Een uitgave van de

Provincie Noord-Brabant
samengesteld onder
verantwoordelijkheid
van EIM

Economische Barometer Brabant

Derde kwartaal 2004

kwartaal 1 - 2004
Barometer
Ondernemend
Brabant kwartaal 2 - 2004

kwartaal 3 - 2004

Barometer Ondernemend Brabant

De Barometer Ondernemend Brabant vertoont dit
kwartaal een lichte stijging. Het Brabantse bedrijfsleven
oordeelt iets gunstiger over de economische situatie: de
barometerstand is +23, tegen +20 in het tweede
kwartaal van 2004.
De Barometer Ondernemend Brabant (BOB) geeft in één oogop-
slag weer hoe het Brabantse bedrijfsleven de economische situatie
beoordeelt. De BOB is een vast onderdeel van de vier keer per
jaar verschijnende Economische Barometer Brabant.
Optimistischer
De Barometer Ondernemend Brabant komt in het derde kwartaal
van 2004 uit op +23. Een vergelijking met het voorgaande
kwartaal laat zien dat het Brabantse bedrijfsleven inmiddels iets
optimistischer is geworden. Dat komt met name omdat de
bedrijven positiever zijn gestemd over hun eigen orderportefeuille.
Net als in beide voorafgaande kwartalen scoort deze indicator
ook nu weer het hoogst. Ten opzichte van het vorige kwartaal is
hij gestegen van 33 naar 40. Ook de verwachting over de toe-
komstige bedrijvigheid binnen de eigen onderneming scoort iets
hoger dan in het tweede kwartaal: 27 in plaats van 23. Het
vertrouwen in de economische ontwikkeling in Nederland blijft
ongewijzigd op het zeer lage niveau van 3. Blijkbaar zien
ondernemers nog altijd weinig perspectieven op verbetering.
Orders
De BOB is gebaseerd op drie indicatoren die elk kwartaal bij een
representatief panel van Brabantse bedrijven worden gemeten. De
indicatoren die de stand van de barometer bepalen, zijn:
• de beoordeling van de orderportefeuille van het bedrijf op dit
moment;
• de verwachting over de bedrijvigheid binnen het bedrijf in de
komende maanden;
• de verwachting over de economische ontwikkeling in Nederland
in de komende maanden.
De stand van de BOB kan variëren van –100 tot +100. Bij een
stand 0 zijn er net zoveel bedrijven met een positieve als met een
negatieve beoordeling. Bij een negatieve stand zijn er meer bedrij-
ven met een negatieve dan met een positieve beoordeling van de
economische situatie. Bij een positieve stand zijn er meer bedrijven
met een positieve dan met een negatieve beoordeling. Hoe verder
de barometerstand van 0 af ligt, hoe groter het aandeel bedrijven
is met een uitgesproken negatieve of een positieve beoordeling.

Verder in dit nummer

Constante groei aantal
bedrijfsvestigingen
Het aantal bedrijfsvestigingen
in Noord-Brabant is in het
tweede kwartaal van 2004 met
1.898 toegenomen. Dat is een
groei van 1,3%, net zoveel als
in het eerste kwartaal.
Daarmee kent de provincie
een constante groei van het
aantal bedrijfsvestingen.
Hoogste werkloosheid in
West-Brabant
De werkloosheid in Noord-
Brabant neemt toe. De stijging
is het sterkst in de regio West-
Brabant. Daar is de werkloos-
heid in een jaar tijd met ruim
2% toegenomen.
Economische ontwikkeling
onder gemiddelde
De economisch ontwikkeling
van Noord-Brabant ligt onder
het Nederlandse gemiddelde.
In 2003 kromp de nationale
economie ten opzichte van het
voorgaande jaar. De terug-
gang in Brabant was sterker:
-1,1%.
Ondernemers tevreden
over huisvesting
Driekwart van de Brabantse
ondernemers is tevreden over
de huisvesting van hun
bedrijf. Omvang en indeling
zijn in orde, vinden ze. Eén
op de tien vindt dat er een
discrepantie is tussen de
huisvesting en de bedrijfs-
activiteiten.
Bedrijvendynamiek De nieuwe vestigingen kwamen voor het grootste deel voor rekening van
startende bedrijven:
Groei bedrijfsvestigingen constant absolute aantallen aandeel in totaal
Starters 2.218 57,8
Het aantal bedrijfsvestigingen in Noord-Brabant laat Oprichtingen 1.310 34,1
een constante groei zien. Tijdens het tweede kwartaal Immigratie 309 8,1
van dit jaar was er, net als in de eerste drie maanden,
een toename van 1,3%. Bron: VVK, bewerking EIM, augustus 2004.

Volgens gegevens van de toename deed zich voor in de Het verdwijnen van vestigingen werd voor het grootste deel veroorzaakt door
Kamers van Koophandel telde sector commerciële diensten, opheffingen van vestigingen:
Noord-Brabant eind juni gevolgd door de sector handel. absolute aantallen aandeel in totaal
149.506 bedrijfsvestigingen. Opheffingen 1.360 70,1
Dat betekent dat het aantal Migratie Faillissementen 221 11,4
vestigingen in het tweede Er zijn in het tweede kwartaal Emigratie 358 18,5
kwartaal met 1.898 is toegeno- meer vestigingen uit Noord-
men. Er kwamen 3.837 nieuwe Brabant naar andere provincies Bron: VVK, bewerking EIM, augustus 2004.
vestigingen bij en 1.939 vesti- vertrokken dan er uit andere
gingen verdwenen. provincies naar Brabant toe- het positieve saldo voor zijn vergeleken met het eerste
Met de toename van 1,3% ligt kwamen. Per saldo nam het rekening nam. kwartaal van 2004 sterker dan
de groei van het aantal aantal bedrijfsvestigingen door landelijk: met respectievelijk
bedrijfsvestigingen in Noord- migratie af met 49. In het Faillissementen 2,9 en 2,7%. Met name in de
Brabant op het nationale vorige kwartaal was er nog Opvallend is wederom het sectoren landbouw en nijver-
niveau. Tijdens het eerste sprake van een positief saldo relatief hoge aandeel van heid (industrie en bouw) was
kwartaal van 2004 en het laat- (10), dat echter al minder groot faillissementen in het ver- het faillissementspercentage in
ste kwartaal van 2003 lag het was dan in het vierde kwartaal dwijnen van vestigingen in Noord-Brabant hoog.
groeipercentage nog iets onder van 2003. Het negatieve saldo Noord-Brabant. Het percentage De twee onderstaande figuren
het landelijke gemiddelde. in het tweede kwartaal van (11,4%) ligt net als tijdens het laten de toe- en afname zien
Net als in het eerste kwartaal 2004 komt voor het overgrote vorige kwartaal hoger dan het van het aantal vestigingen in de
van 2004 was er in het tweede deel voor rekening van de faillissements-percentage voor verschillende sectoren en in de
kwartaal in alle sectoren sprake sector commerciële diensten, de heel Nederland (9,5%). vier Brabantse regio’s in het
van een toename van het aan- sector die in het vorige kwartaal Bovendien steeg het aandeel tweede kwartaal van 2004.
tal vestigingen. De grootste nog een aanzienlijk deel van faillissementen in Brabant (Bron: VVK, bewerking EIM)

3,5 3

3 2,5

2,5
2
% toe-/afname

2
% toe-/afname

1,5
1,5

1
1

0,5 0,5

0 0
landbouw nijverheid handel commerciële overige overheid totaal West-Brabant Midden-Brabant Noordoost- Zuidoost- Noord-Brabant Nederland
diensten diensten Brabant Brabant
nieuwe vestigingen verdwenen vestigingen nieuwe vestigingen verdwenen vestigingen

Werkgelegenheid
West-Brabant regio met hoogste werkloosheid
De werkloosheid in Noord- is sprake van een lichte afname van het aantal werkzoekenden met één verschil: het aandeel
Brabant neemt toe. In de van het aandeel werkzoeken- als gevolg van schoolverlaters werklozen in Noord-Brabant ligt
regio West-Brabant is de den. Als we echter naar een die op de arbeidsmarkt komen. bijna één-procentpunt onder
stijging het sterkst. Gunstig jaar geleden kijken, is het aan- Voor een zuiver beeld is het het landelijk gemiddelde. In die
is dat de werkloosheid in deel werklozen wel behoorlijk daarom verstandig het werk- zin steekt Noord-Brabant als
de provincie bijna één- toegenomen: van 7,2 naar loosheidspercentage van juli provincie gunstig af bij de rest
procentpunt onder het 8,3% (zie ook de tabel). Deze 2004 te vergelijken met dat van van Nederland. Binnen de
landelijk gemiddelde ligt. schommeling in de cijfers juli 2003. provincie zijn er wel behoorlijke
gedurende het jaar heeft te verschillen zichtbaar. In West-
Ruim 8% van de beroeps- maken met seizoensinvloeden. Gunstig Brabant is de stijging van de
bevolking in de provincie In het voorjaar trekt de werkge- De stijging van de werkloosheid werkloosheid veruit het grootst.
Noord-Brabant is op zoek naar legenheid doorgaans wat aan; in Noord-Brabant is ook terug Bovendien is dit de enige regio
werk. In vergelijking met drie in het najaar is over het alge- te zien in de cijfers voor waar ook in de periode maart-
maanden geleden (maart 2004) meen sprake van een toename Nederland als geheel, echter juli 2004 het aandeel werk-
zoekenden is toegenomen. De Aandeel werklozen op totale beroepsbevolking
zwakke positie van de industrie Regio % niet-werkende % niet-werkende % niet-werkende
laat zich hier nog steeds voelen. werkzoekenden juli 2003 werkzoekenden maart 2004 werkzoekenden juli 2004
Ook Zuidoost-Brabant kampt West-Brabant 7,1 9,1 9,2
met relatief veel werklozen. De Midden-Brabant 7,0 8,3 7,9
toename van het aantal nieuwe Noordoost-Brabant 5,9 7,1 6,7
bedrijven is in deze regio ook Zuidoost-Brabant 7,7 9,3 9,1
het laagst (zie artikel over Provincie Noord-Brabant 7,2 8,5 8,3
bedrijvendynamiek). Nederland 8,0 9,5 9,2

Verwachting
Het Centrum voor Werk en
Inkomen (CWI) verwacht dat de
werkloosheid de komende jaren
verder zal toenemen. Omdat de
werkgelegenheid in Zuidoost-
Brabant minder sterk groeit dan
gemiddeld in Nederland, zal de
stijging van de werkloosheid in
deze regio boven het landelijke
niveau liggen. Ook in
Noordoost-Brabant verwacht
het CWI een meer dan
gemiddelde toename van de
werkloosheid. De toename van
Bron: CWI, Nieuwsflits Arbeidsmarkt Juli 2004, CWI Arbeidsmarktprognoses 2004-2009
de werkloosheid zal in West-
Brabant ongeveer op het
nationale niveau liggen, terwijl
de werkloosheid in Midden-
Brabant minder dan gemiddeld
zal toenemen.
Jeugdwerkloosheid
Noord-Brabant onderscheidt
zich in gunstige zin van de rest
van Nederland doordat de
jeugdwerkloosheid er in de
periode februari 2003 tot
februari 2004 minder sterk
is toegenomen. De toename
van het aantal werklozen onder
de 23 bedroeg in Noord-
Brabant 19%. Landelijk was
de stijging 22%. Ook voor wat
betreft jeugdwerkloosheid
scoort West-Brabant het slechtst
van de vier Brabantse regio’s.
De toename bedroeg hier 37%,
in Zuidoost-Brabant 19%, in
Midden-Brabant 14% en in
Noordoost-Brabant 10%. Veel
werkloze jongeren hebben
een laag opleidingsniveau.
Meer dan de helft heeft
hooguit een afgeronde
vbo-opleiding.
(Bron: PSW arbeidsmarktadvies,
Jeugdwerkloosheid in Brabant)

Regionale economie
Economische groei blijft achter
De economische ontwikkeling van
Noord-Brabant ligt onder het
Nederlandse gemiddelde. Dat komt
vooral door tegenvallende presta-
ties van de industrie. Binnen de
provincie presteert de regio
Midden-Brabant het best.
De Nederlandse economie is in 2003
gekrompen ten opzichte van het voor-
gaande jaar. De economie in Noord-
Brabant liep sterker terug dan gemiddeld:
de krimp bedroeg meer dan een procent.
Ook Limburg, Overijssel en Gelderland
zaten onder het nationale cijfer van een
half procent minder groei. De groei in de
Randstad-provincies zat rond de nullijn.
De provincies die onder het landelijk
gemiddelde uitkomen (Noord-Brabant,
Limburg, Overijssel en Gelderland)
produceren samen ruim een derde van
de nationale toegevoegde waarde.
Volgens het CBS zorgen vooral de
mindere prestaties van de industrie (met
name de sectoren voeding, metaal-
producten, elektrotechniek en machines)
ervoor dat de economische groei in deze
provincies achterbleef bij de nationale
ontwikkeling.
Het is niet het eerste jaar waarin Noord-
Brabant enigszins achterblijft ten opzichte
van het landelijke beeld. De onderstaan-
de tabel laat zien dat 2003 inmiddels het
derde achtereenvolgende jaar is dat de
regionale economische ontwikkeling in
Noord-Brabant minder was dan die van
Nederland. In 2000 had Noord-Brabant
nog een ruime voorsprong op Nederland.
Jaarlijkse ontwikkeling economische groei,
uitgedrukt in volumemutatie van de toegevoegde
waarde
Jaar Noord-Brabant Nederland
2000 4,8% 3,5%
2001 0,9% 1,6%
2002 0,2% 0,4%
2003 -1,1% -0,5%
Ook van de Stafgroep Economisch
Onderzoek van de Rabobank – die veel
meer indicatoren in beschouwing neemt
dan het CBS – krijgt Noord-Brabant een
minder gunstige beoordeling voor de
economische groei in 2003. Noord-
Brabant scoort op het aspect economi-
sche groei ruim onder het landelijke
gemiddelde. De Rabobank splitst de
Brabantse cijfers verder uit naar regio’s.
Dan blijkt dat van de vier Noord-
Brabantse regio’s er niet één boven het
landelijke gemiddelde scoort. Noordoost-
Brabant heeft de laagste score voor eco-
nomische groei. De lage score in deze
regio wordt volgens de Rabobank vooral
veroorzaakt door de tegenvallende
omzet- en winstgroei. Van de Brabantse
regio’s scoort Midden-Brabant het hoogst.
Dit komt door een hoge omzetgroei.
Kracht
Alle Brabantse regio’s, op Noordoost-
Brabant na, scoren boven het landelijke
gemiddelde op het aspect economische
kracht. Dat is het economisch potentieel
dat het bedrijfsleven in een regio heeft.
De economische kracht van een regio
wordt bepaald door vier verschillende
aspecten: de productiestructuur, de
dynamiek van het bedrijfsleven (toe- en
uittreding van bedrijven), het aandeel
exporterende bedrijven en investerings-
bereidheid van bedrijven. De achter-
blijvende positie van Noordoost-Brabant
wordt veroorzaakt door de geringe kracht
van de productiestructuur en de relatief
lage dynamiek van het bedrijfsleven. De
andere drie Brabantse regio’s scoren
bovengemiddeld ten aanzien van
economische kracht dankzij het grote
aandeel exporterende bedrijven en de
bedrijvendynamiek.
Op basis van de gecombineerde scores
voor de aspecten economische groei en
economische kracht heeft de Rabobank
veertig Nederlandse regio’s gerangschikt
in een top 40. Aan de top staat
Flevoland. Midden-Brabant staat op de
negentiende plaats, West-Brabant op de
zesentwintigste en Zuidoost-Brabant op
de negenentwintigste plek. Noordoost-
Brabant staat met een negenendertigste
plaats nog net boven hekkensluiter
Delfzijl en omgeving.
(Bron: CBS; Rabobank,
Visie op provinciale dynamiek 2004)
De mening van de markt
Een Brabants bedrijf is een tevreden bedrijf
De meeste Brabantse ondernemers niet van toepassing aan dat bereikbaarheid voor
17%
zijn tevreden over de huisvesting van de onderneming geen rol
hun bedrijf. Ook over de bereikbaar- speelt.
heid van het bedrijf en de Iets vaker (11%) wordt
parkeergelegenheid oordeelt de ontevreden
negatief geoordeeld over de
meerderheid positief. 11% parkeergelegenheid rond het
bedrijf. De onderstaande
Dat blijkt uit een enquête onder de figuur brengt het oordeel van
tevreden
150 panelleden van de Barometer het Brabantse bedrijfsleven
niet tevreden, niet 61%
Ondernemend Brabant. Gelijktijdig met over de parkeergelegenheid
ontevreden
de meting voor de BOB zijn aan de panel- rond het bedrijf in beeld.
11%
leden enkele vragen voorgelegd om hun Vergeleken met huisvesting
oordeel te horen over huisvesting, bereik- en bereikbaarheid ligt de
baarheid en parkeergelegenheid. De Oordeel van ondernemers in Noord-Brabant over de parkeer- tevredenheid hier wat lager:
huisvesting baart slechts weinig Brabantse gelegenheid rond hun bedrijf. Bron: EIM, september 2004 61%. Toch lijkt er geen
bedrijven zorgen. Bij driekwart van de sprake van echt grote
bedrijven (75%) sluit de omvang en de Geen probleem problemen. Want van de ontevreden
indeling van het bedrijfspand goed aan bij De bereikbaarheid van het bedrijf is bedrijven geeft de helft aan dat de parkeer-
de huidige bedrijfsactiviteiten. Bij nog eens voor de overgrote meerderheid van de situatie geen negatieve invloed heeft op het
15% van de bedrijven is sprake van een Brabantse ondernemers (87%) geen pro- functioneren van de onderneming. De helft
redelijke aansluiting. Bij een op de tien bleem. Voor slechts 5% van de bedrijven is vindt dat wel sprake is van een negatieve
bedrijven is sprake van discrepantie tussen de bereikbaarheid wel een probleem. Van invloed. De meest genoemde negatieve
huisvesting en bedrijfsactiviteiten. de overige bedrijven geeft het grootste deel invloed is dat klanten wegblijven.

Diverse berichten

Een op de vier logiesgasten is
buitenlander
Van de ruim 1,7 miljoen gasten die in 2003 verbleven
in logiesaccommodaties in Noord-Brabant is 23%
afkomstig uit het buitenland. Voor Nederland ligt het
aandeel buitenlandse gasten op 37%. De meeste
gasten in Brabant komen uit Duitsland: 24%. Daarna
volgen de Belgen en de Engelsen met respectievelijk
23 en 18%. Vergeleken met 1998 is het aantal gasten
in Noord-Brabant met 5% toegenomen. Dat is gelijk
aan de landelijke toename. Het totale aantal over-
nachtingen van gasten in Noord-Brabant bedroeg
ruim 7,8 miljoen, waarvan bijna 1,4 miljoen (18%)
voor rekening kwam van buitenlanders. Voor de
toeristen die in Noord-Brabant willen verblijven,
heeft Noord-Brabant 740 hotels, pensions, jeugd-
en groepsaccommodaties, huisjescomplexen en
kampeerterreinen ter beschikking. De totale capaciteit
van alle accommodaties is 130.000 slaapplaatsen.
(Bron: CBS, Toerisme in Nederland;
Het gebruik van logiesaccommodaties, 2003)
Uitgifte bedrijventerreinen weer lager
Voor het tweede achtereenvolgende jaar is de uitgifte
van bedrijventerreinen in Noord-Brabant lager dan
het gemiddelde over de laatste tien jaar. In 2002 is
120 hectare netto bedrijventerrein uitgegeven, terwijl
het gemiddelde tijdens het afgelopen decennium op
258 hectare per jaar ligt. In 2001 werd nog 153 hec-
tare uitgegeven. Met 19 hectare neemt het haven-
schap Moerdijk een groot deel van de uitgifte van
bedrijventerrein voor zijn rekening. Op de tweede
plaats komt Oosterhout (15 hectare), gevolgd door
Breda (13,5 hectare), Veghel (9 hectare) en Eindhoven
(8 hectare). Op 1 januari 2003 was in Noord-Brabant
nog 1.279 hectare netto oppervlakte bedrijventerrein
uitgeefbaar, waarvan 596 hectare direct uitgeefbaar.
De totale netto oppervlakte van de bedrijventerreinen
in de provincie bedraagt 12.183 hectare.
(Bron: Provincie Noord-Brabant)
Zuidoost-Brabant ‘hot spot’
De regio Zuidoost-Brabant heeft van het ministerie
van Economische Zaken het predikaat hot spot gekre-
gen. Hot spots zijn sterke innovatieve regio’s. Andere
hot spots zijn Oost-Nederland en de Noord- en de
Zuidvleugel van de Randstad. Zuidoost-Brabant is vol-
gens EZ een hot spot vanwege de aanwezigheid van
bedrijfsleven met een hoge R&D-intensiteit, een uni-
versiteit uit de top tien van de EU (de TU Eindhoven),
en vanwege een gestructureerde aanpak van innova-
tie in het actieplan Horizon. Eerder werd de regio
Zuidoost-Brabant door het Ministerie van VROM al
aangewezen als economisch kerngebied. Ook Tilburg
is aangemerkt als economisch kerngebied omdat het
met de universiteit een bijdrage levert aan de positie
van de regio Eindhoven/Zuidoost-Brabant als natio-
nale brainport. Omdat de internationale concurrentie
steeds sterker wordt, moet Eindhoven oppassen om
zijn sterke positie als brainport te houden, waarschuwt
EZ. Het gebied heeft een internationaal aantrekkelijk
vestigingsklimaat voor kennisinstellingen nodig. Ook
moet er meer (ook grensoverschrijdende) samenwer-
king komen tussen kennisinstellingen. De toepassing
van technologische kennis in het bedrijfsleven kan
beter, aldus EZ. Een aantal knelpunten staat echter
verdere versterking van de technologische positie van
het gebied in de weg: een nijpend tekort aan tech-
nisch geschoold personeel, gebrek aan grootstedelijke
uitstraling van Eindhoven en steeds meer files op de
A2, vooral rond Eindhoven.
(Bron: Ministerie van Economische Zaken,
Pieken in de Delta)
Centrum voor Productietechnologie
geopend
In Eindhoven is het eerste Nederlandse Centrum voor
Productietechnologie (ACP) geopend. Het ACP is
bedoeld om kennis over nieuwe productietechnologie
bijeen te brengen en te verspreiden over het midden-
en kleinbedrijf. Het centrum is gevestigd in het gebou-
wencomplex van TNO-Industrie. ACP gaat fungeren
als centrum waaruit toepassingsgerichte kennis van
mkb-bedrijven, universiteiten, kennisinstituten, innova-
tienetwerk Syntens, onderzoekscentra en brancheor-
ganisaties naar bedrijven in de maakindustrie
stroomt. (Bron: Syntens Noord-Brabant)

Colofon Opdrachtgever: Provincie Noord- Redactieadres: EIM, Postbus 7001,

De Economische Barometer Brabant
geeft een beeld van belangrijke ontwik-
kelingen in de Brabantse economie,
waar mogelijk gespiegeld aan landelijke
ontwikkelingen. Op deze wijze wordt de
economische positie van Noord-Brabant
in perspectief geplaatst.
Brabant
Samenstelling: Onderzoeksbureau
EIM BV, Zoetermeer
Journalistieke redactie: Lansu+Paulis
Bedrijfsjournalisten BV, Leiden
Basisontwerp: Henk de Roij BNO, Delft
Druk: EIM@YourService BV,
Zoetermeer
2701 AA Zoetermeer;
info@economie-in-brabant.nl
Voor meer informatie over de
Economische Barometer Brabant en
andere relevante documenten over de
economie in Noord-Brabant:
www.economie-in-brabant.nl.