KAPITULLI XII

1.KONCEPTE TE SYSTEMEVE OPERATIVE

2.VERSIONE TE WINDOWS.KAPACITET MINIMALE QE DUHET TE KETE
KOMPJUTERI
3.WINDOWS INTERFACE.DESKTOP,TASKBAR,START MENU,FILES AND FOLDERS
4.KONCEPTE TE UPDATE,RESTORE AND BACKUP
5.CONTROL PANEL
6.COMMAND LINE TOOLS
7.WINDOWS REGISTRY
8.ADMINISTRATIVE TOOLS
9.DISK MANAGEMENT

1.Koncepte te sistemeve operative

Kompjuteri pa pjesen e softwareve nuk do kishte asnje lloj vlere.Ka shume software dhe
programe por me i rendesishmi ,ai qe I jep jete kompjuterit eshte sistemi operativ. Funksioni i
sistemit operativ eshte te krijoje mjedisin e nevojshem qe softwaret apo programet e tjera te
komunikojne me komponentet hardware te kompjuterit,pra ti japin nje input kompjuterit dhe
te marrin nje output. Per ta realizuar kete qellim sistemi operativ komunikon me kompjuterin
ne disa fusha:Disk dhe file management,Aksesim devices,memory menagement,output format.

Te njihemi tani me disa terma.

Application,eshte nje software i shkruar per te kryer nje detyre te caktuar dhe qe ne momentin
qe instalohet kompilohet nga sistemi operativ.Kjo do te thote qe duhet te jete kompatibel me
sistemin operativ ku po instalohet.
Driver,eshte nje software qe I tregon nje sistemi operativ sesi te bashkpunoje me nje device te
jashtem,psh printer.
Version.Nje software here pase here revizionohet duke u modifikuar.
Source.Eshte kodi me te cilin eshte programuar nje sistem operativ.Disa jane open source qe ky
kod eshte I hapur dhe kushdo mund ta modifikoje.Disa tjere jane closed source.
Shell.Nje program qe ndervepron me OS dhe lejon qe useri te beje nderhyrje te ndryshme me
ane te komandave.
GUI(Graphical user interface).Metoda qe I lejon perdoruesit te nderveproje grafikisht me
OS,psh paraqitja grafike e desktopit ne windows,levizja me mouse,klikimi mbi ikona etj etj.
Network.Lidhja e kompjuterave me njeri tjetrin apo me pajisje tjera.
Cooperative multitasking.Lejon hapjen e disa programeve njekohsisht.Vete programi nuk
perdor gjithe kapacitetin e mikroprocesorit duke lene hapesira edhe per programe tjera.
Preemtive multitasking.Vete sistemi operativ I jep akses programeve drejt perdorimin sic duhet
te mikroprocesorit per te shmangur mbingarkimin dhe bllokimin e tij.

Multi threading.Aftesia e nje programi te dergoje ne te njejten kohe drejt procesorit disa
kerkesa.
32 Bit. Nje sistem operativ qe punon me 32 bit punon mbi nje procesor 32 bitesh dhe software
32 biteshe.
64 Bit.Vlen e njejta logjike e mesiperme.Mos ngatrro kurre aplikacionet e njerit sistem me
tjetrin.
x86 I referohet sistemeve operative 32 bitesh,dhe realisht perfaqson nje linje modelesh 32
bitesh procesoresh nga kompania Intel.
x64 zakonish I referohet sisteme operative 64 biteshe,marrin emrin nga procesoret AMD64 qe
nenkuptohet qe ishin 64 bitesh.

2.Versione te Windovs.Kapacitet minimale qe duhet te kete kompjuteri.

Ju te gjithe jeni familjare me versionet qe Windows ka nxjerre te cilat do mundohemi ti
studiojme.Ne rend kronologjik te fundit jane Windows XP,Windows Vista,Windows 7,Windows
8 dhe Windows 10.Te gjitha keto versione kane disa edicione. Ne tabelat me poshte shpjegohen
parametrat minimal qe nje kompjuter duhet te kete per te suportuar keto sisteme operative.

3.WINDOWS INTERFACE.DESKTOP,TASKBAR,START MENU,FILES AND FOLDERS

Do te njihemi me poshte me pamjen dhe karakteristikat e desktopit ne sistemet operative te
tipit windows xp,vista,7 dhe 8.

Ushtrime Praktike
Nderroni screensaver,background dhe rezolucionin e monitorit.
Konfiguroni nje taskbar ne desktop.
Konfiguroni startmenu dhe provoni te startoni nje program direkt nga Run.
Provoni te punoni me ikonat e desktopit.Nderroni pamjen e tyre.Punoni me properties dhe
attributes te tyre,show and hide extension.Gjeni targetin e nje programi.

4.KONCEPTE TE UPDATE,UPGRADE,RESTORE AND BACKUP

Cdo sistem i tipit windows ka te perfshira ato qe quhen windows update.Keto sherbejne per te
mbajtur te azhornuar sistemin tone operativ me te rejat e fundit. Me poshte do te shohim sesi
mund ti japim upadte sistemit tone operativ windows 7 dhe windows xp.Updatet mund te lihen
automatike ne menyre qe sa here qe jemi ne internet te shkarkohen vete nga faqja e
microsoftit dhe te instalohen po vete ne kompjuter.

Vete windows ofron mundesine e nje backup te plote dhe nese deshironi edhe periodik te nje
folderi ose edhe komplet Hard diskut.
Ta shohim te demostruar me disa hapa te shpejte.
Marrim nje hard disk te jashtem.Shkojme tek startup dhe tek search box shtypim backup.Hapet
dritarja e backup dhe restore.Shtyp Set Up backup.Bej konfigurimet e duhara dhe pastaj kliko
Save dhe Run Backup.
Nje tjeter opsion I windows eshte Restore,qe sherben per krijimin e atyre qe quhen restore
points.Keto faktikisht nuk ruajne informacionet tuaja por ruajne konfigurimet aktuale te
windows.Keto restore points mund ti perdorni nese sistemi juaj nuk po starton,per ta kthyer ate
ne gjendjen e meperparshme.Mjafton te futeni ne safe mode dhe ne nje rast te dyte do te
pyeteni nese doni te vazhdoni to run safe mode apo restore points,dhe ju do zgjidhni kete te
fundit.

5.CONTROL PANEL
Shumica e konfigurimeve qe mund ti behen sistemit operativ behen pikerisht nga contol
pannel. Opsionet ketu jane te ndara sipas kategorive.Ti hedhim nje shikim te shpejte:
Add Hardware Per shtimin e pjeseve te reja hardware.
Add Or Remove Programs- Shton ose fshin programe
Administrative Tools-Performimin e detyrave administrative ne kompjuter.
Date And Time (Date/Time)- Vendos oren dhe daten e sistemit si dhe opsione si time zone etj
Display- Konfiguron screensavers, colors, display options,
and monitor drivers.
Folder Options Konfiguron paraqitjen sesi folderat shfaqen
Windows Explorer.
Fonts -Adds and removes fonts.
Internet Options Percakton disa Internet connectivity options.
Sounds And Multimedia; Sounds
And Audio Devices; Scanners
And Cameras (Multimedia)
Konfiguron audio, video, or audio and video options.
Network And Dial-Up Connections;
Network Connections (Network)
Vendos opsione per lidhjen e kompjuterit me kompjutera te tjer
Phone And Modem Options
(Modems)
Vendos opsione per lidhjen e kompjuterit ne internet me ane te lines se telefonit.
Power Options Konfiguron skema te ndryshme per konsumin e energjise.
Printers And Faxes (Printers)- Konfiguron printer settings dhe lejon vendosjen e default
printers.
System Lejon te konfigurime te rendesishme te sistemit.
Ushtrime praktike
Punoni dhe eksperimentoni me opsionet e meposhtme qe do I gjeni ne control pannel.
Nderrimi I Time Zone.
Region and language option.
Folder options.
System: General
Network Identification
Device Manager
Hardware
Hardware Profiles
User Profiles

Environment Variables
Startup and Recovery
Performance
System Restore
Automatic Updates
Remote
Computer Name
Advanced

6.COMMAND LINE TOOLS

Nje pjese mjaft e rendesishme e sistemeve windows eshte ajo qe quhet comand line ose
cmd.exe te cilen mund ta startoni direkt nga butoni run duke shtypur cmd. Me ane te
command line mund te ekzekutoni disa komanda qe sherbejne per te kryer veprime ose
verifikime te ndryshme.
Ping command
Perdoret per te verifikuar nese dy hoste komunikojne sebashku dhe ne cfare kohesh realizohen
keto komunikime.

Komanda e pingimit mund te marrin prapashtesat si me poshte:

Option Function
-t
Pingim I vazhdueshem I nje remote host.
-n count Specifikon numrin e ecco request qe duhen derguar.
-l size Specifikon madhesine e paketave qe dergohen.
ping -4 / Specifikon cfare sistemi do te perdorim.
ping -6

Tracert
Tregon rruget ne te cilen routohet trafiku per te shkuar nga kompjuteri jone drejt hosteve
remote.

Netstat
Eshte nje komande e cila sherben per statistikat e paketave te marra e derguara ne nje TCP IP
connection.

Mund te marrin gjithashtu disa prapshtesa.

IPCONFIG Command
Nje tjeter komand e cila sherben ne varesi te prapashteses per te pare ose modifikuar
konfigurimin qe nje host ka marre.
/ALL Tregon konfigurimin e plote te IP qe nje kompjuter ka marre.
/RELEASE Adresen IP te marre nga nje dynamic host
/RENEW Merr nje IP address te re nga nje DHCP server

NET Command
NET ACCOUNTS Set account options (password age, length, etc.).
NET COMPUTER Add and delete computer accounts.
NET CONFIG See network-related configuration.
NET CONTINUE, NET PAUSE, NET START,
NET STATISTICS, and NET STOP
Control services.
NET FILE Close open files.
NET GROUP and NET LOCALGROUP Create, delete, and change groups.
NET HELP See general help.
NET HELPMSG See specific message help.
NET NAME See the name of the current machine and user.
NET PRINT Interact with print queues and print jobs.
NET SEND Send a message to user(s).
NET SESSION See session statistics.
NET SHARE Create a share.
NET TIME Set the time to that of another computer.
NET USE Connect to a share.
NET USER Add, delete, and see information about a user.
NET VIEW See available resources

NSLOOKUP Command
Eshte nje komande e cila perdoret per te komunikuar dhe per te bere verifikime me nje DNS
server.
NBTSTAT
Eshte nje komande per te pare komunikimet nepermjet protokollit te NETBIOS-it

KOMANDA NDIHMESE TE SISTEMIT OPERATIV

Nder keto komanda mund te perfshijme taskkill.exe per stopimin e proceseve qe jane ne duke u
ekzekutuar,shutdown.exe per te ekzekutuar nje fikje ose restart te nje pajisje lokale ose
remote,tasklist.exe per te pare te gjithe proceset qe po ekzekutohen nderkohe.
Nje tjeter grup komandash jane cd/md/rd qe sherbejne respektivisht per te leviz nga nje
direktori ne tjetren,per te krijuar direktori te reja dhe per te fshire direktori.
Del eshte nje komande qe sherben per te fshire file dhe direktori.
Fdisk eshte nje komande qe sherben per particionim hard disku.
Format eshte nje komande qe sherben per formatim te diskut ose particionit.
Copy dhe xcopy jane komanda qe sherbejne per kopjimin e files ose folders nga nje vend I
caktuar ne nje tjeter.
CHKDSK eshte nje tjeter komande qe sherben per identifikimin e pjeseve te demtuara te hard
diskut.

7.WINDOWS REGISTRY
Qe prej Windows 95 Microsoft futi konceptin e rregjistrave te windowsit. Nuk jane gje tjeter
vecse nje databaze e quajtur ndryshe rregjister ne te cilen ruhen adresat logjike te
konfigurimeve qe I behen windowsit ose aplikacioneve te instaluara.Pra,per ta bere te qarte
nese instalon nje program atehere me shume mundesi nje register key do krijohet apo
modifikohet per te treguar rruget ku informacioni I atij programi eshte instaluar etj etj.
Rregjistrat mund ti aksesoni me ane te komandes REGEDIT,automatikisht do ju hapen regjistrat
me disa kategori te cilat do i shpjegojme me poshte.
HKEY_CLASSES_ROOT Perfshin informacion rreth file name extension per ti lidhur ato me
aplikacione te veca nta.
HKEY_CURRENT_USER -Ruan informacione specifike te nje useri te vecante si psh konfigurimi I
tij I desktopit etj
HKEY_LOCAL_MACHINE Mbart pothuajse gjithe informacionin rreth konfigurimeve hardware
dhe software te bera ne kete kompjuter.
HKEY_USERS Perfshin te gjithe informacionin rreth gjithe userave te cilet jane loguar ne kete
sistem
HKEY_CURRENT_USER eshte nje nenklase realisht e te mesipermes.
HKEY_CURRENT_CONFIG-Siguron nje akses te shpejte te konfigurimeve qe jane te ruajtura ne
strukturen e HKEY_LOCAL_MACHINE.
Shpesh here per arsye te ndryshme gjate instalimeve ose cinstalimeve te programeve specifike
lind nevoja per modifikime manuale te vlerave te register key.Gjithsesi para se te beni ruani nje
backup te register keys.
Nje menyre per ti kthyer vlerat e register keys ne default ne rast se ju shfaqen probleme ne
kompjuterin tuaj per shkak te tyre eshte ti jepni nje restart kompjuterit tuajt dhe me butonin F8
te shtypur te futeni ne menun e perzgjedhjes se llojit te bootimit duke zgjedhur opsionin Last
Known Good Configuration.

8.ADMINISTRATIVE TOOLS
Tek adminstrative tools gjenden disa tools shume te rendesishme per menaxhimin e
sistemit.Do ti permendim shkurtimisht te gjitha dhe perse ato ju sherbejne.Ju ngelet ju si detyre
praktike ti implementoni dhe ti kuptoni ne formen e ushtrimeve praktike.
Taskmanager
Menyra e startimit te tij eshte e thjeshte,pergjithsisht Ctrl+alt+delete.
Ne te do gjeni nje mori informacionesh rreth:aplikacioneve qe jane duke u ekzekutuar,serviseve
qe po ekzekutohen,proceseve qe po ekzekutohen,perdorimit te procesorit,perdorimit te
memories,perdorimit te networking,users qe jane te loguar ne sistem dhe cfare kto users jane
duke ekzekutuar nderkohe ne sistem.

Computer Management
Do te gjeni disa nendirektori mes te cilave:
Device Manager per menaxhimin e pjeseve hardware te kompjuterit qe jane te instaluara ne te.
Event Viewer qe sherben me se shumti per te pare erroret qe mund te kene ndodhe gjate
punes ne kompjuter.
Shared Folders qe te lejon te menaxhosh folderat qe jane share ne kompjuter ose drejt tije.

Local Users and Groups nga vete emri te lejon te krijos lokalisht users ose groups me te drejta
te ndryshme aksesi mbi sistemin dhe datat qe ai ruan.
Performance Logs and Alerts:Tregon sesi sistemi juaj eshte duke performuar.
Services:Ju lejon qe te nderveproni me serviset e sistemit.

Nje tjeter tools I fuqishem ne fushen e konfigurimit dhe mirembajtjes se sistemit tuaj operativ
jane dhe komandat msconfig dhe msinfo32 te cilat duhet ti perdorni.Aty do gjeni informacione
rreth sistemit dhe nderhyrje ne te.

9.DISK MANAGEMENT
Qe nje disk te jete I gatshem per te ruajtur files and programs ai duhet te jete I particionuar,pra
i krijuar me mire te themi dhe sigurisht I formatuar me njerin nga tipet e fileve qe aktualisht
perdoren pra FAT apo NTFS ku ky I fundit eshte nje tip file shume me teper I avancuar me disa
benefite te cilat nuk po I permendim por qe ne te gjitha rastet pothuaje rekomandohet te
perdorni nje format te tille pra NTFS. Nga tools te cilat duhet te praktikoni per te bere here pas
here mirembajtjen e diskut jane check disk qe ben te mundur identifikimin e pjeseve te
demtuara te diskut dhe disk defragment.