ERKEK BEYN

Dr. I.o an n B rizen d in e

San F ran cisco daki C alifornia niversitesind e nro -p sikiyatri profesr

olarak grev yap an Dr. Lotann B rizen d ine, h o rm onal ned en lerle duygu d ru m , kon san trasy on , enerji, kayg, cin sel fonk siyon gibi kon ulard a
so ru n lar yaay an h e r yatan k ad n n tedavi ed ild ii K ad nlar ve G en
K zlar iin D u ygu d u ru m ve H orm on K lin i i'n in (W o m en 's and Teen
G irl's M ood, and H orm on e C linic) ku ru cu su d u r. B rizen d in e bu klinikte
iftleri de tedavi etm ekted ir. B ir s re n cesin e d ek H arvard niversitesi
T p F ak ltesin d e grev yapan B rizen d ine, tp eitim ini Y ale n iversite
si T p Fak ltesi ve B erk eley 'd ek i C alifornia niversitesi N ro-biyoloji
B l m n d e alm tr. Kadn Beyni balkl ilk kitab 21 d ile evrilen y a
zarn Erkek Beyni adl bu eseri A m erika'd a 2010 yln d a yay m lan m tr.
B rizen d in e h alen S an F ran cisco 'd a y aam ak tad r.

ERKEK BEYN
Dr. L o u a n n B r i z e n d i n e

e v ir e n :
Gl Tonak

sev

Say Y ay m lan /P sik o lo ji

ER K EK B EY N / Dr. Louann B rizen dine
zgn Ad: The MalBrain

Copyright 2 0 1 0 by Louann B rizen d ine

Random House Inc. kuruluu olan The Crow n Publishing Group,
Broadway Books izniyle yaymlanmtr.
ISBN 978-975-468-988-4
.Sertifika N o: 10962
Trke Yayn H aklan O nk A jans araclyla Say Yaynlar
Bu eserin tm haklar sakldr. Yaynevinden yazl izin alnm akszn
ksm en veya tam am en alnt yaplam az, hibir ekilde kopyalanam az,
oaltlam az ve yaym lanam az.
Yayn Ynetmeni: Asl Kurtsoy Hsm
eviren: Gl Tonak
Editr: Sinan Kseolu
Sayfa Dzeni: Tlay M alko

Bask: Kurti Matbaas

Topkap/stanbul
Tel.: (0212) 613 68 94
1. Bask: Say Yaynlar, 2011
Say Yaynlar
Ankara Cad. 22 / 12 T R -34110 Sirkeci-lstanbul
Telefon: (0212) 512 21 58 Filks: (0212) 512 50 80
ww w.sayyayincilik.com e-posta: say@snyynyincilik.com
Genel Datm: Say Datm Ltd. ti.
Ankara Cad. 22 / 4 TR-34110 Sirked-lstanbul
Telefon: (0212) 528 17 54 Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: dagitim @saykitap.com Online sat: www.saykitap.com

NDEKLER

T e e k k r...................................................................................................... 9
Erkek Beyni (em a)............................................................................... 13
Barollerdeki N roh orm onlar.......................................................... 17
Bir Erkein H ayatnn Safh alar.......................................................19
Giri: Bir Erkei E rkek Yapan N ed ir?...........................................23
1. Erkek ocuk B e y n i.......................................................................... 31
2. Ergen E rkek B e y n i........................................................................... 53
3. E A rayan Beyin: A k ve e h v e t................................................75
4. Bel A ltndaki B eyin..;.......................................................................91
5. Baba B eyn i......................................................................................... 103
6. Yetikinlik: E rkeklerin D uygusal H a y a tla r....................... 121
7. O lgu n Erkek B e y n i........................................................................ 139
Son Sz: Erkek Beyninin G elece i................................................159
Ek: Erkek Beyni ve C insel Y n elim ............................................. 161

N o tlar........................................................................................................165
K ay n ak a................................................................................................ 227
D izin ................................................................................

333

H ayatm d aki E rk ek lere:

Eim, Dr. Sam uel H erbert Barondes,

O lum , John "W hitneij" Brizendine,
A abeyim , W illiam "Buzz" Brizendine 11,

Ve babam R ahip W illiam Leslie Brizendine antsm a

TEEKKR
Bu k ita b n

tem elleri B erk eley 'd ek i C a lifo rn ia n iv ersi

tesi, Y ale, H arvard

ve UC L on d on n iv ersitelerin d ek i

e itim im sra sn d a a tlm tr. Bu y z d en d n celerim i

bu yllard a d erin d en etk ilem i olan h ocalarm a teekk r
etm ek isterim : Frank B each, M ina B issell, H arold Blo
om , M arion D iam on d , W alter F reem an , F lo ren ce H aseltine, Richard L ow en stein , D a n iel M azia, Fred N afto lin ,
Stan ley Ja ck so n , Roy P orter, C arl Sa lz m a n , Leon S h a p i
ro, R ick S h elto n , G u n ter Sten t, F ran k T h o m as, G eorge
V allian t, C ly d e W illso n, Fred W ilt, R ichard W ollh eim .
H arvard ve UCSF niversitelerind e retim grevlisi
olduum yllarda ise dncelerim i etkileyen kiiler un
lar olm utur: Cori Bargm an, Sam uel Barondes, Sue Carter,
Regina C asper, Lee C ohen, M ary D alm an, A llison Doupe,
D eborah G rady, M el G rum bach, Leston H avens, Joel Kram er,
Fernand Labrie, Sindy M ellon, M ichael M erzenich, Joseph
M orales, Kim N orm an, Barbara Parry, V ictor Reus, Eugene
Roberts, N irao Shah, Carla Shatz, Stephen Stahl, M arc Tessier-Lavigne, Rebecca Turner, O w en W olkow itz, Chuck Yingling ve Ken Zack.
K ad nlar ve Horm on K linii'ndeki i arkadalarm , per
sonel, stajyer doktorlar, tp rencileri ve hastalarn tm ne
ve bilhassa klinikteki retim grevlisi kadrosundan Lyn
G racie A dam s, Steve H am ilton, D annah H irsch, Jan e Hong,
Shana Levy, Faina N ovosolov ve Elizabeth Sp rin ger'e teek
kr etm ek isterim .
9

Erkek Bey>ii

alm an boyunca ben d en dostluk ve desteklerini esirge

m eyen Lynne Benioff, M arc Ben ioff, Diane C irincione, Janet
Durant, A drienne Larkin, Sharon M elodia, N ancy M illiken,
Jeanne Robertson, Sandy Robertson, Alla Spivak ve Jody
Y eary 'e de teekkrler.
Bu kitapta sunulan alma hepsinden fazlasyla faydalan
m olduum aadaki isimlerin aratrmalarna ve yazlarna
dayanyor: Marty Al-Temus, Arthur Arnold, Arthur Aron,
Simon Baron-Cohen, Andreas Bartels, Frank Beach, Jill Becker,
Sherri Berenbaum, Karen Berkley, Jeff Blaustein, Marc Breedlo
ve, Lucy Brown, David Buss, Larry Cahil, Anne Campbell, Sue
Carter, David Crews, Susan Davis, Karl Deisseroth, Geert De
Vries, Catherine Dulac, Elisa Epel, Helen Fisher, David Geary,
Jay Giedd, Jill Goldstein, I ou is Gooren, Mel Grumbach, Andy
Guay, Elizabeth Hampson, Bob Elanda, Jam es Herman, Mellissa
Hines, Gert Holstege, Sarah Hrdy, Janet Hyde, Tom Insel, Bob
Jaffe, Doreen Kimura, Eleanor Maccoby, Dev Manoli, Helen
Mayberg, Martha McClintock, Erin McClure, Bruce McEwen,
Michael Meaney, Toni Pak, Barbara Parry, Don Pfaff, David
Rubinow, Robert Sapolsky, Peter Schmidt, Nirao Shah, Barba
ra Sherwin, Elizabeth Spelke, Dick Swaab, Jane Taylor, Shelley
Taylor, Rebecca Turner, Kristin Uvnas-Moberg, Victor Viau,
Myrna W eissman, Sandra W itelson, Sam Yen, Kimberly Yon
kers, Elizabeth Young, Larry Young. Saydm isimler dnda
bu kitapta almalarndan alntlar yaptm dier birok biliminsaruna da teekkr bir bor bilirim.
Ayrca alm am destekleyen birey ve kurum lara da
teekkr etm ek isterim : Lynne ve M arc Benioff Ailesi, L aw
rence Ellison Tp V akf, U SC F'deki Milli Kadn Sal M er
kezi, O sler Vakf, Staglin A ilesi Akl Sal M zik Festivali,
Salesforce.com Vakf, Stanley Vakf ve USCF Psikiyatri Bl
m.
Bu kitap Toni Robino'nun yardm yla yazld ve dzeltil
di. K endisine byk bir kran borcu duym aktaym .
10

Teekkr

D iane M iddlebrook'a ve Literary Salon's zel olarak teek

kr etm ek isterim . D iane yazm aya balayabilm ek iin ihtiya
duyduum ortam yaratt; alm am n birok taslan oku
du ve zam ansz vefalna ram en kendisi, eskiden de olduu
gibi, benim iin bir ilham kayna olm aya devam ediyor.
Amy H ertz bu kitaba ilk gnden bu yana inan ve yllar
boyunca dncelerim i ve yazlarm ekillend irm em e yar
dm ediiyle zel bir teekkr hak ediyor.
Bu kitabn ortaya km as iin alan herkese m teek
kirim : Julie Sills, Stephanie Bow en, Elizabeth Rendfleisch,
M ark Birkey, G ary Slim eling, Lorraine G lennon, Diane Salva
tore, Q ueen L iferary'den beni her zam an cesaretlendiren Usa
Q ueen ve Random H ouse'tan kendisini iine adam halkla
ilikiler m enajerim Rachel Rokicki.
Yllar sren yazm a, yeniden yazm a, batan balam a ve
duraklam a aam alar boyunca zeks, yetenei ve fedakr
lyla bana destek olan, Random H ousets k i editrm Kris
P uopolo'ya m innettarm .
Erkek ocu klar, ergenleri ve gen erkekleri anlam ak
konusunda bana salad yardm paha biilem ez deerde
olan olum John "W h itn ey "e de tm cm ertliiyle birok
kiisel hikyesini kullanm am a izin verdii iin teekkr
etm ek isterim . Espri anlay ve kararll benim iin hl bir
ilham kaynadr.
En ok da kocam ve ruh eim Sam B aron d es'e her ey
iin teekkr ediyorum : Erkeklerin dnyasna olan derinlikli
bak, bilgelii, akacl, zeks, eletirileri, editoryal tavsi
yeleri, bilim sel kavray, tolerans, em patisi ve ak iin.

II

ERKEK BEYN
B ilim insanlar beynin d ier blgelerine elektrik sinyalleri
gnderen, d avranlarn gereklem esine ya da gereklem e
m esine sebep olan A SK (A nterior Sin g u lat K orteks /nkuak
korteksi), TPB (Tem poro-parietal B alan t) ve RSB (Rostral
Sin gulat B lge) gibi beyin blgelerini beyn i harekete geiren
"m erk ez ler" olarak kabul ederler.
1.

M E D Y A L P R E O P T K A LA N (M P O A ): H ipotalam usta
bulunan cinsellikle ilgili alan. E rkeklerd e kadnlara gre
2,5 kat daha byktr. Erkeklerd e ereksiyonu n balaya
bilm esi iin gereklidir.

2.

T E M P O R O -P A R E T A L B A L A N T I (T P B ): zm aray a . Beynin bu "bilisel em p ati" a, ilgili dier kii ya

13

Erkek Beyni

da kiilerin bak asn da hesaba katarak sknt yara

tan sorunlar zm ek iin beynin kaynaklarn seferber
eder. Erkek beyninde duygusal paylam esnasnda daha
aktiftir, daha hzl d evreye girer ve hzla "d erh al-soru n u g id er" eklinde bir zm e ynelir.
3.

D O K SA L P R E M A M L L E R N K L E U S (D PN ): pln-koru blgesi. H ipotalam usun d erinliklerinde yatar

ve erkein igdsel tek-adam elk, blgeyi korum a, kor
ku ve saldrganlk devreleri sistem ini ierir. Erkeklerde
kadnlara nazaran daha byktr ve d ier erkeklerden
gelebilecek snr ihlallerini tespit etm ek iin zel devreler
ierir, bu da erkekleri potansiyel igal tehlikelerine kar
daha hassas yapar.

4.

A M G D A LA : Tehdit, korku ve tehlike durumlarnda dev

reye giren alarm sistemi. Duygusal drtleri ynetir. Tes
tosteron, vazopressin ve kortizol tarafndan dvm ek iin
harekete geirilir, oksitosin tarafndan sakinletirilir. Beynin
bu blgesi erkeklerde kadnlara gre daha byktr.

5.

R O S T R A L S N G U L A T B L G E (R S B ): Beynin sosyal
onaylanm a veya reddi len barom etresi. Bu "kabul
edildim ya da ed ilm ed im " blgesi insanlar en tem el
sosyal hatay yapm aktan alkoyan bakalarndan ok
farkl olm a. RSB, beynin sosyal hatalar deerlendirm e
m erkezidir. likim izde ya da iim izde hedefi t u t t u r
m adm zda bizi uyarr. Ergenlik anda, erkeklerin
duygularn saklam ak iin yz ifadelerini ayarlam alarna
yardm c olabilir.

6.

V E N T R A L T E G M E N T A L A LA N (V T A ): M otivasyon
m erkezi. Beynin m erkezinin derinliklerinde bulunur ve
hareketi, m otivasyonu ve dl hissini balatm ak iin
gerekli bir nrotransm itter olan dopam ini retir. Erkek
beyninde daha aktiftir.

7.

P E R A K U A D U K T A L G R B L G E (P A G ): stem siz
zevk ve acy kontrol etm eye yardm c olan PA G , beynin

14

rkek lieyni

acya ilikin devresinin bir parasdr. Beynin cinsel bir

lem e esnasnda acy bastrm a ve zevki younlatrm a
m erkezidir. Cinsel iliki esnasnda erkek beyninde daha
aktiftir.
8.

A YN A N R O N S S T E M (M N S): N e hissettiini anl

yoru m " diyen duygusal em pati sistem i. Y iiz ifadelerini
okuyarak ve ses tonu ya da dier sze dklm em i duy
gusal iaretleri yorum layarak bakalarnn duygularyla
uyum iinde olm ay salar. Kadn beyninde daha byk
ve ilaha aktiftir.

9.

A N T E R O R S N G U L A T K O R T E K S (A SK ): C ezaland
rlm a korkusu ve evham blgesi olan ASK ayn zam an
da cinsel perform ans endiesi m erkezidir. Erkeklerde
kadnlara gre daha kktr. Seenekleri tartar, anla
m azlklar saptar, kararlar biim lendirir. Testosteron
cezalan d rlm a kaygsn azaltr. A SK ayn zam anda
zbilin alandr.

10. P R E F R O N T A L K O R T E K S (PEK): Beynin C EO 'su. PEK

eldeki m eseleyle ilgilenir ve iyi d eerlend irm eler yapar.
Bu "im d i buna tm dikkatini v er" alan, ayn zam anda
d rtleri frenlem ek iin b ir engellem e sistem i olarak da
alr. K adnlarda daha byktr ve erkeklere gre 1 ila
2 yl daha nce olgunlar.

15

BAROLLERDEK NROHORMONLAR

Hormonlar Bir Erkein Beynini Nasl Etkiler?

T E S T O S T E R O N : "Z e u s." Erkeklik horm onlarnn kral; bas
kn, agresif ve her eye m uktedir. Sonuca odakl ve hedefe
yneliktir, eril olan h er eyi hararetle ina ed er ve buna
hiyerarik sralam ada d ier erkeklerden stn gelm e dr
ts de dahildir. D avetkr erkeklik kokusunu -a n d ro sten e d io n u - retm esi iin eril ter bezlerini ynetir. C insellik
ve sald rganlk devrelerini aktif hale getirir ve arzulad
diiyi inatla kovalarken gz baka hibir ey grm ez.
G venilirlii ve cesareti iin takdir ed ild iin de ikna edici
bir batan karc olabildii gibi asabiletiinde olduka
huysuzlaabilir.
V A Z O P R E S S N : "B eyaz Atl P ren s." V azopressin valyelik
ve tekelilik horm onudur. Blgesini, ein i ve ocuunu
saldrganca korur. Testosteronla beraber beyin devrelerini
ynetir ve erkeksilii artrr..
M LLERA N N H B E ED C (M E): "H erk l." Gldr, sert
tir ve korkusuzdur. Diilii yok edici olarak da bilinen ME,
dii olan her eyi erkekten amanszca skp atar. ME, kefedici davranlara ynelik beyin devreleri ina eder, kadns
tipteki davramlar ilgilendiren beyin devrelerini bastrr,
dii rem e organlarm yok eder ve erkek rem e orgardannn
ve eril beyin devrelerinin olumasna olanak tanr.
O K S T O S N : "A slan T erbiyecisi." Sadece birka sarlm a ve
okam a sonucunda bu "a r ol o lu m " horm onu en vah
17

Erkek Beyni

i yarat bile sakinletirir. Em pati becerisini gelitirir ve

beyindeki gven d evrelerini, rom antik ak devrelerini
ve ballk devrelerini kurar. Stres horm onlarn azaltr,
erkein kan basncn drr ve babalarn ocuklaryla
aralarnda ba kurm alarnda byk rol oynar. Em niyet ve
gvenlik hissini artrr ve erkein cinsel iliki sonrasnda
u yuyakalm asnn sorum lusudur.
P R O L A K T N : "B ay A n n e." M stakbel babalarda sem patik
gebelik sendrom una (Kuvad Sendorum u) neden olur ve
babann bebein alam a sesine olan d uyarlln artrr.
Erkek beynindeki babalk devrelerini etkiler ve cinsel
arzuyu drr.
K O R T Z O L : "G lad y at r." Tehdit altnda hissettiinde kzar,
fkelenir ve cann ya da m aln koru m ak iin dvm eye
hazrlanr.
A N D R O S T E N E D O N : "R o m eo ." Kadnlar batan karan
apkn. C ilt araclyla ferom on olarak salglandnda
cinsellie d avet ed icilik bakm ndan tm tra losyonlar
ve parfm lerden daha fazla ie yarar.D O P A M N : "B atary a." Partinin ba dndrc gc. Tek
derdi iyi hissetm ek, elenm ek ve tat alm aktr. H eyecanl
ve heveslidir, kazanacandan em ind ir ve tekrar tekrar
turnay gznden vurm ay hedefler. Fakat dikkatli olun,
bam llk yaratacak kadar haz vericidir! zellikle de
ocukluk dnem indeki iti-kak oyunlarnda ve yetikin
lik dnem inde orgazm esnasnda dopam in hazz artrr.
S T R O JE N : "K ralie." Erkein zerindeki etkisi Zeus kadar
olmasa da tahtn arkasndaki gerek g olabilir. Erkek bey
ni devrelerinin ounu ynetir. Oksitosini uyararak sarlma
ve balanm a arzusunu arttrma becerisine sahiptir.

18

BR E R K E N H A Y A T I N I N S A F H A L A R I
H orm onlar beynin ilgilenecei eyleri belirleyebilirler. A m a
lar sosyal, cinsel, korum ac ve saldrgan davranlara, iftle
m e ve ebeveyniik gdlerine rehberlik etm ektir. H orm onla
rn itiip kakm a, sportif m cadele ya da spor etkinliklerine
katlm a, sorunlar zm e, yz ifadelerini ve bakalarnn
hislerini yorum lam a, erkeklerle d ostluk kurm a, flrt etm e, e
bulm a, ekici kad nlara arzu yla bakm a, cin sel ya da duygu
sal ilik iye girm e, aileyi ve m aln koru m a, fantezi kurm a,
m astrbasyon yapm a ve cin sellik zerin d e etkileri olabilir.

19

TEM EL H O RM O N
D E M L E R

K A DIN LARD A
OLM AYAN

C E N N

Beyin geliimi: Testosteron, rah

me dten 8 halt sonra beyni
erkekletirmeye balar ve ME
hormonuyla beraber alarak
erkek beynini diilikten arnd
rr.

Y kromozomu.

OCUKLUK

M F'nin retimi devam eder;

testosteron seviyesi der.

Doumdan sonra 1-12 aylar

arasnda yksek testosteron,
1-11 ya aras dk testosteron
seviyesi; yksek MF, hormonu,
dk strojen.

E R G E N L K

Testosteronda 20 kat art, vazopressinde ykseli, dk ME.

Cinsellikle ilgili devrelerde

gelime ve hassasiyet art;
kendi blgesini korumada sal
drganlama.

C N S E L
OLGU N LU K
BEKA R ERK EK

Testosteron hl yksek sevi

yededir ve eleme, cinsellik,
koruyuculuk, hiyerari ve ken
di blgesini koruma devrelerini
etkinletirir.

Kvrml hatlara sahip, dour

gan diilere odaklanma, Uk nce
cinsellik gelir, ak've iliki belki
takip eder: yksek libido.

B A B A L IK

Annenin hamilelii esnasnda

ve bebein doumunun ardn
dan prolaktin ykselirken tes
tosteron der.

Sempatik gebelik sendromu.

ORTA YALI
ERKEK

Testosteron yava yava der.

Cinsellik, ekici kadnlar ve

kendi blgesine odaklanma
devam eder.

ANDROPOZ

Testosteron kademe kademe

azalr; 85 yana gelindiinde
testosteron seviyesi 20 yan
daki seviyenin yarsndan daha
azdr.

remeye devam edebilir; cin

sellik ve ekici kadnlara olan
odaklanma devam eder.

ERK E E ZG
D E M L E R

G ER EK TE YAANAN
D E M L E R

Cinsellik, aratrman .iavran ve itiip-ka

kma hareketlerini ilgilendiren devrelerin
geliimi ve erkeklemesi.

Aratrmac davran ve itiip-kakma

hareketleri n daha (azla devre ayrlr;
cinsellikle ilgili devreler gelimeye devam
eder.

Ih byk ilgi, kazanmak, hareket etmek,

nesneleri takip etmek, itiip kakmak ve
erkek gocuklarla -kzlarla d eil- kefetme
ye ynelik oyunlar oynamak zerinedir.

Grsel cinsel yekim devreleri kadn figrne

odaklanr, erkek yz dman olarak algla
nr, feromnlara ynelik koku algs, iitsel
alg ve uyku dngs devreleri deiir.

Balca ilgi kendi blgesi koruma, sosyal

etkileim, kzlarn vcutlar, cinsel fantezi,
mastrbasyon, erkekler aras hiyerari ze
rinedir. Daha ge yatp daha ge kalkmaya
balar, ebeveynlerinden uzaklar ve otori
teye meydan okur.

Grsel devreler dourgan diileri ve sal

drganlk potansiyeli olan erkekleri tespit
etmek iin deiir.

Balca ilgi cinsel partner bulmak zeri

nedir. e, paraya ve kariyer geliimine
odaklanr.

nsel drt devreleri dk testosteron ve

yksek pmlakrin nedeniyle bastrlr; bebek
alama sesini duymak iin iitsel devreler
geliir, baba-bebek uyumu geliir.

Balca ilgi anne ve bebei korumak ve aile

nin geimini salamak zerinedir. Bebekle
rin alama seslerini baba olmayanlara gre
daha iyi duyar.

Testosteron ve vazopressinin etkisi yava

yava der.

Balca ilgi ocuklar yetitirme ile i haya

tnda g vc mevki zerinedir. imdi-scksyapmalym fikrine odaklanma azalr.

Yaktlar testosteron ve vazopressn olan

beyin devreleri zavllar. strojenin testoste
rona olan nrau ykselir. Oksitlisin seviyesi
ykselir.

Balca ilgi sal korumak, iyi yaamak, evli

lik, cinsel hayal, (orunlar, miras zerinedir.
Oksitosin efkat ve duygusalla daha ak
hale getirdiinden ve testosteronun d
saldrganl azalttndan kadnlarla benzer
lik hi olmad kadar artar.

GR
Br E

r k e

rkek

a p a n

e d

r ?

Tm kariyerim in beni ilk kitabm olan Kadn Beyni'm yaz

m aya h azrlad sylenebilir. Bir tp rencisi olarak byk
bilim sel aratrm alarn kadn ounlukla devre d brakt
n, nk det d ngsnn toplanan verileri bozacana
inanldn kefettiim de akna d nm tm . Bu dem ek
oluyordu ki bilim ve tbbn byk bir alan insan biyolojisi
ve davranlarn an lam land rm ak iin erkei m odel olarak
alyordu ve bu durum sadece son birka y ld r deim eye
balad. Bu tem el eitsizlii erken kefediim kariyerim i Harvard ve San Francisco'daki C alifo n ia niversitelerinde hor
m onlarn kadn ve erkek beyinlerini nasl farkl etkilediinin
aratrlm asna adam am a ve K adnlar in D uygudurum ve
Horm on K linii'ni kurm am a sebep oldu. N ihayetinde btn
bu alm alarm beni, hayatn h er evresind e tam am en kadnsal bir gereklik yaratan beyin ve horm on yaplarn ele alan
Kadn Beyni'n\ yazm aya ynlendirdi.
Erkeklerin farkl beyin ve horm on y aplar da ben zer
ekilde tam am en erkee zg b ir gerek lik yaratr. Erkek
Beyni'n i yazm ay d n m eye b alad m zam an gr t
m h erkes n ered ey se ay n ak ay yap t: "E p ey k sa bir
kitap olacak! K itap deil b elki am a b ro r o lu r." Erkein
varsaylan in san m odeli olarak aln m as k lt r m zd e hl
derin b ir etk iy e sah ip . E rk ek b asit, kad n ise k arm ak o la
rak alglanyor.
23

Erkek Beyni

Ancak nrolojiden evrim sel biyolojiye kadar birok alan

da gerekletirdiim klinik alm a ve aratrm alar farkl bir
resim ortaya koyuyor. Erkek beynini sadece "bel alt b eyin "e
indirgem ek iyi bir espri m alzem esi olabilir am a bir erkein
beyninin tam am n temsil etm ez. Bu "bel alt b ey in " dnda
ayrca ara-ve-takip-et diyen erkek bebek beyni, lareket-etm eliyim -yoksa-leceim diyen erkek ocuk beyni; uykuya
m uhta, ok sklan, risk alan ergen erkek beyni; eini bulm u
ve tutkuyla balanm beyin; k baba beyni; hiyerariyle
kafay bozm u saldrgan beyin ve d erhal-soru nu -gider diyen
duygusal beyin de vardr. G erekte, erkek beyni tam bir
sorun zm e m akinesidir.
Yeni beyin bilim i klliyat ve erkek hastalarm la yaptm
alm alar, beni erkek ocuklarn ve erkeklerin kendilerine
has beyin yaplarnn ve horm onlarnn hayatn her aam a
snda bir "erk ek g erekli i" yarattna ikna etti. Bu gereklik
kadnlarm kiden farkldr ve sklkla ok fazla basitletirilir
ve yanl anlalr.
Erkek ve kadn beyinleri rahm e d anndan itibaren
farkldrlar. Bir erkein beynindeki ve bedenindeki tm hc
relerin eril olduunu sylem ek bilinen b ir eyi tekrar etm ek
gibi olsa da bu, u anlam a geliyor: Kadn ve erkek beyinleri
arasnda her hcre seviyesinde farkllklar vardr. Eril hcre
de Y krom ozom u vardr, dii hcrede ise yoktur. Bu kk
fakat nem li farklln beyin zerindeki etkisi, genler hor
m onlarn daha sonraki dozajlarn belirledii iin ok erken
balar. Rahm e dten yaklak sekiz hafta sonra kk lestisler beyni m arine ed ecek ve yapsn bakalatracak kadar
testosteron retm eye giriirler.
Erkek beyni, hayat boyunca, hem genler hem de eril seks
horm onlar tarafndan oluturulan bir tasarm a gre yeniden
ve yeniden ekillenecektir. Erkek beyninin biyolojisi erkee
zg davranlar ekillendirir.
24

B ir Erkei Erkek Y apan N edir?

Erkek Beyni kitab, yirm i be yllk nro-psikiyatri tecr

belerim e dayanm aktadr. Kitap, getiim iz on yllk srete
nroendokrinoloji, genetik bilimi ve m olekler nrobilim
alanlarnda aratrm a sonularn ve gelim eleri; nropsikoloji, bilisel nrobilim , ocuk geliim i, beyin grntlem e ve
psikonroendokrinoloji alanlarnda rnekleri ieriyor. Prim atoloji ve zooloji alanlarnda yaplan aratrm alar; bebek,
ocuk ve ergenler zerinde yaplan gzlem ler araclyla
genetik ve evrenin belirli davranlar erkek beyninde nasl
program ladn anlam aya alacaz.
G enetik bilim i, elektrofizyoloji ve beyin grntlem e tek
nolojisindeki ilerlem eler, nrobilim aratrm a ve teorilerinde
bir devrim i letiklenitir. G enetik ve kim yasal izleyiciler,
pozitron-em isyo tom ografisi (PET) ve fonksiyonel m anyetik
rezonans grntlem e (fM Rf) gibi yeni aralar artk alan
insan beynini sorunlar zerken, kelim eler retirken, anlar
hatrlarken, kararlar alrken, yz ifadelerini yorum larken,
k olurken, bebeklerin alam asn dinlerken, fke, znt
ya da korku hissederken gzlem leyebilm em ize olanak tan
m aktadr. Bu sayede, bilim insanlar kad n lar ve erkekler ara
sndaki genetik, yapsal, horm onal ve beynin ileyiiyle ilgili
farkllklar tespit edebilm ilerdir.
Kadn beyninde strojen, progesteron ve oksitosin hor
m onlar, beyin devrelerini kadns tip davranlara hazr hale
getirir. Erkek beyninde ise en erken ve kalc etkileri brakan
lar testosteron, vazopressin ve M E (M tilleriyan inhibe edici
faktr) horm onlardr. Kadn ve erkek horm onlarnn beyin
zerindeki davransal etkileri ok byktr. Erkeklerin
uzam sal bilgiyi ilem e ve duygusal sorunlar zm ede farkl
beyin d evrelerini kullandklarn renm i bulunuyoruz.
Erkeklerin beyin devreleri ve sinir sistem leri kaslarna - z e l
likle de yz k a sla rn a - daha farkl ekild e balanm aktadr.
Kadn ve erkek beyinleri bakalarnn hissettiklerini kendile
rine zg yntem lerle duyar, grr, sezer ve ler. Tm n
25

Erkek Beyni

ele aldm zda kadn ve erkek beyinlerindeki devreler ok

benzerdir ancak kadn ve erkekler ayn hedeflere farkl dev
releri kullanarak ular, ayn grevleri farkl devreler aracl
yla gerekletirirler.
Erkeklerin hipotalam usta beynin cinsel drtye adanm
olan alan kadnlarm kinden iki buuk kat daha byktr. Bir
erkein grsel korteksinde gece gndz cinsel dnceler
titreir ve bu da onu cinsellikle ilgili tm frsatlar deer
lendirebilm eye hazr halde tutar. K adnlar genelde penisin
-n ro lo jik nedenlerden t r - kendi kafasna gre hareket
ettiini fark etm ezler. likiler kadnlar iin ne kadar nem
liyse erkekler iin de o kadar nem lidir. Erkeklerin ak ve
ehvet devreleri bir kere uyum u yakaladklarnda, en az bir
kadn kadar -h a tta belki daha da fa z la - srlsklam k olur
lar. Yolda bir bebek varsa erkek beyni byk b ir deiim
geirerek baba beynine dnr.
Erkek beyninde fiziksel etkinlik ve saldrganla ayrlm
m erkezler daha byktr. Erkein beyninin e korum a ve
blge savunm a devreleri horm onal bakm dan, bulu an
dan itibaren her an kullanm a hazrdr. A st-st ilikisi ve
hiyerari erkekler iin ou kadnn sandndan daha faz
la nem e sahiptir. Erkekler ayn zam anda beynin endieyi
kaydeden ve koruyucu saldrganl tetikleyen en ilkel bl
gesinde -a m ig d a la d a - daha byk ilem cilere sahiptir. Baz
erkeklerin sevdiklerini korurken lm ne savam alarnn
nedeni budur. Dahas sevdikleri biri duygusal sknt iinde
olduunda erkek beyninin sorun zm e ve durum u dzelt
m e blgesinde derhal kvlcm akar.
Bundan yirm i bir yl nce, tadm bebein bir Y kro
m ozom una sahip olduunu rendiim zam an bu uzun ve
ayrt edici erkeksi d avranlar listesinin ancak bulank bir
ekilde farkndaydm . lk dndm ey, Am an Tanrm,
bir erkek ocukla ne yapacam ? olm utu. O ana kadar, bilinsiz
bir biim de de olsa, bebeim in kz olacan ve kendi kadn26

Bir Erkei Erkek Yapnn Nedir?

sal tecrbelerim in bana bir kz ocuu yetitirm ede rehberlik

edeceini dndm fark ettim . K ayglanm akta hakly
dm. Erkeklerin dnyasna olan yabanclm tahmin etti
im den ok daha byk bir m esele haline gelm ek zereydi.
im di, yirm i be yllk aratrm a ve klinik alm adan sonra
kadnlarn da erkeklerin de kar cinsi ynlendiren biyolojik
ve sosyal igdleri yanl anladklarn renm i bulunu
yorum . Biz kadnlar, erkekleri seviyor, onlarla yayor, erkek
ocuklar douruyor olsak da hl erkekleri anlam ak iin
reneceim iz pek ok ey var. Erkekler cinsiyetlerini ve
cinselliklerini aan varlklar olm akla birlikte bu onlarn asli
zelliidir. K adnlarn da erkeklerin de birbirlerinin beyin
ya da bedenlerinin nasl alt konusunda fazla bir bilgiye
sahip olm am as, durum u daha da zorlatran bir unsurdur.
oum uz davranlarn altnda yatan farkl genlerin, nrokim yasallarn ve horm onlarn ne yapt konusunda hibir
fikre sahip deiliz.
ki cins arasndaki belli bal farkllklar renm em iz ok
nem lidir nk biyoloji bize tm hikyeyi anlatm az. Kadn
ve erkek beyinleri arasndaki ayrm biyolojik d zeyde bala
sa da son aratrm alar bunun yalnzca b ir balang olduunu
gsteriyor. Beynin m im arisi, bir zam anlar inanld gibi,
doum da ya da ocukluun bitiinde son halini alm yor,
hayat boyunca d eim eye devam ediyor. D eim ez olm ak
tan ziyade, beyinlerim iz bilim insanlarnn bundan on yl nce
sandklarndan daha fazla biim verilebilir ve deikendirler.
Dier bir yandan, insan beyni bildiim iz en yetenekli ren
me m akinesidir. Bu yzden iinde bydm z kltr ve
bize retilen davran biim leri beyinlerim izi ekillendirm e
de ve yeniden ekillendirm ede byk bir ro! oynarlar. Eer
bir erkek ocuu "erk ek olm ak iin " yetitirild iyse, yetikin
bir erkek olduunda beyninin m im arisi ve beyin devreleri
nin yaps, "erk ek li e" oktan yatknlk kazan m olacak ve
zamanla bu ynde daha da ekillenecektir.
27

Erkek Beyi

Iiu ocuk erkeklie bir kere ulat m, kendisini byk ihti

m alle u asrlk som y a kafa patlatrken bulacaktr: K adnlar
ne ister? Kim senin bu soruya verecek kesin bir cevab olm asa
da erkekler kadnlarn ve toplum un kendilerinden genel olarak
ne istediini ve ne beklediini bilir. Erkekler gl, cesu r ve
bam z olm ak zorundadrlar. Korku ve aclarn zapt etm e,
daha m fik hislerini saklam a, zorluklar karsnda ken d ile
rine olan gvenlerini kaybetm em e basklar altnda byrler.
Yeni aratrm alar gsteriyor ki beyin m im arisi bu duygusal
bastrm alar yanstacak ekild e deiebiliyor. Yaknla ve
sevgi dolu bir sarlm aya kadnlar kadar, hatta belki onlardan
daha a olsalar da, eer bu arzularn belli ederlerse dier
erkekler ve kadnlar tarafndan yum uak ya da zayf olarak
deerlendirilebiliyorlar.
Biz insanlar h er eyden nce ve en nem li olarak sosyal
y aratklarz ve sosyal olarak kabul edilm eye ynelik ekilde
davranm ay ok hzl renen beyinlere sahibiz. Yetikinlik
ana gelindiinde ou kadn ve erkek toplum sal cinsi
yetlerine uygun bir ekild e davranm ay oktan renm i
olurlar. A ncak cinsiyete dayanan bu davran biim inin ne
kadar doutan gelir, ne kadar sonradan renilm itir?
K adnlar ve erkekler arasndaki iletiim kopukluklar biyolo
jik kkenlere mi sahiptir? Bu kitap bu sorulara cevap verm eyi
am alyor. C evaplar sizi artabilir. Eer erkekler ve kadn
lar, ebeveynler ve retm enler ie erkek beynini, nasl olu
tuunu, ocuklukta nasl ekillendiini ve ergenlik yllarnda
ve sonrasnda gereklii nasl grdn daha iyi anlayarak
balarlarsa, erkeklerden daha gereki beklentilerim iz olabi
lir. C insiyetler arasndaki biyolojik fakllklar hakknda daha
berrak bir anlay, ayn zam anda kadnlarn da erkeklerin de
kabul etm i olduu olum su z ve basm akalp erkeklik anlay
n giderm eye yardm c olabilir.
Bu kitap kk erkek ocuklarnn, cokun ergenlerin,
e avna km yetikin erkeklerin, babalarn ve dedelerin
28

Bir Erkei Erkek Yapan Nedir?

beyin-gzlerinin grd m anzarann b ir kam era arkas

gsterisini sunuyor. O kuyucularm erkek beyninin hayat
nn aam alarndan geirirken, um uyorum ki erkekler ken
dilerini iten ie yneten eyleri daha iyi anlayacaklar ve
kadnlar da ksa bir sreliine de olsa dnyaya erkeklerin
gznden bakabilecekler. Sonunda kadnlarn da erkeklerin
de kendi farkl biyolojilerini ve bu biyolojilerinin hayatlarn
nasl etkileyebild iini anlam aya balad klar bir aa giri
yoruz. Eer beynin biyolojik bir durum unun drtlerim izi
nasl ynlendirdiini bilirsek, nasl hareket edeceim izi ya
da etm eyeceim izi yalnzca bu drtleri takip ederek deil,
kendim iz seerek belirleyebiliriz. E er bir erkekseniz, bura
dan edineceiniz bilgi size, yalnzca benzersiz erkek beyin
gcnz anlam a ve kullanm akta deil, ayn zam anda oul
larnz, babanz ve hayalnzdaki dier erkekleri anlam akta
yardm c olabilir. Eer bir kadnsanz, bu kitap sizin erkek
beyninin karm akln yoru m lam anza ve kavram anza
yardm edecek. B yeni bilgiyle, ou llarn zn ve elerinizin
doalarna kar daha sam im i olm alarna yardm edebilir,
babanza kar daha fazla efkat hissedebilirsiniz.
Bu kitab yazarken, seneler getike en sevdiim erkekle
ri -o lu m u , eim i, erkek kardeim i ve b a b a m - yeni bir k
altmda grm eye baladm fark ettim . U m uyorum ki bu
kitap erkek beyninin, gerekte olduu gibi, ince ayarlanm
ve karm ak bir aygt olarak grlebilm eine yardm c olur.

29

cf
1
ERKEK OCUK BEYN
David, anaokulundan arkadalar M att ve C raig'in yakn taki
binde salncan yanndan koup geti ve arka bahedeki alet
kulbesine doru yneldi. nderliini korum akta kararl bir
biim de, kestirm e yolu kullanarak kum havuzunun iindeki
kum lar ve krekleri savura savura en ksa yoldan herkesin
gpta ettii tekerlekli Big W heel m arka bisiklete ulat.
Matt C raig 'i kenara itip bu tekerlekli m ucizeye doru atld
ama D avid oktan src koltu u na kurulm utu. David,
pedallar sarsarak lklar ierisind e kaldrm dan aaya,
art arda yuvarlak patinaj izleri brakm a zaferine eritii yola
indi.
H ayal krklna uram olsalar da M att ve Craig de altta
kalm ayp srebilecekleri baka bir ey bulabilm ek iin ak
garaja yneldiler. Byk plastik p kovasn ilk nce C raig
fark etti: "H ayd i bunu ku llan alm !" diye bard. Ve ocuklar
baka tek kelim e etm eden kovay pelerinden srkleyerek
arka bahedeki tepeye doru kafalarnn dikine kom aya
baladlar. C raig kovann iine atlarken "H ad i, it ben i!" diye
em ir verdi. "D aha ku vvetli!" dedi, zira M att'in ilk drt
kovay zar zor yerinden km ldatm t. M att tm gcyle
kovaya om uz att ve bu yeil ara tepeden aaya doru iin
de barp aran C raig'le beraber yuvarlanm aya balad.
K k erkek ocuklarn tm d nyalarnn hareket ve
m acera olduunu bilm ek iin beyin bilim i alm anz gerek
mez. Bir oyun parkna giderseniz David ve arkadalar
31

Erkek Beyni

gibi erkek ocuklarn devam l hareket halinde grrsnz.

Erkek ocuklar hareket etm eye, baka eyleri hareket ettir
m eye ve hareket eden eyleri izlem eye program lanm lardr.
Bilim adam lar bu stereotip erkek ocuk d avran biim inin
sosyallem enin bir sonucu olduunu d nyorlard; fakat
im di biliyoruz ki hareket etm ek iin byk bir heves duy
m ak erkek beyninin biyolojik yapsyla ilgilidir.
Bir beyin tarayc ile erkek ve kz ceninlerini dzenli ara
lklarla grntleyip daha sonra bu grntleri art arda
hzl bir ekild e ekrana yanstr ve bylece ceninlerin geliim
srelerini izlerseniz, bu kritik hareket devrelerinin, genlerin
tasarm ve seks horm onlar tarafndan belirlendiini gr r
snz. Bilim adam lar kadn ve erkek beyinlerinin eitli
blgelerinde bulunan hcrelerin testosteron ya da strojen
gibi horm onlar tarafndan uyarldnda farkl genleri dev
reye soktuklar ya da devre d brakabildikleri konusunda
hem fikirdir. Bir erkek ocuu iin devreye sokulan genler
hareket eden eyleri takip edip yakalam a, hedefi vurm a,
kendi gcn test etm e ve sava oyunlar oynam a arzusunu
tetikleyeceklir.
David ve arkadalarna hareket-ynelim li olm ak retil
m edi; onlar biyolojik drtlerini takip ettiler. Annesi, Davjd'in
hareketle olan gnl ilikisinin daha ilk gnden belli olduu
nu sylyor. "O nu beiine koyduum da, alayacan ve
bebekken G race'in yapt gibi yalvaran gzlerle bana baka
cam sanm tm " diyor. "A m a yatann stndeki hareketli
dnenceyi fark ettii an benim orada olduum u unuttu."
David yalnzca yirm i drt saatlikti ve hibir tevik ya da
talim at olm adan dnencedeki hareketli genlere ve karele
re gzn dikti ve grnen o ki bunlar byleyici buldu.
K im se D avid'e kafasna doru sarkan bu gen ve kareleri
gzleriyle takip etm eyi retm edi. David bunu kendi ken
dine yapt. Bir erkek ocuun hareket eden nesneleri takip
etm ekteki stn yetenei evresi tarafndan koullanm asnn
32

rkek ocuk beyni

bir sonucu deildir. Her beyin ya eril ya da diidir ve oun
lukla benzeseler de bilim insanlar aralarnda baz derin fark
lar kefetm ilerdir. Belirli d avran ve kabiliyetler doum dan
nce program lanr ve bazlar erkeklerin bazlar da kzlarn
beyinlerine yerletirilir.
Bilim insanlar erkee zg nronlarn iti kak gibi stereotip erkek davranlar ile dorudan balantl olabileceini
bile ortaya koym ulardr. alm alar erken yalardan itiba
ren erkeklerin kzlardan daha farkl etkinliklerle ilgilendiini
gsteriyor. Bu farkllklar k ltr ve yetitirilm eyle ku vvetle
niyor olabilirler; ancak hepsi beyinde balam aktadr.

B in

r k e k

o c u u

r k e k

o c u k

a p a n

e d

r ?

D av id 'in an n esi Je ssic a 'y la o lu n u n d o u m u n d an b ir

ka ay sonra tantm . Kz G race y a n d ay d ve Jessica ile kocas Paul gzel bir erkek bebee sah ip old uklar
iin heyecan iin d ey d iler. A n cak Jessica k ay g ly d nk
D av id 'le iler G ra ce'le bir zam an lar olduu kad ar p r z
sz gitm iy ord u . Jessica "D av id bir dakika n ce kucam da
m utluyken bir dakika sonra kp rd anm aya balyor. Eer
yere b rak m azsam , san ki onu ld r y orm u u m gibi feryat
ed iy o r" d iyord u .
Jessica D avid'in hiperaktif olabileceinden endie ediyor
du. Am a pediatristi David'in gayet iyi olduunu ve norm al
ekilde gelitiini sylem iti. H arvard'daki aratrm aclar
erkek bebeklerin kz bebeklere gre daha hzl fkelendik
lerini ve bir kere kzdlar m daha zor yattrlabildiklerini
ortaya koydular. Bu yzden ebeveynler ilk etapta oullarnn
hislerini z m lem ekle kzlarna gre daha fazla urayor
lar. Jessica "G ra ce'i sakinletirm ek daha kolayd. David bizi
devam l ayakta tutu yor!" diyordu.
Jessica bana ayrca D avid'in kendisiyle G race'in bebek
ken yapt gibi gz tem as kurm adn syledi. D ediine
33

Erkk Beyni

gre David ona yalnzca birka-saniyeliine bakyor,, ard n

dan yeniden hareket eden eylere gzlerini dikm eye devam
ediyordu. Jessica'y dinlerken elim de olm adan glm sedim ,
nk ben de olum la ilgili ayn kayglara kaplm tm .
O zam anlar, psikologlar bebeinizle bir ba kurabilm enin
anahtarnn karlkl bakm ak dedikleri ey olduuna ina
nyorlard; yani birbirinin gznn iine bakm ak. Bu kz
bebekler iin doru olsa da, yle grnyor ki erkek bebekler
o kadar da fazla karlkl bakm a olm adan bu ba kuruyor
lar. Y zlere uzun uzun ve dikkatle bakm aya m eyilli olan kz
ocuklarnn aksine, erkek ocuklarnn grsel devreleri daha
en batan harekete, geom etrik ekillere ve nesnelerin kenar
ve kelerine daha fazla dikkat veriyor.
Jessica'ya "Y aklak alt aylk olduklarnda, kz bebekler
yzlere uzun sre bakm aya ve neredeyse herkesle gz temas
kurm aya balarlar. A m a erkek bebekler kzlara gre ok
daha sk olarak yzlerden kafalarn evirirler ve gz tem asn
bozarlar. D avid'in hibir sorunu yok. Sadece olunuzun b ey
ni gz ve yzleri oyuncak uaklar ya da dier hareket eden
nesneler kadar ilgin bulm u yor" dedim .
D avid'in erkek beyni, onu hareketli nesneleri grsel ola
rak kefetm eye sevk ediyordu. Bunun nedeninin Y krom o
zom undaki genler olduunu biliyoruz. D ier erkek ocuklar
gibi D avid'in hareketten byleniyor olm as, rahm e d
nden sekiz hafta sonra beyninde olum aya balayan devre
lerden kaynaklanyor. C enininin geliim i esnasnda, D avid'in
beyni iki aam ada ina oldu. lk nce, sekiz ve on sekiz hafta
arasnda kk testislerinden gelen testosteron, eril davra
nlar kontrol eden beyin devrelerini oluturarak bedenini
ve beynini erkeksiletirdi. Beyni testosteronla terbiye edilirken,
bu horm on baz beyin devrelerini gelitirm eye, bazlarm da
kurutup ld rm eye balad.
A rdndan, ham ileliin geri kalan aylarnda baka bir hor
mon, M E, ya da M lleriyan inhibe edici faktr, testosteron
34

rkek (,'ocuk I3cyi

la glerini birletirerek D avid'in beyni ve bedenini diilikten
arndrdlar. Bu horm onlar D avid'in kadns tip davranlarla
ilgili beyin devrelerini ortadan kald rd ve dii rem e organ
larn yok etti. Eril rem e organlar olan penis ve lestisler
byd. A rd ndan, testosteronla beraber M E horm onu,
kefedici davran, m skler ve m otor kontrol, uzam sal kabi
liyet ve itiip kakna iin D avid'in beynind e daha byk
devreler olum asna yardm c oldu. Bilim insanlar farelerin
ME horm onundan m ahrum kalacak ekilde rem esini sa
ladklarnda, bu farelerin erkeksi tip kefedici davranlar
gelitirm ediini tespit ettiler. Bunun yerine bu fareler daha
ok diiler gibi oynayp davrandlar. Bir kz ocuunu kz
ocuu yapan kadn beyni devreleri, testosteron ya da M E'in
bu etkileri olm akszn geliip tam am lanr.
Bu bilgiyi Jessica'y la paylatm da kalarn kaldrp
bana sordu: "Y an i bana eer Cirace'in beyni ben ham ileyken
bu erkeklik horm onlarna m aruz kalm olsayd, hareketleri
D avid'inkilere daha m ok benzeyecekti d iyorsu nu z?"
Jessica'nn rendikleriyle aydnlanan yzne glm se
yerek "A y n en y le" dedim . Bir annenin yznde bu trden
bir rahatlam a grm ek benim iin her zam an byk bir dl
olmutur. Birden bire oluan bu d eiim le, yanl bir ey
yaptn ya da ocuunda bir tuhaflk olduunu dnm ek
yerine Jessica artk rahatlam aya ve olunun erkeksiliini
tanm aya balayabilirdi.
"ler D avid 'le ok baka. Bu yanda bile G race'e gre
daha hareketli. Am a yeri geldiinde dnya tatls da olabili
yor" dedi.
"G een gn D avid 'i le uykusuna yatrm akta glk
ekerken Paul sakinleeceini um arak onu benden alp yata
mzn zerinde oynad. e yarayacandan kukuluydum
ama bir s re sonra bakm aya gittiim de D avid'in m inik elini
Paul'un kocam an elinin iine koym u olduunu ve ikisinin
de oktan uykuya dalm olduunu grd m ."
35

Erkek Beyni

Bilim insanlarnm ocuk-ergenlii dedii, erkek ocuu

nun doum undan bir yam a gelene kadar yaanan dnem de
beyin, yetikin bir erkeinki kadar testosterona m aruz kalr.
Erkek ocuunun kaslarnn bym esine, m otor becerilerinin
gelim esine ve iti kak oyunlarna hazrlanm asna olanak
tanyan da bu testosterondur. ocuk-ergenlii senesi aldk
tan sonra erkek ocuun testosteron seviyesi d er am a M lE
horm onu seviyesi yksek kalr. Bilim insanlar bir yandan
on yam a kad ar siiren bu periyoda ocukluk duraklam as
derler. M E horm onunun erkee zg beyin devrelerini bu
on yllk sre ierisinde, kefedici davranlar ve iti kak
arttrarak oluturup besleyebileceine inanrlar. Bu da dem ek
oluyordu ki, olum dan da hatrladm kadaryla, ksa sre
iinde David snrlarn test etm eye balayacak ve Jessica'nn
endielenm ek iin daha fazla sebebi olacakt.
Y rm eye balad sralarda, San Francisco'nun Baker
Plaj'nda yry yaparken olum bir ulluk bceinin arka
sndan suya doru kom aya balam t. Tehlikeyi haber ver
m ek iin deli bir kadn gibi barp elim i kolum u sallam tm .
Beni tam am en grm ezden gelm iti. A rkasm dan koup, ze
rine doru gelm ekte olan dev dalgadan olum u kurtarm ak
iin om uzlarndan kavram am gerekm iti. Bu, olum un yl
larca srecek olan tehlikeye kar uyarlarm a aldrm aynn,
benim de "d u r ", "y ap m a"larm n ve pei sra koularnun
ilkiydi.
A ratrm aclar, bir erkek bebein yedi aylk olduktan son
ra annesinin kzgn ya da korkm u olduunu anlayabilecei
ni ortaya kardlar. A ncak bu ayn bebek on ikinci aydan iti
baren annesinin ifadelerine kar baklk gelitirip bunlar
kolaylkla grm ezden gelebilir. K zlar iin ise tersi sz konu
sudur. Jessica'n n yzndeki belli belirsin bir korku ifadesi
G race'i hem en durdururdu. Ama D avid'i durdurm azd.
Bir yana geldiinde David Jessica'n n yzndeki uya
rya ilgisiz hale geldi. A ratrm aclar bir yandaki erkek ve
36

Erkek ocuk Beyni

kz ocuklarna sahip annelerden, ilgin ancak dokunulm as

yasak bir oyu ncan, bulunduklar odadaki kk bir m asa
nn zerin e konduu bir deneye katlm alarn istedi. Tm
annelere ocuklarnn oyuncaa d okunm am alar gerektiini
yalnzca yz ifadelerindeki korku ve tehlike sinyalleriy
le anlatm alar sylendi. Kzlarn byk ksm annelerinin
yzndeki uyary dikkate ald, ancak erkekler bu uyarya
aldrm az grnyor, sanki bir m knats onlar yasak nesneye
doru ekiyorm u gibi davranyorlard. G en erkek beyinleri
cezalandrlm a riskine ram en arzulanan nesneyi elde etm e
heyecan ve evkiyle kzlarnkinden daha fazla tahrik olm u
olabilir. Ayn ey babalarla beraberken de oldu. Babalar ve
bir yandaki bebeklerle gerekletirilen baka bir alm a
da erkekler yasak nesneye kzlara gre daha fazla ulam aya
alt. Babalar oullarn kzlarna g re iki kat daha fazla
szel olarak uyarm ak zorunda kald. A ratrm aclar yirmi
yedi aydan itibaren erkeklerin kzlara g re daha fazla eb e
veynlerinin arkasndan i evirip risk aldn ve kurallar
inediini tespit eltiler. Bu yata, ulalm az olan nesnenin
peinden gitm e ve ona sahip olm a arzusu tyleri diken diken
eden -o u lla rn m uhakkak bulm aya alt tehlikeyi ebe
veynlerin gizlem eye a lt - bir saklam ba oyununa dn
ebilir.
David buuk yandayken Jessica bana olunun onu hem
iyi hem d e kt anlam da artm ay hi kesm ediini sylem i
ti- "Bana iekler topluyor, sevdiini sylyor, pcklere ve
sarlmalara bouyor. Ama bir eyi yapm a arzusuna kapld
nda ona rettiim iz kurallar zihninden hem en siliniyor."
Bir gn David v e arkada Craig banyoda akam yem ei iin
ellerini ykarlarken, Jessica C raig'in "D u r David, iimi yap
yorum " diye bardn duydu. Ardndan da sa kurutma
makinesinin grltsn. Jessica'nn beyninde tehlike anlar
almaya balad. K oridordan koup banyo kapsn hzla an
ca, o anda iini yapm akta olan C raig aniden kapya doru
37

Erkek Beyni

dnd ve Jessica'nm zerine iedi. Tam o srada David de sa

kurutm a m akinesini arkadann idrarna tutup ne olacan
grm eye hazrlanyordu. Ama idrarla ykanm olm ak bile
Jessica'y D avid'in "yetikinler olm adan elektrikli aletler kul
lanlm ayacak" kuralna uymamas kadar kzdrm am h. Bunu
takip eden birka yl boyunca tm elektrikli aletleri David'in
ulaam ayaca yerlerde tutmak zorunda kalmt. Fakat biraz
ck kzararak unu da syledi: "U lam asn engelleyem ediini
tek bir ey var, hem de herkesin iinde bile."

e n

l e

y n a m a k

David penisini tutm ak ve onunla oynam aktan baka bir ey

dnm yordu. Bunu her zam an her yerde yapyordu. Bir
erkek ocuun herkesin iinde penisiyle kurduu iliki ben
de dahil olm ak zere birok annenin yzn buruturm a
sna neden olm utur. A ncak erkek beyninin dl merkezi
penisin uyarlm asndan o denli byk bir haz alm aktadr
ki, ebeveynler ne ile tehdit ederlerse etsinler, erkek ocuk
larn bu durum a kar koym alar neredeyse im knszdr. Bu
yzden D avid'i durdurm aya alm ak yerine, Jessica'ya tav
siyem oluna bu zorlayc hazz odasnn m ahrem iyetinde
kefetm eyi retm eye balam asyd.
Jessica'nm D avid'e penisiyle "m ah rem iy et" iinde oyna
m as gerektiini retm eye balayal birka hafta olmutu
ki ailece tatile ktlar. K aldklar otelin koridorunda yrr
lerken David yan odann kapsnn kolundan sarkan uyary
grd ve "A nne, M -A T I-R -E -M -I-Y -E -T n ed ir?" diye sordu.
Jessica szc yksek sesle okuyunca David "1 la, o zaman
ierideki adam orada m ahrem iyetini yapyor olm al" diye
cevap verdi. O zam andan beri penisiyle oynam aya verdii
isim "m ahrem iyetim i y apm ak" oldu.

38

Iirkek ocuk Beyni

E r k ek

o c u k la r in

O y u n c a k la h i

Ayn y ln ilerley en a y larn d a D avid Je ssic a 'y la b eraber

o fisim e g eld i in d e, ona b ir ay ak k ab ku tu su n a koym u
old u u m o y u n ca k la r arasn d an efla tu n ren kli b ir oyu n cak
araba v erd im . K alarn a tp "B u b ir kz a ra b a s" dedi.
A rabay k u tu y a geri frla ta ra k y an larn d a siy ah eritler
olan p arlak krm z renkte bir y ar arab asn kavrad ve
"[te bu bir erk ek a ra b a s!" d ed i. A ra trm a cla r hem kz
hem d e erk ek o cu k larn n kendi cin siy etlerin e ait oyu n cuklar tercih ettik lerin i, an cak k z la rn erk ek o y u n cak la
ryla oy n am ay kabul etm elerin e ra m en erk ek lerin -d r t
yan d an itib a re n - kz o y u n ca k la ry la , h atta pem be gibi
"k z re n k le ri" olan oy u n cak larla b ile oy n am ay red d ettik
lerini k efettiler.
O lu m d od u u n d a h enz bu d urum d an haberim yok
tu, ben d e ona bir srii iin isek s oy u n cak ald m . buuk
yana g eld i in d e alm am iin yalv ard a sk er oy u n cak la
rnn yan n a b ir tane d e B arb ie bebek ek lem itim . Saldrgan
olm ayan, ibirlii ku rulan sen ary o larla oy n am asn n onun
iin iyi olaca n d n m t m . Paketi aarken ki sa b rsz l
n g rm ek beni ok m em nun etm iti. A ncak olum bebe
i grd gibi belind en k av rad ve uzun b acak larn sanki
bir k lm gibi havad aki hayali bir d m ana sap lam aya,
"A l bu n u , al b u n u !" d iye b arm ay a b alad . kin ci-d alga
fem inist ku ak tan gelen birisi olarak, silah lara ve rekab e
te takn tl olm ay an , sakin, d u ygu sal ola ra k h assas erkek
ocuklar y etitirece im ize k arar v erm i olm am zd an olsa
gerek, b ira z afallam tm . ocu k larm z iki cin siy et iin
de h az rla n m olan oyu n caklarla oy n atm ak ocu k y eti
tirm e p lan m zn bir p arasyd . M stakbel gelin lerim izin
y etitird i im iz h assas adam iin b ize ne k ad ar m teekkir
olacaklarn d n erek ken d im izle gu ru r d u y ard k. K endi
o u llarm z olana k ad ar, bu bize k u su rsu z e k ild e akla yat
kn g elm iti.
39

Erkek Beyni

Bilim insanlar o zam and an bu yana b iz yetikin lerin

ocuklarm z etkilem ek iin ne kadar urarsak uraa
lm, kzlarn evcilik oynayp bebeklerini giydireceini ve
erkeklerin hayali dm anlarla savaacan, bir eyler kurup
ykacan ve yeni h eyecanlar peinde koacam rendiler.
Biz ebeveynlerin ocuklarn nasl oynam as gerektiine dair
dncelerinden bam sz olarak, erkekler rekabeti oyu nla
ra, kzlar da ibirlii kurulan oyunlara daha ilgilidirler. Dav
ransal eilim ler zerine yaplan aratrm alar erkek ocukla
rn bo zam anlarnn yzde 65'in d e rekabete dayal oyunlar
oynadn, kz ocuklarda ise bu orann yalnzca yzde 35
olduunu ortaya koyduuna gre, grnen o ki doutan
gelen beyin yaps iki cinsiyette birbirinden olduka farkl.
Bununla beraber aratrm alar unu gsteriyor ki, kzlar oyun
oynadklarnda oyundaki rollerini erkeklerden yirm i kat
daha fazla deitiriyorlar.
Sklkla kullanlan ve doru olan bir laf vardr: "E rkek
ocuklar hep erkek ocuu kalacaklard r." O lum un Barbie'yi klca evirm esinin sebebi evresindeki insanlarn silah
kullanm n desteklem esi deildi. Sadece sahip olduu erkek
beyninin saldrganca korum a ve yenm e igdlerini takip
ediyordu. Yaam nn ilk yllarnda ona verdiim basm akalp
kz oyuncaklar onu daha fem ine yapm am t, tpk erkek
oyuncaklarn kz ocuklara verm enin onlar daha erkeksi
yapm ayaca gibi.
Sonradan fark ettim ki Barbie'yi bir silaha dntrm ek
sz konusu olduunda, olum un birok erkek benzeri vard.
rlanda'daki bir anaokulunda aratrm aclar erkek ocuklarn
kzlarn m utfak oyuncaklarn talan ettiini ve hatta m inyatr
lavabodaki m usluk kollarn oyuncak silahlar olarak kullan
m ak iin sktklerini gzlem lediler. Baka bir anaokulu al
m asnda, aratrm aclar okul ncesi adaki erkek ocuklarn
eve ait eyalar ekipm an ya da silah olarak kullanm alarnn
kzlara gre alt kat daha fazla olas olduunu fark ettiler.
40

Erkek ock Beyni

G zlem lenen ocuklar yalandan bir m aaray aydnlatm ak
iin el feneri olarak bir kak kullandlar, spatulalar "kt
ad am lara" kar kullanacaklar kllar yap tlar ve bezelyeleri
mermi olarak deerlendirdiler.
Jessica'y la bir sonraki grm em de bana D avid'in bir
gn anaoku lu nd an eve bir gz m orarm olarak geldiini
anlatt. retm eni D avid'in, kzlarla oynad iin C raig'e
hanm evlad dediini, C raig 'in de dnp D avid'e vurdu
unu sylem iti. Jessica hislerini "O n u n iin o kadar zl
dm ki darya dondurm a yem eye gtrdm ve birdenbire
David bana dnp 'Seni seviyorum anneciim . Bydm
de seninle ev leneceim ' dedi. Gz m orarm olum u bir
de byle konuurken duyunca iim buruldu. N iin en yakn
arkada sad ece ona bir isim takt diye olum a vuruyor k i?"
diyerek anlatt.
Jessica'ya bir erkek ocua buu k yandan itibaren
yaplabilecek en byk hakaretin .ona k z d em ek olduunu
syledim . Erkek ocuklar, kzlarn oyun ve oyuncaklarndan
holanan dier erkek ocuklarla dalga geer ve onlar d lar
lar. Drt yandan sonra ise eer bir erkek kzlarla oynarsa
dier ocu klar onu aralarna alm azlar. alm alar gsteri
yor ki yrm eyi rendikleri dnem den balayarak erkek
ocuklar hangi oyuncak, oyun ve etkinliklerin "erkeksi olm a
d" ve dolaysyla saknlm as gerektiini anlam landrm ada
ortak bir anlay gelitiriyorlar. Erkek ocuklar erkek oyun
arkadalarn erkeksi tipte davranlar iin alklarlarken,
geri kalan tm davranlar "k z sa l" bularak knyorlar.
Erkek ocuklarn erkeksi oyuncaklar fazlasyla tercih
etm esinin nedeni hakkndaki m eraklar, aratrm aclar gen
rhesus m aym unlar zerinde alm aya yneltti. M aym un
lar hangi oyuncaklarn kz ya da erkek oyunca olduunu
renecek ekilde sosyallem ediklerinden bu alm a iin iyi
bir denek olacaklard. A ratrm aclar gen dii ve erkek m ay
munlara "erkeksi oyu n cak" olan tekerlekli bir ara ve "fem i41

Erkek Beyi

nen oyu n cak" olan pel bebekle oynam ak arasnda tercih

lakk verdiler. Erkek m aym unlar neredeyse yalnzca teker
lekli arala oynadlar. Dii m aym unlar ise bebek ve tekerlekli
arala eit m iktarda sreyle oynadlar. Bilim insanlar cinsiye
te zg oyuncak tercihlerinin hem erkek ocuklarda hem de
erkek m aym unlarda bulunan eril beyin devrelerinden kay
nakland sonucuna vardlar. Bu oyuncak tercihinin kkeni
nin ceninin beyin geliim ine dayandn destekleyen baka
kantlar da var. Kzlarda CAH (konjenital adrenal hiperplazi)
hastal nedeniyle doum ncesi fazla testosterona m aruz
kalnann daha sonraki yllarda oyuncak tercihleri zerine
etkileri olduu kefedilm itir. Bu hastala m aruz kalm kz
lar ya da drt yalarna geldiklerinde, erkek tipi oyu ncak
lar dier kzlara gre daha ok tercih ederler.
Bilim insanlar

erkeklerin

oyu ncaklarnn, oyunlarnda

byk kas gruplarn altrm ay tercih edilerini yansttk

larna inanyorlar. Eylem e ynelik benzer bir tercih kendisini
resim dersinde bile gsteriyor. Aratrm aclar ilkokul anda
ki erkek ocuklarn araba ya da uak kazas gibi aksiyon sah
nelerini izmeyi tercih ettiklerini ortaya kardlar. Aratrma
dahilinde incelenen resimlerin neredeyse tm hareketli bir
an yakalam t ve ok az renk kullanlmt. alm adaki kz
ocuklar ise erkek ocuklara gre ok daha fazla renk kullana
rak insanlar, hayvanlar, iekler ve aalar izmiti.
David yalnzca aksiyon sahneleri izm eyi ve erkek oyu n
caklaryla oynam ay sevm ekle kalnyordu; be yana geldi
inde en sevdii m asa oyunu "K ay d raklar ve M erdivenler"
olm utu. Kazanm ak iin hile de dahil olm ak zere her eyi
yapyordu. Piyonunu sinsice zarn sylediinden baka bir
yere getirip m erdivenden km aya ya da kaydraktan kayp
baa dnm ekten kanm aya alyordu. Ve kaybettii zaman
yklyordu. Jessica "C raig ve David ne zam an bu oyunu
oynasalar sonu kavgayla b itiyor" diyordu. Bunu anlayabili
yordum . Olum anaokulundayken bir sreliine evdeki tm
42

lirkek ocuk Beyni

masa oyunlarn alp dolaba kaldrm ak zorunda kalm lk.
Z afer kazanm ak erkek ocuklar iin ciddi ekild e nem lidir
iinkii onlar iin oyunun gerek am ac toplum sal hiyerariyi
belirlem ektir. Erkek beyni erken yata d v oyunlarna, zel
alann korum aya ve rekabet etm eye can atar. K aybetm ek
kabul ed ilem ez bir eydir. G en bir erkek beyni iin zafer
l h er ey dem ektir.

L m t

l e r

Zo

r l a m a k

David "Y a a h h l!" diye bararak ileriye atlp yeni lazer kl

cn C raig 'e doru uzatt ve saplad. Altta kalm am ak iin
C raig klc D avid 'in elind en kapp kam aya balad. Fakat
David onu yakalayp am ura bulanm gm leinin arkasn
dan kavrayana kadar ancak birka m etre gidebilm iti, birka
saniye iinde kendilerini yerde klca sahip olm ak iin gre
iyor buldular. Erkek ocuklara aina olm ayan birisi iin bu
bir kavga gibi grnrd. Ama David ve C raig elenceden
atlyorlard.
Erkek ocuklar oyuncaklar iin rekabet ederken ve birbir
lerine stn gelm eye alrken tat alarak greip yum rukla
rlar. Bu tarz oyunlar kzlarnkinin alt m islidir. Bu oyu n
larn iindeki m izah grm eyi her zam an baaram adysa da,
Jessica artk bu gerei olduka elendirici buluyor. Erkekler
dnyadaki yerlerini bedenlerinin tm fiziksel lim itlerini zor
layarak kefed erler, dolaysyla vn m e hakkn onlara veren
tek ey yalnzca kavga etm ek deil ayn zam anda en sesli ve
en uzun s re gaz karm ak ya da geirm eyi baarm ak de
olabilir. Jessica bana "D av id ve C raig'in birbirleri zerine gaz
karm ann nesini bu kad ar elenceli bulduklarn asla an la
yam ayacam . Ama on lar bunu olaanst kom ik buluyor
ve Paul d e onlar kadar kahkahalara bou lu y or" dedi.
David ve C raig iin h er gnleri b ir dizi ciddi fiziksel
m cadeleyle doluydu. Ne kad ar hzl koabilirsin? N e kadar
43

Erkek Beyni

yksee trm anabilirsin? Ne kadar uzaa zplayabilirsin? Bir

erkek ocuun spor ve d ier m cadelelerde baar ya da baa
rszl onun benlik duygusunu oluturup bozabilir. Jessica
erkeklerin tabiatlar gerei fiziksel yeterliliklerini test etm eye
yneldiklerini anlayabilse bile yine de D avid'in incinecein
den korkuyordu. Am a Paul - k i kendisi erkek kardele bir
likle b y m t - ilikler ve m orluklarn erkek ocu klar iin
hayatn norm al bir paras olduunu biliyordu.
ocukluk duraklam as esnasnda erkek ocuklar babala
rn, am calarn, daylarn ya da kendilerinden byk erkek
kuzenlerini taklit ed erler ve alfa erkek olarak gze arpan
erkeklere zel olarak ilgi duyarlar. H ayvanat bahesine gidin
ve prim atlar izleyin, b ylece en gli erkein tek bana
oturup ot inediini ve kk erkeklerin koup ona arkadan
saldrdklarn greceksiniz. Kk erkekler gelecekte yap
m alarnn istenebilecei eylerle oynarlar. Alfa erkek skl
dnda kkleri defeder. K kler ylm adan birbirleriyle
grem eye, kelim enin gerek m anasyla yerlerde yu varlan
maya devam ederler. Bu iti-kak oyunu ayn zam anda tm
dnyadaki erkek ocuk gruplarnda da gzlem lenm itir.

D A YA N IK LILI IN I G STER M EK

Erkek ocuklar ilkokul ana geldiklerinde d ayankllk ve

saldrganlklarn gsterirken kend ilerind en geerler. Fizik
sel gc hakaretlerle harm anlam ak daha da holarna gider.
ocuklar zerine aratrm a yapan E leanor M accob y'n in
dedii gibi "Bu olanlar yalnzca kendilerine zg biim de
elenm ekted irler". Bu oyun oynam a ekli dopam in salgla
nln sebebiyle beyinlerine m uazzam bir iyi hissetm e d
l kazandrr. Bir nrokim yasal olan dopam in bam llk
yapacak d erecede d llendiricidir -b e y in bundan holanr
ve daha fazlasn is te r- bylece erkek ocuklar her zam an
bir sonraki heyecann peinden koarlar. Korku film lerini,
44

Erkek C^ncuk Beyni

perili evleri sevm elerinin ve risk alarak birbirlerine m eydan
okum alarnn nedeni budur. Erkek ocu klar elbette yaralan
m ak istem ezler am a genelde yaayacaklar heyecann buna
deeceini dnrler. Jessica "B ir gn kim seye yara band
yaptrm adan ya da buz kom presi yapm ad an tam am larsam
kendim i ansl sayyorum " diyor.
lkokul anda erkek ve kz ocuklarnn grup iinde
oynam a ekilleri birbirinden uzaklar ve ocuklar cinsiyet
ayrln kendi kendilerine benim serler. G zlem sel aratr
m alar ortaya koyuyor ki tm dnyadaki oyun parklarnda
erkek ocu klar greiyorlar, itiiyorlar ve birbirleriyle dalga
geip kavga ediyorlar; kzlar ise bunlar yapm yor. Farkl
oyun oynam a biim lerinin yannda erkek ve kz ocuklar
ayn zam anda beraber oynam aktan holanm ayabiliyorlar;
nk aratrm alara gre erkek ocu klar birinci snftan iti
baren kz ocuklarla pek ilgilenm iyor ya da sylediklerine
kulak asm yor. O regon'daki bir okuld a ilkretim birinci
snftaki erk ek re n a le r arasnda yaplan b ir aratrm ada
erkeklerin ilk ve ncelikli olarak d ier erkek ocuklarn ne
-dedikleriyle ilgilendii ortaya kond u. kinci sray retm en
ler ald, k zlar ise ok geriden nc srada yer aldlar, tabii
eer bir y er bulabildilerse, tin dorusu, en sk gzlem lenen
olgu kzlarn tam am en grm ezden gelinm esi oldu. Uavid ve
onun birinci snftaki ou sn f arkada oktan kzlarla oyun
oynam am aya ant im iti ve kzlar da bundan m em nundu lar
O nlar da erkeklerle oynam aktan holanm yorlard.
rlanda'd aki bir anaokulunda y ap lan alm a kz ve
erkek ocuklarn birbirleriyle etkileim i zerine daha fazla
k tutabilir. A ratrm aclar erkek ocuklarn tekerlekli ya
da iki tekerlekli tm bisikletleri tekelleri altna aldklarn ve
bunlara binip birbirlerine arpm a oyu n lar oynadklarm , kz
larn ise -b isik leti ele geirebildikleri en d er frsatlard a- baka
ocuklarn bisikletlerine ya da herhangi b ir eye arpm am ak
iin byk zen gsterdiklerini tespit etliler. Hatta erkek
45

Erkek Beyni

gocuklar bisikletleri sahiplenip kim seye dokundurtm am aya

ve bunun iin kavga etm eye balad lar ancak kzlar byle bir
tepki gsterm ediler.

SIR AN IN

BRNCS

Jessica, D avid'in retm eninin raporuna olunun le yem e

i ve teneffslerde her zam an birinci srada olm ak iin kavga
ettiini yazm olduunu grdnde bunu anlayam adn
syledi. G race hibir zam an srasn beklem eyi bir so m n ola
rak grm ediinden D avid'in birinci srada olm aya verdii
nem Jessica'y artm t.
I liyerari erkek ocuklar iin ak ekilde daha nem lidir.
alm alar iki yandan itibaren bir erkek ocuun beyninin
onu fiziksel ve sosyal nfuz edinm eye ynlendirdiini gs
teriyor. Alt ya itibariyle erkek ocuklar aratrm aclara "iyi
becerilm esi gereken en nem li ey "in gerek dv olduunu
sylyorlar. Bilim insanlar ayn zam anda erkek ocuklarn
iti-kak oyunlar araclyla grup ierisinde nfuz ed inm e
de belirgin biim de daha hzl olduklarn rendiler.
Bir krete kz ve erkek ocuklarla beraber yrtlen bir
alm ada erkek ocuklar ilk oyun seansnn bilii itibariyle
belirgin bir hiyerari dzeni kurm ulard. Kzlar arasnda
baz hiyerarik nfuz edinm eler gzlem lendiyse de bu hiye
rari daha akkan bir yapdayd. Erkek gruplarnda ise yal
nzca ikinci oyun seansnn bitim inde ocuklar gruptaki tm
erkeklerin hiyerari sralam asndaki yeri hakknda hem fikir
di ve bu sralam a geri kalan alt aylk alna sresi boyunca
deim edi.
Erkek ocuklar nasl oluyor da kim in gl olup olm a
dn bu kadar hzl bilebiliyorlar? ri ocuklarn statleri
genellikle daha st sralarda olsa da aratrm aclar liderlerin
her zam an en iri olanlar olm adn ortaya koyuyor. al
m ada alfa ocuk olarak sivrilenler, bir atm a esnasnda
46

rkek .ck Huyili

pes etm eyen ocuklard. Bu ocuklar saldrgan bir biim de
kendileriyle rekabete giren ocuklara sataarak, kabadaylk
taslayarak ya da bu ocuklarn gzlerini korkutarak g leri
ni sergiliyorlard . Gruptaki tm ocuklara yaplan horm on
testlerinde, alfa ocuklarn testosteron seviyelerinin d ier
ocuklara gre daha yksek olduu ortaya kt. A ratrm ac
lar artan ey ise, bir erkek ocuun grup iind e all yan
dayken edindii yerin on be yana geld iind e h iyeraride
bulunaca yeri nceden haber verdiini kefetm ek oldu.
Elbette yalnzca bir ocuk patron olabilir, o halde geriye
kalanlar baarl olm ak ve dier ocuklarn kendisine sata
m asn nlem ek iin baka yollar bulm ak zoru ndadrlar.
Stratejilerden biri alfa ocukla ona istedii eyleri vererek
ve iyilikler yaparak ittifak kurm aktr. O lum ilkoku ld ay
ken benden, sanki ylesineym i gibi, okula gt rm ek iin
en byk boy Chex Mix m arka erezlerd en alm am istedi.
A rkadalaryla paylam ak istediini d n d m d en istei
ni sorgulam adm . Yanllkla kk boy aldm g ne kadar
aslnda niin byk boy istediini kefed em em itim . O rtaya
kt ki olum Chex M ix'leri teneffslerd e kendi deyiiyle
"kiralayabilecei herkesi kiralam ak", yani benim grdm
biim iyle patronlar saln alm ak ve kabadaylar yattrm ak
iin ku llanyord u . Tezghn zerinde an tasn n yanndaki
kk paketi grnce bard: "tte im di iim bitti! Hepsi
senin y zn d en !"
Erkek ocuklar ilerini genellikle aralarndaki hiyerarinin
denetim ve denge sistem i ierisinde halled ebilirler, ancak bu
gaddar Sineklerin Tanrs sistem i hl ou annenin kalbine
korku salyor; buna ben de dahilim . A nnelerin bu konu hak
ln d ak i hisleri bir yana, erkek ocu klar yine d e igdsel
olarak erkek hiyerarisi ierisinde nasl baarl olacakla
rn renm ek zorunda olduklarn biliyorlar. V e bu, erkek
ocuklarn farkl ekilde rendikleri tek ey deil.

47

Erkek Beyni

a r e k e t l

o c u k l a r

d a h a

y i

r e n

o r l a r

David ve C raig avularnn iindeki kum anday sm sk kav

ram halde yum ruk atyor, kollarn savuruyor, saa sola
zplyor, arada bir de yum ruklarn yanna bir hakaret ekliyor
lard. Kendi yalarndaki birok erkek ocuk gibi VVii en sev
dikleri oyuncak olm utu. Bu hareketli video oyunu sistem ini
kullanm ak iin ocu klar ekranda sergilenm esini istedikleri
hareketlerin taklidini yapyorlard. David bir yum ruk savur
duunda ekrandaki karakteri de bir yum ruk savuruyordu.
C raig bir yum ruu engellediinde ekrandaki karakteri de
yum ruktan kam oluyordu.
Stanford niversitesi'nd e yaplan bir aratrm a, VVii oyna
m ann erkek beynindeki dopam in retim ine ilikin blgeleri
etkinletirdiini gsterdi. Erkek ocuklar kendilerini iyi his
setm elerini salayan bu kim yasal sayesinde dl hissi ya
yorlar, aynen itiip kaktklar zam an olduu gibi. Ne kadar
zafer kazanrlarsa erkek beyinleri o kadar u yarlyor ve o
kadar dopam in salglatyor. Bu da onlar iin bitm ek bilm eyen
bir heyecan yaratyor.
A llm v id eo o y u n la rn d a bile, e rk e k o cu k ken d isi
harek et etm ese d e ek ran d a grd h a rek et ed en k a ra k te r
ona b y k bir h ey eca n v eriy or. D ahas h arek et etm ese bile
h a rek et sin y ali b ey n in d en v cu d u n d ak i k aslara n ro n lar
a ra cl y la iletiliy o r. E er D a v id 'in b ed en in i ve beynini
S p er M ario B ro th ers gibi b ir oyu n oy n ark en fM R I k am e
rasy la iz le se y d ik , M a rio 'y u

h er z p la tn d a

D av id 'in

b ey n in in , k en d isin in zp lam as iin g erekli olan kaslar

k on trol ed en n ron lar h a rek ete g eird i in i gr rd k.
K en d isi g ere k te n z p ly o r olm asa da g rd h areketi
b e d e n se lle tird i in i fark ed erd ik . E rk ek o cu k larn e v re
lerin e fizik sel o la ra k bu e k ild e v erd ik leri tep k iler kzlara
g re d ah a fazlad r. K a sla r, etra fla rn d a cerey an ed en her
ey e se ire re k cev a p v erir. Bu fa rk llk e rk e k lerin k a sla
rn ve sin ir sistem lerin i d n m ek ve k en d ilerin i ifad e
48

lir kok ocuk Ik'yni

etm ek iin k z la ra g re d ah a fazla k u lla n d k la r an lam n a

g eleb ilir.
rnein, bir erkek ocuk kom ak kelim esini okum ay ilk
rendiinde, beyni bacak kaslarna m esajlar yollar ve bu
kaslarn seirm esine neden olur: E rkek ocuklar kom ak
kelim esini renm ek iin kom a eylem inin provasn yapar
lar. S m k l bcek kelim esinin m anasn anlam ak ve okuy
abilm ek iin ise, D avid 'in beynindeki his blgesinin yapkan
olan ve vck vck olan ile ilgili alanlar etkin hale geldi.
Ardndan beyninin yavalkla ve s rnm ekle ilgili Hareket
blgesi devreye girdi ve hatla beyninin irenm ekle ilgili
duygusal blgesi bile bu s rece dahil oldu. Bu beyin blgeleri
D avid'in sm klbcein anlam n b ir btn halinde an la
mas, renm esi ve hatrlam as iin gereklidir. Bilim insanlar
bu sreci bedensellem i bili olarak adlandrr, nk bura
da D avid'in bir kelim eyi renm ek iin kulland kaslar
ve beyin blgeleri bu kelim enin anlam yla balantldr. Bu
durum hepim izin beyni iin geerlid ir ancak erkek ocuklar
da zellikle belirgindir. retm enlerini ileden karsalar da,
hareketli erkek ocuklar sakin sakin oturanlara gre daha iyi
renebilirler-.
David gibi ocuklar srekli bir oraya bir buraya koar
lar. Bilim insanlar bu h areketliliin onlara uzam sal maniplasyonda avantaj salayan ey olabileceine inanyorlar.
A lm anya'daki aratrm aclara gre erkek ocuklar be yana
geldiklerinde bir nesneyi zihinlerinde grsel olarak hareket
ettirmek iin beyinlerinin kzlarnkinden farkl blgelerini
kullanyorlar. Yaplan deneyde erkek ocuklar nesnelerin
zihinlerindeki resim lerini beynin parietal lobundaki uzamsal-hareket blgesinin her iki tarafn da kullanarak hareket
ettirdiler. Kz ocuklar ise ayn ii yapm ak iin yalnzca tek
bir taraf kullandlar. M esele kendi iinde akla kavuur
ken, benim burada en artc bulduum ey erkek beynin
49

Erkek Beyni

deki uzam sal-hareket alannn srekli "a k " durum da oldu

unun belirtilm esi oldu. Bu dem ek oluyor ki bu alan arka
planda her zam an oto pilotla alyor. A ncak kadn beynin
de, bu parietal blge "k a p a l" konum da, beklem e m odunda
bulunuyor ve gerekm edii srece de alm yor.
Be yandan itibaren nesnelerin zihindeki rotasyonu, kz
lar ve erkekler arasndaki en byk bilisel farklardan biri
dir. Erkek ocuun beyninde, uzam sal rotasyon gerektiren
sorunlarn zm grsel kortekste balyor ve dorudan
beynin her iki yarm kresindeki zaten "a k " halde olan
parietal uzam sal-hareket blgesine gidiyor. Beyin kaslara
sinyaller gnderiyor, bu da ocuklarn nesnenin eklini ya
da konum unu taklit etm esine sebep oluyor. A ratrm aclar
erkek ocuklarn ou ile baz kz ocuklarn bir nesnenin
uzayda nasl yer kapladna d air btnlkl ve bilinsiz bir
hisleri olduu, bu ocuklarn nesnenin gerekliini bedensel
leti rd ikleri, bylece nesnenin boyutluluunu kavram ala
rnn kolaylat sonucuna vardlar.
Bu becerinin sn f ortam nda pratik olarak nasl uygulan
dn m erak eden aratrm aclar bir ilkokulun m atem atik
dersinde kz ve erkek ocuklarn ekil yetenei sorularn
nasl ve ne kad ar srede zdklerini aratrd. Erkek ocu k
lar sorular kzlara gre daha hzl zdler. A ncak aratr
m aclar en ok artan ey, cevaba nasl ulatklar sorul
duunda erkek ocuklarn ounun aklam alarnda hibir
kelim e kullanm am as oldu. Bunun yerine erkekler cevaplar
nasl bulduklarn ellerini ve kollarm hareket ettirerek, saa
sola eip bkerek anlattlar. Erkek ocuklarn beden hare
ketleri cevaplarnn ta kem iisiydi. Bu rnekte kelim eler, erkek
ocuklar iin bir ayak bayd.
Bu alm ada dikkatim i eken bir dier ey de bir sonraki
aam ada kzlarla yaplan deneydi. D eneyin sonraki alt haf
tas boyunca kz ocuklara cevaplarn kelim elere bavurm a
dan erkek ocuklarn kas hareketlerinin aynlarm kullanarak
50

lirk e k (,'ucuk beyni

nasl aklayabilecekleri retildi. Alt h aftann sonunda

kzlar konum ay brakp eilip bk lm eye balar balamaz
sorular erkek ocuklar kadar hzl zer oldular. Erkek ve
dii beyinler ayn devrelere ulaabilirler, ancak hibir mda
hale olm ad srece, bu devreleri farkl kullanrlar.

r k e k

o c u k

o k u su

Yaklak on bir ya civarnda erkek ocu un hayatnn ocukluk-duraklam ns evresi bitm eye balar. H ayatnn yeni evre
sine giriyor olduunun en keskin iaretlerinden biri darya
yaym aya balad yeni kokudur. Bu koku henz enikonu bir
ter kokusu d eildir de, daha ziyade terli orap kokusu gibi
dir. Olum bu yalardayken biz annelerin bu kokuya verdii
isim "u erkek ocuk kokusu" idi. Pek olgun erkek kokusu
saylm asa da artk tatl ocuk kokusu da olm ayan bir koku
dur bu. K okusunu aldm z ey testosteronun etkisi altnda
kk m iktarlarda androstenedion denen ferom onu salgla
yan eril ter bezleridir. Testosteron m iktarndaki bu ykseli
ergenliin afana iaret ediyordu.
Testosterondaki ykseli kzlara kar yeni b ir ilgiyi ate
ler; ya da en azndan kzlarn dii bed enlerine. Bu konu hakkndaki m erak beinci snftayken D avid 'in ban belaya
sokm utu. ()n drt yandaki kuzeni gsleri plak olan bir
kadnn fotorafm cep telefonuyla D av id 'e gndermiti ve
snftaki btn erkek ocuklar resm i grebilm ek iin David'in
etrafna ylm lard. O ana kad ar snflarndaki dier cin
siyet hakknda daha ayrntl bilgiye sahip olmadklar iin
hepsi uzun sred ir hayal krkl ierisindeydi. Grdkle
ri resim istediklerini onlara veriyordu. Seks hormonlarnn
seviyesi ocukluk-draklam as evresinin byk blmnde
olduka dk olsa da, erkek ocu klar ergenlik ana ula
tktan sonra cinsellikle ilgili ulaabildikleri h er trl bilgi
krntsn ne pahasna olursa olsun takip ederler.
51

Erkek Beyni

Jessica, D avid'in retm eninden gelen telefona ok bozul

mutu ama olanlar eine anlattnda P aul'de kk bir "ite
benim olu m " gururu kabard ve glm sem esini engelleye
m edi. Jessica bunun byk bir m esele olduunu dnr
ken Paul plak fotoraflara bakm ann, D avid'in yaknda
yapm aya balayaca eylere kyasla gayet uslu bir davran
olduunu biliyordu. Erkeklik horm onlar yeniden alm aya
baladnda ve ocukluk-duraklam as sona erdiinde Paul
ve Jessica'n n D avid'in cinsellie olan m erakna kyasla z
lecek daha byk sorunlar olacak. Yaknda beyninin eylem ,
keif ve risk alm a devreleri son srat alm aya balayacak
lar ve D avid'i kendisini tekrar ve tekrar kantlam aya sevk
edecekler. H enz dom adan nce olum u ve ocukluu
boyunca glenm i olan asabiyet ve saldrganlk devreleri bu
horm onlarla ihtiyalar olan yakt bulm u olacaklar.
15u olduunda, ocukluu boyunca eril beyninde temeli
atlm tm kiilik zellikleri ve eilim ler -ey lem , dayankl
lk, baskn olm a arzusu, kefetm e ve risk a lm a -a b a rtl haller
alacak. Beyin devreleri ve ykselen horm on seviyeleri, eb e
veynlerini sorgulam asna ve szlerini dinleroem esine, cinsel
partner arayna girim esine, kendi kendine ba kaldrm as
na, erkek hiyerarisindeki yeri iin m cadele etm esine, gnl
ilikisi arayna ve sonunda yetikinlik evresine girerek
nihayet kendisini bulm asna neden olacak. G ereklii testos
teron tarafndan ynetilecek ve ok yaknda kendisini gl,
cesur ve yenilm ez olarak grecek. K endinden ok em in oldu
u iin de elde ettii sonulara kar kr ve ebeveynlerinin
uyarlarna kar sar olacak.

52

cf
2
ERGEN ERKEK BEYN
Jake'in annesi bir yandan odasnn kapsn d verken bir yan
dan da "H em en bilgisayarn kapat Jake! O d ev bitene kadar
oyun y o k !" d iye feryat ediyordu. K apy aralay an Jake anne
sine bo baklarla bakt ve aznn iinde b ir eyler hom ur
danarak kapy yzne kapatt. Kate o lu n u n m uhtem elen
bilgisayar yeniden ap yalnzca sesini ksacan biliyordu.
Bilm edii ey ise cretsiz porno sitelerin oluna artk kankalaryla evrim ii oynad sava oyu nlarnd an daha ekici
geldiiydi.
Kate benim bir hastam d ve bu anlattklarnd an b ir yl
ncesine kadar Ja k e'le olan ilikisini yakn ve m utluluk veri
ci olarak tanm lyordu. A ncak nced en m utlu ve ibirliine
yatkn olan olu on drt yana geld iind e som u rtkanlat ve
asabileti. A rtk srekli birbirleriyle urar h a le gelm ilerdi.
Kate ve ei D an, Jak e'in h aftalardr hibir ngilizce devini
teslim etm ediini rend iklerind e alkol ya da uyuturucu
kullandndan endie ettiler. Bunun zerine benden bir ran
devu alarak ailecek grm eye geldiler. Seansm z boyunca
Jake pencereden darya bakt, Dan ise Kate olunu n aniden
ulalm az ve ketum birine d ntnden y an a yakla ika
yet ederken nazike dinledi. Jake yatnzca D ylan isimli baka
bir lise birinci sn f rencisiyle kavga etm ekle kalm am ,
ayn zam anda iinde K ate'in "h z l" olarak tanm lad Zoe
isimli bir kzn da olduu yeni bir arkad a gru bu edinm iti.
Dan ayn fikirde olm adn belirterek sz ald ve "K avga
53

Erkek Beyni

etm esinden ya da yeni arkadalarndan ok endieli deilim .

Benim beklentim Jake'in notlarn kesinlikle drm em esi"
dedi.
Bu esnada kvrck kahverengi salar ve leylek gibi uzun
kol ve bacaklaryla karm da oturan Jake ebeveynlerinin ken
disi hakkndaki endieleri karsnda afallam ve bunlardan
habersizm i gibi grnyordu. Dnp kendisine- "A ilenin
endieleri hakknda ne d n yorsu n ?" diye sorduum
da yalnzca om uzlarn silkti. Akl ki ou ergen gibi Jake
de ebeveynlerinin nnde fazla bir ey anlatm ayacakt. Bu
yzden bir sonraki hafta ahsi bir seans yapabilm em iz iin
yeniden gelm esini nerdim . Kendi ergenlik andaki olum
drt uzun yl sren lise hayalnn ardndan niversiteye ba
lamak iin evden yeni ayrlm olduundan, Jake ve ailesinin
bana gelenler hakknda epeyce fikrim vard. Bir erkein
ocukluu ne kadar uyum lu geerse gesin, ergenlik dnem i
her eyi deitirebilir. ocuk geliim inin bu evresi ebeveyn
ler iin ocuu babo brakm adan serbest brakm ak adna
hassas m anevralar yapm ay gerektirir. Kate san ki tand
Jake'in yok olduunu hissettiini sylyordu ve aslnda bu
baz bakm lardan doruydu.
Bilim insanlar ergen beyninin her iki cinsiyetle de ergenlik
ncesi beyne gre belirgin ekilde farkl okluunu kefet
m ilerdir. Ja k e'te grnr lale gelm eye balayan deiim ler
aslnda o lenz anne karnndayken genleri ve horm onlar
tarafndan oluturulm aya balam lard. im di ocukluk-duraklam asm n da bitm esiyle Jak e'in erkek dnyasna gs
gerebilm esi iin hnerlerini gelitirm e zam an gelm iti. Bunu
yapm aya hazr ve hevesliydi, ancak annesi yle deildi. Bu
evrede beynindeki m ilyonlarca ufack androjen alteri, ya da
alc sinirler, a bir ekilde testosteronun yani erkeklik hor
m onlarnn sultannn gelm esini bekliyorlard. Bent kapaklan
ardna kadar alm halde, erkeklik svs ergen bir erkein
tm beyni ve bedenine yaylr. Kendi olum on drt yama
54

Ergen Erkek

Ueyni

gelip karam sar ve asabi biri haline geldiinde " A m an tan

rm! Yaknda testosteron tm zihnini, bedenini ve ruhunu ele
g eirecek!" diye dndm hatrlyorum .

e s t o s t e r o n

t s u n a m

Kate Jake'in davranlarnn u noktada olduunu dn

yor olsa da ona olunun kendi yandaki d ier birok ocuk
tan daha farkl olm ad konusunda garanti verdim . O n drt
yandaki Jake'in beyni hali hazrda birka yldr yeniden
yapm siirecindeydi. Dokuz ve on be yalar arasnda Jake'in
m ilyarlarca nronu ve trilyonlarca balants olan erkek
beyin devreleri testosteron seviyesinin yirmi kat ykselm e
siyle "can lan y o rd u ". Eer testosteron bira olsayd, dokuz
yandaki bir erkek ocuk bundan g nd e bir kahve fincan
iiyor olurdu. A ncak ya on bee ulatnda, bu m iktar
gnde sekiz litreye denk gelir. Jake alkol ya da uyuturucu
kullanm yordu. Ama testosteronla yklyd.
Testosteron salglanm daki bu artla beraber, bu horm on
bir erkek ocuun beyninden kaynaklanan tm dnce ve
davranlar biyolojik olarak erilletirm eye balayacak ve
doum undan nce olum u olan erkek beyin devrelerinin
lzl bir geliim ini salayacaktr. A yrca teslislerini by
tecek, kaslarnn ve kem iklerinin geliim ini etkinletirecek,
yznde ve erojen blgesinde kllar kartacak, sesini pesletirecek ve penisini uzatp kalnlatracaktr. A ncak en az
bunlar kad ar arpc olan bir d ier ey de testosteronun erkek
ocuun hipotalam usundaki "cin sellik -p ein d e" olan beyin
devrelerini kzlarn beyinlerindeki ayn blgeye gre iki kat
tan daha fazla gelitirecek olm asdr. Erkek beyni bylelikle
cinsellikle m eguliyeti zihnin en n srasna koyacak ekilde
yaplanm olur.
Ergenlik ann balarnda, g sler ya da kadn bedeni
nin baka blgelerine ait grntler erkek ocuklarn grsel
55

Erkek Beyni

kortekslerini doal yollarla ele geirdiinde b az ocu klar bir

"sa p a " d ntklerinden end ie ederler. K zlarn srekli
zihinlerini m egul etm esine alm alar biraz zam anlarn alr.
C insellikle ilgili bu m eguliyet b ir spor salonundaki byk
LCD ekran gibidir; arka planda daim a aktr. Bu bilgiyi lise
snflarndaki erkek ocuklarla paylatm zam an, bir anl
na da olsa, birou n un y znd en ksa b ir onay ifadesinin
getiini grrm , elbette ardndan yeniden sklm gr n
m eye balarlar.
Erkein H ayatnda Testosteronun Yeri

DOUM

A ncak ergenlik d nem indeki bir erkek ocuun zihninde

ki tek ey cinsellik deildir. Testosteron Jak e'in beyin hcre
lerinin zerine b y k dalgalar halinde gelerek vazopressin

56

Lrg 'n E rk e k B ey n i

isim li eliki bir horm onu da uyard. Testosteronla vazopressin beraber alarak Jake'i beynini, odasn kendi topraklar
ilan etm eye ve akranlarndan gelen -k u ru n tu ya da g e re k aalam alara kar hassasiyete ynlendirdiler. 13u horm onlar
stres horm onu kortizol ile kartklarnda ise, vcuduna ve
beynine ar bir yklem e yaparak Jake'i stats ya da ken
dine ait blgesine kar m eydan okum alara cevaben erkee
zg sava ya da ka tepkisi gelitirm eye hazrladlar. Beyin
lerim iz yz binlerce yl boyunca hiyerarik gruplar iinde
stat bilincine sahip biim de yaayarak ekillenm itir. Tm
ergen erkekler derebeyi olm ak istem eseler de, stat srala
m asnda stlerde yer alm ay, alt sralardan m m kn olduu
kadar uzak durm ay kesinlikle isterler. Bu durum , balarn
derde sokacak riskler alm alarn gerektirebilir.
A nneler olarak ou m uz gibi K ale de ergen olunun bey
nindeki deiim lerin tm n tam olarak anlayp kabullene
medi. Dan ve Kate bir sonraki hafta ofisim e geldiklerinde,
K ate'e "E n dielen m e. Onlu yalarnda olan ocuklarn bey
ninin, ergenlie girm eleriyle balayan yeniden yaplann
tam am lam as iin dokuz ila on yl gerekir. Jake'in horm on
seviyesi yksek beyin devreleri onlu yalarnn sonuna ya
da yirm ili yalarnn bana geldiinde dengeli hale gelecek"
dedim .
K ate'in hem en yz asld. "O kadar yaayacam dan
em in deilim . Bu ocuk beni ld r yor." Bunu sylerken
yar yarya ciddi olduunu grebiliyordum .
Dan bana dnp yle dedi, "B ak , Jake tpk yeryzne
im d iye kadar ayak basm d ier ergen erkek ocuklar gibi.
Biraz porno izleyecek. devlerini yapm ayacak, dvecek
ve kzlar grnce salyas akacak. Biraz ceza verirsek yola
gelecektir."

57

Erkek Bn/ni
DEV SAVALARI

Jake artk savsaklad ngilizce devlerinin hepsini yapana

kadar cezal olsa da, beynini devlerine odaklam akta glk
ekiyordu. Eer Jak e'in beynini dev yapm ak iin m asasnn
bana oturduunda m inyatr bir beyin taraycyla izliyor
olsaydk, prefrontal korteksinin (IT C ) -y a n i dikkat ve akl
yrtm eden sorum lu b lg e sin in - onun derslerine odaklan
masn salam ak iin rpndn grrdk. Bununla beraber
greceim iz dier eyler de beynine yaylarak cinsellik ve
saldrganlk devrelerini etkinletiren vazopressin ve testos
teron patlam alar olurdu. D ylan'n pikince srtan yznn
imgesi Jake'in beynine kaydedildiinde stres horm onu kortizolun ykselie getiini grrdk. Boylere tehdit ve korku
blgesi -a m ig d a la - etkin hale gelecekti. A rdndan, o gn
okula gelirken giym i olduu dar kazayla Z oe'nin im gesi
ikincil grsel sistem inin nnde parladnda, cinsellik dev
relerinin etkinletiini ve Jak e'in dikkatini iyice dattklarm
grecektik. Bundan sonra ela Jake'in PEC'sinin ngilizce de
vine odaklanm ay s rd rm ek iin abaladn grecektik.
Ama artk ok ge olacakt. Jake'in PFC'si cinsellikle ilgili
hayallerle ba edem ezdi. ok ksa bir sre sonra, dev akln
daki son ey olacakt.
Ergenlik dnem indeki erkekler bilerek zorluk karm az
lar. Yalnzca beyinleri gelecei dnebilm ek iin yeterli
donanm a sahip deildir. Erkek ocuklar dersin bana otu r
tup dev yaptrm ak ebeveynler iin her zam an kz ocuklara
kyasla daha byk bir m cadele gerektirm itir ve bugnn
yksek teknolojisinin batan karcl yznden, bu m ca
dele bir sava haline gelebilir. evrim ii ortam da elenceli
bir ey yapm ak varken ders alm ak ergenlik dnem indeki
erkek ocuklara hi de anlam l gelm ez. A ratrm alar, ergenlik
dnem indeki erkek ocuklarn beynindeki dl blgesinin
etkin hale gelm esi iin olaanst younlukta hisler gerek
tiini gsteriyor ve ev devi bu ie pek yaram yor. N eyse
58

 rg e lirk e k B ey n i

ki babas Jak e'e krk katr m krk satr m dem edi. Verdii
ceza bir ay boyunca bilgisayar, cep telefonu ve televizyon
yasayd am a Jake'in tm devlerini teslim etm esi ve orta
lam asn B yapm as durum unda rvan m ana bir ift bileti
olacakt. tiraf etm eliyim ki Jake'in notlar birdenbire y ksel
diind e biraz arm tm . Jak e bir ekild e babasnn tehdidi
ni d e dln de ciddiye alm t.
yi notlar alan erkek ocuklarn bile onuncu ya da on
birinci snfa geldiklerinde okuldan nefret edebildiklerini
biliyorum . Bu yzden bir sonraki gr m em izde Jak e'e okula
gitm ek iin ona heves veren herhangi b ir ey olup olm adn
sordum . M uhakkak aka yapyor olm alym m gibi kalarn
kaldrd ve "1 layr. Binay terk etm em iz ve halta cep telefon
larm z am am z bile yasak. ok aptalca. H apishane g ib i"
dedi. nlerindeki yln Jake ve ailesi iin zorlu geeceini
grebiliyordum . Eilim sistem im iz her bakm dan onlu ya
lardaki erkek ocuklarn m aceraperest ve zgrlk arayan
beyinleriyle dorudan atm a iinde. Bu yzden snfta ders
esnasndaki kesintilerin y zd e doksannn erkek ocuklar
yznden m eydana gelm esine ve liseyi yarda brakanlarn
yzde sekseninin yine erkek ocu klar olm asna arm am a
lyz. Snflarda verilen D ve F notlarnn yzde yetm iini
erkek ocu klar alyor. Ru ocuklar iyi notlar alabilecek kadar
zekiler am a kt not alm ay um ursam yorlar. O kulun ba
lama saatinin bu yalardaki erkek ocu un beyninin uyku
dngsyle tam am yla uyum suz oluu da bu durum a hi
yardm c olm uyor.

y k u l u

v e

ikkin

Jake'in sabahki ilk dersi ngilizce'ydi v e bana sylediine gre

ders boyunca ayk kalm ak iin elinden geleni yapm t. "Sab a
hn ikisinden nce kesinlikle uykuya dalam yorum . Hafta son
lan ge saate kadar uyuyorum ama annem kzyor."
59

Erkek Beyni

Bir erkek ocuun beyninin uyku saati on bir ila on iki

yalarnda deim eye balar. Testosteron reseptrleri suprakiazm atik niikleustaki yani SC N 'd eki beyin saati hcre
lerinin ayarn d eitirirler, bylece bu ocuklar gece daha
ge saatlere kad ar ayakta kalp sabah daha ge kalkarlar. Bir
erkek ocuk on drt yam a geldiinde yeni uyku saati kendi
yandaki bir kza gre bir saat ileriye gitm itir. Bu biyolo
jik saat deiim i, kar cinsle ezam anlln bozulm asnn
sadece balangcdr. E rkekler bu zam andan balayarak kar
cinsteki akranlar m enopoza girene kadar onlardan daha ge
uyuyup daha ge kalkacaklardr.
G nm zde onlu yalarndaki ou erkek ocuk okula
be ya da alt saatlik uykuyla giLtiklerini belirtm ekledirler,
oysa beyinlerinin en az on saate ihtiyac vardr. Baz ebeveyn
ler oullarnn en aznd an biraz uyum as iin interneti fiten
ekm ek zorunda kalrlar. E er okul sistem leri ve retm en
ler genlerin gerekten de renm elerini isteselerdi, okulun
balang saatini birka saat ileriye atarlard. En azndan bu
zm her ne kadar yzlerindeki sklm lk ifadesini silm e
yecek olsa da erkek ocuklarn gzlerinin ak olm a ihtim ali
ni ykseltirdi.
Birok ebeveyn gibi ben de onlu yalarndaki ocuklarn,
artk bir ey hakknda heyecanlanm ak onlara gre haval
bir ey olm ad n d an sk lm gr n d klerin i d n r
dm . A ncak bilim insanlan ergenlik d nem inde erkek ocu
un beynindeki zevk m erkezinin, yetikinlere ve ocuklara
kyasla neredeyse hissiz olduunu kefetm ilerdir. Jake'i
beynindeki dl m erkezi daha zor etkinleir hale gelm iti
ve norm al seviyelerde u yan hissetm eye yetecek kadar has
sas deildi. Yani Jake sklm gibi yapm yordu. G erekten
sklm t ve bunun nne geem iyordu. Ulusal Ruh Sal
Enstils'nden Erin M cC lure ve m esai arkadalar, ekil
bozukluklar ve ciddi sakatlklar tayan bedenlerin foto
raflarn gsterdikleri ergenlerin beyinlerini taradklarnda,
60

I l r g c l i r k o k li c y i

b ocuklarn beyinlerinin ocuklarn ya da yetikinlerinki

kadar etkin (em ediini grdler. Birok lise retm eninin
bildii gibi, ergenlik andaki bir erkein beyninin birazck
olsun etkinlem ek iin gayet d erinden korkm as ya da ok
olm as gerekir. Bir yetikinin korkudan bir kenara sinm esine
yetecek kadar uyarm , ergenlik andaki bir ocuu ancak
biraz tedirgin eder. E er bu yalardaki bir ocuu lk att
racak ya da yerinden zplatacak k ad ar korkutm ak isterseniz
olay sesler, klar, aksiyon ve kan ku llanarak bytm eniz
gerekir. A rtk olum un bu yalardayken neden en kanl zel
efektleri ve katliam film lerini sevdiini biliyorum . Bu tercih,
gie rekorlar kran film lerin yapm clarnn iyi bildii gibi,
erkek ocu klar yetikinlie eritiklerin d e de deim eyebi
lir. A ncak yetikin erkekler, henz onlu yalarnda heyecan
peinde koan ocuklarken hissettikleri katksz heyecan ihti
yacn artk hissetm ezler.
Jake'in annesi olunun gzlerinin donukluunu, abuk
sinirlenm esini ve asabiyetini uyku yetersizliine balyordu
ve uykusuzluun elbette bunlarla ilgisi vard. Ama bilm edi
i ey Jak e'in sinirinin byk ksm nn, onun erkek beyninin
dnyaya ve o dnyada bulunan herkese ynelik yeni algla
y biim i tarafndan tetiklendiiydi.

n y a y a

r k e k

-R

e n k l

z l k l e r l e

a k m a k

Eer k ad n lar dnyaya "erk ek -ren k li g z l k ler" ile bakabilselerdi m anzarann ne kadar d e iti in e h ayret ederlerdi.
Bir erk ek ocu k ergenlik am a g ird i in d e y aln z bedeni ve
sesi deil y z ifadeleri de d e iir, bunu da baka insanlarn
yz ifad elerini alglam a biim inin d eim esi izler. Bunun
sebebi horm on lard r. Bir horm onu n tem el am alarn dan
biri beyin lerim izin alglayn d e itirerek yeni davran
b iim lerin i ku llan m a h a z rla m a k tr. E rg en lik and aki
bir erk ek ocu u n gereklik algsn d e itiren ey lestos-

61

Erkek Beyni

tenin ve vazopressin d ir. B en zer bir biim de, strojen ve

oksitosin de b ir gen kzn gereklii alglayn d eitirir.
G en kzlarn h orm on lar tarafnd an yn len d irilm i olan
alglam a d e iik lii, beyinlerini duygusal b alan tlar ve
ilikilere hazrlarken erkeklerin h orm onlar onlar sald r
m aya ve savu nm aya yn elik davran lara hazrlar. Erkek
ocuk yetikin lie eriti in d e bu d av ran lar ona sev d ik le
rini savunm a ve sald rg anca korum ada yardm c olacaklar.
Am a ilk nce, bu d ou tan gelm e gdleri kontrol etm eyi
renm esi gerekecektir.
G etiim iz yllard a ortada hibir neden yokken Jak e
kendisini daha sinirli ve fkeli hissetm eye balad. H em en
vard sonu, karsna kan herkesin ona kt d av ran
d oldu. N eden tm d n yan n birdenbire onun karsna
getiini dndn so rabiliriz. A ncak Jake'in b ilm e
dii bir ey var, o da vazopressin in beynini aslnda k en
disine kar tarafsz olan su ratlar dm an su ratlar olarak
grm eye yn len d iriyo r olm asd r. M ain e'd e aratrm aclar
ergenlik and aki gen lerin , kendilerine.k.ar tarafsz olan
su rat ifadelerini alg laylarn , burun spreyi araclyla
vazopressin vererek test ettiler. Sonu olarak, bu h orm o
nun etkisi altn day ken kzlarn tarafsz y zleri dost y zler
olarak d eerlen d ird iin i, erkeklerin ise tarafsz yzleri dost
olm ayan, hatta dm an y zler olarak grd klerini k efetti
ler. Bu, Jake'in D ylan'la bir sonraki k arlam asnd a, asln d a
Dylan yalnzca sk lm k en Ja k e'in onu neden sin irliym i
gibi grdn aklyor. Ja k e'in beyni horm onlar tarafn
dan belaya bulam aya h azrlan yord u.
Bilim insanlar ergenlik andaki erkek hayvanlarn da
beyninin vazopressin ve testosteron tarafndan uyarldnda
davranlarnn deitiini kefettiler. Tespit ettikleri ey bey
nin iki temel his sensriinn -am ig d ala ve h ip o talam u su n horm onlarn etkisi altndayken potansiyel tehlikelere kar
olaanst lassaslatklaryd. H ayvanlar zerinde yaplan
f>2

E rg e n E rk e k Ueyni

aratrm alard a, farelere vazopressin verildiinde blgelerini

ve elerini korum ada sald rganlatklar sonucu elde edildi.
nsanlard a, potansiyel bir tehdit genellikle bir yz ifade
siyle kendisini belli eder. Ergenlik dnem i balam adan nce,
Jake'i testosteron ve vazopressin seviyesi h enz dkken,
D ylan'n sklm ln yanstan yz Ja k e'e m uhtem elen
dm anca ya da kzgn gzkm eyecekti. A ncak bu dnem e
girm esiyle her ey deiti. Evrim ci biyologlar yzleri gerek
te olduklarnd an daha kzgn olarak grm enin erkekler iin
bulunduklar ortam a ad apte olm a ilevi grdne inanr
lar. Bu zellikleri onlara savam ak ya da kam ak tercihlerin
den hangisini kullanm alar gerektiine hzlca karar verm e
im kn salar.
Jake ve Dyla ayn zam anda erkeklerin kadim hayatla
kalma teknii olan yan bakm a ve b l f yapm a yeteneklerini
keskinletiriyorlard. D uygularn saklam ay reniyorlard.
Baz bilim insalar, erkeklerin scak iklim lerde bile yzlerin
deki ty ve sakallar kaybetm em i olm alarnn nedenini, bu
ty ve sakallarn erkeklerin daha sert gzkm elerine ve ger
ek hislerini saklam alarna y aryor olm asna balarlar.
Erkek prim at ve insanlar arasndaki hiyerari ierisinde
kzgn yz ifadesi gc eld e tutm ak iin kullanlr. Yaplan
aratrm aya gre en yksek testosteron seviyesinin sahibi
genellikle en kzgn yz ifadesini yanstandr. sve'te ergen
lik andaki erkek ocu klar arasnda yaplan bir alm a,
testosteron seviyesi yksek olan ocuklarn karlatklar
tehditlere daha saldrgan tepkiler verdiklerini tespit etm i
tir. Bu yksek testosteron seviyesine sahip ocuklarn ayn
zam anda daha huysuz ve sabrsz olduklar da belirtilm itir.
Bir baka alm ada da, testosteron seviyesinin fkeli bir yz
grldnde artt, bylece de saldrganlkla ilgili beyin
devrelerinin harekele geirildii ortaya koyulm utur. Bu
yzden kzgn yzler, ister g erek len kzgn ister yalnzca bir
hayal rn olsun, erkein dv ruhunu tututururlar.
63

Erkek Beyni

Jake ve D ylan' da kavgalarnda tecrbe ettikleri gibi, bu ani

fke dnm eden eylem e gem eye neden olabilir. Bu durum
genelde kavga edenlerin kendisi iin bile bir srpriz olur.
Eer bu iki erkek ocuun testosteron ve vazopressin sevi
yeleri daha dk olsayd, kavga etm eye bu kadar eilim li
olm az ve skoru eitlem ek iin bir arzu duym azlard. Am a
bu horm on kokteyli rahatsz edici ve hatta bazen m antk d
olan bir alevi canl tutuyordu.

LGSZLK

Ergenlik dnem indeki erkekler grdkleri yzleri k k

l klerin e gre daha farkl yoru m lam akla kalm azlar; ayn
zam anda insan seslerin i ve baka sesleri ergenlikten n cesi
ne gre daha farkl alglarlar. Deien h orm on lar, kim i ey
leri kendi yalarnd aki kzlara gre daha farkl duym alarna
neden olabilir. P o rtek iz 'd e aratrm aclar ergenlik dnem i
boyunca d iilerd eki strojen ve erkeklerd eki testosteron
d alg alan m alarn n kzlarn ve erk ek lerin b eyin lerin d eki
duym a farkllm arttrd n , ancak esas farkn parazit gibi
baz basit seslerin erkek beyn in d e farkl ekilde ilenm esi
olduunu k efetm ilerd ir. L iesbet R uytjens ve H o llan d a'd a
ki m esai arkad alar, yalar on yedi ila yirm i be arasnda
d eien erkek ve kad nlarn parazit sesi ve m zik sesi d in le
yileri esnasn d aki beyin ak liv itelerin i izlediler. K ad nlarn
beyni hem parazit hem de m zik sesi d uy d uklarnda youn
ekild e etkin leti. E rkeklerin beyni de m zik sesi ile etk in
leti ancak parazit sesi d uyd uklarnd a etkin liin i durdurdu.
Sanki bu sesi hi d u y m u yorlarm gibiydi. B eyinlerindeki
taram a sistem i parazit sesi d uyd uu nda otom atik olarak
d uruyord u. Bilim insanlar erkein beyninin an n e k arn n d a
ki geliim i esnasn d a, testosteron horm onunun iitsel siste
m in oluum unu ve beyin iindeki balantlar etkiled iin i,
bunun sonucu olarak da erkek beyninin istenm eyen "g r l64

Ergen Erkek Beyni

tii" ve tekrar eden akustik u yarcya kadn beynine gre

daha fazla ket vurduunu rend iler. T ek rar tekrar ayn
eylerd en bahsetm eye balad m d a kocam la dalga geer,
beyninin aku stik sistem inin otom atik olarak kapanm gibi
grndn sylerim ; tekrarlarm onun beynine parazit
sesi olarak kaydedilir.
Ayn ekilde, Zoe ve arkadalar film ler, m oda ve dier
kzlar hakknda bitm ek bilm eyen konum alarn yaparlar
ken, birbirine karan sesleri Jake'in kulaklarna bir vzlt ya
da uultu olar ak geliyordu. Jake ve etraftaki dier erkekler
iin kzlarn seri m uhabbetlerinin m elodisini takip etm ek
neredeyse im knszd. Y apabilecekleri en iyi ey balarn
sallam ak ve dinliyorm u gibi yapm akt.
E rkekler kzlarn konu m aktan veya m esaj atm aktan
neden bu kadar ok holandn, ya da niin her ayrnty
paylam a ihtiyac hissettiklerini anlayam azlar. Jake ve arka
dalar daha ziyade m an ka ka bittii ya da yeni gelen
seksi retm enin vcut lleri tahm ini gibi " n em li" eyler
hakknda ok ok ksa m esajlar gnderm e eilim indedirler.
Onlu yalarnn sonuna gelm i kadn ve erkek niversi
te rencilerinin bir gnde kullandklar kelim e m iktarnn
aa yukar ayn olduu belirlenm i olsa da, aratrm aclar
farkl zam anlard a ve farkl konular hakknda konum ay
tercih ettiklerini kefetti. Erkekler oyunlardan ve nesneler
den, kzlar ise insanlar ve ilikilerden s z ediyorlard. Bu
farkllklarn kayna da horm onlar olabilir. Texas niversitesi'nden Jam es Pennebaker bir ila iki yllk bir sre boyunca
testosteron tedavisi gren erkeklerin bu s re boyunca yazl
iletiim lerinde insanlar hakknda gittike daha az kelim e
sarf ettiklerini ve nesneler ile ahsi olm ayan konular zerine
git gide daha fazla kelim e kullanm aya baladklarm tespit
etti. Erkek ocu klar Jak e'in yana geldiklerinde testosteron
seviyeleri y ksek olduundan ahsi m eseleler hakknda pek
fazla konum ak istem eyebilirler. y e tik in le rle- z e llik le de
65

Erkek He/rti

eb ev ey n lerle- konum aya geldiinde ise, onlu yalarndaki

bir erkek ocuun dsturu udur: "S e r verip sr verm em ek."

Y G R N M E K

VE TBARI

KORUMAK

Snfn arkasnda durup bakacak olsaydnz Jake'in ngilizce

snfndaki tm erkekler gznze aa yukar ayn gr
nrd. Aralarnda bir fark bulm ak zor olurdu; stlerinden
sarkan kendilerine birka beden byk pasakl kyafetler,
zellikle dank braklm salar, sivilceli ve tra ed ilm e
m i tylerle bezeli yzler. Y zlerinde sknt ve kk gr
m e ifadesiyle kam burlarn karp sralarna doru eilen
bu ocuklar gznze sanki yataktan daha yeni km gibi
grnrlerdi. A slnda gerekten de yeni km lardr. Onlu
yalarndaki bir erkek ocuk bakalarnn kendisi hakknda
ne dndn ve nasl grndn li nem sem iyorm u gibi grnr. A ncak gerekte, durum bunun tam da
tersidir.
Ergenlik dnem indeki ocuklar akranlarndan aldklar
st ak ya da kapal h er trl tepkiye kar ok hassastr
lar. Yznden anlalm asa bile snf arkadalarnn kendisi
hakknda ne dnd konusunda Jak e'in git gid e daha
takntl hale geldii benim iin gayet akl. Bir sonraki
grm em izde Z oe'n in kz arkadalarndan birinin kendisi
ne san uzatm aya baladndan beri Z oe'nin onun salarn
beendiini sylediini gururla anlatt. Ardndan fkeyle,
her Crna katld poker gecesine gitm eyeceini nk oyu
na katlan erkeklerden birinin ok yava oynad iin kendi
sini eletirdiini syledi. Ne iltifatlar ne de eletiriler Jake'in
beyin devrelerine ergenlie girm eden nce asla bir sarsnt
yaatam azd. O ysa bugnlerde sosyal hayatnda karla
t her trl yorum ve bak Jake'i -y a da en azndan rostral singulat blgesini, ksaca RCZ diyebileceim iz, beynin
sosyal onaylanm a veya onaylanm am a konusunda bir baro
66

trg e n lir k c k B ey n i

m etre grevi stlenen b lg e sin i- rah atsz ediyordu. Jake'in

beyninin bu "bakalar tarafndan kabul ediliyorum ya da
ed ilm iyorum " tespitini yapan blgesi m uazzam bir yeniden
ayarlanm a sreci ierisindeydi. A rtk arkadalarnn onayn
alm ak, ailesinin onayn alm aya gre ok daha nem li hale
gelm iti. Evrim ci psikologlar RCZ gibi beyin devrelerinin,
ilkel toplum lardaki insanlar klan ya da kabilelerinden afo
roz edilm elerine neden olabilecek sosyal hatalar yapm aktan
alkoym ak iin gelitiini varsayarlar. Sosyal kabul bir hayat
m em at m eselesi olabilir. Ergenlik andaki genler iin,
akranlar tarafndan onaylanm am ak lm gibidir. Uyum sa
lamak ise her ey dem ektir.

D A Y A N IK LILIK GSTERS

Jake kendisini aalanm hissettiinde ya da bir m eydan

okumayla kar karya olduunu dndnde, skoru eit
leyip saygnln geri kazanm adan rahata erm esi mmkn
deildi. Dylan m ata kendisini ittiinden beri srekli onu dv
menin hayalini kuruyordu. D ylan'n fiziksel stnl vard,
bu yzden Jake onunla gerek bir kavgaya girim ek istemi
yordu. Am a kendisini Dylan' bir konuda alt etm ek zorunda
hissediyordu. Bu konunun ne olabileceini kefedene kadar
soukkanl davranm alyd. Ergenlik dnem indeki bir gencin
zgveni akranlar nnde nasl grndyle doru oran
tldr. Eer stte olam ayacaksa yapabilecei en iyi ey buna
aldrm yorm u gibi grnm ektir. Bu yzden Jake erkeklerin
sayg grm ek iin kullandklar tavr taknm a tekniklerini
gelitiriyordu. Erkekler iin egem enlik ve saldrganlk sinyal
leri verm ek sosyal hiyerariyi oluturm ak ve srdrm ek iin
nemli bir yoldur. Jake gerekte kendisine o kadar gvenm ese
de, kendisine yetebiliyorm u ve dvm ekten korkm uyorm u
gibi gzkm ek istiyordu. A ncak ou erkein bildii gibi fke
li gzkm ek ou zam an yalnzca bir blftr.
67

Erkek Beyni

Testosteron seviyesinin ykselm esi, daha sinirli bir ruh

halinin ortaya km as ve yava yava bir egem enlik arzu
sunun dom as, ergenlik andaki baz genleri egem enlik
hiyerarisindeki yerlerini fiziksel olarak test etm eye iter. Bu
yzden bir otorite figryle -h a tta , deneyim lerim e gre, bir
ebeveynle b ile - kar karya gelm ek bu genler iin olaan
bir durum dur. O lum la ilk kran krana kavgam z on altnc
ya gn kutlam alarndan beklediini bulam ad gnlerde
yapm tk. Hafta ii sabahn ikisinde bilgisayar oyunundan
gelen roket patlam asna benzer seslerle uyanm tm . Bu ses
ler beni derin uykum dan uyandrm t ve kan beynim e s
rad. Paldr k ld r alt kata inerek kapsn yum ruklam aya ve
"O bilgisayar hem en kapat ve kablosunu skp bana ver!"
diye barm aya baladm . Kapy aarken gsn iirdi
ve bir seksen belik boyuyla bana doru eilerek "K abloyu
sana hayatta verm em " dedi. G zm n ne kadar korktuuna
kendim de arm olsam da tavrm korum am gerekliini
biliyordum . Y akalayabildiim en sert ses tonuyla "Y a bana o
kabloyu verirsin ya da haftaya src ehliyeti alma hayalleri
ne veda ed ersin !" diye kkredim . Ciddi olduum u biliyordu,
bu yzden hi istem eden de olsa kabloyu skp bana uzatt.
O an iin kazanm tm . Am a Jak e'te de olduu gibi, bam
szlk iin verdii sava daha yeni balyordu.

a z a n a n

h e r

e y

a l ir

O sonbahar Jak e'in annesi birka haftalk futbol antrenm a

nndan sonra olunun evdeki tavrnn arpc ekilde dei
liini bildirm ek iin arad. Ama sezon baladnda Kate bu
sefer olunun ok geim sizletiini syledi. A ratrm aclar
testosteron seviyesinin, bir m cadele ncesinde arttn tes
pit etm ilerdir. D olaysyla m a ncesinde Jake'in nrokim yasallan -d o p a m in , testosteron, kortizol ve v a z o p ressin -o n u
keyiflendiriyor ve sanki kendi taknn kaybedem ezm i gibi
68

E rg e n E rk e k B eyn i

hissetm esine neden oluyordu. K endisinden em in ve heyecan

lyd. M cadele ncesi oluan bu heyecan hissi yalnzca spor
tif etkinliklerd e deil, erkek beyninin katld ya da yalnzca
izledii her m cadele iin geerlidir. Jake'in vcudu ne kadar
ok testosteron retirse beyni de o kad ar dopam in ve vazopressin retiyor ve zellikle takm nn kazand durum larda
Jake kendisini ok iyi hissediyordu. alm alar testosteron
horm onunun kazanm a durum unda kaybetm eye gre, izle
yicilerde dahi daha fazla salglandn gsteriyorlar. K azan
mak ok byk bir heyecan yarattndan, beyinde, uyutu
rucu bam llarnn hissettii trden bir hissin doal yoldan
hissedilm esini salar. A ncak ilerin ktye gitm eye balad
an, zafer um udu suya derken iyi hissettiren kim yasallar
dibe vurur.
Takm ma kaybettiinde Jake g nlerce som urttu. Zoe'yi
grm ek bile kendisini daha iyi hissetm esini salam yordu.
Kate, Jake'in ma kaybettiklerinde yaad kasvet ve skn
tsnn m yoksa kazandklar zam an gsterdii kibirliliinin
mi daha kt olduuna karar verem ediini sylyordu.
"K azandklar zam an ortalkta horoz gibi kaslarak yryor,
kaybettiklerinde ise beni sanki onun uaym m gibi ban
dan sav yor" diyordu. Son zam anlarda Jake eve izin verilen
saatlerden daha ge gelm eye ve ailesinin nereye gittiine
dair sorularn duym azlktan gelm eye balam t. K im seye
grnm eden eve girip km ann gizli sanatn renm iti.
Sonu olarak da Jake herkesi ok iyi kandrdna inanm t.
Bu yzden bir arkadann H arley D avid son 'n n arkasnda
ehre doru b ir yolculuk yapm aya karar verip babasna sinemaya gideceini sylediinde, delilleri laykyla ortadan kal
drdna inanyordu. Jak e'in bilm edii ey ise, ebeveynlerin
iletiim ann geni bant yaynndan daha hzl altyd,
t^ier annelerden biri Jake'i evden yirm i mil uzakta bir motos 'kletin arkasnda, hem de kasksz olarak otururken grnce
derhal K ate'i aram t. Jake fena yakalanm t.
69

Erkek Beyni

o p lu m u n

e n

F k r

l e r

e d a r

K ate'in Jak e'e kar.1?! hisleri hayal krklnn da tesindeydi.

ok kzgnd ve korku iindeydi. Bir anne olarak ne liir bir
hata yapm t da olunun bu kadar aptalca ve tehlikeli bir ie
kalkm asn nleyem em iti, m erak ediyordu. O fisim e gel
diklerinde Dan, Jake'in biraz kendisinin o yalardaki haline
benzediini -y a n i m aceraperest ve tehlikeye aldrm az oldu
u n u -s y l y o rd u ama Kate bu son hadiseyi ahsi bir m esele
haline getirm iti.
Kate dnm eden "Jak e bize aptal m uam elesi yapyor!"
ileti i. "Sanki yalnz kendisi bir eyler biliyor. Bizi dinlem esini
istediim izde 'A rtk karanlk a bitli. Sizin u anki dnya
dan haberiniz yok' d iyor".
K ate'in neler hissettiini ok iyi anlyordum . O lum beni
defalarca dinozorlar ana ait olm akla sulam t nk
ona gre bu dnem in m zikleri, sa stilleri, kyafetleri ya da
internet siteleri hakknda hibir ey bilm iyordum . H er yeni
nesilde genlerin kendi fikirlerini savunm ak iin ebeveynle
rinin fikirlerini reddetm eleri gerekir. Bir erkek ocuk on all
ya da on yedi yana ulat zam an um utsuzca ailesinden
zerklik hakk isteyecektir. Sanki beynindeki her hcre "Beni
rahat brakn ve kendi hayalm yaam am a izin verin !" diye
barr.
Jake'in ayrlk ve bam szla duyduu youn ihtiya
hem ilkel hem de ilkseldi. Ayn bam szlk dkn ve
risk alm ay um ursam ayan tavrlar ergenlik ana ulam
dier erkek prim atlarda da grebilirsiniz. A ratrm aclar baz
erkek m aym unlarn ergenlik anda doduklar topluluu
braktklarn ve cesaretle kendi balarnn aresine baktk
larn gzlem lem ilerdir. Bilim insanlar ergenlere zg cesa
retin insan trne ok byk katklar olduuna ve beyinle
rinin bu m erakl, tedbirsiz ve esnek doasnn ergenleri her
nesilde yeni fikirlerin tedarikisi haline getirdiine inanrlar.
Jake'in beyni kefetm eye hazrd ve yeni rlar am ak iin
70

Ergen Erkek lk*yni

program lanm t. Bu yolda kendi gvenliinden fedakrlk

etm eye razyd; tabii bir de annesinin akl salndan.
ok iyi bildiim gibi, her anne bu yalardaki ocuunun
sam a bir ey yapp incinm em esi iin nefesini tutup dua eder.
A ncak baz aratrm alara baklrsa, ergenlik andaki erkek
ler grup halindeyken beyinleri onlar riskli eyler yapm aya
heveslendiren heyecan ve duygusal cokunlu klar yayor.
A ratrm aclarn erkek ocuklarn akranlaryla beraberken
daha ok araba kazas yaptklarn ve gvenli olm ayan bir
anlk seim lerinin olum suz sonularna daha ok m aruz kal
dklarn kefetm elerinin sebebi m uhtem elen budur. A lkol
ve uyuturucu kullanm nn ergenlik andaki genler bir
aradayken daha yksek seviyede olduu tespit edilm i olsa
da, beraberlerken bu m addelerin yokluunda da daha ok
risk alrlar. O nlu yalarndaki srcler arasnda yaplan bir
alm ada, genlerin akranlar yanlarndayken bilgisayarda
oynadklar yar oyununda iki kattan daha fazla risk aldk
lar gzlem lenm itir. A ratrm aclar buradan hareketle onlu
yalardan yirm ili yalarn bana kadar, yalnzca arkadalarla
beraber olm ann riskli kararlar alm a ihtim alini kuvvetlendir
dii sonucuna vardlar. Ksacas araba kiralam a irketleri ya
snr olarak yirmi bei belirlediklerine gre ne yaptklarn
biliyorlar.
Jake kendi kararlarn salkl bir biim de alabileceine
ve hayatn yetikinlerin m dahalesi olm adan yrtebilece
ine yrekten inanyordu. Beyninin bam szl kaldrm aya
biyolojik olarak hazr olm adn kabullenem iyord. Ergenlik
andaki erkekler her eyin kontrolleri altnda olduundan
em indirler. A ncak durum hi de byle deildir. Jake'in ailesi
ne de anlatm olduum gibi, ergenlerin beyinlerini altran
iki farkl sistem vardr.
Am igdala tarafndan idare edilen etkinletirici sistem bu
iki sistem in ilk nce gelienidir. Tevik ed icid ir ve akranlarla
beraber olm a durum unda etkisini ikiye katlar. Bir gaz pedal
71

Erkek Beyni

gibidir, ivm eyi arttrr. kinci sistem olan nleyici sistem ise
prefrontal korleks (PFC) tarafndan ynetilir ve fren pedal
gibidir. M eseleleri dikkatle derinlem esine inceler, riskleri
tartar ve sorunsuz olarak altnda bizleri tehlikeli ya da
aptalca eyler yapm aktan alkoyar. Uusal Akl Sal Enstits'nden Jay Giedd ve i arkadalar, nleyici sistem in
erkeklerde yirm ili yalarn bana kadar olgunlam adn
ortaya koym utur. Jak e'in nleyici sistem i hl yapm aam asndayd, bu yzden de beyni gaz pedaln kullanyor
ama hatal frenler yapyordu. Sonu: Ebeveynlerin kontrol
gereklidir.
Jak e'e bir sonraki grm em izde, ge saatlerde yapt
m otosiklet gezisinin ne sorunlar karabilecei konusunda hi
dnp dnm ediini sordum . En sevim li ve ayn zam an
da en "n e yaptn b ilir" glm seyiini taknarak "K t bir
ey olm ad. N eden herkes biraz rahatlam yor?" dedi.
Jake'in ebeveynlerinin nnde onlar bekleyen ok i
olduunu grebiliyord um . A yrca grevlerim den birinin
K ate'e olunun kendi ayaklar zerinde durabilm esi iin
zorunlu bir girizgh olan bylesi hareketleri ho grm eyi
retm ek olduunu da biliyordum . O lum onlu yalarday
ken benzer durum larda hissettiim i burkan annelik kor
kularn tm berraklyla hatrlyorum . Ama ayn zam anda,
benim de yapm olduum gibi, K ate'in olunun hayatnn
baz ynlerinin sonsuza dek onun eriim i dnda olaca ger
eini kabullenm esi gerekiyordu. Jake on iki on yalarna
geldiinden beri, dokunm ak oktan eriim dna alnm t.
A ratrm aclar annelerinin bedensel yaknl ve kokusunun
ergenlik andaki erkeklere itici geldiini tespit etm ilerdir.
Bilim insanlar bu durum un ayn soydan gelenlerin rem esi
ne kar bir korum a salam ak iin evrim sreci iinde olu
tuunu dnrler. Artk yllardan beridir, Kate ne zam an
Jake'in yakasn ya da san d zeltm eye kalksa olu elini
itiyordu. Jake'in beyni annesiyle yeni fiziki snrlar olu tu ru 72

lirden Erkek Ueyni

ken b r yandan da zel alan etrafna salam snrlar iziyor

du. a an sl b ir heyecanla gereklem esini bekledii zel
yolcu n detaylarn ise kesinlikle paylam ayacakt.

A TE L VE R A H A TS IZ

Jake btn hafta boyunca Z o e'y e km a teklif edecek cesareti

toplamaya alm t. N eredeyse bir yld r ayn grup iin
de taclyorlard ama hi ba baa grm em ilerdi. im di
Zoe'nin arkadalarnn azn arayarak kend isinden "o ekil
d e" h lan p h olanm adn renm eye alyordu. Z oe ile
grup iinde beraber taklm ak Ja k e'e yetm ez olm utu. Artk
onuni yalnz kalam azsa sanki infilak ed ecekm i gibi hisse
d iy o r! u.
Kzlar bir erkein kendilerine km a teklif ederek gze
ald red d ed ilm e riski iin gereken cesaretin deerini tam
olarak bilem ezler. A ncak onlu yalarndaki kzlar gelien
bedenlerinin erkeklerin beyni zerindeki yeni gcn ksa
srede fark ederler. Erkek ocu klar cinsellikle ilgili ilk heyecanlaTi genellikle henz sad ece on bir ya da on iki yan
dayken hisseder ve ksa cinsel fanteziler kurm aya balarlar.
Henz gerek bir cinsel ilikiye h azr hale gelm elerine daha
yllar olsa da erkek ocu klar bu yata sk sk m astrbasyon
yaprraya balarlar. alm alar ergenlik ann bandan yir
mili ja la rn ortalarna kadar erkeklerin gnde bir ila defa
boalmaya ihtiyac olduunu gsteriyor. Bu ya aralndaki
kzladan alnan veriler ise ortalam a olarak gnde bir defa
dan iz m astrbasyon yaptklarn gsteriyor. Bilim insanlar
cinsei uyarm n sk olm asnn gen erkekleri istekli, dour
gan /e karlatklar ilk frsatta "g erek sek s" yapm aya
hazr hale getirm ek iin biyolojik bir zorunluluk olduuna
inanrlar.
Ja te'in cinsellikle ilgili beyin devreleri yllar nce ilem e
ye bclam t ve beyninin grsel korleksi doal fakat nne
73

Erkek Beyni

geilem ez ekilde gslere ve kalalara odaklanm t. C in

sellik hakknda bulabildii her detay takntl bir ekilde
takip ediyordu ve Zoe yam ad ayken gslerinden o denli
byleniyordu ki ne dediini genelde takip edem iyordu.
Y asaklanm porno sitelerine gz alm a arzusuna kar s r
drd direnii kaybediyordu. Sonunda "o ii" gerekten
yapm a zam an geldiinde ne yapacan bilm ek iin kendi
sini renebilecei her eyi renm ek zorum la hissediyordu.
Jake bunu bilinli olarak bilm ese de, bir e bulm ay arzulayan
beyin devreleri artk grev bandayd.
C nl yalar boyunca bir erkein beyin devreleri byk
deiim ler geirir. Beynin baz blgeleri daim i bir etkin
lik iinde vahice byr, bazlar ise oyun d kalr ya da
grevlerini deitirir. Sanki bilgisayarlarna yeni bir iletim
sistem i yerletirilm i gibidir. Baz program lar giincellenirken
bazlar silinm itir. D nm zor olabilir ama yeni sistem bir
kere her eyi ele geird iind e artk erkek beyin devrelerinin
gcn tam randm anla kullanabilir. Peki, erkek bu yeni
glerini nerede kullanacak? ekici ve arzu lan abilir-kzlar
eredevse
orada.

74

cf
3

E A R A YA N BEYN: AK VE E H V E T
Ryan N icole' grd andan itibaren tm dikkatini ona
verm iti. Rugby takm ndan arkadalaryla beraber barda bir
basketbol m a izliyordu, ancak N icole' grd gibi ma
unuttu. Yirm i sekiz yanda bir W eb tasarm cs olan Ryan'
giizel grnen kadnlarn her zam an kendine uygun kiilik
leri olm adn bilecek kadar tecrbesi vard. Am a N icole
beyninin "benim olm al" sekansn tetiklem iti ve baka hi
bir ey dnm eden kendisini ayakta ve ona doru giderken
buldu. Y anndaki arkadann da ekici olduu fark etti ama
onun nefesini kesen N icole'd.
Uzun sar salar, ufak tefek am a kum saati biim li vcu
du ve rahatlkla bir m ankende bulunabilecek bir yzle N ico
le zaten cinsel cazibesinin gcnn farkndayd. Yirmi alt
yandayd ve sallantl ergenlik yllarndan beri hastam d.
On be yanda gsleri byyp d i telleri ktndan beri
erkeklerin aznn suyunu aktyordu.
Ryan N icole' izlerken onun dndaki h er eyden tam a
men habersizdi. Beyninin hipotalam ustaki cinsellii takip
eden blgesi, kum ar m akineleri gibi l l yanm aya bala
mt. Birdenbire dnebildii tek ey N icole'iin dikkatini
nasl ekebilecei olm utu. Bilinli olarak farknda olm asa da
Ryan ata yadigr, e arayan beyninin em irlerini takip ed i
yordu.
Bugn hayatta olan erkekler dourgan kadnlara odak
lanm alarn salayan m ilyonlarca yllk bir biyolojik sei
75

Erkek Beyni

lim in rndrler. Bilm edikleri ey ise dii bireyin rem e

bakm ndan salkl olduunu iaret eden zelliklere odak
lanacak ekilde evrim geirm i olduklardr. A ratrm aclar
kum saati biim li vcudun -ir i gs, ince bel, dz karn ve
dolgun k a l a - ekiciliinin tm kltrlerdeki erkeklerin ii
ne ilem i olduunu ortaya koym ulardr. Bu ekil erkein
beynine kadnn gen, salkl ve m uhtem elen bakasnn
ocuunu beklem iyor olduunu syler. Tm erkekler gibi
Rya'n da bir num aral e tarayc devresi grseldi. Bir erke
in grsel korleksi vcudu N icole gibi olan kadnlar fark
etm eye nceden program lanm tr. Erkeklerin aslnda sabit
fikirli zihinleri yoktur, ancak beyin e takip m od u "n a gird i
i zam an byleym i gibi grnebilirler.

l r t

t m e k

e m a s a

a z ir

l m a

p o r u d u r

N icole bana ilk karlam alarnn ayrntl bir zetini verdi

inde, Ryan'n onu bir ekild e etkilem i olduu akt. Eer
Ryan'n sze dklm em i vcut hareketlerini ar ekim de
izleyebilseydik N icole'e doru tesadiifenm i gibi gzken
am a aslnda kastl olan yryn ve gz gze gelecekleri
ne dair um udunu grebilirdik. A rdndan, bir kere baktlar
m, enesini ediini ve kalarn ok hafif yukarya kaldra
rak glm seyip, bir adm daha yaklatn fark ederdik. ok
gem eden N icole'n kafasn ona doru eerek g l m sem e
sine karlk verdiini ve birazck arkaya doru yaslandn
grrdk. Bedeni ilgiliyim , am a ihtiyatlym ita diyordu. N icole
Ryan'n e arayan beynini doru okum utu. Ryan g l m se
meye devam ederek geriye doru yarm bir adm att.
N icole'n en ekici bulduu ey olan dergi kapa erkek
lerinin keskin baklarna sahip olm asa da Ryan epey sev im
liydi ve yeterince zararsz grnyordu. G lm seyii ve
ela gzlerindeki prlt N icole'n gardm indirm esine yetti.
N icole gz tem asn kesm ek iin ban nazl nazl aaya
76

E Arayan Beyin: Ak ve ehvet

indirirken yzndeki glm sem enin iyice belirginletiini

h issedebiliyordu.
Bilim sel argoda Ryan ve N icole'n gsterdii bu sze
dklm eyen flrtlem e sinyalleri "tem asa hazr o lm a" iaret
leri olarak anlr. Ryan ve N icole bir kelim e bile sarf etm eden
birbirlerine kar ilgi duyduklarn belirten sinyalleri birbir
lerinin beyinlerine gnderiyorlard. Bir bilim insan olan ei
min ilk defa tantm z i yem einde benim le flrt etm eye
alm asn ve azm dan kan her szc onaylam asn
hatrladka hl glm serim . Flrt etm ek bir tem asa-hazrolma sp oru d u r ve bir erkek ne kadar ok antrenm an yaparsa
o kadar fazla skor yapar.
Ryan ve N icole arasnda bu sahne oynanrken kullandk
lar h areketler ve yz ifadeleri sanki bat kltrne uygun
biim de dikkatle prova edilm i bir tem sil gibi gzkebilirdi.
Ancak bu szel olm ayan m ikro flrtlem eler insan beyninin
d erinliklerin d e nceden program lan m olarak geliyorlar
gibi gzkyor. A ratrm aclar farkl kltrlerden kadn ve
erkeklerin ilk grm elerini film e ald lar v e dnyann farkl
yerlerinden insanlarn Ryan ve N icole ile ayn flrtlem e ia
retlerini verdiklerini kefettiler.
Ryan takibine devam ederken bu olaanst kadnn ken
di liginin dnda olm adn um arak derin bir nefes alp bir
sonraki adm iin hzla cesaretini toplad. Elinden geldii
kadar zgvenli ve rahat bir ses tonuyla hem N icole hem de
M aggie'ye h itap ederek "k in iz de su sam grnyorsunuz.
Size iecek bir eyler sm arlayabilir m iy im ?" diye sordu.
N icole hayr diyem eden M aggie teklifi kabul etti. "T eek
krler! Ben bir kadeh C hardonnay ierim . Adm M aggie, bu
da N icole."
Ryan "B en R yan" diyerek bayla selam verdi. Sonra N icole'e dnerek sord u, "P eki sen ne iersin ?"
"C h ard on n ay bana da u yar," dedi N icole ve Ryan hem en
o an sesinin tnsnn bysne kapld.
77

Erkek Bapt

llinde ikilerle geri d ndnde N ieole "B uraya ma

izlem eye mi geld in ?" diye sordu.
Artk kendisine olan gveni biraz daha artm olan Ryan
en sevim li glm seyiini taknarak "H ayr, seni izlem eye
geld im " dedi. Bunun hazr bir replik olduunu bilse de Nicole'iin gururu okanm i. Ryan bu flrt edi biim iyle bilim insanlarnn kk h ileler ve abartm alar olarak adlandrdklar
durum a akac bir slupla dahil oluyordu. A ratrm aclar,
erkeklerin kad n larn k en d ilerind en iltifat b ekled iklerin e
inandklarn ve bu beklentiyi karlam akta bir yanllk gr
m ediklerini tespit etm ilerdir. Ryan birka apknca m ba
laa yaparak kendisini rahatlatm t ama ansn ok fazla
zorlam ak istem iyordu, o yzden ilgisizce "G ian ts' m tutu
yorsunuz O ackland' m ?" diye sordu.
"ik isin i de d eil" diye cevap verdi N icole glm seyerek.
"B ir iired ir baro snavna hazrlanyorum ve M aggie eer ara
verm ezsem beni arkada listesinden kartacan syled i."
N icole baka bir kelim e etm e ans bulam adan M aggie
"K end in e bir sandalye eksene R yan" dedi.

E B

u l m a

H s

l e r

Ryan, M aggie'nin sesinin N icole'e gre daha kaln olduunu

fark etm iti am a bu houna gitm i olsa da beyni M aggie'yi
potansiyel bir birliktelikten ziyade potansiyel bir arkad a
lk kategorisine derhal yerletirm iti. Am a N icole'n tiz sesi
Ryan'n beynini N icole' "ateli ve seksi" kategorisine yerle
tirm eye ynlendirm iti.
A frika'da 1 ladza isimli avc-loplayc bir kabile zerin
de yaplan alm ada, erkeklerin kaln sesli kadnlarn daha
iyi toplayclar olduklarn ama cinsel olarak en ince sesli
kadnlar ekici bulduklarn belirttikleri tespit edilm itir.
Kabiledeki kadnlar ise en kaln sesli erkeklerin en iyi avc
lar olduklarn ancak kendilerine en ekici gelen erkeklerin
78

li Arayan beyin: Ak ve ehvet

crtlak ve ince sesli olanlar old uu nu sylem ilerdir. Ryan'n

sesi, dizlerini titreten kaln bariton erkek sesin e pek benzem e
se de N icole' houna gitm iti.
A rlk Uyan N icole'n yannda oturduu iin onun tatl
kokusunu d uyabilecek kad ar yaknndayd ve burnu beynine
N icole'n gzel kokm akla kalm ayp genetik olarak potan
siyel b ir e de olduunu derhal bildirdi. A ratrm aclara
gre, ferom onlarm z -b u ru n la rm z tarafndan tespit edilen
kokusuz "k o k u la rm z "- g en etik bilgilerim izi tarlar. Avru
pa'nn kraliyet ailelerinin tekrarlanan soy ii evliliklerden
olan ocuklar bize genleri birbirine ok benzeyen iftlerin
hastalkl ocu klar dnyaya getirdiklerini retti. svire'de
kullanlm ve giyen kiinin ferom onlarn em m i tirtler
ile yaplan bir alm a g en etik olarak uyum lu kiilerin (yani,
genetik olarak birbirlerine en ben zem ez olanlarn) birbirle
rine ok iyi koktuklarn gsterm itir. Eer N icole Ryan'a
"k t " kokm u olsayd, R yan'n hevesi snebil irdi ve bunun
nedenini bile bilm ezdi. hnm hijyenle hibir ilgisi yoktur;
tam am en genlerle alakaldr.
R yan'n e peindeki beyni ona cesaret verici hormonal
sinyaller veriyordu ve Ryan N icole'n kendisiyle ilgilendii
ni dn erek yeni bir soru soru p biraz daha alm asn sala
mak istedi. "O halde, baro snav ne zam an ?"
N icole " nm zdeki h a fta ," diye cevap verdi.
M aggie lafa girerek, "N ico le iin snavdan sonra bir parti
vereceim . G elm ek ister m isin ?'' dedi.
Partiye yalnzca b irk a hafta vard am a bu sre Ryan'a
sanki ay lar gibi geldi. N icole' d nm ed en edem iyordu
ve ken d isin i onunla kon u abilecei konular sessizce pro
va ed erk en buluyordu. So n rad an da anlayabilecei gibi,
aslnda R yan 'n o geceyle ilgili ok z lm esin e gerek yoktu.
Parti gecesi aralarnd aki m uhabbet kolay geliti ve N icole'
sk sk g ld iirebild ii iin Ryan ken d isin i ok iyi hisseth- P artin in ard ndan N icole eve braklm a teklifini kabul
79

Erkek Beyni

ettiind e ok h eyecan lan d . A rtk bu n oktad a, aralarn d aki

cinsel ekim aikrd . A rabad an inip N icole' n evin in kap
snn nne y r yerek ulatklarnd a R yan gzlerin in iine
bakt, N icole b aklarn karm ad , bylece Ryan da eilip
b ir iyi g eceler pc verdi. N iyeti hzl bir pckt am a
d udaklar bir kere b irb irine dedi mi dilleri de ken d iliin
den d evreye girdi. 13u p ck o denli tatl ve ba d n d r
cyd ki Ryan bir trlii brakam yord. an sn a, N icole de
ayn d urum d ayd .
E aram a oyununda bir p ck, bir p c k ten daha
fazlasd r; bir lezzet sn av d r. T k r k vcuttaki tm b ez
lerden ve organ lard an gelen m olekller ierir, bu yzden
bir Fransz pc bizim ken d im ize has tadm z sunar.
R yan 'n dili N ico le' n k n e dedii an, birbirlerin in sa
lk durum u ve genleri hakknd aki bilgiler toplanp gizlice
b eyin lerin e gnd erild i. Eer N icole' n genleri R y an 'n k ilere
ok benzer olsayd ve p rk en aldklar tat eki g elsey
di, cinsel ekim bakm n d an bu i burada bitecekti. A ncak
pck tatly d ; ard n dan baka bir tane, onun ardndan
da yeni bir bakas geld i. B ilim insanlar erkeklerin tk r
nd e bolca b iy o ak tif testosteron bulunduunu ve bunun
bir kad n n b ey n in d eki cinsel arzu m erkezini uyandrm aya
yeteceini renm ilerd ir.
Ksacas, anneniz haklyd: Fransz pc ii sekse
gtrebilir. Ryan o gecenin bu gece olduunu um uyordu,
ama N icole nazike geri ekildi, teekkr etti ve Ryan' ieri
ye davet etm eden iyi geceler diledi.

m k n

ld u u

a d a r

a b u k

ko r

a p m a k

Ryan N icole'n tadn bir kere aldktan sonra, daha fazlas

iin byk alk duyuyordu. Onu um utsuzca arzu lam as
na ram en, N icole' aram adan nce birka gn beklem esi
gerektiini biliyordu, aksi takdirde ok hevesli gzkecekti.
80

 Arayan Beyin: Ak ve ehvet

A levler iindeki arzusunu ona gsterm enin u an Ryan'a

hibir iyilii dokunm azd, zellikle de N icole olduka ihti
yatl olduu iin. A ratrm aclar bir erkein bir kadna cinsel
ekim duym as durum unda, onunla m m kn olduu kadar
abuk seks yapm ak istediini kefetm ilerdir. Yaplan al
m ada incelenen erkekler seks iin bir hafta ya da biraz daha
fazla beklem eyi ok uzun bulm ulardr. te yandan kadn
lar ise kata kadar daha uzun s re beklem ek istem iler
dir. Ryan hem en olm asn sonra olm asnd an ne kadar fazla
isterse istesin, N icole'iin hibir eye, hele ki sekse, balklam a
atlam ayacak birisi olduunun farkndayd. Bu bir yandan
sinir bozucu olsa da, ayn zam anda gven vericiydi ve N icole'n belki de uzun sreli elem e kategorisine ait olduunu
d n d r ii y ord u .
En tem elden anlatm ak gerekirse, bir erkek iin, elem e
oyununu kazanm ak dem ek D N A 'sn ve genlerini bir sonra
ki nesle aktarm ak dem ektir. Bunu bilinli olarak dnm ese
de, beyninin bu igdsel ksm ne kad ar fazla kadnla seks
yaparsa o kadar fazla ocuk sahibi olm a ihtim ali olacan
bilir. te yandan kadn beyni ise erkein iyi bir koruyucu ve
tedariki olup olm adn ayrt etm eye alr. A ratrm aclar
bu durum un geerliliinin kadnn eitim ya da ekonom ik
zgrlk seviyesi ne olursa olsun deim ediini tespit ettiler.
Ryan arayp N icole' akam yem eine d avet ettiinde N ico
le hesab A lm an usul dem elerini teklif etti; am ac yalnzca
zam an zam an kendisi iin para harcayan bir erkekle birlik
teyken hissettii seks yapm a basksn ortadan kaldrm akt.
Ama Ryan ona ne kadar d eer verdiini ve duygusal yat
rma ne denli istekli olduunu gsterm ek iin kaynaklarn
ortaya aktm ak istiyordu. Prim atlardaki elem eye ynelik
davranlar zerine yaplan alm alarda, biyologlar diilerin
kendilerine et getiren erkeklerle daha ok seks yaptklarn
kefettiler. Prim atologlar bu durum a " e t iin se k s" prensi
bi adn verdiler. ncelem ede, yem ek tedarik etm eye istekli

81

Erkek Beyni

gzken erkeklerin d iilerle daha ok cinsellik yaad, bylece baba olm a ihtim allerini de ykselttikleri tespit edildi.
Rya doru yoldayd.
N icole'e kralie m uam elesi yapm ak houna gidiyordu
ve onun iin para harcam ak konusunda hibir rahatsz
l yoktu. Drdnc bulum alar geldiinde artk cinsel
arzuyla yanp tutuuyordu. kna ediciliini hzlandracak
bir ey bulm as gerektiine, aksi takd ird e bir cinsel hsran
yznden leceine karar verdi. H ediyeler, iekler, rom an
tik bir hafta sonu kaam a sz... Bunlarn hepsi aklndan
geiyordu. Erkeklerin ok iyi bildii gibi bu am a uruna
przsz bir taktik m anevralar dizisini gelitirip inceltm ek
gerekir, nk kadnlarn e arayndaki hedefleri erkeklerinkine gre farkldr. Kadn beyni sra sekse gelm eden nce
ak ve ballk iin bir um ut grm ek ister, oysa erkekler iin,
seks genellikle ilk srada gelir. artc olm ayan bir biim de,
kazanan fikir Ryan'n apkn arkada Frank'e aitti. "O nu bu
hafta sonu rugby m am za getir dostum . Seni biraz hareket
ederken grs n ." A ratrm aclar kadnlar iin hibir eyin bir
egem enlik ve dayankllk gsterisi kadar iyi bir- afrodizyak
olm adn bilirler.
Nicole daha nce hi rugby mana gitm em iti ve ne
kadar sert olduunu grnce ard. Ryan'n topu alp saha
boyunca kouunu ve izgiye ulan grm ek ok houna
gitm i, N icole' n tribnden onu izlediini bilm ek de Ryan'
mest etm iti. N icole R yan'n terli bedeninden ne kadar byk
bir heyecan duyduuna inanam yordu. O yunun ardndan
Ryan, N icole'n onaylayan baklar altnda kzaryor ve
takm arkadalarnn y zlerinde grd kskanln tadn
kartyordu. Bu stratejinin ie yaryor gibi grnm esine
sevinm iti.
nsanlar ve hayvanlar arasnda e bulma laktikleri bak
m ndan farklar olsa da, bilim insanlar baz ilgin benzerlikler
de gzlem lem ilerdir. H ayvanlarn gelitirdikleri taktiklerin
82

E Arayan Beyin: Ak ve ehvet

en renkli rneklerinden birisi itin ce ism i Uta S tan sbriam

olan yan taraflar izgili bir kertenkele cinsine aittir, rkekle
rinin farkl e bulm a stiline tekabl eden farkl grtlak
rengi vardr. Turuncu grtla olanlar alfa erkeinin hareni
stratejisini kullanrlar. Bir grup kadn korurlar ve hepsiyle
de eleirler. Sar grtlakl olanlara sinsiler ad verilm itir n
k balarna bir ey gelm eyeceinden em in olduklar h er an
turuncu grtlan harem ine szlp d iileriyle eleirler. Par
lak m avi grtla olanlar -a h se n benim fa v o rim d irler- ise,
bir ve tek stratejisini kullanrlar. Tek bir d iiyle eleir ve onu
yedi gn yirm i drt saat korurlar. B iyolojik bir bak asy
la yaklarsak turuncu grtlakl harem liderinin, sar grtlakl
sinsinin ve mavi grtlakl tek diicinin yaklam larnn hepsi
hem kertenkele hem de insan olan erkekler iin baarl ele
me stratejilerid ir. Kocam sevgiyle bir m avi grtlak olarak
anyorum .

ek

l k H o

rm o n u

Kadnlar heyecanla "M avi grtlakly nereden bulabilirim ?"

diye soruyor olabilirler. H enz bir erkein tek eli bir sevgi
li haline nasl geldiine dair kesin bir cevabm z olm asa da
kiik ve Lylii bir mem eli olan tarla faresi zerine yaplan
aratrm alar baz ipular salayabilir. Bilim insanlar erkek
tarla farelerinin tek eli olduklarn ve ocuklarn yetitir
mekte anneyle eit ebeveynlik sorum luluu aldklarm tespit
etm ilerdir. A ncak kuzenleri olan da fareleri her zam an
nlerine gelenle birlikte olurlar, cinsel eitlilik ararlar ve bir
dakikadan daha ksa sren tek gecelik ilikiler konusunda
uzm anlam trlar. Bu kuzenlerin elem e stratejileri arasn
daki farklln kayna beyindir. Tarla faresi partnerini bul
duu zam an onunla yirm i drt saatlik bir m araton boyunca
tekrar ve tekrar iftleir. Bu cinsel aktivite beyni sonsuza dek
deitirecektir. Beynin anterior hipotalam us (A H ) denen bl
83

Erkek Beyni

gesi, bu farenin partnerinin kokusunu ve dokunuunu ezber

lem esini salar, bu da onu dier tm diileri iddetle red
detm eye ynlendirir. Yeni iftin ilikilerinin bu mutlu gn
yalnzca unutulm az deil, ayn zam anda biyolojik olarak da
zorunludur. Eini ezberlem ek ve bylece beyindeki ak ve
ehvet devrelerini birletirm ek, hayat boyu srecek olan bu
tek kadn tercihini oluturur.
C insellik esnasnda tarla fareleri de da fareleri de vazopressin ve dopam in salglarlar, ancak yalnzca tarla farelerinin
beyinlerinde tekeli olm ak iin gereken trde vazopressin
reseptrleri vardr. Bilim insanlar tarla farelerinin beyninde
ki bu tekelilie tevik eden vazopressin reseptrlerini blo
ke ettiklerinde fareler cinsel partnerlerine balanm am tr.
Beyinlerindeki ak ve ehvet devreleri birleem em itir. Tarla
faresi ile da faresinin beyinlerindeki vazopressin respterleri arasndaki farkn kayna genlerindeki farkllklarda yatar.
Tek eli tarla faresinde vazopressin reseptr geni da fare
sine gre daha uzundur. Bilim insanlar iliki kurm adan astgele eleen da faresine bu genin daha uzun versiyonunu
aladnda da faresi de tek eli olm utur.
Erkek beyninin biyolojisi insanlarda farelere gre daha
karm ak olsa da, insanlarda ila bu vazopressin resept
r geni bulunm aktadr. Baz erkeklerde uzun versiyonu,
bazlarnda ise daha ksas vardr. sve'te yaplan bir al
ma, vazopressin reseptr geninin uzun versiyonuna sahip
erkeklerin bekarl arkada brakp hayat boyu tek bir kadna
balanm a ihtim allerinin iki kat daha fazla olduunu orta
ya koym utur. Bu yzden sadakat sz konusu olduunda,
bayan bilim insanlar arasnda "uzu n olan iyidir" esprisini
d uyabilirsiniz, en azndan m esele vazopressin reseptr
geninin uzunluu olduunda.

84

Eij Arayan Beyin: Ak ve ehvet

M ZM N

BEKRLAR

Ryan'n arkada Frank hem m zm in bir bekr hem de bir

batan karm a sanat uzmanyd. yi prova edilm i kalp cm
leleri vard ve cinsellik konusunda skoru ykseltm ek iin ne
diyeceini ve ne yapacan ok iyi bilirdi. "O kadar gzelsin ki
manken olm alsn" ya da "daha nce senin gibi bir kadna hi
rastlam am tm " gibi cm leler klie olabilir ama Frank o kadar
yakkl ve etkileyiciydi ki kadnlar onun kk yalanlarna
inanmaya her zaman hazrdlar. Aratrma sonularna baklr
sa, Frank bu "ba yok, ballk yok" elem e stratejisini uygula
mada yalnz deildi. Konuyla ilgili gerekletirilen almalar,
bu tarz hilelerin erkeklerin ksa sreli iliki kurma stratejilerin
de nemli bir ksm oluturduunu gsterm itir. Aratrmaclar
drt erkeklen nn kadnlar kendileriyle seks yapmaya ikna
etmek iin yalan sylem eye ya da "gerei arptm aya" hazr
olduunu ve yalan syledikleri konularn tm dnyada aa
yukar ayn olduunu kefetm ilerdir. Erkekler varlklarn,
statlerini ve ile ya da sosyal hayatlaryla ilgili balantlarn
abartrlar. Frank her zaman gelirini ve finansal beklentilerini
abartrd ve bilinen bir ismi anma frsatn ok ender karrd.
Artk N icole ve Ryan haftada birka defa gryor
olduklarndan N icole bazen Frank'in taze zaferleri hakknda
bbrlenm esine ahit oluyordu. H ilelerinden o denli rahatsz
olm utu ki Frank'in en yeni kz arkada Stacey'i uyarm ay
denedi. Am a ie yaram ad. Stacey'n in beyni ve bedeni ok
tan Frank'in cezbedici bysne kaplm t. Bilm edii ey ise
Frank'le her seks yapnda ona biraz daha k olduuydu;
orgazm lar srasnda salglanan oksitosin bedenini ve beynini
Frank'e daha sk balyordu. Oysa Frank iin iler tam ters
yndeydi. A rlk sklm aya balyordu. Stacey onu gelecek
planlan hakknda ne kadar sktrrsa Frank de o kadar kv
ryordu. A rtk yeni bir balang yapm a zam annn geldiini
hissediyordu. O nun iin evcillem ek diye bir ey yoktu.
85

Erkek Beyni

unu kesin olarak belirtm eli ki erkekler de kadnlar da

elem e oyununu m anipiile etm eye alrlar. Ama konu
szlerle yanltm aya geldiinde, aratrm aclar erkeklerin bu
konuda kadnlara gre daha rahat olduklarn kefetm iler
dir. Yaplan aratrm ada erkek ve kadnlarn kar cinse yalan
sylerken seslerine yansyan gerginlikleri llm tr ve
ortaya kan sonuca gre erkekler yalan sylerken ok daha
az gerginlik gsterm ilerdir. Bu zellikleri Frank gibi erkek
lerin daha ikna edici biim de yalan sylem elerine yardm c
olur. Ryan, N icole'n ilk nce Frank'le tanm olm am as
na seviniyordu nk yle olsa Frak'in N icole'e derhal bir
oyun oynayacam biliyordu. Aslnda N icole Frank'in ksa
sreli iliki stiline kanacak birisi gibi gzkm yordu; ama
Ryan'n daha nce kadnlar hakknda ok yanlm l vard.

ik

r k e k

b e y n

N icole Ryan' sonunda evinde bir gece geirm eye davet

ettiinde, Ryan ldn ve cennete gittiini sand. Bunun
ardndan her gn sevim eye baladlar, bazen birden de fazla
kez sevitiler ama ne kadar ok seviirlerse sevisinler Ryan
N icole'e doyam yordu. Seks h er zam an aka gtrm ez am a
erkek beyni iin aka ulam ann zorunlu bir ksm dr.
Seks yaparken Ryan'n beyni, kokain kullanldnda
h issedilen duygulara b enzeyen, keyifli bir nee yaratan
kim yasallar retiyordu. N icole'd en drt ya da be saat ayr
kaldnda neden byle ilkel bir biyolojik alk hissetm eye
baladn anlayam yordu. Eer k olurken R yan 'n beyin
devreleri arasnda m inyatr bir tren ile seyahat edebilseydik,
yolculuum uza beynin m erkezinin d erinliklerindeki VTA
denen ventral tegm ental alan ile balardk. Bu blgede hcre
lerin hzla d o p a m in -b e y n in m otivasyon ve dl iin alan
ve kiinin kendini iyi hissetm esini salayan nrotransm itter i- rettiklerini grrdk. Tren bu VTA istasyonunda dopa
min ile dolarken, Ryan kendisini keyifli hissediyor olurdu.
86

E Arayan Beyin: Ak ve ehvet

D opam inle dolu haldeki tren R y an 'n beyin devreleri ara

sndan hzla bir sonraki istasyona, beynin haz ve dl bekle
yen blgesi olan N A c'ye ya da n kleus akum bense ulard.
Ryan erkek olduundan, trenden kan dopam inin testoste
ron ve vazopressin ile kartn grrdk. Eer kadn olsa
dopam in sto jen ve oksitosin 1ile karrd. D opam inin bu
dier horm onlarla karm as im di bam llk yapc yk
sek oklard bir yakt yaratyordu ve bu da Ryan' cokulu ve
srlsklam k hale getiriyordu. Ryan ve N icole daha fazla
sevitike, bedenleri ve beyinleri daha fazla bam l hale geli
yordu.
M uhabbet kular ayn kaldklarnda ise srekli birbirlerini
dnyor ve mesajlayorlard. Bunun sorumlusu ak treni ve
onun bam llk yaratan yaktdr. Bunlar sayesinde k olduu
m uz kii hakknda dnm eyi, fantezi kurm ay ve konumay
durduram yoruz. Yaplan bir alm ada, erkekler ve kadnlar
ayk olduklar zamanlarn yzde seksen beine kadar olan
ksmn sevgilileri hakknda gndz dleri kurarak geirdik
lerini belirtmilerdir. Ryan sanki gerekten de Nicole'n beyin
devrelerinin iine ilediini hissediyordu. Ve durum gerekten
de byleydi. Tren son istasyonuna, zevk veren kii her kim ise
onun grn ve kimliini ezberlem ekten sorumlu blge olan
kaudat nkleusa (CN) doru hzla giderken, Nicole'le ilgili
her trl ayrntnn silinmez biim de Ryan'n kalc hafzasna
yontulm u olduunu fark ederdik. Nicole artk gerek manada
unutulmazd. A k treni bir kere VTA, N Ac ve CN duraklarna
urad m, Ryan'n ak ve ehvet devreleri yalnzca N icole'e
odaklandklarnda almaya balayacaklardr.

E K O R U M A K

Ryan, N icole'n "h e p arad k ii" olduunu dnm eye

balam t ve onu elind e tutm aya kararlyd. N icole bana
etraflarnda baka erkekler varken R y an 'n kesinlikle elini
87

Erkek Beyni

tuttuunu ya da sahiplenm i bir biim de kolunu om zuna

attn syledi.
N icole seansm za geldiinde bana "Bu kadar korum ac
olm asn seviyorum , am a biraz iki yzllkm gibi de geli
yor. R y an birka hafta nce benzincide byk gsl bir
kza bakarken y ak alad m " dedi.
Bana, Ryan m akineye eyreklik atarken yanlarndan biraz
ak giyinm i yirm ili yalarda bir kzn getiini anlatt. "K za
nasl baktn grm eliydiniz. Erkeklerin baka kadnlara
baktklarn biliyorum am a bunu benim gzlerim in hem en
nnde yapm asna inanam yorum . Belki de Fran k'e benim
sandm dan daha ok benziyordur."
N icole'e erkek beynindeki ehvet m erkezinin erkekleri
ekici kadnlar fark etm eye ve grsel olarak ayrntlarn
alm aya ynlendirdiini anlattm . C insellikle ilgili d evreleri
ni altran birisini grdklerinde beyinleri hzla cinsellikle
ilgili dnce retir, ama bu drum genelde ok gem eden
biter. R yan'm eini bulm u beyni iin bu balketli kadn par
lak ve renkli bir sinekkuu gibiydi. Grnt alanna girdi,
birka saniyeliine dikkatini ekti ve ardndan akim dan uup
gitti. Birok erkek iin bu durum bir gn iinde birka defa
yaanabilir. Ryan denese bile gzlerini o kadnn gslerine
bakm aktan alkoyam azd. A ncak biraz daha saduyulu d av
ranm ay renebilirdi. Bu durum erkek beyni iin otom atik
b ir davran olduundan erkekler bunun byk bir m esele
olduunu dnm ezler ve kadnlarn bu durum yznden
niin kendilerini tehdit altnda hissettiklerini anlayam azlar.
Ta ki roller deiene kadar.
Ryan'n haberi olm asa da, Frank yaknda gerekleecek
olan bir rugby m an iple ekiyordu, ancak bu hevesinin
nedenleri en byk rakiplerini yenm e isteinin tesindeydi.
Ryan 'n N icole' yalnz ve "k oru m asz" brakarak hafta sonu
iin ehir dna kacak olm as Frank'i gizlice heyecanland
ryordu.
88

E Arayan Beyin: Ak ve ehvet

Frank, Ryan' phelendirm ek istem ediinden N ieole'e

sanki ylesineym i gibi "stersen seni d e sahaya brakaym "
diye m esaj atm ak iin oyunun balam asna bir saat kalm asn
bekledi.
N icole ilen ev e dnyordu ve m aa gitm ek kulana
yalnz bana ev d e oturm aktan daha elenceli geldi. "T a b ii"
diyerek bir cevap mesaj att.
O yuna kendisini o kadar kaptrm t ki, takm lar stnlk
puann alana kadar Ryan'a n ered e olduunu haber verm e
di. Takm ne geince Ryan'a heyecanla "K azan yorsu n u z!"
diyen bir m esaj att.
Ryan ilk bata arm t. Bu yzden m esaj att: "N ered e
sin?"
C evap "M a ta y m ," idi.
Ryan d uraksad , ardndan sordu "K im in le ?"
N icole b ir an tereddt etti, ardndan "B en i Frank getirdi"
diye yazd.
Ryan'n kalbi yerinden oynad. Frank'in ona asldm
hayal ettike fkelenm ekten kendisini alkoyam yordu. Hzl
aram a tuundan N icole'n cep telefonunu arad. Ama man
bitiiyle kalabaln grlts o denli artm t ki N icole tele
fonunun aldn duym ad.
Ryan Frank'in sinsice N icole' - e avlam a denen bir tak
tii k u lla n a ra k - cezbeteye altn rahata anlyordu.
E-avlayan erkekler bunu bir ifte zafer olarak grrler, n
k hem bir erkei yenm i hem de bir kz eld e etm i olurlar.
Bu senaryonun hayvanlar krallnda da ok fazla rnei var
dr. em panze gibi prim atlarn oluturduu gruplar, bir dii
azgnlap iftlem ek isteyene kadar mutlu m esut yaarlar.
Ancak o noktaya gelindiinde, baskn erkekler birbirlerine
rakip olurlar ve bu diinin ilgisi iin d vm eye balarlar.
Ryan sonunda N ieole'e ulatnda, N icole kutlam a par
tisindeydi. Y alnzca birka cm le konum ulard ki Frank
N icole'n cep telefonunu elinden kapt ve Ryan'a kazandk89

Erkek Beyni

lan puanlarn hepsinin nasl alndn ayrntlaryla an latm a

ya balad. A rdndan da telefonu kapatt ve N icole'e geri ver
m eden nce gizlice telefonu sessize alm ay da ihm al etm edi.
Ryan yatm adan nce defalarca N icole'e ulam ay denedi
am a h er seferinde telesekreter m esajyla karlatndan git
gide fkelendi. Frank'n grtlan yerinden skm eye hazrd.
H ayalnda hi bu denli bir kskanlk ve fke hissetm em iti.
Uykuya dalm aya alrken Fran k'in N icole'ii ptn -y a
da daha ktsn y a p t n - zihninden bir trl silem edi.
A ratrm aclar kaybetm e ya da reddedilm e korkusunun
ak hissim izi glendirebileceini tespit etm ilerdir. R yan'm
elem eyle ilgili horm onlar, yani testosteron ve vazopressin,
am igdala ve hipotalam usunun elem eyle ilgili blgesindeki
reddedilm e korkusunu ateliyordu. Beyni krm z alarm veri
yor, m lkiyeti ve sahip lenici elem e igdlerini vahileti
riyordu. Ryan'n da o srada fark ettii gibi, derinden tutkulu
hisler dayankl ballklar yaratabilirler. Ua indiinde
Ryan'n akim daki tek ey N icole'e sahip olm akt. Soruyu
patlatana kadar kalbinin bu yar bitirm eyeceini biliyordu.
Yzkl ya da y zksiiz, daha fazla bekleyecek hali kalm a
m t. O gece N icole'e evlenm e teklif etti ve N icole de kabul
etti. Ryan'n ak ve ehvet devrelerinin artk uyum iinde
olduuna phe yoktu. Peki, bunlar uyum iinde tutacak
olan ey neydi? Seks.

90

BEL A L T I N DA K BEYN
O layl bir boanm ann ardndan, hastam M alt sonunda h aya
tn yola koym aya balyordu ve ben de kendisini yeniden
iyi hissettii iin m em nundum . Bu otuz drt yandaki yak
kl avukat beni grm eye ilk defa bundan birka yl nce ei
boanm a davas atnda gelm iti. O zam anlar on kilo fazlas
vard ve zgveni dkl. Am a getiim iz iki yl boyunca
Matt fkesini dindirdi, vcudunu ekle soktu ve zgvenini
geri kazand. Yeniden kadnlarla gr m ey e b ile balad.
Bu "rib au n t d n iim "n e birok erkekte tank olm uum
dur. Ksa sren bir aralktan sonra, M att'in beyin biyolojisi
onu yeniden cinsellik arayna ynlendiriyor ve eitli part
nerler aram aya cesaretlendiriyordu. A ratrm aclar erkekle
rin hayatlar boyunca ortalam a on drt farkl seks partneri
istediklerini, kad nlarn istedii rakam n ise ortalam a bir ya
da iki olduunu belirtirler. A ratrm aclar rakam lar arasnda
ki bu uyum suzluun nedeninin ksm en erkeklerin bir gecelik
ilikilere olan ilgileri ile aklanabileceini dnyorlar.
M att'in beyninin alglad gereklii g z nnde bulun
durduum dan, hzl bulum ann' kadnlarla tanm ak iin en
beendii yntem olduunu renm ekten akn lk duym a
dm. Bilim insanlarnn bildii gibi, ekici bir kadnn peine
dtklerinde erkeklerin testosteron seviyeleri ykselir. M att
Eit sayda erkek ve kadnn ayn m eknda topland ve herkesin kar
cinsten tiim katlm clarla tanp her biriyle eit bir sre boyunca konu
tuu. organizasyon firmalar tarafndan dzenlenen bir etkinlik (. n.).

91

Erkek Beyni

hzl bulum aya katlan bir sr kadnn olduu bir oda

ya girdiinde testosteronu daha da artyordu. H ollanda'da
aratrm aclar, erkeklerin testosteron seviyelerinin y ksel
mesi iin ekici kadnlarla yalnzca be dakikalk sradan
bir etkileim iinde bulunm alarnn yeterli olduunu tespit
etm ilerdir.
1,82 boyunda, koyu renk dalgal salar ve derin kahve
rengi gzleri olan M att, hibir zam an kadnlar etkilem ekte
zorlanm am t. Am a erkeklerin ou gibi, sk sk ilk ham le
yi kendisinin yapm asnn gerekm em esini dilem iti ve hzl
bulum a bu sorunu ortadan kaldryordu. M att'e nasl olup
da alt dakikalk bir hzl bulum a grm esiyle bir kadnla
km ak istediine karar verebildiini sorduum da, om u zla
rn silkip "B ir ekild e anlyorum ite" dedi. Bir kadna kar
cinsel bir ekim duyup duym adn kadn daha m asasna
oturup bir kelim e etm eden nce bilebildiini syledi. Kali
forniya niversitesi'ndeki aratrm aclar erkek beyninin bir
kadn cinsel olarak ekici -y a da s n k - olarak d eerlen
dirm esinin saniyenin bete biri kadar bir sre aldn tespit
ettiler. Bu yargya, bir erkein bilinli dnce srelerinin
devreye girebilm esinden ok tce varlyor. G enellikle de ilk
bilen, bel altndaki beyin oluyor.

l m n

a p m a k

P enis hem erkeklerin hem de kadnlarn zihinlerinde h er

zam an efsanevi bir yer kaplam tr. Ama m esele cinsellik
olunca, boy erkeklerin dnd kadar nem li deildir.
Pek ok kadnn bilm edii ey, erkeklerin de vcutlar ve cin
sel organlan hakknda en az kadnlar kadar utanga olduk
lardr. Yeni bir partner tarafndan plak olarak grlm ek
erkeklerin bazlar iin biz kad nlar iin olduu kadar zordur.
Vcutlarn dneceim izi ve penislerinin ekli h akkn
da kayglanyor olabileceim izi dnrler. Ayrca birok
92

Bel Altndaki Beyin

erkek, partnerlerinin penislerini ok kk bulm asndan ve

hayal krklna uram asndan korkar.
ou erkek daha byk bir penise sahip olm ay dilediini
sylese de, kadnlarn yzde seksen bei partnerlerinin penis
boyundan m em nun olduklarn belirtir. K adnlar en ok gz
ler, glm seyi, ene yaps ve kaslar gibi baka fiziksel zel
liklerden tahrik olduklarn bildirirler. M esele uzun sreli bir
partner olarak seilm eye geldiinde ise, alm alar gsteriyor
ki erkeklerin kiiliklerini ve banka hesaplarn gelitirm ek
iin aba sarf etm eleri, penis boylarn bytm ekle uram a
larndan daha olum lu sonu lar verecektir. Ancak biz kadn
larn ne dndne aldrnakszn, birok erkek yanl bir
fikre kaplarak penis boyunun kendilerinin en nem li zellii
olduunu dnr.
Buradaki ironi birok erkein penis boylar hakknda ken
dilerini gvensiz hissetm ek iin hibir sebeplerinin olm am a
sdr. O rtalam a penis boyu gereind en ok daha byktr.
ngiltere'deki aratrm aclara gre, sertlem i penisin ortala
ma boyu 13.97 cm ile 15.74 cm arasndadr. D ier m em eli tr
leriyle kyaslandnda, insan trnde erkein penisi diilere
birka num ara byk gelm ektedir.

O TO M ATK

P U O TTA K PENS

Btn erkek ler bilirler ki penisin ken d in e ait b ir iradesi var

dr ve beyind en tek bir kom ut d ah i gelm eden kendi arzusuna
gre d avranabilir. Bu kendiliinden gerekleen ereksiyonlar
gerek cinsel uyantan farkldrlar nk kaynaklar seks
yapm aya d air bilinli bir arzu deil om urilik ve beyinden
gelen bilinsiz sinyallerdir. Erkein om urilik, testis, penis
ve beynindeki sinir hcrelerinde bulunan testosteron resep
trleri, erkein tm cinsellik a rgsn etkin hale getiren
eylerdir. K adnlar penisin otom atik pilotta alabilm esine
arrlar. Bundan ilaha da ok ardklar ey ise erkekle
93

Erkek Beyni

rin ne zam an erekte olacaklarn her zam an bilem em eleridir.

Penisin otom atik pilotta alm a skl yalandka sey
reklese de, bu durum hayatnn ou boyunca bir erkein
gndelik gerekliinin bir parasdr. Biz kadnlar sklkla bu
gelgiti erkekten daha nce fark ederiz.
Erkeklerde cinsel arzunun uyan tipik olarak beyinde
erotik grntlerin d n lm esiyle balar. Bir erkein bey
ninin om urilik araclyla penise sinyaller gnderip ereksiyonu balatm ak iin tm ihtiyac olan budur. Erkekler yeterli
testosteron tedarikine sahipse, erotik bir grnt grm ek
beyinlerinin seks devrelerini otom atik olarak altrr. Berkeley'd eki C alifornia niversitesi'nd e robiyoloji profesr
olan hocam Dr. Frank Beach'in bize retm i olduu gibi
"E rkek beyninin ilevini yerine getirebilm esi iin cinsellik
peinde olan ve cinsel uyarlm ay salayan devrelerinin tes
tosteron tarafndan eylem e hazrlanm olm as gerekir."
Bu horm on, erkein cinsellie olan ilgisini arttrr ve y k
sek perform ans iin saldr kaslarnn ve penisinin beygir
gcn ykseltir. D olaysyla krkl yalarndan nce, grm e
duyusu, ou erkek iin tam am en sertlem ek adna yeter
li olm aktadr. Bu yatan sonra ise hzl ve ani sertlem enin
skl azalr ve erkeklerin genellikle iliki ncesi sertlem ek
iin fiziksel uyarm a ihtiyalar olur. M att otuzlu yalarnn
banda olduundan, gzleriyle penisi arasndaki balant
gereinden fazla kuvvetliydi.
Eer M alt'in beynini harta sonu randevusu esnasnda
m inyatr bir PET taraycsyla gzlem leyebilseydik, beyni
nin gsteriyi nasl ynettiini grebilirdik. Randevulat
kadn apartm anndan karken M att onun incecik hatlarn
ortaya karan krm z elbiseyle rtl vcuduna baktnda,
M att'in grsel korteksinin ereksiyonu hazrlayan horm onal
m otorlar altrm ak iin hipotalam usuna mesaj gnderdi
ini grm olurduk. Sivri yksek topuklu ayakkablar iin
deki ayaklarn ve uzun bacaklarn bir kere grm ek M att'in
94

Bel Altndaki Beyin

tm dikkatini kadna verm esiyle sonulanacakt. Dolgun

dudaklar ve yanaklarnn all M alt'in beynine dourganlk
em areleri olarak kaydedilirdi. Kadn parlak kahverengi sa
larn arkaya atp apkn bir g l m seyile M att'e baktnda,
M att bu kadnla bir cinsel iliki yaam a ihtim ali olduunu
bilirdi. Bu durum M att'in zevk bekleyen beyin blgesi olan
N A c'sini (nkleus akum bens) altracak ve cinsellik dl
iin um ul olduunu bilm esini salayacakt.
C insel uyan beyinde balar ancak fiziksel tem asla gle
nir. Bir erkein cinsel arzusu ykseld iind e, bir kadnn basit
bir dokunuu erkein beyninden balayp vcudunu geerek
penisine ulaan bir cinsel rpertiye neden olabilir. Bulutuu
kadn gecenin ilerleyen saatlerind e M att'in pantolonunun
dm elerini aarken, kk kam eram zdan M alt'in hipololam usunun vcudundaki kan penisine doru ynlendirdiini
grebilirdik. Beyninin frontal lobundaki "im d i tm d ikkati
ni buna ver" devrelerinin bir sarsntyla alm aya balam a
larna ahit olurduk. M att'in beyni ve vcudu im di bu cinsel
frsat d eerlendirm ek iin krm z alarm dayd. K z arkada
yeil k verdii anda gaz pedalna basp vaat edilm i top
raklara ulam aya hazrd. Bu srecin ok uzam am as M att'i
rahatlatm t. ok gem eden kz arkada kalalarn M att'in
kalalarna dayam t. im di kam eram zla M att'in beyninin
seks iin gerekli olm ayan tm beyin blgelerinin alm ay
durdurduunu ve karanlkta kaldn grebilirdik. Beyni
"im d i g ir!" m esajn gnderirken dikkatini databilecek her
ey sessizlem iti. H eyecan hzla tm vcuduna yaylm t
ve M att kk bir nefes ald. im d i hazrd ve przsz bir
atan ardndan, arlk ierideydi.
Cinsel heyecann ykseltm ek iin Matt grsel devrelerin
de erotik fanteziler oynatyordu. Bu cinsel fanteziler gerek
seks gerek m astrbasyon esnasnd a h er zam an ereksiyonunu korum asna yardm c olm utu. C insel olarak aktif birok
erkek gibi M att beyninde bir cinsel fantezi D V D 'si arivi
95

Erkek

B/Di

biriktirm iti. Kendi adna en iyi sonucu gslere olan erotik

hayranlyla salyordu. M att bu fantezileri zihninde bilinli
olarak canlandrm yordu. Bu grntler kendi isel devreleri
ierisinde oynuyorlar, cinsel heyecan, uyan ve zevk yarat
yorlard. Bir erkei tahrik eden, penisini sertletiren ve byle
kalm asn salayan ey -fa n te z id e bile o ls a - grsel u yarm
dr.
Seks aratrm aclarna gre erkekler yalnzca cinsellii
artran grntlerden kadnlara gre ilaha fazla etkilen
m ekle kalm az, ayn zam anda cinsellik konusunda kar cinse
gre ok daha fazla m aceraperesttirler. Ulusal apta yaplan
byk bir aratrm ada, Dr. Edward Eaum ann ve i arkada
lar erkek ve kadnlarn vajinal, oral ya da anal seks gibi cinsel
etkinliklerini sayarak kategorize ettiler. Sonu olarak da lke
de cinsel repertuar geniletm eye hevesli olanlarn kadnlar
deil erkekler olduunu fark ettiler. rnein aratrm aya
katlan erkeklerden grup seks yapm ak istediklerini belirten
erkeklerin says kadnlara gre on kat fazlayd ve erkekler
oral sekse kadnlardan iki kat daha hevesliydiler.
Oral seks birok iliki iin bir atm a kayna olabi
lir. Seks aratrm aclar erkeklerin birok sebepten dolay
bundan holansalar da oral seksi sevm elerinin esas sebep
lerinden birinin hassasiyetin art olduuna inanrlar: Dil,
dudaklar ve parm aklar bir erkein iirelral akln uyarp
gerginletirebilirler ve bu durum vajinal cinsel ilikide pek
de yaanm ayan bir hassasiyet artna neden olur. M cGill
n iv ersitesi'n d eki aratrm aclar erkein cinsel heyecan
arttka penis ucunun hassasiyetinin gitgide azaldn tes
pit etm ilerdir. Bu durum tabiat anann erkei cinsel iliki
esnasnda acdan korum a yntem i olabilir. D olaysyla cinsel
iliki esnasnda dorua ulaam ayan bir erkek, genellikle oral
seksin yaratt ekstra uyarlm ayla orgazm a ulaabilir.

96

Bel Altndaki Beyin

rg a zm

O rgazm a ulam ak iin erkeklerin de kadnlarn da ilk ola

rak beyinlerindeki baz ksm lar, rnein beynin tehlike ve
alarm m erkezi am igdala ya da zbilin v e en d ie blgesi
anterior singulat korteks (A C C) gibi alanlar kapatm alar
gerekir. Bununla beraber erkekler iin cinsel heves ve orgazm
greceli olarak basittir ve tem elde hid rolikle alakaldr; kan
larnn nem li bir uzuvlarna hcum etm esi gerekir. Fakat
kadnlarn, beyinlerinin en d ie eden ksm n kapa tabii m ele
ri iin rokim yasal yldzlarnn doru konum da olm alar
gerekir. Bir kadnn havaya girm esi, rahatlam as ve am igdalasn devre d brakm as iin, erkee gre daha fazla eye
ihtiyac vardr. Birok seks terapisti bu yzd en n sevim enin
bir kadn iin ilikiden nceki yirm i drt saatle gerekle
en rer ey, erkekler iin ise dakika ncesinden itibaren
yaananlar anlam na geldiini sylerler. A ncak erkek ve
kadn orgazm a ulatlarsa aralarndaki farklar ok azdr.
A ratrm aclar b ir grup kadn ve erkei PET taraycsnda
gzlem lerken partnerleri deneklerin klitoris ya da penislerini
orgazm a ulaana d ek elle u yard. U yarldklar sre boyunca
erkekler ve kad n lar arasnda farkllklar gzlem lendiyse de
orgazm n kendisi esnasnda ancak birka tane ayrt edilebilir
beyin farkll gzlem lenebildi.
M attg eri dn olm ayan noktaya ulatnda, beyni tm
frenlerinden boald ve derin fakat istem siz bir inilti kard.
Dorua ulatnda beyin devreleri ve beyni norepinefrin,
dopam in ve oksitosin ile dolm utu ve ekstasisi ykseliyordu.
E zam anl olarak beyninin youn zevk blgesi olan ventral tegm ental blgesi (VTA ) ile beyninin acy bastran ve
ses kullanm ndan sorum lu blgesi olan periakuaduktal gri
(PAG) youn ekild e etkinleti. M att'in bu geceki zam anla
mas m kem m eldi. O rgazm olurken partnerinin vajinasnn
da orgazm dalgalaryla kasldm hissetti; bu durum ikisi
Kin de zevki younlatrm t.
97

Erkek Beyni

Erkekler beyinlerindeki cinsel heyecan blgelerini kstla

may renene kadar kendilerini kontrol ed em ezler ve genel
likle kadn partnerlerinden ok daha nce orgazm a ularlar.
Bilim insanlarnm tam olarak anlayam adklar nedenlerden
tr, bir kadn orgazm a tipik olarak yedi ila on sekiz d aki
kalk vajinal birlem eden sonra ular. Bu yzden M att ken
dini kontrol edebilm ek konusunda yirm ili yalarnn banda
yaad sorunlarn stesinden geldii iin mutlu olm akta
haklyd. Bilim insanlar om urilikte spial ejakiilasyon jene
ratr dedikleri ve alm as beyin tarafndan kontrol ed i
lebilen bir gru p nron kefetm ilerd ir. Belinin altndaki
beynini egem enlii altna alm ak iin bir erkein beynindeki
seks m erkezlerine olan odaklann seksle ilgisi olm ayan
alanlara kaydrabilm eyi renm esi gerekir. Bunu baarm ak
iin erkeklerin kullandklar taktikler karm ak m atem atik
problem lerini akldan zm ek, alfabeyi sessizce sondan baa
saym ak ya da i kaldrc bir ey dnerek beynin irenm e
m erkezi olan insulay uyarm aktr. A ncak penise norm alden
on kat fazla m iktarda kan pom palanrken orgazm d urdur
m aya alm ak nered eyse hareket halindeki bir treni d urdur
maya alm ak gibi olabilir. Belki de gen erkeklerin yzde
krknn sekiz ila on be penil girile boalm alarnn sebebi
budur. A ratm aclara gre, M att gibi daha deneyim li erkek
ler kendilerini yedi ila on dakikaya, hatta daha fazlasna
kadar tutabilirler.

e r f o r m a n s

n d

e s

M att sonunda biraz dayanm a gcne sah ip olduu ve

zam ansz boalm alarn geride brakt iin ok m em nun
du. Erken boalm a olarak adlandrlan durum erkekler iin
utandrc bir durum olabildii gibi hem erkeklerin kendisi
hem de partnerleri iin sinir bozucu bir m esele olabilir. Hzl
boalm ak olarak da bilinen bu durum A BD 'deki erkeklerin
98

Bel Altndaki Beyin

yiizde yirm i be* ila krkn etkilem ekted ir ve erkeklerin ou

bu durum u en az bir kere yaam lardr. Fiziksel kontrol
eksikliinin yan sra, stres, depresyon, gem ite cinsellii
bastrm olm a durum u ve erkein m edya tarafndan abar
tlan perform ans yznden gerek d beklentilere sahip
olma durum u gibi psikolojik etkenlerin de sonucu olabilir.
Cinsel perform anslar hakknda yksek beklentileri olan
erkekler bazen erekte olm ak ya da cinsel ilikiye girebilecek
srede erekte vaziyette kalm ak konusunda sknt yaayabilir
ler. Matt beni bu tr bir sorun sebebiyle grm eye geldiinde
bunun son zam anlara kadar hi bana gelm em i bir ey oldu
unu ve bir sorunu olduundan endielendiini sylemiti.
Aylarca farkl kadnlarla grtkten ve hibiriyle de cinsel
bir sorun yaam adktan sonra Matt ismi Saral olan bir kadnla
tanmt ve Saral kendisini daha nceki hibir kadnn etki
lemedii kadar etkilem iti. Saral yirmi dokuz yanda mthi
bir yz ve vcudu olan bir dansyd. "Y alnzca vcudunun
peinde olduum u dnm esini istem edim , bu yzden ilk
iki bulum am zda tek bir ham le bile yapm ad m " dedi Matt.
Aralarnda bir cinsel iliki gem eden nce Saral'n n kendisine
gvenm esini ve rahat olm asn istiyordu nk orgazm olabil
mesi iin Saral'nn rahat olmas gerektiini biliyordu. Ve ona
hayatnn en iyi orgazm n verm eye kararlyd.
A ncak i sonunda sekse vardnda M att kendi zerinde
ok fazla bask kurduunu ve ancak yar yarya sertleebildiini grerek dehete kapld. Sarah'n n bunu kendisinden
holanm ad eklinde alglayacand an korkuyordu, oysa
durum tam da bunun tersiydi. Birok erkek bana "sah n e kor
k u s u n u n kadnn ne kad ar ekici olduu ve onu ne kadar
etkilem ek isledikleriyle orantl olarak arttn sylem itir.
Bu durum , erkeklerin cinsel sistem lerinin szde basit hidroli
inin bozulduu andr.
in dorusu, M att'in evham ve perform ans endiesi m er
kezi olan A C C spinal ereksiyon jeneratrlerini ve ralatlaya99

Erkek Beyni

bilm e kabiliyetini devre d brakm t. Bu da ereksjyonunu

cinsel ilikiye girecek kadar koruyam ayaca anlam na geli
yordu. Beyninin d erinliklerinde am igdalas ve A C C'si sem p a
tik sinir sistem inin (SN S) sava ya da ka tepkisini letikliyor
ve bylece parasem patik sinir sistem i (TNS) ve l i pota la m t
sm daki ereksiyo iin ihtiyac olan nrokim yasallar devre
d brakyordu. INS, penisteki kan dam arlarnn alm asna
\e kanla dolm asna izin veren kim yasal rahatlam a srecini
balatan, dolayiMvl. ereksiyon gerekletiren sistem dir. Bir
erkek kendisini rahat hissettiim le, beyninin lNS'si ve oksilosn hcreleri peil ereksiyona yardm c olm ak iin om urilik
a rai lyla oksilosin iletirler. Dolaysyla bir erkein erekte
olm as iin lNS ve SN S arasnda doru bir d enge kurulm as
el/emdir.
Malt ayn eyin yenid en bana gelm esi durum unda
Saral nn bir sorunu olduunu dnm esinden ve onunla
devam l bir ilikiye girm e ansn kaybedeceinden olduka
endieliydi. Benden "sig o rta" olarak kendisine Viagra tr
bir ila yazm am istedi, bylece istedii gibi bir ereksiyon
elde edebileceinden em in olacakt (Viagra gibi ilalar ereksiyon gerekletirm ek ve devam lln salam ak iin kan
penisin iinde tutarlar). Buna "Ih perform ans problem inin
baz erkeklerin bana geldiini ve bir kere gerekleti mi
srekli devam eden bir ey haline gelebildiini oku d u m "
dedi. M alt haklyd. Bir erkein daha nce yaanm bir
baarszlk yznden yaad endie baka baarszlklara
sebep olabilir. Bu tip perform ans endiesi her yatan erkein
yaayabilecei bir sorun olsa da M att otuzlu yalarnn ba
larnda olduu iin yaad sknty Sarah'yla bir kere daha
seks yapm adan nce kendisini daha rahat hissederek aa
bileceini dndm . Bulum adan nce yaplan youn bir
egzersiz bazen ie yarayabilir ve baz alm alar bir ya da iki
kadeh alkoll ikinin de gerekli rahatlam ay salayabilecei
ni belirtir. "Y in e de iki kadehten fazla im e" diyerek M att'i

100

liel Altndaki Beyin

uyardm , "zira eninde biliyor olduunu sandm gibi fazla

alkol ereksiyou neredeyse im knsz klar."

C N S E L LK S O N R A S I

UYUYAKALM A

M att bir sonraki seansm za geld iind e kendisini iyi hisse

diyordu. kilom etrelik bir kou zerine iki bira im enin
iine fazlasyla yaradn ve Sarah'yla aralarndaki ilikinin
ok iyi gitm ekte olduunu syledi. Ancak hayatnn nasl git
tiine d air birka dakika ancak konum utuk ki M alt "Size
sorm ak istediim d ier bir ey de seksten hem en sonra uyu
yakalm ann norm al bir ey olup olm ad " dedi.
Ona neredeyse tm kadnlarn bu konudan ikyeti oldu
unu anlattm . Kadnlar bunu erkein onlar birazck uyank
kalp kend ilerine sarlacak kadar d eer verm ediklerinin bir
iareti olarak grrler. Ancak gerekte erkeklerin cinsel iliki
sonrasnda yaadklar narkolepsi durum u oksilosin horm o
nunun suudur. O ksitosi hem erkekler hem de kadnlar
iin seks esnasnda ve sonrasnda haz veren, sam im iyet ve
gven yaratan hisleri tevik eder. Kadn beyninde orgaz
m n ardndan salglanan dopam in ve oksitosin sarlp yat
ma ve konum a isteini arttrr. Ama konu zerine yaplan
bir aratrm a orgazm sonrasnda horm onlarda yaanan bu
deiim in erkekleri uyuturup uyutabileceim , zira bu h or
m onlarn hipotalam uslarna yayldn ve beynin uyku m er
kezini etkilediklerini gsterir. M att'e "H en z anlam adm z
nedenlerden lr orgazm erkekler iin neredeyse bir uyku
ilac etkisi gsterir" dedim .
G erekten de konum am z esnasnda Matt seksin ardn
dan uyuyakald iin Sarah'nn kendisini ihmal edilm i
hissettii ortaya kt. Ancak M att Sarah'y hayatnn iin
de tutabilm ek iin elinden geleni yapm ak istiyordu. Bana
"E rkek lerin hayatta en nem verdikleri eyin seks, spor ve
bira olduu kliesinde belki biraz doruluk pay var ama
101

Erkek Beyni

oum uz ayn zam anda uzun sreli b ir iliki de istiyoruz.

Sarah'yla gzel bir balant yakaladm ve yalnzca birka
aydr kyor olsak da iin yaknda daha ciddiye binebilece
ini seziyoru m " dedi.
M att'in yeniden uzun sreli bir iliki kurm ay dnecek
kadar cesaretini geri kazanm olm asna m em nun oldum .
Rirka kez bir gn bir aile sahibi olm ak istediinden bahsetti.
Eer Sarah'yla iler byle iyi gitm eye devam ederse bir gn
Sarah'n n M att'in kars, hatta ocuklarnn annesi olabilecei
izlenimi edindim .

102

cf
5

BABA BEYN
K ahretsin! Bu doru olam az, diye dnd Tim , M ichelle ona
eczaneden ald ham ilelik testindeki kk pem be izgiyi
gsterdiinde. O tz drt yanda kasl bir m teahhit olan
Tim yaad panii karsndan saklam aya alrken gzleri
araba far grm tavan gibi bakyordu. Sadece alt aydr
evliyd iler ve Tim ocuk istiyor olm asna ram en henz
bunun iin ok erkendi. Evlilik terapisi seanslarnn ilkinde
bana bir aile kurm aya balam adan nce birka yl beklem eyi
planladklarn sylem ilerdi. 13u ham ilelik ise planlar boz
m utu. im di aabeyi M ike'n syledii szler T im 'in kafa
snda yanklanyordu: "Baba olm ak hayatn sonsuza dek
deitirir birader."
M ike haklyd. Baz erkekler elerinin ham ile olduunu
rendiklerinde m utluluktan gklere ksalar da, konu ze
rine yaplan alm alar ocuk sahibi olm akla ilgili endie
lerin erkeklerin ounda baba olacaklarn renm elerinin
zerinden drt ila alt hafta getikten sonra tavan yaptn
gsteriyorlar. Erkekler bu end ielerinden ok ender olarak
elerine bahsederler. T im 'in baba olm akla ilgili endieleriy
le ba etm e yntem i kendisini bilgiyle donatm akt. Benden
kendisine ham ilelik, doum ve ebeveynlikle ilgili kitaplar
nerm em i istedi. Ayrca internette de bilgi arayna kt ve
sonu olarak okuduu eylerin bazlar yalnzca korkusunu
arttrm akla kald. rnein: "D ou m u takip eden ilk hafta
lar ve aylarda ebeveynlerin bebein ihtiyalarn karlam a
103

Erkek Beyni

biim leri, bebein beynini geri kalan tm hayat boyunca

deim eyecek biim de ekillen d irirler." M ichelle ilk aylk
kontrol iin doktora gittiinde T im 'in .sinirleri gevem em i,
tersine daha da gerilm iti.
M ichelle ilk ultrasonu iin m asaya uzandnda Tim iin
iyiye gidi balad. D oktor einin karnna souk jel srp
m akineyi altrd srada Tim tam yannda otu ru yord u .
Ekranda bir bebek grnts ktnd a Tim d u yu lu r bir
ekild e nefesini tuttu ve bebein atan k albin e bakt. Daha
sonra bana "San k i baka hibir eyin nem i yokm u g ib iy
d i" dedi. "Y ap ab ild iim tek ey atan m inik kalbin e bak
m ak ve 'A m an tanrm , bu benim ocu u m ' tiiye dnm ek
old u ."
B ilim in san lar artk elerin in h am ilelik leri esn asn d a
erkeklerin de beyin lerin in d e itiini biliyorlar. B abalar
g en eld e an n eler gibi d on d u rm ay la turu aerm ezler ya
da her sabah m ide bu lan tsyla u yanm azlar am a elerin in
h am ilelik lerin e paralel olan d u y g u sal, fiziksel ve horm onaI
d e iim ler yaarlar. H arvard n iv ersitesi'n d e yap lan bir
aratrm a m stak bel babalard a iki tem el horm on d e iim i
ni ortaya karm tr: baba ad ay larn d a testosteron d er ve
prolaktin y kselir. B ilim in san lar erkeklerin hava yoluyla
ken d ilerin e u laabilen h am ilelik k im y asallarn a -y a n i ferom o n la ra -te p k i veriy or o la b ilece in e in an rlar. Bu forom onlar m stakbel annenin teni ve ter b ezlerin d en y ay lrlar.
E rkek ler b ilm eseler de bu h orm on lar onlar eb ev eyn se!
d av ran lara h azrlam ak tad rlar. Baz erk ek lerd e bu horm onal d e iim ler kuvad send rom u n a -y a da "sem p atik
g e b e lik " e - ned en o lab ilirler. Kuvad send rom u vakalar
tm dnyad aki baba ad ay larn d a g r lebilm ekted ir. Tim
de bunu ilk elden b ekliyord u . M ich elle h am ileli in in ikinci
aylk d n em in e u lat n d a artk daha byk ky afetlere
ih tiy a d uy ar olm utu . Tim de ayn d u ru m d ayd ; tam yedi
kilo alm t.
104

Baba Beyni

Fareler ise, tabii ki bilind bir biim de, biyolojik bir

ksasa ksas yaklam benim ser. Baba farenin ferom onlarnn
havaya kararak annenin burnuna ulat ve bunun annelik
beyin devrelerinin geliim ini hzlandran prolaktin retim ini
tevik ettii kefedilm itir. Anne beyni baba beyninin oluu
muna neden olur, baba beyni de anne beynini deitirir.
MicTelle, gbei byyp bebeinin doum tarihi yakla
tka m inik bebek kyafetlerini ve battaniyelerini tekrar tekrar
katlam aya ve ihtiyac olacan dnd tm dier bebek
m alzem elerini toplam aya iyice kendisini kaptrm t. Ayn
anda Tim de bir ku gibi "y u v a " yapm aktayd. Takntl bir
ekild e evi onaryor, bebein odasn boyuyor, yeni bebek
ekipm anlar, kitaplar ve oyuncaklar iin raflar hazrlyordu.
Bilim insanlar erkeklerin baba olm a yolunda en byk hor
mona] sram ay doum un yaklat g nlerd e yaadklarn
tespit etm ilerdir. A ratrm aclar baba adaylarn elerinin
ham ileliinin son aynda incelediklerinde, doum a haf
ta kakl srada m stakbel babalarn prolaktin seviyelerinin
y zd e yirm iden fazla ykselm i, testosteron seviyelerinin ise
yzde otuz azalm olduunu tespit ettiler. ocuklarnn
doum zam an gelip attnda ise ellerindeki tek babalk
alam eti testosteron seviyelerinin dkl deildir, artk
baba olm ayanlara gre bebeklerin alam a sesini daha iyi
duym akta ve bu sese daha duygusal tepkiler verm ektedirler.
O rtalam a olarak bir erkein testosteron ve prolaktin seviyele
ri bebek alt haftalk olduunda eski ayarlarna dnm eye ba
larlar ve ocuk yrm eye balad d nem d e baba olm adan
nceki seviyelerine dnm olurlar.
D nyadaki farkl kltrlerde babalar arasnda byk bir
eitlilik vardr. ocuklarnn bakm yla aktif olarak ilgilenen
babalarn testosteron seviyeleri ilgisiz babalara gre daha
dktr. A ratrm aclar, babalarn ocu k bakm na ok yar
dm c olduu bir avc-toplayc kltr ile babann ocukla ok
az ilgilendii bir baka avc-toplayc k ltr arasnda kar
105

Erkek Beyni

latrm a yapm lardr. ocuklaryla daha ok ilgilenen Hazda K abilesi'ndeki babalarn testosteron seviyelerinin Datoga
K abilesi'nd eki erkeklere gre daha dk olduu tespit
edilm itir. Datoga K abilesi babalarnn ocuklaryla temas
ok azken testosteron seviyeleri kabilenin bekr erkeklerine
yakn olacak kadar yksektir. A ncak babalk davranlarn
farkl horm on seviyelerinin mi salad, yoksa ilgili bir baba
olm ann testosteron seviyesini mi drd kesin olarak
bilinm em ektedir.

Br

a b a

d o u y o r

M ichelle'in doum yapm as beklenen tarihten bir hafta sonrasyd ve Tim eini sanclar sklat iin hastaneye yetiti
riyordu. Tim bunu takip eden otuz alt saat boyunca uyank
kald, eine kaslm alar arasnda nefes alm as iin yardm etti
ve rahat etm esini salam aya alt ki bu neredeyse im kn
sz gibi grnyordu. Doum esnasnda Tim , M ichelle'in
ne kadar ok uram as gerektiine inanam ad. Bir erkek
olm aktan hi bu denli m em nuniyet duym am t, iki defa
baylacan zannetti. Sonra aniden bebein ban grd ve
kafann tm ile om u zlar darya km aya balarken oldu
u yere m hlanm gibi kalakald. D oktor yeni doan olunu
Ti'in kucana verdi ve Tim kk plak Blake'i kendi p
lak barna d ayayarak kucaklarken gzleri yalarla doldu.
Tim bana daha sonra olu iin "d zlerim in iine bakt
nda sanrm babas olduum u ve onu her zam an koruya
cam biliyordu" dedi. Baba ile oul arasnda yaanan ten
tem as biyolojik tlsm n konuturarak ikisini de sakinletir
m i ve bir ba kurm alarn salam t.
Yeni doan bebeklerin hayatta kalm alar iin dakik bir
bakma ihtiyalar olm asndan tr tabiat ana ebeveynle
ocuk arasnda krlm as neredeyse im knsz olan biyolojik
bir ba oluturur. Sanki sihirli deneini ebeveynlerin beyin
1(16

Baba Beyni

leri zerinden geirm i gibi, yeni anne ve baba ocuklarna

srlsklam k olurlar. Tim ve M iclelle de im di bunu kefe
diyorlard. Bilim insanlarnm keiflerine gre Tim ve M ichelle'in birbirlerine k olurken etkinleen beyin devreleri im di
B lake'e k olm alarn garantilem ek iin gasp ediliyorlard.
Eros'un oklarnn ucu dopam in ve oksitosin gibi kuvvetli
kim yasallara bulanm t. Tpk rom antik akta olduu gibi
bebein ve ebeveynlerinin beyin devreleri arasndaki ba
lar tensel tem as ve birbirlerinin gz ve yzlerine bakm ayla
gleniyordu. A ratrm aclar yum uak, tom bul yanaklar ve
iri gzleriyle bir bebek yznn saniyenin yedide biri kadar
bir sre ierisinde beynin ebeveynsel igdler alann etkin
hale getirdiini kantlam lardr.

a b a n in

G z

u l a k

lm a

g d s

"Bu bacakszn cierlerinin iyi olduu k esin " dedi Bkke'in

dedesi, kz odaya dalp em ziini Blake'in azna hzla yer
letirirken. Bebeklerin alam as, bakm a ihtiyalar olduu
sinyalini veren evrensel bir iarettir, ancak baba ve annelerin
beyinlerini bakalarna gre daha farkl ekilde uyarr. Bir
bebein aladn duyduklarnda babalarn ve annelerin
beyinlerinde benzer yerler alm aya balar. A ncak annenin
beyni daha youn ekild e etkinleir ve belki de bu yzden
bebein alam asn durdurm a m ecburiyetini babadan daha
nce hisseder. Blake aladnda Tim daha yaknnda bile
olsa ona ilk ulaan genellikle M ichelle oluyordu. Tim , Michelle'in nasl olup da oullarnn kard her m zrdan
derhal duyup hem en peine d tne hayret ediyordu.
A ncak T im 'in de gz kulak olm a igds ve Blake'in ala
m alarna olan ilgisi gn getike geliiyordu.
G rnen od ur ki bu gz kulak olm a igds yalnzca
annelerin deil tm insanlarn beyninde hazr bulunm akla
dr. Eer BlakeTe ilgilendii srada Tim 'in beynine tarayc bir
107

Erkek Beyni

kam erayla bakabilseydik am igdalasnn, evham l A C C'sinin

ve igdsel hislerin alan olan insulasnn Blake'in alamasn
duyduunda maya baladklarn grrdk. Ardndan Tim
oluyla oynayarak altn deitirip yum uak karnn perken,
olunun yzndeki neeli glm seyii grdnde beyni
nin dl merkezi olan N A c'nin, yani nkleus akum bensin
etkinletiini fark ederdik. O anda Tim 'in baba beyninin tm
devreleri babaln verdii nee ile titreiyordu. Tim 'in beyni
gz kulak olma igdsn glendirecek yeni balantlar
kurmaya tevik edilm i haldeydi. Beyninde kurulan her yeni
balant, oluyla daha senkronize hale gelm esini salyordu.

B A B A - O C U K

SENKRONS

Yeni baba olan erkekler bebeklerine ne kadar ok sarlm ak ve

onunla ne kadar ok oynam ak istediklerine genellikle arr
lar. Baba beyninin olum as yalnzca horm onlar ve babalkla
ilgili beyin devrelerini gerektirm ez, ayn zam anda fiziksel
temasa da ihtiyac vardr. Princeto niversitesi'nde ara
trm aclar prim at kuzenlerim iz m arm setler arlsnda baba
olanlar ve olm ayanlar karlatran bir alm a yaptlar. Baba
m arm setler, yeni dom u bebeklerini ilk bir ay boyunca
gnde on be saatten fazla kucaklarnda tutarak m uhtem elen
gezegendeki en ilgili baba unvann hak etm ektedirler. Bebe
i her gn bu denli uzun bir iire boyum a tam ak babann
beynini evladyla ayn hizaya getirir. A ratrm aclar baba
m arm osetlerin beyinlerinin dnm e ve sonular ngrm e
blgesi olan prefrontal korteksleriin ( P K ), baba olm ayan
m arm osetlerinkine gre daha fazla hcre ve balantya sahip
olduunu k efetm ilerd ir. Beynin bu blgesinin babalk
horm onlar denen prolaktin, oksilosin ve vazopressin iin
reseptrleri vardr. Sonunda bu aratrm aclar ilgili bir baba
olm ann, babaya zg davranlar gelitirm ek iin erkek
beynindeki balantlar etkili biim de arttrd sonucuna
108

Baba Beyni

varm lardr. Beyin taram alaryla ilgili aratrm alar, ebeveyn

ile ocuk arasndaki ban insanlarda PFC 'yi de etkinletirdi
ini gsterm itir. Annelerin beyni daha ilk gnden itibaren
tetikte olsa da, arlk ak bir ekilde bilinm ektedir ki baba
larn beyni aradaki fark hzla kapatabilir. Tim 'in ona zaten
bildii eyi syleyecek olan bir beyin taram asna ihtiyac yok
tu; eskiden pazar gnleri oynanan m alara odaklanan beyni
artk tam am en Blake'le m eguld.
Tim Blake'i doduu gnden beri iin iinde olduu iin
artk baba beyni devreleri iyi yalanm bir m akine gibi al
yordu. Blake konam asa da T im 'le an laabiliyorlar ve bir
birlerini tanm aya balyorlard. A ratrm aclarn ebeveynle
ocuk arasndaki bu karlkl birbirini anlam a durum u iin
kullandklar teknik kelim e senkronidir. Senkroni bir tenis
m anda uzun sre devam eden voleler serisi gibidir. Veri
lebilecek baz rnekler gdklam a, gz konta kurm a, glm e
ve akalam adr. Dr. Ruth Feldm an'n alm alarna gre,
bebein gzlerini kapayp ardndan aarak oynanan "cee
oyu n u d iyebileceim iz gibi oyunlar oynarken yaanan bu
karlkl iletiim eboveynsel davranlarn gelim esinde kri
tik bir rol oynar. ocuklaryla her gn birebir ilgilenm eyen
babalar, baba-ock senkronisi iin gerekli olan gl baba
beyni devrelerini oluturm akta b aarsz olabilirler. Sonunda
bylesine yakm bir etkileim i kurabilm ek iin gereken ev
re doum dan nce oluabilir. M am ileliim in son aylarnda
babas olum la bir tklama oyunu oynard. Babas karnm a
tk tk tk yapard, olum da tk tk tk diye cevap verirdi, yani
ayn ritim le tekm e atard. Baba-oul ilikisi balam t.

BABA

VE A N N E

FARKLID IR

D oum dan ksa sre sonra bir bebek anne ile baba arasn
daki fark ayrt ed ebilir. D oum unu takip eden birka hafta
iinde Blake M ichelle ile Tim arasnd aki fark grebiliyor,
109

Erkek Beyni

koklayabiliyor, d u y abiliyo r ve hissed ebiliyordu . Babann

sesi kalnd. A nn en in elleri daha yu m uakl ve san ki ark
syl yorm u gibi kon u u yord u. G ecenin karanlnda bile
Blake ebev eyn lerin d en han gisinin onunla ilgilenm ek iin
b ei in e doru eild i in i biliyord u . Am a Tim

B lake'in

g eneld e annesini istiyor gibi gr n m esi konusunda elin

de olm adan k sk an lk d uyd uunu itiraf ed iyord u ; bir de
stelik M iclelle bazen B lake'i T im 'e tercih ed iyor gibiydi.
Tirn'in bu aam ada k efed iy o r olduu gibi babalar iin ba
larda anne ile bebein yakalad sevgi dolu ilik iye rakip
olm ak zordur. Bebek ilk bata en fes stle dolu g slerin
sahibi olan ebeveyni daha ok sevecektir. E m zirm en in sa
lad zevkli ve derin h isler annenin b ebe iy le olan ban
g len d irecektir.
B ilim in san lar bebein b eyn in d eki duygu ve iletiim
m erk ezlerinin an n e ve b abayla farkl ek ild e ba ku rm ay
ren d ik lerin e in an rlar. E b ev ey n ler bunu b eb ek y ak lak
ii ay lk olup daha az u yu m aya ve daha ok etk ileim d e
bulunm aya balayan a k a d a r pek fark etm ezler. Bu d n em
d e baba b ebein h ay atn d a barol oyn am aya b alar. Blake
alt aylk o ld u u n d a T im 'in k en d isiy le oyn ad u yarc
oyu n lara b ay ly ord u . T im B la k e'in g b eini p p d e ri
sin e fley erek ses k a rd n d a ya da olunu g d k lad
zam an lard a tam am en k en d i zel d n y alarn a y olcu lu k
ed iy o rla rd .

a b a y l a

a b a a

A ratrm alar babalarn bebeklerine yalnzca anneler yanla

rnda yokken deil, ayn zam anda onlar izlem ezken de farkl
davrandklarn gsterir. Bu fark bebekler de ayrt eder.
Konu zerine yaplan bir alm a anne, baba ve bebein bera
ber olduu durum larda babayla bebek arasndaki etkileim in
daha az olduunu gsterm itir. Babalar bebekleriyle ba baa
110

Baba Beyni

kaldklarnda ise oyunlarnn ok daha kendiliinden olduu

gzlem lenm itir.
Bu rahat kendiliindenlii oluturm ak iin babaa zam an
geirm ek gereklidir, fa k a tT im 'in kardei M ike gibi baz baba
lar bu frsat deerlendirm ez ya da ellerine byle bir frsat
gem ez. Tim , M ike'm evine son uradnda M ike'n kars
C ynth ia'n n sekiz aylk bebekleri N athan' m zldand iin
kolundan yakaladn grdn syledi. M ike aylardr
C ynth ia'n n kendisine gvenm ediinden ve ebeveyliini
sk sk eletird iind en ikyet ediyordu. Tim , M ike'n baba
olm ay iple ektiini ve kendisini N athan'la elenirken hayal
ettiini kendisine nceden anlatm olduunu syledi, ancak
belli ki C ynth ia'n n baka bir plan vard. Cynthia N athan'
M ike'm kucana yalnzca anneanne bebee bakm ak zere
evde olm ad zam anlar veriyordu. A rdndan M ike iten
dnd gibi N athan' M ike'n kollarna iter olm utu. O lio
niversitesi'nd eki aratrm aclar babalarn ocuklaryla nasl
ilgilenm eleri gerektiine dair kendi dncelerinin pek de
nem li olm adna inandklarna ilikin kantlar buldular;
onlara gre, src koltuunda olan annelerdi. Yaptklar
aratrm ada, babalarn ocuklarna eriim ini salayan kap
nn bekisinin anne olduunu ortaya koydular. A nneler
babalan cesaretlendirerek babann iin iine girm esine ola
nak tanyabilir ve bylece kapy aabilir ya da eletirerek
bu kapy kapayabilirler. C ynthia olum su z bir bekiydi ve
N athan konusunda kendisi ve annesinden baka hi kim seye
gvenm iyordu. K endisine yardm c olabilecek olanlarn dii
akrabalar olduunu syleyen eski bir beyin devresini farkn
da olm adan kullanyordu.
Birok baba bir yandan ailesine bakarken bir yandan da
ocuk bakm na eit olarak dahil edilm ek istendii iin bunalsa
da M ike bebeiyle daha fazla zam an geirm ek iin yalvaryor
ama zam an bulam yordu. Tim , Blake konusunda kendisine
gvendii ve kendisinden kadn akrabalarnn yerine gem e
li!

Erkek Beyni

sini beklem edii iin M ichelle'e minnettard. M ichelle de bir

yandan Tini'e baba olma ans vererek evliliini glendiriyor
du. Aratrm aclar kocalarna kar eletirel olm ayan ve baba
nn ocukla etkileim ini tevik eden kadnlarn evliliklerini
yrtm ede ilaha baarl okluunu kefetm ilerdir.

a b a y l a

a m a n

m ek

z g v e n

r t t ir iy o r

On iki aylk olduunda Blake, sanki babas bir trm anm a

duvarym gibi T im 'in zerine trm anm aya veya g ree
bilm ek iin onu srekli yere devirm eye alyordu. Baarl
olduunda m uzaffer bir ifadeyle Tim 'in gsnn stne
oturuyor ve babasnn yzn m inik elleriyle sert bir ekilde
kavrayarak enesini ya da yanaklarn skyordu. Bu yata
bile Blake yeteneklerini babas zerinde test etm eye bay
lyordu. Tim 'in onu havada bir yukar bir aa sallam as
ok houna gidiyordu. Bir yandan da her ykseliinde, eer
yeterince yaklam sa, T im 'in gne gzlklerini ya da san
kavram aya alyordu. Baba oul her seferinde akacktan
birbirlerine m eydan okuyorlard.
A ratrm aclar, babalarn ocuklaryla kendilerine zg
oyn ay biim inin, ocuklar daha m erakl yaptn ve ren
me kabiliyetlerini gelitirdiini gsterm ilerdir. A nnelere
kyasla, babalarn oyun oynam a .ekli daha fiziksel ve am a
tacdr. A ratrm aclar, babayla oynanan oyunlarn daha
yaratc ve srpriz dolu, dolaysyla da daha tevik edici
olduunu tespit etm ilerdir. Babalarn yaratcl yalnz
ca oyun oynarken deil, ocuklaryla konuur ya da ark
sylerken de kendini gsterir. T o ron lo n iv ersitesin d eki
aratrm aclar inceledikleri annelerin "D aha dn an n em izin "
ya da "M in i mini bir ku " gibi arklar doru ekilde syler
ken babalarn nakaratlarda yeni szler uydurduklarn, sonu
belli olm ayan karm ak hikyeli arklar yarattklarn tespit
etm ilerdir. Ksacas babalar daha deiik ve elenceliydi.
112

Baba Beyni

A nnelerle babalar arasndaki tek fark bu da deil. A lm an

ya'da yaplan baka bir alm ada, bilim insanlar bir grup
ocuu on be yl boyunca takip ettiler. Bu aratrm ada ilk ola
rak iki yandaki ocuklaryla etkileim iinde olan babalar
gzlem lediler. O rtaya kan sonuca gre babalan kendileriyle
Tim 'in B lake'le oynad gibi itie kaka oynayan ocuklar,
ergenlie eritiklerinde en zgvenli olan ocuklard.

a t a m a k

: E

r k e k l e r

n l

e t

m T

a r z in in

uhu

Babalar ocuklaryla fiziksel ya da szel olarak sataarak ba

lant kurarlar. Be yana geldiinde Blake'in favori cm lesi,
Tim sayesinde, genellikle neeyle poposunu iaret ederek
kulland "K aka kafal" cm lesi olm utu ve M ichelle bu
durum dan pek de m em nun olm am t. A ncak Blake ve Tim
iin bu yalnzca elencelerinin bir parasyd.
Babalar hem kzlarna hem de oullarna satarlar ama
kzlar bunu genellikle oullar kadar sevm ez. Kzlar genellik
le ksa bir sre sonra babalarn baka yne ekm eye ve kendi
cinsinin tercih ettii rol oynam a oyunlarnda babaya bir grev
verm eye alacaklardr (ve ou baba da kk kzlarnn
kendilerine verdikleri rol ne olursa olsun kzlarnn istedikleri
oyunu oynam aya heveslidir). te yandan, erkek ocuklar sata
arak oynanan oyunlar ok severler ve bu oyunlarda babala
rn kkrtm aya, sinirlendirm ek iin ellerinden gelen her eyi
yapm aya baylrlar. A ratrm aclar bu tr baba-ock oyun
larnn, ocuklarn baka birisinin ne dndn tahmin
etm e ve hile ya da aldatm acay fark edebilm e yeteneklerini
gelitirdiini tespit etm ilerdir. Erkek ocuklar iin babayla bu
aka yollu satam a oyunlarm oynam ak, hayatn daha son
raki aam alarnda baka erkeklerle yakn balar kurm ak iin
gerekli temeli atar. Blake alt yana ulatnda TiTIe beraber
akacktan hakaretlerle dolu bir sohbeti M ichelle'in dinlem eye
dayanam ayaca kadar uzun srdrebiliyordu.
113

Erkek Beyni

z a r l a m a k

o c u u

e r e k

n y a y a

a z ir l a r

M ichelle'Ie bir sonraki grm em izde bana T in 'e kzgn

olduunu syledi. "B azen sanki eitim avuuym u gibi Blake'e em irler y ad ryor" dedi. "N ered ey se biirerek 'Y erin e
otur, kprdam a, sessiz ol' gibi eyler sylyor. Blake aldr
m yor gibi grnse de bence Tim kaba ve krc d avranyor."
Buna benzer eyleri daha nce defalarca duym utum . A nne
lere gre babalar ok sert olabiliyor, babalara gre ise anneler
ok yum uak.
A ratrm aclar babalarn ocuklarna an n elere kyasla
daha dorudan em irler verdiklerini gerekten de kantlam
lardr. A nneler genellikle ocuklaryla duygusal olarak uyum
h alind e olduundan bu em irleri babalar kadar ok verm ele
rine gerek kalm az. A nneler daha ksa cm leler kullanr ve
babalara gre ocuklarnn ses tonuna daha yakn bir sesle
konuurlar. M ichelle h aklyd ; T im 'in tarz kendisininkine
gre daha sertti, ama daha iyi ya da daha kt deildi. A ra
trm aclar bu tarz konum alarn ocuk iin gerek dnyada
iletiim kurm ak adna nem li bir kpr grevi grdne
inanrlar. ocuklar gerek dnyada bakalarnn zihinlerini
okuyam adn ya da tm ihtiyalarn annelerinin yapt
gibi tahm in edem eyeceini ok gem eden reneceklerdir.

a b a l a r

v e

D s

p l

Tim ve M ichelle'in tarzlarnn farkl olduu bir baka m ese

le de disiplindi. Tim B lake'in geliim ine sk kurallar ve kat
cezalar getirerek rehberlik etm enin kendi grevi olduunu
dnyordu. Ve yalnz deildi.
A ratrm aclar dnyadaki birok farkl kltrden babann,
ocuklarn, zellikle de oullarn, hizaya getirm e grevinin
kendi vazifesi olduuna inandn tespit etm ilerdir. Elbette
babalar ocukta korku, gvensizlik ve intikam arzusu yara
114

Kaba Beyni

tan fazla sert cezalandrm a ile "tam kararn d a" disiplin ara
snda ince bir izgide yrm ek zorundadrlar. Baz m odern
ebeveynlk stilleri rahat baba figrn yksek testosteronlu
m ao baba m odeline gre daha iyi bir baba olm aya aday
olarak sunsa da, biyolojik aratrm alar bu n u n tersinin doru
olabileceini sylyorlar.
Tm hayvan krallndaki erkekler tipik olarak dii ebe
veynden daha katdrlar ve ocuklaryla baa km ak konu
sunda daha saldrgandrlar. Bizler agresif babalan daha iyi
babalar olarak grm yor olsak da kem irgenler iin iyi baba
olm ak dem ek sert ve tetikte olm ak dem ektir. Bir kemirgen
baba agresif olm ak ve yuvadan kaan yavrulan zorla yakala
yp yuvaya geri getirm ek zorundadr, yoksa yavrular lrler.
nsanlarda da olduu gibi kem irgen babann beyninin ebeveynlik devrelerinin yakt testosteron ve vazopressin hor
monlardr. Aratrm aclar kem irgen babalardan en saldrgan
olanlarn en yksek testosteron seviyesine sahip olanlar oldu
unu kefetm ilerdir. lgin olan ey ise, en saldrgan erkek
yavrularn bydklerinde yalnzca en yksek testosteron
seviyesine sahip olan kem irgenlere deil, ayn zam anda en iyi
ve en korum ac babalara dntklerinin kefedilm esidir.
yi babalar saldrganca akalaabildikleri gibi saldrganca
koruyucu da olabilirler. Tim babasnn bir m in ikler futbol
ligi m anda biraz arya kaan saldrganca koruyuculuu
nu hatrladnda glm sedi. "ri yar bir ocuk bana faul
yapt, babam da ocuun babasnn arkasndan gidip adama
saldrm aya alt. Takm larn kolar ikisini de sakinletirene
kadar epey sknt ekm ilerdi" diye anlatt glerek.
sve'teki aratrm aclara gre ise babann ocuu etkin
bir ekilde disipline etm esi ocuun baars iin anahtar bir
etken olabilir. Yaplan aratrm ada, babalar disiplinci olan,
yani babalar tarafndan etkin ekild e disipline edilen ocuk
lar (babalar sert olan ocuklar; babalarndan dayak yiyen
ocuklar deil) okul hayatlarnda babalar disiplinci olm ayan
115

Erkek Beyni

ocuklara gre daha yksek notlar alm ve daha ileri aam a

lara gelm ilerdir. Babalan disiplinci olan erkek ocu klar daha
az davransal sorunlar gsterirken, kz ocuklar da daha az
duygusal problem yaam lardr.

KK

KIZI B A B A S IN IN

KALBN A LIYO R

A ratrm alar ayn zam anda kk bir kzn babasyla iliki

sinin yakn olm asnn, hayatnn devam nda erkeklerle daha
iyi anlaabilm esi iin gerekli olan zem ini hazrladn gste
riyor. Tim , ziyaretine gittiinde arkada Zack'in drt buuk
yandaki kz K elsey'nin san nasl usulca okarken ne
denli uysal birisi haline geld iine hayret etm iti. niversite
nin futbol sahasnda saysz adam yere deviren Zack imdi
artk kzyla oturup ay partisi yapyordu. Zack K elsey'nin
kendisine verdii rolleri oynarken -b u n lard an biri K elsey'nin
m inik at olup onu srtnda g ezd irm ek ti- Tim arkadam hay
retler ierisinde izledi.
Kz ocuklar babalarn parm aklarnn ucunda oynatm ala
ryla m ehurdurlar. Tim de bu durum un gzel bir rneine
Kelsey Zack'i ay partisi m asasn dora biim de yerletirm e
dii iin azarlaynca ahit oldu: "K ak lar taban bu tarafna
konur baba. Fincanlar da fincan tabana koyacaksn, masa
rtsne deil. Ayrca peeteni kucana yaym an lazm . im
di batan balayalm ."
Zack kznn d ediklerini yapnca Tim kahkahasnn n
ne geem edi. K elsey'e "H e r eyi yanl yapm asna ramen
neden babanla ay partisi yapm ak istiyorsun?" diye sordu.
" nk yap dediim her eyi yapyor," diye cevaplad
Kelsey ve iin dorusu da buydu. Kelsey annesi ya da ba
ka kzlarla oynadnda h er zam an daha fazla uzlam ak ve
dn verm ek zorunda kalyordu.
Kelsey fincanlardan birini yanllkla krp gzyalarna
boulduunda, Zack Japon yaptrcsyla bir kurtarm a ope
116

Baba Beyni

rasyonu dzenleyerek her eyi yeniden yoluna soktu. VVisconsin'd e yaplan bir alm aya gre babalar, kzlarna yardm
etm ek iin bir ey yaptklarnda kendilerini kzlarna daha
yakn hissetm ektedirler. Bu durum kz drt yanda da olsa
krk drt yanda da oksa geerlidir. Babalar kzlaryla onlarn
sorunlarn zerek ya da hayatlarndaki bozukluklar tamir
ederek ba kurarlar, bu bozukluk ister bebeklerinin krlmas
ister banka hesaplarnn boalm as olsun. Babalar oullary
la da yardm yoluyla ba kurar, ancak aratrm alara gre
bu "y ard m " genellikle oullar daha gl ve sert yapm a
ya odaklanm tr. A ratrm aclar babalarn oullarm gerek
dnyada bir erkek olarak m cadele edebilm eye hazrlam ay
kendi sorum lu hklar olarak hissettiklerini gsterir. Bu bazen
babalar oullann sert bir ekilde eitm ek iin efkatlerini
saklam aya ynlendirir. yle bile olsa, aratrm alar kendilerini
kar tarafla zdeletirenin yalnzca babalar olm adn sy
lyor, zira oullar da byynce nasl davranm alar gerektii
konusunda babalarna bir rol modeli olarak bakyorlar.

B A B A S IN IN

OLU

B ab alar ou llarn n erkek ocu k larn yetikin erkeklere

dn tkleri tehlikeli dnyaya g iriin e n ayak olm ann
kendi ileri olduunu bilirler, tpk T im 'in bildii gibi.
T im 'in babas ocu k y etitirm ekle ilgilen m eyen birisiydi
ve Tim bu rol takip etm em eye k arar verm iti. Baba-oul
ilikisinin geleneksel d uygusal yaps baban n otoritesin e
dayansa da, Tim B lak e'le olan ilikisini d isiplin verm ek
ten teye gt rm eye kararlyd. im d iy e kad ar da baarl
olm utu . B lake'le her gn oynu yor, ona sk sk sarlyor ve
baarlarm vyordu.
te yandan Tim olunun zerine titrem enin Blake iin bir
dezavantaj olacan biliyordu, bu yzd en de Blake'in doru
kararlar alm asna yardm ediyor ve kendi kendisine yetebil117

Erki'k Beyni

m eini salam aya alyordu. Blake'i yrye kardn

da oul da babas gibi srt antasn ve ie suyunu kendisi
tayordu. Tim Blake'in kendisine benzem eye alm asndan
gurur duyuyordu ve m m kn olan her ynden oluna iyi
bir rnek olm aya alyordu. Beraber oyun oynarlarken,
Tim Blake'in hem lider hem de takipi rollerini renm esini
istedii iin ebe roln srayla oynuyorlard. G reirlerken
ise Blake'in en az ii mata bir defa kendisini nakavt etm esi
ne izin veriyordu. Ayrca baba oul yaptklar yarlar ya da
oynadklar bilgisayar oyunlar gibi baka m cadelelerde de
Blake'in kendisini yenm esine izin veriyordu. A ratrm alar
gvensiz babalarn oyun oynarken oullarnn kendilerini
yenm esine, oullar ok gen olsa dahi, izin verm ediklerini
gsterm itir.
Tim

aratrm aclarn

g l -y etitirici ebeveyn

olarak

adlandrdklar ebeveyn tipiydi ve alm alar gsteriyor ki

bu tip ebeveynlik biim i ocuklar iin m r boyu daha sa
lkl sonular veriyor. G l-yetitirici ve zayf-yetitirici
ebeveynlerin niversite andaki ocuklar zerinde yaplan
aratrm alar gsteriyor ki ocukluklarnda ebeveynlerinden
yeteri kadar ilgi grm em i insanlar, aratrm alara gre, strese
kar h iperaktif beyin tepkileri veriyorlar. Bu gen yetikin
ler, ocuklukta ebeveynlerinden youn ilgi grm akranlar
na gre stres horm onu olan kortizol daha ok salglyorlar.
Ayrca yakn fiziksel tem asn faydasn gren yalnzca
ocuklarn beyni olm uyor. Babalar arasnda yaplan bir al
maya gre, fiziksel tem as babalarda da oksitosin ve zevk h o r
m onlarnn salglanm asna neden oluyor ve ebeveyni ocua
balyor. T im 'in Blake'le zam an geirm ekten en ok holan
d anlardan biri de gnn sonunda banyonun bitm esinin
ardndan kk yatanda olunun hem en yan banda
Blake'e hikye stne hikye okum akt. Tim bana zellikle
B lak e'in kendisine sarlm ken uyuyakald zam anlar ok
sevdiini sylem iti. Bir erkek ocuuna sarldka ve onunla
118

Baba Beyni

ilgilendike beyni babalk d avranlarn oluturan balant

lar yaratr. T im 'in erkek beyni yeni bir duygusal gereklie
adm atm t. O ksitosin T im 'in m fik tarafn ortaya kar
m t ve yetikinliinin geri kalan boyunca da bunu yapm a
ya devam edecekti. K adnlar ve erkekler baba beyninin nasl
olutuunu ne kadar iyi bilirlerse, ocuum uzun ebeveyni
olarak elerim izle kurduum uz ortakl tatm in edici ve des
tekleyici ilikilere ve ailelere d ntrm e um udum uz da o
kadar artar. te tam da bu konuda baba beyninin formda
olm as gerekir.

119

cT
6
Y E T K N LK : E R K EK LE R N

DUYGUSAL

HAYATLARI

Randevu d efterim de N eil'in adn grd m de bir eylerin

ters gittiini anlam tm . Prestijli b ir m im arlk brosunun
orta olan krk sekiz yandaki N eil, bundan birka yl nce
ei D aielle'le birlikle ergenlik andaki kzlar hakknda
konum ak iin bana gelm ilerdi. Neil genellikle o denli sa
duyulu bir adam d ki kars bir keresinde yan aka yar ciddi
olarak onu duygusuz bir android olm akla sulam t. Ama
m eselenin ne olduunu renm ek iin kendisini aradm da,
N eil'in sesi duygusallktan titriyordu.
"D aielle dn gece m isafir odasnda y att," dedi. "M d r
olduu nd an beri eve her gn sinirli geliyor. Ona yardm c
olm aya alyorum ama bana kzy or ve onu yeterince des
teklem ediim i ve neler hissettiini anlam adm sylyor.
O nu seviyorum ama tm bu duygusal dram la artk ba ed e
m iyoru m ."
H er zam anki klasik ikyet: Erkekler kadnlar fazla duy
gusal olm akla sular, kadnlar da erkekleri yeterince duygu
sal olm am akla sular. Ayn eyi ofisim d e defalarca duym u
um dur ve bu sulam alar yapanlarn her biri kar tarafn
yalnzca daha farkl davranm aya karar verebileceini d
nr; tabii eer gerekten isterse. Bilm edikleri ey ise duygu
larla ilgili ilem leri yapan beyin devrelerinin erkeklerde ve
kadnlarda farkl olduudur.
121

Erkek Beyni

Neil ve D anieile ofisim e vardklarnda, Neil enesini tutu

yor, D anielle ise bir m end ille gzlerini kuruluyordu. Danieile
kendini sandalyeye brakrken "H ayatm d a dala nce hi bu
kadar stres olm am tm " dedi. "E er departm anm bu yln
envanterini karm a iini zam annda bitirem ezse binlerce
dolar kaybedeceiz ve m addi durum um uz zaten iyi deil.
N eil'in yalnzca beni d inlem esini, bana sarlm asn ve neler
hissettiim i anladn sylem esini istiyorum . Am a o robot
m oduna giriyor ve bana ne yapm am gerektiini anlatm aya
balyor."
Neil kafasn sallad ve "R en olay hi de byle grm yo
rum. Ona stnde bu kadar bask olduu iin zldm
zaten syledim . Onu dinlem em i ve sem patik olm am istiyor,
ama daha sonra ben nerilerde bulununca da beni din lem i
y o r" dedi.
Neil yaratc zm leri sayesind e her zam an kendi ir
ketinde herkesin akl dant kii olm utu, bu yzden baz
neriler yapm asna D anielle'in izin verm em esi onu akna
eviriyordu. Bakml sakaln skntyla ekitirerek "D an iel
le'in hem karm da alayp hem de kendisine yardm etm e
me izin verm em esi bana ikence gibi geliyor dedi.
D anielle'in gzya izlerini hl tayan yzndeki ifa
de, N eil'in abarttn dndn belli ediyordu. A ncak
kadnlarn alam as, erkeklerin beyninde gerekten de acya
neden olabilir.

K D U Y G U S A L S S T E M

Yakm zam ana kadar, erkeklerin ve kadnlarn duygular his

sedi ve ifade edilerindeki farkm yalnzca yetitirilm e bii
m ine dayand dnlyordu. unu belirtm eliyiz ki eb e
veynlerim izin bizi yetitirm e biim leri temel biyolojim izin
baz ksm larn g lend irebilir ya da basklayabilirler. A ncak
kadn ve erkek beynind e d uygularn farkl ekilde ilen d ii
122

Yetikinlik: rkeklerin Duygusal 1 layatiar

ni biliyoruz. Y aplan bir aratrm a beyinlerim izin e zam anl

alan iki farkl duygusal sistem i olduunu ne sryor:
ayna nron sistem i (AN S) ve tem poroparietal balant siste
mi (TPJ). Erkekler bir sistem i daha ok kullanrlarken kadn
lar dierini daha ok kullanr.
Eer D anielle sorununu anlatp alam aya balad esna
da N eil'in beynini taryor olabilseyd ik, hisleri okum aya
yarayan iki sistem inin de alm aya baladn grrdk.
lk nce A N S'si alm aya balard. A N S'sini oluturan ayna
nronlar D anielle'in yznde grd duygusal acnn
aynsn bir sreliine hissetm esine izin verirdi. Bu durum a
duygusal em pati ad verilm itir. A rdm dan, N eil'in beyninin
an aliz-el-ve-zm le devrelerinin TPJ tarafndan etkinle
tirildiini ve T P J'n in beynin h er yerind e zm aram aya
baladn grrdk. Bu durum a bilisel em pati ad veril
m itir. Erkek beyni TP J'yi ocukluk dnem inden itibaren
kullanm aya m uktedirdir, ancak ergenlik dnem inden sonra
rem e horm onlar TP J'y i kullanm a tercihini pekilirebilir.
A ratrm aclar TP J'n in, kiinin "k e n d i" risleriyle "b ak a"snn hisleri arasndaki sn n salam bir ekilde tuttuunu tes
pit etm ilerdir. Bu durum erkeklerin dnsel srelerinin
bakalarnn duygularyla zehirlenm esinin nne geer ve bu
da bilisel ve analitik bir biim de zm bulabilm e kabiliyet
lerini glendirir.
N eil'in beynini bir zm yaratrken izlediim izde, Danille'e d uygusuz bir biim de "Z am an n d a yetim esi iin ka kii
lazm ?" diye sorduunda korteksinin etkinletiini grebi
lirdik. D anielle iyice dolm u bir hald e N eil'e incinm iliini
ve gcenm iliini belli eden b ir bakla bakarak "N e fark
ed er ki? Elim deki on iki kiiyle bu ii yapm ak zorundaym .
A n lam yorsu n " diyecekti. A rtk A N S'si etkinliini bitirip
T P J'si zm arayyla m egul old uu nd an N eil'in beyni
D anielle'in sesindeki aresizlii kesinlikle fark etm eyecekti.
Bu yzden einin sesi ve yzndeki krlm lk ifadesini fark
123

Erkek Rii/ni

etmesi de m iim ktin olam ayacakt. A rdndan, zm buldu

unda TP J'sinin ve kortek.siin heyecanla dn grecek
tik: "G eici olarak yeni elem anlar al. Teslim tarihini karr
san kaybedecein paraya gre daha az tutar." Hnu takiben
N eil'i zafer devrelerinin yanp sndn ve zm buldu
u iin kendisini iyi hissettirecek horm onlarn salglandn
grrdk. Ama bu klar D an ielle'i gzyalarna b ouldu
unu grnce hzla sneceklerdi.
Danielle, N eil'in analitik cevaplarnn, kendisini nasl his
settiini anlam ad ve um ursam ad anlam na geldiine
emindi. Ama aslnda Neil gerekten de um ursuyordu. Sadece
erkek beyninin devrelerinin dngsne kaplm haldeydi.
Ancak Danielle de kendi kadn beyni devrelerinin dngsne
kaplmt. Neil'in beyni TPJ'sini kullanarak duygular bilisel
bir ekilde ilem yapyor ve "bunu derhal dzelt" trnden bir
zm aryordu. Danielle'in kadn beynin ANS'si ise Neil'in
bo yz ifadesini yanl yorum luyordu. Kadn beyni AN S'yi
baka insanlarn risleriyle uyum yakalam ak iin kullanr
bu yzden kadnlar bo bir yz ifadesi genellikle kadnla
rn canm skar. ster erkek ister kadn olalm , baka birisinin
yznde bir duygu ifadesi grdm zde A N S'm iz etkinle
meye balar. Rilim insanlarnn henz anlamad nedenlerden
kaynaklanan fark ise kadn beyni A N S'de daha uzun sre
takl kalrken erkeklerin hzla TP J'ye gem esidir.
D anielle sorununu N eil'e anlattnda N eil'in yz sade
ce birka saniyeliine einin yzndeki ifadeyi yanstt ve bu
ksack sre boyunca D anielle'in acsn gerekten de hissetti.
Fakat N eil'in erkek beyni strap iinde d ebelenm eye uygun
ekilde dizayn edilm em iti, bu yzden beyni bir duyguyu
tespit ettii gibi duygular bilisel biim de irdelem ek iin
hzla T P J'y e balanyordu. Erkek beyni ekspres bir tren seferi
gibidir: son duraa ulam adan durm az.
Eer D anielle sorununu kz kardeine ya da bayan arka
dalarndan birine anlatm olsayd , karsndaki kii m uhte
124

Yetikinlik: rkeklerin Duygusal 1 tiyatlar

m elen A N Ssinin duygusal em pati sistem i ierisinde kalarak

duygularn paylaacakt. D anielle N eil'in A N S'den luzla
kn ilgisizlik olarak yorum lam olsa da, Neil aslnda
einin sorununu zm eye ve zntsn hafifletm eye al
yordu. fiim le benzer deneyim leri yaam lm vardr, fiim
yardm sever zm n anlatm aya genelde "C anm , ne his
settiini an lyoru m " dem eden balar.
D an ielle'e dnerek "N eil T lJ'sin i A N S'sine gre daha
fazla kullanyor nk erkek beyni em pati kurm aya devam
etm ek yerine zm aram aya ynelik olarak yaplanm tr.
Am a bu um ursam ad anlam na gelm ez. Senin sorunlarn
zm ek onun sana olan sevgi ve ilgisini gsterm e biim inin
ta kendisidir'' dedim .
Neil onaylayarak glm sedi am a D anielle ikna olm u
grnm yordu, "la m a m , ama yzndeki ifadeden ilgilen
dii an lalm yor" dedi.

BR E R K E N

YZ

Erkekler ocukluklarndan itibaren soukkanl davranm ann

ve korkularn saklam ann erkekliin yazl olm ayan kanun
lar olduunu bilirler. zellikle de on yandaki testos
teron ykseliinden beri, Neil kendi erkek yz zerinde
duygularn kendisine sakladndan em in olm ak iin pratik
yapyordu. Bir erkein fiziksel bir zgven ve dayankllk
tavr taknabilm esi iin yz kaslarn korkularn m askeleye
cek biim de eitm i olm as gerekir.
Yz kaslar beynin duygularla ilgilenen devreleri tarafn
dan kontrol edildiklerinden, bilim insanlar bu kaslar lnleverek duygular hakknda daha fazla bilgi edinm eye muktedir
olm ulardr. A ratrm aclar yaptklar bir alm ada erkeklerin
ve kadnlarn glm sem elerini salayan kaslara -zigom atiks
k a sla r- ve fkeyi gsteren ya da sert bir ifade salayan kaslara
-k orru g atr k a sla r- elektrotlar yerletirdi. Duygusal bakm
125

Erkek Beyni

dan etkileyici fotoraflar gsterdikleri deneklerin kaslarnda

ki elektriksel aktiviteyi kaydettiler. Bilim insanlarn artan
ey erkeklerin duygusal bir yz yalnzca saniyenin bete
biri kadar bir sre boyunca grdkten sonra -ksacas henz
bilin ierm eyen bir aam ad a- duygusal olarak kadnlardan
daha fazla tepki verm eleri oldu. A ncak N eil'in erkek yzn
Darvielle'e aklam am da bana yardm c olan, erkeklerin surat
ifadelerinin bundan sonra aldklar hal oldu.
Deneyde 2,5'uncu saniyeye ulalp artk bilinli ilem e sre
ci baladnda erkeklerin yz kaslar kadmlarmkine gre duy
gusal bakm dan daha az ipucu verir hale geldi. Aratrm aclar
buradan hareketle erkeklerin bilinli olarak -y a da en azndan
yar bilinli olarak - duygularn yzlerine yanstmay engelle
dikleri sonucuna vardlar. te yandan kadnlarn yz kaslar
2,5'uncu saniyeden sonra duygusal tepkilerini daha fazla yans
tr olmulard. Aratrm aclara gre bu durum erkeklerin, muh
temelen ocukluklarndan itibaren, kendilerini duygularnn
yzlerine olan yansmasn otom atik olarak silecek ya da gizle
yecek ekilde eittiklerini gsteriyor. Deneyde, kadnlarn yz
ifadeleri yalnzca fotoraftaki yzde grdkleri duygular yan
stmakla kalm ad, ayn zam anda bu ifadeyi otom atik biim de
abartarak kk bir tebessm den byk bir glmseyie belli
belirsiz bir honutsuzluktan ka atmaya kadar deitirdiler.
O nlar da bunu ocukluklarndan beri alyorlard.
Erkeklerin duygularn saklayan yzleri kadnlarn onlar
"duyg usal olarak yetersiz" grm elerinin nedenlerinden biri
dir. A ncak bu alm ann gsterdii gibi erkekler iin duygu
larn kendilerine saklam ak otom atik bir hal alm tr.

u y g u

o r m o n la r i

Erkekler TP J'lerini daha ok kullandklarndan kadnlarn

niin duygular hakknda bu kadar ok konum ak istedik
lerini ve neden bir kere kzd lar m kzgnlklarnn by d
126

Yetikinlik: Erkeklerin Duygusal Hayatlar

n kavrayanazlar. Neil ve D an ielle'e kendisi bilim adam

olan kocam a bir zam anlar sorduum sorudan bahsettim :
"E rkek ler neden duygusal sorunlara hisler yerine m antkla
yaklarlar?" Kocam bana glp yle dem iti: "E sas m esele
kadnlarn neden byle yapm ad ."
Neil de glerek "A rtk tek bilm em gereken D anielle'e
nasl T P J'sin i daha fazla ku lland rtacam " dedi.
N eil ve D aielle'in bilm edikleri ey y z binlerce yl
devam etm i bir sre boyunca, erkek ya da kadn beyinle
rim izin devrelerinin farkl horm onlarla alm ak zere ince
ekilde ayarlanm olduuydu. A slnd a, duygusal bakm dan
tarzlarm z arasndaki farklln sorum lusu ksm en seks
h orm onlarm z olabilir. Erkek beyin devreleri testosteron ve
vazopressin'i daha fazla kullanrken kadn beyin devreleri
strojen ve oksitosini daha fazla kullanrlar. Bu horm onlar
beynin belirli blgelerinin -a m ig d a la , h ipotalam s ve hatta
belki de A N S ve TPJ g ib i- erkek ve kadnlarda farkl ekilde
alm asn salarlar.
Bilim insanlar kar cinsin horm onu verildiinde erkek ve
kadnlarn beyinlerinin nasl tepki verdii zerinde alm
lardr. A ratrm aclar erkeklere tek seferliine yksek dozda
oksitosin (kadnlarn daha fazla rettii bir horm on) verildi
inde baka insanlarn hislerini paylam a kabiliyetlerinin art
tn tespit ettiler. Bylece erkekler yzlerinde belli belirsiz
duygusal ifadeler olan insanlarn fotoraflarna baktklarnda
bu ifadeleri daha doru biim de okudular. Bilim insanlar
erkeklerin geici bir sreliine daha fazla em pati kurar hale
geldikleri sonucuna vardlar. Yaplan b ir baka alm ada
ise aratrm aclar kadnlara tek seferliine yksek dozda tes
tosteron verm i ve bunun kadnlarda zihinsel odaklanm ay
geici olarak arttrdn tespit etm ilerdir.
D anielle'i N eil'in "d estekleyici olm ayan, duygusuz bir
robot gibi h alleri" olarak niteledii durum aslnda N eil'in
yksek testosteron seviyesiyle iyice pekim i olan ince ayar
127

Erkek B tyi

yaplm TPJ'sinin bir sonucuydu. Erkek beyninin gndelik

gereklii bu ruh hali olduundan, erkekler iin kadnlarn
dnyay kendileri gibi grm ediklerine inanm ak gtr. Oysa
bizler dnyay onlarla ayn ekild e grm eyiz.
DanielJe N eil'e dnerek yar aka yara ciddi bir tavrla
"A slna bakarsan bana bir erkek egosu verm edii srece
TPJ'm i daha fazla kullanm akta bir saknca grm yoru m !"
dedi.

r k e k

g o su

Yerel bir araba galerisinde m dr olan krk be yandaki Joe

beni byk bir sknt ierisinde arayarak, eer saldrganl
hakknda gelip benim le grm ezse eski hastam olan kars
M aria'nn kendisini terk edeceini syledi. Ran a bir taksi
ofryle karlkl bart iin M aria'nn ok kzdn
aklad. "K avga ettiim iin gurur duyduum u sylem iyo
ru m ," dedi, "am a o kadar da bytlecek bir ey olduunu
dnm yorum . Adam kendisi kand"..
Joe iin gerekten de bytlecek bir ey yoktu. Bir erke
in beynindeki fkeyi basklam a m erkezi olan septum kadn
beynindekine gre daha kktr, bu yzden de fkeyi ifade
etm ek erkekler iin kadnlara gre olduundan daha sradan
bir tepkidir. Erkek beynindeki fke-saldrganlk devreleri
doum dan nce olum aya balar ve ocukluk dnem inde
davransal olarak glenirken ergenlik d nem inde de hormonal olarak glenir. Yetikinlie gelindiinde ise hor
monlarn etkisi altndaki bu devreleri sosyal riskler alm ak
ve saldrganlk iin kullanm ak erkein hayatnn alldk bir
paras olm utur. Joe gibi krkl yalarndaki erkeklerin hl
beyin devrelerine yakt salayan bolca testosteron ve vazopressileri vardr, bu da fkelenm elerini pam uk ipliine bal
hale getirir. alm alar gsteriyor ki erkekler ve kadnlar gn
boyunca fke hissitiiklcri srelerin eit m iktarlarda olduunu

128

Yetikinlik: Erkeklerin Duygusal Hayatlar

belirtseler de erkekler kadnlara gre yirm i kat daha faz la

fiziksel sald rganlk gsteriyorlar.
Beklem e odasnda oturan Joe ve M aria'y daha ancak
yarm yam alak selam layabilm itim ki Joe atlarak bir akla
ma yapm aya giriti: "B ilm enizi isterim ki soukkanllm
korum ak ve M aria'ya kar daha hassas olm ak iin ok u ra
yorum am a bazen tkezliyorum ."
Marin "T kezlem e laf biraz hafif kayor! Birbirleriyle
yum ruklam aya balayacaklar sandm . Syleyin, krk be
yandaki bir adam n byle davranm asnn sebebi ne olabi
lir?" dedi.
Joe'ya d nerek sordum , "P ekl Joe, gerekte olan nedir?"
Kollarn gsnde kavuturarak "B ir ey olm ad. Maria
bouna k zy or" dedi.
Fakat eer, tam pon tam pona giden bir trafikte yol alr
ken h er yeil kla frene basan bir taksinin arkasnda sk
m halde kalan Joe'n u n beyin devrelerini izleyebilseydik,
Jo e'n u n fke-sald rg an lk d ev relerin in yaad horm onal
gelg itlere cev ap verdiini grebilird ik . K zgn l a rta r
ken testosteronunun ve stres horm onu olan kortizolunn
am igd alasn etkin letird iin i ve kavga etm e d evrelerini
altrd n gzlem ley ebilird ik. A rd n dan , Joe hzlanm as
iin taksi o fr n e selektrlerin i yaktnda ve o f r hz
lanacana frene bastnda, Jo e'n u n direksiyon a vurarak
kornay ald srada m otor k ortek sin in el ve kollarndaki
kaslar etkin letird iin i grrdk. Taksi ofr m isillim e
yap arak iyice y av alayp arka arkaya d zensiz frenler yap
m aya b alad nd a Joe'n u n beyninin b ir adrenalin, kortizol
ve testosteron karm n n istilasna u rad n fark ederdik.
Sa ayayla gaz pedalna basp taksinin tam ponuna bilerek
arpt an -h e m de M aria'ya kah vesin i elbisesin in zerine
d kt recek kadar sert b iim d e- frontal loblarn, yani "iyi
m u h akem e" d evrelerinin karard n ve evrim d old u u
nu gr rd k.
129

Erkek Beyni

Taksi ofr frene aslp arabasndan darya frlad

srada, Joe'n un beynindeki ve bedenindeki liim hcrelerin
bir kavgaya odaklandklarn fark ederdik. M aria "D u r Joe!
Ya silah v arsa!" diye barrken Joe'nun iitm e sistem i syle
diklerini zar zor duyabildi. Kapsn oktan iterek am t ve
iri gvdesini hiddetle arabadan darya karyordu.
im di, karm da oturan Joe, sanki teneffsle arkadalary
la kavga etlii iin m drn odasna gnderilm i gibi d uru
yordu. M aria'yla bann byk belada olduunu biliyordu,
ama hl einin fazla tepki verdiini dnyordu. M aria
iin ise taksi ofryle olan kavga barda taran son d am
layd. G zlerini yere indirip kafasn sallad ve bana "B ir gn
bu aptal erkek egosu yznden kendisini ld tirteeek" dedi.
Erkeklerin ou karlatklar m eydan okum alara d n
m eden verdikleri tepkilerden pek gurur duym azlar, ama
Joe'n un da dedii gibi, "b u sadece erkeklere zg bir ey
d ir".
Joe'ya kendi erkek beyninin taksi ofrnn d av ran
larn biyolojik olarak blgesine ve stnlne olan bir
m eydan okum a gibi grdn ve beyninin bu durum a sal
drgan davranna n ayak olan birtakm kim yasal deiim
lerle cevap verdiini anlattm . Ardndan M aria'ya dnerek
"bu beyin biyolojisi erkeklere barbar olma izni verm ez ama
erkeklerin niin m ertliklerini korum a konusunda bu kadar
inat olduu hakknda bize bir ngr salayabilir" dedim .
Sonra ikisine birden dnerek "Tem eld e, Joe'n un fke ve
saldrganln alttan alta destekleyen ey onun erkek beynin
deki horm on kokteylid ir" diye akladm .
Jo e kollarn z p ne doru eilerek "San rm bam ,
en azndan M aria'y la, d erd e sokan ey bu horm on k o k tey
li" dedi.
K endim le gurur d uyarak "lk seansm zda ne kadar da
byk yol ald k " diye dndm . Oysa ne kadar da ok
yanlm tm .
130

Yetikinlik: Erkeklerin Duygusal Hayatlar

Ot

o k a t a l

t k

f k e

Joe ve M aria yirm i iki yldr evliyd iler ve Joe'n un bak a

sna gre gayet gzel bir evlilikleri olm utu. im diye kadar,
yani M aria kendisini boanm akla tehdit ed ene dek Joe ken
disini dnyann tepesinde gryordu. G zel bir evleri vard
ve son ekonom ik krizde bile Joe alt yerde en ok sat
yapm elem and.
M aria Joe'n u n iindeki baarsyla gu ru r duysa da evli
likleri hakkndaki fikrine katlm yordu, Evlilikleri boyunca
ettikleri btn kavgalarn etelesini tutm utu. alm alar
gsteriyor ki erkekler ve kad n lar olgular eit netlikte h atrl
yorlar ancak kad nlar duygusal vakalarn ayrntlarn aklla
rnda daha iyi ve daha uzun sre tutuyorlar. Beynin birbirin
den bam sz iki farkl hafza sistem i vardr. Bunlardan biri
duygusal olm ayan nesne ya da olaylar iin, dieri ise d u y
gularla su stne kan anlar iindir. D uygusal durum larda
bu iki sistem birbirleriyle nem li ekilde etkileim e girerler.
Erkekler esasen kesin verileri hatrlarlar, fakat kadnlar yal
nzca verileri deil, ayn zam anda hissettikleri duygunun her
ayrntsn da kaydederler. Bu yzden M aria'ya Joe ile etm i
olduklar bir kavgay hatrladnda yalnzca verileri an m
sam akla kalm yor, o kavga esnasnda duyduu znty,
fkesini ve korkusunu yeni batan tecrbe ediyordu.
"Jo e'n u n fitilini atelem ek iin ok ey gerekm iyor. Her
an patlam asn bekleyerek parm ak ucunda hareket ed iyo
rum . Bir kere fkelendi mi, btn evde bir odadan bir odaya
arkam dan dolap bana baryor ve gittike daha da sinirle
n iyor" dedi Maria.
M aria, bilim insanlarnn otokatalitik, ya da kendi kendine
glenen fke olarak tanm ladklar bir davran tarif ediyor
du. Baz erkeklerin sinirleri bir kere bozuldu mu fkelerini
durdurm alar zordur. fkeleri testosteron, vazopressin ve
kortizol tarafndan beslenir. Bu horm on lar erkein hasmna
kar hissettii fiziksel korkuyu azaltarak blgesel m cadele
131

Erkek Beyni

tepkisini etkinletirirler. M aria Joe'n u n barm asna kendisi

de bararak karlk verdiinde Joe karsnn gerek bir teh
dit olm adn bildiinden fkesi daha da ateleniyor. Joe'nun
fkesi karsnn fkesinden beslenip yeniden kendisine dn
yor. Bilim insanlar doruk noktasna ulaan kzgnln baz
erkeklerde, eer yksek seviyed e testosteron da varsa, zevk
yaratabildiim ve bunun da onlar iyice tevik ederek fke
lerini kontrol etm elerini zorlatrdn tespit etm ilerdir. Joe
bunu bana itiraf edem iyordu, nk kendisi de neredeyse
farknda deildi, ancak beyninin bir paras kzgn olm aktan
ve eini kzgn grm ekten holanyordu. fkesi, deyim yerin
deyse, kafasn iyi yapyordu.
Bu sarholuk hali Joe'n u n on yllardr giritii m cadele
leri kazanm ak iin kullanm akta olduu eydi. Lisede futbol
oynad gnlerde'n, kzgnln kendisini tevik ettiini b ili
yordu. im di ise ayn enerjisi iteki sat rekabetinde kendisi
ne yarm c olm as iin kullanyordu. Joe gibi erkekler rekabet
havasndayken ya da kavga ararlarken, basm larm kzgn
grm ek onlara tuhaf bir eit heyecan verir. Beynim izin zeki
ksm olan korteksim iz, elerin ilkel duygular -m ese la /keyikendi yararm za dndrm eyi bilir.
alm alar g steriy or ki in san lar potansiyel olarak fay
dal olan duygular lisselnVeyi tercih ed iyorlar, hem de bu
h isler kt olsalar bile. A ratrm aclar fkenin risk alg
sn azaltp sald rganl tetikleyerek bazen yanl kararlar
alm aya sebep verse de kim i zam an daha net d n m em ize
yardm c olduunu g sterm ilerd ir. Buradan h areketle de,
fkenin kar tarafn d n ce biim ini daha d ikkatli ve ras
yonel biim d e an aliz etm eye tevik ettii ve bylece, kimi
durum larda insanlar daha az deil de daha ok aklc yapa
bilecei sonucuna v arm lard r. A ncak Jo e'n u n asabiyeti
i yerin d e m eyvelerini veriyor olsa bile, M aria bunun ev
hayatlarnda ken d isin e h i puan kazand rm adn aka
belirtiyord u .
132

Yetikinlik: rkeklerin Duygusal Mayatlan

Maria sessizce "Joe, (fkelendiinde her zam an daha kt

ye gid iyor ve bu beni gerekten, am a gerekten korkutuyor"
dedi.
Bunu duyan Joe dilerinin arasndan nefesini vererek ka
larn kaldrd. "A m a seni asla incitm eyeceim i biliyorsun"
dedi zgn grnerek. Dnyadaki birok kltrde Joe gibi
erkekler, zellikle de bir m eydan okum ayla kar karya kal
dklarnda, fkelerini ifade etm enin son d erece kabul edile
bilir bir d avran olduunu varsayarlar. Bu yzden erkekler
elerinin ya da ocuklarnn kendilerinden gerekten de kork
tuklarn rendiklerinde genellikle arrlar. A ratrm aclar
Joe gibi yksek lestosteronlu erkeklerin bakalar zerinde
egem enlik kurm a ihtiyacn dk testosteronlu erkeklere
gre daha fazla hissettiklerini, bu nedenle de m eydan oku
m alara kar daha arpc tepkiler verdiklerini tespit etm iler
dir. Ayn durum hayvanlar krallnda da geerlidir. Prim at
lar zerine yaplan alm alar gsterm ektedir ki statsne
kar srekli m eydan okunan baskn erkeklerin testosteron
seviyeleri daha yksektir ve bu erkek prim atlar stat olarak
kendi altnda bulunan erkeklere gre daha saldrgandrlar.
Testosteron seviyesi ne kad ar yksekse, erkek beyni kendisi
ni o kadar canl ve savam aya hazr hisseder.
Maria Joe'ya kt kt baktnda ya da bardnda far
knda olm adan Joe'nu egem enliini tehdit ediyordu, bylece
de testosteronunu arttryordu. Joe'nun fkesinin iyice alevlen
m esine ve kavgay bytp uzatm asna sebep oluyordu.
"T am am , eer m esele buysa o bana kt kt baktnda
ben de aynsn yapm am " dedi M aria. "A m a enesini kapayam ayacak kadar kzgn hale gelm eden nce tartm ay bra
kacana sz verm eli."
Joe'ya soran gzlerle baktm , o da kafasn sallayarak
"Tam am . D eneyeceim ," dedi. "A m a niin birdenbire buna
bu kadar kzm aya baladn anlam yorum . Ben btn h aya
tm boyunca byleydim !"
133

Erkek Beyni

G rnen o ki ilk km aya baladklar zam anlar Joe'nun

kskanl ve ona olan sevgisini youn biim de gsteren
halleri M aria'nn gururunu okam t. K endisine bakan baka
erkeklerin baklarn saldrgan baklaryla pskrtm esinin
o zam anlar houna gittiini anlatt. O gnlerde Joe'n u n sert
adam tavrlar onu M aria iin daha ekici hale getirm iti.
Yaplan bir aratrm a gsteriyor ki sinirli erkekler daha faz
la dikkat ekiyor; sadece baka erkeklerin deil baka kadn
larn da dikkatini. ronik olarak, imdi aralarnn alm asnn
sebebi olan yksek testosterona zg kiilik zellikleri, en ba
ta M aria'nn Joe'ya ekim duym asn salayan eydi.
"A m a durum um utsuz deil" dedim. "yi haber, aratrm a
larn tartan iftlerin bir arada kalma ihtim allerinin daha yk
sek olduunu gsterm esi. Aranzda geen kavga, ypratc olsa
bile, kzgnlnz sineye ekm eye nazaran evliliinizin ayakta
kalmas iin daha byk bir ans yaratyor." Joe ve M aria'nn
licl birbirlerini sevdikleri benim iin gayet akt. Onlara
yalnzca kzgnlklarn daha az ypratc ekilde ifade etmeyi
renm eleri konusunda yardm etm em gerekiyordu. Ancak
Joe'nun kendisini m otive etm ek ve iteki hiyerari sralam asn
daki yerini korum ak iin asabiyetine hl ihtiyac olacakt, tam
da hastam N eil'n fark etm ek zere olduu gibi.

SA B T

H YER AR N N

R A H A TLII

D anielie'in brakt sesli m esaj acil yaplacak iler listem deki

yerini alm t. M esajda "N eil gnlerdir uyum uyor ve onun
iin endieleniyorum . yerinde durum u an olduka kt "
diyordu.
Ksa bir sre sonra rendiim e gre Neil'in mim arlk irke
tinin bakan em ekli olacan akladnda Neil kam na yumn k yem i gibi hissetmiti. Neil patronuyla her zaman uyum
ierisinde almt ve zleyecei tek ey yoldalklar deil
ayn zamanda ekonom inin krlgan olduu bu gnlerde arka
134

Yetikinlik: Erkeklerin Duygusal I layallan

snda hep hissetmi olduu desteiydi. Neil, yaknda bakan

olacak bakan yardmcs Ben ile iyi geiniyor olsa da onunla
ok fazla proje zerinde beraber alm am t ve kendisini pek
fazla tanm yordu. im diye kadar Neil'in pozisyonu her zaman
salam gibi grnm t. Oysa artk hiyerari sralamas dei
eceinden, bir belirsizlik atmosferi olum utu. Neil yaanacak
deiikliklerin olumlu ynde olacandan em in deildi.
Ev hayatnda her zam an kaya gibi salam bir tavr olan
Neil, hassas, alngan ve huysuz bir adam olup km t. Son
zam anlarda D anielle norm alde onu gldrecek bir ey sy
lediinde kalarn atyordu. Dan ielle'in tand Neil bu
deildi. Neil btn gece yatakta bir o tarafa bir bu tarafa
d nem eye baladktan sonra D anielle kocasna gelip beni
grm esi iin srar etti. Neil geldiinde " yerindeki kontrol
m elim den geldii kadar korum alym , bu yzden ak kala
cak olan bakan yardm cl pozisyonuna bavurdu m " dedi.
A ncak tek bavuran Neil deildi. K endisinden baka irketin
drt kdem li m im ar daha ayn ie bavurm u tu; bunlardan
biri de N eil'in en byk rakibi G eorge'tu.
Yaplan bir aratrm aya gre erkeklerin testosteron ve kortizol seviyeleri sabit bir hiyerari dzeni ierisindeyken tersi
bir durum a gre daha dk oluyor ve bu da fke ve saldr
ganla olan eilim lerini azaltyor. Bir erkein saldrganla
olan eilim i sosyal koullara gre azalabilir ya da tetiklenebi
lir. Bilim insanlar sabit bir sosyal hiyerarinin ve istikrarl bir
evliliin bu eilim i azaltan iki faktr olduunu belirtirler.
N eil en azndan istikrarl bir evlilie sahip diye dnm
tm . Am a hiyerari dzenindeki yerleri m ulaklatnda,
imdi N eil'in de bana geldii gibi, en sakin erkekler dahi
zel alan savana hazrlanm ak iin daha fazla testosteron,
kortizol ve vazopressin salglam aya balarlar.
Neil, "G eo rg e'u n da bakan yardm cl pozisyonunun
peinde olduunu renene kadar iyiyd im . Ama bunu
rendikten sonra uyuyam az old u m " diye aklad.
135

Erkek Be/n

Eer N eil'in yalad bu zel alan ihlaline tepki veren b ey

nine bakabilseydik, devrelerin nasl da testosteron, korlizol
ve vazopressin basknlarna uradn grrdk, eo rg e'u n
efi olm asnn ne kadar korkun olacan dnerek yatakta
kprdanp saa sola dnerken N eil'in lipotalam s ve aigdalasnda zel alanna yaplacak ihlaller iin korku yaratan
devrelerinin etkinlem eye baladn fark ederdik. Yastn
yum ruklarm kullanarak onuncu kez dzelttii srada, zihni
dncelerle uulduyordu; hepsi de bu pozisyon iin George'u alt etm eye ynelm i dncelerdi. Bu dnceler suprakiazm atik nkleusndaki (SCN ) "uyku luicrele i"n i rahat
latm ak yerine uyaryordu. Neil i yerindeki hiyerari zerine
dncelere dalp gitm iken gzleri sonuna kadar akt.
Konu zerine yaplan bir aratrm a gsteriyor ki so s
yal hiyerari birok canl trnn davranlarna rehberlik
etm ektedir ve buna insanlar da dahildir. Stat iin uraan
zihinsel m akine, erkek beyninin devrelerinin iinde nem li
b ir yere sahiptir. Erkekler arasndaki am ansz m cadele h ay
vanlar lem inde de kertenkeleler, leoparlar ye filler gibi eit
li trler arasnda ve tm yksek prim atlarda grlr. L isan
lar gibi em panzelerin de erkekleri konum kazanm ak ya da
m evcut konum unu koru m ak iin blf yapar, entrika tasarlar
ve hatta cinayet iler. Yine insanlar gibi, kazandklar zafer
lere ve baarszlklara biyolojik tepkiler verirler. Bir m eydan
okum a sezdiklerinde, m cadele devrelerinde dolaan testos
teron seviyesi hzla ykselir. Benzer ekilde N eil'in beyni de
onu igdsel biim de savam aya hazrlyordu.
Evrim ci biyologlar blf yapm a, tavr koym a ve kavga
etm e gibi davranlarn erkekleri, zellikle kendi trlerin
den basm larna kar korum ak iin evrim letiii belirtirler.
Erkeklerin birbirleriyle olan igdsel m cadeleleri ve h iye
rari savalar hem horm onlar hem de beyin devreleri tara
fndan ynetilm ektedir. Farelerde, erkek beyninin lipotalam usunun zel bir blgesi olan dorsal prem am iller kleusun
136

Yetikinlik: Erkeklerin Duygusal I layatlar

(D PN ) bu igdsel tek-adam clk iin bir devre sistem i

ierdii kefedilm itir. nsanlarda bu tek-adam clk ve stat
edinm e drts tm dnyadaki erkeklerin bir ortak zelli
idir; basit bir alkanlk ya da kltrel bir gelenek deildir,
daha ziyade erkek beyninin bir tasarm zelliidir.
N eil'in statsn korum a ve ykseltm e drts gndz
ve gece her ann igal ediyordu. Danielle N eil'i daha nce
hi bu kadar aksi ve sinirli grm ediini sylyordu. Aslnda
bu d unu n artc deildi nk N eil'in testosteron seviyesi
ykselm iti. Ayrca kendisi itiraf etm ese bile, beyni mcadele
etm ek iin normalde alkn olduundan daha fazla fke ve
saldrganla ihtiyac olacan biliyordu. N orm al artlar altn
da N eil sakin ve rahat olm ay tercih ederdi, ancak kendisine ait
olmas gerektiini bildii ii alm ak iin gereken ey baz rahat
sz edici duygulan yaam aksa, bunlar yaam aya razyd.
ilk m lakatnn olduu gn Neil iyi dinlenm i deildi
ancak yleym i gibi yapm aya kararlyd. G cr gcr bir beyaz
gm lek giydi ve krm z otoriter kravatn takt; kendinden
em in ve ne yaptn bilir grnm ek zorundayd. O sabah
erken saatlerde grtm zde k grnyordu ve ene
sinin skca duruunda azim li bir ifade vard. Testosteronun
beyin devrelerini harekele geirdii ve ayrca stnlk ve
saldrganlk iin erkeksi yz kaslarn etkiletirdii aka
ortadayd. Neil kavga havasndayd ve beynine kalrsa, bu
aslnda bir savat.
Eer N eil'in beynini bu sabit olm ayan hiyerari atm osfe
rinde gzlem leyebilseydik, duygusal ini klarna neyin
sebep olduunu grebilirdik. Bakan yardm cs olm ak iin
yeterli m eziyetlere sahip olduunu dndnde beyni
nin dl bekleyen blgesinin etkinletiini ve iyi hissettiini
gzlem lerdik. Ama terfi ettirilenin G eorge olduunu dn
d nd e D PN 'sindeki zel alan devrelerinin etkinletiini
ve gzden dm e ve hiyerarideki yerini kaybetm e tehdidi
karsnda N eil'in tedirgin olduunu grrdk.

137

Erkek Beyni

lyerindeki rekabet iyice kzm t ve Neil kendi bl

gesini korum ak konusunda takntl hale gelm iti. O fisim e
geldiinde "Bu haftann m aneti patronum B en'i sonunda
G eorge'd an bkm as. G eneld e G eorge'un alayc yorum larna
gler ama dn bir toplant srasnda lafm kestiinde G eorge'a ldrecekm i gibi bakt. O kadar gzeldi k i!" dedi. N eil'i
daha kendine gvenir bir halde grm ekten m em nun olm u
tum. O fisim den ayrlrken "B akan yardm cl pozisyonu
iin son m lakatm haftaya. Bana ans d ile!" dedi.
N eil'e sonunda bakanlk yardm cl pozisyonu teklif
edilene kad ar aradan uzun h aftalar geti ve sonu akland
nda ben de D anielle de derin bir oh ektik. Ama hi kim se
Neil kadar rahatlam am t. Sonunda birazck uyuyabilecekti.
Neil yalnzca bakan yardm cs olm ak iin kavgaya tutum am t; ayn zam anda gaspy, yani G eorge'u yenm ek ve
hiyerarideki yerini korum ak istem iti. Sabit hiyerariyi, bu
sefer kendisi en tepede olacak ekilde yeniden kurduun
da, Neil yetikin bir erkek olarak bir dier dnm noktasn
baaryla gem i ve on yllarca srecek baarl bir kariyere
adm atm oldu.

138

cT
7
OLGUN

ERKEK BEYN

EUi sekiz yandaki iletm e danm an Joh n 'u en son be yl

nce grm tm . Hu kez o zam ana kyasla daha gen ve
dinam ik grnyordu. O zam anlar zor bir boanm a sreci
ierisindeydi ve bunun yaratt stresin etkileri her eyinden
okunuyordu. im di yalnzca daha rahat grnm ekle kalm
yor, artk sonunda kendi zne dnm bir adam n kendine
olan gvencesini etrafna yayyordu.
Elli sekiz yana geldiinde Joln 'd a deien ey ne olm u
tu? H ibir ey ve her ey. O tuzlu yalarnda sahip olduu
kiiliin ve beyin devrelerinin aynsna sahipti. Ancak imdi
ok hzl tepki veren M aserati m arka -p e in e dm ek, reka
bet etm ek ve saldrm ak iin ina ed ilm i o la n - erkek beyni,
daha farkl bir yaktla, lks bir Sed an'a daha ok gidecek tr
den bir yaktla alr olm utu. Eskisinden biraz daha yava
olan yeni tem posundan holanm aya balyordu. H orm onla
rn oranlarnn deiim iyle ortaya kan bu fark olgun erkek
beyninin norm al bir parasyd, jo h n 'u n horm onlar deitik
e gereklii alglay da deiiyordu.
John ofisim d e koltua otururken i geirdi ve son alt
aydr bir dekoratr olan K ate'le gr yor olduunu ak
lad. "K a te 'le her ey harika gidiyor, am a en byk kzm
Rachel ok kzgn. Bunun nedeni K ate'le ilikim izin ciddile
m eye balam as m yoksa K ate'in kendisinden sadece alt ya
byk olm as m bilm iyoru m " dedi. Bunu syledii andan
itibaren John koltuunda kprdanm aya ve elleriyle biraz
139

E rkfk Beyni

beyazlam salarn taram aya balad. K alann atarak

"K ate'in ya gen, am a hayatm da daha nce hi onun gibi
birisiyle tanm am tm . im diden kendim i ona ok yakn
hissediyorum " dedi.
John K ate'le eskiden kadnlarla yapm aktan kand el
ele tutum ak ya da sarlm ak gibi hareketleri bile yapm aktan
holandm syledi. Ona kar hissettii sevecenlik John iin
yeni bir duyguydu. John gibi ellili ya da altm l yalarndaki
erkekler daha az testosteron ve vazopressin retm eye b a
larlar ve aratrm aclar erkekler yalandka vcutlarndaki
strojen horm onunun testosterona olan orannn ykseldi
ini gsterm ilerdir. H orm onal olarak olgun erkek beyni,
olgun kadm beynine b enzem eye balar. Baz bilim insanlar
horm onlardaki bu deiim lerin erkei sarlm a ve balanm a
horm onu olan oksilosine daha duyarl yapyor olabileceine
inanrlar.
Gerekten de, aratrm aclarn erkeklere oksilosi verdik
leri alm alarda, bunun enpati kurm a yeteneklerini geli
tirdii ve belli belirsiz yz ifadelerini okum a kapasitelerini
genilettii tespit edilm itir. (Bizim dnyam za ho geldi
niz beyler!) Daha yal erkekler daha dk testosteron ve
vazopressin seviyesine sahip olduklarndan, strojen ve oksitosinin zerlerindeki etkisi daha arpc olabilm ektedir. Artk
K ate'le tanm olan Joh 'un durum u da kesinlikle buym u
gibi gzkyordu.
Eer en sevdikleri restoranda K ate'le kar karya otu
rurlarken Joh 'u n beynini inceleyebilseydik, birok devrenin
otuzlu yalardaki gibi tepkiler verdiini grebilirdik. G r
sel korteksi etkinleerek K ate'in ne kadar gzel olduunu
kaydediyor olurdu. K ale ken d isin e hayranlkla baktnda
RC Z'sinin -b a k ala rn n bizim hakknda olan dncelerini
kayt altna alan rostral sing ulat b lg en in - etkinletiini ve
K ate'in kendisine sayg duyduunu iaret ettiini fark ed er
dik. Zorlu bir szlem eyi im zalatm ay baard iin Kate
140

Olgun Erkek Beyni

Joh n 'u n erefine kadeh kaldrdnda, Joh n 'u n dl devreleri

olan N A c ve V TA 'nn hararetle altklarn grrdk. Ama
m asadan uzanp K ate'in eline dokunduu srada K ate'in
yz ve gzlerini dikkatle inceleyerek gerekte neler hissetti
i hakknda ipucu aram aya giriirdi.
Yem ek devam ederken John'un grse] korteksi tekrar ve
tekrar etkinlem eye devam eder, gzleri srekli Kate'in dolgun
dudaklarna ve narin boynuna taklrd. Ksa sre sonra cinsel
likle ilgili beyin devrelerinin almaya baladn grrdk.
Gecenin ilerleyen saatlerini iple ekerken, dl devrelerinin
sabrsz umutlarla l l parladn gzlem leyebilirdik.
A ncak konutuklar konu geleceklerine ve John'u n kz
larna geldiinde, endie ve evham m erkezi olan A C C'sii
etkinletiini fark edecektik. John "K ate senin iin neler his
settiim i biliyorsun, am a ya farkm zn acaba ok mu byk
olduunu dnm ekten kendim i alkoyam yorum . Biliyor
sun, nnd e koskoca bir hayat v ar" diyecekti.
Kate kararl bir biim de "D aha gen bir adam istem iyo
rum. Seni istiyorum Joh n " diyerek Joh n 'u n gvenini tazele
diinde A C C 'sinin yattn grebilirdik. Ardndan "D aha
nce beni senin gibi dinleyen ve anlayabilen kim sem olm a
m t. Benim yam daki erkekler bunu yapam yor" dediin
de, Joh n 'u n dl m erkezinin yeniden alm aya baladn
fark ederdik. K ate'in bu syledikleri, Joh n 'u n kulana mzik
gibi geliyordu.

Da

h a

a zik

v e

a n l a y i l i

John'un deien horm on seviyeleri daha nazik ve anlayl

bir adam n douunu m jdeliyordu. H l pazar gn trafi
ine takldnda sknetini kaybediyor olabilirdi, ama genel
olarak eskisine gre biraz daha sabrl ve toleranslyd. O lgun
erkek beyni dnyay ocuk olduu zam anlardaki gibi grm e
ye balyordu, yani ergenlik anda yaad horm onal dei141

Erkek Hey in

inler fke ve savunm a devrelerini gdlem eye balam adan

nceki gibi. Ayrca artk daha az testosteronu olduundan,
salglad oksitosinin beyni zerinde daha byk bir sakin
letirici etkisi oluyordu. Bu durum erkekleri biraz daha az
zel alanc yapar ve artk kendilerini hiyerari sralam asn
daki yerleri iin eskisi kadar kuvvetle savam aya m ecbur his
setm ezler. Bu yalarda, erkekler itibarlarnn zedelenm esine
ok da aldrm adan hislerini daha fazla belli etm e riski dahi
alabilirler. Ayrca kendilerini fiziksel olarak daha fazla sevgi
gsterir halde bulabilirler.
Sarlp uzanm ak Joln'a her zam an sama bir ey gibi
grnm t, ancak arlk oksitosinin zerindeki etkisi artm
olduu iin bundan holanm aya balar olm utu. Kate'in uyu
madan nce yapm ay sevdii ten temas ieren flrtlem eler
Joln'a scak ve olumlu hisler yaatyordu. John arlk eski kar
snn ikyet ettii gibi duygusuz bir robot deildi. Beyninin
yeni yaktlar sam im iyete daha ak birisi olmas iin gerekli
zemini hazrlyordu. Ayrca K ate'le tecrbe ettii cinsel yakn
ln daha nce hi yaam ad kadar iyi olduunu sylyor
du. Kendisinden daha gen bir kadnla beraber olduu zaman
cinsel arzularnn yirmi yldr ilk defa pornografi kullanm a
dan harekete getiini kefetm iti. Kale'i cinsel olarak tatmin
etm ekten ne kadar ok holandn fark ettiinde kendisine
am t; bu sanki neredeyse kendi ald zevkten bile nem
liydi. Bu da John iin yeni bir eydi. Artk cinsellik bakm n
dan yavalayabilir, daha iyi bir dinleyici haline gelebilir ve
daha sevecen olabilirdi. Birok eyi deitiren bu horm onal
deiim ler John'un yandaki erkekleri kadnlarn ideal erkek
olarak tanm lad erkee daha benzer klabilir.

YER LEM

RTBE

John'u n olgun erkek beyni i yerindeki tavrn da deitiri

yordu. Bulunduu sektrd e kendisini yllar nce kantlam t
142

Olgun Erkek Beyni

ve *rtjk kendisini bira/, satabilirdi. Baskn olm a ile ilgilenen

beyin devreleri ve dier erkekleri alt etm e gds, testoste
ron retim i de getiinden eskisi kadar youn deildi.
Hl Fortune dergisindeki en byk ilk 500 irket sralam as
iin m cadele ediyordu am a artk ne pahasna olursa olsun
zafer kazanm ak iin uram ak eskisi gibi her eye deer
gzkm yordu. Bir erkein orta ya d nm nde genelde
m erdivende tepeye trm anm ak iin dvm e m otivasyonu
azalr. K endisinin deerini bilir. G enellikle yalnzca psikolo
jik olarak olgunlam aya balanan bu gelim e ayn zam anda
yeni bir biyolojik gereklik algsyla da tevik edilm ektedir.
Ayn ey baka hayvanlarn erk ek lerin d e de h ay atla
rnn bu evresin e geld ik lerin d e ortaya kar. A ratrm ac
lar g m srtl g orillerd e olgun alfa erk eklerin korum a
ve lid erlik salad n , grubun d en gesin i koruduunu ve
an lam azlk lard a arab u lu cu lu k yapLn kefetm ilerd ir.
Bu g o riller d ier yandan rem e alar getikten ok so n
ra bile d iilere elik ve korum a salam aya devam ederler.
A ratrm aclar grupta olgun bir erkek gorili olm ayan d iile
rin ken d ilerini lala az koru n uyor h issettiklerin i ve geceleri
daha az g vend e old uklarn tespit etm itir. Bu yzden yer
deki daha tercih edilesi rahat y u valarnd a u yum ak yerine
bu d iiler korum a salam ak iin y ksek aalarn tepesinde
uyum ak zoru n d ad rlar, in san larn da diisi olgun b ir erk e
in salad koruyuculua ve g venlie bir ekim h issede
bilir. Bu sebep ten dolay da m esele bir e sem eye g eld iin
de birok gen kadn yerini bulm u daha yal erkeklerin
av antajlarn fark eder.

r k e k l e r

a v a t

o yu

o c u k

ahi' b

l a b l

John kz R achel'le ileri yoluna koym ak iin neler yaplabile

cei hakknda konum a hedefiyle K ate'i ofisim e getirdiinde,
ondan niin bu kadar etkilendiini anlam am zor olm ad. Kate

143

Erkek Beyni

bir yetm ilik, ince belli, irice gsl, gzel yzl ve hayat
dolu bir esm erdi. John'a hayran hayran bakan gzlerinden
ona ok bal olduu aka anlalyordu. John m uhtem e
len kendi olgun beyninin K ale'in ona olan hayranln en az
gsleri kadar heyecan verici bulduunu bilm iyordu. Ona
balanm as iin biyolojik bir byii yaplm t. Ayn zam anda
Kate de John'a balyd. Am a onun kadn beyni iin balan
m ak dem ek yalnzca sevgili olm aktan daha fazlas dem ekti.
Rachel'a sakinlem esi iin biraz zam an tanm ann nem i
zerine konuuyorduk ki Kate heyecanla "E lb ette Joh n 'n
kzlar iin elim izden geleni yapm alyz, tpk bir gn kendi
ocuklarm z iin de yapacam z g ib i" dedi.
Zihnim bir anlna boald. Joh'dan yeni bir aile kur
makla ilgili hibir ey duym am tm , bu yzden biraz dilim
tutulm u halde, tepkisini grm ek iin John'a dndm .
Y zndeki ifade her eyi anlatyordu. D uyduklar onun
iin de yeni haberlerdi.
Birdenbire ofisim sanki ok kkm gibi gelm eye ba
lad. m zde bunun her eyi bitirebilecek b ir durum o ld u
unu biliyorduk. H lihazrda zaten bir aile yetitirm i olan
erkekler genellikle her eyi yeniden yapm aya gn ls zdr
ler. A ncak baz erkekler ise bu ie giriebilirler. Bebek arabas
iten yal adam lar h ep im iz grm zdr ve "A caba babas
m yoksa dedesi m i?" diye dnm zdr. G erek udur ki
erkeklerin ocuk sahibi olm ak iin ikinci, nc ya da dr
dnc bir anslar olabilir, ancak kadnlarn yoktur.
Aslnda, "ileri ya erkek rem e faktr" olarak da anlan
yal erkeklerin gen kadnlarla reyebilm e kabiliyetlerinin
trm zn uzun m rl oluunda rol olabilir. Stanford
niversitesi'ndeki bilim insanlar, teoride kadnlar evrim sel
ilevlerini artk d ourganlklarnn bittii orta ya itibariy
le yitirm i olm alarna ram en, bu faktrn insan m rnn
niin bu kadar uzun olduunu akladn ortaya koydular.
Erkekler ve kadnlar ayn gen havuzunun ounu ortaklaa
144

Olgun rkek Beyni

kullandklarndan her ikisi de dier cinsiyetteki uzun m r

genlerinden potansiyel olarak yararlanm aktadr. Bilim insanlar buradan hareketle kadnlarn uzun m rn aklayan
eyin erkeklerle paylatklar bu uzun sre reyebilm e genle
ri olduunu ileri srerler.
Elli sekiz yandaki John'u n hl ocuk sahibi olabilecei
kesindi. A m a Rachel'la aralarn nasl dzeltecekleri konusu
bir yana, K ate'le beraber zerinde dnm eleri gereken ok
fazla ey vard; tabii eer beraber olm aya devam edeceklerse.
Bu John iin ok byk bir karard, bu yzden iki hafta son
raki gr m em izd e bana bu m esele yznden artk gzne
uyku girm ediini sylediinde arm adm . "O n u n iin deli
oluyorum , am a daha fazla ocuk istem iyorum . Am a Kate de
ocuu olm azsa m utlu olm ayacak. Artk ayrlm am z gerekti
ine karar verdim " diye aklad.

a l n

Iz K

a l p l e r

u l b

Joh n 'u n bana K ate'le ayrldklarn sylem esinin zerinden

birka ay gem iti ki dier kz M andy'den bir telefon aldm .
"R achel ve ben babam hakknda en d ielen iyoru z" dedi.
" alm ad zam anlarda evin iinde can skkn bir halde
dolayor. Sorunun ne olduunu sorduum da bana ters ters
bakp cevap verm iyor."
John yaln z bana darya km ak istem iyordu ve yeni
birisiyle de tanm am t, bu yzden de akam larnn ou
nu evd e tek bana oturarak geiriyordu. A rtk elenm iyor
olduundan beyninin dl m erkezi ksa devre yapyordu.
Yaad kei hayat John'u n beynine ihtiyac olan sosyal
idm an salam yordu ve kzlar babalarnn bir ksr dng
iine girdiini, gittike de daha huysuz ve iine kapank hale
geldiini grebiliyorlard. Kate etrafnda olm aynca sosyalonanm a devreleri de etkinlem em i oluyordu. Yal erkekler
zerinde yaplan beyin tarama alm alarnda, aratrm aclar
145

Erkek Beyni

beynin zevk ve d] m erkezinin, yani VTA ve N A c'nin, sos

yal erkeklerde daha fazla altn kefetm ilerdir.
Bir sonraki hafta John beni grm eye geldiinde "K zlarm
bunalm da olduum u d nyorlar ama ben yle d n m
yorum . alrken gayet iyiyim . Yalnzca akam lar bo bir
eve dndm de kendim i ok kl hissediyorum . Kulaa
ok zavall geldiini biliyorum am a sadece K ate'le olan gzel
gnlerim izi dndm zam an kendim i berbat hissetm i
yorum . A rdndan artk benim olm ad iin bu sefer kendi
mi daha da kt hissediyorum . Biliyorsunuz, genellikle pek
huysuz birisi olm am m d r."
John gibi yalnz olan birok erkek bunu bir zayflk olarak
dnr ama aslnda bu hayat devam ettirm ek iin anah
tar bir m ekanizm adr. T abiat ana yalnzlk halini insanlarn
beynine kasten ac verecek ekilde balam tr; bu nedenle
insanlar bunun nne gem eye alrlar. lkel kltrlerde
kabilenizden izole ed ilm en iz bir idam cezas gibiydi, n
k bireyler kendi balarna genellikle hayatta kalam azlard.
Bugnn m odern dnyasnda ise aratrm aclar yalnzln
halen lm cl olabileceini tespit etm itir. Yalnz in san
lar, yalnz olm ayan akranlarnd an daha gen lm ektedirler.
A ratrm aclar A m erikallarn bete birinin yalnzl tecrbe
ettiini ve bu durum un uzun vadede sigara im ek kadar sa
la zararl olabildiini kefetm ilerdir.
rkekler yalnz yaayp izole edilm i bir hayat s rd rd k
lerinde -k i bunu kadnlardan daha sklkla y ap m ak tad rlargiinlk rutinleri beyin devrelerinin derinliklerine gm lm
tekrar eden alkanlklar halini alabilir. Ksa sre ierisinde,
birisi rutinlerini bozduunda rahatsz olm aya balar hale
gelirler, nk beyinlerinin sosyal esneklik devreleri kulla
nlm am aktan zayf dm tr. Yal ve huysuz erkeklerin
hikyesi budur.
Yal ve huysuz farelerin de hikyesi budur. A ratr
m aclar erkek farelerin belirli beyin devrelerini etkin halde
146

tutabilm ek iin dii farelerin eliine ihtiya duyduklarm

kefetm itir. K adnlarn erkeklerin psikolojik ve fizyolojik
durum lar zerinde eitli birok etkisi olabilecei ok uzun
sredir bilinm ekledir. Birok canl trnn erkei bir diinin
refakati olduunda daha iyi halde yaam aktadr. A ratrm a
clar d iilerle beraber yaayan yal erkek farelerin rem e
kabiliyetlerini daha uzun sre koruduklarn kefetm itir.
Ancak diilerin refakati erkeklerin yalnzca rem e sistem leri
zerinde deil ayn zam anda beyinleri zerinde de olum lu
etkiler yapar. A ratrm aclar insanlarda kim i spesifik beyin
devrelerinin sosyal olarak izole edilm i bir hayat sren
insanlarda daha az etkinletiini tespit etm ilerdir. Beynin
yeterince kullanlm ayan blgeleri krleir, izo le edilm i bir
hayat s rm ek beyin iin iyi deildir. John henz huysuz bir
yal adam olm asa da, yalnzlk onun iin ok ak ki kt bir
durum du.
Beyni, rem e sistem i ve yalnzl hakknda anlattm
eyleri d eerlendirirken Joh n 'u n yznden birok farkl duy
gunun hzla getiini grdm . Bunu takiben "E er hayatm n
sonuna kadar K ate'le olm am salayacaksa, belki de bir tane
ya da b irka tane daha yeni bebee sahip olm ak o kadar da
kt olm az" dedi.
John, K a te'le bir bebeklerinin olm asnn beyinleri ve
bedenlerinin biyolojik olarak balanm as ve uzun vadede bir
arada kalm alar iin m uhtem elen en iyi yntem olduunun
farknda deildi. Ya farklar ne olursa olsun, K ate ve John
bir aile kurarak, ball oluturan beyin devrelerini kulla
nyor olacaklard. Ksa bir sre ierisinde, yeniden bir araya
geldiklerinde en byk derdi ocuklarn yetitirip ailesiyle
uzun s re ilgilenebilm ek iin salkl kalm ak olacakt. Bu
yzden Joh n 'a bir erkein uzun sre yaam a ansn en ok
arttran eylerin derin uyum ak, gl kalm ak, ttnden uzak
durm ak ve evlenm ek ve evli kalm ak olduunu akladm .
Bilinm eyen nedenlerden tr, evli erkekler bekr erkeklere
147

Erkek Beyni

gre 1,7 yl daha fazla yaam aktadrlar. Ancak hastam John,

ei D iane'le beraber evlilik danm anl alrken bu konuyla
ilgili aka yaparak " O 1,7 yl giizel gese b ari!" dem iti.

a y a t in

B y

o l o jk

e iim i

Tom ve Dia ne gzel bir ift oluturuyorlard: Tom ince yapl,

hafif kr sal ve salkl bir cilde sahip bir erkekti; Diane ise
m inyon ve atletik yapl, salkl erkek kesim i salar olan
parlak gzl bir kadnd. Beni ilk olarak m enopozda Diane'in yaad horm ona! dnm cinsel drtlerini azaltt
nda grm eye gelm ilerdi. P iae'in kadn beyni birden bire
eskisine nazaran ok daha az seks horm onuna m aruz kalr
olm utu ve kocasnn iliki kuram ad yeni bir biyolojik
gereklii tecrbe ediyordu. Tom her zam an sevgi dolu bir
koca ve baba olm utu, am a farknda olm ad ey D iane'in
horm onlaryla kendi ilgisizliinin bileim inin karsnn libi
dosunu daha da ktye gtrdyd. D iane kzgnd n
k Tom iin ii her zam an kendisinden nce geliyorm u gibi
hissediyordu. M enopoz srasnda ToriTun sarf ettii tek bir
yanl szck veya sadece bir bak, karsna evdeki btn
kaplar arptrtabilir ve kiisel bir alam a seans iin seraya
g etm esine sebep olabilirdi. D iane'in sekse olan ilgisi bir
tatan daha lyd.
te yandan Tom uzun zam andr D iane'in istedii yaam
standartlarm ona ve ocuklarna salayabilm ek iin

11 e

kadar

ok uratnn takdir edilm em esine ierliyordu. Tom ancak

kars tarafndan cinsel olarak reddedilm e konusunda sab
rnn sonuna geldiinde profesyonel yardm alm ay kabul
etm iti. O dnem sorunlar zerinde alm ak karlkl kimi
fedakrlklar yapm aya k arar verm elerine ve "ev lilik szle
m elerinin" kimi m addelerini yeniden gzden geirm elerine
neden olm utu. Tom daha az alm ay, D iane ise kocas
nn cinsel ihtiyalarna kar daha zenli davranm ay kabul
14

Olgun rkek Beyni

etm iti. N edense birok ift yazl olm ayan evlilik szlem e
lerini yeniden gzden geirem eyeceklerini ya da benim deyi
im le "y asalar yeniden olutu ram ayacaklarn" dnrler.
Buradan onlara sesleniyorum ; "E lb ette yapabilirsiniz. H aya
tnz buna b a l."
Tom ve D iane iin ift terapisi ve D iane'in horm on tera
pisi gereken tm deiim i salam t. Son u olarak, birka
yldr onlar grm yordum . Ama im di D iane beni aryor ve
T om 'un gelip beni grm esinin iyi olacan fakat bu seferki
m eselenin onun horm onlar olduunu sylyordu.
Beyindeki ve penisteki horm onlar, bir erkei erkek yapan
eylerdir. Bu horm onlar erkek tipi d n ce ve davranlar
iin gerekli olan cinsiyete zg beyin devrelerini etkinlelirirler. Erkein beyni ve bedeni bu horm onlar daha az retm eye
baladnda andropoz denen, erkek m enopozu da d iyebile
ceim iz d nem e girer. Bundan yz yl n ce andropoz gre
celi olarak daha azd, nk erkekler bunu tecrbe edecek
kadar ok yaayam yorlard. On dokuzuncu yzyln sonlar
ve yirm inci yzyln balarnda bile A B D 'd e ortalam a erkek
mr krk be yat. Bugnlerde ise, tanrya krler olsun,
hayat andropozdan sonra olduka uzun sre devam ediyor.
A BD 'deki erkekler horm onlar de getikten sonra daha
on yllarca yaam ay bekleyebilirler. A ncak aratrm aclara
gre, erkeklerin ou hayatlarnn bu dnem inden m em nun
deil, tabii eer bu dnem cinsellik de ierm iyorsa. te Tom
iin de zurnann zrt dedii yer burasyd.
Telefonda Diane bana son zam anlarda T o m 'u n cinsel bir
lem eye yetecek kadar sertlem eyi birka kere baaram adn
aklam t. "ah sen ben byk bir m esele olduunu dn
m yorum . Sonula altm drt yandt. lk iki seferinde can
ok skld am a belki sadece yorgun olduu iin byle olm u
olabileceini dnd. Am a dn gece yine ayns olduunda
yataktan kalkt, giyindi ve hm la m arangozhanesine gitti.
Sizce bunun sebebi horm onlar m d r?" d iye konutu.
149

Erkek Beyni

D iane'in tanm layndan yola karak, T om 'un testos

teron seviyesinin az olabileceini kabul ettim , am a bunun
sebebi baka birok ey de olabilirdi. Bu yzden ofisim e gelip
neler olduu hakknda konum asn ve eer yapabilirsem
yardm etm eyi teklif ettim .
K adnlar erkeklerin hayatlarnn bu evresinde cinsel ilev
lerindeki deiikliklerin zalglarm nasl etkileyebileceini
hayal dahi edem ezler. Tom her zam an olduu adam n ayn
syd, fakat bir yandan da deildi. Ona en byk zevki veren
uzvu, erkekliinin ta kendisini sem bolize eden ey, artk
gvenilir olm ayabilirdi. O fisim e gelip yerine oturduunda,
bu durum un Tom zerindeki etkisinin ok byk olduunu
rahatlkla syleyebilirdim . Her zam anki "sad ed e gelelim "
tavrlaryla "D ian e'in size h er eyi anlattna em inim . Sizce
ne yapm alym ?" dedi.
T om 'u n sal yerind eyd i, bu yzden yatak od asn
da sorunlar baladndan beri hayatnda nelerin deim i
olabileceini renm ek istedim . Kendisini srekli yorgun
hissediyor olsa da, eskisi kadar keskin dnem ese de dok
torunun yaptrd ekap ve testlerin sonularnn son derece
norm al ktn syledi. Egzersiz yapsa da eski gcn kay
bettiinden ikyet etti ye sakalnn eskisi kadar hzl uzam a
dn fark ettiini belirtti. "B u n lar dnda, hi olm adm
kadar iyiyim " dedi. T om 'u n sem ptom larn d inledikten sonra
testosteron seviyesinin dk olabileceinden phelendim
ve test yaptrm asn nerdim .
H orm on testleri T o m 'u n andropoz yaadn dorulad.
O rtalam a olarak, erkekler bu horm onal dnm elli ve
altm be yalar arasnda yaarlar. Bu dnem de testisleri
yirm ili yalarda rettikleri testosteron seviyesinin te biri
ila yars kadarm retir. T o m 'u n beni grm eye gelm esi iyi
bir eydi nk bu sorun, ksa bir srede bir evlilik sorununa
dnen biyolojik bir sorundu.

150

Olgun Erkek Beyni

T om 'u n testosteron seviyesinin kendi yandaki ortalam a

bir erkee gre olduka dk olduu ortaya kt. A ratr
m aclar bu horm onun belirgin bir ekild e dt zaman
beyin ve om uriliin cinsel dnceleri ve cinsel organlar tam
kapasitede altrabilm ek iin gerekli olan m iktarda uya
rm alam adn tespit etm ilerdir. Erkek beyninin, om urilik
sinirlerinin ve penisin ileyebilm esi iin her yata testostero
na ihtiyac vardr.
Tom penisine olan gveninin sarslm asyla cesaretini kay
betm i olsa da bardan dolu olan tarafndan baktnda eski
si kadar cinsel drtye sahip olm am ann kendisi iin ok da
nem li olm ayyla rahatlyordu. Eskiden genlik yllarnda
sahip olduu "im d i olm al yoksa leceim " diyen drt
lerin yatm olm asna m em nundu. A rtk bekleyebiliyordu.
Ama bekleyi bittikten sonra harekete gem eye hazr olm ak
istiyordu.
"Form u m u korum ann bu ilerin de yolunda gitm esini
salayacan um uyordum . Am a artk em in deilim . Erkek
kardeim in doktoru birka ay nce testosteron takviyesi
tedavisine balam asn salad ve kardeim ne kadar iyi oldu
una d air yem inler ediyor. Bu ey gerekten de bu kadar iyi
m i?" diye konutu.
Birleik D evletler'de konu zerine yaplan alm alarn
says az ve devam ll seyrektir am a H ollanda'daki ara
trm aclar testosteron seviyesi anorm al derecede dk olan
erkeklere testosteron verm enin, bu erkeklerin fiziksel ve ruh
sal salklarn iyiletirdiini kefetm ilerdir. Bu tedavinin
erkeklerin libidosunu ve cinsel ilevlerini canlandrdn
tespit etm ilerdir. D ahas, alm aya katlan erkeklerin kas
larnn esnekliinin ve kem iklerinin younluunun da artt
gzlem lenm itir. Bu erkekler ayrca ruh hallerinde ve bili
sel yeteneklerinde de gelim e olduunu belirtm ilerdir. Bir
bonus olarak da, yaplan bu aratrm a, testosteronun karn
blgesinden kilo verm eye sebep olabileceini gsterm itir.
151

Erkek Beyni

T om 'a aratrm alara gre eg zersiz yapm an n ve cinsel

olarak aktif kalm aya devam etm enin erk ek lerd e d eh id ro ep ian d rosteron (D H E A ) ya da testosteron gibi an d rojen lerin daha fazla retilm esin e sebep old uu nu syled im . Ama
baz erkekler iin bu da y eterli d eild ir. S rekli yorgun
h ald e olm a ve b u lan k d n m e halleri yalan m an n doal
g etirileri d eild ir. Bu sem p to m lar an d rojen lerin seviyesinin
anorm al d ereced e dk olm asnd an k ay n ak lan y o r olm as
d urum u nd a, baz erk ek ler an d roje takviyesi ted av isind en
iyi so n u lar alab ilm ek ted ir. A ncak bu ted avinin g v e n ilir
lii hl tartm ald r ve ayrca h erk ese uygun bir tedavi
yntem i d eild ir. Birok erk ek iin, arad k lar cev ap baka
yerde olabilir.
U C SF'te 1996 yln d a altm ya stndeki erkekleri
k u llan d m z ve benim ah sen ynettiim bir alm ad a,
testosterona ben zer bir an d rojen olan D H EA takviyesi ile
p laseb o arasnd a bir k arlatrm a yaptm . Bir yl s ren bu
alm a boyun ca, erkek d en ek ler U C SF'in k lin ikten ok
Sp a'y a benzeyen ho tesislerin d e her ay taro bir gn sren
testlere tabi tu tu ld u lar. A rkad a canls bayan h em irele
rim iz ve p sik olog larm z bu gn bilisel testler u ygu la
yarak, kan rnekleri alarak ve cin sel h ayatlar hakknda
ayrn tlar tartarak d en ek lerim izle beraber geiriyorlard .
V ard m z sonu lar, bir yln sonu nd a DH EA takviyesi
alan erkeklerin bilisel y eten ek lerin i, salk larn ve cinsel
ilevlerini etkileyici bir m ik tard a, lam yzde krk oran n d a
g elitird iin i gsterd i. A ncak esas byk s rp riz plasebo
alan erkeklerin tm bu alan lard ak i gelim eyi y zd e krk
bir orannd a gsterm esi old u! N ih ayetin d e, h er ay bir grup
duyarl ve ilgili bayanla etk ileim e girm enin an d ro p o zd a
ki erk ek lerd e D H EA horm onu takviyesi k a d a r -h a tta belki
de daha fa z la - ie yarad sonu cuna varm ak du ru m u nd a
kaldm .

152

OI}i;un Erkt.'k Beyni

e r

a k s a d a

y g u n

B r Z

a m a n

T om 'a gerekletirdiim alm adan bahsettiim d e D iane'le

kaliteli zam an geirm enin kendisine horm on destei alm ak
kadar yardm c olabileceini derhal anlad. "D ian e menopoz,
dnem indeyken bize akladnz ve birlikte yapm am z iin
bizi cesaretlendirdiiniz .eyler ok iim ize yarad. Ama ald
horm onlar da D iane'e yardm c oldu. D ian e'le sizi tekrar ift
terapisi iin grm eye balasak ve ben de biraz testosteron
takviyesi alsam acaba nasl o lu r?" Torn evliliini ve cinsel
hayatn salam tutm ak istiyordu, bu yzden d e ie yaraya
cak h er eyi yapm aya hevesliydi. Konuyla ilgili yaplan bir
aratrm a erkeklerin, ileri yalarda bile, evliliin en byk
faydasn cinsellik olarak grdklerini onaylam aktadr. Bylece, doktoruyla tm risk ve faydalar zerine konutuktan
sonra Ton daha o gn ilk inesini yaptrd.
Bir sonraki ay Torn ve Diane ofisim e beraber geldiklerin
de, Torn testosteron takviyesi tedavisinin kendisine yardm
olduunu ancak "g v en ilirli inin " baka bir darbe daha
aldn aklad. "I layatm n sonuna kadar byle olm ak iste
m iyorum . Bu yzden kardeim in tavsiyesiyle doktorum dan
Viagra istedim " dedi.
D iane glerek "T om 'u n cinsellikten m utluluk duym as
fikri houm a gidiyor am a yeniden evin iinde beni ehvet
dolu baklarla kovalam asn istediim den pek em in dei
lim " dedi.
Tom kkrdayarak "Tam am , seni evin iinde sadece hafta
sonlar kovalarm . D ier gnlerde de yalnzca yatak odas
etrafnda takip ed erim " dedi.
D iane'i m utlu olduunu, T om 'u n da kendisine daha
gvenli hale geldiini grebiliyordum . D iane'e Viagra gibi
ilalarn tuhaf da grnse el ele tutum a, sarlp uzanma
ya da kucaklam a isteini de arttrabileceini sylediim de
kulaklar havaya dikildi. W isconsin niversitesi'ndeki ara
trm aclar artc bir ekilde Viagra gibi ilalarn farelerin
153

Erkek Beyni

beyinlerindeki oksitosin salglanm n ii kata kadar arttrabi

leceini kefettiler. Belki de m ehur mavi ila giinn birinde
yalnzca daha iyi ereksiyon olm ak iin deil, duygusal sam i
miyeti attrm ak iin de kullanlabilir.
Bunun da tesinde, Tom ve D iane'e de hatrlatm oldu
um gibi, oksitosin seviyesi el ele tutuarak, cilt ya da sa
nazike okayarak, karlkl m asaj yaparak ve gz gze bak
arak da arttrlabilir. A ratrm aclar partnerlerin birbirlerine
scak ekilde dokunm alarnn ilikiden alnan tatm ini arttr
dn ve salk bakm ndan erkeklerde kadnlara gre daha
byk bir etki yarattn tespit etm ilerdir. U tah'ta yaplan
bir "scak d oku n u " alm asnda aratrm aclar bu durum un
kadnlarn da erkeklerin de oksitosin seviyelerini arttrdn
ve stres kim yasallarn azalttn, ancak yalnzca erkeklerde
faydal bir tansiyon dne neden olduunu kefettiler.
Tom ve D iane'e ayn zam anda bete bir kuraln uygula
m alarn da tavsiye ettim ; yani her bir eletirel yorum iin b ir
birlerine be farkl iltifat etm eleri gerekiyordu. Bu ok n em
liydi nk Di a ne her zam an Tom 'u n daha .sevecen olm asn
istem i olsa da seneler getike kocasndan daha fazla eletiri
yapan biri haline geldiini kabul ediyordu. D iane'e "E er
T om 'un senin elini tutm asn, daha rom antik birisi olm asn
isliyorsan ona kar iyi olm alsn. Ve iyi olm ak dem ek yaln z
ca seks yapm ak d em ek d eild ir" dedim .
Diane gibi uzun sred ir evli olan kadnlar elerinin tm
zaaf ve kusurlarn bilirler. Kadn beyni kendisini hayal krk
lndan korum ak iin kt senaryolar kurm aya eilim lidir
ve ardndan da zerinde fazla dnm eden suu erkek bey
nine atar. Srekli eletirinin beyne zararlar vardr. Bir erkek
partneri tarafndan eletirild iind e beyni savunm aya geer.
RC Z'si erkee kendisinin eletirildii gibi olm adn syler
ve erkek her trl tem astan kanm aya balar. Bu durum aa
ya doru bir spiral gibi uzar ve sonunun bir km az sokak
olduu kesindir. iftin, iki tarafn da arzulad sevgi ve ilgi
li 54

Olgun Erkek Beyni

den m ahrum kalm asna sebep olur. Bete bir kuralnn Tom
ve D iane'in beyinlerinde olum lu bir d eiiklik yaratabilece
ini biliyordum . Ve neyse ki, bu vakada, beyinlerinin yalan
da ilerine yarayacakt.
Bilininsanlarna gre ya ilerlem i insanlar kt haber
lerin ya da eletirilerin kendilerini ok zm esine gen insan
lar kadar izin verm ezler. Y etm i yandaki insanlarla yirmi
yedi yandaki insanlarn beyinleri arasnda kt duygularla
ba edi bakm ndan nasl farklar olduunu karlatran bir
alm ada daha yal olanlarn bu konuda daha baarl oldu
u ortaya km tr. A ratrm aclar yal yetikinlerin duygu
lar dzenlem e alan olan PFC ile duygusal drtleri yneten
alan olan am igdala arasnda daha fazla balant gelitirdikle
rini tespit etm itir. Bylelikle olgun beynin yalnzca olum suz
duygular kontrol etm ekte deil, ayn zam anda bu duygulara
bo verm e konusunda da daha iyi olduu sonucuna varm
lardr. Tom ve D iane'e "G r n en o ki daha yal beyinler
affetm ek ve unutm ak konusunda daha iyi oluyorlar" dedim.
Tom hem en "B elki bilgelik gereklen de yala beraber geliyor"
diye espri yapt.
Tom ve D iane'i bir sonraki gr m d e haftalk A vru
pa tatillerinden daha yeni dnm lerdi. Tom bana bapar
m an kaldrd, D iane'in ise gzlerinde yllardr grm em i
olduum bir prlt vard. H ayatlarm ! b ir sonraki aam asna
doru rahat bir ekilde ve beraberce ilerleyebildiklerini gr
mek hotu.

e d e

b e y n

A ndropozun ardndan takip eden yllar erkek beyni iin

byk bir dnm n yaand yllardr. Erkein beyin
d evrelerini altran yaktn oksitosin ve strojene olan
yaknl artarken vazopressin ve testosterondan uzaklam a
yaanr. Bu yllarda erkekler kariyerlerinin sratini kesm eye
155

Erkek Beyni

banlayarak kendilerini m egul edecek ve hayatn idinde ya

da en azndan kenarlarnda tutacak yeni ve ilgini; projeler
aram aya balarlar. O lgu nluk dnem ine kadar birok erkek,
ailenin getirdii balln ve hatta sam im i ilikilerin kendi
leri iin bir yk olduunu hissedebilirler. A ncak Tom gibi
olan baz erkekler, andropozdan sonra aile ve arkadalar
daha ok nem seyecek zam an ve ruh halini bulabilirler. Tom
baarl bir kz evlat yetitirdii iin kendisini ok derinden
tatmin olm u hissettiini ve kendisinin de D iane'in de torun
lar Tom m y ile zam an geirm eye bayldklarn sylyordu.
Torn'un birdenbire torununa ok dkn bir dedeye
dnm esi D iane'i ve kzlar A li'yi artm ama ok da
m em nun etm iti. Torn'un olgun beyni torununa, Ali yeti
irken hibir zam an gsterem edii byk bir sabr gsteri
yordu. Torn'un baba beyni ile dede beyni arasnda farkllk
lar olm as aslnda herkese faydas dokunan bir durum du.
Torn'un kendisini bile artan ey olgun beyninin sevgi
devrelerinin kk Tom m y tarafndan gasp edilm i olm a
syd, hem de Ali doduu zam an yaadklar fetihten bile
daha youn ekilde. Torn'un haftasnn en nem li gndem
maddesi, be yandaki torununa beysbol m anda tezah
rat yapm ak olm utu. Ksa bir sre sonra golf oynam ak bile
Tom m y ile zam an geirm ek kadar elenceli gelm em eye ba
layacakt. Torununun syledii ve yapt her ey Tom 'u ok
elendiriyordu. Ayrca T om m y'nin geliim indeki her byk
ilerleyi ve gndelik baarlar byk bir gurur duym asna
neden oluyordu.
Akl hocalarm dan biri olan G eorge V aillat, H arvard
iversitesi'nden 1950 ylnda mezun olm u erkekler ze
rinde yapt ve halen devan etm ekte olan alm asnda,
bu erkeklerin yllar getike odaklarm kendilerine fayda
salayan etkinliklerden toplum a ve bir sonraki nesle fayda
salayacak etkinliklere kaydrdklarn kefetti. V aillant bu
aam aya bireylem enin beinci aam as ya da retkenlik aa
156

Olgun F.rkfk Beyni

mas diyor. Tom gibi birok erkek iin bulunduu toplum da

"b ilg e y a l" olma pozisyonu ayn zam anda dede roln ve
bir sonraki neslin baars ve hayatlarna olan yksek bir ilgi
yi de ierm ektedir.
Evrim ci antropologlar dedelerin trm zn hayatta kal
m asnda nem li bir rol oynadklarn iddia ederler. Konuyla
ilgili yaplan aratrm alarda avc-toplayc kltrlerde dede
lerin tketebileceklerinden daha fazla yiyecek retip tedarik
ettikleri ve bylece gdann yaldan gence olan akna yar
dm c olduklar kefedilm itir. A rtk dedelerin bilgi ve aklla
nln -m o d ern gda saylabilecek olan, finansal birikim leriyle
b era b e r- m iras olarak ocu klan n a, torunlarna ve toplum a
getii bir dnyada yayoruz. (K ayn aklan n yaldan gence
aktarlnm m odern versiyonunu gsterm ek iin tipik bir
rnek olarak Tom ve D iane'in T om m y'n in zel okul parasn
dem eleri iin Ali ve kocasna yardm etm elerini gsterebi
liriz.) A ncak erkeklerin tm dede roln alm aya bu kadar
da hevesli deildir. A ratrm aclar birok erkein, ilk bata,
torunlarnn sorum luluunu sadece zorunluluk hissi ya da
kendi yetikin ocuklanna olan sevgileri nedeniyle zerleri
ne aldm kefetm itir. Baka bir aratrm a dedeler, yetikin
ocu klar ve torunlar arasndaki ilikinin ne kadar karm ak
olabileceini de vurgulam tr. rnein aratrm an lar ebe
veynlerin bir kap bekisi grevi grdklerini ve bytikanne-bykbaba ile torunlar arasndaki ilikinin kalitesini ve
tem as skln belirlediklerini tespit etm ilerdir. Bylelikle,
bir erkein torunlaryla olan ba, yetikin ocuklaryla olan
ilikisine baldr. Tom kznn Tom m y ile olan yaknln
kolaylatrm asndan son derece m utluydu.
ocuklar en ok taklit ederek rendiklerinden, birok
kltrde d edeler torunlarna m otor becerileri gayri resmi
olarak retm e ilevini de yerine getirirler. Tom ise torununa
yalnzca beysbol topunu nasl frlatp tutacan retm ekten
deil, nasl para biriktireceini retm ekten de zevk nlyor157

Erkek Beyni

du, bu yzden ona ilk kum barasn alm t. Kendi i ahla

kn ve parasn biriktirip yatrm yapm a tavsiyesini gm en
dedesinden nasl aldn hatrlyordu ve bunu T om m y'ye
aktarm ak istiyordu. Torunu altnc ya gnne yaklarken
Tom kendisini ona hi tahm in edem eyecei kadar yakn
hissediyordu. Eer bana bundan on yl nce hayatm n en
nem li ksm larndan birinin bir torun sahibi olm ak old uu
nu syleseydiniz buna asla inanm azd m " diyordu.
im di ben ve kocam da yetikin ocuklarm z ve torun
larm zla hayatm zn bu evresine girm i olduum uzdan
Tom 'un ne dem ek istediini ok iyi anlyorum . K endim i
zi torunlarm zla olabildiince ok ilgilenm enin, Skype'ta
m uhabbet etm enin ve yzlerini grebilm ek iin yolculuk
etm enin heyecan iind e buluveriyoruz. A ilem izin, ders
anlattm z rencilerin ve akl verdiim iz gen akad em is
yenlerin hayatlarnda bir farkllk yaratm ak iin hibir zam an
duym adm z kadar by k bir heves duyuyoruz. Sam ve
ben ocuklarm z evden ayrldnda, eve geri d ndkle
rinde, evlendiklerinde ve torun sahibi olduum uzda d ost
luumuzu ve ballm z h er seferinde yeniledik ve sonu
olarak her zam an yeni bir denge bulduk. Elbette geleceim izi
grem iyorum , ama nm zdeki yllarn hem bana hem de en
iyi tandm erkek beynine sahip olan Sam 'e um ut, m acera
ve tutku vaat ettiini hissedebiliyorum .

158

cf
SON SZ
ER K EK B E Y N N N G E LE C E

Bu kitab yazarken rend iklerim d en kad nlar iin tek bir

ders karm am gerekseydi unu sylerdim : Erkek beyninin
biyolojisini anlam ak erkek gerekliiyle daha iyi bir iliki kurm a
mza yardm c olur. Erkekler ve kad nlar arasnda olan anla
m azlklarn ou doutan gelen farkllklarm z kavram ay
becerem ediim iz iin ortaya kan gereki olm ayan b ek
lentiler tarafndan besleniyor. E rkekler iin, erkek beyninin
eilim lerine ve horm onlara verdii fizyolojik tepkilere k
tutarak doal drtlerinizin ve dnm e, hissetm e ya da
iletiim kurm a yntem lerinizin tem elini aa karacam
um duum u sylem ek isterim , inancm od u r ki bu bilgiler
erkeklere sonunda anlalabildikleri hissini salayabilir.
Erkekler de dahil olm ak zere ou insan, erkek beyni
nin bata gelen hedeflerinin cinsellik, stat ve g olduuna
inanr; tabii sralam a kiiden kiiye gre deiebilir. Ve u
da gerekten d oru d ur ki bu am alara ulam a eilim i erkek
beynini oluturan devrelerin yapsal b ir zelliidir. Ama
olay elbette bundan ibaret deildir. Erkek ocu klar daha en
batan kz ocuklarndan farkl ekild e renm eye balar
ve farkl eylere ilgi duyarlar. H areket, kend ine gven ve
iliip kakm a beyinlerinin biyolojisinde vardr. Erkeklerin
libidolar tarafndan ynetildikleri eklin d e akalar yaparz,
ama gerekle erkekler testosteronlarnn ve cinsel drtleri
nin klesi deildirler. C rm old uu m uz gibi bir erkein
cinsel drtleri en az bir kadnm ki kad ar gl olan ak
159

Erkek Ht'i/ni

ve ballk hislerine dnebilir. Ac duym ayan, duygusuz

erkek stereotipi ise baba beyninin ve olgun erkek beyninin
derin balarn ve besleyiciliini ortaya koyan aratrm alarla
yalanlanm tr. Ayrca erkekler hayatlarna kadnlara gre
daha az duygusal olarak balam azlar. Bebekken erkekler
aslnda kzlardan daha duygusaldrlar. Ama ksa sre sonra
sosyal basklar, ocuk yetitirm e yntem leri ve biyoloji erk e
in beyin devrelerini yeniden biim lendirm eye balar. Erkek
ocuklarna verilen duygularn ve yz ifadelerini engellem e
retim i, testosteronun da etkileriyle beraber, yetikinlie
ulatklarnda "b a a r" kazanr. Bu hem yetitirilm enin hem
de biyolojinin bir sonucudur. Erkek beyninin bakalarnn
duygularna olan tepkisi, ksa .srede kendi yolunu bulur ve
znty engellem ek iin dizayn edilm i olan derhal-sorun -gid er tipinde zm lere yolu aar.
Kiisel olarak erkek beynini renm enin, erkeklere ve
kadnlara, birbirlerine kar daha fazla sam im iyet, efkat ve
takdir hissi duym ak konusunda yardm c olabileceine ina
nyorum . Bylesi bir anlay cinsiyetler arasnda hakiki bir
denge yaratm ak iin gerekli en nem li faktr olabilir. Bu kita
bn bu anlay besleyeceini ve okunduu her yerde daha
insani ve m edeni toplum larn olum asna yardm c olacan
um uyorum .

160

c?
EK
ERKEK BEYN VE C N S E L YNELM
Erkekler beyinleri farkl olduu iin mi ecinsel olurlar? Bu
soruyu cevaplandrm ak iin son yirm i yld r eitli aratr
m alar yaplm aktadr. Bu aratrm alarn bazlarnda ecinsel
olan ve olm ayan beyinlerde anatom ik ve ilevsel farkllkla
rn kantlar bulunm utur. Baz dier aratrm alar ise gen le
rin toplum sal cinsiyet ynelim ini belirlem ede rol olduu
nu saptam tr ki bu da beyinsel farkllklarn varln ima
eder.
Konu ile ilgili Dick Svvaab tarafndan ynelilen erken
tarihli alm alard an birinde hipotalam usun, su p akiazm a- tik nkles (SCN ) denen bir parasnn ecinsel erkeklerde
iki kat daha byk olduu kefedilm itir. Daha sonradan
bu farklln testosteronun geliim halinde olan beyindeki
tepkim elerinin farkllndan kaynakland tespit edilm i
tir. Baka aratrm aclar an lerior kom issrn -b ey n in iki
yar kresini birbirine balayan s per hzl bir kablo dem e
t i- ecinsel erkeklerde ecinsel olm ayan erkeklerdekine gre
daha byk olduunu kefetm ilerdir. Ayn zam anda kadn
larda da erkeklerden daha byk olan bu yap, bilisel kabili
yetler ve dil bakm ndan cinsiyetler arasndaki farkn kayna
olarak grlr. Ecinsel erkekler, tpk kadnlar gibi, ecinsel
olm ayan erkeklerden daha gelim i szel yeteneklere sahip
olduklarndan, bu uygun bir aklam a gibi grnm ektedir.
Y akn zam anda Ivanka Savic ve baka sveli aratrm a
clar ecinsel olm ayan erkeklerde karakteristik bir zellik
161

Erkek Beyni

olan beynin iki yarkresinin boyutlarnn asim etrik olma

durum unun ecinsel erkeklerd e gzlem lenm ediini bildir
milerdir. M R grntlem eleri zerine yaplan alm alarda,
ecinsel erkek beyninin bu bakm dan kadn beynine daha
benzer olduu ortaya km tr. Tom ografiler zerine alan
aratrm aclar ise ecinsel erkek beyninin am igdak balan
tlarnn ecinsel olm ayan erkek beyninden ziyade ecinsel
olm ayan kadn beyninin balantlarna benzediini kefet
m ilerdir. bu alm alar ecinsel olan ve olm ayan erkeklerin
cinsel ekim le dorudan alakas olm ayan beyin blgelerinde
farkllklar olduunu ortaya koyuyor.
Savic ayn zam anda erkek terinde ortaya kan bir ferom ona ecinsel erkek beyninin daha farkl bir ekilde tepki ver
diini bildirm ektedir. alm asnda ecinsel erkek beyninde
hipotalam usun erkek terinin kokusuyla uyarldn, ecinsel
olm ayan erkek beyninde bu durum un yaanm adn tespit
etm itir. Bu aklam a, beynin hipotalam usunun feromona
tepki veren devrelerindeki bir farklln, ecinsel erkeklerin,
erkeklerin ter bezlerinden salglanan kokuyu ekici b u lm a
sna neden olabileceini ve bunun da cinsel ynelim lerinde
nem li bir rol oynadn ne srm oluyor. Baka alm a
larda ise ecinsel erkeklerin hiputalam uslarnn yapsnda
ecinsel olm ayan erkeklerin ki ne gre anatom ik farkllklar
tespit edilm itir.
Ayrca ecinsel erkekler ile ecinsel olm ayan erkekler
arasnda belirli uzam sal kabiliyetler bakm ndan da farklar
olduuna dair kantlar vardr. Ecinsel olm ayan erkeklerin
ecinsel olm ayan kadnlar navigasyon konusunda alt ettik
leri tutarl bir ekilde kantlanm tr. Son zam anlarda yaplan
aratrm alar ecinsel erkeklerin bu alanlarda daha ok ecin
sel olm ayan kadnlarnkine yakn perform anslar gsterd ikle
rini ortaya koym utur.
Beyin tarayclar, ecinsel ve ecinsel olm ayan erkek
beyinlerin kadn ve erkek fotoraflar grdklerinde verdik
162

lirkek Beyni ve Cinsel Ynelim

leri tepkileri lm ek iin de kullanlm tr. Bir kadn yz

grm ek ecinsel olm ayan erkeklerin talam s ve mediyal
prefrontal korteksleriule kuvvetli bir tepkim eye neden olur
ken ecinsel erkeklerde byle bir durum gzlenm em itir.
Aksine, ecinsel erkek beyni erkek yzne daha byk tepki
vermitir.
G enetik zerine yaplan alm alar da ecinsel erkekler ile
ecinsel olm ayan erkekler arasndaki doutan gelen farklar
hakknda baz kantlar salam tr. Yakn zam anda yaplan
bir alm ada L)r. N iklas Lngstrm yetikin erkek ikizlerin
cinsel ynelim leri zerinde alarak genlerin erkek ecin
sellii zerindeki etkileri hakknda deerlendirm eler yap
mtr. Yapt incelem e sonucunda tm genleri ayn olan
tek yum urta ikizlerinin ayn cinsel ynelim e sahip olm a ihti
m alinin, genlerinin yalnzca yarsn paylaan ayr yum urta
ikizlerine gre daha fazla olduunu tespit etm itir. Bu kar
latrm aya dayanarak cinsel ynelim tercihinin yzde otuz
beinin genetik etkilere dayadrlabilecei ancak geri kalan
ksm n henz tanm lanam am etkenlere bal olduu sonu
cuna varm tr.
im diye kadar, cinsel ynelim i etkileyen hibir spesifik
gen tanm lanam am tr ve aratrm aclar birok genetik ve
evresel etkenin bileik etkinliinin cinsel ynelim i aklam a
ya dahil olacana inanrlar. Ayrca, insanlarda cinsel yneli
m e bal olarak beyin devreleri ve horm ona! etkiler zerine
yaplan aratrm alar henz balang aam asndadr. Yine
de, u an elim izd e bulunan kantlar insan beynindeki baz
farkllklarn yalnzca cinsiyete zg davranlarla deil, ayn
zam anda cinsel ynelim le de ilgisi olduunu gsterm ekte
dir.

163

NOTLAR

G R : B R E R K E E R K E K YA PA N N E D R ?
23

Bir erkei erkek yaptn nedir?: Belirli beyin blgeleri ve ilevleri erkek
ve kadn beyinlerinde farkl ekild e yap lan m tr ve en baarl
erk ek ve kadn versiyonlarm olutu rm ak iin zam an ierisinde
evrim geirm itir. rnein, bize tehlikeyi fark ettiren beyin d ev
releri (am igd ala) ile tehlikeyi hatrlam am za yardm eden beyin
devreleri (hipokam ps), duygusal hafza bakm ndan cinsiyetler
ve bireyler arasndaki farkllklarn kay nak lan d r. Mamam 2(X)5
tarihli alm asnd a, duygusal hafzann ya da cinsellie zg
d avranlarn oluum u gibi d uygulara ilikin etkinliklerde, am igd alan n tepki verm e sresin in cinsiyete gre deitiini tespit
etm itir, rkek ve kadn beyin d evrelerinin geirdikleri evrim hak
knda d aha lazla bilgi iin bkz. Lindenfors (2007) ve D unbar (2(X)7);
Burada d en iy or ki "...sosy al m ekanizm alar ve bunlar ilgilendiren
beyin devreleri bakm ndan iki cinsiyet arasnd a m uazzam farklar
v ard r. K adna zg sosyallem e tarz (daha katlm cdr) en ok
neokortek sle balantldr, erkek sosyallem e tarz ise (daha reka
beti ve m cad elecidir) subkortikal nitelerine (zellikle duygusal
tepkilerle ilikili olanlarna) daha ok baldrlar. Bylece farkl
beyin birim leri farkl tercihlerin olum asna ned en o lu rlar." Erkek
ve kadn beynindeki hcresel ve genetik farkllklar zerine daha
fazla bilgi iin bkz. Keinius 2(X)K, A rold 2lX)9b.

24

derhalsorun u-gder diyen duygusal beyin: C o a te s 2009 tarihli al

m a sn d a, testo stero nu n erkek beynini daha hzl v iz o m o lo r tara

165

Erkek Beyni

m a yap m ak, daha hzl fiziksel reflek sler verm ek ve daha riskli
d av ran lard a b u lu n m ak iin h azrlad n o rtaya koym u tu r.
24

Erkek ve kinim beyinleri: Pen aloza 2009. Y azara g re "h cre n in c in

siy eti, verecei tepkiyi b e lirle r." M alorni 2007 tarihli alm asnd a
e rk ek ve kad n h creleri arasn d a red k siyo n -o k sid asy on b ak
m n d an d ahi fark lar old u u n u o rtay a karm tr.

24

Hormonlarn daln sonraki dozajlarn: Seks hormonlar, genler ve

bey inle ilgili daha fazla bilgi ii n bkz. A rn<d 2009c ve Neufang2009.

25

Kadnlar ve erkekler arasndaki farkllklar: Beyindeki cin siy ete bal

fark llk lar zerin e aratrm alar iin bkz. ecker 2008b , M cC arthy
2009, P roverb io 2009.

27

beyinlerimizi ekillendirmede ve yeniden ekillendirmede biiyiik bir

rol: !jun u belirtm ek n e m lid ir ki biyo lojik e ilim le r zam an ieri
sin d e d en ey im e bal olarak d e iebilirler ve v ar o lan e ilim ler
m ev cu t artlarn getird i i talep lere gre hem erk ek lerd e hem
d e kad nlard a etkilerin i y itireb ilir ve hatta ezilip geilebilirler.
E rkek ler iin d e k ad n lar iin d e yetitirilm e, d en eyim ve e v
re D N A 'm zd aki ep ig en etik d e iim ler aracl y la uzu sreli
biyo lojik ve d avransal etk ilere seb ep olabilir. D eien artlara
karlk o larak beyn in o rg an izasy on u n u n yen id en yap lan m as
zerine erk en b ir alm a iin bkz. M erzenich 1983. Beyin m im a
risinin d en eyim aracl y la d eiim i zerin e daha fazla bilgi
iin bkz. K ozorov itskiy 2005. ev resel d en eyim ve ep igen etik
e tk iler iin bkz. M eaney 2005, M cC arthy 2009, M urray 2009.

1 E R K E K O C U K BEYN

32

erkek beyninin biyolojik yapsyla ilgili: C o ates 2009 tarihli alm a

snd a d o u m n cesi salg lan an an d ojen in risk ieren d avran lar,
hareketi ve fizik sel refleksleri d estekled iini tespit etm itir. E rkek
beyni zerin e daha fazla bilgi iin bkz. A m old 2009c. C lu ra 2010,
VVu 2009, Ficld 2008 ve 1997, Baron-C oh en 2003 v e 200 9 , P faff
2002, H o ld en 2004, Em e 2007, B eck er 2008b ; ayrca D e V ries 2008

166

Notlar
ve M cC arthy 2(K)c>o. nsanlarda ve d i er m em elilerin ounda Y
kro m ozo m u zerin d e bulunan bir gen olan SK Y geni erilli e teka
bl eder. alnm alar g steriy o r ki SR Y geni nigro striyatal sistem in
d o p am in etkin li i salayan n ron larnn biyo kim y asal zellik leri
ne ve bu n larn kontrol ettii zg l m o to r d av ran rlara dorudan
etki etm ekted ir. ki da d em ek tir ki yalnzca erk ek genom unda
k o d lan m olan b ir gen, beyin zerin d e e rk e e zg d oru d an bir
etk iy e sah ip tir.
32

genlerinin tasarm ve seks hormonlar: A rnold 20(19a.

32

farkl genleri devreye soktuklar ya da devre d brakabildikleri: A rnold

2004, VVu 2<X)9.

32

Savama oyunlar oynama: A yeu n g 2009b: " ...e lim iz d e k i veriler

ann e karnnd a an d ro jen c m aru z kalm an n, erk ek ocu k lar ile kz
ocu k larn n oyu n oyn am a d avranlarm cin siyet bakm nd an
fark llatrd n ilk defa b elg elem ek ted ir." E rkek ve kz ocu k la
rnn g en leri ve h orm onlar hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Wu
2009, B erenbaum 2008.

32

grnen o ki bunlar byiileyiri buldu: C o n n ella 2000. Y enid o aniard aki cin siy ete zg farkllklar h ak kn d a d aha fazla bilgi iin
bkz. Ashvvin 2009, Baron-C oh en 2009, A u y eu n g 2009, G ilm o re
2007.

33

iti kak gibi slereotip erkek davranlar: W ang P. 2009.

33

kzlardan daha farkl etkinliklerle ilgilendiini: M accoby 1998, ByrdC rave 2007.

33

beyinde balamaktadr: W u 2009, R einius 2008.

33

knllar m daha zor yattrlabildiklerini: W ein b erg 1999.

33

Grare'in bebekken yapt gibi: Leeb 2004.

34

okadardafazlaknrlklbaktnuolmada: L eeb 2004. A n n ey led u y gu sal

iliki ku rm a ve balanm a hakkn da d aha fazla bilgi iin bkz. Y oung
21X18, B aro n -C o h en 2003, C arter 1998, N ich oo is 1996, Bovvlby 1980.

34

daha en batan: C on nella 201X). C in siy e tle r aras fark lar hakknda
d aha fazla bilgi iin bkz. I lam pson 2008 ve Q uinn 2(Xt8.

34

kzlara gre ok daha sk olarak: Y aklak alt aylk o ld u klarnd a,

erk ek ocuklar kz ocu k larna gre daha fazla bakm a-bitirici

167

Erkek

Bti/n
olu rlar. sted ik lerinin g zlerin e taklan baka b ir ey e bakm ak
m ya da y ze bak m am ak m oldu u tam olarak b ilin m em ek
tedir. Konu h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. B yrd -C raven
2007, K nick m ey er 2006, B ayliss 2005, llitte lm a n 1979. O tizm ve
erk ek beyni hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. B aron-C oh en .
Bu son u n cu ya g re d oum n cesi y k sek sev iy ed e testo stero na
m aruz kalm ak baz o tistik zelliklerin ortaya km asn a ned en
o lab ilir, d olay sy la horm onal etk en ler otizm e seb ep verebilir.
Ashvvin 2006 tarihli alm asn d a, halen bilinm eyen n ed enlerd en
d olay. A sp erger S end ro m u ve otizm in erk ek lerd e kzlara g re 4
ila 10 kat daha fazla g r ld n b elirtiyor. O tizm v e A sp erger
S end rom u (A S) sosy al yetersizlik, anorm al y z ifadeleri ve am igd aiam fonk siyon bozuklu u olarak tanm lan an g en etik sin ir
sistem i geliim i ak sak lk lard r v e erk ek lerd e daha yay gn d rlar.

34

uaklar ya h dier hareket eden nesneler: M oore 2008. E rkek ve kz

beyin devreleri bakm nd an hareket ed en n esn eler ve harek et
h akkn d a gen el b ir b ak iin bkz. I lam pson 2008, Field 2008.

34

rahme dnden m'kiz hafta sonra: H areketi ilg ilend iren beyin
devreleri hakknda cin siyet bakm nd an fark llklarn geliim i iin
bkz. Field 2008.

34

eril davranlar kontrol eden beyin devreleri: Eril beyin d ev relerin in

o lu u m u zerin e y azlm in celem eler iin bkz. VVu 2009, C a g n id ze 2009, B ecker 2008b, Em e 2007, Breedlove 1983, A rch er 2006.
N ot: E rkek silem en in baarlam am asa psod o h erm afro d itizm
denir. E rk ek lerd e h areketi arttran v azopressin hak kn d a bilgi iin
bkz. T su n em atsu 2008.

34

bazlarn da kurutup ldrmeye balad: D evrelerin l m e ya ila

gelim esin e seb ep olan h o rm on lar hakknda daha fazla bilgi iin
bkz. W u 21X19, K im ura 2008. Beyin geliim i ve cin siyet farkll
h ak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. P en aloza 20 09, S w aab 1985 ve
21X19, Ehrlich 2006, Z u loaga 2008.

35

Dvd'n beyni ve bedenini diilikten arndrdlar: W ang P. 2009.

W ang ve m eslek talar erk ek lerd e gzlem len en M lS e bal h are
ketlilik ve kefedici d avrann tem ellerinin ann e karn n d ayk en

168

Notlar
beyin d ev relerin e atld n ortaya ko y d u lar. W ang I. 2005 tarihli
alm asn d a, M lleriynn inhibe edici fak t r n n ceninin testisleri taraln d an salg lan d n v e erkek bed en in d e kad n rem e
o rg an larn n geliim ini n lem ek iin M lieryan kan allarn l
m n e se b e p old u u n u belirtti. N ot: M S horm on u n a "M lleriy a
in h ib e edici fa k t r " d e denir.
35

dii mtr organlarm t/ok etti: Erkek beyninin norm al geliim inde iki
farkl s re sz konusudur: erkeksilem e ve diilikten arnm a. h
sreler beynin cinsiyete zg olarak farkllam asnn kritik periyot
larnda gerekleirler. Erkeksilem e yetikinlikte eril cinsel davra
nlarn ifadesine olanak tanr ve diilikten arnm a yetikinlikte dii
cinsel davranlarn ifadesini bastrr ya da ortadan kaldrr. Ceninin
beyninin iinde testosteronun byk ksm arom ataz enzim iyle
strojene evrilir, ironiktir ki, bunun ardndan erkek beyninin erkeksilem esie ve diilikten arnm asna yardm c olan horm on, M IS'le
birlikte hareket ederek alan stm jendir. C insiyet ve beyin hakkn
da daha fazla bilgi iin bkz. Wu 2009, W ang P. 2009, Becker 2(X)Hb.

35

uzamsal kabiliyet ne itiip kakma : W ang P. 2009 tarihli alm asnd a

M IS'ton yok su n farelerin spinal m otor n ron larn n ve kefedici
o y u n d avran larn d a d iilem e g r ld n kefetm itir. Bu
seb ep le testosteronla b erab er alan M S h o rm o n u n u n sin ir sis
tem i ve beyind eki cin siyete zg d av ran eilim lerin i d aha h are
ketli, takip edici, iti kaki ve kefedici b ir tarafa yn len d iren bir
reg latr o ldu u hipotezi ortaya konm utur.

35

erkeksi tip kefedici davranlar gelitirmediini: K onu zerin e daha

fazla bilgi iin bkz. W ang P. 2009.

35

testosteron t/a da MIS' bu etkileri: E y n n -T h o m p so n 2003. M S

dii cen in d e m evcut deildir v e d iilerd e an cak d o u m d an sonra
o rtaya kar. o cu k lu k d n em in d e k z ocu k larn d a grlm eyen
fakat erk ek ocu k larn d a bu lu nan sald rg an lk ve testosteron ara
sn d aki balant hakknda bir in celem e iin bkz. B ecker 200Kb,
E m e 2009, A rcher 2006.

35

olann erkeksiliini lunttnn/a: D iam ond 2006 tarihli alm asnd a,

erkek ocu u n erk ek silik hissinin h en z h ay atnn balarnday-

169

Erkek Beyni
kon ianesinin erilliini tak d ir v e o n ay , ilgili ya ila ilgisiz babann
rol ve eb ev ey n se! ilikin in d oas gibi faktrlerle ek illen d i in i
ortaya koym u tu r.
36

yetikin bir erkeinki kadar testosterona: Y etikin cinsel d avrann

ocu k ve cen in d e g eliim i h akkn d a daha fazla bilgi iin bk/.. Wu
2(109, W udy 1999, W righ t 2008.

36

kefedir i davranlarn ve iti kak: W ang I. 2009 tarihli alm asn

da bir yand an b yk erk ek ocu k larn n ok d k testosteron
sev iyelerin e sa h ip o ld u u n u , an cak erg en liin balan gcna kad ar
y ksek M S sev iyelerin i korud uklarn ortaya koyd.

36

annesinin kzgn ya da korkmu olduunu: leltola 2009 tarihli al

m asnda be ila yedi ay arasn d a yz. ifad elerin e kar h assasiy e
tin gelitiini belirtir. 13u d urum d uygusal an lam olan uyarclar
ilem ed e ku llan lan beyin m ek an izm alarn n ilevsel geliim ini
y an stabilir. (Iro ssm a n 2007 tarihli alm asnd a yedi aylk b ebek
lerin d u y gu sal bilgileri o rtak pay d alarna gre b irletirip y z ve
sese yan syan gen el d u y g u la n anlayab ild iklerin i ortaya koydu,
bey n in kelim eleri, yiiz.leri ve d u y gu lar ileyii hak kn d a daha
fazla bilgi iin bkz. S ch ach t 2009. N esnelere ve y etik in lerin d u y
gu sal ifad elerin e d ik k atle bakan o cu k lar hak kn d a daha fazla
bilgi iin bkz. H oehl 2007.

36

bunlar kolaylkla grmezden gelebilir: Ksen 1992. 13u aratrm ad a

o n iki ayd an itib aren ann elerin korku sin yallerin in artt ve daha
y o u n o ld u u , an cak erk ek ocu k larn n bunlar daha fazla g z
ard ettii o rtaya k m tr. K onu h akkm la gen el b ir b ak iin
bkz. M accom by 199.3, M u m m e 1996, leck er 2008b.

36

Kzlar iin ise tersi sz konusudur: A ra trm a cla r b ir y an d an

itib aren k z o cu k la rn n e rk e k ocu k larn a g re a n n e le rin e s o s
yal o la ra k daha fazla y n elm i o ld u u n u o rtay a k a rd la r; bkz.
W asserm an 1985, M a cco b y 1998, b y rd -C rav en 2007. Ja c k lin 'in
1983 ve G u n n a r'n 1984 tarih li alm alarn a g re k z o cu k lar
e rk ek o cu k la rn a g re d a h a ih tiy atld rlar. Z n h n -W axier 1992
tarihli a lm a sn d a e rk e k b eb ek lerin b aka b ir b e b e in a la
m asn d u y d u k la rn d a k z b e b e k le re g re d ah a a z a la d k la rn

170

Notlar
k e fe tti. O n ki a y la n y irm i ay a k a d a r e rk e k le r in cin m i baka
b irisin in s k n tsn fark e tm e k ve b u n u n h a k k n d a e n d ielen m ek
ko n u su n d a d a h a ilg isizd irle r. K onu h ak k n d a g en el b ir b ak
iin bkz. B y rd -C rav en 200 7 , L ep p an en 200 1 . ( alm alar g ste
riy o r ki, y alar ile rle m e y e b a la d n d a b ile, s z e d k lm ey en
d u y g u sal iletiim asn d an e rk e k v e k z o c u k la r iin nem li ve
d ik k at e tm e y e d e e r b u lu n an e y le r fa rk ll n ko ru yo r. C in si
yet fark n g zeten b ey in a ra trm a la r h ak k n d a g en el b ir bilgi
iin bkz. B eck e r 200Kb.
36

lessica'nn yzndeki uyan: A nnelerini d ah a fazla grm ezd en gelen

e rk ek ocu k lar iin bkz. R oscn 1992, M acob by 1998.

37

bulunduklar odadaki: R u en 'in 1992 tarihli "B e b e k le rin sosyal g n

d erm eleri zerin e d en eysel b ir so ru tu rm a: A nnelerin m esajlar
v e cin siy e tler aras fark llk lar" alm as. B eyin ve d av ran lar
d aki cin siy e tler aras farkllk hak kn d a bkz. M accoby 1998, ByrdC rav e 2007, Lime 2007, B eck er 2(X)8b.

37

cezalandrdm riski: C iald ini 1998a.

37

oullarn kzlarm gre: M accoby 1998.

37

risk aldn ve kurallar inediini: M accoby 1998. O y u n tarznda

cin siy etler aras farklar hakkn da daha fazla bilgi iin bkz. M inlon
1971, Berenbnum 2008.

38

ben de ddil olmak iizere birok annenin yziinii buruturmas: Bir

an n en in o lu n u n genitnl o rg a n la n n a olan tepkisi, d i er m em e
lilerd e d ahi, gen el olarak bilin en d en d aha byk etkilere seb ep
olab ilir. VVallen 2009 tarihli alm asn d a, p rim atlard a annelerin
o u llarn a kar d aha ilgili o lm alarn n ned en in in ann en in kendi
rn o lan ocu u n u n penisin e verd i i tepkid en kay n ak lan d
m ortaya koym u tu r.

39

pem be yibi "kz renkleri": Feiring 1987 ve Fagot 1985. Kz ve erkek

ocu k larn o y u n cak tan hak kn d a g en el bir bilgi iin bkz. Pasteroski 2005 ve H assetl 2008.

40

ykacan ve yeni heyecanlar peinde koacan: M accoby 1998. Beyin

v e erk ek ocuun p ein d e ko tu u h e y ecan lar h ak kn d a d aha faz
la bilgi iin bkz. Iasterski 200 5 ,1 lassett 2008.

171

Erkek Beyni
41)

ibirlii kurulun oyunlara daha ilgilidirler. B erenbaum 2008. M cC lure 2000 tarihli alnm asnda anaokulu a n n sonu ve ilkokul
ann b alarn d a kzlarn k k sam im i g ru p la r iind e oyu n
o yn am aya y n eld i in i, e rk ek lerin se gen eld e byk, h iy erarik bir
dzeni olan gru p lar ierisin d e rekabete dayal oyu n lar tercih etti
i ortaya ko n m u tu r. o cu k larn cin siyet kltrleri zerin e genel
bir bak iin bkz. S leld on 1996, M accoby 1998. t.'harlesvvorth
1987 tarihli alm asn d a kzlarn gen ellik le isted ikleri o yu n caa
u lam ak iin, erk ek ler gibi fiziksel olarak itim ek y erin e, szel
olarak pazarlk yap tklarn o rtaya koym u tu r.

40

kz ocuklarda ise bu orann yalnzca yzde 35: l.evet 1976.

40

oyuncak silahlar olarak kullanmak fin: M accoby 1998.

41

bezelyeleri mermi olarak deerlendirdiler: S h eld on 1996, M accoby

1998.

41

ona kz demek olduunu: B laise 2005 tarihli alm asn d a anaokulu

ve ilkokulu n ilk yllarn d aki sn flard a " k z " olarak ad d ed ilm en in
e rk ek ocu k lar tarafn d an en utan d rc, lekeleyici ve aalayc
hakaret olarak kabul ed ild iin i tespit etm itir.

41

kzlarn oyun ve oyuncaklarndan holanan: Ivirirg 1987 tarihli a l

m asnd a erk ek ocu k larn kzlarn oyu n ve o y u n cak larn d an h o
lanan d i er erk ek ocu k lar d lad klarn o rtaya karm tr.

41

ve dolaysyla saknlmas gerektiini: le irin g 1987 tarihli alm a

snd a, kar cinsi d layan o y u n lar oyn am a d nem i balam ad an
n ce bile, 24 ila 36 a y lk ocu k larn olu tu rd u u gru p lar arasnd a
y ap lan birok a ratrm ad a, erk ek ocuklarn kendi cin siyetlerin e
ait o yu n cak ve etkin lik leri tesp it etm ek te kzlard an d aha baarl
o ldu klarn aktarr. o cu k larn kendi ken d ilerin e d ayattklar bu
cinsiyet ayrm cl hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. lasterski
2005, M accoby 1998.

42

bebek ve. tekerlekli ara: lia s s e tt 2008.

42

oyuncaklar dier kzlara gre daha ok: Serv in 2003,

42

oyunlarnda luiyilk kas gruplarm ultrmuy: lia s se tt 2008. E aton

1986 tarihli alm asn d a, e rk ek ocu k larn o y u n cak larn n b yk
kas gru p larn altrm ay tercih ed ilerini yan stt n ve y ap tk-

172

Notlar
lan sp o rlarn da kaba m otor d avran ve ken dileri ile nesneleri
hareket ettirm e tercih lerine ayn a tuttu u nu, bu tercih lerin b eb ek
liklerind en itibaren g elim ey e balad n sy l y o r. C insiyete
zg o yu n o y n ay hakkn da g en el bir b ak iin bkz. Berenbaum
2008.
42

araba ya da uak kazas gibi: lijim a 2001 tarihli alm asn d a erk ek ve
k z ocu k larn yap tklar resim lerin belirg in cin siy et farkllklar
g sterd i in i ortaya ko ym u tu r. Y ap lan alm ad a kz ocuklar,
zellik le kzlar ve kad n lar o lm ak zere, insan ekilleri ve iek
ile kelebek izm e eilim in d ey d iler. K u lland klar renkler krnz,
portakal rengi, sar gibi p arlak ren k lerd i, resm ed ilen ier yerde yan
yana d izilm i hald e bu lu nu y orlard ve resim ler hu zu rlu olm a e i
lim in d ey d iler. rkek ocu k lar ise ku bak izim le r ve m avi gibi
karan lk ve so u k renklerle daha teknik nesneler, silahlar, dv,
arab a, tren ve uak gibi ulam aralar resm etm eyi tercih ettiler.
o cu k larn cinsiyetti sanat hak kn d a bkz. T ru m a 1999.

43

toplumsal mertebeyi belirlemek: A rch er 2006.

43

iindeki mizah grmeyi her zaman baarantadysa da: D iPietro 1981.

44

benlik-duygusunu oluturup bozabilir: E aton 1986.

44

dopamin salglanln sebebiyle: U ecker'n 2008b referansyla ku llan

d m z alm asn a g re d op am in in (D A ) beynin

artan m ezolin-

bik pro jek siyo n larn d ak i d zen len iin d e g r len cin siy etler aras
fark llk, g d len m e b ak m n d an cin siy e tler arasnd aki farklarn
sebebi olab ilir ve son u olarak erkek o cu k lar ve k z ocu k lar ya
da e rk ek le r ve k ad nlar arasnd aki g d len m i h areketlerin fark
ll n n seb eb i olabilir.
45

ocuklar cinsiyet ayrln kendi kendilerine benimserler: M accoby

1998.

45

birbirleriyle dalga geip kavga ediyorlar, kzlar ise bunlar yapmyor:

M accoby 1998. G d lenm ed eki cin siyet fark llklar iin ayrca
bkz. E m e 2007, Elanders 2009, B ecker 2008a.

45

tabii eer bir yer bulabildilerse: G ran t 1985.

46

kzlar byle bir tepki gstermediler: Feirin g 1987.

46

fiziksel ve sosyal nfuz edinme: E m e 2007, B ecker 2008b.

173

Erkek Beyni

46

"iyi becerilnesi gereken en nemli ey" iv. B oulton 1996.

46

nltt aylk alna siiresi boyunca: d eim an 1973, VVeisfeld 1987.

47

seviyelerinin dier ocuklara gre hln yiikseL VVeisfeld 1987.

47

on be yam geldiinde hiyeraride btltttc yer. VVeisfeld 1987.

47

erkek uruklarn farkl ekilde rendikleri: rkek ocu k larn k e n d i

lerinden g l akran laryla ittifak kurm a tercihleri ve k z o cu k
larn atm as/ ark ad alklara olan ihtiyac h ak kn d a daha fazla
bilgi iin bkz. Ben encon 2003, 2009.

48

Wii en sevdikleri oyuncak olmutu: I loeft 2008 tarihli alm asn d a,

bu cin siyet fark llklarn n erk ek lerin v id eo oyu nlarn niin d aha
ekici b u ld uunu ve bu n lara bam l olm a ihtim allerin in ned en
daha y k sek o ld u u n u aklam ay a yardm c o lab ilece in i o rtaya
koydu. B ilgisayar oyu nu o yn am a ve uzam sal yeten ek leri g e litir
m e h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. D e 1.isi 2002, l-eng 2007,
t .in n 2(105, O lso n 2007, l leil 2008 ve VVolbers 2006.

48

beynindeki dopamin retimine ilikin blgeleri: H oeft 20(18 tarihli

alm asnd a erk ek lerin m ezo k ortik olim bik sistem lerin in , yani
beynin d op am in b lgelerin in , kad nlara g re daha hareketli o ld u
u nu ortaya ko y d u . Bu d uru m d l beklentisi, d l n deerini
ren m e ve b ilg isayar oyu n lar oyn arken k i b ilisel d u ru m b a k
m ndan cin siy etler arasnd aki fark llklarn soru m lu su olabilir,
rkek beyni ve d opam in hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. kav
ram 2006 ve B ecker 2008b.

48

hareket etmese bile: (drafton 1997.

48

kendisinin zplamas iin gerekli olan kaslar: O rzh ek h o v sk ay a 200.5

tarihli alm asnd a erk ek lerin beynin m otor b lgelerin d e daha
fazla nron ak tiv itesin e sah ip o ld u klarn kefetti. "A n n e ltfen
biraz, d aha b ilg isay ar o y n am am a izin v er" yakarlar h akkn d a
d aha fazla bilgi iin bkz. C h ern ey 2008.

48

kzlara gre daha fazladr: H areket biyolojisi bakm nd an cin siy etler
aras fark llklar h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. b'ield 2008.

48

ve kendilerini ifade etm ek iin: h rlich 2006 tarih li a l m a s n d a

e rk ek o c u k la rn h a re k e t h a k k n d a k u n u m a sa la r b ile s k lk
la h a rek e t je s tle ri y a p tk la rn k e fe tti; bu je stle rin (k o n u m a

174

Notlar
o lm a d a n ) u zam sal d n m k o n u la rn d a b aarl p e rfo rm a n s
g s te rm e y le alak al o ld u u n u o rta y a k o y d u . Y a p la n d e n e y
d e e rk ek

o c u k la r

s z e l o la ra k ifad e e d e m e d ik le ri b ir uzam sal

d n m id rak im e lle rin i ve b e d e n le rin i k u lla n a ra k a k ta rd

lar. b ilg is a y a r o y u n la r o y n a y a ra k g rse i-u z a m s a l b ece rile rin i
e rk ek o c u k la r k a d a r g e litire n k z o c u k la r h a k k n d a bilg i iin
bkz. F eg 2007. 1'Vg, b ilg isa y a rd a ak siy o n o y u n u o y n a m a n n
c in siy e tle r aras u zam sal d ik k a t fark n n e re d e y s e tam am en
o rta d a n k a ld ra b ile c e in i, d o la y sy la zih in se l ro tasy o n b e ce
risi b a k m n d a n c in siy e tle r aras e its iz li i d re b ile c e in i
o rtay a k o y m u tu r. H arek et v e b eyin b a k m n d a n c in siy e tle r
aras fa rk la r iin b kz. Field 200 8 , H a m p so 200 8 , S p e ce 2009
ve b e ck e r 2009.
49

SUniikliibcek kelimesinin manas: b ed en sellem i bili hakknda

d ah a fazla bilgi ii bkz. S iak alu k 2008, T h o m as 2009 ve D eCaro
2009. Dilin nrobilisellii bakm n d an cin siy e tler aras fark llk
lar h ak k n d a daha fazla bilgi iin bkz. U llm an 2008.

49

tztmsal nunipiilusyonda ananlaj: K eller 2009 tarihli alm asnd a

beyn in sa yarm k resin d e m atem atik sel bilile ilgili alanlarn
ilevsel ve yap sal d zen len iin d e cin siy etler aras fark lar o ld u
u na d air kan tlar bulm utu r. S p ece 2009 tarihli alm asnd a
kad n larn birinci ah s n ianc o ld u k lar b ilg isay ar oyu nlar
oy n ay arak erk ek lerin uzam sal b ecerilerin e y etieb ild iklerii o rta
ya kov m u tu r.

49

bir nesneyi zihinlerinde: H aln 2009. Z ihinsel rotasyonla ilgili daha

fazla bilgi iin ayrca bkz. K oscik 2009, H am p son 2008, H ugdahl
2006 ve C lem ets-Step les 2009.

49

kzlar ne erkekler arasndaki en byk bilisel farklardan biri: bilim

insanlar zihinsel rotasyon aktiv iteleri esn asn d a beyinsel aktivasyon m o d ellerin d e cin siy etler aras ciddi b ir fark o ldu u ve
zih in sel rotasyon m eselelerini zm ek iin iki cin siyetin farkl
strate jile r ku lland k on u su nd a hem fikird irler, bu d uru m iki
cin siyetin gsterd ii p erform ans ben zer o lsa da d e im ez. A k
tr ki erk ek ler de k ad n lar da erk ek si ya da d ii tip d avranlard a

175

Erkek Beyni
b u lu n ab iliy orlar an cak beyinleri bunu yap arken farkl stratejiler
kullanyor. G rsel-u zam sal b eceriler ve d ille ilgili o larak b ey in d e
ki yap sal fark llk lar h ak kn d a bilgi iin bkz. H aggi 2009, Sh ayw itz 1995, Jo rd a n 2002, Iiefke 2005, N eh au s 2(H)9 ve lla n p so n
2008.
49

nesnenin boyutluluunu kavrama-. K zlar ok keli ek illerin

zihinsel rotasyonu nu analitik b ir ek ild e ve para para yap arken
erk ek lerin bt nl k l bir zihinsel rotasyon m odeli k u lla n d k la r
nn ortaya k m asn d an t r , bilim insanlar cin siyetin etk ileri
nin stratejid e b ir fark llam a yan sttna inanrlar. T esto stero n ve
zihinsel rotasyon h ak k n d a bilgi iin bkz. Yu 2009, l leil 2008 ve
1 looven 2004.

50

aklamalarnda hibir kelim e kullanmama: I l rl ieli 2006 tarihli a l

m asnd a, konuyla ilgili h ib ir eitim olm akszn , erk ek ocuklarn
ken d ilerin e verilen sek iz soru n u n sek izinin d e cevabn a jestler ve
h arek etler ile ulatn, kzlarn ise se k iz soru d an h ib irin e jest
ya da harek et k u llan arak cev ap verm ed iklerin i tespit etti. "Je s te itim i" ard nd an k zlar daha iyi son u lara u latlar, beden sel
hareket ve m atem atik eitim i hak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz.
G o ld in -M ead o w 21K19. H areket ve m atem atik arasnd aki iliki
h akkn d a bkz. B road ers 2007, T erleck i 2008, T h om as 2009, Lorey
2009, T h ak k ar 2009 ve M uzert 200.9.

50

hibir mdahale Olmad srece, bu devreleri farkl kullanrlar: G rsel-u zam sal idrak ve ren m e bakm nd a cin siy etler aras fark lar
hakknda d aha fazJa bilgi iin bkz. 1 Ianpson 2008. Z ihinsel ro ta s
yon iin ku llanlan beyin d ev releri bakm nd an cin siy etler aras
fark lar h akkn d a y ap lm baka alm alar iin bkz. N utlall 2005,
C asey 2001, Jord an 2002, P eters 2006, Q u asier-P o h l 2002 ve Parson s 2004.

50

kk miktarlarda androstenedion denen ferom on: 1 iu m m el 2005.

E rgenlik d n em in d e y aanan bedensel d e iim lerd en n ce b ala
yan arpc h o rm onal d e iim ler h ak kn d a bkz. I.aren 2(X)3.

176

Notlnr

2 E R G E N E R K E K B EY N
54

ergenlik ncesi fayn- yire belirgin ekilde farkl: Y u rgelu n-T od d 2007
tarihli alm asn d a g en lerd e erg en lik d nem i boyu nca d uygusal
ve bilisel d e iim ler oldu un u ortaya koydu . D ikkat, d l hissi,
d u y g u lan ayrt ed eb ilm e, drt leri en g ellem e ve hed efe ynelik
d avran ile ilgili beyin b lgeleri, erg en lik d n em i boyu nca ve
y etik in lik d n em in in balarnd a m im ari b ir yen id en y ap lan m a
ya maru/. kalyor.

54

ufack adrnjen alteri: Svvaab 2009 tarihli alm asn d a erk ek b ey

ninin belirli b lgelerin in yeni d oand a kad nlara gre testosteron
iin daha fazla alc sin ire, d i er bir d eyile, and rojen alclarm
(A R) sah ip old u u n u , ancak bu blgelerin en verim li e tk in lik leri
ne b alam ak iin erg en liktek i testosteron retim ini beklediklerini
ortaya koydu . K auffm an 2010 tarihli alm asn d a erk ek lerd e ve
d iilerd e erg en li in balan gcnn farkl ek ild e d cetin len d i in i
ortaya kard . E rgenlikte testosteron sev iyesi a rta r ve bu sev iy e
ler d u y gu sal ilikiye o ldu u k ad ar sald rg an l a olan eilim i de
attrr. E rk e k le r bakm alar gerek en ocuklar o lana ya da yallk
larna g e le n e k ad ar testosteron sev iyeleri d m ez. T esto stero n ve
erk ek beyni h akkn d a d aha fazla bilgi iin bkz. M atsudn 2(X)8, Wu
2009, S ato 2008, N eufang 2009, B ecker 2008b, C iofi 2007, Zuloaga
2008, Slah 2004, S ch u lz 2006 ve 2009.

55

kendi yandaki dier birok onk: C h ristako u 2009'd a bilisel kon

trol alm alar esn asn d a ergen d iilerd e prefrotal kortekste
(l FC ), erk ek lerd e ise parietal lobda yaa bal bir iyilem enin
etkin letiin i ortaya kovm u tu r. Perin 2009, G ied d ise 1996 ve
2006 tarihli alm alarn d a erg en lik and aki beyin geliim inin
k zlar ve e rk ek lerd e farkl old u u n u , kzlard a bu geliim in d oru
una erk ek lerd en bir ila iki yl n ce kld m belirtm ilerd ir.

55

yirmi kat ykselmesi: L irsen 2003. Testosteron, andnje, andrenar

55

beyninden kaynaklanan: H alpern 1998 tarihli alm asnd a erkek

hakknda daha fazla bilgi iin bkz. N akam ura 21XM ve leper 2009a.

o cu k larn cin sellik ve sald rg an l a y n elik d n ce le rin d e

177

Erkek Beyni

erg en lik a esn asn d a b y k b ir d eiim yaand n tespit etti,

bilim insanlar testosteronu n sald rg an lk bakm nd an cin siy etler
arasnd aki ayrm n esas sebebi olduu k on u su nd a g r birlii
iind edirler. S ald rg an lk ve testosteron arasnd aki iliki hakknda
bkz. A rch er 2006 ve T erb u rg 2009.
55

penisini uzatp kalnlatracak: I.aren 2003. E rgenlik d n em in d e

erekte o lm am p enisin boyu iki katna kar. Penis bo yu n u n u za
ma hzndaki en sratli y k seli erkek ocuun erg en li e g irm e
sin d en yl son ra yaanr.

55

kzlarn beyinlerindeki ayn blgeye gre: Svvaab 1985 ve 2009.

55

zihnin en n sras: I laipern 1998 tarihli alm asnda testosteron

seviyesinin y ksekliiyle ilk cinsel birlem e arasnda bir iliki o ld u
u nu tespit etm itir. Ergenlik d nem ind e ilerlendike, testosteron
ergen erkein am igd alasm da, hipotalam usunda ve om u riliind e
d aha etkin olarak hareket ederek onu elem eye ve iftlem eye te
vik eder.

56

bir "sapa" dntklerinden: T estosteron erk ek om u riliin d eki ve

beyn in grsel kortek sid eki hcreleri l m d en ku rtarm akla k al
m az; grsel kortek se cinsel ad an ekici kad nlara od aklan m asn
syler, baz erk ek ler, erg en lik alarn d ayk en beyinlerinin grsel
algsnn d eitiini ve, nered eyse bir geced e, bo yu nlarn kracak
s ratle kafalarn ev irm ek iin bir d iinin etraflarnd aki varlna
d air en u fak bir ipucunun yeterli hale geld iin i hatrlarlar. K ad n
larda om u riliktek i bu zel sek s h crelerin in te ikisi testosteron
eksiklii seb eb iy le lr. O m u rilik te len h creler h akkn d a d aha
fazla bilgi iin bkz. N unez 2000 ve llreed lov e 1983. H om o sek s
el erk ek lerin beyni ise erg en lik d n em in d e hem cin slerinin y z
ifadelerin e, v cu tlarna ve ferom on larna tepki verm ey e balar.
N arrig J0 0 3 tarihli alm asn d a 16-20 ya aras erk ek lerin y zd e
2.9'u n u n hem cin slerin e kar ekim h issettiklerin i belirttiklerini
ortaya koym u tu r.

56

Kzlarn srekli zihinlerini megul etmesi: ergen lik d n em in d e, sek s

ve elem e blgesind eki d opam in sev iyesin in artm as cinsel m oti
vasyonu arttrr ve grsel hayalleri tevik eder. VVilelson'n 1991

178

Notlar
tarihli alm asn a gre, beyn in bu blgesi erk ek lerd e kad nlara
g re 2.0 ila 2.5 kat d aha b y kt r. ecker 2008b referansyla ku l
lan d m z alm asnd a beynin bu b lg esin d ek i y ksek d opam iin y k sek cin sel m otiv asyonla balants o ld u u n u ortaya
koy m u tu r. E rkek beynindeki cinsel m o tiv asy o n h akkn d a daha
fazla bilgi iin bkz. Yeh 2009, I lalpern 1998, E m e 2007 ve lialthazart 2007.
56

irki plilinin lin mhtr: ecker 2008a referansy la ku lland m z

alm asn d a, erg en lik d nem ini bitirm i erk ek b eyn in d e cinsel
"m o tiv a sy o n ve sperm retim i her zam an 'a k ' h ald ed ir" der.

56

vazopressin isimli eliki bir hormon: V azo p ressin i testosterona

bal d zenlenii h ak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. Pak 2009.
D ev ries 2008 tarihli alm asnd a beynin vazopressin d o n an m
nn belki d e cin siy etler aras ral fark lln en tutarl rnei
o ld u u n u ve erk ek lerin daha fazla v azop ressin (V P ) nronuna
sah ip o ld u u n u , beyn in bu b lgelerin d en g elen etkileim leri
kad nlara g re daha youn y aad klarn ve V P 'in erk ek lerd e
cinsel d av ran lar d iilikten arn d rd n belirtm itir. A ratrm a
clar V P bakm n d an cin siy etler aras fark llklarn ayn zam an da,
rn e in sald rg an lk gibi sosyal d avran lard ak i cin siyet fark llk
laryla da rt t n kefetm ilerd ir. H orm on lar, cin sellik ve
d av ran lar h ak kn d a bilgi iin bkz. eck er 2008b, ( ileqson 2009,
Fo rger 2009 ve Pfaff 2002. V azopressin ve o ksiin sin in ters etkileri
hak kn d a bilgi iin bkz. V iviani 2008.

57

slnllisii ya tin kentline ait blgesi: E rgenlik d n em in d e bir testosteron

takn yaan r ve bu horm onu n art cin sel o lara k uygun k ad n
lar iin e rk ek le r aras rekabetin, ya da bu kad nlar ek m ek iin
g erek en kay nak lar tedarik etm ek iin o lan rekabetin stresi altnda
g e n e rk e e m cad eley e h azr olm a ansn verir. A yn zam anda
bu testo steron taknlar cezaya knr ol hassasiyeti tznlhr ve d
le kar o lan hassasiyeti y kseltir. K onu hak kn d a gen el bir bilgi
iin bkz. A rch er 2006. T estosteron ve d av ran arasnd aki iliki
h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. D abbs 1996, Van llo n k 2004,
1 land a 2008, ecker 2008a ve E v arh erh e 2009.

179

Erkek Beyni
57

hiyerarik gruplar iimle stat bilincine sahip biimde yaayarak: Dehrens 2(KW tarihli alm asn d a beynin stat b ilin cin e s a h ip g ru p lar
iind e yaam ak ve hiyerari gzeten sosyal d av ran lar g elitir
m ek iin ihtiyac olan a rg s n nasl gelitird i in i anlatr.
Y ap lan aratrm ad a beyn in iki farkl a rg s n n zellik le a k tif
oldu u o rtaya ko n m u tu r, ll blgelerd en ilki g c arttrm ak ve
d l ren m ek iind ir. kincisi ise kiinin karsn d akin in d
m anca y a d a d o stan e niyetleri h akkn d a tahm in y r tm esi g erek
tiin d e d ev rey e g iren b ir a rg s d r.

57

alt sralardan mmkn olduu kadar uzak durma: T esto stero n ve

stn olm a ihtiyac hak kn d a daha fazla bilgi v e baz in sanlar
y ksek stat d en gay retle k an rk en niin bazlarn n bu n u n iin
abalad hak kn d a daha fazla ayrnt iin bk/.. Jo se p h s 2006.

57

balarn derde sokacak riskler: R iskli k ararlar alm a ve iyi m u hakem e

h akknda d ah a fazla bilgi iin bkz. VVeber 2008. rkekler, e k o
nom ik bakm d an riskli h arek etler ve testosteron h akkn d a daha
fazla bilgi iin bkz. D reber 2 0 0 9 ve C oatos 2008.

57

ergenlie girmeleriyle balayan: G ie d d 'in 1996, l.en ro o t'u n ise 2007

tarihli alm alarn a g re k zlard a beyin hacm in in zirv e yap t
ya 10,5 iken e rk ek lerd e bu y a 14,5'tr. Firgenlik 'an d a beyin
geliim i h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Ile m s 2009, l lerve

2009 v e vat D u ijv en v o o rd e 21X18.

57

onlu yalarnn sonuna ya da yirmili yalarnn bana: O nlu y alar

d aki beyin geliim i h ak k n d a daha fazla bilgi iin bkz. C am eron
2005, Luna 2004b , T ie m e ie r 2010, C ied d 1996 v e 2006, Schvveinsbrg 21X15.

58

onun derslerine odaklanmasn salamak: E rgen likte zihinsel geliim

h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. Y u rgelun-T od d 21X17 ve O chsn e r 2(X)4.

58

cinsellik ve saldrganlk demeleri: T rain o r 2004 tarihli alm asn d a

erk ek lerin fk elen m elerin i takiben testosteron sev iy elerin d e y aa
nan y kseliin , b ir son raki g n yaan an baka bir d u ru m d a daha
sald rg an d av ran m alarn a n ed en old u u n u tesp it etti. T estostero n
ve v azo p ressin h ak k n d a daha fazla bilgi iin bkz. Y o n g 2009a,

180

Notlar
N eu m an n 2008b , K aggenbass 2(X)K, K ajatie 2006, S ch lz 2006a,
Th o m p so n 2006 ve K everne 2(K)4. T esto stero n ile robilim , cin
sellik ve psikoloji arasnd aki iliki hak kn d a aratrm alar iin bkz.
B ecker 2008a, lim e 2007 ve A rch er 2006.

stres hormonu kurtizol ykselie getiini: W illiam son 2008.

88

korku kltesi - tmigdtla- etkin hale gelecek: A m igd alan n esas g re

vi b eyn e tehlikeyi haber v erm ektir, bylece d e korku ve kaygy
da tetik lem i olur. D ebiec 2005 tarihli alm asn d a am igd alad a
v azo p ressin (retim ini testosteron tevik eder) ve o ksitlisinin
( retim ini strojen tevik eder) ters y n lerd e altklarn ke
fetm itir. S ek s h orm onlar ve d av ran hak kn d a d aha fazla bilgi
iin bkz. 1 lu b er 200.8, Pittm an 2005, D onald son 2 0 0 8 ,1 Terry 2008,
T su n em atsu 2008, V iviani 2008 ve B olshakov 2009.

58

ev dem hu ie pek yaramyor: W illiam son 2008 tarihli alm asn

da stres ho rm onu kortizolun etkisin in testosteron ve d op am in
y k se ld ik e erk ek beyni zerin d e g ilg id e azalan bir etk iy e sahip
o ld u u n u kefetm itir. Hu y zd en beyn in d ikkatini ek ebilm ek
iin g ittik e daha fazla hey ecana ihtiya v ard r. D opam in in e rg en
lik d n em in d e erkek b eyn in deki resep t rlerin azaltm as h ak k n
d a daha fazla bilgi iin bkz. leck er 2008a.

59

onuncu /a da on birinci snf: U lusal E itim istatistikleri M erkezi.

A yrca T y re'n in 2008 tarihli alm asn d a da ele alnm tr.

59

liseyi yarda brakanlar: U lusal Eitim statistikleri M erkezi. D aha

fazla bilgi iin bkz. B irleik D ev letlerdeki O kul T e rk O ran lar,
2004. U lusal Eitim K onseyi 2009.

59

O ve F notlar: U lusal Eitim statistikleri M erkezi, U lusal Eilim

K onseyi 2009.

f>0

on bir ila on iki yalarnda: K oeneberg 2004.

MI

beyinlerinin en az on suale ihtiyac vardr: I lagen au er 2009 tarihli

alm asn d a uyku yok su nlu u nu n lon eostatik ve sirk ad iy en
d zen d eki erg en lie bal d e iim lerd en kay n ak lan d n , bu
d u ru m u n da uykuyu daha ge saatleri; teled ig ini belirtm itir.
O nlu yalarn d aki ocuklard a uyku bo zu k lu klar h akkn d a daha
fazla bilgi iin bkz. C row ley 2007.

181

Erkek Beyni
60

bir ey hakknda heyecanlanm ak : B ecker 2008a: E rkek ocuklarn

heyecan eii d e iir, bu da onlar d aha az a k tif yap ar. Ergenlik
d nem ind eki d u y gu sal ve bilisel d e iim ler hak kn d a d aha fazla
bilgi iin bkz. V u rgelun -T od d 2007.

60

yetikinlere ve ocuklara kyanla: M cC lu re 2004. Beyindeki zevk, dl

ve risk h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. B ornov alov a 2009.

60

norm al seviyelerde uyar hissetmeye yetecek kadar: B ecker 2008a refe

ransyla ku llan d m z alm asnd a, erg en lik an d a beyind e
d opam in m otivasyon sistem in in erillem esinin ve d iilem esinin
hzland n b elirtm itir.

61

ocuklarn ya da yetikinlerinki kadar: M cC lu re 2004. Konu hakknda

y azlm m ak aleler iin bkz. B ecker 2008b, S tein b erg 2004a, T eich er 2000, K ealing 2004 v e laus 2009.

61

manzarann ne kadar deitii: zel alan ihlaline verilen tepki ve

alan savu n m as erg en lik d n em in d e d eiir. A rcher 2006 tarihli
alm asnd a fM RI alm alarn d an ed in ilen nem li kan tlarn,
testosteron ile b akasnn yz ifadesindeki fk ey e am igd alam n
verdii tepki arasn d a bir iliki old u un a iaret ettik lerin i, bu
d u ru m u n erk ek leri daha da kzm aya y n len d irebilece in i ortaya
koym u tu r.

61

baka insanlarn yz ifadelerini alglama: M cC lu re 2004.

61

beyinlerimizin alglayn deitirerek: Ergenlik d n em in d e y k

selen h o rm on sev iyeleri beyni yeni d avran biim lerin e hazr
lar. o cu k lu kta bile h o rm o n lar d avranlar hazrlam a grev ine
sah ip tirler, y aln z bunu k k sev iyelerd e yap arlar. T esto stero
nu n erk ek ocu k larn d avran lar zerindeki etkileri iin bkz.
A rch er 2006, Finkelstein 1997, De Vries 1998, V an H onk 2004 ve
D abbs 1996.

61

Ergenlik andaki bir erkek ocuun gereklik algs: T h om p so n 2004.

Y ansm alar erk ek b eyn in in d erin liklerin e k ad ar yay lan vazopressin nronlar hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Caldvveil
2008.

62

bir gen kzn gereklii alglay: O ksitosi ve v azopressi ile erkek

ve kad nlard aki sosyal d av ran lar arasnd aki balant hakknda

182

Notlar
gen el bir bak iin bkz. C arter 2009. C in siy etler arasnd aki fark
larn altnd a y alan nrobilim hakkn da daha fazla bilgi iin bkz.
B ecker 2008b.
62

saldrmaya ve savunmaya ynelik davranlar: C raig l. 2009, O 'C o n no r 2004, A rch er 2009 ve 2006. lik ek ve k ad n beyin lerin d e alg
lam a ve m otiv asyon d e iiklikleri hakkn da d aha fazla bilgi iin
bkz. lieck er 2008a.

62

burun apreyi araclyla vazopressin vererek: T h o m p so n 2006 tarihli

alm asn d a, erk ek lere fazladan v azo p ressin verm enin, tanm a
d klar baka erk ek lerin suratlarn g rd k lerin d e d aha fkeli ve
rekabeti d avranm alarn a seb ep old u u n u gsterd i. Erkeklerin
o nlu yalarn d an orta yalarna k ad ar y zlere verdikleri tep kile
rin d eiim i h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. D eeley 2008.

62

hormonlarn etkisi altndayken potansiyel tehlikeler: M o lla 2009, Beck er 2008a ve C o b ro g g e 2007.

63

blgelerini ve elerini korumada saldrganlatklar: G o b rog g e 2007

tarihli alm asn d a bir d iiye iki hafta s rey le bal olan erkek
h ay v an larn yaban clara kar y ksek sev iy ed e sald rg an latk
larn tesp il etm itir. Bu ned enle hip otalam u staki d opam in ve
v a zo p ressin 'in erk ek lerd e tek elilik le ilikilen d irile devam l
s ald rg an l n o lu m asnd a rol olabilecei hipotezi ne s r l
m tr.

63

yan bakma ve bili/yapma: T eh d itk ar yz ifadeleri ile y iiz ifadesi tak

lidi, d u y gu larn taklidi ve y z ifadelerini ayarlam ak bakm ndan
cin siy etler aras farkllklar h ak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz.
S on n b y -B org strom 2008.

63

gilcii elde tutmak iin kullanlr: A rcher 2006 tarihli alm asnd a
baskn erk e in fkesin i g steriin in d zen i ku v vetlen d ird ii
top lu lu k lard a, kzgn y z ifad esin in nem li b ir m anas o ld u u
nu tespit etli. P rim atlar krallnd ak i st n l k savalarn d a alfa
erk ek hasrm a yu kardan d ik dik b ak ar ve g zlerin i karan taraf
restlem eyi kay b ed er. Ayn ey in san lar arasn d a da g zlem le
n ir - o denli ki yksek testosteron bu d ik bakn ya da y z yze
m cad elen in sresi ile ilikilend irilir. T esto stero n sev iyesi d k

183

Erkek Beyni
erk ek ler g z kon tan bo zarak , baklarn aaya ya ila baka
y ere ev irerek d aha itaatk ar d av ran lar sergilerler.
6.1

Yaptm aratrmaya gre en yksek testosteron seviyesi: A rch er

2006.

9-15 ya aras erk ek o cu k lard ak i te sto stero n sev iy esin i

in celey en Kovve, 2004 y ln d a k i alm asn d a e rg en lik a n d ak i

o c u k la rd a testo stero n u n arp c ek ild e y k se lm e sin in so sy al
e g e m en lik ve lid e rlik stat s k azan m ay a katk s o ld u u n u te s
pit etm itir.
63

tehditlere daha saldrgan tepkiler verdiklerini: O h v eu s 1988.

63

daha huysuz ve sabrsz olduklar: O h v eu s 1988 tarihli alm asnd a

y ksek sev iy ed e testo steron u n erk ek ocuklar daha sa b rsz ve
hu ysu z yap tn, bunun ila sald rg an -zarar verici d avranlara
eilim lerini arttrd n ortaya koy m u tu r.

63

saldrganlkla ilgili beyin devreleri: VVirth 2007. fkeli y zler ve tes

tosteron sev iyesi arasnd aki iliki hakknda daha fazla bilgi iin
bkz. Van I lonk 2005 ve D elville 1996.

64

ergenlikten ncesine gre: K ym arczyk 2007.

64

kzlarn ve erkeklerin beyinlerindeki: K ym arczyk 2007 yln d a beyn in

ses tonunu ilem esi bakm nd an cin siy etler arasn d a bir farkllk
old u u n u tespit etti. Beyin kim yas ve Y krom ozom u nd aki c in si
yeti belirleyici gen hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. \Vu 2009 ve
Paus 2009.

64

miizik sesi dinleyileri esnasndaki: K uyljes 2007 ylnda erk ek bey

ninin parazit sesini kadn beyn in e g re daha iyi d e erlen d ireb ild iini tesp it etti. C in siy e tle r arasnd aki iitsel fark lar h akkn d a
d aha fazla bilgi iin bkz. V o y er 2001 ve lkezaw a 2008.

65

kadn beynine gre daha fazla: R u ytjes 2007. A nne karnnd aki beyin
geliim i ve testosteronu n iitm e zerindeki etkileri h akkn d a
d aha fazla bilgi iin bkz. Beech 2006 ve C o h en -B en d ah a 2004.

65

muhabbetlerinin melodisini takip etmek neredeyse imkanszd: Schi m er

2007 yln d a d uygulara ilikin kelim elerin ral sistem d e ilenii
bakm n d an cin siy etler aras fark llklar zerim le alt ve bu
kelim elerin anlam ve niteliin in kad n b eyn im le daha hzl ilen
d iini kefetti.

184

Notlar
65

seksi retmenin vcut lleri: (iu ille r 2007 tarihli (.alnm asnda
ren cilerin evrim ii ve cep telefonu y azm alarn d a dil k u l
lanm bakm n d an cin siy etler aras fark lar tespit etti. I x 2(Kt7
ylnda hzl m esajlam a bakm n d an c in siy e tler aras farklar
zerin e alt ve kad nlarn erk ek lere g re d uygusal olarak daha
d av u ru m cu m esajlar gn d erd iklerin i kefetti.

65

kzlar ise nisanlar ve ilikilerden: K ad nlarn ve erk ek lerin dili nasl

farkl ku lland ve neden baka k o n u lar h akkn d a konutuu
hak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. Tanun 1990. K ad nlar sosyal
kay glarn yan stan kelim eler ku llanrlar; e rk ek le r ise d aha som ut
kon ulara ve ahsi olm ayan m eselelere y n elirler. Nevvman 2008
yln d a 14.000'i akn cep telefonu m esaj in celeyerek kadnlarn
psik olojik ve sosyal kon ularla ilgili d aha fazla kelim e ku llan d k
larn, e rk ek lerin ise nesnelerin zelliklerin i anlatan ve kiisel
olm ay an kelim eleri tercih ettik lerini tespit etti. Dil ku llanm nd a
cin siy etler aras fark llklar hakkn da daha fazla bilgi iin bkz.
T an en 1997, U a p e r 2 0 0 7 ve U llm an 2008.

65

nesneler ile ahsi olmayan konular: P em ebaker 2004.

65

ahsi m eseleler hakknda >ek fazla konumak: Nevvman 2008.

86

beyin devrelerine ergenlie girmeden nce: liu rn ett 2009 tarihli al

m asnd a. tem el d u y gu larn (iren m ek ya da korku gibi) aksine
sosy al d u y gu larn (sulu lu k hissi ya da utan g ib i) bir baka
kiin in ruhsal d uru m u nun tem silini g erek tird iin i ve bu srete
erg en lik and aki g en lerin sosy al d u y g u lar iin, tem el d u y g u
lar iin ku llan d k larn d an baka bir beyin blgesi ku lland klarn
tespit etm itir, g o c u k la r ve y etik in ler ise bu farkl blgeyi k u llan
m azlar. O/l yalard aki gen lerin beyni ile yetik in lerin beyninin
verd ik leri tep kiler arasnd aki ayrm hak kn d a daha fazla bilgi iin
bkz. M cC lu re 2004.

66

sosyal onaylanma veya onaylanmama konusunda: K lucharev 2009

yln d a akranlard an oluan gru p lar ierisin d eki fikir atm alar
nn beyn in K C Z 'deki tepkisini letikled ini kefetm itir, buradan
h arek etle, sosyal gruplarn n orm larnn K CZ ve ventral slriatu m u etkin li i araclyla uyum iin d e olab ild i i son ucun a

185

Erkek Beyni
ulald. Jocham 2009 tarihli alm asnd a bir eylem o lu m su z
bir son uca ularsa d avran n d zeltilm esi gerek li in i ve insan
beyn in d e RCJZ'nin hatalara ve sosyal onay lan m am a d u ru m larn a
kar old u ka h assas o ld u u n u tespit etti. Ileyi ve sosyal o n ay
lanm a h akkn d a d aha fazla bilgi iin bkz. T /.ur 2009, Y aniv 2009
ve liehrns 2009.
67

muazzam bir yeniden ayarlanma sreci: Ergenlik d n em in d e sosyal

d lanm ann ve ak ran lar tarafn d an red ded ilm en in z nt s n n
beyind e yaratt etk iler h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Ma ten
2009. Beynin u tan ya da su lu lu k d uygusu gibi sosyal d u y g u lar
ned eniyle ay arlarn n d e im esi h akkn d a d aha fazla bilgi iin
bkz. B urett 2009.

67

klan ya da kabilelerinden: Freem an 2009a referansyla ku llan d m z

alm asnd a k lt r n beyn in tepkilerini ek illen d ird iin i tespit
etm itir.

67

skoru eitleyip saygnln geri kazanmadan: S tan to n 2IKI9 tarihli

alm asn d a y k sek testo stero n sev iyesin in erk ek lerd e baskn
d avran ve stat p ein d e k o la ilikisi o ld u u n u ve erk ek lerin
testosteron sev iy elerin in eg em en lik m cad elesini k azan d k larn
da y kseld iin i tesp it etm itir. Bu olu m lu geri b eslem e g elecek
teki baskn d av ran lar iin d e tev ik edici olu r, rkeklerd e hor
m o n lar ve so sy al sta t arasn d aki iliki h akkn d a daha fazla bilgi
iin bkz. S ap o lsk y 1986 ve 2 005, B eck er 2008b, I lerm an s 2006-2007
ve 2008, Kubiranv 20(15, V an Hovk 2<X)5 ve 2007, V iau 2002.

67

akranlar niide nasl grndyle: Beyin, so sy al d e er, sosyal

ren im ve zg v en h ak k n d a d ah a fazla bilgi iin bkz.. B eh ren s
2008 ve E m e 2007.

67

sosyal hiyerariyi oluturmak ve srdrmek: B eyin, sosyal h iyerari,

egem en lik v e itaat hak kn d a d ah a fazla bilgi iin bkz. Freem an
2(X)9. O nlu yalard aki g e n erk ek lerin d avranlar ve h orm onlar
arasnd aki iliki h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Olvves 1988
ve A rch er 2006.

67

dvmekten korkmuyor: Seli 2009 tarihli alm asn d a erk ek lerin

kzgn y z ifadeleri tak n m ak gibi d m anca niyetleri d a vu ru

186

Notlar
tavrlarn erg en lik alarnd a g sterm ey e balad klarn ve d ier
erk ek lerin g c n ya da ne kad ar kavgaya m eyilli old u u n u tes
pit etm eyi ok hzl ren d iklerin i ortaya koym u tu r.
68

ytisizletiyi: lvveus 1980 ve 1988 tarihli alm alarn d a erg en

68

kendi takm kaybedenezmi gibi: H eyecan ve d o p am in sistem i bak

lik an d aki gen lerin asabiletiklerin i belirtir.

m n d an cin siy e tler aras fark llklar ve erk ek beyni hakknda daha
fazla bilgi iin bkz. Heckor 2008a. S alv ad o r 1987, 2003 ve 200.3
tarihli alm alarn d a m cad ele esn asn d a b ir erk e in testosteron
sev iy esin in y ksekli in i tespit etm itir, bu n u n la beraber, m ca
d ele gerek tiren m eselen in m cad ele ed en erk e in gznd eki
d eeri ve n em in e g re d eien m iktarlard a da olsa, kazanm a
d u ru m u n d a testosteron sev iy esin in k o ru n d u u , kay b etm e d u ru
m unda ise d t kefed ilm itir. S u ay 1999 tarih in d e ju d ocu lar
zerin d e alm tr. 15u sporu yap an lard a testosteron sev iyesin d e
b yk y k selm eler ile d v esn asn d a kzgn g r n m ek, m ey
d an o ku m alara cev ap verm ek ve sald rg an ca m cad ele etm ek
arasn d a ciddi b ir balant o ld u u tespit ed ilm itir. R ekabet,
beyin ve testosteron hakknda d aha fazla bilgi iin bkz. Clatzke-K op p 2009, K ahnt 2009, Snllet 2009, K raem er 2004 ve lien n a
1993.
69

kaybetmeye yre, izleyicilerde dahi: B ernhardl 1998 tarihli alm asn

d a, hayali bir kazan m a hissinin - rn e in kazan an takm n taraf
tarn n y aad hislerin - testosteron sev iy esin in y kselm esin e
ned en old u u n u ortaya koym u tu r.

70

kendi fikirlerin i savunmak iyin: YVeisfeld 1999. E rg en lik andaki

erk ek lerin geliim in in psik olojik aam alar h ak kn d a d aha fazla
bilgi iin bkz. hevinson 1979.

70

ailesinden zerklik hakk isteyecektir: VVeisfeld 1999 ve 2003. biseher

2007 tarihli alm asnd a yetikin e rk ek le rd e g r len toplum sal
cin siyet rol atm alarnn b y k k sm n n , eb ev ey n lerin erg en
lik d n em in d e ar koruyu cu d av ran laryla ilgisi olduunu
tesp it etm itir.

70

cesaretle kendi balarnn aresine baktklarn: S p e ar 2004.

187

Erkek Hey

70

her nesilde yeni fikirler: S p e a r 2004 ve N elson 2005.

71

riskli eyler yaymaya heves: N elso 2005. S loiberg 2007 t.rili al

m asnda erg en lik ve n iv ersite agd .ki bireylerin o cu k lar ya
da y etik in lere g re daha fazla risk ald k larn , bunun y an sm as
nn otom obil kazalar, iki t k etim i, d oum kontrol y n tem lerin in
kullanm ve su istatistiklerin d e de gr leb ilece ini belirtm itir.

71

yiivli nlnnyun hr unlk seimlerinin dastz sonulun: Steinberg

2007. T eicher 2000 tarihli alm asnda beynin zevki ertelem eye ya
da dnm eden hareket etm eyi engellem eye yarayan blgesinin P i'tJ - geliim ini ancak onlu yalarn son larnd a tam am ladn ve
erkeklerde kzlara g re daha ge gelitiini tespit etm itir.

71

bilgisayarda uyandklar yar oyununda: S tcn b erg 2004 tarihli al

m asnda erg en lik and aki gen lerin akranlar yan larn d ayken
bilgisayarda oyn ad k lar yar oyu n larn d a no rm ale g re iki k at
tan daha fazla risk ald k larn tespit etm itir. Dahi 2008 tarihli
alm asnd a uy ku su zlu u n erg en lik and aki g en ler arasnd a
ok yaygn o ld u u n u ve y etersiz uykunun son u larn n (tyu yaknlm ak, d ikkat eksikli i, asabiyet ve alkole d ay an k szlk ) bu
genlerin ara ku llanrken ald k lar risklere b yk katks o ld u
unu ortaya ko ym u tu r.

71

ne yaylklarn biliyorlar: Hatun 2008 tarihli alm asn d a A lil/ d e

10-24 ya arasnd a hay atn kay bed en kiilerin !72'sinir lm
ned eninin d rt sebep ten kay nak lan d n tespit etti: nolorl ara
kazalar, d i er k astsz y aralan m alar, cin ayet vo intihar. 2007
tarihli ulus an d a g erek letirilen G en lerd e Riskli D avran
A ratrm as'n a (YRIS) g re lise ren cilerin in birou hu drt
ned end en biri seb eb iy le lm e ihtim allerini arttracak d av ran lar
d a bulu nuyorlar.

71

bamszl kaldrmaya biyolojik olarak hazr: D orem u s-l'itzv ater

2010 tarihli alm asnd a beynin m otiv asyon ve d lle ilgili bl
gelerind eki biyo lojik d e iim lerin , oh yalarm d aki gen lerin
akranlaryla olan risk alm a, yen ilik aray , uyuturucu ve alkol
kullanm gibi sosyal e tk ileim lerin i yetik inlere g re d aha fazla
arttrd m tesp it etm itir. Uyku yetersizliin in onlu yalarnd aki

188

Notlar
gen leri akran laryla riskli etkileim lere nasl yn lend ird ii h ak
knda d aha fazla bilgi iin bkz. Dahi 2008.
72

/rrefrontal korteks (PFC) tarafndan ynelilir ve fren pedal gibidir: S te

inberg 2004 ve 2007.

72

erkeklerde \/irniI yalarnn bam kadar: G ied d 1 0 % ve 2000.

72

annelerinin bedensel yaknl iv kokusu: S av ic 2001,

W eisfeld ise

2003 tarihli alm alarn d a gen etik akrab alk o lan aile yelerinin
kok u su n u n rom antik ekiciliinin olm ad n ortaya ko y m u lar
d r. M ! 1C gen leri ve ten ko kusun un ekim i h ak kn d a daha fazla
bilgi iin bkz. C n rv er-A p gar 2006, W edekind 1905 ve Ynmnkazi
2007.
73

ksa rinsel fanteziler kurmaya: C am p bell 2005 tarihli alm asnd a

12-18 ya aras ren cileri inceled i. alm ad a uyku esn asn da
b o alm a, ikincil cinsel zellik ler ve t k rkteki testosteron d ze
yi ile ilk cin sel fantezi, ilk cin sel birlem e ierm eyen rin sel d avra
n lar ve ilk cinsel iliki arasnd a balant old u u kefedilm itir,
rkek ocu k lard a ya ortalam asn n ilk erek siy o n iin 10.75, ilk
cin sel fantezi iin 12.66, ilk d efa uykuda boalm a iin 13.02 ve
kandaki testostero n sev iyesin in yetikin sev iy esin e gelm esi iin
17.2 oldu u tespit ed ilm itir. C'arlier 1985 tarihli alm asnd a
e rk ek lerin testis b y k l klerinin en iyi olarak ilk b oalm alaryla
o ran lan d n ortaya koym utur.

73

sk sk mastrbasyon yapma: K o rkm az 2008 tarihli alm asn

da in celem ey e ald on all yand aki erk ek ocuklarn y zd e
d o k san d an fazlasnn m ast rbasy on yap tn v e y zd e doksan
sek izin in bun dan h o lan d klarn ve d oal old u u n u d n d k
lerini bild irir. A ncak bu ocu k lard an bazlar su lu lu k duygusu,
birisinin b ed en in e zarar verm e korkusu ya da u tan yaad klarn
b elirtm ilerd ir. Ila/. erk ek ocu k lar ken dilerin i akranlaryla ky as
lad k larn d a ciasel olarak yetersiz g r r ve kzlara d i e r erk ek ler
k ad ar ekici gelm ed ik lerin i hissed erler. O nlu yalarnd aki erkek
ocuklarn cinsel d avranlar h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz.
( iiles 2006, A u sln d er 2005 ve b ro w n in g 21X10.

73

bir ila defa boalma: T an ag h o 201X1.

189

Erkek Beyni
73

gnde bir defadan az: K o rkm az 2008. G erressu 2008a referansyla

ku llan d m z alm asn d a erk ek lerin y iizd e d o k san beinin,
k ad nlarn ise y zd e y etm i birinin m ast rbasy on yap tn o rta
ya koym u tu r. K onu yla ilgili yap lan tm alm alar bakm nd an
tutarl olan veri ise m ast rb asy on u n yaygn l ve skl b ak
m n d an -ik is i de erk ek lerd e d aha fazla olm ak /.ere - cin siy etler
arasnd a b yk bir fark o ld u u d u r. C in sellikle ilintili h areketlerin
skl bakm nd an erk ek ler ve k ad nlar arasnd aki fark hakkn da
daha fazla bilgi iin bkz. K o n lu la 2002, I lyd e 2005, D ekk er 2002,
P inkerton 2002, L angstrom 2006, ( le 2006 ve l.au m am 190% .

73

karlatktm ilk frsatta: T an ag h o 2000.

74

"o ii" gerekten yapma zaman geldiinde: E rgenlik and aki g e n

ler, rom antik ilikiler ku rm ak ya da cin sel kim liklerini g elitirm ek
gibi cin sellik le ilintili birok geliim sel gfirevie kar kary ad rlar.
N eredeyse yars liseyi b itird ik lerin d e ilk vajinal cinsel ilikilerini
y aam olu rlar. E rgenlik d nem i ve cinsel geliim h akkn d a d aha
fazla bilgi iin bkz. E aton 2008 ve A u sln d er 2005.

3 E A R A Y A N B E Y N : A K V E E H V E T

75

E arayan beyin: Ak ve ehvet: E bulm a tercihleri ve seim leri bak

m ndan kadn ve e rk ek le r arasnd aki fark ve b e n zerlik ler h ak k n
da yazlan m ak aleler iin bkz. G eary 2004 ve Y o g 2008.

75

kumar makineleri gibi l il yanmaya balamt: E rkeklerin kur y a p

m ayla ilgili beyin devreleri h ak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz.
Pfaff 2002, E ernand ez-G u asti 2000, Wu 2009, M anor 2007b ve
M anoli 2006.

75

ala yadigr, e arayan beyni: V oraceck 2006 tarihli alm asnd a

d iilerin fiziki cazib esin in nihai am acnn erkein cin sel olarak
hey ecanlanm asn sa lam ak old u un u ortaya ko y m u tu r. Y ap
lan aratrm ad a erk ek lerin hareket halim le grd kleri kad n larn
bel-kala o ran n a, sab it h ald e grd kleri kad nlarn ise g s
l lerin e o d aklan d klar tesp it ed ilm itir. nsan larda hip otala-

190

Notlar
m u su n p reo p tik alan n n sin ir h creleri yn e rk ek lerd e k ad n
lara g re iki ila iki buuk kat dnla b y kt r. VVelling 2008 tarihli
alm asn d a testostero n sev iy esin d ek i d e iim lerin erk ek lerin
kad n lard aki fem icn li c d u y d u u ek im in k u v v etin e katkda
bu lu n d u u n u b elirtm itir.
76

/tim kltrlerdeki erkeklerin: S in g h 2002.

76

e tarayc devren grsek T su jim ra 2009 tarihli alm asn d a cin sel
iliki ierm eyen b ir v id eo k lip iletild i in d e, e rk ek lerin aktrisin
y z n e ve v cu d u n a bakarak g eird ikleri zam an n kad n larn kie g re belirg in ek ild e d ah a fazla o ld u u n u tesp it etm itir.

76

Nicole Ryu't e arayan beynini doru okumutu : A m ad o r 2005

tarihli alm asn d a iki cin siyetin d e karlkl ekim ve aka o ld u
u kad ar, g v en ile b ilir k arak ter, d u y gu sal d en g elilik / o ig u n lu k
v e iyi h u yiu lu k gibi zellik lere d e o ld u k a fazla d e er verdiini
tespit etm itir. alm ad a incelenen kad n larn h rsl/ alkan
k arak terli, ken d ilerin e b en zer e itim g e m iin e sa h ip ve iyi fin ali
sai olaslklar olan erk ek lere daha fazla ilgi d u y d u klar ortaya
km tr, rk ek ler ise kad n larn form da olm a ve salkl hald e
olu larn , iyi yem ek yap m a/evi ek ip ev irm e becerilerin i ve
g r n lerin i d aha ok nem sem iierd ir.

76

sevimliydi ve yeterince zararsz grnyordu: M an er 2008 ve S h o u p

2008. s eim in d e m u hak em e b ak m n d an kad n ve e rk ek le r ara
sn d aki fark lar h akkn d a d aha fazla bilgi iin bkz. G au gestad 1993
ve 2(H)0.

77

Rya ve Nicole ile ayn Jlrtlem e iaretleri: E ibl- ib esfeld t 1972.

77

kendi liginin dnda olmadn: Hateson ve A lpern 2005 yln d a

ayr ayr y r tt kleri alm alarn d a e rk ek lerin d e kad n larn da
zam an ierisin d e daha a z seici hale g e ld ik le rin i, zira ilk olarak
en y k sek tabakad a olan ve en form d a ve en ek ici bireylerin ift
h alin e g eld ik lerin i tespit etti, b u n u n an lam , b ir erk e in bir kadn
tarafn d an en iyi olarak seilm esi iin tek yap m as g erek en in ,
kad nn arad sp e sifik ze llik le r b ak m n d an m u k ay ese ed ild ii
d i e r erk ek lerin arasnd an sy rlm ak o ld u u d u r.

78

m beklentiyi karlamakta bir yanllk: O T la ir 1987 ve Parrovv 2003.

191

Erkek Heyti
78

r ince sesli: A pirelin 2009. Sokli 2005 tarihli alm asn d a kadn
ve erk ek seslerin in b ir erk e in b ey n in d e farkl blgeleri etk in le
tirdiini tesp it etm itir. H ughes ve lip itoe 20(18 tarih in d e g e r
ek letird ikleri ayr alm alard a bir kadnn sesinin ek iciliin in
adet d n g s n e g re d e itiini kefetm ilerd ir.

79

dizlerini titreten: K ooney 2008 tarihli alm asnd a k ad n larn adet

d n g lerin d e yu m u rtlam a d n em in e g eld ik lerin d e erk ek lerd eki
kk en e ya da kas gibi erkeksi zellikleri daha ekici b u ld u k la
rn tespit etm itir.

79

genetik alm ak potansiyel bir e: S av ic 2001b referansyla k u llan d

m z alm asn d a erk ek lerin en ekici buld uklar kadn ko k u su
nun gen etik olarak ken d ilerin d en en farkl olan kad n larn kokusu
o ld u u n u tespit etm itir. I.u n d stro m 'u n 2006 tarihli alm asn d a
ise d oum kontrol hap ku llanan kad nlarn ayn ferom on lar
salg lam ad k larn ya da yu m u rtlam a d n em lerin d e y kselen tes
tosteron sev iyelerin in and ro sten ed oin gibi, ter bezlerin i u y ararak
"b u ray a gel y a k k l" d iyen bu fem ien ferom o n larnn o lu m a
sn salayan trevlerini eng elled iklerin i tespit etm itir.

79

hastalkl ocuklar dnyaya getirdikleri: A lvarez 2.009.

79

birbirlerine ok iyi koktuklar: VVedekind 1998. Yam azaki 2007 tarihli

alm asnd a ben zer o lm ay an MI t gen in in e sem eyi ve aileyi
tespit etm eyi sa lay an zel vcut kokular yay d n , bu d u ru
m un da rem enin eb evey n ya da kardeler arasn d a g e re k le
m iy o r old u u n d an em in olu n m asn a yardm c old u u n u tespit
etti, leynin ferom ona verdii tepkiler h akkn d a daha fazla bilgi
iin bkz. Ilu m m e r 2010, M u jica -larodi 2009 ve lrehn -K ristensen
2009.

79

ve bunun nedenini bile bilmezdi: l.i 2007 tarihli alm asn d a in san la
rn ten kokularnn holan lab ilirliklerii arttrp azaltab ilece in i
syler. A yrca, B erg lu n d 'u n 2006 ve S e rg e an l'n 2 0 0 7 tarihli al
m asna g re ecinsel olan erk ek ve kad nlarn beyinleri hem cin s
lerinin ferom on iarna tepki verir, kar cinsteki bu kok u d an ise
ho lan m azlar, seim i ve ferom on lar hakkn da d aha fazla bilgi
iin bkz. S av ic 2001a ve 2009, Z av iacic 2009.

192

Notlar

79

hijyenle hibir ilgisi yoktur; tanmm genlerle alakaldr: W eisfeld

2003 ve O lsson 2006. I lavlicek 2009b referansyla ku lland m z
alm asn d a beyind eki koklam a ve g rm eyle ilgili balantlarn,
potansiyel ee duyulan ekim in en y ksek sev iy ed e gen etik eit
lilik sa lay acak o lana ynelm esi kon usund a katklar o lab ilece i
ni belirm itir.

79

ouln konuabilecei: K everne 2 007 tarihli alm asnd a bir erkein

d o u rgan b ir e bulm a becerisin in baz ciddi stratejik m an evralar
gerek tird i in i, konu in san lar olu nca erk ek ler iin bu rem eye
y n elik stratejilerin hem karm ak hem d e sosyal yap ile top
lum sal hiyerarin in iine g m lm h ald e old u u n u iddia eder.
Ih y zd en insanlarda erk ek lerin e bulm adaki baars gen ellik le
h o rm o n lar ya da kokular yerine akll d avran m ay a b ald r.

80

aralarndaki cinsel ekim aikard: Roney 2007 tarihli alm asnd a bir
erk e in testosteron sev iyesin in bir kadnla yalnzca ko n u tu u n
da bile y kseld iin i tespit etm itir.

80

gizlice beilerne gnderildi: G a llp 2008, H ughes ise 2007 ta rih

li alm alarn d a, p m en in b ir e-d e erlen d irm e aygt gibi
altm ortaya koy d u lar. VVyart 2007 tarihli alm asnd a tes
tosteron ve m etabolitlerinin erk e in t k r , sperm i ve terinde
bu lu n d u u n u - ve yu m u rtlam a d n em in d e olan kad nlara gzel
koktuklar ya da leziz geld ik lerini - tespit etti. K ad nlar erkeksi
kokuyu ekici bu lu rlarken h eteroseks el erk ek ler bu kokud an hi
holan m azlar, l e ro m o n lar ve e aray h akkn d a daha fazla bilgi
iin bkz. Hesafi 2003 ve W alter 2008.

80

kadnn beynindeki cinsel arzu merkezi: M u ir 2008 tarihli alm asn

da erk e in salg larn n kadn tarafn d an p m e, d oku n m a ya da
ten tem as d uru m larn d a em ilebileceini ve bu ek ild e beyninin
etk ilen ebilecein i iddia eder.

81

Nicole olduka ihtiyatl: I lill 2002 tarihli alm asn d a kad nlarn
cin selli e d oru giden yolda erk ek lere gre d aha ihtiyatl o ld u
u nu ve erk ek le rin cin sellik y aam ak iin ilikilerin d eki duygusal
yatrm hissine d aha az ihtiya d u y d u u n u o rtaya koym u tu r.

193

Erkek Beyni

81

ii kutu kadar daha zun iire: B uss 1993.

81

hibir eye, hele ki sekse: R oese 2006 tarihli alm asnd a kad n la
rn ilikilerind e cinsellii erken safhalard a y aam ak tan erk ek lere
gre daha fazla pim an o ld u k larn tespit etm itir.

81

ocuk sahihi olma ihtimali: B uss 1993 tarihli alm asn d a, ok savda
kadnla sek s y ap m ak isteyen erkek lerin , d i e r erk ek ler arasnd an
evrim sel olarak seilm i olabilece ini syler.

81

eilim ya da ekonomik iizgiirlilk: Buss 2005 ve Jonson-C am pbell

1995.

81

duygusal yatrma ne denli istekli olduu: G riskev ieiu s 2007 tarihli

alm asnd a erk ek lerin zellikli e bulm a hed eflerinin kad nlar
iin d ikkat ekici l kslere para harcam a isteklerini arttrd n
tespit etm itir. alm ad a, rom antik niyetlerin, stratejisi iyice
k u rg u lan m ve cin sellik le ilgili znel d av u ru m lar rettii belir
tilm itir. Klapvvijk 2009 tarihli alm asnd a cm ertli in "g v e n "
sinyali verm ek gibi nem li bir am aca h izm et ettiin i ortaya k o y
m utur.

81

kendilerine et getiren erkekler: C o m e s 2009.

82

erkekler iin, seks genellikle ilk srada gelir: Ak, ballk ve sek s bak
m ndan cin siy etler aras fark llk lar hakkn da daha fazla bilgi
iin bkz. K oese 2006, Sp rech er 2002, K everne 2007, L oving 2009,
M cC all 2007, G eary 20(H) ve Buss 1993.

83

Uta Stansbrinnu olan yan taraflar izgili bir kertenkele cinsi: lleay
2007.

83

"Mavi grtlakly nereden bulabilirim?": Bilim insanlar,

insanlarn

elem e sistem ini h a fif b ir polijini (erkein ok elilii) olarak

d e erlen d irirler -

erk e in baba olm asyla d e ieb ilecek olan

birden fazla partn ere sah ip olm a d uru m u . A nd rew s 2008 tarihli
alm asnd a sad ak atsizli i tesp it etm e bakm n d an cin siy etler
arasnd a bir fark kefetti - erk ek ler bu konuda d aha iyiler. A tkins
2(H)la referansyla k u llan d m z alm asnd a evli A B D n fu
sunu n y zd e yirm i ila yirm i beinin hay atlarnd a elerini ald at
tklar d n em ler old u u n u tespit etm itir. K otla 1994 ylnda
hilan d iy a'd a erk ek lerin y zd e elli ikisinin, kad nlarn ise y zd e

194

Notlar
yirm i doku/unun hayatlarnd a sad ak atsiz old u klar d nem ler
o ld u u n u

b ild ird ik lerin i belirtir. A ratrm ad a ayn zam an da

e rk ek lerin b erab er kaam ak yap tklar kiiy e kad nlara g re d u y

gusal o larak d aha az b aland klar, k ad n larn ise kaam aklaryla
h em d u y gu sal hem d e cinsel balar ku rd u k lar kefedilm itir.
84

dier tii diileri iddetle reddetme : C o b ro g g e 201)7 tarihli alm a

snd a e olarak b elirlenen kiiye kar d u y u lan tutkunu n erkek
beyn in i son su za d ek d eitird iin i ve bunun da ein e bal tarla
faresin in yeni d ou rgan diileri red d etm esine seb ep oldu un u
belirtm itir. Y ap lan aratrm ad a erk ek b eyn in in hipotalam usu ve
aku m b en sin d e (N A c) ee balla seb ep veren bir d op am in ve
v azo p ressin etkileim i tespit ed ilm itir. H orm on lar, g en ler ve ee
ballk hak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. W inslow 1993, C arter
198, I ,iu 2 0 0 1 -2 0 0 3 ,1.im 2004c ve Y oun g 2009a. (D ii b eyn in d e ee
ball yaratan ey ise oksitosin ve d op am in etkileim id ir.)

84

b tek kldn tercihi: M em elilerd e cin sellik v e p artn er tercih leri hak

84

cinsel partnerlerine balan mum tr: I.iu 2001 tarihli alm asn d a,

kn d a daha fazla bilgi iin bkz. C arter 1998 ve Y o u n g 2008.

v azo p ressin reseptrlerini bloke eden bir kim y asal verilerek

d en ey y ap ld n d a, erk ek lerin cinsel birlem e tarafndan tevik
ed ilen ballklarn n da bloke ed ild iini ortaya koym utur.
84

devreleri brleecmtr: beyind eki h o rm o n lar, sek s ve ee b al

lk hak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. Y on g 2008- 2009b, C arter
1998, B eck er 2008b, W ang Z. 2004 ve Pfaff 2002.

84

da faresi de tek eli olmutur: l.im 2004c referansy la ku llan d m z

alm asn d a, iliki k u m lad an rastgele eleen d a faresin e ee
ba llk eitim in i sa lam ak iin yap t d en ey d e tek eli tarla fare
sin in vazopressin genini da faresin e verdiini belirtir.

84

vazopressin reseptr gei: nsanlardaki v azop ressin reseptr geni

hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. A ragoa 2009, A dkins-Regnn
2009 ve W alum 2008.

84

hayat boyu tek bir kadna: W alum 2008 tarihli alm asn d a insan
daki vazopressin reseptr gen lerind en b iriyle erk ek lerd eki ee
ballk zellii arasnd a bir balant o ld u u n u kefetm itir. Y ap

19

Erkek Beyni
lan alnm ada, incelen en erk ek lerd eki vazoprossin gen in in d/elli
in in , elerinin bu erk ek leri ilikilerind eki kaliteleri bakm nd an
d e erlen d irilerin e d e yan sd tespit edilm itir.
85

kimi sreli iliki ktrm stratejileri: I laselto 2005.

85

kentlileriyle seks yaymaya: H asetten 2005.

85

ve ile yu h sosyal hyutlaryla ilgili balantlar: K onuyla ilgili m akale

85

beynini Fruke daha sk balyordu: K adn beyni, oksitosin ve b a

85

o kadar kvryordu: l.u ving 2009 tarihli alm asnd a erkeklerin

iin bkz. S hackelford 2(K)5d ve Huss 200b.

llk h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. I.i 20(15.

ballk ya da e v lilik le ilgili k o n u m alar esn asn d a stres altna g ir

d iklerini tespit etm itir.
86

yalan sylerken yok daha az gerginlik: O 'l lair 1987.

86

Nicolee dayamyordu: G illiath 2008a referansyla ku lland m z al

m asnda seksin kiisel bilgileri paylam a arzusunu arttrdn,
sam im iyetle ilintili d nceleri beslediini ve ilikide olunan insan
iin fedakarlkta bulu nm aya tevik edici oldu un u tespit etm itir.
K lusm an 2002 tarihli alm asnd a ilikinin sresi uzadka kad n
da da erkekte de cinsel etkinlik ve cinsel tatm ind e d olm asna
ram en cinsel arzunun yalnzca kadnlarda azaldn, erkeklerde
ise azalm ad n ortaya ko ym u tu r (ve efkate d uyulan arzunun
erkeklerde azalrken kadnlarda ykseldiini), buradan hareketle,
ee olan kalc balln kad n lar iin, en bataki kara sevd a d ne
mi bittikten sonra, y ksek m iktarlarda cinsel arzu gerektirm edii
son ucun a varlm tr. A ncak erk ek ler iin tam tersi geerlidir.
A ratrm aclar erkein cinsel arzu su nun yksek seviyed e kalm as
gerektiini, bunun evrim tarihind e neslin d evam nn kesilm esi ris
kine kar alnm bir nlem olduunu belirtm ilerdir.

86

aka ulamann zorunlu bir ksm: E rkek b eyn i, ee balan m a ve c in

sel iliki arasnd aki ba h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Liu

2001.
86

ilkel bir biyolojik aylk: D op am in in sah ip o ldu u etkileri ee balan

m a, zevk, d l ve m o tiv asy on iin ku llanan zel beyin blgeleri
hakkn da daha fazla bilgi iin bkz. C u rtis 2006.

196

Notlar
86

motivasyon ve diil iin aln ve kiinin kendini iyi hissetmesini sa

layan nrotrasmtteri: A ragona 2009 tarihli alm asn d a d opam in
ak tarm n n tekeli ilikilerin oluum u ve d ev am ll n a araclk
ettiin i tespit etm itir, Ee balln o lu u m u n d a m otivasyon
ve d l n rol h akkn d a d aha fazla bilgi iin bkz. K ru ger 1998,
Exto 2001a ve Y o u g 2009.

87

haz ve dl bekleyen blge: K nutso 2008 tarihli alm asnd a nkleus

aku m bensin (N A c) etkinliinin bir ilikiden haz beklerken arttn,
zarar beklerken ise etkinliini durd urdu u nu tespit etm itir.

87

dopamin strojen ve oksitosin ile karrd: E rkek lerd e ile kad nlard a
da o ksito sin , vazopressin, testosteron ve stro jen b u lu n u r am a
oranlar cin siy ete zg d r ve gen ler, p ro tein ler ya da arom ataz
gibi e n zim le r tarafn d an kontrol edilir. Erkek beyni, strojen ve
aro m ataz hak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. VVu 2009. Erkeklerd e
ve k ad nlard a e e balln oluum u hak kn d a d aha fazla bilgi
iin bkz. Liu 2003, llo cklan d l 2007, B ecker 2008a ve C arter 2008.

87

srlsklam tk: Beyin ve youn rom antik ak hak kn d a d aha fazla

bilgi iin bkz. A ron 2003 ve Fisher 2003-2006.

87

bedenleri ve beyinleri: ( ionzaga 2006.

87

sevgilileri hakknda giidiiz dleri kurarak: Fisher 2004.

87

yalnzca Nieole'e odaklandklarnda: Fisher 2(X)6 tarihli alm asnd a

ak d en eklerin sev d ik leri kiiye bakm alar d u ru m u n d a, bu kii
e e r e rk ek se beyindeki ereksiyon la alakal b lgen in de e tk in le
tiini tesp it etm itir. B unu n anlam erk e in aka verdii tepkinin
rom antik tutkuyu beyn in cin se! arzu yla ilgili olan b ir blgesine
d o ru d an balad d r. B eauregard 2009 tarihli alm asnd a bey
nin k o u lsu z ak d evrelerini tanm lar.

87

elinde tutmaya: Uuss 2002 tarihli alm asn d a erk e in potansiyel

avclar sav u tu rm ak ve ken d isine e o larak setii kiinin ken
d isini brak m asn n n n e g em ek zoru nd a old u un u syler.
S e ile n ei korum aya yn elik ad ap tasy o n larn n , gen etik olarak
ald atlm ak tan itib ar zed elen m esin e ya da ei tam am en kay b etm e
y e k ad ar u zan abilecek olan rem eyle ilgili tm o lu m su z b ed elle
rin d en m esin in n n e gem ek iin ev rim sel bir s re ierisin de

197

Erkek Beyni

olutu u nu belirtir, rkeklerin elerini ko ru m ay a yn elik d av ra

nlarnn gz ak d avranm ak tan fiziksel sald rg an la kad ar
gen i bir y elp azed e o labilece i d e v u rgulanm tr.
88

bir gn iimle birka defa yaanabilir: rkek beyni, eh vet ve grsel

cinsel ekim d evreleri hak kn d a daln fazla bilgi iin bkz. Fisher
2002, 2005 ve 2006.

80

Frank'ir ona asldm la/al ettike: K iliing 2004 tarihli m ak alesind e

erk eklerd eki cinsel kskan l anlatm tr, l.ittle 2007, llu rriss ise
2006 tarihli alm alarn d a erkek lerin , kadn p artn erlerinin adet
d ng lerinin yu m u rtlam a ev resin e g eld ik lerin d e daha nasklen erk ek lere y n eld ik lerin i hissed eb ild iklerin i tespit etm ilerd ir.
Erkeklerin cinsel basks zerin e d aha fazla bilgi iin bkz. Starratt
2008 ve 2007.

80

e avlama denen bir taktii: S ch m ilt 2004 tarihli alm asn d a an lat
t aratrm asn a g re, e-av lam a taktiklerinin zerin d e incelem e
yapt elli farkl lk ed e yaayan erk ek lerin h ep sin d e ben zer
oldu un u kefetti in i belirtir. A yrca avc k ad n lar da vard r.
P arker 2000 tarihli alm asn d a "ilik isi o lm a y a n " birisi olarak
tantlan b ir erkee, bekar kad n larn y zd e elli d o ku zu n u n ilgi
gsterd i in i, ayn adam "cid d i b ir iliki ierisin de", olarak tan
tld nd a ise kad nlarn y zd e d oksand an fazlasn n ad am a olan
ilgilerini belirttiklerini tespit etm itir.

90

ak hissimizi glendirebileceini: R ed ded ilm en in d u y gu sal b a ll

m z g lend irm esi h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. IJaum eister 2001, isen b erg er 2004, M acD oald 2005 ve F ish er 2002.

00

sahipleniri eleme igdlerini vahiletiriyordu: E lem e igdleri

ve horm on lar hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. (.'arter 2007 ve
2008, B ecker 2009 ve Pfaff 2002.

4 B E L A L T IN D A K B E Y N

91

ortalama bir ya da iki: Erkeklerin istedikleri ksa sreli cinsel partner

saysnn kadnlarnkinden ok olm as hakknda bkz. Schm itt 2001.

198

Notlar
91

bir gecelik ilikilere olun ilgileri: Tok gecelik ilikiler hakknda daha
fazla bilgi iin bkz. Sch m itl 2001, L am ann 1999b ve M tlhall
2008a. E rkek lerin cinsel hay atlaryla ilgili tatm inleri hakknda
daha fazla bilgi iin bkz. C olson 2006. C o lso n Lu alm asnd a
erk ek lerin y zd e y etm iin in cinsel hay atlarnd a d eitirm eyi d ile
d ikleri ey ler oldu un u belirttiklerini aktarr.

92

erkeklerin testosteron seviyelerinin ykselmesi iin: Van d er M eij

92

cinsel olarak ekici - ya tin snk - : O rtigu e 2008 tarihli alm asn

2(X)8.

da erkek beyn in in cinsel u yaranlarn arzu lan ab ilirli i hakknda

k ararn n , bir kad n grd ilk 200 m ilisan iy ed e gerekletiini
b elirtm itir. D em ek o lu y o r ki, bu k arar b ilin ilem ed en nce a l
nyor.
92

penislerinin ekli hakkmla: S an ch ez 2007.

93

partnerlerinin jrn s bo/mlan memnun: Levcr 2(XX tarihli alm asn

da. 32.031 erkek ve kadn zerinde aratrma yaptn ve erkeklerin
byk ksmnn daha byk penise sahip olm ak istediklerini belirtir,
rkeklerin yalnzca binde ikisi penislerin daha kk olmasn dile
diklerini bildirmitir. Dillnn 2(X)8 tarihli almasnda penis boyutu
nun, onlu yalardan yallk dnem ine kadar birok erkek iin hatn
saylr bir endie kayna olduunu tespit etmitir. VVessells 1996
tarihli almasnda erkein yann ya da sertlem em i halde olan
penis boyunun, erekte olm u penisin uzunluunu tutarl bir ekilde
yanstm adn ortaya kovmutur. Erekte olm u penisin uzunluuyla
en yakt kom lasyon iinde olan gerilmi halde olan penisin uzunluu
dur. Ienis boyutu hakknda daha fazla bilgi iin bkz. branken 2<X)2.

93

e nem li zellii olduunu: branken 2002 tarihli alm asnd a ok

fazla sayd a erkein penis bo ylarn n cin sel g leriy le d oru o ran
tl o ld u u n u d n d n tespit etm itir.

93

gereinden ok daha byk: D iam ond 1997 tarihli alm asn d a,

nem li olann penisin b ir kad nn v ajin asn a g ireb ilm ey e uygun
o lm as old u u n u ve ok byk peisli erk ek lerin yeterin ce sperm
ak taram ay ab ilece in i, bu y zd en de ok b yk penislerin arzu la
nab ilir bu lu n u lm ad klarn belirtm itir.

199

Erkek Beyni
93

13.97 em ile 15.74 cm arasmla: W ylie 2007 tarihli alm asnd a e re k

le olm u penisin o rtalam a boyu nu n 13.97 cm ile 15.74 cm arasnd a
o lduunu ve ortalam a penis boyuna sah ip b ir erk e in , penisin in
partneri ya da kendisini tatm in ed ecek k ad ar b yk olm ad
end iesi tam asnn m m kn o ld u u n u , ayn zam an d a, zellik le
sertlem em i hald e d e ilk en penisin in bakalar tarafn dan g r l
m esinden u tan m asnn olas oldu un u belirtm itir.

93

diileri iin insan penisi ak bii/k bedendir: D iam ond 1997 tarihli
alm asn d a, d i er m em elilere oranla insan penisin in b y k l
n n gere in d en fazla old u u n u belirtir.

93

seks yapmaya dair bilinli bir arzu: Jnssen 2(108 tarihli alm asn d a,
yap t an k ete gre erk ek lerin o u n u n h ey ecan ya da ilgi h isset
m eden ereksiyo n yaayabild iklerin i belirttiklerini aktarr.

94

ereksiyonu balatmak iin: T su jim u ra 2006. Ilo lste g e 2003 tarihli

alm asn d a, erk e in partneri ya da baka kad nlarla herhangi
bir pozisyon ve i ya da d m ekand a seks yap tn d n m e
siy le erek siy o n u n balad n tesp it etm itir. reksiyon hakkn da
daha fazla bilgi iin bkz. Jan sse n 2008, b askerv ille 2008 ve S ch o ber
2007.

94

ilerdin yerine getirebilmesi iin: beach 1967 tarihli alm asn d a tes
tosterondan yok su n erk ek lerd e cinsel istek ve ereksiyon la ilgili
beyin d ev relerin in h ib irin in alm ad n ortaya koy m u tu r.
S teers 2000 tarihli alm asn d a ereksiyo nu n olum as iin beyin,
om u rilik ve penisi e tk ileliren in testosteron o ld u u n u , bunun
yan sra oksitosiin ve d op anin, asetilkoiin ya da nitrik oksit
gibi ro kim y asallarn da altn belirtir. S w ann 2003 tarihli
alm asnd a erkek b eyn in d e testo stero na cev ap veren ve cinsel
birlem eyi m m kn klm ak iin kas kontrol blgelerin e sin y aller
yayan cinsel olarak fark llam bir a rgs old u un u b elirtm i
tir.

94

ou erkek iin tamamen sertlemek adm: M iyagnw a 2007.

94

ereksiyonu hazrlayan hormonal motorlar: M ouras 2008 tarihli al

m asnd a cinsel iliki ieren g r n t lerd en oluan k p ler ile til
d i in d e, salkl erk ek lerin ond a sek izinin ereksiyo n yaad n

200

Notlar
penisin etrafn a balad bir l m kelepesini gzlem leyerek
tesp it etm itir.
95

cinsellik diilii iin umul: N kleus ak u m b en s (N A c) beyin d e dl

beklentisi iind e olan nem li bir blged ir. C in sellik ve dl hak
knda daha fazla bilgi iin bkz. P onsenti 2009 ve Paredes 2009.

95

"imdi liim dikkatini buna ver" devreleri: Lee 2006 ve M ou lier 2006.

95

przsz hr atan ardndan, artk ierideydi: V ajinal sek s ve prezer

96

cinsel heyecan, uyan w zevk: A m o w 2002 ve I lolsteg e 2003.

96

anl sekse kadnlardan iki kal daha: l.au m an n 1999b.

96

hassasiyetinin gitgide azald: Payre 2007. S h afik 2007 tarihli al

v atif ku llan m h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. C rosb y 2003.

m asnd a retral akl u yarm ann penise yeterli kan gitm esi ve
penisin sertlem esi iin gereken penis sin ir ve kaslarn aktif hal
d e tutm aya, byleee d e sp erm in k u v vetle bo alm asna yardm c
o ld u u n u , d olay sy la da kad nn h am ile kalm a ihtim alini yk
selttiini belirtm itir.
96

cinsel iliki esnasnda acdan koruma: P ayne 2007.

97

nrokimysal yldzlarnn doru konumda olmalar: M urstei 1998

tarih li alm asnd a y ap lan alm alara g re cin sellik le alaka, cin
selli e h ev eslen m e skl ve cin sellikten zev k alm ak konusunda
e rk ek lerin kad nlarn n n d e o ld u u n u o rtay a koym u tu r.

U dakika ncesinden itibaren yaananlar: M eston 2004. K adnlarda

o rg azm , n sev im e ve vajinal birlem e hak kn d a daha fazla bilgi
iin bkz. VVeiss 2009. K ad nlarn cinsel yaam lar ve cin sellikle
ilgili sorunlar h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Basson 2005.

97

klitoris ya da penislerini orgazma ulaana dek: G eo rg iad is 2009.

M uehlenlard 2009 tarihli alm asn d a erk ek lerin d e kad nlarn
da bazen org azm num aras yap tklarn tespit etti - vajinal iliki
srasn d a bu oran kad nlard a yzde altm yed i, erk ek lerd e ise
y zd e yirm i sekiz.

97

periikadktal gri (PAG) youn ekilde etkinleti: P ara-G am ez ve

G e o rg ia d is 2009 yln d a ayr ayr y r tt k le ri alm alard a,
o rg azm esn asn d a cin siyetler arasnd a y aan an tek belirgin farkn
erk ek te lA G 'd e -b e y n in daha d ii k ac ve inilti salayan bi-

201

Erkek Beyni
g e s in d e - dala y ksek b ir etkinli in yak n m as old u u n u tespit
ettiler. HoLstege 2003 tarih in d e erk ek lerin b o alm aklayken g r n
tlenm i olan beyin taram alarn d a d opam init retildii yer olan
ventral tegm ental aland a b yk bir etkin lik tesp it etm itir.
98

yirmili yalarnn bamla yaad norlar: R evicki 2008 tarihli

alm asnd a e rk ek lerin y zd e y elm i beinin cinsel ilikinin ilk
on d akikas iind e boald klarn tespit etti. R ichters 2006 tarihli
alm asnd a erk ek lerin g ird ikleri cinsel ilikilerin y zd e doksan
beind e, k ad n larn ise y zd e altm dokuzd a orgazm old u klarn
ortaya koy m u tu r. W eiss ise 2009 tarihind e kad nlarn org azm
an sn n iliki esn asn d a v ajinal p en etasy o u n uzun olm as
d uru m u nd a arttn kefetm itir. K adnlarda cinsel ilevsellik
h akkn d a d aha fazla bilgi iin bkz. M eston 2004, M cK enna 20(X),
M ong 2003 ve llasson 2005.

98

almas lyii tarafndan kontrol edilebilen: T ru itt2002. Benureguard

2009 tarihli alm asnd a beyn in evham m erkezi olan an terio r
sin gulal kortek sin, yak lam ak ta olan b ir ereksiyo n a kar tetikte
old u un u tesp it etti. A C C deki bu u y arlar irenm e m erkezi olan
insula gibi d i er beyin d ev releriy le ibirlii o lu tu ru p gerekli
d u ru m lard a spin al ereksiyo u d urd urm aya yarar.

98

yedi ila on dakikaya, hatla daha fazlasna: W aldingor 2005. C o rly

2008 tarihli alm asn d a cin sel b irlem en in norm al ve o rtalam a
s resin in ila o n d akika uzu nluun d a old u u n u ortaya ko y
m utur. S ek s terapistleri erk en boalm a soru nu nu zm ek iin
erk ek lere K egel skm a eg zersizlerin i, m ast rb asy on u , cinsel iliki
esn asn da baka e y le r d nm eyi ya da gerekliyse penisi uyu
turan p rezerv atif ya da jellerin ku llanm n nerirler. A ntidepresan olan SSR I ilalar da boalm a sresini uzatabilirler ancak
cinsel heyecan tm yle b itirm eleri d e m m knd r.

9y

en az bir kere yaamlardr: S y m o n d s 2007 ve Revicki 2008. lirken

boalm a tehisi an cak b oalm a sresin in iki p artn erden birinin
cinsel ya da d u y gu sal m u tlu lu u n u etkilem esi d u ru m u nd a ko n
m aktadr. E rken b oalm a tedavisi hakkm la d aha fazla bilgi iin
bkz. Sd eghi-N ejad 2008.

202

Notlar
HH)

ereksiyouu gerekletiren: Tanagho 2000 tarihli alm asnda penise

m asaj yapld ya da beyinde bir cinsel fantezi vku bulduunda
ereksiyonun, otonom sinir sisteminin parasem patik blm olan
PN S tarafndan balatldn belirtir. TN S sinir dallan peniste nitrik
oksit salglanm asna, arterleri genileterek kanla dolm asna ve penisin
sertlem esine neden olurlar. Viagra tr ilalar ereksiyona yardmc
olm ak iin nitrik oksit sistemini etkilerler. Parasem patik uyarm
devam etm ediinde ereksiyon sona erer ve otonom sinir sisteminin
sem patik lxilm ola SN S penis arterlerini daraltm aya balar ve ie
rideki kan danya km aya zorlayarak penisteki sertlii sonladnr.

100

istedii gibi bir ereksiyonu elde edebilecei : T an ag h o 2<X)0. Ereksiyon

101

beynin uyku merkezini etkiledikleri: V ecn em a 2 0 0 8 tarihli alm a

h ak k n d a d ah a fazla bilgi iin bkz. B rody 2009 ve C osta 2009.

sn d a o k sito sin in erk ek b eyn in d e sek s esn asn d a ve ard nd a

drt saate kad ar kabilecek b ir s re b oyu nca salg lan d n , bu
y zd en d e erk ek leri y attrd n , rah atlattn ve end ielerini
u zak latrd n tespit etmiDtir. O k sito sin ve sek s hak kn d a d aha
fazla bilgi iin bkz. VVnldhcrr 2007.

5 BA BA BEYN

103

bnbt olacaklarn renmeleri: Buist 2003. M orse 2000 tarihli alm a

snd a 327 ad et salkl ift zerin d e yapt alm alarn sonucu
o larak baz m stakbel b abalarn elerinin ham ilelii esn asn da
ilikileri ile i v e/veya sek s hayatlarnd a p erfo rm an s dkl
yaayacaklar kon usund a en d ielen d iklerin i tesp it etm itir.

104

geri kulun tm lun/nt boyuncu: A h em 2(X)9 ve M eaney 2005. Iloyce

2(XI7 tarihli alm asnd a h am ilelik ve d ou m h ak kn d a yetersiz
bilg iy e sah ip bab alarn kayg yaam a riski altnd a old u klarn
b elirtir ve erk ek lere partn erlerin in h am ileli i, d oum ve yeni
d om u bir bebee bakm akla ilgili m eseleler h ak k n d a daha fazla
bilgi aktarm na d aha fazla d ikkat ed ilm esin i nerir.

04

testosteron diier ve proluktin y kselir C ray 2006. Exto 2001b refe

ransyla k u llan d m z alm asn d a e rk ek lerd e y ksek prolaklin

203

Erkek B eyni

sev iy esin in cin sel d rt leri azalttn tespit etm itir, baba ad ay
larn d a testosteron sev iy esin in d erken p ro iak tin sev iy esin in
azalm asn n ned eni rem enin m m k n olm ad bu d u ru m d a
cin sellie o lan ilgiyi azaltm ak tr, llil h o rm o n la r ve h am ilelik
hakknda daha fazla bilgi iin bkz. D elahun ty 201)7, Ma 2005,
llu rnh am 2003, W y n n e-E d w ard s 2000 ve 2001, C arlso n 2006 ve
Flem ing 2002.
104

mstakbel annenin teni ve ter bezleri: V aglio 2009 tarihli alm asn
da, h am ilelik esn asn d a kad n larn ten lerin d e ve ter b ezlerin d e
be tane ay rt edici uucu koku bileeni gelitird ik lerin i ve b u n la
rn ferom on larn g rev in i g rebileceklerin i te sp it etm itir.

104

sem patik g e b e l i k K lein 1991 tarih li a l m a s n d a ku v ad s e n d ro m u n u n y a y g n a n ca k ok a z b ilin e n b ir o lg u o ld u u n u

b e lirtir, liu s e n d rom d a b a b a a d a y e in in h a m ile lik d n e m in d e
h a z m sz lk , ita h a rt ya d a a z a l, k ilo a lm , ish al ya da
k a b z lk ve h atta b a ya d a d i a rs gibi kim i fiz ik se l s e m p
to m la r te c r b e e d e r. Z ie g le r 2 0 0 6 tarih li a l m a s n d a k u v a d n
baka baba ad a y p rim a tla rd a d a y a a n a n b ir se n d ro m o ld u u
nu tesp it e tm i tir. Y a p la n a l m a d a b a b a ad ay o la n p rim a tla r
h a m ile lik d n e m in d e b e lirg in b iim d e k ilo a lrla rk e n k o n tro l
g ru b u n d a k i e rk e k p rim a tla rn k ilo a lm a d k la r g z le m le n m i
tir. K uvad s e n d ro m u h a k k n d a d ah a fazla bilg i iin b kz. C o n
n er 1990,

105

annelik beyin devrelerinin geliimi: Iirsen 200 tarihli alm asn d a

erk ek fero m o n lan y la tem asa g em en in dii farelerin frontal lob
larnda an n elik le ilgili o lan b ir b lg ed e yeni h creler o lu m asn a
seb ep old u u n u te sp it etm itir. V eriler erk ek fcro n o n larn n dii
farelerin b eyin h crelerin d e proiaktin d nlaym l bir art tevik
ettiklerini g sterm ek ted ir. K ad n beyni ve an n elik d ev releri h a k
kn d a daha fazla bilgi iin bkz. b eck er 200Ka.

105

douma li hafta kald srada : S to rey 2000.

105

baba olmayanlara gre bebeklerin alama sese, t iray 2007.

105

babann ocukla ok az ilgilendii: M u ller 2009. lioliv yal erk ek lerd e

babalk h akkn d a bilg i ii bkz. W inking 2009.

204

Notlar
106

sakinletirmi ve bir buji kumullarn salamt: B ebekle ebeveyn ra

sndaki ten tem as hakknda daha fazla bilgi iin bkz. Erlandsson
2007.

107

Blake'e k olmalar: Beyin ve eb evey n sevgisi h akkn d a d aha la/.la

107

birbirlerinin gz ve /zlerie bakma: Beyin ve eb ev ey n lik hakknda

bilgi iin bkz. Sw ain 2007, Feygi 2006 ve l.eck m an 2004.

d aha fazla bilgi iin bkz. l.eck m an 2004.

107

saniyenin /etlitie biri: K ringelbach 2008.

107

mecburiyetini babadan daha nce hisseder : E b ev eyn lerin b ebek a la

m asna v erdikleri tepki hak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. Bos
2 0 )0 ve Flem in g 2002.

108

like alamasn duyduunda: Sw ain 2007 ve 2008.

108

ilk bir ay bayncn giide: K ozorov itskiy 2006. A yn zam an da bkz

K insley 2008 ve Flem ing 1999.

108

hormonlun denen prolaktin, oksit osm ve mzopressin: K ozorovitskiy

2006.

A y zam an d a bkz. Berg 2001, Irov erb io 2(X)6 ve K uzaw a

2009.
109

P FC yi de etkinletirdiini: Konu hak kn d a genel bir bilgi iin bkz.

K ozoro v itskiy 2006.

109

Dr. Ruth Teldman'tn almalar: Feld m an 2002 ve 2007.

109

ate ile baba arasndaki fark: B relh erto n 2005. M cE lw ain 2007 tarihli
alm asn d a ocu k larn (zellikle d e erk ek ocu k larn ) anne ve
babann ocu k larn n hislerine farkl farkl yak lam alarn n fay
d asn grd klerin i belirtm itir.

110

annenin bebeiyle olan ba: M atthiesen 2001 tarihli alm asnd a

m asaja ben zer el hareketleri ya da an n en in m em esini em m e gibi
p eriyod ik o larak tekrarlanan h areketlerin a n n ed e oksitosin sev i
yesinin y k selm esin e neden old u u n u tespit etm itir.

1 10

anne ve babayla farkl ekilde: Feldm an 2003 ve 2007.

110

Tim in kendisiyle oynad uyarc oyunlar: Feld m an 2007.

111

oyunlarnn ok daha spontane olduu: C an n o n 2008.

111

siiriicii koltuunda olan: S ch o p p e-Su lliv an 2008 tarihli alm asn

da, b abalarn ocu k larna eriim ini sa lay an kap n n bekisinin
ann e o ld u u n u tespit ettiler. A yn zam an d a d aha uyum lu ev li

2 05

Erkk Beyni
liklerd e babalarn ocu k larn a kar daha sev ecen old u un u da
k efettiler. L vlilik ve eb ev ey n lik hakkn da d aha fazla bilgi iin
bkz. Fagnn 2009.
1 11

Kendisine yurdum t olabilecek olanlar: Silk 2(109 tarihli alm asnd a

kad nlarn kendi an n elerin d en ve yetikin kzlarn d an - ve b a
ka ilii akrabalard an - ald yardm n, ocu u n yaam as ve iyi
duru m d a olm as k on u su nd a belirg in bir etkisi o ld u u n u tesp it
etm itir, libev eyn lik, kad n ak rab alar ve ocuu hayatta tu tm ak
hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. K end ler 2005, T ay lo r 2000, fiili
2003, I law kes 2004, S ear 2(X)8 ve (Ju rv e n 2009.

112

evliliklerini yrtme: lasley 2(X)2 tarihli alm asn d a, elerini ken

dilerinin baba rollerin in ek illen ii konusunda olu m lu y n d e y n
lendirm i olarak g ren e rk ek lerin ev lilik lerin e d aha bal o ld u u
nu tespit etm itir, liv lilik ve eb ev ey n lik h ak kn d a d aha fazla bilgi
iin bkz. K oopnarine 2005.

112

$rewe kabiliyetlerini gelitirdiini: Feldm an 2007.

112

srpriz dolu, dolaysyla da dala tevik edici: b abalarn ocu k larn

tevik edii hakkn da d aha fa/l a bilgi iin bkz. lech eux 1994,
O 'N eilI 2001, Fernald 1989, O rossm an 2002 ve P an cso far 2008.

112

balnlar daln deiik ve elenceli: O 'N eilI 2 0 0 t ve P echeux 1994.

113

ergenlie eritiklerinde : G rossm ann 2002 tarihli alm asnd a on alt

yl sren alm alarnn sonucu olarak babann hassas ve m cad e
leci oyun oyn ay tarznn, ocuun baarsnda anah tar bir d ei
ken olduunu tespit ettiklerini bildirm itir, g o cu k lard a baar ve
babalk hakknda daha fazla bilgi iin bkz. Sarkadi 2008.

113

tile ya da aldatmacay fa r k edebilme: bretherton 2005.

1 14

annelere kyasla daha dorudan em irler : A hkaria 2003.

1 14

ihtiyalarm annelerinin yapt gibi: Fernald 1989.

114

zellikle de oullarn, hizaya getirm e : Sarkad i 2008.

115

testosteron ve luzopresstn hormonlar: W ang Z. 1993 tarihli alm a

snd a had m e d ilm e son u cu testosteronu n hi salg lan m am as
d u ru m u nd a eb ev ey n lere zg d avran lard a azalm a oldu un u
kefetm itir. I lad m ed ilm i erkek m em elilerd e ebevey n sel d a v
ran iin olan b ey in b a lan tlar, beyind e d aha az va/opressi
hcresi oldu u iin azalm tr.

206

Notlar
115

tv iyi ve en korunum babalar. Frazier 206. Beyin m otivasyonu ve

babann salad bakm hakkn da d aha fazla bilgi iin bkz. D evries 21X19 ve B ecker 2009.

115

babalar disiplin verici olmayan: Sarkad i 2008.

1 16

hayalnn devamnda erkeklerle: VViszevvska 2007.

i 16

daha fazla uzlamak ve diin vermek: T anen 1995. L eap er 1998tarih

li alm asn d a ocu k lar ile ebeveynlerin i inceleyen alm alara
g re ann elerin ocu k larla olan ilikilerind e babalara g re

ok

daha kon ukan o ld u klarn tespit etm itir.

117

yardm etmek iin bir ey yaptklarmla: B retherto 2005.

118

oullar ok gen olsu tluhi: l.eck m an 2004 ve Feld m an 2002.

118

ocuklukla ebeveynlerinden youn ilgi: l ru essner 2002.

118

ebeveyni ocua balyor: Feld m an 2002.

6 Y E T K N L K : E R K E K L E R N D U Y G U S A L H A Y A T L A R I

122

temel biyolojimizin Imz ksmlar: K ozorov itskiy 2005.

123 temporoparietal balant sistemi (TPf): S h am ay -T so o ry 2009 tarih

li alm asn d a iki em pati sistem i tespit etti: biri bilisel em pati
sistem i d ieri ise d uygusal em p ati sistem i. S ch ulte-K u ther 2008
tarihli alm asn d a beynin em pati iin olan a rg s n d e cin si
y e tle r aras fark llk lar old u u n u ortaya koydu . TPJ, bakalarnn
ruhsal d u ru m u nu tahm in ed en , rn e in su p erio r tem poral su lk u s
ya da m ed ial prefrontal korteks gibi birok d ev ren in , kaynap
ayrt bir kablo g beid ir. Beyindeki bu kablo ynlar h ak
knda d aha fazla bilgi iin bkz. T h io u x 21X18 ve lnm ord ino- Yag
2009. in san lard a beynin birok b lgesin e y ay lm halde bulunan
M N S, yani ayna sin ir sistem i, bize bakalarn n nasl hissettiim ,
nasl d avrand n ve ne yap acak larn an lam ak la yardm c olur.
nsan ayna nron sistem i ierisindeki yap larn fiziksel h arek et
lerin ve yz ifadelerin in o rtak ku llanm yla ilgisi olduu tespit
e d ilm itir. Zaki 2009 tarihli alm asn a g re beynin bu iki bl
gesin in ku llanm bize bakalarnn d uygusal d uru m u hakknda

207

Erkek Beyni
e d in d i im iz k an lan d oru biim d e takip etm e ans verir. Yuan
2009 tarihli alm asnd a incelikli ya da biraz olu m su z olan d u y
gu sal ifad eler hak kn d a erk ek lerin kad nlara giire d aha az doru
yargd a bu lu n d u klarn , am a ok o lu m su z d u y g u lar ifade e d ild i
in d e kad nlarla aralarn d a doru yargd a bu lu nm ak k on u su nd a
pek fark o lm ad n belirtm itir.
123

kadnlar dierini hln ok kullanr. Schulte-Kuther 200K tarihli alm a

snda erkeklerde tem poroparietal balant sistem inde, yani T lJ'deki
nral etkinliin daha fazla olduunu tespit etm itir, bununla beraber
kadnlarda AN S?nin etkinliinin daha fazla olduunu, bu etkinliin
zellikle de inferior frontal ayna nronlarnda youn okluunu orta
ya koym utur. Hylece, em pati gerektiren yz yze etkileim lerde
duygulan anlam landrm a sreci esnasnda, kadnlar ayna nronlar
ieren blgeleri erkeklere gre daha yetkin biim de altrabilirler.
W iteison 1

1a referansyla kullandm z alm asnda beynin tem

poroparietal blgesinin erkeklerde daha byk olduunu kefet

mitir. (Jheng 2(K(9 tarihli alm asnda kadnlarn empati kurm ak,
bakalarnn durum una hassasiyet gsterm ek ve duygularn anlam
landrm ak konusunda erkeklerden daha baanl olduunu ortaya
koym u, bunun nedeninin de ayna nron sistem inin bu bahsi geen
srelerde nem li bir n>) oynam asndan kaynaklanyor olabileceini
belirtmitir. A ratrm aclar gen kadnlarn ayna nron sistem lerinde
ereklere gre belirgin biim de daha fazla gri m adde hacm ine sahip
olduklarn kefetm ilerdir. Yuan 2009 tarihli alm asnda kadnlar
da ayna nron sistem inin byklnn, etkileim iinde olunan
kiinin duygularn benim sem eye - ya da bulac hislere - ve erkek
lere gre daha fazla em pati kurabilm eye neden olabilecei varsay
m nda bulunm utur.
123

Bu duruma duygusal emytti ad verilmitir, batiaansen 2009. insanlarn,

baka bireylerin ruhsal durum larm sezgisel bir ekilde kavram a
kapasitesine sahip olular sosyal ilevsellikleri bakm ndan nem li
dir. insanlarn daha belli belirsiz duygular anlalm az bir halde olsa
da, yine de sorunlarnn ne olduuna dair bir hisse sahip olabiliriz.
A N S'nin bu kabiliyete sahip oluum uzdaki rol byktr.

208

Notlar
123

Bu dunm bilisel rmputi udi verilmitir: Bilisel em pati, karm z

d aki insan zen eyin ne old u u n u zekam zla anlam ak d em ek
t i r - a m a ayn hissi kendi iim izd e h issetm em ize seb ep olmaz. Bir
insann kendi bak a sn b ir d i erin in kin d en zihinsel olarak ay
rabilm esi, bi/Jere hislerim izi bakalarn n h isleriy le kartrm am a
ve k arm zd ak in in hisleri ile "z e h irle n m e d e n " d uygusal so ru n
lara z m b u lab ilm e ans verir. TPJ devreleri bu grevi stlen
m ilerd ir. Bakalarnn d u y gu larn n ayr tutm a ve erkeklerde T IJ
h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. S ch u lle -R u lh e r 2008.

123

kullanm lerdhit /lekitirebilir: C h ristako u 2009. Rmpati bakm n

d an cin siy etler arasnd aki fark lar h akkn d a d aha fazla bilgi iin
bkz. S ch u lte -R u lh e r 2008, B ecker 2008b ve lim e 2007.

123

hisleri arasndaki snn salam bir ekilde tuttuunu: Sch ulte-R ulher
2008 tarihli alm asnd a erk ek lerin T P J'd e k i beyin aktivitelerinde
kendi hislerini anlam lan d rrken de y k seli yaand n, bylece
kendileri ile bakalar arasnd aki snr koruyabildiklerini ortaya
koy m u tu r.

124

bo bir yz ifadesi: S ch u lte-R u lh er 2008 tarihli alm asnda yz

ifad elerin i taklitte cin siy etler arasnd a fark lar olduunu tespit
etm itir. Y ap lan alm ay a g re em p ati ieren y z yze elk ileim le r esn asn d a kad nlard a A N S'in erk ek lere gre daha fazla
altn gsterm itir. Y z ifadesi taklidi bakm n d an cin siyetler
aras fark lar hakkn da daha fazla bilgi iin bkz. Dim berg 1990.

124

hzla TP/'/r gemesi: S ch u lte-R u th er 2008.

124

acsn g erekten d e hissetti: Sch u lte-R u th er 2(X)8.

125

sistemi ierisinde kalarak duygularn paylaacakt: W ild 2001. surat

ifadesi taklidi ve duygularn bu lacl bakm n d an cin siyetler
arasnd aki fark hakknda d aha fazla bilgi iin bkz. Sonnby-Borgstrm 2008. d u y gu larn bu lacl ile d u y gu sal ve bilimsel em pati
h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. N um m enm aa 2008.

125

erkekliin yazl olmayan kanunlar: Brod 1987.

125

yz kaslarn korkularn m askeleyecek biim de: Y z ifadeleri bey

n im iz in iin d e n e le r o lu p b itti in i y a n sta b ilirle r, bu y zd en
k o rk u y u sa k la m a b ecerisi z e rin d e p ra tik y ap lm ald r, [irkek -

209

Erkek Beyni
ler d e k a d n la r da y z lerin i c in siy e tle rin e zg b iim le rd e e i
tirler. A n cak k o rk u n u n h isse d ild i i ya da kar tarafn y z n d e
ta n n d o ilk b ilin siz an d a b u n u y a n stm a m a k ta m a m y la
m m k n d e ild ir, z e llik le d e b ir b eyin ta ra y c s n d a y s a n z
y an i en y e tk in y alan m a k in e sin d e . rn e in A le m an 2008 tarih li
a lm a sn d a e rk e k b e y n in in sta t ya da h iy e ra ri ia re tle rin e ,
z e llik le d e st n l n e v re n se l y z ifad esi o la n k m sey ici
b a k la ra , k ad n b e y n in e g re d ah a id d e tli tepki v e rd i in i te s
pit e tm itir.
126

duygusal olaruk kadnlardan daha fazla tepki verine: bilinalt, hissedilen bir
duygu sonucu yz kaslarn kastl ekilde olmasa da etkiler, ancak bu
sadece birka milisaniye srer, liu yz ifadelerine mikro ifadeler denir
ve bunlar yz kaslanna detektrler taklarak lmlenebilirler. Yz
kaslar ve ifadeleri hakknda daha fazla bilgi iin bkz. Liknan 1978.
Sonnby-Dorgstrm 2(X)8 tarihli almasnda yz kaslannn tepkileri
bakmndan cinsiyetler arasnda farklar tespit etmitir, liu tepkiler
bilinli/duygularca dzenlenen seviyeden (supraliminal eik iist)
bilinsiz/kendiliinden gelien seviyeye (subliminal - eik alt) kadar
ilan bilgi-ileme dzeylerini temsil ederler.. Aratrmaclar ay n a
erkeklerin bilinli olarak (supraliminal biimde) duygularn bastrdklann, ancak en bata, bilinsiz halde, duygulan kadnlara nazaran
yzlerine daha fazla yansttklarn kefetmilerdir - fakat bu durum
sadece glm serken kullandklan ya da fkeli surat ifadeleri iin gere
ken kaslardaki mikro ifadelere yansmaktadr.

J2 6

belli belirsiz bir honutsuzluktan ka atmaya kadar: S o n n b y -lio rg strm 2008 tarihli alm asnd a kad n larn bilinli olarak (su p rali
m inal biim d e) d uygularn abarttk larn ancak en bata, bilinsiz
halde hissettikleri d u y gu lara d aha az tepki verdiklerini tespit
etm itir. G l m sem e bakm n d an cin siy etler aras farklar hak kn
da daha fazla bilgi iin bkz. I lecht 1998 ve VVeyers 2009.

127

"hisler yerine mantkla": D uygular d zen lem e esn asn d a yaanan

beyin aktivitesi b ak m n d an cin siyete bal farklar hak kn d a daha
fazla bilgi iin bkz. M ak 2009.

127 farkl hormonlarla almak iizee: 1 lolden 2004 ve lim e 2007.

210

Notlar
127

duygusal bakmdan tarzlarmz arasndaki farklln: D u ygu sal tar/.lar

bakm n d an c in siy e tler aras fark lar h ak kn d a daha fazla bilgi iin
bkz. Em e 2(107, B aron -C oh en 2004c ve 1 lin es 2004.

127

erkek ve kadnlarda farkl ekildi almasn salar: IJaron-C hen

2004c ve E m e 2007.

127 erkeklerin geiri bir sreliine daha fazla enpati kurar hale geldikleri:
D om es 2007 tarihli alm asnd a b u ru n yoluyla oksilitsin v erilm e
sinin ard n d an erk ek lerin b ak alarn n d u y gu sal ve zihinsel d u ru
m unu an lam lan d rm a kon usund a d aha becerikli hale geld iklerini
tespit etm itir. O ksitosin , testo steron yardm sev erlik hakknda
d aha fazla bilgi iin bkz. Zak 2009. Uarrasa 2009 tarihli alm a
snd a erk ek lere verilen o ksitlisinin em pati becerilerini ve yardm
sev o rliklcrini arttrd n tespit etm itir.
127

kadnlarda zihinsel odaklanmay geiri olarak arttrd: I lerm ans

2008.

128

kadnlara gre olduundan: fke, sald rg an lk ve fiziksel o larak kav

ga ile ilgili olan erk ek beyin d evreleri h akkn d a d ah a fazla bilgi
iin bkz. hind en fors 2007, E m e 2007, D u b ar 2007a ve VVilliams
2006.

128' ergenlik dnem inde de lormoal olarak glenir: E m e 2007. I lorm o n lar ve fk ey i ifad e etm e h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz. VVirlh
2007.
128

erkein hayallim i alldk bir paras: E m e 2007. E rkek lerd e sosyal ve

fizik sel risk a lm a la r h akkn d a d ah a fazla bilgi iin bkz. X u e 2009,
Fu xjag er 2009, VVirlh 2007, C arre 2008 v e 1 land 2009.

129

kadnlara gre yirm i kat daha fazla: C am p b ell 2006.

129

kavga etm e devrelerini altrdn: VVirth 2007.

130

bedenindeki Hint hcrelerin bir kavgaya: Hecker 2009. Z afer ya da

m a lu biyet y arata ca k b ir d uru m esn asn d a y aan an g l m oti
vasyon ve testostero n d e iim leri h akkn d a d ah a fazla bilgi iin
bkz. S ch u lth e iss 2005. fk e ve arab a k u llan m ak h ak k n d a daha
fazla bilg i iin bkz. Leal 2008.

130

saldrgan davranna ay ak olan birtakm kim yasal deiimler:

S tan lo n 2 0 0 7 ve 2009b referansy la k u llan d m z alm asnd a.
211

Erkek Beyin
y ksek testo steron sev iy esin in e rk ek am igd alasn korku ya kar
daha d u y arsz ve st n l k rek abetin k arsnd a kavga etm eye
daha h azr hale g etird i in i tesp it etm itir. st nl k, testosteron
ve fiziksel sald rg an lk hak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. M azur
8 , A rch er 2006, E m e 2(X)7 ve C am * 2<X)8.
131

duygusal vakalarn ayrntlarn akllarmla daln iyi v daha uzun iire:

C ahil 2004. Canli 2002 tarihli alm asnd a kadnlarn beyinlerinde,
duygularn hafzay kuvvetli biim d e h arekete geirebildii blge
lerin daha fazla old u un u, bu n u n da kadnlarn d uygusal vakalar
erkeklerden daha iyi hatrlam asn saladn tespit etm itir.

131

duygularla su stne kan anlar: P helps 2004 tarihli alm asnd a

am igd ala ve h ip okam p al kom p lek sin birbirin d en bam sz iki
farkl hafza sistem in e bal old u klarn ve d u y gu sal d uru m lard a
bu iki sistem in h a fif fakat nem li bir etkileim iin e gird iklerin i
tespit etm itir.

131

duygunun her ayrntsn: C an li 2002 ve C ah ili 2(X)4.

131-132 blges'l mcadele tepkisini etkletirirler: S lan to n 2000b . Van

I lo n k 2007 tarihli alm asn d a, insanlarda testostero n artn n
beyind eki korku ya bal tep kileri ve stre se bal reak siyonlar
azalttn , korku y u azaltarak teh d itlerle y z y ze kalm ak tan
kanm a g d s n b asklad n tespit etm itir.
132

fkelerini kontrol etmelerini zorlatrdn: VVirlh 2007 tarihli al

m asnd a testo stero n sev iyesi y ksek olan lar iin kzgn y z ifa
d elerinin zevk veriri v e heveslend irici old u u n u tesp it etm itir.
Y aplan aratrm ad a testosteronu n kzgn y zlere yak lam ay a v e
bu y zlerle alm ay a tev ik etti in i, bunun seb eb in in d e bu y z
ifad esin in st n l k m cad elesin in iareti old u u n u belirtilm itir.
C arre 2000 tarihli alm asn d a testo steron sev iy esin d ek i d e iim
lerin erk ek lerd e ileriye d n k sald rg an d av ran lar telik leyebilecc in i ortaya koy m u tu r.

132

kzgnln kendisini tenk ettiim : T estostero n u n sald rg an l bes-

132

bu hisler klil olslr hile: T a m ir 2tX)8 tarihli alm asn d a b ireyle

leyii hakkn da bkz. S tan to n 2tX)9b, VVirlh 21X17 ve A rcher 2006.

rin ilevsel (yararl) d u y gu lar tecr be etm eyi, ksa vadeli kt

212

Notlar
bedelleri o lacak o lm asn a ram en tercih ed eb ilecek lerin i tespit
etm itir.

132 dahil i't dnmemizi yardm a olduu: T am ir 2(X>8.

132

dh az deil de daha ok akla : T a m ir 2(X)8. fk en in y zeysel ve

analitik o lm ay an bir d nce biim ine ned en old u u id d ia edilir,
ancak M oo s 21X17 tarihli alm asnd a kontrol altn d aki fken in
analitik d nm eyi tetikled iini ortaya ko y m u tu r. K onuyla ilgili
y ap lan alm a, kzgn insanlarn d aha b errak d n eb ilm e kapa
sitesi ve m o tiv asy o n u n a sah ip o labilecek lerin i g sterm itir.

133

fkelerini ifade etmenin son derere kabul edilebilir, rkeklerin fk e le

rini ifade ed ileri h ak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. D ab b s 1996,
M azur 1998 ve A rch er 2(X)6. A rcher 2(X)6 tarihli alm asnd a
kad nlard a erk ek lerd en korkm a o lgu su n u n ilkokul birinci ya da
ikinci sn fta balad n tespit etm itir. 2009 tarihli alm asnd a
ise fiziksel sald rg an lk bakm n d an cin siy etler arasnd aki farkn
alnan riskin b y k l n e g re artt n , bu farklarn erk en y a
larda o rtaya kp yetik in lik te d orua ulatklarn ve erk ek te
d n m ed en d avranm a veya kad nd a da fiziksel tehlike korkusu
ile d o iay m lan ab iiece in i belirtm itir.

133

meydan okumalara kar daha arpc tepkiler: S eh u lth eiss 2(X)3. E rkek
lerdeki y ksek testosteron h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. A rc
her 2006.

133

stat il olarak kendi altnda bulunan erkeklere gre daha saldrgan: Pri
m atlard a eg em en lik ve hiyerari ilikisi h ak kn d a daha fazla bilgi
iin bkz. VVragham 2004, Sapolsky 1986 ve 2(XJ5, A rcher 2(X)6.

133

boylere de testosteronunu arttryordu: egem en lik tehd id i, korku ve

testostero n hakknda d aha fazla bilgi iin bkz. V an l lo n k 2001,
I lerm an s 21X16 ve Jo sep h s 2006. M ehta 2009 tarihli alm asnd a
y ksek testosteron seviyeli erk ek lerd en bir m cad eley i k azan an
larn ben zer m cad eleleri tekrarlam ay, k ay bed en lerin ise benzer
m cad elelerd en kanm ay tercih ettik lerini tesp it etm itir.

134

erkeklerin deil baka kadnlarn da dikkatini: VVilliams 2(X)6 tarih

li alm asnd a hem erkeklerde hem de kadnlarda, erkeklerden
g elebilecek saldrganl hzla tespit ed ebilm ek iin evrim lem i

213

Erkek tieynt
bir algsal sistem okluunu ve sinirli erkeklerin iki cinsiyetin ile
dikkatini ektiini ortaya koymutur. Cox l*W9 tarihli almasn
da sinirli erkeklerin daha yetenekli olduunun varsayldn tespit
etmitir, sinirli kadnlar ise daha yetersiz grlmektedir. Roney
2(X)6 tarihli almasnda kadnlarn yksek testosteron seviyesini
belli eden erkek yzlerini tercih ettiklerini tespit etmitir.
134

kzgnlnz sineye ekmeye-. I larb u rg 2008 tarihli alm asn d a e i

nizle y ap aca n z iyi b ir k av g an n sizi ve ev lili in izi d ah a salkl
tutabileceini tesp it eLmitir.

135

fke ve stiltirgatlya olan eilimleri: M an er 2007 tarihli alm asnd a

egem en lik hiyerarisi sabit olm ad n d a ve g lerini kaybetm e
ihtim ali o ld u u n d a erk ek lerin farkl d avrand klarn tespit etm i
tir.

135

sosyal koullum flre azalabilir: R eber 21MS tarihli alm asn d a sabit
olm ayan bir h iyerari d zen i ierisin d e itaatkar/' baskn d av ra
nn erk ek lerd e h ip o talam u su n v azo p ressi retim in i tevik
ettiini ve ast ko n u m u n d a b u lu n an erk ek lerin baskn olanlarla
ilikisinin kilo kayb ve en d iey e bal d avran lard a arta sebep
old u un u tesp it etm itir. A ratrm aclar, ast kon um u nd a b u lu
nanlarn beyinlerind ek i sald rg an lk -h o rm o n larn n yalnzca yir
mi g n ierisin d e d e geti ini kefetm ilerd ir.

135

azalttn iki faktr: Hurnham 2(X13 tarihli alm asn d a istikrarl ve

d zenli ilikiye, sah ip erk ek lerin testosteron sev iyelerin in daha
d k o ld u u n u tespit etm itir.

135

zel alan savana hazrlanmak i: Ferris 2008a referansyla k u llan

d m z alm asn d a sald rg an lk ve alan korum as ile ilgili olan
nral d ev relerin vaz.opressin ile uyarlabilece in i tespit etm itir.

136 hipottilnus w tmiylalasnlt: Ferris 2008a referansy la ku llan

d m z

a lm a sn d a ,

b e y n in

sa ld rg a n

te p k ile rin in

duy

gu sal, m o to r ve bilisel b ileen lerin i ku rm akta hip otalam i've am igd alanm yard m c rolleri olduunu ortaya koym utur.
Konu zerine yap lan alm ad a vnzopressinin sin irler arasn
da tan m asn e n g elley en
yon

214

d ev re le rin in

ilalarn sald rg an lk ve m o tiv as

e tk in li in i

d u rd u rd u u

tesp it

ed ilm itir.

Notlar

136

erkek beyninin (telvelerinin iinde: K ozorovitskiy 2004 tarihli al

m asnd a sosyal stat d eki farkllklarn erk ek beyn in d e yapsal
fark llklara da seb ep verdiini tespit etm itir. K onu yla ilgili y ap
lan aratrm ad a n fuzu n yetikin erk ek b ey n in d e yeni hcrelerin
o lu u m u n a o lan etkisini gerekletirm ek iin y ksek sosyal stat
nn seb e p olu tu rd u u kefedilm itir.

136

konutu kazanmak ya tk mevrut konumunu korumak: VVranghan 2004.

136

Bir meydan okuma sezdiklerinde: insanlarda ve p rim atlard a konum ,

sald rg an lk ve m eyd an oku m a h akkn d a daha fazla bilgi iin bkz.
M azu r 1998, A rcher 2006 ve S tanton 2009.

136

zettikle kendi trlerinden basmlarna: rkeklerin birbirleriy le kavga

ve m cad ele edileri hakkn da daha fazla bilgi iin bkz. M otta
2009, VVrangham 2004 ve A rcher 2006.

137

bu igdsel lek-adame/k iin bir devre sistemi: M otta 2009 tarihli

alm asn d a erk ek beyn in in h ip otalam u su d ak i DON denen bir
b lg en in erk ek farelerd e zel alan savu n m as ad na daha yksek
rtbeli erk ek lere kar bir lek-ad am clk igd s iin etk in leti
ini kefetm itir.

7 O L G U N E R K E K BEYN

139

Otuzlu yalarnda sahip olduu: M cC are 1996 tarihli alm asnd a

139

liiks bir Sedan'a daha ok yideeek liirden: M ehta 2009 tarihli al

kiiliin h ay at boyu d e im ed iini ortaya koy m u tu r.

m asnd a testostero n seviyesi d k olan erk ek lerin b akalaryla

ibirlii iind e olm aya d aha ak old u u n u tesp it etm itir. M ykletun 2006 tarihli alm asnd a ellili yalarn d aki erk ek lerin otuzlu
v e k rkl yalarn d aki erk ek lere g re cinsel hay atlarn d an daha
m em n u n old u klarn kefetm itir. Y ap lan aratrm ad a ellili y a
larnd aki erk ek lerin cinsel h ay atlarn n tatm in ed icilii yirm i-yirm i d o k u z ya arasnd aki erk ek lerin kiyle b en zer km tr.
140

daha az testosteron ve vazopressin retmeye: R osario 2004 ve 2009.

G ee n e 1988 tarihli alm asn d a gen erk ek lerin testosteron

215

Erkek Beyni
seviyeleri daha y k sek o klu k lar iin d aha ok v azopressin ve
o ksitosin rettiklerini tesp it etm itir. D ebiee 2005 tarihli alnm a
snd a oksitlisinin ballk vc ak hislerini arttrd n, buna karn
vazopressini ise zel alan ve savu nm a hislerini tetikled iii
belirtm itir. I lu ber 2005 tarihli alm asnd a v azopressin ve o k s i
tlisinin, am igd ala zerin deki etkileri seb eb iyle beynin ak ve kor
ku d ev relerinin ayarlarn d e itireb ild i in i ortaya koym u tu r.
140

erkekler yalandka: K osario 2009 tarihli alm asn d a, norm al y a

lanm a s resin ce erk ek lerin b eyin lerin d e stro jen sev iy esin d e bir
d eiim yaanm ad n an cak testosteron sev iyesin in d t n
ortaya koym utur, bu seb e p le erk ek lerd e iistrojenin testosterona
olan oran yala beraber y kselir, lerchtold 2008 tarihli alm a
snd a beynin yala bakm n d an cin siy etler arasnd a belirgin
fark lar old u u n u n aik r old u u n u belirtm i, beynin yalnzca
geliim and a d e il, hay atn daha son raki aam alarn d a da
g en lerin aktiflii bakm n d an cin siyete zg b ir y alan m a sreci
yaad na iaret etm itir.

140

sarlma ve balanma hormonu: D om es 2007b. Dit/.e 2009 tarihli

alm asnd a y ksek oksito sin sev iyesin in bir iftin ilik isi' z e rindeki etkisin in , o rtaya kan b ir anlam azln nasl g id e ril
di g zlem len erek belirlen ebilecein i belirtm itir. A ratrm aclar
erk ek lere d aha fazla oksito sin v erd ik lerind e, iftin an lam azlk
lar hakkn da olan, tartm alar esn asn d a o lu m su z d avranlarla
ka rlaln asm a ram en o lu m lu

iletiim d av ran n b elirg in

ek ild e y kselttiin i tesp it etm ilerd ir. I lein rich s 2008 tarih
li alm asnd a erk e e zg sosyal sald rg an d av ran lar iin
vazopressinin tem el bir fak t r o larak ele alnm as g erek ti in i,
te yandan o k sito sin in an lam azlk , en d ie, stres ve sald rg an l
azalttn syler. IJylece, greceli olarak daha fazla oksito sin ve
daha az v azopressin yakm ilikilerd e anlam azlklarn z m n e
yard m c olabilir.
140

belli belirsiz yiiz ifadelerini okuma: D om es 2007b referansyla ku llan

d m z alm asn d a, bakalarn n gzleri ve y zlerin d eki belli
b elirsiz ifadelere bak arak "zih in lerin i o k u m a " becerisi zerine

216

Notlar
y ap lan b ir testte o k sito sin in e rk ek lerin p erfo rm anstn y kselttii
ni tesp it etm itir. U nkelb ach 2008 tarihli alm asn d a oksito sin in
ilik ilere zg kelim e ve szel ifad elerin ku llan m n arttrd n
ortaya ko y m u tu r.
140

zerleritUki etkisi daht arpc: Jun tti 2008 ve Jord an 2008. Kosfeld
2005 tarihli alm asn d a g en e rk ek le re o ksitlisin v erild i in d e
b ak alarn a g v en eb iln e k abiliy etlerin in artt m tespit etm itir.
Fliers 1985 tarihli alm asn d a y alan m ay la b e ra b e r erk ek bey
ninin v azo p ressin reten b lgelerin d e d e iim le r o ld u u n u , bu
d e iim in en ok da va/opessin retim in in y k sek testosteron
sev iy esin e bal o ldu u b lgelerd e yaand n o rtay a ko y m u
tur. Uyleee testo stero n d p stro je ayn kald ka, e rk ek beyni
sad ece d ah a az v azop ressin retm ek le kalm az, ayn zam anda
daha fazla o k sito sin retir ve kad n bey n in e daha fazla bezbm ey e balar.

140

Kate'in kendisine sayg duyduunu: I layranJtk d u y g u su n u yarat

m ad a alan beyin d ev releri h ak k n d a d ah a fazla bilgi iin bkz.
Im m o rd in o -Y an g 2009.

142

dinleyici haline yelebilir t>e daln sevecen olabilir: Ijurri 2008 tarihli
alm asn d a erk ek lerd e oksitosin sev iyesin in y k selm esiy le c in
selli e olan hev esin d e arttn tesp it etm itir. alm aya katlan
erk ek lere ken d ilerin e d eney iin verilen ilacn o k sito sin ieren ila
m yoksa plasebo m u oldu un u d n d k lerin i sord u klarn d a,
oksito sin gru bu n d ak i erkeklerin ond a sek izi d oru cev ap verdi,
bylece d e o ksitosin in yaratt cinsel h ey ecan n farkl bir algs
olduu ortaya kon m u oldu.

143

testosteron iiretin de getiinden: Jo h n son 2006 tarihli al

m asnd a y k sek testosteron sev iy esin in d i er erk ek leri alt etm e
g d s n ku v vetlen d ird iin i tesp it etm itir.

143

eskisi gibi her eye de yer gzkmyordu: T esto stero n sev iyeleri d
e g e ti in d e e rk ek le r iin ibirlii daha nem li h ale g e lip k azan
m ak ya da kay betm ek arasnd aki farkn n em i azalabilir. M ehta
2009 tarihli alm asnd a y k sek testosteron sev iy esin e sahip
e rk ek lerin stat ed in m ek (bireysel m cad eled e iyi bir perform ans

217

Erkek Beyin

g sterm ek ) iin d aha hevesli o ld u k larm , testosteron seviyesi

d iik erk ek lerin ise bakalaryla ibirlii iind e olm aya (grup
h alind e m cad ele ed ite iyi p erfo rm ans g sterm ek ) d aha hevesli
old u klarn kefetm itir. B o ylere yala beraber bir erkein baskn
olm aya d uydu u ih tiy a biyolojik olarak yatabilir.
143

grubun dengesini koruduunu ve anlamazlklarda arabuluculuk yapt

m : Yamagivvn 2001.

143

koruma salamak iin yksek aalarn tepesinde: Yamagivvn 2001.

144

sevgili olmaktan daha fazlas dem ekti: t,liftlerin b irb irle rin e b a la n
m asn d a h o rm o n larn rolii h ak k n d a daha fazla bilgi iin bkz.
Y oun g 2 0 0 9 ve C a rte r 1998. K end riek 2000 tarihli alm asn d a,
kad nd a o rg azm la b e ra b e r vajina ve rahim azn n u y a rlm a s
nn cinsel ilik in in ard n d a n b ey in d e k o o rd in e bir o k sito si salglan m n a seb e p o ld u u n u ve b n n da y ak la k bir.saat kad ar
s ren an n elik ve p artn ere olan b allk hislerin i arttrd n te s
pit etm itir.

144

artk dourganlklarnn bittii: T tljap u rk ar 2007 tarihli alm asn

da kad nlard a elli ya civ arn d a grlen m en op ozu n ard nd an,
insanlarda l m oran n n teorik olarak keskin bir ek ild e rtm as,
m en op ozu bir " liim d v a r"n m takip etfnesi gerektiin i o rta
ya koy m u tu r. Y ap lan an alizler g sterm itir ki iki cin siy ette ile
yaam s resin in artm as iin gerekli tem eli hazrlayan ey evrim
s resin ce daha yal erk ek lerin ken d ilerin d en d aha g en kad n lar
la rem esid ir. G en ler ve uzun m r hakkn da d aha fazla bilgi iin
bkz. Limery 2007.

14b

sosyal erkeklerde: C aciop p o 2009c.

146

uzun vadede sigara imek kadar: C aciop p o 2009b.

146

beyin devrelerinin derinliklerine gUnlnii: gr n en o d r ki erk ek ler

iin salk ve ev lilik b irb irlerin e kad nlara g re daha bal h a ld e
d ir nk erk ek ler em ekli o ld u ktan sonra sosyal etkileim lerin in
ounu elerinin sosyal balantlar ya ila sosyal planlam a b ece
rileri say esin d e g e rek letirirler. Beyin ve yalanm a hakknda
d aha fazla bilgi iin bkz. D ecety 2009, D ed ovic 2009 ve C aciop p o
2009a.

218

Notlar

146 kullanlmamaktan zayf dmtr: D ecely 2009 tarihli alnm asnda

erk ek lerin sosyal ve d uygusal idrak d evreleri ile sorun-zm e
d ev relerini ku llanm alar g erek li in i, aksi takd ird e tem p o rop arie
tal b alant sistem lerin in (T IJ) brekliin i ortaya koym u tu r. T l)
ay zam anen baka bir kiinin perspektifin i bilisel olarak alm ay
da sa lam ak tad r, bu da ancak baka in sanlar beyn in bu ksm n
h arek ete g eirecek ek ild e etraflarnd a o ld u u zam an gerekleir.
K onu h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. Cacio p p o 2009b.
147

reme kabiliyetlerini daha uzun iire koruduklarn: Sch m id t 2009.

147

sosyal olarak izole edilmi bir hayat siire insanlarda: C acio p p o 2009b
referansy la ku llan d m z alm asn d a beyn in T T J'sin in yalnz
.insanlard a yalnz olm ayan lara g re ok d aha az etkinletiini
kefetm itir. Y aln z in sanlar ayrca beyinlerinin dl m erkezini
de daha az. etk in le tiriie r. li y lece bakalaryla etkileim iine
girm ekten d aha az zevk alr hale g e lirle r ve e er ok uzun s re
y a ln z kalrlarsa beyinlerinin so sy allem ey le ilgili devreleri daha
a z alr hale gelebilir.

147

ei'lenrtek ve evli kalm ak: W illcox 2006 tarihli alm asn d a evli o lm a
yan kiilerin sek sen be y an d an n ce lm e ih tim allerin in daha
y ksek o ld u u n u tespit etm itir. Sch m itt 2007 tarihli alm a
snd a ev lili in yaatt tatm inin sa lk ve m u tlu lu k iin nem li
o ld u u n u ve kiileraras y ksek k alited e etk ileim in , evliliin
sa lay aca tatm inin ve uzun m rl e v lili in habercisi olm ak
b ak m n d an bilh assa nem li old u u n u o rtaya koy m u tu r.

I4K

1,7 yl daha fazla yaamaktadrlar: S m ith 2009 tarihli alm asnd a

e v lili in g etird ik leri ile sa lk arasnd aki ilikinin erk ek ve k ad n
lar iin tm m r boyu farkl o ld u u n u , nk evli olm ann
k ad n larn hayatn 1,4 yl ksalttn an cak erk ek lerin hayatn
1,7 yd u zattn ortaya koy m u tu r. K onuyla ilgili yap lan an tr
m ad a, b iro k tartm ann ve o lu m su z hislerin yaan d kt ev li
liklerin iki cin siy etle de stres yaratt an cak sad ece kad nlard a
fiziksel h astalklara seb ep oldu un u o rtaya koy m u tu r. ncelenen
e rk ek lerd en kt evlilikleri olan lar stres altnd a ve k m halde
o ld u k larn belirtm ilerd ir an cak fiziksel sa lk larn n bundan

219

Erkek Beyni

etkilen m i olm ad k ortaya km tr. Lvlilik ve s a f lk h ak k n

da d aha fazla bilgi iin bkz. K iecolt-l (laser 1998, 20(11 ve 2005,
tja b o ry 2009, Buhar 2008, W illcox 2000, buldur 20 00 ve L evenson
199.1
149

bir erkemi erkt'k yaftan: Beach 1967 tarihli alm asnd a erk ek bey
ninin cin selliin p ein e d en ve cinsel hey ecan salayan d ev
relerinin, erk e in ilevini yerine getirebilm esi iin testosteron
taraln d an harek ete geirild iin i ortaya koym u tu r. T estosteron
ve cinsel ilev h ak kn d a daha fazla bilgi iin bkz. M olfat 2007.

149

andropoz denen, erkek menopozu da diyebileceim iz diinen: Sh arm a

2009 tarihli a lm a sn d a cid d i e k ild e d k testo stero n d z e
yini ted av i e tm e n in fa y d a la rn n o ld u k a ok o ld u u n u tesp it
e tm itir. A n d ro p o z o la ra k b ilin e n , e rk e in te sto ste ro n u n u n
yan ile rle m e siy le m ak u l m ik ta rla rd a d m esi d u ru m u , g e n e l
lik le e llili ya da altm l yalard a b alar. A ra trm a c la r te sto s
teron tak v iy esi te d a v isin in e rk e k le r iin lib id o n u n g e lim esi,
k em ik

y o u n lu u n u n a rtm a s, k as e n d e k s in in y k s e lm e si,

v cut y a p sn n sa la m la m a s, ruh h alin in ve b ilisel d u ru m u

nun iy ile m e si g ib i b iro k fay d a s a la y a c a n s y le rle r. A n cak,
y a ilerley en e rk e k le rd e testo stero n tak v iy esi te d av isin in risk
ve fayd a d en g e si h ak k n d a kesin bir yargd a b u lu n u la m a y a can da s y lem e y i ih m al e tm e z le r. Ya ilerley en e rk e k le rd e
te sto ste ro n tak v iy e si te d av isi h ak k n d a daha fazla bilgi iin bkz.
I.apauvv 200 8 , Anavvalt 200 1 , Q ian 200 0 , I lea ton 200 1 , L in co ln
2 001, I lo g e rv o rst 2 0 0 9 ve V an S trie n 2009.
149

eer bu dnem cinsellik de iermiyorsa: Sm ith 2007 tarihli alm a

snda cinsel etk in lik iin d u y u lan arzu nun yetm i ya ve so n ra
snd aki erk ek ler iin y ksekli ini ko rud uunu tespit etm itir.
C.'olson 2006 tarihli alm asn d a erkeklerin y zd e yetm iinin
cinsel hayatlaryla ilgili d e itirm ek isteyecekleri e y le r old u u n u
bild irdiklerini ortaya koy m u tu r. K otula 2002 tarihli alm asn
da, zellikle ilikinin s resin in u zam asyla, m ast rbasy on yapm a
skln n , d zenli olarak cin sel iliki yaansa dahi u zu n sreli
ilikilerd eki erk ek lerd e arttn kefetm itir. B eau lieu -P revost

220

Notlar
2<X)7 tarihli alnm asnda erk ek le rin krk yan d an son ra uyku
esn asn d a ereksiyon olm a d u ru m u nu y aam ay a d evam ettiklerini
tesp it etm itir. Ya ilerlem i erk ek lerin r yalarn n yi/.de sekizi
cinsel ilik iler zerin ed ir ve g ece ereksiyo n u yla son u lan rlar.
I.aum an 1999 tarihli alm asnd a m ast rb asy on yap m a sk l
nn ya ilerlem i erk ek lerd e arttn nk p artn erlerinin seks
yap m ak istem ed iini, bu d uru m u erk ek lerin k ad nlard an kal
daha fazla yaad n ortaya koym u tu r.
150

hayatlarnn bu evresinde: S ieg el 2007 tarihli alm asnd a y a

lanm ayla grlen cinsel d eiim lerin erk ek lerin /alglarn ve
cinsel kim liklerin i etkiled iini tesp it etm itir. Jassen 2008 tarihli
alm asn d a yal erk ek lerin ereksiyo n kalitelerind eki d e iim
lerin cin sellikleri zerin d e d oru d an etkisi o ld u u n u , buna baz
rn ek lerd e oda p artn ere ve o n u cinsel h azzn a kay d rm an n da
d ahil o ld u u n u ortaya koym u tu r. K onu yla ilgili yap lan alm a
ya katlan yal erk ek ler, yalar ilerled ik e cin sel p artn er sem ek
k on u su nd a daha dikkatli ve zen li olm aya balad klarn b elirt
m ilerd ir.

150

yirmili yalarda rettikleri: T an ag h o 2000 tarihli alm asnd a bir

e rk ek ti1 testosteron sev iyesin in yak lak on yedi ya civarn da
zirv e y ap t n , ard nd an bir s re y k sek seviyesin i koruyarak
otu zlu v e krkl yalard a yavaa d e g eti in i, sek sen yana
g elin d i in d e ise testosteron sev iy esin in gen li in d ek i seviyenin
y arsn d an az o labilece ini ortaya koy m u tu r. V erm eu len 1999
tarihli alm asn d a vam ilerlem esiyle b ir erk e in v cud un daki
y a o ran n n y kseld iini ve testostero n u n u n azald n belirt
m itir. T esto stero n ve y alan m a hak kn d a d ah a fazla bilgi iin
bkz. Q ian 2000, A r a u jo 2007 ve l.au gllin 2008. T esto stero n sev iy e
si d iik erkekleri d e erlen d irm e ve tedavi yak lam lar hakknda
d aha fazla bilgi iin bkz. S n y d er 2008.

150

kst bir siirede bir evlilik sorununa dnen: Ya, iftler v e cin sellik
hakkn d a kapsam l aratrm a verileri iin bkz. I.au m an 1900.
Erekti! d isfo n k siy o n (D), d nya apnd a 150 m ilyond an fazla
erkei etkiled ii tahm in ed ilen gen el b ir d u ru m d u r. I.loklor221

Erkek Beyni

1ar artk E D 'nin erk e in d eil iftin surunu olarak ele alnm as
g erek ti in e inan rlar nk hem bunu yaayan erk ek ler hem de
partnerleri zerin d e belirg in ek ild e zararl etkileri v ard r. 13u
y zd en p artn erler de V iagra tipi ilalarn ku llanm ya da testos
teron ted av isinin kararm alm akta sz sahibi olab ilm elid ir. Isidori
2005a referansyla k u llan d m z alm asnd a cinsel ikayetleri
olan ya ilerlem i erk ek lerd e testosteron ted avisinin gece e e k siy on larn m , baarl cinsel b irlem elerin , ercksiy o fonksiyonu
skoru nu n saysn arttrd , cinsel dnceleri ve m otiv asy onu ,
genel cinsel tatm ini y k seltti in i, ancak bata testosteron seviyesi
norm al olan erk ek lerd e testostero n tedavisi iin verilen ilalarn
plasebolarla m u k ay ese ed ild i in d e ereklil fonksyion zerin de
hibir etkisi olm ad n tesp it etm itir. M ulhall 2008b referansyla
ku llan d m z alm asnd a erk ek lerin y zd e yetm i d rd n n
gerektii d u ru m lard a ereksiyon salayan ilalar alm aya hevesli
oldu un u ortaya ko y m u tu r. Ted av i h akkn d a daha fazla bilgi
iin bkz. W ang P. 2009 ve Sharm a 2009.
151

organlar tam kttpusilede altrabilmek: R ed oute 2005 tarihli al

m asnd a beyin tarayc ierisin d eyk en ken d ilerin e sek s film leri
iz.letildiide, testo stero n sev iyeleri ok dk olai erk ek lerin
beyinlerinin cinsel hey ecan iin gereken b lgelerin in alm aya
balam ad n tespit etm itir. A ncak bu erk ek lere testosteron
verild ikten son ra, s z kon usu b lg eler yenid en alm ay a b ala
m tr.

151

testosteronun kirn blgesinden kilo vermeye sebep olabilecei: G ooren

2009. S in iv a s-S h a n k a r 2009b referansyla ku lland m z alm a
snd a, ya ilerlem i erk ek lerd eki d k testosteron seviyesin in
ted avisinin vcut bileim in d e faydal etkileri o labilece ini (ya
kayb), kaslar g len d ireb ilece in i, cinsel ilevi ve bilisel yetileri
d zeltebilecein i tesp it etm itir.

152

erkekler i bu d yeterli deildir: D 113A, n n drojeler ve yalanm a

hakkn da d aha fazla bilgi iin bkz. R aiey 2008, laker 2006, D laria 2004, Anavvalt 2001, P ark er 1999 ve Sapolsky 1993.

152
222

iudrojeu takviyesi tedavisinden iyi sonular: t herrier 2007 ta rih

Notlar
li alm asn d a, testosteron d estei v erilerek seru m testosteron
sev iyeleri orta ya da y ksek d ereced e y kseltilen ya ilerlem i
erk ek lerin bilisel duru m larm in celem i ve testosteron sev iy esin
d e orta d ereceli y k selm eler yaayan erk ek lerin bilisel testlerd e
d aha baarl o ld u klarn tespit etm itir.
152

herkese uygun bir tedavi ybtei deildir. W ang 1 . 2009 tarihli al

m asnd a, testosteron takviyesi tedavisi alm as g n d em d e olan ya
da hali hazrda bu takviyeyi alan erk ek lerin prostatlarn n yak n
dan incelenm esi ve prostat ile g s kanseri kon tro llerin in y ap l
m as gerek ti in i b elirtm ekled ir.

152

aradklar cevap baka yerde olabilir: E gzersiz yap m a, stresten kan

m a, sev gi dolu ilik iler kurm a ve salkl b ir perh iz uygu lam ann
salkl y alanm ak bakm nd an hem erk ek hem d e kadn iin fay
d alar k esin lik le kan tlan m tr. K onu h akkn d a daha fazla bilgi
iin bkz. K oberts 2008.

152

erkeklerde DHEA hormonu takviyeni kadar: Y ayn lan m am veriler.

Som a 2008 tarihli alm asnd a ad ren al ad ro jen in ncs dehidro ep ian d ro steron n (10 IHA), rem e sistem in in testosteron sen te
zi d k sev iyed e old u u n d a cin selliin ve sald rg an l n ifadesi
' bakm nd an nem li bir rol stlen ebilece in i tespit etm itir. D IEA
beyn in hem etrafn d aki hem d e iindeki etkin sek s steroid leriin
m etabo lizm asn d e itirm ek led ir. G eliim ve y alan m ad a D 11A 'n n kon um u h ak kn d a d aha fazla bilgi iin bkz. P arker 1999.

153
153

ileri yalarda bile, evliliin: I .aum an 1999a.

"doktorumdan Viagra inledim": Ksen 2006 tarihli alm asnd a
olgun erk ek ler iin V iagra'n bir d evrim yarattn ve bunun
ED (erektil d ist n k siy o n ) sorunu olm ayan ya ilerlem i erk ek ler
iin d e geerli old u u n u ortaya koym u tu r. B unun sebebi arlk
ya ilerlem i erk ek lerin m esaj aln o lm alard r: "B ak a ad am lar
yalan salar da bir sr seks yap yor. Ben ned en yap m ayay m ?''.
A ratrm aclar ayn zam anda erektil d isfo n k siy o n u n erk ek ler
zerin deki etk ilerin in , bu sorunu y aayan erk ek lerin karlar ya
da partnerleri taraln d an azaltlabilecein i ya da eng ellen eb ilece
ini d e kefetm ilerd ir.

22.3

Erkek Beyni
154

kitin katlm Z hang 2007 tarihli alnm asnda artc b ir so n u

la karlat. ktid arszlk ilalan yalnzca ereksiyo n a yardm c
o lm ak iin P D E-5 e n zim in i bloke etm iyo r, ayn zam an da oksitosin
sev iyesin i d e y kseltebiliy or.

154 faydal bir tansiyon dne: I lo lt-l.u n stad 2008 tarihli alm a
snd a evli iftlerd e scak b ir d o ku n u u n gelitirici m d ahalesinin
tansiyonu , oksitlisini, alfa am ilaz ve korlizol dzeltici etkisinin
oldu un u tesp it etm itir. A ncak, konuyla ilgili yap lan a ra trm a
da, m d ahale gru b u n d ak i kocalarda byk tansiyond a yaanan
d yirm i d rt saat boyu nca kalc olm u ken kontrol grubu nd a
byle bir d u ru m g zlen m em itir. M cG lon e 2007 tarihli al
m asnd a y u m u ak d o k u n u larn da bey n in in su lar ko d ek sin e,
lim bik sistem in e ve orb ito fron tal k o d e k sin e m esaj gn d eren bir
g ru p yava v e m iyelin siz sin iri etkinletird i in i tespit etm itir. Ih
sin irler h afif d o ku n u lard an kaynaklan an zevk verici bir hissin
olu m asn sa larlar ve cilt hafife okand n d a beyin bunu d u y
gu sal b ir d oku n m a olarak alglar.
154

her bir eletirel yoran iin: G ottm an 2006 tarihli alm asn d a, tar
tm alarn kam erayla kay d ed en iftlerin ev lilik lerin in y r m e
an sn n , kav ga esn asn d a yap tklar her eletirel v ru n iin daha
sonra aa yukar be tane d e olum lu yorum d ile getirm eleri
d u ru m u n d a, daha y k sek o ld u u n u tespit etm itir. C arrere l w
tarihli alm asn d a bir ev liliin alt yllk bir s re iind e iyiye ya
da kt ye gid eceini tahm in ed ebilm ek iin tartm asn n sa d e
ce ilk d akikasn d an aln an verilerin yeterli old u u n u ortaya
koym u tu r. Y aplan alm ad a bi o lu m su z yorum a karn be
olum lu yorum oran n (G o ttm an teknii) yakalayan iftlerin e v li
liklerinin d ev am ettii ve hatta d zeld ii kefed ilm itir.

155

duyanlara bo verme: St. Jacq u es 2009.

155

"bilgelik gereklen de yala beraber geliyor": M arlh er 2005 tarihli

alm asnd a insanlarn yaland ka o lu m su z d uygular daha
az d en ey im led ik lerin i tesp it etm itir. Konu zerin d e alan
aratrm aclar, yal y etik in lerin gem ie d air anlarn d ak i bu
"o lu m lu lu k e tk isi"n in , gen insanlarla k arlatrld n d a, oln-

2 24

Notlar
lu d nceleri d estekleyen ve o lu m su zlan azaltan bilisel kontrol
m ek an izm alar tarafndan o lu tu ru lm u gibi gr n d n s y le
m ek ted irler. Ya ilerlem i beyinlerd eki olu m lu lu k etkisi hak kn
da d aha fazla bilgi iin bkz. A sh ley 2009, C h arles 2008, N ielsen
2008, D reh er 2008 ve Samnne/.-Larkin 2007.
156

Ali doduu zamm: Beau regard 2009 tarihli alm asn d a rom antik
ak ile ebevey n sev g isin in beynin dl sistem in d e hem k en d ile
rine zg blgelere hem do st ste gelm i alanlara sah ip o ld u k
larnn ko u lsu z sev g in in nral tem ellerind en anlalabilecein i
ortaya koy m u tu r.

156-157 fa da retkenlik aamas: V ailiant 2002. V aillan t erk ek lerin bir

m r b oyu nca karlatklar koullara nasl ad ap te old u klarn
k efetm ek isted i. u an zerin de alt H arv ard 'l erk ek lerin
ya ortalam as sek sen yed id ir. V aillan t, d ev am ll o lan scak ve
yak n ilikilerin bu erk ek lerin baarl bir ek ild e yalan m alarn d a
gl bir etken old u u son u cu n a varm tr.
157

gtdatt yaldan gence: K aplan 1997.

157

yetikin ocuklarna olan sevgileri: R ob erto 2001.

157

yetikin ocuklar rv torunlar: K ivett 1998.

157

byiikanne-byiikbaba ile torunlar arasndaki iliki: S ilv erstein 2<X)1 ve

S zin o v acz 1998b. Jia n g 2007 tarihli alm asn d a nesilli aileler
d e b y k an n e v e b y k babalarn ocu u n y e m e alk an lklarn n
ek ille n iin d e b ask n b ir rol o y n ad k larm te sp it etm itir.

EK ERKEK BEYN VE CNSEL YNELM

161

ecinsel erkeklerde : Svvanb 1990.

161

geliini halinde olan beyindeki tepkimeleri: Svvnab 1995.

161

ecinsel erkeklerde ecinsel olmayan erkeklerdekine gre: A ilen 1992.

162

ecinsel olmayan erkek beyninden: S av ic 2008.

162

ecinsel erkeklerin : L eV ay 1991 ve K innu nen 2004.

162

bu alanlarda daha ok ecinsel olmayan kadnlartkine: R ah m an 2005

ve 2008.

163

erkek yzne: Svvaab 2009.

225

KAYNAKA

A arts, M., v e J. van M onk (2009). "T esto ste ro n e and un co n sciou s posi
tive p rim in g in cre ase hu m an m otiv ation s e p a ra te ly ." Neurorepart
20(14): 1300-1303.
A bkarian, G . G ., J. P. D w o rk in , v d. (2003). "F a th e rs ' S p eech to T h e ir
C h ild ren : P erfect Pitch o r T in E ar?" Fathering 1(1): 27-50.
A braham son, D. (2004). "E m b o d ied sp atial articu latio n : A gesture pers
p ective o n stu d en t neg otiatio n betw een k in esth etic schem as and
ep istem ic form s in learn in g m ath e m atics." P ap e r presented at the
annual m eetin g o f the N orth A m erican C h a p te r o f th e International
G rou p for th e P sychology of M athem atics E d u catio n , D elta Chelsea
Hotel, T o ro n to , O n tario , C anada.
A bram s, D., A. R u tlan d , vd. (2009). "C h ild r e n 's g ro u p nou s: U nd ers
tand ing and ap p ly in g peer exclu sion w ithin and betw een g ro u p s."

Child Dev 80(1): 224-43.

A bram s, D., A. R u tlan d , vd. (2008). "C h ild re n 's ju d g m en ts o f disloyal
and im m oral peer behav ior: Su b jectiv e g ro u p d y n am ics in m inim al
in tergro u p c o n te x ts." Child Dev 79(2): 444-61.
A bram s, D., A. R u tlan d , vd. (2003). "T h e d ev elo p m en t o f subjective
group d yn am ics: C h ild re n 's ju d g m en ts o f n o rm ativ e and d eviant
in-grou p and o u t-g ro u p in d iv id u als." Child D ev 74(6): 1840-56.
A chenbach, G . G ., v e C . T . S n o w d o n (2002). "C o sts o f caregiving:
W eight lo ss in ca p tiv e ad u lt m ale co tto n -to p tam arin s ISuguinus

oedipus) fo llo w in g the birth o f in fan ts." Ini / Primatol 23(1): 179-89.
A d kin s-R egan, E. (2009). "N e u ro en d ocrin o lo g y o f so cial b eh av ior." I

LAR I 50(1): 5 - 1 4 ..

227

Erkek Beyni
A gu in ig a, D. M ., C . S treeter, vd. (2007). "T h e X Y -zo n e m ale inv olv e
m ent project: G u id in g m ale teen agers as they journey into m an h o
o d ." Children & Schools 29(2): 119-22.
A hern, T . I I., ve I,. J. Y oung (2(X)9). "T h e im pact o f early life fam ily struc
ture on adult social attach m ent, alloparental behavior, and the neuro
peptide system s regulating affiliativ e behaviors in the m onogam ous
prairie vole (Microtus ochrogaster)" Front Belwv Neurosri 3:17.
A hm ed , E. I., J. L. Z ehr, vd. (2008). "P u b e rta l h o rm o n es m od u late the
ad dition o f new cells to sex u ally d im o rp h ic brain re g io n s." Nat Neu-

rosci 1 1:995-97.
A lbrecht, I.., ve D. S ty n e (2007). "L a b o ra to ry testing o f g o n ad al steroid s
in ch ild re n ." Pediatr Endocrinol Rev 5 Suppl 1: 599-607.
A lem an , A ., ve M . S w art (2008). "S e x d ifferen ces in neural activ ation to
facial exp ressio n s d en otin g co n tem p t and d isg u st." Public Library o f

Science One 3 ( l l) :e 3 6 2 2 .
A llen, L. S., ve R. A. G o rsk i (1992). "S e x u a l o rien tatio n and the siz e of
the an terior com m issu re in the hu m an b rain ." Proc Natl Acad Sci

USA 89(15): 7199-7202.

A lm ond , K. E., T. E. Z iegler, vd. (2008). "C h a n g e s in prolactin and g lu
cocorticoid levels in cotto n -to p tam arin fathers d u rin g their m ale's
p regnancy: T h e effect o f in fan ts and paternal e x p e rie n c e ." Am / Pri-

matol 70(6): 560-65.

A lpern, S., ve D. R eyniers (2005). "S tra teg ic m ating w ith com m on p re
feren ces." I Theor Biol 237(4): 337-54.
A lvarez, G ., F. C . Leb allo s, v d. (2009). "T h e role o f inbreed ing in the
extinction o f a E uropean royal d y n a sty ." PLoS One 4(4): e 5 I7 4 .
A m ad or, J., T. C h arles, vd. (2005). "S e x and gen eratio n al d ifferences in
d esired ch aracteristics in m ate sele ctio n ." Psychological Reports 96( 1):
19-25.
A naw alt, B. D., ve G . R. M erriam (2001). "N e u ro e n d o crin e aging in
m en: A nd rop au se and so m n to p au se." Endocrinol Metab Clin North

Am 30(3): 647-69.
A nd reano, J. M., ve L. C ah ill (2009). "S e x in fluences on the n eu rob io
logy o f learning and m e m o ry ." Learn Mem 16(4): 248-66.

228

Kaynakca
A nd ieano, J. M ., ve I.. C ah ill (2006). "G lu co co rtico id release and m em ory
con solidation in m en and w om en/' Psychol Sci 17(6): 466-70.
A ndrew s, I . W ., S. W . G an gestad , vd. (2008). "S e x d ifferen ces in d etec
ting sexual infid elity : R esults o f a m axim u m likelihood m ethod
for an aly zin g the sen sitiv ity o f sex d ifferen ces to u n d errep o rtin g ."

Human Nature 19(4): 347-73.

A ngelopoulou, R., G . Lavra nos, vd. (2006). "E sta b lish in g sexu al d im o rp
hism in h u m a n s." Coll Anthroyol 30(3): 653-58.
A picella, C . L ve D. R. Feinberg (2009). "V o ice pitch alters m ate-ch o i
ce-relev ant perception in h u n ter-g ath erers." Proc Biol Sci 276(1659):
1077-82.
A ragona, 13. |., ve Z. W ang (2009). "D o p a m in e reg u lation o f social choi
ce in a m o n og am o u s rodent sp e cie s." Front Behav Neurosci 3:15.
A raujo, A. 13., V. K u p elian, vd. (2007). "S e x steroid s and all-cau se and
cau se-sp ecific m ortality in m e n ." Arch Intern M ed 167(12): 1252-60.
Araujo, A. 13., T. C . T rav iso n , vd. (2008). "C o rre la tio n s betw een seru m
testosterone, e strad io l, and sex -h o rm o n e-b in d in g g lo b u lin and bone
m ineral d en sity in a d iv erse sam p le o f m e n ." /Clin Endocrinol M etah
93(6): 2135-41.
A rcher , }. (2009). "D o e s sexual selectio n e xp lain hum an se x d ifferen ces
in a g g re ssio n ?" Behav Brain Sci 32(3-4): 249-66.
A rcher, J. (2006). "T esto stero n e and hu m an ag g ressio n : A n ev alu ation
o f the ch allen g e h y p o th esis." Neurosci Biobehav Rev 30(3): 319-45.
A rend ash, G . W ., ve R. A. G orski (1983). "E ffe c ts o f d iscrete lesion s o f
the sex u a lly d im o rp h ic nu cleu s o f the p re o p tic area o r o th e r m ed ial
preoptic reg ions on the sexual beh av ior o f m ale ra ts." Brain Res Bull
10(1): 147-54.
A rnold, A. P. (2009a). "T h e o rg an izatio n al-activ atio n al hy p othesis as
the foun d ation for a unified theory o f sex u al d ifferen tiatio n o f all
m am m alian tissu e s." Harm Behav 55(5): 570-78; 567-69.
Arnold, A. P. (2004). "S e x chrom o som es and brain g e n d e r." Nat Rev

Neurosci 5(9): 701-8.

A rnold, A. P., ve X . C h en (2009b). "W h a t d o es the 'fo u r co re gen oty p es'
m ou se m od el tell us about sex d ifferen ces in the brain and o th er tis
su e s?" Front Neuroendocrinal 30(1): 1-9.

229

Erkek Beyni
A rnold, A. P., S u san E. Fahrbach (2009c). Hormones, Bruin and Behavior,
2. bas. N ew Y ork : C am b rid g e U niversity Press.
A rnow , B. A ., J. E. D esm ond , vd. (2002). "B ra in activ ation and sexual
aro u sal in h ealth y , h etero sexu al m a le s." Brain 125(Pl. 5): 1014-23.
A ron, A ., H . bish er, vd. (2005). "R e w ard , m o tiv atio n , and em otion
sy stem s associated w ith early -stag e in ten se ro m an tic lo v e ." J Neu

rophysiol 94(1): 327-37.

A shley, V., ve D. S w ick (2009). "C o n se q u e n ce s o f em o tio n al stim uli:
ag e d ifferen ces o n p u re and m ixed b lo ck s o f the em o tio n al Str<K>p."

Behav Brain Funrl 5:14.

A sh w in , C , E. C h ap m an , vd. (2006). "Im p aired recognition o f neg ativ e
basic em o tio n s in au tism : a test o f the am ygd ala th e o ry ." Soc Neu-

rosci 1(3-4): 349-63.

A sh w in , C , P. R icciard elli, vd. (2009). "P o sitiv e and n eg ativ e gaze p er
cep tion in au tism sp ectru m c o n d itio n s." Soc Neuivsci 4(2): 153-64.
A tkins, D. C, D. I I. Baucom , vd. (2(X)]a). "U n d erstan d in g infidelity: C o r
relates in a national random sam p le ." / Fain Psychol 15(4): 735-49.
A tkins, D. C , S. D im idjian, et al, edl. (2001b). Why do people have affairs?

Recent research and fu tu re directions about attributions for extramarital

involvement. N ew York: C am b rid g e U niversity..Press.
A tkins, D. C , J. Y i, vd. (2005). "In fid e lity in cou p les seek in g m arital the
ra p y ." I Fain Psychol 19(3): 470-73.
A uger, A. P., D. P. H exter, vd. (2001). "S e x d ifference in the p h osp h o ry
lation o f cA M P response elem ent bind ing protein (CRED) in neo n a
tal rat b rain ." Brain Res 890(1): 110-17.
A usln der, B. A ., S. I,. R osenthal, vd. (2005). "Sex u al d ev elo p m ent anil
behaviors o f ad o le sce n ts." Pediatr Ann 34(10): 785-93.
A uyeu ng, B., S. B aron-C oh en , vd. (2009a). "P'ctai testosterone and au tis
tic traits." British Journal o f Psycholog}/ 1(X)(1): 1-22.
A uyeu ng, B., S. B aron-C oh en , vd. (2009b). "P etal testo steron e predicts
sexu ally d ifferentiated child ho o d beh av ior in girls and in boys."

Psychological Science 20(2): 144-48.

A u y eu ng , B., S. B aron-C oh en , vd. (2006). "F o etal testo stero n e and the
child sy stem izin g q u o tie n t." Eur J Endocrinol I55(su p p l. I): S123S130.

230

Kaynaka
A zu rm en d i, A ., i :. Braza, vd. (2006). "A g g ressio n , d o m in a n ce, and affi
liation: T h e ir relatio n sh ip s w ith and rogen levels and in telligen ce in
5-year-old c h ild re n ." Horm Behav 50(1): 132-40.
A zu rm en d i, A., I\ B raza, vd. (2005). "C o g n itiv e abilities, and rogen
levels, and b od y m ass ind ex in 5-year-old c h ild re n ." H orn Beltav
48(2): 187-95.
B ailey, J. M ., M. P. D u n n e, vd. (2000). " G e n e tic and en v iro n m en tal
in flu e n ce s o n sex u a l o rie n tatio n and its c o rre la te s in an A u strali
an tw in s a m p le ." lournal o f Personality and Social Psychology 78(3):
524-36.
B aillargeon, R. I I., M . Z occo lillo, vd. (2007). "G e n d e r d ifferen ces in
p hysical agg ression : A pro sp ectiv e p op u lation-based su rv ey o f ch il
dren b efore and a fte r 2 years o f a g e ." Dev Psychol 43(1): 13-26.
Baker, J. K., M. G . B em b en, vd. (2tK)6). "E ffe c ts o f ag e on testosterone
resp o n ses to resistance exercise and m u scu lo skeletal variab les in
m e n ." f Strength Cotul Res 20(4): 874-81.
B aker, R ., v e M. A. Beilis (1995). H um an Sp erm C o m p etitio n : C o p u lati
on, M astu rb ation , and In fid elity ." London & N ew Y ork : C h ap m an
& Hall.
Belles, K. L , P. M. P lo tsky, vd. (2007). "N e o n atal o xy to cin m an ip u lations
have long-lasting , sexu ally d im o rp h ic effects on v asop ressin recep
to rs." Neuroscience 144(1): 38-45.
Balthazart, J., C. A. C o rn il, vd. (2009). "E strad io l, a key en d o crin e signal
in the sexu al d ifferen tiation and activ atio n o f rep rod u ctive beh av ior
in q u a il." J Exp 7 ool Part A Ecol Genet Physiol 311(5): 323-45.
Bancroft, J. (2005). "T h e en d o crin olo gy o f sexu al a ro u sa l." J Endocrinol
186(3): 411-27.
Barclay, P., ve K. W ilier (2007). "P a rtn e r ch oice creates com p etitiv e
altru ism in h u m an s." Proc Biol Sci 274(1610): 749-53.
B aron, N. S. (2004). " S e e you online: G e n d e r issu es in college stud en t
u se o f instan t m e ssag in g ." Journal o f Language and Social Psychology

Special Issue: Language and Communication Technology 23(4): 397-423.

B aron-C oh en , S . (2002). "T h e extrem e m ale brain theory o f au tism ."

Trends Cogn Sci 6(6): 248-54.

231

Erkek Beyni
B aron-C oh en , S ., B. A u y eu ng , vd. (200V). "F e tal testosterone and a u tis
tic traits: A response to three fascin atin g co m m en taries." Br I Psyclwl
100(Pt. 1): 39-47.
Baron-C oh en , S., ve A. Klin (2006). "W h a t's so special about A sp erger
sy n d ro m e ?" Brain Cogn 61(1): 1-4.
Baron-Cohen, S., R. C. K nickm eyer, vd. (2005). "Sex differences in the
brain: Im plications for exp laining au tism ." Science 310(5749): 819-23.
Baron-C oh en , S., S. L u tchm ay a, ve K. K n ick m ey er (2004a). Prenatal tes

tosterone in mind. C am b rid g e, M A : M IT Press.

Baron-C oh en , S., S. L utchm aya, vd. (2004b). Prenatal testosterone in mind:

Amniotic flu id studies. C am b rid g e, M A : M IT Press.

Baron-C oh en , S., J. R ich ler, vd. (2003). "T h e sy stem izin g qu o tient: An
investigation o f ad u lts w ith A sp erg er sy n d ro m e o r h ig h -fu n ction in g
au tism , and norm al sex d iffe re n ce s." Philos Trans R Soc Lond B Biol

Sci 358(1430): 361-74.

B aron-C oh en , S., ve S. W heelw right (2004c). "T h e em path y qu otient:
An inv estigation o f ad u lts w ith A sp erger sy n d ro m e o r high fu n c
tioning autism , and norm al se x d iffe re n ce s." j Autism Dev Disord
34(2): 163-75.
B arraza, J. A., ve P. J. Z ak (2(109). "E m p a th y tow ard stran g ers trigg ers
oxy to cin release and su b seq u en t g e n ero sity ." Ann N Y Acad Si'i
1 1 6 7 :1 8 2 -8 9 .
B arro n , E., P. B. Y an g , v d . (2009). "A d o lescen t and ad u lt m ale sp o n ta
neous h y p eractiv e rats (SH R ) respond d ifferen tly to acu te and ch ro
nic m eth y lp h en id ate (R ita lin )." hit j Neurasci 119(1): 40-58.
Battels, A ., ve S. Z eki (2004). " T h e neu ral correlates o f m atern al and
rom an tic lo v e ." Neuroimage 21(3): 1155-66.
Battels, A ., ve S . Z eki (2000). " T h e neu ral basis o f n tm an tic lo v e ." Neu

ro-report 11(17): 3829-34.

B ask erville, T . A ., v e A. J. D ou g las (2008). "In te ra ctio n s b etw een d o p a
m ine and o xy to cin in the con trol o f sexu al b e h a v io u r." Prog Brain

Res 170:277-90.
Basson, R. (2005). "W o m e n 's sexu al d y sfu n ction : R evised and e x p a n
ded d efin itio n s." Cnutj 172(10): 1327-33.

232

Kaynaka
B astiaan sen , j . A ., M . T h io u x , vd. (2009). "E v id e n c e fur m irror system s in
e m o tio n s." Philos Trails R Soc L oad B Biol Sci 364(1528): 2391-2404.
B a te s o n M ., v e S. D. H ealy (2005). "C o m p a ra tiv e ev alu atio n and its
im p lica tio n s fo r m a te c h o ic e ." T m id s Ecol Evol 20(12): 659-64.
B a u m eister, R. F .v e D. D h a v ale, ed l. (2001). Two sides o f Rom antic Rejec

tion. N ew Y o rk : O x fo rd U n iv ersity P ress.

B ayliss, A . P ., C . d i P elle g rin o , vd. (2 005). "S e x d iffe re n ce s in e y e gaze
and s y m b o lic c u e in g o f a tte n tio n ." Q j Exp Psychol A 58(4): 631-50.
B each, F. A . (1 9 7 1 ). "H o rm o n a l facto rs c o n tro llin g the d ifferen tiation ,
d e v e lo p m e n t, an d d isp la y o f co p u lato ry b e h a v io r in the ram sterg ig
and related s p e c ie s. in d e: E. T o b a ch , L. K. A ro n so n ve E. S h aw ,
e d l.. T he Bio-psi/cholog}/ o f Development. N ew Y o rk : A cad em ic P ress,
p p. 2 4 9 -9 6 .
B each , F. A . (1967). "C e re b ra l and h o rm o n al con tro l o f re fle x iv e m ech a
n is m s in v o lv ed in c o p u la to ry b e h a v io r." Physiol Rev 47(2): 289-316.
B e a u lie u -P re v o st, D ., v e A . Z ad ra (2 007). "A b so rp tio n , psycholog ical
b o u n d a rie s and a ttitu d e to w ard s d re am s a s co rrelates o f d ream
recall: T w o d eca d e s o f research se e n th ro u g h a m e ta -a n a ly sis." J

Sleep Res 16(1): 51-59.

B ea u re g a rd , M ., J. C o u rte m a n c h e , vd. (2009). "T h e n eu ral basis o f
'u n c o n d itio n a l lo v e ." Psychiatry Res 172(2): 93-98.
B ecker, J. B. (2 0 0 9 ). "S e x u a l d iffe re n tia tio n o f m o tiv atio n : A novel m ec
h a n is m ? " H onn Behav 55(5): 646-54.
B ecker, J. B. (2 0 0 8 a ). " S e x d iffe re n ce s in m o tiv a tio n ." ind e: J.B . Becker,
K. B erk le y , N . G e a ry , E. 1 la m p so n , J. P. H erm an , ve E. A . Young,
ed l., Sex D ifferences in the Brain: Trom Genes to Behavior. O xfo rd , UK:
O x fo rd U n iv e rsity P ress, pp. 177-99.
B eck er, J. B K . B erk le y , N . G e a ry , E. H am p so n , J. P. H erm an , ve E. A.
Y o u n g , ed l. (2 0 0 8 b ), Sex Differences in the Brain: From G enes to Beha

vior. O x fo rd , U K : O xfo rd U n iv ersity Press.

B eckm an , M . (2 004). "N e u ro sc ie n ce : C rim e , cu lp ab ility , and th e ad o les
ce n t brain ." Science 30 5 (5 6 8 4 ): 596-99.
B eech , J. K., ve M . W . B en u v ois (21X16). "E a r ly e x p e rie n ce o f se x ho rm o
n e s a s a p re d icto r o f read in g , p h o n o lo g y , and a u d ito ry p e rce p tio n ."

Brain an d Language 9 6 (1 ): 49-58.

23 3

Erkek Beyni
Dehar, D. M ., R. V illem s, vd. (200K). "T h e d aw n o f h u m an m atrilineal
d iv e rsity ." Am ] Hum Genet 82(5): 1130-40.
B ehrens, T. E., L. T. H unt, vd. (2009). "T h e com p u tation o f social b e h a
v io r." Science 324(5931): 1160-64.
Behrens, T. E., L. T. H unt, vd. (2008). "A sso ciativ e learning o f social
v a lu e ." Nature 456(7219): 245-49.
H elgorosky, A., ve M . A. R iv arola (1987). "C h a n g e s in seru m se x horm on ebin d in g g lob u lin and in scru m non-sex horm o n e-b in d in g
g lobulin-boun d testo steron e d u rin g p repu berty in b o y s." / Steroid

Biochem 27(1-3): 291-95.

Hell. E. C , M . C . W illson, v d . (2006). "M a le s and fem ales d iffer in brain
activ ation d u rin g cog n itiv e ta sk s." Neuroimage 30(2): 529-38.
Belsky, J. (1981). "E a rly hu m an exp erien ce: A fam ily p ersp ectiv e." Deve

lopmental Psychology 17(1): 3-23.

Henenson, J. F ve A. C h ristak o s (2003). "T h e greater frag ility o f fem a
les' versu s m ales' clo sest sam e-sex frien d sh ip s." Child Dev 74(4):
1123-29.
H enenson, J. F., H . M ark ov its, vd. (2009a). "S tren g th d eterm in es co alitional strateg ies in h u m a n s." Proc Biol Sci 276(1667): 2589-95. '
H enenson, J. P., H. M arkov its, vd. (2(K)9b). " M a le s 'g r e a te r to leran ce o f
sam e-sex p e e rs." Psychol Sci 20(2): 184-90.
H engtsson, S., H . B erglun d, vd. (2(K)l). "B ra in activ atio n d u rin g o d o r
perception in m ales.an d fe m ale s." Neuroreporl 12(9): 2027-33.
Bensafi, M ., W. M . Drown, v d. (204)3). "Sex -stero id d eriv ed com p o u n d s
ind uce sex -sp ecific effects on au to n o m ic n erv ou s system fun ction in
h u m a n s." Behav Neurosci 117(6): 1125-34.
Derchtold, N. C , D. H. C rib b s, vd. (2008). "G e n e exp ressio n ch an g es in
the cou rse o f norm al brain ag in g are sex u ally d im o rp h ic." Proc Natl

Acad Sci USA 105(40): 15605-610.

Herec/.kei, T ., J. G y u ris, vd. (2004). "S e x u a l im p rin tin g in hu m an m ate
c h o ic e ." Proc Biol Sci 271(1544): 1129-34.
B erenbau m , S . A., J. B. Decker, K. B erkley, N. G eary , E. 1 I a m p s o n ,). 1 .
I lerm an , ve E. A. Y o u n g (2008). "S e x d ifferen ces in ch ild re n 's p lay ."
inde: J. B. B ecker, K. B erkley, N. G eary. E. 1 Iam pson, J. I. I lerm an,

234

K ay n ak ca

ve E. A . Y o u n g , ed l.. Scat Differences in the Brain: From Genes lo Beha

vior. O xfo rd , U K: O xford U niversity Press.

B erenb.uim , S . A ., ve M . H ines (1992). "E a rly an d ro g en s are related to
ch ild h oo d sex-typ ed toy p re fe re n ce s." Psychol Sci 3: 203-6.
Berg, S . J., v e K. E. W y n n e-E d w ard s (2002). "S a liv a ry h o rm o n e con cen
trations in m o th ers and fath ers becom in g paren ts a re not correla
ted . Honn Behai> 42(4): 424-36.
Berg, S. )., v e K. E. W y n n e-E d w ard s (2001). "C h a n g e s in testosterone.
C o rtiso l, and e strad io l levels in m en beco m in g fa th e rs." M ayo Clin

Proc 76(6): 582-92.

Berglund, H I . I.in d stro m , vd. (2008). "M a le -to -fe m a ie transsexu als
show sex -aty p ical h y p o th alam u s activ atio n w hen sm e llin g od oro u s
s te ro id s." Cereh Cortex 18(8): 1900-1908.
Berglund, H ., P. I.ind strom , vd. (2006). "B ra in resp o n se to p u tative
p herom ones in lesbian w o m en ." Proc Natl Acad Sci USA 103(21):
8269-74.
Berm an, M ., B. G lad u e, vd. (1993). "T h e e ffe cts o f h o rm o n es, type A
b eh av ior p attern , and p rov ocation o n agg ressio n in m e n ." Motivati

on and Emotion 17(2): 125-38.

B ernhardt, F,. M ., ve F. K. G o ld sch e id e r (2001). "M e n , resources, and
fam ily living: T h e d eterm in an ts o f un ion and p aren tal statu s in the
U nited S ta tes and S w e d e n ." Journal o f M arriage & the Family 63(3):
793-803.
B ernhardt, E. M ., F. K. G o ld sch eid er, vd. (2002). "Q u a litie s m en prefer
for ch ild ren in the U S and Sw ed en : D ifferen ces am o n g biological,
s te p and inform al fath e rs." Journal o f Com parative Family Studies
33(2): 233-47.
B ern h ard t, P. C . (1997). "In flu en ce s o f sero to n in an d testo stero n e in
ag g ressio n and d om in an ce: C o n v erg en ce w ith so cial p sy ch o lo g y ."

Current Directions ill Psychological Science 6(2): 44-48.

Bernhard t, P. C , J. M. D abbs Jr., vd. (1998). "T e s to ste n m e ch an g es
d u rin g v icario u s exp erien ces o f w in n in g and lo sin g am o n g fans nl
sp ortin g e v e n ts." Physiology & Behavior 65(1): 59-62.

235

Erkek Beyni
Borns, CJ. S., S. M oore, vd. (2009). "A d o lescen t eng agem ent in d an g ero
u s behav iors is associated w ith increased w hite m atter m atu rity of
frontal co rtex ." PLoS One 4(8): e6773.
Berridge, K. C., ve M. L. K ringelbach (2008). "A ffe ctiv e neu roscien ce
o f pleasure: Rew ard in h u m an s and a n im a ls." Psychoplniriuacology

(Berl) 199(3): 457-80.

B ertolino, A., G . A rciero, vd. (2005). "V ariatio n of hu m an am y gd ala res
ponse d uring threaten in g stim uli as a function o f 5'1 T I T U 'R g en o ty
pe and personality s ty le ." Biol Psychititn/ 57(12): 1517-25.
D esler-M eredith, ). K., ve C . A. M arler (2003). "V aso p re ssin and the
transm ission o f p aternal b eh av ior across g en eratio n s in m ated,
cross-fostered Peroniysats m ic e ." Behnv Neurosci 117(3): 455-63.
D ester-M eredilh, J. K., ve C . A. M arler (2001). "V a so p re ssin and agg res
sion in cross-fostered C aliforn ia m ice (Peromyscus californicus) and
w hite-footed m ice (Perontyscus leucopusk" Harm Behnv 40(1): 51-64.
B ian chi-D em icheli, F., ve S . O rtig u e (2007). "T ow ard an u n d erstan d in g
o f the cerebral su b strates o f w o m an 's o rg a sm ." Netiropsi/chologin
45(12): 2645-59.
Bingham , B., ve V. Viau (2008). "N e o n a ta l go n ad eclo m y and "adult
testosterone replacem ent su g g est an in v olv em en t o f lim bic a rg in i
ne vasopressin and and rogen recep tors in the o rg an izatio n o f the
h y p o th alam ic-p itu itary -ad ren al a x is." Endocrinology 149(7): 358191.
B irm ingham , W ., B. N. U chino, vd. (2009). "So cial ties and card io v ascu
lar function: A n exam in atio n o f relation sh ip ptrsitivity and n eg ati
vity d u rin g stre ss." h it J Psychophysiol 74(2): 114-19.
B jorkqvist, K. (2001). "So cial d efeat as a stresso r in h u m a n s." Physiol

Behnv 73(3): 435-42.

B jorkqv ist, K., M. I.in d strom , vd. (2000). "A ttrib u tio n o f agg ression to
acts: A fo u r-facto r m o d e l." Psi/chol Rep 87(2): 525-30.
Blanchard, R., ve R. A. Lippa (2008). "T h e sex ratio o f o ld e r sib lin g s in
non-right-han ded h om osexu al m e n ." Arch Sex Belmv 37(6): 970-76.
Blanton, R. E., J. G. Levitt, vd. (2004). "G e n d e r differences in the left infe
rior frontal gyrus in norm al ch ild ren ." Neuroinmge 22(2): 626-36.

236

Kaynaka
B lcay, G ., T . C o m en d an t, vd. (2(M)7). "A n exp rim en tal test o f frequ
en cy -d ep en d en t selectio n o n m ale m atin g strateg y in the field ." Proc

Biol Sci 274(1621): 2019-25.

B ockland t, S ., S . I lorv ath , vd. (2006). "E x tre m e sk e w in g o f X chro m oso
m e in activ atio n in m o th ers o f h o m osexu al m e n ." Hunt Genet 118(6):
691-94.
B o c k la n d t S ., ve E. V ilain (2007). "S e x d ifferen ces in brain and behavior:
H orm o n es v ersu s g e n es." A dv Genet 59: 245-66.
Bolona, E. K., M . V. U raga, vd. (2007). "T esto ste ro n e u se in m en w ith
sex u al d y sfu n ctio n : A sy stem atic review and m eta-an aly sis o f ran
d om ized placebo -co n trolled tria ls." M ayo Clin Proe 82(1): 20-28.
B olshakov , V. Y. (2009). "N ip p in g fear in the bud : Inhibito ry control in
the am y g d a la ." Neuron 61(6): 817-19.
B o om sm a, D. 1., G . W illem sen, vd. (2005). "G e n e tic and env ironm en tal
con trib u tion s to loneliness in ad ults: T h e N eth erlan d s tw in register
s tu d y ." Behav Genet 35(6): 745-52.
B ooth royd , L. G ., 1). C Jones, D. M. Burt, ve D. 1. P errett (2007). "P a rtn e r
ch aracteristics associated w ith m ascu lin ity , h ealth and m atu rity in
m ale fa ces." Personality and Individual Differences 43(5): 1161-73.
Borelli, J. L ve M . J. P rinstein (2006). "R e cip ro cal, longitud inal asso ci
ation s am o n g ad o lescen ts' negative feed b ack-seek in g, d ep ressive
sym p tom s, and p eer relatio n s." lAbnorm Child Psycho! 34(2): 159-69.
B om ov nlov a, M. A ., A. C ash m an -R o lls, vd. (2009). "R is k taking diffe
rences on a behav ioral task as a fu n ctio n o f p otential rew ard /loss
m ag n itu d e and ind ividual d ifferen ces in im p u isiv ity and sensation
s ee k in g ." Pharmacol Biochem Behav 93(3): 258-62.
Bos, P. A ., E. J. H erm an s, vd. (2010). "T esto ste ro n e ad m inistration
m od u lates neural resp onses to cryin g infants in yo u n g fem ales."

Psychoneuro-endacrtuology 35(1): 114-21.

Botw in, M. D., D. M. Buss, vd. (1997). "P e rso n a lity and m ate p referen
ces: Five factors in m ate selectio n and m arital sa tisfa ctio n ." J Pers
65(1): 107-36.
Boulton, M ve R. Fitzpatrick, edl. (1996). Bisexual Men in Britain. Phila
d elph ia: T a y lo r & Francis.

237

Erkrk Beyni
Boulton, M. J. (1996a). "B u lly in g in m ixed sex g ro u p s o f c h ild re n ." Edu

cational Psychology 16(4): 439-43.

Boulton, M. j. (1996b). "A com p arison o f 8- and 11-year-old g irls' and
boys' p articipation in sp ecific typ es o f rou gh -an d -tu m ble play
and ag g ressiv e fighting: Im p lication s for functional h y p o th e se s."

A ggressiiv Behavior 22(4): 271-87.

Boum a, I I M., 11. K iese, vd. (2009). "A d o lescen ts' C ortisol resp onses to
aw ak en in g and social stress; Effects o f g en d er, m en stru al phase and
oral con tracep tiv es: T h e T R A IL S stu d y ." Psychoneuroendacrinology
34(6): 884-93.
B ouvattier, C , B. M ignot, vd. (2(J06). "Im p aired sexual activ ity in m ale
ad u lts with partial and rogen in sen sitiv ity ." J Clin Endocrinol Metab
91(9): 3310-15.
B ouvattier, C , M. T au b er, vd. (1999). "G o n ad o tro p in treatm en t o f h y p ogo n ad o tro p ic hy p o go n ad al ad o le sce n ts." J Pediatr Endocrinol Mctub
12 Suppl 1 :3 3 9 -4 4 .
Bow lby, J. (1980). Attachment and Loss. N ew York: B asic Books.
Boyce, P., J. C o n d o n , vd. (2007). "F irst-tim e fath ers' stu d y : P sy ch o lo
gical d istress in exp ectan t fathers d u rin g p reg n an cy ." Aust N 7.]

Psychiatry 41(9): 718-25.

B ram billa, D. J., A. M . M atsu m oto , vd. (2009). T h e effect o f d iu rnal
variation on clinical m easu rem ent o f seru m testostero n e and o th er
sex h o rm o n e levels in m e n ." / Clin Endocrinol M etab 94(3): 907-13.
B redy, T . W ., K. E. B row n, vd. (2007). "E ffe c t o f reso u rce av ailab ility on
biparental care, and o ffsp rin g n eu ral and behav ioral d ev elo p m en t
in the C aliforn ia m o u se (Peromyscus cnli)'ornicus )." E ar } Ncnrosn
25(2): 567-75.
B reedlove, S. M ., v e A . P. A rnold (1983). "H o rm o n al con trol o f a d ev e
loping n eu ro m u scu lar system pt. 2: S en sitiv e p erio d s for the an d ro
g en -in d u ced m ascu lin izatio n o f th e rat sp in al n u cleu s o f th e b u lb o cav e rn o su s." / Neurosa 3(2): 424-32.
B reedlove, S. M ., ve A. P. A rnold (1980). "H o rm o n e accu m u latio n in a
sex u ally d im o rp h ic m o to r n u cleu s o f the rat sp in al c o rd ." Science
210(4469): 564-66.

238

K ay n ak a

B rennan, P. A ., v e E. B. K ev erne (2004). "S o m e th in g in the air? N ew

in sig h ts in fo m am m alian p h ero m o n es." CurrBiol 14(2): RB1-K9.
B renner, M ., v e D . I\. O m ark (1979). "T h e e ffe cts o f se x , stru ctu re and
social in teractio n on p resch o olers' play beh av iors in a n atu ralistic
s ettin g . Instructional Science 8(1): 91-105.
B retherto n, 1., J. D. L am bert, vd. (2005). "In v o lv ed fath ers o f preschool
ch ild ren as seen by th em selves and th eir w ives: A cco u n ts o f attach
m en t, so cializatio n , and co m p an io n sh ip ." Attach Hum Dev 7(3):
229-51.
B rid g es, R. S . (2(X)8). "T h e e ffects o f p aternal b e h a v io r o n offsp rin g
agg ressio n and ho rm o n es in the bip arental C aliforn ia m ou se."
iind e: M arler, C A ., B. C . T rain o r, E. D. G leason , J. K. B ester-M ered ith , v e E. A. B ecker, ed l., Neurobiology o f the Parental Brain, E lsevier,
ch. 28, pp. 435-48.
Briton, N. J., ve J. A. I fall (1995). "B e lie fs ab o u t fem ale and m ale no n v er
bal co m m u n icatio n ." Sex Roles 32: 79-90.
Broad, K. D., J. P. C u rley, vd. (2006). "M o th e r-in fan t bond in g and the
ev olu tio n o f m am m alian social relatio n sh ip s." Philos Trans R Soc

hunt B Biol Sei 361(1476): 2199-2214.

Broad, K. D., ve E. B. K everne (2008). "M o re to p h em m o n es than m eets
the n o se ." NatNeurosci 11(2): 128-29. B roaders, S. C , S. W . C ook, vd.
(2007). "M a k in g child ren gestu re brings out im plicit k n o w led ge and
leads to le arn in g ." Journal o f Experimental Psychology: General 136(4):
539-50.
Brod, H ., ed. (1997). Pornography and the Alienation o f Male Sexuality.
N ew Y ork : N ew Y ork U niversity Press.
Brod, II., ed. (1987a). A Case fo r Men's Studies. T h o u san d O aks, C A : Sage
P ublication s.
Brod, H. ed. (1987b). The Making o f M asculinities: The New Men's Studies.
Boston: A llen & U nw in.
B rody, I,., ve j. A . H all (1993). " (le n d e r an d e m o tio n ." ind e: M . Ix?wis
and J. lla v ila n d , ed l.. Handbook o f Emotions. New' Y ork : G u ilford ,
pp. 447-60.
Brody, S ., ve K. M . C osta (2009). "S a tisfa ctio n (sexu al, life, relation ship,
and m en tal h ealth ) is associated d irectly w ith p en ile-v ag in al inter

239

Erkek Beyni
course, but inversely w ith o th e r sexual beh av ior freq u en cies." / SV.v

Med 6(7): 1947-54.

Brooks, A., B. S ch o u ten , vd. (2008). "C o rrelated ch an g es in percep tion s
o f the g en d er and o rien tatio n o f am b ig u o u s biological m otion figu
re s." Curr Biol 18(17): R 728-R 729.
B row ning, J. R., C. 1 latfieid , vd. (2000). "Sex u al m otiv es, gen d er, and
sexual b eh av ior." Archives o f Sexual Behavior 29(2): 135-53.
Buist, A., C. A. M orse, vd. (2003). "M e n 's ad justm ent to fatherhood :
Im p lication s for o b stetric health c a re ." J Ohstet Cynecol Neonatal Nurs
32(2): 172-80.
Burch, R. I.., ve G . G . G allu p Jr. (2008). Semen Science. I lam bu rg, G e r
m any: Sp ring er.
B urch, R. L., ve G . G. G allu p Jr., edl. (2006). The Psychobiology o f Human

Semen. N ew York: C am b rid g e U niversity Press.

B urgdorf, J., ve J. P an k sep p (2001). "T ic k lin g in d u ces rew ard in a d o les
cent ra ts ." Physiol Behai>72(1-2): 167-73.
B urnett, S., G . Bird, vd. (2009a). "D ev elo p m en t d u rin g ad o lescen ce
o f the neural p ro cessin g o f social em o tio n ." / Cogn Neurosci 21(9):
1736-50.
Burnett, S., ve S. J. B lak em o re (2009b). "F u n ctio n a l con n ectiv ity d u rin g
a social em otion task in ad o lescen ts and in a d u lts." Eur ] Neurosci
29(6): 1294-301.
Burnett, S., ve S. J. B lak em ore (2009c). "T h e d ev elop m en t o f ad olescent
social co g n itio n ." Ann N Y Acad Sci 1167: 51-56.
B urn ham , T . C , J. P. C h ap m an , vd. (2003). "M en in com m itted , ro m antic
relation ships h av e lo w er testo stero n e." Harm Behav 44(2): 119-22.
B urri, A., M . H ein richs, vd. (2008). "T h e acute effects o f intrnnasal o x y
tocin ad m in istration on en d o crin e and sexual function in m a le s."

Psy-clwneurqendocrinology 33(5): 591-600.

B urriss, R. P., v e A. C. L ittle (2006). "E ffe cts o f p artn er con cep tio n risk
p hase on m ale percep tion o f d om in an ce in faces." Evolution and

Human Behavior 2 7 '(4): 297-305.

B uss, C, C . Lord, vd. (2007). "M a te rn a l care m od u lates the relatio n sh ip
betw een prenatal risk and hipp ocam p al vo lu m e in w om en but not
in m e n ." INeurosci 27(10): 2592-95.

240

K ay n ak a

Buss, D . (1990). "In te rn atio n al p referen ces in selectin g m ates: A stu d y o f

37 c u ltu re s." Journal o f Cross-Cultural Psycholog)/ 21: 5-47.
Buss, D. M ., ed. (2005a). The Handbook o f Evolutionary Psychology. H obo
ken, N J: Jo h n W iley.
Buss, D. M., ed. (2005b). The Strategics o f Human Mating. S u nd erland ,
M A : S in au e r A sso ciates.
Buss, 13. M. (2002). "R e v ie w o f Human M ate Guarding." Neuro Endocrinol

Lett 23 S u p p l. 4:23-29.
Buss, D. M. (1995). "P sy ch o lo g ical se x d ifferen ces: O rig in s throu gh
sexu al se le c tio n ." Am Psychol 50(3): 164-68; d iscu ssion 169-71.
Buss, D. M. (1989). "C o n flic t b etw een the sexes: strateg ic in terferen
ce and the ev ocatio n o f an g er and u p se t." J Pers Soc Psychol 56(5):
735-47.
Buss, D. M ., ve M . H aselto n (2005). The Evolution o f jealousy: Comment.
A m sterdam : E lsev ier Scien ce.
Buss, D. M ve D. P. S ch m itt (1993). "Sex u al S trateg ies T h eo ry : An
e v olu tio n ary p ersp ectiv e o n h u m an m a tin g ." Psychological Review
100(2): 204-32.
Buss, D . M ., T . K. S h ack elfo rd , vd. (2008). "T h e m a te reten tio n inv en
to ry sh o rt form (M R 1-SF)." Personality an d Individual Differences
44(1): 322-34.
Byers, E. S ., v e S . M acN eil (2006). "F u rth e r v alid atio n o f the in terp erso
nal e xch an g e m od el o f sexu al sa tisfa ctio n ." J Sc.r M arital Ther 32(1):
53-69.
Byrd-C'raven, J., v e D. C . G eary (2007). "B io lo g ica l and ev olu tio nary
con trib u tion s to d ev elop m en tal se x d iffe re n c e s." Reprod Biomcd

Online 15, S u p p l. 2:12-22.

C abrera, N. J., C . S . T am is-L eM o n d a, v d. (2000). "F ath erh o od in the
tw en ty -first c e n tu ry ." Child Dev 71(1): 127-36.
C aciop p o, J. T , v e J. D ecety (2009a). "W h a t a re th e b rain m ech an ism s on
w hich p sy ch o log ical p rocesses a re b a sed ?" Perspectives on Psycholo

gical Science 4(1): 10-18.

C aciop p o, J. T ., v e L. C . H aw kley (2009b). Perceived social isolatio n and
c o g n itio n ." Trends Cogn Sri 13(10): 447-54.
241

Erkek Bef/u i
C aciop p o, J. T ., C . J. N orris, vd. (2009c). "In the ey e o f the beholder:
individual d ifferen ces in p erceived social isolation pred ict regional
brain activ ation to social stim u li." /. Cogn Neurosci 21(1): 83-92.
C ah ill, L. (2006). "W h y sex m atters for n eu ro scien ce." Nat Rev Neurosci
7(6): 477-84.
C ahill, L. (2005). "H is brain, h e r b rain ." Sri Am 292(5): 40-47.
C ah ill, L (2003). "Sex -related in flu en ces on the neu robiology o f e m o tio
nally influenced m e m o ry ." Ami N YAcutl Sri 985:163-73.
C ahill, L., L. G o rsk i, vd. (2004). "T h e in flu en ce o f sex versu s sex-related
traits on long-term m em ory for gist and detail from an em otional
sto ry ." Conscious Cogu 13(2): 391-400.
C ah ill, L , M. U ncapher, vd. (2004). "S ex -related h em isp h eric lateraliza
tion o f am ygd ala function in em o tio n ally influenced m em ory: A n
1'MKl in v estig atio n ." Learn M em 11(3): 261-66.
C alasan ti, T ve N. K ing (2007). " 'b e w a re o f the estro g en a ssa u lt': Ide
als o f old m an hood in an ti-ag in g a d v ertisem en ts." Journal o f Aging

Studies 21(4): 357-68.

C ald w ell, 11. K., H . J. L ee, v d. (2008). "V asop re ssin : behav ioral roles of
an 'o rig in a l' n e u ro p e p tid e ." Prog Neurobiol 84(1): 1-24.
C alo gero , R. M ., v e J. K. T h o m p so n (2009). "P o ten tial im p licatio n s o f the
o b jectificatio n o f w o m e n 's b o d ies fo r w o m en 's sex u al satisfactio n ."

Body Image 6(2): 145-48.

C am eron , N . M ., F. A : C h am p ag n e, vd. (2005). "T h e pro g ram m in g o f
ind ividual d ifferen ces in d efen siv e responses and reprod uctive
strateg ies in the rat throu gh v ariatio n s in m aternal c a re ." Neurosci

Biobehav Rn> 29(4-5): 843-65.

C am p bell, A. (2006). " S e x d ifferen ces in d irect agg ression: W hat are
the psycholog ical m e d ia to rs?" Aggression and Violent Behavior 11(3):
237-64.
C am pbell, A . (1995). "A few good m en: E v o lu tio n ary psych o log y and
fem ale ad o lescen t ag g re ssio n ." Ethology and Soriobiology 16: 99-123.
C am p bell, 11. C , H . P ro ssin ger, vd. (2005). "T im in g o f p u bertal m atu rati
o n and the o n se t o f sexu al beh av io r am o n g Z im b abw e sch o ol b o y s."

Arch Sex Behuv 34(5): 505-16.

242

K .iynakca

C anli, T ., J. E. D esm o n d , v d . (2002). "S e x d ifferen ces in the neural basis

o f em o tio n al m e m o rie s." Proc Natl Acad Sci USA 99(16): 107X9-94.
C annon, E. A ., S . J. S ch o p p e-Su lliv an , vd. (2008). "P a re n t characteristics
as an teced en ts o f m atern al g atek eep in g and fath erin g b eh av ior."

Earn Process 47(4): 501-19.

C annon, M . (2009). "C o n tra stin g effects o f m aternal and paternal ag e on
o ffsp rin g in tellig en ce." PLoS M ed 6(3): e42.
C ant, M . A ., v e R. A . Jo h n sto n e (2008). "R e p ro d u ctiv e con flict and the
sep aratio n o f rep rod u ctiv e g en eratio n s in h u m a n s." Proc Natl Acad

Sci USA 105(14): 5332-36.

C ard, N . A ., 11. D. S tu ck y , vd. (2008). "D ire ct and in d irect agg ressio n
d uring ch ild h o od and ad o lescen ce: A m e la-an aly tic review o f gen
d er d ifferen ces, in tercorrelatio n s, and relation s to m alad ju stm e n t."

Child Dev 79(5): 1185-1229.

Carere, C , G . F. B all, vd. (2007). "S e x d ifferen ces in p rojection s from
p reo p lic area a ro m a ta se cells to the p eriaqu ed u ctal g ra y in Jap an ese
q u ail." J Comp Neurol 500(5): 894-907.
Carlier, J. G ., ve O . P. S te en o (1985). "O ig a rch e : T h e ag e at first ejacu la
tio n ." Atulrologia 17(1): 104-6.
C arlson, A . A ., M. B. M anser, vd. (2006). "C o rtiso l lev els are positively
associated w ith p u p -feed in g rates in m ale m e e rk a ts." Proc Biol Sei
273(1586): 571-77.
C arlson, A. A., A . F. R u ssell, vd. (2006). "E le v ate d prolactin levels
im m ed iately p reced e d ecisio n s to babysit by m ale m eerkat h e lp e rs."

H orn Behav 50(1): 94-100.

C arp enter, D ., E. Jan ssen , vd. (2008). "W o m e n 's sco re s on the sexual
in h ibition / sexu al excitatio n scales (SIS/ SE S): G e n d e r sim ilarities
and d iffe re n c e s." / Sex Res 45(1): 36-48.
C arre, J. M-, v e C . M . M cC o rm ick (2008). "A g g re ssiv e b e h av io r and
ch an g e in saliv ary testostero n e con cen tration s pred ict w illin gn ess to
e n g age in a com p etitiv e ta sk ." Horm Behav 54 (3 )r 403-9.
C arre, J. M ., S . K. P u tn am , vd. (2(X)9). "T esto ste ro n e re sp o a se s to com
petition p red ict fu tu re ag g ressiv e b eh av io u r at a co st to rew ard in
m e n ." Psychimeuroendacrinolagy 34(4): 561-70.

243

Erkek Beyni
C arrere, S ., ve J. M. G o ttm an (1999). "P red ictin g d iv o rce am o n g new ly
w ed s from the first three m in u tes o f a m arital con flict d iscu ssio n ."

Family Process. 38(3): 293-3(11.

C a rter, C . S. (2007). "S e x d ifferen ces in o xy to cin and v asop ressin : Im p
lication s fo r autism sp ectru m d iso rd ers?" Behav Brain Res 176(1):
170-86.
C arter, C. S. (1998). "N e u ro e n d o crin e p ersp ectiv es on social attach m ent
and lo v e." Psychoneuroendocrinology 23(8): 779-818.
C arter, C . S . (1992). "O x y to c in and sexual b e h a v io r." Neurosri Biohehnv

Rev 16(2): 131-44.

C arter, C . S., A. J. G rip p o , vd. (2008). "O x y to cin , v asop ressin and s o d a
lity ." Prog Brain Res 170: 331-36.
C arter, C. S., J. H arris, and S. W . P orges (21X19). "N e u ra l and ev o lu tio
nary p ersp ectiv es on e m p a th y ." iind e: J. D ecety and W. J. Ickes,
e d l., Social Neuroscience o f Empathy. C am brid g e, M A : M IT Press, pp.
169-82.
C asey , M. B., R. 1.. N u ttall, vd. (2tXU). "Sp atial-m ech an ical reasoning
skills versu s m ath em atical self-con fid en ce as m ed iators o f gen d er
d ifferen ces on m ath em atics su b tests using cross-n ation al gen d erbased item s." Journal fo r Research in M athematics Education 32(1):
28-57.
C asey, M. B., R. L. N uttall, vd. (1999). "E v id e n ce in su p p ort o f a m odel
that pred icts how biological and env ironm en tal factors interact to
in flu en ce sp atial sk ills." Developmental Psychology ,35(5): 1237-47.
C asey, M. 13., R. 1... N u ttall, vd. (1997). "M ed ia to rs o f g en d er d ifferences
in m ath em atics college e n tra n ce test sco res: A com p arison o f spatial
sk ills w ith internalized beliefs and an x ieties." Dctvlopmental Ps\/cho-

logy 33(4): 669-80.

C asey, M. B., R. N u ttall, vd. (1995). "T h e influ ence o f sp atial ability
on gen d er d ifferen ces in m ath em atics college en tran ce test scores
acro ss d iv erse sa m p le s." Developmental Psychology 31(4): 697-705.
C assid y, J., (2001). "G e n d e r d ifferen ces am on g n ew bo rn s on a transient
o to aco u stic e m issio n s test for h e a rin g ." Journal o f Music Therapy 37:
28-35.

244

Kaynaka
C au ffm an , E. (2(104). "T h e ad o lescen t brain: E xcu se v ersu s e xp lan atio n ;
com m en ts o n part 4 ." Ann N Y Acad Sci 1021:160-61.
C elich o w ski, )., v e 11. D rzym ala (2006). "D iffe re n ce s b etw een p roperti
es o f m ale and fem ale m otor units in the rat m ed ial gastro cn em iu s
m u scle ." / Physiol Pharmacol 57(1): 83-93.

Chakrabarti. B., ve S. Baron-Cohen (2006). "Empathizing: Neurocognitive developmental mechanisms and individual differences." Prog
Brain Res 1 5 6 :4 0 3 -1 7 .

Chakrabarti, B., F. Dudbridge, vd. (2009). "denes related to sex stero

ids, neural growth, and social-emotional behavior are associated
with autistic traits, empathy, and Asperger syndrome." Autism Res
2(3): 157-77.
C h am p ag n e, F. A ., J. P. C u rley, vd. (2009). "P a te rn a l in flu en ce on fem a
le beh av ior: T h e role o f Peg3 in exp lo ratio n , o lfactio n , and neu ro
en d o crin e reg u latio n o f m atern al b eh av ior o f fem ale m ice." Behai'

Neurosci 123(3): 469-80.

C h am p ag n e, F. A ., I. C . W eaver, vd. (21X16). "M a te rn a l ca re associated
with m th y latio n o f the estrog en recep tor-alp h alb p ro m o ter and
estrogen- recep to r-alp ha exp ressio n in the m ed ial p reo p tic area of
fem ale o ffsp rin g ." Endocrinology 147(6): 2909-15.
C h arles, S . T ., ve L. L. C arsten sen (2008). "U n p le a sa n t situ atio n s elicit
d ifferent em o tio n al responses in yo u n g er and o ld e r ad u lts." Psychol

Aging 2(3): 495-504.

C h arlesw orth , W . K., ve C. D/.ur (1987). " (le n d e r com p arison s o f p resc
h o o lers' beh av io r and resou rce utilization in g ro u p problem sol
v in g ." Child D ewlopm ent 58(1): 191-200.
Charlier, T. D., G . F. Ball, vd. (21X)8). "R apid action o n neuroplasticity pre
cedes behavioral activation by testosterone." Horm Behai' 54(4): 488-95.
C h en, X., W . G rish am , vd. (2009). "X ch ro m o so m e nu m ber causes sex
differences in g en e exp ressio n in ad ult m o u se s tria tu m ." E ar / Neu

rosci 29(4): 768-76.

C heng. Y K. 1 1. C h ou , vd. (2009). "S e x d ifferen ces in the neu roanatom y
o f hu m an m irror-n eu ron system : A v oxel-based m orp hom etric
in v estig atio n ." Neuroscience 158(2): 713-20.

245

Erkik Beyni
C heng, Y J. D ecety, vd. (2 007). "S e x differences in spinal excitability
during observation o f bipedal locom otion." Neuroreyort 18(9): 887-90.
C h eng, Y, A. N. M eltzoff, vd. (2007). "M o tiv atio n m o d u lates the activity
o f the hum an m irror-n eu ron s y ste m ." Cereb Cortex 17(8): 1979-86.
C h en g, Y. VV O. J. T zeng, vd. (2006). "G e n d e r d ifferen ces in the hum an
m irror system : A m ag n etoen cep h alog rap h y s tu d y ." Nettroreporl
17(11): 1115-19.
C'herney, I. (2008). "M o m , let m e play m ore com p u ter gam es: They
im p ro v e my m ental rotation sk ills." Sex Roles 59(11-12), Dec. 2008,
A rtID 76.
Ch errier, M . M ., A. M. M atsu m o to , vd. (2007). "C h aracterizatio n o f
verbal and sp atial m em ory ch an g es from m o d erate to su p rap hy.siological in creases in seru m testo steron e in healthy o ld e r m en ."

Psychoneuroendo-crinology 32(1): 72-79.

C h ip m an , K., E. H am pson, vd. (2002). "A sex d ifferen ce in reliance on
vision d u rin g m anual seq u en cin g task s." Netiroysycholoxia 40(7):
910-16.
C h o , M. M ., A. C . D eV ries, v d. (1999). "T h e effects o f o xy to cin and
vasopressin on p artn er preferen ces in m ale and fem ale prairie voles

(Microtus ochrogaster)." Beluiv Netirosci 113(5): 1071-79. .

C h oi, J. (2003). "P ro ce sse s un d erly in g sex d ifferen ces in rou te learning
strateg ies in ch ild ren and a d o le sce n ts." Personality and Individual

Differences 34(7): 1153-66.

C hong, T. T , R. C u n n in g to n , vd. (2008). "fM R l ad ap tatio n rev eals m ir
ror neu rons in hu m an in ferio r parietal co rtex ." CurrBiol 18(20):
1576-80.
C h ou d h u ry, S., S.J. B lak em o re, vd. (2006). "S o cial cog n itiv e d ev elo p
m ent d uring ad o le sce n ce ." Sot: Cogn Affect Neurosci 1(3): 165-74.
C h ristak o u , A., K. Ila la ri, vd. (2009). "S e x -d e p e n d e n t age m od ulation
o f frontostriatal and tem p oro -p arietal activ ation d u rin g cog nitiv e
co n tro l." Neuroimage 48(1): 223-36.
C h ura, L. R., M . V. L om bard o, vd. (2010). "O rg an izatio n al effects o f
fetal testo steron e on h u m an corp u s callosu m size and asy m m etry ."

Psychoneu-roendocrinolog}/ 35 (1): 122-32.

246

Kaynakca
Cialdini, R. B., ve M. R. T ru st, edl. (1998a). Social Influence: Social Norms,

Conformity anil Compliance. N ew York: M cG raw -H ill.

C ialdini, K. B., W. W osinska, vd. (1998b). "W h en social role salien
ce leads to social role rejection: M odest self-p resen tatio n am ong
w om en and m en in tw o cu ltu res." Personality and Social Psychology

Bulletin 24(5): 473-81.

Ciofi, P., O . C . L apirot, vd. (2007). " A n an d ro gen -d ep en d en t sexual
d im orp hism v isib le at puberty in the rat h y p o th alam u s." Neurosci

ence 146(2): 630-42.

Cium as, C , A . Linden 1 lirsch berg , vd. (2009). "H ig h fetal testosterone
and sex u ally d im o rp h ic cerebral netw o rk s in fe m a le s." Cereh Cortex
19(5): 1167-74.
Clark, M. M ., ve B. G . G ale f Jr. (20(H)). "W h y so m e m ale M ongolian
g er-bils m ay h elp at the nest: T estostero n e, asex u ality and nlloparen tin g ." Anim Belmi' 59(4): 801-6.
Clark, M. M ., ve B. G . G a le f Jr. (1999). "A testostero n e-m ed iated trad e
o ff betw een paren tal and sexual effo rt in m ale M o ngolian g erb ils

(Meriones unguiculaltis) J Comp Psychol 113(4): 388-95.

C lem en ts-S tep h en s, A . M ., S . L. R im rod t, vd. (2009). "D ev elo p m en tal
s e x d ifferen ces in b a sic visuospafial p ro cessin g: D ifferen ces in stra
tegy u s e ?" Neurosci Lett 449(3): 155-60.
C liitton-U rock, T . 11., S . J. 1 lo d g e, vd. (2006). "In tra se x u a l com p etition
and sex u al selectio n in co o p erativ e m a m m a ls." Nature 444(7122):
1065-68.
C lu tto n -B ro ck, T . H ., ve K. Isvaran (2006). "P a te rn ity loss in co n trastin g
m am m alian s o c ie tie s." Biol Lett 2(4): 513-16.
C oates, J. M ., M. G u rn eli, vd. (2009). "S eco n d -to -fo u rth d ig it ratio p re
d icts su cce ss am o n g h ig h -freq u en cy financial tra d e rs." Proc Natl

Acad Sci USA 106(2): 623-28.

C oates, J. M ., ve J. H erb ert (2008). "E n d o g en o u s stero id s and financi
al risk takin g o n a I .ondon tra d in g flo o r." Proc Natl Acad Sci USA
105(16): 6167-72.
C o h en -B en d ah an , C . C , J. K. B u itelaar, v d. (2005). " Is th ere an effect o f
p ren atal te sto stero n e o n ag g ressio n and o th e r beh av ioral traits? A

247

Erkek Beyi
stu d y com p arin g sam e-sex and op p o site-sex tw in g irls ." Horni Behai'
47(2): 230-37.
C oh en -B en d ah an , C . C , J. K. B uitelaar, vd. (2004). "P ren atal exp o su re
to testosterone and fun ctional cerebral lateralization: A stu d y in
sam e-sex and o p p o site-sex tw in g irls." Psychoneuroendocrinology
29(7): 911-16.
C o h en -B en d ah an , C . C , C . van d e Beek, vd. (2(X>5). " l renatal sex h o r
m on e effects on child and ad ult sex-typed behavior: M ethods and
find ing s." Neurosci Bwhehav Rev 29(2): 353-84.
C oiro, M .J ., ve R. E. E m ery (1998). "D o m arriage pro blem s affect fath e
ring m ore than m othering? A q u an titativ e and qu alitativ e re v ie w ."

Clin Child Fnm Psychol Rev 1(1): 23-40.

C o le, W. R., S. H. M ostofsky, vd. (2008). "A g e-related chang es in m otor
su b tle sig n s am o n g g irls and boys with A D H D ." Neurology 71(19):
1514-20.
C o ilaer, M . L., ve M . H ines (1995). " I lu m an behavioral sex d ifferen ces:
A role for gon adal horm ones d u rin g early d ev elo p m en t?" Psychol

Bull 118(1): 55-107.

C ollin s, W. A., E. E. M accoby, vd. (2001). Tmviird Nature with Nurture.
N ew York: A m erican P sychological A ssociation.
C o lso n , M. H., A. Lom aire, v d. (2006). "S ex u al behav iors and m ental
perception , satisfactio n and exp ectatio n s o f sex life in m en and
w om en in F ran ce." J Sea M ed 3(1): 121-31.
C on d o n , ]. T., P. Boyce, vd. (2004). "T h e first-tim e fathers stu d y: A p ro s
pective stud y o f the m en tal health and w ellbeing o f m en d u rin g the
transition to p aren th o o d ." Aust NZ / Psychiatry 38(1-2): 5(1-64.
C o n n ellan , J., S. B aron-C oh en , S (2000). "S e x d ifferen ces in hu m an
neonatal social p ercep tio n ." Infant Brum and Development 23:113-18.
C o n n er, G . K.., ve V. D enson (1990). "E x p ectan t fathers' resp o n se to
pregnancy: Review o f literatu re and im p lications for research in
h igh -risk p re g n a n cy ." J Perinat Neonatal Nurs 4(2): 33-42.
C ook , 5. W ., ve S. G o ld in -M ead o w (2006). "T h e role o f gestu re in lear
ning: D o child ren use their han d s to change their m in d s?" Journal o f

Cognition and Development 7(2): 211-32.

248

Kaynaka
C o o k , S . W ., 2 . M itchell, vd. (2008). "G e stu rin g m ak es learn in g last."

Cognition 106(2): 1047-58.

C o o k e, B. (2tK)5). "S e x u ally d im o rp h ic sy n a p tic o rg an izatio n o f the
m ed ial am y g d a la ." lournal o f Neuroscience 25(46): 10750-67.
C o m il, C . A ., T . J. S tev en so n , vd. (2009). "A r e rapid ch an g es in gonadal
te sto stero n e release involved in the fast m o d u latio n o f brain estro
g e n e ffe cts ?" Gen Comp Emlocrinol 163(3): 298-305.
C o rriv e au , K., v e P. L. H arris (2009). "P resch o o le rs co n tin u e to trust a
m o re accu rate inform ant 1 w eek after ex p o su re to accu racy in form a
tio n ." Dev Set 12(1): 188-93.
C o rty , E. W ., v e J. M . C u a rd ia n i (2 0 0 8 ). " C a n a d ia n and A m e rica n
se x th e ra p is ts ' p e rc e p tio n s o f n o rm al an d a b n o rm a l e ja c u la to ry
la te n cie s: flo w

lo n g sh o u ld in te rc o u rs e la s t? " I Sex Meil 5(5):

1251-56.
C o sg ro v e, K. P., C . M. M azure, vd. (2007). "E v o lv in g kn ow led ge o f sex
d ifferen ces in brain stru ctu re, fun ctio n , and ch e m istry ." Biol Psychi

atry 62(8): 8 4 7 -5 5 .'

C o sta, R. M ., ve S. B rody (2009). "G re a te r freq u en cy o f penile-v agi
nal in tercou rse w ithout con d o m s is asso ciated w ith b etter m ental
h e a lth ." Arch Sex Behnv, pu blished o n lin e Ju ly 28, 2009.
C o te, S. M T . V aillan cou rt, vd. (2006). "T h e d ev elo p m en t o f physical
agg ressio n from todd lerhood to p re-ad o lescen ce: A nationw id e
lo n gitu d in al stu d y o f C an ad ian c h ild re n ." J Ahnorm Child Psychol
34(1): 71-85.
C o u sin s, A . J., ve S. W . G an g es tad (2007). "P e rce iv e d threats o f fem ale
in fid elity , m ale proprietu riness, and v io len ce in co lleg e d atin g cou p
le s." Violence and Victims 22(6): 651-68.
C o x, D. L , v e K. H. B ru ckn er (1999). Women's Anger: Clinical and Deve

lopmental Perspectives. P hilad elp hia: B ru n ner-K ou tled g e.

C raig , I I. K., ve J. L. Evans (1991). 'T u r n e x ch an g e b eh av io rs o f child ren
w ith n o rm ally d ev elo p in g langu age: T h e in flu en ce o f g e n d e r." I Spe

ech H ear Res 34(4): 866-78.

C raig , I. W ., ve K. E. Ila lto n (2009). "G e n e tics o f hu m an ag g ressiv e
b e h a v io u r." Hum Csenet 126(1): 101-13.

249

Erkek Betini
C raig R oberts, S., A. C . Little, vd. (2(X)9). "M n n ip u iatio n o f bo d y od ou r
alters m e n 's self-con fid en ce and ju d g em en ts o f th e ir visual attracti
veness by w o m e n ." Ini / Cosmet Sri 31(1): 47-54.
C raw fo rd , J. (1992). Emotion and Gender: Constructing M eaning from

Memory. London: Sage.

C ro sb y , K., R. M ilhau sen , vd. (2008). "C o n d o m 'tu rn o ffs' am o n g ad ults:
A n exp lo rato ry s tu d y ." hit } STD AIDS 19(9): 590-94.
C rosb y, R. A ., W. L. Y arber, v d. (2007). "M e n w ith bro k en con d o m s:
W ho and w h y ? " Sex Transm Infect 83(1): 71-75.
C row ley , S. J., C . A cebo, vd. (2007). "S le e p , circad ian rh ythm s, and d ela
yed phase in a d o le sce n ce ." Sleep M ed 8(0): 602-12.
C u rtis, J. X, Y. Liu, vd. (2006). "D o p a m in e and m o n o g a m y ." Brain Res
1126(1): 76-90.
C u sh in g, B. S ., A. Perry, vd. (2008). "E stro g en recep tors in the m edial
am ygd ala inhibit the exp ressio n o f m ale prosocial b e h a v io r." / Neu-

rosci 28(41): 10399-403.

C u sh in g, B. S., ve K. E. W y n n e-E d w ard s (2006). "E stro g e n recep to r-alp ha d istribu tion in m ale ro d en ts is associated w ith social o rg an izati
o n ." I Comp Neurol 494(4): 595-605.
D abbs Jr., |. M., M . F. H argrove, vd. (1996). 'T e sto ste ro n e -d iffe re n c e s
am o n g college fratern ities: W ell-beh av ed vs ram b u n ctio u s." Perso

nality and Individual Differences 20(2): 157-61.

D ahl, R. E. (2008). "B io lo g ic a l, d ev elo p m en tal, and n eu rob ehav iorai
facto rs relevant to ad o lescen t d riv in g risk s." Am j Prev M ed 35(3,
su p p l.): S 278-S284.
D ahl, K. E. (2(X)4). "A d o lescen t brain d ev elo p m en t: a period o f v u ln e
rabilities and o p p o rtu n ities: K ey n o te ad d ress." Ann N YAead Sci
1021: 1- 22 .
Dalla, C , C . E dgecom b, vd. (2tX)8). "F e m a le s do not exp ress learned help
lessness like m ales d o ." Neuropsyrhopharmacology 33(7): 1559-69.
D alla, C , E. B. P ap ach ristos, vd. (2009). "F e m a le rats learn trace m e m o
ries b etter than m ale rats and con seq u en tly retain a g re a te r p rop or
tion o f new n eu ro n s in th eir h ip p o ca m p i." Proc Nall Acad Sci USA
106(8): 2927-32.

250

Kaynaka
Da I la, C , and T. |. S h o rs (2009). "S e x d ifferen ces in learn in g processes o f
classical and o p eran t co n d itio n in g ." Physiol Behav 97(2): 229-38.
D alla, C , A. S. W hetston e, vd. (2009). "S tressfu l e x p erien ce has o p p o si
te effects on d en d ritic sp in es in the h ip p o cam p u s o f cy clin g versus
m ascu lin ized fe m a le s." Neurosci Lett 449(1): 52-56.
D anel, D., ve U. P aw low ski (2007). "E y e -m o u th -e y e an g le as a good
in d icator of face m ascu lin ization, asym m etry, and attractiv eness

(Homo sapiens)." I Comp Psychol 121(2): 221-25.

D anish, R. K., I. A. Lee, vd. (1980). "M icro p e n is, pt. 2: H yp o g onad otrop ic h y p o g o n a d ism ." Johns Hopkins Med J 146(5): 177-84.
D a u w a ld e r, B. (2 008 ). " S y s te m s b e h a v io r: O f m a le c o u rts h ip , the
n e rv o u s sy ste m and beyo n d in D rosophila." C a rr G enom ics 9(8):
5 1 7-24.
D au w ald er, B., S. T su jim o to , vd. (2002). "T h e Drosophila takeout gen e
is regulated by the som atic sex -d eterm in atio n p athw ay and affects
m ale co u rtsh ip b eh av io r." G enes Dev 16(22): 2879-92.
D avies, A .B .C ., T . K. S h ack elfo rd , vd. (2007). "W h e n a 'p o a c h ' is not a
p oach: R e -d efin in g h u m an m ate p o aching and re-estim atin g its fre
q u e n cy ." Archives o f Sexual Behavior 36(5): 702-16.
D avies, A .B .C ., T . K. S h ack elfo rd , vd. (2 0 0 6 )." 'A tta ch e d ' o r 'u n a tta c
h e d ': W ith w hom d o m en and w o m en p re fe r to m ate, and w h y ?"

Psihologijske Temc 15(2): 297-314.

D avis, J. A ., ve G . G . G allu p Jr., ed l. (2006). Preeclampsia and O ther Preg

nancy Complications as an Adaptive Resfionse to Unfamiliar Semen. N ew

Y ork : C am b rid g e U niversity Bress.
D e Beilis, M . D M . S. K eshavan, vd. (2001). "S e x d ifferen ces in brain
m atu ratio n d u rin g child hood and a d o le sce n ce ." C ereb Cortex 11(6):
552-57.
D e G roo t, B., v e J. J. D u yv en e D e W it (1949). "C o p u lin and o v ip o sito r
g ro w th in the fem ale bitterlin g (Rhodeus atnarus BD." A d a Endocrinol
(C o p en h ) 3(2): 129-36.
D e Lisi, R ., ve J. L. W olford (2002). "Im p ro v in g c h ild re n 's m en tal rota
tion accu racy w ith co m p u ter g am e p la y in g ." / Genet Psychol 163(3):
272-82.

251

Erkek Beyni
De V ries, G. J. (2005). "S e x stero id s and sex ch rom osom es at o d d s?"

Endocrinology 146(8): 3277-79.

Do V ries, G . 1. (2004). "M in irev iew : Sex d ifferences in ad ult and d ev e
loping brains; com p en satio n , com p en satio n , co m p e n satio n ." Endoc-

rinologi/ 145(3): 1063-68.

De Vries, G. J., ve 1. A. B oyle (1998). "D o u b le duty fo r sex d ifferen ces
in the b rain ." Behav Brain Res 92(2): 205-13.
De V ries, G . )., M . Jard o n , vd. (2008). "S ex u al d ifferen tiation o f v aso p
ressin innerv ation o f the brain: Cell death versu s p h en o ty p ic d iffe
ren tiatio n ." Endocrinology 149(9): 4632-37.
De Vries, G . |., ve G . C. Panziea (2006). "Sex u al d ifferen tiation o f cen tral
v asop ressin and v asotocin sy stem s in v ertebrates: D ifferent m echa
nism s, sim ilar e n d p o in ts." Neuroscience 138(3): 947-55.
De V ries, G . J., ve P. S o d ersten (2009). "S e x difference in the brain: T h e
relation betw een stru ctu re and fu n ctio n ." Honn Behav 55(5): 589-96.
De Z egh er, P., 11. D ev lieger, vd. (1992). "P u lsa tile and sexu ally d im o rp
hic secretion o f lu teinizing horm o n e in the hum an infanl on the d ay
of b irth . PedialrRes 32(5): 605-7.
Debioc, |. (2005). "P e p tid e s o f love and fear: V asopressin and o xytocin
m o d u late the in tegratio n o f inform ation in the am y g d ala." Bioessays
27(9): 869-73.
DeC aro, D. A ., M. B ar-Eli, vd. (2009). "1 low do m otoric realities shape,
and becom e shaped by, the w ay p eop le ev alu ate and select potential
cou rses o f action? T o w ard a u n itary fram ew ork o f e m bo d ied d ecisi
on m ak in g ." Prog Brain Res 174:189-203.
D ecety, J., ve C Lam m (2007). "T h e role o f the right tem p orop arietal
ju nction in social interaction: H ow low -level com p u tatio n al p ro ces
ses con tribu te to m eta-co g n itio n ." Neuroscientist 13(6): 580-93.
D ecety, J ve C. Lam m (2006). "H u m a n em p ath y throu gh the lens of
social n eu ro scien ce." Scientific World lournal 6:1146-63.
D ecety, J., ve M. M ey er (2008). "P ro m em otion resonance to e m p ath ie
u n derstand ing: A social d ev elo p m en tal neu roscien ce a cco u n t." Dev

Psy-choyuthol 20(4): 1053-80.

252

Kaynakn
D ecety , )., K. J. M ichalska, vd. (2009). "A ty p ical em p ath ie responses in
ad o le sce n ts w ith agg ressiv e con d u ct d isord er: A fun ctional MRI
in v e stig a tio n ." Biol Psychol 80(2): 203-11.
D ed ov ic, K ., M . W ad i w alla, vd. (2009). "T h e role o f sex and g en d er so c i
alizatio n in stre ss re a ctiv ity ." Dezvlopmcntal Psychology 45(1): 45-55.
D eeley, Q ., E. M . D aly, vd. (2008). "C h a n g e s in m ale b rain resp onses to
em otion al faces from ad olescen ce to m id d le a g e ." Neurointage 40(1):
389-97.
D ekk er, A ., v e G . Sch m id t (2002). "P a tte rn s o f m astu rb atory behaviou r:
C h a n g e s betw een th e six ties and th e n in e tie s." journal o f Psychology

fy Human Sexuality 14(2-3): 35-48.

D elahun ty, K. M D. W. M cK ay, vd. (2007). "P ro la ctin resp onses to
infant cu es in m en and w om en: Effects o f paren tal exp erien ce and
recent infant co n ta ct." Harm Behav 51(2): 213-20.
D elville, Y., K. M. M ansour, vd. (1996). "T esto ste ro n e facilitates ag g res
sion by m od u latin g vaso p ressin recep tors in the h y p o th alam u s."

Physiol Behav 6 0 (i): 2.5-29.

D ew ing, P., C . W . C h ian g , vd. (2006). "D ire ct reg u latio n o f adult brain
fu n ction by the m ale-sp ecific facto r S R Y ." CurrBiol 16(4): 415-20.
D ew in g, P ., T . S h i, v d. (2003). "S e x u a lly d im o rp h ic g e n e exp ressio n in
m o u se b rain p reced es gon adal d iffe re n tia tio n ." Brain Res M ol Rrain

Res 118(1-2): 82-90.

D haria, S., ve C . R. P arker, Jr. (2004). "A d re n al an d ro g en s and ag in g ."

Semin Reprod M ed 22(4): 361-68.

D iam on d , J. (1997). Why Is Sex Fun? N ew Y ork : B asic Books.
D iam ond , M. J. (2006). "M ascu lin ity u n rav eled : T h e ro o ts o f m ale gen
d er identity and the sh iftin g o f m ale e g o id eals th ro u gh ou t life ." I

Am Psycho-anal Assoc 54(4): 1099-1130.

D illon, B. E., N. B. C h am a, vd. (2008). "P e n ile siz e and p en ile en larg e
m en t su rg ery: A rev iew ." Int ] Impt Res 20(6): 519-29.
D im berg, U., ve I,. O . I.un dqu ist (1990). "G e n d e r d ifferen ces in facial
reactio n s to facial ex p re ssio n s." Biol Psychol 30(2): 151-59.
D iPietro, J. A. (1981). "R o u g h and tu m ble play: A -fu nction o f g e n d e r."

Developm ental Psychology 17(1): 50-58.

25 3

Erkek Beyni
D iR occo, D. P., vo Z. Xia (2007). "A lp h a m ales w in a g a in ." Niil Neurosci
10(8): 938-40.
D itzen, 13., C . H op p m an n, vd. (2008). "P o sitiv e cou p le interaction s and
daily C ortiso l: O n the stress-p ro tectin g role o f in tim a cy ." Psyehosom

M ed 70(8): 883-89.
D itzen, B., M . Sch aer, vd. (2009). "In tra n a sa l oxy to cin increases positive
com m u n icatio n and red u ces C o rtiso l levels d uring cou p le con flict."

Biol Psychiatry 65(9): 728-31.

D om es, G ., M. H ein richs, vd. (2007a). "O x y to cin atten u ates am y gd ala
resp onses to em otion al faces reg ard less o f v alen ce." Biol Psychiatry
62(10): 1187-90.
D om es, G ., M. I leinrichs, vd. (2007b). "O xy to cin im p rov es 'm in d -re a
d in g' in h u m an s." Biol Psychiatry 61(6): 731-33.
D onald son, Z. P., F. A. K o n d rash o v, vd. (2008). "E v o lu tio n o f a beh av i
or-lin ked m icro satellite-con tain in g elem ent in the 5' flanking region
o f the p rim ate A V P R IA g e n e ." BMC Evol Biol 8:180.
D o nald son, Z. R., ve 1.. J. Y oun g (2008). "O xy to cin , v asop ressin , and the
neu ro gen etics o f so cia lity ." Science 322(5903): 900-904.
D orem u s-F itzw ater, T. L., E. I. V arlin sk ay a, vd. (2010). "M o tiv a tio n a l
sy stem s in ad olescen ce: P o ssib le im p lication s for ag e d ifferen ces in
su b stan ce ab u se and o th e r risk -takin g b eh av iors," Brain Cogn 72(1):
114-23.
D reber, A ., C. L. A p icella, vd. (2009). "T h e 7R p olym orphism in the
d op am ine recep to r g en e (D R D 4) is associated w ith financial risk
taking in m e n ." Evolution and Hitman Behavior 30(2): 85-92.
D reher, J. C ., A. M ey er-L in d en b erg, vd. (2008). "A g e-related ch an g es in
m idbrain d o p am in erg ic regulation o f the hum an rew ard s y ste m ."

Proc Natl Acad Sci USA 105(39): 15106-11.

D river, J. L , ve J. M . G o ttm an (2004). "D a ily m arital in teractio n s and
p ositiv e affect d u rin g m arital con flict am on g new lyw ed co u p le s."

Family Process 43(3): 301-14.

D u gger, 13. N ., J. A. M o rris, vd. (2008). "G o n ad al steroid s regu late neu
ral plasticity in the sexu ally d im o rp h ic nu cleus o f the p reoptic area
o f ad ult m ale and fem ale ra ts." N euroendocrioology 88(1): 17-24.

254

Kaynaka
D u n bar, K . I. ( 2 0 0 9 ) . "T h e so cial brain h y p o t h e s i s and its im p lication s
fo r social e v o lu tio n ." Ann Hum Biol 36(5): 562-72.
D u nbar, R. 1. (2007a). "M a le and fem ale b rain e v olu tio n is subject to
co n trastin g selectio n pressu res in p rim a te s." BM C Biol 5: 21.
D u nbar, K. L, v e S. S h u ltz (2007b ). "E v o lu tio n in the social b ra in ." Sci

ence 317(5843): 1344-47.

E aton , D. K ., 1.. K ann, vd. (2008). "Y o u th risk b e h av io r .surveillance.!
U nited S tates, 2 0 0 7 ." M M WR Surveill Stimm 57(4): 1-131.
Eaton, W . O ., v e L K. E nns (1986). "S e x d ifferen ces in hu m an m oto r
activ ity le v e l." Psychological Bulletin 100(1): 19-28.
E ck el, L. (2008). "H o rm o n e -b e h a v io r re la tio n s." ind e: J. II. B ecker, K.
B erkley, N . G e ary , E. I lam p son, J . P. H erm an, and E. A . Y oung,
ed i. Sex Differences in the Brain: From Genes to Behavior. O xfo rd , UK:
O xford U niversity Press.
E delm an, M . S., ve D. K. O m ark (1973). "D o m in a n c e h ierarch ies in
y o u n g c h ild re n ." Social Sciettce Informatiou/Sur les sciences sotiales,
7(1): 103-10.
E d elstein, D M. S iv a n an d y , vd. (2007). "T h e latest o p tio n s and futu re
agen ts fo r treatin g m ale h y p o g o n ad ism ." Expert Opin Pharmacother

. 8(17): 2991-3008.
E hrlich, S. B., S . C. I,ev in e, vd. (2006). "T h e im p o rtan ce o f gestu re in
c h ild re n 's sp atial reaso n in g ." Dev Psychol 42(6): 1259-68.
E ib l-E ibesfeld t, 1., ed. (1972). Similarities and differences between cultures

in expressive movements. O xfo rd , E ngland : C am b rid g e U niversity

Press.
E isenberg er, N .I ., ve M . D. L ieberm an (2004). "W h y rejection hu rts: A
co m m o n neu ral alarm system fo r p hysical and so cial p a in ." Trends

Cogn Sci 8(7): 294-300.

E km an , P. P., (1978). Facial Action Coding System: A Technique fo r the

M easurement o f Facial M ovement. P alo A lto , C A : C o n su ltin g P sy cho

lo gists Press.
E llis, L,., ve M . A . A m es (1987). "N e u ro h o rm o n al fu n ctio ning and sex u
al o rien tatio n : A theory o f h n m o sex u ality -h etero sex u ality ." Psychol

Bull 101(2): 233-58.

255

Erkek Beyni
Erne, R. F. (2 7). "S e x d ifferen ces in ch ild -on set, life-co u rse-p ersisten t
con d u ct d isord er. A review o f biological in flu en ces." Clin Psychol

Rev 27(5): 607-27.

Em ery T h o m p son , ., J. H. Jo n es, vd. (2007). "A g in g and fertility pat
terns in wild ch im p an zees p ro v id e insights into the e v olu tio n o f
m en o p au se." Curr Biol 17(24): 2150-56.
E rlandsson, K., A. D silna, vd. (2007). "Sk in -tu -skin care w ith the father
after cesarean birth and its effect on new born crying and p refeed in g
beh av ior. Birth 34(2): 105-14.
E verhart, D. E., 11. A. D em arec, vd. (2006). "P ercep tio n o f em otional
prosody: M oving tow ard a m od el that incorporates sex-related d if
fe re n ce s." Behav Cogn Neurosci Rev 5(2): 92-102.
E vu arherh e, O ., J. D. L eggett, vd. (2009). "O rg an izatio n al role for p u b er
tal an d rogen s on ad u lt hypothniam ic-p itu itary-ad renai sen sitiv ity
to testosterone in the m ale ra t." f Physiol 587(pt. 12): 2977-85.
Exton, M. S., . H. K ru ger, vd. (2001a). "C o itu s-in d u ced orgasm stim u
lates prolactin secretio n in h ealth y su b je cts." Psychoneuroendocrino-

log\/ 26(3): 287-94.

Exton, M. S., . I I. K ru ger, vd. (2(K)lb). "E n d o crin e resp on se to m astu r
bation -in d u ced org asm in healthy m en follow ing a 3-w eek sexu al
ab stin en ce." World / Urol 19(5): 377-82.
Fabes, R. A ., C. L. M artin, vd. (2003a). "E a rly school com p eten ce: T h e
roles o f sex-seg regated play and effortful con tro l." Dev Psychol 39(5):
848-58.
Fabes, R. A., C. L. M artin, vd. (2003b). "Y o u n g child ren 's play qualities in
sam e-, other-, and m ixed -sex peer g rou p s." Child Dev 74(3): 921-32.
Fagan, J R. P alkovitz, vd. (2009). "P ath w ay s to paternal en g agem en t:
L ongitud inal effects o f risk and resilien ce on nonresid en t fath ers."

Dev Psychol 45(5): 1389-405.

Fagot, . I., ve R. H agan (1985). "A g g re ssio n in tod d lers: R esp o n ses to
the assertiv e acts o f b o y s and g irls." Sex Roles 12(3-4): 341-51.
Farrow', T . F., R. R eilly, vd. (2003). "S e x and personality traits influ ence
the d ifference b etw een tim e taken to tell the truth o r lie ." Percept Mot

Skills 97(2): 451-60.

256

Kaynaka
Feinberg, D. R., L. M . D elru in e, vd. (2008). " T h e role o f fem ininity and
av erag en ess o f v o ice pitch in aesth etic ju d g m ents o f w o m en 's v oi
c e s ." Perception 37(4): 615-23.
Feiring, C , and M . L ew is (1987). "T h e c h ild 's so cial netw ork : Sex d iffe
rences from th ree to six y e a rs." Sex Roles 17(11-12): 621-36.
Felder, S . (2006). " T h e g e n d e r longev ity gap : e x p la in in g the d ifference
b etw een sin g les and c o u p le s." fournal o f Population Economics 19(3):
1432-75.
Feld m an, R. (2007). 'T a re n t-in fa n t sy n ch ro n y and the con stru ctio n o f
shared tim in g: P hysiological precu rso rs, d ev elo p m en tal o utcom es,
and risk co n d itio n s." j Child Psychol Psychiatry 48(3-4): 329-54.
Feld m an, R. (2006). "F ro m biological rh ythm s to so cial rh ythm s: Physic
olog ical p recu rso rs o f m o th er-in fan t sy n ch ro n y ." Dei> Psychol 42(1):
175-88.
Feld m an, R., ve A. I. Eid eim an (2009). "B io lo g ica l and env ironm en tal
initial con d ition s sh ap e th e trajectories o f co g n itiv e and socialem o tio n al d ev elo p m en t acro ss th e first y ears o f life ." Dev Sci 12(1):
194-200.
Feldm an, R., A. I. E id eim an, vd. (2002). "C o m p a riso n o f skin-to -sk in
- (k an g aro o ) and trad itional care: P aren tin g o u tco m e s and preterm
in fan t d ev e lo p m e n t." Pediatrics 110(1, pt. 1): 16-26.
Feld m an, R., A. W eller, vd. (2003). "T e stin g a fam ily intervention
h y p o th esis: T h e con tribu tion o f m o th er-in fan t sk in -to -sk in contact
(kan garo o care) to fam ily interactio n , p ro xim ity , and to u ch ." / Earn

Psychol 17(1): 94-107.

Feng, J., I. Sp en ce, vd. (2007). "P la y in g an actio n v id e o g am e reduces
g en d er d ifferen ces in sp atial co g n itio n ." Psychol Set 18(10): 850-55.
Ferguson, R., ve C . O N eill, ed l. (2(X)1). Late Adolescence: A Gestalt Model

o f Development, Crisis, and B rief Psychotherapy. C am b rid g e, M A : G e s

talt Press B ook; N ew York: A n aly tic P ress/ T ay lo r & Francis.
Ferguson, X, and 1 1. Eyre (2000). "En gend ering gen d er differences in sha
m e and guilt: Stereotypes, socialization and situational pressures."
inde: A. 11. Fisher, ed Gender and Emotion: Social Psychological Perspec

tives. C am bridge, UK: Cam bridge University Press, 2000, pp. 254-76.

257

Erkek Beyni
Fernald, A ., X X aeschn er, vd. (1989). "A cro ss-lan gu age stu d y o f pro
so d ic m od ification s in m o th ers' and fathers' sp eech to p rev erbal
in fa n ts." I Child Lang 16(3): 477-501.
Fernand ez-G u asti, A., F. P. K ru ijv er, vd. (2000). "S e x d ifferen ces in the
d istribu tion o f an d rogen recep tors in the hu m an h y p o th alam u s." /

Comp Neurol 425(3): 422-35.

Ferris, C . F. (2008a). "Fu nctional m agnetic resonance im aging and the
neurobiology o f vasopressin and oxytocin." Prog Brain Res 170: 305-20.
Ferris, C. F., Y. D elville, vd. (1996). "V aso p ressin and d ev elo p m ental
onset o f flank m arking b eh av ior in go ld en h a m ste rs." / Neurohiol
30(2): 192-204.
Ferris, C. F., C . X. S n ow d on , vd. (2004). "A ctiv atio n o f neural p athw ay s
associated w ith sexual aro u sal in non-h um an p rim ates." / Magn

Resou Imaging 19(2): 168-75.

Ferris, C. F., X. Sto lberg , vd. (2008b). "Im ag in g the neural circu itry and
chem ical con trol o f ag g ressiv e m o tiv atio n ." BMC Neurosci 9: 111.
Feygin, D. L., J. E. S w ain , vd. (2006). "T h e norm alcy o f neu rosis: e v o lu
tionary origin s o f o b sessiv e-co m p u lsiv e d iso rd er and related beh a
v io rs." Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 30(5): 854-64.
Fisch er, A . H., ed. (2000). Gender and Emotion. Paris: C a m b rid g e U n i
versity Press.
Field, E. F. (2008). "S e x d ifferen ces in the organ izatio n o f m o v em en t."
inde: J. B. B ecker, K. B erkley, N. G eary , E. H a m p s o n ,). P. H erm an,
and E. A. Young, ed l.. Sex Differences in the Brain: From Genes to Beha-

vior, O xfo rd , U K: O xford U niversity Press.

Field, E. F., 1. Q. W hishaw , vd. (1997). "A kinem atic analysis o f sex-typical
m ovem ent patterns used d uring ev asiv e dodging to protect a food
item : T h e role o f testicular h orm on es." Bchav Neurosci 111(4): 808-15.
Finegan, J. A., B. B artlem an, vd. (1989). "A w ind ow for the stu d y o f
pren atal sex h orm o n e influ ences on postnatal d ev e lo p m e n t." I Genet

Psychol 150(1): 101-12.

Finkelstein , J. VV E. J. S u sm an , vd. (1997). "E stro g e n o r testo stero n e
increases self-rep orted ag g ressiv e beh av iors in h y p ogonad al ad o
le sc e n ts." I Clin Endocrinol M etab 82(8): 2433-38.

258

Kaynaka
Finn, M ., ve K. I lenw ood (2009). "E x p lo rin g m ascu lin ities w ithin m e n 's
identificatory im agin in g s o f first-tim e fa th erh oo d ." Br / Soc Psychol
48 (pt. 3): 547-62.
Fischer, A. K. (21K17). "P aren tal relation ship qu ality and m ascu lin e gend er-ro le strain in yo u n g m en: M ediating e ffe cts o f p erso n ality ."

Counseling Psychologist 35(2): 328-58.

Fisher, H. (2006). P ersonal com m u n icatio n .
Fisher, 11. (2004). Why We Love: The Nature and Chem istry o f Romantic

Love. N ew Y o rk : H olt.
Fisher, H., A. A ron, vd. (2005). "R o m a n tic love: A n fM E I stu d y o f a neu
ral m echanism for m ate c h o ic e ." / Comp Neurol 493(1): 58-62.
F ish er, H. E., A. A ro n , vd. (2002). " D e fin in g th e b rain sy s te m s o f lust,
ro m an tic a ttra ctio n , and a tta ch m e n t." Arch Sex. Behav 3 1 (5 ): 41 3 19.
Fiske, S. T . (2009). "B ra in scan s o f m ale brain: A rea fo r em p ath y shut
d ow n after look in g at sexy pictu res ... su g g est sexy im ages can sh ift
the w ay m en p erceiv e w o m en ." P ap er presented at m eeting o f the
A m erican A ssociation for the A d v ancem ent o f S cien ce, C h icago,
Feb. 1 5,2008.
Flanders, |. L , V. Leo, vd. (2(X)9). "R o u g h -an d -tu m b le play and the
regulation o f agg ression: An ob servatio n al stu d y o f father-child
play d y a d s." Aggress Behai 35(4): 285-95.
Flem ing, A. S., C C o rter, vd. (2002). "T esto ste ro n e and prolactin are
associated w ith em otional resp o n ses to infant cries in new fath ers."

Harm Behav 42(4): 399-413.

Flem ing, A. S ., 1). H. O 'D ay , vd. (1999). "N eu ro b io lo g y o f m o th er-in
fant interactions: E xp erience and cen tral nerv o u s sy stem plasticity
across d ev elo p m en t and g en eratio n s." Neurosci Biohehav Rev 23(5):
673-85.
Fliers, H., G. J. D e V ries, vd. (1985). "C h a n g e s w ith agin g in the v aso p
ressin and o xy to cin innerv ation o f the rat b ra in ." Brain Res 348(1):
1- 8 .
Forger, N . G . (21X19). "C o n tro l o f cell n u m b er in the sex u ally d im o rp h ic
brain and sp in al c o rd ." |Neuroendocrinal 21(4): 393-99.

259

Erkek Beyni
Forger, N. G. (2009). "T h e o rg an izatio n al h ypothesis am i final com m on
pathw ays: Sexual d ifferen tiation o f the spin al cord and peripheral
n erv ou s sy ste m ." Harm Behav 55(5): 605-1(1.
Forger, N. G . (21X16). "C ell death and sexu al d ifferen tiation o f the n erv o
us sy ste m ." Neuroscience 138(3): 929-38.
Fox, A. B., D. Bukatko, vd. (2007). "T h e m edium m akes a d ifference:
G en d er sim ilarities and d ifferen ces in instant m essa g in g ." journal o f

Language and Social Psycholog}/ 26(4): 389-97.

Frnncken, A. II., I I. B. van de W iel, vd. (2002). "W h a t im p ortan ce do
w om en attribu te to the size o f the p en is?" Eur Urol 42(5): 426-31.
Frazier, C. R., B. C. T rain or, vd. (2006). "P atern al beh a v io r influences
d ev elo p m ent o f agg ressio n and v asopressin exp ression in m ale
C alifornia m o u se o ffsp rin g ." Harm Beluw 50(5): 699-707.
Frederick, D. A., J. Lever, vd. (2007). "In te rest in cosm etic su rg ery and
body im age: V iew s o f m en and w om en across the life sp a n ." Plast

Reconstr Sitrg 120(5): 1407-15. Fred erick, D. A., L. A. Peplau, vd.

(2006). "T h e sw im su it issue: C o rrelates o f body im age in a sam ple
o f 52,677 h eterosexual a d u lts." Body Image 3(4): 413-19.
Freem an, J. B., N. O. R ule, vd. (2009a). "C u ltu re sh ap es a m esolim bic
response to sig n a ls o f d o m in an ce and subo rd in atio n that associates
with b eh av io r." Neuroitnage 47(1): 353-59.
Freem an, J. B D. Sch iller, vd. (2009b). "T h e neural origin s o f su perficial
and ind ividu ated ju d g m en ts abou t ingroup and o u tg ro u p m em
b e rs." Hum Brain M ap p 3 \ (l): 150-59.
Frey, K. A., S. M. N avarro, vd. (2008). "T h e clinical con tent o f p re
conception care: P reconcep tion care for m e n ." Am / Obstel Gynecol
199(6, su p p l. 2): S389-S395.
Frey, W. (1985). Crying: The M ystery o f Tears. M inneap olis: W inston.
l-'rosh, S., A. P hoenix, vd. (2005). "S tru g g lin g to w ard s m an h o o d : N arra
tives o f hom op hobia and fath erin g ." British journal o f Psychotherapy,

Special Issue: M asculinity 22(1): 37-55.

Fu ku sh im a, H., ve K. H iraki (2009). "W h o se loss is it? H um an electrop h ysiological correlates o f n o n -self rew ard p ro ce ssin g ." Soc Neu-

rosc.i: 1-15.
260

Kaynaka
Fu ku sh im a, I I., ve K. H iraki (2006). "P e rce iv in g an o p p o n en t's loss:
G en d er-related d ifferen ces in the m ed ial-fro n tal n eg ativ ity ." Sac

Cogn Affect Neurosci 1(2): 149-57.

Fu xjag er, M. J., G . M ast, vd. (2009). "T h e 'h o m e a d v a n ta g e ' is necessary
for a full w in n er e ffect and ch an g es in p o st-en co u n ter testo stero n e."

Horm Behav 56(2): 214-19.

F y nn-T h om p so n, I., 11. C h en g , vd. (2003). "In h ib itio n o f steroid o g e
n esis in l-eyd ig cells by M ullorian -in hibiting s u b sta n ce ." M ol Cell

Endocrinol 211(1-2): 99-104.

G nbory, A., L A ttig, vd. (2009). "Sex u al d im o rp h ism in env ironm en tal
e p igen etic p ro g ram m in g ." M ol Cell Endocrinol 304(1-2): 8-18.
Gagnidze, K ve D. W. Pfaff (2009). "Sex on the brain." C ell 139(1): 19-21.
G agnon, M . D., M . lersen, vd. (1999). "In terp erso n al and p sych o log i
cal correlates o f m arital d issatisfactio n in late life: A re v ie w ." Clin

Psychol Rev 19(3): 359-78.

G allup, G . G ., Jr. (2008). "K is sin g ." inde: 11. T. Reis and S . Sprocher,
ed I., Encyclopedia o f Human Relations. T h ou sand O ak s, C A : S ag e P u b
lications.
G allu p Jr., G . G ., ve R. L. Burch, ed l. (2006a). The Semen-Displacement

Hyfiothesis: Semen Hydraulics and the Intra-Pair Copulation Proclivity

Model o f Female Infidelity. N ew Y ork : C am b rid g e U n iversity Press.
G allu p |r., G . G ., K. L. Burch, vd. (2006b). "S e m e n d isp lacem en t as a
sp erm com p etitio n strateg y : M u ltip le m atin g , self-sem en d isp la
cem ent, and tim in g o f in -p air c o p u la tio n s." Human Nature, special

issue: Human sperm competition 17(3): 253-64.

G allup Jr., G . G ., v e K. I.. B urch (2004). "S e m e n d isp lacem en t a s a sp erm
com p etitio n strategy in h u m an s." Evolutionary Psychology/ 2:12-23.
G allu p Jr, G . ( j. , K. I... B urch, vd. (2<X)3). "T h e hu m an penis as a sem en
d isp lacem en t d e v ice ." Evolution and Human Behavior 24(4): 277-89.
G allu p Jr., G . G ., K. I.. Burch, vd. (2002). "D o e s sem en hav e an tid ep res
sant p ro p e rtie s?" Archives o f Sexual Behavior 31(3): 289-93.
G an g estad , S. W ed. (2006). Evidence fo r Adaptations fo r Female Extra-Pa

ir M ating in Humans: Thoughts on Current Status and Future Directi

ons. N ew Y ork : C am b rid g e U niversity Press.

261

Erkek Beyni
G an gestad , S. W. (2(100). "H u m a n sexual selection , good gen es, and s p e
cial d esig n ." Ann NY Arad Sri 907: 50-61.
G an gestad , S. W . (1993). "S ex u al selectio n and physical attractiv eness:
Im plication s for m ating d y n am ics." Human Nature 4(3): 205-35.
G an gestad , S. W ., G. E. G arv er-A p g ar, vd. (2007). "C h a n g e s in w o m en 's
m ate preferences acro ss the ov u latory cy cle ." tournai o f Personality

and Social Psychology 92(1): 151-63.

G an gestad , S. W ., M. G . lla s e lto n , vd. (2006). "E v o lu tio n ary fo u n d a
tions o f cultural variation: Evoked culture and m ate p referen ces."

Psychological Inquiry I7 '(2 ): 73-95.

G ao , X., I. P hillip s, vd. (1994). "A n d ro g e n m an ip u lation and v asop res
sin bind ing in the rat brain and peripheral o rg a n s." Eur / Endocrinol
130(3): 291-96.
G arcia-E alg u eras, A., ve D. I;. S w aab (2008). "A sex d ifferen ce in the
h y p oth alam ic un cinate nu cleus: R elationship to g en d er id en tity."

Brain 131 (Pt. 12): 3132-46.

G arrett, 13. (2009). Brain and Behavior: An Introduction to Biological Psycho

logy, 2. bas. T h o u sand O aks, CA : Sage P ublications.

G arv er-A p g ar, C . E S . W. G an g estad , vd. (2008). "1 lo rm on al correlates
o f w om en 's m id -cy cle preferen ce fo r the scent o f sy m m e try ." Evolu

tion and Human Behavior 29(4): 223-32.

G arver-A p g ar, C. E., S. W. G an gestad , vd. (2007). "W o m e n 's p ercep
tions o f m e n 's sexu al co erciv en ess change across the m enstru al
cy cle ." Acta Psyclwlogica Sinica, special issue: Evolutionary psychology
39(3): 536-40.
G arver-A p g ar, C. E S. W. G an gestad , vd. (2006). "M a jo r h isto co m p a
tibility com p lex alleles, sexual resp o nsiv ity, and un faith fu ln ess in
rom an tic co u p le s." Psychol Sci 17(10): 830-35.
G asbarri, A., I!. A rnone, vd. (2007). "S ex -related h em isp h eric laterali
zation o f electrical p otentials evoked by arou sing n eg ativ e stim u li."

Brain Res 1138C: 178-86.

G asbarri, A ., 13. A rnone, vd. (2006). "S ex -related lateralized effect o f
em otional content on d eclarativ e m em ory: An event related p o ten
tial stu d y ." Behav Brain Res 168(2): 177-84.

262

Kaynak<;n
G asbarri, A., A. P om piii, vd. (2008). "W o rk in g m em ory for em otional
facial exp ression s: R ole o f the estrog en in y o u n g w o m e n ." Psychone-

uroen-docrinology 33(7): 964-72.

G atzk e-K op p , I,. M .( T. P. lleau ch ain e, vd. (2009). "N e u ro lo g ical co rrela
tes o f rew ard resp on d in g in ad o lescents w ith and w ithou t extern ali
zing beh av io r d iso rd ers." / Abnorm Psychol 118(1): 203-13.
G eary, D. (1998). Mule, fem ale. N ew Y ork: A PA Press.
G eary, D. C. (2(X)0). "E v o lu tio n and pro xim ate exp ression o f hum an
paternal in v e stm e n t." Psychological Bulletin 126(1): 55-77.
G eary, D. C ., S. J. S au lls, vd. (2000). "S e x d ifferen ces in sp atial cognition ,
com p u tatio n al fluency, and arithm etical re a so n in g ." journal o f Expe

rimental Child Psychology, Special Issue: Sex and gender development

77 '(4): 337-53.
G eary, D. C ., J. V igil, vd. (2004). "E v o lu tio n o f h u m an m ate ch o ice ." I

Sex Res 41(1): 27-42.

G eenen , V, F. A d am , vd. (1988). "In h ib ito ry in flu en ce o f oxy tocin infu
sion on con tin gent negative variation and som e m em ory tasks in
norm al m e n ." Psychoneuroendocrinology 13(5): 367-75.
G eiser, C ., W. L eh m an n, vd. (2008a). "A n ote on sex d ifferen ces in m en
tal rotation in different age g ro u p s." Intelligence 36(6): 556-63.
G'eiser, C ., VV. L ehm ann, vd. (2008b). "Q u an titativ e and qu alitative
ch an g e in ch ild re n 's m ental rotation p erfo rm an ce." Learning and

Individual Differences 18(4): 419-29.

G eorgiadis, J. K., A. A. Reinders, vd. (2(X)9). "M en versu s w om en on sexu
al brain function: Prom inent differences d uring tactile genital stim u
lation, but not d uring o rg asm ." Hum Brain Majyi 30(10): 3089-3101.
G erressu , M ., C. 11. M ercer, vd. (2008a). "P rev a le n ce o f m asturbation
and associated facto rs in a B ritish national pro bab ility s u rv e y ." Arch

Sex Behav 37(2): 266-78.

G erressu , M. and J. M. Step h en son (2008b). "S e x u a l b eh av io u r in young
p e o p le ." Curr Opin Infect Dis 21(1): 37-41.
G esq u iere, I,. R J. A ltm ann, vd. (2(X)5). "C o m in g o f age: Steroid h o rm o
nes o f wild im m atu re baboons (Papio cynocephalus)." Am j Primatol
67(1): 83-100

263

Erkek Beyni
G esq u iere, L K., E. O . W ango, vd. (20(17). "M ech an ism s o f sexual sele c
tion: Sexu al sw ellin g s and estrog en con cen tratio n s as fertility ind i
cators and cu es for m ale con so rt d ecisio n s in wild b ab o o n s." Horin

Behav 51(1): 114-25.

G ianaros, 1. J., J. A. H orenstoin, vd. (2007). "P erig en u al an terio r cin gu iate m orp holog y cov aries w ith perceived social sta n d in g ." Soc Cogn

Affect Neurosci 2(3): 161-73.

G ied d , J. N. (2004). "S tru ctu ral m ag n etic resonance im aging o f the ad o
lescent b ra in ." Ann N Y Acaii Sci 1021: 77-85.
G ied d , J. N., J. B lu m en th al, vd. (1999). "B rain d ev elo p m en t d uring
child hood and ad o lescen ce: A longitud inal M RI s tu d y ." Nut Neu-

rosci 2(10): 861-63.

G ied d , J. N ., F. X. C astellan o s, vd. (1997). "S ex u al d im orp hism o f the
dev elo p in g hu m an b rain ." Pro# Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry
21(8): 1185-1201.
G ied d , J. N ., L S. C lasen , vd. (2006). "P u b erty -related influ ences on bra
in d ev elo p m en t." Mol Cell Endocrinol 254-55:154-62.
G ied d , J. N ., F. M. l.alo n d e, vd. (2009). "A n atom ical brain m ag n etic
resonance im aging o f typ ically d ev elo p in g child ren and a d o le s
c e n ts." / Am Acad Child Adolesc Psychiatry 48(5): 465-70.
G ied d , J. N ., J. VV. S n ell, vd. (1996). "Q u an titativ e m ag n etic resonance
im aging o f hu m an brain d ev elo p m en t: A ges 4 -18." Cereb Cortex 6(4):
551-60.
G ied d , J. N ., A. C . V aituzis, vd. (1996). "Q u an titativ e MRI o f the tem
poral lobe, am y gd ala, and h ip p o cam p u s in norm al hum an d ev e lo p
m ent: A ges 4 -18 y e ars." J Comp Neurol 366(2): 223-30.
G iles, J. (2006). "N o such thing as e xcessiv e levels o f sexu al b eh av io r."

Arch Sex Behav 35(6): 641-42; au th o r rep ly 643-44.

G illath , O ., M. M iku lin cer, vd. (2008a). "W h e n sex prim es love: S u b li
m inal sexual prim ing m o tiv ates relatio n sh ip goal p u rsu it." Pers Soc

Psychol Bull 34(8): 1057-69.

G illath , O ., P. K. Sh av er, vd. (2008b). "G e n e tic correlates o f ad u lt attach
m en t sty le ." Pers Soc Psychol Bull 34(10): 1396-1405.

264

Kaynaka
G ilm o re, J. 11., W. Lin, vd. (21HI7). "R eg io n al gray m a tte r g ro w th , sexual
d im o rp h ism , and cerebral asym m etry in the neo natal b rain ." / Neu-

rosci 27(6): 1255-60.

G inn, S. K., v e S . ). Pickens (2005). "R e la tio n sh ip s betw een sp atial acti
v ities and sco res on the m ental rotation test as a fu n ction o f s e x ."

Perceptual and M otor Skills 100(3): 877-81.

G inth er, A. J., A. A. C arlso n , vd. (2002). "N e o n a ta l and pu bertal d ev e
lopm ent in m ales o f a coo p erativ ely b reed in g prim ate, th e cottontop tam arin (Saguinus oedipus aedipus)." BiolRcprod 66(2): 282-90.
G leason, E. D., M . J. Fuxjager, vd. (2009). "T estosterone release and social
context: W hen it occurs and w hy." Front Neuroendocrinal 30(4): 460-69.
G lu ck m an , P. D., ve M. A. I lanson (2006). "E v o lu tion , d ev elo p m en t and
tim ing o f p u b erty ." Trends Endocrinol M etah 17(1): 7-12.
G obrog ge, K. L., Y. Liu, vd. (2007). "A n terio r h y p o th alam ic neu ral a cti
vation and neu ro ch em ical .associations w ith ag g ressio n in pair-bo n
ded m ale p rairie voles."/ Comp Neurol 502(6): 1109-22.
G oetz, A. T. and T. K. S h ack elfo rd , ed l. (2006). Mate Retention. Semen

Displacement, and Sperm Competition in Humans. N ew Y ork : C am

brid ge U niversity Press.
G o etz, A. X, X. K. S h ackelfo rd , vd. (2005). "M a te retention, sem en d isp
lacem en t, and hu m an sp erm com p etition : A prelim inary in v estig a
tion o f tactics to prevent and correct fem ale in fid elity ." Personality

and Individual Differences 38(4): 749-63.

G old in -M ead o w , S ., S. W. C ook , vd. (2009). "G e stu rin g g iv es child ren
new id eas about m a th ." Psychol Sci 20(3): 267-72.
G om es, C. M ., ve C . B oesch (2009). "W ild ch im p an zees e xch an g e m eat
for sex on a long-term b asis." PLoS One 4(4): e 5 1 16.
G on zag a, G . C , R. A. X u rner, vd. (2006). "R o m a n tic love and sexual
d esire in close relation sh ip s." Emotion 6(2): 163-79.
G ood , C . D K. L aw rence, vd. (2003). "D o sa g e-se n sitiv e X -lin ked locus
in flu en ces the d ev elo p m en t o f am ygd ala and o rb ilo fro n tal cortex,
and fear reco g n ition in h u m an s." Brain 126(11): 2431-46.
G ooren , L. J. (2009). "L ate-o n set h y p o g o n ad ism ." Front Horm Res 37:
62-73.

265

Erkek Beyni
G oo ren , L. J., ve H. M. B eh re (21X18). "X e sto ste ro n e treatm en t o f hy p ogon adal m en p articip atin g in co m p etitiv e s p o rts." Andrologia 40(3):
195-99.
G o rd o n , I., ve R. Feld m an (2tX18). "S y n ch ro n y in the triad: A m icrolev el
process m od el o f cop aren tin g and p aren t-child in te ractio n s." Finn

Process 47(4): 465-79.

G ottm an , J. M., J. S. G o ttm an , and J. D cclnirc (2006). Ten lesso n s to

Transform Your Marriage: America's L ow Lab Experts Share Their Stra

tegies fo r Strengthening Your Relationship. N ew York: C row n.
( jo y , R. W , 1;. B. B ercov itch, vd. (1988). "B eh av io ral m ascu lin izatio n is
independent o f genital m ascu lin izatio n in pren atally androgeni/eil
fem ale rhesus m acaq u e s." Hornt Beluw 22(4): 552-71.
G rafton , S. X, L. Fadiga, vd. (1997). "P re m o to r cortex activ ation d u rin g
observation and nam ing o f fam iliar to o ls." Neuroimage 6(4): 231-36.
G ragasin , F. S., K. D. M ichelakis, vd. (2004). "X lie n eu ro v ascu lar m ech a
nism o f clitoral erection: N itric o xid e and cG M P -stim u lated activ ati
on o f BK Ca ch a n n e ls." FASEBI 18(12): 1382-91.
G ran t, L. (1985). Rare, Gender, Status, Classroom Interactions and Children's

Socialization in Elementary School. O rlan d o , FI,: A cad em ic Press.

G ray , T. B., J. C . P arkin, vd. (2007). "H o rm o n a l correlates o f hu m an
p aternal in te ractio n s: A h o sp ital-b ased in v estig atio n in urban
Ja m aica." Horm Behav 52(4): 499-507.
G ray, P. B., C . F. Y ang , vd. (2(X16). "F a th e rs h av e lo w er saliv ary testo ste
rone levels than unm arried m en and m arried no n -fath ers in B eijing,
C h in a ." Proc Biol Sri 273(1584): 333-39.
G razian o , W. G L. A. Jen sen -C am p b ell, vd., edl. (1997). Interpersonal

Attraction from an Evolutionary Psychology PersfHclive: W omens Reac

tions to Dominant and Prosocial Men. H illsd ale, NJ: L aw rence E rlbaum A ssociates.
G reen o, C. G ., ve E. E. M accoby, edl. (1994). How Different is the "Diffe

rent Voice"? N ew York: G arlan d *

G rew en, K. M ., S. S. G ird ler, vd. (2005). "E ffe cts o f p artn er su p p o rt on
resting oxy tocin. C ortiso l, n o rep in ep h rin e, and blood p ressu re b e fo
re and after w arm p artn er co n tact." Psychosom Med 67(4): 531-38.

266

Kaynaka
G risk ev iciu s, V., J. M. T ybu r, vd. (2009). "A g g re s s to im p ress: H ostility
as an ev olv ed con text-d ep en d en t stra te g y ." fournil/ o f Personality and

Social Psychology 96(5): 980-94.

G risk ev iciu s, V., J. M. T y b u r, vd. (2007). "B la ta n t b e n ev o len ce and co n s
picu ou s con su m p tion : W hen ro m an tic m o tiv es elicit strate g ic costly
s ig n a ls." I Pers Soc Psychol 93(1): 85-102.
G rosbrns, M .-l 1., M . Jan sen , v d. (2007). "N e u ra l m ech an ism s o f resis
tan ce to p eer in flu en ce in early a d o le sce n ce ." tournai o f Neuroscience
27(30): 8040-45.
G ro ssm an n , K ., K. E. G rossm ann , E. F rem m er-B om b ik, 11. K ind ler, 11.
S ch eu erer-E n g lisch , and P. Z im m erm an n (2002). "T h e u n iq u en ess o f
the child fath er attachm ent relation ship: b ath ers' sen sitiv e and c h a l
len gin g play a s a pivotal v ariable in a 16-year lo n gitu d in al stu d y ."

Social Develojnnenl 1 1(3): 307-31.

G ro ssm an n , T ., T. S lrian o , vd. (2007). "D e v e lo p m e n tal ch an g es in
in fan ts' p rocessin g o f happ y and ang ry facial ex p re ssio n s: A neurob ehav ioral s tu d y ." Pram Cogn 64:30-41.
G u astella, A. J., L). S . C arso n , vd. (2009). "D o e s o xy to cin in flu en ce the
early d etection o f angry and hap p y fa c e s ? " Psychoneuroendocrinology
34(2): 220-25.
Guastella, A. |., J. 11. Mitchell, vd. (2(X18a). "O xytocin enhances the encoding
o f positive social mem ories in hum ans." Biol Psychiatry 64(3): 256-58.
G u astella, A. J., P. B. M itchell, vd. (2008b). "O x y to c in in creases g aze to
the eye region o f hum an faces." Biol Psychiatry 63(1): 3-5.
C u ilia n o , F., O . K am pin, vd. (1997). "(T h e p erip heral p h arm aco lo g y o f
erectio n |. Prog Urol7( 1): 24-33.
G u iller, J ve A. D urndeli (2007). "S tu d e n ts' lin g u istic b e h av io u r in
o n lin e d iscu ssio n grou p s: D oes g e n d e r m a tte r? " Com puters in

Human Behavior 23(5): 2240-55.

G u rv en , M ., ve K. Hill (2009). "W h y d o m en hu nt? A rv alu atio n o f
'm a n the hu n ter' and the sexual d ivision o f la b o r." C itrr Anthropol
50(1): 51-62; d iscu ssion 62-74.
Guyer, A. E., C. S. M onk, vd. (2008). "A developm ental exam ination o f am y
gdala response to facial expressions." f Cogn Neurosci 20(9): 1565-82.

267

Erkek Beyni
G zeli, J. K., ve I.. V ern o n -F eag an s (2004). "P a ren ta l perceived con trol
o v e r caregiving and its relatio n sh ip to paren t-in fan t in teractio n ."

Child Dev 75(1): 134-46.

H adler, I. (2007). "A n g e r and agg ression m ay be g e n e tic ." P ap er p resen
ted at A m erican P sy ch oso m atic S o cie ty A nnu al M eetin g , B ud apest.
I laen fler, K. (2004). "M an h o o d in con trad ictio n : T h e tw o faces o f stra
ight e d g e ." Men and M iiscu lin ilie s7(l): 77-79.

I lagenauer, M. H-, J. I. Perryman, vd. (2009). "Adolescent changes in

the homeostatic and circadian regulation of sleep." Dev Neurosci
31(4): 276-84.
I lagiw ara, 11., T. F u n ab ash i, vd. (2007). "E ffe cts o f neonatal testosteron e
treatm ent on sex d ifferen ces in form alin -in d u ced n o cicep tiv e b eh a
vio r in rats." Neurosci Dtl 4 1 2(3): 264-67.
I laln, N., P. Jansen, vd. (2009). "P resch o o le rs' m ental rotation: C e n d e r
d ifferen ces in h em isp h eric asy m m e try ." / Cogn Neurosci, pu blished
on lin e A pril 1 4,200 9.
Ila la ri, ., M. Mines, vd. (2005). "S e x d ifferen ces and ind iv id u al d iffe
rences in cog n itiv e perfo rm an ce and Iheir relation ship to e n d o g e
nou s gon adal h o rm o n es and g o n a d o tro p in s." Behav Neurosci 119(1):
104-17.
I lall, (J. B., S . F. W itelso n , vd. (2004). "S e x d ifferen ces in fu n ctio
nal activ atio n p atterns revealed by increased em otion p rocessing
d em an d s." Neuroreporl 15(2): 219-23.
H all, I. A. (1984). Nonverbal Sex Differences: Coinmtiinculiou Accuracy and

Expressive Sh/le. B altim ore: Jo h n s H o p kins U niversity Press.

I lall, J. A . (1978). "G e n d e r effects in d eco d in g nonv erbal c u e s." Psycho

logical Bulletin 85:845-57.

H all, J. A., J. D. C arter, and T . G . M organ (2000). "G e n d e r d ifferen ces
in the nonverbal co m m u n icatio n o f e m o tio n ." ind e: A. 11. F isch er,
e d .. Gender and Emotion: Social Psychological Perspectives. Paris: C a m
brid ge U niversity P ress, pp. 97-117.
I lall, b. A ., G . R. E sche, vd. (2008). "C o rre la te s o f low te sto stero n e and
sy m p to m atic an d ro g en d eficien cy in a po p u latio n -based s a m p le ." I

Clin Endocrinol M etab 93(10): 3870-77.

268

Kaynaka
M alle, (/, T. D ow d, vd. (2008). "S u p p o rtin g fathers in the transition to
p are n th o o d ." Conlemj) Nurse 31(1): 57-70.
H alp ern, C. T ., 15. C am p bell, vd. (2002). "A sso ciatio n s betw een stress
reactivity and sexu al and nonsexu al risk taking in you n g adult
hu m an m a le s." Harm Behav 42(4): 387-98.
H alpern, C. T., K. Jo yn er, vd. (2000). Sm art teens d o n 't hav e sex (or kiss
m uch either)/' J Adalese Health 26(3): 213-25.
H alp ern, C . T., J. K. U dry, vd. (1998). "M o n th ly m easu res o f salivary
testo stero n e pred ict sexu al activ ity in ad o lescen t m a le s." Arch Sex

Behav 27(5): 445-65.

H aJpern, C . T ., J. R. U dry, vd. (1997). "T esto ste ro n e p red icts initiation o f
coitus in ad o lescen t fem ales." Psychosoni Med 59(2): 161-71.
H alp ern, C . T, J. K. U dry, vd. (1994). "T esto ste ro n e and relig iosity as
p red ictors o f sexu al attitu d es and activity am o n g ad olescent m ales:
A bio-social m o d e l." / Biosor Sci 26(2): 217-34.
H alp ern, C . T ., J. K. U dry, vd. (1993a). "R e la tio n sh ip s betw een agg res
sio n and pu bertal increases in testo steron e: A panel an alysis o f ad o
lescent m a le s." Sac Bial 40(1-2): 8-24.
H alpern, C . T ., J. R. U dry, vd. (1993b). "T esto ste ro n e and pu bertal d ev e
lo p m en t as p red icto rs o f sexual activ ity: A panel an aly sis o f ad o les
cent m ales." Psychosoni M ed 55(5): 436-47.
1 lam an n , S . (2005). "S e x d ifferen ces in the resp onses o f the hu m an am y
g d a la ." Neuroscientist 11(4): 288-93.
H am m ock , E. A ., ve I,. J. Y o u n g (2006). "O x y to cin , v aso p ressin and pair
bunding: Im p lication s for a u tism ." Philos Trans R Sac Land B Biol Sci
361(1476): 2187-98.
H am m on d , W . P., ve I. S. M attis (2005). "B e in g a m an about it: M an h o
od m ean in g am o n g A frican A in erican m e n ." Psychology o f M en &

M asculinity 6(2): 114-26.

Ila m p s o n , E. (2 0 0 8 ). " S e x d iffe re n c e s in v is u o s p a tia l p e rc e p tio n
and c o g n itio n ." iin d e : J. B. B e c k e r, K. B e r k le y , N . G e a ry , E.
H a m p so n , J. P. H e rm a n , v e E. A. Y o u n g , e d l., Sex D ifferen ces in

the Brain: Prom G enes to B ehavior. O x fo rd , U K : O x fo rd U n iv e r

sity P re ss.

269

Erkek Beyni
I l<m, T. M ., ve G. J. De V ries (2003). "O rg an izatio n al effects o f testo s
terone, estrad io l, and d ih y d ro testo steron e on v asop ressin m K N A
exp ressio n in the bed nu cleu s o f the stria term in alis." / Neurohial
54(3): 502-10.
I land a, K. J., I'. R. P ak, vd. (2008). "A n altern ate p athw ay for and rogen
regulation o f brain fun ction: A ctiv atio n o f estrog en recep to r beta
by the m etab o lite o f d ih y d rotesto steron e, 5alp h a-an d ro stan e-3b etn,l 7 b e ta -d io l." Horm Behav 53(5): 741-52.
I lan gg i, J., A. B u chm an n, vd. (2009). "S e x u a l d im orp hism in the parie
tal su b strate associated w ith visu osp atial cog nition ind ep en den t o f
general in tellig en ce." / Cogn Ni'tirosci 22(1): 139-55.
M arburg, E. (2008). "M arital pair an g er-co p in g typ es m ay act as an
entity to affect m ortality: P relim inary find ings from a p rosp ectiv e
stud y (T ecu m seh , M ichigan , 1971-1988)." lounw l o f Family Com m u

nication 8(1): 44-61.

M arbu rg, E., M .ju liu s , vd. (2 003). "E x p re s s iv e / s u p p re s s iv e a n g e rc o p in g re sp o n se s, g e n d e r, an d ty p e s o f m o rta lity : A 1 7 -y e a r fo l
lo w -u p (T e cu m se h , M ich ig a n , 1 9 7 1 -1 9 8 8 )." Psychasom M ed 6 5 (4 ):
588-97.
1 laren ski, C . I,., O . A ntonenk o, vd. (2008). "G e n d e r d ifferen ces in neural
m ech an ism s un d erly in g m oral sen sitiv ity ." Sac Cogn Affect Neurosci
3(4): 313-21.
H artm ann, U., M. S ch ed lo w sk i, v d. (2005). "C o g n itiv e and p artn er-re
lated factors in rapid e jacu latio n : D ifferen ces betw een d ysfunction al
and functional m e n ." World } Urol 23(2): 93-101.
I lasclto n , M . G ., D. M . Buss, vd. (2005). "S e x , lies, and strateg ic in terfe
rence: T h e psychology of d ecep tion b etw een the s e x e s." Personality

and Social P sy eh o b fff Bulletin 3 1(1): 3-23.

I laselton, M . G ., ve S . W . G an gestad (2006). "C o n d itio n al exp ression
o f w o m en 's d esires and m e n 's m ate g u ard in g acro ss the ov u lato ry
c y c le ." Hormones and Behavior 49(4): 509-18.
I lassett, J. M ., E. K. Siebert, vd. (2008). " S e x d ifferen ces in rh esus m o n
key toy preferen ces parallel those o f ch ild re n ." Harm Behav 54(3):
359-64.

270

Kaynaka
H au sm an n , M ., D. S ch o ofs, vd. (2009). "In te ra ctiv e e ffe cts o f sex h o rm o
nes and g e n d e r stereoty p es o n cog n itiv e sex d ifferen ces: A p sy ch o
bio -so cial ap p ro a ch ." Psychoneuroendocrinology 34(3): 389-401.
H avlicek, J., ve S. I... R oberts (2009a). "M I IC -correlated m ate ch o ice in
hu m ans: A rev iew ." Psychoneuroendocrinology 34(4): 497-512.
H avlicek, J., ve S. C . R oberts (2009b). "T o w ard s a neu ro scien ce o f love:
O lfaction , attention and a m od el o f neu ro h yp op h ysial ho rm o n e
a c tio n ." Front Evol Neurosci I: 2.
U aw k es, K. (2004). "H u m a n longevity: T h e g ra n d m o th e r e ffe ct." Nature
428(6979): 128-29.
H aw kley, L. C , M. W. B row ne, vd. (2005). "H ow ' can I co n n ect w ith
thee? Let m e cou nt the w a y s." Psychol Sci 16(10): 798-804.
H aw kley, L. C , M. 0 . 1 lug hes, vd. (2008). "F ro m so cial stru ctu ral factors
to p ercep tio n s o f relatio n sh ip qu ality and lo n elin ess: T h e C h icago
h ealth , ag in g , and so cial relation s s tu d y ." / Gerontol B Psychol S tiS o c

Sci 63(6): S 375-S384.

H a w k le y ,!.. C, C . M . M asi, vd. (2006). 'T im e lin e ss is a u n iq u e pred icto r
o f age-related d ifferen ces in sy sto lic blood p re ssu re ." Psychol Aging
21(1): 152*64.
H aw kley, L. C, R. A. T h isted , vd. (2009). "L o n e lin e ss p red icts reduced
physical activ ity : C ross-sectional and longitu d inal a n a ly se s." Health

Psychol 28(3): 354-63.

H ayw ard, C , and K. S anborn (2002). "P u b e rty and the em erg en ce
o f g en d er d ifferen ces in p sy ch o p ath o lo g y ." / Adolesc Health 30(4
S u p p l): 49-58.
H eaton, J. P. (2001). "A n d rop au se: C o m in g o f age for an old co n cep t?"

CurrOpin Llrol\ \/6): 597-601.

H eaton, J. P., ve A. M orales (2001). "A n d ro p au se a m u ltisystem d ise a
s e ." Can I Urol 8(2): 1213-22.
H echt, M. A ., ve M. L aFran ce (1998). "L ic en se o r o blig atio n to sm ile:
T h e effect o f p o w er and sex on am ou nt and type o f sm ilin g ." Perso

nality and Social Psychology Bulletin 24(12): 1332-42.

1 leil, M ., ve P. Jansun -O sm an n (2008). "S e x d ifferen ces in m ental ro ta
tion w ith p o ly g o n s o f different com p lexity: D o m en utilize holistic

271

Erkek Bryn i
p rocesses w h ereas w om en p refer piecem eal o n e s?" Q J Exp Psychol
(C olch ester) h i (5): 683-89.
H einrichs. M ., ve G . D om es (2008), "N eu ro p ep tid es and social b eh av io
ur: E ffects o f oxy to cin and v asop ressin in h u m a n s." Pro<( Bruin Rrs
170: 337-50.
I le rm an s, E. J., N . F. R am sey, vd. (2008). "E x o g e n o u s testo stero n e
e n h a n ce s resp o n siv en ess to so cial throat in llie neu ral circu itry of
social ag g ressio n in h u m a n s ." Biol Psychiatry 63(3): 263-70.
H erm ans, E. J., P. P utm an, vd. (2007). "E x o g e n o u s testo stero n e atte n u a
tes the integrated cen tral stre ss response in healthy you n g w o m en ."

Psy-flumeuroetulocrinology 32(8-10): 1052-61.

1 lerm ans, E. J., P. P utm an , vd. (2006a). "A sin gle ad m in istration o f te s
to steron e red u ces fear-p otentiated startle in h u m a n s." Biol Psychi

atry 59(9); 872-74.

H erm ans, E. J., P. P u tm an , vd. (2006b). "T esto ste ro n e ad m in istratio n
reduces e m p ath etic b e h a v io r A facial m im icry s tu d y ." Psychoneuro-

cniincri-noloxy 31(7): 859-66.

H em an d ez-T ristan , R ., C . A revalo, vd. (1999). "E ffe ct o f pren atal u te ri
ne p osition o n m ale and fem ale rats' sexu al b e h a v io r." Physiol Behav
67(3): 401-8.
H erportz, S . C , T . V loet, vd. (2007). "S im ila r au to n o m ic resp o n siv ity in
boys w ith con d u ct d iso rd er and th e ir fath ers." / Ant Acad Child Ado-

lesc Psychiatry 46(4): 535-44.

I lerry, C , S. C io cch i, vd. (2008). "S w itch in g on and o ff fear by d istin ct
neu ronal circ u its." Nature 454(7204): 600-606.
H erve, P. Y., G . L eon ard , vd. (2009). "H an d e d n e ss, m o to r sk ills and
m atu ration o f the cortico sp in al tract in the ad olescent b ra in ." Hum

Brain M app 30(10): 3151-62.

I {ill, C . A. (2002). "G e n d e r, relatio n sh ip stage, and sexual behav ior: T h e
im p ortan ce o f p artn er em o tio n al inv estm en t w ithin sp e cific situ a ti
o n s ." J Sex Res 39(3): 228-40.
H ill, R. A ., ve R .l.M . D u n b ar (2003). "S o c ia l netw o rk siz e in h u m a n s."

Human Nature 14(1): 53-72.

272

Kaynaka
Hines, . (2002). "Sexual differentiation o f hum an brain and behavior."
inde: D. W . Pfaff, ed Hormones, Brain and Behavior, vol. 4, pp. 425-62.
H ines, ., S . P. A hm ed , vd. (2003). "P sy ch o lo g ical o u tco m es and
g en d er-related d ev elop m ent in co m p le te an d ro gen insen sitivity
s y n d ro m e ." Arch Sr.x Behav 32(2): 9.3-101.
H ines, ., I,. S. A lien, vd. (1992). "S e x d ifferences in su b reg io n s o f the
m ed ial n u cleu s o f the am ygd ala and the bed nu cleu s o f the stria ter
m inali o f the ra t." Brain Res 579(2): 321-26.
H ines, ., . B rook, vd. (2004). "A n d ro g e n and psychosexu al d ev elo p
m ent: C o re g e n d e r id entity, sexu al o rien tatio n and recalled ch ild h o
od g e n d e r role b e h a v io r in w om en and m en with con gen ital adrenal
hy p erp lasia (C A H )." ] Sex Res 41(1): 75-81.
H ines, M 13. A. Pane, vd. (2003). "S p a tia l abilities fo llo w in g prenatal
a n d ro g en abn o rm ality : T arg etin g and m en tal rotatio ns perform an ce
in in d iv id u als w ith con genital ad renal h y p e rp lasia." Psychoneuroen-

docrinolog}/ 28(8): 1010-26.

H ines, M ., v e F. R. K aufm an (1994). "A n d ro g e n and the d ev elo p m en t
o f h u m an sex -ty p ical beh av ior: R o u g h -an d -tu m b le play and sex o f
p referred p lay m ates in ch ild ren w ith con gen ital ad ren al h y p erp la
sia (C A H )." Child Dev 65(4): 1042-53.
H iort, O ., ve P. . I lolterh u s (2003). "A n d ro g e n in sen sitiv ity and m ale
in fe rtility ." Ini I Androl 26(1): 16-20.
H iort, ., ve P. M . I lo lterh u s (2000). 'T h e m o lecu lar basis o f m ale sex u
al d iffe re n tia tio n ." E ar I Endocrinol 142(2): 101-10.
H iort, ., P. . I lo lterh u s, vd. (2000). "S ig n ifica n ce o f m u tatio n s in the
an d ro g en recep to r g e n e in m ales w ith id iop ath ic in fe rtility ." f Clin

Endocrinol M etah 85(8): 2810-15.

H iort, ., P. M . Ilo lte rh u s, vd. (1998). "P h y sio lo g y and path o p h ysio lo gy
o f a n d ro g en a c tio n ." Baillieres Clin Endocrinol M etah 12(1): 115-32.
H iort, ., G . 11. S in n e ck e r, vd. (1996). "T h e clinical and m o lecu lar sp ec
trum o f an d ro g en in sen sitiv ity s y n d ro m e s." Am / M ed Genel 63(1):
218-22.
H iltelm nn, J.ll.D . (1979). "S e x d ifferen ces in neonatal ey e con tact tim e."

M errill-Patmer Quarterly 25:171-84.

27 3

Erkek Beyni
H oeft, I*'., C. L. W atson , vd. (201)8). "G e n d e r d ifferen ces in the m esoco rtico iim b ic system d u rin g com p u ter g a m e -p la y ." fPsychiatr Res
42(4): 253-58.
H oehl, S., ve T. S trian o (2008). "N e u ra l p rocessing o f eye gaze and th re
at-related em otional facial exp ressio n s in in fan cy ." Child Dev 70(6):
1752-60.
H ofer, A., C. M. Sied en to p f, vd. (2006). "G e n d e r d ifferen ces in reg io
nal cerebral activ ity d u rin g the percep tion o f em otion: A functional
MKI stu d y ." Neuroimage 32(2): 854-62.
H ogervorst, E., V. W . H en d erso n , R. 13. G ibb s, and R. D iaz B rinton, edl.
(2009). Hormones, Cognition ami Dementia: State o f the Art and Emer

gent Therapeutic Strategies. London: C am b rid g e U niversity Press.

H old en, C . (2004). "A n e v erlastin g g en d er g a p ?" Science 305(5684):
639-40.
H oist, S ., 1. Lund, vd. (2005). "M a ssa g e -lik e stro k in g influ ences plasm a
levels o f gastro in testin al horm on es, inclu ding insulin , and increases
w eight gain in m ale rats." Anton Neurosci 120(1-2): 73-79.
H olstege, G ., J. R. G eorg iad is, vd. (2003). "B ra in activ atio n d uring
h u m an m ale e jacu latio n ." J Neurosci 23(27): 9185-93.
H olt-Lunstnd, J., W. A. B irm in gh am , vd. (2008). "In flu en ce o f a 'w arm
touch' su p p ort en h an cem en t in tervention am on g m arried cou p les
on am bu latory blood p ressu re, oxy tocin, alpha am y lase, and C o rti
so l." Psycho-somM ed 70(9): 976-85.
H onekop p , J., M . V oracek, vd. (2006). "2nd to 4th d ig it ratio (2D :4D )
and n u m ber o f sex partn ers: E vid en ce for effects o f prenatal testo s
terone in m e n ." Psychoneuroendocrim logy 31(1): 30-37.
Hooven, C. K C. E. Chabris, vd. (2004). "T h e relationship o f male testostero
ne to com ponents o f mental rotation." Neurofrsychologia 42(6): 782-90.
Llrdy, S. B. (20(H)). "T h e op tim al n u m ber o f fathers: E volution, d em o g
raphy, and histo ry in the sh ap in g o f fem ale m ate p referen ces." Ann

N Y Acad Sci 907:75-96.

H rd y, S. B. (1974). "M a le -m a le com p etition and infanticid e am on g the
lan-gu rs (Preshytis entellus) o f A bu, R ajasth an ." Folia Primatol (Bast'l)

22(1): 19-5B.
274

Kaynaka
|lu, S. M., N. W ei, vd. (2008). '"P a tte rn s o f brain activ atio n d u rin g v isu
ally ev ok ed sex u al aro u sal d iffe r betw een h o m osexu al and h etero
sexual m e n ." AJNRAm INeuroradial 29(10): 1890-% .
Huber, D ., P. V ein an te, vd. (2005). "V a so p re ssin and o xy to cin exci
te distinct neu ronal p op u lations in the cen tral am y g d a la ." Science
308(5719): 245-48.
I lugdahl, K., T . T h o m sen , vd. (2006). "S e x d ifferen ces in visuo-spatial
processing: A n fM Rl stud y o f m ental ro tatio n ." Neuropsychologia
44(9): 1575-83.
Hughes, S. M ., P. D isp en za, vd. (2004). "R a tin g s o f voice attractiv en ess
pred ict sex u al beh av io r and body co n fig u ratio n ." Evolution and

Human Behavior 25(5): 295-304.

H ughes, S . M ., (1. Ci. tJa llu p , Jr. (2008). "W h y are w e attracted to cer
tain v oices? V oice as an evolved m ed ium fo r the tran sm issio n o f
p sychological and biological in fo rm atio n ." inde: K. Izdebski, ed..

Emotions in the Human Voice, vol. 2: Clinical E,vidence. San D iego: Plu
ral Publishing.
H ughes, S. M ., M. A. H arrison , vd. (2007). "S e x d ifferen ces in ro m an tic
kissing am o n g college stu d en ts: A n ev olu tio n ary p ersp ectiv e." Evo

lutionary Psychology 5(3): 612-31.

Huh, )., K. Park, vd. (2008). "B ra in activ ation areas o f sexu al arousal
with o lfacto ry stim u latio n in m en: A prelim inary stu d y u sing func
tional M R1." I Sex Med 5(3): 619-25.
H um m el, X, F. K ron e, vd. (2005). "A n d ro sta d ie n o n e o d o r thresh o ld s in
ad o le sce n ts." Horm Beltav 47(3): 306-10.
H um m er, X. A ., ve M . K. M cC iinto ck (2010). "P u ta tiv e h u m an pherornone an d ro stad ie n o n e attu n es the m ind sp ecifically to em otional
in fo rm atio n ." Horm Beluw 55(4): 548-59.
H unter, A. Cj., C . A. Friend, vd. (2006). "l,o s s , su rv iv al, and red em ption:
A frican A m erican m ale you th s' reflections on life w ithou t fathers,
m an hood , and com in g o f ag e." Youth & Society 37(4): 423-52.
H uttenlocher, J., W . I laig h t, vd. (1991). "E a rly vocabu lary gro w th : Rela
tion to lan g u ag e input and g e n d e r." Developmental Psychology 27(2):
236-48.

275

Erkek Beyni
H yde, J. S. (2005). "T h e g en d er sim ilarities h y p o th esis." American

Psychologist 60(6): 581-92.

lervolin o , A. C ., M . H ines, vd. (2005). "G e n e tic and env ironm en tal inf
luences on sex-typed b eh av ior d uring the preschool y e a rs." Child

Dev 76(4): 826-40.

lijim a, M., O. A risak a, vd. (2001). "S e x d ifferen ces in c h ild re n 's free d ra
w ings: A stu d y on girls w ith con genital ad renal h y p e rp lasia." Horm

Behav 40(2): 99-104.

Ikezaw a, S., K. N akagom e, vd. (2008). "G e n d e r d ifferen ces in latera
lization o f m ism atch neg ativ ity in d ich otic listening ta sk s." hit /

Psychophysiol 68(1): 41-50.

Im m ord ino-Y ang , M. H., A. M cC oll, vd. (2009). "N eu ral correlates of
ad m iration and co m p assio n ." Proc Natl Acad Sci USA 106(19): 802126.
Im pctt, E. A., A. Strach m an , vd. (2008). "M a in ta in in g sexu al d esire in
intim ate relation ships: T h e im p ortan ce o f ap p roach g o a ls ." I Pers

Soc Psychol 94(5): 808-23.

Insel, X R. (2(X)3). "Is social attach m en t an ad d ictiv e d iso rd er?" Physiol

Behav 7<t(3): 351-57.

Insel, X R ., ve R. D. Fem ald (2004). " H o w the brain p rocesses social
inform ation: Search in g for the social b rain ." A w ui Rev Ncurosci 27:
697-722.
Isid o ri, A. M ., E. G ia n n e tta , vd. (2 0 0 5 a ). " E ffe c ts o f te sto ste ro n e on
b o d y c o m p o sitio n , b o n e m e tab o lism and s cru m lipid p ro file in
m id d le -a g e d m en: A m e ta -a n a ly s is ." Clin Endocrinol (O x fo rd )
6 3 (3 ): 280-93.
Isidori, A. M., E. G ian n etta, vd. (2005b). "E ffe c ts o f testo steron e on
sexual fun ction in m en: R esu lts o f a m eta-an aly sis." Clin Endocrinol
(O xford ) 63(4): 381-94.
Jabbi, M ., ve C. K eysers (2008). "In fe rio r frontal gy ru s activ ity triggers
anterior insula response to em otional facial e x p re ssio n s." Emotion

8(6): 775-80.
Jacklin, C , v e E . M accoby (1978). "S o cia l b eh av ior at thirty-th ree m onths
in sam e-sex and m ixed -sex d y a d s." Child Development 49: 557-69.

276

Kaynakga
Jacklin, C . N .. K . T . W ilco x, vd. (1988). "N e o n atal sex -stero id h o rm o

nes and c o g n itiv e ab ilities at six y e a rs." Developmental Psychobiology

21(6): 567-74.
Jacob, S., S . G arcia, vd. (2002). "P sy ch o lo g ical effects o f m u sk y co m p o

unds: C o m p ariso n o f an d ro stad ien o n c w ith an d rosten o l and m usco n e ." Norm Beluw 42(5): 274-83.
Jam in, S. P., N . A . A ran g o , v d. (2002). "G e n e tic stu d ie s o f M IS sig n allin g
in sexu al d ev e lo p m e n t." Novartis Found Symp 244: 157-64; 164-68,
2 0 3 -6 ,2 5 3 -5 7 .
Janssen, P., K. K. M cB rid e, vd. (2008). " Factors that in flu en ce sexu al
aro u sal in m en: A focu s gro u p stu d y ." Arch Sex Bchav 37(2): 252-65.
Jarvinen, D. W , and J. G . N ieholls (1996). "A d o le sc e n ts' social goals,
beliefs abo u t the cau ses o f social su ccess, and satisfactio n in p eer
re latio n s." Developmental Psychology 32(3): 435-41.
Jen sen -C am p bell, L. A., W . G . G razian o , vd. (1995). "D o m in a n ce , p ro
social o rie n tatio n , and fem ale p references: D o nice g u y s really finish
last?" journal o f Personality and Social Psychology 68(3): 427-40.
Jiang, J., U. Rosent|vist, vd. (2007). "In flu en ce o f g ran d p aren ts on eatin g
beh av iors o f yo u n g ch ild ren in C h in ese th ree-g en eratio n fam ilies."

Appetite 48(3): 377-83.

Joch am , G ., J. N eum an n, vd. (2009). "A d a p tiv e cod in g o f action values
in the hu m an rostral cin gu late z o n e ." / Neurosa 29(23): 7489-96.
Johnson, D. D., R. M cD erm ott, vd. (2006). "O v e rco n fid e n ce in w ar-g a
m es: E xp erim en tal ev id en ce on e x p ectatio n s, agg ressio n , gen d er
and te sto ste ro n e ." ProcBiol Set 273(1600): 2513-20.
Johnson, E. O ., T. R oth, vd. (2006). "E p id em io lo g y o f DSM -1V insom nia
in ad o lescen ce: L ifetim e p revalence, ch ro iiicity , and an em ergent
g en d er d iffe re n ce ." Pediatrics 117(2): e247-56.
Jones, IJ. C, L. M. DeU ruine, vd. (2008). "E ffe c ts o f m en stru al cy cle phase
on face p referen ces." Arch Sex Behav 37(1): 78-84.
Jones, B. C , D. R. Feinberg, vd. (2008), "In te g ra tin g cu es o f social inte
rest and v oice pitch in m e n 's preferences for w o m e n 's v o ice s." Biol

Lett 4(2): 192-94.

Jord an, C . L., ve I,. D o n carlo s (2008). "A n d ro g e n s in health and d iscase:A n o v e rv ie w ." Harm Behav 53(5): 589-95.

277

Erkek Beyni
Jord an, K., T. W u stenberg , vd. (2(H)2). "W o m e n and m en exh ib it d iffe
rent cortical activ ation pattern s d u rin g m ental rotation task s. Neu-

ropsychologia 40(13): 2397-241)8. Jo sep h s,

K. A ., I I . K. M ark u s, vd. (1992). "G e n d e r am i self-e ste e m ." / Peru Sor

Psychol 63(3): 391-402. Jo sep h s,

R. A., M. L. N ew m an, vd. (2(X)3). "S ta tu s, testosterone, and hu m an intel
lectual perform ance: S te re o ty p e threat as statu s c o n ce rn ." Psychol

Sei 14(2): 158-63.

Josep h s, R. A., J. G . S elle rs, vd. (2006). 'T h e m ism atch effect: W hen tes
tostero n e and statu s are at o d d s ." / Pers Soc Psychol 90(6): 999-1013.
Josso, N ., I. L im a rre , vd. (1993). "A n ti-M iillerian h o rm o n e in early
hum an d ev e lo p m e n t." Early Hum Dev 33(2): 91-99.
Ju n tti, S. A ., J. K. C o ats, vd. (2008). "A g en etic ap p roach to d issect sex u
ally d im orp h ic b eh av iors." Harm Behnv 53(5): 627-37.
K ohlenberg, S. M ., M. E. T h o m p so n , vd. (2008). "Im m ig ra tio n costs for
fem ale ch im p an zees and m ale protection a s an im m igrant counterstrat-egy to intrasexu al ag g re ssio n ." Animal Belumiour 7'6(5):
1497-1509.
K ahnt, T ., S . Q . Park, vd. (2009). "D o rsa l striatal-m id b rain con nectivity
in hu m an s p red icts how rein fo rcem en ts are used to g u id e d ecisi
o n s ." J Cogn Neurosci 21(7): 1332-45.
K aighobad i, F., ve T . K. S h ackelfo rd (2008). "F e m a le attractiv en ess
m ed iates the relatio n sh ip b etw een in -p air cop u latio n frequ en cy and
m e n 's m ate retention b e h a v io rs." Personality ami Individual Differen

ces 45(4): 293-95.

K aigho bad i, F., V. G . S tarratt, vd. (2008). "M a le m ate retention m ediates
the relation ship b etw een fem ale sexu al infidelity and fem ale-d irec
ted v io le n ce ." Personality and Individual Differences 44(6): 1422-31.
K aiser, S ., S . W alther, vd. (2008). "G e n d e r-sp e cific strategy u se and n eu
ral co rrelates in a sp atial p ersp ectiv e taking ta sk ." Neuropsychologia
46(10): 2524-31.
K ajantie, E. D. T h illips. (2006). "T h e effects o f sex and h o rm onal statu s
o n the physiological resp o n se to acu te psychosocial stre ss ." Psycho-

neuroen-docritiology 31 (2): 151-78.

278

Kaynaka
K aplan, H. (1997). "T h e ev olu tio n o f the hu m an life c o u rse ." iind e: K.
W . W ach ter and C. E. Finch, edl.. Between Zeus and the Salmon. W as
h in g ton , DC: N ational A cad em y P ress, 175-211.
K au ffm an , A . S ., V. M . N av arro , vd. (2010). " S e x d iffe re n c e s in the
re g u la tio n o f k issl/ N K B n e u ro n s in ju v e n ile m ice: Im p lic a tio n s
fo r the tim in g o f p u b e r ty ." An / Physiol Endocrinol M etab 297:
E 1 2 1 2 -2 1 .
K aufm an, J. M., ve A. V erm eu len (2005). "T h e d eclin e o f and rogen
levels in eld erly m en and its clinical and th erap eu tic im p licatio n s."

Endocr Rev 26(6): 833-76.

K eating, D. P., ed. (2004). Cognitive and brain development. H oboken, NJ:
Jo h n W iley.
K eller, K., v e V . M enon (2009). "G e n d e r d ifferen ces in the functional
and stru ctu ral n eu ro anato m y o f m ath em atical c o g n itio n ." Neuro

image 47(1): 342-52.

K endall, S ., v e D. T an n en , edl. (1997). Gender and Language in the Work

place. T h o u san d O aks, C A : S a g e P ublications.

K endrick, K. M. (2000). "O x y to cin , m oth erhood and b o n d in g ." Exp

Physiol 8 5 :1 1 1S-124S.
K everne, E. B. (2007). "G e n o m ic im p rinting and the e v olu tio n o f sex
d ifferen ces in m am m alian reprod uctive stra te g ies." Adv Genet 59:
217-43.
K everne, E. B. (2004a). "Im p o rtan ce o f olfactory and v o m eronasal sy s
tem s for m ale sexu al fu n ctio n ." Physiol Behav 83(2): 177-87.
K everne, E. B., ve J. T. C u rley (2004b). "V aso p re ssin , o xy to cin and social
b e h a v io u r." CurrOpin Neurobiol 14(6): 777-83. .
K ieco it-G laser, J. K., R. G laser, vd. (1998). "M a rita l stress: Im m unologic,
n eu ro en d ocrin e, and au to n om ic co rre la te s." Atn N Y Acad Sci 840:
656-63.
K ieco lt-G laser, J. K., T. J. Loving, vd. (2005). "H o stile m arital interacti
o n s, p roinflnm m atory cytokine p rod u ction , and w ound h ealin g ."

Arch Gen Psychiatn/ 62(12): 1377-84.

K ieco lt-G laser, I. K ., v e T . L. N ew ton (2001). "M a rria g e and health: H is
and h e rs ." Psychol Bull 127(4): 472-503.

27 9

Erkek Beyni
K iecolt-G laser, J. K., T. N ew ton , vd. (1996). "M arital con flict and e n d o c
rine function: A re m en really m ore p hy siologically affected than
w o m en ?" / Consult Clin Psychol 64(2): 324-32.
K ilpatrick, L A., D. H. Z ald , vd. (2006). "Sex-related d ifferen ces in am y
gdala fun ctional co n n ectiv ity d u rin g resting co n d itio n s." Neuroima

ge 30(2): 452-61.
K im chi, T ., J. Xu, vd. (2007). "A fun ctional circu it u n derlyin g m ale s ex u
al beh av iou r in the fem ale m ou se b rain ." Nature 448(7157): 1009-14.
K im ura, K., T. 1 lach iy a, vd. (2008). "F ru itle ss and d o u b lesex coo rd in ate
to gen erate m ale-sp ecific n eu rons that can initiate c o u rtsh ip ." Neu

ron 59(5): 759-69.

K ing, S. K. (2008). "E m e rg in g roles for neu ro stero id s in sexual beh av ior
and fu n ctio n ." lAmirol 29(5): 524-33.
King, V, and G . H. E ld er, Jr. (1998a). "E d u catio n and g ran d p aren lin g
ro le s." Research on Aging 20(4): 450-74.
K ing, V ., v e G . 11. E ld er Jr. (1997). " T h e legacy of g ran d p arcn tin g: C h ild
hood exp eriences w ith g ran d p aren ts and cu rren t in v o lv em en t with
g ra n d ch ild re n ." Journal o f M arriage & the Family 59(4): 848-59.
K ing, V., ve G . 11. E ld er Jr. (1995). "A m e rica n ch ild ren view th eir g ra n d
p aren ts: Linked lives acro ss th ree rural g e n eratio n s." Journal o f Mur-

riage & the Family 57(1): 165-78.

K ing, V , S . T. R u ssell, v d ., ed l. (1998b ). Grandparenling in fam ily systems:

An ecological perspective. W e stp ort, C T : G reen w o od .

K ing, V , M. S ilv erstein , vd. (2003). "R e la tio n s w ith g ran d p aren ts: Rural
M id w est v ersu s u rb an so u th e rn C a lifo rn ia ." Journal o f Family Issues
24(8): 1044-69.
K innu nen, L. I I., H. M oltz, vd. (2004). "D ifferen tial brain activ ation
in e xclu siv ely hom osexu al and h eterosexu al m en prod uced by
the selectiv e sero to n in reu p take in h ib ito r, flu o xetin e." Brain Res
1024(1-2): 251-54.
K insley, C. H., ve K. G . L am bert (2008). "R ep ro d u ctio n -in d u ced n eu ro
p lasticity: N atural beh av iou ral and neu ro n al alteratio n s associated
w ith the prod u ction and care o f o ffsp rin g ." J Neuroendocrinal 20(4):
515-25.

280

Kaynaka
K rk , K. M ., J. M . B ailey, vd. (2000). "E tio lo g y o f m ale sex u al o rien ta
tion in an A u stralian tw in sa m p le ." Psychology, Evolution & Cem ler
2(3): 301-11.
K irsch, P., <2. E sslin g er, vd. (2005). "O x y to c in m od u lates neural cir
cu itry fo r so cial cog nitio n and fear in h u m a n s." / Neurosci 25(49):
11489-93.
K ivett, V. K., ed . (1998). Transitions in G randparents Lives: Effects on the

Grandparent Role. W estp ort, C l': G reen w o o d .

K lap w ijk, A ., v e P. A. Van l.an g e (21X19). "P ro m o tin g co o p eratio n and
tru st in 'n o is y ' situ ation s: T h e p o w er o f g e n ero sity ." J Pers Soc

Psychol 96(1): 83-103.

K lein, 11. (1991). "C o u v a d e syn d ro m e: M ale co u n terp art to p reg n an cy."

Ini I Psychiatry M ed 21(1): 57-69.

K lein , K. O ., P. M . M artha Jr., vd. (1996). "A lo n gitu d in al assessm en t o f
h orm on al and physical alteratio n s d u rin g n o rm al p u berty in boys,
pt. 2: E stro g en levels as d eterm ined by an u ltrasen sitiv e b io assay ."
/ Clin Endocrinol M ctab 81(9): 3203-7.
K lu charev , V., K. I lyto n en , vd. (2009). "R e in fo rce m en t learning signal
p red icts social c o n fo rm ity ." Neuron 61(1): 140-51.
K lu sm ann , D. (21X12). "Sex u al m otiv atio n and the d u ratio n o f p artn ers
h ip . Arch Sex fiehav 31(3): 275-87.
K nick m ey er, K. C ., ve S. B aro n -C o h en (2(XM>a). "F e ta l testo stero n e and
sex d iffe re n ce s." Early Hum Dev 82(12): 755-60.
K nickm eyer, K. C , and S. B aro n -C o h en (2006b). "F e ta l testo steron e and
sex d ifferen ces in typical social d ev elo p m en t and in au tism ." / Child

Neu-rol 21(10): 825-45.

K nick m ey er, R S . Baron-Coh en , vd. (2(X)6c). "F e ta l testostero n e and
e m p a th y ." H orn Behuv 4 9(3): 282-92.
K nick m ey er, K., S . U anm -C ohen, vd. (2(X15). "F o e ta l testostero n e, social
relatio n sh ip s, and restricted in terests in c h ild re n ." I Child Psychol

Psychiatry 46(2): 198-210.

K n ick m ey er, R. C , S. W heelw right, vd. (2005). "G en d er-ty p ed play and
a m n io tic te sto ste ro n e ." Dev Psychol 41(3): 517-28.

281

Erkek Beyni
K nutson, B., ve S. M. G reer (2008). "A n ticip ato ry affect: N eural correla
tes and con sequ en ces for c h o ic e ." Philos Trans R Soc Laud B Biol Set

363(1511): 3771-86.
K ontula, O ., ve E. H aav io-M ann ila (2009). "T h e im pact o f ag in g on
hu m an sexual activity and sex u al d e sire ." Journal o f Sex Research
4 6 (0 :4 6 - 8 6 .
Kontula, O., ve E. Hanvio-Manniln (2002). "M asturbation in a generational
perspective." Journal o f Psychology & Human Sexuality 14(2-3): 49-83.
Kontula, Q ., ve E. H anvio-M anniln (1994). "Sex u al b eh av ior ch an g es in
Finland d uring the last 20 y e a rs." Nordisk Sexologi 12(3): 196-214.
K orkm az etin, S., T . l.lildik, vd. (2008). "|Sexuai b eh av ior and sou rces
o f inform ation about sex am o n g m ale ad olescents: A n 8-year foilow up|." Turk Psikiyatri Derg 19(4): 390-97.
Korzan, W. J., G . L Fo rster, vd. (2006). "D o p a m in e rg ic activity m o d u la
tion via aggression, statu s, and a visual social sig n a l." Behav Neurosci
120(1): 93-102.
Koscik, T., D. O 'L eary , vd. (2009). "S e x d ifferences in parietal lobe
m orphology: R elationship to m ental rotation p erfo rm an ce." Brain
Coy 69(3): 451-59.
Kosfeld, M ., M. H einrichs, v d. (2005). "O xy to cin In cre a se s trust in
hu m an s." Nature 435(7042): 673-76.
K ozorovitskiy, Y., ve E. Gould (2004). " D om inan ce hierarchy influ ences
adult n eu rogenesis in- the d en tate g y ru s." ] Neurosci 24(30): 6755-59.
K ozorovitskiy, Y., C. G. G ross, vd. (2005). "E x p e rien ce in d u ces stru c tu
ral and biochem ical changes in the ad ult prim ate b rain ." Proc Natl

Arad Sri USA 102(48): 17478-82.

K ozorovitskiy, Y, M. H ughes, vd. (2006). "F ath erh o od affects d en d ritic
'p in e s and vasopressin Via recep to rs in the prim ate prefrontal c o r
tex." Nal Neurosci 9(9): 1094-95.
Kracm er, W. J., D. N . French, vd. (2004). "C h an g es in exercise p erfo r
m ance and horm onal con cen tration s o v er a Big Ten so ccer seaso n in
starters and n o n starters." / Strength Cond Res 18(10): 121-28.
Kraaz, F., ve A. Ishai (2006). "F a c e percep tion is m od ulated by sexual
preference." CurrBiol 16(1): 63-68.

282

Kaynaka
K ringelbach, . I.., A. I .ehtonen, vd. (2008). "A sp e cific and rapid neu
ral sig n atu re for parental in stin ct." PLoS One 3(2): el664.
K rist, H. (2003). "K n o w in g how to project o b je cts." Journal o f Cognition

and Development 4(4): 383-414.

K ru ger, ., M. S. E xton, vd. ( J 908). "N e u ro e n d o crin e and card io v ascu
lar response to sexual arou sal and org asm in m e n ." Psyclwneuroen-

docrinolog 23(4): 401-11.

K ru ger, . 11., U. H artm ann, vd. (2005). "P ro la ctin erg ic and d op am in er
g ic m ech an ism s u n d erlyin g sexual arousal and org asm in hu m an s."

World I Urol 23(2): 130-38.

K uzaw a, C . W ., L. G eltler, vd. (2009). "F a th e rh o o d , p airbond ing and
testostero n e in the P h ilip p in es." Honn Belmv 56(4): 429-35.
Lamb, M. (1981). The Role o f the Father in Child Deivlopment. New York: Wiley.
Lam m , , . I.). Batson, vd. (2007). "T h e neural su b strate o f hum an
e m p ath y : E ffects o f persp ectiv e-tak in g and co g n itiv e a p p raisal." /

Cogn Neurosci 19( 1): 42-58.

Lam m , , . H. Fisch er, vd. (2007). "P red ictin g the actions o f others
taps into o n e 's ow n som ato sensory rep resen tation s: A functional
MRI s tu d y ." Neuropsychologia 45(11): 2480-91.
Lam m , C , A. N. M eltzoff, vd. (2010). "H o w d o w e em p ath ize with
so m eo n e w ho is not like us" A fun ctional m ag n etic resonance im a
gin g s tu d y ." J Cogn Neurosci 0:0, 362-76.
Lam port, M. D ve S. M. E rv in -T rip p (2006). "R isk y laughter: Tensing
and self-d irected joking am on g m ale and fem ale frie n d s." Journal o f

Pragmatics 38(1): 51-72.

L angstrom , N ., ve R. K. H anson (2006). "H ig h rates o f sexual beh av i
or in the gen eral p o pu lation: C o rrelates and p red icto rs." Arch Sex

Behav 35(1): 37-52.

Lapauw, B., S. Goem aere, vd. (21X18). 'T h e decline o f serum testostemne
levels in com munity-d welling men over 70 years o f age: Descriptive data
and predictors of longitudinal changes." Eur J Endocrinol 159(4): 459-68.
Larsen, . ., 1. . K okay, vd. (2008). "M a le p h erom o n es initiate prolac
tin-in d u ced n eu ro gen esis and ad van ce m atern al beh av ior in fem ale
m ice. Harm Behav 53(4): 509-17.

283

Erkek Beyni
I .arson, P. K., od. (2003). W illiams Textbook o f Endocrinology, 10. bas.
2003.
L aughlin, G . A ., E. H arretl-C onn or, vd. (2008). "L o w sorum te sto ste
rone and m o rtality in o ld o r m e n ." / Clin Endocrinol Me tab 03(1):
68-75.
I.anm am , E. O ., A. Paik, vd. (1909a). 'T h e ep id em io lo g y o f erectile
d ysfu nction : K esults from the N ational I lealth and Social Life S u r
v e y ." Ini I Impot Res 11, su p p l. 1: S 60-S64.
I.aum ann, E. O ., A. Paik, vd. (1999b). "Sex u al d ysfu nction in the United
S tales: P revalen ce and p re d icto rs." / AAL4 281(6): 537-44.
L avelli, M., ve A. Eogel (2002). "D e v e lo p m e n tal ch an g es in m o th er-in
fant face-to-face com m u n icatio n : Birth to 3 m o n th s." Dev Psychol
38(2): 288-305.
U ivran os, G ., K. A ngelop ou lou , v d. (2006). "H o rm o n al and m eta-horm onal d eterm in an ts o f sexu al d im o rp h ism ." Coll Anlropol 30(3):
659-63.
Leal, N. 1.., ve N. A. P achana (2008). "A d a p tin g the prop en sity for angry
d rivin g scale for use in A ustralian research ." Accid Anal Prev 40(6):
2008-14.
l e a per, G , and M. M. A yres (2007). "A m e ta-an aly tic review -of g en d er
v ariations in ad u lts' lan gu age use: T alk ativ en ess, affiliativ e speech,
and assertiv e sp e e c h ." Pers Soc Psychol Rev 11 (4): 328-63.
Leaper, C . E. (2002). "P a ren tin g g irls and b o y s." inde: H an d bo ok o f
Parenting, vol. 1, Children and Parenting, 2 ed. M ahw ah, NJ: L aw ren
ce Erlbaum A ssociates.
lx'ckm an , J. F., R. Feld m an, vd. (2004). "P rim a ry parental p reo ccu p ati
on: C ircu its, gen es, and the cru cial role o f the e n v iro n m e n t." / Neural

Transn 111(7): 753-71.

Lee, A. W ., N. D ev id ze, vd, (21X36). Fu nction al g en o m ics o f sex h o r
m on e-d epend ent n eu ro en d ocrin e system s: Sp ecific and generalized
actions in the C N S ." Prog Brain Res 158: 243-72.
l,ee, M . M., P. K. D o n ah oe, vd. (1996). "M u llerian inhibiting su b stan ce
in hu m ans: N orm al levels from infancy to ad u lth o o d ." J Clin Endoc

rinol Metab 81(2): 571-76.

284

Kaynaka
Lee, P. A., R. K. D anish, vd. (1980). "M icro p e n is, pi. 3: P rim ary hy p o
g o n ad ism , partial and rogen iasen siliv ity sy n d ro m e, and idiopathic
d iso rd ers." Johns Hopkins Med / 147(5): 175-81.

Lee, P. A., T. M azur, vd. 0 9 8 0 ). "Mirropeuis, pt. I: Criteria, etiologies and

classification." lolms Hopkins M ed / 746(4): 756-63.
Leeb, R.T.R., tv F. Gillian (2(104). "Here's looking at you, kid! A longitudinal
study o f perceived gender differences in mutual gaze behavior in young
infants." Sex Roles 5 0 0 -2 ): 1-5
L eh m an , P. (]9 9 3 ). Running Scared: M asculinity and the Representation o f

the M ale Body. P hilad elp hia: T em p le U niversity Press.

L enroot, R. K., ve J. N. G iedd (2008). "T h e ch an g in g im p act o f genes
and en v iron m en t on brain d ev elo p m ent d u rin g child hood and ad o
lescence: Initial find ings from a 'euroim aging stud y o f ped iatric
tw in s." Dev Psy-cliopathol 20(4): 1161-75.
Lenroot, R. K., ve J. N. G ied d (2(X)6). "B ra in d ev elo p m en t in children
and ad o lescen ts: Insigh ts from an ato m ical m ag n etic reso n an ce im a
g in g ." Neurosci Biobehav Rev 30(6): 718-29.
L en ro ot, R. K N . G o g tay, vd. (2007). "S e x u a l d im o rp h ism o f brain
d ev elop m en tal trajectories d uring ch ild h oo d and ad o lescen ce."

Neuroimage 36(4): 1065-73.

L enroot, R. K., I. L. Schm itt, vd. (2009). "D iffe re n ce s in g e n etic and en v i
ronm ental in flu en ces on the hu m an cerebral cortex associated with
d ev elo p m en t d u rin g child hood and a d o le sce n ce ." FIum Brain Mapp
30(1): 163-74.
L ep p anen, J.M .H ., ve K. )ari (21X11). "E m o tio n recognition and social
a d ju stm en t in sch o ol-aged girls and b o y s." Scandinavian Journal o f

Psychology 42(5): 429-35.

L eranth, (2. (2008). "S e x d ifferen ces in n e u ro p la sticity ." inde: J. 11.
Becker, K. B erkley, N. G eary, E. H am p so n, J. P. H erm an, and E.
A . Y ou n g, ed l., Sex Differences in the Brain: From Genes to Behavior,
O xfo rd , U K : O xford U niversity Press.
I e V a y , S . (1991). "A d ifferen ce in h y p o th alam ic stru ctu re betw een h ete
rosexu al and hom osexu al m e n ." Science 253(5023): 1034-37.
I,eV ay, S ., ve J. B ald w in (2009). Human sexuality, 3 ed . S u n d erlan d , MA:
S in au er A ssociates.

285

Erkik Beyui
L evenson, K. W ., L. L. C arsten sen , vd. (1993). "L o n g -te rm m arriage:
A ge, gen d er, and sa tisfa ctio n ." Psychology amI Aging 8(2): 301-13.
I-ever, J. (197f>). "S e x d ifferen ces in the gam es child ren p lay ." Social

Problems 23:478-87.
Ijiv e r, J,, D. A. Frederick, vd. (2006). "D o es size m atter? M e n 's anil
w om en's view s on penis siz e acro ss the lifesp an ." Psychology o f Men

(r M ascu-limty 7(3): 129-43.

Levine, S . C , J. H uttenlo ch er, vd. (1999). "E arly sex d ifferen ces in spatial
sk ill." Developmental Psychology 35(4): 940-49.
L evinson, D. J. (1978). Seasons of a Man's Life. N ew York: B allantinc.
Ij , A. A., M. J. Baum , vd. (21X18). "B u ild in g a scientific fram ew ork for stud
ying horm onal effects on behavior and on the developm ent o f the sexu
ally dim orphic nervous system ." Neurotoxicology 29(3): 504-19.
Li, I I., S. Bin, vd. (2005). "S e x d ifferen ces in ceil d ea th ." Ann Neurol
58(2): 317-21.
I.i, W., I. M oallem , vd. (2007). "Su b lim in al sm ells can gu id e social pre
ferences." Psychol Sci 18(12): 1044-49.
Lim , M . M ., E. A. I lam m o ck , vd. (2004a). "T h e role o f v asop ressin in
the g en etic and neu ral reg u latio n o f m o n o g am y ." J, Nenroeinlocrinal
16(4): 325-32.
I.im , M. M ., A . Z. M u rp h y , vd. (2004b)'. "V e n tral striato p allid al o x y to
cin and vasopressin Via recep to rs in the m on og am ou s p rairie vole

(M icrolus ochrogasler ) ."/ Comp Neurol 468(4): 555-70.

Lim , M. M ., Z. W ang, vd. (2004c). "E n h an ce d partner preferen ce in a
prom iscuous sp ecies by m an ip u latin g the exp ressio n o f a sin gle
gen e." Nature 429(6993): 754-57.
Lim , M. M ., ve L. J. Y oun g (2006). "N e u ro p e p tid e rg ic regulation o f affiliative behav ior and social b o n d in g in a n im a ls." Harm Beliav 50(4):
506-17.
Lim , M . M ., ve L. J. Y o u n g (2004d ). "V aso p re ssin -d e p e n d e n t neu ral
circu its u n d erly in g p air bond form ation in the m o n og am o u s prairie
v o le." Neuroscience 125(1): 35-45.
Lincoln, G. A. (2(X)1). T h e irritable m ale sy n d ro m e ." Reprotl Fertil Dev
13(7-8): 567-76.

286

Kaynaka
L in denfors, P. (2005). "N e o co rte x e v olu tio n in prim ates: T h e 'so cial b ra
in' is /or fe m ale s." Biol Loti 1(4): 407-10.
L in d enfors, P., L. Froberg, vd. (2004). "F e m a le s d riv e prim ate social
e v o lu tio n ." P rof Biol Sci 271, suppl. 3: S101-S103.
L in denfors, P., C . L. N u nn , vd. (2007). "P rim a te brain arch itectu re and
selectio n in relation to se x ." BMC Biol 5: 20.
Little, A. C , b. C. Jo n es, vd. (2(X)7). "P refe re n ce s for m ascu lin ity in m ale
bod ies ch an g e across the m en stru al c y cle ." Hormones am i Behavior
51(5): 633-39.
Liu, Y., J. T . C u rtis, vd. (2001). "V aso p re ssin in the lateral sep tum regu
lates pair bond form ation in m ale prairie v o les (M icrotus ochrogas-

ter).i Beluiv Neurosri 115(4): 910-19.

Liu, Y ., ve Z. X. W ang (2003). "N u cle u s accu m ben s o xy tocin and d o p a
m ine in teract to regulate pair bond form ation in fem ale prairie
v o le s." Neuroscience 121(3): 537-44.
L onstein, J. S., b. D. R ood , vd. (2005). "U n ex p ected effects o f perinatal
gon adal horm one m an ip u lation s on sexu al d ifferen tiation o f the
extrah y -p o th alam ic arg in in e-v aso p ressin system in p rairie v o les."

Endocrinology 146(3): 1559-67.

Lorey, I)., M . b isch off, vd. (2009). "T h e em bo d ied natu re of m otor
im agery: T h e influ ence o f posture and p ersp ectiv e." Exp Brain Res
194(2): 233-43.
L ourenco, S. P., ve J. I lu tten lo ch er (21X16). "T h e rep resentation o f g eo
m etric cu es in in fan cy ." Infancy 13(2): 103-27.
Loving, T. J., M .E .J. G leason , vd. (2009). "T ra n sitio n novelty m od erates
d aters' C o rtiso l responses w hen talking ab o u t m arriag e ." Personal

Relationships 16(2): 187-203.

Lu, S., N. G . S im o n , vd. (1999). "N e u ral an d ro gen recep to r regulation:
E ffects o f an d ro gen and an tian d ro g e n ." / Neurobiol 41(4): 505-12.
Lu, S. P., Q . M o, vd. (21X13). "D eh y d ro e p ian d ro ste ro n e up regu lates neu
ral an d ro g en recep to r level and transcrip tio nal a c tiv ity ." / Neurobiol
57(2): 163-71.
L ud ers, E. (21X16). "G e n d e r effects on cortical th ick n ess and the influen
ce o f sca lin g ." Hitman Brain M apping 27(4): 314-24. Luna, b. (2004a).
"A lg e b ra and the ad olescent b ra in ." Trends Cogtt Sci 8(10): 437-39.

287

Erkek Beyni
L una, B., K. E. C arv e r, vd. (2004b). "M atu ratio n o f cog n itiv e processes
from late child hood to ad u lth o o d ." Chilli Dev 75(5): 1357-72.
Lund berg, U. (1983). "S e x d ifferen ces in b eh av io u r p attern and catech o
lam ine and C ortisol excretion in 3-6 year old d ay -care ch ild re n ." Biol

Psychol 16(1-2): 109-17.

I.u n d strom , J. N., M . K. M cC lin to ck, vd. (2006). "E ffe cts o f rep rod u ctive
stale on o lfactory sen sitiv ity su gg est o d o r sp e cific ity ." Biol Psychol
71(3): 244-47.
I.utchm aya, S., ve S. Baron-C'ohen (2002a). "H u m a n sex d ifferen ces in
social and non-social lookin g p references, at 12 m on ths o f a g e ."

Infant Behavior & Development 25(3): 319-25.

I.utchm aya, S., S. Baron-Coh en , vd. (2002b). "F o etal testosterone anil
e y e con tact in 12-m on th -old hu m an in fan ts." Infant Behavior & Deve-

lopment 25(3): 327-35.

I u tchm aya, S., S. Baron-C'ohen, vd. (2002c). "F o etal testo stero n e and
v ocabu lary size in 18- and 24-m on th -o ld in fan ts." Infant Behavior &

Deivlopment 24(4): 418-24.

L ykins, A. D., M. M eana, vd. (2008). "S e x d ifferences in visual attention
to ero tic and n o n -ero tic stim u li." Arch Se.x Behav 37(2): 219-28.
l.ytton, II. R., ve M. D avid (1991). "P aren ts' differential socialization of
boys and girls: A m eta-analysis." Psychological Bulletin 109(2): 267-96.
M a, E., J. Lau, vd. (2005). "M a le and fem ale prolactin recep tor inR N A
exp ressio n in the brain o f a bip arental and a un ip arental ham ster,

Phoiloptis, b efore and after the birth o f a litte r." / Neuroendocrinal

17(2): 81-90.
M accoby, E. E. (1990). The Role o f Gender Identity and Gender Constancy in

Sex-Differentiated Development. San Francisco: Jossey-B ass.

M accoby, E. E., ed. (2004). Aggression in the Context o f Gender Develop

ment. N ew York: G u ilford P u blicatio n s.

M accoby, E. E., ed. (2003). The Gender o f Child and Parent as Factors in

Family Dynamics. M ahw ah , N J: L aw rence E rlbaum A ssociates.

M accoby, E. E., ed. (2002a). The Intersection o f Nature and Socialization

in Childhood Gender Dei>elopment. Florence, KY: T ay lo r & Frances/

Routledge.

288

Kaynaka
M accoby, E. E., ed . (2002b). Perspectives on Gender Development. N ew
Y ork: P sy ch o lo g y Press.
M accoby, E. E. ( 1998). The Two Sexes: Growing Up Apart, Com ing Toget

her. C am b rid g e, M A : H arvard U niversity Press.

M accoby, E. E., ed. (1995). The Two Sexes and Their Social Systems. W as
h ington , DC: A m erican P sychological A ssociation .
M accoby, E. E. (199:1). Different Reproductive Strategies in Males an d Fema

les. UK: B lackw ell.

M accoby, E. E., v e C . N. Jack lin (1987). "G e n d e r seg re g atio n in ch ild h o
o d ." A do Child De/' Behav 20: 239-87.
M accoby, E. E., v e C . N. Jack lin (1974). The Psychology o f Sex Differences.
P alo A lto, C A : Stan ford U niversity Press.
M accoby, E. E., v e C . N . Jack lin (1973). "S tre ss, activ ity , and proxim ity
seek in g : Sex d ifferen ces in the year-o ld c h ild ." Child D ev 44(1):
34-42.
M acD on ald , G ., ve M . K. Leary (2005). "W h y d o es so cial e xclu sio n hurt?
T h e relatio n sh ip betw een social and p hysical p a in ." Psychological

Bulletin 131(2): 202-23.

M aoslrip ieri, D., J. R. R o n ey , vd. (2004). "F a th e r ab sen ce, m en arch e and
interest in infants am o n g ad olescent g irls ." Dev Sci 7(5): 560-66.
M ak, A. K., Z. G. I lu, vd. (2010), "Sex -related d ifferen ces in neu ral acti
vity d u rin g em o tio n reg u lation ." Netiropsychologia 47(13): 2900-8.
M alorni, W ., 1. C am p esi, vd. (2007). "R e d o x featu res o f the cell: A gen
d er p ersp e ctiv e ." Antioxid Redox Signal 9(11): 1779-1801.
M anasco, P. K., D. M. U m bach, vd. (1995). "O n to g e n y o f g o n ad o tro p in ,
testo stero n e, and inhibin secretion in norm al boys throu gh puberty
based o n ov ernight serial sa m p lin g ." I Clin Endocrinol M etah 80(7):
2046-52.
M anor, J. K., C . N. D eW all, vd. (2007a). "D o e s social exclu sio n m otivate
interp erso n al reconnection? R eso lv in g the 'p o rcu p in e p ro b lem .' " /

Vers Soc Psychol 92(1): 42-55.

M anor, J. K ., C . N. D eW all, vd. (2008a). "S e le ctiv e atten tion to sig n s o f
su ccess: Social d om in an ce and early stag e interp erson al p ercep ti
o n ." Pers Soc Psychol Bull 34(4): 488-501.

289

Erkek Beyni
M anor, J. K ., M. T. G aillio t, vd. (27b). "C a n 'l take m y oyes o ff you:
A ttentiunal ad h esion to m ates and riv a ls." J Pers Sue Psychol 93(3):
389-401.
M aner, J. K., M. T. G ailiiot, vd. (2007c). "P o w er, risk, and the statu s
quo: Does p o w er prom ote risk ier o r m ore con serv ativ e d ecisio n
m a k in g ?" Pers Soc Psychol Bull 33(4): 451-62.
M aner, J. K., S. I,. M iller, vd. (2008b). "S u b m ittin g to d efeat: Social an x i
ety, d o m inance threat, and d ecrem en ts in te sto ste ro n e ." Psychol Sei
19(8): 764-68.
M anning, J. T. (2007). "T h e an d ro gen recep to r gene: A m ajor m o d ifier
o f speed o f n eu ronal transm ission and in tellig en ce?" M ed Hypotheses
68(4): 802-4.
M anning, J. T ., B. Pink, vd. (2006). "T h e second to fourth d ig it ratio and
a sy m m e try ." Ann Hum Biol 33(4): 480-92.
M anning, T. (2004). "P ren atal testo stero n e in m ind: A m n io tic fluid s tu
d ies." inde: S. B aron-C oh en , S. L u tehm aya, and K. K nickm eyer.
C am b rid g e, M A : M IT P ress, p. 131.
M anolakou, P., G . Lavranos, v d. (2006). "M o le cu la r pattern s o f sex
d eterm in atio n in the anim al kin g d om : A co m p arativ e stu d y o f the
biology o f re p ro d u ctio n ." Reprod Biol Endocrinol 4: 59.
M anoli, D. S ., G . W. M eissner, v d. (2006). "B lu e p rin ts for behav ior:
G en etic sp ecificatio n o f n eu ral circu itry fo r innate b eh av io rs."

Trends Neurosa 29(8): 444-51.

M anon, J. 11. (2008). "P ren atal e x p o su re to sex steroid h o rm o n es and
b eh av ioral/ co g n itiv e o u tc o m e s." Metabolism 57, su p p l. 2: S 16-S21.
M artini, M ., G . Di Sante, vd. (2008). "A n d ro g e n recep tors are required
for full m ascu lin izatio n o f n itric o x id e sy n th ase system in rat lim b ich y p oth alam ic re g io n ." Horrn Belrnv 54(4): 557-64.
M asten, C . L., N. I. E isen b erg er, vd. (2009). "N e u ral correlates o f social
exclu sio n d uring ad olescen ce: U n d erstan d in g the d istress o f p eer
rejectio n ." Soc Cogn Affect Neurosa 4(2): 143-57.
M ather, M ., ve I,. L. C arsten sen (2005). "A g in g and m otivated cog n iti
on: T h e p ositivity effect in attention and m e m o ry ." Trends Cogn Sci
9(10): 496-502.

290

Kaynaka
M ntsuda, K., I f. Sak am oto , vd. (2008). "A n d rog en actio n in the brain
and sp in al cord for the regulation o f m ale sexu al b eh av io rs.'' Curr

Opiu Pharmacol 8(6): 747-51.

M atthiesen, A. S ., A. B. R an sjo-A rv id son , vd. (2001). "P ostp artu m
m aternal o xy to cin release by n ew born s: E ffects o f infant hand m as
sage and s u ck in g ." Birth 28(1): 13-19.
M azur, A ., ve A . Booth (1998). "T esto ste ro n e and d o m in an ce in m en ."

Btluw Brain Sci 21(3): 353-63; d iscu ssion 363-97.

M cC all, K. M ., A. 11. R ellini, vd. (2007). "S e x d ifferen ces in m em ory for
sexu ally relevan t in fo rm atio n ." Arch Bex Behav 36(4): 508-17.
M cC arthy, M. M . (2008). "S e x d ifferen ces in the b ra in ." ind e: J. B.
Becker, K. B erkley, N. G eary, E. lla m p so n , J. P. H erm an , and E.
A. Y ou n g, ed l., Sex Differences in the Brain: From Genes to Behuvior.
O xford , UK: O xford U niversity Press.
M cC arth y , M. M ., G . J. D e Vries, and N. G . Forger, (2009a). "Sex u al d if
ferentiation o f the brain: M ode, m echanism s, and m e a n in g ." inde:
R. 11. R u bin and D. W. Pfaff, edl.. Hormones, Brain, and Behavior.
A m sterd am : E lsevier.
M cC arthy, M. M ., C. L. W right, vd. (2009b). "N e w tricks by an old
dogm a: M ech an ism s o f the o rg an izatio n al/ activ alio n al hy p othesis
o f steroid -m ed iated sexu al d ifferen tiation o f brain and b eh av ior."

Harm Behav 55(5): 655-65.

M cC lu re, E. B. (2000). "A m eta-an aiy tic review o f sex d ifferen ces in faci
al exp ressio n p ro cessin g and their d ev elop m ent in infants, child ren,
and ad o le sce n ts." Psychol Bull 126(3): 424-53.
M cC lu re, E. B., C . S. M onk, vd. (2004). "A d ev elo p m en tal exam in ati
on o f g e n d e r d ifferen ces in brain en g agem en t d u rin g e v alu atio n of
th reat." Biol Psychiatry 55(11): 1047-55.
M cC orm ick, C. M ., ve S. F. W itelson (1994). "F u n ctio n a l cereb ral asy
m m etry and sexu al o rien tatio n in m en and w o m en ." Behav Neurosci
108(3): 525-31.
M cC rae, R. R., ve P. T. C osta Jr. (1996). Toward a New Generation o f Per

sonality Theories: Theoretical Contexts fo r the Five-Factor Model. New

York: G u ilford Press.

291

Erkek Bapt
M cE iw ain, N . I.., A. G. I lalb erstad t, vd. (2007). "M o th e r- and father-re
ported reactions to ch ild ren 's neg ativ e em otions: R elations to young
ch ild ren 's em otional u n d erstan d in g and friend sh ip q u a lity ." Child

Dev 78(5): 1407-25.

M cEw en, II. S. (2009). "In tro d u ctio n : T h e end o f sex as w e o n ce knew
it." Physiol Behttv 97(2): 14.5-45.
M cG lone, F., A. 13. V allbo, vd. (2007). "D iscrim in ativ e touch and e m o
tional to u ch ." Can I Exp Psychol 61(3): 173-83.
M cIntyre, M., S . W. G an gestad , vd. (2006). "R o m a n tic in volvem ent
often reduces m en 's testo steron e levels but not alw ays: T h e m od e
rating role o f extrap air sexu al in terest." journal o f Personality and

Social Psychology 91(4): 6 4 2 -5 ].

McKenna, K. E. (2000). "The neural control of female sexual function."

NeuroRehahilitation 15(2): 133-43.
M eaney, M. J., ve M. S zy f (2005). "E n v iro n m en tal pro g ram m in g o f
stress responses throu gh D N A m eth ylation: Life at the interface b et
w een a d yn am ic en v iron m en t and a fixed g e n o m e ." Dialogues Clin

Neurosci 7(2): 103-23.

M ohl, M. K., S. V azire, vd. (2007). "A re w om en really m o re talkative
than m en ?" Science 317(5834): 82.
M ehta, P. H., A. C. Jo n e s, vd. (2008). "T h e social e n d o crin o lo g y o f
d o m in a n ce : B asal te sto ste ro n e p red icts C o rtiso l ch a n g e s and
b e h av ior fo llo w in g v icto ry and d e fe a t." J Pers Soc Psychol 94(6):
1078-93.
M ehta, P. H E. V. W u eh rm an n, vd. (2009). "W h en are low testostero
ne levels ad van tageou s? T h e m od erating role o f ind iv id u al versus
intergrou p com p etitio n ." Horm Beltin 56(1): 158-62.
M erzenich , M. M ., J. M. K aas, vd. (1983). "T o p o g rap h ic reorg anization
o f som ato sen so ry cortical areas 3b and 1 in adult m on keys follow ing
restricted d eafferen tatio n ." Neuroscience 8(1): 33-55.
M eston, C. M., R. J. 1x'vin, vd. (2004). "W o m e n 's o rg a sm ." Annu Rev Sex

Res 15:173-257.

Meyer-Lindenberg, A. (2008). "Impact of prosocial neuropeptides on

human brain function." Prog Brain Res 170: 463-70.
292

Kaynak<;a
M iller, D. L , ve I.. K arak ow sk y (2005). "G e n d e r in flu en ces as an im pe
d im ent to k n o w led ge sh arin g : W hen m en and w om en fail to seek
peer fe e d b ack ." | Psychol 139(2): 101-18.
M ilsted, A ., L. S e ro v a , vd. (2004). "R e g u la tio n o f tyrosine h yd roxylase
gene tran scrip tio n by S ry ." Neurosci belt 309(3): 203-7.

Miner, E. J T . K. Shackelford, vd. (2009). "Mate value of romantic part

ners predicLs men's partner-directed verbal insults." Personality and
Individual Differences 46(2): 135-39.
M iner, E. J., V. G . S tarratl, vd. (2009). " I t 's not all about hen M en's m ate
valu e and m ate rete n tio n ." Personality and Individual Differences
47(3): 2 1 4 -IS.
M inton, C ., |. K agan , vd. (1971). "M ate rn al control and o b ed ien ce in
the tw o -y e ar-o ld ." Child Development: 1873-94. M iyagaw a, Y., A.
T su jim u ra, vd. (2007). "D ifferen tial brain p rocessin g o f aud iovisual
sexu al stim u li in m en: C om p arativ e positron em issio n tom ography
study o f the initiation and m ain ten an ce o f penile erection d uring
sexu al a ro u sa l." Neuroimage 36(3): 830-42.
M o, Q S. F. Lu, vd. (2004). "D l IEA and D1 IEA su lfate d ifferentially
regulate neu ral and rogen recep tor and its tran scrip tio n al activ ity ."

Brain Res M ol Brain Res 126(2): 165-72.

M offat, S. D., ve S. M. Kesnick (2007). "L o n g -te rm m easu res o f free tes
tosteron e pred ict regional cerebral blood flowr patterns in eld erly
m en ." Neurobwl Aging 28(6): 914-20.
M ohr, C , A . C . R ow e, vd. (2010). "T h e in flu en ce o f sex and em p ath y on
p u tting o n eself in the sh o es o f o th e rs." Br / Psychol, published online
July 15, 2009.
M oisio, R. J. (2007). "M en in n o -m an 's land: 1ro v ing m anhood thro
ugh co m p en sato ry co n su m p tio n ." W orking paper presented at the
A c KC in M em p h is, TN .
M ond illon, I.,., P. M . N ied enthal, vd. (2007). "Im ita tio n o f in -grou p ver
sus o u t-g ro u p m em bers facial exp ressio n s o f anger: A test w ith a
tim e percep tion ta sk ." S o c Neurosci 2(3-4): 223-37.
M ong, J. A., v e D. W. P faff (2003). "1 lorm onal and g en etic influences
u n d erly in g arousal as it d rives sex and ag g ressio n in anim al and

293

Erkek Beyni
h u m an b ra in s." Neurobiol Aging 24, su p p l. 1: S 83-S88; d iscu ssio n
S 91-S92.
M oons, W . G ., v e D. M . M ack ie (2(X)7). "T h in k in g straig h t w h ile seeing
red: T h e in flu en ce o f an g er o n inform ation p ro ce ssin g ." Personality

and Social Psychology Bulletin 33(5): 706-21).

M oore, D. S., v e S . P. Jo hnson (2008). "M en tal rotation in hu m an infants:
A sex d iffe re n ce ." Psychol Sci 19(11): 1063-66.
M origu chi, Y., T . O h n ish i, vd. (2009). "T h e hu m an m irror neuron sy s
tem in a population with d eficient self-aw aren ess: An fM RI stud y in
ale x ith y m ia." Hum Brain M ayy 30(7): 2063-76.
M orse, C . A., A. Iluist, vd. (2000). "F irst-tim e p aren th ood: Influ ences on
pre- and postnatal ad ju stm en t in fathers and m o th ers." / Psychosom

Ob-stel Gynaecol 21(2): 109-20.

M otta, S. C , M . G oto, vd. (2009). "D issectin g the b rain 's fear system
reveals the h y p oth alam u s is critical for resp ond in g in su b ord in ate
co n sp e-cific in tru d e rs." Proc Natl Acad Sri USA W b 2 ): 4870-75.
M oulier, V., FI. M ourns, vd. (2006). "N eu ro an ato m ical correlates o f
p enile erection evoked by p h o to g rap h ic stim uli in hu m an m a le s."

Neuroimage 33(2): 689-99.

M ourns, 1 1., S. Sto leru , vd. (2008). "A ctiv atio n o f m irror-n eu ron system
by ero tic vid eo clips p red icts d eg ree o f induced erectio n : A n fMKI
stu d y ." Neuroimage 42(3): 1142-50.
M u ehlenh ard , C. L , ve S. K. Sh ip p ee (2009). "M e n 's and W o m e n 's
R eports o f P reten d ing O rg a sm ." I Sex Res 5:1-16.
M ueller, S. C, D. M andell, vd. (2009). "Early hyperandrogenism affects
the developm ent o f hippocam pal function: Prelim inary evidence from
a functional m agnetic resonance im aging study o f boys with familial
m ale precocious puberty." J Child Adolesc Psychoyharmarol 19(1): 41-50.
M uir, C. <J, K. T reasu ry w ala, vd. (2008). "E n z y m e im m u n o assay o f tes
tosteron e, 17beta-estrad ioi, and pro g estero n e in p ersp iration and
urin e o f pread o lescen ts and you ng ad ults: E xcep tional levels in
m e n 's axillary p ersp iratio n ." Horm Metah Res 40(11): 819-26.
M u jica-P arod i, L. R ., H. H . S tre y , vd. (2009). "C h e m o se n so ry cu es to
con sp ocific em o tio n al stre ss activ ate am y gd ala in h u m an s." PLoS

One 4(7): e64 !5.

294

Kaynaka
M u lh a ll,). I ., R. K in g, vd. (2008a). "E v a lu a tin g the sexu al exp erien ce in
m en : V alid ation o f the Sexual E xp erien ce Q u e stio n n a ire ." lournal o f

Sexual Meth'cine 5(2): 365-76.

M ulhall, )., R. K ing, vd. (2008b). "Im p o rtan ce o f and satisfaction w ith
s e x am o n g m en and w om en w orld w id e: R esu lts o f the G loba I Better
Sex S u rv e y ." lournal o f Sexual M edicine 5(4): 788-95.
M u ller, M . N ., F. W. M arlow e, vd. (2009). 'T e s to s te ro n e and pater
nal care in East A frican foragers and p asto ralists." Proc Biol Sci
276(1655): 347-54.
M uller, M . N., ve R. W. W rangham (2004a). "D o m in an ce , agg ressi
on and testo steron e in w ild ch im p an zees: A test o f the 'ch allen g e
h y p o th esis.' " Animal Behaviour 67(\ ): 113-23.
M uller, M . N., ve R. VV. W rangham (2004b). "D o m in an ce, C ortisol and
stre ss in w ild ch im p an zees (Pan troglod ytes sch w ein fu rth ii)." Beha

vioral Ecology and Sociobiology 55(4): 332-40.

M um m e, D. L., A. F em ald , vd. (1996). "In fa n ts' resp o n ses to facial and
vocal em o tio n al sig n als in a social referen cin g p ara d ig m ." Child Dev
67(6): 3219-37.
M un roe, R. L , ve R. H. M unroe, edl. (1987). T h e C o u v ad e and M ale
P regnan cy S ym p to m s. Berw yn, PA : S w e ts N orth A m erica.
M u n zert, J., B. Eorey, vd. (2009). "C o g n itiv e m otor processes: T h e role
o f m o to r im agery in the stu d y o f m oto r re p rese n tatio n s." Brain Res

Rev 60(2): 306-26.

M u rray, E. K., A. H ien, vd. (2009). "E p ig en e tic con trol o f sexu al d iffe
rentiation o f the bed nu cleus o f the stria term in alis." Endocrinology
150(9): 4241-47.
M urstein, B. 1., ve A. T u erk h eim er (1998). "G e n d e r d ifferen ces in love,
sex, and m otiv atio n for s e x ." Psychol Rep 82(2): 435-50.
M yk letu n, A., A. A. D ahl, vd. (2006). "A sse ssm e n t o f m ale sexu al functi
on by the B rief Sexual Function In v en to ry ." BfU lnl 97(2): 316-23.

Nakamura, Y II. X. Gang, vd. (2009). "Adrenal changes associated

with adrenarche." Rev Endocr M etah Disord 10(1): 19-26.
N anova, P., L. L yam ova, vd. (2008). "G e n d e r-sp e cific d ev elop m ent o f
au d ito ry in fo rm atio n processing in child ren: A n E R P stu d y ." Clin

Neuro-physiol 119(9): 1992-2003.

295

Erkek Beyni
M arring, F., S. M . S tro n s k i H u w ile r, vd. (2003). "P r e v a le n c e and
d im e n sio n s o f s ex u a l o rie n ta tio n in S w iss a d o le s ce n ts : A c ro ssse c tio n a l su rv e y o f 16- to 2 0 -y e a r-o ld s tu d e n ts ." Acta Paediatr
9 2 (2 ): 233-39.

National Council on Education (2009). "The condition o f education," http://

nces.ed.gov/prograins/coe/.
N ealey-M oore, J. 13., T. W. Sm ith, vd. (2007). "C ard io v a scu lar reactivity
d u rin g p ositiv e and neg ativ e m arital in teractio n s." journal o f Beha

vioral Medicine 30(6): 505-19.

N elson, E. E E. L eibenluft, vd. (2005). "T h e social re-o rien tation o f ad o
lescence: A neu ro scien ce p ersp ectiv e on the process and its relation
to p sy ch o p ath o lo g y ." Psychological M edicine 35(2): 163-74.
N elson, R. J., ve S. C h iav eg atto (2001). "M o le cu la r basis o f ag g re ssio n ."

Trends Neurosci 24(12): 713-19.

N eufang, S ., K. S p ech t, vd. (2009). "S e x d ifferences and the im p act o f
steroid horm ones on the d ev elo p in g hum an b ra in ." Cereh Cortex
19(2): 464-73.
N euhaus, A. 11., C. O pgen -K hein , vd. (2009). "Sp atiotem p o ral m ap p in g
o f sex d ifferen ces d u rin g atten tion al p ro cessin g ." Hum B raiifM app
30(9): 2997-3008.
N eu m an n, 1. D. (2008a). "B ra in o xy to cin : A key reg u lator o f em otional
and social beh av iou rs in both fem ales and m a le s." J Neuroendocrinal
20(6): 858-65.
N eum an n, I. D., ve R. L an d graf (2008b). "A d v a n ces in v aso p ressin and
o xy to cin from g en es to b eh av iou r to d isease: P re face ." Prog Brain

Res 170: xi-xiii.

N ew com be, N. S., ve J. 1 lu tten lo ch er, edl. (2006). Development o f Spatial

Cognition. H oboken, NJ: John W iley.

N ew com be, N. S ., L. M alh aso n , vd., edl. (2002). Maximization o f Spatial

Competence: More Important Than Finding the Cause o f Sex Differences.

W estp ort, C T: A blex P ublishing.
N ew m an, M . L , C. J. G ro o m , vd. (2008). "G e n d e r d ifferen ces in lan
g u ag e use: An an aly sis o f 14,000 text sam p le s." Discourse Processes
45(3): 211-36.

296

Kaynak^a
N ew m an , M. L., J. W. P en n ebaker, vd. (2003). "L y in g w ord s: Predicting
d ecep tion from lin g u istic sty le s ." Pers Soc Psychol Bull 29(5): 665-75.
N ew m an , M. L., J. G . Sellers, vd. (2005). "T esto ste ro n e, cognition , and
social s ta tu s ." Harm Behav 47(2): 205-11.
N ied enthal, P. M. (2007). "E m b o d y in g e m o tio n ." Science 316(5827):
1002-5.
N ied erle, M . (2005). "W h y d o w om en shy aw ay from com p etitio n? Do
m en co m p e te too m u ch ?" NBER, working paper, Ju ly 2005.
N iel, I.., A. 11. S h ah , vd. (2009). "S e x u a l d ifferen tiation o f the spinal
n u cleu s o f the b u lb o cav ern o su s is not m ed iated so lely by and rogen
recep tors in m u scle fib ers." Endocrinology/ 150(7): 3207-13.
N ielsen, !..., B. K n u tso n , vd. (2008). "A ffect d yn am ics, affectiv e forecas
ting, and a g in g ." Emotion 8(3): 318-30.
N ik olo v a, G ., ve E. V ilain (2006). "M ech a n ism s o f d isease: T ranscrip tion
factors in sex d eterm in atio n relevan ce to hu m an d isord ers o f sex
d ev e lo p m e n t." Not Clin Pmct Endocrinol M e tub 2(4): 231-38.
N um m en m aa, I.,., J. 1 lirvonen , vd. (2008). " Is em o tio n al con tagio n sp e
cial? A n fM KI stud y on neural sy stem s for affectiv e and cog nitiv e
e m p a th y ." Neuroimage 43(3): 571-80.
N u nez, J. L., 11. A. Ju rg en s, vd. (2000). "A n d ro g e n s red u ce cell d eath in
the d ev elo p in g rat visual c o rtex ." Bruin Res Dev Brain Res 125(1-2):
83-88.
N u ttall, K. 1.., M. B. C asey, vd., ed l. (2005). Spatial Ability as a M ediator

o f (lender Differences on Mathematics Tests: A Biological-Environmental

Framework. N ew York: C am b rid g e U niversity Press.
O 'C o n n o r, D. B., J. A rcher, vd. (2004). "E ffe c ts o f testo stero n e on m ood,
ag g ressio n , and sexu al b eh av ior in you ng m en: A d ou ble-blind ,
p laceb o -con tro lled , cro ss-o v er s tu d y ." I Clin Endocrinol Metab 89(6):
2837-45.
O 'H a ir, D ve M. J. C od y (1987). "G e n d e r and vocal stress d ifferences
d u rin g tru thfu l and d ecep tive inform ation seq u e n ces." Human Rela

tions 40(1): 1-13.

O 'N e ill, C . T , I... J. T rain o r, vd. (2001). "In fa n ts' resp o n siv en ess to fat
hers' sin g in g ." Music Perception 18(4): 409-25.

297

Erkek Beyni
O ch sn er, K . N ., R. D. R ay, vd. (2004). " better or fo r w orse: N eural
system s su p p o rtin g the cog n itiv e d ow n - and up-regulntion o f n eg a
tive em o tio n ." Neuroimage 23(2): 483-99.
O lso n , . K., I A. K utn er, vd. (2 7). "F a c to rs correlated w ith violent
video g am e use by ad o lescen t boys and g irls." lorml o f Adolescent

Health 41(1): 77-83.

O lsson, S. ., J. B arnard , vd. (2006). "O lfactio n and id en tificatio n o f
unrelated ind iv id u als: E xam ination o f the m y steries o f hu m an o d o r
reco g n itio n ." J Chem Erol 32(8): 1635-45.
O lw eus, D., A. M attsson, vd. (1988). "C ircu latin g testo stero n e levels
and agg ressio n in ad olescen t m ales: A causal a n a ly sis." Psychosom

Med 50(3): 261-72.

O lw eu s, D., A. M attsson, vd. (1980). "T esto stero n e, agg ressio n , phy si
cal, and p erso n ality d im en sio n s in norm al ad o lescen t m ales."

Psyrhosom Med 42(2): 253-69.

O phir, A. G .,J . O . W olff, vd. (2008). "V ariatio n in neural V laR pred icts
sexual fidelity and sp ace use am o n g m ale prairie voles in sem i-n a
tural s ettin g s." Proc Natl Acad Sri USA 105(4): 1249-54.
O rtigu e, S., ve F. B ian ch i-D em ich cli (2008). "T h e ch ro n oarch ifectu re
o f hum an sexual d esire: A h igh -d en sity electrical m ap pin g stu d y ."

Neuroim-age 43(2): 337-45.

O rzh ek h ov sk aia, N. S. (2005). "[S e x d im orphism o f neu ron-glia co rre
lations in the frontal areas o f the hu m an brain|." Morfologiia 127(1):
7-9.
Paick, J. S., J. H. Y ang, vd. (2006). "T h e role o f prolactin levels in the
sexual activ ity o f m arried m en w ith erectile d y sfu n ctio n ." B ill hit
98(6): 1269-73.
Pak, T. R. (2(XI8). "S e x d ifferen ces in h orm o n e recep tors and b eh av ior."
[inde: |. B. B ecker, K . B erkley, N. G eary, E. 1 tam p son , J. P. H erm an,
and E. A. Y o u n g , e d i., Sex Differences in the Bruin: From Genes to Beha-

vior. Oxford , UK: O xford U niversity Press.

Pak, T. R., W. C. C h u n g , vd. (2009). "A rg in in e vasopressin reg u lation in
pre- and postp u bertal m ale rats by the and rogen m e tab o lite 3betad io l." Am j Physiol Endorrinol Me tab 2 % (6 ): E 1409-13.

298

Kaynak<;n
P an cso far, N ., L. V ern on-Feag ans, vd. (2008). "F a m ily relation ships
d uring infancy and later m oth er and fath er vocab u lary use with
yo u n g c h ild re n ." Early Child Res Q 23(4): 493-503.
P an k sep p , J. (2009). "P rim ary process affects and b rain o x y to cin ." Biol
P sy chiatry 65(9): 725-27.
P ared es, K. G. (2009). "E v a lu a tin g the neu ro bio logy o f sexu al rew ard ."

ILAR 1 50(1): 15-27.

P ark er Jr., C. R. (1999). "D eh y d ro ep ian d ro stero n e and d eh yd ro ep ian d ro s-lero n e su lfate production in the hu m an ad renal d u rin g d ev e
lop m ent and a g in g ." Steroids 64(9): 640-47.
P arker, J ve M . B urklcy (2009). " W h o 's ch asin g w hom ? T h e im pact o f
g en d er and relatio n sh ip statu s on m ate p o ach in g ." lournal o f Experi

mental Social Psychology 45(4): 1016-19.

P arso n s, T. D ., P. L arson, vd. (2004). "S e x d ifferen ces in m en tal ro tati
on and sp atial rotation in a virtual e n v iro n m e n t." Neuropsychologia
42(4): 555-62.
P asley, K., T. G. Futris, vd. (2002). "E ffe c ts o f co m m itm en t and p sych o
logical cen trality on fath erin g ." journal o f M arriage and Family 64(1):
130-38.
P asterski, V., ed. (2008). Disorders o f sex dew lopm ent and atypical sex diffe

rentiation. H oboken, NJ: John W iley.

P asterski, V. L M. E. G effn er, vd. (2005). "P ren atal h o rm o n es and post
natal socialization by parents as d eterm in an ts o f m ale-typ ical toy
play in g irls with con genital ad renal h y p e rp la sia ." Child Dev 76(1):
264-78.
P asterski, V., P. I lin d m arsh , vd. (2007). "In creased agg ression and acti
vity level in 3- to 11-year-old girls w ith con gen ital ad ren al hy p erp
lasia (G A M )." H ormones and Belm nor 52(3): 368-74.
P aus, X, I. N aw az-K han, vd. (2010). "Sex u al d im orp h ism in the ad o les
cent brain: R ole o f testo stero n e and and rogen recep to r in global and
local v olu m es o f grey and w hite m a tte r." Horm Behav, published
onlin e A u g u st 22, 2009.
Paus, X, A. Zijdenbos, vd. (1999). "Structural maturation of neural pathways
in children and adolescents: In vivo study." Science 283(54W ): 1908-11.

299

Erkek Beyni

P aw lo w ski, B., L. G . B o oth ro yd , vd. (2008). " Is fem ale attractiv en ess
related to final rep rod u ctiv e su c ce ss? " Coll Ailtropol 32(2): 457-60.
P ayne, K., L X haler, vd. (2007). "S e n sa tio n and sexual arou sal in cir
cum cised and un circu m cised m en ." I Sex Med 4(3): 667-74.
P echeux, M .-G ., ve P. I.abrell, edl. (1994). Parenl-lufanl Interactions inui

Early Cognitive Development. H illsd ale, NJ: L aw rence E rlbaum A sso

ciates.
Pel tola, M. J., J. M. L ep panen, vd. (2009). "E m e rg e n ce o f enhan ced
atten tion to fearful faces betw een 5 and 7 m on ths o f a g e ." Sor Cogn

Affect Neurosci 4(2): 134-42.

Pcnaloza, (_!., B. E stevez, vd. (2009). "S e x o f the cell d ictates its response:
D ifferential g e n e exp ressio n and sen sitivity to cell death ind ucin g
stress in m ale and fem ale c e lls." FASEB /23:1869-79.
P en nebaker, J. W , C. 1. G roo m , vd. (2004). 'T esto stero n e as a social inhi
bitor: Xw o ease stu d ies o f the e ffe ct o f testo stero n e treatm en t on
lan g u ag e." I Alnwrm Psychol 113(1): 172-75.
P ep er, J. S., K. M , B rou w er, vd. (2009a). "D o e s h av in g a tw in b ro th er
m ake fo r a big g er b ra in ?" E a r / Endocrinol lb 0(5): 7 3 9 4 6 .
Peper, ). S ., R. N4. B rou w er, vd. (2009b ). "S e x steroid s and brain stru c
ture in pu bertal boys and g irls ." Psyehoneuroendocrjnology 34(3):
33242.
Perrin, ). S ., G . L eon ard , vd. (2009). "S e x d ifferen ces in the g ro w th o f
w hite m atter d u rin g a d o le sce n ce ." Neurainnige 45(4): 1055-66.
P eters, M ., W. Leh m an n, vd. (2006). "M en tal ro tatio n test perfo rm an ce
in fou r cro ss-cu ltu ral sa m p le s (n = 3367): O v erall sex d ifferen ces
and the role o f acad e m ic p ro g ram in p erfo rm an ce." t orte.x 42(7):
1005-14.
Pfaff, D., ed. (2002). Hormones, Brain and Behavior. 5 vols.
Pfatf, D., E. C h o leris, vd. (2005). "G e n e s fo r sex h o rm on e recep tors
con tro llin g m o u se a g g re ssio n ." Novartis Found Symp 268: 78-89; d is
cu ssion 89-99.
Pfeifer, J. 11., C. L. M asten , vd. (2009). "N eu ral correlates o f d irect and
reflected self-ap p raisals in ad o lescen ts and ad u lts: W hen so cial p ers
p ectiv e-taking in fo rm s s elf-p e rce p tio n ." Child Dev 80(4): 1016-38.

300

Kaynaka
rh e lp s , E. A. (2004). "1 lum an em otion and m em o ry: Interactions o f the
am y gd ala and hip p ocam p al co m p le x ." CurrOpin Neurobio! 14(2):
198-202.
Piefke. M., ve (I. R. Fink (2005). "R e co lle ctio n s o f o n e 's ow n past: T h e
e ffe cts o f ag in g and g e n d e r on the neural m ech an ism s o f ep iso d ic
au tob io grap h ical m em o ry ." AnatEmbryol (B erlin ) 210(5-6): 497-512.
rie fk c , M P. H. W eiss, vd. (2005). "G e n d e r d ifferen ces in the functional
n eu roanato m y o f em otional ep iso d ic auto biograp h ical m em o ry ."

Hum Bruin M app 24(4): 313-24.

Tike, C . )., |. C. C arroll, vd. (2009). "P ro te ctiv e actio n s o f sex steroid hor
m o n es in A lzh eim er's d ise a se ." Front Neuroendocrinal 30(2): 239-58.
Pike, C . J., T . V. N gu yen, vd. (2008), "A n d ro g e n cell sig n alin g pathw ays
involved in n eu ro p ro tectiv e a ctio n s." Harm Behav 53(5): 693-705.
P illsw orth , E. G M . G. H aselton, vd. (2004). "O v u la to ry sh ifts in fem ale
sexual d e sire ." J Sex Res 41(1): 55-65.
P inkerton, S. D., L. M. B ogart, vd. (2002). "F a c to rs assi>ciated with
m astu rbation in colleg iate sa m p le ." Journal o f Psycholoff/ & Human

Sexuality 14(2-3): 103-21.

P ipitone, R. N., ve G . G . G allu p , Jr. (2008). "W o m e n 's v oice attractiv e- ness varies acro ss the m enstru al c y c le ." Evolution and Human Beha

vior 29(4): 268-74.

P ittm an, Q . J., ve S. J. S p en cer (2005). "N e u ro h y p o p h y sial peptides:
G atek eep ers in the a m y g d ala." Trends Endocrinol Metab 16(8): 34344.
Plante, E., V. J. S ch m ith orst, vd. (2006). "S e x d ifferen ces in the activ a
tion o f lan g u ag e cortex d u rin g ch ild h o o d ." Neuropsycholo^ia 44(7):

1210- 21 .
Ponsoti, |., P. K ropp, vd. (2009). "B ra in p otentials related to the hum an
penile e re c tio n ." IntJlm potRes 21(5): 292-300.
Postm a, A ., J. W inkei, vd. (1999). "S e x d ifferen ces and m en stru al cycle
effects in hu m an sp atial m em o ry ." Psychoneuroendocrinology 24(2):
175-92.
P otegal, M ., ve J. A rch er (2004). "S e x d ifferen ces in child hood an g er and
ag g re ssio n ." Child Adolesc Psychiatr Clin N Am 13(3): vi-vii, 513-28.

301

Erkek Beyni
Pow ell, F. D., L. D. Fields, vd. (2007). "M an h o o d , sch o larsh ip , p erseve
rance, uplift, and elem en tary stu d en ts: An exam p le o f school and
com m u n ity collab o ratio n ." Urban Education 42(4): 296-312.
P rehn-K ristonsen, A., C. W iesn er, vd. (2009). "In d u ctio n o f em p ath y by
the sm ell o f a n x ie ty ." PloS One 4(6): e5987.
P roverbio, A. M ., U. A d o rn i, vd. (2009). "S e x d ifferen ces in the brain
response to affectiv e scen es w ith o r w ithout h u m an s." Neuropsycho-

togia 47(12): 2374-88.

Proverbio, A. M ., V. b rign o n e, vd. (2006a). "G e n d e r d ifferen ces in
h em isp h eric asy m m etry for face p ro cessin g ." BMC Ne.urosci 7: 44.
Proverbio, A. M ., V. b rig n o n e, vd. (2006b ). "G e n d e r and p aren tal statu s
affect the visual cortical resp o n se to infant facial e x p re ssio n ." Neu-

ivpsyrholojiia 44(14): 2987-99.

Proverbio, A. M., A. Z an i, vd. (2008). "N eu ral m arkers o f a greater
fem ale resp o n siv en ess to social stim u li." BMC Ne.urosci 9: 56.
Pruessner, |. C, F. C h am p ag n e, vd. (2004). "D o p a m in e release in res
ponse to a psycholog ical stre ss in hu m an s and its relation ship to
early life m atern al care: A po sitro n em ission to m o g rap h y stu d y
using [AWC| R a clo p rid e ." fournal o f Neuroscience 24( 11): 2825-31.
Puts, D. A ., C . L. Jo rd an , vd. (2006a). "D e fen d in g the brain from e stro
g e n ." Nal Neurosci 9(2): 155-56.
Puts, D. A ., C . L. Jo rd an , vd. (2006b). " O brother, w here art thou ? T h e
fratern al b irth -o rd er e ffe ct o n m ale sexu al o rie n ta tio n ." Proc Null

A cnl Set USA 103(28): 10531-32.

P u ls, D. A ., M . A. M cD an iel, v d. (2008). "S p atial ability and prenatal
an d ro g en s: M eta-an aly ses o f con genital ad renal hy p erp lasia and
d ig it ratio (2D :4D ) s tu d ie s ." Arch Sex Beluw 37(1): 100-111.
Q ian, S. Z., Y. C h en g Xu, vd. (2000). "H o rm o n al d eficien cy in eld erly
m a les." hit lAndrol 23, su p p l. 2:1-3.
Q u aiser-io h l, C, and W . L eh m an n (2002). "G irls' sp atial abilities: C h ar
ting the con trib u tio n s o f ex p e rie n ce s and attitu d es in d ifferen t aca
d em ic g ro u p s ." Br I Eriuc Psychol 72(2): 245-60.
Q u igley, C . A. (2002). "E d ito rial: T h e postnatal go n ad otrop in and sex
steroid surge in sig h ts from the and rogen in sen sitiv ity sy n d ro m e ."
J Clin Endocrinol Metab 87(1): 24-28.

302

Kaynaka
Q u inn , I. C , and I,. S. l.ib en (2008). "A sex d ifferen ce in m ental rotation
in you ng in fan ts." Psi/chol Sci 1 9 (1 1): 1067-70.
R aggenbass, M. (2008). "O v erv iew o f cellu lar e lectro p h y sio lo g ical acti
o n s o f v aso p ressin ." Eur / Pharmacol 583(2-3): 243-54.
R ahm an, Q ., D. A nd ersso n , vd. (2005). "A sp e cific sexu al o rien tatio n related d ifferen ce in navigation stra te g y ." Behav Ntitrosct 119(1):
311-16.
R ah m an, Q ., A. C ockb u rn , vd. (2008). "A co m p arativ e analysis o f fu n c
tional cerebral asym m etry in lesbian w om en , h etero sexu al w om en,
and h eterosexu al m e n ." Arch Sex Behnv 37(4): 566-71.
R ain ey , W . E., v e Y. N akam u ra (2008). "R e g u la tio n o f th e ad renal
a n d ro g en b io sy n th e sis ." / Steroid Biochem M ol Biol 108(3-5): 281-

86 .
Rajend er, S ., G . P and u , vd. (2008). "R ed u ced G A G rep eats length in
and rogen re ce p to r gen e is associated w ith violent crim inal beh av i
o r." hit I Legal Med 122(5): 367-72.
R ajp ert-D e M eyts, E., N. Jo rg en sen , vd. (1999). "E x p re ssio n o f antiM u llerian h o rm on e d uring norm al and p athological gon ad al d ev e
lopm ent: A ssociation w ith d ifferen tiation o f Sertoli and granulosa
c e lls." / Clin Endocrinol Metnh 84(10): 3836-44.
Reber, S. O ., ve I. D. N eum ann (2008). "D e fen siv e beh av ioral strategies
and en h an ced state an xiety d u rin g ch ro n ic su b o rd in ate colony h o u
sin g are accom p anied by reduced h y p o th alam ic v asop ressin , but
not o xy to cin , ex p re ssio n ." Ann N Y Acad Sci 1148:18495.
R eburn, C . J., ve K. E. W yn n e-E d w ard s (1999). "H o rm o n a l chang es in
m ales o f a natu rally biparental and a un ip arental m a m m a l." Harm

Behnv 35(2): 163-76.

R ed eker, G . (2008). "G en d ered d isco u rse p ractices in instan t m essa
g in g ." T alk giv en at U niversity o f G ro n in g en , N ov. 15, 2008.
R ed oute, )., S. S to leru , vd. (2005). "B ra in p rocessin g o f visual sexual
stim uli in treated and untreated h y p o g on ad al p atie n ts." Ps}/cho)ie-

uroendocri-notog}/ 30(5): 461-82.

R ed oute, J., S. S to leru , vd. (2000). "B ra in p rocessing o f visual sexual sti
muli in hu m an m ales." Hum Brain M app 11(3): 162-77.

303

Erkek Beyni
R ehm an, K. S., ve 13. R. C a rr (2004). "S e x d ifferen ces in ad renal an d ro
g e n s." Semin Reprod M ed 22(4): 349-60.
Reinius, B P. Saetre, vd. (2008). "A n e v olu tio n arily con served sexual
sig n atu re in the prim ate b rain ." PLoS Genet 4(6): elOOOIOO.
R esnick, S. M. (2008). "S e x d ifferen ces in brain ag in g ." dinde: J. 13.
B ecker, K. B erkley, N. G eary, E. I lam pson, J. P. H erm an, and E.
A. Y oun g, ed l., Sex Differences in the Brain: From Genes to Behavior.
O xford , UK: O xford U niversity Press.
Revicki, D., K. H ow ard , vd. (2008). "C h aracte rizin g the bu rd en o f p re
m atu re ejacu lation from a p atien t and p artn er p erspective: A m u lti
cou n try q u alitativ e a n a ly sis." Health QuaI Life Outcomes 6: 33.
Richters, J., R. V isser, vd. (2006). "S e x u a l practices at last h eterosexu al
en co u n ter and (recurrence o f org asm in a national su rv e y ." / Sex Res
43(3): 237-26.
Rilling, J. K J. T. W inslow , vd. (2004). "T h e neu ral correlates o f m ate
com p etition in d om inant m ale rh esus m acaq u es." Biol Psychiatry
56(3): 364-75.
R oberto, K. A ., K. R. A llen, vd. (2001). "G ra n d fa th ers' p ercep tion s and
exp ectatio n s o f relatio n sh ip s with their adult g ra n d ch ild re n ." lour-

nal o f Family Issues 22(4): 407-26.

R oberts, S. C , I.. M. G o slin g, vd. (2005). "B o d y o d or sim ilarity in n o n co
habiting tw in s." Chem Senses 30(8): 651-56.
R oberts, S. C, and A. C

Little (2008). "G o o d gen es, com p lem entary

gen es and hu m an m ate p referen ces." Geneticu 134(1): 31-43.

R obinson , G . E., R. D. Ternald, v d. (2008). "G e n e s and social b eh av io r."

Science 322(5903): 896-900.

R oenn eberg , T, T. K u eh nle, vd. (2004). "A m arker fo r the end o f a d o le s
c en ce ." C urrBiol 14(24): R 1038-39.
R oese, N . J., G . L. P en ningto n , vd. (2(X)6). "S e x d ifferen ces in regret: All
for love o r som e for lu st?" Pers Soc Psychol Bull 32(6): 770-80.
Rom eo, R. D., S. L. D iedrich, vd. (2000). "E ffe cts o f gon adal steroid s
d uring pubertal d ev elo p m en t on and rogen and estrog en receptor-alpha im m u n o reactiv ity in the hyp o th alam u s and a m y g d ala." /

Neurobiol 44(3): 361-68.

304

Kaynak^a
R o n ey , J. K K. N . H anson, vd. (20(16). "R e a d in g m e n 's faces: W o m en 's
m ate attractiv en ess ju d g m en ts track m en 's testostero n e and interest
in in fan ts." Proc Biol Sci 273(1598): 2169-75.
R oney , J. R ., A. W . I.uknszew ski, vd. (2007). "R a p id en d o crin e respon
ses o f yo u n g m en to social interactions w ith y o u n g w o m en ." Harm

Behiw 52(3): 326-33.

Roney, J. R., ve Z. L. Sim m ons (2(X)8). "W o m e n 's estradiol predicts prefe
rence for facial cues o f m en 's testosterone." Horm Beltav 53(1): 14-19.
R o op n arin e, J. L , H. N . Pouts, vd. (2005). "M o th e rs' and fath ers' beha
viors tow ard their 3- to 4-m on th -old infants in low er, m id d le, and
u p per so cio eco n o m ic A frican A m erican fam ilie s." Developmental

Psychology 41(5): 723-32.

R osario, Li. R., L C h an g, vd. (2009). "D rain levels o f sex steroid h o rm o
nes in m en and w om en d u rin g norm al aging and in A lzh eim er's
d ise a se ." Neurohiol Aging, published on lin e M ay 9, 2(X)9.
R osario, E. R., I,. C h ang, vd. (2004). "A g e-related testostero n e d ep le
tion and the d ev elop m en t o f A lzh eim er d ise a se ." / AM A 292(12):
1431-32.
R osario, E. R., v e C. J. P ik e (2008). "A n d ro g e n reg u lation o f beta-am y lo .

id p rotein and the risk o f A lzh eim er's d ise ase ." Brain Rea Rev 57(2):
444-53.

R ose, A. B., D. I1. M erke, vd, (2004). "E ffe cts o f h o n n o n e s and sex ch ro
m osom es on stress-in flu en ced regions o f the d ev elop in g ped iatric
b rain ." Ann N Y Acad Sci 1032: 231-33.
Rose, A. J., ve K. D. Rudolph (2006). "A review o f sex differences in peer
relationship processes: Potential trade-offs for the em otional and beha
vioral developm ent o f girls and boys." Psychol Bull 132(1): 98-131.
R o sen , R., E. Jan ssen , vd. (2006). "P sy ch o lo g ical and interp ersonal cor
relates in m en w ith erectile d ysfu n ctio n and their partners: A pilot
stud y o f treatm en t ou tcom e with sild en a fil." / Sex M arital Ther 32(3):
215-34.
R osen, W. D., L B. A d am son, vd. (1992). "A n exp erim en tal inv estigati
on o f infant social referencing: M o th ers' m essag es and g en d er d iffe
ren ces." Developmental Psychology 28(6): 1172-78.

305

Erkek Beyni
Rosip, J.C .l I., ve A. Ju d ith (2004). "K n o w led g e o f nonv erb al cues, g e n
der, and n on v erb al d eco d in g a c cu ra cy ." Journal o f Nonverbal Behavi

or, special, Interpersonal Sensitivity, pt. 2. 28(4): 267-86.

R ow e, R., B. M aughan, vd. (2004). "T esto ste ro n e, antisocial behav ior,
and social d o m in an ce in boys: P u bertal d ev elo p m en t and biosocial
in teractio n ." Biol Psychiatn/ 55(5): 546-52.
Rubin, K. H ., ve D. W . Pfaff. (2009). Hormone/Behavior Relations o f C lini

cal Importance: Endocrine Systems Interacting with Brain and Behavior.

London: C am b rid g e U niversity P ress.
K ubinow , D. R., C . A. R oca, vd. (2005). "T esto stero n e su p p ressio n o f
C R H -stim u lated C ortisol in m e n ." Neuropsychopharmacology 30(10):
1906-12.
R u ytjens, L., J. R. G eo rg iad is, vd. (2(X)7). "F u n ctio n al sex d ifferen ces in
hu m an prim ary aud itory c o rte x ." Eur / N a d Med M ol Im aging 34(12):
2073-81.
R ym arczyk, K ., ve A. G rabo w sk a (2007). "S e x d ifferen ces in brain co n
trol o f p ro so d y ." Neuropsychologic 45(5): 921-30.
Saad, P., A . K am isch k e, vd. (2007). "M o re than eight y ears' han ds-on
exp erien ce with th e n ov el lon g-actin g p aren teral testo stero n e undecan o -ate." Asian / Androl 9(3): 291-97.
Sad eg h i-N ejad , H ., ve R. W atson (2008). "P rem a tu re ejacu latio n : C u r
rent m ed ical treatm en t and new d irection s (C M li)." / Sex M ed 5(5):
1037-50; quiz, 1051-52.
S ak alli-U g u rlu , N. (2003). "H o w do rom antic relation ship satisfactio n ,
g en d er stereo ty p es, and g en d er relate to future tim e orien tation in
rom an tic relatio n sh ip s?" / Psyclmi 137(3): 294-303.
Saku m a, Y. (2009). "G o n ad al steroid action and brain sex d ifferen tiation
in the ra t." j Neuroendocrinal 21(4): 410-14.
Sallet, j., ve M. F. Rush w orth (2009). "Sh o u ld 1 stay o r should 1 go:
G en etic bases for u n certain ty -d riv en ex p lo ratio n ." Nat Neurosci
12(8): 963-65.
Salv ad or, A. (2005). "C o p in g w ith com p etitiv e situ atio n s in h u m an s."

Neu-roscience & Biobehavioral Reviews 29:195-205.

306

Kaynaka
Salvador, A ., V. S im o n , !'. Suay, and L l.loren s (1987). "T esto ste ro
ne and C ortiso l resp o n ses to com p etitiv e figh tin g : A p ilot stu d y ."

Aggressive Behavior 13:9-13.

Salvador, A ., F. S u ay , Li. G on zalez-B ono, and M . A . S erran o (2003). "A n ti
cipatory C o rtisol, testosterone and psychological responses to judo
com petition in you ng m en ." Psychoneuroendocrinology 28:364-75.
Samane/.-l firk in , G . R S. E. G ib b s, vd. (2007). "A n ticip atio n o f m on e
tary gain but not lo ss in healthy o ld e r a d u lts." Nat Neurosci 10(6):
787-91.
Sanche/., D. X , and A . K. K iefer (2007). "B o d y co n cern s in and o u t o f the
bed ro om : Im p lication s fo r sex u al p leasu re and p ro b le m s." Arch Sex

Beluw 36(6): 808-20.

San ch ez-M artin , J. R ., E. Fano, v d. (2000). "R e la tin g testo stero n e levels
and free play social b eh av io r in m ale and fem ale preschool chil
d re n ." Psychoncuroendocrinology 25(8): 773-83.
Sanchez R o d rigu ez, S. M ., F. P elaez d el H ierro , vd. (2008). "B od y
w eight in crease in exp ectan t m ales and h elpers o f cotto n -to p tam arin (Sagtii-nus oediyus): A sym p tom o f the co u v ad e sy n d ro m e ?" Psi-

cothema 20(4): 825-29.

Sand, M. S., W. Fisher, vd. (2008). "E rectile d y sfu n ctio n and con stru cts
of m ascu lin ity and q u ality o f life in the m u ltin ation al M e n 's A tti
tudes to Life E vents and Sexuality (M A L E S) study."/ Sex M ed 5(3):
583-94.
Santos, F. S ., J. A. S ch in em an n , vd. (2005). "N ew e v id e n ce th at the M M C
influ ences o d o r percep tion in h u m an s: A stu d y w ith 58 sou th ern
B razilian stu d en ts." Harm Behai 47(4): 384-88.
Sapolsky, R. M . (2005). "T h e in flu en ce o f social hierarch y on prim ate
h ealth ." Science 308(5722): 648-52.
Sap olsky, R. M . (1986). "Stress-in d u ced e lev atio n o f testo stero n e co n
cen tratio n in high ran king b aboons: R ole o f c a tech o la m in e s." Endoc

rinology 118(4): 1630-35.

Sapolsky, R. M ., ve M . J. M eaney (1986). "M a tu ra tio n o f the ad ren o co r
tical stre ss resp on se: N eu roen d o crin e con trol m ech an ism s and the
stress h y p o resp on siv e p e rio d ." Brain Res 396(1): 64-76.

.307

Erkek Beyni
Sap o lsky , . ., J. . V ogelm an, vd. (1943). "Sen escen t d eclin e in serum
d eh y d ro ep ian d ro slero n e su lfate con cen tration s in a popu lation of
wild b a b o o n s." I Gerontol 48(5): B 1 9 6 B 2 ( 10.
Snrkadi, A., R. K ristiansson , vd. (2008). "F a th e rs' involvem ent and c h il
d re n 's d ev elo p m ental o u tco m es: A sy stem atic review o f longitud i
nal stu d ie s." At'tu Paeilintr 97(2): 153-58.
Sato, S. ., . M . Sch u lz, vd. (2008). "A d o lescen ts and and rogen s,
receptors and re w ard s." f lorin Behav 53(5): 647-58.
Savic, I. (2001a). "P ro ce ssin g o f o d oro u s sig n als in h u m an s." Bruin Re s

Bull 54(3): 307-12.

Savic, 1., 11. B erglun d, vd. (2005). "B ra in response to p u tative phero-m ones in hom osexu al m e n ." Pror Natl Acad Sri US A 102(20): 7356-61.
Savic, 1., 1 1. Berglund, vd. (2001b). "S m e llin g o f od oro u s sex horm o n e
like com p o u n d s cau ses sex-d ifferen tiated hy p oth alam ic activ ation s
in h u m an s." Neuron 31(4): 661-68.
Savic, I., E. 1 led en -B lom q v ist, vd. (2004). "P h ero m o n e signal tran sd u cti
on in hu m ans: W hat can be learned from o lfactory lo ss." Hum Brain

Mayti 30(9): 3057-65.

Savic, 1., ve P. L indstrom (2008). "P E T and MKI show d ifferen ces in
cerebral asym m etry and fun ctional con n ectiv ity betw een hom oand hetero sexu al s u b je cts." Proe Natl Acutl Sci USA 105(27): 9403-8.
S av u lescu , J., ve A. San d berg (2008). "N eu ro en h an cem en t o f love and
m arriage: T h e ch em icals betw een u s ." Neuroethics 1(1): 31-44.
S axton, . K A. I.yndon, vd. (2008). "E v id e n ce that and rostad ienone,
a p u tative hu m an ch em o sig n al, m od u lates w o m en 's attribu tio n s o f
m en 's attractiv e n e ss." Ilon n Behav 54(5): 597-601.
S ch ach t, A., ve W. S o m m e r (2009). "E m o tio n s in w ord and faqe p roces
sing: Early and late cortical resp o n ses." Brain Cogn 69(3): 538-50.
S ch irm e r, A., N. E sc o ffie r, vd. (2 0 0 8 ). "W h a t g rab s h is a tte n tio n but
not h e rs? E stro g e n c o r re la te s w ith n e u ro p h y sio lo g ic a l m e a su res
o f v ocal ch a n g e d e te c tio n ." Psyclm neuroendoerm ology 33(6): 7 1 8 27.
Sch irm er, A., ve S. A. K otz (2003). "E R P ev id en ce for a sex -sp ecific S tro
up effect in em o tio n al sp e e c h ." / Co%n Neurosa 15(8): 1135-48.

308

Kaynaka
S ch in n e r, A., S. A. Kotz, vd. (2002). "S e x d ifferen tiates the role o f e m o
tional prosody d u rin g w ord p ro cessin g ." Bruin Res Cogn Bruin Res
14(2): 228-33.
Sch m idt, J. A., J. M. O atley , vd. (21X19). "F e m a le m ice delay reprod uctive
aging in m ail's." Biol Reproil 80(3): 1009-14.
Sch m ithorst, V. J., S. K. H olland , vd. (2008). "D ev elo p m en tal d ifferen
ces in w h ite m atter a rch itectu re betw een boys and g irls ." Hum Bruin

Mapp 29(6): 696-710.

Schm itt, D. P. (2002). "A m eta-analy sis o f sex d ifferen ces in rom antic
attraction: D o rating con texts m od erate tactic effectiv en ess ju d g
m en ts?" Br I Soc Psychol 41(3): 387-402.
Sch m itt, D. P., L. A lcalay, vd. (2004). "P a tte rn s and universal o f m ate
p oaching acro ss 53 nations: T h e effects o f sex , cu ltu re, and p ersona
lity on ro m antically attractin g an oth er p erso n 's p artn er." J Prrs Soc

Psychol 86(4): 560-84.

Sch m itt, D. P., ve D. M. Buss (2001). "H u m a n m ate p oaching: T actics
and te m p tatio n s for in filtrating e xistin g m a le sh ip s." journul o f Perso

nality ami Social Psychology 80(6): 894-917.

Schm itt, D. P., ve D. M. Buss (1996). "S tra teg ic self-p ro m o tion and
com p etito r d ero gatio n: Sex and con text effects on the perceived
e ffectiv en ess o f m ate attraction tactics." J Pers Soc Psychol 70(6):
1185-1204.
Sch m itt, D. P., A. C ou d en, vd. (2(X)I). "T h e e ffe cts o f sex and tem poral
context on feelings of rom antic d esire: A n exp erim en tal ev alu ation
of sexual strateg ies th e o ry ." Pers Soc Psychol Bull 27(7): 833-47.
Sch m itt, D. P., ve T . K. S hackelford (2003). "N ifty w ays to leave your
lover: T h e tactics p eop le use to en tice and d isg u ise the process of
hum an m ate p o ach in g ." Pers .Sue Psychol Bull 29(8): 1018-35.
Sch m itt, D. P., T. K. S h ackelfo rd , vd. (2001). "T h e d esire for sexual
variety as a key to u n d erstand ing b asic hu m an m atin g strateg ies."

Personal Relationships. SfKcial Issue: Evolutionary approaches to relati

onships 8(4): 425-55.
Sch m itt, M ., M. Kliogol, vd. (2007). "M arital interaction in m id d le and
old age: A p red icto r o f m arital s a tisfa ctio n ?" Int / Aging Hum Dev
65(4): 283-300.

309

Erkek Beyni
S ch ober, J. M., ve D. P faff (2007). "T h e n eu rop h y siolo g y o f sexu al aro u
s a l." Best Pract Res Clin Endocrinol Metah 21(3): 445-61.
Sch on in g, S., A. E ngelien , vd. (2010). "N eu ro im ag in g d ifferen ces in
spatial cog nition betw een m en and m ale-to-fem ale transsexuals
b efore and d u rin g h o rm o n e th e ra p y ." J Sex Med, p u b lish ed online
S ep tem b er 14, 2(X)9.
Sch o p p e-Su lliv an , S. J., G . L. Brow n, vd. (2008). "M ate rn al g atek ee
ping, cop arenting qu ality, and fathering b eh av ior in fam ilies with
in fan ts." / Earn Psychol 22(3): 389-98.
S ch o p p e-Su lliv an , S. ]., A. II. W eldon, vd. (2010). "C o p a re n tin g beh a
v ior m o d erates longitu d inal relatio n s betw een effortful control and
presch ool ch ild re n 's extern alizin g b e h a v io r."! Child Psychol Psychi

atry/ 50(6): 698-706.

S ch ulte-K u ther, M ., 11. J. M ark ow itsch , vd. (2008). "G e n d e r d ifferences
in brain netw ork s su p p o rtin g e m p a th y ." Neuroimage 42(1): 393-403.
S ch u lth eiss, O . C , A. D argel, vd. (2003). "Im p licit m otiv es and gonadal
steroid horm ones: Effects o f m enstru al cycle phase, oral co n tra cep ti
ve use, and relation ship s ta tu s." Horm Behav 43(2): 293-301.
Sch u ltheiss, O .

ve W . R o h d e (2002). "Im p licit p o w er m otiv ation p re

d icts m en 's testosteron e ch an g es and im plicit learn in g in a contest

situ atio n ." Horm Behav 41(2): 195-202.
Sch u ltheiss, O . C , M. M . W irth, vd. (2008). "E x p lo rin g the m otivational
brain: Effects o f im p licit p o w er m o tiv atio n on brain activ atio n in
response to facial exp ressio n s o f em o tio n ." Soc Coyn Affect Neurosci
3(4): 333-43.
Schultheiss, O. C , M. M. W irth, vd. (2(X15). "Effects o f im plicit pow er m oti
vation on m en 's and w om en 's im plicit learning and testosterone chan
ges after social victory o r d efeat." J Pers Soc Psychol 88( 1): 174-88.
Schulz, K. M., T. A. M enard, vd. (2(X)6a). "Testicular horm one exposure
d uring adolescence organizes flank-m arking behavior and vasopressin
receptor binding in the lateral sep tum ." Horm Behav 50(3): 477-83.
Sch u lz, K. M ., H. A. M o len d a-F ig u eira, vd. (2009a). "B a c k to the future:
T h e o rg an izatio n al-activ atio n al h y p o th esis ad apted to pu berty and
a d o lescen ce." Horm Behav 55(5): 597-604.

310

Kaynaka
S ch u lz, K. M ., ve C . L S isk (20()6b). "P u b e rtal h o rm on es, the ad olescent
brain, and the m atu ration o f social beh av iors: L essons from the S y ri
an h a m ste r." M ol Cell Endocrinol 254-55:120-26.
S ch u lz, K. M ., J. L. Z ehr, vd. (2009b). "T esto ste ro n e p ro g ram s ad u lt so c i
al beh av io r b efo re and d uring, but not after, a d o le sce n ce ." Endocri

nology 150(8): 3690-98.

S ch w arz, J. M ., S. L. Liang, vd. (21X18). "E stra d io l in d u ces h y p o th alam ic
d en d ritic sp in es by en h an cin g g lu tam ate release: A m echanism for
o rg an izatio n al sex d ifferen ces." Neuron 58(4): 584-98.
S ch w arz, J. M ., ve M. M. M cC arthy (2(X)8). "Ste ro id -in d u ce d sexu al d if
ferentiation o f the d ev elopin g brain: M u ltip le p ath w ay s, on e g o a l."

I Neu-rochetn 105(5): 1561-72.

S ch w ein sb u rg , A. D., B. J. N agel, vd. (2005). "fM R J rev eals alteration o f
spatial w ork in g m em ory netw o rk s acro ss a d o le sce n ce ." J Ini Neu-

ropsy-chol Soc 11(5): 631-44.

S co rd alak es, E. M., ve E. F. R issm an (2004). "A g g re ssio n and arg in in e
v asop ressin im m u noreactiv ity reg u lation by an d ro g en recep to r and
estro g en recep to r alp h a." G<ws Brain Behav 3(1): 20-26.
S ear, R ve R. M ace (2008). "W h o keeps ch ild ren aliv e? A review o f
the effects o f kin o n child su rv iv a l." Evolution and Human Behavior
29(1): 1-18.
S eid m an , S. N ., ve S. P. R oose (2006). "T h e sex u al effects o f testo stero
ne rep lacem en t in dep ressed m en: R an d om ized , p lacebo-controlled
clin ical tria l." I Sex Marital Ther 32(3): 267-73.
S eifritz, E., F. E sposito, vd. (2003). "D iffe re n tial sex -in d ep en d en t am y
gd ala resp o n se to infant cryin g and laughin g in p aren ts versu s n o n
p aren ts." Biol Psychiatry 54(12): 1367-75.
S e ll, A ., L. C o sm id es, vd. (2(X)9). "H u m a n ad ap tatio n s fo r the visual
a ssessm en t o f stren gth and fighting ability from the body and face."

Proc Biol Sci 276(1656): 575-84.

Sen ey, M. L,., ve N. C . Forger (2009). "S e x u a l d ifferen tiatio n o f the ner
vous system : W here the action is." Endocrinology 150(7): 2991-93.
S en g ezer, M ., S. O ztu rk , vd. (2002). "A c cu ra te m eth od fo r d eterm in in g
fu n ctio n al p enile length in T u rk ish yo u n g m e n ." Ann Plast Surg
48(4): 381-85.

311

Erkek Beyni
Sergean t, M. J., T. E. D ickins, vd. (2007). "W o m e n 's hed onic ratings o f
body o d o r o f hetero sexu al and hom osexu al m e n ." Arch Sex Behav
36(3): 395-401.
Serv in , A., A. N ord en strom , vd. (2003). "P ren atal and rogen s and gen
d er-typed behavior: A stu d y o f g irls w ith m ild and sev ere form s o f
con genital ad renal h y p e rp lasia." Dev Psychol 39(3): 440-50.
Sh ackelfo rd , T. K ., ve A. T . G oetz, edl. (2006a). Predicting Violence Aga

inst Women from Men's M ate-Retentum Behaviors. N ew York: C a m

brid ge U niversity Press.
Sh ackelfo rd , T. K A. T. G o etz, vd. (2006b). "M a te gu ard in g and fre
qu en t in-p air cop u latio n in hu m ans: C on cu rrent o r com p ensato ry
anti-cu ck old ry tactics?" Human Nature, Special Issue: Human sperm

competition 17(3): 239-52.

S h ackelfo rd , T. K., A. T. G o etz, vd. (2005a). "M a te retention in m arriage:
Fu rth er ev id en ce o f the reliab ility o f the M ate R etention In v en to ry ."

Personality and Individual Differences 39(2): 415-25.

S h ackelfo rd , T. K., A. T. G oetz, vd. (2005b). "W h en w e hurt the on es we
love: P redicting violence again st w om en from m en 's m ate retenti
o n ." Personal Relationships 12(4): 447-63.
S h ackelford , T. K ., A. T. G oetz, vd. (2004). "S e x d ifferen ces in sexual
psychology prod uce sex -sim ilar p references for a sho rt-term m ate ."

Archixvs o f Sexual Behavior 33(4): 405-12.

S h ackelford , T. K., D. P. S ch m itt, vd. (2005c). "M a te preferences o f m ar
ried persons in the new lyw ed y e a r and th ree years later." Cognition

& Emotion 19(8): 1262-70.

S h ackelford , T. K ., D. P. S ch m itt, vd. (2005d ). "U n iv ersal d im ensions
o f hum an m ate p referen ces." Personality and Individual Differences
39(2): 447-58.
Shank, A. (1998). "T h e m echanism o f ejacu latio n : T h e glan s-v asal and
u reth ro m u scu lar refle x e s." Arch Androl 41(2): 71-78.
Shank , A., A. A. S h afik , vd. (2009). "E lectro m y o g rap h ic stu d y o f ejacu latory m e ch an ism ." Ini j Androl 32(3): 212-17.
Shafik, A., I. A. Sh afik, vd. (2007). "T h e effect o f external urethral
sp h in cter con traction on the cav ern o su s m u scles and its role in the
sexual a ct." hit Urol Nephrol 39(2): 541-46.

312

Kaynaki;a
S h all, J., ve N . C h risto p h e r (2002). "C a n sh o e siz e pred ict p en ile length?"

B I U h it 90(6): 586-87.
Sh ah , N. M ., ve S. M. B reed love (2007). "B e h a v io u ra l neu robiology:
Fem ales can also be from M ars." Nature 448(7157): 999-1000.
Sh ah , N. M ., D. J. lisap ia, vd. (2004). "V isu alizin g sexual d im orphism
in the b ra in ." Neuron 43(3): 313-19.
S h am ay -T so o ry , S. (., J. A h aro n -P eretz, vd. (2009). "T w o system s for
em p ath y: A d o u b le d isso ciatio n betw een em o tio n al and cog nitiv e
e m p ath y in in terio r frontal gy ru s v ersu s v en tro m ed ial prefrontal
le sio n s." Brain 132(3): 617-27.
Shane, M. S., M.

Stevens, vd. (2(X)9). "D ou ble dissociation betw een pers

pective-inking and em pathic-concem as predictors o f hem odynam ic

response to another's m istakes." Six' Cogn Affect Neurost'i 4(2): 111-18.
Sharm n, V., ve P. P erros (2009). "T h e m an agem en t o f hy p ogon ad ism in
aging m ale p a tie n ts." Postgrad M ed 121(1): 113-21.
Shaw , P., D. G reeostein, vd. (2006). "Intellectual ability and cortical d eve
lopm ent in children and adolescents." NiUure 440(7084): 676-79.
S h aw , P., N. J. K abani, vd. (2008). "N eu ro d ev elo p m en tal trajecto ries o f
the hu m an cereb ral c o rte x ." / Neurosci 28(14): 3586-94.
Sh ayw itz, B. A., S. B. Shay w itz, vd. (1995). "S e x d ifferen ces in the fu n c
tional o rg an izatio n o f the brain for lan g u ag e." Nature 373(6515):
607-9.
S h eld o n , A., ve L K ohleder, ed l. (1996). Sharing the Same World, Telling

Different Stories: D eader Differences in Co-constructed Pretend Narrati

ves. 1 lillsd ale, N J: L aw rence Lrlbaum A ssociates.
S h ep ard , K. N ., V. M ichopou los, vd. (2010). "G e n e tic, ep ig en etic and
en v iro n m en tal im pact on sex d ifferen ces in social b e h a v io r." Physiol

Behav 97(2): 157-70.

Sh ou p , M. 1.., ve G . G . G allu p Jr. (2008). "M e n s faces con v ey in fo rm ati
on ab ou t th e ir bo d ies and their behav ior. W hat you see is w hat you
g e l." Evolutionary Psychology 6(3): 469-79.
S h u lm an , S., L C . M ayes, vd. (2008). "R o m a n tic attractio n and conflict
negotiation am o n g late ad o lescen t and early ad u lt rom antic co u p
les." I Adolesc 31(6): 729-45.

313

Erkek Beyni
Shu ltz, S., ve R. 1. D u n b ar (2 1)07). "T h e ev olu tio n o f the social brain:
A nthropoid p rim ates con trast w ith o th er v erteb rates." Pror Biol Sci
274(1624): 2429-36.
S h u ster, S. (2007). "S e x , ag g ressio n , and hum our: R esp on ses to unicyd in g ." BM J 335(763 3): 1320-22.
Siak alu k, P. D., P. M. P cxm an , vd. (2008). "E v id e n ce fo r the activ ation
o f sen so rim o to r info rm atio n d u rin g visual w ord recognition : T h e
body-object in teractio n e ffe ct." Cognition 106(1): 433-43.
S ieg el, L. A ., v e R. M . Sieg el (2007). "S e x u a l ch a n g es in the aging
m a le ." iin d e: A. F. O w e n s and M . S. T ep p er, od l., Sexual Health,
vol 2: Physical Foundations. W estp o rt, C T : P rn eg er/ G reen w o o d ,
223-55.
Sieg el, M ., T. H. D orm er, vd. (2008). "N eu ro n al sy n ch ro n izatio n along
the d orsal visual pathw ay reflects the focus o f sp atial atte n tio n ."

Neuron 60(4): 709-19.

Silk, J. B J. C. B eeh ner, v d. (2009). "T h e ben efits o f social cap ital: C lo se
social b ond s am on g fem ale b ab o o n s en h an ce o ffsp rin g su rv iv a l."

Proc Biol Sci 276(1670): 3099-3104.

S ilv erstein , M., ve A . M aren co (2001). "H o w A m erican s en act the
gran d p aren t role a cro ss the fam ily life c o u rse ." Journal o f Family

Issues 22(4): 493-522.

S im o n , N. G ., A . C o lo g er-C liffo rd , v d . (1998). "T esto ste ro n e and its
m etab o lites m o d u late 5H T 1A and 5I1T1H agon ist e ffects on in ter
m ale ag g re ssio n ." Neurosci Biobehav R ei 23(2): 325-36.
S im o n , N . G ., Q . M o, vd. (2006). "H o rm o n al p ath w ay s reg u latin g in te r
m ale and in terfem ale a g g re ssio n ." lnt Ren Neurobiol 73: 99-123.
S in g er, T ., v e C . L am m (2009). " T h e so cial n eu ro scien ce o f e m p a th y ."

Ann N Y Acad Sci 1156:81-96.

Sin gh , D. (2002). "F e m a le m ate v alu e at aglance: R elatio n sh ip o f w aistto-hip ratio to health , fecu n d ity and attractiv e n e ss." Neuro Endocri

nol Lett 2 3 S u p p l 4: 81-91.

S m iler, A . P. (2008). "'1 w anted to g et to kn ow h e r b e tte r': A d olescen t
bo y s' d atin g m otiv es, m ascu lin ity id eolo gy, and sexu al b e h a v io r." /

Ado-lesc 31(1): 17-32.

314

K aynaka

S m ith , L. J., J. P. M ulhall, vd. (2007). "S e x after sev en ty : A p ilo t stu d y o f
sexu al fu n ction in o ld er p erso n s." J Sex M ed 4(5): 1247-53.
S m ith , T. W ., B. N. U chino, vd. (2009). "C o n flic t and collabo ratio n in
m id dle-aged and o ld er cou p les, pt. 2: C a rd io v a scu la r reactivity
d u rin g m arital in teractio n ." Psychol Aging 24(2): 274-86.
S n o w d o n , C. T , T. E. Z iegler, vd. (2006). "S o cial o d o u rs, sexu al arou
sal and p airbo n d in g in prim ates." Philos T ram R Sac Land B Biol Sci
3 61(1476): 2079-89.
Snyd er, J. K., (.. A. K irkp atrick, vd. (2008). "T h e d o m in an ce d ilem m a:
D o w om en really p refer d om in an t m a te s?" Personal Relationships
15(4): 425-44.
S nyd er, P. J. (2008a). "D e cre a sin g testostero n e w ith in creasin g age: M ore
factors, m o re q u e stio n s." / Clin Endocrinol M etah 93(7): 2477-78.
Snyd er, P. J. (2008b). "M ig h t testosterone actu ally red u ce m o rta lity ?" /

Clin Endocrinol Metah 93(1): 32-33.

S okh i, D. S ., M . D. H unter, vd. (2005). "M a le and fem a le v o ices activate
d istin ct reg io n s in the m ale b rain ." Neuroimage 27(3): 572-78.
Sold in, O . P., E. G . H offm an, vd. (2005). "P e d ia tric referen ce intervals
for FSH , EH , e strad io l, T 3 , free T 3, C o rtiso l, and grow th horm on e on
the D P C I M M U LITE 1 000." Clin Chim Acta 355(1-2 ): 205-10.
Som a, K. K., M. A. Scotti, vd. (2008). "N ov el m echanism s for neuroendocri
ne regulation o f aggression." Front Neuroendocrinal 29(4): 476-89.
S o n n b y -B o rg strom , M ., P. Jo n sso n , vd. (2008). "G e n d e r d ifferen ces in
facial im itatio n and v erbally reported em otion al con tagio n from
sp o n tan eo u s to em otionally regulated p ro cessin g levels/' Scand ]

Psychol 49(2): 111-22.

S o u lliere, D. M . (2006). "W re stlin g w ith m ascu lin ity : M essages .about
m an hood in the W W E ." Sex Roles 55(1-2): 1-11.
S p ear, L. P. (2004). "A d o lescen t brain d ev elo p m en t and anim al m o d els."

Ann N Y Acad Sci 1021: 23-26.

Spelk e, E. (2005). "T h e scien ce o f g en d er and s cie n c e ." Edge, M ay 15,
2005.
S p elk e, E. S. (2005). "S e x d ifferen ces in in trin sic ap titu d e for m ath em a
tics and scien ce? A critical re v ie w ." Am Psychol 60(9): 950-58.

315

Erki'k Beyni
S p en ce, I. (2009). "W o m e n m atch m en w hen learning a spatial sk ill."

journal o f Experimental Psychology, special issue. Learning, memory,

and cognition 35(4): pp. 1097-1103.
Spurs, 11., ve N. Sobel (2007). "M a le beh av io r by k n o ck o u t." Neuron
55(5): 689-93.
Sprech er, S. (2002). "Sex u al satisfactio n in prem arital relation ships:
A ssociation s w ith satisfaction , love., com m itm ent, and sta b ility ." /
Siw Res 39(3): 190-96.
Srin ivas-Sh an k ar, U., ve D. Sh arm a (2009a). "T esto ste ro n e treatm en t in
eld erly m e n ." Adv Titer 26l\): 25-39.
S rinivas-Shank ar, U ve F .C . W u (2009b ). "F ra illy and m u scle function:
R ole for testostero n e?" Eronl Harm Res 37:133-49.
St. |aci|ues, P. I.., B. B essette-S y m o n s, vd. (21KI9). "F u n ctio n al n eu ro im
aging stu d ies o f aging and e m o tio n : F ron to-am yg ilalar d ilteren ces
d uring em otional perception and e p iso d ic m em o ry ." J lnt Nettropsy-

eh olS oe 15(6): 819-25.

Stan to n , S. J., J. C

Beohner, vd. (2(K)9a). "D o m in an ce, politics, and

p hysiology: V oters' testo stero n e ch an g es on the night o f th e 2008

U niled S tates presid en tial e lectio n ." PloS One 4(10): e7543.
Stan to n , S. J., O . C . S ch u lth e iss (2007). "B asal and d y n am ic relatio n ship s
betw een im plicit p o w er m otiv ation and estrad iol in w o m en ." Hortn

Behtiv 52(5): 571-80.

S tanton, S. J M . M. VVirth, v d. (2009b). "E n d o g en o u s testostero n e levels
are associated with am ygd ala and ventrom ed ial prefrontal cortex
resp o n ses to an g er faces in m en but not w o m en ." Biol Psychol 81(2):
118-22.
S tarrall, V. (J., D. Popp, vd. (2008). "N o t all m en are sexu ally coerciv e:
A p relim inary inv estigatio n o f the m od erating effect o f m ate d esira
bility on the relation sh ip betw een fem ale in fidelity and m ale sexu al
co e rcio n ." Personality and Individual Differences 45(1): 10-14.
Stnrratt, V. ( j., T. K. S h ack elfo rd , vd. (2007). "M ale m ate reten tio n beh a
viors vary with risk o f p artn er in fidelity and sperm co m p e titio n ."

A d a Psychologica Sinica, special issue, Evolutionary Psychology 39(3):

523-27.
316

Kaynaka
S teers, W. D. (20IK)). "N eu ral p athw ay s and cen tral sites involved in
p en ile erectio n : N euroanatom y and clinical im p licatio n s." Neurosci

Biohehav Rev 24(5): 507-16.

S tein , D. J., J. v an H onk, vd. (2007). "O p io id s: From physical pain to the
pain o f social iso latio n ." CN S Spectr 12(9): 669-74.
S tein b erg , L. (2007). "R isk taking in ad o lescen ce: N ew perspectives
from brain and behavioral scie n ce." Current Directions tn Psychologi

cal Science 16(2): 55-59.

Stein berg, 1,., ed . (2004a). Risk Taking in Adolescence: What Changes, and

W hy? N ew Y ork : N ew Y ork A cad em y o f Sciences.

Stein berg. I,., ve R. M. L erner (2004b). "T h e scien tific stu d y o f ad o les
cen ce: A b rie f h isto ry ." lournal o f Early Adolescence, special issue,

Adolescence: The Legacy ofHershel and Ellen Thornburg 24( 1): 45-54.
S tein er, M ., ve E. A. Y ou n g (2008). "H o rm o n e s and m o o d ." iind e: J.
II. Ilecker, K. B erkley, N. G eary, E. H am pson, J. P. I lerm an, and E.
A. Y ou n g, ed l.. Sex Differences in the Brain: From Genes to Behavior.
O xfo rd , UK: O xford U niversity Press.
S to leru , S., J. K edoute, vd. (2003). "B rain p ro cessin g o f visual sexual
stim uli in m en with h y p oactiv e sexu al d esire d iso rd e r." Psychiatry

Res 124(2): 67-86.

Storey, A. E., C. J. Walsh, vd. (2000). "1 lormonal correlates o f paternal respm siven ess in new and expectant fathers." Evol Hunt Behav 21(2): 79-95.
S trath earn , L., P. Fonagy, vd. (2(X)9). "A d u lt attach m en t pred icts m ater
nal brain and o xytocin response to infant cu e s." Neuroysychoyharma-

cology 34(13): 2655-66.

S trian o , T , V. M. Reid. vd. (2IKI6). "N e u ra l m ech an ism s o f joint attention
in in fan cy ." Eur I Neurosci 23(10): 2819-23.
S tro u d , I,. R., G . D. P ap and onatos, vd. (2004). "S e x d ifferences in the
e ffe cts o f pubertal d ev elop m en t on resp onses to a co rticotrop in -re
leasin g horm o n e challeng e: T h e P ittsburgh p sych o biolo gic stu d ies."

Ann N Y Acad Sci 1021: 348-51.

S tro u d , I,. R P. Salov ey, vd. (2002). "S e x d ifferen ces in stress respon
ses: So cial rejection v ersu s achiev em en t s tre ss." Biol Psychiatry 52(4):
318-27.

.317

Erkek Beyni
Su ay , F., A. S alv ad o r, 12. G on z-lez-B ono, C . Sanchis, M. M artinez, and
S. M artin ez-San ch is (1999). "E ffe cts o f com p etition and its o u tco m e
on serum testosterone, C ortisol and p ro lactin ." Psychonc.uroendocri-

nology 24: 551-66.

Su m m ers, C . H ., G . L Fo rster, vd. (2(K)5). "D y n am ics and m ech an ics o f
social rank rev ersal." / Corny Physiol A Nenroethol Sens Neural Behav

Physiol 191(3): 241-52.

Sw nab, D. F. (2008). "S e x u a l o rien tatio n and its basis in brain stru ctu re
and fu n ctio n ." Proc Natl A m i Sci U S A 105(30): 10273-74.
Sw aab, D. F. (2004). "T h e hu m an h y p oth alam u s. B asic and clinical
aspects, part 2: N eu ro p ath o lo g y o f th e hyp o th alam u s and ad jacent
brain stru ctu re s." inde: F. B oiler and D . F. S w aab , ed l.. Handbook o f

Clinical Neurology. A m sterd am : E lsevier.

Sw aab, D. F., ve E. Fliers (1985). " A sexu ally d im orp hic nu cleus in the
h u m an b rain ." Science 228(4703): 1112-15.
Sw aab, D. F., ve A. G arcia-F alg u eras (2009). "Sex u al d ifferen tiation o f
the h u m an brain in relation to g e n d e r identity and sexu al o rie n ta ti
o n ." Fund Neurol 24(1): 17-28.
Sw aab, D. F., E. J. G o o ren , v d. (1995). "B ra in research , g en d er and sex u
al o rie n ta tio n ." I Homosex 28(3-4): 283-301.
Sw aab, D. F., v e M . A . H ofm an (1990). " A n enlarged su p rach iasm atic
nu cleu s in h o m osexu al m e n ." Brain Res 537(1-2): 141-48.
Sw ain , j. E. (2(X)8). "B a b y stim u li and the parent brain: Fu nction al neu
ro-im ag in g o f th e neu ral su b strate s o f paren t-in fan t attach m en t."

Psychiatry (E d g m o n t) 5(8): 28-36.

Sw ain , J. G., J. P. I .orberbaum , vd. (2007). "B ra in basis o f early p aren tinfant in teractio n s: P sy ch o lo g y , p h y sio lo gy, and in v iv o fun ctional
n eu ro -im ag in g s tu d ie s ." / Child Psychol Psychiatry 48(3-4): 262-87.
Sw ann, J. M ., J. W an g , vd. (2003). "T h e M PN m ag: Introd u cin g a critical
area m ed iatin g p h erom o n al and h o rm onal reg u lation o f m ale se x u
al b eh av io r." Ann N Y A cad Sci 1007:199-210.
Sym on d s, T ., M . P erelm an, vd. (2007). "F u rth e r ev id en ce o f the reliab i
lity and v alid ity o f the p rem atu re ejacu latio n d iag n o stic to o l." h it j

Impt Res 19(5): 521-15.

318

K ay n aka

Szin ovacz, M. E. (1998a). "G ran d p are n ts today: A d em o g rap h ic profi

le ." Gerontologist 38(1): 37-52.
Szin ovacz, M . E., ed. (1998b). H andbook on Grandparenthood. W estp ort,
C T : G reen w oo d .
T am ir, M C . M itchell, vd. (2008). "H e d o n ic and instru m en tal m otiv es
in an g er re g u la tio n ." Psychol Sci 19(4): 324-28.
T am is-L eM o n d a, C . S., N. C abrera, vd. (2002). Handbook o f Father In

volvement: M ultidisciplinary Perspectives. N ew ark, N J: L aw rence Erlbaum .

T anag ho, E. (2000). Smith's General Urology. L ond on : M cG raw -H ill.
Taim en, D. (1995). "[V a ry in g sty les o f co m m u n icatio n in m en and
w om en :... then you b etter bite y o u r to n g u e ]." Krankenpfl Soins Infirm
88(5): 1-3.
T an n en , D. (1990a). "G e n d e r d ifferen ces in topical coh eren ce: C reatin g
inv olv em en t in best friend s' ta lk ." Discourse Processes, sp ecial issue.

Gender and conversational interaction 13(1): 73-90.

Tann en , D., ed . (2003). Talking Past O ne Another: "But What Do You

M ean?" Women and Men in Conversation. N ew Y ork : Free Press.

Tann en , D., ed. (2001). But What Do You Mean? Women and Men in Con

versation. N ew Y ork: Free Press.

T an n en , D., ed. (1999). The Power ofT u lk: Who Gets H eard and Why. Bos
ton: Irw in / T h e M cG raw -H ill C o m p an ies.
T an n en , D., ed. (1993a). Gender and Conversational Interaction. N ew Y ork:
O xford U niversity Press.
T ann en , D., ed. (1993b). The Relativity o f Linguistic Strategies: Rethinking

Power and Solidarity in Gender and Dominance. N ew Y ork: O xford

U niversity Press.

Tannen, D ed . (1990b). Gender Differences in Conversational Coherence:

Physical Alignment and Topical Cohesion. W estp ort, C T : A blex.
Tann en , D., ve E. A ries, ed l. (1997). Conversational Style: Do Women and

M en Speak Different Languages? N ew I laven : Y ale U niversity Press.

T ay lo r, S. E., L. C . K lein, vd. (2000). "B io b e h av io ral resp onses to stress
in fem ales: T e n d -an d -b efrien d , not fig h t-o r-flig h t." Psychol Rev
107(3): 411-29.

319

Erkek Beyni
Teicher, M. D. (2000). "W ou nd s that tim e won't heal: The neurobiology o f
child abuse." Cerebrum: The Dunn Forum on Bruin Science 2(4): 50-67.
T eixeira, C . B. Figu eiredo, vd. (2010). "A n x ie ty and d ep ression d u rin g
pregnancy in w om en and m en ." J Affect Diwrit 1 11>( I -3): 142-4.
T eixeira, J., S. M ahesw aran, vd. (2001). "M iillerinn inh ib itin g su b stan ce:
A n instru ctiv e d ev elop m en tal h o rm o n e w ith d iag n o stic and possib
le therap eu tic ap p licatio n s." Endocr Rev 22(5): 657-74.
T erbu rg, D., J. S. P eper, vd. (2009). "S e x d ifferen ces in hum an ag g ressi
on: T h e interaction betw een early d ev elop m ental and later activ atio nal te sto stero n e." Behuv Brain Sei 32(3-4): 200; d iscu ssion 292-311.
T erleck i, M. S., ve N .'S . N ew co m be (2005). "H o w im portan t is the d ig i
tal d ivide? T h e relation o f com p u ter and vid eo gam e usage to g en d er
d ifferen ces in m ental rotation a b ility ." Sex Role s 53(5-6): 433-41.
Terleck i, M. S ., N . S. N ew com b e, vd. (2008). "D u ra b le and gen eralized
effects o f spatial exp erien ce on m ental rotation: (le n d e r d ifferen ces
in grow th p attern s." Applied Cognitive Psychology 22(7): 046-1013.
Tessitore, A ., A. R. H ariri, vd. (2005). "Fu n ctio n al ch an g es in the acti
vity o f brain reg io n s u n d erly in g em otion p rocessing in the eld e rly ."

Psychiatry Res 139(1): 9-18.

Th ak kar, K. N., P. Brugger, vd. (2009). "E x p lo rin g e m p a th jc sp ace: C o r
relates o f persp ectiv e transfo rm ation ability and biases in spatial
a tte n tio n ." PLoS One 4(6): e5864.
T h io u x, M ., V. Gazzoln> vd. (2008). "A ctio n u n d erstand ing: I low , what
and w h y ." CurrBiol 18(10): R431-R 434.
T h o m as, L E., ve A. L leras (2009). "S w in g in g into thou ght: D irected
m o v em en t g u id es in sig h t in problem so lv in g ." Psycho Bull Rev
16(4): 719-23.
T h om p so n , M . E ve R. W. W ran gham (2008). "M a le m ating interest
varies w ith fem ale fecu nd ity in Pan troglodytes sclnoeinfurtlni o f Kanyaw ara, K ibale N ational P ark ." International journtd o f Primotology
29(4): 885-905.
T h om p so n , R., S. G u p ta, vd. (2004). "T h e effects o f v asop ressin on
hum an facial resp onses related to social co m m u n ica tio n ." Psychone-

urocndocri-nology 29(1): 35-48.

320

Kaynaka
T h o m p son , R. R., K. G eo rg e, vd. (2006). "S e x -sp e c ific influences o f
vasopressin on hu m an social com m u n icatio n ." Proc Natl Arad Sri

USA 103(211): 7889-94.

T h o m so n , R. (2006). "T h e effect o f topic o f d iscu ssio n on gendered lan
gu age in com p u ter-m ed iated com m u n icatio n d iscu ssio n ." Journal o f

Language and Sorial Psychology 25(2): 167-78.

T h o rn h ill, R., ve S. W . G angestad (2008). The Evolutionary Biology of

Human Female Sexuality. N ew Y ork: O xford U n iv ersity Press.

Thornhill, R., ve S. W. Gnngestad (1999). "T h e scent o f sym m etry: A hum an
sex pherom one that signals fitness?" Extol Hum Behav 20:175-201.
T iem eier, U ., R. K. I.enroot, vd. (2010). "C e re b e llu m d ev elop m ent
d u rin g child hood and ad olescence: A longitu d inal m orp hom etric
M R I s tu d y ." Neuroimage 49(1): 63-70.
T im o n in , M. E., ve K. E. W yn n e-E d w ard s (2008). "A ro m a ta se inhibition
d u rin g ad o lescen ce red u ces ad ult sexual and paternal beh av io r in
the bip a-ren tai d w arf h am ster P hod op u s c a m p h e lli." Harm Behav
54(5): 748-57.
T o m aszy ck i, M . I, J. E. D avis, vd. (2001). "S e x d ifferen ces in infant
rh esu s m acaqu e sep aration -rejectio n v o calizatio n s and effects o f
pren atal a n d ro g e n s." Harm Behav 39(4): 267-76.
T o m aszy ck i, M. 1,., 1 1. G ou zou les, vd. (2005). "S e x d ifferen ces in ju veni
le rhesus m acaqu e (M acaca m u latto) ag on istic scream s: Life history
d ifferen ces and effects o f prenatal an d ro g en s." Dev Psychohiol 47(4):
318-27.
T o m m asi, L., ve L. N adel (2009). C o g nitiv e B iology : E volu tionary and
D ev elo p m en tal P ersp ectiv es on M ind, Brain, and B ehavior, Vienna
Series in T h eo retical Biology. V ienna: Sp rin g er.
T ow er, J. (2006). "S e x -sp e cific regulation o f agin g and a p o p to sis." Merit

Ageing Dev 127(9): 705-18.

Tow nsend, J. M., v e T . W asserm an (1997). "T h e perception o f sexual attrac
tiveness: Sex differences in variability." Arch Sex Behav 26(3): 243-68.
T rain o r, 1). C , I. M. Bird, vd. (2004). "O p p o sin g h orm onal m echanism s
o f agg ression revealed through short-liv ed testo stero n e m an ip u lati
o n s and m u ltiple w inning ex p e rie n ce s." Harm Behav 45(2): 115-21.

321

Erkek Beyni
T rainor, 15. C , I. M. B ird, vd. (2003). "V ariatio n in arom atase activ ity in
the m edial p reoptic area and plasm a prog estero n e is associated with
the on set o f paternal b eh av io r." Neuroendocrinolog 1/ 78(1): 36-44.
T rain o r, B. C , H. I I. K yom en , vd. (2006). "E stro g e n ic en cou n ters: 1 low
interactio n s betw een arom atase and the env ironm en t m o d u late
ag g ressio n ." Front Neuroendocrinal 27(2): 170-79.
Train or, B. C, and C. A. M arler (2002). "T esto ste ro n e p rom otes paternal
b ehav iou r in a m o n og am o u s m am m al via con version to o e stro g en ."

Proc Biol Sci 269(1493): 823-29.

T rainor, B. C, and C. A. M arler (2001). "T esto stero n e, paternal behav ior,
and aggression in the m on og am o u s C alifornia m ou se (Peroiuyscits

califar-nicus." Norm Behav 40(1): 32-42.

T riv ers, K., J. M anning, vd. (2006). "A longitu d inal stu d y o f d igit ratio
(2D :4D ) and o th er finger ratios in Jam aican ch ild re n ." Hornt Behiw
49(2): 150-56.
T ru itt, W. A ., ve L. M . C o olen (2002). "Id e n tificatio n o f a potential e ja c u
lation g en erator in the spinal c o rd ." Science 297(5586): 1566-69.
Tru itt, W. A ., M. T . S h ip ley , vd. (2003). "A ctiv atio n o f a su bset o f lu m
bar sp in o th alam ic neu ro n s after cop ulatory beh av ior in m ale but
not fem ale rats." ] Neurosci 23(1): 325-31.
T su jim u ra, A ., Y. M iyagaw a, vd. (2009). ".Sex d ifferen ces in visual atte n
tion to sexu ally exp licit v id eos: A prelim inary s tu d y ." J Sex M ed 6(4):
1011-17.
T su jim u ra, A., Y. M iyagaw a, vd. (2006). "B rain p rocessing o f au d io v i
sual sexual stim uli in d u cin g p enile erection: A positron em issio n
tom o g rap h y s tu d y ." / Urol 176(2): 679-83.
T su n em atsu , T ., L Y. Eu, vd. (2008). "V asop ressin increases locom o tio n
throu gh a Via recep tor in o rexin / h y p o cretin neurons: Im plication s
fo r w ater h o m eo stasis." J Neurosci 28(1): 228-38.
T u ljap u rkar, S. (2009). "D e m o g ra p h y : Babies m ake a com eb ack ." Nature
460(7256): 693-94.
T u ljap u rk ar, S. D., C. O . P u lesto n, vd. (2007). "W h y m en m atter: M atin g
p atterns d rive ev olu tion o f hu m an lifesp an ." PLoS One 2(8): e 7 85.
T u m an , D. M . (1999a). "G e n d e r sty le as form and content in ch ild re n 's
d raw in g s." Studies in Art Education 41(1): 40-60.

32 2

Kaynaka
T um an, D. M . (1 9 9 % ). "S in g a son g o f six p en ce: An exam in atio n o f sex
d ifferen ces in the su bject preferen ce o f ch ild re n 's d ra w in g s." Visual

Arts Research 25(I)|49|: 51-62.

T yre, P. (20(18). The Trouble with Boys. N ew Y ork: C row n.
T zu r, G ., ve A . Berger (2009). "P ast and slow brain rh ythm s in rule/
exp ectatio n violation tasks: Focu sing on e v alu atio n p ro cesses by
exclu d in g m o to r actio n ." Behav Brain Res 198(2): 420-28.
U llm an, M. T. 1., ve J. B. B ecker (2008). "S e x d ifferen ces in the neurocog -n itio n o f lan g u ag e." inde: J. B. Becker, K. B erkley, N. G eary, E.
H am pson, J. P. H erm an, and E. A. Y oun g, ed l., Sex Differences in the

Brain: From Genes to Behavior. O xfo rd , UK: O xford U niversity Press.

U nkelbach , C, A. J. G u astella, vd. (2008). "O x y to cin sele ctiv e ly facilita
tes reco gn ition o f p ositiv e sex and relation sh ip w o rd s." Psychol Sci
19(11): 1092-94.
U pdegraff, K. A ., A. Booth, vd. (2006). "T h e role o f fam ily relation ship
quality and testo steron e levels in ad o lescen ts' p eer exp erien ces: A
biosocial a n a ly s is." / Fam Psychol 20(1): 21-29.
Vaglio, S., P. M inicozzi, vd. (2009). "V o la tile sig n als d u rin g p regnancy:
A p ossib le chem ical basis fo r m oth er-in fan t re co g n itio n ." j Chem
- rt/35( I): 131-39.
V aillan cou rt, T., D. d eC atan zaro , vd. (2009). "A n d ro g e n d y n am ics in
the con text o f c h ild re n 's peer relation s: A n e xam in atio n o f the links
betw een te sto stero n e and p eer v ictim izatio n ." Ay^ress Behav 35(1):
103-13.
V aillan cou rt, T ., J. L. M iller, vd. (2007). "T ra je cto rie s and p red icto rs of
indirect agg ressio n : R esults from a nationally rep resen tativ e longi
tud inal stud y o f C an ad ian child ren aged 2 -1 0 ." Aggress Behav 33(4):
314-26.
V ailian t, G . E. (2002). Aging Well. Boston: Little, Brow n.
V ale, J. K., D. Kay, vd. (1974). "N eo n atal an d ro g en treatm en t and sex u
al b eh av ior in m ales o f three inbred strain s o f m ic e ." Dev Psychobiol
7(5): 483-88.
van Bokhoven, I., S. 11. v an G o ozen , vd. (2006). "S a liv a ry testo steron e
and ag g ressio n , d elinqu en cy , and social d o m in an ce in a pop u lati

32 3

Erkek Beyni
o n-based longitud inal stu d y o f ad olescent m a le s." Harm Behnv 50(1):
118-25.
van U okhoven, I., S. H. V an G o o zen , v d. (2005). "S a liv a ry C ortisol and
agg ressio n in a po p u latio n -based longitu d inal stu d y o f ad olescent
m a le s." / Neural Transit! 112(8): 1083-96.
van d er M eij, L., A . I . B uu nk, vd. (2008). "T h e p resence o f a w om an
increases testosterone in ag g ressiv e d o m in an t m e n ." Horin Behav
54(5): 640-44.
van E im eren, T ., T . W olbers, v d. (2006). "Im p lem en tatio n o f visuospatial cu es in response se le c tio n ." Neuroimage 29(1): 286-94.
van H onk, J., J. S. I'ep er, vd. (2005). "T esto ste ro n e red u ces u n con sciou s
fear but not con sciou sly exp erien ced anxiety: Im p lication s fo r the
d iso rd ers o f fear and a n x ie ty ." Biol Psychialru 58(3): 218-25.
van H onk, J., ve D. J. S ch u tter (2007). "T esto ste ro n e red u ces con sciou s
d etection of sig n als serv in g social correction: Im p lication s for a n ti
social b eh av io r." Psychol .5'n 18(8): 663-67.
van H onk, J., D. J. Sch u tter, vd. (2004). "T esto ste ro n e sh ifts the b alance
betw een sen sitivity for p u n ish m en t and rew ard ." P sychoneum tuloc-

rinol-ogy 29(7): 937-43.

van H onk, J., A. T u iten , vd. (2001). "A sin gle ad m inistratio n o f testo ste
rone ind uces card iac accelerativ e responses to angry laces in healthy
yo u n g w o m en ." Behav Neurosci 115(1): 238-42.
van N as, A., D, G u h ath ak u rta, vd. (2009).- "E lu cid atin g the role o f g o n a
dal h orm ones in sexu ally d im o rp h ic gen e coexp ression n etw o rk s."

Endocrinology 150(3): 1235-49.

Van Strien , J. W ., R. F. W eber, vd. (2009). "1 ligher free testo stero n e level
is associated w ith faster visual p rocessing and m o re flan k er interfe
rence in o ld er m e n ." Psychoneuroendocrinoiogy 34(4): 546-54.
V eenem a, A. H., ve I. D. N eu m an n (2009). "M atern al sep aration e n h an
ces offen siv e play-figh tin g , basal corticostero n e and h y p o th alam ic
v asop ressin m R N A e xp ressio n in ju v en ile m ale rats." Psychoneuro

endocrinology 34(3): 463-67.

V eenem a, A. H ., ve I. D. N eum an n (2008). "C en tral v asop ressin and
o xy to cin release: R egu lation o f co m p lex social b e h a v io u rs." Prog

Brain Res 170: 261-76.

324

Kaynakca
Vella, E. T ., C . C . E van s, vd. (2005). "O n to g e n y o f the transition from
killer to care g iv e r in d w arf h am sters (Phodopus camphelli) w ith biparental c a re ." Dev Psychohiol 46(2): 75-85.
V erm euien, A., S. G o em aere, vd. (1999). "T esto ste ro n e, body com p o siti
on and a g in g ." J Endocrinol Invest 22(5 su p p i.): 110-16.
V e stcrlu n d , L (2008). "G e n d e r d ifferen ces in c o m p e titio n ." Negotiation

journal 24:447-64.
V esterlu nd , I,. (2007). "D o w om en shy aw ay from com p etitio n ? Do
m en co m p ete too m u ch ?" Quarterly journal o f Economics 122(3):
1067-1101.
V iau, V. (2002). "F u n ctio n a l cross-talk betw een the hy p o lh alam ic-p itu itary-gonad al and -ad renal axes." J Neuroendocrinal 14(6): 506-13.
V incent, N. (2006). Self-M ade Man: One Woman's journey into Manhood

and Back Again. N ew York: Viking.

Vivinni, D., ve R. S to op (2008). "O p p o site effects o f o xy to cin and v asop
ressin on the em o tio n al exp ressio n o f the fear re sp o n se." Prog Brain

Res 170: 207-18.

V oracek, M ., ve M. L. Fisher (2006). "S u cce ss is all in the m easures:
A n -d ro gen ou sn ess, cu rv aceou sn ess, and starrin g frequ en cies in
- adult m edia a c tre sse s." Arch Sex Beltav 35(3): 297-304.
Voyer, D., ve J. Flight (2(H) 1). "G en d er d ifferences in laterality on a di-chivtic task: T h e influence o f report strategies." Cortex 37(3): 345-62.
W ad dell,

D. A. B angasser, vd. (2008). "T h e b asolateral nu cleus of

the am y gd ala is necessary to induce the o p p o sin g effects o f stress

ful exp erien ce on learning in m ales and fe m a le s." jN eurosci 28(20):
5290-94.
W aklherr, M ve 1. D. N eum an n (2007). "C e n tra lly released oxytocin
m ed iates m ating -in d u ced an xiolysis in m ale ra ts." Proc Natl Acad

Sri USA 11)4(42): 16681-84.

W ald ing er, M. D., F. Q u in n , vd. (2005). "A m u ltinational popu lation
survey o f intrav aginal ejacu lation laten cy tim e." I Sex Med 2(4):
492-97.
W allen, K. (2005). "H o rm o n al influ ences on sex u ally d ifferentiated
behav ior in nonh um an p rim ates." Front Neuroendocrinal 26(1): 7-26.

325

Erkek Beyni
W allen, K., ve J. M. Hassett (2(K)9). "Sexual differentiation of behaviour in
m onkeys: Role o f prenatal horm ones." J Neuroendocrinal 21(4): 421-26.
W alter, C . (2008). "A ffa irs of the lips: W hy w e k iss." Scientific American,

Mind (Febru ary).

W alum , H., L W estberg, vd. (2008). "G e n e tic variation in the v aso p res
sin recep to r la g en e (A V P R IA ) asso ciates w ith pair-b ond in g b eh av i
o r in h u m an s." Proc Natl Acad Sci USA 105(37): 14153-56.
W ang, C , E. N ieschiag, vd. (2(XWa). "Investigation, treatm ent and m onito
ring o f late-onset hypogonadism in m ales." hit / Androl 32(1): 1-10.
W ang, C, E. N ieschiag, vd. (2009b). "IS A , 1SSAM, EA U , EAA and A SA
reco m m en d atio n s: In v estigation , treatm en t and m o n ito rin g o f lateo n set hy p o go n ad ism in m a le s." hit / Impot Res 21(1): 1-8.
W ang, P. Y .r K. K oishi, vd. (2005). "M iille rian inh ibitin g su b stan ce acts
as a m o to r neuron su rv ival factor in v itro." Proc Nall Acad Sri USA
102(45): 16421-25.
W ang, I . Y A. P rotheroe, vd. (2009). "M iille rian inhibiting su bstance
con trib u tes to sex-linked biases in the brain and b eh av io r." Proc Natl

Acad Sci U S A 1 0 6 0 7): 7203-8.

W ang, Z., ve B. J. A ragona (2004). "N eu ro ch em ical regulation of pair
bo n d in g in m ale p rairie v o le s." Physiol Be/tiro 83(2): 319-28.
W ang, Z ., ve G . J. D e V ries (1993). "T esto stero n e effects on paternal
beh av ior and v asop ressin im m u n o reactiv e p rojection s in prairie
voles (M icro tu s o ch ro g a ste r)." Brain Res 631(1): 156-60.
W arren, M . F., M. J. Serb y, vd. (2008). "T h e effects o f testosterone on
cog nition in eld erly m en: A re v ie w ." CNS Spectr 13(10): 887-97.
W asserm an, G . A., v e M. L ew is (1985). "In fa n t sex d ifferen ces: E cologi
cal e ffe cts ." Sex Roles 12(5-6): 665-75.
W eb er, B. J., ve S. A. U uettel (2008). "T h e neural su bstrates o f p rob abi
listic and intertem poral d ecision m ak in g ." Brain Res 1234:104-15.
W ed ekin d , G, T. Seeb eck, vd. (1995). "M H C -d ep en d en t m ate p referen
ces in h u m a n s." Proc Bio! Sci 260(1359): 245-49.
W einberg, M . K. T ., Z. E dw ard, J. F. C o h n , and K. I,. O lso n (1999). "G e n
d er d ifferences in em otional exp ressiv ity and self-reg u latio n d uring
early in fan cy ." Developmental Psychology 35(1): 175-88.

3 26

Kaynakca
W eisfeld, G. E. (1999). Evolutionary Principles o f Human Adolescence. N ew
York: b a sic Books.
W eisfeld , G. E T. C zilli, vd. (2003). "P o ssib le olfactio n -based m ech a
n ism s in hu m an kin recognition and in b reed in g av o id an ce." / Exp

Child Psychol 85(3): 279-95.

W eisfeld , G. E., D. M. M uczenski, vd. (1987). "S ta b ility o f b o y s' social
su ccess am o n g peers ov er an elev en -y ear p erio d ." Contributions to

Human Deii'lopment 18: 58-80.

W eiss, P., v e S. Brody (2009). "W o m e n 's partnered org asm con sisten cy
is associated w ith g reater d uration o f p en ile-v ag in al intercou rse but
not o f fo re p lay ." / Sex M ed 6(1): 135-41.
W elling, L. L., 13. C. Jo n es, vd. (2008). "M en rep ort stro n g er attraction
to fem ininity in w o m en 's faces w hen their testo stero n e levels are
h ig h ." HormBeltav 54(5): 703-8.
W elling, L. L , B. C . Jones, vd. (2007). "R aised saliv ary testosterone in
w om en is associated w ith increased attraction to m ascu lin e faces."

Horm Behav 52(2): 156-61.

W essells, H ., T . P. hue, vd. (1996). "P e n ile length in the flaccid and erect
states: G u id elin es for penile a u g m e n tatio n ." J Urol 156(3): 995-97.
W eyers, P., A. M u h lb erg er, vd. (2009). "M o d u latio n o f facial reactions
to av atar em o tio n al faces by n o n co n scio u s com p etitio n p rim in g ."

Psychophysiology 46(2): 328-35.

W ild , B ., M . E rb, v d. (2 0 0 1 ). "A r e e m o tio n s c o n ta g io u s ? E vok ed
e m o tio n s w h ile v ie w in g e m o tio n a lly e x p r e ss iv e faces: Q u a lity ,
q u a n tity , tim e co u rse and g e n d e r d iffe r e n c e s ." P sychiatry Res
102(2): 109-24.
W illcox, B. J., Q . He, vd. (2006). "M id life risk factors and healthy su rv i
val in m e n ." I AM A 296(19): 2343-50.
W illiam s, J. G ., C . A lliso n, vd. (2008). "T h e C h ild h o o d A utism Spectrum
T est (C A ST ): Sex d ifferen ces." Journal o f Autism and Developmental

Disorders 38(9): 1731-39.

W illiam s, L. M M. J. Barton, vd. (2005). "D istin ct am y gd ala-au to n o m ic
aro u sal profiles in resp on se to fear sig n als in healthy m ales and
fe m ale s." Neuroimage 28(3): 618-26.

327

Erkek Beyni
W illiam s, M. A., ve J. 13. M attin giey (2006). "D o angry m en get n o ticed ?"

CurrBiol 16(11): K 402-K 404.

W illiam son, M ., ve V. Viau (2008). "S e le ctiv e con trib u tion s o f the m ed i
al preoptic nu cleu s to testosterone-d ep en d ent regulation of the
p arav en tricu lar nu cleu s o f the hy p othalam u s and the IIP A a x is."

Am I Physiol R egal InlegrComp Physiol 295(4): R I020-K 1030.

W illiam son, M ., ve V. Viau (2007). "A n d ro g en recep to r e xp ressin g neu
rons that project to the p arav en tricu lar nu cleus o f the hypothalam u s
in the m ale rat." f Comp Neurol 503(6): 717-40.
W inking, J., M . G u rv en, vd. (2010). "T h e goals o f d irect paternal care
am ong a South A m erind ian p o p u latio n ." Am / Phys Authropol
139(3): 295-304.
W inking, J., H. K aplan, vd. (2007). "W h y d o m en m arry and why do
they stra y ?" Proc Biol Sri 274(1618): 1643-49.
W inslow, J. X, N. H astings, vd. (1993). "A role for central vasopressin in
pair bonding in m onogam ous prairie v oles." Nature 365(6446): 545-48.
W irth, M. M ., ve O. C. S ch u lth eiss (2007). "B a sa l testosterone m od erates
responses to an g er faces in h u m an s." Physiol Behav 90(2-3): 496-505.
W iszew ska, A., P aw lo w ski, 13. B oothroyd (2007). "F ath e r-d au g h te r rela
tionship as a m o d erato r o f sexual im printing: A fac.ialm etric s tu d y ."

Evolution and Human Behavior 28(4): 248-52.

W itclson, S. I'-. (1991a). "N eu ral sexual m osaicism : Sexu al d ifferen tiation
of the hu m an tem poro-pnrietal region for functional asy m m etry ."
1sych o -n eu roen d ocrin o log y 16(1-3): 131-53.
W itclson, S. F. (1991b). "S e x d ifferen ces in neu roan ato m ical ch an g es
with ag in g ." NEngl / Med 325(3): 211-12.
W itclson, S. F. (1989). "H an d and sex d ifferen ces in the isthm u s and
genu o f the hum an co rp u s callosu m : A postm ortem m orphological
study." Brum 112 (pt. 3): 799-835.
W itclson, S. F., 11. B eresh, vd. (2006). "In te llig e n ce and brain siz e in
100 postm ortem brains: S ex, lateralization and ag e (acto rs." Brum
129(pt. 2): 386-98.
W itclson, S. F., D. L K igar, vd. (2008). "C o rp u s callosu m anatom y in
light-handed hom osexu al and h eterosexu al m e n ." Arch Bex Be.htw
37(6): 857-63.

328

Kaynak?a
W o lbers, X, E. D. S ch o ell, vd. (2006). "T h e p red ictiv e v alu e o f w hite
m atter o rg an izatio n in p osterio r parietal cortex for sp atial v isu aliza
tion a b ility ." Neuroimage 32(3): 1450-55.
W ood, G . E., ve X J. S h o rs (1998). "S tress facilitates classical con d itio
ning in m ales, but im p airs classical con d itio n in g in fem ales through
acti-v ation al e ffe cts o f ov arian h o rm o n e s." Proc N all Acad Sci U S A
95(7): 4066-71.
W ood, J. L , V. M u rko, vd. (2008). "V e n tral fron tal cortex in child ren:
M orphology, social cognition and fe m in in ity / m ascu lin ity ." Sue

Cotfii Affect Neurosci 3(2): 168-76.

W orthm an, C. M . (2010). "H ab its o f the heart: L ife history and the d ev e
lop m ental neu ro en d ocrin olo gy o f e m o tio n ." Am j Hum Biol 21(6):
772-81.
W ran gham , K., ed . (2006a). Win/ A/vs and Humans Kill. N ew Y ork: C am
brid ge U niversity Press.
W ran gham , K. W ., ve M . E. W ilson, ed l. (2004). Collective Violence: Com

parisons Between Youths and Chimpanzees. N ew Y ork: N ew Y o rk A ca

d em y o f Sciences.
W ran gh am , K. W ., M. 1,. W ilson, vd. (2006b). "C o m p a ra tiv e rates o f v io
lence in ch im p an zees and h u m an s." Primates 47(1): 14-26.
W right, C. L., S. R. L urks, vd. (2008). "Id e n tificatio n o f p rostagland in L2
recep to rs m ed iatin g perinatal m ascu lin izatio n o f ad u lt sex beh av ior
and neu ro an ato m ical co rrelates." Dev Neurobiol 68(12): 1406-19.
W u, M . V., 1.1. S. M anoli, L. J. Eraser, J. K. C o ats, J. T o llk u h n , S .-l. H onda,
N. Elarada, and N. M. Shah (2010). "E stro g e n m ascu lin izes neural
pathw ays and sex -sp ecific b eh av io rs." Cell 139(1): 61-72.
W ud y, S. A ., H. G . D orr, vd. (1999). "P ro filin g steroid h orm ones in
am n io tic fluid o f m id p regn ancy by rou tine sta b le isoto p e dilution/
gas ch ro m ato g rap h y -m ass sp ectro m etry : R eferen ce valu es and con
cen tratio n s in fetu ses at risk for 21-h y d ro x y lase d eficie n cy ." / Clin

Endocrinol Metab 84(8): 2724-28.

W yart, C , W. W. W ebster, vd. (2007). "S m e llin g a sin g le com p onent
o f m ale sw eat alters levels o f C o rtiso l in w o m e n ." / Neurosci 27(6):
1261-65.

329

Erkck Beyni
W ylie, K. R., ve I. Bard ley (2007). 'T e n ile siz e and the 'sm all penis
sy n d ro m e.' " B/L/7nt99(6): 1449-55.
W yn ne-E d w ard s, K. E. (2001). ''H o rm o n al chang es in m am m alian falh e rs." U orm Behav 40(2): 139-45.
W yn ne-E d w ard s, K. E., ve C. J. R eb u m (2000). "B eh av io ral en d o crin o
logy o f m am m alian fa th e rh o o d ." Trends Ecol Evol 15(11): 464-68.
X u e, G ., Z. Lu, vd. (2009). "F u n ctio n al d issociatio n s o f risk and rew ard
processing in the m edial p refro n tal' co rtex ." Cereb Cortex 19(5):
1019-27.
Y am ag iw a, J. (2001). "F a c to rs in flu en cin g the form ation o f ground nests
by eastern low land g o rillas in K ahu zi-B ieg a N ational Park: S o m e
ev olu tio nary im p lication s o f nestin g b eh av ior." / Hum Evol 40(2):
99-109.
Y am am o to , Y., B. S . C u sh in g , vd. (2004). "N eo n atal m an ip u latio n s o f
o xy to cin alter exp ression o f o xy to cin and vasop ressin im m u n o re
activ e cells in the p arav en tricu lar nu cleus o f the h y p o th alam u s in a
g en d er-sp ecific m an n er." Neuroscience 125(4): 947-55.
Yama/.aki, K., ve Cl. K. B eau ch am p (2007). "G e n e tic basis for M l IC -depend ent m ate c h o ic e ." Adv Genet 59:129-45.
Y ang, C. F., C. K. H ooven, vd. (2007). "T esto stero n e levels and m ental
rotation p erform ance in C h in ese m e n ." Harm Beltnv 51(3): 373-78.
Y ang , C. Y., J. D ecety , vd. (2009). "G e n d e r d ifferen ces in the m u rhythm
d u rin g em p ath y for pain: A n electro en cep h alo g rap h ic s tu d y ." Bruin

Res 1251:170-84.
Y aniv, I., S. C h o sh en -H illel, vd. (2009). "S p u rio u s con sen su s and o p in i
on revision: W hy m ig h t p eop le be m ore confid ent in th eir less accu
rate ju d g m en ts?" / Exp Psychol Lcurn Mem Cogn 35(2): 558-63.
Y assin, A. A., F. Saad , vd. (2008). "M eta b o lic sy n d ro m e, testostero n e
d eficiency and erectile d ysfu n ctio n nev er com e alo n e ." Andrologia
40(4): 259-64.
Y eh, K. Y , H. F. Pu, vd. (2010). "D iffe re n t su b reg io n s o f the m edial
p reoptic area are sep arately involved in the reg u lation o f co p u lati
on and sexual in cen tiv e m o tiv ation in m ale rats: A beh av ioral and
m o rp ho log ical s tu d y ." Beluw Brain Res 205(1): 219-25.

330

Kaynaka
Y oshim oto, D., A . S h ap iro , vd., ed l. (2005). N oiwerbal Communication

Coding Systems o f Committed Couples. N ew Y ork: O xford U niversity

Press.
Youn g, E. A., ve J. 13. P ecker (2009a). "P e rsp e ctiv e : Sex m atters g o n a
dal steroid s and the b rain ." Neuropsychopharmacology 34(3): 537-33.
Youn g, I.. |. (2009b). "B e in g h u m an: Love n eu ro scien ce reveals a ll."

Nature 457(7226): 148.

Y ou n g, L. J. (2008). "S e x d ifferen ces in affiliativ e b eh av ior and social
b o n d in g ." iin d e: J. B. B ecker, K. B erkley, N. G eary, E. H am p so n , J.
P. H erm an, and E. A. Y oun g, ed l., Sex Differences in the Brain: From

Genes to Behavior. O xfo rd , UK: O xford U niversity Press.

Y u , Q ., Y. T an g , vd. (2009). "S e x d ifferen ces o f even t-related potenti
al e ffects d u rin g three-d im ensio nal m ental ro tatio n ." Ncuroreport
20(1): 43-47.
Y u an, J., Y. Luo, vd. (2009). "N eu ral co rre late s o f the fem ales' su scep ti
bility to n eg ativ e em otions: An in sig h t into g en d er-related prev alen
ce o f affectiv e d istu rb an ce s." Hum Brain M app 30(11): 3676-86.
Y u rg elu n -T od d , D. (2007). "E m o tio n al and co g n itiv e ch an g es d uring
a d o le sce n ce ." CurrOpin Neurohiol 17(2): 251-57.
Z ah n -W axier, C ., M. R ndke-Y arrow , E. W agn er, and M. C h apm an
(1992). "D e v e lo p m e n t o f con cern for o th e rs." Developmental Psycho

logy 28: 126-36.

Zak, T. J., ve J. A. Barraza (2009). "E m p ath y and co llectiv e action ."
S S R N :.
Zak, P. J., R. K u rzban , vd. (2005). "O x y to cin is associated w ith hum an
tru stw o rth in ess." Harm Behav 48(5): 522-27.
Z ak, P. J., A. A. Stanton, vd. (2007). "O x y to cin increases gen erosity in
h u m a n s." PLoS One 2(11): el!28.
Z aki, J., J. W eber, vd. (2009). "T h e neu ral b ases o f em p ath ic accu racy ."

Proc Natl Acad Sci USA 106(27): 11382-87.

Z av iacic, M ., V. S iso v sk y , vd. (2009). "C o sm e tic p erfu m es vs. hum an
p herom ones (natu ral chem ical scen ts) o f the h u m an fem ale and
m ale in sig n allin g and p erfo rm in g con text o f th eir sexu al b eh av io
u r." Rratisl Lek Listy 110(8): 472-75.

331

Erkek Beyin
Z eh r, J. L , B. J. T o d d , vd. (2(MI6). "D e n d ritic pruning o f the m ed ial a m y
gd ala d uring pu bertal d ev elo p m en t o f the m ale S y rian h a m ste r." J

Neurobiol 66(6): 578-90.

Z elbergeld , B. (1999). The New M ale Sexuality. N ew Y ork : Bantam .
Z hang, Z., V. K lyachko, vd. (2007). "B lo ck a d e o f p h o sp h od iesterase
typ e 5 en h an ces rat neu roh yp op h ysial excitability and e lectrically
evoked oxy tocin rele ase ." / Physiol 584(pt. 1): 137-47.
Zhou, L , |. D. Blau stein, vd. (1994). "D istrib u tio n o f an d ro gen receptor
im m u noreactivity in v aso p ressin - and o xy to cin -im m u n o reactiv e
neu rons in the m ale rat b ra in ." Endocrinology 134(6): 2622-27.
Zhou, W ., ve D. C h en (2008). "E n co d in g hu m an sexu al ch em osen so ry
cu es in the orb itofrontal and fu siform co rtices." JN eu ro sci 28(53):
14416-21.
Z iegler, T. I:., S. Jacoris, vd. (2004). "S e x u a l com m u n icatio n betw een
breed ing m ale and fem ale cotto n -to p tam arin s (S ag u in u s o ed ip u s),
and its relation ship to infant c a re ." Am I Pnnmtol 64(1): 57-69.
Ziegler, T. E., S. L. P rud om , vd. (2006). "P reg n an cy w eight gain: M ar
m oset and taniarin d ad s sh ow it to o ." Biol Lett 2(2): 181-83.
Ziegler, T. 1:., ve C. T . S n ow d on (2000). "P rep aren tal ho rm o n e levels
and parenting exp erience in m ale cotto n -to p tam arin s, S ag u in u s
o ed ip u s."' HormBehav 38(3): 159-67.
Ziegler, T. F, K. F. W ashabau g h, v d. (2004). "R e sp o n siv en e ss o f e x p e c
tant male cotton -top tam arin s, S ag u in u s oed ip u s, to m a le 's preg
nan cy." Harm Behav 45(2): 84-92.
Ziegler, T. E., F. 11. W egn er, v d. (2000). "P ro la ctin levels d u rin g the periparturitional period in the b ip aren lal cotto n -to p tam arin (S ag u in u s
oedipus): Interactions w ith g en d er, an d rogen levels, and paren
tin g ." Horm Behav 38(2): 111-22.
Ziegler, T. E., F. FI. W egner, vd. (1996). "H o rm o n a l resp o n ses to p are n
tal and nonp arcnlal con d ition s in m ale cotto n -to p tam arin s, Sagniiiu s

oedipus, a N ew W orld p rim ate ." Horm Behav 30(3): 287-97.

Z itzm ann, M. (2006). "T esto ste ro n e and the b rain ." Axing M ale 9(4):
195-99.
Zuloaga, D. ti., D. A. Puts, vd. (2(X)8). "T h e role o f and rogen receptors in
the m asculinization o f brain and behavior: W hat w eve learned from
the testicular fem inization m u tation ." Horm Behav 53(5): 613-26.

332

D Z N

D uygusal Em pati

15, 123, 125,

2 0 7 ,2 0 8

A d ren alin 129

A m igd ala 14
A n d ro p o z 1 4 9 ,1 5 0 ,2 2 0
A n d ro sten ed io 51, 176
A nteriorSingul.it K o rteks(A cc) 97
A k

11, 18, 20, 26, 82, 84. 87, 90,

159, 1 8 5 ,1 9 7 ,1 9 8 ,2 1 6 ,2 2 5

A sp erg er Sem i rom u 168

A yna N ron S istem i (A ns) 123

E
E rektil D isfo n k siy o n (E d ) 221
Ergen E rkek Beyni 24
E rkein Y z 125
E rkek o cu k Beyni 31, 166
E rk ek lerin

D u ygu sal

I layatlar

1 2 1 ,2 0 7
E rken B oalm a 9 8 ,2 0 2
E A rayan B eyin 75, 190

B
baba Beyni 24, 105, 10 9 ,1 5 6

E -A v lam a 198
E cin sel E rkek Beyni 163
Ei K o ru m ak 87

B abalk 20
Bilisel Empati 1 3 ,1 2 3 ,2 0 7 ,2 0 8 ,2 0 9

F
Ferom o lar 79, 1 0 4 ,1 0 5 , 1 7 8 ,1 9 2 ,

c
C ali (K onjeital A drenal H iperp-

204
F l rtlem e S in y alleri 77

lazi) 4 2

C in sel Y nelim 1 6 1 ,2 2 5

H ip erak tif 3 3 ,1 1 8

H ip otalan u s 8 3 ,1 2 7 ,1 3 6 ,2 1 4

D atoga K abilesi 106

D ed e Beyni 155

ltifat 7 8 ,1 5 4

D isiplin 1 1 5 ,1 1 7 ,2 0 7

insu la 2 0 2 ,2 7 6

333

Erkek Be/ni

K
K orru gatr K aslar 126
K ortizol

14, 57, 68, 129, 131, 135,

136

S
S em p atik G eb elik 1 8 ,1 0 4 ,2 0 4
Sep tu m 1 2 8 ,2 8 7 ,3 1 1
Sevg i

28, 110, 125, 142, 148, 154,

1 5 6 ,2 2 3

M
M ast rbasyon 19, 21, 73, 95, 189,
1 9 0 ,2 2 0 , 221
M ediyal P reo p tik A la 13

S o sy al 1 liy erari 136, 186

Sp in al E jak lasyo n Jen erat r 9 8
S ry G eni 166
S u p rak iazm atik N k leu s 161

M lleriy an nhib e Edici Faktr

2 5 ,3 4 ,1 6 9

T
T alam u s 163

N
N orepin efrin 97
N iikleu s A ku m b en s 95

o -
fk e 131,211
O ksitosin 1 4 ,2 5 ,6 2 ,8 5 ,8 7 ,9 7 ,1 0 0 ,
101, 1 0 7 ,1 0 8 ,1 1 8 ,1 2 7 ,1 4 0 ,1 5 4 ,
1 5 5 ,1 9 5 ,1 9 6 ,1 9 7 ,2 0 5 ,2 1 1 ,2 1 6 ,
2 1 7 ,2 1 8 ,2 2 4
Orgazm 1 8 ,9 7 ,9 8 , 9 9 ,1 0 1 ,2 0 1 ,2 0 2
stroje 20, 2 5 ,3 2 , 62, 64, 8 7 ,1 2 7 ,

T a n siy o n 1 5 4 ,2 2 4
T esto stero n 20, 21, 24, 25, 32, 34,
3 5 ,3 6 ,4 7 , 55, 5 8 ,6 2 , 63, 64, 65,

68, 69, 80, 87, 90, 91, 92, 93, 94,

1 0 4 ,1 0 5 ,1 0 6 ,1 1 5 ,1 2 5 ,1 2 7 ,1 2 8 ,
1 2 9 ,1 3 1 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 3 5 ,1 3 6 ,1 3 7 ,
1 4 0 ,1 4 3 ,1 5 0 -1 5 3 ,1 6 9 , 1 7 0 ,1 7 7 ,
178-184, 186, 1 8 7 ,1 8 9 , 191, 192.
1 9 3 ,1 9 7 ,1 9 9 , 200, 203, 20 6 , 211
Testostero n

O to katalitik fk e 131

P
P arasem p atik S in ir S istem i 100
Pcrinkuad uktal G ri B lge 14
Prefrontal K orteks 15
P rolak tin 18

V
V azopressin 14, 21, 25, 56, 57, 58,
6 2 ,6 3 , 64, 6 8 ,6 9 ,8 4 ,8 7 ,9 0 , 108,
115, 127, 131, 135, 136, 140,
155,168, 1 7 9 ,1 8 0 , 1 8 1 ,1 8 2 ,1 8 3 ,
1 9 5 ,1 9 6 ,1 9 7 ,2 0 5 ,2 0 6 ,2 1 4 ,2 1 5 ,
216, 217
V entral T eg m en tal A lan (V ta) 14
Viagrn T r lalar 203

R
K ekabet 4 3 ,1 3 2 ,1 3 8 ,1 3 9

334

T ed av isi

T k r k 80

1 4 0 ,1 8 1 ,1 9 7 ,2 1 6 ,2 1 7
Ol izm 168

T ak v iy si

220, 223

Y
Y K rom ozom u 2 0 ,2 4 ,1 6 6

TM KADINLARIN ve ONLARI SEVEN TM ERKEKLERN

MUTLAKA OKUMASI GEREKEN BR KTAP!

>
Dr. Louann Brizendine