka bu hak kendisine
verilir. Fakat itaat etmezse verilmez. 878[878]
1170/974- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salhtllahn aleyhi ve sellem:
Klenin yiyecei ve giyecei hakkdr. Gcnn. yetmiyece i de kendisine

yklenmez; buyurdular. 879[879]
II.'Kis-i Sctf, ittifakan veih nlan bir meseleye dellet etmek-Irvlir ki o da kulelerin
nafaka ve giyecekleridir. Bittabi cariyeler de hkmde dhildirler. lud.sde yalnz
klelerin zikredilmesi talib yo-iu iiodir. Hadisde yiyecek ve iecek mutlak
zikredilmitir. Binenaleyh .sahibinin yediinin aynn yemesi, onun giydiinin aynn

giymesi vcib dirildir. llurJim hadsinde: Onlara kendi yediinizden yediriu;
giydiinizden giydirin denilmi olmas mendup mnsna alnmtr. 880[880]
1171/975- Hakm b. Muaviye el- Kueyr'den oda babasndan - m-h/alhthii duymu

olarak rivayet edilmitir. Babas demitir ki:
Y Reslnllah, bizden birimizin zevcesinin, kccas zerinde ne hakk var? dedim.

Rcslah (S.A.V.) :
Kendin yediin zaman onu doyurman; giydiin zaman onu da giydirmendir... ilh;
878[878]
473.
879[879]
880[880]
474.
Bu hads kadnlarla geinme bab 11da gemitir.
Musannif orada hadsin tamamn zikretmi; ve onu mam Ah-mc<i. Kim Dvud, Ncnnl ve
bni Mrc'yc nisbet etmi; Buharnn onn bir ksmn ta'lk ettiini; bni Jlibban ile
Hkim'm onu sahih bulduklarn sylemiti. 882[882]
1172/976- Cbir b. Abdlllah radnjallahil anhm'dan Peygamber dltth aleyhi vr

scllcm'dcn duymu olarak rivayet edildiine gre Peygamber (S.A.V.) hacc hakkndaki
uzun hadiste kadnlar zikrederken :
Sizin zerinizde onlarn ma'ruf vecihle yiyecek ve giyecek haklar vardr;

Hu hadisi Mslim tahne etmitir.
Ilads-i erif, zevcenin nafaka ve elbisesinin kocasna veib olduuna delildir. Nitekim
Kitap ve icn'da buna dellet etnekitHir. Bu cihetin az yknnda eti.
Ma'ruf vecihle ta'biri ma'nf olan infaki1 vcil olduunu gstermektedir. Iû bblaki
mezhebler dah az vkarda iirlmt. Kadna verilecek nafakann hazr
yiyeceklerden olmas vcib-ti!' diyen ni'l-Kajifim ^rl-HrdifiVn-Ncbcvhf adl eserinde

bu hususta iz ok uzatmtr. Ona gre yiyecein kymeti ancak alan ile veren ittifak
ettikleri taktirde verilebilir. 884[884]
1173/977- Abdullah b. Amr radrynllah anhm'an rivayet olunmutur. Demitir ki:
881[881]
882[882]
Reslllah ulahu aleyhi re sclrm:
Nafakasn verdii kimseyi ihmal etmesi kiiye gnah cihetinden kfidir;
Bu hadsi Nesa rivayet etmitir. Hadis Mslim'de u lfzladr:

Klesinden onun rzkn habsetmesi....
Hnds-i erif, bir kimsenin maietini teminle mkellef olduu ahslarn nafakalarn
vcr/esi icbettiine delildir. nk gnahkr olmak ancak bir vacibi terketmekle olur.
Burada bu gnahn kendi helakine kfi geldii, baka gnaha lzum kalmad
zikredilmek suretiyle mbala gsterilmitir.
Bir kimsenin maietlerini te'mine mkellef olduu ahslar; ailesi afrad ile kleleri,
cariyeleri ve dier hizmetkrlardr. Mslim'in lfz yalnz kleler hakknda ise de
JVYs'nin lfz ekmeini verdii herkese mildir. 886[886]
1174/978- Cbir rmlnUnJi uih'dcn kocas len hmile hakknda merfu' olarak
rivayet edilmitir:
Ona nafaka yoktur; demitir. 887[887]

Ru hadisi Bcyhak taline etmisfir. Ricali sikadrlar, lkin Beyhki: mahfuz olan. bunun
mevkuf olduudur; cemitir. Yukarda gefii ve-eihle nafakann verilmemesi Ftmo
bint Kays hadisesinde sabit oi-nutur.
Bu hadsi Mslim rivayet, etmitir.
Fatme bnti Kays hadsinin talk- hinle boanan kadnlar hakknda olduunu da orada
885[885]
886[886]
grmtk. Burada ise bahis kocas len kadn hakkndadr. Ru mesele ihtilafldr.
Ulem'dan bir cematle Hanetler'e ve filer'e gre kocas len kadna nafaka yoktur.
Delilleri hu hadistir. Rir de hu kadn iddetini kocasnn hakk olduu iin de, eriatn
hakk olduu iin bekler. Binenaleyh kocasnn malndan ona nafaka verilmez. Zaten
kocasnn malt vereseye intikal etmitir.
Dier bu' takm ulem'ya gre :
Bu kadna nafaka vermek veibtir. Bunlarn delili:
888[888] Bir seneye kadar bir intifa vasiyyet. yel-i Kermesidir. Diyorlar ki: :yetten
mddetin neshedilmis olmas nafakann da neshini chetmez. Sonra hu kadn len

kocas sebebiyle hapsediliyor, binenaleyh enim malndan nafakas verilir.
Bunlara soy i e cevab verilmitir: Eskiden nafaka vasyyetle vci>> olurdu. Sonra bu ya
(drt ay on gn beklerler) yetiyle yhtl da mirasya vasiyet yoktur. hadisi ile
neshedilmist;- Sizin delil olarak gsterdiiniz yet ise boanan kadnlar hakkndadr,
kocas lenlere mul yoktur. Snen-i Eb Dvtd'ds, bni Abbas (R.A.) 'dan u. hads
rivayet, edilmitir:
(Sizlerden vefat ederek geride zevcelerini brakanlar karlarna bir seneye kadar ntifa'
vasiyyeti yapsnlar.) yeti miras yetye Allah'n kendilerine takdir buyurduu drtte
bir ve sekizde bir hisse ile; sene mddeti dahi kadna drt ay on gn id-det verilmekle
neshedildi.
Musannifin Ftme binti Kays hadsini burada zikretmekten murad: kocas len kadnla
mcbttenin (talk- binSc boanan) bir hkmde olduklarn gstermek olsa
gerektir. 889[889]
1176/979- Ebu Hreyre rr.dnallahii anh'den rivayet olunmutur. Do.itr ki:
Reslllah sallalni- aleyhi vcsclllcm:

888[888]
889[889]
477.

Yksek el, alak elden hayrldr. Biriniz nafakas kendisine it olanlardan balar.
Kadn: beni ya doyur ya
boa; der buyurdular.890[890]

Ru hadsi Dare Kuin rivayet etmitir. snad hasendir. Yksek el ile al*-ak elin izahlarn
yukarda grdk, Bu hadisde biriniz nafakas kendisine id olanlardan balar
denilmitir. Cundan murcl: iyilik ve ihsana bunlardan baslasn demektir. Hadisi Udre
Kutn, sm'-clan o da Ebu Slih'dcn o da Ebu Hreyre'den tahrc etmitir. Ancak

snrTn belleyisinde bir az phe vardr.
Ayn hadsi Buhar, \'z. Ebu Hreyre'yc mevkufen tahrc etmitir. cl-smiVmn rivayeti
yledir:
Ashb :
Y Eb Hreyre bu kendi re'ynle sylediin bir eymidir. sa Reslllah (S.A.V.) 'in

kavlindenmdr? dediler. Ebu Hreyre:
Bu benm kesemdendir; dedi. Yani: bu hkm ben ictihd suretiyle istinbt ettim;
demek istemitir. Hadis ulems Hz. Ebu Hreyre'-nin cevabn hep bu mnya
almlardr.Fakat bazlar buna 'tiri ederek yle derler: Hz. Ebu Hreyre
yanndakilere:
Peygamber (S.A.V.) yle buyurdu; diyerek hadsi nakletmikcn Eshb- Kirm'm:
Bunu sen kendi aklndan m sylyorsun? demeleri onun canm skm ve
kendilerine aiay tarznda:
Hayr kesemden diye cevap vermitir. Bu gna cevahar her lisanda vardr. Ve Hz.
Ebu Hreyre'nin bunda ma'zr olduu aikrdr. Ciinkii Eshb- KirrrTm biraz da
sakaya henziyen suali
ciddiyetle ele alnrsa syledikleri szn Sen hadis
uyduruyorsun demekle pek fark kalmaz. yle ya: Reslllah (S.A.V.) yle buyurdu
dedikten sonra Sen bunu kendinden mi sylyorsun? diye sormann baka ne mns
890[890]
lahili? Halbuki Hz. Ebu Hareyre (R.A.);
Her kim benim zerimden yalan sylerse hemen cehennemdeki yerine hazrlansn
Hadisi erifinin ravierinden-dir. J'unu o suali soranlar da pek i bilirlerdi.
Bundan dolaydr ki Eshb- Kirm'n o suali Hz. Ebu Hrcyre'yc ltife iin .sormu
olmalar pek muhtemel grnyor.
Musannifin burada zikrettii, hadsin bir ksmdr. Bazlar Bu benim kasemdendir.

szn ezberim/Iendir mansna almlardr. Bunu kese diyerek ifde etmesi
ftahih-'tBuhar'o ve dier hads kitaplarndaki bir hadise isret iindir. O hadsde : Hz.
Ebu Hreyre'nin elbisesini yayd ve Reclllah (S.A.V.)'in onu pek ok hadslerle

doldurduu, sonra Ebu Hreyre'nin o'nu toplad ve bir daha ondan hi bir ey
unutmad zikrediliyor. u halde Hz. Ebu Hreyre O elbise kese gibi oldu demi
oluyor.
Musannifin burada bir ksmn zikrettii bu hadsin tamamr Buhftr'de yledir:
Kle: Beni doyur da altr; der. tsmilVmn rivayetinde Hizmetkrn: Beni doyur,
olmazsa sat; der,
olun: Beni ne zamana kadar terk ediyorsun; der buyurulmutur.
Ayn hadsi mam Ahmcd b. Hanbcl u lfzlarla rivayet ediyor:
Karn beni doyur, olmazsa beni boa; diyenlerdendir. Cariyen: Beni doyur.da kullan!
der. ocuun: Beni kime brakyorsun? der. bni Trymiyyc cl-Mntcka nm eserinde
Bu hadisin isnad sahihtir. demektedir.
Btn rivayetler zevee, kle, criye ve ocuklara nafaka vermenin vcib olduuna dellet
ediyorlar.
bnil-Mnzir bu bbta unlar sylyor: Bali olup da mal ve kazanc bulunmayan
ocuklar hakknda ihtilf edilmitir. Bir taife, sab olsun akil bali olsun, keza kz olsun
olan olsun, kendilerini babalarndan mstani klacak mallar yoksa, hepsine nafaka
vermeyi vcib grmtr. Cumhur ise nafakann erkek bali oluncaya kadar kz da
kocaya gidinceye kadar vcib olduuna kaildirler. Sonra babaya nafaka, ancak ocuklar
ktrm olurlarsa vcibtir. ocuklarn mallar varsa babaya nafaka vcib olmaz. 891[891]
1177/980- Said'bn'l-Mseyyeb radyrillah nnh'en ailesine infak edecek bir ey
bulamayan adam hakknda rivayet olunmutur.
Bunlarn aras ayrlr; demitir. 892[892]
Bu hadsi Sad b. Mansur, Sfyan'dan o da Ebu'z-Znd'dan O'da bn'l-Mseyyeb'Len
tahrc etmitir. Ebu'z-Znd: Said'e bu snnetmidir? dedim; snnettir cevabn verdi

demitir.
Bu hads kav bir mrseldir.
Said'bniVl-Miiscyycb'in mrselleri ile ulema amel etmilerdir; nk o irsali ancak

mu'temed zevattan yapar. mam afi : Sait'in snnetdir; dedii ey Peygamber (S.A.V.)
'in snneti olmak gerekir. demitir. bni Hazm- Zahiri: htimal mer (R.A.)'m
snnetini kasdetmitir. demise de bu iddia hilaf zahirdir. nk: snnet mi? diye
soran, hi bir zaman bu mutlak szle ReslMah (S.A.V.)'in snnetinden baka bir ey
kastedemez, yalnz ulem'dan bir cemat: R-v: Filn ey snnettendir; derse, bu szle
Hulef-i Ridn'in snnetim kasdetmi olabilir. diyorlar. Rvye: Bu snnettenmidir?

diye soran, ancak Peygamber (S.A.V.)'in snentini kasteder.
Filhakika Darc Kutni ile Bcyhaki, Hz. Ebu Hreyre'den karsnn nafakasn te'min
edemiyen adam hakknda Reslllah (S.A.V.J'den merfu* olarak u hadsi tahrc

etmilerdir:
Aralar ayrlr; buyurdular.
Fakat musannif bu bahta Darr KUn'nin vehme kapldn Bcyhak'nin de onun bu

vehmine uyduunu iddia etmektedir. Maa-mfh bu iddiann da do;~ru olmadn iddia
edenler vardr.
891[891]
479.
892[892]
Ulem fakirlikten dolay nikhn feshedilip edilmiyeeei hususnda ihtilf etmileridr.

yle ki:
1 Eshb- Kirm'dan Ali, mer ve Ebu Hreyrc (R.A.) hazc-rat ile tbiin'dm bir et
mata, fkha'dan mam Mlik, fytfii ve Ah-vcd b. Ilanbrl ile lmi Hazm mstesna
bilumum zahir imamlarna gre fakirlik sebebiyle nikh feshedilir. Delilleri: Yukarda
zikredilen Sald b. cl-Macyych hadisi ile benzerleri ve:
Zarar ve zarara kar zarar yoktur hads-i erifidir. Akl delillerine gelince: yle
diyorlar Nafaka kadndan istifade edilen cim'n mukabildir. Eunu, itaatsizlik eden
kadna Cumhur-u ulem'ya gre. nafaka veri mi m'; sinden anlyoruz. Nafaka vcib
omadim istifde hakk da sakt olur; binenaleyh zevcenin muhayyer braklmas vcib
olur. Sonra fukah, klesini beslemekten ciz kalan sahibine onu satmay vcib-
gryorlar; o halde ayn sebebt n dolay karsndan ayrlmann vcbu evlcviyyete kalr.
nk klenin kazanc sahibinin olur, halbuki kadnn kazanc kocasnn deildir.
Bir de innn yani cim'a kudreti olmayan bal kimsenin kars zarar gryor diye
nikhn feshedileceine ulem'mn ittifak halindi olduunu bni'l-Mnzir naklet mistir.
Nafakaszlktan dolay ise grlen zarar daha byktr. Tel hazretleri kadnlara zarar
vermemelerini erkeklere tavsiye ediyor. Kadn nafakasz brakmaktan daha byk zarar
olur mu?...
2 Hanefler'le dier bir takm ulem'ya ve bir kavlinde afi'ye .gre nafaka
skntsndan dolay nikh feshedilemez. Kitaptan delilleri:
893[893] Her kimn rzk kendisine dar geliyorsa Allah'n kendine verdiinden infak etsin;
Allah hi bir nefse verdiinden
fazlasn teklif etmez yet-i kermesidir. Diyorlar ki:
Bu halde Allah nafakay teklif etmediine gre erkek, vcib olmayan bir eyi terk etmi
olur ki byle bir ey kars ile aralarnn ayrlmasna sebep olamaz.
Snnetten delilleri : mmeh- M'minn'in nafaka istemeleri hadisesidir. O zaman Hz.

Ebu Bekir (R.A.) kz ie'nin, mer (R.A.) de kz Hasa'nn grtlana sarlarak:
Resl'lah'dan, kendisinde bu-lunmyan bir eyi istiyorsunuz ha?... demilerdi. Eer
nafaka skntsndan dolay nikh feshetmek mubah olayd bu zevat hak sahibi olduklar
893[893]
Et-Talaafc Sresi; yet: 7.
halde kzlarn Peygamber (S.A.V.)'in huzurunda dmeye kalkmazlar Reslllah (S.A.V.)
de bu yaptklarndan dolay kendilerini takrir buyurmaz; bilkis kadnlarn bu ide hakl

olduklarn bildirirdi.
Sonra hi phe yok ki cshb- kiram arasnda fakir olanlar vard. Peygamber (S.A.V.)
bunlardan hi birine karsnn nikhn fesih ettirmee hakk olduunu sylemedii gibi
hi biri de fakirlik sebebiyle nikh fcshetmemilir.
Eir de u var ki: kadn uzun zaman hasta yatsa ve kocasiylc bu mddet zarfnda cima'
etmese yine nafakasn vermek cabediyor. Yani feshe msaade edilmiyor. Nafaka
sknts dolaysiyle kocasnn bana gelen de ayn hldir. Binenaleyh burada da nikh
feshedilemez. Bu da gsteriyor ki nafaka muhaliflenin dedii gibi istifade mukabili deil;
bizim dediimiz vecihle habs-i nefis mukabilidir.
Ebu Hreyre hadsine gelince: Bunun kendi kesesinden olduunu kendisi beyn etmitir.
htimal onun dier hadsi de yledir. Sald b. cl-Miisryifcb hadsi dah mrsedr.
Hanefiler'in bu istidlallerine baz muhalifleri tarafndan cevab verilmee allmtr. Biz

o cevablardan sarf- nazar ettik.
3 Bazlarna gre zev nafaka sebebiyle hapsedilir. Bunlar da ik frkadr. Bir

takmlarna gre erkek nafaka buluncaya kadar hepsed! lir; dierleri: kazanmak iin
hapsolunur derler. Fakat tartlar bu iki kavlin ikisini de mkil addetmi; ve: Burada
vcibolan: vaktinde sabah ve akam yemei vermektir. Eer bu vakitlerde erkek
hapsedile-cekse, hapis ii mevzuuna nakz ile avded eder; nk hapis nafakay bulmak
iindir; halbuki bu takdirde onu bulmaa kendisi
mni'dir. Eêr hapis gnlk nafaka
ihtiyacndan nce yaplacaksa bu sefer henz vcib olmadan yapldndan caiz olmamak
cabeder. Gnlk ihtiyatan sonra yaplsa artk nafaka bor hkmne girer. Fakir
borcundan dolay hilitlifak habsedimez derler.
4 Kadn zengin, kocas fakir olursa, kocasna
nafaka vermesi iin kadna teklifte
bulunulur. Verdii taktirde kocas zenginleyince bu nafakay geri alamaz. Zhirler'den
bni HaznC'm kavli budur.
5 bni'l-Kayym'e gre, yed evlenirken kadn erkein fakir olduunu biliyorsa yhud
evlenirken zengin olup sonradan fakir dmse, nikhlar feshedilcmez. Aksi taktirde
feshedilir. bni'l-Kayyim kadnn bu hususu bilmesini kocasnn fakirliine rz sayma
benzemektedir. Lkin evlenirken zengin olup sonradan fakir dt taktirde niin

nikh feshettirdii anlalmyor.
unu da ilve edelim ki, nikhn feshine kail olanlar bu feshin nafakay bulmak iin te'cil
edilip edilemiyeceinde ihtilf etmilerdir.
mam Mlikte gre bir ay te'cil edilir. afi'ye gre te'cil mddeti gn, Hammad'a. gre
bir senedir: Bir ay yhud iki aydr; diyenler de olmutur.
Bir de: nafaka skntsndan dolay kadn boama vcib olur diyenlere gre, kadn
erkei dvaya verir ve kocasnn ya nafaka vermesini yhud kendisini boamasn ister.
Bu ayrlmaya fesih di-yenlerce kadn kocasn dvaya vererek onun fakirliini tesbit etti-
rir; sonra da nikh kendisi fesheder. Bazlar : kadn kocasn hkim boamaa mecbur
etsin, yhud nikh hkim "feshetsin veya fesih iin kadna izin versin diye dva eder
diyorlar. Bu takdirde hkim nikh feshederse yhud fesih iin kadna izin verirse- vki'
olan ayrlma, talk deil fesihtir. Fakat artk o kadna ric'at edemez. yed boarsa, ric'
olur; bu taktirde o kadna dnebilir.894[894]
1177-a/981- mer radyallah anh'den rivayet olunduuna gre kendisi, kantarndan
kaak yaayan bir takm adamlar hakknda : Ordu kumandanlarna mektup yazm;
bunlar, ya karlarnn nafakalarn vermek yhud (onlar) boamak iin der dest
etmelerini
yed
boarlarsa
(kadnlar)
gndermelerini emretmitir. 895[895]
habsettikleri
mddetin
nafakasn
Bu hadsi evvel afii.sonra Beyhak gzel bir isnadla tahrc etmilerdir.

Hz. mer (R.A.)'m re'yi yukarda grld.
Hads-i erf, Hz. mer'in mezhebine gre zevcenin hakkn uzun zaman vermeyip
bekletmekle o hakkn sakt olmadna ve byle kocaKrn, ya karlarnn nafakalarn
894[894]
482.
895[895]
vererek geinmeleri yhud onlar boamalar cabettiine delildir. 896[896]

1178/982- Ebu Hreyre radyallah anl'en rivye't olunmutur. Demitir ki:
Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'e bir adam geldi ve :
Y Reslaah bende bir dinar var (onu ne yapaym?) dedi.Reslllah (S.A.V.) :

Onu kendin iin harca! buyurdu. Adam :
Bende br bakas var? dedi. Peygamber (S.A.V.) :

Onu ocuklarna harca! buyurdu. Adam :
Bende bir bakas var? dedi. Reslllah (S.A.V.) :

Onu ailene harca! buyurdu. Adam:
Bende bir bakas var? dedi. Peygamber (S.A.V.) :

Onu hizmetine harca; buyurdu. Adam:
Bende bir bakas var? dedi. Fahr-i Kinat (S.A.V.) :

Sen bilirsin; buyurdular. 897[897]
Bu hadsi afi tahrc etmitir. Lfz onundur. Onu Ebu Dvud dah tahrc eylemitir.
Nes-ile Hkim dah, zevceyi ocuklarndan evvel zikrederek tahrc etmilerdir.
Sahh-i Mslim'de bu hads Hz. Cbir (R. A.)'en yine zevce ocuklardan evvel
zikredilerek rivayet olunmutur. Musannifin ifdesine gre bni Hazm-\ Zahiri diyor ki :
Bu hads Yahya el-Kattan ile Sevri tarafndan muhtelif ekilde rivayet edilmitir. Mesel
Yahya zevceyi ocuklardan nce zikretmi; Sfyan- Sevr ise ocuklar zevceden evvele
almtr. Fakat bunlar birbirinden evvel deil, beraberce zikretmek cabeder; nk
896[896]
483.
897[897]
Peygamber (S.A.V.)'in konutuu zaman bir eyi defa tekrarlad sahih olarak rivayet
edilmitir. Olabilir, hr defasnda ocuklar, baka defasnda zevceyi evvel zikretmitir;

bylelikle beraber sylenmilerdir.
Lkin bu mtla o kadar becnilmemitir. nk Reslllah (S.A.V.)'in bir eyi defa
tekrarlamas her zaman ve her szde deildi. Bilkis tekrar etmedii szleri tekrar
ettiklerinden daha ok idi. Tekrar anlalmad zaman yapard.
Bu hads-dah yukarda gemitir; ve insann elinde bulunan eylerden infak etmesine
tevik etmektedir. Hadste paray biriktirmenin doru olmadna iaret vardr. nk
Reslllah (S.A.V.) en sonunda o zta : sen bilirsin demi; onlar da ihtiyacn iin
biriktir; dememitir. Maamfh ibare : istersen biriktir mnsna da gelebilir. 898[898]
1179/983- Behz b. Hakm'den o da babasndan o da dedesinden -rtdyallah anhmitmi olarak rivayet edilmitir. Dedesi demitir ki:
Y Reslallah kime ihsan edeyim? dedim:
Annene; buyurdular :
Sonra kime? dedim :
Annene; buyurdular-.
Sonra kime? dedim. C* !ne) :

Annene; buyurdular :
Sonra kime? dedim :
Babana! ondan sonra en yakn akrabana, ondan sonra mteakiben gelo en yakn
akrbana; buyurdular. 899[899]
898[898]
484.
899[899]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Trmiz tahrc etmilerdir. Tirmiz onu hasen bulmutur.
Hadsi Hkim dah tahrc etmitir. Bu hads hakknda da yukarda zht verilmi; ihsan
ve ikram hususunda annenin babaya tercih olunduu grlmtr.900[900]
Hadne Bb
Hadne yhud hidne : Lgatle, kucana almak, barna bamak ve kuluka olmak
mnlarna gelir.
cratte : iini gcn tedvir hususunda henz mstakil olmayan ocuu terbiye etmek
ve onu tehlikeden zarardan korumaktr!
Kk bir ocuk en zarur htiyalarn grmekten bile ciz olduundan Alah- Zl Cel!
onun her nev'i ihtiyacn giderecek yardmclar hlkctmi; ve mal, akid gibi eyler
hususunda babay; terbiye hususunda da anneyi ona vel yapmtr. nk mal ve akid
gibi eylere baba daha muktedir; terbiye iinde de anne daha mfik ve daha mahirdir.
Nitekim Said b. cl-Mscyycb'in rivayet ettii Hz. mer hadsi de bu mny te'yd eder.
Mezkr rivayete gre : mer (R. A.) zevcesini boam da olunun kime verilecei
hususunda Hz. Ebu Bekir'in huzurunda karsle dvaya kmlar. Ebu Bekir (R. A.)
ocuu annesine teslim etmi ve Hz. mer'e de :
Bu ocuk iin annesinin tkr senin yannda yiyecei oul balndan, kovan
balndan daha hayrldr y mer; demitir. Bunu bir ok eshb'n huzurunda

sylemitir. 901[901]
1180/934- Abdullah b. Amr radydllah anhm'an rivayet olunduuna gre bir
kadn :
Y Reslaah phesiz k u olum iin karnm bir kap, memem su tulumu, sinem de
900[900]
901[901]
mahfaza idi. imdi babas ben boad ve beni ondan ekip almak istedi; dem. Bunun
zerine Reslllah (S.A.V.) :
Sen kocaya varmadka ocuu almaa daha haklsn; buyurmulardr. 902[902]

Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. Hkim onu sahnlemitir.
Hads-i crf, ocuun terbiyesi iin annenin daha mn.sib olduuna delildir. Filhakika
kadn kendisinin bu i iin daha lyk olduunu gsteren hususiyetler zikretmi:
Peygamber (S.A.V.) de kendisini hakl bularak ocuu ona vermitir. Burada hkm
iktiza ederi mnya tenbih vardr.
Bu hadsin dellet ettii hkm ittifkdir. Hulef-i Ridn'den Hz. Ebu Bekir'le mer (R.
Anlum )'n\n mezhebi budur. bni Abbas (R.A.): Annenin kokusu, dei ve harareti
ocuk.iin t byyp de bann resine bakncaya kadar senden daha hayrldr

demitir.
Bu iradsi Abdilrrezzak (126211) bir kssa hakknda tahrc etmitir.
Hads-i erf, anne kocaya varrsa'hadne hakknn sakt olacana da delildir. Cumhur-u
ulem'mn mezhebi budur. bni'l-Mnzir : kendisinden hads bellediim btn ulem

bunun zerine ittifak ettiler demitir.
bni Hazm ile bakalar hadme hakknn kocaya varmakla sakt olmadna
kaildirler.,Bunlarn delili : Hz. Enes'in validesi koca-' ya vard halde yine onun terbiyesi
altnda bymesi ve Hz. mm Seleme (R. Anka) Peygamber (S.A.V.) ile evlendii halde
ocuunun kendi terbiyesi altnda kalmas ve dier buna benzer vak'alardr. bni Hazm
babmzn bu hadsi hakknda sz edildiini syler; ise de bunun doru olmadn

Humcyd, bni'l-Mcdzd, Buhar, Ahmcd b. Hanbcl ve bni Rahaveyh gibi hads
imamlarnn bu hadsle amel etmesi gstermektedir. Binenaleyh bu gn ta'nlara i'tibr
yoktur.
bni'l-Kayyim ise bu hads hakknda unlar sylemitir : Bu yle bir hadstir ki, ulem
902[902]
486.
bunda Amr b. uayb'a muhta kalm; ve burada onunla istidlal etmekten baka re
bulamamlardr. Hadsin merkez-i sikleti Amr'dr. Evlenmekle hadne hakknn sakt
olacana bundan baka dellet eden hads yoktur. Drt mezhebin imamlar ile daha
bakalarnn mezhebi budur. 903[903]
1181/985- Ebu Hreyre radyallahii anh'den rivayet olunduuna gre bir kadn
gelerek :
Y Reslllah, gerekten kocam olumu gtrmek istiyor. Halbuki olumun bana

faydas dokunmaya balamt; bana Ebu nebe kuyusundan su tayordu: demi.
Arkasndan kocas gelmi.Derken Peygamber (S.A.V.) :
Ey ocuk! u baban u da annen! (Haydi bakalm) hangisini stersen onun elinden

tut;
demi; ocuk hemen annesinin eline yapm; annesi de onu alp
gtrmtr. 904[904]
Bu hadsi Ahmed ile Drt'ler rivayet etmilerdir. Tirmiz onu sa-hhlemitir.
Hadsi bni'l-Kattan dah sahh bulmutur.
Bu hads : ocuk kendisini kayrmaya baladktan sonra anne ile baba arasnda
muhayyer braklacana delildir. Ulem bu hususta ihtilf etmilerdir. Kk bir cemat
bu hadsle istidlal ederek ocuun muhyyer braklmasna kail olmutur. shak b.

Rchavcyh (168238)'-in mezhebi de budur. Bunlara gre muhayyerlik yedi yandan
balar.
Hanefler'lc dier bir takm ulem'ya gre. ocua muhayyerlik yoktur. Onlarca ocuk
zarur ihtiyalarn kendisi grmee balayncaya kadar annesinde kalmas, kendisini
kayrmaya baladktan sonra olann babasna verilmesi: kzn ise annesinde braklmas
maslahata daha muvafktr, imam Mlik de muhayyer braklma meselesinde bir
dereceye kadar Hanefilef'le beraber ise de ona gre ocuk erkek olsun kz olsun
903[903]
904[904]
487.
annesinin terbiyesinde braklr. Bir rivayete gre bunun hududu bl'dur.
ocua muhayyerlik tanmyanlar : Kocaya varmadka sen ocuu almaa daha

haklisin hadsinin ummlc istidlal ederler ve: ocuun ihtiyar etmee hakk olsa
annesi ona bakma hususunda daha hakl olmazd derler.
Muhayyerlie kail olanlardan bazlarna gre : ocuk annesi ile babasndan hi birini
semese, kur'a ektirmeye* lzum grlmeksizin annesine verilir. Zira hadnc hakk
onundur. Bu hak ondan eoeujun ili-Uyar ile intikal ediyordu. ocuk kimseyi ihtiyar
etmeyince asi zere kalr.
Bir takmlar anne ile baba arasnda kur'a ekilmesine taraftar olmulardr. nk kur'a
Ebu Hrcyre hadsinde zikredilmi ve : Resllkh (S.A.V.): Kur'a ekin! dedi. Fakat
adam :
Benimle ocuun arasna.kim girebilir? deyince Peygamber (S.A.V.) ocua :
yle se hangisini dilersen se; buyurdular. ocuk annesini seti. Annesi de onu
alarak gitti. denilmitir.
Bu hadsi Bcyhak tahrc etmitir.
Mezkr hadise gre kur'a, seme iinden nce olmak lzm geliyorsa da Huiefy-
Ridn hazort ocuun ihtiyar ile amel ettiklerinden seme ii kur'adan evvel
olmutur.
bni'l-Kayyim (691751) el-Hcdy'n-Ncbcviy adl eserinde muhayyer brakmakla
kur'a ekme islerinin ancak ocuun yararna olduklar zaman nazar-i i'tibre
alnacan, anne, babadan daha enim ve daha gayretli olursa kur'aya veya gocuun
semesine ba-klmyacan sylemekte ve : ocuun akl zaftir; o tenbellii, oyunu
tercih eder. Binenaleyh bu ite kendisine msid davranan seerse onun semesine
baklmaz; ona daha faydal olann yanma verilir. e-ratin bundan maadasna ihtimali
yoktur. Peygamber (S.A.V.) :
Yedi yanda onlara namaz emredin; on yana vardklarnda namaz brakrlarsa

onlar dn. Hem onlarn yataklarm ayrn buyurmutur. Allah dah :
905[905] Kendinizi ve oluk ocuunuzu (cehennem) ate. (in) den koruyun
buyuruyor. Mesel anne ocuku mektebe gnderiyor, yhud ona Kur'n retiyor, ocuk
ise oyunu ve boydalar ile dp kalkmay tercih ediyor; babas kendisine ses
karmyorsa ocuu almaya anne daha lyktr. Kurada kur'a veya muhayyer brakma
filn olmaz. Aksi halde dah bvle hareket edilir demektedir. 906[906]
1182/986- Rfi' b. Sinan 907[907] radyallah unh'den rivayet ounduu-na gre kendisi
mslman olmu kars se mslman ofmay kabul etmemi. Bunun zerine Peygamber
sallalah aleyhi ve sellem, anneyi br tarafa, babay da bir tarafa oturtmu. acuu dah
aralarna oturtmu, derken ocuk annesine meyledivermi. Reslllah (S.A V.) :
Y Rab buna hidyet ver; de (yerek du et) mi. (Bu sefer) ocuk hemen babasna
meyletmi. O da onu alm. 908[908]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Nesa lahrc etmilerdir. Hkim onu sahhlemitir.
u var ki, tbni'l-Mnzir nakle ehil olanlarn bu hadsi sabit kabul etmediklerini
sylemitir. snadnda da sz vardr, nk onu Abdlhamid b. Cu'jr.r b. Rafi' rivayet
etmitir. Bu zt Scvri ile Yahya b. Mam zaf bulmulardr.
Hadste zikredilen ocuun kz m yoksa erkek mi olduu ihtilafldr. Bazlar bu hadste

ocuun muhayyer brakldna dir bir ey yoktur. htimal ki muhayyer braklacak
yaa henz varmamt. Resl- Ekrem (S.A.V.) onu yalnz ebeveyninin arasna oturtmu
ve kendisi hidyet diliyerek duada bulunmu. Bu dua bcrekeyle ocuk babasn
semitir. diyorlar.
905[905]
906[906]
489.
Sre-i Tahrim; yet: 6.
Rfi' b. Sinan (R. A.) : ITtbfm ad ile tannan Amir b. Sa'li'be'nln so-yundandr. Kendisinden okullar
rivayette bulunmutur.
907[907]
(B.k. El-lsl>e. C. I. Shf. 484 Sahfit! No: 2532).

Hads-i erifte kfir anneye do hndne hakk olduuna delil vardr. nk hakk olmasa
Peygamber (S.A.V.) ocuu bu kadnla kocasnn arasna oturtmazd Srvri ile bir ok
ulem'nn mezhebi bu dur. Fakat bu cevz gocuu kfir yapmaktan emin olmak
artilcdir. ocuun kfir olacandan korkutursa annesine vermek caiz deildir.
Cumhur'a gre ise kfir bir annenin ocuk terbiyesine hakk yoktur. Zr mrebb
ocuu kendi dinine gre yetitirmee aldr. Bir de Cenb- Hak mslmanlark kfirler
arasndaki dostluk alkasn kesmi, buna mukabil mminleri birbirlerine vel yapmtr.
Nitekim bu bbta
909[909] Allah kfirler in elbette m'mner aleyhine

buyurmutur.
bir yol
halketmiyecektir
Cumhur, Rf' hadsinin hccet tekil edecek kuvvette olmadn, olsa bile bunun Kur'n
aycticryle neshodildiini iddia ederler. Kfir annenin, ocuk terbiye etmesi yle dursun
afiler'lc Hanbeller'e ve dier baz ulem'ya gre msiman mrebbiyyenin bile adaleti
arttr. Vaka' : bu r.rt son derece ar ve riyet olunmas pek byk g-lkle yo!
aar; diye i'tirzda bulunanlar olmusa da mezkr zevata gre yine de fsk kadnlardan
mrebbiye olamaz.
Mrebbiyenin kil, bali olmas arttr. Binenaleyh deli, bunak, ve kk kzdan

mrebbiye olamaz. nk bu saylanlar kendileri bakma muhtatrlar. mam Mlik1 ten
gayri mezheb imamlarna gre hrriyet bile arttr. Zr cariyenin kendine vilyeti
yoktur, ki bakasna da vel olabilsin. Hadne bir nev'i vel olma hakkdr.
mam Mlik'c gre hr bir adamn cariyesinden doan ocuuna satncaya kadar criye
olan annesi bakacaktr. Satlrken artk hak babaya intikal eder. Delili :
Her kim bir anne ile ocuunun arasn ayrrsa Allah kyamet gnnde onunla
sevdiklerinin arasn ayrr
hads-i erifi ve emsalidir.
Bu hadisi mam Ahmcd b. Hanbcl, Tirmiz ve Hkim, Hz. Ebu Eyyb'tan rivayet
etmilerdir. Hkim onu sahih bulmutur.
909[909]
Sre- Nisa; yet: 141.
Hz. Mlik'e gre cariyenin btn kazanc sahibinin mal olursa da hadc hakk bundan
mstesnadr. 910[910]
1183/987- Bera'b. zib ' radydtlah anJ'den rivayet olunduuna gre; Peygamber
sallalJalm aleyhi ve scllcm Hamza'nn kz iin teyzesine verilmesine hkmetmi ve:

Teyze anne mesabesindedir; buyurmutur. 911[911]
Bu hadsi Buhar tahrc etmitir. Onu Ahmed, Hz. Ali hadisinden tahrc etmitir. O
hadsde Peygamber (S.A.V.) :
Ki? da.teyzesinin yannda olacak. nk teyze annedir; buyurmutur.
Hads-i erif, teyzeye hadne hakknn sabit olduuna delildir. Teyze anne
mesabesindedir buyurulduuna gre onun babadan ve anne anneden bile ileri gelmesi
cabederse de bunlar icm' tahsis etmitir.
Hanefler'e gre hadne hakk daha ziyde efkat ve merhamete istind ettii iin dima
anne tarafndan aranr. Binenaleyh ocuun annesi yoksa, anne.annesine verilir.
Bunlar, yukarya doru ne kadar karsa ksnlar dierlerine yine tercih edilirler. Mesel
ocuun annesinin anne annesi sa ise ocuk ona verilir. Beri tarafta baba annesi sa ve
tekine nazaran daha gen olduu halde ona verilmez. Anne annesi yoksa baba annesine
verilir. Yalnz mam Zfer'e gre anne baba bir kz karde ile teyze, haba anneye tercih
edilir. ocuun anne veya baba tarafndan hi bir ninesi yoksa sra kz kardelerine gelir.
Bunlardan anne baba bir kz kardeler dierlerine tercih edilir; onlar yoksa; ocuk anne
bir kz kardeine verilir; o da yoksa sra baba bir kz kardeine gelir. Ancak mam
Muhammed'm Ebu Hanfe'den bir rivayetine gre teyze, baba bir kz kardee tercil
edilir. Daha son fa sra ayn tcrtib zere teyzelere; onlar yoksa l;lalnra gelir. Fakat hu
saylanlardm hangisi ocua yakn akraba olmayan biri ile evlenirse hadne hakk sakt
olur. Bundan yalnz nine mstesnadr. Hakk _kt olanlar ho.anrlar.sa ayn haklar yi910[910]
491.
911[911]
ne avdet eder. Zira .mni' zail oldukta memnu' avdet eder.
ocuun kadn akrabas yoksa sra erkeklere gelir. Bunlarn da asabe olmak i'tibriyo en
yakn olan tercih edilir. nk vel olmak yakn akrabann hakkdr.
Sonra erkek ocuk anne veya ninesinin terbiyesinde yalnz basna yiyip imee,
giyinmee ve taharetlenmee balayncaya kadar braklr. Bundan sonra o erkeklerin
ahlk ve dabn renmeye muhtatr. Bu ie baba daha mnsib olduundan ocuk

ona verilir. Kz ocuu anne veya ninesinin yannda hayzm grnceye kadar kalr; daha
sonra iffet ve namusunu korumaya sra gelir ki bu ise baha dahn lyktr.
mam Ahmcd h. Hnnbri'cn bir rivayete gre ocuun annesi yoksa sra baba annesine
gelir. Fakat bu kavil zaf bulunmutur, mam Mlik'den bir rivayete gre : Teyze, baba
anneden evldr. Delili Hz. Hamza (R. A.)'m kz hadisesidir. Buhar e Mslim'in ittifakm rivayet ettikleri bu kss sudur : Resllah (S.A.V.)'in huzurunda Ali, Ca'fer-
Tayyar ve Zeyd b. Harise (R.Anhm) hazert Hz. Hamia'nn yetim ka.i.n kzn almak iin
dva etmiler. Hz. Ali :
Ben almaa herkesten ziyde hak sahibiyim; nk amcamn kzdr; demi. Hz.
Zeyd :
Benim kardeimin kzdr; iddiasnda bulunmu. Hz. Ca'fer de :

Bu kz benim amcamn
kzdr. Teyzesi de nikhm altndadr; eklnde beyanatta
bulununca Peygamber (S.A.V.) kz teyzesine vermi ve :

Teyze anne mesabesindedir; buyurmu. Ali'ye :
Sen benden ben de sendenim; Ca'fer'e :
Benim hilkat ve ahlkma benzedin; Zeyd'e dah :
? Sen bizim kardeimiz ve mevimzsn; buyurarak hepsinin ayr ayr gnllerini taltif
etmitir. Hz. Zeyd'in iddias Peyganv' ber (S.A.V.)'in onunla Hamza arasnda vaktiyle
kardelik -akdetmi olmasndandr. Ayn hadsi Ebu Dvud da rivayet eder. Onun rivayetinde : Teyze anne demektir ziydesi vardr.
shale b. Rahcvcyh 912[912] rivayetinde ise yle buyurulmaktadr :
Sana gelince ey Zeyd, sen bizim kardeimiz ve mevimzsn. Kz teyzesinin yannda

olacak; zr teyze anne-
hnam Buhar (194 256) Kitabii'l-Mct/azi nin OmratiVl -Kaza* bahsinde unlar
Inhrc etmitir: Peygamber (S.A.V.) kt. Akrabasndan hemen Hamza'nn kz :
Amca amca! diye ararak onun peine takld. Derken onu AI ald; ve elinden
tutarak Ftme'ye :
Al bunu amcann kzdr; al gtr; dedi. Bunun zerine Ali ile kardei Ca'fer ve Zeyd
b. Harise bu kz hakknda dvaya durdular. Ali:
__ Onu ben aldm; o benim amcamn kzdr; dedi. Ca'fer :
O benim amcamn kzdr; teyzesi de kadnmdr; iddiasnda bulundu. Zeyd dah :

Kardeimin
kzdr;
teyzesine, Ca'fer'n kars
dvasn
ileri
srd. Nihayet Peygamber (S.A.V.) onun,
Esma'ya verilmesine hkmetti. 913[913]
1185/988- Ebu Hreyre radyallah onft'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resilah salalah aleyhi ve sellem :
Birinize hizmetisi yemeini getirdii vakit onu kendisi iie beraber (yemee)
oturtmazsa bir veya iki lokma
ishak thni Kiihfvcyh : Elifi Yakb lmi lmlhimirmervczi: Muhnd-dislerden, fukh'dan bir zttr.
mam afii'ye mlki olmu. O'nun yksek kBdrin takdir etmi, O'nunla mnazarada bulunmutur.
mam afii'nin mu-sannefatn Msr'da yazp cem' etmitir. mam afii'nin ashabndan saylmaktadr.
mam Ahnpt bni Ilanbel demitir ki : bni Rfthevryh, bizce eimme-i mslimin'dendir. Yksek bir imamdr,
O'ndan daha fakih bir zt. Badat kprsnden gememitir. Hafzasnda yetmig bin hads-i gerf var idi.
Hads'e dir olan Kitb- Msned i pek muteberdir. Kejri& Irak, Hiraz, Yemen, am taraflarnda seyahat
ederek Sfyan bni Uyeyne gibi ztlardan hadis nhz etmi, kendisinden de Bman. Mslim, Tirmizi, Ebu
Dvud, Nesai, Ahmed bni Hanbel gibi byk muhaddisler rivayette bulunmulardr.
912[912]
(mer NaHiihi Bitmen Hukuk- Islmiyye ve lstlahut- Fikhiyye kamusu. . I. Shf. 439).
913[913]
493.
br Versin; buyurdular. 914[914]

Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Buhar'nindir.
Hizmeti : Erkek, kadn hr ve kleye mildir. Emrin zahiri hiz-metiyi evin sofrasna
oturtmann; bu olmazsa ona yemeklerden bir iki lokma yedirmenin vcbuna dellet
ediyor. Bu hadsten anlalyor ki, hizmetkrna kendi yedilinden yedirmeyi emreden
hadsten murd : mutlaka beraber yemek veya kendi yedii yemekten onu doyurmak deil; onu yemeine bir iki lokma ile itirak ettirmek imi.
bni'l-Mnzir'in beynna gre btn ulem, hizmetiye o yerde emsalinin yediklerinden

yedirmenin vcib olduunda, katk ve elbise meselesinde dah hkmn bu olacanda
mttefiktirler. Yemei birlikte yemeleri efdl olmakla beraber vcib deildir.
Binenaleyh efendisi, yemein iyisini kendine ayrabilir.
Bu hadsin tamam yledir :
nk onun piirip kotarmasna katlanan odp. Bundan anlalyor ki, bu hak, yemei
piirmekte emei geen hizmetiye mahsustur. Zr yemekten can ister. Ayn mn, onu
tayanlarda da mevcud olduundan hkmde onlar da dahildir. 915[915]
1186/989- bni mer radyallah anhm'an Peygamber salap ah aleyhi ve

sellem'en iitmi olmak zere rivayet edildiine gre RestHah (S.A.V.) :
.
Bir kadn lnceye kadar hapsettii bir dii kedi hakknda azb olunmu; ve onun
sebebiyle cehenneme girmitir. Kadn onu hapsettii vakit doyurup sulama-m; yerin
bceklerini yemeye de msaade etmemitir; buyurmulardr. 916[916]
914[914]
915[915]
494.
916[916]
Musannif bu kadnn kim olduunu tesbit edememitir. Bir rivayette kadn Himyer'li,
dier bir rivayette Ben srail'dendir.
Hadsi erf, zulmen kedi ldrmenin haram olduuna delildir. Bazlar kadnn kfir
olmas ihtimalini ileri srerek kfrnden dolay azb grm olmasn muhtemel
saymlardr. Onlarca kediden doiay grd a?.b teki azab sadece arttrmtr.
Nevcv (631676) kadnn mslman olduunu sylyor. Bu taktirde cehenneme

girmesi bu gnah ilemi olmasndandr.
Bazlar kadnn kfir olduunu tasrih etmilerdir. Ayn hadsi tmam Beyhak, Hz. ie (R.
AnA4/dan rivayet etmitir. Bu hadste:
Kfr ve zulm sebebiyle azab hak etti. denilmektedir.
Demiri crh'l-Minhdc da yle diyor : Esah olan dmanlk yapar.sa kedinin

ldrlcbilmesidir. Fakat bu ekilde ldrlemez.
Kaad tyaz kediyi, be zararl hayvana katarak, zarar vermedii halde dah
ldrlebileceine kail olmutur.
Rads-i, erf mefhum-u muhalefet tarki ile, kedi, ac. susuz b-rakmazsa kapanmasnda
bir bes olmadna dellet eder. 917[917]

Cinayetler
Cinayet: zararl olan her memnu' fiildir. Bu fiil ba'zen insann kendine, ba'zen de
bakalarna id olur. Bakalarna yaplan cinayet, ya cana, ya mala yhud rza kar
ilenir.
Ona kar ilenen, ya cann kmasna yhud kol ve bacaklarn kopmasna veya
917[917]
495.
sakatlanmasna sebep olur. Cana kar ilenen cinayetin: katil, salb (yani asmak) ve
yakmak gibi nev'ileri vardr. Kol ve bacaklara kar yaplan cinayet dah kesmek, krmak
ve yaralamak suretlerinden birle olur.
Mala kar cinayet : ya gasb ya hyanet yhud da hrszlk suretlerinden birle olur. Gasb
ve hyanetin ahkm yerinde grld. Hrszln cezas da hudd bahsinde gelecektir.
Irza kar cinayet: ya kazif yhud gybet yolu ile olur. Kazfiri cezas hadd vurmaktr.
Gybetin cezas ise uhrevdir. Cana kar ilenen ciayellm Hanefler be ksma ayrrlar:
Amd, ibh-i amd, hat, baka hal yerine geen katil ve sebepli lm.
1 Amd: Kasul demektir. Bir kimsenin bir nsan kl gibi paralayc bir letle kasten
vurarak ldrmesine amd'en katil derler. Bunun hkm : Byk gnah islemi olmak ve
kaatili k.ssen ldrmektir. Bu cinayet pek mthi olduu iin cezasnn da ona gre
verilmesi, er-i erf muktczsdr. Ancak dnyada buna yetecek tam bir cez yoktur.
Cinayet o kadar byktr ki. katili i'dm etmek dah ona yeter bir cez tekil edemiyor.
Binenaleyh onun tam cezas hirele braklm: dnyada kendisinden keffaret bile kabul
edilmemitir. nk keffaret-tc bir cihetten cez varsa da dier cihetten bdet olmak
keyfiyeti vardr. Byle tyler rpertici bir cinayetin cezasna ise ibdet kartmla-maz.
Onun tam cezas cehennem olmaldr. te bu cihet aklen byle okluu gibi naklen dah ;
918[918] Her kim bir m'mini kasten ldrrse onun cezas ebed (ye yakn)
Cehennemde kalmaktr. Hem Allah ona gadab ve l'net efmtir. hyurularak byle
olduu te'yd edilmitir. Reslllah (S.A.V.) de :
nsan Allah'n binasdr; o binay ykan mel'undur. buyurmutur. Ancak lenin

miraslar katili affeder veya mal mukabilinde onunla sulh yaparlarsa o zaman katil
cann kurtarm olur.
2 bh-i Amd : Kasten yaplana benzeyen katildir, ve ldrmeye -let saylmayan, ta,
sopa veya yumruk gibi eylerle insan ldrmektir. Hkm: gnahkr olmak, keffaret
vermek ve kile yani yaknlar zerine ar diyet saylan yirmi be adet iki yama basm
dii deve yavrusu vermenin vcib olmasdr.
3 Hat: Av, yhud harbederken dman sanarak bir mslma-n ldrmektir. Hkm:
918[918]
Sre-i Nisa: yet: 93.
keffaret vermek ve kilenin diyet demesidir. Bunda gnah yoktur." Fakat bazlarna
gre katil gnah olmasa da gnah vardr. Zr atarken dikkatle davranmamtr.
4 Hat yerine geen katil : Uyurken bir taraftan br tarafa dnerek bir insan
ldrmek gibi eylerdir. Hkm Hatnn hkm gibidir.
5 Sebeble katil : Kendi mi ki olmayan bir yere kazd kuyunun iine bir insan
derek lmek gibidir. Bunun Hkm: Sadece kilc-nin diyet demesidir.
Grlyor ki, ksas yalnz kasden insan ldrmede vcib olmaktadr.

imdi biraz da ksas grelim :
Ksas : Lgatte mmselet, yani benzerlik demektir. eratte ise: Bir kimseye yaptnn
mislini yapmaktr. Evet can yerine can alnmas mlhaza edilirse bu benzerlie akl
ererse de can yerine mal alnmasna yani kaatili ldrmeyip ondan yalnz diyet almak
suretiyle yaplan ksasa aklmz ermez; nk ksas cismin yok olmasna vesiledir. Mal
ise onun devam ve bekasna hizmet eder. Fakat bizim aklmz ermemekle beraber
bunrada yine de benzerlik vardr, Usl-i Fkh'ta buna misl-i gayr-i ma'kul derler.
slmiyet'e 'dman olanlar onun ksasna da dmandrlar. Mbarek dnimizi irkin

gstermek iin olanca irkefliklerini ortaya atar; slmiyctin sadece meru1 klmak deil
ayn zamanda bir hayat kayna sayd ksasn bir vahet tablosu bir gerilik rnei,
iren ve yz kzartc bir eymi gibi tasvirinden hi utanmazlar. Yaptklar
propoandalarla safdil nsanlar kandrmaa alrlar. Bittabi ka kii kandrabilirlerse
mslmanlarn umum nfusundan o kadar kii dlecek ve mslmanlarn says o
nisbette azalacak demektir. Halbuki bu gafiller dnyada 'dm denilen ey'in henz
kalkmadn ve kolay kolay da kalkmyacan pek al bilirler. Bu gnn 'dmlari

arasnda iple asmak, zehirli gazla bomak, elektrikle yakmak, kurunla vurmak gibi bir
ok ekiller mevcuttur. Bu saydklarmz inde boynu klla vurmaktan daha gzeli

varmdr? Daha dorusu lp de diriicn varm-dr ki, u lm daha gzel, bu daha irkin
diye bir hkme varlabilsin? Bu vastalarn her birini ayn zamanda ldrc farzetsek
bizce aralarnda hi bir fark kalmaz. nk hepsinin yapt i ayn i ve sarf-ettii
zaman ayn zamandr. Bilkis saydmz dm vastalarnn bazs abuk, bazs ge
ldrrse o zaman birinin n ldrd iin fazla zahmet ve zdrap ektirmediini

dierininse n ldrmeyip bir ka. saniye veya dakika zdrap ektirdiini tasavvur
edebiliriz. Eu taktirde ise bcenilmeyip irkin grlecek 'dm ekli, klla yaplan ksas
deil, iple boynundan asmak suretiyle yaplan olmak gerekir.nk klla boynu
vurulan adam phesiz ki be on saniye sonra lr. Halbuki aslan insan dakikalarca can
vermee alr.
Grlyor ki 'dm hususunda sim usul irkin grenlerin beendii usul hakikaa hi
de beenilecek br^cy deildir. Kald ki bahis mevzuu i'dmm mns ok.nmak deil,
lm hak etmi bir muzr ahs yok etmek demektir. Bilfarz babasn ldrm bir
canavarn 'drmnda gzdk aranacana dehet ve iddet aramak; bu sureile btn

canilere bir ders- ibrot vermek, cinayetlerin nn almak nok-ta-i nazarndan her halde
daha ma'kl olsa gerektir. slmiyet dmanlar ne derse desinler dinimizde ksa.; hem
meru' hem de bir nev'i hayat kaynadr. Onun meru' olduuna Kitap, Snnet ve cm' mmet ahittir. Kitaptan delilimiz :
919[919] Ey mminler szin zerinize ksas farz klnd... yeti kermesidir. Snnetten
delili :
Her kim insan ldrrse biz de onu ldrrz hadsi erifi ile bu bbta greceimiz,
hadslerdir. Hayat kayna oluunu ise:
920[920] sizin hssta hayat vardr ey akil sahipleri... yet-i kermesi ispat Emektedir. Bu
gn cemiyetli szlere edebiyatta 'caz derler. Fahr-i Kinat (S.A.V.) bunlar CevmiU'l -
Kelim nm ile ifde buyurmulardr. Bu bir ka kelimelik yetin mns o kadar
mulldr ki, yalnz bu yet zerinde bir ka yz shilelik bir eser yazlabilir. Biz bu
dery'ya dalmadan gemek mecburiyetindeyiz. Yalnz bu hayat deryasnn zerinden
derin nefesler alarak atlayp geerken muhterem kari'lerimize bir nefha-i hayat takdim
etmeyi boynumuza bor biliriz.
mdi deriz ki : ksasta hayat vardr. Evet din dmanlarnn irkin grd klla kelle
uurmakta hayat vardr, nk kasten adam ldren kaatiiin ku gibi havada uan
kellesini grmek onu mahade edenlerin kalplerine o derece derin bir tesir icra
edecektir ki, bir daha kendileri adam ldrmek yle dursun, onun tasavvurundan bile
kanacaklardr. Bunun tahakkuk ettiini dnrsek neticeyi bulmak son derece kolay
919[919]
920[920]
Sre- Bakara; yet: 178.

olur. Zira ldren bulunmaynca len de bulunamyaeaktr. len bulunmaynca ksas da
bulunmya-caktr. te hayat budur. Bunu bir kan dvasna tatbik ettiimizi dnelim :
yllarca devam edogclen lml dva birden bire duracaktr. nk: ldrme sras
bizimdir; diyen taraf, kar taraftan birini ldrrse kendi kellesinin klla
uurulacam ve bu iin be sone, nihayet lme bedel kayd ile hapiste yatarak
gnn birinde mutlaka kurtulaca hlyasna benzemiyeceini; bilkis muhakeme biter
bitmez hkmn infaz edileceini dnrde olduu yerde mhlanp kalr. Bu oklumu,
kar taraf t vurulacak olan insan lmedi, onu ldrecek olan bu tarafn katili ete lmedi
demektir. te yet-i kermenin en ksa mns bu, ksastaki hayatn en veciz medlul de
budur.
Nihayet AMah Zlcell -h- bizlerden akl alacak deildir. Onun emirleri, emirlerin en
gzeli olduu gibi nebileri de yasaklarn en messiridir. 921[921]
1187/990- ibn Mes'ud radn/aUuhii auh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sallallalil aleyhi ve wllcm :
Allah'tan baka ilh olmadna ve benim Reslllah olduuma ehdet eden
mslman bir kimsenin kan ancak 'c sebeoten biri ile hell olur: Dul zenpre olmak,
cana kar cana mukabele etmek ve dnini brakp, cemati terkeder oln.ak
sebeblerinden biri ile; buyurdular. 922[922]
Hads-i erir, mslman bir kimsenin ancak sebepten biri ile ldrlebileceine
delildir, Hutlanlin birincisi dul zenpre yani nulsan olupta yine zina inlen kimsedir.
Hunim hakk recim sureliyle ldrlmektir. kincisi : cana kar can, yani ksas suretiyle
'damdr. Dinini terkeden ise slmiyetten dnen her mrted i!e irdt vastasna anm
ve mildir. Bylelcri tekrar slama avdet etmezlerse ldrlrler.
921[921]
499.
922[922]
Cemati terkeden ta'hiri her nevi s ve bgilere mildir. Bu hadiste kfirden imana
gelmesini isteyerek kendisi ile muktele odiiomiycceinc, ancak errini defi' iin
muktele edilebileceine isret vardr: kfir dnini brakanlarda dhildir; y.r o slm
frtar zerine yaratlm, lkin bu ftrat kendisi terketmi.tir; diyenler de vardr. 923[923]
1188/991- ie radyallah anh'dan Reslllah sallallah aleyhi ve scem'n yle

buyurduu rivayet olunmutur:
Bir mslmann katli ancak hasletten biri sebebiyle hel olabilir: Ya Muhsan
zandir de recmedilir. Ylud bir mslman kasden ldren adamdr; katledilir.

Yhud'da simdan kp Allah ve Resulne kar harb eden ve binnetice ldrlen veya
aslan yhud o yerden srgn edilen adamdr. 924[924]
Bu hadisi Eb Dvud ile Nesa rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlomistir.
Hnds-i erif yukarki hadsin ifde ettiini anlatmaktadr. simdan kp denildikten
sonra Allah ve Resulne kar harbeden buyurulmns mslmanhklim kan bir
kimseye mahsus olan bir hkm beyn iindir. Byle bir kimseye muhrib yhud yol
kesici, sk derler ki, bunun hkm ya ldrlmek, ya aslmak yhud da srgn

edilmektir. Binenaleyh bu hads yukankinden daha ehasstr.
mam A'zam Eb Hanfc'yc g'rc nef etmekten murd: hapistir, man afi'ye gre ise
nef : bir beldeden baka beldeye srj^n ederek orada da aranmas ve o kimsenin de
kaak vaziyeti almasdr. Baz'arna gre nef yalnz kendi beldesinden srgn etmekle:
bir takmlarna gre de hudc hrici etmekle olur.
Crrek hadisin gerek.se yetin zahirleri nslmanlar hkmdarnn bu eczalar

arasnda muhayyer olduunu muhrib vaziyetteki salsn mslman veya kfir
olmasnn bu bbta lie bir te'sri bulunmadn gsteriyor. Filhakika mam Mlik :
hangi nev'iden olursa olsun yol kesildi mi, mislmanlarm hkmdar verilecek ceza
923[923]
500.
924[924]
hakknda yetteki kla\!a: birini semekle serbesttir diyor.

Hu bbtaki yet-i kerime udur :
925[925] Aflah ve Resulne kar harbederek yer yznde fesad karmaya c.lsanlarn
cezas, ancak ve ancak ldrlmeleri vey aslmalar ylud elleri le ayaklarnn

aprazlamaya kesilmesi ve yhud o yerden srgn edilmeleridir.
Haneffcr'den bazlar mam Mlik'm szne u cevab vermiler-ir : Allah- Zlcell bu

yeti kerimede ceza nevilerini cinayet nev'i-lf rine karlk olarak zikretmitir. Ceza.
cinayete re artar ve eksilir. Tcl haz/etleri Bir ktln cezas onun m'sli bir
klklr buyuruyor. Su halde en ar bir cinayete kar en hafif cezay tatbik yak-
maz. Bunun aksini yapmak da doru deildir. Binenaleyh gsterdii /hiri

muhayyerlikle amel etmek eiz deildir. Cezalar cinayetlere gre tevzi' edilecektir. Bu
taktirde ise drt ekil hsl olur. .yle ki :
1 Bir cemat veya bir kii yol kesmee kar da hi bir icraatta bulunmadan ele
geerse tevbe edinceye kadar hapsolunur.
2 yed bir mslmann veya zimmnin maln almlar; ve her birerlerine hrszlk
nisab mal dmse hepsinin elleri ve ayaklan aprazlamaya kesilir. Bundan murd:
sa elle snl ayaktr.
3 Mslmanlar veya zmmleri ldrm fakat mallarn alma-msiarsa kendileri de

ldrlrler. Bu bbta velilerin afvine bile baklmaz.
4 IIrm ldrm hem de mallarn almlarsa: ya elleri ayaklar aprazlamaya
kesilerek ldrlrler ve aslrlar; yhud yalnz ldrlr ve aslrlar. Hz. A!i ile bni
Abbas (R. Anhmymn ve Nvlai ile Hnid b. Cbcyr hazertnm kavilleri bu olduu gibi
Hanefler'in mezhebi de budur. 926[926]
1189/992- Abdullah b. Mes'ud radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallah aleyhi ve sellcm:
925[925]
926[926]
502.
El Mide sresi : yet : 33.

Kyamet gnnde insanlar arasnda ilk hkm kanlar ha<knda verilecektir;

Hads mttefekun aeyh'tir.
Hads-i erif, insan kannn ne kadar an byk bir ey olduuna delildir. nk en evvel
en mhim dvalarn grlecei phesizdir. Ancak bu hadis :
Kulun hesaba ekilecei ilk nesne namazdr. hadsine nuanzdr. Namaz hadisini
Siiucn sahipleri Hz. Ebu Hreyre'drn tah-v'u: rlmiierdir. Bazlar muarazay def iin :
bni Mes'ud hadsi, kul hakkna dairdir; Ebu Hreyre hadsi ise Allah hakkna
mahsustur. Bir de ibni Mes'ud hadsi ilk kazay, Ebu Hreyre hadisi ise ilk hesab
gstermektedir. Bunlar baka baka eylerdir. Nitekim mam Ncsa'-nin tahrc ettii bni
Mes'ud hadsinden de anlalmaktadr. derler. NcsaVmn tahrc ettii bni Mes'ud hadisi
sudur :
Kulun ilk hesaba ekilecei ey namazdr. nsanlar arasnda ilk hkm de kanlar
hakknda olacaktr.
mam BuharVnin tahrc ettii Hz. Ali hadsine gre: Bedir ehd-cri nmna kyamet
gnnde ilk dvc Ali (R, A.) olacaktr. Buhari orada Ebu Hreyre hadsini de beyn
etmitir Bu hadsler kan hakkndadr.
Mal hakknda da bir ok hadsler rivayet
X./den merfu' olarak u hadsi rivayet eder:
olunmutur. Mesel ilmi Mcc, ibni mer (R.
zerinde bir dnar veya bir dirhem borcu olduu halde vefat eden kimsenin (borcu)
hasenatndan denir. Bu hadislerin beynna gre borlunun hasenat borlarna
yetmezse hasmnn gnahlar ona ykletilerek cehenneme atlacaktr. Yalnz mam.

Bcylmk : bor mukabilinde verilecek sevabn katlanmam hasenattan olacan, Allah'n
ltf-u
kereminden
sylemitir. 928[928]
927[927]
928[928]
503.
ihsan
ettii
katlamalarn
borca
bedel
verilemiyeceini
1190/993- Semura radtyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

Her kim klesini ldrrse biz de onu ldrrz; kim klesinin burnunu veya
kulan, dudan keserse biz de kendisinin o azasn keseriz; buyurdular.929[929]
Bu hadsi Ahmed ile Drt'ler rivayet etmilerdir. Hadsi, Semura'-dan Hasan- Basr
rivayet etmitir. Fakat Hasan'm ondan iitmesi ihtilafldr. Ebu Dvud ile Nesa'nin
rivayetinde bu hads ; ve kim k-
esnin hayalarn karrsa biz de onun hayalarn karrz. cmlesi ziyde edilerek
tahrc olunmutur. Hkim bu ziydeyi sa-hhlemitir.
bni Man: Haat, Semura'dan hi bir ey iitmemitir. Hads yazl idi. diyor. Bazlar
yalnz Aktka hadsini iittiini sylemektedir. tbn'l-Mcdin (161234) ise Hasan'm
Semura' (R. A./den iittiini isbt etmitir.
Hads-i erif, kle mukabilinde sahibinin ksas edileceine delildir. Kleyi ldren
bakas okluu taktirde ksas yaplaca ise evlevyctte kalr. Maamfh mesele
ihtilafldr.
ibrahim. Nrhai (1195) ile dier baz ulem'ya gre kle mukabilinde hr, mutlak
surette ldrlr. Delilleri buradaki Semura hadsidir:
nefse mukabil nefis yoi-i kermesi de bunu tc'yd edor.
r.i'.tm- A'zam Rbu Hanifc'yc gre, kleye mukabil hr ksas olunursa da sahibi
mstesnadr. Klesine mukabil ona ksas yaplmaz. imam A'zam, yet-i kermenin
umumu ile amel ederse de:
Hi br memlk sahibinden, hi bir evld da babasndan ksas alamaz. hadsi ile kle
sahibini ve babay hkmden tahsis etmitir. Bu hadisi Bayhak tahrc etmitir. Ancak
rvsi mer b. /.s-'dr. BuharVden onun Mnkcr'l - Hadis olduu rivayet edilmitir.
929[929]
Yine BcyhakVmn Hz. mer'den tahrc ettii Znb kssa-jnda : Hz. Zbn'm kalesinin
tenasl letini ve burnunu kestii Resl- Ekrem (S.A.V.)'in :
Her kim klesinin burnunu keser de atete yakarsa o <le hrdr. Hem de Allah ve
Resulnn mevlsdr. buyurmu olduu mteakiben Peygamber (S.A.V.)'in kleyi zd
ettii fakat efendisine ksas yapmad rivayet olunuyor. Yalnz bu hadsin rivayet
tarkleri zayftr.
mam afii, Mlik ve Ahmcd b. Hanbcl'e gre kle mukabilinde hr bir kimse mutlak
surette ksas edilmez, delilleri :
930[930] Hr mukabilinde hr yet-i kermesidir.v yetin banda ksasn farz olduu
bildiriliyor. Ksas-msavat demek olduuna gre, buradaki hr karlnda hrrn ksas

edileceini bildirmesi onun tefsiridir.
Ve miihlofinn ma'rife gelmesi hasr kasr ifde edor. u halele hr olmyaha mukabil
hr kimse ksas edilemez. Nitekim bni Ebi eyhe (-- 234)'nin tahrc ettii Amr b. uayb
hadisinin beynna gre Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer kleye mukabil hrr
klrmezlermi. Ecyhak dahi Hz. A!i (R.A.)'m : Kleye mukabil hrrn ldrlmemesi
snnettendim dediini rivayet ediyor.Hrre mukabil klenin ldrlmesi ise icm'an
sabittir. 931[931]
1191/994- mer b. Hattb radyaUal anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki :

Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'i:
ocua mukabil baba ksas edilmez; derken iittim. 932[932]

Bu hadisi Ahmed, Tirmiz ve bn Mce rivayet etmilerdir. Onu Ibn'l-Crd ile Beyhak
sahihlemitir.Tirmiz: Bu hads muztarib-tir demitir.
930[930]
931[931]
505.
932[932]
Sre-i.
Yine Tirmizi (209279) bu hadsin Amr b. uayb'tcn mrsel olarak da rivayet cdidiii
syledikten sonra : bu hadiste ztrab vardr, ama chl-i ilim onunla amel ederler
demitir. TirmizVnin rivayetinde hadsin isnadnda cl-Hcccc b. Ertdt vardr. Izrabn
vechi : Amr b. uayb'in bu hadisi kimden rivayet ettii ihtilafldr. Bazlarna gve, Hz.
mer'den rivayet etmitir. Nitekim Kitabmzn rivayeti de odur. Bir takmlar Srka (R.
A.)'&m rivayet etliini sylerler. Hatt vastasz rivayet ettii bile iddia olunmutur
Srka'nin rivayetinde cl-MiUirnn bulunmaktadr ki, bu zt zaftir. mam afii : Bu hadsin btn tarikleri mnkat'dr. demi; Abdlhak dah ; -Bu ha-' din'erin hepsi
ma'lldur. Hi biri hakknda bir ey sabit olmuyor eklinde beynda bulunmutur.
Had-i erif, ocuu mukabilinde babann kliirlmiyocoine delildir. mam afi :
^pi'sjliii'm bir ok chl-i ilimden ocuku mukabilimle babann ldriilniycccini
belledim. Ben de buna kailim demektedir. Ashab- Kiram ve ir ulem'nm cumhuru ile
Hanefler, c-fiiler ve Hanboller mutlak surette buna kaildirler. Derler ki.:. Baha
ocukun vcd bulmasna scbebtir. Binenaleyh ocuunun onun yok olmasna sebep
olmas caiz deildir.
Bazlar.mutlak surette babann ocuuna karlk ksas edileceine 7.hib olmu ve yeti
kerimedeki nefse kar nefis ifdesc istidlal etmilerdir. Bunlar yetin bu hadisle
tahsis edildiini kabul etmiyorlar
demektir.
imam Mlik'c r,vo. baba ocuunu yatrr da keserse ksas olunur. nk bu hakiki
kasddr; baka bir eye ihtimali yoktur. Kast meselesi gizli bir eydir. Onu ispat, ancak
zahir olan karinelerle mmkndr. Fakat yatrarak kesmez de baba hakknda terbiye ve
tc'db saylabilecek bir eyle ldrrse ldrmeyi kasledmodiine hamledilir. Hatt bu
hususta Mlik'c r^re baba ile bakalar arasnda bile fark vardr. Zr babada evldna
kar efkat vardr. O evldn ekseriyetle terbiye(icn d;;r. Bundan dolaydr ki, bankas hakknda kasd saylacak bir fiil baba hakknda kasd saylmaz. Cumhur'a gre kaatil
kim olursa olsun maktule* miras olamaz. Onlarca ksasn sktu hususunda dede ile
anne de baba gibidir. 933[933]

933[933]
506.
1192/995- Ebu Cuheyfe radyallah

Ali'ye :
anh'den rivayet
olunmutur. Demitir ki :
Yannzda Kur'n'dan baka vahiy nmna bir ey var m? dedim :
Hayr, dneyi yaran ve can yaratan Allah'a yemin ederim ancak Allah'n bir adama
Kurbn ile u shifedek eyler hakknda vermi olduu anlay mstesna; ded.
Bu sahifede ne var? dedim :
Diyet, esiri tahliye ve kfir mukabilinde mslmamn ldrlmemest, dedi. 934[934]

Bu hadisi Buhar rivayet etmitir. Onu Ahmed, Ebu Dvud ve Ne-sa baka bir tarkle
Ali'den tahrc etmilerdir. Bu hadiste Ali : m-mnlern kanlar birbirine msavidir.

Zimmetlerini onlarn en zayf bile sa'yu geyrete getirir. Onlar bakalarna kar bir
eldirler. Br kfire bedel mmin ldrlmez. Ahd-u peymn sahibi bir mmin dah harbi
olan kfir mukabilinde ldrlmez; dedi. Hadsi Hkim sahhlcmitir.
Musannif diyor ki : Ebu Cuheyfe'nin Ali (R.A.)'c vahi sormas lcr'den bir takmlarnn
ehl-i beyt'e bilhassa Hz. Ali'ye vahi geldiini sarmalarndandr. Bu meseleyi Hz. Ali'ye
Ebu Cuheyfe'den bakas da sormutur. Hz. Al'nin cevab iier'in btn iddialarn
ykmtr. iler, ulem-i mmetin ittifakla kabul ettikleri sahih hadsleri brakp
kendilerine hususiyet veren bir takm hadsler iddia ederler.
Sorulan eyin er' ah!<ma irl .olduu anlalyor. Nitekim bu s-hifede ne var diye
sormas da buna dellet etmektedir. Bin;V naleyh bundan Hz. Ali'ye nisbet edilen ihn-i
cefr ve sireyi nef etmi olmak izm gelmez. Onun bu gn gizli ilimler nm-altnda
toplanan cefr g-ii bilgilere .sahip olduunu Ancak Allah'n br adama Kur'n le su
sahifedek eyler hakknda vermi olduu anlay mstesna sz ile iaret ettiini iddia
edenler vardr.
Ilads-i erif bir ka meseleye mildir. yleki :
934[934]
507.
1 Diyet vermenin lzumuna mildir. Diyet hakknda az leride .':ynca bir bb

gelecektir.
2 Bu hadis esirin dman elinden kurtarlmas hkmne dellet eder. Bu hususta

tcrgb ve tevikler vrid olmutur.
3 Kfir ldren mslman ksscn ldrlemez. Cumhur'un kavli budur. Ancak bahsin
banda da arzettiimiz vecihle Hanefler'e gre zimm'yi yani msiman devletin

tcb'asndan olan gayr- mslimi ldren msliiman kssen ldrlr; fakat mste'men
denilen Pasaportluyu ldren ksas edilemez. Delilleri, sadedinde bulunduumuz Ebu

Cuheyfe hadisidir. Zr bu hadiste harb br kfire mukabil bir mmin ldrlemez
denilmitir. Bu hadsin mefhum-u muhalifinden zmm ldren mslmamn ksas
edilecei anlalrsa da mefhum-u muhalefet Hanefler'ce sahih bir delil kabul

edilmediinden onlar bu bbtaki hkm nefse kar nefis yet-i kerimesinin
umumundan alrlar. Snnetten bir delilleri de BcyhakVmn tehrc ettii u hadstir :

Peygamber (S.A.V.) br zimm mukabilinde br mslman ldrm ve :
Ben andnda duranlarn en kermiyim; buyurmutur.
Bu hads Abdurrahman b. BrylcmnVdcn hem mrsel hem mer-fu' olarak rivayet
edilmise de merfu' rivayeti iin Bryhnk hat demitir. Drc Kutni : lmi Bcylcmdn
zftir. Hadsi vasl bife etse ondan hccet olamaz. Mrsel rivayet ederse ondan ne olur?
demitir.
Hadsi erifteki zimmetleri hususunda onlarn en zaf bile sa'y gayret gsterir
cmlesinden murd udur : Bir mslman bir harbye yani kfr diyarndan gelmi bir
gayr- mslme dokunmayacana dir sz verse onun bu cman btn mslmanlarca

verilmi bir em-ni.yyet vesikasdr. Sz veren mslmanm erkek veya kadn olmas hkmen msavidir. Yalnz mkellef olmas arttr. Onlar bakalarna kar bir eldirler.
demekle msmanarn dmanlarna kar toplu ve mttefik olduklar; birbirlerine

yardm ettikleri anlatlmtr. Onlar o kadar elele vermilerdir ki, sanki hepsinin elleri bir
el, yaptklar i, bir itir. 935[935]
935[935]
508.
1194/996- Enes b. Mlik radyalah anh'den rivayet edildiine gre bir criye, kafas
iki ta arasnda ezilmi bir halde bulunmu da kendisine :
Bunu sana kim yapt? filn m, filn m? diye sormular. Nihayet br yahd'yi
syleyince carye ba le (evet diye) iaret etmi. Bunun zerine Yahd tevkif edilmi
ve hemen (suunu) ikrar etmi. Reslllah (S.A.V.) onun bann da iki ta arasnda
ezilmesini emir buyurmutur.936[936]
Hads-i erif, ksas keskin letle ldrdkte vcib olduu gibi ar bir eyle ldrd
zaman da vcib olduuna, kadna mukabil erkein ldrleceine; keza kaatii ne ile
klrmse kendisinin de o letle ldrleceine; dellet etmektedir. Burada mesele
vardr :
1 Ar bir eyle ldrd zaman dah ksas vcibtir. imam afi, imam Mlik ve
Hanefier'den imam Muhammcd buna kaildirler. nk bunda insan kann heder
olmaktan korumak vardr. Bir de can a]ma hususunda keskin letle, keskin olmayan bir
cisim arasnda fark yoktur.
mam A'zam Ebu Hanfc ile, a'b ve ibrahim NchaVye gre ar bir eyle vki' olan
katilde ksas yoktur. Bunlarn delili : mam Beyhak'nin Nu'man b. Ber'den merfu'
olarak tahrc ettii u hadstir :
Kltan maada her ey hatdr. Her hat iin de diyet vermek vardr bir rivayette :
Demirden maada her ey hatdr. Her hat iin de diyet vermek vardr.
buyurulmustur.
Bazlar bu hadsi zaf bularak Enes hadsine mukavemet edemiye-ceini iddia
etmilerse de Hanefier, Enos hadsinde yaralama vki' olduunu ileri srm;
Yahudi'nin ocuk ldrmek deti olduu iin yeryznde fesat karanlardan sayldn,
936[936]
509.
binenaleyh kendisine bundan dolay ksas yapldn beyn etmilerdir.
Katil, sopa, kam ve yumruk gibi ekseriyetle ldrmekte kul-lammyan bir letle
yaplrsa, imam Mlik le dier baz ulem'ya gre ksas yine vcib olur. Ebu Janfe, f
ve tbin'den byk bir cemate gre burada ksas yoktur. Byle katillere ibh- amid,
yani yar kasitli kati! derler.
Bu katlin diyeti : krk tanesi yavrusu kanmda olmak .ârti ile yz devedir. nk imam
Ahmrd b. Hanbcl ile Sibcn shiblcrinin TirmizVdcn maadas bu hususta Abdullah b.
Amr'den u hadsi tahrc etmilerdir:
Dikkat edin, hi phe yok ki, ibh-i amid saylan kam ve sopa ile vki' hat katlinde,
ilerinde krk tane yavrusu karnnda bulunmak art ile yz deve vardr.
buyurdular. Maamfh bu hads hakknda lmi Kesir el - Irad nm eserinde:

snadnda pek ok ihtilf vardr. diyor.
2 Kadn ldren erkein ksas edilmesi ihtilafldr. Ekser-i ulom'ya gre ksas edilir.
Hatt bni'l-Mnzir bu hususta icm' nakletmitir. Hasan- Basr (21110)'den bir
rivayete gre kadn ldren erkek ksas edilmez. Hasan- Basr :
937[937] Kadna muakbil kadn... yet-i kermesi ifc istidlal etmi olsa ge-rcklir. fakat bu
kavil ulem tarafndan kabule mazhar olmamtr. nk ulem- mmet'in kabulne

mazhar olan Amv b. Hazm'm938[938] klubunda kadn ldren erkein ksas edilecei
tesbit olunmutur. Bu sarahat yet-i kermeden alnan mefhum-u muhaliften daha

kuvvetlidir.
3 Katil hangi Aletle yaplmsa ksas dah onun misli ile yaplmaldr. Cumhur-u
ulem'nn kavli budur. Bunlar;
Eer 939[939] cezalandrrsanz size verilen cezann misl ile cezalandrn. ve
Sre-i.
Amr b.
etmitir.
937[937]
938[938]
939[939]
llnzm: Tnhiii'dcn olup, mer b. Abdlaziz zamannda Medine-i Miincvt'rc'dn kadlk
Sfire-i Nahl; yet: 126.
940[940] O size ne ile tecvzde bulundu ise siz de onun misli ile ceza verin. yet-i
kermeleri ile ve b;z hadislerle istidlal ederler. Fakat katle sebep olan fiilin hadd-i
ztnda mubah olmas arttr. Eer fiil, sihir gibi haram olan fillerden ise kaatil yle bir
fiille ldrlmez; zr haramdr. Maamfh mesele yine de ihtilafldr.
Hanefler'le Kfeliler'e ve dier baz lcm'ya gre ksas yalnz klla olur. Delilleri :
Bczzar ile Ibni Adiyjf'ln tahric ettikleri Ebu Befcre hadsidir. Mezkr hadste Peygamber
(S.A.V.) :
Ksas ancak klla olur. buyurmulardr. Ancak bu hads dah zaf grlmtr.
Hanefiler msle yani kulak, burun ve ir znn kesilmesi hususundaki nehi ile ve kez
Peygamber (S.A.V.)'in :
ldreceiniz zaman katli iyi yapn. hadsi-i erifi ile de istidlal ederler.
Hads-i erifte : yhud ikrar etti. denilmesine baklrsa bu i iin bir defa'krar kfidir.
Zr ikrar tekrarlandna bir delil yoktur.941[941]
1195/997- imran b. Husayn radu/aah anhm'dan rivayet olunduuna gre, fakir

bir takm insanlara id bir gulm, zengin insanlara ait bir gulmm kulan kesmi.
Bunun zerine zenginler Peygamber (S.A.V.)'e gelmiler. Fakat Peygamber (S.A.V.)
onlara hi br ey vermemidir. 942[942]
Bu hadsi Ahmed ile ler sahh bir isnadla Hvyet etmilerdir.
Hadsi erif, fakirin hi bir ey demiyeceine dellet etmektedir. Yalnz Bryhak yle
diyor : Eer glmdan murd kle ise, ko-lenin iledii cinayetin kendi ahsna it
olduuna ulem'nn icm'i vardr. u halde hadsimiz cinayetin hat olarak ilendiine
dellet ediyor. Peygamber (S.A.V.)'in bir ey detmemesi cinayetinin diyetini
940[940]
941[941]
511.
942[942]
Sre-i.
kendiliinden vermi olmasndandr.
Cinayeti iliyen hr fakat bula ermemi bir ocuk da olabilir. Bu taktirde cinayeti
kasten ilemi, fakat Peygamber (S.A.V.) onun diyetini klesine dolmomitir. Kendisi
de fakir bulunduundan imdilik ona da detmomitir. Yahut diyeti klesine rev
grm; fakir olduklar iin detmemi; caniye dahi cinayeti hat hkmnde olduu iyin
detmemitir.
Hattbt'ye gre buradaki cinayeti hr bir kimse yapm ve cinayet hat olarak
ilenmitir; kilesi yani diyeti deyecek komular da fakirdirler. Binenaleyh fakirlere
ya fakirliklerinden dolay diyet verdirmemi: yhud kula kesilen, kle imitir de ona
yaplan cinayetin diyetini vermilerdir.
BcyhdkVnin ifdesinde geen: cinayetin diyetini kilosine det-memitir cmlesi
mam afi'nin mezhebidir. Ona gre kk bir gocuun kasten iledii cinayet ocuun
malndan verilir; kileye dettirilmez. Yhud kilesine reva grm cmlesini hat
ihtimali ile birlikte mtla etmek cabeder. Bu taktirde mesele itti-fkdir.
mam Eb Hanfc ile Mlik ve dier baz ulem'ya gre hkm kast ihtimali halinde de
byledir. 943[943]
1196/998- Amr b. uayb'tan o da babasndan o da dedesinden -ra~ dyalah anhviitmi olmak zere rivayet olunduuna gre bir adam br 21n dizini boynuzla
yaralam. O da Peygamber sallallah aleyhi ve sclcm'e elerek :
Bana ksas iin msaade et; demitir. Reslllah (S.A.V.) :
Svle de yle; buyurmu.
gelerek :
(Bir mddet) sonra
(yine) Peygamber (S.A.V.)'e
Bana ksas iin msaade et; demi. Reslllah (S.A.V.)'de ona ksas iin msaade
etmi. Sonra (yine) ona gelerek :
Y Reslllah topal kaldm; demi. Reslah (S.A.V.) :
943[943]
512.
Ben seni meni' ettim. Sen bana isyan ettin. Allah da seni (ifsndan) uzaklatrd; ve
topall boa gitti; buyurmu; bundan sonra Reslllah sallallah aleyhi ve sellem,
shbt iyifemedike bir yaradan dolay ksas yaplmasn nehyetmitir. 944[944]
Bu hadsi Ahmed ile Dare Kutn rivayet etmilerdir. Hads mrsel olmakla
illrtlcndirilmitir.
Onun mrsel telkki edilmesi Uz. vaylfn dedesine yetimediine gredir. Halbuki
dedesine yetitii sabit olmutur. Binenaleyh hads mrsel deil, muttasldr. Bu

mnda baka hadisler de vardr; ve hepsi bu hadsi takviye ederler.
bnl'l - Kayym (691721) yle diyor ; Bu hakemlik, yarann hali, ya iyileme yhud
sirayet suretiyle istikrar kesbetmeaike ksas yapmann cz olmadn, cinayetin
sirayeti diyet vermekle deini; ve sopa gibi eylerle vurmada ksas caiz olduunu
tazam-211un etmektedir.
Ilads-i erif, yara iyileerek sirayetinden emin olmadka ksas yaplmyacama delildir.
mam afi'ye gre iyilemeyi beklemek mcmdubdr. Delili : Peygamber (S.A.V.)'in

iyilemeden nce ksasa msaade etmi olmadr.
Bazlar iyilemeyi beklemenin vcib olduuna kaildirler. nk yaran defi etmek

vcibtir: Peygamber (S.A.V.)'in ksasa izin vermesi, nereye varaca bilinmeden evvel
vki' olmutur; diyorlar. 945[945]
1197/999- Ebu Hreyre radv/allah an7'den rivayet olunmutur. Demitir ki; Hzeyl
(kabilesi) nden iki kadn kavga ettiler. Ve biri dierine bir ta atarak onu ve karnndakn
ldrd. Bunun zerine Re-slllah saUalJah aleyhi ve scUcm'ln huzuruna dvaya
ktlar. Re-slllah saattah aleyhi ve sellem, kadnn cenini iin : bir gurre (yani) bir
kle veya criye diyet hkmetti. Kadnn diyetini de kilesine hkmetti. Ve ocuklar ile
onlarn beraberindekleri ona miras yapt. Derken Hamel b. Nbig-i Hzel:
944[944]
513.
945[945]
Y Reslallah, yiyip imeyen, konumayan, avaz iitilmeyen bir cenin nasl denir?
Bylesi heder olmaldr; dedi. Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Bu (lfazan) u yapt 946[946] seci'den dolay ancak ve ancak khinlerin
arkadaJarndandr; buyurdular. 947[947]

Hads mtiefekun aleyh'lir.
Bu hadsi Ebu Dvud ile Nesa, bni Abbas'dan u lfzlarla tahrc etmilerdir.
mer Reslllah sallallah aleyhi ve sellemjr cenin hakknda nasl hkm verdiini
gren birini sordu. Rav demitir ki, bunun zerine Hamel b. Nbig ayaa kalkarak :
Ben iki kadnn arasnda idim. Biri dierine vurdu; demi; ve hdiseyi ksaca
anlatmtr. Bu hadsi bni Hibban ile Hkim sahh-lem ilerdir.
Kavga eden kadnlardan birinin ad Mleyke bnf! Uveymir; dierinin mrt Avf binti
Mesruh'tur. Ebu Davud'un Snen inde beyn olunduuna gre kendisine gurre
dettirile:?k olarr*kadn lm; Peygamber (S.A.V.) mirasnn oullarna Verilmesine
hkmetmi; diyeti asabe olan. akrabasna detmitir. Bu taktire gre ona miras yapt
cmlesindeki zamr, ldren kadna raci'dir. Diyeti akrabas -verecektir. T4ads
MsJim'de de byledir. Bazlar zamirin ldrlen kadna it olduunu sylemilerdir.

nk ldrlen kadnn kilesi : Miras bizim olacak- demilerdir. Res!- Ekrem
(S.A.V.) bunun imkn olmadn anlatarak mirasnn kocas ile ocuklarna verilmesine
hkm elmilir.
Hamel bin Nbg k.atil kadnn kocasdr.
Hadis-i erif, aadaki meselelere dellet ediyor:
1 Anne karnndaki cenin cinayet sebebiyle irse gurre vermek vcib olur. Bu bbta
ocuun l domas ile annesinin karnnda lmesi arasnda hkmen bir Fark yoktur.
946[946]
Seci': Cmlelerin son harflerinin birbirinin ayn olmasdr. Ekel, stendi, yu-tall cmlelerine olduu
947[947]
gibi.
514.
Fakat canl doar da sonra lrse tam diyet vermek cabeder.
Hads-i erifte gurre : kle veya criye diye tefsir edilmitir. a'b\(2G104) : Gurre
be. yz dirhemdir. diyor. Ebu Dvud le Nesn'nin rivayet ettikleri bir hadste gurrenin
100 koyun olduu tasrih edilmitir. Be devedir diyenler de vardr. Zr di;, etlerdeasl olan budur.
Buraya kadar grm olduumuz hkm hr kadnn cnni hakkndadr. Cariyenin

cenini ise hrreninkine kyas olunur. Cariyede kymet esastr. Yani o kymeti ile denir.
Ceninin hakknda dah hkm byledir. Binenaleyh hrreni cenini iin948[948] diyetin
onda birinin yars , lzm geldiine gre criycnnkinde cariyenin kymetinin onda
birinin yars verilir, deniliyor.
2 Hadiste kadnn diyetini de kilesine hkmetti denildiine gre burada ksas
yaplmyacak demektir. ibh-i amide kail olanlarn bir deili de budur. Ve dorusu da
budur deniliyor. nk bu vak'ada kati kk bir ta veya ufak bir sopa ile yaplmt.
Bunlarla ise ekseriyetle ldrmek kastedilmez. Binenaleyh kileye diyet vcibolur; k-
sas cabetmez. Hanefler bu hadsi .r bir eyle insan ldrld zaman ksas lzm
gelmiyeceine dell getirirler.
3 Kadnn diyetini de kilesine hkmettin cmlesi diyetin kile zerine vcib

olduuna delildir.
kile : Asabe olan akrabadr : Bunlardan murd evld ile zrahim denilen yakn
akrabadr; denilmitir. Nitekim Beyhak'nin samet'bn Umeyr'den tahrc ettii bir
hadste Peygamber (S.A.V.) :
Diyet asabeye vcibtir: cenn hakknda

Buhar buna dir bir bb tahsis etmitir.
gurre
vardr buyurmulardr. Oun iin
mam afi : kilenin asabe olduunda hilaf bilmiyorum. Bunlar baba tarafndan olan
akrabadr. demi; ve en yakndan balya-rak derecelerini tefsr etmitir. Maamfh
meselenin ihtilafl olduu Kasamc bahsinde grlecektir,
Hads-i erifin zahiri, diyetin kileye vcib olduuna dellet etmektedir ki, Cumhur-u
948[948]
Tam diyet yz devedir. Bunun onda birinin yars be deve eder.
ulem'nn kavli de budur. Ulcm'dan bazlar buna muhalefet ederek : Kimse kimsenin
diyetini deyemez demilerdir. Bunlarn delili mam Ahmcd, Ebu Ddvud, Ncsai ve
Hkim'in tahrc ettikleri bij- hadstir. Mezkr hadise gre : Peygamber (S.A.V.)'e bir
adam gelmi, Reslllah (S.A.V.) yanndaki ocuu gstererek :
__ Bu kim? diye sormu. Adam :
__ O"lum; demi. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) :
phesiz ki o sana cinayet yapmaz, fakat sen de ona cinayet yapamazsn;
buyurmutur. Y.'ne mam Ahmcd ile Ebu Davud'un ve TirmizY nin Amr b. cl-Ahvas't&n
rivayet ettikleri bir hadste Resl- Ekrem {S.A.V.) yle buyurmulardr :
Bir can ancak kendine cinayet iler; bir can ocuklarna cinayet yapamaz.
Bu hadislerle, kileye diyeti vcib klan hadslerin aras yle bulunmutur: Cinayet
hadsinden murd uhrev cezadr. Evld ile baba birbirlerine hirette cezay mstelzim
cinayet yapmazlar. Zaten bir kavle gre evld i'e baba kilcden deildirler. Nitekim HattdbVnin kavli budur. Binenaleyh bunlarn istidlali tamam deildir.
4 Peygamber (S.A.V.)in : O ancak ve ancak khinlerin arkadalanndandr.
buyurmas, yapt sec'den dolaydr. Maamfh bu szn rvi tarafndan mdrec olmas
ihtima.". de vardr. Hadsin bu ksm sec'in mekruh olduuna delildir. Ulem 3u "tn
yapt sec'in iki eyden dolay kerih grldn sylerler. Bunlardan birisi: Yapt
seci' ile er-i erifin hkmhe kar hareket etmi olmas; dieri de konumasnda
tekellf yapnasdir. Sec'in bu iki nev'i irkindir. Peygamber (S.A.V.)'in zaman zaman
seci' yapt bir ok hadslerde vki' olmusa da onun seci'leri eratin hkmne aykr
olmad gibi tekellf yani kendini zorlayarak konumaktan da hli olduundan memnu'
scc'lerdc deildir.
Ebu Dvud rivayetinin metni udur :
mer, Eshb'a, kadnn drd ocuun hkmn sordu da Mugire:
Ben, Reslllah sallallah aleyhi-vc sclcm'm bu meselede gurre yani bir kle veya
criye le hkmettiine hd oldum; dedt. Bunun zerine mer :
Bana seninle birkte ehdet edecek birini getir; dedi. Rv diyor ki: mteaKtben
mer'e Muhammed b. Mesleme gelerek kendisine e-hdette bulundu. Bundan sonra

Ebt, Dvud u ma'lmat kaydediyor: Ebu Ubcyd demitir ki: Kadnn drd
ocua (emls)denilmesi, doum mddetinden nce kadnn onu kaydrmasndan-dr. El
ve sireden kayan eylere de (melas) derler. Caninin katline cinayet hkmn
verebilmek iin bedenen teekkl etmi ve kendisine ruh verilmi omas lzmdr.
Teekkl filer : el, ayak ve parmak gibi a'zs tekml

almaktr;
ederek
insan
eklini
diye tefsir ederler. Sureti teekkl etmemekle beraber ehli hbrc (bilir kii)
bunun insan asl olduuna ehdet ederse onlara gre hkm yine ayndr. Fakat ehl-i
hibrc den ceninin insan asl olup olmadnda phe ederse bilittifak bir ey lzm
gelmez. 949[949]
1199/1000- Enes b. Mlik radyallah anh'en rivayet olunduuna gre halas

Rbeyy'i binti Nadr bir gen kadnn n diini krm. R-beyyi'nin yaknlar kadndan
afv stemiler; fakat kadn taraf buna raz olmamlar; arkasndan diyet verme teklifinde
bulunmular, (ona da) raz olmamlar. Nihayet, ReslHah sallallah aleyhi ve sellem'e
gelmiler. Fakat onlar kssdan baka bir eye raz olmamtr. Derken Rcslllah
sallallah aleyhi ve sellctn ksas emrini vermi. Bunun zerine Enes b. Nadr ayaa
kalkarak :
Y ReslHah, imdi Rbeyyi'in n dii krlacak m? Olamaz, seni hak (dn) le
gnderen Allah'a yemin ederim ki, onun n dii knlamaz; demi. Resllah sallallah
aleyhi ve scllcm :
Y Enes Kitbullah ksastr; buyurmu, kar taraf da r.z olarak afvetmiler. Bunun
zerine Resllah sallallah aleyhi ve sellem :
Hakikaten Allah'n kullarndan yleleri var ki Allah'a yemn ederse Allah kendisini
yemininde sabit klar? buyurmulardr.950[950]
949[949]
517.
950[950]
518.
Hads rrttefekun aleyh'tir. Lfz Buhari'nindir.
Rubeyy, Enes b. Nadr'n kz kardeidir. BcyhakVmn Snen inde bu kadn Rb"eyy'
brnti Muavviz olarak gsterilmi ise de Musannif bunun hat olduunu sylemitir. n
dii krlan gen kadn Ensr'dandr.
Ncvcv (631676) diyor ki: Bu hatlste bir ok faydalar vardr. Bunlardan bazlar : Zan
zerine yemn etmenin cezas kendisine bu yeminden dolay bir fitne gereinden
korkulmayan kimsenin mclhcdilcbilmesi, ksas affetmenin mstehb oluu, afv iin arardk yapmann mstehb oluu ksasta muhayyerlik ve diyetin, kabahatliye deil,
mstehak olan tarafa id olduu ve ksasn erkekle kadn arasnda cereyan etmesi gibi
eylerdir.
Evot, had;s-i erif dis tamamen krld zaman ksasn vcib olduuna dellet ediyor. Bu
hkm Tel Hazretleri'nin :
" 951[951] Die mukabil d yeti kermesinden alnmtr. Kaslcn birinin 'i.ini sken
kimsenin dii skleceine ittifak vardr. Dis krmann da ayn hkmde olduuna bu
hads dellet ediyor. Ulem bunu iki di arasnda tam msvaat bulunduu ve baka die
sirayet etmeden karlmas mmkn olduu taktirde caiz grmlerdir.
Ebu Dvud, tmam Ahmed b. Hanhel'i kastederek, yle diyor : dite ksas nasl olacak?
dedim : Cn'nin krd di miktar kendi diinden trplenir; dedi. Bazlar, hadste
geen (krd) lfzn kard mnsna almlardr.
Kemiklere gelince : Kemiin ne kadar krld tosbit edilememek suretiyle denklik veya
benzerlik salanamaz ve krld zaman telef-i nefis vki' olacandan korkulursa

bilittifak ksas yaplmaz.
Hanefler'Ic filer'e ve man Lcys'e gre diten maada kemiklerde ksas yoktur. nk
kemiin zerinde et ve deri gibi eyler vardr. Bundan dolay benzerlik bilinemez.
Bilinmi olsa ksas yaplrd.
Hz. Enes'in : Rubeyyi'n n dii krlacak m? diye sormas zahiren inkra benziynrsa
da : O bu suai ile hkme kar gelmeyi kasted-memi; Peygamber (S.A.V.)'n kendilerine
951[951]
srarla efaati olmasn dilemi ve Resllah (S.A.V.)'dcn diledii bu yardm yemn ile
te'kd etmitir. denilerek tc'vil olunmutur. Bazlar Hi. Enes'in sormasn, ksasn vcib
olduunu bilmediine hamletmi; onun ksas ile diyet veya afv arasnda muhayyerlik var
zannettiini sylemilerdir. Nitekim Peygamber (S.A.V.)in ona cevaben: Y Enes,
Allah'n Kitabi ksastr. buyurmas da buna iaret olabilir: Hz. Enes bu sual ile inkr
kastedmemitir. Onun bundan murad : davaclara Allah'n, rz ilham buyurmasn
niyazda bulunmakt; bylelikle ya afvedeccklerini yhud diyete raz olacaklarn md

ediyordu. Nitekim, bekledii de oldu. diyenler de vardr.
Cmlesi mehur kavle gre mbtcda ve haberdir. Maamfh bu kelimeleri mansub

okumak da caizdir. Bu taktirde birincisi mahfuz br fiilin mastar; ikincisi de (Kitab)
kelimesinin yhud mukadder br fiilin mcf'ul olur.
Bazlar buradaki kitaptan muradn hkm olduunu sylerler. Bu taktirde mns

Allah'n hkm ksfitr. ekline girer.
Hakikaten Allah'n kullarndan yleleri var ki... cmlesi Peygamber {S,A.V.)'in
teaccbn ifde ediyor. Resl- Ekrem (S.A.V.), Hz. Enes'in yemininden byle bir netice
domasna hayret etmitir. Enes (R. AO'in yemininden dnmesi beklenirken Allah-
Zlcell'in muhalif tarafa afv ilham etmesi ve bylelikle Enes hazretleri'nin yemininde
sdk kalmas Allah'n ona bir ikramdr.952[952]
1200/1001- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet edilmitir.
Demitir ki :Reslllah sallalah aleyhi ve sellem :
Bir kimse tala veya kam yhud sopa ile kr krne ldrlr veya kim vurduya
giderse onun diyeti hat diyetidir. Kasten ldrleninki ksastr. Araya girene de Allah'n
l'neti vardr; buyurdular. 953[953]
Bu hadsi Ebu Dvud, Nesa ve ibn Mce kuvvetli bir isnad ile tah-rc etmilerdir.
952[952]
519.
953[953]
Hadsteki (immiyya) ve (rmmyya) lfzlarnn tefsiri hususunda en-Nihye
nm.kitapta yle deniliyor: Mn: aralarnda hviyeti ve katili bHnmiyen bir l

bulunmaktr. Bunun hkm : haten ldrlen kimsenin hkm gibidir. Yani diyet
vermek vcib olur.
Bu hadste ki mesele vardr :
Birincisi : hads, kaatii bilinmeyen kimse hakknda diyet vermenin kliyo vcib
olduuna delildir. Zahirn'e baklrsa Kasmc yemini bile lzm d.-iblir. Fakat bu husus
ihtilafldr. Bazlarna gre arpmay yapanlarn says belli ise kasme lzmdr; diyet
de verilir. Says belli deilse, diyet Beyt'l-Ml'dcn verilir. Hattab (319388) yle diyor : Diyetin Beyt'l-.Mlden verilip verilmiyeccinde ihtilf edilmitir, shak, vcubuna
kaildir. Bunun mn i'tibriyle tevcihi : !en, mslmanlardan bir kavmin fi'li ile lm
bir mslmandir. Binenaleyh diyeti mslmanlarn Beyt'l-Mi'inden denir. Hasan ise
diyetinin orada hazr bulunanlarn hepsine dettirileceine zhib olmutur. nk bu

adam onlarn fiili ile lmtr: u halde diyet onlardan bakasna geemez. man Mlik :
Bu adamn kan hederdir; zr muayyen olarak katili bulunmaynca bir kimseyi

muhaze etmek muhal olur. demitir. afi'nin kavli de udur : ldrlenin velsine :
Bu adamlarn hangisinden istersen dva et yalnz yemin ver; denilir. Eer yemn ederse
diyeti hak eder; etmezse mddea aleyh yani da'vhya : Ben ldrmedim; diye yemin
ettirilir ve dva sakt olur. nk kan ancak taleb ile vcib olur.
kinci mesele : Kasten ldrleninki ksastr cmlesi kasten ldrmenin aynen ksas
cab ettiine delidir. Bu meselede dah iki kavil vardr:
1 Aynen ksas vcibtir. Eshb- Kirm'dnn Hz. Ali i!e mezheb imamlarndan Ebu
Hahfc'nin ve ulem'dan bir cematin kavilleri budur. Delilleri :

Size 954[954] ksas farzoldu..yet-i kermesi ile :
Allah'n Kitabi ksastr hadisi erifidir. Onlara gre diyet ancak cn raz olursa o
zaman lzm gelir. Cn diyet teslimine mecbur edilmez.
2 mam- Ahmcd, Mlik ve bir kavlinde afi'ye ve dier baz ulem'ya gre, kasten
yaplan lmde ya sde ksas, yhud diyet lzm gelir. nk Peygamber (S.A.V.) :
954[954]
Sre-l Bakara; yet: 178.
Bir kimsenin bir yakn ldrlrse o kimse iki ey arasnda muhayyerdir.

yapar, yhud diyet alr.
Ya ksas
buyurmulardr. Bu hadsi mam Ahmcd ile cyhcyn denilen Buhar ve Mslim ve dier
hads imamlar tahrc etmilerdir.
Fakat bu tevcihe yle cevab verilmitir : Hadsten murd : ldrlen kimsenin velsi,
caninin diyeti demeye raz olmas art i\o muhayj'erdir. Hem byle dersek iki delilin
arasn cem'etmi oluruz.
Maamfih yet-i kermede veya baz hadslerde bir eyi zikretmek bakasnn vcib
olmadna dellet etmez; yeter ki dell bulunsun, mam Ahmcd ile Ebu Davud'un Ebu
ureyh-i Huza'den tahrc ettikleri u hads Hanbeller'le Mlikler'e delil olabilir:
ReslNah sallallah aleyhi ve scllcm' :
Eer bir kimseye kan veya habel -k habel yaralar demektir- isabet ederse o kimse
ey arasnda muhayyerdir. Ya ksas yapacak, ya diyet alacak yhud da afv edecektir.
Drdncy isterse onu men' edin. ayet bu eyden birini kabul eder de sonra
cayarsa ona muhakkak cehennem vardr; derken iinim. 955[955]
1201/1002- bni mer radyallahii .anJnm'dan Peygamber saJJal-lufif aleyhi ve
sellem'den iilm olarak rivayet olunduuna gre Pey-gnmber (S.A.V.) :
Bir adam bir adam tutar da onu dieri ldrrse, ldren ldrlr, tutan da
hapsedilir; buyurmulardr.956[956]
Bu hadsi Dre Kutn mevsul ve mrsel olarak rivayet etmitir. bni'l - Kattan onu
sahhlemislir. Rvleri sikadr. u kadar var ki Bey-haki mrsel olduunu tercih etmitir.
Ilfz bni Kesir cl-rd nm eserinde : Bu isnad Mslim'in art zerinedir. diyor.
955[955]
522.
956[956]
bni Kesir bu sz ile Dre KutnVy kasteder. nk Dre Kutn bu hadsi Ebu Dvud-u
Hfr'den o da Sev-r'den o da snail b. meyye'den o da Na/i'den o da bni mer'den

oda Reslllah (S.A.V.)'dcn rivayet etmitir.
Sonra Beyhakl syle demitir : Bu hadsi Ebu Dvud-u Hfr'-den bakas Scur'dcn, ve
bakalar smail b. meyye'den mrsel oJ-amk rivayet etmemitir: Sahih o'an da budur.
flads-i serf, bir kimseyi ldrmek iin tutann hapsedileceine delildir. Ne kidar
mddet hapsolunaca zikrcdilmemitir. Binenaleyh h-kim'in re'yine kalmtr.

Hadsimiz bir de ksas veya diyetin kaatile id olduuna dellet ediyor ki, Hanefler'le
filer'in ve dier baz ulem'-nm mezhebi budur. Onlar bu hadsten maada;
Sze 957[957] kim tecvzde bulunursa siz de ona size yapt tecvzn misli le
mukabelede bulunun yet-i kermesi ile istidlal ederler.
mam Mtik, brahim Nrhai (1195) ve bni Eb Leyl (74---148)ya gre : Bir kimseyi
tutanla ldrenin ikisi de katledilir. nk 'onin katlinde mterektirler; birisi

tutmam olsa teki de ldreni e zd. i. Fakat kendilerine cevap verilmi ve : tutann
ldren hkmnde olmadn nass isbt etmitir. Onun hkm kuyu kazann hkm
gibidir. Kuyuya derek telef olan bir hayvan kuyuyu kazan deil bilittifak dren
der. Burada da tutan deil ldren -der.s denilmitir.
Lkin aadaki hads, mam Mlik ile arkadalarna delildir. 958[958]
1202/1003- Abdurrahman b. Beylemn radyallah em/i'den rivayet edildiine gre.
Peygamber sallallah aleyhi ve scllcm bir mste'-men (pasaportla gelmi gayr-

mslimje mukabil mslman katletmi ve :
Ben zimmetini ff edenlerin en evlsym; buyurmutur. 959[959]
957[957]
958[958]
523.
959[959]
Sre- Bakara; yet: : 94.

Bu hndtsi Abdrrezatak byle mrsel olarak tahrc etmitir. Dre Kutn ise isnadnda
ibni mer'i de zikrederek vasletmitir. Fakat mevsul olan snad rktr.
Bu hads hakknda az yukarda Ebu Cuheyfe hadsinde sz gemitir.
Ebu Ubrjfd el-Kaasm. b. Selm : bu hads msned deildir. Byle bir hads, kendisiyle
mslmanlarn kam aktlacak bir delil olamaz demitir.
mam afii (150204) c-m-m adl eserinde: phesiz ki Beylemn hadisi Amir b.
meyye'nin ldrld mste'men (pasaportlu) hakknda idi. diyor. Bu taktirde bu
hads sabit olsa bile men-uhtur; diyenler olmutur. nk :
Bir kfire bedel mslman ldrlmez.)) hadsi Mekke'nin fethi gn oref-sdr

olmutur. Amir b. meyye ksas "ondan hayli zaman nce vuku' bulmutur. 960[960]
1202-a/1004- bni mer radyaUnh anhiim'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Bir
ocuk tuzaa drlerek ldrld. Bunun zerine mer :
Bu ie (btn) San'a ahlisi itirak else bu ocuk sebebiyle hepsini katlederdim;

dedi. 961[961]
Onu bni eyhe baka yoldan Nfi'den tahrc etmitir. O rivayette Hz. mer'in bir adama
bedel San'a'hlardan yedi kii ldrd bilc.iriliyor. Ayn hadsi baka bir senedle mam
Mlik (93179) cl-Mmmtta, da 3ald b. c-Milscyycb''den tahrc etmitir. Mezkr
rivayete gre mer (R.A.) San'a'llarn pusuya drerek ldrdkleri bir adam
mukabilinde be veya alt kii ldrm ve : Bunun aleyhine btn San'a'llar
toplanarak yardmasalar bunun sebebiyle hepsini katlederi ; demitir.
Hadsin ir I:ssas vardr. Onu Tcthav ile Beyhak, tbni Vchh'-den 962[962]
960[960]
524.
961[961]
962[962]
tahrc
Ibi Vfhb : Ebft Mihammrd : B^ra'l mehur bir limdir. Ad Abdullah'tr. Babasnn adi da
etmilerdir. ttyi Vchb demitir "d : Bana Ccrr b. TlrJm 963[963] anlatt. Ona da Muglrc b.
Hkim-i San'nt babasndan duyduuna yle anlatm:
San'a'da bir kadnn kocas kendisini brakp gitmi. Kadnn yannda baka karsndan
olan Asl adl olunu brakm. Kadn, kocas gider gitmez bir dost edinmi. Bir gn
dostuna:
Hi phe yok ki, bu ocuk bizi kepaze edecek: unu ldrver; demi. Dostu bundan
ekinmi ise de, bu sefer kadn da ondan yz evirmi. Derken dostu kadnn dediine
raz olmu ve ocuu ldrmek iin kadnn dostu ile baka bir adam bizzat kadn ve hizmetisi toplanarak onu ldrmler. Sonra onun btn uzuvlarn keserek bir zenble
koymular ve kyn tesindeki bir kor kuyuya atmlar.. bni Vchb kssay anlatmaa
devamla diyor ki: Nihayet kadnn dostu yakalanm ve suunu i'tirf etmi. Arkasndan
tekiler de itiraf etmiler. Bunun zerine o gn
San'a'da Emir bulunan Yala unlarn
maceralarn mer (R.A.)'c yazm. mer de hepsinin ldrlmesine dir bir nme
yazarak :
Vallahi bu ocuun katline btn San'a ahalsi itirak etse hepsini ldrrdm;
demitir.
Hu kssadan anlalyor ki, Hz. mer'in re'yine gre bir kiiye bedri bir cemat ldrlr.
Hads-i erif mam Mlik ile NcfaVmn deli Heri ndendir.
Bir kiiye mukabil bir cematin ldrlmesi hususunda bir ka mezheb vardr:
1 Bir kiiyi ldren cematin btn fertleri ldrlr. Cumhur-u ulem'nn mezhebi
Mslim'dir. Knrcyjj kabilesinin mevlisindonrli. Fzl, fakih. sika bir zttr. mam Mlik'ten, I.eys, Scvr gibi
zevattan ilm ahz etmi, had/s rivayette bulunmutur. mam Mlik, bu zta mektuplarnda Msr'n fakihi
Kbf Muhammedil'niifti diye yazard. Bundan bakasna fak h diye yazmazd. Kendisinden (yz bin)
kadar hadis-i erif rivayet olunmutur.
tbni Ebi Hlim diyor ki : Ben tbni Vfhb'in Msr'da ve baka yerlerde rivayet ettii (seksen bin) kadar
hadise baktm. Ahi olmayan bir hads grd-mii bilmiyorum.
Sthih-i Buhar ile S:hh-i Mslim de bu zttan baka Abdullah bn Vehb yoktur.
Dtvanrm denilmitir. 125 trihinde 197 senesinde Msr'da vefat etmitir.
mer Nasuh Bilmen Hukuk-i Islmiyye ve Isthat- Fkhyye kamusu. V. I. Stf: 436).
Kendisine
Cerir bni Hazm : Muhaddislerden, fukhdan bir zttr. Ezel kabilesine mensuptur. Ebnnazri'l hasr demekle de ma'ruftur. Sika'dr. Sahih-i Bihar'de rivayetleri vardr. 170 trihinde vefat etmitir.
963[963]
(mer Nashi Bilmen liukuk- slniyye ve Isthat- Fkhyye kamusu. C. I. Shf; 3S8).
budur. Bu kavil Hz. Ali (R. A.) ile dier baz Sa-hbo- Krm'dan da rivayet olunmutur.
Filhakika mam Buhar (194 258)'nin Hz. Ali'den tahrc ettii bir hadse gre: ki adam
bir adam aleyhine, hrszlk suundan dolay shidlik yapmlar. Ali (R. A.)'de o adamn
elini kesmi, sonra ayn adamlar baka birini getirerek :
Biz yanlmtz; hrsz bu id; demiler. Fakat Al (R.A.) ikinci adam aleyhindeki
sehdctlerin kabul etmemi; birincinin diyetim de kendilerine detmi ve :
Szin bu ii kasten yaptnz bilsem ellerinizi keserdim; demitir. Ksas hususunda

nefis ile kol ve bacaklar arasnda fark yoktur.
2 Verese o cemaattan birini ayrrlar, imam afi le bir ksm ulemnn ve bir rivayetle
mam Mlik'in mezhebi budur. mam M-Hh'tUm di;|oi' rivayete gre o cemat arasnda
kur'a ekilir; ve kur'a 1-iKio isabet ederse o ldrlr; geri
kalanlardan ise diyet
hissesi alnr. Bunlarn delili : Denkliin mu'tebor olmasdr. Bir kii iin bir cemat
ldrlmez. Nitekim kle iin hr de ldrlmez.
3 Cemaata ksas yoktur. Onlardan mmselete riyet iin sadece diyet alnr. Bazann
tahsise de imkn yoktur. Dvud-u Zahir (202 270) ile baz ulem'mn kavli de budur.
Sat'oni (10591182) bir zaman bu son kavli tercih etmi; ve: "Nl1 bu meselede
ulem'nn kavilleri bunlardr. Zahir olan Davud'un kavlidir.. diye sze balyarak
Cumhur-u ulem'ya bir hayli atm. lfmu. Hz. mer (Z. A.) hkmn hccet kabul
etmedii gibi em-t mmet'i dahi tanmam ise de sonralar bu re'yinden vaz geerek
bir kii iin bir cematin ldrleceine kail olmutur.964[964]
1203/1005- Ebu reyh- Huzai 965[965] radtyalah anh'den rivayet olunmutur.

Demitir ki: Reslllah sallalah aleyhi ve selem:
964[964]
526.
Eb reyh el-Hz (R. A.) : Sahb'dir. Mekke'nin fethinden evvel mti.slman olmug ve. fetih gn
Beni K'b kabilesinin bayran tamtr. Hicretin 68 trihinde Medine'de vefat etmitir.
965[965]
Resdl-i Ekrem efendimizden 20 hadis rivayet etmitir. Kendisinden de Nftfi b. Cttbeyr ve Sad elMakburl ve Kiitb-U Sitte sahipleri hads naket-mllerdir.
(Hasan Hsn Erdem Riyz's- Slihn hadislerinin R&vleri olan Ashfib- Kram'm ve Hadis imamlan'nm
hl tercemeleri Shf: 46).
mdi benim bu szmden sonra bir kimsenin br ls ldrlrse lenin ailesi iki
ey arasnda muhayyerdir. Ya diyeti alrlar; yhud ldrrler; buyurdular. 966[966]
Bu hadsi Ebu Dvud, ile Nesa lahrc etmilerdir. Asl, Sahiheyn'-de bu mnda rivayet
olunan Ebu Hreyre hadisindedir.
Ebu ureyh'in ad Amir b. Huveylid'dir, Daha baka olduunu syliycnler de vardr.

Bu hadsin asl udur : Peygamber (S.A.V.) sz arasnda :
Sonra sizler ey Huz'a cemati! Huzeyl (Kabilesinden olan) bu adam ldrdnz.

Hem onun kili benim. mdi bir kimsenin ls ldrlrse... ilh.
Ebu uroyh hadisi az yukarda bni Abbas hadsinin erhinde grlmt; yalnz
oradakinde ey arasnda muhayyerlik olduu ifde ediliyordu. Maamfh yine de

mnfaat yoktur. bni'l-Ka/)/im {fini -751) cl-Hcdy'n-Ncbcviy adl eserinde yle
diyor:. Muhakkak vcib olan, iki eyin biridir; ya ksas, yhud diyet. Bu hususta lenin
velsi drt ey arasnda serbesttir; ya Meccncn afv, ya diyet alarak afv, ya ksas. Bu
ey arasnda muhayyer olduunda hilaf yoktur. Drdncs: diyetten fazla almak iin
uzlamaktr. Burada dah iki vecih vardr: Bu vecihlerin mehur olanna gre uzlama
caizdir, imam Ahmcd b. Hanbcl'in mezhebi budur.
kinciye gre diyetden yhud daha azndan maada mal afvi yapamaz. Delili i'tibriyle bu
vecih daha kuvvetli grlmektedir. Diyeti ihtiyar ederse ksas sakt olur. Artk onu
istiyemez. mam afi'nin mezhebi de budur. mam Mlik'in dah bir kavli budur. kinci
kavline gre mutlaka ksas lzm geldiini; afv ile diyete ancak c-nnin rizsiyle
gidilebileceini az yukarda grmtk.967[967]
Diyetler Bab
966[966]
967[967]
Dyet: nsann canna veya kol, bacak gibi etraf a'zsna yaplan cinayet sebebiyle
verilmesi lzm gelen maldr. Kms'ta diyet: ldrlen kimsenin hakkdr.
Er : Can almaktan aa olan cinayetlerde verilmesi cb eden maldr.
nsan ldrmekle diyetin lzm gelmesi pek byk bir hikmete mebidir. Bu hikmet
insan denilen sun-u ilh'yi yklmaktan ve kann heder olmaktan kurtarmaktr. Esas
i'tibriyle bir insann diyeti yz de-. ve veya bin altn yhud on bin dirhem gmtr.
Diyet ki ksmdr : Mugallcza ve gayr-i mugallcza:
1 Diyet- Mugalleza: Yirmi be adet iki yama basm deve yavrusudur. , drt ve be
yana basanlar da ayn hkmdedir.
2 Diyet-i gayr mugalleza: Yirmi adet iki yama basm deve yavrusudur.
Diyet, Kitab ve Snnetle vcib olmutur. Kitaptan Dlli :
968[968] Ailesine teslim edilecek diyet. yet-i kermesidir. Snnetten del-li aadaki
hadslerdir.969[969]
1205/1006- Ebu Bekir b. Muhammed b. Amr b. Hazm, babasndan o da dedesinden -
radyallah anhmiitmi olarak rivayet edildiine gre. Peygamber sallallah aleyhi
ve scllem Yemen'Ilere mektup yazm, mteakiben ceddi hadsi rivayet etmitir. Bu
hadste u da vardr:
Hi phe yok ki eer bir kimse bir m'mini bir kabahatsiz, ahdlerin gz nnde
ldrrse muhakkak bu katil (mucib-) ksastr. Ancak ldrlenin velleri raz olursa o
baka. Yine phesiz ki nefis hakknda diyet, yzdevedir. Burunda btn kesildii
zaman diyet vardr. Dilde diyet, dudaklarda diyet, zekerde diyet, hayalarda diyetT bel
kemiinde diyet, gzlerde diyet vardr. Bir ayakta yarm diyet, imik yarmakta diyetin
te biri; derin yarada diyetin te biri; kemii krlan yarada onbe deve vardr. El ve
ayak parmaklarnn her birinde on deve, dide be deve, kemii grnen yarada be
deve vardr. Hem muhakkak kadna mukabil erkek ldrlr. Altn olanlara bin altn
968[968]
969[969]
528.
Sre- Nisa; yet: 191.

vermek lzmdr. 970[970]

Hadsi Ebu Dvud mrseller arasnda tahrc etmitir; -onu Nesa, bni Huzeyme, bni'l-
Crd, bni Hibban ve Ahmed'de tahrc etmi; fakat sabh olup olmadnda ihtilfa
dmlerdir.
Bu hads ylebalar :
Muhammed Peygamber'den urahbH b. Kell ve l\lu-aym b. Abdi Kelf ve el-Hars b.
Abdi Kell'e. Bundan sonra.......
ldrlenin velleri raz olursa o baka. cmlesinde vellerin muhayyer olduuna dell
vardr.
Dil, kknden kesildii yhud konuamaz hale geldii zaman diyet zm olur. Zeker de
kknden kesilirse diyet cbeder.
Ebu Dvud mrsellerde : Bu hads isnad edilmi, fakat sahih deildir. Bunun isnad
hakknda Sleyman b. Dmd 971[971] un syledii vehimdir diyor. Ebu Zr'a (264)
dah : Ben bu hadsi Ah~ med'e arzettim : Bu, Sleyman b. Dvud bir ey deildir; dedi.
deinektedir. lmi Jibban onun iin zaftir demitir. Sleyman b. D-vud-u Hlni ise
sikadr. Her iki Sleyman, ZhrVdcn hads rivayet etmilerdir. Sadakalara it olan hadsi
Hlni rivayet etmitir. Onu zaif addedenler Yemn zannettikleri iin zait saymlardr.
mam afi diyor ki : Ulem hu hadsi kendilerince onun Res-lllah
mektubu oldua sabit olmadan nakletmcmilerdir.
(S.A.V.)'in
bni Abdibcrr : Bu, &iy&v . ulems*nca mehur ve iindekiler ulem indinde o derece
ma'ruf bir mektuptur ki, bu ma'lmiyetin hreti onu isnaddan mstani klmtr.
nk o nsn kabul marifeti ile telkkileri sayesinde mtevtire benzemitir.
Ukayl onun iin : Sabit, mahfuz bir hadstir. Yalnz bir onu ZiiAr'den yukarsndan
iitilmemi bir mektup zannediyoruz. demitir.
970[970]
529.
971[971]
ki dine Sleyman b. Dvud vardr. Biri Yemen'dir, ve za'ftir. Dieri HIni'dir ve sika'dr.
Ya'kub b. Sfyan da : nakledilen mektuplar iinde Amr b. Hazm'n mektubundan daha

sahih bir mektup bilmiyorum. nk sahabe ve tabin ona mracaat ederek kendi
reylerini terkediyorlar. demektedir, bni ihb: Resllah (S.A.V.)'in Amr b. Hazm'i
Necran'a gnderdii zaman kendisine, yazd nmeyi okudum. Bu nme Ebu Bekir b
Hizam'de idi. diyor. Mezkr nmeyi Hkim, bni Hihban ve Beyhald sahhlemilerdir.
mrp, Ahmcd onun hakknda : Sahih olmasn umarm demitir!
Hafz bni Kesir cl-rd dalads imamlarnn szlerini naklettikten sonra.unlar

kaydetmitir: Bc: derim ki: nereye evirsen H)u :merfetup;_ c'ski ve, yeni slm
ulem's arasnda elden ele dolamaktadr. Ona i'timd ederler, bu babn mhim
mesailinde ona ba vururlar. Bundan sonra bni Kesir, <Ya'kub b. Sfyan'm sznden
bahseder.
Grlyor ki, bu mektup ma'muln bih'tir. Ve phesiz ki bir ahsn husus re'yinden
evldr.
Hads-i erif, bir ok fkh meselesinide mildir. Biz bunlar aada sra ile zikredeceiz:
1 Bir kimse bir mmini hi kabahati yokken ldrrse ona ksas vcibolur. Ancak
maktuln velleri raz olurlarsa ksas edilmez. Zr onlar ksasla diyet arasnda
muhayyerdirler.
Hattab (irtibat) kelimesinin ffzerinde durmu ve: (itiba-ta), ksas iin deil zulmen
ldrd; demektir: mtlasnda bu-Innmutur. Ayn kelime (itebata) eklinde de
okunmutur. Nitekim Snen-i Eb Dvud'daki tefsiri de bunu ifde ediyor. nk Ebu
Dvud: Yahya b. Yahya el-Gassan'ye (itibat) sorulmu da: fitne hakknda ldrp
sonra doru yolda olduunu anlayan ve bundan dolay Allah'a istifar etmeyen katildir;
cevabn vermitir. diyor. Bu rivayet kelimenin gbta yani ferah ve srurdan hsn-
hlden alndn gsterir. Maktul mmin olup ldrld iin sevinirse u hadiste
vrid olan tehdidde dhildir :
Bir kimse bir mmini ldrr de ldrdne sevinirse Allah onun hi bir farz ve
nafile ibdetini kabul etmez.
2 Diyetin miktar yz devedir. Hads-i erif ayn zamanda esas i'tibr ile vacib olann
deve olduuna da dellet ediyor. mam afii ile baz uem'nn mezhebi budur. Develerin
ka yanda olacaklar aada gelecektir. Ancak bu hadste Altn olanlara bin altn
vermek lzmdr buyurulmas altnn da asl olduunu gsterir. Bundan devesi olana
deve, altn olana da altn vermek asldr mns kastedilmi olabilecei gibi altn
meselesi devesi olmayanlara mahsus.olmak ve o asrda yz devenin bin altn ederdiini

beyn da kastedilmi olabilir. Nitekim Ebu Dvud ile NesaVnin Amr b. uayb'dan onun
da babasndan onun da dedesinden iittii bir hadste yle denilmektedir:
Resllah (S.A.V.) hat suretiyle katlin diyetini kyllere 400 altn yhud onun
karl gm ile kymetlendirir, bunlar da deve fi-atlar zerine vururdu. Develer
pahallland m diyetinde kymetini ykseltir, deve fiyatlar kprdar ve ucuzlarsa
kymetini azaltrd. Resllah (S.A.V.) zamannda kymetler drt yzle sekiz yz altn
arasna varm. Bunlarn gmten karl 8000 dirheme ykselmiti. Rv diyor ki :
Sr sahiplerine 200 sr hkmetmi, diyeti koyundan olanlar 2000 koyun

verdrmitir.
Yine Ebu Dvud, Hz. bni Abbas (R. A J'dan u hadsi tahrc etmitir:
Ben Adyy kabilesinden bir adam ldrlm. Reslllah (S.A.V.) onun diyetini 12000
(dirhem) yapmtr. Byle bir hadsi imam afi ile Tirmizl de rivayet etmilerdir.
Tirmiz hadsinde diyetin 12000 dirhem olduu tasrih edilmitir. IrakElar'a gre diyet
gmten 10.000 dirhemdir. Bunun misli Hz. mer (R.A.)'dcn de rivayet olunmutur anhlyor ki, onlar bir dinar yani altn on dirhemle kymetlendirmiler; zekt
hususunda dahi miskali on dirhemle kymetlendirmilerdir. Ebu Dvud, At'd&n:

Peygamber (S.A.V.)'in diyet hususunda deve sahiplerine 100 deve; sr sahiplerine 200
sr, koyun sahiplerine 2000 "koyun; ebisecilere 200 elbise, buday sahiplerine de
Muhammcd b. s-hak'm belleyemedii bir ey hkm buyurduunu rivayet etmitir.
Bu hads kolaylk gstermeye ve kendisine diyet cabeden kimseye diyet olabilecek ne
bulursa onu vermenin caiz olduuna dellet ediyer. Bu hucuata muhtelif kaviller varsa
da bunlar kabule -yn gr'memekte, ve hadslere ittiba' tavsiye olunmaktadr.
3 Burun, ta kaslarn dibinden kesilirse diyetini vermek cabeder; bu hususta ihtilf

yoktur.
Eurun drt eyden mrekkeptir. Burun kemii, geniz, burun kenar ve burun ucu.
Kasabe denilen burun kemii kalarn birbirine bititii yerden balayarak inen
kemiktir. Geniz: burun yumuandak kkrdaktr. Burnun az tarafndaki son ksmna

(Ravse) derler. Tamamen ucuna da (Ernebe) ta'bir olunur. Bu ksmlardan birine cinayet
vuku' buldukta hkm ne olaca ihtilafldr. Bazlarna gre hakeme mracaat olunur.
Fukh ile baz Zahirler : Mrin, (yani kkrdak) iin diyet lzm gelir demilerdir.
Delilleri : imam afi'nin Tvus'd&n rivayet ettii u hadstir:
Tavus : Bizce, Reslllah (S.A.V.)'in mektubunda burun hakknda, kkrda kesildii

zaman 100 deve verilecei vardr demitir. mam afi, bu hadsin l- Hazm hadsinden
daha ak olduunu sylemitir.
Burunun kenarndaki ymrulu yeri kesilirse yarm diyet verilir. Bit bbta dah hads
vardr. Bcyhak'mn Amr b. uayb't&n tahrc ellii bu hadste syle denilmektedir :
Peygamber {S.A.V.) burnunun kenar kesildii zaman yarm diyet, 50 tL've yhud
onlarn mudili altn veya gm hkmetti..
4 Diide diyet vardr cmlesi dilin kkten kesilmesini ifde ediyor. Bu taktirde diyet
lzm gelecei ittifakdr. Dili konuamya-cak hale getirmek dah ayn hkmdedir.
Fakat baz harfleri sylcmi-yecek ekiide keserse bazlarna gre bu harflerin adedince
hisse der. Bir takmlar : di! harfleri denilen 18 harfin hissesini verir; alt adet boaz
harfi ile drt adet dudak harfinin hissesini demek diyorlar.
5 Dudaklarda diyet vardr cmlesi iki dudan hkmn ifde ediyor. Eu dah
ittifakdr. Fakat duda i birisi kesilirse hkmn nr olaca ihtilafldr. Cumhur-u

ulem'ya gre her dudak iin yarn diyet vardr. Zeyd b. Sebil (R. A.)'cn bir rivayete
gre st dudak iin te bir; alt dudak iin de te iki diyet vardr. nk alt dudan
faydas daha ektur. Yiyecei, ecei azda zabteden odur.
6 Zekerde diyet vardr. Bu cmle dah btn kesildiini ifde ediyor. O taktirde
meselede hilaf yektur. Fakat yalnz haefe yani snnet yeri kesilirse mesele ihtilafldr,
imam Mlik ile Sfiler'-den baslarna gre diyet lzm gelir. Hadsin zahirine baklrsa
bu hususunda leti kalkanla kalkmayan; ve keza yal ile sb arasmda. fark yoktur.
Nitekim imam afi'nin mezhebi de budur. Ekser- ulem'ya gre ise zeker ile hayalar ve
leti kalkmayan hastalar hakknda hakemin karan mu'teberdir.
7 Hayalarda diyet vardr. Bu ittifakdir. Eir tanesinde ise yarm diyet vardr. Hz. Al
(R..A.) ile Sad b. el - Mseyyib'dcn bir rivayete gre sol haya ii diyetin te ikisi verilir;
zr ocuk ondan olur. Sa haya iinde te bir diyet verilir.
8 Bel kemii iin diyet verilir.n Mesele'ittifakdr. jct bel kemiinin krlmas ile
beraber meni de kurursa iki diyet vermek cbeder.
9 ki gz iin bilittifak bir diyet vardr. Gzn biri karlrsa yarm diyet lzm gelir.
Tek gzl insan hakknda ihtilf vardr. Bu z karlrsa Hanofler'lc filer'e gre
yarm diyet vermek icabedor. Zira delil bu hususta bir ayrma yapmamtr. Delilden
maksat : Buradaki hadstir. Bunlar meseleyi bir eli olan kimseye de kys ederler. Bir eli
ol.m bir'kimsenin o elini de. kesen bilicm yarm diyet der; binenaleyh burada da
yledir. Sahba'den bir cematle mam Mlik ve Ahmed'c gre burada vcib olan tam
diyettir. nk bu gz iki gz yerini tutmakladr.-Bu gze cinayet yapmak Cumhur'a gre

ksas cbeder. mam Ahmcd'den bir rivayete gre ksas lzm gelmez.
10 Eir ayak iin yarm diyet vardr. Kendisine diyet ebedcn ayan hududu baldrla
ayak arasndaki mafsaldr. Ayak dizden kesilirse btn diyet; daha ziyde kesilirse bir
hakemin hkm vermesi cbeder.
Beyhak (384458)'nin ifdesine gre Zhr (124) Amr b. Hazm'in mektubunda

kulak iin 50 deve verileceini okumu ve demi ki: <'V7.q Amr ile Ali'den rivayet
olunduuna gre kendileri byle hk-meder'ermin. Yine BcyhnkVnin Hz. Muz (R.A.)'m
rivayet ettii bir hadste kulak iin 100 deve, akl iin dah 100 deve vermek cabc-ttii
kaydedilmektedir. Ancak mezkr hadis iin Bcyhakl : Bunun isnad kav deildir.
diyor. bni Kesir buna u szleri ilve eder : nk hadsi Rud b. Sa'd-i Misr rivayet
etmitir. Halbuki bu zt zaf-tir.
Zeyd b. Edem 972[972] diyor ki : Snnet: akl zail olduu zaman ona da diyet lzm gelir;
972[972]
Zcyd. b. Elem : Ebi Abd'llh (veya Ebft me) el-mer el-Meden.
Tabinin buyklerindendir. Hz. mer'in olu Abdu'llh'm zadls idi. 136 trihinde Medine'de voft
etmitir.
e/f\vd b. Elem, lim, faksh bir zttr. Medine-i Miinevvere'de yetien mu-fecirlerin on mehurudur.
Meseid-i Nebev'de. ders okutur, bir ok ztlar kentlisinden istifdeye koarlard. Hatt Ali 1>. el-Hseyn
(R. Anhiimn)'da bu meclisin mdvimlerindendi. Bir g-fin kendisine : Kendi kavmin meclislerini basp
geiyor ila mer b. el-Ilatt-b'in klesine gidiyorsun denilmi o da : nsan Kendisine dni hususunda
tarznda devam etmitir. Buriu Bcyhak rivayet eder.
1 Gerek beyne ileyen derin ba yarasnda, gerekse karn boluuna alan yarada c
iye in te biri verilir. mam afii : Reslllah (S.A.V.)in :
Karn boluuna alan yara hakknda diyetin te biri vardr" buyurduunda bir hilaf
bilmiyorum demitir. Bunu ibni Krslr <774) cl-rd da nakleder.
Nihyrt'l-Mctchid nm eserde yle deniliyor: (Cife) denilen yarann ba yaras
olmayp vcut yaralarndan olduuna, bundan dolay ksas lzm gelmeyip sdece
diyetin te biri verilebileceine, srt ve karndaki yaralarn bu nev'i yaralar olduuna

ulem ittifak etmilerdir. Vcudun baka yerlerinde hasl olup ieriye imleyen yaralar
hususunda ise ihtilf vardr. mam Mlik'in Srid b. cl-MiisryyiV'den rivayetine gre
hangi a'z olursa oksun yaralanr da yara ieriye ilerse o a'znn diyetinin te birini
vermek cbeicr. Hazrrti Mlik bu kavli ihtiyar etmitir.
12 inde krlm kemii sallanan yaraya (mnakkle) derler. Bunda nnbe deve
verilir.
13 El ve ayak parmaklarnn her biri iin nn deve vermek icab-eder. Cumhur-u
ulem'nn re'yi budur. nk Amr b. ayb'n mer-fu' olarak rivayet ettii bir hadste
btn parmaklarn birbirine msavi olduu biidiriliyer,
14 Her dis iin bes deve vermek lzmdr. Meselede hilaf olmakla hrraK'r. C-jmi'r'un
kavli budur.
fide verecek kimsenin yanna gider oturur. diye cevap vermitir.
Zeyd b. Elem, Abduf'llh b. mer, Enes b. Mlik, Seleme b. el-Ekva' gibi zevattan rivayet eder. Kendisinden
de ôytet'n - N.ddh kret ahzetmi, tmm- Mlik, Hian b. S'l, Zhri, Sc-vr ve kondi oullan Hissn,
Abdu'llh, Abdii'r-Kaln n ve ire rivayette bulunmulardr.
Zeyd b. Elem, mbarek bir zttr.

bni Arifin dmihi :
Pek mttek. pek mehb idi. mn- Mlik, bn-i Acln'dan naklediyor;
Ben Zeyd b. Eslem'den duyduum mehabeti hi bir kimseden duymadm.
Uuh:mned !. Sa'd da demitir ki :
Ke.ifl-i Ekrem (S.A.V.)'in Mescit-i Sadct'inde Zeyd b. Eslen'in bir hlk-i tedrisi, var di; siki
di, kesir'l-had'S idi. Eimme-i Sitte Zeyd*n hadislerinin tahrc etmilerdir. Kihmetu'llhi aleyh.
(mer Nasuhi Bilmen. Byk tefsir trihi II Tabakat'l - Mfessrin 2. Cz. Shf: 114).
15 Altndan kcmifi alan yaraya (muvaddba) derler. Byle yaralar iin be deve
verilir. Maamfih mns'ele ihtilafldr.
Fide BcyhakVnm-Hz. Zeyd b. Sabit (R. A ./dan rivayetine nazaran (Hsimc) denilen
ve kafa tasn patlatan derin ba yaras iin on deve veril: r. Bunu Beyhak bir ok ehl-i
ilim zevattan hikye etmitir.
Abdullah b. Ahncd (417), Hz. mer b. Hattab (R.A.)'m dlerek gz, kula akl ve
nikh elden giden bir adam iin drt diyet verilmesine hkmettiini rivayet eder.
mam Ncs, Arar b. uayb'ten u hadisi rivayet etmitir:
Reslllah (5.A.V.) bulunduu yeri tkamakta olan kor gz karlrsa diyetinin te bri
verileceine, (nzulden) kurumu el kesilirse diyetinin te biri; kararm di karlrsa
yine diyetinin te biri verileceine hkmetti.
Bu hadsi 1 bni Kesir 973[973] dah cl-rd- da zikretmitir. 974[974]

1206/1007- bni Mes'ud radyallah anh'den Peygamber sallallah aleyhi ve scllcm'tn
yle buyurduunu duyduu rivayet olunmutur:
Hat (en insan ldrme) nin diyeti bete birer olarak alnr; yirmi adet drt yama
girmi deve yavrusu, yirmi aded be yana girmi, yirmi adet iki yana girmi, yirmi
adt c yana girmi dii ve erkek deve yavrular. 975[975]
mam Jbi Kesir : Krat- Aare imamlarnn ikincisidir. Asl ismi Abdullah Ibn-i Amri-d-Duri MHtki'dir. Mekke-i Mkerremede H. 45 (M. 665) ylnda domu, yine Mekke'de H. J20 (M. 737) ylnda
vefat etmitir. bni Ke-sir'in ceddi : CVzeri'nin beynna gre Fars ahalisindendir. Kisr onlar gemilerle
Vcmen'in San'a ehrine gndermitir. Oradan da Haboliler'in tardetmesi zerine MUU<''ye <'lip
yerlein t lei'dir. man tbni Kesir tnim'dendir. Abdullah hn Znl>cyr (II. A.), Eb Eyyb-el Ensri (R. A.)
gibi Sahhc-i Kirm'dan rivayette bulunmutur.
973[973]
man lmi Kesir, fasih, bdi ve ok konulun bir kimse olup, beyaz sakall uzun boylu ve iri vcdlu, .phl
g;zl bir ztt.
Kendisinden kraat rivye.t edeniki rv.si vardr. Bunlardan biri El-BezzI,. dieri de Knbl'dr.
974[974]
536.
975[975]
537.
Bu hadsi Drc Kutn tahrc etmitir. Drt'ler onu :
Lfze tahrc etmilerdir. Fakat birincinin isnad daha kuv-vot'idir. Bu hadsi bni Eb
cybc baka bir vecihten mevkuf olarak tahrc etmitir. O rivayet merfu' olandan daha
sahihtir. Ayn hadisi Ebu Dvud ile Tirmiz, Amr b. uayb'den o da babasndan o da
dedesinden isitmi1} olmak zere refi' ederek n lfzlarla tahrc etmilerdir: Diyet;
otuz, drt yana basm, otuz da be yadna basm, deve yavrusu ile krk dne yavrular
karnlarnda bir sone erkek bir sone dii derjuran devec'r.
Drt'ter'in isnadnda Hiif b. Mlik vardr. Bu zt iin Drc Yut-nl Mehul bir adamdr
der. Fakat Ncsal onu mevsuk addetmitir. Bir de zaflerden Haccac b. Ertat
bulunmaktadr.
Eu hads hakknda Beyhak, Drc KutnVyc i'tirz etmi ve : " yanma basan deve
yavrularn erkekH drM'i zikretmesi kendisinin hatasdr. demitir. Bundan sonra

Beyhak Sahih olan, bu hads Abdullah b. Mes'ud'a mevkuftur. demitir.
Hads-i erif haten kati'de diyetin bete bir usul ile alnacana delildir. mam afi,
Mlik ve Ulem'dan bir cemat buna kaildirler. Oara gre beinci bete bir yama
basm erkek yavrular olacaktr. f"nm A'zan'da.n bir rivayete gre ise : iki yana girmi
erkek deve dorumlar olmaldr. Nitekim Drt'ler'in rivayeti de bunu gsteriyor.
Bazlar yama girmi deve yavrularn hesaba katrmyarak diyetin drtte b'r hesab
ile alnacana kail olmulardr. Fakat bunlarn istidlal ettikleri hadisi; hads hafzlan
kabul etmezler.
mam afi ile Mlik katlin, kasitli, yar kasitli ve hat ksmlarna ayrlmasna bakarak
diyetin de muhtelif olacana kail olmu ve : Diyet, kastl lm ile yar kastlda, te
bir hesab ile olur. demilerdir.
Diyette taliz'a gelince : Diyet-i mugallcza, ar diyettir. Eu diyet Hz. mer ve Osman (R.
Anlm)'mn Harem-i erifte ldrlenler hakknda bir btn bir do te bir diyet
almak suretiyle tatbik ettikleri bir nev'i ar cezadr. Ulem'dan Hanefler'le bir cematin
buna kail olduklar tesbt edilmitir. Bu hususta leride sz edilecektir. 976[976]

1203/1008- bni mer radnjallah anhm'dan Peygamber mllal-lah alc/hi ve
scllcm'n y'e buyurduunu iittii rivayet olunmutur:
Hi ohe yok ki insanlarn Allah'a kar en saygsz kiidir: Allah'n hareminde

(insan) ldren, y-Iud kendi kandilinden bakasn ldren, yhud da cahili-yet C
in (nsan) ldren. 977[977]
Bu cmleyi Ibn Hibban, sahhledi-i bir hadste tahrc etmitir.
Zahl : c, intikam almak ve ilenen bir cinayet mukabilinde mkTant istemektir.
Hadts-i erif, mezkr nev'i insann bakalarndan daha mtecaviz olduklarna delildir.
Birincisi : Hnrcm-i erifte insan ldrendir. Bunun iledii katil suu harem dnda
ldrenin sucundan daha ziyade ve daVa ardr. Znhir-i hadis Makke ve Medine
haremlerine mildir. Yalnz hadis Mekke'nin fethi esnasnda Miizdelfe'dc nldrkn bir
zt hakknda v-rkl olmusa da selebin hususiyeti mu'tcbcr deildir.
mam f, Harcm-i erifte haicn infan ldren ile yakn ak-rnbnsn ltrcne ve ke
haram aylarda insan ldrene Diyet-i Mu-H."iH'zn tatbikine kiil olmu ve: Eyle
ahvalde Eshb- Kiram diyeti ngiatrmlardr demitir.
Diyeti arlatrma hususunda Amr b, uayb'tan merfu' olarak hads rivayet olunmutur
:
ibhi amd'in diyeti kastl lmde olduu gibi ardr. Ama sahibi ldrlmez. Bu,
eytan'n zplamasndan ve bu sebeple insanlar arasnda hi bir kin ve silh ekme yok
iken kanlar dklmekten ibarettir. Bu hadsi mam Almca ile Ebu Dvd rivayet
etmilerdir.
976[976]
538.
977[977]
kincisi : Kendi katilinden bakasn ldrendir. Bundan murd : Kan dvas urunda
mesel : babasn vuran katili vuraca yerele bakasn ldrmektir.
ncs : Chiliyet c ile insan ldrmektir. Bunun zah hadsin ba taraflarnda
geti. Chiliyet cnden : chiliyet devrine ait kan dvas sebebiyle bir mslman
ldrmek dah kastedilmi olabilir. Nitekim Bcyhak'nin tahrc ettii bir hadste :
nsanlarn en mtecaviz." kendi kaatilinden bakasn ldren yhud chiliyei

zamanndaki
kan
dvas
sebebiyle
mslmanlardan
buyurularak bu hususa iaret olunmutur.978[978]
kan
dvas
gdendir...))
1209/100- Abdulfah b. Amr b. A rndyallahu anhihn'an Res-lllah sallallah aleyhi

ve scllcm'm yie buyurduu rivayet olunmutur :
Dikkat edin! Hi phe yok ki hat ile ibh- amd'in diyeti kam ve sopa i!e
ldrld zaman yz devedir. Bunlardan krk dnesinin yavrular karnlarnda

olacaktr. 979[979]
Bu hadisi Ebu Dvud ile Nesa ve Ibni Mce tahrc etmilerdir. bni Hibban onu
sahhlemitir.
bni Kattan (120198) : Bu hads sahihtir. htilf ona zarar vermez. demitir. Bu hads
hakkndaki zht yukarda gemitir. Musannifin onu burada zikretmesi geen Amir b.
uayb hadsini tefsir iindir. Yalnz orada gemeyen diyeti arlatrma meselesini
burada beyn etmitir. 980[980]
978[978]
539.
979[979]
540.
980[980]
1210/1010- bni Abbas radyallahil anhm'dan Peygamber sallallahil aleyhi vnscllcm'cn duymu olarak ri,vyet edildiine gre Res-lllah (S.A.V.) :
Sununla U msavidir; buyurmu; (Bununla) kk parma ile ba parma
kastedmitir. 981[981]
Bu hadsi Buhar rivayet etmitir. Ebu Dvud ile Tirmiz'nin rivayetlerinde :
Parmaklar msavidir; diler msvdir; n di ile avurd dii de msvdir; demitir,

ibni Hibban'n-rivyctjnde:
Eil parmaklar ile ayak oarmaklarnn diyeti msvdir; her parmak iin on deve
verilir; buyurmutur. Bu hususlar yukarda zh edilmitir.982[982]
1211/1011- Amr b. uayb'dan o da babasndan o da dedesinden -radyallah anhiimmerfu' olarak rivyei olunmutur. Reslllah {S.A.V.) buyurmulardr ki:
Eer bir kimse hekimlikle ma'ruf olmad halde hekimlie zenir de Nr cana kyar
yhud ondan aa bir zarar yaparsa (onu) der. 983[983]
Bu hadsi Dre Kutni tahrc etmitir. Hkim nnu sahhlemitir. Hadis Ebu Dvud ile Nesa
ve bakalarnn eserlerinde de mevcuttur. u kadar var ki, onu mrsel olarak rivayet
edenler vaslcdenlcrden daha kuvvetlidir.
Drc Kutni : Bu hadsi bni Crcyc'den rivayet edenler arasn-dn Vrlid b. Mslim'den
baka msned rivayet eden yoktur demi; FA)u Dvud da onu Velid'den baka rivayet
eden olmadn sylemi ve : Sahhmidir deil midir! bilmiyoruz. demitir.
Bu hads hekimlik yapmaa zenirken insan ldren veya lmden baka bir zarar
981[981]
982[982]
541.
983[983]
yapan kimsenin, yapt telefat deyeceine delildir. Bu ii kasten veya haten yapmas;
keza zararn dorudan doruya veya sirayet yolu ile vuku' bulmas hkmen birdir. Hatt
bu bbta icm' olduunu iddia edenler bulunmutur. Bazlar: Eer doktor tasla
hastay mkl vaziyete drrse kendisine dayak, hapis ve diyet detme cezalar
tatbik edilir demiler; bir takmlar : Diyet klesine dettirilir kanatinde
bulunmulardr. Doktor tasladndan murd : Hekimlikten haberi olmayan kimsedir.

Hekimlik tahsil eden ve ma'ruf, kmil bir stad bulunan kimseye tabb-i hzik yani
kmil doktor derler.
bni'l - Kayym (691751) el-Hedy'n-Ncbeviyyy, adl eserinde tabb-i hzik'i yle

ta'rif eder : Tabb-i Hzik, tedavi esnasntia yirmi eye dikkat eden kimsedir. Chil tabb
ise nceden bir bilgisi olmakszn tbb ilmini kurcalayan kimsedir. Bylesi cehaleti
yznden canlar yakmaa hcum eder; tehevvre kaplarak bilmedi;] eye burnunu
sokar ve bu suretle haytay aldatm olur. Rine-nslovh kendisinin zarar demesi
cbeder. Bu ehl-i ilim tarafndan icm'dr. der.
Flatlbi dah : Tedaviyi yapan haddini tecvz eder do hasta lrse onun diyetini der.
Rir ilim veya ijlc megul olan fakat onu bilmeyen, mtecavizdir; kendi iinden
mtevellid zararn diyetini ii.ler. Fakat kisa olunmaz. nk bu ii hastann izni

olmakszn yapmamtr. Tabibin cinayeti umumiyetle ehl-i ilmin kavillerine gre
klesine dettirilir. demektedir.
Kmil bir doktor hastay iyilemez hle drd takdirde -er bu hl sirayet yolu ile
vuku' bulmusa bil ittifak bir ey demek. Zira bu sirayet eriat tarafndan izin verilen
br fiilden ne'et etmitir. Bu gn fiillerin sirayetinde deme yoktur. Cumhur-u ule-
m'nn mam A'zam'u gre ise deme vardr, mam afii hudd gibi er'an takdir edilmi
bulunan fiil ile ta'zr gibi takdir edilmemi olan fulleri birbirinden ayrm ve er'an
mukadder olan fiilde tazminat olmayacana; mukadder olmayandan doacak zararn
tazmin ettirileceine kail olmutur. Zr bu fiil ietihad neticesidir. ctihadda dmanlk

yapra. olabilir.
Fakat hastann fenalamas sirayet yolu ile deil de dorudan doruya olursa kast
bulunduu takdirde doktora tazmin ettirilir. Hal suretiyle olursa kilesi der. 984[984]
984[984]
542.
1212/1012- (Yine)
ondan
sallalah aleyhi ve sellem :
-radyallah
anh- rivayet
olunduuna Peygamber
Kemii grnen dern yaralarda (diyet) beer beer devedir; buyurmutur. 985[985]
Bu hadsi Ahmed il? Dort'Jer rivayet etmilerdir. Ahmed u cmleyi de ziyde etmitir :
Par'msklann hepsi msavidir. Hepsi (nin diyeti) onar Onar devedir. Hadsi bni
Huzeyme ile bni'l -Crd snhhlemilerdir.
Hadisi erif, yukarda grlen Amir b. Hazmin mektubundaki beyna muvafktr. Yzdeki
derin yara ile bastaki yara birbirine bilicm*1 mijs.avidir. nk bala" yz"br" uzuv
gibidirler.986[986]
1213/1013- (Bu da) Ondan -radynllah anh- rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallalah aleyhi ve sellem :
Zimmlerin diyeti mslmanlarn diyetinin yarsdr; buyurdular. 987[987]

Bu hadsi Ahmed ile Drt'ler rivayet etmilerdir. Ebu Davud'un (rivayetinde hadsin)
lfz yledir : Muahed'n diyeti hurrun diyetinin yarsdr. Nesa'nin ise : Kadnn
diyeti erkein diyeti gibidir. (Bu hl) t diyetinin te birine varncaya kadar (byledir)
eklindedir. Hadsi bni Huzeyme sahhlemitir.
Lkin bni Kesir onu smail b. Ayya'n rivayet ettiini sylyor. Bu zt amllar'dan
rivayet ederse hadsi makbul, bakalarndan' rivayet ederse makbul deildir. Bu hads
dah amllar'dan deildir. Fakat bazlar zann brakp onu mutlak surette sika ve
mazbut kabul' etmek isterler. lmi Huzeyme*nin pnun rivayetini sahhlemesi bu mlhazaya mebn olsa gerektir.
985[985]
986[986]
Hads-i erf iki meseleye mildir; bunlarn :
1 Zimm'nin diyeti hada-i erifin ifde ettii vecihle msl-manm diyetinin yarsdr.
Hatt Hattbl Ma'lim's - Snen adl eserinde : Ehl-i kitabn diyeti hakknda bundan
daha ak bir ey olamaz. dedikten sonra Hz. mer b. Abdilaziz 988[988] ile Urve b. Zbeyf
in, 989[989] mam Mlik, mam afii ve Ahmed b. HanbcVin mezhebi budur.
2 Hanefler'le fyn- Sevr'i, brahim Neha ve a'b'ye gre Zimmnin diyeti
mslmann diyeti gibidir. Bu kavil Eshb- Kirm'dan Hz. mer ile bni Mes'ud (R.
Anhm)'dan da rivayet edilmektedir.
3 mam afii ile lshak b. Rchavcyh : Zimmnin diyeti mslmann diyetinin te

biridir; derler...
Hancflcrin delili :
mer tbni Abtllziz : Emevi halifelerinin sekizincisidir. Vlidesf rnmi Asm Hafsa, Fruk-u
Azam'n olu Asm'n kz di. Bu cihetle onun ahfadndan bulunmutur. Babas Abdlziz le beraber
Msra gitmiti. Sonra edilecek diyettir. yet-i kermesidir. Zira diyet denilince anlalan, onun
btndr.
988[988]
Hanefler'in bir delili de Bcyhak'nin bni Crcyc tarki ile Hz. Ebu Hreyre'den tahrc fcttii u hadstir:
ilim tahsili iin Mediie-i Mnevvere'ye do gitmi Enes bni Mlik, AbriMuh hnii Cafer, Kad bn gibi
ztlardan ahdis-i erife dinlemi, zamannd :hds-i NeM-Ijiyye'nin et>m' ve tedvinine alnmtr.
AdH'ttr, t;kv ile, fakahatte mehurdur. Pek bsit bir hayat geirrirdi. Bir zt kendisine hitaben:
Y Emirel-n'minin!. Allah Tel sana ihsan buyurmu, biraz giyinip kuansan olmaz m?... diye
sormu: O'da bu sualden honut olmadn gsterir bir tarzd yle cevap vermitir:
phe yok ki, iktisad'in efdli varlk zamannda olandr. Afv'in efdli kudret zamanndakidir.
Msr'da fil trihinde domu olan mer lbnil'abd-il-A::iz hazretleri, iki sene be buuk ay kadar hilfette
bulunduktan sonra 101 trihinde vefat etmitir. Deyri S'm'an da bir klesi" tarafndan zehirlendii
rivayet edilir.
(mer Nasuh Bilmen Huktk- slmiyye ve Istlhat- Ftkhiyye kamusu. C. I. Shf: 464).
Urvetbniiz'ziihcyr : EbO Ahdillh. Afjpre-i mbejj'jpre'den Hz. Z-beyr'in oludur. Validesi Hz.
Sddikin kerimesi Zatn'nitakayn Esma'dr. T^ bn'in byklerinden ve Medine-i Plnevvere'de yetien
Fukaha-i Seb'a dan biridir. Kur'n, hadis, fkih limlerinde byk" bir melekesi var idi. Teyzesi
UmmuTniimnn Aie-i Sddika'dan vesir Sahbp-i gzin'den rivayette bulun-mutur. Kriib-i Sitte
denilen hadis kitaplarnda kendisinden baka Urve-ttibnliz'zbeyr nmnda bir rv yoktur, timinin
okluu, kadrinin bykl hakknda ittifak vrdr. 22 trihinde domu, 94 senesinde Medne-i Miinevrere'de vefat etmitir. Oullarndan Hitan da fakahetle ma'ruftur.
989[989]
(mer Nasuh Bilmen Hukuk- slmiyye ve Istlhat- Fikhiyye kamusu. C. I. Shf. 464).
990[990] Eer ldrlen sizinle aralarnda misak bulunan br kavimden ise o halde
(yaplacak i) ailesine teslim
Ebu Hreyre demitir ki: Peygamber (S.A.V.) zamannda Yahudi Mc Nsran'i'nin

diyetleri mslmanlarn diyeti gibi di. Hanefler in szne i'tirzda bulunanlar
olmutur.
nc kavlin delili : Amr b. Hazm hadsindeki : Mmin olan nefis iin yz devedir.
cmlesinin mefhum-u muhalifidir. nk mefhumu muhalifini alrsak m'min olmayan
nefis iin hkm byle deildir; mans kar. afi'lerin bir delili de bizzat Hz. afii'nin
Sid b. rl-Mseyycb'den tahrc ettii bir haberdir. Bu habere gre Hz. mer (R.A.) :
Yahd ile Nasran diyetinin- 4000 dirhem; Mecus'nin diyetinin 800 dirh:m olduuna
hkmetmitir. Hz. Osman (R.A.)'m da ayn ekilde hkm verdii rivayet olunur.
kinci mesele udur : Kadnn yaralarnn diyeti te bir kymetine karlar rk: gin ki ile
msavidir. te lir'i ficti mi artk hkm deiir; vr kadnn diyeli burada erkein
diyetinin yans olur. Zten kadnn diyeti erkemin diyetinin yansdr. Bu mesele Hz. Muaz
hadsinde u lfzlarla ifde buyurulmutur :
Kr.dnn diyeti erkein diyetinin yarsdr. icm* da ite kadnn yaralarnn diyeti de
btn diyete kyas olunur. Cumhur-u ulem'nn ve sahbe-i kiramdan bir cemat ile Hz.
mer (II. A.)'m mezhebi budur.
Eshb- Kirm'dan Hz. Ali (R.A.) ile Hanefler'e ve filer'e gre kadnn kendi diyeti ile
yaralarnn diyeti erkein diyetinin yansdr. l'.-ifiaki, Hz. Ali'nin : Kadnlarn yaralar az
da olsa ok da olsa er-kcgtn diyetinin yarsdr. dediini rivayet eder. Maamfh bni
Huzey-/tr'nin sahhledii u hadis de gzden kamamaldr:
te bir (kymetinde varncaya kadar kadnn diyeti erkemin diyeti pibidir.
Msdne'ller ve Fukhy- seb'a bununla amel etmilerdir.mam Mlik ile Ahmed b.

Flanbel'm mezhebi de budur. Eu kavil Hz. mer ile olundan da rivayet olunmutur.
Hatt Hz. Ali (R.A.)'an baka bu meselede eshb lan muhalif bulunmad iddia
ediliyor.Meselede baka kaviller de varsa l. delilsiz iddialardan ibaret olduu iin
990[990]
Sre-i.
buraya alnmamlardr. 991[991]

1214/1014- (Bu da) ondan rivayet edilmitir. -radtyaUnh anl- demitir ki:
Reslllah ftnUallnlni aleyhi ve sellem:
ibh-i arnid de amid p;rbi ardr; ama sahibi ldilmez. Bu eytann zplamasndan
ve bu sebeple insan-i.'-rn arasnda hi bir kin ve silh ekme yokken kanlar .sklmesinden ibarettir; buyurdular.992[992]
Bu Ikuiisi D.e K-jtn lahrie etmitir ve zaf luln.Ur. Ayn hadsi - yhak de tahrc
etmitir. Fakat znf bulmamzir.
Amici : yani kastn nsan ldrmenin ar diyeti, krk tanesinin , tuku karnnda olnrk
art ile yz deveden ibarettir. Bunu yukarda Dvud hadsinde grmtk.
lindii-i erif, yara'anrna kasidiz vuku' bulur; silh ekilmez, yal id;: E;o;>a vo ta j*ibi
peylerle kavga edilirse fazm gelmeyeceine; zira bunun rdbh-i amid saylacana;
binenaleyh ar diyetle deneceine delildir. Amid ve ibh-i amid i-;'n diyetin nasl
verilecei dahi az yukarda tafsilt !c grld. Hadsimiz ibh-i amd'i de i s bt
ediyor. 993[993]
1215/1015- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah snlldllahn aleyhi ve sellem zamannda bir adam br adam ldrd de

Peygamber (S.A.V.) onun diyetini on ik bin (dirhem) yapt. 994[994]
Bu hadisi Drtler rivayet etmilerdir. Nesa ile Ebu Hatim mrsel olduunu tercih
991[991]
545.
992[992]
993[993]
etmilerdir.
Bey haki bu hadsin benzerini Hz. Al, e, Ebu Hreyre ve mer b. Hattab (R. Anhm)
hazertndan tahrr etmitir. Nesai ile Ebu Htim'm bu hadisin niirsel oluunu tercih
etmelerinin sebebi Bryhnvi'nin u szleridir: Bu hadsi Muhammvd b. Mcymun,

Sii//a b. IJyeync'dcn o da Amir h. Hrtr'dan, o da //crimc'de o da bn Ab-bas'dan
rivayet etmitir. Ancak bize hads iin bir defa : bn Abbas'tan demitir; halbuki
ekseriyetle'ime'den o da Peygamber (S.A.V.)'-den; derdi.
Maanih adlin ziyde ettii sz makbuldr. Bir defa bn Abbas'-dai chmesi hadisin
nv.'rfu' olmas iin kfidir. Ondan sonra hadsi tekrar tekrar mrsel rivayet etmesi
merfu' rivayete zarar getirmez. Ek-ser-i ulcm'n re'yi budur.
Irak uicrrs ile fliger bazlar hadisteki mebln 10.000 dirhem olduuna kaildirler.
Delilleri, Hz. Ali (R. A.^'in on bin demesidir. cr' detler tevkifidirler. Hz. Ali bu sayy
kendinden sylememitir. 995[995]
1216/1016- Ebu Rimse 996[996] radryattahii anh'den rivayet olunmutur. Demilir ki:
Peygamber salcllah aleyhi ve scllcn'e geldim. Beraberimde olum da vard. Reslllah

(S.A.V.): - Bu kim? dedi :
__ Olumdur; kendisine ehdet de ederim; dedim. Buri, zerine:
Dikkat et gerekten o sana cinayet ilerr1^. Sen de ona cinayet ilemezsin;
Bu hadisi Nesa ile Ebu Dvud rivayet etmilerdir. bni Hzeyme ile bni'f-Crd onu
sahhlemilerdir.
Yukardaki hadsi Ebu Dvud, Tirmiz ve bni Mcc, Amir b. Ahvs'dan tahrc etmilerdir.
995[995]
547.
996[996]
997[997]
smi Rifa b. Vesrib'dir. Habib b. Haygan diyenler de vardr. Kfeliler'den saylr.

Hz. Amir, Peygamber (S.A.V.) ile birlikte Haccet'l - Veda da bulunmu. Reslllah
(S.A.V.)'i :
Hi bir cn kendinden bakasna cinayet ilemez; hi bir cn de evldna cinayet
yapmaz. buyurmular. Bu bbta baka rivayetler de vardr; ve hepsi buradakini teyid

ederjer.
Cinayet : Su ve kabahal demektir. Baka ta'birletie: insann ecza vey ksas cabedeeek
bir ey yapmasdr. Hads- erif, herkesin kendi suundan mes'ui olacana dellet
ediyor. Lisanmzda Her koyun kendi bacandan aslr. darb- meseli ile bu mn ifde
edilmitir. Nitekim Tel Hazretleri de ;
998[998] H br gnahkr nefis bakasnn gnahn yklenmez buyurmutur.
Bu hads Bl'l-Merm nshalarnda naklettiimiz ekilde ise de Sncn-i Ebi

Dvud da baka trl olup lfz yledir:
yad'dan o da Ebu Rimse'den itmi olmak zere rivayet edilmitir. Ebu Rimse
demitir ki: Babamla Peygamber (S.A.V.)'in yanna ittim. Babama :
Olun mu bu? diye sordu. Babam :
Rabb'l-K'be hakk iin evet; dedi. Reslllah (S.A.V.) :

Doru mu? dedi. Babam :
Ona ehdet ederim; dedi. Ebu Rimse diyor ki: Bunun zerine Peygamber (S.A.V.)
benim babama olan benzerliimin teekd etmesine ve babamn benim zerime yemin
vermesine glerek tebessm etti. Sonra yle buyurdular:
Dikkat et, gerekten o sana cinayet islemez; sen de ona Cnyet lemezsin; ve
Reslllah (S.A.V.) Hi bir gnahkr nefis bakasnn gnhn yklenmez. yetini

okudular.
Milnziri diyor ki: B uhadsi Tinnhi ile Nrsa hem muhtasar hem de uzun olarak tahrc
etmilerdir. Tirmiz onun hakknda : (hasen garibdir.) Onu Abdullah b, lyad'm

998[998]
Sre-i Isra; yet: 15.
rivayetinden baka bir yerden bilmiyoruz. demitir. 999[999]

Kan Dvsi Ve Kasme Bab
Kasme lgat'en : yemin elm^k mnsna nvsdardr: Yeminler mnsn irde eden bir
isimdir diyenler de vardr.
erfatte: E ir (akm yeminlerdir ki, zerinde vurulma eseri bulunan br maktuln
bulunduu, mahalle veya halkna : Billahi onu ben ldrmedim. Kim ldrdn de
bilmem dedirmek suretiyle icra olunurlar.
K#sme'nin sebebi : Maktuln bulunmasdr.

Rkn : Sylenen yemin szleridir.
art : Yemin edeceklerin akl bali ve hr olmalar; maktulde ldrlme almeti

bulunmas ve yeminin elli adet olmasdr.
Hkm : Yemin ederlerse diyet vermenin veubu; itmezlerse yemin edinceye kadar
hapsedilmeleridir. Ancak hapis, lenin velisi kasd iddia etlii zaman lzm gelir. Haten
ldrldn iddia ederse yemin etm dikleri zaman diyetini derler.
Kasme'nin gzellii : nsan kanma hrmet ve ta'zm ile onu heder olmaktan korumak,
ldrmekle mttehem olan kimseyi ksastan kurtarmak gibi eylerdir.
Meru' olduuna delil icm' ile- aadaki hadslerdir. 1000[1000]
1217/1017- Sebil b. Ebi 1001[1001] Hasme radyallahden o da kavninin byklerinden
saylan bir takm zttan iitmi olarak rivayet edildiine gre, Abdullah b. Sohl ile
999[999]
548.
1000[1000]
1001[1001]
Eln Ilasma'nin arl Abdullah b. S&ide b. Amir-i Evs Eisr'dir.
Muhayyre b. Mes'ud, balarna gelen bir skntdan dolay Hayber'e kmlar.
Mteakiben Abdullah b. Sehl'in ldrlerek bir kuyuya atldn gelip Muhayyisa'ya

haber vermiler. Bunun zerine Muhayyisa Yahdler'e giderek :
Vallahi onu siz ldrdnz; demi. Yahudiler :
Vallahi onu biz ldrmedik; demiler. Derken Muhayyisa ile kardei Hveyyisa
bir de Abdurrahman b. Sehl, Peygamber (S.A.V.)'in yanna gelmiler. Ve M jhayyisa
konumak iin ilerlemi. Fakat Res-lllah {S.A.V.) -ya kastederek:
Bylt, bylt; buyurmu. Ve (evvel) Hveyyisa, sonra Muhayyisa konusrruar.

Bunun zerine Resllah (S.A.V.) :
Ya arkadanzn fidyesini verirler yhtd da harbe Ourfnr;

Yahudilere bu
buyurmu; ve hemen
bbta bir nota yazm. Yahudiler de (cevaben): Onu vallahi bizler
ldrmedik diye yazmlar. Bu sefer Resfllah (S.A.V.) Hveyyisa ve Abdurrahman b.

Sehl'e :
Siz. yemin eder de arkadanzn kanna mstehakolursunuz? diye sormu :

Hayr; demiler :
O halde r'\7.e yahd'ler yemin etsin mibuyurmu? Hveyyisa ve arkadalar :
Onlar mslman deillerdir; demiler. Nihayet ReslMah (S.A. V.) Abdullah'n

diyetini kendinden vermi; ve onlara yz deve gndermitir. Sehil demitir ki :
Vallahi beni o develerden krmz br deve tepti. 1002[1002]
Muhayyisa, Hveyyisa'mn kk kardeidir. Burada aabey si dururken onun konumak
istedii anlalyor. Baka bir rivayete gre konumak istedii anlalyor. Haka bir
rivayete tfre konumak isteyen oradakilerin yasa en k olan Abdurrahman'dr.

1002[1002]
551.
Resl- Ekrem (S.A.V.) Bylt, bylt buyurarak : sz byfnc brak sen konuma;
demek istemilerdir. Hadsteki -ya kastederek- kz rav tarafndan mdreetir.

Mi'slini'm bir rivayetinde : Siz yemin eder de arkadanzn kanna mstehak
olurmusunuz? sualine cevaben Muhayyisa ve arkadalar :
Orada bulamadk ve grmedik. demilerdir. Buhar'nin baz rivayetlerinde :

Peygamber (S.A.V.) onlara:
Beyyine p;etirebilirmisiniz? dem:
Hayr beyyinemiz yoktur; cevabn vermiler:
O hnlde yemn edermPnZ? diye sormu. Deniliyor. Onlar
deillerdir. Cmlesi yerine baz rivayetlerde :
mslman
Biz yahdlerin yeminlerine raz olamayz. veya :
Bir takm kfirlerin yemnerini biz nasl kabul ederiz? cmleleri grlmektedir.
Bu hads, kasmrnin sbtma kail olan Cumhur-u Ulem'ya onu isbt etmek iin byk
bir delildir. Ve aadaki meselelere mildir:
1 Ortada bir phe olmakszn mcerred lm dvas ile ka-sme sabit olmaz.. Bu
husus ittifakdir. Vaka Evzai ile Dvd-u ZhirVn'm : phe bulunmadan da kasme
sabit olur. dedikleri rivayet olunmusa da delilleri yoktur.
Kasmeyi ispat edecek phenin ne olaca ulem arasnda ihtilafldr. Bazlar : phe
levs'tir. demilerdir. Bundan murd : Maktuln lmezden evvel Beni filn- vurdu diye
ikrar ettiine bir
kimsenin hidlik etmesi yhud da lenle ldren arasnda dmanlk bulunduuna

veya maktul tehdit ettiine iki ahidin ehdet etmesi gibi eylerdir. Kana boyanmak
dah lcvs'den ma'duddur.
Hanefler'le dier baz ulem'ya gre levs art deildir. Onlarca len kimsede k;ti! eseri
bulunmas ve maktuln ma'lm kimselerin milk nlnn bir yerde lm olmas

knsmenin sbtu iin kfidir. Yeler ki dve faskalarndan dva etmi olmasn. nk
hadsler hep bu hli tasvir etmilerdir.
m tn afii ile mam Mlik'c gre bu kadarckla kasme sabit olmaz. H olmazsa maktul
ile mdde aleyhin arasnda dmanlk olduu tesbit edilmvlidir. Nitekim Hayber
kssasnda byle idi. Zira bir adam birisini ldrr dr bakalar ldrm zannedilsin
(ye onlarn mahallesine brakabilir. filer'le Mlikiler maktuln lmezdi n evvel :
Beni filn ldrd demosini levs suretlerinden sayarlar. Hali mam Hllik'c gre
maktuln zerinde eser olmana bile sz yine kabul celi!M\ Maktuln : Beni filn
kasten yaralad demesi dah ayn hkmdedir, iman Mlik bunun eski ve yeni btn
ulem <:\-rafndan biiittifak kabul edildiini sylemi ise de Ibm'l - ArM (468513)
bu sz kabul etmemi : êhirler fukhasndan buna M/jfe'don bakas kail
olmamtr demitir. mam Mlik'in delili Ben srail'in inecidir. Mezkr inek adam
diriltmi ve kaatilini kendisine haber vermiti. Fakat Uz. MHJc'c nek meselesi bir
Peygamber'in mu'cizcs di. Mu'cizeyi tasdik kafidir diye cevab verilmitir. Mliky-ye
ulems ise kuatilin frsat kollamas ile istidlal eder ve : Yaralnn sz kabul edilmezse
netice ekseriya kanlarn heder olup gitmesine mncer olur. derler. unu da ilve
ederler : Yaralnn hli doruyu Kyliyccci ve yalandan saknaca; sahih ve takva
arayaca hldir. Artk bu hlde onun szn kabul etmek cabeder.:.
2 Bylece lm sabit olduktan sonra maktuln vellerinin kasme dvas ve c dvann
ahkm da sabit olur. O ahkmdan biri de artlar bulunduu takdirde ksastr.
Medneliler'in mezhebi budur. Eer dva muayyen kii aleyhine ikme edilmise onun
aleyhine ksas sabit olur. Bir cemat aleyhine ise kendilerine yemn ettiriMr. imam afi'nin bir kavline gre bunlara diyet vermek sabit olur; dier kavline gre ksas
olunurlar. Hz. afi'den sahih olarak nak'edilen birinci kavildir. Eer vris bir kii ise
kendisine elli yemn verdirilir. nk bu yemn'er veressye lzmdr. Bu bbta vriserin
erkek veya kadn olmalar ile katlin kasten veya haten yaplmas arasnda fark yoktur;
mam afi'nin mezhebi budur.
3 Kasme'dc sair dvalarn hilfna olarak dvaya mdde (dve) Icrc yemin
verdirmekle balanr. Nekim mevzuu bahsimiz hads buna dellet ettii gibi Hz. Eb
Hreyre'nin rivayet ettii :
Beyyine davacya yemn de dvlya der; ancak kasmede mstesna. hadsi de buna
delildir. Bu h; dnin isnadnda geveklik vardr. Yalnz ayn hadsi Bryhaki, Amr b. uayh-
tan lahrc etmi fakat onun hakknda ileri geri sz etmemitir. Fukh diyorlar ki:
Eurada ehdet vey phe ile dve taraf kuvvet bulunca yrmn ena verdirilir. Eurada
phe kuvvetlidir. Binenaleyh kasmede dve. beraet-i asliyyc ile meyyed bulunan
dvlya benzer.
Hanefler'le dier bir ok ulem'ya gre yemn dvlya verdirilir. Davaclara yemn
yoktur. O yerin ahalisinden elli adama : Biz ldr-m: lik; kaatilin de bilmeyiz. diye
yemn verdirilir. mam Buhar de hu kavle meyletmitir. nk bu kssa etrafndaki
rivayetler muhteliftir. Binena'eyh muhtelif olan braklp mttefekun aleyh'e rnreaat
< tmek gerekir. Bu da yeminin dvlya dmesidir. Eer yemin ederlerse bazlarna
gre kendilerine diyet lzm gelir. Hanefler'e f"iv elli yi mini verdikten sonra dvl taraf
artk beract kazanrlar; l> udilerine bir de diyet demek cabetmez. Nitekim aada
grlecek EIju Tlib ksas da buna dellet eder : Diyet cabeder diyenlerin belli bal
bir delili yoktur.
4 Reslah (S.A.V.)'in kendinden diyei vermesi bir rivayette ;
Diyetini sadaka develerden verdi. denilerek tefsir edilmitir. Bazlarna gre bundan
murd : Peygamber (S.A.V.) sadaka dcvelcrin-di'i dn ald; demektir. Bir takmlar ":
Reslllah (S.A.V.) bu diyeti bor'ularm sehimlerinden vermitir demilerse de bu
kavil do-u bulunmamaktadr. Zr zimmlerin borlularna zekt verilmez. NrsaVnin

rivayetinde Peygamber (S.A.V.)'in bu diyeti yahdlerin zerine taksim ettii ve bir
ksmn demek iin kendilerine yardm ettii ifde olunuyorsa da mezkr rivayet iin
UnVl-Kayyhn : mahfuz delildir dedikten sonra szne yle devam ediyor : nk
dvllara mcerred maktul var diyet iddia etmekle hemen diyet lzm gelmez. Bilkis
ikrar vey beyyine yhud'davaclarn yemini gibi'eylerden birinin mutlaka bulunmas
cabeder. Burada byle bir ey yoktur. Hem Reslllah (S.A.V.) davaclara yemin teklif
etmi; onlar buna yanamamlardr. O halde nasl oluyor da mcerred dava ile Yahudilere diyet lzm diye hkm veriliyor?.
Fide : mam Mlik kasmedeki yemin usuln sair dvalara da temil etmitir. Bu
cmleden olmak zere mallar soyulan kimseler davac olduklar halde onlarn
yeminlerini kabul etmitir. Zira hrsz kimse grmeden alar. Binenaleyh onun fiilini
beyyino i'e is-bla imkn yoktur. Hz. Mdlik'in bu kyas nassa aykr grlyor. Zr :
Mevrid-i nassda itihada mesa' yoktur. Bu kaide Mecelle'de dah 14. c. madde ile
tesbit edilmitir. imam Mlik'in karssna kan nass :
Beyyine mddeye, yemin de inkr edene der. hads-i serndir. Ancak Hz. mam1 in
mezhebine gre nassn umumu kyasla tahsis edilirse ona bir ey denilemez. 1003[1003]
1218/1018- Ensr'dan bir zttan -radyallnh anh- rivayet edildiine gre, Resllah
(S.A.V.) kasmeyi cahiliyet devrinde olduu ek-ii zere krar etmi ve Reslllah
(S.A.V.) Ensr'dan bir takm kimseler Yahudiler aleyhine bir makil dvas atklar vakit
aralarnda onunla hkmetmitir. 1004[1004]
c;Chiliyet devrinde olduu ekil zere krar etmi Duyurulmas adet Bthc.r'cki
Him kssasna isret ediyor. Kssa 'BuhnrVnin Chiliyyet yym babnda olup Hz.
bni Abbas (R.A.) tarafndan rivayet edilmitir. Trkcsi yledir : bni Abbas (R.A.)
demitir ki: Chiliyyet devrinde ilk kasme biz Ben Himde olmutur. Ben H-im'den
bir adam Kurey'in baka bir dalndan br adam rak tutmutu. Adam onunla birlikte
develerinin yanna gitmi. Derken onun yanna Beni Him'dcn bir adam uram. Bu
adamn uvallarnn az kopmu imi. Himye demi ki:
Bana bir p ltfet de onunla
uvallarm
balyaym;
develer rkmesin; Him
ona bir ip vermi, oda uvallarnn azn balam. Konakladklar vakit develer
km; yalnz bir tanesi kmemi. H-im'rn aas :
Aceb bu deveye ne oluyor ki dier develerin arasnda kmemi? demi. Him :

Onun ipi yok; mukabelesinde bulunmu: Aas :
Onun ipi nerede demi. bni Abbas diyor ki : Bunun zerine Himye bir deynek
atm. Adamcazn eceli de ondan olmu....
1003[1003]
554.
1004[1004]
P hadste su da vardr : Hdise Ebu Talibin kulana varm. Ebu Tlib katilin yanma
gelerek ona :
Benim teklifimden birini ihtiyar et! istersen yz deve verirsin; nk sen bizim
adam'nvz ldrdn.
Dilersen sen lcrrnediine kavminden elli kjiye yemin ettir.
Bunlardan birini yapmadn takdirde adammz in seni ldrrz; dem. Aa

kavminin yanna gitmi. Onlar :
Biz yemn ederiz; d^mi. Derken Eb Tlib'in yanna Ben H-im'den bir kadn
gelmi. Bu kadn o kabileden br le evli imi. Kocasna bir de ocuk dourmu. Kadn :
Y
Eb T'ib, benim su
ocuumu elli kiiden birinin yerine tutman ve
bakalar yemin icn hapis edilirken onu hapsetmemeni d-lerim; dem.Eb Tlib
onun dediin! yapm.Mteakiben aann adamlarndan br gelerek :
Y Eb Tb, sen 100 devenin yerine elli adamn yemn etmesini istemisin. Her
adama iki deve der. te iki deve. Bunlar benim yerime kabul et; beni yeminim iin
hapsetme! demi. Arkasndan krk sekiz k?si aelerek yemn etms'er.
ibni Abbas (R.A.) diyor ki :
Nefsim kabza-i kudretinde olan Allah'a yemn ederim k, sene gemden krk sekiz
kiiden krpar bir gz kalmad.
Hads-i srrf. kasme ile kailin sahil, olduuna delildir. Cumhur-u ulem'nn kavli lu
olduunu nz yukarda grmtk..
Salim b. Abd^lah, mer b. Abd?1n/-, Ebu Klhc ve dier baz zevat, Rcr'an mukarrer
usule muhalif olduu iqin kasannn meru' olmadna kaildirler. nk asl o1 an :

Beyyinenin mddeye, yemininde inkr eden tarafa yani mdde aleyh'e dmesidir.
Bunlar Peygamber {S.A.V.)'in kasmeyo hkmetmediine iddia ile: Bu bir ehilivyot
hkmdr. Reslllah (S.A.V.) onun slm kaidelere nasl uymadn gstermek iin
oradakilcre bir ltufkrlk olmak zere tatbik etmitir. demi; ve mddelarn ishal
iin sz.ii uzatmlardr.
San'anl ve emsali ele. kasmenin Hz. mer (R.A.) tarafndan yapldn yzde yz kabul
etmekle beraber onun Hz. Peygamber (S.A.V.)'in rmri ile sabit olmad iddiasnda srar
ediyorlar. Bunlar Kasmeyi ashb- kirm'dan lir cemaatin fiil olarak kabul ediyor, fakat bu bbta icm' olduunu inkr ediyorlar.
Halbuki cl-lhtiyr ve emsali Hanef fkhlarnda kasmenin icm' ve hadslerle sabit

olduu tasrih edilmitir.
Rvl-'iden Ebu'z-Zind diyor ki :
Biz bunca sahabe bolluunda knsmc ile nsan ldrmszdr. Zannediyorum

mevcutlar bin kii idi. Ama bunlardan iki khi bi'e ihtilfa dmemitir.Musannifin
Fcthl-Br deki beyanna gre Elm'z-Zind bu hadsi Hrice b.-Zcyd b. Sabit'ten
nakletmistir. Hrice hakknda sz yoktur. Kak h ve sika bir zttr Ebu'zZ:nd'm bu kadar
sahbs'ye deil on sahb'ye bile yetimedii; binenaleyh tedls yapt iddia edilmise
de onun (biz) demekle mslmanlan kas-tedmi olmas pek vrid-i hatrdr. Nitekim
ayn mnya olmak zere bu gn biz de vaktiyle biz t Viyana kaplarna dayandk
diyoruz. Bunda tedls yoktur. Ebu'z-Zind hadsini Sad b. Mansur ile Bcy-haki rivayet
etmilerdir.
Buraya kadar serd edilen ma'ruzattan da anlalaca vecihle kasme mstakil ve
mnferid bir snnettir. O bu bbtaki umumtn bir mstesnsdr. Mtecavizleri

nlemek, insan kanm heder olmaktan kurtarmak iin meru' olmutur. Mslim gibi bir
imm- cell'in Sahih'inde :
Peygamber (S.A.V.) kasmeyi chiliyyet devrinde olduu ekil zere krar etli,.',- diyen
sarih bir hads-i erif bulunurken kasmenin yine de Peygamber {S.A.V.)'in snneti ile
sabit olmadn iddiaya kalkmak ne derece doru olabilir bilemeyiz. 1005[1005]
slerle Muharebe Bab
Bay : Zulm, isyan, cinayet, fesat ve doru yoldan sapmak gibi bir ok mnlara gelir.
1005[1005]
556.
Istilal/da ise : Bailer hkmete isyan eden kimselerdir: Hz AH (Z. A.)
Din kardelerimiz bize isyan ettiler. demitir. Bunlar er'-i erf na/annda dindin
ckms saylmazlarsa da mmetin ittifak ile dallet' fiilidirler. Dinden kmadklarna
dell :
1006[1006] Eer mminlerden ki taife arprlarsa sz hemen onlarn aralarn bulun
yet-i kermesidir.
BaliT yle tir taifedirler ki, kendilerini koruyacak ordu ve silhlar vardr. Bunlar
kendilerini hakl grerek te'vil yolu ile msl-manlara' kar harbederler. Aadaki
hadsler bylelerinin hkmn beyn eder. 1007[1007]
1219/1019- ibni mer radv/allah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salallah aleyhi ve sellem :
- Her kim bize kar silh tarsa bizden deildir; buyurdular.1008[1008]

Silh tamak, harbetmekten kinayedir. nk kaatil silh tamann ekseri ahvlde
lazmdr. Maamfh silh tamak kelimenin hakikat mnsna da gelebilir; bu taktirde

muharebe niyeti olmadndan szde kinaye yoktur.
Bizden delildir cmlesinin mns : Bizim yolumuzda deil; di m ktir. nk
Peygamber (S.A.V.)'ir yolu mslmanlara yardm etmektir. Muharebe onun tamamiyle

zdddr. Bu mn nsliimaniiirla mularebcyi hell i'tikd etmeyenler hakkndadr.
Haksz yere ve hi lir te'vil yapmayarak onlarla harbetmok kfr mu'ciblir. Zr kal'
olan haram delili hell i'tikd edilmi olur.
Hads-i erif mslmana kars silh ekmenin haram olduuna delildir. Baicrle
1006[1006]
1007[1007]
1008[1008]
Sre-i Hcrt; yot: 9.
harbetmek bu umumdan hritir. Onlarla harhedilebiIr. Haklarnda yaplacak muamele

fkh kitaplarnda gsterilmitir. 1009[1009]
1220/1020- Ebu Hreyre, rndnjalhth nnh'den Peygamber sallaa-hit ah 1/l i ve

srllrm'in yle buyurduunu iittii rivayet olunmutur:
Her kim (islmn Hkmet Reisine) taatten kar ve cematten ayrlr da lrse onun
lm chiliyyet lmdr.1010[1010]
Bu hadsi Mslim talrc etmitir.
Cematten ayniirsa ifdesinden mrd : slm cemati yani t h!-i snnet olan
cemattir ki, bu cemaat bir hkmdarn idaresine tii'dir.
Onun lm chtliyyet lmdr yani : kfir olarak lr: Bu bir tebih cmlesidir.
Cematten ayrlann lm kfirin lmne benzetilmitir. Vech-i ebeh her ikisinin de

bir slm hkmdarna tbi' oimamasmdandr.
Hads-i erif, br kimse cematten ayrlr, fakat o cemate kar harbetmezse bizim de
kendisi ile muharebe edemiyeceimize delildir. nk Peygamber (S.A.V.) onunla
muharebe etmememizi emir buyur-mam.; yalnz onun lm hlinin chiliyyet lmne
bcnzcd'ini haber vermekle iktifa etmitir. u halde bu fiili ile slmiyetten km olmuyor, demektir Hz. Al (R.A.)'m Hrictler'e syledii u szler de buna dellet eder :
istediiniz tarafta olun, sizinle ararriizda (riyeti gereken e y. rm kn dkmemeniz,

yol kesmemeniz ve hi bir kimseye zulm mcnzdr. Eer bunlar yapacak olursanz
sze harp i'ln ederim, Ali (l.A.ym b-szieri kendisinden muhtelif lfzlarla sabit oln'.,
Bnvar mam Ahmrd, Tahrrnl, ve Hkim, Abdullah b. eddA .. ,in tahric etmilerdir.
Abdullah diyor ki :
Vatlah, Hriciler yol kesip haram olan kan aktmadka brln harbotmcli. Su haldr ini
1009[1009]
558.
1010[1010]
da
mcerred
gsterir. 1011[1011]
hkmdarla
hilaf
halinde
bulunmann
h:rb
cbclmediîni
1221/1021- mm Seleme rah/llah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah suUdUth' (tlct/hi ve srUrn :
Ammr' s ete ldrecek; buyurdular. 1012[1012]

Bu had.si Mslim rivayet etmitir. Mslim'de hadsin tamam yledir :
Onlar cennete da'vet edecek, onlarsa onu Cehenneme aracaklar.
bni Ahdilbcrr (3GS463): Bu bbta haberler mte bu hads hadslerin en sahihidir.

diyor.
bn\ Dihyc dah : Bunun shhatine dokunacak yer yoktur-sahih olmasa idi onu Muaviye
reddederdi. demitir.
Maamfh bu hadsin sahih clup olmad hususunda yine bi1' hay]i mnakaalar
yaplm; hatt ule.. 'dan bazlar ii birbirlerini techl ve tahrike kadar ileri
gtrmlerdir.
mam Ahmcd b. HanbeVden hem sahih olduuna hem de olmadma dir rivayetler
olduu syleniyor. 1013[1013]
1222/1022- Ibn mer radyallahii nnhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah snllallah aleyhi ve sellcm:
Bilirmisin ey ibni mmi Abd bu mmetin balerine Allah'n hkm nasl olacaktr?
dedi. O:
1011[1011]
559.
1012[1012]
1013[1013]
Ahmet Davudolu, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Selamet Yollar, Snmez Yaynlar: 3/559
Allah ve Resul bilir; cevabn verdi. Reslllah (S.A.V.) :
Bu mmetin yere serilen yaralsnn ii bitirilivermez, esiri ldrlmez, kaan
aranmaz, ganimeti de taksim edilmez; buyurdular. 1014[1014]
Bu hadsi Bszzar rivayet etmitir, Hkim onu sahhlcmi, arkasndan da vehmo
dmtr. nk isnadnda Kevser b. Hkim vardr. Bu zt metruktr. Ali (R. A./dan bir
ok yollarla bunun benzeri bir hadsin mevkuf olarak rivayet edildii sahihtir. Onu bni
Ebi eybe ile Hkim rivayet etmilerdir.
bni mmi Abd : bni Mes'ud'dur. Eshb- Kiram arasnda bu knye ile hret bulmutu.
Bu hadsi bni mer (R. A.) ya bni Mes'ud'dan yahud ona sylerken Peygamber
(S.A.V.)'den iitmi olacaktr. Onu Kevser b. Hkim, Atd ve MekhuVen rivayet etmitir.
Kendisi K-feli olup Haleb'e yerlemitir. bni Mam ( 233) onun hakknda : Hi bir
ey deildir demitir. mam Ahmed b. Hanbel ise: Onun hadisleri btldr. der. bni
Adiyy (279365) : Bu hadis mahfuz deildir demektedir.
Hz. Ali'nin rivayetine gelince: onu Bcyhak ve dier hadis imamlar rivayet etmitir.
Hadste bir ka mesele vardr. yle ki:
1 s ve bgilerle muharebe etmek caizdir, lem' da budur. Tel Hazretleri de :

1015[1015]
slerle
Siz balik eden taife le arpn.. buyurmutur. Ulem'dan bir cemaate gre
arpmak
kfirlerle
muharebe
etmekten
efdl-dir.
Zr
bunlardan
mslmanlara zarar gelir. Fakat unu bilmeli ki, onlarla arpmaa balamazdan nce
kendilerini bu isyandan vaz ge-rrnc da'vct cbeder. Nitekim Hz. Ali (R.A.) Hricler'e
kar byle hareket etmitir. Vak'a yle cereyan etmitir : Haricler, Hz. Ali'den
ayrldktan sonra Ali (R.A.) kendilerine bni Abbas (R.A.)' gndermiti. bn Abbas
onlarla mnazara yapt. Bu mnazara neticesinde yekunu sekiz bin kii olan Hricler'n
drt bini isyanlarndan dndler. Kalan drt bini ise inadlarmda srar ettiler. Bu sefer Ali
(R. A.) kendilerine :
1014[1014]
1015[1015]
Sre- Hcrt; yet: 9.
istediiniz tarafta olun! sizinle aramzda
(riyeti gereken ey) haram kan
dkmemeniz, yol kesmemeniz ve hi br kimseye zulm et-memenhdir; mealinde haber

gndermiti. Hriciler,
Reslllah (S.A. V.)'in Eshb- gzn'inden olan Abdullah b.
Hattab' ehid ettiler. Hmile bulunan cariyesinin de karnn deerek iindeki cenini
kardlar. Hz. Ali (R. A.) bunlar duyunca Hricler'e bir mektup yazarak Abdullah b.
Hattab' chd eden eden kaalitin ksasn istedi. Haricler :
Onu hepimiz ldrdk; diye cevap verdiler. Bunun zerine Ali (R. A.) onlarla harbe
izin verdi. Bu husustaki rivayetler sabittir. Musannif onlar Feth'l-^Bri de

sralamtr.
2 s ve balerin yarallar hemen ldrlvermez. Fakat Ha-nefler'e gre : bu
hkm slerin ordular olmadna gredir. Ordular varsa yarallar ldrlr,

kaanlar da ta'kib edilir. Hadsimiz buna dellet ettii gibi Beyhq^Vmn Hz. Ali'den tahrc
ettii u eser de ayn hkme delildir :
Cemel vak'a s gn AH (R. A.) arkadalarna :
Bu kavme glib geldiiniz vakit kaan aramayn, yaraly hemen ldrmeyin,

harbeiti letine bakn ve onu aln. Ondan geri kalan mraslarmndr; dedi: Bet/haki:
Bu mnkati'dir. Sahih olan h bir oy ;ilm;uh ve hi bir ly soymaddr. diyor.
3 Aslerden alnan esir ldrlme1/.. Ulem hu hkmn slere niisus olduunu

sylerler. Zr onlarla yaplan muharebe, onlarn l;rb"lmesim? mni' olmak iindir.
4 slerin kaan esirleri la'kibeditmez. mam afii'nin mezhebi budur. Ona Sre
slerin iltica edecek ordular olsun, olmasn hkm birdir.
bulunmakla
bulunmnmmasma ayr
Hanefler'ce ordular
ayr hkm verilmesi, ordular bulunduu
takdirde tekrar hcum etmeleri ihtimaline mebndir.
5 Eaglcrin mallar ganimet olarak alnmaz. Hatt mallarm beraberinde harb yerine
getirmi olsalar bu mallar ele getii taktirde fi.-.icre taksim edilmez. Haneflerle
filer'in mezhebi budur. Peygamber (S.A.V.)'in u hadsi ayn hkm tc'yd. eder :
Mslman bir kimsenin ma/> ancak kendi gnl rzs ile hell olur.
Hz. Ali (R. A.y'n Cemel ve Sffn vak'alarnda lenlerin hi birini soydurmam; eyasna
el srdrmemi olduu Bcyhak ve Ebu m-mc gibi zevatn tahric ettikleri sahh
hadslerle sbt bulmutur.
Bazdan slerin hsro meydanndan getirdikleri mallarn ganimet ..lam* alnabileceine

kaildirler. Fakat bunlara hadsin bu mallarn ai-n.'umyacan sarahaten ifde ettii ve
Hz. Ali (R. A.) da almad ihtar edilmitir.
6 Yarallarnn da ii bitiriiivermez. cmlesinden Hancfler'le dier baz ulem
balerin harbte sebebiyet verdikleri mal ve can kayplarn dettirilmemek hkmn

karmlardr. Tel Hazretler'nin:
1016[1016] Allah'n emrine dnnceye kadar buyurarak, detmeden bahsetmemesi de
onlara delildir.
tmam afi ile dier baz ulem'ya gre bale-in insan ldrenlerine ksas tatbik edilir.
Delilleri yet ve hadislerin, mumtdr.1017[1017]
1223/1023- Arface b. urehr1018[1018] ad yallah mj/'den rivayet olunmutur.

Demitir ki: Reslllah saUallah aleyhi ve scltcm' :
iniz dertop iken size biri gelir de topluluunuzu datmak isterse onu hemen
ldrn; derken iittim.
mam Mslim (204261) ayn hadsi u lfzlarla da tahrc etmitir :

Reslllah (S.A.V.)'i :
1016[1016]
1017[1017]
562.
Sre-i Hcrt; yet: 9.

Arf.-u' b. ureyh (veya urayh, veya Ibni ureyk, veya urhil) (K. A.): Kffe'ye yerlemiti. Mslim,
Kb Dvml ve Nesa tarafndan kendisinden zikrettiimiz hsulsi rivftyet olunmutur. Arfacn, Hz. Ebu
Bekir'den rivayette bulunmu, kendisinden de /Iyd bni'l-Alko, Eb Hazm- E^cr! ve Eb Yakub'l Abdi rivayette bulunmulardr.
1018[1018]
(B.k. El-tsbe C. II. Shf. 467. Sahb No: 5509).
Nice fitne ve fesatlar vuku' bulacaktr. Bu mmet toplu iken bir kimse onun hlini
perian etmek isterse, kim olursa olsun onu, hemen klla vurun; derken iittim.
mam Mslim'in bu bbta tahrc ettii baka rivayetler de var dr. Tuhar ile Mslim
mttefkan Hz. Ibni Abbas'dan yine bu hususta baz hadsler tahrc etmilerdir.
Btn bu hadisler bir memlekette mslmanann hkmdar seerek etrafnda

topladklar ztn aleyhine kyam edenlerin lm cezasn hak ettiklerine dellet eder.
Ca'n le Harp Ve Mrteddin Katli Bb
1224/1024- Abdullah b. mer radyallah an/mm'dan rivayet olunmutur. Demitir

k: Reslllah salallah aleyhi ve sellem :
Her kim mal urunda ldrlrse o kimse ehdtir; buyurdular.1019[1019]

Bu hadsi'Ebu Dvud, Nesa ve Tirmz rivayet etmilerdir. Tirmizi onu sahlejrtir.
Ayn hadsi Buhar, Abdullah b. Amr b. As'dan; Snen sahipleri ile bni Hibban ve Hkim
ise Said b. Zeyd'den tahrc etmilerdir.
Hads-i erif, haksz yere birinin maln almaa alan kimse ile mukatale etmenin caiz
olduuna dellet ediyor. Maln az veya ok olmas arasnda hkmen bir fark yoktur.
Cumhur-u ulem'nn kavli de budur. Mlikler'den bazlarna gre az olan mal iin
mukatele etmek caiz deildir.
Kurtub diyor ki: Bu husustaki hilafn sebebi: Eer bu arpma mnker olan eyi defi'
iin ise az ile oun fark yoktur. Yok, zarar defi' kabilinden ise bu taktitfde hl muhtelif
olur.
bni'l-Mnzir'in mam /'den hikye ettiin- gre bir kimsenin mal, can veya rzna
1019[1019]
kastedilir de mtecavizi ldrmekten baka kurtulua re bulamazsa ldrmesi caizdir.

Hem kendisine ksas tatbik olunur, ne de diyet ve kefaret lzm gelir. Yalnz tafsilt
vermeden ldrmee kastedemez. bni'l-Mnzir diyor ki : Ulem'ya gre : bir adam

mezkr mal, can ve rz hususunda zulme ma'ruz kald zaman zht ve tafsilta lzum
kalmakszn onu ldrebilir. Evza bu hadsi hkmdar ve ordu bulunduu yani

asayiin berkeml olduu zamana hamletmitir: Hkmet bulunmad kargaalk
zamannda
ise
hemen
teslim
olsun,
kimse
ile
arpmasn.
diyor.
mam Mslim'in Hz. Ebu Hreyre'den merfu' olarak tahric ettii u hads ulem'nn
kavillerini te'yd ediyor
Bir adam gelerek maln almak sterse ne yapmam tavsiye edersin? Reslllah
(S.A.V.) :
Ona taat etme; buyurdu. Soran it :
Ya benimle mukatele ederse? dedi. Fahr-i lem (S.A.V.) :

Onunla arp; emrini verdi. Adam :
Ya beni ldrrse? dedi. Efendimiz (S.A.V-) :

Sen de eht oluverirsin; buyurdular:
Ya onu ben ldrrsem ne buyurursun? dedi. Reslllah (S.A.V.) :

Oda cehennemi boylar; buyurdular.
Buraya kadar verilen zht maln haksz yere olanlarla canna ve rzna gz koyanlar
vurmann caiz olduu hususunda idi. Acaba bylelerle hi arpmadan teslim olmak
cizmidir?
San'an, sanki yukardaki deliller bu suale cevab vermezmi gibi : Zhi olan cevazdr
diyor; ve buna :
Allah'n maktul kulu ol hadsi ile istidlal ederek: Hi phe yok ki bu hads can
kaybna teslim olmay bildiriyor. Mal iin teslim olmak ise evleviyette kalr. diyor.
Hazret'e burada. Cenb- Mevl'dan rahmet dileyerek arzedelimki: Reslflah (S.A,V.)'in
az yukarda zikrettiimiz hadste : Ona taat etme! Onunla arp! lrsen ehd
olursun gibi szleri, bu bbta asla tereddde mahal brakmyacak kadar ak bir
ekilde: mal, iin dmanla lnceye veya ldrnceyc kadar boumann lzumunu
bildirirler. Bu sarahatten sonra acaba dmanla hi arpmadan ona tevSim oluversek

caiz olmazm? diye sormak bile safdillik olur. Hele buna bir hads yaktrarak caiz diye
istidlale kalkmak bsbtn yersizdir. nk hadis-i erifteki: Allah'n maktul kulu ol

cmlesi h: dn>,.nih karsnda hi bir hareket gsterme, ona hemen (eslini ol da
seni kuzu keser gibi kessin; demek deildir. Elbette erkek gibi dmanla bouurken
bazen lmek de olacaktr. 0 hadsteki maklul olmay bu mnda anlamak cabeder.

Ancak zlimle arpmaya imkn ve kudreti bulunmaz da teslim olursa ona kimsenin bir
diyecei yoktur. 1020[1020]
1225/1025- mran b. Husayn radyallah anhm'an rivayet olunmutur. Demitir
k: Ya'l b. meyye bir adamla kavga etti; ve birisi dierini srd. O da azdan elini
ekvernce n diin! kard. Mteakiben her ikisi Peygamber sallaUah aleyhi ve
sclcm'n huzuruna dvaya ktlar. Resllah (S.A.V.) :
Biriniz arkadan aygr devenin srd gibi srd m? Ona diye

yoktur;
Hads mitefekun aleyh olup lfz Mslim'indir. NIsranla nlan ztn kimle." olduu
ihtilafldr. Bazlar : Inlan Ya'l'nr ra idi. diyor. Bu taktirde srann Ya'l olduu
teayyn rder diyorlar,
Jlads-i erif, zarar defi' iin ilenen bu cinayetin heder olduuna; ''anye diyet
verdrilmiycccine delildir. Cumhur-u ulem'nn mezhebi de budur. Cumhur ayrca

sununla da istidlal ederler: Bir kimse birine silh ekse de mazlum olan taraf kendini
mdfaa ederken silh ekeni ldrse bitfak hi bir ey lzm gelmez. Burada da
1020[1020]
566.
1021[1021]
yledir. Yani nlan kimse can acs ile srann bedeninden bir yeri srsa bir ey lazm
gelmez. Yalnz heder olmann arl : Inlann elem duymas ve bundan kurtulmak iin
onu da srmaktan re bulmamasKr.
Isrmaktan daha ehven bir eyle kurtulma imkn varsa sr olmaz. filer'e gre
mutlak Sirotlc heder olur. Bu heder olma keyfiyetinin delili eratin umum
kaidelerinden alnmtr. 1022[1022]
1226/1026- Ebu Hreyre radyaUahil n/f.'den rvyet edilmitir.Demitir ki: Ebu'lKaasm RestHah sallalahil aleyhi ve sellejn :
Eer bir kimse izinsiz senin gizli bir mahalline bakar da ona bir ta atarak gzn
karrsan sana bir gnah olmaz; buyurdular. 1023[1023]
Hads mttefekun aleyh'tir. Ahmed ile Nesa'nin tahrc ettikleri bir rivayette -ki onu ibni
Hibban sahhlemir- ona diyette yoktur ksas da. buyurmutur.
Hads-i erif, izni olmadan bakasnn gizli bir mahallini grmee almann haram
olduuna ve grmee alann tala g karlabileceine delildir. Fakat izni olursa
bakabilir. Mesel bir kimse komusuna kendi avlusunun iine bakmak iin izin verse,, 1u
taktirde onun gzn karmak bir cinayet olur. Kcz baklan kimse ova gibi kendi mifki
olmayan ve binenaleyh izne ihtiya messetmeyen bir yerde olursa baKilmas hell
olmayan bir yerine bile bakm olsa yine gzn karmas cinayet olur. Zr taksir
baklandan gelmitir. Ekser-i mezheb imamlar ile dier ulem'nn re'y budur. Burada
yalnz Mlkler muhalefet etmilerdir Mlikler'den Yahya b. Ya'mr : Galiba bu haber
Mlik'e ulamamtr diyor.
fbni DakiM'l - d fukhmn bu hkm zerinde bir ok tasarru-fatta bulunduklarn

syledikten sonra bu tasarruflar yle sralar:
1 Bakasnn gizli mahalline bakmann sokakta durmas ile ba-klmamn, milkinde

1022[1022]
1023[1023]
yhud kmaz sokakta durmas arasnda fark vardr. Bu hususta ihtilf edilmise de
mehur kavle gre hkm birdir; ve bakasnn haremine gz atmaya kimsenin hakk
yoktur. fi-ler'in bir kavline gre gz karma ancak baklan kimsenin milkinde
durarak bakt zaman caiz olur. Hads mutlaktr.
2 Bakan ahsa evvel bakmamasn ihtar ve tenbih lzm olup olmad hususunda iki
vecih vardr. Birinci vehe gre ihtarda bulunmadan ta atamaz. kinciye gre atabilir.
Hads-i erif, bakan ahsn gzne atlan eyin ufak ta ve akl gibi eyler olmasna
dellet ediyor. Ok vey byk ta atarak ldrse fukhya gre ksas veya diyet vermek
cbeder.
3 Bakasnn haremine bakan ahsn o evde mahremi veya kars veyhud eyas varsa
gzn karmak caiz deildir. nk bakmasnda phe vardr. Bazlarna gre o evde
yalnz kendisinin mahrem akrabas kadnlar varsa ancak o zaman gz karlmaz.
4 Baklan evde yalnz sahibi
varsa avret mahalli ak olduu taktirde bakan ahsn
gzn karabilir. Aksi taktirde iki vecih vardr. Bunlarn makbul olanna gre ta
atmas caiz deildir.
5 Evde kadnlar tesettrl iseler bir vehe gre bakan ahsn gzne ta atmak caiz
deildir. nk bir ey grmez. Baz fukhya gre caizdir; zr bu husustaki haberler
mutlaktr. rtnme alma vakitleri belli deildir.
6 Gz karma ii hne sahibinin hi bir ihtiyat kusuru bulunmad zaman caizdir.

Fakat kapy ak brakmak, duvara delik amak gibi kendisinin de kusuru olursa
teemml edilir; ieriye bakan kimse oradan geiyorsa ona ta atlmaz. Durmu kasten
bakyorsa bazlarna gre yine atlmaz; nk hne sahibinin kusuru vardr. Bir
takmlarna gre ise ta atarak gz karlabilir; zr bakan ahs mtecavizdir, ayn
hilaf evinin zerinden veya minareden bakld zaman da vardr. Fakat bunlarda ta
atmas daha ma'kul grnyor. nk burada hne sahibinin bir taksiri yoktur.
Bundan sonra bni Dakiki'l-ld unlar kaydediyor : M'lmun olsun ki, fkh tasarruftan
hadsin ihtiltna dhil olanlar ondan alnmtr. Olmayanlarn ise bazs hadsten maksut
olan mny anlamaktan, bazs da kyastan alnmtr. Fakat bylesi azdr.
Hsl bakasnn avlusu veya evinin ii gibi gizli yerlerine bakmak haramdr. Fukh
byle mahrem yerlere bakan ibadethanelerle evlerin yktrlmasna kail olmulardr. Hz.
mer (R. A.yin re'yi de budur. Hatt Msr fethedildii zaman orada yksek bir ev yapan
Hrice b. Hzfe'nin bu iini haber alnca derhal Msr valisi Amr b. As'a bir mektup
yazarak o binay yktrd mehurdur.1024[1024]
1227/1027- Bera'bni Azib radyattah anh'den rivayet edilmitir. Demitir k:
Reslllah saHalah aleyhi ve sellem, gndzn baheleri korumak, sahihlerine

geceleyin hayvanlar korumak sahiplerine ve hayvanlarnn geceleyin yapt zararn
sahiplerine it olduuna hkmetti. 1025[1025]
Bu hadsi Tirmz mstesna Drt'ler'Ie Ahmed rivayet etmilerdir. bni Hibban onu
sahhlemitir. isnadnda ihtilf vardr.
Bu hadis hep Zhr'den rivayet olunmutur. Zhr onu Hizam'-dan, o da Bera'dan rivayet
etmitir. Halbuki Hizam Bera'dan iit-memitir. bni Hazm'e tebean Abdiilhak
sylemitir. Hadsi bir ok tarklerden Bcyhak de tahrc etmitir. Fakat bunlarda da
ihtilf vardr. u kadar var ki, mam afi : Bu hads sabit olduu muttasl bulunduu ve
rvleri bilindii iin biz bununla amel ettik. diyor. Bcyhak dah : Biz bu hadsi
a'bVen o da reyh'den iitmi olmak zere : Koyunlarn geceleyin yapt zarar

sahibine detir; fakat gndzn yaptklarn detmez; idiini rivayet ettik; o u yeti de
te'vil ederdi :
1026[1026] Dvud ile Sleyman kssasn da hatrla; hant ekine kavmin koyunlar girdii
vakit onun hakknda hkm veriyorlard. ve: (nercs) geceleyin otlamaktr; derdi diyor.
Mcsrk't&n rivayet olunduuna gre : Bu koyunlar geceleyin bir baa girerek ne varsa
otlami: yeil bir ey brakmamlar.
1024[1024]
568.
1025[1025]
569.
1026[1026]
Sre-i Enbiy; yet: 78.
u halde hads-i erif hayvann gndzn yapt zarar sahibinin demiyeceine;

geceleyin deyeceine dellet eder. Zr gndzleri hayvanlar ba bo salmak;
geceleyin ise balarnda beki bulundurmak dettir. mam Mlik ile /'nin ve dier
baz ulem'-nn mezhebi budur.. Onlar buradaki hads ve yetle istidlal ederler. mam
A*zam Ebu Hanfe'ye gre ise hayvan gece otlasn, gndz otlasn sahibine onun
kendiliinden yapt zarar demek cbetmez. Delili :
Hayvann yapt zarar hederdir. hadsidir. Bu hadsi mam Almca, ile cyhcyn, Hz.
Ebu Hreyre'den; ve yine mam Ahmal M- Nrsal ve bni Mcc, Hz. Amir b. Avf'dnn tahrc
etmilerdir. Yalnz Tahavi (238321) : Ebu Hanfe'nin mezhebine gre hayvan oban
ile mer'aya gnderdii zaman detme yoktur. obansz gnderirse detme vardr.
diyor.
Mkler dahi meseleyi mu'td mer'ada otlamakla takyd ederler. Ekinlik ierisinde
otlatlr da zarar yaparlarsa gece olsun gndz olsun zararn deneceine kaildirler. Bu
mesefede baka kaviller de vardr. 1027[1027]
1228/1028- Muz b. Csbel radyallah anh'den mslman olup da sonra yahdlie

dnen bir adam hakknda :
ldrlmedike oturmam. Bu Allah ve

edilmitir.
Resl'nn
hkmdr; dedii rivayet
Bunun zerine ldrlmesini emretmi ve adam ldrlmtr. 1028[1028]

Hads mftefekun aleyh'tr. Ebu Davud'un bir rivayetinde : Bundan nce adamn
tevbekr olmas kendisinden istenmiti. denilmektedir. 1029[1029]
Bu hads, mrteddin yani mslmanhktan baka bir dne dnenin ldrlmesi
1027[1027]
570.
Peygamber (S.A.V.), Ehu Musa'y Vocn'o piindermi. ArkasndanCcbcl'i yolj.mjjtr. Muz, Ebu
Musa'nn yanna varnca. Ebu Musa iuinli.sinp lir scncjdf yayd vo onu :
1028[1028]
1029[1029]
Otur; dedi. Bir de ne gnsn bal bir adam : - Hu kim? deyince, Kbu Musa :
Bir y.hdi. Mslman oldu, sonra tekrar yahd oldu; dedi.
cbettiinc delildir.
Hkm
bilicm1
sabittir.
Hilaf
yalnz
ldrmeden
tevbeye
da'vct
lilip
tdilmiyeccindedir. Cumhur'a gre tevbeye da'vet etmek vcibr. nk gerek buradaki
rivayette, gerekse Ebu Davud'un baka ' ivyrtindo tevbeye da'vet vardr. Hatt dier
rivayette o adam Ebu Musa'nn 20 gece yhud da 20 geceye yakn bir mddet da'vet
ettii zikiyor. Haneflr'e, Hasan- Basr, Tavus ve dier baz ulem'ya ttro tevbeye
da'vet mslehbtr. nk Bir kfire sma da'vet geldi mi artk da'vctin kendisine
tekrar vcib deildir.O halde mrtedde rklar, evleviyetle vcib olamaz. Ancak: belki
kendisine bir phe nz olmutur; mlahazasyla slAmiyetin kendisine bir daha
arzolunmas mstohb grlmtr. Hanefler bundan sonra gelen hadsle de istidlal

ederler.
bni Abbas ile At'dan gelen bir rivayete gre mrtedin asl m-lmansa tevbeye da'vet
edilmez; deilse edilir. Bu rivayeti onlardan Tahav nakletmitir.
Mrueddi tevbeye da'vcti lzumlu grenler arasnda bir hilaf daha vardr. O da bir defa
dne da'vetin kfi gelip gelmiycceidir. Bazlar: Bir mecliste mutlaka defa da'vet
lzmdr demi, bir takmlar bir gnde defa daha bakalar gnde defa dne
da'vet edilmesi Izumrina kail olmulardr. Hz. Ali (R. A.)'den, bir ay da'vet edileceine
dir bir rivyei. vardr. 1030[1030]
1229/1029- bni Abbas radtyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah snUallah aleyhi ve scllcm:
Her kim dnini deitirirse hemen boynunu vurun; buyurdular. 1031[1031]

Bu hadsi Buhari rivayet etmitir.
Hads-i erif dnini deitirenin katli cbettiine delildir. Hanefiler mrteddi dne da'vet
etmenin vcib olmadna bu hadsteki harfiyle istidlal ederler.nk mn harflerinden

1030[1030]
571.
1031[1031]
olup tertip ve ta'-kibe dellet eder. Bincnnleyh hadsin mns : Bir kimse -el-yazu bil-
lh- dninden dnerse hi bir muameleye ta'bi tutmadan hemen ban vurun; demek
olur.
Hads erkekle kadnlara mm ve mildir. Erkek hakknda mesele itfak ise de kadn
hakknda ihtilafldr. Cumhur'a gre irtidat eden kadn da ldrlr. Z5r (her kim) sz
erkek ve kadn btn insanlara mildir, tbni'l- Mnzir, Hz. bbni Abbas (R.A.)'m :
Mrteci kadn ldrlr; dediini rivayet etmitir. Yine bni'l-Mnzir'\c Dre Kutn :
Hz. Ebu Bekir (R.A.)'m hilfeti zamannda mrteri bir kadn uldrtcln ve hadse hir
ok sahabenin huzurunda cerayan ettii halde hi birinin i'tirz etmediklerini rivayet
etmilerdir; mezkur hads (hasen) dir. Mrted kadn meselesini Peygamber (S.A.V.) Hz.
Muaz' Yemen'c gnderirken de mevzuu bahis etmi ve :
Her hangi bir erkek slmdan dnerse onu slm'a da'vet et. Eer dnerse ne l.
Dnmedii taktirde hemen boynunu vur. Hangi kadn slmdan dnerse onu da da'-vet
et. Dnerse mesele yok. Dnmezse hemen boynunu Vur. buyurmutur.
Bu hadsin dah isnad hasendir. Bunlar hep Cumhur'un delilleridir. Cumhur zaf bir
hadsle de istidlal ederler.
Hanefler'c gre mrtcd kadn ldrlmez. Fakat hapsedilerek dnine dnnceye kadar
dvlr. Bu arada onu biri ldrrse bir ey lzm gelmez; yalnz1032[1032] ta'zr olunur.
Hanefler'in delili Peygamber (S.A.V.)'in kadnlar ldrmeyi yasak etmesi ve

ldrlm bir kadm grd zaman :
Bu ldrlmemeli idi. buyurmasdr.
Bu hadsi imam Ahmed rivayet etmitir.
Hadsimizin zahirine baklrsa, mutlak suretle dnini deitiren hatt yahd iken
Hristiyan olan ldrlecektir. Nitekim mam afi'nin mezhebi budur. Fakat Hanefler
buna muhalefet etmi ve : irtidad etmekten murd : Mslman iken kfre dnmektir.
demilerdir. Gayr- mslimlerin din. deitirmesine irtidad hkm verilemez; nk
btn erbab kfV bir millettir. Yani btn kfirlerin hkm birdir. Sonra bu hadsi
1032[1032]
Ekseriya dkmek suretiyle verilen cezadr.
mutlak mnya almamza imkn yoktur. nk o mutlak mnda dnini deitirerek
mslman olan bir kfire de mildir. Halbuki byle bir kimseye bilicm' mrted denilmez. u halde hads bilicm' tahsis edilmi demektir. Varsn kendi aralarnda dnlerini
deitiren kfirler de tahsis edilmi oluver-sin. Bu taktirde Her kim dinini deitirirse
cmlesi bir mm- mahsustur. Kald ki bu hadsten bu mnnn murd olduu Tabefn
(260360)nin bir bbas (R.A.)'dan morfu' olarak tahrc ettii u ha dsten de sarahat-
anlalmaktadr:
Her kimin dni, slm dinine muhalefet ederse hemen boynunu vurun. 1033[1033]
1230/1030- (Yine) Ibni Abbas radtydlah anhm'dan rivayet olunduuna gre : Bir
a'mmn Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'e s-cjp sayan bir mm Veled cri/asi
varm. A'm kendisini (bundan) neh etlii halde yine vazgemezm. Nihayet bir gece
a'm sivri klc alarak onu cariyenin karnna batrm; zerine de yklenerek cariyeyi
tepelemi. Sonra hadiseyi Peygamber sallallah aleyhi ve sellem duymu ve :
Dikkat edin! hid olun ki, bu cariyenin kan hederdir. buyurmulardr. 1034[1034]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Rvleri sikadrlar.
Hads-i erif, Peygamber (S.A.V.)'e sen kimsenin ldrleceine delildir. Bylesinin
kan heaer olur. Sen mslman ise Fahr- Kinat (S.A.V.) Efendimize smekle
mrted1035[1035] olur: ve ldrlr. Hatt bni Battal (444)in kavline gre tevbeye bile
da'vet olunmaz. bni'l-Mnzir' in Evza ile Leys'den rivayetine gre tevbe etmeye da'vet
olunur. Yine tbni'l-Mnzir' in, Leys, Evza, mam afi, mam Ahmed 6. Hanbel ve dier
baz ulem'dan rivayetine gre bylesi tevbeye da'vet edilmeden de ldrlebilr. Zmm
dah ayn hkmdedir. Ancak mslman olursa kurtulur.
Hanefler'den bir rivayete gre zimm ldrlmez, ta'zr olunur. De-llleri : Yahudiler
1033[1033]
573.
1034[1034]
1035[1035]
Ona deve oban, baldr plak arap diye tahkirde bulunan zirzoplarn kulaklar nlasn.
Peygamber (S.A.V.)'e es-Samu Aleyk dedikleri ve ni onlarca smck olduu halde

ResHal (S.A.V.)'in onlar ldrmo-iTirsidi*. Halbuki bu sz bir mslman .sylese
mrted olur. Bir do kfirlerin ichde bulunduklar kfr hali ona smekten daha (.irkindir. O f;l(iu yaamalarna msaade edilince etim halinde de msaade etmek
gerekir. cs-Samu aleyk sznn mns etim olur mu?r Byle iken yine
oldrlmemeleri Hanefiler'in kavlini te'yd eder. 1036[1036]
1036[1036]
574.
4.CLT
HUDD-I ER'YYE BAHS............................................................................................................................. 2

Zninin Haddi ............................................................................................................................................ 2
Hadd-i Kazif Bab .................................................................................................................................. 13
Hadd-i Serkat Bab .............................................................................................................................. 15
Sarhoun Haddi Ve Sarho Edici eylerin Beyan ................................................................. 22
Ta'zr Ve Saldrgann Hkm Bab ............................................................................................... 28
CHD BAHS ................................................................................................................................................... 32

Cizye Ve Hdne Bab ........................................................................................................................... 52
Yar Ve Atclk Bab ........................................................................................................................... 56
Eti Yenilen Ve Yenilmeyen Hayvanlar ........................................................................................ 58
Av Ve Hayvan Kesme Bab................................................................................................................ 64
Kurbanlar Bab ....................................................................................................................................... 71
Akka Bab ............................................................................................................................................... 76
Yeminler Ve Adaklar Bahsi ............................................................................................................. 78
Hkimlik Bahsi ...................................................................................................................................... 90
ehdetler Bab .................................................................................................................................... 98
Da'vlar Ve Beyyineler Bab ..........................................................................................................103
Mudebber, Mkteb Ve mm Veled Bab ............................................................................112
TOPLU BAHSLER........................................................................................................................................116
Edeb Bb ............................................................................................................................................116
Birr Ve Sla Bab...................................................................................................................................125

Zhd- Takva Bab .............................................................................................................................132
Kt Huylardan Sakndrma Bab ...............................................................................................140
Gzel Ahlka Tevik Bab................................................................................................................155
Zikir Ve Du Bab ................................................................................................................................161
HUDD-I ER'YYE BAHS
Hudd kelimesi haddin cem'idir.
Hadd: Lgatte menetmek demektir. Bakalarn ieriye ten men' ettii iin araplar
kapcya haddd derler. Tarlalar birbirinden ayran snrlarla, devletlerin arasndaki

snrlara hudd denilmesi bundandr. Kitaplarda grlen ta'rifler efradn cami' ayarn
mni' yani bir eyin btn mnlarn toplayp baka mnlarn o ta'rif e girmesine
mni' olduklar iin onlara da hadd denilir.
eriatta , hudd : Allah'n hakk olmak zere takdir edilmi bulunan cezalardr. Bu t'rife
gre ksas hadd deildir. nk ksas kul hakkdr. Hatt ta'zir denilen cezada mikdar
belli olmad iin o bile1 hudd- er'iyyeden saylamaz.
Hududun mehur ta'rifi budur. Dier bir ta'rife gre Hudd: Takdir edilmi cezalardr.
Bu ta'rif mutlak olduundan ksasa "da mildir. Birinci ta'rife gre bir hadd-i er'inin
sebebi hkim huzurunda sabit olduktan sonra artk mutlak surette sukut kabul etmez;
yani bir ara bulucunun efaati ile affedilemez.
Zr byle bir efaat, vcib olan bir eyin terk edilmesini istemek-demektir.^Bundan
dolaydr ki, hrszlk etmi bir kadn hakknda araclk yapmak isteyen smet'bn
Zeyd (R.A.)'m efaatini Peygamber (S.A.V.) kabul etmemi kendisine :
Allahn hududundan bir hadd hakknda efatm ediyorsun? buyurmutur.
Maamfh i mahkemeye aksetmeden d'vacdan aff istenebilir. Nitekim Hz. Zbeyr b.

Avvm'n kavli budur.
Yukardaki ikinci ta'rife gre hudd-1 er'iyye: aff kabul eden hadler ve aff
kabul'etmeyen hadler nm ile iki ksma ayrlrlar. Ksas aff kabul eden hadlerden, zina
ve emsali de aff kabul etmeyenlerdendir.
Hudd-i eriyye: nakl ve
Kitabdan delili :
akl delillerle sabittir. Nakl deliller kitab ve snnettir.
Zina eden kadn ve erkekden her birine yz denek vurun... 1[1]

Hrsz erkek le hrsz kadnn ellerini kesiverln... 2[2]
kadnlara Isnadda bulunup da sonra drt
vurun... 3[3] ve emsali yetlerdir.
ahit getiremeyenlere seksen denek
Snnetden delili : Babmzn hadsleridir.
Akli delili : nsann tabiat ve nefsn ehveti maksuduna iki, zina, katil ve ir yollar ile
ulamaya meyyaldir.
te Allah Tel, fitne ve fesad kapsn kapamak ve yasak ettii eyleri irtikba mni'
olmak iin hudd- er'iyyeyi meru' klmtr. nk memnu olan eyleri irtikba bir
mani' bulunmazsa cihan harabolur gider.
Hudd- er'iyye : Hadd-i zina, hadd-i kazif, hadd-i serika ve hadd-i rb gibi eylerdir.
Bunlar kitabmzda sras ile grleceklerdir.
Hudd-i er'iyye zikri geen kt fiilleri yapmay men'eden mnT-lerdir. Onlarn
hikmet-i meruiyeti zaten budur.
Her biri bal bana bir ceza demek olan hadlerin muhassent ise saymakla bitmeyecek
kadar oktur. Mesel : Zina bir neslin tamamen tr-u mr olmasna sebeb tekil edebilir.
ir menhiyytn ise bazs akl giderir; bazs rz ve mal ifna eder. Bunlarn irkinlii
aklen de ma'lmdur. Bundan dolaydr ki, hrszlk, rz dmanl zina ve sarholuk hi

bir dinde mubah olmam, yalnz baz dinlerde serho olmayacak kadar imeye msaade
edilmitir.
te zikri geen menhiyytn husule getirdii fesad ve ykclk byle umum olduu
iindir d, onlar men'eden hudd-i er'iyye srf Allah'a mahsus haklardan addedilmitir.
nk AHah'a mahsus olan haklar dima mmenin menfatini ifde ederler. 4[4]
Sre- Nr; yet: 2.
Sre-l Nr; yet: 4.
3[3] Stre-i Maide; ayet: 38.
1[1]
2[2]
4[4]
Zninin
Haddi
1031/1231- Ebu Hreyre ile Zeyd b. Hld-i Chenl radyallah anhm'an rivayet
olunduuna gre el araplarndan bir adam, Res-lllah sallaTlafy aleyhi ve sellem'e
gelerek :
Y Reslallahl Allah akna senden hakkmda ancak Allann ki- tabile hkm vermeni
dilerim; dedi. Ondan daha anlayl olan dieri:
Evet, aramzda Allah'n Kitab He hkmet ve bana msaade buyur; dedi. Reslllah

Syle! dedi. Adam:
Gerekten benim olum bu adamda rak di. Ve onun kars le aina etti. Ben ofumun
recmedHeceni
haber
ajdm da, onun nmna yyz koyunla Mr criye fidye verdini.
Mteakiben bilenlere sordum, 6-Uma yi denek 1le bir sene srgn lazm geldiini,
bunun karsna da recim Icabettln? bana haber verdiler; dedi. Bunun zerine
Resllfah salldah aleyhi ve seem:
Nefsim kabza-t kudretinde olan Allaha yemn ederim ki, aranzda behemehal AUahn
kitab ile hkmedeceim; criye ile koyunlar sana iade olunacak; oluna da yz denek
ve bir sene srgnlk gerek. Ey Enesik haydi u adamn karsna git. Eer i'tirf ederse
onu recmediver; buyurdular.5[5]
Hadis mttefekun aleyh'dir. Bu lfz Mslim'indir.
Peygamber (S.A.V.)'in zina eden erkein muhsan olmadn bdigi anlalyor. Zaten o
rak yapt zinay i'tirf etmiti.
Muhsan: Evli veya dul olan erkektir. Evli kadna mahsane derler.Bylelerin hkm recim
olunmak, yani talayarak ldrlmektir. Bekrlara gayr- muhsan denilir. Onlara yz

5[5]
denek vurulur.
Hadsde geen Uneys ta'biri Enet isminin tasgiri yani kltlmdr. Saha be den
olan bu ztn ismi neys b. Dahhk olup bu hadsden baka hi bir yerde gememitir.
Onu Enes b. Mlik zannedenler hat etmilerdir.
Bu hads : gayr-i muhsan znye yz denek dayak cezas ile bir sene srgnlk
verileceine delildir. Dayak cezas KuKan- Kerm'de zikredilmise de srgn edilmesi
hakknda bir hkm yoktur.
Binenaleyh mezkr hkm kitb-i ilh zerine snnetle ziyde edilmi oluyor. Mes'ele
sl- fkh ilminde mnkaa edilmitir.
Hads-i gerf, muhsan olan ssninin recmedileceine ve bu i iin ir ahkmda olduu

gibi zinada, dah bir defa i'tirf kf geleceine de dellet ediyor. Nitekim tmm Mlik
(93179), mam afi (150 204) ve Dvud-u Zahir (202270)'nin mezhebi de
budur.
HanefHer'le HanbeMler'e ve dier bir takm ulem'ya gre zinay i'tirf,etmi olmak iin
drt defa ikrar arttr. Delilleri: leride gelecek Mai hadsidir.
Hadimizdeki Eer i'tirf ederse onu recmedver ifde: si ile bazlar hudd
meselesinde hkimin hkm vermesi iin dvlnn bir kimseye yapt i'tjrf ve
ikrarnn kfi geldiine istidlal etmilerdir, tmam d/ti'nin bir kavli bu olduu gibi
ulema'dan Ebu Sevr (240)'in kavli dah bu olduunu Kaad yaz (476544)
nakletmistir.
Cumhur-u ulema'ya gre ise bu sahih deildir. nk neys kssasnda zr ihtimalleri

vardr. Resl- Ekrem (S.A.V.)'in Hi. neys'e ;
Onu recmediver; buyurmas ya hakikat- hli bildiinden yahd meseleyi ona havale
ettiindendir. Mn udur: Eer kadn zinay, Hkmettim diyerek tesbit salhiyetini

hiz bir kimse huzurunda ikrar ve i'tirf ederse recmediver.
Fakat bazlar bu tevcihi tekellf sayarak lzumsuz addediyorlar. Diyorlar ki:

Peygamber (S.A.V.), Hz. n ey s i o kadna had isbt etsin diye gndermemitir. nk
bir ktl yapann onu ifa etmemesini, iitenlerin de tecesssde bulunmayarak rt
bas etmelerini bizzat Reslllah (S.A.V.) emir buyurmulardr. Burada dah kadna zina
is-nd edildiini grnce Hz. neys'i gndermesi ya kadn zinay inkr etsin de hadd-i
kazif istesin, yhud zinay i'tirf eylesin de zn'den hadd-i kazif sakt olsun diyedir.
Kadn zinay i'tirf etmi; bu suretle recme mstehak olmutur.Ebu Dvud (202275)
ile Nesa (21533)'mn Hz. Ibn Abbas (R. A.)'an tahrc ettikleri u hads bu gr
te'yid eder :
Bir adam bir kadnla zina etm de. Peygamber (S.A.V.) kendisine yz denek hadd
vurmu. Sonra kadna sormu: Kadn :
O yalan syledi; dem. Bunun zerine Reslltah (S.A.V.) o-adama seksen denek
fHr haddi vurmutu. Ebu Dvud hu hads hakknda bir ey sylememitir. Onu Hkim
(321405) sahhlemi. Nesa ise mnker saymtr. 6[6]
1032/1232- UbdeHi'bn's - Sftmit radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallaTlah aleyhi ve selem:
Benden renin, benden renin! gerekden AHah kadnlara bir kar yol hlkett.
Bekrla bekr yz dayak ve br sene srgnlk; evli ile evliye dayak ve recim var;
buyurdular. 7[7]

Hadis-i erif'de :
O kadnlar t ecel kendilerim buluncaya kadar, yhud AHah kendilerine bir kar yol
hlkednceye kadar evler (niz) de tutun. 8[8] yet-i "kermesine iaret vardr. kar
yol dan murd : Hadsde beyn edilen haddlerdir. Bu hadsde iki mesele vardr:
1 Zina eden bekrn hkm kendisine yz sopa dayak cezas ile bir sene srgnlk
verilmektir. Fukh'ya gre bekrdan murd: hr ve kil bali olup henz sahh/bir
8[8] Sre-i Nisa; ayet: 15.
6[6]
7[7]
nikh ile cima' etmemi bulunan "kimsedir. Hadsde Bekrn bekrla denilmesi ekser-i
ahvle gredir; yoksa mefhum-u muhalifi kasdedilmemitir. Zr bekr kimse evli bir
kadnla da zina etse kendisine dayak cezas verilir. Nitekim yukarda geen neys
hadsindeki erkek bekr, kadn evlidir. Bir sene srgnlk ta'biri bekr olan zn
cezasnn dayak vurmakla beraber "bir sene srgne gndermekle tamam olacana
dellet etmektedir. Evzi, Hasan bin Salih, mam Malik, afi,.Ahmet b. Hanbel ve dier
baz ulem'nn kavilleri budur. Hatt bu bbta icm' iddia edenler olmutur.
Hanefer'le ulem'dan "bir cemate gre srgn etmek vcib deildir.nk yetde
srgn etmek zikrounmamtr. u halde srgn etmek nass zerine ziyde olur. Bu
ziydeyi isbat eden hads ise ha-T)er-i vhiddir: binenaleyh onunla amel edilemez.
Hanefler'in bu istidlaline baz muhalifleri yle cevap vermilerdir:
a Bu hads mehurdur, zr bir ok tarklerden rivayet edilmi-tir.Ashb- klrm'dan

bir oklar onunla amel ettii gibi Hanefler onun derecesinde, hatt ondan daha aa
mertebedeki hadslerle istidlal' etmilerdir. Mesel
kahkaha ile glmenin abdesti
bozduunu ifde eden hads ve. hurma ras ile abdest caiz olacan gsteren hadsler
byledir.Hanefler bunlarla kitbuHah zerine ziyde etmilerdir.Buradaki hads de
onlar derecesindedir.
b bnil - Mnzir u mtlada bulunuyor: Peygamber (S.A.V.) <prsk kssasnda
Allah'n kitab ile hkm vereceine yemin etmi; sonra o raa yz denek dayak
cezasle bir sene de srgn edilmesi cabettiini sylemitir.
c Hanefler'dcn Tahv kendi cevaplarn zaf bulmu olacak ki, srgn hadsi'nin
mensuh olduunu ileri srerek cevap vermitir.
Yukardaki cevaplara cevaben deriz ki: mevzu-u bahsimiz hadsi Hanefyye fkhlar
yalnz MsMm'de& deil Eb Dvud ve Tirmiziden dah rivayet ederler. Ancak bu hads
mehur deil haber-i vhid olup mensuhtur. Bunu btn Hanefi ulems byle bilirler.
Hanefler zina yetinin sarahati karsnda hadsdeki srgn etme meselesi ile saha be-i
kirm'dan Ebu Bekir, mer ve Osman (R. Anhm) hazertndan rivayet olunan srgn
vak'larnn bir maslahata mebn ta'zir iin yapldna, bunun hkmdar tarafndan
lzum grld takdirde her zaman caiz olacana kail olmulardr, yoksa srgn
etmek haddin tamamndan deildir. nk Tel Hazretleri zin'-Tin hkmn beyn

sadedinde :
Zn eden kadn ve erkekden her brine yz denek vurun".. buyurmutur. u halde
yz denek behemehal hkmn tamam olmak cb-eder. Aksi takdirde Alah' techl
lzm gelir. Zr hkm beyn iin nazil olan yet, zina hkmnn dayak vurmaktan
ibaret olduunu ifde ediyor, ama vki'de -h- yle deil, yars dayak, yars srgndr; diye iddia edilmi ve binnetice Allah-u zl Cell bir hkm bize anlatmaa
balamken -h- anlatamam olur. Bu takdirde ise anlatmamas anlatmaktan evldr.
Zr anlatrsa bizlerde, cehl-i mrek-keb hsl olur; anlatmad takdirde hi olmazsa

cehlimiz basit kalr. Bir hkm, unutmak veya anlatamamak ise aciz ve noksan
olduundan Allah Tel hakknda muhaldir.
Bir de yetteki dayak vurma hkm cevba dellet eden (fa) dan sonra gelmitir. Arab
lisannda art cmlesinden sonra gelen cevbn banda cevb (fa) s bulunursa (fa) dan
sonra gelen ksm bilittifak tam cevb olur. Burada da yledir. Binenaleyh zinann
hkmn ifde eden cevap yalnz dayaktr. u kadar var ki, yet-i kerme bekrlara
olduu gibi evlilere de mm ve mil iken onun evliler hakkndaki hkmn snnet
neshetmi? bekrlar hakkndaki hkm olduu gibi kalmtr.
mam Mlik ile Evz'ye gre kadn srgn edilmez. nk kadn avrettir. Onu srgn
etmek kendisini fitneye mruz brakmak ve dolayse, zayi' etmektir. Kadnn
mahremsiz sefere gidememesi bu hikmete binendir. Maamfh: kadn srgn edilir;

diyenlere gre yannda mahremi bulunmas arttr. Yol creti bir kavle gre kadna,
dier kavle gre Beyt'l-mal'e aittir. Yol emniyetli olursa bir kavle gre kadn mahremsiz
srgn edilir, dier kavle gre edilemez.
Kle ve cariyelere gelince: Sevr (97161) ile Dvud-u Zahireye gre onlar da srgn
edilirler, zr deliller umumdir. Bunlar :
9[9]
Onlara muhsan kadnlara olan azabn yars vardr. yet-i kermesi ile de istidlal
ederler, mam Mlik, mam Ahmed b. Hanbel ve dier baz ulem'ya gre srgn
edilemezler. nk onlar srgn etmek sahiplerine ceza olur, srgn edildikleri mddet
zarfnda sahipleri onlarn hizmetinden mahrum kalr. Halbuki erat'in kaideleri ancak
9[9]
Sre-l Nts; yet: 25.
cinayet ileyenin cezalandrlmasn iktiz eder. Bu se-beble hacc ve cihad gibi farzlar
klelerden sakt olmutur.
Srgn edilecek mesafe en az mesafe-i seferdir. Gurbet onunla hissedilir. Hz. mer (R.A.)
cezaly Medine'den am'a; Osman (R.A.) Medine'den Msr'a srmlerdir.
2 Hadsteki evli ile evliye.'. ta'birinden murd: sahh nikhla cima1 eden hrr kil ve
bali olan kimsedir. Bu hkmde erkek, kadn, mslman, kfir msavidir. Evlilerin hem
dayak, hem de recim cezasna arptrlmas da Hz. Ali (R. A.J'dan rivayet olunmutur. Bu-
han (194-256)'nin rivayetine gre Al (R..), urha'ya perembe gn dayak vurmu;

cufta gn de recmetmi ve; Bu kadna Allah'n kitab ile dayak vurdum. Reslllah
(S.A.V.)'in snnetle de rec-met Hm demitir. Hzm (548584) bu kavlin mam

Ahmed, s-hak, Dvud-u Zahiri ve bni'l - Mnsir'in mezhebi olduunu syler.
Haneftler'le mam Mlik, afi ve bir rivayette mam Ahmed bin Hanbel ile dier bir oV
ulem'ya gre recmedilecek kimseye dayak vurulmaz. nk Ubde hadsi mensuhtur.

Reslllah (S.A.V.) zamannda be kii recmedilmitir. Bunlarn recimlerine birok
sahbe-I ki-rm itirak ettii halde hi birisi dayak vurulduunu rivayet etmemitir. Bu
da dayak vurmann vuku' bulmadn gsterir. Binenaleyh dayak meru' deildir..
Hz. AH (R. A.yiia. fiili kendi itihaddr. San'n bu meselede bir zamanlar recimle
birlikde dayak vurulacana kat'iyetle hkmetmiken, sonralar bir ey deyemeyip
tevakkuf ettiini sylyor. 10[10]
1033/1233- Ebu Hreyre radryalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve setlem mescidde iken, yanna mslinanlardan bir adam
gelerek ona nida etti, ve :
Y Reslllah, gerekten ben zin ettim; ded. Bunun zerine Resl- Ekrem ondan
yz evirdi. Fakat adam, yzn evirdii tarafa geerek :
Y Reslllah, ben muhakkak zln ettim; dedi. Hsl adam bunu kendisine drt defa
tekrarlad, fakat Reslllah (S.A.V.) : hep yz evirdi. Vakt ki adam kendi aleyhine drt
10[10]
defa ehdetde bulununca Reslllah (S.A.V.) onu ard ve :

Sende delilik varm? diye sordu. Adam :
Hayr; cevbn verdi. Peygamber (S.A.V.) :

O halde muhsanmsm? ve ordu. Adam :
Evet; dedi. Mteakiben Peygamber (S.A.V.) :
Bunu gtrn de recmedin; buyurdular. 11[11]

Hads mttefekun aleyh'dir.
Baz kaydlara gre Peygamber (S.A.V.)'e gelen adam Ml b. Mlik- Eslemi'dir. Nitekim
bundan sonra gelen Ibnf Abbas (R.A.) hadsinde ismi zikredilmitir. Muhsanmisin?
ta'birinden murd: evli olup olmadm anlamaktr.
Hads-i erif aadaki meselelere mildir :
1 Zina i'tirf drt defa vki' olmutur. Ulem drt defa ikrarn art olup olmadnda
ihtilf etmilerdir. mam Mlik, fi, D-vdru Zahir ve dier baz ulem drt defa
ikrarn art olmadna kaildirler. Delilleri katil ve hrszlk gibi eyleri ikrarda bunun
art olmamasdr. Resl- Zl an (S.A.V.) efendimiz, Hz. neys'e:
Kadn i'tirf ederse onu recmediver; demi, tekrar tekrar i'tirf ettirmesini
istememitir. Tekrar art olsayd onu mutlaka sylerdi. nk makam, beyn icbederdi.
Beynn ise hacet vaktinden geriye braklmas caiz deildir.
Hanefler'le cumhur-u ulem'ya gre zinay drt meclisde drt defa ikrar etmek arttr.
Bunlarn delili Miz hads'dir. Mezkr hadsin baz rivayetlerinde :
Gerekten kendi aleyhine drt defa ehadet ettin. buyu-rulmutur. tbni Eb Leyl ile
mam Ahmed b. Hanbel'e gre ikrar meclislerinin ayr ayr olmas art deildir, bir
meclisde drt defa ikrar kfidir. Onlar mevzu-u bahsimiz hadisin bu mnda zahir ol11[11]
duunu ileri srerler. Hanefler ise bu zahir mny kabul etmekle beraber, ikrarn drt
meclisde yapldn gsteren Mslim hadsini daha zahir bulmaktadrlar. Mslim hadsi
udur :
Breyde (R.A.ydan rtvyet edildiine gre, Miz Peygamber (S.A.V.)'e gelmi; fakat
Reslllah (S.A.V.) onu geri evirmi. Sonra ertesi gn ona tekrar gejmi. Reslllah
kendisini yine geri evirmi. Bilhare kavmine haber gndererek :
Bunun aklnda bir bozukluk biliyormusunu?
onlara sormu :
Onu ancak akl banda yilerimizden biri olarak tanrz; demiler. Miz Peygamber
(S.A.V.)'e nc defa gelmi. Reslllah (S.A.V.) yine kavmine haber gndererek
kendilerine sormu. Onlar da Mz'de ve aklnda bir kusur olmadn haber vermiler.
Drdnc defa gelince artk Reslllah (S.A.V.) ona bir kuyu kazarak kendisini
recmetmitir. Ayni mnda bir hadsi imam Ahmed b. Hanbe (164241) ile tshak b.
Rahaveyh (168238) Msned'lerinde, bni Ebi eybe (234> de Musannef'inde tahrc

etmilerdir. Hads udur :
Ebu Bekir (R.A.)'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Miz b. Mlik Pygamber (S.A.V.)'e
gelerek bir defa 'rfda bulundu. Ben d Peygamber (S.A.V.)'n yannda idim. Reslllah
(S.A.V.) onu geri evirdi. Sonra (tekrar) gelerek onun yannda ikinci defa i'tirfda bulundu. Resl- Ekrem onu (yine) geri evirdi. Blhere gelerek onun yannda nc defa
i'tirfda bulundu. Reslllah (S.A.V.) kendisini (yine) geri evirdi. Bunun zerine ben
ona :
Eer drdnc defa da i'tirf edersen Reslllah (S.A.V.) sent recmeder dedim. O
drdnc defa da i'tirafta bulundu. Artk Reslllah (S.A.V. )'de kendisini hapsetti. Sonra
onu (kavmine tekrar) sordu. Onlar :
Hayrdan baka bir ey bilmiyoruz dediler. Nihayet recmlne emfr verd; ve

recmolundu.
Hanefler'le cumhur'un, Maz hadsile istidlallerine i'tir z edenler olmutur. Bunlar

Miz. hadsinin mztarib olduunu zr ikrar saysn bildiren rivayetlerin bazsnda
drt, dier bazlarnda iki veya defa i'tirf etti; denildiini ileri srerlerse de yukarki
hadsler muvacehesinde bu i'trzn bir ehemmiyeti kalmaz. Cumhur'un bir delilleri de
kt-yastr. Onlar bu meseleyi zinay isbt meselesine benzetmi ve : zina nasl drt
ahidin drt defa ehdetleri ile sabit olursa onu i'tirf dah drt defa tekrarlamakla
olur. demilerdir.
2 Hadsimizin lfzlar hkimin hadd-i cbeden eyleri aratrp soruturmasnn

vcbuna dellet ediyor. Filhakika bu hads eitli lfzlarla rivayet olunmutur. Mesel :
Breyde rivayetinde :
Reslllah (S.A.V.) :
arap itnrni? demi. Maiz :
Hayr; cevbn vermi. Bir adam kalkarak onu
koklam, fakat onda his bir koku
bulamam; denilmekde; Ibni Abbas (R. A.) rivayetinde :
d h ti mal onu pm veya S4kmsnclr. buyurulmaktadr. Bir rivyetde :

Onunla yattmmi? diye sormu: Mafz :

Evet; dem:
Ya teriini tenine yaptrdnm? diye sormu: Mal:

Evet, demi.
Onunla cins mnasebette bulundunmu? diye sormu: Maiz (yine) evet; cevabn
vermitir, Hz. Ebu Hreyre rivayetinde :
Reslllah (S.A.V.) Miz'e :
Onunla Cm ettinmi? diye sormu. Maiz :

Evet; demi :
Senin letin, onun letine girdimi? diye sormu, Maiz: Evet; cevabn vermi z
Milin srme kesesine, kova ipinin kuyuya dald

gibimi? demi. Mlz :
Evet; cevbn vermi. Peygamber (S.A.V.) :

Zin; nedir: biiirmisin? demi:
Mal: Evet; bir adamn karsna helal olarak yaptn ben oha haram olarak yaptm;
mukabelesinde bulunmu:
Bu sle ne demek istiyorsun; diye sorunca :
Beni temizlersin; demi. Bunun zerine Reslllah (S.A.V.)Malztn recmlnl emir

buyurmu; v recmedllmlttr denilmektedir.
Btn bunlar aratrp, soruturmann lzumunu gsteriyor.
Bazlar soruturmann meridub olduuna kaildirler. Zinay ikrar eden kimseye haddi
iskat edecek eyleri telkin etmek mendubtur. Bunu sahbe-t kirm'dan bir cemat
yapmlardr.Yalnz Mlktler'e gre menhlyyat irtikb etmekle hret bulan kimseye

telkintta bulunulmaz.
Reslllah (S.A.V.)'in ar ab tin m i? diye sormas, serhoun ikrarnn sahih

olmadna delildir. Maamfth mesele ihtilafldr.
Hads-i erif, recim esnasnda erkein kuyuya gmleceine de dellet ediyor.. nk

Mslim'in tahrc ettii Breyde rivayetinde: ona bir kuyu kazd denilmektedir. Fakat
Haneftler'e gre erkek iin kuyu kazlmaz. Btthar'nin rivayetinde :
Talar kendisini Mtab drnce kat. Fakat ona atallkta yetierek kendisini
recmettlk. Ebu Davud'un tahrc ettii rivyetde Resul utla h (S.A.V.) Mlz'in katn
haber alnca :
Onu bana iade etseydinizya buyurdu; bir rivyetde:

Onu braksaydnz ya!
deniliyor.
ihtimal
tevbe eder de Allah kendisini affederdi; buyurdular.
Bu rivayetlerle istidlal eden Haneftler'le MIlIer ve mam Ahmed b. Hanbel zina
ikrarnda bulunan kimsenin ikrarndan dnebileceine kaarsa recmin durdurulacana

kail olmulardr.
htimal tevbe eder cmlesini bazlar mkil grmlerdir. Zr Mh zten tevbekr
olarak huzur-u Nebevt'ye gelmi ve kendisini gnahdan temizlemesini istemiti.
Filhakika Eb Dvud'ym tahrc ettii u hadsle Fahr- Kainat (S.A.V.) Efendimiz onun
tevbesinin kabul edildiim tebir etmitir:
Nefsim kabza-i kudretimde olan Allaha yemn ederim ki, o imdi Cennet
rmaktarndadr; onlara dalyor.
kl'e yle cevap veriliyor : Yukarki cmlenin mns: Maz ikrarndan dner de gizlice
Allaha tevbe eder; Allah da onu aff-u mafiret buyurur;, demektir. Mezkr cmle
Kendini yalanc kard iin tevbe eder mnsna da gelebilir.
Recme hkim'in balamas art deildir. Nitekim: Reslllah (S.A.V.) Mlz'in recinin!
emir buyurmu... ifdesi de bunu gsteriyor. Hanefler'le afitfer'in mezhebi budur.
Yalnz Hanefler'e gre recme hidlerin balamas arttr. ffHler'ce art deildir.
Recme hkimin balamas bazlarna gre mendubtur. Bunlar Hz. AH (R. A./dan rivayet
olunan bir hadsle istidlal ederler. 12[12]
1034/1234- Ibn Abbas radydllah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: M

iz b. Mlik Peygamber (S.A.V.)'e geldii vakit (Efendimiz) kendisine :
htimal pm veya skm yhud bakmsndr; buyurdular. Maiz :

Hayr y ReslHah; dedi. 13[13]
12[12]
13[13]
Peygamber (S.A.V.)'in Mz'e bu ekilde hitab etmesi meseleyi iyice anlamak iindir. Zr
olabilir ki, Miz bu fiillerden birini yapmtr da ona zina demitir. Nitekim zinann
mukaddemelerine mecazen zina denilebilir. Reslllah (S.A.V.) :
Gz zina eder; onun zinas bakmaktr buyurmutur.
Hads-i erif, aratrp soruturmaya, haddi iskat edecek eyleri zinay itiraf edene telkin
etmeye ve ikrar esnasnda zina lfzn mutlaka sylemesi gerektiine dellet ediyor. 14[14]
1035/1235- mer b. el - Hattb radydlah anh'dan rivayet olunduuna gre kendisi

hutbe okumu ve yle demitir: phesiz ki Allah Muhammed' hak (eriat) la
gndermi ve ona kitab ndirmitir. Allahn ona indirdikleri arasnda recim yeti de
vard. Biz onu okumu, bellemi ve anlamzdr. Reslllah (S.A.V.) recim yapm; ondan
sonra biz de recim yapmzdr. Yalnz ben insanlarn zerinden uzun zaman geerse biri
kp da: Biz recmi Kitabullahda bulamyoruz; diyerek Allah'n indirdii bir farizay
terketmeleri sebeble dallete deceklerinden korkarm. Gerekten zina eden erkek ve
kadnlara muhsan olmak ve hccet getirilmek veya gebelik, yhuef 'trf vuku' bulmak
artle recim kitabullahda mevcud olan bir haktr. 15[15]
sm'nin rivayetinde, hadsin sonunda:
Biz o yeti ihtiyar erkekle ihtiyar kadn (zina ederlerse) onlar mutlaka recmedin; diye
okumuuzdur ibaresi de vardr. Nes'nm rivayetinde bu yetin Ahzb sresi'nde
olduu beyn ediliyor. Ziydenin bir rivayeti yledir:
htiyar erkekle, ihtiyar kadn zfn ederlerse onlar Allah tarafndan bir tenkil olmak
zere mutlaka recmedin. Allah Aziz ve Hkimdir dier bir rivyetde :
Halk'n: mer, KHbuHaha lve yapt; demesi olmasa, bu ayeti elimle yazardm
denilmitir. u hlde bu yetin mensuh olduu anlalyor.
14[14]
15[15]
Faide : Usul-i fkh ilmine gre Ktbullah'n neshi drt trl olur.
1 Hem tilveti, yani okunmas hemde hkm neshedilir. Nitekim vaktle ahzb sresi
yet says i'tibrle sre-i Bakara'ya msavi iken yetlerinin bir ksmnn neshedildii
rivayet olunmutur.
2 Tilveti bak olup, yalnz hkm neshedilir. Kocalar len kadnlar, bir zamanlar bir
sene iddet beklerlerdi. Sonra bu bbdaki yetin hkm kalkm; yerine drt ay on gn
kaim olmutur. Fakat nsih ile mensuh yetlerin ikisi de
okunmaktadr. Yalnz mensuh olann hkmie amel edilmez.
Kurn- Kerm'de
3 Hkm bak tilveti mensuh olur. Hz. mer (R. A.)'dan rivayet edilen yet bu
ksmdandr.
4 Asl hkm baki olmakla beraber hkmn vasf4 neshedilir. Mesel : re orucu
vaktle farz iken, farziyet vasf neshedmi orucun asl mendub olarak kalmtr.
Hads-i erif: kocasz bir kadnn gebe olduu anlalr da, kadn haddi nleyecek bir
pheden bahsetmezse kendisine hadft-i er- tatbik edileceine delildir. Hz. mer (R.
A.) e NUHktteVin mezhebi budur. Bunlar Hz. mer (R. A./a kimsenin i'tirz etmemesini
icm yerine tutarlar.
tmm- zam Ebu Ranfe ile tmm gd/i'ye gre ise hudud-i er'iyye ancak beyyne ile
yhud suu i'tirf etmekle sabit olurlar. nk hudud-i er'iyye phe ile sakt olur. 16[16]
1036/1236- Ebu Hreyre radyattah
Reslllah (S.A.V.)' :
cm/'dan rivayet edilmitir. Demitir ki,
Birinizin cariyesi zn eder de, zinas meydana karsa ona hemen hadd vursun, ama
bana kakmasn. Sonra (yine) zina ederse ona hadd vursun, fakat bana kakmasn.
Sonra nc defa zina eder de, zina ettii meydana karsa artk onu kldan bir ip
mukabilinde bile Olsa sativersn; buyururken iittim. 17[17]
16[16]
17[17]
Hadis mltefekun aleyh'dir. Bu lfz Mslim'indir. Bu hads bir ka meseleye dellet

ediyor: yle ki:
1 Zin ettii meydana'karsa... ifdesi, criye sahibi, cariyesinin zin ettiini
rendii zaman hid bulunmazsa bile ona hadd vurabileceine dellet eder.
Ulem'dan bazlar buna kail olmulardr. Dier bazlarna gre ise; cariyenin zinas dah
hurreninki gibi eh-det veya ikrarla sabit olmadka hadd vurulamaz; Ekser-i ulem
eh-detin hkim huzurunda yaplacana kaildirler. Baz fler sahibinin huzurunda

vurulmasna cevaz vermilerdir.
2 Ona cfayak vursun.. ifdesi cariyeye dayak vurma hakknn sahibine id olduuna
delildir. mam afi'nin mezhebi budur. Cariyelere tatbik edilecek haddi :
Bunlara muhsanelere verilecek azabn yars Icbeder yet-i kerimesi ta'yin etmitir.
3 Bana kakmasn buyurulmas cariyeye hem hadd, hem de tekdir cezas tatbik
ederek, iki kere ceza vermi olmamak iindir.bni Battal diyor ki: Bundan, hadd vurulan
kimseye tekdir ve ten sretle ta'zir yaplamayaca hkm karlr. Tekdir sretle
ta'zir ancak o ahs mahkemeye verilmezden nce kendisini korkutmak ve sakndrmak
iin mnsib olur. Mahkemeye verildi de hadd vuruldumu artk bu ona yeter.
bni BattaVm mtlasn Peygamber (S.A.V.)'in u hads-i erifi te'yid eder :
Din kardeiniz aleyhine eytana yardmc olmaynz.
Bu hads arab itii iin kendisine hadd vurulan bir zta eshb- klrm sebbettikleri
zaman eref-sdr olmutur.
4 Sonra yine zin ederse.. ifdesi hadd vurulduktan sonra zin tekerrr ederse
yeniden hadd vurmak lzm geleceine dellet ediyor. Ancak hadd

tekerrr ederse hepsi iin bir hadd kfi gelir.
vurulmadan zina
5 Tekrar tekrar zina eden cariyenin satlmas emrini ZAhirler vcba hamlederler.
Onlara gre byle bir cariyeyi milkinde tutmak, sahibine haramdr. Cumhur-u ulem ya
gre ise satmak vcib deil mstehabtr. tbni Battal yle diyor : Fukh, satma emrini
kendisinden zina ii tekerrr eden cariyeden uzaklamaya tevik mnsna almlardr.T ki, sahibi buna raz zannedilip de deyyus addedilmesin. Filvaki' deyyuslukla
vasflananlar hakknda azb tehdidi sabit olmutur.
Hads-i erif zina eden kadndan ayrlmann vcib olmadn gsteriyor. nk ayrlmak
vcib olsa ilk defa zina ettiinde ReslHah (5.A.V.) bunu emrederdi. Halbuki birinci ve
ikinci defada bu hususda bir ey sylememi, ancak ncde satmak sretle onu
elinden karmasn emir buyurmutur. Bu da mcerred zina iin deil, zinann te-
kerrr indir. Ayni hkm zevceye de mildir. Binenaleyh zina eden zevceyi de
boamak vcib deildir. Ancak kendisinden zina tekerrr ederse o zaman ondan
ayrlmak cbeder. Fukh diyorlar ki : Resul- Ekrem (S.A.V.)'in nc defadan sonra
cariyenin satlmasn emretmesi az evvel zikrettiimiz sebebden bir de zina mahsul ocuklarn oalmasna vesile olacandandr. tbni Battal szne devamla: Bazlar bu
emri vcuba hamletmise de bu mmetin selefinden vcuba kail olan yoktur.

Binenaleyh bu sz megul olmaya demez. Mal israf etmekten vrid olduu sabittir. u
halde nasl olurda hakr bir ey srbebta mhim bir kymeti hiz olan ma-bn satlmas
vcib olur?
San'ni, tbni BattaVa. i'tirz etmekde, Zahirleri hakl bulmaktadr.
6 Zina eden cariyeyi satarken sat sebebini mteriye bildirmek vcib olmasa
gerektir. nk Peygamber (S.A.V.), cariyenin yalnz satlmasn emretmi; kusurunu

bildirmesini istememitir. Sonra bu kusurun gelecekde vuku' belli deildir. Bazen sapk
bir insan tevbekr olur, bazen de drst olan sapar. Kendisine hadd vurulan criye susuzlar gibi olmutur. Bundan dolay da suunu basma kakmak yasak edilmitir. Geri :
Bizi aldatan bizden deildir. hadsi vardr ama, yukarda zikredilen sebebler
muvacehesinde sat sebebini zikretmek yine de vcib olamaz. Mendub olmas

muhtemeldir.
7 Hadsin mutlak zikredilmesi
criye muhsane olsun, olmasn mutlaka kendisine
hadd vurulacana dellet eder. Vk :

18[18]
Muhsane olurlar da bir ktlk ilerlerse onlara muhsanelere olan azabn yans
vardr. yet-i kermesi ihsan (yani nikh- sahih ile cima grm olman) in art
olduuna dellet ederse de, bu yetin muhsane olan cariyeler recmedilmeyerek
18[18]
kendilerine yarm hadd yani elli denek vurulacana dellet etmesi muhtemeldir.
Nitekim Hz. Ibn Ab-bas'la, Hanefler'in mezhet budur. Cariyeler hakkndaki itlak Hz.
AH (R. A.)'m u hutbesi sarahaten gstermektedir :
Ey ns, cariyelerinizin muhsane olanlarna da olmayanlarna da haddi vurun. Bunu

bni Uyeyne ile Yahya b. Said, Zhr'den rivayet etmilerdin Cumhur'un mezhebi de.
budur.19[19]
1037/1237- Al radyallah anh'den

(S.A.V.) :
rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
Hududu sahibi bulunduunuz klelerinize tatbik edin; buyurdular. 20[20]

Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Hads Mslim'de mevkuf olarak zikredilmitir.
Mslim'in mevkuf rivayeti de Hz. AK (R.'dandr. Beyhak onu merfu' olarak rivayet
ediyor. Hkim (321405) bu hadsi Buhar ile Mslim'den biri zikretmemi

zannetmise de bu onun ya bir hatasdr; yhud Mslim merfu' olarak rivayet etmedii
iin o kanate varmtr. Yoksa hads, Hkim'e gre sahhdir.
Bu hads aynen yukanki hadsin dellet ettii hkme dellet ediyor. Yalnz yukanki hads
cariyelere mahsus idi. Bu hem cariyelere hem de klelere mm ve mildir; ve klelerle

cariyeler muh-san olsun, olmasn kendilerine hadd-i er'i tatbik edileceine, keza
sahihleri erkek olsun, kadn olsun, hadd vurabileceklerine dellet ediyor.
Evli criye hakknda ihtilf vardr. Cumhur-u ulem ya gre ona hadd-i er'iyi sahibi
vurur, tmam Mlik : Bu haddi Rkim vurur diyor. Ona gre cariyenin kocas ayni
adamn klesi olursa ancak o zaman sahibi vurabilir. Ibni Hasm'e gre evli cariyeye
haddi sahibi vurursa da sahibinin mslman olmas arttr. nk bir kfir, mslman
olan kle ve cariyelerine hadd vuramaz.
Hadsin zahiri iki ve hrszlktan dolay da sahibinin kle ve cariyelerine hadd
19[19]
20[20]
vurulabileceini gsteriyorsa da bu mesele ulem arasnda ihtilafldr.
Haneftler'e gre hudud-u er'iyyenin icras mutlak suretde devlet reisine yhud onun
izin verdii kimselere mahsustur. Delilleri Ta-hvi (238321)nin Mslim b. Yesr
tarkile tahrc ettii u hadstir:
Mslfm demitir ki : Ebu Abdillh, sahabeden zt di:
Zekt, hudd, ganimet ve cuma sultana aidtir; derdi. Tahv bu zt hakknda: Saha
be-i kira m'dan buna hi bir muhalif bilmiyoruz demitir. Maamfih bni Bazm (384
456) Tahv'nin bu szne i'tirz etmi; ve hadse baz muhalefet edenler olduunu
sylemitir..
Ulema'dan bazlar : kle ve cariyeler mslmanlann reisi hadd vurursa da reis

bulunmad zaman sahihleri dah vurabilir demilerdir. Bir takmlar: kle sahibinin,
kaydsz artsz kle ve cariyesine hadd vurabileceine zten bu hak onun olduuna
kaildirler. Bunlarn delilleri u eserlerdir :
1 Abdrrezzk fa'mer'den o Eyyub'&n o da Nfi'den rivayet ettiine gre:
lbnl mer hrszlk eden bir klesinin elini kesmi; zina eden Ur klesine de dayak
vurmu; her ikisini de valiye arzetmemitir.
2 mam Mlik tel - Muvatta da senedle u eseri tahric etmitir;
Abdullah b. Ebt Bekir oullarnn bir klesi hrszlk etmi; (bunu) i'tirfda da
bulunmu. Bunun zerine Ale (R. Anh) emir vererek eli kesilmi.
3 mam afi ile Abdrrezzk, Hseyin b. Muhammed b. Ati tarikile u eseri tahrc
etmilerdir:
Reslullah (S.A.V.)'in kz Ftma zina eden bir cariyesine hadd vurmutur. 21[21]
1038/1238- Imrn b. Huuyn rafayattah anVdan rfvyat olumku-na flre,
Cheyne'den bir kadn zinadan gebe olarak Peygamber (S.A. V.)' gelmi ve :
21[21]
Y Nebyyallah, bama hadd (Icbeden bir hal) geldi. Binaenaleyh bana hadd vur;
demf. Bunun zerine Reslllah (5.A.V.) onun velisini arm ve :
Buna iyi muamele et; dourduu zaman kendisini bana getir demi. Velsi de yle
yapm. Akbet Peygamber (S.A.V.) kadn (in getirilmesini) emretmi; ve zerine

elbisesini balamlar. Sonra kadn (n recmint) emretmi ve recmolunmu. Bundan,
sonra Reslllah (S.A.V.) onun cenaze namazn klm. mer :
Bu kadn zina ettii halde birde onun cenaze nam az m m klyorsun y Nebyyallah?
demi. Resl- Ekrem (S.A.V.) :
Vallahi bu kadn yle bir tevbe etti ki, tevbesi Me-dne'liierden yetmi kii arasnda
taksim edilse onlara yeter artard... Sen cann Allah Tel iin feda edenden daha efdal
bir kimseye hi rastladnm? buyurmulardr.22[22]
Hads-i erif de zikri geen kadn Gmldiyye diye mehurdur. Reslllah (S.A.V.)'in
dourduu zaman kendisini bana getir emrinden sonra Velsi de yle yapm,
denilmesi recmin hemen doumdan sonra yapldna dellet ediyorsada^ hadsin.;
dier bir rivayetinden recim hdisesinin ocuk memeden kesildikten, sonra vuku' bulduu hatt annesinin onu, elinde bir para ekmek olduu halde huur-u Nebeviye
getirdii zikrediliyor. u halde kitabmzn hadsinde ksaltma yapld anlalyor.

Nevev (631676) her iki rivayeti zikrettikten sonra yle diyor : Bu rivayetlerin ikisi
de sahh-i Mslim'dedir. Zahirleri ihtilf gsteriyor. nk ikinci rivayet recmin ocuk
memeden ayrlarak ekmek yemee baladktan sonra yapldn sarahaten ifde ediyor.
Halbuki birinci rivayet doumun akabinde recmedildiini gsteriyor. u halde birinci
rivayeti te'vil ile ikinci rivayete muvafk bir ekle hamletmek cabeder. Bu takdirde
birinci rivayetteki :
Ensardan bir zt kalkarak :
ocuun radn bana verin; dedi. cmlesi ocuk memeden ayrldktan sonra
22[22]
sylenmi; ve rad ta'biri mecazen ocuun baklp terbiye edilmesi ma'nsnda

kullanlm demektir.
Hads-i erf recmin vcubuna dellet ediyor. Bu hususda yukarda zhat verildi.
Kadnn elbisesinin balanmas recmedilirken talarn tesirle alp salmasn diyedir.
Ulem kadnn oturarak erkein ise ayakda recmedilecei hususunda ittifak halindedir.
Yalnz mam Mik'e gre erkek de oturtularak recmolunur. Bazlar : hkim
muhayyerdir, isterse oturtur, dilerse ayakta recmeder derler. Hanefler'e gre

recmedilecek kadn gsne kadar bir kuyuya gmlr.
Bu hads recmedilen Gmldyyenin cenaze namazn bizzat Peygamber (S.A.V.)'in
kldm gsteriyor. Ancak Tdber (224310) kld filinin mehul sgasle rivayet
edildiini sylyor, ve : Bu fiil bni Eb eyhe ile Eb Davud'un rivayetlerinde byledir

dedikten sonra Ebu Davud'un bir rivayetinde :
Ashb- Krma cenaze namazn klmalarn emretti denildiim oeyn ediyor. Lkin
kld fiili Mslim'in rvileri ekseriyetle mekr fiili ma'lm sgasle rivayet etmilerdir.
Hz. mer (RA'n: Brde onun cenaze namaznm klyorsun? demesi dah cenaze
namazn bizzat Peygamber (S.A.V.)'in kldn gsteriyor. Bazlar: namaz klmann

Peygamber (S.A.V.)'e izafe edilmesi, klma emrini o verdii iindir: yoksa kendisi
klmamtr. diyorlar. Fakat bu kavil hilf- zahir grlmtr. Zr, kelmda asl hakikat
olmasdr; diyorlar. Maa-mfh, Reslllah (S.A.V.) bizzat klm olsun olmasn,
recmedilen kimsenin cenaze namazn klmak mekruhtur diyenler nass- hadse muhalif
hareket etmilerdir. Bunlarn deli de yoktur.
Cumhur-u ulem'ya gre recmolunanlarn cenaze namaz klnr. Hads-i erf, tevbenin
haddi skat etmediine de delildir. Cumhur ile f tler'den rivayet olunan iki kavlin esah
olan budur. 23[23]
1038/1239- Cbr b. AbdIHh radyaUah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir

ki : Peygamber (S.A.V.) Elem (kabilesin) den br adam le Yehdlerden br adam ve bir
kadn recmett. 24[24]
23[23]
24[24]
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Sahthheyn'deki iki Yahd kssasn font mer rivayet
etmitir.
Hi. Cbtr (R. A.), Elem kabilesinden dedii adamla Mlil kadnla da Ciheyne'li kadn
kasdetmitir; ki her ikisine id hadisler yukarda geti.
Hadfs-i erif, zina eden kfire hadd vurulacana deliktir. Cumhurun kavli budur.
Maltktler'le Hanefller'den bir ou recm iin slmiyetin art ouuna kaildirler. Onlara
gre recm iin muhsan olmak da arttr. Hatt tbni Abdberr (368163) bu huausda
ulem arasnda ittifak bulunduunu nakletmitir. Ancak kendisine i'tirz vki' olmu ve
tmam afii ile tmam Eb Yusuf ve mam Ahmed b. Banbein mezkr artlar komadklar
ihtar olunmutur.
Recimde slmiyeti art koanlar bu hadisin ifde ettii recmi Peygamber (SA.V.)
yahdere Tevrat hkm le tatbik etmi sonra nesh olunmutur; diyorlar. Nitekim
Buhar ile Mslim'in ittifakla rivayet ettikleri Ibnt mer hadisinde bu hadise sarahaten
zikredilmitir. Bttfcar'nin rivayeti udur :
Ibnl mer (R. AJ'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:Resuliillah (S.A.V.)'e bir erkekle
bir kadn yahd getirdiler. Bunlarn ikisi de bir haltda bulunmulard. Peygamber
(S.A.V.) onlara :
Kitabnzda zina hakknda ne buluyorsunuz? diye sordu :
Dorusu blilm limlerimiz yz tahmtm yani kmrle boyayp karartmay ve boyun

bkmeyi hdas ettiler; dediler:
Abdullah b. Selm unlara Tevrt getirt; dedi. Hemen Tevrat getirildi
Derken
yahdllerden birisi 25[25] elini (Tevrattakf) recim Ayeti'nln zerine koyarak onun sf ve
alt tarafn okumaa balad. Bunun zerine bnf Selm ona :
Elini kaldr; dedi. Bir de ne grsnler recim ayeti elinin altnda deilml mi? Artk
Rel- Ekrem (S.A.V.) her kisini (n recmlni) emir buyurdu ve recmolundular. Ibnt mer
Elini koyann smi Abdullah b. Snrya di.Yahudiler sulular Peygamber (S.A.V.)'e getirmilerdi.Balat,
Mescid- Nebevl'nln kapsna yakn bir yerdir.
25[25]
demitir ki : Balaln yannda recmedidiler. Yahdyl kadnn zerine eilmi grdm,

yani onu kendi vcudu le talardan koruyordu.
bn'l - Arabi bu mesele hakknda yle demektedir : tRefilllah (S.A.V.) in bunlar
recmetmesi kendi eriatnda caiz grmedii bir hccetle olmutur. Anlalan aleyhlerine
hccet kendilerinden olsun diye onlardan hid istemitir.. tbn'l-Arabi'ye i'tir z
edenler olmutur. Bunlar Hz. Peygamber (S.A.V.) in mensuh bulunan Tevrat yetlerile
istidlal edemeyeceini ileri srm: bu recmin slm dininde caiz olduunu iddia
etmilerdir.
Yahudi kssas ehl-i Kitb olanlarn kendi i'tirflarna gre yaptklar nikhlarnn sahih
olduuna da dellet eder. nk muhsan saylmak nikhn sahih olmasna baldr. 26[26]
1040/1240- Satd b. Sa'd b. Ubde 27[27] radtyaUah anhm'an rl-vyet olunmutur.
Demitir ki: Evlerimizin ansnda zalf bir adamcaz vardr. Bu adam: Evlerin
cariyelerinden biri le bir habaset lemi. Derken Satd bunu Reslllah (S.A.V.)'e syledi
:
Ona haddini vurun; buyurdular. Ashab :
Y Reslllah, bu adamcaz bu ite iehamml edemez pek za-ftir; dediler. Reslllah
(S.A.V.) :
inde yz tane filiz bulunan bir hurma salkm aln sonra o adama bununla bir defa
vurun; buyurdular. Onlar da yle yaptlar. 28[28]
Bu hadsi Ahmed Nesl ve bni Mce rivayet etmilerdir. snad gzeldir. Lkin vasl ve
irsalinde ihtilf olunmutur. Beyhah bu hads iin : Ebu mmeden mahfuz olan
mrsel oluudur. diyor. Fakat ayni hadsi mam Ahmed ile bni Mce, Ebu mme
Bu zat Bnsar'dandr. VAkdt O'nun gerekten Mhftbt olduunu sylemitir. Hz. Alt (R. A.) devrinde
Temen'de valilik yapmtr.
26[26]
27[27]
28[28]
tarikle Sad b. Sa'd'dan mevsul olarak tahrc etmilerdir.
Hads-i erf, hastalk gibi bir sebeble zaf derek mu'tad olan hadde tehamml olmayan
kimseye tahamml nisbetinde ince ubuklardan yaplm bir deste ile bir defa
vurulacana dellet ediyor. Cumhur-u ulem'nn kavli de budur. Ancak her bir ubuun
vcuduna temas etmesini art kouyorlar. Zira bazs; vcuduna dokunamazsa hadd
vurmaktan maksad hsl olmaz; diyorlar. Maamfh; hepsi isabet etmese de edenler
yeter; diyenler de vardr.
Eer hastann iyilemesi midi varsa yhud scan veya souun iddeti hastaya tesir
ederse o hl geinceye kadar beklenir; hadd ondan sonra vurulur.29[29]
1041/1242- bni Abbs radyallah anhm'an rivayet olunduuna gre Peygamber

(S.A.V.)'i :
Her kimi Lt kavminin yapt ii yaparken bulursanz hem yapan, hem de yaplan
ldrn; ve her kimi hayvana yaknlk ederken bulursanz derhl ldrn; hayvan da
ldrn; buyurmulardr. 30[30]
Bu hadsi, Ahmed ile Drtler rivayet etmilerdir. Rvileri mevsuk iseler de, hads
hakknda ihtilf vardr.
Zahirle baklrsa ihtilf yalnz hayvana yaklamay men' eden ksmnda deil, hadisin
btnndedir. Bunun sebebi hadsin Ibni Abbas (R.A.ydan dank olarak rivayet edilmi
olmasdr. Mesel birinci hkm hususunda Beyhak (384458), Sad b. Cbeyr ve
Mchid tarkile Ibn Abbas (R. A.)'dan rivyeten. Bekr ltlik yaparken bulunursa
recmedlir. dediini yine Hz. bni Abbas (R. A.)'in byleleri hakknda: O yerden en
yksek bn aranp bulunur ve onun zerinden tepe taklak yere atlr; arkasndan
talanr dediini tahrc etmitir. kinci hkm babnda Beyhak, Ebu Zerr (R. A.)
vstasle Ibni Abbas'dan rivyeten, kendisine hayvana yaknlk edenin hkm sorulduk-
da : Ona hadd yoktur dediini tahrc eylemitir.

29[29]
30[30]
te Hz. bn Abbas (R. A.J'dan rivayet edilen bu muhtelif eserler gsteriyor ki, kendisi bu
hususda Peygamber (S.A.V.)'den bir ey duymamtr, syledikleri kendi itihaddr.
Hads-i erif iki meseleye dellet ediyor :
1 Ltlik byk gnahtr. Bunu hkm babnda drt kavil vardr:
a) Ltlik yapana zya kysen hadd vurulur. Ssief ile haleften bazlarnn ve
Hanefller'den manvyn'in mezhebi budur. mam fide bu kavle rcu' etmitir. mam
zam'a. gre ise sadece ta'zir Yani lnceye yhud tevbe edinceye kada^ hapsedilir.
b) Ltlii yapan fail ilf ef'ul -ister muhsan, ister gayr-i muh-san olsunlar- mutlaka
ldrlrler.
mam afi'nin eski kavii budur. Delili buradaki Ibnl Abbas (R. A.)
hadsidir. mam Mlik ile Ah-med'e gre mutlak
surette
recmedilirler. Bu en'i fiili
iliyenler, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ali (R. Anhm) zamanlarnda ve daha baka devirlerde
hep ldrlm i'tirz eden bulunmamtr. Binenaleyh bu bbta icm mnakid olnu
gibidir. Bununla beraber ltnin ldrleceine kail olanlar pek azdr. Onun iin eZ
Menr adl eserin sahibi bu hle amaktan kendini alamamtr.
c) t atede yaklr. BeyhakVnin tahrc ettii bir hadse gre ashb- kiramn reyleri
ltlik yapan fail ile mef'uln yaklmas merkezinde toplanmtr. Hatt bu bbda bir
kssa bile varsa da isnad zaftir. Hftz el-Mnsir: Ltlik yapanlar halfelerden drd
yani Ebu Bekir-i Sddtk, AH b. Ebl Talib, Abdullah b. Zbeyr ve Hiam b, Abdtlmelfk
ate!e yakmlardr demitir.
) Lt, bulunduu yerin en yksek binasnn zerinden tepesi st aa atlr;

arkasndan da talanr. Bu kavli Beyhak, Hz. AK (R. A./dan rivayet etmitir. Ayn kavlin
Ibn Abbas (R. .A./dan dah rivayet edildiini az yukarda grmtk.
2 Hadls-i erif hayvanla cins mnsebette bulunmann haram olduuna ve bu ii
yapann ldrlmesi Scabettiine dellet ediyor. Hz. /tt'nin son kavli budur. afi:
Eer bu faadfa sahih ine ben ona kail olurum demitir. tmam d/t'nin bir kavline
gre, zn edene kysen buna da zina haddi vurulur. tmam AHmed b. Banbel ile
Haneftfer hayvana yaknlk edenin yalnz ta'zr olunacana kail olmulardr.
Hads-i erif hayvann kesilmesi lzumuna dellet ediyor. Hk. Ali (R. A.) ve bir kavlinde
tmam o/i'nin mezhebi budur. Hateftlor'e gre dah kesilir: hatt kesildikten sonra
yakrsa da vicib olduu iin deil, hayvan her grdke o bbtaki dedikodu
tazelenerek lf uzamann, sulu da bundan mteesir olup durmasn, diyedir. Hayvan, eti
yenenlerden ise tmam zam gre yenilir; ve sulu onu der. tmam Ebu Yusuf gre o
hayvann eti yenmez; zr Ibnf Abbas:
Hayvan w yaplacak? diye sorulmu :
Bu babta Reslllh (SJLV.)'den bir oy duymadm. Lkin bu den sonra ben onun
otlntn yenmesini, yhud ondan faydalanlmasn kerh grrm. demitir. Bir rivayette:
Bu hayvan grldke: ite kendisine filn halt lenen hayvan budur; derler cevbn
vermitir. 31[31]
1042/1243- bni mer radyaah anhm'dan rivayet olunduuna gre Peygamber
SoMaUah aleyhi ve sellem (gayri muhsan zntlero) hem dayak vurmu hem da
srgn.etmi; Ebu Bekir'de dayak vurmu ve srgn etmi; mer do dayak vurmu ve
rgn etmitir.32[32]
Bu hadsi Ttrmtzt rivayet etmitir.Rvleri mutemeddirler; ancak mevkuf veya merfu'

olduunda ihtilf edilmitir.
BeyhaM, Hz. Ali (R. A.)'in zina eden gayr-i muhsanlar dayak vurduktan sonra Basra'dan
Kfe'ye; Kfe'den Basra'ya srgn ettiini kaydeder. Bu mesele getii halde musannifin
bu hadisi burada zikretmesi: Srgn meselesi neshedilmitir diyenlere cevab iin olsa
gerektir. 33[33]
1344/1043- lbnt Abbas radtyaOah anhhm'ton rivayet olunmutur. Demitir ki :
Reslallah Sdttdah aieyhi ve aeUem kadbnlams erkeklere ve erkekleml kadnlara

lanet etti ve :
31[31]
32[32]
Onlar evlerinizden karn; buyurdular. 34[34]

Bu hadisi Buharl rivayet etmitir.
Hads-i erif, ism-i f sSgase de rivayet olunmutur. Bu takdirde mn: kadnlaan

erkeklerle, erkekleen kadnlara lanet etti ekline girer.
Peygamber (S.A.V.)'in gnah ileyene lanet buyurmas ilenen gna-. hin byklne
dellet eder. Kadnlaan erkekler den murd: Konumasnda harektnda giyiniinde
ve sirede kendini kadnlara benzetenlerdir. Doutan kadn tabiatl olanlara lanetin
mul yoktur. Erkekleen kadnlar dan murd da ayn ekilde kendilerini erkeklere
benzeten kadnlardr. Nitekim Ebu Davud'un tahric ettii bir hads kadnlama e
erkeklemeyi ayn mn ile tefsir etmitir. Binenaleyh bu hadis erkeklerin kendilerini

kadnlara, kadnlarn da erkeklere benzetmelerinin haram olduuna delldir.
bn't-Tin yle demitir: Erkeklerin kadnlara benzemekde ltlik yapacak derecede

ileri gidenlerle kadnlarn.erkeklere benzemekde srtrme yapacak derecede ileri
gidenlerine gelince: hi phe yoktur ki, bu iki snfta tesn ve tecziye hususunda
tekilerden daha fazla iddet gsterilir.
i ltlie vardranlarn hkmn az yukarda grdk. Bu meselede bazlarna gre
erkekle kadm arasnda fark yoktur. Ltlii det edinen kimse siyseten katledilir. Bu
bbda muhsan ile gayr-i muhsan arasnda fark yoktur. Ferderine srtrme yapan
kadnlar ta'zr olunurlar.35[35]
1245/1044- Ebu Hreyre radtyaUah anh'tn rivayet olunmutur. Demitir k:

Resliillah salallah aleyhi ve selem:
Hududu derTyyey) defi1 resi bulduka defediniz; buyurdular. 36[36]
34[34]
35[35]
Bu hadsi Ibni Mce zait bir isnadla tahrc etmitir. Ayni hadsi Tirmlz ile Hkim, Hz.
Aie'den u lfzlarla tahrc etmilerdir: imkn bulduka mslmanlardan hududu defi
ediniz. Bu hads dahi zaftir. Onu Beyhak, Hz. Ali'den kendi sz olmak zere :
Hududu pheler sebeble defedin ifdesile rivayet etmitir.
Musannif bu hadsi et-Telhis nm eserinde Hz. Ali (TC. AJ'dan merfu' olarak rivayet
ediyor. Hadsin tamam udur :
Hkmdarn hududu muattal brakmas caiz deildir.
Ancak yine musannif bu hadsin isnadnda el-Muhtr b. Nfi' bulunduunu bu ztn

mnker olduunu BuhrVden nakletmitir. Bununla beraber hads yine de aslsz
deildir. nk musannif onu et-Telhisy> de mteaddit yollardan mevkuf olarak
rivayet etmitir ki, bunlarn bazlar sahihtir; ve merfu' rivayeti takviye ederler.
BeyhkVmn Zhr tarkle Hz. e (R. Ant/dan tahrc ettii rivayette u ziyde vardr:
Eer onun iin kar bir yol varsa hemen kendisine yol verin; nk hkmdarn afv
babnda hat etmesi; ceza babnda hat etmesinden daha hayrldr. Bunun isnadnda
da Yezd b. Ziyd- Dimek vardr. Bu zt hakknda tmam Buhr : Mnker'l hads
demi; Nesi onun hakknda metruk ta'birini kullanmtr. Ayni hadsi Vehi'; ZhrVden
mevkuf olarak rivayet etmektedir. Tirmizi : Bu daha sahihtir. diyor. Hsl bu manda
ashb- kirm'm bir oklarndan eserler rivayet edilmitir.
Hads-i erf, phe sebeble hadd- er'inn defi' edilip vurulmayacana delildir. 37[37]
1248/1045- bni mer radyalah anhm'an rivayet edilmitir. Demitir ki:
Allahn yasak ettii u kazurattan saknn! Bunlar kim irtikb ederse hemen Allah'n
rts ile rtnsn de Allah'a tevbe etsin zr bize yzn gsterirse Allah Azze ve
cellenin kitabn ona tatbik ederiz; buyurdular. 38[38]
37[37]
38[38]
Bu hadsi Hkim rivayet etmitir. Hads el-Muvatta de Zeyd b. Elemin mrsellerinden

olmak zere rivayet edilmitir.
Kzrt'dan murd : Allah'n yasak ettii kt fiil ve szlerdir. Yzn gstermek

iledii gnahn hakikatini meydana karmaktan kinayedir.
bn Abdilberr: Bu hadsin hi bir vecihle isnad edildiini bilmiyorum demitir.

Bundan maksad mam Mlik'in hadsidir. B-feim'in hadsi ise msneddir. Maamfh
mam'l Haremeyn (419478) en-Nihye adl eserinde : Bu hadis sahihtir, sahh
olduuna ittifak vardr demi; bni Salh (577643) ise onu bu dikkatsizliinden
dolay ayblayarak: Bu i hads limlerinin hayret edecei bir eydir. Onun buna benzer
ileri oktur. Kendisini byle bdirlere dren ey, her fakih ve limin muhta olduu
hads san'atm bir tarafa atmasdr. tarznda mtalaa yrtmtr.
Hads-i erf, bir gnah irtikb edenin onu gizlemesi cbetti-ine, ikrar edip de kendini
rezil rsvay etmenin doru olmadna, bylesine tevbeye itb etmek gerektiine
delildir. nk yaptn ikrar ederse hkimin ona hadd-i er'iyi tatbik etmesi lzm gelir.
Filhakika Ebu Davud'un merf u' olarak tahrc ettii bir hadsde yle Duyurulmaktadr:
Hududu kendi aranzda birbirinize affedin. Eer bir hadd benim kulama gelirse
muhakkak (tatbik) vcib oldu demektir. 39[39]
Hadd-i Kazif Bab
Kazlf : Lgat'te bireyi atmaktr. erfatde ise: Bir kimsenin zerine zina suunu atmaktr.
Kazif'in byk gnahlardan olduuna Icm- mmet vardr. Tel hazretleri :
40[40]
Hi phe yok ki; namuslu, kendi halinde m'mln kadnlara (zln ftiras) atanlar
dnyada ve hlretde lanet olunurlar. Hem onlar in pek byk bir azb vardn
buyurmu; Resl- Zi-n' (S.A.V.)'de :
39[39]
40[40]
Sre-i Nr; yet: 23.
Yedi helak unsurundan saknnz; buyurmu (Ashab- kirm tarafndan) :

Nedir onlar ya Reslllah? diye sorulunca :
Allah'a irk komak, sihirbazlk, Allah'n haram kld kimseyi ldrmek, faiz yemek,
yetim maln yemek, harbe gitmekten kamak ve namuslu, kendi hlinde olan m'min
kadnlara zina iftiras atmaktr; mukabelesinde butnmufardr.
Bu ve emsali delillere istinaden namuslu kadnlara zina isnadnda bulunanlara hadd

vurmak bilicm' meru' olmutur. Hadd-i kazif seksen denek dayak cezasdr. Buna
delil :
41[41]
Namuslu kadnlara zln snadnda bulunup da, sonra drt hld getiremeyenlere
derhl seksen denek (hadd) vurun. Hem onlarn ehA-detlerlni ebedlyyen kabul
etmeyin yet-i kermesile emsali yetler ve babmzn hadsleridir. 42[42]
1249/1046- Alse radyattak anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki: Benim

ma'sumiyetlm hakknda (vahi) nill olunca ReslMah saU laTlah aleyhi vesellem
minberin zerinde ayaa kalkarak bunu anlatt ve Kur'n okudu. Minberden ndkde ki
erkekle bir kadn (m getirilmesini) emir buyurdu; ve bunlara hadd vuruldu.43[43]
Bu hadsi Ahmed ile Drf ler tahrc etmilerdir. Bu hart de buna iarette bulunmutur.
ReslUHah (S.A.V.)'in minberde okuduu yetler :
44[44]
Hi fiphe yok ki, iftiray yapanlar sizden bir cemaattir... yet-i kermesile bir
rivyetde onu ta'ki beden on yedi yettir.
Bukri'nn rivayetinde ise ffk yetlerinin says ondur.
Hadls-i erfde zikredilen bir adam Hassan b. SAbt ile Mlstah b. OsAse; kadn da Hamne
Sre-1 Nr; yet: 4.
44[44] Sre- Nr; ayet: 11.
41[41]
42[42]
btntl Cahs/dr.
Bu hadis, yukarda zikredilen yetler gibi hadd-i kazif'in sbtuna dellet ediyor.
Mezkr kiiye hadd vurulmas mehur ifk hdisesi dolaystle Hi. A'* (R. Anhyyz
kazfettikleri sbt bulduu iindir.
fk : yalan nevi'lerinin en ktsdr. Maalesef ie-i Sddka (R. Anh) validemiz bir
sefer dnnde hi bir eyden haberi yokken pek irkin bir iftiraya ma'ruz kalmt.
Hdise Buhar ve dier hadis kitaplarnda uzun uzadya rivayet olunmutur. Hlsas
udur :
Mslman kadnlarna tesettr forzolduktan sonra Hz. Ae (R. Anh) Peygamber
(S.A.V.) ile birlikde bir seferden dnyormu Medine yaknlarnda bir yerde bir gece tam
kafile yola revn olaca srada Ae (R.Anh) kazay hacet iin ordudan biraz
uzaklam. Dnde gerdanlnn dtn hissetmi. Ve aramak iin geri dnm.

Nihayet gerdanl bulmu. Fakat onu ararken biraz vakit gemi. Bu arada ordu hareket
etmi. Hi. Je (R. Anh) yerine dnd vakit orada kimsenin kalmadn grm.
Artk her halde beni aramaa dnerler mdle olduu yerde kalm. Derken uyuklam.
Ordunun arkasndan gelmekde olan Safvan b. el - Muattal (R. A.) onu devesine
bindirerek orduya yetitirmi. Bunu frsat bilen baz mnafklar derhal faaliyete geerek
Hz. Aie (R. Anh) hakknda irkin irkin sylenmeye, onun Hz. Safvn'Ia -h- bir
olduunu ortala yaymaya balamlar. Hatt bu arada Hz, Hassan b. Sabit (R. A.) gibi
baz hlis mslmanlar bile kandrmlar. Mnafklarn banda Abdullah b. bey b.
Sell bulunuyormu. Asl bhtan uyduran o imi. Medne-i Mnevvere bir ay kadar bu
bhtan ile alkalandktan sonra nihayet Allah-t Azman, Hz. Alse'nin beret ve
masumiyeti hakknda yukarda zikri geen Sre-I Mr yetlerini indirmitir. Bunun

zerine iftirada bulunanlara hadd vurulmutur.
Bu rivayetten asl sulu olan Abdullah b. bey'ye hadd vurulmad anlalyor. bni'lKayym (691751) bu meseleyi ele alarak Resllah (S.A.V.)'in ona hadd vurmamasn
verililerini anlatm bu ie mni' olan birok zrler gstermise de Hkim el-iklil adl
eserinde Peygamber (S.A.V.)'in ona da hadd vurduunu rivayet etmitir.
Mrd (450) Peygamber (S.A.V.) in Hz. le'ye iftira edenlerden hi birine hadd
vurmadn iddia etmi ve: Hadd ancak hccet veya ikrarla sabit olur demi. Fakat
kendisine: hadd nass- Kur'n Scabediyor; zten hadd-i kazif, kfi isbt edememekle
lzm gelir. Binenaleyh onu hccetle isbta ne hacet kalr. diye cevap verilmitir. Fakat
kendisine kazfedilen kimsenin mahkemeye dva aarak hadd istemesi arttr. 45[45]
1250/1047- En e s b. Mlik radnjallahil anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

slmda vki' olan lk ln Hill b. meyye, kendr kanslle erik b. Sehm'ya kazlfte
bulunduu zaman olmutur. Resllfah sdtla-lah aleyhi ve sellem kendisine :
Hcceti (n) getir; yoksa srtna hadd var; Hah...buyurdular. 46[46]
Bu hadsi Ebu Ya'la rivayet etmitir, ricali mutemettirler Buha-n'de de bnl Abbas'dan
bunun bir benzeri vardr.
lin. yeti'nin sebebi nuzl ihtilafldr. Enes (H. A.)'d&n bir riv-vyete gre Hill
kssas hakknda baka bir rivayete gre Uveyrair-i Aclnr hakknda nazil olmutur. lk
limn, yet nazil oldukdan sonra yapldnda phe yoktur. Bazlar: yet, Hill
hakknda nazil olmu, fakat Uveymrin geliine tesadfi etmitir- diyerek iki kssann
arasn cem' etmek istemilerdir.
Hads-i erf, erkek iddiasn isbt edecek hccet bulamad zaman kendisine hadd
vurmann vcib olduuna dellet ediyorsa da, bu hkm lin yeti ile neshedilmitir.
Mezkur nesih, snnet'in Kitab'la- neshi kabilinden dir. Yalnz bunun tahakkuku iin kazif
yetinin lin yetinden evvel nazil olmu bulunmas arttr. ayed lin yeti evvel nazil
olmusa o takdirde o nsih olur; yhud beraber nazil olmularsa kazif yetini tahsis
etmi olur: lin yeti, kazif yetindeki umumdan, husus kas-dedildiine yni yetden
muradn, karsna kazfeden erkekden maadalar olduuna karinedir; diyenler de

olmutur. Fakat tahkka gre karlarna kazif yapan erkekler yetin umumunda bakdir.
Ancak Tel Hazretleri erkein- drt defa ehdetini drt hid yerine tutmutur. Bu
sebeble onun yeminlerine ehdet demitir. Kazfeden erkek bu yeminlerden cayarsa
kendisine hadd-i kazif vurmak vcib olur. Nitekim yabanc bir kadna kazif yapar da drt
45[45]
46[46]
hid getirmezse kendisine hadd-i kazif vurulurdu.
Lindald beinci yemin tekd ve tedd iin meru' olmutur. Karsna kazifde
bulunduktan sonra yemininden cayan erkee hadd vurmak, cumhur-u ulema'mn

mezhebidir. 47[47]
1251/1048- Abdullah b. Amir48[48] b. Rebia'dan rivayet olunmutur. De-mfftlr ki:
Gereklen Ebu Bekir, mer, Osman ve onlardan sonrakilere yetlfdfm. Ama bunlarn kailf
fln kleye krk denekden ba|ka dayak vurduklarn grmedim. 49[49]
Bu hadisi Mlik ile Sevr! Cami inde rivayet etmitir.
Hads ad geen zevatn kle ve cariyelere hr olanlarn yars kadar hadd vurulaca
fikrinde olduklarna dellet ediyor. Zten hadd-i zinada :
O cariyelere hr kadnlara elan azabn yars vardr 50[50]. yet-i ker-mesle cariyelere
yarm hadd vurulaca riassen bildirilmitir. Her halde hadd-i kazfi de buna kys etmi
olacaklar. Nass cariyeler hakknda vrid olduuna gre kleyi de cariyeye kyas etmiler;
sonra kazif yetinin umumunu kyasla tahslsde bulunmulardr.
Cumhur-u ulemnn mezhebi budur. Ibni Mes'ud (R.A.) ile mer b. Abdaziz, Evzd ve
Ebu Sevr'e gre hadd-i kazif klelere de 80 denek zerinden vurulur. nk yet
umumidir. Bu zevatn Zahiriler gibi kyasla amel etmedikleri anlalyor. 51[51]
1252/1049- Ebu Hreyre radtydah anfa'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Ebu mran Abdal, b. Amir am'n Hftfzlanndandr. Alim ve rl-v&yet ettiini belleyen bir zatt.
MbUa'in sektetoci tabakasndan ve yedi kur-radan biri di Vasile b. el-Eska,' ve baakalanndan rivayette
bulunmu; Kurn- Herimi Mofteettt'katt ub- Hf^nrnrdea okumutur. Onun stad se Hs. Osman (E. A.)
idi. Ibni Amir, hicreti. 21. d ylnda domu; 118'de vefat etmitir.
47[47]
48[48]
Nr Sresi; yet: 4.
49[49]
50[50]
sdaah aleyhi ve eeUem:
Her kim kle ve cariyesine zina iftiras atarsa ona kyamet gnnde hadd vurulur.
Ancak (hakkat- hl) onun syledii gibi karsa o baka; buyurdular. 52[52]
Hadis mttefekun aleyh'dir.
Bu hadis, cariyesine kazifde bulunan sahibine dnyada hadd vurulmayacana delildir.

nk ihsann art, kazfedilen kimsenin hr, k ve bali olmasdr.Hatt ekser-i
Haneflyye'ye gre mslman ve namuslu olmasda arttr. Bundan dolay Peygamber

(S.A.V.) kle ve cariyesine kazfeden sahibine hadd vurulmayacan bildirmi; ona bu ce-
zann hirette verileceini sylemitir. Cariyeye sahibinden bakas da kazfetse yine
bilittifk hadd vurulmaz, yalnz mm- veled meselesi htilafldr. Hanttfller'le affltr'e
gre mm- veled olan criye dah bu bftbda dier cariyelerle msavidir; yani ona
kazfedene de hadd vurulmaz. mam Mlik le ZftMrttor'e gre ise hadd vurulur. Onlar
bunun Hz. mer (R. A ./dan sahh rivayetle nakledildiini sylerler.53[53]
Hadd-i Serkat Bab
Serlkat: Lgat'de bir eyi bakasndan gizlice almaktr. Trkede buna hrszlk denilir.
erbt'de dahi ayni manya gelirse de er't bir hkm ifde edebilmesi iin tarife baz
kaydlar ilve edilmi ve Serikat, kil bali bir ahsn, gizlice Ur kimsenin korunan ve
bozulmayan eylerden olan on dirhem kymetindeki maln almasdr. denilmitir.
Bu mikdar mal alann hadd-i er'si Hanefller'le TbHn'den bir cemate gre sa elinin
bilekden kesilmesidir. mam afii'ye gre hadd-i serye cabeden hrszlk eyrek
dinardr. mam Mlik ile mam Akmed b. BanbeVe gre ya eyrek dinar, yhud
dirhemdir. Hatt Hasan-t Basri (21110) ile Dvud-u ZMri (202270 ve HarfclUr'e
gre az veya ou tahdld olunmakszn her mal alan hrszn eli kesilir.
52[52]
53[53]
Teali hszrettert mal, can ve rz muhafaza iin yaratmtr.
Bunun te'mini in de :
54[54]
Hrsizlk yapan erkek ve kadnn ellerini kesiverin.. buyurarak hadd-i er'
vaz'etmitir. Hadd-i serikat'n snnetten delilleri aadaki hadslerdir.55[55]
1253/1050- Aie radyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki: ResIiillah

saHaUah aleyhi ve sellem:
Bir hrszn eli ancak eyrek dnr veya daha yukarsnda kesilir; buyurdular. 56[56]
Bu hads mtfefekun aleyh'dir. Lfz Mslim'indir. Buhari'nin lfz yledir: Hrszn eli
eyrek dnrda ve daha fazlasnda kesilir Ahmed'in bir rivayetinde eyrek dnrda
(eli) kesin ama ondan aasnda kesmeyin Duyurulmutur.
imam Ahmed'in rivayeti de Hz. Aie (R. Anh)'dandr.
Hadd- serikatn kitb- ilhi ile sabit olduuna az yukarda arzetmitik. Ancak hrsz ne
mikdr mal alarsa eli kesilecei yetde beyn olunmamtr. Bu sebeble ulem ihtilf
etmiler ve ortaya bir ka mesele kmtr.
Birinci mesele: Hadd-i serikat iin muayyen bir nisb olup olmaddr. Cumhura gre
nisb arttr. Delilleri buradaki hadslerdir. Az yukarda grdmz vecihle Hasan-
Basri ile Zahirler ve Hriciler nisabn art olmadna kaildirler. nk yet mutlaktr.
Bir de Bukr'de Hz. Ebu Hreyre'den rivyeten u hads vardr:
Allah hrsza lanet etsin, yumurtay alar eli kesilir ipi alar (yine) eli kesilir. Fakat
kendilerine yle cevap verilmitir: yet-i kerme alnan eyle onun mikdarn mutlak
olarak ifde etmitir. Bu hads onu beyn ediyor. Sonra yumurtadan murd: hakkaten
yumurta almak deil hrszn ne kadar aa duygulu olduunu ve ald eyin ne kadar
Sre-i Nisa: ayet: 41.
54[54]
55[55]
kymetsiz bulunduunu gstermektedir. Artk bu kadar kymetsiz eyleri almaa
tenezzl eden elbette yarn kymetli mallar almaya da cr'et eder. Binenaleyh henz
det hline gelmeden kymetsiz eyleri almaktan vaz gemesi iin kendisine ayni
zamanda bir ihtardr.
Mezkr cevab Hattdbi zikrederse de ondan evvel bni Kuteybe (266) ayn cevab
kaydetmitir. Nisab art grmeyenlere yle de cevap verilebilir: Mutlak olan serikat
yeti az mala mil olduu gibi bir tek buday dnesinede mildir. Bu kadar kymeti az
olan bir ey iin siz dah el kesileceine kail deilsiniz. Binenaleyh mukabilinde el
kesilecek maln en az ne mikdar olacan ta'yin etmek arttr.
kinci mesele : Nisabn mikdardr. Nisab art koan cumhur-u ulem bunun mikdar
hususunda ihtilf etmiler ve ortaya yirmi kadar kavil kmtr. Bunlarn iinde delile
istind eden yalnz iki tanesi olup, bunlarda Hanefler'le filer'in kavilleridir. Biz
yukarda bunlar da grdk. Mezkr kavillerin tafsiltna gelince:
El kesmeyi cabeden hrszlk en az on dirhem veya o kymetde bir mal almaktr
diyen Hanefiter'in delilleri : Peygamber (S.A.V.) zamannda kaikan'n fiyat on

dirhemdi diyen Ibn! Abbas (R. A.) ha-dsile Buhri ve Mslim'deki bni mer (R.A.)
hadsi ve emsalleridir. Ibn mer hadisinde Peygamber (S.A.V.) bir kalkan iin el kesdt
denilmektedir. Vk' bu rivyetde kalkann kymeti dirhem olarak gsterilmise de
ayni rivayet sahheyn'deki rivayete muarzdr. Kesilmesi cabeden bir uzuv hakmda ise
zam! dikkat ve ihtiyat gstermek gerekir. Bunun iin de yzde yz bilinen mikdar ile
amel edilir ki, o da on dirhemdir. bntfl Arab diyorki: Sii/yan- Sevr: hads ilminde bu
kadar byk bir lim olmakla beraber el kesmenin ancak on dirhemde vcib olacana
zhib olmutur. nk gelii gzel el kesmek bilicm haramdr. Ona mubah muamelesi
yapabilmek ancak mttefekun aleyh olan yerde caizdir. On dirhem btn ulem'nn el
kesmek iin ittifak ettikleri bir mikdardr. Binenaleyh onunla amel edilir, ihtiyat da
budur.
mam afi ile Hcar ulem s'na ve dier bazlarna gre el kesmenin nisab eyrek dnr
altn yhud dirhem gmtr. Onlar Hz. e (R. Anh) hadsi ile istidlal ederler. Ve:
U dirhemin kymeti zten eyrek dinardr. nk Peygamber (S.A.V.) zamannda on M
dirhem bir dnr ederdi. Sonralar da ylece devam etmitir. Onun iin diyet gm'ten
(12000) dirhem altndan (1000) dnr almtr derler.
Bir delilleri de aada gelen kalkan hadsidir. Bu hads Peygamber (S.A.V.)*in dirhem
kymetinde bir kalkan alann elini kesdiini ifde ediyor, mam afii: Eer dirhemin
kymeti eyrek dinar etmezse el kesmek vcibolmaz demitir. Hi. Osman (R. A./n
dirhem kymetinde bir mal, Hz. AH (RA.)n iki buuk dirhem kymetinde Ur eyrek dinar
iin el kestikleri rivayet olunmutur ki; bunlarda afii'ye dell olabilirler.
nc mesele: El kesmek iin nisab arttr diyenler altnla gmten baka bir
eyden nisb ne ile takdir edilecei meselesinde ihtilf etmilerdir, mam rivayet olunan
mehur kavle gre: ir eya dirhemle taktir olunur: Yani altnla gmn geer fiyatlar
deiik olur, mesel eyrek dnr iki dirhem kymet tutarsa eya dirhemle
kymetlendirilir. mam afi ise: Eyay kymetlendirme hususunda asl olan altndr.
nk btn yer alt cevherlerinde asl odur demitir.
Utema'dan Ebu Sevr, Evzi ve Dvud-u ZHti, afi'nin kavlini tercih etmilerdir. mam
Ahmed ise Mdlik'in kavline zhib olmutur.57[57]
1254/1051- lbni mer radydUah anhmd'an rivayet olunduuna gre; Peygamber

aleyhi ve seMemj kymeti dirhem olan bir kalkan in el kesmitir. 58[58]
dirhemin eyrek dnr demek olduunu yukarda grdk. mam Ahmed'in bir
rivayetinde :
Bundan (kymete) daha aa olannda el kesmeyin

Duyurulmas da ayni mny te'yd eder. 59[59]
1255/1052- Ebu Hreyre radtydOah anVden rivayet edilmitir. Demitir ki:

57[57]
58[58]
Reslllah aleyhi ve sellem:
Allah hrsza lanet eylesin. Bir yumurtay alar eli kesilir; ipi alar (yine) eli kesilir;
buyurdular. 60[60]
Bu hads dah mttefekun alayh'dir.
Hadsin Zahirilerin dellerinden olduunu, fakat te'vil edildiini yukarda grmtk.

mam A'me buradaki yumurtay demirden yumurta; ipi de gemi halat diye te'vil etmise
de bu te'vil doru saylmamtr. Zira hrsz tekdir ve ta'yib in vrid olmutur. 61[61]
1256/1059- Atse radtyaOahu anh'ton rivayet edildiine gr Reslllah (S.A.V.)

(same'ye) :
Allah'n hududundan bir hadd hakknda efatm ediyorsun?: bundan sonra ayaa
kalkarak hutbe okumu} ve :
Ey ns sizden ncekiler ancak ve ancak u sebeble helak olmulardr: Aralarndan
erefli bri hrszlk ederse onu brakrlar; zaf olan alarsa ona haddi tatbik ederlerdi.
Uh... buyurmulardr.62[62]
Hads mfttefekuna leyh'dir.Lfz Mslim'indir.Mslim'in Ale (R. Anh)'dB.n baka bir

yolda gelen rivayetinde Aia (R. Anh) : Eskiden kadn bir mal emaneten alr da onu
inkr derdi. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) etinin kesilmesini emir buyurdu
demitir.
Hads-i erifteki hitb Hx. tamet-'bn Zeyd'dir.Buhri'nin rivayetine gre: Bent

Manzum kabilesinden hrszlk eden bir kadn 63[63] Kurey'i bir hayli megul etmi. Kendi
63[63] Bu kadnn ismi Ffttnna binti Esvod'dir. Babas kfir olarak Bettr harbinde Hz. Hamza (B. A.)
tarafndan ldrlmtr..
60[60]
61[61]
aralarnda konuurken : Resullah (S.A.V.) ile kim konuabilir; onun sevdii

sme'den baka huzuruna kmaa kim cesaret edebilir? demiler. Nihayet O da
Reslllah (S.A.V. )'le konumu. Resul Ekrem (S.A.V.) kendisine :
Allahn hududundan bir had hakknda efatm ediyorsun? demitir.
Hadsteki istifham inkrdir. Her halde same (R. A.) hadd-i er'i hususunda efaat
olmadn biliyormu.
Bu hadsde iki mesele vardr :
1 Hudud- er'i hususunda efaat yasaktr. Buhar bunun iin ayr bir bb tahsis
etmitir. Bu hadsin baz rivayetleri efaatin, mesele mahkemeye aksettikten sonra yasak
olduuna dellet ediyor. Mesel bir rivayette Fahr-i Kainat (S.A.V.), Hz. sameye :
H bir hadd in efaati olma, nk hudd bana dayandm artk braklmazlar;

buyurmulardr. Ebu Dvud ile Hkim Hz. bni mer (B. A.)dan u hadsi tahrc
etmilerdir :
Reslllah (S.A.V):
Eer bir kimsenin efaati Allahn hududundan birinin arasna girerse o kimse
muhakkak Allahn iinde ona zd hareket etmi olur. Bu hadsi Hkim sahhlemitir.
Ayni hadsin baka rivayetlerini bni Ebi eybe ( 234) Hz. Ibnt mer'den mevkufen
Tabern (260360), Hz. Ebu Hreyre'den mer-fu' olarak tahrc etmilerdir. Dre
KutnVmn Hz. Zbeyr'den mevsul olarak tahrc ettii u hads dah bu cmledendir:
Dava hkime varmadka efaat edebilirsiniz. Fakat hkime varr da hkim afvederse
Allah o hkimi affetmez. Bu hadsin Hz. Urvet'bn Zbeyr'den bir de mevkuf rivayeti
vardr. TdbernVnin tahrc ettii bir rivayetin lfz da gudur :
Zbeyr bir hrsza tesadf etmi de ona efattc bulunmak istemi; (kendisine: Dur
bakalm dava) hkime varsn da (yle efaat edersin) demiler. Bunun zerine Hz.
Zbeyr :
(Dava) hkime vard zaman artk Allah efaat edene de edilene de lanet etsin;
demitir. Hads imamlar bu mevkuf rivayeti daha mu'temed kabul etmilerdir. leride
Hz. Safvan (R.A.)'m hrkas kssas da gelecektir.
Btn bu hadsler, dava hkime arzedildikten sonra efaat yapmann haram olduunu
isbat hususunda birbirlerini takviye ederler. O halde hkime vcib olan vazife hadd-i
er'iyi vurmaktr. Hatt ulem'-dan ibni Abdilberr bu hususta icm' bulunduunu iddia
etmitir. imam Mlik'ten nakledildiine gre: bakalarna eziyet vermekle mehur olan
sulu ile eziyyet vermeyen arasnda fark grr, ve: Eziyyet verene efaatte bulunmak
mutlak suretde caiz deildir. Eziyyet vermeyene davadan nce efaat yaplabilir
dermi.
2 Emaneten kullanmak zere alman ey inkr edilirse inkr edenin elini kesmek
veibolur. Bu bbda Nesa ile Abdrrezzak da hadsler rivayet etmilerdir, imam Ahmed
b. Haribel ile Zhrler'in mezhebi budur.
ibni DakikVl-ld (625702) : nkr ettiini bildiren rivayetin aldn gsteren rivayet
zerine tercihi anlalmadka inkra terettb eden hkm sabit olamaz diyor.
Cumhur-u ulem'ya gre emaneten alman mal inkr etmekle, el kesmek vcibolmaz.
nk el kesmeyi emreden yet hrsz hakkndadr. nkr edene hrsz denilmez. Ibni'l
Kayym (691751) cumhur'un kavlini reddederek inkrn, hrszlk isminde dhil
olduu iddia etriisede kendisine : nkrn hrszlk isminin mulne girmesine lgat
msid deildir. Delle gelince : inkr edenin eli kesilmesi bu hadsle sabit olmutur
diye cevap verilmitir.
Cumhur-u ulem, Mahzmiyye hadsinin Hz. Aie, Cbir, Urvet'bn Zbeyr ve Mes'ud b.
Esved tarklerile ald lfzle vrid olduunu onu Buhrt ile Mslim'in ve Beyhak'nin
de almay tasrih ederek rtv-yetde bulunduklarn sylerler. Bylece onlarca burada
hrszlk tekarrur etmitir. nkr rivayeti el kesmenin inkr sebeble olduuna dellet
etmez. Kadnn inkr kendisine bir det olduu artk herkes onu inkarc olarak tand
iin zikredilmitir. Yoksa elinin kesilmesi harszhmdan dolay idi. Bu cevab Cumhur'un
namna Hat-tab vermitir. Aadaki hads dah cumhur'un mezhebini te'yd

etmektedir. 64[64]
64[64]
1257/1054- Cabir radtyaah anh'dan Peygamber (S.A.V.)'d ifml olarak rlvaywt

edildiine gtfre efendimli :
Hin, yamac ve muhtelisin (M) kesmek yoktur; buyurmulardr. 65[65]

Bu hadsi Ahmed ile Drf ler rivayet etmi, Ttrmlit ile tbni Htbban da onu
sahhlemilerdir.
Cumhur u mtlada bulunuyorlar: Elindeki, emnetten istifde ettii eyi inkr eden
hindir. Bu kelime her trl hyanet yapanlara mm ve mil ise de eli kesilmek sadece
ald eyay inkr edene mahsustur.
Hads-i erif zerinde hadis ulemsnn szleri oktur..
Hftln : Aikre yapamad eyi kalbinde gizleyen mnsna ise de burada ondan murd
bir mal sahibinden, gizli olarak onu korur ve ho tutarmi gibi grnmekdir diyorlar.
Yamac : Baskn yaparak zorla bakalarnn maln alandr.
Muhtelfs : Bir mal kurnazlkla alan, yhud kapp kaandr.
Usul- fkh ilminde hrsz kelimesinin yannda tarrr ve nebb ta'birleri mevzu-u bahis
olurlar. Zr csrik korunan bir mal gizlice alan hrszdr. yet-i kertme'de bunun
hkm elinin kesilmesi olduu beyn edilmitir.. Fakat mezkr hkm birer nevi hrsz
demek olan tarrr ile nebb hakknda hafidir. Zr, tarrr: yankesici demektir. Bunun
hrszl di hrszukdan farkldr. Ad hrsz bir mal sahibi yannda yokken alar, Tarrr
ise sahibinin huzurunda, fakat onun haberi olmadan alar. Bittabi gznn nndeki bir
eyi gstermeden almak byk bir maharettir. Binenaleyh yankesiciye hrszlarn ustas denilse yeridir. Bu sebeble di hrsza sabit olan hkm yankesici hakknda
evleviyetle sabit olur. NebbA'a gelince: Nebb kefen soyu-cudur. Bunda da bir gna
hrszlk varsa da tekiler derecesinde defildir. nk kefen soyucunun hrszlk yapt
yer korunan bir yer deildir. u halde ona hrsz hkm verilemez, imam Ebu Yusuf in
afi'ye gre ise eli kesilir.
65[65]
Hads-i erifte zikri geen muhtelisden murd ihtimal ki neb-b hkmnde olan
hrszdr.
Ulem alman maln korunmas hususunda ihtilf etmilerdir. mam Ahmed b. Hanbel ile
HAHciler'e ve baz Zahirilere gre maln korunmas art deildir. nk korunmann

art olduuna ldtab ve snnetten bir dell yoktur. Sair ulem bu hadtsle istidlal ederek
korunmann art olduuna kaildirler. bni Battal ( 444): lgaten hrszln

mnsnda korumak vardr demitir. 66[66]
1258/1055- Rafl' b. Hadc radyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sdlaUah aleyhi ve selUnft :
Meyve ve hurma ya iin el kesmek yoktur; torken iittim. 67[67]

Bu hadsi bundan evvelki hadsde rV.ri geen zevat rivayet etmilerdir.Onu Trmtzt ile
bni Hibbn da sahShlemilerdir.
Keser hurmann i ya dedikleri beyaz bir ey p, sr dili gibi hurmann ortasndan

kar, araplar bunu yerler.
Meyve'den murd: henz abacnda bulunan hurma ve sairedir. Ancak yama da,
kurusuna da mildir.
Bu hadsi mmet kabul ile telkki etmitir. Hads meyve ve emsalini almann el kesmeyi
cabettirmeyeceine delildir. Zahirin e baklrsa aacndaki meyve ile devirilmiin
arasnda fark yoktur. Nitekim mam- zam Ebu Hanfe'nin mezhebi de budur. Ona gre
yiyecek almakla asllar mbh olan av, odun v ot gibi eyleri almak el kesmeyi
cbetmez. Meyveler hakkndaki delili bu hadsdir.
Cumhur-u ulema'ya gre ise her muhafaza edilen mal almak el kesmeyi icabeder.
Bunlar serkat yeti'nin umumuna ve el kesme hususunda nisb bildiren hadslerle

istidlal ederler. Buradaki RftfP hadsi iin tmam afi MedtnelHer'in detleri vecihle
66[66]
67[67]
vrid olmutur. nk onlar bahelerin etrafna duvar yapmazlar; d kesilmemesi de

duvar yapmadklar iindir. Duvar yapsalar, hkm ir eya gibi olurdu demitir. 68[68]
1259/1056-
69[69]Ebu
meyyete'l-Mahzumt radyallah anh'den rivayet edilmitir.
Demitir ki: Reslllah salaUah aleyhi ve sellem hrs ln adam akll l'tlraf etmi,
fakat yannda mal bulunmam bir hrsz getirdiler. Reslllah salaUah aleyhi ve sellem
ona :
Senin hrszlk ettiini zannetmiyorum; dedi. Hrsz:

Bilkis) cevabn verdi.
Ayn sz ona ki veya defa tekrarlad. Nihayet emir
buyurarak (eli) kesildi; ve adam getirdiler. Reslllah (S.A.V.):

Allaha tevbe ve istifar et; dedi. Hrsz :
Allaha tevbe ve stifar ediyorum; dedi. Bunun. zerine Reslllah (S.A.V.) defa :
Allahm bunun tevbesini kabul buyur; dedi.
Bu hadsi Ebu Dvud, Ahmed ve Nesa tahrc etmilerdir. Lfz Ebu Davud'undur.
Rvieri mu'tetneddirler. Ayni hadsi Hkim, Ebu Hreyre (R. A.J'dan tahrc eylemi,
yalnz onu mns i'tibrile nakletmi; ve o adam hakknda : Resllah (S.A.V.) :
Bunu gtrn; elini kesin sonra onu halayn; buyurdu demitir.70[70]
Hadsi Bezzr dah (Ebu Hreyre'den) tahrc etmi ve : snadnda beis yoktur demitir.
HattM : t bu hadsin isnadnda sz, vardr; bir hadsi mehul biri rivayet ederse o hadis
hccet olmaz; ve onunla hkm vermek cb etmez diyor. Abdvhak ise : snadnda
zikri geen Ebufl Mnzir'den ylruz shk b. AbdiUh b. Eb Talh hadis rivayet etmitir;
baka rivayet eden yoktur demektedir.
Bu zatn smi ma'lm deildir. Htcazllar'dan saylr. Bu hadisi kendisinden Etra Zerr (B.A.)'tn mevlas
Eba'l - Mttnzlr rivayet etmlgtlr.
68[68]
69[69]
70[70]
Hadis-i erif hkimin hrsza inkar telkin etmesi gerektiine delildir. Rivayete gre
Peygamber (S.A.V.) bir hrsza :
aldlhmi? diye sormu ve : hayrde buyurarak ona inkr telkinde bulunmutur.

Fakat Rfi ( 627 ): ulem bu ha* dsi sahh bulmadlar demi; Gazali dah : Hayr
de ifdesini imamlarn sahih bulmadn sylemitir. Byhak'nm, Ebu'd - Derdi

(R.A.ya. mevkuf olarak rivayet ettii u hads de telkini te'yd eder:
Ebu'd - Derda'ya hrszlk etmi bir criye getirmeler. Ebu'd-Derda cariyeye:
aldnm? diye sormu ve : hayr de eklinde telkinde bulunmu; criye:
Hayr; cevabn vermi o da kendisine yol vermitir. Bu rivayetin bir benzeri de Hz.
mer (R. 4./dan naklolunmutur. Telkine delalet eden rivayetler dier saha be-i
klrm'dan da nakledilmitir.
Hrszn ikrar, hakknda ulem ihtilf etmilerdir. mam Ahtned, Ebu Yusuf, Zfer ve
dier baz zevata gre hrszlk ikrarla sabit olmak iin hrszn iki defa ikrar etmesi
mutlaka lzmdr. Delilleri bu hadsdir. Fakat hadisimizde ikrarn ikimi, m

yapldnda rv tereddd etmitir. Binenaleyh bazlar : mam Ahmed ile ta-
rafdarlarna ihtiyat olan, ikrar defa art komalar di. Halbuki onlar bunu
yapmadlar diye i'tirzda bulunmulardr. mam- zam, mam Mhammed, mam

Mlik, mam afi ve ekser-i ulem ir ikrarlarda olduu gibi burada da bir defa i'tirfn
kfi geleceine kail olmulardr.
Hadsimizin Hkim tarafndan Hz. Ebu Hreyre'den rivayet edilen ksm, kesilen elin
dalanmas lzumuna dellet ediyor.
Hatim : atele dalamaktr. Dalamann hikmeti kam kesmesidir. Zlr dalanmazsa kan
dinmeyebilir. Bu ise bittabi lm ile neticelenir.
Elin kesilmesi ve kesilen yerin dalanmas iin emri hkim verecektir. Kesme ve dalama
creti ile il paras BeytirM-mal'den verilir.
Hrszn eli kesilen kolunu boynuna asmak snnetdr. Bunu BeyhakVnin Fadle b.
ubeyd'den tahrc ettii u hdsden anlyoruz.
Futtle'ye :
Ne clttrsln hrszn kolunu boynuna asmak innetdnmldir? sorulmu :
Evet. Peygamber (S.A.V.)'in Mr hrszn elini kesdlint, sonra emir buyurarak kolunun
boynuna asldn grdm; cevabn vermitir. Buna benzer vak'alar Hz. AH (R.A.)'dan
da rivayet olunmutur. 71[71]
1261/1057- Abdurrahman b. Avf radtydlah anVdan rivayet olunduuna flre;

Reslllah sadllah aleyhi ve sellem :
Hrsz kendisine had d vurulduu vakit borlu kalmaz; buyurmulardr. 72[72]

Bu hadsi Nesa rivayet etmi; ve onun mnkati olduunu aklamtr. EBA Hatim ise :
Bu hads mnkerdir demitir.
Hadisi, Nesa, Mittverb. brahim'den o da Abdurrahman b. Avfdan rivayet etmitir.

Halbuki Misver ceddi, Abdurrahman b. Avf'a yetimemitir. Nesd : Bu hads murseldir;
sabit deildir demitir. Bu hadsi Beyhak dah tahrc etmi; ve mrsel olmaktan baka
illeti de bulunduunu sylemitir.
Hads-i erif hrszn elini kesmek vcibolduktan sonra artk ald mal elinde telef olsa
bile kendisine dettirilmeyeceine dellet ediyor. Bu bbta o mal eli kesildikten sonra
itlaf etmekle kesilmeden itlaf arasnda bir fark yoktur. Ulem'dan bazlar ile mam-x
'zam Sb Hanfe'nin mezhebinin bu olduunu kendisinden mam Eb Yusuf rivayet
etmitir. mam- 'zam gre meselenin ta'lli yledi: Bir yerde ki hakkn birletmesi
timi usule muhaliftir. Binenaleyh burada hrszn elinin kesilmesi o lala kar olan
mes'uliyetinin de yerini tutar. Bundan dolaydr ki, elinin kesilmesine sebeb olan mal
tekrar alsa Haneftler'e gre tekrar eli kesilmez. Maam&fh Ebu Yusuf & gre yine
kesilir. mam f'nin mezhebi de budur.
mam afi, Ahmed b. Hanbe ve dier baz ulemya gre hrsz itlaf ettii mal der.
71[71]
72[72]
Hanefller'e gre mal mevcud ise onu sahibine iade eder. demenin delili :
El ald eyi verinceye kadar ondan mesuldr hads-i erifidir .afiller buradaki
Abdurrahman hadisini ihticaca elverili grmezler. Kitabdan delilleri :
73[73]
Mallarnz aranzda batl le yemeyin.. yetidir.
Akl delilleri udur : Hrszhkda hem kul hakk, hem de Allah hakk vardr. Bunlarn
ikisini de hrszdan almak gerekir. Birde alnan maln ayn duruyorsa bilicm' sahibine
verilir. Mal mevcud olmad zaman da buna kyasen dettirilir. 74[74]
1262/1956- Abdullah b. Amir b. As radyallah anhm'dan ResO-Ifillah saaUah
aleyhi ve seMem'tn duymu olarak rivayet gre emKmln dalndaki hurmann hkm
sorutmu): Peygamber aaUaUah aleyhi ve sellem:
htiyac olan bir kimse etek yaymadan az le alrsa ona bir ey yoktur. Biraz hurma
ile (oradan) kana deme ve ceza vardr. Eer hurmay harmannda topladkdan sonra
kymeti kalkann kymetine varan br mikd arla oradan karsa ona da kesme cezas
vardr; buyurmulardr. 75[75]
Bu hadisi Ebt Dvud ile Nesai tahric etmilerdir.Hkim onu sahhlemitir.
Temr ya ve kuru hurma ve keza ya ve kuru zm mansna gelen cem'iyyetti bir

isimdir.
Hads-i erf aadaki meseleleri ihtiva etmektedir:
1 Muhta kalan bir kimse ihtiyacn gidermek iin az ile birisinin meyvesinden
alabilir; bu kendisine mubahtr.
2 Fakat bakasnn bahesinden bir ey alp gtrmek kendisine haramdr. Eer ba

bozulmadan ve meyveler
devirilmeden bir ey alp giderse aldn dedii gibi
Sre- Bakara; yet: 188.

73[73]
74[74]
kendisine ceza dah verilir. Ba bozumundan sonra alp gtrrse ald eyler nisab
doldurduu takdirde eli kesilir.
3 Hadsde denecek eyle Verilecek ceza hakknda tafsilt verilmemitir. Fakat
Beyhak'nin rivayetinde bunlar tefsir edilmi ve denein: aldnn iki misli; cezann
da tenkil iin dayak vurmaktan ibaret olduu aklanmtr. Beyhak'nin rivayet ettii
hadisle mal cezas almann caiz buuna istidlal edilmitir, tmam afii eski mezhebinden
buna kail olmu; fakat sonra ondan dnmtr. Hazret-i $/w'hin : cHi bir kimseye bir
ey iin iki kat vergi konamaz, ceza ancak bedenlere tatbik edilir; malda ceza olmaz. Bu
hkm neshedilmitir. Onu nesih eden nsih de bizzat Restllah (S.A. V.)*in, geceleyin
koyunlar' bakasnn bam telef eden zta verdii deme hkmdr.Zarar ancak
kymeti ile denir... dedii rivayet olunur.
4 El kesmenin vcib olmas iin maln korunan mallardan olmas arttr.Bu hkm u
badisden dah anlalmaktadr:
Meyvele, dan koruduu koyun iine! kesmek yoktur. Meyveyi kurutma harman,
koyunu da al barndrrca o takdirde kalkann kymetini bulan malda el kesme vardr.
Bu hadsi Nesa tahric etmitir. Grlyor ki, maln korunur olmas hrszln
mefhumunda dhildir. Onun iin ald emanete hyanet ederek onu sahibine iade
etmeyene hrsz demezler. Cumhur-u ulema'mn mezhebi budur.
Harset'l - cebel dan koruduu ey manasnadr.
Bazlar ona bu mny vererek: da vastas ile korunan mal a-hnirsa el kesilmez
demilerse de ekser-i ulem'ya gre murd: alna varamadan karanlk basan
koyundur. Hadse bu mny vermek daha muvafk grlmtr.76[76]
1265/1059- Safvn b. Umeyye radydttah anVdan rlvftyet olunduuna gre;
Peygamber saUdtah,aleyhi ve seJlem, onun cbbesinl alann elt kesilmesini er.rettil,

Safvan da hrsza efaatte bulunduu zaman kendisine:
76[76]
Bubisi o adam bana getirmezden nce yapsaydna! buyurmulardr. 77[77]

Bu hadisi Ahmed ile Drfler tahrc etmilerdir. bn'l-Crd ile Hakim onu
sahhlemilerdir.
" Hads-i erifi bir ok yollardan tahrc etmilerdir. Bunlardan biri de Tavs'vn Safvan (R.
A./dan rivayet ettii tarkdir, bni Abd-berr (368463) bu yolu tercih etmi; ve syle
demitir: Tlvte'un Safvan.'dah iitmi olmas mmkndr. nk kendisi Osman (R.

A.)'a yetimi ve : Ben Restllah (S.A.V.)'in a*hb'ndan yetmi eyhe ye-tidim;
demitir.
Hadsin tafstn Beyhak (384458) As b. EM Rebh'dan u lfzlarla tr'rc etmitir:
At b. Ebi Rebah demitir ki: Bir defa Safvn b. meyye Vadide yatarken bir insan ka
geldi: ve hemen Safvn'nm bann altndan Ur cbbe ald. Mteakiben Safvn onu
Peygamber (S.A.V.)e getirdi. Reslilllah (S.A.V.) derhal elinin kesilmesin! emir

buyurdular. (Bu sefer) Safvin :
Ben onu affediyor ve balyorum, dedi. Bunun zerine Resliilfah (S.A.V.) :

Onu bana getirmeden nce affetseydin ya! buyurdular.
Hadis eitli lfzlarla rivayet edilmitir. Bunlarn bazsnda hdisenin MesctdM

Haram'da getii dierlerinde Medine mescidinde uyurken vuku bulduu kaydediliyor.
Hads-i erif, bir mal sahibi muhafaza ederse kilidli bir yerde bulundurmasa bile o mal
alan hrszn eli kesileceine delildir. mam afi Safvan'n cbbesi, zerine yatmasle
muhafaza olunmutu diyor. afi, Hanefi ile MA tkiler'in mezhebi budur. Nihye-t'l Mctehid* nm eserde yle deniliyor: Uyuyan bir kimse bir eyi kendine yastk yapsa
Safvn'n cbbesi kssasnda vrid olduu vecihle bu i o eyi muhafaza saylr...
Haneflerin adl kitabnda dah u satrlar mevcuddur: Bir kimse mescidde sahibinin
yanndan bir maln alsa her ne kadar duvarla evrilmi olmasa bile yine eli kesilir.
nk mescid mal muhafazas iin yaplmamtr; binenaleyh mal, meknla muhafaza

edilmi olmaz...
77[77]
Muhafazay art koanlar muhafazann neden ibaret olacanda ihtilf etmilerdir.

afltler'le Maltktler'e gre her maln kendine mahsus muhafazas vardr. Mesel
hayvanlarn al, altn ve gme mahfaza olamaz. Hanefller'le dier baz ulemya gre
ierisinde br mal muhafaza edilen ey, bakasna mahfazadr. nk mahfaza: girenin
girmesine, kann kmasna mni' olmak iin kullanlan eydir. Byle olmazsa ona ne
lgaten ne de er'an mahfaza denilemez K'be-i Muazzama ile ir camiler, ilerinde
bulunan kendi lt ve edevatna mahfazadadrlar.
Kabrin kefen iin mahfaza saylp saylamayacanda dah ihtilf etmilerdir. fHer'le
Miltkfler'e ve dier baz ulem'ya gre mahfaza saylr; ve kefen soyan hrszn eli
kesilir. Hz. AH ve Hz. Aise (R. Anhm) ile Sevr ve mam 'zam Ebu Hanfe'ye gre kabir
mahfaza saylamaz; kefen soyann da eli kesilmez.
BeytiM - mal'den alan hrsz hakknda da ihtilf vardr. Hanefller'le afltler'e ve dier
baz ulemi'ya gre Beyt'l-mal'den bir ey alan hrszn eli kesilmez. Bir rivyetde Hz.
mer (B. A.)'a gre eli kesilir. mam mezhebi de budur.
Ordunun dmandan ald ganmet mallarndan alann ise bittifak eli kesilmez. Bu
meselede, o harbe itirak etmekle etmemenin dah fark yoktur. nk, olabilir
kendisine o ganimetten bir ihsan pay ayrlr da ganimete o da itirak eder. 78[78]
1264/1060- CAbfr radyalah anA'den rivayet olunmutur. Demitir ki: Peygamber

aaUalah aleyhi ve seUem't bir hrsz getirdiler. Efendimiz :
Onu ldrn! buyurdular. Bunun zerine ashb :
YA Reslaah, bu adam sadece hrszlk etmlsdlr; dediler. Reslllah saaah aleyhi ve

seem:
Onun elini kesin! dedi ve hemen kesHdl. Sonra o adam tekrar getirdiler. Reslllah
sdalah aleyhi ve seem:
Onu ldrn! buyurdular.(RAvI) vak'ann evvelki glbt olduunu anlakt. Sonra o

adam nc defa getirdiler.RAvt vak"ann yine evvelki gibi olduunu anlatt. Sonra
78[78]
adam drdnc defa ayni minval zere getirdiler.

getirdiler.Reslllah alah aleyhi ve aeem:
'Bilhare beinci defa
Onu ldrn; buyurdular. 79[79]
Bu hadisi ESbu DAvud ile Nesat tahric etmiler; fakat Nesil onu mnker saym, ve ris b.
HAtfb'dan bu hadisin bir benzerini tahric etmitir. Aft beinci defada katletmenin
neshedildiini sylemitir.
Hadisin Ebu Ddvud ile Nesat tarafndan ittifakla tahrie edilen ilk ksmnn tamam
yledir :
Cabtr demitir ki: Bunun zerine adam gtrdk ve ldrdk. Sonra onu srkleyerek
bir kuyuya attk; zerine do taslar attk.
Nesa: Bu hads mnkerdir. Musab b. Sabit hadsde rv deildir. demitir. Lkin yine
Nesa'nin el - ffrfe'ten tahrc ettii hadis buna hiddir; diyorlar.
Haris hadsini Bakim ile Ebu Nuaym'e tahrc etmilerdir. Fakat bni Abdberr: Katil
hadsi mnkerdir; asl yoktur demitir. bni Abdberr, d/i'mn nesih iddiasn te'yd
iin: Bu hususta ehl-i ilim arasnda ihtilaf yoktur demitir. Bazlar ,bunu nesneden:
Mslman bir kimsenin kan ancak eyden birle hell olur... hadsidir; diyorlar. Bu
hadis yukarda gemitir.
Nesa'nin rivayetinde: adam, ellerini ve ayaklarn kesdlkten sonra, Hr. Ebu Bekir
zamannda beinci defa tekrar hrszlk etti. Bunun zerine Ebu Bekir :
Resulllah (S.A.V.),
bunu ldrn; dedii zaman onun hlini pek l bilirmi; dedi.
Sonra onu Kurey'den bir takm genlere verdi ve;
Bunu ldrn; dedi. Onlar da hemen ldrdler denilmektedir. Nesa Bu bbta hi

bir sahih hadis bilmem diyor.
Hadis, drt defa hrszlk eden bir kimsenin btn el ve ayaklarnn kesileceine; beinci
79[79]
defa yine alarsa artk ldrleceine delalet ediyor, tik hrszlkta, hrszn bilicm' sa
eli kesilir. Ibnl Mes'ud (R* A.) hazretlerinin yet-i kermeyi :
Hrszlk yapan erkek ve kadnn sa ellerini kesin diye okumas yetteki mcmel
hkm beyn etmitir.
kinci defa alarsa ekser-l ulem'ya gre sol aya kesilir. nk sahbe-l klrm byle
yapmlardr. Tvs ( 106)'a gre sol el kesilir; zr sa ele en yakn odur.
nc defada sol el, drdncde sa ayak kesilir. Ancak bu cihet ittifk deil, fltler'le
Mllkiler'e gredir. DeUUeri Dre Kutn'mn Hz. Ebu Hreyre'den tahrc ettii u hadistir:
Peygamber sdUalah aleyhi ve seUem hrsz hakknda :
Eer atarsa hemen elini kesin, sonra tekrar alarsa ayan kesin; sonra yine alarsa
elini kesin; sonra yine alarsa ayan kesin; buyurmulardr.
Bu hadsin isnadnda Vktd vardr. Ayn hadisi mam afii baka bir yolla Hz. Ebu
Hreyre'den merfu' olarak rivayet etmitir.
Hanefler'le dier bir takm ulem'ya gre nc defada artk hrszn eli veya aya
kesilmeyip sadece habsedilir. Delilleri Beyhaft'nin Hz. Al! (R. A./dan- rivayet ettii
hadistir. Hz. Al! (R. A.) bir eli ve bir aya kesildii halde tekrar hrszlk eden biri
hakknda kendisine :
Bunun sol elini kes; denildii zaman':
(Onu da kesersem) bu adam ne te silinir; ne He yer? demi; aya hakknda dahi :
Ayan m keseyim? sonra ne zerinde yrr? Gerekten ben Allah'dan utanrm

demi; sonra hrsza dayak vurarak kendisini ebed hapse atmtr.
El ve ayan nereden ' kesileceine gelince : El, bilekten yan. el ile kolu birletiren
mafsaldan kesilir. nk en azndan el buna denilir. Dre Kutn'nia tahrc ettii Amir b.
uayb hadisinden anlaldna gre Peygamber (S.A.V.) dahi kendisine arzedilen bir
hrszn elini bilekten kesmitir. Bu babta mteaddit hadisler vardr.
Imamlye taifesi ile bir rivayette Hz. Al! (R.A.)'a gre parmakla-' rn kknden kesilir.
Fakat parmaklar kesilen bir kimseye ne lgatten ne de rfen eli kesik denilmediinden
bu kavil reddedilmitir. Hz. Atf (R. A./dan bu bbta rivayetler muhteliftir. Hatt hrszn
kk parmandan orta parmana kadar parman kestii bile rivayet edilmitir.
Zhr ile ttartetler'e gre t omuzdan btn kol kesilir. nk araplarca hakikatte el
budur.
Ayak dah-topuktaki mafsaldan kesilir. Ki. Att (R. A.,)'dan bir rivayete gre kendisi aya
yandan yani ayann zerinde taraz yan tarafna den ku yumurtas eklindeki
tmsekden kesermi. Imamlye taifesinin mezhebi budur.
Falde : mam Ahmed, b. Hanbel ile Ebu Dvvd, At tarkle Hi. Ale (R. Anh)'dam gu
hadsi tahrc etmilerdir:
Peygamber saalah aleyhi ve seem hrszn biri arafn al-dt zaman ona beddua
eden Ale'y :
Ona bedd etmenle onun gnahn hafifletme; buyurmulardr.Bu hads mazlumun

bedduas zlimin gnahn hafifleteceine delildir, tmam Ahmed <Kitbil' - Zhd inde
Hz. mer b. Abdflazlz'den unu rivayet eder: mer b. Abdllazlz: duydum ki bir adam bir
zulm yaparsa mazlum zalime smeye ve onun gnahn azaltmaya devam ede ede
nihayet ondan hakkn alr da zlim ondan daha faziletli bile olurmu, demitir. 80[80]
Sarhoun Haddi Ve Sarho Edici eylerin Beyan
Sarhoa vurulan hadde hadd- rb derler ki, keyfiyet i'tibrle hadd-i zin'ya kemmiyyet
i'tibrle de hadd-i kazf 'e benzer. Yani zina haddinde olduu gibi bunda da hadd
vurulacak ahsn elbisesi karlr; ve sopa vcudunun muhtelif yerlerine vurulur. Hadd-i
rb'n says hr hakknda seksen; kle hakknda krktr.
Sair hudud- er'iyye gibi bu da meni' ve zecir iin meru' olmutur. nk insanlar
arasnda yleleri vardr ki, bunlar dtkleri vdi-i helktan ne ak kurtarabilir ne de

80[80]
kt fiillerine nakil mni' olabilir. Din ve diyanetleri kendilerine mni' olacak derecede
kuvvet bulmamtr, ite boylelerini menetmek iin bu gibi er'I mnfler meru' olmutur.
Hadd-i rb'n vrib olmasnda ess, aadaki hadslerdir.81[81]

1266/1061- Enes b. Mlik radtyaOah anh'dan rivayet edildiine gre; Peygamber
salalah aleyhi ve.aeltem'e arab mi bir dam getirmiler. Reslllah mUaldh aleyhi
ve seTtem ona ki hurma dal le krk kadar sopa vurmu. Enes demitir kt: Bunu Ebu
Bekir de yapt. mer halife olunca halk le istiare etti. Bunun zerine Abdurrahman b.
Avf :
Hududun en hafifi seksen (denek) dlr; dedi. mer de onu emretti. 82[82]
Hads mttofekun aleyh'dir. Mslim'in VelW b. Ukbe kssas hakknda Ali'den rivayet
ettii hadsde Peygamber sattalah aleyhi ve settern krk denek hadd vurdu; Eb
Bekir de krk denek vurdu. mer seksen denek vurdu; (bunlarn) hepsi snnettir. Bu
bence daha makbuldn denilmektedir. ]3u hadsde Br adam Veld'I arap kusarken
grdne ahadet etH. Bunun zerine Osman:
phesiz ki, bu adam onu imeden kusmamtr; dedi cmlesi de vardr.
Hamr : zm rasndan olan araptr. Kelime hem mzekker hem mennes olarak
kullanlr. Btn memnu' ikilerin esasn tekil ettii iin bana mml habb yani pis
eylerin anas derler.
Hads-d erf aadaki meseleleri ihtiva ediyor :
1 zm suyundan yaplan ikiye bilicm' hamr denilir. Fakat hurma ras gibi eyler
de sarholuk verirse bir oklar onlara da hamr derler. Yalnz ulem bu itlkm hakikat
olup olmadnda ihtilf etmislerdir. Kms "ihibi Umum (yani her ikiye hamr itlk)
esahtr. nk arap Mednede haram 'klnd; halbuki o zaman Me-dnede zm arab
81[81]
82[82]
yoktu; yalnz hurma ve hurma koruu arab vard diyor. Kms sahibinin bu
sznden: arap kelimesi her iki hakknda hakikat olarak kullanlr; demek istedii
anlalyor.
araba niin hamr denildii de ihtilafldr. Bazlarna gre akl rtd iin hamr
denilmitir. Bu takdirde kelime ism-i fail mnsna getir. Yani hamr akl rten iki demek
olur. Bazlar: araba hamr denilmesi arap olmas iin rtldndendir derler. Bu
takdire gre kelime ism-i mef'ul mnsna gelir; ve hamr: rtlmek suretle yaplan iki;
demek olur. Bir takmlar :hamr mu-hmereden alnmtr. Muhmere ise kartrmak
demektir. arap akl kartrd iin ona bu isim verilmitir diyor; -dierleri ise : Bu
kelime brakmak mnsndan alnmtr. nk arap kvamn buluncaya kadar kendi
haline braklr. mtleasnda bulunmulardr. Hatt : Bu mnlarn hepsi arapta
vardr; feinenaleyh hamr kelimesi bunlarn hepsinden alnmtr diyenler bile olmu-
tur, tbni Abdberr: En iyisi, bu mnalarn hepsi arapta mevcuttur; demektir. Zr

arap t kvamn bulup skinleinceye kadar terkedilir. tildii vakit ise akla galebe
alacak derecede onu kartrr ve rter diyor. Elhasl hamr, : kkremi zm srasdr.
Onun hakikati bilicm' budur. Yalnz kpn atm olmas ekseriyete gre art deil
mam 'zam'ai gre arttr. Bazlarna gre her ikiye arap denilebilir. Bu, lgatte kyas
yapmak olsada yine caizdir. Fakat eker- ulem ya gre hakikat olarak her ikiye arap
denilemez. nk kyas ile lgat sabit olamaz; ancak mecazen ir ikilere de arap
denilebilir. Hanefler'in mezhebi budur. Hatt eZ-Hidye nm eserde yle
denilmektedir: Bize gre arap zmden sklan rann iddetlenmiidir. Lgatlarla

ehl-i ilim arasnda ma'ruf olan da budur.
Hattb, .Hidyet sahibinin bu szlerini redd iin bir ok eyler sylemi ezcmle yle
demitir : Bir kavim zannetti ki araplar arabn yalnz zmden yapldn biliyor.
Bunlara cevaben yle de denilir: phesiz ki zmden baka bir eyden yaplan ikiye
hamr diyen sahabe fasih araplardandar. Eer bu isim sahh olmasa idi onu
sylemezlerdi.
Kurtub ise sz bsbtn uzatm ve unlar sylemitir : Enes ve bakalarndan

rivayet edilen hadisler hem sahh hem de ok olmalar dolaysle (arap
zmden
baka bir eyden olmaz; bakaeyden yaplap ikiye arap demezler, hamr ismi de ona
amil deildir) diyen Kfeltler'in mezhebini ibtl eder. Bu sz arap dilinde, sahih
snnete ve sahabe'nin anlayna aykrdr. nk arabn haram klndn bildiren yet
nazil olunca sahabe araptan saknma emrinden her sarho edici ikiyi anladlar;
zmden yaplanla yaplmayan arasnda fark grmediler. Bilkis kendileri ehl-i lisan
olduklar halde zmden baka bir eyden yaplan ikiyi de haram Dildiler. Kur'n onlarn dili ile inmiti. Eer bu meselede bir tereddtleri olsayd araplar dkmez tevakkuf
ederler; haramn hakikatini tafsltle anlarlard San'an de unlar kaydediyor.

arabn haram klndn bildiren yet nazil olduu zaman arabn be eyden ibaret
bulunduunu ifde eden mer hadisi ileride gelecektir. mer de ehl-i lisandandr. Vk
bu hadsle haram klnan ikileri beyn etmek istemi olmas lgat mnsn
ksdetmemesi de bir ihtimal ise de dorusu budur. nk mer bunu ahkm- er'iyyeyi
beyn sadedinde sylemitir. htimal hamr, ismi bu iki nev'ine er'i bir ad olmak zere
verilmitir. Bu takdirde bir hakikat-i ser'yye olur. Mslim'in bnl mer'den tahrc ettii :
Her sarho eden ey araptr. Her arap da ha-rmdrr; buyurdu; hadsi de buna
dellet eder. an'ni devamla diyor ki: Hattb az yukarda geen szlerini unutarak
unlar kaydetmitir: arabn haram klnmas hakkndaki yet indii zaman' hamr'n
mns muhatablar iin mehul bulunduundan bu kelimenin mns: her sarholuk

veren iki; diye beyn edilmitir. Bylece hamr kelimesi salt, zekt ve saire gibi er'
hakikatlerden olmu olur...
Halbuki bu iddialar zftir. nk arap, araplar arasnda en mehur ikilerden biri idi.
Onun ad her eyden mehurdu. Araplarn arap hakkndaki iirler saymakla bitmez.
Namaz ve zekt gibi eyler yle deildi. Araplar ikilere eidlerine gre ad verirlerdi.
Mesel tatl araba mezze derlerdi...
arabla ir ikiler arasnda Haneffler'e gre hkm i'tibrie fark vardr. arabn bir
damlas bile hadd icbeder; fakat tekr ikilerden sarho olmadka hadd lzm gelmez.
flHer'le M I ikiler'e gre sarholuk veren her ey araptr.
2 Hadisimiz arap iene hadd-i er' vurulacana dellet ediyor. Bu bbta tcma'-
sahabe vardr. Haddin hurma dal ile vurulacana da deldir. Ancak bu i iin hurma
dalnm mutlaka er'n ta'yin edilmi bir let olup olmad ihtilafldr. eitli kaviller
iinde en -yn- kabul grleni hurmadan baka aalardan yaplan sopa ile vurma, un
da caiz olmasdr. Hatt ayakkab ve yumruk gibi eylerle bile caizdir. Mslim erhinde :
Ulem hurma dallar ayakkablar ve eK bise kenarlar ile iktifa ederek hadd vurmann
caiz olduuna icm' ettiler dedikten sonra: Esafa olan krbala caiz olmasdr denilmektedir. Musannif : mteehhirn ulem'dan bazlarnn, krbac zorbalar, elbise
kenarile ayakkabn zalflere tahsis ettiklerini bunlardan maadalarna neye lyk iseler
onunla vurulacana kail olduklarn sylemitir.
Hadsimizde sopa adedinin krk olduu bildiriliyor. Beyhak ile tmam Ahmed b.
HanbeVin tahrc ettikleri u hadis dahi ayni hkm te'yid etmektedir:
Bunun zerine yirmiye yakn adama emrederek her biri ona hurma dallan ve
ayakkablarile kier dayak vurdular. Musannif diyor ki: te bu hads ihlf olunan
eyleri bir yere topluyor; sopa adedinin krk olduunu ve krk sopann iki hurma dalle
vurulmadn gsteriyor.
3 Hz. mer (R. A.)'m halk ile istiarede bulunmasnn sebebi, Ebu Ddvud ile NesaVnin
tahrc ettikleri bir rivayete gre: Hatd b. Ve 1 d in mer (R. A,)'a Halk araba dt.
Cezay hie sayyorlar diye yazmas olmutur. mer (R. A.)'m yannda En sar ve
muhacirler bulunuyormu. Meseleyi onlara sormu. Hepsi seksen denek vurmasna
ittifak etmiler, tnuim Mlik el-Muvatta' da Sevr b. Ye-zZ'den u hadsi tahrc

etmitir:
mer, arap hakknda istiarede bulunmu. AI b. Ebl Tllb mer'e :

Buna seksen denek vurulmas
sarho olursa samalamaa
kanaatindeyiz; nk bu adam ierse sarho olur;
balar. Samaladn ftira eder; demi. Bunun zerine
mer arap iene seksen denek vurmaa balamtr. Bu hadse dah : mu'daldr
diyerek i'tirz edenler olmu, hatt bni Hazm-i Zahir onu inkr bile etmise de babmz
hadsinin Mslim'in rivayet ettii son ksm bu hadsi te'yid etmektedir. yleki: Hz.
Osman (R. A,), Veld b. Ukbe arap itii iin kendisine dayak vurmak zere M\ (R.A.)'a
emir vermi. O da Ab* dullah b. Ca'fer'e :
una dayak vuruver; demi. Abdullah daya vurmu. Sopa adedi krka varnca Osman
(R. A.):
Dur! Reslllah (S.A.V.) krk sopa vururdu. Ebu Bekir'de krk vururdu; mer ise
seksen denek vurdu. Bunlarn hepsi snnettir. Ama bu mer'inki bana daha iyi geliyor;
demitir. Burada bazlar u mtlay ileri srerler: Osman (R.A.) bu szleri ile mer
(R.A.)'n yaptn mutlak surette deil sarholarn cr'etine kar beenmiti. Binenaleyh Peygamber (S.A.V.)'in fiili dururken Hz. Osman nasl oluyor da mer (R. A.J'n
yaptn beenebiliyor? eklinde bir sual va-rid olamaz. nk onu beenmekle beraber
sopa adedi krk bulduktan sonra haddi
vurdurmadna dellet eder.
durdurmas o saydan fazla bir ey
Bunlara u cevap verilmitir: Sakih-i BukrVdeki Abdullah b. Adiy rivayeti ziyde

vurdurduunu tasrih etmektedir. Mezkr rivayete gre : Hz. Ali (R. A:), Velid'e seksen
denek vurmutur. Kssa ayni kssadr.' u halde Buhr'nin rivayeti tercih edilir. Demek
oluyor ki, krk denekte haddi durdurarak mer (R.A.)'m yaptn beendiini
syledikten sonra hadd vurmaa devam etmitir. Bu cevap; iki bal bir krbala krk
defa vurmutur; netice yine seksendir de-mekden daha gzeldir.
Reslllah (S.A.V.)in arap ienlere krk sopa vurduunu ifde eden rivayetler ok ise de
bunlarn bassnda krk kadar denilmek-de, bazlarnda ise haddin ayak kablarle
vurulduu ifde olunmakda-dr. Bu ise sahbe'nin: bu i krk sopa ile olacak; mansn
karm olduuna delil saylyor. Binenaleyh ulem sopa adedinde ihtilf etmilerdir.
mam-% 'zam Ebu Hanfe ile mam Malk, mam Ahmed ve bir kavlinde mam afi
sarhoa seksen dayak vurulacana kaildirler. DelHeri, Hz. mer (R. A.) zamannda bu
say zerine cma- sahabe vki' olmasdr. Mehur kavline gre mam afi krk sopa vu-
rulacana kail olmutur. Dvud-u ZhirVmn mezhebi de budur. r fiilen Resltlah

(S.A.V.)'den rivayet
tatbik edilmitir.
edilen
mikdar
budur.
Ebu Bekir zamannda dah bu mikdar
Kitabmz hadsinde: Bir adam, VeUd'i arap kusarken grdne ehadet etti
demliyor. Jfsltm'dekinde ise iki kiinin ehdet ettii birisinin arab ierken dierinin
de kusarken grd beyn ediliyor.
mam Nevev (631676) Mslim gerfei'nde yle diyor : Bu hads Mlik ile ona
muvafakat edenlere yani arap kusan kimseye arab ienler gibi hadd vurulur;
diyenlere delildir. Bizim mezhebimize gre mcerred bunu grmekle hadd vurulmaz.
nk olabilir arab olduunu bilmeden imitir; yhud kendisine zorla iirmiler-dir;
yhud daha baka haddi iskat eden bir zr vardr. Ama Mliksin delili kuvvetlidir. Zr
sahabe bu hadsde zikri geen Velid b. Ukbe'ye hadd vurulmasna ittifak etmilerdir...
Bu meselede Hanefler de fifler'le beraberdirler. 83[83]
1268/1062- Muaviye radyaUah anh'den, Peygamber sallalah aleyhiW sellem'en
itmi olmak zere rivayet edildiine gre Re-slHah sallalah aleyhi ve sellem arap
ien hakknda yle buyurmutur :
ti mi, ona hemen dayak vurun; sonra ikinci defa ierse yine kendisine dayak vurun;
sonra nc defa ierse kendisine yine dayak vurun; bilhare drdnc defa ierse
artk boynunu vuruverin. 84[84]
Bu hadsi Ahmed tahrc etmiti; bu onun lfzdr. Onu Drt'ler'de tahrc etmilerdir.
Tirmzl onun mensuh olduuna dellet eden eyler sylemitir. Bunu Ebu Dvud,
Zhrt'den sarahaten tahrc etmitir. Sarhoun drdnc defa itiinden mi yoksa beinci
defada m ldrlecei hususunda rivayetler muhteliftir.
Zhrlere gre beinci defa en sarho ldrlr. bni Hazm bu kavil zerinde srar
etmi, onu isbta alm; ve mensuh olduuna dir icm' bulunmadn iddia
eylemitir.
Cumhur-u ulem'ya gre katil mensuhtur. San'n (10591182) cumhur'un ak bir

nsih gstermediklerini, yalnz Ebu Davud'un Zh-r'den rivayetinde Peygamber
(S.A.V.) drdnc defada katli terket-ti denilmi olmas ile istidlal ettiklerini, halbuki
szn fiilden daha kuvvetli olduunu ihtimal Peygamber (S.A.V.) o adam bir zrden
dolay ldrmediini ileri srerek Zahirleri hakl gstermee alyor.
Bizce bu gayret yersizdir. nk cumhur-u ulem iddia ettikleri neshi isbt etmi; nsihi
de ak olarak gstermilerdir .Mesel : NesaVnin Snen-i Kbra adl eserinde
Mutiammed o. shak tar-kle rivayet ettii merfu' bir hadsde yle denilmektedir :
Sonra Peygamber (S.A.V.)'e drdnc defa arab imi br adam getirdiler. Reslllah
83[83]
84[84]
(S.A.V.) ona (tekrar) dayak vurdu; ama ldrmedi yine NesaVnia bir rivayetinde:
Bunun zerine mslmantar grdler kt( hadd tatbik edilmi; ldrme kalkmtr.
denilmektedir. Ayni hadsi Bezzr Msned inde ibni /sfcafc'tan u lfzlarla rivayet
etmitir:
Peygamber <S.A.V.)'e defa arap ien Nu'mn' getirdiler: Reslllah (S.A.V.) ona
dayak vurulmasn emretti; ve hemen dayak vuruldu. Vkt ki, drdnc defa iince
Reslllah (S.A.V.) ona hadd vurulmasn emretti; ve kendisine hadd vuruldu. Bu, nesih
olmutu. Kitabmz hadisinin sonunda Ebu Davud'un Zhr'den sarahaten rivayet
ettiine iaret olunan hads de udur:Peygamber (S.A.V.):
Her kim arap ierse ona dayak vurun. Eer tekrar ierse yine dayak vurun. nc
veya drdncde yine erse artk onu ldrn; buyurdular. Derken huzur-u Nebevilerine arap imi bir adam getirdiler. Reslllah (S.A.V.) ona dayak vurdu.-Sonra o
adam tekrar getrdHer; Reslllah (S.A.V.) ona yine dayak vurdu; sonra yine getirdiler,
ona yine dayak vurdu; ve ldrme kaldrld. Bu bir ruhsat idi.
Bundan dolaydr ki, mam afi bu nesih meselesi iin: Bu mesele ulem arasnda ihtilf
olunmayan eylerdendir demitir. Tirmiz dah bunun gibi bif ey sylemitir. 85[85]
1269/1063- Ebu Hreyre radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sdllallah aleyhi ve sellem:
Biriniz dd zaman yze vurmaktan saknsn;buyurdular. 86[86]

Bu hads, hadd vururken olsun ir zamanlarda olsun yze darbe vurmanm hell
olmadna delildir. Kendisine hadd-i er'i vurulan bir kimsenin dah karnna ve edeb
yerlerine vurulmaz .Bu bbta tbni Ebi eybe, Hz. Ali (R.A.)'dan u eseri tahrc etmitir,
AH (R. A.) celld'a :
85[85]
86[86]
Btn uzuvlarna vur ve her uzvun hakkn ver; ama yzne ve edeb yerlerine
vurmaktan sakn demitir. Ayni eseri Abdrrezzak, Sad b. Mansur ve Beyhak dah Hz.
Ali (R. A./dan eitli yollarla tahrc etmilerdir.
Dlen kimsenin o yerlerine vurmann yasak edilmesi bu yerlere vurmakla hayat

tehlikeye decei iindir.
Baa vurmak ihtilafldr: Vurulmaz diyenler hayatnn tehlikeye dreceini nazar-

i'tibra almlardr: Vurulur diyenler ise Hz. Al (R.A.ym cellda :
Bana vur; demi olmasle istidlal ederler. Hz. Ebu Bekir (R. A.) dah :
Kafaya vur; zr eytan oradadr demitir. Bu hadsi de bni Ebi eyhe tahrc etmise
de zaf ve munkat'dr.
mam Mlik derken yalnz kafaya vurulacana kail olmutur. Hanefiler'den Ebu
Yusuf'a, gre de kafaya vurulabilir. Krbacn sfat haknda mam Mlik el-Muvatta da
Yezid b. Eslem'en mrsel olarak u hadsi tahrc etmitir.
Peygamber (S.A.V.) bir adama hadd vurmak istemi. Kendilerine eski br krba
getirmiler:
Bundan daha a'lsm getirin! buyurmu. Bu sefer de yeni bir krba getirmiler:
Bundan daha aasn getirin; buyurmulardr. u halde krba yeni ile eskinin aras
yani orta olacak demektir.
Rf, Hz. AH (R. A.)'m : hadd krbac tki nev'i krba arasnda hadd vuruu da ki vuru
arasndadr dediini nakleder. 87[87]
1270/1064- Ibni Abbas radyaUah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah saUdllah aleyhi ve seJlem:
Hudd mecsidlerde vurulmaz; buyurdular. 88[88]

87[87]
88[88]
Bu hadsi Ttrmlzt ile Hkim rivayet etmilerdir.Onu bni Mce de tahrc etmise de
rivayet zaftir. nk isnadnda smail b. Mslim-i Mekk vardr ki, bu zt belleyie
zaftir. Ayni hadsi Ebu Dvud, Hkim, Dre Kutn, Beyhak ve tbn's - Seken, Hkim b. H
ii m dan rivayet etmilerdir. Bu isnadda beis yoktur. Hadisin daha baka tarkleri de
vardr; ve birbirlerini takviye ederler. Ashb- kiram da onunla amel etmilerdir, tbni Ebi
eybe'nin Tank b. ihb'tsax tahrc ettii bir hadsde: Hz. mer (R.A.)'a hadd vurmak iin
bir adam getirildii, mer (R.A.)n :
Onu mesddden karn da sonra dn dedii zikrediliyor. Buna benzer bir hdise de
Hz. Ali (R.A.)'dan rivayet olunur.
Hanefiler'le HanbelHer'e ve dier baz ulem ya gre mescidlerde hadd vurulmaz.
Delilleri buradaki bnl Abbas hadsidir, tbni Eb% Leyl, (T4148) ile a'b (26104)
'nin mescidde hadd-i e^ vurulmasna cevaz verdikleri rivayet olunursa da delilleri
ma'lm deildir, tbni Battal, HanefHer tarafn kasdederek: Mescidi tenzh edenin kavli
evldr demitir.89[89]
1271/1065- Enes radtyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Gerekten Allah
arabn haram klndn bildiren ayeti ndirdii zaman Medine'de hurma arabndan
baka ilen bir ki yoktu. 90[90]
Hads-i erf, fahrim yeti indii zaman hurma rasndan yaplan ikiye, arap
denildiini gsteriyor. Buna binen elmme-i selse denilen mezhebin imamlarna
gre sarholuk veren her iki araptr ve zm rasndan yaplan arap ile ir ikiler
arasnda hkm i'ti-brile bir fark yoktur. Her hangi birinden az bir mikdar da iilse
hadd vurmak icbeder.
89[89]
90[90]
Haneftler'e gre ise yukarda da grld vecihle hamr denilen arabn hkm dier
ikilerden farkldr. Zten onlarca, her ikiye arap denilemez. Hl byle olunca bittabi
hkmleri de bir deildir. arabn bir. damlasn imek bile haddi cab eder; fakat ir
ikiler yle deildir. Onlar ancak sarho edecek mikdar iilirse haddi cabeder.
Hanefler'e gre ir ikilere sri tarafndan arap denilmesi hakikat deil mecazdr; ve
bir tebih-i beliden ibarettir. Mesel: Her sarholuk veren ki araptr hadsinin
mns: Her sarholuk veren iki hkm i'tibr ile arap gibidir demektir. Dier
hadslerin mnlar da byledir. Tebihde vech-i ebeh'in her sfata mm ve r mil
olmas lzm gelmez. Binenaleyh ir ikileri araba benzetmekle arap hkmnn

tamamle onlar da verilmesi icbetmez. 91[91]
1272/1066- mer radyaMah anh'dan rivayet olunmutur .Demitir ki: arabn
haram klnmas {babnda k yet) arap be; eyden yaplrken indi: zmden,
hurmadan, baldan, budaydan ve arpadan. Hamr: akl kartran her eydir. 92[92]
Bu hadsi 'ler de tahrc etmilerdir. Hads-i erf Enes hadsine muarz deildir. nk
Enes hadsi ile o zaman Medine'de iilmekte olan ikiler haber verilmitir. Hz. mer
hadsinde ise Medine kayd yoktur; o mutlak surette o zaman iilen ikileri haber
vermektedir.
Hamr: akl kartran her eydir ifdesi tesmiyenin vechine yni hamr'a niin hamr
denildiine iarettir. 93[93]
1273/1067- Ibni mer radyallah ankm'dan rivayet edildiine gre; Peygamber

salaUah aleyhi ve sellem:
Her
sarho
eden
iki
araptr;
her
sarho
eden
iki
de
haramdr;
91[91]
92[92]
Bu dah yukarki hads gibi her sarho eden ikiye arap denilebileceine dellet ediyor.
Her sarho eden iki haramdr. ifadesi ikilerin hepsine, yani gerek zm rasndan,
gerekse ir meyve hububattan yaplan btn ikilere mm ve mildir: ve bunlarn

hepsinin haram olduuna delildir. Yalnz sarho eden ta'birinden mu-rd sarho eden
mikdarmdr; yoksa az veya ok mutlak surette imesi harfim demekmidir? Bu cihet
ulem arasnda ihtilafldr. Sahbe- k-rm'n cumhur'u ile tmam Mlik, tmam afi,
mam Ahmed b. Han-bel ve dier bir ok zevat, ok iildii zaman sarholuk veren iki-
nin aznn iilmeside haram olduuna kaildirler. Delilleri bu hads bundan sonra gelecek
olan Cbir hadsidir. Bunlar Ebu Davud'un Hi. le (R. Anh)'dan tahrc ettii u hads
ile.de istidlal ederler:
Her sarho eden ey haramdr. Bir furk iildii zaman sarho eden ikiden ise avu
dolusu imek haramdr Hibbn ile TahvVnin tahrc ettikleri Sa'd b .Eb Vakks hadsi
dah onlara delildir. Hads udur:
Sizi, ou sarholuk veren eyin azndan da neh ediyorum. buyurdular. Bu mnda
hadsler oktur; fakat hi biri isnad babnda sz edilmekten hl kalmamtr. u varki

bunlar bir birlerini takviye ederler. Hatt Ebu Muzaffer Sem'n: Bu hu-susda haberler
oktur. Bu haberlerin dna kmaa kimseye msaade yoktur demitir.
Hanefiler'den tmam Muhammed'in arap ve saire ikiler hakkndaki kavli hemen hemen
eimme- selse denilen mezheb imamlarnn kavli gibidir. mam 'zam, Ebu Hanfe ise
gerek arap ve gerekse ir ikiler hakknda tafsilt vermitir. Ona gre arap: kkreyip
kprdkten sonra kpn atan zm srasdr, imam Ebu Yusuf'la, tmam
Muhammed'e gre de yle ise de onlara gre kpn atmas art deildir; kkredimi
arap olmutur. Hanefiyye imamlar bilhassa arap zerinde on noktadan sz

etmilerdir. Bu on nokta unlardr.
94[94]
1 arabn mhiyeti sarholuk vere nzm srasdr. Hamr yani arap ismi lisan
limlerinin ittifakle yalnz bu ikiye verilmitir. Sair ikilerin adlar da baka, hkmleri
de araptan farkldr. Mesel arabn haram olduu kafi dell ile dierlerinin ise zann
del ile sabittir.
2 arap ismi verilebilmek iin kkreyen ira'nn kpn atmas mam 'zam'& gre
art; mmeyn'e gre art deildir. Nitekim az yukarda grmtk.
3 arabn ayni yani kendisi haramdr. O sarholuk vermekle il-letlendirilemez. Vk
baz kimseler: arabn kendisi deil, sarho eden mikdar haramdr, demilersede bu sz
dorudan daruya yeti inkr mnsna geldiinden Hanefiyye imamlar buna kail
olanlarn kfrne hkmetmilerdir. nk Tel Hazretleri arap iin rcs demitir.
Rcs : Ayn haram olan eydir. Peygamber (S.A.V.)'in arab haram kldna dir vrid
olan hadsler ise tevatr derecesini bulmutur. Bu hususta icm- mmet de vardr. Bir
de arapda ir ikilerde bulunmayan bir hssa vardr ki, o da az ounu da'vet etmesi
yani azck iildimi arkasndan daha fazla imeye heves gelmesidir.
4 arap bevil gibi necset-i galizadr. Zr hkm, kat' delillerle sabit olmutur.
5 arab hell i'tikd eden kat' delili inkr ettii iin dinden kar.
6 Mslman hakknda arabn hi bir mal kymeti yoktur. nk ona kymet takdir
etmek ona bir mevki ve eref tanmak demektir. Halbuki Allah Tel onu necaset
addetmekle kymetini hie indirmitir.
7 arabtan hi bir suretle faydalanmak hell deildir. Zr ondan kanmak

emrolunmutur.Ondan istifdeye kalkmak ise ona yaklamak demektir.
8 arabn bir damlasn bile iene hadd vurulur.
9 arab kaynatmak dahi tesir etmez. O yine haramdr.

10 Hanefiler'e gre: araptan sirke yaplabilir.
ir sarholuk veren ikilere gelince: Onlar da haramdrlar. Ancak baz hkmlerle

araptan ayrlrlar. Yani onlarn harmlk derecesi araptan bir az aadr. Tafsilt fkh
kitaplarndadr.
kiler hakknda Reslllah (S.A.V.) ile ashb- kirm'mdan muhtelif eserler vrid
olmutur. Bu eserlerde isimleri geen ikiler: t, bz ak, bit', ci'a, mizr, seker, fadh ve
skrke gibi eylerdir.
Ttl : te birinden biraz fazla kalncaya kadar kaynatlan zm srasdr. Yani kaynaya
kaynaya te ikisine yakn ksm buhar olmutur. Bzak da bunun farsasdr; kelimenin
frisce asl bde'dir. Dorudan doruya araba dah bade diyenler vardr.
BeyhdkVmn Ibni Abbas (R. A.)dan tahrc ettii bir hadse gre: bni Abbas (R. A.)'a bir
kavim gelerek til'nm hkmn sormular. bnf Abbas (R. A.) kendilerine:
Sizin bu til dediiniz ey nedir? diye sormu ve : Bana bir ey sorduunuz zaman
onu yice aklayn demi. Bunun zerine o kavim :
Til zm skarak suyunu kaynatmak ve sonra onu kplere koy inaktr; demiler :
Kpler nedir? diye sormu :
Katranl kpler; demiler :
Ziftlimi? diye sormu :
Evet; demiler. bni Abbas (R. A.) cevaben :

Sarho eder; demi. O kavm :
Y bu kiyi ok ierse ne olacak? demiler. bn Abbas :
Her sarholuk veren ey haramdr; cevabn vermitir. Yine bni Abbas'm til
hakknda :
Ate bir eyi hell veya haram etmez; dedii rivayet olunur. Beyhak Ebu Mlik-i
E'ar'den u hadsi tahrc etmitir :Peygamber (S.A.V.) :
mmetimden bir takm insanlar arab mutlaka iecekler; ona isminden baka bir ad
takacaklar; tepelerinde alglar alnacak. Allah onlar yere batracak; ve onlardan br

takm maymunlar ve domuzlar yaratacaktr; buyurdular.
Bit' : Bal erbetinden yaplan ikidir.
Cia : Arpa suyundan yaplan ikidir.

Mizr : Dardan yaplan ikidir.
Seker : Atede kaynatmadan suda slatlarak kuru hurmadan yaplan ikidir. Ayni ekilde
hurma koruundan yaplana fadh derler.
Bu drt nev'i ikinin tefsiri Hz. bni mer (R. A./dan rivayet olun-mudur. bni Mes'ud
(R. A./dan bir rivayete gre : Seker araptr. Ibn'il Miinzir'in Hz. Abdullah b. mer'den
rivayet ettii bir hadsde ise: arab zmden, seker hurmadan olur kayd vardr.
Skrke : Msr ve dardan yaplan ikidir.
Halitayn : Kuru hurma ile koruk hurmay suda slatarak yaplan ikidir. 95[95]
1274/1068- Cbr radyaMah an/t'dan rivayet edildiine gre; Reslllah sallallah
aleyhi ve sellem :
oku sarho eden ikinin az da haramdr; buyurmutur. 96[96]

Bu hadsi Ahmed'le Dr'ler tahrc etmilerdir. bni Hibbn onu sahhlemitir.
Hadisi Tirmiz dah tahrc etmitir. Rvleri mu'temeddirler. Nesa, Dre Kutn ve tbni
Hibbn ise onu mir b. Sa'd tarkle Hz. Sa'd b. Eb Vakkas'dan u lfzlarla tahrc
etmilerdir:
Reslllah (S.A.V.) ou sarho eden ikinin azndan da nehyeH.Bu bbta Hz. Al, Hz.
Aie, Ibni mer, Zeyd'bn Sabit Havvat (R. an-hm) ile deir baz zevattan hadsler
vardr.
Fade : sarholuk veren ey eroin ve kokain gibi iilmeyen eyler de olsa yine haramdr.
Musannif merhumun beynna gre bu gibi maddeler iin sarho etmez, yalnz vcuda
bir geveklik ve uyuukluk verir iddias srf bir kuru inaddan baka bir ey deildir.
95[95]
96[96]
nk btn uyuturucu maddeler arabn verdii neve ve tarebi verirler. Sarholuk

vermediini kabul etsek bile bunlarn uyuturuculuu inkr edilemez. Uyuturucu
maddeler ise arap gibi yasak edilen eylerdendir. Nitekim Ebu DvucFun tahrc ettii u
hadsden de sarahaten anlalmaktadr:
Reslllah (S.A.V.) sarho eden ve uyuuktuk veren her eyden neh buyurdu. Hat tab
diyor ki: mfettir, a'zaya geveklik ve uyuukluk veren her ikidir, tbni Teymiyye
(661728) ve bakalar esrar'n haram olduuna icm' nakletmilerdir. tbni Teymiyye :
Esrar hicr altnc yzyln sonlarnda Tatar devleti zuhur ettii zaman meydana km
bir eydir; ve mnkeratn en byklerindendir. Onu kullanmak baz husstta araptan
da zararldr. dedikden sonra esrar kullanana hadd- er'i vurmann vcib olduunu
syler. Ero-in'in din ve dnyev zararlarn bazlar yz yirmi'ye karmlardr. Ayni
zararlar kokainde de ziydesSle mevcuddur deniliyor.97[97]
1275/1069- fon Abbas radyaUah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salalah aleyhi ve sellem'e su tulumunda kuru zm erbeti yaplr; onu o
gn, ertesi ve daha sonraki gn ierdi. nc gnn akam oldumu ,o erbeti (yine)
er ve (yanndakilere) irirdi. ayet bir ey artarsa ona dkerdi. 98[98]
Bu hadsi Mslim tabrc etmitir.
mam Mslim (204261) bu hadsi muhtelif rivayetler; ve eitli lfzlarla tahrc

etmitir.
Hads-i erif, kuru zmden erbet ve hoaf yaplabileceine delildir ki; caiz olduu
zaten ittifk bir meseledir. Ayni erbetin kkre-dikten sonra dah iilebileceine kail
olanlar da bu hadsle istidlal ederler. Derlerki : Reslllah (S.A.V.) bir rivayette byle
kkremi bir erbeti hizmetisine sunmutur. Bu da onun iilebileceine delildir. Fakat
bu kavle zhib olanlara yle cevap verilmitir: Bu hadste erbetin sarho edecek
dereceye vardna bir dell yoktur. Rivayetin sonunda da yhud dklmesini emretti
97[97]
98[98]
deniliyor. u halde caiz ki; ya eyi zannle hizmetiye vermi; yhud erbetde bozulma
almeti grm de hizmetiye vermeden yere dklmesini emretmitir.
mam Nevev bu mnya kat'iyetle kail olmutur. 99[99]
1276/1070- mm Seleme radyallah an ha'd an Peygamber sallallah aleyhi ve

seUem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Efendimiz :
phesizki Allah sizin ifnz size haram kld eylerde halketmemitir;

Bu hadsi, Beyhak tahrc etmi; Ibn Hbban sahhlemitir.
Ayni hadsi imam Ahmed b .Hanbel de tahrc etmitir. Buhar Ibn Mes'ud (R. A./dan da
ta'lik sretle zikretmektedir. Mslim dah az sonra grlecei vecihle onu Vil b.
ffucr'dan rivayet eder.
Hads-i erif, arabla tedv grmenin haram olduuna delildir. nk ondan bir if
olmaynca imesini hell klacak, yani hrmeti kaldracak bir taraf yok demektir.
afiiler'le Hanefler'in mezhebi budur. Ancak, haramla tedavide if olduu bilinir ve

baka il da bulunmazsa Hanefler'e gre haram ile tedavi caiz olur.
Fide : Baz byklerin ifdesine gre hekimlerin arapta mevcud olduu iddia ettikleri
fideler arab haram klan M ide yetle kaldrlmlardr. Binenaleyh arapta hi bir
fayda yoktur. Bu sebeble onunla tedavi dah sakt olmutur. Hatt bu bbta Sa'leb ve
bakalar Peygamber (S.A.V.)'den msned olarak u hadsi rivayet etmilerdir:
phesiz ki Allah Tel arab haram klnca ondan btn faydalar almtr;
99[99]
100[100]
1277/1071- ViM Hadram'den rivayet olunduuna gre Tark b. Sveyd radyallah
anh, Peygamber sdlalak aleyhi ve sellem'i iF iin arap yapmann hkmn sormu;
Resul Hah saTlallah aleyhi ve sellem:
Hi phe yok ki, o deva deil, derdtir; buyurmulardr. 102[102]

Bu hadsi Mslim ile Eb Dvud ve bakalar tahrc etmilerdir.
V-i Hadram'en murd Vil b. Hucr'dur.
Hads-i erf, aynen yukarki hadsin dellet ettii hkme: yani arapla tedavinin haram
olduuna delildir. Fazla olarak da onun bir deva deil, derd olduunu bildiriyor. arap
ienlerin hli bile onun bir ok derdlere sebeb olduunu gsterip dururken Shib- eral
(S.A.V.) Efert-dmiz'in ona : derd demesi elbette bir mbala saylamaz.
Reslllah (S.A.V.)'in bu sarih beyanatndan sonra, kalkp onun faydalarndan

bahsetmek, onu bir ok airlerin yapt gibi imeye tevikte bulunmak Allah ve
Resl'ne meydan okumaktan baka bir ey deildir.103[103]
Ta'zr Ve Saldrgann Hkm Bab
Te'rir : Lgatte redd ve menetmek manasnadr. eratte ise hadd icbetmeyen br
sutan dolay te'db etmektir. Bu te'db cbna gre: hapis, dayak, tokat, kulak ekme,
azarlama veya hkimin surat asarak bakmas gibi, muhtelif .-ekillerde olur. Dayak
atmann en az , en ou otuz dokuz denektir. nk ta'zirin hadd derecesine

varmamas gerekir. Haddin en az mikdar kleye vurulandr ki, kazif ve ikide krk
sopadr.
102[102]
103[103]
Haneffler'den tmam Ebu Yusuf (113 182)'a gre t'zr, hr kimselerin haddine gre
yaplr; zr asl olan kleler deil hrlerdir. u halde mezkr hkm hrler hakknda
seksen denek olduuna gre, ondan bir say noksan vurulacak t'zr yetmi dokuz
denek olur. Bir rivayette mam Ebu Yusuf'a, gre t'zr hadden be denek noksan
vurulur, T'zrin en az sopa olmas daha az bir ie yaramadmdandr. nk t'zr

yaplan ktlkten vazgeirmek iindir. Bir veya iki sopa ise bu ie kfi gelmez.
T'zr, cihetten hadde benzemez:
1 Ta'zr ehasa gre deiir. Bunun drt mertebesi vardr: Eraf l-erf, eraf, orta
dereceli insanlar ve el ayak takmlarna tatbik edilecek ta'zrler.
a) Erf-eraf : Fukaha, ulem ve Reslllah (S.A.V.)'in slle- thre'sine mensub
olanlar gibi insanlar arasnda en byk makam- hrmet ve ta'zmde bulunan zevattr.
Bunlarn ta'zri i'lmdan ibarettir. Yani hkim bunlardan birine tesadf ettikde; Senin
yle yle bir harekette bulunduunu duydum der. Yhud evine birisini gndererek
syletir.
b) Eraf: Byk tacirler ve hkmet bykleri gibi i'tibrh kimselerdir. Bunlarn ta'zri
kendilerini mahkemeye da'vet ederek orada ilmda bulunmaktr. Hatt bazlarna gre
dva amak bile lzmdr.
c) Orta dereceli insanlar : Esnaf, ifti ve san'at erbab gibi ar ve pazarlarda dolaan
kimselerdir. Bunlarn ta'zri kendilerini mahkemeye celbederek i'lm ve hapisle olur.'
d) El ayak takm'indan murd : siz, gsz dolaarak ikide birde kavga karan
serserilerdir. Bylelerin ta'zri : i'lm, mahkemeye celb, hapis ve dayak gibi btn ta'zr
nev'ilerile olur. Hatt hkim lzum grrse hem dayak, hem hapis cezalarn birden
verebilir. Ta'zr iin vurulan dayak hadd iin vurulandan daha iddetli olur. Zira aded
i'tibrle ta'zrde hafiflik vardr.
Buna bir de vasf i'tibrle hafifletme katlamaz.
2 Ta'zr hususunda efaatte bulunmak caizdir; fakat hudd iin efaat asla caiz
deildir.
3 Ta'zr sebeble telef olan ahs denir.Yalnz mam 'zam Ebu Banfe ile mam
Mlik'e gre denmez. Bazlar ta'zrle te'db arasnda fark grrlerse de bunu delille
isbat edemezler.
Sil'den murd : Saldrgan ve mtecaviz kimsedir. 104[104]

1278/1072- Ebu Brdete el-Ensr radyaltah anh'dan rivayet edildiine gre
kendisi, Reslllah salaUah aleyhi ve sellemi :
On krbatan yukar Allah'n hududundan baka hi bir eyde dayak vurulmaz;

derken ftmtr. 105[105]
Hads mttefekun aleytTdir.
Allah'n huddunden murd : leyene, Allah tarafndan muayyen mikdarda verilen

dayak vurma, el kesme veya recim denilen tala ldrme gibi cezalardr. Vk el
kesmekle, recim buradaki hadsin siyakndan hri iseler de hudd-u lhiyye'nin
umumunda dhildirler. Ulem, hadd-i zina, hadd-i serikat, hadd-i rb ve hadd-i kazif
gibi hu-dde hadd denileceinde mttefiktirler. Yalnz kol ve bacak gibi uzuvlarn
kssen kesilmesine hadd denilip, demlemeyecei ihtilafl olduu gibi, emaneten alnan
bir maln inkr, ltilik, hayvanla cima', kadnn erkek hayvanla cm', kadnlarn
birbirlerle fere srtrmesi kan, murdar et ve domuz eti gibi eyleri hi bir zaruret
yokken yemek, sihir yapmak, arap ienlerle tenbelliklerinden dolay namaz klmayan ve
oru tutmayanlara kazifte bulunmak gibi sulara verilen cezalara da hadd denilip
demlemeyecei ihtilafldr. Bu sulara verilen cezalan birer hadd-i er' sayanlar
cezalarn onar krbatan fazla vurulabileceine kaildirler. Mezkr cezalar hadd

saymayanlar on krbatan fazla vurulmasn tecviz etmezler. Bu arada babmz hadisi ile
amel edilip edilmiyecei dah ihtilf mevzuu olmutur. mam Ahmed b. Hanbe ile
fiHer'den bir cemat bu hadsle amel etmilerdir, mam Mlik, matn afi ve dier bazt
ulem'ya gre ta'zrde on krbatan fazla vurulabilir, ancak haddin en az mikdarm
bulmam olmas arttr.
104[104]
79.
105[105]
Hanefiler'den bir rivayete gre ta'zrin en az mikdar sopadr. Bazlarna gre bu i
hkimin re'yine kalmtr: sulunun ne mikdarla terbiye olup bir daha o suu
ilemeyeceini akl keserse o kadar sopa vurur. mam, Ebu Fwsu/'tan bir rivayete gre
dayak suun byklne, kklne gre takdir olunur. Dier bir rivayete gre her
sua kendi nev'nin haddine yakn bir ceza verilir. Mesel: pme, skma gibi eyler zina
haddine yakn; zinadan baka bir eyle kazif hadd-i kazf'e yakndr. Delilleri: Hz. AH (R.
A.)'m byle yapm olmas ve zina etmedii halde bir kadnla beraber bulduu erkee 98
kam vurmasidir. Buna benzer baz hadsler Hz. mer ile bni Mes'ud (R. arihm)'dan
da rivayet olunmutur. 106[106]
1279/1073- e radydllah anh'dan rivayet olunduuna gre. Peygamber salallah

aleyhi ve sellem:
Mrvvet sahiplerinden hatlarn (n hkmn) kaldrn; yalnz hudd mstesna;

Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud, Nesa ve Beyhak rivayet etmilerdir.

Hadsin bir ok yollar varsa da, hi biri i'tirzdan salim deildir.
Ikle: yerinde de grld vecihle sat kaldrmak iin satc ile alcnn anlamaya
varmasdr. Buradaki ikle dah ayni mndan alnm; ve mrvvet sahibi bir insan
muhaze etmekten vezgemeye muvafakat gstermek mnsnda kullanlmtr.
mam afi hadsde geen Zevl'hey't terkibini: ktlk yaptklar bilinmeyen

kimseler; diye tefsir etmitir. Maksad, bylelerin yaptklar hatlarn afvdr.
Aserat dan murd : hat sretle ilenen gnahlardr. Mrd ( 450) bu hususta iki
vecih nakleder. Birinci vehe gre hat su-retle gnah ileyenlerden murd: klt
gnah ileyenlerdir. kinci vehe gre maksad : gnah iledii zaman tevbe edenlerdir.
By-leleri dah ya kk gnah ileyenler; yhud mrnde ilk defa gnaha girenlerdir.
106[106]
80.
107[107]
Hads- erifteki hitb, hkmet mirlerinedir. Zr onlarn vilyeti umumdir; ta'zr
hakk dah onlarndr. Binenaleyh halkn deiik rtbelerine ve ilenen gnahlarn

muhtelif oluuna bakarak ne muvafk hail resini bulmaa almalar cbeder. Ta'zr
hakk hkmet reisine idtir. Bundan yalnz snf insanlar mstesnadr ki; onlarda
unlardr:
1 Baba oluna ta'lim ve terbiye iin ta'zrde bulunabilir.Bu bbta anne dah baba
gibidir. Ancak bu hak ocuun henz bula ermemi olmasle bukayyedtir.Kk
ocuklar namaza altrmak ve kt ahlktan menetmek iin onlar dmek bile caizdir.
ocuklar kil bali olduktan sonra ise ane ve babalarnn artk onlar ta'zre haklar
kalmaz.
2 Kle ve cariyeleri sahipleri ta'zr edebilir.
3 Kocas karsn itaatsizliinden dolay ta'zr edebilir.Nitekim bu cihet Kur'n-
Kerim'de de tasrih buyurulmutur. Hatt: Namaz ve orucu terketmek gibi Allah'a kar
olan itaatsizliinden dolay dah ta'zr edebilir diyenler vardr. 108[108]
1279/1074- Ali radyaUah anft'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Hi bir kimseye
hackf vurduundan dolay lrse gam yemem, yal-nt arap en mstesna. nk
bylesi lrse diyetini veririm. 109[109]
Ayni hadsi Eb Dvud ile bni Mce'den rivayet etmilerdir. Onlarn rivayetinde: Ali (R.
A.): Bu babda Peygamber (S.A.V.) hi bir ey brakmad, onu biz syledik; dedi. cmlesi
de vardr.
Hads-i erif arap hakknda Resulllah (S.A.V.) tarafndan tahdd olunmu bir hadd
bulunmadm; bu bbtaki cezann ta'zr kabilinden olduunu gtseriyor. Ayrca
ta'zrden len bir kimsenin diyeti deneceine de dellet ediyor. Cumhur-u ulema'nn
108[108]
81.
109[109]
mezhebi budur.
Han*ftler'le dier baz ulem ya gre kerek hadd, gerekse ta'zrden len kimsenin diyeti
denmez. nk bunlar eriatn iznle yaplan ilerdir. Byle me'znen yaplan ilerde
ise deme yoktur; bunlarda hkm mirine izafe edilir. Binenaleyh ecelfle lm gibi
olurlar. Ancak kocasnn ta'ztnnden len kadnn kan heder olmaz; demek cbeder.
Zira kocaya yalnz te'dib hakk verilmitir, ldrmee hakk yoktur. Hanefiler'in bir delili
de Hz. AH (R. A.j'n : <O ancak ihtiyat iindir demi olmasdr. Bu bbta yukarda sz
gemiti.
tmam Nevevi, Mslim, erhi nde yle demektedir: kiden maada bir hadd esnasnda
lenlere gelince: Daya hkmdar veya onun celld vururda lrse, hkmdara ve
celldna diyet ve kef-fret vermek lzm gelmez. Beyt'l mal'den de denmez. Fakat ta'zrden lrse bizim mezhebe -yani fler'e- gre diyet ve keffaret v-dbolur... 110[110]
1280/1075- Sad b. Zeyd radyaah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Her kim mal urunda ldrlrse, o kimse ehddir; buyurdular. 111[111]

Bu hadsi Drt'ler rivayet etmilerdir. Trmiz onu sahhlemitir.
Hadsi erf mal mdfaasnn caiz ve meru' olduuna delildir. Nitekim cumhur-u
ulem'nn mezhebi de budur. Hatt: mal mdfaas vcibtir diyenler de vardr.
Hadsimiz, malnn mdfaas urunda lenin ehd gideceini de mjdelemektedir. Bu

mnda bir hadisi, yerinde de zikrettiimiz vecihle mam Mitilim, Hz. Ebu Hreyre'den
u lfzlarla tahrc etmitir:
Peygamber (S.A-V.)'e bir adam gelerek:
Y ResUllah bir adam gelirde, benim malm almak isterse ne yapmalym? haber
110[110]
82.
111[111]
ver; dedi. Reslllah (S.A.V.) :
Ona (bir ey) Verme! mukabelesinde butundu.
ayet benimle arprsa?

Onu ldrver!
Ya o beni ldrrse ne buyurulur?

O halde ehd olursun.
Ya ben onu ldrrsem ne buyurursun?
Bu takdirde o Cehennemlik olur; buyurdular. Ulem: maln mdfaa ederken
ldrd mtecavizin diyetini demek lzm gelmez; nk bu katil tecvz deildir
diyorlar. Ha-ds-i erif maln azna ve ouna mildir. Filvaki Ebu Davud'un tah-ric
ettii Tirmiz'nm sahihledii bir hadsde Fahr- Kainat (S.A.V.) yle buyurmulardr:
Her kim dini urunda ldrlrse o kimse enddir. Her kim can urunda ldrlrse o
kimse ehddir. Her kim mal urunda ldrlrse o kimse ehtddir. bu hadsin yalnz
mal ksm zikredilmitir. Hadisin delleti u suretledir. Reslllah (S.A.V.)'in dini, cam,
mal ve rz-u namusu urunda lenlerin ehd addetmesi bu uurda katlin ve

arpmann caiz olduunu gsterir.
Hads-i erifte zikredilen husst iin : kale gibi snacak bir yer bulunursa oraya
snmak veyhud kamak mmknse kamak vaciptir diyenler olduu gibi, mal
mdfaa cab etmez; teslim edivermeli diyenler de bulunmutur. Ancak rz-u namus
meselesinde mdfaann vcib olduu ittifakdir. Can mdfaas babnda dah bazlarna
gre dman kfirse hkm yine byledir.Fakat dman mslman ise mdfaa vcib
deildir. Bunlarn delili Hz. Osman (R. A.)'m drt yz klesine kendini mdfaaya
msaade etmemesi ve: Her kim silhn brakrsa hr olsum demesidir. 112[112]
1281/1076- Abdullah b. Habbb radyyalah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
112[112]
83.
Babam yle derken iittim: Resulllah sallaah aleyhi ve sellem:
Br takm fitneler olacaktr. Sen o fitnelerde ya Abdalflah, maktul ol da katil olma!

buyururlarken iittim. 113[113]
Bu hadsi Ibn Eb Hayseme ile Dre Kutn tahrc etmilerdir. Ahmed dahi114[114] Hlid b.
Urfuta'dan bunun benzerini tahrc etmitir.
Bu hads bir ok yollardan tahrc olunmutur. Lkin btn yollarnda ismi zikredilmeyen
bir rv vardr. Bu rvnin vaktle hricler'le beraber olup sonradan onlardan ayrlan ve
Abdlkays kabilesine men-sub bulunan bir adam olduu sylenir.
Hadsin sebebi udur: smi bilinmeyen bu zt :
Gerekten haricler filn kye girdiler demi. Bunun zerine Resul llah (S.A.V.)'in
sahb'si olan Abdullah b. Habbb gazaba gelerek abasn srkleye srkleye dar
km ve iki defa :
Vallahi bizi korkuttnuz; demi. Hriciler :
Sen Abdullah b. Habbb'msn? diye sormular:

Eevet; deyince :
Babandan bize anlatacan bir ey iittinmi? demiler. Abdullah (R.A.):
Evet, ondan Reslllah (S.A.V.)'den iitmi olarak naklederken duyduuma gre

Peygamber (5.A.V.) : Bir fitne kacan haber vermi; o fitnede oturann ayakta
durandan, ayakta durann yryenden, yryenin de koandan daha hayrl olacan

bildirmi ve :
Eer o gne yetiirsen Abdullah sen maktul ol; buyurmular; demi. Haricler :
Bunu sen babandan, Reslllah (S.A.V.)den
naklen anlatrken iittin h? demiler.
Hz. Hlid, sahbi'dir. KfelUer'den saylr. Kendisinden Ebu Ostnan- Nettdl, Abdulah b. Yesar ve
mevls Mslim rivayette bulunmulardr. Hz. Haildi, Sa'd b. Ebi Vakkas (B. A.) Kadisiye harbine kumandan
tayin etmiti. Kfe'de 60 tarihinde vefat etmitir.
113[113]
114[114]
Hz. Abdullah:
Evet; cevabn verince, Hriciler hemen kendisini nehir kenarna gtrerek boynunu
vurmular. mm veled olan
demiler.
cariyesinin de iindeki cenini karmak iin karnn
Bu hadsi mam Ahmed, Tdberni ve bni Kaan? mehul olmayan tarkten rivayet
etmilerse de onlarn isnadnda da Ali b, Zeyd b. Ced'n vardr ki; hakknda sz edilen bir
zttr. Hlid b. Urfuta rivayeti udur :
Benden sonra bir fitne, yeni yeni hdiseler ve karklk olacaktr. Eer kaatil deil de
maktul olabilecek-sen ya Abdallah hemen bunu yap. Ayni hadsi imamAhmed, Hz. bni
mer (A. R.)'dan u lfzlarla tahrc etmitir:
Sizden birini ldrmek maksadle biri geldii zaman Adem'in iki olu gibi olmaktan
meneden ey nedir? Kaatil cehennemde, maktul da cennette olacaktr.
Yine mam Ahmed'le Ebu Dvud ve bni Hibban, Hz. bu Musa'dan Reslltah (S.A.V.)'in
fitne hakknda yle buyurduklaruu tahrc etmilerdir.
Onda yaylarnz ve kirilermrzi krn. Kllarnz da talara aln! Eer brinizin evinde
yanna girerse ev sahibi iki Adem olunun hayrls gibi otsun. Bu hadsi Kueyri el iktirah nm eserinde eyheyriin artlar zere sahhlemitir.
Hadisimiz, fitne zuhurunda sava terketmenin ve keza fitnelere itirakten kanmann
lzumuna delildir. Kurtub eliyor ki: Selef hu hususU ihtilf etmilerdir. MpspiA Sa'd h.
Ebl VaklcAa. Abdullah b. mer, Muhammed b. Mesleme ve bakalar arpmadan
vazgemenin vcib olduuna kail olmulardr. Bazlar evinde oturmann vcib olduunu
zhib olmu; bir taifede esasen fitne yerinden baka bir beldeye gitmenin vcib olduu
kanatinde bulunmutur. Cumhur'a gre sava terketmek gerekir, bazlar: teketmek
vcibtir; hatt slerden bari kendini ldrmek tle istese kendini mdfaa
etmemelidir demilerdir. Bir ksm da: kendini ve ailesi efradile maln mdfaa eder;
eer bu arada lr veya ldrrse ma'zur olur mtlasnda bulunmulardr.
Sahabe ve tabifn'in cumhuru ise hakka yardm ve silerle harb etmenin vcib olduuna
kaildirler. Onlar bu hadisleri savatan ciz kalanlara veya hakk gremeyenlere
hamletmilerdir. Bazlar tafsilt vererek : Eer arpma kumandanlar olmayan iki
taife arasnda vuku' buluyorsa savaa itirak memnu'dur demektedirler. Onlarca
hadsler bu mnya hamledilirler. Evz'nin kavli budur. Tdber fenal inkr onu
defetmeye muktedir olanlara vcibtir; haklya yardm eden doruya isabet etmitir.
Bozguncuya yardm eden ise hat eylemitir. Hakl ile haksz ayrlmazsa harpten neh
edilen hl de ite budur demitir.
Bazlar savatan nehyin ancak hir zamanda karlamay iktidar ele geirmek
maksadle yapacak olanlara mahsus olduunu sylemilerdir.
Hada-i erif nefis mdfaasnn vcib olmadna delil gsterilmektedir. Fakat
mdfaay vcib grmeyenler dah mdafaa yapmann haram olduuna kail deillerdir.
Onlar buradaki nehyi tenzih mnsna alrlar. 115[115]
1282/1077- Ebu Hu rey re radyallah anh'dan rivayet olunduuna gre kendisi

Resul lah salaUah aleyhi ve aellem:
zin vermediin halde bin senin evirtin cine bakar da, ona bir ta atarak gzn
karrsan, sana hi bir gnah Olmaz; buyururken iitmitir. 116[116]
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Buhrl'nindir. Nesa ilin bir rivayetinde:Ne diyet
vardr, ne de ksas buyurulmutur.
Bu hadis izinsiz bir kimsenin evine bakmann memnu olduuna hatt izinsiz bakann
gz karlabileceine dellet ediyor. Hadis er-hle birlikte yukarda Cn ve mrted
babnda 1026/1224 da gemitir.117[117]
1292/1078- Haram b. Muhayylsa'dan o da baba radyallah anh'-dan Ijltml olarak
115[115]
86.
116[116]
87.
117[117]
rivayet edildiine gre, Bera'n deve! bir adamn bahesin girerek baheyi harabetmf.
Bunun zerine Reslllah saldUah aleyhi ve sellem: Mal tabiplerine mallarn gndzn
korumalar; hayvanat sahihlerine hayvanlarn geceleyin korumalar gerektiine, hkm
Bu hadsi Ebu Dvud ile Nesal tahric etmilerdir, ffant Htbban onu sahihlemitir.
snadnda htilf vardr.
Hadls-i erifin ifde ettii ahkm az yukarda 1097/1327 numarada gemitir. Bu
hadisle bundan nceki Ebu Hreyre hadisi Blgu'l - Me-rdm'n Msr nshalarnda
yoktur. Buraya Hlnd nshalarndan alnmlardr. 119[119]
CHD BAHS
Cihftd : Lgat'te meakkate ulamak mnsna gelen bir mastardr.
erlatte se : Kfirlerle veya silerle arpmak iin gcn kuvvetini sarfetmektir.

Cihda siyer ve rnegazl adlarn verenler de vardr.
Cihd, hlis bir ibdet olup fazileti pek byktr. Nasl byk olmasn k insan, Allah'n
rzsn kazanmak iin onun urunda nefsine meakkatlerin en arn yklemekte ve en
aziz varl olan cann feda etmektedir. Maamfh nefsi, devam zere ibdet ve taatlere
hasrederek onu hev ve heveslerine tbi olmaktan menetmek cihdtan da gtr.

Bundan dolaydr ki, bir gazadan dnerken Peygamber (S.A.V.) :
Kk cihdtan byk cihda dndk buyurmulardr. Nitekim Ibn Mes'ud (R.A.)'dan
rivayet edilen bir hadsde Res-lllah (SJk.Vj'in cihd fazilet i'tibrle namazdan sonra
zikretmesi de bunu gsterir. Hx. Ibni Mes'ud yle diyor:
Dedim ki :
118[118]
119[119]
Ya Reslftllah, amellerin en faziletlisi hangisidir?

Vaktinde klnan namazdr; buyurdular.
Ondan sonra hangisidir? dedim:
Anneye, babaya itaattir; buyurdular.

Ondan sonra hangisidir? dedim:
Allah yolunda Chadtir; buyurdular.Daha ziyade so/-saydm bana daha ziyde cevap
verecekti. Bu hadsi Buhar rivayet etmitir.Vk Bhar ile Mslim'in ittifakla tahrc
ettikleri Ebu Hreyre hadsinde Resliillah (S.A.V.) fazilet i'tlbrile mandan sonra cihd
zikretmi; binenaleyh o hadsle bu hads sret-i zahirede birbirlerine muarz dm

gibi grnrse de iki hadsin aralar bulunmu ve : Reslllah (S.A.V.) her iki hadsde
sorann hline en muvafk olan ne ise onunla cevap vermitir denilmitir. Mesel cihd
iin hazrlanarak gelene nisbetle, cihd b; ?ka ibdetlerden daha faziletlidir.
Lkin bu cevab Kemal b. Humam beenmemi; ve hlsa olarak yle demitir: Farz
namazlar vakitlerinde klmaa devam etmek cihdtan efdldir. nk bunlar birer farzi ayn olup her gn tekrarlanrlar; cihd byle deildir. Sonra cihdn farz klnmas ancak
manla namaz muhafaza iindir .u halde cihd hasen U gayrini yani bizzat deilde
bilvasta gzel olan ibdetlerdendir; namaz ise hasen li aynini yani bizzat gzel bir
ibdettir; cihddan maksat odur.
Kemal b. Hmam (788861) bu bbtaki szn yle tamamlamaktadr: Hak udur ki,
burada muraza yoktur. Zr o hadsde namaz zikredilmemitir. Hadsde yalnz cihd

mandan sonra zikredilmitir. Bu onun namazdan sonra olmasna da sdktr; ve namaz
cihddan evvel; mandan sonra bir mertebede olmu olur...
Cihd farz- kifyedir; ancak umum seferberlikte eli silh tutan herkese farz- ayn olur.
Farzyetinin delili:
Mrikleri bulduunuz yerde tepeleyin 120[120] :
Onlarla t fitne ortadan kalkp dinin tamam Allann oluncaya kadar harbedln 121[121] :
120[120]
Sure-i Nr; yet: 5.
Hounuza gitmedii halde sava size farz krlnd ve emsali yetlerle 122[122] :
Allahtan baka Hh yoktur;; deyinceye kadar insanlarla arpmaya memur oldum.

hada-i gerf ve bibimizin
hadsleridir. Cihdn farz olduuna icm'-i mmet de vardr. 123[123]

1283/1079- Ebu Hreyre radyaUah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki;
Restllah saallah aleyhi ve sellem:
Her kim harb etmeden ve harbetmeyi gnlnden geirmeden lrse nifakn bir ubesi
zerinde lr; buyurdular!. 124[124]
Hads-i erif-, cihda azimli olmann vcbuna delildir. Ulema ir vdb fiilleri de buna
ilhak etmiler ve : bir fiil dhd gibi mutlak vdblerdense, onu yapmaya imkn bulduu
takdirde azmetmek vdb olduu gibi muvakkat vdplerdense vakti girdii zaman
azmetmek vdbtir demilerdir. Usul-i fkh imamlarndan bir okunun mezhebi budur :
cta'birinden murd: cihd fi'len yapmaya niyet etmek deil, onu gnlden
geirmemektir. Eer mrnde bir defa olsun dhd etmeyi gnlden geirirse nifak
hasletlerinden biri ile vasflanmaktan kurtulur. Bir eyi kendi kendine yasaklamak onu
yapmaa niyet etmek deildir. Hadisimiz bir ibdeti yapmay gnlden geirerek
yapmadan len kimseye, onu hi hatrndan geirmeden len gibi ceza verilmiyeceine
de aret etmektedir. 125[125]
1284/1080- Enes radtyaah aniden rlvaytt olunduuna Peygamber aaUalah aleyhi
Sre-i Enfftl; yet: 39.

Sre-i Bakara; ayet: 216.
121[121]
122[122]
ve sellem:
Mriklerle
mallarnz,
canlarnz
ve
dillerinizle
mchede
edin;
Bu hadsi Ahmed ile Nesal rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlemitir.
Hads-i erf: mal can ve dille mchede etmenin vcbuna delildir. Mal ile cihd: onu
mcfaidlerin nafaka ve silh gibi eylere sarfetmektir. Canla cihd ise fi'len kffrm
karsna karak onlarla harb-etmektir. Bir ok yetlerde:
Mallarnzla, canlarnzla mchede edin 127[127] Duyurularak bu mn ifde edilmitir.
Dille mchede kfirlere kar dell getirmek, onlar Allaha mana da've t etmek,
harbeden iki taraf, kar karya geldikleri vakit Allah, Allah veya buna benzer szlerle
dman kahr-u tenldl etmektir. Filhakika Re s I t! ah (S.A.V.) bu hususta Hz. Hassan
(R. A.):
Hi phe yok ki kfirleri hicvetmek kendilerine ok isabetinden daha iddetli gelir

1285/1081- Atse radtydah anftd'dan rvAyet edilmitir .Dtmitlr ki :

Ya Rcslallah kadnlar clfaAd varm? diye sordum:
Evet (lara) muharebesiz cihd hacc ile mre Var; buyurdular. 129[129]
Bu hadsi ibnlMace rivayet etmitir. Asl Buhart'dedir. Buhari'deki lfz udur :
ie demitir ki.: Peygamber (S.A.V.)'dcn cihd in zin istedim:
126[126]
91.
Tevbt sresi; ftyet: 89.

127[127]
128[128]
Sizin Cihdnz hatr; buyurdular. Bir rivayette: Peygamber (S.A.V.) :
Evet,' cihd hatr; buyurdular deniliyor. mam Ncsdi, Ht. Ebu Hreyre'den u hadsi
tahrc etmitir::
Byn yni cizin ve kadnla zafin cihd hatr.
Bu hadsler kadna cihdn vcib olmadna onun hacc veya mre yapmas kendisine
cihd sevab kazandracana delildirler. nk kadnlar tesettr ye sknetle'

yaamaa memurdurlar; cihd buna zd-dr; Zr cihdde erkekler arasna karmak
mbrezeye kmak yksek sesle na'ra atmak gibi eyler vardr. Maamfh hadsdc
kiuhnlara cihd caiz olmadna dellet yoktur. Buhri bu bbtan soma ka-dmtann
harbe kmalar ve harbetmeleri bab m zikreder imam Mslim, Hz. Enes (R. A.)'dan u
hadsi rivayet etmitir:
ttmm Sfeym Huneyn gazasnn yapld gn bir haner tedrik etti: ve Peygamber
(S.A.V.)'e :
Bunu bana mriklerden bri yaklarsa karnn deerim diye edindim; dedi. 8u
hads kadnlarn harbe itirak edebileceini gsteriyorsa da bundan kadnlarn yalnz
mdfaa harbi yapabilecekleri anlalyor. Buhr'de, kadnlarn harp yerine gittikleri

takdirde yapacaklar cihdn askere su ve erzak tamak, hastalara bakmak gibi
eylerden ibaret olacan bildiren rivayetler vardr.130[130]
1286/1082- Abdullah b. Amir radyallah an Duma'dan rivayet olunmutur. Demitir,

kt: Bir adam cihd iin izin istemek zere Peygamber sallallah aleyhi ve sellem:e geldi.
Reslllah sallallah aleyhi ve selIcm ona:
Annen, baban sam? diye sordu Adam:
Evet; dedi. Reslllah sallallah aleyhi ve aellem:
130[130]
92.
yle ie onlar hakknda mchede et; buyurdular. 131[131]

Bu hads mttefekun aleyh'tir. Ahmed'le Ebu Dvud, Ebu Sad'den bunun'benzerini
rivayet etmilerdir. Ebu Sad bir rivayette unu ziyde etmitir: Don de onlardan izin
iste, eer sana 12in verirlerse ne l! Vermezlerse onlara taat eyle.
Resl- Ekrem (S.A.V.) anne babaya hizmet urunda alp yorulmaya, onlar iin mal
sarfetmeye mkele yolu ile cihd demitir. Zddiyet alkas ile istiare de olabilir.
nk cihdde dmanlara zarar vermek vardr. Bu zarar, anne babaya fayda vermek
mnsnda kullanlm olabilir.
Hads-i erf anne, baba veya onlardan biri varken evlddan cihdn skit olduuna
delildir. Nitekim mam Ahmed ile NeaVnia Muviye b. Chime tarkile tahrc ettikleri
bir hadse gre Eb Chme, Peygamber (S.A.V.)'e gelerek :
Y
Reslllah! gazaya gitmek
Reslllah (S.A.V.) kendisine :
istiyorum da, sana danmaya geldim; demi,
Annen varm? diye sormu :

Evet; cevabn alnca :
Ondan ayrlma; buyurmular. Zhirn'e baklrsa: cihd farz- ayn olsun farz kifye
olsun evlddan
sakttr; ve keza evldn gazaya gitmesinden anne babas zarar grp
grmemesi bu bbta m-svdir.
Cumhur-u ulem ya gre ebeveyn veya onlardan birisi evldn harbe gitmekten
menederse, evldn harbe gitmesi haram olur. Yalnz bunun iin ebeveynin mslman
olmalar arttr. nk mslman olduklar takdirde onlara taat aleltlak' farz- ayn
olur; cihd ise farz- kifayedir. Fakat cihd dah farz- ayn olursa artk ebeveyni brakp
cna komak cbeder; nk cihdn te'min ettii faydalar ummdir; onunla din ve din
kardeleri mdfaa edilir. mmeyi alkadar eden maslahatlar ise daima tercih olunurlar.
Hads-i erf, ana baba hakknn byklne de delildir. Cihdtan bile ileri gelen bir hak
131[131]
93.
elbette kelimenin tam mnsle byktr.
Kendisle istiare edilen kimsenin halisane nasihatte bulunmas ancak en yi yolu

gsterebilmesi
iin
danan
kimseden
tafsilt
almasnn
hadisimizin
iareti
1288/1083- Certr-1 Becell radyaOah an&Van rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah saUdahu aleyhi ve seem:
Ben
mriklerin
arasnda
ikamet
eden
her
msl-mandan
biriyim;
Bu hadisi 'ler rivayet etmilerdir, tsnd sahihtir. Bvhri mr-sel oluunu tercih
eylemitir.
Ebu H'-tkn, Ebu Dvud, Tirmie ve Dre Kutn dahi onun Kaya b. Ebi Hzim'in
mrsellerinden olduunu tevcih ederler. Yalnz Taberni mevsul olarak" rivayet
etmitir.
Hadis-i
erif, Mekke'den
baka btn
mrikler
diyarndan hicret
etmenin
mslmanlara vcib olduuna delildir. Cumhur-u ulem'nn mezhebi budur. Delilleri
buradaki Cerir hedtsl ile NesVniu, Behz b. Hkim tarki ile babasndan onun da
dedesinden mefu' olarak tahric ettii u hadstir:
Bir mrik mslman olduktan sonra mriklerden ayrlmadka Allah onun hi bir
amelini kabul etmez.
Bazlar hicretin vacip olmadna kail olmulardr. Bunlar aadaki hadse bakarak
hicret hadislerinin mensuh olduklarn sylerler. 134[134]
132[132]
133[133]
1289/1084- Ibnl Abbas radydah anhm'd&n rivayet edilmitir. Demitir ki:
ResluHah sdUaUah aleyhi ve seem:
Fetih d en sonra hicret yok, lkin cihd ve niyet vardr; buyurdular. 135[135]
Hadis mttefekun aleyh'dir.
Yni artk Mekke'den hicret yoktur. nk fetihden sonra Mekke bir tslam diyar
olmutur. Fakat mslmanlann zaif bulunduu ve islmiyetin ahkm icra edilemeyen
yerlerden mslman memleketlerine hicret etmek mslmanlara vcibtir.
Hicretin vcib olmadna kail olanlar bu hadsle istidlal ederek hicret hadslerinin nesih
edildiini iddia edenler; ve derler ki: Peygamber (S.A.V.) Araplardan mslman
olanlarn kendi yanna hicret etmelerini emir buyurmam; onlar yerlerinden

ayrlmadklar iin muhaze etmitir. u da varki ReslUah (S.A.V.) bir yere bir mf-
reze asker gnderirse kumandana tenbihtta bulunur ve : Dmann olan mriklere

rastladnm, onlar eye da'vet et; bunlarn hangisine icabet ederlerse kabul eyle ve
onlarla savatan vaz ge. Sonra kendilerini memleketlerinden muhacirler diyarna

getmeye da'vet eyle; ve onlara bildir ki, bunu yaparlarsa kendilerine muhacirlerin
lehinde ve aleyhinde olan her ey var. Eer kabul etmezler de kendi memleketlerini
ihtiyar eylerlerse kendilerine bildir k; mslmanlartn yerlileri gibi olacaklar. Onlar da,
mslmanlarn zerine tatbik edilen hkm-i lhi tatbik olunacaktr....; buyururlard. Bu

hads ileride gelecektir. Reslllah (S.A.V.) onlara hicreti vcib klmamtr. Ibn Abbas
hadsi istisna edilirse bu bbtaki btn hadsler dini hususunda emni-yettfe olmayanlara
hamledilmi; bylelikle hadslerin aras bulunmutur.
Hicreti vcib grenler derler ki : Ibnl Abbas hadsi, Mekke'den hicret edilemeyeceini
gsterir. Nitekim, fetihden sonra ta'biri de buna dellet eder. nk evvelleri
Mekke'den hicret vcibti /Jm'-A'raH yle diyor Hicret kfr diyarndan slm
memleketine gitmektir. Reslllah (S.A.V.) devrinde farz idi; hayat tehlikede olanlara
ondan sonra da devam etmitir. Esasen durdurulan hicret, Peygamber (S.A.V.) nerede
olursa olsun onun yanna gitmek iin yaplandr.
135[135]
Lkin chd ve niyet vardr ifdesi iin TyU ( 743) ile dier baz ulem yle
demilerdir: Bu istidrk, kendinden sonraki hkmn kendinden evvelki hkme muhalif
ohnasm iktiz eder. Mn udur : vatanndan ayrlp Medine'ye gitmekten ibaret olan
hicret Utmi; yerini dhd sebeble ayrlmaya brakmtr. Binenaleyh cihd sebeble
hicret bakdir. Kfr diyarndan kurtulmak, okumak iin gurbete kmak, fitneden
kamak gibi halisane bir niyetle yaplan hicret de yledir. Bunlarn hepsinde niyyet
mu'teberdir.
mam Nevev diyor ki : Mn : hicretin sona ermesle ink-ta'a urayan hayr, cihd ve
iyi niyetle elde etmek mmkndr ;demektir. 136[136]
1290/1085 - Eb Mse'l-E'art radvyalah anft'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallallah aleyhi ve seUem:
Her kim kelimetullhn yce olmas iin harbeder-se ite o kimse Allah yolundadr;
Hads mttefekun aleyh'tir. Yalnz burada ihtisar edilmitir. Bataraf yledir :
Eb Musa'dan rivayet edildiine gre : A'rabnin biri Peygamber sallallah aleyhi ve

sellem'e :
Baz adam ganimet iin harbediyor; bazs nm brakmak in arpyor; kimi de

yerini grmek in savayor; acaba bunlarn han-gsi Allah yolundadr? demt;
Reslllah saUallah aleyhi ve seUem:
Her kim ... lh; buyurmutur.
Hads-i erf, hak yolunda yaplan gazann ecr- mkfat kelimetullah' yce klmak
niyetiyle harbedenlere verileceine delildir. Bunun mefhm-u muhalifi; bu haslet
kendinde olmayan, Allah yolunda deil, mnsna gelir. Mefhm-u muhaliften murd:
136[136]
95.
137[137]
Mefhm-u arttr. Acaba kelimetullah' yceltmek maksadna baka bir ey, mesel
ganmet almak niyeti de inzimam etse yine gazas Allah yolunda olurmu?
Evet olur. Taberi (224310) diyor ki: Asl maksad i'ly- kelmetullah olduktan sonra
onun zmmnda vk olan eyler zarar etmez. Cumhur- uulema'nn kavli de budur.
Hads-i erifin bu mnya gelmesi muhtemeldir. Nitekim u yet-i kerme ayni mny
teyid etntefetedir:
138[138] RabUnlzden fadl-u hsan dile menlide size bir gnah yoktur. Bu yet haccm
faziletini dilemee mnfi olmad gibi baka fiillerde de hkm ayndr. Binenaleyh
harbten maksad i'ly- kelime tu lah olduktan sonra onun zmmnda vk olan fiiller bu
maksada zarar vermezler. Hatt hadsin zahirine baklrsa i'lay- kellmetullah le mesel
ganimet alma niyeti msavi bile gelseler yine zarar etmez gibi grnyorsa da Ebu
Dvud ile Nes'nin, Hz. Eb mame'den tahrc ettikleri u hads bu msavata mnfdir:
Ebu mme demitir ki: Bir adam gelerek :
Ya Reslllah; ded: ne buyurursun bir kimse hem sevap hem nm brakmak

niyetiyle gaza etse kendisine ne vardr? Reslllah:
Ona hi br ey yoktur? Buyurdular. Adam bu sz defa tekrarlad tse de Resl-

Ekrem (S.A.V.) hepsinde:
Ona hi bir ey yoktur; buyurdular. Bundan sonra Reslllah (S.A.V.) :
phesiz ki Allah Tel amelin samimi olanndan ve kendisle Allann rzs
kasdedileninden bakasn kabul etmez; buyurdular. Hadsin isnad iyidir. Bundan

anlalyor ki, 3r kimse ayni derecede arzulad iki eyden dolay harb etse mesel":
Hem sevap, hem de hret kazanmay niyet ederek savasa, bekledii sevap btl olur.
htimal btl olmas da yalnz hret
meselesine mahsustur. Zr bu i riyadr; riya
hangi ie karsa onu ibtl eder. Fakat ganimet arzusu byle deildir; o cihda mnf
deil, bilkis ald ganimetle mrikleri hiddetten atlatmay ve onu ibdet ve taata
harcamay niyet ederse sevap bile kazanr.Fahr-i Kinat (S.A.V.) efendimizin u.hads-i
erifleri.de ganimet arzusunun harbe mnf olmadna delildir:
138[138]
Sre-i Bakara: 198.
Bir kimse bir dman ldrrse lenin zerinden soyulan eyas onundur. Bu bbta
baka hadsler de vardr; ve hepsi niyetde baka bir eyi i'ly-i kelimetullah'a ortak
etmenin caiz olduuna dellet ederler. Binenaleyh i'ly- kelimetuHah'n iinde, kfirleri korkutmak, mallarn almak ve aalarn kesmek gibi eyler dhildir; yeter ki, asl
maksad i'ly- kelimetuHah olsun. Nitekim yukarda zikrettiimiz Ebu .mme (R.A.)
hadsinden anlaldna gre Peygamber (S.A.V.) maksadn dnya menfaati olduunu
anlam da onun iin: ona hi bir ey yoktur demitir. Yoksa ganimet arzusunun
cihde zarar vermedii ashb- kiram arasnda ma'lm idi. Hkim ve BeyhakVnin sahh
bir isnadla tahrc ettikleri bir hadse gre Abdullah b. Cah, Uhud gazas gn ::
Y Rabbi bana iddetli bir adam nasb et; birbirimizle harbede-lm. Sonra ona kar
bana sabr hsan eyle. Ta ki, onu ldreyim de soyulan eyasn alaym; demitir.
Gorlyorki cihdla birlikte dnyaya id bir menfaati istemenin caiz olduu sahabe-
kiram arasnda ma'lm bir ey imi; onun iin de onu arzu ederlermi. 139[139]
1291/1086- 140[140] Abdullah b. Sa'd radtydllah anh'dan rivayet olunmutur.

Demitir ki: Rerlllah saUaah aleyhi ve sellem:
Dmanla harbolunduka hicret arkas) kesilmez; buyurdular. 141[141]

Bu hadsi Nesa rivayet etmitir. bn Hlbban onu sahhlemitir.Hads-i erif hicret
hkmnn kyamete kadar bak olduuna delildir. nk dmanla muharebe etmek
nass- hadsle kyamete kadar devam edip gidecektir. Reslllah (S.A.V.) :
Cihd kyamete kadar devam edecektir buyurmulardr. artlarn hiz olan cihdn
139[139]
98.
Abdullah b. Sa'dl (K.A.)'in knyesi Ebu Abdlllh'dr. Sa'dl smi etrafnda bir ok szler vardr. Hz.
Abdulah'a Sa'dl denilmesi Bent SaCd kabilesinden bir st anaya verildii iindir. AbdalUb (R. A.) arku'l rdn'de ya-samig; bir rivayete gre am'da 50 tarihinde vefat etmitir. Sahab'dlr; rivayeti de vardr.
Bunu tbn'l - Esfr kaydeder: cKendlslne bni Sa'dl denilmesi ceddine nbetledir diyenler olduu gibi
tbni Sd diyenlerde vardr. Nitekim Ebu Davud'un snen inde bu isimle yad olunur.
140[140]
141[141]
sevab hakknda sz yoksa da vc-bu ihtilafldr. Bu ciheti yukarda grdk. 142[142]

1292/1087- 143[143] Nfl radyallah anh'dan rivayet editmitfr. Demitir ki:
Reslllah aaJlalah cieyhi aelem: Beni'l - Mustalik (kabilesi) zerine gafil bulunduktan
bir srada baskn yapm ve harb-edenler ldrm; Zrriyetlerini de esir almtr.
Bunu bana Abdullah b. mer anlatt.
Hads mttefekun aleyh'tir. Bu hadsle O gn Peygamber sallallah aleyhi ve seTlem

Cveyrlye'yl de almtr cmlesi dah vardr.
Bent Mustalik, Huzaa kabilesinin mehur bir daldr. Hads-i erf-de iki mesele
bulunmaktadr.
1 Bu hadis kendileri bir defa slama davet edilen kfirleri tekrar dine davet etmeden
onlarla harb edilebileceine delildir. Bu meselede kavil vardr:
Birincisi: Mutlak surette dman dine davet ve tehdd vcib deildir. Fakat bu kavle
aada gelen B reyde hadsi muarzdr.
kincisi: Mutlak surette dman tehdd vcibtir. Bu kavle de sadedinde bulunduumuz

Nfi' hadsi muarzdr.
ncs: Kfirlere islmiyete davet ulamamsa davet ve tehdd vcib, davet
ulamsa tehdd vcib deil mstehptr. bni Mnzir: Ekser-i ehl-i ilmin kavli budur.
Sahh hadsler bu mnda birbirlerini te'yid etmektedir; buradaki hads de onlardan
biridir. Kb b. Erefe ve bn Ebl'I - Hukayfr'n katline id hadsler dah onlardandr;
diyor rcZ-BoJtr nm esetr. kendilerine davet vki' olmayan kfirlere davetin vcib
olduuna icm' bulunduu nakledilmitir.
2 Zrriy etlerini de esir ald ifdesinde araplardan kle yapa bileceine dellet
vardr. nk Ben Mustalik'ler araptrlar. Cumhuru ulemnn kavli bu olduu gibi,

Eba Abdill&h Nftfl b. Sercis. :iz. lbni mer'in azadlsr. Medlne'U olup tftbU'nin byklerindendlr.
Mutemed r&vilerin mehurlanndandr. tbni mer'le Kb Said (R-A.)'dan hads dinlemitir. Bir riv&yete
gre 117 dier rivayette 120 trihinde vefat etmitir.
142[142]
143[143]
mam-t 'zam Eh" Hanife ile mam Mlik'in ve EvzVnin mezhepleri be budur.. Di.,
ulem araplardan kle olamayacana kaildirler. Lkin bunlarn kuvvetli bir delili
yoktur. Siyer ve megzi kitaplarn mtlea edenler pek l bilirler ki, Peygamber
(S.A.V.) kitab olmayan Hevazin ve Ben Mustalik gibi arap kabilelerini kle olarak alm;
Mekkefiler'e de Gidin sizler zdsintZ demitir. Bedir esirlerini ise fidyeye balamtr.
Zhr'e baklrsa fidye ile katil ve esaret arasnda bir fark yoktur. Zr bunlar araplardan
bakalar hakknda mutlak surette sabittir. Araplarda da sabit olmutur. Hkmn

neshedidiine dir rivayet de yoktur.
imam hmed b. Hanbel : Ben Hz. mer'in: h bir arap temellk edilemez; szne kai
olamam demitir. phe yok ki, Peygamber (S.A.V.) araplardan esir almtr. Nitekim
bir ok hadslerde Ebu Bekir ve Ali (R. Anhmymn Ben Naciye'den esir aldklar
rivayet olunmutur. Aadaki hads dah buna dellet etmektedir. 144[144]
1293/1088- Sleyman b. Breytfe'den o da babasndan -radtyallah anhmiitmi

olarak rivayet olunmutur. Babas demitir ki: Reslllh sallaJlah aleyhi ve setlem bir
orduya veya mfrezeye kumandan ta'yn ettii zaman ona yaknlar hakknda Allah'tan
korkmasn tavsiye eder; yannda bulunan mslmanlara da hayr tavsiyede bulunur;

sonra:
Allah'n adle Allah yolunda gaza edin; Allah'a kfredenlerle arpn. Gaza edin, fakat
ganmet hususunda hyanette bulunmayn; hem gadiretmeyin, kimsenin br yerini

kesmeyin; hi bir ocuu ldrmeyin. (Kumandan!) Mriklerden olan dmannla
karlatn zaman onlar c haslete davet et. Bunlarn hangisi hususunda sana icabet
ederlerse hemen kabul eyle; ve kendilerini serbest brak. Onlar slama da'vet et; eer
sana icabet ederlerse derhal kabul et. Sonra onlar kendi yurdlarndan muhacirler
diyarnda gmeye davet eyle. Eer kabul etmezlerse kendilerine haber ver ki,
mslmanlarn yerlileri gibi olacaklar; Onlara ganmet ve yamadan bir ey

verilmeyecektir. Ancak mslmanlarla birlikte mche-de ederlerse o baka. Eer
Lslmiyeti kabul etmezlerse o halde kendilerinden cizye 145[145] iste. Sana icabet
144[144]
100.
145[145]
Cizye; Cezdan mtak olup gayrimslimlerden alman vergidir.
ederlerse bunu onlardan kabul et. Kabul etmezlerse artk Allah'-dan yardm dileyerek
kendilerle harbet. Bir kal'a ahlisini muhasara altna alr da sana Allah ve Resulne ahd peymn yermeni tek Uf ederlerse bunu yapma; lkin onlara kendi zimmetine ahd-
peymn ver. nk siz kendi ahd- peymmnz bozarsanz bu Allah'a verilen ahdi
bozmanzdan ehvendir. ayet senden kendilerini Allahn hkmne havte etmeni
isterlerse bunu da yapma. Bilkis kendi hkmne brak. Zr sen onlar hakknda Allah'n
hkmne jsbet edip edemeyeceim blmezsn; buyururdu. 146[146]
Bu hadisi Mslim tahrc etmitir.
Ganimet : Harpte dmandan alman mallardr. Fev' ise: kfirlerden harpsiz olarak alman
mallardr. Grlyor ki, Fahr- Kinat (S.A. V.)'in kffrdan istenmesini tavsiye
buyurduu ey : slama davet, vergi ve harp'tir.
Hadsi erif de bir ka mesele vardr:
1 Bu hadis, devlet reisinin bir gazaya ordu
gnderirken gerek ordu, gerekse
maiyyetindeki mchidlere AH ah'dan korkmalarn ve hayr tavsiye etmesi lzumuna,

ganimet
hususunda hynetde bulunmamalarn, gadir etmemelerini, mrik
ocuklarn ldrmemelerini kendilerine tenbih gerektiine delldir.
nk bunlar
icm'en haramdrlar. Ordu kumandannn harbten nce mrikleri islm dnine davet
etmesi mslman olanlar islm diyarnda hicrete tevik gibi eylerin lzumu ve
ganimeti yalnz muhacirlerin hak kazanmas, yerlilerin buna hakk olmamas ancak
cihda itirak ederlerse onlara da ganimet verilebilecei dah hadsin ahkm
cmlesindendir. mam afi'nin mezhebi budur. ir ulem aksine kail olarak bu hadsin
nesholundu-unu iddia etmilerdir.
2 Hadls-i erif her kfirden mutlak surette vergi alnacana delildir. Bu bbta ir
kfirler arasnda bir fark olmad gibi arap olmalar veya olmamalar dah msavidir.
Zr hadsteki dmann ta'biri mmdr.
ulem'mn mezhebi budur.
146[146]
101.
imam Mlik ile EvzdVnin ve dier baz
Haneffler'e gre cizye arap olsun, acem olsun, ehl-i kitap denilen hristiyanlarla
yahdlerden ve mecslerle, acem putperestlerinden alnr. Arap putperestlerle
mrtedlerden alnmaz. Bunlar ya mslman olur, yhud kltan geirilirler. Kadn ocuk
ve sakatlara da cizye yoktur. mam afi'ye gre ise cizye denilen vergi arap olsun acem
olsun yalnz ehl-i kitab ile mecslerden alnr. nk Tel Hazretleri ehl-i kitab
zikrettikden sonra:
147[147] T cizyeyi verinceye kadar... buyurmutur. Peygamber (S.A.V.) dah :
Onlara kar ehl-i kitap muamelesi yapn buyurmaktadr. Bunlardan geriye kalanlar:
148[148] Onlarla muharebe edfn. T kf fitne olmasn ve
149[149] mriklerle bulduunuz yerde harbedin yet-i kerimelerinin umumunda
dhildirler. ftler: bu hads Mekke'nin fethinden nce vrid olmutur, yetler ise
hicretten sonra nazil oldu. Binenaleyh B reyde hadsi ya mensuhtur, yhud ondan
murd: ehl-i kitb olan dmanlardr; diyerek hadsle istidlalden zr beyn etmilerdir.
bni Kesnr <s.el-rd* adl eserinde mam afii'nin mezhebini te'yid ve takviye
sadedinde Cizye yeti mrikler ve putperestlerle harb nihayete erdikten sonra

inmitir. O nazil olduktan sonra yalnz ehl-i kitb kalmt demekte isede bazlar onun
bu iddiasn btl saymlardr. Bunlar cizye yeti nazil olduktan sonra yalnz ehl-i kitb
kaldn kabul etmeyerek ran'da o zaman atee tapanlar bulunduunu, Hindistan'da ise
putperestler var olduunu ileri srerler; ve cizye, yani verginin her nev'i kfire mm ve
mil olduuna Breyde hadsinin umumle istidlal ederler. Cizye yetine gelince : Bu
bbta sz uzatarak yle derler : Bu yet yalmz ehl-i kitaptan cizye alnacan
bildiriyor; kitab olmayanlardan cizye abzup alnmayaca hususunda onda bir beyn
yoktur. Bu ciheti hads beyn etmitir. Binenaleyh hadsdeki dmann ta'birini ehl-i
kitap olanlara hamletmek son derece uzak bir ihtimaldir. Araplardan cizye alnmamas
ise o zaman btn araplarn msimanl kabul etmi bulunduklarndandr. Zira cizye
Mekke'nin fethinden sonra meru' olmutur. Halbuki o zaman araplar kamilen

mslman olmu bulunuyorlard .u halde onlardan esir olacak ve vergiye balanacak
kimse zaten kalmamt, rtidad edenler de, ya mslmanha dner, yhud kltan
Sre-i Tevbe: 29.

Sre-i Bakaca: 193.
149[149] Sre-i Nisa: 89.
147[147]
148[148]
geirilirlerdi; nitekim mrtecilerin hkm zaten budur. Bu hkm Resll-la (S.A.V.)
devrinde byle olduu gibi ashb- ktrm devrinde dah byle cereyan etmitir. Sahbe-
klrm (R. Anhm) Iran ve Roma memleketlerini fethettikleri vakit o yerlerde bahusus
am'da Irak'ta araplar bulunuyordu. Bununla beraber arap veya acem demeyerek umum
halk esir etmi ve cizyeye balamlardr. Bu da gsteriyor ki, Breyde cizye farz
klndktan sonra vrid olmutur...
bni Kayym el - Hedy'n - Nebeviy nm eserinde bu kavle meyletmitir.
3 Hads-i erif, dmann mslmanlardan Allah ve Resul ne ahd- peymn talebini

mslmanlarn kabul etmesini yasak etmitir.
ReslHah (S.A.V.) bu ahdi mslmanlarn kendi zimmetlerine vermelerini emir

buyurmu; verilen bir szden dnmek mutlak surette haram olmakla beraber
mslmanlarn kfirlere verdikleri szden dnmelerinin Allah'a verdikleri szden

dnmekten de ehven olacan beyn etmitir.
Bazlar buradaki nehyin tahrm iin olmayp tenzih ifde ettiine kaildirler. Hatt bu
bbda icm' olduunu sylerler. Fakat: nehl'de asl, tahrim ifde etmektir diyerek bu
icm' kabul etmek istemeyenler de vardr.
Hads-i erif'de kafirleri Allah'n hkmne arzetmek de neh buyu-rulmakda ve bu
nehyin sebebi izah edilirken : nk sen onlar hakknda AHah'n hkmne isabet edip
etmediini bilemezsin denilmektedir, islm kumandanndan onlar hakknda kendi
itihad ile hkm vermesi isteniyor. Bu da gsterir ki, itihad meelerde hak birdir; her
mctehd hakka isabet edemez. 150[150]
1294/1089- Kab b. Malik radtyaah anh'dan rivayet olunduuna gre. Peygamber
sdalah aleyhi ve settem bir gazaya kmak iste-dimi, onu baka br gaza (ya
gidecekmi gstermek, sureti) ile gizlermt. 151[151]
150[150]
104.
151[151]
Bundan yalnz Tebk gazas istisna edilmi; ve:
Ancak Tebk gazas mstesna. nk Reslllah (S A.V.) ashabna murdn aklamt
denilmitir. Zr bu harp ktlk ve iddet zamannda dbnutur. Dman Roma'hlar olup

hazrlklar oktu. Harbe 100 bin askerle itirak etmilerdi. Mslmanlarn ise ancak 30
bin mchidi vard. Bu hadsi Ebu Dvud da tahrc etmitir. Onun rivayetinde:
Harp aldatmadr; diyordu ziydesi vardr.
Reslllah (S.A.V.)'in gidecei yeri gizleyii baka tarafn yolunu sorarak o tarafa
gidecekmi zannn vermekle olurdu. Byle yapmas bittabi dman istedii ekilde gafil
avlamak ve maksadna tam isabetle vsl olmak iindi.
Hads-i erif kumandann gidecei yeri gizli tutmasn caiz olduuna da delildir. Bilhassa
harp hiledir hadsi bu bbta nasstr. 152[152]
1295/1090- Ma'kl'den rivayet olunduuna gre No'man b. Mukar-rfn radyatlah ank
yle demitir : Reslllah salallah aleyhi ve settem'l grdm. Gnn evvelinde

harbetmezse harbi gne zevale erip rzgrlar esfnceye ve (Allah'tan) yardm ininceye
kadar te'hfr ederdi. 153[153]
Bu hadsi Ahmed ile 'ler rivayet etmitir. Hakim onu sahhlemitir. Ash Buhar'dedir.
Hadsin rvsini bazlar Ma'k b. No'man diye tesbit etmiler-sede bni (544606)
sahabe arasnda byle bir isim zikretme-initir. Onun zikrettii Na'man b. Mukarrin'dir;
ve bu hadisin rvfsi olduunu da aklamtr. Ayn hadisi Buhr, bu Dvud ve Tirmis

dah No'man b. Mukarrn'den tahrc etmilerdir, tbni Esir bu No'man'-n yedi kardei ile
birlikde hicret ettiini yazmaktadr. Anlalyor d Ma'k ad Blul Meramin baz
nshalarna yanllkla karmtr. Buhri'nin rivayetinde harbin namaz vaktine tehir

152[152]
105.
153[153]
edilirdr-i zikredilmitir.
Reslllah (S.A.V.)'in muharebeyi namaz vaktine brakmasnn hikmeti ulema y- kira

m'a gre dualarn kabulne medar olur midine metalidir. Rzgrlarn esmesi
meselesine gelince: Ahzab harbinde zafer, rzgrn estii zamanda kazanlmt. Nitekim
Teal Hazretleri :
154[154]
Onlarn zerine bir rzgr ye slzfn ormedllnh bir takm askerler gnderdik.
buyurmutur. Demek oluyor ki, rzgrlarn esmesi de zafer iin bir mid kapsdr.
Bunun illeti yle izah olunmutur: Rzgrlar ekseriyetle zevalden sonra eser; ve bu
esnada harp silhlan sour; muharebe iin daha ziyde neat hsl olur. Bu hads
Peygamber (S.A.V.)'in dmana sabahlar baskn yapardm ifde eden hadise muarz
deildir. nk hadslerin biri baskn, dieri muharebe iin karlama hakknda vrid
olmulardr.155[155]
1296/1091- Sa'b b. Cessame fadtyallah anh'dan rivayet edImitir. Demitir ki:

Resllah sallallah aleyhi ve selem'e mrikler diyar (nn halk) soruldu. Bunlara
oece baskn yaplyor; bu suretle kadnlarndan ve ocuklarndan bazlarn ele
geiriyorlar (denildi). Reslllah sdllaUah aleyhi ve sellem:
Onlar onlardandr; buyurdular. 156[156]
Hadis mtfefekun aleyhtir.
Ibni Hibbn'm sahihinde sorann bizzat Sa'b (E. A.) olduu zikrediliyor. BuhrVnin
rivayetinde hadisteki mahzuf muzaf tasrih olunmu; ve : Mrikler diyarnn halk
denilmitir.
Tebyft : geceleyin mriklerin kadn ve ocuklar ile bir arada her eyden habersiz
bulunduklar srada zerlerine yaplan baskndr. Bu suretle onlarn kadnlar ile
154[154]
155[155]
106.
156[156]
Sre-i Ahzab: 9.
ocuklar da erkekleri ile birlikte ele geirilirdi. Fakat bunlar ldrlmek kasd ile deil
erkeklerine tbi olarak alnrlard.
Hadsi tbni Hibbn dah Hz. Sa'b'tan tahrc etmitir. Onun rivayetinde u ziyde de
vardr:
Sonra on!ar (a dokunmak) dan Huneyn gn nehyettf. Fakat bu cmle Sa'b hadisine
mdrectir. Ebu Dvutfvn jtten inde mezkr hadsin sonunda Zhri'nia: Bilhare
Reslllah (S.A.V.) kadnlarla ocuklarn ldrlmesini yasak etti dedii, Sfyn tarki
ile rivayet edilmitir.
Bu yasaklama keyfiyetinin
ediyor:
Huneyn gazasnda olduunu Buh-r'deki u rivayet te'yid
Peygamber sdUallah aleyhi ve sellem ashAb'dan birine :
Hlid'e yeti de hi bir ocuk ve hizmetkr ldrmemesini Syle; buyurdu.
Hz. Hlld (R. A.)'m Peygamber (S.A.V.) ile birlikte bulunduu ilk gaza Huneyn
vak'asdr diyenler varsa da onun daha nce -Mekke'nin fethine de itirak ettii
malmdur.
Tdbern el - EvsaH nmndaki eserinde Ibni mer (R, AJ'dan u hadsi tahrc etmitir:
clbnl mer demitir ki: Peygamber sattdah aleyhi ve seUem: Mekke'ye girdii vakit
kendisine ldrlm bir kadn getirdiler. Bunun zerine Resfllah (S.A.V.) :
Bu kadn ldrlmeyecekti; buyurdu ve kadnlar atdrmekten nehyettt.
Ulema bu meselede ihtilf etmilerdir. Eb Ramfe ile afii ve cumhur-u ulem gece
basknlarnda kadn ve ocuklarn ldrlebileceine kail olmulardr. Delilleri

sahtheyn'in rivayet ettii Sa'b hadsidir. Zr hadisdeki : Onlar onlardandr. ifdesi,
kadn ve ocuklarn kasden deil de tebean ldrlmelerinin mubah olduunu gsterir.
Ancak bu, onlarn lm hak etmi bulunan erkeklerinden ayrlmalarna imkn olmad
zamana mahsustur, tmam Mlik ile' EvzVye gre kadnlarla ocuklar ldrmek hi bir
suretle caiz deildir. Hatt dman kadnlarla ocuklar kendine siper etse, y-hud
kadnlarla ocuklarn bulunduu bir kal'a veya gemiye sn-sa o dmanla ne harbedilir;
nede kal'a veya gemi yaklabilir.
bni Battal (444) ve bakalar kasden kadn ve ocuklar ldrmenin caiz olmadna
btn ulemA'nn mttefik bulunduunu nakletmilerdir. nk bu memnu'dur.
Kffnn len ocuklar hakknda kavil vardr:
1 Bunlar hakknda bir
ey
sylenemez;
tevakkuf ettii meselelerden biri budur.
tevakkuf
olunur. mam- 'zam'va.
2 Kffnn ocuklar cennetliktir.
3 Kffnn ocuklar da kendileri gibi cehennemliktirler.
Hads-i erifteki &Onlar onlardandr. yani ocuklar kfirlerdendir; ifdesi bu nc

kavle zhib olanlarn delilidir.157[157]
1297/1092- Afe radyaah anM'dan rivayet edildiine gre Peygamber saMallah

aleyhi ve seUem: Bedir (Harbi) gn kendisine tbi' olan (mrik) bir adama:
Dn, ben asla bir mrikten yardm istemem; buyurmulardr. 158[158]
Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Hadsin tamam yledir:
e demitir ki: Reslllah saaUah aleyhi ve seUem: Bedir tarafna doru yola kt.
Harrat'l - Veber denilen yere vardnda ona cur'et ve cesaretli olduu sylenen bir
adam yetidl. Ve onu grnce Reslllah saUaUah aleyhi ve sellem'\n ashab sevindiler.
Bu adam kendilerine yetiince Reslllah aaUallah aleyhi ve selem ona:
Allaha inanrmsn? diye sordu. Adam :
Hayr; dedi. Reslllah saUaUah aleyhi ve sellem:

157[157]
108.
158[158]
yle ise hemen dn, zr ben bir mrikten asla
yardm bekleyemem; buyurdu. Mteakiben adam mslman olunca kendisine izin

verdi.
Bu hads : harbte mriklerden yardm almak caiz deildir diyenlerin delilidir. mam-
'zam Ebu Hanfe ile arkadalar ve dier bir takm ulem bunun caiz olduuna
kaildirler. nk Peygamber (S.A.V.), Huneyn gazasnda Safvan b. meyye'den ve Ben
Kaynuk' yahdlerinden faydalanm; kendilerine atyye ve ihsanda bulunmutur. Bunu

Ebu Dvud mrsellerinde tahrc ettii gibi Tirmiz dah ZhrVden mrsel olarak rivayet
eder; yalnz Zhr'nm mrsellerini zaf sayarlar. Zeheb (673748): nk Zhr ok

hat. ederdi. Bu sebeble onun yapt irsalde phesi vardr. diyor. Reslah (S.A.V.)'-
in mrikleri reddettiine dfjr de hads vardr. Bu hadsi Beyhaki, Ebu Humeyd-i

Sadi'den rivayet etmi ve sahhlemitir. Musannif yle diyor : Bu rivayetlerin aras
bulunur ve: Bedir gnnde reddettii ahsta islmiyete kar bir rabet sezmi de belki
mslman olur midi le onu geri evirmitir; denilir. Nitekim zann doru kmtr.
Yhud mriklerden yardm istemek yasakm da sonradan ruhsat verilmitir. Bu daha

akla yakndr .Filhakika Reslllah (5.A.V.) Huneyn harbinde mriklerden bir cemr'ten
yardm grm; onlar ganimetlerden memnun etmitir.
Mslvm erhi nde mam fiVnin : Eer kfirin :msman-lar hakknda iyi niyeti
olur ve ondan yardm istemeye bir ihtiya da bulunursa, ondan yardm istenebilir. Aksi
hlde yardm istemek mekruh olur. dedii rivayet edilmitir.
Mnafktan ise bilittifak faydalanlr. Zr Re s M Ekrem (S.A.V.), Abdullah b. bey ile

arkadalarndan faydalanmtr. 159[159]
1298/1093- Ibn mer radyallah anhm'dan rvyet olunduuna gre; Peygamber
saMotloh aleyhi ve seUem gazalarndan birinde ldrlm bir kadn grm: Bunun
zerine kadnlarla ocuklarn ldrlmesini yasak etmtlr. 160[160]
159[159]
109.
160[160]
Tabern dah Reslllah (S.A.V.)'e Mekke'ye girdii vakit kendisine l bir kadn
getirildiini; bunu grnce Peygamber (S.A.V.)'in:
Bu kadn ldrlmeyecekti; dediini Hz. bnl mer'den Taberm'nm rivayetinin de

ayni hads olmas pek muhtemeldir. Ebu Dvud mrseUerinde krlme'den u hadisi
rivayet eder :
Peygamber saUaUah aleyhi ve seUem Talfde ldrlm bir kadn grd. Bunun
zerine:
Ben sizi kadnlar ldrmekten menetmedtm mi? Bunun sahibi kim? dedi.
Mteakiben bir adam :
Ya Reslllah, ben bu kadn terkime aldm; o ise beni vere vurarak ldrmeye
kalkt. Artk ben de kendisini ldrdm dedi. Re-Sultlah saJaUah aleyhi ve seUem
kadnn gmlmesini emir buyurdular. Reslllah (S.A.V.)'in kaatile bir ey demeyip
onu takrir buyurmas gsteriyor ki, kadn arpmaya itirak ederse ldrlr. mam
afi'nin mezhebi budur. Hz. afi'nin bir delili de Ebu Dvud, Nes ve bni Hibbn'm Hz.
Rabh b. Rebl-i Temm'den tahrc ettikleri su hadstir:
Demitir ki: Reslllah saallzh aleyhi ve sellem'le bir gazada beraberdik. (Bir ara)
hatkn bir yere toplandn grd. Bakt ki ldrlm bir kadn var. Bunun zerine:
Bu kadn ldrlmeyecekti; buyurdular. 161[161]
1299/1094- Semura radyallah anVdan rivayet olunmutur. Demitir kf: Reslllah

sattallah aleyhi ve sellem:
Mriklerin yallarn ldrn, ocuklarn brakn; buyurdular.162[162]

161[161]
110.
162[162]
111.
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Trmzt onu sahhlemitir.
mam Tirmiz onun hakknda bir nshada : hasen garib demi; baka bir nshada :
sahihtir tbirini kullanmtr.
erh : henz bula ermeyen ocuklardr.
eyh : kendisinde yallk almetleri beliren, yhud 50-51 yalarna varan kimsedir.
Burada murd: gc kuvveti yerinde olup harbe yarayacak adamlardr. Yhud mutlak
surette bula erenler kasdedil-mitir. Yoksa elden ayaktan dm ihtiyarlar
kasdedilmemitir. u halde : Bula ermeyen ocuklarla ie yaramayan ihtiyarlar
ldrlmeyecek, demek olur ve hadis, ocuklarn ldrlmesini yasak eden hadse
muvafk der.
erh sznden, byklar yeni terlemi delikanllar da kasde-dilmi olabilir. Byleleri
mslman olurlar midi ile ldrlmeye-bih'r. Nitekim mam Ahmed b .Banbel: yallar
hemen mslman olmazlar; genler Islmiyeti kabule daha yakndrlar demitir.
Binenaleyh bu hads vergi karlnda kfir olarak braklanlarla tahsis edilmi

olur. 163[163]
1300/1095- Ali radtyallah anh'den rivayet olunduuna gre kendileri Bedir

harbinde 164[164] mubareze yapmlardr. 165[165]
Bu hadsi Buhri rivayet etmitir. Ebu Dvud onu uzun olarak tahrc etmitir.
MegzVe Buhr'den naklen Ki. A (R.A.)'in: Kyamet gniindc da'va iin ilk oturacak
bedii zikredilmitir. Bzlarna gre:
166[166]
Bunlar Rablsrt hakknda birbirlerine husumet eden iki hasmd
yetti kermesi mubareze yapanlar hakknda nazil olmutur. Hatt Kays (R.A.), Bedir
Mabreze : ki kiinin cenk etmesidir.
166[166] Sre- Hac: 19.
163[163]
164[164]
gazsmdaki mubrezenin Hamia, Alt ve Ubey-det'bnl - Harfe (radtyallah anhm)

hazert ile mriklerden ey-bet'bn Reba, Ulbet'bn Reba ve Veld b. Utbe
arasnda yapldn tasrih eylemitir. Bu mubressenin tafsiltn Jbni shk (15.1)
yle anlatr : Hz. beyde, Utbe ile Hz. Hamza, eybe ile Hz. Ali de Veld ile cenk
etmiler. Neticede Al ve Hamta (R. Anhm) hasmlarm ldrmler; Hz. Ubeyde ile
hasm ise iki darbe ile birbirlerine girmiler; hasmm kl darbesi Hz. U beyde nin dizine
isabet etmitir. Hz. Ali ile Hz. Hamza, Ubeyde (R. A.)'m hasmna vararak katli iin Hz.
Ubeyde ye yardm etmilerdir. Maamfh Ubeyde (R.A.) ald yarann te'siri ile Safra
denilen yere dndkleri srada vefat etmitir.
Hads-i erif, harpte mubreze yapmann caiz olduuna delildir. Cumhur-u ulem'nn
mezheb budur. Hasan- Basr caiz olmadna kaildi- Evz, 8evt, mam Ahrned ve dier
bazlarna gre mubreze iin kumandann izni arttr. 167[167]
1301/1096- Ebu Eyyub radyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki : Bu yet
yani (kendinizi tehlikeye atmayn yeti) ancak bir ensr cemaati hakknda nazil oldu.
Ebu Eyyub bunu, Romal'larn harb safna hcum ederek ersine gireni iki
karlayamayanlara reddiye olmak zere sylemitir. 168[168]
Bu hadsi 'ler rivayet etmilerdir. Tirmiz, Ibni Hibbn ve Hkim onu sahihle mislerdir.
mam Tirmiz onun iin : hasen, sahh garibtir. demitir. Ad geen zevat bu hadsi
Elem b. Yezd'den rivayet etmilerdir. Elem yle demitir: stanbul'da idik. Birden
karmza Romallardan byk bir saf asker kt. Derken mslmanlardan bir zt
Romallarn safna hcum ederek, t ilerine sokuldu. Sonra aralarndan dnp geldi.
Bunu zerine ns yaygara kopardlar:
Sbhnallah! bu adam kendini tehlikeye att; dediler. Mteakiben Eb Eyyub :
Ey ns siz yeti bu ekilde te'vil ediyorsunuz ama bu yet ancak biz Ensr cemati
167[167]
112.
168[168]
hakknda nazil oldu. Filhakika biz Allah dinini kuvvetlendirip, dnn yardmclar
oald vakit aramzda gizilce konutuk ve: muhakkak mallarmz zy oldu. Biz
yurdlarmzda otursak da zy olan mallarmz derleyip toplasa idik ya; dedik. Bunun
zerine Allah Teal bu yeti indirdi; ve anlaldk! tehlike bizim murd ettiimiz
yurdlarmzda oturmak da mi;; dedi.
Ulem-i kiram bu hadsde, bir kiinin -velev helak olacan bilse yine- harp safna
girebileceine dellet olduunu sylerler. Musannif bir kiinin kalabalk dman zerine
hcum meselesinde unlar sylemektedir : ayet bir kiinin hcumu son derece
cesurluundan ne'et ediyor ve bununla dman korkutacan yhud mslmanlar

dmanlara kar teri' edeceini veya buna benzer sahih bir maksad umuyorsa cumhur-
u ulem bunun iyi bir ey olduunu tasrih etmilerdir. Fakat hcum srf tehevvrde:
ibaretse memnu'dur; bilhassa bu hcumun neticesi mslmanlara z'f ras ederse...
tbni Kesr, bu bbta hads ve eserlerin ok olduunu, bunlarn harplerde tecrbe ve
yararlk hususunda kendine gvenenlere mub-rezenin caiz olduuna dellet ettiini

syler. 169[169]
1302/1097- bni mer radyallah an Duma'dan rivayet olunmutur. Demitir k:
Reslllah saUaUah aleyhi ve seUem, Ben! Ndr'in hur-malarn yakt; ve kesti. 170[170]
Bu hadis, harpte dmann mallarn yakmak ve kesmek sureti ile batrmann caiz
olduuna delildir. Yalnz bunda mslmanlara bir menfaat olmas cabeder, hatt bu
bbta yet vardr. Mrikler Reslllah (S.A.V.)'e :Sen yer yznde fesad kmasn
yasak ediyorsun da aalar kesmek ve yakmak ne oluyor? diye i'tirz bile etmilerdir.
Cumhur-u ulem dmann memleketini yakp ykmann caiz olduuna kaildirler. Yalnz
Ebu Sevr ( 240) ile Evz (88 157) bunu mekruh grmler; ve Hz. Ebu Bekr'in,
ordularna byle bir sey yapmamalarn tavsiye etmesi ile istidlalde bulunmulardr.
169[169]
113.
170[170]
Fakat kendilerine, Ebu Bekir (R.A.)'m bunu bir maslahata mebn yapt ihtar
olunmutur. nk Ebu Bekir (R. A.) o yerlerin mslmanlarn eline geeceini

biliyordu. 171[171]
1303/1091- badettt'bnirY - Smlt radvyaUahii anA'dan rivayet dlmltlr. Demitir
kt: Reslllah isaUattah aleyhi ve sellem:
Ganimete Hyanet etmeyin, zr hyanet br tetir. Hem sahiplerine dnyada ve

hirette bir ardr; buyurdular. 172[172]
Bu hadisi Ahmed ile Nest rivayet etmilerdir. Ibftf Hlbban onu sahhlemistir.
Gult'n ganimetde hyanet mnsna geldiini yukarda grmtk. bni Kuteybe diyor
ki: hyanete gull denilmesi, hyanet yapann o mal kendi malnn iinde
gizlemesindendir. Gull, byk gnahlardandr. Bu hususta ulema arasnda ittifak
vardr. Nitekim tmam Nevev (631676) da icm bulunduunu nakleder.
Ar : kepazelik demektir, yani bir kimsenin ganimet babndan hyaneti meydana karsa
dnyada rez-'rsvfiy olur. Ahiretteki r'a gelince onu da mam Bukr'mo. Hz. Ebu
Hreyre'den tahrc ettii u hads-i erf den dinleyelim:
cEbu Hreyre demitir ki: Reslllah (S.A.V.) aramzda ayafi kalkt ve ganimette
hyaneti anlatt. Onu bytt; onun hal ( kibcli-nl) de bytt. Ve :
Sakn sizden birinizi kymet-gnnde ensesinde meleyen bir koyun, ensesinde

kineyen bir at olduu halde: y ReslHah beni kurtar; derken bulmayaym, ben de:
senin iin hi bir eye mlik deilim ben sana tebli
ettim; demeyeyim. Kah...... buyurdular. Bu hadsde Peygamber (S.A.V.) deveyi ve altn

gm gibi eyleri de zikretmitir.
Hads- erif, hyanet edenin kyamet gnnde bu irkin sfatlarla harolunacana

delildir. Bunun hikmeti de ganimet a ran kimseyi ald ganimetle o korkun gnde
rezil rsvay etmektir. Nitekim Teala Hazretleri

171[171]
172[172]
173[173]
Her kim ganimet hainlii yaparsa kyamet gnnde ard eyle' gelecektir.
buyurmutur. te hirette ganimete hyanet edenin kepazelii budur. Maamfh hiret

arnn bundan daha byk Ur ey olmas da mmkndr. 8u su iin efaat dahi kabul
edilemeyecei hadsin iaretinden anlalmaktadr. Reslllah (S.A.V.)'in :
Senin iin hi bir eye mlik deildim; buyurmu olmasndan bu mn anlald gibi,
tekrir ve tedd mns da anlalabilir. Hini o irkin hali ile tehir ettikden sonra af
etmek ihtimali vardr. Buhri'mn rivayet ettii Ebu Hreyre hadsi sadaka memurlar
hakknda vrid olmutur. u halde hyanetin bilumum kul haklarna mm ve mil
olduunu gsterir. Acaba hyaneti yapana ard eyi iade etmesi lzmmdr? Ibnl Mnzri: ganimetler taksim edilmezden nce hinin ard mal yerine iade etmesi
lzumuna ulem mttefiktir. diyor. Taksimden sonra ise: Evz (88 157) Leys (94^165) ve Mlik (93179)'e gre maln bete birini devlet reisine verir, geri kalann
tesadduk eder. mam afi (150 204) buna kail deilmi. Ve : O mal bakasna temlik
etsin, etmesin tesadduk edemez; zr mal kendinin deildir. Onu kaybolan mallar gibi
hkmete teslim etmesi vcibtir dermi. Haneftler'e gre : Taksimden sonra elinde
kalan ganimeti tesadduk eder. Hatt fakir ise kendisi istifade edebilir. 174[174]
1304/1099- Avff b. MJHc radyaah cmft'dan rivayet etumtuuna gre; Peygamber

saUaTlah
aleyhi
hkmetmitir. 175[175]
ve
sellem
maktuln
eyasnn
katt-l
verilmesine
Bu hadsi Ebu Davud rivayet etmitir. Asl Mslim'dedir.
Hads-i erf, kfir olan dmann silh, at ve elbise gibi eyasnn onu ldren gaziye
verileceine delildir. Bu hususda kumandann nceden : her kim bir dman ldrrse,
eyas
kendinin olacak diye iln etmesi veya etmemesi arasnda fark olmad gibi
katilin dah cenk ederken veya kaarken vurmas ve keza ganimetten hisse alma hakkna
sahip olup olmamas hkm i'tibn ile hep birdir. nk eyann katile verilmesine
173[173]
174[174]
115.
175[175]
Sre-i Nisft; yet: 161.

hkmetti ifadesi mutlaktr. mam afi : Bu hkm Reslllah (S.A.V.)'den bir ok yerlerde bellenmitir. diyor. Bunlardan biri de Bedir harbidir. Filvaki Peygamber (S.A.V.) o
harpte Ebu Cehl'in eyasn Muaz b. Cemuh'a hkmetmiti. Zr Ebu Cehl'in katlinde
messir olmutur. Keza Uhud harbinde Hatb b. Beltea'nn eyasn onu ldren zta
vermiti. Bunu Hkim rivayet etmitir. Bu bbta hadsler oktur. Reslllah (S.A,V.)'-in
Huneyn gazasnda :
Her kim bir dman ldrrse eyas
onundur; hadsini harpten sonra rad
buyurmu olmas bu hkme aykr deildir. Bilkis onu te'kid ve takrr eyler. nk
hkm ashap tarafndan Huneyn gazasndan daha nceden biliniyordu. Onun iin de Hz.
Abdullah b. Cah : cya Rabb! bana kuvvetli bir adam naslb eti demiti. Nitekim az
yukarda grmtk.
mam-% 'zam Ebu Hanfe ile dier baz ulem'ya gre lenin eyas ldrene
verilebilmek iin harpten nce kumandann : her kim bir dman ldrrse eyas
onun olacak demi olmas arttr. Aksi takdirde eya ganimet olarak gzler arasnda
taksim edilecektir. Tahv 238321) unlar syler : Bu i devlet reisinin re'yine

braklmtr. Zr Peygamber (S.A.V.)' Muaz b. Cem un ile, Ebu Cehl'i ldrmekde ona
ortak olan zt, kllarn kendisine gsterdikleri vakit :
Onu kiniz de ldrmsnz; buyurmu; ve Ebu Cehrin eyasn Muaz b. Cemuh'a

vermitir.
mam Ahmet b. Hanbe'e gre maktuln eyasn bete bire blmek caiz deildir, bni
Cerr ile tbnil'l - Mnzr ve dier baz ulemnn kavilleri de budur. Bunlar Avf b. Mlik
hadsinin Ebu Dvud ile tbni Bibbn rivyetlerindeki u ziyde ile istidlal ederler:
Maktuln eyasn da bete bire blmedi. Ayn ziydeyi Tdbern dah rivayet etmitir.
Acaba dmandan birini ldrmenin, onun eyasn alabilmesi iin hccet,getirmesi

lzmmdr? mam afii ile Ma-likiler'den bir cemate gre hccetle isbat etmesi arttr.
Zr hccetin lzumu baz rivayetlerde zikrolunmutur. mam Mlik ile Evz'ye gre
ldrenin sz hccet ve isbatsz da kabul olunur. nk Reslllah (S.A.V.) bir kiinin
szn huccetsiz kabul etmi; kendisine yemin dah verdirmitir. Nitekim Mui b.
Cemuh kssas ile dier bz rivayetlerden anlalan da budur. Binenaleyh bu rivayet
da'va ve hccet lzm geldiini bildiren hadsi neshetmi. olur. 176[176]

1305/1100- Abdurrahman b. Avf radyallah anft'dan Ebu Cehlin katil kssasnda
rivayet edilmitir. Demitir ki: Afra oullarnn kisi de kllar le ona koutular.
Nihayet onu ldrdler. Sonra Resll-lah sallaah aleyhi ve sellem'e gittiler; ve

hadiseyi ona haber verdiler. Reslllah sallalah aleyhi ve selem:
Onu hanginiz ldrd? kllarnz ildiniz mi? diye sordu:
Hayr; dediler. Rvi demitir ki : Peygamber salalah aleyhi ve kellem kllarna bir
bakt; ve :
Onu her kiniz ldrmsnz; buyurdu. Mteakiben Reslllah sallallah aleyhi ve

sellem eyann Muz b. Amir b. el -Cemh'a verilmesine hkmetti. 177[177]
Hads-i erif, devlet reisinin seleb denilen maktul eyasn dilediine verebileceine
delildir. nk Peygamber (S.A.V.)'e Ebu Cehl'i Afra 178[178]'nn iki olunun ldrd
haber verilmi; halbuki eyasn bakasna vermitir. Fakat bazlar bu kavle i'tirz
etmi; ve yle demilerdir : Reslllah (S.A.V.)'in Ebu Cehrin eyasn Amir b. Cemh'a
vermesi, cnun katlinde Hi. Amr*n vurduu kl darbesinin daha messir olduunu
grd iindir; zr onun at yara daha derindi. Afra oullar'nn da tatl szle
gnllerim almtr. Yoksa katli onlara nisbet etmek mecazdr. Yani : ikiniz de onu
ldrmek istemitir; manasnadr. Mecazn karinesi maktuln eyasn bakasna ver-
mesidir. Ancak bu i'tirz : mahall-i niza' zten eyann bakasna verilmesidir. diye
def edilebilir. 179[179]
176[176]
117.
Afrft bir kadndr. Ebu Cehli yaralayan oullar, Mnavvs ile Ma-az'dr. Kocas da el-Haris b.
Rlffta'dr.
177[177]
178[178]
1306/1101- 180[180] Mekfcul radtyaUah anadan rivayet edildiine gre; Peygamber

sallalkih aleyhi ve seUem: TlflUer'e kar mancnk kurmutur. 181[181]
Bu hadsi Ebu Dvud mrseller arasnda tahrc etmitir. Hvileri sikadrlar. Ukayl onu
Ali'den rivyeten zaf bir isnadl mevslen rivayet etmitir.
Hadisi Tirmiz, Mekhl'den Sevr vastas ile tahrc etmi, fakat Mekhl' zikretmemitir.
Sheyl mancnk kullandn Mekhl gibi Vdku'nm de zikrettiini syler. Bunu Sel ma
n Fart I (R. A.) tavsiye etmitir, bni Eb eybe ( 234) Abdullah b. SInn ile
Abdurahman b. Avf (R.A.)'an Resllah (S.A.V.)'in TJfliler'i yirmi be gn muhasara

ettiini rivayet etmise de mancnk kullanldn zikretmemitir. Sahheyn'eki bni
mer hadsinde Peygamber (S.A. V.)'in TiflHer'i bir ay muhasara ettii bildirilmektedir.
Mslim'in Hz. Enes (R.A.)'dan tahrc ettii bir hadsde bu mddetin krk gn olduu
beyn ediliyor.
Hads-i erif kfirler kal'aya sndklar vakit onlar mancnk ile dmenin caiz
olduuna dellet ediyor. Bu gnk top ,tfek, tank ve saire gibi harp letleri de buna
kyas olunur.182[182]
1307/1102- Enes radtyaUah anh'dan rivayet edildiine gre; Peygamber sallallah

aleyhi ve seUem, Mekke'ye bajnda mifer olduu halde girmitir. Miferi kard vakit
kendilerine bir adam gelerek :
bni Hatal Kabe'nin rtsne allm; demi;. Bunun zerine Re-slllah sallallah
aleyhi ve sellem:
Onu ldrn; buyurmulardr 183[183]
Bak: BUIgUl - meram. Cilt: I. Sfcf. 310.

180[180]
181[181]
Bu hads, Peygamber (S.A.V.)'in fetih gn Mekke'ye ihraml olmayarak girdiine

delildir. nk oraya harben girmitir. Ancak bu, ona mahsustur. Zr Mekke'de
harbetmek haram klnmtr. Nitekim Reslllah (S.A.V.) :
Bana ancak gnn bir saati hal l klnd buyurmutur. Bu hads dah mttefekun aleyh
tir. Fahr- Kinat (S.A.V.) efendimizin bni Hatal'i ldrmelerine gelince : Bu adam Resul
l la h (S.A. V.)'in ldrlmelerini emrettii dokuz kiinin biridir. Bunlar Kabe'nin
rtsne de smsalar ldrleceklerdi. Sonra alts mslman oldular. de

katledildi. bni Hatal bunlardan biridir. Bu adam evvelce mslman olmutu. Peygamber
(S.A.V.) onu zekt memuru olarak gndermi; yanna da ensrdan bir zt vermiti. bni
Hatal'in beraberinde mslman bir azadl da vard; ve ona hizmet ediyordu. Bir yerde
konakladlar. bni Hatal azadhsna kendisi iin bir teke keserek yemek piirmesini
emretti; sonra uykuya yatt. Uyandnda azadl ona hi bir yemek yapmamt. Bunun
zerine azadhya saldrd ve onu ldrd. Sonra kendisi de mrike irttd etti. Bu
adamn iki de cariyesi vard. Bunlar ona Peygamber (S.A.V.}'i hicveden arklar
okurlard. O bunlarn da ldrlmesini emretti. Cariyelerden biri derhal ldrld ise
de, teki iin kendisinden aman dilediler; o da ona aman verdi.
Hattbt diyor ki : Reslllah (S.A.V.) bni Hatal'i slamiyette iledii cinayet hakk iin
ldrmtr. Bu da gsterir ki, harenvl ertf, bir vacibi yerine getirmek iin hi bir
kimseyi korumad gibi o vacibi vaktinden geriye de te'hir ettirmez.
Ulem bu bbta ihtilf etmilerdir, tmam Mlik ile afi'ye gre hudud- er'iyye ve ksas
her yerde ve her zaman icra edilebilirler. DeKlleri bu kssa ile ir delillerin umumudur.
Hanefler'le selef ve halefin cumhuruna gre, Harem- erf'de hu-dd ve ksas icra
edilemez. Zr Tel Hazretleri onun hakkmda:
Ona giren emin olur buyurmutur. Reslllah (S.A.V.) dahi:
Orada kan dklmez demitir. Bu zevat Mallkller'le -fHer'in delillerine cevaben :
Bu delillerin zaman ve mekna umumu yoktur. Onlarn her bri mutlak kabilinden olup
zikrettiimiz hadsle takyd olunmulardr. Bu hads tarih i'tibr ile o delillerden
sonradr. nk Mekke'nin fethedildii gn vrid olmutur. Halbuki hudd-i er'iyye
daha evvel meru' olmulardr, tbni Hatal ile dier mahkmlarn ldrlmesi ise
Mekke'nin Peygamber (S,A.V.)'e hell klnd saatte vuku' bulmutur. Mezkr saat fetih
gnnn sabahndan ayni gnn ikindisine kadar devam etmitir, tbni Hatal o gn
kuluk zamannda Zemzem'le mkam- brahim arasnda i'dn" edilmitir. derler.
Buraya kadar grdklerimiz Harem- erif dnda cinayet ileyip de oraya iltica edenler
hakkndadr. Harem-1 erifin iinde cinayet ileyenlere gelince : Orada hadd icra
edilemez diyenler, bu hususta ihtilf etmilerdir. Bunlardan bazlarna gre orada
hadd-i er'i yine icra edilemez; fakat cnye ekmek ve su verilmez. Bu suretle kendili-
inden oradan kmaya mecbur edilir. Bittabi ktktan sonra kendisine hadd vurulur.
Hanefler'in mezhebi budur. Fakat bni Abbas (R. A.yin mezhebi buna muhaliftir.
mam Ahmed b. Hanbel'in Tavus tarki ile tahrc ettii bir ha-dsde Hz. bni Abbas :
Bir kimse Harem-! erif'de hrszlk eder veya adam ldrrse ona hadd Harem'de
vurulur demitir. Buna benzer bir rivayeti yine ibni Abbas (R.A.)'da.n Esrem tahrc
etmitir. Hz. fbn Abbas'tan rivayet olunan bu eserler hadd-i er'nin Harem iinde dah
icra edilebileceine dellet ederler.
bni Abbas (R. A.) ile tarafdarlar, Harem-i erife iltica edenle orada cinayet ileyen
arasnda fark bulurlar ve: iltica eden cani Ha-rem'e ta'zm gsterir; orada cinayet
ileyen ise Harem-i erifin hr-meni ayaklar altna alr. derler. Bir de : harem-i
erfde cinayet ileyene orada cezas verilmezse, Haremde hesad oalr ve binnetce
fesad .karmak isteyenler oraya komaya balarlar mtlasn ileri srerler.
Haremde ilenen katilden baka ksas cbeden sular da ihtilafldr. mam Ahmed b.
HanbeVden bir rivayete gre bunlarn cezas Harem-i erfde verilebilir. Zr deliller
orada kan dkenler hakknda vrid olmutur. Binenaleyh daha aa cezalar orada icra
olunabilir. nk nefsin hrmeti pek byktr. Katil suretile yaplan hnnetsizlik elbette
daha iddetli olur. lmden aa sularn cezas ise bir kimsenin klesini
cezalandrmas kabilinden olduu iin bunlarn icrasn men'etmek doru deildir, tmam
Ahmed'den dier bir rivayete gre ise, delillerin umumuna bakarak Harem-i erf de hi
bir hadd-i er'i icra edilemez.
Bazlar buradaki delilin yalnz katle mahsus olduunu iddia ederler. u halde onlara
gre recimden maada zina haddi, iki haddi ve hadd-i kazif gibi eyler haremde icra
olunabilirler.184[184]
1308/1103-
185[185]
Said b. Cbeyr radiyallahu anhdan rivayet olunduuna gre,
Resulullah sallahu aleyhi ve selle Bedir Harbinde kiiyi sabr suretile

ldrmtr. 186[186]
Bu hadisi Ebu Davud mrseller arasnda tahric etmi.Ravileri mtemeddir.
Sabr sureti ile lmden murad: bir kimseyi hapsederek silahla ldrmektir.Hadisde
zikri geen kii: Tuaymetbn
Adiy, Nadrbn Haris
ve
Uktebbn
Ebi
Muayttr.Bazlar Tuaymenin yerine Mutim b. Adiyi zikretmilerse de Musannf bunun

yanl olduunu sylemitir.
Hadi-i erif sabr sureti insan ldrmenin caiz
olduuna delildir.u kadar varki,
Resululah (S.a.v.)den mutemed ravilerin rivayet ettii hadiste: Bundan sonra sakn bir
Kureyli sabr sureti ile ldrlmesin
buyurulmutur.Hem bu hadisi Peygamber
(S.A.V) Mekkenin fethedildii gn bni Hatal ldrldkten sonra sylemitir.187[187]
1309/1104- mrn b. Husayn radyaUah anhm'4n rivayet edildiine grc:

ResliHlah aaaUah aleyhi ve seUem, mslmanf ardan iki kliye mukabil bir mriki
fidye vermitir. 188[188]
184[184]
121.
185[185] Ebu Abdillah Said b. Cbeyr-i Esedi Kufi: Tabinin ulemasndandr.bni Mesud, bni Abbas, bni
mer, bni z-Zbeyr ve Enes (radiyallah anhm) hazeratndan hadis dinlemitir.Kendisinden de Amr b.
Dinar ile Eyyb rivayette bulunmulardr.Hz.Said 95 hicri ylnn aban aynda Haccac ldrm, kendisi
de avni senenin ramazannda lmtr.
Bu hadisi Tirmz tahric etmi ve sahhlemitir, asl Mslim'dedir.
Hadsi erif, mslman esire fidye olarak mriklerden bir esir verileceine delildir.
Cumhur'un mezhebi de budur, tmam-t A'zam Ebu aw/e'den bir rivayete gre-fidye
vermek c&iz deildir. Esr ya kle olarak alnr, yhud ldrlr. mam Mlik'e gre de
yle iae de ona gre esiri esirle deimek de caizdir, imam-% 'zam'dan dier bir
rivayete gre esire kar esiri fidye vermek caizdir. Nitekim Haneffler'den imam Ebu
Yusuf'la., mam Muhamme&va. kavli bu olduu gibi eimme-i seldse'nia (yani dfi, Mlik
ve Ahmed'in) mezhebi de budur. Haneftler'ce mehur olan kavle gre esiri mal vererek
kurtarmak caiz deildir. Fakat mam Muhammedi Biyer-i Kebir inde bunda bir beis
grlmemektedir. Resul'Hah (S.A.V.)'in esir ldrld olmutur. Bu cihet

Ukbet'bn Eb MuayU kssasndan da anlalmaktadr. Bedir esirlerini ise mal
mukabilinde serbest brakmtr. Pey amber (S.A.V.), Mekkeller'i kle yapmt. Bilhare
onlar zd eyledi. Tirmizt, ashb- kira m in ulems ile ir ulemya gre slm
hkmdarnn esirleri dilerse ldrlebeceini isterse fidye mukabilinde serbest
brakabileceini syler. 189[189]
1310/1105- 190[190] Satr b. Ayle radyallah anh'den rivayet olunduuna gre

Peygamber sallaah aleyhi ve seUem:
phesiz ki, bir kavim mslman olurlarsa canlarn ve mallarn korurlar;

Bu hadsi Ebu Dvud tahrc etmitir. Rvieri mevsukturlar. Ml-lefelcun aleyh olan u
hads dahi ayni mny ifde eedr:
nsanlar: Allah'dan baka Allah yoktur; deyinceye kadar kendileri le arpmaya

me'mur oldum. Bunu dediler m, canlarm, mallarn korumu olurlar...
Sahr b. Ayle: bnl EblT-Ayle diye de ma'ruftur. KftfeUIer'den saylr, KfelUer'e rivayet etmlgr.
Kendilinden olunun olu Osman b. Ebl Hftzlm hadis rivAyet etmitir.
189[189]
190[190]
191[191]
Hads-i erif, mslman olan kfirlerin mal ve canlarnn masun olduuna delildir. Ulem
bu bbta tafsilt vermilerdir. yle ki: Bir kimse harbetmeksizin kendiliinden

mslman olsa, maln ve arazsine shib olur. Mesel, Yemen topraklan byledir. Eer
muharebeden sonra mslman olurlarsa, mallar alnr, canjarn ise slmiyet ko-
rumutur. u halde bunlarn mallarnn menkul olanlar ganimet, gayr- menkl mallar
ise fey'dir. Ulem mslmanlarn olan fey' araz hakknda ihtilf etmilerdir.
1 bni'l - Kayyim ve dier bazlarna gre fey' arazi vakftr. Getirdii hara da
mslmanlarn ortak mal olur. Ondan askere erzak verilir; eme, kpr ve mescid gibi
hayrat yaptrlr. Ancak devlet reisi gnn birinde bu araznin taksiminde bir menfaat
grrse taksim edebilir. bni'l - Kayyim, cumhur-u ulem'mn bu kavle zhib olduklarn
bu lef -1 rldln'in sretleri dah bu olduunu syler. Msr, rak, Acemlstan ve dier
harben fethedilen memleketlerde de ayn hatt- hareket ta'kb edilmi; Hu lef*-i raldtn
hazert o yerlerin bir kyn bile taksim etmemilerdir, tbnil - Kayyim (691751)'in
nakline gre cumhur-u ulem bu bbta Huef-1 ridln'le beraberdir. Yalnz araznin
taksim edilmeksizin nasl kalaca hususunda ihtilf etmilerdir. mam Ahmed'

mezhebinin zahirne baklrsa devletin reisi bu araz hususunda maslahata gre
muhayyerdir; arzusuna gre muhayyer deildir. Binenaleyh mslmanlarn menfaatine

o arazyi taksim etmek daha elverili grnyorsa taksim eder. Vakf olarak
brakmak,daha faydal olacaksa taksim etmez; vakf brakr. Hatt bir ksmn
taksim*ederek bir ksmn vakf brak-makda bir fayda gryorsa onu da yapabilir.
nk Re*llfah (S.A. V.) bu nev'i muameleyi yapmtr. Kureyza ve Ndr'in
arazisini taksim etmi; Mekke-I Mkerreme'nin arazsini taksim etmemi; Hay-ber'in ise
bir ksmn taksim etmi; bir ksmn etmemitir.
Hanefler'e gre devlet resi muhayyerdir. sterse alnan araziyi m si umanlar arasnda
taksim eder; dilerse arazyi sahiplerine brakr; fakat onlar cizye denilen vergiye-
balad gibi yerlerinden de hara alr. Esriere minnet, yani onlar meccanen kfr
diyarna salmak caiz deildir, tmm afii bunun caiz olduuna kaildir. 192[192]
192[192]
124.
l311/1106- 193[193] Cbeyr b. Mut'fm radtyaah anh'den rivayet olunduuna gre.

Peygamber sailallah aleyhi ve sellem Bedir esirleri hakknda yle buyurmutur:
M ut'im b. Adiyy sa olsa da u murdarlar hususunda benimle lf etse bunlar

gerekten ona brakrdm. 194[194]
Bu hadsi Buhar! rivayet etmitir.
Hadisteki murdarlardan murd: Bedir gazasnda mriklerden alnan esirlerdir.

Murdarlkla tavsif edilmeleri mrik olduklar iindir. Nitekim mrikleri Tef
Hazretleri de aneces diye vasflandr-mtr. Fahr- Kinat (S.A.V.) Efendimiz hadisleri

ile M ut'i m b. Adiyy'i kendilerine eskiden yapm olduu bir iyilikten dolay taltif etmek
istemitir. Hadsin mns : Mut'im sa olsa da bu esirlerin hi br fidye alnmadan

serbest braklmalarn istese ona bir mkfat olmak zere ben bunlar serbest
brakrdm; demektir.
Mut'fm'in bu taltif-i Peygamberi'yi hak eden iyiliine gelince: Reslllah (S.A.V.)
Taltiften avdetinde Mu Hm in civarna snmt. Mut'im derhal drt oluna emir

vermi; bunlarn her biri silhn kuanarak, Kbe- Mu&zzama'nn kelerini
tutmulardr. Kure bunu haber alnca: Sen sznde durmayan bir adamsn diye
Mut'im'e ksmlard.
Bazlarna gre, Mut'im'in Reslllah (S.A.V.)'e yapt iyilik Kreydin yazd
boykotnmeyi yrtmak hususunda gsterdii byk gayrettir. Filhakika Kurey, Beni
Hyim ve onlarla beraber bulunan btn mslmanlarla alkalarn kesmek iin byle
bir ahidnme yazmlar ve mslmanlar muhasara altna almlard. TabernVnin de

rivayet ettii vcdhle/.Mufm, Bedir vak'asndan nce vefat etmitir. Hads-i erif, esirden
fidye alnmamas iin byk bir zd efaatte bulunursa fidye almaktan vaz gemenin caiz
olduuna ve iyilik yapan bir kimseye kfir de olsa mkfat verilebileceine dellet
Cbeyr b. Mut'im (R. A.) : Arap'larn neseblerlnl bilen bir sahbl-dir. 58 veyft 59 tarihinde vefat
etmitir. Mat'm b. Adiy Hz. Cbeyr'n babasdr.
193[193]
194[194]
ediyor. 195[195]
1312/1107- Ebu Said-i Hudr radyattah anh'en rivayet o!unmu-tur. Demitir ki:
Evts harbinde bir takm esirler aldk; bunlarn karlar vard. Ashb gnha girmi
olmaktan korktular. Bunun zerine Allah Teal: kadnlarn evli olanlar da size haram
klnmtr;
ancak
ndirdi. 196[196]
mlik
olduunuz
cariyeler
mstesna...;
yet-I
kerimesini
Bu hadisi Mslim tahrc etmitir.
Kbu Ubeyd-i Bekr, Evts'in, Hevzin taraflarnda bir vadi olduunu syler. Bu vadi Tfe
yakndr.
Hads-i erif, esir kadnn nikhnn bozulduuna delildir. Bu takdirde yetteki istisna,
istisn-i muttasldr. mam afi ile baz ulemnn mezhebi budur. San'an'ye gre :
yet-i kermenin mutlak vrid olmasna baklrsa esir edilen kadnn kocas ile birlikte
olup olmamas msavidir. Byle bir kadna ehl-i kitb olsun putperest olsun
mslmanl kabul etmeden bile cima' edilebilecek demektir. nk yet-i kerme
mmdr. Resltlah (S.A.V.)'in Evts'dan ald esir kadnlara slmyeti arz ettii
bilinmedii gibi ashb- kira m' da esr bir kadna mslmanh kabul etmeden
yaknlkta bulunmann haram olduunu haber vermemilerdir. Haram olsa mutlaka

haber vermeleri icbederdi. nk beynn hacet zamanndan geriye braklmas caiz
deildir. Nitekim tmam TirmizVnin Irbd b. Sriye (R. A.)'-dan tahrc ettii u hads de
bunu gsterir:
Peygamber (S.A.V.) karmlarndakllerl dourmadka e*tr kadn-aria cima' etmeyi
haram Md. Grlyor k, onlara yaknlk etmeye yalnz bir mni' vardr; o da
gebelikleridir. Mslman olmalar art klnmamtr. Yine Tirmiz'rnn <es-Bnen>

inden merfu' olarak rivayet ettii u hads de ayni mny ifde etmektedir:
195[195]
125.
196[196]
Allah ve h i ret gnne mn olan hi bir kimseye stibr yapmadan esr br kadnla
cima' etmek halat olmaz. fa hadisde dah slmiyeti kabul etmesi zikrolunmam tr.
Mezkr hadsi biraz lfz fark ile tmam Ahmed b. Hanbel dah tah-rlc etmitir. Hsl esr
kadnlar hakknda vrid olan hadislerin hi birinde slmiyet art koulmamtr. Tavus
(~ M) ile baz ulema'nn mezhebi budur.
Mezheb imamlarna gre ise esr kadn satn almakla onunla cima etmek hell olmaz;
ama onlar ancak mslmanl kabulden sonra sahiplerine hell olmulardr. 197[197]
1313/1108- lbnl mer radtyaUah anhm'tn rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resttlah saUaUah aleyhi ve seUem lerinde benim de bulunduum Ur mfrezeyi
Necld
taraflarna
gfinderdl.
Bunlar
birok
develeri
ganimet
olarak-
aldlar.
Gantmetllerln hisseleri on kier deve tdl; ve develer kendilerine birer birer taksim
edildi. 198[198]
Serlyye: Ordudan kp yine orduya dnen be yz kii kadar asker kt'asdr. Bunlarn
geceleyin vazifeye kanlarna seriyyev gndz kanlarna sriye derler.
Nefel : Gaza eden askere ganmet hissesinden fazla olarak verilen mkfattr. cDeveler
kendilerine birer birer taksim edildi. ifdesinden, ziydeyi verenin mfreze kumandan.
Hz. Ebu Katftde olduu an-lalabildii gibi bizzat Resliah (S.A.V.) in vermi olmas da
anlasalabilir. mam Mslim'in Leys tariki ile Hz. Nft'den rivayet ettii hadsden, ziyde
olarak verilen bahilerin kumandan tarafndan tevzi edildii Peygamber (S.A.V.)in bunu
takrir buyurduu anlalyor. Hz. Ibnl -mer'in Sahh-i Mslim'deki rivayetinde ise :
Bahjj develeri Reslllah (S.A.V.) bize birer birer tevzt etti. deniliyor.. Bu hads
muvacehesinde mam Nevev : Bahi tevzinin Peygamber (S.A. V.)'e nisbet edilmesi,
bunu takrir ve kabul, buyurduu iindir demitir. Ancak hadsi Sbu Dvud u lfzlarla
rivayet eder;
197[197]
126.
198[198]
Bir ok develer ete geirdik. Kumandanmz da bizden her birimize birer deve verdi.
Sonra Peygamber (S.A.V.)'e geldik. O da aramzda ganimetimizi taksim etti. Bylece,
bete br karldktan sonra herkese on kier deve isabet etti. Bundan anlalyor ki,
bahi tevziini kumandan; ganimet taksimini de Reslllah {S.A.V.) yapmtr. Bazlar

rivayetlerin arasn bulmak iin : Kumandann bahi tevzii Reslllah (S.A.V.)'in yanna
gelmezden evvel vuku' bulmu; onun yanna geldikleri vakit. Peygamber (S.A.V.) orduya
ganimetleri takam etmi; o mfrezenin hissesini toptan kumandanlarna testim

buyurmu; o da arkadalarna taksim etmitir. Binenaleyh, taksimi Peyamber (S.A.V.)'e
nisbet eden, ganimeti ilk taksim edenin o olmasn nazar-i i'tibre alm; kumandana
nisbet eden ise, sonunda arkadalarna onun tevzi etmesine bakmtr. derler.
HadSs-i erif, orduya "ganimetten fazla olarak bahi verilebileceine delildir. Bazlar:
Bu i Peygamber (S.A.V.)'e mahsustur derra-lerse de Ibnl mer (R.A.) hadisinde
mevzu-u bahis olan kssada kumandann Reslttah (S.A,V.)'in huzuruna gelmeden

bahi tevzi etmesi onun Peygamber (S.A.V.) e mahsus olmadna dettl tekil ettii ileri
srlerek hususiyet iddias reddedilmitir, mam Mlik, artla verilen bahiin yani ordu
kumandam tarafndan: Her kim fiilen ii baarrsa ona u kadar mkfat vereceim
diye i'ln edildikten sonra o ii yapanlara mkfat vermenin mekruh olduuna kaildir.
Zr bu suretle yaplan harb ona gre dnya menfaati iki yaplm saylr. Fakat :
Bir kimse (dmandan) bir nefer ldrrse onun eyas kendinin olur. hads-i erifi
mam Malik'in kavlini reddeder: nk bu hadsin harpten evvel vrid olmas e sonra
sylenmi olmas arasnda bir fark yoktur. Onun hkm kyamete kadar bakdir.
Harbin dnya menfaati iin olup olmad ise sebebine baldr. Bir kimsenin maksad
fl- kelmetullah olduktan sonra onun yan sra ganimet almay arzu etmesi onun
mchidliine bir zarar getirmez.
Ulem verilecek nefen asl ganmettenmi, yoksa bunun bete" birinden veya bete birin
bete birindenmi verilecei hususunda ihtilf etmilerdir. Hattbt ekseriyetle hadslerin

asl ganimetten verileceine dellet ettiini sylyor.199[199]
199[199]
128.
1314/1109- (Bu da) Ondan -radvyaah anh- rivayet etmitir. Demitir ki: Reslllah
sallallah aleyhi ye sellem Hayber gazasnda at iin iki hisse, piyade in br hisse (veri I
m asine) hkmetti. 200[200]
Hads mttefekun aleyh'tir. Lfz Buhr'nindir. Ebu Davud'un rivayetinde : Br kii ile
atna hisse tahsis etti; iki hisse atna bir hisse ds kendine. denilmitir.
Ebu Davud'un rivayeti de Hz. Ibn mer'dendir.
Hads-i erif svariye ganimetten hisse verileceine, bunlarn ikisi at iin, biri de
kendisi iin saylacan delldir. HanefSer*-den tmam Ebu Ysuf ile /mam
Muhammed'in ve Mezhep imamlarndan Mlik ile afii hazertun kavilleri budur. Onlar
bu hads-den maada Ebu Davud'un. Ebu Amre (R. A.j'dan tahrc ettii u hadsle de
istidlal ederler:
Peygamber (S.A.V.) at iin Ik! hisse, her bir nsan iin de bir hisse verdi. Bylece
svarinin hissesi oldu daha baka delilleri de yardr.
mam-t 'zam Ebu Hanfe e dier baz ulemya gre ata bir hisse yerilir. Delilleri Ebu
Davud'un baz rivayetlerinde:
Svariye iki hisse, piyadeye de bir hisse verdi. denilmi olmasdr. Harbe iki atla itirak
edene ne verilecei ihtilafldr Cumhura gre hisse yalnz bir ata verilir. Bunun iin de
atn harbe itirak etmesi arttr. 201[201]
1316/1110- 202[202] Maan b. Yezld radtyaUah anVden rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah saUattah aleyhi ve selem:
200[200]
201[201]
129.
Ebu Yezld Maun b. TezM-t Sttleml'dir. Dedesi, babas ve kendisi Bedir gizsna itirak eden ashb-i
klrtm'dandrlar .Bazdan Hs. Maan'n, Bedir gazasna tirakini sahih bulmazlar. Kfelleir'den saylr.
202[202]
Nefel ancak bete birden sonra verilir; derken iittim. 203[203]

Bu hadisi Ahmed ile Ebu Davud rivayet etmilerdir. Tahavl onu sahhlemilerdir.
Nefelin bir nev'i mkfat olduunu yukarda grmtk. Ulema bunun caiz olduuna
ittifak etmilerdir. Yalnz ganimet taksiminden nce mi, yoksa ganimetin bete birinden
mi verilecei ihtilafldr. Bu hads ganimetten nefel alnmadan evvel bee taksim
edileceine delildir. Nefel'in asl ganimetten verileceine dir Hattbi'rnn sz de

yukarda gemiti.
Nefel'in.mikdan dahi ihtilafldr. Bazlarna gre te birden veya drtte birden fazla
nefel vermek caiz deildir. Nitekim aadaki hads de bunu gstermektedir. 204[204]
1317/1111- 205[205] Habb b..Mesleme radyallah anVden rivayet olunmutur.

Demletir k: Reslllah SaUalah aleyhi ve sellem'\n harbe balarken (ganimetin)
drtte biri (nl) dnte, te biri (ni) nefel olarak verdiine fihtd oldum. 206[206]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. Ibn'l - Crd, bni Hibbn ve Hkim onu
sahhlemilerdir.
Hads-i erif, Peygamber (S.A.V.)'in te birden fazla nefel vermediine dellet
etmektedir. Ulem'dan bazlarna gre kumandan ald ganimetin hepsini mfrezesine

veya blne nefel olarak taksim edebilir. Bunlarn delli:
207[207]
203[203]
204[204]
De ki: Nefeller Allah ile Resul (n) e aittir. yet-i kermesidir. Bu hadsde te
Habb'r - rm derlet OL Ha. mer (B.A.) tarafndan el-Cezire (Mesopotamya)'ya vali tayla edilmi;
sonra buna Ermenistan ve Azerbaycan vilyetleri de katlmt. Hz. Hablb du&Bi msteab bir zatt 42
tarihinde am'da ve bir rivayette Ermenistan'da vefat etmitir.
205[205]
206[206]
130.
207[207]
Sre-i Enfal; ayet: 1.
birden daha fazla nefel verilemeyeceine delil yoktur. Hadsin tefsirinde ihtilf
olunmutur. Hattb, bnvfl - Mn-ir'den naklen unlar sylemektedir : Peygamber
(S.A.V.) harbe balamakla harpten dnme hallerini verdii mkfatlarda yapt fark
sureti ile gstermitir. nk harbe girerken hayvanlar kuvvetli, harpten karken ise
zaftir. Kendileri dah harbe girerken daha nesath ve yrye daha itahl, dman
memleketlerine kar daha dikkatlidirler. Dnte ise hayvanlar ve kendileri yorulmu;
bir an evvel vatanlarna ve ailelerine kavumay gnlden arzu ederler., Zr, onlardan
uzun zaman cda kalmlardr. Bu sebeple dnte kendilerine mkfat daha fazla
verdii gze arpyor.Battbt, ol - Snzr'in yukardaki szlerini naklettikten sonra
gu mtlay beyn ediyor: Bu sz vazh deildir. nk hadsteki ric'at ta'brinin,
yurdlanna dn mnsna geldiini iham ediyor; halbuki hadsin mns bu deildir.

Hadsteki bid-yetden murd ordudan bir mfrezenin gaza iin sefere kmasdr. Bunlar
dmandan bir taifeye galebe alarlarsa aldklar ganimetten kendilerine drtte bir
verilir* Geriye kalan eyreine btn ordu itirak eder. O gazadan dnerlerken
dmana ikinci defa galebe alarlarsa bu sefer aldklar ganimetten kendilerine te bir
verilir. Zr dman ihtiyatl ve uyank olduu iin harpten dndkten sonra tekrar
kendilerini toparlamalar daha g olur.
Hattb'rdn mtalas daha yn- kabul grlmektedir. 208[208]

1318/1112- bnl mer radyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve seltem gnderdii sertyyelerden bazsna ordunun

umumuna yaplan taksimden ayr olarak hassaten kendilerine nefel verirdi. 209[209]
Bu hads Peygamber (S.A.V.)'in her gnderdii seriyyeye nefel vermediine, bilkis bunu
cb- maslahata gre yaptna delildir.210[210]
208[208]
131.
209[209]
210[210]
1319/1113- (Bu da) Ondan rivayet olunmutur, -radyallah anh-Demitir ki: Biz
galalarmzda bal Ve im ete geiriyorduk. Bunlar yiyor, alp gtr m yorduk. 211[211]
Hadsi Buhrt rivayet etmitir. Eb Davud'un rivayetinde: Bunlardan bete bir
alnmyordu denilmitir. Ibnt Hlbban onu sahMem-r. Ahp gtrmyorduk demesi:
Evimize gtrmyorduk, yhud ganimetleri datan zta gtrerek yemek iin ondan
izin istemiyorduk, manlarna gelebilir. nk byle eylerin yenilmesine izin verildiini

biliyorlard.
Cumhur-u ulem ya gre ganimeti alan gazilerin yiyecek ve meyve gibi yenilmesi det
olan eylerle hayvan yemlerini almalar caizdir. Bu hususta ganimetlerin taksim edilmi
veya edilmemi olmas ile kumandann izni alnmas veya alnmamas hkmde
msavidir. Delilleri buradaki Ibn mer hadsi ile Buhar ve Mslim'in ittifakla rivayet
ettikleri Ibnl Mugaffel hadsidir. Mezkr hadsde Ibni Mugaffel (R.A.):
Hayber muharebesinde bir tulum kavurma ele geirdim. Ve: Bundan kimseye bir ey
vermem; diyerek etrafma bakndm. Bir de ne greyim: Resfllah (S.A.V.)
glmsyor. demitir.
Bu hadsler ganimete hyaneti yasak eden hadslerin hkmn tahsis etmilerdir.

Aadaki hads de bunlardandr. 212[212]
1320/1114- Abdullah b. Eb Evf A radtyaah anhm'dan rivayet edllmiftlr. Demitir

ki: Hayber gn yiyecek ele geirdik. Herkes gelip ondan kendine yetecek kadar alyor,
sonra ekip gidiyordu. 213[213]
211[211]
212[212]
132.
213[213]
Bu hadisi Ebu Davud tahrc etmi; Ibn'l-Cftrd ile Hkim onu sahhlemilerdir.
Hadis-i erif, ganimet taksim edilip bete biri ayrlmadan ondan yiyecek eylerin
alnabileceine delildir. Hattab hadsin bu hupistaki delletinin vazh olduunu
syledikten sonra: Dmann riUh ve hayvanlarna gelince: Bunlar kullanmann caiz

olduunda muslm anlar arasnda hi bir hilaf biliAyorum. demitir. Harb bittikten
sonra bunlar ganimete iade etmek vcibtir. Elbise ve ift lt gibi eyleri kumandann
izni alnmakszn kullanmak caiz deildir. Ancak kullanlmas iin bir zaruret varsa o
bakadr.Bu mesele Evz (88 157)'ye soruldukta:
Elbiseyi
giyemez; ancak lmden korkarsa o baka.
aadaki hads EvzVnin kavline muhaliftir.214[214]
cevabn vermitir. Fakat
1321/1115- Ruveyfi' b. Sabft radtyalah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki:

Restllah salallah aleyhi ve sellem:
Her kim Allah'a ve hiret gnne mn ediyorsa mslmanlarn ganimetinden bir
hayvana binip de onu zaflattktan sonra ganimete iade etmesin. Mslmanlarn

ganimetinden bir elbiseyi giyip de onu eskittikten sonra ganimete ade etsin. 215[215]
Bu hadisi Ebu Dvud ile Drml tahrc etmilerdir. Rvleri zararszdrlar.
Hads-i erif ganimet olarak dmandan alnan hayvana binilebileceine, ganimet elbise
giyi leb ileceine dellet ediyor. Bunlardan stifade ancak hayvan zaflatmak ve elbiseyi
eskitmek sureti te memnu'dur. 216[216]
1322/1116-
Eb
Ubeydete'bn'l-Cerrah
radyallah
edilmitir.Demitir ki: Reslllah saUalah aleyhi ve seUem'i:

214[214]
133.
215[215]
216[216]
anft'dan
rivayet
Mslmanlar aleyhine onlardan bazlar eman Verirler; derken ittim. 217[217]

Bu hadsi Ibnl Ebl eyhe ile Ahmed tahrc etmilerdir, isnadnda za'f vardr. TayHst'nin
Amir b. s'dan tahrc ettii rivayette:
Mslmanlar aleyhine
onlarn en aa derecede olan kfire emn verir;
buyurulmutur. Sahtheyn'de ise Hz. Ali'den Peygamber (S.A.V.)'in :
Mslmanlarn zimmeti birdir; onun urunda onlarn en edns koar; buyurduu

rivayet edilmitir. Ibni Mace (Ali hadsi'nin) baka bir tarkden gelen rivayetinde:
Mslmanlar aleyhine onlarn en son neferi emn verir; ziydesini tahrc etmitir.
(Yine) sahheyn'de 218[218] mm Hn'den Peygamber (S.A.V.)in kendisine:
Senin emn verdiklerine biz de emn verdik; buyurduu rivayet olunmutur.
bni Ebi eybe ile mam Ahmed b. Hanbel rivayetlerinin zaf olmas isnadlannda
Haccc b. Ertt bulunduu iindir. Maamfh Tayalis ve Sahheyn'in rivayetleri ile bu

zaflik ortadan kalkar. tbni Mce'ma rivayetinde :
Mslmanlarn aleyhine onlarn en son neferi emn verir; Duyurulmas fideta-bir
vehmi def' iin vrid olmu ve: Yalnz ednlar deil, onlardan bakalar da emn
verebilir; denilmi gibidir. Bu takdirde mslmanlar aleyhine emn vermekde kadn dahi dhildir. Nitekim mm Hni hadisinde bu cihet tasrh buyrulmutur. Hz. mm Hant
kaynpederi tarafndan akrabas olan iki mriki emniyeti altna alm; fakat biraderi Hz.
Ali bunu caiz grmedii iin onlar ldrmek istemiti. mm Hani :
Vallahi onlarn yerine beni ldr, onlar ldrme; demi; sonra Hz, Ali'nin zerinden
kapy Hlidleyerek meseleyi Reslllah (S.A.V.)'e haber vermeye gelmiti: Peygamber

(S.A.V.) kendisine:
Senin emn verdiklerine biz de emn verdik; buyurdular.

217[217]
134.
mmtt HAni : Eb Tftllb'ln kz ve Hz. Ali (R.A.)'n kz kardegi-dir. |sml bir rtvftyete gre Hind, dier
bir rivayete gre F&tme'dir.
218[218]
Yukardaki hadisler, aleltlak her mslmanm kfire emn verebileceine dellet

ederler.
Bu bbta erkek ve kadn hr ve kle msavidir. Zira edn tbri aa derecede olan
her ferde mildir. Aa derecelilerin hkm bu olunca yksek mertebelilerin emn
vermesi evleviyee salh olur. Cumhur-u ulem'nn kavli de budur. Yalnz Mallker'den
far
cemaat:
Devlet
reisinin
izni
olmakszn
kadnm
emn
deildir.demilerdir. Bu zevat Peygamber (S.A.V.)'in mm Hnl'ye:
vermesi
caiz
Senin emn verdiklerine biz de emn verdik.
masn ona izin telkki ederler; ve: Reslllah (SJV.V.) izin vermemi olsa mm Hninin
emn vermesi sahh olmazd. derler. Cumhur ise Peygamber (S.A.V.)in bu szn
Omm Hnl'nin yaptn kabul ve takrire ha mi etmii erdir. Emniyet akdi o ana kadar
olmu bitmitir. Reslllah (S.A.V.)'in mm Hant hazretlerini emn vericilikle tavsif
buyurmas da bunu gsterir. Zaten mm Hant hadsin ifde ettii umum

mslmanlarn bir ferdidir. 219[219]
1326/1117- mer anh'dan rivayet olunduyuna gr kendisi Reslllah sdUdUah

aleyhi ve sellem'i :
Yahudilerle hristv arlar, Arap yarmadasndan mutlaka karacam. T k

mslmandan baka kimse brakmayacam; terken iitmitir. 220[220]
Ayni hadsi lmam, ATmed b. Hanbe de tahrc etmitir. Onun rivayetinde:
Eer gek: seneye kadar yaarsam ayda vardr.
Buhri e Mslim tahrc ettikleri ifcnl Abbas hadsinde Reslllah (.A.V.) vefat
219[219]
135.
220[220]
srasnda ey vasiyyet etmi ve bunlar beyan ederken:
Mrikleri Arap yarmadasndan karn buyurmulardr. Beyhaki, tmam Mlik tariki

ile Zhrtden, Resliillah (S.A.V.)in u hadsini rivayet edear:
Arap yarmadasnda iki dn bir arada olamaz. tmam Mlik demitir ki: Mni ihab Zhr,
M. mer'in bunu ted-kik ettiini, ve Rsslllah (S.A.V.)'in 3(Arap yarmadasnda jkj dn
bir arada Olamaz.) buyurduuna yaknen kanat getirdikten sonra derhal, Hayfoer
yahdterini srgn ettiini syledi. Hz. mer (R. A.) bunlardan maada Necrn
yahdleri iie daha baka yerlerden yahdleri srgn etmitir.
lads-i erif, yahd, hristiyan ve mecslerin Arabistan'dan karlmalarn vcib
olduuna delildir. nk iki dn bir arada olamaz ifdesi her dne mildir. Bu bbta
mecsler de ehl-i ki-tab hlf r ndedir.
Arap yarmadasnn snrlarna gelince. Bu bbta Kamus shi-hibi Mecdddn gunlar

sylemektedir: Ârap yarmadas: Hind ve am denizleri ile Dicle ve Frat nehirleri
arasndaki arazdir: y-hud uzunluuna Aden ile am kylarna; geniliine de Cidde'den
Irak ovalarna kadar olan arazdir. Bu yarmadaya Arap yarmadas denilmesi,
islmiyetten evvelki devirlerde bile burada arap-ar yalam: hl da araplar yaamakta
olduu iindir.
Mezhep imamlarna gre mslman olmayanlar Arap yarmadasndan karmak
vcibtir. Ancak mam afi ve dier baz ulem bu hkm Hicaz'a mahsus sayarlar, tmam
afi : cizye veren bir gayr-i mslim cizyesini demek art e Hicaz'da oturmak istese
kendisine msaade edilemez. demitir.
Hicaz'dan murd, Mekke, Medine, Yemne ve etrafdr. Kamus'a. gre Hicaz: Mekke,
Medine, Tif ve havlisidir. Ona bu ismin verilmesi, Necid ile Tihme dalan arasnda
deta mahsur kal ma srdandr. Daha baka sebebler tahmin edenlerde vardr, imam
afi: Ben hi bir kimsenin Yemen'den gayr-i mslimleri kardn bilmiyorum; orada
da zimnler vard. Yemen, Hicaz deil; binenaleyh gayr-i mslimleri oradan kimse
karamaz. Onlarla Yemen'de oturmak iin anlama yaplabilir. diyor. Fakat tmam
afi'nin bu s-sne i'tirz edenler vardr. Bunlar diyorlar ki: Hicaz Arap yarmadasnn
bir bir cz'dur. Filvaki' gayr-i mslimlerin Hicaz'dan karlmas Eb Ubeyde hadsi ile
emredilmitir. Hicaz Arabistan'n bir cz' olduuna gre bir eyin cz'ne verilen
muvafk bir hkm o eyin btnne de verilebilir. Nitekim mmn baz ferdlerine
verilen hkmn o mm tahsis etmedii, usl-i fkhda tekerrr etmi bir kaidedir; bu da
onun gibidir. Ama Arap yarmadas sz baz ulem'mn vehmettii gibi umum bildiren
lfzlardan deildir. u kadar vstrki Eb Ubeyde hadsi te'kd ifde eder. nk gayr-i
mslimlerin Hicaz'dan karlmas, Arap yarmadasndan karlmalar emrinde dhildir.

Ayrca Hicaz'dan karlmalar emri ziyde-i te'kd iindir; yoksa tahsis veya nesih
kabilinden deildir. Peygamber (S.A.V.)'in son sz :
Mrikleri Arap yarmadasndan karn emri olunca buna imkn varmdr.
BeyhakVnin, mam Mlik'den onun da tsmal b, Eb Hakim'den rivayet ettii bir hadsde,
mer b. Abdllazfz : Reslllah (S.A.V.)'in son sz:
(Allah yahdlerle hristiyanlarn belsn versin, Peygamberlerinin kabirlerini mescid

yaptlar. Arabts-tanda asla iki dn kalmayacaktr) hadiolduu kulama geldi. demitir.
Hz. afi'ye i'tirz edenler onun: Ben hi bir kimsenin Ye-men'den gayr-i mslimleri
kardn bilmiyorum... szne yle mukabele ediyorlar : karan bulunmamak bir
hkme delil olamaz. Eir ok zrlerle bunu terkedenler olmutur. Mesel Hz. Ebu Bekir,
mrtedlerle harb ettii iin Hicaz'dan gayr-i mslimleri karmamtr. Halbuki onlar
oradan karmak bilittifak vacibti. Onun iin de Hz. mer karmt.
Onlara gre Peygamber (S.A.V.)'in gayr-i mslimleri Yemen'de brakmas; karma

emrinden nce olmutur; nk karma emri Re-slllah (S.A.V.)'in son szdr.
mam Nevev diyor ki: Ulem -rahmehmullah Tel- kff-rn msafir olarak Hicaz'a
gidip gelmekten men'edilcmeyeceklerini sylemilerdir. Yalnz orada gnden fazla
kalamazlar. mam afi ve ona muvafakat edenler, bundan Mekke'yi istisna ederler; ve
Mekke'yi Cenb- Hak haram kld iin oraya kfirlerin girmesine hi bir hl- an'da
msaade edilemez. ayet biri gizlice girmise karlmas vcibtir. Orada lpte
devedilse, cesedi bozulmadka karmak cb-eder. Nevev'nm delili :
221[221]
Mrikler ancak ve ancak neclstlrler.Binenaleyh Mescid- Hara m'a
yaklamasnlar. yet-i kermesidir. 222[222]

221[221]
222[222]
138.
Sre-i Tevbe; ftyet: 28.

1327/1118- (Bu da) ondan rivayet edilmitir; -radtyallah anh-Demitir ki: Bent
Nadr'in mslmanlar tarafndan at ve develerle inenmeyen mallar Allah'n Resulne

ganimet olarak ihsan ettii eyler ciimleslndendl. Bu mallar hassaten Peygamber
salaUah aleyhi ve sellem'ts id id. O bunlardan ailesine senelik nafaka verir; kalann
da Allah Azze ve Cellenn yolunda hazrlk olmak zere afa ve silha sarfederd. 223[223]
Bent Nadtr : Byk bir yahd kablesidir .ReslHah (S.A.V.) Medine'ye hicret ettii
vakit
onunla
muharebe
etmeyeceklerine
ve
ona
kar
dmana
yardmda
bulunmayacaklarna sz vermiler; muahede yapmlard. Bunlarn mallar hurmalklar

ve evleri Medine civarnda idi. Mteakiben ahidlerini bozdular. lerinden Kb b. Eref
yanna krk svr alarak Kurey'e gitti; ve onlarla ittifak etti. Bu vak'a tbni ihb
Zhr'nin kaydna gre Bedir muharebesinden alt ay sonra olmutur, tbni shk ise eZ Megzi adl eserinde, onun Uhud ve Bi'r Mane vak'alarndan sonra olduunu syler.
ReslHah {S.A.V.), Bent mir kabilesinden Amir b. meyye'nin ldrd iki

mslmamn diyetini almak iin yahdlerden yardm istemeye gitmiti. Yahudilere id
bir duvarn yanna oturduu srada, yahdller duvarn zerinden bir ta atarak onu
ldrmeyi kararlatrdlar. Bu ii Amir b. Cahh b. K'b yapacakt .Bu me'um su-i kas
do anda Peygamber (S.A.V.) e vah sureti ile bildirildi; ve bir hacet bahanesi ile hemen
oradan kalkt. Ashb- krm'na :
Buradan ayrlmayn; dedi. Kendisi acele Medine'ye dnd. Ashb onun geciktiini
grnce soruturdular. Medine'ye dndn haber alnca homen onlarda yanna
kotular. Reslllah (S.A.V.) onlara yahdlerle harbetmelerini ve onlarn zerine

yrmelerini emir buyurdu. Yahudiler keyfiyeti haber alnca karalarna kapandlar. Pey-
ganjber (S.A.V.) de onlarn hurmalarn kesip yakmay emretti; ve ya-hdleri alt gn

muhasara etti. Mnafklardan bazlar yahdlere gizlice haber gndererek sebat
gstermelerini tavsiye etmiler ve: Eer sizinle harbebilirse biz sizin tarafnza
geeceiz demilerdi. Allah Tela mnafklarn kalplerine korku verdi: yahdlere

va'dettikleri yardm yapamadlar. Yahudiler, develerinin gtrebilecei mallar
223[223]
kendilerine verilmek art ile yurdlarndan karlmalarn teklif ettiler. Bu artla
kendileri ile bar yapld. Yalnz silhlar verilmedi. Artk yahdlerin bazs am'n
Krha taraflarna bir takm Hre'ye gittiler. Ebu'l - Hukayk ile Huyey b. Ahtab sllesi ise
Hayber'e iltihak ettiler. Hayber'den ilk srgn edilenler bunlardr. Nitekim bu vak'a
Kur'n-L Kerm'de (ilk hair) nm ile yd olunur. Hayber'den ikinci hair ise, Hz. mer
(R. A.) zamannda olmutur.
Yahdlerin mallar zerine at ve develerle yrnmemesi, Bent Nadir, Medne-
Mnevvere'ye iki mil mesafede bulunduklar iindir. Mslmanlar oraya yryerek

gittiler. Yalnz Reslllah (S.A.V.) bir eee veya deveye binmiti. Gidecekleri yer yakn
olduundan Ashb- kfrm yorulmadlar.
Ailesinin nafakas meselesine gelince: Filhakika Reslllah (S.A. V.) bunu senelik olmak
zere kendine brakt mikdardan ayrr; fakat sene sonu gelinceye kadar onu hayr
yollarna sarf ederdi. Bu se-bebledir ki, vefatnda zrh merhun idi. Ailesi iin dne
ald bir mik-dar arpa karlnda onu rehin vermiti.
Hads-i erif, br senelik zahireyi biriktirmenin caiz olduuna ve bunun tevekkle mni'
tekil etmediine delildir. Bir insann tarlasndan kan mahsul biriktirmesinin caiz
olduunda btn ulem mttefiktir. Ancak zahire kesadl zamannda zahireyi pazarda
satn alarak biriktirmek caiz deildir. Buna ihtikr derler. Ahkm- fkh kitaplarnda
mufassalen beyn olunmutur. Kaad yz (476544) darlk zamannda ancak bir ka
gnlk nihayet bir aylk; varlk zamannda ise bir yllk zahire satn alarak depo etmenin
caiz olduunu ekser-i ulem'dan nakletmitir. 224[224]
1328/1119- Muz b. Cebel radyalah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah saaUah aleyhi ve seUem ile birlikde Hay-ber'de gaza ettik ve orada bir
takm koyunlar ganimet aldk. Bunun zerine, Reslllah saUalah aleyhi ve seUem
koyunlarn br ksmn aramzda taksim etti, kalann da ganimet mallara katt. 225[225]
224[224]
139.
225[225]
Bu hadsi Ebu Davud rivayet etmitir. Rvleri zararszdrlar.
Hads-i erif, nefel vermenin delllerindendir. Bu husstaki izht yukarda geti.

Musannif bu hadsi de oradakerle birlikde zikretse daha iyi olurdu.226[226]
1329/1120- Eb Rfi radyalah anh'den rivayet olunmutur. yle demitir,

Reslllah sallallah aleyhi ve seUem:
Hi phe yok ki, ben ahdi bozmam, elileri de hapsetmem; buyurdular. 227[227]
Bu hadsi Ebu DAvud ile Nesa rivayet etmilerdir, fbnl Hlbbn onu sahhlemitir.
Hads-i erif, ahd'a vefaya yani verilen szde sdk kalmann lzumuna ve elinin
hapsedilemeyeceine delildir. Verilen ahd- peymn kfire bile olsa yine ahdinde
durmak slmiyetin emridir. Yabanc bir devletin elisini huzura kabul etmek de zmnen
ona emn vermektir. Binenaleyh onu hapsetmek caiz deildir. Kendisine cbeden
cevap verilerek serbest braklr. 228[228]
1330/1121- Eb Hreyre radyaah an&'den rivayet edildiine gre, Reslllah

saUaUah aleyhi ve settem:
Her hangi bir yere varr da orada oturursanz, hisseniz oradadr. Hangi beldede Allah
ve Resulne isyan ederse o beldenin bete biri Allah ve Resulne mahsustur. Sonra O
(nun bakisi) sizin Olur; buyurmulardr.229[229]
Hadsi Mslim rivayet etmitir.
226[226]
227[227]
Kaad yaz, Mslim erhi'nde unlar sylemitir:- htimal ki bu hadsteki birinci
beldeden murd: mslmanlarn at ve develerle zerine hcum etmeden ahalisini

kararak kendileri ile sulh yaptklar yerdir.'Bu suretle mchidlerin oradaki hissesi
yani verilecek mkfat haklar kendilerinin olur. Nitekim fey' hakknda bu mkerrerdir,
ikinci beldeden murd da kahren alman yerdir. Bu belde ganimet olur; iinden bete biri
alnr, baksi ganimeti alanlarla verilir. Hadsteki (o sizin olur) ifdesinin mns budur..
Yani (Baksi sizin olur) demektir.
Fey' sureti ile alnan mallardan bete bir alnmaz diyenler Tou hadsle istidlal ederler.
bn'l-Mnzir: d/'den nce fey' maldan bete bir alnacana kail olan bilmiyoruz.
demitir. 230[230]
Cizye Ve Hdne Bab
Mslmanlar dr- harb denilen dman memleketine girer de bir ehri veya kal'ay
muhasara ederlerse, ordu kumandannn yapaca ilk i o yer halkn slm dinine
davettir. Bunu kabul ederlerse muharebeden vazgeilir. Zr maksad hsl olmutur.

Res$iHah (S.A.V.) :
Ns : Allah'dan baka ilh yoktur; deyinceye kadar kendileri le muharebe etmeye
me'mur oldum buyurmutur. Eer da'veti kabul etmezlerse, kendilerini cizye demeye
da'vet der. Peygamber (S.A.V.) ordu kumandanlarna bunu emretmitir. Zaten
muharebeye nihayet veren iki eyden biri budur. Bunu da kabul etmezlerse artk
Allah'dan yardm dileyerek harbolunur. ayed harpte msimanlar muzaffer olurlarsa

slm ordusunun kumandam iki ey arasnda muhayyer olur:
1 sterse alnan esirleri ldrr; yhud onlar kle yapar veya mslmanlara zimmi
olarak brakr.
2 Dilerse mallarn gaziler arasnda taksim eder, yhud mallarn, mlklerini
kendilerine brakarak arazlerinden harc, kendilerinden de cizye alr.

230[230]
Grlyor ki, harc bir nev'i araz vergisidir. Harc Haneftler'e gre harc- mukaseme ve harc- vazife nmlar ile iki ksmdr.
Harc- mukaseme : Fethedilen yerin tarlalarndan kan mahsuln de biri veya yans
mikdanndaki vergidir. Bu vergi kan mahsuln yarsn geemez. nk Peygamber
(S.A.V.), Hayberliler'e yar zerinden muamele yapmtr.
Harc- vazife : Hz. mer (R.A.)'m koyduu vergiden fazla olamaz. mer (R.A.)\n
koyduu vergi sulanan yerlerde dnm bana bir s' zahre ile bir dirhem para,
yoncann dnmne be dirhem ba ve hurmalklarn dnmne on dirhemdir. Hz.

mer (R. A./in harc koymad eylerden ise takate gre harc alnr.
Cizye : Kifayet mnsna gelen (icz)'den yhud (ceza)'dan alnmtr, ezdan alndn
tercih edenler cizyenin sahibini kurtarmaya kfi gelmesini cezadan alndna kail
olanlar ise onun bir ceza gibi tezlil ve tahrir sureti ile alnmasn nazar- i'ti bra
almlardr.
Cizye, haracn bir nev'idir. Haneftler'e gre cizye de iki nev'idir:
1 tki tarafn anlamas ile konulur. Nitekim ReslHah (S.A.V.), Necran hristiyanlar
ile ylda 2000 hlle vermeleri art ile anlama yapmt. Hlle: bahah kumatan ma'mul
iki para elbisedir.
2 Mslmanlarn hkmdar tarafndan kffrn mallar kendilerine braklarak

dorudan doruya konulur. Ve her ay muayyen bir mikdar alnr. Ancak bu vergi
hususunda zengin, orta halli ve fakir arasnda fark gzetilir. Zenginden ylda 48, ayda
drt dirhem, orta halliden ylda 24, ayda iki dirhem, fakirden ise ylda 12, ayda bir dirhem, olmak zere tahsil edilir. mm Mlik ile Ahmed b. HanbeVden bir rivayete gre:
zenginden 40 dirhem, yhud drt dnr, fakirden 10 dirhem, yhud bir dnr olmak
zere alnr. mam afii'ye gre kil bali olan herkesden bir dnr^ yhud 12 dirhem
alnr; ve zenginle fakir arasnda fark yaplmaz. Cizye hicretin dokuzuncu ylnda meru'
lmugtur: Sekizinci ylda meru' olmutur diyenler de vardr.
Kidne : Bir maslahat an dolay kffrla ma'lm br mjiddet iin mt ireke
yapmaktr. 231[231]
1331/1122- Abdurrahman b. Avf radtyalah anh'an rivayet edildiine gre.
Peygamber sallalah aleyhi ve seUem onu -yani cizyeyi- 232[232] Hecer Mecslerhden
almtr. 233[233]
Bu hadsi Buhar} rivayet etmitir. Hadsin el - Mu vatta' da inkta'h bir tarki vardr.
Mezkr tark mam afi'nin, tbni Zhr'den tahrc ettii u rivayettir:
bni ihb: Reslllah (S.A.V.)'in Bahreyn Mecslerinden cizye aldn duydum
demitir. Beyhak diyor ki: bni ihb bu hadsini bn'l - Mseyyeb'ten almgtr. bnl Mseyyeb'in. ise mrsel-leri iyidir, tte musannif merhumun iaret ettii inkta' budur.
tmam afi (150204)'nin Abdurrahman b. Avf'dan tahrc ettii bir hadse gre,
mer'bn'l - Hattab (R.A.) mecsleri zikrederek: Bunlar hakknda ne yapacan
bitmiyorum demi. Buna Hazret-t Abdurrahman : Ben Reslllah (S.A.V.)'i :
Onlara ehl- ktab muamelesi yapn; derken iittim diye mukabelede bulunmutur.
mam Eb Dvud (202 275) ile Beyhak, Ibnl Abbas (R. A./dan u hadsi tahrc
etmilerdir:
tbni Abbas demitir ki: Hecer mecsilerinden bir adam Peygamber (S.A.V.)'e geldi
(yanndan) kt zaman kendlklne :
Allah ve Resul sizin hakknzda ne hkm buyurdular? dedim:

er; dedi :
Yapma t dedim :
Y mslman olmay, yhud lm; dedl. Ibn Abbas demitir ki : Abdurrahman b.

231[231]
143.
232[232]
233[233]
Ifecer: Bahreyn'de bir yerdir.

Avf : Reslllah (S.A.V.) onlardan cizyeyi kabul etti; demi. Ns Abdurrahman'n kavlini
ald da benim ittiimi brakdr.
Ibn Abbas (R. A.)'m iittiini kabul etmemelerinin sebebi rvnin mecs olmasndandr.
Mecsnin rivayeti bittifak makbul deildir. Hz. Abdurrahman'n rivayeti ise mensul ve
ahindir. Tdbern (260 360) 'nin Mslim b. el - Al-i Hadram'den. tahrc ettii bir
hadisin sonunda :
Mecslere ehl-i kitab muamelesi yapn buyuruimak-tadr. Beyhak dah Iran
mecsleri hakknda buna benzer bir hadis rivayet eder.
Btn bu hadsler bilumum mecserden babmzn hadsi ise hs-seten Hecer
mecsilerinden cizye alnacana dellet ederler. Nitekim Tefti* Hazretleri :
234[234] Allah'a ve hire t gnne mn etmeyen ve Allah ile Resulnn ehl- kttftbtan
ma'dud kimselerle, kendileri zelil ve hakir bir halde cizyeyi elden verinceye kadar
muharebe edin. yet-i kermesi ile cizyenin yahdlerle, hristiyanlardan da alnmasn

emir buyurmutur.
Hattb diyor ki : Hz. mer (R.A.)'m, t Abdurrahman b. Avf: Hecer yahdlerlnden

Peygamber (S.A.V.) cizye ald; diye ehdet edinceye kadar mecslerden cizye almaktan
ekinmesi, sahbe- Kirm'm: her mrikten cizye alnmaz kanatinde olduklarna

delildir. Nitekim Evz'mn mezhebi budur. Onlar cizyenin yalnz ehl-i ki-tiptan
alnacana kaani' idiler.
Acaba- mecslerden niin cizye alnr? Ulem bu hususda ihtilf etmilercfes/mam

/i'nin ikLkavlinden mrecceh olana gre ehl-i kitaptan olduklar iin alnr. Bu kavil
Hz. Al b. Eb Tlib (R. A.)dan da rivayet olunmutur. Ekser-i ulem ya gre ise mecsler
ehl-i kitaptan deildirler. Onlara gre yahdlerle hristiyanlardan cizye nass- kitabla
mecslerden ise snnetle alnr..
Hsl cizye her mrikten alnr. Nitekim chad bahsi nde geen Sleyman b. Breyde
hadsinden de bu mn anlalr. Reslliah (S.A.v.)'in : Onlara ehl-i kitb muamelesi

yapn buyurmas mecslerin ehl-i kitb olmadklarna iarettir. Aadaki hads dah
234[234]
Sre-i Tevbe; ftyet: 20.
bu ma'ruzat te'yd eder. 235[235]

1332/1123- 236[236] Asm b. mer'den o da Enes ife 237[237] Osman b. Ebt Sleyman'dan -
radtyallah anhm* f$Itmt olarak rivayet edildiine gre. Peygamber salallah aleyhi
ve seUem Hlid b. Veld'i 238[238] Dme'ye gndermi. (Hlid le arkadalar) onu tutup
getirmiler. Reslliah saltaUah aleyhi ve selem ona cann balam ve cizye vermek
zere kendisi ile anlama yapmtr. 239[239]
Battb'nin verdii malmata gre keydir-i Dme Araplardan biridir. Gassn'l olduu
sylenir.
Hads-i erf, ir milletlerden olduu gibi araplardan da cizye alnabileceine delildir.

Fahr-I Kinat (S.A.V.) Efendimiz son gazalar olarak Tebk muharebesinde kendileri
Tebk'de kalarak Hz. Hlid'i gndermi; ve :
Muhakkak sen onu sr avlarken bulacaksn buyurmulardr. Hazret-t Hld (R.AJ,
keydir'in kal'asma mehtapl bir gecede varmt. Kal'aya gzle grlebilecek derecede
sokulmu, ve orada durmutu; Derken bir yaban kz belirdi. Hayvan keydir'in

kkne yaklam; deta boynuzlar kapya srnyordu. O anda keydir muhafzlar
ile birlikte sarayndan kverdi. Reslllah (S. A.V.)'in askerleri muhafzlar ldrdler.
keydir'in kardei Hassan da lenler arasnda idi. keydir'i ldrmeden yakalayarak
getirdiler. Peygamber (S.A.V.) ona cann balad. keydir hristiyand. Hz. Hlid,
235[235]
145.
Asm b. mer (B.A.): Eb Amir Asm b. mer b. Hatt&b'tr. Be-lHal (S.A.V.)"in vefatndan ki yl
fince domutur. Takkl ri vcudlu faziletli ve ftir bir ztt. Kardei Abaallah'n vefatndan drt y
nce, yani 7 trihinde vefat etmigtir. mer b. Abdilaziz'in anne tarafndan dedesidir. Kendisinden Ebn
mamete'bntt SebJ ve Urvetil*bntt Zbeyr hadFs rivayet etmlglerdir.
236[236]
Osman b. EM Sleyman: Cttbeyr b. Mut'ln'In oludur. Ebn Seletne-te'bnU Abdrrahman le Amir b.

AbdUlah'dan ve bakalarndan hadis dinlemitir.
237[237]
238[238]
239[239]
Devmetl - cendel : Bir yerin smidir.

Hassn'n zerindeki altnla ilemeli ipekten mmul kaftan alarak Resllah (S.A.V.)'e
gndermiti. keydir'e de Reslllah (S.A. V.)'in huzuruna vanncaya kadar emn
vermiti. Ancak bu emn mukabilinde ondan Dmet'l - Cendel'i teslim edeceine dir
sz almt. keydir bunu yapt. Ve Reslllah (S.A.V.)'e 2000 deve, 2000 zrh, 4000
mzrak ve 800 ba davar vermek art ile aralarnda bir anlama yapld...
Peygamber (S.A.V.)'in keydir'i slm'a da'vet ettii, fakat o buna yanamad iin
vergiye baland dah rivayet olunuyor.240[240]
1333/1124- Muz b. Cebel radyaUak anh'den rivayet olunmutur. Demitir k:

Peygamber sadah aleyhi ve selem ben, Yemen'e gnderdi. Ve bana her Akil bl'den
br dnr veya onun tutar kadar Ma'fir 241[241] kuma almam emrtil. 242[242]
Bu hadsi 'ler tahrc etmitir. bnl Hlbbn ile Hkim onu sahhlemilerdir,
tmam Tirmiz (209279) onun hakknda: hasen bir hadstir demi; ve baz kimselerin
onu mrsel olarak rivayet ettiini sylemitir. Kendisi de mrsel olmasn daha sahih
bulmaktadr. Mezkr hadsi tbni Hazm-i Zahir (384456) mnkat' olmakla letlendirmitir. Zr ona gre hadsin rvlerinden Mesruk, Hz. Mu-z'a yetimemitir.
Ebu Dvud ise bu hadsin mnker olduunu sylemi; ve : .tmam Ahmed'in bu hadisi
pek iddetle inkr ederdiini duydum demitir. Beyhak diyor ki : Mnker olan
rivayet, Eb Muviye'nin A'meg'&en, onun da brahim'den, onun da Mesrk'tan onun da

Muz'dan rivayetidir. A'me'in Eb Vil'den, onun da Mes-rufc'tan rivayeti mahfuzdur.
Onu A'me'den bir cemat rivayet etmilerdir-ki, Sfyn- Sevr, u'be, Ma'mer, Ebu
Avne, Yahya b. u'be ve Hafs b. Chys bunlar arasndadr.
Hadis-i erif, cizyeyi her kil bali iin altndan bir dinarla takdir etmenin caiz olduuna
delildir. kil bali olan kimsenin mutlak zikredilmesine baklrsa cizye hususunda
zenginle fakir arasnda fark olmamak cbeder. Ve kffrn her birinden senede bir dnr
240[240]
146.
241[241]
242[242]
Maafir: Yemen'de bir beldenin smidir. Burada kumag i'snI edilir.
alnr. mam afi ile imam Ahmed b. HanbeVia mezhebi bu olduunu yukarda
grmtk. Ancak mam Ahmed'e gre ya bir dnr, yhud onun tutar ma'fir kuma
alnr; ziyde veya noksan olmaz. afi'ye gre ise bir dnr en az mikdarn haddidir.
Daha fazla da alnabilir. afi'nin delili Ebu Davud'un tahrc ettii bn Abbas hadsidir.
Mezkr hadsdc Peygamber (S.A.V.)in Necrnflar'la ylda 2000 hlle vermeleri ve

bunlarn yarsn muharrem, yansn da receb aylarndan teslim etmeleri keza 30 adet
zrh, 30 at, 30 deve ve muhtelif silhlardan mslmanlann harpte iine yarayacak otuzar
dnesinin garantili yani zarar ve ziyan denmek art ile ms-manlara emaneten
verilmesi art ile anlama yapt beyn edilir, tmam afi : Mslmanlarn baz
ulemsndan ve zhnmlerden iittiime gre Necrnl'lar, kendilerinden alman her eyin

bir d-nrdan fazla kymetde olduunu sylerlermi diyor Hz. mer (R. A.)'m mezhebi
de budur. Mrn ileyh hazretleri cizyeyi bir dinardan fazla alrd. Bazlar cizye
hakknda bir tahdd olmadna kaildirler: Onlara gre bu i mslmanlann
hkmdanna braklmtr ve bbtaki hadsler muhayyerlik ifde ederler.
Hadsimiz, kadndan cizye alnmayacana dellet ediyor. nk kil bali mnsna

gelen hlim ta'biri erkekleri ifde eder.
Nihyet- Mctehd- nm eserde: Ulem cizyenin ancak vasf yanj erkeklik, bul
ve hrriyet vasflar e lzm geleceine ittifak etmilerdir. Deli, ktrm ve ihtiyarlarla

dn adamlarndan ve fakirlerden cizye alnmas ihtilafldr. Bunlarn hepsi itihad
mesec, mtevakkf deillerdir, Uem'nn ihtilfna sebeb, ad geenlerin ldrlp

ldrlmemesidir.. deniliyor.
Vaka' BeyhakVmn, Hakem b. Uteybe'den rivayet ettii bir ha-dsde Peygamber
(S.A.V.)'in Yemen'de bulunan Muz (R.A.)'a. yazd nmede her kil bali erkek ve
kadndan bir dnr veya kymuni almasn emrettii zikrediliyorsa da o hadsin isnad
munkat'dr. Ayni hadsi bni Eb eybe, Hz. bn Abbas'dan muttasl bir senede rivayet
eder; 15kin Beyhak : Ebu eyhe zaftir demitir. Bu bbta Amir b. Bzm'le Urve'den
de hadsler rivayet edilmitir. Fakat her ikisi .m de isndlar munkat'dr.
Lu suretle anlalyor ki, kadndan cizye alnmas hususunda kendisi e amel

edilebilecek bir hadis sabit olmamtr. mam afi gunlar sylemitir : Muhammed b.
Hlid ile Abdullah b. Amir b. Mslim'e ve Yemenliler'den bir ok ulem'ya sordum. Hepsi
kendilerinde nce geen bir ok zevattan onlar da kendilerinden nce geen ve hepsi
sika olan bir ok zevattan rivayet ederek hepsi Peygamber (S.A.V.)in Yemen'deki
zimmler'den her sene birer dnr cizye aldn hikye ettiler Bunlar kadnlardan cizye
alndm isbt etmiyorlar. Umuiyetc ekinlerinden cizye alndn sylyorlar. Halbuki onlarn mezrt vard. Bizim bildiimiz: hayvanlarndan da bir ey alnmamtr.
Yemen zmmlerinden ayr ayr yerlerde yaayan bir' oklarna sordum: Bana hi birinin
sz tekinin szne muhalif olmamak art ile hepsi Muz'n kendilerinden bali
olanlar iin birer dnr aldn sylediler. Onlar bali olan kimseye, hlim diyorlard.
Peygamber (S.A.V.)'in Muz'a yazd nmede : (her hlimden bir dnr alnacak)
buyurduunu sylediler,
Gerek Hz. Muz hadsinden, gerekse yukarda geen bni Breyde hadsinden anlalyor
ki, verilen cizyeyi kabul etmek vcibtir. Cizyeyi almayarak o adam ldrmek ise
haramdr. Cizye yetinden anlalan mn da budur. Yani yet-i kerme'nn banda

emredilen muharebe kffrn cizyeyi kabul etmeleri ile derhal kesilecektir. 243[243]
1334/1125- z b. Amr- Mzeni radyallah cnft'den Peygamber salaUah aleyhi ve

sellem'en itilmi olarak rvye edildiine gre Rcslllah salaUah aleyhi ve sellem:
slmiyet ycelir, Onun zerine ykselinemez; buyurmuardr. 244[244]
Bu hadsi Dre Kuln tahrc etmitir.
Hads-i erif, ehl-i islm'n her eyde ir dinler siklerinden yksek mertebede
bulunduklarna delildir. Sair milletler mslmanlara muaraza ettikleri vakit hak daima
mn ehli olanlarndr. Reslllah (S.A.V.) Kffr dar yollara sktrmaya emir

buyurmakla bu mnya iaret etmitir. Hak dn daima ykselmekde dn-i islm'n d-
manlar ne kadar ok olursa olsun, her asrda onu yeni yeni bir ok kimseler kabul
etmekde ve bylelikle ykseklii gn begn artmaktadr.245[245]
243[243]
148.
244[244]
149.
245[245]
1335/1125- Eb Hreyre radzyallah aniden Peygamber sUal-lah aleyhi v?

sellem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Res-lflah saUallah aleyhi ve sellem :
Yahudilerle hristiyanlara (rastladnzda) evvel siz selm vermeyin. Onlardan

birine
bir
yolda
rastgelirseniz
kendisini
yolun
dar
tarafna
sktrn;
Hads-i erf, mslmamn yahdr veya hrstiyanla karlat zaman onlardan abuk
davranarak kendilerine selm vermesinin haram olduuna dellet ediyor. nk nehde

asl olan tahrm ifde etmesidir. Onu, kerahete hamletmek asl mnsndan karmaktr.
Maamfh baz kimseler onu yine de kerahete hamletmilerdir. Selef ve halefin
cumhuruna gre gayr-i mslimlere selm vermek haramdr. Fakat ilerinde Ibn Abbas
(R. A./da bulunan baz ulem onlara selm vermenin caiz olduuna kaildirler.
filer'den bazlar da bu kavli tercih etmilerdir. Yalnz onlara gre gayr-i mslim'e
selm, mfred sigs ile verilir; yni es selm eleyke denilir. Bunlarn delili :
247[247] Hem insanlara gzel szler syleyin yet-i kermesi le selm ifa etmeyi
bildiren hadslerdir. Bu zevata : yet ve hadslerin umumu bu hadsle tahsis edilmitir

diye cevap verilmitir.
Buradaki hkm gayr-i mslim yalnz olduuna gredir. ayet yannda bir mslman
bulunursa selm ile onu kasdederek ikisine birden selm vermek caizdir, Zr
Peygamber (S.A.V.)'in mslmanlarla mriklerden mrekkeb bir cemate selm verdii
sabit olmutur.
Evvel SZ selm vermeyin ifdesinin mefhum- muhalifine baklrsa gayr-i mslimler

selm verdikde onlara cevap verilebilecei anlalr. Tel Hazretlerinin :
248[248] ayet size bir selm verilirse siz ondan daha lsn verin, yahud ayn sefam
ade edin yet-i kermesi ile :
246[246]
247[247]
248[248]
Sre-i Nisa; ftyet: 85.
Size ehl-i kitb selm verirlerse siz de: ve aleykm; deyin hadsi ve;
phesiz ki yahdler size selm verirlerse her biri: lm size; der. Sizde (ona) : size de;
deyin hadsi dah bu mnya dellet ederler.
Ulem ehl-i kitabn selmlarna selmla cevap verileceine mttefiktirler. Yalnz onlarn
slm ve aleykm cmlesine mnhasr kalacaktr. Mslim'de hadsin rivayeti
byledir. Battb diyor ki : Umumiyetle hads imamlar bu cmleyi (vav)'Ia rivayet
ederler; yalnz Ibyi Uyeyne'nin onu (vav)'sz rivayet ettiini sylerler. o-rusu da
jûdur. nk (vav) hazfedilirse kfirin sz olduu gibi kendilerine iade edilmi olur.
(Vav)'la sylenirse, syledikleri sz-' de onlarla ortak olmay, iktiz eder.
Nevev\ ise selm cmlesine (vav)' katmakla atmak arasnda hi bir fark grmyor; ve
bu cmlenin iki ekilde de sahh; rivyellerde yer aldn; her ne kadar atf harfi olan
(vav) ortaklk iktiz etse de lmn bize de, onlara da mukadder olduunu ondan
kamann imkn hricinde bulunduunu sylyor.
Hads-i erif mslmanlarla ayni yolda yolculuk eden gayr-i mslimleri yolun dar
tarafna sktrarak mslmanlara yolu geniletmenin lzumuna da dellet etmektedir.
Ancak yolda mslmanlar yoksa istedikleri gibi gidebilirler.
Falde : Yahdler'in mslmanlara tesadf ettikleri vakit onlar kasden sol taraflarna
aldklar zaman, zaman mahede olunmu ahvaldendir. Bu bbta hi bir hads yoktur.
Onlar bunu kendilerine stnln gstermek maksad ile uydurmulardr. Bununla
mslmanlara kar olduklarn anlatmak isterler. 249[249]
1336/1127- Msverb. Mahreme le Mervan radtyallah anhmdan rivayet
olunduuna gre Peygamber saUalah aleyhi ve selleih Hu dey biye harbine km...
Rv (burada) hadsi uzun uzadya anlatmtr. Bu hadsde: ite bu, Muhammed b.

Abdtlh'In Sheyl b. Amr'la on sene harbi terketmeye dir yapt anlamadr. Bu yllar
zarfnda halk emnlyet.de olacak ve bir birbirlerine dokunmayacaklardr hadisi de

vardr.
249[249]
151.
Hadsi Ebu Dvud tahrc etmitir. Asl Buhar'dedir. Bu hadsin bir ksmn Mslim,
Enes'den tahrc etmitir. Onun rivayetinde : Sizden (bize) kim gelirse onu size ade
etmeyeceiz; fakat bizden size gideni siz bize lde edeceksiniz. cmlesi de vardr.
Bunun zerine ashb :
Bunu yazyormusunuz y Reslallah? demiler: Reslllah (S. A.V.) :
Evet (yazyorum); nk bizden onlara gideni Allah rak eylesin. Onlardan bize gelen
iin ise elbet Allah bir ferahlk ve kar yol halkedecektir; buyurmulardr.250[250]
Hads-i erif bir maslahattan dolay mslmanlarla dmanlar olan mrikler arasnda
muayyen bir mddet iin bar akdedilebile-ine delildir. Bu hadsde iade

edilmeyecekleri bildirilenler, mrikler tarafna geen mslmanlardr. tde edilecek
olanlarsa Mekke mriklerinden
mslmanlar tarafna geenlerdir. Mezkr art
ashb- cirm'a pek giran gelmi ve : Bun yazyormusunui y Reslllahl diye

sormaktan kendilerini alamamlard. Bununla beraber Reslllah (5.A.V.) o art yine de
yazmt. Hads uzundur. Onu Siyer mamlar Hudeybiye kssasnda zikrederler. Ibn'l
- Kayym (691751) Zd'l - Med nm eserine hadsin tamamn alm; ve onda bir
ok faideler bulunduunu sylemitir.
Bu hadsde Peygamber (S.A.V.)in Eb Cendel'i mriklere iade ettii de zikrolunuyor.

Eb Cendel b. Sheyl daha bar imzalanmadan mslman olarak Reslllah (S.A.V.)*e
iltica etmiti. Anlama gereince mriklere iade edildi. Fakat ok gemeden Allah
kendisine bir kurtulu yolu hketti. Eb Cendel mriklerin elinden kaarak onlarn
kervanlarnn geecei bir yolu tuttu; ve yollarn kesmeye balad. Az zaman umre
etrafna mslmanlardan mteekkil bir cemat toplanm S u suretle Mekke

mriklerinin yollardaki kervanlarn tazyka baladlar...
Peygamber (S,A.V.)'in kendisine iltica eden kadnlar mriklere iade etmedii sbt
bulmutur. Bunun sebebi, anlamann yalnz erkekler hakknda yaplm olmasdr.

Kurey sonradan anlamay kadnia-rada temil-etmek istemise de, Resl- Ekrem
(S.A.V.) bunu kabul etmemitir. Kadnlardan mm Klsm bnt Eb Muayf hicret

250[250]
ederek mslmanlara iltica etmiti. Tel Hazrefleri de u yet-i kerme'yi indirdi:

251[251]
kadnlar kfirlere ade etmeyin.
Hadsimiz dman tarafndan mslmanlara iltica edenlerin dmana iade edilmemesi

$jrt ile bar yaplabileceine de dellet ediyor.252[252]
1338/1128- Abdullah b. mer radyallah anhm'dan Peygamber sallaUah ateyhi
ve SeUem'den itmi olarak rivayet edildiine gre, Reslllah sallaUah aleyhi ve

selem:
Bir kimse bir muhedi ldrrse Cennet kokusunu koklayamaz; halbuki onun kokusu
krk yllk mesafeden duyulur; buyurmulardr. 253[253]
Muhed'in; kendisine emn verilerek hayat emniyet altna alman gayr-i mslim demek
olduunu yukarda grmtk. Hadsin Bu-hri ve dier hads kitaplarnda muhtelif
lfzlarla rivayetleri vardr. Krk yllk mesafeden ifdesinin yerine smlVmn rivayetinde Yetmi yllk tbiri kullanlmtr. Tirmiz ile Bey-hakVnm. rivayet ettii bir
hadsde de Yz yllk mesafeden denilmi; dier bir rivyetde BeyZ yllk

mesafeden buyu-rulmu; mam Mlik eZ Muvatta
rivyeten:
adl eserinde Hz. Cbir'den
phesiz ki Cfmetln kokusu bin y'fsk mesafeden duyulur hadsini tai ictir.
Ulem-i kiram bu muhtelif rivayetlerin arasn bulmulardr. Musannif merhum hlsa
olarak yle demektedir : Bu idrk kyamette olacaktr; ve herkesin mertebesine gre

deiecektir. Messl: Cen-net'in kokusunu 50 y^JIik mesafeden alan, onu yetmi yllk
mesafeden alandan efdl olapaktrTDier mertebeler de yledir. Buna stadmz, Tirmiz

erhi'nde iaret etmitir. Bunun benzerini de b-n'l- A'rab'nin eserinde grdr...
251[251]
252[252]
152.
253[253]
153.
Sre- Mmtahine; fiyet: 10.

Hads-i erif kendisine emn verilen bir gayr-i mslimn ldrlmesini haram
klmaktadr. Byle bir kimseyi ldrenin ksas edilip edilmeyecei ulem arasnda
ihtilafldr, el-Mhelleb diyor ki : Bu hadsde mslman, muhed veya zimmyi
ldrd takdirde kendisi ksas edilmeyeceine dellet vardr; zr bunda yalnz uh-
rev ceza zikredilmi; dnyev cezadan bahsolunmamtr. 254[254]

Yar Ve Atclk Bab
Sebk : yar mnsna masdardr. Burada murd olan mn da "budur. Sebak ise kou
iin verilen dldr.
Remy : dah! ok veya kurun gibi eyleri atmak mnsna masdardr. Burada ondan
murd : at msbakasdr. 255[255]
1339/1129- bnl mer radvyallah anhm'den rivayet olunmutur. Demltfr ki:

Peygamber saUaUah aleyhi ve sellem idman grm atlarla el-Hafy'dan msabaka
yapt. Atlarn hedefi Senlyett'l -Veda fd{. dman grmeyen atlarla se Senlyyeden Bent
Zreyk mescidine kadar msabaka yapt. Ibnl mer de msabakaya tirak edenler
arasnda Id. 256[256]
Hadis mttefekun aleyh'dir. Buhrl u ziydeyi rivayet etmitir: Sfyan: el-HafyA le
Senlyyet'l - Veda aras be veya alt mildir. Se-nlyyedcn Beni Zreyk mescidine kadar
bir mil vardr; dedi.
Hads-i erf'de geen cdummirat fiilinin masdar tadmirdlr.
Tadmlr : evvel hayvan gzelce besiye ekerek sonra alafn azaltmak ve zaflatmaktr.
254[254]
255[255]
Sthah sahibi bu iin krk gn devam ettiini ve bu mddete mldmar denildiini syler.
Araplar msabaka yerine dah midmr derler. Kou atlan gzelce ullanr ve terletilerek
imanlklar giderilir. Bu suretle et ve sinirleri kuvvetlenir.
Hafy : Medtne-I Mnevvere'ye bir ka mil mesafede bir yerdir.

Seniyyet'l - Veda : dah Medine'ye yakn bir yerdir.
Hads-i erif, msabakann meu' olduuna delildir. Msabaka abesle itigal deil,
cihda hazrlk mahiyetinde gzel bir riy-zattr. Hkm sebebine gre mstehb veya
mubah olmaktr. Kur-tb'% diyor ki: At ve ir hayvanla zerinde, yhud yaya olarak
msabaka yapmann caiz olduunda hilaf yoktur. Ok ve dier silhlarla at msabakas
dah byledir. nk bunlarda harbe alma vardr.
Bu hads harb iin hazrlanan atlarn idmana ekilebileceine de dellet eder. Hatt
bunun mstehb olduunu syleyenler vardr.257[257]
1340/1130- (Yine) ondan -radyallah anh- rivayet edildiine gre. Peygamber

saUaah aleyhi ve seUem atlar arasnda dl koymu; ve hedef iin be yana basm
atlar tercih buyurmutur.258[258]
Hadsi Ahmed'le Eb Davud rivayet etmilerdir. Ibnl hbbn onu sahhlemitir.
Bu hads dah bundan nceki gibi, atlar arasnda msabaka yapmann caiz olduuna
delildir. Be yana basm atlar kuvvet ve metanete daha gen olanlardan stn
bulunmalar ciheti ile onlarn hedeflerinin, dierlerinden daha uzak tutulmas

gerektiine de iaret ediyor. 259[259]
1341/1131- Ebu Hreyre radyaah anh'tn rivayet olunmutur. Demitir ki:
257[257]
155.
258[258]
259[259]
Resliillah saUaUah aleyhi ve sellem:
dl ancak deve kousunda yhud atr veya at msabakasnda vardr;

Bu hadsi Ahmed'le ler rivayet etmilerdir. Ibnl Hbban onu sahhlemitir.
Hadsi Hkim bir ka tarikden tahrc etmitir. bn'l-Kattan (120198) ile bni DakH'l-
d (625702) bu tar' leri sahh bul-mularsa da Dre Kutnl (308385) bazlarn:
mevkuftur; diye -letlendirmitr.
Hur : devenin taban*; hfir: atn trna; nasl: okun demiri; demektir. Burada cz'n zikir
klln kasd kabilinden birer mecz- mrsel vardr. Mezkr kelimeler: deve, at ve ok
mnlarna kullanlmtr. Yhud bu kelimeler asllarnda birer izafet terkibi olup

muzaflar hazf edilmitir. Yani taban'dan murd: tabann sahibi, trnak'dan murd
trnan sahibi ilh... dir.
Hads-i erif, araya dl koyarak yar yapmann cis olduuna delildir. dl
yarlardan bakas verirse onu almak hilfsz caizdir: Yar kim kaybederse dl o
verecek diye ikisine de nart . julursa haramdr; zr kumar olur. ki taraftan yalnz birine art koulursa mesel : sen beni geersen sana 100 lira vereceim; ben geersem
senden bir ey almayacam derse cumhur-u ulem'ya gre caizdir.
Hadsin zahirine baklrsa msabaka yalnz bu eyde olaca anlalr. MHktler'le,

filer'in mezhebi budur. Hanefler'e gre at, katr, eek, deve gibi hayvanlarla
msabaka yapmak caiz olduu gibi. insan kousu ve at msabakalar da caizdir.

t'dan rivayet edildiine gre kendisi msabakay her eyde caiz grrm.
Msabakalarda dl ve mkfatn meru' olmas cihda tevik iindir. 261[261]
1342/1132- (Bu da) Ebu Hreyre radyaUah anh'den Peygamber sallaUahil aleyhi ve
260[260]
261[261]
156.
sellem'den itmi olarak rivayet edildiine gre, Resliillah satlaUah aleyhi ve sellem:
Her kim geileceinden emin olmayarak iki at arasnda bir at koyarsa bunda bir beis
yoktur. Geileceinden emin olursa o kumardr; buyurmulardr. 262[262]
Bu hadsi Ahmed'le, Ebu Dvud rivayet etmilerdir, isnad zftir,
Hads-i erifin Hz. Ebu Hreyre kadar isnadnn sahih olu;) olmad ihtilafldr. Hatt
Ebu Hatim : Bu fcadsin en gzel hli SadL'l - Msevyeb'e mevkuf olmasdr. Onu Yhhy
b. Said'de 8ad'-den kendi sz olarak rivayet etmitir. demektedir. Filhakika seZ-
Mwoattnf> da'dah Zhr tarki ite Hz, Sad'den kendi sz olmak zere rivayet
olunmutur. mam afi onu Sad b. Mseyyeb tarki ile Ebu Hreyre (R. A.)'dax rivayet
edenleri tahrc etmitir.
Geileceinden emn olmayarak buyurulmas muhalin ad verilen nc atn

msabakay kazanaca yzde yz belli olmamas art olduundandr. Aksi takdirde
msabaka kumar olur. Bu art Hanefler'le dier baz ulem'ya gre muteberdir. nk
msbaka-kadan maksad atlar denemektir. Geecei ma'lm olan atla bu mak-sad
tahakkuk edemez.
Hsl iki at arasnda iki taraftan dl art koarak : benim atm geerse sen bana u
kadar para vereceksin; senin atn geerse ben sana u kadar vereceim demek
kumardr. Ancak bu atlarn arasna onlar geecei md edilen nc bir at daha katlr
ve ikisini de getii takdirde dl alr; ikisini de geemedii takdirde hi bir ey alamaz;
teki atlardan hangisi geerse dl o alrsa msabaka kumar olmaktan kar.
Msabakann haram olmaktan kurtulmasna sebeb oldu-.u iin nc ata muhalin

yani hall kldran derler.
ki dn liminin ihtilf ettikleri bir mesele hakknda ortaya mkfat koyarak baka bir
lime mracaat etmeleri de yukardaki tafsilta gredir. Zr cihda rci bir mndan
dolay atlar arasnda ms-"baka caiz olunca ilim tahsiline tevike medar olacak
msabakann caiz, hatt mendup olmas evleviyetde kalr. At ta'Iimi ile insan kousu
gibi eyler dah menduptur.
262[262]
Araya mkfat koymadan yaplan koular mubah ise de srf elence iin tertib edilen
msabakalarla
mekruhtur. 263[263]
hayvan
mteViye
iyi
gstermek
maksad
ile
yaplanlar
1343/1133- Ukbet'bn Amir radtyallah an/t'den rivayet olunmutur. Demh' r k:
Reslllah sdallah aleyhi ve seUem!\t minber zernde (Mrikler iin gcnzn

yeftt kadar kuvvet hazrlayn) yetini okuyarak:
Dikkat edin kuvvet silh atmaktr. Dikkat edin! kuvvet silh atmaktr. Dikkat edin
kuvvet silh atmaktr; derken ittim. 264[264]
Hads-i erif Reslllah (S.A.V.)'in minberde okuduu yetin tefsiridir. O zaman silh
at oklardan ibaretdi. Emir bu gnk top, tfek, fze gibi eitli harp silhlarna da
mildir. nk bunlarn hepsi dmana kar hazrlktr.
Muhtelif silhlar kullanmak iin asker ta'lime tbi' tutmak dahi hadsimizin dellet
ettii ahkm cmlesindendir. Zr dmana kar hazrlk ancak silh kullanmay
bilmekle
tamam
denilemez. 265[265]
olur.
Silh
kullanmasn
bilmeyene;
kuvvetini
hazrlam,
Eti Yenilen Ve Yenilmeyen Hayvanlar
1344/1134- Eb Hreyre radyaltah anh'dm Peygamber salalla-h aleyhi ve

sellem'den duymu olarak rivayet edildiine gre, Reslllah sdaUah aleyhi ve selem:
263[263]
264[264]
158.
265[265]
Az dii olan her yrtc hayvann yenilmesi haramdr; buyurmulardr.266[266]

Bu hadsi Mslim rivayet etmitir. Mslim bu hadsi Ibni Abbas'dan cnehyettl lfz ile
tahrc etmitir. Ibnf Abbas : ve penesi ile avlanan her kuu ibaresini ziyde eylemitir.
Hads-i erf az dileri ile avlanan yrtc hayvan ve peneleri ile avlanan yrtc ku
etlerinin yenilmesi haram olduuna delildir.
Sebu : yrtc hayvan demektir, en - Nihye nm eserde : Azl dii olan yrtcdan murd
aralan, kaplan, kurd ve emsali gibi avn kahren paralayp yiyen hayvanlardr.
deniliyor.
Ulem bu gibi hayvanlarn hangileri haram klnd hususunda ihtilf etmilerdir.

mam- 'sam Eb Hantfe, afi, Ahmed b. Han-bel ve Dvud-u Zahir bu hadisle amel
etmilerdir. Yalnz haram klnan yartclann cinsini ta'yinde ihtilf halindedirler. Ebu
Hani-/e'ye gre etle beslenen ve aaa dis>olan her hayvan yrtcdr. Aralan, kaplan, pars,
kurd, ay, tilki, akal, srtlan, fil, maymun, yaban, faresi, yaban kedisi, gelincik, sansar,
samur, sincap ve ire gibi. Bu hayvanlarn haram klnmas insana Allah'n bir ikramdr.
nk, onlar yemekle o hayvanlarn kt hasletleri insana da geer. Akar kan olmayan,
sinek, ar, akreb ve ire sinek ve bcek nev'ileri ile yerin iinde yaayan solucan ve
ylanlar; fareler, kirpiler pis olduklar iin yenmezler. Bunlardan yalnz ekirge
mstesnadr. Nitekim az ileride grlecektir. Dierlerini yemek haramdr. afler'e gre

insana saldran arslan, kaplan, kurd gibi hayvanlar yrtcdr; srtlan ve tilki gibileri
yrtc saylmazlar. nk bu hayvanlar insana saldrmazlar. Ibni Abdberr'in nakline

gre ashb-i kira m'dan bnl Abbas, Ale ve bir rivayete gre Ibn mer (R. ankm) Ue
a'b ve Sad b. Cbeyr yrtc hayvanlarn yenilebileceine kail olmulardr. Delilleri:
267[267] De ki: ben bana vaht olunan kuKn'da haram klnm bir ey bulamyorum..
yet-i kerme'sidir. Onlara gre yenilmesi haram olan. eyler mezkr yette
zikredilmitir. Zikredilmeyenleri yemek helldir. Fakat bu yetle istidlale ftfr&s edilmi;
onun Ebu Hreyre hadisi ile neshedildii ileri srlmtr. Zten yet-i kerme ondan
nceki yet-te sekiz ift hayvann bazlarn haram i'tikd eden kffra bir red cevab
266[266]
267[267]
Sre-I En'm; ayet: 145.
olmak zere nazil olmutur. Mn udur : As sizin hell dedikleriniz haram; haram
telkki ettikleriniz helldir. Sizin yaptklarnz* Allah'a iftiradr. Yenilmesi haram olan
eyler : le, aktlm kan, domuz eti ve Allah'tan baka bir mabud ismi ile kesilen
hayvanlardr... Grlyor ki, En'a m sresindeki yetler: le, kan, domuz eti ve Allah'tan
baka ma'bud ad ile kesilen hayvan etini hell eden; eratia mubah kld bir ok
eyleri haram sayan kffr hakkndadr; ve onlarn hlini beyn eder diyorlar.
mam Mlik'e gre: Yrtc hayvanlar yemek haram deil mekruhtur. Kpek hakknda
ondan biri haram, dieri mekruh olmak zere iki kavil rivayet olunur. Bu kavillerden
mehur olan haram olmasdr.
Hanbeller'in yrtc hayvanlar hakin d a ki kavli hemen hemen Ha-nefler'in kavli gibidir.
Yrtc kulara gelince : Bu hususta babmzn hadsinden maada tmam Tirmiz'nin Hr.
Cbir (R.A.) ile Irbd b. Sriye (R.A.)'an ^hrc ettii hads de vardr. Mezkr hadsde bu
tahrimin Hayber gazasnda vuku' bulduu zikredilmektedir.
Kamus'da.: mihleb yrtc hayvan ve kularn trna; yhud (mihleb) avlanan kuun
trna; (zufr) da avlanmayanm trnadr deniliyor.
Hansffler, filer, Hanbeler, Zahirler ve cumhur-u ulem yrtc kularn yenilmesinin
haram olduuna kaildirler. Hanbcler'in Delil't - talib adl fkh kitabnda yle
deniliyor: kulardan haram olanlar: kartal, atmaca, ahin gibi avn penesi ile yakalayanlardr. Hanefler'le filer'in kitaplar dah buna benzer zht vermektedir.
imam Malik'e gre : Yrtc kularn dah yenilmesi haram deil, mekruhtur. Hatt
nesir denilen kartal onlara gre yrtc deilse de yenilmesi doru deildir; nk pis
bir hayvandr.
fiiler'e gre: ldrlmesi mendub olan ylan, akreb, alaca karga, aylak, fare ve zarar
dokunan her yrtc haramdr. Delilleri:
Be nev'i fsk (hayvan) vardr; bunlar hlde ve haremde ldrlrler... hads-i
erfi'dir. Bu hads hacc bahsi nde gemiti. Akl delilleri ise ad r"een hayvanlarn
er'an ve tab'an pis saylmalardr.
Hanefiler'e gre : Akbaba, karga, keler 268[268], kaplumbaa ve emsalini yemek mekruh;
tohum kargas, saksaan, gvercin, kaz, rdek, tavuk, bldrcn, keklik, srck, ulluk,
blbl ve ir kular yemek helldir. Deniz hayvanlarndan ise yalnz balk helldir. Sair
deniz hayvanlar habisten me'dudtur. Bunlara kurbaa bile dhildir.
Malikiler'e gre : Haerat ite bilumurn deniz hayvanlarn yemek mubahtr; Elverir ki,
yiyenin tabiat kabul etsin ve kendisine bir zarar dokunmasn. Deniz hayvanlar
hakknda fiiler de Mllkller'le beraberdir. ir 'fiayvanlarn hkm ygri geldike

1345/1135- Cabir radydtlah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki: ReslHah
salallah aleyhi ve sellem Hay ter gazasnda ehl eeklerin etlerini yasak etti; at etleri (nl
yemek) in de zin verdi. 270[270]
Hads mttefekun aleyh'dir. Buhrt'nin (Cbr'den) bir rivayetinde (fzn verdi yerine),
ruhsat verdi denilmitir.
Bu hadsin bir ok rivayetleri olup bazlarnda: Resul Hah (S.A.V.)'-in o gn, tencereleri
ehl eek etleri ile kaynarken grerek derhal bunlarn dklmesini emrettii; ve :
Bu hayvanlarn etlerinden br ey yemeyin;
rivayetlerinde :
buyurduu zikrediliyor. Dier
nk bu hayvanlar ricstr; yhud necistir buyurduu grlyor. Hatt bir

rivyetde :
nk bunlar, eytan i rcs eylerdir buyurmutur. Rics dah necis demektir.

Hads-i erifte ki mesele vardr:
1 Bu hads, mantuku ile ehli eeklerin yenilmesi haram olduuna dellet eder. Zr
268[268]
269[269]
161.
270[270]
Bir nev'i kertenkele.

nehyin asl tahrim iindir. Nitekim Sahbe- k-rm ile Tabin hazert'nn cumhuru ve
onlardan sonraki ulem ehli eek etlerinin haram olduuna kaildirler. Yalnz Ibni Abbas
(R. A.)'n:. haram deildir dedii rivayet edilmise de bu sznden dnd sabit
olmutur. Hanefler'den Kemal b. Bmam (788861)'m %Fethl-Kadir nm eserinde
beynna gre: ey vardr ki bunlarn iki defa neshedildii sylenir. Bunlar: Nikh-
mt'a, ehli eek etlerinin yenilmesi ve namazda Beyt-i Makdis'e dnmektir. Hx. ie (R.
Anka) ile mam Mhk'en ehli eeklerin yenilmesi hususunda: haram, mekruh ve mubah
olmak zere Ijavil rivayet edilmitir .
Bazlar: cehil eeklerin yenilmesi binek hayvanlar azalaca iin yasak edilmitir
derler; ve iddialarn, Hx. Ibnt Abbas (R.A.)'n bu bbtaki bir bz e isbt etmek
isterlerse de onlarn bu iddialarn Muhammedb. 8'rn'in H. Enes b. Malik (R.A.) 'dan
rivayet ettii u hadis reddeder :
Enes demitir ki: ResliilJah (S.A.V.) Hayberl fethettii zaman biz oradan kan bir fakm
eekler ele geirdik; ve bunlar keserek (etlerinden yemek) piirdik. Derken Resllfah
(S.A.V.)'in khyas nida ederek :
Gerekten Allah ve Resul sizi bu hayvanlarn etlerini yemek-den nehyedfyorlar.

nk bunlar murdardr, eytan iidir; dedi. Bunun zerine tencereler dkld.
Vaka Peygamber (S.A.V.) in baz zevata ehli eeklerin etlerini yemek iin msaade
ettiine dair rivayetler varsa da bu rivayetler sa-hh deildir. Binenaleyh buradaki
sahh hadislere muraza edemezler.
2 Hads-i erif, atlarn yenilebileceine dellet ediyor, imam afi ile Hanefller'den
mam Ebu Yusuf ve mam, Muhammed'in mam Ahmed b. Hanbel ve Cumhur-u ulemnn
mezhebleri budur. Onlar bu manda daha baka hadslerle de istidlal ederler. Mesel
tbni EH eybe eyheyn'nin, artlar zere, At'd&nu hadsi tahrc etmitir.
At, tbni Creyc'e:
Senin selefin onu yerlerdi; demi, tbni Creyc diyor ki: kendisine:
Ashb- Resltah m? diye sordum:
Evet; dedi.
leride grlecek Esma hadsinde Peygamber (S.A.V.) zamannda at keserek

yediklerinden bahsolunacaktr.
mam- A'zam Ebu Hanfe ile mam Mlik'e ve dier bir takm ulem'ya gre at etinin
haram olduu rivayet olunursa da mutemed rivayete gre at eti yemek mam A'zam'a
gre kerhet-i tenzihiyye ile mekruhtur, imam Mlik'ten rivayet olunan mehur kavle
gre haramdr. Fakat mbh olduu da rivayet edilmitir. Ebu, Hanfe ile Mlik'in
delilleri Hlld b. Veltd hadisidir. Bu hadsde yle deniliyor:
ResIllah (S.A.V.) at katr, eek,'etlerinden ve az dtl bulunan her yrtc hayvann

etinden nehyettl. Bir rivyetde: Hayber gazasnda deniliyor. Fakat mezkr hadsi
Buhri, Beyhak, mam Ahmed b. Hanbel ve Dre Kutn gibi hads imamlar zaf
bulmualrdr. mam- A'zamta bir delili de ayni mndaki MIkdm hadsidir. Eb Hanife
ile Malik :
271[271]
Atlar, katrlar ve eekleri onlara binmeniz ve zlnet ofmak tln yaratt yet-i
kermesle-de'stidll ederler. Bu yetle bir ka ekilde istidlal edilmitir.
1 yetteki Binmeniz: ve zlnet olmak tfn cmlesi illet-i mahsusadr. let-i mahsusa
ise hasr-u kasr ifde eder. u halde yerresi mubahtr demek hilf- zahir bir mn olur.
2 yet-i kerme'de katrlarla eekleri atlarn zerine atfetmek, hkmde mterek

olduklarn gsterir.
Bilhassa burada olduu gibi mfredatn atfnda bu hkm
ittifakdr. Binenaleyh katr ve eeklerin etleri yenmedii gibi atlarn etleri de yenmez.
Bunlara baka baka hkmler verenler dell gstermeye muhtatrlar.
3 Bu yet imtinan272[272] iin nazil olmutur. yed atlarn etleri yenilse, onunla daha
imtinan etmek lzm gelirdi.
nk yemek vcudun bakasna mtelliktir. Hakim olan
Atlah Tel imtinan iin a'ly brakp edny almaz. Bahusus bu yetin st tarafnda,
yemekle imtinan buyurmutu^'
4 Atlarn yenilmesi mubah olsa kendisle imtinan olunan binme ve znet menfaati
kalmaz; nk cinsleri tkenirdi. Bu tevcihlere baz muhalifler tarafnda cevap verilmeye

allm ve icmlen yle denilmitir: stidlal ettiiniz sre-i Nahl yeti bilittifak
271[271]
272[272]
Sr-i Nahl; yet: 8.

fmtinan : Verdii nimeti sayp dkmek.
Mekke'de nazil olmutur. Atlarn yenmesine ise hicretten alt sene sonra izin verilmitir..
Fakat mam- A'zam tarafndan bu cevabn da cevab verilmi ve;. hadsler tearuz
edince muharrim yani at etini haram klan hads tercih edilir denilmitir.
Eb fani/e'nin akl deliline gelince: Katr eti haram olunca onu douran atn eti
evleviyetle haram olmak cbeder. nk yavrunun yenmesi annesine gredir. Bundan
dolaydr ki yaban eeinin eti hell olduu halde anas ehl babas yaban eek olan yav-
runun eti yenmez. Bir de atn yenmemesi onun kymetindendir. Zr harp letidir.
Yenilmesi mubah kkmrsa cihd leti azaltlm olur. 273[273]
1347/1136- bni Eb Evfa radyaah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah Sallallah aleyhi ye seilem t!e birlikte yedi gaza yaptk; (bunlarda hep)
ekirge yiyorduk. 274[274]
Bu hads ekirge yemenin hell olduuna delildir. Nevev (631 676) bu bbta iem'
olduunu syler. bni Mce'nin. Hi. Enes (B.A.)'den tahrc ettii bir hadsden
anlaldna gre Peygamber (S.A.V.)'in zevceleri tabaklar iinde birbirlerine ekirge
hediye ederlermi. Yalnz tbnl - A'rabl Tirmizi erhi nde Endls ekirge-snit
yenmediini zra tamamle zarar verdiini sylemitir.
ReslUah (S.A.V.)'in ekirge yeyip yemedii ihtilafldr.Bbm hadsi, yemi olmas

ihtimalinden teye gemiyorsa da Buhr'nin bir rivayetinde
Onunla birlikte ek'rge yiyorduk denilmektedir. Maamfh bu ifde dah onun yedii
hakknda nass deildir. nk Biz yiyorduk mnasna gelebilir; ve Reslah (S.A.V.)
ile beraber bulunmu olmay te'kid iin sylemi olabilir. Bazlar: yeni bir hkm te'sis
baka bir hkm te'kidden evldr diyerek Reslllah (S.A.V.)'in eshble birlik-de
273[273]
164.
274[274]
yemi olmas ihtimalini daha kabule ayan gryorlar. Ebu Nuaym-'m tahrc ettii bir
ziydede : O da bizimle beraber yiyordu denilmitir, ki bu ziyde yediini tercih
edenlere delil olabilir. Vaka Ebu Davud'un Sleyman'dan tahrc ettii bir hdsde:
ReslIJah (S.A.V.)-'e ekirgenin hkm soruldukda :
Onw ne yerim; ne de haram klarm buyurduklar rivayet olunmusa da bu hadsi

Mnzir ( 656) mrsel olmakla il-etlencliraitir. bni Adiyy'in keler hakknda ayn
lfzlarla tahrc ettii bni mer hadsi de yledir.
Maamfh cumhuru ulem'ya gre ekirge sebebsiz lm olsa bile yenir. nk

yenilecei hakknda:
Bize iki l ve iki kan hef! klnd: balk ile ekirge VO kara cierle dalak hadsi vrid
olmutur. Mezkr hadsi mcm Ahmed b. Hanbel ile Dre Kutn mer (R. A.J'an merfu'
olarak tahrc etmilerdir. Bu hads hakknda Dre Kutn: mevkuf o-ma esahdr
demi, Beyhk dah mevkuf olduunu tercih etmi; fakat onun msrfu' hkmnde
olduunu sylemitir. Mlkler'e gre yenilebilmesi iin ekirgenin br sebsble lmesi
arttr.
ekirgenin deniz avm yoksa kara avm olduu dah ihtilafldr. Deniz av saylacana
dir iki zaf hads vrd olmutur. Sahbe- kf--rm'n bazlarndan ekirge sebebi ile
ihraml haclara ceza lzm gelecei rivayet olunduuna baklrsa onlara gre kara av
saylaca anlalr. Esasen ekirge kara hayvandr. 275[275]
1348/1137- Brses radyaltah anh'tn tavan kssas hakknda rivayet olunmutur.

Demitir k: Ebu Talha onu keserek budunu RtslllasaUallah aleyhi ve sellem 'e
gnderdi. Peygamber sallah aleyhi ve seem onu kabul efti. 276[276]
Hads mtiefekun aleyh'tir.
275[275]
165.
276[276]
166.
Bu kssada Hz. Enes (B.A.). 'in yle dedii rivayet olunuyor: cBz Merru's Zahranda iken
bir tavan kaldrdk. Kavim onu tutmak iin kotu ve yoruldular. Nihayet onu ben futtum
ve Eb Talhaya getirdim. O da onun br budunu yahud uyluunu ResiHHah sallaUah
aleyhi ve seUem'e gnderdi. Peygamber saUallah alehyi ve seUem onu kabul buyurdu
Sar Bu hads Reslllah (S.A.V.) 'in o tavann etinden yediine dellet etmiyorsa da
Buhri'de rv Him b. Yezd'in Enes'e:
Peygamber (S.A.V.) ondan yedi mi?' dedim:
Ondan yed; dedi. Sonra onu kabul ettiini syledi dedii rivayet olmutur.
Tavan etinin yenileceine icm- mmet vardr. Yalnz Hz. Abdullah b. mer (B. A.) ile
krime ve tbni Bb Leyla'ya gre mekruhtur. Delilleri: Bbu Dvud ile BeyhdkVidn tahrc
ettikleri bni mer (B.A.) hadsidir. Bu hadse gre: Peygamber (S.A.V.) 'e tavan eti
getirilmi fakat ondan ne yemi ne de yasak etmitir.
Hz. bni mer (R.A.) tavann hayz grdne kaandir. Beyhak buna benzer bir rivayeti
Hz. mber'le Ammr (R.Anhm) 'dan tahrc etmitir. O rivayete gre Peygaber (S.A.V.)
tavan etinin yenilmesini emretmi; lkin kendisi yememitir. Ancak yememesi mskruh
olduuna dellet etmez.
Fide : Demin Bayat'l - Hayvan nm eserinde hayz gren hayvanlarn kadn, srtlan,
yarasa ve tavan olduunu; syler. Kpein dah hayz grdn sylerler. 277[277]
1349/1138- bni Abbas radyallah anhm'dan nvyet olunmutur. Demitir k:

Resllfah saUattaJ aleyhi ve sellem hayvanlardan drdnn (yani): karnca, baf ars,
hdhd ve surad 278[278]' n ldrlmesini yasak etti. 279[279]
Hadsi Ahrrted ve Ebu Dvud rivayet etmilerdir. fbn Hbbn onu sahhlemitir.
277[277]
278[278]
279[279]
Gken kuudur.
Beyhak: Bu hadsin ricali sahh kitaplar ricalidir. Bu bbda vrid olan en kuvvetli hads
budur diyor.
Sur a d: Ahter'ye gre gcgn dedikleri kutur; k karn ak, arkas yeil olur. Bu ku vak
vak diye tt iin bazlar ona vaki bazlar vak demilerdir. Kk kular
avlamakla geinir; kendisi ile tee'm olunurmu.
Hads-i erf, mezkr hayvanlarn ldrlmesinin haram olduuna delilidir. Bundan

onlarn yenilmesinin de haram olduu anlalr. nk etleri yenilse ldrlmeleri-yasak
edilmezdi. Cumhur-u ulem'nin mezhebi budur. ldrlemeyecek hayvanlarn her biri
hakknda- hilaf varsa da karnca hakknda ittifak edilmitir. 280[280]
1350/1139- 281[281] bni Eb Ammr radyaUdh anh'an rlvyel olunmutur. Demitir

k: Cbre:
Srtlan avmdr? dedim;

Evet; dedi. 282[282]
Bu hadsi Ahfiedile Drt'Ier rivayet etmitir. Bubri ile bni Hb-bn onu
sahhiemilerdir.
bni Abdilberr bu hadsin ma'll olduunu sylemise de vehmetmitir. Beyhdk:

phesiz ki bu hads sahihtir demitir.
Hads-i erf srtlann yenilmesi hell bir hayvan olduuna delildir. fiVnin mezhebi
budur. u halde srtlann hkm yrtc hayvanlarn hkmnden tahsis edilmi oluyor.
Ebu Dvud'vm Hz. Cbir (R.A.) 'dan merfu' olarak tahric ettii bir hadsde srtlann av
olduu ve yenilebilecei tasrih edilmitir. Hads Srtlan avchr. Onu ihrmh (hac)
280[280]
167.
bni Eb Ammr (R.A.) AMurrahman b. Eb Ammr- ftfekkl'dir. Ebo Zr'a ile Xesi onu mu'temed
addetmilerdir. Hakknda sz eden bulunmamtr. ok ibdet ettii in kendisine kass derlerdi.
281[281]
282[282]
yakalarsa yal bir ko (kesmesi) cbeder; ve srtlan yenir Bu hadsi Hkim dah tahrc
etmi ve: snad sahihtir demitir, imam afi diyor iri: Hi bir nkr vki' olmakszn
halk onu yemeye ve Safa ile Merve arasnda satmaya devam ede gelmitir.
Hanefler'le dier baz ulem'ya gre srtlan yemek haramdr. Delilleri bilumum yrtc
hayvanlarn yenilmesini haram klan hadstir. Nitekim babmzn ilk hadsinde
grmtk. Hanefler Tirmiz'nin tah-rc ettii Hueyrm hadsi le de istidlal ederler.
Mezkr hadsde Res-tllah (S.A.V.) :
Srtlarn bir kimse yer mi hi? buyurmulardr .Ancak hadsin isnadnda Abdiilkerm
Ebu meyye vardr ki, zt zaftir. 283[283]
1351/1140- bn mer radyalah anhm'dan rivayet olunduuna gre kendisine

kirpinin hkm sorulunca (De ki: ben bana vahyolu-nan Kur'nda haram klnm bir ey
bulamyorum) yetini okumu. Derken yannda bulunan bir ihtiyar:
Ben Ebu Hreyre'den: Peygamber sdllallah aleyhi ve selem'ln yannda kirpinin sz

geti de:
O habisien bir habistir; buyurdu, derken

mer:
iitim; demi. Bunun zerine bni
Eer bunu Rcslltah sdllalh aleyhi ve seUem syledi se (hkm) onun buyurduu
gibidir; demitir. 284[284]
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud tahrc etmilerdir. snad zftir.
Zaifiiine sebeb hads'de zikri geen ihtiyardr. Hattb : Bu hadsin snd bir ey deil
demitir. Hadsin bir ok tarkleri var^ sa da Beyhdkl: Bu hdi ancak zaif yollardan
gelmitir demitir.
283[283]
168.
284[284]
Hanefler'le Hanbeller'e ve dier baz ulem'ya gre kirpi yemek haramdr. nk onun
habisden olduu hadsle sabittir. bni Eh Leyl, hell olduuna kaildir. Mes'ele ulem
arasmda ihtilafldr.285[285]
1352/1141- bni mer radyallah anhm'an rivayet olunmutur. Demitir k,

ResllSah sallallah aleyhi ve seTtem pislik yiyen develer (i yemek) den ve stlerin (i
imek) den nehyetti. 286[286]
Eu hadsi Nesa mstesna Drt'ler tahrc etmilerdir. Trmiz onu hasen bulmutur.
Hadsin benzerini Hkim, Dre Kutn ve Beyhak, Abdullah b. Amr b. s'dan rivayet
etmilerdir. O hadsde:
Krk gn yemleninceye kadar ziydesi de vardr. Ayni hadsi Ebv, Dvud, mam Ahmed
b. Hanbel, Nesa ve Hkim, Amr l'bni ua.yb'ten o da babasndan o da dedesinden iitmi
olmak zere 'gr lfzlarla rivayet etmilerdir.
Ehli eeklerin etlerinden, pislik yiyen deyeierden ve onlara bn mekdcn nchyeiti. Ebu
Davud'un rivayetinde:
Onlara binmskden ve stlerini mekten ifdesi vardr.
Cellle: Deve, sr, koyun ve tavuklarn pislik yiyenlerine verilen isimdir.
Hds-i erif pislik yiyen hayvann etle stnn hatt binilmesinin haram olduunu
gsteriyor. bni Hazm-i Zahir Araft'da cee hayvan zerinde vakfe yapan bir
kimsenin hacc sahh olmadna cezmen hkmetmitir. Hadsin zahiri, pislii yemekle
hayvann hemen cee olacana dellet ediyorsa da mam Nevev : hayvann yemine
pislik galebe almadka cellle olmayacan; sylemitir. u halde arada sirade
pislikten br ey almakla cellle olmaz. Bazlar koku ve pislii nazar- itibara almlardr.
Nevev buna cezmen kail olmutur. Hattb diyor ki: Cellle hayvan yemeyi mam
Ahmed, Haneftler ve f mekruh saymlardr. Bunlar el-llenin birka gn

285[285]
286[286]
hapsedilmeden yenifemiyeceine kaildirler.
Hapis mddeti bir hadse gre 40 gndr, ibn mer (R.A.) tavuu gn hapsedermi.
mam Mlik cellleyi hapsetmeden yemekde beis grmemitir. Sevr ile mam Ahmed b.
HanbeVden bir rivayete gre ise haramdr.
Mekruhtur diyenler : Bu bbtaki neh, etin deimesinden-dir. Bu ise haram olmasn

icbetmez. Zr kesilen hayvann eti ku-' rursa yenilir derler. Cellle hayvanlardan
tavuu kesmezden evvel gn, koyunun yedi gn, srla deveyi on drt gn hapsetmek
mendupdur. Mlik'e gre buna lzum yoktur. 287[287]
1353/1142- Eb Kata de radyalah cm/'dan yaban eei kssasnda: Peygamber

sallaUah aleyhi ve selem ondan yedi; dedii rivayet olunmutur.288[288]
Hads m t tefekun aleyh'dir.
Hz. Ebu Kata de (R. A J'n Peygamber (S.A.V.)'e hediye ettii yaban eei kssas Hacc
bahsi nde gemiti. Bu hadsde onun yenilmesinin hell olduuna dellet vardr. Mesele
ittifkdir. Maamfih, yaban eei ehlletirilirse ehli eek hkmne girer. 289[289]
1354/1143- Esma binli Eb Bekir radyalah anhm'dan rivayet olunmutur : Resul

l I ah saUdllah aleyhi ve seUem devrinde br at kesdik ve yedik; demitir. 290[290]
Hads mttefekun aleyh'tir.Hadsin bir rivayetinde;
Bz Medine'de ken kayd vardr. Dre Kutn'nm rivayetinde;

287[287]
170.
288[288]
289[289]
Onu bz ve Peygamber (S.A.V.) 'in chl- beyti beraberce yedik.
denilmitir. Bu.hads at etinin hell olduuna delildir. nk zahire gre Peygamber
(S.A.V.) 'in bu ii-takrr buyurduu anlalyor. Hadsin bir rivayetinde: Ehli heyt-
ResHHh denilmesi de bunu gsteriyor. Keza hadsin buradaki rivayetinde
nahreyledik dier rivayetinde tczebhettik ta'birleri kullanlmtr. Nahr: deveyi
gsten boazlamaktr. Zebh: hayvann enesiiiin altndaki damarlarn kesmektir. At
iin bunlarn ikisi birden zikredildiine bakarak bazlar: hahr'la zebih ayni
mnyadr demilerdir. Dier baz ulem ise bu iki kelimenin mecazen birbirinin yerine
kullanldna zhib olmulardr. bn't Tn diyor ki: Esas i'tibrle deve nahredilir. ir
hayvanlar ise zebholunurlar.
Deveyi nahr yerine zebih, dier hayvanlar da zebih yerine nah-retmenin hkm
ihtilafldr. Cumhur-u ulem'ya gre caizdir. Mll-kler'den bazsna gre caiz deildir.
Bz Medine'de iken ifdesi: at yemek cihd farz olmazdan nce meru' idi: cihd
farzoldukdan sonra onu yemek haram olmutur. diyenlerin szn reddetmektedir.

nk cihd Medine'ye varr varmaz farzolmutur. 291[291]
1355/1144- Ibni Abbs radyattah anhm'an rivayet olunmutur. Reslllah

sallaUah aleyhi ve selem'n sofrasnda keler 292[292] yenldl; demitir. 293[293]
Hads mttefekun ateyb'tir.
Bu hads keler yemenin hell olduuna delildir. Cumhur-u ulem'-mn kavli de budur.
Kaadi yaz (476544) baz ulem ya gre haram, Hanefler'e gre mekruh olduunu
nakletmitir. Fakat mam Nevev: Bunun hi br kimseden sahih olarak rivayet
edildiini zannetmiyorum. Edilse bite nass ve daha nceden mn'akid icm'la merddtr. demitir.
291[291]
171.
292[292]
293[293]
Bir nevi kertenkeledir.

Haram olduunu syleyenler, Ebt Dvd'va tahrc ettii u hadisle istidlal ederler:
Gerekten Peygamber (S.A.V.) keleri yemekten nehyett. Lkin hadsin isnadnda

sma b. Ayya vardr. Bu ztn amlar'dan rivayet ettii hadsler kuvvetlidir.
Binenaleyh Hattbi'nin onun hadsi hakknda: isnad birey deildir demesi ile bni
Hazm'm: Bu hadsin isnadnda zaf ve mehul rvler vardr. eklindeki mtlas ve
keza Beyhak'nin: smail b. Ayya hccet deildir. sz. tam bir isabet saylmaz. nk
smail b. Ayya bu hadsi amdlar'-dan rivayet etmitir. u kadar var ki: Nehyin asl her
ne kadar tahrm iin olsa da Mslim'in tahrc ettii:
Onu yeyn, zira helldir; lkin o benim yiyeceim eylerden deildir. hadsi bu tahrimi
kerahete tebdil etmitir. deniliyor.
Keler yemek haramdr diyenlerin bir delili de Eb Davud'un Abdurrahman b.

Hasene'en. tahrc ettii u hadsdir:
Ashab keler piirmler. Bunun zerine Reslllah (S.A.V.):
u muhakkak ki, Beni isralden bir mmet yerde debeleyen 'tayvan ekline tebdil
edilmitir/Ben onun bu hayvan olmasndan
korkarm;
binenaleyh
onu
atn;
buyurmutur. bu hadsi mam Ahmed b. Hanbel tahrc etmitir. bni Hibbn ile Tahv
onu sahhlemislerdir. Senedi eyheyn'in artlar zerinedir. Mezkr hadsle istidlale de

syle cevap verilmitir. htimal Peygamber (S.A.V.)'in bu hayvann tebdil edilmi bir
mmet olmasndan endie etmesi, tebdil edilen mmetin nesil brakmayaca kendisine
bildirilmezden nce vki' olmutur. Zra tebdil edilen mmetin nesil brakmayaca
Tahv'rtin Hz. bni Mes'ud (R. A J'dan tahrc ettii u hadsle sabittir.
bn Mesd yle demitin Rcslilah (S.A.V.) 'e maymunlarla domuzlarn, ekl tebdil
edilen insanlardan olup olmad soruldu. Buyurdular ki:
Allah hj bir kavrni helak etmemitir, yahd hayvan ekline tebdil etmemitir ki
onlara nesil ve slle halketsin. Hadsin asl Mslim'dedir. bnl - Arabi, bu'hadse
muttali' olamam; ve Hayvan klna tebdil edilen kavmin nesli olmaz; sz bir
iddiadr. Byle eyler aklla bilinmez. Onlar bilmenin yolu nakildir. Bu bbta i'timda
ayan bir ey yoktur. demitir,
Keler'i yemek haramdr diyenlere yle de cevap verilmitir. Kelerin insandan
dnme bir hayvan oladuunu kabul etsek bile bu onun yenilmemesini iktiz etmez.
nk, sureti tebdil edilmekle ondan insan hkm kaldrlmtr. Reslllah (S.A.V.) 'in
yememesi bu hayvan Allah'n hmna urad iindir. Nitekim Reslllah (S.A.V.) Se-
md kavminin sularndan da imezlerdi.
Buraya kadar verilen izahattan anlalr ki, keleri yemek caiz, fakat Peygamber (S.A.V.)
onu kerih grmtr.294[294]
1356/1145- 295[295] Abdurrahman b. Osman el-Kure radyallah arih'-dan rivayet
olunduuna gre hekimin bri Resl'lah salldllak aleyhi ve sellem'e kurbaay ilca
katmann hkmn sormu; bunun zerine Peygamber sallallahii aleyhi ve selem onu
ldrmeyi yasak etmitir. 296[296]
Bu hadsi Ahmed tahrc etmitir. Hkim onu sahh bulmu; Ebu Dvud ile Nesa dah
tahrc etmilerdir.
Onlarn rivayetlerinde az ok lfz fark vardr. Beyhak: Bu hads, kurbaay
ldrmekden neh hususunda vrid olan" hadslerin en kuvvetlisidir. demitir. Yine

Beyhak, Hz. bni mer (C.A.) dan u hadsi tahrc etmi ve isnad iin sahih demitir:
Kurbaalar ldrmeyin; nk onlarn vakvakass tesbhdir. Yarasay da ldrmeyin;
zr Beyt-i Makdis. harap edildii zaman yarasa: YRb! beni denize musallat kl da
unlar boaym; demitir Beyhk, Hz. Enes (R.A.} dan da u hadsi rivayet etmitir:
Kurbalar ldrmeyin; nk onlar azlarna su doldurarak ibrahim'in ateine

varmlardr. Bu suyu atein zerine serpiyorlard.
294[294]
173.
Abdurrahman b. Osman (B. A.) : Sahbe-i kirm'dan Talha b. Abdullah'n kardeidir. Peygamber
(S.A.V.)'e yetitii, fakat kendisini gremedii sylenir. Bir rivyetde Mekke'nin fethinde, di-er bir
rivyetde Hudeyb'ye gazasnda mslman olmu; Ul&d harbinde Ibni Zbeyr'le beraber ehd edilmitir.
Kendisinden iki olu ile bni Mnke'dir; had"s rivayet etmilerdir.
295[295]
296[296]
Gerek babmzn hadsi, gerekse dierleri kurbaa ldrmenin haram olduuna dellet
etmektedirler. ldrlmesi haram olunca bundaa yenmesinin de haram olduu
anlalmtr. Zr yenilmesi hell olsa ldrlmesi yasak edilmezdi. Buna benzer bir
istidlal yukarda da gemiti. 297[297]
Av Ve Hayvan Kesme Bab
Sayd kelimesi masdar bir kelime olup, avlanmaya da, avlanan avada, itlk edilir. Tela
Hazretleri, Kur'an- KermVde avlanmay birka yerde mubah klmtr. Bunlardan

bazlar:
298[298] ihramdan kmzm avlanabilirsiniz yet-i kermesi ile :

299[299]
rettiiniz yrtclarn renmi olanlar e avlanmak da hell klnd. kavl-i
kermidir.
Snnetden delili: babmzn hadsleridir. Bu deliller ihraml olmayanlara avlanmann
mubah olduunu gsterirse de Hanefler'e gre avcl et ihtiyac iin deil de zevk ye
keyf iin yapmak veya onu san'at haline getirmek yine de mekruhtur. Vurulan bir avn
hell olabilmesi iin Hanefler'ce 15 artn bulunmas lzmdr. Bu artlarn bei av
kpeinde bei de avda aranacaktr.
1 Avcda aranan artlar: Hayvan kesmeye ehil olmak, kpei avn peinden salmak,
kpei salarken kestii yenmeyen biri ile ortak olmamak, kasden besmeleyi
terketmemek ve kpei avn peinden salmakla av tutmann arasnda baka bir ile
megul olmamaktr.
2 Kpekde aranan artlar: Av komay renmi olmak, av usl ile kovmak, av
tutarken avcl hell olmayan biri ile ortaklama-m&k av yaralayarak ldrmek ve
tuttuu avdan yemektir.297[297]
174.
298[298]
299[299]
Sre-i Maide; yet: 4.

Sre-i Maide; yet: 4.
3 Avda aranan artlar :
Ha-erttan olmamas, balktan baka bir su hayvan
olmamas, kendini ya kanatlarle yhd ayaklarle koruyan hayvanlardan olmas,

yiyeceini az dilerle yhd penelerle te'min eden yrtclardan veya yrtc kulardan
olmamas ve bak yetitirinceye kadar ald yaradan lmemesidir. Bu artlar sras

geldike grleceklerdir.
Zebh: zebhann cem'idir. Zebha: kesilmek, anndan olan hayvandr. Bu takdirde

henz kesilmeyen bir hayvana bu ismi vermek evil alkas ile mecz- mrsel olur. Fakat
Hanefyye ulems'ndan Zeyla ile eZ- ihtiyar sahibine gre zebha: kesilen hayvan;
demektir. 300[300]
1357/1146- Ebu Hreyre radzyalak anft'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah saltallahil aleyhi ve settem:
oban kpei le av kpei ve ekinlik bekleyen kpekler mstesna olmak zere her
kim kpek edinirse her gn ecrinden bir krat eksilir; buyurdular. 301[301]
Bu hads, kpek edinmenin ve beslemenin memnu' olduuna delildir. Bundan yalnz
hadsde beyn edilen nev'i kpek mstesnadr. Hads-i erf bu lfzlarla Sahiheyn'den
maada dier'kitaplarnda da ~rryet edilmitir.
Ulem buradaki memnu'iyetin tahrm m yoksa kerahet mi ifde ettiinde ihtilf

etmilerdir. Bazlar tahrm ifde ettiine kail olmulardr. Onlara gre sahibinin
ecrinden her gn bir krat azalmas kpei edindii iin ona bir cezadr. Hadsin bir
rivayetinde krat denilmitir. Bunun mns: kpek beslemekle kazanlan gnah
gnde bir veya iki krat sevaba muadil olur; demektir.
Tahrmin hikmeti ise: insanlar korkutmas ve meleklerin o eve girmemesine sebeb
olmasdr. Halbuki meleklerin girmesi ev sahibini ib-dt ve tta yaklatrr; gnah
ilemekden uzaklatrr. Sonra, kpekler kaplar da yalayarak pislenmelerine ve bir ok
300[300]
175.
301[301]
176.
hastalklara da sebeb olurlar.
Bazlar, kpek beslemenin mehruh olduuna kaildirler.Bunlarn delili sevabn tedric

suretde azalmasdr: Haram olsa tedricen deil birden giderdi diyorlar.
mam afi hadsde istisna edilen nev'iden maada bilumum kpeklerin satlmasnn
haram olduuna kaildir.
Hanefler'e gre bilumum kpekleri ve avclkda kullanlan pars 302[302] gibi yrtc
hayvanlar satmak caizdir. Yalnz mam Ebu Yusuf'a gre herkese saldrah dalayc kpek
satlmaz; nk bylesi ta'im ve terbiye kabul etmez. Bir krat rivyetle iki krat rivaye-
tinin aras cem'edilerek: ifci krat zararn okluuna gre sylen-migtir. Mesel
ehirlerde iki krat kylerde bir krat azalr, veya Medne- Mnevvere'de iki ir
ehirlerde bir krat azalr. Yhd gndzn sevabmdan bir, gecenin sevabndan da bir
krat azalr da* bir krat diyen yalnz gndze yhd yalnz geceye nisbetle sylemi; iki
krat diye rivayet eden ikisini birden nazar- i'tibra almtr. denilmitir.
Azalan sevaplarn gemi ibdetlerden mi yoksa gelecek ibdetlerden mi alnaca dah

ihtilafldr. bni Tin'e gre gelecek ibdetlerden alnacaktr.
Hads-i erif edinilmesine izin verilen kpeklerin sevb azaltmayacana iaret.ediyor.

fevleri korumak iin edinilenler de bunlara kyas edilmitir. bni Abdiberr buna iaret
ediyor.
Saldrgan kpek bilittifak bu izinde dhil deildir. nk ldrlmesi emredilmitir.
Hads-i erif iyi amelleri noksanlatracak fiillerden kanlmas gerektiine iaret ettii
gibi, maiet babnda kullarn muhta olduu eyleri mubah klma hususundaki ltf-u
Pars terbiye edilerek avclkta kuHanlabilirm. HanefHer'den mam emsl Eimme-i Serahs,
eyhinden naklen pars hafcmda unlar sylemitir: Parsn bir takm hasletleri vardr ki, akll bir
kimseye onlar parsdan almak gerekir. Mesel : Pars avn tutmak, iin gizlenir; bu onun bir hlesidir. insana gereken de dmanna karg ' aikre muhalefetde bulunmayp frsatn kollamak ve maksadna
kendini yormadan kolayca nail olmaktr. Pars d-mekle renmez. Ona retmek iin, avn yiyen kpei
huzurunda derler. Bylece pars da vazifesini renmi olur. kilin de byle olmas ve bakasndan ibret
almas cbeder. Pars murdar et yemez. O. sahibinden temiz et ister. kil insan da yle olmal ve ancak
hell rzk yemelidir. Pars ancak , veya be adm kogar; avn yakalayabilirse yakalar; yakalayamazsa
buralar ve: ben lem iin alp kendimi ldremem; der. Akll insan da yle olmal. Pars sahibinin
arkasndan yrmez. Ve: ben ona muhta deil, o bana muhta. O halde ben kendimi aalatamam; der.
Akll bir insan da yle olmal. Bilhassa talebesinin peinden koup onu aramamaldr.
302[302]
ilh'yi de haber veriyor.
Tenbih : Mslim'de kpekleri ldrmeyi emreden hads vardr. Buna binen Kaad lyz:
Ukm'mn ou kpekleri ldrme babnda bu hadsle istidlal etmilerdir; mstesna

olanlar baka demi; ve M-likler'in mezhebi bu olduunu sylemitir. Nihayet Kaad
yz diyor ki: Bence neh evvel btn kpekler hakknda mm ve mildi. Resll-lah
(S.A.V.) hepsinin ldrlmesini emretmidi. Sonra kara kpekten maadasnn
ldrlmesini yasak etti; mstesnalardan maada btn kpeklerin edinilmesini de neh

buyurdu.
Kara' kpekten murd: gzlerinin zerinde iki beyaz nokta bulunan hlis kara
olandr.303[303]
1358/1147- Adiyv b Hm radyallah em/'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resillah sdllallah aleyhi ve sellem bana:
Kpeini saldrm onun zerine Allann adn an. Eer senin iin tutar da ava diri iken
yetiirsen onu hemen kes. Ava yetitiinde kpek onu ldrm de ondan yememise o
av ye. ayed kendi kpeinle beraber baka bir kpek bulursan av ldrmse yeme.
nk onu kpeklerin, hangisi ldrdn bilemezsin. Eer okunu atacakssn besmele
ek. Av bir gn bulamazsan onda kendi okunun eserinden baka bir ey grmediin
takdirde istersen ye. Av suda boulmu olarak bulursan yeme; buyurdular. 304[304]
Hads mMefekun aleyh'tir. Bu lfz Mslim'indir.
Bu hadste bir takm meseleler vardr:
1 Kpein tuttuu av, ancak kpek sahibi tarafndan salnd takdirde hell olur.
Kendiliinden avn arkasndan giderse tuttuu av yenmez. Cumhur'un kavli budur. Zr
hads-i erfde: salarsan buyu-rulmutur. Bunun mefhumu artndan, salnmayan
303[303]
177.
304[304]
178.
kpein tuttuu avn yenmeyecei anlalr. Bazlarna gre kpein renmi olmas
mu'-teberdir. renmise kendiliinden tuttuu av helldir.
renmenin hakikati avn arkasndan salnca kovmas, arld zaman gelmesidir.

Bazlar: retme avn peinden salmay ve kovdurmay kabul etmesi ve kovmaya
balarken bundan menedildii takdirde sahibine itaat etmesi; tuttuu av yememesidir.
demilerdir. Burada asl mu'teber olan avn arkasndan salmmazdan nce menedi-lince
sahibini dinlemesidir. Avn peine takldktan sonra geriye dndrlmesi imknszdr.
2 Onun zerine Allann adn an ifdesi Tel Hazretleri'nin ayni mndaki kavl-i
Kerminden alnmtr. Mn udur: Ava canl iken yetiirseniz keserken zerine
besmele ekin
yhd: rettiiniz av kpeini avn peinden salarken zerine
besmele ekin Hadsdeki Eer okunu atacaksan besmele ek cmlesi dah oku veya
kurunu atarken besmele ekmenin art olduuna delildir.
Kitab ve snnetin zahiri bunu ifde etmekle beraber mesele ulem arasnda ihtilafldr.
Yukarda da arzettiimiz vecihle besmele yi unutmayanlar iin gerek kpei salarken
gerekse av keserken besmele ekmek Hanefler'le dier baz ulem'ya gre vaciptir.
Kasden besme-le'yi terkedenin kestii ve avlad yenmez. Delilleri bu hadsle:
305[305] zerine besmele ekilmeyen hayvandan yemeyin yet-i ker-mesdir.
Besmele'yi unutan ise affolunmutur. Buna delil de:
mmetimden hat ve unutma'!"" hkm) kaldrlmtr hads-i erifidir. Babmzn
sonunda gelecek Ibni Abbs (R.A.) hadsi de Hanefler'in delllerindendir.
Dier ulem'ya gre ise besmete snnettir. Hz. bn Abbs (R.A.) ile mam Mlik ve bir
rivyetde imam Ahmed b. Hanbel bu kavle zhibolmulardr. Bunlarn delili :
306[306] Kesdikleriniz mstesna yet-i kermesidir. Mezkr yetde besmele art

klnmtr. Ehl-i kitb hakknda dah
307[307] Kendilerine kifab verilenlerin yiyecekleri sze helldir buyurmular. Halbuki
onlar besmele ekmezler. Snnet'den delilleri ileride gelecek Hz. e hadsidir.

Sre- Enam; yet: 121*.
Sre-i Mde; yet: 3.
307[307] Sre-i Mide; yet: 5.
305[305]
306[306]
Zhirler'e gre besmele unutarak bile terkedilse o hayvan yenmez. nk yetin zahiri
bunu ifde eder. Snnet'den delilleri sadedinde bulunduumuz Adiy (R.A.) hadsidir. Bu
hadsde besmele emredilmi; bssmele'siz kesilen hayvan hakknda tafsilt verilmemitir.
Besmelesiz caiz olsa elbet de tafsilt verilirdi.
Hayvan mslman keser de besmele'yi ekip ekmediinde phe ederse o hayvan

yenir. Bu hususta Fahr-i kinat (S.A.V.) Efendimiz :
Besmeleyi ekin de yeyin. buyurmulardr.
3 Hadsteki Eer ava diri iken yetiirsen onu hemen kes. cmlesi hayvan diri olarak
yakaland zaman onu kesmek vcib olduuna aksi takdirde yenilmesi hell
olamayacana delildir. Bu cihet ittifakdr. Avc yetitii vakit hayvan diri fakat son
nefesine gelmise baklr; ald yaradan yemek veya nefes borusu kesilmi yhd karn
veya barsaklar kmsa kesmeden dah yenilebilir. Nevev bu hususda dah icm'
olduunu syler: Ava yetitiinde kpek onu ldrm de ondan yememise o av ye
cmlesi kpek yedii takdirde artk o hayvann yenmeyeceine delildir. Kpei tuttuu
av yememesi onun renmi olmasnn artdr. Bunu yukarda grmtk. Yemesi ise
renmediine delldir. renmemi bir kpek av kendili iin yakalar. Nitekim bir
hadsde :
Zfr kendisi iin
tutmu
olunmutur. Bu hadis dah :
olmasndan
korkarm. Duyurularak bu cihet beyn
308[308] Kpeklerin szin iin tuttuklar avlardan yeyin. yet-i kermesinden-mlhemdir.

yetteki szin in tuituklart cmlesi hayvann tuttuu avdan yememesi diye tefsir
olunmutur. Bu bbdaki bir hadsi mam Ahmed.Hz. bni Abbs (R.A.) 'dan u lfzlarla
tahrc etmitir:
Kpei saldnda eer av yerse sen yeme; nk kendisi iin tutmutur. Kpei
saldn zaman av ye-mezse; sen ye. Zr sahibi iin tutmutur. Ekser- ulemnn
mezhebi budur. Hz. Al (R.A.) ile ashb- kiram'dan bir cemate gre, kpek yese de o av
yine helldir, imam Mtik'in mezhebi de budur. Delilleri Ebu Davud'un Eb Sa'lebe (R.
A.)'an gzel bir isnadla tahrc ettii u hdisdir :
308[308]
Sre-i Mide; yet: 4.
Eb Salebe demi k :
Y Reslllah, benim retilmi kpeklerim var; bunlarn av hakknda bana bir fetva
ver; Reslllah (S.A.V.) :
Senin iin tuttuklar avdan ye; buycrmulardr:

Kpek yese de mi? deyince :
(Evet) yese de; demilerdir. Selman (R.A.) hadisinde de :
Avn yarsndan baka br yerine yetiemesen bile onu ye. buyurmulardr.
Bazlar Hz. Adiy hadsini rendii ta'lmi unutan av kpeine hamlediyorlar. Bir
takmlar da bu hadsin kerhet-i tenzhiyye'ye hamle-dildiini sylerler: Ebu Sa'lebe
hadsi asl helli beyan iindir. Hz. Adiy zengindi; onun iin Reslllah (S.A.V.) ona
yememesini emretti. Ebu Sa'lebe ise fakirdi; ona da hell olduuna? fetva verdi
diyorlar.Hadsde: Av bir gn bulamazsan onda kendi okunun eserinden baka bir ey
gremediin takdirde istersen ye. Duyurulmutur. Bu mnda muhtelif hadsler vardr.

Bu sebeble ulem dah ihtilf etmilerdir.
mam, Mlk'e gre avn dt yer bilinmez de bilhare aulu-nur; zerinde kpein
at bir yara grlrse gecelememi olmak artle yenir. Gecelemise yenmesi mekruh
olur. Burada baka kaviller de vardr. Hadsin baz rivayetlerinde : av kokmamisa ye
dier bazlarnda: gecelemedike ye buyurulmas mddet hakknda nassdr. Maamfh
ihtiyat olan, memnuiyet cihetini nazar- i'tibra alarak bu kadar mddet bulunamayan
av yemektir.
4 Hads-i erf kpein avlanmas babnda nassdr. ir yrtclardan pars ve kaplan

gibileri
ile yrtc
kulardan
atmaca, ahin
ve sirenin
avchkda kullanlp
kullanlamayaca ihtilafldr. Hanefler'Ie Mlikiler'e gre ta'Iim ve terbiyeyi kabul eden

btn yrtc hayvanlarla yrtc kular avchkda kullanlabilir. Yalnz Hanefler'den mam
Ebu Yusuf a gre arslan'la ay avchkda kullanlamaz. nk arslan izzet-i nefis sahibi bir
hayvandr. Ay ise cimridir. Bu sebeble her ikisi de bakalarnn hesabna almazlar.
Bazlar hasislikde ayla da bunlara ilhak etmilerdir. Domuz ise ayn necis olduundan
ondan hi bir suretle intifa' edilemez. Ulem'dan br cemaatla Mcahid'e gre av-clfcda
kpekden baka hayvan kullanlamaz. ayet kullanlrsa o hayvann tuttuu avn hell
olabilmesi iin diri iken yetiip kesmek arttr. ; yet-i kerime'de zikri geen
yrtclardan murd : sahipleri iin av yakalayan yrtclardr, ki kelime her nev'i yrtcya
mm ve mildir. Tefsr-i Keaf da yle deniliyor : Cevrh : yrtc hayvanlarla
yrtc kularn avlananlardr. Kpek, pars, kaplan, doan, atmaca ve ahin gibi.
Mkelleb'den murd: yrtclarn retilmi ve av sahibi iin avlayandr...
Keaf sahibinin fou izah yet-i kerme'nin kpee ve dier yrclara mil olduunu
gsterir. Avcl mubah klan yet-i kerme nazil olduu vakit araplar kpek ku, ve ir
yrtclarla avlanrlard. 309[309]
1359/1148- Ady radyallahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir k: Reslllah

saldllah aleyhi ve seem'e bir ucu demirli sopa le avlanmann hkmn sordum :
Keskin tarafle isabet ederse ye, geni tarafle isabet ederse de (onunla) ldrrsen
artk o, sopa le ldrm gibidir;binenaleyh yeme; buyurdular. 310[310]
Hadsde geen mi'rd kelimesinin tefsirinde ihtilf edilmitir. Bazlar: plak ve kaln
bir ok'dan ibaret olan zpkndr; demi, bir takmlar : ar bir aa parasdr; fikrinde
bulunmu, dier bazlar da: avclarn kulland bir ucu demirli sopadr; demilerdir.
Burada, bni Tn'in tefsiri olan ucu demirli sopa mnsna alnmas daha muvafk
grlmtr. Byle bir sopa ile vurulan ava onun demirli yani sivri ucu isabet ederse o
av yenir Kaim taraf isabet eder de av lrse yenmez. nk sopa veya tala ldrlen
hayvan hkmndedir. Bylelerin yenilemiyecei ise nass- kur'an'la sabittir. Hads-i
erf'de av letlerinden birine iaret vardr ki o da keskin olan lettir. 2r Peygamber
(S.A.V.) sopann sivri ucu ile isabet etmise yenileceini haber vermitir. Sopann o ucu
keskindir. Kaim tarafle vurmusa yememesini emir buyurmulardr. Binenaleyh ar
bir eyle ldrlen avn yenilemeyeceine bu hads delildir. Drt mezhebin imamlar ile
309[309]
182.
310[310]
Sevr'nm mezhebi budur. m ulemsndan Evz ile Mekhd ve dier bazlar ucu
demirli sopa ile vurulan avn mutlak suretde hell olduuna kaildirler. htilfn sebebi,
bu bbtaki usul ve kavidin bir birine muarazashr. Zr dlerek ldrlen bir

hayvann yenilemiyecei kitab ve cm- mmet'le sabit olmu bir kaidedir. Av
yaralamann onu kesmek hkmnde olmas da snnetin vaz'ettii bir kaidedir.
Binenaleyh demirli sopann ldrdn dlerek lm kabul edenler onun mutlak

surette" yenilemiyeceine kail olmu; yaralamaya ava mahsus olmak zere kesmek
hkm verenler mutlak surette yenilebileceine fetva vermilerdir. 311[311]
1350/1149- Eb Sa'lebe radyallahu anh'an Peygamber sallallah aleyhi ve

selem'den itmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah sdUallah aleyhi ve sellem :
Okunu attn zaman av sen (grn) jen kaybolur mteakiben ona yetiirsen
kokmadka onu ye; buyurmulardr. 312[312]
Av ne ile vurulursa vurulsun, avc'nn gznden kaybolduu zaman verilecek hkm
yukarda grld. Bu hads, av koktuu vakit yenmesi haram olduuna delildir. Yiyene
zarar veren, veya habis'den olan hayvanlarla, kokmu yemekler de buna kys
olunur.313[313]
1364/1150- e radyallahu anh'dan rivayet olunduuna gre.: bir kavim
Peygamber saUaUah aleyhi ve selem'e :
Gerekten bize bir kavim et getiriyorlar. Keserken buna besmele ekip ekilmediini
bilmiyoruz; demiler. Bunun zerine Peygamber saUaUah aleyhi ve sellem:
311[311]
183.
312[312]
313[313]
Onun zerine siz besmele ekin de yiyin; buyurmulardr. 314[314]

Bu hadsi Buhr rivayet etmitir. Bir rivayette:
PUhaktka chiltyyetten yeni kurtulmu bir kavm denilmitir. Buhr'xLe bu hadsin

tamamnda :
Aie : Bunlar kfrden yeni kurtulmulard; dedi cmlesi vardr. mam Slik'in
rivayetinde ise:
Bu (mesele) islmiyetin banda di ifdesi kullanlmtr.
Hads-i erif, mrseldir diye illetlendirilmise de biz Hanefler'e gre irsal bir illet
deildir. stelik hadsi Buhr mevsul olarak da rivayet etmitir. Yukarda da grld
vecihle bu hads : hayvan keserken besmele vcib deildir diyenlerin delilidir. Fakat
bununla istidlal doru olamaz. nk hads yalnz et getirenlerin besmele'yi bildirmeleri
cabetmediine dellet ediyor. Keza kyllerin pazara getirdikleri etler iin hayvan
keserken besmele ektiklerini sylemeleri de art deildir; zr onlar besmele'nin
lzumunu bilirler. Ibni Abdiberr yle fiyor: nk mslmana her eyde hayrdan
baka zanda bulunuliraz. Ancak hilaf anlalrsa o baka Reslllah (S.A.V.) 'in soranlar
:
Onun zerine siz besmele ekin; buyurmas bed' fennine g&re slb- hakimdir.
nk soranlar bu cevap karsnda beklemedik leri bir eyle karlamlarda. Sanki
yle demitir : Sizi alkadar eden cihet kendiniz besmele ekip p eti yemenizdir. Bu
cevap beme (e'nin vcib olduunu takrir eder.
M'm'm besmele ekse de ekmesede Allah'n adile keser diye dillerde melur br
hads vardr. Mezkr hadis iin tmam Gazl ihyl-Ulm da : Bu hadis sahihtir
demise de hads bilittifak zaftir. Ayni hadsi Beyhak, Hz. Ebu Hreyre'den tahrc etmi
ve : bu hads mnkerdir; onunla ihticac edilmez demitir. 315[315]
314[314]
184.
315[315]
185.
1362/1151- Abdullah b. Mugaffel-i Mzeni radyallahu anh'dan rl-vyet olunduuna

gre ResiHah saJJaUah aleyhi ve sellem ufak ta; atmakdan nehpctm ve :
Bu talar av avlamaz; dman yaralamaz; onlar ancak di krar ve gez karr;

Hads Mttefekum afeyh'dir. Lfz Mslim'indir.
Hafz : ufak ta veya ekirdek gibi bir eyi ba parmakla ehdet parmann arasna
alarak atmaktadr. Byle bir tala ldrlen avn yenilip yenilmeyecei hususundaki
ihtilf yukarda grld. nk ta keskinlii ile deil arlg ile ldrr.
Hadis-i erif, tala a\ vurmay nehyediyor. Zr bir faydas olmad gibi mefsedetinden I
orkulur. ir mefsedeti grlen eyler de hkm i'tibrle buna mT ktir. Nevev diyor
ki: at ufak yuvarlak talarla veya akl ile yaplrsa bu ancak av ele geirmek iindir; ve
ekseriyetle ldrmez. Bunlarla vurulan bir ava- avc yetiir de keserse caizdir. Vaka'
Beyhak, Hz. bn mer (R.A.)'\nt ufak yuvarlak tala ldrlen hayvan mekze (yani
dklerek ldrlm) hkmr. dedim dediini rivayet etmitir. Fakat bu rivayet o tala
len hayvan hakkndadr. Nevevi'nin sz ise, lmeden yakalanan hayvan hususundadr.

Selefin ekserisine gre byle talarla vurulan hayvan yenmez. nk ar bir eyle
ldrlmtr. Bu gnk tfeklerin vurduu av yenilir; zr kurun ve samalar barud
ateinin tesirle mil gibi olur; ve arpmakla deil sivri ucu ile delerek ldrr.317[317]
1363/1152- lbni Abbas radyallahu anhm'dan rivayet olunduuna gre Peygamber

sdallah aleyhi ve sellem:
Can bir eyden hedef yapmayn; buyurmulardr. 318[318]
316[316]
317[317]
Hads-i erif canl hayvan silha hedef yapmann haram olduuna delildir. Reslah
(S.A.V.) bir yerden geerken canl bir kuu iedef yaparak ona silh atan baz kimseler
grm ve:
Bunu yapana Allah lanet etsin buyurmulard. Bu dah nehyin tahrim iin olduunu
gsterir, Nehyn hikmeti: Hayvana eziyet ve onun mlyet ve menfaatini zayi' ettii
iindir.319[319]
1364/1153- K'b bin Mlik radyallahu anh'an rivayet olunduuna gre br kadn
tala bir koyun kesmi. Bu mesele Peygamber salallah aleyhi ve selem'e soruldukda
koyunun yenilmesini emir buyurmutur. 320[320]
Hadsi Buhr rivayet etmitir.
Bu hads kadnn hayvan kesmesi caiz olduuna delildir. Bazlar bunun mekruh
olduuna kail olmulardr. Fakat bu kavlin bir vechi yoktur. Hads keskin tala hayvan
kesmenin de caiz olduunu bildiriyor. Yalnz hayvann kesilmesi cbeden damarlarn
kesmesi arttr. nk bir rivayette kadnn ta krarak kestii zikredilmitir. Ta

krlnca keskinleir. Hads, sahibinin izni olmakszn kesilen hayvann yenilebileceine
de delildir. nk o kadn koyunu sahibinin izni olmakszn kesmiti. Bu hususta

muhalefet edenler shk b. Rhuye (Rhaveyh) ile Z Kiril er'dir. Delilleri Peygamber
(S.A.V.) 'in Zlhurleyfe'de besmele'siz kesilen ganimet hayvanlarndan yaplan orbalar

dktrmesidir. Hadsi eyheyn tahrc etmilerdir. Fakat bu istidlale cevap verilmi; ve :
orada yere dklen yalnz orbalarn suyu idi; etleri toplanarak ganimete iade
edilmiti denilmitir. Yalnz Ebu Davud'un Ensr'dan bir zttan tahrc ettii u hads
Zhiriler'e yardm etmektedir :
Resllfah (S.A.V.) le bir sefere ktk. Mteakiben halka iddetti br alk ve meakkat
sabet etti. Derken ashb bir takm koyunlar 1e geirerek onlar yama ettiler. Artk
319[319]
320[320]
tencerelerimiz (bunlarn etlerle) kaynyordu k Reslllah (S.A.V.) atnn zerinde ka

geldi. (Hlimizi grnce) hemen tencerelerimizi devirdi; sonra eti toprakla kartrmaa
balad; ve :
phesiz ki yama mal aeden daha hell deildir; buyurdular.
Babmzn hadsi iin Musannif merhum yle diyor : Bu hads emniyetli bir ran
kendisine emanet olunan mal hususunda hyanet ettiine dell zahir olmadka sz
tasdik edileceine dellet eder. nk hadsde kadnn Kb b. Mlik'e id bir criye
olduu ve onun koyunlarn gtt zikrediliyor. Demek ki kadn koyunun leceinden

korkmu 'da onu kesmitir.
Bundan, emanetinin br maslahata mebn emnet malda sahibinin izni olmakszn

tasarrufda bulunabilecei hkm alnmtr.321[321]
1365/1154- Rfi' b. Hadtc radyattaku anh'dan Peygamber satallah aleyhi ve

sellem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah salldah aleyhi ve sellem:
Eer bir ey kan aktrr ve zerine besmele ekilirse (nu) ye. Di trnak mslesna.
Zr di kemiktir; trnak ise Habeliterin badr; buyurmulardr. 322[322]
Hads Mttefckun aleyh'dir.
Bu hads Hz. Rafi'in bir suali zerihe eref-sdr olmutur. Rf (B.A.):
Y Resllah biz yarn dmanla karlacaz; yanmzda baklarmz yok? demiti.
Hads-i erf hayvam' kesen letin keskin- ve kan aktacak ekilde olmasn sarahaten
art komaktadr.
Devenin kesilmesi nahr yani boazlamak suretle olur. Boazlama : boazn an
taklan yerinden yaplr. Zcbih ise: deveden maada hayvanlar enenin altndan
321[321]
187.
322[322]
kesmektir. Gerek boazlamada gerekse kesmede hayvann yemek ve nefes borularile ah

damarlar denilen iki kaln damar kesilir. Bu drt eyin kesilmesi bazlarna gre arttr.
Ebu Hanfe'ye gre drt eyden lalettyin n kesmekle hayvann eti hell olur.
Hanefilcr'den mam Ebu Yusuf'un nefes ve yemek borularile ah damarlarndan birisinin

kesilmesini art kotuu; mam Muhammed'e gre ise her damarn ekserisi kesilmek
cbet-tif i rivayet olunmutur. Fetva Ebu Han/e'nin kavline gredir. mam afi'ye gre
yemek borusu ile iki ah damarn kesmek kfidir. mam Mlik'e gre nefes borusu ile
ah damarlarn kesmek arttr. nk Peygamber (S.A.V.):
Eer kani aktrsa; buyurmutur. Kan aktmak ah damarlarn kesmekle tahakkuk

eder. Yemek borusunu kesmek art deildir; zr onda aktlacak.kadar kan yokdur. Sevr
(67161)'ye gre iki ah damarn kesmek kfidir.
Hads-i erF keskin her eyle hayvan kesilebileceini gsteriyor ki bak, kl, keski;,,
ta, cam, kam kabuu ve saire keskin eyler bu umumda dhildir. Dile trnak mutlak
surette yasak edilmitir. Binenaleyh cumhur-u ulem'ya gre insan ve hayvan dilerle
trnaklar bedenlerinde iken olsun, bedenden ayrldktan sonra olsun hayvan kesmekde
kullanlamazlar. Yalnz Hancfler'e gre' kesilmi trnak ve sklm dile hayvan

kesmek haram deil, mekruhtur. Delilleri Ebu Davud'un tahrc ettii Ady b. Hatim
hadsidir. Bu hadsde
Kan dilediin eyle akt Duyurulmutur.
Dile kesmekten nehyin illeti hads-i erifde onun kemik olmas gsterilmi ve deta :
Kemikle hayvan kesilmez denilmitir. Bundan neh
buyurulmasmn
(631 676)'ye gre kestii yeri pislemesi ve cinlerin yiyecei olmasdr.

kemikle taharetlenmeye benzer.
vechi Nevev
Binenaleyh
Dile kesmek ise Habelier'in ba olduu iin yasak edilmitir. nk Habeler

kffrdandr. Kffra benzemek memnu'dur. Buna Habeliler bakla da keserler; u
halde onlara benzememek iin bakla kesmenin de memnu1 olmas cbeder diye
i'tirz edenler olmusa da kendilerine: Bakla kesmek asldr; ve Habeli-ler'e mahsus

deildir eklinde cevb verimitir. bni Salh (577 643) bu meseleyi ta'll ederken
unlar sylemitir: kle kesmekten men'edilmesi hayvana azb verdii iindir.
Bununla ancak hayvan boma hasl olur k bu da kesme mnsn tamaz. 323[323]
1366/1155- Cbr b. Abdillh radyallahu anhm'daa rivayet olunmutur. Demitir
k: Reslllah saUallah aleyhi ve selem her hangi bir hayvann (bir yerde) kapal olarak
ldrlmesini yasak etti 324[324]
Hadsde geen asa bor ta'birinden murd hapisdir. Yani bir hayvan bir yere kapayarak
vurmak haramdr. Bir insan harp darp yokken bir yere hapsederek vurmak dah ayni
hkmdedir .325[325]
1367/1156- 326[326] eddd b. Evs rayaUahu anh'dan rivayet edilmitir ki: Reslllah
saUallah aleyhi ve selem:
phesiz Allah her eyde iyilii vcib klmtr. Binenaleyh ldrdnz zaman
ldrme iini iyi yapn; kesdiiniz zaman da kesmeyi iyi yapn (Her) biriniz ban
bilesin ve kesdii hayvan rahatlandrsn; buyurdular. 327[327]
hsan : iyi bir ii yapmaktr; ve irkin mnsna gelen kabih'in zdddr. Tel
323[323]
189.
326[326] eddd b. EVb (R.A.) : Eb Yala knyesini tayan bu zt Ensar'-dan olup Hassan b. Sabit (R. A.)'in
kardeinin oludur. Bedir gazasna itirak ettii yolundaki rivayet sahih deildir. Beyt- ftlakdi'e
yerlemiti. atnllardan saylr. Ubadetli'bntt Sfimit ile Ebd - Derd onun hakknda : eddad kendisine
lim ve hiim. verilen zevattandr demilerdir. 68 trihinde vefat etmitir. Daha baka t&rlhde, diyenler
de vardr.
324[324]
325[325]
327[327]
190.
hazretleri:
328[328] phesiz ki Allah adalet ve iyilii emreder... buyurmutur. u hlde ihsan er'
ve rf btn iyiliklere mildir. Hads-i erif'de ihsann hatra gelmeyen ksm
zikredilmitir ki o da her hangi bir canly ldrrken usulne riyet suretle yaplacak
ihsandr. Bunda insan da dhildir. Binenaleyh msle yani ldrlecek bir insann
burnunu dudan ve ir azasn kesmek memnu'dur. Heslllah (S.A.V.):
Kesmeyi iyi yapn; buyurarak ihsann bir ksmn beyn etmitir.
efre byk bak veya byk ve keskin demirdir. Keserken hayvana rahat vermek:
ba bilemek, ii ecele tutmak, ba karsnda bilememek, onun yannda baka

hayvan kesmemek, hayvana eziyet etmemekle olur.329[329]
1368/1157- Eb Sad-i Hudr radyallahu an/'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Resllfah sallallah aleyhi ve seem:
Ceninin kesilmesi annesinin kesilmesi (nden ibaret) d r; buyurdular. 330[330]

Bu hadsi Ahmet rivayet etmitir. bni Hibbn onu sahhlemitir.
Tirmiz, Ebu Davd ve Drekutn hadsi muhtelif tarklerden rivayet etmilerdir. Ancak
Abdhak bu tarklerin hi birle istidlal edilemeyeceini sylemitir. Babmzn hadsi
iin Cveyn (419 478): Bu hads sahihtir; onun ne metnine ihtimal yol bulabilir; ne
de senedine za'f demitir. mam gazali (450505) de ona tbi' olmutur. Dorusu, bu
hadsin btn tarklerle amel olunabilir. Bahusus Ibni Dakik-d onu sahhlemilerdir.
Bu bbta Hz. Cbr'den Ebud-Derd, Eb mme ve Ebu Hreyre (R. anhm)

hazertndan hadsler rivayet edildiini imam Tirmiz sylyor. Yine ashb- kirm'dan
bir cemat bu hadsi te'yd eden baka hadisler rivayet etmilerdir.
Sre-i NahI; yet: 90.

328[328]
329[329]
Hads-i erif kesilen bir hayvann karnndan kan l yavrunun yenilebileceine nk
annesinin kesilmesi onu da kesmek saylacana delildir. imam f ile Hanefler'den

imam Ebu Ytsuf ve mam Muhammed'in mezhebi budur. Ulem'dan bir cemat da bu
kavle zhib olmulardr. Ibn'l-Mnnzr: Sahabe ve ulem'nm hi birinden ceninin

yeniden kesilmeden yenilmeyecei rivayet olunmamtr. Yalnz Ebu Hanfe'den rivayet
edilen" mstena demitir. Filhakika imam 'zam Eb Hanfe'ye gre hayvann
karnndan l. olarak kan yavru yenilmez. nk yavru ayrca bir hayvandr. Onun
iindir ki anas ld halde yavrunun yaamas mtesavver-dir Binenaleyh onu ayrca
kesmek icbeder. Bir de bu yavru anasnn kesilmesle lm olabilecei gibi daha

nceden lm de olabilir. u halde phe ile onun yenilmesi hell olamaz.
hadsine gelince: Bu hads harfi cerrin hazfle mensub olarak': eklinde de rivayet
edilmitir. Bu takdirde mn ceninin kesilmesi anasnn kesilmesi gibidir eklini alr ki
kesilmesinin lzumu hususunda ikisi maav olurlar. Bundan dolaydr ki Hz. imam,
dourmas yaklaan koyunun kesimesini mekruh addetmitir, immeyn'e gre mekruh
deildir; zr onlara gre kesilen koyunun karnndan, kan l yavru yenir.
imam Mlik'e gre yavrunun yenilebilmesi iin tylenmi olmas arttr. Delili: imam
Ahmed b. Hanbel'in /sm'dan onun da. Mlik'en onun da Nf'den onun da bn mer
(R.A.ya.n merfu olarak rivayet ettii u hadsdir:
Cenn tylendim onun kesilmesi anasnn kesilmesidir Lkin imam Ahmed bu hadsi
/sm'dan yalnz bana rivayet etmitir, tstn zafeur. Hadsel-Muvatta' da Hi. bnl
mer'e mevkufdur; esah olan da budur.
bni Mbarek (181) bni Eb% Leyl'dan u hadsi tahrc etmitir:

fteslltah (S.A.V.):
Tylenmi olsun olmasn ceninin kesilmesi annesinin kesilmesidir buyurmutur.

Fakat bu hads dahi zaftir. nk bni Ebi Leyl'nn belleyii iyi deildir. Beyhak bu
hadsi Hz. bni mer'den rivayet etmitir. Hads bni mer (R.A.)dan merfu' olarak bir
ka tarkle rivayet edilmise de Beyhak merfu' rivayetlerin zif olduunu syler. Sahh
olan mevkuf rivayettir. 331[331]
331[331]
192.
1369/1158- bn Abbas radyattahu anhm'dan rivayet olunduuna gre Peygamber

sdllollah aleyhi ve seZZem;
Mslmana ad yeter. ayet (hayvan) keserken besmeleyi unutursa mteakiben

besmele eksin, sonra eSn; buyurmulardr. 332[332]
Bu hadsi D&re Kutn tahrc etmitir, isnadnda Muhammed b. Yezd b. Sinan vardr. Bu
zt doru syler; belleyii zaftir. Ayni hadsi Ab-drrezzak, bni Abbas'a mntehi ona
mevkuf sahh bir isnatla tahrc etmitir. Hadsin Ebu Davud'un mrsellerinde: zerinde
besmele ekilsin ekilmesin, mslmann kestii helldir. lfz lan ile bir ahidi vardr.
Kavileri mn'temeddirler.
Mslmana ad yeter. cmle s.lrd Beyhak'nin Hz. bni Abbas'dan rivayet ettii br
hads tefsir ediyor. Mezkr hadsde nk mslmanda Allann isimlerinden bir isim
vardr buyurulmutur. Bu bbta sahh fakat mrsel bir hads daha vardr. Ancak
besmele'nin vcubuna dellet eden hadslere muraza edecek kuvvetde deildir. 333[333]
Kurbanlar Bab
Edahiy kelimesi dhiyye'nin cem'idir. dhyye: kuluk vakti kesilen hayvandr. Kelime:
dhiyye, idhiyye, dahiyye, dihiyye ve edht ekillerinde okunabilir.
eratte dhiyye: hayvan- mahsusu, vakt-i mahsusta ibdet niyetle kesmektir. Hayvan-
mahsustan murd: koyun, kei, sr ve deve gibi er'an kurban edilmesi caiz olan
hayvanlardr. Vakt-i mahsus kurban bayram gnleridir.334[334]
332[332]
333[333]
193.
334[334]
1372/1159- Etes b. Mlik radyallahu anh'dan rivayet olunduuna gre Peygamber
salallah aleyhi ve sellem ki beyaz renkli boynuzlu ko kurban ederdi. Besmele eker;
tekbr alr ve ayan kolarn boyunlar; yan taraflarna koyard. Bir rivayette : onlar
elle kesdi denilmitir. 335[335]
Hads Mttefekun aleyh'dir.
Eir rivyetde semiz mnsna
denilmi; Ebu Avane'nm Sahih'iadel (En es) rivayetinde n yerine asa harfle
buyurulmutur. Mslim'in bir rivayetinde dedi cmlesi vardr. Mslim'in Aie'den
rivayet etti hadste: Byk boynuzlu, kara (bacak) zerine basar, kara zerine yatar;
kara iinden bakar (bakla) bir ko getirmelerini emretti ve kurban etmesi in derhal ko
(kendisine) gctirdi. Bunun zerine ieye:
Y ie kurban ban getir; dedi. Sonra:
Ba tala bile; buyurdular. e de yle yapt. Sonra ban eldi ;eou da tutarak
yatrd; ve kesti. Badehu:
Bismillah, Y Rab! Muhammedden, l-i Muham-medden ve mmet-i Muhammedden
kabul eyle! dedi ve kou kesti. denilmektedir.
Ebu Avne'mn riyyetindeki sn yerine sa harfle ifdesi mdreetir. Bunu ya

rvilerden biri yhd Ebu Avne veya Musannif yapmtr.
Em I ah : Hlis beyaz demektir. Bazlar: Beyazna bir para siyah karandr demi; bir
takmlar beyazna kzllk karandr eklinde tefsir etmilerdir.
Bu hadse imtislerf ulem kurbanln boynuzlu olmasn mstehab grmlerdir.

Maamfh hi boynuzu olmayan hayvandan kurban kesmeye de cevaz vermilerdir.
Boynuzu krk hayvandan kurban olup olmayaca ihtilafldr. Cumhur'a gre caizdir.
Kurbanln emlah olmas bilittifak mstehaptr. Nevev diyor ki : Ashab- kirnv'a gre
kurbanln en makbul beyaz olandr. Ondan sonra sra ile: sar, boz alaca ve kara
335[335]
194.
gelir
Hz. e (R.Anh) hadsindeki: Kara zerine basar; kara zerine yatar; kara iinden
bakar ifdesi: hayvann ayaklar ile karnnn ve gz kenarlarnn kara- olduunu

anlatmak iindir. Besmele eker; tekbr a!r cmlelerindenki besmele ile tekbr'i nasl
yaptn hadsin rivayeti tefsir etmitir. Besmele'nin hkmn yukarda grdk. Tekbr
yalnz kurbanlara mahsustur. Reslllah (S.A.V.)'in ayan hayvann boynuna dayamas,
keserken kmldamamas iindir.
Hads-i erif kurban kesebilenlerin bizzat kendilerinin kesmesi, mendb olduuna

dellet ediyor. Peygamber (S.A.V.) 'in kou yatra rak kesmesi, ko ve koyun gibi
hayvanlarn yatrlarak kesilmesinin ms-tehab olduuna delildir. nk hayvan sol
tarafna yan zerine yatrarak kesmek hem hayvana eziyet vermez; hem de kesene
kolaylk olur. Bu suretle ba sa eline olarak sol elle de hayvann bam tutmak
mmkn olur. Bu hususa icm'- mslimn vardr.
Hadsimiz kuurban ve dier ibdetlerin kabul iin du etmenin mstehb olduuna da

dellet ediyor. Hz. brahim ve smaJ a?e?/Ai-messelm, Kbe-i Muazzama'y bina
ederken:
336[336] Ey Rabbimiz, (yaptmz) bizden kabul eyle nk hakkfe iiten ve bilen ancak
sensin diye du etmilerdir. bni Mce, Peygamber (S.A.V.) 'in kurban keserken
337[337]
yetini okuduunu tahrc etmitir.
Fahr- Kinat (S.A.V.) Efendmiz'in :
l-i MuhamrnecTclen ve mmet-i Muhammedden kabul eyle! diye du etmssi bir
kimsenin kesdii kurbann sevab-, na ailesi efradm ortak edebileceine dellet eder.
Bu.husuda dah yukarda sz gemitir. 338[338]
1374/1160- Ebu Hreyre radyallahu anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki :

Sre-i Enam; yet: 79.
336[336]
337[337]
Reslllah sallalahii aleyhi ve sellem:
Bir kimsenin vakti hli olur da kurban kesmezse sakn bizim namazgahmza
yaklamasn; buyurdular. 339[339]
Bu hadsi Ahmed'le bni Mce rivayet etmilerdir. Hkim onu sa-hhlemitir. Lkin
ondan baka imamlar onun mevkuf olduunu tercih etmilerdir.
Hads-i ser vakti hli yerinde olan er' zenginlere kurban kesmenin vcib olduuna
delildir. nk kesmeyenlerin bayram namaz klnan namazgaha yaklamakdan
men'edilmesi, onlarn bir vacibi terk ettiklerine dellet eder. Bylelerine deta: Madem
ki siz bu vacibi terkettiniz; o halde namaznzdan da bir fayda hasl olmaz denilmi
gibidir.
Mezheb imamlar arasnda kurban kesmenin vcib olduuna kail olan yalnz mam
A'zam Ebu Hanfe'div. Hz, tmam'm kitabdan delili :
340[340] O halde Rabbn iin namaz kl ve kurban kes yet-i kermesi-dir. yle ki yetde
kurban kesmek namazla beraber zikredilmitir: bu ancak kurban bayram namzle

kurban kesmek olabilir. Vaka' nahr kelimesi namazda el balamak mnsna da gelirse
de yet-i kermede nahir emredilmitir. Emir vcb ifde eder. Halbuki namazda- el
balamak bilcm' vcib deildir. Binenaleyh yetin kurban hakknda nazil olduu
tebeyyn eder. Kurban kesmeyi emreden baka hads de vardr. Reslllah (S.A.V.):
Kurban kesin zra o babanz brahim'in snnetidir
buyurmutur. Emir vcub ifde eder. Gn kurbana- izafe edilerek yevm-i nahr
denilmesi dah kurban kesmenin vcib olduuna delildir. nk o gnde yaplmas l

bd bir ey olmasa izafet sahih olmazd. cras l biid, vcib demektir. Vaka' Beyhak'nin
tahrc ettii bir hadsde Reslllah (S.A.V.):
Kurban kesmek bana farz klnd ama size farz klnmad buyurmulardr. Fakat bu
hads mmete kurban kesmenin farz olmadn bildiriyor. Hz. mam'in zten farzdr
339[339]
196.
340[340]
Sre-i Kevser; yet: 2.
dedii yoktur, "esliillah (S.A.V.) 'e farz, mmetine vdb olabilir ki matlup da budur.
O sze snnettir hadsine mam A'zam tarafndan u te'-ville cevap verilmitir: Onun
vcubu size snnetle sabit olmutur Snnetle sabit olan vaciba ok yerlerde snnet
denilmitir.
Bir rivyetde mmeyn de mam A'zam'la. beraberdir. Tahm'nin rivayetine gre

mmeyn kurbann snnet-i mekkede olduuna kaildirler. Dier mezheb imamlar ile
cumhur-u sahabe ve Tbin'in mezhebi de budur. Delilleri Beyhak'nin bn Abbas
(R.A.)'dan tahrc ettii u hadstir.
Reslllah (S.A.V.) :
ey vardr; bunlar bana farz sze nafiledir; buyurdu. Kurban da bu eyden

sayd. Bunlar az yukarda zikrettiimiz: Kurban kesmek bana farz klnd; ama size farz
klnmad mealindeki Beyhak hadsle ve daha baz hadslerle istidlal ederler. Beyhak,
Hz. Ebu Bekir'le mer (72. anhm) 'mn bakalarna rnek oluruz korkusu ile kurban
kesmediklerini bn Abbs (B.A.)'m ise kurban bayram gelince klesine iki dirhem
vererek : Bunlarla et al da: bni Abbas kurban kesti; dye halka haber ver der idiini
tahrc etmitir. Fakat mam- A'zam, tarafndan buna da: Bu zevat fakirdiler eklinde
cevap verilmitir. 341[341]
1375/1161-
342[342]Cndeb
b. Sfyan radyallahu anh'an rivayet olunmutur.
Demitir ki Kurban bayramnda Reslllah salldllah aleyhi ve seUem ile beraber
bulundum. Cemate bayram namazn kldrdk-da kesilmi koyunlar grd. Bunun

zerine
Her kim namazdan nce (kurban) kesdi ise onun yerine br koyun kessin. Kim
kesmedi ise besmele ile (imdi) kessin; buyurdular. 343[343]
341[341]
197.
Cndeb b. Sfyan (E. A.) : Knyesi Eb Abdillh'tr, Evvel Kfe'-de oturmu; sonra Basra'ya
gitmitir. Bilhare oradan da km ve drt sene snnra tbni Zbevr fitnesirde vefat etmitir.
342[342]
343[343]
198.
Bu hads kurban kesme zamannn bayram namazndan sonra olduuna dellet ediyor.
Bayram namazndan murd kurban kesecek kimsenin kld namazdr. mamn kld
namaz da olabilir. Nitekim mam Mlik'in mezhebi budur. Ona gre her yerde imam
bayram namazn kldrarak hutbesini okumadan hatt imam kurbann kesmeden
kurban kesmek caiz deildir.
HanefleVe gre bayram namazndan murd: kurban kesecek kimsenin namazdr.

Binenaleyh kendilerine bayram namaz vcib olmayan birka hanelik ky ve sahra halk
fecir dodukdan sonra kurbanlarn kesebilirler. nk kurbann vakti fecirle balar.
imamn kurbann kesip kesmediine baklacan Tahv'nin Hz: Cbr'den rivayet ettii
u hads gstermektedir.
Peygamber (S.A.V.) Medine'de kurban bayram gn namaz kld. Mteakiben bir
takm adamlar ilerleyerek, hemen kurbanlarn kestiler ve Peygamber (S.A.V.) 'in kurban
kestiini zannettiler. Bunun zerine Reslliah (S.A.V.) onlara tekrar kurban kesmelerini
emir buyurdular. Ancak bu hadsden murd kurban kesenlerin acele etmemelerini
te'mindir. Zr acele etmek vakti girmeden kesmeye medd olabilir. Bundan dolaydr ki
btn hadslerde kurban kesmek Peygamber (S. A.V.) 'in namazle taky'd edilmitir.
mam afi ile Dvud-u Zhir'ye gre: kurban kesmenin vakti Yalnz ona gre kurban
kesmek iin evvel imamn kesmi olmas art deildir. Bu kavil Easan-% Basr, shak b.
Rahuye ve Evz'&en de nakledilmitir.
mam afi ile Dvud-u ZhirVye gre: kurban kesmenin vakti gne doduktan sonra
bayram namaz klnp iki hutbe okuyacak kadar bir zamann gemesle balar. Kurban
kesmek iin imamn veya kurban kesecek kimsenin bayram namazn klm olmalar
art deildir. Kurtub diyor ki: Hadsin zahiri kurban kesmenin namaza' bal olduuna
dellet ediyor. Lkin afi bayram namaz klmakla mkellef olmayanlarn kurban
kesmekle memur olduklarn grnce namaz kelimesini namaz vakti mnsna
hamletmitir.
bni Dakiki'l-d Her kim namaz klnmadan nce kurban keserse onun yerine bir
bakasn kessin hadsinin namazdan nceki vakti nazar- i'tibra alma hususunda daha
zahir olduunu lkin hadsi zahiri zerine brakrsak bayram namazn klmadan kesilen
kurbann, kurban yerine gememesi iktiza ettiini ve buna kail olmann en yerinde bir i
olacan sylemitir.
Filvaki' TahvVnin Hz. Cbr'den tahrc ettii bir hadsde yle denilmektedir.
Br adam Reslllah (S.A.V.) (bayram) namaz (in) klmadan kurban kesti. Bunun
zerine Peygamber (S.A.V.) namazdan nce br kimsenin kurban kesmesini nehyetti.
Bu hadsi bni Hibbn sahhlemitir.
Buraya kadar grdklerimiz kurban vaktinin btidas hakkndadr. Kurban.vaktinin
sonuna gelince: Ulem bunda dah ihtilf etmilerdir. Hanefler'le Mlikler'e ve

Hanbeliler'e gre kurban gnleri zilhicce aynn on'undan balayarak on iki'sinde sona
erer; yani kurban kesme mddeti gndr; ve efdl olan ilk gn kesmektir.
filer'e gre kurban gnleri drttr. Onlara gre kurban mddeti zilhiccenin on
nde nihayete erer.
Dvv-u zMr ile Tbin'den bazlarna gre yalnz zilhiccenin onuncu gndr. Fakat
Mina'da olanlara gn kurban kesmek caizdir. Bazlar kurban mddetinin zilhiccenin
son gnne kadar devam ettiine kail olmulardr. Nihyet'l-Mctehd nm kitapda

bu ihtilfa iki eyin sebeb olduu zikrediliyor:
1 yetteki ma'lm gnler den murd ne olduunu ta'yin husu- iMilfh Ra7ilar
hnnlardan murd. Zilhiccenin on br ve un ikinci gnleridir demilerdir. Mehur olan

kavil budur. Bir takmlar : Ma'lm gnler Zilhiccenin bandan on gndr kanatinde
bulunmu i ardr.
2 yet-i kermenin zahiren Cbeyr b. Mut'im (R.A.) 'in mefru' alarak rivayet ettii u
hadsle muraza halinde olmasdr :
Mekke'nin btn yollar nahr yeri; terik gnlerinin hepsi de (kurban) kesme (vakti)
dir. yetteki: ma'lm gnler; den murd, kurban bayram gn j[e ondan sonraki ki
gndr diyenler bu tefsiri mezkr hadse tercih etmi ve: bu .gnden baka hi bir
gnde kurban kesilmez demilerdir. yetle hadsin aralarn bulmak isteyenler ise;
bunlarn arasnda muraza olmadn, zr ha-ds-i erifin yettekinden fazla bir hkm
iktiza ettiini, halbuki yetten murd, kurban gnlerini tahdd olmadn bilkis hadsin
o gnleri tahdd iin vrid olduunu sylemi; ve Bayramn drdnc gn kurban
kesmek caizdir; nk ma'lm gnlerin terik gnleri olduunda hilaf yoktur. Bu gnler
ba>ram gnn ta'kib eden gndr. demilerdir.
Nahr gn bayramn ilk gndr diyenler ma'lm gnleri zilhiccenin ilk on gn diye
tefsir edenlerdir. Bunlara gre: madem ki bu on gnn iinden yalnz onuncu gnde
kurban kesilebileceine icm' vardr. O halde kurban gn ancak o gn olmak cbeder.
Faide: -en-Ni-hye nm eserde yle deniliyor: mam Malik'den rivayet edilen

mehur kavle gre kurban gnlerinin gecelerinde kurban kesmek caiz deildir. Dier
mezheb imamlarna gre caizdir.
Hanefler'e gre kurban bayramnn onbirinci ve on ikinci gecelerinde kurban kesmek

caiz ise de mekruhtur. nk gece karanlnda hat etmek ihtimali vardr. Bayram
gecesi kurban kesilemez. Zr kurbann vakti henz girmemitir. Zilhiccenin on nc

gecesi dah kesilemez nk vakti gemitir. 344[344]
1376/1162- Ber b. zib radyallahu anh'a rivayet edilmitir. Demitir ki : Reslllah

saldllah aleyhi ve sellem aramzda ayaa kalkarak syle buyurdular :
Drt nev't (hayvan) vardr ki, kurban edilmeleri caiz deildir. (Bunlar) krl belli
olan bir gz kr, hastal belli olan hasta, topall belli olan topal ve ilii kurumu yal
(hayvanlar)dir. 345[345]
Bu hadsi Ahmed'le Drtler rivayet etmilerdir. Tirmz ile bni Hibbn

sahhlemilerdir.
onu
Hadsi Hkim dah sahhlemi ve eyheyriin artlar zeredir demitir. Musannif
344[344]
200.
345[345]
201.
Hkim'in szn doru bulmu ve: Bu hadsi Buhr ile Mslim sahihlerinde tahrc
etmemiler; lkin hads sahihtir. Onu Snen sahipleri sahh senedlerle tahrc etmilerdir.
imam Ahmed b. Hanbe onu hasen bulmu ve: ne gzel hads; demitir. Tirmiz dah
onun hasen sahh olduunu sylemi. demitir.
Hads-i erif, saylan drt kusurun kurban edilmeye m'ni olduuna- delildir. Zhirler'e
gre kurbanlk hayvanda bu drt kusurdan baka hi bir kusur aranmaz. nk
Reslllah (S.A.V.) baka kusur saymamtr. Cumhur-u ulem'ya gre ise sair bunlar
derecesinde veya daha mhim kusurlar bunlara kyas olunurlar. Mesela iki gJift kr,
kulaklar kesik, bir gznn te birinden fazlasnn kor olmas onlara gre kusurdur.
eZ-Baftr adl eserde; gzn te biri veya daha azmin krl affedilir. Topallk da
yledir, deniliyor. mam afi: Bir koyun topallndan dolay srden geri kalyorsa
onun topall bellidir. diyor.346[346]
1377/1163- Cbr radyallahu anadan rivayet olunmutur. Demitir k : Res'llah

Olgunluk yana varandan baka hi br hayvan (kurban) kesmeyin. Ancak vaktiniz

yoksa o baka. Bu takdirde oyundan bir toklu kesersin; buyurdular. 347[347]
Msnne : n diini atm da bym hkmne girmi hayvandr. toyun, kei bir yan,
sr iki yan, deve be yan bitirdikten son-sonra msinne olurlar.
Gezea : tam bir yandaki tokludur.
Hads-i erf, tokludan ancak bakas bulunmad zaman kurban olabileceine delildir.
Kaadi lyaz bu hususda icm' olduunu nakleder. BaEilar icm' d'vsnn doru
olmadn nk bnl mer (R.A.) ile. Zhr'nin bu kavle muhalif bulunduklarn
sylerler. Cum-hur'a gre tokludan kurban olur. Hatt Hanefler'e gre anasndan fark
346[346]
347[347]
olmyan alt aylk kuzudan da olur. Onlar bu hadsi stihbb mnsna hamletmilerdir.
nk tokludan kurban olacan ifde eden hadsler vardr. Bunlardan bazlarn mam
Ahmed b. Haribel ve Beyhak tahrc etmilerdir. 348[348]
1379/1164- Ali radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki : Reslllah

sdllallah aleyhi ve sillem bize (kurbanlk ayrrken} gze ve kulaa dikkat etmemizi, bir
gz kr, kula nden yarlarak sarkm, kula arkadan yarlarak sarkm, kulaklar
yarlm ve n dileri dm hayvandan kurban kesmememizi emir buyurdu 349[349]
Bu hadsi Ahmed'le Drt'ler tahrc etmilerdir. Tirmz ile Hkim ve bni Hbbn onu
sahihlemilerdir.
Serm' : n dileri dm hayvan demektir. Bazlar: Hem n hem avurd dileri

dm hayvandr derler. Hatt: dileri kknden krlan hayvandr diyenler bile
vardr. Disiz hayvandan kurban olmamas iyi yiyemedii iindir. Maamfh Hanefler'e
gre dilerinin ekserisi duran hatt bir rivayete gre otlayacak kadar dileri olan hay-
vandan kurban olur. Onlara gre:boynuzsuz veya boynuzu krk, otlaya-bilen deliba
,semiz olmak artle uyuzlu, burma gibi hayvanlardan kurban olur. nk bu kusurlar
byk kusur saylmazlar. Fakat bir ksmn az yukarda grdmz byk kusurlar
affedilmez; yani ok kusurlu hayvanlardan kurban olmaz. Gzleri veya bir gz yhd
bir gznn te iki mikdar kr, kesilecei yere gidemeyecek derecede topal,
yaraddan kulaksz, yhd kulaklar veya bir kula yhd bir kulann ekserisi kesik
kuyruunun tamam veya ekserisi kesik ilii kurumu hayvanlar ok kusurlu saylrlar.
Hanefler'ce bu kusurlardan biri hayvan satn aldktan sonra meydana gelirse sahibine
gre hkm verilir. Sahibi zengin ise o hayvann yerine baka birini kesmesi icbeder.
Fakir ise o hayvan kesmesi kfidi.
Son derece zaf, kulaklar kesik, boynuzlar kkten krk hayvanlardan kurban
olmayaca mteaddid hadslerde vrid olmutur. Ulem koyun, kei, sr, manda ve
348[348]
202.
349[349]
deve gibi ev hayvanlarndan kurban olacanda mttefiktirler. Yalnz hangisinin efdl

olduunda ihtilf etmilerdir. Peygamber (S.A.V.) !in ko kesmesine ve ko kesilmesini
emir buyurmasna baklrsa koyun emsinin dierlerinden efdl olduu anlalyor.

Maamfh koyunu herkes bulabilecei iin kolaylk olmak zere onu emir buyurmu
olmas da bir ihtimaldir. Mezkr hayvanlardan kurban olmayacana ittifak vardr.
Yalnz yaban sr'n on kii iin geyiin bir kii iin kurban edilebilecei Hasan b.
Sih'den rivayet olunduu gibi Hz. Esma (R.Anh)'dan Reslllah (S.A.V.) devrinde
atdan kurban kestik dedii ve keza Hz. Ebu Hreyre'nin bir horozu kurban ettii baz
rivayetlerde yer almtr. 350[350]
1379-a/1165- li b. Eb Tfb radyaUahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki :

Reslllah saMollah aleyhi ve seUem bana develerine bakmam ve onlarn etlerini
derilerini ve ullarn fakirlere taksim etmemi kasaplk hakk olarak onlardan hi br ey
vermememi emir buyurdular.351[351]
Bu hads, Peygamber (S.A.V.) 'in haccet'l-ved'da kestii develer hakkndadr. Bu

develer Hz. AH (R.A.) 'in Yemen'den getirdiklerle yz ba oluyorlard. Reslllah (S.A.V.)
kendi elle 63 deve boazlam; bakisini l (R.A.) boazamt. Nitekim Hac bahs nde
grmtk.
Bdn : Deve, sr ve koyuna tlak edilirse de burada yalnz deve murddr. Hads ve fkh
kitaplarnda hep bu mnda kullanlmtr.
Hads-i erf kesilen develerin etlerle derilerinin ve ullarnn varncaya kadar her
eylerinin tasadduk edileceine kasab creti verilmeyeceine dellet ediyor. Zira cret
vermek al verie benzer. Halbuki kurban kesmek hediy hkmndedir. Hedyin ise eti ve
derisi satlmaz, kasap creti verilmez.
350[350]
203.
351[351]
Nihyet'l - Mctehd de yle_ deniliyor: Benim bildiime gre ulem kurban etinin
satlamayacanda mttefiktirler. Derisi, kllar ve ire gibi istifade edilen eyleri
hususunda ihtilf etmilerdir. Cumhur'a gre bunlardan da istifde etmek caiz deildir.
Hanefler'e gre elek, kalbur ve postaki gibi eyler yaplarak istifade edildii gibi
satlarak mukabilinde kullanl bir ey alnabilir. 352[352]
1330/1166- Cbir b. Abdillh radyaMahu anhdan rivayet olunmutur. Demitir ki :
Reslltah saltallah aleyhi ve sellem ile br-lkde Hudeybiye ylnda deveyi yedi ki,
sr da yed kii in kesdk 353[353]
Hads-i erf deve ile srn ortaklasan yedi kii iin kurban edilebileceine delildir. Bu
hads hediy burbam hakknda vrid olsa da kur-,jtM da ayni hkmdedir. Kurban
hakknda ayrca hads c-e vardr. O hv ^.si Tirmiz ile Nesai bni Abbas (R.A.) 'dan u
lfzlarla rivayet ederler :
Reslllah (S.A.V.) ile seferde beraberdik. Derken kurban bayram geldi. Bz kurban iin
bir srda yedi kii, devede on kii ortak olduk
Kurban iin bir hayvan bir aile efradnn ortak olduklar da rivayet edilmitir. Baz ulem
'nn mezhebi budur. filer'den Nevev itirak edenlerin bir arada veya ayr ayr
yerlerde bulunmalarle hepsinin vcib veya nafile yhd bazsnn vcib bazlarnn
nafile iin niyet etmeleri, hatt bazsnn ibdet dierlerinin et iin kesmeleri arasnda
hkm i'tibrle bir fark olmadn syler. mamAhmeb. HanbeV-in mezhebi de budur.
mam Mlik nafileden baka hodiy kurbannda ortakln caiz olmayacana kail olmu
ve : Hisardan dolay lazm gelen kurban bence nafile hed'y saylr. demitir.
Haneflcr'e gre yedi kiinin bir sr veya deveyi ortakharak kurban etmeleri caizdir.
Yalnz kesenlerin hepsinin msiman olman ve hepsinin ibdet niyetle kepmeleri

352[352]
204.
353[353]
arttr. lerinde kfir bulunur yhd bazs et iin keserse, hi birinin hissesi kurban
yerine gemeL. Yedi kii iin kesilebilen bir hayvan daha az kimseler iin evleviyetle
caizdir; fakat yediden fazlas iin caiz deildir.
bn Rd (514 595) kurbanlarda ysdi kiiden faciasnn ortak olamayacana icni'
nakletmitir. Maamfih Salhyen'deki Rfi' b. K.dc hadsinde: -(Peygamber (S.A V.) br
deveyi on koyuna mudil tutft. denilmi; ve bn Abbas (R.A.) ile bakalar]ndan, de-
venin on kii iin kurban edilebilecei rivayet edilmi olmasna baklrsa cmJ iddiasnn
yerinde olmad anlalr. Bazlar : Her halde bn Rd bu hadslere muttali olmam

diyorlar.
Reslllah (S.A.V.) 'in kou kurban ederken :
Y Rab Bunu Muhammed i!e li Muhammed ve mmei-i Muhammed namna kabul

et; diye du etmesine bakarak bazlar bir koyunun kiiye kfi geleceine kail
olmulardr. Bunlar zhir-i hadsin ten fazlaya bile yeteceine dellet ettiini fakat
icm'n bu adedi e indirdiini iddia ederlerse de Nihyetl3 - Mctehid adl eserde
beyn olunduuna gre icm' bilkis bir koyunun ancak bir kiiye yeteceine mn'akid
olmutur.
Fade: Kurban kesecek kimsenin hayvan krkmamas, trnaklarn kesmemesi snnettir.

Bu bbta mam Mslim, Hz. mmii Seleme (R.Anh) 'dan u hadsi tahrc etmitir:
ResSllah (S.A.V.):
Zilhiccenin onu girer de biriniz kurban kesmek isterse kurbanln klndan ve

derisinden hi bir eye dokunmasn; buyurdular.
Kurban kesen kimsenin kurbanndan yemesi ve bakalarna yedirmesi mstehaptr. Bir

ok ulem'yu gre kurban e blerek te birini tasadduk etmeli te birini ailesi
efrad ile yemeli te birini de biriktirmeldir. Bu hususda Peygamber (S.A.V.) :
Kurbanlan-nizdan yeyin tasadduk edin ve biriktirin buyurmutur. Hadsi Tirmiz

rivayet etmitir. 354[354]
354[354]
206.
Akka Bab
Akka: doan ocuk iin kesilen hayvandr. Islmn ilk devirlerinde: akka, receb'yye ve
atre gibi bir ok kurbanlar kesilirdi. Zilhiccenin onunda kesilen kurbann meru'
olmasle bunlarn hkm neshedildi.355[355]
1381/1167- ibni Abbas radyalahu anhm'Aan rivayet edildiine gre Peygamber

sdlldlah aleyhi ve selem Hasan ile Hseyin iin birer ko kesmitir. 356[356]
Bu hadsi Ebu Dvud rivayet etmitir. bni Huzeyme, ibn Crud ve Abdlhk cnu sahihle
mislerdir. Lkin Ebu Htm, mrsel olduunu tercih eylemitir. bni Hibbn, Enes'den
bunun benzeri bir hads tahrc etmitir.
Beyhdk, Hkim ve bni Hibbn'm Hz. e (R.Anh) 'dan tahrc ettikleri bir hadsde
Peygamber (S.A.V.) 'in akka'y doumun yedinci gn kestii ve ocuklarn adm koyarak
balarndan eziyetin giderilmesini emrettii beyn ediliyor. Yine Beyhak'nin Hz. Cbir
(R.A.) dan tahric ettii bir hadsde Restah (S.A.V.)'in Hasan ile Hseyniin
doumlarnn yedinci gn kurban kestii ve onlar snnet etti bildirilmektedir Hasan-

Basr (21 110) hadsdeki balarndan.eziy-yetin giderilmesi ifdesini ba tra
etmekle tefsir etmitir.
Chiliyyet devrinde araplar akka'nn kanna bir para pamuk daldrarak doan ocuun
bana koyarlarm. Peygamber (S.A.V.) kan yerine halk denilen kokuya daldrlmasn
emir buyurmulardr.
Bu hadsler akka'nn meru' olduuna dellet ederler Ak&a'nn. meru' olup olmad
ulem arasnda ihtilafl bir meseledir. Cumhur'a. gre snnettir. Delilleri mam Mlik'in
tahrc ettii u hadistir.
355[355]
356[356]
Her kimin ocuu doar da onun iin kurban kesmek sterse (bunu) yapsn.
Dvud-u Zahir ile ona tbi olanlar akka'nn vcib olduuna kaildirler. Bunlar aadaki
Hz. ie hadsle istidlal ederler. O hadsde Reslllah (S.A.V.) kesilmesini emretmitir:

Emir vcub ifde eder diyorlar. Fakat kendilerine Resfah (S.A.V.)'in Mlik
hadsinde (kurban kesmek isterse) buyurmu olmas vcub hkmn deitirmitir

diye cevap verilmitir. Hz. ie hadsinde yedinci gn denilmesi akka'nn vaktini
tyine dellet eder. leride gelecek Semura (R.A.) hadsinde akka'nn yedinci gnden
evvel ve sonra caiz olmad grlecektir. Maamfih mam Nevev yedinci gnden evvel
de kesilebileceini syler. BeyhakVnin. Hz. Enes (R.A.) dan tahrc ettii bir hadsde
Peygamber (S.A.V.)'in kendisi iin bi'setten sonra akka kestii bildiriliyorsa da ayni
hads iin Beyhak: mnkerdir demi, Nevev ise: bt bir hadstir ta'birini
kullanmtr. Baslar ak-karnn yedinci, ondrdnc ve yirmibirinci gnlerde

kesilebileceini sylerler. Delilleri : yine BeyhakVmn Abdullah b. Breyde'den tahrc
ettii u hadsdir ;
Akka yedinci, on drdnc ve yirmi birinci gnlerde kesilir
Hanefler'e gre akka'nn mubah olduu anlalyor. nk mam Muhammed (135

189) onun hakknda: isteyen keser istemeyen kesmez. demitir. Hatt el-Camiu's-
Sar- de: gerekerkek gerekse kz ocuklar iin akka kesilmez. denilmitir ki; bununla onun mekruh olduuna bile iaret edilmitir. Zr akka zaten bir faziletten
ibaretti; fazilet neredilince kerahetten baka b ey kalmaz. el-Mbtea nm eserde
yle deniliyor: Velime: dn yemei, hurs : doum yemei, me'dbe : snnet daveti,
vekre: bina yemei, akka : tra yemei, naka : seferden dn yemei vadme : ta'ziye
yemeidir. Bunlarn dn davetinden maada hi biri snnet deildir.357[357]
1383/1168- ie radyallahu ar.isa'dan rivayet olunduuma gre Reslllah sallallah

aleyhi ve selh m onlara, olan iin bir akran iki koyun, kz ocuu iin de br koyun
kesilmesini emretmitir. 358[358]
357[357]
208.
358[358]
Bu hadsi Tirmizi rivayet etmi ve sahih lemistir. Bir benzerini de Ahmed'le

Drt'ier359[359] mm Krz-i K'biyye'dcn tahric etmilerdir. Tirmizi hads iin: hasen
sahihtir ta'birini kullanmtr. Hads-i erif deki Mkf kelimesini mam Ahmed'le
Ebu Dvud: Birbirine msavi yhd birbirine yarn diye tefsir etmilerdir. Hattb'ye
gre bundan murd: yaa kran yani biri yal dieri gen olmanaktar.
Hads-i erif, olan iin kzn iki misli akka kesileceine dellet ediyor. mam afi ile
Eb Sevr, mam, Ahmed b. Hanbel ve Dvud-u Zahir buna kail olmulardr. mam Mlik,
ile bir takm ulem'ya gre erkekle kz arasnda fark yoktur. Her biri iin bir akka
kesilir.
Hadsde koyunun
mutlak zikredilmesi
kurbanlkta aranan
artlarn
aranmayacana delildir: Aranr diyenler kyasla amel etmilerdir.360[360]
akka'da
1385/1169- Semura radyallahu anh'dan rivayet olunduuna gre Reslllah

saallah aleyhi ve sellem:
Her ocuk akkasna merhundur. Onun nmna (doumunun) yedinci gn (hayvan)

kesilir; tra edilir ve
adi konulur; buyurmulardr. 361[361]

Bu hadsi Ahmed'le Drt'lcr rivayet etmilerdir. Tirmiz onu sahhlemitir.
Hasan'm Hz. Semura'dat is'Uii ulem tarafndan bilittifak kabul edilen akka hadsi
budur. Hasan'dan bakalarnn ondan hads iitip iitmedii ihtilafldr.
HattaU diyor ki: Her ocuk akkasna merhundur; ifdesi hakknda ihtilf olunmutur.
359[359]
360[360]
361[361]
209.
Mekke'Ii bir Sahbiyye'dir. Baz hadsler rivayet etmitir.
mam Ahmed b. Hanbel; kendisine akka kesilmeyen bir ocuk kkken lrse anne ve
babasna efaat etmez; mnsna zhlb olmutur Ayni mn At-i Ho-rasn ile
Muhammed b. Mutarrif den de rivayet olunmutur. Bu iki byk zt mam Ahmed'den de
ncedirler. Bazlar: Bu cmleden mu-rd akka'nn behemehal lzm olduunu
anlatmakdir. Bundan dolay onun ocua lzumu rehnin merhuna olan lzumuna
benzetilmitir. derler. Bir takmlar : murd: ocuun bandaki san *eziy-yetine
Rierhun olduunu beyndr. Onun iin de hadsde (ondan ezyyet giderin)
buyurulmutur. demilerdir. Beyhak'mn rivayetine gre Breydeti'3-Eslem yle
demitir: phesiz ki kyamet gnnde insanlar be vakit namazla yzletirildikleri gibi
akka ile de yzletirileceklerdir. Bu rivayet sabit ise: akka vaciptir diyenlere dell
olur.
Hadsimiz yukarda geenler gibi akka'nn doumun yedinci gn kesileceine dellet
ediyor. mam Mlik'e gre yedinci gnden sonra akka'nn vakti gemi olduu gibi, ,o
gn gelmeden ocuk lrse sakt olur.
mam afi'ye gre ocuun nafakas kime dyorsa akka's-da ona lzmdr,
Hanbeler'e gre akka aletta'yin babaya vaciptir. Ancak baba lr veya akka'dan imtina
ederse, o zaman bakas keser. Hads-i erf'de mehul sgasle kesilir denildiine gre
akka'-y ocua ecneb olan birisi de kesebilir. Bu cihet Peygamber (S.A.V.)'-in Hz. Hasan
ve Hseyin (R.Anhm) iin bizzat kendisinin kesmesle te'yd olunmutur. mam
Ahmed b. HanbeVin Hz. Ebu Rfi'den tah-rc ettii bir hadse gre Ftma (R.Anh), olu
Hasan' dourduu vakit:
Y Reslllah! ocuum iin bir akka kesmeyeymm? diye sormu; Peder-i Zn' :
Hayr; lkin.ban. tra et ve sann arl kadar gm tasadduk eyle;

buyurmulardr.
Bu da Hasan (R.A.) iin Peygamber (S.A.V.) 'in kestii akka'nn kfi geleceine delildir.
Hz. Ftme akka'dan bahsedince Reslflah (S.A.V.) onu menetmi; sonra bizzat kendisi
kesmi ve Ftme (R. Anh)'ya. trala gm tasadduku ilerini havale etmitir. Byle olmas-akla daha yakndr. nk Fat-.e (R.Anh) akka'nn vakti lan yedip.d gnden ve
Reslllah (S.A;V.) henz akka'y kesmeden nce izin istemi olacaktr. Sem ura
hadsinde: tra edilir denilmesi doumun yedinci gn ocuu.tra etmenin meru'
olduuna delildir. Tran mutlak zikredilmesi kz ocuunun da tra edileceini gsterirse de uem kzn tra edilmesini mekruh grmlerdir. Maamfh Ha n be I ter'den
bazlar kerhat olmadna kaildirler.
Kpe takmak iin kz ocuunun kulan delmeye gelince: Bu bbta mam Gazali
ihyau'l-Ulm da unlar sylemitir: Bunda ruhsat grlmyor. Zr bu elem veren
bir yaradr. Bylece yara ksas cabeder; binenaleyh ancak kan aldrma ve snnet gibi
mhim bir ihtiyatan dolay caiz olabilir. Znet eyas ile sslenmek mhim deildir. u
halde bu mesele det de olsa haramdr. Onu men'etmck vaciptir. Kulak delmek iin
cretle insan tutmak ve i iin cret almak da haramdr.
Hanbeller'in kitaplarnda kzlarn kulaklarm delmek caiz, olanlarn kulaklarn delmek

mekruhtur. denilmektedir.
Hanef kitaplarnda Fetva-i Kaad Han 'da ocuklarn kulaklarnn delinmesinde bir
beis olmad bildiriliyor. Delil carak da c-hiliyyet zamannda araplarm yapageldi bu

ii Peygamber (S.A.V.)'in men'etmemi olmas gsteriliyor.
Hadsdeki Tbirinin yerine baz rivayetlerde:
denilmise de doru deildir. nk bu kelime akka'nn kan ocuun bana srlr

mnsm ifde eder. Chiliyyet devrinde araplar bunu yapard. Fakat islmiyet
men'etmitir. Binenaleyh rivayet rvnin vehminden ne'et etme bir hatadr.
ocua gzel bir ad koymak ebeveynin vazifesidir. Zr Peygamber (S.A.V.) 'in irkin
adlardan holanmayarak onlar deitirdii sahih hadslerle -sabit olmutur. Sahh bir
hadsde Allah indnde adlarn en kts bir adama hnah Melik'l-Emk gibi
isimlerin verilmesi olduu beyn edilmi ve :
Mlk ancak Aflaha mahsustur: buyurulmutur. Binenaleyh irkin isim koymak

haramdr. Kaadil kudt ve ondan daha irkin olmak zere Hkimthukkm gibi jsimler
koymann haram olduunu Evz nssan tasrh etmitir.
irkin lkaplar hakknda Zematier yle diyor: Filhakika zamanmzda halk pek geni
davranr oldu362[362]; o derecede ki adaklara yksek lkablar takmaa baladlar. Tut ki

2r makbul c!sun, ya dinin dalndan haberi olmayanlara: Dinin filn; 363[363], diye lkab takmaya ne .diyeyim? vallahi bu yutulur lokma deildir...
Allah'n en sevdii isimler, Abdullah, Abdurrahman gibi adlardr. Peygamber isimlerini
koymakda hi bir beis yoktur. Yalnz Yasin, Taha gibi isimleri mam Mlik doru
bulmamtr.
ocuklara Peygamber (S.A,V.) 'in ismini vermeye gelince: Bu bb-ta e-Hars b. Eb

sme'nin Mvsned- inde u hads vardr:
Her kimin olu oiur da brinin adn Muhammed koymazsa o kimse muhakkak cahillik
etmitir. Peygamberini seven bir mslmana yaraan evldna onun ismini vermektir.
mm Mlik hazretleri: Mednellr'i: bir iiede Muhmmed isimli biri bulunsun da o

aile efrad en hayrl rzkla nzklandrlmasn olamaz; derken iittim demitir. bn
Rsd, Medneliler'in bu sz ya tecrbe ile yhd bildikleri bir hadse istinaden
sylediklerine ihtimal vermektedir.
Fade: Ebu Dvud ile Tirmiz, Hz. Kasan ve Hseyn (R.Anhma) doduklar vakit
kulaklarna Peygamber (S.A.V.) 'in ezan okuduunu rivayet etmilerdir. Ayni hadsi
Hkim dah rivayet eder. Maksad sa kuladr. Bu cihet timi Srcm'nii Hasan b. Al
(R.A.)'dan tahrc ettii u hadste tasrih buyurulmutur.
Br kimsenin bir ocuu doar da sa kulana ezan okur; sol kulana ikamet getirirse
o ocua cinn zarar vermez.
Doan ocua hurma yalatmak mstahaptr. Bu hususla Bu~ hr ile Mslim, Hz. Eb
Musa'dan u hadsi tahr etmilerdir:
Eb Ms demitir ki: bir olum dnyaya geldi de Peygamber {S.A.V.) 'e gittim.
Reslllah (S.A.V.) ona brahim adn verdi ve bir hurma inetti; hem ona bereket
duasnda bulundu.
Yeni doan bir ocua hurma inetmek, hurmay veya benzeri bir eyi cnun azna
Bizim zamanmzda daha da genilediler. YapraJc, toprak, yaln, kaya, mete, suna, meral, ilh...
derken imdi, masum yavrulara Kennedy, Ux gibi hristiyan ad taklmaa balandn duyuyoruz.
363[363] eref'd-Dn, Kivain'd-Dn, ilh...
362[362]
koyarak suyunun mi'desine inmesini te'min etmektir. Bunu Yapacak ztn ehl-i hayr ve
bereketi umulur bir kimse olmas gerekir. 364[364]
Yeminler Ve Adaklar Bahsi
Eyman: yeminin cem'idir.
Lgat'd e yemn: el, kuvvet ve and mnlarna gelir.

365[365]
Putlarn rerine kurnazlkla br darbe indirdi yet-i kermesi vehe
ihtimallidir. Yani sa elle vurdu, kuvvetle vurdu; ve yem ederek vurdu mnlarndan
her birine ihtimali
vardr.Hanefler'i fkh eserlerinden beyn edildiine gre er'an
yemn iki ksmdr.Eunlardan birincisi and'tr, ki lisanmzda buna yemn etmek denilir.
Yemn kendisine and edilen ztn ta'zmini gerektirir. Onun iin de yalnz Allah'a olur.
Allah'a yaplan yeminde ayni zamanda yeminin lgat mns da vardr.
kincisi ar ve ceza'dir. Bundan murd: art bulundumu ceza da bulunacak ekilde ceza
cmlesini art cmlesine balamaktr. Mesel: u eve girersem klem zd olsuna

cmleleri byledir.
Yeminin bu nev'i er' stlahla sbt olmutur; ehl-i lgatten byle bir yemn
nakledilmemitir. Bu yemnde de tekinde olduu gibi kuvvet ve tevsk mnlar vardr.
nk yemn ya bir eyi yaptrmak yhd terkettirmek iin yaplr; ve her iki vecihde de
onunla te'kd ihtiyac hsl olur. Bu hususda Allah'a yemn ne ise art ve ceza da odur.
Bundan dolay art ve ceza yeminin bir nev'i olmutur.
Yemn muameltda ve da'valarda sz tevsik iin meru' olmutur. Efdl olan Allah'a
yemn etmeyi asgar hadde indirmektir. Hatt bazlar Allah'dan gayriye yemn etmeyi
dah mekruh addetmilerdir. Dier ballar : Allah'tan gayriye yemin istikbale id ise
mekruh deil gemie idse mekruh olur demilerdir.
364[364]
212.
365[365]
Sre-i Saffat; yet: 93.
Yeminin sebebi: Doru sylediine muhatabm inandrmak istemek yhd bir eyi
yapmaya veya yapmamaya kendini veya bakasn gayrete getirmek istemektir.
Rkn : sylenen husus lfzdr.
art : Yemn eden kimsenin mslman kil bali olmasdr.
Hkm : Yemn, bir ibdeti yapmak veya bir gnah brakmak iin yaplmsa ondan
dnmemek vaciptir. Bir ibdeti yapmamak veya gnahtan vazgememek iin yaplan
yeminden dnmek vaciptir. Caiz olan bir eye yaplan yeminden dnmek ise
mendupdur. Yeminden dnmek caiz olduu zaman da haram olduu takdirde de keffret
vermek icbeder. Hanefiler'e gre : Allaha yemn: Yemn-i gamus, yemn-i lv ve yemni mn'akde olmak zere ksmdr. Bunlar hakknda bu bbta sras geldike zht
verilecektir.
Nzr : nezrin cem'idir. Nezrin asl korkutmak mnsna gelen in-zrdr. Ragb'rl
ta'rifine gre nezir: Bir iin olmas iin, vcib olmayan bir eyi kendine vacip klmaktr ki
buna lisanmzda adak denilir. Hanefler'e gre nezir meru' bir ibdetdir. Meru'iyyeti;
kitap, snnet ve icm- mmetle sabittir. Kitaptan delili :
366[366]
Nezirlerini de tf etsinler... yet-i kermesidir. Snnetden deieri bu bbta
grlecek hadslerdir. Nezir ancak vcib olan ibdetler cinsinden bir eyle sahih olur.
Tesbh, tahmd ve hasta dolamak gibi vcib ibdetler cinsinden olmayan eylerle keza
haram olan eylerle nezir yaplamaz. nk kulun bir eyi kendine vcib klmas o ey
cinsinden Allah'n vacip kldklarna kyasen caiz olur. Aksi takdirde kulun dorudan
doruya bir eyi vacip yapmaya selhiyeti yoktur. 367[367]
1386/1170- bni mer radyallah anhm'dsn Realllah sallallahil aleyhi ve
sellem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Peygamber salalah aleyhi ve sellem
mer b. Hattab'a bir kervan iinde babasna yemin ederken yetimi bunun zerine:
Dikkat edin! phesiz Allah sizi babalarnza yemn etmekden neh buyuruyor. Artk
366[366]
367[367]
214.
Sre-i Hacc; yet: 29.

kim yemin edecekse ya Allaha yemin etsin yahud sussun; demitir. 368[368]
Ehu Dvud ile NesVrdn Ebu Hreyre'den merfu' olarak tahrc ettikleri bir rivayette:
Babalarnza, annelerinize ve putlara yemin etmeyin; Alahdan baka hi bir eye yemin
etmeyin: Alaha dah ancak doru sylediiniz zaman yemin edin buyurulmutur.
Rekb : On ve daha fazla kiiden mrekkeb deve suvrisidir. Bazan atllara da rekb
denilir.
Nidd : misil demektir. Burada murd araplarn Allah'a erik ittihz ederek taptklar ve
kendilerine yemn ettikleri putlardr. Araplar bunara ve'1-Lti ve I'Uzz diye yemn
ederlerdi.
Hads-i erif AHah'dan bakasna yemn etmenin yasak olduuna delildir. Hanbeller'le
Zhrler'e gre buradaki neh tahrim ifde eder.
bni Abdilberr : ASah'dan bakasna yemn bil'icm caiz deildir demitir: AHah'dan
bakasna yemn etmek mekruhtur; yasaktr; hi bir kimsenin bu 'yemini yapmas caiz
deildir. dedii dah rivayet olunur. bni AbdUberfin buradaki kerahetten murad
kerhet-i tah-rmiyyedir. Netekim ilk sznden de anlalmaktadr.
Mrd ; Hi bir kimsenin br kimseye, talkla olsun it k veya nezirle olsun AHah'dan
bakasna yemn verdirmesi caiz deildir. Hkim bir kimseye byle bir yemn verdirirse
azli vacip olur demektedir. filer'in cumhuru ile Haneler'in mehur kavline gre
buradaki neh kerahet iindir. Hanefiler'in kavlini bahsin banda grmtk.
AHah'dan bakasna yemn etmek haramdr diyenler u hadslerle istidlal ederler : :

1 Ebu Dvud ile Hkim, bni mer (R.A.) 'den Peygamber (S. A.V.)'in :
Kim AMahdan bakasna yemn ederse kfir olmutur buyurduunu tahrc etmilerdir.
2 Hkim'in bir rivayetinde
368[368]
Allahdan bakasna yaplan her yemn irktir buyurulmutur.

3 Ayn hadsi mam Ahmed h. Haribel:
Allahdan bakasna yemn eden muhakkak mrik olmutur. lfizlarle tahrc etmitir.
4 Mslim'in tahri ettii bir hadsde :
Sizden kim yemn eder de yemininde: lt ve Uzz hakkin; derse l ilahe illallah desin
buyurulmaktadr.
5 imam Ncs'nin Hz. Sa'd'bn Vakks'dan tahrc ettii hadse gre Sa'd (R.A.) It ile
uzza'ya yemin etmi sonra bunu Peygamber (S.A.V.) 'e syledikde ResEflah (S.A.V.)
llah'dan baka hi bir ilh yoktur. Biricik o vardr. Onun eriki yoktur. Mlk onundur
hamd de ona mahsustur; hem o her eye kaadircfir; de ve sol tarafna defa fr de
eytn- recimden Allaha sn bir daha da yapma! buyurmulardr. Kerahete kail
olanlar :
Babasna yemin olsun ki eer doru syledi ise kurtuldu! hadse istidlal ederler.
Fakat bu hads hakknda bni Abdilberr ; phesiz ki bu lfz mahfuz deildir. Ayni
hadsin rvs tarafndan:
Vallahi doru syledi ise kurtuldu eklinde rivayet olunmutur. demitir. Kerahete
kail olanlar hadsteki: Muhakkak mrik oldu. cmlesini te'kid ve iddet mnasna te'vil
etmilerdir. Nitekim riya irktir mealindeki hads de ayni mnya hamledilmi tir.
Bunun emsali oktur. Bunlar Tela Hazretleri'nin mahlkattan ay ve gne gibi bir
oklarna yemin etmesle istidlal ederler. Kerhate kail olanlarn delillerine muhalifleri
tarafndan cevaplar verilmeye allmtr.
Dinden kmak, yahd olmak gibi szlerle yemn etmek haramdr. Buna dell Eb
Dvud, bni Mce ve Nes'nin tahrc ettikleri Breyde hadsidir. snad Mslim'in art
zere olan bu hadsde Res-lllah (S.A.V.) :
Bir kimse yemn eder de; ben islmiyetten beriyim; derse eer (sznde) yalanc ise
dedii gibidir. Fakat doru sylemise slma salimen dnemez. buyurmulardr. Byle
eylere yaplan yemine keffret de lzm gelmez. nk keffret Allah'n zin verdii
eylere yaplan yeminde meru' olmutur. Bir de hadslerde keffret zikredilmemi;

yainz kelime-i tevhd tavsiye olunmutur. 369[369]
1388/1171- Ebu Hreyre radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki;

Reslllah sallalah aleyhi ve sellcm:
Yeminin arkadann seni tasdik edecei ey zerine (olmak gerek) dr; buyurdular
Bir rivayette Yemn, yemn isteyenin niyetine gredir buyurmutur.370[370]
Bu iki rivayeti Mslim tahrc etmitir.
Hads-i erif, yeminin kar tarafn niyetine gre yaplacana delildir. Yani yemini teklif
eden taraf neyi niyet etmise yemn ona yaplacaktr. Yemn edenin niyetine baklmaz.
Hads mutlaktr. Binenaleyh yemini hak sahibi yhd hkim istemi olabilir. Maksad
yemn cabeden yerdir. Nitekim hadsde: Arkadann sen tasdik edecei ey
buyurlarak buna iaret olunmutur. Fakat bu davacnn doru sylediine gredir.

Davac iddiasnda doru sylemezse yemn-edenin niyeti muteber olur.
fler yemn ettirenin mutlaka hkim olmasn nazar- i'tibra almlardr. Onlara gre
hkimden bakas yemn ettirirse yemn edenin niyeti muteber olur. fler'den Nevev
yle diyor: Fakat yemn istenmeden yemn eder de hakikati gizler ve bu kendisine bir
menfaat salarsa ister yemn teklif edilmeden dorudan doruya yemn etsin, ister
hakm veya naibinden bakas yemn ettirsin, yemn edon kimse hnis 371[371] olmaz. Bu
bbta yemni hkim ettirmezse da'vcmn niyeti mu'teber deildir. Elhsl yemn btn
hallerde yemn edenin niyetine gre mu'teberdir. Ancak hkim veya vekili kendisine
tevecch eden bir da'vada yemn ettirirse o zaman yemn isteyen tarafn niyeti mu'teber
olur. Hadsden murd da budur. Lkin hkim veya vekili kendisine tevecch eden bir
davada yemn taleb etmeksizin da'vali kendiliinden yemn ederse bu yemn onun
niyetine gre mu'teber olur. Hem btn bu hususatta yeminin Allaha veya talka veya
itaka yaplmas m-svdir. Yalnz hakm talka .veya- taka yemn ettirir de hilaf
hakikat yemini da'vlya bir menfaat salarsa yemn edenin niyetine itibar olunur.
369[369]
217.
370[370]
371[371]
Hnis olmak, yemnini bozmaktr.
nk hkimin talk ve taka yemn verdirmeye hakk yoktur; o ancak Allaha yemin
ettirebilir. 372[372]
1389/1172-
373[373]
Abdurrahman b. Semura radyatlah anh'an rv-yet edilmitir.
Demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Bir ey zerine yemn eder de ( yeminden) bakasn ondan daha hayrl grrsen
hemen yemininden dolay keffret ver; ve o hayrl eyi yap; buyurdular. 374[374]
Buhr'nin bir rivayetinde: O hayrl i yap da yemininden dolay keffret ver

buyurulmutur. Ebu Davud'un bir rivayetinde ise: yeminden dolay hemen keffret ver;
sonra O hayrl olan eyi yap. denilmitir. Rivayetin isnad sahihtir.
Baz eserlerde: her iki rivayetin isnad sahihtir. denilmi; ve bundan Buhar ile Ebu
Davud'un isnadlar kasdedilmise de evl olan kitabmzda olduu gibi zamiri mfret
brakarak Ebu Davud'a, rica etmektedir. nk hads ulemsnn rfne gre
sahheyn'de bulunan her hads sahh olduu iin isnad hakknda sahhdir demeye
hacet yoktur.
Hads-i erif bir eye yemn ettikden sonra o yeminden dnmek dnmemekten hayrl
grlrse evvel keffret vererek yeminden dnmeinin ve sonra o ii yapmann
lzumuna dellet ediyor. Emrin muk-tezas vcub ise de cumhur-u ulem burada onun
shfab ifade ettiini sylemilerdir. Hadsin zahiri evvel keffret vermek icbettiini
gsteriyor. Fakat ulem bunun da vcib olmadna icm nakletmi-lerdir. Binenaleyh
keffret yemin bozulduktan sonra da verilebilir. Yeminden nce ise keffret verilemez.
Sahfoe- kirm'dan on drt zat ile tabin'den bir cemat man Mlik, mam afi ve
372[372]
218.
Mekke'nin fethinde mslman olan bir sahbe-i Cell'dir. Sicistan' fethetmi; sonralar Basra'ya
yerlemitir. H.S. 50 trihinde veya biraz sonra Basra'da vefat etmitir.
373[373]
374[374]
cumhur-u ulem yemini bozmazdan evvel keffret vermenin caiz olduuna kaildirler.
Ancak yemini bozduktan sonra keffret vermek onlara gre de mstehaptr. Cevaz
meselesi btn keffret nev'ilerine mil gibi grnrse de mam afi'ye gre oru
keffretini yemini bozmazdan nce tutmak caiz deildir. nk bu keffret bedeni bir
ibdettir. Binenaleyh namaz ve ramazan orucu gibi onu da vaktinden nce yapmak caiz
deildir. Fakat keffret orutan baka bir ey ise yemn bozulmadan nce' verilebilir;
nitekim zekt vaktinden evvel vermek cizdir.
Hanefiler'le dier baz ulem'ya- gre yemn bozulmadan keffret vermek hi bir surette
caiz deildir. Hanef fkhnda yle deniliyor : Keffretin sebebi hns, yani yemini
bozmaktr. Nefsi yemn sebeb olamaz. nk sebeb en azndan msebbebe ulatran
yoldur. Yemn ise bilkis zerine yemn edilen ey'i yapmaya mni'dir. Bir eyin hem
mni' hem sebeb olmas imknszdr. Bununla beraber yeminin keffre-te sebeb
olduunu kabul etsek bile onun hinsin (yemini bozmann) art- vcubu olduunda
phe edilemez' Zr yemini bozmadan keffret vcib olmad kat'iyetle ma'lmdur.
Byle olmasa mcerred yeminle beffret vcib olurdu. Halbuki buna kail olan yoktur.
Hns art olunca ondan nce keffret vcib olamaz. nk art olmadan merut bulun-
maz. Binenaleyh hns sabit olmadka ondan nce vcup sakt olamaz. Delilin
muktezas budur. Ancak zekt ve sadaka-i ftr gibi baz ibdetler dell hilfna sabit
olmulardr. Yani nisaba mlik olan bir kimse sene gemeden zekt verebilir; sadakati
ftr dah bayram sabahndan nce verilebilir. Fakat dell hilfna sabit olan bir eye
bakas kyas edilemez. 375[375]
1391/1173- bni mer radyallah anhm'dan rivayet olunduuna gre Reslllah

sdlldllah aleyhi ve sellem
Bir kimse bir ey zerine yemin eder de arkasndan inaallah derse ona hns yoktur;
375[375]
219.
376[376]
220.
Bu hadsi Ahmed'le Drtler rivayet etmilerdir, bni Hibbn onu sahhlemitir.
Tirmiz; Bu hadsi, Eyyub- SahtiyanVaen baka hi bir kimsenin merfu rivayet ettiini
bilmiyoruz. demitir. bnil Aiyye: Eyyub bu hadsi bazan merfu' bazan de merfu'
olmayarak rivayet ediyordu demi, Beyhak ise Bu hadsin merfu' rivayeti yalnzEyyub'tan.
sahh
olarak
nakledilmitir.
Halbuki
Eyyub
onda
_ek-ketmitir.
mtlesnda bulunmutur. Maamfh Eyyub mu'temed bir hafzdr. Hadsi yalnz bana
merfu' rivayet etmesi zarar vermez. Bazan mevkuf rivayet etmesi de hadse dokunma.
nk onun hadsi refi etmesi dil bir rvinin ziydesi, demektir ve makbuldr. Ayni
hadsi Musa b. kbe, Kesir b. Ferkad, Eyyub b. Musa ve Hassan b.. Atyye, Nfi'den merfu'
olarak rivayet etmilerdir. Bu suretle hads kuvvet bulmutur. Zten mevkuf da olsa yine
merfur hkmndedir. Zr burada itihada mes yoktur. Cumhur-u ulemnn kavli de

budur. bn'l -Arabi diyor ki : yemine bitiik olmak ar-tle inallah demenin vemnin
in'ikadma mni' olduuna btn msl-manlar ittifak etmilerdir. Yeminden ayr, yani
yemni yaptktan sonra biraz su;;.-;rak bu kelimeyi sylemek baz selefin kail olduu
ve-cihle caiz olsa hi kimse yemininden dnmez ve keffrete de hacet kalmazd.
naHsh'sn yemine bitime zaman ihtilafldr. Cumhur'a gre ara susmamak artle
yemine bitiik sylemektir. Arada soluk almak zarar etmez. Fakat kasden teneffs
ederse Hanefler'e gre istisna bozulur.
Tbin'den bir cemaatla Tavus ve Hasan-t Basri'ye gre bulunduu yerden kalkmadka
inallah diyerek istisna yaplabilir. Ata' bunu : bir deve saacak kadar diye tahdid
etmitir. Sad b. (7-beyr'e gre istisna mddeti drt aydr. bni Abbs (R.A.) 'a gre
muayyen mddeti yoktur; ne zaman sylense istisna olur : Bu takdirlerin bir delili
yoktur deniliyor. Bazlar bunlar te'vil ederek: Maksad teberrken inallah demenin
mstehb olduunu bildirmek yahud Allah' zikretmenin vcib olduunu hatrlatmaktr.

Yoksa bu szle yemini bozmaya mani' olmak kasdedilmemitir. diyorlar.
stisnann, Allah'a yeminde olsun talk ve nezir gibi eylerde olsun yemini bozmaya
mni' olub olmad ihtilafldr.
imam Mlik'e gre istisna yalnz Allah'a yeminde ie yarar, bnl - Ardb bunu kuvvetli
buluyor.
mam Ahmed b. Hanbel kle zdmn istisnaya dhil olmadna kaildir. Delili
Beyhak'nin Hz. Muz'dan merfu' olarak tahrc ettii u hadstir:
Bir adam karsna: Gen bosun; inallah dese kadn bo olmaz, fakat klesine: sen
hrsn inallah; dese kcHe hr olur. Ancak bu hads zerinde sz edilmitir. snad da
ihtilafldr.
Hadsde: inallah dsrse.. buyurulmas istisnada yalnz niyetin kfi gelmeyeceine
delildir, Cumhur'un kavli de budur.
Baz Mliker'den srf niyetle istisnann sahh olduu rivayet edilmitir. Bu kavle zhib
olanlar vardr.377[377]
1392/1174- (Bu da) ondan rivayet olunmntur radyattah anh demitir ki:
Peygamber sdllclah aleyhi ve sellm'in yemini:
Hayr, kalpleri eviren hakk iin; sz idi. 378[378]

Bu hadsi Buhr riveyt etmitir.
Reslllah (S.A.V.) 'in ekseriya yeminde kulland szleri yle aralamtr:

Hayr kalpleri deitiren hakk iin
Nefsim kabza-i kudretinde olan Allaha yemn ederim
Muhammedi'n nefsi, kabza-i kudretinde oian Allah'a ye-mn ederim

Allah hakk iin
K'benin Rabb'hakk in
eybe'nin rivayeti ise :
Peygamber (S.A.V.) yemn etmek istedi m :
377[377]
221.
378[378]
Ebul -Kaasim'in nefsi kabza-i kudretinde olan Allaha yemin ederim; derdi
eklindedir.
Kalpleri eviren den murd Allah'tr. Kalpleri evirmek, onlarn hallerini

deitirmektir. Rgb: Allah'n kalpleri ve basiretleri evirmesi onlar bir reyden baka
bir re'ye deitirmesidir. diyor bn'l - Arabi kalp hakknda unlar sylemitir: kalp
bedenin bir cz'dr. Allah onu hlketmi ve ilim, kelm ve ire gibi i sfatlarna mahal
kalm; bedenin zahirini de fi'li ve kavl tasarruflara mahal yapmtr. nsana hayrl
emreden bir melek; err emreden bir eytan tevkil eylemitir. Akl yaratm; onun nuru
ile insan hidyete erdirir. Hev ve hevesi hlketmi; onun zulmetle insan doru yoldan
saptrr. Kaza ve kader ise bunlarn hepsine hkimdir. Kalp iyi ve kt dncelerle
bazan melekden bazan da eytandan gelen bir temas arasnda har - neir olur. Korunan
Allah'n, koruduudur.
bn-l-AJrdbVnin (kelm) i sfat saymas kelm-

onun yeri kalptir.
nefsiyi isbat iindir. Filhakika
Hads-i erf, Allah'n sfatlarndan bir sfata yemn etmenin caiz olduuna delildir.
Bazlarna gre yemn Allah'n zti ve fi'li sfatlarndan ilim, kudret gibi bir sfatna
yaplabilirse de bu sfatn Allah'a izafe edilerek sylenmesi ve mesel: Allah'n ilmi

hakk iin denilmesi arttr. Ancak fi'l sfatlardan emanete yemn etmek memnu'dur.
Bu hususta Ebu Dvud, Hz. Breyde (R.A.) 'dan u hadsi tahrc etmitir :
Her kim emnete yemn ederse bizden deildir
nk emnet Allah'n sfatlarndan deildir.
Hanefler'Ie Mlikler'e gre kur'n- kern'de ve sahih hadslerde vrid olan btn
Esma- ilhyye ile sift- ztiyye'ye yemin edilebilir. Byle bir yeminle keffret
vcibolur. Yalnz Hanefler'e gre Allah'n ilmine yemn edilemez. nk bu sfata yemn
etmek det olmamtr. Maamfih: edilebilir diyenler de vardr. Allah'n rahmeti
gadab ve sehat gibi kelimelerle yemn yaplamad gibi Allah'tan bakasn yaplan
yemn de er'an yemn deildir. Binenaleyh Peygamber'e Kur'n'a ve Kabe'ye yemn
edilemez. Yemin caiz olmaynca keffret de lzm gelmez. Allah'n dinine eriatna,
Peygamberlerine, Meleklerine, Arna, hudud-u er'iyesine, namaza oruca, hacca, Beyte,
Safa ile Mer-veye, Hacer-i esved'e, Peygamber (5.A.V.) 'in kabrine, minberine ve sireye
yemn etmenin hkm budur. nk bunlarn hepsi Allah'n gayrdr. Hatt mam
A'zam'm: Yemn, tevhd ve ihls ile tecer-rd etmi olarak yalnz Allah'a yaplr. dedii
rivayet olunur. Fakat: Peygamberlerden beriyim, kur'ndan beriyim; yahdyim, nasr-
niyim gibi szler yemindir. Bunlar keffreti icbederler. Burada kaide udur: Bir eyin
itikad kfrse o eye yemn ederek yemnini bozana kefaret lzm gelir.
filer'Ie Hanbel'ler tafsilta giderek yle derler: Eer lfz Rahman, Rabbl lemin,
Hlik'ul halk, gibi Aah'a mahsus bir kelime ise onunla yemin mn'akid olur. Mutlak
sylemekle Allah' kasdederek sylemenin bir fark yoktur. yed yemn edilen sz
Allah'a ve bakasna tlak edilebilen Rabb gibi bir kelime olur fakat kullanda Rab-m'l lemin, Rabb'l - ml gibi daima mukayyed sylenirse o kelime ile Allah kasdedilmek
artle yemn mnakid olur. Hayy, mevcud gibi Allah'a ve gayrsna msavat zere tlak
edilebilen bir kelime ile Allah kasdedilirse sahh kavle gre yine yemn olur. Baka br
eye kas-dedir veya mutlak sylenirse yemn olmaz. 379[379]
1393/1175- Abdullah b. Amr radyalak anhm'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Peygamber sallallah aleyhi ve seUem'e br a'r-b gelerek :
Ya Reslllah, byk gnahlar nedir? dedi Mtekbilen Abdullah hadsi

zikretmitir.Bu hadsde:
Yemn- gamsturi; cmlesi vardr. Ayni hadsde u cmle de bulunmaktadr :
Yemn-i gams nedir? dedim :
Kendisle mslman bir kimsenin mal (ndan alkas) kestirilen (ycmn)dir.Yemn

eden o yemnde yalancdr; buyurdular. 380[380]
Bu hadsi Buhr iahrc etmitir.
379[379]
223.
380[380]
224.
Hadsin zahirine gre suali sonran Abdullah b. Amr b. As yani hadsin ravsdir. Bu
takdirde cevab veren de Reslllah (S.A.V.) 'dir. Fakat uzak bir ihtimal olmak zere suali
yabanc birinin sormas Abdullah b. Amr (R.A.) 'in da cevap vermesi hatra gelebilir,
Hads-i erf, yemin nevilerinden birine temas etmektedir. imdi de bu nev'ileri grelim.
Ma'lmdur ki Yemn ya kasden yaplr yhd h bir kasdsz azdan kverir.
Konuurken alkanlk icb sylenen: vallahi bilmiyorum; vallaki ben vazifemi yaptm
gibi szler, kasdsz yeminlerdir. Bunlar yalnz lgat i'tibarle yemindir. er'an bir hkm
ifde etmezler. Nitekim Tel Hazretleri
381[381] Allah szi yeminlerinizde yaptnz lagivden dolay muhaze etmez. buyurarak
bu ciheti beyn etmitir.
Yemn kasden yapld takdirde zerine yemn edilen eyin hline bakarak bazlar
yemni be ksma ayrmlardr. nk yemn eden kimsenin bu yemininde ya doru

syledii ma'lmdur; ya yalan syledii bellidir. Yhd doru veya yalan syledii
maznundur; veya phelidir. Birinciye yemn-i sdtka, ikinciye yemn-i gams derler.
ncs doruluu zannedilen, drdncs yalan olduu samla, beincisi de doru
veya yalan olduu pheli olan yemindir.
1 Yemn-i sd;ka: Kur'an- kerm'de ve hadslerde grlen ye-mm'erdir. tbn'lKayym, Peygamber (S.A.V.)'in seksenden fazla yemn ettiini syler:
phesiz ki Allah, kendisine Yemn edilmesini sever.
hadsinden murd bu yemindir. Onun Allah indinde makbul olmas ta'zm ifde ettii
iindir.
2 Yemn-i gams: yalan olduu bilinen yemindir. Gams: daldran demektir. Bu yemin
sahibini gnaha daldrd iin ona bu isim verilmitir, en - nihye- nm eserde: Bu
yemn, sahibini Cehen-nem'e daldraca iin ona bu isim verilmitir. deniliyor. Yemn-i
ga-ms'un yemn-i zr, yemn-i fcire, yemn-i sabr ve yemn- masbure gibi muhtelif
isimleri vardr.
3 Doruluu zannedilen yemn iki ksmdr. Birincisi isabetli olduu anlalandr, ki

381[381]
Sre-i Bakare; yet: 225.
bunu bazlar
yemn-i sdkaya katarlar. nk doruluu anlalnca onun gibi
olmutur, ikincisi: Doru zannedilip de hilaf meydana kan yemindir. Bazlar bu iki
nev'i ile yemn etmenin caiz olmadna kaildirler. Zr bunlar zan zerine yemindir.
Halbuki yemn, ihtimali kafi surette ortadan kaldrmak iin meru' olmutur.
4 Yalan olduu zannedilen bir eye yemn etmek haramdr.
5 Doruluu veya yalan olduu pheli olan yemin dah haramdr. Hulsa mezkr be
nev'in yalnz birincisi caiz olup dier drd haramdr.
Hanefer'e gre yemin: Gams, lav ve mun'akde olmak zere ksmdr :
1 Yemn-i gams: kasden yalan yere edilen yemindir. Bu yemn filer'den maada
mezheb ulemsle dier bir ok ulem'ya gre kef-fretle denemez; onun iin ancak
Allah'a tevbe ve istifar edilir. nk gams hakikatte yemn deildir. nk yemin

yukarda da grld vecihle meru' bir akiddir. Gams ise byk gnahlardan bir g-
nahdr; binenaleyh meru' olamaz. Ona ekline bakarak mecazen yemn denilmitir.
Nitekim hr bir insan satmak btl olduu halde onu satmaya da beyi' denilmitir.
ResSllah (S.A.V.) gams'un byk gnahlardan olduunu u hads-i erflerle beyan
buyurmulardr:
Byk gnahlardan ma'dud be ey vardtr k haklarnda keffret yoktur. Bunlar Ailaha

irk komak, anneye babaya s olmak, mslmana iftira atmak, harb-den kamak ve
yemn-i gamstur. Keffretle dah deneme yecek olan bu byk gnahn sahibi ancak
ve ancak tvbe, istifar edecektir. Onun ii Allah'a kalmtr.
fnam afi'ye gre yemn-i gams keffretle denir. Zr kef-fret Ismullah'm hrmetini
ayak altna ailma suunun gnahn, yok etmek iin meru' olmutur. Ayni su yemn-i
gamsda da vardr; binenaleyh keifret onda da meru'dur.
2 Yemn-i lgv: Hsnneyyetle doruya diye edilip hilaf zuhur eden yemindir.Bu
yemin iin Allah'n muhze buyurmamas me'mul-dur .nk Tel Hazretler'nin :
382[382] Yemnlernzdeki lvdan dolay Allah sz muhze etmez. yet-i kermesi bu
hususda nzl olmutur. mam Muhammed'in mamd A'zarn.'a.n. rivayetine gre
382[382]
Sre-i: Maide Ayet: (89).
yemn-i lv: yle vallahi yle, deil vallahi gibi halk dilinde sylenen yeminlerdir.
Yemn-i lv hakknda: Allah'n muhze buyurmamasn mid ederiz. diyen, mam
Muhammed'ir. Yukardaki yet-i kerme'de yemn-i lgv'den dolay Allah'n muhze
etmeyecei kat' surette beyn olunduu halde mam Muhammed'in niin md ederiz
eklinde idre-i kelm ettiini sormak hatra gelebilir. Bu sule yle cevap verilmitir:
Rec iki trl olur; ve birine rec-i tama', dierine rec-i tevazu' derler. mam
Muhammed bu sz bir rec-i tevazu' olarak sylemitir.
3 Yemn-i mn'akide : leride bir ii yapmak veya yapmamak iin edilen yemindir.
bdetlerini yapacana veya gnah ilemeyeceine yemin eden bir kimsenin o yemini
bozmamas lzmdr. Bilkis ibdet, yapmayacana yemin edenin o yemini bozmas

cbeder. Hayrl bir ii yapmayacana mesel: bir mslmanla konumayacana yemin
edenin o yeminden dnmesi evldr.
Yemini bozana keffret vermek lzm gelir, keffret veren ey aracnda muhayyerdir.
sterse bir kle zd eder: dilerse on fakiri doyurur ya giydirir; ve ayn zhr keffretinde
olduu gibi gnde en az iki n yemek verir. Verilen her nde fakirlerin doymas art
ise de buday ekmei yedirdii takdirde katk art deildir. Elbise mu'teber olan; vcudu
rtecek ve deten elbise denilebilecek kisvedir. Elbise ve yiyecek bulamayan gn
birbiri ardnca oru tutacaktr.
Yemin meselesinde HanefHer'e gre aka ile ciddiyet arasnda bir fark olmad gibi
kasden veya zorla yhd unutarak yemin etmek de ciddiyet hkmndedir. nk:
ey vardr; bunlarn ciddsi de ciddi akasda ciddidir hads-i erifinin bir rivayetinde :
Bunlar: nikh, talk ve yeminlerdir buyurulmutur.
mam afi'ye gre zorla ettirilen yeminle unutarak veya ha-taen edilen yeminin hkm
yoktur. Zra bunlarn hkm olmad mehur bir hadsle beyn olunmutur. Bu hads-i
erfde: mmetimden hat, unutma ve yapmasna mecbur edildikleri ey'n hkm
kaldrlmtr buyurulmaktadr. HaneffBee-'den Kemal b, Bmam^ Hz. afi'nin kavlini
tercih eder.
Fade: UlemA gnahlarn byk ve kkleri hakknda ihtilf etmilerdir, mm'l Haremeyn (419478) ile bir cemate gre; btn gnahlar byktr. Cumhur-u
ulemya gre ise gnahlarn byk ve kkleri vardr. Delilleri :
383[383] nehy olunduumuz gnahlarn byklerinden saknrsanz... yet-i
kermesi ile emsali yetlerdir. Ukm&'dan bazlar nassan sabit olan byk gnahlar
sayarak yirmi bee karmlardr. Bunlar: Allah'a irk komak, katil, zina, harpten
kamak, faiz, yetim mal yemek, namuslu kadnlara zina iftiras, sihir, yalan yere ahidlik,
yemn-i gams, kouculuk, hrszlk, arap imek, Beytullah'm hrmetini istihll pazarlk
bozmak, snneti terketmek, hicretten sonra araplarm eski haline dnmek, Allah'n
rahmetinden mid kesmek, Allah'n azabndan emin olduuna inanmak, suyunun
fazlasn yolcuya vermemek, bevil-den kurulanmamak, anneye, babaya isyan, onlarn
etmine sebeb olmak, bakasna dokunan vasiyyet ve haksz yere mslmann rzm dile
destan etmektir.
Byk gnahlar arasnda hrszln zikredilmemesi, byk gnah olduuna dir nass
bulunmaddr. Fakat hrszlk hakkn-daSahiheyn'de u hads vardr;
Hrsz alarken m'min olarak almaz. Nea'nm rivayetinde :
Bunu yaparsa boynundan islm ban muhakkak karmtr. Eer tevbe ederse Allah
da onun tevbesini kabul eder. buyurulmutur. Sahh hadsler de gulln yani ganimet
maln gizlenmenin de byk gnah olduu bildirilmitir.
Babmz hadsinin zahiri yemn-i gams'da keffret olmadna delildir. bn'l - Mnzir
ile bni Abdilberr bu hususta ulem'nm ittifak olduunu nakletnilerdir.384[384]
1394/1176- ie radyallah anh'dan Tel Hazretlerinin (yeminle rnizdeki lgvdan
dolay Allah siz muhaze etmez.) kavl-i kermi hakknda rivayet olunmutur. Demitir ki
:
Bu, bir kimsenin hayr vallahi bilkis yle vallahi demesidir. Bu hadsi Buhr tahrc
etmitir, Eb Dvud onu merfu' olarak rivayet eylemitir. 385[385]
383[383]
384[384]
228.
385[385]
Sre-l: Nisa yet: (31).

Hads-i erif lvin, yemin kasd ile olmayarak syleniveren bir yemin olduuna delildir.
mam f'nin mezhebi budur. bn'VMn-zr bunu bni Abbas, bni mer ve daha baka
Ashb- Kiram (R.An-hm) ile tbin'den bir cematten rivayet etmitir. Mezkr kavlin
mam A'sm'dan da rivayet olunduunu bundan evvelki hadsin erhinde grm ve:
Hanefler'e gre yemn-i lvi : hsnniyetle bir eye doru zannle yemn ederek sonra
hilaf zahir olmaktr: diye taVif etmitik. Tvs (106) 'a gre lgv : kzarak yaplan
yemindir. Daha baka trl tefsir edenler de olmutur, fakat: bunlar delilsiz bir takm
da'vlardan ibarettir deniliyor. Yemn-i lgv babnda en gzel tefsiri Hz. e (R. A.)
yapmtr.nk e (R. A.) vah zamann grm olduu gibi ayni zamanda ehM
lgattendir.
a'b, Tvs ve Hasan- Basr'den bir rivayete gre hadsde geen: Hayr vallahi bilkis
yle vallahi gibi szler yemin saylmazlar.
Bu szler cmienin slas (eki) kablindendir. Zaten lv lgatte: btl ve itimda ayan
olmayan sz; mnsna gelir. 386[386]
1395/1177- Ebu Hreyre radtyallah anfe'den rivayet olunmutur. Demitir ki:

phesiz Alahn doksan dokuz ismi vardr. Onlar kim ezberlerse Cennete girer;
Hads mttefekun aleyh'dir. Tirmizi ile bni Hibbn bu isimleri zikretmilerdir. Tahkk'a
gre mezkr isimlerin saylmas baz rvler tarafndan yaplm bir idrctr.
Filhakika hads ulems Esma-i (ihiyye'mn hadsde zikredilmesini bilittifak bir rv
tarafndan idrc telkki etmilerdir. Hadsin zahiri Esma-i lhiyye'nin bu sayya
mnhasr olduunu gsteriyor. Bu estidll ya mefhum-u aded'e gredir; yhud hadsin :
Onlar kim sayarsa Cennete girer cmlesinden anlalmtr. Murd: mezkr doksan
386[386]
229.
387[387]
dokuz ismin dier isimler arasnda husus fazileti hiz olduunu beyndr. Bu fazilet o
isimleri okumann cennete girmeye sebep oluudur. Cumhur-u ulem'nm kavli budur.
Nevev'ye gre bu hadsde Esma-i lhiyye mahsur deildir. nk hadsden murd

Allah'n doksan dokuz isimden baka ismi olmadn anlatmak deildir,.. Buna dell
mam Ahmed b. HanbeTvn. Hz. Ibn Mes'uefdan merfu'. olarak tahrc ettii ve bni
Hibbn'm da sa-hhledii u hadsdir:
Senden, sana mahsus olan, kendine ad takttn veya kitabnda indirdiin yhud
kullarndan birine rettiin yhud da nd-i ilhndeki gab ilmi hususunda kendine
tahsis buyurduun her sminle niyaz ederim. Bu hads.
Afahu Tel'nm hi bir kuluna bildirmedii, kendine hss isimleri olduuna dellet
ediyor. Ayni zamanda baz kullarnn onun baz isimlerini bildiini de gsteriyorsa da, bu
isimlerin 99 isminden bir ksm olmas muhtemeldir.
bni Razrfr, Allah'n 99 isminden baka ismi olmadna kafi surette kail olmutur. Delili :
Peygamber (S.A.V.)'in Esma-i hsn hakknda: Bir dane mstesna oimak zere yzdr;
buyurmu olmasdr. bni Hazin, 99 ismi bildiren hadslerin muztarib olduklarn;
bunlardan hi birinin asla sahih olmadn sylemekde ve mezkr isimlerin ancak nass-i
Kur'n'dan veya sahih hadislerden alnacan kaydetmektedir. Kendisi Kur'an ve
snnetten 84 isim karm ve bunlar sralamtr. Musannif ise yalnz Kur'n- Kerim'den 99 isim istihra etmi; ve bunlar et - Telhis- ile dier baz eserlerinde sayarak
gstermitir. Bazlar Kur'n- Kermi tetebbu ederek Esm-i hsn 'nn saysn 173'e
karmlardr.
Musannif ulem'mn Esm- hsn'mn says hakkndaki szlerini ve bu bbdaki ihtilf

naklettikden sonra syle diyor : Esma hsn drt ksmdr:
Birinci ksm ism-i alem olandr. Bu Allah ism-i cellidir.
kincisi, Alm, Kadr, Sem ve Basr gibi zta sabit olan sfatlardr.
ncs, Halik ve Rzik gibi bir eyi Allah'a izafeye dellet eden isimlerdir.
Drdncs, AUy ve kudds gibi AJlah'dan bir ey'in selbine dellet eden isimlerdir.
Ulem bu isimlerin tevkf olup olmadnda dah ihtilf etmilerdir. Tevkifden murd:
rivayete mtevakkf olup kimsenin tasarrufta bulunamayaca isimlerdir. Bunlar nassan
Kurn- Kerm'de veya hadslerde grld gibi kullanlrlar. Fahr-i Rz (544606):
Ulemmzdan mehur olan kavle gre Esm-i hsn tevkifidir demitir. Mutezile ile
Kerramiye* taifelerine gre: Eer akl, bir kelimenin mns Allah Tel hakknda
sabittir; diye hkmederse o kelimeyi Allah'a itlak etmek caiz olur. mam Gazdl ile dier
baz zevat Esm-i ilhy-yc'nin tevkf olduuna fakat sfatlarnn tevkf olmadna
kaildirler. Bu bbta /ma^/ Gazali yle demektedir: Peygamber (S.A.V.)'e babasnn,
annesinin ve kendisinin takmad bir ismi takmak bize nasl caiz deilse Allah Tel
hakknda da yledir. Noksanlk iham. eden hiv isim veya sfat Allah'a itlk etmenin caiz
olamayacm ulem ittifak etmilerdir. Binenaleyh Allah'a: Mhid, Zari' ve Flik gibi
isimler itlk edilemez, halbukJHu kelimeler Kur'n- kerm'de mevcddur.
Kueyr : simler kitb, snnet ve icm'dan tevkf olarak alnr. Bu delilden birinde
vrid olan her isim Allah'n vasf iin de itlk edilebilir. Onlarda vrid olmayan isimler
ise mn i'tibrile sa-hh bile olsa Allah'a itlk edilemez diyor.
Hads-i erfde: Onlar kim ezberlerse diye terceme ettiimiz ihs kelimesinin mns
zerinde ihtilf edilmitir. Buhar ile dier muhakkklara gre: O isimleri kim
ezberlerse demektir.. Zahir olan mn da budur. nk bir rivayette:
Onlar kim ezberlerse denilmitir. Rivayetler birbirini tefsir ederler.
Hattb'ye gre bu kelime mteaddid vecihlere ihtimallidir. Bir ihtimale gre: Bu isimleri
hi birini brakmamak art ile sayp dkmek ve hepsi ile Allah'a du ve senada
bulunmak sureti ile mev-d sevaba hak kazanmaktr. kinci ihtimale gre: hsandan
murd: takat getirmektir. Yani bu isimlerin hakkn vermeye ve mukte-zs ile amel
etmeye takat getirebilen Cennet'e girer. Onlarn muk--tezsnca amel etmek, mnlarn
dnerek mucebince amel iin nefsini zorlamaktr. Mesel: Razzk dedimi rzkn
Allah'dan olduuna i'timad edecektir: Dier Esma-i tsn hakknda dah ayni minval
zere hareket etmek lzm gelir. nc ihtimale gre: Bu kelimeden murd: Esma-i
hsn'y ihatal br ekilde bilmektir.
Bazlar: hsandan murd, ameldir demilerdir. Onlara gre mesel: Hatm dedi mi
Allah'n btn emirlerine teslim olmak gerekir; Zra hepsi hikmet muktezsdr. Keza:
Kudds dedii zaman Allah'n btn noksanlklarndan mnezzeh ve mukaddes

olduunu hatrna getirecektir.
bni Battal diyor ki: Esma-i hsn ile amel etmenin yolu udur: Rahim ve Kerm gibi
kula uyabilmek sfatlarda kul kendini o sfatla vasflanabilecek bir hle getirmeye
altrmal; Cebbar Azm gibi ANah'a mahsus olanlarda ise kula den vazife onlar ikrar
ederek boyun bkmek ve o sfatlar taknmamaktr. Va'd bildirilen sfatlarda tama' ve
midle, azaba dellet edenlerde hayet ve korku ile tevakkuf etmelidir. Mezkr esma-
ilhiyye'yi yalnz ezber ederek onlarla ittisaf ve amel etmemek Kur'n- kermi
ezberleyip de amel etmemek gibidir. Ancak: onlar sadece okuyup geenlere hi sevab
yoktur; denilemez.388[388]
1396/1178- sme b. Zeyd radyaUahii anhm'ân rivayet olunmutur. Demitir k:

Rcslllah salolah aleyhi ve sellem:
Her kime bir iyilik yaplr da iyilii yapana: Allah sana hayr mkfat versin; derse
sena hususunda son dereceye ulam demektir; buyurdular.389[389]
Bu hadsi Tirmz tahrc etmitir. bni Hibbn onu sahhlemitir.
Ma'ruf : yilik ve ihsan demektir. Hadsden murd: Bir kimseye birisi ihsanda bulunur da
bu szle mukabele ederse, ihsan sahibine kar yapt teekkr ve senada pek byk bir
dereceye varmtr. Filhakika bir hadsde:
phesiz kul mkfat vermekten ciz kald vakit du (etmesi) mkfattr;

buyurulmutur.
Bu hadsin yemin ve nezirler bb nda deil, db- mumiyye babnda zikredilmesi

daha muvafk olurdu.390[390]
388[388]
231.
389[389]
390[390]
1397/1179- bni mer radyallak anhm'dan Peygamber sdllal-lahil aleyhi ve
seltem'den itmi olarak rivayet olunduuna gre Re-sillah saUallah aleyhi ve

settem nezretmekden neh buyurmu ve:
phesiz o bir hayr getirmez; yalnz onunla cimri (nin elin) den mal karlr;
demilerdir. 391[391]
Bu hads nezirler hakknda sz badr:
Nezir : Lgatte hayr veya erri iltizm etmektir.
er'an : Mkellefin zerine vcib olmayan bir eyi iltizm etmesidir. Ulem hadsdeki
neh hususunda ihtilf etmilerdir. Bazlarna gre neh zahiri zeredir. Dierleri te'vl
edildiine kaildirler.
bn'l - Esir en-Nihye adl eserinde nezir hakknda unlar syler: Hadsde, nezirden
tekrar tekrar nehyedilmitir. Bu neh nezri te'kd ve onu vcib kldktan sonra
umursamazlk etmekden saknmay te'mn iindir. Eer nehyin mns onu yapmaktan
menetmek ve hi yaptrmamak olsayd; bu onun hkmn ibtl ve fsi lzumunu skat
demek olur; nezir yasak edildii iin bir ma'syet saylr da fs lzm gelmezdi.
Halbuki hadsin vechi udur: Reslllah (S.A.V.), ashabna bu iin kendilerine cil bir
menfeat salamayacan, onlardan bir zarar defedip kaza, kader deitiremeyeceim
bildirmi ve :AHah'n size takdir etmedii bir eyi elde etmek yahut sizin iin mukadder
olan bir eyi deitirmek i'tikd iJe nezretmeyin. Byle bir i'tikd beslemeyerek
nezredersiniz, o halde demek sureti ile onun iinden kn; zra- nez-rettiinizi yapmak
size lzm olmutur; demek istemitir.
Kaad yaz diyor ki: Mn udur: Nezri yapan kaderle mnazaa ediyor; demektir. Neh,
baz chiller buna i'tikd etmesinler diye vrid olmutur.
391[391]
phesiz o bir hayr getirmez cmlesinden murd: nezrin sonu iyi gelmeyeceini
anlatmaktr.
fler'in ekserisi ile MMkler'e gre nezir mekruhtur; nk yasak edilmitir. Bunlar
nezrin hlis bir ibdet olmadna zr onunla hlis ibdet deil bir menfaat temini
yhud bir zararn defi kasdedildiine kaildirler. Hanbeller dah nezrin mekruh olduuna
zhibtirler. Hatt bir rivayette kerhet-i tahrimiyye ile mekruhtur. Tirmizr ashb-
Kirm'n bazlarndan da bu kavli rivayet etmitir. lbnyl~M-brek : Nezir tat
hususunda olsun ma'siyet iin olsun mekruhtur. Eer tat iin nezreder de onu yerine
getirirse sevap kazanr demitir. Nevev erh'l-Muhezzeb- de nezrin mtehb
olduunu syler. Buna mukabil musannif392[392] yle diyor : Sarahaten neh sabit
olduu halde nezir mekruh deildir diye dil uzatanlara ben aarm. Nezir en azndan
mekruh olmak cbeder.
Nezir hakknda bn'l - A'rabb de yle demektedir : Nezir duya benzer. Filhakika o
kaderi reddedemez; lkin nezir kaderdendir. Duaya tevik nezirden ise nehyedilmitir.
nk du cil br ibdettir. Onunla Allah'a tevecch, huu' ve niyaz zahir olur. Nezirde
ise ibdeti husul bulaca zamana kadar te'hir ve ii zaruret zamanna kadar terketmek
vardr.
Hanefler'in
kavlini
bahsimizin
banda
grmtk.
San'n,
izah
sadedinde
bulunduumuz hadsle istidlal ederek nezrin haram olduunu iddia ediyorsa da namaz
,oru, zekt, hacc ve omra gibi ibdetleri hadsteki nehye dhil tutmuyor. Binenaleyh
ibdetleri nezretmek ona gre de caiz oluyor demektir. Son zamanlarda her yerde moda
haline gelmi bulunan istek kurbanlar yani kabirde yatan llerden hayr veya erre,
yhud bir hastann iyilemesine dir istekde bulunarak onlara kurban adamay ise
aynen putperestlikle vasflandryor".393[393]
1398/1180- Ukebetbn mir radyallah anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sallollah aleyhi ve sellem:
392[392]
393[393]
234.
Musannif ile mam Nevey, afii mezhebindendirler.

Nezir keffreti yemin keffretidir buyurdular. 394[394]

Bu hadsi (Mslim rivayet etmitir.
Tirmiz bu hadse: Ad konmad zaman cmlesini ziyde etmi ve onu sahhlemitir.

Ebu Davud'un bni Abbas'tan mer-fu' olarak tahrc ettii riyyetde: Br kimse bir nezir
yapar da adn koymazsa onun keffreti, yemn keffretidir. Her kim br ma'siyet
hususunda nezir yaparsa onun keffreti yemin keffretidir. Ve her kim gcnn
yetmeyecei bir nezirde bulunursa onun keffret de yemin keffretidir buyurulmutur.

Hadsin isnad sahihtir. Ancak hafzlar onun mevkuf olduunu tercih etmilerdir.
Buhr'nin e (R. Anhfdn tahrc ettii rivayette : Ve her kim Allah'a isyan edeceine
nezir yaparsa ona isyan etmesin denilmi; Mslim'in mrn'dan rivayet ettii hadsde
ise : Ma'siyet in yaplan nezrin fs yoktur buyurulmutur.
Hads-i erif bir kimse mal veya baka bir ey nezrederse bir yemin keffreti vermesi
lzm geleceine; nezrini fya hacet olmadna dellet ediyor. Hads imamlarnn
fukhasndan bir cematin mezhebi budur. Nitekim Nevev de ayni eyi sylemitir.
Beyhak, Hz. ie (R. Anh)'mn : btn maln fakirlere sadaka vermeyi adayan bir
adama :
Yemin keffreti vereceksin dediini rivayet etmitir. Yine Bey-hak'nin, Hz. mm

Safiyye (R. nh) 'dan rivayet ettii bir hadse gre:
Bir adam Hz. ie'ye :
Btn malm Allah yoluna nezrettim; yhud btn malm K'-benin kapsna
nezrettim; dese bunun keffreti ne olur? diye soru. ie (R. Anh) :
Yemne kefffet olan ona da keffret olur; cevbn vermi; bunu Hz. mm Safiyye
iitmtir. Bu hadsi Beyhak, mer, bn mer ve mm Seleme (R. Anhm)

hazertndan da rivayet etmitir. Yalnz bunun kle azadndan baka yerlere id
olduunu sylemi; zd babnda bni rter'le bni Abbs (R. Anhm)'dan tkm-vki1
olduunu rivayet eylemitir. Dier ulem nezredilen ey hakknda tafsilta giderek :
394[394]Ahmed
Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 4/234.
Eer nezredilen ey kulun elinde olmayan bir fiilse nezir mn'akd olmaz.. Kulun takat
getirecei ve vcib nev'inden bir fiil olursa mam-t A'zam, mam Mlik ve ulem'dan bir
cemate gre o nezrin fsi lzmdr demilerdir. mam afi'nin bir kavline gre niutlat
nezir yemin olur; ve onun iin yemin keffreti verilir. Yaplan nezir tat olursa onu if
etmenin vcib olduuna btn mslmanlarn ittifak ettiini Nevev, .Mslim erhi
nde beyn eder. Nezir ma'siyet veya mubah bir eye yaplrsa filer'e gre de mn'akid
olmaz ve keffret cbetmez. mam Ahmed &. Hanbel ile bir takm ulem'ya gre keffret
lzmdr.
Ukbe hadsini hads imamlarnn fukahsmdan bir cemat nezrin btn nev'ierine
hamletmi ve : Nezri yapan btn menzrt nev'ile-rinde nezrini f etmekle keffret-i
yemin arasnda muhayyerdir demilerdir. Bunu Nevev Mslim erh nde beyn eder.
Ukbe hadsinin tlak da ayni hkme dellet etmektedir.
M konulmadan mesel : Allah'a nezir borcum olsun diyerek yaplan mutlak nezirlere
gelince : Ulem'dan bir oklarna gre bunlarda yalnz keffret-i yemin lzm gelir. Fakat
bu szle oru tutmay veya sadaka vermeyi niyet etmi; yalnz mikdarm ta'yin
etmemise Ha-nefler'e gre orucu niyet ettii takdirde gn oru tutmas, sadakay
niyet ettiinde on fakiri doyurmas cb eder. nk keffret-i yernin'de en az ve
yaknen ma'lm olan mikdar bunlardr. Yine Hanefler'e gre: Oru tutmak, yhud
namaz klmak boynuma bor olsun gibi mutlak nezirlerle bir arta balanan nezirleri
f etmek lzmdr. Yalnz yaplmas istenilmeyen artlarda mam~ A'zam'Si gre kef-
fret-i yemin vermek kfidir. Mesel : Filan kimse ile konuursam bir sene oru tutmak
boynuma bor olsun dese konutuu takdirde keffret-i yemin verir. Bu meselede
mam Muhammed de mam- A'mm'lz, beraberdir. Zaruret ve belvdan dolay baz
ulem bu kavli htiyar etmilerdir. Maamfh konumamakta devam ederse hi bir ey

lzm gelmez. nk bu sz lfzan nezir olsa da ma'nen yemindir.
Husul matlup olan artlarda ise mutlaka nezri f etmek gerekir. Mesel : Hastam
iyileirse yhud bu seferden sa salim dnersem bir ay oru tutmak borcum olsun dese
maksad nasl olduu zaman behemehal oru tutmas cbeder.
Fde: Olunu kesmeyi veya boazlamay nezreden bir kimse Ha-nafler'den mam-
A'zwtrX& Muhammed'e gre bir koyun kesmekle borcunu der. Kendini veya klesini
kesmeyi nezretmek dah mam Muhammed'e gre ayni hkmdedir. Annesini veya
babasn kesmeyi nezir hususunda mam- A'zam'dan iki rivayet vardr. Esah rivayete
gre bu nezir sahh deildir. mam Ebu Yusuf'la. mam Zfer'e gre yukardaki suretlerin
hi birinde nezir sahh deildir. nk ma'siyeti nezirdir. mam- A'zam'la,
Muhammed'm delilleri: Ashb- Kirm'dan Al ve bni Abbas (R. Anhm) hazertnn da
dhil olduklar bir cematin (ocuunu kesmeyi nezreden hakkndaki) mezhebidir. Bu

gibi eyler kyasla bilinemeyecei iin ashb'tan gelen rivayet ReslHah (S.A.V.)'den
iittiklerine hamlonulur. Kitb'dan de-llleri de Hi. brahim ve ismail (Aeyhisseem)

kssasdr. ocuunu kesmeyi adamak koyun adamak mnsna gelince bu adak ma'siyet
deil ibdet olur.
mam Muham'med'e gre: ocuunu nezretmek caiz olunca kendini veya klesini
nezretmesi evleviyyetle caizdir. Zlv. bir kimsenin kendi nefsine ve klesine vilyeti
ocuuna olan vilyetinden daha kuvvetlidir. mam- A'zam : Bu meselede koyun
kesmekle borcun denmesi kyasa muhalif olarak sbt bulmutur. Binenaleyh ona
bakas kyas olunamaz demitir.
Lkin kesmek veya boazlamak lfzlar ile deil de katletmek lfz ile nezrederse
bilittifak bir ey lzm gelmez. nk kesmek ve boazlamak mnlarna gelen zebih
ve nahr kelimeleri Kur'n- kerm'de kulluk ve ta-t mnlarnda kullanlmlardr.
Katil kelimesi ise yalnz ceza ve intikam makamnda vrid olmutur. Bundan dolaydr
ki, bir kimse: u iim yle olursa bir koyun katledeceim diye adak yapsa nezri sahh
olmaz. Katil kelimesi ile nezir yapmak koyun hakknda bile caiz olmaynca insan
hakknda caiz olmamas evle-viyette kalr.
Hads-i erf ma'siyet olan bir eyi nezretmenin yemin keffreti vermekle deneceine
dellet ediyor. Zhirn'e baklrsa ma'siyeti ilemekle ilememek msv grnyorsa da
Hanefer'e gre yemini bozmu olmas arttr. Semya kmak, bir ylda iki defa haccet-
mek gibi deten veya er'an insan gcnn stnde bulunan bir eyi adamak dah ayni
hkmdedir. Yalnz mam Zfer'e gre byle bir yemin mn'akd olamaz. Binenaleyh
keffret de lzm gelmez. mam fij, mam Mlik, Dvud-u Zahir ve cumhur-u ulem
mn mezhebi de budur. nk hadsimizin Buhr'den alman ksmnda : Allah'a isyan
etmesin denilmi; keffret zikredilmemitir. bni Mce'nin mer (R. A./dan tahrc ettii
bir hadde;
Allah'a ma'siyet olan bir eyde sana yemin ve nezir yoktur buyurulnutur. mam
Ahmedb. Hanbel ile bir takm ulem'ya gre keffret vermek lzmdr. Delilleri bni
Abbas (R.A.) hadsidir. Fakat kendilerine cevaben : Esah olan bu hadsin mevkuf
rivayetidir denilmitir. Onun keffreti, yemin keffretidir cmlesini Nes, Hkim ve
Beyhak gibi hads ulemsda tahrc et-milersede bu rivayetin btn tarkleri
zaftir. 395[395]
1402/1181- Ukbet'bn mir radyallah anJfe'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Kz
kardeim Beytuaha yaln ayak yryerek gitmeyi attad; ve kendisi n Resltlah
sallallah aleyhi ve sellem'tn fetva istememi bana emretti. Ben de fetvay stedim.
Bunun zerine Peygamber saTlaUah aleyhi ve selem :
Hem yrsn hem binsin buyurdular. 396[396]
Hads mttefekun aleyh'tir; lfz Mslim'indir. Ahmed'le Drtler'in rivayetinde:

phesiz ki Allah senin kz kardeinin bedbahtl ile-hi bir ey yapmaz. Ona emret:
Ba rtsn rtsn de binek gitsin; ve gn oru tutsun buyurdu.
denilmektedir.
Bu hads K'beye yryerek gitmeyi nezredenin mutlaka yrmesi cbetmediine aciz
olmad halde binek gidebileceine delildir. Ancak binek giderse Hanefler'e gre
hayvan kesmesi lzm gelir. f-ler'e gre hi bir ey lzm gelmez. Delilleri bu hadsdir.
Bazlar: Yrmee kudreti olan binek gidemez; vastaya binmek ancak yrmekten
ciz kalanlar iin caizdir; onlar dah bindikleri iin hayvan keserler demilerdir. Bunlar
Ukbe hadsinin Eb Dvud rivayetinde:
Binek gitsin de Harem-i erife bir deve gndersin

cmlesi ile istidlal ederler.
Ba rtsn rtsn buyurulmas, bir rivayette kadn yaln ayk ba ak yryerek
395[395]
237.
396[396]
haccetmeyi nezrettii iindir. htimal gn oru tutmas, ba rtsz hacca gitmeyi
nezrettiinden dolay emrolunmutur. Zra ma'siyeti nezirdir. Bu sebeble keffret-i

yemin vcib olmutur. Hads-i erif, ma'sye tezretmenin keffret cbedeceine de
delildir. Yalnz isnadnda ihtilf edildiini Beyhakt sylemitir. Filhakika Ebu Davud'un,
Hz. bn Abbas'tan rivayetinde : Br deve gndersin cmlesi vardr. Mezkr ziyde iin:
eyheyn'nin ar-t zeredir denilmise de mam Buhrj Ukbet'bn mir hadsinde

hediye gnderme emrinin sabit olmadn syler. 397[397]
1404/1182- bn Abbas radyaUah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir k:
a'd'bn Ubde, Peygamber sdllallah aleyhi ve setlem'e annesinin borcu olup

deyemeden vefat ettii bir nezir hakknda fetva sordu: Reslllah salallah aleyhi ve
sellem:
Onun namna o borcu sen de! buyurdular. 398[398]

Bu rivyetde nezrin ne olduu beyn edilmemitir. Bir rivyetde:
Onun nmna ben kle zd etsem kifayet edermi? (dedim) Reslllah (S.A.V.) :
Annen nmna kle zd et; buyurdular denilmitir. Bu rivayetten annesinin kle
zd etmeyi adad anlalyor. Vaka' Nesi, Hz. Sa'd b. Ubde'den tahrc ettii bir
hadsde :
Dedim ki :
Y Reslflah, annen vefat eft. Onun nmna sadaka vereyim?

Evet; dedi :
O hlde sadakann hangisi efdldir? dedim:
397[397]
239.
398[398]
Su vermektir; buyurdular denilmekte ise de bu hads o fetvaya id del Hz. Sa'd,
Peygamber (S.A.V.)'e teberru' sadakann hkmn sormu da, cevaben eref sdr
olmutur.
Hads-i erf, vefat eden bir kimse nmna yaplan kale zd etmek ve sadaka vermek
gibi hayrlarn meyyit'e ulaacana delldir. Bunu Cenaze bahsi nin sonunda
grmtk. Acaba hayr yapmak miraslara vcib midir? Cumhur-u ulem'ya gre vcib
deildir Zahirler Hz. Sa'd hadsi ile istidlal ederek vcib olduuna kaildirler. Fakat
bunlara1 : Sa'd hadsinde vcba dellet yoktur diye cevap verilmitir. 399[399]
1405/1183- 400[400] Sabit b. Dahhk raiyatlah anh'an rivayet edilmitir. Demitir k:

Reslllah sallallah aleyhi ve sellem zamannda bir adam Buvne 401[401] (denilen yer)
de deve boazlamay nezretm. Bunun zerine Reslllah salalah aleyhi ve seTlem'e

gelerek (meseleyi) ona sordu. Peygamber sallallah aleyhi ve sejletn:
Orada taplan put varm idi? diye sordu. Adam:
Hayr; dedi. Reslllah sallallah aleyhi ve seUem: (peki) orada

bayramlarndan bir bayram varm di? dedi. Adam:
(chiliyet devri)
Hayr; cevbn verdi. Reslllah sdllallah aleyhi ve sellem:
Nezrini f et; nk Allah'a ma'sjyete, akraba ile kat- alkaya ve dem olunun
mlik olmad bir hususa dir yaplan nezrin fs yoktur; buyurdular. 402[402]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Tabern rivayet etmilerdir. Lfz Tabe-rn'nindir; isnad
sahihtir. mam Ahmed (in Msned'in) de Kerdem'-den rivyeten hadsin bir ahidi
399[399]
240.
Sabit b. Dahhk-i Ehel'dir. Buhr onun hakknda:Sabit, Res (S.A.V.)'e aacn altnda biat
edenlerdendir diyor.Kendisinden Etra Klbe ile bakalar hads rivayet etmilerdir.
400[400]
401[401]
402[402]
241.
am'da veya Mekke yaknlarnda bir yerdir. Yenb' arkasnda bir tepedir diyenler de vardr.
vardr.
Hadis-i erifin sahh-i Eb Dvud. da yle bir sebebi olduu zikrediliyor: Nezri yapan
zt Peygamber (S.A.V.)'e gelerek :
Y Reslilah, ben eer bir erkek ocuum olursa Buvne banda deve kurban
etmeyi nezreyledim... demi; ResIIIah (S.A.V.)'de kendisine yukardald cevb

vermitir.
Bu hads, bir kimse chiliyyet devri icrtna sahne olmayan muayyen bir yerde sadaka
vermeyi, yhud kurban kesmeyi nezrederse o nezri f etmesi lzm geldiine delildir.
Ulem'dan bazlar ise mam fiVrnn mezhebi budur. ir ulem bu kurbann baka
yerde de kesilebileceine kail olmulardr. Nitekim bundan sonra gelen hads de bu kavli
te'yid etmektedir.
bni Teymiyye (661728) ktdau's-Srh'l-Mtekim adl. mehur eserinde : Sbt
hadsinin asl Stahheyn'de olduunu bu isnadn dah onlarn art zere bulunduunu
isnadn hep mehur ve mu'temet rvler tekil ettiini beyndan sonra mam Ahned'le
Ebu Davud'un rivayet ettikleri Meymune bnti Kerdem hadsini ele alm ve unlar
sylemitir:
Orada (Chiliyyet devri) bayramlarndan bir bayram varm d? diye sormas o yerin,
mrikler iin bayram sahas olmas, Allah iin nezredilmi olsa bile orada hayvan
kesmeye mni' tekil etmeyi iktiza eyler. Ma'lmdur ki bu da ancak yeri ta'zim yhud
onlarla bayram yapmakta ortak olmak veya bayramlarnn eirini o yerde ihya etmek
gibi bir sebebden dolaydr. Mriklerin bayram sahasn tahsis etmek mahzur saylrsa,
bizzat bayramlar ne olur? Bu da ne suretle olursa olsun, chiliyyet bayramlarna itiraki
iddetle yasak etmek demektir.
Ve unu yaknen bilmeyi, cbeder ki, rnam'l - Mttakn (S.A.V.) chiliyyet
bayramlarn ykmaya ve onlar her vesile ile sndrmeye alrd. Neh sadece
bayramlar hususunda da deil, belki onlarn ta'zm ettikleri btn zaman ve meknlara
mildir. Bunlarn slm dininde hi bir aslu ess yoktur.
Bu bbtaki mnkerttan bazlar da slmda meydana getirilen ir bayram ve

mevsimlerdir.
Snnet'e muhalif olan bu bayram ve bid'atlart mmettetf"bif Cemat
ikrar etmi; inkrda bulunmamtr, dye yhud bunlar mme tarafndan revc
grmtr bahanesi ile icm'en caiz i'tikd eden hat etmi olur. nk snnete muhalif,
olan bid'atlardaii hehyedener hef zaman bulunmu ve bulunmaktadr. Br veya bir ka
beldenin yhud bir taifenin ameline bakarak ictft' da'vsmda bulunmak caiz deildir;
zira hccet, Resul (S..V.) ile selef-i shihn'in fiilleriridedir. Biz Allah Tel'dan,
kalplerimize hidyet vermiken (tekrar) saptrmamasn niyaz eylefte. 403[403]
1407/1184- Cbr radnjallah an/'d a ti rivayet olunduuna gre Mekkfe'nn fethi

gn bu zt :
Y Reslllah! Alah sana Mekke'yi fethederse Beyi Makdis'de namaz klmay

hezrettim? demi. Reslllah salallah aleyhi ve selletn:
Burada kil; buyurmu. O zt (tekrar) sormu. Reslllah saalah aleyhi ve sellem

(yne) :
Blirad kil; demi. Adam (tekrar) sormu. (Bu sefer):

halde sen bilirsin; buyurmulardr. 404[404]
Bu hadsi Ahmed ile Eb Dvud rivayet etmilerdir. Hkim onu sahhlemtir.
bn Dakiki'l - d dah .el-iktirah adl eserinde sahhleniitir, Hads-i erf nezir
hususunda -ta'yin edilse bile- muayyen bir yer olmadna delildir. Bazlar bu hads ile
bundan evvelki ha-dsdeki emirleri nedib mnsna hamletmilerdir. Buna krine aadaki hadstir. 405[405]
1408/1185- Ebu d-i Hudr radyallah Peygamber saltallah aleyhi ve sellem'den

iitmi olarak rivayet olunmutur. Res-uiiah sallatah aleylii ve seUem:
403[403]
242.
404[404]
405[405]
Ykler ancak mescide gitrnek iin balanr i Mescrd-i HarnVa, Mescid-i Aks'yaVe
benim u.Mescidime; buyurmulardr. 406[406]
Hads mtiefekui afeyfr'tir. Lfz Buhr'nindir,
Bu hads 'tkf bb&'mn sonunda gemiti.htimal ki bretde tekrar edilmesi, nezir

iin mezkr mesciden md hi bir uy-yen yer olmadna iaret iindir.
tmam Mlik ile mam, afi hu mescidderi birine yaplan5 nezrin f edilmesi
lzumuna kail olmulardr, mann A'zam'a,, gre ise byle bir nezrin fs lzm deildir.
Nezrettii namaz diledii yerde klabilir.
ir mescidlere gelince : Ekser-i ulem'ya. gre nezri f vcife deil, fakat menduptur.
Suleha-i slihin'in kabirleri ile, faziletli yerleri ziyaret iin uzun mesafeleri gze alarak
hazrhkda bulunmak mm'l - HarcTney.i'e gre haramdr. Kaad Iyz, bu kavli
benimsediine iaret etmitir. Nevev : Ulemmzca sahh olan kavil, mm'l-Haremeyn'in ihtyr ettiidir diyor.
Ulem'nm muhakkklarna gre ise byle bir ziyaret ne haram ne de mekruhtur. Onlarca
bu hadsden murd : tam faziletin ancak zikri geen mescidde olduunu, beyndr.
Bundan sair yerlere gitmenin haram veya mekruh olmas lzm gelmez. 407[407]
1409/1186- mer radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demir ki;
Y Reslllaj, ben chilyyet devrinde, br gece Mescd- Haramda i'tikf yakmay

nezrettm? dedim :
O halde nezrini f et; buyurduSar. 408[408]
406[406]
243.
407[407]
408[408]
Buhr bir rivyetde : yle ise bir gecesini ziyde etmitir.
Hads-i erif, kfir iken nezir yapan bir kimsenin mslman olduktan sonra o nezri f
etmesi lzumuna delildir. mam Buhar, bni Cerir ve filer'den bir cemat buna zhib
olmulardr. Cumhura gre ise kfirin nezri mn'akid olmaz. Tahv : Kfirin ibdetle te
karrubu sahh olmaz. Lkin Peygamber (S.A.V.), mer'in vaktile yapt nezri f
semahatini gstermek istediini anlam da f etmesini emir buyurmu olabilir. nk
mer'in fi'li tattir: Bu fiil chiliyyet devrinde yapt nezir deildir diyor.
Malikler'den bazlar ; Peygamber (S.A.V.), Hz. mer (TS.A.)a bu ii mstehb olmak

zere emretmitir derler.
Yine bu hadsle i'tikf iin oru art olmadna istidlal edenler olmusa da kendilerine
hadsin sahh-i Mslim deki rivayetinde :.
Bir gn bir gece denildii ve Ebu Dvud ile Nes'mn rivayetinde :
'tikf et ve oru tut buyurulduu hatrlatlmak sureti ile cevap verilmitir. Yalnz Ebu
Davud'un rivayeti zaftir. 409[409]
Hkimlik Bahsi
Kaza kelimesi lgatte ilzam, ihbar, frig olmak ve takdir gibi bir ok mnlara gelir. Tel
Hazretleri, ilzam mnsnda :
410[410] Rabbn ancak kendine ibdet etmenizi farz kld buyurduu gibi :
411[411] Beni srle haber verdik yet-i kermesi ihbar
412[412] Namaz ed edildi mi yer yzne dalvern.. kavl-i kerm de f-rig olmak
409[409]
244.
410[410]
411[411]
Sre-i sra; yet: 23.

Sre-i sra; yet; 4.
mnsnda kullanlmtr. Araplar :
Hkim nafakay kaza etti derler ki nafaka takdir etti demektir.
er'an: mme zerinde vilyeti (sz hakk) olan bir ztn ilzam eden szdr. Bu tarfde
kazann lgat mns da vardr, 2ra dvlya hkm ilzam ve ihbar eder.
Hkimlik demek olan kaza meselesi en erefli ibdetlerden ve en kuvvetli farzlardan
biridir. Peygambern- ilm hazertndan hi biri yoktur ki Allah-u Zkell kendisine
kazay emretmemi olsun. Hz. dem (A.S.)'e Halfe ismini vermiti. Peygamberimiz
Muhammed Mustafa (S.A.V.)'e :
413[413] Aralarnda, Allah'n indirdii (kitap) ile hkmet diye.. yet-i kermesi le hitb
etmi; Hz. Dvud (A.S.)'a :
414[414] insanlar arasnda hakla hkmet buyurmutur. nk hkimlikde emri bil
ma'rf nehyi ani'l-mnker denilen iyilii emir, ktlkten rteh ile hakk meydana
karmak mazlumun hakkn zlimden almak, hakk sahibine ulatrmak gibi pek mhim
vazifeler vardr ki, zaten Allah eratleri bunun iin meru' klm; Peygamberlerim
bunun iin gndermitir.
Hkimliin Hanefler'e gre: Farz- kifye, mstehab, ihtiyar, mekruh ve haram olmak
zere be nev'i vardr. Bunlar iin fkh kitaplarna mracaat etmelidir. 415[415]
1410/1187- Breyde radyallahih atl'den rivayet olunmutur. Demitir ki; Reslllah

sallalah aleyhi ve sellen:
Hkimler (nev'i) olup ikisi Cehennemde, biri Cennettedir. Hakk bilerek onunla
hkmeden Cennetde; Hakk bildii halde onunla hkmetmeyerek hkmde zulmeden

cehennemde; hakk bilmedii halde halka cehaletle hkm veren de cehennemdedir;
buyurduar. 416[416]
Sre-i Cum'a; yet: 10.

Sre-i Mide; yet: 49.
414[414] Sre-i Sad; yet: 26.
412[412]
413[413]
Bu hadsi Drtler rivayet etmitir. Hkim onu sahhlemitir.Sakim Ultn'l-Hadsinde
bu hadsi yalnz Horasanllarn rivayet ettiini syler. Musannif: Bu hadsin daha baka
tarkleri vardr. Ben onlar ayr bir cz halinde topladm diyor.
Hads-i erf Cehennem'den yalnz, hakk bilip onunla amel eden hkimlerin
kurtulacana delildir. Burada esas ameldir. Hakk bildii halde onunla amel etmeyenle
cahilane hkm verenin ikisi de Cehennemlik olacaktr. Hatt zhir-i hads'e baklrsa
chil hkim hakka tesadf etse bile yine bu hkmden kurtulamayacak gibidir,
Hadsimiz cahilane ve hakkn hilfna hkm vermekten saknmay telkin ediyor. Uhrev
mes'uliyetten kurtulacak hkim ancak .hak ve hukuku bilerek hkm verendir. Dierleri
ehl-i Cehennem'dir. Hads-i erf chil bir adamn bu mhim vazifeyi zerine almamas
gerektiine de iaret ediyor.
.Muhtasaru erhi's - Snneh nm eserde yle deniliyor: Mctehid olmayann,
hkimlii zerine almas caiz olmad gibi hkmdarn da bylesini ta'y etmesi caiz
deildir. Mctehid: be ilini yani; ktbullh, snnet- Reslillh, Ulcm-i Selefin icm' ve
ihtilflarn, lgat ve kyas ilimlerini kendisinde toplayan zttr. Bir mesele kitb, snnet
veya icm'- mmet'de sarahaten bulunamad vakit, onun hkmn kitb ve snnetten
karmann yolu kyastr. Binenaleyh mctehidin ktbdan ma'dut olmak zere onun
nsih ve meshunu, mcmel ve mfessirini, hss-u mmn, muhkem ve mtebihini,
kerahet, hr-met, ibha ve nedip hllerini bilmesi cbettii gibi snnetden de ayni
eyleri bilmesi gerekir. Snnet'in sahihini ,zafini, msned ve mrse-ni ve kitab'la
snnet arasndaki tertibi bilecektir ki, zahir, kitaba- uymayan bir hads grdnde onu
neye hamledeceine yol bulabilsin. nk snnet kitabn beyndr; binenaleyh ona

muhalif olamaz. Snnetten bilinmesi cbeden eyler eriatn ahkma medar olan
ksmlardr. Kssa, haber ve mev'iza gibi nev'ileri bilmek zarur deildir. L-gat'n dah
ahkma id, kitab ve snnetde vrid olan ksmn bilmek kfidir; araplarn btn
lgatlerini ihatal bir ekilde bilmek cbet-mez. Verdii hkmn Sahabe ve tabin
hazerti ile fukah-i iimmet'in kavillerine muhalif dmemesi iin o kavillerle fukah'nn
ekseri fetvalarn bilmeli ki, icm'a muhalefetten emin olsun. Bu nev'ilerden her birini
bilirse artk o mctehiddir, bilmedii takdirde tutaca yol takliddir. 417[417]

1411/1188- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
ReslHah sallalah aleyhi ve sellem :
Her kim hkimlii zerine alrsa muhakkak baksz kesilmitir; buyurdular. 418[418]
Bu hadsi Ahmed'le Drtler rivayet etmilerdir. Ibni Huzeyme ile bni Hifabn onu
sahhlemilerdir.
Hatfs-i erif hkimlii zerine almaktan saknmann lzumuna dellet ediyor; ve adet :
Hkimlii zerine alan kendini kesmeye kalkmtr. Bundan hemen saknsn,
korunsun; zra bilerek veya bilmeyerek hakkn hilfna hkm veren Cehennemliktir.
denilmi gibidir.
Kendini kesmek den murd : hkimlii kabul etmekle nefsini helake srklemektir.
Biaksiz ta'biri ile, hakkaten kesmek deil, kendini hiret azabna ma'ruz brakt
beyn edilmitir. Bazlar bu cmleye kendisini ma'nen kesmitir eklinde mn
vermilerdir. Bu mn, hkimliin lzm mnsdr. nk hkim hakka riyet etse le
etmese de neticede mutlaka yorulacaktr. Ma'nen kesmekten murd da budur.

lisanmzda da kendini fazla yorma mnsnda : kendini ldrme denilir. 419[419]
1412/1189- (Bu da) Ondan rivyef edilmitir, -radtyallah ank- Demitir ki:Resfah
sdllallah aleyhi ve sellem :
Hi phe yok ki sizler leride amirlie tama' edeceksiniz; ama bu (sonu) Kyamet
gnnde pimanlk olacaktr. (Dnyada) st anne (olmak) ne iyi eydir. Ama (hrette)
417[417]
247
418[418]
419[419]
248.
memeden ayrlan ne fen'dir; buyurdular. 420[420]

Onu Tabern ile Bezzr, Hz. Avf b. Mlik'den sahh senedle ve u lfzlarla tahrc
etmilerdir:
Amirliin birincisi melmet, ikincisi nedamet, ncs azb- kymet'dir; ancak
adalet gsteren mstesna! Yine Tabern, Zeyd b. Sabit (R. A./dan merfu' olarak u
hadsi tahrc etmitir :
Amirlii hakkle zerine alp da becerebilen iin o ne gzel eydir. Fakat onu hakkle
almayan iin amirlik ne fena eydir. Kyamet gnnde kendisine nedamet olacaktr.
mam Mslim dah, Hz. Eb Zerr (R. A./dan u hadsi rivayet ediyor :
Benden vali yapmazmtsm y Reslllah; dedim:
Sen zaifsin. Valilik bir emnettir; Kyamet gnnde de gerekten r ve nedmetdir.

Ancak onu hak-kle zerine alarak onun hakknda kendisine deni yapan mstesna;
buyurdular. Bu hadsler, babmz hadsini takyd" ederler.
Nevev : Bu hads, bilhassa zaf olanlarn vali olmaktan kanmalar babnda byk bir
esastr diyor. Bu sz ehliyetsiz olduu hlde byle bir ii zerine alp da adalet
gsteremeyenler, hakkndadr. Bu gibiler kyamet gnnde zb grnce, elbet
yaptklarna piman olacaklardr. Fakat ehil olan dil valilere byk ecir ve mkfat
vardr. Nitekim bu hususta haberler oktur. Bununla beraber hkimlii kabul etmekde
byk tehlike vardr. Bundan dolayadr ki, slm bykleri onu kabulden ekinmilerdir.
mam afi'ye Halfe Me'mun ark ve garb'm kadln teklif etmi fakat o bunu
reddetmiti. mam-% A'zam'a, Halfe Mansur Badad kadl iin srarlarda bulunmu;
hatt hapsederek kam ile dodurmu; ve her gn onar kam ziydesi ile dlmeye
devam olunduundan nihayet kam adedi yz buldukda dayaktan mteessren vefat
etmitir. Uz. mam, daha nce Irkeyn valisi Yezid b. mer tarafndan, kendisine Kfe
kadl teklif olunduu zaman da bu vazifeyi kabul etmemi; ve Yezid'in emri ile bana
420[420]
yz on kam vurulmutu..
Hkimlik vazifesini kabul etmeyen daha nice slm bykleri vardr: Amirlie tama'
edeceksiniz cmlesinde bu rtbeye nefislerin meyledeceine iaret vardr. Zira mir

olmakda; dnya menfat ve zevkleri, herkese szn dinletme gibi nefsi cezbeden hller
vardr. Onun peinde komak bundan dolay" yasak edilmitir. Nitekim eyheyn'nin
rivayet rivayet ettikleri u hadsden de anlalr:
Peygamber (S.A.V.) Abdurrahman'a :
Amirlii isteme! nk onu isteyerek sana verirlerse ona tevkil olunursun.

stemeksizin sana verilirse onun zerine yardm olunursun Eb Dvud ile Tirmiz dah
u hadsi tahrc etmilerdir:
Bir kimse hkimlii ister de onu elde etmek iin araclardan istifade ederse o hkimlik
kendikine havale edilir. Kim onu istemez ve almak iin kimseden yardm dilemezse Allah
kendisini doruya yneltecek bir melek indirir. Sahh-i Mslim'de u hadsi vardr:
Vallahi biz bu ii ona tama' edene tevdi etmiyoruz.
Hkimleri ta'yn eden ztn bu i iin en mnsibini bulmas cbeder. Bu bbta Beyhak
ile Hkim u hadsi rivayet etmilerdir".
Bir kimse bir adam bir cemaata mir ta'yin eder de o cematin iinde Allah ndinde
ondan daha makbul bulunursa o kimse Allah ve Resul ile mslmanlar cematine
muhakkak hyanet etmitir.
Hkimlik ve emsali amirlikleri istemekten nehyedilmesi, bu iler sahibine zafken

kuvvet, cizken kudret kazandrarak, zaten erre meyyal olan nefse dmanndan
intikam olmaya, dostunu ise kayrmaya frsat bahettii iindir. Binenaleyh onlar
mmkin mertebe istememek evldr. Vaka' Eb Davud'un iyi bir isnatla'tahrc ettii u
hadsde :
Her kjm mslmanlara hkim olmay ister de ona nail olur; ve adaleti zulmne galebe
alarsa Cennet onundur. Kimin de zulm adline galebe alarsa Cehennem de onundur.
buyurularak adalet gstermek art ile hakimliin istenilebileceine iaret olunmusa da
evl olan yine de istememektir. 421[421]

1413/1190- Amr'l-s rayoa rivayet olunduuna gre, kendisi Reslllah
sallallh aleyhi ve sejlem;
Hkim hkm verirken itihadda bulunur, sonra isabet de ederse ona iki ecir vardr.
Fakat hkmeder, ic-tihadda bulunur ve hat eylerse ona bir ecir vardr; derken
iitmistir. 422[422]
Hads mttefekun aieyh'dir.
Ictihdda hat etmekden murd : Allah Tel'mn murad olan hkm bulamamaktr.
Bu hads: Allah Tel indinde her meselenin muayyen bir hkm vardr diyen ehM
snnet ulemsnn dejldir. Onlara gre mctehid bazan isabet, bazan da hat eder.
Btn ilm kudretini sarfederek delilleri tetebbu' eden rnctehidi Cenb- Hak muvaffak
klarsa matlub- lh olan hkme isabet eder. Bu takdirde ona iki sevap verilir. Hat
eden mctehide de bir sevap vardr. Ayni zevat bu hadsle hkimin mctehid olmasnn
artiyyetine istidlal etmilerdir. Bulg'l-Me-ram rihi Kaad erefddn yle diyor:
Mctehid hkmleri er' delillerinden karabilendir. Lkin bylesini bulmak pek g,
hatt imamnn mezhebinde mctehid olmas arttr. Mezhebte mctehid olmak iin
imannn usul ve delillerini hakk ile anlamas ve bir meselede imamndan nassan bir
nakil bulamad zaman verecei hkm, onun delillerine gre tertib etmesi de arttr.
San'n (10591182) Kaad erefddn'in bu szlerine iddetle i'tirz ediyor. Hayli

uzun olan i'tirzdan biz baz cmleler naklederek bunlar zerinde durmak isteriz.
San'n yle diyor: Her ne kadar benm ulem, zerind' tifak etseler de bu szdeki
butlan meydandadr. Btn nap arm zerinde ittifak ettii bu dvay ben Allah'n
kendilerine verdii ni'me-te kar kfrn telkki ederim. nk onlar yani bu dvay
iddia ve kabul edenler mctehiddirler. Bunlardan her biri hkm istinbt edecekleri
421[421]
250.
422[422]
delilleri o derece bilirler ki bu delilleri Reslllah (S.A.V.)'in Mekke'ye kad ta'yin ettii
Attb b. seyd, Yemen'e kad ta'yin ettii Ebu M usa M - E'ar yine oraya kad ve vali
olarak gnderdii Muz b. Cebel ve Hz. mer'le Al'nin Kfe'ye kad nasbettikleri
reyh423[423] bile bilmezlerdi...
Bize kalrsa Kaad erefddin'in szlerine bir diyecek yoktur. Daha dorusu bu
szlerdeki butlan bizim iin meydanda deildir.
Gnl isterdi ki San'n onu burada su gtrmez bir surette ortaya atsn. Sonra ashb-
kirama ta kartan bu mctehidler kimlerdir? Evet, bizzat Reslllah (S.A.V.) tarafndan

ilimlerine i'timd edilerek en mhim yerlere kaad ta'yin edilen ve ilerinde Hz. Muz
gibi Kur1-n- kerm'deki haram helli en iyi bildii Peygamber (S.A.V.)'in e-hdeti ile
Kad reyh : bni Hris-i Kind, Ebu meyyetil' kfi'dir. Yemen'de ikamet eden evld- Frs'ten
olduu rivayet edilmitir. (Muhadremun)'dan-dr. Asr- saadet'e yetitii hlde Resl-i Ekrem'e mlk
olmak myesser olmamtr, btida Hz. mer (R. A.) tarafndan Kfe'ye Kad nasbedilmi, sonra Osman ve
Ali (R. Anhn) ile Ben meyye'nin hilfetleri zamannda vazifesinde ibka edilerek bil fasla altm sene
Kfe'de Kadlk etmitir. Daha sonra Haccc'n. Kfe valilii zamannda arzuyu zatisle ekilmitir. rih
Ayn, Sahibi terceme'nin (98) tarihinde vefat ettiini bildiriyor. Hlsa'da Muham-med bni Nmeyr'den
esahh rivayet olarak (80) trihinde vefat rivayet ed-i liyor. Vefatnda (110) ve yhud (120) yanda idi.
phesiz ki Kad reyh Tabi ulemsnn en ykseklerinden idi. Zek ve fetneti hakknda pek ok
nevadr, menkuldr. Nm- blend'i islm trihi kazasnn sernme-i mefahiridir. Bir ok hkmleri adb-
kaz'mn birer enmzeci a'b : Kad reyh kaza leminin en yksek bir simadr, tbni Husayn'n
rivayetine gre bir kere Kad reyh iki kii arasndaki bir dv'y r'yet edip de bunlardan birisi aleyhine
hkmedince bu kstah herif: Bu hkmn nereden geldiini bilirim; diye ar bir ta'rizde bulunmas
zerine ok zek olan Kad-reyh : Allah r'ye de mrte'ye de yalanc ve mfter'ye de l'net etsin!
Cevb ile bu yalanc kstahn yalann yzne vurmutur.
423[423]
Hz. Ali (R. A.)'m'n hilfeti zamannda marnileyh Hazretlerinin huzurunda bir ok muhakemeleri vardr.
Bu hkmler Buhr'nin Sahihinde ve dier hads ve fkh kitaplarnda muharrerdir. Buhr'nin Hayi
bahsi nde ta'likan rivayet edip Dremc'nin vaslettii bir haberini nmne olarak naklediyoruz :
Bir kere Hz. Ali'ye bir kadn gelerek zevcinin kendisini boadndan ikyet ettii srada: bir ayda defa
hayz grdn sylyor. Bunun zerine Hz. Ali, Kad reyhe :
Haydi unlarn arasnda hkmet bakaym! diyor. Kad reyh:
Y Emrel' m'minn! Siz burada

hazretleri tekrar:
bulunurken ben nasl hkmedebilirim? demesi zerine Halfe
Hkmet! diye emretmi ve Kad reyh:
Bu kadnn havass- ailesinden dnine i'timd edilir bir kadn gelir de: Evet, bu kadn bir ayda defa
kirlenir ve her defasnda temizlenip namazn klar, diye ehdet ederse mdde kadnn iddias kabul ve
tasdik olunur; demi. Ali. (R.A.) :
Kaln; diye tasdketmitir ki, bu kelime Rum lisannda tahsn ve takdire mevzu'dur.
[Hulsa: 140 ve Umdetl'kar: C. II, Shf. 137] Kmil Mras: Tecrid-i Sarih. C. VI. Shf. 574.
sabit olmu bir Bedir gazisi bulunan kibr- sahbe'nin bilmedii delilleri bilen bu
zevatn kimler olduunu cidden bilmek isterdik. Yllarca Fahr-i Kinat (S.A.V.)'in
sohbetinde bulunarak nur-u N-bvvet'i kana kana ien ve bylelikle her biri birer
heykel-i nr kesilen o mbarek zevatn bilmedii, fakat San'n'nin mctehid dedii

ulem'nn pek l bildii delillerin de neler olduunu pek merak ettik. Acaba bu zevata
semdan husus ve mahrem kitap m indirildi ki, ashb- kiram onlarn bildikleri delilleri
bilemediler?
Kaad erefddin'in mukallid dedii zevatn da her biri Islmm semlarnda parlayan
birer yldzdr. Buna ramen hi biri ncte-hidlik dvasnda bulunmamlardr. nk
mctehidlik zannedildii kadar kolay bir i deildir. Kolay olsa mam Malik gibi byk
bir mctehid kendisine sorulan krk meselenin otuz altsna bilmiyorum diye cevap
vermezdi. Hele iddia ile asla mctehid olunamaz. San'n yukardaki iddiasn isbt
sadedinde unlar sylyor: Buna sarihin (yani Kaad erefddn'in) u sz dellet
ediyor: (Mukallidin art, imamnn mezhebinde mctehid olmas, onun usul ve

delillerini hakk ile anlamas ve bir meselede imamndan nassen bir nakil bulamad
zaman verecei hkm onun delillerine gre tertib emtesidir.)
te rhin hemen hemen hi bulunmadna hkmederek imknsz diye ad verdii

ictihad budur. Bu mukallid kendi imamn braksa da Allah'n kitab, ile ReslHah'm
snnetini kendine imam. ittihaz etse, imamnn ibarelerini arayacana kitab ile
Snnet'in naslarm incelese olmazmyd? barelerin hepsi mnlara dellet eden
lfzlardr. u halde imamnn szleri ile o szlerin mnlarn eriat sahibinin szleri ve
mnlar le deise ya!...
San'n'nin bu szlerinden ne kadar ictihad merakls olduu anlalyor. Ancak farkna

varmadan bizim iddiamz da isbt ediyor. "Zira sarihin biraz yukarda kendisinden
naklettiimiz ibaresini hemen deitiriyor. yleki: rih mukallid olmann artlarm
sayarken: mamnn usul ve delillerini hakki ile anlamas arttr diyordu. San'n bunu,
o imamn kendiliinden syledii szler mnsna alyor ve: mamnn szleri ile o
szlerin mnlarn eriat shibinin szleri ve mnlar ile deise ya!... diyor. imdi
sorarm, bir limin ak szlerini bile byle ters anlayan bir zttan nasl metehid
olabilir? Onun kitab ve snnetten karaca hkmlere nasl i'timd edilebilir? te:
Mctehidlik zannedildii kadar kolay bif i deildir sznn mns budur .Ban'n
yukardaki szn yeminle perinleyerek: Tallahi bylesi, hayr edn bir eyle deiti;
yani kitb ve snnetin bilgisini eyhlerin ve mezlerin bilgileri ile onlarn meramlarn
anlamak, szlerini aratrmakla trampa etti. Yaknen ma'lmduf ki, Allah ve Resl'nn
kelm akllara daha yaktn, maksada isabeti daha me'muldr; nk bilicm1 en beli en
tatl ve en kolay anlalan szlerdir..: diyor.
Biz buradaki yeminin de n-hak yere yapldna kailiz. nk iddia yanHtr. Mukallid
eyhinin veya unun bunun sz peinde deil, mezhepte imamnn delilleri zerinde
alr. Bu dellerse kitab, snnet, icm'- mmet ve kys- fukahdr. Kelmullah ile
hads-! Nebev'-rn hakkaten en beli ve en tatil kelm olduunda phe yoktur. Ancak
en kolay anlalan szler olduklarn kabul edemeyeceiz. Zra Kur'n- kerm'de yle
icazlar vardr k bir tanesi zerinde br cild kitap yazlabilir. Cevmiu'l-Kelim yani
cemiyyetli ve dern manl kelimeler ise Peygamber (S.A^V.)'n hasisindeSir, Hl byle
olunca maksud olan mny onlardan kolaycack anlayvermek her yiitin kr olmasa
gerektir. yle olsa zten itihada metehide lzum kalmazd. San'n : Sahbe'nin
kelm- ilh'yi ve hitb- Nebev'yi anlayan akllar bizim akllarmz gibidir; fikirleri de
bizim fikirlerimiz gibidir. nk akllar ilh ibareleri anlamaktan ciz olacak derecede
bir birinden farkl olsalar bizler ne mkellef olurduk, ne de ictihd ve taklid ynnden
bize emir veya neh vrid olurdu diyor.
Bu iddiann sakatl ise aikrdr. Baz akllarn kelmullah anlamaktan ciz kalmas ile
teklifin sakt olmas cbetmez. Nasr sresinden Peygamber (S.A.V.J'in ecelenin
yaklatn yalnz Hz. bni Ab-bas anlamt. Bu mny anlamayan ashb'tan teklif sakt
oldumu di? Havadaki kularn, denizdeki balklarn, ormanlardaki vah kurd-Iarn e-
hsl her mehlkun kendine mahsus bir tesbh ve ibdeti olduu:
424[424] Hi bir ey yoktur ki Rabbinin had ile tebihinde bulunmasn; lktn siz onlarn
tebihini anlamazsnz. yeti kermesi ile tarsih byi-rulmuken ictihd dvasnda
bulunan bir ztn, ayed akllar arasnda anlay fark kabul edilirse mkelleyyetten
istifaya kalkmas bize tuhaf geliyor. Akllar ve anlaylar arasnda fark olduu
muhakkaktr. Yalnz olur olmaz farklar insan Allah'na kar kulluk mkellefiyyetinden
skata kf gelemez. Teklif sakt olmak iin deli olmaktan baka re yoktur.
San'n akllar arasndaki bariz fark inkrda o kadar ileri gitmitir ki, neredeyse: Biz
424[424]
Sre-i sfa; yet: 44.
sahbe'den daha akll ve fikirliyiz diye yazmtr. Hakkatta Ashb'n akllar

mebbehn bih, bizimkiler meb-beh olmak lzm gelirken, tebh-i maklup yaparak:
Onlarn akllar da bizim akllarmz gibidir... demesi buna delildir. Kanat- ciznemce bizim kendimizi Ashb- krm'la lmeye kalkmamz onlara kar su-i edep ve
cretkrlktr. Hem de horozun yumurtlamak zere follua yatmas kadar glntr.

Bize den, kendimizi onlarla kyas etmek deil, onlara lyk olduklar hrmet ve tebcili
gstermektir. Zra bizz't Fahr- lem (S.A.V.) :
Ashabm semnn yldzlar gibidir..; buyururken bizim kendimizi onlarla bir

tutmamz elbette kys maa'1-frik olur.
Hkimlik babnda en gzel vesika Hz. mer (R. A.)'m Ebu Mu-se'l-Ear (R. A.ya, yazd
mektuptur. Bu mektubu mam hmed b. Hanbel, Dre Kutn ve Beyhk rivayet
etmilerdir. Ebu shk diyor ki: Bu, pek byk bir nmedir. nk hkimliin adabn
hkmn sfatn, itihadn keyfiyetini ve kyasn istinbtn beyn etmektedir. Lfz udur
:
auhdan sonra (ma'lm ola ki) hkimlik muhkem bir fariza ve tutulan bir snnettir.
Akll anlayl olmal ve ok zikretmelisin. yi bil ki sana bir adam hccetini braz ettimi,
anladn vakit hkm ver; hkm verdin mi tenfz et. nk infaz otmayan bir hakk
sylemek fayda vermez. Yz, mecfis ve hkmn hususunda insanlar arasnda mu-svta
riyet eyle, t ki i'tibrl kimse zulmne tama' etmesin. Zaf de adlinden md kesmesin.
Beyyine dv'cya, yemin de inkr edene der. Mslmanlar arasnda uzlatrma

caizdir. Yalnz bir haram hell, yhud helli haram yapan uzlatrma mstesna. Br
kimse gab bir hak veya beyyne iddia ederse ona bir mhlet ver; o mhleti doldursun.
Mteakiben beyyinesini getirirse hakkn verirsin; aksi takdirde aleyhine hkm hell
sayarsn; zira bu, zr hususunda daha beli ve gzil daha ok aar. Hakknda bugn,
aklna mracaat ettiin ve doru yolunu bularak hkm verdiin bir dva seni hakka
dnmekten men'etmesin; nk hak kadmdir. Hakka dnmek btlda devam etmekten

daha hayrldr. Ktbullah ile Resulnn snnetinde bulunma-ysp, gnlnden geen
eyleri anlamalsn anlamal! Sonra birbirinin benzeri ve misli olan eyleri bil de umuru
o zaman kyas et. Hem bunlarn Allah Telca en ziyde kabule karin ve hakka en ziyde
benzeyenlerini al. Mslmanlar birbirlerine kar dildirler. Yalnz bir hadd dolays le
kendisine dayak vurulan veya yalanc hdli denenmi olan yhud bir hkmi karabet,
neseb veya hakki karabet maznunu bulunan kimse mstesna. Zra AIah Tel sizin
srlarnz bilir. Beyyine ve yeminlerle dvay defet. Dva srasndaki kzmak, ende,
tztrb ve ashab-i meslih'den honudsuzluk gstermekten, br de dv-tarda tebdl-i

kyafetten sakn. nk hay yerlerinde verilen hkm sebebi ile Allah Tel ecri vcib
klar ve hkimi iyi anlar. Her kimin hak urunda kendi aleyhine bile olsa niyeti hlis
bulunursa Allah Tel o kimse ile halk arasnda olup bitenleri karlamaya kfidir. Kim
de halka kalbinde olmayan bir ahlkla grnrse Allah Tel onu ayblar; zra Allah
kullarndan ancak hlis amelleri kabul eder. cil rzk hakkndaki sevabn ve rahmetini
hazinelerini sen ne zannediyorsun? sefam...
mer (R. A.)'n bu mektubunda anlaldna gre hkim hat ettii zaman hkmn
bozabilecektir. Buhr ile Mslim'in mttef-kan tahrc ettikleri Ebu Hreyre hadsi de
ayni hkm ifde eder. Hadsin lfz udur:
Reslllah (S.A.V.) buyurdular k:
Bir defa iki kadn ocuklar ile beraber (br yerde) bulunuyorlarm. Derken bir kurd
gelerek birinin plunu (kapm) gtrm. Bunun zerine kadnlardan:
Kurd senin olunu gtrd; demi. teki :
Hayr o senin olunu gtrd; mukabelesinde bulunmu. Bunu mteakip
Dvud
(A.S.)'n huzuruna dvaya kmlar. Dvud (A.S.) (mevcud) ocuun byk kadna id
olduuna hkmetmi. (Bu sefer) Sleyman'a giderek (vak'ay) ona haber vermiler.
Sleyman (A.S.) :
Bana ba getirin ocuu aranzda ikiye pay edeyim; demi. Kk kadn (bunu
grnce :
Aman) yapma Allah hayrn versin; ocuk onundur; demi. Buna binen Sleyman
(A.S.)'da ocuun kk kadna d olduuna hkmetmi.
Bu meselede ulem'dan iki kavil rivayet olunur. Birinci kavle gre hkim hat ettii
zaman hkmn bozabilir. kinciye gre bozamaz; nk hadsde : Hat ederse ona bir
ecir vardr buyurulmutur. 425[425]

1414/1191- Ebu Bekre radyallah anhdan rivayet olunmutur.Demitrki:Resllah
saUdllak aleyhi ve selem :
fkeli iken hi bir kimse iki kii arasnda hkmetmesin; derken iittim. 426[426]
Bu hadsteki nehyi cumhur-u ulem kerahete hametmilerdir. Hatt Nevev (631676)
Mslim erhi nde: Hkimin fkeli ken hkm vermesinin keraheti nam ile bir bb
tahsis etmitir. Buhar ise ayni bb'a : fkeli iken kad hkm yhud, mft fetva
verebilirini? adn vermitir. Ulem'nn buradaki nehyi kerahete hamletmelerinin
sebebi nehyin illetidir. llet fkedir. Fakat fkenin, hkm men'etmek-le bir mnsebeti
yoktur. Ancak hkmn husulne bir zan tekil eder. Zra fikri alt st eyler; dnlmesi
cbeden eylerden kalbi ahkor. Byle bir hl ise hat ile neticelenebilir. u kadar varki,
her fke ve her insan bir deildir. Eer fke hakla btln arasn ayramayacak dereceye
varrsa o halde hkm vermek phesiz haramdr. O dereceye varmsa mekruhtur.
Hadsin zahirne baklrsa, fke dereceleri ile sebebleri arasnda bir fark yoktur. Lkin
mmvfl - Haremeyn ile Bagav (426516) bu fkeyi Allah iin olmayan fkeye tahsis
etmiler; ve: nk Allah iin olan gadap zulme ma'ni'dir; fakat nefis iin olan mni'
deildir demilerdir. Hanefler'in mezhebi de budur. Fakat bu tevcihi bir ok hads

ulems kabul etmemiler; onu hadsin zahirine muhalif grmlerdir. Bunlar : Vaka'
Peygamber (S.A.V.) beyr kssasnda fkeli iken hkm vermise de onun ismeti
gadab-nn. kendisini hakdan alkoymasna mni'dir diyorlar.
Fazla alk ve susuzluk da gadab hkmndedir. Bu. bbta Dre Kutn ile Beyhakj, Hz.
Eb Sad-i Hudr'den u hadsi tahrc etmiindir:
425[425]
257.
426[426]
Hkim ancak tok ve suya kankken hkm verebilir; buyurdu. Yalnz hadsin
isnadnda zaf rv vardr.
Kalbin
huzurunu
karan
hkmndedirler. 427[427]
uyku,
keder
ve
hastalk
gibi
eyler
de
gadap
1415/1192- A!i radyalah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki; Reslllah
sallallah aleyhi ve selem:
Senin huzurunda iki adam da'vya dururlarsa ikincinin szn dinlemedike birinci
lehine hkm verme. Nasl hkm vereceini iletide anlarsn; buyurdular. 428[428]
Ali : Bundan sonra hkim olmakda devam ettim; demitir.
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud ve Trmiz rivayet etmilerdir. Tir-miz onu hasen
bulmu; bn'l - Medn kav addetmi; bn Hibbn ise sahhlemitir. Hadsin Hkim'de
bni Abbs'dan bir ahidi vardr.
Hads-i erf bir ok yollardan rivayet olunmutur. Bunlarn en gzeli, Bezzr'm. Amr b.
Mrre'den onun da Abdullah b. Seleme'den, onun da Al (R. A./dan rivayet ettii tarktir.
Bu hads hkimin, evvel da'vcnn da'vsm sonra da da'vh-nn cevabn dinlemesi

cbettiine delildir. Yalnz da'vcy dinleyerek hkm vermek caiz deildir. Hkim
kasden byle bir hkm
verirse, hkm btl adaleti de mecruh olur. Haten hkm verirse adaleti mecruh
olmaz; fakat da'vya sahih ekilde yeniden bakmas lzmdr.
Bu zht da'vhmn cevap verdiine gredir. Cevap vermeyip susar veya : Ne ikrr
ederim, ne de inkr derse mam Mlik le baz ulem'ya gre aleyhine hkmolunur.
Hatt : hkim isterse ikrar veya inkr edinceye kadar da'vly hapseder. Sktu ile onu
427[427]
258.
428[428]
ilzam eder diyenler de vardr. nk hemen cevap vermesi cbederdi; susmas caymak
gibidir. Fakat bu kavil reddedilmi; ve: Caymak, yeminden imtina' etmektir. Burada
byle bir ey yoktur denilmitir.
Bir takmlar : Evl olan bunun gib hkmnde olmasdr. Bine-naleyh gaib aleyhine
hkm caiz grenler bunu da caiz grn demilerdir. Zr cevap vermemekde inad
eden da'vl ile gib arasnda bu hussda fark yoktur.
Gaibin aleyhine verilecek hkm babnda iki kavil vardr :
1 mam- A'zam'ld, dier ulem'ya gre caiz deildir. nk caiz olsa onun
mahkemeye celbi vcib olmazd. Nitekim babmzn hadsi de ayni hkm ifde ediyor.
2 Gib aleyhine hkm vermek caizdir, imam Mlik ile afi'nin ve dier baz
kimselerin mezhebi budur. Onlar Hz. Al (R. A.) hadsini mevcud da'vlya
hamletmilerdir. Derler ki: gaibin hakk zayi' olmaz. Zra geldii vakit onun hcceti
dinlenir; ve muktezs ile amel edilir. Hatt hkmn bozulmasn cb edecek hccet
getirebilirse hkm bile bozulur; onun hcceti merut hkmndedir.429[429]
1417/1193- mm Seleme radydllah anh'an rivayet olunmutur. Demilir ki:

Reslllah sallalah aleyhi ve selem:
Filhakika siz benim huzurumda birbirinizden (hak) da'v ediyorsunuz. Ama caiz ki
baznz hccetini baznzdan daha iyi anlatm olur da ben de ondan dinlediim gibi
hkm veririm.mdi her kime din kardeinin hakkndan bir ey kesersem ancak ve
ancak onun in ateden bir para kesmi olurum; buyurdular. 430[430]
Bir rivayette din kardeinin hakkndan bir ey kesersem cmlesinden sonra :

429[429]
259.
430[430]
260.
Binenaleyh onu almasn buyurulmutur. Bu ziydeyi eU rad nm eserinde tbni

Kesir rivayet etmitir.
Lfn : istikamet cihetinden sapmaktr. Burada ondan murd: taraflardan birinin, hcceti
dier tarafdan daha iyi bilip iyi anlatmasdr: Ben de ondan dinlediim gibi hkm
veririm cmlesinden maksad dinledii da'v, cevap, hccet veya yemindir. Bazen da'v
hadd-i ztnda btl olur da netice i'tibn ile da'vc din kardeinin matndan bir para
ate koparm olur; nk bu sutan dolay cehennemi boylar. Ate: koparmak ta'biri
evliyet alkas ile mecz- mrseldir. Nitekim Tel Hazretleri'nin:
431[431] Ancak karnlarna ate yerler.. yet-i kermesi de bu kabildendir. Hads-i erf,
da'v hadd-i ztnda btl ise hkimin hkm ile o rttaln da'vcya hell olamayacana-
delildir. Hkime hccete gre hkm vermek ve da'vly ilzam etmek caizdir. Onun
verdii hkm zahiren nafizdir. Lkin hadd-i ztnda hidler yalanc ve da'v btl ise
onun hkm haram hell klamaz. Cumhur-u ulem'nn kavli budur, tmam- A'zm Ebu
Hanfe'ye gre ise; hkimin hkm zahirde olduu gibi btnda da nfiz'dir. Mesel :
Hkim yalanc hidlerin ehdeti ile bir kadnn birisinin kars olduuna hkmetse
kadn o adama hell olur.
Bu hadsde Peygamber (S.A.V.)'in hat zerine takrir olunacana dellet vardr. Hlbuki
itihad ile hkmederek yapt hatda takrir olunmayaca bilkis hats kendisine
tenbih buyrulaca usul- fkh ulemsnn ittifakla kabul ettikleri bir meseledir. Bu
ittifakla hadsin aralar .yle bulunmutur: Usulclerin murad, Bedir esirleri mesele-
sinde olduu gibi hat edebilmesi melhuz olan yerlerdir. Byle yerlerde itihadnda hat
ederse Allah tarafindan hats tenbih buyurulur; fakat da'vcnn beyyine getirmesi,
da'vlnn yemin etmesi gibi farz klnan br hususta hat ederse bu hkme hat
denilemez. nk teklif edildii vecihle ve usulne muvafk surette hidler dinlenerek
verilen bir hkm sahihtir. Bu hususta hidlerin yalanc olmalarnn da bir tesiri
yoktur; nk kusur onlardadr; hkim tarafndan hle yoktur; binenaleyh muhaze
olunmaz. Bu hadsle hkimin kendi ma'lmtma gre hkm veremeyeceine istidlal
olunur. Zira Peygamber (S..V.)'e da'vlar btn tafsilt ile renmek mmkn
431[431]
Sre-i Ntsft; yet: 9.
oluyordu. Bunun bni Kesir el - rd da zikreder. 432[432]

1418/1194- Cbir radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
sdllallah aleyhi ve sellem):
Zaffarnn hakk, kuvvetlilerinden alnmayan bir millet nasl temizlenebilir? derken

iittim. 433[433]
Bu hadsi bn Hibbn rivayet etmitir. Hadsin Bezzr'da Brey-de'den merv bir ahidi
vardr. Ebu Sad'den rivayet olunan dier bir ahidi de bn Mce'dedir.
Cbir hadsini bni Huzeyme ile bni Mce dahi tahrc etmilerdir. Bu hadsin hidleri
oktur.
Nasl temizlenebilir? cmlesinden murd: gnahlardan temizlenmektir. nk zafa

yardm ederek onun hakkn kaviden almak vcibtir. Bunu :
Din kardeine zlim de olsa, mazlum da olsa yardm et hadsi te'yd ediyor.434[434]
1421/1195- e radyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Resul lah
salallah aleyhi ve sellem' :
Kyamet gnnde dil hkim arlarak ve o derece iddetli hesaba ma'ruz kalacak
ki, mrnde iki kii arasmda hkm vermemi olmay temenn edecektir; buyururken
iittim. 435[435]
Bu hadsi bni Hibbn rivayet etmitir. Onu Beyhak dah tahrc eylemitir. Beyhak'nin
432[432]
261.
433[433]
434[434]
lfz (nda): Bir kuru hurma hakknda (kayd var) dr.
Hads-i erif kyamet gnnde hkimlerin pek iddetli hesab greceklerine dellet
ediyor. Bunun sebebi hkimlerin son derece mhim olan hak hukuk meseleleri ile
megul olmalardr. Binenaleyh hkimin hakk aratrmas ve bu bbta btn gcn
sarfetraesi cbeder. Ktlerle dp kalkmamaldr. Buhr ve bakalarnn Hi. Ebu
Sad- Hudr'den merfu' olarak tahrc ettikleri bir hads-de yle buyurulmutur:
Allah hi bir halfe istihlf etmemitir ki onun iki tane sr dostu olmasn. (Bunlardan
biri) kendisine hayr emreden ve onu yapmaya tevikte bulunan dost ve (dieri) erri
emreden ona tevikte bulunan dost (tur.) Ma'sum Allah'n koruduudur. -&& Dvud,
Hz. bni mer (R. A./dan u hadsi rivayet etmitir:
Her kim bir da'vya zulmederek yardmda bulunursa muhakkak Allah'n bir gadbna
urar. dil bir hkim hakknda byle denilirse artk zlim ve chil olann hli ne olur
dnmelidir.
Abdullah b. Vehb'in terceme-i hlinde yle deniliyor: Halfe kendisine Msr kadln
kabul etmesi iin mektup yazm. Bunun zerine Hz. bni Vehb evine gizlenmi. Br gn
bir zt, huzuruna gelerek : Ey bni Vehb, meydana ksan da halk arasnda Allah'n kitab
ve Resulllah (S.A.V.)'in snneti ile hkmetsene... demi. bni Vehb ona u cevb vermi:
Bilmezmisin
ki
ulem
nerolunacaklardr. 436[436]
Peygamberlerle,
hkimler
ise
sultanlarla
1422/1196- Ebu Bekre radtydlah anh'den Peygamber sdllallah aleyhi ve

settemJden imi olarak rivayet edildiine gre Efendimiz salallah aleyhi ve sellem:
lerinin bana bir kadn geiren bir millet asla felah buimaz; buyurmulardr. 437[437]
Bu hadsi Buhr rivayet etmitir.
Hads-i erf, kadn mslmanlarm umum ilerinden birinin bana geirmenin caiz
olmadna dellet ediyor. Maamfh eriat kadna kocasnn evindeki umur'a nezret
436[436]
263.
437[437]
hakkn vermitir.
Hanefler'e gre hudud-i er'iyyeden maada ilerin bana kadn geirilebilir. bni Oerir'e
gre mutlak surette kadn i bana getirilir. 438[438]
1423/1197- 439[439] Ebu Meryem-i Ezd radyallah anh'den Peygamber salaUah
aleyhi ve sellem'den iitmi olarak rivayet edildiine gre Resllfah sallaMah aleyhi
ve sellem:
Bir kimseyi Allah mslmanlartn ilerinden birinin bana getirir de onlarn hacetini
grmekten ve fakirinden gizlenirse Allah da onun hacetini bitirmez; buyurmulardr.440[440]
Bu hadsi Ebu Dvud'la Tirmiz tahrc etmilerdir. Tirmiz'deki lfz udur :
Kapsn eshb-i meslih'a ve fakr-u zaruret sahiplerine kapayan hi bir hkmdar

yoktur ki Allah onun fakr-u ihtiyac ve meskeneti karsnda gk kaplarn kapamasn.
Tabern dah Hz. Ebu Cuheyfe (R.A.)'m Hz. Muviye (R.A.)'a: Reslllah (S.A.V.)'den bir
hads iittim; bir daha bana tesadf etmezsin endiesi le onu sana tevdi etmek sterim.
ReslHah (S.A.V.):
Ey ns, sizden her kim bir iin bana getirilir de kapsn mslmanlardan bir hacet
sahibine kaparsa, Allan onu Cennetin kapsndan girmekten men'eder. Kimin de murad
dnya olursa Allah ona benim civarm haram
eder; buyurdular. dediini rivayet etmitir.
Hads-i erif, kullarn her hangi bir iinin basma getirilen kimsenin onlardan
smi Amn'bnu Mrre'dir. Ashb'ten olup Ciiheyne'ye mensubtur. Kendisinden amcas olu Ebu
emmah ve bakalar hads rivayet etmilerdir.
438[438]
439[439]
440[440]
gizlenmemesi, bilkis ashb- meslih'a kolaylk gstermesi lzumuna delildir.441[441]

1424/1198- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir k:
ReslHah salaUah aleyhi ve selem hkm hususunda rvet verene de rvet alana
da l'nef ettiler. 442[442]
Bu hadsi Ahmed'le Drt'ler rivayet etmitir. Tirmz onu hasen bulmu; Ibni Hibbn ise
sahhlemitir. Nes mstesna Drt'ler eserlerinde bu hadsin Abdullah b. Amr'dan

merv bir ahidi vardr.
Yalnz onda hkm lfz yoktur. Hkm' Tirmiz'den baka zikreden olmamtr.
Ri : Rvet veren, yani btl iin kendine yardm edene mal verendir.
Mrte : rvet alandr. mam Ahmed b. HanbeVia. rivayetinde r de vardr.
R ; rvet verenle alann arasn bulandr. Araclk yapan cret almasa bile hkmde
rvetilerle birdir.
Hkimlere olsun ir mir ve me'murlara olsun rvet almak bilit-tifak haramdr. Te

Hazretleri:
443[443] Mallarnz aranzda btl sebeble yemeyin; lemin mallarndan bir ksmn bile
bile gnahla yemek iin o matlarla hkmSere dmeyin buyurmutur.
Hkimlerin ald mallar : Rvef, hediyye, cret ve rzk olmak zere drt nev'idir.
1 Rvet'i Hanefler drt ksma ayrmlardr: a) Hkim olmak veya her hangi bir
vazifeye ta'yn edilmek iin verilen rvet verene de alana da haramdr, b) Hkim
hkmn versin diye kendisine rvet vermek keza iki tarafa da haramdr. Bu bbta
hkmn hakl veya haksz yere verilmesi msavidir; nk hkm vermek hkimin va441[441]
264.
442[442]
443[443]
zifesidir, binenaleyh mukabilinde bir ey almas haram olur. c) Bir kimseye hkmet
nezdinde bir fayda te'mini veya zarar defi iin verilen rvet, alan iin haram, veren iin
mubahtr, d) Canna veya malna gz koyan bir adamn errinden kurtulmak iin
kendisine verilen rvet, alana haram verene caizdir. Daha baka tafsilt verenler de
olmutur.
dil iken rvet alarak fsik olan bir hkim Hanefler'e gre mn'azil olmasa da
hkmet tarafndan azli vcibtir. imam afi ile baz Hanefler'e gre fsikn hkimlii
veehdeti caiz deildir.
2 Hediyye, her zaman vermeyi det edinen br kimse taruan olursa caizdir, fakat' deti
deil de, i bana getikten sonra veriyorsa baklr; eer aralarnda da'v cereyan
edenlerden biri ise hediyye-sini almak da vermekde haramdr; deilse mekruh olur.
3 cret, hkmet tarafndan verilir de baka bir rzk veya beytl'mlden bir geliri
yoksa helldir.
4 Beyt'l-ml'den bir geliri veya rzk olann cret almas haramdr..nk beyt'lml'den ald zaten hkimlii mukabiiindedir; baka crete mahll yoktur. Bu bbta
fkh kitaplarnda tafsilt vardr.
Hkimlik, valilik gibi eyleri istememek evldr. Maamfh kendine gvenen bir kimsenin
bunlar kabulnde beis yoktur. Hukuku ed edemeyeceinden korkanlarn kabul ise

mekruh olur. 444[444]
1427/1199- Abdullah b. Zbeyr radyaMah anhm'dan rivayet olunmutur.
Demitir k; Reslllah saalah aleyhi ve sellem da'v sahiplerinin, hkim huzurunda

ofurmaSarna hkmetti. 445[445]
Bu hadsi Eb Dvud rivayet etmitir. Hkim onu sahhlemitir.

444[444]
266.
445[445]
Hadsi mam Ahmed'le Beyhak'de tahrc etmilerdir. Onu rivayet edenlerin hepsi
Mus'ab b. Sabit b. Abdlh b. Zbeyr'den almlardr. Fakat bu zt hakknda sz

edilmitir. Eb Hatim, O ok yanlr demitir.
Hads-i erif da'vya gelen taraflarn hkim huzurunda oturmalarnn meru' olduuna
delildir.ki taraf mslman iseler hkim onlar beraberce oturtur. Birisi gayr-i Mslim
olursa, msl-mam daha yksek yere oturtur. nk Hz. Al (R. A.) ile borlusu ya-hd
mahkemeye geldiklerinde Kaad reyh bu ekilde hareket etmitir.Kssay Ebu.u'aym
el-Hye adl eserinde yle anlatyor:
Aly b. Ebi Tlib (R.A.) zrhn bir yahdnin elinde grm. Ya-hd onu tesadfen
bulup dururmu. Zrhn tanynca yahdye:
Bu zrh benimdir; boz renkli br devenin zerinden dm; demi, yahd:
Zrh benimdir ve elimdedir. Aramzdaki da'vy mslmanlarn hkimi grsn; demi.
Bunun zerine Kaad reyh'e gitmiler. Kaad, Hz. Al (R. A.)in geldiini grnce
yerinden ekilmi; oraya Al (R.A.) oturmu; ve yle demi:
Eer hasmn mslmanardan bin olsayd onu bu meclsde kendimle beraber
oturturdum. Lkin ben Reslllah (S.A.V.)'i Gayr-i ms-mler meclsde kendinizle bir
tutmayn; derken iittim..
Kaad ureyh, Hz. Ali'ye :
Dilein nedir ya Emire'Im'minin? diye sormu. Ali (R. A.) :
Zrhmdr. Boz bir devenin zerinden dm; bu yahd de onu bulmu; cevabm
vermi, Kaad yahd'ye dnerek :
Sen ne dersin yhd? demi. Yahd:
Zrh benimdir ve elimdedir; mukabelesinde bulunmu. Kaad reyh:
Vallahi doru cyledin ya Emre'l-M'minn, zfh senindir; lkin behemehal iki hid
getirmen lzm demi.
Bunun zerine Hz. Ali Kanber ile Hasan b. Al'yi hid olarak
arm; onlar da zrhn onun mal olduuna hidlik etmiler. Fakat reyh:
Azadlmn ehdetini kabul ettik. Ama olunun ehdetini kabul etmiyoruz demi.
Mteakiben Al (R. A.):
Seni anas alayasica! mer b. Hattbn : Reslllah (S.A.V.):
Hasan ile Hseyn ehl-i Cennet genlerinin ululandr; buyururken ittim dediini
dymadnm? demi. reyh:
Allah iin evet; cevabn vermi. Hz. Ali :
yle ise sen ehl-i cennet genlerinin ulularnn ehdetini tecviz efmiyormusun?
demi. Sonra yahd'ye dnerek :

Al zrh! demi. Yahd :
Emir'l-m'minn benimle birlikte mslmanlarm kadsna geldi; kaad benim
lehime hkm verdi; buna da raz oldu. Doru syledin vallahi ya Emre'l-m'rnnin,
gerekten bu zrh senindir; senin devenden dt. Onu ben buldum. ehdet ederim ki
Allah'tan baka ilh yoktur. Muhammed de Allah'n Resl'dr; demi. Hz. Ali (R. A./da
zrh kendisine hediyye etmi; ve dokuz yz (dirhem) bahi vermi. Bu zt Sffn

vak'asmda Hz. Ali tarafndan bulunmu; ve orada ehd edilmitir.
Kaad reyh'in : Vallahi zrh senindir demesi her halde onu tandmdandr. Lkin
kendi ilmi ile hkm vermeyi caiz grmemitir. Nitekim ocuun baba'ya hidlik
etmesini de doru bulmamtr, te slmiyet'in istedii hkim ve mahkm byle olacaktr. Bu derece drstlk her zaman bir gayr-i mslimin ihtidasna sebeb olabilir. 446[446]
ehdetler Bab
ehdf: ehdetin cem'idlr. ehdet bir yerde lazr bulunmaktr: Filn harbe hid oldu
denilir ki, orada bulundu manasnadr. Harbde lenlere ehd denilmesi, lm

kendilerine orada geldii iindir.
446[446]
267.
eratte ehdet : hidlerin hazr bulunup grdkleri bir eyi haber vermeleridir.
ehdetin burada cem'i sgas ile zikredilmesi nev'i-ieri kasdedildii iindir. 447[447]
1427/1200- Zeyd b. Hlid-i Chen radyallahi anh'den Peygamber sallallah aleyhi ve

sellem'n yle buyurduu rivayet olunmutur:
Size hidlerin en hayrlsn haber vereyimmi? e-hdeti, kendisinden istenmeden

ed edendir. 448[448]
Hads- erifi da'vc tarafndan istenilmeden, kendiliinden yaplan hidliin en hayrl

bir i ve o ahidin en hayrl bir hid olduuna delildir. Ancak bundan sonra gelen mrn
b. Husayn hadsine muarzdr. nk o hadsde : Sonra arlmadklar halde hidlik

yapacak bir kavim meydana gelecektir buyrularak byleleri zemmediliyor. Bylece iki;
hads tearuz edince ulem ihtilfa dm ve ortaya kavil kmtr.
1 Zeyd hadsinden murd : Hak sahibinin o hakk ahidin bildiinden haberi olmad
surettir. Bu takdirde hid arlmad halde gelelek ona hakkat- hl'i haber verir;
yhud hak sahibi lr de miraslarna haber verir. Bu tevcihi mam Mlik'i hocas
Yahya b. Sa'd yapmtr. En gzel tevcih de budur.
2 Buradaki ehdetten murd : ehdet-i hsbe'dir. ehdet-i hsbe: hlis kul hakk
olmayp Allah hakkna da tellk eden namaz, vakf ve umum vasiyyet gibi eylere
yaplan hidliktir. mrn had-sindeki ehdet ise, srf kul haklarna iddir.
3 hidlii istenilmeden yapmak dan murd: icabette mble-gadr. Yani hid,
yapaca ehdet iin o kadar hazrdr ki, adet a-rlmadan yapm gibidir. Nasl ki
cmert bir adam iin, O istemeden verir derler.
Bu tevcihler, ehdet da'vc tarafndan istenilmeden ed edilemez; diyenlere gredir.

Fakat baclar istenilmeden yaplan hidliin caiz olduuna kaildirler. Bunlar Zeyd
447[447]
448[448]
hadsi ile istidlal ederek mrn hadsini aadaki suretlerden biri ile te'vlde bulunurlar.
1 Bu ehdet yalanc hidliine hamledilir. Yani hidler grmedikleri, bilmedikleri

eye ehdet ederler. Mezkr te'vli tmam Tir-miz baz ulem'dan hikye etmitir.
2 mrn hadsinden murd: hidlii
ehed billahi diyerek yeminle birlikde
ehdet lfz ile yapmaktr. Tahv'nin te'vli budur.
3 Bundan murd : Mstakbele id bilmedii br eye, mesel bir cematin
Cehennemlik, tekinin Cennetlik olduuna yemin etmektir. Nitekim heva ve heves

ehli'nin daima yaptklar budur. Mezkur te'vli Hattb hikye etmitir. 449[449]
1428/1201- mrn b. Hsayn radtyaUah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir

ki: Resllfah sallalldh aleyhi ve sellem:
phesiz ki sizin en hayrllarnz benim ada-larmdr. Sonra onlarn ardndan

gelenler, sonra onlarn ardndan gelenlerdir. Ondan sonra arlmadklar halde hidlik
yapar; hyanette bulunur, kendilerine gvenilmez; nezredip yerine getirmez bir kavim
peyda olacak ve aralarnda imanlk zuhur edecektir; buyurdular. 450[450]
Hads mftefekun aleyh'dir.
Karn : Bir zamanda yaayan ve maksud eylerden birinde mterek olan insanlardr. Bu,
bir zamanda bir araya gelenlere veya dn yhud mezhep hususunda br resin etrafnda
toplananlara tlak edilir deniliyor. Zamann bir parasna da karn denilir. Bunun ne
kadar olduu ihtilafldr. Bazlar : on yl, dier bir takmlar : 120 senedir; demilerdir.
Musannif, doksan ve 120 yl diye tasrih eden grmediini fakat bunlardan maada
detlere kail olanlar bulunduunu sylyor. Evet doksan yldr diyenler varandr
bilinmiyorsa da 120 sene ket-mws da tasrih edilmi ve: yz yhud 120 senedir; ama
yz sene olmas daha dorudur. nk Reslllah {S.A.V.) bir ocua:
449[449]
269.
450[450]
Bir ksrn yaa diye du etmi; ocuk yz sene yaamtr, denilmitir.
Peygamber (S.A.V.)'in karn, onun zamannda yaayan mslmanardr. Onlardan sonra

gelenler tabin; onlardan sonra gelenler de te-be-i tblndr. Bundan anlalyor ki,
Sahbe-i kiram tabinden, tabin de tebe-i tabinden efdldrlar; ve efdliyet ferdlere

bakaraktr. Yani Ashb- kirm'm her ferdi tbin'in her ferdinden efdl olduu gibi
tabin ile teleb-i tabin arasndaki nisbet de yledir. Grnhur-u ulern'-nn mezhebi
budur.
bni Abdberr'e gre efdliyet ferdiere deil, sahbe'nin mecmu'-una nsbetledir.

Cundan yalnz Bedr gazileri ile Hudeybye'ye itirak edenler mstesnadr. nk
onlarn ferdleri kendilerinden sonra gelenlerin ferdleriiden efdldir. bni Abdiberr'in

delili TirmizVnin Hz. Enes (R. A./dan tahrc ettii u hadsdir:
mmetim yamur gibidir; evvelimi daha hayrldr, Sonumu bilinmez. Bu hadsi bni
Hibbn, Hz. Ammr'dan rivayet etmi ve sahhlernitir. bni Abdberr, h.am Ahmed ile
Taberni ve Drim'nin Ebu Cwmwa'dan tahrc ettikleri u hadsle de istidlal etmitir:
Ebu Ubeyde dedi k :
Y Reslllah, bizden daha hayrl kimse varmdr? seninle beraber

olduk; seninle birlikte hicret ettik?Peygamber (S.A.V.) :
mslman
(Evet) sizden sonra gelecek ve beni grmedikleri halde bana mn edecek bir kavim
(sizden daha hayrl olacaklar) buyurdular.
Bu hadsi Hkim sahhlemitir. Ebu Dvud ile Tirmiz, Hz. Sa'Ie-be'den merfu' olarak u
hadsi rivayet etmilerdir:
yle gnler gelecek; o gnlerde (mn mucebince} ame! edenlere el kii sevab
verilecek; (dedi).
Bizden mi bakalarndan m y Reslllah? denildi:

Hayr, sizden; buyurdular.
Cumhur, bu hadslerin arasn yle bulmulardr: Sahb olmann hi bir amelle

llemeyecek kadar byk meziyyet ve fazileti vardr. Peygamber (S.A.V.)'in sohbetine
nail olann ameli az bile olsa'yine fa-zleti vardr. Sonra gelecek kavmin fazileti ise
amellerinin sevabna gredir. Bir de ameller arasndaki fazilet stnl nevi' itibr le
birbirine msv olan ameller arasnda olur. Halbuki sahb olmak fazileti yalnz
ReslUah (S.A.V.)'in ashb- kirm'na mahsustur. Bakalarnda byle bir ey yoktur.
Hadsimizdeki Ondan sonra arlmadklar halde -hidlik yapacak.. cmlesi Sahbe-
krm'dan sonra gelecek tabin ve teleb-i tabin hazert arasnda byle irkin vasflar
tayan irnse bulunmadna delSdir. Zahire baklrsa bu hkm ekseriyet itibarile-dir.

Bu hadsle karn'da yaayanlarn adaletine istidlal oiunur.
Kendilerine gvenilmez ifdesinden murd : Hyanetleri zahir olaca iin halkn

onlara i'timd etmemesidir. Filhakika insanlardan ilk kaldrlacak eyin emnet olduu
sahh haberle sbt bulmutur.
Aralarnda imanlk zuhur edecek ta'biri ile ok yiyip iecekleri ifde buyurulmutur,
zra fazla yiyip imek imanla sebeptir : Bu cmle ile mal okluu kasdedilmitir
diyenler1 odluu gibi, ellerinde olmayan mal ve eref gibi eyleri varm gibi
gstermektir, diyen de bulunmutur.451[451]
1429/1202- Abdullah b. Amir radyalah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah saallah aleyhi ve selem:
Hin erkek ve kadnn ve din kardeine kar kindarn ehdeti le Ehl-i Beyte hizmet
eden kimsenin e-hdeti caiz deildir; buyurdular. 452[452]
Bu
hadsi
Ahmed
ile
Ebu
radyallahanhm'sallallahaleyhivesellem:
Dvud
rivayet
etmilerdir,
Hadsi Eb uDvud Amr'bnii ayb't&n oda babasndan, oda dedesinden u lfzlarla
451[451]
271.
452[452]
tahrc etmitir:
ReslHah (S.A.V.): Hin ile hinemn ehdetin reddetti. Ayn hadsi bni Mce ile
Beyhak kav bir isndla tahrc etmiler. Tirmiz, D-re Kutn ve yine Beyhak, Hz. ie (R.
Anh)'dan buna yakn lfzlarla rivayet eylemilerdir. Yalnz bu rivayetin isnadnda za'f
vardr. Tirmiz: Bizce isnad sahh olmuyor. demi; Eb Zr'a. el -ileh adl eserinde
onun mnker olduunu sylemi Abdlhk, bni Hazm ve bni Cevz zaf bulmulardr.
BeyhM ise: Bunun hi bir eyi Peygamber (S.A.V.)'den sahh olmuyor. mtleasnda
bulunmutur.
Hin hakknda Eb Ubeyde unlar sylemitir: Zannetmiyoruz ki sdece insanlarn
emnetlerine hyanet edene hin denilsin, de Allah'n kullarna farz kld; emniyet
buyurduu eylere hyanet edene denilmesin. nk Allah bunlara da emnet
demitir. Tel Hazretleri :
453[453] Ey mn edenler Allah ile Resul (n)e hyanet etmeyin; emnetlerinize hyanet
etm olursunuz.
buyurmutur.
Binenaleyh her kim Allah'n emir veya nehyetttii
eylerden birini zayi' ederse ona dil 'demek doru olamaz. Bylesi hin olunca onda
dnen memnu' olan eylerden -ki onlardan biri de yalandr- kendisini nleyecek takva da
bulunmaz. u halde onun haberine de inan olmaz. Zira thmet altndadr; yhud ehliyeti
yoktur.
Hadsteki karde ta'birinden murd: aleyhine hidlik yaplan mslmandr.
Maamfh hidlik meselesinde kfir de ayni hkme tbi'dir. Dmanlk ve kin, din iin
deilse, bir kfire kin besleyen mslmann onun aleyhine ehdeti caiz deildir. nk
kin besleyen kimse dmanna zarar gelmesini istedii iin doru sylememek thmeti
altndadr. Fakat mslmanla kfir arasnda dn olmayan bir kin yoksa kfirin aleyhine
hidlik yapabilir. Dn dmanlk ise hidlie mni' deildir. nk yalan sylemeyi

iktiz etmez. Hadsde yalnz din kardeinin zikredilmesi mslmanlarn ekseriyetle
birbirleri ile muamele grmesindendir.
Kaan Ehl-i Beyte hibmet eden, kendini btn btn onlarn ihtiyalarn grmeye
vakfeden demektir. Hadsin tamamnda kaani'in bakalarna hidlik edebilecei
zikredilmektedir. Ehl-i Beyt'e ehdet edememesi onlarn lehine syleyecei zannndan

453[453]
Sre-i Enfal; yet: 27.
doan thmettendir.
Hadsde zikredilen kimselerin ehdetlerinin kabul edilmemesi, -hidde adalet

aranacana delildir. Bu bbta Tel Hazretleri yle buyurmutur:
454[454] Sizden iki adaletli kimseyi hid getirin...
Ulem, adaleti : takva ve mrvvete devama sevkeden dn bir muhafazadr; diye ta'rif
etmilerdir. Bazlar: hayr errinden ok olan kimse dildir derler.455[455]
1430/1203- Ebu Hreyre radyalah anh'den rivayet olunduuna gre kendisi

ReslUah sallalah aleyhi ve sellem :
Bedevnin ehirli aleyhine ehdeti caiz olmaz; derken rirmtir. 456[456]

Bu hadsi Ebu Dvud ile bni Mce rivayet etmilerdir.
Bedevi : lde krda yaayan demektir. Kaide hilfna bdiye'nin ism-i mensubudur.
Kaideye gre bdev denildek cbederdi.
Hads-i erif, bedevinin ehirli aleyhine hidlik yapamayacana delildir; fakat bedevi
kendi gibisinin aleyhine ehdet edebilir. mam Ahmed'le onun mezhebinden bir takm
ulem'nm kavli budur. mam Ahmed bu hadsle istidlal ederek: Bedevinin ehirli aleyhi-
ne ehdeti kabul olunmayacandan korkarm demitir. Bir de ehirli dururken

bedeviyi hid gstermekle daVc thmet altna girmi olur. mam Mlik'in kavli de bu
ise de ona gre bu ehdetin kabul edilmemesi eriat ahkmn bilmediin dendir. Zra
ekseriyetle Bedeviler hidlii usul- vecihle yapamazlar.
Ekser-i ulem bedevilerin ehdetleri kabul edileceine kaildirler. Onlar bu hadsi

adaleti bilinmeyen bedevler'e hamletmilerdir. nk ekseriyetle bedevler'in adaleti
454[454]
455[455]
273.
456[456]
274.
Sre-i Talak; yet: 2.

ma'lm deildir. Bazlar bedevler'in ehdeti kabul edileceine delil olarak ReslUah
(S.A.V.)'in bir a'r-bnin ramazan hilli hakkndaki ehdetini kabul etmesini
gsterirler.457[457]
1431/1204- mer'bn'l - HaUb radyalah anh'dan rivayet olunduuna gre
kendisi bir gn hutbe okumu ve :
ReslUah sallalah aleyhi ve sellem devrinde bir takm nsanlar vahy-le muahaze
olunurlard. phesiz k artk vahy kesilmitir. imdi biz sizi yaptnz ilerden bize
aikr olanlarla muahaze ediyoruz. demitir.458[458]
Bu hadsi Buhr rivayet etmitir. Tamam yledir :
Her kim bize br hayr (yaptn) gsterirse ona emniyet eder ve kendimize
yaklatrrz; onun iindeki srdan bize bir ey yoktur. Srr hususunda onu Allah hesabe
eker. Kim de bize bir ktlk gsterirse ona emniyet ve kendisini tasdik etmeyiz.
sterse niyetinin iyi olduunu sylesin.
Bu hadsle, kendisinden bir phe sezilmeyen kimsenin zhir-i hline bakarak
ehdetinin kabul edilebileceine istidl olunur. Bu husus-da adalet arayann istikamet

sahibi olmas kfi grlyor. nk bir kimsenin iindekini bilmeye imkn yoktur.
Musannifin bu hadsi burada zikretmesi cumhur-u sahabe tarafndan kabul edildii

iindir.
Hadsin zahiri mehul kimsenin ehdeti kabul edilemeyeceini gsteriyor. hni Kesr'in
el-rd da naklettii u haber de bu hkm te'yd eder: Hz. mer (R. A.)'m huzurunda
bir adam hidlik etmi. mer (R. A.) ona :
Seni tanr deilim. Ama benim tanmamam sana zarar vermez. Seni tanyan birini
getir demi. Bunun zerine cematten biri onu tandn sylemi. mer (R. A.) :
457[457]
458[458]
Onu adaleti ile mi, fazileti ile mi tandn sormu; ve :

Bu
adam senin gecesini gndzn, girdii
komundur? demi. Adam :
kt
yerini
bdi-n en yakn
Hayr; cevabn vermi :
O halde sana kendileri le vera' ve takvaya istidlal edilen altn ve gm muamelesini

yapt? diye sormu. Adam yine :
Hayr cevabn vermi:
Yoksa seninle iyi ahlka stidlal edilen yot arkadalm yapt? suline adam yine :
Hayr demi mer (R. A.) :
yle ise sen onu tanmyorsun dedikten sonra adama : Seni fnyan birini getir
emrini vermi.
bni Kesr bunu Bagav'nin gzel bir isndla rivayet ettiini kaydetmitir. 459[459]
1432/1205- Eb Bekre radyallah anh'den Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'den
naklen onun, yalanc sahiciliini byk gnahlarn en byklerinden sayd rivayet

edilmitir. 460[460]
Bu para mttefekun aleyh uzun bir hadstedir. Lfz udur :

Peygamber sallallah aleyhi ve sellem:
Dikkat edin, size byk gnahlarn en byn haber vereyim mi? dedi. Bunu
defa tekrarlad. Ashb :
Hay hay; dediler. Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:

459[459]
276.
460[460]
Allah'a irk komak ve anneye babaya isyan etmektir; dedi ve oturdu. (Daha evvel)
yaslanmt. Sonra :
Dikkat edin! bir de yalan sylemektir; buyurdular.
Bunu o kadar tekrar etti durdu ki biz, keke skt etse., dedik.
Yalanc hidliin tefsiri yukarda gemiti. Sa'leb diyor ki : Zr: bir eyi bulunduu
sfatn aksine olarak gzel gstermektir. Bylece o eyi iiten veya grene baka sfatta
imi gibi gelir. Binenaleyh zr, ztl hakmi gibi gsteren bir gzbaclktr.
Filhakika Peygamber (S.A.V.) yalan sz, Allah'a irk komakla bir tutmutur. mam
Nevev diyor ki: Bu hadsden murd, zihne tebdr eden zahir mns deildir. Zr
phesiz irk daha byktr.; katilde yledir. u halde hadsi te'vl etmek gerekir. Te'v-
I udur: yalann en byk gnah saylmas bakasnn maln btl ile yemeye sebeb
olmasna nazarandr. Bittabi btl ile mal yemek, zina ve hrszlktan byktr.
Reslllah (S.A.V.)'in yalanc hidliine son derece ehemmiyet vererek oturmas,

szne tenbih harfi ile balamas ve ihbarn defa tekrarlamas, yalan dile daha kolay
geldii ve onunla daha ok istihza yapld iindir. Bir de dmanlk ve hased gibi ona
sebeb olan eyler oktur. Bu sebeple ona ehemmiyet vermeye ihtiya vardr. irk
komak yle deildir. nk mslmann kalbi irkten saknr; sonra onun zarar yalan
gibi bakasna gemez; mrike mahsus kalr. Mrvvetli kalpler anneye babaya s
olmaktan da kanrlar. 461[461]
1433/1206- bn Abbas radyallahii, anhm'an rivayet edildiine gre. Peygamber
sallalah aleyhi ve selem bir adama:
Gnei gryormusun? demi. Adam:
Evet; cevabn vermi. Reslllah sallalah aleyhi ve selem:
Onun misline ehdet et yhud brak; buyurmulardr. 462[462]

461[461]
277.
462[462]
Bu hadsi bni Adiy zaf bir isnadla tahrc etmitir. Hkim onu sa-hhlemi, fakat hat
etmitir.
nk hadsin isnadnda Muhammed b. Sleyman vardr. Bu zt Nesa zaf bulmutur.

BeyhaM de : Bu hads i'timda ayan bir yoldan rivayet edilmemitir. demitir.
Hads-i erf ahidin yzde yz bilmedii bir eye ehdet etmesi caiz olmadna
delildir. Zan zerine hidlik etmek doru deildir. ehdet bir fiil zerine yaplyorsa
onu mutlaka grmek cb ettii gibi ses zerine yaplyorsa, sesi iitmek ve sahibini
grmek lzmdr. Yalnz bir ka yerde zan zerine ehdet caizdir. Buhar bu yerleri
gsteren bir bb tahsis etmi ve ona Nesebler, rad'- mstefz 463[463] ve zerinden
zaman gemi eski lm bb'i adn vermitir. Rad'n sbtu hakknda drt hads
zikretmise de rad' grme hususunda hi bir hads rivayet etmemitir. Buhar bununla
nesebin sbtuna iaret etmitir. nk rad', sabit oldumu neseb de sbt bulur. Neseb
rad'n ayrlmaz lzmdr. Nefs-i rad' istifaza yani kulaktan kulaa yaylmakla sabit
olur. Bu cihet hadslerden serhaten anlalr. Zr hadslerde bahsedilen rad' chiliyyet

devrine aittir. Byle bir ey oldumu araplar arasnda ayi' olurdu.
stifza'nn hudd : bazlarna gre ilim veya zan hsl olacak derecede hret
bulmaktr. filer'le mam Ahmed b. Hanbe'in mezhebi budur.
mam Buhr eski lm ta'bri ile leli ok olmu m'nasm kasdetmitir. Bazlar
bunu elli sene ile dier bazlar krk ylla tahdit etmilerdir.
Musannif Feth'l - Br de unlar sylemitir : stifza ile hidliin ie yarayaca
yerleri tahdd hususunda uiem ihtilf etmilerdir. filer'e gre neseb hususunda
kat'iyetle sahh olur. Doum, lm, kle zd, vel (karabet akdi), vel olma, vakf, azil,
nikh ve tbi'leri, cerh ve ta'dil, vas'yyet, sefeh ve rd gibi eyler hakknda ise tercih
sureti ile sbt bulur. filer'in mteehhirn ulem'sndan bazlar bu yerleri yirmi
ksura karmtr. Bunlar Kavid-i Al de saylmtr...
Haneflcr'e gre dah: neseb, lm, duhl, nikh, kaadnin vilyeti ve vakfn asl gibi
eylerde istifza ile hidlik caizdir. Kyasa gre bu ehdet caiz olmamak cbeder.
463[463]
Bad'- mstefz : yu' bulmu st kardeliktir.
nk ehdet muayene mnsna ge-mhededen alnmtr. Burada byle bir ey

yoktur. Fakat istifza le hidlik, istihsan yolu ile caizdir. yle ki: bu gibi eyler huss
bir cematin huzurunda yaplr; ve bunlara devaml bir takm hkmler teallk eder.
Binenaleyh bu hkmler muattal kalmamak iin mehur ve mstefz olmak gzle

grmek yerine ikame edilmitir. slmiyet'in ilk devirlerinden bu gne kadar
mslmanlar arasnda cereyan eden usl budur. 464[464]
1434/1207- (Yine) bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet edildiine gre,
Reslllah sdlldlah aleyhi ve sellem bir hid ve bir yenimle (da'vya) hkm
vermitir. 465[465]
Bu hadsi Mslim, Eb Dvud ve Nes tahrc etmilerdir. Nes: isnad iyidir demitir.
bni Abdilberr dah : snadna kimsenin dokunaca. bir yer yoktur. Demise de Tirmizl
eZ-ieZ nm eserinde BuhrVyi kasderek: Muhammed'e bu hadsi sordum. Onu bni

Abbas'tan rivayet eden Amru'bn Dnr iin: bence fou hadsi Amir, bnAbbas'tan iitmemitir; dedi eklinde beynatda bulunuyor. Hkim de unlar sylemitir: Amir, Hz.
bni Abbas'tan bir ok hadsler iitmi; ondan da arkadalarndan mteekkil bir cemat
iitmilerdir. Binenaleyh bni Abbas'tan hads iittii inkr olunamaz. Hadsin

hidleri de vardr. Aadaki hads bunlardandr. 466[466]
1435/1208- Eb Hreyre radyallah anh'dan Rcslllah sdlallah aleyhi ve selem'm

bir hd ve bir de yemin ile (da'vda) hkm verdii rivayet olunmutur. 467[467]
464[464]
278.
465[465]
466[466]
279.
467[467]
Bu hadsi Eb Dvud468[468] tahrc etmitir. Ayrca bu meselenin -hidlerinden olarak,
Reslllah (S.A.V.)'in Yemen'deki Benl - Amber kabilesine gnderdii seryye ve onlara
verdii emre ve kabilenin de kendilerine islm kabul etmeleri teklif edildiinde kabul
ettiklerine dir olan iddialarnn tesbit ve tevsikinde bir ghid ve bir de yeminle hkm
verdiine dir uzunca bir metin tahrc etmitir.
Bu hadsi mam afi dah tahrc etmitir. bni Eb Hatim eh lel adl eserinde
babasndan naklen bu hadsin sahh olduunu syler. Hads-i erf yirmi iki sahb'den
rivayet olunmutur ve br -hid, bir de yeminle hkm verilebileceine delildir. Sahabe
ve"-Tbin'den bir oklar ile Medine'nin yedi fakhinin ve mam Mlik'in mezhebi budur.
mam if: Bu zevatn delilleri bu hadslerdir diyor.
mam- A^zam Ebu Hanfe ile mezhebinin dier imamlar bir hid ve yeminle da'v
isbat edilemeyeceine kail olmulardr. Delilleri:
469[469] Sizden ki adalet sahibini hid getirin yet-i kermesi ve
470[470] ki erkek olmazsa bir erkekle iki kadn hid olsun emr-i ilhsdir. Bu emirler,
hidlerin mnhasran mezkr kimselerden olacana dellet ederler. Binenaleyh bir

hidle yemine cevaz vermek kitab zerine ziyde ve nesih olur. Snnetden delilleri de:
Ya senin iki ahidin yhud da'vlmn yemini... hads-i erifidir. Bu hads sahihtir.
Ulm'dan bazlar bir hidle yeminin yalnz mal hususunda hccet olacan;
bakalarnn ona kyas edilemeyeceini sylerler ve: nk rivayet edilen ey fiildir;
fi'lin umumu olmad iin mesele her eye ta'mim edilemez derler.471[471]
Da'vlar Ve Beyyineler Bab
Dev: Da'vmn cem'idir. Hanefler'in el-Kfi ve et-Tebyln- gibi fkh kitablarnda
Bb-u Kaza bi'1-yemn-i ve- hd bab. Msr tab' (1371/1952) Cilt. II, Shf. 277.
Sre-i Talak; yet: 2.
470[470] Sre-i Bakara; yet: 182.
468[468]
469[469]
da'v kelimesinin yalnz bu ekilde cemi'lendii bildiriliyorsa da Ibni ihne onun dev
eklinde de cemi'Iendiini hatt bunun asl olduunu sylemitir.,
Lgat'te da'v: Bir kimsenin bir hakki bakasna vcib klmasdr. Bir eyi mutlak surette
kendine izafe etmektir; diyenler de vardr.
er'an da'v: Kul haklarndan bir hak sabit oldukdan sonra onu hkim veya hakem
huzurunda istemektir.
Hak da'v edene: mdde kendisinden da'v edilene: mdde aleyh, da'v edilen mala
da: mdde denilir.
Beyynt: Beyyinenin cem'idir.Beyyine: ak hccet demektir. Da'vy isbt iin

kullanldndan hccete beyyine denilmitir. 472[472]
1436/1209- bni Abbas radydllah anhm'an rivayet olunduuna gre. Peygamber

sdllaUah aleyhi ve selem:
nsanlara (mcerred) da'vlan le 'dda ettikleri ey) verilse bir takm insrnlar
baz adamlarn kanlarn ve mallarn dd ederlerdi. Lkin mddea aleyhe yemn

vardr; buyurmulardr. 473[473]
Hads mttefekun aleyh'tir. Beyhak'nin (yine bni Abbas'tan) sahh bir isndla tahrc
ettii rivayetinde : Beyyne mddeye, yemn de mdde aleyhedir buyurulmutur.
Bu bbta bni Hibbn'm Hz. Abduflah b. mer'den Tirmiz'nin, Amir b. uayb't&n tahrc
ettikleri hadsler de vardr.
Hads-i erif bir kimsenin mcerred da'v etmesi ile iddias kabul edilivermeyeceine,
hkm iin ya mddenin beyyini ile da'vsn isbt etmesi yhud mde aleyhin ikrar
art olduuna ve mddenin. da'vhdan yemin isteyebileceine delildir.mmetin selef ve
472[472]
473[473]
281.
halefinin mezhebi budur.Ulem demilerdir ki: Beyyinenin da'vcya id olmas, zahirin

hilafn iddia ettiindendir. Hlf- zahiri iddia zaftir. Binenaleyh kendisine kuvvetli
hccet yani beyyine teklif edilerek bu zaflik giderilmitir. Da'vlmn taraf ise
kuvvetlidir.nk beret-i zimmet asldr. Bundan dolay ona zaaf bir hccet olan
yeminin teklifi ile iktifa edilmitir. 474[474]
1437/1210- Ebu Hreyre radyallah anh'an rivayet olunduuna gre. Peygamber

sallalah aleyhi ve sellem br kavme yemn teklif etmi. Hemen (buna) itb eylemeleri
zerine hangilerinin yemin edecei hakknda aralarnda kura ekilmesini emir

Bu hadisi Buhr rivayet etmitir.
Hadsi Ebu Dvud ile Nes'nin Ebu Rfi' tariki ile Hz. Ebu Hreyre'den tahrc ettikleri u
rivayet tefsir etmektedir: Br mah ik adam ddia etmi. Fakat hi bri beyyine
getirememiler. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.):
Holarn gitse de gitmese de yemin vermek iin kur'a ekerler buyurmutur.
Hattb'nin beynna gre istihmn mns aralarnda kur'a ekmektir. Kur' kime
karsa o yemin eder ve iddia ettii mal alr. Byle bir hadse Hz. Al (R. A./dan da
rivayet olunur. Mezkr rivayete gre A! (R.A.)'a pazarda satlmak istenen bir katr
getirmiler. Bir adam bu katrn kendine id olduunu, onu kimseye KP'madm, hibe de
etmediini sylemi; ve be tane hid gstermi. Derken baka birisi gelerek katrn
kendine id olduunu iddia etmi; ve iki hid getirmi. Bunun zerine Hz. AH (R. A.) :
Bu meselede bri uzlatrma biri de muhakeme olmak zere iki trl hl resi var.
Ben bunlar size beyn edeyim: Uzlatrma, katr satlarak paras yed: hisseye blnmek
ve bu hisseierden beini una ikisini de una vermekle olur. Buna rzt olmazlarsa
muhakeme yolu: Da'vclardan birinin bu katr kendi mal olduunu onu satmadna
hibe de etmediine yemin ettirmektir. Eer hanginizin yemin edeceinde mnazaaya
474[474]
475[475]
derseniz aranzda kur'a ekecek; ve hanginize sbet ederse o yemin edecektir...;

demitir. 476[476]
1439/1211- Ebu
mmete'l-Harisi radyallah anh'den rivayet olunduuna gre
ReslHah sdllalah aleyhi ve sellem :
Bir kimse, yemini ile bir mslmann hakkn yerse Allah o kimseye muhakkak
Cehennemi vcib; Cenneti de haram klar; buyurmular; bunun zerine bir adam:
Az bir ey olsa da yle mi y Reslllah? demi.Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:

sterse erk (Deve dikeni) aacndan bir dal olsun; buyurmulardr. 477[477]
Hadis-i erf bir kimsenin hakkn yemek iin yemin etmenin son derece ar vd ve
tehdidi mucip bir su olduuna delildir. nk bu yemin mslmann maln elinden

alma hkmndedir. Ha-dsde mslmann zikredilmesi ekser-i ahvle gredir. Yoksa
gayr-i mslimin hakk da ayni hkmde dhildir.
Hatt bazlarna gre buradaki
hkmn yalnz mslmanm hakkna mahsus olmas, kfir hakknn ayrca azab olmas
ihtimaline mebndir. Cehennemi hak etmesi ve Cennetin kendisine haram klnmas
hakk sahibine iade ederek tevbekr olmadna gredir.
Hadsde yemin mutlak zikredilmi olsa da maksad yalan yere edilen yemindir. Nitekim
aadaki hadsde tasrh edilmitir. 478[478]
1440/1212- 479[479] E'as b. Kays radyallah anh'den rivayet olunduuna gre,
476[476]
282.
477[477]
478[478]
283.
Ebu Muhammed E'as b. Kays b. Ma'dkerib-i Kind'dir. Hicretin onuncu ylnda Kinde kabilesinden
(60) atl bir hey'ete res olarak Peygamber (S.A.V.)'e gelmi; ve mslman olmutur. Sonra Yemen'e
479[479]
Reslllah salaah aleyhi ve selem:
Bir kimse yemininde fcir olduu halde bir eye yemin eder; ve o yeminle bir
mslmann maln elinden alrsa huzur-u ilhye, Allah kendisine gazabl olarak kar;
Yeminle fcir olmaktan murd: kasden yalan yere yemin etmektir. Bylesine Allah Te
gadab edince Cennetinden mahrum ve azabn kendisine vcib klar. 481[481]
1441/1213- Eb Mse'l - E'ar radyallah anh'den rivayet olunduuna gre: ki
adam Reslllah sallallahih aleyhi ve sellem'tn huturunda bir hayvan iin da'vda
bulunmular. Hi birinin beyynesi yokmu. Reslllah salalahil aleyhi ve seem
hayvan aralarnda yarya (paylamalarna) hkmetmitir. 482[482]
Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud ve Nes rivayet etmilerdir. Lfz Nes'nindir. Nes : Bu
hadsin isnad iyidir demitir.
Hattab diyor ki : Galiba bu deve veya at da'vclarm ikisinin de elinde imi de

zilyedlikte msv olduklar iin Peygamber (S.A.V.) onu aralarnda yar yapm. Byle
olmasa birinin elinde bulunan bir eye ikisi birden hak kazanamazlard. Filhakika Eb
Davud'un, bu hadsin akibinde rivayet ettii bir hadsde: Reslllah (S.A.V.) devrinde ki
dnm; ve Reslllah (S.A.V.)'in irtihalinden sonra irtidad etmise de Hz. Eb Bekir'in gnderdii seriyye
tarafndan esir edilmi; ve ricas zerine affedilerek tekrar mslman olmutur. Bilhare Yermk,
Kadsiye, Irak gazalarna ve sireye itirak ederek byk gayretler gstermitir. Chiliyyet devrinde
kavminin reisi olduu gibi slmiyette dah byk bir mevkii vard. Hz. Osman (R. A.) samannda
Azerbaycan valiliine ta'yn edilmiti. Hz. Ebu Bekir'in kz kardei ve Hz. Hasan b. Ali'nin kz ile
evlenmitir. Hicretin 42 ylnda Kfe'de vefat etmi; cenazesini Hz. Hasan kldrmgtr.Kendisinden 9
hads rivayet etmitir.
480[480]
481[481]
adam bir deveyi da'v ettifer; ve her biri ikier hid gnderdi. Bunun zerine
Peygamber (S.A.V.) deveyi aralarnda ikiye taksim etti denilmektedir. Bu hads dah
birinci hadsin isnad ile rivayet edilmitir. Yalnz yukarki hadsde iki tarafn beyyineleri
yoktu. Bunda iki tarafn da hidleri vardr. O halde da'vnn bir olmas muhtemeldir. u
kadar var ki, iki ehdet tearuz edince ikisi de skt ettiinden hi beyyine yokmu gibi
olmu; ve zil yedlikde msv bulunduklarndan Reslllah (S.A.V.) bir eyi ikisinin
arasnda- yarya hkmetmitir. Devenin bakasnn elinde olmas ihtimali de vardr. ki
taraftan her biri da'vsma iki hid getirince o eyi mdde aleyhin elinden alarak
davclara vermitir.
Bir kimsenin elinde bulunan bir mal iki kii da'v eder de ikisi de beyyine getirirse ne
hkm verilecei ihtilafldr. mam Ahmed b. Hanbel ile shk b. Rahuye'ye gre
aralarnda kur'a ekilir. Kur'a kime karsa mal onun olur. mam afi'nin de eskiden
kavli bu idi; sonralar bu meselede kendisinden iki kavil rivayet edilmitir. Bunlardan
birine gre mal iki da'vc arasnda yarya blnr. Hanefler'le Sfyan- Sevr'nin
mezhebi de budur. /i'nin ikinci kavline gre da'vclar arasnda kur'a ekilir; ve
hangisine isabet ederse hidlerinin doru sylediine yemin ettirilir. Yemin ederse mal
onun olduuna hkmedilir. mam Mlik : Eer mal bakasnn elinde ise ben
da'vclarn hi biri lehine hkmedemem demitir.ten bir rivayete gre da'vcardan
hangisinin hidleri daha dil ve salh-u takv'da daha mehur iseler mal ona verilir.
Evz (88157) 'ye gre hangisinin hidleri aded i'tibr ile daha fazla ise onun lehine
hkmolunur. a'b (26104)'nin: Mal, hidlerin dedine gre taksim olunur dedii
rivayet edilir.
Bazlar burada kur'aya mahal grmeyerek maln da da'vclar arasnda msavat zere
taksimine kail olmulardr.483[483]
1442/1214- Cbir radyalah anh'en rivayet olunduuna gre Reslllah salaUah

aleyhi ve sellem :
Kim benim u minberimin zerinde yalan yere yemin ederse Cehennemdeki yerini
483[483]
285.
boylar; buyurmulardr. 484[484]

Bu hadsi Ahmed, Eb Dvud ve Nes rivayet etmilerdir. bni Hbbn onu sahhlemitir.
Nes bu hadsi mu'temed rvlerle Hz. Ebu mme'den merfu' olarak u lfzlarla tahrc
etmitir:
Her kim benim u minberimin yannda yalan yere yemin eder; onunla bir mslmann
maln elinden almak isterse Allah'n, meleklerin ve btn insanlarn l'neti o Kimsenin
zerine olsun. Allah ondan farz ve nafile hi bir ibdet kabul etmez.
Hads-i erf, Peygamber (S.A.V.)'in minberi zerinde yalan yere edilen yeminin
byklne delildir.
Ulem hkim iin yemini zaman ve meknla iddetlendirmenin caiz olup olmadnda
ihtilf etmilerdir. Hadsde bu bbta hi bir kayd yoktur. Arzettiimiz vecihle o yalnz
Peygamber (S.A.V.)'in minberi zerinde yaplan yeminin bykln bildiriyor.

Bundan dolay Ha-nefler'le Hanbeller ve dier bir takm ulem yeminin zaman ve meknla iddetlendirilmesinin caiz olmadna kaildirler. Hatt hkim byle bir ey istese
bile yemin edenin icabeti gerekmez. Delilleri : yemin de da'vlya iddir ve emsali
hadslerdir.
Cumhur'a gre ise yemini zaman ve meknla taglz ve tedd etmek vaciptir. Bu i
Nledne'de ReslMah (S.A.V.)'in minberi zerinde, Mekke'de K'be-i Muazzama'nm iki

rkn ile Makam-i brahim arasnda, ir y orde ise byk camilerde yaplr. Bu zevatn
zaman hususunda da ikindi namazndan sonras ve cuma gn ile gecesi gibi faziletli
vakitler nazar- i'tibra aldklar grlyor. Delilleri buradaki Cfcir hadsi ile Ebu
rname hadsi ve sahbe-i Kirm'dan Hz. mer, Osman, bni Abbas (R.Anhm) ile dier
zevatn fiilleridir.
Bir takmlar: zaman ve meknla yeminin taglzi vacip deilse de mstehaptr derler.
Bazlarna gre bu i hkimin re'yine braklmtr; lzum grd takdirde mdde

484[484]
aleyhe bu suretle yemin verdirebilir. 485[485]

1443/1215- Ebu Hreyre radvyallah anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah salalah aleyhi ve sellem:
kii vardr ki kyamet gnnde Allah onlarla konumayacak, onlara bakmayacak ve

kendilerini tezkiye etmeyecektir. Bunlar iin elrn bir azb vardr!
1 Krda fazla suyu bulunup da onu yolcuya vermeyen adam;
2 ikindiden sonra birine mal satarak: billahi bu mal u ve u fiyaka aldm; diye yemin
veren ve mterisi kendisini tasdik eden halbuki hakikatte o mal baka fiyatla alm
bulunan adam.
3 Bir hkmdara ancak dnya mal iin balanan ve kendisine dnyalk verirse
sznde duran; vermezse durmayan adam; buyurdular. 486[486]
Hads mttefekun aleyh'tr.
Bylelerine kyamet gnnde Allah'n bakmamas onlara gadb ederek rahmetinden
mahrum brakmasndan kinayedir. Kendilerini tezkiye etmeyecektir cmlesinden

murd: onlar atfetmemesi, kendilerini gnah kirlerinden temizlenmemesidir.
Hads-i erfde beyn buyurulan yeminli sat yapan, iki byk su ilemitir. Bunlardan
biri Allah'a yemin etmesi; dieri malnn fiyat hususunda yalan sylemesidir. Sat iin
ikindiden sonraki zamann, tahsis buyurulmas o vaktin erefinden dolaydr.
BuhrVnin rivayetinde hads yledir:
Bir de ikindiden sonra yalan yere yemin ederek onunla bir mslmann maln elde
etmek isteyen adamdr. Bu
485[485]
286.
486[486]
suretle tehdd edilen nev'iler drde km olur. Mslim'de Ebu H-reyre hadsinin
benzeri vardr; yalnz o hadsde :
Zina eden ihtiyar, yalanc hkmdar ve byklenen fakir. buyurulmutur. mam

Mslim, Hz. Ebu Zerr (R. A./dan mer3 fu' olarak u hadsi tahrc etmitir:
kii vardr ki kyamet gnnde Allah onlarla konumaz: (Bunlar) baa kakmadan bir
ey vermeyen mennnT maln yalan yere yeminle harcayan ve elbisesini sryen
kimselerdir. Bu suretle kyamet gnnde Allah'n kendileri ile konumayaca snflarn

says dokuza varr. Hatt yalan yere yemin ederek mal satanla, ikindiden sonra yalan
yere yemin ederek mteri kandran bir saymazsak bu say on olur.487[487]
1444/1216- Cbr radyalah anh'dan rivayet edildiine gre: k adam bir dit deve
iin da'vya kmlar; ve her biri : Bu deve bert (im milkm) de dodu; diyerek beyyine
getirmiler. Bunun zerine Reslllah salaah aleyhi ve sellem devenin zilyede 488[488]
id olduuna hkmetmitir. 489[489]
Hadsi kimin rivayet ettii aada gelecektir.Bu hadsi Bey ha k dah tahrc etmi; ve
zaf bulmamtr. Beyhak onun bir benzerini mam afi'den de rivayet etmi; onu da
zaf bulmamtr.
Hads-i erf, zilyedliin; ona muvafk surette yaplan sahicilii tercih ettirdiine delildir.
mam afi, Mlik ve dier baz ulem'mn mezhebi budur. mam Ahmed b. Hanbel ile
bazlarna gre hricin yani zilyed olmayann beyyinesi tercih edilir. Hi. A (R. .J'n :
br kimsenin elinde br ey bulunursa onun beyynes kendisine hi bir grmez

Hanefler bu bbta tafsilt vermilerdir. Bu tafsilt iin fkh kitaplarna mracaat

edilmelidir. 490[490]
487[487]
287.
Zilyed : Mal elinde bulunduran demektir.

488[488]
489[489]
1445/1217- bni mer radyaah anhm'dan rivayet olunduuna gre: Peygamber
salldllah aleyhi ve sellem Hak arayann yemn-n reddetmitir. 491[491]
(Yukarki e) bu iki hadsi Dre Kutn rivayet etmitir. Her ikisinin isnadnda ziflik
vardr.
nk ikisini de Muhammed b. Mesrk, Ishk b, Furat'dan rivayet etmitir. Halbuki
Muhammed ma'mf bir rv deildir. shk hakknda ise ihtilf vardr. Zeheb el-Kif
adl eserinde onun hakknda: phesiz ki Msr kads shk b. Furt, sika ve ma'ruftur
demitir.
Hadls-i erf da'vcnm yemin talebi reddedileceine delildir. Hanefler'e gre da'vc
beyyine getiremedii takdirde kendisine yemin verdirilmez.Yemin ancak da'vlya

verdirilir. yed yemin ederse hakl olduuna hkmolunur. Yemin etmedii takdirde ise
nkl492[492] 'e aleyhine hkm verilir. ler'le dier baz ulem'ya gre da'vl yeminden nkl ederse bir ey lzm gelmez, ancak mddeye yemin verdirilirse o zaman
hkmolunur.493[493]
1446/1218- ie radyallahih anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Bir gn

Peygamber sallollah aleyhi ve seUem sevinle yznn huttu imek gibi parlar br
halde yanma girdi ve :
Grmedin mi? imdi Mcezziz-i Mdlic, Zeyd b. Harise ile sme b. Zeyd'e bakt da:
bu ayaklar birbirinden (meydana gelmi) dir; dedi; buyurdular.494[494]
Buhr'nin bir rivayetinde hadsin metni yledir :
Nkl: Yemin etmekten mektir.
491[491]
492[492]
Grmedinmi? Mcezziz-i Mdlic girdi ve sme ile Zeyd'i zerlerindeki bir kadife ile
balarn rtm; ayak lan da uzatlm bir halde grnce: Bu ayaklar birbirinden
(meydana gelmi) d r; dedi.
Hz. sme (R. A.) ok siyah, babas Zeyd (R. A.) ise beyaz tenli olduu iin kffr, sme
(R.A.)'n nesebine dil uzatrlard. Hz. Usme'nin annesi Umm Eymen, Habe'li siyah bir
kadnd. Sahh rivayetlerde bu kadnn Habe'li olduu, Peygamber (S.A.V.)'in Pederleri

Abdullah'n hizmetisi idii bildiriliyor. Bazlar onun fil vak'as nda alnan Habe
esirlerinden olduunu ve Abdlmutfalib'in eline getiini, onun da Hz. Abdullah'a hibe

ettiini sylerler. Um m Eymen'in ismi Bereke'dir. Evvelce beyd- Habe ile evlenmi;
ve ondan Ey-men'i dnyaya getirmiti. Sonra mm.Eymen knyesi ile anlmaya

baland; ve hret buldu.
Hads-i erif, nesebin sbutu hususunda, kyafetin nazar- i'tibra alnacana delildir.
Araplar, eserleri tetebbu eden ve bir kimsenin babasna veya kardeine olan benzerliini
bilenlere kaaif derler. mam Mlik, afi ve cumhur-u ulem bu hadsle istidlal ederek
nesebi isbt hususunda kyafetin nazar- i'tibra alnacana kail olmulardr. Hadsin
buna delleti takrr sureti iledir. nk takrir, snnetin bir nev'idir. Bunlar mam
Mlik'in, Sleyman b. Fesdr'dan rivayet ettii u eserle de istidlal ederler.
Hz. mer (R. A.), chiliyyet devrinde doan ocuklar, slmiyette kim: bendendir diye
iddia ederse ona verirmi. Bir gn iki adan gelerek bir kadnn ocuu iin her biri
bendendir diye idd etmiler. Hz. mer bir kyafet mtehasss arm. Kaaif ocua
bakarak her ikisinin ortak olu olduunu syleyince Hz. mer onu kam ile d-m.
Sonra kadn ararak: Bana kssan anlat; demi. Kadn o erkeklerden birini
gstererek::
Bu adam bizim develerimizle bana gelir; bir daha gebe kaldm zann hsl oluncaya
kadar benden ayrlmazd. Sonra savuup giter; arkasndan ben hayzm grrdm. Bu
sefer de bu gelirdi. Binenaleyh ocuun hangisinden olduunu ben bilmiyorum demi.

Bunun zerine kamy yiyen kaaif tekbr getirmi. mer (R.A.) da ocua bu
adamlardan hangisini isterse ona intisb etmesini sylemi. Orada bulunan ashb-
kirm'dan hi biri bunu inkr etmemi.
Kyafetle istidlal edenler bunu icm' yerine tutarlar; ve bunun bni Abbas, Enes b. Mlik
(R. anhm)'6an rivayet edildiini sahbe'-den kendilerine muhalefet edenler
bulunmadn sylerler. Bunlar Hn hadsinde Peygamber (S.A.V.)'in : Kadn ocuu U

ve U Slfatta dourursa ocuk falandandr. u ve u sfatta doarsa filndandr. hadsi
ile ve ocuun kt sfatla doduunu haber alnca : u yeminler olmasayd ben bu
kadna yapacam bilirdim. buyurmas ile de istidlal ederler.
Hanefler'le dier baz uem'ya gre kyafetle neseb isbt edilemez. Hakknda mnazaa
edilen ocuk iki ortaa veya mteriye yhud kar-kocaya verilir. Mcezziz hadsi
kyafeti takrir kabilinden deildir. nk Hz. sme'nin nesebi sabitti- yalnz rengi
babasnn rengine benzemediinden kffr, nesebine ta'n ederlerdi. Kyafet chiliyyet
devri hkmlerindendir. slmiyyet onlar ibtl ve eserlerini imha etmek iin gelmitir.
Reslllah (S.A.V.)'in Mcezzz'e kar skt ederek sevinmesi onun bu yaptn ho
grd iin deil, hasmn onun szlerine i'timd ederek mlzem ve malp
olmasndandr. Peygamber (S.A.V.):
ocuk fira iddir buyurmutur. Bu hadsi yukarda grmlk.

Kyafetle istidlal edenlere
diyenler de vardr.
gre nesebi isbt iin bir kaaif kfidir. ki kaaif arttr
Bu hususta erkek de kadnla mterektir. Binenaleyh, o da mecbub ve mnn yani
tenasl uzvu kesilmi veya harekete gelmiyorsa karsnn istei zerine mahkeme
tarafndan aralar ayrlabilir.
Hulsa kar kocay birbirinden nefret ettiren ve cim'a man' olan her kusur baz mezheb
farklar mlhaza edilmek art ile kar kocann arasn ayrmaya sebep tekil eder.
Tafsilt fkh kitaplarndadr,
Dvud-u Zahir ile bni Hazm'e gre nikh hi bir illet sebebi ile feshedilemez. 495[495]
1041/862- Sad b. e-Mseyyeb'den rivayet olunduuna gre mer fa. el-Hattab
radyallah anh :
495[495]
291.
Hangi erkek bir kadnla evlenlr de onunla cima' eder ve kendisini barsl veya deli,
yahd czzamh bulursa kadna cima' ettiinden dolay mehr vardr. Ama o mehir
kadndan dolay erkei aldatann boynuna bor olmak zere (netice i'tibryle yfne)
erkeindir; dedi. 496[496]
Bu hadsi Sad b. Mansur, Mlik ve bnl Eb eybe tahrc etmilerdir. Rvleri sikadrlar.
Yine Satd, Ali'den, bunun benzerini rivayet etmi; ve: yhud kadnda cim'a mni' bir
kemik varsa kocas muhayyerdir. Eer kadna temas etmf$se hell muamelesi yapt
ferclne mukabil kadna mehir vardr. ifdesini ziyde eylemitir.
Yine Sad b. e-Mseyyeb tarkinden kendisinin gyle dedii rivayet edilmitir:Cim'a

iktidar olmayan hakknda mer bir sena te'cl edilmesini hkmetti.
Hadsin rvleri sikadrlar.
M'min bir kle zd etmek cheder yet-i kermeleridir. Snnetten delili bu bahiste
grlecek hadslerdir. Peygamber (S.A.V.) ile ashb-i kirm' kle zd etmilerdir.
HanefMer'den Kemal b. Hman Feth'l - Kadir adl eserinde; kle azadnn gzel
taraflarn yle anlatyor: kle azadnda olan gzellikler aikrdr. Zr klelik kfrn
eseridir. Kle zd ise kfrn eserini gidermektir. O, hkmen lmn, hkm eserini,
hkmen ihya etmektir. Kfir ma'nen ldr; nk hayatndan istifade etmemi; onun
ulv lezzetini tatmamtr. Binenaleyh adet ruhsuz gibidir. Tel Hazretleri :
497[497] yoksa l iken dirilttiimiz... buyurmutur ki, kfir iken hidyet verdiimiz
demektir. Sonra bu kfrn eseri klelik olup o da akl sahiplerinin ehil bulunduklar,
kzlar nikahlamak, malda tasarruf ve -hidlik gibi bakalarna vel olmakla- kendi
nefsine vel olma ehliyetinin elinden alnmasdr. yle ki ne nikh sahih olur; ne de al-
verii. Yine bu sebebten cuma namaz, hacc, cihd ve cenaze namaz gibi bir ok
ibdetlerden mahrum olmutur. Btn bunlardaki zarar aikrdr, te kle bu suretle
bir ok sfatlar hususunda ller hkmne girmitir. zd etmek onu ma'nen diriltmek
olur. Allhu A'lem bundan dolay srf Allah rzs iin yaplan kle azadnn Al!ah indinde
496[496]
497[497]
Sre-i Enam, ayet:122.
mkfat, helakin en by olan cehennem azabndan kurtarmas olmutur. Yani kulun

ma'nen bir kimseyi ihya etmesi Allah'n en byk ihysle kar-latrlmtr. Nitekim bu
hususta Peygamber (S.A.V.)'den de hadsler vrid olmutur...
Kle ve criye zd bazan ibdet, bazan mbh bazan da haram olur. Keffret veya srf
Al!ah rzs iin yaplrsa ibddetdir. Hi bir niy-yetsiz veya bir kimse iin olursa mbh,
put veya eytan iin kle zd haramdr. Kle azadnn fazileti hakknda hadsler ok
oup bazlar unlardr.498[498]
1447/1219- Ebu Hreyre radyallah anVden rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve selem:
Her hangi mslman bir kimse mslman bir kimseyi zd ederse Allah o kimsenin
her uzvu mukabilinde kendisinin bir uzvunu Cehennemden kurtarr; buyurdular. 499[499]
Hads mttefekun aleyh'dir. Tirmz'nin Ebu mme'den tahrc ederek sahhledii

rivayette : Hangi bir mslman kimse de iki mslman kadn zd ederse bu kadnlar
onun cehennemden kurtuluu (na sebep) olurlar denilmi; Ebu Davud'un K'b b.
Mrre'den tahrc ettii hadsde : Her hangi bir mS-man kadn dah mslman bir
kadn zd ederse o kadn kendisinin cehennemden hals olur buyurulmutur.
Hads-i erfdeki Cehennemden kurtarr ta'biri kurtarmann cehennemi hak ettikten
sonra olacan gstermektedir. Mslmanln art koulmas bu ecirden dolaydr;

yoksa kfiri zd etmek de sahihtir. Hatt Hanefler'e gre zimm bir kleyi zd
etmekte bile ecir vardr. Elverir ki, zd edildikten sonra dr- harbe 500[500] gitmek
irtidd etmek veya hrszlk, yankesicilik yapmak gibi bir hlinden korkulmasn. Kfirin
kle zd dah sahihtir. Ulem'mn kfirin ibdeti yoktur szlerinden murd onun
hibe tik ve sadaka gibi Allah'a kurbete vesile tekil eden fiillerinin nafiz olmamas deil,
sevap kazan-mamasdr. Yoksa bu gna-h fiilleri bir kfir yaparsa o fiiler sahh ve
498[498]
292.
499[499]
293.
500[500]
Kffr memleketi.
nafizdir; yalnz onun Cehennemden kurtulmasna vesile olamazlar.
Kle veya cariyenin mslman olmakla kayidlanmas, zd faziletinin kemline yalnz

mslman kle ve cariyeleri zd etmekle nail olunacana delildir .Kfir kleyi zd
etmekde bu derece sevap yoktur.
Hads-i erif, her zas tam olan kleyi zd etmenin, noksan zh olandan daha efdl
olduuna da dellet ediyor? Binenaleyh ileride de grlecei vecihle klenin pahalsn

zd etmek daha faziletlidir.
Tirmiz'nin rivayeti, klenin cariyeden daha faziletli olduunu gsteriyor. nk bu
rivayete gre iki criye bir kle yerini tutmu oluyor, yani; kadn erkein yars
demektir. u halde bir adamn bir criye zd etmesi, onun yarsnn Cehennemden
kurtulmasna, kadnn criye zd etmesi ise btnnn hals bulmasna sebep olur.
Nitekim Ebu Davud'un rivayeti bu ciheti tasrih etmektedir. Zr erkekde olan umum
mn ve menfaatler kadnda yoktur. Mesel, kaadi olmak, cihad etmek ve ire gibi
eyler ya er'an yahut deten erkeklere mahsustur. Kle zd edilirse ona rabet ve
i'tibr oalr; fakat cariyeye i'tibr edilmez.
Bir takmlar criye zd etmenin efdl olduuna kaildirler. nk zd edilen cariyenin
evlendikten sonra douraca ocuk mutlak surette hr olur. Kocasnn hr veya kle
olmasnn bu hu-susuta bir te'siri yoktur.
Fade: Ulem'dan bazlar, Peygamber (S.A.V.)'in mddeti rn-rnde 63 kle zd
ettiini, Hz. ie (R. Anh)'nm 67; Ebu Bekir (R.A.)'m bir ok, Abbas (R.A.)'m 70, Osman
(R. A./in muhasarada iken 20, Hkim b. Hizamn 100, AbduMah b. mer (R. A J'm 1000,
Zl-kl- Hmyer'nin501[501] bir gnde 8000. Abdurrahman b. Avf (R. A )'m 30.000 kiiyi
hrriyete kavuturduklarn rivayet etmilerdir. 502[502]
1450503[503]/1220 - Eb Zerr radyattdh anh'den rivayet olunmutur. Demitir ki:
Peygamber sallallah aleyhi ve scem'e :

501[501]
502[502]
294.
503[503]
Zlkl- Hniyer'nin knyesi.

Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 4/293(1448ve 1449) Numaral hads metinleri 1447 Nolu .hadste birletirilmitir.
Hangi amel daha faziletlidir? diye sordum :
Allah'a mn ve onun yolunda cihddrr; dedi:
Ya kle ve cariyelerin hangisi? (efdldr) dedm :
Kymet i'tibr ile en pahalls ve sahibi nazarnda en nefs olanlardr;

Bu hads mndan sorra amellerin en faziletlisi cihd olduuna dellet ediyor.Namaz
bahsinde, vaktinin evvelinde klnan namazn aleltlak amellerin en faziletlisi olduunu

ifde eden hadsleri ve bu hadslerin aralar nasl bulunduunu grmtk.
Hads-i erif kymeti pahal olan kle ve cariyenin, ucuz olandan ef-dl olduunu da
gsteriyor. Nevev diyor ki: Bu AMah-u a'Iem bir tek kle zd etmek isteyen
hakkndadr ama, bir kimsenin mesel bin dirhemi olsa da bunlarla zd etmek iin kle
ve cariyeler satn almak istese ve bir tane-kymetli ikiide kymetsiz rakabe 505[505] bulsa
iki kymetsizi almas efdl olur. Iturban bunun hilfnadr. phesiz ki bir semiz hayvan
almak iki tane zaften daha faziletlidir. nk itikada matlup olan ey ba zmek
kurbanda ise etin iyiliidir.
Bazlar Nevev'nin sznn umum kaide olarak ele alnmamasn daha muvafk grm
ve : Bu i ahsa gre deiir, Zr kle vardr, ilim ve amelin en yksek mertebesine
kmtr. Kendisinden btn mslmanlar istifade ederler. Bylesini zd etmek bu
ayarda olmayan bir cemati zd etmekten daha faziletlidir. Binenaleyh kaide,
faydasnn okluuna ve sahibi nazarndaki kymetin bakmak olmaldr. Tel

Hazretleri'nin :
506[506] Sevdiiniz eylerden infak etmedike asla Cennete n! olamazsnz. yet-i

504[504]
505[505]
506[506]
Rakabe: boyun demektir. eratte bu szle mecz- mrsel kabilinden kle ve criye kasdedilir.
Sre-i Ali imran; yet 92.
kermesine muvafk olan budur demilerdir.507[507]

1451/1221- bni mer ra/yalldh anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir k:
Reslllah sallallah aleyhi ve selem:
Bir kimse bir kledeki hissesini zd eder ve o klenin kymeti kadar bir mata shib
bulunursa kendisi iin kleye tam bir kymet biilir de ortaklarna hisseleri verilir ve
kle onun nmna zd olur. Aksi takdirde kleden zd olan mikdar zd olmutur;
buyurduar. 508[508]
Hads mttefekun aleyh'dir. eyheyn'in Ebu Hrcyre'den tahrc ettikleri rivayette: Aksi
takdirde kendisi iin (kfeye) kymet biilir; ve kle (borcunu demek iin) zorlamamak
art le altrlr denilmitir. Bu hadsteki altrma mdrectir diyenler olmutur.
Hads-i erif mterek bir kleyi ortaklardan biri hissesi nisbetinde zd ettii zaman
klenin tamamen onun namna zd olacana ve zd .eden erik zengin ise, kleye
kymet tekdir edilerek, her ortan hissesini demesi lzm geldiine delildir. zd eden
erik zengin deilse yal-nrerkendi hissesi zd olacaktr. Zhir'e gre kle azadnn
paralanmay fcafcul-edecei anlalyor. Ulem zd edenin hissesinin nefs-i i'takla
3fiH--ekhaunda mttefiktirler. Ancak : Aksi takdirde kleden mikdar zd olmutur

ifdesi zerinde mnakaa Vaddh: Bu sz Peygamber (S.A.V.)'in hadsinden hadsi
Nfi'den Eyyb rivayet etmi ve demitir ki:
Nfi aksi takdirde kleden zd olan mikdar zd olur; dedi. Bu suretle Eyyb bu
cmleyi hadsden ayrm; ve Nfi'in sz olduunu beyn etmitir. Bir defa Eyyb: bu
ksm hadsdennidir, yoksa Nfi'in syledii bir eymidir bilmiyorum; demitir.

eklinde mtla beyn etmitir. Bir takm ulem bu cmleyi mam Mlik ile
Ubeydullh'm Psygamber (S.A.V.)'in hadsi olmak zere mevsulen rivayet ettiklerini

sylerler. Kaad yaz bu kavli tercih etmi ve evl olduunu sylemitir. Filhak4ka bir
507[507]
295.
508[508]
296.
ok hads imamlar mezkr ziydeyi Peygamber (S.A.V.)'in hadsi olmak zere kabul
etmilerdir. mam afii: zannetmem ki ha&sde lim olan. bir kimse Mlik'in Nfi'
hadsini Eyyb't&n daha iyi bellemi olduundan phe etsin. nk Mlik'in Nfi'le
mnasebeti daha oktur... demektedir.
i mam Mlik, bir kavline gre mam afi ve Zahirler bu hadsle amel ederek: erikin
hissesi ancak kymeti kendisine denmek sureti ile zd olur derler.
Hanefler'den mam-% A'zam'la, dier baz ulem'ya gre iki ortak-dan biri hissesini
zd ederse kle hr olur. yed zd eden ortak, erikinin hissesini deyecek kadar
zengin ise yani yiyeceinden, giyeceinden ve kendisile birlikte oluk ocuunun gnlk
nafakasn teminden sonra erikinin, hissesini diyecek mal kalyorsa eriki
muhayyerdir. sterse zd eder; dilerse kleyi mdebber veya m-fcteb yapar; dilerse
hissesini, zd eden erikine detir; hatt isterse kleyi borcuna demek iin ultrr.
zd eden fakir olduu takdirde hkm yine bvise de, detme yoktur. mam Ebu Yiv-
suf'la mam Mchammed'e gre ise zengin olana yalnz deme, fakire yalnz kleyi
altrma hakk vardr. Delilleri eyheyn'in rivayet ettikleri Ebu Hreyre hadsidir.
Bu mesele i'takn blnp blnmemesine ibtin eder. mam-t A'zam'a gre blnr.
mameyn'e gre blnmez; bir cz'n zd etmekle klenin btn hr olur.
Ebu Hreyre hadsinde mdrec olduu sylenen siye meselesine gelince :
Siye borcunu demek iin kleyi altrmaktr. Bu cmle hakknda bn'l-Arab unlar
sylemitir : kleyi altrma Peygamber (S.A.V.)'in hadsinden olmayp Katde'nin
sz olduuna btn imamlar ittifak etmilerdir. Nes: bana, bu sz yani siyeyi Hem-
mn'm rivayet ettii ve onu Katde'nin sz olarak telkki eyledii, sylendi; demitir.
smail'i dah onun Katde'nin sznden mdrec olduun i/emmm'dan rivyeten
sylemitir. Ibn'l-Mnzir'le Hat-ib onun Katde'nin fetvalarndan olduuna cezmen

kaildirler.
Fakat btn bu iddialar eyheyn'in merfu'dur diye ittifak etmeleri ile suya
dmlerdir. nk eyheyn denilen Buhar ile Mslid, hads derecelerinin zirvesinde
bulunmaktadrlar. Bylece si-ye rivayetinin merfu' olduu tezahr ediyorsa da rivayet
yine mua-razadan salim kalmyor; nk bni mer hadsindeki aksi takdirde kleden
zd olan mikdar zd olmutur cmlesine
1 zd olan mikdar zd olmutur demek, hisse sahibinin i'tkk yalnz onun hissesi
zd olmutur; dier erikin hissesi ise kle alarak borcunu dedikten sonra zd
olacaktr; demektir. u halde bu kle mkteb gibi olur. mam Buhr'nin cezmen kabul
ettii suret budur.
Hads-i erfde. zorlamamak art ile altrlr denildiine gre; altrma, klenin
ihtiyar ve rzas ile olacak, demektir. nk kendisini almaya mecbur etmek ona son
"derece meakkatli gelir. Cumhur'a gre mkteb kleye zorla i yaprlamaz; zr
kitabet vcib deildir. Bu da onun gibidir. Beyhak iki hadsin arasn bu ekilde bulmaya
alm, ve: iki hads arasnda as muaraza kalmaz. demitir.
2 Kleyi altrmaktan murd: onu zd etmeyen sahibine kle olarak hizmete devam
ettirmektir. Borcunu deyinceye kadar bu suretle altrlr; Fakat kendisine takatinden
fazla iler yaptrlma-d gibi klelik hissesinden ziyde de altrlmaz. Ancak Tabern
le Beyhak'nin tahrc ettikleri bir hadsin, bu tevcihi rttn iddia edenler vardr.
Mezkr hadse gre: bir adam lrken bir klesini zd etmi. Baka mahNda yokmu.
ReslHah (S.A.V.) klenin te birini zd etmi; te ikisi iin de: kleye, almasn
emretmi. Maamfh bu iddiaya da yle cevap verilmitir: Peygamber (S.A.V.)'-n bu
emrinden murd: klenin te iki kymeti mukabilinde lenin miraslarna hizmet

etmesidir. nk onlarn bu kle zerinde ancak -o kadar haklan kalmtr.
Buraya kadar verilen izahat bir kle veya cariyenin bir ksmna mlik olanlar hakknda
idi. Klenin btnne mlik olupda bir cz'n zd etmeye gelince : cumhur-u
ulem'ya gre klenin btn zd olur. Hanefiler'den mam Ebu Yusuf'la. mam
Muhammed'in kavli de budur. Zr onlara gre zd ii blnmeyi kabul etmediinden

cz'n zd etmek btnn zd gibidir. mam-t A'zam'a, gre blnmeyi kabul
ettiinden yalnz zd edilen mikdar hr olur. Kymetinin geri kalan ksm iin sahibi
hesabna alr. altrlan kle mam- A'zam'a, gre borcunu deyinceye kadar
mkteb hkmndedir. u farkla ki, borcunu demekten ciz kalrsa tekrar k-lelie
dnmez. mameyn'e gre tik borcu mukabilinde altrlan kle borlu bir hrdr.
Zahirlerle Tavus ve Hammad bu meselede mam- beraberdirler. 509[509]
509[509]
298.
1453/1222- Ebu Hreyre radyallah anh.den rivayet olunmutur. Demitir k:

ReslHah sallaUah aleyhi ve selem:
Evld baba'nn hakkn deyemez. Ancak onu kle bularak satn alr da zd ederse o
Bu" hadsi Mslim rivayet etmitir:-
Hads-i erf, kle elarak evld tarafndan satn alnan babann mcerred satn almakla
zd olmadna dellet ediyor. Zahirlerin tneshebi budur. Cumhur-u ulem'ya gre ise
mcerred satn almakla zd olur; ayrca i'taka lzum yoktur. Hadsdeki: zd ederse
ia'biri, sebeb-i zikirle msebbebi kasdetme kabilinden mecz- mrsel dir. nk satn
almak, zd etmenin sebebidir. Nitekim bundan sonra gelen Samura hadsi de ayni
mnya dellet etmektedir.
Baha'y zd ederek hrriyetine kavuturmak evld tarafndan kendisine byk bir

iyilik ve mkfattr. Zr azadna sebep olmak bir insana yaplacak en byk ihsandr.
Artk bu sayede o insan hr olur; hkim olmak, vilyette bulunmak ve hidlik etmek
gibi hr insanlara mahsus olan btn haklardan bilicm1 istifde eder. Dvud-u Zhi-
n'den ma'd btn ulem'ya gre annenin hkm dah budur.511[511]
1454/1223- Semurat'bn Cndb radyalldh anh'en rivayet olunduuna gre:

Peygamber sallallah aleyhi ve sellem :
Her kim yakn bir akraba satn alrsa o akraba hrdr; buyurmulardr. 512[512]
Bu hadsi Ahmed'le Drtler rivayet etmilerdir.
(Hads) hafzlar (m) dan bir cemaat onun mevkuf olduunu tercih etmilerdir.
510[510]
511[511]
299.
512[512]
mam Ebu Dvud bu hadsi Hammd'da.n merfu' olarak tahrc etmitir. Fakat ayni hadsi
u'bc'den mevkuf olarak rivayet eder; ve u'be'nin Hammd'da.n daha beleyili
olduunu syler. Bu takdirde mevkuf olmas daha mreccahtr. Ebu Dvud onu u'be
tariki ile Katde'den dah rivayet etmise de hads. mer (R. A,)'a mevkuf kalmtr. Ebu
Dvud: Bu hadsi Hammd'dan baka kim-^ rivayet etmemitir diyerek onun
haliknda ekketmitir. bn'l-Medni (161234). Bu hads mnkerdir demi. mam

Buhr dah onun sahh olmadn "sylemitir. Ayni hadsi bni Mce, Nes, Tirmizi ve
Bakim, Damure tarki ile Sevr'en! o da Abdullah b. Dinar'dan o da Abdullah b. mer (R.
anhm)'den rivayet etmilerdir. Lkin Nes: Bu hads mnkerdir demi; Tirmizi de
hat olduunu sylemitir. Tdbernl : Bu hadsin isnadnda vehmedilmitir demise
de Hkim bunu reddetmi ve Damure tarkinden her iki hadsin bir isnadla rivayet
edildiini, mezkr isnad bni Hazm, Abdl-hk ve bn'l-Kattan'm sahh bulduklarn
hatt : Damuret'bn Rebia'ran tek bana rivayette bulunmas zarar etmez; nk o

mu'-temeddir; am'da ona benzer bir adam yoktur dediklerini sylemitir. Hsl hads
hem mrsel hem merfu' olarak rivayet olunmutur. Onu merfu1 olacak rivayet eden
rvler de mu'temed zevattr.
Bu hads, bir kimse yakn bir akrabasna mlik olursa o akrabann zd olacatfia
delildir. Yakn akrabadan murd, nikh haram olanlar dr ki, bunlara husus ta'birle z
rahm-i mahrem derler. Anne ve baba, evlt, karde ve kz kardeler, onlarn ocuklar,
daylar, teyzeler, amcalar ve halalar zrahim-i mahrem'dirler. Hanefler'le dier baz
ulem'mn mezhebi budur. mam afi'ye gre yalnz babalarla ocuklar zd olur.
Babalar hakknda hadsde nass vardr; ocuklar da onlara kyas olunur. mam Mlik
babalarla ocuklara karde ve kz kardeleri de katmtr. Dvud-u ZhirVye gre
milkiyet sebebi ile bir kle veya criye zd olamaz. Delili bundan evvelki Ebu Hreyre
hadsinin zahiridir. Ona gre kle ve criye kim olursa olsun ancak zd etmekle hr
olur. Fakat Ebu Hreyre hadsi Dvud-u ZhirVye dell olamaz. nk o hadsteki tik
mecaz mnda kullanlmtr. 513[513]
1455/1224- mran b. Husayn radyaah anhm'an rivayet olunduuna gre bir

adam lrken aSt klesini birden zd etmi; onlardan baka hi bir mal yokmu.
513[513]
300.
Bunun zerine Reslllah sallalah aleyhi ve sellem kleleri ararak onlar e
blm; sonra aralarnda kur'a ektirmi; ve kisini zd etmi, drdn kle olarak
brakm. Adam hakknda da ar sz sylemitir. 514[514]
Nes ile Ebu Davud'un rivayetlerine gre, Peygamber (S..V.)in len zt hakkndaki
ar szleri ki ar szler:
Bu
adama
defnedilmeden
defnedilemezdi. buyurmasdr.
yetiseydim;
mslmanlarn
kabristanlarna
Hads-i erf, hasta iken yaplan teberru'un vasiyyet hkmnde delildir.
Mezheb imamlarnn bilittifak kavli budur. Yalnz teferruatta ihtilf etmilerdir. mam
Mlik'e gre klelere kymet biilir. Mesel kleler alt tane ise mecmu' kymetlerinin
te biri zd olur. Bu kymetin iki kleye veya daha azna, yhud ouna tekabl
etmesinin ehemmiyeti yoktur. Bazlarna gre mu'teber- olan, saydr. Kymete baklmaz.
Binenaleyh bu meselede klelerden iki tanesi zd olur. Hanefler'le dier baz
ulem'ya gre ayr ayr her klenin te biri zd olur; ve kleler te iki kymetlerini
demek iin miraslar hesabna altrlrlar. mrn hadsi haber-i vhid olup usule
muhaliftir. yle ki: kle sahibi her klenin zd olmasn cbeden br sz sylemitir.
ayet baka mal olsayd btn kleleri ittifakla zd ola-olacaklard. Mal olmaynca her
klenin te biri zd olmak lzm gelir. lm hastas olan bir kimsenin klelerini zd
etmesi ne ise btn maln mlkn vaiyyet etmesi de ayni hkmdedir. Yani vasyyeti,
malnn te birinden tenfz edilir. Geriye kalan mal miraslarn rzsna baldr. Raz
olmadklar takdirde mal onlarndr. 515[515]
1456/1225- Sefine radtyallah anh'den rivyst edilmitir.Demitir ki: Ben mmii
Seleme'nin klesi dim. (Bana) :

514[514]
515[515]
301.
Seni zd ediyor; ve sa kaldn mddete Reslllah salallah aleyhi ve sellem'e

hizmet etmesi zerine art kouyorum; dedi. 516[516]
Bu hadsi Ahmed, Ebu Dvud, Nes ve Hkim rivayet etmilerdir.
Hads-i erf, hizmeti art koarak kle zd etmenin sahh olduuna ve itki, arta ta'lik
etmenin cevazna delildir. Bu cevazn vechi Reslllah (S.A.V.)'in bu hizmeti takrir
buyurmasdr. nk hizmet kendileri iin art koulmutur. Hz. mer (R. A.)'m dah
imarete aid kleleri zd ederek, kendinden sonra gelecek halfeye sene hizmetde
bulunmalarn art kotuu rivayet olunur. Hanefler'le baz ulem'mn mezhebi

budur.517[517]
1457/1226- Ae
radydlah anh'dzn rivayet olunduuna gre Reltlah
sallaah aleyhi ve selem:
Velf ancak zd edene iddir; buyurmulardr. 518[518]

(Bu para) uzun ve mttefekun aleyh bir hadsdedir. Hads Al - verj bahsi nde Beri
re kssas nm ile ma'ruf kssada erh ile birlikde zikredilmitir. Vel' hakknn hasr
edat olan innem ile ifde Duyurulmasna- bakarak bazlar vel'nn yalnz zd
edene mahsus olduuna ve slmiyet sesebi ile vel sabit olamayacana kail
olmulardr. Hanefler'le ir baz ulem'ya gre slmiyet sebebi ile de vel hakk sabit
olur. 519[519]
1458/1227- bni mer radyallah
Reslllah saldllah aleyhi ve seem :
anhm'an rivayet olunmutur. Demitir ki:
516[516]
517[517]
Vel' neseb karabeti gibi bir karabettir; ne satlr ne de balanr; buyurdular. 520[520]
Bu hadsi ifl rivayet etmitir. bni Hibbn ile Hkim onu sahhlemilerdir. Asl
Sahtheyn'de baka lfzlarladr.
Sahheyn'doki ibaresi udur :
Peygamber (S.A.V.) vel'nn satlmasn ve balanmasn yasak etti.
Bu hadsi eyheyn, Abdullah b. Dinar tarki ile Hz. mer (R. A./dan. rivayet etmilerdir.
Tirmiz onu tahrc ettikten sonra: hasen sahhjir demitir.
Vel'y nesebe benzetmekten murd: miras hususunda onun neseb hkmnde olduunu
anlatmaktr.
Hads-i erf, vel'nn satlamayacana; ve bir kimseye balanamayacana delildir.

nk vel' neseb gibi ma'nev bir eydir. Babalk ve kardelik gibi eylerin intikali
mmkin olmad gibi bunun inti-tikali de mmkin deildir. Chilyyet devri'nde araplar
vel hakkn satmak ve balamak sureti ile ahslar arasnda intikal ettirirlerdi.
slmiyet bunu menetmitir. Cumhur-u ulem'nn mezhebi budur. Seleften bazlarnn:
vel satlabilir dedii; bazlarnn da balanmasna cevaz verdii rivayet olunursa da

bu onlarn ya Ibni mer hadsini iitmediklerine yhud hadsdeki nehyi kerhet-i
tenzihiyye mnsna aldklarnaiamledilir, 521[521]

Mudebber, Mkteb Ve mm Veled Bab
Mdebber: zd olmas, sahibinin lmne ta'lik edilen kledir. Buna mdebber
denilmesi sahibi tedbirli davranarak dnya ve hireti bndaki tedbiri ise itkin sevabdr.
Bu suretle kle zd etmeye de tedbiri, lnceye kadar klesinin hizmetinden istifde
520[520]
521[521]
303.
etmesi; hireti b-bndaki tedbiri ise itkin sevabdr. Bu suretle kle zd etmeye de
tedbir derler.
Mkteb: dah mdebber gibi ism-i meful bir kelime olup bedel-i kitabete balanm
kle demektir.
Kitabet: klenin zd olmasn, sahibine mal demesine ta'lik etmektir. Klenin ml
olmaz; nk kendisi maldr diyenlere gre tedbir kyasa muhalif olarak meru'
klnmtr.
mm veled : Sahibi tarafndan dl almak iin tahsis edilen criyedir. Bu hususta Alveri bahsi nde sz gemiti. 522[522]
1459/1228- Cbr rackyallah anh'dan rivayet olunduuna gre, Ensar'dan bir zt bir
klesini lmnden sonra vaki' olmak zere zd etmi. Ondan baka mal yokmu. Bu
haber Peygamber salltah aleyhi ve sellem'e vsl olunca :
Bu kleyi benden kim satn alacak? demi. Bunun zerine onu Nuaym b. AbdIIh
sekiz yz drhem'e satn almtr. 523[523]
Hads mtiefekun aleyh'dr. Buhr'nin bir rivayetinde: Mteakiben muhta kald

denilmi, NesVnin bir rivayetinde ise : adamn, borcu vard. Bu sebeple kleyi sefcz
yz dirheme satarak ona verdi; ve:
Borcunu de; buyurdu. denilmitir.
Ebu Dvud ile .Mesa1 nin rivayetlerine gre kleyi zd eden ztn ismi Ebu Mizkr,
klesinin ismi de Ebu Ya'kub'tur.
Hads-i erf, tedbirin meru' olduunu delildir. Bu hususta ulem ittifak halindedirler.
htilf ettikleri cihet, tedbirin btn maldanm yoksa maln te birinden mi tenfz
edileceidir. Cumhur'a gre maln te birinden tenfz edilir. Seleften bir cematle
522[522]
523[523]
Zahirler btn maldan tenfz edileceine kaildirler. Cumhur tedbiri vasiyyete kyas
etmilerdir. Zira her ikisi lmden sonra tenfz olunurlar. Hadsden delilleri de Hz. bni
mer (R.A.)'m merfu' olarak rivayet ettii:
Mdebber de birden (zd) olur hadsidir. Ancak bu hadsin merfu' veya mevkuf
olduu bir hayli mnakaa edilmitir. Beyhak: sahih, olan mevkuf olmasdr demitir.
Zahirlerin deli yalnz kyastr. Onlar, tedbiri hibe ve emsali eylere benzetirler. Fakat
cumhur'un delilleri daha kuvvetli grlmektedir. nk onlar hem kyas hem de

snnetle istidlal ettikleri gibi kyaslar da zahirlerin kyasndan daha- evldr.
Hadsimiz ihtiya sebebi ile mdebberin satlabileceine de dellet ediyor. Bazlar
mutlak surette satlamayacana kail olmulardr. mam afi ile Ahmed b. Haribe'm de
dhil bulunduu dier "bir cemate gre mutlak surette satlmas caizdir. Hanefler'e
gre ise mutlak mdebber satlamazsa da mukayyed ddebber satlabilir. Mukayyed
mdebber, ta'lik sureti ile yani : Bu hastalmdan lrsem zd ol gibi bir szle zd
edilen kledir.524[524]
1460/1229- Amr b. uayb'tan o da babasndan o da dedesinden radyallah anhm- o
da Peygamber sallattah aleyhi ve sellem'den tm olarak rivayet olunduuna gre

ReslSlah sdllallah aleyhi ve sellem:
Mkteb, zerinde mktebesinlen

bir dirhem kald mddete kledir;
Bu hadsi iyi br isnadla Ebu Davud tahrc etmitir.Asl Ahmed'le ler'in

kitaplanndadr.Hkim onu sahhlemitir.
Hads bir ok yollardan rivayet olunmusa da bunlarn hepsi hakknda sz edilmitir.
mam afi: Bu hadsi Amir b. uayb'tan baka rivayet eden bilmiyorum; ehM ilimden
beendiim hi bir kimsenin onu isbt ettiini grmedim. Mftlerin fetvas da buna
524[524]
525[525]
305.
gredir diyor.
Hads-i erf, mkteb, kesilen kitabet bedelini demedike kendisine kle hkm
verilmekte devam edileceine delildir. Cumhu'un mezhebi ve Hanefler'le filer'in keza
mam Mliksin kavli budur. Mesele ihtilafldr. Hz. Ali (R. A.)'m : art dedi zaman zd
olur dedii ve bir rivayette, dedii mikdar kadar zd olacana kail bulunduu
sylenir. Delili JVes'nin krime'den onun da Peygamber (S.A. V.J'den rivayet ettii u
hadstir:
Mktebin dedii hisse mukabilinde hr diyeti, kalan borcu mukabilinde kle diyeti
verilir. Beyhak diyor ki: ittiime gre Ebu s Tirmiz unlar sylemi: bu hadsi
Buh-r'ye sordum cevaben: Bu hadsi bazlar Eyyub't&n o da krme'den o da Ali'den
rivayet etmi fakat Ikrime zerinde ihtilf olunmutur. krime'nin Ali'den rivayeti
mrsel; Peygamber (S.A.V.)'den rivayeti dah mrseldir. Ama hads Ali'den merfu' ve
mevkuf bir ok yollarla riyyet edilmitir; ded. Anlalyor ki krime hadsinin sabit
olmu bir asl vardr. u kadar var ki bahsimizin hadsine muarzdr. Bu meselede
cumhur'un kavlini sahbe- kirm'n eserleri te'ykl ettii gibi kle sahibi hakknda
ihtiyat olan da odur. nk sahibinin kle zerindeki hakk ancak kledeki alacan
teslim almakla zail olur.526[526]
1461/1230- nm Seleme radyallah anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslltah salallah aleyhi ve selem:
Birinizin bir mktebi olur da o mktebin borcu nu deyecek mal da bulunursa

ondan (arafm) rtnsn;
Bu hadsi Ahmed'le Drtler rivayet etmilerdir. Trmii onu sahhlemitir.

Hads-i erf iki meseleye delildir:
526[526]
527[527]
306.
1 Mkteb, bedel-i kitabeti deyecek kadar mala shib olursa hr hkmndedir; artk
sahibi kadnsa mktebden kamas cb-eder. Bu hads Amir b. uayb hadsine muarz
ise de mam afi iki hadsin aralarn bulmu ve, mm Seleme hadsi Peygamber (S.A.
V.J'in zevcelerine mahsustur. Mktebleri kitabet bedelini bulursa henz fi'leri
dememi bile olsa onlar mktebelerinden kaacaklardr. Nitekim Hz. Zem'a (R.
Anh)'ya. bni Zem'a'nn yanna kmas men edmiti. Halbuki: (ocuk fira aiddir)
buyuruimutu demitir.
Bazlar iki hadsin arasn yle bulmulardr. mir b. uayb hadsinden murd
mktebin zimmetinde bir dirhem dah bor kald mddete o kledir demektir.
mm Seleme (R. Anh) hadsi ise btn borcunu deyecek mal bulmu da henz
teslim etmemi olan mktebe mahsustur Vaka' Hz. mm Seleme (R. Anh)'-dan yle
bir hads de rivayet olunmutur:
Reslllah (S.A.v.) kendisine: Biriniz klesini mkteb yaparsa zerinde kitabet
bedelinden bir ey kald mddete kle sahibesini grsn, fakat kitabet borcunu
dedimi artk sahibesi onunla ancak perde arkasndan konusun; buyurmulardr.

Lkin bu hads zaftir. Babmzn hadsine muraza edemez.
2 Hadsin mehum-u muhalifinden bir klenin kle olarak kald mddete sahibi olan
kadna bakabilecei anlalmaktadr. San'n selefin ekser-i ulems ile mam fiVnin
mezhebi bu olduunu syler ve :
528[528] kadnlarn shib olduklar kimse'ere grnmeleri mstesnadr
Ayet-i kermesi ile Ebu Dvud ve Beyhak'nin tahrc ettikleri Hz. Ftme (R. Anh)
hadsini bunlara dell gsterir. O hadse gre: Ftme (R. Anh) klesinden kamak
isteyerek rtnm; fakat rt kk olduundan bana rtt zaman ayaklar alr,

ayaklarn rttnde ba ak kalrm. Bunun zerine Peygamber (S.A.V.) :
Sana (grnmenin) bir zarar yoktur. Bu (zat) ancak senin baban ve klendir;
buyurmulardr. Abdrrezzak 529[529], Mchid'm530[530]: kleler Peygamber (S.A.V.)'in
Sre-i Nr; yet: 31.

Abdrrezzak bn Heramam (Ebubekirssan'n): Eski fukahadandr. Evz, mam Dlik gibi
mefahirden rivayet etmi, kendisinden de Sfyan bni Uyeyne, Ahmed bni Hanbel, Yahya tbni MaSn gibi
ztlar rivayette bulunmulardr. Zamannda din mesil hususunda ammenin mrcaatgh bulunuyordu.Sikatnmuvafakat edemiyecekleri baz rivayetleri vardr.126 trihinde San'a'da domu 211
528[528]
529[529]
zevcelerinin yanma girerlerdi dediini ve bununla onlarn kendi milki olan klelerini
kasdettiini sylemitir.
Yine San'n, Hanefler'le Hdevyye frkasnn bu meseledeki, mezhebini yle anlatr:
Hdevler'le Ebu Hanfe memlk klenin ecnebi gibi olduuna zhiptirler. Derler ki:
(kle zd olduktan sonra kendisini zd eden kadnla evlenebilmesi buna dellet eder).
Bunlar babmzn hadsine (mefhum-u muhalefettir; onunla amel edilmez) diye cevap
verdikleri gibi: (yetten murd da hr kimselerin cariyelere bakmasdr. Onlar hassaten

zikretmesi:
kavli keriminden cariyelerin hr kadnlar gibi olmad anlalmasn diyedir; zr

cariyeler kadnlarn kendilerinden deildirler) derler. Bu szn zaf ve tekellf olduu
aikrdr. Hakka tbi olmak daha iyidir. San'nVnin sz burada bitdi.
Ben derim ki; Hak'ka tbi olmak sade evl deil yerine gre farz da olur. Fakat acaba bu
sz mefhum-u muhalif delil kabul eden San'nVye gre : mam-t A'zam'm,, daha dorusu
Hanefler'in bu meseledeki mezhebi btldr; mnsna gelmiyor mu? Hanef mezhebi

iin zaftir, tekellftr diyerek onu yerdikten sonra : Hakka tbi' olmak daha iyidir
demenin bundan baka ne mns olabilir? Hakkn zdd btl olduuna gre,
Hanefler'in sz btl demektir. Bu szden mefhum yolu ile de olsa ta'riz tarki ile ele
olsa ancak bu mn kar. Acaba Hanefiler, San'nVnin ince bir edebiyat oyunu ile
kendilerini deta alaya almasn hakkedecek kadar dtlermi? Akl- kaasrnemce buna
hkm verebilmek iin onlarn bu meseledeki kavlini kendi kitaplarndan almak

cbeder. Bu bbta Hanef kitaplarndan el-Hidye 531[531] de yle denilmektedir:
trihinde Yemen'de vefat etmitir.
(mer Nasuh! Bilmen Hukuk-u Islmiyye ve Istlahat- Fkhiyye Kamusu. C. I. Shf. 34G).
530[530] Mchid tbni Cebr (Ebrihaccacil'mekk): Tbin'in byklerinden-dir. Tefsir, hads, fkh'da
imam idi. bni Abbas, Ebu Hreyre, Cbir ve Abdullah bn mer gibi Sahbe-i Kirm'dan ve sireden
hads ve ilm ahz etmitir. Kendisinden de Tavus, tkrime, Katade, bni Kesir, Ebu Amr, bni Al gib ztlar
tefsir ve hads ahz ve rivayet etmilerdir.
mam afi ile tmam Muhr'nin Mchid hakknda byk itimatlar vard. Sahih-i Buhri de
Mchid'den birok tefsirler, hadsler rivayet olunmutur. Tehzibl'esma da deniliyor ki : Mchid,
fkhda, tefsirde, hadsde-mamdr. Mchid 21 trihinde domu 103 senesi secde hlinde vefat etmitir. Kendisine bni Cbeyr de denir.
(mer Nasuh Bilmen Hukuk-u Islmiyye ve Istlahat- Fkhiyye Kamusu. C. I. Shf. 450)
Burhneddn-i flferginan : Aliyyibni Ebi Bekr : Mehur Hanefi fukahasmdandir. Zhid, mdekkik,
edib, ir, hlfiyyat'a vakf bir zt idi.
531[531]
Klenin hanmefendisine bakmas caiz deildir; ancak ecnebi bir kimsenin bakabilecei
yerleri mstes na. mam Mlik: kle mahrem gibidir; demitir. mam fiVnin iki
kavlinden biri de budur. Onlarn delili532[532] kadnlarn shb olduklar kimselere

grnmeleri mstesnadr yetidir. Akl delilleri, grme ihtiyacnn muhakkak
olmasdr; nk kle hanmefendisinin yanma izinsiz girer; kar. Bizim delilimiz udur:
kle ne mahrem ne de koca olan bir erkektir. Hanmefendisi ile bilcmle (baz
suretlerde) nikh-lannias caiz olduundan ona kar ehvet duyaca muhakkaktr.

Onun yanna girme ihtiyac ise muhakkak deil noksandr. Zr kle evin dnda alr.
yet-i kerme'den murd ise cariyelerdir. Sad, Hasan ve bakalar: Sakn Nr sresi sizi
aldatmasn; nk o kleler iin deil cariyeler hakknda nazil olmutur demilerdir.
El-ihtiyar nm eserde de u satrlar okuruz: Hanmefendisine nisbetle kle ecnebi
gibidir. nk ecnebinin fitnesinden ne kadar korkutursa klenin fitnesinden de o kadar
hatt bir arada ok bulunmalar sebebi ile dahada fazla korkulur. htilt haram klan
nasslar mutlaktr...
Yukardaki zhat nazar- insafla gzden geirilirse pek l anlalr ki, Hanefler'in
kavline btl diyebilmek iin insanda en azndan Yemenli San'n kadar cesaret olmak
gerekir. Aksi takdirde yalnz ehvet meselesini dnmek bile Hanefler'i hakl
karmaya kfidir. 533[533]
1462/1231- bni Abbas radyallah anhm'dan rivayet olunduuna gre: Peygamber
sdtlaUah aleyhi ve sellem :
Fergane'nin Mergnan beldesindendir.Mfssekaleyn Necmddn Ebu tafz meriin-nessef'den, sadr-

ehd Hsmcddn'de ve emsiuldn-i Sereh-s'nin tilmizi Ebu mer ilbeykend'den fkh ahz etmitir.
Ashb- tercihten veya mctehd f'1-mezheb saylmaktadr:
Bu zt, Bubarallar ile Cengiz arasnda sulh akdine memur olmu idi. Buhara ahalisinden bazlar muahede
hilfna hareket etmekle Cengiz, ehri yakm, ahalisini ldrm, o srada bu muhterem lim de ehd
edilmitir. El-Hidye diye mehur bir eseri vardr ki: Bidyet'l-mUbted ad ile yazm olduu
muhtasar bir fkh kitabpn erhidir. Hidye'de en ziyde mam Mu-hammed'in Cmi's - Sagir
adndaki .kitab ile Muhtasar-i Kuddur'ain meselelerini erh ve :isah eder. Hidye zerine de bir ok
erhler yazlmtr.
Bu ztn Kifayetin - mntehi, Kitbe't - teens, Ner'l - Mezheb, Mubtarat- mecmuinnevazil,

El-mezd, Mensk-i hac, Kitb'l - fer&iz gibi ir kymetli eserleri de vardr. Vefat 593 trihine
msadiftir. (mer Nasuh Bilmen Hukuk-u tslmiyye ve Istlahat- Fkhiyye Kamusu. C. I. Shf. 855).
532[532] Sre-i Nr; yet: 31.
Mkteb iin zd olan mikdar nisbetinde hr diyeti, kle olan mikdar karlnda
kle diyeti verilir; buyurmulardr. 534[534]
Bu hadsi Ahmed ile Ebu Dvud ve Nes rivayet etmilerdir.
Hads-i erf mkteb iin, kitabet bedeli nisbetinde hr hkm olduuna delildir.
Binenaleyh ldrld takdirde diyeti blnd gibi hudd- er'iyye ve saire de
ayn ekilde blnr. Bu husustaki ihtilflar tik bahsinin ba taraflarndaki bni mer
hadsi ile ksmen Mdebber bab nn ba taraflarndaki Amtr b. uayb hadsinde ge-
mitir, bn'l - Kayyim tehzb's-snen adl eserinde bu hadisi merfu', mevkuf,

msned ve mrsel olmak zere muhtelif yollardan rivayet ettikten sonra unlar
sylemitir: Bu ztrabtan dolaydr ki mam Ahmed bu hadsle ameli terketmitir.

Hads kendisine sorulunca, mam Ahmed: Ben Berre hadsine zhib olurum. Peygamber
(S.A.V.) onun satlmasn emretmiti; demi. Bununla onun criye olarak kaldn
anlatmak istemitir... 535[535]
1463/1232- mm'l-M'minn Cveyriye'nin kardei 536[536] Amr b. Haris radyallah
anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah salallah aleyhi ve sellem vefat
ederken ne bir dirhem, ne br dnr, ne br kle, ne br criye ne de (baka) bir ey
brakmtr. Yalnz beyaz katr le silh bir de sadaka yapt bir para araz mstes-
na. 537[537]
Hads-i erif, Reslllah (S.A.V.)'in dnyadan ve dnya varlndan ne derece mnezzeh;
gerek kalbinin, gerekse bedeninin dnya ile megul olmaktan ne kadar hli bulunduuna
534[534]
535[535]
310.
536[536]
537[537]
Ahmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 4/309Kfeii saylr. Kendisinden tbni Seleme'nin kardei Ebu Vil ve bakalar hads rivayet etmilerdir.
delildir. nk O, btn varln me'mur olduu risleti teblga, Mevlsna ibdete,
O'nun rzsna hasretmiti. Hayatnda tam 63 memlk zd etmi; fakat bunlardan bir
tanesini olsun hir mrne brakmamtr.
Tasadduk ettii araz parasna gelince Ebu Dvud bunun bir hurmalktan ibaret
olduunu, onu, kendisine Allah verdiini syler. Ben Nadir hurmal nm ile anlan
hurmalk budur. Reslllah (S.A. V.) bu hurmaln ekserisini muhacirlere vermi

kalann da tasadduk etmitir. Ben Ftme'nin elindeki hurmalk da budur. 538[538]
1464/1233- bn Abbas radyalah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resllah sallalah aleyhi ve setlem:
Herhangi bir criye efendisinden dourursa, onun lmnden sonra hrre olur;
Bu hadsi bni Mce ile Hkim zaf bir isnadla tahrc etmilerdir. Bir takmlar onun
mer'e mevkuf olduunu tercih eylemilerdir.
Hadsin zaf olmas isnadnda el-Hseyn b. Abdillh-i Him bulunduundandr. Bu zt
cidden zaftir.
Hads-i erif, mm- veled olan cariyenin, efendisi ldkten sonra zd olacana dellet
ediyor. Nitekim bundan nceki hads dah ayni hkme dellet eder. nk Resllah
(S.A.V.)'in vefatnda cariyesi Mriye-i Kbtiyye sa idi. Halbuki Hadste: Peygamber
(S.A.V.) hi bir criye brakmamtr deniliyor. u halde Reslllah (S.A.V.)'in vcfa-tiyle
Hz. Mriye zd olmu demektir. Mriye (R.anh) Hz. mer'in hilfeti zamannda vefat
etmitir.
mm veled haknda al - veri bahsi inde kfi derecede zhat verilmiti. 540[540]
538[538]
539[539]
311.
540[540]
1465/1234- Sehl b. Huneyf radyalah anh'dan rivayet olunduuna gre: Resllah

sallalldh aleyhi ve selem:
Her kim Allah yolunda bir mchide yhud ba sksn zmek iin bir borluya veya
ban kurtarmak iin bir mktebe yardm ederse o kimseyi Allah kendi glgesinden
baka glge olmayan gnde glgelendirir; buyurmulardr. 541[541]
Bu hadsi Ahmed rivayet etmitir. Hkim onu sahhlemitir.
Borlu'dan murd: Birine kefil olan ve kefil olduu eyi deyendir. Hads-i erf byle bir
yardmn byk sevab olduuna delildir. Burada yardm mkteb iin dah
zikredilmitir. Filhakika Tel Hazretleri mkteb hakknda:
542[542] Eer o klelerde br hayr grrseniz kendilerini rnkteb yapev-rn; ye

Allah'n sze verdii malndan onlara verin-! buyurmutur. mam Nes, Hz. Al (R.
.AJ'dan merfu' olarak u hadsi tahrc etmitir :
Bu yette kitabetin drtde biri vardr buyurdular. tbni Cerir ve bakalar Hz. Ali (R.
A.)'m: Allah kle sahibine mkteb kSesinn drtde br kymetini brakmasn
emretti dediini rivayet etmilerdir. Maamfh bu farz deil, sevab olduunu

beyndr. 543[543]
TOPLU BAHSLER
Toplu bahislerden murd: Edeb, yilik ve sla, Zhd- takva, Kt huylardan sakndrma,
Sre-i Nr; yet: 33.
541[541]
542[542]
Gzel ahlka tevik, Zikir ve du nmlarndaki alt bbtr. 544[544]

Edeb Bb
Edeb: nsanlara kar btn hareket ve muamelelerinde terbiyeli ve ahlkl olmaktr.

Selm vermek, gler yz gstermek, trnak kesmek, sakal salmak gibi nice gzel db-
slmiyye vardr ki bunlar Peygamber (S.A.V.)'in birer snneti olduu gibi daha nce
geen Peygamberlerin de snnetidirler. te Edeb bab nda bunlarn mhim bir ksm
1466/1235- Ebu Hreyre radyallahu anh'an rivayet olunmutur Demitir ki:

Reslllah sdallah aleyhi ve sellem :
Mslmann mslman zerindeki hakk altdr; ona rastladn vakit kendisine
selm ver; seni arrsa icabet et; senden nashat isterse nasihat eyle; aksrr da Allah'a
hamdederse temt et; hastalanrsa kendisini dola; lrse (cenazesinin) arkasndan git!
Mslim'in bir rivayetinde: Senden nashat isterse nashat eyle cmlesi skat edilerek
bu haklar be gsterilmitir.
Hads-i erif br mslmann mslman zerindeki haklarnn bunlar olduuna delildir:
Hak'dan murd: Braklmamas cbeden ve yaplmas ya farz veya vcib yhud bitte'kd
mendub olup vacibe benzeyen eylerdir. Alt eyden :
544[544]
545[545]
Birincisi : Rastlad zaman din kardeine selm vermektir. Selm ver emri esas
i'tibr ile vcb ifde ederse de ulem'dan bni Abdilberr'le Hanefler selm vermenin
snnet; selm almann, ise farz olduunu nakletmilerdir. mam Mslim'in Safh inde
merfu' olarak rivayet ettii bir hadsde selmn ifas emredilmi; onun sevimeye sebep
olduu beyn buyurulmutur. Sahheyn'de u hads vardr :
phesiz ki amellerin en faziletlisi yemei yedirmektir; tandn, tanmadn herkes'e

de selm verrrsin. Ha.
Ammdr (R.A.) : ey vardr; bunlar bir araya getiren mn zparlamtr, bunlar

insafl olman, herkes'e selm vermen ve azdan ntak etmendir denilmitir. Hakkaten
bu szler, son derece gzel, ve hayn en cemiyetli bir surette ifde eden kelimelerdir.
Selm Allah'n isimlerinden biridir. u halde es-Selm aleykm demek siz Allah'n
muhafazasmdasmz mnsna glir. Bazlar: selm selmet manasnadr; yani: Allah'n

selmeti seninle beraberdir; demektir, mtlasnda bulunmulardr. Kendisine selm
verilen; bir kii dah olsa yine en azndan es-Selm aleykm demek lzmdr. nk
beraberinde melekler vardr. Mfred ve nekire szlerle Selmn aleyk yhud
setmn aleykm demek de kfi ise dees-selm aleykm ve rahmetullahi ve

berakth eklindeki en mkemmel selm, phesiz hepsinden faziletlidir. Kendisine
selm verilen, bir kii ise selm almas farz- ayn'dr. ok olduklar takdirde selm
almak farz- kifye olur; ve ilerinden birinin onu almas ile tekilerden bor sakt olur.
Selm hakknda biraz ileride Ebu Hreyre ve Ali (R. anhm)'dan rivayet edilmi
hadsler gelecektir. Verilen selmn derhal alnmas icb-eder.
Hadsde : Mslmann mslman zerindeki hakk
buyurulduuna gre gayr-i mslimin byle bir hakk olmad anlalr. Bu hususu tasrh
eden hads dah aada gelecektir: Rastladn vakit kendisine selm ver cmlesi
ekser-i ahvle gre vrid olmutur. Yoksa mefhm-u muhalifi mu'teber deildir. nk
Resll-lh (S.A.V.)'in :
Biriniz oturduu zaman selm versin; kalkt zaman da selm versin; birinci selm
sonrakinden daha makbul deildir buyurduu sabit olmutur. Bir de, rastlamaktan
tnurd: her tesadf ettike selm vermektir; isterse tesadfler birbirine yakn olsun.
nk Ebu Davud'un tahrc ettii bir hadsde Peygamber (S.A.V.) yle buyurmutur:
Biriniz arkadana rastlarsa ona selm versin; yed aralarna bir aa veya duvar girer
de sonra (tekrar) karlarsa ona (yine) selm versin. Hz- E"es (R.A.) Resiilah
(S.A.V.)'in ashab birbirleri ile yolculuk ederlerdi. Karlarna bir aa veya tepe karsa
saa sola dalrlar; ardndan tekrar bulutu-larm birbirlerine selm verirlerdi.

demitir.
kincisi : Mslman da'vet ettii zaman icabette bulunmaktr. Ulem bu da'veti dn,
snnet cemiyeti ve benzerlerine tahsis etmilerdir. Dn da'vetine velme denilir ki
bu da'vete icabet vcibtir. nk Peygamber (S.A.V.) onun hakknda :
Her kim bu da'vete icabet etmezse muhakkak Allah ve Resulne syan etmi Olur
buyurmulardr. Hanefler'in fkh kitaplarndan el-ihtiyar da velme'ye da'vet edilen
hakknda yle denilmektedir: Eer da'vetli orulu ise da'vete gider ve du'eder; orulu
deilse yemek yer ve du eder; yemezse gnaha girer ve cef etmi olur. nk da'vet
sahibi ile istihza tesmttir.
Sair da'vetlere icabet menduptur. Zira bunlar hakknda velme'de olan va'd ve tehdd
yoktur.
ncs: Nasihat isteyene nasihatte bulunmaktr. Bu hads, na-shat isteyene nasihat
etmenin ve onu aldatmamann vcbuna delildir. stemeden nasihatte bulunmak

menduptur. nk hayra ve iyilie dellettir.
Drdncs : Aksrr da Allah'a hamdederse temt et
cmlesi temtinin vcbuna delildir. Temtin asl temt lir.
Temt : doru yolda olmasna du etmektir. Kelimenin sin'i tn'a kalbedilerek temt
denilmitir. Aksran kimse el-hamd lllh diyecek, iiten de ona mukabele olmak
zere yerhamkellh diyecektir. Hadsde hamdin vcib olduuna dellet yoktur.
Binenaleyh hamd menduptur. mam Nevev: Ulem hamd'in mstehb olduuna ittifak etmilerdir diyor. Gerek hamd'in gerekse temt'in ne zaman ve nasl yaplacan
mam Buhri'nin Hz. Ebu Hreyre (R. A.)'an tah-rc ettii u hads beyn etmektedir:
Biriniz aksrd vakit el-hamdlillh desin. Din kardei veya arkada ona:
yerhamke'llh desin. O da: Allah size hidyet versin ve hlinizi slh etsin;
mukabelesinde bulunsun. Cumhur-u ulem'mn kavli de budur. Kfe ulem'sna gre ise
:
Ailah bizi de sizi de mafiret buyursun diye cevap verilir. Bunlar ayni cevab,
Tabern'nin bni Mesd (R.A.ydan rivayet ettiini sylerler. Mezkr cevab Buhar dah
el-Edeb'l-Mfred de rivayet eder. Bir takmlar: aksran bunlardan birini semekte
muhayyerdir demiler; bazlar, her ikisinin de sylenmesine kail olmulardr.
Zahirlerle bn'l-A'rdb'ye gre her iitene temt vcibtir. mam Buhri'nin Hz. Ebu
Hreyre (R. A./dan tahrfc ettii u hads onlara delildir:
Biriniz aksrr da Allah'a hamdeylerse onu iiten her mslmana: yerhamke'llh;
demek vcib olur Ebu Davud'un mezhebi de bu olsa gerektir. nk bni Abdilberr'in
iyi bir senedle rivayetine gre:
Ebu Dvud bir gemide bulunuyormu. Derken sahilde birinin aksrttn iitmi; ve
hemen bir dirheme bir kayk kiralayarak aksranm. yanma gitmi; ona temt yaptktan
sonra tekrar gemiye dnm. Kendisine neden ta oraya kadar gittii sorulunca:
Olur ki o zt duas makbul bir kimsedir; diye cevap vermi. Gemidekiler o akam
uyuduklar vakit bir ses iitmiler. Birisi onlara:
Hi phe yok ki Ebu Dvud, Alfah'dan cenneti bir dirheme satn ald; diyormu.
Maamfh sahile kadar gitmesi temti vcib grd iin deil de srf o ztn duasn
almak iin dah olabilir.
Nevev; Aksran kimse hamdetmezse yannda bulunanlarn bunu kendisine hatrlatmas

mstehptr; bu suretle p hamdeder, yanndakiler de temtte bulunurlar der. Bittabi
hatrlatma, emr-i bil ma'ruf kabilinden gzel bir i olur.
Aksramn riyeti gereken baz db vardr ki, bunlar u hadslerde beyan edilmitir:
1 Hkim ile BeyhakVnin Hz. Ebu Hreyre'den merfu' olarak tahrc ettikleri u hadsde
Reslllah (S.A.V.) :
Biriniz aksraca zaman hemen iki avucunu yzne koysun ve onlarla sesini kssn
buyurmulardr.
2 Tabern'nin, Hz. bn Abbas (R.A.)'an tahrc ettii bir hadsde yle

buyurulmutur:
Biriniz aksrdda: elha'mdMillh; derse, melekler: rabbil lemin; derler. O kimse:
rabbil lemin; de derse melekler: Allah sana rahmet buyursun; derler. Yalnz bu hadsde zaflik vardr.
3 Aksrk tekerrr ederse defaya kadar temt de tekrarlanr. nk bu bbta Ebu

Davud'un Hi. Ebu Hreyre (R. A.)'dan merfu'- olarak tahrc ettii bir hadsde :
Biriniz aksnrsa yannda oturan ona temt yapsn. Fakat ten fazla aksnrsa o kimse
zkmldr; ten sonra ona temt yapmasn buyurulmutur. bni Ebi Cemre diyor ki :
Bu hads, aksran kimseye Allah'n ne byk ni'met ihsan ettiine delildir. Bu da aksrk
zerine terettb ettirdii hayrdan .anlalmaktadr.
Filhakika hadsde Allah'n kuluna olan fazl-u kereminin byklne iaret vardr. yle
ki:
1 Aksrk ni'meti sayesinde ondan zarar gidermitir.
2 Aksrana hamdetmeyi meru' klmtr. Bundan dolay ona sevap verir.

3 Hamdedene yanndakilerin du etmesini meru' klmtr.
4 Aksrk sebebi ile, o kimseye bir ni'met ve menfaat hsl olmutur.
nk aksrk olmasa ierideki boucu gaz ve buharlar darya kamaz; ve belki de
ieride kalm olsa eit ihtiltlara, glklere sebep olabilir. te, yerin zelzelesine
benzeyen bu beden zelzelesi ile, o gaz ve buharlar birden darya atlr. Fakat bu mthi
zelzeleden bedenin tek bir uz'vanda en ufak bir arza vuku' bulmaz. Bu cidden ayn-
kran bir eydir. Onun iin de aksrktan sonra hamdetmek meru' olmutur.
Hadsin iaretinden, gayr-i mslimlere temt yaplmayaca anlald gibi, Ebu Dvud,
Tirmiz ve bakalarnn sahh isndlarla, Hz. Ebu Musa (R. A.)dan tahrc ettikleri u hads
de bu bbta nassdr:
Ebu Musa demitir kt: Yahudiler Reslllah (S.A.V.)'in yannda ak-srrlar; kendilerine
yerhamkm'Hh denilmesini umarlard. Peygamber (S.A.V.) ise :
Allah size hidyet versin ve hlinizi slah buyursun; deyiverirdi. Lkin bu da onlarn
hamdetmesine baldr.
Beincisi : Hastalanrsa kendisini dola cmlesi ile ifde buyurulan hasta dolama
meselesidir. Buradaki emrin vcb ifde ettiine mam Buhri cezmen kail olmutur.
Bazlar onun farz- kifye olmas ihtimli zerinde durmulardr. Cumhura gre ise
men-duptur. Nevev vcib olmadna ulem'nn icm' bulunduunu nak-letmitir.

Musannif, NevevVnm bununla: muayyen kimselere vcib deildir; demek istediini
sylemitir. Hasta dolamak mslmann mslman zerindeki haklarndan olunca, bu
bbta hastay tanmakla tanmamak ve akraba olmakla olmamak msavidir. Keza.
hastalk her eid rahatszlklara mm ve mildir. Zhir-i hads'e-baklrsa hastay ne
zaman olsa dolamak caiz grnrse de bni Mce'nin Hz, Enes (R.A.ydan rivayet ettii
bir hadsden Peygamber (S.A.V.)'in bir hastay ancak gnden sonra dolardm
anlalmaktadr. Yalnz bu hadsin isnadnda metruk bir rv vardr.
Hadsin zahirinden, gayr-i mslimlerin hastalar dolalamayaca. anlalr; ancak
Reslllah (S.A.V.)'in gayr-i mslim hizmetkrn dolat ve onun ziyareti bereketi ile
hizmetinin mslman olduu; keza amcas Ebu Tlib'i lm deinde ziyaret ettii
sabittir.
Altncs: lrse (cenazesinin) arkasndan git emri msl-man cenazesini tandk

olsun olmasn tey etmenin lzumuna delildir.547[547]
1467/1236- Ebu Hreyre radyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sallalah aleyhi ve selem :
Kendinizden aa olana bakn; sizden laha stn olana bakmayn; nk bu (trl

hareket) Allah'n size olan ni'metini tahkr etmemeniz iin daha muvafktr; buyurdular. 548[548]
547[547]
319.
548[548]
Bu hads kulun ilh ni'metlere ne ile kretmesi gerektiine bir irddr. Kul, dnyada
eidli hastalklara mbtel olanlara bakarak Allah'n kendisine ihsan buyurduu afiyete
krdecektir. nk, afiyet: her trl in'm ve ihsann temelidir549[549]. Kr, topal, sar,
dilsiz ve ir sakatlara bakarak, bu uzuvlar bir noksansz kendisine ihsan eden
Allah'na- hamdedecek; Kaarun kadar zengin olan, fakat bir vakit alnn secdeye
koymayacak derecede dnyaya dalan, hak ve.hukuka bigne kalan dnya-perest
zenginlere bakarak, az vererek kendisini azdrmayan Allah'na bu byk ni'metinden
dolay minnettar olacak akama yiyecei olmayan dnya fakirleri ile, be paralk dnya
menfaati mukabilinde mnn satan' hiret sefillerini grerek haline kr iin secde-i
Rahmn'a kapanacak, dnyada deimeyen iyi veya kt hi bir hl olmadn
dnerek, mteselli olacaktr.
Nevev, bni Cerir ve bakalar bu bbta unlar sylemilerdir: Bu hads bir ok hayr
nev'lerini bir araya toplamaktadr. nk, insan dnyada kendinden stn bir kimse
gordm, onun gibi olmak ister; ve kendinde olan Allch ni'metlerini kmser; tekine
yetimek veya yaklamak iin bu ni'metlerin artmasn diler. Ekseriyetle insanlarda
mevcud olan hl budur. Fakat, dnya umuru hususunda kendinden aa olana bakarsa
Allah'n kendisine ihsan buyurduu ni'metleri anlarda, onlara kreder; mtevzi olur...
mam Mslim, Hz- Ebu Hreyre'den merfu' olarak u hadsi tahrc etmitir:
Biriniz mal ve hlkata kendinden stn birini grd m, kendinden aa olana

bakversin. 550[550]
1468/1237- 551[551] Nevvs b. Sem'n radvyallah anh'an rivayet edilmitir.Demitir

549[549]
Bundan dolaydr ki, Kanun Sultan Sleyman :
Halk iinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi. Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi. demitir.
550[550]
320.
Nevvs b. Sem'n- Kilb (E.A.) : Reslllah (S.A.V.)'e gelerek k-znona veren zttr. Peygamber
(S.A.V.)'den Allah'a snan kadn budur. Hz. Nevvs am'a yerlemiti. Onun iin amllar'dan saylr.
Mslim'in Sa-hhinde onun Ensar'a nisbet edildii grlr. Fakat Kaad tyaz ve bakalar: Mehur olan
kavle gre Kilb'dlr demilerdir. Ensr'm mttefik ve dostu olmas muhtemeldir.
551[551]
ki: Reslllah salldlah aleyhi ve sellem'e birr ve sm'in neler olduunu sordum:
Birr ahlk gzelliidir. sm ise kalbini gcklayan ve lemin bilmesini ho grmediin

eylerdir; buyurdular.552[552]
mam Nevev diyor ki: Ulem, birr'in: sla, sadaka, ltuf ve iyilik, ho sohbet ve taat
mnlarna geldiini sylemilerdir. te bunlar gzel ahlk mecmuasn tekil ederler.
Kaad yz da: gzel ahlk, insanlarn iyilik ve gler yzllk huylarn edinmesi, insanlar sevmesi ve onlara merhamet etmesi, tehammll olmas, onlara yardmda
bulunmas, ktlklerine sabretmesi, onlara kar kibir ve gururu; sertlii, gazab ve
muahaze'yi terketmesidir demitir. Gzel ahlkn bir tabiat m yoksa mkteseb bir ey
mi olduu ihtilafldr. Sahih olan udur ki gzel ahlkn bazs tabiat bazs da ahlk
dzeltmek ve bakalarna uymak sureti ile mkteseptir.
Gzel ahlk Peygamber (S.A.V.)'in u hadsi cem'iyyetli bir suretde ifde eder
denilmitir:
Gzel ahlk, gler yzl olmak ve eziyyet etmemektir.
sm ise kalbini gcklayan ve lemin bilmesini ho grmediin eylerdir cmlesinden
murd: gnlden geen ve yapp yapmamakta tereddd edilen eylerdir. Bundan

anlalr ki mubah olup olmadnda tereddd edilen eyleri yapmamak gerekir.
BuhrVnin Hasan b. Ali (R.A.)'an tahrc ettii:
Sana phe veren ey (nyerin) phe vermeyene brak
hadsi de ayni mndadr. Bu hads, ilenmesi haram olan eyleri anlamak iin Allah
TelA'nn nefse bir idrak verdiine dellet eder. 553[553]
septir. Seyyd erif et-Ta'rift nm eserinde yle demitir: gzel ahlkn sabit bir ekil olduu, makbul
fiillerin, suhulet ve kolaylkla, fikir yormaya hacet kalkmakszn ondan sdr olduu sylenir.
1469/1238- bni Mes'ud rackyaMah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sajdlah aleyhi ve sellem :
Eer (yerde) kii iseniz kalabala karmadka, ikiniz tekini brakarak gizli bir
ey konumasn. nk bu onu zer; buyurdular. 554[554]

Bu hads, yanlarnda nc bir kimse bulunan iki kiinin gizli gizli konumalarnn
memnu' olduuna delildir. Ancak o yerde bulunanlar kiiden fazla iseler ikisinin gizli
konumas caiz olur. Zr nehyin illeti, yalnz kalan bir kiinin sr verilmeye lyk
grimediini yhud kendinin zeminini ettiklerini zannederek zlmesidir. Fakat

ta'Hlden anlalyor ki drt kii veya daha fazla olurlarsa ikisinin hu- tarafa ekilerek
gizli konumalarna bir mni' yoktur. Hadsin zahiri bunun seferde olsun hazarda olsun
btn hllere min ve mil olduunu gsteriyor. Hz. bnl mer'le, mam Mlik'in ve
cumhur-u uem'nn kavilleri budur. Bazlar bu hkmn nesheddiine kail

olmulardr.
Mcdele sres'nin gizli konumay yasak eden yetlerinin yahd-ler hakknda nazil
olduunu Abd b. Humeyd ile bn'l-Mnzir M-chid'den rivayet etmilerdir. bni Hatim'
dah Mukaat'den unlar nakleder: Mukaati 555[555] demitir ki: Peygamber (S.A.V.)'le
ya-hdler arasnda bar akdedilmiti. Fakat Restllah (S.A.V.)'in as-hb'mdnn biri
Mukatil bn-i Sleyman: Eb'l-Hasen Mukatil bn-i Sleyman el-Hora-snl el-Belh: Mehur bir
mfessirdir. 150 de vefat etmitir. R. Aleyhi, Mu-hatil kudretli bir limdir. Nfi', Ebu tshk, Zhr,
Dahhk, Mcahid, bn-i rn, Zcyd b. Eslcm, At, bn-i Eb - Mleyke, Atiyye b. Sa'd gibi zevattan ilim
aksetmitir. Kendisinden de Buye b. Veld, Sa'd tbn's-Salt, Abd's - Samed, tbn'1-Iyd gibi ztlar tahsilde
bulunmulardr.
554[554]
555[555]
Mukatil, tefsir, hads ilimlerinde byk bir iktidar sahibi idi. Kendisini tezkiye edenler bulunduu gibi cerh
edenlerde vardr. u'be'nin, Mukatil'in nevale -:n'idir. demitir.
Halli de demitir ki : Mukatil'in mevkii ehl-i tefsr nezdindc byktr. Mukatil tefsirini tbn- Abbas
Hazretlerinden ahzetmitir. Bu tefsiri Dahhk'in hayatnda tedvin eylemi olduu mervdir. Baav,
Mukatil'in tefsirini Abdullah b. Sabit tarki ile tahrc etmektedir.
Mukatil tefsri'nin bir nshas, Birinci Sultan Harnd ktphanesinde (S8) numarada ve Ktphne-i
Umm'de (561), (381) numaralarda mevcuttur.
(mer Nasuhi Bilmen Byk Tefsr Tarihi - I - Tabakatu'l - Mfessrin Cz. 2. Shf. 124).
yahdlerin yanndan geerse oturarak kendi aralarnda gizli gizii konuurlard. Onlar
gren mslman, kendisini ldrmek istiyorlar yhud holanmad bir eyi
fsldayorlar zannederek korkar; yanlarndan geen yolu terkederdi. Bunun zerine

Peygamber (S. A.V.) onlar gizli konumaktan nehyetti ise de aldrmadlar. Mteakiben
Allah Tel :
556[556]
gizli
indirdi.557[557]
gizli
konumaktan
nehyedilenler
gremedin
mi?...
yetlerini
1470/1239- bni mer radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir k:
Reslllah sctllctllah aleyhi ve sellem :
Bir kimse birini yerinden kaldrarak oraya kendisi oturamaz. Lkin acln ve
genileyin; buyurdular. 558[558]
Hads mttefekun aleyh'tir.Mslim'in bir rivayetinde :
Kat'iyyen kaldrmasn eklinde neh sgas ile vrid olarak buradaki ihbar cmlesi
te'yd edilmitir. nk bni mer hadsi, ihbar lfzlar ile de olsa mn i'tibr ile yine
ina yani nehdir.
u halde bir kimse namaz klmak veya dier bir ibdet iin cmi'ye gider de bir yer igal
ederse o yerde oturmay hak etmi olur. Bakasnn onu yerinden kaldrmaa hakk
yoktur. Ancak daha evvelden birisi oraya oturmu da bir hacet iin darya kmsa o
kimse yerine oturan kaldrabilir. Nitekim Mslim'in tahrc ettii u hads de buna
dellet eder:
Bir kirnso yerinden kalkar da sonra o yere dnerse oras iin (bakasndan) daha
ziyde hak sahibidir.
556[556]
557[557]
322.
558[558]
Sre- Mcdele; yet: 8.
fler'G dier baz ulem'ya gre mescidde bir kimseyi yerinden, kaldrmak haramdr.
Onlar, tekrar dnmek niyeti ile yerinden kalkan bir kimsenin dneceine iaret olmak
zere yerinde seccade veya elbise gibi bir ey brakmasle brakmamas arasnda bir fark
grmezler ve her iki surette ilk oturann hak sahibi olduuna kaildirler. Ancak bu hak
yalnz o namaza mahsustur; derler. Bir cami'in muayyen bir yerinde ders okutmay det
edinenin hkm de budur.
Hadisin zahiri bakasna yer vermek iin kendiliinden kalkmann caiz olacan
gsteriyor. bni mer (R. A.) birisi kendisine yer verirse oraya oturmazm. Fakat onun
oturmamas, takvasna hamledilmitir. nk yer verenin bu ii gnlden deil de

utand iin yapm olmas ihtimli vardr.559[559]
1471/1240- bni Abbas radyaUah anhm'tian rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resllfah saldlah aleyhi ve sellem:
Biriniz bir yemek yedimi elini yalamadka veya yalatmadka onu silmesin;
Bu hads yemekten sonra el ykamann aletta'yin vcib olmadna, eli silmenin de kfi
geleceine fakat silmezden evvel onu ya bizzat kendisi yalamas yhud birine yalatmas
cbettiine delildir. Bunun sebebini, Reslah (S.A.V.), mam Mslim'in tahrc ettii u
hadste beyn etmilerdir:
Peygamber (S.A.V.) (yemekten sonra) parmaklarn ve kabn yalanmasn emretti de:

phesiz siz bereket yiyeceinizin neresinde olduunu bilmezsiniz; buyurdu.
Fahr-i kinat (S.A.V.) efendimiz yere den bir lokma ekmein bile zayi' edilmemesini
emir buyurmulardr. Bunu yine mam Mslim'in rivayet ettii u hadsden anlyoruz:
559[559]
324.
560[560]
Birinizin lokmas (yere) derse onun zerindeki bula gidersin ve yesin; onu
eytana brakmasn.
bni Hazm (384456) hadsin zahirine bakarak yemekten sonra parmaklar yalama
veya yalatmann keza yemek kabn yalamann ve yere den, lokmay yemenin farz
olduuna kail olmutur.
Bereket: reme, ziyde ve hayrn sbutu mnlarna gelir. Burada ondan murd, gda
olabilen, ibdet iin kuvvet veren ve akbeti ezadan salim olan eylerdir. Bereket bazan
eli bazan kab yalamakta veya den lokmay yemekde olabilir.
El yalamaktan maksad, elin parmadr. Zr Reslllah (S.A. V.)'in parma ile
yedii, ancak drdnc ve beinci parmaklara ihtiya hsl olursa o zaman be

parman da kulland, rivayet olunmutur.
Hadsde bir insann, ocuklar, hizmetisi ve kars gibi kimselere parmaklarn

yalatabileceine, den lokma kirlense bile onu temizleyerek yemek mmkinse
yemeni 561[561] lzumuna dellet vardr. Temizlemek mmkn olmazsa o ekmei bir
hayvana vermek ve eytana brakmamak cbeder. Bu meseleyi Nevev de mevzu-u bahis
etmitir. Mesele ulem arasnda ittifakdr. 562[562]
1472/1241- Ebu Hreyre radyallah anhfden rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sdllallah aleyhi ve sellem :
Kk bye, yryen oturana ve saylar az olanlar ok olanlara selm versin;

Hads mttefekun aleyh'dir. Mslim'in bir rivayetinde : Binek giden yryene (selm
versin) buyurulmutur.
561[561]
562[562]
325.
563[563]
Ekmekle kak ve atal gibi eyleri silerek, masa altna atua nankrlerin, kulaklar nlasn.
Bu cmle sahh-i Buhr de dah vardr. Musannif kn bye selm vermesi

meselesinin sahh-i Mslim de bulunmadn binenaleyh hadsi mttefekun aleyh
kabul etmenin mkil olduunu sylemitir.
Selm vermenin vcib olmadna ulem ittifak etmilerdir. Ancak bazlarna gre
mstehb, ekserisine gre snnettir. Selm almann ise farz olduunu az yukarda
grmtk.
Hads-i erf kn bye selm vermesi cbettiini gsteriyor. Bu bbta bni Battal,
MkeUeb'ten naklen unlar sylemitir: Kn bye selm vermesi byn

hakk iin meru olmutur. nk kk bye sayg ve tevazu' gstermekle
me'murdur.
Madd kklkle ma'nev kklk muraza ederlerse yani yaa kk olan dahi
limse hangisinin selm vermesi cbettiine dir musannif bir nakil bulamadn
sylyor. Bazlarna gre szn hakkatile amel ederek yaa kn selm vermesi
lzmdr.
Yryenin oturana selm vermesi, bazlarna gre oturan kendisinden bir ktlk phe
etmesin diyedir. Bahusus binek gelirse bu ende daha ok olur; selm verince kalbi
rahatlar, Yhud eyada tasarruf bir nev'i tahkir saylr; onun iin oturan daha meziyyetlidir. Oturann geenlere dikkat ve riyet etmesi g olduu iin selm vermek
ondan skat edilmi de olabilir.
Adete az olanlarn ok olanlara selm vermesi, ya cematin faziletinden yhud da

cemat selm verdii takdirde tekilere gurur gelmek endesindendir. Acaba kalabalk
bir kafile, oturan az saydaki cematin yhud yryen byk oturan kn yanndan
gese hangileri selm verir? Musannif bu bbta bir nass bulamadn sylerse de Nevev
yrmeyi nazar- i'tibra alm; ve: Yryen kimse by kolsun kk olsun oturana
selm verecektir demitir.
ar pazar ve byk cadde gibi kalabalk yerlerde yalnz bazlarna selm verilir. nk
her tesadf ettiine selm vermek, insan iinden alkoyduu gibi rf olmaktan da kar.
ki atl veya iki yaya giden, birbirleri ile karlarlarsa bazlar bunlardan dn rtbe
i'tibr ile aa olann selm vermesi gerektiini sylemilerdir. Buna kyasen, biri ata
dieri deveye binmi bulunan iki kii rastlarlarsa atl selm verecektir. Zr onun
hayvan cins i'tibr ile tekinin derecesinde deildir. Maamfh : dima dnen yksek
olana baklr, dnyev i'tibra baklmaz; binenaleyh atl dnen daha yksek mertebede
ise develinin ona selm vermesi cbeder; diyenler de vardr. Karlaanlar her cihete
msv iseler her ikiside selm vermekle memurdurlar. Hangisi selm verirse o daha
faziletlidir. Bu bbta mam Buhar sahh senede Hz. Cbir'den u hadisi tahrc etmitir:
Yaya giden iki kii karlatklarnda hangisi selm verirse O efdldir. imam Tirmizl,
Hz. Ebu mme'den u merfu' hadsi tahrc etmitir:
phesiz ki Allah indinde insanlarn en iyisi selm verendir. Tirmiz bu hads iin:
hasendir demitir: Tabern de u hadsi rivayet eder:
Y Reslllah biz karlayoruz; hangimiz selm verecek? dedik :

Allah Tel ya daha itaatkr olannz; buyurdular. 564[564]
1473/1242- Ali radyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir k: ReslNah

Bir cemat bir yere uradklar vakit ilerinden birinin seSm vermesi cemat nmna
kfidir. Birinin selm almas da cemat nmna kfidir; buyurdular. 565[565]
Bu hadsi Ahmed'le Beyhak rivayet etmilerdir.
Hads-i erif cemat nmna bir kiinin selm vermesini ve selm almasnn kfi
geleceine delildir. Nevev (531676): Selm vermenin umumundan: yemek yiyen, su
ien, cima' eden, helada veya hamamda bulunan, uyuyan veya uyuklayan, namaz klan,
mezzinlik eden kimseler bu ilerden biri ile megul bulunduklar mddete
mstesnadrlar demitir. Ancak, hamamda bulunan pete-mal sarmmsa ona selm
verilebilir. Cuma hutbesi okunurken selm vermek de mekruhtur. nk hutbeyi
564[564]
327.
565[565]
dinlemek farzdr. Binenaleyh selm verilmi bile olsa alnmaz. Yalnz: hutbeyi dinlemek
snnettir diyenlere gre, verilen selm bir kiinin almas vcibour. Vahid, Kur'n
okuyana selm vermemek evl olduunu, verildii takdirde iaretle almak gerektiini,
ayet szle selm alrsa yeniden istize ederek okumaya devam etmesi lzm geldiini
syler. Fakat Nevev buna i'tirz etmitir. Ona gre Kur'n okuyana selm vermek
meru'dur; binenaleyh selm almas vcibour. Hanefler'e gre KuKn okuyana selm
verilmezse de verilen selm almak v-cibtir; ancak onlara gre Kur'n- kerm'i ve fkh
ilmini okutan kimse verilen selm almayabilir. Kadnn selm almas vcib ise de sesini
duyurmamaldr; zr kadn sesinin ihtiyatan fazlas haramdr. Bu sebeple kendisine

selm verilen kadn gen ise selm aikre sylemeyerek iinden alr. Bir kimse, birine
uzaktaki bir mslmandan selm getirirse,- alann onu gnderenle getirenin her
ikisinden kabul etmesi lzmdr.
Bo bir eve girenin selm vermesi menduptur. Tel Hazretleri :
566[566] Evlere girdiiniz vakit kendilerinize selm verin... buyurmutur. Buhr'nin.
el-Edeb'l-Mfre de Hz. bni mer (R. A..)'dan tahrc ettii bir hadsde yle
denilmektedir:
Evde kimse yoksa; selm bize ve Allahn slih kullarna; demek mstehabtr. Ayni
hadsi bni EU-eybe .de.gzel bir isnadla tahrc etmitir. Tdbernt, Hz. bni Abbas (R.
Ay'dan bunun benzerini rivayet eder.
Selm veren kimse selmnn alnamayacan zannetse bile yine selm vermelidir.
nk o kimse selmn almasa bile, Meleklerin alaca, hadslerde vrid olmutur.

Bazlar : selm almayaca zannedilen kimseye selm verilmez; nk almayann
gnaha girmesine sebep olur; demilerse de Nevev ve dier baz ulem, bunun doru
olmadn, byle bir szle er'an me'mur olduumuz eylerin terkedilemiyeceini
sylemilerdir.
Selm almayana selmm al demek cizmidir? suline bazlar evet diye cevap
vermilerdir. nk emr-i bil ma'ruftur. Yine almazsa, selm verenin ona hakkn hell
etmesi muvafk grlmtr. 567[567]

566[566]
567[567]
328.
Sre-i Nur, ayet:61.

1474/1243- Ebu Hreyre radtyallah anh'en rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resfllah sallallak aleyhi ve selem :
Yahudilerle hristiyanlara evvel siz selm vermeyin; bir yolda onlarla karlarsanz
kendilerini yolun dar tarafna sktrn; buyurdular. 568[568]
Ekser-i ulem'ya gre yahdlerle hristiyanlara evvel mslman selm vermez. Yalnz
baz filer'in buna cevaz verdikleri hikye olunursa da es-Selm aleykm den fazla
bir ey sylemek onlara gre de caiz deildir. Bu kavil bni Abbas (R. A.) ile dier baz
zevattan rivayet olunur. Kaadi lyz onu ulem'dan bir cematten rivayet etmitir. Ancak
bu cevaz ihtiya ve zarurete mahsustur Akme 569[569] ile Evz'nin kavilleri de budur.
Caiz grmeyenlere gre bir kimse mslman zannederek bir zimmye selm verse de
sonra yahd olduu anlalsa: selmm bana iade et demesi cbeder. bni mer (R.
anh'm)'nm bunu yapt rivayet olunur. Bundan murd: onunla aralarnda hi bir
dostluk ve mahabbet olmadn anlatmaktr.
mam MMk'ten bir rivayete gre verilen selm geri istemek mstehb deildir. bn'l A'rabl bu kavli ihtiyar etmitir.
Evvel gayr-i mslimin selm vermesine gelince: Sahheyn'de Hz. Enes'den merfu'
olarak u hads rivayet edilmitir:

568[568]
329.
569[569] Akme bni Kay s: Tabin'in byklerinden ve Abdullah bn Mes'-ud'un ashbmdandr. Hadis ve
fkh ilimlerinde mtebahhir idi. mer bnil Hattb'dan, Osman bni Alfan ile imam Ali'den ve ir ashb-
gzn'den hads istima' etmi, kendisinden de Neh, a'b, bni Srin gibi zevat rivayette bulunmulardr.
Esved bni Yezid ile Abdurrahman bn Yezid'in amcasu idi. Esved ile Abdurrahman ise brahim Neh'nin
daylardr. Hepsi de fut; :dan mehur simalardr.
brahim Neha demitir ki: Akme, bni Mes'ud hazretlerine benzerdi. Aikame'nin celleti kadri hakknda
ittifak vardr. Vefat 62 trihine msadiftir.
(mer Nasubi Bilmen Hnkuk-u Islmiyye ve Istlahat-l Fkhtyye Kmnsn. C. I. Shf. 347).
Ehi-i kitb olanlar size selm verirlerse: ve aleykm; deyiverin Sahh-i Buhr'de, Hz.
bni mer'den rivayet olunan bir hadsde Reslllah (S.A.V.):
Yahdier size selm verirlerse onlarn (her) ancak ve ancak: es-smu aieyk; der, sende:
ve aleyke; deyiver.
Bu rivayetlerde cevap cmlesi (atf vav') ile gelmitir. Ulem'dan bazlar bunu ihtiyar
etmi; dier bazlar ise hkmde ortaklk ifde etmemesi iin (vav'n) hazfine kail
olmulardr. Hattb, umumiyetle hads ulem'snn bu hadsi ve aleykm eklinde

(vav) la rivayet ettiklerini yalnz bni Uyeyne'nin rivayetinde onun (vav) sz
bulunduunu dorusunun da bu olduunu syler. Bazlar iki rivayetin de sabit olduuna

bakarak iki vechi de caiz grrler. Keza ulem'nn ekserisi hadsdeki emre bakarak,
gayr-i mslimlerin selm alnacana, bazlar da alnmayacana kail olmulardr.570[570]
1475/1444- Yine Ebu Hreyre radyallah anadan Peygamber sallallah aleyhi ve

sellem'den iitmi olarak rivayet olunduuna gre; Reslah sallallah aleyhi ve
selem:
Biriniz aksrd zaman: el-hamd'lillh; deyiversin. Dn kardei de ona:
yerhamuke'llah; desin. O: yerha-mke'llah; dedimi : Allah size hidyet versin ve halinizi

slh eylesin; desin;buyurmulardr.571[571]
Bu hadsi Buhr tahrc etmitir.
Hadsi erif hakknda lzm gelen izahat babmzn banda gemitir. Musannif bunu da
oraya koysa daha iyi olurdu.572[572]
1476/1245- Bu da ondan rivayet olunmutur -radyallah ank-.Demitir k: Reslllah

570[570]
330.
571[571]
572[572]
Sakn sizden bir kimse ayakda su imesin; buyurdular. 573[573]

Bu hadsi Mslim tahrc etmitir. Hadsin tamam yledir :
Her kim unutursa hemen kussun. Ayni hadsi mam Ahmed baka bir yoldan ve yine
Hz. Ebu Hreyre'den tahrc etmitir. Mezkr rivayete gre :
Peygamber (S.A.V.) ayakta su ien bir adam grerek: vaz gemesini emretmi. Adam :
Niin? diye sorunca :
Seninle birlikde kedinin imesinden memnun olur musun? demi; adam :

Hayr; cevabn verince Reslllah (S.A.V.) :
Seninle birlikde ondan daha kt olan biri iti: eytan buyurmutur. Bu hadsde
mehul bir rv varsa da onu Yahya b. Man mu'temed saymtr.
Hadsimiz ayakda su imenin memnu' olduuna dellet ediyor. bni Hazm'e gre ayakda
su imek haramdr. Cumhur-u ulem'ya gre ise evlnn hilafdr. Bazlar mekruh
olduuna kaildirler. Bunlar Sahh-i Buhr'nin rivayet ettii Hz. Ali hadsi ile istidlal
ederler. O hadse gre Afi (R. A.) ayakda su mi ve :
Ben Reslllah (S.A.V.)' benden grdnz gibi yaparken grdm; demitir.
Zemzem ise ayakda iilir.

eder:
bni Abbas:
Bu bbta mam Mslim, Hz. bn Abbas'dan u hadsi rivayet
Reslllah (S.A.V.)'e Zemzem suyu takdim ettim ayakda olduu halde
itiler demilerdir.
Kusmaya gelince: ayakda su ienin itii suyu kusmas bilittifak vcib deildir. Buradaki
kusma emri her halde nedib mnsna hamledilmistir. 574[574]
573[573]
331.
574[574]
1477/1246- (Bu da) ondan rivayet olunmutur, -radyallah anh-Demtir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve seem :
Briniz ayakkabn giydii zaman sadan, kardnda ise soldan balasn; sa ayak
giyerken ilk, karrken son Olsun; buyurdular. 575[575]
Bu hadsi Mslim : Soldan balasn cmlesine kadar tahrc etmitir. Geri kalan tarafn
imam Mlik, Tirmiz ve Ebu D-vud rivayet etmilerdir; deniliyorsa da doru deildir.
Dorusu hads, kitabmzdaki ekli ile mttefekun aleyh'tir. Yalnz son cmlenin yerine
Mslim'de;
Onlar ya toptan giysin yhud toptan karsn denilmitir. Emrin zahiri vcb'a dellet
ediyorsa da, Kaad yaz onun burada istihb mnsna geldiine ulem'nn icm'
bulunduunu iddia etmitir.
bn'l-A'rab : Sadan balamak btn slih amellerde meru'dur. nk san
kuvvete, hissen, mendub olmas i'tibr ile de er'an bir stnl vardr demitir.
Baz ulem sadan balamann hikmetini yle zh ederler: sa taraf soldan daha
kymetli olduu iin giyerken sadan balamak emredilmitir. T ki san kerameti daha
devaml ve daha ok olsun. nk ayakkab giymek bedeni korumaya vesile olduu iin
bir kymet ve keramettir. Bu sebeple ayakkabn karrken soldan balamak emir
buyurulmutur.
tbni Abdiberr : Her kim ayakkab giyerken soldan balarsa snnete muhalefetinden
dolay yolsuzluk etmi olur. Lkin soldan balamak yine de haram saylmaz diyor.
Hadsimiz ayakkab giymenin mstehb olduunu sarahaten beyn etmiyorsa da mam

Mslim'in tahrc ettii u hads bu bbta nassdir :
Ayakkablarm ok giyiniz. nk bir adam ayakkabl bulunduu mddete binek

575[575]
332.
gitmekte devam eder. Bunun mns: meakkat ekmemekde ve ayaklarnn selmeti

hususunda vastaya binen gibidir; demektir. 576[576]
1478/1247- Bu da ondan rivayet edilmitir, -radyallah anh- Demitir k: Reslllah

salalah aleyhi ve selem:
Hi briniz bir tek ayakkab ile yrmesin; ya onlarn ikisini birden ayaklarna giysin
yhud ikisini birden karsn; buyurdular. 577[577]
Hads mtiefekun aleyh'dir.
Buradaki nehy cumhur-u ulem kerahet mnsna hamletmilerdir. Buna karine mam
Tirmiz'nin Hz. ie (R. anh)'dan rivayet ettii bir hadsdir. Mezkr hadsde ie (R.
anh), Peygamber (S.A. V.)'in nalnnn ipi koptuunu ve ta'mir edinceye kadar.bir
nalnla yrdn beyn etmitir. Yalnz imam Buhar, e (R. anh) hadsinin mevkuf
olduunu tercih etmitir.
Acaba nehyin illeti nedir? Bu cihet ihtilafldr. Bazlar derler ki: Ayakkab giymek
yerdeki tiken ve sireden ayaklar korumak iin meru1 olmutur. Ayan biri tek
kalnca tekini korumak iin daha ok dikkat etmek lzm gelir; bylelikle yrmek
seciy-yesini kaybeder; dmekten de emin olamaz. Dier bazlarna gre tek ayakkab
ile yrmek eytan yry olur. Beyhak'ye gre kerahet giyimde hret hsl
olmasndandr.
Mest, izme ve saire gibi ayaa giyilen eylerin hkm de aynen ayakkab gibidir. bni
Mce'nin, Hz. Ebu Hreyre'den tahr'c ettii hadsde yle buyurulmutur:
Hi biriniz bir tek naln bir tek mest iinde yrmesin. Bu hadsi Mslim Hz. Cbir'den,
mam Ahmed b. Hanbel, Hz. Ebu Sad'den, Tabern, Hz. bni Abbas'da-n rivayet
etmilerdir.
Hattb elin birini yen'den karmann ve elbiseyi bir omuzuna rtmenin de bu hkmde
576[576]
577[577]
dhil olduunu sylemitir.578[578]

1479/1248- bni mer radydllah anhm'dan rsvyei olunmutur. Demitir ki:
Reslah saldllah aleyhi ve seUem :
Elbisesini byklenerek srkleyene Aah bakmaz; buyurdular. 579[579]

Hads mtfefekun aleyh'dr.
Allah'n bakmamas; rahmet etmemesi ile tefsir edilmitir. Yani kurularak elbisesini
srkleye srkleye yryene erkek olsun, kadn olsun AJlah rahmet buyurmaz. Hz.
mm Scieme buhadsi iitince:
O hlde kadnlar eteklerini ne yapacaklar? diye sormu. Res-lllah (S.A.V.):

Onu bir kar daha kisaitirlar; cevabm vermi, mm Seleme (R. Anh):
O zaman da ayaklan alr; deyince Peygamber (S.A.V.):
yle ise elbiseyi bir kar sarktrlar ondan fazlasn yapmazlar; buyurmutur. Bu
hadsi Nes ile Tirmz rivayet etmilerdir.
Hadsten murd elbiseyi yerde srklememektir. Nitekim Bu~ kr'nin tahrc ettii u
hads de ayni mnya dellet eder:
Elbisenin topuklardan aas cehennemdedir.
Elbiseyi byklenmeden srklemek memnu' deildir. Nitekim Buhr, Ebu Dvud ve

Nes'nin tahrc ettikleri bir hadsde bu cihet tasrih edilmitir. Mezkr hadse gre: Hz.
Ebu Bekir (R.A.) elbiseyi srkleme hadsini iitince :
enim elbisem dikkat etmezsem sarkyor; demi.Resillah (S.A.V.):
Sen onu byklenerek yapanlardan deilsin; buyurarak kendisin: teselli etmiti.
Maamfh bni Abdberr byklen-mek iin olmasa dah elbise srklemenin mezmum
578[578]
579[579]
334.
olduunu sylemitir. Ncvev: elbiseyi srklemek mekruhtur. S/'nin kavli budur

der.
Snnet-i Seniyye, elbisenin en iyi eklinin baldrlarnn yarsna kadar inmekten ibaret
olduunu beyn etmitir. Nitekim Tirmiziile NesVuin tahrc ettikleri bir hadse gre
Ubeyd b. Hlid (R. A.):
Yolda gidiyordum. zerimde sryerek gtrdm bir cbbe vard. Derken bir adam
bana:
lbiseni kaldr. nk byle yaparsan elbisen daha ok dayanr ve daha temiz olur;
dedi. Bir de bakhm bu zt Peygamber (S.A.V.) imi :
ma elbisem gzel bir cbbedir; dedim. Bunun zerine Reslllh (S.A.V.):
enin iin bana tbi' olmak yokmu? buyurdu. Baktm

elbisesi baldrlarnn yarsna kadard. demitir.
Elbiseyi topuklara kadar uzatmakda beis yoksa da byklenmek maksad ile daha aga
sarktmak haramdr. Byklenmek niyeti olmad takdirde Nevev ve dier ulem
mekruh olduunu sylemilerdir. Bazlar: bu yle zh edilebilir diyorlar : Elbise

sahibinin srtna gre olur da Hz. Ebu Bekir (R.A.yin yapt gibi byklerime kasd
olmakszn yere sarkarsa bunda bir beis yoktur. Fakat bedenden fazla ise israf olaca,
kadnlara benzeyecei ve pislik bulamasndan hli kalmayaca iin haramdr.
tbn'l- Arabi diyor ki: Erkein elbisesi topuunu getii halde: ben onu byklenmek
iin srklemiyorum; demesi caiz deildir- nk neh ona lfzan mildir .Lfz
kendisine mil olan bir kimseye o lfza muhalefette bulunmak caiz olamaz. Zr: ben bu
emre imtisal etmiyorum, nk bu illet benim hakkmda deildir; demi gibi olur.
Binenaleyh bu iddia kabul edilmez; onun eteini uzatmas byklendiine delildir. -
Hsh, etek sarktmak elbiseyi srmeye o da byklenmeye vardrr. Filhakika
TabcrnVnm Hz. Ebu mme (R. AJ'dan tahrc ettii bir hadis hu ciheti pek gzel zh
etmektedir. Mezkr hadsde Ebu mme yle diyor : Bir defa biz Resfllah (S.A.V.)'le
birfikde yrrken anszn Abru'bn ZiVre yerlerde srkledii br kaftan ve ciibbe
iinde bize yet ii verdi. Bunun zerine Resfllah (S.A.V.) elbisesinin eteini tutarak
A'fah/a nyz etmeye ve :
Y Reb bu) senin kulundur; kulunun ve cariyenin

Ofludur: demeye balad. Nihayet Amir bunu iiterek :
Reslllah, ben nce bacakl bir adamm; dedi.Reslllah (S.A.V.):

Arnr, phesiz ki Allah her eyin hilkatim gzel eylemitir.
elbise sarktan sevmez; buyurdular.
Gerekten Allah
Ayni hadsi Taberl de Amru'bnii Zrre'den tahrc etmitir. Onun rivayetinde u ziyde
vardr: Reslllah (S.A.V.) Amr'm drt parmak dizinden aasna iaret ederek :
Amir, elbisenin yeri ite burasdr; dedi. Sonra
demin kinden drt parmak aasna iaretle: Y Amir buras da elbisenin yeridir....
buyurdular. Hadsin rvleri mu'temed tirler. Kaftanla cbbeden baka her elbisenin
hkm de aynen bunlar gibidir. Zr u'be, rv Muhrib b. Disr'a, :
aftan zikrettimi? diye sormu. Muhrib:
e kaftan tahsis etti ne de gmlei; cevabn vermitir. Tirmiz'den maada snen

sahipleri Hz. bn mer (R. Ctnhm)an u hadsi tahrc etmilerdir:
Sartkmak: kaftanda, gmlekte ve sarkta olur. Her kim bunlardan birini byklenerek
srklerse kyamat gnnde Allah ona rahmet etmez.
Gmlein yenlerini lzumundan fazla uzatmak dah elbiseyi sarktmak gibidir. Kaadi
Iyz elbisede detten fazla yaplan her uzunluk ve genilii ulem'nn mekruh
saydklarn nakletmitir. 580[580]
1480/1249- (Yine) bni mer radyallah anhm'dan rivayet olunduuna gre
Resllah sallallah aleyhi ve sellem :
Biriniz yedii zaman sa elile yesin; itii zaman da elile isin; zr eytan sol elile yer
580[580]
336.
ier; buyurmulardr. 581[581]

Hads-i erf sol elle yeyip imenin memnu olduuna dellet ediyor.Bunun eytan ii
olmakla ta'lil buyurulmasna bakarak bazlar haram olduunu sylemilerse de

cumhur-u ulem'ya gre sol elle yeyip imek haram deil, sa elle yemek imek
mstehptr. Nfi' alp snnettir diyenlere gre, verilen selm bir kiinin almas
vciboolur.582[582]
1481/1250- Amru'bn uayb'dan o da babasndan o da dedesinden -radydUah
anhmiitmi olarak rivayet olunmutur. Dedesi demitir ki: Reslllah salallah
aleyhi ye sellem :
sraf etmeden ve gururlanmadan ye i giy ve tesadduk et; buyurdular. 583[583]

Bu hadsi Ebu Dvud ile Ahmed tahrc etmilerdir. Buhr onu ta'lik eylemitir.
Hads-i erif, yeme, ime, giyme ve tesadduk ilerinde israfn haram klndna delildir.
sraf: her fiil ve szde haddi amaktr. nfak mnsnda mehurdur. Bu hads Tel
Hairefleri'nin:
584[584] Yeyin iin fakat sraf etmeyin kavl-i kerminden alnmtr. Kibirlilik ve
byklenme de bu mnda dhildir.
Abdltf Badad : Bu hads, insann kendi akbetini dnmesi bbmdaki faziletleri

bir araya toplamaktadr demitir. Ha-dsde, nefsin ve bedenin dnyev, uhrev btn
meslihinin tedbiri mevcuddur. nk her eyde israf vcda ve maiete muzrdr; teAhmed Davudolu, Selamet Yollar, Blul-Meram Tercmesi ve erhi, Snmez Yaynlar: 4/336.
584[584] Sre-i Araf; yet: 30.
581[581]
582[582]
lefle neticelenerek cana da zarar olabilir.
Mahle: tekebbrdr. Bunun her cihetle zarar byktr. Nefsi kibir ve gurura altrr.
Bu suretle dnyada herkesin nefretini hirette de Allah'n azabn hak etmeye sebebiyet
verir. 585[585]
Birr Ve Sla Bab
Birr: hayr ilemekde geni davranmaktr. Berr dah bol bol hayr vermek olup Allah'n
sifatlarndandr.
Sla: vuslat demektir. Hadslerde sla-i rahim'e sk sk tesadf olunur. Bundan murd:
akrabaya yardm, iyilik etmek, onlarn haklarna riyette bulunmaktr. Sla-i rahm'in
zdd katia-i rahimdir.586[586]
1482/1251- Ebu Hreyre radyallah anh'den rivyei olunmutur. Demir ki:

Her kim rzknn bollatrlmasn ecelenin te'hri-n dilerse sla-i rahimini yapsn;
mam Ahmed b. Hanhe, Hz. ie (R. Anh)'da.n u merfu' hadsi rivayet ediyor:
Sla-i rahim ile gzel komuluk, beldeleri ma'mur eder; mrleri de arttrr.Ebu Ya'l
dah Hz. Enes (R.A.)'dan merfu' olarak u hadsi rivayet eder:
phesiz ki sadaka ve sla-i rahim ile Allah mr arttrr; ve kt lm defeder.Bu

585[585]
586[586]
bbta baka hadsler de vardr. bni Tn yle diyor : Buhr hadsinin zahiri, Tef
Hazreter'nin:
588[588]
(Ecelleri geldii vakit ne bir saat geriye braklrlar; ne de bir saat ne alnrlar)
kavline muarzdr. Bunlarn iki vecihle aralar bulunur:
Birincisi, buradaki ziyde taate muvaffak klmak sebebi ile mrde hsl olan bereketten
ve zamann hiretine yarayacak ilerle ma'mur ederek baka hususlarda zayi' etmekden
kinayedir. Peygamber (S.A. V.J'in mmetinin gemi mmetlere nisbetle ksa mrl
olmas, buna mukabil kendisine Kadir gecesi'nin verilmesi de bu kabildendir. Hsl: sila rahim tatde muvaffakiyete ve gnahdan korunmaya sebep olur da ldkten sonra
iyilikle anlmas bak kalr; bu suretle lmemi gibi olur.
kincisi : hadsdeki ziyde hakk mnsnda kullanlmtr. Fakat bu hakikat lm

meleinin ma'lmatna gredir. yetteki ise Allah'n ilmine nisbetledir. Mesel: Tel
Hazrefter lm meleine der ki :
Fln kulum sla-i rahim yarapsa yz yl; yapmazsa altm yl yaayacaktr; Halbuki
onun lh ilminde o kimsenin sla-i rahim yapp yapmyaca sabit ve ma'Imdur. ite
Allah'n ilmindeki ecel, ileriye geriye alnmaz; ziyde ve noksan kabul eden, lm
melikesinin ilmindeki eceldir...
Tb ve dier baz ulem bu vecihlerden birinciyi tercih etmilerdir. Tabern'n'm zaf bir
senedle es - Sair nm eserinde Hz. Ebu'd-Derd' (R. Ay'dan tahrc ettii bir hads de
birinci vechi te'yd etmektedir. Ebu'd - Derd' demitir ki :
Reslllah (S.A.V,)'in yannda Sla-i rahim yapann eceli te'hr edileceinden sz edildi:
Resillah (S.A.V.) :
Bu o'nun mrne ziyde etmek deildir. Tet Hazretleri: ecelleri geidii vakit ne bir
saat geriye braklrlar; ne de bir saat ne alnrlar ;buyurmutur. u kadar vzr ki,
adamn Salih zrriyeti olur da ldkten sonra kendisine d.u eder; buyurdular.
Tdbern bu hadsi baka bir yoldan el-Kebr adl eserinde merfu' olarak da rivayet etmitir.
588[588]
Sre-i Ynus; yet: 49.
bni Freh, mrn ziyde edilmesinden murd: iyilik sahibinin aklna ve fikrine bir fet
gelmemek olduuna, kat'iyyetle inanmaktadr. Bazlar buna, ilminde ve rzknda da fet
gelmemesini katmlardr.
bn'l - Kayym, ecelin te'hirini, kalbin zikrullah ile megul olmas, dye tefsir
etmitir. 589[589]
1483/1252- Cbeyr b. Mut'im radyallah anh/an rivayet edilmitir. Demitir ki:

ReslHah salallah aleyhi ve selem :
Cennete, kaatl' yani kat- rahim yapangiremez; buyurdular. 590[590]

Hads mttefekun aieyh'tir.
Ebu Dvud, Hz. Ebu Bekre (R. A./dan merfan u hadsi tah-rc etmitir:
Allah'n, sahibine hirete biriktirdii ceza ile birlikde dnyada da cezasn vermeye
lyk, kat- rahim'den baka bir gnah yokdur. Buhr el-Eedeb'l - Mfred nm eserinde Hi. Ebu Hreyre'den merfu' olarak u hadsi rivayet eder :
Gerekten mmetimin amelleri perembe akam, cuma gecesi (Allah'a) arzolunur;

fakat kat' rahim yapann ameli kabul olunmaz.
Ayni eserde, ilerinde kat' rahim yapan, bulunan bir kavme rahmet inceyeceini
bildiren bir hads de vardr. Tabern, Hz. bn Mes'ud'dan u hadsi rivayet etmitir:
phesiz ki gk kaplar kat' rahim yapana kapaldr.
Ulem sla, yaplmas vcib olan akrabaln ta'rifinde ihtilf etmilerdir. Bazlarna gre,
biri erkek dieri kadn farzedildii takdirde birbirlerine nikh dmeyecek derecedeki
hsmlktr. Bu kavle gre amca ve day ocuklar mezkr akrabala dhil deillerdir.
Delilleri: bir kadnla halasn veya teyzesini bir nikhla alinak kat' rahimle
589[589]
340.
590[590]
neticelenecei iin haram klnm olmasdr. Dier bazlarna gre miras oan
akrabadr. Miras olsun olmasn aralarnda hsmlk olan kimselerdir diyenler de

bulunmutur.
Kaad Iyz'n beynna gre sla-i rahim'in birbirinden faziletli dereceleri vardr. Bu
derecelerin en aas akrabay terk etmeyerek onlarla konumak veya hi olmazsa
selm gndermek sureti ile slada bulunmaktr. Sla-i rahim kudret ve ihtiyaca gre deiir; ve yerine gre bazan vcib, bazan mstehb olur. Sla-i rahimin bir ksmn yaparak
bir ksmn yapamayan kat' rahim yapm saylmaz. Fakat iktidar olduu halde
kendisine vcib olan slay yapmayan da bittabi sla-i rahim yapm saylmaz.
Kurtubl, sla-i rahmin umm ve husus olduunu syler. Umm sla-i rahim dndir; ve
dn kardeini sevmek, ona nasihatte bulunmak, ona kar adalet ve insafl olmak, gerek
vcib, gerekse mstehb btn haklarna riyet etmekle yaplr. Husus olan ise bundan
fazla olarak akrabaya nafaka vermek, vakti hli olup olmadn soruturmak ve
kusurlarm grmezden gelmek gibi eyleri de hesaba katmakla olur. bni Eb Cemre'ye
gre sla-i rahmin geni mns: Mmkn olan hayr yapmak ve elden geldii kadar
ktl defetmektir.
Btn bunlar mslmanlar hakkndadr. Kfirlerle fsklara gelince: kendilerine nasihat
kr etmedii takdirde onlarla alkay kesmek cbeder. Bunun ne ile olaca dah
ihtilafldr. Bazlarna gre onlara kt muamele etmekle; dierlerine gre iyilik yapmamakla olur. nk hadsler slay emir; kat-i rahm'i yasak etmilerdir. Bu iki eyin
arasnda vasta yoktur.
Musannif sla-i rahm'in derece olduunu syler. Bunlar: vsl, mkfi' ve kaati'dr.
Vsl : iyilik ve ihsanda bulunan fakat kendisine iyilik edilmeyendir.
Mkfi': ald nisbette verendir.
Kaat' ise: akrabasna iyilik etmeyen onlardan da iyilik grmeyen yani tamamile
alkasn kesen kimsedir. 591[591]
591[591]
341.
1484/1253- Muire b. u'be radyallak anh'den rivayet-olunduuna gre: Reslllah

salallahil aleyhi ve sellem:
phesiz ki annelere itaatsizlii, kzlar (n) diri diriye mezara gmmeyi, haksz yere
emir ve nehde bulunmay Allah size haram klm; dedikoduyu, ok sual sormay ve mal
israfn da sizin iin kerh grmtr.592[592]
Hads mttefekun aleyh'dr.
mmehf : mmehe'nin cem'idir. mmehe ve mm kelimeleri anne mnsna gelirlerse
de mmehe yalnz akl sahipleri iin kullanlr. mm ise umumdir. Burada yalnz
anenin zikredilmesi onun hakk pek byk olduunu gstermek iindir; yoksa babaya
itaatsizlik de haramdr. Bukn'den nakledildiine gre haram olan itaatsizlik, evldn
anneye babaya veya onlardan birine; rfen kmsenemeyecek bir eziyyetde
bulunmasdr. Binenaleyh ebeveynden birinin emir veya nehyine rfen itaatsizlik

saylmayan bir eyle muhalefet etmek, onlara isyan saymlad gibi, er' bir hak dolays
ile evldn anne veya babasn mahkemeye vermesi de itaatsizlik ve isyan deildir.
Nitekim ashb- kirm'dan birinin olu babasnn malna ihtiyac olduunu Reslllah
(S.A.V.)'e ikyet etmi; Peygamber (S.A.V.) bunu itaatsizlik saymamtr. Maamfh

bazlar Reslllah (S.A.V.)'in cevaben:
Sen de maln da babannsnz buyurmasna bakarak meseleyi teemmle yn bulmu;

ve mezkr cevab ikyetin memnu' olduuna dell saymlardr.
Blkn ebeveyne isyan zh ederken syle diyor: O halde, itaatsizlik: bakasna
yaplm olsa kk gnahlar cmlesinden saylacak haram bir eziyeti; evldn

ebeveyninden birine yapmasdr. Bu su onlara kar byk gnah olur. Keza evldn,
cihd gibi kendisine vcib olan eyleden baka bir hususta nefsinin veya bir uzvunun
telefinden korkarak ebeviyninin emir ve nehlerine kar gelmesi; veya onlara meakkat
veren yolculukda kendisine farz olmayan bir ey hakknda. muhalefette bulunmas, ilim
tahsili ve kazan- gibi faydal eylerden baka bir hususta onlar uzun zaman terketmesi
onlara hrmet ve ta'zmde bulunmamas da onlara isyandr. Zr ebeveynden biri geldii

592[592]
342
vakit evld ayaa kalkmaz veya yzn eketirse bu hareket bakalarna karg bir su
saylmamak la beraber anne babaya kar itaatsizliktir.
Ve'd kzlar diri diriye mezara gmmektir. Chiliyyet devrinde araplar bunu
yaparlard. nk kz ocuu domasn istemezler; bunu kendileri iin zl telkki

ederlerdi, ilk defa kzn diri diriye mezara gmenin Kays b. Asm- Temm olduu
sylenir. Araplardan alk korkusu iie kz ve erkek btn ocuklarn diri diriye mezara
gmenler de bulunurdu. slmiyet bunu iddetle menetmitir.
cmlesine gelince ;men'eden murd: Allah'n menedilmemesini emrettii eyi
men'etmektir. Hatt: Bana ver; mnsna bir ism-i fiildir. Burada ondan murd:
istenmesi gerekmeyen eyi istemektir. Onun iin bunlarn ikisi de haram klnmtr.
Dedi ve denildi cmlesi burada, fiilin lfzn hikye sureti ile tenvnsiz zikredilmitir.
BuhrVnin bir rivayetinde bunlar fiillikden karlarak isim olmak zere tenvn'Ie
rivayet edilmilerdir. Fakat tenvnsiz rivayeti daha oktur.
Kl- kaal'den murd: iittii bir sz bakalarna nakletmektir. Bu nakil ya: yle
diyorlar; byle syleniyor gibi syleyen gizlenerek yhud: filn yle dedi eklinde
syleyenin kim olduu beyn edilerek yaplr ki lisanmzda dedikodu denilen ey budur.
Dedi-kodu'nun mene dilmesi, abesle itigl olduundan ve zem, gbet, kouculuk gibi
mslmna memnu' olan eyleri tezammm et-tiindendir. Bilhassa sz uzayacak olursa
mevzuu bunlardan hemen hemen hl kalmaz.
Muhibbi-i Taber burada vecih olduunu sylyor. yle ki:
1 Men'an ve hti kelimeleri birer masdardr. Bu takdirde hads ok konumann

mekruh olduuna iaret ediyor demektir.
2 Bunlardan murd: halk arasnda konuulan szleri bakalarna haber vermektir.
Haber vermenin mekruh olmas ya ok lf tamann nn almak yhud da kendisinden

bahsedilen kimse bundan holanmad iindir.
3 Bu cmle ihtilafl dn meseleler hakkndadr. Mekruh olan derecesi hatdan emin
olamayacak kadar ok rivayet etmektir. imam Mslim'in tahrc ettii u hads de bu

vehi te'ykl eder :
ok sulden murd; ya dilenmek yhud mkil meselelere dir soru sormaktr. Her ikisi
birden kasdedilmi de olabilir. Dilenmenin haram olduunu zekat bahsi nde
grmtk. Bazlarna gre ok sualden maksad, halk arasnda dolaan havadis ve

haberlerle muayyen bir insann, duyulmasn istemedii srlardr.
Mal israf denilince hatra gelen ey dn dnyev bir maksada mebn olmayarak yaplan
sarfiyattr. Bazlar bunu harama harcamakla kaydlamlardr. Musannifa gre ise, dn

olsun dnyev olsun; er'-an mezun olmayan bir cihete mal sarfetmektir. nk Allah
Tel mal kullarnn yararna halk etmitir. sraf ise, ya mal sahibinin yhud bakasnn
menfaatini zedeler.
Fazla mal sarfiyatnda da vecih vardr:
1 er'an memnu' olan yerlere mal sarfetmektir. Bunun haram olduundan phe
yoktur.
2 er'an me'zun olan yerlere sarfetmektir. Daha mhim bir hakkn elden gitmesine
sebep olmamak art ile bunun makbul ve matlup bir ey olduunda phe yoktur.
3 Mubah olan cihetlere sarfetmektir. Bu da iki ksmdr: Birincisi mal sahibinin kendi
kudretine mnasip bir ekilde sarfiyatta bulunmasdr. Bu israf deildir. kincisi rfen
kendine lyk olmayan bir cihete mal sarfetmesidir. Eer mevcud veya muhtemel bir
ktl defetmek iinse bu da israf deildir. Byle deilse tumhur'a gre israftr. bni
Dakki' - d : Kur'n'm zahirine gre bu israftr demitir. mam Gazl (450505)

Rfi ve bakalar bunun haram olduuna kaildirler.
htiyatan fazla bina yapmak, bilhassa onun znet ve ss iin sarfiyatta bulunmak
bilittifak mekruhtur. Sbk (683756) m-bh olan zevkiyat hakknda ihtilf olduunu
sylemitir. 593[593]
1485/1254- Abdullah b. Amr'bn s radyalldh anhm'dan Peygamber satldUah
aleyhi ve scttem'en iitmi olarak rivayet olunduuna gre Reslilah saUalah aleyhi
ve sellem:
593[593]
344.
Allah'n
rzas
ebeveynin
-rzasnda;
gazab
da
ebeveynin
gazbndadr;
Bu hadsi Trmz tahrc etmitir. bni Hibbn ile Hkim onu sahhlemilerdir.
Hads-i erf anne ile babay raz etmenin evld zerine farz; gcendirmenin ise haram
olduuna delildir. Zr Allah'n rzs onlarn rzsna; gazbda onlarn gazabna
balanmtr. Binenaleyh onlarn bu hakk, cihd gibi farz- kifye olan vecbelerden
bile ileridir. Nitekim Hazret! bni mer (R. A.)'an rivayet edilen u hads de bunu te'yd
eder:
Br adam cihda gitmek iin Peygamber

(S.A.V.) :
(S.A.V.)'den izin istemeye geldi. Reslltah
Ebeveynin sam? dye sordu adam:

Evet; ded:
O halde sen ancak onlar hakknda mchede et;buyurdular.
mam Ebu Davud'un, Hz. Ebu Sad (R. .A./den rivayet ettii bir hadsde yle
buyuruluyor: Br adam Yemen'den hicret ederek Reslllah (S.A.V.)'e geldi ve:
Y Reslllah, ben hicret ettim; dedi. Reslah (S.A.V.) :
Senin Yemen'de ailen varm? diye sordu. Adam:
Ebeveynim var; deyince :
Sana Zn verdilermi? diye sordular. Adam:

Hayr; cevabn verdi. Reslllah (S.A.V.) : .
yle se hemen dn de onlardan izin iste. Eer sana izin verirlerse cihd et;
Vermezlerse onlara itaat eyle; buyurdular. mam afi ile dier baz Ulem'mn mezhebi
budur. Onlara gre anne baba raz olmad vakit cihd terketmek vcib olur; ancak
594[594]
namaz gibi farz- aym olan ibdetler anne baba rzsna bal deildir; onlarn rzs
hilafn dah ed olunurlar.
Ek ser-i Ulem'ya gre ise anne baba, evldnn bulunmamasndan bir zarar
grmeyecekse farz- kifye olan ibdetler hatt bazlarna gre menduplar bie onlarn
rzs olmadan ed edilebilir. Bunlar ebeveyn hakkn bildiren hadsleri mbalaya
hamletmilerdir. Onlara gre evld Allah'a s olmamak art ile ebeviynine itaatle
memurdur. Nitekim Tel Hazretleri bu hususta :
595[595] ayet annenle baban, bilmediin bir eyi bana erik koman babnda seninle
mnakaa ederlerse, onlara itaat etme; ama kendileri ile dnyada iyilikle sohbet eyle
buyurmutur.
Anne ile baba haklar birbirine kar geldii vakit anne hakki tercih edilir. Bunun delili
mam Buhr'nin rivayet ettii u hadstir :
Bir adam :
Y Reslflah, kendisine gzel sohbette
bulunmama en ziyde lyk kimdir demi;
Reslllah (S.A.V.): defa (tekrarlamak sureti ile) :

Annendir; cevabn vermi:
Sonra :
Babandr; demitir. bni Battal diyor ki: Bunun muktezs anne hakknn
babannkinden misli fazla olmasdr. Bu her hlde karnnda tama, sonra dourma,
daha sonra emzirme zahmetlerinden dolay olacaktr.
eden yetler de vardr.
tbni Battal'm szlerini te'yd.
Kaad lyz: Cumhur-u Ulem annenin iyilik grme hususunda babadan daha hakl
olduuna kaildirler demi; bazlar bu hususta icm' olduunu nakletmilerdir.
Kardele dededen hangisi itaat ve iyilik grmeye daha lyk olduu ihtilafldr. Kaad
lyz, ekser-i ulem'ya.1 gre dedenin daha lyk olduunu sylyor.
Kadn zerinde en. ziyde hakk olan insan kocasdr. Bunu mam Ahmed b. Hanbe ile
595[595]
Sre-i Lokman; yet: 15.
Nes'nin Hz. e (R. An//dan tah-rc ettikleri u hads beyn etmektedir:

Peygamber (S.A.V.)'e :
Kadnn zerinde hangi insann en ok hakk vardr? dedim:

Kocasnn; dedi:
Erkein zerinde kimin? dedim:
Annesinin; buyurdular. Maamfh anne baba bundan zarar grrse onlarn hakk
yinede koca hakkndan nce gelir. 596[596]
1486/1255- Enes radyallah anh'en Peygamber sdlldllah aleyhi ve sellem'den

itmi olarak rivayet olunduuna gre Reslllah sallalah aleyhi ve seem :
Nefsim Kabze-i
kudretinde olan Allah'a yemin ederimki, bir kul kendisi iin
dilediini komusu iin de Yhud din kardei iinde dilemedike hakkle mn etmi
Bu hadsi Mslim'de byle, din kardei ile komu arasnda ek ederek rivayet
olunmutur. Buhr'de zikredilen yalnz din kardeidir. 598[598]
Hads-i erif ulem arasnda temel saylan drt hadsten biridir. Kalan de: Ameller
596[596]
347.
EMi'l-Hasen Ali bn'l - Halef (bn Battal, Marib, Mliki): Mliki mezhebinin byk fukanasndan
hfz'l-hads'dir. Bir vakitler nr-u slim Avrupa'ya ders veren Endls mslmanlarnm yetitirdii
saysz limlerden biridir. Badat'I smail Paa Esm'l - mellifin'de nesebini yle tesbt etmitir: Ali
b. Halef b. Abdiilmelik b. Battal. Hur-tuba'da yaamtr Kurtuba'daki ihtill srasnda oray terk ederek
Balensiya'ya gitmi ve orada Buhr'nin Sahih ine erh yazmtr. Ayrca l i'tisra fil hadis adnda
dier bir eseri de Esm' - mellifn'de gsterilmektedir.
597[597]
598[598]
449 (Kmus-u'l - a'Im'a gre 444) da irtihl eylemitir.
Kefzznn Shf. 546 C. I., Kmus-u'l - a'lm Shf. 607'C. I., Esm'l-mellifn Shf. 688 C. I.
niyetlere gredir. Hell ve haram beyn edilmitir... ve Kendisini alkadar etmeyen
eyi terketmek. Kiinin iyi mslman olmasnn almeterin-dendir mealindeki

hadslerdir, ki bunlar ilende Zhd- Takva b-bmda grlecektir. Mezkr hadsler
slm kaidelerin mihveri mes-besindedirler.
Bu hads dinda ve komu haklarnn pek byk olduuna delildir. Hatt onlara riyet
etmeyenlerin mn bile nef edilmi ise de boylelerin mndan mahrum olmad sair
er'i kaidelerden ma'lm olduundan buradaki nef mnn kemli yoktur mnsna
alnmtr.
Kulun kendisi iin diledii eyin ne olduu burada ta'yin edilmemitir. Hadsin
Nes'deki rivayetinde:
Kendisi diledii hayr din kardei iin de arzu etmedike... buyurularak bu cihet beyn
edilmitir. Ulem-i Kirm'a gre bundan murd: Onun iin yaplacak taatlerle sair
mubah olan eylerdir. Lkin bni Salh (577643) buna i'tirz ederek unlar sy-
lemitir: Bu yaplmas imknsz olan sarp ilerden saylabilir. Hlbuki hakikat yle
deildir. nk hadsin mns: Kendisi iin diledii hayr din kardei iinde arzu
etmedike hi birimizin mn keml bulamaz; demektir. Bunu yapmak ise din kardeine
o hayrn br mislinin sz gtrmez bir ekilde yani; kendine verilen ni'-metten noksan
olmamak art ile verilmesini dilemekle olur. Selim bir kalp iin bu kolay bir itir. Onu
yapmak ancak fesat kalplere zor gelir, Allah bize ve cmle din kardelerimize afiyetler
ihsan buyursun.
Yukardaki mtlalar hadsin Din kardei rivayetine gredir. Komu rivayeti ise,
mslman, kfir, fsk, dost, dman, hsm, hasm uzak, yakn btn komulara mm ve
mildir. Binenaleyh kendine hayr dilemeye sebep olacak btn sfatlar hangi
komuda mevcutsa o komu en yksek mertebededir. Ondan sonra bu sfatlarn
ekserisini hiz olana, daha sonra daha az kendinde bulunanlara sra gelir.
Bylece bir tek hasleti olana kadar nilir; ve her komunun hakk, hline gre verilir.
Filhakika bu bbta Tabern (260360), Hr. Cbir (R. A.)'den u hadsi tahrc etmitir:
Komular nev'dir. (Birincisi) bir hakk olan komudur. Bu Mrik olup (yalnz)
komuluk hakk vardr. (kincisi) iki hakk olan komudur. Bu Mslmandr.

Mslmann hem komuluk hem de islmiyet hakk vardr, (ncs) hakk olan
komudur. Bu da akrabal olan mslman komudur. Bunun islmiyet akrabalk ve

komuluk haklan vardr. man Buhr'nin rivayetine gre: Hz. Abdullah b. mer bir
koyun kesmi ve yahd komusuna ondan hediyye etmitir.
Hsl komu din kardei ise, kendisi iin dilediini onun iinde islemeli; Kfirse
mslman olmasn temenni etmelidir. Ulem'dan Muhamme b. Eb Cemre: Komuluk

hakkna riyet, mnn kemlindendir. Ona zarar vermek ise byk gnahlardan
ma'duttur. nk Rcslullah (S.A.V.) :
Her kim Allah'a ve hiret gnne inanrsa komusuna ez etmesin; buyurmutur. Bu

hususta hl iyi ve kt komuya nisbetle birbirinden farkldr demitir.
Kt komuya hline gre nasihat edilir. Kfire Mslmanlk anlatlr. Fsk olana dah
mnsip bir lisanla nasihatta bulunulur. Vazgeemedii takdirde onunla alka kesilir ve
bu hareketle onu te'dip kastedilir.
Komuluun hududu her taraftan krk hnedir. Hz. Al (R.A)'dan rivayet olunduuna
gre; ezan iitenler, komudurlar. Bazlarna gre, mescidde sabah namazn beraber
klanlar komu saylarlar. Bunlar yerinde grmtk. 599[599]
1487/1256- bn Mes'ud
ratyallah anh'an
Reslflah sallattah aleyhi ve sellem :
rivayet edilmitir. Demitir k:
Hangi gnah daha byktr? dye sordum :
Seni yaratm olduu halde Allah'a nazr ittihaz etmendir; dedi.

Ondan sonra hangisidir? dedim :
Seninle beraber yemesinden korkarak evldn l-drmendir; buyurdu.

Daha sonra hangisidir? dedim :
599[599]
349.
Komunun kars ile zina etmenizdir; buyurdular. 600[600]

Allah'a erik ve nazr koulmamas hususunda Kur'n-i Kerm'de :
601[601] O halde Allah'a nazrler ittihaz etmeyin buyxulduu gibi fakirlikten dolay
evld ldrme babnda dah :
602[602] Fakirlik korkusu ile ocuklarnz ldrmeyin yet-i kermesi nazil
olmutur.Zina fi'linin makeret babndan kullanlmas, zinaya kadnnda rzs

olduuna iaret iindir. Bu fiilde zina suundan maada, kadn batan karma, kalbini
bakasna meyil ettirme gibi ktlkler de vardrki, bunlarn hepsi birer byk gnahtr.
Kadnn komu kars olmas bu husustaki hyanetlerin en bydr. nk komunun
komudan bekledii ey, kendisini ve rzn mdfaa etmesi, ktlklerinden emin
olmasdr. Allah Tel dah komu hakkna riyeti ve ona iyilikte bulunmay emretmitir.
Bu cihetler gz nnde bulundurularak komunun karsyla zina ve onun ahlkn ifsat
etmesi dnlrse bu zinann ne derece irkin bir ey olduu lyk ile anlalr.
Hads-i erif en byk gnahn Allah'a irk komak olduuna, ondan sonra da haksz
yere insan ldrmek geldiine delildir. ir byk gnahlarn dereceleri, sebep olduklar
mefsedetlere gre deiir. 603[603]
1488/1257- Abdullah b. Amri'bn s radydllah anhm'dan rivayet olunduuna
gre Reslllah salldllahii aleyhi ve sellem :
Kiinin ebeveynine smesi byk gnahlardandr; buyurmu.

Hi nsan ebeveynine sgermi? denilince :
600[600]
350.
Src-i Bakara; yet: 22.

Sre-i tsr; yet: 31.
601[601]
602[602]
Evet bir adamn babasna ser; o da onun babasna ser; annesine ser; o da onun
annesine ser; buyurmulardr. 604[604]

Hads mttefekun aleyh'dr.
Bu hadsdeki kiinin ebeveynine smesi nden murd: Onlara smee sebebiyet

vermesidir.barede; msebbebi zikirle, sebeb-i kasid kabilinden mecz- mrsel vardr.
Hads-i erif, anne ile babaya ezaya ve smeye sebep olmann haram klndna
delildir. Zr bununla hem sebep olan hem de sen gnaha girmi olurlar. bni Battal:
Bu hads Sedd-i zeryi' 605[605] hususunda bir esastr diyor. Bundan u neticeye varlr :
Bir iin sonu harama varrsa o haram kasdedilmemi bile olsa o ii yapmak haramdr.
Bazlar bu hadsde zann-i galip ile amel edilebiliceine iaret grrler. nk bazan
babasna slen kimse, srnekle mukabele etmeyebilir. Lkin ekseriyetle o da

ser. 606[606]
1489/1258- Ebu Eyyub radyallah anh'dan rivayet olunduuna gre, Reslllah
Mslman bir kimseye din kardeini gnden fszla terketmek, karlatklar vakit
birbirlerine yz evirmek hell olmaz. Bunlarn en hayrls evvel selm verendir;

Bu hads, mslmann nslmanla gnden fazla dargn, kalmasnn haram olduuna

delildir: gnden fazlas haram olduuna gre gn dargn durmak haram deildir.
Bunun hikmeti, insanda gazab ve huysuzluk cibill olduundan bunlar gidermek iin g
gn din kardeini terketmesi affedilmitir. lk gn fkesi yatr. kinci gn kendine gelir;

604[604]
351.
Sedd-i Zeryi' : Ktlk yollarn tkamak; demektir.

605[605]
606[606]
nc gn artk zr diler. Bundan fazlas ile kardelik hukuku ihll olur.
Hads, selm vermekle dargnlk ve ayrln sona ereceine de-Set ediyor. Cumhur-u
Utem ile mam Mlik ve g/i'nin mezhepleri budur. Bunlar TabernVnin Hz. bni
Mes'ud'un amcas Zeyd b. Vehb tarki ile rivayet ettii mevkuf bir hadsle de istidlal
ederler. Mezkr hadsde :
Dnmesi gelip ona selm vermesidir denilmektedir. mam Ahmed'le bazlar: Eer
darld kimseye konumamak znt veriyorsa yalnz selm almas kfi gelmez; eski
hllerine dnmeleri behemehal lzmdr demilerdir. Bazlarna gre terkedilenin

hline baklr. Eer selmMan baka szler sylemek kendisini honud edecek ve
dargnln giderecekse, konumak barmann tamam saylr. Byle bir eye ihtiya
yoksa selm vermek kfidir.
gnden fazla sren dargnlk iin bni Abdilberr yle diyor: Konumas, dargn olan
ahsa dni hususunda bir noksanlk getirecek veya nefsine yhud dnyasna zarar
verecek kimse ile gnden fazla dargn durmann caiz olduuna Ulem ittifak
etmilerdir. Nice gzel dargnlk vardr ki, ez veren bartan daha hayrldr.
Kimlerle dargn durulabilecei hususunda yukarlarda sz gemiti. 608[608]
1490/1259- Cabir radyallah anh'den rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah

Her iyilik sadakadr; buyurdular.609[609]

Ma'ruf, nnkerin zdddr. bni Ebi Cemre diyorki: det olsun olmasn iyi amellerden
olduu er' delillerden anlalan eye ma'ruf ad verilir. Eer o i niyetle yaplrsa sahibi
kafi olarak ecir kazanr. Niyetsiz yapld takdirde ecir ii ihtimali kalr.
608[608]
352.
609[609]
Sadaka : Allah rzs iin verilen maldr; ve farz, mendup btn sadakalara mildir,
iyilii sadakadr diye haber vermek tebih-i beli kablindendir. Maksad: sevap
hususunda iyilik iin sadaka hkm olduunu binenaleyh yaplacak iyiliin az da olsa
hakir grlmemesi lzm geldiini bildirmektir. Bir hadsde: Her tesbh sadaka, her
tekbr sadaka, iyilii emr sadaka, ktlkten neh sadakadr buyurulmutur; hatt
insann ktlk yapmaktan kendim tutmas sadaka saylmtr. Zaten hadsimizdeki :

Her yilik ta'biri btn salah amellere mm ve mildir. mam Tirmiz, Hz. Ebu Zerr (R.
A.y&n merv olarak u hadsi tahrc etmitir:
Din kardeinin yzne glmsemen senin iin br sadaka, iyilii emir, ktlkten
nehyetmen senin iin bir sadaka, dallet diyarnda bir adam ird etmen, senin iin
sadaka, yoldan ta', tiken'i ve kemii atman senin iin sadaka, kovandan din kardeinin
kovasna suyu boaltman da sadakadr. 610[610] Tirmis bu hadsi hasen bulmutur. Onu
bni Hibbn'da Sahh- inde tahrc etmitir.
Bu hadslerde sadakann yalnz aslna mnhasr kalmadna iaret vardr. Yani sadaka
yalnz maldan olmaz; ve sadece zenginlere mahsus deildir. Bilkis onu herkes her
zaman ve her eyle yapabilir. 611[611]
1491/1260- Ebu Zerr radtyaah an&Men rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
saaUah aleyhi ve sellem :
yilik nmna hi bir eyi asla tahkr etme; velev ki (iyilik) elin kardeini gler yzle
karlamandan ibaret Olsun; buyurdular. 612[612]
1492/1261- (Bu da) Ebu Zerr radydttah anh/den rivayet edilmitir. Demitir kt:
Reslllah sallallah aleyhi ve aellem:
Bu hadslerin her biri, Islmiyete dudak bken aknlarn azlarna tevcih edilmi birer sille-i
ma'ks mahiyetindedir, insafla sylesinler! Bu derece semahat slmiyetten baka hangi dinde mevcuttur.
610[610]
611[611]
353.
612[612]
354.
Bir orba piirdiin vakit suyunu ok koy ve komularn gr gZet;

Bu iki hadsi Mslim tahrc etmitir.
Her iki hadsde gler yz gstermek sureti e olsun iyilik yapmaya tevik vardr. kinci
hadsde ayrca komu hakkna riyet tavsiye olunmakta ve hi olmazsa piirdii

orbadan
ona
hediyye
bildirilmektedir. 614[614]
etmek
sureti
ile
grp
gzetilmesi
cbettii
1493/1262- Ebu Hreyre radyallah anh'on rivayet olunmutur. Demitir k:

Her kim bir mslmann dnya gussaiarndan bir gussasn giderirse, Allah onun
kyamet gn gussala-rndan bir russasn giderir. Kim ba sklan birine ko-Isylk
gsterirse Allah ona dnya ve hrette kolaylk ihsan eder. Kim bir mstmann
kusurunu rterse Allah onun hem dnyada hem de hirette kusurunu rter. (Hsl) Kul
din kardeinin yardmnda olduka Allahda o kulun yardmindadr; buyurdular. 615[615]
Yalnz burada hadsin metninde baz deiiklikler vardr. Mesel: neffese kelimesi
Mslim'de Ferrece eklindedir. Ondan sonraki cmle de Sahk-i Mslim de yoktur.

Onu bakalar rivayet etmitir. Maamfh mnda bir deiiklik yoktur.
Hads-i' erif bir ka mes'eleye dellet etmektedir. yle ki:
1 Bir mslmann dnyaya id ba sksn zmenin faziletini bildiriyor. Bu da

hacetine ya mal vermekle veya ma'nev nfuzunu kullanarak onu zlimin zulmnden
613[613]
614[614]
kurtarmaya almak, hasta ise il almak, doktor getirmek gibi eylerle olur.
2 Borluya yardmda bulunmak ve kendisine kolaylk gstermek de ba zmekten

ma'dudtur. Bunun ayrca
zikredilmesi daha beli ve daha mhim olduu iindir.
Borluya yardm ya kendisine uzun va'de vermek yhud borcunu affetmek gibi eylerle
olur. Alacakl her hangi bir ekilde borlusuna kolaylk gsterirse, phesiz Cenb- Hak
da ona dnyev ve threv btn ilerinde kolaylk ihsan eder. Bu suretle her ii yolunda
gittii gibi hirette de sknt ekmez; iyilikleri ktlklerine galebe alar.
3 Bir kimse bir mslmann gizli bir kusurunu grr de bakalarna sylemezse
me'cur olur. Ecri de ameli cinsindendir; yani onun kusurunu da Allah rter. Dnyada
yapt bir kusuru kimseye duyur-mad gibi hirette de kabahatim yzne vurmaz;
affeder. Bundan dolaydr ki Peygamber (S.A.V.) mslmanlar birbirlerinin kusurlarn
meydana karmamaya tevik etmitir.
Ulem kusur gizlemenin vcib deil mendup olduuna kail olmulardr. Binenaleyh bir
mslmann gizli bir suunu bilen onu hkime haber verse, gnahkr olmaz. Ancak bu
hkm fitne ve fesatl ile tannm kimseler hakkndadr. Bir defa bir su ileyerek
tevbe eden ve bir daha yapmayan kimsenin o kusurunu gizlemek cbeder, nk
fesatnn kusurunu gizlemek, onu daha baka fitne ve fesatlar karmaya tevik olur. Bir
defa su ileyenin hli byle deildir. Buraya kadar verilen izahat ma'siyet ilendikten
sonraya iddir. Onu ilerken grenin hkmne gelince : Men'etmeye iktidar olursa
derhal mdahe-lede bulunarak men'etmesi vcibtir. nk bu mdaheie mhkeri inkr
demektir; mdahale etmemek hell olamaz. Mesel: Hrsz birinin maln alarken
grenin mal sahibine haber vermesi cbeder; aksi takdirde hrsza yardm etmi olur.
Acaba hads rvleri ile hidlerin, evkaf ve zekt memurlarnn cerhi, gbet saylmazm?
Hayr, onlarn cerhi gbet deil, bilkis herkese vcib olan bir nasihat ve drstlktr;
bylece olduu da ittifkdir..
4 Kul din kardeine yardm ettike AHah'da o kula yardm eder. Bu suretle kazanmaa
gayret gsterdii bir eyi kolayca elde ediverir. Vk her ide AHah kulunun muinidir:
Fakat bu avn- inayet, din kardeine yardm edene daha fazladr. Binenaleyh
mslmana gereken, din kardeini kendinden ileri tutmaktr; zr Allah'n keml-i
inayetlerine nail olmann yolu budur.616[616]

1494/1263- bni Mes'ud radyallah cmVdan rivayet olunmutur.
Demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve seem:
Her kim bir hayra dellet ederse kendisine o hayr yapann ecri kadar ecir vardr;
Hads-i erf, hayra dellet edenin onu yapan kadar ecir ve sevap kazanacana dellet
ediyor. Bu bbta:
Her kim slmda gzel bir r aarsa o r'n ve onunla amel edenlerin ecri
kendisinin olur hadsi de vardr.
Hayra dellet, onu yapmasn sylemek ve yapmak isteyene nereye mracaat edeceini
gstermek, nashatta bulunmak ve faydal eserler yazmak gibi eylerle olur.
Hayr in mns dnya ve hirete id btn hayrlara mildir. Ne byk meziyettir ki

kelm- Nebev'nin mnlar akllara hayret verecek derecede mull; Kelimeleri o
nisbette vazhtr. 618[618]
1495/1264- bni mer radyalah anhm'an Peygamber salallahit aleyhi ve

sellem'en iitmi olarak rivayet edildiine gre Res-ltah saldllah aleyhi veseTtevn:
Her kim Allah akna size snrsa onu koruyun. Her kim sizden Allah akna bir ey
isterse) ona verin; her kim de size bir iyilik yaparsa onu mkfatlandrn, eer (verecek
616[616]
356.
617[617]
618[618]
bir ey) bulamazsamz kendisine dua edin; buyurmulardr. 619[619]

Bu hadsi Beyhak tahrc etmitir.
Ayni hadsi Ebu Dvud, bni Hibbn ve Hkim de tahrc etmilerdir. Yalnz baz
rivayetlerinde az ok kelime deiiklikleri ve ziydeler vardr. Mesel bir rivyetde :
Eer ona mkfat vermekten ciz kalrsanz; krettiinize kanat getirinceye kadar
ona du edin; nk Allah kredenleri sever buyurulmutur. Tirmiz u hadsi rivayet

ediyor :
Eer bir kimseye bir hedyye verilir de (karlnda) verecek bir ey blabilirse ona
karlk hediyye versin; (verecek ey) bulamazsa sena etsin; zr sena eden muhaKkak
kretmi olur. Her kim (hakka) giderse muhakkak kf-rnni'met etmi olur.
Her kin Allah akna srze snrsa om koruyun
cmlesinin mm- i: Eer bir kimseden, zerine farz olmayan bir ey istenir de yapamaz
ve size iltica ederek zr dilerse, onu kendi hline brakn, affedin; demektir.
Hads-i erf, byle bir kimseden artk o eyin istenmeyeceine Allah akna - isteyen
kimseye istediini vermek gerektiine, iyilik yapana mkfat vermek lzm geldiine,
verilecek mkfat bulunamada takdirde kendisine duada bulunmak cbettine
delildir. Ancak verilmesi veya istenilmesi memnu' olan eyleri vermek cbetmez. Bu
toab' da Tdbern, Hz. Ebu RSuse'I - E'ar (R. A./dan u hadsi rivayet etmitir :
Allah akna isteyen (dilenci) mei'undur. Kendisinden Allah akna istenilen ve kt bir
ey istememi olmak artyla dilenciye nesne vermeyen kimsede mei'undur; derken
iittim. Dilenciye I'net edilmesi, bktrlacak derecede srar ettii takdirdedir.

Vermeyene I'net ise verilebilecek bir eyi vermedii zamana mahsustur. Ulem bu
hcJsi kerhate hamletmilerdir. 620[620]
619[619]
357.
620[620]
358.
Zhd- Takva Bab
Zhd: Bir eye az rabet gstermektir. Ehl-i hakikat stlahna gre ise dnyadan yz
evirmek, ona kymet vermemektir. Bazlar,: Zhd; dnya rahatn hiret rahatna
terketmektir demi, bir takmlar: Elinin hli kald eyden kalbinin de hli
kalmasdr demilerdir. Zhd: elden kana yanmamaktr diyenler olduu gibi, daha
ba-, ka tarifler de yaplmtr.
Fakat Tirmiz ile bni Mce'nin, Hz. Ebu Zerr (R. A.J'dan mer-fu' olarak rivayet ettikleri u
hads zhd' hor trl ta'rif ve izahattan daha gzel tefsir etmektedir :
Dnyada zhd: ne helli haram klmaktr, ne de mal itlaf etmek. Lkin dnyada Zhd,
Allah'n milkinde olana kendi elinde olandan daha fazla itimad eder olman ve bana
msbet geldii zaman onun sevabs hakknda ms-betn olmasn (kazandraca sevap)
dan dana arzuke bulunmandir. Tabii ki baa gelen belya bir n sabretmekle uzun
zaman sabr gstermenin sevab bir deildir. Uzun zaman sabreden elbette daha ok
sevap kazanacaktr. Fakat Zhd ok sevaba tarna' etmek deil ,azna kanat
gstermektir. Bunu anlatmak iin hads-i erif de sevab az olan tarafn istenilmesi
tavsiye buyurulmutur.
Vera': Haram ilemek korkusu ile, pheli grlen eylerden kanmaktr. Bazlar: Sana
phe veren eyi terketmen, kusur saylan da yapmamandr demilerdir: En mevsuk
olanla amel etmek ve nefse en meakkatli geleni yklemektir diyenler olduu gibi: yi-
yeceine, giyeceine bakarak, hakknda beis grlen eyi yapmamakt'' diye ta'rif
edenler de vardr. 621[621]
1496/1265- Nu'man b. Beir radyallah anhm'en rivayet edilmitir. De m iir ki:
ReslHah sallallah aleyhi ve sellem :

621[621]
359.
Muhakkak hell apak ve (yine) muhakkak haram apaktr Fakat bunlarn arasnda
bir takm pheli eyler vardr ki onlar insanlardan biroku brnek. Bmd bu
phelerden saknan dnini ve rzn korumu olur. phelere den ise harama dt
demektir. Tpk yasak yerin etrafnda hayvan gden obann onun iine dmesi
yakincacik olduu gibi. Dikkat edin, bir hkmdarn bir yasak yeri vardr. phesiz ki
Allah'n yasak yeride hsrm kld eylerdir. Dikkat edin! vcdda bir lokma (et) vardr
ki, bu lokma iyi olursa btn vcut iyi olur; bozulursa btn vcut bozulur. Dikkat edin,
bu lokma kalptir; buyururken iittim; Nu'man bunu sylerken iki parman kulaklarna
kaldrmtr. 622[622]
Hads mtfefekun aleyh'tir.
Harama dt cmlesinin mns; harama dmesi yakndr; demektir. Hadsin geri
kalan ksmnn delaleti ile bu cmle hazfedilmitir. Zr pheye dmek harama
dmekle bir hkmde olsa beyn edilmi bulunan haramn bir nev'i olmak lzm gelirdi; hlbuki pheli eyler hadsde ayr bir ksm olarak gsterilmitir. Nitekim obana
benzetilmesi de buna dellet eder.
Uiem-i Kiram bu hadsin pek byk bir ehemmiyeti hiz bulunduuna ve slm
kaidelerinin mihveri saylan drt hadsten biri olduuna ittifak etmilerdir. Bazlarna
gre bu hads islmn te biridir, mam Ebu Davud'a, gre mihver hadsler drttr.
Bunlar az yukarda grmtk.
Hell apaktr cmlesinden murd : onu Allah ve Resul beyn etmitir; demektir.
Haramn akl dah yled.\. Bunlarn ihbar sigalar ile ifde buyurulmas hellden
istifade," haramdan ise kanmak lzm geldiini bildirmek iindir.
Bunlarn arasnda bir takm pheli eyler vardr.
Cmlesinden murd: haram veya hell olduu bir ok insanlar yani chiller tarafndan
kestirilmeyip mtereddit kalman eylerdir. Bunlarn hkmlerini yalnz limler bilirler.

Haklarnda kitap veya snnet vrid olanlarn delili nasstr. Bulunmayanlarn
622[622]
360.
hkmlerini kyas veya istishap yolu ile istinbt ederler. Eer mes'elenin delli ulem'y^.
da aikr deilse artk vera-' ve takva ile hareket gerekir ve mesele : Bu phelerden
saknan dnini ve rzn korumu olur cmlesinin hkmne girer. Haram veya hell
olduuna hi bir dell yoksa, eriat gelmezden nceki eyler hkmn alr. Bazlarna
gre bu gibi hususta hi bir hkm verilemez. Dier bazlarna-gre burada be-ret-i asliyye yani eyada asl olan, taharettir kaidesi ile amel olunur.
pheli grlen eylerde ihtilf, o eyin haram olup olmad y-hud harama benzeyip
benzemedii hususundadr. Muhakkik ulem ikinci kk tercih etmiler; ve buna

Ukbet'bn Haris (R.A.) hadsi ile hurma hadsini misal gstermilerdir.
Ukbe idsinin hlsas udur :
Siyah bir cariye Ukbe ile karsn emzirdiini iddia etmi. Ukbe (R. A.) bu meseleyi
Reslllah (S.A.V.)'e sorduunda Peygamber (S. A.V.) :
Nasl olur; sylendi ya; buyurmular. Bu suretle Ukbe de hakikati anlam. Daha evvel
karsnn bu ekilde haram olup olmadnda phesi varm.
Hurma hadsine gelince : Reslllah (S.A.V.) yolda giderken bir hurma bulmu ve :
Bun zekt veya sadakadan olduundan korkma-sam yerdin.; buyurmulard. Zekt ve
sadaka almak kendilerine kafi surette ha md; ancak bulduu hurmann bu cinsten olup
olmadnda phe etmiti.
Allah'n haram klp klmadnda phe edilen eylerin hell olduunu ifade eden
hadsler vardr :
Eer bir ey hakknda Allah hkm beyn etmemise o ey Allah'n affettiklerindendir.

hadsi ile Sa'd b. Ebi Vak-kas (R.A.)'m rivayet ettii u hads onlardandr:
Mslmanlar arasnda en byk gnahkr kimse henz haram klnmayan bir eyi
sorarak onun haram klnmasna sebep olandr.
bni Abdiberr : Gerek hell, temiz pak olan kazantr. Hlis hell da budur. pheli
olan ey, baka bir yerde zikrettiimiz delillerden dolayir bizce hell mevkiindedir
demitir. Hattbi dah unlar sylemektedir: Eer bir eyde phe edersen, evl olan
ondan kammandr. Bu kanmann hli vardr : vcib, mstehap ve mekruh.
Kanmas vacip olan phe, haram istilzam edendir. Malnn ekserisi haram olan bir
kimse ile muameleden kanmak menduptur. Meru' olan ruhsattan kammakda
mekruhtur.
mam Gazali vera' bir ka ksma ayrr :
1 Sddklarn vera': Bu, hell olduunu isbat edecek ak bir dell bulunmayan eyi
terketmektir.
2 Takva sahiplerinin vera' : hakknda hi bir phe bulunmayan fakat harama

gtreceinden korkulan eyi terketmektir.
3 Salifalerin vera' : ihtimlli olan bir eyi terketmektir.
Ancak bu ihtimalin yerinde olmas arttr, ihtimal yersiz olursa vera'a mvesvisler
vera' denilir.
mam Buhar vesveseliler iin bir bb tahsis etmitir. Bir insann elinden kamtr,
zanne av etini yememek; malnn haramdan kazandn gsteren hi bir dell
bulunmad halde srf hlini bilmedii iin bir mslmandan al veri yapmamak birer
mvesvis vera'dr.
Hadsteki her hkmdarn yasak yeri vardr. cmlesi eski hkmdarlarn detlerini
haber vermektedir. Filvaki' eskiden her hkmdarn himaye ettii bir yeri bulunur;
oraya kimse giremezdi, girenlere iddetli cezalar verilirdi. Binenaleyh cezadan
korkanlar o yere yaklaamazlard. Hadsde bu cihet muhataplara bir misal gibi zik-
redilmi; sonra ,/Mlah'n yasak yeri mesabesinde olan haram kld eyler beyn
olunmutur.
pheli eylerle megul olan bir kimsenin hli gerekten korunan bir yerin etrafnda
koyun gden obann haline benzer. obann en ufak bir gafletinden bilistifade koyunlar
o yere nasl giriverirlerse ayni ekilde pheli eylerle megul olan da az sonra ii
harama vardr-verir. Bundan dolay, Reslllah (S.A.V.) harama gtren yollardan uzak
kalmaya iradda bulunmutur. Ondan sonra insan vcudunda bir lokmack bir et paras
bulunduunu, bununla beraber vcuduj salh ve fesad mihverlii vazifesini grdn
bitte'kd ifde buyurmu; nihayet bu parann kalp olduunu aklamtr.
mam Gazl'ye gre kalpten murd gs boluundaki et paras deildir. nk bu
para hayvanlarda da vardr. Ona gre kalp ltif, rabbn ve ruhan bir varlk olup
vcutdaki et parasna te-allku vardr. te insann hakikati bu ruhan kalptir. nsann,

anlayan ve bilen muhatap olan taraf budur. Yine Gazl'ye gre insann btn z ve
hisleri kalbin emrine verilmi birer hizmeti ve yardmc mesabesindedirler. Bunlarn
hakim ve mutasrrf kalptir. Btn uzuvlar kalbe itaat mecburiyetinde yaratlmlardr;

hi biri ona muhalefet edemez. Gze almasn emrederse, alr; ayaa hareket emri
verirse, hareket eder; dilin konumasn irde ederse dil konuur. Dier uzuvlar da
byledir. Btn his ve azann kalp emrine verilmesi bir cihetle meleklerin Aah'a olan
inkiyad ve teslimiyetlerine benzer; u farkla ki, melekler Rablarna yaptklar tati
bilirler, halbuki mesel, kirpikler alp kapanma hususunda kalbe teshir yolu ile itaat
ederler. Kalbin bu yardmclara ihtiyac vardr.
Zr Allah yolunda kendisine binecek ve yiyecek gibi eyler lzmdr. Kalpler ancak bu
yolda menziller kat'etmek iin yaratlmlardr. Nitekim Tel hazretleri :
623[623] Ben cin ve nsanlar ancak bana ibadet etsinler diye yarattm. buyurmutur.
Kalbin binek vastas beden, yiyeceide ilimdir; ir se-bebler de slih amellerdir...
Gaz'nin uzun olan beyanatndan bir ksmnn burada zikredilmesi, kelm- Nebev'nin
nasl bir dipsiz derya olduunu gstermek iindir.
Akln kalptemi, yoksa dimadam olduu meselesine gelince: bu meselenin hads ilmle
bir alkas olmadndan o bbtak ihtilflara burada yer verilmemitir. 624[624]
1497/1266- Ebu Hreyre radyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah saldllah aleyhi ve sellem:
Altn, gm parann ve kadifenin kulu olan kimse helak olmutur. Kendisine (bunlar)
623[623]
624[624]
363.
Sre-i Zariyat; yet: 56.

verilirse raz olur. Verilmezse raz olmaz; buyurdular. 625[625]

Altn ve gme kul olmak ta'bri ile, dnyaya dalan ve deta ona taparak kul olan,
dnyev lezzet ve ehvetler yegne gayesini tekil eden kimseler kasdedilmitir. Hadsde
geen altn gm ve kadife, srf misal olarak zikredilmitir. Yoksa her ne ile olursa olsun
megul olarak Allah'a olan kulluk vazifesini unutan kimse o eye kul olmu demektir.
Mesel : baz kimseleri mir ve me'mur sevdas, dier bazlarn arazi ve ba, bahe,
sahibi olmak sevgisi, bir takmlarn da vcut gzellii ak, kul etmitir.
Dnyann kt taraf insan Allah'a kulluk etmekten alkoymasdr. Byle olmazsa dnya
ileriyle megul olmak mezmum deil, yerine gre vcib bile olur.
Kendisine (bunlar) verilirse raz olur cmlesinden mu-rd: Allah'n rzsnn yerine,
dnya varlna raz olmasdr. Verilmezse ne Alsth'dan raz olur, ne de hlinden
memnun kalr; gazapla-nr durur. te hadsde helak olduu bildirilen bedbaht budur.
nk bylesinin AHah'dan raz olmas, Allah'n kendisine dnya mal vermesine
baldr, vermezse isyan eder. Hads-i erif Tel Hazretleri'nin:
626[626] nsanlardan bazs Allah'a kenardan kydan ibdet eder. Eer hayra nl olursa
ona gnl yatr. Fakat bana bir bel gelirse yz deiir. yet-i kermesine
benzemektedir. 627[627]
1498/1267- bni mer radyallah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sallctlah aleyhi ve sellem omuzlarmdan tutarak :
Dnyada garip veya yolcu imisin gibi ol; buyurdular.bni mer: Akam9admm,
sabah bekleme; sabahladnda dah akam bekleme; shhatinden hastaln iin,
Sre-i Hac; yet: 11.
625[625]
626[626]
hayatndan da memattn in (hisse) al; derdi. 628[628]

Garb: evi, yeri, vatan ve kimsesi olmayandr. Hazreti Isa (A.S.) hakknda: mesih
mes'uddur. ocuu yok lecek, evi yok kecek; seyahat eder durur derlermi.
Hadsdeki emir ird iindir (yhud) kelimesi de ek iin deil, tahyir veya ibha ifde
eder.Mn udur: Kendini dnyada garip gibi tut; istersen yolcu da farzedebilirsin;
nk garip bazan bir yere yerleir kalr, yolcu ile deildir; onun murad hedefine
varmaktr. Burada hedef ise Allah'n rzsdr.
ibni Battal diyorki : Garip kimsenin insanlar arasna kar-d azdr. Hatt onlardan
ekindii iin hemen hemen hi bir tandk bulup onunla yarenlik edemez. Bu sebeple o
kendi leminde zell ve korkaktr. Yolcu da yledir; yoluna ancak yiyecei ve hafif yk
ile devam eder. Yoluna devamna mni' olacak eyleri yannda bulundurmaz. Bunda
dnyada zhd tercih etmeye ve dnyadan yalnz kendine yetecek kadarn almaya
iaret vardr. Yolcu nasl hedefine ulatracak mhimmattan bakasna muhta olmazsa,
ts'min de yledir: Dnyada kendisini maksud mahalle yetitirecek mhimmattan

fazlasna muhta deildir.
Hadsteki bni mer'in szn ulem'dan bazlar merfu' olan ha-dsden mlhem ve
onun teferruat addetmilerdir. Bu sz, ecelin son derece yakn olduunu tezammun
etmektedir. yle ki, akl banda olan bir insan, akamdan sabaha kmasn ve sabahtan
akama varmasn bekleyecek, ecelinin bundan nce gelivereceini zannederek hazrlkl
bulunacaktr. nsann mutlaka hasta ve 'salam geirdii gnleri olacaktr. yi gnlerin

kymetini bilerek. onlar kendine yarayacak ekilde deerlendirmek lzmdr. nk
hastalk aniden gelerek ibdetine mni' olabilir. Eer iyi gnlerinde ibdetini yaparsa o
gnlerin sevab hasta iken dah yazlr. te shhatinden hastal iin hisse ayrd
demektir. Haytndan memat iin hisse almak.dah byledir, Tirmiz ve Hkim Hz. Ebu
Hreyre'den bu mnda bir hads rivayet etmilerdir. 629[629]
628[628]
629[629]
365.
1499/1268- bni mer
radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
ReslHah sallaah aleyhi ve seTlem :
Her kim bir kavme benzerse artk o kimse onlardandr; buyurdular.630[630]

Bu hadsi Ebu Dvud tahrc etmitir. bni H'tbbn onu sahhlemitir.
Hads-f erifde, zaflik varsa da bir ok hads imamlar ashab kirm'dan mteekkil bir
cematten ona ahitler rivayet etmilerdir.
Bu suretle hads zaflikdan kurtulmutur631[631]. ahitlerinden biri Ebu Ya'l'nm, Hz. bn

Mes'ud'dan merfu' olarak tahrc ettii u hadstir:
Her kim bir kavmin yaptklarna raz olursa onlardan olur.
Bu hads, kfirlerle fsklara ve taid'adcara benzeyen bir kimsenin onlardan

saylacana delildir. Benzeyi, onlara mahsus olan giyim, klk kyafet ve iredir.
Kyafette kendini kfire benzeterek onun gibi olduuna i'tikat edenin kfir olduuna
ulem ittifaL etmilerdir. Fakat kfir klna giren, bununla kfir gibi olduuna i'tikat
etmezse mes'ele fukah arasnda ihtilafldr. Bazlarna gre kfir olur. Hadsimiz de
bunlara delildir. Bir takmlar kfir olmayacana fakat te'dibi lzm geldiine kail
olmulardr.632[632]
1500/1269- bni Abbs radyallah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir k: Bir

gn Peygamber sallallah aleyhi ve sellem'in arkasnda idim. (Bana) :
Ey ocuk, Allahr (n emir ve nebilerini) muhafaza et ki Allahda seni muhafaza etsin.
HEatt son zamanlarda Msr'n alafranga bilginlerinden biri bu hadsi zaf gstermek iin ahitleri
olduunu gizlemig. Buna muttali' olan Ehl-i Snnet ve'1-cemat limlerinden byk bir zt, ona verdii
cevapta ayet bu sz hads olmasayd ben niin hads olmadna yanardm. demitir.
630[630]
631[631]
632[632]
366.
Allah ( emir ve nehierin) muhafaza et ki onu (n hfz-u emnm) karnda bulasn. (Br
ey) istersen Allah'dan iste. Yardm dilediin vakit de Allah'dan dile; buyurdular. 633[633]
Bu hadsi Tirmiz rivayet etmi ve hasen sahih demitir. Hadsin tamam yledir :
Bilmi ol ki, u mmet sana bir fayda vermek iin ittifak etse Allsh'n takdir ettiinden
baka bir tayda vermez; sana bir zarar getirmek iin de topfansalar (v ne) Allah'n takdir
ettiinden baka bir zarar yapmazlar, kalemler kurumu ve sahfeler durulmutur.
Ayni hadsi mam Ahmed b. Hanbelj b. bn Ab bas (R. .4./dan u lfzlarla tahrc
etmilerdir:
Hayvan zsrnde Peygamber (S.A.V.)'in arkasnda dm. Derken :
Ey ocuk (veya: Ey ocucak) sana Allah'n kendi-lerle fayda verecei bir ka kelime
reteyim mi? dedi:
Hay hay; dedim :
Allaht (emir ve nehlerini) muhafaza et k, o da seni muhafaza buyursun. Allah (n
emir ve nehfern) muhafaza et ki, onu ( emmm), karnda bulasn. Bollukda kendini
Allah'a (lyk bir kul olarak) arzet ki, iddet zamannda sana tandk muamelesi yapsn.
(Bir ey) istersen Allahdan iste; yardm dilediin vakit de Ailah'dan dile. Olacak eyler
hakknda artk kalem kurumutur. Allah Tel'-nn. takdir etmedii bir ey iie b*tn
halk sana fayda vermek isteseler bunu yapamazlar. (Yine) Allah'n senin aleyhine takdir
etmedii bir eyle sana zarar vermek isteseler hi bir zarar getiremezler. Bilmi ol ki
holanmadn bir eye sabretmekte ok hayr vardr. phesiz zafer sabrla beraberdir;
ferahlk meakkatla birlikde-dir. Muhakkak glkle birlikde bir kolaylk vardr. Bu
hadsin isnad basendir.
Hadsin daha baka lfzlar da vardr. Mezkr hads pek muazzam tavsiyeleri ihtiva
etmektedir. Bu sebebledir ki, Hanbel mezhebinden bz ulem onun hakknda mstakil
eser yazmlardr. Allah'n emir ve nehlerini muhafaza; btn vcibt yapmak,

nehyedilenlerin semtine varmamakla olur. Aah'n muhafazas: mkfat olarak o kimse-
633[633]
yi iki cihann erlerinden korumasdr.
Hads-i erif, bilcmle dileklerin yalnz Ailah'dan istenilebileceine dellet ediyor. Bu
hususda mam-t Tirmiz merfu' olan u hadsi tahrc etmitir:
Allah'dan fazl-u keremini isteyin; zr Allah kendisinden stenilmeyi sever. Hz. Efau
Hreyre (R. A.)'dan da baz hadsler rivayet olunmutur.
Ashb- krm'dan Ebu Bekir, Ebu Zerr ve Sevbn (R. Anhm) hazerat ile daha bakalar
Peygamber (S.A.V.)'e kimseden bir ey istemeyeceklerine sz vermilerdir. Bu

szlerinde o derece ciddiyet gsterdiler ki, birbirinin kams veya devesinin yedei yere
dse onu kimseden istemezlerdi.
Yardm dah yalnz Ailah'dan istenilecektir. Bunda iki fayda vardr:
1 Kul ibdet ve taatlar hususunda mstakil hareket etmekten cizdir.
2 Kul'a dni ve dnyev btn ilerinde Allah'dan baka yardmc yoktur.

Reslllah (S.A.V.) mmetine hacet hutbelerinde :
Hamd Allah'a mahsustur; ondan yardm dileriz. demeyi ta'lim buyurmu; ayrca Muz
(R. A.)'a namaz sonunda :
Allah'm, sana zikir, kr ve gzel ibdet edebilmem irt, bana yardim et. duasn
retmitir. Evet, kul mkellef olduu eyleri ed ve mukadderata sabr hususunda
mevlsmn inayet ve yardmna son derece muhtacdr. Hz. Ya'kub (A.S.) bile mukadderata sabr hususunda :
634[634] Sizin sylediklerinize kar yardmna snlacak zt ancak Allah'dr. demitir.
Bununla beraber Peygamber (S.A.V.)'in yukardaki tavsiyeleri esbaba tevessle mni'
deildir. nk esbaba tevessl de Allah'dan dileme ve ondan isteme kablindendir. Bir

kimse maiet esbabndan birine tevesslle rzkn ararsa onu kendisine ihsan eder.
Vermezse kulun bilmedii bir maslahattan dolay vermemitir. Kul'a bu sr alm olsa
verilmediinin daha hayrl olduunu anlard.
Makbul olan kazan, evld-u iyalini geindirmeye yetecek kadar olandr. Talebeye
634[634]
Sre-i Yusuf; yet: 18.
yardm, slay- rahim ve saire gibi hayr yollarna sa-rfetmek iin daha fazlasn
kazanmak da makbuldr. Fakat bunlardan maada bir maksatla fazla kazan, eitli
yolsuzluklara sebep olaca iin makbul deildir.
Hell kazan babandan Reslah (S.A.V.) :
Hell mal kazanmak farzdr. buyurmutur. Bu hadsi Taberani ile Beyhah merfu'
olarak bni Mes'ud (R. A./dan-rivayet etmilerdir. Rvleri arasnda zaf olan varsa da,
hadsin bir ahidini Deylem rivayet etmitir. Mezkr hadsde :
Hel kazanc aramak vaciptir. buyurulmutur. Dier bir ahidi de H. bni Abbas'tan
yine merfu' olarak rivayet olunmutur. Lfz udur :
Hell kazanc aramak cihddr.
Ulem hell mal kazanmann yerine gre farz ve mendup olduunu sylemilerdir.
Bundan yalnz tedrisle megul olan limlerle hakimler ve halk zerinde umum vilyeti
bulunan zevat mstesna tutulmutur. Bunlar devlet tarafndan kendilerine tahsis edilen
mallardan rzklarn alrlar. 635[635]
1501/1270- Sehl b Sa'd radyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Peygamber sollallah aleyhi ve sellem'e. bir adam gelerek :
Y Reslallah, bana bir amel gster ki; onu yaptm zaman beni hem Allah sevsin,
hem insanlar; dedi. Bunun zerine Reslllah sallaldh aleyhi ve selem :
Dnyadan el ek k, seni Allah sevsin; nsanlarda olandan da el ek, seni insanlar

sevsin; buyurdular. 636[636]
Bu, hadsi bni Mce ve bakalar rivayet etmilerdir. Senedi gzeldir.

635[635]
370.
636[636]
Bu hads iin Hkim: sahihtir demise de deildir. nk rvleri arasnda Hlid b.

Amr- Kurei vardr ki, bilittifak metruk zir zttr. Hatt hads uydurduunu syleyenler
olmutur. Vaka onu Ebu Muaym el Hilye nm eserinde Mehid'den tahrc etmitir.
Rvleri de skadr. Ancak Mchid'.in Hz. Enes (R. AO'dan iittii sabit olamamtr.
Hads mrsel olarak da rivayet edilmitir. mam-% Nevev hidleri olduuna bakarak
onu hasen addetmitir. Darusu da budur.
Hads-i erf, zhdn eref ve faziletine delildir. Zr Zhd Allah ve kullarnn

muhabbetine vesiledir. nsanlar bakasnn kendi mallarna muhta ..olmasn ho
karlamazlar; bu onlarn ftratnda mevcut bir haslettir/Binenaleyh, kuldan bir ey
istemeyen kimseyi severler. Ha-dsde kullarn muhabbetini kazanmak istemenin caiz
olduuna iaret vardr. Bu muhabbeti kazanmaya almak menduptur; hatt vacip

diyenler vardr. Reslllah (S.A.V.) :
Nefsim kabza-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, biribirinizi sevmedike mn
et (Hk de) meyin. buyurmulardr. Selm ve hediyye vermek gibi eylere ird ve
tevikde bulunmas da muhabbete vesile olduklarudandr.637[637]
1502/1271- Sa'd b. Eb Vakkas radyallah anh'an rivayet olunmutur.Demitir ki:

ResSllah sallallah aleyhi ve sellem't :
Gerekten Allah, takva sahibi, gani, kendi halinde olan kulu sever; derken
iittim. 638[638]
Ulem : A'lah'm kulunu sevmesini ona rahmet ve hidyet ihsan buyurmas, hayr,
murd
etmesidir
buzeylemesidir.
eklinde
tefsirlerde
bulunmulardr.
Muhabbetinin
zdd
Taky: takva shibi'dir. Bundan murd: zerine farz olan eyleri yapan,haramdan
637[637]
371.
638[638]
kanandr.
Gan : Zengin demek ise de burada maksad mal zengini deil kalp zenginidir. Allah'n
sevdii zengin de budur. Fahr-i Kinat (S.A.V.) bir hads-i eriflerinde zenginlikden
muradn mal okluu deil kalp zenginlii olduunu beyn buyurmulardr. Maamfh
bazla-r zenginlikten muradn mal zenginlii olduunu sylemilerdir; bu da bir

ihtimaldir.
Hafiy : kendi halinde olup ibdetle megul ve nefsine hkim olan kimsedir.
Hads-i erf insanlarla ihtilli terkederek uzlete ekilmenin faziletine isret
1503/1272- Ebu
Hreyre radyallah anfe'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:
girmeyen
ResiIIah sallallah aleyhi ve sellem:

Kiinin
iine
eyi
terketmesi
iyi
muslman
olduundandr;
Bu hadsi Tirmizt rivayet etmi ve: hasendir demitir. : " Hads-i erif, drt temel
hadsten biridir ve cevamiu'l kelimden .olup btn kavil ve fiillere mm ve mildir.
Lzumsuz sz sylemenin makbul bir i olmadna Hi. brahim (A.S.)'n Suhuf'unda
bulunduu rivayet edilen u cmle dah dellet etmektedir : Bir kims? szn
amelinden sayarsa az konuur; ancak kendince mhim olan hususat mstesna.
Fiillere gelince : Bunlar riyaset, makam, hret, zenginlik ve ire gibi insann din ve
dnyasn slh hususunda muhta olmad eyleri terketmesidir. Fakat Ulem-
Kirm'n farazi meselelerle megul olmas ilerine girmeyen eylerle megul olmak
kabilinden deil, bilkis sevaptr. nk o muhterem zevat bz hads-i eriflerden hir
zamanda ilmin azalacan, buna mukabil cehlin uy' bulacan anlaynca, ictihadda
bulunmular; ve olanca ilm kudretlerini sarf ederek islm hukukunun nice muazzam
639[639]
640[640]
372.
meselelerini vuku'undan evvel sevaplandrarak hazr sofra gibi bizlere takdim

etmilerdir. Onlarn bu paha bK.ii.7sez mesileri sayesindedir ki, ictihddan ciz olanlar
muhta olduklar dn ahkm kolaylkla kitaplarda bularak renirler. phesiz ki,

ameller niyetlere gre mkfat!andrlacaklardr.
Bazlar hdista- vuku'undan evvel cevap hazrlamaya i'tirz etmi; ve bu bbta uzun
mtlalar serdetmilerse de, bizce bu mtalar kuru bir iddiadan teye gemedii iin
onlar burada zikretmeyi lzumsuz grdk. 641[641]
1504/1273- Mkdm b. M'digerp radiyalah anh'dan rivayet edlmidir.Demitir k:

dem olu karnndan daha kt bir kap doldurmamtr; buyurdular 642[642]

Bu hadsi Tirmiz tahrc etmi ve hasen bulmutur.
Onu bni Hibbn dah Sahh inde tahrc etmitir. Tamam udur :
Eer mutlaka yemeden olmayacaksa, dem oluna, belini dorultacak (kadar) bir ka
lokma kfidir.
Hads-i erf, fazla yeyip imek suretle mi'de iirmenin ktlne delildir. Zr fazla
yeyip imekde, gerek dnen, gerekse bedenen bir ok mahzurlar vardr. Hastalklar
bundan ne'et ettii gibi ibdet ve dier vazifeleri fya da mni' olur. Bu sebepledir ki:
Peygamber (S.A.V.) ok yemenin ktln muhtelif hadslerde beyn buyurmutur.

Ezcmle bni Mce'nin rivayetinde mi'deye giren eylerin ancak te bir yemek
olabilecei bildirilmitir ki, bu beyn Resllah (S.A.V.)'in en gzel iradlarndan biridir.
nk az yemek mi'deye hafiflik verir. Alman gdann kolaylkla hazmedilmiine ve

vcudun ondan istifadesine sebeb olur. Az yemek bir ok hastalklar nler.
Bezzr'm mu'temec rverden tahrc ettii merfu' bir hadse gre, ashb- kirm'dan
Hz. Eju Cuheyfe, Peygamber (S.A.V.)'in huzurunda geirmi ve :
641[641]
642[642]
Otuz yldan beri mi'demi dolduruncaya kadar yemek yemedim; demi. Bunun zerine
Resllah (S.A.V.) :
nsanlarn dnyada en ok doyanlar kyamet gnnde en alar (olacaklar) dr.

buyurmulardr. Tabern (260360) buna yakn bir rivayeti gzel bir ist adla tahrc
etmitir. Ayni hadsi, Beyhk de rivayet ediyor. Onun rivayetinde : Dnya m'-mininin
hapishanesi, kfirin ise cennetidir. cmlesi de vardr 643[643].
Dindar grnerek istirmachhk yapan bir takm din dmanlar bu gibi hads ve yetleri
soruturarak bulabildiklerini dine kar silh yerine kullanmaya yelteniyorlar. Diyorlarki: Mslmanlk
ma'kul bir dindir. O dima na'kul olan eyleri emreder. lerlemeye mni' deildir. Bilkis (hi lmeyecekmisin gibi dnyan iin al) diyerek bize dnyay sevmeyi, dnyada insan gibi yaamay tavsiye eder.
Binenaleyh, slmiyet nmna dnyay ktle-yen veya umursamayan yhud akla mnta smayan neler
sylenirse hepsi yalan ve yobaz uydurmasdr. Biz bu -yobazlarn azna baka baka byle geri kaldk. lem
aya fze gnderiyor; biz hl br ine i'ml edemiyoruz.
643[643]
Bunlarn iinde o kadar ileri gidenleri var ki: Ma'kul grmediim bir ey yet ve hads de olsa ben onu
kabul edemem arkada.. demekten bile en ufak bir utan duymuyor... Hayvanat'tan ok daha aa
mertebede bulunan bu acib yaratklar, dnyann m'min iin bir hapishane mesabesinde olduunu
bildiren. hadis-i Nebev'yi duyar duymaz muhakkak inelenmi gibi birden yerlerinden srayarak ve
ulemy kendilerine siper ederek slmiyete karg kudurmucasna hcuma geeceklerdir. Bu onlarn
tecrbe ile sabit olan bir detidir. Binenaleyh slm inanlarna yneltilen bu cniyne hcumlar karsnda hakikati ksaca zh etmeyi zarur grrm; ve derimki :
Mslmanlk ma'kul bir dindir. iddias ustaca tertip edilmi bir demagojidir; ve asl oyun (ma'kul)
kelimesiyle oynanmaktadr. nk dman bu kelimeyi: kendi aklna yatkn, kendi mantna uygun;
mnsnda kullanmakta ve ma'kul bulmad hereyi baltalamaktadr. Mslmanlkta byle bir art
yoktur. ayed mslmanlk bu mnda ma'kul bir din olsayd, getirdii ahkm kabul edip etmemek
hususunda herkes kendi aklna mracaat eder; ma'kul grdn alr; aklna yatmayani brakrd. Daha
dorusu bu mnda makul olan bir dinin Allah taarfndan gnderilmesine lzum-kalmaz; onu her hangi
bir mtefekkir de yapabilirdi. Din dmanlarnn azna baklacak olursa onlar slmiyeti -hPeygamber (S.A.V.)'in. uydurduunu da iddia ederler ya...
Hakikatta din Allah tarafndan gnderilmitir. Hz. Muhammed (S.A.V.) ancak onu bize getirip bildirme ve
aklama vazifesle mkellef olmutur. Kur'n- Kerm'de Peygamberimiz'in bir tek sz yoktur. Yalnz
onun baz fz&h muhta yerlerini kendi szlerile bize aklam; fakat Kur'n'Ia kartrlr endiesiyle
kendi szlerinin yani hadsleri yazlmasn men' etmitir. Bununla beraber Kur'n- Kerim'n baz yetleri
bir hikmetten -dolay bizlere yine de anlalmas imknsz bir ekilde kapal braklmtr. Ama, biz mslmanlarea mns anlalmyor diye bu yetler -h- gayr- mantk saylamaz. Biz bunlara mtebih
yetler diyoruz. Mtebih bu dnyada mns anlalamayan ve bu hususta btn mit kaplar kapal
olan szdr. s-lmiyetde kendi mantklarna gre ma'kuliyet arayanlar bunlara bittab yobaz
uydurmas diyeceklerdir, tte buradan (ma'kul) ve (gayr-i ma'kul) stlahlar bizde de domutur. Ancak
dikkat etmelidir ki, yet ve hadislerin anlalp anlalmamas hususunda kullanlan bu ta'birler, h din
dmanlarnn kulland mnda deildir. Ma'kul : aklla anlalabilen, mnsna akl eren ey
demektir, Gayr- ma'kul ise : aklla anlalamayan, akln ermf.iii ey; manasnadr. Bittab ap'la eker bir
olmad gibi, bu mnlara gelen ma'kul ve gayr-i ma'kul szleri de dmanlarn kasdettikler (akl kabul
eder; akl kabul etmez) mnlaryle asla bir deildir. Mesel Usul-i fkh ilminde (misl-i ma'kul) ve (misl-i
gayr-i ma'kul) tbirleri yer alr ki, bunlar hep yukarda bahsettiimiz tslmi mnda kullanlmlardr. Bu
Reslllah (S.A.V.) dnya hayatn yalnz yeyip imek ve boy bytmekten ibaret
bilenleri bir ok hads-i eriflerinde yermitir. Buhar ile Mslim'in muhtasaran rivayet
ettikleri bir hadsde by-lelerin kyamet gnnde Allah Tel indinde bir sivri sinek
kanad kadar kymetli olmayaca beyn edilmi; dier sahh bir hadsde, her akla geleni
yemenin israf olduu bildirilmitir. Tabern el-Evsat nm eserinde bu hadsi rivayet
eder :
mmetimden bir takm adamlar gelecek, bunlar yemeklerin eidini yiyecek, iilenlerin
eidini iecek, elbisenin eidini giyecek ve konuurken azlarn yaya Hz. Lokman
oluna nasihat ederken unlar sylemitir: Yavrucuum, mi'de dolarsa fikir uyur;
hikmet susar, z bdetten kalr...
Az yemenin bir ok faydalar olduu gibi ok yemenin de birok zararlar vardr, alk
kalbe cila, zihne aklk ve basiret verir. Tokluk ise kalbi krletirir, vcuda rehavet
ilme gre, kalan bir namaza kaza etmek, onu misl-i ma'kul ile demektir; bir kimsenin dn olarak ald
bir lek budayn yerine bir lek buday vermesi de yledir. nk, namazn namaza; budayn
budaya, misli - olduuna bizim aklmz erer. Lkin oru tutmayan bir pr-i fninin onu fukaraya fidye
vermek suretiyle demesi misl-i gayr- ma'kul ile olur; zr fidye orucun nasl misli olduuna bizim aklmz
ermez. Akln din bbmdaki payesini anlamak iin biz, din dmanlarnn mantna de, Usul- fkh'n
huun - Kubuh bahsine mracaat ederiz. u ksa izahattan sonra artk : slmiyet ma'kul bir dindir;
ma'kul olmayan eyler dinden deildir. safsatalarn mahiyeti anlalmtr. lericilik dvasna gelince :
islmiyet ilerlemeye mni' olmak yle dursun, onu emreder. Fakat bu da din dmanlarnn anlad
mnda deil, dinin ve mslmanlarm erefini ykseltmekle mukayyettir. nsann yaratlmasndaki
hikmet, yeyip imek, ho gemek deil, faziletle rezalet; iyilikle ktlk ve imanla kfr arasnda
geirecei mthi bir imtihandr. Nitekim, Sre-i Mlk'n ikinci yeti bu hakikati ntkdr: Hl byle
olunca pekl anlalr ki, dnya hedef deil, hedefe ulamak iin bir vstadr: Dier ta'birle dnya bir
geittir. Hedef hirettir. Bir yolcu, yanma yolda lzm olan eylerden baka bir ey almaya nasl iltifat.
etmez ve btn esbb- istirahatinin, menzil-i maksudda bulunacam bilirse,., hiret yolcusu olan insana
den de onun gibi olmaktr. Dnyada imtihann verecek, elbette biraz ter dkecektir, ite dnyann
mslmana hapishane olmasnn mns budur. Kfire gelince,- Allah'a iman olmad iin onun hi bir
emir ve hi bir neh tand yoktur. Yer. ier ve keyfne bakar. Bu i'tibrla dnya ona cennet gibidir.
unu da unutmamal kit deil sade islmiyet dnyada hi bir semav din insanlara dnyay ivdirmek in
gelmemitir. nk insan;dnyay zten sever. Binenaleyh, sevdii bir eyi. ona sev diye .emretmek,
hasl tahsil olur. Bilkis her semav din, dnyay, deta taparcasna seven ve bu sebeple Allah'a kar
kulluk vazifelerinin unutan insanlar ikaz etmek, onlara menzil-i mak-sdlar olan hiretlerini ma'mur
klmann yolunu gstermek iin gelmitir.
Mslmanlarn ir dnya milletlerinden dnya hayt- i'tibriyle geri kalmalar hususundaki kabahati
dine yklemeye . yeltenmek ise devay dert gsteren bir nev'i hastalktr. Dnimiz dnya ve hiret
hayatnn her ikisini ele alm; mddetlerine gre her biw iin ne kadar lazmsa, o kadar allmasn
emretmitir. Bu cihet hakkle dnld takdirde elbet hiret iin daha ok almak gerekecektir. Eski
mslmanlar ite bu l ile alim ve cihana bu l ile hakim olmulardr.
verir, mi'de ile dimadaki buhar arttrr; ve insan sarho gibi olur; kalbine bir arlk
ker. Az yemek btn gnhlarn menei olan ehveti krar ve nefsi terbiye eder.
phesiz ki, saadet nefse hkim olmaktr. Zn'-Nun Msr : Ben ne zaman doyunca
yemek yedi isem, ya isyan etmi, yhud isyan gnlmden geirmiimdir. demitir. Hz.
ie (R. AnJ) dah : Resfllah (S.A.V.)'den sonra meydana kan ilk bid'at tokluktur;
bu milletin karnlar doyunca nefiserne dnya hususunda galebe ald buyurmutur.

Derler ki: Alk Allah'n hazinele-lerinden biridir. Bu hazine sayesinde ilk olarak cins
ehvet, sonra konuma istikas krlr. Filhakika a bir insan fazla konumak stemez; bu
sayede dil afatndan da kurtulmu olur. Az yiyen az uyur. Halbuki fazla uyku iki cihanda
hsrana sebeptir.
Hsl az yemekde bir ok faydalar vardr. mam Gazl; hyaul Ulum adl mehur
eserinde az yemekde on fayda on da zarar olduunu syler.644[644]
1505/1274- Enes radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir k: Reslllah

sdllallah aleyhi ve sellem:
dem oullarnn hepsi hat islerler; hatt ileyenlerin en hayrls ise tevbekrlardr;
Bu hadsi Tirmiz ile Ibni Mce tahrc etmilerdir. Senedi kavidir.
Hads-i erf hi bir insann gnh ilemekten hli kalmadna dellet ediyor. nk
insann gnh ilemek hususundaki za'fi cibill bir eydir. Lkin Tel Hazretleri ltf-
kereminden kullarna tevbe kapsn am ve hayrl gnahkrlarn ok ok tevbe
edenler olduunu haber vermitir. Bu bbta varit olan btn hadslerde, kul tevbe
ederse Allah Tel'mn o tevbeyi kabul edecei bildirilmitir. Nitekim Kur'n- Kerm'in
bir ok yerlerinde de ayni mnya dellet eden yetler vardr. 646[646]

644[644]
376.
645[645]
646[646]
1505/1275- Enes radyallaf anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

sallctllah aleyhi ve sellem :
Susmak hikmettir; ama onu yapan azdr; buyurdular. 647[647]

Bu hadsi Beyhak e'uab (adl kitabn) da zaf bir senedle tah-rc etmi; onun
Lokman (A.S.)'n szlerinden mevkuf (bir hads) olduunu sahhlemitir.
Hadsin sebebi udur : Bir gn Lokman (A.S.), Hz. Dvud (A.S.)'m yanma girmi; ve onu
zrh rerken grm. O zamana kadar byle bir ey grmedii iin bu ie ok merak
etmi ve sormak istemise de, hikmeti sorma mni' olmu. Nihayet zrh bittikden sonra
Dvud (A.S.) ayaa kalkarak onu giymi ve: u zrh harp n ne gzel, bir eydir.
demi. Bunun zerine Lokman (A.S.) : Susmak hikmettir; ama onu yapan azdr demi.
Hads-i erif, fazla konumann iyi bir ey olmadna delildir. Bu bbda bir ok hadsler
vrid olmu; edipler, irler hep susmay medh-etmilerdir. Bir hadsde : Her kim
susarsa necat bulur. bu-yurulmutur. Ukbet'bn Amir (R.A.) Reslllah (S.A.V.)'e :
Necat nedir? diye sorduunda:
Dilini tut; cevabnda bulunmulardr. Baka bir hadsde :
Her kim iki cenesle iki baca arasndaki eyler iin bana kefil olursa ben ona cennet
iin kefil olurum. demiler; dier bir hadsde :
Kim Allah'a ve hir gne mn ediyorsa, ya hayr sylesin, yhud sussun.

buyurmulardr.
Hsl susmann iyi bir ey olduu pek ok hads ve eserlerle sabittir.
Fuzl konumann afat ise saymakla bitmez. Bata zemm- gbet ile kouculuk gelir ki,
baka hi bir ey olmasa bir kimsenin helakine bunlar kfidir. Kadnlarla lemler
yaptn, iki ve fisk- fcur meclislerinde bulunduunu, zenginlerle dp kalktn,
bakalarna anlatmak, mnasebetsiz mnakaa ve akalar yapmak, s-iip saymak,
bakalar ile alay ve istihza, etmek, yalan sylemek hep fuzl konumaya dhildirler.
647[647]
mam Gaz hyau'l - Ulm da bu afat yirmi'ye karm ve her birinin ilcn
gstermitir. 648[648]
Kt Huylardan Sakndrma Bab
1507/1276- Ebu Hreyre radyallah an&'dan rivayet edilmitir, demitir k:

Reslllah sallattak aleyhi ve sellem:
Haseclden saknn; nk ate odunu nas yerse hased de, iyilikleri yle yer;
Bu hadsi Ebu Dvud tahrc etmitir. bn Mce'de, Enes'den buna benzer bir hads
vardr.
Hased hakknda bir ok hadsler vardr. Allah'a kar ilenen ilk gnhn hased olduu
sylenir. yle ki: Tel Hazretleri/ blis'e dem (A.S.)'a secde etmesini emir buyurunca
blis'in hasedi kabarm ve secde etmeyerek Allah'a si olmutur. Cenab-t Hak da onu
huzuru manevsinden komu; bu suretle kullarn bana kyamete kadar bel
kesilmitir.
Hased, din kardeine verilen br ni'metin ondan alnmasn istemektir. Ondan ni'metin
alnmasn istemeyerek o ni'metin kendisine de verilmesini dilemeye gpta derler. Haset
haramdr. Gpta'da- ise 'beis voktur. Ancak kfirle, fska haset etmek mubah
grlmtr. nk bunlar fitne, fesat ve kullara ez, cef peinde koarlar: Boylelerine
hased etmek, ellerindeki ni'meti ekememekten deil, o ni'meti fesada let
etmeierindendir.
Bir ok hadslerin beynna gre hasedin haram klnmas Allah'n takdir ve hikmetine
kar gelmeyi ve kullarndan bazlarn niin tekilerden stn tutuyor diye ona i'trz
648[648]
378.
649[649]
tazammun ettiindendir. Onun iindir ki, arap iri :
Dikkat et, bana hasedlik ekene de ki: kime kar edepsizlik ettiini bliyormusun? Sen
Allah'n fiilne kar ona edepsizlik ettin. nk bana verdiine raz olmadn.
Ancak hased etmek hatrna gelip de, nefsini zorlayarak onu defeden kimse bu fiilinden
dolay gnahkr olmaz. Bilkis nefsle mchede ettii iin me'cur olmak ihtimali vardr.
Fakat hased ettii Jdmsenin ufmeti elinden gitsin diye bilfiil alrsa Allah'a si ve bg
olur. Hatt bilfiil almasna bir mni' zuhur iin hasedini gizlerse yine gnahkr olur..
Hasedle mchede, onu yapmamak ve yapmaya niyet etmemekle olur. Myau' Ulm da,
bu hususta tafsilt vardr. Mezkr tafsilt Abdrrezzak'm nerfu' olarak rivayet ettii u
hadsden alnmtr:
ey vardr ki,
bunlardan hi bir kimse zde kalmaz: tee'm, zan Ve hased;
buyurmular, (kendilerine):
Bunlardan kurtulua re nedir y Reslffah? diye sorulunca:
Tee'm edersen br daha yapma; zannda bulunursan tahakkuk ettirme;

ekersen (ni'metin elden
gitmesini) dileme.
hadsi tahrc etmitir:
hasedlik
mukabelesinde bulunmulardr. Bu bbta Ebu Nuaym dah u
dem oullarnn hepsi hasedcidirier. Ama dil ile sylemedike, yhud el ite
yapmadka hi bir hasedciye hasedi zarar vermez. daha baka hadsler de varsa da,
onlar hakknda sz edilmemitir.
Gbtaf dnya umuru iin caiz hiret umuru iin ise matluptur. Buhar ile Mslim'in
mttefkan rivayet ettikleri bni mer hadsi bu mnya hamledilmitir. Hads udur:
Reslllah (S.A.V.) :
Hased ancak iki kii hakknda caizdir: (Bri) Allah kendisine Kur'n (renmeyi) ihsan
ederek gece gndz onunla megul olan ve (dieri) Allah kendisine mal vererek, gece
gndz ondan infakda bulunan adamdr; buyurdular. Yani bylelerine gibta ederek
onlar gibi olmaya almak caiz hatt matluptur. Zaten buna haset demek mecazdr.
Hads-i erif, hasedin haram ve byk gnahlardan olduuna delildir. Hased'e yemek
isnad istiare kablindendir. Onun iyilikleri mahvetmesini atee benzetmek ise bu iin
gerekliini beyn iindir.
Hasedi kalpten skp atacak yegne il, hasedlik eken kimsenin onunla hi bir
kimseye gerek dnya, gerekse hiret hususunda bir zarar getiremiyeceini; bilkis her
iki cihanda kendisinin vebal altnda kalacan dnmesidir. Zr, hasedlik ekmekle
lemin ni'meti elinden gitmez. ayet byle bir ey olsayd .dnyada hi bir ni'met kalmaz
,hatt mn da elden giderdi. nk kfirler m'minlerin imann ekemez; onun elden
gitmesini isterler. Halbuki hakikat bunun tamamle hilfnadr, kendisine hasetlik
ekilen kimse, hasedlik ekenin hasenatndan da istifade eder; zr ondan zulm

grmtr. Bundan dolay lisanmzda : Komuna hasedlik cek de, mal ok olsun
derler.
Hsl hasedliin sonu iflstr. Hasedlik ekenler dnyada kalp huzuru ve rahat yz
gremedikleri gibi, hirette de Allah'n huzuruna her ni'metten mahrum, tam bir mflis
olarak karlar. Akl banda olan bir insan bu cihetleri dnrse, hasedliin ne
olduunu kolayca anlar. 650[650]
1509/1277- (Bu da) ondan -radyallah anh- rivayet edilmitir.Demifr ki: ReslIIah
KuvvetM kifnse pehlivan olan deildir. Kuvvetli ancak kzd zaman kendine mlik
olandr; buyurdular. 651[651]
Hads mftefekun aeyh'tir.
Bu hadsdeki edd den murd: ma'nev kuvveti fazla olup nefsine hkim olabilendir.
650[650]
381.
651[651]
nk nefis, kalabalk dman mesabesindedir. Onu arzularna uymaktan menedebilen
kimse, yalnz bana bir dman ordusunu kahr-u perian eden kuvvetli bir kahramana
benzer. Ha-ds-i erf, nefisle mcadele etmenin dmanla muharebeden daha zor
olduuna iaret ediyor. Zr ResulMah (S.A.V.), kzd zaman nefsine hkim olan
kimseyi en kuvvetli insan olarak gstermektedir.
Gazabn hakikati : ntikam almak iin nefsin vcud hricine hareket etmesidir.
Hadsimizin, gazab halinde bulunan ve kendini kzdrandan intikam almak isteyen
nefisle mcadele etmek gerektiini irad ediyor.
Gazab: insanda bir tabiattr. Her ne zaman bir ey hakknda nnzea ve mnakaa
edilirse; onun atei derhal parlar ve ayaklanr; gzler ve yz kpkrmz kan kesilir.
nk insann cildi, ayna gibidir; altnda ne varsa onu gsterir. Ancak bu hl kzd
ahsa galebe alabilecek kimselere nisbetledir. Kendinden byk veya kudretli olanlara
kar insann "kan cildden kalbe doru ekilir, ve korkudan renk sararr. Kzlan ahs
akran ve emsalden olursa kan kimi ekilir, kimi yaylr; cild dah kh sararr, kh kzarr.
El-hs gazap insanm iini ve dm deitirir. Kzan bir kimsenin rengi deitikden
maada elleri ve ayaklar da titremeye balar; fiil ve hareketleri gayr-i tabi olur. Hatt
gadabl bir kimse o anda aynaya baksa, yznn ve klk kyafetinin arz ettii irkin
manzaradan utanr da, bir para olsun gazab yatr. Gazaba gelen bir insann d lemi
byle olunca i leminin ne olacan bir dnmelidir. Zr zahirin deimesi, i lemin
deimesi neticesidir. Kalp ve kin hrsla dolar; dil kfr ve etm'in envan savurur. Bu-
nun neticesinde de kavga, d ve lm meydana gelir...
Gazab denilen bu mthi derdin devasn- da hadslerde buluyoruz, bni Askir'in
mevkuf olarak tahrc ettii u hads-i erife dikkat edelim :
Gazab eytandandr. eytan ateten yaratlmtr. Atei su sndrr. Binenaleyh

biriniz gazablandm hemen ykansn. Hadsin bir rivayetinde, ykansn yerine,
abdest alsn denilmitir. Baz rivayetlerde ezu ekmenin, dier bazlarnda

susmann ve oturmann gazab teskin edecei, oturmakla gemezse, yatmak cap edecei
bildirilmitir.
Fakat yasak edilen gazab haksz yere olandr. Allah'n emir ve nebileri hususunda
gazablanmak memnu' deildir. Hatt Buhar Allah'ih emri in caiz oan gazab ve
iddet nvnle bu hususa dir bir bb tahss etmi; ve mezkr bbta Reslllah
(S.A.V.)'in Allah'n emri hususunda gazaba geldii yerleri gsteren be dne hads
zikreylemitir. 652[652]
1510/1278- bni mer radyallah anhm'Aan rivayet olunmutur. Demitir k:
Resllah salldllah aleyhi ve.sellem :
Zulm kyamet gnnde (sahibine) karanlklar (olacak) dr; buyurdular. 653[653]

Hads mttefekun aieyh'tir.
Bu hads zulmn haram olduunu gsteren delillerden biridir; ve gerek mal, can veya
rz-u namus hususunda gerekse mslman. veya gayr-i msim, yhud fsik hakknda
olsun zulmn btn nevi'lerine mm ve mildir.
Kyamet gnnde karanlklar olacaktr diye haber verilmesi suretle tefsir
edilmitir. Birinci kavle gre: zulm kyamet gnnde sahibine karanlklar eklinde
gsterilecek ve mmirilerin nurlar nlerinde ve yanlarnda l l parldarken zlim

karanlklar iinde yolunu bulamayacak, bocalayp kalacaktr.
kinci kavle gre: karanlklardan murd, kyametin ehvl ve iddetleridir.

nc kavle gre ise: Zlimin grecei ceza ve azaptan kinayedir. 654[654]
1511/1279- Cbir radyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki: Reslllah
Zulmden saknnz. nk zulm kyamet gnnde karanlklar (olacak) dr.
652[652]
382.
653[653]
654[654]
383.
Cimrilikten de korunun, z-r sizden ncekileri o helak etmitir; buyurdular. 655[655]

uhh ve buhul kelimeleri cimrilik mnsna gelirlerse de aralarnda fark vardr. Bu

fark ta'yin hususunda muhtelif kaviller vardr. Bir kavle gre uhh, buhul'dan daha
iddetli ve daha mbalaldr. Dier bir kavle gre uhh hrsla beraber olan buhul'dur.
Baka bir kavle gre, buhul baz hususatta olur, uhh ise mm'dr. Buhul hassaten
malda olur; uhh ise hem malda, hem de ir iyiliklerde kullanlr. diyenler olduu gibi:
uhh elinde olmayana, buhul ise elinde olana hrs ve cimrilik gstermektedir diyenler
de vardr.
Szden ncekileri o helak etmitir. ifdesi ile dnyev helak kasdedilmi olmas
ihtimali vardr. Hadsin tamam da bu ihtimali te'yid ediyor. nk :
Cimrrlik onlar birbirlerinin kanlarn dkmeye ve kendilerine haram olan eyleri hell
saymaya sevketmrtir.
buyuruluyor. Anlalan mal hususundaki fazla cimrilikleri, mallarn artrmak, korumak
hrs helaklerine sebeb olmutur. nk mal fazlalatrmak ekseriya bakasnn malm

alarak kendi m alma katmakla olur. Bu ise kolay bir i olmayp ok defa gasb, yama ve
harple olur ki, neticesi lme ve haram olan eyleri hell i'tikd etmeye varr.
Maamfh mezkr ifde ile uhrev helak da kasdedilmi olabilir. Zr uhrev helak dah
irtikb ettikleri zulmler zerine terettp eden ferilerdendir.
uhh ve buhl zemmeden hads ve yetler oktur. Tei Hazretleri bir yet-i kermede :
656[656] Her kim cimrilik ederse ancak kendine cimrilik eder dier bir yetde :
657[657] Ailah'dan fazl-u kereminden kendilerine ihsan ettii matlarda cmrik edenler
bunu asla hayr sanmasnlar; bilkis o kendileri iin serdir. buyurmutur. Reslllah
(S.A.V.) dah bir ok hadslerde cimrilii zemmetmitir. Bunlarn bazsn Tabern .el -
Sre-i Muhammed; yet: 38.
657[657] Sre-i I-i tmrn; yet: 180.
655[655]
656[656]
Evsat mda, dier bazlarn Buhr ve Mslim rivayet etmilerdir.
Acaba zemmedilen cimriliin hakikati nedir? Bahlii kimse kabul etmiyor; herkes
bakalarn bahil gryor, hatt bir kimsenin bir fiil hakknda bazan ihtilf edildii
grlyor da kimisi ona bahil diyor; bir takmlar: hayr bahil olamaz iddiasnda
bulunuyor. u halde helaki mucip olan buhln hududu nedir? cmerd kimdir?
Bu suallere bazlar yle cevap vermilerdir: Sehvet yani c-: mertlik: zerine vcib
olan ed etmektir. Ancak vcib iki ksmdr: Biri er'i vcibtir. Bunlardan murd, zekt
ve nafakalar gibi eylerdir. Dieri mrvvet ve detin vacibidir. te bu iki nevi' vacibi
ed edenler cmert ve sah kimselerdir. Bunlardan birini yapmayan bahil ve cimridir. u

kadar var ki, er'i vacibi vermeyen daha cimri saylr. Mrvvet sehveti ufak tefek
eylerde pek sk davranmayarak istenileni vermekle olur. Bu bbta hyau'l-Ulm- da

tafsilt vardr.
Cimrilik de ic bulunan bir hastalktr. Bu hastaln sebebi iki eydir: ehvet ve mal
dknl. ehvetin ilc aza kanat ve sabrdr. Cimriliin ilc ise onun zdd olan
sehvettir. 658[658]
1512/1280- Mahmud b. Lebd 659[659] radyddh anadan rivayet edlmidr.Demitir
k: Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Gerekten sizin iin en ziyde korktuum ey kk irk (yani) riyadr;

buyurdular 660[660]
Bu hadsi Ahmed gzel bir isnadla tahrc etmitir.
Riya : lgatta, asl olmakszn bakalarna iyi grnmektir. erat-te ise : Bakalarna iyi
658[658]
384.
Mahmut b. Lebid-i Ensar (R. A.), Reslllah (S.A.V.) zamannda domutur. mam Buhr'ye gre
sahbidir. mam Mslim onu tabiinden say-m; Ebu Hatim ise: Reslllah ile sohbeti olup olmad
bilinmiyor; demitir. bni Abdilberr, Buhr'nin szn doru bulmaktadr. Mahmud (K. A.) baz hadsler
rivayet etmitir. Ulemdan bir zttr. 96 trihinde vefat etmitir.
659[659]
660[660]
grnmek iin ibdet etmek gnah ilememektir. Riya dnyev bir maksad ile yani
grsnler de beensinler, bakalarna sylesinler; yhud para ve ire versinler diye
yaplr. Bundan dolay Allah Tei onu Kur'n- Kerm'de zemmetmi:
661[661] Vay hline o namaz klanlarn ki, namazSarndan gafillerdir; riya yaparlar; ve
verilmesi det olan eyleri vermezler. buyurmutur. Re-slllah (S.A.V.) dah bir ok
hadslerde riyakrlarn azablarnm byk olacan beyn etmitir. nk bir iden
maksat ne ise hkm ona gre verilir. Mr, ibdetini kullara gsteri iin yaptndan,
hakikatte AHah'dan bakasna ibdet ediyor demektir. Nitekim bir hads- kudsde :
Allah Tei buyuruyor ki, bir kimse ierisine benden bakasn erik kotuu bir i
yaparsa, o iin hepsi o erikindir. Ben ondan beriyim; ben erikten ganler gan-Syim.
denilmitir.
Riya bedenen ve kavlen olur. Bedenen riya : sararp soma, zaf-lik ve bakmszlk
gsterileri ile olur. Mri sararmakla ok ibdet yaptn dini hususunda ok

zldn, hiretten korkardn gstermek ister. Zaflik rol ile az yediini, sann
bakmszl, elbisesinin kirlilii ile de ibdet ve taatla megul olurken stne basma
bakmaya vakit bulamadn gstermek ister. Bedenen riyann nev'ileri oktur. Kavli
ry'ya. gelince: bunun enva' ve ekli saymakla bitmez. Mr kendini gstermek iin en
kalabalk yerleri intihab eder. Oralarda halka yana yakla va'zu nasihatlerde bulunur.
Sulehy-i mmetten hikyeler anlatr; bu suretle son derece lim ve mdakkik bir zt olduunu gstermek ister. Halkn gnh ilemesine yanar, h eder, alar. Herkesin grp
iitebilecei yerde iyilie emir, ktle nehyeder. Bundan murad kendisinin drt yz
dirhem mslman olduunu, dini urunda hi bir eyden korkmadn gstermektir.
Bazan riya fazla e, dost, cemat ve talebe toplamakla- yaplr. Hatt bu hususta para
vererek delll tutanlar bulunduunu iitiyoruz. Bunlar, szleri insan bayltacak
derecede messirmi hissini telkin etmek in mezkr dellllara yalanclktan baylma ve

Allah diye vz ederek yerlere serilme rolleri oynatrlar; bylelikle fazla fazla cemat
temin ederlermi.
Hsl riyann sahas pek geni ve nev'ileri derece i'tibrie birbirinden farkldr.
661[661]
Sre-i Maun; yet: 4-7.
Riyann erkn tr: (Yani riya eyle meydana gelir.) Riyy- kasd, kendi ile riya
yaplan ey ve riyaya sebeb olan ey.
1 Ry: Ya srf riya kasd ile olur; yhud hem riya hem de sevap kasdedilerek yaplr.
Sevap kasd ile birlikde'olan dah sevap kas-dnn daha fazla veya daha az olmasna
bakarak iki ksmdr. Bylelikle drt suret meydana gelir:
Birinci suret : Riya olarak yaplan ide sevap kasd bulunmamaktr. Bu takdirde mri
eer namaz klarsa, srf lem grsn diye klar. Hi bir kimsenin grmedii yerde
namazn klmaz. Zektn dah kendisine cimri demsinler diye verir. te riyann en ar
ve irkin olan budur; bu deta kullara kul olmaktr,
kinci suret : Riya ile birlikte sevap da kasdetmek, fakat sevap kasd riyadan zaf
olmaktr. Bunun hkm dah yukarkinin ayndr.
nc suret : Riya ile sevap kasamn msavi olmalardr. Yani mri'ye o ii yaptran
sebeb bu iki kasdn mecmuudur. Yalnz biri bulunsa o ii yapmaz. Bu takdirde salh
kasd ile fesad kasd birbirine denk geldiinden yeniemez; berabere kalrlar. Lehde
veya aleyhde bir hkm olmasa gerektir.
Drdnc suret : Riya kasd zaf, ibadet kasd fazla olmaktr. Bu suretle mri riyay
kendi neatn amak iin yapar. nk bakalarnn onu medh-u sena etmesi houna
gider; fakat bu olmasa yine ibdetini brakmaz. mam Gaz riyann bu ksm iin :
A!lah-u a'lem, bizim zamanmza gre bu riya sevabn aslm gidermez. Lkin azaltr;
mri riya kasd mikdarmca mczt; sevap kasd mikdarm-ca da mkfat grr. diyor.
Hadsi kuds'deki : ben irkten ganler gansiyrm cmlesi yukarki suretlerden msavat
veya riya kasd fazla olan surete hamle dilmitir.
2 Kendisi ile riya yaplan ey, ibdetlerdir. Bu da ibdetlerin aslnda riya ve
vasflarnda ry ksmlarna ayrlr.
bdetlerden yaplan riyann derecesi vardr : Bunlarn birincisi : manda riyadr, ki

dil ile kelime-i ahadet'i getirip, kalbinden kfr gizleyen mnafklarn riyas bu
kabildendir. Byleleri cehennemde ebed kalacaklardr. Dallet frkalarndan Btnler'le

Rfzler'in yaptklar da bunlara yakndr.
kincisi : bdetlerde riyadr. Bunu az yukarda grdk.
ncs : bdeti bitirdikten sonra yaplan riyadr. bdetin gsteri iin yapld zahir
olmadka bu riyann ibdete tesiri yoktur. Fakat gsteri iin yapld anlalr veya
mri ibdetini herkese anlatarak nrse, bu riyann da ibdetin sevabn giderecei
sahh hadslerle sabit olmutur. Bu bb'da Deylemt merfu' olarak su hadsi tahrc
etmitir:
Bir adam gizli bir amel iler de Allah o ameli nezd-i m-neviyesinde gizli olaraktesbit
eder; fakat eytan adamn peini brakmaz; ve nihayet o ibdeti syler. Allah Tel da
onu srr olmaktan kararak aikre tesbit eder. ayet ikinci defa vine sylerse artk hem
srdan, hem de aikr olmaktan karr ve riya olarak tesbit eyier.
Mchidin rivayetine nazaran Peygamber (S.A.V.)'e bir zt gerek:
Ben sadaka verir; sla- rahimde bulunurum; ve bunu ancak Allah rzs in yaparm.
Fakat bu yaptklarm anlatlnca seviniyor ve holanyorum; demi. Reslllah (S.A.V.)
Gnabir ey dememi. Nihayet:
662[662] Kim Rabbna kavumak isterse iyi amel ilesin ve Rabbi'sinin ibdetine hi br
kimseyi erik komasn. yet-i kermesi nazil olmu.
Mchid hadsi netice i'tibrle yaplan ibdetin bakalar tarafndan duyulmasna

sevinmenin riya olduunu dellet ediyorsa da Tirmiz'nin, Hz. Ebu Hreyre (R. A./dan
tahrc ettii u hads buna muarzdr :
Dedim ki :
Y Reslllah! br defa ben evimde
namazmda iken yanma bir adam giriverdi.
(Dorusu) beni o hlde grmesi houma gitti: Bunun zerine Reslllah (S.A.V.) :
Senin iin iki ecir var; buyurdular. Bu hadsin hkmm) takviye eden yet de
bulunduundan Mchid hadsine tercih edilmitir.
mam Gazl, ibdeti mcerred bakalarnn duymasna sevinmenin ona bir tesiri
662[662]
Sre-i Kehf, ayet:110.
olmayacana kaildir. 663[663]

1513/1281- Ebu Hreyre radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Rcslllah sallallah aleyhi ve sellem :
Mnafn almeti tr; konutuu zaman yalan syler, va'dederse dner; emniyet
olunursa hyanet eder; buyurdular. 664[664]
Hads mttefekun aleyh'tir. Buhr ile Mslim'in Abdullah b. Amir'-dan rivayet ettikleri
hadsde, kavga ederse Sver cmlesi vardr.
Mnafk : i kfir olup dndan m'min grnen kimsedir.
Hads-i erf, mezkr drt hasletten biri kimde bulunursa o kimsenin bir tane nifak
almeti tadna; drdn birden hiz olann ise mnafk saylacana dellet ediyor.
Zahirne baklrsa bu hasletlerin drd de kendinde bulunan kimse mslman bile olsa
mnafk saylmak cbeder. Halbuki bunlarn bir tanesi olsun kendinde bulunmayan
mslman azdr. Bu sebeble ulem hadsin mnsnda ihtilf etmilerdir. NevevVnm
beynna gre, ekser-i ulem ve muhakkklar : Bu hasletler mnafklarn hasletidir.

Binenaleyh, bunlardan biri ile vasflanan bir mslman, onlara benzedii iin kendisine
mecazen mnafk denilmitir. nk nifak, iindekinin hilafn meydana karmaktr. Bu

hl mezkr hasletlerin sahibinde de mevcudtur. Yalnz onun nifak kendisi ile konuan,
ondan va'd alan, ona emniyet eden ve kavgaya girien kimse hakkndadr. Yoksa smda
mnafk saylan ii kfirlerden deildir. demilerdir ki, Nevev: sahih ve muhtar olan
da budur. diyor.
Bazlar bu hads'n, Peygamber (S.A.V.) devrindeki mnafklara id olduunu

sylemilerdir. Said b. Cbeyr ile t b. Rebh'm mezhepleri budur. Hatt, Hasan- Basri
bir mddet bunun hilfna kail olmuken sonradan bu kavle rucu' etmitir. Ayni kavil
bn Abbas ile bni mer (R. Ankm) Hazertmdan da rivayet olunur. Onlar mezkr
663[663]
388.
664[664]
389.
kavli Peygamber (S.A.V.)'den de rivayet etmilerdir. Kaad lyz, ekser~i fukhann da
ayn kavle meylettiklerini syler. Hattab bazlarndan rivyeten, bu hadsin muayyen bir
adam hakknda eref-sdr olduunu sylemitir. Reslllah (S.A.V.), ashb- kirm'ma
ak ak: filn mnafktr; demez, yalnz iaretle iktifa eder idi. Yine Hattbi'nin
rivayetine gre hadsin mns, mslman bu korkun huylara almaktan
sakndrmaktr. Zr bunlara alann en nihayet hakki nifaka dmesinden

korkulur.665[665]
1515/1282- bni Mes'ud radtyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salldllah aleyhi ve seUem ;
Mslmana sm'ek fsklktr, onunla mukatele de bulunmak ise kfrdr;

buyurdular 666[666]
Sebb : Lgatte smek ve bakalarnn rzlar hakknda- smeye benzer irkin lflar
etmek mnsna gelir.
Fsuk : Lgatte kmak manasnadr. eratte ise: Allah'n itaatinden kmaktr.
Hads-i erfdeki Mslim ta'birinden mefhum-u muhalif suretle kfire, smenn caiz
olaca anlalrsa da islm diyarnda yaayan zimmlerle kendilerine emn verilen

muahedelere eziyet etmek dnen yasak olduundan onlar hakknda bu mefhumla amel
edilmez.Zaten buradaki smekten murd: Kfir, fsk, mfsid gibi kelimeleri sy-
lemektedir. Yoksa zamanmzda maalesef baz kimselerin kullandklar aza alnmaz

ayplanacak lkrdlar sylemek hi bir suretle ve hi'bir kimseye kar caiz deildir.
Harb denilen dman kfire sebbetmek caizdir. nk ona hrmet yoktur.
rtikb ettii ma'siyetler sebebi ile fska slp slemeyecei ulem arasnda
ihtilafldr. Ekser-i Ulem'ya gre caizdir. Zr hads-deki mslim ta'birinden murd,

kmil mslmandr. Fsk, Kmil mslman deildir. Nitekim :
665[665]
666[666]
390.
nsanlar kendisinden korunsun diye fsk, kendisindeki (sfat) ile zikredin. hadsi de
bu mny te'yid eder. Yalnz hads zaftir. Hatt mam Ahmed b. Hanbel onu nnker
bulmutur. Beyhak'de bir ey deil t'birini kullanm ve: Sahh olduu takdirde fisk-
u fcurunu i'ln eden fcir mnsna hamledilir demitir. Maamfh ayni hadsi
Tabern el-Evsat ve es ~ Sar adl eserlerinde gzel bir isnd ve mu'temed
rvlerle rivayet ediyor.Beyhak zaf bir isndla Hz. Enes (R. A./dan u hadsi tahrc
etmitir:
Her kim (yznden) haya perdesini atarsa ona yaplan g-bet (in hkm) yoktur.
Mslim dah u hadsi tahrc etmitir:
mmetimin hepsi afvolunur. Yalnz aikre gnh ileyenler mstesna.
Ekser-i Ulem'ya gre sahh bir maksatla, yani srf ktlemek iin deilde, nasihat veya
hlini beyn gibi bir maksatla fska, yzne kar olsun, arkasndan olsun y fsk
yhud y mfsid demek caizdir.
Birbirlerine senler hakknda Sahh-i Mslim'de u hads vardr:
Mazlum olan tecvz etmedike birbirine senlerin syledikleri (nn vebali) sze
balayann zerinedir. Kendisine slen kimse mukabelede bulunursa haklam
olurlar. Yalnz bazlarna gre sze balayann zerinde balamaktan mtevelid gnah
kalr. Dier bazlarna gre ise gnah deil zemm ve muaheze kalr. Sitem Allah iin olan
gazb halinde de caizdir. nk Reslllah (S.A.V.) Hz. Ebu Zerr'e :
Sen kendisinde cahiliyet bulunan bir kimsesin; buyurmulard. Hatip ksasnda Hz.
mer (R. A.) da : Brak ben, u mnafn boynunu vuraym demiti. Bunun baka
benzerleri de vardr. Resfllah (S.A.V.) Bunlar iittii halde bir ey dememitir. Onun-
la mukatelede bulunmak ise kfrdr. ifadesi, haksz yere bir mslmam ldrmenin
kfr olduuna dellet ediyor. phesiz ki: Hell olduunu i'tikad ederek ldren, kfir
olur. Fakat haram olduuna inand halde ldren kfir olmaz; byk gnh ilemi
olur; ve ebed zannedilecek derecede uzun mddet cehennemde azb grr.

Binenaleyh bylesine kfir demek mecazdr. Kfr den kfran'i ni'met mns
kasdedilmitir. Bu takdirde hadsin mns yle olur: Onunla mukatelede bulunmak dn

kardeliine kar Kfrn- ni'mettir. Kfrn- n'mete kfr denilmedi, ya netice
ftibrle bu iin baz hallerde hakik kfre mncer olmasndan, yhud, kfir iine
benzemesindendir. 667[667]
1516/1283- Ebu Hreyre radyallah anh'dan Hvyet olunmutur. Demitir ki:
Resllah sallallah aleyhi ve sellem :
Zandan saknn; nk zann, szn en yalandr; buyurdular. 668[668]

Hads mttefekun a!eyh'tir.
Buradaki tahzr, yani sakndrmadan murd: bir mslmana kar kt zanda bulunann
memnu' olduunu gstermektedir. Ayni mn Kur'n- kerm'de :
669[669] Zandan ok saknn... yet-i kermesi ile ifde buyurulmustur.
Zann : Caiz olaca hatrdan geen, sahih veya btl olmalar muhtemel eylere i'timd
ederek hkm vermektir. Muhtasaru'n-Ni-hyc nm eserde, hads byle tefsir
edilmitir. Hatlb: Hadsde-ki tahzrden murd thmettir. Yasak edilen ey, ortada hi
bir se-beb ve dell yokken bir kimseyi bir ktlkle ithamda bulunmaktr. diyor. mam
Nevev dah : Hadsden murd : thmeti hakikat diye iddia ve srar etmekten
sakndrmaktr. Hatrdan gelip geen fakat zerinde durulmayan eylerle kul mkellef
deildir. demitir. Nitekim Kaad yz'm Sfyan'd&n naklettii u hads de ayn mny
ifde etmektedir:
Sylemedike veya yapmadka bu mmetin hatrlarn-dsn geen eyleri Allah
affetmitir.Bu hads kendilerinden fsk-u fcur; sp sayma gibi eyler sadr olduu
grlmeyenler hakkndadr. Hads mutlak ise de TabernVmn el - Evsat da tahrc ettii
Enes Hadsi onun tlkn takyd etmektedir. Enes hadsi udur:
leme kt zanda bulunmaktan korunun. Bu hadsi Bey-haki ile Asker dah Hz. Enes
(R. A./dan merfu' olarak rivayet etmilerdir. Deylem Hz. Al (R.A.)'m: Su-i zann
667[667]
391.
668[668]
392.
669[669]
Sre-i Hcrt; yet: 12.
haramdr. dediini merfu' olarak tahrc etmitir; yalnz rivayet tarklerinde zaflik varsa
da bu tarkler birbirlerini takviye ederler.
Zemaher (467538) zann : vcib, mendup, haram .ve mubah olmak zere drt ksma
ayrlmtr : Allah'a hsn- zanda bulunmak vcib, su-i zanda bulunmak haramdr.
Zahiren dil grnen msl-manlara su-i zanda bulunmak dah haramdr. Ebu Hreyre
hadsindeki zan'dan murd da budur. Zahiren dil grnen mslmanlara hsn- zan'da
bulunmak mendub; aikr ma'syet ileyenlere su-i zan'da bulunmak mubahtr. ledii
gnh kimseye sylemeyen kimseye hsn- zan'da bulunmaldr. Ma'syet ilenen
yerlere girenlerle namuslarn lekeleyecek iler yapanlara su-i zan'da bulunmak caizdir.
Hads-i erif de, zanna sz denilmesi, zan nefsin sz olduundandr. Zannn en yalan
sz olmasna gelince: yalan, hi bir delile istinad etmeksizin vaka muhalif olarak
sylenen szdr. Bunun irkinlii meydandadr. Zann sahibi ise bir eye stinad ettii
iddiasndadr. Bu sebeple onu dinleyenler ekseriya yalanc olduunu farkedemezler. ite
zannn en byk yalan olmas bundandr. 670[670]
1517/1284- Ma'kl b. Yesr radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resliillah sdllallah aleyhi ve sellem':
Allah'n bir kavle hkim kld hi bir kul yoktur ki, ld gn (hkimiyeti altnda
bulunan) ahlisine hin olarak lsn de Allah ona cenneti haram etmesin; derken iit-
tim. 671[671]
Bu hads Mslim'in iki rivayetinden biridir. Dier rivayetin metni yledir :
Mslmanlarn umurunu zerine alan hi bir mir yoktur ki onlarla birlikte

almad, kendilerine nasihatda bulunmad halde onlarla brlikde cennete
girebilsin.
670[670]
393.
671[671]
Ayni hadsi az bir farkla Tabern dah rivayet etmitir.Buhar onu Hasan'm rivayetinden
tahrc etmitir. Nitekim baka bir yolla yine fascm'dan onu Tabern de el-Kebr nm
eserinde rivayet etmitir. Bur ile TabernVnin rivayetleri birletirilirse hadsin yle
bir kssas olduu meydana kar:
Hz. Muviye (R. A.) Ubeyduiah b. Ziyad isminde pek zlim ve hunhar birini Basra'ya vali
tayin etmi. Bu zt Muvye'nin olu Yezd zamannda dah orada vali kalm. Bir gn Hz.
Ma'kl, Ubeydullah'm yanma girerek ona u szleri" sylemi :
Yapmakta olduunu grdm ilerden vaz ge; Ubeyduiah :
Onlardan sana ne? mukabelesinde bulunmu. Makl (R. A.) Oradan mescide gitmitir.
Yannda bulunanlar :
Bu sefihle lem arasnda konuup da ne yapacaktn? demiler. Makl (R.A.) :
Bildiim bir ey vardt; lmeden onu kendisine lem yannda sylemek stemdim;
demi. Bundan sonra Hz. Maktl (R. A.) hastalanm, ubeyduiah kendisini dolamaa
gelince, Makl (R. A.) :
Ben sana Reslllah (S.A.V.)'den duyduum br hads rivayet edeceim; diyerek sze
balam ve yukardaki hadsi rivayet etmi.
Bu bbta Tabern gzel bir isnadla u hadsi tahrc etmitir:
Hi bir hkmdar ve vali yoktur ki idaresi altndaki halka hyanet ederek bir gece
geirsin de Allah ona cenneti haram kilmasm. Hlbuki kyamet gnnde cennetin kokusu
yetmi yllk mesafeden duyulur. Bu bbta /mam Ahmed b. HaribeV in, Hkim'in ve
bakalarnn tahrc ettikleri hadsler de vardr.
G: Sadkatin zdddr. Hkmdar ve vali gibi kimselerin g yapmas, idareleri
altndaki insanlara zulmetmek, mallarn ellerinden almak, kanlarn dkmek gibi

eylerle olur. Bir vazifeye, ehli varken n-ehil olan ta'yin etmek de g'da dhildir.
Hadsler g'n haram ve byk gnahlardan olduuna dellet etmektedirler. Zr
cennetin haram klnd bildirilmek sureti ile tehdid Kur'n- Kerm'de kfirler hakknda
vrid olmutur. Vk ehl-i sn-net'e gre byk gnh ileyenler kfir olmaz;
binenaleyh cehennemde ebed kalmazlarsa da cezalar son derece iddetli ve ar
olacanda phe yoktur. bni Battal yle diyor: Bu, zlim hkmdarlara iddetli bir
tehdittir. Her kim Allah'n kendisine emnet ettii kullarn ihml eder yhud onlara
hyanet ve zulmde bulunursa kyamet gnnde onlarn haklar kendinden istenecektir.
Acaba koskoca bir millete yapt zulmn hesabn nasl verecektir?
Allah'n cennet'i haram klmasndan murd:

nmna raz olmasdr.672[672]
tehdidini infaz etmesi ve mazlumlar
1518/1285- ie radyallah ank'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

salallah aleyhi ve selem :
Y Rabb, her kim mmetinin bir iini zerine ar da onlara glk karrsa sen de
ona meakkat ver; buyurdular. 673[673]
ReslMah (S.A.V.)'in bedduasnda meakkat dilemesi, ceza amel cinsinden olsun

diyedir. Hads-i erifin tamam yledir:
Ve kim mmetinin bir iini zerine alr da onlara ho muamele ederse sen de ona ho
muamele eyle. Ayni hadsi Ebu Avne Sahihe inde buna yakn lfzlarla rivayet
etmitir. Bu hads mir mevkiinde bulunanlarn idareleri altnda olanlara kolaylk
gstermeleri ve onlara ho muamele yapmalar cb ettiine delildir. 674[674]
1519/1286- Ebu Hreyreradyallah anVdan rivayet edilmitir.Demitir ki: Reslllah

salallah aleyhi ve sellem :
672[672]
395.
673[673]
674[674]
Sizden biriniz brfte kavga ederse yze vurmaktan sakinsin; buyurdutar. 675[675]
Bu hads, yze amar ve tokat vurmann haram olduuna dellet ediyor. Nehyin sebebi:
yzdeki uzuvlarn nzik ve btn gzellikleri kendilerinde toplam olmalardr. Yze

vurulunca bu letafet ve gzellik bozularak yz fena halde irkini e ebi Ur. Bittabi bu
onun iin bir noksanlk olur.
Hadsteki neh terbiye iin olsun, baka- bir maksada mebn olsun her nev'i vurua mm
ve mildir. 676[676]
1520/1287- (Yine) Ebu Hreyre radtyalahu anh'dan rivayet olunduuna gre bir
adam :
Y Reslllah, bana tavsiyede bulun; demi. Reslilah Salal-ah aleyhi ve selem:
Gazablanma; buyurmu. Adam (bu sz) defalarca tekrarlam; Pepgamber Salallahi

aleyhi ve selem her defasnda:
Gazablanma; buyurmulardr.677[677]
Bu hadsi Buhri tahrc etmitir.
mam Ahmed b. HaribeVin rivayetine gre tavsiye isteyen ztn ismi Cariye b.
Kudme'dir. Baka bir hadsde isminin Sfyan b. Ab-dillh- Sakafi olduu zikredilmitir.
Bu zt demitir k;
Dedim ki:
Y Resfilah, bana istifade edeceim bir sz syle, ama az olsun; Resillah (S.A.V.) :
675[675]
676[676]
Gazablanma; sana cennet vardr; buyurdular. As-hb- Kirm'n dierlerinden de
buna benzer hadsler rivayet olunmutur.
Hads-i erif gazaplanmay nehyediyor. Bu neh, Hattbi'mn dedii gibi gazab mucip
olan eylerden saknmay nehdir. Nefs-i gazb nehyedileniez. nk ftr bir eydir.
Bazlar burada nehyedi-len ey gazab deil, gazab douran kibirdir. zzet- nefsini
yatncaya kadar tevazu' gsteren, gazabn errinden kurtulur. demilerdir.
Peygamber (S.A.V.) 'in yalnz bu szle iktifa etmesi bazlarna gre soran ztn gazapl
olmasndandr. Fahr- Kinat (S.A.V.)'m deti herkese yaraan cevab vermekti. l ile
ednya tenbih kabilinden olmas ihtimali de vardr. Zr gazap, nefisle eytandan gelir.
Bu iki eye galebe alan bakalarna kar nefsine evleviyetle hkim olur. Gazap ve lc
hakknda biraz yukarda sz gemiti. 678[678]
1521/1283- Havlet-Ensriyye mtyallaku anh'dan rivayet olunmutur.Demitir ki:

Reslilah sdllallah aleyhi ve seem:
Gerekten baz adamlar r-hak yere Allah'n malna dalyor. Onlara kyamet gnnde
cehnnem vardr; buyurdular. 679[679]
Bu hadsi Buhri tahrc etmitir.
Hads-i erif, er'an hakk olmyan kimselerin Allah'n malndan (yani zekt ve
emsalinden) bir ey almalarnn haram ve cehennemde yanmay cabeden gnhlardan
olduuna delildir, dalyorlar t'biri ihtiyalarndan fazla aldklarna ve bunun irkin

birey olduuna iarettir. Ml ilere bakanlarn ihtiyalarna gre Allah hakk mallardan
istifade
edebileceklerini
grmtk. 680[680]
678[678]
397.
679[679]
680[680]
ihtiyatan
fazla
bir
ey
alamayacaklarn
yukarda
1522/1289- Ebu Zerr radyallahu anh'dan Peygamber sdllallah aleyhi ve sellem'ln

Rabbsinden rivayet ettii kudsi hadsler meyan n-da kendilerinden (unu) duyduu
rivayet olunmutur:
Tel Hazretleri buyurdu ki: Ey kullarm, bu zulm kendime haram kldm; onu sizin
aranzda da haram kldm. Binenaleyh bir brinize zulmetmeyin 681[681]
Bu hadsi Mslim tahrc etmitir. Cenb- Hak, Kur'n Kerm'de;
682[682] Rabbn kullanrna hi zlim deildir buyurarak, zulmetmediini bize haber

vermitir.
Tahrm: lgaten, bir eyi men etmektir. er'an ise faili azaba mstehlik olan ey
demektir. Bu mn Tef Hazretleri hakknda phesiz doru deildir. Burada murd:

Allah'n zulmden mnezzeh olduunu anlatmaktr. u halde zulmden mnezzeh
yerine mecazen tahrm denilmitir. nk memnu' olan bir eyle zulmn aralarnda
mterek bir vasflar vardr ki, o da her ikisinin yaplmamasdr.
Aflah ztcefl hakknda zulm, mstehldir. Zr zulm rf dilinde: ya gayr milkinde

tasarruf yhd haddi tecvz; mnlarnda kullanlr ki bunlarn ikisi de Tel Hazretleri
hakknda muhaldir. nk btn cihann mliki o, kudret ve azmetle her eyde hakik
mutasarrf odur.
Zulm, aklen de irkin olan bir eydir. Sri' Hazretleri onu akln anlad mnda takrir
buyurmu; stelik irkinliini daha da bylterek zulmedenleri azbla tehdd eylemitir.

Zlim iki cihanda hib ve hairdir. 683[683]
1523/1290- Ebu Hreyre radyallahu anft'dan rivayet olunduuna gre Reslllah

sallallah aleyhi ve sellem (ashabna) :
Sre-i Fussilet; yet: 46.
681[681]
682[682]
Bilirmisiniz gbet nedir? buyurmu. Ashb :
Allah ve Resul bilir; demiler. Rcslah sallallah aleyhi ve sellevu :
Din kardeini, holanmad bir eyle anmandir; buyurmular. (Bu arada) :
Ya sylediim eydin kardeimden varsa ne buyurursun? diyenler olmu. Peygamber,

Eer sylediin ey onda varsa onu muhakkak surette gbet ettin; ayed yoksa ftira
ettin (demektir.); buyurmulardr.684[684]
Hads-i erif, adet :
685[685] Bir brinizi gbet etmeyin yeti kermesinde zikredilen gbetin tefsiri
mesabesinde olup gbetin hakikatim gstermektedir.
en-Nihye nm kitapta zikredildii vecihle gbet; bir insan arkasndan ktlkle

anmaktr; velev ki o ktlk kendisinde bulunsun. mam Nevevi el-Ezkr adl eserinde
mam GazU'ye tebean yle diyor: Bir kimseyi beden hususunda veya dini, dnyas,
nefsi, ahlk, mal, annesi, babas, evld, kars yhud hizmetisi hakknda yhud
hareketi, konukanl veya drk ehreli oluu ve ire gibi ktlenebilecek hususatta,
holanmad bir eyle anmaktr. Gbetin dil ile yhd ka-gz iaretile yaplmas
hkmen hep birdir.
Din kardeini holanmad eyle anmandr. cmlesi, yzne kar ve gyabnda
yaplan btn zemleri mildir. Ulem'dan bir cematin mezhebi budur. Bu takdirde
hads, gbetin er'i mnsn beyn etmi oluyor. Lgat mnsnn gayp'dan alndna
baklrsa gbetin ancak bir kimsenin gyabnda olaca anlalr. Ulem'dan bazlar,
gbetin er'i mnsle lgati mnsnn bir birine muvafk olduunu tercih ederler; ve bu
bbta u hadsi delil gsterirler:
684[684]
399.
685[685]
Sre-i Hcrt; yet: 12.
Din kardeinin yzne kar sylemekten ekindiin ey gbettr. Bu hads Ebu
Hreyre hadsini tahsis etmi oluyor. Ulem'nn tefsirleri de bu mnya gelmektedir.
nk bazlar gbeti tefsir ederken : Bir kimsenin gybanda aybm sylemektir.
demiler dierleri az yukarda grld vecihle: Bir insan arkasndan bir ktlkle
anmaktr; velev ki o ktlk onda bulunsun. eklinde izahda bulunmulardr, Maamfih
bir kimsenin aybn yzne vurmak gbet saylmasa bile yine haramdr; nk ona
ezadr.
Din
kardei ta'birinden,
anlalr.
B\ hususda zht
mefhum-u muhalif yolu ile kfirin gbet edilebilecei
verilmitir. bnl-Mnzir diyor ki: Bu hadsde yahd,
hrstiyan ve ir dinler mensuplar gibi mslmanlara karde saylmayanlarla iledii

bid'at
kendisini
dire-i
islm'dan
saylmayacana dell vardr.
karm
olanlara
yaplan
gbetin,
gbet
Karde ta'biri, gbetiyi gbetten vaz geirmek iindir. Zr kardee dsen vazife gbet
deil, kardeine efkat, merhamet ve onur; kusurlarn rt bas etmektir.
Holanmadi bir eyle anmandr. ifdesi de gsteriyor ki gyabnda sylenen
ayplarndan honutsuzluk duymayan fsik ve Hacirlerin zemmi, gbet hkmne girmez.

Gbetin haram olduu dnen ma'lm ve mttefekun aleyh ise de byk veya kk
gnahlardan saylaca meselesi ihtilafldr. Kurtub, byk gnahlardan sayldna

icm' nakletmi; ve byk gnah olduuna u hadisle istidlal etmitir.
phesiz ki sizin kanlarnz, rzlarnz ve mallarnz birbirinize haramdr.
mam Gazali ile fier'den el-Umde nm eserin sahibi, gbetin kk gnh olduuna
kaildirler. Evzi: Bu iki zttan baka gbetin kk gnah olduunu syleyen
grmedim. diyor. Zerke de yle demektedir: l yemeyi byk gnh sayp da
gbeti yle saymayanlara aarm. Halbuki Allah onu l insan eti yemenin hkmn
vermitir...
Ulema-i Kiram gbetten alt eyi istisna etmilerdir:
1 Mazlumun: filn bana zulmetti ve malm ald; yhd: filn zlimdir; demesi caizdir.
Yalnz kendisine ikyet ettii kimsenin o zulm gidermeye veya azaltmaya muktedir
olmas lzmdr. Buna delil Ebu Sfyan'n kars Hind'in Peygamber (S.A.V.) 'e kocasn
ikyet ederken: Hakikaten bu adam cimridir. demesidir.
2 Yaplan bir ktl deitirmeye muktedir grd bir kimseye: Filn kimse falan
hakknda yle yapt; diyebilir.
3 Hkime: Filn bana zulmetti; ondan kurtulmann aresi nedir? diyebilir.
4 Mslmanlar aldatmaktan kurtarmak iin hads rvlerle ehitleri ve keza; ehli

olmad halde fetva' veya tedrise zenen kimseleri cerhetmek caizdir.
5 Fsiklarla ehl-i bid'at, alenen yapmakta olduklar ma'syetlerle anmak caizdir.
6 Ta'rif iin bir kimsenin krlk ve topallk gibi kusuru sylenebilir.

Bu alt mstesna u beytte toplanmtr:
Zemm alt eyde yani; zulmden ikyeti, ta'rifi, sakndrc, alenen fisk ileyen, fetva
isteyen ve bir ktln giderilmesi hususunda yardm dileyen hakknda gbet
deildir.686[686]
1524/1291- (Bu da) ondan rivayet edilmitir. -radyaUah anh-Demltir ki: ResfIah
sadUah aleyhi ve sellem:
Bir birinize hasetlik ekmeyin; yalandan fiyat art-tirmayn; bir birinize buzetmeyin;
ksmeyin; biriniz dierinin sat zerine sat yapmasn. Allann (br brine) karde
(e muamele eden) kullan olun. Mslman mslmann kardeidir. Tekv uradadr.
(Bunu sylerken) Reslllah SaaUaki aleyhi ve sellem gsne iaret ediyor; ve dede
tekrarlyordu.
Mslman kerdeini tahkir etmesi bir kimseye ktlk namna kfidir, mslmann
mslmana, mal. can, rz., ve her eyi haramdr; buyurdular. 687[687]
686[686]
401.
687[687]
Bu hadsi Mslim tahrc etmitir. Kaadi lyz Cmlesinin:
eklinde de rivayet edildiini fakat dorusu birinci rivayet olduunu sylyor. kinci
rivayete gre mn ahd-u Peymnn bozmaz demektir.
Hads-i erif, dnen memnu olan bir ka meseleye dellet ediyor yle ki:
1 ki kiinin birbirlerine hasedlik ekmesi haramdr. ki taraftan hasetlik ekmenin
hkm bu olunca, yalnz bir taraftan ekilenin hkm evleviyetle haram olur. nk
kendisine hased edene hasetle mukabelede bulunmak, ktl ktlkle karlamak
kabilinden olduu halde yine haram klnrsa karlnda hi bir ktlk olmayan ha-
sedliin haram edilmesi evleviyette kalr. Hasedin tahkiki, babmzn ilk hadsinde
gemiti..
2 Mnacee dah al veri bahsinde grlmt. Bunun nehye-dilmesi dmanla

sebeb olaca iindir.
3 Bir birine buzetmenin hkm aynen hasedliin hkm gibidir. Ancak mezrnum
olan buz dnyev hususata id olandr. Allah iin buzetmek ise vaciptir,
4 Bir birine kserek alkay kesmek, grd zaman srt evirmek memnu'dur. bni
Abdilberr diyor ki: yz evirmeye tedavur denilir. nk bir kimseye buzeden ondan
yz evirir ve arkasn dner. Sevenin hli bunun aksinedir. Bazlarna gre tedbrn
mns dmanlk etmektir. mam Mlik'in el-Muvatta' nm eserinde Zh-r'den
naklen tedbrn selmdan yz evirmek mnsna geldii rivayet olunur.
5 Mslmann din kardeinin sat zerine sat yapmas
memnu'dur. Bu da al
veri bahsinde grlmtr. bni Abdilberr burada unlar sylemitir: Bu hads,
mslmana buzederek ondan yz evirmenin ve onunla dost iken hi bir er'i suu
olmakszn alkay kesmenin, ona Allah'n in'm ve ihsan ettii eylere hasedlik
ekmenin haram klndn fde ediyor. Sonra din kardeine kan kardei muamelesi
yapmay, kusurlarn aratrmamay mslmana emrediyor. Bu hususda hzrla gib ve
l ile diri arasnda bir fark yoktur. Mezkr be nehden sonra :
Allahin (bir birine) karde (e muamele eden) kullan buyurarak mslmanlar

Allah'n emrine imtisle tevik etmi; ve (ibd) kelimesiyle kulluun Allah'n emirlerine
imtisal gerektirdiine iaret eylemitir.
Kurtub'ye gre mn : Ey mslnanlar, efkat, merhamet, muhabbet, yardm ve

nasihat hususunda kan kardeleri gibi olun: demektedir.
Mslman mslmann kardeidir. dedikten sonra kardelik hukuku nmna,
zulmetmeyi zikretmesi mslmann erefini gstermek iin yaplm bir tahsistir. Yoksa
zulm kfire de yaplsa haramdr.
Takva uradadr buyurmas, takvann esasen kalpte bulunan Allah korkusuna,
murakabeye ve amellerdeki ihls ve samimiyete istind ettiini gstermek iindir.
Nitekim imam Mslim'in rivayet ettii: phesiz Allah sizin cisimlerinize ve

suretlerinize deil, lkin kalplerinize bakar. mealindeki hads de ayni mnya dellet
eder. Yani mczt ve muhasebe ileri zahir ekil ve surete gre deil, kalplerdeki
niyetlere gre olacaktr.
Hads-i erif, bir mslmann din kardeini tahkir etmekten baka hi bir suu olmasa
er nmna yalnz bunun kfi geelceine ve o kimsenin kt saylacana dellet
ediyor. 688[688]
1525/1292- Kutbet'bn Mlik radyallahu ahh'an rivayet o[un-mutur. Demitir k:
Reslllah sdllallah aleyhi ve setem:
Allahm, beni ahlk, amel, heves ve hastalklarn rnnkerlerinden rak kl;
buyurdu. 689[689]
Bu hadsi Tirmiz tahrc etmitir. Hkim onu sahh bulmutur. Lfz Hkim'indir.
Ahlk kelimesi hulk'un cem'idir. Kurtuh ahlk yle ta'rif ediyor: Ahlk, insann bir
takm vasflar olup bunlarla bakalarna muamele eder.
688[688]
403.
689[689]
Ahlk iyi ve kt olmak zere iki nev'idir. y ahlk: Avf, hilim - sabr - cmerdlik,
merhamet, ezaya tehamml, hacet bitirmek, ar ballk ve iredir. Kt ahlk ise:
bunun zdd yani mnkerattr ri, hads-i erfde Peygamber (S.A.V.) 'in:
Irak kil; diye Rabb'na niyaz ettii eylerdir.
Hev ve hevesin mnker olanlar, er'an makbul olup olmadna bakmakszn nefsin
arzularna uyarak yaplan eylerdir.
Hastalklarn mnker olanlar ise Peygamber (S.A.V.)'in istize ettii czzam ve bars gibi
nefret uyandrc hastalklarla, verem, kanser gibi ldrc illetlerdir.690[690]
1526/1293- bni Abbas radydllahu anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salldllah aleyhi ve sellem:
Din kardeinle mnakaa yapma; onunla akalama ve ona bir vaadde bulunup da
sznden dnme; buyur-dular.691[691]
Bu hadsi Tirmi zaf senedle tahrc etmitir. Bu mnda bahusus mnakaa hakknda
bir ok hadsler vardr ki, Tebern'nin rivayet ettii uzun bir hadis bunlardandr. Mezkr hadse gre: Ashb- kira m'dan bir cemaat yle demilerdir: Biz din hususunda
bir ey hakknda mnakaa ederken Reslllah (5.A.V.) yanmza ka geldi. Hlimizi
grnce misli grlmedik bir ekilde ga-zapland, sonra bizi azarlayarak buyurdu k:
Ey mmet-i Muhammedi bununla m emrolundu-nuz? Sizden nce geenler ancak

byie eylerle helak olundular. Hayr az olduu iin mcadeleyi brakn. Mnakaay
brakn; nk m'm in mnakaa yapmaz. Mnakaay brakn; nk mnakaacnn

zarar ziyan tamam olmutur. Mnakaay brakn zr mnakaachk-ta devam etmen
gnah ynnden kfidir.
Mnakaay brakn; nk kyamet gnnden ben
mnakaaciya efaat etmem. Mnakaay brakn; nk samimi olarak mnakaay
terkeden iin ben cennetde, cennet bahelerinin aa, orta ve st ksmlarnda olmak
690[690]
404.
691[691]
zere tane kk tekeffl ediyorum.Mnakaay brakn, nk Put Perestlii yasak

ettikden sonra Rabbmn beni ilk nehyettii ey budur.
Buhar ile Mslim mttefkan u hadsi rivayet ederler:
Hi phe yok ki Allah indinde insanlarn en buza ayan olan ok mcadele ve

mnakaac olandr.
Bundan murd: iddetli mnakaa yaparak muhatabna galebe alandr.
Mnakaa mnsna gelen mira in hakikati, srf muhatab tahkir ve kendisinin ona
stnln gstermek maksadle onun szlerini cerh ederek yanln bulmaktr.

Mezhepleri takrir ve izahta cidal kelimesi kullanlr. Husumet ise: mal ve ire elde
etmek iin musrrne mnakaada bulunmaktr. Aralarndaki fark: mnakaann yalnz
i'tirz suretile cereyan etmesi, husmetin bazan i'tirz bazan da iptidaen yaplmasdr.
Hakikati meydana karmak maksadyle yapl ma zlarsa bunlarn hepsi irkindir. Bittabi
ehl-i ilm'in mnazaralar, her ne kadar cidalden hli kalmasa da yasak edilen
mnakaalara dhil deildir. Bu bbta icm' vardr.
Hads-i erif mizah da yasak etmektedir. Mizah, aka demektir. Memnu1 olan aka,
dargnlk ve ayrla sebebiyet veren veya btla it olanlardr. Hatr ykmayan tatl
akalar memnu' deildir. Tirmiz'-nin Hz. Ebu Hiireyre'den tahrc ettii bir hadsde yle
buyrulmaktadr.
Ashab :
Y Reslllah! gerekten sen bizimle akalatyorsun; dediler. Peygamber (S.A.V.) :

Ben Hak'dan baka birey sylemem; buyurdular.
Hads-i erif, vaadden dnmeyi de nehyediyor. Bunun mnafklara id sfatlardan

olduunu yukarda grmtk. Ancak sznde durmak niyetiyle vaad ederek bir
m'niden dolay szn yerine getirmeyen buradaki nehde dhil deildir.692[692]
692[692]
405.
1527/1297- Ebu Sid radyalahu anh'dan rivayet edilmitir. Demitir k: Rcslllah

ki haslet vardr; bunlar bir m'minde bulunamazlar: cimrilikle kt ahlk;
Bu hadsi Trmiz tahrc etmitir. Senedinde za'f vardr.
Buhl: cimrilik, pintilik, demektir. Bunun rfen ve er'an irkin ve mezmun olduu
ma'lmdur. Bir ok yet ve hadslerde cimrilik zem-medilmitir. Ulem yalnz cimriliin

mikdarnda ihtilf etmilerdir. Bu ciheti de yukarda grmtk. unu da ilve edelim ki
ulem'dan bazlar: Zektn veren cimri saylmaz demilerse de mam Gazali buna
i'tirz etmi; ve cimrilikten kurtulmak iin haddi kfi grmeyerek yle demitir:
nk bir dne arl noksanlktan dolay kasaba eti, frncya ekmei iade eden
blittifak bahil saylr. Keza hkimin ocuklarna takdir ettii nafakay kendilerine teslim
ettikten sonra malndan ocuklarnn bir lokma veya bir hurma d~ nesi yemelerini ok
gren baba da byle olduu gibi, nnde ekmek bulunan bir kimsenin, isteyecek diye
yanma gelenden onu saklamas da bahillik saylr. Ancak GazlVnin syledii rfen
cimriliktir; rfen cimrilik azab mstelzim deildir.
Gzel ahlk hakknda zht yukarda gemiti. Kt ahlk hususunda da hadsler

oktur. Hkim'in tahrc ettii bir hadsde :
Kt ahlk, sirkenin bal bozduu gibi ameli bozar.

buyurulmutur. Hatib u hadsi rivayet eder:
Muhakkak her eyin bir tevbesi vardr. Yalnsz kt ahlk sahibi mstesna. nk o bir
gnahdan tevbe ederse ondan daha ktsne der. Tinnis ile bni Mce dah u hadsi
tahric etmilerdir.
Kt huylu olan cennete giremez.

Hadsdeki, mmin den murad;
693[693]
406.
man- kmil sahibidir. Yani kmil imanl bir
m'minde bahilik ve kt huy bulunamaz. Yhud zektn vermeyen m'min

kasdedilmitir. M'min lfz mslmam bu iki eyden nefret iin de zikredilmi
olabilir.694[694]
1528/1295- Ebu Hreyre radtyallahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salallah aleyhi ve selem:
Bir birine ovenlerin syledikleri (n'n vebal) mazlum olan tecvz etmedike sze
balayann zerinedir; buyurdular. 695[695]

Hads-i erif, birinden eziyet gren kimsenin ona eziyet mikdarnca mukabele
edebileceine ve bu mukabele gnah olsa da, vebali eziyeti yapana id olduuna, dellet
ediyor. nk mukabeleye sebeb olan, eziyeti yapandr. Ancak cevap veren ileri giderse
fazla sznn vebali kendine olur. Zr ktln cezas ancak o ktlk mikdarmda
olur. Bununla beraber karlk vermeyerek sabretmek efdldr. Sabit olmu bir
hakikattir ki: Reslllah (S.A.V.)'in huzurunda bir adam Hz. Ebu Bekir (R.A.)'a svm
Ebu Bekir (R.A.) susmu, fakat sonradan cevap vermi. Bunun zerine Peygamber
{S.A.V.) yerinden kalkm kendisine meseleyi sormular. Fahr-i lem (S.A.V.) :
Hakkaten Ebu Bekir sustuu zaman onun namna bir melek cevap veriyordu; fakat
hakkn kendisi alnca eytan geldi; buyurmutur. 696[696]
1529/1296- 697[697] Ebu Srme radyallahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Resllah sallalah aleyhi ve seem:
694[694]
407.
697[697] Ebu Srme (R. A.) : knyesi ile mehur bir sahbi'i celldir. smi ok ihtilafldr. Ben Mzen b. Neccr
kabilesinden olup Bedir ve sonraki gazalara itirak etmitir.
695[695]
696[696]
Her kim bir mslmana zarar verirse Allah'da ona zarar verir; kim bir mslmana
meakkat verirse Allah ela ona meakkat verir; buyurdular. 698[698]
Bu hadsi Ebu Dvud ile Trmii tahrc etmilerdir. Tirmiz onu hasen bulmutur.
Hads-i erf ne suretle olursa olsun mslmana eziyet vermenin memnu' olduuna
delildir. Yani bir mslmana mal, can, veya rz hususunda haksz olarak zarar yaparsa
Allah Tel ona ameli cinsinden olmak zere zarar verir.
Musakka: mnzea demektir. Yani bir kimse bir mslmanla- zulm ve tecavz suretiyle
kavga ederse Allah ona da uygun bir ceza olmak zere meakkat verir. 699[699]
1530/1297- Ebu'd-Derd' radydllahu anft'dan rivayet edilmitir. Demitir k:

Reslah salalah aleyhi ve sellem:
phesiz ki Allah pis pis lflar eden ahlksza bllzeder; buyurdular. 700[700]
Bu hadsi Trmm tahrc etmitir. Tirmiz'nin bni Mes'ud'dan merfu' olarak tahrc ettii
rivayette M'min ta'n ve l'net de etmez ahlkszca ve pis pis de konumaz.
buyurulmutur. Trmiz bunu hasen bulmutur. Hkim onu sahhlemi; Dre Kutn ise
mevkuf olduunu tercih etmitir.
Buz: Sevginin zdddr. Allah'n kuluna buz'u, ona ikramda bulunmayp bilkis azap
etmesidir.
Beziyy : Pis pis lkrdlar eden; demektir. Bittabi bu sfat mslmana yakmaz. Nitekim
TirmizVnin rivayeti de ayni mnya dellet etmektedir.
Ta'n: Smektir. Ta'n ve l'net sigalar mbalal ism-i fail sigasle kullanlmlarsa da
698[698]
408.
699[699]
700[700]
l'net hkmnn sbtu iin mbalaya hacet yoktur. nk l'netin az da ouda

memnu'dur.
Hads-i erf, smekle l'netin, kmil br m'minin sfat olamayacana dellet ediyor.
Ancak kfir, sarho ve Allah ile Resl'nn l'net ettikleri kimseler mstesnadr. Onlara
I'net caiz grlmtr.701[701]
1532/1298- e radyallahu anh'dan rivayet edilmitir. Demitir ki: Resfllah

sallallcth aleyhi ve sellem:
llere
someyin;
zr
onlar
gnderdikleri
{amelleri)
ne
varmlardr;
Bu hacHsi Buhar tahrc etmitir.
llere smek m'mn ve kfire mil olmak zere her l hakknda memnu'dur. Buna
sebep olarak Peygamber (S.A.V.) hl-i hayatlarnda iledikleri amellere kavumalarn
beyn buyurmutur. Artk cnJarm ii Allah'a kalmtr. Hads-i erf Cenaze bahsi nin
sonunda zli ile gemiti. 703[703]
1533/1299- Huzeyfe radyallahu anh'dan rivayet olunmutur.Demitir k: Reslllah

sdllalah aleyhi ve sellem:
Hi bir koucu cennete giremez; buyurdular. 704[704]

Hads miittefekun aleyh'dir,
701[701]
409.
702[702]
703[703]
Kattt : nemmm demektir. Hadsin bir rivayetinde kattt yerine nemmm denilmitir.
Nemmm: Koucu; lf tayan mnsna gelir. Bazlar kattt ile nemmam arasnda fark
bulurlar. Nemmm bakalarna eritirmek iin kssay hazrlayanlardr. Kattt: bilmedii
bir eyi dinleyip bakalarna nakledenidir. Nemime'nin hakikati: ara-bozmak iin
tekinin berikinin konutuklarn bir birlerine ulatrmaktr. mam GazU; Bunun

haddi: meydana kmas ho grlmeyen eyi aa vurmaktr. Kendisinden lf alnan
veya lf gtrlenin yhd nc bir ahsn kzmas bu bbta msv olduu gibi aa
vurmann da szle veya iaret yhud yaz ile yaplmas arasnda bir fark yoktur. diyor.
Nemime hakknda bir ok hadsler vrid olmutur. Tabern mer'fu olarak u hadsi
tahrc etmitir.
Hasedci, koucu ve falc bizden deildir; ben de on deilim.
Nemime'nin vcib olduu yer de vardr. Mesel bir kimseye zulmetmek veya onu
ldrmek isteyen biri grld m derhal o kimseyi isim vermeksizin korunmaya da'vet
etmek, gerekirse zlimin adn da sylemek vcib olur.
Hads-i erf kouculuk gnahnn pek byk olduuna delildir. Hafz el - Mnzir:
mmet kouculuun haram klndna ve Allah indinde en byk gnahlardan

olduuna icm' etmitir. demitir.705[705]
1534/1300- Enes radyalahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: ReslHah

Her kim gazabn yenerse Ailah ona azap etmekten vaz geer; buyurdular. 706[706]
Bu hadsi Taberni el-Evsat da tahrc etmitir. bni Ebi'd Dnya (nn kitabn) da bu
hadsin bni mer'den bir ahidi vardr.
705[705]
410.
706[706]
Gazap hakknda imdiye kadar bir ok yerlerde sz geti. Bu hads gazab yenerek, onun
muktezsnca hareketten nefsi men' etmenin fazileti hakkndadr. Gazab yenmek kolay
bir i deildir. Onu baarabilmek iin sabr, hilim ve nefisle mchede lzmdr. Bundan
dolaydr ki Tel Hazretleri ona mkfat olarak azaptan vaz gemeyi va'detmitir. 707[707]
1536/1301- Ebu Bekr-i Sddk radydlahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Raslllah sdllallah aleyhi ve selem:
Cennete, arlatan, bahl ve geimsiz (olanlar ilk elde) giremez; buyurdular. 708[708]
Bu hadsi Tirmiz tahrc etmi; ve onu ikiye blmtr. snadnda za'f vardr.
Geimsizden murd: Kle ve cariyelerinin hakkn f etmeyen, onlara ez ve cef eden,
adb- er'iyyeyi ve farz olan ibdetleri retmeyen, hayvanlarnn yemini suyunu ihml
eden, onlara tayamayacaklar yk ykleyerek ldresiye den kt tasarruflu

kimselerdir. Hadsin isnadnda zaflik olmakla beraber bir ok hidleri vardr. Bazlarn
mnasebet dtke zikretmitik. Bu hidlerle hads zaf olmaktan kurtulmu; hasen
derecesine ykselmitir. 709[709]
1537/1302- bn Abbas radyallahu arihm'Aan rivayet edilmitir. Demitir ki:
Resul lah salallah aleyhi v? setlem:
Her kim rzlar olmakszn bir kavmin konutuklarn dinlerse kyamet gnnde
onun kulaklarna nk (yani kurun) dklecektir; buyurdular. 710[710]
Bu hadsi Bu hn tahrc etmitir.
707[707]
708[708]
411.
709[709]
710[710]
Yani kurun ifdesi mdretir; st tarafndaki kelimeyi zh iin zikredilmitir.
Hads-i erif, sznn bakalar tarafndan dinlenilmesini arzu etmeyen bir kimsenin
konutuklarn, dinleyenin harrn olduuna dellet ediyor. Bu da, ya sarahaten
bildirmekle yhud karine ile anlalr. Buhri'nin el-Edb'l Mfred adl eserinde Said-
i Makbur'den rivayet ettii bir hadste Hz. Said yle demektedir. bni mer'in yanna
uradm. Yannda bir adam vard; konuuyorlard. Ben hemen yanlarna sokuldu isem de
bni mer gsme arparak: iki kiiyi konuurken buldunmu onlardan iin almadka-
yanlarna dikilme; dedi. bni Abdilber: ki kii gizlice konuurken hi bir kimsenin
onlarn yanna girmesi caiz deildir. diyor. Musannif a gre gizli konuan iki kiinin
yannda izinsiz oturmak da caiz deildir; isterse onlardan uzak bir keye oturmu
olsun. nk onlarn ba baa kalarak gizlice konumaya balam olmalar,
konuacaklarn gizlediklerine dellet eder. Baz kimseler konuulan szden bir ka
cmle iitmekle derhal mevzuun mhiyetini anlayverirler. Binenaleyh izin almak

arttr.
Elbiseyi yoklamak, koklamak, kklere evde ne konuulduunu veya ne yapldn

sormak dah bakalarnn konumasn dinlemek hkmndedir. u kadr var ki dil bir
kimsenin mnkerta dir verdii bir habere istenden, o mnkeri defetmek maksadle
iki kiinin ne konutuklarn izinsiz dinlemek caizdir.711[711]
1538/1303- Enes radyallahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

saldllak aleyhi ve selem:
Ne mutlu kendi kusuru lemin kusurlarn ( aratrmak) dan kendisini alakoyana;

Bu hadsi gzel bir isndla Bezzr tahrc etmitir.
Tb: Ya bir sm-i masdardr ve: ne mutlu, mjdeler olsun, hayr ve iyilik senindir,
mnlarna gelir. Yhd cennette bir -aacm addr. Hangi mnya alnrsa alnsn tb,
kendi kusurlarle megul olarak onlar gidermeye alrken bakalarnn kusurundan
711[711]
412.
712[712]
haberi bile olmayanlaradr. Bakasn ayplamak isteyen evvel kendine bakmaldr.
Bakarsa mutlaka kendinde bir kusur bulacak ve bu kusur onu bakasnn kusurunu
sylemekten men'edecektir. 713[713]
1539/1304- fani mer radyallahu anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Her kim kendini byk grrse ve yrynde bbrlenirse huzur-u ilhye, Allah
kendisine gazapl olarak Clkar; buyurdular. 714[714]
Bu hadsi Hkim tahrc etmitir. Rvileri sikadrlar.
Kendini byk gSrmek iki suretle olabilir. Ya kendini bakalarndan daha ziyde ta'zim
ve hrmete lyk grr, yhud kendinin hakkaten byk olduuna inanr. Bu bb'da
mam Mslim, Tirmiz ve Hkim, bni Mes'ud (R. A.J'dan u hadsi tahrc
etmilerdir.Reslilah (S.A.V.):
Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse cennete giremez; dedi, Bir adam :
Y Reslllah, insan elbisesinin gzel ayakkabsnn da gzel olmasn stiyor; dedi.

Reslilah (S.A.V.):
Hi phe yok k Allah gzeldir; gzellii sever. Kibir, hakk hie saymak ve insanlar
tahkir etmektir; buyurdular. Bazlar : Kibir, hakka kar byklenerek, onu hak grmemektir. demitir;
dierleri:
Hakk
etmilerdir. Nevev: Kibrin mns, kendini
kabul etmemekdir
eklinde ta'rif
bakalarndan yksek grerek onlar
tahkir ve byklendii iin hakk inkrdr. diyor. Musannif merhum ez - Zevcir nm
eserinde kibri btn ve zahir olmak zere iki ksma ayrmtr. Btni kibir: nefisde bir
huydur; ve kibir denilmeye asl lyk olanda budur. Zahir kibir, azadan sdr olan
amellerdir. Bu tekinin neticesidir.
Bir de uup vardr ki buna lisanmzda kendini beenmek derler. Kibirle uup arasnda
713[713]
714[714]
fark vardr. Kibirde kendisine alm satlan bir ahs bir de kendisle bykenilen ey
vardr. Ucub'da ise yalnz bir eyi byltmek vardr. yed onda da zerine alm satlan
bir ahs bulunursa o da kibir olur.
Kurula kurula yrmek de byklenmekten ileri gelir. Hadsde bu cmlenin byklenme

zerine atfedilmesi kibrin bir nev'ini dier nev'i zerine atf kablindendir; ve deta:
her kim kibir nev'ilerinden u nev'i kendinde bulundurursa tehdidi hak etmi olur
denilmi gibidir.
Gerek bu hads gerekse bu mndaki dier hadsler kibrin haram olduuna ve Allah'n
gazabn celbettiine dellet ederler. 715[715]
1540/1305- Sehl. b. Sa'd radvyallahv, anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

ResulHah salallah aleyhi ve selem:
Acele eytandandr; buyurdular. 716[716]

Bu hadsi Tirmiz tahrc etmi ve basendir demitir. Acele: bir ide sr'at gstermektir.
Ar davranmak cb den yerde acele etmsk kt ise de sr'at cbeden yerde
makbuldr. Eazlar sr'at le yavaln arasm bulmu ve: dikkat ve vakarla sr'at gs-
teren kimse, .bir birine zd gibi grnen bu iki eyi bir araya getirmi olur. demilerdir.
Burada kaide udur: umurun en hayrls orta olandr. 717[717]
1541/1305- ie radyallahu anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Resl'Iah

salaah aleyhi ve selem:
Uursuzluk i'tikad kt ahlktr; buyurdular. 718[718]

715[715]
716[716]
Bu hadsi Ahmed tahrc etmitir. Senedinde za'f vardr.
Kt ahlkn hakikati ve btn ktlklere sebeb olduu yukarda grlmtr. Hads-i

erif gzel olsun, irkin olsun, btn huylarn ihtiyar ve kisb olduuna iaret ediyor.
'm: ymn'n zdddir.
Y'mn: uur, bereket, fl-i hayr mnlarna gelir. 'm de uur? suz saymakda
kullanlr. 719[719]
1542/1307- Ebu'd-Derd radyallahu ci;7'dan rivayet olunmutur.
phesiz ki l'netiler kyamet gnnde ne efaati olurlar ne de hid;
Bu hads-i M si im tahrc etmitir.
L'net hakknda biraz yukarda sz gemiti. Hads-i erif ok ok l'net edenlerin,

kyamet gnnde Allah efaatlerini kabul etmeyeceini haber veriyor. ehdet
meselesine gelince: bazlarna gre l'netinin kyamet gnnde ehdeti kabul

edilmeyecektir. Yni btn mmetler Peygamberlerin rislet ve tebli vazifelerini
yaptklarna ehdet ederken bunlar ehdet edemeyeceklerdir. Dier baz ulem'ya
gre l'netinin ahadeti dnyada kabul edilmez. nk onlar fsklar zmresine dhil
olmulardr. Bir takmlar: ehdetten murd ehitliktir binenaleyh bunlara ehitlik

mertebesi nasip olmayacaktr. mtlasnda bulunmulardr. 721[721]
1543/1308- Muz b. Cebel radtyaUahu anh'Aan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslllah sdllalah aleyhi ve seUed:
Her kim din kardeini bir sula ayplarsa o suu (kendisi de) ilemeden lmez:
719[719]
720[720]
415.
721[721]
Bu hadsi Tirmiz tahrc etmi ve hasen bulmutur. Fakat senedi mnkati'dir.
TirmizVnin onu hasen kabul etmesi hidleri bulunduu iindir. Bittabi ahitleri
bulununca hadse inkta' zarar vermez.
Hads-i erf din kardeini bir kusurundan dolay ayplayandan Allah'n tevfik ve inayeti
kaldrlacan ve bu sebeple o suu kendiside ileyeceini bildiriyor. Lisanmzda ki

Kazma kuyuyu komuna, kendin dersin iine. darb- meseli bu hadsden mlhem
olsa gerektir. Yalnz ayplad kimsenin akbetine uramak iin bazlar, kendisinde o
su bulunmadna uup getirerek bbrlenmesini art kouyorlar. Bu takdirde: bende

bu kusur yok; diye kendini beenmilik etmezse, ayplad kimsenin kibetine
uramayacak demektir.
Hsl bir kusur ve kabahati mcerred sahibim ayplayarak kk drmek irkin bir
harekettir; ve uhrev cezay istilzam eder. Ancak biraz yukarda zikrettiimiz (6)
zrden dolay bir kimsenin ayb sylenebilir. Mamfh yine de hsn- niyet
arttr. 723[723]
1544/1309- Behz b. Hkim babasndan o da dedesnden 724[724] radiyallahu anhm
iitmi olarak rivayet edilmitir. Dedesi demitir ki: Reslllah sallallah aleyhi ve
seem:
Cemati gldrmek in konuup da yalan syleyenin vah hline, vay onun haline,
sonra vay onun hline; buyurdular. 725[725]
Bu hadsi ler tahrc etmitir. snad kavidir. Hadsi Tirmiz ile Beyhak de rivayet
724[724] Dedesinin ad Muviye'dir.
722[722]
723[723]
etmilerdir.' Tirmiz onun hasen olduunu sylemitir. Bu mnda bir ok hadsler
vardr. Nitekim bazlar az ileride grlecektir. bni Hibbn Sahh inde u hadsi
rivayet eder:
Yalandan saknnz; nk yalan fcur ile beraberdir. Bunarn ikisi (sahipleri) de
cehennemdedir. Tdbe-rn dah buna benzer bir hads rivayet etmitir. mam Ahmed b.
HanbeVin tahrc ettii u hads de ayn mny ifde eder.
Ashb'tan biri :
Cehennemliklerin ameli nedir? demi. Reslllah (S.A.V.) :
Yalan sylemektir; nk kul yalan syledimi hak yoldan sapar. Saptm kfreder;
kfrettii zaman da cehenneme girer; buyurmular.
Hads-i erif, bakalarn gldrmek iin yalan sylemenin haram olduuna delildir.
Yalan sylemek ne ekilde olursa olsun haram ise de bylesi ehemmiyetine binen
bilhassa haram klnmtr. Binenaleyh kendisini dinleyenler yalan sylediini bilirlerse

onu dinlemekle ayni ma'siyete itirak etmi olurlar. Onlara den vazife ya bu yalancy
susturmak yhud susturamazlarsa oradan Kalkp gitmektir.
Yalan sylemek baz ulem'ya gre byk gnahlardandr. filer'-den Ryan yalann
byk.gnahlardan olduunu; kasden yalan syleyenin bakasna zarar vermese bile

ehdeti kabul edilmeyeceini* zr" yalann her halde haram olduunu sylemitir.
mam Gazali hyau'l-Ulm da yalan; vacip, mubah ve haram olmak zere ksma
ayrm; ve yle demitir: Doru sylemekle varld gibi yalan sylemekle de
varlabilen sahh bir maksat hususunda yalan sylemek haramdr; yalnz yalan
sylemekle vanlyorsa mubah, o maksada varmak vacip ise yalan sylemekde vaciptir...
Gazli'ye gre douraca kt netice ile doru sylemenin douraca ayn netice
karlatrlmaldr. Bu takdirde eer doru sylemenin neticesi daha kt olacaksa
yalan sylenilebilir; aksi hlde, yhud netice pheli olursa, yalan sylemek haram olur.
Kt netice ahsna id doru sylemek mstehb, bakasna ait ise msamaha
gstermemek evl olur.
Yalan sylemek surette bilittifak caizdir. Nitekim mam Mcim Saftft inde bunu
bni ihb'ta.n rivayet etmitir. bni i-hb: insanlarn konutuklar hi bir hususta
yalan, sylemeye ruhsat verildiini duymadm. Ancak ey mstesna: Harpte, ara bu-
luculukda ve erkein kars hakknda; kadnn da>kocas hakknda syledii szlerde

demitir. Kaadi yz: Bu surette yalan sylemenin cevaz hususunda hilaf yoktur.
diyor. bni Neccr bunu Nevvs b. Sem'an'd&n merfu' hads olarak rivayet etmitir.
Hads udur :
Yalan, dem olunun aleyhine yazlr; yalnz eyden mstesna; iki kiinin aralarn
bulmak iin araya giren, karsn razi etmek iin konuan (hakknda) bir de harp
hususunda sylenen yalanda.
Allah'n hikmetine bakmal ki kalpleri yattrmak ve gzel gzel geinmeyi te'min iin
kouculuu haram klmtr. Halbuki kouculuk-ta sylenilenler yalan deildir; fakat
neticesi kalp krmaa, dman olmaa ve mslmanlarn birbirlerle alkalarn
kesmelerine mncer olur. Yalan haddi ztnda haram olmakla beraber slm birlii
salamak iin yerine gre onu tecviz etmitir. 726[726]
1545/1310- Enes radyallah anh'dan Peygamber saUdllah aleyhi ve selem'den

iitmi olarak rivayet edildiine gre Reslllah sdlla-lah aleyhi ve sellem :
Gbetini
ettiin
kimsenin
keffaret
onun
in
istifar
etmendir;
Bu hadsi Haris b. Eb sme zaf bir isnadla rivayet etmitir.
Onu tbni Ebi eyhe msned inde, Beyhak tubfl - mn da tahrc ettikleri gibi
daha bakalar da muhtelif lfzlarla Hz. Etes'-den rivayet etmilerdir; yalnz
isnadlarnda za'f vardr. Bununla beraber mn i'tibrle baka yollardan rivayet
olunmutur. Hkim ile Beyhaki onu Hz. Hyzeyfe (R. AJ'dan u lfzlarla tahrc
etmilerdir:
726[726]
418.
727[727]
Huzeyfe (R.A.) demitirki:
Dilimde aileme kar bozukluk vard. Bunu Reslllah (S.A.V.)'e sordum :
Ne duruyorsun da istifar etmiyorsun y Huzeyfe? Ben hakikaten her gn Allah'a yz

kere istifar ediyorum; buyurdular.
Beyhak: bu hads esahtr demitir.
Enss hadsi, gbeti yaplan kimse iin Allah'dan istifar kfi geldiine ayrca ondan zr
dilemeye hacet olmadna dellet ediyor. Fakat Hanefler'le, ler'e gre zemmi edilen
kimsenin bundan haberi olursa cnunb helllamakda cbeder; bilmedii takdirde bir
ey lzm gelmsz: Eu bbta Buhr, Hz. Ebu Hreyre'den merfu olarak u hadsi tahrc
etmitir:
Eer bir kimsenin zerinde din kardeinin, rzna id bir zulm vebali veya herhangi bir
ey bulunursa, hi bir altn ve gme mlik olamayaca zaman gelmeden, hemen

bugn o kimseye o vebali hell ettirsin. (Zr kyamet gnnde) kendisinin bir amel-i
slihi bulunursa, zulm nisbetinde ondan alnacak; makbul amelleri yoksa hasmnn
gnahlarndan bir ksm alnarak onun zerine ykletilecektir. Bu hadsin bir benzerini
Beyhak Hz. Ebu Musa (R. A)dan tahrc edilmitir.
Buhar hadsi, mutlak surette helllamann lzumuna dellet ediyorsa da, Enes hadsi
ile aralarn bulmak iin, o da, gbeti yaplan kimsenin, gbeti duyduuna
hamledilmistir. 728[728]
1516/1311- ie radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

saldlah aleyhi ve seem :
Allah indinde erkeklerin en sevimsizi, husumeti 729[729] pek iddetli olan srnaktr;
728[728]
419.
729[729]
730[730]
Husumet; cenk ve kavga etmektir.Ancak slam hukunda dava etmek manasnda kullanlr.

E!edd : Ledd'den alnmtr.
Ledd : aslnda, vadinin kenar, demektir. iddetli husumet ma'n-sinda kullanlr. u

mnasebetle ki: vadiye den kurtulmak iin nasl iki tarafa saldrrsa, hasmna mutlaka
galebe almak isteyen de, delilin birini getirir getirmez tekine ba vurur.
Husumeti zemm babnda bir ok hadsler vrid olmutur. Bunlardan bir tanesi
TirmizVnin bni Abbas'tan merfu' olarak tahrc ettii u hadsdir.
Husumette devam etmen sana gnh ynnden yeter Tirmizl bu hads iin: gariptir
diyor.
Husumet bbndaki hadsler mutlakdr. Binenaleyh, hakl da olsa, husumetin mezmum

ve irkin olmasn iktiza ederse de Neve-v <s.el-Ezkr adl eserinde yle demektedir:
Eer, insana hakkn almak iin mutlaka husumet lzmdr; dersen buna cevap, Ga-
zM'nin verdii cevaptr. Gazl'ye gre zemmedilen husumet ancak btl hakknda ve
bir bilgiye sahip olmadan yaplandr. Mesel, bir hkim vekilinin husumeti bu
kabildendir; nk hakkn kime id olduunu anlamadan da'vya veklet eder ve
zemme dhil olur. Bir hak ararken ihtiyatan fazla husumet gsterenler; hasmna eziyet
iin yalan syleyenler ve keza srf hasmn ezmek iin inadna husumet ve da'v edenler
hep ayni hkme dhildirler. nad ve eziyet kasdetmeyerek yaplan husumetler ne

mezmum ne de haramdr. Ancak, mmkin mertebe bunlarn da terki evldr.
Baz afi kitaplarnda, ok husumet yapanlarn hdlii kabul edilmeyecei; zr bunun

mrevveti azaltt zikredilmitir.731[731]
Gzel Ahlka Tevik Bab
731[731]
420.
1547/1312- bn Mes'ud radyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demii r ki:

Reslllah salalah aleyhi ve selem:
Sdka sarln; nk sdk hayra gtrr. Hayr da cennete gtrr. Kii doru hareket
ede ede ve doruluu araya araya nihayet Allah indinde dorucu yazlr. Yatandan
saknn zr yatan, badan karmaya gtrr. phesiz ki, batan kmak da cehenneme
gtrr. Kii yalan syleye ve yalan araya araya nihayet indinllah byalanc yazlr;
Hadis muttefikun ileyhtir.
Sidk : Vaka uygun olan; kezib: ka uymayan eydir.
Hidyet: Doru yola gtrmek; dallet de: btl yola gtrmek mnlannadr. Ehl-i
Snnet ulemsnn mezhebi budur. Mu'tezleye gre hidyet : doru yolu gstermek;
dallet, doru yolu gstermemektir.
Birr : Hayr ilerini yapmakta etrafl ve mull davranmaktr. Bu kelime her nevi' hayr
ilere mil cem'iyetli bir ta'birdir. Halisane yaplan slih amele de birr denilir.
bni Battal (444): hayr da cennete gtrr cmlesi iin: Bunun msdak 733[733]
Tel Hazretlerinin ;
[ 734[734] phesiz ki iyiler ni'metler ierisinde (den giiir) olacaklardr. yeti
kermesidir. diyor. Kii doru hareket ede ede ilh...
cmlesi iin de u mtlada bulunmaktadr: Bundan murd, sidk defalarca

tekrarlamas ve nihayet mbala ismini yani sddk denilmeyi hak etmesidir.
Fcur: aslnda yarmak m'nsna gelir. Burada diyaneti yarmak mnas kasdedilmitir:
Fesada meyletmek, ma'syetlere atlmak manlarnda da kullanlan mull bir isimdir.
Hads-i erf, szlerinin doru olmasna dikkat eden kimse iin doruluun, kasden yalan
Misdftk: doruluuna ehdet eden ma'nsmadir.
734[734] Sre-i Mutaffifin; ayet: 22.
732[732]
733[733]
syleyen iin de yalancln bir tabiat ve seciyye haline geleceine, hayr ve er
sfatlarnn ta'lim ve tatbikatla devam edeceine iaret ettii gibi doruluun pek byk
ve erefli bir haslet olduuna ve sahibini cennete gtreceine, yalanclnda o nisbette

byk bir kabahat olduuna ve sahibini cehenneme srkleyeceine dellet ediyor.
Bittabi bu onlarn uhrev hallerinin beyndr. Dnyev hallerinin dah kk mikyasta
hiret-teki kibetlerine benzediini her zaman mahede etmekteyiz. Doru syleyip,

doru i greni dostundan maada dman bile sever; ehdeti ve sz makbuldr.
Halbuki yalancy kimse sevmez; o hi bir yerde ihtiram ve kabul grmez; bilkis nasibi
er ge rezil olmaktr. Nitekim dilimizdeki: Yalancnn mumu yatsya kadar yanar. ata
sz ile bu hakikata iaret olunur.735[735]
1548/1313- Ehu Hreyre radyallah anhtan rivyef olunduuna gre; Rcslllah

Zanndan, saknn, nk zann, szn en yalandr; buyurmulardr. 736[736]

Hads mttefekun seyh'tir. Bu hads ve zhi bundan nceki bbta grld.737[737]
1549/1314- Ebu Sad- Hudr radtyallah anft'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
ResiIIah sallallah aleyhi ve sellem:
Yollarda oturmaktan saknn; buyurdular. Ashb:
Y ReslHah, oturmamamza mkn yok; biz orada konuuyoruz:

O halde yolun hakkn bari verin; dedi. Ashb :
Onun hakk nedir? dediler. Resltlah sallallah aleyhi ve sellem:

735[735]
421.
736[736]
422.
737[737]
Gz (haramdan) yummak, (genlere) eziyetten ekinmek, selm almak,

eyiliiêmir ve ktlkten nehdir; buyurdular. 738[738]
Hads mttefekun eeyh'tir.
Kaad lyz diyor ki : Bu hadsde, ashb'n, emri vcup mnsna deil de olan yapmaya
tevik mnsna anladklarna delil vardr. nk vcup. mnsm anlasalar ReslIIah

(S.A.V.)'e mracaatta bulunmazlard.
Musannif Kaad'nin mtlasna cevaben: ihtimal ashb, yollarda oturma ihtiyacn

arzettikleri iin tahfif sadedinde nesih vki' olacan mid etmilerdir demitir.
Baz
hadslerde
burada
zikri
geen
be
eyden
baka
fazlalklar
gze
arpmaktadr.Mesel Ebu ya yol gstermek, aksiran birisi Allah'a hamdederse ona
temitte bulunmak ibaresi; Said b. Manzur'un rivayetinde, mazluma yardm
Bezzr'm. rivayetinde: yk yklemeye yardm. TabernVmn rivayetinde : Mazluma
yardm edin, Allah' da ok ann. ibareleri ziyde edilmitir. mam Syt (849911)
et-Yevh nm eserinde bu ziydelerin on dab tekil ettiini syler. Yollarda
oturmaktan nehyedilmesinin hikmeti, fitnenin nn almaktr. nk yolda oturan bir
kimse oradan geen kadnlara bakar. Allah'n ve mslmanlarm hukukunu ihll eder.
Hlbuki evinde otursa kendisine hi bir ey lzm gelmez.
Ashb- kiram yollarda oturmak iin izin isteyince Reslllah (S.A. V.) kendilerine, fs
lzm gelen hukuku bildirmitir.739[739]
1550/1315- Muviye radyallah, anh'an rivayet olunmutur. Demitir k: Reslllah

sdlallah aleyhi ve sellem :
Eer AMah bir kimseye ok hayr (ihsan etmeyi) dilerse, onu dinde fakih yapar;
738[738]
739[739]
423.
740[740]
Hads mttefekun aSeyh'tir.
Bu hads din limi olmann son derece byk bir eref tekil ettiine, bu erefi Allah
ancak kendilerine ok hayr vermeyi diledii kullarna ihsan buyurduuna dellet

ediyor. Gerek makam, gerekse hayrn nekre zikredilmesi bunu gstermektedir.
Dinde fakh olmak, islm hukukunu, hell ve haram ve btn islmi kaideleri
renmekle meydana gelir. Hadsdeki mefhum-u artdan anlaldna gre, din limi
olmayana Allah ok hayr dilemez. Filhakika bu mefhum mantkla da te'yid olunmu ve
Ebu Ya'l'nm rivayetinde:
Fakih yapmadna ise; Allah ehemmiyet vermez.
Hads-i erf, ayrca fkh denilen islm hukukunun btn Ulm-u fnn'dan daha erefli
olduuna, fukahmn dah ir u Sem'dan stn bir mevki'e shib olduklarna

delildir. 741[741]
1551/1316- Ebu'd Derd radyaUah u/i/dan rivayet olunmutur. Demitr ki:

ReslHah sallallah aleyhi ve seem:
Mizanda gzel ahlktan daha ar bir ey yoktur; buyurdular. 742[742]

Bu hadsi Ebu Ovud ile Tirmii tahrc etmilerdir.Tirmiz onu sahhlemitir.
Gzel ahlk hususundaki zht az yukarda gemitir. Bu sebeble tekrarna lzum

grlmemitir.743[743]
1552/1317- bni mer radtyaah anhm'dan rivayet edilmitir. Demitir ki:

741[741]
742[742]
ReslHah sallallah aleyhi ve sellem:
Haya imandandr; buyurdular. 744[744]

Hads mttefekun aeyh'tir.
Haya: lgatte: ayplanmaktan korkan insana arz olan bir deime ve krgnlktr.
eratfe ise : kt ilerden kanmaya tevik, hak sahibine hakkn vermek hususunda
kusur etmekten men' eden bir haslettir. Biz buna utanmak ve sklganlk deriz.
Haya bazan tabiat olursa da onu dine uygun bir ekilde kullanmak iin yeni iktisab, bilgi
ve niyete ihtiya vardr. Bundan dolay o imandan saylmtr. mandan saylmas ona
benzediindendir. nk iman gnhlarn yolunu nasl keserse, haya da sahibini gnahlardan men' eder. bni Kuteybe (276) demitir ki: Bu hadsin mns: iman nasl
gnh ilemekten men' ederse hayada sahibini ylece gnh irtikbndan men' eder;
demektir. Bundan dolay ona iman denilmitir.
Haya korkaklkla iffetten meydana gelir. Bir hadsde :
Hayann hepsi hayrdr; ve hayrdan baka bir ey getirmez buyurulmutur. Vk

bazan hayann bir ktlk karsnda susmay cbettii de grlrse de bu haya er'i
olan haya deil, aciz ve meskenettir; ona haya demek bile mecaz olur. Hadslerde
bahsedilen haya ise er'i hayadr. Binenaleyh: Haya hayrdan baka bir ey getirmez
hadsinin umumu bakidir Kurtubi diyor ki: Peygamber (S.A.V.) hayann her iki nev'ini
yani hem mk-teseb ,hem de ftri hayay kendine cem' etmitir. Ftri haya hususunda,
evinden kmayan bir kzdan daha utanga idi. Mktesep hayann ise evc-i b'snda
bulunuyordu. 745[745]
1553/1318- bni Mes'ud radtyallah ank'an rivayet olunmutur. Demitir k:

ReslMah salalah aleyhi ve selletn:
744[744]
745[745]
425.
Hi phesiz ilk peygamberin szlerinden (olmak zere) insanlarn yetitii (szde):

Utanmazsan her dilediini yap, szdr; buyurdular. 746[746]
Hadsteki (ilk) lfz Buhr'de yoktur. Onu Ehu Dvud rivayet etmitir. Bu mnda baka
bir hadsi de mam Ahmet b. Hanbel ile Bezzr rivayet etmilerdir.
lk Peygamberin szlerinden murd : btn Peygamberler tarafndan sylenen ve

meshedilmemi bulunan szlerdir. Dilediin eyi yap cmlesi iki surette tefsir
olunmutur. Birinci tefsire gre mn : istediin eyi yaparsn eklinde haberdir. Bu

haberin emir suretinde ifde buyurulmas, ktlk ilemekten insan ancak haya men'
ettiine iaret iindir. Haya kalknca ktlk yapmaya bir mni' kalmaz; ve insan onu
deta emrolunmu gibi irtikb eder. Yhud buradaki emir tehdit iindir; yani, sen yap
yapacan; nasl olsa Allah'dan cezan bulacaksn; demektir. kinci tefsire gre mn:
yapacan ie bak, ayet utanmay cbetmiyorsa onu yap; utan veren bir ise yapma.
demektir. 747[747]
1554/1319- Ebu Hreyre radyallah anh'an rivayet olunmutur. Demitir k: Resul

M ah salallah aleyhi ve selem:
Allah' indinde, kuvvetli m'min zaf m'minden daha hayrl ve makbuldr.

(Maamfh) Her ikisinde de hayr vardr. Sana fayda veren eye haris ol, Allah'dan yar-
dm dile, ciz olma. yed bana bir ey gelirse : eer yle yapsaydm, yle ve yle
olurdu; deme. Lkin: Allah'n takdiri (bu imi). O dilediini yapar; de. nk eer
(kelimesi) eytann iini kolaylatrmaya yol aar; buyurdular. 748[748]
Maalesef sklganlk bu gn btn dnyaca kabul edilmi bir nak~ sadir. ocuklarda bir dd-i Hak
olan haya perdesini yrtmak onlar haysz yetitirmek iin her vastaya ba vurulmakta, bilhassa pedagoji
ve psigoloji bilgilerinden istimdat edilmektedir. Bu hummal sa'y gayretin semeresi, insanlk iin husran-
mbinden baka birey deildir. Fakat zavall ben dem, hl derdi deva grmekde srar ediyor.
746[746]
747[747]
748[748]
Kuvvetli m'min daha makbul olmakla beraber, zaf m'minde de hayr bulunmas,
imanndan
dolaydr. Kuvvetli
m'minden murd: uhrev
amellerinde nefsin
azimkrldr. nk azimkar bir. nefse shib olan kimse harpte cesur; sabrl ve
Allah'n rzs urunda her meakkate mtehammil olur; namaz, oru ve dier
ibdetlerini yapar, Zaf bunun aksinedir .Ancak hi de hayrsz deildir; zr iman vardr.
ReslHah (S.A.V.). din ve dnyaya id btn faydal ilerde Al-lah'dan yardm dilemeyi
emir buyurmaktadr. nk Allah'n yardm olmakszn kulun hrs hi bir ie yaramaz.
Peygamber (S.A.V.) ciz-den neh buyuruyor. Acizden murd: ibdet ve tatlerde tesahl
gstermektir. Fahr-i kinat (S.A.V.) efendimiz cizden Allah'a snmtr.
Hads-i erfde, bir menfaatin frsat karld, yhud baa bir bel geldii zaman : eer
yle yle hareket etseydim byle olmazd gibi szler syleyerek (eer) kelimesini
kullanmak da yasak ediliyor. Ulem'dan bazlarna gre bu nehden maksat: eer yle
yapsaydm muhakkak bu i byle olmazd; diye kafi surette inananlardr. Kat'i surette
inanmayarak meseleyi Allah'n meietine havale ederse, onlara gre eer diye
konumakda bir beis yoktur. Delilleri Hz. Ebu Bekir (R. A.ym maarada : Eer
mriklerden bri ban kaldrsay-di bizi grrd. demesi ve Peygamber (S..V.J'in
buna ses karma-masdr. Fakat Kaadi Iyaz buna i'tirz etmi; ve unlar sylemitir.
Hz. Ebu Bekir'in sznde delil olacak bir ey yoktur. nk o gelecee it bir ey
sylememitir. Onun sznde vuku'undan sonra kaderi deitirme dvas yoktur.
Buhr'nin (eer) kelimesle rivayet ettii btn hadsler de byledir. Bunlarn hi

birinde kadere i'tira yoktur; binenaleyh, kerahet de olamaz...
Yine Kaad Iyz : Hadsin mns hususunda benim bildiim ey nehyin zahiri ve
umumu zere kalmasdr; lkin neh tenzih iindir. diyor .Hadsin sonundaki: hk,
eer" (kelimesi) eytann iine yol aar. Duyurulmas da, buna dellet eder.
Nevev'nm beynna gre eer mnsna gelen (lev) kelimesi gemi zaman iin de
kullanlr. Nitekim Reslllah (S.A.V.) :
Arkamda braktm ilerim {bir daha) karma ksa hedyi 749[749] gndermezdim.
buyurmutur. Buna benzer baka hadsler de vardr. u hlde anlalyor ki,' neh (eer)
kelimesini faydas olmayan yerde kullananlara iddir, ve tahrim deil tenzih ifde eder.
Fakat bir kimse bu kelimeyi bir daha asla yapmayaca bir ibdetin frsatm kardna
yanarak sylemi olsa hi bir ey lzm gelmez. Ekseriyetle hadslerdeki isti'mali de

buna hamledilir.750[750]
1555/1320- vaz b. Himr radyallahil an/t'd an rivayet olunmutur. Demiiir ki:
Reslllah sallaUah aleyhi ve sellem:
Gerekten Allah bana sizin mtevazi olmanz gerektiini bildirdi, t ki kimse kimseye
zulmetmesin; kimse kimseye nmesin; buyurdular. 751[751]
Bu hadsi Mslim tahric etmitir.
Tavzu' : Kibirlenmemek, alak gnll olmaktr. Tevazu' gstermemenin sonu zulme

varr. nk mtevaz' olmayan bir kimse, kendinde herkesten stn bir meziyet grr;
ve bakalarna, szle ve fiille tecvz eder. Onlara kar nr; ve kendilerini tahkir
eder. Zulm etmek ve nmek mezmum olan eylerdendir. Zlimin dnyada derhl
cezasnn verilecei bir ok hadslerle beyn edilmitir. Bu hadslerin bazlarn Tirmiz,

Hkim^ bni Mce ve Beyhak tahrc etmilerdir. 752[752]
1556/1321- Ebu'd Derd radyallah anh'dan Peygamber satlala-h aleyhi ve
sellem'den duymu olarak rivayet olunduuna gre: Reslllah sallalah aleyhi ve

sellem:
Her kim din kardeinin gyabnda onun rzn mdfaa ederse, Allah kyamet gnnde
749[749]
750[750]
427.
751[751]
428.
752[752]
Kurban edilmek zere Mekke'ye gnderilen hayvan.

onun yzn cehennemden mdfaa eder; buyurmulardr. 753[753]

Bu hadsi Tirmiz tahrc etmi ve hasen bulmutur. mam Ahmet, Esma binti Yezid'den
hu hadsin bir benzerini tahrc etmitir.
Hads-i erf, din kardeinin gbeti edilirken onu mdafaa etmenin faziletine delildir. Bu
bir mnkeri neh mnsn tad iin ayn zamanda vaciptir; ve terkedenler hakknda
tehdid vrid olmutur. Bu bbta Ebu Dvud ile bni Sabid Dnya u hadsi tahrc
etmilerdir:
Mslman bir kimsenin hrmeti ayaklar altna alnan ve namusuna dil uzatlan bir
yerde onu (mdfaa etmeyerek) rezil eden hi bir mstman yoktur ki, kendisi yardm
bekledii bir yerde Allah onu rezil etmesin. Yine Ebu Davud'un tahrc ettii bir hads de
udur:
Bir kimse dnyda dn kardeinin namusunu korursa kyamet gnnde Allah da

cehennemden kendisini koruyacak bir melek gnderir. Daha baka hadslerde vardr.
Hatt bunlarn birinde : Gbeti dinleyen kimse gbetcilerin bridir. denilmitir. Bu
hkmden kurtulabilmek iin orada bulunanlara den vazife zemmi edilen din
kardelerini mdfaa etmektir. ayet hi bir suretle mdfaaya imkn bulamazlarsa
oradan kalkp gitmeleri cbeder. Ulemdan bzlar byle yerde susmay bile byk
gnhlardan saymlardr. nk susmakla gbet edenler hkmne girmi olurlar. 754[754]
1558/1322- Ebu Hreyre radyaah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah salaah aleyhi ve seem:
Sadaka hi bir mal azaltmaz. (Bir suluyu) aff sebeble Allah bir kulun ancak erefini
arttrr. Hem Allah iin tevazu gsteren hi bir kimse yoktur k Allah onu (derecesini)
ykseltmesin; buyurdular. 755[755]
753[753]
754[754]
429.
755[755]
Sadakann mal azaltmasn ulem iki ekilde tefsir ediyorlar. Birinci tefsire gre: ASlah o
kimsenin malna bereket verir; ondan afat kaldrr; bu suretle 2hir noksanl batini
bereketle tamamlar. kin-ci tefsire gre : Sadakadan hsl olan sevapla maldaki noksanlk
tamamlanr; ve o mal hi azalmam gibi olur. Zr, Tet Hazretleri bir hayra kar on
sevap verdii gibi, dilerse kat kat emsalini de ihsan eder. Hatt bazlar nc bir tefsir
olmak zere : Azalan maln yerine Allah bakasn verir de, bu suretle maln azald
belli bile olmaz. diyorlar. Nitekim bir yet-i kermede;
756[756] Eer siz br ey infak ederseniz Allah onun arkasn getirir. Duyurulmutur.
Aff sebeble Allah bir kulun ancak erefini artrr.
cmlesi ktlk yapan bir kimsenin suunu affetmeye teviktir. Vk ktln

cezasn vermek de caizdir; fakat affetmenin eref ve sevab byktr. Tel Hazretleri :
757[757] Her kim affederde uzarsa artk onun ecri (ni vermek) Allah'a iddir.
buyurmutur- Hads-i erf tevaznn iki cihanda derece ve yksek makam kazanmaya
sebep olacana dellet ettii gibi, sadaka vermeye, tevzua ve affetmeye de tevikde
bulunuyor ki, bunlar gzel ahlkn temelleridir.758[758]
1559/1323- Abdullah b. Selm radyallah anh'dan rivayet edil-miir. Demitir ki:

Ey insanlar! selm ifa edin; sl-i rahimleri yapn; yemei vedirin; geceleyin halk
uyurken siz namaz, kln ki; selmetle cennete giresiniz; buyurdular. 759[759]
Sre- Sebe'; yet: 39.

Sre- ura; yet: 40.
756[756]
757[757]
Bu hadsi Tirmiztahrc etmi ve sahhlemitir. fa etmek meydana karmaktr. Burada

ondan murd: tandk olsun olmasn selm herkese vermektir. eyheyn'in Abduah b.
mer (R.A.)'dan tahrc ettikleri bir hadse gre: Bir adam Peygamber (S.A.V.)V:
slmn hangi trls daha hayrldr? diye sormu; Reslilah (S.A.V.) ona :
Yemei yedirir; tandna ve tanmadna da selm verirsin. buyurmulardr. Buhar

el-Edebl Mfred nm eserinde bni mer (R.A.)'an u hadsi tahrc etmitir:
Selm verdiin zaman iittir; nk selm Allah tarafndan bir senadr.
Nevev iittirmenin en az selm alacak kimsenin iitecei kadar yksek sesle olacan;
aksi takdirde selm vermi saylmayacan; ayet iitip iitmediinde phe ederse
iittirecek derecede ak sylemesi lzm geldiini beyn etmitir.
lerinde uyuyanlar bulunan bir cemate selm vermenin snnete uygun sureti, uyank
olanlara iittirerek, uyuyanlar uyandrmayacak ekilde verilmesidir. Nitekim mam

Mslim'in, Hz. Mkdaf (R. A.yda tahrc ettii bir hadsde bu cihet beyn olunmutur.
Cematten yalnz bir kimseye selm vermek mekruhtur. Selm vermek, mslmanlarn
birbirini sevmesi, saymas iin meru' olmutur. Bu bbta Mslim, Hz. Ebu Hreyre'den
merfu' olarak u hadsi tahrc etmitir:
Size birbirinizi n^ ile seveceinizi gstereyim mi? aranzda selm ifs edin.
Selm bir yere girerken meru' olduu gibi.ondan ayrlrken de meru'dur. Zr

NesVnin, Hz. Ebu Hreyre'den merfu' olarak tahrc ettii bir hadsde:
Biriniz oturduu zaman seim versin; kalkt zaman da seim versin; zr birinci
sonuncudan daha makbul deildir.
El veya basla selm vermek mekruhtur.Bunu Reslflah mtr.Ancak selm iitmeyecek

kadar uzakta bulunanlara el ile iaret etmek caizdir.
Nevev'mn beynna gre tandk olmayan bir kimseye selm vermek tevazu gstermek,
Allah iin yaplan amelde ihls ve islrmn iar olan selm ifa olur.
Sl-i rahim ile yemek yedirme meseleleri yukarda zh edilmitir.
Geceleyin namaz klma emrine gelince: bu emir yats namaz diye tefsir edilmitir.
Uyuyanlardan murd : hristiyanlarla yahdlerdir. Hadsin son cmlesi olan: Selmetle
gresiniz. ifdesi, mezkr fiillerin cennete girmeye sebeb olacan haber veren bir
mjdedir.760[760]
1560/1324- 761[761] Temm-i Dr radyallah cmVden rivayet olunmutur .Demitir ki:
Reslllah sallallah aleyhi ve selem defa:

Din hlsdir; buyurdular Biz :
(Bu ihls) kime (olacak) y Reslflah? dedik :
Allah Kitabna, Resulne, mslmanlarin hkmdarlarna ve bilumum mslmanlara;

Hads-i erf baz ulem'ya gre islmm temelini tekil eden drt hadsden biridir.
Nasihat : hls ve samimiyet; tasfiye: yilie da'vet, ktlkten ne-hl mnlarna gelir.
Hads-i erf'de dine nasihat denilmesi, dinin temeli nasihata isnad ettii iindir. Allah'a
kar ihls, ona iman etmek, emirlerine itaat, nehlerinden ictinb ve saire gibi vazifeleri
yapmakla olur. Hattb'nin beynna gre bunlarn her biri kulun kendine nasihati
demektir. nk Allah'n hi bir kimsenin nasihatna ihtiyac yoktur,
Allah kitabna ihls onun Allah kelm olduuna inanmak, onun hell kldm hell,
haram kldm haram i'tikad etmek, onu okuyarak muceble amelde bulunmakdr.
760[760]
432.
Temimi Dr (R. A.): Ebu Rukiyye Temim b. Evs. b. Haricidir. Ceddinin ismi Dr'dr, kendisine Dr
denilmesi ceddine nisbetledir. Dir'li olmasna bakarak Diri de denilir. Mslman olmazdan evvel burada
oturuyordu ve hjristiyan id. Sahheyn'de bu zttan baka Dr ve Dr yoktur. Temim (R.A.) dokuzuncu
ylda mslman olmutur. Namazn bir rek'atmda Kur'- Kerm'i hatmederdi. Bazan bir yeti btn gece
sabaha kadar tekrarlard. lk zamanlar Medine'de oturmu; sonra oradan am'a hicret etmitir. Hz.
Temim'in Sa-hih-i Mslim'de yalnz buradaki hadsi vardr .Buhr'de hadsi yoktur.
761[761]
762[762]
Peygamber (S.A.V.)'e ihls Allah tarafndan Peygamber olarak gnderildiine ve getirdii
Kur'na inanarak tasdik etmek; emir ve nehlerine tbi' olmak, hakknda dima hrmet
ve muhabbet gstermek, snnetlerini renmek gibi vazifelerdir.
Mslman byklerine ihls: hak urunda kendilerine yardm, ve itaatte bulunmak,

halkn ihtiyalarn kendilerine anlatmak ve adalet hususunda onlara nasihat etmektir.
Hattb onlarn arkasnda namaz klmay ve maiyetlerinde harbe gitmeyi bile nasihattan
saymtr: Mslman byklerinden murd ulem'dr diyenler de vardr. Bu takdirde

onlara ihls: kavillerle amel etmek, haklarnda hor-met ve ta'zimde bulunmakla olur.
mmeye nasihat : onlar din ve dnyalar hususunda ird etmek, kendilerine eziyet
verecek eylerden saknmak, iyilii emir, ktik-den neh gibi eylerle olur.
bni Battal : Bu hadsde, nasihata din ve islm denilebileceine delil vardr, demi; ve
nasihatin farz- kifye olduunu, baz kimselerin ifdesle dierlerinden sakt olduunu
sylemitir. 763[763]
1561/1325- Ebu Hreyre radyallah anVdart rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah saltallah aleyhi ve sellem :
En ziyde cennete girdiren ey Allah korkusu le gzel ahlktr; buyurdular. 764[764]

Bu hadsi Tirmi tahrc etmitir. Hkim onu sahhlemitir.
Hads-i erif Allah'dan korkmann ve gzel ahlkn pek byk birer necat vastas
olduklarna dellet ediyor. Allah'tan korkmak, emirlerini yapmak nebilerinden

saknmakla olur. Cennete girmeye en byk sebeblerden biri budur.
Gzel ahlk hususunda zht geride gemiti.765[765]
763[763]
433.
764[764]
765[765]
1562/1326- (Bu da) ondan rivyef olunmutur. -radyaUah anh- demtir ki:
Reslliah saUaUdh aleyhi ve selem:
phesiz ki, sizin btn insanlara mal vermeye gcnz yetmez. Lkin onlara gler
yznz ve gzel ahlkiniz mi! olmaldr; buyurdular. 766[766]
Bu hadsi Ebu Ya't tahrc etmitir. Hkim onu.sahhlemitir.
Yani : insanlar ok olduu iin her birine mal vererek memnun etmek bir insann kudreti
dhilinde deildir. Fakat herkese kar gler yz; tatl szle muamele etmek pek l
mmkndr. Siz ite bunu yapmalsnz. nk bu trl hareketiniz sizi birbirinize

sevdirir. Allah'n .diledii de budur. Bittabi kfirler ve haklarnda iddet gsterilmesi
emredilenler; bu umumdan hritirler. 767[767]
1563/1327- (Bu da) ondan rivayet olunmutur. -radyaUah anh- Demitir ki:
Reslliah salalah aleyhi ve sellem:
M'min, m'minin aynasdr; buyurdular. 768[768]

Bu hadsi Ebu Dvud gzel br isnadla tahrc etmitir.
Reslliah (S.A.V.) bir tebih-i beli ile m'mini aynaya benzetmitir. Yani: ayna bir
kimseyi nasl olduu gibi gsterirse, m'min de din kardeinin ksurlarn ylece
gsterir; kendisine lzm gelen tenbih ve nasihatlarda bulunarak onu Hak Tel ile
kullar huzurunda znetli gsterecek slih amellere ird eder. Bu da nasihattan
saylr. 769[769]
766[766]
767[767]
1554/1328- bni mer radyalah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslflah sallalah aleyhi ve sellem:
nsanlar arasna karan ve onlarn ezalarna sabreden m'mn insanlar arasna
karmayan ve onlarn ezalarna sabretmeyen m'minlerden daha hayrldr; buyurdular. 770[770]
Bu hadsi gzel bir isnadla bni Mce tahrc etmitir. Hads, Tirmz'de de mevcud ise de
Tirmi sahbnin ismini zikretmemitir.
Hads-i erf, insanlar arasna kararak onlara iyilii emir, ktl yasak etmenin ve
kendilerine iyi muamelede bulunmann, bir keye ekierek kimse ile grmemekten
efdl olduuna delildir. Maa-mfh hller ahsa, zamana ve mekna gre deiir. Uzletin
fazletli olduunu gsteren deliller de vardr. Bunlar imam Gazali da ve dier

eserlerinde gstermitir. 771[771]
1565/1329- ibni Mes'ud rayaah artTfcMan rivayet olunmutur. Demitir k:

Y Rabbi, beni gzel yarattn gibi ahlkm da gzel eyle; buyurdular. 772[772]
Bu hadsi mam Ahmed rivayet eylemitir. bni H'bbn.onu sahhlemitir.
Hakikatte
ResulMHah
(S.A.V.)
insanlarn
gerek
hilkat
gerekse
ahlka
en
ereflilerindendi. yle olduu hlde, yine hilkat ve ahlk gzellii istemesi, Allah'n
minnet ve ihsann i'tirf; bu ni'metin devamm ni7 yz ve AHah'dan istenilecek eylerin
bunlar olduunu mmetine tAlim iindir. 773[773]
770[770]
435.
771[771]
772[772]
Zikir Ve Du Bab
Zikr: Kalbe gelen ve dille sylenen ey mnsna masdar bir kelimedir. Bundan maksat,
Allah' anmaktr.
Du dah istek ve davet mnsna gelen bir masdardr. bdet ve sireye de du denilir.
ZikruIIah ziyadesiyle duadr. Tel Hazretleri kullarna kendisine du etmelerini u yeti kermese emir buyurmutur:
774[774] Bana du edin; sze cabet eyieyeyim Yine Tel Hazretleri:
775[775] Kullarm sana ben sorarlarsa muhakkak ben yaknm. Bana du ettii zaman
duacnn duasna icabet ederim. buyurarak kullarn dualarn kabule mheyye
olduunu beyn etmitir. RssKiah (S.A.V.) du iin; ibdetin ilii ta'birini

kullanmtr. TirmizVnin Hz. Enes (R. A.)'an merfu' olarak tahrc ettii u hads ayni
hakikati ntktiv:
776[776] Du ibdetin iliidir.
Duay tevik eden hadsler oktur. mam Buhri'nm, Hasreti Ebu Hreyre'den tahrc
ettii bir hadsde ASlah'dan bir ey dilemeyene Tel Hazretleri'nn gazap edecei;
Tirmiz'nin, Hz. bni Mcs'ud'dan rivayet ettii dier bir hadste: fazl-u kereminden bir
ey dilerapyi Allah'n sevdii beyn olunmutur.
Du. kulluun hakikatim, Tel Hazretler'nin gan, kulun fakir olduunu Allah'n kaadir mutlak, kulun ise ciz-i muhakkak bulunduunu tezammun eder. Binenaleyh du;
kulu Rabbna yaklatrr.Gerek Tel Hazretler'nin gerekse, Resl- Ekrem (S.A.V.)'in

duaya tevik buyurmalarnn hikmeti budur.Cenb- Hak Kur'n- kerm'de:
777[777] Ey Rabbmz unutur veya hat edersek bizi muhaze etme buyurarak,
kendisine nasl du edileceini kullarna rettii gibi Peygamberlerinden bazlarnn

du ve niyazlarn da haber vermitir. Mesel Hazreti Eyyp (A.S.} :
Sre-i Mmin; yet: 60.

776[776] Beyni m'nsna gelir.
777[777] Sre-i Bakara; ayet: 286.
774[774]
775[775]
778[778] Y Rabbi! gerekten benim bama bel geldi; hlbuki sen merhametliler
merhameflsisin. diye du etmi; Zekeriyy (A.S.) :
779[779] Afahrm! Ben yalnz brakma. niyaznda bulunmu; Hazret-i dem (A.S.) :
780[780] Ey Rabbimtz biz nefislerimize zulmettik; eer bz affetmez ve bize acmazsan

mutlaka hairlerden oluruz. tarznda arz- teslimiyet eylemi; Yusuf (A.S.) :
781[781] Ben mslman olarak ldr ve beni slih kullara kat diye tezerr-i eylem;
Yunus (A.S.) :
782[782] Senden baka hi br ilh yoktur; seni tenzih ederim. Muhakkak ben zlimlerden
idim eklinde niyazda- bulunmutur. Bizim Peygamberimiz Muhammed Mustafa

(S.A.V.)'n ettii dualarn ise haddi hesab yoktur.
Her umurunu Allah'a havale ederek ona teslimiyette bulunmak, duadan hayrldr
diyenler de olmusa da bunlar iin: mncat lezzetini tadamamlardr. denilerek
kavilleri reddedilmitir. mam Ah-med b. Hanbel (164241)'in Hz. Ebu Sad'den rivayet
ettii bir ha-dsde duann zayi' olmayaca; bilkis eyden birinin behemehal vki'
olaca bildirilmi; ve bu eyin: ya kabul, ya hirete brakma yhud da edilen du

nisbetinde gnh aff olduu beyn edilmitir."
Duann, adb ve eraiti olduu gibi kabul iin de mnileri vardr. Bunlar el-Camiu's-
Sair in erhi et-Tenvir ve Nzl'l -Ehrr fi'l ed'iyet-i ve'l ezkr gibi eserlerde
grlebilir.783[783]
1566/1330- Ebu Hreyre radyattah anh'&an rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslliah saallah aleyhi ve selem:
Allah Tel: kulum beni zikrettike ve dudaktar benim kprdachka ben kulumla
Sre-i Enbiya; ayet: 83.
Sre-i Enbiya; ayet: 89.
780[780] Sre-i Araf; ayet: 23.
781[781] Sre-i Yuausf; ayet: 101.
782[782] Sre-i Enbiya; ayet: 87.
778[778]
779[779]
beraberim; diyor; buyurdular.784[784]

Bu hadsi bni Mce tahrc etmitir. bni Hibbn onu sahhlemi; Buhar ise ta'lik suretle
zikretmitir. Hadsin lfz yledir:
Reslliah (S.A.V.) buyurduki:
Allah azze ve celle: ben kulumun benim hakkmdaki zannnn yanndaym. Beni
zikrettii zaman da o-nunla beraberim. Eer beni yalnz bana zikrederse ben de onu
kendi kendime zikrederim. Beni bir cemat iinde zikrederse, ben onu o cemaattan daha
hayrl bir cemat iinde zikrederim. O bana bir kar yaklarsa, ben ona bir arn
yaklarm. O bana bir arn yaklarsa, ben ona bir kula yaklarm. O bana yryerek
gelirse, ben ona koarak gelirim: buyuruyor.
Allah Tel'mn kulu ile beraberlii ona ha-ss bir beraberlik olup zikrullah'n son derece
byk bir i olduunu, Allah' kim zikrederse Allah da ltuf, yardim ve rizsle o kulu ile
beraber olacan gsteriyor. bni Ebi Cemre : Zikirden : kalple, yhud lisanla veya ikise
birden yaplan, zikir kasdedilmi olabilir. demi; ve hadslerin delletine bakarak zikrin
iki ksma ayrlacam sylemitir. Birincisi: bu hadsin ifde ettii eylerin, sahibine
yzde yz verilecei belli olan zikirdir. Bu hkm :
785[785] Her kim zerre arlnda bir hayr iSerse onu (n sevabn) grecektir. yet-i
kermesinden alnmtr: Verilecei belli olmayandr. Bu bir hadsten mlhemdir.

Mezkr hadse gre: Bir kimseyi kld namaz ktlklerden men' etmezse o kimsenin
ancak Allah'n rahmetinden uzaklamas artr. 786[786]
1567/1331- Muz b. Cebel radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Resul Kah salldtlah aleyhi ve selem:
dem oliij zikruMahdan daha fazla kendini azaptan kurtaracak btr i yapmamtr;
Sre-i Zilzal; yet: 7.
784[784]
785[785]
Bu hadsi bni Ebi eybe ile Tabern gzel bir isnadla tahrc etmilerdir.
Hads-i erf zikrin faziletini gsteren delillerdendir. Zikrin dnya ve hiretde btn
azb korkularndan kurtaran en byk vasta olduunu gsteriyor. Bundan dolaydr ki,
Alah-u Zlcell dmanla harb ederken sebatkr olmamz zikrullah ile birlikde
emretmi ve :
788[788] Bir frka (dman) le karlatnz vakit hemen sebat gsterin. Allah' da ok
zikredin. buyurmutur. Bundan maada cihad hakknda vrid olan bir ok hads ve
yetlerde zikrullah hep tavsiye edilmitir. 789[789]
1563/1332- Ebu Hreyre radyallah anh'an rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslllah sollallah aleyhi ve sellem:
Hi bir kavim bir yere oturarak orada Aliah zikretmezler ki, kendilerini melekler
sarmasn ve rahmet kaplamasn. Hem onlar Allah nezd-i ma'nevisinde olanlara
Zikreder; buyurdular. 790[790]
Hads-i erf, zikir meclislerinin ve zikirde bulunanlarn faziletine delildir. Bu mnda

Buhr'de de su hads vardr:
phesiz Allah'n bir takm melekleri vardr ki, yollarda dolaarak ehl-i zikri ararlar.
Allah Tely zikreden bir cemat buldularm: hacetinize gelin; diye birbirini arrlar.
[Reslllah (S.A.v.) buyurdular ki:] Bunun zerine t se-mann alt katna varncaya kadar
Sre-i Enfl; yet: 45.
787[787]
788[788]
onlar kanadlar ile sararlar.
Grlyor ki zikir meclisleri meleklerin arayp bulacaklar kadar faziletlidir.
Zikirden murd: Kur'n- Kerm okumak, tebih ve tahmidde bulunmaktr.Bezsr'n

tahrc ettii u hads bunu pek gzel beyn etmitir:
Gerekten Allah Tel meleklerine; kullarna ne yapyor? diye sorar; hlbuki onlarn ne
yaptklarn (pek l) bilir. Melekler: kullarn senin nrmetlerini ta'zim ediyor; kitabn
okuyor; Peygamberine selvt getiriyor ve hem dnyalar, hem hiretleri iin senden
dilekde bulunuyor-Sar; derler.
Zikir asl lisanla olur; fakat dil ile birlikde kalbinde zikretmesi daha mkemmel ve
makbuldr. Zikr'in mnsn, Aiah Zlcefl'in aze-metini ve her trl noksanlklardan
mnezzeh olduunu dnmek bu kemli daha da arttrr. Namaz, oru ve cihd gibi
farzlarda dah hkm aynidir. Fahr-i Raz dil ile zikirden murd: tebih hamd- sena gibi
lfzlar olduunu; kalple zikir Allah'n ztna ve sfatlarna id delillerle emir ve neh gibi
teklifi emirler zerinde ve mahlkatm srlar hususunda tefekkre dalmaktan ibaret
bulunduunu sylemitir.
Byklerden bazlar yedi eit zikir bulunduunu kaydetmektedirler. yle ki: Gzlerin
zikri alamakla, kulaklarn ki, dinlemekle, dilin zikri sena ile, ellerin vermekle, bedenin
zikri vefakrlkla, kalbin zikri korku ve midle, ruhun zikri ise teslimiyet ve rz iledir.
Hsl zikir, btn kemltle yaplrsa cihddan bile efdldr. Vk cihdn zikirden
efdl olduunu bildiren hadslerde varsa da cihd yalnz dille yaplan sikirden
makbuldr. Buna dell Tirmiz ile bni Mce'nin Hz. Ebu'd -Derd (R. A./dan rivayet
ettikleri merfu' bir hadstir. Mezkr hadse gre Allah indinde btn amellerin en ha-
yrls, derece itibre en yksei altndan, gmden ve cihddan da makbul olan

zikrullahtr.
bnJl Arab: Hi bir slih amel yoktur ki, slih olabilmesi iin zikir art koulmasn.
Zektn verirken veya orucunu tutarken AUah'i zikretmeyenin amei kmil olamaz.
Binenaleyh zikir bu cihetle amellerin en faziletlisi olmutur diyor. 791[791]
791[791]
441.
1569/1333- (Bu da) Ebu Hreyre radydllah anadan rivayet edilmitir. Demitir k:
Eer bir kavim bir yere otururlar da orada Alfan zikretmez, Peygamber (sallaUah
aleyhi've seUem)'e setvt getirmezlerse, kyamet gnnde bu (yaptklar) kendilerine

gam ve gussa olacaktr; buyurdular. 792[792]
Bu hadsi Tirmiz tafarc etmi ve hasendir demitir. Trmiz'mn rivayetinde u cmle

de vardr:
Dilerse Allah kendilerini azb eder; dilerse af buyurur.
H&ds-i erif zikrin ve Peygamber (S.A.V.)'e selavt getirmenin vcubuna deldir. Bu
husustaki kavilleri grmtk .Bazlar Peygamber (S.A.V.)'e selvt getirilen yerleri (46)
ya karmtr. Allah'n Peygamberine salt muhtelif suretlerde zh edilmitir.

Bazlarna gre Peygamberini melekleri arasnda sena etmesidir. Meleklerin Pey-
gambere salt etmeleri ona sena ve ta'zim husul iin duada bulunmalardr. Dier baz
ulem'ya gre : AUah'dan Resulne Salt, onu terif ve ziydesle ikramdr.
Peygamber'den aas iin rahmettir. Bizim : Y Rabb, Muhammed'e salt eyle diye
yaptmz salevtn mns: Y Rabb, Muhammedi ta'zim eyle. demekdir. Bu

ta'zimden murd: onun zikrini ykseltmek, dinini meydana karmak, eriatn dnya ve
hiretde paydr etmektir.
Peygamber (S.A.V.)'e salevt getirirken: al ve ezvcn da zikretmekle onlar hakknda

lyk olan ta'zm kasdedilir.
Mstakilen salevt -ylnz Peygamberlere getirilir. Nitekim Ta-bern'nin, Hz. bni Abbas
(R. A.)'dan tahrc ettii u hads de bu mny te'yid eder:
Bana salevt getirdiiniz vakit Allah'n (dier) Peygamberlerine de salevt getirin,
nk Allah beni gnderdii gibi onlarida (Peygamber) gndermitir. Hads merfu'dur.

Grlyor ki, salevt getirmenin sebebi
792[792]
peygamber olarak gnde-rilmekmi.
Binenaleyh salevt yalnz peygamber olarak gnderilenlere mahsustur. bni Ebi eyhe
sahb bir senetle Hz. bn Abbas (R.A.)-in : Peygamber (S.A.V.)'den baka hi bir
kimsenin kimseye salevt getirmesi lzm geldiini bilmiyorum. dediini rivayet ediyor.
mam Mlik'iu de buna kaail olduu rivayet edilmitir.
Kaadi Iyz: Ehl-i ilmin ekserisi caiz olduuna kaaildirler. Ben Mlik'in kavline
meylederim; fukaha ve kelmclarn muhakkklar da- bu kavle zhib olmu ve :
Peygamber olmayanlar gufran ve rad-yallah ile anlrlar; demilerdir. Peygamber
olmayanlara mstakilen salevt getirmek, emri bil ma'rufdan deildir. O ancak Ben
Hm devleti zamannda kmtr. Melekler hakknda hi bir hads bilmiyorum; bu
ancak bni Abbas'm, (nk Allah onlara peygamber demitir.) sznden alnmtr.
diyor.
Bazlar : mstekillen m'minlere de salevt getirilemez; ancak l ve ezvc- thirt gibi

haklarnda nass vrid olanlara, peygambere tebean salevt getirilebilir: nass- hadsde
bunlardan ve Peygamber (S.A.V.)'in zrriyyetinden bakalar zikredilniemitr.

Binenaleyh hkm onlara mahsustur. Sahbe-i kiram ile bakalar onlara kyas edi-
lemez. demilerdir. Maamfh, mesele ihtilafldr. mam Buhr caiz olduuna kaaldir.
Hadslerde Peygamber (S.A.V.)'in l-i Sa'd b. Ubde ile l-i Ebi Evf'ya salevt getirdii
zikrolunmutur. Tef Hazretlerilnin :
Size mefekferle birlikde salt eyleyen odur. yet-i kermesi de bu kavle zihb
olanlarn delllerindendir. Fakat: m'minlere mstakilen salt- selm edilmez
diyenler buna cevap vermi ve: M'minler hakknda salt- selm Allah ve Resln'den
vrid olmusa da bizlere bu bbta izin verilmemitir. demilerdir.793[793]
1570/1334- Ebu Eyyub-i Ensri radyallah anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki:
Resllfah sdlaUah aleyhi ve seem:
Bir kimse on defa: Bir AMah'dan baka ilh yoktur; ona erik yoktur; derse ismail
793[793]
443.
oullarndan drt kii zd etmi gibi Our; buyurdular. 794[794]

Hadis mttefekun ateyh'dr. Mslim'in rivayetinde :
Mlk onundur; hamd de onun. Hem o hereye kaadirdir cmlesi de vardr. Hadsin
baka bir rivayetinde : Bir kimse bunu gnde yz defa okursa kendisine on klenin
tutar verilir; yz sevap yazdr; yz tane gnh yok edilir; bu kelimeler o gn akama
kadar kendisi iin eytandan muhafaza olurlar. O kimsenin kazandndan daha efd-lini
yapacak yoktur. Ancak biri kar da bundan daha fazlasn okursa o baka.
buyurulmutur.
Hads-i erif muhtelif yollardan rivayet olunmutur. Bunlarn bazsnda sabah namazn
kldktan sonra kelime-i tevhid'Ie balanarak, bu hadsin okunaca gzel bir senedle
rivayet olunmu; bazlarnda:
Yaatr ve ldrr cmlesinin de ilve edilecei bildirilmi; keza bazlarnda on kle,

dierlerinde drt kle tutarnda sevap verilecei zikrolunmutur. Kurtub'ye gre bu
farklar zikri yapanlarn okuduklar lfzlar zerinde kalben tefekkrlerine ve ihls
derecelerine gredir.795[795]
1571/1335- Ebu Hreyre radyallah anh'an

Restllah sallallah aleyhi ve sellem:
rivayet olunmutur. Demitir k:
Bir kimse yz defa: Allaht hamdle tenzih ederim; derse gnhlar denizin kp
kadar bile olsa affedilir; buyurdular. 796[796]
Hads mttefekun a'eyh'dir.
Sbhnallah'n mns : Allah', snna yakmayan noksan sfatlardan tenzilidir.

794[794]
444.
795[795]
796[796]
Buunla llah'dan -h- erik ve naziri olmak domak, dourmak, gibi noksan sfatlar
neh edilmi olur.
Tesbh : btn zikirlere itlk edildii gibi, nafile namaza ve tebih namazna da tebih
denilir. Zaten tebih namaz denilmesi, ierisinde tebih ok olduundandr.
Hads'in zahiri, bu zikirli byk gnhlarn bile affedileceini gsteriyorsa da ulem

bununla ancak kk gnhlar kasdediidiini sylemilerdir.
Burada yle bir sual vrid olmutur: Bu hads tebihin tehliTden 797[797] efdl olduuna
dellet ediyor. nk tehlil hakknda : gnde yz defa tehlil getirene yz gnh
affedilecei bildiriliyor. Burada ise: Tebih edenin gnhlar denizin kp kadar ok
olsa yine affedilir buyuruluyor. Hlbuki hadsler tehlin tesbih-den efdl olduuna
dellet etmektedir. Mesel: Tirmiz ile Nes'nin tahrc ettikleri, bni Hibbn'la., Hkim'in
de sahhdir dedikleri Cbr (R.A.) hadsinde:
Zikrin en faziletlisi L ilahe illllahdr. Benim ve benden nceki Peygamberlerin
sylediklerinin en faziletlisi L lahe illllahtr. Kelime- tevhid ve ihis budur. Aila-hin
ism-i a'zami da budur. Duyuruluyor d, hads merfu'dur. Sonra tebih: Allah', kendisine
lyk olmayan sfatlardan tenzih demek olduuna gre, tebih zaten tehide dhildir.
Bu suale u cevap verilmitir: Tebihle beraber yaplan tehlilin sevab daha oktur. Zr
byle bir tehlile ey, yani derece ykseklii, ha-sent yazlmas ve kleler zd
sevaplar katlr. Hlbuki yalnz kle azadnn btn kk gnhlara keffret olmaa
yetecei hads-i erif'de vrid olmutur. Hlsa buradaki tesbihden murd yalnz deil,
tehlille beraber ve onu tamamlayan tebihtir.
Kamd lyz'm baz ulem'dan rivayetine gre bu gibi zikir ve slih amellere va'd
buyurulan sevap ve fazilet, ancak dininde fazilet gsteren ve gnhlardan
korunanlaradr. ehvet peinde komakta srar eden ve dinin h'rmetini ayaklar altna
alanlar bu hususda tertemiz ehl-i fazlet olanlara katlamazlar. Nitekim:
798[798] Yoksa ktlkleri irtikp edenler kendilerini man edenlerle ve s-lh ameler
ileyenlerle bir mi tutacaz sanyorlar? yet-i kerimesi de bu kavli te'yid

797[797]
798[798]
Tehlil : Lft ilahe illallah demektir.

Sre-i Casiye; yet: 21.
1572/1336- Cveyriye binti'l - HarU radyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir
ki: Resfilah sollallah aleyhi ve sellem ana :
Filhakika senden sonra drt kelime syledim; bunlar senin bu gnden beri
sylediklerinle tartlm olsa seninkilere ar basard. (Bunlar) Allah mahlkatnn ve

kendi rzsn (kazananlar) n saysnca, Arnn arl ve kelimelerinin mrekkebi
mikdannda hamdle tenzh ederim (kelimeleridir.) buyurdular. 800[800]
Hadsde geen halk kelimesi yerde, gkde ,dnyada.ve hirette mevcut btn mahlkata
mildir.
Kendi rzsndan murd : Alah'n kendilerinden raz olduu Peygamberler, sddklar,

schdlcr ve slh kuUar'dr. Allah'n bu zevata kar rzs asla bitip tkenmiy e ektir.
Ar'mn arln zaten O'ndan baka bilen yoktur.
Kelimelerden murd.: Allah'n ma'lm ve kudretinin teallk ettii her eydir k, bunlar
n-mtenhi olduklar gibi mrekkep'ten murd: kendisie yaz yazlan her ey

olduuna gre bununda haddi. hududu yoktur.
Grlyor ki, Resfflah (S.A.V.)'in Alfah Tel'y tenzih iin zikrettii drt kelimenin
her biri rakamlarla snrlandrlmayan n-m-tenhilerdir. Her biri sonsuz saylar ve
sonsuz miktarlar ifde eden kelimelerle AMah-u Zlcetl'i tenzih etmek phesizki
feyyz- Mutlak hazretlerine kar bir kulun yapabilecei en gzel tenzih ve takdisdir.
Bads-i erif, mezkr drt nev'i tenzihin faziletine ve bunlar syleyenin sgp.sz s&y ve
799[799]
446.
800[800]
miktarlar tekrarlam hkmnde olacana delildir.801[801]
1573/1337- Ebu Sad-i Hudr rackyallah ah'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Baki olan slih ameller: Allah'dan baka ilh yoktur; Allah' tenzih ederim; Allah her
eyden byktr; hamd Allah'a mahsustur; ve g, kuvvet ancak Allah'a mahsustur

kelimeleridir; buyurdular. 802[802]
Bu hadsi Nes tahrc etmitir. bni Hibbn ile Hkim sahhlemilerdir.
Bakyf- sliht : sevab ebed olarak devam eden gzel ve makbul amellerdir.
Rsslllah (S.A.V.) mezkr amellerin neler olduunu bu hadisle beyn etmitir. Hads-i
erifin bkyt- sliht'tan bahseden sure- kehf yetini tefsir iin vrid olmas da
muhtemeldir.
bni'l Mnzir, bni Ebi Hatim ve bni Merdeveyh'in 803[803] bni Abbas (R. A)'dan tahrc
ettikleri bir hadsde bkyt- sihtm dire-i uml geniletilmi ve Ebu Sarf
hadsindekilerden maada: istifar, Peygamber (S.A.V.)'e salvt, namaz, oru, zekt, hacc,
kle zd, c-hd, ve sila-i rahim ile hayr hasenatn her eidi buna katlmtr. Hatt
bni Ebi eyhe ile bni'l Mnzir'in, Katade'den tahrc ettikleri bir
hadsde: Allah'a taat saylan her ey bakyt- lihattandir. denilmitir. Ebu Sad
hadsinde bakyt- slihtn drt gsterilmesi bu tefsire mni' deildir; nk bu

hadsde inhisara dellet eden bir ey yoktur. 804[804]
1574/1338- Semmurat'bn Cndb radyallah anl'an rivayet olunmutur.

Demitir ki: Resiilah salalah aleyhi ve selem:
801[801]
447.
Hadsilcr bu kelimeyi tbni Merduye okurlar.
802[802]
803[803]
Allah'a szn en makbul drt eydir. Bunlarn hangisinden balasan sana zarar
vermez, (drt ey) Allah' tenzih ederim, hamd Allah'a mahsustur, Allah'dan baka ilh
yoktur ve Allah her eyden byktr (cmleleridir.) 805[805]
Mezkr drt eyin Allah indinde makbul olmas, tenzih, Allah'a hamd, birlik ve en
bykl isbta mil olduklar iindir.
Hangisinden balasan sana zarar vermez. buyurulmas, bunlarn aralarnda tertib

gzetilmeyeceine delildir. Bazlar tenzih'den balamann evl olduunu sylyorlar.
Bu kelimelerin fazileti hakkndaki hadsler, azalmak ve bitmek bilmeyen birer derya

gibidirler.806[806]
1575/1339- Ebu Muse'l E'ar radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:
Reslah salldllah aleyhi ve sellem bana:
Ey Kaysolu Abdullah, sana cennet definelerinden bir define gstereyimmi? (Bu

define) kudret ve kuvvet ancak Allah'a mahsustur, (szdr) buyurdular. 807[807]
Hads mttefekun aleyh'dir.Nes: Aliah (n kazasn) dan (kap snacak) bir snak
yoktur; ancak ona (snmak) mstesna cmlesini (yine Ebu Sad'den rivyeten) ziyde
etmitir.
Yani hads-i erf'de beyn edilen cmlenin sevab cennet'de bir define gibi biriktirilecek
ve dnyada define kullar iin nasl en nefis bir mal saylrsa, cennetdeki o sevap da, onun
gibi nefis olacaktr. nk bu sz Allah'a tam bir teslimiyet ve inkyd, ondan baka
Alah olmadn iz'an ve kabulle beraber, kulun elinden hi bir ey gelmediini itiraftr.
805[805]
806[806]
Havi : Kudret, hareket ve re manasnadr. Reslllah (S.A.V.) bu cmleyi beyndan

sonra:
Cibril Allah Tei'cian bana byle, haber verdi demitir. 808[808]

1576/1340- Nu'man b. Beir radyalah anftm'dan Peygamber sdllaah aleyhi ve
aellem'en iitmi olarak rivayet edilmitir. Re-siilah salallah aleyhi ve sellem:

phesiz ki du ibadettir; buyurmulardr.809[809]
Bu hadsi Drf (er rivayet etmi Tirmiz de sahhlemitir. Tirmiz'de Enes'den merfu'
olarak u lfzlarla rivayet edilmi bir hads vardr: Du badetin liidir. Yine Tirmiz
de Ebu Hreyre'den merfu' olarak rivayet edilen u hads vardr. Allah'a duadan daha
kymetli bir ey yoktur. Bu hadsi bn Hibbn ile Hkim sahhle-milerdir.
Du hakknda yukarlarda zhat geti.
Mihb: ilik, beyn ve bir eyin hlisi mnlarnadr. Duann ibdetin hlisi olmas iki
sebebe istinad eder. Birinci sebeb: Allah'n bana du edin emrine imtisal olmas: ikinci
sebeb de: yalnz AHah'dan istenil-mesidir. Zr du eden insan, hacetini AHah'dan baka
kimsenin gremiyeceini bildii iin hacetini ancak AHab'dan ister. Tel Hazrette-r'nin
ibdetten murad zaten budur. 810[810]
1579/1341- Enes radyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Resull!ah

saUallah aleyhi ve sellem:
Ezanla kaamet arasndaki du geri evrilmez; buyurdular. 811[811]

808[808]
449.
809[809]
810[810]
Bu hadsi Ncs ve bakalar tahrc etmilerdir. bni Hbbn ve bakalar onu

sahhlemilerdir.
Hads-i erf, Ezan bahsi nin sonunda baka lfzlarla gemiti.
Du, farz namazlardan sonra daha mekked olarak matluptur. Bu bbta Tirmiz, Ebu
mame (R. Ay'dan u hadsi tahrc etmitir:
Dedim ki: Y Reslllah duann hangisi daha makbuldr?
Gecenin ortasndaki ve farz namazlarn sonundaki(dr) buyurdular. 812[812]

1580/1342- Semn radyallah anadan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah
phesizki Rabbmz utangatr kermdir; kulu kendisine ellerini kaldrd vakit

onlar bo evirmekten haya.eder; buyurdular.813[813]
Bu hadsi Ncs mstesna, Drt'ler tahrc etmilerdir. Hkim onu Sahhlemitir.
Haya Cenb-i Hak'kn sfatlarndandr. Hads-i erf, du ederken el kaldrmann

mstehp olduuna delildir. Bu hususda hadsler oktur. Vk Hz. Enes (R.A.)'dan
Peygamber (S.A.V.)'in yamur duasndan baka hi bir duada el kaldrmad rivayet
plunmusa da bu hads mbalal kaldrmadna hamledilmitir. Reslllah (S.A.V.)'in
du ederken el kaldrdn ifde eden hadsleri Hftz el-Mnzir mstakil bir cz halinde
toplamtr.814[814]
1581 /1343- mer radvyalah anh'an rivayet olunmutur. Demitir kh Resilfah
sdllallah aleyhi ve sellem du ederken ellerini uzst-t zaman onlar yzne
812[812]
813[813]
srmedike geri evirmezdi. 815[815]

Bu hadsi Trmiz tahrc etmitir. Hadsin hidleri vardr. Bunlardan brini Ebu Dvud
ile bakalar Hz. bni Abbas'dan rivayet etmilerdir. Bu rivayetlerin mecmuu hadsin
hasen olmasn iktiz eder.
Hads- erf du'dan sonra elleri yze srmenin meru' olduuna delildir. Bunun
hikmeti hususunda yle denilmitir : Allah'n rahmeti ellere isabet edince onu en erefli
ve ikrama en lyk uzuv olan yze de temil etmek uygun dmtr. 816[816]
1583/1344- bni Mes'ud radyattah anh'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslllah sdllallah aleyhi ve sellem:
Muhakkak insanlarn kyamet gnnde benim iin er. makbul, bana en ok salevt
getirenleridir; bu yurdukr.817[817]
Bu hadsi Tirmiz tahrc etmitir. bni Hrbbn onu sahhlemitir.
En makbul'den murd: en ziyde efata hak kazanan, yhud cennet'te Peygamber

{S.A.V.J'e en yakn bulunacak olandr. Hads-i erf, Reslllah (S.A.V.)'e selt- selm
getirmenin faziletini bildiriyor. Bu bbdaki zhat da yukarda geti. Bu hads de orada

zikredilse daha iyi olurdu.818[818]
1584/1345- eddat b. Evs radyallah anadan rivayet edilmitir. Demitir ki:

Reslflah sallaak aleyhi ve sellem:
stifarn en by, kulun: AHahm, sen benim Rabbimsin, senden baka hi bir ilh
815[815]
816[816]
yoktur; beni yarattn, ben senin kulunum; ve ben gcm yettii kadar, sana verdiim ahd
ve va'dde durmaktaym, yaptklarmn errinden sana snrm. Bana olan nPmetini
i'tiraf eylerim; gnhm da i'tiraf ederim. mdi beni aff buyur. nk gnhlar senden
baka affedecek yoktur; demesidir; buyurdular. 819[819]
Bu hadsi Buhr tahrc etmitir. Hadsin tamam sudur :
Her kim inanarak bunlar gndzn sylerde o gn akamlamadan lrse o kimse

cennetliktir; ve kim inanarak bunlar geceleyin sylerde sabahlamadan lrse o da
cennetlkdr. Tbi diyor ki: Bu du tevbenin btn mnlarn toplad iin ona seyyd
ad istiare edilmitir.
Aslnda Seyyid: Btn hacetlerde kendisine ba'vurulan reis demektir. Bu tevbeye

Tirmiz ile Nes'nin rivayetlerinde de seyyid'l-stfaf denilmitir.
Ben senin kulunum cmlesi sen benim Rabbimsin
cmlesinin te'kididir. Fakat bu cmlenin ben sana ibdet etmekde-yim mnsna
gelmesi de muhtemeldir. O takdirde te'kid olamaz. Ahd cmlesinin onun zerine

atfedilmesi de bu mny te'yid eder; ve mn Httb'nin dedii vecihle yle olur: Ben
sana verdiim ahd-u Peyman ve va'd ettiim iman szmde durmaktaym.
Gcnn yettii kadar ifdesi Allah Tel'nn hakk olan ibdetleri ed hususundaki
aciz ve kusuru i'tiraftr.
bni Battal, Ahid ile, Allah'n kullarna: Ben sizin Rabbnz deg-miyim? buyurarak
onlardan ald ikrar kasdedildiini sylemitir. Ona gre va'd de: Allah'n, kullarna:
Her kim bana irk komayarak lrse onu cennetime koyacam buyurmu olmasdr.
mdi beni aff buyur; nk gnhlar senden baka affedecek yoktur. ifadesle
Reslllah (S.A.V.) evvel kusurunu i'tiraf etmi; sonra afvn dilemitir ki, bu ekilde
idare-i kelm'da bulunmak szn en gzel ve en nzik eklidir.
Hads-i erif, Allah'n Rabb, insann kul olduunu ikrara mil olduu gibi kulun Allah'a
819[819]
verdii ahdini ikrar, aczini i'tiraf, ktlklerden Allah'a snmak cbettiini ve Allah'n
ni'metlerini tasdik ile afv-u mafiretin yalmz ona mahsus olduunu kabul gibi bir ok
hkmleri ihtiva etmektedir. Kula den vazife evvel esbab tevessl, sonra hacetini
istemektir: Peygamber (S.A.V.)'in btn mutasavver gnhlar affedilmi ve zten
kendisi ma'sum iken niin yine istifar ediyor? sualine gelince : Bu sual fuzldir. nk
Reslllah (S.A.V.) gnde Allah'a yetmi defa istifar ettiini haber vermi; bize de
istifar retmitir. Binenaleyh bize den, sual sorarak ikl karmak deil, ona
uymak ve emirlerine imtisal etmektir. Ashb- kiram bunu bizden l bildikleri hlde ne
sormular ne de her hangi bir ikl karmlardr. Maamfh ulem, bu suli muhtelif
ekillerde cevaplandrmlardr. Szn hlsas: bizim rzkmz Allah Tel tekeffl
ettii ve bunu bize de bildirdii hlde yine ondan nasl rzk niyaznda bulunuyorsak,
Reslliah (S.A.V.)'in istifar da yledir. Bunlarn hepside birer ibdet ve
zikrullahdr.820[820]
1585/1346- bni mer radyaiah anhm'dan rivayet olunmutur. Demitir d:
Resliiltah saHallah aleyhi ve selem u kelimeleri akam, sabah (dilinden) brakmazd:
Allahjm, ben senden dinim, dnyam, ailem ve malm hususunda afiyet dilerim. Y
Rabb, benim kusurlarm rt bas et; korktuum eylerden (beni) emin eyle; nmden,
arkamdan, samdan, solumdan ve stmden beni koru. Altmdan gafil aldanmaktan
senin azametine snrm. 821[821]
Bu hadsi Nes ile bn Mce tahrc etmilerdir. Hkim onu sahhlemitir.
Dinde afiyet : gnhlardan, bid'atlardan saknmak, ibdetlerde kusur etmemektir.

Dnyada afiyet: dnyann musibet ve erlerinden selmetde kalmaktr. Ailede afiyet:
geimsizlik ve hastalklardan z-de kalmaktr. Malda afiyet: afattan mahfuz
bulunmasdr. Setri avret: beden, din, aile, dnya ve hirete id herdrl ayp, kusur, ve
gizli eyleri rtmek, onlar aa vurmamaktr. Korkulan eylerden emin olmak da

820[820]
453.
821[821]
454.
yledir. Reslllah (S.A.V.) btn cihetlerden kendisini korumasn AMah'dan niyaz

etmitir. nk Allah muhafaza etmezse kul, ins, ve cin dmanlarnn arasnda, kurt
srsnn iine den koyun gibi kalr. Alttan gafil avlanmaktan hsseten Allah'n
azemetine snmas bunun bir hususiyet arzetmesindendir. tiyl aldatmak, bir eyi
gizlice almak, helak etmek gibi mnlara gelir. Peygamber (S.A.V.)'in, errinden Allah'n
azemetine snd itiyl yer ayrlp yere batmak ve denizde boulmak suretle vki'
olan helklardr. Alttan gafil avlanmak ta'birle bunlar kasdetmitir. Nitekim Cenb-i
Hak, Kaarun'u yere batrmak, Fr'avn' da denizde bomak suretle helak etmitir. 822[822]
1586/1347- Ibni mer radyaah anhm'an rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslilah salaah aleyhi ve selem:
Allahm, gerekten ben, ni'metinin zevalinden, afiyetinin deimesinden, intikamnn

anszn gelivermesinden ve btn gazaplarndan sana snrm; buyuruyordu. 823[823]
Allah'n verdii ni'metin elden gitmesine sebeb, kulun iledii sulardr. u hlde
hakikatde tevbe istifarn mns: Y Rabb kt ameller ilemekten sana snrz;
demektir, ki bu Allah'dan bizlere bir ta'limidir.
Afiyetin deimesi, zddmn vcud bulmasle olur.Onun zdd ise hastalktr.Yani

Reslllah (S.A.V.) hastalklardan da Allah'a snmtr. 824[824]
1587/1348- Abdullah b. mer radyalldh anhm'an rivayet olunmutur. Demitir

k: Reslllah scllallah aleyhi ve selem:
Allahm, ben borcun batrmasndan, dmann galebesinden ve dmanlarn

822[822]
823[823]
455.
824[824]
amatasndan sana snrm; buyururdu. 825[825]

Bu hadsi Nes rivayet etmitir. Hkim onu sahhlemitir.
Borcun galebesi, borlunun onu deyememesidir. Bundan Allah'a snmas Reslllah

(S.A.V.)'in bor almasna mnfi deildir. Hatt vefatnda bir miktar arpa mukabilinde
zrh rehinde bulunuyordu, Borcun Allah'a snlacak taraf onu deyemeyecek hle
dmektir. Bir kimse deyemeyeceini bildii bir borcun altna girmemelidir. BuhrVnin tahrc ettii bir hadsde, Resllah (S.A.V.):
Her kim demek maksadle bakalarnn mallart-n alrsa, mallar onun namna Allah
der; fakat kim onlar itlaf niyetle alrsa Allah onu telef eder; buyurmulardr. Hads
geride gemiti. Reslllah (S.A.V.) bortan, onun iin Allah'a snm; hatt Hz. e (R.
anh), bortan neye bu kadar ok istize ettiini sorunca, kendisine:
nk bir adam borlanrsa konuur yalan syler; va'd-eder, arkasndan (o va'dden)
dner buyurmulardr. te borlu byle byk mes'uliyetli bir ii zerine alyor

demektir.
Dmann galebesinden murd: dn veya dnyev bir garazla btl hususundaki

dmanldr. Hakkn korumaktan ciz olan bir kimsenin maln gasbetmek bu
kabildendir.
Dmanlarn amatas : bir kimsenin bana gelen bir felket veya zarara dmanlarnn
sevinmesidir. Harun (A.S.), biraderi Musa (A.S.)'a : Bana dmanlar gldrme diye
rica etmitir. 826[826]
1588/1349- Breyde radyalah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslllah

sattallah aleyhi ve sellem bir adam, (Allahrn, ben ancak ve ancak Alfah sen olduuna,
maksud ve bir olan, dourmayan ve kendisine hi bir kimse denk olamayan ilh ancak
sen idine ettiim ehdet hrmetine senden niyaz ediyorum) derken itti. Bunun
825[825]
826[826]
456.
zerine Reslllah sallallah aleyhi ve sellem:
Hakikaten Allah'dan o ismle diledi ki, onunla kendisinden istenilirse verir; du

edilirse kabul eder; buyurdular. 827[827]
Bu hadsi Drt'Ser tahrc etmitir. bni Hlbban onu sahhlemitir.
Ehad biricik, bir tek, ikincisi olmayan, yegne bir, mnsna gelen bir keml sfatdr;
ve hakik birlii ifde eder. nk hakik birlik: terkipten, detten, cismiyet ve ortaklk
gibi eylerden mnezzeh olmaktr. te Allah Tel'nn birlii bu mnyadr. Vaka'
arapada vhid de bir demektir. Hatt ehad kelimesinin asl da vehad dr. Onun
hemzesi (vav) dan bedeldir. Fakat bu iki kelime ayn kkten olmalarna ramen
mteradif deillerdir; aralarnda mhim farklar vardr. Bunlarn en mhimi: ehad'n
dima hakik mnda birlik ifde etmesidir. Yani ehad: hadd-i ztnda bir olandr;
ikiye veya fazlasna asla htimli yoktur; dima bir'dir. maadas yoktur. Vhid yle de-
ildir. Onun ifde ettii birlik hakik olduu gibi mecazde olabilir. Mesel: bir adam, bir
nevi' ve bir cins, kelimeleri arapada vhd ile sfatlanarak raculn Vahidim, nev'un
vhidn ve cinsn vahidim denilebilir. Hlbuki bir adamn birlii hakik ise de. br nev'i
ile bir cinsin birlikleri mecaz birlikdir. nk bir nev'i ile bir cinsin hakikatde bir ok
ferdleri vardr. Onlarn birlii, mecmuunu bir saymak suretle meydana gelen i'tibri
birliktir.
Ehad ile vhid kelimelerinin farklar hususunda ufem'dan Ez-her, Rgp, Sa'leb,
Ebu' Beka ve dier bir oklar muhtelif bey-ntda bulunmulardr. Bunlar iin tefsir
kitaplarna mracaat edilebilir.
Samed : Her hacetten dolay kendisine ba vurulan ulu zt manasnadr. Bu sfat tayan
ztn mutlak surette hi bir kimseye muhta olmamas, bilkis herkesin ve hereyin ona
muhta olmas gerekir ki, Allah'dan maada ayni sfat hiz bir bakasn tasavvur
mmkin deildir. Binenaleyh hakikatte samed yalnz Allah-u ZiHcell'dir.
Samed ismi hakknda lgat ulems balca iki mn rivayet etmilerdir: Birinci
mnya gre samed: maksud demektir. Bu mnya gre: br kavmin her ihtiya
827[827]
hususunda kendisine mracaat ettikleri byne samed derler. kinci mnya gre
samed: iinde hi boluu olmayan; deliksiz, eksiz som demektir.
Mfessirlerden bir oku samedi birinci mndan alarak onun sft- sbutiyyeden
olduunu sylemi; bazlar ikinci mndan olmak zere sfat- selbiyye'den addetmi;
bir takmlar da her iki sfat tazammun etmek suretle tefsirde bulunmulardr. Bunlarn
iinden nc kavil, tefsire daha lyk grlmektedir.
Allah'n dourmamakla vasflandrlmas hi bir ey cinsinden olmadn, hi bir
yardmc veya kendi yerine kalacak evlda ihtiyac bulunmadn beyn iindir. Zr
Tei Hazretleri ihtiy ve lm gibi eylerden mnezzehdir. Ayn zamanda bu cmle,
Hz. sa ile zeyir (aleyhimessemya Allah'n olu Melek'lere Allah'n kzlar diyenlere red cevbdr.
Allah'n dourulmami olmasndan murd, mahlkat gibi -h-bir zamanlar dnyada

yokken sonradan vcda gelmi olmadn beyndr.
Kfv : denk ve mmasil demektir. Mn: Allah'n ztnda ve sfatlarnda bir mmasil
yoktur; demektir.
Hads-i erf du ederken bu kelimeleri sylemenin pek yerinde bir i olacana dellet
ediyor. Zr Reslllah (S.A.V.) bunlarla llah'dan bir ey istenilirse vereceini, bunlarla

du edilirse kabul edeceini, haber veriyor. Sulin mns, hacet dilemektir. Du ondan
daha umm bir mn ifde eder. Binenaleyh hadsde duann sul zerine atfedilmesi,
nmn hss zerine atf kablindendir. 828[828]
1589/1350- Ebu H/reyre radyallak anh'tian rivayet olunmutur. Demitir ki:

Reslilah sdllctllah aleyhi ve sellem sabahlad zaman :
Allahm, ancak senin (kuvvet ve kudretin) le sabahladk; ncak senin (kuvvet ve

kudretin} le akamladk; ancak senin (kuvvet ve kudretin) |e yaar; ve ancak senin
(kuvvet ve kudretin) le lrz. Diriltmek dahi ancak sana mahsustur; der; akamlad
vakt de bunun mislini sylerdi. u kadar var ki :
828[828]
458.
Var ancak sanadr; (cmlesini ilve e) derdi. 829[829]

Bu hadsi Dort'fer tahrc etmilerdir.
Hadsteki zarflarn muteallaklar hazf edilmi tir. Bu mteallaklar (kuvvetin, kudretin ve

icadn) diye takdir olunurlar Yani: Biz ancak senin yaatman ve sabah cd etmenle
sabaha ktk; demektir. Dier cmlelerde de hl byledir.
Nur : diriltmektir. Uyku ile lm arasnda mnasebet vardr. nk lm uykunun

kardeidir. Binenaleyh uykudan uyandrmak, ly diriltmeye benzer. Nitekim akam
hakknda, var zikretmek de mnasibtir. Zr, geceleyin uyunur. Uyku lm gibidir.
Hads-i erif de, her in'm ve ihsann llah'dan olduunu ikrar vardr. 830[830]
1590/1351- Enes radyallah anh'dan rivayet edilmitir. Demitir k: Reslllah

sallallah aleyhi ve seUem'in ekseriyetle duas u id:
Ey Rabbmz, bize dnyada da hirette de ni'met ver; hem bizi cehennem ateinden
koru. 831[831]
Kaadi lyz diyor ki: Resillah (S.A.V.)'in bu yetle du buyurmas dnya ve hirete id
dualarn btn mnlarm ihtiva ettiinden-dir. Ulem'ya gre burada hasen'in mns
ni'mettir. Peygamber (S. A.V.) dnya ve hiret ni'metlerini ve azabdan korunmasn

dilemitir. Biz, Allah dan bunu bize de ihsan buyurmasn niyaz eyleriz.
Hasen'in tefsiri hakknda selef ulem ok eyler sylemilerdir. tbni Kesir, dnyev
hasene'nin: afiyet, geni ev, gzel zevce, itaatli ocuk, bol rzk, faydal ilim, slih amel, iyi
vasta ve gzel elbise gibi her matluba mil oduunu, uhrev hasene'nin en byn
829[829]
830[830]
ise: cennete girmek ve emniyete kavumak, tekil ettiini sylemitir. Cehennem'den

korumak: dnyada haram veya pheli olan eylerden kanmak gibi azabtan
kurtulmay hazrlayan sebebleri m-yessir klmak, yhud ltf-u kerem buyurarak

affetmekle olur. 832[832]
1591/1352- Ebu Mse'l-E'ar rayallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki:

Y Rabb, benim gnhm, cehlimi, isimdeki israfm ve benden daha iyi bildiin
kusurlarm bana bala : (Zr) bunlarn hepsi bende mevcuddur. Y Rabb, gel gemi
btn kusurlarmla gizli ve aikr btn yaptklarm ve benden daha iyi bildiin
hatlarm bana bala. lerleten ancak sen, gerileten de ancak sensin; sen her eye
kaadirsin; dye dua ederdi. 833[833]
Bu hadsi Buhar ve Mslim ittifakla tahrc etmitir.
Hate : Gnh, demektir. Cehil : lmin zdddr. sraf : Her eyde haddi tecavzdr. Emir
kelimesinin isrfdan evvel zikredilen cehil ve hate'ye teallku da muhtemeldir. Cedd:

akann zdd, yni ciddiyettir. Amid : Kasden yapmak manasnadr. Bunun hat zerine
atfedilmesi, mmn hss zerine atf kablindendir. nk hat akada olduu gibi
kasden yaplan bir ide de olabilir. Bunun tekerrr nevileri ok olduunu ve nefsin
kusurlarda: hli kalmadn beyn iindir. Mukad-dim'den murd; kulu kemlt
derecesine ykseltmek, ona muvaffakiyet ihsan etmektir. Muahhir'de: dilediini batran,

onu hayrdan uzaklatran demektir.
bn Abbas hadsine gre bu duay Restllah (S.A.V.) gece namaznda okurmu. Hz Al

(R. A.) hadsine gre ise her namazdan sonra okuduu anlalyor. Nerede okuduu dah
ihtilafldr. Mslim rivayetine gre selmla teehhd arasnda, bni Hibbri'm
rivayetinde namazdan sonra yani selm verdikten sonra okurmu.834[834]
832[832]
833[833]
460.
834[834]
1592/1353- Ebu Hreyre radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir k:

Resliillah sallallah aleyhi ve sellem:
Allahm, anmn muhafazas demek olan dinimi slh buyur. Hayatm, iinde geen
dnyam ve dnm kendine olacak hiretimi de slh buyur. Hem bana her hayr
hakknda hayat ziyde eyle. lm de benim iin her eyden rahat kl; d (iye du ed)
erdi. 835[835]
Bu du, iki cihanda hayr tezammun etmektedir. Hadsde lmek iin du etmenin caiz
olduuna bir dell yoktur. Yalnz lmn asan olmasn dnya ve kabir erlerinden emin
olarak gelmesini dilemenin caiz olduu beyn byurulmutur. Zr, kabir: dnyann son;
hiretin ilk menzili olmas dolaysle, hem dnya, hem de hiret serlerini ihtiva
eder. 836[836]
1593/1354- Enes radyallah anh'dan rivayet olunmutur. Demitir ki: Reslah

solldlah aleyhi ve sellem:
Allahm, beni rettiklerinle faydalandr. Bana faydal olacak eyleri de ret; ve

bana faydas olacak bir ilmi ihsan et; derdi. 837[837]
Bu hadsi Nes ile Hkim rivayet etmilerdir. Tirrniz'de Ebu H-reyre'den buna benzer
bir hads rivayet etmitir. Bu hadsin sonunda : Peygamber (S.A.V.) :
Beni ilmen ziydeletir. Hamcf her hl ( kr'da) Allah'a mahsustur. Ben

cehennemliklerin hlinden Allah'a snrm; buyurmutur. Hadsin isnad hasendir.
835[835]
836[836]
461.
837[837]
Hads-i erif, ilmn ancak faydal olan tahsil edileceine dellet' ediyor. Faydal ilim, din
ve dnyaya mteallik husustta kula lzm olan bilgilerdir. 838[838]
1595/1355- ie radyalah anh'dan Peygamber sdlldllah aleyhi ve sellem'n

kendisine u duay rettii rivayet olunmutur:
Y Rabb, ben senden btn hayr; peinini srelisini, bildiimi bilmediimi dilerim.
Btn serden: peininden, srelisinden, bildiimden, bilmediimden sana snrm, ben
senden kulun ve. peygamberinin diledii eylerin on hayrlsndan isterim, Kulun ve

Peygamberinin (errinden) snd eylerden de sana snrm. Allah'm ben senden
cennetini ve ona yaklatracak kavil ve amei dilerim. Cehennemden ve ona yaklatran
kavil ve amelden de sana snrm. Benim iin takdir buyurduun her hkm hayr
(takdir) etmeni senden niyaz eylerim. 839[839]
Bu hadsi bni SVlce tahrc etmitir, bn Hbbn ile Hkim onu sahhkmislerdir.
Hads-i erf, dnya ve hiret hususunda hayr duay, dnya ve hi-retin erlerinden
Allah'a snmay, cenneti istemeyi ve her takdir-i ilhinin hayr olmasn dilemeyi ifde
etmektedir. Hadsde kulun ailesi efradna en gzel dualar retmesi gerektiini iaret
vardr. 840[840]
1596/1356- Buhr ve Mslim, Ebu Hreyre radyallah at//dan u hadsi tahrc

etmiie-dir. Demitir ki: Reslliah sallallah aleyhi ve sellem :
Allaha sevimli, dile hafif, tartda ar iki kelime vardr: Allah, hamdine brnerek
tenzih ederim. Ulu Allah' tenzih eylerim (kelimeleri), buyurdular.841[841]
838[838]
839[839]
462.
840[840]
841[841]
mam Buhr (194256) el-Cmiu's -Sahh nmndaki dnyaca mehur

hadsi erifle
bitirmitir.
eserini bu
Sonralar bir ok hads imamlar BukrVye tbi' olarak
eserlerini hep ayni hads iie tamamlamlardr.
Bulu-ul Meram'n Mlahhs olan Byk Muhaddis mam bn Hacer-l Askaln (R. H.)
de bu kymetli eserini (20 - Reblevvel - 828 H. 10 - ubat 1425 M. de Allaha Hamd
ederek. Resul (S.A.V.)'ne Sa-lvat selm fekrim tazim, ve tebcil ederek burada hitama
erdirmite. R. Aleyh 842[842] .
Hadsdeki iki kelimeden murd: iki cmledir. Her iki cmle ibarede haber-i
mukddem'dir. Mbtedas sbhnallah cmlesidir. Cmie olduu halde bundan
mpted yapmak mmkin olmutur; nk u sz mnsnadrlar. Haberin nce

zikredilmesi, dinleyeni asl mbtedya dikkat etmeye tevik iindir.
Hafif den murd: dile kolay gelendir. Tb demitir ki: Hafiflik, kolayla istiare
edilmi niister bir szdr. Dile kolay gelmesi, baz eyann, sahibine hafif gelmesine
benzetilmitir. Bu hadsde, ir tekliflerde meakkat bulunduuna; mezkr iki cmlenin

dile kolay olmakla beraber tartda meakkatli ameller gibi ar basacana iaret vardr.
Ulem'dan bir zt'a iyiliklerin niin ar, ktlklerin neden hafif geldii soruldukda;
nk iyiliin acl grlr; tad grlmez. O bundan dolay ar gelir; onun arl
senin terketmene sebeb olmamal. Ktln ise tad duyulur, acl duyulmaz. Bundan
dolay o hafif gelir. Binenaleyh sakn onun hafiflii senin gnh istikbna sebeb
olmasn. demitir.
Hadsi erif hiretde mizan'n sbtuna delildir. Nitekim KuKn- Kerm'in bir ok
yetleri de ayn hakikati ntktr. Ulem mizan ve onda- tartlacak eyler hakknda ihtilf
etmilerdir. Bazlarna gre tartlacak eyler amel defteridir. nk ameller araz
kablindendir; onlar arlkla yeinlikle vasflanamaz. Hads imamlarle ulem'nm mu-
hakkklanna gre tartlacak eyler amellerin kendileridir. Zr hirette amellerin de

vcudlar olacaktr. Hz. Cbir (R. A.)'dan merfu' olarak rivayet olunan u hads buna
delldir:
Kyamet gnnde mizanlar kurulacak ve iyilikler, ktlkler tartlacak, her kimin

842[842]
Gzol bir tevafuk nianesi olarak ese:m digisi de ayni gnde bitmitir. Ne. Md.
iyilikleri ktlklerinden bir dne arl ar gelirse cennete girecek; kimin ktlkleri
iyiliklerinden bir ^ne arl ar gelirse cehenneme girecektir.
Ya iyilklerSle ktlkleri msavi gelirse (ne olacak?) diyenler oldu. Reslllah

(S.A.V.):
Onlar aTrfll'ardr; buyurduar.s Maamfh en salim yol, mizan, amellerin tartlmas ve

ire gibi biret umurunun hak olduuna iman ederek keyfiyeti erini Allah
TeC'mn/ilmine havale eylemektir..
Bazlar hi gnh olmayan ve pek ok slih amelleri bulunan m'-mini bu hkmden

mstesna saym; ve bylesinin hi hesap vermeden cennete gireceine kaail
olmulardr. Onlar hi bir iyilii olmayan fakat kfrden baka bir ktl de
bulunmayan kfirin de hesap ver-mekden mstesna olduunu; zr soruca sualsiz
cehenneme gideceini sylerler. Kurtub ulem'dan bazlarnn: Kfirin sevab yoktur,
onun iyilii mizana konmaz; nk Tel Hazretleri : Ben kfirler iin kyamet gnnde
mizan kurmam; buyurmutur. Ebu Hreyre'nin SdhH'de rivayet edilen bir hadsine
gre: Kfir Allah indinde bir Svr sinein kanad kadar tart tutmaz: Duyurulmutur.
dediini naklemise de buna yle cevap verilmitir: Bu yet ve hadsin ifde ettii
mn, kfirin hakaretinden kinayedir. Bundan onun amellerinin tartlmas lzm
gelmez.
Hsl kyamet gnnde m'min veya kfir btn kullarn amelleri tartlacaktr.
Delillerin umumu bunu gstermektedir.
Cenb- Hak cmlemize imnmzda sebat, nezd-i Brisinde makbul amellere

muvaffakiyet ve hsn- hatimlere mazhariyet ihsan buyursun. 843[843]
843[843]
464.

BULUĞUL MERAM-İBNİ HACER EL ASKALANİ Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BULUĞUL MERAM-İBNİ HACER EL ASKALANİ Ebu Abdulmumin Tekin Mıhçı PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DUALARINIZDA BZLER UNUTMAYIN

eviren: Ahmed Davudolu

eviren: Ahmed Davudolu

Usul Fkha Gre Bir yetin Tahlili:................................................................................................. 10

Gusl ve Cnbn Hkm................................................................................................................ 64

Namazn artlar Bab.......................................................................................................................103

Namazn Sfat Bab............................................................................................................................126

KNC BASKININ NSZ

Hukukumuza ait btn esaslar biz'ere aklam olan Peygamberimiz Muhammed

Eserin lyk olduu alkay grmesi karsnda memnuniyet ve kranlarn sunduu

hizmeti vazife bilen Snmez Neriyat irketi kymetli dn bilginlerimizin toplu

Resl- Ekrem Peygamberimiz Hazreti Muhammed aleyhisselm'n ibadt, ahkm ve

bol mafiret ve rahmet temenni ederiz.

stad Ahmed Davudolu hocamza kar duyduumuz minnet ve kranlarmz

bilgilerine k tutacak bu byk eserin yaynlanmasna mil olan Snmez Neriyat'\n

Eukitab mehur Hads limlerinden Msrl bni Hacer-il' Askaln'nin Blu-ul-Merm,

Bu kymetli eseri Marib Ulemasndan Kad eref'ddin El Hseyin b. Muhammed-l

Sbl s- Selm erhu Blul-Merm unvann vermidir. Bu zatn hal Yemende

mahrem yerlerinde farkna varmadan hakikati szdrm ve sezdirmitir. Bu sebeble

olacak ki; Hdiviyye, Kasmyye, mamiyye, Yahya b. Hamza l imamlar, erefd-din ve

Nuru'l-Hasan eserine Fethu'l Allm li erh-i Blul-Me ismini vermidir. Bunlardan

menhus propagandaya mahiyetini anlamadan let olmulardr. Bu zevat be gnlk

mutlaka zamann modasna uydurmaldr.

Bugnn tabiriyle dpedz Dinde Reformculuk olan bu hareketin serdarlar Efganl

Reslllah mutlaka zamann fenn nazariyyelerine uydurmak suretiyle haberleri

bulunuyordu. Msrllar bu zata mam yani mctehd diyorlard. stad Muhammed

serbest kaleme ald Sbl's-Selm -n Ezherin eriat Fakltesinde okutmaa karar"

perian haliyle bu amansz mahkemenin yaman huzurundan kard. Hazanda bu gnn

hkmet savcs makamnda bulunan Msrn yeni Mtehidleri kazanrd.

Bir tarafdan bu iki eser Sbl's-Selm ile Mukarenet'l - Me-zhib arzettiim

byk metehidi mam- Merg resm ve gayr-i resm mahfillerde mnasebetli ve

huzurunda: Ben Ezherde bir ok metehidler gryorum ki; taklid kendilerine

Hasl: maruzatm daha da ciddiletirerek demek isterim ki: Ka yapmaa alrken gz

karan bu adamlar iyi yapyoruz zan ve iddiasyla mbarek dine ve mbarek

mslmanlara en byk darbe-i hakaret ve zilleti indiriyorlard. Din-i Mbini yar ve

te fakir hi beenmediim bu tarz- tedris ile senelerce okudum. Nihayet faklteden

kyasya giriilen u suikasde kar damarlarma yerleen derin teessr o gn bugn

hamdolsun bulunmudur. Lkin bu yanl yolun arpk yolcular maatteessf hal

dilediini yapan Melik-i Muktedir, Cebbar- Mtekebbir hazretlerine divan durmaa

Dnrken bam sam aard. Nihayet Rabb-l Alemin hazretlerinin huzur-u

dnyaya seslenen radyolar, telefonlar, telgraflar, eitli elektrik tenvirat ve-sanayi'i ve

almaktadr. Bunlar phesiz ki gzel eylerdir. Lkin itirafa mecburuz ki'maddenin bu

knts iindedir. Milletler dtkleri bu korkun vartadan bir an evvel kurtulu

nsanln en byk dman olan

Komnizmi en iyi bir idare siz-temi grmek,

nazariyle bakmak; ona hi utanmadan geriletici, uyuturucu demek; dindarlara gerici,

zenprelere, sarholara, kumarbazlara vesair mhlikt hastalarna ilerici namn vermek

etdiim mstesnalar arasnda Cehaletde tekml de vardr. Kanaatimce Yirminci asr

sin? Cevaben derim ki:

yokdur. nk Ce-nab- Allah Kur'an- Kermde Allann Rahmetinden midinizi

kesmeyin buyuruyor. Zaman zaman kullarna eli olarak gnderdii Peygamberlerine

te u dnce ile btn yukardaki mlhazalara remen bu cizane eseri yazmakdan

Yaptm udur Bulg-ul-Merm hadislerinin tercmelerini Hads-i eriflerin altlarna

Fethu}l-Allm kama alarak onlardaki izahatn drt mezhebe uyanlarn hemen

da bugnn kendimce zarur addettiim ihtiyacna cevap verir mahiyetde bulmadm.

cabnda cizane kanaatimi izhar ederek dindalarmn nazar dikkatini cek-mekden ve

uydurma tabirlerden bililtizam kandm. Vaka bunlar kullanp kullanmamamn dnen

hissettiklerini bilemem. te arzettiim sebeblerden dolay yeni tbirleri kullanmadm.

Kitabda geen Vcib ve Tahrim kelimeleri umum mnlarda kullanlmtr. Yani

Hads i eriflerin balarndaki rivayet edilmidir, cdemidr ki pibi tbirlerle tercme

gibi bir ok kelimeler tekrardan kurtarlamamdir. Sbl-sselm:> sahibi ile diar

Yalnz bni Hacer merhum iin daima musannif tabiri kullanlmtr.

SNMEZ irketi mensublarma en derin kranlarm arzeder, kitabda bilmyerek