1.

GENEL BLGLER
1.1. Yap Mhendisliinin Amac
Yap mhendisliinin amac, yaplar belirli bir emniyet ve yeter rijitlik altnda,
ekonomik ve amacna en uygun ekilde boyutlandrmaktr.
Emniyet: Yaplarn herhangi bir kesitinde d yklerden veya iletme yklerinden
meydana gelen gerilmelerin bir limit gerilmeden kk olmasdr. Yani;

limit
= em olmaldr.
n

Burada; em yapnn emniyetle tayabilecei gerilmeyi gstermektedir. n, bir

emniyet katsaysdr. Betonarme yaplarda genel olarak 3 olan bu katsay, elik
yaplarda 1.5 mertebesindedir.
Rijitlik: Yaplarda elemanlarn boyutlar o ekilde seilmelidir ki; d yklerden
oluan yerdeitirmeler belirli bir deerin altnda kalsnlar. Bunun sebebi, byk
yerdeitirmelerden meydana gelen gz emniyetsizliini, byk titreimleri ve
dolgu duvarlar, kaplamalar gibi baz gevrek yap ksmlarnn atlamalarn
nlemektir.
Ekonomi: Malzeme, iilik cretleri ve iletme masraflarnn toplamna eit olan
maliyet, yaplar iin minimum olmaldr. Daha salam olsun diye, lzumsuz olarak
kesitleri bytmek, donatlar artrmak ekonomik bir zm deildir.
1.2. Yap Mhendisliinde zlenen Yol
Yap mhendisliinde izlenen yol aada sralanmtr;
1- steklere uygun yap formu (ubuk sistem, plak, kabuk, dolu sistem, kafes
sistem vb.) ve malzeme cinsi (betonarme, elik, ahap vb.) seilir.
2- Yapnn formu, mesnetleri ve malzeme zellikleri dikkate alnarak yapnn
idealize edilmi bir tama sistemi belirlenir.
3- dealize edilmi sistemin kesitler nceki mhendislik bilgilerine ve teorik
hesaplama deneyimlerine gre tahmin edilir.
4- letme ykleri ve yapya etki eden dier yklerin iddet ve cinsleri
ynetmeliklerden faydalanlarak belirlenir.
5- dealletirilmi sistemde yklerden meydana gelen kesit tesirleri ve bunlara
bal olarak gerilmeler bulunur. Bu gerilmelerin emniyet gerilmelerinden
daha kk olup olmadklar ve yapda yeterli bir rijitliin bulunup
bulunmad kontrol edilir. Eer hesaplanan gerilmeler emniyet
gerilmelerinden daha bykse, kesitler bytlerek hesap gerilmeleri emniyet
gerilmelerinden kk olana dek bu ilem tekrarlanr.
1.3. Yap Statiinde Yaplan Kabuller
Yap Statiinde yaplan kabuller aada verilmitir;

a) Yap Statiinde incelenecek sistemler yklerin ekline ve iddetine bal deildir.

ekil 1deki mesnetler iki tarafldr ve daima sabittir. Bu sebeple sistem
yklemenin iddetine ve ekline bal deildir.

ekil 1
ekil 2deki sistem ise; ykn ekline baldr. Bazen iki aklkl, bazen de bir
aklkl kiri gibi alr. Bu eit sistemler Yap Statiinde incelenmeyecektir.

ekil 2
ekil 3teki sistemde ise, P1 yknn kk deerleri iin aklk L1 iken, P1 yk
P2 deerine ulat zaman sistem ilk eklini koruyamadndan aklk L2
olmaktadr. Bu tip yaplar ykn iddetine bal olduklarndan inceleme konusu
dndadrlar.

P1P2

L2
L1

L
ekil 3
b) D yklerden meydana gelen yerdeitirmeler ihmal edilebilecek kadar kktr.
Bu kabul ile denge denklemlerinde, kuvvetlerin ekil deitirmemi sistem
zerine etkidii yaklak olarak kabul edilebilir. ekil 4te grlen ekil deitirmi
(b) sistemi zerindeki kuvvetler yerine yaklak olarak ekil deitirmemi (a) sistemi
zerindeki kuvvetler alnrlar.

(a) ekil deitirmemi

sistem

(b) ekil deitirmi

sistem

ekil 4
Bu hipotezi kabul eden teoriye 1. mertebe teorisi denir. Birinci mertebe teorisine
gre yaplan hesaplarda i kuvvetler ile d kuvvetler arasndaki bantlar lineer
olduundan sperpozisyon kanunu uygulanabilir.
c) Malzeme lineer elastiktir.
Ykleme erisi ile boalma erisi akan malzemeye elastik malzeme denir.
Gerilme ile birim uzama arasndaki bantnn lineer olduu malzemeye lineer
elastik malzeme denir. ekil 5te yumuak ve yksek mukavemetli elikte ekme
deneyinden elde edilen gerilme-birim uzama diyagram gsterilmitir.

Lineer elastik

l
P

ekil 5

1.4. Yaplara Etkiyen Ykler

Yapda ekildeitirme ve i kuvvet meydana getiren sebeplerin tm yk olarak
tanmlanr. Bu yklerin balcalar; d ykler, scaklk deiimleri, mesnet kmeleri
vb. Bu ykler eitli ekilde snflandrlabilir.
Birinci Snflandrma:
a) Yap Ykleri; Bunlar yapya devaml olarak etkiyen yklerdir. Yapnn tayc
olan veya olmayan z arlklar ve toprak itkisi gibi ykler bu snfa girerler.
b) lave Ykler; Bunlar yap zerinde bazen bulunan bazen de bulunmayan insan,
vasta, kar, rzgar, deprem vb. yklerdir.
c) Toplam Ykler; Bu ykler yap ykleri ile ilave yklerin toplamna eittir.

kinci Snflandrma:
a) Sabit Ykler; Bunlar yap zerinde hareket etmeyen, yapnn kendi arl, kar
vb. yklerdir.
b) Hareketli Ykler; Bunlar yap zerinde hareket eden insan, vasta vb. yklerdir.
nc Snflandrma:
a) Tekil Ykler; Sonsuz kk bir uzunlua veya alana etkiyen yklerdir.
b) Yayl Ykler; Sonlu bir uzunlua veya alana etkiyen yklerdir (ekil 6).
P

x
ekil 6

P
ile tanmlanan P, yayl
x 0 x

P, x uzunluuna etkiyen yktr. Buna gre P = lim

ykn iddetidir.

Yk Katar; iddetleri ve ara uzaklklar sabit kalarak hareket eden kuvvetler

grubuna yk katar denir (ekil 7).

P1 P2 P3

P4

a
a

L
ekil 7

zel Yayl Ykler;

a) Dzgn Yayl Yk; iddeti sabit olan yayl yklerdir (ekil 8).

q
ekil 8

b) Yamuk Yayl Yk; iki nokta arasnda iddeti lineer olarak deien yktr (ekil
9).
qB
qA
ekil 9
B
A
c) gen Yayl Yk; bir noktadaki iddeti sfr olan zel bir yamuk yayl yktr
(ekil 10).
qB
ekil 10

B
A
d) Parabol Yayl Yk; Yk iddeti bir parabol olan yktr (ekil 11).
q0

q0
ekil 11
4

Drdnc Snflandrma:
a) Direkt Ykler; Sistemin zerine dorudan etkiyen yklerdir.
b) Endirekt Ykler; Sistemin zerine dolayl etkiyen yklerdir (ekil 12).

Deme
Enine Kiri (I Profiller)
Kolon

Kolon

Kolon

Kolon

Boyuna Kiri

ekil 12
Yklerin Bilekelerinin Hesab:

xr
P1

P2

x1

P3

P4
xr

x2

x3

R = Pi

x4

xr =

i =1

Px
P
i

R=

qL
2

xr =

R
q(x)

2
L
3

A
xA

xr

B
xB

R = qL

x =xb

xr = L / 2
R=
R

x=xb

x = xa

qB

q(x)dx

xr =

q(x)xdx

q(x)dx

x = xa
x =xb

x = xa

qA
xr
L

R=

dx

xr

L(q A + q B )
2

xr =

L (q A + 2q B )
3 qA + qB

1.5. Yap Sistemlerinin Snflandrlmas

Yap sistemleri ana snfa ayrlabilir.
a) Bir boyutlu sistemler; ki boyutu nc boyutunun
yannda ok kk olan sistemlerdir. ubuk
sistemlerde ykseklik akln 0,45 katndan daha
kktr (ekil 13).

h
L
ekil 13

b) ki boyutlu sistemler; Bir boyutu dier iki boyutunun yannda ok kk olan

sistemlerdir. ki boyutlu sistemlerde kuvvetler sistem dzlemi iinde ise byle
sistemlere levha denir (ekil 14). Kuvvetler sistem dzlemine dik ise, byle
sistemlere ise plak denir (ekil 14).

LEVHA

PLAK

ekil 14
c) boyutlu sistemler; Her boyutu da ayn nemde olan sistemlerdir.
1.6. Yap Sistemleri in Baz Tanmlar

ubuk Ekseni:

ubuk ekseni yle bir eridir ki; zerinde herhangi bir noktadan kendisine
klan dik bir dzlem ile elde edilen ubuun arakesitinin
arlk merkezi daima bu eri zerinde bulunur (ekil 15).
Bu ara kesite normal kesit veya dik kesit denir. Kesitleri
sabit olan ubuklara prizmatik veya sabit kesitli ubuklar
denir. Eksenleri bir dzlem iinde bulunan ubuklara da
dzlem ubuklar ad verilir. Ekseneri ve d kuvvetleri ayn
dzlem iinde bulunan ubuk sistemlere dzlem sistemler;
eksenleri doru paralarnn birlemesinden meydana
ekil 15
gelen sistemlere de doru eksenli sistemler denir.

Mesnetler:

Yaplarn d ortamla birletii yerler mesnet olarak adlandrlr. Aada eitli

mesnet tipleri verilmitir.

a) Ankastre Mesnet; Ankastre mesnette ubuk, sonsuz rijit bir ortama

yerdeitirme yapmayacak ekilde balanmtr. Bu mesnet trnde u, v
yerdeitirmeleri ile asal yerdeitirme, yani dnme, sfrdr (ekil 16).

MA

=0
u=0

MA

Ax

v=0

Ay

Ax

Ay
ekil 16

b) Sabit Mesnet; Sabit mesnetlerde ubuk, d ortama serbeste dnebilecek

ekilde balanmtr. Bu mesnetin u, v yerdeitirmeleri sfrdr (ekil 17).

0
u=0

Ax

Ax
Ay

Ay

v=0

ekil 17
c) Hareketli (Kayc) Mesnet; Hareketli mesnetlerde ubuk, d ortama serbeste
dnebilecek ve bir dorultuda serbeste hareket edebilecek ekilde
balanmtr. Bu mesnetlerde sadece bir yerdeitirme, mesela v, sfrdr (ekil
18).
0
u0

Ay

v=0

Ay

ekil 18
d) Pandl Ayak; zerine kuvvet etkimeyen iki ucu mafsall doru eksenli
ubuklara pandl ayak denir (ekil 19).

Ay
Ay

ekil 19

e) Elastik Ankastre Mesnetler; Dnmeye Kar Elastik Ankastre

Mesnet; Bu tip mesnetlerin u, v yerdeitirmeleri sfrdr.
Mesnete bir moment etkidii zaman bu mesnet kadar
M
dner. Bu dnme M ile orantldr. Yani
= R M 0 oran

sabittir. R M sabitine mesnetin dnmeye kar redr denir

(ekil 20).
7

M
R

ekil 20

kmeye Kar Elastik Ankastre Mesnet; kmeye kar

elastik
ankastre
mesnetlerin
zerine
kme
dorultusunda bir P kuvveti etkidii zaman mesnet bu
P
dorultuda v kadar kmektedir.
= R V 0 sabitine
v
mesnetin kmeye kar redr denir (ekil 21).

v
Rv
ekil 21

Dm Noktalar:

ubuklarn birbiri ile birletii yerlere dm noktas denir.

Rijit Dm Noktas; Rijit dm noktas ubuklarn rijit olarak birletii
noktalardr (ekil 22).
Rjit dm
noktas

Rjit dm
noktas
ekil 22
Mafsall Dm Noktas; Mafsall dm noktasnda iki ubuk birbirine bir mil
etrafnda serbeste dnebilecek ekilde balanmtr (ekil 23).

Mafsall
noktas

dm

ekil 23
1.7. Denge Denklemleri

Dzlem Sistemler
Y

P
x
X

ekil 24

ekil 24te verilen sistemin zerine etkiyen d

kuvvetler altnda dengededir. Dzlem bir sistemin
denge art tanedir.
a) Sisteme etkiyen kuvvetlerin x-ekseni zerindeki
izdmlerinin toplam sfrdr ( X = 0 ).
b) Sisteme etkiyen kuvvetlerin y-ekseni zerindeki
izdmlerinin toplam sfrdr ( Y = 0 ).

c) Sisteme etkiyen kuvvetlerin dzlem iindeki herhangi bir noktaya gre statik
momentlerinin toplam sfrdr ( M = 0 ).

 Uzay Sistemler
Z

P(X,Y,Z)

Y
X

ekil 25
( M Ax = 0 , M Ay

ekil 25teki uzay sistemde denge art alt

tanedir. Sisteme etkiyen kuvvetlerin X, Y, Z
eksenleri zerindeki izdmlerinin toplam
sfrdr.
( X = 0 , Y = 0 , Z = 0 ).

Kuvvetlerin uzayda seilen herhangi bir noktaya

gre statik momentlerinin X, Y, Z eksenleri
zerindeki izdmlerinin toplam sfrdr.
= 0 , M Az = 0 ).

1.8. Mesnet Tepkileri

Bir yapya etkiyen d kuvvetler, mesnet tepkileriyle birlikte dengededir (ekil
26). Mesnet tepkileri belirlenirken, mesnetler kaldrlp onun yerine mesnet trlerine
gre ba kuvvetleri yazlr. Denge denklemleri ile bu kuvvetler bulunur.
Y

Ax
Ay

By

ekil 26
1.9. Kesit Tesirleri

P2
Tayc
sistemlerde
d
kuvvetlerden dolay kesit ilerinde
meydana gelen zorlanmalara kesit
tesirleri denir. ekil 27deki gibi bir
dzlem sistemde, normal kuvvet,
kesme kuvveti ve eilme momenti
olmak zere tane kesit tesiri
bulunur.
ubuk
ekseni
dorultusundaki
kesit
tesirine
normal kuvvet (N), ubuk eksenine
dik dorultudaki kesit tesirine kesme
kuvveti
(T),
ubukta
eilme
oluturacak kesit tesirine de eilme
momenti (M) denir.

P3
P1

Mn
P1

Tn
n

Nn

P2

Ax
Ay

Mn
Nn

P3

Tn
n

Pozitif Yn Kabulleri:
Normal Kuvvet; ubukta ekme
meydana getirirlerse pozitif, basn

By
ekil 27

meydana getirirlerse negatif kabul edilir (ekil 28).

Kesme Kuvveti; Sol taraftaki sistem gz nne alnrsa yukardan aaya doru, sa
taraftaki sistem gz nne alnrsa aadan yukarya doru pozitif kabul edilir
(ekil 28).
Eilme Momenti; ubuun bak yn dorultusunda uzama oluturmalar halinde
pozitif kabul edilir (ekil 28).

Mi

Mj
Nj

Ni
Ti

Bak Yn

Tj

ekil 28
1.10. zostatik ve Hiperstatik Sistem Tanm
Yalnz denge denklemleriyle btn mesnet tepkileri ve kesit tesirleri bulunabilen
sistemlere izostatik, bulunamayan sistemlere de hiperstatik sistemler denir.

10