Professional Documents
Culture Documents
TARH
KURUMU
YAYINLARINDAN
VII. SER - No. 10
ENVER
ZlYA
KARAL
SELM III. N
HATT-I HMAYUNLARI
19
4 2
SELM IH. N
HATT-IHUMAYUNLARI
Lyk olursa cihanda bana ahf- evket
Eylemek makz- sefadr bana nsa hizmet
LHM
TRK
TARH
KURUMU
YAYINLARINDAN
VII. SER - No. 10
:/
ENVER
ZYA
KARAL
lj}
SELM III. N
HATT-I HUMAYUNLARI
TRK
TARH
19
4 2
NDEKLER
Sayfa
Hat-t hmayunlarn fihristi
. . . . . . . . . . . .
Selim III. e dair metne giren vesikalarn f i h r i s t i.................
VII
XII
NSZ
XIII
. . . . . ..........................
I SELMN EHZADEL:
A ) Douu
B) Tahsil ve terbiyesi . . . . . . . . . . .
C ) Kafes hayat . . . . . . . . . . . . .
1
5
8
II SELMN PADAHLII:
A ) Tahta k
18
23
47
80
88
97
Dal e k iy a s ...................................
*
Cezzar Ahmed paa vukuat . . . .
. . . .
Msr seferinden sonra Msrda beyler meselesi . . . .
Mill i s y a n la r .......................... .... ...............................
III METNDE
YUNLAR
H3
131
140
152
Ksaltmalar
1)
2)
3)
4)
5)
Ba v. ar.
: Baveklet arivi
s.
: Satr
H.
: Hatt.
.
: niversite
Tarih Ene. Mec.; Tarih Encmeni Mecmuas.
19
21
22
25
harbeden
28
29
30
31
32
32
32
33
34
34
35
37
38
V III
39
40
41
42
43
44
45
46
49
49
50
51
52
54
55
58
58
59
59
IX
Sayfa
59
61
62
64
65
65
66
67
67
70
70
71
72
74
75
75
77
78
85
XI
Say fa
90
*
97 Msr idaresi hakknda hat
98
,
99
121
122
124
124
125
129
133
133
134
135
136
137
138
138
139
140
141
aix
142
145
146
147
148
148
150
N SZ
Tiirkler, tarihin btn devirlerinde, dnyann muhtelif
yerlerinde, trl trl isimlerle hayatlar az veya ok uzun; te
sirleri silik veya srekli devletler kurmulardr. Bu devletler
iinde kurulu ekli, yayl tarz, devam mddeti ve tesir kud
reti bakmndan Osmanl imparatorluu bata gelir. Tarihin kay
dettii dier mhim imparatorluklardan Roma mparatorluu
yalnz onunla mukayese edilebilir.
Trk devletleri iinde Osmanl mparatorluunun gster
dii bu hususiyet, her eyden ne onun idare sistemi ile ilgi
lidir. mparatorluun kurulmasn olduu kadar genilemesini ve
paralanmasn da hakkiyle anlyabilmek iin devlet tekiltn
ve bilhassa bu tekiltn banda devleti temsil eden padiah
tanmak lzmdr. Halbuki bizim padiahlar hakknda bilgimiz
pek azdr. Onlar daha ziyade kazandklar zaferler veya top
raklar veyahut devirlerinde kaybedilen eyaletlerle tanyoruz.
Nitekim Birinci Selim deyince, aklmza Msrn igali gelir; Ka
nun Sultan Sleymandan bahsedilince Moha zaferini hatrlariz.
kinci Mahmudu Yunan isyanlar, Abdlmecidi de Tanzimat ile
biliriz. Bu bilgi imtihanlarda suallere cevap iin kfi grlebilir.
Fakat Osmanl mparatorluu gibi tarihin ender kaydettii bir
vakanm gelimesini anlamk hususunda ok ey ifade etmez.
Btn tarih hdiselerde, devlet reislerinin mspet veya menfi bir
rol vardr. Binaenaleyh bu rol tetkik etmek lzmdr. Bunun
iin de padiah i banda grmek icap eder, hakat bu gr
n de realiteye uyar bir gr olmas iin, hukuku esasiye ki
taplarnn basma kalp formllerinden ziyade vakalara yanamak
icap edecei tabidir. Vakalar ianesiyle padiahn hukuk, salhi
yet ve mesuliyetini, devlet adamlariyle mnasebetlerini, halka kar
durum ve duygularn anlamakla tarihimizin henz muallkta
gibi grnen birok meseleleri de halledilmee balanm olur.
Biz srf byle bir dnce ile, bir Osmanl Padiahn i
banda gstermek gibi gln peinen ve aka sylemek
mecburiyetinde kaldmz bir ie girimi bulunuyoruz. Bu iin
gl nerededir? Hi phesiz ona dair vakalar bulmakta
X IV
XV
XVI
I
SELMN EHZADEL
A) DOUU
Krk yl haremde ve kafeste mr rttkten sonra
Mustafa III., Osman III. n lm ile bo kalan Osmanl tah
tna geiyordu. Halkn bu yeni Padiah hakknda hibir bilgisi
yoktu* Hakknda bir hkm verebilmek iin ilk hkmdarlk
jestine bakyordu. Mustafa III. n ilk jesti mkul ve hoa giden
bir jest oldu. Koca Ragp Paay sadrazamlk mevkiinde brakt.
Ragp Paa sevilen bir Vezir idi. Halk sevdii Vezirden
ayrlmad' iin Padiah hakknda ilk mspet notunu verdi.
Gn getike Mustafada, iyi bir devlet adamnda ara
nlan meziyetler de sezildi., Padiah uyank, dil ve muktesitti.
Devlet ilerini bizzat kontrol etmek endiesi ile sk sk tebdil
geziyodiL Kadnlardan fazla' holanmad iin zevkim ha
remden darda. aryordu. En ok sevdii elenceler arasnda
At koular ile Cirit oyunlar vard. Devrin Ulemasn himaye,
onlarla sohbet etmek de cidd ilerinden birini tekil etmekte
idi.. Padiah Tp ve ^Astronomiye daha dorusu Astronominin
OsmanlIlardaki iptidai kalm ekli olan mi ncuma1merakl
idi. Avrupallann bu bilgilerde ileri;olduklarna inand iin
eliler vastasiyle muhtelif meselelere dair kitaplar bile getirt
miti. Getirtilen kitaplar arasnda fala' 'mteallik olanlar da
vard. Padiah meum yldzlarn, insanlarn -btn hareketle
rinde, cemiyetin, irili'ufakl btn ilerinde messir oldukla
rna kani idi. Ona gre, Avrupa mneccimleri yldzlarn
hareketinden ileride olacak hdiseleri evvelden kestirebiliyorlard.
Franzlar olsun Prusyallar olsun siyasi.muvaffakiyetlerini, kuv
vetli mneccimlere malik olmalarna borlu idiler. Bu garip
inancn evkiyle Mustafa, stanboldaki Fransz, elisinden m
neccimler hakknda malmat istemiti. Eli , Vergee bu hu
susta u dikkate deer satrlar htratnda yazmaktadr.
.
Fransa elisinin bu ahadetinden maada Mustafa III. n
mneccimler iin tad inanca, Prusyaya gnderdii eli Ah
med Resm Efendinin Frederik II. ile yapt mlkatta Tas
lyoruz. Ahmed Resm Efendi bu mlkatta efendisi iin iyi
mneccimler isteyince, Frederik u cevab veriyor:
yi bir orduya sahip olmak, sulh zamannda derhal
harbe girebilecek bir ekilde onu talim ettirmek, hazinesini dolu bulundurmak, tarih okumak ite benim mnec
cimlerim; Padiah dostuma bylece bildirmenizi rica
ederim,,2..
-.-
,
Mustafa III. Frederik II. nin bu nasihatlerini hor grmedi.
Onlarn tesirlerini btn hayatnda hissetti. Fakat lmi ncuma
kar olan inancn muhafaza etti. Yaplacak btn iler iin
bir eref saat olduuna ve bu eref saatte yaplan ilerin hayrl
neticeler vereceine samim bir ekilde inand. Bu yzden
de hususi ve resmi hayatnn hareketlerini yldzlarn seyrine
gre ayar etmei ihmal etmedi. Binaenaleyh Selimin douu
nun btn teferruatnn yldzlarn seyrine gre tertibedilmi
olmasnda da alacak birey yoktur.
Padiah, fenni ncuma bizzat vkf olduu iin kars ile
temas edecei eref saati tyinde glk ekmemi ve Selimin
rahmi madere dt saati itina ile zaptedip hamil emareleri
grld vakit Mneccinbaya mezkr saati syliyerek za1 Louis Bonjeville de Marsagny. Le Chevalier de Vejrgene. s, 89
2 Lavisse et Rambeaut. Histoire Gnrale c, 7. s. 486.
-
SELM III. O n
hatt
hm ayuntar
.
.
. Bu v-merasimle
'
Krankerime balyan Selim drt sene
.zarfnda, hatim indiriyor, 1770 te; merasimle hatim duas-'ya
plyor.
'
, Mustafa III. bir taraftan olunun tahsil ve terbiyesi ile
prarken dier taraftan da .onu devlet lerine hazrlamak
iin almtr..: Padiaha gre, devlet ileri okta,nberi rmdan km bulunuyordu.- Vaziyetten bedbindi. Bedbinlii' hak
knda. u kta hi phe brakmamaktadr.
1 Vsf C. I, s. 281. Harnmer C. I,- s. 140.;
'
'
. . .
11
!
2 Belleten. Levha V: buraya1aldmz satrlarn kolay anlalmas
iin lgt ibaresini deitirdik.
.
"
.
'
12
13
Belleten
14
..
15
1 Belleten's. 240.
2 Louianm mektuba kasdediliyor.
3 Belleten s. 240.
4 1768 TrK - Rus harbi.
'
' '
'
"
16
adam gibi cenk eyesn deyu bize ruhsat verir mi ? Elbette ver
mez; kil olan bunun baka vehile are ve tedbirine bakmal
dr. imdi siz efendimiz frenk detleri zre cenk taallmne ve
sair ilerin nizamna mbaeret etseniz frenk devletleri ve d
man olan ve hemcivar olan krallar yarn Osmanl kuvvet bulup
bizleri mahvederler diye balarlar taraf taraf hcuma.
4
Louis'nin
gndermesi hakknda :
Osmanlara
17
SelimlU.
F: 2
II
SELMN PADAHLII
A) TAHTA IKII
Abdlhamit I, zi kalesinin Ruslar eline getiini bildiren
havadis kdn okuyunca fevkalde mteessir olmu ve nzl
isabetiyle lmt. Artk Omanl taht ehzade Selimin hakk
idi. Selim bu sralar henz yirmi sekiz yanda idi. Gen ve
alkand. On be yl kafeste, Veliaht sfatiyle, tahta kacai
gn bazen tevekkl bazen de teessrle beklemiti. Nihayet ite
bekledii gn gelmiti. Selimin hayatnda olduu kadar Omanl
imparatorluunun tarihinde de ehmmiyetli olan bu gnn vakalar u suretle gemiti.
Abdlhamit I. in lmnden sonra Darssaade Aas1 dris
Aa, Selimin harem dairesine giderek kendisini u ekilde ha
berdar ediyor:
Ey ah libaht, cenab sahibilmlk velmelekt hazretleri
mevrusu ecdad izamnz olan taht hmayunu sana ita ve
ihsan kld. Buyurun iptida n amminizi ziyaret edin
bdehu Hrkaierife terif buyurursunuz2
Selim sarayn detine uyarak evvel beraberinde Dars
saade aas ve Silhtar Aa olduklar halde amcasnn nn
ziyaret ediyor ve sonra Hrkaierif dairesinde3 hkmdar
sfatiyle ilk duasn yapyor. Bu esnade bit resmi iin taht
kurulmu Kaymakam Paa tarafndan lema ile devlet adamla
rna merasime gelmeleri iin haberler gnderilmitir. Terifat
mucibince bita evvel Sadrazam hazretlerinin balamas l
zmd. Sadrazam Yusuf Paa hudutta idi; binaenaleyh bita
1 Kzlar aas .
2 Asl metin iin mracaat: Vukuat tertibi ahane. Ftih yazma. 625
Cevdet Paa c. IV s. 236
3 Omanl Padiahlar tahta kmadan nce ve mhim iler zuhu
runda bu dairede dua ederlerdi.
19
5>
/
.
'
; 21
22
24
25
,
..
.
27
28
29
30
: ...............
32
Kaymakam Paa;
33
..... .......
.....
Benim Veririm,
Mli eytama taarruz eylemek benim hilf merebimdir.
Mdahale olunduuna bir trl rzam yoktur. Ve maazallah taal ticaret ve sanat veharasetle tahsili ml eylemi
adamlardan her kim vefat ederse mademki vrisi vardr,
bir akesi canibi miriye alnmasn, lkin menafii devletimi
kendye mekel eyleyp emvali miriyeden servet kesbeylemi ricl ve kibardan vefat eyleyenlerin mali ne benim
ve ne mteveffann ve ne vrislerinindir; ancak beytlmli
mslimn ve emvali miriyenindir; tamamca alnr hfz din
devlet iin sarfeylerim ve ecdad izmm dahi byle
derler idi. Eer Defterdar ehli hak ise esnaf makulelerinin
terekelerini temhir eylemesin, yoksa kibar hakkna filas!
olan muamele olunur,,1.
34
eyalarn behalar mukabilinde satn alnarak para dktrlmesine karar verildi. Bu kararn her kese tatbik .edilmsi iin de
vaktin icabatmdan olan fetvaya mracaat edildi; eyhlislm
efendinin bu mnasebetle verdii fetva udur:
Altun veya gmten masnu olan htem ve kuak paftas
ve hilyei seyf ve hilyei nisdan madann rical ve nisya istimali
haram olurmu?
Elcevap...
Olur.
Bu surette altun veya gmten masnu olan eyann isti
mali haram ve zekt vacip Ve hepsi bilfaide ve cihat
iin lzumu olmakla Darphanei mireye eshab beyi etme
leri iin emri li sdr olsa mezburun ol emre itaatleri
lzm olur mu...
Elcevap.... Olur1.
Fetva hkmlerinin tatbiki iin de kaymakam paaya padiahn
yollad hat udur:
Kaymakam Paa,
Meskk akeye kllet gelmesinin sebebi hem temadii se
ferden ve hem evanii zer sim istimalinden evvelkinden
imdi birka kat (j) ziyade olduundandr. Bu husu
sun erisi semahatl eyhlislm efendi dimizden sual
olundukta htem ve kuak paftasndan ve hilyei seyf ve
hilyei nisdan maada zer simden masnu eylerin rical ve
nisaya istimali haram idn, eyay mezkrenin zekt
vacip ve hapsi bilfaide ve cihad iin lzumu olmakla
eshab Darphaneye beyyetmeleri iin emri li sdr olsa
mezburlarm ol emre itaat lzm olduunu mbeyyin fetvayi erife htem ve kuak ve paftasndan ve hilyei seyf
ve hilyei nisdan velhasl erbab harbin eslhasndan an
cak devatmdan ve nisvanm bilyelerinden maada zer sim
istimalini umumen men edesin anu saltanat iin sen fakat
birka raht alakoyup maaday Darphaneye veriniz. Vzera
ve rical ve saireleri raht ve bisat ve harem ve selmhklarmda memnuulistiml olan evani ve gayri her ne ise evx Bta. y. ar. Selim III devri andklar.
35
vel kapuya getrp badelvezn yanna adam tyin ile Darp-haneye teslim ve akelerini bittemam ahz eylemek zere
tanzim etsin....Bu -maslahat din.iindir. Her kim ketm ve
ihfa ve hilfna icra ederse Allah ve Peygamberlerimizin
lneti zerine osun, ana gre nizam veresin 1.
Padiahn yapmaa muztar kald bu tedbir de birok iti
razlara uramtr. in garibi itirazlar yapanlarn banda ule
ma bulunmakta idi. Padiah ulemann haksz ve kendisinin hakl
olduunu gstermek iin ber mtat kaleme sarlm ve yapt
i u hat ile mkul ve meru gstermee almtr.
Kaymakam Paa,
Ciilsu hmayunum vukuunda Darphanede sermaye ake
si olarak iki bin keseden ziyade mevcut ake olmayup ve
Enderun ve haremi hmayun hzinelerinde dahi yz elli
keseden ziyade mevcut zuhur etmeyp mir hzinesinde
dahi bir kese olmad zhir oldukta Moskov ve Nemelye sefer alm olduundan iki kavi dmana sefer
klliyetl akeye muhta iken devlette hi ake olmad
malm oldukta bir aresine baklmak iin bu kadar me
veretler oldu. Nihayet cmle ittifakiyle eran istimali ha
ram olan sim zerin meni ve akesiyle Darphaneye beyi
hususuna karar verilp bu bapta eyhlislm dimiz dahi
fetva vermekle ben allahn nehyettii maddeye hat verdim.
Ulema ve ricalden kendini bilmez ve din ve devlete hayrine idn idrak etmez baz kimseler Padiah bizi kara
anakl etti dey u allahn nehyettii maddeyi nehy ettiim
iin konaklarnda . drl kelma ibtidar ve nizam devleti
muhil ekzib ve eracifi ve azlarna geleni sylediklerini
iidiyorum. Bu iki dmana seferi ben amadm ve dev
leti bu gaileye ben uratmadm. Clsu hmayunumda
devletin mzayakas malm idi. Yine kendi reyleriyle bu
nu icra ettim. Henz iki bin kese fiz hsl olmad yine
baz idare ve tedarikttan clsu hmayunumdan ibu
zilhicceye gelince umuru sefer iin sarf olunan ake
nin kaydm karttm. Yalnz Darphaneden yirmi be bin
keseyi mtecaviz ake verilmi ve bu tedarik anlarn
1 Bav. ar. Selim III devri sandklar.
36
gmnden deildir. Ancak inayeti haktr. Henz beytlmlde bu derece mzayaka olup iki dman memaliki
..... ismiyeye hiicm eder iken def i iin herkes varn dini
iin beytlmle vermek eran caiz ve Padiah da ahzeyledikte zulr etmemi olurken ulema efendiler imdiyedek
beytlmle ka kuru verdiler. Cmlenin geimi bu dev
let sayesinde deilmidir. yzen billh bu devlete bir sekte
gelr ise halleri ne ekil olur. Hi mlhaza olunmuyor
mu? anelerinden getim din devlete muzr olacak kel
m sylemeseler idi, olmaz m ; ibu hatt hmayunumu
mtala edup ricali devlete sen syyesin ve Semahatl
efendi dimize dahi gnderp kazaskerlere vesair iktiza
edenlere gstersn bu kelmlar syleyenleri sen ve efen
di dimiz tecesss edp her kimler ise arz ve fimabaat
umuru devletin ihtilline dair bir kimse tarafndan bir
harf iidirsem tedip edeceim tefhim olunsun1.
Selim III inhitat halinde bulunan ulemasnn her trl
menfi mukavemetine ramen srf kendi inat ve enerjisi ile bir
miktar para bularak donanma ve orduya gndermitir. Bunun
la beraber ne donanmann ne de ordunun umum halinde b
yk bir deiiklik hsl olabilmitir. Malbiyetin yegne se
bebini paraszlk tekil etmedii iin mparatorluun uzak harb
sahnelerinden Selim III e kt haberler gelmekte devam etmi
tir. Selim donanma ve ordunun gsterdikleri acz karsnda
hiddete kaplarak sert ifadeli hatlarla devlet adamlar
nn izzeti nefis ve gayretlerini krbalamak istemitir. Bu kabl
hatlardan birisi Anape nnde cereyan eden deniz muharebe
siyle alkadardr. 1793 te Kaptan Derya Kk Hseyin Paa
byk bir donanma ile Karadenize alm ve Anape havali
sinde Rus donanmas ile cene tutumu idi. Bu engin akibeti Karadenizin emniyeti ile alkadard. Karadenizin Osmanl
nfuzundan karak Rus nfuzuna girmesi hem Osmanl mpa
ratorluunun Karadenize mcavir topraklar iin hem de h
kmet merkezi olan stanbulun durumu iin byk bir tehlike
yaratm oluyordu. Selim III bu noktai nazardan Anape mese
lesine byk bir ehemmiyet atfetmi ve u hatt hmayunu
yazmtr.
1 Cevdet tarihi c. 5, s. 34,
37
Kaymakam Paa,
Ben an bunu bilmem alt aydr i yryor dey bana
yazarsn, imdi kusur ettiinize binaen leme fesat gelmi
deyu yazyorsun. Gznz aasz sonra peiman olursuz,
Anapeye zahire ve mhimmat gitsn ve hal haberini el
bet isterim. Tedbiri ve imkn naslsa edesiz ve Karadenizin emniyeti ve dmann defini ve Anape yollarnn
almasn elbet Kaptan Paadan1 isterim. Buna devle
tim on bin kese ake masraf koydu. Meydanda bir i
yok. Gemilerde asker yok. Dman geziyor anlar ka
yor ite son emrimdir. Donanmann cmlesini ben ana2
ihale etmiimdir. Sonra kendi bilir. Ve u Anapeya ey
lerin vsulne say nizam sizden ierim. Vakit kalmad,
gznz aasz. Sonra peiman olursunuz,,3.
Karadenizde cereyan eden deniz muharebelerinde Os
manl donanmas pek ok zayiata ve harabe uramakla tamir
ve takviye iin stanbula celbedilmi bu suretle Selim IIPn de
bir hatt hmayunu daha, ihtiva ettii tehditlerle boa gitmi
tir. Selimin ordu, donanma; harb harekt, harb sahneleri
hakkndaki bilgisi ezberden edinilmi bir bilgi olduundan bu
hususta kendisine arzedilmi meselelerin sakat taraflarn an
cak akl selimi ile bulmakta idi. Verdii emirlerde, tavsiye et
tii tedbirler de ekseriya hiddetli ifade kullanmas iin aslm
bilmediindendi. 1793 yln klakta geiren ordunun yaz ha
rektna balanaca sralar Serdar ekremden gelen arzda
alnm olduu bildirilen tedbirler hakknda Selim kanaatini
u satrlarla bildirmitir:
Bunlar gzel, lkin hep olmutu olacakt tbirlerinden
ibaret olup meydanda grlm i. yok, dman duruyor.
Byle geveklik ile i grlemez ? ben i isterim gzn
z aup baksanz gece ve gndz demeyesiniz yaz ge
mee balad. Siz dahi yle olacak byle olacak diyor
sunuz. Allah gstermesn dmanlar bir taraftan frce
bulmak lzm gelr ise sonra bana kim cevap verir. Ben
1 Kk Hseyin Paa.
2 Kaptan deryaya
3 Yeni Mecmua s. 23 s* 215L
38
39
40
41
42
43
Cevdet, e. 575762.
2 Ba v, ar. 3* 45. h, 10L .
44
45
' .
~
;
*Mtarekeye serrite yoiken Asitanede aresi bulunur
hlyasiyle Reis Vekilinin orduyu terkedp gelmesi ve ordu
dan dahi gndermelerine taaccp olunmutur. Moskovlunun
adamlar orduya gelp gittiler. Bu taraftan serrite meml etmek akl krmdr. Murat dmann keyfiyeti h
cumunu beyan ise biz anlardan mukaddem biliyoruz. Bu
taraftan asker gndermek ve tedbir etmek ise mmkn
olan imdiye dein icra ettik. Kangisinin faidesini grdk.
Cenab Hak cmlesine akl ihsan eyleye min. Eer m
tarekeye rite bulunursa Prusya ittifakna halel vermiyecek vehile nizamn versnler kald ki Balkann te tara
fnda otuz bin asker kar elbette ihra etsnler ve d
man karu tarafna gersnler ve Babada ve Tuna
sevahiini muhafaza etsnler bu taraftan dahi iktiza eden
46
47
harpler
48
49
50
51
52
53
54
55
Sadrazam zzet Mehmed Paa makam sadarete geldiindenberi memaliki islmiyenin hfzu hirasetini daima kendye tenbih ve mekri ddan gafil olmama tekid eyle
dike tama hanmdan kend maslahatna bakup Franel
hinziri bdinlerinin suikastlarndan kemli gaflet ve ademi
tecesssten nai habr olmayup ve ahliyi Msr dahi
mukaddemce agh edemeyp hasbn allah vakay tahammlgedazm vukuundan bir mah sonra haberi mu
sibet eseri vsl ahanem oldukta teessf gayretimden
bk ile habu rahat haram olup derhal makam sadaretten
azl ve yerine Erzurum Valisi Yusuf Paay nasbeyleyp
56
57
58
59
60
61
62
63
raflarn o dahi istil edp keferei mesfurenin maazallahtal tebaai islm riyu arzdan defetmek maksad fsidesinden olduklar zuhur eden harekttan..msteban oldu
undan baka kalbighislm ve makam hazreti eyyidlenam olan Haremeyni Muhteremeyn. havalisine dahi iyazenbillhtal b jU itlei desti hiyanet etmek niyyeti habise
siyle merkzu zamirleri olmalar sureti halden zhirdir. Ve sen
ra hassm olduundan gayr bundan akdem Erzurum
ve Trabzon ve hududu Acemde Ve Ekrad bednihad istih
sali emrinde dahi muvaffak olacan memul ve meczumu
husrevanem olmala huzurumda aktolunan meclisi meve
rette karargir olduu zere senin Serdar ekrem olarak
binefsihi sebkbarca am zerine azimetine iradei seniyem
mteallik bu babta sana istiklli tam vermiimdir. Binefsihi
Yenieri Aas dergh muallm Yenieri Ocandan lzumu
miktar ortalar ve dier ocaklarmdan ve sair iktiza eden
lerden maiyetine istishap ile
uJl-Jll-v
Dersaadetten hareket ve sitaneden tuvan asker ihracna mbaeret birle her taraftan erbab
harbi maiyetine cemederek savb maksuda azimet edesin.
Ve taraf hmayunumdan mhsus sana hilti ahanelerim
den bir sevp samur krk ve bir kabza mcevher imiri
adv tedmir gndermekle krk duu hamiyetine iksa
ve imiri miyan hamiyetine bend eyleyesin. Hak Tal
Hazretleri ibu seferi hmayunumda seni ve seninle be
raber dini mbin urunda fi sebilillh cihad gazaya k
yam edenleri dahi dinde mazhr saadet eyleyp mansuren ve muzafferen aVdet myesser eyleye min. Dini mbine ve Devleti aliyeme tamam ittifak devlet ile hizmet
edecek gnlerdir. Ve bu vakti evkat saireye kyas etmeyp gerek vzera ve gerek sair memurin cmlesine
zhiren ve btmen taavn ve itikat ederek mttefikan din
urunda kendlerinden hiizmet ve gayret matlbu aha
nem olup sen dahi bu babta mstakil ve mstebit olman
la ibu din ve devlet hususunda sadkane hareket ve
yararlk edenleri lyk vehile ra ve ikram ve taltif
ve hilf hareket ve teksl edenleri lykna gre tedip
ederek muktezay itikllini icra eyleyesin. Hazreti hdayi
64
65
. .
. .
Selim IL F: 5
uyutmad bu Cezzara, Sadrazam ne kadar himmet ve iayet ve efendilik eylediyse bilmeyp yanl anlad, be eya
, let verdim ve Msr zerine Serdar eyledim bir hatve
- yerinden hareket;eylemediinden gayri imdi Serdar ek remime dahi muhalefet eylerse nasl mslmanlktr.
.61'
*
' skenderiye Seraskeri'Mustafa Paa Ebuhor kalesini zabt . ettikte lileciil iane marnileyhe ordu tarafndan cilen
' kara, askeri gnderilmesini ent ruz mukaddem sana yaz
m ilim, Bonaparte kfiri ri tarafndan klliyetl kefe
re ile gelp badeten.Mustafa Paa ordusuna hcum e.t1 stanbul niversite ktphanesi yazma -866..
68
69
-Napolyon Bonapart
Ben evketi padiahn fermaniyle geldim,
Mustafa paa
'
71.
mandan ahzi intikam nasl olur bilmem? Cenab hak intibah.vere, benim* aksay meramm ve bunca meekkat ve
mesarifat ihtiyariyle ordu 'kartmaktan' muradm bir an
. . akdem klliyetli askir ile Msr zerine varlup .Msn
. _feth ile dmandan intikam almak maslahat. iin idi.
Tahkikma gre orduda askerden eser yok. -Mukaddem
ileru ama gidenler dahi firar etmiler,' Hulsai kelm
,
maiyyetinde olan ordu takmndan : encamn mlhaza
.
etmez baz adamlar seni talit ettiklerini .tahkik ettim.
Bil mucip'an, bunu teorimden feragat, olunsun.. Geende
ordunun askeri ne kadardr deyu sual etmitim. Cevabn
,, isterim. Amma asker tyin'at defterine tatbik suretinde
istemem, tyinat maddesi dahi. msebbiptir. Sahih asker
- ne miktardr^ an isterim. imdiki halde Msrda ;kffarn
_
perianl olmakla. Msrn fethine temam vakti frsattr.
..
Yollarda ayak srmeyiip bir 'dakika evvel" irip ' avni
bari ile.Msrn tabiisine ikdam edesin. .
.
.
- Msr maddesi, maazallah bu sene -bitmeyp sene tiyeye
:
kalacak olur ise sonra *hal mkl olur.' ndimde-zr ve
. illet irad mfit olmaz. te ana gre hareket edesin he-.
;
men .mevl muvaffak eyye min,,1. '
'
phesiz bu hat Serdar1 kremin houna gidecek mahiyette
deil idi. Ne de olsa Yusuf Ziya Paa g ve tehlikeli. .Msr
seferinde devlet'reisinin kendisine itimat etmesini
-beklemekte
idi. Halbuki Padiahm resm olmyan kaynaklardan gelen, h,ar
berlere ehemmiyet vererek ordu ba kumandann tenkid etm-e1
s ifemniyet verici bir ey deildi. -Binaenaleyh bu .hatt .alr
almaz Yusuf Ziya Paa Padiaha ac ikyetlerle -dolu bir /mek
tup gndermitir.
-v V ; =.
, r :
;
-.Mektubun muhteviyat hakknda her hangi bir'vesika eli
mizde mevcut olmamaklaberaber Padiahn Sadrazamna'- yol
lad bir hattn tonundan Sadrazamn ikyetleri, anlalmak
tadr. Selim li, kendisini temize'kartmak ve Serdar ekremini
temin ile teselli etmek'iin yle demektedir:. ,
_
Benim Serdar., ekremim* '
- .
Bunlarn cmlesi malm. ...jkdardap hareketinde zikr ve
1 Topkapu, 1115.
72
"
:
Sen ki Veziri zami kaviyylhimem ve Serdar alemim Yusuf
Ziya Paasn,
Seni selm selamet encam ahanemle taltif ve hlann terfi
1 Topkapn. 1115.
73
cm olsun,,.
Yusuf Ziya Paann amdan hareket ettii sralar Msrda
durum u idi: Napolyon Bonapart firar ederek yerine Klebri
brakmt. Klebre tevdi ettii bir talimatnamede onu mtareke
yapmakta serbest brakmakta idi. Klebr, esasen Msr seferinin
mspet bir neticeye varacandan oktanberi phe etmekte
idi. Binaenaleyh Bonapartm firarndan drt ay sonra imdat
gelmediini grerek ngiliz ve Osmanllr ile mtareke mzakferelerine giriiyor. (1800). Sadrazam Elari kalesini^arben
zabtetmi olmakla beraber Msrn mtareke ve musalaha yolu
74
..
.
5
E. Ziya Karal Fransa - Mdr ve Osmanl.mparatorluu,
.
75
76
'-
. .
.
. ,
.
... .
Bu vak adan bir mddet sonra Kleber bir mslman tara
fndan katledilmi ve yerine General Men bakumandan ol
mutur. General Men de Kleber gibi her ne bahasna olursa
olsun Msrda tutunmak kararnda idi. Binaenaleyh Msr Os
manlIlarn harple zaptetmesi lzm geliyordu. Halbuki bu sralar
gerek Tun illetinin km olmasndan gerekse kurakl
neticelendirdii erzakszlk ve sair sebeplerle Yusuf Ziya Paa
ordusunun mevcudu gittike azalmakta idi. Bu vaziyet kar
snda Sadrazam, Padiaha yeni asker tahrir ve izam iin istir
hamda bulunmaktan baka are grememitir. Selim III, orduhm bu halinden mteessirdi. arnaar asker tahririne balan
^Tpkapu 7016.
'
77
SELM III.
N HATT HMAYUNLARI
Padiah
bir taraftan Sadrazama hayrl havadisleri' bildi-'
rirken dier taraftan bu havadislerin kahraman Kaptan -Derya
Kk Hseyin.'Paaya mutantan ve byk bir hat yollamtr. Bu
hatta kendisini tebrik ve taltif etmekle kalmyarak, zafer iin
alm olan ngiliz kuvvetlerinin .ileri gelen kumandanlarm- da
tebrik ettiini ve onlara
nianlar yolladm bildirmitir.Msr
seferinin kat i safhalarndan birisine dair yazlm olan bu ve
sikann tam metnini, uzun olmasna ramen dere etmei lzumlu
buluyoruz:
.
. Sen k Kaptan Derya ra hssm vezirim Gazi Hseyin
Paasn,
79'
:
gerek ngiltere devleti anef1 ~ Generali Hainston-ve
80
81
Selim III. F: 6
83
84
85
,
_.
'
2 Galip Efendinin elilii hakknda yazd mektuplar. s. Hakk
Uzunarl Olu tarafndan Belletenin 2 nei saysnda nerolundu.
3
Talimatname metni iin E. Ziya Karaim Fransa Msr ve- Osmanl
imparatorluu vesikalar ksnma baknz.
86
iken1 ngilterel yolda tevkif ediip meram ifham olunaraad. Devleti Aliyyenin muvakkat dostu.2 ve tabi
dman3 olanlar dahi bir taraftan iva ederek saltanat
seniyeyi Fransa aleyhine tahrik ettiler. Rusya ve Neme
ve ngilterelinin Devleti Aliyyeye suikast ve memalike tamalar derkrdr. Binaenaleyh Devleti Aliyye kaviyyliktidar olan Franelya muhtatr. Saltanat Seniye Franalu ile evvelki ittifak tabiisini iade ederse Fransa Cumhuru
saire her vehile seddolr,,4.
Bir baka mlakatta Napolyon msalhada ticarete mte
allik baz mevadd matlbesi ve bilhassa Karadenize seyrsefer
maddesi konmadka msalha imzalamann mmkn olamyacam sylemitir.5
Galip Efendi byle bir madde derci iin Rusyanm muva
fakatinin art olduunu syleyince Napolyon, Rus arn bu hu
susta ikna ettiini sylemitir6. Vaziyet Babliye bildirilince,
Selim 10. Karadeniz ticaretine ruhsat verilp bir saat akdem
maddeyi kat eylemesini yazarsz,, diye Galip Efendiye talimat
verilmesi iin Sadrazama Hat yazmtr.
Netice itibariyle Fransanm Karadeniz hususundaki istek
leri kabul edilerek Fransz-Osmanl sulhu imzalanm ve bu
suretle Msr meselesinin ortaya karm olduu przlerin bir
ksm halledilmitir. Mamafih Osmanh-Fransz sulhunun teess
snden sonra da, gerek Fransada gerekse sair Avrupa devlet
lerinde Napolyonun, manl. imparatorluu aleyhindeki istilc
emelleri hakknda rivayetler devretmee balamtr. En revata
olan rivayet Fransanm Moray istilya teebbs iin hazrlan
d idi. Selim IH n zerine bu rivayetlerin yapt i tba hak
knda Kaptan Derya Kk Hseyin Paaya yollad u hat
bilhassa dikkate deer:
1 Byk bir eli gnderilmemitir.
2 Napolyonun ngiltereyi muvakkat dost diye tavsif etmesi mazide
Ingiliz - Osmanl mnasebatmm ' bir ittifakla teyi'd edilmi olmama^
sndan idi. *
* '
3 Rusya,
'
87
[1804 - 1807]
....
Napolyonun Msr seferi, hretinin artmasna sebebolmutu. Msrdan firar ederek Fransaya dnebilmesi bu hreti
bsbtn artrmt. Bu hret sebebiyle Napolyonu evvel
konsllk rejiminde yer alm sonra da kendisini mparator
iln etmi gryoruz (18 Mays 1804).
Ancak Napolyonun bu unvann tantmas de lzmd.
Halbuki Avrupanm, Rusya, Ingiltere ve Avusturya gibi b
yk devleti esasen Fransa ile normal sulh mnasebat idame
etmiyorlard. Binaenaleyh Napolyonun imparatorluuna itiraz
edildi. Osmanl mparatorluuna gelince, Fransa ile siyas mnasebat normallemiti. mparatorluun tasdiknda da Osmanl
menfaatleri bakmndan bir zarar melhuz deildi. Ancak Os
manl mparatorluu bu sralar ngiltere ve Rusya ile, t Msr
seferi esnasnda imzalam olduu muahedeler mucibince, mt
tefik idi. Bu iki devlet de Babinin Frnsadaki yeni rejimi ta
nmasn istemiyordu. Binaenaleyh Osmanl Devleti iki ate ara
snda kalm durumda idi. Fransa:
mparatorluk tasdik edilsin aksi takdirde siyas m
nasebetleri keserim.
Rusya ile ngiltere:
Napolyonun mparatorluunu tanmak Osmanl mpa
ratorluu ile akdetmi ldmz muahedelerin ruhuna muha
liftir. Binaenaleyh, tasdik kat mnasebet olacaktr. Demekte
. idi.
.
.
Osmanl hkmeti bu tehditlerden kincisini daha tehlikeli
sayd iin Fransann stanbuldaki elisi Brur yalamaktan
baka are gremedi. Kendisine denildi ki:
' 1 Npoiyom mparatorluu Babinin durumu 'hakknda mufassal
malmat iin Hlet Efendinin Paris byk -elilii hakkndaki kitabmza
mracaat.
'
'
89
'
.
94)
S E LM HI N . H A T T I H M A Y U N L A R I
'
Netice, itibariyle' Rusya ile tecdidi ittifaka karar verildi.
Selim III, ittifakn mnhasran tedaf olmasn istedi. nk
Msr seferi esnasnda ki vaziyet artk mevcut deildi. O vakit
artlarnn icabettirdii hafi maddelere lzum kalmamt. Bina
enaleyh ittifakn hiz olmas lzm geldii vasflan Padiah
Sadrazamna yle bildirdi:
Benim Vezirim:
Rusya Devleti ile olan ittifakmz temdit ve tekidin ne
vehile iktiza ettiini sana yazmtm. Bu ittifakmz malm
olan tedaf ittifak tekit olacak, celisi gzeldir. Zira mu
kaddem Fransa ile muharebemiz var idi, ann iin hafi
artlar akdolmu idi. imdi Fransa ile msalhamz var,
aleyhine urut yapmak ve devleti taarruz edemiyecei
Avrupa maslahatlarna kartrmak mnasip deildir. Ben
Rusya Devleti ile olan ittifakm icra ederim, icras vsmde
olmayan sureti anlarda tecviz etmez, byle olduunu
Rusya elisi dahi ikrar ve teslim eder. Eer Fransa, Dev
letime ve mttefikim olan Rusyaya iln larb eder ise
ol vakit ittifakmz muktezasiyle hareket ederiz, benim bil
diim budur ve meramm byledir. Fransa bu husumeti
gsterdikte ol zaman yine bilmzakere urutu hafiye dahi
akdolunur yoksa imdi Fransa ile msalhamz varken
aleyhine urut nasl olur? Eli beyle Reis efendi etrafiyle
mzakere ve irademi tefhim edp kaleme alnacak artlan
ylece yapsn.,,1
Bu hattan, Selimm Rus ittifakn gnl arzusiyle kabul
etmedii kolayca anlalmaktadr. O, eski dncelerinin hilfna
olarak Rusyann Trkiye iin byk bir tehlike olduuna
kani idi. Ve yine kani idi ki ak ve samim bir Trk - Fransz
anlamas her iki devlet iin de faideli olacaktr. Osmanl -Rus
ittifaknn tecdiden imzalanmasndan bir gn sonra stanbula
Napolyonun Ruslarla AvusturyalIlar Osterlite malp ettii
1 Halet Efendinin Paris byk elilii, s. 81.
91
#2
Benim Vezirim:
Muhibin irsal eyledii evrak grp azm infial eyledim
byle Vakitte Parise gidecek eli deilmi. talya krallm nutka alma deyu bu herife tenbih mi olundu supha
nallah ne acayip adam imi, iptida memuriyetinde erbab
deildir deyu herkes imza eylemiti. Gaflet olunmu bir
doru sz varki Pariste durmam devlete muzrdr diyor
menna bu pek eek herifin ikamati . . .
Mamafih bu hdise bylelikle kapand. Netice itibariyle Na*
polyonun hem mparatorluk unvan hem de "talya kral,, titri
tasdik edilmi oldu. Fakat Napolyonun istedii bundan ibaret
deildi. O, Osraanl mparatorluunu mttefik yapmak ve Rusyaya kar oktanberi girimi olduu harbe srklemek isti
yordu. Bu olduka nazik bir iti. Her eyden evvel stanbula
zeki malmatl bir eli gndermek lzmd. Napoiyon, byle
bir eli bulmakta glk ekmedi. Birok frsatlarda ark ile
rinde altrd Sebastiyani eli olmak iin biilmi kaftand.
Sebastiyani 9 Austos 1806 da stanbula geldi. Fevkalde bir
ekilde karland. Oniformasiyle Padiahn huzuruna kma
sna msaade edildi. imdiye kadar hibir ecnebi eliye bu
msamaha yaplmamt. Napolyonun nmesi, tercme edilp
takdim edildikten sonra Selim IH. u szlerle mparator ve
Sebastiyani hakknda hissiyatn ifade etti.
Hameti ulu dostum ve sddkm mparator cenaplarnn
arz ihlsmdan mahzuz olduum eli beye beyan olunsun
eli beyin kendnden dahi hazzettim. naallh devleteyn
beyninde semerei hsn niyet ispt edecek ok hizmet
lerde bulunur2,,.
Padiah, Napolyonun
nmesinden ve elisinden memnun
olduu kadar hediyelerinden de memnun kalmt. Bu hediyeler
arasnda Bonapartn tasviri de vard. Selim ok samim bir
ifade ile Sadrazamna ihtisasn bildirmekte kusur etmemitir,
"Benim Vezirim:
Frane mparatorunun hediyelerinden mahzuzoldum. Husu
siyle tasvirlerinden gayet hazeyledim. Bana tasvirini irsal ey1 Hlet Efendi, s. 85.
9 Ba. ar. s. 56. h. 143.
S E LM lir N HATTI H M A Y U N L A R I
'
lemek pek byk dostluk ve hulsi zhar eylemektir. Avrupada dost dosta tasvirini hediye eylemek mutena dettir.
Sen bilmezsin hele bu muamelesinden memnunum. Benim
dahi mahsus yaptrdm kendi tasvirim vardr. Byk
levhadr. An mparator dostuma irsal eyliyeceim. Aceba
eliye teslim eylesek irsal edebilir mi, istifsar ve istiare
eylesn. Reis Efendi terceman arup sylesiin eli
Sehastiyani dostumuz vastasiyle gitse gzel olur,1
94
fi
X
95
96
'
97
98
S E LM III N H A T T I H M A Y U N L A R I
99
daha evvel bir hatt erif ile Kaptan Paay ve Feyzullah ismin
de bir zat anakkalenin tahkim ve mdafaasna memur etmi
ti. Sadrazama yeni tedbirler alnmas iin emir verdi. Bu sralar
Ingiliz elisi Bozcaada nlerinde idi. Boazda, Kaptan Paa ve
Feyzullah Efendi ile mzakerede bulunuyordu. Mzakerelere
ngilizler tarafndan tamamen tehditkr bir mahiyet verilmiti.
igliz tehdidi hakknda sarih bir fikir edinebilmek iin elinin
u mektubunu dercediyoruz:
Bozcaadas pighnda kin ngiltere elisinden anakkalede kin ngiltere tercmanna bu saat gelen bir kdn ay
nen tercmesidir.
'
nha olunur ki bu dakika Afto tesmiye edilen firkateynnimiz vsl olup hmil olduu tahriratn hulsaten mefhu
munda Boaz hisarlarndan zecren ve badeten gep
stanbula glle ve top endahtiyle icray taarruz etmek
tasmiminde gerden alelacele Sir Con Dk York1 ve Sr
, .. Sydney smi2 nam ngiltere Amiralleri maiyyetlerinde
Vfir donanma ve ate gemileriyle gelp telki etmek
zere olduklar mastur olmakla ve bu bapta Kral3 cenaplarmm tenbihleri kavi ve kat olduuna binaen devletl
saadetl Kaptan Paa hazretleri4 bu vilyetleri bu derece
kazay azmden tahlise meyi ve iradeleri derkr ise tiz
elden ve derhal Taoz adas canibine ve yahut benim
bulunduum byk gemiye terif ederler. Ve elimden gel
dii kadar bu keyfiyetten vukuu zhir ve bhir olan kazayi arfme ve maayibi mthienin define sy eylerim. Eer
tiz elden ve filhl bir cevap zuhur etmezse donanmay
mesfur geldii anda hemen bil tevakkuf ve bi tereddt
Boaza girp stanbul tarafna mrur ve azimete ikdam
eder. Dn ve bunu iyice bil ki asl bir dakika teenni
vazu iradatma mbteni deildir. Malm ve meczum olaki
devletl Kaptan Paa hazretleri Devleti Aliyye tarafndan
olarak teklifatmza arz rza etmekten nkl ettii halde
yahut ifatei vakt iin b kda cevap irsalinde mmanaat
1 Sir John Duc of York.
2 Sir Sidney Smith.
3 Jorge III.
4 Hac Salih Paa.
100
S E LM III N H A T T I H M A Y U N L A R I
S E LM III N H A T T I H M A Y U N L A R I
101
102
S E LM III N H A T T I H M A Y U N L A R I
dii vakit saray halk ile nazrlarda emsalsiz bir heyecan uyan
drd. Saray bir dman donanmasnn ne olabilecei hakknda
bir fikre sahip deildi. nnden kalamycak felketler kar
snda ancak grlebilen korku, tel ve lk misli grlme
mi bir .hercmer yaratm bulunuyordu. Selim III de btn
tevekkl ve sknetini kaybetmiti. Bayram topundan baka
top grlts iitmemi oan bu Padiah, istanbulun birka gn
iinde mnz kalaca bombardman dnerek elem ve teessr
iinde kvranyordu. Divan, Padiahtan daha cesur ve azimkr
deildi. Serhadlere gidp harplere ahit olma defterden silmi
olan ulema bu sefer harbin kendi ayaklarna kadar gelmi oldu
unu dehetle gryordu. stanbuldaki gzel yallarn rahat ve
uyuturucu hayatna elveda demek lzmd. Fakat ne devlet ricali
ne de ulema inanmadklar muhayyel bir cennetin mstakbel
zevklerini stanbulun hakik olan huzurlu hayatna tercih ede
miyorlard. Binaenaleyh divan toplantsndan kan karar u
oldu. ngiltere elisinin isteklerini kaytsz artsz kabul etmeli
dir. steklerden biri Fransa ile kat mnasebat idi. Dolaysiyle
Fransz elisi SebastiyariFnin stanbuldan koulmas icabediyordu. Selim III, Divann reyine uymakta yegne kurtulu yolunu
grd iin itimat ettii adamlardan shak Beyi Fransa el
iliine gndererek Sebastiyaninin stanbuldan kp gitmesini
tebli etti. Sebastiyani ilk anlarda byk aknlk gsterdi. He
yecanl ve mtereddit idi. Fakat neticede asker psikolojisi ga
lip geldi. shak Beye, ngiliz donanmasnn gelmesinden kork
madn ve stanbula Efendisi Napolyonun emriyle geldiini
avdet iin ondan emir almadka payitaht terkedemiyeceini
bildirdi. Buninla beraber, Sebastiyani derin bir mitsizlik iinde
idi. Atiden hibir bekledii kalmamt. mitsizliin derin izle
rini tayan,- hariciye nezaretine' yollad, bir'mektup "vardr,
udur:
.
.
Msy, dokuz Ingiliz -gemisinin trklerin mukavemetine :
ramen anakkaeyi gemi olduklarn imdi haber aldm.
Dier ngiliz gemileri de arkadan gelmektedir. Rzgr
msaittir. Bu gece gemilerin stanbul nnde gzkmesine
intizar ediyoruz. Amiralin isteklerini elde edeceinden
phe etmiyorum. stanbulun mdafaas iin hibir ey
hazr deildir. Yeis son derecededir. Sadrazam grdm
103
mdafaa iin ileri tesri etmekte ve olduka gayret gstemektedir. Fakat dier devlet adamlarnda mevcut olmyan bir cesareti uyandrmak iin neticesiz emek sarfettim. Vaziyetim gtr. Bununla beraber Istanbulda muka
vemet gsterilmesi iin bundan bylede alacam. Eer
Ingilizler isterlerse stanbuldan uratlacam. Bedbaht
tccarlarmza acyorum. Mal ve mlkleri byk tehlikeye
mruzdur.,,
imza
Sebastiyani
Hmi,
Msy, bu esnada General Sebestiyani fevkalde megul
dr. Trkleri mdafaaya ikna iin son gayretlerini sarf
etmektedir. Bu sralar vaziyet dolaysiyle kuryeyi gn
dermek iin gereken atlar bulmak imknszlndan zati
lilerine dmann on yelkenli ile Saray nne geldiini
yazmaa beni memur etti. ngiliz filosunun mtebakisi
yoldadr,,.1.
Fay Latour Mauburg
stanbulun resm makamlar bu telta ve kararszlkta iken
stanbul halk da misilsiz bir heyecan iinde idi. ehirde halk
arasnda trl trl tefsirler dolayordu. Kyametin kopacandan
bahsedenler bile bulunuyordu. Fakat ehir halknn ve asker
ocaklarn byk bir ksmnda heyecan, ne mitsizlik ne de
tl bir seyircilik istikametinde inkiaf ediyordu. Halk ve asker
gittike byk bir hiddet ve iddetle intikam avazeleri ykselt
mekte ve Osmanl ile harb halinde olmyan ngilizlerin hare
ketlerine kar ate pskrmekte idi. Emir beklemeden Yeni
eriler silha sarlyor, topular bataryalarm tanzime kouyor.
oluk ocuk, kadn erkek mdafaa tertibat iin almaktan
baka bir ey istemiyordu. Hakkn bu ulvi ayaklanmas Babli
ile Sarayn korku ve kararszlklariyle byk bir tezat tekil
ediyordu. ngilizlerin isteklerine devletin boyun emesi, halk ve
askerin hiddetini hkmet ve Saraya evirebilecek ve dahil bir
ihtill kopabilecekti. Bu mlhazalara binaen Divan, ngiliz ta
leplerini kabule karar vermiken halkn gsterdii mtecellidaie hareket karsnda payitahtn mdafaasna karar verildiini
Selim III. e arzediyor. Padiah, derhal tasvip ediyor. Mdafaa
1 Baron De Testa. Portte Ottoman, C, .
104
105
106
107
108
109
110
111
112
olan donanmay hmayunun havas zuhur ettii gibi kalkup u dmann zerine gidp JU"u1j lU-. kahr ve izmihllierine gayret olunmak iktiza eder iken, dman ge
mileri havfindan kam diyorlar. yle nasl hareket olun
mak lzm geleceini Kaptan Paa ve Yenieri Aas ile
mzakere edp arzedesin ve u boazlarn itminan gelecek
surette takviyeti neye tevekkuf ederse icra ve ihtimam ve
orduyu hmayunumun dahi biavnihi tal Moskof kfiri
zerine serian ihrac matlubu kati ahanem olmala tevfik
hazreti hayrnnasrn ile ne vakit hareket edeceklerini dahi
arzeylesin Hazreti Allah cmlenize nusrat ve selmet ihsan
eyleye min.,,1.
ngilizlerin, stanbul zerine aptklar tehditkr nmayiten
mspet bir netice karamam olmalar onlar Bablinin mzakerat ile oyalam olmasndan ileri gelmiti. Bu mzakeratta da
Divan tercman Alekonun byk rol olmutu. Binaenaleyh
ngiliz donanmasnn definden sonra yaplan ilerden biri de
Alekonun Budan voyvodalna tyini keyfiyeti idi. Alekonun
tyinini bildiren Padiahn hatt udur:
Budan Voyvodas sadakatl Aleko Bey,
Divan tercman nasbolunduundan beru Devleti Aliyyeme
ve bahusus zati hmayunuma sadakatle ettiin hizmet ve
sy gayret Franel ile imtizac ve maslahata ve bahusus
ngiltere donanmas zuhuru hengmnda gerek ngilizlleri
ifal ve ihafe ve reaya bendelerimi celp ve telife ettiin
hizmet ve sadakati feramu eyleyemem. Cmlesi malmu
hmayunumdur. Clsu hmayunumdan beru bu hizmet
lerde istihdam olan eslflarm biri muvaffak olmamtr,
bundan byle inaallhrrahman memur olduun Budan
voyvodalnda dahi kimesnenin muvaffak olmad mas
lahat hayriyeye muvaffak olursun ve senden memulm
yledir, berhurdar olasn bir gn mukaddem mahalli memu
riyetine azimet ve celbi reayaya say gayret edesin, Huda
muvaffak eylesn ve sadakatinden gayet honut olduumu
ve sadakatin malmum olduunu seni agh iin ibu hatt
hmayunum tarafna irsal olunmutur.,,2.
1 Ba. v. ar. s. 53, h. 203.
2 Topkapu 7014.
113
114
115
Saydmz karakterde Vezirlerin, halk ve memleket vcuhu, baka bir tbirle yan nezdinde hibir kredisi olmyaca
tabiidir. Kanun yerine kuvvet kaim olduundan yer yer yanlar ayaklandlar, asker topladlar, ekya beslettiler, Vezirlerle
aralarnda inktasz bir cenk, bu suretle balam oldu. Bu cenklerde devletin rol fenal kknden kaldracak yerde krk
lemekten ibaret kald. Filhakika bir yan veya Vezir devletin
artk houna gitmedii vakit fetva ve hatt hmayun ile fer
manl iln edilerek zerine asker sevkediliyordu. Devlet Askeri
bozulunca Fermanl affedilir ekseriya yeri deitirilmekle mesele
halledilmi farzedilirdi, Bazan hibir sfat olmyan mtegallibeler
kazandklar zaleme hreti ile devlete kar uzun mddet mca
dele ederlerdi. Devlet bunlarn hakkndan gelemeyince bunlar
da affeder Vezir veya Mirimiran yapar bu suretle kendilerini
itaat altna almak isterdi. Bu umum anari, ehli rzdan olan
kimseleri ete tekil etmee veyahut esasen mtegallibelerin nam
-*re hesabna ekyalk yapan etelere iltihaka sevk ederdi. te
bu artlar dahilinde dal ekyas teekkl etti. Ve yllarca
devleti uratrd. 1790 ile 1795 yllar arasnda ekyann Rumelinde kasup kavurduu yerler, Deliorman, Tuna yals, umnu ve Edirne ile Serez arasndaki dalk mmtakalardr. Yine
bahsettiimiz iki tarih arasnda bu ekya zerine birok Vezir
gnderilmi ise de ekiya tamamen mahvedilememitir. 1793 te
Edirne Bostancbas ile ekyalar arasnda mzakere cereyan
eder. Neticede verilen karar udur : Devlet ekyayi affedecek
buna mukabil de ekya artk akilikten vaz geecek evlerinde
rahat oturacak. Bir ksm ekya szlerini tutar dierleri Filibe
ile Hasky civarnda melanetlerine devam ederler. 1796 da h
kmet dal ekyasn let gibi kullanan yanlar ve kuvvetle
rini tesbit eder. Topkapu arivinde mevcut bir vesikaya gre
ekya mevvik ve hmisi yanlarm haklarnda verilen izahat
udur:
1 Gmlcinede yan olan Mestan Aa,
Filsl Yourtu vaktindenberi hrszlarn yata ve maiye
ti ve mltecas olup istedii vakit be yz adam ile daa
birisini karup tahrik ve istedii yan ve kaza ve kuraya taslit eder, bunun uhdei iltizm ve itaat ve inkyadnda olan zirde
mastur Tokatkl Sleymandr. Mestan Aa an stanbula ya-
116
117
10 Arabac olu,
Hasky kazasnda olup Haskyl Emin Aaya arr ann
eli altndadr.
11 olak;
Eski hrszlardandr. Veysi oluria tbidir.
12 Kll olu,
Filibede skin Veysi oluna tabidir,
13 Kara mer,
Veysi oluna tabidir. Dimetoka cebelindedir.
14 Kel mer olu,
Eski hrszlardandr. Hl ol havalide get gzar eder.
15 Kara Fevzi yeni ekyadr.
16 Hac Manav malm olan ekyadr.
17 Koca brahim Haseki,
Dalu ekyasmdandr. Hl Bostancba hizmetinde olup
sureta tvbekar ve lkin melundur.
18 Edirne yam Eyp Aa,
Bunun ne mertebe fesad olduu huzuru hmayunlarnda
hccet ile malmu ahaneleridir.
19 Siroz ayan smail Bey,
Bu dahi yirmi senedenberi yok olacak meilardandr.
20 Drama nazr Mehmed Halil Aa1.
Btn bu saydmz ekya hmisi ve yata yanlarla
uramak kolay i deildi. Nitekim birok Vezirler ekyay k
knden mahvetmek vazifesiyle Rumeline gnderildikleri halde
hibir cezr i grememilerdir. Devlet ricali arasnda ekya
nn bir an evvel yok edilmesini candan ve gnlden isteyen
Selim III. olduu iin bu ekyalk maddesi zerinde samimiyet
le kat tedbirler aradn gryoruz. Padiaha gre her eyden
nce kuvvetli kudretli bir Vezirin ekya iini ele almas lzm
geliyordu. Halbuki 1205 tarihinde byle bir vezir mevcut de
ildi. Binaenaleyh doruluu ve iddetiyle tamlm birisini
Vezir yapmak lzmd. Byle birisi ise ancak Hakk Bey ola
bilirdi. Hakk Bey rikb hmayun defterdarl, nianclk, or
duyu hmayunda Reislktap vekillii yapm ve sadaret
1 Topkapu arivi. No. 7014.
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
g-zne
^ .
a,
o d a ,
i
a
z v
^ d
"
"
;
h -
de Pazvand
kar5, henz -
" ;
grlerin e
l gA
tk la r ne riy a t i e A v r p y _
_ _
^ ^
,
gazetelerin
Halet Efendi
e k y ala r v e
ederek Bablliye
5hd*
5U sat,rlar
Devleti
hutaaia
v yy
ve lkinUeveu
Devleti/-Alyyeyi
bu mprtebe
mertebe lisana
usan geturmeler,
s
Testa; c; I; 510;
2 Testa; c;I; s; 511;
3 Testa; c;1; s; 511;
^ Testa; c;I; s; 511;
^ Testa; c;I; s; 511;
128
129
Ba, V, ar, s; 36
Selim III. F. 9
130
'
131
132
' .
.
^
ayet istedii bu memuriyetlere tyin edilirse, Padiaha drt
yz, y.eair.lzm gelenlere de ikier yz kese caize verecektir.
Silhdar aa vastasiyle yapt mracaatn mucip sebepleri de
Cezzarn karakteri hakknda fikir verecek mahiyettedir. Cezzar
mracaat ukkasmda bu hususta demektedir ki:
*
"am erifin ve Kuds erifin ve hccac mslimnin ah
valleri Devleti Aliyyenin malmlar opda am valisini azil
:
ve sairini emirlhac etmek muradlar olursa drt yz ake
evketl velinimet efendimizin matbah lilerine ve-yz bin
kuru iktiza eden mahallere verilmek artiyle ami erif
ve Sayda ilhakiye makbulmdr. Yok eer malmu lileri
. olmazda kemakn ipka olunursa emr ferman efendimin
.
dir. Kuran .hakk ir ve Resulllahm pk ruhu hakk
in meramm nansb -deildir. Ancak fakir fukara evketl efendiye inkisar ediyorlar, iidiyorum, sabr ve ta
> hammlm kalmad, canma tak etti ona binaen bu ukka.
y yazdm.-.Ahmet1,,,.
.
Cezzar Paanm
mektubundaki .yeminler, Seiim III e, kese vaitleri de devlet ricaline pek dokunduundan Cezzar talip olduu
memuriyete tyin olundu. Halbuki Cezzar istidasnda samim
deildi. Mnhasran politik bir gaye ile mracaat, etmiti. Fil
hakika am valisi bulunduu vakit, oradaki yanlan mahvede?
rek vilyeti mtesellimierle idare etmee balamt. Bir aralk
Gebeli Druzu da ama benzetmek istediinden Hac emaretini
istemiti. Esasen Cezzarn iddeti yalnz memur bulunduu yer
lerdeki yanlara ve meraya kar deildi. O, Konsoloslara
bile son derecede sert muamele yapmaktan ve stanbula dan
madan muvafk grd cezalan tatbik etmekten ekinmezdi.
Nitekim 1790 tarihlerine doru Akk ve Sayda konsoloslariyle,
buralarda mevcut Fransz tccarlarnn kp gitmelerini emir ve
tenbih eder; hane ve dkknlarn kapattrr. Konsolos vetc*
carlar Yafaya giderler, elileri vastasiyle Babliye ikyet
ederler. Fransz elisi stelik Cezzarn iddetle tecziyesini de
ister.
Selim III, elinin, Cezzar hakkmdaki takriri ve tecziye is
teini pek ar bulur, hiddetini u satrlarla beyan eder:
1 Cevdet, c. IV, s. 297-29.8.
S E LM III N
H A TTI H M A YU N LA R I
133
134
'
135
136
137
'
138
"Benim vezirim,
am maddesini sylemisiniz. hale eylemem. Azl oluns mu hmmasun m deyu edesiz. Cezzann azlini vacip
n !b l 7
r rme n^fboIunaca8'1 sylemisiniz. Lkin baik n *
1Emirlhachktan azl eylemem, zira Emim JT v mT at.hUCCaC1 mslimInin teini refah! ve seldan
rdn BaS fthanm oldur* Oltaraflar hZ
u-eSmUUm lan Cezzann hfzu hiraseti ve
d Z 1 nZayi- Umayunumu e t t i i mehurdur. im /
, yenne gelen muktedir olmasa ie yaramaz
muktedir olsa o da bir Cez/ar nl.,r v 0 n
-
0 , >.
r v-'ezzar olur- Ve Cezzar klenur,
olvakt eski Cezzar ne yapmal? Hele bu gayet mlha
za olunacak maddedir. Bir kere mazbatay greyim. Bakalm
v " .
yazm,,
S
i 0
Benim vezirim,
Cezzann ipkasn lisana almak gnah kebair olduunu
HU ^ ? yv mi? 1S1 CeZZar benm iltizammda deildir.
Hah- rf6 6 m
U a?aya idam iin izin vermitim. Sen
dahi daima mezunsun, gailesini def edp yerine bir muktedr adam nasp eyle. badullah rahat eylesun, lkin udur
budur derken Cezzar isyan ettirp gelen idare edemezse
maaZalIah, muru hacca ihtill gelrse ben o zaman ehli
uray bilmem en benim bilistikll. Vekili mutlakmsin
Ve vezrmsn. imdiden sana ihale eyledim. Ol zamanda
senden sual ederim. Mlhaza edesin. Zira sen herkesten
gelsn m
139
.
Cezzarn lmyle Selim III devrinin mstebit ve mstakil bir
paas gaib olmu oluyordu. Cezzar her ne kadar zaman zaman
devletin emirlerine aksilik etmi ve istemedii hareketlerde bulun
mu ise de bibir vakit aktan aa devlete kar isyan
edp bulunduu yerde ayr bir hkmet tekilini dnmemi
tir. Msr seferinde Napolyon Bonapartn vaidlerine kaplmyarak ona kar elinde mevcut btn kuvvetiyle kar koymas ve
hatt onu ricate mecbur etmesi tarihe intikal etmi byk bir
harekettir, ve yle kalac&tr. Selimi Sis bu hareketinden ve
Emirlhac vazifesini iyi baardndan dolay Cezzar takdir
etmi; icab ettii vakitte onu kskan ve hasis dmanlarna
kar mdafaa eylemitir. Cezzarn lmiyle devlet filhakika oto
ritesine zaman zaman engel olan bir adamdan kurtulmutu.
Fakat mparatorlukta devlete egel olan mnhasran Cezzar
1 Ba v. ar. s. 24 h. 5.
140
, III
engeller arasnda
B e y le r
meselesi
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
....
Benim vezirim,
Msr maddesi iin hatrma u gelr ki Iskenderiyeye
aceleten donanma ve asker gitsn, lkin beylerin aleyhine
olmasun zira ne kadar asker gitse beylere tbi olur; Beyhde telef olurlar, tecrbe eyledik. Iskenderiyeye takviyet in ihtimam olunsun. Ingiltereluya Franszdan ihtirazen denilsn. Fransza ngilterel Msra gidecek
havadisine binaen takviye verilr denilsn ve beylere
thmet isnat olunmayup devlet anlan afeyledi, Msr
valisine urban elinde yle bir kaza olmu yerine ahar
nasb olundu denilsn ve mlhaza olunup Msra ya Cezzar veyahut^beylerden biri veyahut buradaki Msrlerden biri vali nasb olunup beylere dahi aceleten yazlsun
ki yle bir kaza olmu ite vali nasb olundu, varnca
yle byle edesin diyerek tecahl olunsun. Bana bu su
ret ehven gelr. Zira Msra dman var, birisinin
elinden tahlise bizde iktidar yok. Beylerin bizden emni
yeti olsa belki ahara iltica eylemezler; bu suretle ederek
syleilsn ki sonra bir hat Olmasun, beylerin tavrlarna
tahamml olunmaz diyerek lflar istemem, zira yapaca
mz bu kadar iin Msrdan baka yerlere mazarrat olmasun,, K
,
,
151
152
IV - Mill syanlar
Selim III. devrinin isyanlanr tablosunu tamamlamak iin
mahall isyanlardan sonra mill gaye ile yaplan isyanlardan
yani Vehablik hareketi ile Akdeniz ekyalarndan ve Srp
reayasnn ba kaldrmasndan bahsetmemiz icabeder. Filhakika
bu isyanlarda mahall isyanlar kadar devlet iin tahribkr netieler dourmutur. Vehablik, Osmanl Imperatorluunun dayan
d islam prensipleri kemiren mahiyetiyle, Akdeniz korsanlar
mstakil bir Rum devleti kurmak idealleriyle, Srp Reyas da,
Srbstan Osmanl devletinden ayrmak temaylleriyle, mperatorluun esasen sarslm olan bnyesini bsbtn hrpalam
lardr. Her ne kadar bu hareketlerin Selim III. devrinde mu
vaffak olduklarn grmiyorsak da, btn on dokuzuncu asr
boyunca devam edecek olan milliyetilik ceryanlarna esas vazi
fesini grecek kadar ehemmiyet kazandklarn itirafamecburuz.
Filhakika XIX uncu asrda, Osmanl mparatorluundan ayrlarak
mstakil hale gelecek devletlerin tarihelerinde muhakkak Se
lim III. devrine kadar inmek lzm gelecektir.
Bu kadar byk bir ekemmiyet arzetmelerine ramen biz
maalesef etdmzde bu isyanlara temas edemiyeceiz. Yegne
mzeretimiz, elimize orijinal vesika ve yahut hatt humayun
gememi olmasdr. Filhakika Baveklet arivinde Yunan is
yanlar hakknda bir ka sandk vesika vardr, fakat biz bu
kitabmz daha ziyade Selimi Slisin beyaz zerine yazlan
hatlariyle yazmaa teebbs ettiimiz iin ve elimize mill is
yanlara dair bu hatlardan gemedii iin arzettiimiz gibi
o mevzua temas etmemei uyun bulduk.
154
155
156
157
158
159
160
1 Topkapu, 7014.
.
Kk Rid efendi bila mevkib, maiyeti hazreti sadra
zami ile gitmilerdir.
Sipah ve silhdar ocakludan miktar kifaye asakir ile ve
kethda yerler ile gitmilerdir.
Sekban ba kapu kethdas Ahmed aa zade Mustafa aa
ve orduyu hmayun ihracndan mukaddem sefine ile Akk
tarafna irl olunan tfenk endaz -2000
RKB-I HUMAYUNDA
VEKL EFENDLER
Kaymakam paa,
Fransa elisi Sebastiyan (Sebastiyani) ceneralin madamas mteVeffiye olduunu iidp acdm. Terceman agrup Reis efendi tarafmdan taziye eylesn, hatrn sual
ettirsn. irsal eylediim hediyeyi dahi tercemana verp
irsal eylesn,,2.
........
nc Selimin bir olu
Sadrazama baber vermesi!
dnyaya
gelmesi
zerine
s**-
163
"Benim Vezirim,
Ben Allahn bir abdi ciz kuluyum. Kffeyi umuru
hususumu kendune smarladm. Cihanda hibir kimesiieye
adavet ve buzum yoktur. Heman Cenab Rabbllemn
cmleyi slh eyleyp muvaffak bilhayr eylesh mm
nc Selimin
iin saraya daveti s
sadrazamlarndan
birini
mzakere
Benim Vezirim,
Bugn leden sonra tebdilen Topkapuya gelesin. Baz
maddeler syleyeceim.,,
nc Selimin
birisine cevab s
shhatini
soran
sa d r a za m la rn d a n
Benim Vezirim,
.
Hatrm sual eylemisiz. Lehlhamd vcdm shhatte,
gzelliim vardr. Hfz shhat iin geri hacamat eyledim.
Lkin mizacm shhat zeredir. Tarafma irsal olunan he
diyelerden mahzuz oldum. Her umurunda muvaffak olasn.,,
nc Selimin
hasta
olan
sadrazamnn
hatrnl
sormas t
Benim vezirim,
imdi seni mizasz deyu iittim, azm endie eyledim,
naallah keyfin eyudr.Her n e i s e defolmutr. Haktal
ifay cil kerem eyleyp shhat ve afiyet versn, hava
lar muhalif, muhafazaya dikkat eyleyesn,,.
1 Ba. v* ar. s, 56 H* 142.
164
165
166
'
um teveccht ve mehasin yat senniyeleri hakk acizanemde kemakn bidiri buyrulmak babnda ve her halde emr
ferman devletl inayetl ismetl merhametl veliyye nimetim
efendim sultanm hazretlerinindir,,.
VALDE SULTANIN HATTI
Saadetl sadrazam paa hazretlerine selm ederim. Tahririn
malmum olmutur. Olumun bu gne iltifat ancak senin sada
kat birle hizmetini pesend ve hnud olduundan; greyim
seni Haremeyn ve Rumeli maslahatlarnda dahi say gayret
eyleyp inaallah dahi ok iltifata mazhar olursun Haktal
muvaffak eyleye min,,.
PADAHIN HATTI
"
Benim Vezirim,
Bu kt valdemin yannda otururken geldi. Hazzedersin
deyu cevabn bana yazdrd. Tahririnden hazzedp sana ok
dualar eyledi,,.1
'
Vakanfivilerden Enverf ile Vsf in yazdklar tarih*
erin Selim III e Sadrazam tarafndan arz le Selimin
bu husustaki hatt humayunn t
167
* Topkap 7016.