Een uitgave van de

Provincie Noord-Brabant
samengesteld onder
verantwoordelijkheid
van EIM

Economische Barometer Brabant

Tweede kwartaal 2004

Barometer
Ondernemend
Brabant kwartaal 1 - 2004

kwartaal 2 - 2004

Barometer Ondernemend Brabant

Het Brabantse bedrijfsleven is wat pessimistischer
geworden over de economische situatie. Dat blijkt uit de
tweede Barometer Ondernemend Brabant. De barometer
komt dit kwartaal uit op +20. Het eerste kwartaal van
dit jaar stond de barometer op +29.
De Barometer Ondernemend Brabant (BOB) geeft in één oog-
opslag weer hoe het Brabantse bedrijfsleven de economische
situatie beoordeelt. De BOB is een vast onderdeel van de vier keer
per jaar verschijnende Economische Barometer Brabant.
De BOB is gebaseerd op drie indicatoren die elk kwartaal bij een
representatief panel van Brabantse bedrijven worden gemeten. De
indicatoren die de stand van de barometer bepalen, zijn:
• De beoordeling van de orderportefeuille van het bedrijf op dit
moment.
• De verwachting over de bedrijvigheid binnen het bedrijf in de
komende maanden.
• De verwachting over de economische ontwikkeling in
Nederland in de komende maanden.
De stand van de BOB kan variëren van -100 tot +100.
De Barometer Ondernemend Brabant komt in het tweede kwar-
taal van 2004 dus uit op 20. Vergeleken met de BOB in het eerste
kwartaal van 2004 (score 29) is het Brabantse bedrijfsleven wat
pessimistischer geworden. Het verdwijnen van relatief veel
industriële bedrijven door faillissement kan hieraan ten grondslag
liggen. Maar de BOB staat nog wel in de plus.
Eigen situatie
Het pessimisme heeft een brede basis: voor alledrie de indicato-
ren die de barometerstand bepalen is de score lager dan in het
vorige kwartaal. Wat hetzelfde is gebleven is dat ondernemers hun
eigen situatie positiever beoordelen dan de algehele economische
situatie. De stemming over de orderportefeuille van hun bedrijf en
de verwachting over de bedrijvigheid binnen de eigen onder-
neming is aanzienlijk beter (respectievelijk 33 en 23) dan het
vertrouwen in de economische ontwikkeling in Nederland (3).
In de rubriek ‘De mening van de markt’ is meer informatie te
vinden over de beoordeling van de economische situatie door het
Brabantse bedrijfsleven.
(Bron: meting EIM, juni 2004)

Verder in dit nummer

Tweeduizend nieuwe
bedrijfsvestigingen
Het aantal bedrijfsvestigingen
in Noord-Brabant is het eerste
kwartaal van 2004 met 1.970
toegenomen. De grootste
groei deed zich voor in de
sector commerciële diensten.
In totaal kwamen er in drie
maanden tijd 4.563 bedrijfs-
vestigingen bij. In dezelfde
periode verdwenen er 2.593
vestigingen.
Uitgifte bedrijventerrein
stokt
In Noord-Brabant is het
afgelopen jaar 72 hectare
bedrijventerrein uitgegeven.
Dat is 40% minder dan in
2002. De bedrijventerrein-
uitgifte daalt al sinds 2000.
Het niveau ligt nu op dat van
begin jaren tachtig.
Werkloosheid bijna
kwart hoger
Het aantal werklozen in Noord-
Brabant is in een jaar tijd met
bijna een kwart toegenomen.
Tussen maart 2003 en maart
2004 steeg de werkloosheid in
de provincie iets sneller dan
landelijk. Vooral in West-
Brabant groeide het aantal
mensen zonder baan sterk. De
werkloosheid ligt in alle
Brabantse regio’s nog steeds
wel onder het landelijke niveau.
Brabant op derde plaats
met buitenlandse
bedrijven
De provincie Noord-Brabant
bezet de derde plek in de
ranglijst van provincies met de
meeste buitenlandse bedrijven.
Alleen Zuid- en Noord-
Holland hebben er nog meer.
In 2003 telde Brabant 802
buitenlandse bedrijven met in
totaal 73.821 werknemers.
Bedrijvendynamiek
Tweeduizend nieuwe bedrijfsvestigingen
Volgens gegevens van de Kamers van Koophandel telde De nieuwe vestigingen kwamen voor het grootste deel voor
Noord-Brabant aan het eind van het eerste kwartaal van rekening van startende bedrijven:
2004 147.536 bedrijfsvestigingen. Dat betekent dat het absolute aantallen aandeel in totaal
aantal vestigingen in drie maanden tijd met 1.970 is Starters 2679 58,7%
toegenomen, een stijging van 1,3%. Er kwamen 4.563 Oprichtingen 1518 33,3%
nieuwe vestigingen bij en er verdwenen er 2.593. Immigratie 366 8,0%

Hiermee ligt de groei in
Brabant iets onder het nationale
niveau (toename 1,4%). In
tegenstelling tot het vierde
kwartaal van 2003 was er in
het eerste kwartaal van 2004 in
alle sectoren sprake van een
toename van het aantal vesti-
gingen. De grootste stijging
deed zich voor in de sector
commerciële diensten, gevolgd
door de sector handel.
Procentueel waren de grootste
groeiers de overheid en de
overige diensten.
Er zijn iets meer vestigingen uit
andere provincies naar Noord-
Brabant verhuisd dan anders-
om. Per saldo kwamen er door
migratie tien bedrijfsvestigingen
bij. In het vierde kwartaal van
2003 waren dat er twee keer
zoveel. Een belangrijke bijdrage
aan het positieve saldo leverde
de sector commerciële diensten,
maar ook de industrie droeg er
positief aan bij, in tegenstelling
tot de sector overige diensten
die een negatief migratiesaldo
had.
Faillissementen
Relatief veel bedrijfsvestigingen
in Brabant verdwenen door
faillissementen (8,5%). Landelijk
was dat 6,8%. In vergelijking
met enkele maanden geleden,
Bron: VVK, bewerking EIM, maart 2004.
Het verdwijnen van vestigingen werd voor het grootste deel
veroorzaakt door opheffingen van vestigingen:
absolute aantallen aandeel in totaal
Opheffingen 2016 77,7%
Faillissementen 221 8,5%
Emigratie 356 13,7%
Bron: VVK, bewerking EIM, maart 2004.
zijn meer bedrijven vanwege De twee figuren laten de toe-
een faillissement verdwenen. en afname zien van het aantal
Met name in de sectoren vestigingen in de verschillende
landbouw en nijverheid (is sectoren en in de vier Brabantse
industrie en bouwnijverheid regio’s.
tezamen) was het faillissements-
percentage hoog. (Bron: VVK, bewerking EIM)

4,5

3,5

2,5

1,5

0,5

0
landbouw nijverheid handel commerciële overige overheid totaal West- Midden- Noordoost- Zuidoost- Noord- Nederland
diensten diensten Brabant Brabant Brabant Brabant Brabant
nieuwe vestigingen verdwenen vestigingen nieuwe vestigingen verdwenen vestigingen

Adempauze uitgifte bedrijventerrein in Brabant

In Brabant is in 2003 72 hectare nieuw bedrijventerrein
uitgegeven. Dat is 40% minder dan in 2002. Dit blijkt uit
de jaarlijkse enquête van ETIN Adviseurs, gehouden in
opdracht van de Provincie Noord-Brabant onder alle
Brabantse gemeenten.
Plannen in de pijplijn
Ondanks de economische recessie maken gemeenten plannen
voor nieuw bedrijventerreinaanbod op de (middel)lange termijn. In
totaal zijn er nu in 47 Brabantse gemeenten 102 plannen met een
gezamenlijke oppervlakte van bijna 1.800 hectare.

De bedrijventerreinuitgifte vertoont sinds 2000 een dalende lijn. Regionale kengetallen inventarisatie 2004 (in ha)
Na een kleine daling in 2000 (3%) halveerde de uitgifte in 2001 COROP Regio Uitgifte Aanbod per 1 januari 2004 Oppervlakte
tot 154 hectare. In 2002 was de uitgifte 120 hectare en vorig jaar 2003 plannen in de
is de uitgifte dus opnieuw teruggelopen. Het uitgifteniveau van direct niet Totaal pijplijn*
2003 is vergelijkbaar met dat ten tijde van de recessie in het begin uitgeef- uitgeef- uitgeef- per 1 januari
van de jaren tachtig. baar baar baar 2004
West-Brabant 30 208 27 235 647
Aanbod Midden-Brabant 13 66 210 276 240
Het aanbod aan bedrijventerreinen in Noord-Brabant per begin Noordoost-Brabant 9 197 210 407 437
2004 is in totaal 1.230 hectare. Deze grond is door gemeenten Zuidoost-Brabant 20 112 199 311 471
bestemd voor gebruik voor handel, industrie en dienstverlening. Totaal
Hiervan is 585 hectare direct beschikbaar voor uitgifte, dat wil zeg- Noord-Brabant 72 583 646 1.229 1.795
gen voor verkoop aan een gebruiker. Als voor de komende jaren
wordt uitgegaan van eenzelfde gemiddeld jaarlijks uitgiftetempo * exclusief Moerdijkse Hoek, een terrein van ca 650 ha dat wel is opgenomen
als in de afgelopen vijf jaar, is het huidige aanbod voldoende voor in het Streekplan Noord-Brabant 2002
vijf à zes jaar. Bron: ETIN Adviseurs
Werkgelegenheid
Forse groei werkloosheid in
Noord-Brabant
De werkloosheid in Noord-
Brabant is het afgelopen jaar
fors toegenomen. Het aantal
werklozen groeide tussen
maart 2003 en maart 2004
met bijna een kwart (24,1%).
De stijging is sterker dan
gemiddeld in Nederland.
Immers, de werkloosheid in
Nederland steeg in de
periode maart 2003 tot
maart 2004 met 21,0%.
Vooral in West-Brabant groeide
de werkloosheid flink: de toe-
name was daar 32%. Dit kan te
maken hebben met het relatief
hoge aandeel faillissementen in
de industrie; de industrie is met
name in West-Brabant sterk ver-
tegenwoordigd. Midden-Brabant
kende met een toename van
14% de geringste groei van de
werkloosheid. De toename van
de werkloosheid in Noordoost-
Brabant en in Zuidoost-Brabant
Aandeel werklozen op totale beroepsbevolking
Regio Werkloosheid in percentages Werkloosheid in percentages
maart 2003 maart 2004
West-Brabant 6,9% 9,1%
Midden-Brabant 7,2% 8,3%
Noordoost-Brabant 5,9% 7,1%
Zuidoost-Brabant 7,4% 9,3%
Provincie Noord-Brabant 6,8% 8,5%
Nederland 7,9% 9,5%
(Bron: CWI, Nieuwsflits Arbeidsmarkt maart 2004)
ligt meer in de buurt van de 2004 echter nog wel onder het vacaturegraad – het aantal
provinciale toename: respectie- Nederlandse niveau. Door de openstaande vacatures per
velijk 21% en 25%. forse stijging van de werkloos- duizend banen - nam af. Deze
heid tijdens het afgelopen jaar graad geeft de spanning op de
Landelijk komen zowel Zuidoost-Brabant arbeidsmarkt aan. In 2000 lag
Ondanks de forse stijging van als West-Brabant inmiddels wel de vacaturegraad in Noord-
het aantal werklozen in Noord- zeer dicht in de buurt van het Brabant met 29 nog ruim
Brabant is de werkloosheid in de Nederlandse niveau. boven het Nederlandse niveau
provincie nog altijd lager dan van 25. In 2003 kwam Noord-
het landelijk gemiddelde. In de Vacatures Brabant met een vacaturegraad
onderstaande figuur is te zien Tegelijk met de toename van de van 12 nog maar net boven het
dat het werkloosheidspercentage werkloosheid daalde het aantal Nederlandse niveau van 11.
in alle vier de Brabantse regio’s vacatures in Noord-Brabant. In Tussen 2000 en 2003 is in alle
is toegenomen. 2003 telde de provincie minder Nederlandse provincies de
Net als in 2003 bleven de dan de helft van het aantal spanning op de arbeidsmarkt
Brabantse regio’s in maart vacatures in 2000. Ook de afgenomen. (Bron: CBS)

Buitenlandse bedrijven
Noord-Brabant met buitenlandse bedrijven op de derde plaats
Coca Cola, Philip Morris, Rubbermaid
en Fuji. Het zijn slechts enkele voor-
beelden van bekende buitenlandse
bedrijven met vestigingen in Noord-
Brabant. De provincie scoort goed
wat de aanwezigheid van buiten-
landse ondernemingen betreft.
In 2003 telde Noord-Brabant 802 buiten-
landse bedrijven. Daarmee heeft de provin-
cie 16% van alle buitenlandse bedrijven in
Nederland met meer dan vijf fulltime
arbeidsplaatsen binnen haar grenzen. De
buitenlandse bedrijven waren in 2003 goed
voor 73.821 arbeidsplaatsen, dat is 14%
van alle arbeidsplaatsen bij buitenlandse
bedrijven in Nederland. Zowel voor wat
betreft het aantal buitenlandse bedrijven als
het aantal arbeidsplaatsen bij die bedrijven
staat Noord-Brabant op de derde plaats,
na de provincies Zuid-Holland en Noord-
Holland. Deze drie provincies zijn samen
met Utrecht goed voor bijna driekwart van
de buitenlandse bedrijven in Nederland en
voor ruim tweederde van de door deze
bedrijven gecreëerde arbeidsplaatsen.
Groot
Buitenlandse bedrijven in Nederland zijn
vaak grote bedrijven. Met een gemiddelde
van 92 arbeidsplaatsen per bedrijf scoort
Noord-Brabant iets lager dan het lande-
lijke gemiddelde van 102 arbeidsplaatsen
per bedrijf. Toch zijn in Brabant drie van
de grootste tien bedrijven uit de Verenigde
Staten gevestigd, te weten DAF
Trucks/Paccar in Eindhoven (5.500 werk-
nemers), Philip Morris (1.800) en General
Electric Plastics (1.600 werknemers) beide
in Bergen op Zoom. In Tilburg zit een van
de grootste tien Aziatische bedrijven, Fuji
Photo Film (1.400 werknemers). Noord-
Brabant heeft geen van de grootste tien
Europese bedrijven binnen haar grenzen.
Nieuw
In 2003 kwamen achttien buitenlandse
bedrijven naar Noord-Brabant. Dat waren
er zeven meer dan het jaar ervoor. In de
meeste gevallen ging het om nieuwe vesti-
gingen. Vier bedrijven waren al in Brabant
gevestigd en breidden hun activiteiten uit.
De vestiging van de buitenlandse bedrijven
betekende afgelopen jaar een investering
van 52,3 miljoen euro. Bovendien leverde
het de Brabantse economie 800 nieuwe
arbeidsplaatsen op.
Van de achttien nieuwe bedrijven komen
er zeven uit Amerika. Deze bedrijven zorg-
den in Brabant voor 219 nieuwe banen en
investeerden voor een bedrag van ruim 18
miljoen euro.
(Bronnen: Stec Groep B.V.,
Operations of foreign companies in
The Netherlands in 2003,
Brabants Dagblad, NFIA)

Veel informatie op
www.economie-in-brabant.nl
Een schat aan economische
informatie is te vinden op de site
www.economie-in-brabant.nl.
De website bevat onder meer
uitgebreide gegevens over werk-
gelegenheid en bedrijven-
terreinen in Noord-Brabant,
overzichtelijk gerangschikt naar
gemeente of regio. Ook kunnen
bezoekers online het Statistisch
Zakboek voor Noord-Brabant
raadplegen. Hierin zijn de
belangrijkste en meest actuele
sociaal-economische basis-
gegevens voor Noord-Brabant
opgenomen. Onder de button
‘gemeenten’ staan daarnaast de
belangrijkste statistische gege-
vens op lokaal niveau bij elkaar.
Bezoekers van de site kunnen
elke maand stemmen over een
actuele stelling. De economische
data wordt verzameld door ETIN
Adviseurs in opdracht van de
provincie Noord-Brabant.
De mening van de markt
Bedrijven zien economische verbetering pas op langere termijn
De meeste Noord-Brabantse onder- 8% 7% le situatie in het Midden-
nemers verwachten dat de economie 6% Oosten en de olieprijs. Een
pas na dit jaar merkbaar zal aan- 11% deel van de ondernemers
trekken. Bijna veertig procent gaat (8%) verwacht zelfs helemaal
uit van herstel in 2005. Ruim een 14% geen herstel.
kwart verwacht pas verbetering van
de conjunctuur in 2006 of later. Personeel
16% Het merendeel van de
Dat blijkt uit de antwoorden op extra bedrijven ziet dan ook voor
vragen over de economische situatie die nu al 2004 geen groei van het
zijn voorgelegd aan de ondernemingen binnen enkele maanden personeelsbestand in het
dit jaar
die worden geraadpleegd voor de in 2005
in 2006
verschiet. Van de bedrijven
Barometer Ondernemend Brabant. later dan 2006 die op dit moment werk-
38% ziet geen herstel
Een grote meerderheid van de bedrijven nemers in dienst hebben
ervaart veranderingen in de economische Oordeel van ondernemers in Noord-Brabant over de vraag wanneer geeft 62% aan dat het per-
ontwikkeling aan den lijve. 14% van de ze herstel van de economie verwachten. Bron: EIM, juni 2004. soneelsbestand dit jaar gelijk
bedrijven is zelfs zeer gevoelig voor zal blijven aan vorig jaar.
conjunctuurschommelingen. Slechts een op over de economische ontwikkeling in 17% verwacht een daling van het perso-
de vier bedrijven (28%) geeft te kennen Nederland in de komende maanden. Het neelsbestand. Daar staat tegenover dat
niet zo gevoelig of helemaal niet gevoelig blijkt dat dit pessimisme niet alleen geldt 21% van de bedrijven verwacht dat dit
te zijn voor conjunctuurschommelingen. voor de korte termijn, maar ook voor de jaar het aantal werknemers zal toenemen.
langere termijn. Veel bedrijven verwachten Bedrijven die op dit moment geen perso-
Pessimisme pas na dit jaar een merkbare verbetering neel in dienst hebben, verwachten vrijwel
De BOB liet zien dat het Brabantse van de huidige conjunctuur. Een aantal allemaal dat daarin in 2004 geen veran-
bedrijfsleven niet optimistisch is gestemd ondernemers legt de link met de onstabie- dering zal komen.

Diverse berichten

Rabobank financiert aanleg
bedrijventerrein
Rabobank Roosendaal verzorgt de financiering van
de Borchwerf II, een bedrijventerrein in Roosendaal
van 160 hectare. Met de aanleg van het bedrijven-
terrein is een bedrag van 50 miljoen euro gemoeid.
Het verzoek voor de financiering kwam van bouw-
bedrijf Heijmans en de gemeenten Roosendaal en
Halderberge, die een commanditaire vennootschap
hebben opgericht. Het bestemmingsplan voor
bedrijventerrein Borchwerf II is zo goed als klaar en
het bouwrijp maken van de grond begint in de loop
van dit jaar. (Bron: Rabobank Nederland)
Broedplaats voor technische en
creatieve sector in Breda
In Breda is eind april het startsein gegeven voor de
ontwikkeling van de Triple O-campus. Op het
terrein van de voormalige brandweerkazerne komt
onderdak voor creatieve en technologische
bedrijven. De Triple O-campus wordt een innovatie-
ve vestigingslocatie met branchegerichte voorzie-
ningen – waaronder een glasvezelnetwerk - en een
mix van bedrijven en onderwijsinstellingen. Er is een
aanbod van bedrijfsruimtes van diverse afmetingen.
Bedrijven kunnen hiervoor flexibele en kortlopende
huurcontracten afsluiten. (Bron: Gemeente Breda)
Elf Brabantse bedrijventerreinen bij
topprojecten
Staatssecretaris Van Gennip van Economische Zaken
heeft 50 van de in totaal 3.600 Nederlandse bedrij-
venterreinen geselecteerd als topproject. Onder deze
topprojecten zijn 11 bedrijventerreinen in Noord-
Brabant, zo blijkt uit het Actieplan Bedrijventerreinen
van het Ministerie van EZ. Het gaat om terreinen in
Breda, Eindhoven, Etten-Leur, Helmond, Moerdijk,
Roosendaal, ’s-Hertogenbosch, Tilburg en Waalwijk.
De gekozen bedrijventerreinen zijn groter dan 150
hectare en hebben een bovenregionale functie. Ze
liggen in regio’s waar herstructurering hard nodig is
of waar bedrijventerreinen schaars zijn. De staatsse-
cretaris wil gericht geld en middelen gericht inzetten
op de 50 geselecteerde topprojecten. Zij maakt hier-
mee grotendeels een einde aan het beleid van alge-
mene subsidies voor bedrijventerreinen.
(Bron: Ministerie van EZ)
Reductie administratieve lasten pakt
per sector en grootte van het bedrijf
verschillend uit
Het huidige kabinet heeft in 2002 afgesproken de
administratieve lasten voor het bedrijfsleven met
25% terug te brengen. Het gaat dan om een reduc-
tie van 3 bijna miljard euro. Gemiddeld was een
bedrijf in Nederland eind 2002 bijna 24.000 euro
kwijt aan administratieve lasten door wet- en regel-
geving van de overheid. Als de reductieplannen uit-
komen, gaan de lasten gemiddeld met 4.300 euro
omlaag. Grote bedrijven profiteren hiervan overi-
gens beduidend meer (13x) dan kleine bedrijven.
Ook zijn er grote verschillen tussen sectoren. De
financiële instellingen zullen bijvoorbeeld een grote-
re afname van de administratieve lasten realiseren
dan bedrijven in de gastvrijheidsector (horeca, ver-
blijfsrecreatie) en de industrie. (Bron: EIM)
Noord-Brabant belangrijk voor
Nederlandse investeringen
Noord-Brabant levert na Zuid-Holland en Noord-
Holland een grote bijdrage aan de totale investe-
ringen in Nederland. Uit onlangs door het CBS
gepubliceerde cijfers blijkt dat het aandeel van
Noord-Brabant in 2001 bijna 15% bedroeg. Dat is
evenveel als in 1995. In totaal ging het in Noord-
Brabant om 14.114 miljoen euro. Hiervan namen
de investeringen in bedrijfsgebouwen 21% voor hun
rekening, de investeringen in machines en installa-
ties 15% en de investeringen in vervoermiddelen
12%. De grootste bijdrage aan de Brabantse
investeringen leverde de sector financiële en
zakelijke dienstverlening (45%). (Bron: CBS)

Colofon Opdrachtgever: Provincie Noord- Redactieadres: EIM, Postbus 7001,

De Economische Barometer Brabant
geeft een beeld van belangrijke ontwik-
kelingen in de Brabantse economie,
waar mogelijk gespiegeld aan landelijke
ontwikkelingen. Op deze wijze wordt de
economische positie van Noord-Brabant
in perspectief geplaatst.
Brabant
Samenstelling: Onderzoeksbureau
EIM BV, Zoetermeer
Journalistieke redactie: Lansu+Paulis
Bedrijfsjournalisten BV, Leiden
Basisontwerp: Henk de Roij BNO, Delft
Druk: EIM@YourService BV,
Zoetermeer
2701 AA Zoetermeer;
info@economie-in-brabant.nl
Voor meer informatie over de
Economische Barometer Brabant en
andere relevante documenten over de
economie in Noord-Brabant:
www.economie-in-brabant.nl.